Skip to main content

Full text of "Commentarii in Sacram Scripturam"

See other formats 


> 


V  *  ♦ 


*WK 


3t 


'  -  >m 


2> 


Yj*. 


1   '     J 


•v.* 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/commentariiinsac10lapi 


CORNELIUS  A  LAPIDE. 


COMMENTARn 

IN  SACRAM  SCRIPTURAM. 


LUCDUM,  EX   TVPJS  PRLACUDET   LESNE. 


R.    P.   C. 


cmmiiiLtMiiE 

E    SOCIETATE  JESU, 

8.    SCRIPTUR/E  OI.IM   LOVANII,    1'OSTEA   ROM.E   PBOFE8SOBJ8, 

COIHBNTARII 

IN  SACRAM  SCRIPTURAM. 


tomus  x, 


COMPLECTENS     C  O  M  M  E  N  T  A  R I A 

IN  ACTA  APOSTOLORUM,  EPISTOLAS  CANONICAS 

ET  APOCALYPSIN, 

INDICIBUS  NECESSARIIS  ILLUSTRATA. 

EDITIORECENS, 

A  OCAIirLllMMIS  WENDIS  ,  QflllLS  CjETER.C  SCATEIIANT  ,  DILICEXTISSllli:  F.XPLRGATA  ET  CASTICATA  , 

ET 

ILLUSTRISSIMO  DD.  A.  R.  DEVIE,  EPISCOPO  BELLICENSI , 

DEDICATA. 


APUD    PELAGAUD    ET    LESNE, 

88.    DD.    TAP.E   RIBI.IOTVPOGRAPnOS. 


M.D.CCC.XL. 


NOV  3     1945 

I  2  9  9  3 


CHRONOTAXIS 

ACTUUM  APOSTOLORUM , 

EPISTOLARUM  CANONICARUM 

ET  APOCALYPSEOS , 

ADEOQUE    TOTIUS   PRIMI    A    CIIRISTO    CHRISTIANI    S/ECULI  ,    IN  OMNIBUS    CONSENTIENS 
ANNALIBUS    CARDINALIS    BARONIl   PAUCIS    EXCEPTIS. 


Anno  a  nativitate  Chrisli  7>h.  Tiberii  imperii  18. 

'NNO  Christi  2>h.  per  tres  men- 
?ses  inchoato,  qui  fuit  annus 
fmundi  39S4.  a  diluvio  2327. 
>ab  Abraham  2035.  ab  exitu 
jHebracorum  ex  /Egypto  1530. 
a  templo  Salomonis  1051.  ab 
llsaiaet  Prophetis  800.  Olym- 
|piadis  202.  annus  quartus,  a 
ltoma  condita  785.  ii  captivi- 
tate  Babylonica  625.  a  Cyro  565.  ab  initio  70. 
hebdomadum  Danielis  487.  puta  in  medio  70.  et 
ultimae  hebdomachc,  uli  prophetavit  Daniel  ca- 
pite  9.  26.  ab  annis  Gr.ecorurn,  sive  Seleucida- 
rum  Shh.  a  Machabseis  199.  fVide  tabulam  Chro- 
nologicam  quam  praefixi  Pentateucho)  hoc  in- 
quam  anno  aetatis  suae  3/i.  Christus  Dominus, 
Princeps  Pontificum,  Ecclesiaj  Hierarcha,  rc- 
demptor  et  salvator  orbis,  sacerdos  secundum 
ordinem  Melchisedec,  explelurus  vota  et  pro- 
missa  Patriarcharum,  legis  umbras  et  figuras, 
ac  viticinia  Propbetarum,  perfecit  munus  suaj 
Icgationis  et  oeconomiaj  in  carne,  ac  redemptio- 
nis  nostraj  sibi  ii  Patre  demandatum  :  quare  pro 
nobis  passus  est  alrocissima  lormenta,  et  cru- 
cilixusinter  lalrones  quasi  latro,  niortuus  est, 
ul  nobis  vitam  daret  die  25.  Marlii :  quo  pariier 
die  ante  oh.  annos  obrumbanie  Spiritu  sancto 
conceptus  et  incarnalus  erat  in  inlemerato  Pca- 
tae  Virginis  utero,  Ut  habct  communior  Docto- 
rum  sententia  :  consequenler  resurrexit  die  27. 
Martii  :  ascendit  in  coelum  post  40.  dies,  die 
quinta  Maii  :  misit  Spirilum  sanctum  iu  speeic 
linguarum  ignearum  die  quinquagesima,  pula 
in  Pentecoste,  die  15.  Maii,  uti  oslendam  Ac- 
tor.  1. 12. 

Paulo  post  ascensionem  Christi  ante  Pentecos- 
ten  ;  agente  S.  Petro  Matthias  sorie  suffcctus  est 
inlocum  etapostolatum  Judoe  proditoris. 

Accepto  Spiritu  sancto  in  Pcntccoslc,  illico 
Pctrus  praedicans  convertittria  niillia  hominum, 
Aclor.  2.  l\l.  qui  omncs  vcndcbanl  posscssiones 
suas  ,  etprctia  earum  ponebanl  ad  pcdcsApos- 
tolorum,  perduranlcs  unanimiler  in  tcmplo,  ct 
frangenies  circadomos  paiKMn,  sumebant  cibum 
ciim  exnllalionc.  Paulo  post  Pctrus  ad  portam 
tcnipli  spcciosam  sanans  claudum,  indecpie  con- 
< 'ionans  ad  popuhmi,  convcrtit  qoinque  lionii- 
num  millia  :  quocircaa  Pontilicibus  incarcera- 
tus,  lihore  respondct,  oporlere  magis  obedire 
Deo  quam  hominiluis,  Actor.  3.  et^.Inde  cap.  5. 
AnaniametSapphiiam  sulfiirautcs  de  prelioagri 
sui,  morlepunit.  Mox  ilerum  cum  c.ctciis  Apos- 

CORXEL.    &    I.AP1DE.      TOU.    X. 


tolis  incarceratur,  sed  abangelo  Jiberalus,  jube- 
tur  concionari  in  lemplo  :  qua  de  causa  amagi>- 
tratu  reduclus  ad  concilium,  examinatus  et  in- 
crepitus,  idem  quod  prius  intrepide  respondet? 
agilcausam  ejus  Gamaliel.  Ipse  etceteri  Apostoli 
fiagellati,  ibant  gaudentes  a  conspectu  concilii , 
quoniam  cligniltabiti  sunt  pro  nomineJesu  conlu- 
liam  pati. 

Eodem  anno  paulo  postPentecosten,  obmur- 
mur  Graecorum  contra  Hebraeos,  Apostoli  crea- 
runt  seplem  Diaconos  :  inter  quos  praecipnos,  et 
quasi  archidiacor.us  eminuitS.  Stephanus,  qui 
ardenler  et  assidue  disputans  contra  Judaeos, 
eosqueconvincens.tandemabeislapidibusobru- 
tus ,  glorioso  martyrio  coronatur  die  26.  Decem- 
bris,  Actor.  6.  ct  7. 

Eodem  anno  seqnenti  die,  puta  27.  Decem- 
bris,S.  Jacobns  fraler  Domini  creatur  primus 
Episcopus  Hierosolymorum.  Iia  illico  mirifice 
post  Christi  ascensum  et  missionem  Spiritus 
sancli  crevit  Ecrlcsia,  cum  Christus  ascendcns 
tantum  relicpicritduodccim  Apostolos,72.  Disci- 
pulos,  ct  quingentos  Christianos,  1.  Corinth.  15. 6. 

Anno  Chrisli  35.  Tiberiilmp.  19. 

Ob  Stcphanum  Juda?i  insanientes,  persecut 
sunt  c.etcros  Christi.''nos:liincilIiomnesdispci> 
suntperregionesJudceseelSamaria?,  praelerApos 
tolos.  Quocirca  Philippus  Diaconus  Samariaj 
pra-dicans,  eam  converlit.  Lnde  Petrus  el  Johan- 
nes  eo  profecli  sunt,  ut  baplizatos  a  Philijipo 
Sacramento  Confirmationis  communirent.  lbi 
S.  Pelrus  primum  certamen  habuit  cum  Simonc 
Mago.  Philippnsab  angclo  raplus,  converlit  Eu- 
nuchum  Candacis  reginae  /Elhiopum,  qui  deindc 
in  yEihiopia  lidem  Chiisli  propagavit.  Ccnscnl 
mulli  cum  Cardinale  Baronio,  in  eadcm  perse- 
cutione  Jucheos  iOvasisse  amicissimos  Cliristi, 
nimirum  S.  Magdalenam,  Hartam,  Lazarum, 
Maximinum,  Marcellain,  et  Josephum  ab  Ari- 
maihia,  eosqiie  nayi  sine  velis  et  remis  impo- 
suisse,  ul  in  alto  vi  vcnlorum  et  lltictuum  mcr- 
gerentur  ;  sed  Dci  duclu  navis  salvis  omnibus 
Massiliam  appulit,  ubi  Christi  fidem  dissc-mina- 
runt;  ac  tandcm  Magdalcna  in  praiuptunimon- 
lcm  secessil,  uhi  pcenilcnlia?,  lacrymis  ct  con- 
tcmplationi  vac.ins,  pcr  30.  annos  vitam  cgit 
ange  licam  atcpie  ab  angclis  qnoliclie  rapta  in 
altiim,  angelicis  liynmis  pasta  ,  cibum  omneni 
humaniiin  Iaslicli\  il. 

Anno  Cluisli  ?6.  r<uili  Apostoli  1. 
Tibrrit  Imp.  20. 

Die  25.  Januarii  Sanltis  comcrstis.  factus  est 


GHRONOTAXIS  ACTLUM 
Paulus.  Spiransenim  minarum etVoaedls  inChris- 
tianov,  caelitus  prostratrusin  lerram,  Christo  se 
dedit.  Lnde  missus  ad  Ananiam,  abcoestbap- 
tizatus.  Asaniae  enim  dixerat  Detis  :  Vaselcctio- 
nis  est  milii  islc ,  ut  porlct  nomcn  meum  coram 
gentlbus  ,  et  rcgibus,  et  ftlius  fsrael.  Paulus  mox 
Damasci  incipit  prsedicare  Chri  stum.  Indeabiit 
in  Arabiam :  cx  qua  rcdiit  Damascum,  Galat.  1. 17. 

AnnoChristill.  Pauli  2.  Tibcrii  lmp.  21. 

S.  Petrus  visioni  lcnlei,  in  quo  erant  omnia 
quadrupedia  ct  serpentia  terrae,  audiensque; 
Surge,  Vetre ,  occide  et  manduca,  cognovit  Gcnli- 
les  admittendosadEcclesiam,  cisquepraedican- 
dumesse  Evangclium.  Quare  vocatus  a  Corne- 
lio  Centurione,  eum  cum  familia  insiruxit,  ct 
baptizavit,  iiaque  ostium  fidei  publice  Genlibus 
patefecit.  Unde  eodem  anno  cathedram  suam 
posuit  Anliochiae ,  in  caque  sedit  septem  annos. 
Quocirca  patcfacto  jam  Gentibus  Evangelio, 
codem  anno  S.  Jacobus  profectus  estin  Hispa- 
jiiam  ;  ceterique  Apostoli  in  suas  provincias 
cvangelizatum  juxta  Christi  pracceptum  abie- 
runt.  Ante  separationem  et  discessum  compo- 
suerunt  Symbolum,  quod  ab  iis  Apostolorum 
vocatur,  quasi  communcm  fulei  tesseram.  Ba- 
ronius  divisionem  eldiscessionem  Apostolorum 
consignat  anno  Christi  Uk.  Verum  causas  cur 
citiusea  ponenda  videatur,  recensui  Actor.  12. 1. 

Anno  Christi  38.  Pauti  3.  Tiberii  Imp.  22. 

Pilatus,  Deo  ulciscente  necem  Christi,  a  Vi- 
tcllio  Syrieepraesideexauctoratus,etin  ordinem 
redactus  Romam  missus  fuit,  ut  coram  Impe- 
ratore  objecta  sibi  crimina  dilueret :  ubi  mortuo 
Tiberio,  a  Caio  Imper.  perpetuo  exilio  Viennse 
Galliae  reclusus ,  tantisque  ibi  irrogante  Caio  lan- 
guoribus  coarctatus  est,  ut  sua  se  manu  trans- 
verberavit.  Ita  Euseb.  Ado  et  Cassiod.  in  Chro- 
nico  ,  ac  Josephus  lib.  18.  c.  5.  Paulo  ante  Cai- 
phas  pontifex,  qui  Christum  ad  necem  postularat, 
vitae  pertaesus  pariler  mortem  sibi  consciverat, 
testeClemenle  lib.  8.  Constit.  cap.  1.  SedelAnnas 
socer  Caiphae,  male  periit,  teste  Nicephoro 
lib.  2.  c.  10.  Tiberius  voluil  Christum  inlerdeos 
referre,  sed  repugnante  senatu,  per  edictum 
accusatoribus  Chrislianorum  comminatus  est 
mortem.  Ita  Tertull.  in  Apolog.  et  ex  eo  Euseb. 
in  Chron. 

Anno  Cliristi  39.  Pauli  U.  Caii  Caligula;  Imp.  1. 

Morilur  Tiberius  Coesar  xvn.  Calcndas  Apri- 
lis,  anno  aetatis  78.  Successit  ei  Caius  Caligula, 
qui  Herodem  Agrippam  in  vincula  i\  Tiberia  con- 
jeclum  liberavit,  eumque  profcrrea  catena  a 
Tiberio  ei  injecta,  ornavit  aurea  ejusdem  pon- 
deris ,  ac  regcm  Judaeae  constiluit.  Tiberio  hoc 
cpitaphium  Poelanupcr  posuit: 

Ilic  I.ivia;  filius,  Augusti  privignus. 

Malris  mores  tenuit,   non  vilrici. 

Acuto  in  pessimis  ingenio,  ohluso  in  optimif, 

Dextram  forlunam,  siuislram  virtutrm  habuit. 

Triumpliator  aliorum  sxpe,  nunquam  sui. 

Rcpugnante  vitrico,   matre  propugnante 

Acl  Imperium  ab  csilio  venil,  in  exilium  missurus  Imperium. 

Tam  sccplri  amans  cum  non  haberct,  quam  amens  cumhabuii. 

Paulus  elapsis  tribus  annis  ab  abitu  suo  in  Ara- 
biam  Damasci  praedicans,  quaesilus  ad  vincula 
a  Judaeis  et  Areta  rege,  sporla  per  murum  de- 


APOSTOLORUM  ,  ETC. 

missns  cffugit,  abiitque  Hierosolymam,  ul  vide* 

retPetrum,  Galat.  1.  v»  18 et  2.  Corinth.  11.  32. 

Anno  CliristiUO.  Paulib.  Caiilmp.  2. 

Hcrodcs  Agrippa  Roma  prolicisccns  in  Ju- 
deam  per  Alcxandriam,  ibi  a  civibus  eodem 
modo  iliusus  cst,  quo  Chrislus  a  Judaeis  .  quo- 
runi  rcx  crat  Agiippa ,  illusus  fuerat.  Eodem 
anno  lI(>rodes  Anlipas  patruus  Agrippae,  qui 
Cbristum  veste  alba  indutum  spreverat,  ab 
Agrippa  nepotc  accusalus  apud  Caium  Caesa- 
rem ,  tctrarchia  cl  forlunis  suis  spoliatur,  ac 
ctim  impia  Herodiade  uxorc  sua,  perpetuo  exi- 
lio  damnatur  apud  Lugdunum  Galliae  urbem  : 
ubi  utcrque  mmrore  contabescens  interiit,  quia 
Johannem  Baptistam  occiderat,  et  Christum 
illuserat. 

Anno  Cliristi  &1.  Pauh  6.  Caii  Imp.  3. 

Hoc  anno  ,  si  credimus  Euscbio  in  Chronico, 
quem  sequitur  Baron.  S.  Matthoeus  scripsil 
Evangclium  hcbraice,  quod  ad  Indos  abiturus 
descriptum  sccum  detulil  V.  Barlholomseus  Apos- 
lolusillisque  rcliquil,  aitEuseb.  1.  5.  Hislor.  c.  10. 
ct  S.  Hicron.  lib.  dcScrip.  Eccles.  inPanteno  ca- 
put36.  llludquoque  manu  sua  descripsilS.  Bar- 
nabas  :  unde  illud  cum  corpore  ejus  inventum 
est'temporis  Zenonis  Imp.  Testatur  S.  Hieron. 
Evangelium  Hebraicum  S.  Matthaei,  suo  oevo 
cxstitissc  in  Bibliothcca  S.  Pamphili  Martyris, 
sequc  illud  descripsisse.  Ita  ipse  lib.  dc  Viris 
illuslr.  in  Matthaeo.  Idem  Evangelium  Hieroso- 
lymis  editum,  a  Jacobo  fratre  Domini  exposi- 
tum  fuisse,  lestatur  Athanasius  in  Synop.  Ve- 
rum  quod  de  hoc  anno  asserilur,  mirum 
videtur,  unumMattheeum  eousquehaesisseHie- 
rosolymis ,  cum  celeri  Apostoli  inde  in  suaspro- 
vincias  discesserint  anno  Christi  37.  Quare  verius 
videtur,  eodem  discessisse  et  Malthaeum  com- 
posito  prius  Evangelio.  Nam  illud  secum  detulit 
Barlholomaeus  ad  Indos.  Quin  et  S.  Matthaeum 
praecipientibus  Apostolis  scripsisse  Evangelium 
testatur  Epiphan.  haeresi  51.  Denique  communis 
Doctorum  sententia  est,  Matthaeum  scripsisse 
Evangelium  antequam  Apostoli  discederent  in 
suas  provincias,  quod  factum  esse  dixi  anno 
Christi  37.  Ergo  tunc  pariter  scripsit  Matthaeus 
Evangelium. 

Anno  Christi  42.  Pauli  7.  Caii  Imp.  h. 

Coepil  fames  in  tolo  orbe,  praedicta  ab  Agabo 
Propheta,  diuquc  duravit.  Actor  11.  28. 

Sub  idcm  icmpus  Barnabas  et  Paulus  evange- 
lizant  Anliochiae  per  annum  iniegrum,  docent- 
que  turbam  multam,  ita  ut  Antiochiae  primum 
discipulicognominati  sint  Christiani,  Act.  11.  26. 

Caius  Caesar  persecutus  est  Judaeos  justo  Dei 
judicio,  eo  quod  illi  pcrsequerentur  Christum 
et  Apostolos.  Unde  statuam  suam  poni  voluit  in 
lcmplo  Hicrosolymitano,  et  in  ea  a  Judaeis  ado- 
rari.  Quare  a  Judeeis  missus  est  Philo  cum  sociis 
adCaium,  qui  id  dcprecaretur,  sed  Caiusadeos 
ringendo  conversus  :  Vosne,  inquit,  illi  diis  invisi, 
qui  me  omnium  confessione  Deinr.  dectaralum  soti 
aspernamini  ?  Vide  Philonem  in  Legalione  ad 
CaiumetJosephumlS.  Antiq.  c.  12. 

Anno  Christi  l\?>.  Pauli  8.  Claudii  Imp.  1. 

Hoc  anno  Thadseus  missus  Edessam  ad  Aba- 
garum,  cum  cum  regno  convelit. 

Eodcm  Caius  Coesar  a  militibus  Praetorianis 


CHr.ONOTAXIS  ACTUUVI 

occisus  estanno  impcrii  quarlo,  cetatis  29.  Suc- 
ccssit  ei  Claudius  Drusi  Ncronis  lilius,  ctLivice 
Auguslee  nepos,  qui  Agrippam  in  regno  confir- 
mavit.  eique  adjecit  Samariam  et  cscteram  Ju- 
dceam. 

Anno  Chrisli  l\k.  Pauti  9.  Ctaudiilmp.  2. 

S.  Jacobus  cxHispania  rcdicns  Hierosolymam, 
occisus  est  Ab  Herode  Agrippa  circa  Pascha.  Ab 
eodem  incarceratus  cstS.  Petrus,  scd  ab  angelo 
lincratiis,  Evangelizando  pcragrat  Ccesarcam, 
lierytum,  Sidonem,  Tripolim,  Bybltim,  Ortbo- 
siani  ,  Antandrum,  Balanaas,  Laodiceam,  Cap- 
padociam,  aliasque  urbes  etprovincias,  ubique 
Ecclcsias ,  Sacerdotes  et  Episcopos  constituens, 
tandemque  liomam  ingrediiur. 

Paulus  ilurus  Evangelizalum  Genlibus,  rapi- 
tur  in  tertium  coelum,  auditque  arcana  verba, 
quce  non  Iicet  bomini  loqui,  2.  Corintb.  12.  2. 

Anno  Chrisli  kb.   Pclri  Ponlificis  Ilomani  1. 
Pault  10.  Claudii  Imp.  3. 

S.  Petrus  Romce  catbcdram  constiluit  die  18. 
Januarii.fundatque  Romanam  Ecclesiam.  Antio- 
chiae  post  S.  Petrum  primus  Episcopus  creatur 
Evodius.  Ua  Eusebius  in  Cbron. 

Eodem  anno  Paulus  mittitur  Evangelizatum 
Genlibus.  Quocirca  jussu  Spiritus  sancti  ordina- 
lus  Episcopus,  quasi  Apostolus  ab  Antiocbena 
Ecclesia  missus,  cum  Barnaba  proliciscitur, 
obilque  Evangelizando  Gciilcs  eircumquaque. 

Ilcrodcs  Agrippa,  ulciscente  Uco  necein 
S.  Jacobi  et  incarcerationem  S.  Petri,  audiens 
acclamationes  populi,  Dci  voccs  ct  nov  hominis , 
eisque  tacile  applaudens,  percussus  abangelo, 
consumplus  i\  vcnnibus  interiit,  Aclor.  12.  23» 

Eodem  S.  Petrus  Romce  scribit  primam  Epis- 
toKm  ad  fideles  dispersos  in  Ponto,  Galatia, 
Cappadocia,  Asia  et  Bithynia. 

Eodem  S.  Marcus  Rom.c  scripsit  Evangelium 
et  mox  profeclus  esl  Alexandriam,  ibique  Evan- 
geliuin  prajdicavit,  el  Alexandrinam  Ecclesiam 
erexit,  rcxitque  quasi  Episcopus  mira  sapienlia 
cl  sanctilale. 

Anno  Christikb.Pclril.  Pauli  11,  Claudii 

Imp.  l\. 

Paulus  ct  Barnabas  cum  pcragrassent  Seleu- 
i ■iam,  indeque  Cyprum  navigassent,  ac  vcni- 
scnl  Salaininam,  iinivcrsamque  insulam  peram- 
bulasccnl,  Papluun  dcni(|ue  venienlcs,  Scrgium 
Paulum  Proconsulein  ad  Chrislum  convcrlunt, 
cxccecando  Elymam  magum  Evangelio  resis- 
icntcm,  cujus  occasione  nomen  Sauli  in  Pauli 
coininutalum  est.  lnde  perrcxerunt  Pergen 
1'aniphylkc  et  Anliochiam  Pisidkc;  sed  a  Judceis 
expulsi  convcrtunlse  ad  Genlcs,  abeuntquclco- 
nmm,  Actor.  13.  k.  el  seq. 

Anno  Christi  kl.  Pctri  3.   Puuli  12.  Ctaudii 
Imp,  5. 

Iconii  Paulus  prcedicando  convertit  mullos 
JiuUeos  cl  Gentilcs,  ac  inler  eos  S.  Theclam, 
quam  miris  clogiifi  Palres  cclchrant.  Quocirca 
inullo  teniporc,  ail  f.ucas,  ibidcm  commoralus 
cst,  doncc  concitalQ  a  Judaeis  luniultu,  ab  eis 
lapidalus  confugil  hi  I.ycaodiam,  Aclor.  lk.  1. 
et  scq. 

Anno  Christi  kS.  rnri  !\.  Pauti  13.  Claudii 

Ivip  G. 
1'aulus  pcvvcnit  I.ystram  ,  uhi  claudum  mi- 


APOSTOLOP.C.U  ,  ETC. 

racul  osanavit :  quocirca  U  lurhis  acclamalus 
estDeus,  puta  Mercurius,  et  Barnabas  jupilei  , 
cumque  eis  sacrificare  vellent,  totis  virihus 
restiterunt  :  mox  h  Judoeis  concilata  seditione 
lapidatus,  et  pene  occisus  Paulus,  perrexitDer- 
ben.  Indc  rclcgens  iler,  revisit  et  confirmavit 
lidclcs  in  Lystra,  Iconio,  Anliochia  Pisidiae,  a< 
i:\angclizaiis  transiit  Pisidiam,  Pamphiliam,  et 
Atlaliam,  Actor.  ik.  G.  el  seq. 

Anno  Christi  k9.  Petri  5.  Pauli  lk.  Claudii. 
Imp.  7. 

Paulus  post  quinquennium  in  hac  sua  perc- 
grinationc  et  apostolatu  positum  ,  cum  Barnaha 
rediit  Antiochiam,  ibiqne  biennium  commora- 
lur  ;  Actor.  ik.  ult. 

Anno  Chrisli  50.  Pclri  G.  Pauli  15.  Ctaudii 
Imp.  8. 

Paulus  Antiochiie  docet ;  Pelrus  Romae,  indc- 
que  per  urbes  et  provincias  totius  orbis  qua- 
quaversum  miltit  Episcopos  et  Apostolos,  qui 
Evangelium  propagent,  ac  Ecelesias  ubique  fun- 
dent  ct  regant. 

Anno  Ckrisli  51.  Petri  7.  Pauti  1G.  Ctaudii 
lmp.  9. 

Claudius  Imp.  Roma  expellit  Judasos  :  quocii  - 
ca  S.  Pelrus  Dei  consilio  urbe  cxcedens,  redit 
in  Jerusalem.  Orlacnim  controversia  Anliochice 
de  servanda  a  Christianis  lcge  Mosis,  Paulus  el 
Barnabas  missi  sunt  Hierosoljmam  ad  Aposto- 
los  ,  ut  ejus  dccisionem  pelercnt.  Eodem  ergo 
anno  cclebratum  est  primum  Concilium  Hiero- 
solymae,  cui  preesedit  S.  Petrus,  inlerfueruni 
S.  Johannes  ,  Jacobus  ,  Paulus,  et  Barnabas,  in 
quo  ventilata  diu  qincslionc,  tandcm  Petru» 
cam  dccidit,  priinusquc  lulit  scnlentiam,  edi 
cendo  lcgalia  C.hrisiianis  non  esse  servanda  : 
cnjus  senlcntiam  confirm  avit,  illico  S.  Jacohus, 
co2tcrique  onmes.  Senlentiam  hanc  Antiochiam 
defcrunt  Paulus,  Barnabas,  Silas  dt  Judas. 

Pauhis  separatur  ix  Barnaba  :  hic  enim  cum 
Johanne  Marco  pergil  in  Cyprum,  Paulus  vero 
cum  Sila  pcrambulat  Syriamet  Ciliciam  ,  confir- 
mans  Lcclcsias.  Pervcnil  autcni  iu  Derben  et 
Lystram  ,  uhi  circumcidens  Timolhcum,  eiun 
comilem  suee  percgrinalionis  ct  preedicalionis 
assumpsit.  Transeunles  autcm,  ait  Lucas 
Act.  16.  G.  Phrygiain  et  Galatise  regionem,  ve- 
titi  sunt  ii  Spirilu  sanclo  loipii  verlnun  in  Asia. 
Cuin  venisscnt  aiilcui  in  Mysiain,  dcscenderunt 
Troadem,  ubi  Paulo  visio  ostensa  cst.  Vir.Vla- 
cedo  quidem  erat  slans  cl  deprecans  cuiii,  ct 
diccns  ;  Trunsii  its  in  Maccdoniam  adjuva  nos. 
Quare  i\  Troadc  navigavil  inSamolhraciain,  inclc 
Nea|M)lini,  inde  Philippos,  ubi  Lydiaui  puipu- 
rariam  converlil,  cl  dannonem  Pythoncm  e 
puella  cjccit  :  quare  ab  hcris  puelke  (nueslum 
facicnlihus  cx  oraculis  Pythonis ,  accusaius  Pau- 
lus  llagcllalur,  61  ifl  carceicm  conjicilur,  uhi 
media  nocte  eo  cuin  Sila  orante  et  laudante 
Dettni ,  iminisso  a  Deotcrrce  motu  oslia  carccris 
pandunlur,  el  vincula  oinnium  dissiliunt.  Quo 
visp  custos  carccris  in  Chiislum  nvdiilit,  Patt- 
lique  ct  Sila?  plagas  lavil.  Magislratus  audiens  a 
Paulo,  cnm  cssccivcm  Romauum,  vcniampre- 
catur,  cumquc  liberum  dimillit. 

Egrcssi  PaulUS  ct  Silas  IMiilippis,  nil  I.ucas 
Aclor.  10.  1.  cuin  pcrainhiihisscnt  Atnphfpolihl 
ct  Appollouiuu),  vcncruut  Thcssalonicam,    uhi 


BS 
495 


r.  1 


h  CimONOTAXIS  ACTUUM 

niiiltos  convcrtcrunt;  et  mulicres  nobiles  non 
pauCas.  Unde  concitarunt  seditionem  Judaei,  ct 
Paulo  non  invenlo  Jasonem  pertraxerunt  ad  tri- 
bunal,  qui  data  satisfactione  liber  abiit.  Paulus 
1 1  Silas  noclu  a  fratribus  dimissi  sunt  Bcroeam, 
cujus  incolae  avide  suscepcrunt  Evangelium  ; 
sed  Juda.'isPaulum  insectantibus.  ipse  a  fralri- 
bus  deductus  est  Atbcnas. 

Hoc  anno  tres  simul  soles  apparuerunt,  sta- 
timque  simul  in  eumdem  orbcm  coierunt,  ait 
Euseb.  in  Cbron. 

Anno  Christi  52.  Petri  8.  Pauli  17.  Ctauciii 
Imp.  10. 

Paulus  Athenis  in  Areopago  praedicans  con- 
vertit  Dionysium  Areopagitam,  et  insignem 
matronam  Damarin,  Act.  17.  16.  Opinantur 
multi  tunc  quoque  fuisse  conversum  S.  Hiero- 
tlieum ,  quem  passim  in  suis  libris  celebrat  et 
sequitur  S.  Dionysius,  eumque  vocat  divinum 
nuum  magistrum. 

Eodem  anno  Paulus  Athenis  profectus  Corin- 
thum,  mulios  ibi  convertit,  ac  inter  eos  Cris- 
pum  principem  Synagogrc.  Quare  oraculo  Dei 
monitus  diutius  ibi  evangelizavit.  Ibidem  post 
adventum  Silae  et  Timotbei,  scripsit  priorem 
epistolamad  Thessalonicenses.  Act.  18. 1.  etseq. 

Eodem  anno,  inquit  Baron.  Agrippina  Ger- 
manici,fratris  Claudii  Imp.  filia,  quam  postin- 
leritum  Messalime  Claudius  in  uxorem  accepe- 
rat  Augustce  titulo  augetur,  ejusque  filius  Domi- 
tius  ab  eodem  Imperatore  adoptatus  in  familiam 
Claudiam,  Nero  Claudius  est  appellatus.  Hic  est 
Nero,  qui  Claudio  quasi  patri  adoptivo,  in  im- 
perium  successit :  quo  etiam  anno  Agrippina, 
in  oppidum  Ubiorum,  in  quo  illa,  agente  ibi- 
dem  cum  exercitu  Germanico  patre,  genita 
erat,  coloniam  duci  jussit,  cui  nomen  hincest 
inditum,  ut  ex  ipsiusnomine  Colonia  Agrippina 
sit  dicta.  Porto  Agrippina  fuit  filia  Germanici, 
qui  fuit  filius  Drusi  Germanici,  fratris  Tiberii 
Imp.  ex  Livia  matre,  uxore  Augusti  Imp. 

A nno  Christi  53.  Petri  9.  Pauli  18.  Claudii 
Imp.  11. 

Corinthi  secundum  annum  egit  Paulus.  Ibi- 
dem  scripsit  Epistolam  secundam  ad  Thessalo- 
nicenses.  Ibidem  Judaei  tumultuanles  protraxe- 
runtPaulum  ad  tribunal  Gallionis,quifuitfrater 
Senecae  Philosophi,  et  prseceptoris  Neronis  Imp. 
Gallio  eos  repressit  et  abegit ;  unde  Judaei  furen- 
tes  Sosthenem  Archisynagogum,  quasi  Paulo 
Taventem  coram  Gallione  verberarunt;  et  nihil 
horum  Gallioni  curae  erat.  Addit  S.  Chrysost.  ab 
iisdem  verberatum  et  Paulum.  Paulus  post  tu- 
multum  multo  adhuc  tempore  remansit  Corin- 
thi  tandem  abiturus  in  Syriam,  ex  volo  totundit 
caput  in  Cenchris,  qui  crat  portus  Corinthi, 
Actor.  18. 11.  etseq. 

Anno  Christi  ok.  Petri  10.  Pauli  19.   Claudii. 
Imp.  12. 

Paulus  navigans  in  Syriam  permarelcarium, 
quod  cst  pars  maris  ./Egaei ,  appulit  Ephesum  : 
ubi  parum  moratus,  relicto  Aquila  et  Priscilla, 
solvit  Caesaream,  inde  Hierosolymam  ;  ubi  Ec- 
clesiam  primigeniam,  et  caeterarum  matricem 
salutavU  :  mox  reversus  Antiochiani,  peranibu- 
lavilexordineGalaticamregionemet  Phrygiam, 
c.onfirmansomnes  discipulos,  Actor.  18.  19. 


APOSTOLOuUN.  ,  ETC. 

Apollo  vir  eloquens  et  potcns  in  Scripturis 
Ephesi  instructus  ab  Aquila  et  Priscilla,  pcrgit 
Corintbum ,  ubi  fideles  confirmat,  valideque 
Judaeos  revincit,  Actor.  18.  2ft. 

Eodem  anno,  inquit  Euseb.  in  Chronico,  qui 
fuit  Olympiadis  207.  annusA.  Pbilippus  Aposto- 
lus  apud  Hierapolim  Asiaecivitatem  ,  dum  Evan- 
gelium  populo  annuntiaret,  cruci  affixus  lapidi- 
bus  o|)primilur.  Occubuit  ergo  20.  anno  a 
passione  Christi  sub  Claudio,  secundum  Eusc- 
bium  ejusque  asseclas  :  licet  Hippolytus  tract. 
de  72.  discipulis,  asserat  cum  passum  sub  Do- 
mitiano  Imp. 

Anno  Christi  55.  Petri  11.  Pauli  20.  Claudii 
Imp.  13. 

Paulus  peregratis  superioribus  partibus  Asiae 
venit  Ephesum  ,  ibique  per  tres  annos,  putaper 
biennium  et  tres  menses,  residet  et  praedicat, 
Act.  19.  1.  et  c.  20.  31.  Ephesi  Paulus  fuit  objec- 
tus  bestiis ,  1.  Corinlh.  15.  32.  lbidem  virtutes 
non  quaslibet  faciebat  Deus  per  manum  Pauli, 
ita  ut  etiam  super  languidos  deferrentur  a  cor- 
pore  ejus  sudaria  et  semicinclia  ,  et  recedebant 
ab  eis  languores,  et  spiritus  nequam  egredia- 
bantur ,  Act.  19.  12. 

Anno  Christib6.  Petri  12.  Pauli1i,Claudii 
lmp.  \k 

Paulus  secundum  annum  agit  et  praedicat 
Ephesi.  Occasione  Judaeorum  exorcistarum  in 
quos  insiliit  daemon  ,  magna  facta  est  Ephesio- 
rum  ad  Cbristum  et  Paulum  accessio. 

Multi  credentes  veniebant  confitentes  et  an- 
nunciantes  actus  suos. 

Mulii  qui  curiosa fuerant  sectati,  contulerunt 
libros  et  combusserunt,  Act.  19. 13.  et  seq. 

Eodem  anno  die  13.  Octobris  moritur  Claudius 
Imp.  annum  agens  aetatis  6k.  Imperii  13.  cum 
octo  mensibus.  Ita  Sueton.  in  Vita  Claudii 
cap.  kh.  et  Dio  libr.  60.  Sic  igitur  defuncto, 
Agrippinae  uxoris  dolo  veneno  illi  propinato, 
successitinimperium  Nero  filius  Agrippinae,  an- 
num  agens  aetatis  18.  tenuitque  annis  13.  men- 
sibus7.  excluso  Britannico  puero  germano 
Claudii  Imp.  ex  Messalina  uxore  filio,  ideoque 
legitimo  imperii  haerede,  quem  proinde  paulo 
post  Nero  veneno  sustulit.  Ita  Joseph  20.  An- 
tiq.  5.  porro  Nero  ex  Sabinis  oriundus  ,  hngua 
Sabina  idem  est  quod  fortis  ac  strenuus,  inquit 
Suetonius  in  Tiberio  c.  1.  et  Gelius  I.  13.  c.  21. 
Nero,  inquit ,  sive  Nerienes  verbum  Sabinum  est, 
quo  significatur  virtus  et  fortitudo.  Ilaque  ex 
Claudiis,quos  cx  Sabinis  oriundos  accepimus,  qui 
erat  egregia  ac  prcestanti  forlitudine,  Nero  ap- 
pellatus  est.  Sabini  autem  id  nomen  a  Graicis  ac- 
cepisse  videntur,  quiavincula  et  firmamenta  mem- 
brorum  vc3;a  dicunt  :  unde  nos  quoque  latine  ner- 
vos  appellamus.  Servius  Claudius  vero,  Nerio 
interfrrelalur  quasi  Neirio,  id  est,  sine  ira,  placi- 
dus,  milis,  tranquillus  ;  qualis  initio  Imperii  fuit 
Nero. 

Anno  Christi  57.  Petri  13.  Pauli  22.  Neronis  1. 

Sublato  jam  per  mortem  Claudii  edicto  de  Ju- 
daeis  Roma  abigendis ,  Paulus  tertium  annum 
Ephesi  agenscogitatRomam  :  sed  prius  Ecclesias 
Achaiaeet  Macedoniae  visitare,  ac  Hierosolymam 
reverti  decernit.  Epheso  ergo  propediem  abitu- 
rus,  scribitpriorem  Epistolam  ad  Corinthios. 


CIIRONOTAXIS  ACTUU.M 

Opifices  argentarii  Dianae,  conciumte  Demi- 
trio,  movent  seditionem  contra  Paulum  vocife- 
rantes  :  Magna  Duina  Ephesiorum.  Sedat  eam 
Alexander.  Mox  Paulus  vocatis  discipulis,  exhor- 
talus  eos  valedixit,  ac  relicto  ibidem  Tim.,  quem 
et  primum  constituit  Epliesi  Episcopum  ,  profec- 
lus  est  in  Macedoniam.  Aclor  19,  23.  per  Mino- 
rem  ergo  Asiam  iter  facicns  venit  Troadem  ur- 
bem  ,  quae  adjacet  Hellesponlo,  ubi  quierens  Ti- 
tum ,  cum  non  invenisset ,  transmisso  freto  abiit 
in  Macedoniam  ,2.  Corinth.  2.  12. 

Ex  Macedonia  ad  Timotheum  quem  Ephesi 
reliquerat,  hoc  anno  scripsitpriorem  Epislolam, 
qua  eum  instruit  in  munere  pastorali. 

Paulus  obitis  et  confirmalis  Macedoniae  Ec- 
clesiis  ,  per  jEgoeum  mare  Cycladas  adnavigans 
pervenit  Cretam  ,  ibique  reliquit  et  creavit  Epis- 
copum  Titum ,  discipulum  charissimum ,  epist. 
ad  Titum  cap.  1.  5. 

Anno  Christi  58.  Petri  ll\.  Pauli  23.  Neronis  2. 

Hoc  anno  gesta  sunt  omnia  quae  narrat  Lucas 
c.  20.  Aclor.  et  deinceps  usque  ad  c.  28.  et  ul  Pau- 
lus  enim  peragrans  Graeciam  ,  venit  Nicopolim  , 
ibique  statuit  hiemare  :  unde  ex  Creta  eo  vocat 
Titum  scribens  ad  eum  Epistolam,  adTitum  c.  3. 
12.  Nicopoli  quoque  videtur  scripsisse  Paulus 
Ep-istolam  secundam  ad  Corinthios  :  moxipse  vi- 
detur  adiisse  Corinthum ,  ibique  in  portu  Cen- 
chrensi  scripsisse  Epislolam  ad  Romanos.  Inde 
perrexil  Philippos  in  Macedoniam ,  mox  Troa- 
dem ,  ubi  a  morle  suscitavil  Eulychum  :  inde  as- 
son,  Mitylenen,  Chium,  Samum,  Miletum;  quo 
convocans  majores  natu  Ephesi.eis  longa  exhor- 
latione  ultimum  valedicil.  Actor.  20.  Milelo  navi- 
gat  Coum,  Rhodum,Pataram,  Tyrum.Ptolemai- 
dem ,  Coesaream ,  ubi  Agabus  ei  vincula  Hieroso- 
lymitana  proedicit :  ac  tandem  eodcm  anno  sub 
Pentecosten,  uti  statucrat,  pervenit  Uierosoly- 
mam  ;  ubi  suadente  Jacobo  purificans  se  in  tem- 
plo,  a  Judoeis  capituretpene  occiditur;sederipit 
eum  Tribunus;  a  quo  potestate  loquendi  facta  , 
populum  alloquitur,  Act.  21.  et  22. 1'opulus  au- 
diens  a  Paulo,  ipsum  relictis  Judaeismissumesse 
adGentes,  occlamat.poscitque  eum  ad  mortem. 
Quare  Tribunus  eum  flagellari  imperat,  sed  Pau- 
lus  dicens  secivemRomanumJlagellissceximit, 
Act.  22.  Moxinconcilium  adduclus  Paulus,  posi- 
tusque  inter  Pharisoios  et  Sadducoeos,  dicens  se 
Pharisaeum,el  deresurreclionemortuorumjudi- 
cari ,  dissidentibus  inler  se  judicibus,  judicium 
evadit.  Tendunl  illi  insidias  Judaci,  quas  per  ju- 
dicium  sui  nepotis  Paulus  evadit.  Quare  Tribu- 
nus  eum  vinclum  mittit  Caesaream  ad  Felicem 
Praesidem ,  Acl.  23.  ibi  eum  accusat  Terlullus 
orator,  defcndit  se  Paulus ;  ac  Rursum  coram 
Felice  disputans  de  justiiia  ,  castitale  el  judicio, 
eum  pcrcellit.  Felici  succedit  Portius  Festns. 
Act.  24.  Cum  Fcstus  vellet  Paulum  Ilierosolymis 
coram  Judo-Ms  judicare,  Paulus  Caesarem  appcl- 
lans,  Romam  millilur ,  cum  prius  causam  suam 
egisset  coram  Agrippa  rege,  Act.  25.  et  20.  Pau- 
lus  ergo  cum  Centurione  navigat  Sidonem,  inde 
Cyprum,  indeLystriam,  actandem  naufragium 
patitur.  Apparet  ei  Christus  ,  omnesque  in  navi 
salvos  evasuros  pollicetur  :  onmes  ergo  salvi 
perveniunt  Melilam  ,  actor.  27. 

Eodem  anno  paulo  post  Pauli  adventum  Hie- 
rosolymam  ,  B.  Virgo  agens  annum  oetalis  72.  ex 
Jcrusalcm  terrestri  abiit adcoelcstcm,  cum trium- 


APOSTOLORU.U,  ETC.  5 

pho  ab  angelis  deducta  in,  p  aradisum.  Vide  dicta 
Actor.  21.  17. 

Eodcm  anno  S.  Lucam  scripsissc  EvangHiuin 
censet  Baron.  sed  autcrius  itl  a  luca  sciiplum 
e^se ,  ostendam  Actor.  c.  1G.  10. 

Anno  Christi  59.    Petri  15.  Pauli  11*.  I\'ei'onis  3. 

Paulus  vinctus  ex  Melita  navigat  Syracusas  , 
inde  Rhegium  ,  inde  Puleolos  ,  inde  pedeslri  ili- 
nere  Romam  ingredilur  die  G.  Julii.  Hospilatus 
est  in  dorno  conducta,  quae  postea  conversa  est 
ineccIesiamS.  Mariae  in  Via  lata.  Posterodiecon- 
vocatis  Judaeis  sui  suaeque  fidei  ralionem  reddi- 
dit  :  ex  quibus  aliqui  credid  erunt ,  alii  non  cre- 
diderunt.  Mansit  Romae  cumcustodientesemiliie 
biennium;  suscipiensomnes  libereque  praedicans 
Christum;  esto  ob  Ncronis  inetum,  omnes  sui 
eum  deseruissent.  Aslilit  enim  illi  Ciiristus  euiu  - 
que  confortavit,  ut  per  eum  praedicalio  imple- 
relur ,  et  audirent  omnes  gentes ;  quin  et  eripuit 
eum  de  ore  leonis  ,  puta  Neronis,  2.  Timot  h. 
1G.  et  17.  Roma  scripsit  Paulus  Epistolam  ad 
Philippenses,  per  Epaphroditum  eorum  Epis- 
copum  :  item  Epistolam  ad  Ephesios,  quam 
misit  per  Tychicum. 

Anno  Christi  60.  Petri  16.  Pauli  25.  Reronis  h. 

Paulus  agens  secundum  annum  Romae  in  vin- 
culis ,  scripsit  Epislolam  ad  Colossenses  :  et 
Epistolam  ad  Philemonem  ,  rogans  eum  ut  One- 
simam  servum  fugitivum  ingraliam,  domum- 
que  recipiat.  Fecit  id  Philemon  qui  et  Onesimum 
liberlale  donavit,  qui  virtutibus  excrescens, 
post  Timotheum  creatus  est  Episcopus  Ephe- 
siorum.  In  hac  Epistola  v.  23.  meminit  Epaphrae 
concapiivi  sui ,  Marci ,  Aristarchi ,  Dema?  et 
Lucre  ,  eosque  quasi  adjulores  suos  in  Evangelii 
piopagatione  commendat.  Eodem  anno  scripsit 
Paulus  Epistolam  ad  Hebraos. 

Anno  Christi  61.  Pelri  17.  Pauli  26.  Keronis  5. 

Paulus  bicnnio  in  vinculis  exaclo  a  Nerone  di- 
niissus ,  varias  provincias  cvangelizando  pera- 
gravit,  ac  nominatim  Hispanias  :  ubi  inter  alios 
Xanlippem  et  Polyxenam  ad  Chrislum  convertit. 

Hoc  anno  Ronue  S.  Lucas  liniens  Acta  Apos- 
lolorum  (ubi  et  imagines  B.  Virginis  ac  Cbristi 
Domini  depinxit,  quas  hodie  ibidem  veneramur. 
reversus  in  Graeciam  ,  evangelizando  obiit  Dal- 
matiam,  Galliam ,  Italiam,  Macedoniam,  Ly- 
biam ,  etc. ,  ac  landem,  caelebs  ad  annum 
atatis  8h.  Patras  urbem  Achaiae  adiens,  ibidem 
Aposlolatum  suuin  nobili  marlyrio  conclusit. 
Eodem  anno  Nero  matrem  suani  Agrippinam  oc- 
cidit,  juslo  Dei  judicio ,  utpote  quae  Claudium 
lmp.  maiiium  suum  veneno  sustulerat,  ut  filius 
suus  Nero  ei  in  imperio  ,  succederet  :  quae  ergo 
marilum  occidit  propler  filium  ,  a  filio  ipso  oc- 
cisa  est.  Justa  enim  et  congrua  numinis  vindicta. 
lilius  malricida,  factus  est  matris  suae  mariti- 
cida^  carnifcx ,  et  necis  vilrici  sui  ullior  :  hanc 
illi  graliam  non  pro  nativitatc  solum  rcfcrena  , 
verum  etiam  quod  cjus  arlibus  ad  imperium  pro- 
vectus  fuissct ,  ait  Joseph  20.  Anliq.  5. 

Anno  Christi  62.  Pctri  18.  Pauli  27.  Neronis  6. 

Festus  Judaeae  Praeses ,  qui  S.  Paulum  vinctum 
Romam  miserat ,  obiit  :  cui  auccessor  a  Nerone 
designatur  Albinus.  lta  Euseb  in  Chronico. 

Agrippa  Rcx  pontificatu  deposuiUosephum  . 


(3  CimONOTAXIS  ACTUUM 

ci(|iio  surrogavitAnanum,  Ananisenioris  liliuin, 
ila  Joseph.  20.  Antiq.  8. 

Roma  variis  prodigiis  concussa  fuit  :  nam  ol) 
ortimi  reccnlis  comelac ,  ct  ob  fulmen  illapsiun 
iu  Dieosam  Neronis,  quasi  certior  recklita  esset 
de  ejui  morte ,  omnia  studia  convertit  in  Rubel- 
litmi  Plaulum,  quod  ex  Julia  gente  per  malrem 
originem  ducerct,  qoi  Nerouis  jussu  solum  ver- 
i.  ii  ,  et  iu  Asiam  proficisci  coactus  est.  lta  Corn. 
Tacitus  lib.  1/j. 

Laodicea  urbs  Asiae  illuslris,  cujus  meminil 
Apostolus  epist.  nd  Colossens.  terroe  motu  col- 
lapsa  prosternitur  :  sed  a  civibus ,  utpote  opu- 
lentissimis  ,  brevi  in  inlegrum  resliluilur. 

Hoc  anuo  Christi  62.  S.  Andreas  crucilixus  est 
Palris  Achaise,  ait  Onupbrius  in  Cbronico. 

Anno  Cliristi  63.  Pelri  19.  Pauli  28.  Ncronis  7. 

Hoc  anno,  ait  Euseb,  in  Cbron.  S.  Hieron.  lib. 
de  scrip.  Eccles.  iu  Jacobo,  Baronius  et  aliis, 
S.  Jacobus  fraler  Domini ,  et  Hierosolymorum 
primus  Episcopus,  qui  Canonicam  scripsit  epis- 
toiam  ,  Cbristumconstanterprsedicans,  ii  Judaeis 
i:  pinna  templi  dejicitur,  et  fullonis  vecte  pei- 
cussus  ,  orans  pro  suis  interfectoribus  glorio- 
sum  obit  martyrium,  cum  29.  annis  sanctissimc 
illam  rexisset  Ecclesiam.  Ejus  necem  mox  ulcis- 
cenle  numine,  coepit  Judaea  variis  casibus  et 
prodigiis,  ulliini  excidiis  praenuncii  exagitari. 
Quocirca  Josepbus  ,  licet  Judeeus  ,  quem  citat 
Euscb.  lib.  2.  cap.  22.  ct  Origcn.  lib.  1.  contra 
Cclsum  ,  excidium  Uierosolymae  et  Judseae  pcr 
Titum  ,  asscribit  neci  bujus  Jacobi  ,  qui  ob  in- 
signcm  sanctimoniam  et  morum  Cbristi  simili- 
tudinem  ,  cognominatus  est  justus  ,  et  fraler 
Domini.  S.  Jacobo  in  Episcopatu  Hierosolymi- 
tano  successit  Simeon  filius  Cleophae ,  Cbrisli 
propinquus,qui  usque  ad  annum  aetatis  129  sancte 
Hierosolymitanam  gubernavit  Ecclesiam  ,  alquc 
sub  Trajanocruci  affixus,  supra  vires  et  selatem 
constanler  martyrium  pro  Cbristo,  sui  causa 
crucifixo,  subiit,  cujus  diem  nalalem  celebrat 
Ecclesia  die  18.  Februarii. 

Eodem  anno.S.  Barnabam  in  Cypro  occisum , 
tradit  L.  Dexter  et  Onuphrius  in  Cbronico. 

Anno  Clirisli  GU.  Petri  20.  Pauli  29.  Neronis  8. 

S.  Marcus  Evangelista  Alexandriae  Martyr  oc- 
cubuit.  cum  cnim  a  S.  Petro  Roma ,  ubi  Evan- 
gelium  scripserat,  Alexandriam  Evangelii  causa 
amandalus  esset,  ibidem  Ecclesiam  conslituit 
lanta  doctrincc  ct  vila2  continentia,  ut  omnes 
sectatores  Christi  ad  sui  exemplum  cogeret.  Es- 
senos  enim  quasi  primo  Religiosos  et  viros  An- 
gelicos ,  quos  mire  celebrant  Philo  ,  Eusebius, 
S.  Hier.  et  alii,  inslituit.  Quocirca  Gentiles  qua- 
dam  die  Dominica  cum  Missam  celebraret,  in 
eum  irruenles,  fune  in  collum  injeclo  raptantes 
eum  per  saxa,  carncs  ejus  dilacerarunt :  undc 
pene  spiritum  reddilurus,  in  carcerem  detru- 
sus,  apparente  sibi  Domino  una  cum  angclis, 
ad  fulurum  certamen  instauralur.  Mane  autem 
facto  rursum  6  cerere  cductus ,  et  pcr  scabra 
loca  raptatus,  agens  Deo  gratias,  discensque 
ln  manus  luas  commendo  spirilum  meum  ,  impol- 
lutumeum  Deo  reddidit,  sepultusqueesl  hono- 
rifice  a  discipulis  suis.  Ita  Menologium  Graeco- 
corum,  Beda  cl  Ado  in  martyrol.  die  25.  Aprilis. 

Eodcm  anno  Nero  Octaviam  uxorem  et  soro- 
rem  { ntpote  filiam  Claudii  Imper.  qui  duxerat 
Agrippinam  matrem  Ncronis ,  idcoque  eum  in 


APOSTOLORUM,  ETC. 

filium  adoptarat )  calumniis  circumventam  in 
insulam  relcgatam  ,  mori  landem  balnei  vaporc 
compulit.  Ita  Tacitus  iib.  15. 

Eodesn  anno  Simou  ct  Judas  Aposloli  occisi 
suntin  Perside,  ait  Onupbrius  in  Chronico,  sed 
id  negat  Baron.  et  alii  :  de  qua  re  dicam  proac- 
mio  in  epist.  S.  Judae. 

Anno  Christi  65.  Pctri  21.  Patdi  30.  Neronis  9. 

Hoc  anno,  qui  fuit  quartus,  ante  bellum  Ju- 
daicum,  et  octavus  ante  Hier.  obsidionem,  Jesus 
quidam  (suo  nomine  et  vatacinio  Jesum  Chris- 
lum,  ob  cujusnecemexscindendaerat  Judaea,  n •- 
praesentans )  Anani  lilius  plebeius  ,  et  rusticus ,  a 
Deo  instinctus  clades  urbi  imminentes  proedixii. 
Repenteenimclamarecocpit :  Vox  ab  Orienle,vox 
ab  Occidente,  vox  d  ijuatuor  ventis  ,  vox  in  Hier.  ct 
templum  :  vox  in  omnem  liunc  poputum.  Quocirca 
a  Magistratu  acriter  Ilagellatus  non  veniam  pra> 
calusest,  nec  illacrimavit ,  sed  quotidie  velut 
orationem  quamdam  meditans  :  Veh,  vehlliero- 
solymis,  vociferabatur,  idque  per  annos  septem, 
el  quinque  menses  conlinuos,  donec  supra  mu- 
rum  consistens  :  Vek ,  vch  civitali ,  templo  po> 
puio ,  ac  mihi,  maxima  voce  clamilans,  lapidc, 
lormento  nomanorum  misso  ,  ictus  interiit.  Ita 
Joseph,  lib.  7.  Belli  c.  12. 

Hoc  anno  Persius  Volaterranus ,  Satyricus 
Poeta  moritur.  Ila  Euseb.  in  Chron. 

Anno  Christi  66.  Petri  22.  Pauli  31.  ISeronis  10. 

Roma  horribili  incendio  conflagravit ,  cujus 
causam  Nero  per  calumniam  conjecit  in  Chris- 
lianos,  eoquc  nomine  illos  ssevissimis,  iisdem- 
quc  diversis  mortis  generibus  enecavit,  ulfera- 
rum  tcrgis  conlecli ,  laniatu  canum  interirent ,  aul 
crucibus  afjixi ,  aut  (lammandi ,  atque  ubi  dcfccis- 
set  dies ,  in  usum  nocturni  luminis  urerentur ,  ait 
Tacilus  lib.  15.  Fuerunt  Ine  Martyrum  prinhtiae, 
eorum  catalogo  in  Marlyrol.  Romano  asscripttc 
die  2G.  Junii. 

Hoc  anno  occisum  S.  Matlhiam  Apostolorum 
tradit  L.  Dcxter  et  Onupbrius  in  Chronico.  Ad- 
dit  Dexter  :  ilelena  Adabienorum  regina,  Chris- 
tiana  florct  llierosolymis ,  praidicalione  Aposto- 
lorum  conversa. 

Anno  Christi  67.  Petri  23.  Pauli  32.  JScronis  11. 

Nero  primam  in  Christianos  persecutionem 
publico  edicto  inslituit,  eamque  usque  ad  linem 
Imperii  et  vitae  prorogavit.  Quocirca  in  ea  jam 
ante  incboata ,  permulti  e  Christianis  illustre 
obiere  martyrium ,  qui  sparsim  in  Martyrol. 
Rom.  recensentur,  uti  S.  Bernabas,  S.  Andreas, 
S.  Jacobus  fraler  Domini,  ceterique  Apostoli, 
licet  diversis  annis  et  locis.  Item  complures  ex 
ipsius  Neronis  familia  ,  quorum  menimil  Paulus 
Philipp.  h.  22.  inter  quos  eminuit  Torpes  et  EveN 
lius,  qui  Martyrologio  I\om.  ascripti  die  11. 
et  17.  Maii.  lnsuper  S.  Processus  et  Martinianus 
cuslodescarceris,  Herodion  ,  Olympias,  ac  reli- 
giosissimae  feminae  Basilissaet  Anastasia,  Apos- 
tolorum  discipuloe,  quo;  Marlyribus  associaue 
lcguntur  in  Marlyr.  die  15  Aprilij,  quo  suis  opi- 
bus  alebant,  et  sepeliebant.  S.  Lucina  et  Perpe- 
tuabaplizataaS.  Petro.dequibusin  Martyr,  die30. 
Junii.  Romae  Neroplurcs  Senatoresetprimarios  , 
eo  quod  in  necem  suam  conjurassent,  interfecit, 
ac  inter  eos  Senecam  praeceptorem  suum  ,  et 
Lucanum  Poetam  Senecae  nepotem  ,  atque  Plau- 
lum  Lateranum  Consulem  designatum,  qui  pa- 


CIir.ONOTAMS  Af.TTUM 

Intium  habebal in  Ccclio  monle,  quod  poslea  a 
Constantinolmp.  in  templumSalvatorisconver- 
sum,  ab  eo  denominatum  est  Basilica  Latera- 
nensis ,  uti  testatur  S.  Hieron.  epist.  30.  ad 
Oceanum.  Secuta  est  mors  Poppaeae  Sabimc  Au- 
gustae  ,  quam  licet  amalissimam  ,  Nero  ira  per- 
citus  ictu  calcis  percussam  occidit.  Ita  Tacitus, 
Dio ,  et  alii. 

Anno  Christi  68.  Petri  24.  Pauli  33.  Neronis  12. 

S.  Petrus  et  Paulus  Romam  redierunt ,  et  col- 
labentem  pene  Ecclesiani  ob  Neronis  persecu- 
lioncm  ,  insiaurarunt. 

S.  Petrus  secundam  scripsit  Epistolam ,  in  qua 
signifieat  cx  revelatione  sibi  constare,  velocem 
fore  depositionem  tabernaculi  sui. 

Paulo  post  Judas  scripsit  suam  Epistolam  Ca- 
nonicam.  Nam  in  illa  alludit  in  muliis  ad  secun- 
dam  Petri  Epislolam. 

Simon  Magnus  suis  magicis  artibus  Romanos, 
et  praesertim  Neronem  dementans,  ab  iis  divi- 
nos  honores  est  consecutus.  Cerlant  contra  eum 
S.  Petrus  et  Paulus  ,  eumque  tandem  volare  co- 
nanlem  ex  alto  prcecipitant.  Nam  cum  Simon  a 
daemonibus  in  aera  raperetur,  precibus  S.  Petri 
prosiratus  ,  fracta  coxendice  et  cruribus,  paulo 
post  infcliccm  animamexhalavit.  Quocirca  Nero 
indignans  suas  magiaj  delicias  sibi  ablatas,  S.  Pe- 
trum  et  Paulum  carceri  mancipat  Mamertino, 
praesertimquia  Paulusquoquepellicem  a  Nerone 
abstraxeral,  el  ad  Christum  traduxerat.  E  car- 
ccre  Paulus  scribit  Epislolam  secundam  ad  Ti- 
motheum,  vocans  eum  ad  se,  ut  instantis  suae 
moriis  et  martyrii  sit  spectator. 

Eodcm  anno  Appollonius  Tyanaeus  Simoni 
Mago  succedens  Romam  venit,  contra  quem 
Apostoli  ct  Christiani  pari  modo  certarunt. 

Eodern  prodigia  excidium  Hierosolymae  porten- 
dentia  apparuerunt ,  nimirum  die  octava  Apri- 
lis  hora  nona  nocturna,  circa  aram  et  templum 
tanlum  lumen  effulsit  per  mediam  horam ,  ut 
clarissimus  dies  putaretur.  Bos  cum  ad  hostiam 
ducerciur,  agnum  in  medio  templi  peperit. 
Orientalis  templi  porta  aenea  et  gravissima  clau- 
sa,  sponte  aperta  est  hora  noctis  sexta.  Die  21. 
Maii  in  aere  visi  sunt  currus  ferrei,  etarmatae 
acics  urbi  circumfuls*.  In  Pentecoste  audita  est 
vox  in  templo  :  Migremus  hinc.  Ita  Josephus  1.  7. 
Belli  cap.  12. 

Eodem  anno  mense  Maio  ,  Neroni  et  Romanis 
rcbellare  coeperunt  Judoei,  ortumque  cst  bellum 
Judaicum,  ob  Cestii  Flori  procuratoris  Judaeac 
avariliam  et  tyrannidem.  Ita  Josephus  lib.  2. 
Belli  cap.  13.  Christianiergo  juxta  Christimoni- 
tum  Hierosolyma  excedentes ,  in  urbem  Pellam 
se  contulere. 

Anno  Christi  69.  Petri  25.  Pauli  34.  ISeronis  13. 

Hoc  anno  ab incarnatione Christi 69.  ab  ejus pas- 
sioneet  morte  36.  S.  Petrus  etPaulus  die  29.  Junii 
c  carcere  Mamertino  (  ubi  Processum  et  Marti- 
nianum  custodes  suos  ,  cum  aliis  47.  ad  Chris- 
tumconverterant,  etmiraculosa  aqua  e  carcere 
subilo  scaturiente  baptizarant)  educti  gloriosum 
obiere  martyrium.  S.  Petrus  in  Vaticano  cruci- 
Jixus  est,  capitc  dcorsum  vergente  :  id  enim 
ipse  petierat,  ne  Christo  crucifixo  videretur  as- 
similari  et  ocquari.  Paulus  vero  ad  aquas  Salvias 
capite  truncatus,  c  cervice  recisa  pro  sanguine 
lac  manavit  :  caput  vero  terno  saltu  tres  fonles 


APOSTOLOfilM,  FTC.  7 

( licuit ,  qui  elianintim  visunlur ,  muUisque  sunt 
Siiluti. 

S.  Linus  in  pontificatu  S.  Pelro  succedit ,  sc- 
(!cU|uc  annos  undecim. 

Vespasianus  cum  exercilu  missus  a  Ncronc 
conlra  Judceos  ,  gravissimis  cladibus  eos  affccit, 
quas  recenset  Josephus  lib.  3.  Belli  c.  4. 

Jerusalem  civibus  mtituo  inlcr  se  digladinnti- 
hus,  ac  praesertimZclotis  in  civcs  grassantibus, 
maximis  stragibus  afficilur,  quas  recenset  Jo- 
scphus  lib.  5.  Belli  c.  1. 

Anno  Christi  70.  Lini  1.  Ncronis  14. 

Nero  anno  necdum  elapso  a  nece  ApostoJo- 
rum,  in  sanguinis  Apostolici  uliionem,  a  Senatu 
damnatus,  eo  quod  eumdcm  universum  interfi- 
ccre  deslinasset ,  fugicns  ex  urbe  in  speluncam, 
pavidus  sibi  manus  intulit,  quem  ajgre  moricn- 
icm  unus  ex  lihcrtis ,  Epaphroditus,  confecit 
die  10.  Junii  (eadem  die  ,  qua  ante  decem  annos 
Octaviam  uxorcm  interfecerat)  agens  suas  aetalis 
annum  32.  Imperii  \k.  atque  in  eo  omnis  Au- 
gusti  familius,  et  stirps  regia  extincla  cst.  Ita  Suc- 
ton.  in  Nerone  c.  43.  et  seq. 

Neroni  successit  Servius  Sulpilius  Galba,  a 
mililibus  ,  quibus  pra-erat,  acclamatus  Impera- 
tor,  tenuilque  per  menses  septem. 

Floret  Plutarchus  Philosophus  et  M.  Fabius 
Quinlillianus  Orator.  lla  Euseb.  in  Chron. 

Josephus  Judaeus  Historicus,  dux  belli  Judaeo- 
rum,  cum  a  Romanis  interficicndus  esset,  Ves- 
pasiano  praenunciat  mortem  Neronis ,  eumque 
in  imperium  illi  successurum  ,  cujus  rei  causa 
vitam  dono  accipit.  lta  Euseb.  in  Chron. 

Anno  Christi  71.  Lini  2.  Ottonis.  1. 

Galba  Imp.  occiditur  a  miliiibus,  ab  eisque 
cidem  surrogatur  M.  Silvius  Olho  ,  qui  cum  im- 
pcrasset  menses  tres,  rebellanlc  Vitellio  mortem 
sibi  conscivit :  Impcriurn  ergo  capessit  Vilellius , 
lenetque  per  menses  octo. 

Vespasianus  interea  multas  Judaeae  urbes  sibi 
ac  Romanis  subigit.  Unde  multi  opinati  sunt 
ipsum  esse  Messiam,  utpote  cui  rcgnum  Juda  n 
Prophelis  promissum  erat.  Quocirca  opera  et 
pr.esiigiis  Apollonii  Tyanaei  visus  est  coecum 
illuminare  ,  et  aegro  manum  restituere.  Ita  ex 
Tacito  lib.  1.  cap.  4.  el  Suct.  in  Vcspasiano  c.  7. 
Baron.  qui  h;cc  mendacia  ab  adulatoribus  con- 
ficta  esse  convincit 

Eodem  anno  Evodio  cx  humanis  sublato,  ei- 
dem  in  cathedra  Antiochcna  succedit  S.  Ignatius, 
qui  post  annos  fere  40.  sub  Trajano ,  anno 
Christi  110  Romae  leonibus  objeclus,  glorioso 
martyrio  est  coronalus,  cum  primusipse  Antio- 
chiae  chorum  psalmodiae,  quo  allernis  canerent, 
instituisset ;  eo  quod  angelos  SS.  Trinilatem  eo 
ritu  laudantes  vidisset ,  et  audisset. 

Anno  Christi  72.  Lini  3.  Vcspasiani  1. 

Vespasianus  a  militibus  suis  creatus  Impera- 
lor ,  Romani  navigans,  ibidem  Capitolium  bello 
civili  concrcmatum  restituit,  ac  Titum  lilium  ad 
conficicndum  bellum  Judaicum  dcstinat.  Titus 
ergo  Hierosolymam  obsidel  in  Paschate,  cum 
undequaque  eo  Judaci  ad  fesium  confluxissent, 
utomncs  ab  eo  concluderentur ,  et  mactarentur, 
vel  caperentur  :  sicul  ipsi  eodem  fcsto  anle  an- 
nos  38.  ibidem  Christum  crucifixcrant.  Jn  ultio- 
nem  ergo  sanguinis  Christi,  utriusque  Jacobi 
Apostoli ,  etS.  Stephani,  ac  vinculorum.  SS.  Pe- 


g  CURONOTAXIS  ACTUU 

iri  ct  Pauli ,  atque  perseculionis  et  expilationis 
Chrisiianorum,  Jeruaalem  Romanis  capta,  ct 
cum  tcmplo  incensa,  funditus  eversa  est,  utiei 
pnedixerat  Christus  Lucac  19.  43.  E  Judaeis  toio 
l)ello  occisa  sunt  undecies  centena  millia,  capta 
97.  ait  Joseph.  1.  7.  Belli  c.  17. 

Anno  Christi  73.  Lini  4.  Vcspasiani  2. 

Titus  de  Judaea  subacta  Romae  triumphavit. 
Extat  etiamnum  Romae  arcus  ejus  triumphalis, 
in  quo  candelabrum  templi ,  quod  in  iriumphum 
duxit,  expictum  cernilur.  Judaeis  in  VEgypto  tu- 
multuantibus,  mandat  Vespasianus  demoliri  eo- 
rumtemplum,  Heliopoli  ante  333.  annos  aedili- 
catum  ab  Onia  pontifice,  indeque  vocatum 
Onion.  Per  h«BC  tempora  S.  Bartholomaeus,  qui 
et  Nathanael ,  Apostolus  apud  Persas  Christum 
praedicans,  excoriatus  capite  pleclilur,  ait  Onu- 
phrius  in  Chronico. 

Anno  Christi  74.  Lini  5.  Vespasiani  3. 

Ebion  et  Cherinthus  haeresiarchae  negantes 
Christi  divinitalem,  suashacreses  spargunt.  Con- 
futat  eos  S.  Johoannes  Apostolus  ,  tam  factis  , 
quam  verbis  :  ideoque  nec  balneum  eorum  in- 
gredi  sustinuit,  dicens  :  Fratrcs ,  egrediamur 
hinc ,  ne  cadat  batneum  ,  et  pereamus  cum  Ebione, 
qui  intus  est  in  balneo ,  propter  ipsius  impietatem. 
Jta  Epiphan.  hteresi  30.  licet  Irenaeus  lib.  3.  c.  4. 
Euseb.  lib.  3.  22.  et  Theodor.  1.  2.  Haeret.  fabul. 
id  non  Ebioni,  sed  Cherintho  asscribant. 

Eodem  anno  S.  Martialis  Episcopus  Lemovi- 
censis,  et  Galliarum  Apostolus,  eo  amandalus 
Roma  a  S.  Petro,  cum  Lemovicences ,  Tolosa- 
nos  ,  Burdigalenses,  Cadurcenses  ,  Aquitanos  , 
aliosque  ad  Christum  convertisset,  diem  clausit 
extremum ,  abiitque  in  ccelum.  Innocentius 
Pont.  extrav.  de  sacra  unctione ,  in  fine.  Scribit 
S.  Marlialem  baculo  sibi  a  S.  Petro  Romae  dato, 
mortuum  ad.  vitam  revocasse. 

Anno  Christilh.  Lini  6.  Vespasiani  4. 

S.  Apollinaris  a  S.  Petro  Ravennam  missus, 
cum  29.  annos  illi  sedi  praefuisset,  et  continuum 
pene  marlyrium  perpessus  esset,  varie  tortus 
Martyr  in  co;lum  evolavit,  Successit  ei  in  Epis- 
copatu  Aderilus  ,  et  post  eum  Eleucadius,  olim 
Platonicus  philosophus. 

Philosophi  orbem  circumeunt,  utinstar  Christi 
discipulos  post  sc  trahant.  Tales  fuere  Appollo- 
nius  Tyanaeus,  Euphrates  ,  Dcmetrius  ,  Muso- 
nius,  Damis  Pythagoreus  ,  Epictetus  Stoicus , 
Lucianus  Epicureus,  Diogcnes  junior ,  qui  ob 
maledicentiamaVespasianocapitemulctatttscst, 
Verum  hos  omncs obtri vit  et sepelivit  S.  Johannes 
Aposlolus ,  Ecclesise  columna  et  Patriarcha ,  cum 
suis  sociis  et  asseclis,  ct  Dionysio  Areopagita, 
Ignatio,  Herma,  Polycarpo,  Clemenle,  etc.  , 
quibus  proindeDeus  viiam  longaevamconcessit, 
ct  in  multos  annos  prorogavit. 

Eodem  anno  occisum  csse  S.  Thomam  apud 
Indos  asserit  Onuphrius  in  Chronico. 

Anno  ChristilC).  77.  78.  79.  80.  Linil.  8.  9.  10.  11. 
Vespasiani  5.  6.  7.  8.  9. 

Anno  Chrisii  77.  templum  Pacis  augustissime 
«Tdificatum ,  dedicatum  est,  in  eoque  ornamenia 
r  toio  orfee  quaesita,  scd  praeseriim  e  templo 
Uiuosolyniiiano  sublata,  sunl  reposila.  lla  Jo- 


U  APOSTOLORUM,  ETC. 

seph.  lib.  1.  Belli  24.  Titulus  templi  erat  :  Paci 
ceterna. 

Anno  Christi  80.  Linus  Pontifex  cum  sedisset 
annos  11.  jussu  Saturni  Consulari  martyrio  co- 
ronatur  die  23.  Septembris.  Succedit  ei  Cletus. 

Anno  Christi  81.  Cleti  1.  Vespasiani  10.  Titi  1. 

Vespasianus  agens  annum  aelatis  69.  Imperii 
decitnum,  moritur  :  succedil  ei  filius  Titus  , 
orbis  deliciae,  qui  urbis  luxum  et  luxuriam  cas- 
tigavit.  Unde  de  eo  Martialis  1.  6.  epig.  9. 

Plusquc  tibi  debet  Roma ,  pudica  quod  est. 

Adeo  vero  beneficus  fuit,  ut,  cum  semel  supcr 
coenam  recordaretur ,  se  eo  die  nemini  benefi- 
cium  conlulisse  ,  cxclamarit ,  Amici  dicm  perdi- 
di  :  iis  qui  in  necem  suam  conjurarunt,  peper- 
cerit,  dicens  :  Perilurum  se  potius ,  quam  pcrdi- 
turum,  et :  Principes  fato  dari.  Ita  Sueton  in  Tilo 
c.  11,  Dior.  c.  8.  et  9. 

Anno  Christi  82.  et  83.  Cleti  2.  et  3.  Titi  2.  et  3. 

Urbs  Roma  immisso  divinitus  incendio,  tribus 
totidemque  noctibus  conllagravit.  Ita  Dio  in  Tito. 
Titus  Amphitheatrum  Romae  aedificat,  el  in  dc- 
dicatione  ejus  quinque  millia  ferarum  occidit. 
Ila  Euseb.  in  Chron.  Hoc  solum  cum  Panlhco , 
ex  veteris  Romae  magnificentia*  reliquum  ,  in 
urbe  etiamnum  spectamus. 

Anno  Christi  83.  Tilus  Imper.  veneno  a  fratrc 
Domitiano  ( ut  fama  fuit)  sublatus  est  annum 
agens  aetatis  61.  Imperiilertium.  Succeditei  Do- 
mitianus  natura  sacvus  ,  ingenio  ferox  et  vafer. 
Ita  Sueton.  Dio  et  alii  in  Tito  et  Domiliano. 

Anno  Christi  84.  85.  86.  87.  88.  89.  90.  91.  Cleti  ft; 
5.  6.  7.  8.  9.  10.  11.  Domitiani  1.  2.  3.  U.  5.  6. 

7.  8. 

Josephus  Judaeus  Historicus,  Romae  in  honorc 
cst  apud  Domilianum,  uti  fuerat  apudTitum  et 
Vespasianum. 

Anno  Christi  86.  Titus  a  Senatu  inter  deos  re- 
fertur.  Ila  Euseb.  in  Chron. 

Domitianus  philosophos  urbe  exegit ,  ac  inter 
alios  Musonium  ,  Dionem  Chrysostomum,  Epic- 
tetum  Stoicum,  et  Peregrinum  ,  nonnullos  vero 
occidit,  ut  Rusticum  Arulenum,  et  Maternum 
Sophistam.  Ita  Euseb.  in  Chron.  et  Dio  in  Do- 
mitiano. 

Domitianus  delubrum  Jovis  Capitolini  concre- 
matum,  ingenti  sumptu  restauravit.  Ita  Sueton. 
et  Dio  in  Domit. 

Anno  Christi  87.  Anianus,  cumpost.  S.  Mar- 
cum  22.  annos  praefuisset  Ecclcsiae  Alexandri- 
nae,  eterris  in  coelum  abiit.  Ila  Euseb.  1.  3.  c.  12. 

Anno  Chrisli  88.  Domitianus  sanxi ,  ut  dein- 
ceps  anni  numerarentur  per  agones  Capilolinos  ; 
sicque  ab  hoc  anno  primusagonalis  cocptus  est 
numerari.  Agonalis  instar  Olympiadis  quatuor 
continebat  annos.  Ita  Censorinus  dc  die  nalali 
cap.  14. 

Anno  Christi  89.  Domitianus  jussit  Octobrem 
mensem  ,  Domitianum  vocari ;  se  vero  Deum  et 
Dominumappellari.  Undeillud:  Ediclum  Domini 
Deiquenostri.  Ita  Sueton.  in  Domitian.  c.  13.  ldem 
quolidie  secretam  quietem  caplabat,  in  qua  nihil 
aliutl  curabat,  nisimuscas  praeacuto  slylo  confi- 
gere.  Ita  Euscb.  In  Chron. 

Apollonius  Tyanaeus  Romae  a  Domitiano  in- 
carceratus,permagiamiuvisibilisfaclu?evanuif, 


CHRONOTAXIS  ACTUCM  APOSTOLORCM  ,  ETC. 


ct  Pntcolis  improvisus  apparuit,  indeque  Ephe- 
sum  concessil,  ubi  cum  Joannecertavit. 

AnnoChristi92.  Cteti.  12.  Domitiani  9. 

S.  Johannes  Apostolus  Epheso  Romam  ,  ad 
Domitianum  Imp.  reus  impietatis,  a  Proconsule 
Asia:  vinctus  mittilur:  ubi  ante  portamLatinam 
in  ferventis  olei  dolium  missus,  integer  et  illae- 
sus  exivit ,  teste  Tertul.  lib.  dePraescript.  c.  26. 
Quare  a  Domitiano  relegaturin  iusulam  Path- 
mos.Apocal.  1.  9.  ExstatRomae  martyrii  S.  Joban- 
nis  locus  ecclesia  illustratus,  ac  dies  in  tabulas 
Ecclesiasticas  relalus  est  6.  Maii. 

Domitianus,  ait  Euseb.  lib.  6.  c.  13.  alteram  post 
Neronem  in  Cbristianos  movet  persecutionem. 
Erat  enim  crudelis  admodum  :  undea  Genlilibus 
vocatus  est  allerNero.  Audi  Juvenal.  sat.  h. 

Cum  jam  semianimum  laceraret  Flavius  orbem 
Ultimus,  et  calvo  serviret  Iloma  Neroni  : 

SubDomitiano  ergo,  sequentibus  ejus  annis  mul- 
tipassisuntMartyres.interquosillustrioresfuere 
S.  Eutropius  Episcopus  Santonensis,  in  Gallias  a 
S.  Clemente  missus,  ascriptus  Martyrol.  die  30. 
Aprilis,  Lucianus  Episcopus  Rellovacensis  die  8. 
Januarii,  ac  Maximianuset  Julianuspresbyteri  : 
Carnoti  vero  Ceraunus  28.  Maii,  item  Nicasius 
Episcopus  Rotomagensis  :  Quirinus  Presbyter  , 
Scabiculus  Diaconus,  Patientia  virgo ;  item  S.  Ro- 
multts,  Felusanus  in  Tuscia  Episcopus,  illuc  u 
S.  Petro  missus  ,  Ptolemacus  Episcopus  Tusca- 
niae,  Eugenius  Toletanus  Episcopus,  Mancius 
civis  Romanus  Eborae,  etalii. 

Anno  Christi  93.  Ctem.  1.  Domiliani  10. 

Cletus  Ponlifex  cum  sedisset  annis  12.  marly- 
riocoronatur.  Succedit  ei  S.  Clemcns. 

S.  Johannes  in  Pathmos  omnes  insulae  acco- 
las  ad  Cbristi  fidem  et  pietatem  instituit,  ait  OE- 
cumen ,  proocmio  in  Apocal. 

Sub  boc  tempus  Antipas  martyrium  subiit 
Pergami  in  Asia ,  de  quo  dixi  Apocal.  2. 13. 

AnnoChristidh.  Clemcnt.  2.  Domitiani.  11.      • 

Acilius  Glabrio  superiori  anno  Consul  Romae 
cum  aliis  martyrio  afficitur.  Ita  Dioin  Domit. 

Anno  Christi  95.  Clement.  3.  Domiliani  12. 

S.  Clemens  scripsitepistolam  ad  Corintbiosde 
pace  etconcordia,  quam  celebrat  Euseb.  lib.  3. 
c.  12.  Plures  aliasscripsit,  atque  Constituiiones 
Apostolicas. 

Anno  Christi  96.  Clement  h.  Domitiani  13. 

IIoc  anno  Josepbus  Ilistoricus,  ut  ipsetestalur 
in  finc  lib.  20.  Romce  finitcommentarium  deAn- 
tiquitatibus  Judaicis  in  viginli  libros  distrihu- 
tum,  iu  quo  videns  Jerusalem  eum  templo  et 
judaismo  eversam  ;  videns  pariler  Vcspasianum 
defecisse,  cuivaticinalustribuerat,  quodCbrisio 
&  Propbetis  pncnunciatum  erat  ,  imperium  ; 
jamque  tempus  Messiae  praleriisse ,  Ipsc,  licel 
Judaeus,  convictus  tamcn  rei  evidenlia,  luculen- 
tum  Jesu  nostro  crucilixo  perhibuit  testrmo- 
nium.quod  ipse  sit  Messiam,  sive Christus.  Sic 
enim  de  eo  scribit  l.  18.  Antiq.  c.  h.  Eodcm  lem- 
porefuit  Jcsus  ,  vir  sapiens  ;  si  tamm  virum  ritm 
fusest  diccre.  Erat  cnim  mirabilium  opcrum  pa- 
trator ,  ct  doctor  eorum  qui  Ubenter  vera  susci- 
piunt,  plurlmosquc  tam  de  Judais,  quum  de  GtOt- 
COKNELIUS   A   LAPinE.      TOM.    X. 


ris  seclatores  habuit.  Christus  hic  crat  :  quem  ac- 
cusalum  a  noslraz  gentis  principibus  ,  Pilatuscum 
addixisset  cruci  ,  nihilhominus  non  dcstiterunt 
eum  diligere ,  qui  ab  initio  ca>perant  Apparuil 
cnim  tertia  die  vivus ,  ita  ut  divinitus  de  eo  vales 
hoc,  et  alia  mulla  miranda  praidixerant ,  et  usque 
hodie  Christianorum  genus  ab  hoc  dominatum  non 
dcficit.  Hunc  locum  ex  Josepbi  translatione  He- 
braea  ,  ab  ipsis  facta  ,  sustulerunt  Judiei,  sed 
Josephus  scripsil  graecc  :  exemplaria  autem 
Gneca  et  Latina  ita  habent,  ut  retuli.  lla  Romaj 
cuidam  Rabbino  id  objicienti,  respondi. 

Anno  Christi  97.  Ctementis.  5.  Domiliani  lq. 

Hoc  anno  S.  Joannes  a  Domitianorelegatus  in 
Palhmosjbi  per  exilium  pro  Cbristo,  meruitah 
eo  accipere  Apocalypsin,  sive  revelationem  eo- 
rum  quee  fulura  erant  in  Ecclesia  el  orbe,  prae- 
sertim  in  fine  mundi,  ut  iis  fideles  a  fide  metu 
perseculionum  ,  vel  blandiloquenlia  Ebionis  , 
Cherinti ,  aliorumque  haereticorum  aberrantes , 
aut  vacillantes,  in  eadem-confirmaret ,  robora- 
retque  eos,  eorumque  posteros,  ad  instantes 
reliquas  octo  generales  Ecclcsia?  persecutiones, 
a  totidem  Imperatoribus  concitandas,  constanli 
animosustinendas.  Ipse  enim  ex  omnibus  Apos- 
tolis  solus  superstes  el  grandaevus  ,  quasi  fide- 
lium  omnium  paler  et  patriarcha,  molem  Eccle- 
siae,  veluti  Christi  familiaesibi  abeocommissae, 
sua  auctoritate,  sapienlia  et  sanclitate  quasi  At- 
lassustentabat.  Ilalren.l.  5.  in  fine,  Baron  el  alii. 

S.  DionysiusAreopagitascripsitEpistolam,quaj 
numero  est  decima.  ad  S.  Johannem  in  Paihmos, 
significans  sibi  a  Deo  revelatum  esse  quod  bre- 
vi  ab  exilio  liberandus  foret,  lumque  sese  invicem 
essent  visuri  et  fruituri.  Ita  factum  mox  postmor- 
tem  Domitiani,  quae  anno  sequenti  contigit. 

Domilianus  eos  qui  de  genere  erant  David 
interfici  praecepit,  ut  nullus  Judaeorum  regno 
reliquus  foret ,  ilaque  Messioe  expectalionem  eis 
criperet.  Ita  Euseb.  inCbron.  et  alii. 

Anno  Christi  98.  Clement.  6.  Domitiani  15. 

Flavius  ClemensConsul.  Rom.  cognatusDomi- 
tiani  (cujtis  sororem  Flaviam  Domilillam  babe- 
bat  uxorem)  et  S.  Clemenlis  Ponlificis,  a  Domi- 
tiano,  eo  quod  religionem  Christianam  coleret , 
occiditur ,  cum  antea  ejus  filios  successores  Im- 
perti  destinasset ,  alterumque  Vespasianum  , 
alterum  Domitianum  appellasset.  Ita  Sueton.  In 
Domitiano  cap.  15.  Eadcm  dc  causa  sceviit  in 
Clcmentis  uxorem  ct  neplem,  utramque  srilicet 
Flaviam  Domitillam  ,  aliosque  ejus  Domesticos 
Christianos.  Hoc  ergo  anno  Flaviam  Domitillam 
juniorem,  Flavii  Clemcntis  Consulis  ex  sorore 
Plautilla  ncptcm,  ininsulam  Pontiam  relegavit: 
ila  Euseb.  libr.  3.  IU.  Haec  est  illa  Domitilla 
celebris  virgo  et  Mailyr,  cujus  matcr  Plautilla  a 
S.  Petro  instante  martyrio  conversa  el  baptizata, 
liliam  bauc  Domitillani  tradidit  Cbrislianis  vir- 
tulihiis  iinbucndam  S.  Clemcnti ,  qui  eandem  , 
cum  virginitatem  snam  Deo  incitantibus  eam 
S.  Nereo  et  Achilleo  eunuchis,  vovissct  ,  sacro 
velamine  consecravit.  Quare  Aurelianum  s|ion- 
sum  respuens,  in  Pontiam  rclegatur  ,  quo  eam 
secuti  sunt  N<m-cus,  ci  Acbillcus  :  qni  inde  abs- 
tracti  ct  Tasracinam  missi,  ibi  post  varia  tor- 
menta  capite  mulctati  sunl.  Fiavia  vcro  posl 
longam  exilium,  landetn  snb  Trajano  gloriosum 
obiit  martyrium.  Ita  habent  Acta  SS.  Nerei  et 
Achillei. 


«0  CIIRONOTAXIS  ACTUUM 

HOC  aono  Domitiaiius  ol>  ciiulcliuitos  ,  pr;e- 
aertkl)  in  Christianos  excitatas,  a  conjuratis,  ac 
nominalim  a  SlcphanoS.  Flavice  Doinilillae  pro- 
euralore ,  confossus  occubtt  ,  annum  ictatis 
agcns  /i5.  imperii  15.  quare  staluae  cjus  omncs 
arcusquc  ilico  cvcrsi  fuerc,  nomcn  cliam  e  saxis 
cradi  jussiiin.  Ita  Dio  in  Domit.  et  Suelon.  c.  17. 
OvidilhancDoinilianinecemApolloniusTyanseus 
Bpbesi  existens,  per  magiam,  rcvclante  doe- 
inonc.  Nam  concionans  adpopulum,  torvis  ocu- 
lisin  terram  aspicicns,  dixit:  Percute  tyrannum; 
ac  postea  tabellarii  Roma  venientes  nuntiarunt, 
eodem  tempore  occisum  esseDomitianum.  Ita 
Pbilostr.  lib.  8.  Vilae  Apollonii. 

Domitiano  successit  Nerva  Cocceius  lam  se- 
natus consensu ,  quam  militum,  imperaviique 
annum  unum,  quem  mire  laudant  Historici;qui 
omnes  exules  in  palriam  reduxit,  vetuitquc 
quempiam  religionis  causa  accusari.  Ita  Dio  in 
Nerva.  Quare  S.  Johannes  Aposlolus  tunc  ex 
Pathmos,  ubi  exulabat,  Ephesumest  reversus, 
atque  Asise  Ecclesias  gubernavit.  Ita  Euseb.  lib. 
3.  cap.  15.  qui  et  cap.  17.  recenset  mirum  cha- 
ritatis  S.  Johannis  exemplum  in  juvene,  olim  dis- 
cipulo  suo,  a  latrociniis  revocando,  cum  dice- 
ret  Episcopo,  cui  eum  commendarat :  Age  Epis- 
rope,  depositumnobis  redde,  quod  egoet  Christus 
Ecclesia  teste,  quam  gubernas,  tibi  commisimus. 
Adolescentemrepeto  ,   antmam  frairis. 

Tunc  quoque  S.  Jobannes  certans  cum  Apol- 
lonio  Tyanaeo  thaiunaturgo  ,  mortuum  suscita- 
vit ;  aliaque  complura  miraculain  fidei  et  fide- 
lium  confumationem  patravit.  Ita  Euseb.  1.  5. 
17.  Sozomen.  lib.  7.  c.  2G.  Baron.  ct  nlii.  Quin  et 
L.  Dexter  inChronicoanno  Christi  100.  Stacteus, 
inquit,  Zolici ,  vel  Getutici  filius  ;  qui  Zoticus 
Kphesi  negotiorum  causa  morabatur  :  mortuus 
Stacteus  d  Johanne  ad  vitam  revocatur.  Converti- 
tur  Zoticus  et  Symphorosa  cum  fdiis  ad  fidem,  qui 
reversi  ad  Italiam  passi  sunt.  Hrec  ille  de  cujus 
lide  dicam  in  fine  Chronotaxis. 

Dionysius  Areopagita  Athenarum  Episcopus 
adit  S.  Johannem  ex  Pathmos  reducem  ,  ejus- 
que,ut  videlur  ,  consilio  Romam  ad  Clemen- 
tem  Pontificem  se  contulil,  a  quo  cum  Rustico 
et  Eleutherio  in  Gallias  missus  est,  ut  Martiali , 
Eutropio,  Luciano,  aliisquea  S.  Petro  eo  missis, 
etjamvita  martyrioque  perfunctis  in  Evangelii 
pracdicationesuccederet :  qui  mullis  conversis, 
tandem  sub  Hadriano  Imp.  Apostolatum  illustri 
martyrio  decoravit.  Porro  Dionysio  in  Athe- 
niensi  Episcopatu  successit  Publius ,  Publio 
Quadratus.  Ita  Euseb.  1.  U.  22.  et  S.  Hieron.  1. 
de  Script.  Eccl.  in  Quadrato. 

Anno  Chrisli  99.  Clementis  7.  Nerva  1. 

S.  Johannes  postreditum  exPalhmos,  coactns 
ab  Asiae  Episcopis  et  multarum  Ecclesiarum  le- 
galionibus,  post  indictum  publicum  jejunium 
ct  supplicationes,  scripsit  Evangelium,  et  quasi 
lilius  tonitrui  illud  prooemium  e  coelo  veniens 
eructavit  :  In  principio  erat  Verbum ,  et  Verbum 
eral  apud  Deum,  et  Deus  erat  verbum,  ait  S.  Hie- 
ronym.  praefat.  in  Evangel.S.  Matthaei.  Addit  Mc 
traphrastes,  quem  sequilur  Baronius.  S.  Johan- 
nem  scripturuin  Evangelium,  quasi  allerum 
Mosem,  legem  novam  coelitus  accepturum  ,  as- 
cendisse  in  verlicem  montis  ,  et  elevatis  mani- 
bus  menlem  a  sensibus  abslraxisse  :  Tuncque 
horrenda  tonitrua ,  inquit ,  terrores  ct  fulgura, 
his  simitia,  nua  antea  Mosi  l«gem  recipienti  con- 


APOSTOLORUM  ,  ETC. 

tigerant ,  facla  sunt.  Ad  extrcinum  tonilrua  invo- 
cem  exprimuntur,  atque  rcsonant ,  In  principio 
cral  Verbum.  Porro  graece  scripsit  Evangelium, 
conlra  Ebionem  el  Cherintum  ,  tunc  grassantes, 
qni  docebant  Chrislum  esse  mciuni  liomiuem  , 
ct  ante  Mariam  non  fuisse.  Quocirca  tolus  cst 
iu  divinilate  Christi  astruenda  ,  atque  gesla 
Chrisli  ante  incarcerationem  Johannis  BaptisUe, 
a  cjeteris  Evangelislis  praetermissa,  supplet  et 
persequilur.  Ita  S.  Hieronym.  libr.  de  Scriptor. 
Kccles.  ln  Johan.  cap.  9. 

Scripsit  pariter  S.  Johannes  tres  Epistolas  Ca- 
nonicas,  e  quibus  duas  priores  contraBasilidem 
ct  alios  Christi  carncm  negantes  ,  docentesque 
non  veram,  sed  phantasticam  fuisse  Christi  in- 
carnationem,  passionem,  mortem,  etc.  ,  exara- 
vil.  Unde  haeresim  hanc  elidens  ita  orditur  : 
Quod  fuil  ab  initio,  quod  audivimus,  quod  vidimtts 
oculis  nostris,  quod perspeximus,  et  manus  nostra? 
conlrectaverunt  deverbovitce:  et  vita  manifestala 
esl ,  et  vidimtts,  et  tcstamur.  Quocirca  S.  Hie- 
ron.  Epist.  85.  ad  Evagrium  :  Clangit ,  inquit , 
tuba  filius  tonitrui,  quemJesus  qmavit  plurimum, 
(jtti  de  pectore  Salvaloris  doctrinarum  (luentapo- 
tavit  :  Presbyter  electaDominaet  fttiis  ejus,  quos 
diligo  in  veritale.  Porro  sicut  doclrinarum  ,  sic 
ct  ignis  ac  f^rnniarum  fluenta  e  Christi  pectorc 
l>oi.avit  :  unde  lotus  spirat  amoris,charitatisque 
ignes  et  incendia. 

Eodem  anno  Apollonius  Thyanaeus  magus  , 
occultam  oppetens  mortem  (  quo  immortalis 
crederetur  in  coelum  esse  translatus)  incerto 
exilu  dicm  clausit  extremum.  Ita  Philostr.  1.  8. 

Nerva  videns  se  senio  fatiscentem,  utconsule- 
ret  imperio  ,  preeteritis  sibi  sanguine  junctis  , 
M.  Ulpinum  Trajanum  Hispanum  adoptavit  in 
filium  ac  Caesarem  nominavit.  Ita  Dio  et  Plinius 
in  Panegyr.  Trajani. 

Anno  Christi  100.  Clementis  8.  NervcB  2. 
Trajani  1. 

Nerva  agens  annum  aetatis  65.  ait  Dio :  senio 
cl  morbis  consumptus  ,  magno  omnium  Iuclu 
diemobiitdie  27.  Januarii.  Successilei  Trajanus 
agens  Agrippinae,  quem  anno  praecedente  in  fi- 
lium  sibi  Nerva  adoptarat.  Decreto  senatus  Ner- 
va  inter  deos  refertur.  Ita  Euseb.  in  Chron. 

Annohoc  saeculari  mire  crevitet  floruitChristi 
Ecclesia:  deorumfana,  delubra,  oracula,  ara^ 
velut  fulmine  icta  collabebantur. 

Plinius  Secundus  Praefeclus  Bithyniae  scripsit 
ad  Trajanum,  quid  de  Christianis  fieri  vellet  ? 
nihil  aliud  se  de  sacriseorumcomperisse,  quam 
quod  antelucaniscoetibus  hymnos  Chrislocane- 
rent.  Rescripsit  Trajanus:  Eos  inquirendos  non 
esse,  obtatos  vero  puniri  opportere,  co3tusque  et 
sodalitates ,  quas  haterias  vocant ,  prohiberi.  Ita 
Plinius  lib.  10.  epist.  7.  9. 

Trajanus  Clemeniem  Pontificem  in  Tauricam 
Chersonesum  jussit  deportari  :  ubi  Christianos 
ad  marmora  secanda  damnatos  mire  consolatus 
cst,  praesertim  cum  suis  precibus  fontem  ,  ad 
lcvandam  aquarum  penuriam,  indicante  locuin 
Agno  elicuit :  quo  miraculo  mireibidem  propa- 
rrata  esl  Christi  fidcs  ct  religio. 

Flavia  Domitilla  una  cum  Euphrosyna  et 
Theodora,  cum  a  Christiana  religione  divelli 
nullatenus  possent,  incenso  cubiculomartyrium 
consummarunt.  Persecutio  in  Christianos  effer- 
buit.  Erat  enim  Trajanus  magnus  deorumcultor. 
vinolentus,  et  masculorum  concubitor  :  atque 


CHRONOTAXIS  ACTITM 

inlcr  alios  Iladrianusconsobrini  filiusqui  in  im- 
perio  ei  successit,  ejuspojderaslia;  inscrvivit. 

Anno  Chrisli  101.  Clemenlis  9.  Trajani  2. 

S.  Johannes  Apostolus  et  Evangelista  ,  Aposto- 
lornm  ullimus,  corumquc  quasi  Mathusalem  , 
Ephcsi  moriturannum  agcns97.  et  juxta  urbem 
sepultus  est,  cum  prius  omnes  fidelesad  chari- 
tatcm  fraternam  crebroet  impense  esset  cxbor- 
tatus,  adeoque  dum  pr;e  senio  non  posset  in 
plura  vocem  verba  contexere  ,  illud  tantum  per 
singulas  solebat  proferre  collectas  :  Filioli  alte- 
rutrumdiligite,  cumque  discipuli  tatdio  alTecti 
quod  semper  idem  audirent,  rogarent;  cur 
scmper  eadem  loqueretur?  dignam  respondit 
Johanne  sententiam  :  Quia  prxceptum  Domini 
est ,  et ,  si  solum  fiat,  sufficit ,  uti  refert  S.  Hier. 
in  epist.  ad  Galat.  lib.  3.  c.  6.  Plura  vide  apud 
Daron. 

S.  Johanni  in  Episcopatu  Ephesino  succcssit 
Onesimus  Pauli  discipulus,  vir  eximiaecharita- 
lis.  S.  Johannis  audilores  insignes  fuerunl,  Pa- 
pias  Episcopus  Hieropolitanus ,  Ignalius  Antio- 
chenus ,  et  Polycarpus  Smyrnaeus.  Paulo  post 
S.  Johannem  nimirum  anno  sequenti ,  qui  fuit 
Chrisli  102.  S.  Clemens  S.  Johanni  amicissimus, 
jussu  Trajani  anchora  ad  collum  appensa  pro- 
jeclus  in  mare  ,  martyrii  lauream  obtinuit. 
Orante  vero  populo  relrocessit  mare  ad  tria  ferC 
milliaria,  quo  ingressi  Christiani,  invenerunt 
in  figuramtempli  marmorei  habitaculum  a  Deo 
paratum,  ct  illic  situm  corpus  S.  Clementis  cum 
anchora.  Singulis  deinde  annis  simili  modo  ,  in 
die  transitus  illius  retrocessit  mare.  Contigit- 
que  semel  incuria  parentum  puerum  quemdam 
illic  relinqui,  qui  anno  verlente  vivus  repertus 
est,  ila  habent  vita  et  acta  S.  Clementis. 

Nota.  Anle  annos  fere  1200.  revo  S.  Hieronymi 
et  Augustini,  FI.  Lucius  Dexler,  filius  S.  Pa- 
tiani,  postcaEpiscopi  Barcinonensis,  Pr.-efectus 
pi;ctorio  Orieutis  sub  Theodosio  Imp.  Hispanus 


APOSTGLORIM,  LTC.  11 

et  Hispanorum  encomiastcs,  scripsit  Chroni- 
cum  a  natali  Chrisli  usque  ad  annum  Christj 
430.  quo  mortuus  est  S.  Auguslinus,  illudquc 
dedicavit  S.  Hieronymo  (eteojam  vita  functo, 
Paulo  Orosio)  uli  ipse  testalur  lib.  de  Script. 
Eccles.  in  fine,  quem  librum  S.  Hieronymus 
vicissim  eidem  L.  Dextro  inscripsit.  Quaesivit 
illud  Cardin.  Baronius  ,  sed  non  reperit  :  post 
mortem  ejus  inventum  esl  in  Bibliotheca  Barci- 
noncnsi,eo  olim  translatum  ex  Bibliotheca  Ful- 
densi,  uti  ferunt,  typisque  cditum  estin  Hispa- 
nia  Ceesaraugustae  anno  Domini  1619.  cum  ap- 
pendicibus  Maximi  ,  Braulionis  et  Haelecee , 
Episcoporum  Caesaraugustanorum,  qui  illud  al- 
ternatim  et  successive  usque  ad  sua  tcmpora 
continuarunt  et  prorogarunt.  Multi  viri  docti , 
praeserlim  Hispani,  illud  avide  arripiunt,  cilaul- 
que.  Nonnulli  tamen  eruditi ,  quibus  acris  cst 
crisis  ;  spurium  censent,  vel  certc  aliorum  la- 
ciniis  assutum  el  vitiatum  :  tum  quia  varia  ejus 
circumferuntur  exemplaria,  quae  inter  se  eva- 
riant  et  dissonant  :  tum  quia  stylus  rudior  , 
Dextri  stylum  non  requat:  tum  quia  paradoxis 
et  parachronismis  inspersum  vidctur:tum  quia 
ubi  ,  quando,  et  a  quo  post  tot  seecula  primo  re- 
perlum  sit,  ignoratur.  SaneFuId.-e  illud  studiose 
perquisivi ,  nec  inveni.  Nolim  ego  in  hac  lite 
sedere  arbiter,  nec  tanii  auctoris  judicium  mihi 
vendicare,  ut  fidem  illi  derogem,  vel  arrogem. 
Audio  esse  in  Hispania  qui  illud  recusuri.  et  li- 
maluri,  eique  fidemarrogaturi  sint.  Subinde, 
sed  parce,  illud  citabo,  praesertim  ubi  verisi- 
miliora  et  rariora  narrans ,  aliorum  gravium 
Auctorum  testimonio  fulcitur  et  roboratur. 

Denique  totam  seriem  peregrinationis  S.  Pauli 
ordinarunt,  et  ad  amussim  conscripserunt  mulli, 
ut  Orontius  Finaeus,  Petrus  Appianus  ,  Marcus 
Jordanus,  Arias  Montanus,  et  alii;eamque  in 
tabula  Chorographica  spectandam  exhibet  Orte- 
lius  in  Thcatro  pag.  114.  Aclum  ergo  non 
agam. 


»&^>Q§Q*&S*CXf2s=> 


EFFIGIES 


SANCTI PAULI 

SIVE  IDEA  VITyE  APOSTOLICiE. 


1 


a  nctus  Paulus.ceterique  Apos- 
toli  adeo  virtulibus  omnibus 
excelluerunt,  adeoque  singu- 
las  conlinue  per  actus  heroi- 
cos  exercuerunt ,  ut  a  Deo 
cunctis   fidelibus  per  omnia 
saecula  ,  posiii  sint  in  perfec- 
tione  earum  exemplar  et  spe- 
culum  ,  quod  omnes  pro  viri- 
bus  cemulari  satagant.  Nam  ut  sa>pe    inculcat 
S.  Chrysost.  in  homiliis  octo  de  laud.  S.  Pauli , 
Paulus  eandem  nobiscum  habuit  naturam,idem 
oorpus  ,  eamdem  animam ,  ac  proinde  quod  ille 
effecit,  et  nos  efficere  possumus   per  graliam 
Christi,  quam  Deus  uti  Paulo  elargitus  est,  ita 
et  singulis  fidelibus  eam  postulantibus,  eique 
strenuecollaborantibus  liberaliter  offert  et  im- 
pertitur  ,  eamque  majorem  semper  etmajorem 
pro  merito  oralionis  et  operationis.   Auxit  ille 
mirifice  Dei  gratiam  per  quotidianos  pro  fide  la- 
boreset  agones  ,  nos  quoque  simili  ratione  eam- 
dem  miris  quotidie  per  opera  praeclara ,    prae- 
sertim  heroica,  incrementis  augere  possumus. 
Fuerunt  Apostoti  prcecones  Christi,  ptigilesverita- 
tis  athletce  Dei ,  organaSpiritus  sancti ,  religionis 
prcesides,  Ecclesice  principes,  sanctilatis  antisti- 
tes  :  nostrarum  partium  esteos  sequi  contento 
passu,  aclicet  is  eis  sit  impar,  cum  tamenju- 
giter  agglomerando  ,  quos  eminus  sequimur  , 
tandem  cominus  si  non  assequemur,  certe  in- 
sequemur.  Huc  nos  invitant  eoVum  cerlamina , 
c.oronae  ,  trophaea,  huc  tituli  et  elogia,  quibus 
eos  condecorant  et  celebranl  Patres  ad  unum 
omnes.  Accipe  pauca  e  multis  selecta.  S.  Chry- 
sost.  homil.  1.  de  laudibus  S.  Pauli  :  Nihit  pror- 
sus,  inquit ,  erraverit ,  «7««  pratum  insigue  quod- 
dam  virtutum,   et  paradisum  spiritualem   Pauli 
animum   nuncupaverit  :  tam  mira  enim  gratia 
floruit ,  tamque  huic  gratice  congruente  vitce  per- 
fectione  resplenduit :  quoniam  enim  vas  electionis 
effectus  est ,  et   bene  seipsum  emendare  curavit, 
largissime  in  eum  Spiritus  S.  munus  effusum  cst. 
Quce  autem  lingua  inveniatur  laudibus  ejus  cequa- 
lis ,  cum  omnia  quce  sunt  in   hominibus  bona  una 
anima  possidebat ,  et  ea  cuncta  plene  ac  cumutate, 
quce  non  solum  hominum'  sunt ,  sed  quod  amplius 
est ,  angelorum  ?  Rursum  ,  Paulus  cozli  civis ,  Ec- 
clesiarum  columna ,  angelus  terrestris ,  cccleslis 
homo.  Sicut  cnim  missum  in  igne  ferrum ,  totum 
profeclo  ignis  efficitur ,  sil  Paulus  charitate  suc- 
ccnsustolus  cffeclus  est  charitas.  Idem  suavius  et 
uberius  in  S.  Matth.  c.  10.  Misit ,  inquit,  Chris- 
tus  Aposlolos  quasi  sol  radios  suos ,  quasi  rosa 
suavitates  odoris  sui ,  quasi  ignis  scintiltas  suas 
dispersit,  ut  sicut  sot  in  radiis  apparet  ,  sicut  rosa 
in  odoribus  suis  sentitur ,  sicut  ignis  in  scintillis 
suis  aspicitur  ,  sic  in  illorum  virtutibus  Christi po- 
tentia  agnoscatur.  Quis  enim   videns  discipulos 
bene  instructos ,  non  scientiam  magistri  coUau- 
r/e*?.Breviter,  sed  nervose,  S.  August.  in  serm. 
1.  de  Apost.  Petro  et  Paulo,  Paulus ,  ait,  dum 
ttrget  gladiis  sanclos ,  fidei  suscipit  jugum  et  ma- 


gister  factus  est  Gentium  ,  forma  Martyrum,  for- 
mido  dcemonum ,  indultor  criminum  ,  fonsque  vir- 
lutum.  Idcm  :  Dedil ,  ait,  Dominus  Apostolis  po- 
testatem  supcr  naturam,  ut  eam  curarent  super 
dcemones,  ut  eos  everterent :  super  elementa ,  ut 
ipsa  immutarent  :  super  mortem,  ut  eam  contem- 
nerent :  super  angelos ,  ut  corpus  Domini  conse- 
crarent.  Haec  eliam  potestas  data  esteorum  suc- 
cessoribus ,  secundum  illud  Apocal.  11.  6.  lli 
habent  potestatem  claudendi  coclum  ,  et  conver- 
tendi  aquam  in  sanguinem. 

Porro  aeque  heroica  et  admirabilis  fuit  eorum 
mors,  ac  fuerat  vita.  Audi  S.  August.  serm.  jam 
citato  :  Nullatenus  ,  ait ,  potest  explicari ,  quibus 
modis  interfectio  Apostotorum  preliosa  pensetur. 
Moriuntur  abjecli  ,  et  orbis  terrarum  capiunt 
principatum.  Moriuntur  terrence  dignitatis  extra- 
nei  ,  et  eorum  opificio  ccetum  reseratur  et  claudi- 
tur.  Idem.  serm.  5.  de  dedic.  Ecclesiaj  :  Per  U- 
los  ergo  est  salus  confirmata  credentium ;  quia 
videmus  eos  veritatem ,  quam  annuntiarunt  prce- 
dicando  ,  conftrmasse  moriendo  :  rcbus  ,  non  ser- 
monibus  declarantes ,  quantum  sit  bonum  ittud 
spe  certum ,  in  retribulione  gtoriosum,  in  posses- 
sione  jucundum,  pro  quo  lux  negligitur,  gladius 
non  timetur ,  anima  incunctanter  afficilur.  Idem 
lib.  1.  cle  civit.  c.  32.  Scipionem  preefert  diis  Ro- 
manornm  :  Tolerabilius  ,  inquit,  divinos  honores 
deferretis  illi  Scipioni ,  quam  deos  ejusmodi  cote- 
retis.  Neque  enim  erant  ittidii  suo  pontifici  melio- 
res.  Et  Tertull.  in  Apolog.  c.  11.  dicitsatius  fuisse 
deos  fieri,  sapientiae  Socratem  ,  justitiae  Aristi- 
dem  ;  militiae  Themistoclem,  eloquentiae  Cice- 
ronem,  felicitatis  Syllam,opum  Crassum  ,  su- 
blimitatis  Pompeium ,  gravitatis  Catonem  ,  hi 
enim  diis  ipsis  praestabant  hisce  rebus.  Quid 
jam  dicemus  de  Apostolis  ?  hi  enim  non  unius 
gentis  ,  sed  omnium,  non  unius  virtutis  ,  sed 
universarum  fuerunt  culmina,  imo  fulmina.  Hi 
ergo  Cbrislianis  non  humani,  sed  divini  fuere 
Pontifices  ,  Scipiones,  Socrates,  Aristides  ,  The- 
mistocles ,  Cicerones,  Pompeii ,  Catones.  Illis 
enim  vere  compelit  illud  psal.  81.  6.  Ego  dixi, 
Dii  eslis ,  et  filii  Excetsi  omnes.  Et  illnd  psal. 
138.  17.  Mihi  autemnimis  honorificali  sunt  amici 
tui  Deus,  nimis  conforlalus  est  principatus  eorum. 
Et  illud  psal.  18.  1.  Coeli  enarrant  gloriam  Dei , 
et  opera  manuum  ejus  annuntiat  firmamentum.  Jn 
omnem  terram  exivil  sonus  eorum,et  infines  or- 
bis  terrce  verba  eorum,  Ecctesia ,  inquit  S.  Ber- 
nord.  serm.  27.  in  Cant.  habet  ccelos  suos  homines 
spirilualesvitaet  opinione  conspicuos ,  fide  puros, 
spe  firmos,  lcetos  charitate ,  contemptatione  sus- 
pensos.  Et  hipluentes  pluviam  verbi  salutaris  ,  to- 
nant  increpationibus  ,  coruscant  miracutis.  Hi 
enarrant  gtoriam  Dei. 

Jam  particulatim  Pauli  et  Apostolorum  mores 
depingamus  ,  ut  eos  melius  contemplari,  admi- 
rariet  oemulari  possimus.  Distinguam  eos  or- 
diniset  memoriae  causa  in  tria  capita.  Primum, 
erit  de  iis  ,  qui  Deum  concernunt;  Secundum  , 
de  iis  qui  seipsum ;  Tertium ,  de  iis  qui  proxi- 


SIVE  IDEA  VIT>E 

nium  spectant.  Paulum  prae  ccteris  ex  Luca 
pingo.  Namcum  S.  Chrysost.  hom.ll.  in  Genes. 
Flagro  amore  hujus  viri,  ct  propterea  continuo 
versatur  in  ore  meo,  el  quasi  in  archetypum  ali- 
quod  exemplar ,  ila  in  illius  animam  respiciens  , 
obslupesco  in  hoc  viro  miram  affectionum  calca- 
tionem,  fortitudinis  excellcntiam ,  amoris  in  Deum 
fervorem:  et  arbitror  quod  unus  homo  omnes  vir- 
tutes  congregarit,  et  perfecerit.  Idem  hom.  25. 
ad  populum  :  Paulus,  inquit,  Apostolus ,  Gen- 
tium  doctor ,  elc.  Christum  in  se  habens  loquen- 
tcm,  lcrreslris  angclus  et  ccclestis  homo,  reccpla- 
culum  Spirilus  sancti,  qui  in  corpore  corruptibiti 
paradisum  habitavit :  zeio  inconiparabilis  ,  chari- 
late  magnus  ,  Ecclesiarum  Dei  sollicitus  curator  , 
orator  pietalis,  imbecillium  dcductor,  credentium 
pronubus,  Judceorum  redargutio,  nostri  omnium 
sagena,  post  mortifuationnn  doctor,  et  post  mc  - 
lem  prctco ,  qui  nobis  demonslravit  qncuwdo  in 
ccelos  asccndere  oporteat.  Quocirca  Paulus  per 
excellentiara  et  antonomasiam  vocatur  Aposto- 
lus,  Ait  S.  August.  quietlih.  \U.  de  Civit.  c.  9. 
Jnvenimus,  ait ,  doctorem  Gentium  in  fide  et  veri- 
tate ,  qui  et  ptus  omnibus  suis  coapostolis  labora- 
vit,  et  pluribus  epbtolis  populos  Dei  instruxit :  il- 
lum,  inquam,  verum  athlctam  Christi,  doctum  ab 
illo ,  unctum  de  illo,  crucifixum  cum  ilto ,  glo- 
riosum  in  illo,  in  theatro  hujus  mundi,  cui  specta- 
cutum  faclusest,et  angetis,  et  hominibus,  lcgitime 
magno  agone  certamen  et  palmam  supernce  voca- 
tionis  in  antcriora  sectantem,  etc.  Quare  quod 
S  Gregor,  Nazianz.  orat.  20.  delaudibus  S.  Atha- 
nasii  dicturus ,  ita  orditur :  Athanasium  laudans, 
virtutemlaudabo.  Idemenimest  illum  dicere,  quod 
virtutem  laudibus  efferre:  quoniam  virtutes  om- 
nes  in  unum  collectas  tenebat,  et  etiamnum  tenet : 
virlutem  autem  laudans,  Deum  laudabo ,  a  quo 
virtus  hominibus  est.  Idem  potius  de  Paulo  di- 
cam',:  Paulum  laudans,  apostolatum  laudabo, 
imo  Deum,  qui  Pauli  et  apostolalus  est  auctor. 
Nam  ut  ait  S.  Leo  serm.  1.  de  S.  Petro  et  Paulo : 
De  illis  Ecclesice  apicibus,  imo  oculis ,  qui  omnem 
toquendi  superant  facultatem,  nihit  divcrsum,nihil 
debemus  senlire  discretum :  quia  illos  et  electio 
pares,  et  labor  simites,  et  finis  fecit  tequales. 

CAPUT  PRIMUM. 

DE  PAULI  MORIBUS  ET  VIRTUTIBUS  DEUM 
CONCERNENTIBUS. 

Prima  dos  et  virtus,  Singularis  Dei  electio  et  vo- 
catio  :  ejusque  humitlima  agnitio ,  gratiarurfi 
actio  et  admiratio. 

Primo,  Paulus  singulari  Dei  gratia  ab  aeterno 
praedestinatusest,  non  tantum  ad  fidem  et  sanc- 
litatem,  sed  etiam  ad  Apostolatum,  eumqueexi- 
mium  ut  nimirum  prae  cseteris  Apostolis  fieret 
admirabilis  Evangelii  pracco,  et  doctor  Gentium 
ubilihet  degentium.  Ita  ipse  ad  Ephes.  1.  11. 
agens  de  praedestinatione  Christi  omnia  instau- 
rantis  :  In  quo,  ait ,  et  nos  sorte  vocati  sumus  se- 
cundum  propopositum  ejus,  qui  operatur  omnia 
secundum  consilium  voluntatis  sua? ,  ut  simus  in 
laudem  glorice  ejus  nos,  qui  ante  speravimus  in 
Christo.  Et  Actor.  9.  15.  de  eo  Deus  ait  Ananioe  : 
Vas  electionis  (ah  aeterno  a  me  electum,  et  e  tot 
hominum  millionibus  selectum^)  estmihi  iste,  ut 
portet  nomen  meum  coram  gentibus ,  etregibus, 
et  fUiis  Israel.  Hic  verum  est  illud:  Non  volentis, 
neque  currentis  ,  sed  miserentis  est  Dei,  Rom.  9. 
Rom.  16.  Porro  Apostoli  orbem  commoverunt 


APOSTOLlC£. 


13 


amore.Prophetse  vcro  lerrore.  PropheUe enim 

terrent,  Aposloli  suadent :  Deus  enim  nunc  virgn 
ulilur  ,  nunc  flagello.  Virga,  ut  corrigat ,  fla- 
gello ,  ut  suadeat.  Recta  illic  ,  hic  inflexa  prcea <-p- 
tio ,  qua  peccaloris  conscientiavelut  lcnto  verbere 
flageltatur.  Atii  sunt  enim  tcrrores  //rophetici  , 
alio3  apostolica?  suasiones:  in  utroque  tamen  unius 
verbi  est  disciplina,  ait  S.  Ambros.  lib.  9.  in  Lucoe 
q.  19.  infine  capitis.  Idem  1.  7.  Eos,  inquit,?m- 
sit  ad  seminandum  fidem ,  quinon  cogcrent,  sed 
doccrent  ;  nec  vim  polestatis  exercerent ,  sed  doc- 
trinam  humililatis  attollcrent. 

Secundo,  Paulus  eadem  Dei  gratia,iniemporr 
ab  eo  vocatus  est  ad  gratiam  simul  et  ad  Ap  >s- 
tolatum  uno  eodemqueinstanti:  quse  gratia  fuit 
cximia,  tum  in  se,  lum  ex  hoc  capite,  quod  ipse 
vocatus  sit  in  ipso  ardorc  pciseCTitionij  ,  cum 
sciliccl  ftuirarcl  uTin?5  ct  caedes  in  Clnisfinnos. 
Tunc  enim  subito  irradiante  Deo,  ex  lupo  CaG- 
tus  est  ovis  ex  Saulo  Paulus  ,  ex  persecutore 
praedicator,  Actor.  9.  6.  imo  mox  ah  occiso  et 
lapidato  a  se  Slephano  conversus  ,  illico  illi  in 
prajdicalione  successit.  ISam  postquam  situit  os 
Stephani,  nwx  sonuit  tuba  Pauti,  ait,  S.  Chrysost. 
homil.  deconvers.  S.  Pauli.  Hajcfuitejus  ante- 
cedens  ,  et  quasi  in  actu  primo  vocatio  ad  Apos- 
tolatum  :  consequens  enim  ,  et  quasi  in  actu 
secundo  fuit  ea ,  qua  Antiochiae  consecratus 
Episcopus,  proxime  missus  est  evangelizatum 
Gentibus,  Actor.  13.  2.  dicente  Spiritu  sanclo  , 
Segregate  mihi  Saulum  et  Barnabam  in  opus ,  ad 
quod  assumpsi  eos.  Porro  Paulus  abundatiorem 
caeteris  Apostolis  accepit  gratiam.utDeusmagis 
ostenderet  suum  esse  quod  dat,  non  hominis  : 
sicut  Medicus  excellentiam  arlis  suce  ostendit  in 
a>gro  desperato,  ait  S.  Augustin.  in  psalm.  130. 
Unde  etcaeteros  Apostolos  Christus  vocavit  ver- 
bo,  Paulum  vero  prosternendo  et  cascando  coe- 
gitadfidem,  aitidem  Aug.  ep.  50.  adBonifacium. 

Tertio,  Paulus  huic  Dei  vocationi  illico  plane 
pleneque  obedivit,  dicens :  Domine  quid  mevis 
faccrc?  Actor.  9.  6.  Unde  baptizatus  continuo  i?i 
Synagogis  pr&dicabat  Jesum,  quoniam  hic  est 
filius  Dei.  Ibidem  v.  20.  Et  ad  Galat.  1.  15.  Cum 
autem  placuit  ei  qui  me  segregavit  ex  utero  ma- 
tris  meoe,el  vocavit  per  gratiamsuam,  ut  revela- 
ret  filium  suum  in  me ,  conlinuo  non  acquievi 
carniet  sanguini,  etc.  Quare  ilico  sepro  Christo 
periculo  vitae  exposuit;  Judaeis  in  ipsum  quasi 
apostatam  frendentibus  ,  ultro  sese  evangeli- 
zando  objiciens.  Paulus  'enim  acri  fuit  ingenio 
et  ardenti  indole,  ac  natura  igneus  ,  ut  patet 
Actor.  9.  1.  Unde  accedente  et  naturam  infor- 
mante  Dei  gratia  factus  est  organum  Dei  elec- 
tum,  efficax  eteximium  quareS.  Bernard.  serm. 
de  conversione  S.  Pauli  :  Conversus  Pautus  ,  in- 
quit  ,  conversionis  ministcr  faclus  cst  universo 
mundo ,  etc. ,  et  ne  adhuc  quidcm  cessat  ab  homi- 
num  conversione  :  dico  autem  excmplo  ,  oratione , 
doctrina. 

Quarto,  Paulus  ubique  hanc  Dei  in  se  gratiam 
admiratur,  et  mira  animi  demissione,  gratitu- 
dine  et  exultatione  celebrat  et  depra^dicat.  Undc 
Epistolas  ita  fere  orditur  :  Paulus  vocalus  Apos- 
toius,  non  ab  hominibus  ,  neque  per  hominem  ,  sed 
per  Jesum  Christum.  Et  mihi,  mquit  ,  omniutn 
Sanctorutn  minimo  data  est  gratia  hac,  in  Genli- 
bus  evangelizare  invesligabites  divitias  Christi,  et 
illuminare  omnes ,  quwsit  dispensatio  sacramcnti 
absconditia  scecutis  in  Deo,  qui  omnia  creavit, 
Ephes.  3.  v.  8. 


16 

Quinto,  Paulus  hac  Dci  vocationc  dcmanda- 
lam  sibi  Evangelii  praedicationeminielligens,ad 
cani  se  onligari  censuit,  adeo  ut  si  eam  neglige- 
ret,  grave  peccatuni  admitteret.  Hoc  est  enim 
quod  ait  1.  Corinth.  9.  1G.  Nam  si  evangeliza- 
vrro,  non  est  mihi  gloria;  neccssitas  enim  miki 
incumbil :  vw  enim  milii  cst  si  non  evangetiza- 
vero,  Et :  Dcus  posuit  in  nobis  verbum  reconcitia- 
tionis.  Pro  Christo  ergo  tcgatione  fungimur ,  tam- 
qttum  Deo  exhorlante  per  nos.  Obsecramus  pro 
Chris(o,reconciliamini  Deo.  2.  Cor.  5.  20.  Paulum 
imitentur,  qui  se  a  Deo  ad  statum  Apostolicum 
vocari  sentiunt,  utDeo  vocanti  aiacriter  obe- 
diant,  strenueque  cooperenlur.  Nam  ,  ut  ait 
S.  Basil.  in  c.  1.  Isaiae :  Nisi  in  fundamento  Aposto- 
torum  perseveremus,  aidiftcantes  pretiosa  et  ho- 
nore  digna  ,  quasi  nullo  subnixi  fundamento  , 
praicipites  ibirnus ,  fietque  ruinanobis  non  exigua. 

Secunda  dos  et  virlus  est  Missio  iegitima. 

Primo,  Paulus  immediatea  Christo  revelatio- 
ncm  edoctus  est  ,  didicitque  Evangelium,  ut 
ipse  disertc  asserit  Galat.  1.  12.  Hinc  nonnulli 
(inostici  docebant,  ex  Apostolis  solum  Paulum 
cognovissc  veritalem,  eo  qnod  per  revelationem 
manifeslatum  ei  esset  mysterium  ,  quos  refutat 
Irenaeus  lib.  3.  c.  13. 

Secundo,  Paulus  proximc  iturus  evangeliza- 
tum  Gentibus,  raptus  est  in  tertium  ccelum 
annoChristi  kk.  aconversione  sua  nono,  ibique 
audivit  arcana  verba  quse  non  licet  homini  lo- 
qui,  2.  Corinth.  12.  2.  utqnasi  alter  Moses  a  Deo 
mitli ,  et  quasi  e  coelo  ccelestis  Gentium  doctor 
prodire  videretur.  LndeS.  Bernard.  serm.  23.  in 
Cant.  Thomas,  inquit,  in  latere  ,  Joanncs  in 
pectore,  Petrus  in  sinu  Patris ,  Paulus  in  tertio 
ralo  secreti  hujus  gratiam  sunt  assecuti.  Thomas 
in  solido  ftdei,  Jonnvcs  in  lato  charitatis,  Paulus 
in  intirno  sapicnlia?,  J\ii  us  in  luce  veritatis.  Et 
S.  Ambros.  in  Psalm.  kl.  Vide,  ait,  Vatdumcum 
pcrsequeretur  Ecciesiam  Dei  ,  latus  Aquitonis 
fuisse.  Vide  nunc  cum  legiturin  Ecclesia,  montem 
esse  spectdatorium  (Sion)  per  quem  Chrisli  glo- 
riam  cognoscimtts  et  videmus. 

Tertio  ,  nihilominus  instinctu  Dei  contulit 
suum  Evangelium  et  doctrinam  cum  S.  Petro 


aliisque  Apostolis,  ut  illi  eam  probarenl,  eique 
veritati  tcsiimonium  apud  fideles  darent.  Con- 
tuli,  inquit ,  cum  illis  Evangelium  quod  prasdico 
in  Genttbus,  etc.  ne  forte  invacuum  currerem  aut 
cucurrissem ,  Galat.  2.  2.  Et  v.  9.  Cum  cognovis- 
sem  gratiam  quce  data  est  mihi ,  Jacobus  ,  et  Ce- 
phas,  et  Joannes,  qui  videbantur  coiumnoe  esse , 
dederunt  rnihidextras  socictatis ,  ut  nos  in  Gentes, 
ipsi  autem  in  circuincisionern. 

Quarto,  Paulus,  ctsi  a  Deo  electus  Aposto- 
lus,  tamen  auctoratus  fuit  ab  Ecclesia.  Unde 
jussu  Spiritus  sancti  ab  ejus  primoribus  conse- 
cratus  est  Episcopus  ,  missusque  praedicatum 
Gentibus  ,  Actor.  13.  2.  Ordoenim  hierarchicus 
a  Deo  institutus  id  poscit,  ut  homines  inferio- 
res  ab  hominibus  superioribus  regantur  et  mil- 
lantur,  ne  fraus  et  dolus  subesse  possit.  Sic 
enim  pseudoprophetae  ethaeretici  mentiuntur  se 
mitti  a  Deo,  cum  mittantur  a  diabolo,  ideoque 
omnem  Pontificum  Ecclesiae  missionem  et  di- 
rectionem  respuunt,  de  quibus  jurc  qucritur 
Dominus  per  Jeremiam  c.  23.  21.  dicens  :  Non 
mittebam  Prophelas  ,  et  ipsi  currebant :  non  lo- 
cjuebar  cd  eos  ,  et  ipsi  prophetabant. 

Quinto,  Paulus  in  dubiis  et  controversiis  dc 


EFFIGIES  SANCTI  PAULI  , 

servandis  legalibus,  adiil  S.  Pctrum  et  Aposto- 
los  ,  corumque  sententiam  secutus  ,  camdem 
toti  Ecclesioe  Anliochenae  capessendam  scrvan- 
damqueproposuit,  Actor.  15.  Ita  S.  Hieron.  Ueet 
Doctor  Ecclesise,  tom.  2.  epist.  57.  ad  Damasum 
Pontificem ,  ab  eo  petit  decisionem  quaestionis  : 
An  in  Deo  dicendae  sint  tres  hypostases ,  an  una  ? 
A  pastore ,  inquit ,  preesidium  ovis  flagito.  Cum 
successore  piscatoris  et  disciptdo  crucis  loquor.' 
Ego  nullum  primum  ,  nisi  Christum  scquens  ,  bea- 
litudini  tua> ,  id  est  cathedrce  Petri ,  communione 
consocior.  Super  illam  petram  adificatam  Eccle- 
siam  scio ,  etc.  Quicumque  tecum  non  colligit , 
spargit  :  hoc  est,qui  Chrisli  non  cst ,  Antichrisli. 

Tertia  dos  et  virtus  fuit ,  Prcestans  potensque 
fides  ,  eliam  ad  patrandum  miracula. 

Primo,  Paulus  fide  excelluit.  Nam  quasi  doc* 
tor  eam  ubique  preedicavit,  et  propugnavit  conr 
tra  Judaeos,  philosophos  ,  oratores,  magos,  re- 
ges  et  tyrannos.  Praeclare  S.  Chrysost.  in  c.  20. 
S.  Matthaei,  explicans  illud  :  At  illi  rnagis  cta- 
rnabant :  Talis  ,  inquit,  esl  natura  fidei  ,  quanto 
magis  vetatur ,  tanto  magis  accenditur.  Virttts 
fidei  in  periculis  secura  est ,  in  securitate  pericti- 
talur.  Quid  enim  sic  laxat  vigorem  fidei ,  sicut 
tonga  tranquiiiitas?  Idemin  c.  25.  S.  Matthaei.  Fi- 
des,  inquit,  tampas  est ;  quia  sicut  lampas  illuminat 
domum;  ita  ftdes  animam.  Idem  in  illud  Symboli, 
Credo  in  Deum  :  Fides,  ait ,  lumen  est  animce ,  os- 
tium  vilaj ,  fundamentum  salutis  a;ternx. 

Secundo,  Paulus  raptus  in  tertium  ccelum  , 
viditmysteria  quoa  fidecredimus,  2.  Corinth.  12. 
2.  Quin  S.  August.  1.  13.  de  Trinit.  c.  2.  docet, 
fidem  nostram  suo  modo  et  videre  et  videri,  in 
suis  scilicet  operibus  et  effectis.  Sie  rursum  per 
opera  heroica  ingentem  suam  fidem  toti  orbi 
conspicuam  exliibuit  Paulus.  Sapienter  S.  Ber- 
nard.  serm.  1k.  in  Cant.  Mors  fuiei ,  inquit,  est 
separatio  charitatis.  Credis  in  Christum  ?  fac 
Christi  opera  ,  ut  vivat  futes  tua.  Fidem  tuam  di- 
lcctio  uuimct,  actio  prauct.  Non  inruroet  terrenum 
opus ,  quem  fides  cazlesliain  erigit.  Ct  S.  Ambr. 
serm.  1.  Fides  Christiana ,  inquit ,  quasi  granum 
sinapis ,  prima  fronte  videlur  esse  parva,  vilis , 
tcnuis ,  non  ostendens  potentiam  suam  :  at  ubi 
divcrsis  tentatipnibus  teri  cceperit ,  statirn  vigorem 
suum  prodit ,  acrimoniam  indicat ,  catorem  Do- 
minicce  credutitatis  aspirat ,  et  tanto  divini  ignis 
ardore  jactatur  ,  ut  et  ipsa  ferveat,  et  participan- 
lem  sibi  ardere  compettat. 

Tertio  ,  Paulus  fidem  suam,  Prophetarum  et 
Apostolorum  celebrat  passiru,  acpraesertimtoto 
c.  11.  ad  Hebr.  Fides,  inquit,  est  substantia  rerum 
sperandarum  ,  argumentum  non  apparentium. 
Vidc  caetera  quae  sequuntur. 

Quarto,  Paulus  pro  fide  immensos  labores  , 
ilinera,  pericula  ,  verbera  ,  carceres,  ac  tandem 
mortem  et  martyrium  constanter  sustinuit.  Ce- 
lebrat  S.  August.  serm.  120.  deTemp.  fidem  boni 
latronis,  quod  in  cruce  confessus  sit  Christum: 
Solus  ,  inquit,  testis  est  majestatis,  qui  socius  pro- 
batur  dotoris.  Major  fuit  fides  Pauli,  qui  non  tan- 
lum  cum  Christo,  sed  et  pro  Christo  tot  tanta- 
que  passus  est.  Praeclare  S.  '.Cyprian.  tract.  dc 
Mortalitate:  Ad  omnia,  inquit,  te  paratum  facere 
limor  Dei,  et  fides  debet.  Sit  licet  rei  famitiaris 
amissio ,  sit  de  infestantibus  morbis  assidua  mem- 
brorum  ,  et  cruenta  vexatio;  sit  d,e  uxoreet  liberis 
tristis  avtdsio  :  non  sint  tibi  scandata  ista,sed 
prtrrlia;  nec  dcbidlcnt  aut  frangant  Chrisliani  fi- 


SlVE  IDFA  VIT/E 

r/<?m,  5^  polias  ostendant  in  cotluctatcone  rirtu- 
tcm;  curn  conlcmnenda  sit  omnis  injuria  malorum 
prcrscnlium,  fiducia  bonorum  futurorum.  Nisi  prcv- 
cesscrit  pugna ,  non  polest  esse  victoria  :  cumfue- 
rit  in  congrcssione  pugncv  victoria ,  lunc  datur 
vincentibus  corona.  Gubernator  in  lempestale  dig- 
noscitur ,  in  acie  milcs  probalur.  Arbor  quct  utta 
radice  fundala  est ,  vcntis  incumbentibus  non  mo- 
vetur.  Sic  et  Apostolus  Paulus  post  naufragia,  post 
flagella,  post  carnis  et  corporis  mulla  et  gravia 
formenta,  nonvexari,  sed  cmendari  se  dicit  ad- 
versis ;  ut  dum  gravius  affligitur,  verius  proba- 
relur.  Idem  1.  h.  epist.  6.  ad  Thibaritanos  :  Gau- 
dere  nos ,  inquit ,  ct  cxultare  voluit  in  perscculio- 
nibus  Dominus ;  quia  quando  persecutiones  fiunt , 
tunc  danlur  coronce  fidei ,  tunc  probantur  milites 
Dci,  tunc  Marlyribus  patent  cceli.  Et  inferius  : 
lloc  enim  est  robur  virlutis  ct  fidei  credere  et  scirc 
quod  Deus  a  morte  prccsente  tiberare  possit,  ct  ta- 
mcn  mortcm  non  limere,  nec  cedere  ,  ut  probari 
fortius  fides  possit.  Idem  lib.  1.  epist.  3.  ad  Cor- 
nelium  :  Manere  ,  inquit ,  apud/ios  debet,  frater 
charissime ,  fidei  robur  immobile ,  el  stabilis  alque 
inconcussa  virtus  contra  omnes  incursus  alque  im- 
petusobtatrantium  ftuctuum ,  vetut  petrce  objacen- 
tis  fortitudine  etmolc  debet  obsistere. 

Quinto,  Paulus  babuit  fidem  miraculorum, 
qua  plurima  supra  naturam,  omnemque  viin 
Creatam  angelorum  el  daeinonum,  miraculapa- 
travit,  ac  mortuos  suscitavit,  adeo  ut  super  lan- 
guidos  deferrcntur  a  corpore  ejus  suclaria  et  semi- 
cinclia,  et  recedebant  ab  eis  (anguores ,  el  spiritus 
nequam  egrediebantur,  aitLucasAct.  19.  12.  Undc 
S.  Aug.  1.  Quaest.  novi  Testamenti  q.  &2.  docet 
Apostolostripliciter  recepisseSpiritum  sanctum. 
Primo,  ut  fideles,  per  gratiam  sanctificanlem  ; 
Secundo,  ut  Episcopos,  ad  conferendum  aliis 
Spiritum  sanctum  in  Sacramento  Confirmationis 
et  Ordinis;  Tertio,  ut  tbaumaturgos  ;  in  signis 
ac  miraculis  faciendis'ad  ftdei  incrementum.  Semina 
enim  sunt  fidei ,  virtules  per  Apostolos  faclcv. 

Quarla  virtus  fuit ,  Invicta  in  Deum  spes  et 
confidenlia. 

Primo,Paulus  in  spem  contra  spem  credidit 
ct  speravit,  dum  supra  vires  humanas,  supra 
naturam  multa  conatus  est,  Deiqtie  invocatione 
et  ope  perfecit.  Nam  ut  ipse  ait  Rom.  8.  2U.  Spes 
quct  videtur,  non  est  spes.  Nam  quod  videt  quis , 
quidsperat?  Et  v.  26.  Ipse  spiritus  postulat  pro 
nobis  gemitibus  inenarrabilibus. 

Secundo,  Paulushac  spe  superavit  omnia  na- 
turaenon  tanturn  difficilia,  sed  et  impossibilia. 
Nam  ut  ipse  ait  Rom.  8.  31.  Si  Deus  pronobis,  quis 
contra  nos?  De  talibus  vere  S.  Bernard.  serm.  32. 
in  Cant.  Magna,  ait,  auclent,  quoniam  magni 
sttnt ;  et  quce  audent ,  obtinent.  Magna  siquidem 
ftdes  magna  meretur,  ct  quatenus  in  bonis  Domini 
ftducice  pedem  poiTcxeris ,  eatenus  possidebis.  Is- 
tiusmodi  magnis  spiritibusmagnus  occurrit  spon- 
sus ,  et  magnificabit  facere  cum  cis.  Idem  serm.  3. 
de  Annuntiat.  Dom.  Sola ,  ail,  spes  apud  te  (Do- 
mine)  miserationis  obtinel  tocum,  nec  oleum  mi- 
sericordict ,  nisi  in  vase  fiducict  ponis. 

Tertio,  Paulushac  spe  gloriabatur  inpersccu- 
tionibus  :  Gloriamur,  inquit,  in  tributationibus , 
scientes  quod  (ribtttatio  patientiam  operatur,  pa- 
tientia  uutem  probationrm  ,  probatio  vcro  spem  : 
spes  autem  non  confundit ,  Rom.  5.  3. 

Quarto,  Paulus  non  tantum  sibi ,  sed  et  suis 
fidelibusin  quibusvis  affliciionibus  spcravit,  ct 


APOSTOLIC.E.  15 

sperando  obtinuitDei  opem,  robur  et  victori am. 
llancenim  spem  afllans  Corinthiis  ep.  2.  c.  1.  & 
Quce,  inquit ,  operatur  tolerantiam  earumtkui 
passionum,  quas  et  nos  patimur,  ut  spes  noslra 
firrna  sit  pro  vobis,  scientes  quod  sicut  socii 
passionum  cstis ,  sic  erilis  et  consotadonis.  Prae- 
clare  S.  Cyprian.  deExhortat.  Marlyr.  Inpersecu- 
tionibus,  ait,  nemo  cogitet ,  qttod  periculum  dia- 
bolus  importet ,  sed  consideret  quod  auxiliumDeus 
importel ;  nec  mentem  tabefactet  bumana  infesta- 
tio ,  sed  corroboret  ftdem  divina  protectio ;  quando 
unusquisque  secundum  divina  promissa,  et  fidei 
sucemerita,  tantum  accipiat  deDeiope,  quanttun 
sic  creclat  accipere;  nec  sic  quod  omnipotens  prces- 
tarenonpossil,nisiaccipientisftdescaducadefecerit. 

Quinlo,  Paulus  conlinua  experientia  opis  di- 
vinae  edoctus,  securus  eratin  qualibet  difficul- 
tate,  de  prospero  rei  exitu  et  evenlu.  Ipsi, 
inquit,  in  nobismetipsis  responsum  mortis  habut- 
mus,  utnon  simus  fidentes  in  nobis ,  sedin  Deo,  qui 
suscitat  mortuos ,  qui  de  tantis  periculis  nos  eri- 
puit  et  eruit :  in  quemspcramus ,  qttoniam  et  adhuc 
cripiet,  2.  Cor.  1.  9.  Paulum  seculus  S.  Cypria- 
nus  scribens  ad  Demetrianum  judicem,  et  Chris- 
tianorum  hostem  \Viget,  ait,  apud  nos  spci  ro- 
bur,  et  ftrmitas  ftdei,  et  inter  ipsas  scecuti  tabentis 
ruinas  er-ecta  mens  est ,  et  immobilis  virlus,  et 
nunquam  non  lceta  palientia,  et  de  Deo  suo  sem- 
per  anima  secura,  sicut  per  Prophetam  Spiritus 
sanctus  toquitur  et  hortatur,  spei  ac  fidei  nostrcv 
jtrmitatem  ccelestivoce  corroborans  :  Ego  aulem 
in  Dornino  gaudebo ,  et  exultabo  in  Deo  satutari 
meo.Exuttanl  semper  in  Domino  Chrislianiet  lajtan- 
tur  et  gaudent  in  Deo  suo,  etmala  atque  adversa 
mundi  fortiter  toterant ,  dumdonaet  prospera  fu- 
tura  prospectant.  Ita  fecerunt  Sancti,  ut  Job 
c.  13.  15.  Etiamsi,  inquit,  occiderit  me ,  in  ipso 
sperabo.  Jeremiasc.  17.  7.  Benedictus  vir  quicon- 
ftdil  in  Domino ,  et  erit  Dominus  ftducia  ejus.  El 
Thren.  3.  26.  Pars  mea  Dominus,  dixit  anima  rnea : 
propterea  exspectabo  eum.  Bonus  est  Dominus 
sprrantibus  in  itlum,  animce  quctrenti  illum. 
VidePaulum  de  hac  spei,  quasi  anchorae,  forti- 
tudine  disserentem  Hebr.  6.  17.  et  cap.  10.  23. 
et  35.  et  sequent.  Vere  Psaltes  psalm.  31.  10. 
Sperantem  in  Dornino  misericordia  circumdabit 
Et  S.  Aug.  in  psal.  3.  Vita  vere  morlalis  ,  spes  est 
vitctimmortalis.  Et  S.  Bernard.  serm.9.  in  psalm. 
Qui  habilat.  Si  insurgant  adversum  nie  pra?lia  ,  si 
sctviat  mundus,  si  fremat  malignus  ,  si  ipsa  caro 
adversus  spiritum  concupiscat ,  in  te  ego  sperabo. 

Sexto,  Paulushac  spe  audacter  insiliit  in  quae- 
vis  vita^  discrimina.  Ita  in  tumultu  Epbesino 
contra  se  concitato ,  insilire  voluit  in  theatrum  , 
cum  tamen  scirelse  unum  caputquesunm  peli, 
Actor.  19.  30.  Ita  profectus  est  Hierosolymam, 
Prophetis  ubique  praedicentibus,  eum  ibi  forc 
vinciendum  :  quibus  ipse  respondit  :  Quid  facitis 
flentes,  et  affligentes  cor  rneum?  Ego  enim  non 
solum  alligari ,  sed  et  mori  paratus  smn  proplcr 
nomen  Domini  Jcsu,  Actor.  21.  13.  Quocirca  hac 
spe  omnia  sua  et  suorum  pericula  superavit. 
Unde  in  naufragio  apparuilei  angelus,  spondens 
non  tantum  ipsi,  sed  et  omnibus  vectoribus 
propter  ipsum  liberalioncm  et  salutem  :  Nc  ti- 
mcas ,  inquit,  Paule,  Casari  te  oportct  assistere  : 
et  ecce  donavit  tibi  Deus  omnes  qui  navigant  tc- 
cum,  Actor.  27.  23. 

Septimo,  Paulns  certa  spe  pr.TCipiebatgloriam 
et  coronam  coelestem  :  Scio  cnim ,  inquil,  ctti 
credidi    ct  certus  sum,  qttia  potcns  cst  depositum 


16 


EFFICIES  SANCTl  PAULI 


meum  srrvare  in  illum  dicm ,  2.  Timoth.  1.  12.  Et 
C.  h.  7.  Ilonttm  ccrtamcn  ccrtavi ,  cursttm  consttm- 
maci ,  jtd'  in  tt  rravi.  In  rcliiftto  rcposita  cst  milti 
coronajustitia' ,  quamreddet  mihi Dominus  in  illa 
dic  juslus  judcx. 

Quinta  fuit ,  Eximius  DeiCltristique  amor. 

Prinio,  Paulns  ardcbat  amorc  Dei  et  Christi  : 
umlr  aicbat  Etom.  5.  5.  Charitas  Dei  di/fusa  est  in 
cordibits  noslris ,  per  Si>iritum  sanctum,  quidatus 
cst  nobis.  Praclare  Origen.  liom.  2.  in  Cant.  in- 
lerprete  S.  Hieron.  tom.  3.  Vtdncrata  charilate 
ego  sttm.  (Juam  pulcltrum  est ,  quam  decorum  d 
(liaritate  vulntts  accipere!  Alius  jaculum  carnei 
ainoris  excipit ,  alius  terreno  cupidine  vulneralus 
est ;  tu  nuda  membra  tua,  et  prcebe  tejaculo  eleclo, 
jaculo  formoso  :  siquidem  Deus  sagiltarius  est. 
Posuit  me,  inquit,  ut  sagittam  electam.  Quam 
beatum  est  hoc  jaculo  vulnerari! 

Secundo',  Paulusoplabat  mori,  utsuo  Christo 
frueretur  :  Coarctor,  inquit,  e  duobus  desiderium 
habens  dissolvi,  ct  esse  cum  Christo,  Philip.  1.  23. 
Et  :  Infclixego  homo,  quis  ine  liberabit  de  corpore 
mortis  hujus?  Rom.  7.  2ft.  Pauluf  ergo  erat  co- 
lumba  gemens  et  suspirans  in  ccelum,testeS.  Aug. 
inps.  5/j.  dicebat cnmSponsa:  Fulcite^nefloribus, 
stipaleme  malis  ;  quia  amore  langueo,  Cant.  2.  5. 

Tertio,  Paulus  provocabat  hostes,  serumnas, 
pericula,  diabolos,  totumqueinfernum  etmun- 
dum,  quasi  adduellumpro  amore  Christi  :  Qais, 
ait,  nos  separabit  d  charilate  Christi?  tribulatio? 
an  angustia?  an  fames?  an  nuditas?  an  pericu- 
Ittm?  an  persecutio?  an  gladius?  sicut  scriptttm 
est.  Quia  propter  te  mortiftcamitr  tota  die ,  o3sti- 
mati  sumus  sicut  oves  occisionis.  Sed  in  his  omni- 
bus  superamus  propter  eum  qui  dilexit  nos.  Certtts 
sttm  enim  quia  nequemors  ,  neque  vila,  neque  an- 
geli ,  neque  principatus ,  neque  virtutes,  neque 
instantia,  neque  futura ,  neque  fortitudo ,  nequc 
altitudo,  neque  profundum,  neque  crealura  alia 
poterit  nos  separare  d  charitate  Dei,  qua;  est  in 
Christo  Jesu  Domino  nostro ,  Rom.  8.  35. 

Quarto,  ex  tam  incenso  Dei  amore  manabat 
ardens  amor  in.  proximos ,  adeo  ut  totum  orbem 
ad  Christumconvertere  satageret,  de  quo  plura 
inferius.  Vere  S.  Hieron.  epist.  \l\.  ad  Celantiam  , 
Crandem,  inquit,  vim  obtinet  veradilectio  :  et  qui 
perfecteamatur,  totamsibi  amantis  vindicat  volun- 
tatem.  Nihil  est  imperiositts  charilate.  Nos  si  vere 
Christum  diligimus,si  ejus  nos  redemptos  sanguine 
recordamur,  nihil  magis  velle ,  nifiil  omni.no  debe- 
mus  agere,  quam  quod  illum  velte  cognoscimus. 

Quinto  Paulus  adeo  Chiistum  amabat,  ut  in 
eumtransformatus  videretur.  Amorisenimeffec- 
lus  ,  imo  apcx,  est  intima  unio,  excessus,  rap- 
insque  in  amatum  :  anima  enim  magis  est  ubi 
amat,  quam  ubi  animal.  Hoc  sonant  ilhe  Pauli 
vnces:  Mihi  vivere  Christus  esl ,  etmori  lucruni. 
Philip.  1.  21.  Chrislo  confixus  sum  cruci.  Vivo 
fgo,jam  non  ego ,  vivit  vero  in  me  Christus.  Quod 
autem  nunc  vivo  in  carne ,  in  fide  vivo  fdii  Dei,  qui 
dilexit  me ,  ct  tradidit  semetipsum  pro  me.  Ga- 
lat.  2.  20.  Etc.  6.  1Z|.  Mihi autem  absit  gloriarinisi 
in  cruce  Domini  nosfri  Jesu  Christi,  per  quem 
mihi  mundus  crucifixus  est,  et  ego  mundo.  Et 
v.  7.  Decostero  nemo  mihimolestus  sit :  Ego  enim 
sligmata  Domini  Jesu  in  corpore  meo  porto. 
Christus  ergo  vidcbaturesse  mens  ,  anima,  vita, 
et  spiritus  S.  Pauli,  qui  per  eum  loquebatur, 
operabatur,  patiebatur.  An ,  inquit,  experimcn- 
lum  qttarilis  cjus,  qui  in  me  loqttitttr  Christus? 


2.  Corinth.  13.  3.  Hinc  S.  Hieron.  Pammachio 
hanc  vitffl  et  amoris  normam  pra>scribit :  Chris- 
ttts  omnia,  ul  qui  omnia  proptcr  Christum  dimise- 
rit ,  unum  inveniat  pro  omnibus,  et  libera  possit 
voce  proclamare :  Pars  mea  Dominus.  Denique 
Paulus  Christo  confixus  cruci,  clavis  non  ferri , 
sedamoris,in  ipso  vivebat  vitam  amatoriam, 
ut  ait  S.  Dionys.  cap.  U.  de  Divin.  nomin.  quia 
Christus  in  eo  vivebat  tanquam  principium , 
regula  et  finis  omnium  ejus  cogitationum ,  desi- 
deriorum,  sermonum  et  operum.  Et  hoc  est 
quod  ait  :  Mihi  vivere  Christus  est.  q.  d.  Vita  mea 
est  Christus,  cogitatio  mea  cst  Christus,  desidc- 
rium  meum  est  Christusjamor  meus  est  Chris- 
tusjmeum  velle,  meum  loqui,  meum  operari 
estChristus;  aliud  non  volo,  aliud  non  sapio, 
aliud  non  ago,  aliud  non  cogito  et  loquor  quam 
Christum. 

Scxto,  Paulus  et  Apostoli  quasi  amore  Dei 
cbrii,  eum  ubique  eructabant  celebrantes  mag- 
nalia  Dei,  Actor.  2.  13.  videibidicta:  Sive  enim, 
inquit,  mente  excedimus ,  Deo  :  sive  sobrii  sumus, 
vobis.  Charitas  enim  Christi  urget  nos,  etc,  ul  et 
qui  vivunt  jam  non  sibi  vivant,  sed  ei  qui  pro  ipsis 
mortuus  est  et  resurrexit.  2.  Cor.  5.  13.  Hincpas- 
sim  eum  afflat  aliisque  afflat:  Implemini ,  inquit, 
Spiritu  sanclo  ,  loquenles  vobismetipsis  in  psalmis , 
et  hymnis  ,  et  canticis  spirituatibus,  cantantes  el 
psallentes  in  cordibus  vestris  Domino,  gratias 
agentes  semper  pro  omnibus  in  nomine  Domini 
Jesu  Christi,  Deo  et  Patri,  Ephes.  5.  19. 

Septimo,  nomen  Jesu  erat  Paulo  in  deliciis, 
ac  mel  in  ore,  melos  in  aure,  jubilus  in  corde. 
Unde  illud  in  paucis  suis  parvisque  cpistolis  ite- 
ral  ducenties  decies  novies,  Christi  vero  qua- 
dringenlies  et  semel.  Non  est ,  inquit  Chrysost. 
1.  3.  de  Sacerdotio,  qui  Paulo  vehementius  Chris- 
tum  dilexeril ;  nemo  qui  apud  Dettm  gratiosior 
quam  Paulus  fuerit.  Hincvicissim  Jcsus  eum  ita 
suis  consolationibus  mulcebat,  ut  voluptales 
carnis  et  mundi  sperneret,  imo  deteslaretur  ut 
stercora.  Dicebat  ergo  cum  Sponsa  :  Anima  mea 
liquefacta  est ,  ut  dilectus  locutus  est.  Cant.  5.  Et : 
Dilectus  meus  mihi,  et  ego  illi ,  qui  pascitur  inter 
lilia  donec  aspiret  dies,  et  inclinentur  umbray.  Sic 
legimus  de  S.  Ephrem,  eum  ita  abundasse  dul- 
cedine  divina  .,  ut  exclamaret :  Contine  Domine 
undas  dulcedinis  tuce ,  quia  sustinere  non  valeo. 
EtS.  Xav.  Indorum  Aposl. :  Satis  est  Domine,  salis 
est.  Et  B.  Aloisius  Gonzaga.  Recede  dmeDominc. 

Sexta  fuit ,  Profunda  Dei  reverentia  et  religio. 

Primo ,  Paulus  ubique  Deum  prae  oculis  ha- 
bens,  venerabatur,  cogitans  se  in  divino  ejus 
conspectu  angelorurnque  omnium  versari  , 
agere  et  loqui.  Spectaculum,  inquit,  facti  sumus 
mundo,  ct  angelis ,  et  hominibus ,  1.  Cor.  U.  9.  Ita 
S.  Bernardus  cum  Deo  in  nube  versabatur  et 
habitabat.  Sic  et  S.  Benedictus ,  qui  proinde 
erectis  in  ccelum  manibus  moriens  stetit ,  ct 
ultimum  spiritum  inter  verba  orationis  efllavit , 
ait  S.  Greg.  1.  2.  Dial.  37. 

Secundo,  Paulus  profunda  cordis  corporisque 
demissione  Deum  colebat,  et  adorabat  :  Habe- 
mus ,  inquit,  gratiam ,  perquam  serviamus  pla- 
centes  Deo  cum  metu,  et  reverentia.  Elenim  Deus 
noster  ignis  consumens  est ,  Hebr.  12.  28.  Et  : 
Hujus  rei  gratia  fleclo  genua  mea  ad  Palrem  Do- 
mini  noslri  Jesu  Christi ,  ex  quo  omnis  paternilas 
incozlisel  in  terranominatur,  utdet  vobis secundum 
divitias  gloritv  sua?,  virlule  corroborari  per  Spiri- 


SlVIi  IDEA  VIT/E 

tum  ejus  in  interiorem hontinem ,  Ephes.  3.  \U.  Et : 
Orabo  spiritu,  orabo  et  mentc  :  psatlam  spiritu , 
psallam  el  mcnte ,  1.  Cor.  \U.  15. 

Tertio,  Paulus  Deum  crebro  invocabat,  et 
Chrifttianoram  orationes  posccbat,  ut  Deus  (ide- 
lium  el  inlidclitim,  quibus  picedicabat,  mentes 
illnminaret.  Gratias,  inquit,  ago  Deo  meo,  in 
omni  memoria  vestri ,  semper  in  eunctis  orationi- 
Ous  meis  pro  omnibus  vobis,  cum  gaudio  depreca- 
tionem  faciens,  Phil.  1.  3.  Bt  :  De  ca?tero  fratres 
orale  pro  nobis,  utsermo  Deicurrat  et  clarificetur , 
sicut  elapudvos,  ct  ut  liberemur  ab  imporlunis  et 
malis  hominibus,  2.  Thessal.  3.  1.  Et  :  Orationi 
instate,  etc.  orantes  simul  et  pro  nobis ,  ut  Deus 
aperiat  nobis  ostium  sermonis  ad  loquendum  mys- 
terium  Christi ,  Colos.  U.  v.  3.  Idem  scribitEphe- 
siisc.  6.  v.  18.  etl9. 

Quarto,  Paulus ,  ait  S.  Cbysost.  hom.  1.  de 
ejus  laudibus,  Semetipsum  Deo  per  singulos  dics 
rtnmolabtil :  quam  Iwstiam  dupliciter  offerebat , 
iii iii  quotidie  moriens  ,  tum  corpori  suomortifica- 
tionem  sine  intermissione  circumfei-cns.  Nam  et  ad 
pcricttlajugiter  parabatur,  consummans  voluntalc 
marlyrium;  etnaluram  in  se  mortifuando  carnis, 
niliil  minus  quarn  immolatoi  hostia;  Deo  muntts  im- 
ptdiat,  imo  etiam  multo  amplius.  Proplcr  qttod 
dicebat  :  Ego  enim  immolor,  sanguinem  utique 
suuni  immolationem  vocans.,  ISeque  vero  his  lan- 
tttm  sacrificiis  contentus  fuit ,  scd  quiaseipsum  con- 
secraverat  Deo ,  etiam  orbem  univcrsum  sludttit 
offerrc. 

Quinto,  Paulus  Deum ,  S.  Trinitatem,  ejusquo 
opera  et  consilia  obstupescit,  et  obmutescit  :  O 
altitudo ,  inquit,  divitiarum  sapientice  et  scientia? 
Dei,  quam  incomprehensibilia  sunt  judiciaejus ,  ct 
invcstigabilesvia  ejus!  Quisenim  cognovit  sensum 
Domini?  aut  quis  consiliarius  ejtts  fttil?  aul  quis 
priordedit  ilti ,  et  retribuetur  ei?  Quoniam  ex ipso, 
et  peripsum,  et  in  ipsosunt  omnia  :  ipsi  gloriain 
smcula.  Amen ,  I\om.  11.  33.  prsesertim  vero  ad- 
miratur  mysterium  redempiionis,  incarnatio- 
nis,  passionis  et  crucis  Cbristi,  ac  vocationis 
Genlium  et  reprobalionis  Judceorum,  illiidquc 
profundescrutaturetmagniloqiiecircumscribit, 
vocansillud  mysterium  tcmporibus  ajternis  laci- 
tum,  quod  nunc  patefactttm  est  per  scripturas 
Prophetarum ,  secnndum  pr&ccptum  ceternum  Dei 
ad  obcditionem  ftdei ,  Boman.  16,  '25.  Qttod  ocutus 
non  vidit ,  nec  auris  atulivit,  nec  in  cor  hominis 
ascendit,  1.  Cor.  2.  9.  Rursum  idem  Wcsk  inves- 
tigabiles  divilias  Christi dispensationcm sacramenti 
absconditi  a  sccculis  in  Deo ,  multifvrmcm  sapien- 
tiam  Dei  :  ut  possitis,  inquit,  comprehendere cum 
onmibus  Sanclis ,  qux  sit  latitudo ,  ct  longitudo ,  et 
sublimitas ,  ct  profttndttm,  scire  eliam  supcremi- 
nentcm  scicnlia:  charitalem  Chrisli,  ul  impleamini 
in  omncm  ptcnitudincm  Dci,  Epbcs.  3.  v.  8.  et  18. 

.•icptima  virtus  fuit ,  Plena  voluntatis  sua;  cum  di- 
rina  conformitas  ct  in  eam  rcsignatio. 

Primo,  Paulusper  omnia  se  suosque  confor- 
mahat  voluntati  divinse  :  Ut  probctis,  inquit,  quw 
sit  votunlas  Dei  bona  ,  et  bcncplacens ,  et  perfecta. 
Homan.  12.  2.  Hinc  rectissimain  in  omnibus  ac- 
tionibus  babcbat  intentioncm ,  intcndcns  per 
omnia  soli  Deo  placere  :  unde  hoininum  judieia, 
laudes  et  vituperia  nibili  faciebat;  neque  se  ul- 
lius  amorevel  odio,  blandiiiis  autminis,  ajusto 
et  recto  abduci  sinebat;  sed  ubique  sinceius 
crat,  rcctus,  eonstans.  innnobilis  et  impertur- 
babilis,  quasi  in  Deo  defixus,  ideoque  supcrior 

C0H3SL.    A   I..VP1DE.      TOM.    X. 


APOSTOUC.E.  17 

rebus  universis,  tam  prosperis,  quam  adversis: 
Mlhi ,  inquit,  pro  minimo  cst,  ut  a  vobis  judici  r, 
aul  ab  humano  die;  scd  ncque  mcipsum  jtulico. 
Mhil  enim  mihi  conscius  sum;  scd  non  in  hoc 
juslificatus  sum  :  qui  autem  judicat  me,  Domi- 
ntts  est.  Ilaqtte  nolite  anle  tempus  judicarc  , 
quoadusquc  veniat  Dominus ,  qui  et  iltuminabit 
abscondila  tenebrarum ,  et  manifcstabit  consiliu 
cordium  :  el  litnc  laus  cril  unlcuique  d  Deo ,  1.  Co- 
rintb.  U.  3.  Hinc  rursum  Paulus  m  omnibus ,  sive 
adv crsis ,  sive  prosperis  Deo  agebat  gratias ,  Co- 
loss.  3.  17.  ejusque  providentiam  laudabat,  di- 
cens  cum  Psalle  :  Benedicam  Dominum  in  omni 
tcinporc  Idem  S.  Hieron.  prsescribilPammachio: 
Sanus  sum,  inquit,  gratiasrcfcro  crealori :  lai>~ 
gueo ,  el  in  hoc  laudo  Domini  voluntatcm.  Qttando 
enim  inftrmor,  tttnc  forlior  sum ,  ct  virttts  spirittts 
in  carnis  infirmitate  perftcitur.  Ita  S.  Servulus 
pauper  et  paralyticus  ,  ait  S.  Cregor.  U.  Dial.  16. 
Stttdebat  sempcr  in  dolore  gralias  agere ,  hymnis 
Deo  ct  latidibus  ,  diebus  ac  noctibtts  vacarc.  Unde 
moriens  suis  psallentibus  ait  :  Tacelc,  nunquid 
non  auditis  qttantoi  resonent  laudes  in  caio?  qui- 
bus  intendens  animam  Deo  reddidit,  cum  mira 
quam  spirabat  odoris  fragrantia. 

Secundo,  Paulus  Dei  voluntatem  ubique  exc- 
eiittis  est,  quasi  angelus  tetreslris.  Lnde  eum 
angelis comparat  S.  Cbrysost.  hom.  1.  de  laud. 
S.  Pauli :  de  iisenim  scriptum  est  psalm.  103.  U. 
et  Hebr.  1.  7.  Qui  facit  angetos  suos  spiritus ,  et 
ministros  sttos  flammam  ignis.  Et  psalm.  102.  20. 
Polentes  virtute,  facientes  verbum  illius.  Paulus 
enftn  prseeepta  Dei  non  tantum  implevit,  sed  et 
superavit,  addens  consilia  Evangelica;  ut,  quod 
sine  sumptu  gratis  evangelizaret.  Quee  est ,  in- 
quit,  mcrccs  mca?  Ut  Evangctittm  prcedicans,  sinc 
sumptu  ponam  Evangelium ,  1.  Cor.  9.  18.  Pauttir, 
inquil  f.hrysost.  hom.  1.  de  laud.  S.  Pauli,  velut 
ignis  ac  spiritus  totttm  tcrrarttm  pcrcurrit  orbem, 
percurrendoqitc  purgavil.  Et  hoc  omnino  mira- 
bilc  :  quia  talis  versabatur  in  tcrris ,  et  mortuli 
adhuc  carne  circuindalus  cum  incorporalium  potes- 
latum  virtule  ccrtabat.  Qttanta  crgo  sumtts  con- 
demnatione  digni,  cum  ttno  homine  bona  omnia  in 
se  congregante ,  ne  minimam  quidem  eorum  par- 
lem  slttdcamus  imitari?  Ihec  assidue  mente  vol- 
vcntes ,  et  nos  ipsos  inculpabiles  praibeamus ,  et  ad 
illius  zelttm  studeamus  accedere,  ut  ad  eadem  bona 
pervcnire  mcreamur. 

Terlio,  Paulus  in  omnibus  faciebat  id  quod 
perfeclius  est ,  el  Deo  gralius.  Id  se  facturam 
vovit  B.  Theresia,  multo  magis  Paulus.  Hinc 
evangelizans  lahorabat  manibtis,  ne  cui  esscl 
oncri.  Hiuc  vixii  in  perpetua  pauperlale,  casti- 
late,  et  obedienlia  inslar  Bcligiosi,  imo  quasi 
dux  et  patriarcha  Religiosorum.  De  quo  mox 
plura. 

Quarlo,  Paulus  inentem  per  orationem  et  con- 
templationem  habebat  conjunctam  cum  Deo, 
non  tanlum  per  diem,  sed  etiam  per  noctem. 
Unde  Philippusin  carccrcm  conjectus cumSila , 
media  nocte  orans  laudansque  Deum,  terra? 
motu  carecrcin  conenssit.  ostiaque  omnia  rese- 
ravit,  Actor.  16.  36.  Ita  S.  Jaeobus  frater  Domini, 
ut  habct  cjus  Vita.  callosa  habebat  genua,  ex 
erebra  longaqnc  genullcxionc  ifi  oratione.  Ila 
S.  Paula  invitans  S.  Maroellana  in  Bcthlchem, 
cpist.  17.  apucl  S.  Dieron.  Ecce ,  inquit,  in  hoc 
parvo  tcrrcr  foraminc  cirlortnn  condilor  naltts  est? 
Ctim  pcr  Silo  et  Bcthcl  ad  noslram  sptlmicam  rc- 
dicrimus.  canantts  jugilcr,  crcbro  flebimtts ,  inde 


o 

iinenter  orabimus  t 

m  communc  dicemus  :  lnvcni  qucmquiesivit  anima 
mra,  tcncbo  cum ,  et  non  dimillam  ilium.  Et : 
tjucmadmodtim  dtsidcrat  cervus  ad  fontes  aqua- 
rum  ,  ila  dcsiderat  anima  mea  ad  te  Deus. 

Quitito,  Paulus  ingenlein  liabebatzehimhono- 
ris  divitii  propagandi  :  Ita  ut  ab  Jerusalem  pcr 
ctrcuilum  usque  ad  lllyricum  repteverim ,  inquit 
ipse,  Evangcli um  Chrisli ,  Rom.  15.  19.  Hoczelo 
opposuit  se  S.  Petro,  suo  et  caelerorum  Aposlo- 
lorutn  principi,  eunique  libere  coram  oninibus 
redarguit,  dicens  :  5/  lucumJudceussis,  gcntili- 
lcr  vivis,  et  non  judaice;  quomodo  Genles  cogis 
judaizare?  Galat.  2.  \(\.  Quocirca  vere  Nazianz. 
orat.  25.  ISonne ,  inquit,  Apostoli  peregrini  fue- 
runt?  nonne  muitarum  nationum  atque  urbiutn 
liospiles?  in  quas  divisi  sunt ,  ut  Evangelium  qua- 
quaversum  curreret ,  ne  quidquam  triplicis  luminis 
(S.  Trinitutis)  expers  esset ,  ac  veritalis  luce  mi- 
nime  perfusum ,  adeo  ut  iis  etiam  qui  in  tenebris 
et  umbra  mortis  sedebant ,  ignorantia?  caligo  dis- 
cuterelur. 


DE    UOBIBUS     ET 


BFFIGIES  SANCTI  PAUUI, 

ct  vulnerala  jaculo  Salvaloris     leonis  frcqucnter  incurrcns,  cl  pugnans  advcrsus 

lcntationes  innumeras ,  omni  erat  lapidc  lolerau- 
lior  :  qui  non  d  tribus  aut  quatuor  amicis,  sed  d 
cunclis  infidclibus ,  d  falsis  etiam  fratribus  oppro- 
bria  suslinebat ,  conspulatus  ab  omnibus  atquc  ma- 
lcdiclus.  Et  posl  pauca  :  Sed  vcrmes  et  vulnera 
savos  ac  intolcrabiles  S.  Job  dolores  inferebant  : 
( t  ega  fateor.  Verum  si  pcr  lam  tnuttos  annos 
1'atili  verbcra,  et  cumjugi  fame  ctiam  nuditatem, 
catcnas ,  carcerem,  insidius ,  periculaque  conside- 
res  ,  qiue  d  domesticis ,  ab  extraneis;  d  tyrannis , 
d  toto  postremo  paticbatur  orbe  :  addaS  ctiam  his 
profccto  amariora ,  idest ,  pro  eis  qui  labcbantur, 
dolores,  solticitudinem  quampro  Ecclesiis ,  ustio- 
nem  quum  pro  scandalizatis  singulis  perferebal , 
vidcbis  quum  erat  omni  saxo  durior  anima  ista 
perpctiens  ct  ferrum  atque  adamantem  superans. 

Tertio,  tres  sunt  gradus  palientiae,  Priiuus, 
pati,  palienter;  Secundus,  libenter;  Tertius, 
exultanter,  in  eoque  gloriari ,  ac  passiones  et 
perseculiones  ambire.  His  otnnibus  excelluit 
Paulus  :  gloriabatur  enim  in  tribulationibus  , 
Roni.  5.  3.  in  iisque  Deo  gratias  agebat.  S.  Fran- 
ciscus  Xaveriusin  acerrimis  persecutionibus  et 
tribulationibus,  ila  consolationibus  divinisexu- 
berabat,  ut  eas  non  capiens  dicerel :  Satis  est 
Domine ,  satis  est;  de  laboribus  vero  et  persecu- 
tionibus  diceret,  posceretque  :  Amplius  Dominc, 
amplius.  Dlon  me  liberes  hac  cruce,  nisi  gravioretn 
immitlas.  Ita  habet  ejus  vita ,  et  Acta  canoniza- 
tionis.  Hoc  didicerat,  hoc  hauserat  ii  S.  Paulo , 
et  S.  Jacobo,  qui  ait  c.  1.  2.  Omne  gaudiumexis- 
timate  fratrcs  mei ,  cumin  tentationes  varias  in- 
cidcritis ,  scientes  quod  probatio  fideiveslrce  patien- 
tiam  operatur,  palientia  autem  opus  perfectum 
habet.  lta  Paulus  in  vinculisexultat  :Ego,  inquit, 
vinctus  in  Domino ,  Ephes.  3.  1.  hocque  titulo 
magis  gloriatur  quam  diademate  coronatus,  ail 
Chrysost,  Vide  ibi  dicta.  Hinc  et  S.  Petrus  ep.  1. 
c.  k.  13.  Communicantes,  inquit,  Christi  passio- 
riibus  gaudctc,  ut  el  in  revelatione  glorice  ejus 
gaudeatis  exultanles. 

Quarto,  Paulus  a  Deo  eleclus  Aposlolus,  si- 
mul  auctoraius  fuit  dux  passionum  et  patientiae, 
ut  disceremusApostoli  insigne  esse  omnigenam 
patienliam  :  Vas  ,  inquit,  electionis  est  mihi  istc, 
ut  portet  nomen  meum  coram  Gentibus.  Causam 
subdit  :  Egoenim  ostendam  ilti ,  quanto  oporteat 
eum  pro  nomine  meo  pati,  Actor.  9.  15.  Vide  ibi 
dicta.   Hinc  Paulus  1.  Corinth.  U.  11.  Usque  in 


CAPUT  SECUNDUM. 

S.  Pauli  cibca 


VIRTVTIBUS 
SEIPSUM. 


Primavirtus,  Patientia. 

Primo,  Paulus  admirabilis,  adamantinae,  et 
amplissimae  fuit  patientiee.  Eam  enim  quasifun- 
damentum  vitee  Apostolicae  in  anima  sua  collo- 
cavit.  Quocirca  ipse  perfectum  virum  Apostoli- 
cum  depingens  2.  Corinth.  6.  U.  In  omnibus,  ait, 
cxhibeamus  nosmetipsos  sicut  Dei  ministros  in 
multa  patientia,  in  tribulationibus ,  in  necessita- 
tibus,iti  angustiis,  in  ptagis ,  in  carccribus ,  in 
sedilionibus,  intaboribus,  invigiids,  injejuniis, 
incastitate,  inscientia,  in  longanimitate ,  in  sua- 
vitate  :  in  Spiritu  sancto,  in  charitale  non  flcta,  in 
verbo  veritatis ,  in  virtute  Dei ,  per  artna  juslitias 
a  dextris  et  d  sinistris,  per  gtoriam  et  ignobilita- 
tcm,  per  infamiatn  ct  bonam  famam  :  ut  seducto- 
res ,  et  veraces  :  sicut  qui  ignoli ,  et  cogniti :  quasi 
morientes ,  et  ecce  vivimus  :  ut  castigati,  ctnon 
mortificati  :  quasi  tristes ,  semper  autem  gauden~ 
tes  :  sicut  egentes ,  tnultos  autem  tocupletantes  : 
tanquam  nihit  habentes  ,  et  otnnia  possidentes. 
I  nde  S.  Hieron.  ad  Nepotianum  :  Per  bonam  fa- 
matn,  inquit,  etmalam,  d  dexlris  et  a  sinistris 
Christi  mites  graditur,  nec  laude  extollitur,  nec 
vituperatione  frangitur  :  non  divitiis  tumet,  non 
rontrahitur  pauperlale  :  et  lceta  contemnit  et  tris- 
lia  :  per  dietn  sol  non  urit  eutn,  neque  luna  per 
noctetn.  Talis  exemplo  Pauli  fuit  S.  Alhanasius 
qui  per/jG.  annos  toto  orbe  fugitans,  Arrianorum 
persecutiones  invicto  animi  robore  sustinuit, 
cui  proinde  merito  hoc  dat  elogium  S.  Gregor. 
Nazianz.  orat.  20.  Athanasius  fuit  percutientibus 
adamas,  diffidentibus  magnes. 

Secundo,  Paulus  hanc  palientiam  pcr  totam 
\itam  ubilibet  exercuit,  et  exercendo  quasi  in 
immensumauxit.  Quocirca  S.  Chrysost.  hom.  1. 
de  laud.  S.  Pauli,  eum  praefert  S.  Job  :  Qui,  in- 
quit,  est  athleta  mirabilis ,  et  qui  Paulum  ipsum 
vetut  ex  adverso  possit  aspicere ,  ob  patientiam 
puritatemque  vita,  ob  testimonium  Dei  propter 
itlam  cutn  diaboio  fortissimam  pugnam,  propter 
victoriam  qua  pugnam  secuta  esl  :  at  Paulus  non 
mensibus  tantum,  sed  annis  plurimis  in  agone 
perdurans,  tam  clarus  emicuit,non  terrce  gleba 
saniem  carniseradens,  sed  in  ipsius  inlcUigibiUs  os 


hanc  horam,  mquit,  et  esurimus,  et  sitimus  ,  et 
nudi  sumus ,  et  colaphis  c&dimur,  et  instabiies  su- 
tnus,  et  laboramus  operantes  manibus  nostris  : 
maledicimur,  et  benedicimus  :  persecutionem  pati- 
mur,  et  sustinemus  :  biasphemamur,  et  obsecra- 
mus.  Et  epist.  2.  c.  12.  \1.Signa,  ait,  Apostolatus 
mei  facta  sunt  supervos  in  omni  patientia,  in  sig- 
nis,  et  prodigiis,  etvirtutibus.  Particulatim  vero 
suos  agones  recensens,  in  iisquequasi  trophaeis 
triumphans  c.  11.  23.  In  taboribus,  inquit,  plu- 
rimis  in  carceribus  abundantius ,  in  ptagis  supra 
modum ,  in  morlibus  frequenter.  A  Judceis  quin- 
quies  quadragenas  una  tninus  accepi.  Ter  virgis 
casus  stim,  semel  lapidatus  sutn,  ter  naufragium 
feci,  nocte  et  die  in  profundo  maris  fui ,  initineribus 
scepe,  periculis  fluminum,  periculis  lalronum ,  pe- 
ricutis  ex  gencre ,  pericutis  ex  gentibus,  periculis 
in  civitate ,  pericutis  in  solitudine ,  periculis  in 
mari,  periculis  in  falsis  fratribus  :  in  labore  et 
arumna ,  in  vigiliis  multis ,  in  fame  et  siti ,  in  jeju- 
niis  muttis,  in  frigore  etnuditate :  prater  illaqiue 


SIVE  IDEA  VIT.E 

exlriniecas  sunt ,  instantia  mca  quotidiana,  solli- 
atialo  omnium  Ecclcsiarum ,  olc. 

Quinto,  Paulus  mira  paiientia  sustinuit  suos 
lernulos,  invidos,  detractores ,  calumniatores. 
\  ide  2.  Cor.  c.  10.  etll.  Et  Philip.  1.  17.  Quidam, 
inquit,  ex  contentione  Christum  annunciant ,  non 
sincere,  existimantes  pressuram  se  suscitare  vin- 
culis  mcis.  Quid  enim  :  dum  omni  modo ,  sive  per 
occasionem ,  siveper  veritatem  Cliristus  annuncie- 
tur,  et  hoc  gaudeo ,  sed  et  gaudebo,  etc,  quia  in 
nullo  confundar,  sed  in  omni  fiducia  sicut  semper 
cl  nuncmagnificabitur  Christus  in  corpore  meo , 
sive  pcrvilum,  sive  per  morlcm.  Et  :  In  omnibus 
tribulalionem  patimur,  scd  non  angustiamur  : 
aporiamar ,  scd  non  deslituimur  :  persccutionem 
patimur,  sed  non  derelinquimur  :  dcjicimur,  scd 
nun  pcrimus,  2.  Cor.  U.  8.  Vcre  S.  Greg.  hom.  35. 
in  Evang.  Paticntia,  ait,  est  martyrium  occutta 
cogitutionc. 

Sexto,  Paulus  plurimas  non  lantum  infirmita- 
toscl  angustias  corporis,  sed  et  aniini,  adeoquc 
graves,  et  continuas  carnis  tentaliones  heroice 
Mistinuil  ct  superavit :  Ne  magnitudo  ,  inquit, 
rcvclalionum  cxtollat  me ,  datus  est  mihi  sti- 
mulus  carnis  mea; ,  angclus  Satana? ,  qui  me 
colapldzet.  Proptcr  quod  tcr  Dominum  rogavi, 
ut  discederet  d  me ,  et  dixit  mihi  :  Sufficit 
tibi  gralia  mea  :  nam  virtus  in  infirmitate 
perficilur.  Libentcr  igitur  gloriaborin  inftrmitati- 
bus  mcis,  in  conlumeliis ,  in  necessitatibus,  in 
pcrscculionibus ,  in  angusliis  pro  Christo.  Cum 
enim  infirmor,  lunc  potcns  sum,  2.  Corint.  12.  7. 

Secunda  virtus ,  pcenitentia  et  jugis  mortificatio' 

Primo,  Paulus  suiim  infidelitatis,  et  perse- 
cutionis  Christianorumpcccalum,  licetex  igno- 
rantia  commissum,  jugiter  deilevit,  et  publice 
sacpc  confessus  cst  magno  doloris  scnsu,  quein 
suis  scriptis  ad  omnes  posteros  omniaque  sae- 
cul.a  transmisit.  Ego,  inquit,  sum  minimus  Apos- 
tutorum ':  qui  non  sum  dignus  vocari  Apostoius 
quoniam  persecutus  sum  Ecclesiam  Dei  ,  1. 
1.  Corinlh.  15.  9.  Et  :  Fidelis  sermo  ct  omni  ac- 
rcplione  dignus,  quod  Chrislus  Jcsus  venit  in  hunc 
mundum  peccalorcs  salvos  facere,  quorum  primus 
(non  tempore,  sed  malignitate,  ail  S.  August.  in 
titul.  psalm.  70. )  ego  sum  :  sed  idcomisericordiam 
conseculus  sum,  ut  inme primo  ostenderet  Christus 
Jesus  omncm  patienliam,  ad  informationem  eorum 
qui  credituri  sunt  illiinvitam  ceternam.  1.  Timoth. 
l.  15.  Sic  S.  Petrus  singulis  noclihus  ad  galli 
ca.nt.um  procidcirs  in  genua  petcnsque  veniam, 
dcllchat  peccatum  ncgationis  Chrisli  uberrimis 
lacrymis,  adeo  ut  oculi  jugitcr  ruberent,  quasi 
sanguine  rcspersi,  ct  in  gcnis  canalis,  lacrymis 
quasi  excavatus  appareret,  uti  testatur  ouulalus 
itslis,  cjusque  discipulus  S.  Clcmcns ,  ct  ex  eo 
Mccphor.  I.  2.  c.  37.  Sic  S.  Ilieron.  epist.  5. 
ad  Florentium  :  Ego ,  inquit,  cunctis  pecca- 
lorum  sordibus  inquinutus ,  diebus  ac  noclibus 
oppcrior  cum  trcfnore  reddcrc  novissimum  qua- 
dranlcm  :  scd  tamcn  quia  Dominus  solvit 
compeditos ,  ct  supcr  humilem  el  tremcntem  vc.rba 
suarequiescil  ,  forsitanct  mihi  in  scpttlchro  scelc- 
rum  mcorttmjacciiti  dicat  :  llieronymc  vcni  foras. 

Secundo,  Paulus,  ul  pro  hoc  pcccato  satisfa- 
«eret,  longe  magis  inhiavit  propagalioni  fidci , 
quam  priiiscjus  pcrsccutioni  studucrat,  ideoque 
omncs  homincs  ,  omncsquc  Gcnles,  imnicusis 
laboribus  ad  Cbnstum  traducere  contendchai. 

Tcrtio,  Pauli  vita  non  fuitaliud,  quam  conti- 


APOSTOLIC.E.  !D 

nua  paticntia  et  pocnitentia,  cui  volunlarias 
j)03nas  a  se  sponle  susccptas  addidit  :  Castigo  , 
inquit ,  corpus  meum  el  in  servitulem  redigo  ,  ne 
forte  cum  aliis  pradicaverim ,  ipse  rcfrrobus  cfji- 
ciar ,  1.  Cor.  9.  27.  Causam  dat  S.  Hicron.  ad 
l.iistoch.  de  virgin.  cuslod.  Magnis,  ait,  inimico- 
rum  circumdamur  agminibus,  hostium  ptena  sunt 
omnia  :  caro  fragilis ,  et  cinis  futura  post  modi- 
cum,  pugnant  sola  cum  pturibus ,  cum  autcm 
fucrit  dissoluta  et  vencrit  princeps  hojus  mundi,  cl 
invenerit  in  ea  nihil,  tunc  secura  audies  per  Pro- 
phetam  :  JSon  timebis  a  limore  noctumo.  Et  infc - 
rius  :  Si  Apostolus  post  nuditatem,jejunia,  fames 
carcerem,  flagelta,  supplicia,  exclamat :  Infelix 
cgo  homo,  quis  me  libcrabit  de  corpore  mortis 
hujus?  tu  te  ptttas  securam  esse  dcbcre? 

Quarlo,  Paulus  jugitcrstuduitoiunigenremor- 
lificationi  carnis,  scnsuum  ct  affectuum.  Setnper, 
inquit,  mortificalionem  Jesu  in  corpore  noslru 
circumferentcs ,  ut  ct  vita  Jcsu  manifestetur  in 
corporibus  noslris.  Scmper  enim  nos  qui  vivimus , 
in  mortem  tradimur  propter  Jesum,  ut  et  vila 
Jesu  manifestetur  in  carne  nostra  mortati.  Ergo 
mors  in  nobis  operatur,  vita  autem  in  vobis ,  2. 
Corinth.  k.  10.  Causam  duplicem  suhdit.  Priorem 
v.  16.  Licet  is  quiforis  est  noslcr  homo  corrumpa- 
tur  :  tamen  is  qui  intus  est  renovatur  de  die  in 
diem.  Secundam  v.  17.  Id  enim  qttod  in  prasenti 
est  momentaneum  et  leve  tribulalionis  nostra, 
super  modum  in  sublimitate  aternum  gloria?  pon- 
dus  operatur  in  nobis,  non  contemplanlibus  nobis 
qua  videntur,  sed  quo3  non  videntur.  Qux  enim 
videntur,  temporalia  sunt ;  qux  autem  non  viden- 
tur ,  wterna  sunt. 

Quinto,  Paulus  hanc  morlificationem  fidelihus 
cominendat.  Qui,  inquit,  sunt  Christi  carnem 
suam  cruciftxerunt  cum  vitiis  et  concupiscentii*, 
Galat.  5.  2Z|.  Si  enim  secundum  carncm  vixcrilis  , 
moricmini  :  si  autem  spirilu  facta  carnis  viorlift- 
caverilis,  vivetis,  Rom.  8.  13. 

Tertia  virtus,  Ilumititas. 

Primo,  Paulus  se  aestiinahat  et  vocahat,  non 
tantum  minimum  Apostolorum  ct  Sanctorum 
oinnium,  Ephes.  3.  8.  sed  ct  pcccatorum  om- 
nium  primum  ct  maximum.  1.  Timoth.  1.  l.'j. 
Ilinc  suis  non  mandat,  scd  supplicat :  Obsecro , 
inquit,  vos  cgo  vinclus  in  Domino ,  at  digne  ambu- 
lctis  vocalione  qua  vocati  estis ,  cum  omni  humili- 
tate  elmansucludine ,  Ephcs.  U.  1.  Idcm  Rusticum 
docct  S.  Hicron.  cpist.  l\.  Servias,  inquit,  fralri- 
bus,  hospitum  pedes  lavcs,  passus  injuriam  taceas, 
pra-posituin  monasLer.ii  linuas  ul  dominum,  diligas 
ut  /Niicniciu.  Crcdis  tibi  salularc  quidquid  illi 
l>ra;ceperit  ,  nec  de  majorum  scnlcntia  judices, 
cujus  officii  cst  obcdirc  ct  imptere  qua;  jussa  sunt, 
diccnte  Moyse  :  Audi  Israel  et  lace.  El  infcrius  : 
\c  ad  scribendum  cilo  prosilias,  multo  tcmpore 
disce  quod  doccas  :  ne  crcdas  lattdatoribus  tuis  , 
imo  irrisoribus  aulcm  nc  libcnlcr  accommodes  , 
qui  cttm  te  aduitionibtis  fovcrint ,  ct  quodam  modo 
impotem  mcntis  cffcccrint,si  subilo  respexcris,  aut 
ciconiariun  dcprchcndrs  post  te  colla  curvari,  aut 
manu  attrirulas  agitari  asini,  aut  wstuantcrncanis 
protendi  lingttani. 

Sccun.lo,  Paulus  inia  luimiliiatc  suhjccit  se 
non  tantuin  Deo  et  angclis,  scd  ct  omnihus  lio- 
niinihus,  coruni  quasi  sciviim  ct  maucipium  sc 
cllicicns.  Facttts  sttni,  inquit,  iufirinis  infirmus, 
ttt  inftrmos  lucrifacerem  :  ouinibus  omnia  factus 
sttm,  oninium  infirmitalcs,  animi  anguslias,  op- 


2')  EFFIGIES  SANCTI  PAULI 

probria,  vcrbora  liumilitcrexeepi  et  loleravi;  ut 
.  niiits  [acerem  sulvos ,  1.  Corinih.  (J-  --•  Hinccsto 
esset  Apostolus  et  Episcopus,  subdilos  lamen 
noii  tam  imperandOj  quamobsecrandoetmons- 
Lrando  regit,  docensmagis  exemplo  quam  verbo, 
juxta  illud  S.  Petri  epist  1.  c.  5.  2.  Pascitc  qui  in 
voOis  cst  gregem  Dci,  providentes  non  coacte,  scd 
spontanee  secunduni  Deum  :  neque  turpls  lucri 

ratia,  scd  volunlarie  :  neque  ut  dominantes  in 
cl(iis,scd  fonna  facti  gregis  cx  animo.  Sapienter 
S.  Hier.  ad  Paulinum  :  Quantumcumque,  ait,  te 
drjeccris,  Christo  humilior  non  cris.  Et  epist.  7. 
scribens  de  monasterio  S.  Pauke  in  Dethleem  : 
Uumilitatis  inter  omnes ,  ait,  hic  contcntio  est . 
Quicumque  novissimus  fueril,  hicprimus  reputatur. 
Et  in  vila  S.  Paulse  :  Paula  cum  frequenlibas  V ir- 
ginum  choris  cingerctur,  ct  vesle,  et  voce,  et  ha- 
Oitu,  et  incessuminima  omnium  erat. 

Tertio,  Paulus  nihil  virtutis  et  tantorum  me- 
ritorum  sibi,  sed  totuin  Deo  ejusque  gratia: 
asscripsit.  Gratia,  inquit,  Dci  sum  id  quod  sum, 
1.  Corinlh.  15.10.  et  c.  h.  7.  Quis  te  discernit? 
Quid  autem  habes  quod  non  accepisti?  Si  autem 
accepisti ,  quid  gloriaris  quasi  non  acceperis.  Et 
c.  4.  26.  Videte  vocationem  vestram  fratres,  quia 
non  mulli  sapientes  sccundum  carnem,  non  mulli 
potentes,  non  multi  nobiles,  sed  qucp,  stulta  sunt 
mundi  elegit  Deus,  ut  confundat  sapientes  ;  et  in- 
firma  mundi  eiegit  Deus ,  ut  confundat  fortia;  et 
(gnobilia  clegit  Deus  et  ea  qua3  non  sunt,  ut 
ea  quce  sunt  destrueret,  ut  non  gtorietur  omnis 
caro  in  conspectu  ejus.  Praeclare  S.  Hieron.  ad 
Eustoch.  dc  custodia  virg.  Nolo,  inquit,  tibi  su- 
perbiam  venire  de  proposito  sed  timorem.  Onusta 
incedis  auro ;  latro  tibi  vitandus  est  :  stadium  est 
liatc  vita  mortalibus  :  hic  contcndimus ,  ut  alibi 
coronemur.  ISemo  inter  serpentes  ct  scorpioncs 
securus  ingreditur.  Et  inebriatus  est,  inquit  Do- 
minus ,  gtadius  meus  in  cceto,  et  tu  pacem  arbitra- 
ris  in  terra ,  qua:  tribulos  generat ,  et  spinas  quas 
serpens  comedit? 

Quarto,  Paulus  in  omnibus  non  suam,  sed 
Cbristi  gloriam  quaesivit.  An  qua;ro,  inquit,  hp- 
minibus  placere  ?  Si  adhuc  hominibus  place- 
rem  ,  Christi  servus  non  essem  ,  ad  Galat. 
1.  10.  Et  :  Loquimur  non  quasi  hominibus 
placentes,  sed  Deo  qui  probat  corda  nostra,  etc, 
nec  quwrentes  ab  hominibus  gioriam,  neque  a  vo- 
i>is,  neque  ab  aiiis.  ldem  docet  Corinthios  epist  1. 
10.  31.  Sive  manducatis ,  sive  bibilis,  sive  aiiud 
quid  facitis,  omnia  in  gloriam  Dei  facitc.  Et  Ro- 
manos  :  Nemo,  ait,  noslrum  sibi  vivit ,  et  nemo 
sibi  moritur.  Sive  enim  vivimus,  Domino  vivimus ; 
sive  morimur ,  Domino  morimur,  Rom.  \h.  7. 
Vere  Nazianz.  epist.  hZ.  vel  juxta  aliam  editio- 
nem  30.  ad  Greg.  Nyssenum  ,  Ingloriam  vocat 
gloriam  ,  et  d&monum  pessimam  ambitionem. 
Gloriosa  enim  gloria,  et  angelorum  optima,  est 
humilitas,  qua  quis  non  suam,  sed  Dei  gloriam 
quaerit.  Haec  est  tegitima  ambitio,  ut  idem  ail 
orat  33.  animi  nimirum  morumque  modestia  et 
nioderatio.  Porro  qualis  et  quanta  debeat  esse 
Apostoli  et  praedicatoris  humilitas,  aureis  sen- 
tentiis  et  documentis  depingit  S.  Gregor.  lib.  23. 
Moral.  c.  1.  in  fine :  Sanctce ,  inquit,  Ecctesia- 
pradicator  in  cunctis  qua  dicit,  solerti  cura  sc  ins- 
picit  :  ne  in  eo  quod  recta  praidicat,  vitio  se  eta- 
tionis  extollal. ;  ne  vita  a  lingua  discordet ;  ne  pa- 
cem  quam  in  Ecclesia  annunciat ,  in  seipso  dum 
bene  dicit,  et  malevivit,  amittat.  Sed  studet  sum- 
mopere  contra  maledicos  rumores  adversantium, 


ct.defcndere  toquendo  quoJ  vivit,  ct  oinarc  vivendo 
(pioddicit.  Nec  in  his  omntbus  sua7ii,  scd  auctoris 
gloriam  aucer.il  :  atque  omncm  supientia:  gra- 
liam,  ipuun  ut  loquerelur  accepit,  non  suis  se  as- 
timat  mcritis,  sed  eorum  intercessioniOus  ,  pro 
quiOus  loquitur  accepisse.  Sicque  dum  sc  infrade- 
jicil,  superest;  quia  sua;  nimirum  mugis  mercedi 
proficit ,  eo  quod  Oona  qua  exercere  prKvalet, 
alienis  vicritis  reddk.  lndignum  se  omniOus  judi- 
cat,  cliaiu  cum  dignius  cunctis  vival.  Scit  enhn 
quod  bona  quaj  inuotescunt  hominibus,  sine  peri- 
culo  csscvix  possunt.  Et  quamvis  sapienlcm  se  esse 
scnliat,  vellet  tamen  esse  sapiens  non  videri,  atquc 
hoc  sibi  omnimodo  quod  loqucndo  proditur,  pcrti- 
mescit;  ct  si  liceal  tacere  appetit,  dum  esse  rnultis 
tudus  silentium  cernil  ;  eosque  se  feliciorespulat. 
(/uos  inlra  sanctam  Ecclesiam  locus  inferior  per 
siientium  occultat :  et  tamen  ut  sanctam  Ecclesiam 
defendat,  quia  ad  loquendum  vi  rharitdtis  impelli- 
tur,  ex  necessitate  quidcm  officium  loculionis  sus- 
cipit,  sed  cx  magno  desiderio,  otium  taciturnitatis 
quarit.  Hoc  servat  volo,  illud  cxercct  ministcrio. 
Ilanc  autem  dicendi  formulam,  arrogantes  igno- 
rant.  Ncque  cnim  loquuntur  quia  causa?  eveniunt, 
sed  causas  evenire  appelunt  ut  loquantur.  Quorum 
nunc  Iletiu  speciem  signat ,  qui  in  locutione  sua 
immensa  se  vitio  elalionis  exaltat. 

Quinto,  Paulus  omnium  etiam  vilissimorum 
exactam  gerebat  curam  :  undemultis  sermoni- 
bus  servos  et  ancillas,  quin  et  anus  instruit,  acl 
Titum  2.  1.  et  seq.  Ephes.  6.  5.  Coloss.  3.  22. 
imo  propier  Oncsimum  servum  fugitivum  , 
scripsit  totam  Epistolam  ad  ejus  herum  Phile- 
monem,  ut  illum  ei  reconsiliet.  Vide  ibidem  dicta 
in  argumenlo.  Ila  S.  Paulinus  Nolaj  Episcopus, 
se  in  servum  pro  filio  \iduae  redimendo  Vanda- 
lis  tradidit,  caque  re  meruit  omnes  cives  suos 
e  scrvitute,  eadem  liberare,  cujus  proinde  hu- 
mililatem  et  charitatem  celebrat  S.  August. 
S.  Gregor.  totaque  Ecclesia,  quasi  vivumChristi, 
qui  pro  nohis  ex  Domino  omnium  factus  est 
omnium  servus,  exemplum  et  speculum. 

Sexto,  Paulus  palam  praedicat  sua  peccata, 
scilicet  quod  fuerit  infidelis,  persecutor  Eccle- 
siae,  et  blasphemus :  suasque  infirmitates  et  len- 
tationes,  ut  stimulum  carnis,  2.  Corint.  12.  7.  et 
motus  concupiscentiae  Roman.  7.  8.  et  sequent. 
occultat  vero  suas  visiones,  virtutes  et  charis- 
mata,  nec  nisi  coactus  illa  prodil,  uti  raptum  in 
tertium  coelum.  Factus  sum,  inquit,  insipiens  vos 
me  coegistis,  2.  Cor.  12. 11.  Eo  ulique  major,  quo 
minor  esse  cupiebat;  eo  celebrior,  quo  occul- 
tior  :  Deus  enim  ejus  sapientiam  ,  virtutes  et 
magnitudinem  toli  mundo  patefecit.  Nimirum 
vera  animi  magnitudo  est  humilitas,  qua  quis 
magnitudinem  suam  abscondit  instar  Verbi  in- 
carnati,  quod  sein  carnecelavit,  imo  eamdem 
ignorat.  Vera  magnitudo  est  in  magnis  esse  et 
exhibere  se  parvum,  magna  despicere,  parva 
ambire ;  ut,  esto  sis  egregius,  nolis  tamen  esse 
singularis  ,  sed  sis  velut  unus  e  coeterorum 
grege,  hic  enim  magnis  omnibus  major  estet 
celsior.  Vera  magnitudo  est,  magna  omnia  Deo 
arrogare,  non  sibi ;  ac  nihil  magnum  aestimare, 
nisi  quod  aeternum  est  et  immensum.  Deum  in- 
quam,  qui  est  ipsa  rerum  omnium  immensa 
magnitudo  et  celsitudo.  Hoc  est  quod  monet 
Eccl.  c.  3.  20.  Quanto  magnus  es,  humilia  te  in 
omnibus,  et  coram  Deo  invenies  gratiam.  Unde 
S.  August.  de  Virginit.  c.  31.  Mensura  humilitatis, 
inquit,  cuique  ex  menstira  ipsius  magnitudinis 


SIVE  iDEA  VIT. 

data  est,  cui  esl  pcriculosa  superbia,  qttoa  amplius 
amplioribus  ins idiatur. 

Quarta  virtus,  Magnanimilas  et  animi  celsitudo- 
Primo,  Paulus  uli  in  se  rebusque  suis  fuit  hu- 
millimus ,  ita  in  iis  quae  ad  Cbristum  Deique 
gloriam  perlinent,  aniino  fuit  erecto  et  celsis- 
siino.  Unde  officium  et  apostolatum  suum  exal- 
tat  :  In  quo,  inquit,  ego  posilus  sum  prcedicator, 
cl  Apostolus,  et  doctor  (ientium,  2.  Tim.  1.  11. 
Et  :  Quandiu  quidem  ego  sum  Gentium  Apos- 
tolus,  ministerium  meum  lionorificabo,  Rom.  11. 
13.  Vide  cap.  3.  epist.  2.  ad  Coiint.  quo  toto  mi- 
nisterium  aposlolatus,  prse  ministerio  Mosis  et 
Aaronis  exaltat. 

Secundo,  Paulus  bonores,  opes,  gloriam,  om- 
niaque  tcrrae  bona  pedibus  calcabat.  Qtue  mihi, 
inquit  Philip.  3.  7.  fuerunt  lucra,  lia?c  arbitratus 
sum  propler  Christum  detrimenta.  Verum  lamen 
existimo  omnia  detrimentum  esse  proptcr  eminen- 
tem  scientiam  Jesu  Christi,  proptcr  qttem  omnia 
dctrimenlum  feci,  et  arbitror  ul  stercora,  quae  et 
vilitate,  et  sordibus ,  et  foetore  odiosa  sunt. 
Halio  est,  quia  in  coelomente  habitans,  celsior 
erat  terra,  omniaque  terrena  sub  se  despiciens, 
vilipendebat.  Idem  se  relicio  saeculo  fecisse  in 
monasterio  scrihit  S.  Gregor.  I.  1.  epist.  5.  Nikit, 
inquit,  in  hoc  mundo  appetens,  nil  perlimescens , 
videbar  mihi  in  quodavi  rcrum  vertice  stare,  ita 
ut  inme  pene  impletum  crederem,  quod  pollicente 
Domino  ex  Propheta  (Isaia  c.  58.  Ui.)  didicissem : 
SustoUam  te  super  alliludines  terrce.  Super  enim 
ipsam  altitudinem  terrce  sustollitur,  qui  et  ipsa, 
quee  alta  ct  gloriosa  prxsentis  videntur  sacttli , 
per  mentis  despectum  calcat.  Et,  ut  idem  ail  31. 
Moral.  c.  19.  altitudines  terrce  sunt  Lucra  rcrum, 
blandimenta  subditorum,  divitiarum  abundantia  , 
honor  et  subtimitas  dignitaturn,  quce  quisquis  per 
ima  adhuc  desideria  incedit ,  co  ipso  aitaaistimat, 
quo  magna  putat.  At  si  semel  cor  in  coelestibus 
ftgitttr  ,  mox  quam  abjecta  sint  cernitur,  qu&  alta 
videbantur.  Unde  tales  sunt  aquiiae,  de  quibus 
Job  c.  39.  27.  Nunquid  ad  prceceptum  tuum  eleva- 
bitur  aquila ,  et  in  arduis  ponet  nidttm  suum  ? 
Sancti  enim  nidum  suum  habent  in  ccelo.  di- 
cuntque  cum  Paulo  :  Noslra  conversatio  in  cvclis 
cst.  Nam,  ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  15.  ad  pop. 
Sicut  si  quis  e  summo  altissimi  montis  verlice 
deorsum  prospiciat,  omnia  ei  pusilla  videntur, 
:ic  non  solum  homines  et  arborcs,  sed  eliam  ur- 
bcs  integrae  et  magni  exercilus  formicarum  ins- 
tar  super  terram  ire  videntur ;  sic  qui  animo 
crecto  in  superna,  transcendens  nubes ,  in  coebs 
consistit,  ibique  sedem  figit,  illiomniahumana, 
omnis  polentia,  gloria,  opes,  ita  minuta  et  exi- 
gua  apparent,  ut  ne  digna  quidem  judicet,  qui- 
bus  hanc  immortalis  animinobilitatemapplicet. 
Hinc  Primo,  omnibus  est  admirationi ;  Secundo, 
si  quem  babet  inimicum,  ab  ejus  telis  et  insidiis 
lutus  est,  utpote  extra ,  imo  supra  omnem  leli 
jactum  positus;  Tertio  ,  inferiora  ista,  tanquam 
a  se  tanto  intervallo  remota,  quaedam  vix  videt, 
quacdam  ne  videt  quidem.  Hinc 

Tertio ,  Paulus  quasi  terra  major ,  ejusque 
turbinibus  celsior,  jugiter  in  adversis,  icque  ac 
prospcris  ,  summa  animi  pace  ct  tranquillitate 
liuebalur.  Quid  enini  in  eum  humana  mutabi- 
lilas  possit,  qui  omnibus  quae  mutationi  obnoxia 
Mint,  rclictis,  omnes  ejus  aditus  interclusit? 
«Hiocirca  quasi  supra  ventorum  flatus  in  Olympo 
positus ,  immobilis  sempcr  tnanens  ,  omnibus- 


E  APOSTOLIC/E.  21 

que  eventibus  superior ,  jugi  mcntis  gereniute 
gaudeJjat.  VereS.  Cyprian.  iract.  de  Orat.  Domio. 
(Jui,  inquit,  renuntiavit  jam  saiculo,  major  est 
honoribus  cjus  et  regno ;  et  ideo  qui  se  Deo  ct 
Christo  dedicat,  non  terrena,  sed  coelestia  regna 
dcsiderat.  Et  S.  Gregor.  1.  5.  Moral.  c.  2>k.  Mag- 
nus  est,  ait,  qui  aterna  concttpiscit.  Huc  accedit 
S.  Hieron.  in  Tbrenos  1.  1.  c.  3.  Is  vere  et  non  ex 
parte  magnus  est,  qui  et  ineremo  squulorem  soli- 
ludinis  ,  et  in  ccenobio  inftrmitales  fralrum  cequali 
magnanimitate  sustentat. 

Quarto,  Paulus  libere  praedicabat  philosophis, 
regibus,  tyrannis,  quasi  omnibus  superior  om- 
nii;mquemagister :  quareintrcpideeos  monebat, 
arguebat,  casligahat.  Nam,  utaitS.  Gregor.  1.  7. 
Moral.  15.  Sancti  velut  in  magni  verlice  montis 
sili,  prcesentis  vilaz  gaudia  plene  despiciunt,  seque 
ipsos  per  spiritttalem  celsitudinem  transcendentes , 
subjecta  sibimet  intus  vident,  qucecumque  per  car- 
naiem  gloriam  foris  lument.  Unde  et  nuUis  contra 
virttttum  potestatibus  parcunt,  sed  quos  attolli  per 
elalionem  conspiciunt ,  per  spiritus  auctoritatem 
premunt.  Ita  Paulus  coram  Felice  praeside  ani- 
mose  disserens  de  justitia ,  castitate  et  futuro 
judicio,  eumdem  perculil  et  tremefccit,  Actor. 
2&.  25.  Ita  in  vinculis  Christum ,  propter  quem 
vinctuserat,  audacter  praedicabat  Festo  praesidi 
et  judici,  qui  proinde  exclamans,  ait :  Insanis 
Paule,  multai  Utterce  te  ad  insaniam  redigunt.  Cui 
Paulus  :  Non  insanio  optimo  Feste,  sed  veritatis  et 
sobrietatis  verba  loquor.  Et  Agrippaeregi  dicenti  : 
Inmodico suadesme Cltristianum  fteri;  respondit : 
Opto  apttd  Deum  et  in  modico  et  in  magno ,  non 
tantum  te ,  sed  etiam  omnes  qui  audiunt  hodie 
fteri  tales  ,  et  qttalis  et  ego  sum,  exceptis  vincttlis 
his,  Actor.  26.  v.  2ft.  et  29.  Sic  Athenienses  Se- 
pbos,  et  Areopagitas  libere  vocavit  superstitiosos, 
Actor.  17.  22.  Sic  Actor.  16.  37.  magistratusPhi- 
lippenses  per  custodem  Paulum  carcere  eximi 
jubentes,  magnanime  injustitiae  arguit,  dicens  : 
Caisos  nos  pttblice  indemnatos  homines  Romanos, 
miserunt  in  carcerem,  et  nunc  oculte  nos  ejiciunt  ? 
Non  ita;  sed  veniant,  et  ipsinos  ejiciant.  Timtte- 
runtque  audito  quod  Bomani  essent  et  venienles 
deprecati  sunt  eos.  Quanta  Pauli  celsitudo  ,  qui 
judices  sibi  fecit  supplices  ?  Ita  ad  Anamiam 
pontificem  inique  jubpntem  se  percuti  :  Percu- 
ttat,  inquit,  te  Deus  paries  dealbate.  Et  tu  scdens 
judicasme  secundum  legem,  et  contra  leges  jubes 
me  percuti?  Aclor.  23.  3.  In  rcpentinis  enim  et 
improvisis  periculis  maxime  apparet  fortitudi- 
nis  habitus,  ait  Arist.  3.  Ethic.  8. 

Quiuto  eadem  magnanimitate  Paulus  magis 
et  daemonibus  erat  formidabilis  ,  eosque  placte- 
bal  et  expellebat.  Ita  Elymam  magum  averten- 
tem  Sergium  Paulutn  proconsulem  a  fide,  per- 
culit,  dicens  :  O  plene  omni  dolo  et  omni  fallacia, 
ftli  diaboli,  inimice  omnis  justitice,  non  desinis 
subvertere  vias  Domini  rectas?  Et  nuncecce  ma- 
nus  Domini  super  te,  et  eris  ca?cus,  Actor.  13^  10. 
Ita  daemoncm  Pytbonem ,  licet  se  laudantem  c 
puella  expulit,  Actor.  16.  18.  Ita  ejus  sudaria 
fugabant  spiritus  imtnundos,  Actor.  19.  12. 

Sexto,  Paulus  bac  animi  cclsitudine  contemp- 
sit  omnes  Neronis  et  tyrannorum  minas,  vin- 
cula  ,  eculeos,  ignes,  gladios,  bestias  et  cruces. 
Patdus  occidi  potest  ,  supa-ari  non  potest ,  ait 
S.  Gregor  31.  Moral.  15.  Auree  S.  Chrysost. 
hom.  2.  de  laudibus  S.  Pauli,  eum  non  tantum 
tyrannis  et  dcetnonibus,  sed  et  augelis  superio- 
rcm  facit.  IIujus  rei  studio,  inquit,  non  tantuvi 


«>«> 


F.FFIC-IES  s 


arbcs,  gentes  ,  excrcitus,  provincias,  pecunius,  po- 
frstutes  velut  arcnam  vilia  repulavil;  sed  et  pro 
Chrisli  dulccdim;  non  angelorum ,  non  archarige- 
torum  admiratus  est  dignitatcm ,  nec  quidquam 
simile  concupivit.  Quod  enhn  majus  erat  omnibus, 
Christi  amorc  fruebutur  :  cum  hoc  beatiorem  se 
t  unctis  putabat,  sine  hoc  autevi  neque  dominatio- 
num,  neque  principatuum  socius  esse  cupiebct  : 
scd  cum  hac  dilcctione magis  esse  exlremus  optubu t, 
imo  etiam  ex  numcro  punitoruvi,  quam  sine  hac 
intrr  summos,  et  honore  sublhnari.  Causam  as- 
signat,  aitqne  :  Pcrfrtti  enim  cliaritate  Christi , 
hoc  illi  vita  crat,  hoc  mundus,  hoc angeli,  hoc  pra'- 
scntia,  hoc  futura,  hoc  regnum,  hoc promissiojtoc 
bona  vidcbantur  innumera.  Prceter  lictc  vero  nihil 
in  tristium  parte  poncbat.  Ilorum  enim  qaa>.  hic 
habentur  nihii  aspcrum,  nihiletiam  suave  reputa- 
bat,  sic  despiciebat  universa  qtut  cernimus ,  ut 
solet  berba  jam  putrcfacta  contemni.  Tyrannos 
vero  ipsos,  ac  poputos  spirantes  furorem,  velut 
(juosdam  culices  a:stimabat  :  morteni  vero,  ct  cru- 
riatus,  et  mille  supplicia  quasi  luduvi  putabat  csse 
puerorum  ,  dummodo  propter  Clu-istum  aliquid 
sustinerel.  Tunc  enim  amplectebalur  libenter  ,  et 
decorabatur  vinctus  catena  magis,  quam  diadc- 
mate  coronatus.  Etenim  coarctatus  carcere  habi- 
tabat  cxlum,  ac  libentius  verbera  excipicbat  et 
vulnera,  quavi  alii  bravia  diripiunt :  dolores  non 
minus  quam  praviia  diligebat,  cuvi  ipsos  utique 
dotores  loco  duccret  prxmioruvi  :  propterea  enim 
itlos  et  gratiam  noviinabat.  Quocirca  Paulus 
Uomse  in  primis  vinculis,  multos  ex  aula  Nero- 
nis  convertit,  de  quibus  Philip.  l\.  22.  Salutant  , 
inquit,  vosomnes  Sancti,  maximc  qtti  de  Ca>saris 
dovio  sunt  :  e  quibns  plures  martyrio  laurcati 
sunt,  ut  dixi  in  Chronotaxi  anno  Christi  67.  In 
secundis  vero  vinculis  pellicem  Neronis  convcr- 
tit,  et  ab  eoabstraxit,  adeoque  martyrii  palmam 
tulit,  ut  dicam  inferius. 

Septimo,  Paulus  adeo  fuit  magnanimus,  ut 
non  fugeret,  sed  sciens  et  prudens  ambiret  et 
adiret  certissima  vitse  pericula  ,  vincula,tor- 
menta  et  marlyria.  Ita  certus  ex  continuo  Dei 
oraculo,  se  a  Judceis  vinciendum,  et,  ne  Deus 
impediret,  occidendum,  si  Hierosolymam  per- 
geret,  eo  tamen  intrepidus  alacerque  invitis 
suis  sociis,  coeterisque  Christianis  perrexit,  di- 
cens  :  Quidfacitisflenles,  et  affligenles  cormeum? 
F.go  enim  non  solum  alligari,  secl  et  tnori  in  Jeru- 
salevi  paratus  suvi  propter  nomen  Doviini  Jesu  , 
Actor.  21.  13. 

hursum  Paulusmagnanime  excussit  pulverem 
pedumin  faciem  Judaeorum,  repellentium  Evan- 
gclium  Anliochioe  Pisidiae,  ut  tam  impia  terra 
non  solum  se  dispulveraret,  sed  et  prorsus  ex- 
pulverarct,  Aclor.  13.  51. 

Octavo,  Paulus  jubet  Christianos  omnes  esse 
;:enerosos  et  magnanimos,  quasi  qui  duellum 
inituri  sint  cum  diabolo,  imo  cum  toto  daemo- 
num  cxercitu ,  omnibusque  inferni  viribus. 
l\onest  nobis,  inquit,  colluctatio  adversus  carnem 
ct  sanguinem,  sedadversus  principcs  et  potcslates, 
adversusmundirectores  tenebrartnn  harum,  con- 
traspiritualia  nequilice  in  cccleslibus  :  proptereu 
accipite  armaturam  Dei.  Unde  mox  eis  arma  sug- 
gcrit,  et  panopliam  a  capite  ad  talos,  nimirum 
pio  scuto  lidem  ,  pro  galea  spem,  pro  gladio 
verbum  Dei,  pro  lorica  justitiam,  pro  cingulo 
veritatem,  pro  ocreis  praBparationem  ad  Evan- 
gelium  loto  orbe  circumferendum  ,  Ephes.  (i. 
v    12.  13.   \h.  Ilos  Pauli  animos   induil  noster 


ANCTI  PAT7LI, 

Edmundus  Campianus,  nobilis  nd<-i  athleta  . 
AnglLae  Apostolus  et  Martyr,  quando  evidentia 
causae,  el  lidei  cerliludine  conlisus  ,  omnes  iu 
Anglia  Calvini  doctores  provocavit  ad  disputa- 
lionem  :  cujus  provocaiionis  rationes  oecem 
edens ,  eas  concludit  exhortando  omnes,  ut 
salvi  esse  velint,  verilatem  fulgenlem  oculis  ex- 
cipiant,  illecebras  Lulheranas  despiciant.  At 
quajuam  hie?  inquil  :  Aurum,  gloriat,  deliciai 
Vencris:  contemnite.  Quid  enim  aliud  ista  sunt , 
nisi  terrartnn  itia,  canorus  aer,  popina  vermiuvi, 
bella  slerquilinia? spernite,  Chrislus  divesest,  qui 
vos  alet.  liex  est,  qui  ornabit.  Laulus  est,  qui  sa- 
tiabit,  Speciosus  est,  qui  felicitatum  omnium  cu- 
viulos  largietur.  Iluic  vos  adscribite  militanti,  ut 
cum  eo  triumphos,  vere  doctissimi,  vereque  claris- 
simi  reportetis.  Prueclare  enim  Nazianz.  orat.  25. 
Magnis,  ait,  et  excelsis  viris  palria  una  est  su- 
pcrna  Jerusalem,  in  quam  conversionem  nostram 
rccondhnus  :  omnibus  genus  ttnuvi,  si  inferiora 
hmc  spectare  velis,  ptdvis;  si  superiora,  spiracu- 
lum  ilLud  cujus  participes  facti  sumtts,  quodque 
conservare  jubemur ,  el  cttm  quo  viihi  ad  tribunut 
sislinecesseest,  ut  divinilus  indila:  nobililalis  ima- 
ginisqtte  rationem  reddam. 

Quintavirtus  Pauperlas  Evangelica. 

Primo,  Paulus  et  ApostoliChristum  paupercm 
pauperes  seculi  sunt  :  egeni  in  terris,  in  coclis 
diviles,  spirilales  divitias  credenlibus  largieban- 
tur,  ait  S.  Ambros.  in  2.  Corintb.  6.  Audierant 
enim  a  Christo  Malt.  5.  3.  Beati  pauperes  spiritu 
qttoniam  ipsorum  est  regnuvi  ccclorum.  Unde  et 
eidem  dixerunt  Matth.  19,  27.  Eccenosreliquimus 
omnia,  et  sccuti  sumus  te,  quid  ergo  erit  nobis  ? 
lloc  vottnn  potentissimi  voverant,  ait  S.  August. 
Apostoli  ergofeceruntvotum  paupertatis,  utijam 
faciunt  Rcligiosi,  oequc  ac  castitatis  et  obedien- 
tiee,  uti  ostendam  Actor  5.  2.  lpsi  enim  fuerunt 
vitae  religiosaa  et  perfectac  antitisles,  parcntes  et 
ch^ragi.  Quin  et  S.  Hieron.  vitam  Clericorum 
ita  ex  Apostolis  pingit  Nepotiano  :  Clericus  qui 
servit  Ecclesio3,  interpretetur  primo  vocabulum 
suum,  et  novlinis  deftnitione  prolata,  nitatur  esse 
quod  dicitur,  Si  enim  x>vjpo?  gra?ce ,  sors  latine 
appellatur ,  propterea  vocantttr  Clerici,  vel  quia  de 
sorte  Domini  sunt,  vel  quia  ipse  Dominus  sors,  id 
est  pars  ipsorum  Clericorum  est.  Qtti  autem  ipse 
pars  Domini  est,  vel  Domini parlem  habet,  talem  se 
exlubere  debet,  ut  el  ipse possideat  Dominum,  ctpos- 
sidcaturaDomino,  non  ab  auro,  alia  verecreata. 

Secundo,  Paulus  vixit  in  fame,  siti,  nuditate, 
fatigationc,  1.  Corinlh.  h.  11.  et  2.  Corinth.  11. 
27.  et  Philip.  h.  12.  Scio,  inquit ,  et  httmiiiari 
( inopiam  pati )  scioet  abundare  ( ttbique  et  in  om- 
nibus  instructiis  sttvi)  et  satiari,  et  esurire,  et 
abundare,  et  penurium  pati :  omnia  possum  in  eo 
qui  me  confortat.  Paulus,  inquit  Chrysost.  hom. 
h.  in  epist.  2.  ad  Timoth.  liomo  cral,  qui  satpe 
cuvi  fame  luctatus  est,  dormivilque  inccenatus, 
homo  nudtts,  et  cui  vestilus  ipse  sa>pe  nccessarius 
deerat.  In  frigore  ,  inqttit,  et  nudilale.  Vere 
S.  Ilicron.  ad  Heliodor.  Affalim,  inquit ,  dives 
est,  qui  cum  Chrislo  pauper  est.  Hinc  S.  Paulo  in 
Belhlchem  paupercum  Christo  ia  votis  habebat, 
ut  mendicans  moreretur ,  ut  unum  nummum 
filiae  (Eustochio)  non  derelinqueret,  elinfunere 
suo  aliena  sindone  involveretur.  Trini  hujus 
voti  plene  facta  est  compos,  itaque  plene  ut  op- 
tarat  ei,  accidit.  Ita  S.  Hier.  in  ejus  Vifa. 

Terlio,  Paulos  exrmplo  Chrisii  pedes  obivit 
rniijtas  magnasque,   provincias,  uli  ostendam 


SIVE  1DEA  V1T;E 

Artor  20.13.  Apostolos  rrg©,  imo  Chrislum  sc- 
nuoniur,  qui  cum  s.  Francisco  non  inequiset 
curribus  ,   sed   pcdibus  evangelizando  obeunt 
,>aoOi  elurbes.  Romaein  temploS.  Pauli,  ostensa 
inihi  est  pars  baculi  S.  Pauli,  cui  innixus  Ro- 
mam  pedes  ingressus  dicitur.  Idipsum  Chrislus 
Apostolis  ulfacerent  praescripsitMatlh.  10.  v.  10. 
et  \l\.  Unde  in  regula  S.  Francisci ,  quae  Aposto- 
licum  vivendi  modum  exprimit,  cap.  3.  in  Cons- 
tit.  Benedicii  Papae  XII.  sub  gravissimis  pocnis 
interdicitur,  ne  quis  obequitet,  nisi  gravis  cogul 
necessitas ,  aul  valetudo.  Idem  Societatis  nostrae 
Rcligiosis,  qui  Apostolorum  more  obeunt  pro- 
vincias,  graviter  ac  serio  commendat  Congre- 
gatio  3.  generalis  can.  12.  Sic  S.  Vincentius  Fe- 
rcrius  vir  Apostolicus,  qui  evangelizando  pera- 
gravit  Italiam,  Galliam,  Angliam,  Hiberniam  , 
llispaniam,  etc.  ,iter  non  cequitando,  sed propriis 
pcdibus  peregit ,    solo  baculo,    cui    inniteretur, 
contentus  :  idque  quindecim  annis  continuis  fccit. 
Verumposlca  ex  quadam  cegritudine  qua  ei  super- 
venit  in  tibia,  necessitate  compulsus ,  habuit  asi- 
num,quo  velwbatur,  ait  auctor  Vilae   cjus  1.2. 
c.  7. 

Quarto,  Paulus  in  tot  tantisque  Evangelii  la- 
boribus ,  noluit   a  fidelibus  sumptus  accipere, 
srd  operatus  est  manibus   suis  scenofacloriam 
exercens  ,  utnon  tantum  sibi,  sed  et  suis  onini- 
bus  victum  pararet  :  quod  sane  admirabilem 
rjus  paupertatem,  charitatcm  et  zeluni  liquido 
demonstrat  :  Argentum,  inquit,  et  aurum ,  aut 
vestem  nullius  concupivi,  sicut  ipsiscilis  :  quoniam 
adeaquce  mihiopus  erant,  ct  hisqui  mecum  sunt, 
ministravertint  manus  istce  :  omnia  ostendi  vobis , 
quoniam  sic  laboranles,  oportet  suscipere  infirmos, 
ct  meminisse  verbi  Domini  Jesu  :  quoniam  ipse 
dixit,  Beatius  est  magis   dare  quam   accipere  , 
Actor.  20.  ZU.  Paulutn  eminus  imitatus  est  cele- 
bris  ille  Spiridion  Trimilhuntis  Episcopus,  qui 
pecuariam  exercuit,  de  quo  Ruffin.  1.  10.  c.  5. 
Sozom.  1.  1.  c.  11.  Niceph.  lib.  8.  c.  42.  Et  Zenon 
Majumae  Episcopus,  qui  lanificium  exercuit  non 
paupertatis,  sed  humilitatis  sludio  et  exemplo, 
de   quo  Sozom.  lib.  7.  c.  27.  et  Niceph.  lib.  12. 
c.  Ixl.  Unde  et  S.  Hier.  praefat.   in  Job,  Nepotia- 
num  et  Rusticum  ad  opus  manuale  provocat. 
Vide  Isidor.  Pelus.  1.  1.  epist.  470.  ubiopus  ma- 
nuum  probat  exemplo  Pittaci  Mitylenaei  regis, 
qui  pistrinum   versans,  farinam  et  panem  quo 
vesceretur  sibi  parabat.  Quin  et  Concil.  Cathag. 
IV.  c.  50.  51.  et  53.  et  Concil.  Nannetense,  atque 
rxiis  can.  2.  3.  k.  distinct.  91.  praecipiunt ,  ut 
Clerici  sibi  victum  veslitumque  agricultura,  aut 
honesto  artificio  comparent  :  quod    intellige, 
cum  sunt  pauperes  ,  nec  Ecclesia  eos  alere  po- 
test.  Ita  olim  :  nunc  enim  decreto  Concilii  Tri- 
dent.  sess.  21.  c.  2.  et  aliorum  vetustiorum  san- 
citum  est,  ut  nemo  ordinetur,  nisi  qui  seipsum 
ex  bonis  vel  propriis,  vcl  Ecclesiae  alere  potest. 
Paulum  hoc  saeculo  imitatus  est  P.  Andreas 
Oviedo,  qui  e  Socictate  nostra  a  Pontifice  crea- 
tus  Patriarcha  jEthiopiae,  ibidcm  usque  ad  mor- 
tem  vixit  in  tanta  pauperlale ,  ut  propriis  ma- 
nibusaratrum  duceret,  sereretque  fruges  quas 
comederet :  underevocatus  a  Gregor.  XIII.  Pont. 
litteras  ad  cum  dedit  exaratas  in  marginibus  , 
quas  e  Breviario  suo  praeciderat,  co  quod  aliam 
ad  scribendum  chartam  non  haberet;  quibus 
rnixe  ohsecrahat  Pontificem,  ut  permitteret  se 
Ecclesiae  suae,  quam  sibi  desponderat,  usque 


APOSTOLIC.-E.  23 

ad  finem  vilas  assislcre.  Visis  hisce  liitcris  illa- 
crymatus  cst  Gregorius  ,  suamque  illi  benedic- 
lionem  impertiit.  Atque  hujus  paupertatis  et 
constantite  jam  fructus  vidcmus,  nimirum  IR- 
thiopiaj  Impriatorem,  ejusque  fratrem  et  proa-- 
ies  Ecclesice  Romance  reconciliatos  ,  novuin 
c\|xaere  Patriarcham,  Episcopos  et  Rrligiosos  , 
qui  vastumillud  imprriurn  plane  plenequecon- 
vertant.  Porro  S.  Hieron.  ad  Rusticum  epiat.  <\. 
Facito,  inquhaliquid  opcris,  ut  le  semper  diabotus 
inveniat  occupalum.  Si  Apostoli  habentes  polcsta- 
tem  de  Evangelio  viverc  ,  laborabant  manibus ,  ne 
quem  gravarent,  et  atiis  tribuebant  refrigeria , 
quorum  pro  spirituatibus  debebant  metere  carna- 
lia,  cur  tu  in  tuos  usus  cessura  non  prcvpares'.' 
Vet  fiscetlamtexejunco,  vet  canistrum  tentis  plecle 
viminibus  :  sarrialur  humus,  areoice  xquo  tim;t< 
dividantur.  Apum  fabricare  alvearia.  Texantur 
et  lina  capiendis  piscibus.  Scribantur  libri ,  ut  cl 
manus  operelur  cibum,  et  animus  lectione  salurc- 
tur.  In  desideriis  est  omnis  oliosus. 

Sexla,  Sobrietas,  et  Castitas  angelica. 
Primo,  Paulus  in  tanta  paupertate  neces- 
sario  sobrievixit.  Sic  cnim  videmus  opifices. 
qui  ex  opere  manuali  vivunt,  ut  sibi  suisquc 
alimentacomparent,  sobrie  victitarr.  Sapientcr 
S.  Hieron.  epist.  ad  Eustoch.  de  custod.  virgm. 
ei  hanc  sobrietatis  diaetan  pra?scribit  :  Sit  tibi 
moderatus  cibus ,  et  nunquam  venter  exptetus. 
Plures  quippe  sunt ,  qucv  cum  vino  sint  sobriai , 
ciborum  largitate  sunt  ebrice.  Sint  tibi  quolidiana 
jcjunia,  etrefectio  satietatem  fugiens  :  nihil  pro- 
dest  biduo  triduoque  transmisso  vacuum  portarc 
ventrem  ,  si  pariter  obruatur,  si  compensetur  sa- 
turitatejejunium.  Jllico  mens  repleta  torpescit , 
et  irrigala  humus  spinas  libidinum  germinat.  Idem 
ad  Paulin.  epist.  13.  Sit  vilis,  ait,  et  vespertinu- 
cibus.-holera  et  legumina,  interdumque  pisciculos 
pro  summis  deticiis  ducas.  Qui  Christum  deside- 
rat ,  et  ilto  pane  vescilur  ,  non  quxrit  magnoperr 
de  quam  pretiosis  cibis  stercus  conficiat ,  quidquid 
post  gulam  non  sentitur,  idem  sit  tibi  quod  panis 
et  legumina.  .  . 

Secundo,  Paulus  crebro  jejunabat,  uti  ipse 
asserit  2.  Corinlh.  11.  27.  deliciis,  vinoet  carnr 
abstinebat.  Nam,utaitS.  Hieron.  adNepotianum: 
Fortissimum  jej unium  est  aqua  et  panis  ;  sed  quia 
gloriam  non  habet,  et  omnes  pane  ct  aqua  vivimus , 
quasi  publicum  et  commune ,  jejunium  non  pu- 
tatur.  Idem  ad  Helidor.  epist.  3.  Ncpotianus  . 
inquit  Jejunia  in  aurigce  modum,  pro  lassitudine 
et  viribus  temperabat.  Idem  ad  Rusticum  epist. 
h.  Jejunia,  ait,  moderata  sint ,  ne  nimia  debili- 
tent  stomachum ,  et  majorem  refectionem  poscen- 
tiaerumpant  incruditatem ,  qua  parens  libidinuv. 
est.  Modicus  ac  temperatus  cibus  et  carni,  et  anima 
utilis  est.  Idem  faciebant  caeteri  Apostoli,  nisi 
ab  aliis  invitati  ,  convivio  interrssrnt.  Tunc 
enim  ex  praecepto  Cbristi,  omnibus  quae  appo- 
nebantur  vescebantur,  tum  urbanitatis  causa. 
tum  vilandaesingularitalis  ergo,  tum  nehospitj 
suo  molrsti  essent.  Id  liquet  exemplo  Timothei 
cui  scribit  Paulus  epist.  1.  c.  5.  Noli  adhuc  aquam 
bibere ,  sed  modico  vino  utcre  propter  slomachmn 
tuum,  et  frequcntes  tuas  infirmitates.  Idem  patei 
ex  voto  Nazarreatus,  quod  fecit  Paulus  Actor. 
21.  26,  statimque  postero  dicexplevit:  Nazann 
enim  vino  sicera  etdeliciis  abslinebant.  Si  esca  , 
inquit,  scandalizat  fralrem  meum,  non  mandu- 
cabo  carnenx  in  ceternum,  1.  Corinth.  8.  13.  Et: 


25 


EFFIGIES  SANCTI  PAULl 


Bonutn  est  non  manducarc  carnem ,  ct  non  bibere 
i  inum,  Rom.  16.  21.  Quod  aliis  consuluit  Paulas, 
uii(|ue  ctsibi  ipsi.  ItaS.  Petrus  viclitabat  lupinis, 
tcstcS.  Nazianz.  orat.  dc  cura  pauperum.  ItaS.  Ja- 
cobum  fratrcm  Domini  carne,  vinoct  siccra  abs- 
tinuisse,  paneetaquavixissc,  exEusebiol.  2.  Uis- 
toricP  c.  22.  Niccpb.  et  aliis  scribitBaron.  anno 
Christi  36.  et  alii  in  eius  vita.  S.  Mathxum  carni- 
bus  abstinuisse  asserit  Clemens  Alexandr.  1. 2.  Pae- 
dag.  c.  1.  Ratio  cst,  quia  Apostoli  debebant  dare 
1'xemplum  sobrictatis ,   omnisque   virlutis  loti 
Rcclesiae,  omnibusque  statibus  etsaecnlis  :  erant 
enim  ipsi  dati  mundo  in  exemplar  sanctitatis, 
perfectionis  ac  vilae  coelestis  ,  ad  quam  omnes 
vcrbo,  et  magis    exemplo  incitare   debebant. 
Ridicule  enim  satur  bortabitur  alios  ad  jeju- 
nium,  deliciosus  ad  abstinentiam,  incestus  ad 
castitatem,   vino  madens  ad  aquae  potum.  Ila 
S.  Franciscus  Xaveriuslndorum  Apostolus,  vino 
et  carne  abstinebat  nisi  esset  apud  hospites , 
semelque  in  die  tantum  cibum  sumebat,  eum- 
que  vulgarem  et  modicum ,  ne  pane  quidem 
explens  famem,  ait  Tnrsel.  inejus  Vita  1.  6.  c.  7. 
Quin  elS.  August.  Episcopus  Hipponensis  mensai 
ususest  frugali  et  parca  ,  qua?  inter  olera  et  legu- 
mina  eliam  carnes  aliquando,   propter  hospites, 
vel  quosque  infirmiores  continebat ,  ait  Possidon. 
in  ejus  Vita  c.  22. 

Tertio,  Paulus  parvi  eral  somnj,  magnamque 
uoctis  partero  vigilabat,  tum  orando,  tum  la- 
borando,  turo  sollicile  curando  salutem  om- 
nium  Ecclesiarum.  Unde  ipse  ait,  se  vixisse  in 
vigiliis  multis,  2.  Corintb.  11.  27.  Pastoris  enim 
propria  virtus  est  vigilantia,  qua  gregi  suo  in- 
vigilet.  Quare  minus  vera  et  plena  videtur  illa 
lemporis  et  horarum  distributio,  quam  nonnulli 
Paulo  assignant ,  nimirum  Glossa  in  Act.  9.  v,9. 
exBeda  (sedin  Beda  id  noninvenitur).  Tradunt 
quidam,  inquit,  quod  ab  Iwra  quinta  usque  ad 
horam  nonam  et  decimam  disputationem  protra- 
hcret  Paulus,  ita  ut  horas  operi  ( scenofactorio) 
quinque,  c.lias  quinque doctrince ,duas  ciboel  ora- 
Honi  daret..  Sed  addit,  nulla  hoc  auctoritate  fir- 
mari.  Et  merito ,  ait  Hugo,  et  Lorinus  ibidem. 
Quid  cnim  reliquis  duodecim  diei  naturalis  ho- 
ris  agebat?  certumest  enim  non  dormisse,  sed 
post  exiguum  somnum  orationi  el  operi  se  de- 
disse.  Unde  media  nocte  incarcere  inventusest 
orans,  Actor.  16.  25.  Vere  S.  Hieron.  ad  Eustoch. 
Sanclis,  ait ,  ipse  etiam  somnus  oratio  esl.  Esto 
cicada  noctium  :  psalle  spirilu,  psalle  et  mente  , 
lavaper  noctes  lectum  tuum,  laclirymis  tuis  stra- 
tum  tuum  riga, 

Quarto,  Paulus  castitale  fuit  angelica.  Undc 
\  ixit  caHebs,  imo  virgo  per  omnem  viiam.  Hine 
hdelibus  proponens  consilium  virginitatis  et 
casutatis  EvangelicEe  :  eit,  Volo ,  (velim,  opta- 
nm)  omnes  vos  esse  sicut  meipsum ,  1.  Corinth.  7. 
v.  7.  ita  S.  Ambros.  ibidem,  S.  Hieron.  contra 
lovro.  ct  alii  passim.  In  bac  castitate  mire  cre- 
vit  per  continuam  luctam  cum  stimulo  carnis, 
eum  assidue  comprimens  etsubjugans,  2.  Cor. 
12.  7.  Hinc  inter  Juvenculas  el  matronas  versa- 
batur  quasi  angclus  ,  easque  non  tantum  ad 
fidem,  sed  et  ad  castitatem  traducebat  :  uii  a 
Ncrone  abstraxit  pellices,  persuadens  eis  cas- 
litatem,  ideoque  a  Ncrone  occisus  est,  factus 
castitatis  hostia  ,  uti  docetS.  Chrysost. 

Quinto,  Paulus  elsi  haberet  donum  castita- 
lis  in  caque  aeque  ac  in  gratia  esset  a  Deo 
conrirmai.us,  tamen  nontantum  stiuliose  vitabat 


lentaliones  et  pcricula,  sedctiam  carnem  suam 
severe  maccrabat  ct  austcre  castigabat.  1.  Cor. 
9.  27.  Sine  hoc  enim  diflicile,  el  quasi  impossi- 
bileestservarccastitalem,uti  asserebalS.  Caro- 
lus  Boromceus.  Hinc  noluit  mulieres  pias ,  quae 
eum  alcrent,  se  comitari.  Nunquid,  inquit,  non 
habcmus  potestatem  mulierem  sororem  circumdu- 
cendi ,  sicut  et  cateri  Apostoli  ?  1.   Corinth.  9. 
v.  5.  et  15.  Ego  autcm  nullo  horum  usus  sum.  Quin 
etS.  Theclam  ab  ore  Pauli  pcndentem,  eumque 
sequi   volenlcm   prohibuit  ,    eamque   domum 
amandavit,  uti  habetS.  Theclae  Vita.  Idero  fecit 
aliis;  mox  enim  ut  eas  converterat,  alio  mi- 
grans,  illas  ibi  relinquebat.  Magnuro  enim  et 
castitati  et  famae  periculum  crealur  ex  crebra 
cum  mulieribus,  etiam  piis  et  devotis,  conve:- 
satione.  Vicle  S.  Cyprian.  tract.  de  Singularitate 
Clericorum.  Quocirca  S.  Franciscus  Xaverius, 
licel  vir  esset  coelestis ,  nunquam  tamen  cum  fe- 
mina  ulla ,  nisi  luce  palarn  et  adhibitis  arbitris, 
de  rebus  utique  necessariis  collocutus  est  ,  ratus 
mulieres  adiri  minori  emolumento  quam  periculo , 
ait  Tursel.  in  ejus  Vita  lib.  6.  cap.  6.  Quin  et  sanc- 
tus  Hieron.   Nepotiano  Clerico  ita  praescribit : 
Ilospitioium  tuum  aut  raro ,  aut  nunquam  mulie- 
rumpedes  terant :  omnes puellas  etvirgines  Chrisli 
aut  xqualiter  ignora,  aut  aiqualiter  dilige.  Ne  sub 
eodem  tecto  mansites  :nec  in  pralerita  castilatc 
confidas.  Nec  sanctior  Davide ,  nec  Samsone  for- 
tior ,  nec  Salomone  potes  esse  sapientior.  Memenlo 
semper ,  quod  paradisi  colonum  de  possessione  sua 
mulier  ejecerit.  Idem  ad  Rusticum  episl.  k.  Ma- 
trem,  ait,  ita  vide,  ne  per  illam  alias  videre  coga- 
ris,  quarum  vultus  cordi  tuo  h&reant ,  et  tacilum 
vivat  sub  pectore  vulnus.  AnciUas  quce  illi  in  obse- 
quio  sunt,  tibi  scias  esse  in  insidiis  :  quia  quanto 
vilior  earum  conditio ,  tanlo  facilior  est  ruina.  Et 
Joannes  Baplisla  sanctam  malrem  habuit,  ponti- 
ficisque  filius  erat,  et  lamennec  malris  a/fectu, 
nec  patris  opibus  vincebatur ,  ut  in  domo  paren- 
tum  cum  periculo  viveret  castitatis,   Vivebat  in 
eremo ,  et  oculis  desideranlibus  Christum  ,  nihil 
aliud  dignabatur  aspicere.  Veslis  aspera ,   zona 
pelicea,  cibus  locustx  melque  silvestre,  omnia  vir- 
tutiet  continentix  praparata.  Quandiu  in  palria 
tua  es ,  habeto  cellulam  pro  paradiso  :  varia  Scrip- 
tura^poma  decerpe ,  his  utere  deliciis.  Si  scanda- 
lizat  te  oculus ,  pes,  manus ,  projice  ea.  Nulli  par- 
cas  ,  ut  soli  parcas  anima? ,  etc.   Vas  electionis, 
incujus  ore  Chrislus  resonabat ,  macerat  corpus 
suum  et  subjicit  servitud,  et  tamen  cernit  natu- 
ralem  carnis  ardorem  suai  repugnare  sententiw, 
ut  quod  non  vult  hoc  agere  compellatur,  el  quasi 
vim  patiens  vociferatur  etdicit  ;  Miser  ego  homo 
quis  me  Uberabit  de  corpore  mortis  hujus  ?  Et  lu  te 
arbitraris  absque  lapsu  et  vulnere  posse  transire , 
nisi  omni  custodia  servaveris  cor  tuum ,  et  cum 
Satvatore  dixeris  :  Mater  mea  el  fratres  mei  hi 
sunt,  qui  faciunt  voluntatem  Patris  mei  ?  Crude- 
litas  ista  pietas  est ,  etc.  Mihi  oppidum  carcer , 
solitudo  paradisus  est.  Et  inferius  :  Volo  ego  le 
non  habitare  cum  matrc  ,ne  oleum  igni  adjicias, 
et  inter  frequentiam  puellarcm  per  diem  videas , 
quodnocte  cogites.  Scribitde  S.  August.  Possido- 
nius  inejusVitac.  26.  Feminarum,  inquit,  intra 
domum  ejus  nulla  unquam  convcrsata  est ,  nulla 
mansit,  nec  germana  quidem  soror ,  qua  vidua 
Deo  serviens  multo  tempore ,  usque  in  diem  obitus 
sui  pr&posita  ancillarum  Dei  vixit  :  sed  neque  pa- 
trui  sui  filice,  et  fratris  sui  fUiai  ,qux  pariter  Deo 
scrviebant.  Et  mox  causam  dans  :  Ob  hoc  ergo  . 


SJVE  1DEA  VITyE 

inquit,  diccbat ,  nunquam  debere  feminas  cum 
semis  Dci,  cliamcaslissimis,  in  una  mancre  domo, 
ne  aliquod  scandalum,  vetoffendicutttm  tali  exem- 
plo  poneretur  infirmioribus.  FA  si  forle  ab  aliqui- 
busfeminis  ut  vidcretur,  vel  salulareturrogabalur, 
nunquum  sine  clericis  testibus  ad  eas  intrabat,  vet 
solus  cum  solis  unquam  cst  locutus,  nisi  secrelo- 
rum  aliquid  inlercsset. 

Septima ,  Modestia,  Gravitas  et  Comitas. 

Primo ,  Paulus  gravitatem  morum  hilarilate 
fronlis  ternperabat  (quod  Nepoliano  ad  Ilcliod. 
scribit  S.  Hieron. )  oratque  vultu  sereno  et 
amceno,  utpote  indice  aniini  screni  et  amoeni , 
eoque  omnes  ad  se  alliciebat.  Vultum  hunc 
ojus  rcpr.Tsentant  Romae  imagines  antiquae,  ac 
in  piimis  illa  S.  Sylvestri  Constaniino  Imper. 
per  visum  exhibita.  Jlinc  Nicephorus  lib.  2.  c.  37. 
Pauhun  ita  pingit  :  Paulus ,  inquit,  corpore  erat 
parvo  et  contracto ,  ct  quasi  incurvo ,  ac  paululum 
inflexo ,  facie  candida,  annosque  plurcs  pra:  sc 
ferenle,capitc  modico :  oculis  mutta  incrat  gratia, 
supercilia  dcorsum  vcrgebant  :  nasus  pulchre  in- 
flexus,  idemque  longior ,  barba  densior  et  satis 
promissa,  eaque  non  minus  quam  capitis  coma, 
canisrespersa.  Ambo  autcm  Christi  discipuli  (Pc- 
trus  et  Paulus)  cum  inspiccrcntur,  divinum  quid- 
dam prce  se  ferebant.  Spiritu sanclo el  divina gratia 
itareferti,  ut  qui  eos  vidcrcnt  fidcles ,  ex  aspectu 
solo  arcanam  quamdam  et  latcntcm  concipcrent 
gratiam,  moresque  et  vitam  una  cum  fide  confor- 
marent ,  ct  in  melius  convertcrcnt.  Ilinc  sempcr 
idemei  erat  animus,  idem  vullus ,  mores  per 
omnia  similcs.  Sccus  faciunl  lcves  et  ficti,  de 
quibus  dicitur : Intus  Nero,  foris  Cato.  EV.Prima 
Leo,  postrema  draco ,  mcdia  ipsa  Chimccra ,  ail 
S.  Hieron.  ad  Rusticum. 

Secundo  ,  modestiam  hanc  fidelibus  com- 
mcndans  ,  Modestia,  ait,  vcstranota  sit  omnibus 
hominibus ,  Pbilip.  h.  5.  Et  v.  8.  De  caitero,  fra- 
tres,  qvuBCu.m.que  sunl  vcra,  qtuecumque  pudica  , 
quwcumque  justa,  quajcumquc  sancta ,  qiuccum- 
que  amabilia,  qua'cumque  bona  famx ;  si  qua 
virtus ,  siqua  laus  disciplintv,  haccogilate.  Etc.  3. 
17.  Imilatorcs  mei  cstote  fralres,  ct  obscrvate  cos 
qui  ita  ambulant  sicut  habctis  formam  noslram. 
Et  1.  Corinth.  1/j.  UQ.  Omnia  autem  honcsle  ct 
sccundum  ordinem  fiant. 

Tertio,  Paulus  in  verbis  mire  fuit  affabilis  et 
gratiosus,  in  sermone  jucundus  ,  in  conversa- 
tione  benignus  ct  blandus  :  Facli,  inquit,  sumus 
sicut pa?'vtdi  inmcdio  vcstrum,  lanquamsi  nulri.r 
fovcat  fitios  suos.  lta  desiderantcs  vos  ,  cupide 
volcbamus  tradere  vobis  non  solttm  Evangelium 
Dei,  sed  etiam  animas  nostras  quoniam  charis- 
siminobis  facticstis ,  1.  Tbcss.  2.7. 

Quarto,  Paulus  oiTirioMis  esl  in  salutando, 
tam  omnes  in  conmiuni  initio  epistolarum  , 
quam  singulos  nominatim  in  fine  earumdcm  ; 
tum  ut  suam  in  eos  comitatem  ostendat:  tum 
quia  efficax  est  Sanctorum  salutatio.  Salutem 
cnim  quam  apprecatur,  suis  mcritis  impetral 
ct  praestat:  uti  B.  Virgo  salutans  Elisabelbam  , 
eam  cum  foetu  sanctilicavit.  Et  Baptistam  Chrisli 
prodromum  cffccit,  Lucae  1.  hh.  Undc  S.  Chrys. 
in  2.  Timoth.  1.  Sufficit ,  ait,  sola  Pauli  saluta- 
tio  gratia  imptcre  cum ,  qui  ca  satutatur.  Quiu 
et  Paulus  vinclus  ad  Ncroncm  missus,  salutavii 
ycronis  pocillatorcm  ct  concubinam ,  ait  Chry- 
ROSt.,  his  hom.  bh.  Creditur  illa  fuisse  Poppaea 
Sabina,  quse  pr.x  caeteris  in  dcliciis  a  Nerone 

COHNEL.    A   LAHDE.      TOSJ.    X. 


APOSTOUC/E. 

habebalur,  inquit  Earon.,  ac  fortc  per  ram  Nerc- 
nem  sibi  conciliavit,  ut  liber  dimiiterctur  e 
primis  Roma^  vinculis. 

Quinto ,  Paulus  oculis  ,  ore ,  opcre  ,  gcstu ,  ba- 
bitu,  omnique  actionc  et  motu  spiranat  animi 
morumque  compositioncm,  pietatem,  dcvotio- 
ncm,  sanclilatcm  vitamtpic  colcslcm.  Paulus, 
aitCbrysosl.  bom.  1.  decjus  \ain\\\ms,scmelipsum 
mundo  crucifigens  ,  non  solttm  humanortim  corpo- 
rum  pulchritudines  ,  sed  cliam  omnia  qua  viden- 
tur  rebus  clara  atque  decorata,  ita  cernebat , 
sicut  nos  favillam  cinercmque  despicimus  ,  qui 
quasimortuus  prorsus  ad  morluum  immobilis  per- 
manebat.  S.  Franciscus  animo  et  vullu  in  cce- 
lum  inlentus  non  aliud  vila  ct  voce,  habitu  et 
gestu  concionabatur,  qttamad  calum ,  ud  calum. 
Audi  S.  Bonav.  cap.  h.  Vitae  ejusdcm  :  Kvan 
licus  pi-a?co  civitates  circuibat  et  castella,  non  in 
doctis  huwana?  sapientiaz  verbis ,  scd  in  virtulc 
spiritus  annuntians  regnum  Dei.  Videbatur  in- 
tucnlibus  homo  alterius  so:culi :  quippe  qui  menlc 
acfacie  in  ccetum  semper  intentus,  omnes  sursum 
trahere  conaretur.  Etcap.  12.  Omnis  a'las,omnis- 
que  sexus  properabat  virumnovum  mundo  calitus 
datum  ccrnere  et  audire.  Sic  et  illi  bomonymus 
acsupparnoster  S.  Franciscus  Xaverius,  lndo- 
rum  Apostolus  ,  incnte  oculisque  in  superna  tlc- 
fixus,  non  nisi  paradisum  cogitabat,  spirabat, 
pra^dicabat,  ac  quasi  homo  coelo  lapsus,  ad 
ccelum  omncs  traducere  salagcbat.  Mulio  magis 
liorum  dux  et  princcps  Paulus,  in  paiadisuni 
raptiiscoslestes  induerat  mores  ,  ac  (piasi  angc- 
lus  ccelo  lapsus,  adhomines  in  coclum  revocan- 
dos  missus  a  Deo  videbalur.  Hinc  cum  Psallc 
admirando  clamahat :  Fiiii  hominum  ul  quid  di- 
iigilis  vanitatem  et  qua-rilis  mendacium  ?  Qua 
sursum  sunt  quarile ,  quoe  sursum  sttnt  sapite , 
non  qum  supcr  tcrram.  Deorsum  corpoia  ,  sur- 
rum  sunt  corda.  Dcspice  tcrrcna  ,  suspice  coe- 
lestia.  Quid  enim  mihi  est  in  caio ,  et  d  te  quid 
volui  super  ten-am,  Deus  cordis  mei,  et  pars  mcu 
Deus  in  (Bternum  ?  Praeclare  S.  Cbrysost.  in 
epist.  1  ad  Timoth.  homil.  2.  Ilujusmodi,  ait , 
tibi  ungucnla  eme,  quorum  odor  implere  possit 
orbem.  Talcm  fragrantiam  Apostoii  spirasse  nos- 
cunlur.  Odor  enim,  inquit ,  suavilatis  sumus. 
aliis  quidemin  mortem  ,  atiivero  in  vitam.  Quid 
atttcm  sibi  hoc  vult  ?  Ferlttr  nempe  et  stts  fragran- 
tia  odoris  suffocari.  Non  autem  corptts  Apostolo- 
rum  tantum  ,  sed  ct  indumenla  ipsa  ungttento  spi- 
rilualis  gratia?  plcna  crant.  Ita  cnim  Pauli  indu- 
menta  suavissimum  spirabant  odorem  ul  etiam 
dannoncs  pcUercnt  ,  Act.  19.  12.  Quod  folium , 
quam  casiam  ,  qttam  myrrham  hujusmodi  odor 
nonsuavilateet  utilitale  transcendit? 

Octava ,  Studittm  proftcicndi. 
Primo,  Paulus,  esto  in  virtutis  culmine  con- 
sisterct,  lamen  quotidie  seipsum  snpcrare,  et 
ad  altiora  conscendcrc  satagebat.  Hinc  sibiper- 
suadebat  sc  esse  imperfectum.  Non  quod  jam 
acccpcrim  ,  inquil  ,  aut  perfcctus  sim  :  sequor 
autcmsi  qttomodo  comprehcndam,  in  qttoet  com- 
prchcnsus  sum  d  Chrislo  Jestt.  Fratrcs  ,  cgo  me 
non  arbitror  comprehcndisse.  Unum  autcm ,  qtuv 
rclro  sunt  oblivisccns ,  ad  ca  vcro  qua  sttnt  priorr. 
cxtcndcns  meipsttm,  ad  desdnatum  pcrstquor,  ad 
bravium  sttpcrna?  vocationis  in  Christo  Jcsu;  Phi- 
lip.  3.  12.  Sapientcr  S.  Hicronymus  ad  Pauli- 
num  :  fiihit  in  tc  mcdiocrc  cssc  contcnttts  sum  ; 
(otum  summum,  totttm  pcrfcctum  dcsidero. 

U 


26  EFIIGIES  SA 

Secando,  PauIus  quottdic  augcbat  labores : 
liinc  doi  iis  el  no\  as  semper  regioues  adihat,  ct 
Evangelizaudo  obibat.  PauUiSj  ait  s.  Chrysost. 
:iom.  2.  dc  ejus  laud.  quotidie ceUiar  assurgcbat, 
majorei  arnbietu  agones ,  tnajora  ccrtamina  , 
majora  prrirnta  ,  majora  tormrnla  pro  Christo ; 
ocrindr  ar  jlamma  in  srlvam  immissa  jugiter  pro- 
serpit,  donrc  lotiim  sytvam  subigat ,  et  in  immcn- 
stim   crrscal   incrnilinm. 

Tcnio,  Paulus  lideles  in  spiritu  el  virtute 
provehere  et  perflcere  studcbat,  onincsquc  ad 
sanclilatis  iucrcuicnla  incilabat.  Undc  Ephes. 
'i.  15.  F cr Lt a t cm  ,\nc\u'M,  facicntes  in  charitatc 
crescamus  in  illo  per  omnia  ,  qui  est  caput  Chris- 
tus.  Et  v.  23.  Uenovamini  spiritu  menlis  veslrce , 
ct  induile  novum  homincm,  qui  secundum  Deum 
creatusest  injustiliaet  sanctitateveritatis.Nodum 
crescendi  praescribit  Homan.  12. 11.  Sollicitudine 
ait,  non  pigri ,  spiritu  ferventes,  Domino  scrvien- 
les ,  in  tribulatione  gaudenles,  orationi  instan- 
tcs,  etc.  EtS.  Pclrus  cpist.  2.  c.  1. 10.  Fratres,  ait, 
magis  salagite,  ut  per  bona  opera  certam  vestram 
vocationem  et  electionem  faciatis.  Paulus  ,  ait 
S.  August.  serm.  11.  in  Evangel.  secundum  Mat- 
thceum,  homines  deos  vel  angelos  esse  cupiebat. 

Quarto,  Paulus  curabat  ut  Episcopi ,  et  pas- 
toresEcclcsiaeessentcximiiin  doctrinactvirtute. 
Undc  non  nisi  maxime  idoneos  promovebat, 
cos  scilicet,  qui  maxime  videbantur  Christianos 
in  re  Christiana  promoturi.  Vide  quot ,  quanta- 
que  hac  dc  re  praescribat  Timotneo  Episcopo 
Ephesino,  epist.  1.  toto  c.  3.  ct  Tito  c.  1.  v.  6. 
ctseq.  Ita  S.  Gregorius  Thaumalurgus,  Comanee 
in  Ponto  ,  postpositis  multis  nobilibus  ctprima- 
riis,  qui  a  variiis  proponebantur,  Episcopum 
creavit  Alcxandrum  Carbonarium,  licet  reluc- 
lantcm,  qui  cum  esset  vir  sapiens,  studio  la- 
tendi,  ad  carbones  in  urbem  devehendos  se  ab- 
jccerat;  co  quod  nullus  esset  magis  idoneus  : 
qui  proindc  adeo  praeclare  rexit  istam  Ecclcsiam, 
ut  pro  ea  sanguinem  fuderit,  eamque  martyrio 
suo  condccorarit.  TestisestGregor.  Nyssenus  in 
vita  Thaumaturgi. 

Quinto,  Paulus,  etsi  habcret  scientiam  a  Deo 
revelatam  et  infusam,  tamen  per  otium  sacris 
litleris  etlectioni  dabatopcram.  Undc  vinctus  in 
carcere  a  Nerone  sibi  a  Timotheo  suos  afferri  ju- 
bet  libros  et  membranas,  2.  Timoth.  h.  13.  Et 
idem  praescribit  epist.  1.  c.  L\.  13.  dicens  :  Dum 
venio  attende  leclioni.Elepisl.  2.  c.  2.  lo.SolLicite, 
inquit ,  cura  teipsum  probabilem  exhibere  Deo , 
operarium  inconfusibilem,  recte  tractanlem  ver- 
bum  verilatis.  Si  haec  faciebat  Paulus,  qui  crat 
arca  virtutum ,  et  pelagus  sapientiae,  spirilus 
ct  zeli,  quid  nos  facere  convcnit.  Ita  Nepotianus , 
ait  S.  Hieron.  in  ejus  Epitaphio  ad  Heliod.  lec- 
lione  assidua  et  medilatione  diuturna  pectus 
suum  bibliothecam  fecerat  Christi. 

Sexto;  Paulus  erat  quasi  homo  igneus  ,  (  sic 
etcaeteri  Apostoli,  aitChrysost.  hom.  h.  in  Acta, 
crant  quasi  homines  ignei)  et  quasi  ilamma 
immissa  in  stipulas  et  silvam,  qure  quotidie 
proserpens,  in  majus  et  majus  sempcr  cresce- 
bat  incendium.  Unde  sicutignis  non  timet  mul- 
titudinem  stipularum  vel  asperitatem,  necab  ea 
laeditur,  sed  potius  augelur,  omniaquein  se  con- 
vertit;  itact  Paulus  nullahominum  hosliumque 
copia,  nullis  minis  et  persecutionibus  terreba- 
tur,  aut  lacdebatur  :  sed  haec  omnia  eranl  fo- 
menta  ac  flabra  ,  quae  ignem  hunc  charitatis 
quotidie  magis  accendcbant;  ille  enim  omnia 


NCTI  PAULI, 

devorabal  cl  inse  converlcbat ,  juxta  illud  ( 'ani. 
8.  0.  Eorlis  cst  ut  mors  dilcclio,  dttrasicut  infcrnus 
icmulutio  :  lampadcs  cjtts  lampadcs  ignis  atqw 
llammarum.  Aquivmult&non polucrnntc.vlinguere 
charilalcm ,  itcc  fiumina  obrumtnt  illam.  Hinc 
clChrisius  constilucns  Pctruni  suuin  Vicariuni, 
Kpiscopiini,  Pasloiem  et  Apostoluin  loliusorbis, 
ler  rogavil  :  Petre  ,  amas  mc?  coque  respon- 
dcntc  :  Domine,  tu  scis ,  quia  amo  lc;  subjunxit : 
Pasce  oves  meas;  ut  signilicarct  pastorcm  ani- 
marum  quotidie  crcsccre  deberc  in  amore,  ut 
paritcr  crescat  in  pastura  ,  adeoque  mcnsuram 
amoris  cssc  mcnsurain  pastuiM'.  Vir  crgo  Apos- 
tolicus  dum  aposlolalum  init,  et  v.  g.  Indiani, 
/Ethiopiam,  Angliam  ,  Hollandiam  adit,  sibi 
pcrsuadeat ,  se  jam  prorsus  alium  esse  deberc 
ab  eo  qni  fuit,  ac  cx  Saulo  fieri  Paulum,  ex 
animali  spiritualcm ,  ex  lcrrcslri  c<elestem , 
ut  sit  quasi  novus  homo  ctelo  lapsus,  veniens 
in  novum  orbcm  ,  qui  amorcm  et  ardorem  divi- 
num  ore,vuliu,  gcstu,  oculis  spirct,  vibret  et 
effulguret;  idque  magis  semper  et  magis  :  ac 
proinde  cum  S.  Xavcrio  quotidie,  crebro  ar- 
dentibus  suspiriis  invocet  Spiritum  sanctum , 
ejusque  bymnum  ardenter  rccitct  ,  ut  is  eum 
inagis  magisque  accendat  ct  igniat. 

Seplimo,  Paulus  fidelibus  quibusque  quos  arl 
Christum  converlcbat,  inspirabat  suum  anima- 
rum  zelum,  etiam  plebeiis  et  feminis.  Undc 
singulos  quasi  faciebat  Apostolos,  ut  singuli 
satagerentChristi  gloriam  et  fidem  propagare, 
ad  eamque  parentes  ,  filios,  cognalos,  servos  , 
ancillas,  vicinos  adducere.  Atque  hac  ratione 
statim  pcr  urbes  et  oppida  mire  propagata  est 
rcligio  Christiana,  granumque  sinapi  crevit  in 
magnam  arborem  et  segctem.  Idem  faciant 
viri  Apostolici :  sic  enim  nonunius  apostolatus, 
sed  plurimorum  habebunt  laudem ,  fructum, 
meritum  et  gloriam.  Alioqui  unus  solus  parum 
efficiet. 

CAPUT    TERTIUM. 

DE  VIRTUTIBUS  PAULI    PROXIMUM   SPECTANTIBUS. 

Prima  est ,  Indefessa  Evangelii  pradicatio. 

Primo,  Paulus  non  aliud  praedicabat  quam 
Jcsum  Christum  et  hunc  crucifixum,  1.  Corinth. 
2.  2.  Et  Ephes.  3.  8.  Mihi,  ait,  omnium  Sancto- 
rum  minimo  data  est  gratia  hac ,  evangetizare  in 
Gentibus  invesligabiles  divitias  Christi,  et  illumi- 
nare  omnes ,  quce  sit  dispensatio  sacramcnli  abs- 
conditi  a  sacutis  in  Deo ,  qni  omnia  creavit ,  ul 
innolescat  principibus  et  potestatibus  in  ccclestibus 
per  Ecclesiam ,  multiformis  sapientia?  Dei  secun- 
dum  pr&finitionem  scecuiorum  ,  quam  fecit  in 
Christo  Jcsu  Domino  noslro. 

Secundo;  Paulus  prcedicabat  non  in  humana 
sapientia  et  eloquentia  ,  sed  magna  efficacia  et 
zelo,  in  ostensione  spiritus  etvirtulis,  1.  Corinth. 
2.  v.  h.  Nam ,  ut  ipse  ait  c.  &.  20.  JSon  in  ser- 
mone  cst  rcgnum  Dei,  sed  in  virtute.  UndeS.  Hier. 
in  Apologia  ad  Pammach.  pro  libris  adversus 
Jovin.  PauLum  ,  inquit,  ApostoLum  proferam , 
quem  quotiescumque  lego ,  videor  milii  nonverba 
audire ,  scd  lonitrua  ,  etc.  quocumque  respexeris 
fulmina  sunt.  Hinc  prredicabat  gratis  :  non  enim 
quaerebat  lucrum  ,  sed  animas.  Rursum  intre- 
pide,  libere,  sincere  ;  fortiter,  asseveranter, 
Licet  nos,  inquit,  aut  angelus  de  ccelo  evangelizet 
vobis  pr&terqaam  quod  evangelizavimus  vobis , 
anathcma  sit,  Galat.  1.  v.  8.  Et  2.  Timoth.  h.  1- 


SIVE  IDEA  VIT 

Tcstificor ,  ait,  coram  Deo  et  Jesu  Christo,  qui 
judicalurus  est  vivos  et  mortuos  per  adventum 
ipsius  et  regnum  ejus ;  priedicaverbum ,  insta  op- 
purtune,  imporlune :  argue,  obsecra,  increpa  in 
umni  patientia  et  doctrina. 

Tertio,  Paulus  studiose  catechizavit  infideles 
et  fidcles ,  braesertim  rudes  et  parvulos  primi 
illius  avi  Christiani,   adeoque  pleraeque  ejus 
conciones  non  fuerunt  aliud  quam  catecheses. 
Docebat  enim  et  confirmabat  prima  fidei  rudi- 
raenta  :  Facti,  ait,  sumus  sicut  parvuli  in  medio 
vcstrum ,  tanquam  si  nulrix  fovcat  filios  suos.  1. 
Tliessal.  2.  7.  Et  Tanquam  parvutis  in  Christo  lac 
vobis  potum  dediA.   Corinlh.    3.    1.   Id   primus 
sanxit  et  praestitit  Christus  :  Sinite ,  inquit,  par- 
vatos  venire  ad  me ,  el  ne  proliibueritis  eos  :  ta- 
tium  enim  est  regnitm  Dei ,  Marci  10.  13.  ld  se- 
cutus  S.  Petrusoptat  omnes  repuerascere  epist. 
1.  C.  2.  2.  Deponcntes ,  ait,  omnem  maliliam ,  et 
omncm  dolum  et  simutationes ,  sicut  modo  geniti 
infantcs ,  rutionabile  ,  sine  dolo  lac  concupiscite , 
ut  in  eo  crescalis  in  salutem.  Nam,  ut  aitS.  Hieron. 
epist.  12.  ad  Gaudcntium,  ut  aqua  in  areola  di- 
gUuitl  scquitur  prceccdcntem ,   ila  ailas  moilis  et 
tenera  in  utramque  partem  flexibilis  est ,  et  quo- 
cumque  duxeris  traliitur.  Sic  olim,  teste  Eusebio 
1. 6.  Histor.  c.  3.  8.  et  12.  catechumenis  instruen- 
dis  in  Alexandrina  Ecclesia  prafuerunt  Panle- 
nus,  Clcinens,  Origenes,  Heraclas  ;  ac  praece- 
denti   sasculo  Joan.  Gerson  Cancellarius   Paris. 
<|ui  pueros  catechismiun   docebat ,  eorumque 
confessiones  DUdiebat.  Et  S.  Vincentius  F(!rerius 
vir  Apostolicus ,  de  quo  ita  scribil  Petrus  hanza- 
nus  in  ejns  Vita  :  Neque  tanltim  provectos  erudie- 
bat,  sed  etiam  pueros  ccrlis  ad  se  Iwris  evocatos 
inslituebat ,  docens  eos  crttce  se  signare ,  oratio- 
nem  Dominicam ,  Salutationem  Angeiicam ,  fidei 
Symboium ,  Dcum  colere ,  parcntibus  ct  proximis 
quibusque  honorcm  kabere ,  et  dc.bila  officia  persol- 
vere.  Hi  enim  sunt  Reipuhl.  seminarinm,  qui  iu 
viroscivesqueprobos  adolescent.  Quoeirca  sanc- 
tus  Ignatius  fnndator  Societalis   nostra ;  cnm 
primis  patribus  studiose  catechesin  exercuit, 
camdemque  omnilnis  Sociis  inipense  commen- 
davit.   Vide    Rihaden.    lih.   3.   Vitaj  ejus  c.    26. 
Unde  S.  Franciscus  Xaverins  apostolatus  sui  in 
India  fundamenta  jecit  per  catechesin  rudium 
etpuerorum,  adeoque  per  pueros,  parentes  . 
famulos  ,  ancillas  converlit :  quin  et  par  eos- 
dem  miracula   magna  et  nuilta   patravit ,  uti 
narrat  Tursellin.  in  cjus  Vita  lih.  2.  c.  3.  6.  et  7. 
Xaverium  sccutus  esl  Caspra  Barzceus,  Armu- 
ziam  per  pueros  quasi  convertit,  ac  inler  alia 
fanum  Saracenorum  dejecit,   uli  refert  Nicol. 
Trignatius  in  ejns  \ila  lib.  2.  cap.  h.  et  19.   Ita 
Deus  onmibus   favet,  et  par  parvos  pureos  et 
innocenles  mira  operalur. 

Quarto  ,  Paulus  socio  suae  pradicationis  et 
peregrinalionis  plures  allegit,  ut  Barnabam,  Si- 
lam,  Lucam,  Titum,  Timotheum,  Clementem. 
etc.quos  othries  quasi  fratrcs,  imo  lilios  com- 
pleclens,  trajiciebatin  viscera  sna  ac  sieos  unum 
facerct  secum :  et  seipsum  vicissim  transmitte- 
hat  in  interiora  corum,  (piasi  se  laceret  unum 
quid  cum  illis;  ila  utinseipso  omrios  intncretur, 
et  seipsnm  inoninihus,  omnia  illorum  bona  el 
mala,tanquam  ])ropria  aspicicns.  I  mlc  lichatid 
qnrifl  (lel\elii>iosisscribil  Chys.  hom.77.  injoan- 
"cin,  nimirum  quod  multiper  charitatem  sint 
nnus  ita  nt  por  eanulcm  charitalis  nnioncni 
singtill  sint  muUi.  Unio,  inquit,  dram  Hcligioso- 


£  APOSTOLIC/E.  27 

rum  efficit,   ut  unus  sit  dccem  :  nam  ttnus  at  iu 

omnibus  decem ,  et  omncs  decem  in  uno.  Quare 

unusquisque  habet  viginti  manus  ,  viginli  oculos , 

et  ilarespirat  et  spiral  per  decem  animas ,  tantum 

enim  quisque  curam  gerit  de  allero ,  quantam  de 

seipso.  Idcoque  oculi ,  manus ,  ct  pedes  omnium  dc- 

cem,  serviunt  unicuique:  nullus  enim  contenlus  est 

cura  suiipsius,  sedelium  cttram  geritreliquorum. 

Ac  idcirco  unus  potest  mulla,  quia  polest  sicutde- 

cem.  Qitod  si  unio  est  centum  lieligiosorum,  unus- 

quisque  poterit  quantttm    centum  possunt.   Hac 

Chrysost.  Hoc  symholice  siguiflcaut  sancta  illa 

animalia  Cheruhica  Ezcch.  1.  quae  erant  numero 

quatuor,   et  lamen   Ezech.  10.  v.  15.  et  20.  vo- 

cantur  unum  animal :  per  unionem  enim  omnia 

quatuor  erantunum,    et  ita  quatuor  erant  in 

uno,  ut  unum  quodque  vicissim  esset  in  qua- 

tuor,  Unde  et  addil.  cap.  1.  9.  Junctaique  erant 

penna?  eorum  alterius  ad  alterum.  Paulus  enirn 

se  solo  non  poterat  omnia  prsestare.  Per  Tituin 

crgo  catechizarat,  per  Timothcum  privatim  hos 

illosve  instruebat,  per  Silain  alibi  prajdicabat, 

per  Lucam  scribehat,  etc.  Apostolalus  ergoplu- 

res,  et  plurium  conspirationem  exigit.  Id  vidit 

S.  Ignatius  fundator Societatis  nostree ,  nimiruin 

se  solum  parum  posse  iu  lide  et  pietatc  Chris- 

tiana  pertoluin  niundum  propaganda.  Quocirca 

socios  sibi  adjunxit,  etSocietatein  instituit,  qua' 

toto  orbe  sparsa,  per  lianc  unionem  et  gratiam 

Dei  lanta  pra>stat,  quanla  cum  gaudio  videmus 

et  audimus.  Sic  S.  Vincentius  Fererius  evangeli- 

zando  obiens  provincias,  multos  secum  ducebat 

presbyleros,  qui  eum  adjuvarent,  et  poeniten- 

tium  confessiones  exciperent,  uthabetejus  Vita. 

Porro  Paulus  fide  et  Ecclesia  aliquo  loco  planta- 

ta,  illico  cidem  aliquem  ex  sociis,  et  aut  aliis 

dabat  Episcopum,  qui  plantata  a  se  rigaretet 

proveheret,  Ita  Ephesiis  dedit  Timotheum,  Crt  - 

tensihus  Titum,  Rheginis  Slephanum,  ctc. 

Quinto,  Paulus  adihat  metropoles ,  ut  Corin- 
thum  in  Achaia,  Ephesum  in  Asia,  Athenas  in 
Gra^cia,  Philippos  in  Macedonia,  Romam  in  Ita- 
lia.  His  enim  conversis  rcliqiue,  nrbes  et  pagi 
eis  subjecti  facile  convertuntur  ,  quaelibcl  cnim 
suae  metropolis  et  principis  fidem  ac  religioncm 
scquilur.  Ita  S.  Xavcrius  Mcacum  Japoniae  melro - 
polim,  indeque  ad  regem  Sinarum  conten- 
dit  :  eo  cnim  converso  tolam  Clhnain  et  Japo- 
niam,  quae  China;  religionem  sequitur ,  convcr- 
tisset. 

Sexto,  Paulus  prima  ubique  jaciebat  fidfii  cf 
Ecclesia  fundamenta.  Sic ,  inquit ,  prcedicavit 
EvangeUum,  hoc  non  ubi  nominutus  <st  Christus , 
ne  super  ulicnum  fundaiiicntttm  wdificarem  ;  setl 
sicui  scriptum  cst :  quibus  non  esi  annunciatumfb 
co ,  videbtint;  ct  qui  non  attdii  rtint ,  intcttigrnt , 
Roman.  15.  20.  Ipse  ergo  ubique  ingcnti  animo 
ci  conatu,  primus  glacicm  ct  acicm  perfringe- 
bat :  ipse  primus  aratrum  lidei  in  novale  genli- 
lissinii,  evulsis  coruin  «cprihus  et  spinis,  imitle 
hat.  Undc  seribens  Corinlhiis  epislol.  1.  U.  15. 
ait  :  N-um  si  dccem  mitlia  paidagogarum  habeatis 
in  Chrislo  ,  scd  non  mtdlos  patres.  Piatn  in  Christo 
Jcsu  prr  Evangetium  ego  vos  geltuL  IIoc  imilatus 
est  noster  Xavcrius,  de  quo  ita  scrihit  P.  Nicol. 
Trigautius  lihr.  1.  dc  Vita  Casparis  Bajrzsi  C  15. 
Eral  S.  Xarrrius  r.r  iis  impi  raloribus ,  i/iti  non 
modo  nunquam  plus  milili  suo  imponcbat ,  quam 
ipse  sibi  sumcret;  sed  qui  ut  apud  Lttcanum  Calo, 
dicrrr  suispossct :  Pericttla  vcslra  prwtcntatr  mt  0. 
Sotcbat  enim  ipse  aliisaddifficitlima  qtuvquc  vilam 


28 


EFFIGIES  SANCTI  PACLI, 


firtemunire t  ei  inUiaomnia  qua  fcrc  soknt  cssc 
..  fficiliora,  preelibare. 
Septimu,   Paulua   raptas  io  paradisum,  iliic 

•  irrana  sarroritm  disciplinaa  vcritatc  iniliubalar, 
atqueillinc  adobediendum  fidei  in  omnibus  genti- 
>'us,  vim  sermonis  accipiebat,  Undc  totius  propc- 
inodum  orbis  tcrrarum  patcr  exstitil  ,  ait  Nysse- 
iiiis  in  Laud.  S.  Basilii. 

Ociavo,  Paulus  praedicabat  tum  verbis,  tum 
magis  precibus  ,  et  vitae  exemplo.  Unde  ait :  hni- 
talorcs  mci  cstotc  ,  et  obscrvate  eos,qui  ila  ant- 
hnlanl  ,  sicut  habctis  fonnain  noslrani ,  Philipp. 
3. 17.  Nolat  solerter  S.  Barnard.  serm.  2.  de  He- 
sarrect.  Christum  dum  Petro  Pastori  commen- 
daretsuasores,  teringemiuare  :  Pases  ovesmeas. 
Joan.  21.  15.  utsignificet  cum  tripliciter  pascere 
debere,  nimirum  mente,  lingua,  manu.  Pasce, 
inf]uit,  men<,e,  pasce ,  ore  ,  pasce  opere.  Pascc 
animt  oratione  ,  vcrbi  exhortatione,  exempli  exhi- 
bitionc.  Idcm  epist.  201.  Pasce ,  ait,  verbo ,  pasce 
exemplo,  pascc  sanclarum  fruclu  orationum.  Hinc 
rursum  ait  Paulus  :  Imitatorcs  mei  estote ,  sicut 
rt  ego  Christi,  1.  Corintli.  11.  1.  Hoc  ex  Paulo 
dicicit  S.  Basil.  de  quo  praeclare  dixit  Nazianz.  in 
ejus  Epitapbio  :  Basilii  oratio  erat  tonitru;  quia 
rita  cral  falgttr.  Denique  Paulus  semper  et  ubi- 
quc  praedicabat,  etiam  in  vinculis  et  martyrio, 
tum  vcrbis,  tum  epistolis  quarum  plures  et  ar- 
dentiores  scripsite  carcere.  Porro  S.  Chrysost. 
lib.  h.  de  Sacerdotioin  epistolis  Pauli  agnoscil. 
isocratis  tcrsum  Iwvorem,  Demosthcnis  amplam 
sublimitatem,  Thucydidis  verendam  majestatem , 
Platonis  excellentem  dignilatem.  Idem  hom.  6. 
de  poenit.  Paulum  vocat  Christi  rhetorcm,  mundi 
piscal  orem,  quiper  quatuordecim  epislolas  veluti 
spiritualiaretia ,  ad  salutem  captat. 

Secunda,  Prudentia. 

Primo,  Paulus  rerum  occasiones  prudenter 
captabat.  Unde  captus  a  Judaeis,  cum  videret 
judiccs  suos  partimesse  Pharisoeos,  partimSad- 
ducaeos,  exclamavit  se  esse  Pharisaeum,  et  de 
resurrectione  mortuorum  judicari,  itaque  Pha- 
lisaeos  in  suam  partem  attraxerit,  quieum  con- 
tra  Sadducaeos  tutati  sunt,  Act.  23.  6.  Rursum 
Paulo  prima  sui  eratcura  :  Neforte,  inquit,  cum 
aliis  pra;dicaverim ,  ipse  reprobus  efficiar ,  1.  Co- 
rint.  9.  27.  Quid  enim  prodest  Iwmini  si  universum 
mundum  lucretur,anim&  verosuce  detrimcntumpa- 
tiatur? Adde,  suicura  et  lanctitasestoptima  dis- 
posilio  et  via  ad  curandum  et  sanclificandum 
alios.  Sic  enim  mater,  quo  majores  etmeliores 
cibos  comedit,  eo  plus  generat  lactis  quod  in- 
fantibus  impertiatur. 

Secundo,  Paulus,  ait  Cbrysost.  hom.  5.  deejus 
laud.  in  vcrbis  et  actibus  erat  varius  et  multiptex, 
von  mutando  sententiam ,  nec  alter  factus  ex  al- 
lero ;  sed  ipsc  quod  erat  semper  manendo,  eorum 
quce  dicta  sunt  usttm  pro  causarum  opportunltate 
variabat.  Sic  enim  incdicum  vidcmus  nunc  urentem, 
uunc  foventem ;  nunc  jejunium ,  nunc  cibum  indi- 
centem  :  nunc  aquam  calidam ,  nunc  frigidam 
propinantem  :  qtiia  hoc  a;gri  et  wgritudinis  varia- 
tio  deposcit.  Hinc  Paulus  nunc  custodit  legem, 
nunc  despicit ,  nunc  servat  pra?senlem  vitam,  nunc 
contemnit ;  nunc  postulat  pecunias ,  nunc  refutat, 
nunc  circttmcidit ,  nunc  circumcisionem  excludit. 
Quocirca  S.  Greg.  Nazianz.  Paulum  et  Apostolos 
vocat  ambi  dextros.  Bonum  ducem  efftciunt  labor 
in  negotiis,   industria  in  agendo,  in  providendo 


consilittin  ,  et  cclcrilas  in  conficicndo ,  ail  CiCC.ro. 
Talis  per  omnia  fuil  Paulus. 

Tertio,  Paulus  prudcnter  se  personis  accom- 
modabat,  utcum  Judaeis  videretur  Judaeus,  cum 
Gentilibus,  Gentilis,  cum  infirmis  inflrmus  : 
Omnibus,  inquil .  omnia  factus  stnn,  ut  omncs 
salvos  facercm.  Idem  egregie  imitatus  esl  S.  Xa- 
verius.  Hinc  prudenter  uterque  studit  conciliare 
sibi  principes  et  magistratus ,  laudando  eorum 
ollicium  et  politiam  quasi  a  Deo  institulam,  ac 
jubendo  ut  Cbrisliani  eis  licet  Elbuicis,  obedien- 
tiam,  bouorem  et  tribulum  praeslent,  Rom.  13. 1. 
et  seq.  Hoc  imitentur  viri  Aposlolici,  ac  princi- 
pes  tani  laicos,  quam  Ecclesiasticos  sibi  devin- 
ciant :  illi  enim  eorum  operas  valde  vel  promo- 
vcrc,  vel  impedire  possunt.  Unde  et  S.  Petrus 
epist.  1.  c.  2.  13.  Subjecti ,  inquit,  eslote  omni  hu- 
mana;  creatura:  propter  Deum,  sive  regi  quasi 
Prcocellenti ,  sive  ducibus  tanquam  ab  eo  missis , 
ad  vindictam  malcfactorum,  laudcm  vero  bono- 
rum  :  quia  ha;c  est  voluntas  Dei.  Hac  de  causa 
Paulus  impense  orari  jubet  pro  regibus,  et  omni- 
bus  qui  in  sublimilale  sunt ,  ul  quielam  et  tran- 
quillam  vitam  agamus ,  in  omni  pietale  et  castita- 
te,  1.  Timoth.  2.  2. 

Quarto,  Paulus  eleemosinas  pro  pauperibus 
Christianis  qui  erant  Hierosolymae,  per  Timo- 
theum  et  socios  colligebat ,  ne  quis  suspicare- 
tur  eum  pro  se  petere,  aut  aliquid  in  proprios 
usus  convertere,  2.  Corintb.  8.  20.  Ita  el  S.  Xa- 
verius  Gaspari  Barzeomandat,  ut  eleemosynas, 
sibi  oblatas  ad  elcemosynarios  amandet,  mul- 
tasque  hujus  rei  causas  et  utilitates  assignat, 
quasVecensetTursellinus  in  ejus  Vita  lib.  6.  c.  12. 

Qiiinto,  Paulus  prudentissimus  erat  morbo- 
rum  animi  medicus ;  cuique  enim  congrua  et 
propriaexhibebat  pharmaca,  quae  ex  eo  hausit 
et  accurate  dispersit  S.  Gregor.  tota  3.  parle. 
Pastor.  Ubi  fuse  docet,  qua  ratione  et  modo  ad- 
monendi  sint  viri,  qua  feminae;  qua  laeti ,  qua 
tristes;  qua  subditi,  qua  Preelati;  qua  hebetes , 
qua  sapientes;  qua  verecundi,  qua  impudentes; 
qua  aegri ,  qua  sani;qua  pigri,  qua  praecipites; 
qua  mansueti,  qua  iracundi,  qua  perlinaces, 
qua  inconstantes  ;  qua  humiles  ,  qua  elati ,  etc. 
Idem  parte  2.  vivam  veri  Pastoris  ideam  ita  de- 
pingit  :  Sic  necesse  est  cogitatione  mundus,  ac- 
tione  praicipuus  ,  discretus  in  silenlio ,  utilis  in  ver- 
bo,  singulis  compassione  proximus,  prx  cunctis 
contemplatione  suspensus  ,  bene  agentibus  per  liu- 
militatem  socius  ,  contra  detinquentium  vitia  per 
zelum  justilix  erectus ,  internorum  curam  in  ex- 
lernorum  occupalione  non  minuens ,  exteriorum 
providentiam  internorum  soUicitudine  non  relin- 
quens ,  quac  deinde  sigillatim  ordine  toto  libro 
prosequitur. 

Tertia  Zelus. 

Primo.  Paulus charitate  complexus  esttotum 
orbem,  eumque  studuit  Deo  offerre,  ait  S.  Chry- 
sost.  homil.  1.  de  ejus  laudibus,  qui  terram  vi- 
delicet  acmare,  Grxciam  simulque  Barbariam  , 
omnemque  prorsus  qttanta  sub  ca?lo  cst  regionem , 
quasi  volilans  circumivit ,  non  sinplici  labore,  ve- 
lut  in  vacuum  itincra  percurrens,  sed  peccatorum 
spinas  pariter  eveUens ,  et  verbum  seminans  ubi- 
que  pietatis ,  fugans  errores ,  veritatem  reducens, 
ex  hominibus  angelos  faciens;  quinimo  ipsos  homi- 
ncs  quasi  ex  dxmonibus  in  angelos  provehens. 
Hincquasi  fulgur,  ut  aitChrysos.  hom.  2.  celer- 
rime  orbem  pertransiitet  subegit.  PinxitApelles 


SIVE  -1DEA  VIT. 

Alcxandrum  Magimm  futgur  manu  teneutem, 
co  quod  instar  fulguris  eum  pervaseril  et  subju- 
rrarit.  Unde  et  Alexander  usurparc  poterat  illud 
Julii  Caesaris  :  Veni ,  vidi  ,vici.  Paulus  superavit 
Alexandrum,  quia  orbem  subegil  verbo,  nou 
lerro,  Ghristo  non  Alexandro.  Ita  S.  Chrysost. 
cujus  verba  recitabo  Actor.  20.  16.  Ex  boc  zelo 
plus  cseteris  Apostolis  laboravit,  ut  ipse  aitl. 
Corinth.  15. 10. 

Secundo,  cor  Pauli  ita  magnum  erat,  lalum 
et  ampluni,  ut  totus  mundus  ei  viderelur  exi- 
guus.  Audi  S.  Clirysost.  bom.  35.  in  episl.  ad 
lioin.  in  Morali  :  Cordis  illius  ,  ait,  pufveremvi- 
dereveliem  :  quod  si  quis  totius  orbis  cor  dixerit, 
et  elementum  primartum  salutis  nostrce  ,  non  erru- 
verit.  Cor  istud  adeo  latum  fuit ,  ut  in  se  suscepe- 
rit  integras  urbes ,  populos  el  genles.  Cor  enim, 
inquit,  meum  dilalalum  cst  scd  ut  latum  fuerit , 
lamen  scepenumero  occupavit  et  prcssit  illud  quce 
ipsum  ditalabat  dilectio.  Ex  multa  quippe  tributa- 
tione,  inquit ,  ct  anxielate  cordis  scripsit  vobis.  Et 
dissolutum  etiam  videre  vetlem  cor  istud,  crga 
unumquemquc  pereuntium  accensum  et  ignitum , 
secundo  parluricns  fttiorum  abortus,  Deum  videns 
hosliam  factum  caHis  ipsis  sttblimius ,  orbe  latius  , 
radiis  solaribus  cxilaralitts,  igne  ferventius ,  ada- 
mante  solidius,  ftuvios  emittens  (fluvii  siquidem 
jluent  ex  ventre  cjus  inquit,  aqttce  viva1)  ubi  erat 
fons  exiliens  ,  ct  rigans  non  terrce  superftcicm, 
sed  animas  hominum.  Unde  non  solum  (luvii ,  secl 
et  fontes  lacrymarum  noctes  atque  diesemanaritnt. 
Cor  ,  inquam ,  quod  novam  vitam  ,  non  hancnos- 
tram,  vixit.  Vivoenim,  inquit ,  Jam  non  ego,  vi- 
vit  vcro  in  me  Cliristus.  Cor  itaque  Christi,  erat 
cor  Pauli,  tabulaque  Spiritus  sancti ,  atque  chari- 
tatis  volumen. 

Tertio,  Paulus  habebat  zelum  admirabilem 
animarum.  Ilic  enim  eum  impnlit  ad  tanlos  la- 
bores  pro  iis  continue  exantlandos,  omniaque 
vitje  discrimina  animose  subeunda.  /Emutor, 
inquil ,  vos  Dei  cemttlatione  :  despondi  enim  vos 
uni  viro  virginem  castamexhibere  Christo ,  2.  Co- 
rintb.  11.  2.  Zelo  ergo  videbatur  esse  angelus , 
imo  Seraphinus.  Nam,  ut  ait  S.  Ambr.  in  Psal. 
118.  senn.  18.  Angeli  sine  zelo ,  nihil  sunt ,  et 
substunlice  sua'  amittttnt  prccrogativam,  nisi  eam 
zeli  ardore  sustcntcnt.  Et  paulo  post :  Et  quid  mi- 
remur ,  si  angeli  cum  habent?  Ipse  Deus  Pater  ait : 
Zelans  zelabo  Jerusalem  zelo  mugno  :  quia  Dcus 
magntts ,  ideo  et  zelus  magntts  cst ;  et  pro  unitts- 
cttjttsque  potentice  qttalitatc,  ilaet  zcltts  autmeclio- 
cris ,  aut  magnus  est.  7.clo  vindicalur  Jerttsalem , 
telo  Ecclcsia  congregatur  ,  zelo  fuies  acquiritur , 
zclo  pudicitia  possidetur.  Domintts  quoqtte  Jcsus 
ait :  Zcttts  domus  tttce  comcdit  me.  Et  rursum , 
Zrlttm  lutbere  debet  sacerdos  ,  qtti  incorritptam 
scrvarc  studct  Ecctesice  caslitatem.  Ita  Pbinees 
sacerdos  ,  zelo  suo  occidens  principem  idolola- 
trantem  ,  idololatriam  compescuit,  indignatio- 
ncm  Dei  et  vindictam  scdavit;  meruitquc  ponti- 
ficatum  pcrpetuum,  Num.  25.  v.  11.  Pergit  Am- 
bros.  Bontts  zeltts  et  utilis  in  saccrdotc ,  preecipue 
ne  ncgtigms  ,  ne  remissus  sit  (unde  vttlgo  dicilur  : 
Qiti  non  zrlat ,  non  amat)  Zetus  Dei  vila  est.  Ze- 
Ittm  habuit  Etias,  et  ideo  rapttts  ad  caiunt  est. 
Zclans,  inqtiit,  zelavi  pro  Domino  Dco  cxcrcituttm, 
o.  I\eg.  19.  v.  10.  Zcliimhabuit  Malhatias  ,qui  <td- 
rcrsus  sacritcgia  Antiochi  cxcituvit  plcbcm  ad  rc- 
sistendum.  1.  Mach.  2.  27. 

Quarto,  Paulus  zclum  exercuil  in  idola,  doc- 
mones,  vitia  ct  viliosos  ;  illa  exlirpando,  bos 


B  APOSTOUC*:. 

corrigendo,  secutus  Cln  istum ,  qul  ait  Luctc 
22.  /i9.  lgnemveni  mittere  in  terramet  quidvolu 
nisi  ul  accendalur?  et  Psaltem,   qui  ait  psalm. 

118.  139.  Tabescere  me  fecit  zelus  meus ,  quia  obtiti 
sunt  verba  lua  inimicimei.  Unde  S.  Ambros.  loco 
jam  ci  ato  :  Zetumqui  habent ,  inquit,  omnes  sibi 
inimicos  suos  putant ,  qui  sunt  hostes  Dei,  quam- 
vis  patrem,  fratres,  socios.  Omnibtts  dicit  :  In 
hostes  facti  sunt  mihi;  sicttt  David  ait.  EtS.  Greg. 
2.  p.  Pastor  c.  6.  Sit  rector ,  inquit,  per  humiii- 
talem  socius,  conlra  delinquentium  vitia  per  ze- 
Ittmjtistitice  erectus ,  ut  et  bonis  in  nulto  se  prce- 
ferat ,  et  cum  /yravorum  culpa  exigit ,  potestatem 
sui  prolinus  prioratus  agnoscat ,  ut  erga  pervei- 
sos  jura  rectitudinis  exercere  non  formidet.  Sic 
Paulus  jubet  Tito  c.  1.  13.  ut  duros  dure  incre- 
pet. 

Quinto,  Pauli  quasi  bominis  ignei,  sermo pa- 
riier  erat  igneus,  inslar  Eliae,  de  quo  diciiur  : 
Sttrrexit  Elias  Propheta  quasi  ignis ,  et  verbum 
ipsius  quasi  facula  ardebat ,  Eccli.  48.  1.  Unde  et 
curru  igneo  raptus  est  in  coclum  :  Nam,ut  ait 
Psaltes  psal.  118.  lfiO.  Ignitum  eloquium  tuttm 
vehementer,  et  sei-vus  tuus  dilcxit  illuu.  IIoc  ignc , 
ait  S.  Ambros.  ibidem,  Apostolicum  illud  aiirum 
probatttr.  IIoc  igne  calcfaclus  dicit  Jcremias  :  Et 
cral  ignis  Jlammigerans  in  ossibus  meis.  Hoc  igne 
pretiosi  illilapides  ittuminantur ,  fccnttm  autem  et 
slipulaconstimitur.  Mundat  ergo  hic  ignis  animam 
consumit  errorem.  Ilic  est  ignis  qui  ardet  ante 
Dominum  :  nisi  enim  qttis  flagranliam  devotionis 
sumpserit,  pi-cesenliam  Domini  habere  non  poterit. 
lloc  igne  urebatur  rubus ,  el  non  exurebatttr.  Urit 
enimsermo  divinus ,  ut  corrigat  conscientiam  pec- 
catoris ,  non  exurit  ut  pcrdat.  Praeclare  S.  Aug. 
in  psal.  68.  Quis,  ait,  comeditttr  zelo  domtts  Dei? 
qui  omniaqttce  forte  ibi  videt  perversa,  satagit 
cmendare,  cupit  corrigere  ,  non  quiescit  :siemen- 
darenonpotesl,  toterat,  gemit.  Non  excutitde  area 
granum  ,  sustinet  paleam  ,  ut  intret  in  horreum  , 
cttm  palca  fuerit  separata.  Et  S.  Cbrysost.  hom. 
52.  in  Acla  :  Qui  igne ,  inquit,  Chrisli  captus  fue- 
rit ,  talis  ftt,  qualis  esse  homo  soltis  sttprr  terram 
habitans  :  adeo  nihil  ei  curce  est  gtoria  et  ignomi- 
nia.  Tentationes  autem  sic  contemnit,  ctjlagella, 
cl  carceres ,  quasi  in  atieno  corpore  pateretur :  vel 
pcrinde  ac  si  adamanlium  possideret  corpus.  Qttcc 
atttem  suavia  sunl  in  hac  vita,  ita  ridet ,  et  non 
sentit ,  sicut  nos  ipsi  mortui  corpora  mortua :  et 
sicut  mttscce  in  mediam  flammce  non  incidunt ,  scd 
fugiunt ,  itael  affectiones  animi  itlos  accederc  non 
audent.Celebrani  Gcntiles  plenis  buccis  duodecim 
labores  et  heroica  facinora  Herculis,  quos  ita  de- 
cantat  Poeta  : 

Gompressit  Nemeae  primum  virtute  Leonem  , 
Eilincla  est  anguis  qux  pullulat,  Hvdra  secundo. 
Tertius  eviclus  Susest  Erymantliius  ingens. 
Cornilius  auralis  Cervum  necat  ordine  quarlo. 
Dejicil  horrisono  quinlo  Slvmphalidas  arcu. 
Abstulit  Ilippolyla:  sexto  sua  vincula  victx. 
Scplimus  Augicestabulum  labor  egerit  undis. 
Octavo  domuit  magno  luclamine  Taurum. 
TumDiomedis  equos  nono  cum  rege  peremif. 
Geryonem  decimo  triplici  cum  Corpore  vicit. 
Undeciinoabsiraclus  vidit  nova  Gerbcrus  aslra. 
Postremo  llcsperidum  victor  tulit  aurea  mala. 

Longe  vcrins  ct  potiori  jure  celclratS.  Scrip- 
ttira  heroica  gesta  Samsonis  ,  Davidis  ,  Jud:r.  vt 
fValrnm  Machabaeornm,  scd  bos  omnes supcra- 


so 


EFFIGIKS  SANCTI  PAULI , 


vit  Paulus,  non  corpora,  scd  animas  vineicnscl 
\incens,  OOII  brala,  nec  homincs  duntaxut , 
scd  ci  clannones  subjugans  :  non  uiiain  gcnlcin, 
Ked  totuin  orbcin  Chrislo  subjicicus.  raulus  cr- 
go  cst  verus  Cbristi  Hcrculcs  ,  vcrus  Sainson, 
verus  David,  verus  Machabaeus,  quinonduode- 
ciui,  scd  uiillc  irophaea  erexil,  mille  triumphos 
peregil. 

Quarta ,  Compassio. 

Primo,  Paulus  omnium  infirmitatibusitacom- 
palicbatur  ct  cruciabatur,  ac  si  omnium  esscl 
inatcr  :  proindc  cas  curar>  ,  ac  in  sc  suscipcrc 
.-atagcbat,  secutus  illud  Isaiae  dcCbristocap.  53. 
v.  h.  Vere  languores  nostros  ipse  tulit ,  et  dolores 
nostros  ipse  portavit.  Praeclare  S.  Greg.  prcedica- 
lores  vocat  ccrvas  et  ibices,  quae  pree  caeteris 
animalibus  diflicillime,  maximoque  nisuetcru- 
ciatu  pariunt.  Unde  deeis  myslice  explical  illud 
.lob.  C  39.  v.  1.  Nunquid  nosti  tempus  partus  ibicum 
in  pelris,  vel palurientes cervas  considerasti?  Incur- 
i antur  ad  fcrtum,  ct pariunt,  et  rugitus  emittunt. 
Vidco ,  ait,  Paulum  quasi  cervam  quosdam  in  suo 
partu  magni  doloris  rugiius  emittentem :  O  in- 
sensati ,  ait ,  Galatce  quis  vos  fascinavit?  Et  :  Sic 
stulti  estis  ,  ut  cum  spiritu  cceperitis  ,  carne  con- 
summemini  ?  Currebatis  bene  ,  quis  vos  impedivit 
veritali  non  obedire?  Qualis  in  hujus  cerva  partu- 
rugitus  fuit ,  qucv  diu  conceptos  fcetus  cum  tot  dif- 
(icultalibus  peperit ,  el  quandoque  partus  admali- 
tice  ulerum  redisse  cognovit  ?  Consideremus  quid 
doloris  habuerit ,  quid  laboris ,  quce  et  poslquam 
potuit  concepla  edere ,  rursum  compulsa  est  cxs- 
tinrta  suscilare.  Vide  eumdem  lib.  30.  Mor.  c.  9. 
ct  10. 

Secundo ,  Paulus  per  compassionem  crebro 
ilebat.  Unde  aliquo  in  peccatum  labente,  moes- 
titia,  omni  verme  molcstior,  eum  consumebat, 
ait  S.  Chrysost.  bomil.  1.  de  ejus  laud.  Hincet 
juges  lacrymarum  fontes,  inquit,  ex  eo  non  diebus 
solum;  sed  eliam  noctibus  affluebant  ,  omnique 
muliere  parturiente  vehementius  affiigebatur  in 
singulis ,  propter  quod  etiam  dicebat?  Filioli  mei 
quos  iterum  parturio,  donec  Christus  formetur  in 
vobis ,  Galat.  h.  19.  FA  in  causa  ejus  qui  fuerat 
fornicatus  ,  ait  S.  Chrysost.  hom.  3.  de  laud. 
S.  Pauli ,  non  minus  ipso ,  qui  pro  peccato  suo  la- 
mentabatur ,  dolet ,  proque  iilo  alios  deprecalur  di- 
cens ,  2.  Corinlh.  2.  8.  Confirmate  in  illum  chari- 
tatem.  Sed  cliamquando  ittum  ab  Ecctesicv  corpore 
separabat ,  quam  multis  hoc  lacrymis  gemituiiuc 
faciebal :  Ex  mulla,  inquit,  tribulalioneet  augus- 
tia  cordis  scripsi  voois  per  mutlas  lacrymas,  non 
ut  contristemini ,  sed  ut  scialis  quam  charilatem 
habeam  abundanlius  in  vo^  ibidem  v.  h.  ldem  hom. 
(i.  in  Mattli.  Paulus  inquit,  crebro  flevisse  legilur , 
risisse  nunquum  ,  ceque  ac  Christus.  Idem  hom. 
2.  de  lautl.  S.  Pauli  :  Nullus ,  ait ,  tanto  affcctu 
mala  propria  ,  quanto  Paulus  deflebat  atiena. 

Tertio,  Paulus  videns  avariorcs  et  arctiores 
Christianorurn  i\  se  conversorum  animos  addan- 
dainci  debitain  jnre  nalurte  et  divino  alimoniarn, 
non  refrixit  in  Evangelizando;  scd  majorichari- 
tate  coscomplexus  ,  eorum  oblationes  et  dona 
rccusavit,  gratisque  eis  praedicavit,  nocte  ct 
die  cum  lacrymis  docens ,  el  monens  unum- 
quemque  eorum,  uti  ipse  ait  Actor.  20.  vers.  31. 
\  ide  S.  Cbrysostom.  homil.  kh.  cujus  verba  ibi- 
<!<  m  recitavi.  Hinc  rursuin  ait  Corinthiis  tena- 
<i;iil)tis  hpist.  2.  cap.  12.  15.  Ego  libenlissimc 


impcndam,  et  supcrimpcndar  ipsc  pro  animabus 
veslris ,  liccl  plus  vus  diligens,  minus  diiigur. 

Quarlo,  Paulus  sicutomnes  lapsos  benigne  in 
graliain  recipiebat,  ila  labaules  oinni  ope  sus- 
tcutabat.  Quis ,  a\l ,  infirmatur ,  ct  ego  non  in- 
firmor?  Quis  scandalizatur  ,  ct  ego  non  uror?  2. 
Corinlh.  11.  29.  ct  de  iisdeni  sollicitus  cap.  12  20. 
Timco,  ail,  ne  forte  cum  venero,  non  quales  voto 
inveniam  vos ,  cl  cgo  invcniar  ci  vobis,  quulem  non 
vullis  ;  nefortc  contentiones ,  cemulationes ,  ani- 
mositates ,  dissensiones  ,  etc.  ,  sint  inlcr  vos ,  ne 
itcrum  cum  venero,  humiiitt  me  Deus  apud  vos,  et 
tugcam  multos.  Omnem  enim  ,  inquit  Chry- 
sost.  hom.  3.  de  laud.  S.  Pauli,  prorsus  homini-m 
Deo  exhiber  e  cupiebat ,  et  omnes  quantum  ad  ipsiun 
spectat  exhibuit :  cjuasi  enim  universum  mundum 
genuisset ,  sic  perturbabalur ,  sic  currebat,  sic  om- 
nes  in  regnum  Dei  festinabat  inducere ,  docendo, 
poiticendo,  meditando,  orando ,  suppiicando ,  ter- 
rcndo ,  dcemones  animarum  corruptores  fugando : 
aliquando  epistoiis,  aliquando  prcrsentia  :  nuncser- 
mone ,  nunc  rebus  :  nunc  per  discipulos ,  nunc  per 
semetipsum  conabatur  erigere  labantes ,  stantes 
vero  flrmare  ,  humijacentes  erigere ,  sanarecon- 
trilos,  torpentes  oieo  cxhortalionis  animare.  S.  Pau- 
lum  imitatusestNepotianus,  dequoS.  Hieronym. 
in  ejus  Epitaph.  ad  Heliod.  Ciericatuin,  inquit, 
non  honorem  intelligens,  scdonus  ,  primam  curam 
habuit,  ut  invidiam  humililale  superaret ,  subve- 
nire  pauperibus ,  visitare  languentes ,  provocare 
hospitio,  linireblanditiis,  gaudere  cumgaudentibus, 
flere  cumflentibus  :  ccecorumbaculus,  csurientium 
cibus ,  spes  miserorum,  solamen  lugenlium  fuil. 
Ita  in  singulis  virtulibus  eminebat ,  quasi  cctteras 
non  haberet.  Inter  presbylcros  et  cocequaies  pri- 
mus  in  opere ,  extremus  in  ordine. 

Quinlo,  Paulus  non  tantum  animarum,  sed 
et  corporum  curam  gerebat.  Unde  studiose  in 
Achaiaet  Macedoniacollectam  pecuniarum  fecit 
pro  pauperibus  Hierosolymitanis,  2.  Corjnth.  8. 
ct9.  Ipse  ergo  sibilabormanuum  victum  parans, 
alios  insuper  alebat :  ipse  pauper,  alios  ditabat : 
ipse  esuriens,  alios  pascebat :  ipse  peclibus  in- 
cedens,  socio  naviimponebat,  Act.  20. 13.  et3&. 
Non  enim  quccro  quce  veslra  sunt,  sedvos  :  ncc 
enim  debent  fiiii  parenlibus  thesaurizare ,  sed  pa- 
rentes  fiiiis ,  ait  ipse  2.  Corintb.  12.  1Z|.  Vere 
S.  Hieron.  ad  Paulinum  :  Verum  Christi  templum, 
ait ,  anima  crcdentis  est :  itlam  exorna,  illamves- 
ti ,  itli  offer  donaria,  in  itia  Christum  suscipe. 
Iclem  ad  Ruslicum  Epist.  h.  S.  Exuperius,  inquit , 
Tolosce  Episcopus ,  viduce  Sareplensis  imitator , 
csuricns  pascit  alios ,  ct  ore  pallenle  jejuniis,  fa- 
me  torquetur  aiicna,omncmque  subslantiamChrislL 
visceribus  erogavit.  Nihii  illo  dilius  ,  qui  corpus 
nomini  ccenish-o  vimineo  ,  sunguinem  porlat  in  vi- 
iro,  qui  avaritiam  ejecil  e  lcmplo ,  etc. 

Sexto,  Paulus  suo  et  Cbristi  exemplo,  impen- 
se  Christianis  commendat,  ut  mutuas  et  aliorum 
quorumlibel  infirmitates  tolerent ,  sustententet 
curent.  Hoc  enim  non  tanium  indicium  essc 
magnae  et  robustae  virtutis  ;  scd  et  causam  me- 
ritoriam  ,  ut  Deus  vicissim  nostras  infirmitates 
tolcret  et  curet.  Debemus  ,  inquit,  nos  firmiores 
imbeciltitalcs  infirmorum  sustincre.  Rom.  15.  1. 
ct  c.  \h.  1-  Infirmum  autcm  in  fule  assumite.  Et 
Galat.  0.  v.  2.  Allcr  atleriusonera  porlate ,  et  sic 
adimplebitis  legem  Christi.  Vide  ibi  dicta. 

Septimo,  Paulus  studlose  vitabat  ct  cavebat 
quodlibel  scantlalum  :  Sine  offendiculo ,  inquit, 
cslotc  Judcvis  ct  Gcntibus,  sicut  ei  ego  per  omnia 


SIVK  [DBA  VPLE 

omnibus  placeo ,  non  quctrens  quod  mihi  utile  cst , 
sed  quofhiiultis ,  ut-  salvi  fiant.  1.  Corinlh.  11.32. 
Hinc  vetnit,  idololhyta  comedi  ol)  scandalum. 
Vide  Rom.  c  14.  et  1.  Corinth.  8.  Sapienler 
S.  Hieron  in  Epifaphio  Nepoliani  ad  Heliodoruin 
Kpiscopnm  :  Domus ,  ait,  tuaet  conversatioquasi 
in  specula  consliluta,  magislra  cst  publiccc  disci- 
plintt  :  quidquid  fecei*is ,  id  sibi  omnes  faciendum 
putant.  Cave  nc  commitas  ,  quod  aut  qui  repreken- 
dcre  volunt ,  digne  laccrasse  videantur;  aut  qui 
imitari,   cogantur  delinquere. 

Quinta,  Amor  inimicorum. 

Primo  ,  Paulus  Judaeos  hostes  et  insidiatores 
suosinfensissimos,  qui  ejus  siliehant  cruorem, 
etimque  quotidie  discepere  gesliebant  ,  ait 
S.  Chrysost.,  ita  amavit ,  ut  eis  jugiter  pr  i  dica- 
rit,  uhique  prius  ingrediens  Synagogas  Judceo- 
rum ,  quam  ad  Gentes  diverteret,  ut  patet  ex 
Actis  c.  13.  et  seq.  Ubi  admirare  heroicam  Pauli 
constantiam,  qua  toties  repulsus  a  Judaeis,  sem- 
per  ad  eos  rediit  sperans  se  eos  conversurum. 
Nam,  ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  1.  ad  popultim, 
Mollisel  ignavus  ex  primo  statim  impetu  concidit, 
vehemens  autem  et  excitalus ,  licet  millies  interpel- 
lelur ,  lanto  magis  divinis  rebus  instabit,  quan- 
tum  in  se  est  omnia  implens.  Amantis  enim  maxi- 
me  est ,  nunquam  ab  his  qucc  amato  complacent 
absistcre. 

Secundo,  oplahat  pro  eorum  salute  millies 
mori,  imogehennae  tormenla  suhire,  Rom.  9.  1. 
Veritatem  ,  inquit,  dico  in  Chrislo ,  non  mentior, 
testimonium  mihi  perhibente  conscientia  mea  in 
Spiritu  sancto ,  quoniam  tristilia  mihi  magna  est , 
cl  continuus  dolor  cordi  mco.  Optabam  enim  ego 
ipse  anathema  esse  a  Christo  pro  fralribus  meis, 
puta  pro  Judaeis.  Vide  ihi  dicta. 

Tertio,  Paulus  pseudoapostolos  sihi  invidentes 
humilitate  sustinuit,  patientia  fregit ,  pruden- 
tia  discussil,  magnanimitatcsuperavit,  charitate 
subjugavit.  Vide  totum  c.  10.  et  11.  Epist.  2.  ad 
Corinth.  et  ea  quae  ibi  dixi.  Quanto  amptius ,  in- 
quit,  Chrysost.  hom.  3.  de  laud.  S.  Pauli,  cffc- 
rebantur  inimici ,  tanlo  eorum  magis  miserabalur 
insaniam.  Ut  enim  aliquis  indulgcntissimus  patcr 
afficitur  erga  filium  phrenesi  comprchensum,  cujus 
quanto  magis  conviciis  ictibusque  pulsatur ,  tanlo 
potiuseum  miseratur  et  deflet  :  ila  Paulus  qui  ip- 
sum  magnitudinem  passionum ,  eorum  ii  quibus 
afjligebatur,  cxistimaret  furorcm  ,  majora  illis 
adhibebat  fomcnta  pietatis  :  stepe  lacrymabatur, 
vehementer  pro  illis  dolebat,  volenles  illis  insultare 
prohibebat ,  cxcusabat.  Mordcbatur  enim  vehe- 
menter  ,  acpenitus  dissecabatur  ,  cum  eos  pereun- 
tes  videret. 

Quarto,  Paulus  fidelibus  impense  commendat 
dilectionem  inimicorum  quasi  notam  Christi  et 
Christianismi.  Si  esurierit ,  inquit,  inimicus  tuus, 
ciba  illum.  Si  sitit  ,  potum  da  illi  :  hoc  cnim  fa- 
ciens ,  carbones  ignis  congeres  supcr  caput  ejus. 
ISoli  vinci  a  malo  ,  sed  vince  in  bono  matum,  Rom. 
12.  20.  Christus  enim  idipsum  sanxit  pra?  gen- 
tilibus  Phiiosophiset  Judaeis.  Matlh.  5.  43.  Audis- 
tis ,  inquit,  quia  dictum  cst  (Judaeis  :  )  Diliges 
proximum  tuitm,  clodio  habebis  inimicum  tttuin. 
Ego  atttcm  dico  vobis  :  Diligite  inimicos  vestros , 
l<enefacilc  his  qui  oderunt  vos,  et  orate  pro  pcrse- 
quentibus  vos ,  ttt  silis  fdii  Patris  vcstri  qui  in 
rcvlis  est ,  quisolcm  sutnn  oriri  facit  super  bonos  et 
■nalos ,  et  pluit  superjustos  et  injttstos. 

Quinio,  Paulus  pcrscculiones,  contrndictio- 


APOSTOLICjE. 


31 


nes,  inforlunia,  aliaque  impedimonta  sihi  iii 
praedlcationeobjecta,  ascribebat  diabolo.  Dnde 
ejus  inacliinalioiics  saplenter  indagaliat,  <-t  loi- 
tiier  ac  censtanter  snperabat.  Ita  fomicarium 
Corintfaium  a  se  excoromunicatam  ,  posl  peeni- 
lentiam  iubet  abselvi  ne  in  pusillanimitatem  ei 
desperationem  mcidat;  Ut  non  tircumveniamur, 
inquit,  d  Satana  :  non  enim  ignoramus  cogita- 
tioncs  cjus  2.  Cor.  2.  11.  F.l  cap.  11.  14-  Satanas 
transftgurat  sc  in  angetum  lucis.  Et  c.  12.7.  Dattts 
cst  mihi  stimulus  carnis  mece ,  engelus  Salantt , 
qui  me  coiiphizet.  Etl.  Thessal.  2.  18.  Voluimus 
venire  ad  vos ,  etr.  ,  sed  impedivil  nos  Satanas. 
Unde  orat.  Romam.  16.  20.  dicens  :  Deua  autem 
pacis  conterat  Salanum  sub  pedibus  vcslris  veloci- 
ler.  Et  Ephesios  cap.  4.  27.  monet  :  iSolite  locuiu 
dare  diabolo.  Sic  et  S.  Petrns  Epist.  1.  cap.  5.  8. 
Sobrii ,  inquit,  estote ,  etvigilate,  quia  adversa- 
rius  vester  diabolus ,  tanquam  leorugiens  circuil 
quttrens  quem  devorel ,  cui  resislile  fortes  in  fidr . 

Sexta  ,  Marlyrium. 

Primo,Paulus  toto  apostolatus  sui  tempore 
fuitMartyr  :  longumenim  in  perpetuis  periculis, 
(erumnis,  persecutionihus ,  quas  ipse  recenset, 
2.  Corinth.  11.  ohivit  marlyrium.  Hinc  ipse  e 
primis  sub  Nerone  vinculis ,  quasi  marlyrii 
candidatus,  illud  avide  expectans  et  ambiens  , 
scribens  ad  Philip.  cap.  2.  10.  Sedet  ti  immolor, 
inquit,  super  sacrificium  et  obseqttium  ftdri  vcstrct 
gaitdeo  ct,  congrattdor  omnibtts  vobis.  q.  d.  Sa- 
crificium  menm  est  prsedicatio  Evangelii,  vos 
estis  mea  hostia  quam  sacrifico,  lihamen  sit 
sangnis  meus  :  lihens  ergo  sanguinem  pro  vo- 
his  fideque  vestra  profundam,  ut  eo  vos  quasi 
hostiam  condiam,  sanciam,  lihem,  offerainque 
Deo.  Et  1.  Corinth.  15.  31.  Quolidie  morior  per 
vestram  gloriam  fratres ,  quam  habeo  in  Christo 
JesuDominonostro.  Unde  S.  Rernard.  serm.  1.  in 
die  S.  Petri  et  Pauli  :  Isti,  inquit,  sunt  prceclart 
Martyres ,  Martyrum  duces ,  Apostolorum  princi- 
prs ,  duo  magna  luminaria,  quos  Detts  in  corporc 
Ecclesice  suce  constilttit ,  quasi  geminum  lumcn 
oculorum.  Itli  mihl  traditi  sunt  in  magistros,  ct 
in  medialores ,  quibus  secure  me  committere  pos- 
sim. 

Secundo,  Paulus  laurea3  apostolatus  sui  im- 
posuit  coronidem  martyrii.  Cumenim  Romanos 
i\  Simone  Mago,  pellicem  a  Nerone  ad  Christuni 
traduxisset,  aitChrysost.  lib.  1.  Conlra  vituper. 
vitaj  monasticse,  aNerone  anno  imperii  sui  13. 
securi  13.  securi  in  columna,  quse  eliamnuin 
juxta  Romam  ad  aquas  Salvias  visitur,  percus- 
sus,  cursum  suum  glorioso  martyrio  conclusii 
el  decoravit.  Quis  animi  ipsius  in  ultimo  illci 
vitae  articulo  sensa  ullima,  quis  animae  Dei 
Christique  desiderio  ardentis  vota  et  preces , 
quis  colloquia  cum  Chrislo,  quis  suspiria,  ouis 
gaudia,  quis  raptus  commemoret,  imo  cogita- 
tione  assequatur  ?  Sane  in  illo  vitse  ct  mortis 
confinio.  in  illo  temporis  et  aeternilaiis  horizonle 
jam  quasi  coeli  civis,  imo  quasi  Seraphinus. 
toto  in  Christum  mentis  rapiebaiur  excessu. 
Unde  et  ore  el  voce  Jesnm  ingeminans,  capui 
licct  ii  cervice  recismn  ,  tres  ingentes  dedit  sal- 
tus,  quihus  toiidem  miraculo  ingenti  fontes  e 
terra  elicuit,  quibus  etiamnum  Roma  fruilur. 
perennibus  utique  testibus  fontium  doctrinae  et 
graliae  ,  quos  vivens  in  Romam  et  totum  orhem 
scalurivit  ct  eructavit.  Hinc  etiam  insolito  vul- 
tus  vocisquc  ardore,  lictores  suos  nhliiesque  ad 


32  EFFIGIES  SANC 

Ghristum  convcriit.  Denique  e  cervice  recisa 
iion  sanguis,  sed  lac  emanavit,  ut  non  tam 
cruenlatus  emori,  quam  latens  vivere  solitum- 
que  doctrinas  suae  lac  Qdelibus,  etiam  moriens 
porrigere  videretur.  Vere  S.  Hieron.  ad  Eustoch. 
de  custod.  virg.  Preliosa,  inquk,  in  conspectu 
Domini  mors  Sanctorum  ejus.  llcec  est  sola  iligna 
/7  (ributio ,  cum  sangtiis  sanguine  compensalur  el 
redempti  cruore  Cltrisii  pro  Redemptore  Ubentcr 
occumbhnus. 

Tertio,  Paulus  marlyrii  fidelibus  fuit  dux  et 
antesigoanus ,  eoque  caeteris  Martyribus  tanio 
oxemplo  praeivit,  ut  Romas  et  alibi  multa  centena 
lidelium  millia  eum  animosesecuta,  sanguinem 
pro  Cbrislosuderint,  martyriumque  non  tantum 
obierint,  sed  et  ambierint.  Ut  tu  si?ie  offensione 
gradiaris ,  discipuli  Domini  amictu  proprii  secor- 
poris  exuentes ,  inler  adversa  turbarum  viam  libi 
stto  stravcre  martyrio,  ait  S.  Ambros.  lib.  9.  in 
Lucam.  Idem  S.  Amb.  1.7.  ep.  1.  quae  Interomnes 
eslnumero  53.  narrat  S.  Paulum  sibi  apparuisse 
et  revelasse  locum  in  quo  sepulta  erant  corpora 
S.  Gervasii  et  Protasii  Marlyrum,  discipulorum 
et  asseclarum  suorum,  ac  jussisse  ut  ea  exime- 
ret,  et  Ecclesiam  eorum  nomine  fabricaret,  in 
qua  bonorifice  illa  reconderet.  Apparuerunt 
(S.  Gervasius  et  Protasius)  milti ,  inquit,  cum 
tertia  persona,  quo3  shnilis  esse  B.  Paulo  Apostoio 
videbatur,  cujus  me  vttltum  pictura  docuerat,  in 
tantum  ut  ipse  mecum,  illis  tacenlibus,  loqueretur 
dicens  :  Jsti  sunt  qui  monitis  meis  oblemperantes , 
prctdia  et  divitias  resp.tentes,  secuti  sunt  Domini 
nostri  Jesu  Christivestigia,  nihil  lerrenum,  nihil 
carnale  concupiscentcs,  inmediahac  Mediolanensi 
ttrbeper  decem  annos  in  Dei  servitio  perduranles  , 
ad  hoc  pertingere  meruere ,  w  Christi  Martyres 
fierenl.  Quorum  corpora  in  eo  ioco  invenies ,  in 
quo  stas  et  oras.  Porro  Paulus  moriens  animam 
eoelo,  famam  aeternitati,  fideles  Ecclesiae,  cor- 
pus  et  sanguinem  cum  fide  Romae  transmisit  et 
consecravit,  factusque  non  tanlumeivis,  sed  et 
Consul  ac  Imperator  Romanus,  ibidem  areem 
imperii  oblinuit,  deturbatoque  daemonum  et 
Gentilitatis  cultu,  Cbristi  crucis  vexilla  consti- 
tuit,  ut  jam  Roma  Etbnica  facta  Cbristiana, 
Cbristo  non  lantumsuum,sed  et  totius  orbissibi 
subjecti,  caput  submittat.  Vere  Tertull.  in  Scor- 
piaco  cap.  15.  Orientem  fidem ,  ait,  Romceprimus 
ISero  cruentavit.  Tunc  Petrus  ab  altero  cingitur, 
cum  cruci  aslringitur.  Tunc  Patdus  civitatis  Ro- 
inanai  consequitur  nalivitatem ,  cum  UUcmartyrii 


II  PAULI  ,  ETC. 

renascitur  gcnerosilate.  Idem  de  Prxscript.  ad- 
versusheerel.  cap.  3G.  Romanam  Eeclesiamcele- 
brans  :  Statu  felix  Ecciesia,  inquil,  cui  lotam 
doctrinam  Apostoli  cumsanguinc  suo  profudcrunt. 
Vide  S.  Cbrysosl.  bom.  32.  in  Episl.  ad  Roman. 
in  Morali,  ubi  inler  alia  ait :  Quis  milti  nuncdabit 
circumfundi  corpori  Pauli ,  affigi  sepulchro ,  vi- 
dere  pulverem  oris  illius,  per  quod  locutus  est 
Christus?  Voto  politus  est  non  in  vila,  sed  posl 
morlem.  Nam  corpus  S.  Chrysost.  Romam 
translalum,  condilum  est  ad  limina  Apostolo- 
rnm  Petri  etPauli,  ut  eorum  ostiarius  esse  vi- 
deatur  :  ubi  eum  quasi  Pauli  discipulum,  el  as- 
seclam  illi  associtalum,  eo  quo  par  est  culttr  et 
devolione  veneramur.  Porro  Cbrysost  bomil.  C. 
de  Poenilentia,  Neronem  vocal  victum,  Paulum 
vero  victorem  :  Respuebat ,  inquit,  Cilix  pellium 
sutor,  vinclus,  pauper,  fameque  confectus ,  Ro- 
mance  opulentics  regem  imperantem  omnibus,  Quis 
ergo  clarior?  qui  vincebal  in  vinculis,  anquisu- 
perabatur  in  purpura?  qui  contemnebatur  impe- 
rans,  un  qui  jussus  nihil  curabat  jubentis  impe- 
rium?  qui  solus  cum  esset  vicit ,  an  qui  innumero 
vcdtatus  exercilu  victus  esl?  Vinctus  catena  dia- 
dematum proslravit  regem.  Denique  Paulus  fuil  : 

Quidam  quasi  in  tcrris  obatnbulans  Deus, 

Et  sanclus  in  carne  angclus  : 
In  regeneratione  similis  futurus  Dei  filio  , 

Suaque  mensura  Deus. 

H.ec  de  effigie  Pauli  breviter  dicta  sunto.  Nam 
eamdem  plenius  et  copiosius  efformat  noster 
P.  Thomas  Massutius  integro  opere,  quod  boc 
litulo  et  argumento  adornat. 

VOTUM  AUCTORIS 

EXS.  niLAR.  LIB.  1.   DE  TRINIT. 

Egohoc  vel  prctcipuum  ritcemece  officium,  debere 
me  tibi  Paler  omnipotens  Deus  conscius  sum,  ut  le 
omnis  sermo  meus  et  sensus  loquatur.  Neque  enim 
uUumaliudviajus  prcemium ,  hic  ipse  usus  mihi  a 
le  concessus  loquendi  potesl  referre  ,  quam  ulprce- 
dicanclo  te  tibi  serviat ,  teque  quod  es,  Patrem  sci- 
licet  Unigeniti  Dei,  aut  ignoranti  sctculo,  autne- 
ganti  hcv.relico  demonslrct.  Et  in  hoc  quidem 
tantum  voluntatis  mect  professio  est  :  cceterum 
auxilii  et  misericordice  tuw  munus  orandum  est , 
ut  extenta  ftdei  nostrce  confessionisque  vela  flalu 
Spiritus  tui  impleas  ,  nosquc  in  cursum  prcvdica- 
lionis  initct  propeitas.  Ainen. 


1N  ACTA 

APOSTOLORUM 

A  R  G  U  M  E  N  T  U  M. 


•ria    hic  praemiltenda    snnt. 
jPrimum,  de  libri  argumento. 

pSccundum,  de  iine  etscopo. 
Terlium,  de  Auctore.  Quoad 
^.primum :  Argumcntumliquet 
gex  litulo.    Inscribitur  enim 
Khic  liber  a  Graecis,  npt*gt«  a 
jLatinis  Aclus ,  i\  Syro  Ilisto- 
§ria  Aposlolorum  quia  eoiuin 
gcsla,  non  omnia,  sed  prsecipua  magisque  il- 
luslriacirca  Evang.  promulgationem  etpropaga* 
tionemenarrat.QuocircaS.  Chrys.  eum  cognomi- 
nat  librum  dogmatum  deSpiritu  sanclo,  elOEcum. 
Evangelium  Spiritussancti  (perindeac  Ilali  Pen- 
lecoslen  nuncupant  Pascha  Spiritus  sancti :  prius 
enim  Pascha  est  Cbristi  resurgentis. )  Nam  uli, 
inquit,  qualuor  Evangelista?  scribunt   Evange- 
lium   Aclaque   Cbrisli,   sic  Lucas  hic  describil 
EvangeliumAclaque  Spiritus  sancti,  qususcilii  <t 
lpse  gessil  in  Apostolis,  et  per  Aposlolos.  Sicut 
eiiim  lilius  Dei  amore  nostri  e  ccelis  desceodens 
incarnatus  est,  ut  ore  proprio  nos  doceret  viani 
virtutis  et  salutis,  alque  arcana  Palris  abscon- 
dita  a  constilutione  mundi;  ila  posl  Cbristum  ad 
nos  visibililer  descendere  voluil  Spiritus  sanc- 
tus,  etquasi  Christi  oemulus,  quodammodo  in- 
carnari  in  linguis  igneis,  ut  iis  imbueret  Apos- 
tolos  primosquc  lideles.  Quia  ut  ait  S.  Gregor. 
Nazianz.  et  ejus  interpres  Nicetas  orat.  hh.  cum 
FtUus  corpore   sensibili ,   ct  conspicuo  nobiscttm 
consuetudinem  habuissel ,  par  erat ,   ut  Spiritus 
quoque  corporaliler  appareret  ;  sicut  ctiain  appa- 
ruit  primttm  in  forrna  coiumba; ,   nunc  in  fornia 
linguarum  ignearum.  Et  cum  Chrislus  ad  ea  qtus 
Dco  conveniebant  revcrsus  csset ,  sumque  glorur, 
reslilutus,  Spiritum  ad  nos  post  Christum  descen- 
dcre  oporlebat,  ul  testimonium  Chrislo  perhibe- 
ret,  ejusque  ccepta  compleret.    Qua  de  causa 
plura   etpraeclariora  gessit  quam  ipse  Cbrislus. 
Christum  enim  decebat  in  bumilitate  carnis  et 
passionis  redemptionem  nostram  peragere :  qua 
peracta  congruebalut  Spiritus  sanctuseum  per 
miracula,  praedicationem  Evangelii ,  conversio- 
nem  et  subjectionem  onmium  gentium  toto  orbe 
celebraret,   et   glorificaret,   juxta   id  quod  ait 
Aposlolus  Philip.  2.  8.  Ilumiliavit  semelipsttmfac- 
tus  obedicns  usquc  ad  morlem ,  mortcm  aulemcru- 
cis ,  etc.  Propter  quod  ct  Deus  exallavil  itlum ,  ct 
dcdit  illi  nomen  quod  est  super  omne  nomcn,  uti 
in  nominc  Jesu  omne  genu  flcctatur  cceleslium , 
terrestrium ,  et  infernorum.  Spirilus  sanclusergo 
a  Christo  Apostolis  promissus,  et  post  ejus  in 
coclum  ascensum  in  Pentecoste  ad  eos  missus, 
quasi  aller  Chrislus,  non  jam  morlalis,  scd  im- 
mortalis  et  gloriosus,  eos  implevit  sapienlia, 
robore,  zelo  ,   virlute  miraculorum ,  omnique 
charismale  coclesti ,  quibus  ipsi  quasi  panoplia, 
ii  capite  ad  talos  armati  debellarunt  idola  ,  doe- 
mones,  philosophos,  oralores,  reges  et  prinei- 
pes,  actriumpbantes  tolum  oiliem  subegeruul 
(hristo.  Hocenimopus  fuit  non  bomiuum  pan- 
eorumet  rudium,  sed  Spirilus  sancli.  Conspicics 
COHMI..    K   LAPIUE.      TOM.    N. 


luc ,  inquit,  Chrysost.  Aposlolos  seu  volucres  ter- 
ram  mariaque  percurrentes ,  ac  timidos  itlos  quon- 
damradesque  subito  in  alios  homincs  csse  versos  , 
fustu  divitiarum  ,  gloria  ,  ira ,  concupiscenlia , 
lurciter  rebus  omnibus  superiores  csse  faclos ; 
utique  non  alia  vi,  quam  Spiritus  sancti  eos 
agenlis  et  impellentis,  Aposloli,  ait  S.  Hilar.  in 
c.  5.  Matlb.  v.  13.  sunt  rerum  cozlestium  pra;dica- 
tores  et  wternitatis  velut  salores ,  immortalitcm 
omnibus  corporibus ,  quibus  eorum  sermo  aspersus 
fuerit ,  conferentes.  Ex  Aclis  ergo  discimus, 
quanta  sitvirtus  et  sanctitas  Christi  et  christia- 
nismi,  ac  quam  apud  paucos  primaeva  illa  re- 
manserit. 

Disputathic  Valla,  etalii,  an  hic  hber  poJius 
Aetus  vocandus  sit,  an  Acta?  Sedhoc  leviculum 
desyllabis  litigium  Crammaticis  dirimendum 
reUnquamus.  Romani,  aliique  docti  indigitani 
Aclus,  quae  vox  prope  respondet  Graeco  ~yj.\m, 
uli  Valla  aliique  fatentur.  Actushosce  esseScrip- 
turam  Canouicam,  de  fideest,  uti  censuit  Ec- 
clesia  sasculorum  omnium,  et  consentiunl 
hasretici  omnes  moderni.  Ilisloria  ergo  haeccer- 
tissima  est,  jucundissima ,  utilissima,  augus- 
tissima.  Narrat  enim  gesta  non  tam  Apostolo- 
rum  ,  qui  Ecclesiae  fuere  principes,  quam 
ipsiusmet  Spiritus  sancli  per  Apostolos. 

Hoc  ilaque  libro  describitur  infantia  Ecclesia? 

Christiana-  et  primaevi    Christianorum    mores, 

fervoret  sanclitas  aspirata  i\  Spirilu  sanclo  per 

praedicalionem  Apostolorum,  preeserlim  sancti 

Pauli.  cujus  comes  individuus,  et  oculatus  tes- 

tis,  imo  cooperator  fuit  S.  Lucas,  quem  hujus 

libri    Auclorein   esse   habet  inscriplio   Gra>ca, 

Complut.  et  omnes  consentiunt.  Audi  S.  Hieron. 

lib.  de  Scrip.  Eccles.  in  Luca  :  Aliud  quoqueedi- 

dit  volumen  egregium  ,  quod  litulo  ^pt^m  i-oco).w 

prwnotatur,    cujus   hisloria    usque  ati  biennium 

lXonuv  commoranlis  Pauli  pertinel,  id  est ,  usque 

ad  quartum  Neronis  annam  :  ex  quo  intelligimus 

ineadem  urbe  librum  esse compositum.  Idem  ha- 

bet  inscriptio  marmorea,  quam  vidi  Rom.-e  in 

Ecclesia  S.  Wariae  in  Via  lata,   quae  fuit  statio 

S.  Pauli  et  Luc.T  in  primis  vinculis.  Caplus  est 

enim  Paulus  a  Judaeis  Hierosolymae,  et appellans 

Caesarem,  a  Feslo  praeside  missus  est  Romam 

ad   Neronem   anno  secundo   ejusdem  ,   ibique 

mansit  per  biennium  :  ubi  S.  Lucas  hanc  suam 

hisloriam  tinil,  etconcludit  dicensc.  ult.  v.  ull. 

Mansit  aatcm  (Paulus)  bicnnio  tolo  in  suo  con- 

dttcto  (hospitio)  e.t  suscipicbat  omncs  qui  ingre- 

dicbantur  ad  cttm  prmdicans  rcgnttm  Dci ,  et  docens 

qtuv  sunt  dc  Domino  Jesu  cum  omni  fuhtcia ,  siw 

prohibitione.  Hincsequitur,  hunc  libruin  27.  an- 

norum  circiter  acta  com|)lecti.  Tot  enim  lluxe- 

runt  ab  ascensione  Cbristi  in  ctehun,  quae  con- 

tigit  anno  ejus  oh.  a  qua  orditur  Lucas,  usque 

ad  annum /i.  Neronis,   obi  linit,  qui  incidil  in 

annum  Cbristi  GO.  ita  S.  Hieron.  Quanquam  Ba- 

rooius  biennium  (puta  finem  biennii)  hoc  car- 

cerisS.  Pauli  consignatanno  .'>.  Neronis,  quifuit 

annus  ChristiGO.  ila,  ut  3S.  annorum  hic  texatur 

5 


i\  ARGUMENTA  L\  A< 

hitiioria ,  quol  pariter  iibri  sunlcapila.  indese- 
(|iiitur,  eodeni  anno  Christi  60.  vel  6i.  librum 
bunc  a  Lucaesse  conscriptum  ,  vel  perscriptum 
(i  linilum. 

Duec  sunt  praecipuac  libri  partes.  Priore,  u  c.  1. 
usque  ad  decimum,  recensetur  fundatio  fidei 
vl  Kcclesiae  in  Judaea  et  Samaria,  juxta  praecep- 
luin  Cbristi  Actor.  1.  8.  Posteriore,  a  c.  10.  usque 
;k1  iinem  enarratur  propagatio  Evangelii  per 
Syriam,  Lycaoniam,  Panipliyliain,  Craeciam, 
;  iiasque  gentes  opera  Aposlolorun),  praeserlim 
S.  Pauli,  factam.  Cbi  notat  Iren.  lib.  3.  cap.  lh. 
Lucam  ea  quae  Pauli  sunl,  qua?queipsc  praescns 
viderat,  imo  cum  Paulo  gesserat,  exacte  et  se- 
lialdii  conscribere,  caelera  obiler  perstringere, 
vel  transilire.  Stylus  Lucaj  bistoricus  est,  facilis 
cl  planus  :  quarc  in  co  explicando  morc  meo 
cxactus  ero,  sedbrevis  :  quiplura  cupitvariam- 
que" erudilionem ,  legat  nostrum  Lorinum,  quo 
nemo  fusius,  nec  cruditius  commentatus  est. 
M  hi  proposilum  esl  lecloris  quaquaversum  com- 
inodis  consulcre  iisquc  obsequi ;  ideoque  quce 
ab  liiisfusc,  vel  confuse,  vel  involutectobscurc 
dicta  sunt,  ca  breviter,  methodice,  aperte  el 
lare  dicere  complecliquc  contendo  :  quae  vere 
ab  aliis  tacita,  vel  omissa  sunt,  adeo.  Sequor 
ciiim  brevitatem,  methodum,  claritatem,  inte- 
pilalcm  etcopiam  :  an  assequar  judicet  lector. 
l)cum  rogo,  ut  quod  minus  ego,  ipse  plenius 
asscquatur;  utque  haec  mea  vota  uni  ipsius  glo- 
i  iae  bonoque  publico  plene  planeque  serviendi 
secundct,praestclct compleat.  Amen. 

Praeter  Comment.  S.  Chrysost.  OEcumen.  et 
ahorum,  pulchro  carminc  Acta  Apostol.  verlit  et 
expltcuii  Arator  Diaconus  temporc  Justiniani 
Imp.  subannumDomini530. 

Quoad  secundum.  Finiset  fructus  hujus  libri 
i-st,  ut  in  eo  aurcum  primitivac  Ecclesiae  saccu- 
lum  intuenles,  videamus  quantumab  illodesci- 
verimus,  omnique  studio  ad  idem  redirc  cone- 
miir.  Sane  cum  priscos  et  primaevos  Chrisliano- 
rummores  adeosanctos,  vitamqueadmirabilem 
et  actus  heroicos  intuemur,  pudere  et  gemere 
uos  oportet,  ac  cum  Jeremia  in  Threnis  c.  h.  1. 
exclamare  :  Quomodo  obscuratum  est  aurum, 
mutatus  est  color  optimus ,  dispersl  sunt  lapides 
sanctuarii  in  capile  omnium  platearum?  Egressus 
est  a  fdia  Sion  omnis  dccor  ejus.  FiliiSion  inclyli 
et  amicti  auro  primo  quomodo  reputali  sunt  in  vasa 
teslea,  opus  manuum  figuli?  0  domus  anliqua, 
quam  dispari  domino  dominaris!  Primi  Chris- 
tiani  plerique  omnes  sanctitatc,  et  sapientia 
erant  argentei  ct  aurei ;  nunc  multi  cupiditatc 
sunt  terrei,  imo  leneictferrei.  Lnde  haec  rerum 
tanta  vicissitudoPPrimi  illi  hoc  praemeditatum, 
et  in  mente  fixum  gerebant,  quod  ab  eis  didicit 
docuitque  S.  Hilarion.  tesle  S.  Hieron.  in  ejus 
vita,  prceterire  figuram  hujus  mundi,  el  eam  esse 
veram  vitam ,  qua:  vitm  prazsentis  emeretur  incom- 
modo.  Audierant  a  Paulo  1.  Corinth.  7.  29.  lloc 
itaque  dico  fratres  :  Tempus  breve  est  :  reliquum 
cst,ut  et  qui  habent  uxores,  tanquam  non  liabentes 
sinl;  et  qui  flent,  tanquam  non  flentes;  et  qui  gau- 
dent,  tanquam  non  gaudentes;  et  quiemunt  ,tan- 
quam  non  possidentes  ;  et  qui  utunlur  lioc  mundo, 
tanquam  non  utuntur.  Praterit  enim  figura  hujus 
mundi.  Nimirum  mundus  hic  non  habet  rerum 
veritatem,  sed  unbram  duntaxat  et  figuram  ; 
«jusopes,  pompae  et  gaudia  umbratica  sunt, 
ficta  etpicta,  non  vera  elsolida.  Hoc  sciebant, 
hoc  rurainabant  primi  fideles  ideoque  terram  et 


TA  APOSTCLOhUM. 

terrcna  sperncbant,  ceelum  et  coclestia  ambic- 
banl  dicchantquc  ciun  S.  Hicron.  Tcrra  cram , 
calutn  factus  sum  per  baptismum  ct  christianis- 
muin.  Secus  jam  faciunt  multi,  qui  quasi  talpoe 
UTrae  iuhianl,  ideoque  in  terrcnis  acutum  vi- 
tlenl  u t  lynces,  in  ccclestibus  caecutiunt  ut  noc- 
tnae.  Asseril  S.  Chrysost.  in  titulum  psalm.  50. 
Prophclas  esse  velut  quosdam  piclorcs  virtutis  ac 
milUicBqua  contra  pcccata  et  diabolum  dccerlamus. 
lia  scilicet  Ahraham  quasi  pictor,  in  seipso  sua- 
que  vita  vivis  coloribuspinxit  nobis  fidcm.Isaac 
obedienliam ,  Joscph  caslilalem,  Job  patienliam, 
Abel  innoccntiam,  Moses  mansuetudincm,  Da- 
vid  psalmodiam,  Elias  zelum  :  pictores  Chrisli 
fuerunt  Evangelistae,  pictor  Apostolorum,  vi- 
trequc  Christianae,  etPaulinaeeslS.  Lucas.  Pinxit 
ipse  penicillo  imagines  Virginis  Deiparae,  et 
Verbi  incamati,  imo  infantis  ,  quas  etiamnum 
fiomac  magna  veneratione  intuemur,etcolimus: 
at  longe  excellentius  in  hiscc  Actis  pinxit  ideam 
vilae  Christianae,  perfecke  etApostolicae,  uteam 
postcris  omnibus  quasi  speculum  et  exemplar 
quod  aemularentur,  proponeret,  etadeamcon- 
sectandam  primorum  Christianorum  exemplo 
accenderet.  Quis  enim  non  accendatur  ad  con- 
templum  rerum  terrenarum ,  ad  amorem  coe- 
lestium,  ad  charitatem,  ad  zelum,  ad  marty- 
rium,  quando  legit  primos  fidcles  quasihomines 
ccelestes,  et  angelos  quosdam  terrestres  opes 
calcasse  ad  coelum  suspirasse,  jugiter  orationi 
et  Eucharistiae  vacasse;  carceres,  mortes  et 
martyria  pro  Chrisli  amore  non  fugisse,  scd 
quoesiisse?  Quis  non  inflammetur  ad  fortiter  luc- 
landumcumcarnc,  mundo  et  daemone  ,  ad  ge- 
nerosam  sui  suarumque  passionum  ct  cupidita- 
tum  vietoriam,  ad  animarum  lucrum  ,  ad  Christi 
regnum  propagandum,  quando  classicumLucae 
audit  ?  Repleti  sunt  omnes  Spiritu  sancto,  etcozpe- 
runt  loqui  variis  linguis  prout  Spirilus  sanctus  da- 
bat  eloqui  illis.  Multitudinis  credentium  erat  cor 
ttnum,  et  anima  una  :  nec  quisquam  eorttm  qux 
possidebat  aliquid  suum  esse  dicebat ,  sed  erant 
illis  omnia  communia.  QuotidLe  perdurantes  Ln 
tempto ,  et  frangentes  cLrca  domos  panem ,  sume- 
banl  cLbum  cum  exultatione,  et  simplicitate  cordis, 
cotlaudantes  Deum,  et  habentes  gratiam  ad  om- 
nemplebem.  Quotquot  (non  sacerdotes ,  sed  laici 
et  conjugati)  possessores  agrorum  aut  domorum 
erant,  vendentes  afferebant  pretiaeorumqua?  ven- 
debant ,  et  ponebant  anle  pedes  Apostolorum.  Di- 
videbalur  autem  singulis  prout  cuique  opus  erat. 
Ibant  gaudentes  a  conspectu  Concilii,  quoniam 
digni  habiti  sunt  pro  nomine  Jesu  contumeliam 
pati.  Obcdire  oportet  Deo  magis  quam  hominibus. 
Eccevideocados  apertos ,  et  filium  hominis  stantem 
a  dextrix  Dei;  et  plurima  talia  per  singula  ca- 
pita.  Quocirca  vere  et  apposite  S.  Hieron.  ad 
Paulinum.  Acta  Aposlolorum ,  inquit,  nudam 
quidem  videntur  sonare  historiam,  et  nascentis 
Ecclesia?  infantiam  texere ,  sed  si  noverimas  scrip- 
lorum  eorum  Lucam  csse  Medicum,  cujus  laus  est 
in  Evangelio,  animadverlemus  pariter omniaverba 
illius,  animai  languentis  esse  medicinam,  praeser- 
lim  quia  passim  inculcat  Ci.risti  nostramque 
resurreciionem,  et  vitam  aeternam,  quae  om- 
nium  dolorum  cst  levamen,  et  stimulus  ad  om- 
nia  ardua  vel  agenda,  vel  toleranda.  Unde  S.  Aug. 
in  psalm.  109.  Spes,  ait,  vita  immortalis  est  vita 
vitce  mortalis.  Quapropler  vere  S.  Chrys.  Quod 
maxime,  inquit,  agit  hic  liber,  est  resurrectionis 
declaratio  :  qtta?  sic  credita  fuerit ,  et  cateris 


aperia  tstvia.  Hacc  Acta  ergo  docent,  in  crucc 
et  inortc  Christi  non  fuissc  extinctam  ct  sepul- 
tam  cjus  scholam  (uti  optabant  et  putabant  Ju- 
da'i)  ct  Ecclcsiam,  scd  potius  tunc  coepisseejus 
regnum  etgloriam  per  resurrectionem  Chrisli 
ejusque  (idelitun  ,  eamque  duraturam  in  aeter- 
nuin,  uti  promisit  Dcus  per  Prophetas,  el  per 
angelum.  Lucael.  32.  Igitur  npecCus  hse  &m<j6ta» 
doccnt  praxiin  Evangelii  et  doctrinac  Christi  : 
hanc  enim  in  praxim  redegerunt,  et  in  actus 
contulcrunt  Apostoli.Unde  merilo  dolelS.  Chrys. 
argum.  in  epist.  ad  Philemonem,  acta  eoruin 
plurima,  eliam  minutissima  inlercidisse  :  Vti- 
nam,  inquit,  non  defulsset ,  qui  Aposlotorum  nobis 
lustonam  diligenlissime  traderet ,  non  solum  quid 
scr  pserint ,  quidve  loculisint ,  sed  ul  scse  perom- 
ncm  vitam  habuerint ,  quid  el  quando  comederint, 
quandosederint ,  quo  ierint ,  quod  diebus  singutis 
gesserint,  et  in  quibus  partibus  vixerint ,  quum 
introicrint  domum ,  quo  navigaverint ,  ubinam 
applicuerint ,  atque  omnia  diligenter  exponeret , 
adco  illorum  omnia  eximia  utilitate  referta  sunl. 
Si  cnim  cum  loca  tanlum  ccrnimus ,  ubi  sederunt, 
seuvincli  sunt ,  loca  inquaminanima,  illuc  sa'pe 
dirigamus  animum ,  virtutesque  illorum  conspicia- 
mus,  et  expergiscamur,  vt  promptiores  evadamus, 
multo  id  profeclo  magis  fwret ,  si  verba  Ulorum ,  et 
rcliqua  gesla  audire  conligisset.  Certe  de  amico 
qtlis  prrlibenter  inlerrogat ,  ubinam  degit?  quid 
facit?  quo  procedil?  non  longe  digniusde  commu- 
nibus  orbis  magislris  id  ficri  decuit  ? 

Quoad  tertium.  Auctor  hujus  lihri  estS.  Lucas 
Medicus  Antiochcnus,  intcromnes  Evangelistas 
linguae  graecae  erudilissimus,  aitS.  Ilier.  ep.  \'i'\ 
ad  Uamasum  ,  qui  patrio  idiomate,  puta  Graeco 
eleganter  primo  Evangelium,  deinde  Actacons- 
cripsit ,  perinde  ac  civis  ejus ,  et  assecla  S.  Joan. 
Antiochenus  gr.-ece  concionatus  cst  et  scripsit; 
qui  ah  eminenli  Graecanicae  linguae  eloquentia 
Clirysostomus,  id  cst  05  aurcum,  est  cognomina- 
tus.  Antiochia  enim,  ulpolc  ii  Graecis,  puta  ;ib 
Antiochis  Alexandri  Magni  successorihus  con- 
dita  ct  guhcrnata,  eorum  idioma  Givccum  sus- 
ccpit,  esto  et  proprium  haberet,  puta  Syrum, 
utpotc  Syriac  metropolis. 

Quaeres,  qualis  fuit  S.  Lucas?  Resp.  Primo, 
fuit  Evangelista,  scripsit  cnim  Eyangelium,  in 
quo  pr.e  caeleris  documenta  Chrisii  ad  mores,  et 
perfeclionem  spectanlia  enarrat.  Fuit  ergo  Cbe- 
rubinus,  uli  mox  ostendam,  scilicel  uiius  e 
quatuor  Cherubim  quos  vidit  Ezechiel  cap.  1. 
ct  S.  Joanncs  Apocal.  l\.  7.  Ergo  Lucas  ex 
Medico  corporumfactus  estmedicusanimaruni. 

Secundo,  fuit  virgo  aut  caelebs  :  nunquam 
enim  uxorem  duxit.  lia  S.  Hieron.  inLuca. 

Tertio,  S.  Epiphan.  haer.  51.  S.  Greg.  pr.Tfat. 
in  Joh  c.  1.  Doroth.  in  vita  S.  Eucae,  Mariana  et 
alii  censent  eum  fuisse  unum  e  72.  Christi  dis- 
cipulis  :  sed  conlrarium  insinuiUipsc  Lucas  ini- 
tio  Evangelii,  ubi  ait  se  id  scribere  non  cx  visu, 
sed  ex  auditu.  Fuit  ergo  ipse  non  Chrisli,  sed 
Apostolorum  pula  S.  Pauli  disciptilus.  Ita  Iren. 
lib.  1.  c.  20.  Tertull.  lih.  h.  contra  Marcion.  c.  2. 
Thcodor.  in  prsefat.  vit.  SS.  Patrum,  S.  Ilieron. 
in  c.  65.  Isaiae.  Raron.  et  alii  :  licet  Mariana  ad 
id  respondeat,  Lucam  non  omnia  Chrisli  acla 
vidisse;  scd  quaedam  vidisse,  quacdam  audivissc. 
Undo  S.  Greg.  loco  jam  cilato,  censel  Lucam 
fuissc  comitemCIeopluT,  et  utrique  Christum  sc 
revelasde  ln  Emaus  pcr  fraclioncm  panis  , 
l.ucac  2?i.  To.  et  scq. 


ARCDMENTA  1N  ACTA  APOSTOLORU». 

Quarlo,  Aposlolus,  lum  quia  apostolatus  Pauli, 
lahorum,  ct  periculorum  fuil  comes  elcoopeia- 
lor,  idqueexsuffragiiselelectione  Ecclesiarum, 
uli  asserere  videtur  Apostolus  2.  Corinth.  8.  19. 
Lude  liquet  eumSpirilu  Dei  prae  caeleris  plenuiu 
et  exiinium  fuisse.  Idem  patet  exmiraculis  qiw 
nunc per  iltum  fiunt.  Ait  S.  Chrysosl.  Tum  quhi 
postqtiamRoma  discessit,  ail  OEcumen.  procem. 
in  Lilcam,  in  Orientem  est  revcrsus,  rursumqui- 
Libyam  peliit,  et  Thebanos  Christiana  religioiu- 
inslilnil,  et,  ut  ait  Epiphan.  haeres.  51.  praedica- 
vil  primuffl  in  Dalmalia  ac  Gallia ,  et  in  Italia  ac 
Macedonia.  Mullos  ergo  labores  ,  aerumnas  , 
pcrsecutiones  in  hoc  suo  aposlolatu  pro  Christo 
suslinuitusque  adannum  aelatis  8'i.  testeS.  Hiei . 
Quocirca  hoc  ei  elogium  tlal  Ecclesia  :  Quicracis 
inortijicationemjugiter  in  suocorpore,  pro  luino- 
minis  honore  porlavit.  Idcirco  apposite  intcr 
quatuor  animalia  Cherubica  Ezech.  1.  10.  <  t 
Apocal.  h.  7.  sicut  aquila  assignatur  S.  Joanni, 
homo  S.  Matlhaeo,  leo  S.  Marco,  ila  bos  S.  Lucae 
hos  enim  laborum  est  patiens,  et  assidue  in 
agro  heri  adsegetem  et  niessem  exercetur.  Hinc 
aliqui  viri  docli  censuerunt,  apposile  Lucani 
prisca  lingua  Latina  significare  bovcm,  dccepli 
verbis  Plinii  dicentis  lib.  8.  cap.  6.  Btephetntes 
llaliai  primum  vidit  Pyrrlii  regis  bello,  et  boves 
Lucas  appellavit,  in  Lucanis  visos  annos  UrbU 
cccclxxii.  Haec  enim  verba  significare  videntur 
boves  ab  Halis  vocatos  esse  Lucas  :  sed  long<- 
alius  est  Plinii  sensus  nimirum  Italos,  qui  anir 
Pyrrhum  elephantes  non  viderant,  oh  monstro- 
rum  magniludinem  eos  vocasse  boves  lucas,  id 
est  Lucanos,  eo  quod  in  Lucania  in  1'yrrhi  exer- 
cilu  primum  eis  visisint  :  bovem  enim  vocabani 
maximum  animal,  quale  est  elepbas,  sed  cuin 
cognomento  Luca,  qui  in  Lucania  primum  \i- 
sus.  lta  Varro  I.  6.  de  Lingua  Lalina  diserte  a-- 
seril  bovcm  lucam  vocari  elephantem,  non  tam 
a  Lucania,ut  vult  Plinius,  quam,  inquit,  quod 
tonge  relucebant  propter  inauratos  regiosclypeos, 
quibus  eorum  tum  ornalce  erant  turres.  S.  Luca> 
ergo  est  bos  lucens  :  bos,  quia  victima  laboris. 
mostificationis  et  marlyrii  :  lucens,  per  doclri- 
namelEvangelium.  ldem  est  hos  luca,  puta  ele- 
pbas,  quia  sicut  elephas  inter  animalia  est  sa- 
pienlissitnus  et  proxime  ad  hominis  rationem 
accedit,  ila  et  S.  Lucas  sapicntia  excellit,  ac 
pr;e  coeteris  evangelistis  sapientiam  Verbi 
incarnali  ejusque  sapientia  dicla  ,  dogmat.i 
ac  consilia  practica,  et  ad  mores  conformandos 
apposila  cnarrat.  Lucas  ergo,  siLatiniunctymon 
usumque  scrulcris,  esl  clephas  :  si  Hebraeum. 
Lucas  est  doctor,  qui  scienliam  vcl  hislorlain  a 
majoribus  acceplam  poslcris  tradil.  a  rad.  """ 
lcchah,  idest,  doctrina  acccpla  ct  tradita  :  Heln. 
enim  f//e(  in  Graecum  et  Latinum  S.  liquescit, 
uti  ex  Maschiach  fit  Mcssias.  Si  Graecuin  clymon 
speclc,  Lucas  esl  lotor,  scilicet  pcccalorum  ,  a 
Aouw  ,  itl  esl  lavo ,  inquit  Pagnin.  inNomin.  Hebr. 
tpii  et  addit,  Lucas  bcbr.  itlcni  cssc  quotl  Cp*~ 
l& cam  t  id 68t,  ci  resurrectio ,  scilicel  compclit 
oh  labores  et  passiones  :  aut  Lucas  itlem  ess« 
t|iiod  Lucius,  quod  Latinum  est  nomen  a  lucu 
dictiiin,  quasi  hicidus,  quod  etiam  sensit  Orig. 
in  cpislol.  adRoman.  in  finc,  cl  noslcr  Sanchc/ 
hic.  Qoi  enim  a  Gr.Tcis  Lucas  i^o  rm  luws,  id  est . 
a  tucc,  idcm  Lalinis  Lucius  i\  Lucc  pariler  dici 
videtur ;  (|tiin  et  Varro  I.  6.  elcphanlcs  vocat  bo- 
vcs  lucas,  itl  cst  luccnlcs.  Lucas  ergo  videlur 
esse  nomen  etymon  habcns  Grecum  ct  Latinum 


COMMENTAIUA  IN  ACTA 

stjd  terminalionem  Syram,  utpote  inSyria. Prae- 
clareS.  August.  I.  2.  de  Doctr.  ChrJst.  c.  1G.  notat 
iiomiua  peregrina,  ut  licbrwa,  non  parvam  ha- 
bere  vim  atque  adjutorium  ad  solvenda  csnigmata 
5(  ripturm ,  si  qitis  possit  ca  interpretari.  Nani ,  ut 
idem  aitc.  C.  I.  de  Genesi  ad  litter.  imperfecto, 
nomen  appellatur  quasi  notamen,  quod  rem  notct. 
I  ode  infert  Sanchez,  Lucam  fuisse  cognatum 
S.  Pauli:  fuissc  cnim  ipsumLucium,  quem  in- 
ter  cognatos  suos  numerat  Paulus  Rom.  16.  21. 
I.ucaeenim  dedisse  Latinum  nomen  Lucius,  quia 
ad  Ilomanos  scrihebat,  ideoquefortcPaulicomes 
luit  individuus. 

Quinto,  S.  Lucam  martyrio  vita  functum  ,  et 
laureatum  indicatS.  Nazianz.  orat.  1.  in  Julian. 
dum  ait,  iSon  victimas  pro  Christo  ca?sas  es  reveri- 
tus?  non  magnos  pugiles  extimuisli,  Joannem 
illum,  Petrum,  Paulum,  Jacobum,  Steplianttm , 
Lttcam,  Andream  ,  Theclam ,  eos  qui  et  posl  illos, 
i-l  ante  illos  capitis  sui  periculo  veritalem  prolexe- 
rttnl  :  qtti  cum  igni  et  ferro ,  et  belluis  ,  et  tyran- 
nis ,  ct  prxscntibas  malis ,  et  denunciatis ,  alacri 
unimo ,  velutiin  alienis  corporibus ,  imo  quasicor- 
porum  cxpertes  dimicarunt?  Paulinus  Nolanus 
liis  item  versibus  ipsum  nominat  Martyrem  : 

Ilic  pater  Andrcas,  cl  magno  nomine  Lucas 
Marlyr,  cl  illustris  sanguine  Nazarius. 

llursum  Gaudentihus  Episcopus  Brixianus,  qui 
claruit  eodem  quo  Ambrosius  saeculo,  haee  ha- 
het  :  Ilorum  quatuor  habemus  in  pr&senti  reli- 
quias;  quiregnum  Deiet  justitiamprtfdicantes  ab 
incredtdis  et  impiis  occisi ,  Deo  semper  vivere  ope- 
rationum  suarion  virttttibus demonstrantur ,  Joan- 
nes  in   Scbaste  Palaistince ,  Thomas  apud  Indos, 


APOSTOLOnl.U.  Cap.  I. 

Andreas  et  Lttcas  apud  Patras  Acliaite  civitatem 
consummali  rcfcruntur.  Ita  ipse  serm.  in  Dedic. 

Eccles. 

De  eodem  hsec  Nicephorus  1.  2.  cap.  &3.  paucis 
vilamillius  compleclens  :  Lucas  Antiochicc  qua: 
est  in  Caitesyria,  orttts  mcdictts  simttl  et  pictor 
c^rcgitts ,  Tltcbis  ad  Pattlum  venit  :  atqueibi  nun- 
cio  patrio  crrori  rcmisso,  ad  Christttm  accessit , 
pro  corporum  cttratione  animarum  medicus  fac- 
ttts  :  Evangelittm  sutim  Patdo  prxcipiente  scripsit, 
iitque  itidem  Acta  Apostoiorum.  Cum  Paulo  autem 
Iloma;  cum  fuissct ,  in  Graciam  cst  revcrsus ,  plu- 
rimosque  ibi  divina;  doctrinai  et  cognitionis  tuce 
illuslravit ;  et  tandcm  d  divini  verbis  contemptori- 
busex  frucliferm  oleai  arbore stispensus ,quod  aridi 
ligni ,  unde  crux  fteret,  copia  non  esset ,  Deo  spi- 
ritum  commendavit,  cum  octoginta,  ut  dicitur, 
annos  nattts  esset. 

Pergit  deinde  Nicephor.  narrare  miracula  ad 
ejus  sepulchrum  patrari  solita,  deque  Christi, 
Deiparae,  Petri  et  Pauli  imaginibus  ab  eo  pictis. 
Eadem  de  martyrio  in  olea  peracto  habet  Glycas, 
lib.  2>.  Annal.  additqueliquorem  medicumex  re- 
liquiis  scaturire,  eoque  indice  illas  esse  reper- 
tas.  Eamdem  habet  Cedrenus  in  Compend.  Hist. 
Denique  in  Luca  et  per  Lucam  completum  est 
illud  Psaltis  psalm.  18.  5.  Inomnem  terramexivit 
sontts  eorum  ,  et  in  ftnes  orbis  terrx  verba  eorum; 
ut  merito  ei  atlribuas  quod  de  Tboma  Aquinate 
(quem  condiscipuli  ob  juge  silentium,  vocabant 
bovem  mutum)  dixit  Albertus  Magnus;  Bos  Mu- 
tus  talem  vocem  edet,  quem  audiet  totus  orbis. 
Denique  caput  S.  Lucse,  S.  Gregor.  cum  esset 
aprocrisarius  Constantinopoli ,  detulit  Romam, 
ubietiamnuminbasilicaS.  Petrivisiluretcolitur. 


CAPUT  PRIMUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

Duje,  suist  Capitis  partes.  Prior  enarrat  Christi  ascensionem  in  coelum.  Posterior, 
Mathiam  per  sortem  Jud,e  surrogatubi  in  ApostOlatu. 


>rimu3i  quidem  sermonem  feci  de  omnibus ,  6  Theophile,  quae  coepit  Jesus 
rfacere,  et  docere,  2.  usque  in  diem  ,  qua  prsecipiens  Apostolis  per  Spiri— 
tum  sanctum ,  quos  elegit,  assumptus  est:  3.  quibus  et  praebuit  seipsum 
ivivum  post  passionem  suam  in  multis  argumentis  per  dies  quadraginta 
^apparens  eis  ,  et  loquens  de  regno  Dei.  4.  Et  convescens  ,  praecepit  eis  al> 
Hierosolymis  ne  discederent,  sed  expectarent  promissionem  Palris  ,  quam 
^audistis  ( inquit)  per  os  meum  :  5.  quia  Joannes  quidem  baptizavit  aqua  , 
vos  autem  baptizabimini  Spiritu  sancto  non  post  multos  hos  dies.  6.  Igilur  qui  convenerant, 
interrogabant  eum  dicentes :  Domine ,  si  in  temporehoc  restitues  regnum  Israel  ?  7.  Dixit  autem 
eis :  JXon  est  vestrum  nosse  tempora  vel  momenta:  quae  pater  posuit  in  sua  potestate:  8.  sed 
accipietis  virtutem  supervenientis  Spiritus  sancti  in  vos  :  et  eritis  mihi  testes  in  Jerusalem  ,  et  in 
omni  Judaea  ,  et  Samaria  et  usque  ad  ultimum  terrae.  0.  Et  cum  haec  dixisset ,  videntibus  illis  , 
elevatus  est :  et  nubes  suscepit  eum  ab  oculis  eorum.  10.  Cumque  intuerentur  in  ccelum  euntem 
illum  ,  ecce  duo  viri  astiterunt  juxta  illos  in  vestibus  albis ,  qui  et  dixerunt :  'A  .  Viri  Galilaei , 
quid  statis  aspicientes  in  ccelum  ?  hic  Jesus ,  qui  assumptus  est  a  vobis  in  coelum  ,  sic  veniet , 
quemadmodum  vidistis  cum  euntem  in  coelum.  12.  Tunc  reversi  sunt  Hierosolymam ,  a  monte 
tjui  vocatur  Oliveti ,  qui  est  juxta  Jerusalem  ,  sahbati  habens  iter.  13.  Et  cum  introissent  in 
coenaculum ,  ascenderunt  ubi  manebant  Petrus  et  Joannes ,  Jacobus  et  Andraeas,  Philippus  et 
Thomas, Bartholoniaeus  et  Matthaeus,  Jacobus  Alphaei,  et  Simon  Zelotes ,  et  Judas  Jacobi.  1 4.  Hi 


COMMENTAIUA  IN     ACTA  APOSTOLORUM.   Cap.   I.  57 

omnes  erant  pcrseverantes  unanimitcr  in  oratione  cum  mulieribus,  ct  Maria  malrc  Jesu ,  tst 
fralribus  ejus.  15.  In  diehus  illis  exurgcns  Pcfrus  in  mcdio  fratrum  dixit  ( erat  aulcm  turba 
hominum  simul  ,  ferc  centum  viginli  )  1G.  Viri  fratres ,  oportet  impleri  Scripluram  ,  quam 
prsdixitSpiritus  sanctus  per  os  Davidde  Juda  ,  qui  fuitdux  eorum  qui  comprehcnderunt  Jesum  : 
17.  qui  connumcralus  erat  in  nohis,  et  sortitus  est  sortem  ministerii  hujus.  18.  Et  hic  quidem 
possedit  agrum  de  mercede  iniquitatis ,  et  suspensus  crcpuit  medius  :  ct  diffusa  sunt  omnia 
viscera  ejus.  19.  Et  notum  factum  est  omnihus  hahitantihus  Jerusalem  ,  ita  ut  appellaretur  ager 
ille  ,  lingua  eorum ,  Haceldama  ,  hoc  est ,  ager  sanguinis.  20.  Scripjum  est  enim  in  libro 
Psalmorum  ,  Fiat  commoratio  eorum  deserta  :  et  non  sit  qui  hahitet  in  ea :  et  episcopatum  ejus 
accipiat  alter.  21.  Oportet  ergo  ex  liis  viris,  qui  nohiscum  sunt  congregati  in  omni  tempore, 
quo  intravit  et  exivit  inter  nos  Dominus  Jesus ,  22.  incipiens  a  haptismate  Joannis  usque  in  diem 
qua  assumptus  est  a  nohis  ,  testem  resurrectionis  ejus  nohiscum  Geri  unum  ex  istis.  23.  Et 
statuerunt  duos ,  Joseph  qui  vocahatur  Barsahas,  qui  cognominatus  est  Justus  ,  et  Mathiam. 
24.  Et  orantes  dixerunt :  Tii  Domine ,  qui  corda  nosti  omnium  ,  ostende  ,  quem  elegeris  ex  his 
duobus  unum ,  25.  accipere  locum  ministerii  hujus ,  et  apostolatus,  de  quo  praevaricatus  esf 
Judas  ,  ut  ahiret  in  locum  suum.  20.  Et  dcderunt  sortcs  eis  ,  et  cecidit  sors  super  Mathiam  ,  et 
annumeralus  est  cum  undecim  Apostolis. 


1.  PniMiw. ]  Nomen  est,  non  adverbium  : 
graece  enim  cst  tov  irpwTov,  id  est  priorcm,  scilicct 
sermonem  feci.  Ita  S.  Chrysost.  q.  d.  Scopus 
mcus  fuit,  elest,  scribere  historiam  Verbi  in- 
carnati,  puta  Christi  et  christianismi  :  Christi 
hisloriam  scripsi  in  Evangelio,  scilicetejus  in- 
carnationem,  gesta  et  mortem  per  34.  annos 
vitae,  nunc  cjusdcm  prosequor  gcsta  post  mor- 
tein,  scilicet  christianismi  et  Ecclesiae  inslilu- 
tionem,  et  propagationem  usque  ad  prima  vin- 
cula  Pauli,  quse  coniigerunt  viginti  octo  annis 
post  mortem  Christi.  Ergo  Lucas  tam  in  Evan- 
gelio,  quam  in  Actis  hisce  perlexit  historiam 
Christi  et  Ecclesise,  per  primos  ejus  sexaginta 
duos  annos. 

Quidem.]  Gra2Cum/*Ev,id  est,  quidem,  commu- 
niter  post  se  requiritur  *ai  id  est  autcm;  at  non 
sempcr;  subinde  enim  additur  duntaxat  ad 
numerum  et  pondus  narrationis,  praesertim  in 
exordio,  ut  illa  allo  quasi  cothurno  incessum 
ordialur  uli  notant  Lexicographi  ex  Demetrio 
Phalereo.  Utrumque  hic  facit.  Nam  et  hisloriae, 
majestatem  addit,  et  implicite  priorem  poste- 
riori  nectit,  ab  eaque  ad  hanc  transitum  parat 
et  facit.  q.  d.  Priorem  quidem  sermonem  in 
Evangelio  fecit  de  vila  Christi ;  nunc  autem  pos- 
tcrioremet  subalternum  faciam  dc  vita  Aposto- 
lorum  Chrisli. 

Sermonem  feci,  ]  in  Evangelio  a  me  scripto. 
Syrus,  vertit,  tibrum  scripsi ,  ioyos  enim  et  vcr- 
bumet  sermonem,  et  librum  sive  vo/Mm<?/i,utvertit 
Vatabl.  etGagneius,  significat.  Sic  Cicero  lib.  3. 
Offic.  ioyov  cixovoixixbv  vertit,  vocatque  librum 
oeconomicum  Xenophontis. 

NotatS.  Chrys.  modestiam  S.  Lucae,  quod  suum 
Evangelium  non  vocet  Evangelium,  sedsermo- 
ncm  :  Nonenim,  inquit,  dicit,  Prius  Evangclium 
quod  Evangelizavi,  sed  Priorem  quidem  sermoncm 
fcci,  nimirum  Evangclii  pradicationem  magnificen- 
tiusquiddam  esseducens  ,quam  pro  ipsius  dignitate 
autviribus.El  tumcnApostoluseumornatlwctitulo, 
Cujuslaus  cst  in  Evangelio ,  imo  Ecclesia  ,  quae 
sermonem  librumque  ejus  de  Christo  indigitat 
<t  inscribit  Sanctum  Jesu  Christi  Evangelium  sc- 
nindum  Lucam.  Ita  humilcs,  qui  se  suaque  dc- 
primunt,  Christus  et  Ecclesia  exaltant.  Eadem 
modestia  Lucas  in  hisce  Actis,  nullam  opcrum 


suorum  opisque,  quam  insignem  S.  Paulo  praes- 
titit,  facit  mentionem,  sed  sua  omnia  alto  si- 
lenti  premit. 

De  ommbus.  ]  Prrecipuis  scilicet  mysteriis, 
vcl  punciis,  quae  sufficiunt  ad  Christo  fidem 
conciliendam  ,  et  ad  ejus  doctrinamque  vitam- 
queexplicandam.  Nam  qme  de  suscitato  Lazaro, 
de  absoluta  adultera,  de  caeco  illuminato,  de 
aqua  in  vinum  mutata,  etc.  S.  Joannes  in  Evange- 
lio  enarrat,Lucas  tacetet  prseterit:  quinetEvan- 
gelistaB  omnes  simul  juncti  pauca  Christi  gesta 
dictaqueconscripserunt,  plurima  siluerunt:^«rt? 
si  scribantur  per  singula  ,  nec  ipse  mundus  capere 
posset  eos  qui  scribendi  essent  Ubros  ,  aitS.  Joann. 
in  Evang.  c.  21.  25. 

O  Theopiiii.e.  ]  Primo,  S.  Salvianus  epist.  ad 
Salonium,  Thcophilum  verlit  Dei  amorem ,  quasi 
Lucas  hunc  librum  scripserit  ct  dedicarit  amori 
Dei,  qui  eum  impulit  ad  scribendum,  uteum- 
dem  mentibus  lcgentium  imprimeret.  Sic  Timo- 
theus  ,  inquit,  idem  quod  honor  Dei.  Itaque  cum 
lcgis  Timotheum  ad  Ecclcsiam  scripsisse  ,  hoc  in- 
teltigere  debes  ,  pro  honore  Dei  ad  Ecclesiam  scrip- 
lumesse,  imo  potius  ipsum  honorem  Dei  scripta 
misisse  :  quia  recte  ipse  scripsisse  dicitur,  pcr 
quem  factum  esl  ut  scriberetur.  Hoc  ingeniosum 
est,  symbolicum  et  pium ,  et  non  lilerale,  nec 
genuinum.  Theophilus  cnim  et  Timotheus  no- 
mina  concreta  sunt,  non  abstracta,  ac  proindc 
non  Dei  amorem  et  honorem;  sed  Dei  aman 
tcm,  cumque  honorantem  significant.  Illi  ergo, 
non  Deo,  Acta  hoec  inscribit  dicatque  Lucas. 
Unde 

Secundo,  mclius  alii  censent  Theophili  no- 
men  esse  commune  cujusvis  fidclis;  non  pro- 
prium  alicujus.  Ila  Origen.  et  Anibios.  incap.  1. 
Evang.  S.  Luca?,  et  Epiphan.  herm.  51.  Sso^;^ 
cnim  Groecis  idcm  cst  quod  diligcns  Dcum,  ul  ail 
Origcn.  vel  ditcctus  a  Deo,  Deoquc  gratus,  uli 
S.  Ambrosius,  cui  rectc  daturcpilhctum  xpomw, 
idest,  potentissimus.  Amor  cnim  facit  amanlo 
Deum  omnipoicnics ;  tum  quia  amicorum  om- 
nia  sunt  communia ;  tum  quia  fortis  est  ut  mors 
dilectio  ,  dura  sicut  infernus  afmutatio ,  Cant.  S.  6. 
Sic  Theodoretus  Historiam  religiosam  S.  Ana- 
choretarum  inscribit  Philoihcum  (quod  idrerse 
idem  nomeu  est  quod  Thcophilus )   quia  Aiu- 


JS  dOMMENTAWA  IN  ACTCM 

choretrc  fueiunt  Philoilioi,  itl  e»L ainantes Dcum 
t-l  aniali  a  Dco. 

Tcrtio,  TitusBostrenus  in  Lucae  l.censet  liunc 
libruni  ii  Luca  inscribi  certoe  persoiiie,  sed  in- 
certuni  esse  an  ea  noniine  proprio,  an  vero 
conuuunivocata  silThcophilus,  icl  est,  Deiama- 
toretcullor. 

Quarto  et  genuine ,  S.  Chrysost.  Theophylact. 
GCCumeo.  Buthym.  Toletus  et  alii  in  Lucaj  1, 
ac  5.  S.  August.  lih.  l\.  deconsensu  Evang.  c.  /i. 
censenl  Theophyli  nomen  csse  proprium,  non 
commune  (uti  hodie  niulti  nomine  proprio  vo- 
i  antur  Theophyli)  eumque  fuisse  virum  exi- 
lniiuu  etpotenteni  :  hoc  enim  significat  epithe- 
lum  xfxTi$i,  id  est  potentissime ;  Noster  vertit, 
optime,  quod  ci  dai  Lucas  Evang.  c.  1.  v.  3.  olim 
enim  praesides  et  praefecti  vocabantur  y.pa-riqoi , 
id  est  potenlissimi  vel  optimi  :  ut  optime  Felix  , 
Actor.  2/j.  3.  oplimc  Fcste  ,  Aclor.  26.  25.  Quo- 
circa  Thcophyl.  et  Euthym.  censenthunc  Theo- 
phylum  fuisse  senatorem  vel  principem,  OEcu- 
inen.  praesidem  provinciae,  Nicephorl.  3.  c.  25. 
F.piscopum  sextum  Anliochiae.  Sed  epilhetum 
/.-aTi^!  polius  pracsidem,  aut  principem  (huic 
enimdatur)  qtiam  F.piscopum  fuisse  significal; 
nisi  dicas  cx  principecreatum  Episcopum,  uti 
S.  Ludovico  aliisque  contigit.  Porro  dubilal 
S.  August.  an  hic  Theophylus  sit  idem  cum  eo, 
cui  Evangelium  inscripsit  S.  Lucas.  Sed  certum 
videtur  esse  etimdem,  idque  significat  hic  Lu- 
cas  dum  se  ei  posteriorcm  hunc  librum  Acto- 
rum  dicare  scribit,  quia  ei  priorem  Evangelii 
dicarat;  ita  S.  Chrysost.  Theophyl.  OEcum.  To- 
letus  et  alii.  Forle  hic  Theophyhis  fuit  is  Antio- 
chenus  vir  nobilis,  quem  S.  Petrus  convertens  , 
ejus  domum  vertit  in  Ecclesiam,  in  qua  Cathe- 
dram  suam  Antiochenam  collocavit,  uti  harrat 
S.  Clemens  lib.  10.  Rccog.  c.  ult.  ideoque  forle 
hic  omittil  Lucas  litulum  ypdr^i ,  id  est,  oplime , 
quo  eum  compellarat  initio  Evangelii,  quod  is 
magislratu  jam  se  abdicasset,ctmodestiaeChris- 
liaiuc  studio  vitam  privatam  et  silentem  ageret. 
Ita  ccnsct  Baron.  cujus  conjeclura  proba  est, 
quod  scilicet  Lucas  Antiochenus  videatur  ad 
Theophylum  pariler  Antiochenum  quasi  civem 
suum  haec  scripsissc.  Dcnique  quo  Theophylo 
scribit  Lucas  ,  hoc  nobis  scrjptum  cogitemus, 
praesertim  cum  omnes  simus,  vcl  ambiamus 
esse  Theophyli  Deique  cultores.  Addit  Theoph. 
in  c.  1.  Evang.  S.  Lucac,  Theophylum  fuissedis- 
cipulum  et  catechumenum. 

COEPiT  JESUS    FACERE  ET  DOCERE.  ]  JeSUS  est  110- 

mcn  proprium  ,  non  Dei,  sed  hujus  hominis  a 
Filio  Dei  assumpti,  sivc  verbi  incarnati,  sicut 
meum  nonien  proprium  est  Cornelius,  alterius 
Pelrus ,  Paulus,  elc.  Christus  enim  vocalus  est 
Jesus ,  id  est  Salvator,  quia  a  Deo  destinabatur 
orbis  redemptor  et  Salvator,  Matth.  1.  21.  Vide 
dicta  Philip.  2.  10.  Sensus  est.  q.  d.  In  Evange- 
lio  scripsi  Acta  Christi,  orsus  a  primis  ejus  fac- 
lis  el  documenlis,  imo  ab  ejus  infantia,  eaque 
perlexui  usque  ad  ascensum  ejus  in  coelum. 

Moral.  Nola  hic  modum,  sapientiameteffica- 
ciam  Chrisli  in  docendo,  scilicet  prius  fecit, 
deinde  docuit;  prius  docuit  exemplo,  deindc 
yerbo.  Unde  Primo,  nihil  docuit,  quod  prius 
ipse  non  fecerit.  Idem  fecisse  S.  Basilium  docet 
Nazianz.  in  orat.  funebri  ejusdem,  ac  S.  Mala- 
chiam  et  S.  Franciscnm  docent  S.  Bernard.  <t 
S.  Bonavenl.  incorum  Vita.  Principium  ergo  fa- 
cicndi,  cst  via  ei  principium  doccndi.  Secundo, 


APOSTOLORCM.  Cap.  I. 

plura  fecit  quam  docuit.  Nam  per  annos  primos 
triginla  vitaj  su;i;  fuit  in  continua  aclione,  do- 
cuit  vero  tribus  lantuni  ultimis  annis  ejusdein, 
niiniriun  voluit  Christus  docere  tanquam  potes- 
tatemhabens,  ac  darevoci  suce  voccm  virttttis,  ut 
inslrueret  ita  alios  doccre,  ut  etiam  tcipsum  do- 
ceas,  a\lS.  Bernardus  serm.  59.  in  Canlic.  et 
ep.  101.  Aureum  et  regale  cst  documentum  Pa- 
catiin  Panegyr.  Theodosii  hnp.  Exuspcrulliomi- 
ncs  imperala  currectio,  blandissime j ubelur cxcm- 
plo.  Porro  Chrislum  id  fecisse,  per  exempla 
demonstratS.  Chrysost.  Considera,  inquit,  quo 
pacto  Cltrislus  dictis  suis  per  opera  fidcm  concilia- 
rit.  Ad  mansuetudincm  hortatus  .  st  dicens  :  Dis* 
cite  iime  qttod  mitis  sum  ethumilis  corde  :  docuit 
nos  paupertatem;  ct  utrumque  factis  dcmomtravit. 
Siquidem  fdius  hominis ,  inquit,  non  habet  ubi  ca- 
put  suum  reclinet.  liursum  prcecepit  ul  diligeremus 
inimicos.  Exhibuil  hoc  in  cruce  deprecans  pro  cru- 
ciftgentibus.  Dixit ,  Volenti  trahere  injus  ut  tuttc~ 
cam  eripial ,  permitle  ul  et  pallium  auferat.  lpse 
vero  non  vestimenta  tantum ,  sed  sanguinem  quo- 
que  suurn  dedit.  Idem  ut  facerent  et  discipulis 
prcecepit.  Unde  et  Patdus  dixit  :  Sicut  habetis  for- 
mam  ex  nobis.  Nihil  enim  doctore  frigidius ,  qui 
verbis  duntaxat  philosophatur.  Neque  enim  hoc 
doctoris  est,  sed  hislrionis  et  hypocritce.  ldeoque 
A postoli  prius  vitcv  exemplis  docebant ,  deinde  ver- 
bis  :  quin  potius  ne  vcrbis  quidem  erat  opus  ,  cum 
clamarent  opera.  Addit  deinde  :  Nec  aberrarit  d 
vero ,  qui  pctssionem  ejus  actionem  dixerit.  Nam 
patiendo  fecit  ingcns  illud  et  admirandum  optts , 
quo  morlem  dejecit ,  rcliquaque  omnia  peregit. 

2.  Usque  jn  diem,  qua  rR.ECipiENS  (graece  est 
aoristus  e'vT£[>«//.£vo53itlest,  cum  /rrcecepisset :  post 
prreceptionem  enim  assumplus  est;  iia  Syrus  et 
alii.)  Apostolis  per  spiiutum  sanctum,  quos 
Ei.EOiT,  assumptiis  est,]  to  per  Spiritum  sanctum, 
habet  difiicultatem,  quo  enim  refertur  ?  quitl 
significat?  Primo,  Syrus  reftrtad  quos  elegit , 
ut  sit  anastrophe,  hoc  modo  ordinanda  :  Prcc- 
cipiens  Apostolis,  quos  elegit  per  Spiritttm  sanc- 
tttm;  insufilando  enim  eis  Spiritum  sanclum 
dixit,  Accipite Spiritttm  sanctum,  quorum  remise- 
ritis  pcccata,  remittunlur  eis ,  Joannis  20.  22. 
Sed  heec  anastrophe  hiulca  et  duriuscula  est, 
praesertim  qnia  Romani  aliique  codices  rbperSpi- 
ritum  sanctum  per  comma  dirimunt  et  sejungunt 
a  quoselegit. 

Secundo,Idacius  lib.  3.  contra  Varimundum, 
refert  ad  prcedicare,  quotl  ipse  subaudit;  Indie, 
inquit,  qua  Apostolos  etcgit  per  Spiritum  sanctum 
prcedicare  Evangetium.  yetumrbprcedicare  Evan- 
gelium,  non  est  in  texlu,  nec  apud  ullum  Inter- 
prctem. 

Toriio,  S,  Chrysost.  refcrt  ad  verbum,  prcece- 
pil.  q.  d.  Chrisli  praecepta  erant  sancta  et 
spiritualia  ,  non  carnalia  et  terrena  :  quia  omnia 
sua  propcepitex  inslinctu  Spiritus  sancti,  quem 
sibi  habuit  semper  assistentem  et  inhabitan- 
tem,  irno  comitem  et  cooperalorem.  Unde  ait 
Chrislus  :  Verbaqux  loculus  sttm  vobis ,  spiritus 
't  rita  sttnt ,  id  ost/spiritualh,  et  vitalia  sunl 
ox  suggestu  Spirilus  sancti  mananlis,  Joan- 
nis6.  67i. 

Quarto  ,  alii  referunt  ad  -.'oassumptusest.  q.  d. 
Christus  in  coelum  assumptus  est  virlule  Spiritus 
sancli.  Sedtunc  durius  inlerjiciturro  quoselegit, 
Hunc  scnsum  sequebaturNestorius,  ex  eo  con- 
tondens  Christum  non  esse  Deum,  utpote  qui 
alicna  opc,   puta  Spirilus  sancti,  indiguisset- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

\'o rum  Spiritus  sanctus  non  cst  alienus ,  sed  in- 
ijiuus  et  i/touyut  Christo  qua  Deus  est. 

Quinio,  genuine  et  proprie  referas  ad  to  Apos- 
tolis,  ut  corum  sil  titulus  et  aucloramentum  -i 
per  Spiritum  sanctam.  q.  d.  Praecipiens  Apostolis 
qui  a  Christo  vocati,  clediet  designali  adapos- 
tolatum  perinstinclumSpiritus  sancti  paulopost 
ab  eodem  Spirilu  publice  in  Pentecoste  rcipsa 
auctorandi,  et  consecrandi eranl  Aposloli  :  in- 
tclligilur  enim  Graccus  articulus  toi?  nimirum 

(I.  d.  IvTllMpMOf  toIj  uno$6J.ou,  toT;  otit  nvi\>//.u.ro$  'x-jwj  , 

idest,  prwcipiens  Apostolis ,  qui  lales  fulurierant 
per  Spiritum  sanctum.  Est  idiolismus  Graeco- 
rum,  apud  quos  passim  relativum  cum  verbo 
substanlivo  subauditur.  Addit  boc  Lucas,  ut 
auctoritatem  tum  Apostolis,  tum  liisce  eorum 
Actis  conciliet,  utpote  geslis  per  Spirilumsanc- 
tum,  cujus  ipsi  fuerunt  organa. 

Addit  Valabl.  perSpiritum  sanctum,  id  cst,  in- 
quil  dc  Spirilu  sanclo,  UU6  per  Spiritum  Sanc- 
tum  partim  referalur  ad  ™  Apostotis ,  co  scnsu 
qucmjam  dedi,  partim  ad  to  praicipiens  :itaque 
plcnus  crit  sensus.  q.  d.  Cbristus  Apostolisasc 
electis,  et  mox  creandis  auctorandisque  per 
Spiritum  sanctum  praecepit  de  eodem  Spiritu, 
scilicet  expectando,  ut  nimirum  Apostolieum 
ejusque  advcntum,  el  missionera  pcr  orbem  pa- 
tienler  expectarent,  et  ad  cum  quiete  ct  pic  se 
compararent.  Ita  enim  boc  prfeceptum  el  hacc 
verba  explicat,  duni  mox  subdit,  vcrs.  l\.  Pra- 
ccpit  eis  ab  Hicrosolymis  ne  discedcrent ,  sed  expec- 
tarenl  promissionem  Patris ,  quam  audistis  (in- 
quit)  per  os  meum : quia  Joannes  quidem  baptizavit 
aqua,  vos  autem  baptizabimini  Spiritu  sancto  non 
post  multos  hos  dies.  Ecce  hoc  est  to  pracipiens 
Apostolis  per  Spiritum  sanctum,  ctdc  Spiritu  S.  : 
nec  enim  aliud  pr.cceptum  Apostolis  a  Christo 
in  die  ascensionis  datum  legimus.  Idem  conflr- 
mat  Lucas  Evang.  c.  ult.  v.  49.  ubi  Immediate 
aute  ascensum  Christi  in  coelum  praemittit  ejus 
promissum  et  praeceptum  :  Ego,  inquit,  mitto 
promissum  (  Spiritum  sanctum  )  Patris  mei  in 
vos  :  vos  autem  sedete  in  civilate ,  quoadusque  in- 
duamini  virtute  ex  allo.  Nam  illud  praeceptum  : 
liuntcs  docete  omnes  gentes ,  baptizantes  cos  in 
nomine  Patris  ,  etFilii,  et  Spiritus  sancli ,  datuni 
est  Apostolis  non  in  asccnsione,  sed  antcrius  in 
monte  Galiloeae,ublChristuspost  resurrcctionem 
sc  ex  condicto  toti  discipulorum  coetui  redivi- 
vum  ostendit,  ut  palet  Malth.  28.  1G.  Huc  facit 
Glossa,  quae  per  Spiritum  sanctum  explicat, 
propter  Spiritum  sanctiun.  q.  d.  Praecepit  Apos- 
tolis  sedere  in  Jcrusalem  propter  Spiritum  sanc- 
tum,  ut  scilicet  cum  ibidem  descensurum  in 
Penlecoste  reciperent.  Accedit  et  Cajetan.  qui 
per  to  Apostolis  per  Spiritum  sanctum,  putat  un- 
decim  Apostolos  dislingui,  et  secerni  a  Juda. 
Judas  enimfuit  electus  in  apostolatum  aCbristo, 
sed  non  auctoratus  a  Spiritu  sancto  :  unde  eo 
cxcidit  et  periit.  Hinc  patet  Apostolos  fuisse crea- 
turas  Spiritus  sancti,  sicut  Cardinales  creaturae 
sunt  Pontificis.  Spirilus  S.  enim  eis  dcdit  Primo, 
potestatem  praedicandi  Evangelium  exofficio, 
ut  scilicet  id  facerent  quasi  legati  ipsius,  aeque 
acCbristi.  Secundo,  implevit  eos  spiritu  suo, 
puta  mente  et  lingua  ignea,  ut  ingenti  zelo  et 
efficacia  praedicarent,  percellerent  et  converte- 
lentomnes  gentes.  Tertio,  dedit  eis  potestatem 
patrandi  miracula,  uteisquasi  sigillo  Spiritus 
sancti  praedicationem  suam  confirmarent  etob- 
signarent.   Quarto,  astitit,  ct  direxit  eos  per 


APOSTOI.ORtM.  Cap.I  .  SO 

oinnia,  ita  utnon  tam  ipsi  ,  qnam  Spiritus  sanc- 
lus  per  cos  loquiet  agerc  viueretur,  uti  ,<romi- 
serat Christus  :  Son  enimvos  estisqui loquimini, 
sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  toquitur  in  vobii, 
Maltb.  10.  '20. 

Quos  ELKcrr.JGraece  o3,-  l\ai%<xio^  quos  clegcrat, 
scilicel  jam  pridcm ,  multo  ante  ,  nimirum 
Matth.  10.  1.  ct  2.  Hinc  Tcrtull.  1.  dc  Praescripi. 
cap.  20.  sic  legitct  intelligit,  quos  Uiteri  suo  ad- 
tr.gil.  q.  d.  Qtios  Christus  quasi  summus  Ponli- 
fex ,  Legatos  a  latere  misit  pcr  totum  orbem.  Hoc 
est  quod  ait  Paulus.  2.  Corintb.  5.  20.  Pro  Chrislo 
legatione  fungimur,  tanquam  Deo  exlwrtante  pr 
nos. 

Assumptus  est,]  non  ab  angelis,  scd  sua  vii- 
tule  et  a  seipso, puta  ii  sua  diviuitate,  perdotun 
agilitatis  humanitati  beatae  et  gloriosae  a  seindi- 
lam.  Assuinptus  est  ergo  sursum  (boc  enim  sit;- 
nificat  Graecum  «■"■  in  ava/^^&^)  hoc  est,  ascend;t 
in  coelum.  Sic  xjx).u/j.^u,>  £x>toj,  significat  ad  seip- 
sumrcdire,  seipsum  colligere  cx  metu ,  in  lo- 
cum  suum  se  restituere  ,  idque  non  externa ,  scd 
inlernaet  propria  vietvirtute.  Fccit  hoc  Cbris- 
tus  annum  aetatis  agens  34.  uli  habel  verior  et 
communior  Theologorum  et  Chronologorum 
scntenlia.  Scd  cur  tam  cilo  assumptus  esl?  Cur  , 
non  pluribus  annis  suam  praesenliam  terrae,  ct 
bominibus  adeo  desideratam  et  proficuam  exbi- 
buit  :  juxta  id  quod  querilur  Jercmias  c.  14.  8. 
Expeclalio  Israet,  quare  quasi  cotonus  futurus  cs 
in  terra ,  etquasi  viator  dectinans  ad  manendum? 
Quare  futurus  es  velut  vir  vagus?  Resp.  Variae 
suntcausae.  Prima,  quia  Cbristus  venitmaxime, 
ut  sua  morte  nos  redimeret,  et  vitam  suam 
pro  nobis  offcrret.  Decebat  autem  illam  offerri 
comcst  Ilorcntissima,  puta  fiorem  aetatis,qui 
cst  anno  34.  Haec  enim  hostia  fuit  nobilissima 
et  dignissima  Dco,  praesertim  quia  Adam  inca- 
dem  actatc  creatus  ,  illa  abusus  cst  ad  offensam 
Dei,  quam  eadcm  aetatc  et flore  reparare  vcnit 
Chrislus. 

Secunda,  quia  34.  annis  pcrfecitopus  suae  lc- 
gationis,  puta  cvangelizavit.fecit  miracula,  dedlt 
exempla  virlulum  omnium,  obivit  totam  Ju- 
daeam  evangelizando  :  nil  restabat  amplius.  Ipso 
enim  solis  Judaeis  praedicavit,  utpoie  Messias 
ei  promissus  ;  ne  si  ad  Gentes  diverteret,  Judaei 
haberent  ansam  calumniandi,  quod  non  essct 
Messias  eis  promissus,  sed  alius  Gentium. 

Tcrtia,  quia  Christus  paucis  annis  plurimos  et 
perfectissimos  omnium  virtutum  et  ofilciorum 
suorum  edidit  actus,  adeoquc  plures  quam  nos 
centum,  imo  mille  annis  :  consummatus  ergo 
In  brevi,  explevit  tempora  multa. 

Quarta,  quia  corpori  ejus  divino  dcbebatur 
coelum  ,  quasi  proprius  ejus  locus  ,  ubi  ipsum 
angeli  avidc  expectabant  :  ergo  non  decebat 
illud  diutius  quam  necessitas  legationis  requi- 
reret,  in  terra  relinqui ,  ubi  Judaeis  eral  pro- 
brum ,  Gentibus  scandalum  :  praesertim  quia 
diulina  conversatio  minuit  aeslimalionem  ,  et 
parit  contemptum. 

Moral.  ut  doceret  nos  non  desidcrare  longam 
vitam,  sed  anbelare  ad  coelum,  illudque,  Annos 
virlutibus  implc  :  et  illud  Sapient  4.  8.  Senectus 
vencrabitis  non  diuturna,  ncque  annorum  numero 
computala  :  cani  aulem  sunt  sensus  hominis ,  ct 
aitas  senectutis  vita  hnmacutata. 

3.  Quibus  kt.  ]  Haec  rccle  rectuntur  praeceden- 
tibus.  Hisce  enim  explicat  Lucas,  Hauumptia 
cst, modum  scilicetetseriem  ascensionis  Cbrisii, 


40 


COMMENTARIA  IN  AOTA 


rjusquc  disposilionea  praevias,  quibus  nimirnm 
Apostolis  probavit  vere  se  resurrexisse,  eorum- 
que  animoa  sensim  disposuit,  ne  aegre  ferrent 
tsuum  discessum  abitumque  in  coelum. 

Prjbbdit  seipsum  vivum,J  jr«p<«iw,  id  est , 
stilit,  exhibuit,  reprtescntavit  ex  morlc  redivivam, 
scilicet  suscitando,  se,  et  virtule  divinitatis  suce 
resurgendo,  ac  resuscitaius  sislens  se  vivum  , 
spcctandumque  exhibcns  Aposiolis  :  utrumque 
enini  signiflcal  myfpim.  Unde  Franc,  Suarez 
3.  p.  t.  1.  disp.  45.  sect.  2.  cum  D.  Thoma  docet, 
Cbristum  resurrexisse  virtute  divinitatis,  quasi 
causae  primae  et  principalis,  qu;e  post  morteui 
toto  triduo  mansithyposfatice  unita  tam  corpori, 
quam  animae  Christi;  ac  virtuie  animae  quasi 
instrumenti ,  aut  potius  causae  secundae.  Li- 
cet  enim  nostra  resurreclio  futura  sit,  non  ab 
anima  nostra,  sedministerioangelorum;  tamen 
secus  fuit  in  Christo.  Decuit  enim  animam 
Christiper  seresurgere,  ne  videretur  egere  ad 
hoc  ope  angeiorum.  Anima  ergo  Christi  sufTi- 
ciens  erat  principium  ,  sicut  ad  disponendum 
corpus,  ita  etiam  ad  colligendas  partes  quse  dis- 
persae  erant,  imo  extra  sepulchrum,  uti  erant 
sanguis  ,  capilli,  alhsque  humores  in  passione 
sparsim  effusi.  Haec  enim  omnia  Christi  anima 
duxitin  sepulchrum,  faciendo  ui  penetrarenl  la- 
pidem  illud  ohtegentem,  acrursum  insereren- 
tur  corpori :  quod  deindeipsa  adinformationem 
disposuit,  et  organizavit  ad  sui  unionem  ,  ac 
disposito  quasi  sociosuarum  passionum,  et  ins- 
trumento  merilorum,  rursum  sese  inseruit,  il- 
ludque  animavit,  viviiicavit,  beavit et glorifi- 
cavit.  Porro  heec  virlus  connaturalis  est  animas 
Christi  ratione  unionis  hyposlatieae  :quia  ex 
unione  ad  Verbum  hahet  illa  anima  potestalem 
permanentem,  et  per  modum  habitus  ad  effi- 
cienda  hujusmodi  miracula.  Unde  anima  Christi 
hic  sehahet  non  ut  merum  instrumenlum  ,  sed 
instar  causae  secundae,  quae  in  se  vim  agendi 
babet;  lisec  Snarez.  Quocirca  Christi  morientis 
et  resurgentis  hieroglyphicum  est  sol  occidcns 
et  oriens,  cujus  pariter  symholum  est  Phcenix , 
quem  aivem  fixerunt  et  pinxerunt  cum  alis  ex- 
pansis,  ut  iis  solis  radios  adumhrarent.  Porro 
Christo  compclit  ocnigma  Phcenicis  apud  Sym- 
posium  : 

Viia  milu  mors  est,  morior  sicccpero  nasci. 
Sed  prius  est  fatum  ,  l.xl.-e  qnam  lucis  origo. 
Sic  solos  manes  ipsos  raihi  dico  parentes. 

Inmultis  abgumewtis,']  per  multa  argumenta, 
graece  Tfti/Mjp«,id  est,  indicia  signaque  certa, 
induhilata  et  necessaria,  ut  ex  Aristotele  docet 
Quintil.  1.  5.  c.  7.  quibus  Christus  prohavit  suam 
resurrectionem.  Talia  fuerunl  lot  Christi  appa- 
ritiones,  manducationes,  loculiones,  sligmala 
plagarum,  qii3s  osiendit  tangique  voluit  a  Thoma, 
miracula  ,  ut,  quod  clausis  januis,  eas  pene- 
trando,  ad  discipulos  introiret,  et  suhito  cum 
veilet  dispareret:  queeomnia  simul  sumpta  suf- 
licientcr  faciebant  credibilem,  et  credendam 
resurrectionem  Christi  ,  adeoqne  corpus  ejus 
non  tantum  redivivum,  sed  etheatum,  subtile 
et  gloriosum  demonstrabant,  accedentibus  prae- 
serthn  lestimoniis  Angelorum,  et  S.  Scripturae, 
ila  ut  eis  non  possct  suhesse  deceptio  aut  ficlio. 
Loquor  de  demonstratione  et  evidentia  morali, 
nonMathcmatica ;  ila  D.  Thom.  et  Suarez  3.  p. 
q.  55.  art.  6.  Ubi  decet  Chrisinm  se  rt^ivivom 
osto-mlisse  pcr  opera  triplicis  ritae,  scihcel  vc- 


APOSTOLORUM.  Cap.  I. 

getativse,  ddm  cdmeditet  bibit :  scnsitivse,  dum 
OStendebatse  videre,  et  audirc  :  intell(;cliv;e, 
dum  loquebatur,  et  de  Scripturis  dissercbat. 

Pbb  diks  QUADn\ciNTA,]non  continuc,  sed  per 
vices  et  interpolate.  Quaeres,  cur  praecise  tol? 
Uesp.  Prima  causa  est ,  quia  hic  numerus  cst 
perfectus,  etsacer,  creberque  ih  Scriplura  :  sa- 
cratus  enim  cst  jejunio  Mosis,Eliae  et  Christi, 
multisque  aliis. 

Secundaj  quia  in  die  50.  puta  in  Pentecoste , 
missurus  eratecoelo  Spiritum  sanclum  :  dece- 
batergo  ut  quadragesimo  die  eo  ascenderct,  ut 
ctun  Spirilu  sancto  in  coelo  de  descensu  ejus 
ageret  eo  lempore,  quodiscipuli  eo  absenle,  pep 
preces  et  suspiria  ad  Spiritus  sancti  adventum 
se  disponebant. 

Tertia,  ut  quadraginta  horarum  absentiam  it) 
morte  tolidem  diertim  praesentfa  compensaret, 
ait  Glossa.  Morluus  enim  est  Christus  hora  nona 
feriae  sextse  ,  et  resurrexil  in  aurora  diei  Domi- 
nicae  ergo  ii  morle  ejus  usque  ad  resurreclio- 
nem  intercesserunl  horseAO.  quibus  animaejus 
fuit  in  inferno;  corpus  vero  jacuit  in  sepulchro 
dumtaxal  SG.  horis  nam  posttres  horas  a  morle 
sepultus  est.  Ita  habet  sensus  Ecclesiae,  et  docet 
S.  August.  in  Dial.  ad  Orosium  C5.  quaestionem, 
quaesl.  26. 

Quarta,  ul  antitypus  typo  responderet;  scili- 
cet  Christus  Deo,  Petrus  Mosi.  Deus  enim  prae- 
sentem  se  exhibuit  Mosi,  dum  per  quadraginia 
dies  egit  in  Sina,  legemque  ab  eo  excepit  :  de- 
cuit  ergo  ut  Deus  incarnatus,  puta  Christus,  in 
Sion  totidem  diebus  cum  Petro  et  Apostolis, 
quasinovis  etEvangelicis  legislaloribusdegerel, 
eisquelegemEvangelicam  traderet  etcxplicaret. 

Symbolica  causa  cst,  quod  quadragenarius 
numerus  sit  symbolum  peregrinationis  nostru; 
inhoc  mundo.  Unde  quadraginta  annis  peregri- 
nati  sunt  filii  Israel  in  deserto,  tendenles  in  ter- 
ram  ptomissam  :  ita  pariter  Chrislus  quadra- 
ginta  diebus  hic  quasi  peregrinalus  est,  et  iis 
peractis  ascendit  in  ccelum,  ut  pari  modo  do- 
ceret  nos  peregrinari  lota  hac  vita,  et  quasi 
peregrinos  per  saeculum  perlransire,  nec  ulli 
rei  creatae  mentem  afligere,  sed  in  ccelo  con- 
versari,  quoperacto  quadragenario  exilii  noslri, 
pervenluri  sumus.  Hinc  rursum  quadragenarius 
symbolum  est  pcenitenliae,  purificationis  et  je- 
junii,  quo  rilc  consummato  ,  cum  Chrislo  per- 
veniemus  ad  Pascha  coeleste,  et  ad  quinquage- 
simam  jubilei ,  quasi  ad  mercedem  laboris  et 
continentiae.  Unde  S.  Thom.  3.  q.  57.  a.  1.  ad  h. 
Pef  quadraginta  dics ,  inquit,  tempus  praisenlis 
so3cuti,qtio  Christus  in  Ecclesia  convcrsatur,  polest 
intelligi :  quia  homoconstat  ex  qualaor  elementis, 
cl  cruditur  conlra  tr ansgressionem  decalogi. 

Moral.  voluitChrisUisdiscipuios  sensim  ablac- 
tare,  et  abduccre  a  sua  praesentia  corporali,  ne 
percellerentur  si  subito  in  coelum  ascenderet. 
Rursum,  voluit  ostendere  Deus  quanto  ipsc  li- 
beralior  sit  in  consolationibus ,  quam  poenis  er 
desolationihus  irrogandis,  nam  pro  ftO.  horis 
absentiae  Christi  in  morte,  dedit  cliscipulis  qua- 
draginta  dies  pr.xsentiae  ejusdem.  Horam  ergo 
ailliclionis  die  consolationis  pensavit. 

Ubi  Christus  versatus  sit  hisce  quadraginta 
diebus,  curiosum  est  quaererc ,  et  temerarium 
definire.  Probaliter  suspicantur  aliqui  cinii 
egisse  cum  Elia  et  Enocb  in  paradiso  ,  sive  illo 
primigenio  Genes.  2.  8.  sivc  quo  simih  :  tuni 
quia  hic  locus  ct  societasdeccbatcorpus  Christi 


COMMEXTAIWA  IN  ACTA 

Leaium  el  gloriosum  :  tum  quia  id  ttierebalur 
Elias,  qui  ci  astiterat  et  tcsliinonium  perhibue- 
rat  in  transfiguratione  :  tum  quia  id  quasi  jure 
suo  poscebat  Eliae  el  Henoch  translalio,  remora- 
qnc  et  dilatio  beatiludinis  ;  ut  quia  proptcr 
Cliiistum  per  tol  annorum  millia  vivi  remancnl 
in  terris,  nec  ad  cadum,  sicul  coeteri  viri  sancli 
omnes,  transferuntur,  ut  conlemplentur  Deum 
eoque  fruantur,  saltem  viderent  bumanitatcui 
Cbristiredivivam  in  terris  agentem ,  eaque  glo- 
riosa  fruerentur,  alque  ab  ea  acciperent  legatio- 
nem,  qua  fungentur,  et  mandala,  quae  exequen- 
tur  in  finemundi,  cum  redibunt  ut  Cbristi  lidcm 
conlra  Antichristum  propugnent  et  pro  ca  Mar- 
tyres  occumbant;  ita  opinanlurS.  Justinus  Mar- 
tyr  in  quaestionibus  ad  Ortbodoxos,  q.  75.  76. 
et  85.  Irenaeus  1.  5.  c.  5.  Nicepbor.  1.  1.  Hisior. 
<\  31.  8.  Bonavent.  in  Medilat.  cap.  91.  el  9S. 
PavetS.  Thom.  in  3.  dist.  22.  q.  3.  art.  2.  infinc, 
.ubi  opinatur  animas  Patrum  qui  cuin  Chrislo 
rcsurrexerunt,  fuisse  in  paradiso  terrestri ;  nam 
ub'i  hce  fuerunt,  ibi  fuil  et  Christus. 

Loquens  de  uegno  Dei.  ]  Kegnum  Dei  propric 
cst  regnum  coelorum  :  ibi  enim  Deus  per  glo- 
riam  regnat  in  Beatis,  qui  perpotentiam  etpro- 
\iclentiam  regnat  in  toto  orbe.  Ad  boc  regnum 
Deus  creavitet  vocavit  bomines  a  mundi  exor- 
dio  :  hic  enim  est  hominis  finis  et  beatitudo. 
Quocirca  S.  Joannis  Baptistat  concionis  boc 
crat  thema  :  Pccniientiam  agite ,  appropinquavit 
cnim  rcgnum  ccelorum,  Malth.  3.  2.  ldem  deinde 
thema  fuit  Christi  Matth.  k.  17.  et  ejus  jussu 
Apostolorum  omnium  Matth.  10.  7.  Verum  quia 
hoc  regnum  Dei  sese  diffundit,  illudque  Deus 
communicat  Ecclesiae ,  et  iidelihus  ,  Sanctisque 
in  ea  militantibus ,  hinc  et  Ecclesia  militans  vo- 
catur  regnum  Dei,  scilicet  spirituale  :  tum  quia 
in  ea  regnat  Deus  per  fidem  ,  gratiam  ,  cacteras- 
que  virtutes  :  tum  quia  ipsa  est  via,  pars  et  in- 
choatio  Ecclesiae  triumphanlis,  quae  proprie  et 
perfecte  est  regnum  Dei :  nam  ad  eam  tcndit, 
.suosque  fideles  ducit.  Itaque  per  metonymiam 
Ecclesia,  uti  et  praedicatio  Evangelica  ,  fidcsque 
subinde  vocatur  regnam  Dei,  ut  cum  ait  Chris- 
lus  :  Pervenit  in  vos  regnum  Dei ,  id  est,  iidcs 
Evangelica  ,  per  quam  Deus  in  vobis  regnai  , 
quaeque  vos  facit  membra  Ecclesiae  ,  quae  est 
rcgnum  Dei,  utjam  ad  ejus  ditionem  etregnum 
perlineatis.  Sensus  ergo  cst,  q.  d.  Christus 
per  40.  hos  dies  ante  suum  in  coelum  ascensum, 
locutus  eat  Aposlolis  de  regno  Dei,  lum  coclesli , 
puta  de  gloria  et  felicitate  cetcrna  in  Ecclesia 
triumphante  ;  tum  terrestri  quod  ad  coeleste  du- 
cit,  puta  de  Ecclesia  mililanle  :  nimirum  docuit 
Apostolos  quomodo  Ecclesiam  inslituere ,  for- 
mare,  perlicere  dcberent  pcr  pnedicalioncin 
Evangelii  in  totoorbe;  per  varios  Episcoporum, 
Sacerdotum,  Diaconorum,  Subdiaconorum,  cic. 
ordines  ;  per  varios  populi  lidelis  gradus  et  sta- 
tus  ;  per  Sacramenta  ;  pcr  humilitaiem,  patien- 
liam,  charitatem  caeterasque  virtutes.  Quocirca 
Cbrislus  hic  docuit  Apostolos  materias  et  formas, 
ritusque  singulorum  Sacramentorum  et  Ordi- 
r.um,  quasin  Scriptura  nusquam  expressil ;  jc- 
junium  quadragesimale ,  baptismum  parvulo- 
rtim,  Euchaiisliam  non  tantum  csse  Sacramen- 
tum  ,  sed  et  sacrificium  pro  vivis  et  defunclis 
quoiidie  Deo  offercndum,  aliasque  iraditiones 
Apostolicas,  quas  abillo  acceptas  Apostolis  Eo 
clesiae  etpostcris,  ac  posteri  suis  successori))us 
per  manus  continue  per  singula  ssecula  usque 

COIWEI..    A    I.APIDE.      TOM.    X. 


APOSTOLOKUM.  Cap.  1.  61 

a<l  nos  tradidei  uni.  Docuitrursum  Qdeletdefcerr 
continue  luclari  cum  suis  concupisccnliis,  cuui 
niundo  et  diabolo,  ferre  cruccni  ,  multa  pali  ut 
atl  rcgnum  coelorum  perveniant.  Regnum  enim 
ccclorum  vim  patitur ,  et  violenti  rapiunt  ilhul , 
Mattb.  11.  12.  DocuitvirtulesChristianas  oiuik :<■. 
quibus  quasi  viis  ad  cnelum  lendilur.  Docuii 
insianiesipsis  el  Ecclesiae  perseculiones,  BMque 
conlinuas  ,  quas  mox  ii  Christo  passa  est  Ecclc- 
si;i  pcr  trccenios  annosusque  ad  tcmpora  Coiis- 
tantini  Imperaloris,  elc. 

Moral.  docuit  nos  Clirislus  crcbro  loqui  de 
rcgno  coelorum,  eoque  actiones  omnes  nostras 
dirigcre,  ct  in  omni  tribiilationc  cjus  specon>- 
tanlitini  sustcntare,  ac  ad  illutl  aspirare.  Huju> 
cnim  lide  et  spe  Sancti  omncs  tot  hcroica  opena 
palrarunt,  quaa  reccnsct  Apostolus  Hcbr.  11.  tolo 
cap.  Nam,  ut  aitTertull.  lib.  de  licsurrect.  Spes 
Christianorum  cst  resurrectio  mortuorum. 

h.  Et  co>vesce>s.]  Craeci  Codices  bicvariant. 
Nonnulli  legunt  ouvaj>j?i//.-:vo? ,  id  est  conversann 
cum  eis  in  eadem  aula  cl  hospitio;  unde  et  aliqui 
codices  Latinipro  convescens,  lcgunt  convcrsam. 
Vcrum  S.  Chrysost.  Syrus ,  Thcopbyl.  OEcu- 
men.  ct  alii  passim  legunt  5uvk/i?o//cvo5  .  quod 
Tigurina,  Erasm.  ct  Pagnin.  vcrlunt  congregans 
eos  in  idem  loci,  a  voce  kXbi,  sive  kXUc,  quic  conci- 
liumsive  congregationem  significat.  Voluit  enim 
Christus  abiturus  ,  omnes  adesse  ,  ut  omnibu> 
exlremum  vale  diceret,  ullimaque  daretmonila. 
ac  coram  omnibus  ascenderet.  Sed  meliu^ 
S.  Ilieron.  ad  Hedibiam  q.  7.  S.  Chrysost.  Theo- 
phyl.  OEcumen.  vertunt,  convescens,  ut  ouvaiiCe^- 
rat  dicatur  a  salis  communione.  Nam  qui  invi- 
cem  convescuntur,  de  eodem  saleet  salinopai- 
ticipant  :  *;-:  cnim  Craecis  idem  cst  quod  sal  L:i- 
tinis.  Saepeenim  Graecam  aspiralioncm  Latiniiu 
hllcram  S  vertunt,  ut  fcr«p,  super ;  U,  sus;  ty*u; 
serpo;  Zpm>).).ov,  serpillum;  toifi  sytva.  Eodem  Utra 
que  lcctio  t-t  versio  redit.  Nam  qui  in  eodcm 
liospitio  degunt,  eodem  hospitii  pane  et  salc 
vcscuntur.  Hinc  Pyihagoras,  tcste  Laertio  in 
cjus  viia,  censuit  salem  potissimum  in  menso 
apponcndum ,  quod  requilatis  ac  justiliae  nos 
admoncat,  ul  quod  et  servet  tucaturque  quid- 
quid  occuparit,  et  liquidissimis  rebus  aquama- 
rique  fiat.  nursum,  sal  symbolum  est  amicili;c  : 
cpiia  corpora  condit,  ct  diutissime  conservat , 
hinc  sal  fcederis  nuncupatur  Lcvit.  2.  13.  Quart 
hospitibus  anle  alios  cibos  apponi  solitum,  quo 
amiciti;e  firnhtas  ac  perpetuitas  .significettii-. 
Cnde  nonnulli  ominosum  habent,  si  sal  in  mcn- 
sam  profnndi  coniigerit.  Inde  adagium  :  Kon 
oporlct  transgredi  salcm  ct  mcnsam,  id  est,  jus 
anhcitiae.  Sicut  enim  sal  ex  mullis  aquis,  et  fu- 
silibus  in  unum  qnoddam  et  solidum  coit,  ita  c\ 
divcrsoconvenientesin  unum  animi  coalescunt. 
liupie  illud  Platonis  (imo  S.  Lutce)  ,'ftbf  f>nr, , 
inquit  Pierius  Hierog.  1.  13.  'c.  10.  quocirc;i 
Orig.  inMatth.  cap.  27.  agens  de  Juda  prodilorc. 
flequesatis  cjusdcm,  ail,  neque  mcnsa,  neque  pa- 
nis  communicati  memor  fuit. 

lnsupcr  to  uvaiiiouEvo;  notat  frugalitatcm  vr- 
terum,  quodpani  non  aliud  obsonium  adderent. 
quam  sal,  sicuti  potus  eis  crnt  aqim.  Hinc  ilhul 
Diogenis,  qui  vocatus  a  Cralere  ad  hospiliuni 
rcspondit.  se  matte  jttkentS  mtem  lingrre,  qutim 
atiii opiparis  vesci  cpulis.  Et  illud  Horalii. 

Cum  salc  panis 
Lalranlem  stoniaclmm  Lcnelcnict. 

G 


/.2  COMMENTARIA  IN  ACTA 

Idctt)  alibi  Tigellium  cantorem  iia  loqucntcm 
inducit  : 

Sit  milii  monsa  tripcs ,  ct  concliasalis  puri. 

Lodein  spectal  quod  Ciccro  libr.  de  Amicilia  , 
inultos  cuin  co  prius  salis  modios  suniendos 
pr.TCipit ,  cum  (|uo  ainicitiam  inirc  cogitas. 
1'linius  1.  31.  c.  7.  ex  Varronc,  sale  pulinentarii 
\  ice  usos  velcrcs,  illosquc  salem  cum  paue  esi- 
tasse  testatur.  Hinc  Homerus  salein  vocat  divi- 
num,  el  Plalo,  sacrosanctum, ,  de  quo  vide  Plu- 
tarch.  in  Sympos.  decad.  5.  Hinc  et  Apostolos 
sanxisse,  ut  Clirisliani  feria  quarta  et  sabbato 
non  nisi  pane,  sale  et  aqua  vescerenlur;  scribit 
Epiphan.  1.  5.  tom.  1.  haeresi  75.  imo  S.  Nazianz. 
perpetimsenonaliud,  quamhaec  tria  sumpsisse, 
lestatur  Carmine9.  dum  ita  canit: 

Brevisquo  voluptas 
.Erumnas  multas  comitcs  habet.  At  milii  cordi 
Est  panis  rigidus,  milii  grata  obsonia  praebet 
Sal  purum  ;  simplex  nulloque  instructa  Iaborc 
Mensa,  dein  laticcs  mihi  sobria  pocula  fundunt. 
Ha;  milii  divitioesumma;,  Chrislusque  salutis 
Auctor. 

lisdem  victitasse  Anachoretas  et  Coenobitas 
priscos,  palet  ex  Vitis  Patrum. 

Porro  significat  Lucas  bic,  et  Evangel.  c.  24. 
US.  Cbristutn  pauloaute  ascensionemcomedisse 
et  prandissecum  Apostolis,  idque  docet  S.  Hie- 
ron.  loco  jam  citato,  et  S.  Aug.  tract.  pcnult.  in 
Joannem. 

Causae  fuerunt.  Prima  ,  ne  ipsum  spectrum  el 
phuntasma  putarent,  ait  S.  Cbrysost.  Secunda,  ut 
abiturus  insignis  dignalionis,  amiciliae,  humi- 
lilatis  etcharitatis  (perinde  ac  fecerat  iq  ultima 
coena  iturus  ad  mortem)  exemplum  eis  daret, 
et  aculeum  ad  imitandum  et  redamandum  infi- 
geret.  Quis  enim  non  miretur  Christum,  non 
jam  mortalem  et  passibilem,  sed  immortalem  et 
gloriosum,  qui  cibo  angelorum,  imo  Dei  ipsius 
vescitur,  ad  rudium  el  paupertim  Apostolorum 
mensam,  escam,  et  salinum  vile  et  luteum  se 
demittere,  eis  assidere,  cum  eis  convivari,  ea- 
dem  esca  et  sale  vesci,  quasi  socium  cum  so- 
ciis,  amicum  cum  amicis?  Ex  adverso  Luthe- 
rus  non  Apostolicus,  sed  Apostaticus  et  fanati- 
<us  ,  ut  sui  cacangelii  auctorem  ostenderet  , 
jactabatsecum  diaholomodium  saliscomedisse. 
Diaholi  ergo  fuit  conviva,  socius ,  Apostolus. 
VidenoslrumSerariumlih.  de  Lutheri  Magistro. 
Tertia  ,  ul  daret  typum ,  et  quasi  praelibationem 
eonvivii  coelestis ,  juxta  illud  :  Ecce  ego  dispono 
vobis ,  etc.  regnurn ,  ut  edatis  et  bibatis  super 
mensam  meam  in  regno  meo ,  Luca?  22.  29.  Unde 
sal  est  symholum  eeternitatis,  aeque  ac  sapien- 
tiae  etdiscretionis  ,  quam  Christo  convescentes 
Apostoliabeoparticiparunt,  ut  fierent  sal  terrae. 
Vide  dicta  Levit.  c.  2.  13. 

Ex  hoc  loco  multi  colligunt,  Christum  paulo 
post  peractum  prandium,  quod  fieri  solet  in  me- 
ndie  ,  plena  luce  et  palam  coram  omnihus  dis- 
cipulis  in  coelum  ascendisse.  Ita  S.  Prosper 
sententia  203.  inter  Senlent.  cx  August.  collec- 
tas,  quae  habentur  in  fine  tom.  3.  S.  Aug.  certo 
tradit  Chrislummeridie  ascendisse.  Quocircain 
multis  locis  pia  est  consuetudo,  ah  hora  meri- 
diei  usque  ad  horam  primam  post  meridiem 
orationi  vacare,  in  memoriam  Dominicae  Ascen- 
s-ionis,  ait  Franc.  Suarez  3.  p.  tom.  i.  disp.  51. 


APOSTOLORUM.  Cap.  I. 

secl.  2.  Nam  stalim  finito  prandio,  quod  factutn 
e.st  llierosolymae  in  cuwiaculo  Sionis  ,  eduxit 
Aposlolos  in  montem  Oliveti  :  in  quo  ilinere  ,  et 
in  congregandis  aliis  discipulis  aliqtiid  leniporis 
iiisiinii)iuiii  c>t  :  niox  iu  monte  Oliveti  valedi- 
ccns  el  henedicens  eis  ascendit.  Causam  dat 
S.  Prosper  ex  S.  Aug.  loco  jamcitato.  Vigor,  ait, 
fidei  Ckrisliance  tribus  temporibus  initiatur ,  ves- 
pt  re ,  mane  et  meridie.  Vcsperc  cnim  Dominus  in 
cince,  mane  in  resurrcctione,  mcridie  in  ascensione. 
Unum  ad  putienliam  occisis,  aliud  ad  vilam  resus- 
cilati,  tertium  pertinet  ad  glorium  majestatis  in 
1'atris  dextcra  considenlis.  Sicut  ergo  in  meridie 
crucitixus  est,  sic  el  merilo  crucis  in  meridie  as- 
cendit,  ut  quo  tempore  se  humiliavit  ad  mortem 
crucis,  eodem  et  ascendensexallaretur  in  coelo. 
Unde  suh  idem  tempus  moriens  Ven.  Beda  se- 
cutus  est  Christum  Dominum  ascendentem  iu 
coelum.  Mortuus  est  enim  V.  Beda  ipso  festo  As- 
censionis  Chrisli,  idquesine  morbo,  cum  inter- 
esset  Vesperis,  canens  Gloria  Patri  et  Filio  et 
Spirituisancto;  anno  Domini  731.  aetalis  59.  Ita 
Auctor  viue  ejus,  et  ex  eo  Baron.  anno  Christi 
jam  dicto. 

Quoeres,  quae,  et  qualis  fuerit  haec  Christi  co- 
mestioin  oreetcorpore  ejus  jam  gloriosoPDico 
Primo.  Auctor  de  Mirabil.  S.  Script.  1.  3.  c.  \k. 
apud  S.  August.  censet  fuisse  comestionem  non 
verain,  sed  apparentem ,  qualis  fuit  Raphaelis 
Tobise  12.  19.  dicentis  :  Videbar  quidem  vobiscum 
manducare  et  bibere,  sed  ego  cibo  invisibili,  et  polu 
qui  ab  hominibus  videre  non  polest ,  utor.  Comes- 
lio  enim  est  aclio  vitalis,  qua  scilicet  vi  animae 
cibus  ex  ore  in  stomachum ,  et  memhra  quae 
anima  informat ,  vilaliter  trajicitur,  et  conco- 
quitur.  Raphael  autem  non  infonnahat  corpus 
assumptum  ,  sed  ei  lantum  assistebat  :  unde 
locutio  ejus,  comestio,  perfectio,  etc.  non  erant 
actiones  vitales,  id  est,  factae  vilaliter  ab  anima 
informante  corpus,  sed  extrinsecus  per  corpus, 
et  in  corpore  quasi  organo  exercitae.  Trajiciebat 
ergo  angelus  cibum  ex  ore  in  stomachum  :  sed 
sicut  os  ejus  et  stomachus,  non  erat  verum  et 
humanum  os  et  stomachus;  sic  nec  vera  et 
humana  erat  ejus  comestio.  Verum  secus  fuit 
in  Chrislo  :  Christus  enim  post  resurrectionem 
verum  assumpsit  corpus,  quod  anima  vere  ut 
priusinformabat,  ac  proinde  sicut  vera  elvitalis 
fuit  ejus  locutio,  visio,  auditio,  sic  elcomestio. 
Vitaliter  vi  animae  trajiciebat  cibum  ex  ore  in 
stomachum.  Fuit  ergo  haec  ejus  comcslio  non 
apparens,  sed  realis  et  propria  :  quia  eani 
adhibuitquasi  certum  argumentum  vitae,clcon- 
sequenter  resurreclionissuae;ita  passim  Patres. 

Dico  Secundo,  Hic  autcm  cihus  non  fuit  ii 
Christo  digestus,  et  in  corpus  ejus  conversus , 
uti  vult  Waldensis  et  Durandus  in  3.  disl.  22. 
q.  6.  ad  2.  corpus  enim  gloriosum  ali,  etcrescere 
aut  decrescere  nequit :  est  enim  impassihile  et 
inalterabile.  Nam  utaitS.  Augusl.  episl.  U9.  q.  ftJ 
et  ex  eo  Beda  :  Aliter  aquam  absorbet  terra  si- 
tiens,  atiter  Solis  radius  candens;  illa  indigentia, 
iste  potentia.  Unde  sequitur,  quod  haec  comestio 
non  tam  sitanimee  vegetantis,  utpote  cujus  ac- 
tiones  cessantin  corporeglorioso,  quam  animae 
sentientis  et  loco  motivae.  Est  enim  quasi  appli- 
catio  quaedam  materiai,  in  quam  exerere  possil 
virtutem  suam  facultas  nutriliva,  si  nutrimento 
egeret,  autejus  essetcapax,  uti  est  corpus  mor- 
tale,  non  autem  immortale,  quale  erat  ChristJ. 


commentauia  ln  acta 

Christus  crgo  virtulc  sua  diviua  subilo  hunc  cl- 
buni  consumpsit,  eumque  in  aereiu,  aut  praja- 
cenlcm  materiam  resolvit :  vel  per  dolem  subti- 
litatis  stomachus  Chrisli  penclravit cihum,  itaque 
in  aliuma  cil)0  locum  transivit;  ac  consequcu- 
ler  cibum  u  se  exclusit ,  eumque  in  locum  qucm 
voluittranslulit;  itaSuarezo.  p.  tom.  1.  disp.  Ul. 
scet.  5. 

Objicics  -.crgonon  fuitrealiset  propriaChrisli 
comcstio,  qualis  est  in  nohis,  quiex  ea  vegeta- 
mur  ct  nutrimur.  Resp.  nego  consequcntiam  : 
nam  ad  rationem  vdrw  et  propriic  comestionis 
rcquiritur,  etsufficit,  ut  pcr  vitalcm  actionem 
et  organa  vitae  (puta,  linguam,  dentes,  maxillas, 
fauccs,  clc. )  cibus  ore  sumplus  transmiltalur  iu 
stomachum  i  quod  non  esl  in  angelo  ,  si  cor|>us 
assumat.  Necenim  in  eo  cst  actio  vitae,  sed  lan- 
tum  motio  localis  percorpus,  cui  quasi  auriga 
assistit.  Verum  tamen  est,  in  Christo  non  fuisse 
lam  perfeclam  comeslioncm,  quam  est  in  nohis. 
Iii  nohis  cnim  csl  opus  animae  tam  vegelanlis, 
quamsenlienlis  :  in  Christoscnticntisdumtaxal. 
Media  ergo  fuit  haec  Christi  comestio  inlcr  nos- 
Iram  et  angelorum.  Nostra  enim  est  actio  aniiii;c 
sentientis  et  vcgetantis;  in  Christo  sentientis, 
non  vegctantis  :  in  angelo  nec  vegetantis,  ncc 
sentientis,  scd  loco  moventis,  sivemolum  loca- 
lcm  circa  stomachum  et  corpus  assumptum 
exercentis. 

Pn^CKPIT  KIS  AllHlEROSOIAMIS  NE  PISCEDEIlENT.] 

Qua?res ,  cur  Chrislus  Hicrosolymis,  non  alihi 
miscritSpiritum  sanctum?  Resp.  Prima  causa, 
fuit  quia  in  Jerusalem  fuit  passus,  Jcrusalcm 
enim  clegerat  passioni,  Bethlehem  nativitati, 
ait  S.  Leo  serm.  de  Pass.  Domini  :  quia  gloriain 
suam  abscondere,  et  ignominiam  toti  orbi  os- 
tendere  voluit,  ut  nos  idcm  facere  doceret :  pas- 
sionis  autem  merito  missus  est  Spiritus  sanctus  : 
decebat  enim,  ut  ihi  Christus  passus  eratigno- 
miniam  ,  ihi  subiret  et  gloriam.  Nam  Spiritus 
sanclus  fuil  Christi  gloria,  eumque  in  Judoea  et 
toto  orbe  celebravit,  utnos  doceret  pati  ignomi- 
niam,  spe  certa,  quod  illam  Deus  vcrsurus  sit 
in  gloriam. 

Sccunda,  quia  in  Jerusalem ,  puta  in  monle 
Oliveti,  qui  imminct  Hierosolyinae  ,  in  coelum 
ascendit.  Ibi  ergo  pariler  misil  Spiritum  sanc- 
tum  ,  ut  signilicaretur  ipsum  csse  qui  milteret , 
uti  praedixeratet  promiserat,  non  alium. 

Tertia,  quia  in  Jerusalem  Christus  docuit,  ins- 
tiluit  Apostolos,  fundavitEcclesiam.  lbidcm  ergo 
venit  Spiritus  sanctus,  ut  htec  omnia  confirma- 
ret  et  promoverel. 

Quarla,  ut  Spiritus  sanctus  significaret,  se 
al)olito  Judaismo  (hujus  enim  metropolis  erat 
Jcrusalcm)  institucre  christianismum.  In  Pen- 
tccoste  enim  Apostoli  pleni  Spiritu  sancto  cie- 
pcrunt  legem  novam  promulgarc.  Hoec  auteni 
promulgatio  publice  fieri  debebat  in  Jerusalein, 
ut  omnes  Judsei  eam  possent  audire  el  cognos- 
oere,  indeque disccre  antiqualamcsselegem  ve- 
tcrcni. 

Quinta,  quia  Jerusalem  erat  caput  Synagogre 
ct  populi  (idclis,  uti  jam  est  Roma.  Sicut  ergo 
anima  magis  est,  vigetque  in  capitc  quam  in  cc- 
teris  niembris  :  ila  Spiritus  sanctus  magis  erat 
et  vigebat  Hierosolymaj  (utijamviget  Rom.c, 
dum  dirigit  Ponlilicem,  ct  Cardinales  in  regi- 
nrine  Ecclesirc  ,  dumque  fidelibus  ibidem  tan- 
lum  fervorem.totqtiepietatis  ct  charitatis  opera 
aspirat)  quam  in  aliis  Judaeae  urbibus.  Adde,  in 


APOSTOLORIM.  Cap.   I.  ftj 

Jerusalcm  erat  Sion  et  tcmplum,  in  quo  colitm 
et  praeses  est  Spiritus  sanclus. 

Scxla,  quia  inSion  regnavit  David  et  Salomon. 
quorum  filius  fuit  Christus  eis  promissus.  fli< 
crgo  pariter  in  Sion  rcgnare  dehuit.  ln  Sion  ita- 
que  fundavit  Ecclesiam,  quasi  suum  regnuni. 
Unde  illa  a  Prophetis  vocatur  Sion ,  ut  Isaiae  2. 
V.  3.  DeSionexibit  tex,  et  verbum Dornini  dc  Jertt- 
salem.  Etc.  Gl.l.  Spiritus  Domini  super  me,dlc 
ut  prcedicarem  annum  placabilem  Domiuo ,  ci<  . 
ul  ponerem  lugentibus  Sion,  et  darem  eis  coronam 
pro  cinere  ;  et  seepe  alihi. 

Tropol.  Jerusalcm,  id  est  visio  pacis,  symbo- 
lum  est  aniiuce  jusioc,  qua:  pacemcolit  ctim  Deo, 
secum  et  cum  proxiniis.  Hacc  enim  sedes  ettein- 
pltini  cslSpiritus  sancti,  juxla  illud  :  Factus  esl 
inpacetocusejus,ethabiUiliocjusinSion,Vi,a\,lo.^. 

Alleg.  Jerusalem  lypus  cst  Ecclcsiae,  in  qua 
sola  cst,  et  ostendit  se  Spiritus  sanclus ,  jtrxta 
illud  :  Ubi  sunt  duo,  vel  tres  congregali  in  nomitu. 
meo,  ibi sum inmedio  eoruv.i,  Matth.  18.  20.  Nenio 
ergo  se  separet  ah  Ecclcsia  ,  a  sua  congrega- 
tione,  ordine,  collegio ,  Si  velit  recipere  el  rc- 
linereSpiriuuii  sauctuni.  P.ursum  (pii.«quefide!is, 
Clericus,  Religiosus  frequentet  lempla  coetiis- 
(jiic  puhlicos,  ut  Litanias,  concioncs ,  collatio- 
nes,  etc.  ibi  enim  senlict  loquentem  Spiritum 
sanctum,  ejusque  inspirationes  et  dona  perci- 
pict.  Quocirca  monet  Apostol.  fideles  dicens  : 
Non  deserentes  collectionem  nostram,  Heb.  10.  25. 

Anagog.  Sion  et  Jerusalem  lerrcstris,  typus  cst 
ccelestis,in  tjua  Spiritus  sanclus  suas  opes  et 
glorise  doles  effundit  in  Bealos  ,  qui  ejus  gralice 
ct  donorum  in  terrestri  fuere  parlicipcs  ,  juxla 
illud  Hebr.  12.  22.  Accessislis  adSion  montem  ,  et 
civilatem  Dei  viventis ,  Jerusalem  coclestem,  <t 
muttorum  millium  angelorum  frequentiam,  et  Ec- 
clesiam  primitivorum ,  qui  conscripti  sunt  in  ccclis 
etjudicem  omnium  Deum,  et  spiritusjustorum  per- 
fectorum,  ct  teslamenti  novi  mediatorem  Jcsum, 
et  sanguinis  aspersionem  melius  loquentem  quam 
Abcl.  Videte  nerecusetis  loquentem. 

Ser  expectarent.J  Primo,  ad  acucndum  incis 
(lcsidcrium  Spiritus  sancti,  oportcbat  cnim  illos 
desidcrio  promissi  teneri ,  alque  ita  donum  acci- 
pcrc ,  ait  S.  Chrys.  Secundo,  oportebat  in  ccclo 
comparcre  naturam  noslram,  et  perfectam  recon- 
ciliationem  fwri,  ac  tum  venire  Spirilum,  quo  me- 
rum  purumque gaudium  fieret.  Tertio,  quia  noluil 
Christus  discipulos  ante  Spirilus  sancti  adventuin 
tanquam  incrmes ,  et  sicut  absquc  auriga  equos 
prodire  in  publicum ,  ait  idcm  Chrysosl.  Succu- 
buisscnt  enim  lahoribus,  tentationibus  ,  pefSe- 
cutionibus,  philosophis,  tyrannis,  nisi  Spiritus 
sanctus  eos  arniasset,  et  inviclos,  inio  omnium 
victores,  effecisset.  Hinc  cxplicans  hoc  Christi 
praeceptum  Lucas  Evang.  1h.  69.  Vos  autcm  se- 
dete ,  inquit,  in  civilalc,  quoadttstptc  indttamini 
virtute  ex  aito.  Moral.  non  incogitantihus ,  lor- 
penlihus  et  dormicntibus,  sed  expcctantihus , 
orantibus  et  vigilanlibus  Spiritus  sanctus  cjus- 
que  dona  ohvcniunt. 

PnoMissiOEM  1'ahus.  ]  Est  metonymia  :  poni- 
tur  actus  proohjccto,  puta  promissio  pro  pro- 
misso,  vcl  re  promissa.  Promissio  ergo  est  Spi- 
ritus  sanctus  promissus,  luni  a  Christo,  tum  a 
Palrc;  modestia?  tamen  causa  vocat  cum  proniis- 
sionem,  non  suam,  scdPatris,  sicut  et  in  Evan- 
gcl.  apud  S.  Joanncm  ,  vocat  cum  donum,  non 
suuni,  sedPalris  :  quia  scilicet  Patcr  est  |>rimus 
fons,  et  origo  SS.  Trinilatis.  Ab  eo  cnim  haurit 


kU  COMMENTAMA  IN  ACTA 

Filiufi  suam  deiiatem,  otconseipientcr  vim  ipi- 
randi,  ut  scilicetcum  Palre  spiret  et  producat 
Spiritum  sanctum.  Ilujus  modestice  lestes  sunt 
lii  sermones  Cliristi  :  Ego  rogabo  Patr.era ,  tt 

alium  Paraclitum  dabit  vobis  ,  Joann.  1U.  16. 
i|.  il.  Bgo  fui  prior  paraclitus,  ii  Patre  ad  vos  do- 
ccndos  et  redimendos  missus:  docui,  redemi 
\os  :  peracta  ergo  mea  legatione  in  coelum  re- 
deo  :  orabo  Patrem,  ct  impetrabo  ,  ut  niei  loco 
alium  Paruclitum  mittat  vobis,  puta  Spiritum 
sanctum  qui  ea  guae  ego  docui  illustret  et  per- 
(iciat,  juxta  illud  v.  26.  Paraclitus  autem  Spiritus 
sanctus,  quem  mittet  Patcr  in  nomine  meo,  ille  vos 
docebit  omnia,etsuggeret  vobis  omnia  qucecumque 
dixero  vobis. 

Nota.  Spiritus  sanctus  est  donum,  et  dos  pro- 
pria  novi  Testamenti,  pula  legis  Cbristianae  ,  et 
gratiae  Chrisli :  illius  enim  est  pignus  et  promis- 
Mim  :  illo  proinde  caruil  vetus  testamentum, 
pula  lex  Mosis,  Synagoga  et  Judaei,  utpote  duri, 
lerrestres  et  carnales  :  si  qui  vero  illum  babue- 
runl,  ut  Elias,  Moses,  David ,  illi  filii  fuere  novi 
teslamcnli  potius  quam  veteris.  Hincillud  prae- 
dixerunt,  et  promiserunt  Prophetoe,  ut  Ezechiel 
c.  30.  Dabo  vobis  cor  novum,  et  Spiritum  novum 
ponam  in  medio  vestri,  el  auferam  cor  lapideum  de 
carne  vestra,  ct  dabo  vobis  cor  carneum.  Et  Spiri- 
tum  meum  ponam  in  medio  vestri  :  el  faciam  utin 
pncccptis  meis  ambulelis.  EtJerem.  cap.  31.  33. 
tloc  erit  pactum  quod  fcriam  cum  domo  Israel post 
dies  illos,  dicit  Dominus  :  Dabo  iegem  meam  in 
visceribus  eorum,  et  in  c  rde  eorum  scribam  eam, 
et  ero  eis  in  Deum ,  et  ipsi  erunt  mihi  in  populum. 
Et  non  docebit  ultra  vir  proximum  suum  ,  et  vir 
frutrem  suum,  dicens  :  Cognosce  Dominum  :  om- 
nes  enim  cognoscent  me  d  minimoeorum  usque  ad 
maximum.  Joel.  c.  2.  28.  Effundam  Spiritum 
meum  super  omnem  carnem,  el  prophetabunt  filii 
vestri,  de  quo  cap.  2. 

5.    QUIA  JOANNES  QUIDEM  BAPTIZAVIT    AQUA]Ju- 

daeos  quoslibet,  imo  et  Apostolos  antequam  a 
Cbristo  vocarentur,  ait  S.  Chrysost.  Euthym.  et 
Tertull.  lib.  de  naptismo  c.  12.  (etsi  id  negare 
videatur  ncda)  praesertim  Andream  ejusque  so- 
cios,  qui  erant  discipuli  Joannis. 

VOS AUTEM   BAPTIZABIMINI  SPIRITU    SANCTO,  ]  SCi- 

licet  in  haptismo  Christi.  Hunc  enim  opponit 
haptismo  Joannis  ,  inquit  S.  Chrys.  Theophyl. 
ct  Euthym.  in  Joannis  c.  3.  qui  consequenter 
censet  Apostolos  Christo  moriente,  resurgente 
el  ascendente  necdum  baplismo  Christi  baptiza- 
tos,  et  per  aquam  lustratos  fuisse.  Acceduntad 
hanc  sententiam  alii,  qui  opinantur  Baptismum 
Christi  non  ante,  sed  post  mortem  et  resurrec- 
tionem  ab  eo  inslitutum  fuisse,  Mattb.  28.  v.  19. 
cum  dixit :  Euntes  doccte omnes  genles,  baptizan- 
tes  eos  in  nomine  Patris,  et  Fiiii,  et  Spiritus  sancli. 
Ita  opinatur  Tertull.  lib.  de  Baptism.  c.  11. 
S.  Hier.  Dial.  contra  Lucifer.  Clirys.  hom.  28.  in 
Joannem,  et  ohiterS.  Thom.  3.  p.  q.  73.  art.  5. 
ad  k.  Verum  jam  diu  ante  institutum  fuissebap- 
lismum  u  Cbristo  patet  Joannis  3.  3.  esto  pro- 
mulgatus  fuerit  post  Christi  ascensum  in  Penle- 
coste,  tumque  omnes  obligare  coeperit,  ut  patet 
Actor.  2.  v.  38.  Ila  censent  passim  Interpretes, 
et  Doctores  cum  D.  Thoma  3.  p.  q.  66.  art.  2. 
ubi  id  tractat  ex  professo.  Unde  et  Apostolos 
Christi,  aeque  ac  Joannem  Baptistam,  in  aqua 
baptizasse,  utique  baptismo  non  Joannis,  sed 
t.bristi ,  ideoque  ortam  esse  contentionem  inter 
discipulos  de  haptismo  Joannis  et  Christi,  legi- 


APOSTOLOMJM.  Cap.  I. 

nius  JounnisA.  ib.  QuocircaS.  Evodius  succcs- 
sorS.  Petri  in  Calhcdra  Antioch.  cpist.  quaeins- 
Cribitur  rtpfis,  idcst  lumcn,  asscrit  Christum  suis 
inanibus  baptizassc  ex  mulicribus  solam  Virgi- 
ncm,  cx  viris  solum  Petrum  :  Pelrum  autem 
baptizassc  Andrcam,  Jacobum  el  Joannem  ;  el 
hos  tres  baplizasse  reliquos  Apostolos. 

Dico  crgo  ad  litterain ,  baptismum  Spiritus 
sancli  vocari  hic  elTusionem  Spiritus  sancti  in 
Pentecoste,  qua  copiose  instar  aquae  in  Aposto- 
los  cffusus  esl,  eosque  in  seipso  quasi  mersitet 
absorpsil.  Baptisinus  igitur  significat  copiam 
cbaiisinatum,  quam  receperunt  ApostoliinPen- 
tecosle,  adeo  ut  co  non  tingi ,  non  imbui,  sed 
profundi  ,  rcpleri  et  incbriari  viderentur  :  Ut 
enim  is  qui  aqua  mergilur  et  baplizalur,  undique 
ab  aquis  circumdalur,  sic  et  illi  dSpiritubaptizali 
sunt  perfecti ,  ait  Cyrill.  catechesi  17.  Opponit 
itaque  Chrislus  mysticum  suum  baptismum  ef- 
fusionis  Spiritus  sancti,  litterali  baptismo  Joan- 
nis  haptistae,  in  eo,  quod  ille  dumtaxal  datus 
sit  in  aqua,  nec  contulerit  rcmissionem  pecca- 
lorum,  gratiam  aut  justitiam,  sed  ad  eam  in 
baptismo  Cbristi  rccipiendam  disposuerit;  in- 
ducendo  homines  et  voce  et  gestu  ad  pceniten- 
tiam  et  lacrymas,  uti  docet  S.  August.  in  c.  1. 
S.  Joannis  tract.  5.  et  alii  passim  :  Christi  vero 
baptismus  mysticus  dandus  sit  in  Spiritu  sancto, 
ostendenle  se  non  in  aqua  frigida  ,  sed  in  igne 
ardenli  :  quia  daturus  erat  in  Penlecoste  Apos- 
tolis  cor  igneum  et  linguas  igneas.  q.  d.  Joan- 
nes  haptizavit  in  aqua  dumtaxat,  at  ego  non  tan- 
tum  in  aqua,  sed  et  in  Spiritu  sancto  baptizo. 
Nam  brevi  mitiam  in  vosSpiritum  sanctum,qui 
sno  spirilu  et  sanctitale  ila  vos  opplebit,  ac  si  in 
eo  toli  baptizaremini,  et  mergeremini;  ut  dein- 
ceps  vos  etiam  alios  possitis  baptizare  in  aqua  et 
Spiritu  sanclo.  Ita  factum  est.  Nam  Aposlolis 
baplizantibus  descendebat  Spiritus  sanctus  in 
fideles,  non  tantum  invisibiliter,  sedet  visibili- 
ter  in  specieignis,  etc.  uti  primiius  in  ipsosmet 
descenderal  in  Penltcosie ;  ita  S.  Cbrysost.  OEcu- 
men.  Beda,  Lyran.  et  alii.  Porro  missionemSpi- 
ritus  sancli  Christus  vocat  baptismum ;  quia  bap- 
lismus  significat,  Primo,  purgationem  pecca- 
lorumet  affeclionum,  quam  Apostolis  contulit, 
et  in  dies  confert  Spiritus  sanctus.  Sicut  cnim 
aqua  in  baplismo  corpus  langens  cor  abluit ,  ut 
aitS.  August.  omneque  peccatum  ab  eo  exter- 
git,  ita  Spiritus  sanclus  in  Pentecoste  cor  men- 
temque  Apostolorum  ab  omni  peccato  ,  vitio  et 
cupiditate  terrena  abluitet  expurgavit. 

Secundo,  vox baplismus  significat  plenam  sanc- 
tificationem.  Sicut  enim  baptismus  animac  a 
peccatis  expurgatie  inserit  fidem,  spem,  chari- 
tatem  et  sanctitatem  :  ita  Spiritus  sanclus  in 
Pentecoste  indidit  Apostolis  omnem  gratiam, 
virtutem  et  sanctimoniam,  idque  in  gradu  per- 
fecto  et  heroico. 

Tertio,eadem  vox  significat  plenitudinem  et 
abundantiam  charismalum.  Sicut  enim  corpus 
in  baptismo  aqua  circumdatur  et  obruitur  :  ita 
Apostoli  Spiritu  sancto  ejusque  donis  quasi  cir- 
cumdati  et  obruti  fuere. 

Quarto,  significal  ardorem  et  zelum.  Hic  enim 
eorum  baptismus  fuii  igneus,  non  aqueus  :  Spi- 
ritus  sanctus  enim  in  specie  ignis  eis  insidens 
ignivit  corda  eorum.  Hocestquod  ipseS.  Joan- 
nes  Baptista  Judaeis ,  eum  interrogantibus  de 
suo  baptismo ,  respondit  :  Ego  quidem  baptizo 
vos  in  aqua  in  pcenitentiam,  qui  autem  post  me  ven- 


COMMLMAniA  1N  ACTA 

ttira»  cxt ,  fortior  me  cst ,  ctijus  non  smn  dignus 
catceamenta  portare :  ipse  vosbaptizabit  in  Spirttu 
sancto  et  igni.  Matth.  3.  11. 

Uinc  Theologi  triplicem  dislingimnt  bnptis- 
imim,  lluminis,  fiaminis,el  sanguinis.  1  liimi- 
nis,  est  communis,  qui  iil  pcr  aquain.  Sangui- 
nis ,  cst  marlyrium  :  hoc  cnini  expiat  omne 
peccalum,  aeque  achaptismus.  Flaniinis,  csthic 
Apostolorum,  ct  etiam  eorum  qui  contriii  desi- 
derantSacramentum  haptismi,  scd  oh  defectum 
aquffi,  aut  ministri  illud  suscipere  nequeunt.  Hi 
riiim  justificantur  sua  contrilionc  cuni  voto 
baplismi,  quod  aspirat  eis  ilamen,  idest,  Spiri- 
tiis  sanclus.  Denique  hic  haplismus  maximum 
fuit  innovali  mundi  miraculum.  Quocirca  vere 
S,  Chrysost.  in  Gentiles,  qui  negabant  Apostolo- 
rum  miracula  :  lloc  ipsum,  inquit,  maximum 
rst  miracutum,  est  miraculum  absque  miraculis 
orbem  terrarum  accurrere,  a  duodecim  pauperibus 
ct  iltileralis  hominibus  attractum. 

Nonfostmultoshos  dies.]  Puta  decimo  abhinc 
die  in  Pentecostc,  sed  noluit  Christus  certum 
diem  eis  indicare ,  ut  superessenl  vigitantes ,  ait 
S.  Chrys. ,  ac  sollicitius  promissum  expectarent  , 
non  enim  datur,  non  datur  inquam  gralia,  nisi  vi- 
(rilanti.  Annon  vides  quid  dicat  Elias  discipulo?  Si 
videris  me  cum  abripiar,  sic  erit  tibi,  hocest,  con- 
tinget  tibiquod  postulas ,  puta  spiritus  meus  du- 
plex,  U.  Reg.  2.  Sic  et  Pauto  non  statim  data  est 
gratla  ,  sed  triduum  intercessit ,  quo  fuit  cacus  , 
utHttc  interim  metu  purgatur  ac praparatur.  ISam 
sicut  qui  purpuram  tingunt,  prius  aliis  quibttsdam 
coloribus  praparant  id  quod  tincturam  accipiet, 
ne  flos  dilutus  et  evanidus  fiat :  sic  et  hic  prius 
animi  sollicitudinem  Deus  pr&parat,  ac  deinde  in- 
fttndit  gratiam.  Eamdem  ob  causam  nec  Spiritum 
Uicomisit ,  sed  in  die  quinquagesimo. 

6.  Igitur  qui  conveneiwnt.  ]  Non  soli  Apostoli , 
sed  et  alii  discipuli ,  coram  quibus  Christus  as- 
cendit.  Simut  coeunt ,  aitS.  Chrysost. ,  ut  pudore 
qttodam,  ac  reverentiamultiludinis,  quod  scire  de- 
aiderant ,  extorqueant.  Vox  igitur,  innuit,  quod 
Apostoli  putarint  Christum  quasi  Messiam,  jam 
postresurrectionem  suam  restituturum  regnum 
Israel  jampridem  collapsum,  ideoque  missurum 
Spiritum  sanctum,  ut  id  restituat,  hancqueesse 
promissionem  Palris  per  Prophetas.  Amos  enim 
cap.  9.  11.  sic  vaticinatur  :  In  die  illa  suscitabo 
tabernacutum  David  qttod  cecidit,  et  reaediftcabo 
aperturas  murorumejus,  etc.  El  Osee  cap.  lfl.  6. 
Ero  quasi  ros  Israel,  germinabit  sicut  litium,  et 
crumpet  radix  ejus  ut  Libani.  Et  Joel.  cap.  3.  20. 
Jud&a  in  ceternum  habitabitur,  et  Jerusalem  in 
generationem  et  generationem ,  etc.  et  Dominus 
commorabitur  in  Sion.  Et  Abdias  v.  17.  In  monte 
Sion  erit  satvatio,  et  erit  sanctus  :  et  possidebit  do- 
mtts  Jacob  eos  quisepossederant.  Denique  Gabriel 
Archangclus  nuntians  Chrisli  ortum  Virgini  Dei- 
para?,  Dabit,  inquit,  illi Dominus  Deussedem  Da- 
vid  patris  ejus,  et  regnabit  in  domo  Jacob  in  aler- 
num,  Lucnc  1.  32. 

Si,  idest,  an,  num,  utvertitPagnin.  Tigurina, 
etalii,  wtemporehoc  tuae  resurreclionis,  gloriae 
cttriumphi,  restitues,  graece  anoxxStsivtt ,  id 
est,  restituis  in  praesenli  regnum  Israel.]  Graece 
•  v  i*part\  ,  id  est,  Israeli.  q.  d.  Israel  jam  per- 
didit  regnum,  imo  illud  translatum  est  in  He- 
rodem  Idumaeum,  et  alienigenam.  Scimus  ex 
prophctiis  praesertim  Jacobi  Gen.  49.  10.  trans- 
lato  jam  sceptropropediem  Messiam  venturum, 
ul  illud  lsraeli  restiluat  :  ergonc  id  modo  praes- 


APOSTOLORLM.  Cap.  I  ki 

tabis?  Scimus  enim  et  credimus  to  esM  Ifet- 
siain,  id  est,  novum  verumque  David»  ni  Israelis. 
Eiantineo,  quod  putenl  regnuin  MessUe  fore 
tcinporale,  quale  fuit  Davidis  et Salomonis,  non 
s|)iriluale.  Sfd  hic  communis  Judaeoiuin  (uti 
jaui  est  omnium)  fevi  illius  fuit  crror.  Unde 
Joaunes  et  Jacobus  peiicrunt  dextramet  sinis- 
tram  in  regno  Christi,  Matth.  20.  20.  et  duo  dis- 
cipuli  eunlcs  in  Emaus  :  Sperabamus,  inquiunt, 
qttod  ipse  redempturus  esset  Israel,  Lucae  2h.  21. 
(luocirca  Christus  ad  quasstionem  eorum  direc- 
tam  non  dat  solutionem  ,  quiaejus  adhuc  erant 
incapaces  ,  sed  retundens  corum  curiositatem, 
indirecte  ct  taciteeamdem  solvit,  nimirum  ven- 
lurum  Spiritum  sanctum  ,  ut  intrepide  Christi 
regnum  spiritaleperfidem,  inJuda-a  et  Samaria, 
totoque  orbe  propagent.  Spiritalis  enim  Isracl 
estpopulus  fideliset  Christianus,  ad  quem  cai 
nalis  Isracl  aggregabitur  in  fine  mundi,  quando 
regnum  hoc  evadel  gloriosum,  omnesque  Sanc- 
tos  in  anima  et  corpore  beabit  in  aelernum. 

7.  Non  est  vestrum  nosse  tempora  ,]  succes- 
siones,  decreta  et  eventa  temporum. 

velmomenta.  ]  Graece  vm^  ,  id  est,  opportu- 
nitates  temporum;  ita  Pagnin.  el  alii ;  Tigurina  , 
articutos  temporum;  Vatabl.  opportunitales ,  sci- 
licet  rei  gerendae.  Noster  docte  eas  vocatvertit- 
que  momenta  :  quia  momentum  hic  non  signi- 
licat  instans ,  sed  pondus  et  inclinationem 
temporis.  SicCicerol.  5.  deFinibus  ait,  inclina- 
tiones  rcrum  et  momenta  tcmporttm,  et  Horat.  1.  1. 
epist.  6.  certis  momcntis  decedentia  tempora. 
Rursum  Cicero  lib.  6.  epist.  10.  ad  Trebatium  : 
Omnia,  inquit,  momenta  (id  est,  occasiones)  ob- 
servabimus,  neque  ultum  pralermittemus  tui  ju- 
vandi  et  levandi  locum.  Momentum  enim  Gram- 
matici  deducunt  a  moveo;  momentum  enim , 
sive  occasio,  est  quasi  pondus  rem  movens  et 
inclinans  ad  rem  gerendam  :  hinc  vocantur  ju- 
diciorum,  et  rerum  maxiniarum  magna  mo- 
menta,  id  est,  qua3  magnum  pondus  liabent  et 
efiicaciam,  ut  res  huc  illucve  inclinet.  Sic  el  Sa- 
piens  c.  11.  23.  dixit,  momentum  statere ,  graece 
potrii,  id  est,  inctinatio,  motus,  propensio  statera, 
sive  bilancis.  Sic  vulgo  dicimus  :  Favorin  aulis 
magnum  habet  momentum,  parvum  eruditio. 

Moral.  Deus  regnorum  rcrumque  omnium  vi- 
cissitudines,exordia,  mediaetfines  peragitsuis 
momcntis,  et  opportuno  tempore.  Opportnnitas 
enim  rei  gerendae  magnum  affert,  tum  momen- 
tum  et  pondus,  tum  facilitatem  ,  tum  decorem. 
Quod  si  ea  desit,  Deus  procurat  ut  adsit  per  con- 
gruos  providentiae  suae  modos ,  quos  in  thesauris 
sapientiae  suae  recondilos  habet,  quibus  facit  ut 
omnes  rerum  temporumque  successus  invicem 
apposite  nectantur,  acvclut  ansuloe  sibi  inviccm 
inserantur,  utcatenamelegantem  efficiant.  Quo- 
circa  Boetius  1.  U.  de  Consol.  prosa  6.  providen- 
tiam  docet  esse  seriem  caufcarum  rerumque  in 
mente  Dei ,  quae  omnia  suis  nectat  ordinibus  mi- 
ris  arctisque,  sed  arcanis  nobis :  veteres  fatum  ap- 
pellavere.  Stoici  enim  fatum  dixere  esse  pra?ce- 
dentiumcausarum  subsequentiumque  perplexio- 
nem  quamdam,  et  instar  catenae  connexionem. 
Verum  quia  hoc,  utpote  indeclinabile  el  inevita- 
bile,  necessitatem  inferre,  et  libertatem  volun- 
tali  hominiset  angeli  adimere  censuerunt;  hinc 
merilo  impii,  imo  fatui  sunt,  qui  fatum  velfando 
usurpant.  Audi  S.  Aug.  tract.  37.  In  Joannem  :  O 
si  cor  tuttm  non  esset  fatuum,  non  crederes  fatum. 

Ita  Deus  congrue  etopporlunc  fccit ,  ut  regnum 


.,0  COMMENTAMA  IN  ACTA 

ol  Monarchia  Cyri  et  Persaiuin  succederet  Mo- 
narcbireCbaldseovum :  DariodcindeetPersissuc- 
cederet  Alexander  et  Gneei  ;  his  Uomani,  qui 
regnum  lsraet  per  Pompeiuni  pt  Augustum,  in- 
iiudendo  alienigenam  regem  Herodem,  capite 
niinuereul,  et  paulo  posl  ob  caedem  Chrisli  per 
Tilum  et  Yespasianum  delerent :  ut  ila  abolito 
regOO  Israel  el  Judaismo,  succederet  regnum 
Cluisti et cbristianisnius , cui lsrael  aggregabilur 
in  finemundi,  idqueopportuneetcongrue.  Tunc 
euim  mittet  Deus  Henocli,  ex  quo  quasi  patriar- 
clia  prognali  sunt  Israelilae;  elEliani,  qui  fuil 
.ludaeus,  el  Proplieta  celeberrimus  Judaeorum, 
eui  prbinde  Cbi  istum  annuntianli ,  quasi  civi  et 
Prophetae  suo  credent  Judaei,  acque  ac  llenoch, 
utpote  patri  et  patriarchae  suo. 

Idem  exemplo  suo  docet  nos  Dcus,  nimirum 
nt  opportune  omnia  agamus,  et  occasiones  rei 
bene  gerendae  sludiose  captemus,  nec  eflluere 
sinamus.  Nam,  ul  ait  Cato  : 

Fronte  ca[)illata  cst ,  a  tergo  occasio  calva , 

ut,  cum  transierit,  eam  apprehendere  nequeas. 
Kt  Ovid., 

Temporibus  medicina  valet :  data  tempore  prosunt, 
Et  dala  non  apto  tempore  vina  nocent. 

Phocyldis  monitum  fnit  :  Occasioni  obtempera,  ct 
notispirare  contravcntos.  Menandri:  Occasio  legi- 
bus  est  polentior  midto ,  ct  muLlarum  rerum  est 
rausa  :  celerrime  permutat  res ,  et  ipsa  ccLcrrime 
elabitur  et  avolat.  Vegetii  1.  3.  de  Re  milit.  c.  2G. 
Occasio  in  bello  amplius  soletjuvare  quam  virtns. 
Demosthenis  orat.  ad  Leptin.  Parvx  occasioncs 
magnarum  rerum  causcc  existunt.  Alterius :  Occa- 
sio  anima  actionum  est ,  Livii  lib.  2.  decade  3.  Ar- 
matus  intcyitusque  his  neque  occasioni  tuce  desis, 
neque  suatn  occasioncm  liosti  dcs.  Sic  qui  versan- 
tur  cum  puellis,  dant  daemoni  occasionem  ten- 
tandi  se  libidine ;  qui  cumsupcrbis,  de  fastu; 
qui  cum  gulosis,  de  gula;  nam  si  vcl  lilum,  aut 
pilum  illi  concedas,  inde  plectet  libi  funem , 
quem  omni  robore  vix  dirumpes  Antigonus  Pyr- 
rho  ad  bellum  provocanti  respondit :  Suam  mi- 
litiam  non  magis  armorum,quam  temporum  csse  : 
Pyrrho ,  si  illum  vitce  suce  tadium  cepisset,  satis 
mullas  ad  interitum  vias  patere;  ita  Plutarch.  in 
Pyrrho.  Themistoclesadolescentiquioccasionem 
neglexerat :  O  adolescens ,  ait,  sero  quidem  ambo, 
scd  tamen  sapere  ctfpimus.  Ita  Plut.  in  Apopht. 
Scipionis  Africani  dogma  fuit  :  Non  esse  pugnan- 
dum  nisi  aut  invitaret  occasio,  aul  urgeret  ncces- 
citas.  Ita  Plut.  in  cjus  vita.  Quocirca  Gentilium 
prudentia  maximeinopportunitate  captanda  eni- 
itiit.  Egregie  Plinius  1.  15.  c.  2/j.  Morus ,  ait,  no- 
rissimaomnium  germinat ,  et  tamen  parit  inter 
primas  ;  itaqiu  lempus  idoneum  operiuntur  rei  con- 
[icienda? ,  etiamsi  seriuscaperint ,  lamen  maturius 
ronficiunt.  Idem  1.  11.  cap.  6.  et  10.  Aper  peragunl 
opus  suum  non  statis  diebus,  sed  quolies  cccli  com- 
moditas  invitat :  ila  suo  quarque  tcmpore  rapienda 
cst  occusio.  Denique  S.  Chrysost.  lib.  1.  de  Cotn- 
punctione  :  Sicul,  ait,  incorporibus  el  fislutis  ,nisi 
(jids  prius  kumorem  influeniem  sistal,  mali  fonte 
non  obslructo,  incassum  ovtnia  facit  :  itidetn  el 
tios ,  nisi  occasionem  quasi  fontem  tnali  caverimus, 
Porro  idipsum  non  tanlum  in  factis,  sed  ct  in 
verbis  dictisque  locum  habet,  verbum  enim  op- 
portune  prolalum  plus  effieiet,  quam  mille  im- 
portune.  Vere  Sapiens  Proverb.  25. 11.  Malaaurca 
in  lectis  argenleis;  qui  loquitur  verbum  in  lempore 
5«0,Christianus  crgo  h;cc  sibi  adapict ,  el  occa- 


APOSTOLORUM.  Cap.  I. 

sionibus  oinnibus  ad  bcne  agendum  ulatur,  ut 
luera  coelestia  adaugeat,  quae  quotidie  niire  au- 
gere  polest,  si  occasioncs  captet,  uti  eaplatmer- 
cator  occasioncin  ncgotiaudi ,  niilcs  vincendi. 
Post  hoc  enim  breve  lcmpus  el  oecasionem  ,  non 
eril  tempus  nec  occasio  luerandi. 

8.  Sedaccipietis  vihtutem,]  ouva/iiv,  id  vslpoten- 
tiam,robur,viin,efIicacia>n,i\uxlixnlu  fuitin  Apos- 
tolis,  ut  regcs,  tyrannos  ,  Genles  feras  et  barba- 
ras,  lotumque  orbem  subegerinl  Christo;  ciini 
ipsi  essent  pauci,  paupcics,  rudes,  ignobiles. 
Hoc  estquod  ailChristus  Lucaj  2/i.  /j'J.  Kgo  millo 
promissum  Putris  mei  in  vos  :  vos  autetn  sedete  iji 
cioitate,  quoadusque  induamini  virtute  ex  alto, 
Praeclare  S.  Bernard.  ser.  85.  in  Cant.  Opus  vir- 
tute  luibes ,  inquit,  et  non  quacumque,  sed  qua  in- 
duaris  ex  alto.  Ipsa  enim  si  perfecta  sit ,  fucile  sir 
anitnum  victorem  sui  et  sic  invictum  rcddit  ad  om- 
nia.  Est  quippe  vigor  animi  cedere  ncscius  pro 
tuenda  ratione.  Vel  sic  ;  Vigor  animi ,  quod  in  sc 
est,  omnia  ad  rationem  cogens  vel  dirigens,  elc. 
Felix  animaquce  angelis  speclantibus  procbuil  gau- 
dium  pariter  et  miraculum  sui,  ut  audiretde  se  Lo- 
quentes  :  Qua  est  ista  quai  ascendit  de  deserto  dc- 
Liciis  affluens ,  innixa  super  dilect  um  suum  ?  ALioquin 
frustra  nititur ,  si  non  innililur.  El  mox  :  Quidui 
otnnia  possibiiia  sint  innitenti  super  eum  qui  omnia 
potest?  Quantx  fiducicevox  :  Omnia  possum  in  (o 
qui  me  confortat  ?  Nihil  omnipotenliam  Verbi  cla- 
riorem  reddil ,  quam  quod  omnipotentes  fucit  om- 
nes  qui  in  se  sperant.  Et  inferius  :  Ita  Verbo  in- 
nixum ,  et  indutum  virtule  ex  allo ,  nalla  vis,  nuLLu 
fraus ,  nulla  tam  illecebrapoleris  veL  stantem  deji- 
cere,  vei  subjicere  dominantem. 

SuPERVENiENTis.]Gra2ce^c/SovTo;,  in  aoristo,  id 
est,  cum  vel  postquam  supervenerit.  Prius  enirn 
datus  estSpiritus  sanctus  personaliler  Apostolis, 
deindeexistens  ineis,eosque  inhabitans,  suam 
virlutem  et  donain  eostransfudit :  perinde  ac  sol 
poslquam  ortus  est,  suos  radios  in  orbem  dif- 
fundit;  de  quo  plura  cap.  2. 

Spiiutus  sancti.]  Quis,  qualis  et  quanlus  silbic 
Spiritus,  dicam  initio  cap.  2. 

Er  eritis  mihi.  ]  Mifii,  meae  scilicet  incarnatio- 
ni,morti,  redemptioni,  resurrectioni ,  asccn- 
sioni,  caeterisque  mysleriis  quae  bucusque  pc- 
regi.  q.  d.  Docebitis  et  testificabimini  me  essc, 
Fiiium  Dei,  qui  prosalute  bominum  incarnatus 
cl  crucifixus  sum  ,  ac  proinde  me  esse  Salvato- 
rem  mundi,  ideoque  eos  in  me  credere  debere 
ut  salventur,  nec  enim  extra  me  est  salus. 

Testes.  ]  Per  miracula,  per  vitse  sanctimo- 
niam  ,  per  praedicationem,  sapientiam  et  eflica- 
ciam  non  humanam,  sed  divinam.  q.  d.  Vidistis 
6  discipuli,  6  filii  mei ,  vitam  meam,  doctrinani 
audistis,  spectaslis  mea  miracuia,  itinera ,  la- 
bores,  contradictiones,  tormenta,  mortem,  cru- 
cem,  resurrectionem,  mox  spectabitis  meam 
ascensionem  et  missionem  Spiriius  sancli.  Ubi- 
que  vidistis  meum  in  homines  amorem  et  ze •• 
lum,  qui  me  e  coelo  in  terram  et  in  cruceni 
traxit  ;ite,  testificamini,  et  docete  hgec  in  tolo 
mundo,  ut  suam  salutem  amentetcurent,  sicut 
cgo  amavi  et  curavi ,  ut  me  ipsos  amantem  re- 
dament  :  ecce  ascendo,  ut  parem  eis  locum  in 
coelo :  suadete  ergo,  ut  vanas  terra  opes  pompas- 
que  contemnat,  ut  timeant  Dei  judicium  el  ge- 
bennam,  ambiant,  aspirentque  ad  ccelum.  Ecce 
quales  ct  quanti  hi  testes  Christo  fuerunt. 

Videhicdignitatem  Apostolorum  ,  de  qua  pra- 
clare  S.  Chrysost.  boni-  de  S.  Andrca  ,  quae  extat 


C0MMENTAR1A  IN  ACTA 

;,|)iid  Surium  <lie  30.  Novemb.  ISilul  lala  ,  inqnit, 
unquam  fuit ,  qttulc  fuerunt  Apostoli.  IlicumDei 
rrrbi  essent  mitiistri ,  attrccturunl  incurnatum  il- 
lurn,  qul  ul  Dcus  figiiram  non  habet.  Secuti  sunt 
umbulunlem  eum ,  qui  ubique  prccsens  est.  Discu- 
buerunt  una  cum  illo ,  qui  nullo  loco  circumscribi- 
tur.  Ejus  vocem  audiverunt ,  qui  verbo  fecil  omnia. 
Mundum  ipsum  iinguu,  tanquamsagcna  qucvdam 
conciuserunt.  Circumierunt  suis  cursibus  ftnes  or- 
bis  terrurttm.  Errores  ut  zizaniaeradicarunt.  Aras 
ut  spinasquasdatn  amputarunt.  Idola  tanquamfc- 
rus  intcrfecerunl.  Dtemones  ut  Lupos  profugarunt- 
Vxclesiam  ut  gregem  qucmdum  coltegerunt.  Ortho- 
doxo  tanquam  frumcntum  congregarunt.  tlcereses 
ut  paicas  projeccrunt.  Judaismum  tanquam  fcenum 
arefecerunt.  Grcecorum  seclam  tanquam  stiputas 
quasdam  igne  combusserunt.  llumanam  naluram 
cruce  ipsa  tanquam  aratro  quodam  cxcolucrunt,  et 
vcrbum  Dei  ut  semcntem  quumdum  sparserunt.  Ad 
summam ,  omnia  iliorum  facla  lanquam  sidera 
quadam  effutserunt.  Quamobrem  clara  voce  itlis 
dicebat  Dominus  :  Vos  estis  lux  mundi.  Siquidem 
Orientcm  habet  Chrislianus  homo ,  ilium  qui  e  Vir- 
gine  nalus  est  :  diluculum  habet ,  eum  qui  baptis- 
mal!s  parens  fuit  :  splendorem  habet ,  Christi cru- 
cifixi  grcdiam  :  rudios ,  admirabiles  itlas  tinguas  : 
diem,  futurum  illud  sceculum  :  meridiem,  tempus 
(Itto  in  cruce  ipsa  mansit  Dominus  :  occldentem,  se- 
pttlrhri  habitationcm :  vespcram ,  brevem  iilam  mor- 
tem : solis  ftdgorem ,  rcsurreclionem  d  morluis.  Vos 
estis  lux  muncii.  Intuere  astra  hctc  ,  et  illorum 
splcndorcm  obstupesce. 

In  Jkuusalem.  ]ApolIonius,  vetus  Ecclesiasticus 
srriptor,  ail  Euseb.  lib.  5.  Histor.  c.  18.  in  fine, 
Meminit  Thrasece  cujusdam  Martyris ,  quiquasi  ex 
traditione  priorum  se  accepisse  asseruit ,  Salvato- 
rcm  prczcepisse  Apostolissuis ,ne  ante  duodecimum 
annum  ah  Ilierosolymis  discederent.  Sed  boc  cum 
grano  salis  accipiendum  :  satis  enim  conslat  ex 
Actis,obnecemStephani ,  quaepaulopost  Christi 
ascensionem  contigil,  dispersos  fuisse  Aposto- 
los;  ac  eorum  divisionem  per  orbis  provincias 
ante  duodecimum  annum  conligisse,  mulii  His- 
torici  et  Doctores  docent.  Nam.  S.  Jacobum,  qui 
ante  duodecimum  andum  Martyr  occubuit,  in 
Hispanias  profectum,  ibique  evangelizasse  cons- 
tanter  asserunt  Hispan.  Annales  et  continua  tra- 
ditio. 

9.  Et  cum  mjec  uixisset,]  aliaque  quae  recensent 

S.  Lucas,  MattluTtis  et  Marcus  in  fine  Evangelii. 

Verisimile  estChristum  finito  prandio,  Apostolos 

ulio»que  discipulos  prius  convocatos  (quos  120. 

recenset  Lucas  v.  15.  )  e  Jerusalem  per  mediam 

urhem  ,  Judaeis  vi  divina  cohihitis,  stupefactis  et 

attonitis,  eduxissc  in  montem  Oliveti,  ac  ex  iti- 

nere  divertissc  in  adjacentem  Bethaniam,  ul  ait 

LucasEvang.  c.  1l\.  50.  ut  valediceretMagdalenae, 

Marthaeet  Lazaro,  eosque  secum  pariter  eduxis- 

se,  uteis  ascensionis  sune  visionem  et  consola- 

tionem  impertiretur , utpote  sibi  amicissimis ;  ita 

Suarcz  3.  p.  disp.  51.  sect.  2.  Quae  omnia  facile 

horama  prandio  exaclam  significant,  antequam 

Christus  perveniret  in  montem  Oliveti ,  ibique 

suis  valedicens  ascenderet.  Quae  fuerint  collo- 

qtiia  suavissima  et  ullima  Deiparae  Malris  et  Chris- 

ti,  item  amplexus  ejus  et  discipulorum  ,  aliaque 

plura  quae  studio  brevitatis  tacetLucas,  contem- 

plari  possumus,  enarrare  nequimus  ,  S.  August. 

serm.  6.  de  ascens.  qui  est  179.  de  Temp.  ait 

Apostolos  baec  Christo  dixisse,  (intellige  corde 

potiusquamorc)  Domine  quare  nosderetinquis  as- 


APOSTOLOr.rM.  Cap.  I.  67 

cmdens ,  qtti  nos  clegisti  in  ripa  praccdens?  Do- 
vtine  quando  sttmus  verba  ttia  supcr  mel  et  favum 
cminus  prrcepluri ,  et  stilluntis  rorantisque ,  gra- 
tiie  balsumum  de  tuis  labiis  ac  faucibus  iibaluri/ 
Aut  instrue  quo  ascendis ,  aut  ne  deseras  cum  as- 
ccndis  :  quasi  scuto  benignilatts  tttcc  remansimus  in 
aperlo  nuduli,  tanquam  pupillimatris  ampiectentis 
pcnnatce ,vclaminc  destituti.  Ouando  venies  adnos, 
quiredimisli  nos?  Mors  tua  fuit peccalum  nostrum , 
sit  ascensus  tuus  pignus  noslrum  ,ncnimis  absorpti 
mcrrore  mergamur ,  quos  elevasti  de  gemilibus  in- 
ferorum.  Christuin  vero  eis  respondisse  per  an- 
gelos  a  se  submissos  :  Viri  Galilcti  quid  statis  as- 
picientes  in  ccelum?  llic  Jesusqui  assumptus  est  d 
vobis  in  ccelum  ,  si  veniet ,  elc.  Cnde  ser.  7.  hoscc 
duos  angelos  vocat  duos  praetores ,  el  duos  pa- 
latinos  coelestisimperii.  Oportebat  enim,  inqnit. 
ccv/estes  mitti  consolatorcs  ne  remanercnl  Irepidi 
piscatores.  Noster  Lucl.  de  Ponte  meditat,  dc  As- 
censione,  pieetprobabilitermediatur,  Cbrisluru 
abeuntem  in  coelum,  ut  majorem  sui  fidem, 
spem,  amorem  et  reverentiamdiscipulis  impri- 
meret,  dedisse  eis  osculandas  suas  manus  et  pe- 
des  (uttangerent  sacravulneruminiis  stigmata) 
ex  quibus  suavissimus  odor  fragrabat,  quo  il- 
lorum  corda  mire  recreabantur  et  confortaban- 
tur:matri  vero  suae  obtulisse  etiam  osculandum 
lalus,  quae  in  illud  se  abdere,  in  eoque  cum 
Christo  ascendere  gestiebat.  Discipulos  ergo 
summo  amore  et  reverentia  manus  et  pedes 
Christi  osculatos  esse,  uti  osculata  fuerat  Mag- 
dalena,  eisque  comites  mulieres ,  Joan.  29.  17.  et 
Malth.  28.  9. 

Elevatus  est.  ]  Non  subito  raptus,  ut  Elias,  et 
Henoch,  non  furtim  sublatus,  sed  videntibus  illis 
etevatus  est ,  ait  S.  Bernartl.  de  Grad.  humil.  c.  1. 
Idem  serm.  deAscens.  Quid,  ail ,  putatisfratres, 
quantus  dolor  et  timor  irruperit  Aposlolica  pecto- 
ra,  cum  eum  viderunt  d  se  tolli ,  et  altoli  in  aera, 
non  scatis  adjutum  ,  non  sublcvatum  funibus  ,  etsi 
angelico  comilalum  obsequio,  non  tamcn  fullum 
auxilio ,  sed  grudientem  in  multitttdinc  fortitudi- 
nis  suce?  Elevatus  ergo  a  se,  suaque  virtute  per 
dotem  agililalis,  idque  sensim  et  pedetentim  ,  ut 
(liutiuspasceretoculosdiscipulorumintuentium. 
Hoc  enim  significat  Lucas  Evan.  c.  2ft.  50.  Etete- 
vatis  manibus  suis  benedixit  eis.  Et  factum  est 
clum  bcncdiceret  illis  ,reccssit  ab  eis,  et  ferebatur 
in  ccelum.  Ex  quibus  vcrbis  liquet  Primo,  Chris- 
tum  elevasse  manus,  tum  ut  Deum  oraret ,  et  in- 
vocaret  ad  benedicendum  Aposlolis;  tum  ul 
elevando  et  deprimendo,  vel  certe  transversim 
ccllocando  manus,  uti  fecit  Jacob  Genes.  Zi8.  16. 
signum  crucis  efformaret,  uti  docet  noster  Gret- 
serus.  1.  3.  de  Cruce  cap.  16.  Per  crucis  enim 
meritum  omnem  benedictionem  nobis  impe- 
travit.  Unde  innoluit  in  Ecclesia  consuetudo, 
ut  tam  in  publicis  et  sacriis  Officiis ,  quam 
in  privatis  benedictionihus  Praelatorum ,  Sa- 
cerdotum,  Sanctorum,  vel  parentum ,  is  qui 
henedicit  signum  crucis  efformet  super  euni 
quem  benedicit;  quamesse  traditionem  Aposto- 
licam  lestatur  S.  Basil.  lib.  de  Spirilu  Sancto 
c.  37. 

Secundo,  liquet  Christum  discipulis  bene- 
dixisse,  id  est,  Patris  opem ,  et  gratiam  eis  ap- 
precatum  fuisse,  qua  etipsi  in  fide  vitaqueChris- 
tiana  proficerent,  et  alios  ad  eamdem  verbo  <  t 
exemplo  provocarent,  utque  Deus  omnia  eorum 
opera  secundaret  peromnem  vitam,  uti  defa<'t;» 
fecit ,  fuit  enim  efficax  hacc  Christi  oratio  et  bi- 


68  COMMENTAMA  IN  ACTA 

ncdirtio.  Addit  nosierEudov.  de  Poote  medit.  de 
n.sccii.sionc ,  Chrisluin  asccndenlem  discipulis 
laciein  solito  amabiiiorem  et  radiantiorem  exhi- 

huisse.  Formuia  vcro  bcnedictionis  liac  nsmn 
csse  :  licncdicat  vos  Dominus  et  cuslodiat.  Oslcn- 
dat  Dotninus  faciem  suam  vobis  ,  ctmisereatur  vcs- 
ni.  llanc  cniin  Deus  pra'scripsil  Aaroni.qui  fuit 
lypus  Cliristi ,  Niim.  6.  23.  Aut  liac,  Pater  sancte, 
serva  cos  in  nomine  luo,  qttos  dedisli  milii ,  ul  sint 
ttuum,  sicut  ctnos,  Patcr  quos  dcdisti  mihi ,  volo 
ttl  abi  ego  sum,  c.t  iltisint  mccum,  ut  videant  cla- 
rtatemmcam,  etc  Johan.  17.  11.  22.  2/i.  Aul  si- 
inili.  Porro  Chrisli  benedictio  fuit  cflicax  :  quftrc 
discipulos  rcplcvit  bonis  illis  coelcstibus,  qucebe- 
iiediceiido  illis  apprccabalur. 

Tertio  ,  Cbristum  scnsim  ascendisse  :  hocenim 
signilical  tg  recessit ,  et  ferebatur. 

Quarto,  Manichaei  censebant  Christum  resti- 
tisse  in  coelo  solis,  ideoque  solem  quasi  numen 
adorabant ,  idque  ex  co  quod  scriptum  est 
psal.  18.  5.  /"  sotc  posuil  tabcrnuculiim  suum.  l\v- 
lert  el  ridet  boc  S.  Ang.  tractat.  34.  in  Joan. 
Cerliim  esl  Christum  ascendisse  supcr  omncs 
coelos.  Hoccnim  asserit  Apostolus  Ephes.  h-  10, 
Vide  ibi  dicta. 

Quinlo,  de  fide  est  Chrislum  non  tantum  qua 
Dcus  cst,  scd  etiain  qua  homo  asccndisse  ad  so- 
lium  Dci  Patris,  ibique  ad  dexteram  ejus  quasi 
Doniinum  coeli  et  terrae,  angelorum  et  bominum 
eonsidere.  Id  enim  docet  Apostolus  Coloss.  3.  1. 
quia  cnim  Christus  sc  in  cruce  infra  omnes  crea- 
turas  humiliavit,  hiuc  et  meruit  super  omnes 
exallari,  Philip.  2. 10. 

Sexto ,  Christus  sua  morte  ccelum  ob  peccatum 
Adse  ,  et  posterorum  clausum  reseravit;  unde  et 
piimus  eodem  ascendit.  Hincet  secum  duxit  in 
f!  iumphum  omnes  animas  SS.  Palrum  etPatriar- 
charum,  quos  e  limbo  eduxerat.  Hoc  enim  est 
quod  enim  est  quod  aitPsalles  psalm.  67.  v.  19. 
et  ex  eo  Paulus  Ephes.  k.  8.  Ascendens  in  altum 
captivam  duxit  caplivitatem.  Porro  praecipui 
c\  illis  cum  Christo  resurrexerunt,  ut  patel 
Matth.  27.  53.  ac  consequenler  in  corpore  glo- 
rioso  cum  Christo  ascenderunt ;  quasi  re- 
surrectionis  ejus  primiliae.  Hoc  cst  quod  ait 
Micheas  cap.  2.  13.  Ascendet  cnim  pendens  iler 
ante  eos. 

Septimo,  Christo  per  dotem  subtilitatis  coelos 
penetranti,  quasi  Domino  regique  suo  occurrit 
tota  coeleslis  aula,  omncsque  omnino  angeli,  nli 
docuit  S.  Cyprian,  Epiphan.  Nyssen.  serm.  dc  as- 
rcns.  et  alii,  et  satis  colligitur  ex  illo  Heb.  1.  G. 
Et  cum  iterttm  introducit  primogenitum  in  orbcm 
terrce  dicit :  FA  adorent  eum  omnes  angeli  Dei;  qui 
admirantes  ejus  gloriam  interrogarunt  :  Quis  est 
iste qui  vcnit  de  Edom,  tinctis  vestibus  de Bosra?  etc. 
fsaiac  63.  ac  triumphantes  cecinerunt :  Allolile 
portas  principes  vestras ,  et  elevamini  porta  mter- 
nales ,  et  inlroibit  rex  glorix ,  psal.  23,  Unde 
S.  Aug.  serm.  5.  de  resurrect.  Viderunt,  inquit, 
calitcs  cuncti  speciosum  vulneribus  Chrislum, 
spolia  e  castris  tyrannicis  reportantem ,  el  admi- 
rantes  fulgcniia  divinm  virlulis  vexilla,  talibus 
roncrepant  hymnis ,  deducuntque  ta>lantcs  :  Quis 
est  islcrex  gtoria  :  Iloc  esl  quod  jubilat  Psaltes 
psal.  67.  18.  Currus  Dei  deccm  mitlibus  muttiplex, 
mitlia  ttftantium :  Dominus  in eis  in  Sinai  insancto. 
Ftpsal.  UG.  Omnes  Gentes plaudilemanibus  Jubilatc 
Dco  in  voce  cxultationis.  Quoniam  Dominus  cx- 
cclsus ,  lerribilis  :  liex  magnus  super  omnem  trc- 


APOSTOEORUM.  Cap.  I. 

ram,  ctc.  Ascendit  Deus  in  jubilo  :  et  Dominus  in 
voce  tuba>. 

Octavo,  Bcda  lib.  de  Eocis  sanctis  cap.  7.  tes- 
tatur  soleninilalcin  Iiujus  dici  qtiotannis  rccur- 
rcntem,  fuisse  cadestibus  prodigiis,  in  eo  loco 
quo  Chrisltis  ascendit,  illustratam.  !Sam  in  dic , 
itHpiit,  asccnsionis  Dominicce  per  annos  singuhs 
Missu  pcrada  valide  Jlaminis  procella  de  sursum 
venire  consucvil ,  et  omnes  qui  in  Ecclesia  fuerint 
in  terram  prostcrnere.  Tota  ibi  ca  noctc  iucernce 
ardent ,  ut  non  illustrari  tantum,  sed  et  ardere 
vwns ,  ct  sttpposita  locavideanlur.  de  loco  ascen- 
sionis  dicam  v.  12. 

Quseres,  quibus  de  causis  Christus  mox  post 
resurrectionem  ascenditin  ccclum.  Resp.  Prima, 
est,  ul  sttam  legem  et  doctrinam  confirmaret,  et 
ostenderet  esse  coeleslem.  Sc  enim  e  ccelis  dcs- 
ccndisse,  ut  eam  doceret,  ideoque  eo  redire 
quasi  unigenitum  Dei  filium,  juxta  illud  Joan. 
nis  3.  13.  ISemo  ascendit  in  cailum ,  nisi  qtti  des- 
cendit  cle  ccelo,  filitts  hominis  qui  esl  in  ccclo.  Unde 
S.  Maximus  hom.  2.  de  Pentec.  Sicut,  inquit, 
atjuilahumttia  deserit,  aita  petit ,  cceiorum  vicina 
conscendil ;  ita  et  Salvator  httmilia  inferni  dese- 
ruit ,  paradisi  atliora  peliit ,  ccclorum  fasligiape- 
nelravit. 

Secunda,  ut  coelum  hominibus  peccato  Adaj 
elausum  reseraret,  utque  ostenderet  regniun 
suum  non  esse  terrenum  el  lemporaneum,  uii 
putabant  discipuli,  sed  ccelesle  et  aelernum  ; 
quocirca  sequacibus  suis  terram  et  lerrena 
omnia  esse  despicienda.  Nam,  ut  ait  S.  Aug. 
serm.  175.  de  Temp.  Cum  Christo  non  ascendit 
superbia,  non  avaritia ,  non  luxuria,  nullum  vi- 
tium  nostrum  asccndit  cum  meclico  nostro.  Et  ideo 
si  post  medicum  desideramus  ascendere ,  debemus 
vilia  et  peccata  deponere. 

Tertia ,  ut  corpori  ejus  ita  in  tcrris  humiliato 
et  afllicto,  justam  daret  merceccm  el  gloriam  : 
corporis  enim  gloriosi  congruus  propriusque 
locus  cst  coelum ,  non  terra  :  hacc  enim  est  lo- 
cus  generabilium  etcorruptibilium.  UndeS.  Aug. 
ser.  107.  de  Temp.  Nosler ,  ait,  hic  Samson  abta- 
tis  portis  imperioqtie  inferni  et  mor(is ,  ascendit  pcr 
tttrbinem  in  ccclum, 

Quarta,  ut  angclos  sua  presentia  et  gloria  ex- 
hilararet,  ad  ccelum  exornaret; nam  tucerna  ejus 
est  Agnus, ^poaxl.  21.  23.  Undeetei  acclamarunt : 
Dignus  esl  Agnus  qui  occisus  est ,  accipere  virtu- 
tem  ,  et  divinitatem,  et  sapicntiam  ,  et  forlitudi- 
nem,  et  honoremet  gloriam,  Apocal.  5.  12.  Addc, 
ut  sedcret  a  Dextris  Dei  lanquam  contubernalis 
Patri,  a  quoin  huncmundum  missus  fuerat,  ait 
OEcum.  in  c.  3.  v.  21.  Praeclare  S.  Aug.  ser.  37. 
de  Tempor.  Qttam  miriftco ,  ait,  myslerio  noslcr 
Jesus  Christus  vel  tactu  corporis  sui ,  vel  transila 
glorice  suce  omnem  admomentum  creaturam  sanc- 
liftcat,  vivificat  et  illustrat?  Aquas  enim  consecrat, 
dum  baptizatur  :  terram  sanctiftcat ,  dum  sepeli- 
lur  :  mortuos  suscitat,  dum  resurgit  :  cceleslia 
gloriftcat ,  dum  ascendit  ad  ccelum,  et  sedet  ail 
dexleram  Patris. 

Quinta,  ut  e  coelis  mitteret  Spiritum  sanctum 
iiostramque  causam  jugiterapudPatrem  ageret, 
ostendens  ei  sacra  sua  vulnera.  Talis  enimdece- 
bat ,  ut  nobis  esset  pontifex ,  sanctus ,  innocens , 
impottulus,  segregatus  a  peccatoribus ,  et  excetsior 
ccelis  facttts.  Heb.  7.  26.  Sic  cospit  esse  divinitaU 
prcescntior,  qui  factus  est  humanitate  loginqttior, 
uit  S.  Leo  serm.  2.  de  Ascens. 


COMMENTAIUA  IN  ACTA 

Kexta,  ut  S.  Trinitati  rationem  sua3  legationis 
in  terra  peraclae  redderet,  eique  redemptione 
boiiiinuni  |)eractahonorem,  leetiliam  et  gloriam 
afferel.  LindeS.  Cyprian.  serm.  de  Ascens.  asse- 
rlt,  Nec  linguis  hominum,  ncc  angelorum,  neccu- 
jusquam  acumine  ingenii  definiri  posse ,  quce  Palris 
in  reditu  Eiliihilarilas  fuerit :  perinde  ac  si  ulta  ad 
immutabile  illud gaudium  esse  accessio  potuerit.  Et 
S.  Epipli.  Orat.  de  Ascens.  Chrislus ,  ait,  ingenti 
gaudio  Iriumphans,  ovcm  humancenatttrce humeris 
imposilam  Patri  obtulil ,  atque  pro  tali  munere 
tntinus  Spiritus  sancti  qttod  reddat ,  impetrat.  Et 
S.  Chrysost.  serm.  de  Ascens.  Christus  asccndens 
in  ccelum  naturce  nostrcb  primilias  obltiUt  Palri,  ct 
ol/lalum  donum  mirattts  cst  Pater ,  quod  et  tanla 
dignitas  o/ferebat,  et  quod  offerebatur  nullama- 
cula  fcedabatur.  Nam  et  suis  manibtts  suscepit  obla- 
tttm ,  ct  suce  scdis  fccit  cssc  parlicipem,  etc.  llla 
natttra  est  quct  audivit  :  Tcrra  cs ,  et  in  terram 
ibis.  Et  inferius :  llodie  angeli  atque  archangeli  na- 
luram  nostram  in  sede  Dominica  immortali  gtoria 
fuigentem  vidcrunt. 

Moral.  Christus  coram  Apostolis  et  discipulis 
ascendit,  quasi  oculos  etcor  eorum  (ulinam  et 
nostruni!)  secum  vehens  in  coelum,  docens 
nos  Primo,  ut  cum  Aposlolis  oculis  animi  eum 
in  astra  sequamur,  et  mente  incoelestihushahi- 
lemus.  ipse  enim  est  amor  noster;  uhi  autem 
amor,  ihi  et  oculus  et  cor.  Quocirca  Apost.  Co- 
loss.  2.  1.  Qttce  stirsum,  inquit,  sunt  qucerite , 
ubi  Christusesl  in  dexlra  Dei  sedcns  :  quce  sursum 
sunt  sapite,  non  quce  super  terram.  Patria  enim 
noslra  coclum  est,  terra  vero  exilium  et  carcer; 
ita  judicant  sentiuntque  animae  sapientes  et 
sanctae.  Christus  ergoin  fidelibus  beatitudinis  et 
regni  coelestis  fidem  solidavit,  et  spem  acuiteo 
ascendendo  :  Ubicumque  enim  fuerit  corptts,  Ulic 
congregabuntur  et  aquitce,MMh.  1l\.  28.  EtS.  Aug. 
serm.  3.  de  Ascens.  Nos,  ait,  Christi  mors  vivift- 
cavtt ,  nos  resurrectio  erexit ,  nos  ascensio  conse- 
cravit.  Et  S.  Bernard.  serm.  2.  de  Ascens.  Qua'- 
ramus ,  ait ,  quce  sursum  sunl ,  quia  illic  profecto 
thc&aurus  nostcr  est  Jesus  Christtts ,  in  quo  sttnt 
omnes  thesauri  sapientice  et  scienlice  absconditi, 
in  quo  habitat  omnis  ptenitudo  divinitatis  corpora- 
liler. 

Secundo,  ut  doceret  nos  quanti  apud  Deum 
meritisit  humilitas,eamqueeu*icaciter  nobis  per- 
suaderet.  Nam  ul  ait  Apostolus  Epb.es.  h.  10.  Qui 
descendit,  ipse  est  et  qui  ascendit  sttpcr  omnes 
ccelos ,  ut  implcret  omnia.  Ita  S.  Franciscus  per 
huinilitaicm  ascendit  ad  Seraphinos ,  uti  ex  vi- 
sione  cujusdam  Sancti  testatur  S.  Bonavent.  Unde 
S.  Bernardus  serm.  2.  de  Ascens.  Nequecnim,  ait, 
ascendere  poles  nisi  descenderis,  quia  ut  ceterna 
lege  ftxttm  cst ,  omnis  qui  se  cxaltat  httmitiabitur , 
etquisehumiUat  exattabilur.  O  pervcrsitas,  6  abu- 
sio  fUiorum  Adaml  quia  cttrn  ascenderc  difficilli- 
mumsit ,  drscendere  autcm  facitlimum ,  ipsi  et  le- 
viter  ascendunt ,  et  difficiUus  desccndunt. 

Tertio,  ut  doceret  heroica  virlutum  opera  pa- 
trare,  et  dura  pati,  etiam  martyria,  juxta  illud 
Apostoli  2.  Timoth.  2.  10.  ldco  omnia  sustinco 
proptcr  electos  ,  ut  el  ipsi  salulem  consequantur , 
qttce  est  in  Christo  Jesu ,  cttm  gloria  calcsti ;  quam 
explicans  subdit:  Fidelis  sermo  :  nam  si  commor- 
tui  sumtts ,  ct  convivemus ;  si  sttslincbiinits  ,  ct  con- 
regnabimus.  Deus  Paler  ergo  exallans  Christum 
ad  suani  dexteram  ,  nos  consedcre  fecit  in  ccvles- 
tibus  in  Chrislo  Jcsu,  ut  ait  idem.  Ephes.  2.  6. 
Nam  ut  ait  S.  Leo  serm.  1.  de  Asccns.  Quia 
C.OHNIL.    A    I.APIDE.   tom.    X. 


APOSTOLOaCM    Cap.  L  <i0 

Chrisli  ascensio  noslra  el  provectio,  ct  qao  prce- 
cessit  gloria  capitis,  eo  spcs  vocatur  et  corporis , 
dignis  diteclissimi  exidtemus  gaudiis  ,  et  pia  gra- 
tiarum  actione  lcctemur.  Ilodie  enim  nonsolum  ci- 
ves  paradisi  ftrmati  stmius,  sed  eliam  ccctorum  in 
Christo supernapcnetravimus.  Idem.  serm.  2.  Sui- 
sum  vocatos  animos  desideria  terrena  non  depri- 
manl ,  ad  cetcrna  prcelectos  pcritura  non  occupent, 
viam  veritalis  ingressos  faUaces  illecebrce  non  re- 
tarclent,  el  ita  a  ftdetibtts  hcec  temporalia  decur- 
rantur  ut  peregrinari  se  in  hacvalle  cognoscant,  in 
qua  eliamsi  qucedam  commoda  blandiantur ,  non 
amplectenda  nequiter,  sed  transeuncla sttnl  fortiter. 
Et  superius  :  Ilanc  ftdem  ascensione  Dominiauc- 
tam ,  et  Spiritus  sancti munere  roboratamnon  vin- 
cula,  non  carceres ,  non  exilia,  non  fames ,  non 
ignis,  non  laniatus  ferarum,  necexquisita  perse- 
quentium  crudelitatibtts  supplicia  terruerunt.  Pro 
hac  ftde  per  universum  mttndum  non  sotumviri, 
scd  etiam  femince  ,ncc  tanlum  impubes  pueri ,  sed 
cliam  tenerce  virgincs  usque  ad  cffttsionem  stti  san- 
guinis  deccrtarunt.  Et  S.  Cregor.  homil.  29.  in 
Evangel.  Ecce ,  ait,  iste  venit  saliens  in  montibtts  , 
transiliens  cottes ,  etc.  Vullis  cjtts  agnoscere?  De 
coelo  venit  in  uterum ,  de  utero  in  prcesepe ,  cle  prcv- 
sepi  in  crucem ,  de  cruce  in  sepulcrum ,  cle  sepulcro 
rcdiit  in  ccelum.  Quia  exuttavil  ttt  gigas  ad  cur- 
rendam  viam,ut  nos  ei  diceremus  :  Trahc  nos  posl 
te ,  curremus  in  odorem  ungttentorum  tttorttm. 
Unde  fralres  charissimi  oportet  ttt  itluc  seqttamttr 
corde,  ubi  cum  corpore  ascendisse  credimus.  De- 
sideria  terra  fugiamus ,  nihit  jam  nos  detectet  in 
inflmis,  qui  Patrem  habemtts  in  ccelis.  Et  S.  Aug. 
serm.  3.  deAscens.  Ascendamus  post  itlum,et  pcr 
vitia  ac  passiones  nostras  :  si  ulique  unusquisque 
noslrum  subdere  eas  sibi  studeat ,  ac  super  ccts 
stare  consuescat ,  ex  ipsis  sibi  gradum  conslruil, 
quo  possit  sttperiora  consccndcrc.  Etevabunt  nos, 
si  fuerint  infra  nos  :  cle  vitiis  nostris  scalam  nobis 
facimus,sivitia  ipsa  calcamus.  Et  S.  Bern.  serm.  h. 
dc  Ascens.  Quid,  inquit,  grave  iltivideri  polerit . 
qui  semper  mente  tractat ,  quod  non  sunt  condtgncv 
passiones  hujus  lemporisadfuturam  gloriam?Quid 
concupiscere  poleril  in  sceculoncquam,  cujus  oculus 
semper  viclct  bona  Dominiin  terra  viventium ,  sem- 
per  vidct  ceterna  prctmia? quoniam  transibo  in  lo- 
cum  labernaculi  admirabilis  usque  ad  domttm  Dei. 
Et  inferius  :  Ascende  Domine  super  asinum  istttm, 
conculca  hos  besliales  motus,  quia  domari  debent , 
ne  dominari  prcvaleant ;  nisi  cnim  catcati  fuerint, 
concttlcabunt  nos  :  nisi  prccmantur ,  opprimcnt 
nos ,  etc.  Sequere  etiam  ascendenlem  cruccm , 
cxaltalum  ii  terra  ut  non  solum  sttpcr  eam,  scd 
et  sttpcr  omncm  qiioque  mundum  mentis  fastigio 
cottoceris ,  etc. ;  nulla  tc  mttndi  oblcctamaita  in- 
clincnt,  nttllce  adversitates  dcjiciant.  Vide  eumdem 
serm.  6. 

Et  intbes  suscepit  eum.  ]  Quacrcs,  quae  et 
qualisfuit  haec  nubes  ?  Primo,  Cajetan.  hic  et  ev 
eo  MedinaS.  p.  q.  58.  art.  U.  censent  nubem  uanc 
nonfuisscnubem  ,  sedsplendorem,  quem  Christi 
corpus  ex  se  sparsit  cuni  ccrlo  appropinquarct. 
cujus  simile  est  in  via  lactea.  Verum  aliud  est 
splendor,  aliud  nubes  :  ille  clarus  et  suhlilis, 
hoec  obscura  et  densa.  Adde,  nubes  ha?c  velavit 
Christum,  ne  eum  amplius  vidcrent  discipuli  : 
fuit  ergo  vera  nubes. 

Secundo,  Abulens.  Paradoxo5.  c.  9.  putathanc 
nubem  fuisse  Cbristo  instar  sedis  et  throni,  qua 
partim  nuditalem  suamlegerct,  partim glorid- 
sus  quasi  in  sella  gestaloria  c  tcrra  in  altum  as- 


50  GOMMENTABIA  1N  ACTA 

ceuderet,  non  Hcvatus  ab  Angciis,  sed  virtute 
propria.  Verum  nubes  haee  Christum  in  altum 
(  vfciiim  susccpil,  ct  absconrtil.  Unde  S.  August. 
serm.  179.  deTenip.  eam  cxcelsam  indigitat.|Non 
ergo  fuit  ei  locoscdis,  necin  terra,  sed  inaelhe- 
reeum  suscepit;  Christus  enimerectusascendit, 
uon  sedens  :  liic  cnim  situs  decetcorpus  glorio- 
sum.  Ergo  nubes  haec  magis  a  Cbristo  ferebatur, 
cjuam  illum  ferret,  ait  OEcumen. 

Tertio  ergo  et  gcnuine  ,  nubes  lwec  fuit  vera, 
sed gloriosa  et  eximia  luce  corusca,  ab  hoc  a 
Deo  adducta,  vel  producla,  utcorpus  Christi  tc- 
gerel,  et  ab  oculis  Aposlolorum  eximeret,  si- 
mulque  suo  fulgore  majestatem  ascendentis  os- 
tenderet.  Ita  Suarez.  3.  p.  disp.  52.  sect.  2.  et 
S.  Cbrysost.  qui  et  addit,  Hancnubem  fuisse  coeti 
symbolum ,  declarans ,  quod  in  ipso  signo  divina; 
potenlim  ascenderet ,  juxta  illud  psalm.  103.  Qui 
ponis  nubem  ascensum  tuum.  Passim  enim  in 
Scriptura  Dci  majcstas  dicitur  tcgi  et  velari  nu- 
bibus.  Unde  et  Sancli  rapientur  in  nubibus  ob- 
viam  Cbristo  in  aera,  1.  Thess.  h.  17.  Porro  nu- 
bemhancCbristus  secum  non  deduxitin  coelum, 
sed  suo  loco  in  aere  reliquit. 

Nota.  Christus  sensim  ascendit  eo  usquc  quo 
pertingcre  poterat  Apostolorum  visus  :  deindo 
subduxiteum  nubes  :  ac  mox  illico  instarfulgu- 
ris  perdotem  agilitatis  libravit  se  in  ccelum  em- 
pyrenm,  non  quasi  transeundo  ab  extremo  in 
exlremum  sine  mcdio,  ut  censet  Abulens  para- 
doxo  5.  c.  13.  sedsuccessive  singulos  coclos  mi- 
ra  celeritate  transeundo,  ut  tanquam  supremus 
omnium  dominus  omnium  possessionem  acci- 
peret ,  et  quodammodo  sua  praescntia  sanctifi- 
caret,  juxta  illud  Ephes.  h.  10.  Ut  impleret  omnia. 
Ita  Suarez  disp.  51.  sect.  2.  Ubi  advertc  vim  do- 
lis  agilitatis  Cbristi  :  per  eam  enim  subito  in 
ictu  oculi,  inslar  fulguris  se  libravit  ex  aere  in 
verticem  et  culmen  coeli  empyrei,  quod  spatium 
ingens  est  et  quasi  immensum.  Alpharabius  no- 
bilis  inter  Arabes  Astrologus  asserit,  tanto  inter- 
vallo  firmamentum,  sive  Octavam  splu-eram, 
in  qua  sunt  stellae  fixac,  a  terra  distare,  ut  vix 
quisquam  octo  annorum  millibus  eo  pervenire 
possct.  Caeteri  Astronomi  docent,  terram  distare 
a  concavo  firmamenti  octoginta  millionibus 
milliarium  :  spissitudinem  vero  firmamentiessc 
camdem,  scilicet  octoginta  millionum  :  quanta 
crgo  debet  esse  distanlia,  spissitudo  et  amplitu- 
do  coeli  noni,  decimi,  et  si  qui  alii  iissunt  su- 
periores  ,  ac  maxime  coeli  empyrei  ?  lidem  do- 
ccnt,  stellam  quamlibetin  cequinoctiali  positam 
singulishorisconficere42.  milliones  milliarium: 
lapidem  molarem ,  si  e  firmamento  caderet,  ca- 
surum  per  nonaginta  annos,  antcquam  terram 
attingeret  :  per  quatuor  millia  annorum  vix  te 
pervenlurum  ad  convexum  firmamenti,  etiamsi 
quotidie  recta  ascendens  conficeres  centum 
milliaria,  uti  ostendi  Gens.  1.  inopere  quartae  diei. 
Haecomnia  Christus  pene  in  momenlo  transmi- 
sit,  facitque  ut  animae  sanclae  post  mortem  ea- 
dem  quasi  inmomento  transmitant.  Haeccogita, 
his  te  solare,  cum  quis  labor  te  fatigat  cum 
tardum  pigrumque  corpus  te  in  opere  pio  de- 
lassat. 

Denique  Abnlens.  Paradoxo  5.  cap.  34.  ccnset, 
Chrislum  post  resurrectionem,  utpole  glorio- 
sum,  nullasinduisse  vestes,  sed  nudum  scmper, 
ct  solo  splendore  gloriae  suae  vestitum  discipulis 
apparuisse,  ac  consequenter  nudum  e  terra  in 
coelum  ascendisse  sola  nube  et  luce  circumda- 


APOSTOLOhUM.  Cap.    1. 

tum.  Ratio  ejus  esl ,  quia  alir^ui  non  poluissct 
vulnus  lateris  Thoma:  oslendere ,  ettangendum 
cxhibere  :  vesles  enim  manum  Thomse  exclusis- 
sent.  Sed  respondendum  est,  Chrislum  post  re- 
surrectionem  lales  vestes  assumpsisse,  ut  illa) 
quinque  vulnera  non  tegerent,  nec  vestirent ; 
aut  si  tegerent,  facile  retegi  possent  inlocis  vul- 
nerum,  ut  ea  ostenderet  discipulis,  ex  iisque 
probaret  se  idem  corpus  habere  quod  vulnera 
excepcral  :  Christus  enim  Magdalenae  apparuit 
ut  hortulanus,  duobus  discipulis  euntibus  in 
Emaus  ut  peregrinus.  Habebat  ergo  habitum 
vestesque,  quae  intuenlibas  hortulani  et  pcre- 
grini  csse  videbantur  :  ergo  pariter  vestitus  as- 
ccnditin  coelum,  quousque  visus  est  ab  Aposto- 
lis  ,  cum  vero  nubes  eum  suscepit,  vestimenta 
dimisit.  Corpus  enim  gloriosum  sua  dote  clari- 
tatis  vestitur  instar  Dei,  qui  amictusest  luminc 
sicut  vestimentopsalm.  102.  QuareBeati  in  coe- 
lis  non  veste,  sed  gloria  vestiuntur. 

Porro  Christum  in  veste  rubra  et  purpurea 
ascendisse,  ce.nsel  Fredericus  Nausea  in  Cale- 
chis.  c.  36.  probatque  ex  illo  Is.  63.  2.  Quare  ergo 
rubrum  eslvestimcnlum  tuum?  Et  Apocal.  lg.  13. 
Vestitus  erat  veste  aspersa  sanguine ,  nimirum 
ut  illa  significet  cruentam  vicloriam  Christi  san- 
guine  parlam.  Alii  censent  Christum  in  stola 
candida  ascendisse,  haec  enim  decet  corpus 
gloriosum.  Unde  Christi  vestimenta  in  transfi- 
guratione  facta  sunt  candida  ut  nix ;  et  Beati  a 
Johanne  visi  sunt  vestiti  stolisalbis  Apocal.  7.  9. 
et  Byssino  candido  Apocal.  19.  14.  Verum  quia 
Christus  coram  Apostolis  gloriam  suam  peno 
abscondit,  eamque  tenuiter  lantum  ostendit, 
ut  cum  iis  familiaritcr  agere,  videri  et  tangi 
posset;  hinc  crediderim  eum  in  veste  communi, 
qua  in  vita  uti  solebat,  iis  apparuisse,  ut  idem 
vidcrelyr  esse  qui  resurrexerat,  non  alius  ;  ac 
in  eadem  ascendisse  ,  ita  lamen  ut  ascendendo 
radios  gloriae  suae  in  eam  transfunderet,  eam- 
que  radiantem  claritate  partim  candicante,  par- 
tim  purpurascente  efficeret.  Sic  enim  dos  cla- 
ritatis  el  lucis  Beatorum  in  coclo  erit  colorata  , 
et  varia.  Nam  in  Martyribus  erit  purpurea,  in 
Virginibus  candida,  in  Docloribus  viridis,  ait 
D.  Soto  in  4.  dist.  49.  in  fine. 

10.    CuMQUE  INTUERENTUR,]  kntvi^ovTii  ,  id  CSt  in- 

tendentes,  et  intentis  defixi  oculis ,  ac,  ut  S.  Am- 
bros.  scrm.  60.  sus^ensi :  rsivu  enim  est  tendo , 
«  vero  epitasin  addit  augetque.  Apostolorum  ty- 
pus  fuit  Elisaeus ,  sicut  Christi  Elias  ascendens 
in  coelum  curru  igneo.  Unde  in  eo  intendens 
Elisaeus  succlamabal :  Patermi,  pater  mi,  cur- 
rus  Israel  et  auriga  ejus.  Et :  Obsecro  ul  fiat  in 
me  duplex  spirilus  tuus ,  4.  Reg.  2.  9.  et  12.  Quis 
hic  Apostolorum  admirationem,  laetitiam,amo- 
rem,  spem,  omnesque  animorum  motus  ;  om- 
neque  pathos  exprimat,  imo  mente  concipiat? 
S.  Bernard.  serm.  3.  de  ascensione,  addit  eos 
plorasse. 

Duo  viri,  ]  duo  angeli  in  assumptocorpore  ap- 
parentes ,  quasi  duo  viri  eximii  et  gloriosi. 

In  vestirus  albis.  ]  Hicenim  color  eorum  pu- 
ritatemChristique  gloriam  et  triumphum  deno- 
tat.  Unde  de  Bealis  Christum  sequentibus  ait 
Jobannes  Apocal.  19.  lh.  Et  exercitus  qui  erant 
in  ccclo  sequebantur  eum  in  veslibus  albis,  vestili 
byssino  albo  et  mundo.  Nolat  S.  Greg.  hom.  49.  in 
Evang.  Cliristo  nascente  non  legi  candidalos  an- 
gelos  apparuisse  :  quia  in  nativitate  apparuit  Deus 
humilis ,  in  ascendente  ostensus  est  liomo  sttblimis. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

11.  Vini  QkhiUtL  1  Apostoli  enim  c  Galilaea 
crantoriundi,  sed  aUoduni  angeli  ad  etymon  et 
.sjgnilicalum.  Gulilceus  enlmhubr.  idemestquod 
iransmigrans.  q.  d.  Eslolc  Calilcei,  a  tcrra  in 
culum  menteet  vita  transmigrate,  fortilcr  de- 
pugnantes  conlra  mundurn,  carnem  et  diabo- 
lurn.  Erantenim  Calilcei  bellicosi  etpugnaces, 
teste  Josepho,  qui  Galilaeorum  dux  cum  iis  for- 
liter  contra  Vespasianum  et  Romanos  depugna- 
\it,  uti  ipsc  narrat  lib.  de  bello  Judaico. 

Ql'ID   STATIS   ASPICIENTES.  ]  SjTUS  ,    qtlid   Statis 

ctsuspicitis,  id  cst^  fixc  quasi  lirmostatoquc  pc- 
dc  suspicitis  ?  q.  d.  Sat  suspcxistis  :  Christus 
cniin  jam  ab  oculis  vestris  subductus  est ;  eum 
amplius  viderc  non  potestis;sedscitote  eumre- 
dilurum  ad  judicium,  ut  vos  secum  assumat  in 
codum.  Ergo  domum  rcditc ,  ct  ad  munus  Apos- 
lolicum  quod  ipse  vobis  demandavit,  ac  adSpi- 
riiussancti  advcntum  vos  comparate. 

Moral.  docentnos  Apostoli,  crcbrooculis  tam 
nicnlis  ,  quam  corporis  ccelum  suspicere ,  ad  il- 
ludque  anhelare,  cogitantes  nos  In  hoc  mundo 
pcregrinos  essc,  palriam  vcro  habcre  coelum. 
Conscripli  enim  sumus  cives  Sanctorum ,  ct  do- 
nicsiici  Dci.  Sanctis  crgo  tcrra  est  exilium,  et 
t&H*  est  afty-a  ,  id  est  corpus  est  carcer,  ut  aie- 
batPlato  :  tumquiain  co  anima  illigatur,  depri- 
inilur,  aflligiliir,  cruciaturmille  serumnis  quasi 
iu  carcerc ,  imo  quasi  in  eculeo  :  tum  quia  ob 
cupiditates  et  lentationes,  quas  animae  suggerit, 
illi  crcat  pcriculum  danmationis  ct  gehennae  : 
tuin  quia  sancti  aspirant  ad  suum  thesaurum  el 
amorem,  puta  ad  Christum,  B.  Virginem,  An- 
gclos  ct  Sanclos,  ac  ad  SS.  Trinitatem,  utejns 
visione  hccntur,  eamque  perpetim  adorcnt, 
ament,  glorificcnt. 

lta  S.  Martinus  jugitcr  aspiciebat  ccelum,ea- 
que  nota  i\  caetcris  dignoscebatur,  adco  ut  vulgo 
cognominarctur  suspcx  cccli.  Undc  ctmoriturus 
in  ardente  febrc,  supinus  oculis  in  ccelum  in- 
tcntis  orabat,  cumque  discipuli  peterent  utcon- 
vcrso  corporc  tantisper,  diun  remilterel  vis 
morbi ,  pronus  conquiesccrct,  Siniteme,  inquil, 
caium  potius  quum  tcrrum  aspicere ,  ut  suojuiu 
ilinere,  iturus  ad  Dominum  spiritus  dirigalur. 
Ita  Sulpitius  incjus  Vita. 

S.  Antonius  in  orationc  pernoclans  ,in  iisdem 
vesligiis  consistcns  ,  iisdem  oculis  sursum  clalis 
solcm  orientcm  aspicicbat,  quibus  occidenlcm 
aspexerat ,  aitS.  Athanasius. 

S.  Magdalcna  non  tanlum  oculis  ,  sed  et  cor- 
porc  toto  quotidie  seplics  ab  Angclis  elevabatur 
in  cadum,  ibiquc  coelestis  niclodhc  musicam 
audicbal,  ut  habet  cjus  vita. 

S.  Maria  Oigniaccnsis  vcrsebatur  cum  angelis 
et  Sanclis  in  ccelo,  ut  eos  intcr  sc  distinguerc 
posset ;  quin  et  realilcr  ipsos  Sanctos  audircl, 
cum  iisque  familiariter  colloqucrclur,  dc  qua 
mira  scribit  Card.  Jacobus  de  Vilriacoc.  8.  Vttae 
cjusdem. 

S.  Franciscus  ita  assidue  et  affecluosc  in  cce- 
lum  spcctabat,  ut  corpore  in  coelum  ascenderel: 
nimirum  tanta  crat  vis  ainoris  et  dcsidcrii,  ul 
sccuin  sursum  atloleret  molem  corporis.  Quo- 
circa  pingitur  ipsc  pcde  globum  terraj  calcans, 
oculis  cadum  suspiciens  cum  hoc  lemmate  : 
Qua:  sursum  sunt ,  non  quce  supcr  tcrram. 

S.  P.  Ignatius  fundator  Societatis  nostrae,  so- 
lebat  in  solarium  ascendere,  undelibcre  in  coc- 
luinpossel  suspiccrc,  ibique  lixisin  ciclum  ocu- 
lis  ubertimberymans  Deum  adorarc.  Undc  illa 


APOSTOLORUU.  Cai..  I.  51 

cjus  vox  :  Quomodosordel  mihitn-ra  ,  cum  ccelum 
aspicio  !  Ita  Ribaden.  lib.  5.  Vilie  cjus  c.  1. 

II ic  Jesus,  ]  qui  vobis  fuit,  eritque  semper  Je- 
sus,  id  cst  Salvator  :  cujus  proinde  mellilluum 
nomen  jugiter  in  corde  t't  ore  gerilc,  dicentes  : 
Jesunoslra  redemplio,  amor  eldesiderium,  Deus 
creator  omnium ,  liomo  in  fine  temporum,  qucetc 
vicit  clementia  ,  utfcrresnoslra  crimina?  ctc. 

SlC  SENIF.TQUEMADMODIM  VIDISTIS  EUM  EU.NTEM,  ] 

propria  virtutc,  non  aliena  ope  deduclum,  ait 
S.  Chrysost. 

I.n  coelum.  ]  Tria  hic  Apostolis  ingerunt  angeli, 
tribusque  decausis  eis  apparucrunt.  Primo,  ut 
quod  discipuli  oculis  corporis  videre  non  potc- 
rant,  scilicet  Christum  inccelum  pervenientem, 
verbissuis  docerent,  ac  confirmarent.  Sccundo, 
ut  Apostolosconsolarenlur,  eosque  instruerenr, 
utfidc  potius  quam  visu  corporeo  Christum  in- 
tuerenter,  ac  exspectarent.  Tertio,  ut  signifi- 
carent  Christum  ad  immutabilem  quemdam 
statum,  et  icternitatis  consortium  ascendissc. 
Hoc  enim  est  quod  aiunt :  Sic  veniet  quemadmo- 
dumvidistis  eum  euntem  in  ceclum,  id  est,  in  ea- 
dem  gloria  ct  majestale,  et  cum  eauem  anima 
et  corpore,  quae  nulla  temporis  duratione  altera- 
ri  poterunt  autmutari.  Quae  verba  ila  pondera\i! 
Ignatius  epist.  10.  ad  Smyrnenses,  Chrysost.  et 
Beda  in  Acla,  et  Tertul.  lib.  de  Carne  Christi 
cap.  1h.  et  lib.  deResurrect.  carnis  c.  31. 

12.  TUNC  REVERSI  SUNT  HlEROSOLYMAM,  A  MONTF. 

qui  vocatuu  Oliveti,  ]  ab  oleis  etolivis ,  quibus 
consitus  ct  fertilis  est,  uti  juxta  Romam  mons 
Tiburtinus.  Hinc  patet  Christum,  e  monte  Oli- 
veti  in  ccelum  ascendisse.  Unde  alibi  hic  mons 
sanctuselinclytus  vocatur.  Videtur  huc  allusisse 
Zacbar.  c.  \k.  h.  cum  ait  :  Stabunt  pedes  ejusin 
die  illa  supra  montem  olivarum,  qui  esl  contrc 
Jerusalcm  ad  Orientem.  Vide  ibi  dicta.  Sed  cur 
inde  ?  Resp.  Primo  quia  ibi  inchoavit  passionem, 
dumin  hortoorans  sudavitaquamctsanguincni. 
moxque  a  Juda  proditus,  captus,  ligatus  et  pro- 
tractus  est  ad  Annam  et  Caipbam  ;  ibi  crgo  pa- 
ritcr  decuit  eum  finire  ,  et  corodincm  imponerc 
passioni  suae  etvitse  terrenae  ;ut  ulii  pcenam  in- 
juste  sustinuit,  ibi  et  justitia  innoccnliaque  ejus 
declaretur,  ct  glorincclur.  Ecce  rursum  ,  ut  ins- 
trumenta  etloca  passionis  Chrisliqueei  vertuntur 
in  gloriam  ct  triumphum. 

Secundo,  quia  in  hoc  montc  sa?pe  Christus 
oravit  ct  pernoctavit  ut  patet  lucac  c.  21.  22. 
et  23.  aequc  ac  David  fugiens  Absalonem,  3. 
Reg.  15. 

Tertio,  ut  in  conspectu  impiae  et  JudaicaeJe- 
rusalem  ,  quas  emn  depresseral  et  occiderat,glo- 
riosus  ascenderet.ilaque  abolito  judaismochris- 
tianisnio  sanciret  et  illuslraret.  Mons  enim  Oli- 
veti  tantae  altitudinis  est,  ut  ex  eo  omnes  penc 
platcic  Jerusalem  (quin  cl  marcmorliium  )  cons- 
picianlur. 

Quarto,  quia  olivetum  et  oleum  symholeum 
est  gratiOB  ct  miscricordiae,  quam  Christus  no- 
bis  in  hocmonlc  patiens  ct  ascendensimpendit. 
Ilinc  pariter  in  hoc  loco  judcx  considebit,  cum 
in  fine  mundi  redibit  ul  judicium  universale 
pcragat.  Hoc  enim  futurum  cst  in  valle  Josa- 
phat,  qtu-e  subjacct  monti  Oliveti,  etexiguospa- 
tio  inter  eum  et  urbem  Jerusalem  interjacet,  ut 
Juda?i  inlideles  et  impii,  qui  passionis  et  ascen- 
sionis  ejus  oleum  et  mel  sprtnerunt,  ibidcm 
sentiant  guslcntque  acetum  et  fel  irae  ipsius  et 
vindicliT. 


yj  GOMMENTARIA  1N  ACTA 

QuiotOj  quia  tnons  Oliveti,  ;equc  ac  oliva 
symbolun)  esl  Ecdcsiae,  et  Sanetorum.  Oliva 
<  iiiin  syinbohun  cst  pacis,  concordi;e,  modes- 
ti;c,  obedienti;e,  eleemosynae,  splcndoris,  oeler- 
nilatis,  quoc  dolesonines  conipetant  Ecclesiicet 
Sanelis,  uti  ostendiJerem.il.  16.  et  Zachar.  l/i. 
/i.  et  Apoc.  11.  U. 

Nota  tria  continua  miracula,  quihus  inmonte 
Oliveti  Deus  illnslravit  Christi  ascensum.  Pri- 
innm,  Clirislus  ad  sui  suaequc  ascensionis  mo- 
iiumenium  ,  liuic  monti  petroso  instar  ceroe  im- 
pi-essit,  el  impressa  reliquU  sacrorum  pedum 
suorum  vestigia ,  quae  nulla  raiione  tot  saxulis 
deleri  poiuerunt,  ibique  eliamnum  inter  medios 
licet  Turcas  visuntur , qum  tamen  peregrini  de- 
votionis  causa  ea  eradant,  ut  terroc  a  Christi  pe- 
dibus  quasi  sacralae  particulas  quasi  reliquias 
secum  auferanl.  Ita  S.  Hieron.  in  Locis  Hebr. 
S,  Paulinus  ad  Severum  epist.  11.  Sulpitius  1.  2. 
Histor.  sacrae.  Beda  de  Locis  sanctis  c.  7.  recen- 
tiores  Geographi ,  ac  peregrini  terrae  sanctoc. 
Porro  haec  Christi  vestigia  conversa  sunt  ad 
Occidentem,  et  versus  Catbolicam  ex  Gentibus 
Romanam  spectant  Ecclesiam,  ad  quam  ipse 
ejus  caputtanquam  geminos  et  illustres  oculos, 
S.  Petrum,  suum  in  tcrris  Vicarium,  etS.  Pau- 
lum  doclorem  Gentium  missurus  erat.  Ita  Adri- 
chom.  et  alii  in  descriptione  Jerusalem.  Secun- 
cundum,  locus  ille  e  quo  Christus  ascendit, 
nunquam  se  tegi,  autmarmore  paviri  ornarique 
est  passus,  semper  excussis,  solo  respuente, 
quee  manus  humana  adornandi  studio  tentabal 
apponere,  uti  teslatur  S.  Paulinus  jam  citalus. 
Tertium,  eodem  in  locoposteatemplum  rotun- 
dum,  et  magnificum,  in  honorem  ascensionis 
eslerectum  a  S.  Helena  matre  Constantini  Im- 
per.  quod  in  se  includebat  Christi  vestigia,  cujus 
tectum  ca  parte  qua  Christi  corpus  ascendit 
nunquam  contegi  et  concamerari  potuit,  sed 
transkus  ejus  e  terra  ad  ccelum  usque  manet 
apertus ,  uti  Romae  videmus  in  Pantheo.  Ita 
S.  Hieron.  et  Beda  loco  jam  citato.  Adde  quar- 
tum  ilaminis  et  venti,  quod  verbis  Bedae  recen- 
sui  v.  9. 

Porro  S.  Atbanasius,  vel  potius  Anastasius 
(  nam  quaest.  3.  et  8.  citat  Epiphanium,  et  Nys- 
senum,  qui  S.  Athanasiofueruntposteriores)  in 
Quoest.  S.  Script.  quoest.  37.  docet,  ideo  Chris- 
lianos  adorare  Deum  et  Christum  convertendo 
se  adOrienlem,  quia  Christusascenditin  monle 
Oliveti,  qui  est  ad  Orientem  Hierosolymae.  Affert 
ibidem  fluas  alias  raliones.  Prior  est,  quia  in 
Oriente  oritur  sol :  unda  ibidem  non  solem,  uti 
vetcres  Romani  etGentiles,  sedDeum  solis  auc- 
torem,et  cum  sole  nobis  quasi  affulgentem  ve- 
neramur  et  invocamus,  ut  lucem  diemque  totam 
nobisprosperet.  Posterior,  utmemoresparadisi, 
qui  erat  in  Oriente,  Genes.  28.  juxta  Septuag. 
ex  quo  per  peccatum  excidimus,  rogemus  eo 
reslilui. 

Deniquemulliopinanlur  Antichristum  Christi, 
ejusque  ascensionis  et  gloriae  oemulum,  in  monte 
OJiveti  daemonum  ope  elevandum  in  allum,  ut 
in  coelum  videatur  conscendere,  sed  siderabit 
eum  Christus,  spiriluque  oris  sui  interficiet,  2. 
Thessal.  2.  8. 

Sabiuti  habens  iter.  ]  Idest,  distans  a  Jerusa- 
lem  tanto  spatio,  quantum  Judaeis  in  sabbatoli- 
cebat  proficiscendo  conficere,  (  Judoeis  enim 
tanta  religione  praeceplum  eratsabbatum,  utca- 
pesscrc  non  liceret  ilernisi  modicum,  uliliquct 


APOSTOLOnUM,  Cap.  I. 

Evodi  16.  29.  )  quod  mulli  eeiisenl  duorlim 
fuisse  milliai  iuni.  Milliarc  eslspaliiun  mille  pas- 
siuim  :  Syrus  vertit,  scplcmsladiorum,  idest,  875. 
passtiuin.  Veruin  mintis  fuisse  Iiociterliquettiun 
ex  Josepho,  qui  lib.  6.  Bellic.  3.  asseril  Jerusa- 
lem  a  monle  Oliveti  dislarc  stadiis  quinque,  ab 
ejus  vero  culmine  sex  :  stadium  autem  conli- 
net  125.  passus:  quinque  ergo  sladia  fac.iuntG25. 
passtis.  Tum  ex  S.  Hier.  episl.  151.  ad  Algasiam 
quaest.  10.  ubi  ex  R.  Akiba,  Siineon  el  Hillel,  iter 
sabbali  definit  esse  ambulationein  bis  mille  pe- 
dum  :  ubi  per  pedes  non  passus,  uli  volunt 
nonnnlli,  sed  pedes,  ut  vox  sonal  accipil  :  jani 
quioque  pedes  conficiunt  passum  ;  ergo  bis 
millepedes  faciunt.  600.  passus.  TumexOrigene 
apud  OEcumen.  qui  ait  iter  sabbati  essemilliarc. 
duum  millium  cubitorum,  cubitus  est  pes  cuin 
dimidio  :  duo  ergo  millia  cubitorum  faciunt  tria 
millia  pedum ,  quae  faciunt  passus  600.  Tumex 
Wilhelmo  Archiepiscopo  Tyri,  qui  lib.  8.  Belli 
sacri  cap.  11.  ait  montem  Oliveti  milliario  dis- 
tare  ab  urbe  Hierosolyma. 

Favet  huic  senlentioe,  quod  Josue  c.  3.  3.  jus- 
serit,  utpopulus  in  aciem  progrediens,  ab  are.a 
distaret  spatio  duorummillium  cubitorum : quia 
scilicel  hoc  erat  iter  sabbali,  quod  quovis  die, 
eljam  sahbato,  Levitae  conficere  poterant,  et  ad 
arcam  ,  cum  opus  erat,  accedere  ,  quod  accedit 
ad  sententiam  Josephi ,  qui  numerat  passus  625. 
a  Jerusalem  usquead  radices  montis  Oliveti,  sed 
usque  ad  culmen  ejus,  ex  quo  Cbristus  ascen- 
dit,  numerat  sejft  stadia,  qusefaciuntpassus750. 
Iter  ergo  sabbati  est  medium  milliare  llalicum, 
ct  insuper  200.  vel  750.  passus.  S.  Chrysost.  w 
Sabbati  kabens  iter ,  putat  addi,  eo  quod  chris- 
tus  ascenderit  die  sabbati.  q.  d.  Esto  Cbristus  as- 
cenderit  die  sabbati,  lamen  licuit  illi  cum  Apos- 
tolisire  eo  die  in  montem  Oliveti,  quia  illuditer 
exiguum  est,  et  in  sabbato  permissum.  Verum 
certum  esi  Christum  ascendisse  feria  quinla, 
sive  die  Jovis.  Si  enim  a  Paschate  numercs 
dies  40.  incides  in  diem  Jovis  :  Christus  aulem 
quadragesimo  die  a  resurrectione  sua  ascendit. 

Porro  quo  mense,  quotoque  ejus  die  Christus 
ascenderit,  non  constat,  et  variant  Doctores, 
quia  variantinconsignandodiepassionisChristi. 
et  paschate.  Multi  enim  opinantur  Christum  pas- 
sum  esse  etmortuum  in  Aprili,  alii  diel6.  alii  2. 
alii  3.  plures  in  Martio,  alii  die  7.  alii  23.  alii  30. 
Communior  sententiaest  S.  August.  18.  Civit.  c. 
ult.  Tertul.  lib.  contra  Judoeos  c.  8.  Chrysost. 
serm.  de  Nativil.  S.  Joannis  Bapiistae,  D.  Thom. 
in  c.  2.  S.  Johannis,  Antonini,  Platinae,  Usuardi, 
etSuarez.  3.  p.  disp.  40.  sect.  5.  Christum  pas- 
sum  esse  et  mortuum  die  25.  Martii,  sicutea- 
dem  die  incarnalus  est ;  ac  consequenter  resur- 
rexisse  27.  Martii,  ascendisse  ln  ccelum  quinta 
Maii,  misisse  Spiritum  sanclum  15.  Maii.  Idem 
diserte  affirmat  Lucius  Dexter,  Praefectus  prae- 
torio,  in  Chronico,  quod  ipsededicatS.  Hieron. 
uti  vicissim  eidem  dedicavit  S.  Hieron.  suum 
tractat.  de  Scriptor.  Ecclesiae  quod  Chronicon  a 
Baronio  et  aliis  multis  sludiose  quaesitum  ,  tan- 
dem  post  Baronii  mortem  nuper  repertum  et 
editum  cst,  de  quo  plura  dixi  in  fine  Chrono- 
taxeos.  FavetMartyroIogiumRomanum,quod25. 
Martii  consignat  diem  obitus  sancti  Latronis  , 
puta  S.  Dismoe,  hic  enim  cum  Christocrucifixus 
est  eodem  die  et  loco. 

13.  Et  cum  introissent  incoenaculum,  ascen- 
uerunt.  ]  Ita  dispungunt  Romana.  Sed  ex  Gracco 


COMMKNTAMA  1N  ACTA 

liquct  aliier  essc  disptmgendun) ,  et  comma  po- 
uendiitn  poslintrotssent,  tkonpoat  camaculum.  Sic 
cnim  habei  Graecus  *=«  5  n  eta>:/&ov ,  «vt6/}i>iv  ik  to 

vnipuov ,   o\>  Jiauv /x-raftlvovTis  t  8 ,  T£   rceTfO;  xai  ta/wSo;  , 

clc. ,  i(l  cst ,  Ef  t?«m  introlsscnl,  scilicct  urbcm  , 
vclpotius  domum,  ascenderunt  in  superiorcm  do- 
mus  partem ,  ubi  erant  manenles  et  Pctrus,  et  Ja- 
cobus,  etc,  quae  lectio  perspicua  est,  el  clarum 
dat  sensum.  Veteresenim  Hebraei,  aeque  ac  Ro- 
inani  degebanein  superiorepartedomus,  ibiquc 
aulas  babebant  amplas  ad  convivia,  coelus,  et 
cccnas,  quas  proinde  coenacula  vocabant.  Cujus 
haec  domus  et  coenaculum  fucril,   non  constat. 
Nicephor.  lib.  1.  Histor.  c.   28.  et  Cedrenuspu- 
tant  fuisse  S.  Johannis  Evangelistae  :  Theophyl. 
in  Matth.  26.  censent  fuisse  Simonis  leprosi,  Eu- 
thym.  ibidem  ait  fuisse  Josephi  ab  Arimathia , 
Nicodemi,  autsimilis  viripotcnlis  et  Christiani. 
Probabilius  Raron.  annoChristi  2>U.  censetfuisse 
domum  Mariae  matris  Johannis,  qui  cognomi- 
natus  estMarcus.  Fuitque  consobrinus  Barnabae, 
quo  Petrus  e  carcere  liberatus  6e  contulit,  ubi 
et  caeterosdiscipulos  ad  preces  colleclos  reperit. 
Idem  etiam  testatur  Alexander  in  vita  S.  Berna- 
bac  :  In  illo  camaculo  ,  inquit,  Dominus  pascha 
fccit,  in  itlo  apparuit  Thomce  Apostolo,  cum  d 
mortuis  surrcxisset:  illuc  postquam  in  ccelis  as- 
sumptus est discipuli  cumreliquis  fratribus  centum 
viginti ,  in  quibus  erat  Barnabas  et  Marcus,  ex 
monte  olivarum  convenerunl  :  illuc  Spiritus  sanc- 
tus  in  linguis  igneis  ad  discipulos  descendit  in  die 
Pentccostes.   Illic  collocala  nunc  est   magna  et 
sanclissima  Sion,  Ecclesiarum  omnium  maxima. 
Meminit  ejusdem  ecclesiae  in  Sion  posilae  S.  Hic- 
ron.  epist.  27.  et  Beda   in  Locis   sanciis  c.  3._ 
adduntque  in  eadem  positam  fuissecolumnam, " 
ad  quam  ligatus  et  fiagellatusest  Christus.  Hinc 
liquet  ccenaculum  hoc  fuisse  in  monle  Sion, 
juxta  arcem  David.  Addit  Adrichom.  in  Descript. 
Jerusalem  n.  6.  In  eodem  cccnaculo  Prima  Petri 
concione  ter  mille  Judcei  conversi,   et  baptizati 
sunt.  Ibidem  Jacobus  frater  Domini  cognomenlo 
Justus,   primus    Hierosolymorum   Episcopus  ab 
Apostolis  cst  creatus,  alque  Stephanus  et  retiquisex 
Diaconi  sunt  ordinati,   ibidem  Apostoli  primum 
celebrasse  Concilium  Act.  15.  et  in  sua  divisione , 
Apostoticum  Catholicce  fidet  Symbolum  edidisse  vi- 
dentur,  Eodem  loco  S.  llelena  amplissimum  ex- 
truxit  templum,  in  cujus  portico  cccnaculum  cir- 
cumctusit  :  postea  in  hoc  cccnaculi  loco  cediftcatum 
est  monastcrium  Franciscanorum,  etc.  Turcce  ex 
eorum  monasterio  patalium  sibi  fecerunt ,  tocum- 
que  hunc  in  tanta  habent  veneratione ,  ut  non  nisi 
discalceati  eum  intrenl. 

Petrus.]  Petrus  hic  et  alibi  passim  ab  Evan- 
gel.  primus  nominatur,  quia  PrimasEcclesiae, 
et  caput  Apostolorum.  Ita  S.  Chrysost.  ct  alii 
passim. 

Jacobus  Alpilei,]  scilicet  filius,  qui  cogno- 
minatus  est  Justus,  fuitque  primus  Episcopus 
Hierosolymorum,  cujus  festum  celebrat  Eccle- 
sia  die  1.  Maii.  Prior  cnim  Jacobus  fraler  Jo- 
hannis,  fuit  filius  Zebedeaei. 

Simon  Zelotes,  ]  id  est,  Cananaeus  :  Hebr. 
enimx:p  cana  significalzeiVu-j' .-  inde  Cananaeus 
idem  cstquodzelotes.  Ita  Gagneius.  AdditBaron. 
eum  ita  dictum  a  palria,  scilicei  a  Cana  Gali- 
l.Tse :  unde  cum  Nicephoro  lib.  8.  c.  30.  opinatur, 
Imnc  Simonem  fuisse  sponsum  in  nuptiis  in 
CanaGalilaeac,  Jobannis  2.  1.  a  quibus  Christus 
«Mim  avocarit  ad  apostolatum.   Quidquid  sil  de 


APOSTOLOBUM.  Cap.  I.  53 

sponso,  videlnr  plaoe  liic  Simon  dklUfl  f.ana- 
naeus  a  Cana  patria.  Sed  quia  Cauaoseui  hebr. 
idem  est  quod  zelotes ,  idque  congruebat  Si- 
inoni,  utpote  qui  zelo  fervebal,  ait  S.  Hierou. 
cpist,  53.  ad  Riparium ,  hinc  pariter  Zelotes  est 
cognominatus,  ceque  ac  Cephas  dictus  est  Pe- 
trus,  quia  petra  Ecclesiae  :  perinde  ac  si  sanc- 
tum  Gregorium  indigitares  Vigilantium,  Theo- 
dorum  Deo  datum,  Phrontiscum  Prudentium. 
Sic  Roma  primitiis  vocata  fuit  Valentia  :  pwy^. 
enim  greecc  vocaturrobur,  quopollebant  Roma- 
ni,ita  Plinius  lib.  3.  c.  5.  et  Solinus  Polyhist. 
cap.  1. 

Judas  Jacobi.  ]  Supple,  frater.  Ilic  Judas  alibi 
cognominatur  Thadceus ,  quasi  maiumaeus  :  tad 
enim  syriace,  idem  est  quod  hebr.  ivsad,  id 
est,  mamma  alibi  Lebbceus ,  id  est,  corculum 
(  Hebr.  enim  dS  tcb  est  cor)  sicut  ScipioNasica 
appelalus  est  corculum,  ob  eximiam  sapientiam , 
teste  Cicerone  Tuscul.  1.  aut  leunculus  (hic 
enim  vocatur  N/ob  lobi. )  Erant  ergo  hi  quatuor 
fratres,  scilicet  Jacobus,  qui  dicitur  minor,  vel 
Alphaci,  vel  Frater  Domini ;  Joseph  ,  Simon  et 
Judas  Mattb.  13.  55.  Marci  15.  /j7.  omnes  cognati 
Christi,  equibus  tres  in  Apostolos  elegit,  Jaco- 
bum,  Simonem  et  Judam.  Iia  censent  multi : 
sed  hoc  discutiendum  Malth.  13.  55. 

Caetera  quae  de  vocatione,  ordine,  officio,  di- 
gnitate,  vita  Apostolorum  dici  possent,  speclant 
ad  c.  10.  S.  Matthaei. 

14.    Hl  OMNKS  EIUNT  PEI\SEVERANTES  UNAMMITER 

in  oratione.  ]  Nota  hic  tres  virtutes ,  quibus  va- 
carunt  Apostoli,  utse  disponerent  ad  adventum 
Spiritus  sancti :  prima,  est  oratio ,  secunda  una- 
nimitas,  lertia,  perseverentia.  Hae  enim  ad  se 
provocant  et  alliciunt  Spiritum  sanctum,  utpote 
divinae  ,  eique  charissimee.  Addequartam,fami- 
liaritatem  et  devotionem  erga  B.  Virginem ,  de 
qua  sequitur  :  Cum  mulieribus,  et  Maria  Malre 
Jesu.  Heecenim  cum  sit  Dei  Patris  filia,  filii  Dei 
mater,  Spiritus  S.  sponsa,  quidvis  obtinet.  Quid 
enim  non  impetret  filia  a  palre,  malera  filio, 
sponsa  a  sponso  ?  Nota.  Pro  perseverantes  grcecc 
est,  npoffxaoTsjsoDvTEj ,  quod  significat  esse  assi- 
duum  ,  perstare,  insistere  rei  cuipiam  arduae  et 
prolixae,  nec  ab  ea  discedere  ;  sed  sustinere  ,  et 
fortiter  superare  molestias,  labores,  fatigationes, 
tjedia,  tentationes,  etc,  quae  vel  rei  diflicultas, 
vel  hostis  sagacitas,  vel  naturae  imbecillitas  sug- 
gerit,qualia  experimur  in  oratione  ,  praesertim 
longa  ct  continua,  qua  mens  humana  instar  ar- 
cus  tenditur,  et  continue  extenditurad  ccelestia 
et  divina. 

Cummulieriijus.]  Quarum  antesignana  et  prin- 
ceps  in  amore  el  fervore  erat  S.  Magdalena. 

Et  Maria  matre  Jesu.  ]  Quasi  malrefamilias 
hujus  sacri  coetus  et  familiac  Christi.  Chrislus 
enim  paterfamilias  abiens  in  coclum,  idcirco  in 
terris  reliquit  amantissimam  matrem,  ut  loco 
sui  esset  quasi  mater  Apostolorum  omniumqne 
fidclium.  MiraturS.  Bernard.eam  hicultimoloco 
poni.  Itane,  ait,  et  mulierem  sese  ultimam  exhi- 
bebat ,  ut  riovissima  omnium  poneretur?  Causam 
dal,  Cum  Maria  quanto  major  crat ,  humiliaret  sc 
non  modode  omnibtts,  sed  ct  prce  omnibus.  Meriio 
facta  cst  novissima  prima ,  quce  cum  prima  cssct 
omnittm,  sese  novissimam  faciebat.  Merito  facla 
est  omnium  domina ,  quce  se  omnium  exhibcbat  an- 
cttlam.  Mcrito  deniqttc  super  angelos  cxattata  cst  . 
quce  et  infra  viduasct  pcenitentcs,  infra  cam  dcqua 
cjccta    fucrant  septcm  dctmonia  ,    intffabili  scse 


.V'i  COMMENTARIA  IN  ACTA 

•  msuetudine  inclinabat.  Obsecro  vos,  flioli ,  wmu- 
latnini  hanc  virtutcm,  siMariam  diligltis  si  con- 
u  ndllis  ei  placere.  Ita  ipse  serin.  de  verbis  Apo- 
ral.  12.  Signam  magnum.  Ilisce  consonateffigies 
I!.  Virginis,  quam  ex  antiquis  imaginibus,  et  ex 
Epiphanlo  ita  pingitNicephor.  lib.  2.  cap.  23.  HIo- 
rcs  autcm,  fornurque  ct  statttra?  cjus  modus  talis 
( u t  inqkit  Eplpkanius)  fu.it :  Erat  in  rcbus  omnibus 
honesta,  et  gravis,  pauca  admodum  caque  ncccs- 
saria  toquens,  ad  audicndum  facilis  et  perquam 
affabilis  ,  honorem  snumet  venerationcm  omnibus 
cxkibens  :  statura  mediocH,  quamvis  sint  qui  eam 
(iliquanlulum  mcdiocrem  longitudincm  cxccssisse 
dicant.  Dcccnti  dicendi  Ubertate  adversus  homines 
omnes  usa  est ,  sine  risu,  sine  perturbatione ,  et 
sine  iracundia  maxime  :  colore  fuit  triticum  refe- 
rcnte,  capillo  flavo,  oculis  acribus ,  subflavas  tan- 
quam  olem  colore  pupiltas  in  eis  habens  :  supercilia 
crant  et  inflexa  et  decenter  nigra ,  nasus  longior  , 
labia  florida,  et  verborum  suavitate  ptena  :  facies 
non  rolunda,  nec  acuta,  sed  aliquantulo  longior , 
manus  simul  et  digili  tongiores.  Erat  denique  fas- 
tns  omnis  expers,  simplcx  minimeque  vultum  ftn- 
gcns ,  nihil  molliliei  secum  trahens ,  sed  humiUla- 
tem  prwcellentem  colens  :  vcstimentis ,  qua  ipsa 
gcstavit^colorisnativicontenta  fuit,  idquod  ctiam- 
numsanctum  capitis  ejtts  velamen  ostendit.  Et  ttt 
paucisdicam  ,  inrebus  ejtts  omnibusmulta  divinitus 
inrral  gratia.  Simili  ergo  modo  Lucas  hic  ponit 
pingitque  B.  Virginem  talem ,  qualis  ipsa  in  se 
erat,  qualemque  se  exhibebat,  minimam,  quia 
nt  minimam  se  gerebat;  novissimam,  quia  no- 
vissimam  seexhibebat.  Hocimitatae  suntsancttc 
matres  familias,  ut  S.  Monica,  quae  crat  serva 
srrvorum  tuorum  6  Domine,  etc.  Itacuram  gcssit, 
qttasi  omnes  genttisset ;  ita  servivit ,  qttasi  ab  om- 
nibus  gcnita  fuisset,  ait  S.  August.  lib.  9.  Confess. 
cap.  9.  Et  S.  Paula,  dc  qua  Hieron.  in  ejus  Epi- 
taph.  Qua?  prima,  ait,  Christianorum  virttts  cst , 
tanta  se humilitate clejecit ,  ut  qui  camnon  vidisset, 
ct  pro  cctebritate  nominis  videre  gessisset ,  ipsam 
esse  non  crederet ,  sed  ancillularum  ultimam.  Et 
cumfrequentibus  choris  virginttm  cingeretur ,  el 
rcste,  et  voce,  et  habitti,  et  incessu  minima  omnium 
crat. 

15.  Etfratribus  Ejus.]Pula  cognatistam  Jesu, 
quam  Mariae :  hos  enim  Hebraei  vocant  fratres. 
Hi  ergo  cognati  fuerunt  fidcles,  et  crediderunt 
in  Christum.  Lnde  junxerunt  se  Aposlolis,  et 
cum  eis  exspeciaruntSpiritum  sanctum. 

In  dif.bus  ii.ms  exurgens  Petrus.  ]  Est  hic  nl- 
tera  parscapitis,  qua  Lucas  cnarrat  surrogatio- 
nem  Mathiae  in  locum  Judae.  Incipit  hic  Petrns 
fungi  suo  officio  et  primatu,  primumque  ejus 
actum  exercet;  nimirum  curat  collegium  Apos- 
lolicum  Judae  lapsu  imminutum,  per  altcrius 
Apostoli  surrogationem  instaurari  et  compleri. 
Sciebat  enim  non  tantum  fidelium ,  scd  et  Apos- 
tolorum  sibi ,  quasi  Prsesidiet  Primati,  curam  a 
Christo  commissam,  cum  ab  eo  audivit :  Et  tu 
aliqudndo  conversus  conftrma  fratres  tuos ,  Lucre 
22.  32.  Hancpastoralcm  vigilemquc  Petri  sollici- 
tudinem  admirans  S.  Chrysost.  homil.  3.  Qttam 
inquit,  est  fervidus  ,  quam  cognoscit  crcditum  sibi 
(i  Christo  gregcm  ?  qttam  in  hoc  choro  princeps  cst, 
(l  ubique  primus  omnium  incipit  loqui?  Et  infe- 
rius  ;  Primusomnium  attctorilalcm  itsurpat  innc- 
gotio,  ut  qui  omnes  habct  in  nutnu.  Ad  hunccnim 
dixit  Chrislus:  El  tu  aliquando conversus  confinna 
fralres  tuos.  S.  Chrysost.  scquitur  CfEcnm.  Sttrgit, 
.  it,  Petrus.  et  non  Jacobtts,  tanquam  fcrvcntior, 


APOSTOLOHU.M.  Cap.  I. 

ct  velut  is  cui  disciputorum  praysidentia  commissa 
cst.  Id  signific.it  vox  cxttrgens  nimirum  Primo  , 
quasi  prffises  caeleris  emincns  etstatu  graduque 
excelsior.  Secundo,  cxurgens,  utquasi  concio- 
nnturus ,  acturusque  i\v  re  publipa  totius  colle- 
gii  etEcclesia-,  atlentionem  auditorum  excitarct, 
mentesque  vultus  et  aures  omnium  ad  scevoca- 
fet,  accommodefacileque  a  singulis  audiretur. 
Tertio,  rb  cxurgens ,  significat  pastoralem  vigi- 
lantiam  Petri ,  ulpote  qui  quasi  paslor  ereclus 
stet,  et  totum  gregem  circumspiciat  etcircum- 
lustret.  Qnarto,  significat,  animi  confidentiam 
et  celsitudinem,quod  quasi  Vicarius  Chrisli  au- 
deat  ejus  officio  se  ingerere,  imo  succedere,  ac 
ccetum  Apostolorum  ab  eo  inchoatum  supplere 
et  perficere.  Quinto,  modesliaj  sludio  exsur-. 
gendo  toti  csetui  Apostolorum ,  et  Ecclesiae  ho- 
norem  exhibuit,  eumquesalulavit,  ac  praDsertini 
B.  Virginem,  qu.-e  praesens  aderat,  inquit  S.  Chry- 
sostom.  Sic  praeceptor  inchoaturus  lectionem 
surgit  et  salulet  discipulos. 

In  medio.  ]  Symbol.  vox  medium  notat  auream 
mediocritatem,  qua  pastor  et  Praelatus  debet 
praecellere,  utinter  subditos,  qui  disparis,  imo 
contrarii  sunt  humoris  ,  judicii ,  volunlatis ,  ver- 
setur  quasi  medius  ,  ut  in  nullam  partem  cffectu 
suoque  favore  inclinet ,  sed  omnibus  se  indiffe- 
rentem ,  benevolum  et  amicum ,  imo  palrem  ex- 
hibeat,  itaque  omnes  licet  inler  se  diversos  in 
se  nectatet  uniat,  sicut  caput  in  se  unit  omnes 
sensus  mcmbraque  hominis.  Vide  dicta  Haba- 
cuc  3. 1.  Secundo  ra  in  medio  innuit  modestiam, 
quaS.  Petrus,  licet  caeteris  superior,  inter  eos 
tamen  se  gerebat  quasi  fraterpotius  quam  pater, 
secutus  exemplum  Christi,  cujus  erat  Vicarius, 
qui  aitLuc.  22.  27.  Ego  in  medio  vestrum  sum ,  si- 
cut  qtti  ministrat.  Aurea  est  gnome  S,  Bern.  Si 
sis  egregius ,  esto  qttasi  unus  cgrege. 

Poterat  enim  S.  Petrus  solus,  uli  docetChry- 
sost. ,  successorem  Judoe  eligere,  et  Apostolum 
duodecimum  designare;  sed  noluit,  tumutos- 
tenderetse  non  dominari  in  Cleris,  sed  modesti 
regiminisdareet  initiareexemplum:  tum  utma- 
jus  pondus  adderet  electos,  majoremque  ei  amo- 
rcm  et  reverentiam  conciliaret,  utpote  qui  cae- 
lerorum  calculo  fuissetelectus  :  tum  denique  ut. 
Dei  voluntatem  in  tanto  negotio,  per  Ecclesiae 
suffragia  sortesqueexquireret.  Constituereenim 
Apostolum  proprium  videbatur  esse  Dei.  Quo^ 
circa  Summi  Pontifices,  S.  Petri  exemplo,  non 
facile  quippiam  majoris  momenti,  preesertim 
circa  res  fidei  definiunt,  nisi  ex  consilio  et  de- 
creto  Episcoporum,  atl  id  e  toto  orbe  congrega- 
torum  in  Conciiio  OEcumenico.  Spiritus  sanctus 
enim  pleneque  assisiit  capiti  Ecclesise,  quando 
illud  suis  membris  ,  totique  corpori  (quod  Epis- 
copi  reprajsentant)  conjungit.  Tota  enim  Eccle- 
sia  est  sponsa  unica ,  uniceque  dilecta  Spiritus 
sancti.  Hinc  rursum  priscis  temporibus  ii  dum- 
taxatordinabantur  Episcopi,  quos  populus  pos- 
tubsset,  ut  et  ipsi  populo  chariores,  ctipsepo- 
pulus  eis  charior  esset.  Audi  S,  Leonem  Ep.  87. 
vel  89.  Expectarentur  vota  civittm,  teslimonia  po- 
pulorttm ,  honoralorttm  arbifrium ,  electio  cle^ 
ricorttm;  qua  in  saccrdotum solent  ordinationibtts, 
ab  his  qui  norunt  Patrum  regulas ,  custodiri.  Po- 
pulis  ergo  competehant  vota,  id  est,  desideria 
et  teslimonia,  clericis  autem  solis  jus  eligendi. 

ElUT   AUTEM   TURBA  HOMINUM.  ]  GneCC,   Svoy.«70», 

id  est  nominum ,  hoc  est,  capitum  quee  nomina- 
lim  censentur.  Est  nietonymia.  Sinulisest  Apo- 


COM^ENTARIA  IN  ACTA 

ral.  3.  l\.  Jlcibes  pauca  nomina,  iilcst,  cnpila  ct 
homines ,  in  Sqrdis,  Vidc  ibi  dicta.  Scribitciima- 
cIjus  in  bisce  120.  in  quos  delapsus  cst  Spiritus 
sanctus,  prodiisse  quatuordecim  hacresiarchas. 
CJimachum  citatnbster  Salmeron  in  illud  1.  Jo- 
hann.  2.  1!).  Ex  nobis  prodicranl ,  sed  ex  nobis  non 
erant;  sed  iri  Climacho  idipsum  hucusque  non 
rcpcri.  Sanc  S.  Paulus  c.  20.  30.  Ex  vobis  ipsis  , 
inquit,  cxttrgent  viri  loquentes  perversa ,  ut  abdu- 
cant  discipulos  post  se.  Tanta  esl  hominum.eliam 
sanctorum,  infirmitas,  inconstantia,  vanitas. 

lfi.  Vnu  fh  atii.es.  ]  Primo,  S.  Petrus  Apostolos 
vocat  fratres;  quia  omncs  Aposloli  in  Apostolalu 
crant  pares,et  quasi  fratres;  eSlO  ipse  eorum 
cssct  praeses.  Sic  Pontifex  Cardinales  et  Episco- 
pos  vocat  fratres.  Secundo,  caeteros  omnes  fide- 
lcs  vocat  fratres  cognatione,  non  carnis,  sed  fi- 
dci  regenerationc,  baplismi,  non  utcri.  Fratres 
crgo,  id  est  Christiani.  Sic  omnes  Christianae 
vocahanlur  et  vocahant  se  inviccm  sorores.  Sic 
Paulus  in  epistolis  passim  fidcles  vocat  fratres 
et  sorores.  Ratio  est,  quia  Christus  instiluitEc- 
clesiam  quasi  familiam  suam  ,  in  qua  voluit  fi- 
dcles  sibi  invicem  esse  conjunctissimos,  et  sese 
invicem  amarc  ut  fratres,  hahentcs  eumdem 
patrem  Christum,  et  eamdem  matrem  Eccle- 
siam,  eumdemque  uterum  baptismi;  eamdem 
domum,  scilicet  templum,  eamdem  mensam 
Eucharistia: ,  eamdem  educalioncm,  eadem  Sa- 
cramcnta,  eamdem  patriam  ccelestem,  etc.  Vox 
ergo  fratres ,  nolat  summam  fidelium  conjunc-  ._ 
tioncm,  et  communicationem  mutuam  bonorum 
omnium.  Nam,  ut  ait  Aristot.  8.  Ethic.  c.  11. 
Fratribtts  communcs  sunt  parentes ,  uterus ,  san- 
guis ,  ortus ,  educatio ,  domus  ,  gencris  claritas , 
res  familiaris  ,  patrimonium ,  disciplina ,  mores. 
Quocirca  mcrito  Psaltes  juhilat  psal.  132.  Ecce 
quam  bonum ,  et  quamjucundum  habitare  fratres 
in  unum!  Sicut  urgentum  incapite,  etc.  Audi  Ter- 
tul.  Apolog.  c.  39.  Quod,  ait,  fralres  nos  vocamus, 
non  alias  ,  opinor ,  infamant ,  quam  quod  apud 
ipsos  omne  sanguinis  nomen  de  affectione  simula- 
tum  est.  Fratres  autemetiam  vestri  sumus  (OGen- 
\\\es)  jure  naturce  matris  unius,  et  si  vos  parum 
homines,  quia  mali  fratres.  At  quanto  dignitts 
fratres  et  dicunlur,  el  habentur ,  qui  unum  patrem 
Deum  agnoverunt ,  qui  unum  Spiritum  biberunt 
sanctitalis ,  qui  de  uno  utero  ignorantia?  ejusdem 
ad  unam  lucem  expaverint  veritatis?  elc.  Ex  subs- 
tantia  familiari  sumtis  fratres  qua:  pencs  vos  fere 
dirimit  fralernitatem.  Itaque  quia  animo  anima- 
que  miscemur,  nihil  de  rei  communicatione  dubita- 
mus  :  omnia  discreta  sunt  apud  nos  praiter  uxores. 
Et  Minutium  in  Octavio  :  Fratres,  inquit,  voca- 
mur,  ut  unius  Dei  parentis  Iwmines  ,  ut  consortes 
fidei,  ttt  spei  coha>redes. 

Qui  fuit  dux.  ]  Non  ut  capitaneus,  scd  ut  dux 
vise:  huncenimproprie  significatGraecum  oWw, 
Unde  Pagnin.  vertit,  dttx  ilineris  ,  Vatabl.  com- 
vwnstrans  viam. 

17.  Sortitus  est  soiYTEM.  ]  q.  d.  Judas  quasi 
sorlito,  vel  sorte  obtinuitsortem,  id  est  partem, 
puta  duodecimum  locum  ministcrii ,  hoc  est , 
apostolatus  nostri.  Nota.  Apostolatushic  vocatur 
sors,  quia  Apostolissingulis  hrec  dignitas  obvc- 
nit  non  ex  natura,  non  ex  prosapia,  futi  poste- 
i/is  Aaronis  primogenitis  obvenit  pontificatus  ex 
jure  priniogeniturse)  non  ex  jure,  non  ex  me- 
rito,  sed  ex  mera  Dei  dignalione  et  gratia,  qui 
Mne  ullis  eorum  meritis,  hosce  duodecim  ex  tot 
uullionibus  hominum  selcgit,  vocavit  et  coop- 


APOSTOLCUJM.  Cap.  I.  55 

i  vitin  suos  legatos,  et  Aposiolo.;  ex  suo  bene- 
placito,  ita  ut  ex  parle  Dei  fuerit  deslinata  \o- 
Iiinlas,  et  decretum  eligendi  hos,  non  alios;  ex 
parte  vcro  Apostolorum  fuerit  casus  et  sors  feli- 
cissima;  perinde  ac  si  Dcus  super  cis  jecisset 
aleam,  ejusque  jactus  felix  incidisset  in  ipsos  : 
quki  ipsi  ad  Aposlolatum  nullum  habcbanl  jus, 
merilum,  gradum  etordinem.  Simili  modoSaul 
sortc  ex  agasone,  etDavid  exopilione  factus  est 
rox.  Sic  quivis  fidelis  sorte,  id  est  gratia,  non 
merilo,  vocatus  est  ex  infidelitate  et  peccatO  ad 
fidem  et  cultum  Dei,  juxta  illud  Apostoli:  Qui 
dignos  nos  fecit  in  partem  sortis  sanctorum  in  lu- 
mine,  Coloss.  1.  12.  Et:  In  quo  etiarn  et  nos  sorte 
vocati  sttmtis ,  pradestinali  secundum  proposituiu 
cjus,  qui  operatttr  omnia  secuudum  consilium  vo- 
luntatis  suce.  Ephes.  1.  11.  Fidelis  ergo  non  su- 
perbiat  de  sua  fide,  ncc  justus  de  sua  justitia  , 
ncc  Episcopus  de  suo  episcopatu,  nec  Apostolus 
dc  suo  apostolatu  :  quia  hicc  bona  sors  ei  obtigit 
non  cx  ipsorum  dignitate,  sed  ex  mera  Deigra- 
tia  ctliberalilate,  qui  eos  ad  illam  infinilis  aliis 
iisque  nobilioribus ,  doctioribus,  melioribus , 
aplioribus,  etc. ,  praHermissis  cligere  et  vocare 
dignatus  est. 

Hinc  liquet  Judam  non  tantum  Aposlolatus 
gradum  ,  sed  et  ministerium  participasse,  ac 
consequenter  evangelizasse,  expulisse  daemones, 
fecisse  miracula  ,  perinde  ut  fecerunt  caeteri 
Apostoli  a  Christo  missi  per  Judaeam,  et  Gali- 
laeam.  Ita  S.  August.  lib.  3.  contra  litteras  Peti- 
liani  c.  55.  Cyrillus  Hierosol.  catechesi  7.  S.  Leo 
serm.  16.  de  passione  Domini.  Addit  Nazianz.  in 
Christo  patiente.  Quod  doctrinxsuai  verbis  multos 
genuit  fdios.  Fuit  ergoprimitus  ipse  non  tantum 
sanctus,  sed  et  zelo  praedicationis  suae  sanctifi- 
cans  alios,  donec  procurator  a  Christo  consti- 
tutus  loculos  habere  et  amare  coepit ,  indeque 
eflectus  eslfur  et  proditor  Christi.  Ita  Tertul.  lih. 
de  anima  cap.  h.  et  alii. 

Pro  sortcm  graece  est  xXvpov  :  undc  Clerus  et 
Clcrici  vocati  sunt,  qui  scgregati  a  laicis,  quasi 
Domini  sors  et  lwereditas,  deputati  peculiari  ejus 
cultui,  et  Ecclesiae  obsequio  ad  procurandas  res 
sacras.  Hinc  quando  Clerici  creantur  ab  Episco- 
po,  et  tonsuram  clericalem  accipiunt,  audiunt, 
discuntque  ab  co  quotidie  diccre  illud  ps.  15.  5. 
Dominus  pars  harredilatis  mece  ,  et  calicis  mei:  tti 
cs  qui  restitues  ha^reditatcm  meam  milti.  Sicut 
enimolim  Levitae  nullam  habebant  luereditatem 
inter  fratres  suos  ,  sed  Dominus,  idest,  Domiui 
oblationes  et  viclimae,  erat  eorum  haereditas. 
Num.  18.  6.  et  23.  Itaio  novo  testamento  cleri- 
corum  sors  est  Deus ,  Deique  cultus  et  obse- 
quium,  ut  proinde  discant  non  ambire  bona  in 
terra,  sed  in  ccelo.  Quocirca  S.  Hier.  adNepotia- 
num.  Clericus,  ait,  interpretctur  primo  vocabu- 
Ium  suum ,  et  ytominis  deftnilione  prolata  nitatur 
essc  quod  dicitur.  Si  enim  xXHpot  grftce ,  vel  sors 
latine  appellatur ,  propterea  vocatur  Ctcrici ,  vcl 
quia  de  sorte  sunt  Domini ,  vcl  qttia  ipse  Dominus 
sors ,  id  est  pars  Clericorum  csl. 

Tropolog.  disce  hic  nullamesse  tam  sanctam 
sodalitatem ,  quae  non  habeat  suam  faecem,  suum 
naevum.  Quid  nhrum?  Christus  in  suo  coetu,  in 
suafamilia  habuit  Judam.  AudiS.  August.  suum 
monasterium  purgantem  a  scandalo  quod  in  eo 
acciderat,  epist.  137.  Qttantumlibet ,  ait,  vigilet 
disciplina  domtts  mea;,  Iwmo  sttin  ,  ct  intcr  homincs 
vivo ;  nec  mihi  arrogare  attdeo ,  utdomits  mea  me- 
lior  sit  quam  arca  Noe,  ubi  tamcn  inter  octo  homi- 


56  COMMENTARIA  1N  ACTA 

nes  rcprobus  unus  inventtts  est.  A tttmeliorsit  qttam 
(tontus  Abralue,  ubidictum  cst :  Ejicc  ancillam,  cl 
filittm  (jus.  Aul  vtcliov  sit  quam  clomus  Jsaac,  cui 
de  duobus  geminis  dictum  est:  Jacob  dilexi,  Esau 
itulemodio  lutbtti.  Aut  melior  sit  qttam  domtts  ip- 
sius  Jacob,  ubi  lectum  patris  ftlitts  incestavit.  Aut 
melior  sit  quam  domus  ipsitts  David,  cttjus  fttitis 
cumsororc  concubuit ,  cujus  altcr  filius  contra pa- 
tris  tam  sanctam  mansueludinem  rcbellavit.  Aut 
mellor  quam  cohabitalio  Pauli  Apostoli,  qui  tamen 
si  inter  omnes  bonos  habitaret,  non  dicerel  quod 
supcrius  commcmoravi :  Foris  pugncv,  intus  timo- 
rcs;  ncc  diceret  curn  de  sanclitatc  et  ftde  Timothcc 
loquerctur  :  Neminem  Itabco  qui  germane  de  vobis 
sollicitus  sit.  Omnes  enimsuaqttctrunt,  non  qttai 
sunt  Cliristi.  Aut  melior  qctam  cohabitatio  ipsitts 
Domini  Chrisli,  in  qtta  andecim  boni,  perfidum  ct 
furcm  Jttdam  toleravcrunt.  Aut  melior  sit  postre- 
mo  quam  ccclttm,  unde  angeli  ceciderunt.  Subdit 
dcinde  cxpcrimentumnotabile.  Simplicitcr  autem 
fatcor  charitati  vestrct  coram  Domino  Deo  nostro, 
qui  teslis  cst  sttper  aniinam  meam,  ex  qtto  Deo  ser- 
cire  cccpi ,  quomodo  difftcile  sttm  expertus  meliores 
quamqtti  in  monasleriis  profecerccnt ,  itanonsum 
cxpeiHus  pejores  quam  qui  in  monasteriis  cecide- 
runt ;  ita  ttt  hinc  arbitrer  in  Apocaiypsi  scriptum  ; 
Justits  juslior  ftat,  et  sordidus  sordescat  adhuc. 
Ottapropter  elsi  contristamur  de  aliquibus  purga- 
mentis;  consolamur  tamen  etiam  de pluribus  orna- 
mentis.  Nolile  ergo  propter  amurcam,  qua  ocuti 
vcslri  offendttntur ,  torcularia  detestari,  uncle  apo- 
thcctv  Dominicct  fruclu  olei  luminosioris  im- 
plenlur. 

18.  ET  HIC  QUIDEM  POSSF.DIT  AGRUM.  ]  Judas  pro- 

pric  non  possedit  agrum  figuli ,  quia  retulit  prc- 
lium,  et  abiens  se  suspcndit;  sed  eo  sacerdolcs 
cmerunt  agrum  in  sepulturam  peregrinorum  : 
dicilur  lamen  cum  posscdisse  figurate,  quia  sci- 
licet  possedit  pretium,  quo  postea  emptus  fuit 
ager.  Quia  ergo  ager  hic  comparalus  fuit  pecu- 
nia  Juda),  hinc  Judas  dicitur  eum  possedissc  , 
per  catacbresin.  Jureenim  quod  mco  rere  cmp- 
tum  est;  hoc  meum  censetur.  Unde  S.  Gregor. 
lib.  1.  Morai  9.  Possedit,  inquit,  id  est,  possidere 
fecit.  Et  graece  est  h.Tw:o,  quod  Tigurina  verlit , 
/^.•cwf/OEcum.etVatabl.  acquisivit,  per  emplio- 
nem  sacerdotum.  Alitcr  Raban.  possedit ,  quia 
scilicet  in  eo  sepultus  est  Judas.  Sed  hoc  incer- 
tum  est,  nec  salisfacit:  sepultus  enim  non  pos- 
sidet  totum  agrum ,  vel  ccemilerium ,  sed  ut  sum- 
mumfossamelloculumsuum.DeniqueJobannes 
Alba  Electorum  c.  %.  Possedit  agrumdemerccdc 
iniquitatis ,  hoc  est,  inquit:  De  mercede  iniqui- 
lalls  ejus  possessus,  vel  cmptus  estager.  Sic.  8. 
Inhumilitatejudicium  ejus  sublatum  cst ,  id  cst , 
sublatus  est  humilitale  judicii,  sive  humili  ju- 
dicio  ,  vel  supplicio  abjecto  ,  hoc  cst ,  mortc, 
probrosa  et  abjectissima.  Similis  hypallage  est 
Ecpli.  U9.  18.  Ossa  ipsius  (Josepb)  visitata  sunl , 
ct  postmortem  prophctaverttnt ,  hocest,  prophe- 
lavit  Joseph  de  illis  (nempe  fralribus  suis)  post 
mortem  suam  visitandis  a  Deo,  etde  suisossibus 
asportandis  in  Cbanaan  mandavil  cis.  Kam  Ge- 
ncs.  50.  ait,  Deus  visilabil  vos ,  asportate  ossa 
mea  vobiscum.  haec  Alba. 

De  mercede  iniquitatis.  ]  Triginta  argcntei 
Juda;,  quibus  emptus  fuit  ager,  vocanlur  mcrces 
iniquitatis,  quia  fueninl  merces  ct  pretium  pro- 
ditionis  el  vcndilionis  Christi,  quod  fuit  sumnia 
iniqniias  :  pula  summa  siinnnia,  sumnium  sa- 
( libgium,  siimmum  parricidium,  imo  Cluislki- 


APOSTOLOnUM.  Cap.  I. 

dium  et  Deieidituft.  Vcndiius  cnim  illa  fuitChris- 
tus  ad  cruccm  ct  mortcin. 

Et  suspk.nsus  CREPUIT  medius.  ]  Pro  suspensus 
grseceest  jrp»j»j?«  y«vd/»<vo«,  quodBeza  etBullingerus 
vertunt,  pracipitavit :  putant  enim  Judam  non 
laqueo,  scd  praecipitio  vilam  finisse.  Verum  er- 
rant:  nam  Mattb.  27.  5.  de  eo  diserte  dicitur  :  Et 
abicns  laquco  se  suspendit :  gr.ece  «»ri}y?aTo,  id  est 
strangutavit ;  ita  Syrus  ,  ro  ergO  np»iv»is  yeve>wos, 
ad  verbum  verte  cum  OEcum.  Erasmo,  Vatablo 
etaliis  passim,  prceceps,  vel  dejecto  capite ,  el  in 
terram  prono ,  ut  legit  S.  August.  1.  1.  contra  Fc- 
licern  Manicb.  U.  qui  est  geslus  suspensorum  ; 
aut  sese  pracipitans.  Videtur  enim  Judas  ad  celc- 
rioremmortem  fune  in  collum  inserto,  affixoque 
arbori,  ex  ea  se  praecipitasse,  ut  valido  corporis 
gravis  impulsu  etlibratione,  illico  laqueum  collo 
astringeret,  itaque  se  suffocaret. 

Addit  Theopbyl.  in  Mattb.  27.  5,  Judam  laqueo 
ruplo  supervixisse,  ac  tandem  post  Cbristi  resur- 
rectionem  praecipitio  vitam  finiisse.  Scias  ,  inquit 
Theophyl.jf/Mod  laqueum  quidemposuil  in  coltum, 
et  cttm  pendcret  ab  arbore,  ea  inclinata  supervixil, 
Deo  volente  ipsum  vel  in  pcvnitentiam  conservare  , 
vel  in  traduclionem  et  confusionem.  Dicunt  enim 
qtiod  morbo  hydropico  taborarit ,  ita  qttod  transire 
non  potuerit  orbitam,  et  deinde  pronum  cccidisse 
sive prxcipitatum ,  et  crepuisse  medium,  id  est  esse 
disruptum,  ul  in  Actis  dicitur.  Addunt  alii  alia  ex 
Papia ,  OEcum.  et  Euthym.  in  Matth.  27.  Judam 
rupto  loqueo  Christo  supervixisse,  inflatotamen 
corpore,  atque  ita  cum  se  moverc  non  posset 
curru  occurrente  fuisse  obtrilum  ct  discerptum. 
Verum  hsec  parum  cohscnliunt  cum  S.  Luca  hic, 
et  cum  S.  Matth.  cap.  27.  5.  dicente  :  Abiens  la- 
qtteo  se  suspendit ;  graece  strangulavil ,  id  est, 
suffocavit  et  occidit  se.  Natn  suspensus  crepuit 
mcdius,  ut  sequitur.  Dico  ergo,  Judam  poslrela- 
tos  argenleos,  ut  ab  angoribus  conscienti.c  sc 
liberaret,  ilico  sc  suspendisse,  et  suspendio  sc 
strangulasse,  ita  ul  molc  corporis,  vel  potius 
vindicia  numinis  crepucrit  medius  :  Ut  guttur 
per  quodvox  prodilionis  exierat ,  laquei  nodus  ne- 
caret,  ait  Beda;  utque  anima  sacrilegia  non  per 
os,  quo  perfide  Christum  osculatus  fuerat,  sed 
per  viscera  instar  bestiae  vel  ferfe  laniata;,  egrc- 
deretur.  Simili  modo  Arrius  blasphemus,  quasi 
alter  Judas  cum  visceribus,  et  per  viscera  im- 
piam  animam  in  sccessum  effudit,  inquit  Na- 
zianzenus  orat.  in  S.  Alhanasium. 

Porro  Juvencus  Pocta,  etBeda  in  Locis  sanctis 
c.  tx.  scribunt,  Judamscsuspendissee  ficu,  qu&e 
suo  tempore  etiamnum  Hierosolyma^  extabal. 
Vulgus  intcr  nos,  ait  Mariana,  ex  sambuco  sus- 
pensum  sentit  :  scilicet  Romae  canes  quotannis 
ex  sambuco  suspendebanl,  eo  quod  Gallis  Seno- 
nibus  in  Capilolium  irrepentibus  non  latrasseni, 
inquit  Plinius  I.  29.  c.  h.  Et  est  ea  arbor  suspen- 
dio  apta,  tum  ob  duriliem,  uli  teslalur  idein 
Plinius  1.  16.  c.  39.  tum  quia  infrugifera,  ideoque 
inler  fclices  arbores,  quas  reorum  suspendio 
destinabant,  juxta  illud  Livii  lib.  1.  /,  liclor ,  cu- 
put  obnubilo  ,  infc.lici  arbori  suspendilo. 

Ex  casu  Jud.c  discimus  Primo,  quantum  ma- 
lum  sit  avarilia  :  haec  enim  fuit  causa  sceleris,  el 
proditionis.  Secundo  ,  quam  profunde  ruant  qui 
in  alto  gradu  consistunt,  indeque,  prolabuntur, 
ut  de  iis  dici  possit :  Toltunlttr  in  altttni ,  ut  lapsu 
graviore  ruant.  Vtilgo  dicilur  :  Ex  vino  dulcissi- 
mo,  si  corrumpatur,  fit  acidissimum  acetum; 
ex  Lucifero  diabolus,  ex  Aposlolo  apostala,  ex 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

monacho  h.eresiarcha ,  ex  Sanclo  nehulo.  Ter- 
lio,  quantum  peccatuin  sii  desperatio.  Cravius 
( inin  peccavit  Judas  desperando  ,  quam  Chris- 
lum  tradendo:desperalio  enim  eumad  laqueum 
et  gehennam  adegit:  Quia  ut  laqueo  respiratio , 
ila  prohibctur  desperatione  Spiritu  S.  ait  S.  Au- 
gust.  hom.  27.  inler  50.  Quocirea  S.  Leo  serm.  16. 
de  pass.  Ta,  inqtiit.  ,  hnpiissime  homo ,  semen 
Chanaan ,  etnon  Juda,  neejam  vas  electionis,  sed 
ftlius  perditionis  et  morlis  ,  tttiitora  libi  diaboli  in~ 
cilamenta  credebas,  ut  facibus  inflammatus  ava- 
ritia'. ,  ad  triginta  argentcorum  lucrum  inardesce- 
res ,  et  cjuid  diviliarum  amitteresnon  videres.  Et 
mox.  Undc  facinus  commercii  tui  non  ideo  detes- 
tandum  est,  quia  dominum  viliter  cvslimasli,  sed 
quia  redcmptorem  etiam  tuum,  ut  tibi  parceres , 
vendidisli.  Et  mcrito  libi  lua  pccna  est  commissa  , 
quia  in  supplicium  tuum  nemo  te  sozvior  potttil  in- 
veniri. 

19.  Haceldama.  ]  Syrus  XmSpn  chakal  dema  , 
p|  ita  videtur  vocatus  hic  ager  :  Judaji  enim  post 
reditum  e  caplivitate  non  pure  hehraice,  sed 
corrupte  et  scmichaldaice,  id  est,  syracide  vel 
*yrochaldaice  loquehantur.  Ila  Pagnin.  inNomin. 
Ilehr. 

Hoc  est,  ager  sanguims.  ]  Haec  interpretaiio , 
nominis  Syri  non  est  addita  a  S.  Petro,  ut  vult 
Hugo,  utpole  Syris  syriace  loquente,  sedaS.Lu- 
ca,  qui  Graecis  griece  scrihens,  Syram  vocem 
Haceldama  per  Graecam  est  interpretatus.  Ager 
liic  vocahatur  Primo,  ftguli :  quia  ex  ejus  argilla 
iigulli  vasa  figulina  formahant.  Secundo  ager 
Judcv:  quia  pecunia  Judae  comparatus,  ut  dixi 
v.  18.  Tertio,  sangttinis :  quia  pretio  sanguinis 
Christi  emptus  ,  idque  Dci  consilio ,  ut,  cum  ipsi 
fuum  scelushacemptioneinspeciempia  ohruere 
et  sepelire  vellent.  ipse  ager  juge  esset  homi- 
cidii ,  imo  Christicidii  eorum  monumentum  ;  ul, 
(juoties  agrum  sanguinis  nominarent  ,  tolies 
sanguinis  Chrisli  a  se  occisi  recordarentur,  ait 
S.  Chrysost.  scirent(|ue  hunc  sanguinem  non 
alio,  quam  suo  sanguine  expiandum,  uti  factum 
a  Tito  et  Romanis. 

20.  Scriptum  est  emm,  psalm.  68.  26.  Fiat 
commoratio  eorum  ih-serta.]  q.  (1.  Iinpia  parri- 
cidarum,  imo  Christicidarum  eivitas,  putaJeru- 
salem,in  qua  ipsi  secare quasi  inexpugnabiles 
commorantur,  capialur,  succendalur  et  deso- 
letur  ii  Tito  el  Ronianis.  Idem  praedixh  eis  Chris- 
tus  ingemiscens  et  lacrymans  :  Ecce  relinquetur 
vobis  cUnntts  vcstradcscrta,  Matlh.  23.  3. 

ET   EPISCOIWTCM  EJUS  ACCIIMAT  ALTEli.  ]    Comhi- 

nat  hic  S.  Petrus  duos  versus  diversorum  psal- 
inorum.  Prior  enim  hahelur  psalm.  68.  26.  hic 
vero  lcgitur  psalni.  108.  8.  Pro  cpiscopalum  hehr. 
est  impS  pckiuldctto,  id  esl  praeiecturam,  regi- 
inen  et  principatum  ejus,  puta  aposiolatum  Ju- 
ilaj ,  accipiat  <</.',/•  scilicet  Mathias.  Noia.  Toio 
psalm.  108.  David  dura  imprecatur  Judee  prodi- 
loM,  et.linla  is  in  typo  el  perSOna  Doeg  prodiloris 
>ni  apud  Saulem ,  ut  docent  ihidem  S.  August.  ct 
TheodOr.  Quocirca  plenus  est  minis  etmaledic- 
tis,  adeoque  nonnuHi  numerantlot  maledictio- 
ncs,  quol  argenleos  aeceperat  Judas?  niniirum 
triginta.  Prima  estv.  6.  Constilue  super  eum  pec~ 
catorum  ,  quasi  imphim  judicem  et  lyrannum  ei 
perflce,  qui  acriter  eum  judicel  et  puniat.  Se- 
cunda  :  Kt  diabolus  Slet  a  dexlris  cjtts.  q.  d.  Dia- 
holus,  id  est,  calumnialor  ei  aslet,  ut  eum  apud 
jic.lieein  ciiininelur,  et  morlis  reiini  peragal.  Rur- 
Mim  in  judicio  divino  proprie  diaholnsineiunpo 
C.CRNKLH  i   A   LAflDE.       imv.    X. 


APOSTOLORLM.  Cdp.  I. 

testatem  accipiat,  euin  accuset,  teneat,  prtecipi- 
let,  exagitet,  et  ad  reslimadigat.  SjcinJudam  in- 
gressus  estSatan  Johann.  13.  Diabolus ,  aitS.  Au- 
gnsl.  ia  psalm.  108.  stetit  a  dexlris  Judce ,  cum 
avariliam  prcvposuit  sapienlia? ,  pecuniam  salutt 
sttce ,  ut  Christttm  proderet ;  etsic  nolttit  possideri 
a  Christo,  sed  a  diaboto.  Terlia  :  Cum  judicalur 
exeat  condemnalus ,  ad  mortem  ,  preesentem  ct 
aelernam,  Qiutrta  :  j?i  oratio  ejus  fiat  in  peccutum, 
id  est,  in  oflensam.  q.  d.  Oratio  hominis  lam 
impii,  jani  quasi  condemnali  et  desperahundi  , 
oranlis  pro  remissione  non  tam  culpa,  quani 
pcenae,  magis  offendat  et  exasperet  judicem  , 
tuni  hominem,  tum  Deum.  Ita  Theodor.  Chald. 
vertit,  oratio  ejtts  sit  in  condemnalioncm.  Quid 
honi  expectandum  illi  cui  nihil  superest  nisi 
oratio,  quie  ei  vertitur  in  tormcntum,  imo  in 
peccalum  ?  Quinta  :  Fiant  dies  ejus  pattci.  Ita  pau- 
cis  horis  prodilioni  suae  supervixil  Judas  ,  ilico- 
que  sc  suspendit.  Sexta  :  Et  Episcopalum  ejus  ac- 
cipiat  alter.  Vide,  et  computa  reliquas  v*iw~o; 
gra>ce  idem  est  quod  Ifopoi ,  id  est  inspector,  su- 
pcrintendens ,  cttstos }  specutator ,  qui  aliqui  rci 
intendit  et  invigilal  qttasi  Prcvfectus  :  Episcopi 
enim  munus  est ,  j-izvq-xiIj  ,  jd  est  intendererei 
sibicommisscv.  Lnde  2.  Esdrae  11.  22.  Azzi  vocalur 
Episcopus,  id  est,  inspector  et  praefectus,  Levi- 
tarum.  Et  Cicero  fuit  Episcopus  orce  Campania*  : 
Sic  enim  ait  1.  7.  epist.  Ad  Allicum  :  Vtdt  enimme 
Pompeius  esse ,  quum  tota  hcec  Campania,  ct  ma 
ritima  ora  habeal  Episcopttm ,  ad  qttem  delcctus  el 
negotii  summa  referalur.  Et  Arcadius  Imp.  Di- 
gest.  demuner.  et  honor.  Jt,inquit,  proprie  di- 
ctintur  Episcopi,  qui  prcesunt  pani  et  cceteris  vena- 
tibus  rebus. 

21.  Qm  nobisccm  sunt  congrecati.  ]  Pagn.  et 
Tigurina,  convcrsati. 

IN  OSIM  TEMPORE   QCO  INTRAVIT  ET  EXILIT   INTEP. 

nos  Domim  s  Jesus.  ]  Id  est,  quo  inter  nos  versn- 
tusest,  est  hehraismus  ingrcdi  eniin  et  egredi 
Hebracis  signilicat  totam  vihe  seriem  ct  conver- 
sationem,  puta  omnes  actiones,  scrniones,  ges- 
tus  et  gesia.  Secundo,  ingredi  et  egredi  coraui 
ccelu  vel  populo,  est  ei  praeesse,  eum  ducere  pt 
regere.  Ducis  enim  est  egredi  anle  populum 
inslar  pastoris  ducentis  oves,  sic  Moses  ait  Deu- 
ter.  31.  2.  ISon  possttm  ullra  ingredi  et  ingredi,  id 
esl  ducere  etguhernare  populum.  El  Salomon.  2. 
Paral.  1.  10.  Da,  inquit,  mihi  sapienliam  et  in- 
tclligentiam  ,  ut  ingrediar  ct  egrediar  coram  po- 
pttlo  tuo,  quod  explicans  suhdit:  Quis  enim  po- 
test  httnc  populitm  luitm  digne ,  qtti  tam  grandis 
est ,  judicare :  lngredi  ergo  et  cgredi  idem  e.^l 
quod  judicare,  et  regerepopulum. 

22.  Incipiens  a  iiaptismate  Joii  vnnis.  ]  Inde 
enim  ccepit  Evangelium,  et  gesta  Christi.  Johan- 
nes  enim  in  suo  baptismate omnibus  annuncia- 
bat  et  demonstrahalChristum  dicens  :  Ecce  agnus 
Dci ,  eccequi  lollit  peccutum  nutiuli.  .lolian.  1.  29. 
ideoque  Christus  aheo  baptizari  voluit,  indeque 
ordiri  suam  pra?dicalionein. 

Testem  itESCRHECTiOMs  ejis.  ]  Apostolus  ergo 
idem  esl,  quod  testis  resurrectionis  Chrisli,  ac 
consequenter ceeterofum  mysteriorum  etgesto- 
rum  ejus,  qua?  hi  resurrectione ,  quasi  in  suo  li- 
ne  et  scopo  terniinanlur,  et  conciudiinlur.  Ideo 
enim  nalus,  passus,  morluus  est  Chrislus,  ut 
resurgeret,  suaque  resiirreclione  peccalum  el 
morlem  aboleret,  nosque  ab  iis  resuscitarel . 
juxla  illud  Rom.  h.  25.  Qtti  tradittts  cst  propter 
diiiclu  nostra,  el  rcsurrcxit  proplcr  justiftcalto- 


08  COMMENTAIUA  1N  ACTA 

nrm  nostram.  Vide  ibi  dicta.  Primiius  cnim  hic 
arliculus  rcsurrectionis  creditu  erat  difiieilli- 
inus :  unde  eum  maxime  inculcabant  Apostoli, 
eoque  persuaso  facile  caeteros  persuadebant. 

I  nde  S.  Peirus  vull  eligi  lalcin,  qui  onuiium 
actorum  Ghristi  a  baptismo  Johannia  usque  ad 
jscensioncm  in  coelum,  sitconscius,  eorumque 
eque  ac  resurrectionis  possit  esse  lestis,  uttes- 
tetur  et  dicat  :  Ecce  qui  edebat ,  qui  bibebal ,  qui 
rrucifixus  est ,  idem  ilie  rcsurrexit,  ait  S.  Chry- 
sostom. 

23.  Et  statuerunt.  ]  Aposloli  cacterique  fide- 
les  communi  consensu  nominarunt  e  toto  nu- 
mero  duos  exccllentioresin  fide,  virtute,  rerum- 
(|ue  Chrisli  cognilione  :  cos  deinde  seorsim  sta- 
tueruntquasi  Apostolatus  candidatos,  ut  super 
utrumque  jacerent  sortem,  quae  Apostolum  de- 
signaret.  llaec  omnia  facla  sunt  dirigente  S.  Pe- 
tro,  qui  tolius  hujus  operis  fuit  choragus.  Undo 
S.  Aug.  lib.  1.  de  Aclis  cum  Felice  Manich.  c.  Zj. 
pro  statucrunt  legit staluit t  scilicel  Petrus  cum 
A|)ostolis,  et  per  Apostolos.  Porro  ulerque  fuit 
e  numero72.  discipulorum ,  inquit  ex  Clemente 
Alexand.  Beda. 

Joseimi.  ]  Hinc  Joseph  videtur  fuisse  frater  Ja- 
cobi  Minoris  etJUdae  Apostolorum,  ac  filius  Al- 
phaei  et  Mariae,  ideoque  consanguineus  Christi. 
Unde  inter  malronas  astantes  Chrislo  crucifixo, 
nominatur  haec  Maria  Jacobi  et  Josepk  Mater, 
Mat.  27.  56.  Hic  Joseph  poslea  creatus  est  Epis- 
copus  Eleulheropolis  in  Palestina ,  ail  Dorotheus 
in  Synopsi ,  inter  Sanctos  relalus  legitur  in  Mar- 
tyr.  Rom.  die  20.  Julii  hisce  verbis  :  eodem  die 
natalis  B.  Joseph  qui  cognominatus  esl  Justus, 
quem  Aposloii  cum  B.  Mathia  staluerunl  ut  iocum 
Apostotatus  Judce  prodiloris  impleret ,  sed  cum 
sors  cecidisset  super  Mathiam ,  ipsi  nihilominus 
prcedicationiset  sanctilalis  ofjicio  inserviens,  mul- 
tamquepro  fide  Christi  a  Judasis  perseculionem 
sustinens ,  in  Judaavictorioso  fine  quievit,  dequo 
ctiam  refertur  quod  vcnenum  biberit ,  et  nihil  ex 
hoc  triste  propter  Domini  fidem  pertuierit.  Ejus- 
dem  memjnit  S.  Dionys.  c.  11.  dicens  :  Ipsa  di- 
vina  pax  ct  tranquiUitas  quam  S.  Justus  (Joseph  ' 
enimcognominatus  est iusius)  sitentium  appellal. 

Qui  vocabatur  Barsabas.  ]  Barsabas  idem  est 
quod  filius  Sabae,  sicut  Barabas  idem  est  quod 
filius  Abbac.  Bartimceus  idem  est  quod  filius  Ti- 
maei,  Ba^jona  idem  est  quod  filius  Jonae,  vel 
Johannis  :  pater  enimS.  Petri  vocabatur  Johan- 
nes,  et  per  crasin  Jonas.  An  ldem  dicendum  sit 
de  hoc  Barsaba,  quod  scilicet  paler  ejus  vocatus 
vel  cognominatus  sii  Sabas,  incertumest.  Potest 
enim  sabas  accipi  ut  appellativum  ,  non  ut 
proprium,  significans  vel  juramentum,  vel  sa- 
tnritatem  ,  vel  reversionem  ,  ut  Barsabas,  idem 
sit  quod  filius  juramenti  (perinde  ac  Barsabee 
idem  est  quod  puleus  juramenti,  Genes.  21.  31.) 
vel  saturitalis  ,  vel  reversionis,  vel  conversio- 
nis  ;  itaS.  Hier.  et  Pagnin.  in  Nomin.  Hebr.  Alius 
est hic  Barsabas  a  Barnaba  consobrino  S.  Pauli, 
qui  pariter  vocatus  esl  Joseph ,  Actor.  h.  36. 

Qui  cognominatus  est  justus,  ]  ab  iusigni  ejus 
justitia  et  sanctitate,  aeque  ac  ejus  fraterJaco- 
bus,  ab  eadem  cognominatus  esljustusel  frater 
Domini.  Juslus  enimnon  Ilebraeum,  ulBeda  alii- 
que  putant,  sed  Latinum  esl  nomen ,  eslque 
proprium  vel  nomen,  vel  cognomen,  sicut  ho- 
die  multi  nomen  habent  Justus,  quocirca  grcecc 
vocatur  pariler  \obqo;,  Sic  mullas  voccs  Latinas 
EvangelisUegraecc  scribentes,  usurpaiit  qnasi 


APOSTOLOHUM.  Cap.  I. 

Graecas.  Tales  sunt  prattorium,  flagclium,  coto- 
nia,  legio,  sudarium,  census. 

Vide  hic,  lit  ad  praelaturas  non  semper  aptio- 
res  sint  jusli  etsancti.  Aptior  enim  est  (pii  ha- 
bet  lalentum  regcndi  et  gubernandi  quod  magis 
in  prudentiaet  gralia  ,  quam  in  sanctitate  con- 
sistil,uli  dicebatS.  Theresia,  quaeproinde  Supe- 
riores  eligi  volebat  prudentes  potius  et  discre- 
tos,  quam  sanctos,  si  alterutrum  deesset. 

Mulli  censent  hunc  Joseph  fuisse  fralrem  S.Ja- 
cobi  Minoris,  Simoniset  Judac  :  hos  enim  qua- 
luor  fuisse  fraires  insinuat  S.  Math.  cap.  13.35. 
ac  proinde  noluisse  Christum  ut  ineum  sorsca- 
deret,  tuin  ne  tot  cognatos  suos  viderelur  ex- 
ternis  praeferre ,  tum,  ne  quatuor  fratres  simul 
essent  in  collegio  duodecim  Apostolorum  :  pe- 
rinde  ac  Canones  cavent,  ne  in  eadem  Ecclesia 
pater  et  filius  simul  beneficium  obtineant :  ct 
plura  Capitula  in  suum  Canonicorum  coetum 
nolunl  admittere  plures  fratres,  ne  ii  inter  se 
conspirent,  c^eterisque  dominari  velint,  itaque 
facliones  et  schismata  concitent. 

Mathiam.  ]  Malhias  hebraice  idem  est  quod 
m  "jna  mattanja,  id  est,  donum  Dei ,  vel  do- 
natusa  Deo.  UndeBeda  censet  nomen  ejusfuisse 
omen  quod  donandus  esset  apostolatu.  Hinc 
iclem  pene  est  nomen  Mathias ,  quod  Matthanias 
el  Nathinoeus  :  imo  Pagninus  Mathiam  non  aliter 
quam  Mallhamah  nuncupat.  Idem  est  nomen 
geminata  littera  thau  M athatias ,  qui  fuit  pater 
Judae,  Jonathae  et  Simonis  Machabaeorum ,  idem- 
que  sonat  quod  domum  Domini,  vel  interfectio 
Domini :  interfecit  enim  ipse  ducem  Antiochi  ex 
zelo.Sane  Matthatiae  in  zelo  similis,  imo  superior 
fuit  Mafhias.  Addil  Beda  et  alii,  Malhias  hebr. 
idem  esse  quod  parvus  Dei,  quod  Apostolorum 
fuerit  ultimus,  quodque  meritohumilitatis  evec- 
tus  sit  ad  apostolatum  juxta  illud  Christi  Malth. 
11. v.  25.  ConfUeor  libi  Fater,  Domine  cceti  et  ler- 
ro3 ,  quia  abscondisli  ha?c  a  sapientibus ,  et  pru- 
dentibus  reveiasli  ea  parvulis  :  Verum  non  yi- 
deo  unde M athias  idem  sit  quod  parvus  Dei,  nisi 
dicas  per  commutationem  litlerae  m  cum  p  [eo 
quod  utraque  sit  labialis,)  Mathias  idem  esse 
quod  Pcthias  :  pethi  enim  hebr.  significat  par- 
vuium;  vel  certe  Mathias  conflatum  esse  ex  n1 
nnn  HQ  ma  atta  ja,  id  est,  quid  (u  Deus  ?  Quid 
tu  Domine  ,  quid  ego?  tu  abyssus  entis  omnis- 
que  boni,  ego  abyssus  nihili  omnisque  mali.Sic 
Michael  idem  est  quod  quis  ut  Deus?  Clemens 
Alex.  1.  h.  Strom.  censet  Mathiam  fuisse  Za- 
chaeum,  qui  ex  arbore  sycomoro  a  Chrislovo- 
catus  sit,  factusque  e  72.  discipulis,  ac  postea 
ab  Apostolis  Judae  suffeclus  creatusque  Aposto- 
lus,  dictus  sit  Malhias.  Verum  cum  Zachaeus 
fuerilprinceps  publicanorum,  ut  patetLucae  19. 
2.  mulli  censent  eum  fuisse  Gentilem  :  Judaeis 
enim  infame  erat  hoc  nomen  et  officium  ;  Christi 
autem  Apostoli  omnes  Judaei  fuere,  nulli  Genti- 
les.  Ita  censet  Tertull.  1.  h.  conlra  Marc.  37.  cui 
assentiri  videlur  S.  Cyprian.  episl  63.  ad  Caeci- 
lium.  S.  Ambros.  et  Beda  in  cap.  19.  Lucae.  Sed 
hanc  rationem  confutatS.  Hier.  epist.  146.  ex  eo 
quod  S.  Matthaeus  fuerit  publicanus,  et  tamen 
Judaeus,  ideoque  Apostolus  :  rursum  Judaeus 
fuit  publicanus ,  qui  cum  pharisaeo  oraturus  as- 
cendit  in  templum,  Lucae  18.  v.  10.  Quocirca 
Zachaeum  fuisse  Judaeum  censent  Eulhym.  Ly- 
ran.  Cajetan.  Montan.  Jansen.  Salmeron  etBar- 
rad.  in  Lucac  c.  19.  tum  quia  ibidem  v.  9.  voca- 
lur,  fdius  Abraluv;  ium   quia  ilicil  Chrislo  :  Si 


COMMENTARIA  1N  ACTA 
quid  aliquem  defrautlavi ,  rcddo  quadruplum, 
tiuod  Judajis  praecepium  erat  Exodi  22.  1,  non 
GentilibuB.  Magis  obstat,  quod  S.  Clemens  lib. 
1.  ct3.  Recogn.  in  flne  asserat  Zachaeum  a  S.  Pc- 
tro  ordinatum  Episcopum  Cacsareae  Palaestina; , 
(juod  si  verum  est,  liquet  cum  non  fuisse  Aj)os- 
tolum  :  se  de  libri  Rccognit.  auctoreetflde  mulii 
(lul)itant.  Solebat  gloriari  Carolus  V.  quod  na- 
tusfestoS.  Matliiae,  sortem  Imperii ,  felicitatis 
et  victoriarum  obtinuisset. 

1k.  Er  orantes  dixerunt.  ]  Docent  Aposloli 
oraiioncm  communem  et  publicam  praemilten- 
dam  electioni  Pastoris  et  Episcopi,  ut  dignissi- 
mum  Deus  concedat;  ab  eo  enim  pendct  salus 
vcl  perditio  gregis.  Sic  Christus  designatunis 
Apostolos  pernoctavit  in  oralionc,  Lucjc  6.  12. 
Sic  Concil.  Trident.  sess.  1h.  c  1.  jnbet  ut  Epis- 
copatu  vacantc  indicantur  per  totam  dioecesim 
publicac  preces  pro  electione  boni  Pastoris. 

Qui  corda  nosti  omnium.]  Graeci  unica  voce 
signilicantius  Deum  vocant  invocanlque,  mpu 
xxp8ioyv&S« ,  Domine  cordis  inspex ,  qui  scilicet  SO- 
lus  cordis,  id  est  mcntis,  sinus  fundumque 
inspicis  et  perspicis,  qui  ejus  latebras  omnes 
scrutaris,  qui  pervides  liberas  et  arcanas 
cujusque  menlis  cogiiationes,  consilia,  de- 
siaeria,  intcntioncs  ctiamsi  ipsi  s;cpe  velatas, 
fucatas  et  incognilas  ac  proinde  oplime  nosti , 
qulsad  hoc  apostolatus  oflicium  aptissimus  sit. 
Homines  enim  iu  eligcndo  saepe  fallunlur,  quia 
exteriora  tanluro  respiciunt,  corda  vcro  videre 
nequeunt,  in  quibus  saepe  multa  latent ,  qua3 
homincm  pastoralu  et  olficio  maxime  dignum, 
vcl  indignum  clliciunt :  Deus  ergo  solus  est  car- 
diognostes,  non  homonon  angelus. 

Ostende  qtjeth  elegeris.  j  Videntur  hi  duo,  Jo- 
scph  et  Mathias,  dotibus  fuisse  quasi  pares,  in- 
quit  glossa;  aut  sc  habuissc  ut  excedens  ct  ex- 
cessum,  ut  licet  unus  in  uno  supcraret  alium, 
tamen  hi  altero  ab  eodem  superarelur,  ut  pro- 
indc  Apostoli  nescicrint  uter  altcri  pracferen- 
dus  essct  :  idcoque  Dcurn  invocarunt,  ut  is  ap- 
tiorcm  designarct.  Scicbantenim  sc,  tttpote  Ec- 
clesiam  novellam  Christi,  ij)si  cordi  et  cur.T 
esse  ipsumque  in  re  tanti  momcnti  adfore;ac 
sicut  olim  undccim  Aposlolos  clcgcral,  ita  et 
iuinc  duodccimum  dcmonstraturum.  Hauc  fidu- 
ciam  sibi  ab  eo  aspirari  scntiebant ,  ideoque 
fidenter  orant,  non  dubii  quin  voti  sint  futuri 
compotes,  et  id  (|tiod  oranlimpetraturi. 

Accipere  locum.  ]  Graece  itfifyov ,  id  est  sdrtem, 
de  qua  v.  17. 

25.  DE  QUO   PREVAMCATUS    EST  JUDAS.  ]  Pagnill. 

cl  Tigurina  vertunt,  unde  prttvaricalus  excidit 
Jutlas,  hoc  est,  ex  quo  per  pracvaricationem 
(puta  proditionem,  despcrationcm  et  sui  stran- 
galationem)  excidit  Judas.  Est  metalepsis.  Gvrc- 
CC,  iSfo  naprtjj, quod  alitpii  vcrlunt,  exquo  abcr- 

ravit,  Ut  -x-xziZri,  prp  lt«p<l|W»j  Ct  TrapaSacri?,  prO  7cu:i.y.Gu- 

«*t,  i&est,  itigressiOt  «(7er«f<0,  ponatur.  Est  enim 
vocatio  nostra  et  status  quasi  viaet  stadium,  in 
quo  recta  decurrtmas  ad  mclam ,  ut  bravium 
("crlcstis  glorise  nanciscamur;  a  quo  aberranl , 
<|ui  in  avia  lcndunt,  alioque  fieclunt  curvantque 
cursum. 

Ut  aiiiret  in  i.ocum  suum,]  sedignum,  puta 
in  laqueum  quem  sil)i  ncxuit,  ait  OEctrm.  aut  in 
infcrnuin  :  quia  haclcnus  occupavcrat  locum 
alicnum,  ct  cx  propriis  dcmcrilis  dainnationis 
locum  stuun  <-IIicit  ,  inquit  Cajcl.  Subtililcr 
s.  Bernard.  in  psahn.  90.  sertn.8.  mhcttmsuam, 


APOSTOLORBM.  Cap.  T.  53 

id  est ,  iiujuit,  ut  suspcnsus  in  aere  creparet  ae- 
riarum  collega  poleslatum ,  utpote  quem  veri  Dei 
et  veri  pariter  hominis ,  qui  de  ccelo  venisset  ope- 
raturus  salutem  inmedio  lerrce ,hujus  inquam  pro- 
ditorem ,  nec  ccelum  reciperet ,  nec  lerra  sustine- 
ret,juxta  illud :  Sinon  in  coelis,  stes  ubicumquc 
velis. 

Eratne  ergo  Judas  in  loco  suo,  cum  erat  in 
apostolalu  ?  Nequaquam :  nam  :  ut  ait  Cajet.^fcu/ 
in  locum  suum ,  quia  hactenus  occupaveral  atie- 
nttm  apostolatus  et  ministerii  locum.  Quanivis 
cnim  apostolatu  insignis  videretur  :  re  vera  aj>os- 
tolatum  non  habebat ,  quia  illo  ut  par  erat,  non 
utcbatur.  Ila  plane  ct  pastores,  qui  suis  ovibns 
regendis  non  attcndunt;  nihil  niinus  habcnl . 
quam  dignitatcm  pastoralem  ,  de  qua  ipsi  sua 
se  incuria  acsocordia  deturbant.  QuareD.  Bern. 
serm.  ad  pastores  in  Synodo  congregatos,  in 
illud  Davidicum  :  Confusi  sunt,  quoniam  Deus 
sprevit  cos ,  Ps.  52.  v.  6.  sic  pastores  alloquilur  : 
Et  vos ,  ail,  confusi  estis  in  actibus  vcstris  :  non 
honorati,  sed  onerati ,  dignitatibtts  vcslris  ,quo- 
niamDeus  sprevit  vos.  Quee  moraliter  dicta  acci- 
l»c:  nam  certumcst  ad  littcramJudam  verum  ha- 
buisse  apostolatum,  et  impios  paslores  verum 
habuisse  pastoraium. 

26.  Et  dederunt  sortes  eis.  ]  Syrus,  conjecc- 
runtsortes;  Pagnin.  el  dederunt  sortes  eorum: 
Tig  urina  ,  et  miserunt  sortcs  eorttm.  Graece  eniru 
est  cvtov,  id  estcorum  in  genitivo,  non  eis  in  dativo. 

Quaeres  Primo,  qux,  el  quales  fuerunt  luc 
sortes  :  Resp.Aliqui,  utGagneius,  censent fuisse 
scrutinium  suffragiorum.  Accedunt  nostri  Sal- 
meron  et  Sanchez,  qui  censent  Apostolosorassc 
ut  Deus  illuminaret  mentes  eorum,  ac  declarcf 
cui  eos  vellet  suum  dare  suffragium  ;  el  hoc  vo - 
care  sortem.  Probant  ex  eo,  quod  pro  annttmt- 
ratus  est ,  graece  fil  ojyzaT£|»js(7T>i ,  id  est,  com- 
munibus  catculis  cooptatus  est.  Verum  sic  non 
fuisset  sors  et  sortitio,  sed  electio  :  nec  sors 
cecidisset  super  Mathiam,  sed  jure  suflragiorum 
creatus  esset  Apostoltts. 

Secundo  ,  S.  Dionys.  Ecclesiast.  Hierarch. 
can.  5.  part.  3.  quem  S.  Antonin.  Turian.  Baron. 
Sanchezet  alii  sequuntur,  censel  fuisse  signuni 
quoddam  divinum  :  at  quale  fuerit,  non  expli- 
cat.  Videturmihi,  inquit  I)\onys., Scripturasorlem 
appellasse  diviniquiddam  et  prcecipuimuneris,  pcr 
quodille  choro sacratissimo  insinuarelar,  qui  esset 
divina  clcctione declaratus.  S.  Anloninus  l.p.til.6. 
c.  2.  censet  fuisse  radium  e  coelo  demissum  in 
Mathiam,  sjcut  radio  lucis  demonstratus  fuit 
(ircgoritis  Magnus  Pontifex,  et  alii  nonnulli.  Dio- 
n\s.  Carlhus.  ccnsct  fuisse  cohunbam  coelitus 
dclapsam  in  Malhiam,  sicut  S.  Fabianus  lllapsu 
columbaccreatus  estPonlifcx.  Aliicensent  fuisse 
donum  prophcliaj,  vcl  sapienliaj  aspiratum 
Malhi.-e. 

Siobjicias,  quomodo  crgo  Apostoli  dicunlur 
dcdissc  eis  sortes  :  Resn.  Hocscnsu,  (juod  Apos- 
toli  signiim  hoc  ex  instinctudivino  prselinierini, 
dicendo  :  supcr  qucm  dcsccndct  radius,  aut  co- 
hunliae  coelo,  ille  Dei  judicio  crit  Apostolus: 
tumque  Deum  orartmt .  ut  ipse  has  sortes  os- 
tcndercl,  cl  cdcici,  perindc  ac  fecit  Eliezer 
servus  Abrah.T.  qhsrehs  uxorcm  lsaaco,  acper 
signum  oblationis  hydriae  cognovit  et  clcgit  Re- 
beccam,  Gcn.  2'i.  \l\-  Simili  modo  Gentilcs  sua 
oracula  ct  responsa  deorum  vocabant  sortcs , 
quia  a  diis  corumque  sacrificulis,  constiltorc 
quosi  fortc,  ac  scepc  pcr  sortilegia  rcddcbantur. 


(.0  COMMENTARIA  I.N  ACTA 

lliuc  aputl  Viileriuo)  I.  1.  pracipi  sortibus  t  idem 
cst  quod  praclpi  oraculis. 

Verum  dareaut  miltere,  sortes,  non  hoc,  sed 
tougealiud  significat,  ut  cuivis  patet  ex  com- 
muni  terminorum  significatione  et  usu.  In  sorte 
<nim  evenlus  est  forluiluset  a  casu  expeclalur, 
ut  is  vincat,  in  quem  sors  quasi  felix  alea  ceci- 
derit.  Dico  rrgo  Apostolos  niisisse  sortes  pro- 
prie  dictas  ,  ulverba  sonant,  etsorictn  cecidisse 
super  Mathiam.  Porro  qua  rc,  etmodo  missae 
sint  hac  sortes,  incerlum  cst.  Nostri  Lorinus  e.t 
Mariana  censent,  nomen  Matlmc  uni  charlae, 
nomen  Joseph  alieri  fuisse  inscriptum,  itaque 
Utrumque  injectum  in  urnam,  ibique  commis- 
lum,  utcujus  primo  educerelur.is  esset  Apos- 
lolus ;  ac  primo  educlum  esse  nomen  Mathiae. 
Scimus  varias  apud  veteres  sortiendi  fuisse  ra- 
tinnes  et  modos.  Nam  Proverh.  16.  33.  in  sinum 
conjiciebantur  chartulae,  tesserae,  globuli,aut 
lajtilli  :  apud  Homerum  Illiad.  «  in  galeam  apud 
Plaulum  in  Casina  in  silulam,  apudCicer.  lib.  6. 
in  Verrem  in  hydriam,  apud  Virgil.  jEneid  G.  in 
urnam.  Quo  modo  et  rationc  usi  sinl  Apostoli , 
incertum  est :  cerlum  est,  Deum  per  eam  de- 
clarasse  Mathiam  tum  dirigendo  sortem,  ut 
caderet  in  Mathiam,  juxta  illud  Proverb.  16. 
33.  Sortcs  mitlunlur  in  sinum,  scd  a  Domino  tem- 
peranlar :  tam  addendo  signum  aliquod  coeles- 
te,  v.  g.  radium  aut  quid  simile,  quo  sortem 
comprobaret,  uli  censel  S.  Dionys.  et  alii  jam 
cilati.  Item  S.  August.  psahn.  30.  conc.  2.  et 
Orig.  hom.  23.  in  Josue;  idque  ne  Malhias  cae- 
teris  Aposlolis  ,  qui  a  Christo  ipso  electi  erant, 
esset  inferior.  Id  patet  ex  oratione  Apostolorum 
sorti  praevia,  qua  Deum  rogaruntut  magis  ido- 
neum  designaret  :  non  dubium  autem,  quin 
Deus  hanc  orationem  communem  Apostolorum 
et  Ecclesiae  exaudierit,  eosque  voti  compotes 
fecerit.  Quocirca  sors  hsechumana  fuit,  si  sor- 
ticntes  Apostolos  spectes,  eadem  lamen  divina 
fuit,  si  calculum  quem  Deus  ei  adjecit,  consi- 
deres.  Hoc  enim  ait  S.  Dionys.  qui  utique  sor- 
tem  illamoptima  norat.  Et  sic  haec  tertia  sen- 
lenlia  jungenda  et  secundae. 

Quaeres  Secundo,  qua  conscicntia  Apostoli 
rem  tantam  commiserunt  sorti,  id  est  casui  et 
fortunaePResp.  Primo  aliqui  ex  Glossa  ,  id  eos 
recte  fecisse,  eo  quod  eligendi  in  dotibus  exter- 
nis  essent  pares  :  tum  enim  sorle  res  decidi  et 
dirimi  potest.  Unde  S.  August.  epist.  119.  cap.  20. 
ct  epist.  180.  docet,  sorte  decidendum  esse,  qui 
sacerdotes  perseculionis  tempore  fidelibus  as- 
sistere  debeant,  qui  vero  fugere.  Idem  censen- 
dum  tempore  pestis ,  similisve  necessitatis.  Eo- 
dem  modo  sancit  Plato  de  Republ.  dialog.  5. 
sortis  eequalitate  in  republica  utendum  esse  ad 
mullorum  offensas  vitandas,  ita  ut  Deum  elbo- 
nam  fortunam  in  precationibus  invocemus,  ut 
ipsi  sortemad  id  quodjustissimum  est  dirigant : 
Deus  enim  est  moderalor  forlunae ,  adeoque 
ipse  est  fortuna  activa  et  fortunans.  El  Plutar- 
chus  in  Moral.  Ut  in  democratia  ,  inquit,  cui 
sorte  contigit  imperium,  eu?n  oportet  imperare  : 
sic  in  vita  hominum  quod  sors  dederit ,  boni  con- 
tulendum  est. 

Secundo,  Aposloli  secuti  suntexempla  S.Scrip- 
turae.  Sic  enim  Saul  sortc  creatus  est  Rex,l. 
Reg.  10.  20.  Sic  sorle  deprehensus  est  Acham, 
.losue  7.  16.  Sic  sorte  divisa  est  terra  promissa 
inter  12.  Tribus,  Josue  15.  etc.  Unde  S.  Hier.  in 
Jonae  cap.  1.  S.  Augusl.  serm.  de  S.  Mathia, 


APOSTOLOhUM.  Cap.  I. 

S.  Chrys.  et  Beda  bic  ac  S.  Thom.  2.  2.  q.  9.i. 
art.  8.  censent,  Aposlolos  adhuc  rudes  ct  inex- 
pertos,  id  fecisse  exconsuetudine  Patrum  vete- 
ris  testamenti,  antequam  recepissent  Spirilum 
sanctum,  ideoque  post  eum  receptum  id  non 
fecisse  in  eleclione  Diaconorum  cap  6.  perinde 
acjam  omnis  sors  in  clcctionibus  Pastorumet 
Ecclesiaslicorum  est  prohibila  Jure  Canouico, 
ut  palet  c.  Ecclesia,  de  sortilegiis,  sub  finem. 
Nam  jure  naturae,  divino  et  humano  ad  benefi- 
cia,  prseserrim  habentia  curam  animarum  an- 
nexam,  eligendus  est  dignior ,  uti  sancilConcil. 
Tridenl.  sess.  1k.  c.  18.  de  reform.  idemque  do- 
ccnt  passim  Theologi  cum  D.  Thom.  quos  citat 
et  sequitur  nosler  Lessius  lib.  2.  de  Justitia  c.  34. 
dub.  14.  Simili  modo  Romani,  Gentiles  licet, 
legem  lulerunt,  ne  quis  sacerdos  sorteaul  pre- 
tio  crearetur,  uli  rcfert  Dion.  lib.  2.   Hist.  Rom. 

Tertio  et  genuine,  Apostoli  jecerunt  hanc 
sortem  licite,  quia  id  fecerunt  ex  instinctu  di- 
vino,  quo  tacite  Deus  proinittebat  sc  suam  vo- 
luntatem  per  eam  demonslraturum,  et  magis 
idoneum  designaturum.  Ita  nosler  Lessius  I.  2. 
de  Justiiiac.  43.  dub.  9.  apud  quem  vide  plura 
de  divisione  el  varietate  fortium,  quaeque  exeis 
licita  sit,  quae  illicita.  Simili  enim  modo  jussit 
Deus  Samueli  dare  sortes  pro  creatione  Saulis 
regis,  et  Josue  pro  deprehensione  Achan,  et 
pro  divisione  lerrae  sanctae,  de  quibus  paulo 
ante  dixi  :  etS.  Francisco  sortito  capere  senten- 
tias  S.  Script.  primo  in  Evangeliis  occurrentes, 
casque  capessere  pro  regula  vitae,  uti  refert 
S.  Bonavent. 

Praeclare  S.  August  in  psalm.  30.  conc.  2.  ex- 
plicans  illud  :  Jn  manibus  luis  sortes  me(e.  Sors, 
ait,  res  est  in  dubilatione  humana  divinam  indi- 
cans  voluntatem.  Et  mox  sortem  interpretalur 
graliam  Dei :  Quia  in  sorte ,  inquit,  non  est  elec- 
tio,  sedvoluntas  Dei.  Nam  ubi  dicitur?  Iste  facit , 
iste  non  facit ,  merita  considerantur ,  et  ubimerita 
considerantur ,  eleclio  est ,  non  sors.  Quando  au- 
lem  Deus  nulla  merita  nostra  invenit,  sorte  volun- 
talis  sufe  salvos  nos  fecit ,  quia  voluit ;  non  quia 
digni  fuimus.  Hac  est  sors. 

Et  cecidit  sors  super  Mathiam.  ]  Ex  hac  sorte 
Mathiam  fuisse  primum  Clericum,  indeque 
Clericos  originem  et  nomen  accepisse  ,  censet 
S.  August.  inpsal.  67.  Nam  etCleros,  inquit,  et 
Clericos  liinc  appetlalos  puto ,  qui  sunt  in  Ecclesias- 
licis  gradibus  ordinali,  qilia  Mathias  sorte  electus 
cst,  quem  primum  per  Aposlolos  legimus  ordina- 
tum.  Clericus  enim  dicitur  d  xitfpos,  id  est  sorte , 
quia  sorte  in  sortem  Domini  asciscitur.  Idem  cum 
S.  Aug.  sentitlsidorus  1.  2.  Etymol.  c.  2.  etS.  An- 
loninus  loco  paulo  antecitalo,  etsi  aliis  aliud  vi- 
deatur.  Sane  anliquiorem  Clericum  Mathia  non 
legimus  :  atque  ex  hac  sententia  Cleri  nomen 
coepit  cum  Apostolis,  imoab  Apostolis,  primus- 
que  clericus  fuit  Apostolus. 

Moral.  Primo,  sorte  hac  docuit  Christus,  in 
electione  ad  officia  Ecclesiastica  se  nollehaberi 
rationem  consanguinitatis.  Nam  Josephconsan- 
guineo  suo  in  apostolatu  praetulit  Malhiam  ex- 
traneum.  Secundo,  quemque  vocationem  suam 
a  Deo  ex  pectare  debere ,  eaque  esse  contentum : 
sicut  Joseph  non  doluit  sibi  prselatum  Mathiam; 
necindeinpraedicationeEvangeliisegniorevasit, 
sed  aeque  strenue  Christo  in  aliis  muniis  deser- 
vivit,uti  superius  dixi.  Multi  enim  repulsam 
passi  abepiscopalu  vel  oflicio,  schisma  velhae- 
resim  invexerunt.  Lt  Tertulliauus,  Novalus,  et 


COMMENTARJA  1N  ACTA 

nostro  sncculo  Lutherus.  Tertio,  apostolatum  , 
Mniilesque  praceminentias  et  gradus  non  cadere 
«ub  meriium  de  condigno  :  Deus  enitn  Mathiam 
<  ;eierosque  A|>ostolos  sorte  elegit,  non  merito. 
Siunli  modo  alii  heroes  a  Deo  missi  ad  Ecclesia; 
veldefensionem,  vel  reformationem,  velillumi- 
nationemut  S.  August.  Hier.  Basilius,  Chrysost. 
Benedictus,  Bernardus ,  Dominicus,  1- ranciscus, 
et  rimiles,  sorte,  id  est  gratia  Dei ,  ad  hoc  electi 
sunt.  Ad  lianc  tamen  gratiam  se  disposuerunt , 
eamque  meriti  sunt  de  congruo  sua  humilitale 
p-ofunda ,  agnoscentes  se  ad  tanlum  opus  plane 
indignos  et  iueptos  esse,  sequejad  id  destiuari 
sorte  et  dono  Dei  (quod  sonat  nomen  Mathias, 
ut  dixi. )  Quocirca  S.  Franciscus  a  multis  roga- 
lus.quid  hahcret  gratine  aut  honi,  oh  quod  a 
Deo  ad  tantum  sanctitatis  et  auctoritatis  fasti- 
Rium  essel  exaltatus,  ut  totum  mundum  ad  so 
suique  amorem  et  venerationem  traheret.  Tu 
enim,  inquiehant,  non  es  nobilis,  non  dives, 
non  doctus,  non  eloquens,  non  speciosus ;  qui 
ergo  totus  mundus  post  te  currit?  Respondit, 
Idcirco  Deus  me  ad  hoc  elegit,  quia  nil  habeo 
in  quo  gloriari  possim,  ut  ostendat  hoc  opus 
non  esse  hominis,  sed  Dei. 

Hanc  ejus  humilitatem  imitemur,  eique  in- 
Rentem  zelum  glorias  Dei  propagandae  junga- 
mus,  et  Deus  per  nos  magna  efficiet.  Ita  David 
tantus  factus  estProphetaetPsalles,  quia  sensit 
etdixit  :  in  manibus  tuis  sortesmca.  psal.  30.  16. 
lla  de  Sanctis  in  hac  vita  spretis  et  humilialis, 
sed  in  die  judicii  exaltatis  et  glorificatis  admira- 
hundi  dicent  impii ,  Hi  sunt  quos  aliquando  lia- 
buimus  in  derisum  et  in  similitudinem  improperii. 
ISos  insensati  vitam  illorum  cestimabamus  insa- 
niam,  et  finem  illorum  sine  honore.  Ecce  quomodo 
computati  sunt  inter  filios  Dei  etinter  Sanctos  sors 
itlorum  est,  Sapient.  5.  3.  Unde  sero  poenitenles 
gcmentesque  suhjungunt :  Ergo  erravimus  avia 
veritatis,  etc.  Merito  errastis,  quia  dixistis  :  Co- 
ronemus  nosrosis  antequam  marcescant ,  nullum 
pratum  sit  quod  non  pertranseat  tuxuria  nos- 
tra,  elc.  hacest  parsnostra,  ctlmc  est  sors.Oppri- 
mamus  pauperem  justum,  elc.  Sapient  2.  9.  Ex 
adverso  Fetix  est  steritis ,  et  coinquinata ,  elc.et 
spado ,  qui  non  operatus  est  per  manus  suas  ini- 
quitatem,  nec  cogitavit  adversus Deumnequissima. 
Dabitur  enim  illi  fidei  donum  electum ,  et  sors  in 
templo  Dci  acceptissimo ,  Sapient  3. 13.  Quocirca 
monetEccles.  cap.  17.  24.  Cognosce,  inquit,y«5- 
litias  et  judicia  Dei ,  et  sta  in  sorte  proposilionis 
et  oralionis  altissimi  Dei.  In  partes  vade  sacuti 
sancti  cum  vivis  et  dantibus  confessionem  Deo. q.d. 
Sta  et  constanter  persevera  in  sorte  tibi  propo- 
»Ha  hoc  est ,  in  vocatione  tua ,  tum  novce  vitae  , 
nim  cerli  status  sancti.    Similiter  persisle  in 


APOSTOLORLM.  Cap.  I.  C,\ 

sorte  orationis ,  ut  scilicet  crebro  Douin  ore», 
gratiamque  impetres,  qua  digne  vocalione  lua 
vivas.  Haec  enim  est  utilissima  orutio  ,  si  jugiter 
in  rebus  omnibus  ores  :  Domine  dirige  me  ea 
surte ,  eo  slatu ,  illis  viis  quibus  me  praevides 
sancte  virtutum,  elin  offensopede  recta  adcoe- 
lutii  sorlemque  Reatorum  perventurum.  In  par- 
tes  vade.  q.  d.  Per  bona  opera  profice,  ut  pars 
s^culi  sancti ,  id  est  futura  gloiia  eu:lestis  tibi 
obtingat,  adeoque  illam  hic  inchoa  Deum  lau- 
dandooreet  opere,cum  justis  qui  adhuc  vi- 
vunt,  et  dant  laudem  Deo.  In  ccelis  enini  perpe- 
tua  erit  laus  Dei. 

Et  ANNriwunATCS  est.  ]  Cra?ce,  ^■//■oi-zi.pr.fi^n  , 
idest,  communibus  calculis  cooptatus  est ,  q.  d. 
Omnes  sortem  divinam,  ac  per  eam  electionem 
Mathiae  consona  voce  laudarunt,  et  comproba- 
runt.  Vatabl.  verlil,  suffragiis  additusest  ad  nu- 
merum  undecim  Apostolorum;  Pagnin.  su/fragiis 
additus  est  undecim  Apostolis.  Unde  non  recte 
colligas  Mathiae  sortem  fuisse  suffragia,  sed  sorte 
addita  fuisse  suffragia.Triplici  ergo  calculo  elec- 
tus  est  Mathias,  primo  sortis,  secundo  Dei  sig- 
nique  divini,  tertio  Apostolorum,  sortem  Dei- 
quecalculum  collaudantium. 

Adde,  ev/Y.uTvpr.tfioSY,  per  catachresin  trans- 
ferri  ad  quamlibet  electionem  ,  idemque  signi- 
ficare  quod  eligi,  accenseri,  annumerari,  ut 
vertit  Noster,  sive  id  fiat  suffragiis  sive  sorte, 
sive  alia  ralione. 

Vidi  et  veneratus  sum  Treviris  reliquias  sancti 
Mathiae  in  Ecclesia  cathedrali,  cui  hi  tituli  assig- 
nantur ,  quo  recenset  S.  Antoninus  loco  jam  ci- 
tato  :  Fuit  in  lege  Domini  doctissimus ,  corpore 
mundus  ,  animo  prudens  ,  in  solvendis  questioni- 
bus  S.  ScripturcB  acutus,  in  consiiio  providus,  in 
sermocinatione  expeditus ,  muttorum  signorum 
patrator ,  extensis  inccelum  manibus  Martyr  spi- 
ritum  Dei  reddidit.  Tria  axiomata  S.  Mathiae  re- 
censet  Clemens  Alexandr.Primum  libr.2.  Strom. 
Oportel  admirari  pra?sentia,  nimiium  ut  admi- 
remur  opera ,  Dei  visibilia ,  et  ex  illis  ad  invisi- 
bilia  ascendamus  admirantes  et  contemplanies 
ineis  Dei  Majestatem,  potentiam,  sapientiam, 
bonitatem.  Secundum  lib.  3.  5/  etecto  vicinus 
peccavit,  peccavit  electus.  Na^n  si  se  ita  gessisset 
utjubetverbum  vel  ratio ,  ejus  vitam  itavicinus 
csset  reveritus,  ul  non  peccasset.  Ita  S.Bernardini 
adhucjuvenis  sanctitatem  ejus  coaevi  revere- 
bantur,  ut  eo  praesente  omnes  ad  modestiam  se 
componerent  dicerentque;  Tacete ,  Bernardintis 
adest.  Tertium  lib.  7.  quodet  citat  Euseb.  lib.  3. 
Hist.  cap.  29.  Adversus  carnem  pugnandum ,  et  in 
nullo  prorsus  voltiptati  ejus  ac  libidini  conceden- 
dum;  animam  vero  atendam  sapientice  pastVuu , 
et  scientia?  cibis  in  7najus  semper  augendam. 


•K$g£*«HC*< 


02  COMMENTAMA  1N  ACTA  APOSTOLOIIUM.   Cap.  17. 

CAPUT  SECUNDUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

TRIA  NIC  AGIT  LtCAS.   PRIMO  ,  A  VERS.   1,   AD  14.  DESCRIBIT  SPIRITUS  SANCTI  ADVENTUM  IN 

Peistecoste,  SUB  SPECIE  venti  validi  et  linguabum  ignearum.  Secundo,  a  vers.  14. 

AD  42.  ENARRAT  PRIMAM  COINCIONEM  S.  PeTRI  ,  QUA  CONVERTIT  TRIA  HOMINUM  MILLIA. 
TERTIO  ,  A  V.  42.  LSQUE  AD  FINEM  ,  DESCRIBIT  CONTINUAS  ORATIONES  ,  SINAXES  ,  CHA- 
KITATEM  ET  MORES  SANCTOS  PRIMORUM  ClIRISTIANORUM. 

Et  cum  complerentur  dics  Pentecostes ,  erant  omnes  pariter  in  eodem  loco 
»2.  et  factus  est  repente  de  coelo  sonus ,  lanquam  advenientis  spiritus  vehe- 
■jmejitis ,  et  replevit  totam  domum  ubi  erant  sedentcs.  3.  Et  apparuerunt 
illis  dispertitae  linguae  lanquam  ignis ,  seditque  supra  singulos  eorum  ; 
ij4.  et  repleti  sunt  omnes  Spirilu  sancto ,  el  cceperunt  Ioqui  variis  linguis , 
fprout  Spiritus  sanctus  dabat  eloqui  illis.  5,  Erant  autem  in  Jerusalem 
Uiabitantes  Judaei,  viri  religiosi  ex  omni  natione  quae  sub  coclo  est.  6.  Facta 
autem  hac  voce  convenit  multitudo  ,  et  mente  confusa  est,  quoniam  audiebat  unusquisque  Iingua 
sua  illos  loquentes.  7.  Stupebant  autem  omnes  et  mirabantur,  dicentes  :  Nonne  ecce  omnes 
•sti ,  qui  loquuntur,  Galilaei  sunt  ?  8.  Et  quomodo  nos  audivimus  unusquisque  linquam  nostram 
inqua  nati  surnus  ?  9.  Parthi ,  et  Mcdi ,  et  /Elamitae  ,  et  qui  habitant  Mesopolamiam  ,  Judaeam, 
1 1  Cappadociam  ,  Pontum  et  Asiam.  10.  Phrygiam  et  Pamphyliam,  jEgyptum,ct  partesLibyae, 
quae  est  circa  Cyrenem  ,  et  advenae  Romani.  1 1 .  Judaei  quoque  et  Proselyli ,  Cretes ,  el  Arabes : 
audivimus  eos  loquentes  noslris  linguis  magnalia  Dei.  12.  Stupebant  autem  omnes  ,  et  mira- 
bantur  ad  invicem  dicentes :  Quidnam  vult  hoc  esse  ?  13.  Alii  autem  irridentes  dicebant :  Quia 
inusto  pleni  sunt  isti.  14.  Stans  autem  Petrus  cum  undccim ;  levavit  vocem  suam  ,  et  locutus  est 
cis :  Viri  Judaei,  et  qui  habitatis  Jerusalem  universi,  hoc  vobis  notum  sit,  et  auribus  percipilc 
verba  mea.  15.  Non  enim  sicut  vos  aeslimatis,  hi  ebrii  sunt ,  cum  sit  hora  dici  tertia:  16.  Sed 
hoc  est :  quod  dictum  est  per  Prophetam  Joel.  1 7.  Et  crit  in  novissimis  diebus  ( dicit  Dominus) 
offundam  de  Spiritu  meo  super  omnem  carnem  ,  et  prophelabunt  filii  vestri ,  et  filiae  vestrae :  et 
juvenes  vestri  visiones  videbunt ,  et  seniores  vestri  somnia  somniabunt.  18.  Et  quidem  super 
servos  meos,  et  super  ancillas  meas ,  in  diebus  illis  eflundam  de  Spiritu  meo,  et  prophetabunt  : 
19»  et  dabo  prodigia  in  ca^Io  sursum ,  et  signa  in  lerra  deorsum ,  sanguinem ,  et  ignem  ,  et 
vaporem  fumi.  20.  Sol  convertetur  in  tenebras ,  et  luna  in  sanguinem  ,  antequam  veniat  dies 
Domini  magnuset  manifestus.  21.  Et  erit:  omnis  quicumque  invocaveritnomenDomini ,  salvus 
erit.  22.  Viri  Israelitae  ,  audite  verba  haec  :  JesumNazarenum  ,  virum  approbatum  a  Deo  in  vobis  , 
virtutibus ,  et  prodigiis  ,  et  signis,  quae  fecit  Deus  per  illum  in  medio  vestri ,  sicut  et  vos  scitis  : 
23.  Hunc  dcfmito  consilio  et  praescientia  Dei  traditum ,  per  manus  iniquorum  aflligentes  intere- 
mistis  :  24.  Qucm  Deus  suscitavit,  solutis  doloribus  mferni,  juxta  quod  impossibile  erat  teneri 
illum  ab  eo.  2,5.  David  enim  dicit  in  eum :  Providebam  Dominum  in  conspeclu  meo  sempcr : 
quoniam  a  dexlris  est  mihi  ne  commovear  :  26.  Propter  hoc  laelatum  est  cor  meum  ,  et  exultavit 
lingua  mea  ,  insuper  et  caro  mearequiescet  in  spe  :  27.  Quoniam  non  derelinques  animam  meam 
in  inferno,  nec  dabis  Sanctum  tuum  videre  corruptionem.  28.  Notas  mihi  fecisti  vias  vitae ;  et 
replebis  me  jucunditale  cum  facie  tua.  29.  Viri  fratres,liceatardenter  diccre  ad  vos  de  patriarcha 
David ,  quoniam  defunctus  est,  et  sepultus :  etsepulchrum  ejus  est  apud  nos  usque  in  hodiernurn 
diem.  30.  Prophcta  igitur  cum  esset,  et  sciret  quia  jurcjurando  jurasset  illi  Deus  de  fructu 
lumbi  ejus  sedcre  super  sedem  ejus.  31.  Providens  locutus  est  de  resurrectione  Christi,  quia 
nequc  derelictus  est  in  inferno  ,  neque  caro  ejus  vidit  corruptionem,  32.  Hunc  Jesum  resusci- 
tavit  Deus ,  cujus  omnes  nos  testes  sumus.  33.  Dextera  igitur  Dei  exaltalus,  et  promissione 
Spiritus  sancti  accepta  a  Patre  ,  efludit  hunc,  quem  vos  videtis,  et  audislis.  34.  Non  enim  David 
ascendit  in  ccelum  :  dixit  autem  ipse  :  Dixit  Dominus  Domino  meo ,  sede  a  dexlris  meis, 
35,  doncc  ponam  inimicos  luos  scabclium  pcduin  tuorum.  36.  Ccrtissimc  sciat  crgo  omnis 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  II. 
domus  Israel ,  quia  et  Dominum  cum ,  et  Christum  fecit  Deus,  hune  Jesum  ,  qtiem  vos  eroei- 
fixistis.  37.  Ilis  aufem  audilis ,  compuncti  sunt  corde,  et  dixerunt  ad  Petrum,  et  ad  reliquo^ 
Aposfolos  :  Quid  faciemus ,  viri  fralres?38.  Pefrus  vero  ad  illos:  Panitenliam  (inquit)  agite, 
et  baptizetur  unusquisque  veslrum  in  nomine  Jesu  Christi ,  in  remissionem  peccatorum  veslro- 
rtim  :  et  accipictis  donum  Spirilus  sancti.  39.  Vobis  cnim  est  repromissio ,  et  filiis  vestris,  et 
omnibus  qui  longe  sunt ,  quoscumque  advocaverit  Dominus  Deus  noster.  40.  Aliis  eliam  rerjbis 
plurimis  tcstificatus  est ,  et  exhortabatur  eos ,  dicens  :  Salvamini  a  generatione  ista  prava. 
41.  Qui  ergo  rcccperunt  sermonem  ejus,  baptizati  sunt:  et  apposiUe  sunt  in  die  illa  animoo 
circiter  tria  millia.  42.  Erant  autem  perseverantes  in  doclrina  Apostolorum,  et  communicatione 
fractionis  panis ,  et  orationibus.  43.  Fiebat  aulem  omni  animae  limor  :  multa  quoque  prodigia  et 
signa  per  Apostolos  in  Jerusalem  fiebant,  et  metus  erat  magnus  in  universis.  44.  Omnes  etiam 
qui  credebant ,  erant  pariter ,  et  habebant  omnia  communia.  45.  Possessiones  et  subslantias 
vendebant,  et  dividebant  illa  omnibus,  prout  cuique  opus  erat.  40.  Quotidie  quoque  perdurantes 
unanimiter  in  templo,  et  frangentes  circa  domos  panem,  sumebant  cibum  cum  exultatione,  et 
simplicilate  cordis,  47.  collaudantes  Deum ,  et  habentes  gratiam  ad  omnem  plcbem.  Dominu^ 
autem  augebat  qui  salvi  fierent  quotidie  in  idipsum. 


1.  ETCCMCOMPLEnENTURDIESPENTF.COSTES.]Pllla 

diesquinquaginta  a  Paschale.  Ita  ut  jam  adesset 
rtics  quinquagesima,  Pentecoste  enim  graece 
sigoiflcat  tam  dies  50.  praevios,  quam  ipsam 
diem  quiii(|uagesimam,  quae  erat  feslum  Pente- 
costes,  Latinus  ergo  Interpres  Pentecosten  su- 
niit  prioriniodo,  Graecus  verotextus  posteriori. 

Sic  eiliUl  lialiet ,  iv  t«  GVjj.nlv\oo~<j<3tcu  rriv  r,/xipctv  T>i5  7tev- 

T»;xoirfl5,  in  impleri,  hoc  est,  dum  impleretur  dies 
Vcntecostcs ,  id  est,  dum  advenisset  dies  quin- 
quagesima  a  Paschate  et  resurrcclione  Christi. 
IVntecoste  cnim  unica  dumtaxat  die ,  puta 
quinquagesima,  celehrabatur;  cum  ex  adverso 
Pascha,  uti  et  Scenopegia,  per  septem  dies 
continuos  celebraretur ,  utdocetPhilo  1.  de  De- 
calogo,  elliquelex  Levit.  23.  15.  Hinc  sequilur, 
vocem  compleri,  ex  phrasi  Hebraea  sumi  hic  in 
actu  incboato  ;  non  perfecto.  Die  enim  quinqua- 
sima  inchoata,  puta  rnane,  venit  Spiritus  sanc- 
tus  non  vero  in  vespera  et  fine  diei.  Simile  est 
Luc.  2.  22.  Postquam  impleli  sunt  dies  purgationis 
ejiiSy  hocest  postquam  impleri  coeperunt,  cum 
scilicel  advenisset  etilluxisset  dies  quadragesi- 
mus  a  partu  Deiparae.  Et  Jerem  25.  12.  Cum  im- 
plcti  fuerint  scptuaginla  anni.  Nam  ,  ut  cx  Jose- 
pho  et  Chronologis  liquet  laxata  est  captivitas 
Rabylonica  anno  scptuagesimo  ineunte,  non 
liniente. 

Nota  Primo,  Judneis  indiclum  erat  a  Deo  fes- 
tum  Pentecostes  duplici  de  causa.  Prior  fuit  in 
memoriam  datae  illo  die  legis  perMosen  in  Sina. 
Exodi  19.  1.  Posterior,  in  gratiarum  aclionem 
pro  novis  illius  anni  frugibus,  quas  tum  mctere 
incipiebant  :  unde  earum  primilias,  puta  duos 
pancs  ex  frugibus  illius  anni  pistos,  Deo  offere- 
bant  inPentecoste.  Haec  fuerunt  typus  etumbra 
Christianse  Pentecostes ,  in  qua  promulgata  est 
\f\  nova  a  S.  Petro  et  Apostolis  per  Spiriium 
sanctum  a|)parenlem  in  linguis  igneis:  unde  in 
ea  pariter  primili.e  fidei ,  pula  tria  millia  anima- 
rum  oblata  et  dicata  sunt  Christo.  Prceclare 
S.  Clirysost.  homil.  2.de  Pentecosle  in  fine  lomi  3. 
<)ua  igitur  lcx;  inquit,  quam  hodie  eccclo  dalam 
discis?  Spiritusgratia.  Quarationales  lux  tabuUv, 
inquibus  liac  lcx  insculpitur?  animce  ct  corpus. 
Quai  tua  spiritualis  circumcisio?  omnis  vxalx  con- 
cuf)iscentia'  excisio ,  et  ab  ea  aversio  quod  tuum 
altarc?  mcns  tua  spiritualis.  Quod  spiritalc  tuum 


sacrificium?  omnis  bonaopcralio.  Quis  altaris  tui 
ignis?  compunctionis  calor.  Quod  temptum  tuuma 
Deo  condilum?  mundum  cor ,  in  quo  Deus  habitui •■•. 
amat. 

Nota  Secundo,  Prima  Christianorum  Pento- 
costeincidil  in  diem  Dominicum  :  in  Doniinico 
enim  descendil  Spiritus  sanclus,  eeque  ac  Chris- 
tus  resurrexit.  Numera  enim  a  Doniinica  resur- 
rectionis  dies  quiuquaginta ,  et  reperies  quod 
Dominica  septima  sit  dies  quinquagesima,  id 
est,  Pentecoste.  Unde  sequitur,  primam  pente- 
costen  Christianorum,  quam  hic  describil  Lu- 
cas,  fuisse  diversam  et  disliDC-tam  a  Pentecoste 
Judaeorum.  llli  enim  eam  celebrarant  in  sabbato 
immediate  prsecedente  ?  Aposioli  vero  eam  ce- 
lebrarunt  in  Dominico  subsequente  ;  ut  signili- 
carctur  legem  novam  veteri  succedere,  vele- 
remqueinnovam  desinere,  illique  quasi  peracto 
cursu  suo,  lampada  tradere.  Cum  ergo  ait  Lu- 
cas  ,  Dum  compterentur  dies  Pentecostes.  Pentc- 
costcn  Chrislianam,  non  Judaicam  intellige. 
Sicut  enim  Chrisliani  dillerunt  a  Judaeis  in  ce- 
lebrandoPascbate,  ita  et  consequenter  in  Pen- 
lecoste.  Judaei  enim  Pascha  celebrabant  15.  dic 
primi  mensis,  qiuecumque  ea  sit,  indcque  dies 
quinquagesima  est  eorum  Pentecoste,  sive  ea 
incidat  in  feriam  primam,  sive  sccundam,  sivc 
quamaliam.  Christiani  vero  Pascha  celebrant  in 
Dominica,  quae  proxime  sequitur  decimam 
quintam  Lunam,  sive  diem  primi  mensis,  sivc 
aequinoctii  verni,  idquc  in  honorem  rcsurrec- 
tionis  Christi ,  qui  in  Dominica  resurrexii  :  al- 
que  exinde  numerando  50.  dies,  coiisequenlcr 
Pentecosten  cclcbrant  in  Dominica  :  quia  in  illa 
pariter  descendil  spirilus  sauctus,  qui  per  Apos- 
tolos  legcm  novam  promulgavit  in  Sion.  El  hoc 
cnarrat  hicLucas  :  est  enim  ipse  llisloricus  pi  - 
mitivae  Ecclesiae  ,  qui  ejus  infanliam  ,  progi< 
sum,fcsla  religionem  ,  etc.  ordine  prosequiim  . 
UndeEvangelio  suohaec  Acta  subnccicrc  se  scri- 
bitc.  1. 1.  quasi  continualionem  Hislori3B  Christi 
et  Ecclcsia-.  Sicut  ergo  finit  Evangclium  in  pi  i 
mo  Paschale  Christiano,  puta  in  resurreclionc 
Chrisli;  ita  ab  illa  mox  hic  in  Actis  numcratpri- 
niain  Penlecosten  Chrislianam,  non  Judaicam  . 
in  qua  per  spiritum  sanctum  facta  est  promul- 
gatio  legis  novae  :  praesertim ,  quia  ipse  h.n 
scripsit2S.   annis  post  Chrisli  ascensionem  ni 


C/i  COMMENTARIA  1N  ACTA 

caelum,  uti  dixi  in  Proccmio,  quo  lemporeabo- 
liia  erat  Pentecosle  Judaica,  et  ubique  aputl 
Christianos  celebris  erat  Pentecoste  Cbristiana, 
cujus  originem  ipsehicdescribit.Christianienim 
audientes  nomen  Pentecostes,  non  Judaicam, 
sed  suam,  puta  Clirislianam,  concipiebant  et 
intelligebant.  Quare  sicut  c.  1.  3.  numeravit 
quadraginta  dies  a  Cbristi  resurrectione  usque 
ad  ejus  ascensionem ,  ita  bic  ab  eadem  nume- 
rat  50.  dies  usque  ad  Pentecosten  Cbristianam, 
iu  qua  descenditSpiritussanctus.  Ita  Franc.  Sua- 
rcz3.  par.  q.  53.  disp.  liG.  sect.  1.  Vatabl.  etalii: 
Pluribus  idipsum  conbrmavi  Levit.  23. 15. 

Moral.  Nolat  R.  Moses  tilius  Maymon ,  in  Re- 
solutione  dubiorum  legis  1.  3.  c.  hh.  Deum  sta- 
tuisse  50.  bosce  dies  ante  suum  in  Sina  ad  Mo- 
sen  et  populum  adventum,  ut  per  tot  dierum 
nioram  sui  adventus  desiderium  in  eis  accen- 
deret :  Sicut ,  ait,  qui  exspeclat  visionem  amici 
quem  diliget  ex  animo ,  numerat  dies  donec  vidcat 
ipsum.  Unde  tradunt  aliqui ,  Judaeos  a  Pascbate 
quotidie  convenirc  solitos  in  Synagoga,  ibique 
posl  preces  el  benedictionem  numerare  et  pro- 
rlamare  solitos :  Hic  est  primus  dies,  bic  se- 
ctindus,  bictertius,  etc,  usque  ad  Pentecosten. 
Itanumerabant  Aposloliet  primi  (ideles  singulos 
dies  ab  ascensu  Christi,  avideexspectantesPen- 
tecosten,  et  Spiritum  sanclum.  Idem  faciant 
Cbristiani.  Quid  enim  optabilius  advcntu  Spiri- 
tus  sancti ,  qui  sicut  primitus  in  Apostolos  cum 
donorum  suorum  plenitudine  descendit  in  Pen- 
lecoste,  ita  in  eadem  quotannis  descendit  in  fi- 
deles ,  qui  ad  ejus  advenlum  se  digne  praeparant 
rtaspirant.EstenimPentecoste  festum  proprium 
Spiritus  S.  ejusque  jubileum.  Sicut  enim  annus 
quinquagesimus  erat  jubileum ,  in  quo  servi 
liebant  liberi,  omnesque  redibant  ad  avitashere- 
dilates,  etiamsi  millies  fuissent  divenditae,  ita 
per  SpiritumS.  redimus  ad  gratiam  et  amicitiam 
angelorum,  ad  libertatem  glorice  filiorum  Dei , 
ad  hereditatem  et  regnum  cseleste. 

Quocirca   Crrcci  negantes  Spiritum  sanctum 

procedcreiiPatre  etFilio;  seda  solo  Patre,  cum 

de  hocerrore  soepius,  acultimoin  Consilio  Flo- 

rentino  a  Latinis  reprebensi  fuissent,  perstite- 

runt  lamen  in  illo.  Unde  in  Consilio  Florentino 

praedixiteis  Nicolaus  V.  Pont.per  litteras,  fore  ut 

triennio  exacto  in  Turcarum  poteslatem  veni- 

rent :  quod  ita  plane  evenisse  testatur  Genaduis 

ipsorum  Palriarcha  in  eo  libro;  quem  contra 

Graecorum  errorem  scripsit.  Idem  multoprius 

proedixerat  illis  S.  Brigida,  ut  notavit  Tbomas 

BozfUsin  Signis  Ecclcsiae,  signo99.  Et  nequisdu- 

bitarcteos  ob  blasphemiam  in  Spiritum  sanclum 

hac  poena  mulctatos  ,  capta  est  Constantinopolis 

a  Turcis,  occisus  Constantinus  ultimus  GraecQ- 

rum  Imperator,  cl  deletum  penitus  Orientale 

Imperium  die  terlia  Pentecostes,  anno  Chrisii 

1653.  Juste  Turcis  Deum  unum  confitentibus,  et 

irinum  negantibus,  ideoqtieSpirituinS.respucn- 

tibus,  traditi  sunl  Gra?ci,  qui  Latinis  SS.  Trinitn- 

tcm,  et  spirilus  saneti  divinam  ex  Patre  etFilio 

processionem  confitentibus  consentire,  etsub- 

dere  se  noluerunt.  Jusie  durum  Turcanum  ju- 

gnm  subeunt ,  qtii  suave  Ecclesiae  Romanaeju- 

gum excusseruut.  Juste  Turcis  quasi  mancipia 

servinnt,  qui  adTiircarum  errorem  accesserunt, 

quique   fralernani    unionem   et   germanitatem 

ciim   Eccle.sia   Latina,    per  immane   odium  et 

schisma  disciderunt.   Implicite  enim  tollunt  e 

inctttb  Spirittim  S.  Si  enim  Spiritus  sanctus  non 


APOSTOLOnUM.  Cap.  II. 
procedil  a  Filio,  crgoabeonon  distinguitur.scd 
est  ipse  Filius.  In  divinis  eniin  non  est  persona- 
rum  distinctio,  nisi  per  processionem  :  ex  hac 
enim  oritur  relationum  oppositio,  et  ex  ea  per- 
sonarum  distinctio. 

.Erant  omnes.  ]  Christiani  numero  120.  de  qui- 
bus  c.  praeced.  a  v.  15.  hucusque  egit  agitque 
Lucas.  Ita  S.  Chrysost.  et  S.  Cyprian.  serm.  de 
Spiritu  sancto,  imo  Joel,  quem  S.  Petrus  citat 
v.  17.  Quare  inepte  et  imperiie  Beza  restringit 
ad  solos  Apostolos  hunc  Spiritus  sancti  adven- 
tum,  ac  ab  eo  excludit  B.  Virginem,  ridetque 
pictores,  qui  eam  pingunt  in  medio  Apostolo- 
rum  recipientem  Spiritum  sanctum.  Notat  sanc- 
tus  August.  serm.  116.  de  Temp.  Spiritum  Sitnc- 
lum  a  Christo  promissum  duodecim  Apostolis  , 
datum  vero  numero  decuplato  :  decies  enim 
duodecim  faciunt  cenium  viginti.  Ea  est  fideli- 
tas,  imo  liberatitas  Chrisli ,  docens  nos  pauca 
promiltere,  sed  decuplo  plura  praeslare. 

Paiuter.  ]  Groece  o/j.oSo/j.x.So-j ,  id  est  unanimiter. 
Unanimis  enim  concordia,  consentio  et  oralio 
elicuit  ad  se  Spiritum  sanctum,  qui  est  amor 
increalus,  ideoque  amator  concordiae. 

In  eodem  loco.  ]  Ccenaculi,  de  quo  dixi  cap.  1. 
v.  13. 

2.  Et  factus  est  repente  de  coelo  sonus.  ] 
Hic  sonus  symbolum  erat  sonilus  Evangelii  toto 
orbe  abApostolis,  recepto  Spiritu  sancto  proe- 
dicandi  ,  juxta  illud  psal.  18.  In  omnem  terram 
exivit  sonus  eorum,  coelorum  scilicel,  non  tam 
materialium,  quam  spiritualium,  puta  Aposto- 
tolorum,  ct  in  fines  orbis  tcrrce  verbaeorum. 

Ad  litteram  hic  sonus  excitabat  tum  animos 
fidelium,  ad  devote  excipiendum  Spiriium  sanc- 
lum  adventantem,  tum  Judaeos  per  orbem  spar- 
sos,  ut  ejus  fragore  exciti  accurrerent  ad  coe- 
naculum  Apostolorum  :  in  illud  enim  sonus  hic 
ferehatur,  illique  incnmbebat ;  perindc  ac  toni- 
tru  et  fulmen  certum  locum  domumque  ferit. 

Rei«ente.  ]  Duplici  de  causa.  Prior  est ,  ut  os- 
tenderetSpirilusSanclushanc  sui  plenitudinem, 
suaque  dona,  preesertim  linguarum.  aliaque 
gratis,  sine  fidelium  merito  aut  dispositione 
sufficienti,  ex  mera  ejus  liberalitale  ipsis  in- 
fundi.  Posterior  ,  ut  declararet  suam  celerita- 
tem,  vim  et  efficaciam,  qua  repente  bomines 
terrenos  in  coelestes  transmutat  :  perinde  ac 
S.  Paulum  repente  ex  persecutore  fecit  Aposto- 
lum,  Magdalenam  ex  peccatrice  poenitentem  et 
sanctam.  TSescit  enim  tarda  molimina  Spiritus 
sancti  gralia,  ait  S.  Ambros.  in  c.  1.  Evang. 
S.  Lucae.  Sic  in  Samsonem,  quoties  patraturus 
eratopus  heroicse  el  supcrnaturalis  fortitudinis. 
dicitur  irruisse  Spiritus  Domini ,  quasi  eum  ,  ad 
id  praeparans,  excitans,  elevans  elcorroborans. 

Prseclare  S.  Gregor.  hom.  30.  in  Evang.  O 
qualis,  inquit,  est  arlifex  iste  Spiritus  !  nulla  ad 
discendum  mora  agitur  in  omne  quod  voluerit. 
Moxenim  ut  letigerit  mentem,  docet ,  solumque 
tcligisse ,  docuisse  est.  l\am  humanum  subito  ut 
illustrat ,  immutat  ajfectum  :  abnegat  hocrepentc 
qttoderal, exhibet  rcpente quoinon erat.  Pensemux 
sanclos  Pratdicatores  nostros ,  qualcs  hodicma 
die  repcrit;  quales  fccill  Et  paulo  ante.  Ecce  gau- 
dct  Petrus  in  verberibus ,  qui  ante  in  verbis  time- 
bat,  et  qui  prius  ancillaj  vocem  requisitus  timuit , 
post  adventum  Spiritus  sancti  vircs  principum 
ctestts  prcmit. 

De  coelo.  ]  Primo  ,  quia  in  coelo  est  ihrontis 
glorirs  Dei   et  Spiritus  sancti.  Secundo,  ut  fig- 


COMMliNTARJA  IN  ACTA 

nifiearet  se  Apostolos  et  fidelcs  ad  ca  lum  vocare 
et  evehere ,  cosque  facere  ccelestes  ,  ut  ipsi 
casteros  homines  pariter  ad  coelum  vocent ,  et 
deducant.  Audi  S.  Chrysost.  serm.  1.  de  Pen- 
tecoste  in  fine  torni  3.  Ilodie ,  ait,  nobis  terra 
facta est  ccclum,  non stellis de  ccclo  in  terramdes- 
cendentibus,  sedApostolisad  ccclos  ascendentibus : 
quia  effusa  est  copiosa  gratia  Spiritus  sancti ,  et 
universum  orbem  operata  est  coelum,  non  immu- 
tans  naturam,  sed  votunlatem  emendans.  Invenit 
namque publicanum  ,  et  Evangelistam  effecit :  in- 
venit  persecutorem ,  et  Apostolum  reddidit :  inve- 
nit  tatronem,  et  in  paradisum  induxit :  invenit 
meretricem,  etvirginibus  coccquavit :  invenit  ma- 
gos,  et  Evangetistas  ostendit  :  fugavit  matitiam, 
ctinduxit  benignitatem  :  exterminavit  servitutem, 
ct  induxit  libertatem  :  concessit  debitum  et  intutit 
gratiam  Dei.  ldeo  ccclum  factum  est  terra,et  hoc 
scepius  dicens  non  cessabo.  Quce  enim  tates  stellct 
sicutApostoli?  Stellcein  ccclo ,  Apostoli  super  ccc- 
los.  Quce  sursum  sunt  (inquit  Apostolus)  sapite, 
ubi  Christus  est  in  dextera  Patris  sedens.  Stellce  de 
igncinsensibiti,Apostolide  igneintetligibili.  Slellce 
in  nocte  lucent,  in  die  obscuranlur  :  Apostoli  in  die 
et  in  noctc  suis  radiis,  hoc  estvirtutibus,  effutgent. 
SteltcB  orto  sole  obscurantur ,  Apostoti  sole  justi- 
tice  resplendente  sua  claritate  lucescunt :  stellce  in 
resurrectione  cadent  sicutfotia,  Apostoii  in  resur- 
rectione  rapientur  in  aera  in  nubibus.  Et  in  illis 
quidem  sideribus  alias  Antifer,  atiusLacifer  appel- 
latur :  in  Apostotis  autem  nultus  Antifer  est ,  om- 
nes  Luciferi :  et  ideo  stellis  majores  Apostoti.  Et 
paulo  post  :  Vinitores  erant ,  et  illis  absentibus 
corpore ,  vinea  (lorescit  et  botros  affert.  Etenim 
vinitores  erant ,  et  piscatores  ,  et  turres ,  et  co- 
lumnce,  et  medici,  ct  duces  ,  et  doctores,  et  por- 
tus  ,  et  gubernatores  ,  et  pastores,  et  athletce,  et 
pugnatores,  etcoronas  gcstantes.  Columnce  quidem, 
quoniam  virtute  sua  Ecclesice  robur  sunt :  funda- 
mentum  autem  ,  quia  in  confessione  ipsorum  fun- 
data  est  Ecclesia,  dicente  Domino  :  Tu  cs  Pelrus  , 
et  super  hanc  petram  fundabo  Ecctesiam  meam. 
Portus  autem ,  quia  tempestates  impias  rcpres- 
serunt.  Gubernatores ,  quoniam  orbem  terrarum 
viam  rectam  docuerunt.  Pastorcs ,  quoniam  lupos 
abegerunt  ,  et  ovcs  conservaverunt.  Aratores  , 
(juoniam  spinas  eradicaverunt.  Vinitores ,  quo- 
niam  labruscas  eradicaverunt ,  et  semina  pietatis 
plantaverunt.  Medici ,  quoniam  vulnera  nostra 
curaverunt.  Et  ut  discas  me  non  incassum  hcec 
dixisse ,  adducam  Paulum  in  mcdium  hcec  omnia 
facientem.  Vis  eum  ptantalorem  videre  ?  audi  : 
Ego  plantavi ,  Apollorigavit,  sed  Deus  incremen- 
tum  dedit.  Vis  eum  structorem  videre  ?  Sicut  sa- 
piens  ,  inquit ,  architectus  fundamentum  posui. 
Vis  eum  dimicantcm  videre  ?  Sic  pugno  ,  non  ut 
aerem  ccedens.  Vis  eum  videre  cursorem?  Ab  llie- 
rosolyma  et  in  circuitu  usque  ad  Illyricum,  et  inde 
ad  Hispanias,  et  in  ultimas  partes  reptetum  est 
Evangclium  Christi.  Vis  eum  videre  athletam  ? 
Non  esi  nobis  colluctatio  adversus  carnem  et  san- 
guinem.  Vis  eumvidcre  ducem?  Assumile  arma 
Dei ,  cl  induite  loricam  fidei,  et  galeam  satutis 
et  gladium  Spiritus  sancti.  Vis  eum  viclcre  ccrtan- 
teni  ;  Cerlamcn  bonum  certavi ,  fidem  servavi. 
Visvidere  coronatum?  De  coetero  reposita  est  ynihi 
coronajustitia.  Et  cum  esset  unus,  omniafaciebat, 
Dominum  suum  imitans.  Etenim  cum  sit  divinitas 
nnius  substantice,  ct  immutabitis,  pro  nostra  satute 
omnibus  omnia  (it.  Idcm  hom.  2.  Spiritus  sanctus, 
nquit,  nostne  imaginis  ett  reformatio,  mentis 

COHNEl..    K   T.APIDE.      TOV.  X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  II.  65 

perfectio  spiritatis  ,  mentalium  oculorum  nostro- 
rum  sol,  interni  noslri  hominis  lumen,  Lucifer  in 
pectoris  ccelo ,  etc.  Spiritus  sanctus  est  copula 
unionis  nostraz  in  Christo ,  animarum  exuttatio  , 
cordis  tripudium ,  ignis  ,  fons  rorulentus.  Spiritui 
sanctus  tugenlium  consolatio ,  mxstudinis  deposi- 
tio,mentis  requies ,  sapientice  communicatio,  pru- 
dentia  inventio,  prascientia  iltustralio.  Hoc  Pro- 
pheta  illustrantur ,  Reges  inunguntur ,  Sacerdotes 
ordinantur  ,  Doctoresdeclarantur,  Ecciesix  sanc- 
tificantur,  attaria  fundantur ,  unguentum  conse- 
cratur ,  aqux  purgantur ,  damones  abiguntur  , 
morbi  curantur.  Et  mox  :  Ostendit  animce  intrin- 
secus  quasi  inspeculo,  cum  inefabiti  gaudio  futu- 
rum  ctternum  gaudium ,  adhortaturque  eam,  et 
dicit :  Veni  ad  Patrem  ,  veni  ad  supernam  pa- 
triam ,  veni  ad  supernum  regnum ,  veni  ad  incor- 
ruptibilcm  sponsi  thalamum ,  etc. 

Ex  dictisliquet,  quam  insana  fuerit  arrogan- 
lia  et  haeresis  Manichsei ,  qui  docebant  Spiritum 
sanctum  non  per  Apostolos,  sed  perManichaeum 
adnos  venisse  ,  ideoque  hanc  Lucae  Historiam, 
Actaque  Apostolorum  velut  conficta  rcspuehat , 
quem  recte  confutat  S.  August.  1.  de  Utilitate 
credendi  c.  3.  et  1. 19.  contraFaustum  cap.  31. 
Ita  juxta  nomen  suum  Manes,  id  est,  insanus 
( hoc  enim  graece  est>av>jj :  unde  mania  est  insa- 
nia)  insane  ;  qui  proinde  impietatis  et  insanice 
suae  meritas  dedit  poenas,  cum  a  rege  Persarum 
vivus  excoriatus  esl,  eo  quod  ejus  filium aegrum, 
quem  se  sanitati  restituturum  promiserat ,  pro 
vivo  mortuum  (  uti  nuper  fecit  Calvinus)  stite- 
rit,  teste  Socrale  1.  1.  Hist.  cap.  17.  ubi  et  addit, 
quod  Curbicus,  qui  se  Manem  appellavit,  se 
non  tantum  Aposiolum,  sed  et  Paracletum  nun- 
cupavit. 

2.  Tanqcam  advenientis  spiritus.  ]  Graecc 
morii,  id  est,  flatus  venti. 

Vehementis.  ]  Graece,  pi*i«s,  id  est,  viotenti. 
Unde  S.  Cyprian.  lib.  3.  Testimon.  contra  Ju- 
dasos,  legit  quasi  ferretur  flatus  vehemens  ;  Vata- 
blu5  simitis  flatui  violento  qui  fertur ;  Pagnin. 
tanquam  impetu  venientis  (hoc  enim  est  ro  <?tpo[j.i- 
y>r,s,flatus  vehementis.  Hic  ergo  spiritus  non  fuit 
Spiritus  sanctus,  sed  flatus,  sive  ventus  vehc- 
mens  ;  ac  proinde  cum  impetu  veniens  et  quasi 
irruens  in  ccenaculum,  ut  repraesentaret  eflica- 
ciam,  vehementiam  etimpetum  Spiritus  sancti 
adventantisin  Apostolos,  quo  eos  facturus  erat 
eflicaces  ,  validos  et  impetuosos  ad  invaden- 
dum ,  debellandum  et  subjugandum  totum  or- 
bem  Christo.  Flatus  itte  a  carnali  palea  corda  pur- 
gabat ,  ignis  ille  fccnum  vetcris  concupiscentice 
consumebat ,  ait  S.  August,  serm.  188.  de  Temp. 

Nota.  Spiritus  sanctus  varie  in  variis  figuris  , 
pro  varietate  operationum  et  significationum 
apparuit.  Nam  Primo,  apparuit  in  Christi  bap- 
lismoin  specie  columbne,  ad  significandam  in- 
nocentiam  et  foecunditalem  bonorum  operum, 
quaa  Christo  et  baplizatis  facienda  suggerit.  Se- 
cundo,  in  transfiguratione  apparuit  tanquam 
nubes  resplendens,  ad  significandam  pluviam 
doctrinae,  quam  tradi ;  et  protectionem  ,  quam 
accipit  suorum  fidelium.  Terlio,  in  coenaculo  ix 
Christo  fuit  datus  lanquam  aspiratio  ad  signi- 
ficandam  spiritualem  vilam,  quam  per  Sacra- 
menta  nobis  confert.  Unde  et  discipulis  insuf- 
flans  Chrislus  dixit :  Accipite  Spiritum  sanclum, 
quorum  rcmiserilis  peccala,  remitlttntureis,  Joan. 
20.  Quarto,  in  Pentecoste  datus  est  in  ipecfe 
lum  Ignift,  quia  insiar  ignis  menies  purilicai, 


GG  COMMENTAHIA  LN  A(.i  \ 

Uluminat  ,  accendit ,  et  ad  irs  ccclesles  ele- 

\.ii  :  iiim  spiritus  vehementis  ,  ad  signiii- 
candam  eflicaciam  prodicationia  Apostojorum, 
eis  inditam  a  Spirilu  sancto.  Ita  s.  Thom.  I.  p. 

q.  Ui,  art.  7.  ad  G.  Sicut  enitn  validus  ven- 
tus,  turbo  etprocella,  prssertim  ccnephias, 
noo  lantum  sternit  segetes,  frutices,  arbores, 
sed  et  donios  iutegras  i\  fundamentis  evellit,  et 
in  altuin  rapit,  alioque  transfert;  ita  pariter 
omoem  mundi  potentiam,  sapientiam,  eloquen- 
liam,  etc.  straveruntApostuii,  et  a  gentilismo, 
in  Christi  Ecclesiam  transtuierunt,  juxta  illud  : 
ln  spirituvehementi  conleres  naves  Tharsist  psal. 
hl.  8.  El  :  Vox  Domini  in  virtule,  vox  Domini  in 
mugnijiccntia  ,  psalm.  28.  t\.  Quocirca  sonus 
hic  Apostolos  ot  Qdelesnon  pereulil,  neccxani- 
mavit,sed  ad  amorem,  reverentiam  et  dcsi- 
derium  Spiritus  sancti  acuiiet  excitavit,  sknul- 
que  significavit  qualcs  ipsos  et  caeteros  fideles 
esse  ©porteret ,  nimirum  vehementes  iu  studio 
\irtutis  et  saluiis.  Regnum  ertim  coeldr.um  vim 
patitur  ,  et  violenti  rapiunt  iitud.  Ita  Cyrillus  Ca- 
tech.  17.  exadvepsoEiiaezelantietindignantiido- 
lolatris,  optantique  eorum  ncccmetexcidium, 
apparuit  Spiritus  sanctus  in  vcnlo  et  aura,  non 
vebementi,  sed  lcni,  ut  ejus  indignationem  et 
zelum  nimiruin  leniret  ,  eique  spiritum  pa- 
tientise  et  mansuetudinis  inderet,  3.  Reg.  19.  11. 
Nam,  ut  aits.  Bernard.  serm.  23.  in  Cant.  Tran- 
quiilus  Deus  tranquittat  omnia ,  el  quietum  aspi- 
cere  quiescere  est.  Vide  scptem  dotcs  et  commoda 
ventoruin  quae  recensui  Danicl.  3.65.  eaque  mys- 
lice  accommoda  Spiriiui  sancto. 

Deniquc  multi  censcnt  hic  realem  fuisseven- 
tum,  qui  cum  impetu  pcrllaverit  ccenaculum 
Apostolorum  :  sicut  realis  fuit  sonus  a  vento 
perstrepente,  ut  vidctur,  productus.  Alii  tamen 
censent  realem  fuisse  sonum,  sednon  ventum  ; 
tum  quia  Lucas  ait,  Tanquamadvcnientis  spirilus  : 
Vox  enim  tanquam,  significat  spirilus,  id  est 
venti,  non  esscntiam,  sed  similitudinem.  q.  d. 
Auditus  est  sonus  et  fragor  ingens  ,  qualis  ex- 
citari  solet  a  vento  valido  ingruente;  esto  hic 
non  esset  talis  ventus.  Deus  enim  fragorem  et 
sonum,  quem  causare  solet  ventus  ,  sinc  vento 
producere  potest:  quin  ethomines  certa  artect 
collisione  corporum  similem  sonum  reprajsen- 
tant,  perinde  ac  nonnulli  vocem  philomeke, 
aliarumque  avium  ct  hcstiarum  ita  imitanlur, 
uta  voceipsarumaviumdiscerninequeant.  Tum 
quia  si  realis  fuisset  ventus,  ejus  vehementia 
laesissetet  stravisset  Apostolos,  humique  affiixis- 
set :  tum  denique  quia  pariter  linguae  igneae 
non  fuerunt  reales  et  propriee,  sed  earum  spe- 
cies  etsimilitudo  duntaxat,  uli  mox  dicam. 

Moral.  S.  Chrysost.  homil.  de  Spiritu  sancto 
in  fine  tom.  3.  Da,  ait,  mihi  navim  vacuam,  gu- 
bernalorem ,  notas ,  funes,  anchoras,  omnia  dis- 
posila,  et  nusquam  esse  spiritum  venti,  nonne 
tardat  omnis  quantuscmque  est  apparatus ,  si  de- 
sit  operatio  spiritus?  Itafieri  solel ,  licet  sit  ampla 
sermonis  supellex,  et  mens  profunda,  et  etoquentia, 
et  inlettigenlia  ,  si  non  adsit  Spiritus  qui  vim 
suppedilat,  otiosa  sunt  omnia. 

Et  replevit  (sonus  venli,  nonventus,  ut  jam 
dixi)  totam  domuh.  ]  Ut  significaret  incolas  do- 
mus  replendosSpiritu  sancto.  Unde  symbolum 
hocexplicans  subdit  v.  h.  Et  repteti  sunt  omnes 
Spiritu  sancto.  Per  domum  ex  plirasi  Hebrsea  in- 
icllige  coenaciilum  :  in  eo  enim  erant  sedcntes 
Anostoli  ct  fidclcs  :  qui  enim  extra  illud  erant, 


APOSTOLORUM.  Cap.  II. 

nou  receperunt  Spiritum  sanctum.  Undc  S.  Q  - 

prianus  1.  ;;.  Tcstiin.  c.  101.  legit :  El  implevit 
tolum  itlum  locum. 

I  r.i  luwvr  si.dkntes.]  Vcl  propric  ,  uti  censet 
Cajct.  Scssio  onim  quietis  et  collectaa  mentis 
(quae  optimaad  recipiendum  Spiritum  sancium 
<'st  dispositio)  <;st  symbolum.  Unde  in  vita  sancti 
Bernardi  legimus  ,  eum  fere  sedendo  contcm- 
plationi  vacasse.  Hinc  illud  Philosophi  :  Anima 
sedendofil  supicns.  Vcl  sedenles,  id  est,  degenles 
et  coimnoi  anlcs,  lioc  enim  significat  Hehr.  11Di 
iascab?  id  est,  sedere.  Credibile  enim  est  fidc- 
lcs  orationi vacasse, et in vocasse Spiritum  sanc- 
tum ,  cuni  i|)s<;  in  cos  advcnit  :  ac  proindc  vcl 
genibus  nixos,  vcl  stantcs  moreJudceorumidip- 
sum  fccissc ,  juxta  id  quod  canit  Ecclcsia  iu 
fcsloPcnlecost.  Orantibus  Apostotis  Deumvenissc 
nunliat. 

3.  ET  ArPARUEUUNT   ILLIS   DISPERTlTiE   I.IXfJU.K.  J 

Disperiitce ,  id  cst,  distributae  per  singulos  ,  ila 
ut  quisquesuam  haberetpartialem  linguam  ca- 
piti  suoinsidentcm,  licct  integramet  indivisam, 
uli  communiter  pictorcs  eos  depingunt.  Mulli 
tamcn  probabiliter  censent  ,  linguas  singulas 
proprie  fuisse  dispertitas  ,  id  est  disseclas  ,  ui 
vertit  Tigurina  (hoc  eniin  significat  GraiCum 
8t«/*e/)e?o/ievai )  ila  ut  sectili  forma  apparucrint. 
quam  ita  possumus  concipere,  ut  imaginemui 
singulis  occubuisse  plurcs  partiales  linguas  , 
quce  tamen  inferne  in  unam  quasi  radicem  coa- 
lescerent,  ita  ut  inferne  videretur  esse  una  to- 
talis  lingua,  de  qua  dicitur  :  Scditque  supra  sin- 
gulos  corum,  quae  exurgens  in  plures  linguas 
quasi  culmos  et  calamos ,  scse  dispertiret  et 
divideret.  Unde  Ecclesia  in  Missa  Pcntecostes, 
infra  Aclioncm ,  dicit  linguas  hasce  fuisse  in- 
numeras.  Ignis  enim,  cujtis  speciem  habebani 
hse  linguse,  ob  suam  agililatem  et  volubililatein 
in  varias  partes  quasi  linguas  facile  se  dividil 
et  dispertit.  Ratioest,  quia  haclinguac  significa- 
hant  SpiritumSanctum  incumbcnlem  Apostolis, 
eisque  indentem  omnium  linguarum  tot  gen- 
tium,  ad  quas  iluri  erant,  cognitionem  :multa; 
ergo  linguce  multipliccs  gentium  linguas  (quas 
Apostolis  indebat  Spiritus  sanctus)  repraesen- 
tabant.  AdditS.  Cyprian.  serm.  deSpiritusancto, 
hac  multiplicitate  linguarum  significari  multi- 
plicitatem  donorum,  quam  cuiipie  communica- 
batSpiritus  sanctus ,  juxla  illud  1.  Corinth.  12.  h. 
Divisiones  graliarum  sttnt,  idcm  autem  Spiritus. 

Simile  est  quod  narrat  Diodorus  Siculus  1.  2. 
c.  ult.  in  Insula  quadam  rcperiri  homines  qui 
habent  dissectam  linguam,  ita  ut  simul  duplici- 
ter ,  ideoque  cum  duobus  loqui  possint  :  una 
enim  parte  linguae  loqui  uni,  alia  alleri.  Veruni 
viri  cordati  iure  id  pro  fabula  habent,  preeser- 
tim  cum  nulli  Historici  classici  tanti  prodigii 
meminerint.  Porro  serpenles,  quorum  prudcn- 
tiam  imitari  nos  jubct  Christus  Mallh.  12.  1G. 
iinguaui  habent  trifidam  et  trisulcam,  camquc 
ardentem  et  urentem  ,  ut  trilingues  esse  vi- 
deantur. 

Nota.  Voluit  Spiritus  sanctus  hoc  visibili  signo 
se  quasi  visibilem  exhibere,  et  visibililer  Apos- 
tolis  illabi.  Causam  dal  Nazianz.  ejusque  inter- 
pres  Nicelas  orat.  Uk.  Nam,  inquit,  cum  Filius 
corpore  sensibili  et  conspicuo  nobiscum  consuetu- 
dinem  habuisset,  par  erctt  ut  Spirilus  quoque  cor- 
poratiter  appareret  :  siculetiam  apparuit  primum 
iu  forma  cotumba;  ,  nunc  in  forma  linguarum  tg  ■ 
nearum.  EtcumChriitus,  ctc,  udea  qucc  Deocon- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

,  miebqnt  reversus  csset,su<rque  glori<v  reslitulus. 
riluiu  ud  nos  posl  Cltrislum  descendere  opor- 
tebai.  Sicut  ergo  Christus  incarnatusest,  htore 
proprio  doceret  nos  viam  virtuiis  et  salutis,  at- 
(jue  eructaret  iu  sinu  Patris  abscondita  a  con- 
slitutione  iniinili ,  ita  post  Chrisium  (juasi  in- 
carnatus  esl  Spiriius  sanctus  in  linguis  igneis  , 
ul  iis  iinhucici  Apostolos  et  fideles.    . 

LiNGti/K.  ]  Quajres,  curspccic  linguae  Aposto- 
lis  insedit  Spiritus  sanctus?  Resp.  Primo  quia 
Apostolos  liic  constiluebat  praedicatores  Evan- 
iclii  :  pr.cdicationis  autem  instruinenlum  est 
lingua.  Per  linguas  ergo  accipiebant  donum 
linguarum.  Ubi  Nota.  Donum  linguarum  com- 
plectitur  tria :  primo,  ipsam  cognitionem  vocum 
variarum  :  secundo  significationemearumdem : 
icrtio,  habituationem  potentiarum  motivarum 
et  organorum,  ad  voces  diversorum  idioma- 
mm  rectc  et  prompte  ibrmandas,  perquam  ha- 
bituationem  habebant  babitualem  facultatem 
debite  componendi  ,  coordinaudi  et  pronun- 
tiandi,  voces  et  sententias  cujuscumque  lingiwe. 
llaec  enim  habitualio  alia  est  in  lingua  Hispa- 
nica  ,  alia  in  Cermanica  ,  alia  in  Callica.  Et  in 
hoc  proprie  consislil  habitus,  sivc  donum  habi- 
itialc  linguarum.  Adde  Quarto,  cum  linguis, 
inditain  fuisse  Aposlolis  perfectam  sapicnliam, 
et cognilionem  rerum  fldei  ac  sublimium  mys- 
leriorum,  ad  quae praedicandunj  deslinabanlur, 
idque  significabatur  per  linguas  :  tum  quia  lin- 
guce  ct  voces  symbola  sunt  rerumet  veritatum 
<  i s  significatarum,  tum  quia  csedem  surit  instru- 
tnentum  ad  cas  prredicandum.  Si  enim  Spiritus 
sanctus  dedit  eis  instrumcnium  accessorium  ; 
crgo  multo  magis  dedit  ipsum  principale,  quod 
cst  molor  el  fons  talis  doctrinae  et  procdicatio- 
nis.  Uoc  autem  est  clara  fides  et  contemplatio 
veritatis  salutaris  ad  hominum  salutem  neces- 
sarhe,  vcl  convenicntis,  inquit  S.  Bernardinus 
serm.  1.  in  Pcntccoste.  Insuper  accepcrunt 
Apostoli  hic  prudenliam  supernaturalem,  qua 
provide  ct  prudcntcr  omnes  suos  actus  et  ser- 
moncs  pcr  lot  difficultatcs ,  pericula,  rerum  cl 
personarum  diversitates  componcrent,  ct  diri- 
gerent  ad  suam  aliorumque  salutem.  Deniquc 
acceperunt  audaciam  et  zehn.t  ,  c;elcrasquc 
virlutes  et  dolcs  ad  tanlum  munus  necessarias, 
casquc  in  aclu  perfecto  et  heroico.  Cui  enimsol 
ille  divinus  fulget,  huic  facilc  cuncla  refulgent. 

Secunda  causa  est,  quia,  ut  ait  S.  Gregor. 
homil.  30.  in  Evang.  habet  cognationem  maxi- 
tnam  lingua  cum  verbo.  Sicut  enim  vcibum 
mentis  producit  voccm  lingune  ,  sic  ix  verbo 
spiratur  et  producitur  Spiritus  sanctus.  Ita 
Nazianz.  oratione  kk.  de  Pentecoste,  per  linguam 
censet  .  significaricognalioncmel  vincuitim  quod 
est  inter  Filium  et  Spiritum  sanctum.  lUtrsum  , 
sicut  lingtta  est  cjusdcm  naturae  cum  ore  et 
ctciis  nicmbris  :  ita  Spiritus  sanctus  est  con- 
subslanlialis  Patri  ctFilio,  ita  nt  quasi  Kngua 
eorum  arcana  et  secreta  nobis  enuntiet,  juxta 
illud  1.  Corintb.  12.  3.  Nemo  potest  <liccir,  Dbmi- 
nus  J(sus,  nisi  in  SpiritU  sanclo.  lla  S.  Cregor. 
hom.  30.  in  Evang, 

Tcrtia  ,  sicut  lingua  discernit  sapores,  et  dis- 
linguit  dulce  ab  amare,  sapidum  ab  insipido, 
ita  Spiritus  sanclus  mcntcin  illuminans,  facit 
c;un  distinguererescoelestesetsternasa  terrenis 
»'t  caducis;  ut  illas  eligamus,  has  contcmnamus. 
Ilac  de  causa  ait  Apostolus  1.  Cor.  U.  /Inimalis 
Itnnonon  percipit  ca  qu<v  sunl  spiritus,  quia  sci- 


AI-OSTOLORUM.  Cap.  II.  C,l 

licetnon  habct  gusium  sinccrum  nec  linguam 
hancSpirilus  sancti.  Lingure  ergo  liui  signiflca- 
banl  quod  Spiritus  sanclus  intimos  guslus  re- 
rnm  divinarum,  vimque  gustativam  ipsorum 
diviniltis  A[)ostolis  dabat,  ait  S.  Bernardinus 
sciin.  1.  de  Pentecoste ,  cujus  sermones  pios 
ct  cruditos  manu  ipsius  propria  scriptos  anno 
Doinini  1/i27.  magna  cum  animi  voluptate  vidi, 
lcgi  et  deosculatus  sum  Romse  in  illustri  Biblio- 
thcca  Ducis  et  Altcmps,  qui  proinde  eosdem 
aureo  involucro  ornavit. 

Quarta,  quia  lingua  multum  juvat  digestio- 
iirin  :  nam  cum  dentibus  cibum  dividit,  mas- 
ticat  et  quasi  in  cbilum  vcrtit.  Unde  Pliysici 
docent  primam  digestionem  fieri  in  ore  ,  sc- 
cundamin  siomacho,  ac  proindc  sanum  et  peru- 
tile  csse  ul  cibus  benc  prius  masticelur  in  ore, 
antequam  in  stomachum  trajiciatur.  lla  Spirt- 
tus  sanctus  facit,  ut  pcr  mcditalionem  quasi 
linguam  ruinincmus  et  masticemus  verba  Dei , 
itaque  ea  in  mcntcm  tiajiciamus,  nohisque  in- 
cor[)oremus. 

Quinta ,  quia  lingua  est  mcmbrum  homini 
vel  utilissimum,  vel  maximc  noxitim.  Nam  ut 
(iicitur  Provcrb.  12.  Mors  el  vila  in  raanulingua?. 
V.t  S.  Jacobus  ait,  cap.  3.  8.  Linguam  nullus 
iominum  domare  potest  :  inquictum  malum  , 
plena  veneno  mortifero.  Quare  opus  est  Spirilt; 
sancio,  qui  linguam  domet,  regat,  sanctificet, 
juxla  illud  Prov.  16.  Hominis  est  pr<vpurare  cor  , 
Domini  autem  gubernure  linguum.  Spiritus  sanc- 
tus  enim  docet  pauca  loqui  cum  discretione, 
ct  multaoperari  cumfervore  ,  ac  jugiter  laudare 
Deum.  In  hoc  enim  perfectio  vitoj  spiritualis 
consistit. 

Viderunt  id  perumbram  Gentiles.  Scilum  csl 
illud  Anacharsis,  qui  rogatus,  quid  esset  in  ho- 
mine  pessimum,  ct  quid  oplimum  ?  Resp.  tinguu  : 
haec  cnim  utilissima  est ,  si  rccla  ratione  gu- 
bernetur:  pesii!. ■. n' i«<ima  vero  ,  si  secus.  Ita 
Laertius  1.  J.  de  Vitis  Philosopb.  cap.  9.  Slobcxus 
sermon.  3'i.  narrat  Theocritum  Chium,  cuni 
Anaximenes  dicturus  esset ,  ita  praefatum  essc  : 
lucipit  vcrborum  flurnen  3  mentis  gutla;  signili- 
cans  illuni  esse  mulliloquum,  sed  parum  sa- 
picntem,  Demoslhenem  vero  rogatum,  cur  homo 
Imberet  unum  linguum,  uures  vcroduus?  res- 
pondisse  :  Quoniam  duplo  mugis  uudire  hominis 
r.vpcdit ,  quum  loqui.  Undc  Zeno  adolesccnli  in 
convivio  loquaci  dixit  :  AUres  tibi  in  linguum 
dcflu.vcrunt ;  ttt  refcrt  Laert.  1.  7.  c.  1. 

Ta^quam  icnis.  ]  Vox  lunquum,  videtur  signi- 
flcare  has  lihguas  non  fuisse  verum  ignem,  sed 
ignis  duntaxat  habuisse  speciem  cl  sitnililudi- 
nem ;  primo,  incolore  rubaeo ;  secundo  ,in  fulgo- 
re  ;tertio,  in  volubilitaleet  molu.  IlaCajetan.  Ve- 
rum  mulli  probabiliter  ccnsent  venun  fuisse 
ignem ,  sicut  vcrus  fuit  sonus.  Vox  enim  tun 
quam,\e\  sicut ,  sxpc  in  Scriptura  non  similitu- 
dinem,  sed  veritatem  signiflcat,  ut,  Vidimus 
glorium  cjus  quusi  unigcniti.  Joan.  1.  l'i.  Adde, 
tanquum  :  significare  polius  multiludinem  fuisse 
in  linguis,  quam  in  igne  ,  ut  sit  Inpaliage,  q.  d. 
LingutB  tunquum  ignis,  hocest,  ignis  lanquam 
linguae,  aut  potius,  q.  d.  Lingsuffihae)noo  crant  vcra 
linguae,  humanae  ct  carneae  (hae  enim  fdissent 
crassae,  et  indecentes,  ac  ificongruae  ad  rcprae- 
sentandum  Spiritum  sanctuin,  qui  subtilissinaus 
estSpiritus)  sed  erant  similes  igni  :  quia  ignis 
hic  in  linguac  specie  apparebat,  ct  insidebat 
Apostoiis, 


68  COMMENTARIA  IN  ACTA 

1'rior  scntentia  uti  simplicior,  ita  germanior 
vidctur  :  tuin  quiavox  tanquam  signilicat  fuisse 
ignis  similitudinem ,  non  veriiatem  :  tum  quia 
graecc  cst)w« "",=«;,  id  cst,  tanquam  ignis,  in  geni- 
tivo.  q.  d.  Liuguae  hae  non  erant  verae,  sed  ins- 
tar  ignis ,  sive  erant  linguae  non  carneae,  sed 
ignis  speciem  referentes;  perinde  ac  si  ex  ignc 
fuisscnt  efficUe.  Sicut  ergo  non  fuerunt  linguuj 
carneae  et  humanac ,  sic  nec  verus  fuil  igni? , 
sed  cjus  species  ct  simiiitudo ,  sicut  pictores 
pingere  solent  ignem.  Hic  autcm  vivacior  fuit 
ignispiclura  etspecies,  quia  videbatur  ardere, 
.^gitari,  ct  in  altum  assurgere  instar  veri  ignis. 
Tum  denique,  quia  non  fuit  vera  columba,  sed 
ejus  duntaxat  species,  quaj  descendit  in  Chris- 
lum  dum  baptizarclur  in  Jordane,  Mattb.  3.  16. 
uti  graviores  Doctores  censent  et  signilicat  Mattb. 
dicens;  Et  vidit  Spiritutn  Dci  descendentem  sicut 
columbam.  Vox  enim  sicut,  indicat  fuisse  co- 
lumbae  similitudinem.  Simile  fuit  de  vento,  ut 
dixi  v.  2.  deniquc  si  fuisset  verus  ignis,  efflas- 
sel  et  combussisset  capillos  etcapita  Apostolo- 
lorum.  Videtur  ergo  ignis  bic  similitudinarius 
fuisse  aer  aut  vapor  densior,  cui  Deus  indidit 
lucemroseam  et  rubeam  instarignis,  inlingiue 
speciem  conformatus,  ita  utvideretur  esse  lin- 
gua  ignea :  tum  quia  ignis  per  se  pyramidalis 
est,  sensimque  se  arctans  in  conum  assurgit, 
uti  facit  et  lingua  :  tum  quia  Deus  bunc  ignem 
proprie  in  linguae  modum  efformabat.  Fuerunt 
itaque  linguae  ™pot  ,  id  cst  ignis ,  puta  flammse 
ignis,  quae  longe  acutiores  sunt,  quam  linguae 
nostrae. 

Quare  plane  pyramidales  erant,  etin  acumen 
assurgebant  et  desinebant ,  idque  quinque  de 
causis,  Prima  est,  ut  significaretur  quod  Spi- 
ritus  sanctus  ardormenlem  acuit,  et  profunda 
Dei  penetrare  facit.  Secunda,  in  signum  quod 
eorda  discipulorum  subtilissime  et  acutissime 
subintrabat  et  penetrabat.  Tertia  ,  in  signum 
quod  ea  faceret  suspirare  et  anhelare  ad  coe- 
lum  et  coelestia.  Quarta,  in  signum  quodlinguis 
eorum  ad  penetrandum,  etinflammandum  men- 
tes  auditorum  miram  efficaciam  inderet ,  juxta 
id  quod  Christus  promiserat  Lucae  21.  Ego  dabo 
vobis  os  et  sapientiam  ,  cui  non  potuerunt  resis- 
lereetconlradicereomnesadversariivestri.  Quinta, 
in  signum  quod  daret  eis  donum  discretionis 
spirituum,  quo  penetrarentmenles,  affectiones 
ct  secreta  cordium,  ut  iis  congrue  ad  salutem 
loqui,  praedicare  et  consulerepossent.  Hoc  enim 
donum  iis  qui  animas  tractant ,  ut  Confessariis  , 
Concionatoribus ,  Rectoribus ,  est  valde  ulile  et 
opportunum. 

Quaeres,  cur  linguae  hae  fuerunt  igneae  :  Resp. 
Primo,  quia  Deus,  ac  praesertim  Spiritus  sanc- 
tus,  est  amor  subtilissimus  ,  efficacissimus  , 
potentissimus,  agillimus.  Unde  ejus  symbolum 
est  ignis ,  juxta  illud  Deut.  h.  26.  Deus  tuus  ignis 
consumens  esl.  Idipsum  per  multas  analogias 
ostendi  Levit.  9.  23.  Rursum,  sicut  lex  vetus 
fuit  data  in  Sina  per  ignem,  etcum  igne,  imo 
<uim  fumo,  tonitruis  et  fulguribus  ,  ut  dicitur 
Kxodi  19.  v.  16.  et  18.  ita  multo  magis  ejus  an- 
litypa  lex  nova  danda  fuit  per  ignem.  Ille  enim 
ignis  repraesentavit  has  linguas  igneas ,  tonitrua 
repraesentarunt  sonuin  venti  vehementis ,  ful- 
mina  conciones  et  miracula  Apostolorum,  fu- 
mus  contritionem  et  poenitentiam  Judaeorum  et 
Gentium.  Causam  dat  Isidorus  Pelusiota  epist. 
U%.    Vt ,  inquit,   unus  Deus  in  ulroquc  Tcsla- 


APOSTOLOHUM.  Cap.  II. 

mento  cognosca-etur  ,  quod  scilicet  idcm  ipsc 
utriusque  esset  auctor  ,  ideoque  pro  jure  et 
arbitrio  suo  velus  aboleret,  novumque  ei  sur- 
rogaret. 

Secundo,  quia  sicut  Spiritus  sanctus  auctora- 
vitPropbetas  per  ignem,  ita  multo  magis  dece- 
bat  ut  auctoraret  et  Apostolos.  De  Propbetis  li- 
quel.  Nam  Isaiam  c.  6.  6.  crcavit  Propbelam  ,  et 
suiaeviApostolumtangens  purgansquelabiaejus 
carbone  ignilo.  Sic  de  Elia  ait  Eccles.  cap.  &8. 1. 
Surrexil  BUas  quasi  ignis,  ct  vcrbum  ejus  quasifa- 
cula  ardebat :  unde  et  raptus  est  in  coelum  curru 
igneo,  k.  Reg.  21.  11.  et  Jeremias  Tbren.  1. 13. 
De  excetso ,  inquit,  misit  ignem  in  ossibus  meis  , 
et  erudivit  mc.  Et  Ezecbicl  quatuor  Cherubinos 
stipatores  currus  gloriae  Chrisli  ita  describit 
c.  1.  13.  Aspcclus  eorum  quasi  carbonum  ignis 
ardentium  ,  ct  quasi  aspectus  lampadarum.  Hi  au- 
lem  typi  fuerunt  Apostolorum,  qui  quasi  Cbe- 
rubini ,  imo  Serapbini ,  currum  Ecclcshe  et  glo- 
riae  Dei  egerunt  per  totum  orbem  ,  dum  Dei  et 
Ecclesice  magnificenliam  toto  orbe  celebrarunt 
ct  propagarunt.  Quocirca  Christus  ipsum  prae- 
dixit  dicens  Lucae  12.  U9.  Jgnem  veni  mittere  in 
terram  ,  et  quid  volo  nisi  ul  accendatur?  Hinc  et 
Spirilus  sanctus  repraesentatus  fuit  columna 
ignis  et  nubis,  quae  praeivit  et  deduxil  castra 
Hebroeorum  per  deserlumin  terrampromissam, 
uti  dixiExodi  13.  21. 

Tertio,  ut  significaret  legem  Cbristi,  quam 
mox  promulgaKirus  erat,  esse  Icgem  ignis,  id 
est,  charitatis  et  zeli,  juxta  illud  Deut.  33.  2.  In 
dextera  ejus  ignea  lex.  Ignis  ergo  significat  in- 
cendium  amoris,  quod  Apostolis  et  fidelibus 
immittit  Spiritus  sanctus. 

Quarto,  ut  significarct  efTectum,  quem  Spiri- 
tus  sanctus  operaturus  erat  in  auimis  Apostolo- 
rum,  ceterorumque  lidelium,  nimirum  quod  in 
eistorporem,  timorem,  concupiscenlias  etvitia 
consumeret,  et  combureret  quasi  ignis,  cosquc 
igneos,  idest,  zelosos ,  efficaces  et  agiles  ad 
omne  bonum  efficeret,  sicut  ignis  ignit  ferrum , 
ait  Cyrillus  catechisi  17.  Ilic  ignis,  ait  Chrysost., 
bom.  U.  mundi  peccata  quasi  sylvamexussit.  El  in- 
ferius :  Sicut  enimigneus  homo  si  in  medias  incidat 
slipulas,  nihil  ladetur,  sed  magis  vim  exeretsuam; 
ita  evenit.  Et  S.  Gregor.  hom.  30.  in  Evang.  In 
linguis  igneis,  ait,  apparuit  Spiritus,  quia  omncs 
quos  repleverit ,  ardenles  pariter  et  loquentes  facit. 
Linguas'igneas  Doctores  habent ,  quia  dum  Deum 
amandum  pra?dicant ,  corda  audentium  inflam- 
mant.  l\am  et  otiosus  esl  sermo  Doctoris,  si  pra- 
berenon  valet  incendium  amoris.  IIoc  doctrina  in- 
cendium  ab  ipso  veritalis  ore  conceperant ,  qui  di- 
cebant :  Nonne  cor  nostrum  ardens  erat  in  nobis  , 
cum  loqueretur  in  via,  et  ape?-iretnobis  Scripturas? 
Verumest  illud  Ciceronis  de  oralore  praeceptum 
lib.  2.  de  Orat.  Ardeat  orator ,  si  judicem  velit 
accendere.  Oportebatergoboc  igneardere  Apos- 
tolos ,  ut  eo  totum  oi  bein  frigore  torpentem  et 
gelidum  inllammarent. 

Quinto,  Cyrillus  Hieros.  catechesi  17.  Ignis , 
ait,  protendit  tribulationem  magnam  et  multipli- 
cem  ,  quam  passuri  erant  Apjstoli  et  fideles  ;  sed 
superaturi  per  ignem  amoris  divini,  quem  idcirco 
hic  eis  indidit  Spiritus  sanctus. 

Sexto,  ignis  significat  acre  examen,  etlumen 
quod  menli  suggerit  Spiritus  sanctus.  Audi 
S.  Rernard.  serm.  2.  de  Pentecosle  :  Quid,  ait, 
a  te  qumrit ,  qui  lanta  sollicitudine  te  quasivit , 
nisi  te  sollicitum  ambulare  cum  Deo  tuo  ?  llanc 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

sotticitudinem  non  facit,  nisi  Spiritus  sanctus,  qui 
scrutatur  profundapcctorum  nostrorum,  discrelor 
cogitationum  et  inlcntionum  cordis,  qui  nec  mini- 
mam  paleam  intra  cordis ,  quod  possidet,  habita- 
culum  patitur  residere,  sed  statim  igne  subtilissimai 
circumspectionis  exurit.  Spiritus  dulcis  et  suavis  , 
qui  nostram  voluntatem  (lectat,  imo  erigat ,  et  di- 
rigat  magis  ad  suam  ,  ut  eam  et  veraciter  intclli- 
gere ,  et  fervenler  ditigcre ,  et  eflicaciler  imptere 
possimus. 

Denique  S.  August.  serm.  185.  de  Temp.  Ipse 
(Spiritus  sanctus  inquit)  Apostolos  sttosvivw  lucis 
fonte  perfudit,  ut  ipsi  postmodum  universum  mun- 
dum,  tanquam  duodecim  solis  radii,  ac  totidem 
lampades  veritatis  illuminent ,  et   inebriati  novo 
vino  rcpleant,  atque  irrigent  sitientia  corda  popu- 
torum.  Quocirca  idem  toto  affectueum  invocans 
in  Meditat.  c.  9.  Jam,  inquit,  divini  amor  numi- 
nis ,   Putris    omnipotentis    prolisque    beatissimce 
sancta  communicatio ,  omnipotens  Paraclete  Spi- 
ritus ,  ma:rentium  consolator  clementissime ,  jam 
cordis  mei  penelratibus  potenti  illabere  virtute ,  et 
tcnebrosa  quaque  laris  neglecti  tatibuta ,  corusci 
luminis  futgore  pius  habitator  tatifica,  tuique  roris 
abundantia,  longo  ariditatis  marcensia  squalore 
visitandofarcunda.  Saucia  interiorishominis  arcana 
tui  amoris  jaculo  ,   et  torpentis  meduHas  jecoris 
flammis  salutaribus  pencirando  succende,sanctique 
fervoris  igneiltustrando,  intima  mentisct  corporis 
universa  depasce.  Pota  me  torrente  voluptatis  tua, 
ttt  nil  jammundanorum  degustare  libeat  venenata? 
dulcedinis.  J  udicame  Domine ,  et  discerne  causam 
meam  de  gente  non  sancta ,  doce  me  facere  votun- 
tatem  tuam,  quia  Detts  meus  cs  tu.  Credo  crgof 
quia  quemcumque  inhabitaveris ,  Patris  ,  ac  pari- 
ter  Filii  domicilium  condis.  Beatus  qui  te  mcrebi- 
tur  hospitari,   quoniam  per   te  Pater  et  Filitts, 
apudeum  faciunt  mansionem.  Venijam,  veni  be- 
nignissime  dotentis  animce  consotator ,  protcgens 
in  opportunitatibus ,  in  tributatione  adjutor.  Veni 
mundalor  scelerum,  curator  vttlnerum,  veni  forti- 
tudo  fragitium,  relevator  labentium:  veni  humi- 
tium  doctor ,  superborum  destructor. 

Viderunt  idipsum  Genlilium  Philosophi.  Stoici 
cnim,  ait  S.  Cyrillus  1.  1.  contra  Julian.  Dettm 
vocant  ignem  artiftcialem ,  via  incedcntem  ad  na- 
tivitatem  mundi.  Democrilus  asserit  Deum  esse 
mcnlcm  in  igne  orbicularis  speciei,  esseqtte  animam 
mundi. 

Seditque  super  singulos  eorum.  ]  Scdil ,  id  est, 
institit,  incuhuit :  nec  enimlingua,  vel  ignis 
proprie  sedet.  Jam  sedit :  non  sonus,  aut  ven- 
tus  :  hic  enim  non  sedehat,  sed  agitabatur,  et 
perflabat  totam  domum,  sed  ignis  hic  lingua- 
rum,  vel  lingua  ignea,  ac  consequenter  Spiritus 
sanctus,  hisce  linguis  repraesentatus,  qui  unus 
erat  in  omnibus  linguis.  Unde  ait  sedit,  non  se- 
derunt :  tum  quia  una  erat  lingua  totalis,  licet 
in  varias  partiales  dispertita,  quae  singulis  insi- 
debat,  ut  dixi  vers.  3.  tum  quia  unuseratSpi- 
ritus  sanctus  ,  cujus  index  erat  lingua.  Syrus 
tamen  vertit,  et  sedtrunt,  scilicet linguae  igneae, 
quae  plures  erant  in  pluribus,  imo  in  eodem, 
sed  partiales,  utdixi.  lta  S.  Cyprian.  Jib.  3.  Tes- 
timon.  c.  101.  Bt  visa:  sunt,  inquit,  iltis  lingua 
divisa>quasi  ignis  ,  qui  et  inscdit  in  unumqucmquc 
illorum.  Communiter  Patres  censent  linguas  has 
insedisse  capiiibus  Apostolorum ,  licet  aliqui  eas 
in  oseoruin  scinseruissecenseant.  Causam  dat 
Cyrill.  Hierosol.  catechesi  17.  Scdit ,  inquit,  stt- 
ner  iltos  ,  ut  nova;  coronve  spirilualcs  pcr  linguas 


APOSTOLOnUM.  Cap.  II.  G9 

igneas  imponanlur  capiti  illorum.  Sccundo,  quia 
in  Apostolis  quasi  in  Cherubico  throno  resedit 
majestas  Spiritus  sancti,   ait  Nazianz.  orat.  hU. 
Tertio,  ut  eos  auctoraret  orbis  Doctores,  eos- 
que  ostenderet  esse  coelestes,  ideoque  ccelesti 
sapientia  et  facundia  praeditos.  Ita  Ammoniu» 
hic.  Quarto,  ut  ostenderet  Spiritus  sanctus ,  in- 
quit  Chrysost.  se  in  iis  eorumque  successoribus 
permansurum  usque   ad   finem  mundi,  juxta 
promissum  Christi,  Joannis  c.  14.  16.  Quinto, 
sessio  haec  significahat  Primo,  tranquiilitatem 
animae  omniumque  appetiluum;  Secundo,  sta- 
bilitatem  et  constantiam  mentis;   ne  prospe- 
ris  elevarentur,  el  adversis  dejicerentur;  Ter- 
tio  gravitatem  et  maturitatem  morum ,   quam 
eis  indebat  Spiritus  sanclus.  Sexto,  a"ddit  nostcr 
Franc.  Turrianus  lib.  1.  de  Hierarchi  ordinat. 
Minist.  c.  2.  citans  S.  Dionys  de  Eccles.  Hierarch. 
et  S.  Hieron.  Dial.  contra  Lucifer.  Itcnx  Ammo- 
nius,  Damianus  et  alii,  Apostolos  hoc  symbolo 
creatos  esse  Episcopos  in  Pcntecoste ,  cum  prius 
a  Christo  in  ultima  coena  dicente  :  Hoc  facite  in 
meam  commemorationem ,  creali  essent  Presby- 
tcri.  Ratio  eorum  est,  quia  in  Pcntecoste,  in- 
quiunt,   acceperunt  Apostoli  potestatem  dandi 
Spiritum  sanctum,  per  impositionem  manuum, 
puta  per  Sacramenlum  Confirmationis  et  Ordi- 
nis.  Vcrum  ad  hocdici  poiest,  Apostolos  potes- 
tatem  hanc   tunc  accepisse  in  actu  secundo, 
cum  eam  prius  accepissent  in  actu  primo ;  nam 
non  congruebat  eos  hac  potestate  uti  in  actu  se- 
cundo,  antequam  ipsi  Spiritus  fanctiplenitudi- 
nem  in  Pentecosle  recepissent.  Tunc  enim  ipsi 
in  gratia  confumati ,  copperunt  confirmare  et 
ordinare  alios.  Quare  verius  est  eos  creatos  essc 
Episcopos  abipsoChristo  post  resurrectionem , 
cum  eis  dixit  Jcanuis  20.  21.  Sicut  misit  me  Pa- 
ter,  etego  mitto  vos.  Hisce  enim  verbis  creavit 
juos  Vicarios,  orbisque    Doctores,   ac  conse- 
quenter  suum  officium  ct  auctoritatem  ,  puta 
omncm  polestatem  Ecclesiaslicam  eis  commu- 
nicavit,  ac  proinde  eos  creavit  Episcopos  ,  uti 
ibidem  asserunt  S.  Cyrill.  Chrysost.  Theophyl. 
Rupert.  et  alii. 

Denique  aliqui,  ut  Dionys.  Carthus. ,  censent 
Apostolos  hic  confirmatos  esse  in  gralia  per  as- 
sistentiam  ct  protectionem  continuam  Spiritus 
sancti,  qiue  eis  hic  ab  illo  deputatur  el  addici- 
tur ,  ita  ut  deinceps  ab  ea  excidere  ,  nec  morta- 
liier,  sed  venialiter  dumtaxat,  peccare  possent. 
Confirmatos  enim  eos  fuisse  in  gratia  docet 
S.  Ambros.  lib.  de  Benedict.  Patriarch.  c.  t\.  et 
passim  Scholastici  :  nec  apparet  ubi  confirmati 
sint  in  ea,  nisi  in  Pentecoste  :  tunc  enim  Spiri- 
lus  sancti  plenitudinem  acceperunt,  perinde  ac 
baptizati,  in  Sacramento  Confirmationis  dicun- 
lur  in  gratia  baptismo  accepta  confirmari ,  ro- 
borari  etperfici ,  ac  repleri  Spiritu  sancto  ,  licet 
non  ea  plenitudine  qua  Apostoli.  Unde  Euseb. 
Emissenus  (vel  quisquis  est  auctor)  honiil.  de 
pentecoste,  asserit  in  Sacramento  Confirmatio- 
nis  illud  robur  Spiritus  sancli  conferri,  quod 
collatum  est  Apostoiis  in  Pentecoste. 

U.  Et  repi.eti  sunt  omnes.  ]  Qui  antea  habe- 
bant  Spiritum  sanctum,  jam  ejus  pleniludinem 
acceperunt,  ait  S.  Leo  serm.  3.  de  Pentecoste. 
Porro  non  omnes  parem  acceperunt  gratiam, 
sed  alius  majorem,  alius  minorem,  quisquesci- 
licetpro  suo  ,  tum  oflicio  et  gradu  ,  tum  dispo- 
sitione  ,  sicut  vasa  minora  et  majora  replentur 


COMJIENTARIA  IN  ACTA 

miio;sc(1  majus  plus  recipii  capilquo  quani  uji- 
mis ,  ol)  majoreoj  capacitaieni.  Capacita*  uuiem 
majorad  recipiendumdonaniajora  Spiritussaue- 
li,  esi  major  dispositio  et  praeparatio,  major 
humililas,  majus  eorum  desiderium,  spes, 
oratio,  etc.  Pfeeclare  s.  Auguat.  serm,  185.  de 
Temp.  Quanta,  uii,  et  quam  ineffabiiis  pictas  iu- 
demptoris  '.'  kominem  portavit  acl  ccclum  ,  el  Deuvi 
misU  ud  lerrai.  Quania  est  auctori  cura  pro  ins- 
lauralione  factunc  suoj!  Ecce  itcrttm  nova  de  su- 
pcrnis  medicina  mittilnr ,  ecce  iterum  injirmos 
suos  per  seipsam  majcstas  visitare  dignatttr.  Ecce 
iterum  humanis  divina  misccntur t  idcst,  vicarius 
suca  ssor  Jirdcmptoris  ,  ut  beneftcia  qtttv  Saivator 
incltouvil ,  pcculiari  Spiritus  sanclus  virtute  con- 
summrt;  et  quod  ilte  redemit ,  iste  sanctiftcet ; 
fjuod  itle  acquisivit,  iste  custodiat. 

I l)i  Nota.  S.  August.  Spiritum  sanctum  vocat 
Vicarmm,  id  est,  successorem  r.hristi.  Spiritus 
sanctus  eniin  voluil  descendere  in  mundum,  ut 
iinilarelur  Verlji ,  puta  Christi ,  tlesccnsum  , 
cjusque  coepta  et  acta  conipleret.  Quocirca  des- 
census  Spiritus  sancti  in  Apostolos,  similis  fuit 
descensui  Chrisii  in  mundum,  puia  incarnatio- 
ni.  Primo,  quoad  suhstantiam.  Sicut  enim  Verhi 
suhstantia  descendit  in  carncm  ,  sic  Spiritus 
sanctus  substantialiter  descendit  in  Apostolos. 
Secundo,  quoad  modum.  Sicut  enim  modus  in- 
carnationis  fuitunio  hypostatica,  sichypostasis 
Spirilus  sancli  unita  fuit  Apostolismodoquodam 
simili.  Unde  sicui  Verbum  in  carne  fuit  quasi 
ignis  in  carhone,  ideoque  illud  carhoni  ignilo 
assimilant  S.  Cyrill.  Damasc.  et  alii;  ila  pariler 
Spiritus  sanctus  fuit  quasi  ignis  insidens  Apos- 
tolis.  Ignis  enim  quoad  splendorem  repra&senlat 
Ycrhum,  quod  est  sapientia,  lux  et  splcndor 
Patris  :  ignis  vero  quoad  ealorem  repraesentat 
Spirilum  sanclum  ,  qui  esl  calor,  idest,  anior 
1'alris  et  Filii  :  linguae  vero  reprsesentanl  car- 
nem,  quae  suntpars  carnis  nohilissima,  ac  con- 
nexionem  habent  cum  pulmone  et  cordc ,  ex 
quo  omnis  spirilus,  sanguis  et  vita  carnis  ori- 
lur.  Tertio  quoad  causam.  Tam  enim  descen- 
sus  Spirilus  sancti  quam  Chrisli  causa  fuitamor 
immensus  et  divinus,  quo  ipsc  quasi  Dcus  ,  et 
summum  honumcupivit  summe  benefacere  ho- 
)iiinibus,iisque  sc  summo  modo,  adeoquesubs- 
lanlialiter  et  personaliter  communicare  et  do- 
nare.  Quarlo  ,  quoad  proprielates.  Sicut  enini 
proprietalcs  humanae  naturac  in  Christo  atlri- 
buunlurDeo  etverho,  et  vice  versa  per  commu- 
nicationem  idiomalum,  qua  Deus  dicilur  nalus, 
iMiriisse,  siliisse,  passus,  morluus,  erucifixus, 
(|uia  scilicct  humana  nalura  quam  assumpsit, 
nala  est,  esuriit,  passa  est  ,  niorlua  et  cruci- 
rilixa:  ac  vicissim  hic  homo  dicilur  esseDeus, 
omnipoiens  , immortalis ,  aelernus,  quia  scilicet 
persona  Verbi  cui  junclaesl  humanitas.  est  Dcus 
omnipotens,  immorlalis,  atcrnus  :  ila  pariler 
«'St  queedam  communicaiio  idiomalum  inler 
Sj)iritum  sanctum  et  Apostolos  ,  perquam  Apos- 
tolos  ,per  quam  Aposloli  dicunlureflecli  divini, 
spirituales,  sancti,  ohSpirilum  divinum  etsanc- 
lutp  quem  receperunt,  ac  vicissim  ipse  Spiritus 
.  inclus  dicitur  Aposlolicus ,  mullilinguis,  pro- 
phetiCUS,  doctor,  pi -icdicalor  ,  quia  tales  effecii 
Aposlolos,  adcoque  per  eorum  ora  et  linguas  lo- 
culus  docuitet  pracdicavit.  Quinto,  quoad  fruc- 
lus  cl  effeclus.  Sicut  enim  Verbum  incarnatum 
pufgavil nos  a  peccatis,  illuminavit,  omni  gra- 
tia  doimvit,  perfecit,  hcavit,  et  ad gloriam eeler- 


APOSTOLORIjM.  Cap.  II. 

nani  pertiuxil  :  ila  pariler  purgat,  illuininal. 
perficit,  heal  nos  Spiiiitis  sanctus. 

Srir.i  rr  sadcto.  J  Quaeres,  quis,  (pnilis,  quan- 
tusest  Spiritus  Sanctus?  Resp.  el  dico.  rrinio  , 
Spirilus  sanctus  vocaiur  terlia  persona  S.  Tri- 
niiatis  quam  spirant  et  spirando  producunt  Pu- 
ler  et  filius ;  sicut  hoino  spirando  producitflu- 
Uini,  sive  anhelituin  et  spiriiiini.  Siculeniin  cor 
j)(M'  08  producit  flatum ;  ila  Pater  per  Filitun 
producit  Spiritum  sanctum,  ipse  ergo  esl  spi- 
rilus  ei  aiilielitus  1'alris  el  Filii.  Aut  potius  , 
sicut  aniina  cx  inlellectione  rei  amahilis  spirat 
et  producit  amorem  ejusdem;  ita  Puter  per  Ver- 
bum  spirat  Spiritum  sunclum.  Ergo  Spiritus 
sanctus  est  et  tlicitur  Amor  castus  et  sanclus, 
spiratus  elproductus  u  Pulreet  Filio.  Amorenim 
est  quasi  spirilus  quem  expirat  alTectus  :  unde 
et  amantesapudhoinines  langnent.  HinceldeSa- 
pientia  ,  cujus  fons  est  Spiritus  sanctus,  uit  Su- 
piens  ,  7.  25.  Vaporest  enim  virtutis  Dei,  et  emana- 
tto  qiurdam  esl  clarilalis  omnipotentis  Dei  sinccra. 

Nola.  Ilic  Spirilus  non  esl  cxtrinsecus  Deo,  ub 
eoqne  emissus  etefllatus,  sed  intrinsecus  ctsub- 
stantialis.  Lst  enim  Spiritus  hic  non  creatura, 
sed  vere  et  proprie  Deus,  terlia  personu  S.  Tri- 
nilalis,  in  eadem  nmnero  Deilate  cum  Palre  et 
Filio  suhsislens,  ab  iisque  al>  eeLerno  naturali 
emanalionc  spiratus  et  |)roductus,  ideoqueulri- 
que  consubstanlialis  ,  coaeternus  ,  et  per  ornnia 
aequalis.  AudiS.  Cyrillum Hierosol.  catechesi  17. 
Unus  ,  ait,  est  Spiritus  sanctus  suOsistens,  qui  ubi- 
qae  Patri  et  Filio  adest ,  non  qui  ab  ore  Patris  et 
Fiiii  loquenlc  formetur ,  vel  eflhtur,  at  in  aerem 
d> /fundatttr ,  sed  subslanlialis ,  Uxjucns  ipse  etope- 
rans.  Hinc  S.  Gregor.  Thaumaturgus  in  sua  con- 
fessione  ,  quam  refert  Gregor.  Nyssen.  in  orat. 
(ie  illius  laudibus,  Spiritum  S.  vocut  imaginem 
I  ilii,  tjuia  scilicet  u  Filio,  ut  ii  snis  principio  et 
exemplari  procedit.  Vnus ,  inquit,  Spiritus  sanc- 
tus  ex  Dco  orlum  et  existenliant  habens  ,  qui  per 
Filium  apparuit ,  intago  perfccla  Filii  perfecti, 
I.t  S.  Athanas.  in  Symbol.  Spiritus  sanclus ,  ait, 
a  Vatre  cl  Fitio  non  facttis,  ncc  creulus ,  nec  ge- 
nitus,  sed  procedens.  ldem  serm.  h.  conlra  Aria- 
nos,  ostendens  quomodo  in  uno  Deo  sint  tres 
personae,  aflert  simile  de  sole.  Sicut  enim  in 
snle  est  splendor  el  iux  ,  qiuc  duo  ex  se  emittit, 
iia  in  PatreestFilius  etSpiritusS.  quosambosex 
se  producit,  Filium  generando,  spiritum  S.  spi- 
rando.  I\on  enim,  inquit,  tria  principia,  attt  tres 
1'atres  introducimus ,  sicttl  MarcionisltX,  cttm  non 
trcs  sotes  ad  comparaliones  adducamus  ,  sed  uni- 
cuni  sotcm,  cjusque  splendorem  ,  unicamque  ex 
(imbobus  luccm.  Alias  simililiulines  arboris  etfon- 
tis  aftcrt  Terlull.  )ib.  conlra  Praxeam  :  Tertius, 
inquit,  est  Spirittts  ct  Deo  (Patrc)  et  Filio,  sicttt 
l  rtius  d  radicc  fructus  cx  frutice ,  et  tertius  d 
fonte  rivus  ex  flumine ,  et  lertiusd  sole  apex  ex  ra- 
dio:  Niltil  tamcn  d  malrice  ctienatur ,  dquapro- 
pridatcs  sttas  ducit. 

Dico  Secundo,  sicut  Filius  procedit  ab  inlel- 
lectu  et  inlelleclione  Patris,  quase  Pater  intelli- 
gil  et  comprehendit ,  quasi  hujus  inlellectionis 
terminusadncquatus,  etVerbumconsubslanliale, 
ideoque  genitus  et  Filius,  sic  Spiritus  S.  procedit 
K  volunlate  et  dilectione ,  qua  se  invicem  Paler 
et  Filius  infmite  diligunt,  quasiliujus  dilectionis 
lerminus  adsequutus,  ( l  amor  consubstantialis  , 
hleoqiie  Spirilus  sanclus  spiralus,  non  genilus. 
DJnde  RichardusdeS.  Vicloreepisl.  adS.  Bernard. 
de  processione  Spirilus  suncli  :  Si  tu,  inq-uit, 


GOMMENTArUA  1N  ACTA 

rcclc  diccris  amarc  tc  amorc  cordis  lui ,  cur  non 
eiiam  rcrie.  dicantur  Pateret  Filiusamarese  amore 
rordissni,  qui  <st  Spiritus  sanctus?  Et  comrnu- 
nis  est  hcec  sententia  Painmi  :  Pater  et  Filius 
diligcndo  sc  inviccm  ,  producunt  Spirilum  ,  ail 
Franc.  Suarez  <l<-  Deo  irino  et  uno  1.  11.  c.  2. 
Spiritu»  sanetus  ergo  ex  vi  proccssionissrue  est 
amor  DOtionalis,  prirnus,  increalus,  immensus, 
divinus,  ipseque  Deus :  ac  proinde  lmnc  amo- 
rem  nobiseommunicat,  <lum  seipsum  cumclia- 
ritate  creata  quam  nobi9infund.it,  nobis  com- 
inimicat,  juxta  illud  Apostoli  lloman.  b.  Charitas 
Dri  di/fusa  cst  in  cordibus  noslris  per  Spiritum 
sanclum,  </ui  dalus  est  nobis.  Hic  verum  est  illud 
PhilOSOphi  :  Dcus  est  circulus ,  qui  incipiens  in  se, 
desiv.it  in  scipsum.  Incipiens  enim  in  Patre  gene- 
rareFilium,  desinitiu  Spiritum  S.  qui  idem  Deus 
estcum  Patre  el  Filio.  Deusenim  charitas  est ,  ct 
<jid  manet  in  charilate,  in  Deo  manet,  et  Deus  in 
eo ,  1.  Johan.  U.  16.  Deus  ergo  chai  ilasest  ei,  cui 
charus  ante  omnia  est  Deus.  Ilursum  S.  Aug. 
lib.  11.  Civit.  c.  1U.  Vocatur,  ait,  Spirilus  S.  lan- 
quam  sanctilas  substantiatis ,  ct  consubstanlialis 
amborum.  Binc  idem  S,  August.  lib.  6.  de  Trinii. 
c.  5.  Spiriium  sancium  vocat  unitat em ,  charita- 
lemct  sanclilatcm  Palris  el  Filii.  Et  S.  Bcrnard. 
serm.  de  Penlec.  ait,  Spiritumsanclum  procederc 
tanquam  firmissimum  et  indissolubile  vinculum 
TrinitatU.  Et  serm.  8.  in  Cant.  eum  vocat  oscu- 
lum  Patris  ad  Filium. 

Ilinc  dico  Teriio,  Spiritus  sanctus  est  primum 
etincnal  iiin  donuin  Patris  etFilii,  in  quo  suam 
<  ssentiam  cum  omnibus  divinis  attributisei  do- 
narunt,  ut  eandem  nobis  donare  et  comrnuni- 
care  posset,  ita  S.  August.  lib.  U.  de  Trinit.  c.  20. 
Spiritui  sanclo,  ail,  donum  Dci  csse  esl  ex  Patre 
(Filioquc)  procederc.  Idem  lib.  5.  cap.  15.  Quia, 
ait,  Spiritus  sic  ab  aiterno  procedebat ,  ut  posscl 
donarifjam  donum  erat  antequam  esset  cui  dona- 
retur.  Aliter  enimintelligitur  cum  dicitur  donum , 
aliter  cum  dicitur  donatum.  Nam  donum  potest 
csse  et  antequam  dctur:  donatum  autcm  nisi  da- 
tumfuerit,  nullo  modo  dici  potest.  Vide  D.  Tlio- 
niaui  el  Scholast.  1.  p.  q.  38.  Audi  S.  Basil.  1.  5. 
contra  Eunomium  sub  finem  :  Spiritus,  inquit, 
Imago  Fitii  dictus  est ,  ct  Dci  Spiritus,  et  vcrbuiu, 
et  Spiritus  oris,  et  bonus  Spiritus  ,  et  rectus,  cl 
prinripulis,  ct  Spiritus  polenlice ,  et  Dominus ,  ct 
Deus  dictus  cst  Dri  Spirilus,  sicttt  cfiam  ipsum 
verbum.  Ubi  nota  improprie  per  catacbresin  Spi- 
ritum  dici  imaginem  et  Verbum,  quia  scilicet 
Palri  et  Filio,  a  quibus  procedit,  est  similis,li- 
cetex  vi  proccssionis  suse  formaliter  non  proce- 
tlatut  similis  :  boc  enim  proprium  est  genera- 
lioni  Filli,  qui  proindc  solus  proprie  est  imago 
et  Verbum  Patris.acproinde  ejusdem  chaf aCter, 
splendor  <>t  pulchritudo.  Pulchritudo  enim  nibil 
est  aliud,  nisi  summi  boni  splendor  in  Verbo,  ac 
per  Verbum  in  creaturis  refulgens. 

DicoQuarto,  reipsa  et  pbysice  nobis  donari 
Ipsam  personam  Spiritus  sancti,  cum  gratia  et 
charitate,  ac  consequenter  Patrem  quoque  et 
Fibum  :  Id  palel  ex  Moan.  1/j.  13.  Si  quis  dillgit 
mc,  sermonem  meum  servabit,  el  Pdter  meus  di- 
llget  rinii ,  rt  adeum  veniemus,  rt  mansionem  apud 
<:um  faciamus.  FrgomansioDeictsedes,  templum 
actbronus  Dei  et  S.  Trinitatis  est  anima  justi, 
nc  proiode  proprie  magisque  intimc  est  in  ea 
prassens  Deus,  «piani  est  in  rebus  crealis  per 
ossentiam,  pra?sentiam  et  potentiam,  imo  sipcr 
nnpossibile  Deus  non  esse  in  anima  per  essen- 


APOSTOLOnUM.  Cap.  II.  71 

tiam  ,  prassentiam  et  potentiam  ,  pergratiam  et 

justitiam  inciperet  ibi  esse  realiter  prsasena,  in- 
(piil  Suarez  loco  mox  citando :  Sicut  incipit  < 
corpus  Cbristi  sub  spcciebus  panis  per  verha 
consecrationis  ;  et  sicut  deitas  Verbi  ccepil  esse 
praasens  bumanitati  Chrisli ,  cum  eam  sihi  hy- 
postatice  univit;  adeo  ut,  si  ante  non  fuissetin 
ea  praesens,  per  lianc  unionem  hyposlaticain 
crepisset  in  ea  realiler  existere,  et  esse  praesens  : 
coepit  enim  ihi  esse  hypostatice,  id  est,  perso- 
naliter  :  sic  et  hic.  Est  enim  hic  summa  Dei  unio 
iuter  Deumet  animamsanctam,  qua  nulla  crea- 
turee  pura;  potest  dari  major.  Nam  ut  ait  S.  Pe- 
trus ,  peream  simus  divin.e  consorles  naturae. 
Sicut  ergo  Bealis  realiter  est  praesensDeus,  ciun 
illis  suam  essentiam  osiendit.,  eamquefruendam 
et  possidendam  communicat;  sic  etest  inanima 
sancta  ,  ac  proinde  mox  in  ea  suam  gratiam  . 
charitatem,  aliaquedonadivina  diflu  iditetcom- 
municat :  uli  sol  uhi  oritur,  mox  suam  lucem. 
radios  et  calorem  spargit.  Posita  ergo  Ottima 
dispositione  adjustitiam,  v.  g.  contritione,  sta- 
tim  subinlrat  in  aniinam  Deus  el  S.  Trinitas,  bc 
deinde  eidem  suam  charitalein  et  gratiam  com- 
municat.  Hoc  significat  to  mansionem  apud  eum 
facicmus.  Ita  S.  Bonav.  in  1.  dis.  \h.  artic.  2. 
queest.  1.  ihid.  Magister,  Scotus,  Gahriel ,  Mar- 
silius  ad  D.  Ihom.  1.  p.  quacst.  /|3.  art.  3.  et  G. 
ihidemejusdiscipuli,  ac  Gregorius  de  Valentia, 
Vasquez,  et  fuse  Frauc.  Suarez  lih.  12.  de  Dc<; 
trino  etuno  cap.  5.  ubi  et  aliam  rationem  mo- 
ralem  adjungil,  scilicet  banc:Plena,  ait,  ami- 
citia  exigil  prcesentiam  amici :  justitia  autem  et 
cbaritas  est  amicitia  Dci  plena  :  ergo  Deus  ani- 
mac  sanclee,  quasi  amico  suo,  est  praesens  ,  in 
eaque  habitat  quasi  in  lemplosuo,  utanima  eum 
preesentem  colat,  ametel  veneretur.  Quoeirca 
S.  Basil.  homil.  de  Spiritu  sanclo  docet,  justo- 
per  graliam  fieri  Deos,  agereque  vitam  di\  i- 
nam  ;  quia  inhahitat  eofl  Spiiiius  sanctus,  qui 
quasi  anima  eos  vivilicat,  et  agil  ad  omne  ho- 
num.  Vcrha  S.  Basilii  sunt  :  Ilabet  homo  per  in- 
luibilatorem  Spirilum  iignitatem  propheticam  . 
apostoticam  et  angelicam  ,  cum  antca  fticril  t, 
ct  cinis.  El  mox  :  Hujus  gratia  Dcus  cst  quisqiu. 
Sunctorum;  dictum  enim  iilis  a  Deo  est  :  Egodixi. 
Dii  cslis,  ct  filii  Excelsi  omnes.  Et  Dcus  Dcorum 
(uliqueSanctorum)  tocutus  cst.  Et:  Vidcbilur Deus 
Deorum  (videlicet  Sanctorum)  in  Sion.  Ncccsse  est 
autcmdivinum  esse  Spirilum,  ct  cx  Deoesse,  qui 
Diisdivinitalis  est  causa.  Et  paulo  post  :  Sicttt  iu 
igne  calidilas  est ,  parlim  quam  in  se  habet  ,  par- 
tim  qttuni  a/frrt  aqtuc ;  ita  ct  Spiritus  in  scipso 
habet  vitam,  ct  qui  participes  illitts  sunt  divino 
quodam  modo  vivunt ,  vitam  adcpti  divinam  <t< 
ccelestem.  Quaproptcr  ct  omnia  in  illo  pcrfccta 
>unt ,  ditcctio,  gaudium,pax,  lolcranlia,  bonitas, 
prudentiu,  sapientia,  consilium ,  sccuritas,  pie- 
tas,  scientia  ,  sanctimonia  ,  rcdemptio  ,  fides , 
opcrationcs  virtultim ,  dona  sanationum,  ct  aufB- 
rtnnque  alia  ittis  similia.  Qtti  seilli  conjunxcrit.  <  t 
quasi  in  ttnum  coirrit,  audiet  itlttd  Aposloli :  Q 
Domino  adlurrct ,  unus  cum  illo  Spiritus  est.  Idem 
1.  3.  contra  Eunom.  Sicut ,  ait,  frrrum  qttod  hi 
medio  ignis  jacet,  fcrri  naturam  non  amisit ,  ve- 
Itcmcnti  taincn  ignis  actionc  ignitum,  cum  ttni- 
versam  ignis  naturam  in  scmrtipsum  aceepcrit , 
et  colore ,  ct  calorc ,  ct  aclione  ad  igncm  transit  : 
sic  sancto3  virtutcs  cx  communicatione ,  quam  cum 
itlo  habcnt  qui  nalura  sanctus  est,  per  totam  suam 
subsistcntiam  receptam,  jam  quasi  tnnatam  sanc- 


72  COMMENTAMA  IN  ACTA 

tificationem  habenl :  diversitas  vero  ipsis  aSpiritu 
Sttncto  hwc  est ,  quod  Spiritus  natura  sanctitas 
est ,  iltis  vero  participationc  inesl  sanclificatio. 
OuocircaCyrilluscatechesi  16.  Spiritumsancttim 
vocat  graliarumparochum,  idest,  praebitorem, 
largitorem  ex  ofllcio.  Parochus  cnim  vocatur, 
cui  officium  rem  aliquam  curandi  et  praeslandi 
incumbit. 

Uico  Quinto ,  omnibus  quidem  justis  dari  Spi- 
ritum  sanctum,  sed  tamen  non  dicit  mitli  ad 
quempiam ,  Nisiquando  proficit  in  aliquemno- 
vum  actum,  vel  nooum  statum  gratia ,  ul  puta 
cum  aliquis  proficit  in  gratia  miraculorum,  aut 
prophetice  ;  vel  in  hoc  quod  ex  fervore  charitatis 
cxponit  se  martyrio ,  aut  abrenuntiat  his  qua> 
possidet ,  aut  quodcumque  opus  arduum  aggredi- 
tur,  ai  D.  Thom.  1.  p.  quaest.  /|3.  art.  6.  ad  2.  Sic 
in  Pentecostemissus  est  ad  Apostolos,  quiacon- 
lulit  eis  excellentiam  donorum  omnium.  Idem 
significat  to  repleti  sunt,  ila  nimirum  ut  eum 
quo  pleni  erant,  quasi  supereflluentes  in  alios 
effunderent.  Praeclare  Richard.  de  S.  Victore 
scrm.  de  missione  Spiritus  sancti,  tres  in  eo 
gradus  ponitet  distinguit,  nimirum  sancti  Spi- 
ritus  infusionem,  diffusionem,  effusionem.  Infu- 
sio  est,  cum  suam  gratiam  animae  infundit, 
etiamsi  eam  non  impleat;  sicuti  cum  vinum  vasi 
infunditur  usque  ad  vasis  dimidium.  Diffusio , 
quando  per  totam  animam  diffunditur,  ita  ut 
nullam  ejus  partem  vacuam  relinquat.  Effusio, 
quandoita  eam  replet,  ut  supereffluat,  eumque 
in  alios  effundat.  Et  sic  Apostoli  hic,  aliique  fi- 
deles  in  Actis  dicuntnr  repleti  Spiritu  sancto. 
Unde  S.  August.  serm.  185.  de  Temp,  Affuit,  in- 
quit ,  in  hac  die  fidelibus  suis  nonjam  per  gratiam 
visitationis  et  operationis  ,  sed  per  ipsam  pr&sen- 
tiam  majestatis,  atquce  in  vasa  nonjama  odor  bal- 
sami,  sed  ipsa  substantia  sacri  defluxit  unguenti. 
Idem  asserit  Nazians.  orat.  UU.  Et  S.  Leo  serm.  de 
Pentecost.  Spiritus  sanctus,  inquit,  inspirator 
fidei,  doctor  scientias,  fons  dilectionis,  signaculum 
castitatis,  et  totius  est  causavirtutis.  Et  serm.  2. 
asserit ,  apostolos  in  Pentecoste  accepisse  cons- 
tantiam  illius  charitatis  ,  qucB  omnem  formidinem 
forasmitleret,etfurorem  persequentium  non  time- 
ret;quia  Spiritus  sancti  nova  abundantia  repleti , 
nrdentiusvel,et  efficacius  posse  cccperttnt,  proficien- 
tes,  a  prceceptorum  scientia  ad  tolerantiam  passio- 
num;  ut  sub  nutla  jam  tempestate  trepidantes  , 
fluctus  sceculi ,  et  elationes  mundi  fidc  supergre- 
diente  calcarent ,  et  morte  contempta  omnibus 
Gentibus  Evangelium  veritatis  inferrenl.  Invoce- 
nuis  ergo  sanctumhuncSpiritum,  dicamuscum 
1'oeta  Christiano,  imocumS.  Ecclesia  : 

Aura  polens ,  amor  ignipolens ,  spirabile  numcn , 
Ambcrum  (  Patris  et  Filii,  cpmmunis  amor,  cceli 

aurea  llamma, 
Sancte  veni ,  sanctis  accemlc  ardoribusorbem. 
0  dium  flameu  nostris  te  mentibus  aflla. 

fleple  tuo  nos  flamine,  flumine,  lumine,  numine, 
Veni  crealor  Spiritus ,  menles  tuorum  visita,  im- 
ple  superna  gratia ,  quce  tu  crsasti  pectora.  Ac- 
cende  tumen  sensibus  ,  infunde  amorem  cordibus  : 
infirma  noslri  corporis  virtute  ftrmans  perpeti. 
Itcddemihi  Uetitiam  salularis  tui,  etspiritu  prin- 
cipali  confirma  me.  Denique  proprietates ,  epithe- 
ta,  et  doies  plurimas  Spiritus  sancti  recenset 
Sapiens  cap.  7.  22.  dicens  :  esl  enim  in  ilta 
{  Sapientia ,  cujus  fons  et  auclor  est  Spiritus 
sanctus )   spiritus  inteltigcntiaj  sanctus  ttnicus, 


APOSTOLORUM.  Cap.  II. 

vutlliptex ,  subtitis ,  discrtus ,  mobitis  ,  incoinqui- 
natus,  certus ,  suavis  ,  amans  bonum ,  acutus , 
qucmnihit  vetat,benefaciens ,  humanus,  benignus, 
stabilis ,  certus ,  securus ,  omnem  habens  virtutem , 
omnia  prospiciens ,  et  qui  capiat  omnes  spiritus  , 
intelligibilis ,  mundus  ,  subtilis.  Hinc  vocatur  Spi- 
ritus,  non  tantum  ratione  essenliae  et  modi  pro- 
cedendi,  quia  scilicet  spiralur  ut  spiritus,  uti 
dixi  initio;  sed  eliam  ratione  efficaciae  el  effi- 
cienliae,  quia  subtilis  est,  penetrans ,  efficax, 
etc.  utspiritus,  ut  patet  ex  verbis  jam  citatis. 
Additur  Sanctus ,  quia  purissimus  et  sanctissi- 
mus  est,  omnisque  sanctitatis  creatae  fons  et 
causa. 

Et  coeperunt  loqui.  ]  Non  poterant  se  conti- 
nere  Apostoli  Spiritu  sancto  quasi  mustopleni, 
quin  ilico  in  Dei  laudes  erumperent,  ac  donum 
sibi  a  Spiritu  inditum  monstrarent,  et  in  alios 
effunderent.  Ad  hoc  enim  eos  urgebat  viset  ple- 
nitudo  Spiritus,  perinde  ac  B.  Virgo  Verbo  con- 
cepto,  Deo  plena  erupit,  cecinitque  :  Magniftcat 
anima  mea  Dominum,  etc.  Pracclare  S.  Leo  serm. 
1.  de  Pentecoste  exclamat  :  O  quam  velox  est 
sermo  sapientice;  et  ubi  Deus  magister  est  ,  quam 
cito  discilur  quod  docetur ,  etc.  Ab  hoc  igitur  die 
tuba  Evangetico3  prcedicationis  intonuit :  ab  hocdie 
imbres  charismatum,  fiumina  benedictionum  omne 
desertum,  et  universam  aridam  rigaverunt.  Et 
S.  August.  in  ps.  hU.  Per  supcrbos  homines  divisce 
sunt  lingua,  per  humiles  Apostolos  congregatce 
sunt  tinguce.  Spiritus  superbift  dispersit  linguas, 
Spiritus  Sanctus  congregavit  lingttas.  Idem  1.  Blas- 
phemia  in  Spiritum  sanctum  :  ldeo,  ait,  Apostoli 
tinguis  omnium  Gentium  tocuti  sunt ,  quia  per  lin- 
guas  constat  consociatio  generis  humani.  Et  opor- 
tebat  per  linguas  omnium  gentium  significari  is- 
tam  sociefatem  filiorum  Dei ;  et  membrorumChrisli 
futuram  in  omnibus  genlibus,  ut,  quemadmodttm 
tunc  itte  apparebat  accepisse  Spiritam  sanctum  qui 
toquebatur  linguis  omnium,  ita  nunc ille se  cognos- 
cat  accipisse  Spiritum  Sanctum,  qui  tenetur  vin- 
culo  pacis  Ecclesice,  quai  effundilur  in  omnibus 
gentibus. 

Variis  LiNGUis.]Tum  quia  unus  una,  alius  alia 
lingua,  v.  g.  Andreas  parthice  ,  Joannes  graece, 
Jacobus  persice,  simon  germanice  loquebatur. 
quaeres,  quomodo  id  factum?  Aliqui  censent 
Apostolosunadumtaxatlingualocutos,  nimirum 
patria,  quaeerat  Syro-hebraea;  sed  a  variis  varia- 
rum  linguarum  gentibus  fuisse  intellectos,  si- 
cut  S.  Vincentius  Ferrerius  Hispanice  loquens 
et  concionans,  ab  Italis  ,  Gallis,  Flandris  et  An- 
glis  intelligebatur ;  et  S.  Xaverius  unica  respon- 
sione  duodecim  diversa  quaerentibus  salisfa- 
ciebat.  Favet  huic  sententiae  quod  dicitur.  v.  11. 
Audivimus  eos  loquenles  nostris  linguis.  Et  quia 
implicat,  eundem  eodem  lempore  simul  diver- 
sis  linguis  loqui.  Non  enim  potest  quis  simul  nisi 
unani  vocem  et  orationem  proferre.  Ita  consent 
S.  Cyprian.  serm.  de  Spiritu  S.  Arator,  OEcum. 
et  Dionys.  Carthus.  hic, 

Verum  dico,  Apostolos  et  fideles  singulos  hic 
vicissimetsuccessive  variislinguis  esselocutos. 
Probatur  Primo,  quia  id  clare  hicdicitur  :  Loque- 
bantur ,  inquit,  variis  linguis  ,  graece  ,  iripxi; ,  id 
est  aliis  etdiversis  a  stta  palria  ,  quae  erat  Syro- 
chaldaicaet  Galilaea.  Syrus,  loquebantur  linguael 
tingua ,  id  est,  pluribus  linguis. 

Secundo,  quia  alioquin  miraculum  hoc  non 
tam  loquentium,  quam  audientium  fuissel :  noji 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

enim  fuissootin  Apostolis,  sedinJuda'is,qui  eos 
audiebant.  Deus  autem  Iioc  dono  linguarum  or- 
nare  et  glorificare  voluit  ipsos  Apostolos.  lta 
Nazianz.  orat.  hk. 

Tertio,  quia  idipsum  promisit  Isaias  cap.  28. 
uti  explicat  Apostolus  1.  Corinth.  lh.  21.  dicens: 
In  aliis  tinguis ,  et  in  aliis  labiis  loquar  populo 
huic.  Unde  et  Aposlolus  ibidem  glorialur  :  Gra- 
tias ,  inquit,  ago  Deo  meo ,  quod  omnium  vestrum 
lingua  loquor.  Hoc  est ,  quod,  eis  pollicitus  et 
Christus  :  Linguis  loquentur  novis,  Marci  16.  17. 

Quarto,  quia  idipsum  significat  Ecclesia  in 
Missa  Pentecostes,  duminfra  Actionem  ilaorat: 
Communicantes ,  etdiem  sacratissimum  Pentecos- 
tes  celebrantes ,  quo  Spiritus  Sanctus  Apostolis  in- 
numeris ,  idest  plurimis,  linguis  apparuil. 

Quinto,  quia  multis  miraculis  fuisset  opus, 
si  ipsi  una  lingua  loquentes ,  a  variis  gentibus  in 
variis  iinguis  fuissenl  auditi :  debuisset  cnim  si- 
gillatim  vox  et  lingua  cujusque  a  Deo  in  aere 
formari,  itaque  ad  aures  ejus  deferri.  Sin  autem 
ipsos  variislinguislocutosdicamus,  unum  dum- 
taxat  fuitmiraculum,  scilicetinfusio  linguarum 
facta  Apostolis.  Deus  autem  etnatura  non  solent 
opera  et  miracula  sine  necessitate  multiplicare. 
Frustra  enimfitperplura,  quod  fieri  polest  per 
pauciora. 

Sexto,ita  quiacensent  Cyril.  catech.  17.  S.  Au- 
gust.  tract.  93.  in  Joan.  S.  Ambros.  in  psal.  18. 
Ubi  idipsum  probat  ex  ejus  v.  h.  Nonsunt  loque- 
ta  ,  ncque  sermones  quorum  non  audiantur  voces 
eorum.  Nazianz.  orat.  hh.  S.  Leo  serm.  1.  de  Pen- 
tecoste,  S.  Gregor.  hom.  30.  in  Evang.  et  alii. 

Addo  tamen ,  Apostolos  subinde  una  lingua  lo- 
quentes  et  concionantes,  ab  auditoribus  varia- 
rum  linguarum  fuisse  intelleclos  :  ac  consequen- 
terutroquemodohabuisse  hocdonumlinguarum 
quasi  duplicatum.  Si  enim  id  concessum  fuit 
S.  Vinceniio,  aliisque  viris  Apostolicis ,  mulio 
magis  ipsis  Apostolicis.  Sane  S.  Franciscum  Xa- 
verium  ulroquc  modo  habuisse  donum  lingua- 
rum,  testatur  processus  Canonizationis  ejusdem. 
Unde  lllustrissimus  Cardinalis  de  Monte,  in  re- 
velalione  factain  Consislorio  coramGregorioXV. 
Ponlif.  ita  ex  Aclis  de  eo  profitetur:  Diversarum 
gentium  linguis  quasnon  didicerat,  cumeas  Evan- 
gelii  causa  adirct ,  ita  eleganter  et  expedile  lo- 
(fuebalur ,  ac  si  ibi  natus  el  educatus  esset  :  et 
conligitnonraro,  uteum  concionantem  diversa- 
rum  nationum  homines,  sua  quisque  Lingua  plane 
et  polite  loquentem  audiverit :  id  quod  pro  maximo 
miraculo  ab  ea  gente  habitum ,  non  solum  auxit 
venerationem  Xaverii,  sed  multos  etiamad  fulem 
convcrlit. 

Porro  Apostoli  acceperunt  hic  cognitionem 
omnium  linguarum  totius  orbis;  quia  ad  omnes 
gentes  destinabantur  ,  omniumque  erant  Apos- 
toli  et  doctores.  Ha  S.  Ambros.  cpistol.  33.  Nu- 
merantur  autem  a  plerisque  primaevae  lingu.-e 
septuaginta  :  tot  enim  in  divisione  linguarum 
tempore  fabricae  turris  Babcl,  totidem  familiis  ex 
Noe  prognaiis  indita  fuisse  censent.  Verum  Gen. 
10.  32.  ostendi,  eo  tempore  55.  tantum  Oiisse 
familias,  ac  consequenter  totidem  linguas  ;  sed 
ex  illis  multae  aliae  lot  labentilms  saeculis  prog- 
nalae  snnt,  multae  eliam  nov;c  adinventae.  Legi 
in  una  dunitaxal  valle  lndi;e  Occidenlalis  nu- 
inerari  septingentas  linguas,  adeoque  quamlibel. 
urbcm  saepe  habere  propriam  linguam,  ne  ab 
incolis  vicinae  urbis,  cum  quilms  hostililatem 
cxercet,  intelligatur,  neve  cuin  hostilms  vel  in 

COHKKL,    A    I.APIDE.      TOM.    X, 


/■) 


APOSTOLOr.UM.  Cap.  II. 

lingua  communicet.  An  hx  omnes ,  Apostoli-, 
indita:  sint,  incerlum  est.  Certuni  osl  omnus 
primaevas,  et  primarias  lateque  patentes  cis 
esse  inditas  :  item  dialectos  earumdcm  ,  et  pai  - 
ticulares  alias ,  quae  illarum  genlium  ad  quus 
Deus  eos  iluros  praevidebat,  erant  propriae.  Fa- 
cile  est  enim  Spiritui  sancto  hacc  et  plura  inderc, 
sicuteidem  facile  fuit  omnibus  angelis  in  prinx. 
instanti  creationis  indere,  species,  et  scientiu» 
rerum  omnium  ,  earumque  6igna  et  linguas 
spiritales,  quibusipsi  suosconceptus  aliis  enun- 
liare,  et  inter  se  colloqui  possent.  Hinc  S.  Leo 
serm.  1.  de  Pentec.  Nec  dubium,  ait,  in  ilto  om- 
nium  humanarum  vocum  exullante  concenlu,  ma- 
jestatem  sancti  Spiritus  fuisse  prasentem. 

Ex  quo  sequitur,  non  solos  Apostolos,  sed  et 
cajteros  fideles  numero  120.  tum  viros  ,  tum  fe- 
minas,  hoc  donum  linguarum  accepisse  ,  prae- 
sertimB.  Virginem.ac  S.Magdalenam  :  ipsa  enim 
fuit  Apostola,  ac  ul  talis  prasdicavit  Massiiiensi- 
bus  ,  eosque  convertit,  uti  habet  ejus  vita.  Ita 
conlra  Cajetan.  id  de  B.  Virgine  negantem  ,  do- 
cet  inter  alios  Franc.  Suarez  3.  p.  quaels.  37.  dis- 
put.  20.  sect.  2.  Erat  enim  ipsa  Apoatolorum  , 
omniumque  fidelium  ad  se,  quasi  ad  Christi 
matrem,  et  toto  orbe  visendi  causa  coniluentiuni 
doctrix  et  consolalrix,  ac  consequenter  ut  eos 
resalutare,  animareetinstruere  posset,  debebf«t 
eorum  callere  linguam.  Addit  Suarez,  eam  anlc 
adventum  Spiritus  sancti  habuisse  hoc  douum  : 
nam  cum  tribus  magis  eorum  lingua  locuta  est. 
Quin  et  deinceps  primis  illis  Ecclesiae  saeculis  , 
mullis  hoc  donum  datum  fuit.  Nam  Iren.  lib.  5. 
c.  6.  testatur  audisse  se  multos  universis  tinguis 
loquentes.  Sic  S.  Basilius,  ait  Amphilochius  in 
cjus  vita,  S.  Ephrem  Syro-Groacae  linguae  cogni- 
tionem  a  Deo  postulavit,  et  obtinuit.  Sic  S.  An- 
tonius  Ulysipponensis  coram  Pontifice  praedi- 
cans,  a  variarum  nalionum  et  idiomatum  audi- 
toribus  intellectus  est.  Sic  Bernardinum  in  Conc. 
Florentino  latine  loquentem,  Graaci  Latini  ser- 
monis  ignari  intellexerunt.  In  his  ergo  verum 
est  illud  Sap.  1.  Spiritus  Domini  reptevit  orbem 
terrarum,  et  hoc  (hic  Spirilus  Grascizat  :  nam 
7rv-:u«z  ,  id  est  Spiritus,  Gr.tcis  est  neutrum) 
quod  continet  omnia,  scientiam  habet  vocis  :  ac 
proinde  eam  suis,  quibus  vult,  communicatct 
aspirat.  Sic  etiamnum  Patres  Societalis  nostras, 
qui  quasi  Apostoli  Indias  obeunt,  magnam  faci- 
litatem  in  addiscendis  earum  linguis,  exdono 
Spiritus  sancti  ,  ad  illas  gentes  converlendas 
necessario  sentire  se  scribunt.  Si  enim  natura 
non  deest  in  necessariis,  multo  minus  Deusct 
Spiritus  sanctus.  Qui  ergo  linguas  igneas  desi- 
derat,  vitam  Aposlolicam  ambiat,  easque  arden- 
ter  et  crebro  afllagitet  a  Spirilu  sancto.  Memo- 
rabile  est  exeniphun  F.  Gentilis  Franciscani , 
qui  sum  annum  Domini  1330.  in  Persidem  Evan- 
gelii  causa  profectus ,  cum  Babylone  degeret, 
ncque  in  ediscendo  Arabico  idiomale,  cujus  illic 
usus  est,  magnopereproficeret ,  decrevit  in  Ita- 
liam  regredi  ;  in  ipsa  autem  via  occurrit  ei  ado- 
lescentulus ,  qui  causa  cogniia  ,  redire  eum 
jussit;  quoniam  Deus  illius  linguae  notitiam  ci 
inderet:  itaque  ab  ea  horn  lam  bene  et  expedito 
Arabice  locutus  est,  ac  si  in  Arabia  nolus  fuisset. 
Ita  habent  Chronica  Franciscanorum,  et  ex  iis 
Hieron.  Platus  lib.  2.  de  bono  stalus  relig.  c.  30. 

PKOUT   SPIIUTUS    S.VNCTIS    UAB\T  ELOQUI   ILLIS.  ] 

Graece,  U-m?5ir("$*<,  idest,  praeclare  etsentcn- 
tioseloquiquasignomas  divinas,  et  apophlheg- 

10 


Ih 


COMMENTARIA  IN  ACTA 


inala  cn-lcsiia,  inquit  Chrysost.,  non  ad  elcgan- 
tiamet  poinpani  composita,  scdardeniia,  etad 
cnrda  audieoliuni  conipungenda  ,  et  inllam- 
manda,  igne  Spirilus  suncti  succensa.  Itnproba- 
bilecst  quod  asseril  Jacobus  de  Valentia  super 
Magmfical,  Apostolos  Jiic  vitlisse  Dei  cssenliaiu 
quasi  obiteret  per  transennam,  in  eaque  audisse 
arcana  verba  quas  non  licet  boinini  Joqui :  nec 
enim  Mosi,  nec  Paulo,  nec  ulli  Prophetae,  vel 
Apostolo,  id  iu  liac  vita  concessum  fuisse  os- 
tendi  2.  Cor.  12.  k.  et  Exodi  33.  19.  Porro  loque- 
bantur  magnatia   Dei,  ut  patetv.  11. 

Moral.  disce  liic  Apostolos ,  et  viros  sanctos 
non  loqui  ea  quaj  nalura,  imaginalio  aut  vo- 
lunlas  propria,  sed  quae  Spiritus  sanctus  sug- 
gerit.  Ille  enim  in  mcnte  eorum  degit  sicut  sol 
in  mundo ,  illuminans  eam ;  sicut  rex  in  suo  reg- 
no,  gubernans  eam;  sicut  pater  in  familia, 
regens  eam ;  sicut  magister  in  schola ,  crudiens 
eam;  sicut  liortulanus  in  borto,  irrigans  eam. 
Est  enim  ipse  lux  inlellectus,  ardor  voluntatis  , 
suscilator  memoriae,  fraenum  timoris,  anchora 
spei,  sal  gustus  spiritualis  animse,  medicina 
passionum ,  nauclerus  appetituum  et  deside- 
riorum. 

Rursum  disce,  quemque  loqui  ex  Spiritu  in- 
tus  in  corde  dominanie  :  hic  enim  Spiritus  cor 
^dloquendum  per  os  movet.  Si  sanctus  est,  mo- 
vet  ad  sancta  verba  :  si  malus  et  impurus ,  ad 
mala  et  impura.  Vis  ergoscire  coret  secreta  cu- 
jusque?  vis  scire  qualis  quisque  sit?  Considera 
qualia  crebro  et  libenter  loquatur.  Si  videris 
eum  delectari  colloquiis  vanis,  curiosis,  turpi- 
bus,  superbis,  invidis,  rixosis,  maledicis;  scilo 
corejusesse  vanum,  curiosum,  turpe,  super- 
bum  ,  invidum  ,  rixosum  ,  maledicum  :  sin 
gravibus,  pudicis,  humilibus ,  benignis  ,  be- 
neficis,  sapientibus,  spiritualibus ;  scito  eum 
gravem,  pudicum,  humilem,  benignum,  be- 
neficum ,  sapientem  ,  spiritualem.  Ex  abun- 
dantia  enim  cordis  os  loquitur ,  ait  Christus.  Quin 
et  Socrates  :  Loquere,  ait,  adolescens ,  ut  te  vi- 
deam.  Imago  enbn  et  speculum  mentis  et  sermo. 
Hinc  Apostoli,  quia  pleni  erant  Spiritu  sancto 
non  nisi  sancta,  divina,  ignea  eruclabant.  Vas 
enim  per  orificium  exhalat  odorem  ejus  rei , 
qua  intus  plenum  est :  si  vino  plenum,  exhalat 
odorem  vini  :  si  aceto ,  aceti  :  si  melle ,  mel- 
lis  :  si  foetore,  foetoris,  etc.  Quare  assidue  in- 
vocandus  estSpiritus  sanctus  docloris,  concio- 
natori,  et  cuivis  fideli ,  ut  cor  ejus  possideat ,  ex 
eoque  linguam  regat,  ut  eo  modo  doceat,  con- 
cionetur,  loquatur,  quo  audientium  mentes 
feriat,  illasque  Dei  cognitione  illuminet,  ejus- 
quetimore  et  amore  accendat,  uti  sibi  concio- 
nanti  accidisse  narrat  S.  Augustin.  apud  Possid. 
in  ejus  Vitacap.  15.  JtaEstherconversura  Assue- 
runi  orat  Deurn  dicens  :  Tribue  sermonem  com- 
l>ositum  inore  mco  in  conspectu  teonis,  Eslher. 
c.  14.  13. 

5.  ElUNT  AUTEM  IN  jERtSALEM  HAMTANTES.  ]  I  i 

est,  commorantes  ,  degentes  ad  tempus  ,  ad 
eelebranduin  ibi  festum  Pentecostes,  juxta  le- 
gem  Exodi  23.  17.  aut  studiorum,  vel  pietatis 
causa,  perinde  ac  multiRomam  veniunt,  ibique 
aliquot  septimaneas  vel  menses  commorantur, 
ut  visitant  loca  sancta ;  alii  per  plures  annos 
studiorum,  vel  negotiorum  causa.  Nam  ex  se- 
quentibus  liquet  hos  in  aliis  provinciis  natos  re- 
sedisse.  Aiunt  enim  v.  8.  Audivimus  unusquisque 
lingtiam  nostram  in  qua  nali  sumus ,  Parthi  el 


APOSTOLOHIM.  Cap.  II. 

medi ,  et  jElamilcc ,  et  qui  liabttanl  Mesopotamiam. 
Undeela  Jud.eis  injudaaa  nalisetliahilanlibus,st: 
dislinguritv.  11.  dicentes  :  Judtvi  qitoquc  ct  Pro- 
selyti ,  Creles  et  Arabcs.  Denique  expresse  v.  7. 
inler  eos  nonhnantur  advenai  Liomani.  lta  Na- 
zianz.  orat.  OEcum.  et  alii. 

Nota.  In  Jerusalem  ,  quasi  in  matrice  et  mc- 
tropoli  Synagogee  ,  eranl  collegia  et  hospitia 
omnium  gentium  :  Judtei  enim  per  gentes  dis- 
persi,  aeque  ac  proselyti,  in  Jerusalem  confiue- 
bant  tum  religionis,  tum  sapientiaj  et  legis  ad- 
discendae  causa.  Talia  jam  sunt  Ronice. 

Vnu  ueligiosi.  ]  Syrus  timenles  Deum,  alii  ; 
cultui  Dei  addicli;  alii,  Dei  et  pietaies  cuttores  , 
quales  vulgus  jam  devoios  vocat.  Non  enim  erani 
Religiosi  votis  tribus  Religionis  Deo  religati  et 
astricti,  quales  jamsunt:  sed  Religiosi  ii  virtute 
religionis,  cui  proprium  esl,ut  Deo  cultum  red- 
dat,illidebitummajestati,  lum  obejus  praestan- 
tiam  et  excellentiam  ,  tum  ob  beneficia  quae  ab 
eo  accepimus,  et  perpetuo  accipimus.  TJnde  Ci- 
cero  1.  2.  de  Natura  deorum,  religionem  dici 
putat  a  relegendo ,  ut  qui  omnia  quae  ad  Dei  cul- 
tum  pertinent  diligenter  pertractarent,  et  tan- 
quam  relegerent,  Religiosi  appelarenlur.  S.  Au- 
gust.  vero  1.  de  Vera  religione  circa  finem . 
religionem  a  religando  deducit ,  quasi  haec  virtus 
sit,  qtue  quasi  vinculum  Deo  nos  alligat  et reli- 
gat,  utpote  creaturam  suo  creatori,  homineni 
suo  Numini.  Sic  ait  S.  Jacobus  c  1.  27.  Retigu» 
mttnda  etimmacuialaapud  DeumetPatremliaicesl, 
visitare  pupiUosetviduasin  tribulatione  eorum,  ct 
immacalatum  se  custodire  ab  hoc  saculo  :  quia 
scilicet  virtbs  religionis  hos  actus  misericordia?, 
puritatiset  innocenlias  non  elicit,  sed  imperat. 

Praeclare  de  S.  August.  tract.  29.  in  Johan.  Qiiid, 
inquit ,  tum  tuum  ,  quam  tu?  quid  tam  non  tuam, 
quam  tu  ,  si  alicujus  es ,  quod  es?  Nam  ut  jumen- 
tum  quidquid  est  hominis  est;  sic  homo  muho 
magis  totus  es  Dei.  Et  S.  Gregor.  lib.  10.  Moral. 
cap.  10.  Necesseest,  ait,  at  homo  in  cunctis  suis 
motibus  sub  dispositione  disciptincp.  religetur ,  cl 
tanqttam  domesticttm  animal  loris  vinctttm  serviat, 
atque  mernis  dispositionibus  restrinclum  vivat. 
Et  S.  Bernard.  serm.  de  quadruplici  debito :  Ecce, 
inquit,  in  januis  est  qui  fecit  coelum  et  terram; 
et  creator  tuus  est ,  lu  creatura  :  tu  servus , 
ille  Dominus  :  itle  figulus,  lu  figmentum.  Totum 
ergo  quod  es,  illi  debes ;  d  quo  totum  habes,  illi 
prmcipue  Domino  ,  qui  et  te  fecit  ,et  benefecit  tibi, 
qui  tibi  ministrat  siderum  carsus ,  aeris  temperiem, 
fozcunditatem  ierrce ,  fructuum  ubertatem.  Huic 
revera  tolis  medtiHis  ,  totis  viribus  serviendum,  nc 
forte  indignationis  oculo  te  respiciat  et  despicial , 
ct  conteral  in  Kternum.  Ita  Psaltes ,  imo  Chrislus 
psal.  21.  Anima  mea,  inquit,  illi  vivet ,  et  semen 
mettm  serviet  ei. 

Ex  omni  natione.  ]  Judaei  enim  ob  verias  per- 
secutiones,  praesertim  Antiochi  Epiphanis,  tot<" 
orbe  dispersi,  ubivis  gentium  degebant,  uti 
etiamnum  degunt.  Ila  Nazianz.  orat.  hk.  Porro 
Deus  ita  disposuit ,  ut  ex  omni  natione  adessenl, 
qui  hujus  prodigii  testes  ,  doraum  reversi,  illud 
apud  suos  enarrarent ,  itaque  essent  semina  futu- 
rae  praedicalionis  in  toto  orbe,  ita  Chrysost.  Hi  fue- 
runt  quasi  praecursores  Apostolorum ,  eisque 
viam  ad  evangelizandum  straverunt.  Nota  to  ex 
omni,  id  est,  ex  plurimis.  Est  hyperbole,  non 
enim  erant  absolute  ex  omni  natione  :  quia  non 
legimus  hic  adfuisse  Indos,  Japones,  Sinas  , 
imo  nec  Gallos,  Germanos,  Hispanos,  Sarmata*. 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

C.  Facta  autem  hac  voce.  ]  Tum  soni  vehcmen- 
lis  vers.  2.  hic  enim  quasi  tul)a  sonora  ,  excivit 
omnesincolasHierosolymaeadcoenaculum  Apos- 
tolorum  ,  cui  incumbebat ,  ut  dixi  vers.  2.  Ila 
Syrus ,  tum  loculionis  Apostolorum  variis  lin- 
guis.  Unde  liquet,  Spiritum  sanctum  sonoram 
et  tubalem  vocem  ,  aeque  ac  mentem  ardeniem 
Apostolis  indidisse  ,  quae  procul  audiretur, 
pra?sertimcumtothominum,putal20.  fidelium, 
concurrerent ,  et  simul  rcsonarent.  Sic  de 
S.Paulo  aitS.  Hieron.  epist.  6.  ad  Pammachium  : 
Paulus  vas  electionis  ,  tuba  Evangelii,  rugilus  leo- 
nis  nostri  ,idniti-uGentium ,  quem  quotiescumquc 
lepro ,  videor  mifil  non  vcrba,  sed  audire  tonilrua. 
Adde  ;  hanc  vocem  a  paucis  auditam  ,  in  plures 
fuisse  divulgatam.  Unde  Tigurina  vertit ,  is  rumor 
cum  increbuissset ,  convenit  multitudo  ,  non  tan- 
tum  ob  vocis  cilationem ,  sed  maxime  ob 
impulsum  Spiritus  sancti ,  qui  eos  inierius  in- 
citabat ,  ut  causam  hujus  vocis  inquirerent ,  ca- 
quc  ratione  Petri  concioncm  audirent,  conver- 
terenlur  et  credcrent  in  Christum.  Ita  Cajet. 

Multitudo.  ]  Multorum  millium.  Nam  mox  cx 
ea  tria  millia  convcrsa  esse  ait  Lucas  vers.  k/L. 
Coenaculum  ergo  hoc  per  omnium  linguarum  et 
gentiumconfluxum  fuit  quasicompendium  mun- 
di  et  microcosmus. 

Et  mente  confusa  est.  ]  T6  viente ,  non  est  in 
Craeco,  sed  tantum  evvtxpt',  quod  Primo,  Syrus, 
vertit,  conlurbata  cst.  Secundo ,  Chrysost.  per- 
culsi  sunt ,  ob  pavorcm  conscienlise  suggerentis 
se  occidisse  Christum,  ejusque  sceleris  vindic- 
tam  Deum  eis  hoc  fragorc  comminari ,  et  inten- 
tarc.  Tertio,  Beda,  confusa,  inquit,  idest,  com- 
mista  est ,  sicul  olim  confusum  est  labium  universcD 
terrct ,  et  vocatum  cst  nomen  loci  ejus  Babel ,  Ge- 
nes  11.  9.  Quarto,  alii,  confusa ,  inquiunt,  est 
pudore.  q.  d.  Erubuit  ad  lantum  prodigium  quo 
Deus  glorificabat  Chrislum,  qucm  ipsi  occide- 
rant.  Quinto,  alii ,  tumultuata  cst ,  uti  solet  fieri 
in  hominnm  confluxu  et  turba  ad  speclaculum 
insoiitum  et  prodigiosum.  Alii  enim  stupebant, 
nlii  rogabant.  Quidnam  vult  hoc  esse?  Alii  irri- 
dcbantdiccntes,  eosesse  musto  plenos,  ut  patet 
vcrs.  12.  Sexto,  et  genuine,  confusaest  admira- 
tione,  stupore,  sacroque  timore,  reverentia  ct 
Uorrore  tanti,  tamque  novi  et  insoliti  miraculi. 
Ila  Vatabl.  Cajel.  et  alii.  Nam ,  ut  sequilur  v.  7. 
Stupebant  omncs  et  mirabantur.  Unde  causam 
hujus  confusionis,  simulquc  ipsam  confusionem 
explicans  suhdit  Lucas. 

QUONIAM  AUDIF.BANT  UNUSQUISQUE  LINGUA    ILLOS 

loquentes.  ]  Dubitat  Nazianzen.  orat.  l\h.  quo 
iclcrri  debeat  lingua  sua,  an  ad  audiebat.  q.  d. 
Quisque  sua  lingua  audiehat  et  intolligebat  illos 
loquentes  una  lingua,  scilicet,  patria  ct  llcbrai- 
ca  :  an  vcro  ad  ad  loquentes.  q.  d.  Quisquc  au- 
diebat  eos  loquentes  variis  linguis,  ac  consc- 
quenter  el  sua  in  qua  natus  crat.  Verum  dico 
ad  utrumque  pertinere  :  quia  enim  Apostoli  va- 
i  iis  linguis  loquebantur,  hinc  audienlium  (|uisquc 
.indiebatineis  suamparilerlinguam,  utidixi  v.  h. 

7.  Stupeijant,  ]  eStcavTro,  jd  est,  extra  se  rapie- 
1'untur  quasi  in  extasin. 

Galil.ei  sunt.  ]  Mirantur  Galila^os  esse  poly- 
glossos,  quia  Galilaei  hebeliori,  sed  martio  in- 
genio ,  magis  ad  arma  quam  ad  litteras  et  linguas 
erant  idonei ,  ait  Glossa. 

9.  jElamitjE.]  Duplex  cst  /Elam,  una  in  Pcrsia, 
altera  in  Media ,  contra  quam  prophelat  Jcre- 
unas  c.  fi9.  Vide  ibi  dicta. 


APOSTOLOhTM.  Cap.  II.  '. 

Qui  iiabitant  Mesopotamiam  et  Jud.eam.  ]  q.  d. 
Tam  ii  qui  Mesopotamiam  ,  Parthiam,  Cappa- 
dociam  ,  etc. ,  quam  qui  ipsam  Judacam  inco- 
lunt  Mirabantur  enim  ipsi  Judaei  in  Judaea  ha- 
bitantes,  Apostolos  Judeeosnon  tantum  judaice, 
sed  lot  peregrinis  linguis  loqui,  esto  ipsi  eas  non 
inlelligerent.  Nota  ,  Spiritum  sanctum  Apostolis 
gcntium  plurium,  quam  hic  nonhnentur  ,  lin- 
guas  indidisse.  Nec  enim  nominantur  hic  Bra- 
silii ,  Mexicani ,  Peruani ,  Germani ,  Galli ,  quo- 
rum  lamcn  linguas  callucrunt  Apostoli ,  utpotc 
ad  eos  propediem  mittendi  et  ituri. 

Et  Asiam.  ]  Asia  est  terlia  pars  orbis,  scd 
magnitudine  caeteris  duabus  ,  puta  Europae  et 
Africoe  ,  par  imo  major ,  adeoque  ipsa  cst  quasi 
dimidia  pars  orbis  :  complcctitur  enim  Inaias 
usque  ad  Sinas  inclusive.  In  Asia  ,  puta  juxta  La- 
bylonem,  fuit  paradisus  terrestris.  Asia  est  du- 
plcx,  major,  et  minor.  Hugo  hic  Asiam  mino- 
rcm  accipit ,  quae  hodic  Turcici  imperii  melior 
est  portio ,  vocaturque  Anatolia ,  eo  quod 
w'j.no)-hv ,  id  est  Oricntem ,  spectct ,  inquit  Orte- 
lius  in  Theatro  orbis.  Verum  quia  ha?c  complec- 
titur  Cappadociam  et  Phrygiam  ,  quoe  quasi  dis- 
creta;  ab  Asia  hic  recensentur,  hinc  distinctius 
alii  pcr  Asiam  accipiunt  Propontidem,  de  qua 
Ptolem  lib.  5.  lab.  1.  Asiae  ,  et  S.  Petrus  epist.  1. 
cap.  1.  vers.  1.  Pelrus ,  inquit,  Apostolus  Jesu 
(Hiristi  electis  advenis  dispersionis  Ponti ,  Gatatiay, 
Cappaclocice,  Asiiv,  etc.  Ita  Salmeron  ,  Lorinus  et 
Sanchez  hic,  quiSecundo,  addit,  Asiam  accipi 
posse  civitalcm  in  eo  tractu  praecipuam ,  ejus- 
dcm  cum  provincia  nominis  ,  ut  in  Africa  est 
civitas  Africa,  i\  qua  provincia  nomen  acccpit ; 
ct  in  Hispania  sunt  Mctropoles  Valentia,  Tole- 
tum,  Corduba  ,  Hispalis  Muria,  a  quihus  provin- 
ciae  integraB  nomen  sortita?  sunt. 

10.  LiuyjE  qu^e  est  circa  Cyrenem,  ]  ideoquc 
i\  sua  metropoli  Cyrene ,  apud  Cosmographos 
vocatur  Cyrenaica.  Ex  hac  ortum  fuisse  Simo- 
nemCyrenensempatrcm  Alexandrietnufi,  quem 
.lud;ei  angariaverunt  ut  Jesu  crucem  bajularel , 
censet  Gagneius  el  alii ;  licet  alii  ex  alia  Cyrcnc 
quae  est  in  Cypro ,  aut  ea  quac  cst  in  Syria .  prog- 
natum  putent. 

Adven.e  Bomani.  ]  Syrus,  qui  vencrunt  cx  urbc 
Rorna ,  nimirum  erant  Jucla'i  Romse  commoran- 
tes,  qui  Hierosolymam  religionis,  vel  negotio- 
rum  causa  vcnerant. 

11.  JuD/Ei  quoque  et  Proselyti.  ]  Paulo  antc 
nominavit  eos  qui  habitant  Judaam  :  hic  crgo 
Judmos  vocat  eos  ,  qui  cx  Juda?is  ubivis  terra- 
rum  ct  gentium  ,  quas  hucusquc  recensuit , 
erant  prognali.  Opponit  enim  eos  Proselylis,  qui 
scilicet  erant  oriundi  ex  Gentibus ,  sed  Judais- 
mum  erant  amplexi.  q.  d.  Quos  hactcnus  nomi- 
navi,  Parthi ,  Medi ,  ALlamitm ,  etc. ,  tam  Judaei 
fucrunt ,  quam  Proselyli.  Cajetanus  pcrJuda*os  , 
accipit  eos  qui  orti  erant  ex  tribu  Juda,  ac 
divisa  a  caeteris  Juda?am  incolentibus  dialecto 
loqucbatur. 

Pkosei.yti.  ]  Est  vox  Gra?ca -foc/,;uTO( ,  id  est 
adven(V ,  vcl  adventitii ,  qui  scilicetex  Gentibus 
advenientcs  aggregabant  se  Juda?is  ,  eorumque 
circumcisionem  et  sacra  capessebant.  Hi  ergo 
crant  Genlilcs  natione ,  sed  Juda?i  religione. 
Nota  ,  Lucas  non  curat  hic  situm  ct  ordincm  na- 
tionum  :  undc  subdit,  Cretes  et  Arabcs ,  qiii  a 
Cretcnsibus  remoli ,  pra?  Parthis  ,  Medis  .  ctc. 
Judxis  sunt  vicini ,  imo  eonlermini.  Tantum  hac 
enumeratione   significat,  promiscue  quoslibet 


7C  COMMLNTAHIA  1N  ACTA 

ji0j>iilt)s  audiste  suam  linguam  ex  ore  Aposlolo- 
ruin  irsonauleui ,  non  tanluiu  Jucheos,  setl  et 
Prosel)los. 

Ma<;nai.ia  Dei,  ]  Syrus,  mirabilia  Dci  facinora, 
iuiu  olim  per  Mosen ,  Patriarclias  et  Prophetas 
edila;  tWfl  paulo  ante  per  Clirisluiu,  et  niodo 
pef  Spiriluin  sanclum  pairata.  Celebrabanleniin 
Christi  nativilatem,  vitani ,  miracula,  morteui, 
redemptioneni ,  ascensionem,  missionemSpiri- 
lus  sancli ,  reque  ac  Spirilus  sancti  crga  se  et  Ec- 
clesiam  ainorcm,  dignationem  et  magnificen- 
tiam  :  perinde  ac  cecinilis  B.  Virgo  Dei  erga  se 
munificentiam  qua  Dei  maler  est  effecta,  dicens  : 
Magnificat  anima  mea  Dominam.  lidem  videre 
<st  iu  eantico  Anme  1.  Reg.  2.  Erantergo  linguie 
Apostolorum  quasi  canorae  citharae,  organa  et 
plectra  Spiritus  sancti,  ore  quasi  decachordo  per- 
sonantia  et  modulantia  Dei  laudes  etmagnalia. 

Et  mirabaxtur,  ]  ci-/]Tc6pouv  quo  Tigurina  vertit , 
luvsitabant ;  alii,  interrogabant  :  oixKoplu  enim 
multa  significat,  nimirum  dubito,  ambigo,  anci- 
jiitis  animi  sum  et  consilii  inops  ,  admiror ,  inter- 
rogo ,  inquiro.  Hi  cnim  affectus  connexi  sunt  : 
nam  ex  admiralione  sequitur  dubitatio  ex  dubi- 
talione  interrogatio. 

Aui  autkm  irridebant.  ]  Verisimile  est  hos 
fuisse  Scribas  et  pharisaeos,  eorumque  asseclas. 
Ili  enim  uliCbristum,  ita  etChristianos,  praeser- 
tim  Apostolos  irriserunt  et  persecuti  sunt :  irrisio 
«'nim  haec  profecla  est,  non  ex  ignorantia, 
sed  ex  malitia  ,  facile  enim  videbant  Apostolos 
non  vino,  sed  Spiritu  Dei  agi  ;  nullum  enim 
vinum  est ,  quod  peregrinas  linguas  inspiret.  Ita 
OEcum. 

MUSTO   PKKM    SUNT    ISTI.  ]     GraBCUITl    yii-jzo;     el 

mustum,  et  vinum  succumque  dulcem  significat, 
unde  alii  hic  verlunt,  vino  dulci  pleni  erant.  Nam 
haec  dixerunt  in  Pentecosle,  puta  in  Maio,  cum 
non  sunt  uvoe  ,  ut  ex  eis  mustum  vinumque  re- 
censexprimi  possit.  Verumirridendoetsubsan- 
nando  hoc  dicunt.  Unde  non  curant  congrue, 
sed  maledice  loqui.  q.  d.  Isti  videntur  ebrii  et 
insanire,  perinde  ac  si  mustum  bibissent.  Mus- 
tum  enim,  quia  lentum,  lurbidum  et  foeculen- 
tum  magis  inebriat  turbatque  cerebrum,  quam 
vinum  vetus  et  defaecatum ,  praesertim  quia  ob 
dulcedinem  avidius  et  majori  copia  bibilur, 
atque  ob  lubricitatem  facilecerebrum  permeat. 
Ita  OEcum.  Unde  ab  Ovidio  lib.  3.  Trislium  ele- 
gia  10.  vocantur  fervida  musta.  EtPJinius  lib.  \!\. 
cap.  20.  Pugnacibus  mustis ,  inquit,  crapula?  plus 
indilur ,  lenibus  parcius.  Unde  et  Cicero  lib.  de 
Claris  orator.  Sic  ego ,  ait,  istis  censuerim,  et 
novam  istam  quasi  de  musto  ac  lacu  fervidam  ora- 
tionem  fugiendam  :  licet  alii  contrarium  cen- 
seant,  scilicet  vinum  vetus  ,  utpote  potentius  , 
magis  inebriare  noyo,  puta  musto. 

V era  dicunt  Judaii,  inquit  Cyrill.  catechrcsi  17. 
scd  irridendo.  Novum  enim  vere  erat  illud  vinum, 
novi  Teslamenli  gratia.  Sed  novum  hoc  vinum  est 
d spirituali  vinea,quoejam  antea  sape  in  Prophetis 
fructum  ferebat ,  et  in  novo  Testamento  refloruit. 
Ut  enim  sensibilis  vinea  semper  manet  eadem, 
successu  autem  temporis  novos  affert  fruclus  :  sic 
i.t  Spirilus  sanctus,  idem  semper  manens  sicuti  est, 
qjii  so2pe  in  Prophetis  operabatur ,  nunc  nooum 
(juiddam  et  admirandum  declaravit.  Et  inferius  : 
Non  ila  sicut  vos  existimatis  ,  isli  ebrii  sunt ,  sed 
sicul  scriptum  est  :  Inebriabuntur  pinguedine  do- 
mus  tuce  ,  et  torrente  voluptatis  tuo2  potabis 
eos.  Jnebriati  sunt  sobria  ebrietale ,  qux  pec- 


APOSTOLORLM.  Cap.  II. 

catum  mortificat  ,  et  cor  vivificat  :  cbrietate 
omnino  conlraria  illi  corporew  ebrictati.  Illa  enim 
et  cognilorum  induci  oblivionem ,  haic  etiam  igno- 
ralorum  notitiamdonat.  Inebriali  sunl  bibenles  vi- 
nnm  spiritualis  vitis  illius ,  quw  dicil  :  cgo  sum 
vitis,vos  palmitcs.  Considera  hic  ulriusque  cbrie- 
talis  ,  corporalis  scilicetet  spirilualis,  analogias. 
Ebrielas ,  inquit  S.  Bern.  lib.  de  Modo  bene  vi- 
vendi  cap.  25.  corpus  dcbilitat ,  mentem  illaqueat. 
Ebrietas  generat  pcrturbationem  mentis.  Ebrielas 
auget  furorem  cordis.  Ebrietas  nutrit  flammam 
fornicationis.  Ebrietas  ila  alienat  mentem ,  ut 
homo  nesciat  semetipsum ,  etc. ,  ncc  csl  aliud  ebrie- 
tas  quam  manifeslissimus  damon.  Similis  ,  sed 
in  opposito  generc,  estebrietas  spiritalis :  et  sicut 
ebrius  vino,  videtur  incarnatus  diabolus  ;  sic 
ebrius  amore  et  Spirilu  sancto ,  videtur  incar- 
nalus  angelus. 

Primo ,  enim  sicut  ebrietas  corporalis  ratio- 
nem  naluralem  adimit ;  ita  et  spiritalis  facit  ho- 
minem  emotae  mentis,  ac  a  ratione  nalurali  ad 
supernaturalem  eumtranfert,  ut  amplius  non 
satiat  terreua  et  humana ,  sed  ccelestia  et  divina. 

Secundo ,  sicut  ebrius  non  cognoscit  amicos , 
sed  eos  impugnat  el  ferit;  ita  ebrius  Spiritu  Dei 
non  curat  parentes  ,  fratres,  cognatos  ,  cum  se 
a  Dei  cultu  ,  a  religione,  a  marlyrio  avocare  co- 
nantur ,  uti  fecerunt  Levitee  jussu  Dei  occidentes 
idololatras,  etiamsi  fratres  essent,  filii|et'patres, 
juxta  illud  Mosis  Deut.  33.  9.  Qui  dixit  patri  suo 
ct  matri  suo3  :  Nescio  vos ;  et  fralribus  suis;  Ignoro 
vos  et  ncscierunl  fdios  suos.  Ili  custodierunt  elo- 
quium  tuum  ,  et  pactum  tuum  servaverunt. 

Tertio,  sicut  ebrius  discurrit  per  plateas,  et 
obvios  invaditjita  Aposloli  discurrerunt  peror- 
bem  invadentes  reges  et  principes ,  eosque  sub- 
jugarunt  Christo. 

Quarto,  ebrius  laetissimus  est ,  ita  et  Apostoli. 
Audi  S.  Bernard.  tract.  de  Diligendo  Deo  :  Tunc 
prorsus ,  inquit,  inebriat  charissimos  suos ,  tunc 
torrente  voluptatis  sua?  potat  :  quoniam  quidem  in 
complexu  illo  arctissimo  el  castissimo  sponsi  et 
sponsa? ,  fluminis  impetus  Itetificat  civitatem  Dei. 

Quinto,  vinum  accendit  hominem ,  ita  et  cha- 
ritas  gratiaque  Spiritus  sancti.  Unde  Bernard. 
ibidem  :  Hinc  ait,  sobria  illa  ebrietas  vero ,  non 
mero ,  ingurgitans  :  non  madens  vino,  sed  ardens 
Deo.  Et  serm.  U9.  in  Cant.  explicans  illud  Cant. 
Introduxit  me  rex  in  cellam  vinariam ,  ordinavit 
in  me  charitatem.  Ebria ,  inquit ,  cst  sponsa,  sed 
amore,  non  vino,  nisi  quod  amor  vinum  est  ,  etc.  , 
Erant  Apostoli  ebrii ,  sed  Spiritu  sancto,  non 
musto.  Hanc  ebrietatem  sobriam  sanctamque 
bibunt  eximii  Sancti  in  Eucharistia ,  de  qua 
Psaltes  psalm.  22.  5.  Et  calix  meus  inebrians  quam 
praclarus  cst;  et  Zacbar.  cap.  9.  17.  Quod  enim 
bonum  ejus  est ,  et  quid  pulchrum  ejus  ,  nisi  fru- 
mentum  bonum  electorum,  et  vinum  germinans 
virgines?  Vide  ibi  dicla. 

Sexto  ,  ebrius  exhalat  et  eructat  vinum  ct  cra- 
pulam,  quo  plenus  est,  cantat  et  vociferatur  : 
sic  et  Apostoli  bulliebant  muslo  ,  et  muslo  buliente 
lingua  gentium profluebant ,  aitS.  August.  ser.  186. 
de  Temp.  Et  serm.  188.  Jam  enim  facti  fuerant 
nitres  nooi,  sanctitatis  gratia  renovati ,  ul  vino 
novo  ,  hoc  est  Spiritu  sancto  repleti ,  linguis  omni- 
bus  loquendo  ferverent ,  et  Ecclesiam  Catholicam 
per  omnium  Gentium  linguas  fuluram,  evidentis- 
simo  ilto  miraculo  prasignarent. 

Septimo ,  ebrius  vino  sestuans ,  animosus  ct 
pugnax  nil  timct,  scd  intropidus  ruit  in  euses 


COMMENTAItlA  IN  ACTA 
rtignes.  UndeKosakialiiquemiliiospugnaturiim- 
plenl  sevino  adusto,  eoquepleni  non  nisi  pugnas 
ci  minas  spiranl I  ita  Apostoli  antea  limidissimi, 
post  receplum  Spiritum  sanclum  farti  animosis- 
simi ,  non  nisi  bellum  contra  infidolitaiem  ,  iui- 
pietatem  et  daemonem  spirarunl,  ac  intrepido 
in  pericula ,  carceres  et marlyria  se  conjecerunt. 
Audi  ebrium  Apostolum  :  Quis  nos  separabii  <U 
charitate  Chrlsti  t  tribulatio?  an  angustia?  an  fa- 
mes  ?  etc.  Rom.  8. 

Octavo,  ebrietas  parit  insaniam.  Nam,  ut  aie- 
bat  Anacharsis,  primuscalix  qui  hibitur  est  ne- 
cessitatis,  secundus  hilaritatis,  tertius  volnp- 
tatis ,  quartus  insaniae  :  ita  ebrii  Spiritu  fiunt 
mundo  et  mundanis  insani.  Pulchre  S.  Bernard. 
tractat.  de  Nalura  divini  amoris  cap.  3.  Audi,  ail, 
sanctam insaniam, sivemente,  inquit  Apostolus,  cx- 
cedimus  Deo  :  sivesobrii  sumus,vobis.  Vis  adlmcau- 
dire  insaniam  ?  Sidimittis,  inquit,  eis  hoc  peccatum, 
dimitte :  sin  aulem ;  dcleme  de  libro  vitce.  Exodi  32. 
vis  aliam?  Jpsum  audi  Apostolum,  optabam  ,  in- 
quit ,  anathema  esse  a  Christo.  JJac  ad  sancti  Spi- 
ritus  adventum ,  Apostolorum  fuit  ebrietas,  hac 
1'auli  insania ,  cum  diceret  ad  eum  Festus  :  Jnsanis 
Paule.  Mirumne  erat  si  insanire  /rronunciabatur  , 
qui  in  ipso  mortis  periculo  ,  ipsos  judices  suos  a 
quibus  /rro  Christo  judicabatur ,  ad  Chrislum  con- 
verlere  nitebatur?  JYow  hanc  insaniam  multce  li- 
teroe  in  eo  faciebant ,  sicut  diccbat  Rex  vcritatcm 
intelligens  ,  sed  dissimulans  ;  sed  ,  ut  dictum  est , 
sancti  Spiritus  cbrietas  ,  in  qua  et  in  parvo  et  in 
magno  similes  cos  sibi  facere  geslicbat ,  quia  eum 
judicabant.  Et  ut  cxtera  omittam  qtta?  major ,  qum 
magis  inopina  insania,  quam  hominem  relicto  s&- 
culo  desiderantem ,  et  ardentem  inharrerc  Christo; 
pro  Christo  rursum  necessitate  obedicntia.'  ct  clta- 
ritatis  fratcrna;  inhairere  s&culo;  tendenlem  in 
cceltnn  semelipsum  mergere  in  ccenum  ?  Hic  csl  Be- 
niamin  adolescentulus  ,  qtti  in  mentis  suai  excessu 
nec  suum  aliquid  sentit ,  sed  cum  solum  in  qttcm 
toltts  excessit.  Hac  insania  insani  erant  Martyres, 
inler  tormenta  ridentes.  Cur  hic  non  dicam,  quod 
in  fervore  lascivia;  sua  lascivus  Poeta  dixit :  Jnsa- 
nire  libet?  Sicut  ergo  vinum  ,  ita  et  amor  facit 
insanos.  Viderc  hoc  est  in  iis ,  qui  perdite  amant 
feminam  quampiam  :  quid  non  agunt,  quidnon 
tentant ,  qiia?  pericula  non  adeunt,  ut  ejus  gra- 
tiam  consequantur?  nil  aliudcogitant,  nil  som- 
niant,  nil  loquuntur  nisi  de  ea,  quasi  insani. 
Idem ,  sed  potentius ,  facit  amor  incensus  zelus- 
que  Dei ,  qui  hominem  ita  inebriat,  ut  non  aliud 
cogitet ,  somniet ,  loquatur,  quam  Deum  ,  et  ea 
quae  Dei  sunt.  Cupit  enim  ubique  Deum  cele- 
brare  omnesque  ad  Dei  cultum  et  amorem  pel- 
Hcere,  imo  impellere.  Quocirca  multa  dicit  et 
facit,  quae  mundani  sestimantinsaniam.  Denique 
optat  pro  Deo  quotidie  subire  mille  pericula  , 
labores  et  mortes. 

Graphice  hanc  cbrietatem  describit  S..August. 
serm.  185.  de  Tempor.  cujus  proinde  sensa 
plena  spiritu  hic  ad  verbum,  in  gratiam  etcom- 
modum  lectoris  ascribam.  Sic  ergo  ait  :  Hoc 
musto  inflammantur ,  ct  Itoc  praclaro  poputo  qtto- 
tidie  incbriantur  etiam  corda  ftdelium ,  et  aninue 
ronvertcntitim.  Quod  frequcntcr  fteri  videmtts , 
qttando  pro  dcsiderio  satutis  sua?  parentes  ct  pa- 
triam  suam  fagiunt.  Exettnt  nutlo  compettcntc  dc 
tcrra ,  ct  de  cognatione  sua  :  et  morttti  huic  mundo 
alios  spiritualiter  animartcm  inquirunt  parcntes, 
et  liberi  stibjttgo  venittnt ,  ct  paulo  ante  elati  atqttc 
sttbltmcs  httmitia  affcctant ,  superba  fastidittnt,  ct 


APOSTOLOHCM.  Cap.  IT.  77 

cupiunt  essc  qttod  anlea  despexerant  :  el  odisse  itt- 
cipiunt  quodftierant.  Prascntittm  hospites  ,  futuru- 
rinii  appetilores ,  aternam  iilam  patriam  con- 
templa  lemporalium  falsitatc  suspirant.  Hoc  itaquc 
musto ,  spiritales  animai  inebriatx ,  ct  penitus 
commtttatai ,  abslinentiam  deliciis  ,  vigitias  dulci- 
bus  somnis  ,  pauperlatcm  divitiis  antcponunt.  Ar- 
diutm  conlra  vitia  ,  laborem ,  j ucundissimam  com- 
pulant  volitptatem  :  dulccscunt  eis  vitia ,  ct  Mta 
prius  fucrant  prctiosa  vilescunt  :  diligunt  inimicos 
stios ,  et  benefaciunt  his  qtti  se  odcrunt.  Non  con- 
vincuntur  (  forte  legendum  convicianlur  )  in- 
dignantibtts ,  non  irrttantur  in  opprobriis;  nou 
franguntur  in  injuriis  :  prorsus  horum  niltit  sen- 
liunt  proptcr  fcrvorem  Spiritus  sancti,  et  propter 
wternam  retributionem.  Hoc  spiritali  mcro  cale- 
banl  Martyres ,  qttando  abjicientes  et  post  se  jac- 
tantes  omnia  sffculi  blandimenta  ,  ibant  ad  pas- 
siones ,  oblivisccntes  facultates  ,  et  affccliones , 
patrimonia  ac  malrimonia  sua,  et  vincentes  ar- 
matam  contra  se  parvulorum  pignorum  flctibus 
pietatem,  vociferantes  quidem  parenles  ,  pulverem 
mitlentes  in  capita  sua ,  ct  matres  facies  suas 
avulsis  crinibus  dilacerantes.  Sed  itti  fuvc  omnia 
tanquamebrii  non  videbant,  neccognoscebant  sttos  : 
quia  infuso  praicordiis  suis  Spiritu  sancto  ad  dot 
lores ,  ad  supplicia:  tanquam  ad  consolationcs  le 
ad  pra?mia  festinabant. 

\U.  Stans  autem  Pltrtjs.]  Q»asi  Prisma  Apos- 
tolorum  caputque  Ecclesia\  Unde  ipse  solus  pro 
omnibus  loquitur  ,  et  prodigii  rationem  reddit, 
ac  legem  Evangelicam  solemniter  promulgat. 
In  Pentecoste  a  Petro ,  quasi  Christi  Vicario , 
fieri  debuil  ha?c  prima  et  solemnis  in  Sion  legis 
Christi  promulgalio,  qua  abrogala  estlcx  vetus, 
ita  ut  deinceps  obligare desierit ,  uti  docct  D.  Tho- 
mas  el  Theologi  passim.  Porro  erexit  se  Petrus 
stetitque,  ut  a  tot  millibus  videri  ct  audiri  pos- 
sct.  Unde  et  levavit  voccm ,  id  est ,  elata  vocc  cla- 
mavit.  Verisimile  enim  est,  tot  millia  coenaculo 
capi  non  potuisse,  sed  circum  ilhid  in  locis  vi- 
cinis  ipsaque  platea  consiitisse  ;  nisi  quis  dicat 
cum  nonnullis,  Petrum  eduxisse  turbam  in  tem- 
plum  ibique  concionem  hanc  ad  eam  habuisse. 

Tropol.  Tb  stans,  significat  constantiam,  et 
celsitudinem  aninii  in  Petro  post  receptum  Spi- 
rilum  sanctum,  qui  prius  ad  vocem  ancilla? 
expaverat ,  et  negarat  Christum.  Audi  S.  Chrys- 
sostom.  hom.  U.  in  Acta  ■  Erat ,  inquit ,  Petrus 
os  omnium,  cattsam  ftdei  agit  pro  omnibus,  doctrina 
sua  instrttit  omnes  ;  ipse  pra^cipuus  fidei  assertor 
est ,  prcaciputts  Catechista  habetur  ,  ct  primtts  ex- 
tilit  verbi  concionalor ,  et  primus  coegit  Ecctesiam, 
camque  non  ex  Hierosotymitanis ,  et  circumcirca 
Itabitantibtts  Judais ;  sed  cx  Parthis,  Mcdis,  Phry- 
giis,  Libycis,  jEgyptiis,  Arabibus ,  advcnis  Roma- 
nis ,  et  atiis.  Et  qui  omnittm  pastor  fuit  d  Domino 
institutus  ex  omnibusnationibus  cogere  caipit  oves  : 
docuit  eos  fidem,  simtttet  Apostottcos mores ,nempe 
rcnunciare  omnibus ,  simttl  convenire  in  orationr 
ct  panis  a  Cltristo  edocta  fractionc. 

15.  Non  emm,  etc. ,  m  eiirii  slnt  CDll  sit  non\ 
diei  tertia,  ]  ab  ortu  solis  Judaeis  dies  erat  duo- 
decim  horarum,  quas  in  quatuor  partes  divide- 
bant,  nimirum  primam  ,  tertiam,  sextam  ,  no- 
nam ,  cuique  ternas  horas  assignantes.  Prima 
compulabatur  ab  ortu  solis,  et  compleclebalur 
tres  horas;  quibus  evoluiissuccedebat  tertia,  cum 
totidem  horis  ,  post  quasin  meridie  scquebatui 
sexta,  quae  teste  Plutarcho  1.  8.  Sympos.  qua  st.  <J. 
apud  omnes  pcne  Gentes  solet  cssc  lcinpus  cl 


78  COMMENTARIA  IN  ACTA 

l,i,i  a  prandii.  Lnde  ct  prandium,  ait  Plutarch. 
dicitiir  quasi  mcp-lvtuv,  id  est,  jiuvta  meridicm  , 
vrl  mcridianum.  lla  Joseplius  in  Vita  sua ,  et  ex 
co  Raren.  tradunt  Judaeos  in  festis  omnihus 
iilisiiiiere  solitos  usque  ad  sextam. 

Hincpatet,  Spiritum  sanctum  descendisse  in 
Apostolos  tempore  matulino,  pula  hora  ah  orlu 
solis  tcrtia  :  idque  Primo  ,  qtiia  eo  tempore  ho- 
mines  post  soinnum  vigiles,  et  ante  cihum  je- 
juni,  solent  esse  aptiores  ad  recipiendos  Dei 
lllapsus.  Secundo,  quia  iisdem  decausis  audilo- 
res  magis  idonei  erant  ad  hoc  prodigium  con- 
id  erandum,  et  ad  praedicationem  Pelri  audien- 
dam.  Tertio,  quia  illa  hora,  ait  Reda ,  apud 
Judaeos  erat  orationi  destinala ,  uli  et  nunc  est 
apud  Christianos.  Quocirca  hac  hora  solent  ce- 
lehrari  Missre,  quia  cadem  in  orantes  Apostolos 
descendit  Spiritus  sanclus ,  ail  Rupert.  lih.  10. 
Officior.  cap.  18.  Quarlo,  quia  hora  terlia  ,  sci- 
licet  fmiente ,  crucifixus  est  Christus ,  ait  S.  Mar- 
cus  cap.  15.  25.  qui  proinde  eadem  hora  imple- 
vit  quod  in  vita  promisit ,  et  in  cruce  promeruit, 
scilicet  missionem  Spiritus  sancti ,  ait  S.  Cyrill. 
catech.  17.  Symbolice  Hugo  :  Ilora ,  ait,  tertia 
significat  dari  orbi  lerliam  legem.  Prima  enim 
fuit  lex  natura? ,  secanda  Mosis  ,  tertia  Christi. 

17.  Effundam  de  Spieutu  meo.  ]  Id  est,  E/fun- 
dam  Spirilum  meum  ,  ut  vertit  Noster  Interpres 
.loelis  2.  28.  Est  hebraismus  :  Hoc  Joelis  oracu- 
lum  exposui  Joelis  2.  v.  28.  eo  enim  spectat  : 
quare  quaj  ibi  di\i  hic  non  repetam. 

22.     VlRUM   APPROIJATUM.   ]    knooiog.iyij.ijoj  ,     qui.d 

Pagnin.  verlit,  designatum ;  Tigurina,  exkibi- 
tum;  Valabl.  demonstatum,  quem  scilicet  mullis 
signis  ostendit  a  se  esse  missum ;  Tertull.  lib. 
de  Carue  Christi  cap.  15.  destinatum  :  Syrus , 
qui  d  Deo  apparuit ;  Noster,  approbatum  d  Deo, 
quem  scilicet  Deus  multis  demonstralionibus 
eomprobavit  esse  suum  filium ,  et  legatum. 
Non  ergo  necesse  est  dicere  cum  Erasmo,  Nos- 
trum  inlerpretem  legisse  «jroSeSV/ysvov s  fcn  «y 
knoSixp/uu,  id  est,  recipio,  approbo ,  imo  haec 
leclio  frigidum  ct  alienum  clat  sensum.  Non 
enim  vult  dicerc  Lucas  Cbristum  susceptum 
fuisse  a  Deo  ,  sed  orbi  demonstratum  ,  et  com- 
probalum  per  nnilta  prodigia. 

Ix  vOBis.]  Syrus.  apud  vos ;  Pagnin.  et  Tigurina 
crgavos  ,  vestri  scilicetcausa  ,  ut  vestris  animis 
<'t  corporibus  consuleret,  vosque  in  utroque 
homine  salvaret. 

VlRTUTIBUS,  ET  PRODIGllS  J  ET  SIGMS.  ]  HaeC  trkl 

idem  ,  vel  pene  idem  sunt,  connotato  dumtaxat 
differentia,  sedexaggerationis  causa  junguntur, 
ut  muliitudinem  et  magniludinem  miraculorum 
Christi  significent.  Miracula  enim  vocantur  vir- 
tutes,  gr;ece  Iwxjuk ,  quia  sunt  opera  virtulis, 
id  est,  omnipotentiae  Dei,  quae  hominum  et 
angclorumvirestransscendunt.  Eadem  vocantur 
prodigia,  quia  portentosa  et  stupenda  sunt  prac- 
sertim  cum  in  aere  aut  ccelis  fiunt.  Eadem  vo- 
cantur  signa,  quia  significant  res  vel  fuluras , 
vel  praoscnles,  v.  g.  Christum  eorum  auctorem, 
esse  Messiam  Dei  filium  :  tum  quia  Messiam  illa' 
patraturum  praedixit  Isaias ,  aliique  Propheta;  : 
i;im  quia  Christus  illa  hoc  fine  faciebat,  ut  iis 
Judaeis  proharet  se  esse  Dei  filium. 

23.  Hu.nc  definito  consiuo.]  Hoc  dicit ,  ne  Ju- 
daej  putent  Christum  casu,  aut  necessitaie  et 
violentia  crucifixum.  q.  d.  Ne  putetis  vos  vestris 
viribus  vim  intulisse  Christo,  eumque  non  po- 
tui^se  manus  vostras  cvaclcre  ;  fuitid  ab  aclcrao 


APOSTOI.ORUM.   Cap  II. 

decrctuin  in  consistorio  S.  Triniialis,  ac  conse- 
(pienter  ab  ipsomel  Christo,  qua  Deus  esl  : 
libere  cigo  et  sponte  mortem  ipse  subiit ,  eique. 
se  obtulit.  Polerat  enim  se  subducere,  polerat 
vos  omnes  arefacere,  occidere  ,  imo  anniiii  are. 
Merilo  Terlull.  Apolog.  cap.  25.  ridet  Gentiles , 
q  uod  deos  et  Jovem  subjicerent  fato  :  misera , 
inquit,  illa  conjux  Jovis  et  soror ,  adversus  fala 
non  valuit  tueri  Cartliaginem  conlra  llomunos. 
Plano  fato  stat  Juppitcr  ipse. 

Moral  S.  Chrysost.  Petrus ,  inquit ,  tentat  libe- 
rare  eos  d  crimine,  ut  quondam  fratres  suosJoseph, 
d  quibus  venditus  fuerat ,  dicens ,  Genes.  Zj5.  8. 
Non  veslro  consilio ,  sed  Dei  volunlale  huc  missus 
sum.  Et  cap.  50.  19.  Nolite  timere  :  num  Dci  pos- 
sumus  resistere  voluntati?  Vos  cogitatis  de  mala, 
sed  Deus  vertit  illud  in  bonum ,  ul  exallaret 
me ,  etc. ,  et  satvos  faccret  multos  populos.  Se- 
cundo  per  ?b  definito  consilio ,  significat  quam 
Christus  libenter  ac  libere  passionem  suhieril, 
et  a  Deo  praefinitis  cooperatus  sit,  ait  QEcu- 
men. 

Et  pr-escientia,  ]  Imperite  ct  impie  Calvinus 

Reza,  pro  prascienlia,    vertunt,  providentia  et 

decreto.  Cen  sentenim  Deum  esse  auctorem  ope- 

rum  omnium,  tam  malorum,  quam  bonorum  , 

v.  g.    tam  proditionis  Juda?,  quam   vocationis 

Petri :  tam  crucifixionis  Christi,  quam  conver- 

sionisS.  Pauli.  Deum  enim  esse  primam  rerum 

et  actionum  omniumcausam,  acproinde  actio- 

nesomnes,    tam  malas,  quam  honas ,  quae  in 

lempore  fiunt,  ab  aeterno  decrevisse  el  sanxisse 

ut  fierent,  atque  ex  vi  hujus  decreti  Deum  eas- 

dem  in  tempore  procurare,  et  officere  ut  fiant. 

Unde  sequitur,  Deum  esse  auctorem  peccati , 

aeque  ac  virtutis  :  qua;  horranda  etiam  Gentili- 

hus,  et  saeculis  omnibus  inaudita  est  impietas 

et  hlasphemia.  Hoc  excludit  hic  Pelrus  dicens 

-poyiAcu  ,  id  est  pr&scientia,  hoc  est ,  pramotione 

et  praevisione,  qua  scilicct  praBvidebat  impias 

JiuUneorum  volunlates,  quae  Christum  eis  a  se 

traditum  et  objectum  avide  susciperent  (quod 

sjgnificat  Graecum  ).a6ovTe;)  et  morte  afficerent. 

ilaec  er  go  fuit  series  et  combinatio  praescientia' 

cum  decreto   Dei.   Praevidebat  Deus  per  suam 

omniscientiam  ,  Scribas  el  Pharisaeos  lali  lem- 

pore  et  loco  fore  tam  impios  et  perversos,  ut,  si 

Christum  eis   objiceret  ,   praesertim  taxanleni 

eorum  scelera,  ipsi  eum  invaderent,  et  crucifi- 

gerent.  Tunc  decrevit  et  dixit,  Volo   Christum 

eis  objicere,  ac  volo  ut  ipse  crucem  et  mortem 

ab  eis   infligendam  patiatur  et  subeat,   ut  per 

eam  satisfiat  offensae,  et  injurke  mihi  factas  per 

peccatum  Adae  et  posterorum  ejus,  ilaque  redi- 

matur  et  salvetur  genus  humanum.  Praescienlia 

ergo  fuit  impietalis  Judaeorum,   decretum  vero 

passionis  Chrisli  et   redemptionis  nostree.  Hoc 

est  quod  Theologi  communi  axiomate  celebrant : 

Aclio  displicuit,  passio  gratafuit.   Actio ,  scilicel 

occisio   et  crucifixio   Ch  risti   facta   a  Judaeis , 

summe  displicuit  Deo,   quia  fuit  immane  parri- 

cidium,  imo  Chrislici  dium  et  Deicidium.  Passic 

vero  Christi,  sponte  hanc  crucem  suscipienlis, 

summe  placuit  Deo  ,    quia   fuit   actus  summce 

humilitatis,  obedientiae,  charitatis  et  religionis, 

qua  se  in  holocaustum  Deo  pro  nobis   obtulii. 

Vidc  S.  Leonem,  serm.  16.  de  passione.  Poterai 

Deus  decernere,  et  jubere  alicui  Regi  aut  Pro- 

phelae,  ut  Christum  immolaret,   sicut  praecepii 

Abrahae  imraolare  filium  Isaac.  Sed  noluit,  quia 

nou  decuit.  Maluit  ergo  utiad  hoc  impiis  Judaeo- 


COMMENTAIWA  1N  ACTA 

i  uni  voluntatibus ,  qnas  Ipse  lali  tcmpore  cerio 
loic,  certoque  id  facturas  praevidcbat. 

Diccs  ,  Posiia  hac  Dei  praescientia  et  decreto, 
infallil)ilc  ct  necessarium  erat  Cliristum  a  .ln- 
dais  oceidi  :  pra-scicntia  enim  Dci  falli  nequit, 
ideoque  impossibile  est  ut  non  eveniat  ,  quod 
ipse  praescitfore.  Ergo  posita  hac  Deipraescien- 
tia,  necessarium  erat  et  fatale  Judaeos  occiderc 
Christum.  Quare  occisio  eorum  fuit  necessaria, 
quomodo  crgo  eis  fuit  lihera  ? 

Resp.  Duplex  est  ncccssitas,  ©que  ac  impos- 
sibilitas  :  una  anlecedens  actum  liberum,  sivc 
consensum  liberi  arbitrii  :  altera  eumdem  cou- 
sequens.  Antecedens  tollit  liberialem,  faciUfue 
ut  consensus  voluntatis  non  sil  liber,  sed  neces- 
sarius.  Tale  est  Dei  decretum ,  eeque  ac  gratia 
efflcax  etpraedeterminans,  quam  ponitCalvinus. 
Haec  enim  se  sola  actum  producitin  voluntate, 
ea  nihil  libere  coopcrante.  Consequens  neccs- 
sitas  non  tollit  libertalem  acius,  sed  eam  se(|ui- 
tur  et  praesupponit.  Talis  est  necessitas  praes- 
cientiaj  Dei;  hoec  enim  sequitur  actum  liberum, 
cumquc  praesupponit.  ldeo  cnim  vivit  Deus  Ju- 
daeos  occisuros  Christum,  quia  ipse  libere  eum 
crant  occisuri,  si  ipse  illis  eum  objiceret;  non 
vcro  e  contrario,  idco  Judffii  occiderunt  Chris- 
lum,  (piia  Deus  praeviderat  illos  eum  occisuros, 
hoc  cnim  fnlsum  est.  Visio  enim  sequilur  et 
praesupponit  rem  visam,  quasi  suum  objectum 
quod  enim  non  est,  yideri  nequit :  prius  ergo 
necesse  est  ut  sit,  ac  deinde  quasi  posterius  se- 
quitur,  ut  videri  possit,  actuque  videatur,  uli 
recte  docet  S.  Augusl.  1.  5.  Civit.  c.  10. 

Instahis  Primo,  Praescicnlia  Dcicst  ab  aeterno, 
actus  vero  liber  fit  in  lcmpore  :  Prior  crgo  est 
praescientia,  quam  sil  actus  liber.  Ergo  neces- 
sitas  proescientiae  est  antecedens  libertatem,  non 
conscquens.  Ergo  libertatem  ab  actu  libero  tol- 
lit,  eique  nccessitatem  imponit.quia  quidquid 
antecedit  acium  liberum,  ita  utex  eo  necessario 
sequatur  actus,  hoc  actum  detcrminat,  facitqr.e 
necessarium,  non  liberum.  Talis  autem  videtur 
esse  Dei  prasscientia. 

Resp.  Necessilas  praescientiae  cst  antecedens 
tempore,  sed  consequens  causalitate.  Antecedit 
cnim  actum  liberum  tempore,  imo  antecessit 
ab  aeterno,  eundem  tamenconsequiturobjcctive, 
et  in  gcnere  causae  materialis.  Dcus  enim  sua 
praescientia  praeverlit  existentiam  rerum  futu- 
rarum,  atque  eminus  quasi  ex  alta  specula 
oeternitatis  praevidet  aclus,  qui  post  multa  sae- 
cula  futuri  sunt.  Itaquc  tempore  eos  antecedit, 
scd  objeclive  eos  sequitur.  Prius  enim  est  rem 
esse  futuram,  quam  futuram  a  Deo  praevideri : 
sicut  prius  esl  hominem  ambulare,  quam  a  me 
videri  ambulare.  Sicut  ergo  visio  mea,  qua  vi- 
deo  Petrum  ambulantem,  illi  non  imponit  nc- 
cessitatem  ambulandi ;  quiaeanonobstante,  po- 
icst  quandocumquc  vult  ccssare  ab  ambulatione 
eumque  sistcre ;  ita  et  prascientia  Dei  non  impo- 
nit  necessitatem  actibus  liberis  futuris  :  quia  ea 
nonobstantepotestvoluntas  quandocumquevult 
abiiscessareimocontrariumfacere,itaquetollcre 
Deipraescientiam,  acfacereuteosamplius  Deus 
uonpraeviderit.  Ergonecessilas  praescientiae  sim- 
pliciter  non  est antecedens  libertatem,  sed  conse- 
quens,  quae  consensum  voluntatis  liberum  se- 
quitur  et  proesupponit,  etiamsi  tempore,  imo 
ajternitate  eam  antecedat. 

Instabis  Secundo,  Impossibile  cst  haec  duo 
inter  sccomponi,  simulque  consistere  etesse 


APOSTOLORUVI.  Cap.  U.  70 

vera,  nimirum  Deum  praescire  acium  fuiurum, 
ettamcnillum  non  fore,  sive  non  csse  futurum. 
Ergo  posilo  quod  Deus  praesciateum  futurum, 
nccessario  fit,  ponilur  autem  Deus  nunc  euui 
praiscire,  ergo  nunc  necesse  est  ut  quandoque 
flat,  silque  futurus. 

licsp.  Haec  irnpossibililas  et  necessitas  est  ex 
suppositione  actus  futuri,  ideoque  consequens, 
non  aniecedens.  Ideo  enim  impossibilc  est  ul 
non  sit  futurum,  quod  Deus  praescit  futurum  , 
(|uia  iinpossibile  est  ut  id  quod  fulurum  e*t, 
ideoque  praescitur  a  Deo  esse  futurum,  non  sil 
futurum  ;  sed  sicutfuturum  est  libere,  ita  etDeiu 
praevidet  illud  libere  fulurum  :  nullam  ergo  ei 
sua  praescicntia  necessitalcm  imponit,  qua  nc- 
cessario  sit  futurum.  Hsec  ergo  neccssitas  non 
est  alia  quam  ea,  qua  res  dum  est,  necessaiio 
est;dum  est  praelerila,  necessarioest  praeterita  ; 
dum  cst  futura,  necessario  est  fulura  :  qua- 
rem,  reique  existentiam  consequitur  ;  ideoquc 
non  tollit  liberlalem,  sed  eam  praesuppouit.  Sio 
Antichristus  peccabit  libere  ;  posito  tamen  quo.i 
pcccabit,  necessarium  est  ut  peccet.  Impossibilc 
enim  est,  ut  idem  simul  sit  fulurum,  et  non  fu- 
rum,  sive  ut  idem  simui  sit,  et  non  sit.  Sic  po- 
sito  quod  videam  Petrum  ambulantem,  neces- 
sarium  estut  ambulct  :nec  enim  viderepossuni 
id  quod  non  est ;  et  lamen  libere  ambulat  Petrus, 
quia  potest  visionem  meam  non  ambulando 
lollerc. 

Instabis  Tertio.  Id  quod  vidctur  et  praevidetuv, 
jam  esse  extra  causas,  jamque  existit,  et  est  in 
factoesse  :  ergo  impossibile  est  ut  non  existai, 
et  sit  infectum  :  crgo  necessario  existit,  noii 
libcre. 

Resp.  Actus  liber  dupliciter  potest  spectari  : 
Primo,  ut  cst  in  fieri;  Secundo,  ut  est  in  faclo 
csse  :  priori  modo  est  liber,  posteriori  necessa- 
rius:  libere  enim  egredilur  ex  libera  electioin- 
voluntatis,  ita  ut  in  potestatevoluntatissit  eum 
elicere,  vel  nonelicere, imo  contrariumelicere; 
postquam  tamen  egressus  est,  non  potest  non 
esseegressus,  utrumque  sua  proescicntia  praevi- 
det  Deus  :  preevidel  enim  eum  libere  egredi  a 
voluntate;  et  postquamjam  cgressusest,  non 
posse  nonesse  egressum,  ideoque  prioriconsi- 
derationeesseliberum,  posteriori  necessarium  : 
praevidet  enim  rem  ut  in  se  fit;  omnemque  ejus 
et  dum  incipit,  et  dum  complctur  seriem  mo- 
dumque  contemplalur.  Haec  dixi  obiter  ob  quo- 
rumdam  objectiones,  qui  iis  se  mirc  torquenl: 
sed  unica  distinctione  necessitatis  in  antece- 
denlem  et  consequentem ,  et  altera,  qua  con- 
sideratur  actus  nunc  in  fieri,  nunc  in  facto  esse, 
res  tota  facilis  est,  clareque  perspicitur,  aequc 
concordia  gratiae  elficacis,  et  praedestinationis 
cum  libero  arbitrio  :  utraquc  enim  innititur 
praescientiae  Dei.  Gratia  enim  efficax  est,  qmc 
ila  alicit  mulcetque  iiberum  arbitrium,  ut  illi 
persuadeat,  eliciatque  effectum,  puta  liberum 
arbitrii  assensum  :  quare  eflicax  non  est,  et 
consequenterpraevideri  nequit,  nisi  prxvideatur 
quod  liberum  arbitrium  libere  sine  se  ab  ea 
flecti ,  quodque  eam  acceptabit ,  eique  libcre 
consentiet,  cum  facile  possit  eamdcm  refutare, 
illique  dissentire,  sivelit.  Idem  est  de  proedesti- 
natione,  quae  gratiae  eflicaci,  et  consequenter 
proescientiae  Dei  innititur.  Proedestinatio  enim 
non  estaliud,  quamgratiaepraeparatio,  puta  dc- 
cretum  Dei,  quo  decernit,  v.  g.  Petro  dare  gra- 
tiam  efficacem,   eamque  continuare  usque  ad 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

linem  vilae.  Hoc  non  intellexit  Calvinus,  ideoque 
(■(  iisuit  praescientiam  et  pncdestinationcm  Dei 
esse  quasi  1'atum  inevital)ile,  quod  homini  libe- 
rum  adimat  arl)itrium  :  sicut  ex  adverso  Cicero 
iia  liberum  staluit  arbitrium  ,  ut  Dei  negarct 
praescienliam  ;  ulque  tolleret  falum ,  sustulit 
providenliam,  atque  ita  dum  bomines  fecit  libe- 
ros,  fecit  sacrilegos,  aitS.  August.  1.  5.  de  Civil. 
c.  9.  et  sequentibus. 

Ex  dictis  sequitur,  falso  plebeios  nonnullos 
culparepraescientiam  Dei,  in  camquc  conjicere 
suas  et  sortes  et  casus ,  quin  et  damnationem 
vel  salutem.  Narrat  et  reprebendit  S.  August. 
lib.  de  Bono  persever.  c.  15.  quemdam  sui  mo- 
nasterii  Religiosum,  qui  cum  de  defectibus  suis 
argueretur,  respondebat :  Qualiscumque  nunc  sim, 
talis  cro  qualcm  mc  Dcus  futurum  esse  prcescivil. 
Melius  dixisset  :  Talcm  me  Deus  fore  prascivit, 
qualis  vel  per  me  peccando,  vel  per  graliam  Dci 
benc  agendo  esse  voluero.  Nam  suo  illo  axiomate 
negligens  curam  suae  salutis,  eamque  in  Deum 
rejiciens,  tandem  monasteriumdeserens,  factus 
est  velut  canis  reversus  ad  suum  vomitum. 

Traditum,]  ezootsv,  id  est,  exposilum ;  Syrus, 
segregatum.  Nota.  Traditus  est  Christus,  tum  a 
Patre,  Roman.  8.  32.  et  a  seipso,  Galat.  2.  20. 
tum  a  diabolo ,  Joan.  13.  2.  ac  a  Juda,  a  Ju- 
daeis,  a  Pilato  in  mortem  et  crucem  :  sed  pas- 
sive  et  objective  a  Patre,  et  a  se  :  a  diabolo  vero, 
caeterisque  ejus  asseclis  active  et  positive.  Rur- 
sum  line  diverso,  nam  a  Patre,  et  a  se  traditus 
cst,  ut  mundum  salvaret  :  a  diabolo,  ut  Judaeos 
ad  Christi  parricidium  impelleret;  a  Juda  per 
cupiditatem  prctii;a  Judaeis  per  malignitatem; 
a  Pilato  per  metum.  lta  Origeq.  et  S.  Thom.  in 
Mattb.  26. 

Per  manus  iniquorum.]  Hsec  verba  referri 
possunt  tum  ad  traditum,  quod  praecessit  Chri- 
stus  enim  traditus  fuit  per  manus  iniqui  Judae  et 
satellitum  ejus,  Annse  et  Caiphae  pontificibus. 
Tum  ad  affigentes,  scilicet  cruci ,  ut  habet  Sy- 
rus  :  Christus  enim  cruci  aflixus  est  per  manus 
iniquorum  militum. 

QUEM    DEUS    SUSCITAVIT    SOLUTIS   DOLORIBUS   1N- 

kf.rni.]  T6  inferni  legit  quoque  Irenaeus  lib.  3. 
eap.  12.  S.  Augnst.  et  alii  apud  eum  epist.  99. 
ad  Evodium,  et  Syrus,  qui  vertit,  solutis  funibus 
inferorum.  Hebr.  enim  hl~\  clwbel  ,  et  funem,  et 
dolorem  significat :  quia  dolor  est  quasi  funis 
ligans,  arctans  et  stringens,  acriterque  pungens 
affiictum.  Verum  Graeca  habent^JsasTi?  aioivas  tou 
&K;aTou,  id  est,  solvens  dolores  mortis,  idque  cla- 
rius  et  planius  est.  Sed  eodem  res  redit,  nam 
idem  quasi  est  mors  et  infernus;  quia  olim 
ante  Christum  omnes  qui  moriebantur,  ibant 
in  infernum.  Unde  tunc  tenerimorte,  vel  in- 
ferno,  idem  esse  videbatur  :  anima  enim  post 
mortemibatin  infernum,  corpusadsepulchrum. 
Tnde  de  utroquc  resnscitando  subdit  v.  27. 
Quoniam  non  derelinques  animam  meam  in  inferno, 
nec  dabis  sanctum  tuum  videre  corruptionem. 

Quaeres,  qui  sunt  dolores  mortis  et  inferni, 
quos  Deus  solvit  suscitans  Christum?  Primo, 
Calvinus  censet  esse  pcenas,  anxietatem,  et  des- 
lierationem,  quamdamnati  patiunturin  inferno. 
Hanccnim  nobis  debitam,  in  se  luendam  susce- 
pisse  Christum,  ideoque  in  cruce  desperasse, 
dum  clamavit  :  Deus  meus,  Deus  mcus,  ut  quid 
me  derelinquisti?  Verum  hoc  non  minus  stoli- 
dum  est,  quam  blaspbemum  et  impium,  uti  os- 
lendi  Hehr.  5;  7. 


APOSTOl.ORUM.   Cap.  II. 

Secundo,  alii  censuerunt  bic  significari,  quod 
Christus  moriens  liberarit  damnalos  ex  inferno, 
idque  videtur  innuere  S.  August.  epist.  99.  Ve- 
rum  luec  est  hseresis,  quam  recenset  et  refutat 
idem  S.  August.  haeresi79.  et  S.  Greg.  I.  6.  epist. 
179.  Melius  alii  censent,  Christum  morienteni 
ve,Iomnes,vcl  plurimosex  Purgatorio  liberasse, 
eisque  dedisse  primam  et  plenariam  indulgen- 
tiam,  uli  dixi  Zachar.  9.  1L 

Tertio,  alii  ex  Syro  censent  dolores  vel  funes 
mortis  hic  vocari  vires  mortis,  quibus  quasi 
funibus  corpus  Christi  mortui  ligabat,  et  detine- 
bat  in  sepulchro,  animam  vero  in  inferno. 

Quarto,  Cajetan.  ex  S.  Thoma  censet,  dolores 
mortis  et  inferni  vocari  poenalitates,  quas  natu- 
raliter.et  communi  sorte  ac  jure  patiebalur 
Christi  Corpusinsepulchro,  et  anima  in  inferno, 
quae  duaeerant.  Prior,  quodanima  essetseparata 
a  corpore,  quasi  a  suo  compare,  ad  quod  natu- 
ralem  habet  inclinationem,  itaque  quasi  esset 
altera  sui  partetrunca  et  mutila.  Posterior,  quod 
detineretur  in  loco  tam  vili  et  infimo,  qualis  est 
sepulchrum  et  infernus.  Verum  dolor  et  poena 
omnisCbristi  finita  est  in  ejus  morte.  Et  certum 
est  Christi  animam  non  fuisse  detentam  in  in- 
ferno  ,  nec  corpus  in  sepulchro  in  vindictam, 
vel  supplicinm,  aut  satisfaclionem  alicujuspecT 
cali,  sed  fuit  hoc  corpori  mortuo  quasi  natur;e 
debitum,  et  commoditas,  animse  vero  fuit  potius 
honor  et  triumphus  :  quia  per  eam  Christus 
quasivictorinferni,  et  liberator  Patriarcharum, 
eo  descendit. 

Quinto,  alii  respondent,  quod  Chrislus  dolores, 
vel  funes  inferni  puratos  ut  se  constringerent, 
sicut  alios  omnes  morientes  constrinxerant,  et 
constringunt;  solvit,  idest,  discussitet  dispulit, 
fecilque  ne  iis  constringeretur.  Rursum  de  facto 
solvit  eos  in  aliis,  qui  in  limbo  vel  Purgatorio 
iis  constrictitenebantur,  dum  eos  inde  liberavit 
et  eduxit.  Ita  S.  August.  epist.  99.  Hic  sensus 
probabilis  et  appositus  est. 

Sexto,  S.  Chrysost.  et  OEcum.  respondent,  do- 
lores  hos  non  fuisse  Christi,  nec  fidelium,  sed 
ipsius  mortis  :  Mors  enim,  inquit,  illum  detinens 
doluit,  sicut  cetus  absorpto  Jona  quasi  indoluil, 
ideoque  eum  evomuit.  q.  d.  Deus  per  Christi  re- 
surrectionem  ipsam  morlem  a  doloribus  quasi 
parturientis  liberavit :  mors  enimet  infernus  suo 
utero  tantum  Christi  onus,  et  pondus  ferre  non 
volentes,  quasi  dolorem  patiebantur  cum  eum 
clauderent,  quem  tenere  et  capere  non  poterant. 
Verum  hoc  subtilius  est,  quam  solidius  et  ger- 
manius. 

Septimo  ergo  et  genuine,  dolores  mortis  et 
inferni  metonymice  vocautur  dolores  gravis- 
simi,  qui  hominibus  mortem  affertint,  eorum- 
que  in  infernum  mittunt,  ut  ibi  qu;isi  in  tene- 
bris,  etcarcereineluctabiliperpeluo  detineantur 
et  degant.  Hinc  illud  Psalm.  17.  5.  Circumdede- 
runtme doloresmortis,  elc,  doiores  infernicircuni- 
dederunt  mc,  prozoccupaverunt  me  laquei  mortis. 
Quoalludit  hic  Pelrus.  Unde  pro  dolores  morti.s, 
Inlerpres.  2.  Reg.  22.  5.  vertit,  conlritiones  mor- 
tis,  et  pro  dolores  inferni,  vertit,  funes  inferni. 
Hebraei  enim  dolores  metaphorice  vocant  il~ 
cliable,  id  est,  funes  quia  instar  funium  strigunr 
et  affiigunt.  ItaS.  Basil.elTheodor.  inPsalm.  17, 
et  Suarez  3.  p.  q.  52.  disp.  /j3.  sect.  1. 

Sensus  ergo  est.  q.  d.  Deus  suscitavit  ChriB- 
tnm  solutis  doloribus  mortis  etinferni,  hoc  esi, 
superata   per   Christi  suscitationera   morte  et 


COMAJLNTAiiiA  I\  ACTA 

infcrno  iuni  omnibus  doloribus  illam  comitan- 
tibiis,  pula  tum  praecedeqtibus  in  agonias,  pas- 
sione  et  cruce;  lum  qui  illam  subscqui  solent 
ju  inferno.  q.  d.  Deus  perChristumresurgentem 
tlissolvit,  ct  destruxit  mortis  et  inferni  rcgnuni, 
cum  omnibus  suis  doloribus  ct  aerumnis.  Hur- 
sum  pcr  hypallagcn ,  dolor  mortis  ct  infemi 
accipi  polcst  inors  dolorosa,  sivc  dolormortalis 
et  infernalis,  qualis  cst  morbus  vcl  cruciatus 
ictlialis,  qui  ammam  e  corporc  sua  acerbitate 
iivcllit  et  exlorquet.  q.  d.  Pcr  resurreclionem 
Deus  solvitct  aboluvit  mortem;  quae ih Cbristo 
fuil  dolorosissima.  Iluc  accedit  cxposiiio  Riberae 
in  Oscccap.  13.  l/i.  qui  sitcxplicat  -.Soluiis  dolo- 
ribus  mortis,  id  cst,  solvcns  et  irritans  id,  quod 
pcr  tot  dolorcs  et  cruciatus  mors  effecerat,  ut 
scilicet  anima  Cbristi  a  corpore  separaretur, 
dum  cam  spcratam  rursum  in  resurrectionc 
corpori  univit.  Mors  cnim  ct  infernus  suis 
ccrumnis  et  doloribus  quasi  funibus,  vidcbantur 
Christi  animam  et  corpus  quasi  colligala  ct 
incarcerata  dctincrc,  ut  non  viderelur  csse  spcs 
indc  cxeundi  ct  remeandi  ad  vilam.  Scd  Deus 
luec  vincula  ct  lioscc  funcs  dissolvit,  dum  Cbri- 
slum  cx  iis  ad  luccm  et  vitam  rcdivivum  rc- 
duxit.  Morti,  sivc  infcrno  dat  cpitbctum  et  ti- 
tulum  dolormn  :  tum  quia  mors  in  sccst  plcna 
doloribiis  :  undc  terribilium  omnium  terribiUssi- 
iiitm  tst  mors,  ail  Arist.  tum  quia  propric  signi- 
ficat  dolores  Christi,  quos  in  passione  et  morte 
habuit  plurimos  et  maximos,  adco  ut  superarint 
omncs  dolorcs  omnium  Marlyrum.  Ita  S.  Leo 
scrm.  1.  dc  Asccnsione  :  Post  passionem,  inquit, 
ruptis  mortis  vinculis,  quce  vim  suam  in  emn  qui 
peccali  crat  nescius,  incedendo  pcrdidcrat ,  infir- 
mitas  in  virtutcm,  morlalitas  in  immortalilatem, 
contumeiia  transivit  in  gloriam. 

Tropol.  S.  Hicron.  et  S.  Aug.  in  psal.  17.  dolo- 
rcs  infcrni,  inquiunt,  sunt  invidiae  dctrabcn- 
tium,  et  calumniantium  et  exprobrantium,  quae 
mortem  infcrnalcm  operantur,  animamquc  in 
tnoitcm  secundam  et  infcrnum  praecipitant , 
quales  a  Scribis  et  Judaeis  passus  est  Cbristus, 
ctiam  pcndcns  in  cruce,  dum  ab  iis  audlit  :  Vah 
qtii  destruis  templum  Dci,  et  in  triduo  rcwdificas 
itlud  :  salva  temelipsum.  Si  fdius  Dcics,  descendc 
de  cruce,  Mattb.  27.  b.0. 

2&.  JUXTA  QUOD  IMPOSSIBILE  ERAT  TENERI   ILLUM 

Aii  eo.  ]  Inferno  scilicet,  et  morte  :  tum  quia 
Ghristus  erat  innoccnlissimus  ct  sanctissimus  ; 
mors  autem  et  infcrnus  sunt  poena,  ct  carcer 
pcccatorum  :  tum  qui.a  Cbristi  divinitas,  aeque 
ac  bumanitalis  vis  et  robur  claudi  ct  detincri 
nequibant  morle  ct  infcrno,  scd  pc*ius  Cbristus 
quasi  victor,  dominator  ct  triumphator  ea  sua 
inanu  et  polcstalc  clausit,  imo  dissolvil,  cner- 
v;i\i(,  abolevit. 

25.  David  enim  dicitin  eum.]  De  co.  Ita  Syrus, 
inita  de  Cbrisio.  Vel  in  eum,  id  est,  in  persona 
>jus,  ait  Cajelan.  Davidenimin  Chrisli  persona 
Iwec  dixit, 

PnOMDKUAM  DOMINUMINCONSPECTU  MEOSEMPER.] 

<[•  d.  ln  omni  mca  actione,  passione,  cruce  et 
morte  prospicicbam  ad  Dominum,  eamque  mihi 
proponebam,  fortiter,  fortique  spe  omma  ageps 
ct  RUStinehs,  quasi  dccretans  pro  Deo  in  ejus 
^onspectu  ;  pcrinde  ac  militcs  acriter  pugnanl, 
dum  sunt  in  conspcctu  sui  ducis.  Sciebam  enini 
|  ic  ju-iier  a  Dco  conspici,  ac  proindc  vicissim 
jugiter  euni  conspiciebam,  dicens  cum  Clia  : 
i'.i»it  Dominus,  incujus  conspectu sto,  S.  Rog.  17. 

Conv:-i..    A   I.APIDE.      TOM.   X. 


APOSTOLOhLM.  Cap.   U. 

v.  1.  ac  proindc  omnem  meain  spem,  amorem 
ct  affectum  in  Domino    me  contuente  deflxi^ 

rcrtus  quod  cx  omni  tribulatione  me  liberabit, 
et  a  morte  ad  vitam  gloriosam  suscilabit.  Iw1 
subdit  :Quoniam  adexlris  est  mihi,  lanquam  li>- 
p(  raspites,  protector  et  propugnator,  ne  commo- 
vear,  elc.  Et  caro  mea  crucifixa,  mortua  et  sc- 
pulta  requiescet  in  spe  rcsurrectionis,  quod  sci- 
iicet  tcrtio  diccam  a  morte  ad  vitam  suscitabis. 
Ila  Sancliomnes  ambularunt  in  conspectu  Dci, 
cogitantessesempcrctubiqucpraesenteinhaberc 
Deum,  ac  in  ejus  praeseptia  omnia  operari  ct 
pati,  ideoque  per  omnia  studuerunt  ei  placere. 
Ilic  enim  accr  ct  stimulus  ad  virtutcm.  Undc 
S.  Epbrcm  serm.  dc  virlute  c.  10.  asscrit,  con- 
linua  Dei  recordationc  anima  passiones  rcced 
instar  maleficorum  prcetore  accedcnte.  Hinc  Dcus 
prajcepit  Abralue  :  Ambula  coram  me ,  et  csto 
pcrfcclus  Cenes  17.  1.  Vide  ibi  dicta.  S.  Basiliu* 
admonit.  ad  iilium  spiritalem  :  Memento,  ait, 
le  sub Dominiconspectibusstare,  qui  occuitacordis 
prospicit,  et  abdita  menlium  novit.  Quodcumqur 
opus  inchoavcris,  primo  invoca  Dominum,  ct  n 
desinas  gratias  agere,  cum  perfeceris  illud.  Qutsr 
Dominum,  et  invenies  cum  :  nec  dimittas  cum  te- 
nueris,  ut  copulelur  mens  lua  in  amore  cjus.  Hoc 
stude  in  vita  tua,  ut  orationem  puramojfcras  Deo. 
Qualem  cupis  erga  te  esse  Dominum,  tatis  esto  ipsc 
crga  conservum  tuum.  ln  omni  operc  quod  cogita.'. 
facere ,  prius  examina,  si  secundum  Dominmn 
cst,  quod  cogitas.  Et  si  rcctum  cst  coram  Deo,  per- 
jice  :  si  vero  advcrsum  fuerit  repertum,  ampiUa 
illud  ab  anima  tua. 

A  dextris  est  Miin.  ]  q.  d.  Mihi  Christo  qua 
homo  sum  ,  Deus  Pater  proxime  adest  et 
assistit,  ut  me  protegat  ,  conservet  ,  et  res- 
suscitet  :  Deus  vero  Filius  mihi  assistit  quasi 
hypostasis,  et  suppositum  me  sustcntans , 
pcr  unionem  hypostaticam,  quain  nunquam  dis- 
solvet :  acproinde  cstoinmortc  scparetur  anima 
a  corpore,  tanren  divinitas  utrique  manebit 
unita  :  pcrindeac  qui  panem  manu  frangit,  par- 
tcspanisa  scse  invicem  separat;  sed  ulramquc 
manu  retinet :  unam  dcxtra,   alteram  sinistra. 

Ne  C0MM0VEAR.]5<?rf  stabilitcr  in  eo  permaneam, 
ait  S.  August.  in  psalm.  15. 

27.  Quoniam  non  dereeinqoes  ammam  meam  in 
lNEERNO.]  Ergo  de  fide  est,  Christi  animam  post 
mortem  descendisse  ad  inferos,  ut  habet  Sym- 
bolum  Aposlolorum.  Ila  S.  Ambros.  serm.  7&. 
dc  marl.  S.  Hieron.  in  psalm.  15.  S.  August. 
epist.  99.  et  alii  passim.  Incpte  ergo  et  impie 
Beza  secutus  Calvinum ,  vcrtit,  non  dcrelinques 
cadaver  meum  insepulchro;  animamin  cadaver, 
infcrnum  inscpulchruminauditamctamorphosi, 
hislrionica  lcvitale  transmutans.  Ncgat  cnini 
ipse  cum  suo  Calvino  Chrisium  desccndissc  ad 
infcros,  itaquc  rcipsa  lollit  hunc  articulum  c 
Symbolo  :  Descendit  ad  inferos ;  dum  cum  ita  in- 
tcrpretalur,  ut  idem  sil  quod  descendit  ad  se- 
pulchrum  :  cxplicatcnim,  inquit  (imoobscurat, 
depraval  et  everlit)  id  quod  priecessit,  Et  scpul- 
tus  est.  Inepte  inquam.  N.am,  lit  alia  taceam, 
opponitur  hic  anima  caini.  Dc  carne  enim  prae- 
cessit :  Caro  mea  requicscet  in  spe ;  et  sequitur  : 
Kon  dabis  Sanctum  tuum  viderc  corruptioncm, 
scilicct  in  scpulchro.  Dc  anima  vero  per  anti- 
tlicsin  subjungit,  Mondcrelinqucs  animam  mearn 
in  inferno.  Secundo  ,  quia  Graecum  S5»i«  semper 
inferntun,  nunquam  sepulchrum  signi(ica>.  Vide 
r.cllarm.  lib.  U.  de  anima  Christi  cap,  \'2.  N 

Jl 


82  COMMENTARIA  IN  ACTA 

tc  ifuOniam  :  hcec  cnim  vox  dat  causam  cjus  quod 
praecessil,  Et  caro  mca  requiescct  in  spc.  q.  d. 
Ideo  caro  mca  sccure  in  scpulchro  quicscct  in 
gpe  resurrectionis,  quoniam  in  Domine  non  de- 
relinques  animam  meam  ininferno,  uti  ptue- 
dixistiet  promisisli  perDavidem  psal.  15.  sedtcr- 
tiodie  camex  inferno  adsepulchrum  reduccs, 
ut  carnem  rursum  induat,  vivificet  et  glorificct. 

Incpte  rursum  Calvinus  et  Brentius  censent 
descendcre  in  infernum  idem  esse  quod  exlingui, 
perireet  inderire,  q.  d.  inquit  Calvin.  Non  sifies 
animam  meam  interire  et  extingui,  quia  divini- 
tate  suffulla  est.  Unde  recte  inferas,  caeterorum 
hominum  animas,  quae  unione  hypostatica  di- 
vinitatis  non  suffulciuntur,  interire  et  cxtingui, 
perindc  ac  animas  hrulorum.  Vide  hic  utCalvi- 
nus  viam  stcrnat  alhcis  et  atheismo. 

Nec  dabis,  "jnn  Sn  al  tilten,  id  est,  non  sines, 
non  permittes,  Sanctum  tuum.]  Graece  est  vox 
masculina  tov  fatov,  qua  nolatur  Christus  ,  qui 
cst  Sanctus  peR  antonomasiam,  utpote  Sanctus 
Sanctorum.  q.  d.  Non  sines  6  Domine ,  mc 
Cliristum  secundum  corpus  corrumpi  :  quia 
sum  Sanctus  Sanclorum,  quem  non  decetcor- 
ruplio;  sed  incorruptio  et  immortalitas  Uhi 
nota.  Sola  unio  hypostatica  non  sufficiehat 
(eslo  id  exigehat)  servare  Christi  corpus  a  cor- 
ruptione  ;  sed  praeter  eam  requirehalur  aclio 
physica  divinitalis,  quae  corpus  conservaret,  et 
tueretur  ah  aere,  humoribus,  aliisque  rebus  quao 
corpora  mortua  corrumpere ,  et  putrefacere 
solent.  Unde  S.  Augustinus  in  psal.  15.  hunc 
locum  sic  exponit.  q.  d.  Neque  sanctificalum 
corpus ,  per  quodaliisanctificandi  Slint,  corrumpli 
patieris.  Idipsum  ad  sanguinem  a  Christo  pa- 
tienle  effusum  extendil  Durandus  et  Gabriel , 
quos  citat  et  sequitur  noster  Suarez  3.  p.  tom.  2. 
disp.  67.  sect.  3.  scilicet  sanguinem  hunc  in 
triduomortis  Christi  nonfuisse  corruptum,  uti 
corrumpi  solet  sanguis  ab  aliis  hominibus 
effusus  ,  eo  quod  eum  a  corruptione  tutaretur 
Verbi  divinitas  ,  cui,  aeque  ut  ante,  manebat 
hyposlatice  conjunctus,  ul  fusc  ibidem  probat 
Suarez,  aitque  id  definilum  videri  a  Clemente 
VI.  et  Pio  II.  Contrarium  tamen,  scilicet  sangui- 
nem  Christi  in  triduo  mortis  ejus  corruptum 
fuisse ,  mansisse  tamen  unitum  hypostaticc 
Verbo,  non  est  improbabile  :  licet  enimcorrup- 
tus  fuerit  quoad  formam  vitalem  (sive  illa  sit 
anima,  sivc  alia)  quam  habuerat  in  corporc 
Christi  vivo ,  idem  tamen  mansit  iucorruptus 
quasi  sub  forma  cadaveris  sibi  accommodata  ; 
atque  co  modo  quo  mansit  ille  sanguis  quasi 
mortuus,  seu  quasi  cadaver  sanguinis,  ita  pari- 
ter  mansit  unitus  Verbo. 

Videre.]  Id  est,  sentiri,  experiri.  Estcatachre- 
sis  :  visus  enim  omnium  sensuum  nobilissimus, 
pro  quolibet  sensu  ponitur  in  Scriptura  :  hic 
pro  lactu  ponitur, 

CorruptioiVem.]  Christi  vivenlis  corpus  vidit 
corruptionem,  quia  mortuum  est  :  mors  enim 
est  hominis  et  vitae  corruptio.  Christi  veromo- 
rientis  corpus  non  vidit  corruptionem  ,  Gnece 
oi^upijx  ,  puta  putrefactionem  et  incineratio- 
nem.  Caeterorum  enim  hominum  corpora  post 
mortem  putrefiunt:  cx  putrefactionenascuntur 
vermes  et  hufiones,  qui  carnem  usque  ad  ossa 
depascuntur  :  quofactoipsi  deficiente  alimento 
moriuntur,  putrescunt,  et  in  sua  elementa,  tcr- 
ram  el  aquam,  resolvuntur.  Cadaver  ergo  abit 
in  putredincm  et  vermes,  inde  in  terram,  ita- 


APOSTOI.ORUM.  Cap.  II. 

que  implctur  prima  Dei  in  hominem  pcccan' 
tem  sentcntia  :  Pulvis  es,  et  in  pulverem  reverlc- 
ris,  Gen.  3.  19.  Christi  vcro  corpus  ab  hac  sen- 
lentia  immune  fuit  lum  quia  peccalo  immuue 
et  sanclum  :  tum  quia  hypostatice  unitum  erat 
Vcrbo  ;  tum  denique  quia  passionc  sua  meruii 
dominium  morlis  et  corruptionis  ,  ejusque  ex- 
terminium  pcr  suscitationem  sui  et  nostri. 

28.  Notas  Mini  fecisti  ;  Syrus  ,  manifestaii 
(oslendisti,  cxibuisti)  vias  ,  hebr.  etsyriace, 
viam  Vit^e.]  Id  est,  me  ex  morte  et  inferno  ad 
vitam  reduxisti  ct  revocasti.  Resurreclio  enim 
et  glorificatio  corporis,  sunt  vioe  quibus  Christus 
progressus  est  ad  vitam  immortalem  et  glorio- 
sam,  nosque  progredi  faciet  in  universali  resur- 
reclione.  Unde  pro  notas  miki  fecisti,  hebr.  est 
lyjil^T)  todicni,  quod  cum  sitfulurum  in  Hiphil, 
proprie  significat,  facicsme  docere,  notasfacere, 
demonstrare  vias  vitae,  ut  scilicet  eas  ostendam 
et  exhibeam,  tum  Patriarchis  et  Sanclis  mecuin 
resurrecturis,  lum  meis  fidelibus  in  diejudicii 
mea  virtute  resurrecturis.  Hae  vocantur  via 
vitce;  tum  quia  ducunt  ad  novam  resurgentium 
vitam  :  tum  quia  ducunt  in  ccelum,  quae  cst 
tcrra  vitae  et  viventium.  Hinc  Theologi  docent 
quod  Christus  in  hac  vita  fuerit  viator  usquc 
ad  resurrectionem,  operando,  et  merendo  nobi> 
salulem,  sibi  resurrectionem  :  esto  simul  fueiii 
comprehensor ;  quia  anima  ejus  videbat  Dei  es- 
sentiam,  eaque  visione  erat  beata. 

Tropol.  S.  August.  in  psalm.  15.  exponit.  q.  0. 
Nolas  fecisti  per  me  humilitatis  vias ,  ut  ad  vilam 
redirent  Iwmines ,  unde  per  supcrbiam  cecideram  : 
in  quibus  quia  ego  sum ,  notas  mihi  fecisti.  Chris- 
tus  enimestvia,  veritas  etvita.  S.  Bern.  serm.  J. 
in  festo  Apost.  Pelri ct  Pauli,  Putas,  ait,  parvu 
res  est ,  scire  vivere?  Magninn  aliquid ,  imo  trtaxi- 
mum  est.  Non  vivit  qui  superbia  inflalur,  qui  luxu- 
riasordidalur,  qui  caiteris  inficitur pestibus  :  quo- 
niam  non  est  hoc  vivere,  sed  vitam  confundcre  vl 
appropinquare  usque  ad  portas  mortis.  Bonavi 
autem  vkam  ego  puto,  et  mala  pati,  et  bona  facerr 
et  sic  perseverare  usque  ad  mortem.  Et  paulo 
post  :  Arbitror  autem  quod  tu  qui  in  congrega- 
tionees,  bene  vivis ,  sivivis  ordinabiliter  ,  sociabi- 
liter ,  et  humiliter.  Ordinabititer  tibi,  sociabilitcr 
proximo ,  humiliter  Deo.  Ordinabiliter,  ut  inomni 
conversationc  tua  sollicitus  sisobservarevias  tua.s, 
et  in  conspectu  Domini,  et  in  conspectu  proximi  ,• 
cavens  el  tibi  d  peccalo ,  et  itli  a  scandalo.  Sociabi- 
liler,  ut  studeas  amari  et  amare ,  blandum  te  et 
af]abilem  exhibere ;  supportare  non  solum  palien- 
ter,  sed  et  libenler  infirmilates  fratrum  tuorum , 
tam  morum,  quam  corporum,  Humititer,  ut  cum 
hcec  omnia  feceris;  spiritum  vanitalis  studea* 
exsufflare ,  qui  ex  hujusmodi  nasci  solet;  et  quan- 
tumcumque  illum  senscris,  negare  consensum.  Et 
S.  Ambros.  serm.  22.  Marlyres ,  inquit,  sicui 
viam  passionis  Christi  experti  sunt ,  ita  ct  expc- 
rienlur  et  vitce.  Scriptum  est  enim  :  Notas  milu 
fecisti  vias  vita?.  Hoc  utique  in  resurrectione  cx 
persona  dicitur  Salvaloris  ,  ut  qui  dum  post  mor- 
tem  ab  infcris  redit  ad  superos ,  incipiat  nolam  ha- 
bereviam  vitce ,  qum  ante  habebalur  ignota.  El 
mox  :  Notas  enim  mihi  fecitvias  vitm ,  cummedo- 
cuit  fidem,  misericordiam ,  justitiam,  caslitatem. 
His  enim  pervenitur  itineribus  ad  satutem :  et  licct 
nos  inresolutione  corporis  mortis  umbracircum- 
det,  tamen  gressus  suosvita  non  deserit ,  sed  inter 
ipsas  medias  inferni  leges,  incunctanter  Christi 
virtutibus  ambulamus.  Unde  aitS.  Propheta:  Nam 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

rini  ambulaocro  in mcdio  umbrce  mortis,  non livxcbo 
mala,  quoniam  tu  tnecum  cs. 

REPLEBIS  mk  jucunditate  cum  facik  TUA.]  1(1 
c.i,  eoram  facie  tua,  prsesenlo  facie  tua.  Ita 
S.  Ilicron.  el  Cald.  puta,  cum  faciem  tuam,  id 
est,  te  mihiprascntemetbenevolumexhibuens. 
q.  d.  Replebis  me  omni  gaudio  et  laiitia,  tam  in 
corpore,  quam  in  anima,  cum  mihi  resuscitato 
ost.mles  faciem  tuam  ,  ut  jam  non  tantum 
auinia,  uti  faclum  est  in  triduo  mortis  meae, 
LuaOQ  faciem  videat,  eaque  beetur ;  sed  etcorpus 
per  animameamdem  conspiciat,  eaquefruatur: 
l.iiesertim  quiaab  ea  mediante  gloria  animae, 
liauriet  impassibilitatem,  claritatem,  aliasque 
dotes  gloriosas.  Unde  S.  Hieron.  in  psalm.  15. 
\  ertit ,  Ostendes  mihi  plcnitudinem  lcelitiarum  ante 
i  ulium  tuuvi.  Quocirca  subdit  Psaltes  :  Dclecta- 
lioncs  in  dexlratua  usquc  in  fvnem.  q.  d.  Sedens 
ad  dexteram  tuam,  id  cst,  in  summis  glorke 
luaebonis,  tibi  proximus  et  vicinissimus,  pe- 
rennes  in  delectationeshauriam. 

29.  De  patiuarcua  Daviu.  ]  Probat  citatum  lo- 
cum  psalm.  15.  Ncc  dabis  Sanctum  tuum  videre 
lorruptioncm,  non  compctere  Davidi,  eo  quod 
jpse  defunctus,  sepultus  et  corruptus  sit ,  sed 
Christopost  triduum  mortis  resurgenti. 

Et  skpui.chrum  ejis  est  apud  nos.  ]  q.  d. 
Corpus  Davidis  usque  ad  hunc  annum  jacuit  in 
sepulchro  crgo  coiruptum  ,  pulrefactum,  et  in 
pulverem  redactum  fuit.  Ergo  Davidnon  dc  se, 
sed  de  Cliristo  prophetavit,  cum  dixit  :  Ao/i  da- 
bis  Sanctum  luum  vidcre  corruptionem.  Nota. 
Caule  dicit  S.  Petrus,  Sepulchrum  ejus  est  upud 
uos ,  non  corpus,  aut  caro  ejus  :  quia  videtur 
David  paulo  anie  inter  alios  Patriarchas  puta 
Adam,  Abraham,  Isaac,  Jacob,  Mosen,  elc. 
i nni  Christo  ex  sepulchro  rcsurrexisse,  Mat- 
thseus  27.  53.  ac  proinde  amplius  non  fuisse  in 
-cpulchro.  Nam  verius  cst,  Sanclos  qui  cum 
Chrislo  resurrexerunt ,  non  rediisse  ad  moricm 
<t  sepulclirum ,  sed  resurrexissc  ad  vitam  im- 
morialcm  atquecum  Christo  in  corpore  etanima 
iloriososei  iriumphantes  ascendisse  inccelum. 
llocenim  decebal  triumphum  Christi,  utcum  in 
corpore  glorioso  triumpharet,  haberet  pariler 
Sanclos  in  corporc  triumphi  suiasseclas  et  sti- 
patores,  quos  quasi  captivitatcm  et  praedam 
inorti  ereplam,  triumphans  secum  duceret  in 
cocluni.  lloc  ctiam  decebat  ipsos  Sanclos,  qui- 
Ijus  sanemiserius  fuisset  rursum  mori ,  quam 
optabile  resurgerc  ad  vitamtam  l)revein.  Adde, 
animse  eoruin  jani  erant  hcalie,  ac  proinde  par 
eral,  eas  non  uniri  corporibus  nisi  gloriosis  et 
iminortalibus.  lta  Orig.  S.  llicron.  Rcda,  Ansel- 
mus,  1).  Tbom.  in  Matth.27.  53.  Clem.  Alexand. 
I.  G.  Strom.  Euseb.  I.  !\.  Demonslr.  c.  12.  Epiph. 
luer.  73.  etpassim  Recenliores. 

30.  De  fructu  lumbi  kjus.  ]  In  lumbis  enitn 
«storigo  seminis ,  quod  ex  iis  per  venasinniem- 
bra  gcncrationi  deslinata  desccndit.  Eruclus 
crgo  liunbi ,  vel  venlris,  ut  verlit  Syrus,  sunt 
proles  el  posleri.  Nota.  Textus  Cneeus  bic  addil 
-x  attpH*a»xfvoeu  Xiicov,  q.  (].  Sciims  quod  Dcus  sibi 
jurusstt  dcfructu  lumbi ipsius, n\in\ru\n  Clu islum 
xcttndum  cuinem  suscilaturttm,  vel  rcsttircclu- 
i  itm  (  naiu  ro  «va^ioai  vel  active  suscilalttittm  , vel 
passivc  rrsurrcclurum  verlas)  qucm  collocarrt 
*upcr  Ardrm  cjus.  Vel,  ut  OEcumen.  q.  d.  Cum 
jurassetde  fructu  venlris  ponere  super  scdcm 
cjus,  secundum  carneni  resurrccturum  Cbris- 
v.in  priEvidCHS,  locutus  esl  de  ejus  rcsurrec- 


APOSTOLORUM.  Cap.  II.  bZ 

tione.  Verum  haec  verba  nec  habet  Syrus,  nec 
noster  Interpres,  etsine  iis  sensus  conslat/Unde 
Erasmus  suspicalur  ea  In  CraBCO  ab  eruditulo 
quopiam,  cui  sensus  non  videbatur  esse  adeo 
clarus  etabsolutus,  fuisse  adjecla  in  margine, 
iudeque  postea  in  textum  esse  translata. 

Sedebe  super  sedem  ejus,  ]  occupare  regnum 
Davidis  palris  sui,  in  ejusque  throno  quasi  re- 
gem  sedere.  Hoc  Chrisii  regnum  non  fuit  tempo- 
rale,  uti  Davidis,  sed  spirituale  et  aeternum. 
Regnum  ergo  Christi  est  Ecclesia,  primum  in 
Judaea,  deinde  per  totum  orbem  sparsa;  jam 
militans,  quae  in  fine  mundi  erit  triumphans. 
Chrislus  enim  stirpem  et  regnum  Davidis  col- 
lapsum  restituit,  sedaugustius  etnobilius  :  nam 
pro  terreno  coeleste,  pro  caduco  perenne  subs- 
tiluit.  Hanc  regni  sui  instaurationem  a  Prophe- 
tis  promissam,  avide  Judasi  tempore  Cbristi 
expeclabaiU,  ulieliamnum  expectant.  UndeGa- 
briel  nuncians  Deipara?  Christi  conceptionemet 
iucarnationem  Lucoe  1.  52.  Hic ,  inquil;  eril 
magnus  el  ftlius  Altissimi  vocabitur,  et  dabit  ilti 
Dominus  sedem  David  patris  ejus,  et  regnabit  in 
domo  Jacob  in  ceternum ,  et  regni  ejus  non  erit 
ftnis.  Quare  frustra  misericlabjecli  Judrei  hoc  sui 
Messiae  regnum  carnale,  exile  etcaducum  praes- 
tolantur. 

31.  1'roviden's,  ]  a:oiocov,  id  est,  praividens.  Ita 
Syrus. 

32.  Quia  neque  derelictus  est  in  inferno,] 
quoad  animam,  sed  illa  ex  eo  egrediens  ad  se- 
pulchrum  carnem  suam  resumpsit,  et  cum  ea 
gloriosa  resurrexit. 

33.  Dextera  igitur  Dei  exaltatus,]  dumper 
dexteram,  id  est,  potentem  Dei  virtutem  etope- 
rationem,  quasi  victor  et  trimphator  peccati, 
mortis,  daemoniset  inferni,  gloriose  resurrexit 
et  ascendit  in  ccelum. 

Promissione  Spibitus  sancti  accepta  a  Patre.] 
([.  d.  Chrislus  accepit  a  Patre  potestatem  pro- 
mittendi,  el  mittendiSpiritum  sanctum;  vcl  ac- 
cepit  a  Patre,  ut  posset  miltere  in  Apostolos 
Spiritum  sanctum  quem  eis  promiserat.  Nam 
Dcus  Pater  qnasipromisit  Christo,  Christus  no- 
bis,  Spirilumsanclum. 

Effudit  huinc,  Spiritum  sanctum ,  quem  vos 
videtis  in  linguis  igneis ,  et  auditis,]  per  os 
nostrum  variis  linguis  loquentem  magnaliaDei. 
IlincPalres  probant contra  Arrianos,  Christum 
csse  Deum.  Nam  qttomodo  Dctts  non  cst ,  qui  dat 
Spiritum  sanclum?  imoquantus  Deus  est ;  quidal 
Dcuvi?  ait  S.  Aug.  I.  15.  de  Trinit.  c.  26. 

o!i.  Non  entm  David  ascendit  in  coiauM.]q.  d. 
Ergo  Davidcum  ailPsalmo  109.  uli  jam  cilabo; 
Sideadcxlrismcis,  non  de  se  loquilur,  sed  de 
(  brisio  resuscitato,  quia  ascendit  in  cadum,  se- 
dclipic  nd  (lcxlram  Patris  ,  ac  inde  effudit  Spiri- 
luin  saiuiiun  in  nos.  Romae  quidam  erudilus 
babbino-Christianus  mihi  asscruit,  S.  Petruni 
boc  (lixissecontra  M*rv*+uZ*»«v  Phythagorae  :cen- 
suit  enim  Pylhagoras  animas  de  uno  corpore  in 
aliud  transmigrare.  Qui  crror  Hebrteos  quoque 
pervasil  :  uude  dicunl  ipsorum  Cabalislae,  Adam 
ires  habcrc  liltcras,  quoe  singuhe  virum  illus- 
ticm  signilicant.  Prima  cst  A.  quae  significat 
Adamuni.  Sccunda  est  D.  quse  significal  Davi- 
(lcni.  Tciiia  csl  M.  quae  significat  Messiam,  sive 
Chrislum.  Ilos  ergo  tres  facere  Adam  ,  id  est, 
unum  (piasibominem;  eo  quod  anima  Adae  mi- 
grarit  in  Davidcm,  cl  ex  Davidc  in  Cbristum. 
Quocirca  S,  Pelrum  hunc  errorem  hic  pcrslrin- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

gere,  ac  diccre  aniinam  Christi,  non  Davidis, 
ascendisse  in  ccelum,  ita  ipsc.  Nam  alias,  inquii, 
uuis  nescit  David  essc  morluhm,  nec  ft.sr.en- 
disse  in  coelum?  Aut  quisalius  uiuquam  delira- 
vii,  dlxilque  quodDavid  asccndcrit  in  coelum, 
ut  ivtro  idipsum  hie  refutandum  esset?  Favet, 
<|iiod  simili  ralione  Herodes  ptitabal  aniinam 
Johannis  Bapiisue,  a  seoccisi,  iransmigrassein 
Christiun,  Mallh.  l!\.  2.  Et  Judaei aniniani Phinces 
censent  transmigrasse in  Eliam,  Elioe  vero  ani- 
inam  in  Johannem  Baptistam.  Unde  eum  inler- 
rogant :  Eliasest  tu?  Johannis.  1.  21. 

Dixit  ADTEM  ipse.  ]  ilinc  patet  (|uod  David  sil 
auctor  psalm.  109.  nou  Melchisedec.necEliezer 
servus  Abraham,  aut  quis  alius,  uli  Qngunt  Ra- 
bini.  Canii  enim  David  illopsalmo  non  Ahrahae, 
nec  Davidis,  nec  Ezechiae,  uti  somniant  Jud;ei , 
sed  Christi  regnum  per  resurrectionem,  ci  as- 
ccnsionem  in  coelo  et  in  terra ,  quo  ex  Sion  cocpit 
regnare  in  omncsgentes,  donec  impios  conterat 
in  die  judicii. 

Dixit.  ]  Hebr  qn;iiwi«i,  id  est,  dictum,  eflft- 
tum ,  pronunciatum ,  decretum,  oraculum  Do- 
mi.ni ,  de  Cbristo  Domino  meo. 

Dominis,  Deus  Paler,  Domino  meo.  ]  Hebr. 
*:*<,7liadoni.  q.  d.  Christo  qui  meus,  puta  Davidis 
i  uin  sit  filius,  est  lamen  et  Dominus,  non  lan- 
lum  qua  Dousest,  sed  et  qua  bomo.  Namqua 
iiomo,  jure  et  titulo  redemplionis,  aeque  ac 
unionis  hypostatiece,  qua  in  immensum  omnes 
homines  el  angelos  antccellit,omnlum  hominum 
et  angelorum,  ac  consequenter  meus,  id  est 
Davidis,  est  Dominus.  Dixit  ergo  Deus  Paler 
Cbrislo  bomini,  cum  triumpho  asccndenti  in 
ceelum. 

Sede  a  pexthis  MEIS.  ]  Id  estj  mihi  proximus 
in  summa  mea  gloria  regna.  Ila  S.  Hieron.  et 
Tbeodor.  in  ps.  109.  Quomodo  Chrislus  sedeat 
ad  dextram  Dei,  fuse  explicui  Coios.  3.  1. 

Cilant  bunc  psalmi  109.  versum  Cbrislus 
Matth.  22.  et  S.  Paulus  Hebr.  1.  13.  ex  eoque 
prohant  Cliristum  essc  majorem  angelis,  esseque 
Deum  :  hoc  enim  dominium  Davidem,  omnes- 
que  bomines  Christus  borno  obtinuit,  non  vi 
bumanitatis  ,  sed  unionis  hypostaticae ;  quia  sci- 
licel  ipse  non  estpurus  homo,  sed  homo  Deus. 

35.  Donec  ponam  inimicos  tuos  ,  in  die  judicii , 
SCABELLUM  pedum  tuorum,]  ut  scilicet  plane 
victi,  libi  tuisque  pedibus  subjecti  sint,  et 
substrali  quasi  vile  scabellum.  Sic  Sapores  rex 
Persarum  Valerianum  Imper.  bello  victum  fecil 
scabellum  pedum  :  dorsum  enim  quasi  scabel- 
lum,  praebebatpedibus  Saporisin  equum  ascen- 
suri,  inquit  Eutropius  et  Victor  in  Valeriano. 
ldem  fecit  Tanberlanes  Bajazeti  Turcarum  Im- 
peratori  viclo  et  capto.  Nota.  todonec  non  signi- 
ficat ,  quod  eousque  duntaxat  sessurus  sit  Cliris- 
lus  ad  dexteram  Dei ,  quasi  deinceps  non  sit 
sessurus  el  regnaturus  ;  sed  polius  contrarium. 
q.  d.  Sede  el  regna  apud  me  donec  omnes  hos- 
tes  tibi  subjiciam ,  quando  longe  magis  sedebis 
et  regnabis  :  nam  non  tantum  apud  me,  sedtoto 
orbe  dominaberis  ;  qui  omnes  hostestibi  subju- 
gabo.  Simile  est  Mallh.  1.  25.  Non  cognoscebat 
eam  donec  pepcrit  fiU.umsuum.  q.  d.  B.  Virgonon 
concepit  ex  Joseph,  quia  non  cognovit  eam  us- 
que  ad  parlum;  multo  minus  cognoviteam  post 
partum.  Porro  inimicos  vocatiniideles,  Sarace- 
nos,  Paganos,  hsereli-cos,  omnesque  impios, 
qui  Christo  noluerunt  se  subjicere,  el  obc- 
dire. 


APOSTOLORUM.  Cap.  II. 

Omms  DOMOSj  id  cst,  tota  fainilia,  tota  pos- 
teritas,  tota  gens  Isbael,]  id  est ,  Jacobi  Pa- 
Iriarchae. 

.')(>.  QiJIA  ETDOMINUM  KUM  ,  ET  GBBI8TUM  PBCIT 
Deus,  iunc  Jesum.  ]  (|.  d.  Deus  Pater  evexit  Je- 
siun  ad  hoc  dignitalis  fastigium,  utsii  Dominua 
universorum,  et  Christus  sive  Messias,  hoc 
est,  unctus  gratios  plenitudine,  de  qua  omnes 
accepimus  :  evexil  inquam,  eo  ipso  quoeum  di- 
v i n ae  personae  et  naturae  in  incarnatione  univit. 
Quare  perperam  Arriani  hajc  verba  torquent 
conlra  divinitalem  ChriSti;  q.  d.  Petrus  :  Cbris- 
tus  non  fuil  Dcus  et  Dominus  per  naturam  divi- 
nam,  sed  a  Deo  Patre  factus  et  denominatus  csl 
per  communicationem  divinaj  auctoritatis  et 
polestatis.  Nam  S.  Petrus  loquilur  de  Chrislo, 
non  qua  Deus,  sed  qua  homo  est  :  Jesus  enim 
estnomenproprium  hujus  hominis.et  quahomo 
factus  esl  Dominus  omnium  ,  et  Christus  orbis- 
(jue  redemptor,  dum  a  Judaeis  crucifixusest.  Ila 
S.  Cyrill.  lib.  9.  Tliesauri  c.  3.  S.  Basilius  lib.  /i. 
contra  Eunomium,  et  alii.  Pcrperam  quoque 
Theodorus  Mopsuestenus  docens  Clirislum  fuisse 
merum  hominem ,  quia  sua  sanctitale  meruerit 
conjunctionem  cuin  divina  nalura,  idipsum  ex 
hoc  loco  probabat.  Audi  Vigilium  :  In  supra- 
scripto  39  cap.  rursam  itlud  quod  B.  Petrus  dixil 
Actor.  2.  Jesum  d  Nazarctli,  <\uem  unxit  Deus 
Spiritu  et  virtute ,  exponcns  dicit ,  per  unctionem 
Spirilus  quod  meruit ,  et  hnmacuiatum  eum  per 
omnia  factum ,  et  ad  divinam  naluram  meruissc 
conjunctionem:  quaeverba  Ckrislurn  purumhomi- 
nem  aperte  significant.  Qui  ergo  hmc  ita  sapit , 
docct,  credil ,  aut  prcedicat ,  anathema  sit.  Ita  Vi- 
gilius  Papa  in  codiceVaticanOj  quemcitatBaron. 
anno  Christi  553.  pag.  417. 

Quem  vos  crucIfixistis. ]  Hic  ingens  eststimu- 
his,  quo  S.  Petrus  mira  libertate  et  sinceritate 
pupugitcorda  Judaeorum.  q.  d.  Videte  quantum 
scelus  commiserilis  :  crucifixistis  enim  Jesum, 
id  est,  Salvalorem  mundi,  quiest  Dominus  uni- 
versorum,  et  Messias ,  sive  Christus  vester.  Unde 
notatS.  Chrysost.  multos  cxJudaeis,  qui  coram 
Pilalo  contra  Chrislumclamaverant :  Crucifige , 
crucifige  eum,  huic  Petri  concioni  interfuisse, 
eaque  compunctos  se  ad  Christum ,  quem  cruci- 
fixerant,  convertisse. 

37.  Compuncti  sUjit,  ]  intimo  et  dolore  contri- 
tione,  quod  Christum  occidissent  et  sprevissent. 
LUrum  hic  miremur  magis,  Christine  in  suos 
parricidas  potentiam?  an  clementiam?  an  po- 
tiusutrumque?clementia  enim  eos  ad  poeniten- 
tiamvocavit,  et  poenitentes  in  gratiam  recepit, 
habuitque  lococharissimorumfiliorum  :  poten- 
tiamentes  eorum  hostiles  et  saxeascompunxit, 
et  commutavil,  fecitque  benevolas  et  amicas  , 
utChristum,  quem  anlea  summeoderant,  dili- 
gerent.  Haec  mutatio  dexlerae  Excelsi.  Haec  vis 
compunctiouis. 

Prasclare  S.  Bernard.  tract.  de  Modo  bene  vi- 
vendi  serm.  10.  Maria  Magdalena,  inquit,  per 
compunclionem  et  laciymas  meruit  d  Domino 
audire  :  ltemittuntur  libi  peccata  tua.  Bona  com- 
punctio  Thesaurusest  desiderabilis  ,et  inenarrabile 
gaudium  in  mente  hominis.  Anima  quce  in  ora- 
tione  habet  compunctionem,  proficit  ad  salulem. 
Lacrymre  pcenitcntium  pro  baptismate  reputantur 
apud  Deum.  Compunctio  cordis  sanilas  est  animct. 
Compunctio  mentis  illuminatrix  est  animce.  Com- 
punctio  lacrymarum  remissio  est  peccatorum. 
CompunctioSpiritum  sanclum  reducit  ad  se,  quiu 


COMMENTAMA  IN  ACTA 
cum  Spiritu  sancto  mens  visitatttr,  slatim  homo 
pcccata  suaplorat.  Subdit  deinde  quaiuor  causas 
el  moliva  compunciionis  :  Ploranuut  enim,  iu- 
<jiiit,  proptcr  peccatanostra,  et  proptermiseriani 
hujus  mundi,  ac  proptcr  compassioncm  proximi . 
et  propter  dilectionem  eatettit  pramiL  Propter 
peccala  flebat  ille  qui  dicebal  :  Lavabo  per  singu- 
las  noctes  tectum  meum,  lacrymis  mcis  slratum 
rtgabo.  Idem  de  miseriis  lutjtts  mttndi  gcmebat , 
ctm  dicebat,  lleu  mihi,  quia  incolalus  mctts  pro- 
longatus  estl  habitavi  cttm  habitantibus  Cedar, 
multum  incola  fttit  anima  mea.  Dominus  per  com- 
passionem  jlevit  superLazarum,  etsttper  cioitatcm 
Jerusalcm,  dicens  :  Quia  si  cognooisses  et  lit. 
Etiam  Paulus  Aposloltts ,  qui  prcecepit  gaudere 
cumgaudentibus,  el  \\ere  cttm  flentibus,  per  com- 
passionem  dolebat,  dicens ,  Quis  infirmutur,et  cgo 
non  inftrmor?  Cum  dilectione  ccctcslis  praimii  plo- 
rabant  jnsli  dicentes  itlud  PsalmisUe  :  Sttper  flu- 
mina  Babylonis ,  illic  sedimtts  et  flevimus,  dum  re- 
cordaremur  tui  Sion,  etc.  Actns  vero  heroicus 
eflecUisque  compunrtionis  quem  assignat  sancti 
Chrysost.  1.2.  de  Compunciionc,  dicens  :  Iicec 
cst  humitiali  cordis  vcra  compunctio ,  magna 
agere,  ct  humilia  toqui :  jusla  operari,  et  sttper 
peccatores  timcre  ac  tremerc. 

88.PoBNiTBimAMAGiTE.3PfleniterHiaanlebaptis- 
mum  rcquisitaet  ncccssaria  csl  coniritio,  uon 
perfecta,  qua?  est  dolor  de  peccatis  ex  amore 
Dei ;  qnia  scilicct  homo  pcr  cum  Dcum  super 
onmia  diligif,  quemolim  offendit,  qucm  tamen 
requirit  Navarr.  in  Enchirid.  c.  1.  n.  38.  sed  im- 
pcrfecta,  qu.e  a  Theologis  dicitur  attritio.eslque 
dolor  de  pcccalis  ob  melum  gchennae  ct  damna- 
tionis.  Hac  enim  disposilione  posita  baptismus, 
qui  cst  rcgcncralio  animae,  eigratiam,  quasi 
novam  primamque  Spiritus  vitam  infundit  : 
alioqui  si  conlritio  perfecla  requircrelur,  cum 
haec  manct  ex  perfecto  amorc  Dci,  ideoque  ho- 
mincm  justificct  et  vivilicct,  sequcrclur  vitam 
requiri  antc  vitam;  nccbaptismuin  regcnerare, 
sed  contrilioncm  illi  prasviam.  Excilandi  tamen 
sunt  pccnitcntes  baptizandi  ad  vcram  coniritio- 
nem,  utpote  pcrfecliorem ,  uli  Pelrus  hic  eos, 
licel  compuncti  essent,  excitat  ad  compunctio- 
nemaugendam,  dcclarandam  ct  perficiendam. 

BArrizErun  unusquisque   vestrum  in  nomine 

Jesu  Curisti,]  puta  in  fide,   professione,  vir- 

Uite,  meritis  ct  baptismo  Jesu  Christi  (nonJo- 

hannis  Baptisue,  aut  Pharisseoruui ,   qui  sua 

multaque  habebant  bapiismata  )  credendo   et 

irofitendo  hunc  esse  Christnm  ,  unicumque  me- 

(liatorem  a  Deo  Patre  propositum  ad  assequen- 

dam    remissionem   peccatorum  ,    juslitiam  et 

salutem.   Porro  baptismus   Christi  est,  is  qui 

confertur  in  nomine  S.  Trinitatis,  dicendo  :  Ego 

te  baplizo  in  nomine  Patris,  ct  Filii,  et  Spiritus 

sancti.  Trcs  cnim  pcrsonae  S.  Trinitatis  (litijus 

enim  confessio  et  profcssio  cst  baptismus)  ex- 

plicite    et  distincte  in    baptismo  exprimenda 

»unt.  Licet  cnim  dc  hac  rc  olim  nonnulli  dulii- 

tarint,  imo  ncgarintid  cssc  necessarium,  ccn- 

sentes  sufficcreutbaptizansdicat :  Egolebapiizo 

innomine  Jcsu  Christi,  co  quod  id  hicdici  vidca- 

Uir,  tamcn  contrarium  declaravit  et  delinivit 

Ecclesia.  VideFranc.  Suarez  3.  p.  tom.  3.  disp.  21. 

Adde,  fortasse  Apostolosprimis  illis  temporibus. 

formae  baptismi  addidisse  nomen  Jesu  Christi 

rticendo  :  Ego  tc  baptizo  in  nomine  Patris ,  et 

Filii  JesuChristi,  etSpiritus  sancli,  uthuicnovo 

r.omini  fidcm   amorcm  ct  reverentiam  concilia- 


8 


APOSTOIOKUM.  Cap.  li. 

rent.  Qirare ceTlum  est,  s.  Petrum  antequam 
hosce  pccuilenles  bupiizaret,  catecliizasse  e< 
acdoculssemysteriumS.Trinitati»,  aliossymboli 
arliculos,  aCdeindeeosiu  nomineTrin.baptizassc 
quae  omnia  compendio  perslringens  Lucas,  ait 
eum  dixisse  :  Baptizetur  (tnusqUisque  vestrum  in 
nomine  Jesu  Christi.  Narn,  ul  notat  S.  Aug.  lib.  3. 
contra  Maximin.  c.  17.  una  pCrsona  S.  Trinitatis 
aliam  non  excludit ,  sed  includit  :  qnocirca 
Scriptura  nunciinam,  nnnc  aliam,  nuncomnes 
noniinai,  ut  significet  onines  tres  esse  ejusdem 
essentiae  clpolenlice.  Kl  Theoph.  in  fiiii!  Etang. 
Christi,  id  est  uncli,  nomen ,  inquit,  inseconti- 
nent  et  Palrum  ungentem ,  et  unclionemSpirituiu, 
ct  unctum  Fitiitm. 

Tropol.  S.  Cbrysost.  hom.  12.  in  2.  ad  Corinf. 
Ctim,  inquit,  pcr  Jcsuni  Christum  mortutim  viva- 
mus,  ei  utitjue  ob  qucm  vicimus  ,  vivere  debemus. 
Et  S.  Bcrnard.  serm.  de  quadruplici  debito  : 
Christo  Jesu,  inquit,  debes  omnem  vilam  tuam: 
qttia  ipse  vitum  suam  posuit  pro  tttu,  <l  cruciatus 
amaros  suslinuit ,  ne  tu  perpetuos  suslincres.  Ac 
post  multa  ita  concludit  :  Cum  ergo  ei  dona  vero 
qnidquid  sam,  quidquid  possum  ,  nonne  islttd  esl 
sicul  sletla  adsolem,  gtttta  adfltivium ,  lapis  ad 
viontem ,  granttm  ad  acirvum?  Idcrn  lract.de 
Dilig.  Deo  :  Si  lotum  me  debeo  pro  me  faclo ,  quid 
addam  jam  pro  rcfecto ,  ct  refecto  hoc  modo  ?  A  < 
cnim  tam  facile  refectus  ,  qttam  factus ,  nam  qui 
me  semet ,  ct  tantttm  dicendo  fecit ,  in  reftciendo 
profecto  et  dixit  multa,  et  gessit  mira,  et  pertulil 
dura;  nec  tantum  dttra ,  sedet  indigna.  In  printo 
opere  me  mihi  dedit ,  in  secundo  se ;  ct  ubi  sedcdit , 
me  mihi  rcddidit.  Dattts  ergo  et  rcddittts  ,  me  pro 
me  debeo ,  et  bis  debeo.  Quid  Dco  relribuam  pro 
se?  Nam  etiamsi  me  millies  rependere  possem  , 
quid  sumego  ad  Deum?  Idem  scrm.  20.  inCant. 
Dignus  plane  est  morte ,  qui  tibi  Domine  Jesurecu- 
sat  vivere ,  et  mortuus  est  :  et  qtti  tibi  non  sapit 
desipit :  et  qui  cttrat  esse  nisi  proptcr  te  pro  nihiln 
est,  et  nihil  cst.  Propter  temelipsum  Deus  fecisti 
omnia,  et  qui  vutt  csse  sibi  et  non  tibi,  nihil  essc 
incipit  inter  omnia. 

Et  accipiktis  doncm  SriniTus  SANCTI.]  Pi  imo, 
q.  d.  Accipistis  ipsum  Spiritum,  qoiest  primum 
et  increatum  Dei  donum,  uti  ostendi  vers.  /i. 
Secundo,  q.  d.  Accipielis  graliam  et  juslitiam  , 
quaeest  donum  Spiritu  sancli.  Tertio,  Francisc. 
Stiarez  tract.  dc  Sacramcnto  Confirmationis  dis- 
put.  32.  sect.  1.  pcr  donttm  Spiritus  sancli,  accipit 
gratiam  Sacramenti  Confirmaiionis,  quaseximia 
est,  et  singulare  donum  Spiritus  sancli.  Unde 
SacramentoConfirmationis  huncefiectum  Iribuit 
Scriptura,  quod  conferat  Spiritum  sanclum  ,  ut 
patet  Act.  8.  et  c.  19.  Olim  enim  cum  grandaevi 
baptizabantur,  mox  abaptismo  conferebaturcis 
Sacramentum  Confirmationis. 

39.  Vobis  r.MM  est  REPRO.uissio,]  ad  vos  quasi 
(ilios  Abrah35  pertioet  promissio  Abrali.e  facta 
deChristo,  quod  scilicet  per  cum  benedicenda?. 
idest,  juslilicandae  et  salvanthe,  essent  omnes 
gentes,  Gen.  22.  Haec  ergo  promissio  esl  fle 
Chrislo,  ac  consequenter  de  Spiritu  sancto. 
quemaeque  ac  Apostoli  recepluri  erant  iu  bap- 
tismo,  si  crederent  in  Cbristum. 

Omnirus  qui  longe  sunt,]  a  Deo,  Ecclesia. 
fidc  ct  salute,  puta  Gentilibus  ,  quibus  ait  Apos- 
lolus  Ephes.  2.  12.  Eratis  illo  in  timporc  sin> 
Christo,  alienali  a  convcrsationc  lsracl,  ct  hospi- 
tes  tcstamcntorum , promissionis  s/>'uuwnhab<  nt  i 
ct  sine  Dco  in  hoc  mundo.  Ktmc  auUin  in  Cl> 


I  6  COMMENTAIUA  LN  ACTA 

Jesu  vos  qui  allquando  cralis  tonge,  facti  eslis 
i  ' ,/ic in  sanguine Christi. 

liO.  Testh  icatus  est, ] Su/jLxpTvfiTt,  id  est,  quasi 
testibus  adhibitis  asseverabat,  conlirmabat,  et 
contestabatur  vera  csse  sua  dicla  et  dogmala  de 
Christo.  Tesles  bi  crant,  tum  Scriplura  ct  pro- 
phetiae  de  Cbristo,  tuin  commemoratio  sancti- 
latis  et  miraculorum  vitae  et  passionis  Cbristi, 
tum  ipsi  Apostoli  cfcteriquc  fideles,  quin  et  ipsa 
Judiei,  qui  Cbristi  vitam,  miracula  et  mortem 
videraDt, 

ExiiOBTABATun.  ]  Syrus,  postulabat ,  sclcfflagi- 
labat  ab  eis. 

SaIAAMINI    A   GENEnATIONE   ISTA  MAVA.  ]  q.    d. 

Pcrfidemet  b;iptismum  Cbristi,  vitamqueChrjs- 
tianam  segregate  vos  ab  boc  saeculo  infideli  et 
impio,  puta  ii  Judaeis  et  Gentibus  infidelibus  et 
iinpiis,  ut  salvetis  animas  vestras.  Praeclare 
S.  Eucherius  ep.  ad  Valerianum  :  Vera,  inquit, 
hcatitudo  est ,  saculi  bcatitudinem  spernere ,  ne- 
glectisque  terrenis  in  divinaflagrare.  Abrumpalur 
illa  inlcrminabitis  sacutarium  negotiorum  catena. 
Mkil  est  magnum  re,  quod  parvum  tempore  :  nec 
longis  dilalatur  gaudiis  ,  quidquid  arclo  fine  con- 
cluditur. 

Mora).  Nota,  conversationem  cum  saeculari- 
bus  et  impiis  esse  periculosam,  ac  ducere  ad 
iuteritum  aeteruum.  Pauci  enim  lam  fortes  et 
constantes  sunt,  uttot  pravis  exemplis,  sermo- 
nibus,  invitalionibus,  irrisionibus,  minis  ,  etc. , 
iinpiorum  semper  resistant,  nec  iisse  adeorum 
inores  Ilecti  sinanl.  Qui  ergo  sapit  cum  Lot  fu- 
giat  de  Sodoma,  ne  cjus  incendio  affletur.  Verum 
cnim  est  illud  Eccles.  13.  Qui  tetigcrit  picem, 
inquinabilur  ab  ca  :  ct  q ui communicaverit superbo , 
induet  supcrbiam.  Et  illud  S.  Hieron.  epist.  7. 
Proclivis  est  malorum  imitalio ,  ct  quorum  virlu- 
tcs  assequi  nequeas,  cito  imitaris  vitia.  Nam,  ut 
ailS.  Cyprian.  ].  de  Spectac.  JSihit  facilius,  quam 
ut  superbia  superbiam,  iracundia  iracundiam, 
omne  dcnique  vitium , sui generis  vilium  inaliorum 
animis  pariat ,  non  modonescientibus  et  non  ad- 
i  i.rtcntibus,  scd  sape  eliam  invitis.  Exemplo  esl 
s.  August.  qui  1.  2.  Confess.  c.  3.  et  9.  deplorat, 
cjuod  juvenis  inter  coaetaneos  suos  jactantes 
\itia  sua.  ipse  etiam  stimulabatur  non  modo  ad 
cadem  facienda,scd  etiam  ad  fingenda  quoe  non 
fecerat,  ne  videretur  abjectior,  quo  erat  inno- 
centiorjel  ne  vilior  haberetur,  quo  erat  castior. 
Nimis  enim  contagiosam  rem  esse  malos  soda- 
les,  cum  dicilur  :  Earnus  ,  faciamus,  ct  pudct 
non  esse  impudentem.  Similis  huic  concioni  Pelri 
est  concio  S.  Johannis  episl.  1.  c.  2.  dum  ait  : 
~\oiile  diligere  mundum  ncque  ea  qua  in  mundo 
.sunt.  Si  quis  diligit  mundum,  non  est  charitasPa- 
tris  ineo.  Quoniamomne  quod  inmundoest,  con- 
cupiscentiacarnis  est,  et  concupiscentia  oculorum, 
et  superbia  vita>.  EtS.  Leonis  serm.  5.  de  Qua- 
drages.  Plena,  ait,  omniapericulis ,  plena  laqueis. 
Incitant  cupidilatcs ,  insidianlur  itlecebrce;  btan- 
diuntur  lucra,  damna  deterrent ;  amara  sunt  ob- 
Ipqiumtium  tingua:,  nec  semper  veracia  sunt  ora 
laudantium.  Quocirca  sapienter  S.  Bernardus 
•  pist.  103.  Hcatus,  inquit,  qui  post  illa  non  abiit 
ijute  possessa  onerant ,  amata  inquinant,  amissa 
cniciani.  Vide  S.  Ambr.  1.  de  Fuga  saeculi. 

41.  ArrosiT.E  sunt.  ]  Ecclesioc  et  ceetui  fidelium 
qui  tum  collecli  erant  pauci  numero,  puta  120. 
supcr  quos  descendit  Spiriius  sanclus.   Sic  ait 

leicm.  c.  50.  5.  Appowntur  ad  Dominum  fccdcre 

<  mmterno, 


APOSTOLORUM    Cap.  II. 

Amm/E,]  bomines.  Est  synecdocbe  :  parsenim 
ponilur  pro  tolo. 

Tiua  mii.lia.  ]  Vide  hic  fructum  sanguinis 
Chrisli  :  vide  et  linguam  igneam  Spiritussancli, 
per  osPelri  jaculanlem  ignea  verba  quasilela, 
quibus  totum  auditorum  ceelum  amore  Christi 
accenditet  inllammavil.  Erant  bae  primiliae  fer- 
vorisel  spiritus. 

H^.  ERAM'  AUTEM  PEIiSEVERANTES,  ]    TtfOzapTefouv- 

tc{,  id  est,  perdurantes  magna  continuaque  ins- 
tantia  et  constantia.  Vide  dicta  C  1.  \l\. 

In  doctiuna  APOSTOi.onuM,  ]  audienda,  rumi- 
nanda,  ineditanda. 

Et  communicatione  rnACTioMS  panis.  ]  Graecc 
communicatione  et  fractione  panis.  Communica- 
lione,  scilicet  bonorum,  inquit  Vatabl.  et  oflicio- 
rum  mutui  obsequii ,  ait  Cajetan.  q.  d.  Primi 
Cbrisliani  muluo  suas  opes ,  res  et  obsequia 
magna  charitate  communicabant  :  erant  enim 
ipsis  omnia  communia.  Verum  de  hac  operum 
communione  dicet  Lucas  v.  hh.  Quare  melius 
nosler  lnlerpres  ™et  accepil  quasi  excgeticum, 
pro  id  cst,  uti  alibi  srepe  accipitur  :  aut  potius 
censuil  esse  hendiadyn,  qua  unum  per  duo  di- 
citur,  utapudVirgil.  Aurumfrxnosquemomordit, 
id  est,  aureosfraenos  momordit.  Sicm  communi- 
catione  et  fraclione  panis ,  id  est,  in  communica- 
lionc  fractionis  panis,  vel  quae  communicatio 
crat  fractio,  sive  in  fractione  panis  :  alioqui  rb 
communicatione  caret  genitivo,  nec  explicatur 
cujus  rei  fuerit  haec  communicalio.  Unde  pro 
communicatione  graece  est  kpw«wmi  ,  id  est  commu- 
nio ,  sive  communis  unio,  quo  nomine  a  S.  Paulo 
etPatribusvocalurEucharistiaquatuordecausis, 
Primaest,  quia  ipsa  cst  mensa,  et  cibus  com- 
numis,  cui  assident  et  communicant  omnes  fi- 
deles.  Unde  Graeci  coenam  quasi  xpwnpy ,  id  est 
communem,  nuncupari  censent.  Secunda ,  quia 
in  Eucharistia  communicamus  cibo  planeeidem 
el  individuo,  puta  corpori  Christi,  quod  non  fit 
in  aliis  ccenis,  ubi  unus  hanc  cibi  partem,  alius 
aliamsumitetmanducat.  UndeS.Cbrys.  hom.  88, 
inMalih.  ait ,nos per communicationemcum  Chrisli 
corpore  fieri  massam  unam.  Et  Cyrill.  Alcxand. 
).  h.  in  Joan.  c.  17.  Sicut ,  ait,  cera  cerce  tiquefactce 
miscetur,  et  ignis  ferro  ignito  se  insinuat,  itanos 
miscemurcorporiChristi,acconsequ(iM£re']us(}i- 
\  initati ;  itaqueeflicimur  corporei  ct  consanguinei 
Chrisli,  imo  Cbristiferi.  Quocirca  Isidor.  Pelus. 
lib.  epist.  228.  asserit  communionem  vocari,  prop- 
lcr  conjunctionem  cum  Deo,  et  quia  regni  partici- 
pcs  reddil.  Hocest  quod  aitPaulus  1.  Corintb.  10. 
16.  Catix  benedictionis  cui  benedicimus  ,  nonne 
communicatio  sanguinis  Christi  cst  ?  el  panis  quem 
frangimus  ,  nonne  participatio  corporis  Domini 
est?  Ubi  et  tertiam  ralionem  subdit,  dicens: 
Quoniam  unus  panis ,  unum  corpus  multi  sumus 
omnes ,  qui  de  uno  pane  parlicipamus.  q.  d.  Eu- 
cbaristia  est  communis  omnium  fidelium  unio; 
nam  unit  omneseidem  corpori  Cbrisli,  ac  con- 
sequenter  unit  omnes  inter  se.  Quae  enim  sunt 
eademunitertiosunteteadem  interse.  Quocirca 
S.  Dionys.  Eccles.  Hier.  c.  3.  Divinissima  ,  inquit, 
unius  ejusdemque  panis  alque  poculi  comjnunis  pa- 
cificaque  communicatio ,  divinam  illis  velut  con- 
vicloribus  morum  conjunctionemsancit ;  additque, 
quod  Eucharistia  sit  omnium  Sacramentorum 
consummalio  e.t  perfectio.  Denique  Eucharistia 
uniendo  nos  Cliristo,,  omnibuset  singulis  Christi 
sanguinem ,  passionem  et  merita  conuminicai. 

Fiuctjoms  i'AMS.]lJcza  et  hoeretici,   ac  non- 


C0MMENTAMA  IN  ACTA 

nulli  Caiholici  accipiunt  pancmcommuncm,  q.  d. 
Clirisliani  habebant  mcnsas  conimunes,  agita- 
banl  convivia  communia.  Vcrum  haec  non  est 
laus  Cbristianorurn,  sed  Epiciircoruni.  Dicoer* 
go,  graece  i^ssctoj  forov,  id  cst,  illius  panis,  scilicet 
Eucharistici  et  divioi.  Unde  Syrus  clare  verlii  , 
Eucharisticc  :  lioc  enim  nomen  licet  Groecuni  , 
retinucrunt  Syri,  uti  ct  Lalini.  Et  palet  ex  cir- 
cumslantiis  :  hacc  enim  fractio  panis  interjicilur 
inter  doctrinam  Apostolorum  et  oraliones.  Brat 
crgo  cjusdcm  ordinis,  puta  spiritualis ,  uti  illa 
crant  spiritualia,  non  carnalis.  Alltulit  enim 
Lucas  ad  vcrba  sui  Pauli  1.  Corinlbius  10. 
16.  paulo  ante  citata,  ubi  Eucharistiam  vocat 
fractionem  panis,  ob  causas  quas  ibidem  recen- 
sui;  quibus  atlde,  primos  Cbristianos  post  Fu- 
charistiam  agitasse  commune  convivium,  quod 
ob  symbolum  cbarilatis  vocabant  agapcn ,  in  qua 
cumdem  panem  cibumquc  frangcbant  et  mandu- 
cabanl,  de  quo  dixi  1.  Corintb.  11.  21.  Porrohac 
mox  a  Pentecoste  prima,  descensuque  visibili 
Spirilus  sancti  contigerunt.  Post  cam  ergoillico 
a  fidelibus  coepit  frequentari  Eucharislia,  inuV- 
(jue  tantus  eorum  fervor.  In  cujus  rei  memo- 
riam ,  festum  corporis  Christi  instilutum  ab  Ur- 
bano  IV.  Pontifice  ab  eodem  jussum  cst  celebrari 
fcria  quinta  post  Octavam  Pcntecostes.  Nam,  ut 
ait  S.  Tliom.  in  Officio  Ecclcs.  illius  fcsti,  con- 
gruit  ut  lanti  Sacramenti  institutione?n  illo  tem- 
pore  spccialiter  rccolamus  ,  quo  Spiritus  sanctus 
corda  discipulorttm  edocuit ,  ad  plene  cognoscenda 
liujus  mysteria  Sacramenti :  nam  ct  in  eodcm  tem- 
pore  ca>pit  hoc  Sacramentum  d  fidelibus  frequentari. 

Nota  hac  tria  primaria  primorum  Christiano- 
rum  muniaetcxcrciiia,  nobis,  quoad  possumus, 
iinilanda  ct  frcquentanda.  Perseverabant  cniin 
Primo,  in  doctrina  Aposlolorum:  ita  et  nos  in 
concionibus  verboque  Dei  audiendo  ,  legcndo  , 
ruminando  pcrseveremus.  Qui  enim  ex  Deo  est  , 
nrba  Dei  audit ,ait  Cbristus Joan.  8.  hl.  Verbum 
Dei  est  lux  animae  et  semen  orationis,  medita- 
lionis,  omniumquc  bonorum  operum,  juxta  il- 
]ud  psalm.  118. 105.  Luccrna  pedibus  mcis  verbum 
(tiuin  Domine ,  ct  lux  scmitis  meis. 

Secundum  est,  sancta  communio  Eucharisti.^, 
per  quam  ipsi  Chrislo  realiter  et  substantialitcr 
unimur.  Sicut  enim  cibus  unitur  corpori,  et  in 
illudconvertitur ;  ita  Cbristus  quasicibusunitur 
nobis  :  verum  non  se  in  nos,  sed  nos  in  seipsum 
convertit,  juxta  illud  quod  dixit  S.  Augustinus  : 
Non  me  mutabis  in  te ,  sed  tu  mulaberis  in  me.  Qua 
de  causa  primi  fideles  quolidie  communicabant, 
uti  hic  innuit  S.  Lucas,  eaque  praecipua  fuit  causa 
tanta1  sanctitalis  et  perfectionis  eorum.  Idem  fa- 
cere  etiamnum  dicunlur  Abyssini  sub  Preto- 
Joanne.  Hoc  est  quod  oramus  in  oratione  Domi- 
nica:  Pancm  noslrumquotidianum,  graece  Onecovstov, 
idest,.s«persu&stanf<rttem,utvertitIiUerpresSancti 
Matthaei  c.  6.  11.  da  nobis.  Hinc  Tcrtull.  lib.  de 
Oratione  c.  ult.  ait,  solvcndam  csse  orationem  cor- 
pore  Domini  accepto.  Hac  de  causa  olim  fideles 
Eucharistiam  domum  defercbant ,  praesertim 
tempore  persecutionis,  ac  quotidie  eam  sumc- 
bant ,  ut  se  armarent  ad  martyrium;  eaque  fuil 
causa  fortitudinis  totMartyrum,  utidocetS.  Cy- 
prian.  I.  de  Spectac.  ct  Exhort.  ad  Martyr.  Quo- 
clrca  Conc.  Flor.  docet  eflectum  Eucharistiaj 
esse  augmentum  gratiae,  et  omnem  illum  effcc- 
tum,  qucm  materialis  cibus  in  corpore  eflicit. 
Et  infra  subtlit  Eugenius  Pont.  IIujus  Sacramcnti 


APOSTOLOHUM.  Cap.  II.  S7 

effcclus  quem  in  anima  rjficit  digne  sumenlis ,  est 
adunatio  liominis  ud  Cluistum  :  el  quia  per  gra- 
tiam  humo  ChristO  incorporatur ,  et  membris  ejiu 
uniliir ,  comequcns  est,  quod  per  lioc  Sacramen- 
tum  insumentibus  digne  gratia  augeatur.  EtTrid. 
sess.  13.  c.  2.  docet,  Uoc  Sacramentum  csse  insd- 
tulum  tanquam  spirilualem  animarumcibum,  quo 
alantttretconforlenlurviventesvitaiUiusquidUii: 
Oui  manducat  me ,  et  ipse  vivet  propter  me ;  et 
antidotum,  quo  Ubcrcmur  d  culpis  quotidianis ,  < : 
apeccalis  morlalibus  prveservemur.  Hinc  vocalur 
panis ,  sed  sacer  et  transsubslanliatus ,  non  tan- 
tum  quia  habet  speciem  panis,  scd  etiam  qui  i 
ad  omncm  cibum  adbibetur  panis;  undc  panis  a 
pasccndo  dicitur.  Hinc  et  ab  Hcbrceis  quilibet 
cibus  ct  pabulum,  dicilur  panis.  Eucharistia 
autem  omnimodo  pabulo  animam  pascit;  esl 
ergo  panis  etplusquam  panis. 

Pra?clare  S.  Cyprian.  de  Coma  Domini  :  Qui 
manducat ,  ait,  ex  hoc  pane ,  uttra  non  esurit:  qtti 
bibit,  ultra  non  sitit  :  quoniam  myslcrii  Itttjus  sic 
sujficit  gratia,  sic  reftcit  inlelligentia ,  ut  caicu.ni- 
quc  tantai  rci  innotuerit  pleniludo,  omnis  consum- 
mationis  ftne  invento  ,  Cltrisli  bajulus  ipsum  ferai 
in  pectore,  ipsum  gerat  in  mente ,  et  omni  temporc 
liabitatori  stto  dicla  et  facla  jubilatione  consona 
laudcs  resonent  et  gratiarum  acliones  decanlent. 
IIo2C  cbrietas  non  acccndil ,  sed  extinguit  pecca- 
tum  :  in  hoc  vino  non  est  luxuria,  nec  movetur  ad 
ludumpost  liunc  potum  lascivia.  Cum  sopivit  obti- 
vio  cttncta  carnis  ludibria,  mira  sunt  qttce  senlit , 
magna  qttw  videt ,  inaudita  quoe  loquilur :  quin 
Agntts  iste  paschalis  inhabilat ,  cujus  anifnam  meri 
hujus  fortitttdo  hilaritate  inexplicabili  taliftcat,  et 
delectal. 

Tertium  est,  oratio  qua  Dcum  laudamus.gra- 
tias  agimus,  novamquegratiamposcimus  etim- 
petramus.  Ubi  obiter  Nota.  Lucam  hic  tribus 
vcrbis  describerc  ritum  et  ordinem  ,  qucm  primi 
fideles  servabant  in  suis  ccelibus  et  synaxibus. 
Primo  enim  audiebant  verbum  Dei.  Secundo  , 
communicabant.  Tertio  Deo  cancbant  hymnos , 
psalmos,  ct  canlica  spiritualia,  uti  ostendi  1. 
Corint.  l/i.  Haecenim  tria  sunt  necessaria  Eccle- 
siajet  cuivis  fitleli,  cjusque  sunt  quasi  anima  et 
vita.  Sicut  enim  ad  vitam  corpoream  requirun- 
tur  tria,  scilicet  sol,  panis,  et  halitus  siveres- 
piralio,  ita  totidem  requirunlur  ad  vitam  spiri- 
tualcm.nimirumspiritualissol.puta  vcrbumDei: 
spiritualis  panis,  puta  Eucharistia;  et  spiritualis 
halitus  puta  oratio  :  hac  enim  halitum  et  spiri- 
tum  divinum  e  coelo  attrahimus  et  haurimus , 
juxta  illud  psalm.  118.  v.  131.  Os  mcum  apertti , 
ct  attraxi  spiritum.  Haec  tria  adumbrata  fuerunt 
tribus  vasis  in  templo  vcteri,  pula  inSancto, 
quac  erant  cantlelabrum  septiceps,  mensa  pa- 
num  propositionis,  et  altare  thymiamatis  :  can- 
delabrum  cnim  rcpraesentatvcrbum  Dci:mensa 
panum  Eucbaristiam  :  altare  orationem  ,  haec 
cnim  est  thymiama  Deo  odoratissimum ,  et  gra- 
lissimum,  ut  patct  Apoc.  8.  3.  Porro  oratio  pcr- 
fecta  cst ,  ait  S.  Bcrnard.  tr.  de  Natura  divini 
amoris  c.  3.  in  qtta  tanta  sit  ftdes ,  ut  spcrel  om- 
nia  :  tanta  dcvotio ,  ul  Dcum  videatur  cogerc 
(qualis  erat  S.  Catharinae  Senensis ,  dicenlis , 
Domine  non  dimiltam  te,  nisi  hanc  illamveani- 
mam  virtutcm  aut  gratiam  mihi  concesseris  : ) 
tantus  amor ,  ut  omnia  qutv  petit ,  in  ipsa  orationc 
se  sentiat  obtinerc ;  tam  benigna  humilitas,  ut  in 
omnibus  non  suam ,  sed  Dei  voluntaton  in  sc  fteri 
prwoptct.  Talis  fuit  horum  primorum  fiilcliuin  , 


COMMENTAIUA  IN  ACTA 

ideoque  omnia  quae  poposcit  a  Deo,  protinus 
impetrai  it. 

Pams.  ]  Ex  hoc  loco  colligitur,  sufBcere laicis 
sumere  Eucharisliam  sub  una  specie  panis,  nec 
requiri  alteram,  pula  calicis.  Crescente  enim  in 
immensum  numero  Qdelium,  difficiie  ci  penc 
impossibile  erat  omnibus  dari  calicem.  Adde, 
uiultos  rsse  abstemios,  qui  abhorrent  a  vino ; 
csseque  in  tanto  numero  evidens  periculum  ir- 
reverentiae,  et  effusionis  sanguinis,  praesertim 
iu  turba  rudium  et  rusticanorum.  Objiciunthae- 
retici ,  sub  pane  SntelJigi  calicem  ;  narn  certuni 
est  Apostolos  et  sacerdotes  ohtulisse  sacrificium, 
in  cjno  requiFitur  consecratio  tam  vini,  quam 
panis.  Resp.  Lucashicnon  loquiturdesacrificio 
sacerdotiun,  ad  quod  requirilur  utraque  species, 
sed  dc  communionc  fidelium  laieorum:  in  qua 
cum  dunitaxat  noniinct  panem ,  colligimus  euin 
solum  fuisse  daluin,  et  dislrihutum  in  tot  mil- 
Iiiini  turha. 

/j3.  FlEBAT  AUTEM  OMM  AMM.E  TDIOR.  ]  Timor  l)ic 

crat  sacer  quidam  horrorct  reverentia,  qua  vi- 
dentes  linguas  igncas,  et  audientes  sermones 
igneos  ,  timebant  et  venerabantur  Apostolos 
quasi  homines  ccclesteset  divinos,  qui  miracula 
pratrarc,  el  cum  Elia  ignem  e  coelo  devocare, 
Ct  in  hostes  vibrare  possent.  Sic  prhnus  in  orbe 
rlcos  fecit  timor ,  ait  Poeta.  Sicvisis  Christi  pro- 
digiis  dicuntur  turbae  limuisse,  Lucae  7.  v.  16. 
Timor  hic  non  eral  aliud  quam  religio  et  reve- 
reritia  erga  Christum  ,  ex  ejus  miraculis  con- 
cepta.  Sic  Matth.  c.  9. 8.  sanatoparalitico  a  Chris- 
10,  ail,  Timaerunt  turbce,  graece  i%a.v/xx<:zv ,  id  est, 
admiratce  sunl :  admiralionis  enim  effeetus  esl 
timor,  sive  reverentia.  Unde  S.  Lucas  idem  nar- 
rans  c.  5.  26.  Evang.  scribit,  Apprehendil  omnes, 
Z*-x-t; ,  id  est,  ecstasis ,  puta  limor  ex  slupore 
manans,  et  in  Dei  glorilicationem  erumpens. 
Lcce  utSpiritus  sanctus  Apostolos  anteatimidos 
veluti  ccrvos ,  facit  omnibus  terribiles  quasi  leo- 
nes.  Ecce  quanta  est  vis  sanctitalis,  quam  etiam 
jmpii  verenluret  expavescunt. 

Prodigia.  ]  Hisce  enim  a  Deo  erat  confirmanda 
nova  primaque  fides  de  Chrisio,  ut  per  ea  cre- 
dibilia  fieret  bominibus;  alioqui  temere  credi- 
dissent.  Quare  similia  ab  haereticis  nova  dog- 
mala  affercntibus  poscenda,  et  exhibenda  sunt, 
sibi  credidi  velint.  Vere  Richardus  Victoriiws 
1.  1.  de  Trinit.  cap.  2.  Si  error ,  inquit,  est  quod 
credimus,  a  te  decepti  sumus  :  isla  eniminnobis  iis 
signis  et  prodigiis  confirmata  sunt ,  quce  non  nisi 
a  te  fieri  potuerunt. 

Et  metus  erat  magnus  in  universis.]  Haec  verba 
dcsunt  in  Graeco  et  Syro,  quia  idem  sunt  cum 
co  quod  praecessit :  Fiebat  aulem  omni  animue  ti- 
mor ,  illudque  exaggerant  et  inculcant. 

txh.  Omnes  etiam  qui  credebant,  erant  pari- 
ter.  ]  Graece,  31»*»  irti  -o  aurb  ,  crant  in  idipsum; 
Syrus  ,  erant  simul;  Tigur.  et  Pagnin.  erant  con- 
juncti,  non  quod  simul  habitarent:  hoc  enim 
erat  impossibilc  in  lanta  hominum,  praesertim 
conjugatorum  et  mechanicorum  turba.  Quae 
enim  domus  tot  millia  fidelium  cepisset?  Eran! 
crgo  simul ,  quia  statis  horis  simul  ad  synaxin  , 
puta  ad  concionem,  communionem  et  oratio- 
nem,  de  quibus  paulo  ante  dixit  Lucas,  in  tem- 
plum  conveniebant.  Id  nostri  Anahaptislae,  quasi 
simise  imitantur  in  Moravia  :  quisque  enim  eo- 
rum  suam  domum  et  ollicinam  habet,  sed  statis 
horis  ad  suas  synaxes  roeunt  oihncs.  Adde  , 
ostolds  et  capita  Ecclcsiae;  pula  primarios  fi- 


APOSTOLORUM.  Cap.  II. 

deles,  simul  babitasse  juxta  lemplum  in  porticti 
Saloinonis.  Iloc  esl  enim  quod  ail  Lucas  c  5.  12. 
Per  manus  aulem  Apostolorum  ficbant  signa  ct 
prodigia  mulla  in  plcbc.  Et  cranl  unanimiter  om- 
ncs  in  porticu  Salomonis.  Dcnique  sociabant  se  , 
nt  vicini  invicem  habitarent  circa  templurn  , 
quoad  poteraut,  et  (pianlum  ofiicia  rerumque 
slalus  cuique  permittebant,  uli  videmus  in  ur- 
bibus  recle  conslilulis,  cives  qui  ejusdem  sunt 
sectae,  nationis,  mercaturae,  vel  opificii,  simul 
babitare  in  eadem  platea.  Et  hoc  innuit  Lucas 
dicens  v.  /i6.  Frangcntes  circa  domos  panem. 

Et  haberant  omma  commusia.  ]  Meum  enim  et 
tuum  est  causa  omnis  discordiae,  ait  S.  Chrys. 
Plato  ideam  perfectae  reipubl.  describens  depos- 
cit,utinea  omnia  sintcommunia,  ad  perfeclam 
civium  unionem  et  concordiam  ,  etiam  uxores. 
Sed  in  eo  fcede  erravit  :  uxorum  enim  commu- 
nitas  repugnal  legi  naturae,  quae  sancit  unam 
cum  uno  copulandam  ad  prolis  certitudinem,  et 
debilam  educationem.  Primi  Christiani  ergo  hoc 
sustulerunt  ,  omniaque  habuerunt  communia 
praeter  uxores  :  ac  proinde  vixerunt  quasi  Reli- 
giosi,  imo  religiosae  vitae  fundamenta  ab  eisjacta 
esse,  docent  S.  Hieron.  1.  de  Viris  illustr.  in 
S.  Marco,  S.  August.  epist.  101).  et  S.  Basil.  in  re- 
gul.  fusior.  Reg.  19.  etS2.  Vidit  hocperumbram 
Pythagoras,  cum  auream  hanc  gnomen  edidit : 
Amicorum  omnia  communia  ;  ex  quo  Diogenes 
colligebat,  supicntis  esse  omniaqucB  in  orbe  sunt  : 
haec  enim  sunt  Dei,  cujus  amicus  est  sapiens; 
testis  est  Seneca  I.  7.  debeneficiis  c.  12. 

Ex  hoc  ergo  loco ,  quod  primi  Christiani  habe- 
rent  omnia  *e<va,  jd  esl  communia,  ortum  est, 
xoivofiiov,  puta  Ccenobia  cl  Coenobitae,  inter  quos 
primi  fueruntEssaei,  quorum  parensfuit  S.Mar- 
cuSjdequorum  sanctitate  mira  scribit  Euseb. 
1.  2.  Hist.  c.  17.  S.  Hieron.  1.  de  Scripl.  Eccles.  in 
vita  S.  Marci.  Quocirca  recle  idem  S.  Hieronim. 
eodem  libro  in  Philone  :  Tcdis,  inquit  ,  primo 
crcdcntium  fuit  Ecclesia,  quaies  nunc  Monaclu  esse 
nitunlur  et  cupiunt ,  ut  niliii  usquam  propriumsit, 
nullus  inter  eos  dives ,  nulius  pauper :  patrimonia 
egentibus  dividanlur ,  oralioni  vacetur  et  psatmis, 
doctrincvque,  et  conlinenticc ,  quales  et  Lucas  refert 
primum  Hierosolymis  fuisse  credentes.  Quocirca  ex 
lunc  coepit  vita  Religiosa  et  coenobitica  a  viris  per- 
fectioni  avidis,  qui  primaevam  Apostolorum  et 
fidelium  vitamaemulari  conabantur,  quorum  in- 
gens  fuitn)ultiUidoperorbemsparsa,ulitestatur 
S.  Dionys.  Eccl.  Hierar.  c.  10.  Eamdeindepostan- 
numDomini300.  instauravilS.  AntoniusinjEgyp- 
to  ,  S.  BasiliusinGroecia,S.  Hieronymusin  Syria, 
S.  Augustinus  in  Africa,  S.  Benedictus  in  Italia, 
totoque  Occidente  ,  quem  deinde  secuti  sunt 
S.  Bernardus,  S.  Dominicus,  S.  Franciscus,  etc. 

Porro  hacc  communio  bonorum,  magnUmest 
\  irtutis  ct  perfectionis  compendium.  Nam  Pri- 
mo,  ingens  est  charitatis  mutuae  incentivum. 
Dnde  S.  Laurent.  Justinian.  1.  deObedientia.c.  18. 
Quid  aliud,  inquit,  esse  dixerim  lieligiosorum 
monastcria ,  et  Deo  famulantium  loca  ;  quam  sta- 
dia  militaria,  atque  spiriluaJa  castra  pugnan- 
tium?  Nonne  m  eisdem  frequentissimce  devotionis 
lacrymcB ,  compunctionis  gemitus  ,  suspiria  pieta- 
!is ,  compassionis  ct  charitatis  ad  Deum  incessan- 
ter  effunduntur  vola?  Et  paulo  post:  Quid  oro  lo- 
cupletius ,  quam  nihil  liabere ,  et  omnia  possidere? 
Carere  rebus  supcrfluis,  et  uti  necessariis?  Pro- 
prium  spcrnerc  palrimonium,  cl  Christi  esse  here- 


COfttftfENTAlUA  IN  ACTA 

dem  '.'  Monastcriorum  quippe  redditus  thesauristtnt 
Salvatoris ,  ii  profeclo  communcs  fiunt  omnibus  in 
communc  viventibus.  Non  cccernitur  pcrsona  divi- 
tis ,  non  potenlis  statui  dcfcrtur  ;  scd  prout  euique 
cxpedit ,  crogantur  ;  quod  est  opus  divinum,  com- 
mcndatio  graliae,  charitatis  officium,  ct  naluraj 
cxemplum. 

Sccundo,  quia  amorem  el  affcctum  avocatab 
opibuset  deliciis  terrenis,quasi  vilibus  et  exili- 
biis,  eumque  toium  transfert  in  Dcum  et  res  cac- 
lestes  :  quo  fit,  ut  in  coelo  defixus  quasi  aquila  , 
pompas  omnes  et  dignitates  terrae,  velut  formi- 
caa  aspiciat  et  dcspiciat,  ac  quasi  rex  omnibus 
cniineat  et  dominelur:  juxta  illud  ab  Isaiac.  58. 
promissum  :  Sustoltam  tc  super  altitudines  terra, 
tt  cibabo  te  licrcditate  Jacob  patris  tui.  Nam,  ut 
ail  S.  Cyprian.  tractat.  de  Orat.  Domin.  Qui  re- 
nuntiavit  jam  sceculo,  major  ct  honoribus  cjus  et 
rcgno;  ct  ideo  qui  se  Deo  et  Christo  dedicat ,  non 
terrena,  scd  calestia  regna  desiderat.  Coenobiia 
orgo  celsior  est  mundo,  Dominus  universi,  par 
angelis  ,  civis  Sanctorum  ,  domesticus  para- 
disi,  bcrcs  Dei ,  .coheres  Cbristi.  Vide  S.  Cbrys. 
Jiomil.  15.  ad  popul.  Hinc  nullum  ,  licet  poten- 
lem  et  principem  timet,  nulli  adulatur,  sed  li- 
foere  quorumvis  vitia  carpit,  audacter  tyrannis 
resistit,  ut  Elias  reslitit  Acbab,  Nathan  David ; 
Klisaeus,  Joram,  Moscs  Pharaoni ,  qui  proinde 
a  Deo  audivit  :  Conslitui  tc  Deum  Pharaonis , 
Exod.   7. 

Tertio  parit  meritorum  el  bonorum  omnium 
eommunionem.  Unde  S.  BasiliusConst.  monast. 
c.  19.  Communis ,  ait,m  cst  Deus,  communis pie- 
latismcrcatura ,  communis  salus,  communiaccr- 
nmiina,  communcs  taborcs ,  communia  prcemia, 
rt  certaminum  coronce ,  ubi  multi  unus,  et  unus , 
non  solus,  scd  in  pluribus. 

Quarto,  aufcrt  materiam,  lutium,  cupidita- 
luin,  vitiorum  et  tcntationum  omniumjacex 
adverso  maleriam,  tempusquc  et  aptitudinem 
Miggerit  vacandi  sibi  et  Deo,  mcditandi,  exer- 
reudi  opera  pietalis,  spei,  cbarilatis ,  et  virtu- 
iuin  omniuni,  juxta  illud  Psal.  39.  Ego  autcm 
mendicus  sum  cl  paupcr  :  Dominus  solticilus  cst 
mei.  Vere  S.  August.  serm.  33.  de  vcrbis  Apost. 
Amor ,  inquit ,  rcrum  tcrrcnarum  viscus  cst  spi- 
ritttatittm  pcnnarum.Ecce  concupisti,  hasisti.  Quis 
dabit  tibi  pcnnas  ttt  columbai?  quando  volabis  ubi 
vcre  requiescas,  quando  hic  ubi  male  httsisti,  per- 
vrrse  acquicsccre  voluisti  ? 

Quinto,  parit  animi  pacem,  serenitatem,  lae- 
litiamet  jubilum  peipetuum.  Haecergovita  acce- 
dil  ad  vilam  quam  egit  Adam  et  Eva  in  paradiso, 
estqtie  inehoatio  vitae  Cieleslis,  quam  Beati  agunt 
in  coelo.  Quocirca  haecprimorum  Chrislianorum 
vita  crat  angelica,  ait  S.  Chrysost.  juxta  illud 
Christi :  Si  visperfeclus  esse ,  vade ,  vendc  quaz  ha- 
!>cs,  ct  da  paupcribus ,  et  habebis  thesaurttm  in  ccclo, 
Matth.  19.  21.  Et  illud.  ps.  72.  Qttid  mihi  csl  in  ccc- 
lo  ,  et  a  tc  qttid  votui  supcr  tcrram ,  Dcus  cordts 
mri,  et  parsmca  Deus  in  atcrnttm?  Unde  S.  Lau- 
Kntius  Justinianus  opusc.  de  Monastica conver- 
•<at.  c.  2.  pulchritudinem  \iue  coenobiticae,  qua- 
leni  agunt  claustrales,  describens  :  Est ,  inquit, 
ctaustrum  Itorlus  conclttstts ,  paradisus  delitiarum, 
Ihaiamus  nttptiulis,  cubile  immaculatum,  virtu- 
luin  schola,  tabcrnacutmn  firdcris ,  reclinatorium 
sponsi,  beUatorum  statio,  sanctitatis  domus,  cas- 
titatis  citstos  ,  prttdcntict  jtrmamenltim  ,  rcligionis 
magisteriunf,  el  obedicntia  sancta;  spccultim  sin- 
gtilart, 

cnr.Mi.   \  i..\rit>r.    tov.  X. 


APOSTOLORUM.  Cap.   II. 

Possessiones.  ]  Agrorum  aut  domorum,  ut  ex- 
plicat  Lucas  c.  h.  unde  posscssio  dicitur  quasi  pc- 
dnm  sessio  aut  positio,  ait  Feslus  :  fundc  enim  aut 
doinus  possessio  capiebatur,immiitcndo  ineain 
pedem,  quasi  in  rem  propriam  et  pedulium. 

^i5.  Et  sibsta>tias  ,  boiia  mobilia,  ut  pecora 
el  supelleclilia  ,  VEKDEBART,]  studio  luni  pauper- 
tatis  et  perfectionis  calcantes  terrenas  opes  ,  et 
anbelantes  ad  ccelestcs  ,  lum  vitaj  communis  et 
charitatis,  ut  ea  in  fratres,  puta  Chrislianos, 
|irscsertim  cgenles  distribuereni  :  tum  ex  ins- 
linctuDei  quasi  pra?sagientes  imminentem  pei- 
secutionem ,  ne  bona  ba^c  a  Judseis  confiscaren- 
tur,  scd  ut  ipsi  ex  eorum  pretio  viverenl,  aliis- 
que  fidelibus  in  persecutionc  bonis suis  spoliatis 
succurrcrent,  juxla  illud  ApostoliHebr.  11.  v.  3'i. 
Nam  ct  vinclis  compassi  eslis ,  et  rapinam  bono- 
rum  vestrorum  cttrn  gaudio  suscepistis ,  cognos- 
ccnles  vos  habcre  meliorem  ct  manentem  subslan- 
tiam.  Unde  Melchiades  Pontifex  12.  q.  1.  cap. 
fuitiram  ,  ait,  quod  futuram  F.cclesiam  in  genli- 
Ijus  Aposloli  prasvidebant,  idcirco  praedia  in  Ju- 
daea  minime  suntadcpti,  sedpretia  tantummodo 
ad  fovendos  egentes  :  pracserlim  quia  pra?vid(.- 
bant  Jerusalem  et  Judaeam  paulo  post  a  Tiloet 
Iiomanis  plane  vastandam.  Idcm  fecerunl  dein- 
eeps  Christiani ,  qui  vigenle  pcrscculione  para- 
bant  sc  ad  niartyrium,  ut  S.  Valerianus,  S.  Caj- 
cilia,  S.  Sixtus  ,  S.  Laurcntius,  qui  bona  eliam 
Ecclcsia3divendebantetdislribuebantinterlideles 
egenos ,  ne  persccutores  ea  confiscarent  et  ra- 
perent,  prudenti  sane  pioque  consilio. 

Prout  cuique  opus  ep.at.  ]  Aon  quod  puerililer 
quis  gcstire  poterat :  nil  ibi  otiosum  erat ,  ac  mullo 
minus  siiperbttm  :  quod  opus  erat ,  hoc  esl ,  qucm- 
lum  ad  indumenta ,  quod  et  nttditatem  tegcret ,  et 
frigus  repcllcret ,  ait  S.  Bcrn.  Apol.  ad  Gul.  Abb. 
b.6.  In  tkmplo.]  Iloc  imitantur  hodie  Ccenobita?, 
et  saeculares  pii ,  tam  viri ,  quam  matronaj  ,  quae 
omne  tempus  quod  a  negotiis  liberum  babeni,  in 
tcmplo  oralioni,  leclioni  et  concioni  impeiMlunt. 
Ubi  enim  quis  melius,  jucundius,  utilius,  nobi- 
lius  vcrselur,  quam  cum  Deo  inejusdomo? 

Et  frangentes  circa  domos,  gra'cc,  *xi  ouo* , 
id  est,  circa  domum  ,  puta  Dei ,  hoc  est  templum, 
ail  OEcum.  panem,  ]  qui  proindc  cuni  mullis  aliis 
censet,  panem  hunc  quem  in  templo  frange- 
banl  ,  fuisse  Eucharistiam.  Unde  pro  pancm , 
Syrus  vertitj  munus  benedictum,  puta  panem 
consecratum  ct  transsuhslantiatum ,  Deoque 
quasi  mincha  iu  sacrificium  oblatuni.  Idqee  esl 
valde  probabile,  quia  Eucharistia  a  Paulo  et  Luca 
vocatur  fractio  panis.  Nec  obstat,  quod  Noster 
Grcecnm,  **l  o^ov,  vertat  circa  domos ,  puta  do- 
matim,  per  domos  singulas,  idque  recte  ex  grce- 
cismo ;  quia  crescente  numero  fidelium  per 
varias  domos  eos  dislribuere,  in  iisque  Euclia- 
risliam  celebrare  oportcbat.  Atque  exinde  ortae 
etdistinctaparoeciae,  quibus  singulis  suus  praeest 
Parocbus  ,  sive  Pastor,  cum  primitus  una  esset 
otxo? ,  sive  doinus  et  coenaculum  fidelium,  uti 
palet  c.  1.  13.  Alii  tamen,  Ul  Lyran.  Cajet.  et 
Cartb.  significant  bunc  panem  fuisse  usualem  et 
eommunem.  q.  d.  Frangcbant ,  id  est,  dislribue- 
bant  per  domos  panem,  id  est  cibum,  pro  nu- 
mero,  qualitale  et  quantitale  incolarum  cujus- 
que  domus.  lnde  notat  Cbrysost.  dici  pancm , 
q.  d,  Alimcntum  nccessarium,  non  delicias. 
Huic  sensui  favet  id  qund  sequitur  :  Samebant 
cibttm  cttm  cxultationc  .  scd  hoc  recte  accipias 
dc  ngape  post  Eucharisiiant  q.  d.  Post  Eucha- 


DO  COMMENTAUIA  1N  ACTA 

ristiam  sumcbant  agapen,  aive  cihum  in  cpulo 
et  convivio  coiinnuiii,  inslilnto  in  mcmnriarn 
ultimee  coenae  Christi  communis,  ad  symhnlmn 
ci  stimulum  cbaritalis.  Udde  pro  sumebant , 
graeceest  /uruitticiwi,  id  cst,  simul  sumebantci- 
buril  rommuncm  ,  scilicel  in  agape  ,  quam  post 
EuchaTJstiam  celebrabanl. 

Cl\i  i.xi  i/iaiiom. ,]  lum  ob  rcceptam  Chris- 
tianismi  gratiam  ,  tiini  ob  supradictam  Eucha- 
listiam,  lum  ol)  agapen,  taniamque  iri  se  invi- 
ccm  chaiitatem  mutuarn.  Videbanienim  novam 
in  nuindo  rempublicaru  Cbristianam,  qualis 
nunquam  visa  fuerat  in  mundo,  eamque  simi- 
lcm  vitee  caelesti  et  angelicae;  seque  id  eam  per 
Dei  gratiani  esse  cooplatos,  aCproinde  omnium 
Spiritus  sancti  chaiismatum  in  ea  factos  esse 
participes.  Nulliimrnim  majus  signum  inhabitan- 
lis  Spirittts  est,  qudm  Uvlitia  spirituatis ,  ait  S.  Ber- 
nardus.  Rursum,  Scruramens  quasi  juge  convi- 
vium ,  ait  Sapiens.  Nimirum,  Vox  exuttalionis  et 
salutis  in  tabernacutis  justorum ,  Psal.  117.  Ila  in 
S.  synaxi  exullabat  S.  Franciscus,  ut  ait  S.  Bo 
navcnt.  in  cjusVita  c.  9.  Ftagrabat,  inquit,  erga 
Sarramentum  Dominiri  corporis  servore  omnium 
mcdullarum ,  stuporc  admirans  pcrmaximo  iUam 
cliarissimam  dignationem,  et  dignantissimam  cha- 
rilatcm  :  scepe  communicabat,  et  lam  devote,  ttt 
alios  devotos  cfjicerel ,  dum  ad  immacutali  Agni 
degtistalioncm  qitasi  spiritu  ebrius ,  in  mentis  ut 
plurimum  rapiebatar  cxcesstim. 

Porro  Tertull.  bona  el  delcctationes  Christia- 
nisini,inquibusjurecxultantChristiani,  itaslric- 
tim  recensel,  et  compcnsat  lib.  de  Sectaculis 
c.  29.  Quid ,  inquit,  jucundius  qnam  Dei  Patris 
et  Domini  reconcilialio ,  quam  veritatis  revelatio, 
quam  errorum  recognilio,  qttam  lanlorum  retro 
rriminum  venia?  qace  major  votuptas ,  quamfas- 
lidittm  ipsius  votuptatis,  quam  sctculi  totius  con- 
tcmptus ,  quam  vera  libertas ,  quam  conscientia 
integra,  quam  vita  sufliciens,  quammortis  timor 
nutlus;  qttod  calcas  deos  nalionum ,  quod  dcmonia 
r.xpcltis,  elc.  quod  Deo  vivis?  Hce  voltiptatcs  ,  hcvc 
spectacuta  Christianorum  sancta,  perpetua,  gra- 
tuita.  Etmox:  Vis  et  pugiltatusetluctatus? '  prcesto 
sttnt  non  parva  sed  mutla.  Aspice  impudicitiam 
dcjcclam  a  castitate,  perftdiam  ccvsam  a  ftde ,  sae- 
viliam  a  misericordia  contusam,  petutantiam  a 
modcslia  obumbratam:  et  tales  apud  nos  sunt  ago- 
nes ,  in  quibus  ipsi  coronamur.  Quale  autem  spec- 
tactdum  in  proximo  cst  adventus  Dominijamin- 
dubitati ,jam  supcrbi,jam  triumphantis?  Qucc  ilta 
exultatio  angelorum.  qttce  gloria  resurgcntium 
Sanrtorttm  ?  quale  regnurii  cxindc  justorum :  qualis 
civilas  nova  Jerusatem?  etc.  Qualia  illa  sunt  quce 
nec  ocuttis  vidit ,  nec  attris  audivit ,  nec  in  cor  ho- 
minis  ascendcrunt?  Unde  paulo  ante  concludit : 
Delicattts  cs  Christiane  si  et  in  scvctdo  voluptatem 
concupiscis  ,  imo  nimittm  stulttis,  si  hoc  existimas 
voluptalem.  Ducas  vclim,non  possumus  viveresine 
volttptate,  quimori cum  voluptute  debebimus?  Nam 
qttod  est  aliud  volttm  nostrum,  quam  quod  et  Apos- 
ioli,  cxire  de  scvcttto  et  recipi  apttd  Dominum  ? 
IIccc  voluplas  ubi  ct  votum. 

Et  simplicitate  cordis.  ]  Id  cst,  sine  malitia  , 
dolo,  suspicione  ,  invidia,  moestitia  ;  benevole  , 
candide  ,  sincere,  integre  ,  hilariter  ,  liberaliter. 
Significat  omnja  bona  fide  esse  gesta ;  nullas  ux- 
quissitas  fuisse  delicias,  nullasetiam  sectas  vel 
schismata;  sed  quemque  sua  libenti  et  alacri 
animo  fratribus  commimicasse,  ait  Chrysost., 
ac  vicissim  quas  u.v  disiribulione  sibi  oblinge- 


APOSTOLOIU.M.  Cap.   II. 

bant,  simpliciter,  candide,  hilari  et  grato  aniin  > 
accepisse,  non  respisciendo  analteri  melior  vel 
major  pars  dislributa  fuisset. 

Nota.  Sicul  in  rebus  naturalibus  simplicia  di- 
cuntur  corpora,  qiue  non  suul  mista  etcompo- 
Slta  ,  qualia  sont  eu-lum  etelementa,  ex  quiblls 
feTiqua  corpora  componuntur  et  conllantur ;  ita 
in  moralilms  siotfilicps  vocantur,  qui  carent  su- 
co,  dolo,  elcupidilatuin  passionumque  mistura. 
Quocirca  Deus  simplicissimus  est,  tamphysice 
innatura,  quam  moraliler  in  vii  tute,  candore 
el  puritate.  Unde  preeclare  S.  August.  lib.  11. 
Civit,  10.  Est,  inquit,  bonum  sotum  simptex,  ct  ol> 
hoc  solum  incommutabite ,  quod  cst  Dcus.  Ab  hor 
bono  rrrala  sunl  omnia  bona ,  sed  nonsimpliria  , 
et  ob  hoc  mulabilia.  Creata  sane ,  idest  facla,  non 
genila.  Qttod  enim  de  simptici  bonum  gcnitum  est, 
pariler  simplex  est ,  puta  Vurbum  ut  Filius  Dei. 
Et  mox  :  Ideo  simptex  dicitur ,  quoniam  quod  ha- 
bet ,  hoc  est ,  etc.  utpote  cui  non  sit  aliquid  habe- 
re  ,  quod  vct  possit  amittere  ;  vet  alittd  sit  habens  , 
atittd  quod  habet,  sicut  vas  aliquem  liquorem,  aul 
corpus  coiorem ,  aut  aer  luccm,  aut  anima  sapien- 
liam.  Nam  ncque  vas  liquor  est ,  nec  corpus  color , 
nec  aer  tux ,  neque  anima  sapientia  est.  Hinc  est 
qttod  eliam  privari  possunt  rebus  quas  habent.  Et 
inferius  :  Secundum  hoc  ergo  dicuntur  itta  shn- 
plicia,  quce  principalilcr  vercquc  divina  sunt,  quotl 
non  alittd  esl  in  eis  quatitas ,  aliud  substantia;  ncr 
aliorum  participalione ,  veldivina  ,  vcl  sapientia  , 
vet  beata  sunt.  Unde  idem  alibi :  Simplex  eris ,  si 
te  mundo  non  implicaveris ,  sed  explicaveris  :  ex- 
pticando  enim  le  a  numdo  (nnies  te  cum  Deo  sim- 
plicissimo  ;  itaque)  simplex  implicando  dtiplex 
cris.  Et  Ficinus  in  c.  7.  Timaei  Platonis  :  Simpti- 
cilas ,  inquit,  sttprema  supcr  cvlcrnitatem  extat  , 
&  qua  in  divinis  menlibus  sit  inlcgritas ,  etin  ani- 
malibus  rationabilibus  ceternitas  tempori  mixta  , 
ct  in  mundi  sphctris  sempilernitas  temporalis  :  in 
his  autem  quce  sphctrarum  motu  virlttteqiie  sunt , 
qacedam  portio  temporis.  Quo  ergo  quis  simpli- 
cior  est ,  eo  proximius  ad  Deum  et  divinitatem 
accedit.  Quocirca  monet  Christus  :  Estote  pru- 
dentes  sicut  serpentes  ,  et  simplices  sicut  cotumba, 
Malth.  10.  q.  d.  ait  S.  Hieron.  epist.  ad  Ruslic. 
Habeto  simplicitatem  columbcv ,  necuiquamma- 
chineris  dolos;  ct  aslutiam  serpentis ,  ne  cdiorum 
supptanteris  insidiis :  quia  non  muttum  distat  in  vi- 
tio,'autdecipere,  auldecipiposse.  Idem  inc.  7.  Osee: 
Prudentia,  ait,  absque  simplicitate  malitia  est , 
ct  simplicilas  absque  rationc  stultitia  nominatur. 

Simplicitati  opponitur  hypocrisis,  quac  virtu- 
tum  simulatione  clausum  vilium  abscondit,  et 
arte  palliat,  quam  proinde  acriter  passim  insec- 
latur  Scriptura.  Hypocrita  enimest  vulpes,  his- 
trio,  Mercurius  triceps  ,  ct  simia  in  purpura  :  ut 
camelopardalis  collo  refert  oequum,  pedibus  et 
cruribus  bovem  ,  capite  camelum,  maculis  ti- 
grim  aul  pardum;  ita  inter  hypocritas  sunt,  qui 
varias  hominum  formas  exprimant.  Si  cultum 
inspicias,  Sanclum  quempiam  essc  existimes  : 
siorationem  audias,  satrapamloquiputes  :  sivi- 
tam  expendas ,  nebulonem  invunies  :  si  scripta , 
bubulcum.  Vide  S.  Gregor.  1.  10.  Mor.  cap.  27. 
in  illud  :  Deridclurjusti  simplicitas,  ubigraphi.ee 
simplicium,  aeque  ad  duplicium  sensa  et  mores 
depingit;  et  Climachum  gradu  24.  ubi  inter  alia 
ait,  simplicitatem  cssehabitum  anima?  varietatu 
carentem,  totiusquc  perversae  cogitationis  igna- 
rum,  et  qui  nulla  mala  cogitatione  moveatur. 
SicS.  Paulus  exhorlcns  ad  elccmosynam,  jubei 


COMUENTAMA  IN  ACTA 

ul  earn  faciant  io  simpliciiate :  Qui  trlbuit,  ait , 
in  shnplicitate ,  F\oman.  12.  8.  Vidc  ilii  dicla.  Siin- 
plicitalis  insignis  ,  ct  pi  iniujva:  fidclium  aemulce, 
domesticum in  Societatc  habemus  exetnplum, 
(i  speculum  R.  P.  Paschasium  Droeiuin  ,  <jui 
unus  h  dcccm  primis  Patribus  S.  P.  N.  Ignaiii 
sociis-  crealus  Mincius  Apostolicus  pcr  I-Iiher- 
niam,  ac  prae  caelcris  oninilius  a  S.  Ignatio  dlg- 
nus  judicatus  patriarchatu  Mhiopiae,  ob  rarani 
sipicnliani  et  sanclitatem  ciim  mirocandore  et 
simplicitate  conjunciam  ;  adeo  ut  ab  eodem  So- 
letatis  angelus  nuncuparetur.  Sic  cnim  de  eo 
scribit  noster  Sacchinus  tom.  2.  Iiist.  Societ.  I.  C. 
num.  97.  Propria  ejus  iuus  dicebulur  simpticitas 
mixta  prudcntiie.  Uunc  principio  complexus ,  toto 
vita  cursu  tenuit.  Ilanc  pradicabat  ipse  frequenter, 
rl  commendari  ab  omnibus  cupiebat;  idque  tribus 
de  causis.  Prima,  qttia  malcria  maxime  capax 
ralestium  donorum  simpLicitas  est :  pcrcnnis  fons 
licatoi  cordis  tranquilUtutis ,  impenetrabile  diabolo 
mnnimcnttim  ,  virlutum  ccvterarum  concitiatrix , 
idlrix  et  decus.  Aam  quod  in  orc  formoso  est  hila- 
ritas ,  hoc  cst  in  virtutis  quusi  vutlu  simplicilas. 
Secunda  ,  quod  ipsa  sit  alience  benevolcntice  rapax 
illicium.  Nihil  enim  ita  blandum  et  umabite,  ut 
candltlttm  et  aprrtum  ,  ct  cui  te,  secuvus  credas  , 
ingcnium;  ut  nescius  cuiquam  nocere  accuivis  pro- 
desse  paratus  animus.  Tertia,  quod  simplicium 
cong7'cssu  et  Deus,  et  homincs  mirifice  delectan- 
tur.  Denique  simplicilas  in  eum  maxime  statum 
reponit  humanum  sobolcm ,  unde  serpenlis  fraus 
parcntcm  primum  dcjccit.  Simplicilatis  qnoque 
illustrc  nuper  dedit  exemplum  lllustrissimus 
Card.  Bellarminus;  adeout,  cum  quidam  libe- 
rius  dlceret,  euni  non  fuisse  evectum  ad  ponti- 
licatnm ,  eo  quod  haberetur  simplex  ,  candide 
et  hilariter  responderit ;  Felix  simpticitas ,  quce 
me  tanto  oncre  Ubcravit. 

47.  Com.auda"ntes  DEUM.]Nolat  cos  postcibum 
^ratias  egisse  Deo,  eumquc  dc  suis  alimentis 
quasi  donis  collaudasse.  Hinc  post  agapen  canc- 
bant  Deo  hyuinos  ct  canlica  spiritualia  ,  ut  ait 


APOSTOLOhCM.  Cap.  III. 
Apostolus  Ephes.  5.  19.  Quirursum 


Tim, 


91 
'i.  U. 


Nihil ,  inquil,  rejicicndum ,  quod  cum  graliorum 
actione  percipitur.  Vidc  ibi  dicta. 

Et  habentesgiutiam.  ]  Idest,  amabiles,  graii 
ct  accepti  toti  plebi.  Pro  graliam ,  Syrus  verlit 
5*0111  rachame ,  quod  significal  visceralem  af 
fectioncin,  et  cx  inlimis  visceribus  manan  leoi 
compassionem,  amoremetbenevolentiam.  Porro 
hanc  gratiam  et  dilectionem  populi  fidelibu- 
conciliubat  beneficentia  etcemosynce  ,  ct  moruiu 
candor  atque  simpticilas,  ait  S.  Chrysost. ,  ilein 
modcstia,  mansueludo,  sanctitas  in  vultu,  ver- 
his  ,  omnique  actione  relucens. 

DOMINUS  ACTEM    ADGEBAT,  ]  ^oecTsS/;,  id  est ,   ad- 

debat  numcro  cceluique  Iidelium,puta  Ecclesiae, 
ut  habet  Greecus,  de  quo  mox,  plures  alios^/iu 
sa/w/ /?<?raif,inspirandoeis  fidem,  et  desiderium 
baptismi  ac  Christianae  vitae,  quibus  justifica- 
rentur,  ct ,  si  in  iis  usquc  ad  yitae  finemperse- 
verarent,  salvarentur,  etaeternam  beatitudinem 
consequerentur. 

In  idipsum.  ]  Id  est  simul ,  videlicet  in  Ecclesia, 
ut  habent  Graecus  et  Syrus.  Porro  Grxcus  im-zo 
Iojto,  id  est,  in  idipsum,  rejicit  ad  initium  capitis 
sequentis.  Verum  videtur  Lucas  scripsissc  hic 
€tt!  to  Itj-o  ,  quod  aliquis  cxplicuerit  addcns  in 
margine,  rfi  h/./r^w.,  id  est,  in  Ecctesia ;quod  de- 
inde  ab  alio  putante  hoc  ad  textum  pertinere,  in 
textum  translatum  est,  excluso  1*1  to  &m  in  caput 
sequens.  Sed  quocumque  modo  legas,  idem  cst 
sensus.  In  idipsum  enim  idem  cst ,  quod  simul , 
pariter,  puta  in  Ecclesia,  ut  dixi.  Denique  tam 
cxacte  S.  Lucas  hic,  et  insequentibus  enarrat 
virtutes  ct  vitam  primorum  fidelium ,  quia  ipsa 
fuil  inierpreiatio  Evangelii,  ctpraxis  doctrina? 
Christi ,  quae  ejus  legem  nobis  ad  vivum  factis 
cxpriniit,  ac  proinde  ipsa  nobis  viva  est  lc\  et 
norma  viue  Cnristianse.  In  Sanctorum  vike  cog- 
noscimus ,  qtiid  in  Scriptttra  lcgcre  debeamtts,  ait 
S.  Gregor.  hom.  10.  in  Ezech.  Et  vfcc  vcrsa 
F.vangclium  ,  et  lex  scripta  csl  commcntarias  titcr 
Sanctorum;  aitPhilolib.  de  Ahraham. 


CAPUTTERTIUM. 

SYNOPSIS     CAPITIS. 

Sanctls  Pi.trus  cfaudo  ori.ssum  restituit:  inde  docet  vopulum  se  hoc  miraculum  non 
sua  ,  sed  cllristi  virtute  effecisse  ,  l't  1n  eum  credant. 


1 .  »izl!S&ifflSfe*^^ETRUS  autem  et  Joannes  ascendebant  in  templum  ,  ad  horam  orationis 
nonam.  2.  Et  quidam  vir ,  qui  erat  claudus  ex  utero  matris  suce  ,  bajula- 
batur :  quem  ponebant  quotidie  ad  portam  templi ,  qua?  dicitur  Speciosa  , 
ut  peteret  eleemosynam  ab  introcuntibus  in  templum.  3.  Is  cum  vidisset 
Petrum  et  Joannem  incipicntcs  introire  in  templum ,  rogabat  ut  eleemosy- 
nam  acciperet.  4.  Intuens  autem  in  eum  Petrus  cum  Joanne  ,  dixit ,  Respicc 
in  nos.  5.  At  ille  intendebal  in  eos ,  sperans  se  aliquid  accepturum  ab  eis. 
6,  Petrus  autem  dixit:  Argentum  et  aiirum  non  est  mihi :  quod  autem  habeo  ,  lioc  tibi  do  :  In 
nomine  Jesu  Christi  Nazareni  surge  ,  et  ambula.  7.  Et  apprehensa  manu  ejus  dextera  allevavit 
cum  ,  et  protinus  consolidata?  sunt  bases  ejtis  et  plantae.  8.  Et  exMicns  stetit ,  et  ambulabal :  ct 
mtravit  cum  illis  in  templum  ambulans ,  et  exilicns,  c.t  latulans  Deum.  9.  Et  vidit  omnis  populus 
cum  ambulantcm  ,  ct  laudautemDeum.  10.  Coguosoebant  autem  illum  ,  quod  ipse  erat,  qui  ad 
elecmosynam  sedebat  ad  Speciosam  portam  templi :  ct  implcti  sunt  slupore  ct  cxtasi ,  in  eo  quod 


.  .. 


COMMENTAMA  I.N  ACTA  APOSTOLORIM.  Cap.  1». 
conligerat  illi-  1  I.  Guoa  teneretautemPetrum  et  Joannem  ,  cucurrit  omnis  populus  ad  eos  ad 
porticum  qtiac  appellatur  Salomouis,  stupcntes.  12.  Videns  autem  Petrus,  respondit  ad  populum: 
Vir  lsraelita? ,  quid  miramini  in  hoc,  aut  nos  (piid  intucmini,  quasi  nostra  virtutc  aut  potcs- 
tate  fcccrimus  hune  amhulare  ?  13.  Deus  Ahraham  ,  et  Deus  Isaac ,  et  Deus  Jacob ,  Deus 
Patrurn  nostrorurn ,  glorificavit  filium  suum  Jesum  ,  quem  vos  quidem  tradidistis  et  negasti^ 
aute  faciem  Pilati ,  judicanti  illo  dimitti.  1 4.  Vos  autcm  sanctum  et  justum  ncgastis ,  et  petisti  > 
virum  liomicidam  donari  vohis:  15.  auctorem  vero  vilae  interfecistis,  quem  Dcus  suscitavit  a 
mortuis  ,  cujus  nos  testes  sumus.  16.  Et  in  fide  nominis  ejushunc,  quem  vos  vidistis  ,  et  nostis, 
confirmavit  nomcn  ejus :  et  Gdes ,  quae  per  euni  est ,  dedit  integram  sanitatem  istam  in  conspectu 
onuiium  vestrum.  17.  Et  nunc  fratrcs  scio  quia  per  ignorantiam  fecistis,  sicut  et  principes 
vestri.  18.  Deus  autcm,  quae  praenunliavit  per  os  omnium  Prophctarum  ,  pati  Chrislum  suum, 
sic  implevit.  19.  Poenitcmini  igitur ,  et  Convcrtimini ,  ut  deleantur  peccata  vestra ,  20.  ut  cum 
venerint  tempora  refrigerii  a  cOnspectu  Domini ,  et  miserit  eum  ,  qui  proedicatus  est  vobis , 
Jcsum  Chrislum ,  21.  quem  oportet  quidem  coelum  suscipere  usque  in  tempora  restitutionis 
omnium  ,  quoe  locutus  est  Deus  per  os  sanctorum  suorum  a  sneculo  Prophetarum.  22.  Moyse.s 
quidem  dixit:  Quoniam  Prophetam  suscitabit  vobis  Dominus  Deus  vester  de  fratribus  vestris , 
lanquam  me,  ipsum  audietisjuxta  omnia  qusecumque  locutus  fuerit  nobis.  23.  Eritautcm  :  omnis 
anima  quae  non  audierit  Prophetam  illum  ,  exterminabitur  de  plebc.  24.  Et  omnes  Prophetoe  a 
Samuel ,  et  deinceps ,  qui  locuti  sunt ,  annuntiaverunt  dics  istos.  25.  Vos  estis  filii  Prophetarum  , 
et  testamenti ,  quod  disposuit  Deus  ad  Patres  nostros ,  dicens  ad  Abraham  :  Et  in  semine  tu 
benedicentur  omnes  familia?  terrae.  26.  Vobis  primum  Deus  suscitans  Filium  suum ,  misit  euin 
benedicentem  vobis :  ut  convertat  se  unusquisque  a  nequitia  sua. 


o 


1.  Petrus  autem  f.t  Joannes.  ]Groecus  praefigit 
eiti  70  :j.j-.o  ,  id  cst,  in  idipsum,  hoc  esi  simul,  pa- 
riter  Veruni  hoc  pertinet  ad  finem  capitis  prac- 
cedentis,  uli  jam  dixi :  licet  Cajetan.  Pagnin.  Ti- 
gurin.  et  alii  referant  hocad  c.  3.  q.  d.  Petrus  el 
Joannes  ascendebant  in  templum  simul  et  pari- 
ter,  vel,  utCajet.  sub  idem  lempus,  quo  scilicct 
geslasunt  ca  quae  audivimusc.  2.  NotatS.  Chrys. 
combinationem  Petri  et  Joannis ,  tam  hic  quam 
c.  8.  14.  et  Joannis  20.  3.  indicem  magme  inter 
utrumque  conjunctionis  et  amiciliae  ,  ut  suo 
exemplo  doceant  Praelatos,  et  capita  congrega- 
tionum  unionem  et  concordiam.  Erantenim  hi 
duo  primarii,  et  quasi  duo  oculi,  non  tantum 
Kcclesiae,sedet  Apostolorum.  Nimirum  sequun- 
tur  instilutum  Cbristi ,  qui  Apostolos  binos  misit 
ad  evangelizandum,  Mattb.  6.  7.  Hoc  exemplum 
sequantur  Religiosi ,  qui  nunquam  soli ,  sed  sem- 
pcr  cum  comite,  qui  vitae  sit  testis  et  adjutor , 
incedant;  adeo,  ut  S.  Thomas  Aquinas  Religio- 
sum,  qui  solus  incederct,  vocare  sit  solilus  dse- 
monem  solitarium.  Hoc  enim  inter  caelera  ejus 
apopbthegmata  recenset  Castiglius  in  ejus  Vita. 

Ascendebant  in  templum.  ]  Templum  enim  si- 
tum  erat  edito  loco  in  monte  Sion,  ut  toti  urbi 
esset  conspicuum,  ad  quod  proinde  per  gradus 
ascendebatur,  in  quibus  multi  censent  recitatos 
fuisse  psalmos,  qui  inde  Graduales  dicantur. 
Templum  enimestdomus,  utiDei  aitissimi,  ita 
el  orationis,  qua  colloquimur  cum  Deo,  et  ad 
Deum  mente  ascendimus.  Oralio  enim  enim  est 
mentis  in  Deum  elevatio;  ita  S.  Chrysost.  Porro 
templum  hoc  erat  atrium  laicorum,  non  Sanc- 
tuni ,  multo  minus  Sanctum  sanctorum  :  in  illud 
cnim  solis  sacerdotibus  Aaronicis,  in  hoc  soli 
pontifici  semel  in  anno  patebatingressus. 

Disce  bic  contra  haereticos,  meliorem  esse 
orationem  quae  fii  in  templo  quam  alibi,  idque 
quinque  de  causis.  Primaest,  quod  oratio  in 
templo  sit  publica  Dei  invocatio ,  laus  et  adora- 


tio  coram  lola  Ecclesia  ,  ideoque  major  etbono- 
rificentior  Deo,  quam  quae  fit  alibi  solitarie.  Se- 
cunda  ,  quod  in  templo  quasi  in  domo  sua 
babitet  Dcus  ,  ac  proinde  ibi  suam  praesentiatn 
exhibeat,  et  postulata  exaudiat,  uti  precalus  est 
Salomon  3.  Reg.  7.  Deusque  ei  promisit  ibidem 
C  9.  3.  dicens  :  Erunt  oculi  mei ,  et  cor  meum  ibi 
cunciis  diebus.  Tertia  quia  in  templo  ob  conso- 
cialionem  ,  preces  unius  adjuvantur  aprecibus 
et  meritis  omnium  praesenlium,  ac  praesertim 
sacerdotis  ,  qui  speciatim  proomnibus  praesen- 
libus  sacrificat.  Sicut  ergo  nummus  unus  non 
habens  justum  pondus  ,  si  detur  creditori  ,  ab 
eo  rejicitur  ;  sin  vero  multis  aliis  misceatur  , 
acceptatur,  transitque  cum  caeteris :  ita  etoratio 
solitarii  si  sit  tepida,  vaga,  negligens,  rejicitur 
a  Deo;  sin  vero  multis  aliis  ferventibus  junga- 
tur ,  earum  vi  et  quasi  alis  attolitur ,  et  in  coe- 
lum  ad  Deum  evolat.  Quarta,  oratio  in  templis 
facta  adjuvatur  a  Sanctis,  quorum  corpora  ibi- 
dem  sepulta  sunt.  Quinta,  eadem  dat  aliisorandi 
exemplum,  aliosquc  aedificat. 

Quare  fanatica  et  baeresis  recenterexhorta  in 
Hollandia,  quae  damnat  templa  et  oratoria  pu- 
blica ,  ccelusque  fidelium  et  Ecclesiae  non  nisi 
in  privatis  cubiculis  cogendos  et  celebrandos 
docet,  ibique  suos  cogilet  celebrat,  nixa  male 
intelleclis  Christi  contra  Pharisaeos  sure  devo- 
tionis  ostcntatores  ,  verbis  Matlh.6.  G.  Tuautem 
cum  oraveris  inlra  in  cubicuium  tuum ,  et  clauso 
ostio  ora  Patrem  tuum  in  abscondito.  Ut  quid 
enim  jussit  Deus  Mosi  fabr.care  tam  amplum 
tabernaculum,  et  Salomoni  tam  augustum  tem- 
plum ,  promittens  se  in  eo  ipsius  et  fidelium 
preces  exaudilurum,  3.  Reg.  c.  8.  et  9.  nisi  quia 
in  eo  volebat  publice  coli  et  adorari:  Ut  quid 
toties  David,  Christus,  Pelrus  et  Joannes  hic 
ascenderunt  in  templum,  nisi  publicae  oratio- 
nis  causa  ?  Ut  quid  a  tcmpori  Constantini  piis- 
simi   Imperatorcs,   Reges,    Ponlificcs  singulis 


GOMMENTARM  IN  ACTA  APOSTOr.OfiTU.  Cap.  Iir. 


1 1 


s.rculis  BBdificairerunt  tot  basilicas,  tot  templa 
iini.i  ampliludine  ct  magnificentia,  quanlam 
ubique  terrarum  ceinhnus ,  nisi  ut  fideles  in 
iis  turmatim  adunali  Deum  unanimiter  el  pro- 
palam  invocarent  et  laudarent  ?  juxta  iilud  Re- 
gii  Psaltis  :  ConfUebor  tibi  in  Ecclesiamagna,  in 
poputo  gravi ,  id  estmulto,  imo  plurimo  ,  lau- 
dabo  le.  Et  illud  Clirisli:  Apud  te  laus  rnea  in  Ec- 
clesia  magna :  vola  mea  reddam  in  conspectu  li- 
menlium  eum,  Psal.  21.  26.  Et  illud  :  Omiu.; 
gentes  plaudite  manibus  ,jubilale  l)eo  in  voce  exul- 
tationis.  Quoniam  Dominus  excelsus ,  terribilis , 
rex  magnus  super  omnem  terram,  Psal.  A6. 1. 

Quocirca  Deus  horribililer  ulcisci  solet  tem- 
jilorum  violationem  ,  vel  eversionem  :  quin  et 
Gentiles  Historici  mulla  raraque  exempla  nar- 
rant  eorum,  qui  in  mullas  gravesque  incide- 
runt  calaniitates,  eo  quod  revcrentiam  debitam 
templis  falsorum  suortim  deorum  non  detulis- 
sent.  Undc  Socrates  1.  7.  Hist.  cap.  23.  sapienter 
nolat,  profanationem  templorum  certum  essc 
signum  iraj  Dei ,  et  cladis  reip.  imminentis. 
Porro  quo  quis  niajor  est,  eo  majorem  debet 
Deoejusque  templis  honorcm,  ut  suo  excmplo 
aliosidcm  facere  doccat. 

Id  sapiebat  Theodosius  Imp.  qui  adco  vene- 
rabatur  tcmpla  ,  ut  cum  armis  et  diademate  illa 
iugredi  noluerit,  sed  utraque  ad  eorum  fores 
deposuerit ,  dictitans  banc  reverentiam  se  de- 
bcre  iis  locis  ,  in  quibus  magis  rcsplendet  divi- 
nitas  el  majestas  Domini.  Ita  refertur  in  Conci- 
JioEpliesinoc.  21. 

S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  19.  laudat  Nonnam 
matremsuam  ila  venerantem  templa,  ut  in  iis 
numquam  illius  vox  audita  sit ,  quod  silentio 
Sancta  honorarit ,  quod  veneranda  mensaj  num- 
quam  terga  obverlerit ,  nec  in  divinum  pavimen- 
tum  expuerit.  Nam  ut  recte  ait  S.  August.  in  reg. 
et  refertur  dist.  ft2.  can.  6.  Id  oraiorio  prceter 
orandi  et  psallendi  cultum  penilus  nihit  agatur, 
ut  nomini  huic  et  opera  jugiter  impensa  concor- 
dent.  Est  enim  et  vocatur  domus  oralionis :  ibi 
crgo  non  aliud  agendum  ,  quam  ul  orationi  vo- 
ceturS.  Chrysost.  hom.  2.  in  epist.  2.  ad  Corint. 
in  fine  agens  de  Lilurgia  Ecclcsioe:  Quidam,  ait, 
adeo  sunt  incogitantes  ,  stultiac  dissoluli,  ut  non 
solum  eo  tempore,  quo  hctc  aguntur  cum  catccliu- 
inenis  ,  sed  etiam  in  his  quce  aguntur  cum  fuleli- 
bus,  stent  et  fabulentur.  llinc  subversa  sunt  om- 
nia  hinc  pcrierunt  ornnia ,  ct  quidcm  eo  lempore  , 
quo  maxime  Deus  crat  placandus,  illo  magis  ir- 
ritato  discedimus. 

S.  Mauritius  tanta  reverentia  ct  dcvotione  ver- 
sabatur  iniemplo,  ut  nunquam  visus  sit  sedere, 
sed  genuflexus  semper,  aut  stans  facie  pavida 
et  pallida.  Rogatus  causaoi,  dixit :  Non  pavebo, 
non  trernam  ,  sciens  me  hic  stare  coram  Deo  ?  Ita 
Severus  in  ejus  Vita. 

Quio  et  Abyssini  omnes  etiam  laici ,  quan- 
tumvis  scnes  in  tcmploex  revcrentia  nunquam 
scdent,  sed  genullectunt,  vel  certe  stant  innixi 
scipionibus,  si  senes  sint,  vel  inlirmijid  Romoe 
mihi  asseverarunt  viri  graves,  etAbyssini  ipsi. 

Moral.  S.  Greg.  Nazianz.  io  Seotentiis,  Perpc- 
tuum,  inquit,  sit  tibi  hoc  studium ,  ut  menlcm 
tuam  templum  Deo  extruas  :  sic  enim  eum  pro  spi- 
rituali  statua  in  intirno  corde  habebis.  Modum 
prtescribit  idem  Nazianz.  in  Monaslichis  di- 
cani : 

A^enJorum  initiuin  cl  finw  »it  Deu»  ,  tic. 


Si  IjtMwfi'-'!*  fueris,  iniiLibcrisDciim. 
Fac  sis    benigiius  ,     ut  bcnignurn  liabeos  Deum. 

Vide  dicla  in  fine  AggEei  PropheUe. 

Ad  horam  orationis  >o.NA\J,]  quic  incipiebat 
hora  tertia  post  meridiem,  et  Qoiebatur  in  ves- 
pera  solisquc  occasu.  ladael  enim  dicm  et  noc- 
tcm  dividcbant  in  qualuor  partes  ct  vigilias  , 
puta  in  boram  piimam,  tcrtiam,  sextam  ct  no- 
nam  ,  ct  quamque  pie  ordicbantur  a  Deo  et  prc- 
cibus  ,  juxta  illud  :  A  le  principiurn ,  libi  dcsinet. 
Fidclcs  enim omnia  sua  opera  cum  Deo  inchoarc, 
aque  ac  finire  decct.  Ilinc  Psaltes,  licct  totius» 
regni  curis  districtus  ;  Seplies,  inquit,  indielau- 
derndixi  tibi,  psal.  118.  164.  elJuduM  c  JJabylone 
reduces ,  legerunt  in  volumine  legis  Domiru  Dei 
sui  quater  in  die ,  el  quater  confitebantur  et  ado- 
rabant  Dominum,  ait  Esdras  lib.  2.  cap.  9.  ,">. 
Daniel  quoque  in  Babylooe  tribus  temporibus  In 
die  flectcbat  genua  sua ,  et  adorabat ,  confitcba- 
turque  coram  Deo  suo ,  Daniel  6.  10.  ubi  causas 
hujus  rei  recensui.  Rursum  Psaltcs  ps.  118.  62. 
Media,  ait,  nocte  surgebam  ad  confitendum  tibi. 
Ex  quibus  locis  liquet,  discrimen  horarum  ora- 
tioni  destinatarum  ante  Chrislum  apud  Judeeos 
el  vetcres  fuisse,  idcmquc  Ecclesiam  recte  imi- 
tatam  essc ,  imo  perfectius  facere  per  septem 
Horas  Canonicas  ;  nimirum.  Primo,  io  honorem 
SS.  Trinitatis,  ut  tertia  quaquc  hora  eam  lau- 
demus,  quam  semper  laudarc  debcrcmus  ut  an- 
gcli ,  sed  cum  id  curae  ct  necessitales  corporis 
etvitao  non  peroiiltant,  id  saltem  faciamus  ini- 
tio  cujusque  hoive,  puta  ad  primam  ,  tertiam  , 
sexlam  el  nonam,  juxta  illud  Thren.  2.  19.  Con- 
surge ,  lauda  in  nocte  ,  inprincipio  vigitiarum. 

Secundo,  in  gratiarum  aclionem  ob  beneli- 
cium  crcationis.  Septem  enim  diebus.  Deus 
omnia  creavit,  Genes.  1. 

Tertio,  ob  septem  primaria  mysteria  rcdemp 
tionis,  quae  totidem  horis  rccolimus.  Nam  noc- 
turnis  horis  tam  natus  ,  quam  captus  est  Chris- 
lus.  Prima  judicalus  est ,  et  rcsurrexit.  Tertia 
condemnatus  est ,  et  misit  Spiritum  sanctum  in 
Peotecoste.  Sexta  crucifixus  est,et  in  coelum 
ascendit.  Nona  mortuus  est,  et  in  limbum  ad 
patresliberandos  descendit.  Vespere  ecrucede- 
positus  est  :  omnibusque  completis  sepultus, 
quod  recolioius  Completorio;  ita  S.  Cyprianns 
scrm.  de  Oratione  Dominica.  Tertull.  conlra 
Psychicosc.  10.  S.  Athanasius  serm.  de  virgin. 
Vide  Bellarm.  1.  1.  De  Bonis  operibus  c.  lo. 
Erancolinum  et  Navarrum  tract.  de  Horis  Ca- 
ponicis. 

Porro  apnd  Judaeos  primariae  oralionis  honc 
erant  duoc,  nimirum  prima  et  nona  ,  ob  dtiplex 
juge  sacrificium  agni  ,  quod  iis  offercbant  , 
nempe  matutinum  ,  quod  mane  hora  prima  ;  et 
vespertinum,  quod  hora  nona  immolabant,  de 
quo  dixiExodi  29.  39.  Inilium  ergo  diei,  aeque 
ac  finem  Judaei  dabant  Deo,  per  solemnem  ado- 
rationem  et  sacrificiuoi.  Idem  mullo  magis  fa- 
cere  decet  Christianos. 

Moral.  disce  liic  Primo,  pietatem  omnia  a  Dco 
impetrare  :  quia  enim  Petrus  ascenditin  tem- 
plum  pietatis  et  orationis  causa  ,  hinc  meruit 
curare  clauduoi. 

Secundo,  unum  opus  bonum  disponcrc,  ct 
sternere  viam  ad  aliud  :  ita  hic  oralio  slernit 
viam  ad  eleemosynam,  cleemosyna  ad  sanatio- 
nem  et  oiiraculum.  Sicut  cnim  peccatum  allicit 
el  advocal  aliud  ,  ut  supcrbia  invidiam  ,  invidia 


[Vi  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

rixam,  rixn  c.Tdem ;  i(a  una  virtus  provocat 
aliam  :  est  onim  \irtulum;  aeque  ae  viliorum 
interse  concatenatio,  et  quasi  contesseratio  : 
Somnut  sommim  adescat  et  vigilias  vigitia;  pa- 
nant ,  ait  S.  Dominicus  I.oricanus,  ut  liabet  cjus 
Vita. 

Terlio,  devotis  et  eunlibus  ad  oralionem  om- 
nia  prospere  sttccedere,  Deumque  mira  pro\i- 
dcntia  coinm  res  dirigere,  secundare  et  cxal- 
lare. 

Denique  docet  liic  &  Petrus  fidelcs,  praeser- 
tiin  Kcclesiasticos,  obscrvare  stata  et  ab  Hcclesia 
sancita  orandi ,  ct  liorarias  preces  persolvendi 
tcmpora,  ut  scilicet  eas  non  simul  et  conjunc- 
lim  ,  scd  divisim  suis  quibusque  boris  el  tcmpo- 
ribus  legant,  quantuui  fieri  potest,  etquantuin 
ollicia  et  occupationes  cujusque  patiiinlur.  Ilac 
;niin  dc  causa  ab  Ecclesia  per  boras  dislincta 
el  distribiila  sunt.  Qua  in  re  excelluit  Illustris- 
simus  Cardin.  Bellarminus  piae  memoriae ,  qui 
licet  lot  studiorum  ,  lectionum,  consultationum 
negoliis  distringeretur,  solebat  tamen  singulas 
seorsim  et  stato  ab  Ecclesia  tempore  ,  v.  g.  noc- 
turnas  noctu,  Primam  hora  prima,  Tertiam 
tertia,  Scxtam  sexta  ,  Nonam  nona  recitare. 

Narrat  beatus  PetrusDamiani  epist.  adDeside- 
rium  Cassinensem  Abbatem,  S.  Severinum  Co- 
loniensem  Archiepiscopum  post  mortem  appa- 
ruisse  cuidam  clerico  ,  ac  tactu  manus  suae 
lantum  ei  ardorem  indidisse,  ut  e  manu  ejus 
carncs  usque  ad  ossa  defluerent,  ac  dixisse  se 
relegatum  ad  ignes  Purgatorii,  hoc  solo  nomine 
et  culpa  :  Quia  in  aula  regia,  inquit,  constitutus, 
impcriatibus  me  consiliis  vehementer  implicui  , 
(lanonica;  synaxis  officia  per  distincta  hcrarum 
spalia  non  persolvi.  Mane  quippe  simut  omnia  co~ 
acervans,  tota  die  negotiis  ingruenlibus  secura  ti- 
bertate  vacabam.  Ob  hanc  itaquc  negligentiam 
horarum,  ardoris  hujus  fero  supplicium.  Idem  ex 
Damiano  refert  Baron.  tom.  11.  anno  Christi 
1062.  ubi  tamen  recte  censet  pro  Severino  le- 
gendum  Peregrinum  ,  qui  creatus  estArchiepis- 
copus  Colo.niensis  anno  Domini  1021.  etpraefuit 
annis  16. 

Magnus  ille  Sabbas  Abbas  pro  suorumnegotiis 
adiens  Justinianum  lmp.  eaque  cum  illo  trac- 
ians  audita  hora  tertia ,  illico  ab  imperatore 
transtulit  se  ad  statas  illius  horae  preces  ;  cum- 
<|uc  socius  ejus  Jeremias  diceret  hoc  esse  inde- 
corum  et  incivile;  respondit :  Impcrator  facit 
ofjicium  suum ,  nos  nostrum;  ita  habet  ejus  Vita 
die  5.  Decemb. 

Vir]  h0.  annorum,  ut  dicitur  v.  22. 

Claudus.  ]  Non  dubium  plures  alios  a  Petro 
ct  Apostolis  esse  sanatos,  inquit  S.  Chrysost.  et 
salis  insinuatLucas  c.  5.  12.  hujustamen  unius 
cnrationem  enarrat,  tum  quia  caeteris  fuit  illus- 
trior,  pr.Tsertim  quia  facta  esljuxta  templum, 
ubi  crat  turba  populi,  tum  quia  ejus  oecasione 
concionem  habuit  S.  Petrus  ad  turbam  ,  qua 
quinque  millia  ad  Christum  convertit,ut  patet 
oap.  h. 

QUEM  PONEBAXT  QUOTIDIE    AD  PORTAM   TEMPLI.  ] 

Hinc  patet  apud  Judaeos  ,  pauperes  ,  et  aegros 
et  mancos  prae  foribus  templi  mendicasse,  uli 
fit  Romae,  et  apud  Christianos  multis  in  locis : 
idque  Primo,  ul  Christianis,  qui  raro  hospitalia 
et  carceres  visunt,  eleemosynae  cogitationem 
mentemque  injiciant.  Secundo  ut  per  eleemo- 
>ynam  disponant  se  ad  orationem  ,  sciantque  se 
'•sse  mendicos  Dei;  et  ab  eo  vicissim  eleemosy- 


APOSTOEObUM.  Cap.  IIT. 

nainpclanl,  ct  accipiant.  RUTBum,  mondici  do- 
cent  nos  modum  orandi,  piamqoe  Riietortcen, 

scilicet  aflccluose  ,  miserabilitcr  et  clamosi; 
miserias  nostras  Deo  proponere,  ejusipic  lilje- 
ralitatem  el  opes  celebrando,  opem  et  gratiam 
quasi  stipcm  cincndicare.  Unde  S.  Chrysost. 
hom.  de  Mariyribus  ,  quae  esl  lomo  5.  ordinc 
secunda:  Pra>vcniunlur,  ail ,  prccibus  prcces:ro- 
gantcm  claudum  rogaturi  antc  audiunt  ,  qiuvn 
p/ccentur  :  nec  permillit  claudus  orare  ittos  quos 
petit ,  nisi  prius  acciperet  ipse  quod  optavit.  Ter- 
tio ,  ut  admoneantur  miseria3  et  fragilitatis  hn- 
manee ,  memores  sibi  idem  conlingere  posse  ; 
quod  in  mendicis  intuentur.  Ex  eadem  carnc 
constamus  omnes,  et  eadcm  legc  natisumus, 
cidem  pcccato  originali  ejusque  pcenis  obstricli 
nascimur.  Altos  ergospiritus  crislasque  ponant, 
Deoque  gratias  agant,  quod  in  sortc"mondico- 
rum  eos  non  collocarit.  Ouarto,  ut  mendico- 
rum  preces  efflagitent,  sciantquc  sc  plus  ab  eis 
accipere  quam  dare.  Quocirca  Chrisius  :  Ego  , 
iuquit ,  dico  vobis,  facile  vobis  amicos  de  tnam- 
mona  iniquitatis,  ut  cum  defcccretis ,  recipiantvos 
in  mtcrna  labernacula ,  Lucse  16.  v.  9.  Mendici 
orgo  sunt  janitores  cceli ,  cubicularii  Dei)  divi- 
tum  non  tam  clientes  quam  patroni;  ita  S.  Chry- 
sost.  hom.  28.  ad  popul. 

Porro  Antverpiae,  aliisque  multis  per  Germa- 
niam  et  Belgium  bene  ordinalis  urbibus,  non 
permittetur  ut  mendici  fores  templi  obsideant; 
aut.  publice  ,  multo  minus  per  templum  ,  men- 
dicent,  ne  orantes  oblurbent,  ne  inflrmis  et 
praegnantibus  nauseam  et  aborsum  moveant , 
neve  mendici  audaces  et  clamosi  aliis  honestis 
egentibus  ,  sed  timidis  et  verecundis  ,  eleemo- 
synas  prfcripianl,  imo  ipsis  dantibus  ditiores 
ovadant,  uti  subinde  deprehensum  esl.  Quare 
Elcemosynarios  publicos  constituunt,  qui  tem- 
plum  obeant  et  elcemosynas  petant ,  quas  in 
egentes  per  hospitalia  a  sedistribulos,  pro  cu- 
jusque  necessitate  et  meritis  congrue  distri- 
buant.  O»od  sane  uti  ordinatius,  ita  et  satius 
sanctiusque  est ,  idque  olim  decrevil  Concil. 
Turonense  II.  cap.  5.  nuperque  Mediolani  reno- 
vavit  beatus  Carolus  Borromaeus. 

Qu^  dicitur  speciosa.  ]  A  specie  et  pulchritu- 
dine.  Haec  enim  est  quaea  Josepho  1.  15.  Antiq. 
cap.  14.  inler  decem  atrii  portas  pulcherrima 
describitur,quam  proindeBaronius  annoChristi 
2>t\.  censet  esse  illam,  quae  ab  eodem  Josepho 
Corinthia  nuncupatur,  eo  quod  cx  aere  Corin- 
thio,  quod  apud  veteres  praestantissimum  ct 
laudatissimum  erat ,  fabricaia  essct,  quse  mul- 
tum,  ait  idem  Josephus,  eaeteras  portas  argenio 
inclusas,  et  inauratas  decore  et  honore  snpera- 
bat,  quia  crassiori  argento  et  auro  vestiebalur 
quod  quidem  novem  portisinfudorat  Tiberii  pa- 
ler  Alexander.  Sic  et  Ribera  lib.  1.  de  Templo  c. 
22.  Verisimile  est  hanc  portam  non  fuisse  tem- 
pli ,  puta  atrii ,  mediam  ,  ut  nonnulli  volunt  , 
sed  extimam  :  licet  enim  Josephus  1.  6.  Belli 
c.  6.  subindicet  coecos  et  claudos  templum  lai- 
corum  ,  puta  atrium,  ingredi  potuisse;  tamen 
eos  ibi  mendicasse  non  est  credibile  :  quia  id 
non  decebat  sanctitatem  loci:  tum  quia  illelo- 
cus  tantum  erat  Judaeorum  et  mundorum  ,  exti- 
mus  vero  erat  Ccntilium  quoqueet  immundo- 
rum.  M*endici  ergo  ut  tam  a  Genlilibus  et 
immundis  ,  quam  a  Judaeis  ct  mundis  stipem 
poscerent ,  ante  extimam  extimi  atrii  portani 
scsccollocabant.  Etitaeamextimam,  anteatrium 


COMMENTAhTA  UN  ACTA 

Gcntium  graphice  depingit  Adrichomius  in  la- 
bula  Ghorographica  urbis  fcnwalem  :  c|ui  ct  ad- 
(fil  porlam  hailC  fuisse  Orientalcm,  alias  ,  Sur  , 
aliasScirdic.tam;  ct  Spcciosam  cognominatain  , 
quod  oniiiiiiin  portarum  esset  maxima,  altis- 
sima  ci  pnlcherrima,  per  quain  cliam  princi- 
palis  in  templum  eratintroitus.  Ilanc  collapsam 
Joatliam  rex  inslauravit,  2.  Paral.  27. 

3.  ROGABAT.  ]  Quia  vidil  illos  ,  i n (| u i t  Chryso>t. 
miracula  facientes ,  ct  pios  ex  ipso  habilu  jadi- 
ravit. 

k.  Hespice  in  nos.  ]  JussitClaudo  Peirus,  ut  in 
se  icspiceici.  Priuio,  ut  ejus  altcntioncm  ad  fu- 
turum  niiraculuni  cxcitaret.  Secundo,  ut  cjus 
spem  erigeret  et  dirigeret.  q.  d.  Oculos,  spem 
ct  mentem  in  nos  defige,  quasi  quid  novum  et 
magnnm  iinobis  recepturus.  Tertio,  ut  claudus 
in  se  respiciens  modum  miraculi  vidcrct,  sci- 
retquc  illud  a  se  proficisci  invocato  nominc 
Jesu  ,  ac  consequenter  audirct  illud  :  In  nomine 
Jesu  Christi  Nazareni  surge  et  ambula;  eaque 
lidc  dextera  apprchensum  erigerct  ct  sanarei. 
Quare  Christo  miraculum  trihueret,  et  gratias 
agcret,  in  eumque  credcret,  ac  idipsum  corain 
aliis  profitcrelur  et  celehraret. 

Moral.  docuit  Petrus  quam  potens  sit  vel  so- 
lus  aspectus  Sanclorum.  Sicut  enim  hasiliscus 
suo  aspcctu  cos  quos  aspicit,  enecat :  ita  Sancti 
suo  aspectu  virtutem,  gratiam  et  Dci  hencdic- 
lionem  eis  quos  intucnlur,  aspirant.  Ea  dccansa 
S.  Chrysost.  in  c.  1.  et  ult.  ad  Rom.  scribil, 
S.  Paulinn  tam  officiosumessein  salntationilnis, 
quia  sola  Sanctorum  salutatio  efficax  est ,  po- 
tcnsque  affcrrc  salutcm  ,  uti  heala  Virgo  salu- 
lans  Elisabeth,  eam  cum  prolc  sanclificavit. 
rnde  ipsa  cxclamavit:  Unde  hocmihi,  ut  venial 
matcr  Domini  mei  ad  mc?  Ecce  enim  ut  facta  est 
vox  salutalionis  tucc  in  auribus  meis ,  exultavit 
tn  gaudio  infans  in  ulcromeo,  I.ucae  1.  &3. 

Vere  S.  Amhros.  explicans  illnd  Psal.  118.  Qui 
timcnt  te,videbunt  mc ,  ct  Uvtabunlur.  Prctiosum 
cst ,  inquit ,  viderc  virumjustum  :  plerisque  cnim 
justi  aspectus  admonilio  corrcctionis  cst,  perfec- 
tioribus  vero  Uetitia.  El  mox  :  Justisanat  aspectus, 
c.l  ipsi  oculorum  radii  virtutcmquamdamvidentur 
infundere  iis  ,  qui  fidclitcr  cum  vidcre  dcsiderant. 
Ila  solus  S.  Francisci  aspectus  intuenles  com- 
pungehant,  et  ascendehat  ad  amandum  Dcuin 
ct  coclestia,  ait  S.  Bonavent.  in  ejus  Vita.  Idem 
rte  S.  Dominico,  S.  Francisco  Xaverio,  beato 
Yloysio  Gonzaga,  testantur  corum  Vitas. 

6.  AUC.ENTUM  ET  AURUM  NON  EST  MIHI.  ]  ApOStOli 

paupercs  erant  ccnsu,  ideo  divitcs  crant  sensu  , 
spiritu  et  fide,  ut  ait  S.  Jacohus  cap.  2.  5.  Audi 
Nazianz.  orat.  27.  dc  amore  paupcrt.  Adeo  pau- 
pcr  vivendi  genus  sibi  Pctrus  pr^scripsit ,  ut  lupi- 
nis  famem  expellcret.  Lupini  sunt  pisa  amara  ct 
ftgjceslia. 

Pr;eclare  S.  Amhr.  in  illud  psal.  118.  v.  37. 
Porlio  mca  Dominus.  Cui,  ait,  portio  Dcus  est , 
lotius  nutuiiC  posscssor cst  c/fcctus,  vidclicet  lolus 
quidam  citm  Domino  Dominits.  I)  cclaratidcxem- 
plo  S.  Pelri ,  qul  quia  reliclis  omnihus  sccutus 
«•st  Doininum  ,ipsc  quoquenaturoc  Dominusessc 
meruil;  namclaudo  petenli  Eleemosynamdixit: 
Quod  Imbco  tibi  do  :  In  nominc  Jesu  Christi  surge 
ct  ambttla.  Eccc  Pctrtts  sub  Christi  nominc  quasi 
unus  Christus,  ac  idco  omnium  Dominus  faclus 
cst ,  qui  nattmv  damna  rcparabat.  Quomodo  ergo 
potcvat  natura.  damna  sentire?  Sic  rcctc  dixit 
S.  Chrysosi.  agrutn  pauperis  esse  crumenam  di- 


APOSTOI.ORLM.   Cap.   11!. 

vitis.  FlS.  Augiisi.  scini.  28.  dc  vcrhij,  ApOflloli : 
Non  libi  dispitccat  paupertas  tua  ,  nihil  ea  poi>  u 
dilius  invcniri.  Vis  nosse  quam  locttplcs  sit  ?  cceturu 
em.it.  Quibus  thcsauris  confnri  possit $  qnid  vide- 
mus  puupcrlali  indullum?  Ilinc  ct  Cliuiac.  gradu 
17.  asserit  paupercm  monachum  domiiHim- 
mundi ,  et  quia  jactavit  curam  suam  in  Ucum  , 
in  co  per  Jidcm  po>sidcre  onmcs  r<>  el  genle.s 
in  scrvos.  Nam  dcsidcrium  pauperum  cxaudivi: 
Dominas,  prccparalionem  cordis  corum  audiv 
aitris  lua,  Psal.  9.  Pcrgil  S.  Au^uslinus,  Deo  di- 
vcs  est  inops  auri ,  virlutcs  targilur  et  gratias 
confert.  Bt  supcrius  J  Tcstimoniuvi  virlulis  secu- 
turie,  est  profcssio  pattpcrtatis.  Undc  /Jpostoln: 
loquebatttr  :  iMhil  Itabenlcs ,  cl  omnia  possidcntcs. 
Qui  aururn  non  habcl  ,  fidcm  kabet,  virtutem 
liahct.  Videamus  quid  amplius  coruscel?  Aurum 
quod  ncmo  tutum  habet,  nisi  qui  semper  abscon- 
dil  ?  Aurum,  quod  in  perniciem  Domini  futget  ? 
Aurum ,  quod  pcr  tenebras  quceritur,  pei-  tciu  - 
bras  custoditur?  Aurum,  cujus  inquisitio damna- 
tos  habet ,  cujusamor  Judam  facil?  Aurum  quod 
apud  avarum  animum  perfertur  Cliristo?  cujus 
gravis  acquisitio a:rumnosa possessio.  Hcccetplm a 
ihidem  sparsim  S.  Augustinus. 

Legi  vitas  plurimorum  Sanctorum  ,  el  deprc- 
hendi  eos  solos  cxcelluisse  miraculorum  co- 
pia  etpondere,  qui  cxcellucrunt  in  paupertatc 
ct  austeritatc  viKe  ,  quasi  ejus  merces  ct  pr;c- 
mium  congrue  a  Deo  decretum,  fuerit  donum 
miraculorum  :  tales  fuerc  S.  Bernardus,  S.  Do- 
minicus,  et  tres  S.  Francisci,  nimirum  Assisias, 
de  Paula,  et  Xavcrius  ,  qui  pauperrimus,  in  ln- 
dia  25.  mortuos,  ut  aliataceam,  suscilavit. 

I.egi  apud  Auctores  graves  ,  S.  Thom.  Aquina- 
tcm  ,  cum  ad  Innocenlium  IV.  Ponlificcm  venis- 
set,  coram  quo  forte  magna  vis  auri  signali 
numerahatur,  et  ei  Pontifex  dixisset :  Videsnc 
Thoma,  Ecclesiamnon  amplius,  sicut  olim  cum 
primum  incipcret,  dicerc  posse  :  /lurum  ct  ar- 
gentum  non  habeo  ?  modcste  respondisse  :  Faten- 
dum  hocest,  Patcr  sancte ;  sed  etiam  Ecclesia  nwdo 
non  potcst ,  sicut  primiliva,  cul  claudum  dicere  : 
Surge,  ambitla,  sanus  esto.  Et  tamcn  ccrtum 
est ,  Ecclcsiam  licilc  ct  utilitcr  ,  imo  ncccssario, 
possidere  pecunias  et  praedia,  uti  doctc  contra 
Joannem  Wicief.  demonstrat  Bellarm.  tom.  i. 
1.  1.  dc  Cleric.  c.  2G.  Verum  Deus  pro  rerum 
ct  temporum  cxigentia  ila  sapientissime  sua 
dona  parlitus est ,  Ut  Ecclcsia  piimilus  paiqx  i 
coruscarct  miraculis,  ad  infidelium  conversio- 
nem  iis  vcro  conversis ,  miraculis  amplius  non 
indigcns,  opihus  ct  donis  fidelium  suuni  jus  el 
dignitalem  tueretur  :  quin  et  nonnullis  eximiis 
in  ca  Sanctis  ctiam  Pontilicihus  ,  pra?scrtim  pau- 
pi  rtatis  studiosis  ,  gratiam  niiraculorum  con- 
ccssit ,  uli  S.  Martino,  qui  praetcr  alias  trcs 
mortuos  ad  vitam  revocavit,  de  quo  canit  Ec- 
clesia  :  Martinus  hic  paitpcr  cl  modictts ,  caslum 
divcs  ingrcditur,  etc.  El  S.  Grcgorio.  cujusvilam 
cl  miracula  Joanncs  Diaconus  qiialnor  lihri.- 
conscripsil:  scd  ct  hic  censu  licet  divcs,  spirilu 
lamcn  fuit  pauperrimus  :  adeoque  suum  palri- 
monium  ,  quod  cral  amplissimum  ,  ac  faclus 
Pontifcx  omncs  pontificatus  reddilus  et  opcs  ln 
eleemosynas  profudit,  quibus  omnes  paupcro 
Bomae  cl  pcr  tolam  Italiam  ,  quin  cl  in  lerra 
sancla.  aliiscpic  provinciis  ,  vcrc  paupcrum  pa- 
tcr  aluit  et  sustcntavil. 

Quon  ALTI-.M  HAUKO,  noc  TIIII  DO.  ]  q.  d.  Potcs- 
tatcm  facicndi  miracula  quain  hahco,  tibl  ap- 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

plico.pcr  camque  libi  sanitatem  dono.  Potcs- 
tatcm  cnim  hancbabebat  Petrus  permanenlem, 
non  jtor  habitum  (nullusenini  habitus  dari  po- 
tcsi ,  qui  pbysice  quaevis  miracula  patret)  sed 
instar  habitus:  Dei  cnim  assistcntiam  habebat 
pcrinoduni  habilus,  ut  per  ejus  omnipotentiam 
sitoi  paralam,  quoties  vellet,  toties  miraculuni 
cderet.  Dr.um  crgo,  Deique  potentiam  Petrue 
iftiasi  babebat  in  manu  ,  ac  per  eam  erat  quasl 
umnfpoten*.  Ecce  quid  facit  Dei  amicilia  et 
•anciilas  !  Ecce  quomodo  Deus,  sesnaque  om- 
niii  Sanctiscommunicat!  Moral.  docclhicS.  Pe- 
irus,  ut  in  donis  acceptis  a  Deo,  communican- 
dissimus  liberales  :  ideoenim  a  Deo  communi- 
cantur.  Quocirca  quisque  det  quod  habet.  Qui 
habetopes,  det  opes;  qui  eas  non  habet,  por- 
rigat  manuum,  det  linguam  ,  consolando,  do- 
cendo,  ctc.  porrigat  cor  compatiendo,  oran- 
ilo,  etc.  Esto  catamitoso  Deus  ,  ait  Nazianz.  orat. 
27.  ut  vicissim  Deum  promerearc,  isquetibi  sit 
Deiis,  id  est,  beneficus  et  iiberalis. 

Quare  Petri  Deique  dissimiles  sunt  dlvites 
avari,  qui,utait  S.  Hieron.  ad  Eustoch.  de  cus- 
lod.,  virgin.  c.  \U.  licet  sermone  taceant,  opere 
loquuntur  :  Fidein  et  misericordiam  non  habeo  ; 
l<iort  autem  habco  argentum  et  aurum,  hoc  tibi 
noti  do. 

I.\  nomine  Jesu  Chiiisti.  ]  Qui  sciiicet  est 
Chrjslus  ,  id  est  Messias,  tibi  tuisque  Judceis 
promisstis. 

Nazareni.  ]SciliceiexNazarethoppidulooriun- 
tli ,  qucm  proinde  Judaei  per  contemptum  voca- 
runt  Nazarenum,  imo  cruci  ejus  hunc  titulum 
pr.Tfixerunt  :  Jcsus  Nazarenus  Rex  Juda?oru?n. 
Quare  Dcus  enim  ita  humiliatum  nunc  exaltat, 
;ic  in  nomine  Nazareni  te  sanat,  tibique  aetatis 
llorem  et  membrorum  vigorem  restituit.  Naza- 
renus  enim  hebraice  idem  est  quod  Iloridus ,  et 
lloridos  efficiens.  Talis  factus  est  Christus  per 
rcsurreciioneinjuxla  illud  psal.  27.  7.  Refloruit 
turo  rnea. 

7.  Protinus.  ]  Ut  appareret  esse  instantanea  , 
idcoque  non  naturalis  et  medicinalis,  sed  divina 
sanatio.  Fuit  haec  subita  sanatiosymbolum  nos- 
iraj  resurrectioniSj  quae  fit  in  momento.  Unde 
S.  Augusiin.  hom.  28.  de  verbis  Apostoli :  Testi- 
ikonium,  ait,  vetocis  resurrectionis ,  cstvelocilas 
ex  dcbiiilale  surgenlis  in  momcnto,  in  ictu  ocuti , 
innovissimaturba.  Hoc  miraculum  fecit  Petrus 
iinno  3/i.  Christi,  eodem  scilicet  quo  in  Parasceve 
Gbrislus  est  passus,  in  Paschate  resurrexit  : 
iiude.  quadragesimo  die  in  ccelum  ascendit ,  ac 
die  quinquagesimoinPentecostemisil  Spiritnm 
.sanctum  ;  nam  paulo  posl  Peniecosten,  de  qua 
eap.  prasced.  Pelrus  patravit  primum  hoc  suum 
niiraculum.  Lucas  ergobic  recenset  fructus  pas- 
sionis  Christi ,  el  effeclus. 

Consolidat.k  slnt  iiASEs  fjus.  ]  Puta  crura  et 
libic-e,  hisce  enim  quasi  basibus  moles  corporis 
fulcitur,  ait  Lyran. 

ETPLANTiE.]  Greece  *<?»?&,  quod  Resa  vertit 
malleoli,  id  cst  ossa  juxta  talos  extantia  :  sed 
frigide;  ffupdenlta  significat  totum  pedem,  uta 
nitiii  secernitur.  Unde  afup6<u  idem  est  quod 
caleeo,  ct  tiefopo;,  bene  calccalus.  Quare  mi- 
niitius  niinosque  recte  Pagnin.  et  Tigurin. 
■■■.,.■)  vcrlunl  ,  tali.  Melius  Noster  et  Syrus  ver- 
iiuil,  jilanlas,  pula  pcdes  ,  quibus  totumcorpus 
in>isiii  ;  qui  in  paralyticis  humoreaqueo  in  eos 
dcflucnie,  resoluti  sunt,  in  claudis  contracti, 
dcbilcs  cl  manci. 


APOSTOLORLM.  Cap.  III. 

Myslice,  elaudus  hic  erectus  a  Petro  signifjcat 
Judi'cos ,  quos  quasi  animas  claudicanles,  Pe- 
trus  hoc  sanationis  miraculo  ad  fidcm  adduxit, 
ait  Nyssen.  orat.  de  S.  Stephano.  Et  S.  Ambros. 
serm.  2.  deS.  Petri  et  Pauliencomiis,  docetmo- 
rilo  S.  Petrum  primum  edidisse  miraculum  in 
pedum  claudi  confirmatione,  ut  oslehderet  sc 
esse  fundamentum  Ecclesiee  :  Utsicut,  inquit, 
in  Ecclesia  fidci  fundamentum  conlinct,  ila  el  in 
hominemembrorum  fundamenta  (quaesunt  pedes) 
confirmet ;  utjamnon  trepidus,  nec imbecillis pos- 
sit  supra  pelram  Ecclesia? ,  sed  robustus  et  forlis 
incedere.  Quocirca  scepius  Iioc  miraculuin  in 
claudis  operatusestS.  Petrus. 

Memorabileestquodlegimus,  in  vitaS.  Eduar- 
di  regis  Anglire,  scripta  ab  Alredo  ,  qui  floruit 
annoDomini  1166.  nimirum  contractum  qucm- 
damutroquepede,missum  a  S.  PetroadS.  Eduar- 
dum.utei  diceret,  se  curatum  iri,  si  Eduardus 
eum  suis  humerisimpositum,  ad  templumS.  Pe- 
tri  perferret.  Quare  Eduardum  illico  id  fecisse, 
itaqueei  integram  sanitatem  gressumque  resti- 
tuisse.  Porro  revelarat  conlraclo  S.  Petrus ,  se 
velleEduardum  in  hoc  miraculohabere  socium, 
utpote  sibi  valde  devotum  :  nuncuparat  enim 
votum  visitandi  limina  S.  Petri  Romoe ;  sed  vo- 
tumjussu  Pontificis,  ad  Anglorum  petitionem, 
commutavit  in  templumhoc,  quod  in  honorem 
S.  Pelri  exaedificavit. 

Tropol.  claudicant  qui  nunc  invitium,  nunc 
in  virtutem  ;  nunc  in  fidem  ,  nunc  in  hacresim 
inclinant,  quos  consolidatPetrus,  id  est,  Pastor 
et  Pradatus  vi  verbi  et  gratiee  Christi,  Hebr.  12. 
13.  Claudicatio  enim  huec  periculosa  est,  ut  vi- 
cina  ruinae  extremae,  ac  Deo  vehementer  injuria 
et  exosa.  ComponitenimetconjungilDeumcum 
daemone,  eumque  Deo  quasi  aemulum  opponit , 
imo  anteponit.  Quocirca  Elias  3.  Reg.  18.  21.  ait 
ad  populum  :  Usqucquo  claudicatisin  duas  partes  ? 
Si  Dominus  cst  Deus ,  sequimini  eum  :  si  aulem 
Raal , ,  sequimini  ittum.  Et  Josue  c.  ult.  19.  Non 
poleritisservireDomino:Deuscnimsanctusctfortis, 
cemulator  cst ,  nec  ignoscet  sceleribus  vestris,  ete. 
Testes  vos  estis,  quia  ipsi etegerilis  vobis  Dominutn , 
ut  serviatis  ei.  El  Moyses  Deuler.  c.  32.  16.  Provo- 
caverunt  eum  in  diis  alienis :  cl  in  abominalioni- 
bus  ad  iracundiam  concitaverunt.  El  v.  39.  Videle 
quod  egosim  sotus ,  et  non  sit  alius  Deus  pra?ter 
me.  Et  Christus  Matth.  6.  2/j.  Non  potestis  Deo 
servire  et  mammona?.  EtPaulus  2.  Corinth.  61.  /i. 
Nolite  jugum  ducere  cum  infidelibus.  Qua?  cnim 
participatio  justilia  cum  iniquitate?  aulquce  so- 
cictas  luci  ad  tenebras  ?  Ouai  aulem  conjunclio 
Christi  ad  Retial? 

Ita  Politici  in  Republica  conjungunt  haerelicos 
cum  Catholicis,  itaque  fidem  et  simul  Rempu- 
blicam  evertunt.  Tales  fuerunt  Cuthaei,  sive  Sa- 
niaritae,  ex  Assyria  translati  in  Samariam,  qui 
coluerunt  Deum  Israelis,  etsimul  deos  Assyrio- 
rum,  U.  Reg.  17.  v.  33.  Tales  suntquasi  chamae- 
leontes;  nam  pro  varietate  locorum  et  persona- 
rum  omnibus  se  conformant,  cum  haereticis 
loquuntur  haeretice,  cum  Ca'holicis  catholice, 
.cum  piis  et  caslis  simulant  pietatem  et  castita- 
tem, cum  impiis  et  impudicis  impia  etimpudica 
effutiunt;  praesentibus  adulantur,  absenles  la- 
cerant ;  bilingues  ,  trilingnes,  imo  omnilingues 
sunt.  Sedent  sellis  duabus,  imo  omnibus  :  fidem 
habent  labricam,  ideoque  nullam.  Vere  noster 
Frusiusde  lanta  seclarum  bujnsaevi  varietale  ; 
Cttr  nttnc  tol  fulibtn  Uiditur  ttna  fules?  Talis  Pro- 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

leus  fuii  Julianus  Apostata,  ait  Nazianzen.  orat. 
conira  eumdem,  qui  cum  Constantino  et  Chris- 
ihniscrat  Cliristianus,  cum  Centilibus  Gentilis  : 
inodo  palliatus,  modo  togatus  :  trocho  versati- 
lior,  polypi  mentem  obtinens  :  biceps  ut  am- 
phisbcna  :  anceps  ut  mulus  :  Euripo  inconstan- 
tior,  luna  mulabilior,  pila  mobilior,  magis 
varius  quam  bydra. 

Praeclare  Cassian.  collat.  6.  c.  12.  Mens  justi , 
ait,  nondebct  esse  similis  cerce ,  qluB  semper  cha- 
racteri  signantium  cedens ,  pro  ejus  forma  el  ima- 
gine  figuralur,  etc.  quin  potius  debet  velut  quoddam 
csse  adamantinum  signalorium ,  ut  inviolabilem 
mrns  noslra  figuram  sui  semper  cuslodiens  cha- 
i  acteris,  universaquce  incurrerint,  sibiqualitatem 
sui  status  signct  alque  transformet ,  ipsa  vcro  in- 
signiri  nullis  incursibus  possit.  Objecit  olim  JEs- 
cliines  Demostheni,  quodcommutala  factione, 
iiuripum  ipsum  inconstantia  sua  supcrasset, 
essetque  Euripistes  et  incertae  fldei.  Quothodic 
sunt  Euripistae,  quibus  nulla  est  nisi  Gr.eca ,  atit 
Punica  fides ! 

8.  Amiuji.ans  et  exiliens.  ]  In  eo  ergo  implc- 
t  iun  csl  illud  Isaiae  cap.  35.  6.  de  Christo  et  Apos- 
tolis  oraculum  :  Tunc  salict  sicut  cervus  claudus, 
ail  S.  Cyrill.  catechesi  17.  Nota.  Hicdnplex  fuit 
niiraculum.  Prius,  qnod  claudo  reslitula  sitpc- 
dum  rcclitudo  ct  firmitas.  Posterius,  quod  illico 
proinple  incesseril,  imo  exilierit.  Qui  enim  diu 
non  anihiilarunl,  esto  sani  sint  ct  valeant  pedi- 
bus,  ut  incarcerati,  tamen  cx  longa  desnctudinc 
ambulandi ,  expedite  incederc  ncqueunl;  sed 
MMisim  ambularc  (liscunt,  ejusque  usum  et  fa- 
cilitatem  ambulando  acquirunt,  uti  expericntia 
constat;  ita  Sancliez. 

10.  ET    IHPLETl     SUNT     STUPORE    ET     EXTASI,] 

3a//.6ou5  y.a\  tx^ceou;.  Pagnin.  et  Tigurin.  rcplcti 
sunt  admiralione  et  slupore ;  Syrus,  adrniratione 
(t  cxtasi;  Biblia  Golhica  quae  citat  Mariana, 
stupore  etmentis  constcrnationc.  F.cstasis  hic  sig- 
nificat  admirationcm  maximam,  qua  attoniti  el 
perculsi,  quasi  emotae  mentis,  extra  se  fiorcnt, 
perindeac  in  extasi  sive  raptu  proprie  dicto, 
mens  a  terrenis  ad  ccelestia  rapilur.  Unde 
S.  Aug.  explicans  illud  ps.  30.  Ego  dixiinexcessu 
(graece  b  *xc««i,  hebr.  MTSni  bechippazon,  id  cst, 
in  trepidatione  ct  pavore)  mentis  mcce  :  Omnis 
homo  mendax.  In  excessu  mc.ntis ,  inquit,  duo 
intelliguntur  :  aut  pavor,  aut  intentio  adsuperna, 
ita  ut  quodammodo  de  memoria  labantur  inferna. 

11.  Cum  teneret  (ita  etGraeca  etSyrus:  per- 
peram  ergo  aliqui  lcgunt  lcncrent;  alii,  viderent) 
autem  Petrum  et  Joanne m.  ]  Pula  claudus  a  Pe- 
tro  sanatus.  Sed  cur  tenuiteos?  Resp.  OEcum. 
ex  timore  ,  ne,  si  ab  eis  disjungerent,  rursus  iu 
claudicalionemincideret  :  nain  apprchensa  dex- 
lcraejus  a  Pelro,  sanus  evaserat.  Melius  sanctus 
Chrysost.  censet  id  enm  fecisse  ex  amore,  re- 
verentia  et  gratitudinc,  ut  suos  sanatores  arctc 
eompleclerelur,  stringeret,  et  ab  eis  avelli  non 
posset,  eosque  toti  populo  ostenderetet  deprae- 
dicaret. 

AD     1'ORTICI'M    QVM    APPEEEATUR    SALOMONIS  ,  ] 

ante  quam  Petrus  sanaverat  claudum  :  claudus 
enim  jaccbat  mendicans  ante  hujus  porticus 
jiortam,  (pioe  vocabatur  Speciosa  ;  sed  a  Petro 
creetus,  cum  eo  per  portam  in  porticum  hanc 
mtrohii,  cclcbrans  miraculum  et  miraculiaue- 
lorcm  Peiium.  IJnde  populus,  ut  id  videret,  tam 
jdclauiUun  euratum,  (|uam  ad  Petrum  curan- 
(cin  cuciinit. 

COnNI.I,.     A    I.MMDV.       10M.    X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  111. 

Quaeres,  quaenam  fuit  porlicus  Salomonis? 
Nola.  Templnm  Juda^orum  proprie  duas  habe- 
bat  parles,  Sanctum  et  Sanctum  sanctorurn  :  in 
illud  soli  sacerdotes  ingrediebantur,  in  hoc  so- 
lus  pontifex  semel  in  anno.  Quare  pro  populo 
anteSanctum  adjectum  fuit  atrium,  ut  populu-> 
in  eo  spectaret  sacrificia,  Deumque  oraret. 
Atrium  hoc  duplexerat :  prius  Judeeorum,  pos- 
t<  rius  Gentium  et  immundorum.  Judeeoruni 
bipartitum  erat  :  prior  enim  ejus  pars  vicina 
Sancto,  in  qua  erat  altare  holocaustorum ,  ce- 
debalsacerdotibus  ;poslerior  laicis,  sedrnundis. 
Porro  non  licebat  sub  peena  mortis  Gentibus, 
pula  Romanis,  ex  suo  atrio  transire  in  atrium 
Judaeornm,  nec  Juda^is  in  alrium  sacerdotum, 
lesle  Josephol.  G.  Bellic.  6.  Jam  qmestioni  huic 
tripliciter  respondent  Interpretea. 

Primo  (Miiin  aliqui  ceusent,  porticum  hanc 
fuisse  exlerius  adhaBrenlcm  ipsi  Sancto,  quaj 
proinde  inslar  Sancti ,  erat  longa  viginli  cubitos, 
lata  decem,  uti  dicitur  3.  Reg.  G.  3.  perinde  ac 
virlemus  Romse  Basilicis  S.  Petri,  S.  Laurentii, 
S.  Coeciliaj,  et  aliis  extrinsecus  adhasrere  porti- 
cus,  per  quas  in  basilicas  inlroitur;  Ita  Adrich. 
in  Descriplione  Jerusalem.  Verum  obstat,  quod 
in  hanc  porticum ,  imo  in  atrium  sacerdotum, 
quod  erat  antc  porticum,  nulli  nisi  sacerdoti 
Aaronico  fas  erat  introire.  In  hanc  autem  porli- 
cum  ingrcssus  est  Pelrus,  claudus,  totusque 
populus. 

Secundo,  alii  censent,  porticum  hanc  fuisse 
ipsum  atrium  Judaeorum,  dicique  Salomonis ; 
lum  quia  in  codem  loco  et  area  erectum  fuit  ab 
llcrode,  in  quo  olim  Salomon  suum  erexerat  : 
tum  ad  distinctionem  porlicus  extimae,  puta 
alrii  Gentium,  quod  atrio  Jiuheorum  adjecitHe- 
rodes;  ila  Rihcra  I.  1.  de  Templo  cap.  1G.  et  seq. 
C.enset  enim  ipse  Salomonem  aedificasse  tanlum 
alrium  Judacorum  ,  non  vero  alrium  Gentium  , 
sed  illud  adjectum  esse  ab  Herode,  ac  proinde 
atrium  Jmbeorum  vocari  porticum  Salomonis, 
atriuin  vero  Genliuin  portice.m  Herodis.  Quarv 
porlicus  Salomonis  fuit  leuiplum  Judaeorum,  in 
quoChristus  docuit,  etrniracula  patravit.  Verum 
obslat,  quod  porticus  haec  erat  extima,  uli  eam 
vocalJosephus,  quodque  mendici  ante  atrium, 
non  inlerius  JiuUeorum,  sed  extimum  Genlium 
desidebant,  ul  tam  a  Gentibus  inlroeuntibus, 
quaiu  a  JruUeis  stipem  poscerent.  Non  enim  de- 
cebat  sordidos  et  putidos  mendicos  in  loco  Ju- 
daeis  sanctissimo,  tanto  numero  jugiter  desi- 
dere  :  nec  Judaei  id  permisissent,  praeserlim  ne 
eorum  clamore  et  tumultu  in  sacrilichs  et  pre- 
eihus  obturharenlur.  Eranl  enim  ipsi  in  sacris 
religiosj ,  imosuperstitiosi;  et  practjcahantillud 
vulgo  tritum  :  Cceci  et  claudi  non  intrabunt  in 
templum,  1.  Reg.  5.  8.  etiam  si  nulla  lege  id  san- 
cilum  esset.  Sic  et  apud  Romanos  mendicorum 
slatioerat  ad  pontem  ,  ulietiamnum  est,  utpa- 
tel  ex  Juvenali  satyra  k.  el  Martiali  1.  10.  epi- 
gram.  5.  Ita  Sanehcz. 

Tertioergo  aliicensent,  porticum  Salomonis 
fuisse  atrium  Gentium,  aul  certe  ejus  partem. 
Hocenim  eral  quasi  lemplum  Gcntium  ,  in  quo 
ipsaeDeimi  adorahant,  et  ante  illud  ejusque  por- 
tamSpeciosaniscdchantmendici.F.ralhocatriuni 
lale,  qualia  videmus  Romain  palaliis,  nimirum 
sub  dio,  ita  tamen  ut  ad  latera  liaberet  porticus 
lectas  coluninis  insislentes,  ad  quas  tempore 
pluvi;e  vcl  aestUS  rccipiMct  se  populus,  eaquc 
de  causa  vocatur  porticus  Salouaonis .  non  quod 

I- 


98  r  )\i\:i:sT.\ni.\  1N  acta 

>alomoi)  iii  r-o  orarel  [orubat  caiu)  in  airio  Jn- 

dujoruiu,  ulpulc  .liula:us  el  Jiida-oriun  rex )  sed 
(jiiod  ha:e  poiiicus  e\  inccndio  leinpli  facLo  per 
Chald.ios,  supersles  nianseril,  salLem  boua  sni 
parte,  ita  ul  lacile  a  Zorobabclc,  et  poslca  ah 
Hcroilc  instaurari  potueril,  iiujuiL  OKcunicn.  lla 
Villalpand.  lib.  3.  (Ic  'J  cmplo  cap.  9.  ubi  idipsuni 
conliriual  c\co,  quod  Gcntiles,  qui  non  nisi  m 
alrio  Gcnliuni  vcrsari  polcrant,  adicrint  Philip- 
pum  in  porticu  Salomonis,  ut  vidcrcnt  Jesuin. 
Jcsus  crgo  tuncio  alrio  Gentium  degebal,Joan  - 
ncs  12.  90.  Ideui  lib.  5.  de  Teinplo  disp.  h.  c.  67. 
el  00.  in  line,  idipsum  confirmat  ex  Josepho 
I.  20.  Antiquit.  cap.  \k.  ubi  porticiun  hanc  ait 
fuissecxliinam  lempli,  camque  vocalo/Jits  Salo- 
monis,  non  Herodis.  In  hanc  ergo  porlicum  in- 
grediente  Pctro  c.um  claudo  sanato,  accurrit 
populus  turmalim ,  ct  concionante  Petro  con- 
versa  sunt  quinque  millia.  Unde  liquet  porlicum 
lianc  quoe  lot  millia  caperet,  fuisse  ingentem , 
ideoquefuisseidipsum  atriumGentium.Hocenim 
ilidumestporticus :  tum(|uiaeratextimum  :  tum 
quia  pro  immundis  et  profanis  Gentibus  erat 
quasi  immundum  et  profanum  respectu  atrii 
Judoeorum,  quodpro  fidclibus  et  sanctis  Judaeis 
quasi  mundum  et  sanctum  erat,  et  vocabatur 
lemplum,  non  porticus.  Sic  enim  eliamnum 
vestibulaanle  templa,  quia  extima,  elquiaextra 
templum  sunt ,  vocamus  poriicus,  non  tem- 
jdum  aut  templi  partem.  Atrium  ergo  Genlium 
vocabatur  porticus,  ad  distinctioncm  atrii  JudaBO- 
nim,  quod  vocabatur  templum ,  cui  atrium 
Gentium  exterius  adjacebat  quasi  porticus. 

12.  Aut  potestate.  ]  Legit  Interpres  in  Grseco 
ilo-jtia,  id  eslpotestate.  Quocirca  et  Syrus  verlit, 
7J^Sy?a  bescultanam ,  id  est,  imperio  nostro.  Unde 
Sultani  .Egypti,  Babylonis,  Tariarorum,  vocan- 
tur  eorumdem  principes  et  Imperatores.  Jam 
legunt  Euas6£ia3  id  est  pietate ,  ilaquc  in  Latinis 
Bibliis  legunt  Lyrann.  Hugo  et  Dionys.  Inepte 
haicCalvinus  torquetcontra  invocationemSanc- 
torum  ,  quasi  nulla  sit  in  eiseorumque  reliquiis 
potestas.  Non  enimhoc  vult  Pelrus,  sedtantum 
docere,  potestatem  patrandi  miracula ,  quam  ex 
cffectu  eum  habere  constabat,  nonesse  suam, 
id  est,  suarum  virium,  sed  Dei ,  ab  eoque  sibi 
gratis  concessam  :  Sanctienim,  inquitS.  Greg. 
lib.  2.  Dialog.  30.  faciunt  miracula ,  vel  prece, 
vel  potestate,  hoc  est,  nunc  invocando  Deum, 
nunc  per  Dei  virtutem  sibi  communicatam  im- 
perando  daemonibus,  morbis,  etc.utabscedant. 

13.  E'i  justum.  ]  Tum  formaliter,  tum  causali- 
ter,  hoc  est,  justilicantem  caeteros  omnes,  ita 
ul  nemo  hominum  sit  justus,  nisi  qui  justiliam 
a  Christo  acceperit,  eique  illam  acceptam  re- 
ferat. 

16.  Et  i>  fide  nominis  ejis.  ]  q.  d.  Per  fidem 
et  invocationemnominis  Christi,  perfidem  qua 
in  Christum  credimus,  eumque  Salvalorem  ag- 
noscimus  et  praedicamus  :  vel  per  fidem  quam 
habemus  nomini  Christi,  id  est,  ipsi  Christo  h 
ine  nominato  et  invocato,  hunc  claudum ,  quem 
>os  vidislis  et  nostis ,  confirmavil ,  id  est ,  consoli- 
davttel  sanavit,  nomenejus ,  pula  Christi.  q.  d. 
CHHftus  in  quem  credo,  a  me  nominatus  et.  in- 
\ocatiis  conlirmavit,  etcuravit  hunc  claudum  , 
non  ego  mca  medicina,  vel  virtute.  Est  hic  tri- 
plex  hebraismus.  Primo  enim  praepositio  in  po- 
nilur  pro  per :  in  fi.de ,  id  est,  perfidem.  Secundo, 
jidc.s  nominis  passive  hic  vocatur  fides  quae  ha- 
Ixtur  nomini  Christi,  id  cst,  Christo  ipsi :  non 


APOSTOLOhTM.  Cap.  II!. 

enim  active  lides  Christi  hie  vocatur  illa,  quam 
in  se  habet  Christus  ( in  Chrislo  enim  non  fuii 
lides,  sed  visio)  sed  passive,  quam  scilicet  nos 
habemus  in  Christum,  qua  crcdimus  Christo. 
Tertio,  nomen  Christi  metonymice vocatur  ipse 
Ghristusnominatus  etinvocatus:  vel  certe  ipsa 
invocalio  nonhnis  Christi. 

Nota.  Fidei  tribuitur  hic  miraculosa  sanatio 
tanquam  causa^  non  primariae,  sed  inslrumen- 
tarias.  Fides  enim  est  causa  applicans  nobisme- 
rita  Christi,  per  quae  sanamur  :  rursum  fidesest 
disposilio  ad  sanitatem.nientis  etcorporis.  Ter- 
tio,  iides  etinvocatioestquasi  causa  impetrato- 
ria  sanitatis  :  ipsaenim  est  oratio  vel  tacita,  vel 
expressa,  qua;  sanitatem  a  Deo  impetrat ;  unde 
eteam  meretur,  non  de  condigno,  seddecon- 
gruo.  Causa  ergophysica  principalis  curationis 
claudi  fuit  Deus,  instrumentalis  fuit  S.  Pelrus, 
manu  elevans  et  erigens  claudum.  Causa  vero 
moralis,  putameritoria,  principalis  fuit  Chris- 
tus,  ejusque  merita  :  instrumentalis  fuit  fides 
S.  Petri,  ob  tres  rationes  ct  modos;  quos  jam 
recensui :  ita  D.  Thomas  de  potentia  quaest.  C. 
ad  19. 
Et  fides,  qu.e  per  eum,  hoc  est,  ineum  ,  est, 

DEDIT   INTEGRAM    SANITATEM,]    d/oxA/jpiaK  ,     idest, 

inlegritatem  corporis  etmembrorum,  puta  pe- 
duni.  Aliter  Chrysost.  Fides,  inquit,  qua>  per 
eum,  pula  Chrislum,  est  praedicata  et  evange- 
lizata,  dedit  sanitatem  claudo  :  fides  autem  a 
Christo  praedicata  ,  est  fides  in  ipsum  Christum ; 
verum  Petrum  modestiaB  causa  id  non  statim 
exprimere,  sed  velare  et  circumscribere,  ne 
aversos  a  Christo  Judieos  offendat,  donec  sensim 
se  in  mentes  eoruni  insinuans  idipsum  declaret 
etclare  denuntiat. 

Moral.  Nota  hic  Primos  Sanctos  sua  miracula 
ct  dotes  non  sibi  asscribere,  sed  Deo,  cujus 
sunt,  reddere  cum  gratiarum  actione  et  glorifi- 
catione,  acdicere  cuin  Psalte  :  Nonnobis  Domin^. 
non  nobis  ,  sed  nomini  luo  da  gloriam  :  quod  cum 
facimus,  Deus  novas  in  nos  gratias  effundit : 
gratia  enim  congruit  daturquegrato,  quae  aufer 
tur  ingrato.  Vide  S.  Greg.  hom.  5.  in  Ezech.  sub 
finem ,  ldcirco,  ait,  viri  sancti  semper  laudem 
Creatori  reddunt ,  ut  vcra  stabilitate  persistant  in 
ea  virlule  quam  accipiunt. 

Secundo,  quanta  sit  virtus  fidei  excellenlis  ei 
heroica? :  hrec  enim  omnia  quae  credit  et  sperat, 
impetrataDeo,  juxtapromissumChristi  Marcill. 
v.  2a.  Omnia  quaicumque  orantes  petitis,  credite 
quia  accipictis,  et  evenient  vobis.  Talis  est  fides 
miraculorum,  per  quam  S.  Petrus,  S.  Paulus, 
S.  Gregorius  Thaumaturgus,  et  similes,  tot 
lantaqueprodigia  edidcrunt. 

Tertio,  quantam  fidem  ,  spem  et  amorem  de- 
beamus  gerereerga  Christum,  quemDeusnobis 
dedit  redemptorem,  salvalorem,  mediatorem, 
omnisque  boni  datorem,  per  quem  nos  bene- 
dixitomni  benedictione  spiritualiincoelestibus, 
uti  admirabundus  docet  eteructat  S.  Paulus  toto 
cap.  1.  ad  Ephes.  Undeipse  alibi  passim  nonnisi 
Jesum  et  Christum  sonat  et  crepat,  dicens  se 
nihil  pranlicare,  nihilscire,  nihil  sperare,  nihil 
amare,  nisi  Jesum  Christum  et  hunc  crucifixum 
imo  se  in  se  non  vivere,  sed  Christum  :  Vivo , 
inquit,  ego  jam  non  ego ,  vivit  vero  in  me  Chris- 
tus.  Mihi  absit  gtoriari  nisi  in  cruce  Domini  nostri 
Jesu  Christi ,  per  quem  mihimundus  crucifixus  est. 
et  ego  mundo,  Mihi  vivere  Christus  est ,  etmori 
lncrum. 


COMMENTAIUA  IN   ACTA 

Idem  fuit  scnsus  primorum  fidelium,  ulS.  Ig- 
natii  Epist.  ac  Rom.  Amor  meus  crucifixus  est , 
ac  consequenter  et  fides,  et  spes  mea  crucifixa 
eat;S.  Johannis,  qui  in  Evangelio  et  Epistolis 
non  nisi  Christi  amorcm,  qucm  ex  ejua  pectorc 
hausit,  spirat;  S.  Polycarpi,  S.  Dionysii,  S.  Lau- 
rentii,  etc.  qui  Christi  amore  ehrii  ari  ignes, 
furcas  et  leoncs  ihant  quasi  ad  epulas.  Sapienler 
S.  Nazianz.  in  Sententiis  ;  Alii ,  inquit,  aurum, 
atii  argentum,  aliimcnsas  delicalas,  id  est,  vitce 
tttdibria  in  pretio  habeant.  Ego  vero  Christum  am- 
plissimarum  opum  inslar  duco  :  qucm  utinam  ali- 
quando  pura  mente  mihi  inlueri  contingat  :  ca>,- 
tcra  autcm  mundus  habeat.  Praeclarc  S.  Bernard. 
lih.  de  Conscientia  cap.  1.  Cum  amor  Cltristi , 
inquit,  totum  absorbuit  affcctumhominis,  ut  ne- 
gligens  et  immcmor  sui ,  nil  nisi  sotum  Jestnn 
Christum  et  ca  quassunt  Jcsu  Cltristi  scnliat ,  tunc 
dcmum  in  eo  perfccta  esl  cltaritas.  Non  est  oncrosa 
ci  paupertas  :  istc  non  senlit  injurias  ,  ridetoppro- 
bria,  conlcmnit  damna ,  morlem  lucrumdcputat ; 
imo  nec  mori  se  pulat,  cum  magis  dc  morle  ad 
vitam  transirc  se  sciat.  Et  c.  3.  Premat  corpus , 
irahat  mundus,  frendeat  diabolus,  secura  erit 
conscientia,  in  Christo  dcfixa.  Vcre  olcum  effu- 
sum  nomen  tuum  Jcsu  Christc.  Vidc  cumdem 
serni.  \U.  in  Cant. 

17.  Per  icnorantiam  fecistis,  sicut  et  princi- 
i>es  vestri.  ]  Sed  longe  culpahilior  fuit  princi- 
pum  ignorantia,  quam  populi,  ulpote  crassis- 
.>ima  \t:l  etiam  affcctata  :  qui  tamenhaec  quoque 
aliquo  modo  in  scclcreminuit  audaciam,  impu- 
ilcntiam  ct  irreverentiam  in  Deum,  co  quod  mi- 
nuit  voluntarium  (gravius  enim  peccassent  si 
Christnm  cognitum ,  quod  scilicet  ipse  essct 
Messias  etfiliusDei,  voluntarieet  destinata  ma- 
lilia  occidissent)  idcirco  a  Pclro  hic  allegatur 
quasi  causa  Chrislicidium  excusans,  nonintoto, 
sed  in  tanto.  Unde  Cliristns  pro  iis  orans  in 
cruce,  Pater,  inquit,  ignoscc  ittis ,  quia  nesciunt 
quid  faciunt.  Et  Pauhis  1.  Cor.  2.  8.  Si  enim  cog- 
novissent  ,nunquaml)ominum  glorice  cruciftxissent. 

18.  Decs  autem  ,  Qu^"(ita  Graeca  et  Rom.  non 
t/ui,  uti  nonnulli  legunt)  pr.enuntiavit,  scilicct 
pati  Ciiristim,]  ul  sequitur.  q.  d.  Passiones  ct 
lormenta  Chrisli,  quffi  Dcus  praenunliavit  per 
Prophelas  ,  omniaque  de  Christo  passuro  ora- 
cula  ,  iinplcvil  pcr  vos  vcslramqtic  ignorantiam  , 
qua  faelum  cst,  ut  Christtis  fle  faclo  pateretur 
ea  omnia,  quce  ciun  passurum  pramuntiarant 
Prophetae. 

19.  Ut  DF.LEANTun.  ]  Nou  teganlur,  ut  volunt 
liacreticij  non  superficit!  lenus  radantur,  sed 
plane  dclcanlur  et  aholcanlur,  ac,  ul  Svrus, 
cxpungatur  :  sicut  litlerce  e  tahulis  ccralis  olim 
cxpungehantur,  et  nunc  e  mcmhranis  cxpun- 
gunlur. 

20.  llT    CUM     VENERINT    TEMPORA    REFRIOERII.  ] 

Vatahl.  rcfocillationis,  scilicel  a  peccatis  ct  ira 
Oci,  suhaudi ,  salvi  sitis ,  vel  refrigercmini  et  vos. 
licfrigrrittm,  vel ,  ut  Syrus  vertit,  tranquillita- 
tem  et  quietem  vocat  salutcm  et  beatitudinem 
atcrnam,  qua  ah  a?stu  tcnlationum,  persecutio- 
num  et  atllictiomim  liujus  vitae,  quihus  in  hujus 
\it.T  pelago  assiduc  jactamur  ct  urimur,  quies- 
i -cmus  et  rcfii^crahimur.  Alludit  S.  Pctrus  nd 
•  xcitlium  Jcrusalein  ct.Iudaeorum  mox  futurum 
V~r  Titum,  ac  ad  Judaeorum  flil  M|i|i  il.  quihus 
lotoorhc  vagi  continuc  agitnnlur,  a  quihus  in 
iiiieinunrii  lihcrahunlur. 
Porro  hoc.  rrfrigcritun  pcenitentihus  ,  ct  con- 


AI  GSTOLOi.LAi    Cap.  111.  S9 

versis  ari  Christum  obveniel  d  conspcctu  Domlni, 
iri  est,  ab  ipso  Domino  praesente  et  consptcfenle! 
Pro  conspectu,  graece  est  nfontnou  quod.  Tertull. 
lih.  deResurrect.  carn.  verlit,  a  personaDomini ; 
Cajelan.  a  facie  Domini  :  tpiia,  inquit,  facics 
Christi  eritohjecium  et  causa  healitudinis.  Visio 
enim  divinitatis  Chrisli,  est  ohjectum  heatitutli- 
nis  essentialis :  visio  vero  humanitatis  ejusdetn, 
est  ohjectum  primarium  bcatituriinis  accirienla- 
lis.  Unde  Vatabl.  exponit,  q.  d.  Quae  refrigeratio 
erat,  cum  rnrsus  conspecius  erit  Christus.  Holat 
Sanchez,  pro  rcfrigerii  graecc  esse  Am^uttui, 
quce  vox  et  resurrcctioncm  v.l  rtfrigerium  signifl- 
cat  :  et  utrumque  huic  loco  convcnit,  q.  d.  Cum 
vcncritav/.iv^,-,  qnffi  resurrcclio  est  et  rcanimalio 
[^xf,  enim  cstanima)  illa  ipsa  lunc  implehit 
nominis  sui  mensuram  ;  nam  vobis  justis  erit 
ipsa  refrigerium,  aeque  ac  e  morte  ad  vitam 
beatam  resurreclio.  Lnrie  v.  21.  eanriem  vocat 
restitutionem  omnium.  Lnica  ergo  hac  voci' 
tluosSymholi  articulos  complcctitur,  nimirum, 
Crcdo  carnisresurreclionem  :  et,  vilam  cet&rnam. 
Oui  pr/Edicatcs  est.  ]  Ita  ct  Pagiiiu.  Tiguriua 
etVatahl.  lcgcnlcs  in  Gncco  itfoxtzqpo-yfii^tn,  q.  d. 
prctconizatum  ct  proclamalum;  alii  legunt  npoxe.- 
%upu/jtivov,  iri  est  pra?paralum,  ut  vertit  Syrus,  ita- 
que  legit  Irenaeus  lih.  3.  cap.  12.  Tcrtufl.  lih.  de 
llesurrecl.  carn.  verlit ,  prcedesignaiiim,  forte 

lCgit   7TjO(/Wp(5//eVOV. 

21.    QUEM   OPORTET   QUIDEM    COEM  31  SCSCIPERE.  ] 

Ambiguum  est,  ait  Cajelan.  an  diccre  velit  quotl 
Jcsus  coelum  suscipiat,  sicut  rex  suscipit  rcg- 
num  ;  an  vcro  quod  ccelum  suscipiat  Jcsum ,  si- 
cut  locus  suscipit  localum  ;  utrumque  enim  est 
verum,  et  utrumque  huic  loco  convcnit;  ac 
prius  involvit  poslerius.  Prior  scnsus  auguslior, 
posterior  simplicior  est,  si  cum  Syro  verlas, 
quemoportet  ccclo  capi.  Ex  quo  contra  Lhiqueta- 
rios  conclurias,  Christi  corpusnon  esseuhiquc, 
uli  uhique  cst  ejus  divinitas.  Setl  ex  eo  contcn- 
dchat  Berengarius,  Chrislum  non  esse  in  Eucha- 
ristia,  utpote  ceclo  conclusum ;  quem  setufus 
Beza  :Nota,  inquil,  Christum  ccelo  capi,  con- 
tra  eos,  qui  pro  co,  quod  lide  nobis  asccnden- 
dum  est  in  ccelum  ,  ut  capili  nostro  conjunga- 
mur,  Christum  itcrum  e  ccelo.  vclut  Jovem 
quemriam  Elicium  cvocandum,  peiiinacissini. 
liientur.  Scri  responrientlum  :  Non  doccmus 
Christum  ccelo  cvocandum  ad  Eucharistiam, 
quasiccelum  dcscrens  locali  motu  ad  nos  des- 
cendat  (hoc  enim  laninm  fiet  indic  judicii )  scri 
quori  manens  in  coelo,  pcr  omnipotcntiam  Dci 
se  praesentem  sistat  in  Eucharistia  (sivc  id  fiat 
percorporisejusrcplicationcm,  siveper  acquisi- 
tionem  dunlaxatnovi  loci,  dc  quo  inter  sc  riis- 
pulant  Scholaslici)  iriquc  invisihiliter  et  inriivi- 
sihiliter,  ctim  in  ccelo  sit  visibiliter  el  riivisihililer 
respeclu  loci  :  alio  enim  in  loco  esl  Chrisli  ca- 
put,  in  alio  collum.in  alio  pectus,  in  aliopctlc- 
cum  in  Eucharislia  omnia  Christi  mcmbra  sini 
ineoriem  loco,  |)uta  in  eariem  hostia,  eodemque 
hostiae  puncto.  Christusenim  in  Eucliaristia  esl 
sicut  animain  corpore,  nimirum  tolus  in  tota, 
et  totus  in  qualihct  ejus  parte. 

InsuperNota,  Christum  post  ascensum  inca>- 
lum  suhinrie  visihilitcr  ln  lcrris  apparuisst: ,  ui 
S.  Paulo,  rium  cum  convtrtit,  Actor.  9.  U.  ac 
S.  Petro.  Cum  cnim  ipse  c  carccrc  rotratu  Chris- 
tianorum  fngisset,  occurrit  ei  Christus,  rorran- 
tique  Pclro  :  Domine  quod  vadis?  rcsponriit  : 
1'ddo  itrrutn  crttcipgi.  Y.x  tpio  iutellc\!l    reiro.-  . 


100  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

jjciun  vellc,  ut  iu  carcerem  rediret,  seque  pa- 
raret  ad  crucem  et  martyrium.  in  cujus  appa- 
ritionis  memoriam,  Romse  exlra  portam  S.  Se- 
basliani,  in  ipsomet  apparilionis  Christi  loco 
ereolum  est  sacellum ,  cui  vulgo  nonien  Domine 
</«o  vadis?  SicapparuitS.  Antonio  post  vicioriam 
luctse  cuoi  daemonibus,  aits.  Atbanas.  in  ejus 
vila  :  Item  S.  Tarsillecj  teste  S.  Gregor.  in  Dial. 
I.  U.  c.  16.  Quocirca  S.  Tboni.  et  Cajetan.  censent 
Cbristum  lunc  modico  tempore  coelum  reli- 
uuisse,  ac  descendisse  interram  ad  S.  Petrum, 
P  uluin,  Anlonium,  etc.  Aliiputant  bas  visiones 
fuisse  imaginarias;  vel  etiam  reales,  non  cor- 
poris  Cbristi,  scdcorporis  aerei  formati  ab  an- 
gelo  tpiod  repraesentaret  Cbristum;  sicut  anle 
incarnationem  Verbum  in  corpore  aereo  Abrahae, 
Jacobo,  aliisque  Patriarchis  etPropbetis  appa- 
ruit. 

Verus  videlur,  quod  Cbristus  aliquando  simul 
iu  c  lo  el  siinul  in  lerra  fuerit,  et  utrobique 
realiter  proprieque  sit  visus,  ut  cum  apparuit 
s.  Petro  et  Paulo.  Nam,  ut  bic  dicitur,  ccelum 
non  reliquit,  et  lamen  in  terra  fuit,  apparuitque 
S.  Petro  et  Paulo.  Ergo  tunc  siinul  fuit  utrobi- 
(jue.  lnsinuat  id  S.  Chrysost.  Videtur  aulem 
Chrislus  coehun  modico  tempore  reliquisse, 
cum  descendit  ad  B.  Virginein  in  ejus  morte  : 
nam  cuni  ea  rursum  gloriose  in  ccelum  ascen- 
dit.  Obiter  ergo  tunc  ccelum  reliquit.  Quodergo 
i;ic  dicitur,  oportet  eumccclum  suscipere ,  intel- 
.  ge  quod  thronum  gloriaj  siue  in  coelo  firmiter 
t  oiiocaril.  ita  ut  ex  eo  gloriose  et  publice  non 
ildescensurus,  nisi  in  diejudicii,  cui  non  re- 
pugnat,  quod  se.creto,  invisihiliter  et  obiler  ad 
V,.  Virginem  descenderit.  ItaSuarez  3.  p.  q.  58. 
in  Bne. 

Qmeres,  Ansimili  modo  coelum.purgatorium 
et  infernus  leneant  et  claudant  animas  cajtero- 
rum  hominum,  ut  inde  exire  nequeant  ante 
diemjudicii?  Aliqui  censent  animas  damnato- 
ium  nunquam  egredi  exinferno,  acconsequen- 
ter  nunquam  apparere  hominibus.  Ratio  est, 
quod  inferno  quasi  perpeluo  carceri  et  gehennae 
sint  mancipata?.  Rursum,  quod  in  inferno  nulla 
sit  redemptio.  Ita  censet  Dom.  Solo  in  h.  d.  hh. 
q.  1.  a.  h.  ad  1.  Victoria  relcct.  de  Magia  n.  27.  et 
Abulens.  in  h.  Reg.  c.  h.  q.  56.  Verum  alii  proba- 
bilius  opinantur  animas  tam  in  inferno  et  pur- 
gatorio,  quaui  in  coelo  commorantes,  subinde 
egredi  et  viventibus  apparere,  idquead  hoc,  ut 
efficacius  iis  vel  gloriam  coelestem,  vel  poenas 
ignesque  inferni  sive  verbis,  sive  reipsa  per 
Ilammasostendant,  itaque  majorem  vel  spem  , 
vel  melum  et  terrorem  eis  incutiant.  Nec  hoc 
quidquam  de  illorum  gloria,  veldehorumpoena 
(lecerpit,  quia  utrique  utrumque  secumportant. 
Damnali  ergo  cum  apparenl,  suum  carcerem, 
pula  ignein  cui  alligati  sunt,  secumferunt,  uti 
<x  pluribus  eorum  apparitionibus  constat.  Ita 
senliunt  D.  Thom.  in  h.  dist.  &5.  q.  1.  a.  1.  q.  3. 
Abulens.  in  cap.  25.  S.  Matth.  q.  753.  Alphonsus 
Mendosa  q.  5.  Scholast.  de  veris  mort.  appar.  et 
noster  Petrus  Thyraeus  lib.  1.  de  Spirit.  appar. 
n.  117.  et  2Zi9.  qui  tamen  recte  addit,  animas  e 
ccelo,  etexinferno  rarius  per  seet  personaliter 
apparere,  sed  crebrius  id  fieri  per  angelos.  Rur- 
sum,  animas  ecoelo  apparere,  quotieseislibue- 
rit  :  animas  vero  ex  purgatorio  et  inferno  non 
posse  egredi,  nec  apparere,  nisi  ex  peculiari 
dispensatione  Dei. 

USQUE     IN     TEMPORE    RESTITUTIONIS    OMNIUM ,  ] 


AIOSTOLOliUM.  Cap.  III. 

usque  in  diem  judicii,  quo  Deus  bominein  lap- 
sum  in  peccatuin,  a>rumnas  et  mortem,  Deo, 
gloriae  et  felici  iinmortalitati  restituet,  itaque 
instaurabit  angelorum  ruinas.  Pariter  tunc  cum 
homine  coBlum  ,  elementa  ,  totumque  orbem  pri- 
macvsB  integritati ,  incorruptioni  et  splendori 
restiluet.  Eri!  eniin  tuncrenovalio,  et  quasi  re- 
gcneralio  totius  mundi,  uti  docel  Apostolus 
Rom.  8.  21.  et  S.  Petrus  Epist.  2.  c.  3.  v.  13. 

Omnium,]  non  tantum  temporum,  ut  veriit 
Syrus;  sedel  hominum  rerumque  omnium,  uti 
jam  dixi. 

A  seculo. ]  Hebr.  nSiyn  meolam,  q.  d.  Qui 
Propbetaj  ab  olim,  a  priscis  srrculis,  anle  ali- 
quot  annorum  millia  hancmundi  restitutionem, 
a  Christo  in  die  judicii  faciendam,  praedixerunf. 

22.  Moyses  quidem  dixit.  ]  E  multis  Prophctis 
unum  citat,  eumque  primarium,  putaMosen, 
qui  clare  de  Christo  Salvatore  propbetavit  Deu- 
ler.  18.  18.  Ejus  oraculum  ibidem  explicavi: 
quare  hic  illud  non  retexam. 

23.  EXTERMINAIUTUK    DE   PLEBE.  ]   MOSeS    DeU- 

ter.  18.  liabet  :  Ego  (Deus)  ulior  existam  :  quae 
verba  paraphraslicebic  explicatet  interpretatur 
S.  Pelrus  :  cum  eniin  Deus  ad  ullionem  prosilit, 
exlermiuat  et  occidil  vel  morte  corporali,  vel 
spirituali  cl  ceterna.  Ctraque  hic  signilicalur. 
Judaei  enim  Chrisloincreduli  excisi  suntcorpo- 
raliter  a  Tito,  et  spirilualiter  aalerna  morle  pu- 
niunlur  ingehenna. 

Dies  istos,  ]  adventus et  redemptionis  Messiae, 
pula  Christi. 

Vos  estis  filii  Prophetarum.  ]  Fitii,  scilicet 
spirituales  infide  etreligione.  q.  d.  Vos  amplec- 
limini  etcreditis  Prophetarum  oracula,  eorum- 
que  fidem  sequimini,  quasi  germani  eorum  in 
pietate  filii.  Sicut  ergo  ipsi  in  Christum  ventu- 
rum  crediderunt,  eumque  praedixerunt;  ita  et 
vos  in  eumdem  jam  natum,  passum  et  resur- 
gentem  credite,  ne  a  majorum  vestrorum  fide 
el  spiritu  degenerelis,  imo  apostatetis. 

Et  testamenti.  ]  Hoc  est,  foederis,  pacti  et 
promissionis  divina?.  Nota  Hebraismum  :  filii 
foederis  vocantur  Judaei,  adquos  pertinet  fcedus 
a  Deo  cum  Abraham  patre  eorum  initum  :  Deus 
enim  Abrahae  et  posteris  ejus  promisit  Messiam, 
ejusque  benedictionem,  id  est,  gratiam,  justi- 
tiam  et  salutem.  q.  d.  Vos  estis  filii  Abrahaj,  ac 
consequenter  filii  fcederis,  quod  Deus  cumAbra- 
ham  pepigit;  ac  promissionis,  quam  ei  deditde 
Messiaj  redemptione  et  salute  :  nunc  ergo  cum 
illa  per  me  vobis  a  Deo  ostenditur  et  offerlur, 
avide  el  ambabus,  utaiunt,  manibus  illam  ex- 
cipite.  Vos  enim  sicuteslis  filii  etheredes  Abrahae, 
ila  etpromissionis  illi  a  Deo  faclae.  Sic  et  Chris- 
tiani  vocantur  filii  novi  Testamenti,  quia  illi 
asscripti  sunt  per  fldem ,  et  ad  illos  pertinent 
Sacramenta,  gratia ,  omniaque  bona,  quae  in 
novo  Testamento  Christus  Christianis  promisit 
et  exhibuit. 

In  semine  tuo.  ]  In  filio  tuo,  puta  in  Christo 
ex  semine  et  posteris  tuis  nascituro.  Ita  explicat 
Apostolus  Galat.  3.  26.  et  iose  Petrus  dicens 
v.  26.  suscitans  fdium  suuni :  hic  ergo  est  semen 
benedictum  Abrahae  promissum. 

Benedicentur,  id  est  justificabuntur,  omnem- 
que  gratiam  et  gloriam  accipient,  omnf.sfami- 
li^  terr/E,]  puta  omnes  gentes.  Dei  enim  bene- 
dictio  est  efficax,  nec  verbalis  tantum  ,  uti  est 
hcminum;  sed  realis,  quae  bonum,  quod  dicit 
et  imprecatur,   reipsa  confert  et  praestat :  Dei 


- 


COMMIiiNTAKIA  L\  ACTA 

mim  benedicere,  ost  benefacere,  non  quornodo 
libet,  sed  eximie  et  dhine.  Iloc  tniin  decet 
Jieum,  Deique  imroensam  liberalitaiem  etmu- 
nificentiam.  Magnum  enim  magna  dare  decd, 
utaiebat  Alcxander  Magnus.  De  liac  Abrahae  be- 
nedictionc ,  vide  ea  quae  dixi  Genes.  12.  3. 

26.  Voms  primlm.  ]  Primo  enim  et  direcle 
missus  cst  Christus  ad  Judaeos,  quasi  Messias 
patribus  eorum  promissus.  Unde  ab  Aposlolo 
vocatur  minister  circttmcisionis ,  Roni.  15.  8.  id 
<st,  circumcisorum ,  pula  Judaeorum  :  quia  pcr 
se  iis  solis  prsedicavit. 

Suscitans,  ]  uvastac/.f  in  aorislo,  id  est,  cumsus- 
citasset  eum.  Alludit  Petrus  ad  illudMosis,  Pro- 
phetam  suscitabit  vobis  Deus,  quod  cilavit  v.  22. 
Jam  suscitans ,  id  est  resuscitans ,  puta  postquam 
resuscitaviteum  a  mortuis.Postresurrectionem 
onim  Christus  suam  bonedictionom  ,  idcstSpi- 
ritum  S.  gratiam  et  salutem,  copioso  in  Judaeos 
eiTudit.  Resurrectioenim  griece  vocatur  avi^amj. 

Benedicentem  vobis.  ]  Quia  vobis  benedicat, 
id  est  benefaciat,  dando  ilumina  gratiarum  in 
hac  vita,  etgloriaj  in  futura,  ut  in  die  judicii  ab 
eo  audialis  :  Venite  bencdicli  Patris  mei,  possidele 
paralum  vobis  regnum  d  conslitulione  mundi.  Ita 
qui  cruciftxus  est  suos  crucifixores  benedixit,  ait 
S.  Chrysost. 

Ut  CONVEnTAT.  ]   «v    tu   anos?\?u-j.    Quod    tripli- 

riter  verli  potest.  Primo,  condiiionate,  q.  d.  Si 
converlat  se  quisque  et  pccnitentiam  agat.  Ita  Sy- 
rus.  Secundo,  assertive.  q.  d.  Dum  quemlibet 
restrum  convertit.  Ita  Gagneius.  Terlio,  finalitcr 
ot  optative.  q.  d.  Hoc  fine  misit  Dcus  Christum, 
ut  scilicct  vos  convertat  a  peccatis  per  suam 
gratiam  ctjustitiam.  Isteest  onim  omnis  frucius 
ut  auferatur  peccatum,  ait  Isaias  c.  27.  9.  Ahlatio 
poccali  enim  non  fit  nisi  per  graliam,  et  justi- 
tiam  etcharitatem  infusam  a  Doo.  Quocirca  re- 
missio  pcccaloruminScripturacelebraturquasi 
summum  Dei  opus,  patrandum  a  Messia,  ejus- 
que  proprius  finis  et  efleclus;ut  a  Zacharia  : 
Jttsjurandum,  inquit,  quodjuravit  ad  Abraham 
patrem  noslrum,  daturum  se  nobis ,  ut  sine  timore 
dc  manu  inimicorum  nostrorum  liberati ,  servia- 
mus  illi  in  sanctitate  et  justilia  coram  ipso,  omni- 
bus  diebus  noslris ,  etc.  Ad  dandam  scientiam  sa- 
lulis  plebi  ejus,  in  remissionem  peccalorumeorum, 
Lucae  1.  73.  Idem  celebrat  S.  Paulus  in  Ephes. 
c.  1.  et  2.  et  passim  alibi. 

Quocirca  docent  Theologi ,  quod  remissio 
poccatorum  et  justificatio  sit  majus  Dei  opus, 
quamcreatio  coeli  et  lerrae  :  tum  quia  peccatum 
magis  distat  a  Deo,  quam  nihil  ah  onte  :  tum 
«t«ia  niliil  ita  Deo  contrarium  et  exosum,  ac 


APOSTOLOr.lM.  Cap.  III.  \:  ; 

peccatum.  Sicut  enini  peccaium  est  summuai 
malorum  omnium,  ita  Dous  est  suminiun  bo- 
DOrum  omnium.  Unde  etpro  poccato  Deo  >uiis- 
Beri,  ac  i^eccatum  ipsuui  expiaii  remiltique 
non  potuit,  nisi  por  mortem  ot  crucem  ipsius 
unigonili  filiiDei  :  tum  quia  per  giatiain  peccatn 
remittentem  ot justilicantem,  poccator  ox  abysso 
profundissima  suorum  scelerum  elevatur  quasi 
in  ccolum  empyrcum  ,  dum  per  eam  fit  non  tan- 
tum  sanctus  et  amicus  Dei,  sed  ct  consors  di- 
vinae  natura?,  Dei  filius  et  haeres,  quod  dorunii 
inajus,  suhlimius  ctdivinius  est,  quam  coMuii' 
et  terra  ,  omniaquo  quao  in  iis  creata.  Ita  diserte 
S.  August.  tract.  72.  in  Johannem,  ubi  ot  addit; 
Judicet,  ail,  qui  potest,  ulrum  majus  sit  justos 
angelos  creare ,  quam  impios  justiftcare  :  certe  si 
a:quaUs  est  utrumque  potentia: ,  Iwc  majoris  est 
misericordiaz.  Et  fuse  D.  Thom.  1.  2.  quaest.  113. 
ait.  9. 

Vide  hic  quantum  malum,  quamque  fugien- 
dum  etexecrandum  sitpeccalumjacex  advorso 
quanta  sit  bonilas  Dei  et  Christi,  dum  nos  pec- 
oatoros  cx  potestale  diaholi,  peccati  et  inforni 
transfert  in  regnum  gratiaj  ct  dileclionis  filii 
sui ,  facitque  haeredes,  imo  reges  cceli ,  ut  illam 
morito  admiiari,  gralias  agere,  et  celebraie 
dcbcamus  tota  vita  ,  uti  fecit  S.  Paulus ,  S.  Mag- 
dalena,  S.  Pelagia;  aliique  poenitontes,  imo  per 
totam  aHernitatem,  uti  facinnt  Boati  in  ccelo. 
Quocirca  Christus  a  S.  Johannc  Baplista  hoc 
ologio,  quasiindicc  totiorbi  indicatus  et  proedi- 
catus  est :  Ecce  Agnus  Dei,  ecce  qui  tollit  peccata 
mundi,  Johan.  1.  29.  Quem  secutus  S.  Johannes 
Evangelisla,  passimin  Apocalypsi  Chrislum  in- 
digitat  Agnum  pro  peccatis  nostris  occisum  et 
immolatum,  eumque  ut  talem  a  Beatis  in  coelo 
adorari  et  laudari  pronuntiat,  ul  c.  5.  6.  Vidt 
Agnum  stantem  tanquam  occisum,  etc,  et  viginti 
quatuor  seniores  ceciderunt  coram  Agno,  etc.  di- 
cenles  :  Dignus  es  Domine  accipere  librum,  et 
aperire  signacula  ejus ,  quoniam  occisus  es,  et  re- 
aemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo  ex  omni  tribu ,  et 
liugua,  et  poputo,  et  natione ,  et  fecisli  nos  Deo 
nostro  regnum  et  sacerdotes ,  et  regnabimus  super 
tm-am.  Etc.  7.  9.  c.  \h- 1.  c.  15.  3.  c.  19.  7.  c.  20.  9. 
et22. 

Quare  merito  hoc  eximium  Chrisli  donum  ad- 
mirans  Michaeas,  oracula  sua  de  Christo  ita 
eoncludit  c.  7. 18.  QuisDeus  similis  tui,  qui  aufers 
iniquitatem ,  et  transis  peccatum  retiquiarum  he~ 
rcdilatis  tua?  Et  mox  :  Bevertetur  et  miserebitur 
nostri,  et  projiciet  in  profundum  maris  omnia 
peecata  nostra.  Dabis  veritatem  Jacob ,  misericor- 
diam  Abraham,  qu&  jurasti  patribus  nostris  a 
diebus  antiquis.  Vide  ibi  dicta. 


102  COMMENTARIA  IN  AGTA  APOSTOLOIUM.  Cap.  IV. 

CAPUT  QUARTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 
Petrus  et  Joannes,  eo  quod  pr>edicantChiustum  resurrexisse,  INCARCERANTUR  ,  ATQIF. 

1N  CONCILIO  VETITI  PRvEDICARE  ClIRISTUM  ,  CONSTANTER  RESPONDENT  ,  OPORTERE  MACIS 
OBEDIRE  DEO  QUAM  HOMINIBUS.  SECLNDO  ,  V.  23.  DIMISSI  ET  REVERSI  AD  SUOS  LAUDA4T 
ET  INVOCANT  DeUM  ,  IMPETRANTQUE  LIBERTATEM  ET  ROBUR  EVANGELIZANDI  :  IN  CUJUS 
SIGNUM  TERR^;  MOTU  CONCUSSUS  EST  LOCUS  ,  1N  QUO  ORABANT.  DeNIQUE  V.  32.  NARRAT 
ClIRISTIANIS  fuisse  cor  unum  et  ANIMAM  unam  ,  NULLUMQUE  inter  eos  FUISSE  LGENTEM  , 
SED  ET  PRETIO  AGRORUM  ET  DOMORUM  ,  QUOD  SINGULI  AFFEREBANT  AD  PKDES  APOSTOLO- 
I5U.M,   DIVISLM   FUISSE   CUIQUE  TANTUM  ,  QUANTUM  OPUS  HABEBAT. 

1 .  ^'^.^^^xC^^ioQUENTiBus  autem  illis  ad  populum  ,  supervenertint  saccrdotes  et  magis- 
^  tratus  templi  ,  et  Sadducini.    2.   Dolentes  quod  docerent  poputum  ,  et 
iannuntiarent  in  Jesu  resurrectionem  ex  mortuis:  3.  Et  injecerunt  in  eos 

^j^manus,  et  posuerunt  eos  in  custodiam  in  crastinum  :  erat  enim  jam  vespera. 

^4|4.  Multi  aulem  eorum ,  qui  audierant  verbum,  crediderunt :  et  factus  est 

j^numerus  virorum  quinque  millia.  5.  Factum  est  autem  in  crastinum,  ut 

congregarentur  principes  eorum ,  et  seniores ,  et  Scriba?  in  Jerusalem  ; 

6.  et  Annas  Principes  sacerdotum  ,  et  Caiphas  ,  et  Joannes,  et  Alexander ,  et  quotquot  erant  dc 

genere  sacerdotali.  7.  Et  statuentes  eos  in  medio;  interrogabant :  In  qua  virtute,  aut  in  quo 

nomine  fecistis  hoc  vos  ?  8.  Tunc  repletus  Spiritu  sancto  Petrus  ,  dixit  ad  eos  :  Principes  populi , 

et  seniores  audite  :  9.  Si  nos  hodie  dijudicamur  in  benefacto  hominis  infirmis,  in  quo  iste  salvus 

factus  est,  10.  notum  sit  omnibus  vobis ,  et  omni  plebi  Israel :  quia  ;a  nomine  Domini  nostri 

Jesu  Chrisli  Nazareni ,  quem  vos  cruciGxistis:  quem  Deus  suscitavit  a  mortuis ,  in  hoc  iste  astat, 

coram  vobis  sanus.  1 1 .  Hic  est  lapis ,  qui  reprobatus  est  a  vobis  sedificanUbus ,  qui  factus  est  in 

caput  anguli :  12.  ct  non  est  in  alio  aliquo  salus.  Nec  enim  aliud  nomen  est  sub  ccelo  datum 

hominibus  in  qui  oporteat  nos  salvos  fieri.  1 3.  Videntes  autem  Petri  constantiam  ,  et  Joannis , 

comperlo  quod  homines  essent  sine  litteris ,  el  idiotae ,  admirabantur  ,  et  cognoscebant  eos  quo- 

niam  cum  Jesu  fuerant :  14.  hominem  quoque  videntes  stantem  cum  eis ,  qui  curatus  fuerat , 

nihil  poterant  contradicere.  15.  Jusserunt  autem  eos  foras  extra  concilium  secedere  ;  et  confe- 

rebant  ad  invicem.  16.  Dicentes :  Quid  faciemus  hominibus  istis?  quoniam  quidem  notum 

signum  fectnm  est  per  eos ,  omnibus  habitanlibus  Jerusalem  manifestum  est,  et  non  possumus 

negare.  17.  Sed  ne  amplius  divulgetur  in  populum,  comminemur  eis,  ne  ultra  loquantur  in 

nomine  hoc  ulli  hominum.  18.  Et  vocantes  cos ,  denuntiaverunt  ne  omnino  loquerentur,  nequc 

docerent  in  nomine  Jesu.  19.  Petrus  vero  et  Joannes  respondentes,  dixerunt  ad  eos :  Si  justum 

ost  in  conspectu  Dei ,  vos  polius  audire  quam  Deum ,  judicate :  20.  non  enim  possumus  qusc 

vidimus  et  audivimus  non  loqui.  21.  At  illi  comminantes  dimiserunt  eos :  non  invcuientes 

quomodo  punirent  cos  ,  propter  populum ,  quia  omnes  clarificabant  id  quod  factum  fuerat  in  eo 

quod  acciderat.  22.  Annorum  enim  cratamplius  quadragintahomo,  in  quo  factum  fueiat  signum, 

istud  sanitatis.  23.  Dimissi  autem  veneiuntad  suos  et  annuntiaverunt  eis,  quanta  ad  eos  prin- 

cipes  sacerdotum  et  seniores  dixissent.  24.  Qui  cum  audissent,  unanimiter  levavenmt  vocem  ad 

Deum  ,  el  dixerunt :  Domine ,  lu  es  qui  fecisli  ccelum  et  terram  ,  mare ,  et  omnia  quse  in  eis 

stinl :  25.  qui  Spiritu  sancto  per  os  patris  nostri  David,  pueri  tui ,  dixisti :  Quare  fremuerunt 

gentes,  et  populi  mcdilati  sunt  inauia?  26.  Astilerunt  reges  terrse ,  et  princires  convenerunt  in 

unum  ,  adversus  Dominum,  et  adversus  Cluistum  ejus?  27.  convenerunt  enirn  vere  in  civitate 

ista  adversus  sanctum  puerum  tuum  Jesum  ,  quem  unxisti ,  Herodes,  et  Pontius  Pilatus,  cum 

gentibus ,  et  populis  Israel,  28,  facere  quae  manus  tua  et  consilium  tuum  decreverunt  fieri. 

29.  Et  nunc  Domine  respice  in  minas  eorum  ,  et  da  servis  luis  cum  omni  Gducia  loqui  verbum 

tuum ,  30.  in  eo  quod  manum  ttiam  extendas  ad  sanitatcs,  ct  signa  et  prodigia  Qeri  per  nomen 

saneti  filii  tui  Jesu.  31 .  El  cum  orasscnt ,  tnolus  cst  locus ,  in  quo  erant  congregali :  et  replcti 


COltiftENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLORUAI.  Cap.  IV 
sunt  omnes  Spiritu  sancto,  ct  loqucbantur  verbum  Dei  cum  fiducia.  32.  Mullitudinis  autcui 
credcntium  erat  cor  unurn ,  ct  anima  una :  ncc  quisquam  eorum  qure  possidebat ,  aliquid  suurn 
csse  dicebat ,  sed  crant  illis  omuia  communia.  33.  Et  virtute  magna  reddebant  Apostoli  testimo 
uium  resurrectionis  Jcsu  Cbristi  Domini  nostri :  ct  gratia  magna  erat  in  omnibus  illis.  34.  Neque 
cnim  quisquam  egcns  erat  intcr  illos.  Quotquot  enim  possessores  agrorum  aut  domorum  erant , 
vendentes  aflerebant  pretia  eorum  quae  yendebant,  35.  ct  poncbant  ante  pedes  Apostolorum. 
Dividebatur  autem  singulis  prout  cuique  opus  erat.  36.  Joseph  autem  ,  qui  cognominatus  csl 
liarnabas  ab  Aposlolis  (  quod  cst  intcrpretatum  filius  consolationes)  Levites,  Cyprius  gcnere , 
37.  cum  haberct  agrum  ,  vendidit  cum  ,  et  attulit  pretium  ,  et  posuit  anle  pedes  Aposlolorum. 


1.  Loquentibus  autem  ii.i.is.  ]  Solus  Petrus  di- 
eiiur  locutus  cap.  praec.  v.  12.  sed  Pctri  vorba 
approbabat Joannes ,  quasi  c-jus  socius  et  asse- 
ela  ,  itaque  pcr  Pclrum  loquebatur.  Adde,  Jo- 
hannem  non  fuisse  elifiguem,  sed  zelo  plcnum 
idcm  asseruisse  ,  ct  proedicassc  turbis  cumcin- 
genlibus,  quod  publice  pra?dicarat  Pelrus. 

Slt-ervenerunt.  ]  Graecum  iniq-ow  secundo 
vcrti  potest ,  inslilerunt  eis  ;  Tigurina  ,  prccsto 
fucrunt  illis  ;Syrus  insurrexerunt  ineos. 

Macwstiutus  tempij.  ]  Tigur.  prwfcctus  templi; 
Pagniu.  du.v  tcmpli :  in  tantoenim  sacerdotum  , 
I.eviiaruni  et  populio  lota  judoea  ,  imoetoto  or- 
lie  ;id  toniplum  quotidie  conlluentis  numero,  ne 
quid  turbaruui,  tumultus  autseditionis  oriretur, 
instilulus  erat  Magislratus,  quasi  prcetor  templi, 
aitBeda,  suos  habens  satellites  et  milites  ,  qui 
omncs  in  oflicio  contincret,  et  eos  qui  turbas 
aut  tumultus  concitabant,  in  carcerem  abduce- 
ret.  Quocirca  S.  Cbrysost.  magistratum  hunc 
vocat  duccm  militum  templi.  Et  boc  signilicat 
Graecum  w««^9s,  scilicet  unum  aliquem  ceele- 
roruin  militum  duccm  :  est  enim  singularis  nu- 
ineri.  l}m\v  palet  magistratum  fuisse  militarem 
pro  reis  capiendis,  non  autem  judicandis,  vel 
eondemnandis  institutum.  Ita  Sigonius  lib.  7. 
de  l\ep.  Heb.  c.  13.  Atque  bic  fuil,  qui  cum  Juda 
prodkorc  mittens  suosaliosque  satellites,  Chris- 
tum  cepit  iu  horto,  Lucoe  22.  v.  l\.  Videlur  ergo 
hic  unus  fuisse  e  ponlificibus,  socios  et  milites 
liabens  nhnorcs  saccrdotcs  et  Levitas  :  his  eniin 
a  Deo  commissa  eral  custodia  templi ,  Numer.  /i. 
Ita  censent  Arias  Montanus,  Salmeron ,  Sigon. 
lib.7.  dcRepubl.  Hebr.  cap.  13.  ct  alii.  Ratio  est; 
quiaJudaci  non  tolerassent praetorem  Gentilem 
in  loco  sacro,  imo  nulli  Gentili  templum  eo- 
rum  ingredi  licebat  sub  pcena  capitis,  teste  Jo- 
sepbo.  Habebanl  tamen  Romani,  suoque  proesi- 
diolirmabant  Antoniamquoeerat  arxamplissima 
et  munitissima  vicina  lemplo,  ut  docet  Josepb. 
Mb.  15.  Antiq,  c.  \l\.  idque  tiun  ad  templi  custo- 
diam ,  tum  nc  Judoci  e  templo  arcem  facerent ,  et 
Itomanis  rebellarent.  Huic  arci  ergo  et  praesidio 
prapositus  dux,  vcl  tribunus  Homanus,  si  gra- 
vior  tumultus  intemplo  concitaretur  ,  accitus  ii 
pratore  templi  accurebat  cum  suis  militibus, 
inotusque  omnes  componebat.  Talis  videtur 
luisse  tribunus  Romanus,  qui  accurrilcepitque 
1'auluin,  et  in  Caslra,  qnae  erant  in  arcc  Anlonia 
peraoxit  c.  21.  Et  hoc  tantum  probant  argu- 
inenta  Sancbez,  qui  opiuatur  prastorem  templi 
fuisse  Romanum,  puta  Antonioe  procfectum  ; 
non  Hebroeum. 

SADniic.Er.  ]  Iia  dicti,  quasijusti  essent,  aut 
potius  quod  justos  se  jactitarent  (  Hebr.  enim 
pnjr  fsarfdic  vocaturjustus)  aut  potius  a  Sadoc 
eorum  auctore ,  Inquit  Epiphan.  hajrcsi  \l\.  Fuit 
ha»c  una  c  BCCtis   Judoeorum,  a  Samaritis  prog- 


nata  :  unde  cum  iis  solum  Mosis  Pentateuchuui 
recipiebat,  docebatquenonesseresurreclionein. 
nec  angelum,  nec  spiritum,  Actor.  23.  8.  ac 
consequenter  animam  non  esse  immortalem  ; 
nec  esse  Numen  res  humanas  dirigens  ,  pios 
proemians,  impios  puniens  ;  sed  quemque  siLi 
suae  sortis  et  forlunoc  esse  fabrum.  Erant  ergo 
hi  Judocorumquasi  Epicurei,  reipsa  dictitantes 
jllud  :  Ede ,  bibe ,  lude,post  mortem  nulla  volup- 
tas.  Quocirca  Christo  et  Apostolis  praedicanti- 
bus  Dei  judicium  ,  et  resurreclionem  bonorun. 
ad  gloriam  ,  malorum  ad  tormenta,  perpelim  se 
opposuerunt.  Vide  Josephum  lib.  13.  Antiq.  c.  9. 
etlib.  18.  c.  2. 

2.  Doi.entf.s,]  otz-o.ov/tv^,  Syrus,  indignantes ; 
Tigurina  et  Pagnin.  moteste  ferentcs  ;  alii,  anxii. 

In  Jesu.  ]  Ita  Gr.-eca  et  Romana,  non  in  Jesum 
Jam  in  Jesu,  idesl,in  nomine  Jesu,  per  Jesuni. 
Ita  Tigurina  etPagnin.  Secundo,  in  Jesu,  id  esf, 
de  Jesu.  Sic  enini  Hebrsei  etGroeci  sa^pe  in  usur- 
pant  pro  de  :  proprie  enim  Petrus  et  Johannes 
proedicabant  Jesum  resurrexisse  ;  inde  tamcn 
colligebant,  vel  auditoribus  colligendum  relin- 
quebant,  Jesu  discipulos  quoque  ejus  ope  etvir- 
lute  resurrecturos.  Unde  Tertio,  -o  in  Jcsu,  ex- 
plicari  possct,  instar  Jesu  :  soepe  enim  He- 
br.eum  2,  id  est  in,  sumitur  pro  vicino  3,  id  cst, 
sicut,  instar,  Christus  enim  resurgens  est  causa 
nostroe  resurrectionis,  tam  exemplaris,  quam 
meritoria  et  erTiciens. 

3.  Posuf.runt  eos  in  custodiam.  ]  In  custodiam, 
puta  in  carccrem  ;  Tigurina,  dederunt  (  mise- 
runt)  in  custodiam.  Hic  est  primus  carccr  sanc- 
li  Petri ,  quem  deinde  multi  alii  consecuti  sunt ; 
Apostolatusenim  insigne  est  persecutio  etcar- 
cer,  non  minus  illustre  et  gloriosum,  quam 
signa  et  prodigia,  uti  docetPaulus  2.  Cor.  11.  23. 
qui  proinde  in  vinculis  suis  solet  exultare  et 
gloriari.  Vide  ea  quoc  notavi  Ephes.  3.  1.  Cum 
Petro  et  Johanne  incarceratum  quoque  fuisse 
claudum  sanatum,  quasi  criminis  materiam  et 
objeclum  ,  patebil  v.  7.  9.  et  10. 

Erat  enim  jam  vespera,]  utpote  post  horam 
nonam  ab  ortu  solis  :  nona  enim  sanaverat  Pe- 
trus  claudum,  c.  proeced.  v.  1.  et  7. 

l\.    MULTt  AUTEM   QUI  AUDrERANT  VERBUM.  ]   Pr.T- 

dicationem  Petri  sanatione  claudi,  etmagisin- 
trepida  hilarique  constantia  in  carcere,  inquit 
S.  Chrysost.  confirmatam. 

Quinque  MrLLiA.  ]  Diversa  prorsus  sunt  hoec 
quinque  millia  ,  a  tribus  millibus  :  prima  Petri 
concione  conversis  cap.  2.  Quarc  iisadjecta, 
effecerunt  numerum  octo  millium  :  totergo  mox 
fuere  fideles,  conversi  a  Petro.  lla  S.  Hieron.  in 
cap.  t\Q.  Isaiae,  S.  August.  tract.  39.  in  Johan- 
nem  ,  S.  Chrysost.  hic,  Lyran.  et  Beda,  qui  ad- 
dit:  haec  quiiique  millia  convertenda  fore  typicc 
|)ra?significasse  Christum,  cuni  mandavit  Apos- 


lOfl  COMMENTAniA  IN  ACTA 

lolis  ,  ut  quinque  hominum  niillia  paucis  pa- 
niuus  pascerent,  Matth.  l/i.  Ifi.  Porrohaec  quin- 
tjtie  millia  fucrunt  virorum,  ait  Lucas,  quibus  si 
adjicias  fcminas  et  pueros,  quos  non  dubium 

<  st  toi  viris  plurimos  fuisse  permixtos,  longe 
niajor  fuit  numcrus,  femineus  enim  sextus  prae 
^iiis  magis  soletesse  devotus.  Ecce  hicvcrum 
ost  illud  S.  Chrysost.  liom.  de  virtute  et  vilio  : 
Modicum  fermentum  Apostolorum  magnum  fari- 
ritB  massam  convcrtebat ;  quia  non  quanlitate  nu- 
merit  scd  gralia  Spiritus  vim  suamjusti  tcncnt. 
Nunc  aliquot  centeni  sacerdotes  in  eivitate  :  vix 
totidem  ccntenos  cives  convertunt,  quiarefrixit 
ulrorumque  spirilus.  Denique  Sophronius  in 
Fragmento  de  laboribus  S.  Petri  et  Pauli,  quod 
extat  tom.  7.  Biblioih.  SS.  Patrum,  asseritsanc- 
ium  Petrum  constituisse  dccem  millium  viro- 
i ■i.mi  Ecclesiam  :  quia  scilicet  verba  ejus  animata 

<  rant  Spiritu  coclcsti,  etquasi  jacula  igne  divino 
ardentia  ,  corda  audieniium  leriebant  ct  incen- 
debant. 

5.  UtCONGREGARF.NTLRPRINCIPES,  CtC.  ]  Fuit  llOC 

magnum  concilium  72.  virorum,  quod  graece 
twifywi  indeque  Hebr.  et  Syriace  Sanedrin,  vo- 
calumest,  primitus  inslitutum  a  Deo,  Num.  11. 
1!\.  et  seq.  utibi  dixi.  Conilalum  eratnon  ex  so- 
lis  viris  Tribus  Juda,  uti  volunt  Johannes  An- 
nius  elLucidus  in  Breviar.  tempor.  nec  ex  solis 
sacerdoiibus  ,  ut  vultAbulens.  sedex  duodecim 
Tribuum  duodecim  principiiiiis,  etex  2h.  prin- 
cipibus  sacerdolum,  qui  totidem  eorum  familiis 
praesidebant,  jussu  Dei  instituti  ;etin  26.  clas- 
>i's  distributi  a  Davide,  1.  Paral.  15.  6.  Harum 
cnim  pracsides  in  Evangeliis,  Actis,  Esdra,  etc. 
crebro  vocanlur Principes  saccrdotum:  atqueex 
caeteris  populi  primoribus ,  praesertim  Scribis  et 
Legisperilis.  Inhoceoncilio  damnaius  fuiLCbris- 
tus.pr.csidente  eodem  Caipha  pontilice,  quihic 
nominatur,  ejusque  socero  Anna,Mattb.  27.  1, 
Cnflc  mirum  est  illos,  qui  recenler  tam  infensi 
fuerant  erantqueChristo,  miliusegissecum  ejus 
Aposlolis  :  sed  retinebat  eorum  furorem  Dei 
manus,  et  populi,  rnagno  numero  eis  credentis, 
metus,  nc  Cum  in  se  concitarent,  abeoque  la- 
pidarcntur. 

Sentorf.s.  ]  Qni  lum  annorum,  tum  potius  pru- 
dentiae  el  morum  maturitate  grandaevi  sunl, 
ideoque  popnlo  venerabiles  ait  S.  Gregor.  19, 
Moral.  c.  13.  Hinc  ab  his  senibus  lectus  et  dic- 
lus  est  Senatus,  inquit  Cicero. 

Scnin.fi.  ]  SiculGraeci  suos  sapienles  vocabant 
Philosophos,  Chaldaei  Magos.  Ita  Hebraei  eos  ap- 
pcliabant  E^STS  sophcrim,  a.*12D  sepher ,  idesl, 
lillera,  vel  liber.  Septuug.  vocant  ^«^«tsi; ,  id 
cst,  liltcratos  ;  eorum  enim  erat  S.  Scripturam 
describere,  docerc,  interpretari.  Ita  Epiphan. 
hncresi  15.  Josephusl.  2.  conlra  Appion.  et  alii. 
Unde  Esdras  vocatur  Scriba.  Sic  Appion.  Philo- 
poiuis,  el  alii  vocati  sunt  Grammatici,  id  est, 
lillerati  etdocti,  non  solum  in  Grammatica, 
scdet  nhelorica,  Philosophia,  omnique  littera- 
lura. 

G.  Et  anxas  ppmCEPS  sacerdotcm.  ]  Videtuf 
ergo  Annas  jam  fuisse  summus  ponlifex.  lps< 
«nim  cum  Caipha  genero  suo,  alternis  annis  ge- 
rebat  pontificatum,  a  Romanis,  utvidetur,  emp- 
iuin.  Dices,  Paucis  septimanis  ante  ,  summus 
ponlifcx  eral  Caiphas  ,  qui  Christum  condemna- 
vit.  Joann.  11.  A9.  ergo  Annas  non  fuit  tunc  pon- 
".ifex.  nespondent  Glossa  lnlerlinearis,  Hugo  ei 
(iagneius  postmortem  Chrisli,  puta  in  Paschate, 


APOSTOLOnUM.  Cap.  IV. 

de  morc  Caipham  annuo  ponlificatu  perfunc- 
tum ,  cessisse  illum  Anna*.  Anuus  cniin  sacer 
(quo  utebanlur  in  pontificatu  ineundo  ,  velde- 
ponendo )  apud  Judreos  incipiebai  a  Nisan,  id 
esta  Martio,  eta  Paschate,  utpote  festo  primo  et 
meximojidqueex  decretoDei  exodi  12.  1.  Adde, 
praeponi  Annam  Caipliae ;  quia  erat  senior,  et 
socer  CaiplKe,  adeoque  felix  et  venerandus,  ut 
lilios  suos  omnes ,  numero  quinque,  pontifices 
viderit,  tcste  Josepho  lib.  20.  Antiq.  c.  8.  Aliqui 
hunc  Annam  pulanl  esse  Jonalhum  Annae  filium, 
qui  remoto  Caipha  faclus  est  pontifex  a  l\oma- 
nis,  tesle  Joscpho  lib.  18.  c.  G.  et  vocari  etiam 
Annam  de  nomine  palris  credunt.  Unde  et  Nice- 
phorus  in  sua  Chronol.  sic  bujus  acvi  pontifices 
numerat :  Annas,  et  ex  alio  generelsmael,  Elea> 
/ar  iilius  Annae,  Simon,  Caiphas  Annae  gener, 
Jonathas  el  Thcophylus  Annae  filii.  Pontilicatus 
enim  lunc  erat  annuus.  Ila  Mariana. 

Et  Caiphas.  ]  Nota.  Paulo  ante  Petrus  in  domo 
Caiphae  pavidus,  ter  cum  juramento  negarat 
Christum  ;  jam  Spiritu  Sancto  in  Pentecoste  re- 
cepto  roboratus,  coram  eodem  negationem 
suam  retractat,  et  Christum  generose  confitetur, 
itaque  priorem  lapsum  et  scandalum  sarcitet 
reparat.  Caipham,  Scribas  et  Pharisaeos  Christi- 
cidii  sui  justas  Deo  dedisse  poenas,  adeoque 
Caipham,  aequeac  Pilatum,  necem  sibilntulisse, 
indicat  Nicephorus  lib.  2.  Histor.  c.  10.  quin  et 
Clemens  Rom.  lib.  8.  Constit.  c.  2.  etex  eo  sanc- 
tus  Athanasius  vel  polius  Anastasius  Episcopus 
quaest.  18.  Nicaenus  in  Script. 

Johannes.  ]  Hic  unus  fuit  ex  quinque  Annae 
filiis,  adeoque  pontifex,  alio  nomine  Jonathas 
appellatus ,  in  pontificatu  gerendo  aequus  et 
dexler ,  unde  eum  laudat  Josephus  1.  2.  Belli  ca- 
pile  25. 

Aluxander.  ]  Hunc  opibus  aeque  ac  virtute  et 
pielale  celebrem,  Alexandria?  gessissemagistra- 
tum  Halabarchae  ,  id  est,  Praefecti  salis  («i? 
cnim  Graecis  estsal,  apy^v  praefectus,  princeps) 
narral  Josephus  lib.  20.  Antiq.  c.  3.  etexeo  Ba- 
ron.  anno  Christi  Zk.  qui  et  addit,  Hic  est  Alexan- 
der  Lysimachus ,  cujus  pater  Tiberius  portas  lem- 
pli  argenloet  auro  sumptuosissime  exornarit. 

QUOTQUOT  ERANT   DF.   GENERE    SACERDOTALI,  ]  i(l 

est,  pontificio,  ul  vertit  Syrus,  Tigurina  et  Pa- 
gnin.  hoc  enim  signilical  Graecum  «pxtE?*'!''zoD' 
Erant  ergo  hi  principes  sacerdotum,  puta  1k. 
familiarum  sacerdolalium  capita,  utipaulo  ante 
dixi.  Hi  enim  principes  vocabantur  pontifices, 
quibuspraesidebat  unus  summus  pontifex. 

7.  1n  qua  virtute,  ]  Svvzpzi,  id  est,  qua  poten- 
lia.  Ita  Pagnin.  et  Valablus. 

Fecistis  hoc?]  Non  tam  miraculum,  quam 
prodigium  magicum  claudi  sanati ;  unde  per 
despectum,  ait  OEcumen.  non  vocant  miracu- 
lum,sed/ioc,  scilicet  vulgo  notum  et  famosum 
praestjgium,  quod  in  claudo  erecto  cernimus. 
Volebant  scilicet  Apostolos  obruere  sua  aucto- 
ritate  et  praejudicio,  ut  faterentur  se  non  mira- 
eulum  in  nomine  Christi  ;  sed  ludiprum  quid 
arle  mirabiii,  sive  magica  edidisse.  Ita  ChrysosL 
Verc  PJato  in  Theaeteto  :  Antiquitatis  auctoritas 
csl  sape  malun  proijudicium.  Ex  dictis  infert  Ly- 
:an.  claudum  ipsum  cum  Apostolis  fuisse  incar- 
ceratum,  et  e  carcere  cnm  iisdem  eductum 
in  tribunal,  Annae  el  Caiplue  proesentem  aslitis- 
,e,  idquepatetv.  10.  Hanc  enim  ejus  praesentiam 
vidctur  innucre  pronomen  hoc ,  scilicei  novum 
c!  mirum,  quod  "idelis  in  claudorecle  gradien- 


COMMENTAIUA  1N  ACTA 

le.  Porro  Cbristum  ab  infidelibus  habitum  fuisse 
magum  et  magite  doctorem,  patet  Lucae  11.  \h, 
et  Johan.  8.  hS.  el  idipsum  de  suo  aevo  testatur 
S.  August.  lib.  1.  de  Consensu  EvangeL  cap.  8. 
Unde  passim  in  Actis  S.  Agnetis,  Lucia*,  Agalhae, 
;iliorumque  martyrum  legimus ,  Cliristianos  a 
judicibus  insimulatos  magiae  ,  ideoque  damna- 
tosad  ignem:  censebant  enim  miraculaeorum, 
nc  presertim  quod  a  bestiis,  eculeis,  aliisque 
lormentis  exirent  illaesi,  esse  opus  magicum 
patratum  ope ,  non  Dei ,  sed  diaboli. 

8.  Tutvc  nF.pi.ETus  Spiiutu  samcto.  ]  Nova  est 
haec  repletio  Spiritus  sancti,  ab  illa  quam  acce- 
pit  inPentecosle  :  illa  enim  fuit  habitualis,  hoec 
actualis ,  nimirum  qua  Spritus  sanctus  actu  mo- 
vebat,  dirigebatetroborabat  Petrum,ut  libere, 
eonstanter  et  prudenter  responderet,  et  profi- 
leretur  fidem  Christi,  se  scilicet  ejus  invocatio- 
ne  et  virtute  claudum  sanasse.  Hoc  est  quod 
Petro  et  Apostolis  promiserat  Christus  Lucael2. 
11.  Cum  auleni  inducent  vos  in  Synagogas,  et  ad 
magistratus  ,  et  ad  poteslates,  noLite  solliciti  esse 
qualiter  aut  quid  respondealis,  aut  quid  dicatis  : 
Spiritus  enim  sanclus  docebit  vos  in  ipsa  horaquid 
oportcat  vos  diccre.  Simili  modo  quotics  Samson 
liatraturus  erat  opus  aliquod  heroicae  fortitudi- 
nis,  dicitur  prius  ;  IrruitSpiritus  Domini  in  Sam- 
r-on,  scilicet  incitans  oum,  animansel  roborans 
;kI  illud  tum  aggrediendum,  tum  opere  perfi- 
ciendum ,  Judic.  \h.  v.  6.  19.  et  seq.  Ad  opera 
rnim  heroica  non  suilicit  communis  et  habilua- 
lis  gratia,  scd  nova  aciualis  ,  eaque  communi 
major  et  polenlior  requiritur.  Saepe  enim  ista 
opera  habitum  gratiae  prasentem  superant,  et 
iranscendunt. 

9.  Sl    NOS     HODIE   DIJUDICAMUK  ,  ]     «vxxpivd/x&x  , 

id  est,  discutimur,  in  quwstioncm  et  examen  vo~ 
ramur.  Ita  Gr.eci :  hocest,  examinatur,  ut  vertit 
Tigurina  rtPagnin.  hinc  Syrus, si  injus  vocamur. 
Voxconditionalis  si  pendet  et  expletur  a  nolum 
xitomnibus  vobis  :  potuisset  dicere.  Quia  dijudi- 
camurjsed  modestiae  causa  dicil,  Sidijudicamur. 

In  ijenefacto.  ]  01)  beneficium,  puta  ob  sani- 
tatem  claudo  collatam.  Est  Hebraismus  :  He- 
braeum  enim  1,  id  esl  in,  saepeest  index  pretii 
vel  merili,  significans  ob ,  propler.  q.  d.  Nos  ob 
nicrilum  in  crimen  vocamur  :  ))eneficimuseniin 
•  laudo,  et  examinamur  ut  malefici.  Tacite  ergo 
pcrstringil,  taxatque  judices  inhumanitatis  et  in- 
justitiae  ,  qui  potius  hoc  beneficium  celebrare  el 
remunerari  debuissent.  Judaicum  ergoetPhari- 
«aicum  est,  sinislre  inlerprctari  et  calumniari 
benefacta,  etiam  miracula,  eaque  tribuere,  non 
Npirilui  sancto,  cujus  sunt  propria,  sed  vitio, 
iino  Belzebub  et  diabolo,  uti  Judariexprobrarunt 
Cbristo  Malth.  12.  24.  Hoc  faciunt  invidi  virtu- 
inm  et  bonorum  operum  ;  quod  proinde  est  pec- 
<;Uum  in  Spiritum  sanctum,  uli  Christus  docet 
loco  cilalo. 

1n  quo,  ]  quaratione:  qnomodo,  qua  vi  el  vir- 
lute.  Sic  capitur  Hebr.  TlGSbamme,  id  est ,  in 
quo,  Est  enim  hoc  1  modi  vel  instrnmenti ,  He- 
l>r«x*is  frequens. 

10.  In  ROUINB.  ]  Id  est,  in  invocalione,  hoccst, 
per  invocationem  et  virtutcm  Jesti.  Vide  dicta 
<  ap.  2.  v.  38. 

Nazarem.  ]  Oriundi  ex  Na/arclh  oppidulo  ,  ac 
proinde  a  vobis  despccli  ;  sed  a  Dco  cxaltati, 
cum  in  resurrcctionc  eum  fecit  Nazarcnum  ,  id 
<st,  efflorescentcm  vita,  immorlalilale,  famact 
gloria.  Vide  dicta  cap.  3.  6. 

CORNEL.    A    I.AIMUE.   "rOM.    X. 


APOSTOLCRUM,  Cap.  IV.  | 

Quem  vos  ciuiciFixisTis.  ]  Nota  hic  inlrepidani 
libertatem  et  heroicos  animos  Petrij  quibus  iu 
publico  Concilio  judicibus  objicil  Christicidium, 
uteos  pungat  et  compungat :  Crux  enim  Chrisli 
unicaest  mundisalus,  ideoque  intrepide  ubique 
prajdicata  a  Petro,  Paulo,  Andrea,  cajterisqud 
Ajiostolis. 

Moral.  disce  verilalem,  praesertim  fidei,  cum 
de  ea  quis  juridice  et  legilime  interrogatur,  li- 
bcre  et  fortiler  profitendam  esse,  etiam  cum  pe- 
riculovilae.  Quaerebant  Scribse  v.  7.  Jn  qua  vir- 
tute ,  aut  in  quo  nomine  fecistis  hoc  ihk.9  llespon- 
d(!t  Petrus  vere  el  libere  :  In  nomine  Domini 
nostriJesu  Christi,  quem  ros  crucifixislis.  Ila  fe- 
cerunt  Martyres  omnes,  ideoque  martyj-io  co- 
ronali  sunt. 

Deus.  ]  Pater  imoet  Dcus  Filius,  sed  hoc  ncc- 
dum  caperepoterantScribae  etJudaei,  qui  Chri^ 
tum  ideo  occiderant,  quoddiceret  seesse  Deuni 
et  Dei  Filium ;  idcirco  subticet  hoc  Petrus,  ait- 
que  in  genere  Deus.  Ita  OFcumen. 

Astat.  ]  Ergo  claudus  ipsc  erat  praesens  in 
Concilio,  utpote  e  carcere  eductus  cum  Apos- 
lolis,  ut  dixi  v.  7. 

h.  Hicest  L.\pis.]CilatPsalm,  117.  22.  Lapidem, 
q uem  reprobavcrunt  cedificanles  ,  hic  fuctus  est  in 
caput  anguli ;  quod  Chald.  explical  de  Davide  , 
q.  d.  David  primo  rejectus  a  Saule  ejusque  asse- 
clis,  deinde  creatus  rex  faclus  est  quasi  lapis 
angularis  Synagogae,  nectens  sibi  Judam  et  Is- 
raelem  ,  hoc  est  lamduas,  quam  decemtribus. 
Vcrum  licet  ad  Davidem  psalmus  illc  alludal,  esl 
enim  in  eo  gralulatio  solemnis  tum  Davidis,  tuai 
populide  Davidiscoronationein  Hebron,  vel  po- 
lius  de  arca  in  pace  ab  eo  translata  in  Sion,  ut 
patctv.  19.  tamen  per  Davidis  typum  describit 
Cbristi  resuscitatigloriam  etregnum,  acfidelium 
eiacclamantium  v.  17.  gratulationem,  nimirum 
cum  turba  in  diePalmarum  ei,  quasi  Messiaere- 
gi  acclamavit  :  Osannafilio  David,  Matth.  21.  9. 
Uti  enim  David ,  ita  multo  magis  Chrislus  rejec- 
lus  a  pontificibus  et  Scribis,  qui  erant  quasi  ar- 
chitecti  Synagogae  ,  post  resurreclionem  faclun 
est  lapis  angularis;  utpote  qui  totum  Ecclesiae 
aedificium  contineat  etnectat ,  Judaeos  scilicetet 
Centes,  imo  angelos  ethoinincs,  uti  fuse  cxpli- 
cat  ApostolusEphes.  2.  16.  et  seq.  Vidcibi  dicta. 

Nota  Primo.  Utitur  Psalles,  et  ex  eoPetrus, 
metaphora  lapidis,  dumChrislum  vocat  lapidem  ; 
quia  loquiturde  fabrica  Ecclcsiae  fabricae  autcm 
lapidibus  exconsurgil.  Unde  in  Hcbraeo  est  clc- 
gans  paronomasia  inter  12N  eben,  idcst  lapis;  vl 
T\Z2,bana,  id  est  a?dificavit:  ixbana  enim  dicitur 
cben.  q.  d.  Ex  eben  bana  binian  ,  id  est  ex  lapidc 
aedilicavit  suum  aedificium,  puta  cx  Christo  Ec- 
clesiam  :  haec  cnim  cst  fabrica  et  domus  Dei, 
non  materialis,  sed  spiritualis. 

Secundo  ,  hic  lapis  esl  durior  marmore  :  un- 
de  nec  carie  consumi,  nec  scalpris  concidi  po- 
lcsi,  scd  ill.Tsus  manet  in  aeternum  :  quia  susti- 
net  SBteraam  fabricam,  scilicet  Ecclesiam  dura- 
luram  in  aelernum,  cui  nulla  vis,  adeoquc 
porlae,  id  est  omncs  vircs  inferorum  praevalcro 
ncqucunt ,  uti  pctra  Chrislus  asscruit ,  ct  promi- 
sil  Pclro  Vicario  suo  ,  Matlh.  16. 

Tcrlio,  hiclapisest  probatus  a  Deo.  aogelis, 
toloquc  mundo  ct  prcliosus  ut  ait  Isaias  c.  2S. 
v.  16.  quia  ipse  csl  prctium  et  htrum  saeculi, 
hoc  cst,  omnium  hominum.  Undc  S.  Johanoca 
Apocal.  21.  18.  Vidit  ei  inaedificatain  Jcrusalcm 
ciclestcm  cx  duodecim  gcmmis  pretiosissiinis. 


Mfl  COMMfiNTARlA  IiN  ACTA 

jaspide,  smaragdo,  amctbysto,  etc.  Ecclesia 
enim  tum  militans,  tum  niaxime  trinmphans, 
est  quasi  palatium  Dci  pretiosissimum ,  cujus 
lapidcs  sunt  gemmse,  puta  Aposioli,  et  fideles 
onini  virtutc  preestantes  :  lapis  vero  angularis 
et  primarius,  ideoque  pretiosissimus ,  est 
Cliristus.  l)e  his  vaticinatus  est  Zachar.  c.  9. 1C. 
Lapides  eleoabuntur  super  tcrram,  Vide  il)i  dicta. 

Ql'1  FACTUS   F.ST    IN    CAPDT    ANGULI.  ]  Alludit  3(1 

fabricam  Jerusalem ,  restauratam  a  Nehemia, 
dc  qua  Nehemice  cap.  3.  19.  dicitur,  JEdifica- 
vil,  etc.  contra  ascenstun  (irmissimi anguli :  Jerusa- 
lcmenimfuit  typus  Ecclesiae,  NehemiasChristi. 
Scd  proprie  citat  Psalm.  117.  22. 

In  caput  anguli.  ]  Id  est,  capitalis  et  angula- 
ris ,  ut  scilicet  duos  parietes,  Gentium  et  Judaeo- 
rum,  in  sevelut  angulo  conjungat. 

Nota.  Angulusin  Scriptura  symbolum  estprin- 
cipis ,  regis  et  regni ,  quia  quod  in  fabrica  est 
angulus ,  in  ostio  cardo,  hoc  in  republica  est 
rex  in  princeps  :  omnes  enim  sibi  vincit  et  unit. 
Christus  crgo  vocatur  augulus,  quia  rex  et  prin- 
ceps  est  Ecclesiae.  Vide  dicta  Isaiae.  19. 13. 

Quaeres,  quisest  liic  lapis  angularis,  an  sum- 
mus,  animus  in  fabrica  ?  Noster  Villalpandus 
lom.  2.  in  Ezccli.  pag.  hll.  censet  esse  summum. 
Christus  ,  inquit,  factus  estin  caput  anguli,  icl 
est,  in  summum  angulum  ,  hoc  est,  in  lapidem 
quiin  domo  eminet  quasi  culmen,  etfastigium, 
sive  frontispicium,  quem  Hebraei  et  Latini  vo- 
cant  pinnam.  Melius  alii  passim  accipiunt  lapi- 
dem  imum.  Nam  huc  alludens  Isaias  c.  28.  16. 
vocat  hunclapidem  infundamentofundatum  :  et 
S.  Paulus  Ephes.  2.  20.  dicil  fidelesomnes  huic 
lapidi  superaedificari,  quasi  hepvtwvti»  ,  id  est , 
imo  angulari.  Christus  ergofactus  est  caput  an- 
guli  in  fundamcnto,  id  est,  lapis  angularis  fun- 
damentalisEcclesiae.  Sic  euim  S.  Paulus,  et  alii 
passim  Christum  vocant  fundamentum  Eccle- 
siae,  scilicet  primum  et  imum,  cui  deinde  in- 
cumbunt  duodecim  fundamenta  secundaria, 
puta  duodecim  Apostoli,  Apoc.  21.  19. 

Arroganter  etimpie  Calvinus  haec  sibi  appro- 
priat,  jactatque  se  esse  lapidem,  qui  reproba- 
tus  sit  a  Papa  et  Ecclesia  Romana,  sed  a  Deo 
factus  sit  fundamenlum,  et  caput  Ecclesiae  Re- 
formatae,  hoc  est,  deformatae.  Ita  Thraso  ille 
audetsecomparare  Christo,  seque  facere  caput 
et  PapamEcclesiaeChristianoe,cum  sitSatanicae: 
alioqui  det  ipse  signa,  quibus  se  a  Deo  missum 
doceat,  puta  miracula,  prophetias,  Scriptu- 
ras,  etc. ,  quae  dedit  Christns. 

12.  Et  non  kst  in  alio  aliquo  salus.  ]  Non  est 
alius  qui  salvet  homincs,  tum  incorpore,  uti 
sanavit  hunc  claudum.  Ita  S.  Cyprianus  iib.  2. 
contra  judaeo?  cap.  16.  tum  potius  in  anima, 
dando  illi  graliam,  et  per  eam  posthanc  vitam 
gloriam,  et  salutem  aelernam.  Unde  Syrus  vertit, 
non  est  in  alio  aliquo  redemptio.  Quapropter  ex- 
plicans  subdit  : 

Nec  enim  aliudnomen  kst.  ]  Id  est,  non  est 
alius,  quam  Jesus  Christus,  in  cujus  virtute  vcl 
invocatione  salvemur.  Nomen  enim  sumitur  pro 
re  nominata,  vel  pro  persona  cujus  est  nomen, 
puta  pro  Christo  ;  quem  nomine  suo  invocamus, 
sperantes  et  impetrantes  ab  eo  salutem.  Est 
Hebraica  metonymia.  Sicdicitur  Proverb.  18. 10. 
Turrisfortissimanomen  Domini,  idest,  Dominus 
nomine  suo  invocatus.  Sic  passim  Scriptura  ju- 
betinvocarenomen  Domini.idest,  ipsum  Deum 
omnium  Dominum.  Hinc  graves  Theologi  do- 


APOSTOLORUM.  Gap.  IV. 

ccnt,  post  promulgatum  Evangelium  omnibus 
hominibus  ad  saluiem,  id  est,  adjustitiam,  ei 
ad  fclicilatem  ajlcrnam  acquirendam  nccessa- 
riam  esse  ncccssitate,  non  tantum prrccepti,  sed 
etmedii,  fidem cxplicilam  Clirisli  :  hunc  enim 
Dcus  proposuil  propitialorem  per  fidcm  in  san- 
guine  ipsius  ,  Hom,  3.  2h.  Quocirca  Etbnici  et 
Pagani  salvari  ncqueunt,  nisi  cognoscant  el 
credant  in  Chrislum,  esto  alias  benc  vivcrent. 
Ita  Hugo  Victorinus,  Magister  Sent.  S.  Thom. 
Bonav.  Alensis,  Albertus,  Marsilins  ct  Gabriel 
quoscitatet  sequitur  Grcgor.  de  Valeutia  2.  2» 
quaest.  2  puncto  h. 

Moral.  Hic  disce ,  quam  reverendum,  amabi- 
le,  et  desidcrabile  cuivis  fideli  esse  dcbeat  no- 
men  Jesu  Christi ;  utpote  a  quo  solo  saluteni 
omneque  bonum  exspcctare  debeat ;  quamque 
ei  obediru,  cumque  in  omnibus,  quo  ad  fiei  i 
potest,  imilari  debeamus.  Nam  Iwc  solo  constat 
nomine  nostra  satus.  Vide  ea  quoc  dixi  c.  3.  6.  et 
Philip.  2.  10.  Prseclare  Clemens  Alex.  Adhort. 
ad  Gentes  :  Apparuit ,  inquit ,  hominibus  hic  ipse 
Verbum,  qui  solus  esl  ambo,  Deus  et  Iwmo ,  el  est 
nobis  omnium  causa  bonorum,  d  quo  cdocti  recte 
vivere,  ad  vitam  ceternam  transmittimur.  Et  sub 
finem  ait,  Nullum  esse  aliud  opus  Christi ,  quavi 
ut  homo  salvus  fiat.ElS.  August.  in  Psalm.  101. 
conc.  1.  Christus,  inquit,  est  pellicanus  nascendo, 
nycticorax  moriendo ,  passer  resurgendo  :  quia 
natus,  in  solitudine,  ut  pcllicanus  :  passus  in  te- 
nebris  Judaorum  tanquam  innocte ,  in  praivarica- 
tione  tanquam  inruinis ,  ut  nycticorax  :  resur- 
gendo  factus  est  sicut  passer  volando,  id  est,  as- 
cendendo  singularis  in  tecto,  id  est,  in  ccelo.  Et 
haec  tria  fecit ,  ut  nos  salvaret.  Idem  in  S.  Jo- 
hannem  serm.  55,  Filius  Dei,  inquit,  qui  semper 
in  Patre  veritas  et  vita  est,  assumendo  hominem 
factus  est  via.  Ambula  per  hominem,  et  pervenis 
ad  Deum.  Per  ipsum  vadis,  ad  ipsum  vadis,  etc. 
Ambula  moribus,nonpedibus.Multienimambulant 
bene  pedibus,  et  male  ambulant  moribus.  Et  ser- 
mon.  hh.  in  fine  :  Qui  Christum  possidet  pictate, 
omnia  possidet,  quia  per  ipsum  facta  sunt  omnia. 

13.  Videntes  ,  aewjsouvres ,  id  est,  considerantes  , 
contemplantes ,  Petiu  constantiam,  ]  ngppisiay,  id 
est ,  in  dicendo  libertalem.  Ita  Tigurina  ,  Pagnin. 
in  dicendo  audaciam.  Nam  Apostoli,  ut  ait  Chry- 
sost.  non  solis  verbis  ostendebant  se  non  curare  dc 
quibus  judicentur ,  et  quod  extrema  intententur 
pericuia;  sed  etiam  habilu,  et  voce ,  et  aspectu, 
in  summa  omnibus  libertatem  apud  populum  de- 
monstrabant ,  per  eaquce  loquebantur.' 

Sine  litteris,]  K-/pa//.//.aTot :  illiterati ,  quinondi- 
dicerant  litteras,  utpotemechaniciet  piscatores. 

Idiot^.  ]  Idiota  estqui  proprio  (  idios  enim  est 
proprius)  tantumnaturalique idiomate,  seu  lingua 
et  scienlia  contentus,  nescit  studia  litterarum, 
ail  Beda  ,  Unde  Cicero  in  Pisonem  :  Tu,  inquil 
eruditiorqua  in Piso,  prudenlior quam  Cotta,  abun- 
dantior  ingeni,  consilio ,  sapientia ,  quam  Crassus, 
ea  contemnis  qua  ilti  idiolce ,  ut  tu  appellas,  prx- 
clara  duxerunt. 

16.  Et  cognoscebant  eos  ,  Quoniam  cum  Jesu 
fuerant,  ]  recordabantur  ^e  vidisse  eos  cun 
Jesu  ambulante  et  praedicante.  Unde  Pagnin.  e> 
Tigurin.  vertunt,  agnoscebant  eos  fuisse discipu- 
losJesu,  ideoque  eum  praedicareetcelebrare. 

Quid  faciemus  iiominibus  istis  ?  ]  Verba  hcec 
victis  non  ventunt ,  non  vincentibus,  ait  Isidor, 
Pelus.  lib.  3.  epist.  182.  Vincebantur  enim  tum 
facti  evidentia, ait  Lyran.  tumconstanti  assev  c- 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

ratione  Pelri  et  Johannis  ;  aeque  ac  claudi,  uno 
ore  asscrcnlium,  in  norninc,  Jcsu  Christi  rain 
.lanaluin  csse  :  quare  vidchanl  sc  justc  non  posse 
cos  in  carecre  delincro,  rnulio  minuslla^ellarc, 
vcl  orriderc  :  eL  tamen  excaecali  nialitia,  in 
(  hristuin  credere  nolunt,  inio  ejus  nonien,  prae- 
dicalionem  et  memoriam  oppriinere  salagunt. 
llaec  est  agnitcX'  vcritatis  impuguaiio,  qiwe  est 
peccatum  in  S|)iritum  sanctum.  Unde  subdunt : 

Comminf.mur.  ]  Graece,  minis  comminemur ,  id 
csl,  ut  Tugurina,  minaciler  C07nminemur,l?i\gn'm. 
minaciter  intermincmur ,  Alrocihus  ergo  minis 
percellere ,   et  ad  silentium  adigere  conanlur. 

Ni;  uutra  loquantuu  in  nomine  hqc. ]  Ne  sci- 
licet  amplius  Jesu  Chrisli  nomcn  praedicent, 
invoccnl ,  et  in  cjus  nomine  miracula  facianl. 
Lcce  quo  prorumpil  invidiae  ct  odii  malitia  , 
ut  veritatcin  luce  clariorem  cernere  nolit,  eam- 
que  aliis  invidcat;  quin  ct  ejus  neneflcia  ac 
miracula  populo  tam  salutaria,  imo  necessa- 
ria,  inhibcnl.  Nota  Hchraismum  :  Loqui  in  no~ 
mine  ,  idcm  est  quod  loqui  nomcn  ,  vel  de 
nomine.  6'ic  psal.  118.  dicitur  :  in  tuis  justifica- 
tionibus,  id  est,  tuas  justilicaliones,  puta  prae- 
cepta,  docemc 

18.  DENUNTIAVERUNT,  ]  TTKpvjyysi/av,  quOd  et   de- 

nantiare  ,  et  prcecipere  significat.  Uude  Syrus  ct 
1'agnin.  vcrtunl,  prceccpcrunt ;  Tiguriua,  dixe- 
runt.  Denuntiatio  ergo  haec  fuit  non  simplex 
ndmonitio,  sed  imperiosa  prajceptio,  et  inler- 
minatio  cum  minis  verherum  et  carcerum,  uti 
praeccssit. 

19.  Si  justum  est.  ]Tigurina  etPagnin.  anjus- 
tumsit  in  conspectu  Dei ,  vos  polius  audire  quam 
Deumjudicate,  Adeo  ergo  justitiae  justaeque  suae 
causae  praelidunt ,  ut  hostes  suos  ejus  consti- 
luanl  judices,  dummodo  deposita  passionc  et 
praejudicio,  velint  cx  ralionc  ctverilate  sincere 
quasi  slantes  in  conspcctu  Dei  ea  dijudicare. 
Qui  enim  serio  cogilat  se  stare  coram  Dco, 
cumque  suorum  judiciorum  ,  diclorum  etfacto- 
rum  credit  judicem  et  vindiccm,  hic  recte  de 
oinuihus  judicat,  ct  scutii.  Hoc  ergo  cuique  sa- 
picnti  el  prudenti  in  qualibet  rcct  dclihcralione 
faciendum,  ut  scpositis  afleclibus,  coram  Deo 
«talualid,  quod  in  judicio  extremo  coram  tri- 
bunali  Christi  consistcns,  volet  se  statuisse. 

Nota.  Non  icnchantur  Apostolihac  in  re  ohe- 
dirc  ponlificihus  ct  Synagogae.  Primo  ,  quia  jam 
ei  non  erant  subdili ,  eo  quod  jam  per  promul- 
gationem  Evangelii  et  Ecclesiae  desiisset  et  mor- 
lua  esset  vclus  Synagoga  ,  ac  consequentcr  om- 
nis  pontilicum  auctoritas  et  judicandi  potestas. 
Secundo,  quia  Synagoga  in  hac  causa  resislehat 
Deo  mandauli  Apostolis  ut  pruxlicarcnt  Chris- 
lum ,  idque  per  miracula  confirmanti ,  nc  ig- 
norantiam  Synagoga  prajlexere  posset.  Quid 
enim?  inquit  S.  Rernard.  cpist7.  quodjubet  homo, 
prohibet  Deus ;  et  ego  audiam  homincm  surdus 
Deo  ? 

20.  Non  enim  possimus  qu^i  vidimus.  ]  q.  d.  Chris- 
>us  voluit  nos  esse  lestes  suos,  ideoque  nos 
suos  comilcs  ct  Apostolos  constituit  :  crgo  qiuc 
de  co  vidimus  ct  audivinius  ,  licile  silerc  non 
possumus.  Sccundo,  quia  ,ut  ait  S.  Grcgor.  1. 1. 
in  lih.  2.  Rcg.  c.  1.  Vinoco:les'.i  cbrii  sc  continerc 
non  potcranl,  cl  apradicalionis  fcrvore  minis  vicli 
fpcsccrenolebant.  Non  possumus  ergo ,  idcst,  non 
volumus,  ait  Glossa. 

21.  Qvja  OMNr.S  CLARIFICABANT,]  tS6$x%w  ?ov  5ebv, 

>d  est  gtorificabam  Dcum.  Ita  Pagnin.  Tigur.  et 


APOSTOLORUM.  Cap.  IX.  107 

alii.  Ccce  populushic  sapientior  est ,  sincerior, 
aquior,  et  palientior  suis  principiljus,  adeoquv 
vox  populi ,  vox  Dei. 

22.ANNORLM    LNIM     (SBAT   AMIM.US    QLAORAGINTA 

iiomo.  ]  Cum  enini  ah  uicro  fuerit  claudus  ,  uli 
dictum  est  cap.  3.  2.  talisque  manscrit  pcr  40. 
annos,  certum  erat,  hanc  claudicationem  ci 
fuissc  naturalcm,  vcrsamquc  in  naluram ,  irno 
ex  natura  primitus  viliata  manantem,  ideoque 
mediciiue  et  naturae,  quin  et  magiae  virihus  in- 
curabilcm  ;  ac  proinde  Petruin,  qui  eum  subilo 
uno  inslanli  sanavcrat ,  non  naturae.nec  ma- 
gia3,  sed  Dei  viribus  pcr  miraculum  id  fccisse. 

23.  Venkrunt  ad  suos.  ]  Syrus  ,  ad  fralres 
suos. 

Quanta,]  oiv.  Syrus ,  Tigur.  cl  Pagnin.  qucc- 
cumquc.  Nostcr  significantius  vertit  quanta  ,  id 
est,  quam  magna,  quam  gravia  et  atrocia  ei 
dixissent  et  comminati  essent. 

2U.  Unanimiter.  JNon  tantum  uno  animo,  scd 
uno  quasi  ore  eadem  verba ,  non  sine  magno 
miraculo  proferentes,  ait  Dionys.  Nam  unam 
camdemque  orationem  quae  sequilur ,  omnes 
una  eademque  voce  protulerunt,  inspirati  uli- 
que  a  Spiritu  sancto.  Densant  cnini  preces  , 
ilaque  armatas  offerunt  Deo,  eique  quasi  vim 
faciunt,  ut  ah  co  robur  contra  instantem  per- 
secutionem  impctrent,  et,  ut  ita  dicam,  extor- 
qucant,  utque  ipse  persccutorum  consilia  , 
iufatuet,  animosque  ct  iras  vel  frangat,  vel  mol- 
liat. 

25.  Pueri  tui.  ]  Servi  tui.  Ita  Syrus.  Est  hcbrais- 
mus,  servienim  suntheris,  quod  pueri  paren- 
libus,  discipuli  magistris ,  juvenes  senioribus. 

Quare  fremuerunt  (aliqui  vertunt,  frendue- 
runt )  Gentes.]  S.  Hilarius  in  Psalm.  2.  per 
Gcntes  accipit  Genliles  persecutores  Christi  et 
Chrislianorum  ,  praesertim  Imperatores  Roma- 
nos  ,  qui  decem  persccutiones  pene  conlinuas  , 
et  atrocissimas  per  trccentos  annos  usque  ad 
Constantinum,  contra  Ecclesiam  concitarunt : 
pcr  poputos  vere  accipit  Judaeos  ,  quales  hic 
erant  pontifices  et  Scribae.  Simplicius  alii  cen- 
scnt,  idem  esse  gentes ,  qptt&poputt.  Solet  enim 
Psaltes  posteriori  hemistichio  idem  pene  incul- 
care  et  exaggerare  quod  dixit  priori ,  sed  aliis 
verbis.  Gentes  ergo  sunt  populi  tam  Judseorum, 
quam  Gentilium,  turmalim  conspirantes  et  in- 
surgentes  contra  Chrislum  el  Christianos.  Id 
ita  esse  patebit  v.  27. 

Inania.]  Hehr.  pnnc,  accipi  potest  duplici- 
tcr.  Primo,  ut  nomen  ,  significans  vacuum, 
inane,  et  sic  acceperunt  Septuag.  etex  iis  sanc- 
tus  Lucas,  verlentes  *<->*■,  id  est  vacua.  Secundo, 
ut  adverbium,  significans  vacue  ,  frustra,  ina- 
nilcr.  q.  d.  pontifices  et  Scribrc  agitant  consilia 
de  cvertendoChristoel  Ecclesia,  nobisque  mi- 
nantur  exlcrminium  ,  sed  inane,  et  inaniter: 
ncc  enim  luum,  o  Domine  ,  de  ea  consilium  et 
dccrelum  convellere  posscnt  :  imple  ergo  quod 
dccrevisli  ,  reque  ipsa  oslende,  quod  eorum 
minae  etconsilia  inania  sinl  dissipando  ea,  sicut 
s|>uma  a  mari,  bulla  a  vcnto  dispellitur  et  dis- 
sipatur. 

2G.  Astiterunt.]  Hcbr.  i;rr^  Ylialsebu,\<\  est, 
stalucrunt  se,  erexerunt  se  ;  Syrus,  '.cp  kamu, 
id  est,  insurrcxerunt. 

Convenerunt  in  i'NUM.  ]  In  consilium  congre- 
gati  sunt ,  vcl  conspiravernnt. 

Adversus  Domini  m.]  Quia  licet  colerent  D»Mim, 
quasi  unum  omnium  dominum  .  tamen  per»e- 


108  COMMENTARTA  IN  ACTA 

quendo  Messiam ,  sive  Chrisium  ab  eo  missum  , 
pugnabant  contra  Deum  :  qui  enim  legalum  per- 
scquitur,  aut  injuria  allicit:  regem,  cujus  viccm 
etpersonam  gcrit  persequitur  et  injuria  aflicit. 
COKVSNBfiVNTj  ]  ^uvaxSvjcTiv  ■  Syrus  ,  congregati 
iunt. 

27.  Vere.  ]  Juxta  oraculum  Davidis  psal.  2. 
jam  citatum.  q.  d.  Illud  jam  vere  et  reipsa  vi- 
dimus  in  nobis  expleri. 

Puerum  tuum.  ]  Syrus,  *]m  berich,  id  est,  fi- 
lium  tuum.  Sic  enim  se  explicat  v.  30. 

Quk.m  unxisti.  ]  Unxionc  gratiae ,  tum  unio- 
uis  hypostaticae ,  tum  habitualis  etinfusae,  uti 
dixi  c.  2.  36. 

Cum  GENrmrs  et  populis  Israel.  ]  Ecce  quod 
dixi  v.  25.  Gentes  et  populos  esse  eosdem  ,  hic 
liquet.  Nam  gcntes,  sive  populi,  vocantur  hic 
Judaei :  neque  enim  in  concilio  et  ccetu  hoc  Ju- 
daeorum ,  intererant  Gentiles. 

28.  Facere  qu.e  manus  tua.  ]  Manus ,  id  esl,  po- 
tentia  ,  ait  S.  Chrysost.  opusenim  redemptionis 
uostra)  e  potestate  morlis  ,  peccali,  diaboli  et 
iuferni,  peractum  per  Christi  passionem,  ut- 
pote  rem  infirmissimam  ,  opus  fuit  ingentis 
potentioe  Dei.  Secundo,  manus,  id  est,  provi- 
dentia  et  directio  :  manu  enim  omnia  dirigi- 
mus.  Sensus  est,  ait  OEcum.  q.  d.  Judaei  non 
praevaluerunt  Christo,  nec  eum  sua  vi  occide- 
runi,  ejusque  nomen  et  fidem  deleverunt,  uti 
intendebant;  sed  Deus  omnia  moderatus  est  ad 
iuam  voluntatem  et  gloriam  omniaque  ad  opti- 
mum  finem  ,  puta  ad  Christi  laudem  ,  etEccle- 
siae  propagationem  perduxit.  Tertio ,  manus  , 
idest,  operatio  :  Deus  enim  passionem  Chrisli, 
et  per  eam  redemptionem  nostram,  ac  Eccle- 
siae  institutionem  operatus  est.  Quarto,  manus, 
id  est,  gratia  et  beneficentia  (haec  enim  fit 
manu)  opus  enim  redemptionis  nostrae  per 
Christum,  fuit  opus  summae  gratiae  et  benefi- 
centiae  Dei :  ut  mirabilior  esset  gralia  et  potentia 
Dci;  quo3  detam  cluris  animis,  tam  tenebrosis  men- 
tibus ,  tam  inimicis  cordibus,  fecit  sibi  populum 
fidelem ,  subditum,  sanctum,  aitS.  Prosper  lib.  2. 
de  Vocat.  Gent.  c.  15. 

Et  consii.ium,]  /Souivj.  Syrus,  voluntas  tua;  sig- 
nificantius  Noster  vertit,  consitium.  Redemptio 
enim  nostra  oeque  ac  Ecclesia  a  Christo  fundata, 
fuit  opus  summaa  sapientiae  et  consilii  divini, 
uti  docet  S.  Paulus  1.  Corinth.  2.  et  alibi. 

Decreverunt,]  npo&pi-t,  id  est,  prcedefinbit. 

Fikrj. ]  Pati  scilicet  Christum  ,  ob  salulem  et 
exaltaiionem  tum  Ecclesiae,  tum  suam.  Perpe- 
ram  ergo  Beza  pro  fieri  passivo,  ponit  activum 
facere ,  verlique  quae  definieras  facienda  ,  quasi 
Judcei  vi  decreti  divini  acti  et  impulsi  sint  in  ne- 
cem  Christi,  itaque  Deus  primus  auctor  fuerit 
tam  immanis  operis  et  sceleris,  puta  Christici- 
dii.Graeceenimest-/sv£<iTat,idcst,^(??7,non/"acer(?. 
lta  Pagnin.  Tigurin.  et  aliipassim.  Unde  Syrus 
vertitmnmf/<?mc/ie«e,  id  est,  ut  fieret:  male 
ergo  Latinus  Syri  lnterpres  vertil  active,  fa~ 
cienda.  Dicit  itaque  S.  Petrus  ,  Deus  passionem 
et  necem  Christi  jam  ante  ab  aelerno  decreve- 
rat,  sed  praevisis  prius  per  praescientiam  condi- 
tionatam  perversis  Judaeorum  voluntatibus  , 
quod  scilicet  Pontifices  etScribae  superbi,  avari 
et  impiiChristumessentoccisuri,  si  Deus  illum 
eis  objiceret  vitia  eorum  et  scelera  redarguen- 
tem;  atque  ex  vi  hujus  decreti  jussit  Christo, 
passionem  hanc  a  Judaeis  excipere ,  patique 
crucemetmortem.  Secundo,  Dcus  eliam  decre- 


APOSTOLORUM.  Cap.  IV. 

vit  positive  permittere  scelera  Judaeorum ,  et 
vim  quam  illaturi  erant  Christo,  ut  Christus 
patiposset,  itaque  Ecclesiam  redimere,  quod 
erat  arcanum  Dei  consilium,  Judaeis,  imo  et 
daemonibus  incognilum.  Dei  enim  providentia 
et  decretum  positivum,  non  tantum  versatur  ct 
altingit  id  quod  positive  ab  ea  deccrnitur;  ut 
ipse  vel  per  se ,  vel  per  creaturas  faciat;  sed 
etiam  id ,  quod  ab  ea  decernitur,  ut  permittatur 
fieri  ab  impiis. 

Egregie  declarat  S.  Leo  serm.  16.  depassione, 
ubi  citatis  hisce  Lucae  verbis  :  Qua  manus  tuaet 
consilium  tuum dccreverunt  fieri : Numquid,  inquit, 
iniquitas  perscquentium  Christum  ex  Dei  est  orla 
consiiio? et  illudfacinus,  quod  omni  majus  est  cri- 
mine ,  manus  divina?  praparationis  armavit?  Non 
hoc  planede  summa  justitia  sentiendum  cst  :  quia 
muttum  diversum,  m  ultumque  conlrarium  estid, 
quod  in  Judaorum  malignitate  praycognitum ,  ct 
quod  in  Christi  est  Passione  dispositum.  l\on  indc 
processit  voluntas  interficiendi ,  unde  moriendi: 
nec  de  uno  extitit  Spiritu  atrocitas  sceleris,  et  to- 
lerantia  Redemptoris.  Non  enim  impias  furentium 
manus  immisit  in  se  Dominus,  sed  amisit;  nec  pr&- 
sciendo  quod  faciendum  esset ,  coegit  ut  fieret , 
cum  tamen  ad  lioc  carnem  suscepisset ,  ut  fierel. 
Et  inferius  :  Quoditaque  Dominus  Jesus  Christus 
furorem  frementium  pali  noluit ,  in  nullo  auctor 
eorum  criminum  fuit ,  nec  egit  ul  ho2C  veltent . 
sed  cessit  ut  possent  :  et  sic  usus  est  occcecata^ 
plebis  insania,  quomodo  et  perfidia  tradiloris, 
quem  ab  immanitate  concepti  sceleris ,  et  beneficiis 
estrevocare  dignatus  et  verbis ,  assumendo  in  dis- 
cipulum  ,  provehendo  in  apostolum ,monendo  sig- 
nis ,  consecrando  mysteriis,  ut  cui  nihil  benevo- 
tentia?  deesset  ad  coirectionem  ,  nihil  occasionis 
superesset  ad  crimen. 

Tropol.  S.  Prosper  ad  objecta  Gallorum  res- 
pons.  13.  docet,  per  miram  Dei  providentiam 
persecutiones  cedereinbonum  Ecclesiae,  adeo- 
que  persecutores  fabricare  coronas  iis  quos 
persequuntur.  Inspiciatur ,  ait,  primum  ipsa  crux 
Christi,  in  qua  magno  scelere  Judxorum  miseri- 
cors  voluntas  Dei ,  utpro  redemptione  nostra  uni- 
cus  filius  ejus  occideretur ,  impleta  est.  Inspiciatur 
Apostolorum  gloriosa  toterantia,  inter  persequen- 
tium  fremitus  hac  unanimi  voce  ad  Deum  claman- 
tium  :  Convenerunt  vere  adversus  sanctum  pue- 
rum  tuum  Jesum,  quem  unxisti  ,  Herodes,  et 
Pontius  Pilatus  cum  gentibus  et  populis  Israel,  ut 
facerent  qua  manus  lua  et  consilium  tuum  decre- 
verunt  fieri.  lnspiciantur  denique  innumerabitium 
Martyrum  palma?  ,  quibus  de  crudelissima  infide- 
lium  scevitia  felix  est  parta  victoria.  Audiatur 
etiam  Apostoius ,  Ecctesiam  Dei  ad  perseveran- 
tiam  pietatis  instituens  :  in  nullo ,  inquit,  terrea- 
miniab  adversariis  ,  qutfillis  est  causa  perditionis , 
vobis  autem  salutis ,  ct  hoc  d  Deo ,  Philip.  1.  Idem 
ad  excerpta  Genuens.  resp.  ad  dub.  7.  ex  hisce 
Lucae  verbis  docet ,  quod  in  malorum  potestate 
est  peccare :  ut  autem  peccando  hoc ,  vel  hoc  illa 
malitia  faciant :  non  est  in  eorum  potestate,  sed 
Dei  dividentis  tenebras  et  ordinanlis  eas  ;  ut  hinc 
eliam  quod  faciunt  contra  votuntatem  Dei ,  non 
impleatur  nisi  voluntas  Dei.  Male  enim  velle  facii- 
limum  estmatis,  eteorum  damnabilem  volunta- 
temnon  dubium  esl,  a  Dei  potestate  concludi , 
ut  effectum  cupiditatis  suo3  nisi  ille  permiserit , 
habere  non  possint.  Uti  autem  sapientiam  et  jus- 
litiam  Dei  etiam  malorum  operibus  ,  quo3  cx  itlu- 
rum  prodeunt  appetitu ,  ad  implenda  consitia  ei 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

judicia  sua ,  nuttus  Vil  tcnuiter  secundum  pieta- 
tem  doctus  ignorat ,  qui  videl  Dci  Palris  optinuun 
voluntatcm ,  non  parrcntis  Filio  suo ,  sed  pro  no~ 
bis  omnibtts  tradentis  eum ,  pessima  traditorum 
Judm  et  Judaorttm  volunlalc  completam.  Judcei 
ergo  persequendo  Chrisium  el  Ecclesiam  ,  eos 
exaltarunt :  quia  occidendo  Christum  ,  fecerunt 
eum  salvalorem  mundi  et  fundatorem  Ecclesias, 
occidendo  fideles,  fecerunteos  Martyres,  seque 
et  rempublicam  perdiderunt,  obhoc  enim  excisi 
sunt  a  Tito  et  Romanis.  Sic  Aman  persequens 
Mardocha_'um  ,  illum  cxaltavit,  se  perdidit.  Sic 
fratres  Joseph  vendendo  eum  ,  crearunt  princi- 
pem  yEgypti.  Ecce  quam  potens  ,  quam  mira  , 
quam  iidelis  Dei  providentia  in  suos  ! 

29.  Respice  in  minas  eorum. ]  Ut  eas  compes- 
cas,  ct  a  nobis  avertas  ;  aul  nos  conlra  eas  ar- 
mes  el  robores. 

DA  SERVIS   TUIS  CUM  OMNI    riDUCIA    LOQUI ,  ]  //-:t-> 

•»«PP»)(jis:?,  quod  Primo,  Syrus  verlit,  ctare ,  mani- 
feste ,  pttblice ;  Secundo  ,  Pagnin.  cum  omni  au- 
dacia.  Unde  S.  Chrysost.  ait  fideles  hic  poscere 
aninium  imperterritum;  Terlio,  alii,  cum  omni 
libertate  ;  Quarto  ,  Noster,  cum  omni  fiducia  : 
haec  enim  libertatem  ,  audaciam,  fortiludinem 
et  constantiam  involvit,  vel  adducit.  Quienim 
Deofidit,  liberest,  audax ,  intrepidus  et  con- 
slans. 

30.  In  eo  quod  manum.  ]  q.  d.  Dabis  nobis  fi- 
duciam  praedicandi,  si  pr.-edicationem  nostram 
manu  lua  juves  et  confirmes,  operando  per  nos 
ad  invocationem  Jesu  Christi  sanitates  et  signa  , 
quibus  ei  altesteris,  fidemque  apud  audilores 
coneilies. 

31.  Et  cum  orassf.nt  motus  est  locus.  ]  Pri- 
mo,  ut  hoc  signo  significaretur  eorum  oratio- 
nem  a  Deo  esse  exauditam,  ait  Chrysost.  Bed;i 
et  Lyran.  Sic  orante  Paulo  et  Sila  in  carcere 
terra  mota  est,  cap.  16.  26.  Secundo,  ut  signi- 
ficaretur  Deum  eis  esse  pr.Tsentem  ,  ad  openi 
ferendam  contra  omnes  terrores  et  hostes;  Deus 
enimsuam  pr;esentiam  et  magnificentiam  solet 
ostendere  per  terrae  motiim,  ut  sui  meium  et 
revcreniiam  bominibus  inculiat.  Hinc  cuni  des- 
eendit  in  Sina  dalurus  legem  Mosi  et  Hebrreis 
mota  esl  terra  a  facie  Domini  ps.  113.  6.  Exodi 
19.  19.  Hinc,  psal.  1L\.  l\.  dicitur  :  Liqucfacta  est 
terra(i\  facie  Dei  in  eam  descendentis)  el  omnes 
qui  habitant  in  ea ,  rgo  ronfirmavi  columnas  ejus. 
Et  psalm.  103.  32.  Qui  rcspicit  lerrain,  ct  facit 
ram  trcmcre.  Vide  Eccl.  16.  18.  Tertio,  ut  signi- 
iiearet,  Deum  hostibus  eorum  minacibus  el  ler- 
ribilibus  fore ,  terribiliorem,  omnesque  eorum 
minas  et  terrores  majori  lerrorc  incusso  discus- 
•urum.  Quarto,  utindicarct  gentes  terrae  inco- 
las,  audito  Evangelii  pr.cconio  ejus  metu  et  re- 
verenlia  concutiendas,  eique  subjugandas.  Ita 
Beda  et  Lyranus  :  idque  patet  Aggaci  2.  7. 
Quinto  ,  ad  acuendas  fidelium  mentes  conlra 
instantes  Judaorum  persecutiones.  Sexto,  sym- 
bol.  t.-rra:  motiis  signum  est  et  excitamenlum 
Uetitias  :  lerra  enim  prae  gaudio  videtur  subsi- 
hre  ,  et  Aposlolis  Deique  servis  applauderc. 
Ita  Arator  canit  : 

Ilorum  subgressibus  ergo 

I.tU  movetur  liunius. 

Hinc.  Christo  resurgenti  terra  applaudens  tre- 
muil  et  subsiliit;  Malth.  ultim.  Idem  fecit  cu- 
Mcnhim  S.  Paulini  Episc.  NOlani,  eo  moriente  : 
gaudebat  «nun  lerra  ,  quod  tain  S.  viri  corpus 


APOSTOLORU.M.  Cap.  IV. 

mox  gremio  suo  exciperet,  animam  vero  in 
coelum  transmitteret.  Hujus  rei  symbolo  cum 
populuslsrael  exirot  de  lerra  >Egypti ,  pergeret- 
que  per  siccum  maris  rubri  alveum  in  terran» 
promissam,  quae  typus  erat  crjeli,  Montes  exul- 
taverunl  ul  arietes  et  coiies  sicut  agni  oiium , 
quasi  praegaudio  tripudiantes,  Psalm.  113.  Sep- 
timo ,  teme  motus  signum  erat  advenientis  in 
eos  Spirilus  sancti  qui  dalurus  erai  eis  fiduciain 
ad  concuticndum  et  converlendum  terrena  <  i 
dura  hominum  corda.  Unde  explicans  subdil  : 

Et  repi.eti  sunt  omnes  Spihitu  sancto.]  Jam 
in  PentecosleSpirilu  sancto  repieli  fuerant ,  setl 
quasi  in  haJ)itu  ;  nunc  eodem  replcnlur  quasi  in 
aclu,  ut  scilicetin  perseculione  loquanlur  ver- 
bum  Dei  cum  fiducia,  per  linguas  igneas  quas 
tunc  receperant.  Unde  S.  Ciirysost.  Beaccen  i 
sunt,  inquit,  Spiritu  Sancto,  et  rcacccnsum  in  ipsi.i 
cliarisma.  Quocirca  ./Ymi  nonmetuunt ;  quia  cor 
eis  Spirilus  sanctus  mutavit ,  ait  S.  Greg.  in  c.  10. 
I.  l.Regum.  Hinc  discimus,  gratiam  habilualem 
justinon  sufficeread  vincendasingruentes  acres 
tenlationes  et  perseculiones,  sed  ad  hoc  opns 
esse  novo  crebroque  impulsu  et  robore  Spii  i- 
tus  sancti,  illudque  precibus  continuis  et  ar- 
dentibus  efilagitandum,  et  impetrandum  esse, 
uti  iiic  fecerunt  fideles. 

32.  Mui.titudinis  autem  credentium  f.rat  con 
unum,  et  antma  una. ]  Nota ro multiiuiinis  :jam 
enim  Clirisliani  ad  oclo  millia  et  amplius  excre- 
verantut  patet  cx  diclis.  Erant  tamen  pauci ,  si 
cum  Judasis  et  Gentibus  conferrentur.  Verum  , 
ut  recte  ait  S.  Chrysost.  hom.  ZjO.  ad  populum 
Antiociien.  Non  in  numeri  multitudine ,  sed  invir- 
tutisprobilatemultitadoconsistit.  Elias  unus  erat, 
sed  tolus  mundus  non  erat  dignus ,  qui  ipsi  repre- 
hcnderctur.  Non  physice  :  quia  quisque  habebat 
suum  cor  et  suam  animam  :  non  enim  dalur 
una  anima  communis,  quasi  idea  Platonica  , 
singulis  individuis  se  communicans,  iicet  ehim 
id  sensisse  Platonem  dicat  passim  Arisloteles, 
tamen  alia  fuit  mens  Platonis  :  non  etiam  dalur 
intellectus  uous  abstraclus  singulis  assistens  ; 
licet  enim  id  sensisse  Averroem  nonnulli  putent, 
tamen  longe  alia  fuit  mens  Averrois,  uti  fuse  et 
erudile  explicat  noster  Dandinus  lib.  3.  de  Anim. 
Erat  ergo  fidelium  cor  unum,  et  anima  una  , 
non  pbysice,  sed  moraliter.  q.  d.  Ita  animis  et 
sensibus  erant  concordes  ,  ac  si  omnes  unum 
idem  liabuissent  c.or,  et  unam  animam.  Ratio 
erat,  Prima  ;  quia  per  charilatem  perfectam , 
pariter  perfectam  habebant  inter  sc  amiciliam  : 
hcec  autem  in  acquaiitate  et  concordia  animo- 
rum  consistit,  quasi  in  omnibus  esset  una  et 
eadem  anima  :  sicut  amicus  est  alter  ipse,  in- 
quiebatPythagoras.  Secunda,  quia  omnes  Chris- 
lum  induerant,  ineoque  summe  tam  cum  ipso, 
quam  inler  se  erantunili :  quoe  enim  sunt  unum 
cum  eodem  tertio,  suntet  unum  inler  se.  Ita 
enim  amabant  Christum  Christique  discipulos, 
ut  parati  essent  pro  eomori ,  quem  antepopos- 
cerant  crucifigi.aitS.  Leoserm.  ll.de  passionc. 
Tertia  -r  quia  omnes  non  suam  ,  sed  Dei  voiun- 
tatem  cognoscerc  el  implere  satagebant  :  Dei 
autem  voluntas  una  est  et  eadem.  Unde  sanc- 
tus  Gregor.  in  cap.  1.  L  1.  Reg.  Per  intenlioncm 
ralionis,  in(|iiit ,  sotttm  condilorem  aspiciebant , 
ct  pcr  affeclionem  amoris  sotam  rjus  facicm  videre 
dcsidcrabanl.  Quarta ;  quia  omnes  possideban- 
tur  et  regebantur  eodem  Spiritu  sancto,  quem 
ad  hoc  eis  a  Patre  poposcerat  CliFistus  ,  dic  ns : 


m  COMMENTARIA  IX  AGTA 

Puicr  sancte  :nia  cos  in  nominc  tuo  quos  didisti 
mtlit  ,  ut  sint  itntim  VOluDtute,  sicul  ct  nos  unttm 
simua ,  Di&eotiaet subslanlia,  Joan  17.  11.  i  nde 
s.  Aug.  Irac.  l-'i.  in  Joan.  sic  Ic^it:  Multitudinis 
< redcnlitun  crat  itlis  anitna  unu ,  ct  cor  unitm  in 
Qettm  ;  qnia  soilicet  vinculum  cbaritatis  muiuae 
erat  Dous  etSpiritus  sanctus.  Sicut  cx  adverso, 
nilul  <rt]tic  est  molfstain  damoni  ttt  concordia,  elc. 
hinc  tegerrime  fert  teneri  in  terra ,  quamnon  po- 
tuit  conscrvarc  in  cirto ,  aiL  S.  Beruard.  cap.  U\. 
deModo  bene  vivcndi.  Infert.  S.  Augusi.  sidia- 
ritas,  inquit,  de  tot  animabus  feeit  animam  unam, 
el  dr  tot  cordibus  fccit  cor  unum ,  quanta  csl  clia- 
ritas  intcr  Patrem  et  Filium?  Quinta,  quia  om- 
nes  uni  Petrotanquam  suoPatri  et  Paslori  F.ccle- 
sice,  planeet  pleneobcdichant.  Obedicntia  enim 
niatcr  est  unionis  elconcordise,  uli  palet  in  Re- 
ligionibut,,  ubi  eaviget.  Ergo  unum  cor  et  una 
anima  primorum  fidelium,  erat  primo  pcrfccia 
amicitia  ct  cbaritas  mutua.  Secundo  ,  idem 
Christus  singulos  inhabkans,  clquasi  animans. 
Tertio ,  eadem  intentio  omnium  in  Dcum  Dei- 
que  volunlatcm.  Quarto,  idem  Spiritus  omnes 
agcns  el  movens.  Quinto  ,  eadem  omnium  obe- 
dientia  et  rcverentia  erga  S.  Petrum. 

Audi  Origen.  hom.  de  Elcana  :  Cur,  ait,  non 
omnes  unttm  dicantur  ?  quorum  cor  ct  anima  una 
esse  describitur ;  ttnam  semper  omnes  sapientiam 
meditantur ,  unumsapiunt,  unum  sentiunt ,  unum 
Dcum  vencrantur ,  unum  Dominum  Jestitn  Cltris- 
ttnn  confitcnlur ,  uno  Spiritu  Deireptentur.  Vnde 
mcrito  et  ipsi  omnesnon  solum  unum,  scdet  unus 
dicuntur,  sicttl  Apostolus  dcsignavit  dicens  :  Om- 
nes  quidan  currunt ,  sed  tinus  accipit  palmam  , 
1.  Cor.  9.  2A.  Vides  manifesle  quia  omnes  isti  unus 
est. 

Porro  IhTeunio  inter  Christianos  primsevos  diu 
viguit.  Testis  est  Tertuli.  qui  vixit  sub  annum 
Uiristi  200.  Is  enim  Apolog.  39.  scribit  totam 
Evangelicam  legem  consistere  in  charitate  in- 
vicem  exibenda,  ita  ut  communis  Gentiliumdc 
Christianis  esset  vox  :  Vide  ut  se  diligant,  ut 
aller  pro  altrro  mori  sint  parati.  Et  S.  Pachomius. 
llic  enim  cum  Gentilis  esset,  militarelque  in 
cxercitu  Constaniini  magni,  videretque  Chris- 
tianorum  in  milites  egenos  charitatem,  curam 
et  munificentiam ,  ad  Christum  conversus  , 
monachus  ,  quin  et  monachorum  pater  cl 
princeps  effectus  est,  uti  habet  ejus  Vita.  Hinc 
(  hristiani  olim  se  invicem  fratres  appellabani. 
Porro  mclior  est ,  inquit  Sanctus  August.  serm. 
25.  vel,  ut  alii  numerant,  27.  (qui  sermo  habc- 
tur  quoque  inter  Ambrosianos  num.  9.  et  29.) 
de  verbis  Apostoli,  fraternitate  sanguinis,  Christi 
fralernitas  :  quoniam  illa  interdum  sibi  inimica 
cst ,  Cltrisli  aulem  fratcrnilas  sine  intermisssione 
pacifica  est.  Ilta  inter  se  communia  cum  amuta- 
tione  dividit :  ha?c  enim  cum  gratutatione  commu- 
nicat. 

Refrixit  crcscente  fidelium  numero  hsec  unio. 
Undc  ojns  retinendrc  causa  instituta  sunt  cceno- 
bia,  in  quibus  tanta  fuitunioct  communio ,  ut 
S.  Basil.  Constit.  monasi.  c.  19.  admirelur  homi- 
ncs  ex  divcrsis  nationibus  ct  rcgionibus  profcclos, 
pcr  exactam  morum  ac  disriptina:  simitiludinem 
adeo  vclut  in  unum  coaluissc  ,  ut  in  pluribus  cor- 
poribus  unus  tantum  animus  inesse  vidcatur ,  vi- 
rissimquc  plura  corpora  unttis  animi  inslrumenla. 
Unde  et  S.  Gregor.  in  c.  1.  lib.  1.  Hegum  docel , 
Monnchi  nomcn  non  lanium  significare  solitu- 
ilinem  <  t  unioncm  cum  Dco,ulailS    Dionys. 


APOSTOLORUM.  Cap.  IV. 

Eccl.  Ilicrarch.  c.  10.  scdetunionem  fratcrnam, 

pula  unanimcni  imiltorum  in  codcm  Dei  cullu 

et  obsequio    consensum   et  conccnium   :  luec 

enimest  musica  Deo  gratissima.  Sic  et  s.  Aug. 

iti  psahn.  132.  explicans  illud  :  Ecce  quam  bonum 

et  quum  jtirundum  haliitare  fralrcs  in  unum,  do- 

cet  id  primiius  impletum  ease  Ho  hisoe  primis 

lideli..  us ,  quibus  erat  cor  unum  cl  aniina  una  ; 

ac  deinceps  iD  Monachis,  qoi  inde  sorlili  sunt 

nomen  ,  scilicel  a  /j-ovos,  id  esl  unus,  solus.  Nam 

qui  sic,  inquit,  vivunt  in  unttm ,  ut  unum  homi- 

nem  faciant ,  ut  sit  iltis  vere ,  quod  scriptum  esl, 

una  anima  ,  ct  unum  cor ;  multa  corpora,  scdnon 

viultce  aniiiKC ;  rnulta  corpora ,  scd   non    rnutta 

corda  :  rccle  dicilur  /tanot,  id  cst  untis,  solus.  Quare 

signum  florentis  disciplinse ,  rt  tirtutii  vitseque 

religios;e  iii  cocnobio  vel  collegio ,  evidens  est, 

si  in  eo  magna  vigeat  animoium  unio  et  cha» 

ritas.    Ad  eam  vero  relinendam  et  augendam 

Cassianus  collat.  16.  c.  6.  duo  necessaria  esse 

docet.  Primo,  ul  omnes  divitiarum  et  cujuslibet 

bet  rei  terrenae  cupiditates  eliminentur.  SeeuB- 

dum,  ut  ita  quisque   suas   resecet  voluntales, 

ul  ciltcrius  potius,  quam  suo  arbitrio  stare  veliL 

Optabal  eam  Plato  in  idea  suae  Reipubl.  Dialog. 

5.  sed  modum  eam  in  praxim  apud  homines 

redigendinon  inveniebat.  Hancergo,  ait  ille,  ci- 

vitatem  ,  sive  rempubl.   sive  dii  alicubi,   sive 

deorum  filii  una  plures  incolant,  certe  beatos 

omnique  gaudio  cumulatos  esse.  Hac  de  causa 

Apostolus  loties  hanc  unionem  fidelibus  com- 

mendat,  ac  prseserlim  Ephes.  6.  1.  et  seq.  Vide 

ibi  dicta.    Porro  Abbas  Anuph.   hunc  modum 

concorditer  vivendi  fratribus  prasscripsit :  Nos, 

inquit ,  qui  scplcm  fratres  sumus ,  si  vullis  ut  ma- 

neamus  shnul ,  efficiamur  sicut  stalua  ha?c,  quai 

conturneliis  affccta  non  turbalur.Ha  habelur   in 

Vitis  Patrum  lib.  6.  c.  15.   de  humilitate  n.  11. 

Et  lib.  7.  cap.  ^2.  Abbas  Agathon  adolescenti , 

pelenti,  qua  ralione  cum  fratribus  habilare  pos- 

set  ct  deberet?  respondit:  Observa  prce  omnibus, 

ut  quatis  primodie  ingrederis  apud  ipsos  talis,  reli- 

quum  tcmpus  pcragas,  et  cum  quiete  adimpleas  pe- 

regrinationem  tuam.  Idem  rursum  :  Si  habitas, 

inquit,  cum  proximo,  esto  sicut  columna  lapidea, 

qucesi  injuriatur ,non irascitur ;  si  gtorficaturnon 

extotlitur.  Porro  quam   grata  sit  Deo  haec  una- 

nimitas ,  ex  hoc  Dci  oraculo  disce.  B.  Machario 

Anachoretae  celebrirevelatum  fuit,  duas  mulie- 

res ,  quac  erant  uxores  duorum   fratrum,  ipso 

esse  sanctiorcs,  eo  quod  in  eadem  domo  per 

quindecim  annos  iia  concorditer  vixissent,  ut 

nunquamlilem  aliquam  habuerint,  vel  verbum 

asperius  invicem  dixerint ,   uti  refert  Ruffinus 

in  Vitis  Patrum.  lib.  2.  n.  97. 

NEC  QUISQUAM   EOltUM  QUyE  POSSIDEBAT,  AMQUID 

suum  esse  dicebat.  ]  Abdicabant  ergo  rerum 
proprietatem  et  dominium,  ex  studio  ct  voto 
(ut  patebit  c.  5.1. )  paupertatis  seque  ac  chari- 
latis  et  communis  vitae.  Hoc  fecerunt  primi 
Christiani  Hierosolymis  duntaxat(qui  ceterts 
secuturis  sanctiores,  eis  perfecue  sanctilatis 
dare  voluerunt  heroicum  exemplar)  non  yero 
in  aliis  Gentilium  provinciis,  quibus  prsedica- 
bat  Paulus.  Hos  Cnim  possedisse  res  suas,et 
habuissc  proprias  opcs  et  fundos,  patet  ex  col- 
leclis:quas  pro  pauperibus  fierijubel.  1.  Cor. 
16.  v.  1.  el  ex  clecmosynis  in  Chrislianos  pau- 
percs  erogandis,  ad  quas  eos  adhortatur.  2. 
Cor.  8.  ci  9.  cl  alibi.  ac  S.  Joan.  cpist.  1.  c.  3. 
v.   17. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

Quarc  crrnvcrunt  haerelici ,  ab  aemulatione 
vitae  Aposlolicae  dicli  Apostolici ,  quos  tempoi <■ 
S.  August.  sccutus  cst  Pelagius,  ct  nunc  Ana- 
bapiislae,  dum  hoc  Hicrosolyrnitarum  spoiiia- 
ncum  propositnm  volunt  cssc  praeccptum  ,  non 
consilium  Evangelicum.  Errat  cx  adverso  Cal- 
vinus,  qui  ccnset  cos  relinuisse  dominium  bo- 
norum,  sed  ea  sponte  el  liberaliter  cum  Cliris- 
tianiscoetcriscommunicasse.  Nonenimhabebant 
quid  proprium,  sed  cranl  illis  omnia  commu- 
nia,  ut  aitLucas  :  ergo  abdicabant  se  dominio, 
illudque  in  communitatcm  ;  id  cst ,  in  totam 
Eccles;am  transfercbant.  Adde ,  Ananiam  ct 
Sappliiram  cap.  5.  punilos  cssc  morte,  quia  res 
guas  a  se  prius  abdicatas,  rursus  sibi  vcndicare 
ct  appropriarc  volebant. 

Quaeres,  cur  tam  sludiose  primi  illi  fideles 
HicrosolymisamplexatisuntpaupcrtalemPResp. 
Primo,  quia  audierant  a  Cbrislo  ct  Apostolis, 
illam  esse  primam  ct  surnmam  beatitudincm  : 
Beali  pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorumest  reg- 
nurriccelorum,  Matt.  5.  Rursum  Cbistus  in  pau- 
pertate  constituit  pcrfectionem  virtutis  et  vitie 
Christianae,  non  formaliter  (pcrfcctio  enim  hu- 
jus  vilae  formaliterconsislit  incharitate,  futurae 
vero  in  visionc  ct  fi  uitione  Dci ) ,  sed  causalitcr, 
quia  scilicet  paupcrlas  nudat  nos  amore  rerum 
lerrenarum,  ut  impleat  amore  Dei  rerumquc 
coelesliuni.  Audi  S.  Hicron.  epist.  150.  ad  Hedi- 
biam  quaest.  1.  Vis ,  inquit,  esse  perfccta,  et  in 
primo  starc  fastigio  dignitatis  ?  fac  quod  fecerunt 
Apostoli  :  Vendc  oninia  quai  habes  ,  et  da  paupe- 
ribus ,  et  scquere  salvalorem ,  ut  nudam  sotamque 
crucem  nuda  scquaris  et  sola.  Non  vis  esse  per- 
fecta  ?  scd  secundum  vis  tenere  gradum  virtutis  ? 
iimitte  omnia  qucBCumque  habes ,  da  fdiis ,  da 
propinquis.  Idem  ad  Nepotian.  Oplimus  ,  ait, 
dtspensator  est ,  qui  sibi  nihil  rescrvat.  Idcm  in 
Epilaph.  Nepoliani  ad  Heliodorum  :  Nepolianus, 
ait,  baltheo  posilo  habituque  mulato  >  qttidquid 
castrcnsis  pcculii  fuit,  in  pauperes  crogavit.  Lege- 
rat  cnim  :  Qui  vul  perfectus  esse ,  vendat  omnia 
quaz  habet ,  et  det  pauperibus ,  ct  sequalur  me. 
Et  itcritm  :  Non  polcslis  duobus  dominis  scrvire , 
Deo  ct  mammona'.  ExceptaviU  tunica  ,  et  operi- 
mento pari ,  quo  tecto  tantum  corpore  frigus  ex- 
cluderet ,  nihilsibi  amplius  reservavit.  Cultus  ipse, 
provincia;  morcm  sequens  ,nec  munditiis ,  nec  sor- 
dibus  notabilis  erat.  Et  inferius:  Possideant  opes 
sub  Christo  pauperc;  quas  sub  locuplete  diabolo 
non  habucrant ,  ct  suscipiet  cos  Ecclesia  divites , 
quos  tenuit  mundus  ante  mendicos  :  Ncpotianus 
nostcr  aiirum  calcans  ,  scedulas  consectalur :  et 
sicut  incarne  sui  contcmptor  est,  et  paupertate 
inccdit  ornatior ,  ila  totum  anima?  investigat 
ornatum.  Idcm  »d  Rusticum  cpist.  l\.  Sectare 
vcstigia  eorinn  qttos  sacerdotium  ct  humiliores 
facit  et  paupercs  :  aut  si  perfecta  dcsideras  ,  cxi 
cum  Abraham  de  patrta  et  cognatione  tua,  et 
perge  quo  nescis.  S  habes  substantiam,  vcnde  et 
da  paiipcrihus  ,  si  non  habes ,  grandi  oncre  libcra- 
us  es  '  nttdum  Christum  rttulus  srqnrrc:  dttrum , 
grandc,  dijficilc ;  snl  magna  sitnt  pramia. 

Secunda,  quia  paupertas  cx  diametro  opponi- 
tur,  ci  cverlit  eopiditatem,  qurc  Est  radix  omnis 
peccnti  ct  mali.  Nani  e\  divitiis  oriuntur  vitia 
omnia,  ac  pnesertim  superbiact  fastus,  ac  gula 
«•t  libido  :  hisce  cnim  opcs,  arma  et  fomenta  mi- 
nistrant.  Cbmie  quod  cst  in  mundo,  concupiscentia 
carnis  cst ,  cl  concupisrcntia  ociilorum ,  ct  superbia 
littt,  pula  gula  (ct  libido)  avaritia  et  supcrhia, 


APOSTOLORUM    Cap.  IV.  \\\ 

ait  S.  Joan.  episl.  1.  c.  2.  v.  1G.  Ex  avariiia  au- 
tiin  oiiiur  guperbia  et  gula  :  ergo  ipsa  est  radix 
ornnis  peccati.  Audi  Paulum  1.  Tiin.  G.  Mabcntes 
aulem  alimenta  et  quibus  tegamur ,  his  con- 
tenti  sirnus.  Nam  qui  votunl  divites  ftrri,  incidunt 
in  tentatioui -m  rt  laqueum  diaboli,  et  desidcria 
nittllu  inutitia  et  uociva ,  quce  mergunt  homines  in 
intrritum,  et  perdilionem.  Radix  enim  omnittm. 
rnalorum  est  cupiditas,  quam  quidam  appelen- 
tes  erraverunt  a  ftde,  et  inseruerunl  se  doloribus 
multis. 

Tertia,  quia  paupertas  hberat  hominem  a 
mille  dislractionilnis  et  curis,  facitque,  ut  sit  li- 
ber  cl  cxpeditus  ad  vacandum  sapienlioe,  con- 
tcmplationi,  Evangelio  el  rebus  diviuis.  Dnde 
S.  Bernard.  ISoli ,  ait,  amare  (bona  terrena  )  qua: 
posscssa  oneranl,  amata  inqttinant ,  amlssa  crtt- 
ciant.  Nonnc  ipsa  sunt  qtue  concupita  inardescunt, 
adrpta  vilescunt,  amissa  vanescunl?  ait  S.  Aug.  et 
S.  Chrysost.  homil  hl.  in  Matth.  Si ,  inquit,  in- 
tueri  volueris  animam  hominis  uurum  amantis  : 
invenies  eam  utvestimentum  d  decern  millibtts  ver- 
miurn  corrosum,  ita  eam  perforatam  undique  d 
sollicitudinibus ,  et  d  pcccatis  putrefactaw,ct  a?ru- 
gine  plenam.  Verum  non  talis  est  anima  pauperis 
voluntarii,  sed  polius  fulget  ttt  cutrurn ,  spendet  ut 
gcmma,  efjlorescit  ut  rosa.  Kon  est  illic  tinea  ,ne- 
que  fttr ,  neque  sollicitudo  negotiorum  Itttjus  vita  , 
scd  sicut  angelus  ita  conservatur.  Mon  subjacet 
dcemonibus ,  non  assistit  Uegi  ,scd  assislit  Deo;  non 
mililat  cum  hominibus ,  sed  curn  angctis :  non  habct 
Ihesaurum  terram,  sedccetiim;  non  indigct  scrvit , 
magis  autcm  habel  servos  posscssioncs  et  cogita- 
tiones,  quo3  rebtts  dominantur.  Quid  igitttr  Itoc  patt- 
pere  melitts?  Al  non  habet  cquos  et  cttrrtim,  qttid 
vero  his  opus  est  ei ,  qui  supcr  nube  vchi  debet ,  et 
esse  cum  Chrislo? 

Quarta ,  quia  paupertalis ,  merces  et  praemium 
a  Christo  promissum  sunt  opes  coeleslcs,  im- 
mensae  et  aeternae.  Sicut  crgo  mercator  sapit,  qui 
aureo  uno  emit  mcrccs,  quas  postca  dcccm  au- 
rcis  divendet;  itamulto  magis  sapitChrislianus, 
qui  paupertateemitopcs  divinas.  Paupcrtascnim 
facit  hominum  peregrinum  lerrae,  civem  coeli, 
socium  angelorum,  domeslicum  Dei  :  pauper 
crgo  soli,  diveseslcoeli.  UndcS.  Aug.  inScntcntiis 
vsentcntia  250.  Dives ,  ait,  qui  talis  est ,  ut  contem- 
nat  in  se  quidquid  iltttd  est ,  unde  inflari  sttperbia 
solet  pauper  cst  Dei.  Ideoque  homo  coelestis,  an- 
gclicus  et  divinus.  Angeli  enim  et  Heati  ex  alto 
despiciunt  et  rident  exiguum  hoc  terroe  punc- 
tum,  omnesque  ejus  opes  et  dotes.  Gcncrosi 
enim,  magniquc  animi  esl ,  niltil  adrnirari  pro3ter 
Deum,  ait  S.  Cyprian.  Quare  vcre  et  praeclare 
Climachus  gradu  17.  Paupcrtas ,  ait,  est  abdicativ 
soUicitudinum  sa;culi,  itcr  ad  Deum  sine  impcdi- 
mento,  exputsioomnis  trislitia; ,  fundamrntum  pa- 
cis,mttnditiavita' ,  qui  nos  libcrat  omnibtts  cttris 
vitx  transeuntis ,  ct  facit  ttl  Dci  mandatapcrfcctr 
exequamur,Fac\t  enim  paupertas,  ut  animus  ab 
amorc  rcrum  temporalium  abslraclus,  non  pntci 
sc  hic  habcre  civitatem  pcrmancnlcm,  scd  CUDl 
Abrabamo  futuram  scmpcr  iuquirat,  cujus  ar- 
tifexet  conditor  est  Deus  ,  Hcbr.  11.  10. 

Quinta,  quia  paupcrlas  facit  ut  homo  totus 
Deo adhaereat ,  in  eoqneomnem  Bperaeinmorern 
COllocet  :  qnocirca  Dcus  vicissim  vicariis  provi- 
dentinc  su.r  brachiis  cum ,  ut  suum  amplcctiiui. 
ditatquc  non  tantum  omni  gratia.  scd  ct  rclniN 
omnibus  ad  vitam  necessariis.  Hoc  est  cnim 
rcntuplum,  rpiod  pauperihus  promisit  Cbrisin» 


112  COMMr.NTAMA  IN  ACTA 

Mattl).  10.  Et  Psaltcs  psal.  56.  23.  Jactasuper  Do- 
mtnutn  curam  tuam,  ipsctc  enutriet :  quem  ver- 
siculum  suis  fratribus  pro  vialico  dare  solebat 
S.  Franciscus.  Et  psal.  33.  Divitcs,  inquit,  cguc- 
runt  ct  cfuticrunt ,  inqairentcs  autem  Dominum 
non  minucntur  omni  bono.  Quocirca  S.  Bernard. 
scrm.  21.  inCant.  docetquodChristusde  sedixil: 
Si  cxaltatus  fucro  a  tcrra,  omnia  traham  ad  me 
ipsum;  ideni  omnibus  ejus  fratribus  csse  com- 
mune,  quibus  omnia  non  solum  adjiciuntur, 
sed  etiam  subjiciunlur,  dummodo  se  terrenis 
ivbus  libercnt,  ac  snper  illas  seelevent.  Quodsi 
ita  cst ,  inquit,  non  putent  divites  hujus  s&ctdi 
fratres  Christi  sola  ccrlestia  possidere,  quia  au- 
diunl  dicenlem  :  Beati  paupcres  spirilu ,  quoniam 
ipsorum  est  regnum  ccclorum.  Non  eos  inquam  ces- 
timrnt  solaccelestiapossidere,  quia  ea  sola  audiunt 
in  promissiove.  Possident  el  terrena,  et  quidem 
tanquam  nihil  habentes  et  omnia  possidenles ,  eo 
pro  certo  rnagis  Domini ,  quominus  cttpidi.  Deni- 
que  ftdeli  lotus  mundus  divitiarum  est.  Tolus  pla- 
nc ,  quia  plane  tam  adversa  qttam  prospera  ipsius, 
(Tque  omnia  serviunt  ei,  et  cooperantur  in  bontun. 
V.rgo  avarus  terrena  esttrit  ut  mendicus ,  ftdclis 
conlcmnil  ul  dominus.  Jlle  possidendo  medicat ,  islc 
i  imtemncndo  servat. 

Sexla,  quia  Christus  Dominus,  Verbum  et  Sa- 
pientia  Patris  aHerni,  e  coelis  in  tcrram  venit, 
ut  paupertatis  praetium  et  dignitatem  non  lan- 
tum  verbo,  sed  et  exemplo  sanciret.  Ego,  in- 
(jiiit,  mendicus  sum  et  pattper,\)sa].  39.  Qnocirca 
paupercm  elegit  matrem,  patrem  fabrum;  nec 
in  domo,  sed  in  stabuio  nasci  voluit;  nec  in 
eunis,  sed  in  prarsepio,  eoquc  alieno  reclinari. 
Tota  vita  nil  proprium  possedit,  sed  aliorum 
Hccmosynis  vixit  :  Vtdpes ,  ait,  foveas  habent ,  et 
rolucres  cccli  nidos  :  ftlius  autem  hominis  nonha- 
bet  ubi  caput  reclinet.  Mattb.  8.  Discipulos  et 
Apostolos  instituit  non  divites,  sed  piscalores, 
plebeios  et  pauperes.  Q\iocirca  Christum  in  pau- 
pcrtate  secuti  suntS.  Pelrus,  Paulus,  Apostoliet 
discipuli  omnes,  et  posterioribus  saeculis  Prae- 
lati  et  viri  Apostolici ,  S.  Basilius,  S.  Nazianze- 
nus,  S.  Chrysostomus,  S.  Marlinus,  S.  Augusti- 
nus,  S.  Gregorius,  etc. 

Floruil  hoc  paupertatis  studium  in  pace  Eccle- 
siae  subConstantinoMagno.  Post  saeculum  enim 
Martyrum,  quod  fuit  ante  Constantinum,  secu- 
tum  et  saeculum  Monachorum  et  Anachoreta- 
nun  ,  quorum  dux  et  antesignanus  fuit  sanctus 
Antonius;  cujusvitam  a  se  conscriptam  Romam 
dctulitS.  Athanasius,  eaque  multos  Romanos  di- 
vites  et  potentes  counnovit  ad  eamdem  imi- 
i.mdam  :  inter  quos  prima  fuit  S.  Marcella,  ait 
S.  Hieron.  in  ejus  Epitaphio.  Sub  idem  ternpus 
tiallicanus,  dcstinatus  Conslantiae  sponsus,  cl 
t.onstantini  Magni  gener,  ac  Romanus  Consul, 
relictis  omnibus ,  ad  Ostia  Tiberina  hospitale aedi- 
licavit,  in  quo  ipse  pauper  pauperibus  ct  aegris 
serviebat;  qui  deinde  a  Juliano  Apostala  occisus 
paupcrlatis  studium  martyrii  laurea  coronavit. 

Idem  studium  paulo  post  suscitavit  exemplo 
aque  ac  verbo  S.  Paulinus  ex  Consule  Romano 
monasticem  amplexus,  indeque  creatus  Episco- 
pus  Nolanus  :  item  S.  Hieronymus  ,  quando  cum 
S.  Paula  seccssit  in  Bethleem,  eoque  traxit  no- 
bilitatem  Romanam.  Porro  S.  Paula  ita  pauper- 
tatis  eral  amans,  ita  omnia  sua  (quae  erant  am- 
plissima  ctopulcntissima)  erogabalin  pauperes, 
nl  ncc  obolum  sibi  rclinqueret,  sedinaliena  sin- 
done  scpeliri  peroptaret ;  quod  ct  ei  contingit. 


APOSTOLORUM.  Cap.  IV. 

Matrcm  sccuta  est  lilia  Eustochium,  ctCaMcr.r, 
ac  gener  Pammachius ,  qui  ex  Consule  Romano 
lactus  monachus  domum  suam  in  Ecclesiam 
convcrlit,  quae  etiamnum  titulo,  S.  Pammachi  ins- 
cripta  visitur,  el  nuncupatur  S.  Joannis  et  Pau- 
li  :  quem  proinde  mire  celebrat  cjus  inccntor 
S.  Hieron.  cpistola  ad  eumdein  Pammachium  de 
obitu  Paulinae  uxoris  :  Nobis ,  inquit,  post  dormi- 
tionem  somnumque  Paulino?,  Pammachium  mona- 
chum  Ecclcsia  pcperit  posthumum ,  ct  patris  et 
conjugis  nobititale  pair itium ,  eleemosynis  divitem, 
humilitate  subtimem.  El  mox  :  Quis  Itoc  crcderet, 
ut  Consulum  ponepos,  et  furiani  germinis  decus , 
inler  pur puras  Senatorumfurva  tunicapullatus  in- 
ccderet ,  et  non  erubesceret  oculos  sodalium,  ut 
deridentes  se  derideret?  Lucet  margaritum  in  sor- 
dibus,  et  fulgor  gemma?  purissimce  ctiam  in  lulo 
radiat.  Et  inferius :  Nunc  omnes  Christi  Ecclesia: 
Pammachium  loquuntur,  miratur  orbis pauperem, 
quem  hucusque  divitem  nesciebat,  etc.  Parva  di- 
misimus,  et  grandia  possidemus.  Centuplicato  fce- 
nore  Christi  promissa  redduntur,  etc.  Fecit  hoc 
Crates  Thebanus,  fecit  Antisthenes  :  plus  debet 
Christi  discipulus  prcestare,  quam  mundi  Philoso- 
phus ,  gloria?  animal,  et  popularis  aur&  atque  ru- 
morum  vcnale  mancipium.  Tibi  non  sufficit  opes 
contcmnere ,  nisi  Christum  sequaris.  Christus  sanc- 
liftcalio  esl ,  sine  qua  nemo  videbit  Deum.  Christus 
redemptio ,  idem  redemplor  et  pretium.  Christus 
omnia,  ut  qui  omnia,  propter  Christum  dimiserit, 
unum  inveniat  pro  omnibus ,  et  possit  libere  pro- 
clamare:  Pars  mea  Dominus ,  etc.  Et  paulo  post : 
Sive  legas,  sive  scribas,  sive  vigiles ,  sive  dormias, 
amor  tibi  semper  buccina  in  auribus  sonet ,  hic  li- 
tuus  excitet  animam  tuam;  hoc  amore  furibundus, 
qucere  in  lectulo  tuo  quem  desideral  anima  tua,  et 
loquere  conftdenter  :  Ego  dormio,  et  cor  meum  vi- 
gilat.  Cumque  invcneris  eum,  et  tenueris ,  ne  di- 
mitias.  Subditdeinde  dePammachii  xenodochio: 
Audio  te  xenodochium  in  portu  fecisse  Romano ,  el 
virgam  de  arbore  Abraham  in  Ausonio  plantasse 
lilore :  Primus  inter  Monachos  in  prima  urbe , 
primum  sequeris  Patriarcham.  Hacmoneo,  frater 
charissinie ,  pietate  qua  le  diligo  :  ut  non  solum 
pecuniam,  sed  et  teipsum  Christo  offeras  hostiam 
viventem ,  sanctam,  placentem  Deo,  et  imiteris 
filium  hominis ,  qui  non  venit  ministrari ,  sedmi- 
nistrare.  Quantumcumque  tedejeceris,  Christohu- 
milior  non  cris.  Eslo  nudis  incedas  pedibus,  fusca 
tunica  vestiaris ,  cpqueris  pauperibus,  inopum  cel- 
tulas  dignanter  inlroeas,  ipse  aquamportes,  ligna 
concidas ,  focum  extruas;  ubivincula?  ubi  alapa?? 
ubisputa?  ubi  flagella?  ubi  patibulum?  ubimors? 
Et  cum  hcec  omnia  feceris ,  ab  Eustochio  tua  Pau- 
laque  vinceris ,  si  nonopere,  cerle  sexu.  Haec  et 
plura  sparsim  S.  Hieron. 

Hos  in  paupertatis  instituto  secufus  est  S.  Be- 
nedict.  S.  Bernard.  S.  Domin.,  S.  Franc.  qui  pan- 
pertalem  ita  adamavit :  ut  eam  quasi  sponsam 
sjbi  suisque  desponsarit.  Unde  rogatus  saepe  a 
Fratribus,  quamamvirlus  maximenos  Christocom- 
mendaret  gratosque  faceret?  cum  jubilo  respon- 
dit,  Paupertas  :  h&cest  enimvia  salutis ,  humili- 
tntisfomes,  perfectionis  radix  quce  fructus  nobi- 
Ussimo  cosque  mulliplices  producit ,  sed  occultos  el 
paucis  cognitos.  Quocirca  ipse  Romae  ad  sepul- 
chrum  S.  Petri  et  Pauli  cum  lacrymis  suppli- 
cans ,  ut  sese  de  thesauro  paupertatis  instruerent, 
mcruit  eos  videre,  qui  et  eum  osculo  siilutantes, 
dixerunt :  F.  Francisce ,  quia  hoc  petis  quod  Chris- 
t'ts  rt  Apostoli  servarunt ,  certiorem  le  reddimus , 


ttOMjUSNTAMA  IN  ACTA 

,n  desiderium  e$tc  cxuudilum  :  en  thesaurus 
anclce paupertalis  tibi,  tttisquc asseclis  perfeclecon- 
cetUlur :  ac  quicumque  cum  cupessent ,  de  regno  beu- 
titudinis  erunt  securi ,  el  u  Domino  benedicti.  llinc 
idcmdiclitubal  :Paupcrest  typus  Chrisli,  quiproptcr 
nos  egenus  factus  cst,  ut  nos  stiu  inopia  divites  ef)i- 
■  ret  ,-qui  ergo  pattperimaiedicitC.hr isto  maledicit. 
:;.i-  adverso  pecunia  scrvis  Dei  non  est  alittd,  qtiam 
diaboiuset  coluber  venenosus.  Ejus  discipula,  Cl 
in  instituto  Religioso  lilia  S.  Clara,  cumesset 
nobilis  etopulehta,  sua  omnia  distribuit  in  pau- 

rs.  Ordinem  pauperum  Religiosarum  insti- 
iuit,  ac  palain  professa  estsuum  lioc  collegium 
fore  stabile  et  Deogratum,  quamdiu  pauperlatc 
!  uerit  opulentum.  Quamobrem  ab  Innoceniio  III. 
Poniilice  novum,  et  eo  usque  inaudiluni  pau- 
pertalis  privilegium  peliit,  et  impetravit,  quod 
et  Poniifex  propria  manu  conscripsit.  Cum 
deinde  Gregorius  IX.  Pontifex  ipsi  suadcret,  ut 
in  Ordinem  possessiones  admitteret,  seque  de 
Vacto  ipsam  a  voto,  illis  advcrso,  absolverc, 
respondit  :  Nolo  Patcr  sancte  a  Chrisli  scquetain 

petuum  ubsolvi.  Porro  ipsa  caeteris  raro  pra:i- 
\il  cxemplo  :  licet  enim  per  viginti  octo  annos 
gravi  morbo  alTligeretur ,  tamen  simplici  tuni- 
<  ula  ct  rudi  panno  vestiebatur,  perpetuo  rigido- 
que  e  selis  porcinis  ad  nudam  carnem  cilicio 
ntebatur,  nudipes  incedebat,  vili  tenuique  cibo 
escebatur,  non  cubabatin  lecto,  sed  buini  vel 
super  asseres.  Haec  et  plura  babet  ejus  Vita. 

Denique  lanta,  tamquc  varia  et  illustria suni 
paupertatis  bona,  nt  eam  ambierint  Genliles 
quoque  pbilosopbi  etprincipes,  vel  ut  sapientia, 
vel  ut  gubernaculis  reipublicae  loti  vacarent, 
eaque  clarissimi  evaserint.  Hinc  S.  Chrysost.  I.  2. 
Contra  vituperat.  viiao  monastieae,  comparat 
pauperescum  opulentis  regibus,  Diogenem  cum 
Alexandro,  Plrtonom  cum  Dionysio,  Socratem 
cum  Archelao,  docetque  illos  gloriosiores  fuissc 
sua  paupertate,  quam  hos  suis  regnis.  Laudat 
quoque  Epaminondam  Thebanum  principem, 
(|ui  in  concionem  vocatus ,  cum  vcnirenon  po- 
tnisset,  quia  veslem  laverat,  nec  aliam  habebat, 
omnibus  qui  eo  veneranl  illustribus  viris  spec- 
latior  et  illustrior  fuit.  Crates  Thebanus,  ait 
S.  Hieron.  epist  13.  magnumauri  pondus  proje- 
it  in  mare,  quod  dicerct,  non  posse  se  divitem 
satis  bene  philosophari  :  Mergam,  inqnit,  vos, 
ne  mergar  a  vobis.  Seneca  magnus  pauperlatis  et 
frugalis  vilse  encomiastes  epist.  17.  5if<5,ioquIt, 
vacare  animo ,  aul  pattper  sis  oportet,  aul  pauperi 
similis.  Non  potcst  slttdium  salutare  fteri  sine  fru- 
galitatis  cura.  Aputeius  in  Apologia  :  Paupertas, 
iuquit,  est  apud  Gnvcosin  Aristidc  jttsla ,  in  Pho- 
cionc  benigna,  in  Epaminonda  strcnuu,  inSocrate 
sapiens  :  in  llomcro  diserta. 

Sed  audi  /Elianum  brevitcreorumheroica  pau- 
pcrtatis  facinora,  sane  memoranda,  recensen- 
tcm  lib.  II.  Varite  Ilistor.  c.  9.  Aristidcs,  inquil, 
Jyrimacbi  filius,  quimulla  praeclare  domi  mili- 
tiaequc  gessit,  et  Gra^cis  trib.utum  imperavit, 
iion  tantuin  post  obitum  reliquit,  utexequiis  ce- 
lebrandis  sumptus  esset.  Phocion  ctiam  egenus 
erat,  attamen  cum  mittereteiAlexandercentum 
talenta  interrogayit  :  Quam  ob  causum  hac  mihi 
donat?  Qui  cum  responderent,  Qttoniam  lesolum 
•  -v  omnihas  Atheniensibus  bonum  Honestumque  vi- 
rttmjudicat,  Sinat  igitur,  inquit,  mc  talem  esse. 
Ktiam  Epaminondas  Polymnidis  lilius  ,  pauper 
<rat.  Cum  autem  Jason  el  qu\nquaginta  aureos 
nummos  mitteret:  Injuriamj  inquit,  mihi  facerc 
counel.  k  i.Armr.  tom.  X. 


ADOST0EORDM.  Cap.  IV.  113 

incipis.  Et  quinquaginta  diachmas  acive  ninlua- 
tus,  ut  <:ss(Mit  pro  viatico,  profeclus  est  in  Pdo- 
ponesum.  Cum  vero  nuniium  allatum  essct . 
armigerum  ejus  a  captivo  (juodam  pecunias  ac- 
cepisse  ;  Mihi,  inquit,  da  scutttm.  Tu  vero  tibi 
cauponam  eme ,  in  qtta  vivas.  I\on  cnim  ulterius 
pcricuia  subire  volcs ,  cum  dives  sis  factus.  Pelo- 
|)idas,cum  objurgarent  eum  amici,  quod  pe- 
cuniaria^  rci  ad  viiam  tuendam  conferentis  nul- 
lam  curam  gereret  :  VA ,  inquit,  me  hcrcule  res 
utilisest,  verum  huic  Mcomcdi,  inlento  digito  in 
hominem  quemdam  claudum  ei  mulilum.  Sci- 
pio  bk.  •ir.r.ovum  viia?  spatium  emensus,  neque 
cinit,  neque  vendidit  quidquam  :  adep  paucis 
fuerat  contentus.  Cum  autem  quidamei  scutuin 
clcganter  apparatum  ostcnderet,  dixissc  fertur : 
llqui  Romunum  civem  par  cst  in  dcxlra  spem  po- 
nere ,non  in  sinislra,  puta  in  gladio  qui  dextra, 
nonin  scuto  quod  sinislra  gcritur.  EpbiallesSo- 
phonidaj  filius  pai»perrimus  fuit;  elsi  vcro  amici 
ei  dccem  talenta  dono  darcnt,  non  accepit: 
lla>.c,  inquiens  ,  mc  cogerent,  siquidcmrcvcrcnlcr 
vos  habcrcm ,  aliqujd  prcBter  jus  concedcre  :  sin 
■minus  vos  observarem ,  ingratissimum  videri.  Haec 
./Hlianus. 

iEque  memoranda  sunt,  quce  recensct  Anto- 
nius  in  Melissa  parl.  1.  serm.  33.  Democrilus, 
inquit,  audicns  quemdam  de  paupertate  suacou- 
querentem,  dixil  :  Sinonmulta  desidcres ,  pauca 
libi  multa  videbuntur.  Desiderittm  cnim  contrac- 
titm,  paupcrlalcm  divitiis  aquipoilentem  rcddit. 
Idem  diclitabat.  Pattperis  conditionem  divitis 
mullo  bealiorcm  cssc.  Pauperes  quippe  maximis 
viulis  non  infcstanlur,  ttt  insidiis ,  odio  invidia , 
qaibus  diviles  qttotidic  cxposili  sunt.  Aristides  di- 
vili  sibi  pauperiem  objectanli,  dixit :  Mihi  qui- 
demnihiladferet  mali  paupcrtas,  tibivero  divitia. 
non  pattcas  perturbationcs.  Arisloteles  aiebat  : 
paupcrtalemmullis  quidem  indigcrc,  inexplcbili- 
tatem  autem  omnibus.  Cato  dicebat.  honcstam 
paupertatem  impiis  diviliis  longe  prceferendam 
esse  :  hoc  enim  opprobrii ,  illud  miserationis 
causa  fieri  solet.  Hcec  Anlonius. 

Talia  quoque  sunt  qune  narrat  Stobseus  ser.  95. 
Socrales  Archelao  ipsum  ditare  volenti,  renun- 
tiari  jussit  :  Quod,  furiiuv  chiemces  quatuorobolo 
vcnircnt  Alhcnis;  ct  fonlcs  aqatim  fttnderenl.  ISam 
si  res  mea;  mihi  non  sttfjicittnt ,  at  ego  ipsis  sufftcio, 
ct  sic  etiam  ips&  mihi.  Diogcncs  sibi  pauperiem 
exprobranti  respondit  :  Difelix  qttid  ais  :  At  cgo 
nemincm  vidi  tyrrannidtm  gerere  propter  pauper- 
ttitcm,  omnes  vero  propter  divitias,  Idem  pau- 
pertatem  appellabat  virtulem  ewToJtSaxw» ,  id  est , 
qiuc  persc  discilur.  Divilesindigent  multis  prae- 
ceptis  ut  frugaliter  vivant,  ut  corpus  cxerceant, 
ne  pompis  inhient,  etc,  quae  omnia  seipsam  do- 
cct  pauperlas  :  ipsa  crgo  cogil  ad  virtutem.  Ha?c 
Stobaeus.  Idem  Diogenes  gloriari  solebat,  quod 

eSSet  uvr.ziii  ,  abtoXii,  &nzrpts),  u/cruy-c;  ,  u:u.to;  , 
krI  iyr.uipipioi  ,  id  est,  carcns  domo ,  civitutc,  pa- 
tria,  pcctiniu  ,  nitllum  hubcns  cer.tam  s<  dcm ,  scd 
crro ,  ct  in  tiicm  cictns.  Ita  Laerl.  lib.  6. 

Sic  nostro  sevo  de  se  jocantem  audivimus  Hcn- 
ricum  IV.  postea  Franci;e  regem  ,  quod  rex  cssel 
sinc  regno,  et  maritus  sine  uxore,  ac  dux  belli 
sine  pecunia.  Plutarchus  in  l.acon.  nanat,  Ly- 
ciirgum  rogatum,  qttomodo  Sparta  satva  ct  in- 
victu  contra  hostcs  consistcrc posset  ?  respondlssi 
Si  pauperes  fucritis,  ncc  alius  ttlio  ptus  requirat, 
Ad  opulentos  enim  spcs  prcedm  invitat  hostcm  .  m 
facilc  polcst  elabiqtti  sarcinis  ct  impcdimcntis  rr- 

15 


116  COMMENTARIA  1-N  ACTA 

lardatur.  Adluec  tutiores  sunt  ab  hostium  incursu 
apud  <juos  cst  ivquulitas,  ii  tx  wqualitate  concor- 
ilia.  EteciiK  luniinc  iiatunc  viderunt,  ctfecerunt 
rcipubl.  philosophiie  el  laudis  causa  :  sed  ad 
paupertateni  Evangelioona ,  quae  inducit  hono- 
ruin  coniiniinioiicni  ,  qiuequc  unius  Dci,  ct  vilaa 
.'dernae  ainore  suscipitur,  assurgere  non  potuc- 
runt.  Ad  cani  assurrcxcrunt  priini  lii  Christiani, 
quoruin  proinde  vita  fuit  intcrprctaiio.  Evange- 
lii  ct  docirinai  Chrisii,  uti  docct  S.  August.  lib. 
dc  Mendacio  C.  15.  Diviiuc  ScriplurOi ,  ait,  non 
solum  prwccpta  contincnt ,  sed  cliam  vitam  mo- 
rcsque  justorum;  ut  ,si  forte  occultum  cst,  qucm- 
admodum  accipiindum  sit  quod  pracipitur  (vel 
consulitur)  in  faclis  justorum  inteltigatur. 

Erant  illis  om.m.v  communia.  ]  Quia  propria 
fcccranl  coinmunia.  Omnia  ergo  possidchant  in 
coinnnnii ,  et  si  quisquc  pro  uno  prius  sihi  pro- 
prio,  confcrcndo  illud  in  commune,  possidehat 
omnia  cieterorum  in  commffni.  Hoc  crgo  uti 
commodius  est  et  lucrosius ,  ita  nil  derogat  pau- 
pcrtati  et  perfcctioni,  uti  patct  in  modernis 
Rcligiosis  plcrisque,  qui  bona  possident  in 
communi  :  csto  aliqui  majoris  resignalionis  ct 
fiduciae  in  Deum  sludio ,  nil  omnino ,  ne  in  com- 
muni  quideui,  habere  velint,  sed  vivercin  diem 
mendicalo.  Porro  ha^c  communio  bonorumnas- 
cebatur  ex  communione  animorum,  ut  qui  eo- 
dem  consorlio  rcligionis  tenebantur  ,  eodcm  con- 
sortio  fruerentur  etvitce ,  ut  quibus  erat  una  fides , 
esset  una  substantia;  quibus  erat  communis  Chris- 
tus,  communis  esset  ct  sumptus.  Non  qua>ril  cha- 
ritas  qaasuasunt,  aitS.Aug.  serm.  27.  deverbis 
Apost.  qui  in  lib.  G.  Confess.  c.  \h.  narratse  antc 
conversioncm  agitasse  consilium  cum  sociis  de 
vitacommuni  ineunda ,  ut  remoti  a  lurbis  otiose 
viverent;  Ulunam,  inquit,  rem  familiarem  con- 
flaremus  ex  omnibus;  ut  per  amiciti&sinceritatem 
non  esset  aliudhujus ,  et  aliud  illius ,  sed  quodex 
cunctis  fieret  unum,  et  universum  singulcrum  es- 
set ,  et  omnia  omnium.  Et  ptacuerat  nobis,  utbini 
annui  tanquam  magislratus  omnia  necessaria  cu- 
rarent ,  cateris  quietis.  Sed  posteaquamccepit  (Ro- 
manianus  unus  e  sociis)  cogitare,  utrum  hoc 
muliercuke sinerent ,  quas  et  aliinoslrumjam  ha- 
bebant,  et  nos  habere  volebamus  ,  tolum  itlud  pla- 
citum,  quod  bene  firmabamus  ,  dissiluit  in  mani- 
bus ,  alque  confractum  est.  Inde  ad  suspiria  et 
gemitus  convertebamur ,  et  gressus  ad  sequendas 
latas ,  et  tritas  vias  saculi. 

33.  Et  virtute  magna.]  Graece,  oW/tei ,  id  est, 
potentia,  robore.  Ita  Syrus,  Tigurina  et  Pagnin. 
Hobur  hoc  consistebat  tum  in  fiducia  et  audacia 
praedicandi  Christum,  tum  in  patrandis  mira- 
culis,  uti  rogarant  Deum ,  v.  29. 

Reddebant,]  quasi  depositum  sibj  a  Christo 
commissum.  Hoc  enim  cst  ktuoioow.  Ita  Chrysos- 
tomus. 

Et  gratia  magna  erat  in  omnibus  illis.  ]  Tiim 
quia  gratiam  habcbant  ad  omnem  plebem,  ut  dixit 
c.  2.  v.  Ul.  id  est  toti,  plebi  erant  amabiles  et 
gratiosi :  tum  quia  Deus  eos  sua  gratia  et  donis 
spiritualibus  cumulabat,  quae  in  eorum  vuhu, 
verbis  omnique  actioni  resplendebat  :  unde 
Pagnin.  vertit,  gratia  magna  erat  super  omnes 
illos ,  tum  proprie,  quia  fideles  in  mutua  con- 
versaiionc  ostcndebant  magnam  gratiam,  be- 
nevolcntiam  et  heneficentiam,  ut  viderentur 
csse  fralrcs,  imo  angeli,  etgratiarum  filii.  Unde 
Tigurina  vcrtit,  gratiaque  magna  (Syrus  bonitas) 
aderat  omnibus  illis.  Hunc  esse  sensum  patet  cx 


APOSTOLORUM.  Cap.   IV. 

rationc  quam  subdit:Ae</<(e  enim  quuquam  egcns 
erat  inter  itlos,  ctc. 

35.  Et  ponkb\nt  antf.  i-kdks  Apostoi.orcm.  j 
Tuin  sludio  hunhlitaiis  ct  reverefitise  crga  Apos- 
tolos  :  on.de  Hugo  el  Clossa  ccnscnt,  cos  llexi> 
genibus  sua  oblulisse  Apostolis,  tumut  ostcndc- 
rcnl  opuni  contcmptum,  quasi  eee  non  manibus 
tractandae,  sed  pedibus  calcandae  csscnt.  Undi 
Arator : 

Calcandumque  doccnt  quod  subdunl  grcssibus  aurum  , 
De  quo  lerrcnx  veuiuut  ad  pcctoracuro:. 

Tum  ut  oslendcrcnl  sc  non  lam  gratiam  facerc, 
quain  rccipere  ab  Apostolis.  Audi  S.  Chrysost.  in 
1.  ad  Corinth.  c.  11.  Majoris  ducebant  quod  ab  ci* 
recipcrenlur ,  quam  quod  darcnlur  dona  ;  hocenhn 
est  polismum  contemnerc  opcs ,  hoc  cst  pasccrecsu- 
rientem  Christum,  si  absque  arrogantia  et  fastu  id 
facias ,  sicque  de  quasi  libi  ipsi  plura  ,  quam  danti 
beneficia  dare  videaris.  Das  cnim  terram,  imo 
terrce  particulam  ,  ct  recipis  ccelum. 

Denique  S.  Chrysost.  hic  homil.  11.  conatui 
hanc  primorum  lidelium  devolioncm,  ct  hono- 
rum  communioncm  suaderc  stiis  civibus  Cons- 
tantinopolitanis  ,  ut  omnia  sua  in  commune  con- 
ferant  vivantquc  in  commune,  promittens  eis 
sinhlem  Dei  bencdictioncm,  ita  ulnibil  cuiquani 
desit,  sed  omnia  ad  vitamnccessaria  affatim  a<l- 
sint :  sed  in  tanla  civium  (erant  cnim  in  urbe  ui 
minimum  centum  millia  Christianorum,  ut.ipsc 
ait)multiludine  divitibus  et  opulenlis  id  persua- 
derc  non  valuit.  Quare  haec  vita  communilas  ct 
aequalitas  apud  primos  tantum  fidcles  Hieroso  - 
lymis  modico  temporeconstituit;  mox  ah  cis  ad 
saccrdotes  et  clericos  transiit  :  ah  his  illico  di- 
gressa  est  adMonachosetReligiosos,  quisolieam 
retinent  et  tuentur. 

Porro  ex  hac  primorum  fidelium  revcrentia 
erga  Apostolos,  videtur  manassc  priscus  mos  dc- 
mittendi  se  ad  pedes ,  non  tanlum  Pontificis ,  scd 
et  Episcoporum  ac  virorum  sanctorum  ,  juxta 
oraculum  Isaiae  h9.  23.  Vullu  in  terram  dcmisso 
adorabunt  te ,  et  pulverem  pedum  tuorum  lingeni. 
Vide  ibi  dicta.  Ita  S.  Domna  illustrissima  ct  pul- 
cherrima  femina  2ft.  annorum,  gentililiis  deorum 
sacrificiis  praefecta,  legens  Acta  Aposlolorum,  ad 
Christumconvcrsa  est,et  aCyrilloNicomediensi 
Episcopo  instructa  :  unde  quod  in  Actis  Aposto- 
lorum  primos  fideles  fecisse  legerat,  queecumque 
habuit,  utgemmas,  thesaurosetvestespretiosas, 
ad  Cyrilli  pedcs  in  pauperes  eroganda  portavit. 
Quare  accusata  et  in  carcerem  detrusa ,  post  lon- 
gum  agoncm  martyrio  coronata  est  temporc 
Maximiani  Imper.  ita  ex  Actis  Martyrum  Nico- 
mediensium  Baronius  tom.  2.  anno  Chrisli  293. 

36.  Joseph  autem.]  Hujus  unius  exemplum  po- 
nitS.  Lucas,  tum  quia  vir  fuitillustriset  interfi- 
deles  primarius  :  tum  quia  deinceps  ejus  cre- 
bram  etmagnificamfacietmentionem:  fuitenim 
ipse  socius  S.  Pauli,  destinatus  a  Spiritu  sancto 
ad  evangelizandum  Gentibus  quaquaversum , 
tum  quia  haec  ejus  oblatio  et  donum  fuit  exi- 
mium ;  nam  Alexander  monachus  in  vita  S.  Bar- 
nabae,  narrat  eum  cum  ditissimus  esset,  non 
agellum  quempiam,  sed  latifundium  amplissi- 
mummagnificisdccoratumcedificisChrislicausa 
vendidisse,  pretiumque  ad  pedes  Apostolorum 
obtulisse  :  atque  hac  ratione  se  ad  apostolatum 
disposuit,  ad  eumque  evehi  mcruit,  de  qu 
cap.  13. 

Qtji  cocnominatcs  est  Barnaras  ai:  Apostc- 


COMMENTAIUA  IN     ACTA 

ns.]  Alius  ergo  est  a  Barsaba,  qui  fuitcompo- 
.-.itus  S.  Malhiae,  eiquc  postposilus in  apostolaiu 
rap.  1.  csto  utcrque  vocatus  sit  Joseph.  Ita 
s.  Clirysost. 

QlJOI)    F.ST    INTEnPRKTATCM    FII.IUS    COXSOI.ATIO- 

ms.]  Id  cst,  totusconsolalorius,  plenus  conso 
lalionc,  ingens  consolator,  consolationcm  oni- 
nilnis  afferens.  Causam  dat  cur  ei  Apostoli 
mutarint  nomen,  vel  potius  Josoplio  dederint 
eognomen  Barnabas;  quia  scilicct,  Barnabas 
idem  cst  quod  filins  consolationis.  Talis  autem 
crat  Joseph.  Primo,  quia  hocsuo  prasclaro  obla- 
lionis  exemplo  Apostolis  consolationcm,  omni- 
busquc  oedificationem  attulit,  qui  proinde  cer- 
latim  cum  imitati  sunt.  Secundo ,  ob  eximiam 
inansuetudinem,  hilaritatem,  suaviloquentiam, 
gratiam,  sanclitalem,  pollebat  gratia  consolandi 
iifilictos  et  miscros,  ita  Alcxandcr  in  ejus  vita. 
Terlio.  quia  paupercs  suis  eleemosynis  conso- 
lalusesl.  Ua  OEcumen. 

Nota.  Haec  interpretalio  vidcturnonnulis  non  a 
S.  Luca,  sed  ab  Intcrprcte  addita,  et  S.  Lucae 
inserta  :  tum  quia  non  solet  Lucas  etymainter- 
pretari :  tum  quia  hoecinterprctatio  nonvidetur 
elymo  consentire.  Vcrum  ccrtum  cst  S.  Lucam 
<am  inscruissc,  quia  ea  non  tantum  in  inter- 
pretatione  ct  Bibliis  Latinis,  sed  in  ipso  auto- 
grapho  Grarco  Lucce  textu,  quin  cl  in  Syriaco 
habetur.  Voluit  cnim  I.ucas  rationcm  reddere, 
i  ur  Joseph  cognominatus  sit  Barnabas,  quia 
scilicet  erat  plenus  consolalione  ,  quod  hcbraice 
significat  Bamabas.  Sic  nomcn  Elymoe  interpre- 
latur  magus  c.  13.  3. 

Qnares,  quomodo  Bamabas  hcbraice  signifi- 
cat  lilium  consolationis?  Primo,  Erasmus  et 
alii  nonnulli  nomeu  Bamabas  derivanta  "\lbar, 
idest  filius,  et ,  WZinaphas,  id  esl  respiravil, 
!].  d.  Filius  rcspiralionis  et  rcfrigerii,  puta  con- 
solationis  in  oeslu  tcnlalionum  et  tribulatio- 
uum  :  a  naphas  cnim  dicilur  #5)2  ncphcs,  id  est, 
anima,  spiritus,  alitus ,  respiratio  refrigerans  H 

•  •oiisolans  cor  :  sicut  Groecis  i"jxh •>  id  cstanima, 
dicitur  a  i'r/:,>,  ifl  cst  rcfrigcro,  ait  Platoin  Cra- 
lylo.  Verum  obslal,  (\\unl  Barnabas  scribatur  per 
I)  naphas,  aulem  per  p,  nisi  dicas  has  duas  lillc- 
ras,  ulpotc  labiales  etejusdcm  pcne  soni ,  esse 
comniuiabiles ,  ut!  Germani  eas  commutant, 
<!um  pro  b  dicunt  p.  pro  Barnabas  dicunt  Bar- 
vapas.  Addit  Erasmus  sc  dubitarc,  annon  pro 
liamabas  legendum  sil  Barnacham,  id  est,  filius 

•  onsolalionis:  nru  nacham  enim  proprie  sig- 
nificat  consolari.  Verum  omnia  cxemplaria  ha- 
bent  Bamabas  ,  non  Bcrnachum,  et  ita  deinceps 
audiemuseum  vocari  in  apostolatu  et  comitalu 
Pauli. 

Secundo ,  Bamabas  proprie  dicitur  quasi 
r"P23  Mbamabi,  id  est,  filius  Prophctae  :  Pro- 
|»beta  cnim  dicitur  is,  qui  cxhortatur  et  conso- 
latur  (unde  givcce  vocatur  filius  muwl-toioK .  id 
<st  tamexhortalionis,  quam  consolalionis.  IIoc 
<'iumeslejusoniciui)),iil  ait  Paulus  l.Corinlh.l/i. 
31.  Undc  c.  L5.  32.  aitLucas:  Jutlas  auhni  <t  Si-' 
las,  ct  ipsi  cam  cssntl  Prophcta!,  vcrbo  plurimo 
< onsotati  sunt  fratrcs  ,  ct  conlirmavcrunt.  llinc  ct 
Isaias  princcps  Proplietaruin  cousolutus  cst  lu- 
^cntcs  in  Sion,  ait  Eccles,  c.  /iS.  27.  I  nde  Isaias 
«  •  /i0.  1.  proclamat  :  Consolamini ,  consotamini 
popttle  mcus,  dicit  Dcus  vcstcr  :  toqttimini  ad  cor 
lcrusalcm,  el  c.  61.  in  persona  Chrisli  -.Spirittts 
Dommi  supcr  mc,  elc,  ul  consolart  r  omncs  tttgcn- 
:cs,  ct  poncrcm  tugenlibus  in  Sion  ,  ct  darem  eis 


APOSTOl.OBLM.   Cap.    IV.  l|j 

coronam  pro  cincre,  oleum  gaudii  pro  liiclu,  pai 
lium  gaudii  pro  spirita  mceroris. 

Terlio,  Pagnin.  io  Nomin.  Hcbr.  Bamabas  de- 
ducita  bar  et  ya:  naba,  id  est,  eructavit,  ema- 
navit,  scalurivit,  cbullivit ,  prolocutus  est. 
Lnde  piE  mabbia  etvena,  fons  scaturigo,  sca- 
tebreffi,  ebullitiones.  q.  d.  Filius  ebullitionis  et 
eloquii  ebullicnlis,  idcst,  scrmone  prolluus,  hoe 
cst,  consolator.  Eloquentcs  eniin  et  verbis  pro- 
fiui,  quibus  sermo  in  ore  quasi  bullit,  solcnt 
liollere  gralia  consolandi  ct  exliilarandi.  Sunt 
enim  velut  venae  ct  fontcs  jugiler  emanantes 
aquas  dulccs  blandi  ct  suavis  cloquii ,  quibu* 
cor  angustiatum  refrigcratur,  reficitur  et  con- 
solalur. 

Forte  etiam  radix  naba  illo  obvo  S.  Lucae  pro- 
prie  slgnificabal  consolari.  Jamenim  valde  res- 
tricta  est  lingua  Hebru.-a  et  Syra,  ideoque  multa 
verba  et  verborum  significata  illius  osvi  ignora- 
mus.  Id  enim  exigere  videtur  hoc  loco  textus 
Lucas.  Favel,  quod  ex  naba,  pcr  aphaeresin  lil- 
tcrae  nun,  deductum  videtur.  Syrum  modernum 
^lbaia,  id  cst,  consolari;  unde  buino  noslris 
Syriseslconsolatio.  llinc  et  Lexicon  Syriacum  : 
Barnabas,  inquit,  idcm  est  quod  filius  consola- 
tionis,  velfiliusrefugii;  sed  elymon  nonindicat, 
fortc  quia  peregrinum  crat.  v.  g.  Cyprium  pris 
ciini ,  Barnabas  cnim  fuit  Cyprius. 

Aut  potiusetymonestSyrum  jamdictum,  puta 
WZbaiia,  id  est,  consolalus  cst,  exhilaravit : 
iindc  t-OSC  mebaiia,  est  consolator.  Id  ita  esse 
palet  ex  interprete  Syro,  qui  Barnabashoc  loco 
inierpretatur  XNiin  NfD  bera  debviaa  ,  id  esi 
filius  consolalionis. 

f.Evrrr.s.]LicetenimLevita;  Num.  18.  50.  vc- 
tentur  possidere  agros  in  Judaea,  non  tamenex- 
traeam,  imo  necinJudasa,  si  ii  sint  pascuale- 
diimiaxat  ad  alenda  pccora  ,  ut  patet  Num.  35. 
3.  Unde  Hugo  censet  hunc  Barnabce  agrum  fuisse 
in  Cypro,  Alexandervero  in  Vita  S.  Barnaba?,  ait 
cuin  fuisse  in  Judaea. 

Cypiuus  genere.  ]  Judaei  cnim  post  tot  capti- 
vilates  sparsierant  per  lolum  orbem,  et  ubique 
gentium  fixerant  domos,  uti  et  modo  fixerunt. 
Addit  Alexander,  Barnabam  natum  in  Cypro  ha- 
bitasse  Hierosolymis  ,  ibiquc  una  cum  Stephaim 
et  Saulo  sacris  Litteris  imbulum  fuisse  a  Gama- 
liele  :  ac  demum  ad  Christum  venisse  una  cum 
consobrino  suo  Johannc,  qui  cognominalus  est 
Marcus,  in  cujus  domo  coalescere  coepit  nova 
ha3C  Chrisli  ecclesia,  ut  dixi  cap.  1.  Lnde  Barna- 
bam  fuisse  unum  e  72.  Christi  discipulis  tradil 
S.  Epiphan.  haeres.  1.  Euseb.  lib.  3.  Histor.  c.  33. 
et  alii. 

Porro  Sophronius  Patriarcha  Hicrosolym.  in 
Fragmento  de  laboribus  S.  Petri  et  Pauli,  quod 
e\tattomo7.  Biblioth.  S.  Patrum,  traditS.  Pelri 
uxorem  fuisse  liliam  Aristobuli,  fratris  Barnabae. 
c\  qua  susccpcrit  filiumet  filiam.  Sopbronioas- 
tipulalur  Helecas  Kpiscopus  Caesaraugustanus  . 
rn  Addilion.  ad  Chronicon  Lucii  Dextri  ci 
M.  Maximi,  quod  anno  Domini  1595.  repertumet 
editum  c-t  Csesaraugustae.  Sic  enim  scribit  : 
S.  Petras  inhonore  habctur  in  HispaniiS)  vt  tt.i< 
•  :is  Concordia  passa  Ronuesttb  Xerone,  non  mullo 
pritts  quam  ipse  pateretur.  Fuit  ha?c  [ut  <rV 
M.  Mtuimtts  adepistotamS.  Pctri":  filia  .-Iristobnti . 
itt  cst,  Zebedcei,  et  Satomes,  socrusS.  Aiutrca'.  qia 
tltutt  altnam  sororcm  ConcordiO! ,  ct  Jacobi  et 
.lohannis.  Fuitautem  Arislobulus  cognomento  Ze- 
lcdtvus,  fratcr  Bamabaj  Apostoli  Domini.  Itlcm  Ze- 


HG  COMMENTARIA  IN  ACTA 

bcdCBUS  ct  llaniabas  consobrini  Johamiis  cogno- 
mnito  Marci ,  cl  nepotes  Mariiv. ,  ubi  Christus  CCC- 
nam  ultimam  cclcbravit ,  el  abi  Spiritus  sanctus 
venit  in  Apostolos.  Sic  ergojuxta  Helecam,  Bar- 
uabas  fnit  frater  Arislobuli,  qui  aliononiioc  dic- 
lus  est  Zebedsus,  fuilque  pator  S.  Jacobi  et  Jo- 
banois  Apostolorum,  quorum  proinde  Baraabas 
fuit  palruus,  aeque  ac  uxorum  S.  Pelri  et  S.  An- 
drete  :  quare  primarii  lii  Aposioli  lueruni  con- 
sanguinei,  vel  aflines.  Porro  de  Zebedseo  fralre 
Baroabsc,  haec  addit  Helecas  :  In  Britannia  cclc- 
lnis  est  memoria  multorum  Martyrum  ,  prteoipae 
S.  Aristobuli ,  unius  de  septuaginta  duobus  clis- 
cipulls,  qui  dictus  cst  ctiam  Zebeda-us ,  palcr  Ja- 


APOSTOLORUM.  Cap.  V. 

cobi  et  Johannis,  maritus  Mariai  Salomes ,  qui 
cum  Pelro  llomam  petivit  :  inde  rclictis  domesti- 
cis  suis ,  missus  in  Angliam  Episcopus ,  occubuil 
Marlyr  anno  secundo  iSeronis.  Et  inferius  de 
uxore  ejus  :  Cclcbris ,  ait,  mcmoria  cst  apud  His- 
panos  S.  Mariie  Salomes ,  malris  S.  Jacobi,  et 
uxovis  Zebedici,  qiue  cum  alligisset  annumnona- 
gcsimurn  anno  Christi  l\1.  subJacobo  fUio  Alpluvi 
lipiscopo  Ilierosolymilano ,  dic  1l\.  Maii  sanctis- 
sime  decessit  adccelos  in  Italia,  diciturque  Verulis 
quiescere,  et  mors  cjusmullis  nobilitata  miraculis. 
Idem  tradunt  Verulenses.  CaHerorum ,  utpote 
novorum,  nec  ab  aliis  tiaditorum,  fulcs  sit  pe- 
nes  Helecam  et  Sopbronium. 


CAPUT  OUINTUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

PrIMO  ,  S.  PETRUS  AnANIAM  ET  SAPPHIRAM  ,  OB  FRAUDATUM  AGRI  PRETIUM  ,  MORTE  PUMT. 
SKCUNDO  ,  V.  12.  RECENSENTUR  MIRACULA  CREBRA  PETRI  ET  ApOSTOLORUM.  Tf.RTIO, 
V.  17.  INCARCERANTUR  APOSTOLI  ,  SED  AB  ANGELO  LIBERANTUR  :  INDE  CONCIONANTES  IN 
TEMPLO  A  MAGISTRATU  ABDUCUNTUR  IN  CONCILIUM  ,  A  QUO  INCREPITI  INTREPIDE  RESPON- 

dent  :   Obedire  oportet  Deo  magis  quam  homi&ibus.  Quarto,  Gamaliel  V.  3^1. 
sapiens  pro  Apostolis  dat  consilium.  Dknique  v.  40.  flagellantur  Apostoli  ;  SED 

IN  IIS  EXULTANTES,  ALACRIUS  ET  AUDACIUS  ClIRISTUM  PR/EDICANT. 

ir  autem  quidam  nomine  Ananias ,  cum  Sapphira  uxore  sua  ,  vendidit 
agrum,  2.  et  fraudavit  de  pretio  agri  conscia  uxore  sua:  et  afferens  parteni 

^"Tquamdam  ,  ad  pedes  Apostolorum  posuit.  3.  Dixitautem  Petrus  :  Anania  , 

Mcur  tentavit  Satanas  cor  tuui 


(Acur  leiuavii  ^aianas  cor  tuum,  mentiri  le  Spiritui  sancto ,  et  fraudare  dc 
.pretio  agri  ?  4.  Nonne  manens  tibi  manebat,et  venundatum  in  tua  erat 
Ipotestate  ?  Quare  posuisti  in  corde  tuo  hanc  rem  ?  Non  es  mentitus  homi- 
nibus ,  sed  Deo.  5.  Audiens  autem  Ananias  haec  verba,  cecidit  et  expiravit. 
ttt  factus  est  timor  magnus  super  omnes  qui  audierunt.  6.  Surgentes  autem  juvenes  amoverunt 
cum  ,  et  efferentes  sepelierunt.  7.  Factum  est  autem  quasi  horarum  trium  spatium  ,  et  uxor 
i|)sius,  nesciens  quod  factum  fuerat ,  introivit.  8.  Dixit  autem  ei  Petrus:  Dic  mihi  mulier ,  si 
tanlt  agrum  vendidistis  ?  At  illa  dixit :  Etiam  tanti.  9.  Petrus  autem  ad  eam  ;  Quid  utique  con- 
venit  vobis  tcntare  Spiritum  Domini  ?  Ecce  pedes  eorum ,  qui  sepelierunt  virum  tuum ,  ad  ostium ; 
et  efferent  te.  10.  Confestim  cecidit  ante  pedes  ejus  et  expiravit.  Intrantes  autem  juvenes , 
invenerunt  illam  mortuam,et  extulerunt ,  et  sepelierunt  ad  virum  suum.  11.  Et  factus  est 
limor  magnus  in  universa  Ecclesia ,  et  in  omnes  qui  audiertint  haec.  12.  Per  manus  autem 
Apostolorum  fiebant  signa  et  prodigia  multa  in  plebe.  Et  erant  unanimiter  omnes  in  porticu 
Salomonis.  13.  Caeterorum  autem  nemo  audebat  se  conjungere  illis:  sed  magniOcabat  eos 
jiopulus.  14.  Magis  autem  agebatur  credentium  in  Domino  multitudo  virorum  ac  mulierum. 

15.  Ita  ut  in  piateas  ejicerent  infirmos,  et  ponerent  in  leclulis  ac  grabatis  ,  ut  veniente  Petro, 
saltem  umbra  illius  obumbraret  quemquam  illorum,  et  liberarentur  ab  infirmitatibus  suis. 

16.  Concurrebat  autem  et  multitudo  vicinarum  civitatum  Jerusalem ,  afferentes  segros  ,  et 
vexatos  a  spiritibus  immundis,  qui  curabanlur  omnes.  17.  Exurgens  autem  Princeps  sacerdo- 
tum  ,  et  omnes  qui  cum  illo  erant  ( quae  est  hteresis  Sadducaeorum )  repleti  sunt  zelo  :  18.  et 
injecerunt  manus  in  Apostolos,  et  posuerunt  eos  in  custodia  publica.  19.  Angelus  autem 
Domini  per  noctem  aperiens  januas  carceris  ,  et  educens  vos,  dixit :  20.  Ite  ,  et  stantes  loqui- 
mini  in  templo  plebi  omnia  vcrba  vitse  hujus.  21 .  Qui  cum  audissent,  intraverunt  diluculo  in 
templum ,  et  docebant.  Adveniens  autem  princeps  Sacerdotum ,  et  qui  cum  eo  erant,  convo- 
cavcrunt  concilium  ,  ct  omnes  seniores  filiorum  Israel :  et  miserunt  ad  carcerem  ut  adducerenttu  . 
22.  Cum  autcm  vchisserit  ministri  ,  et  aperto  carcere  non  invenissent  illos ,  reversi  nunliaverunl. 


COMAJEMAHiA  L\  ACTA  APOSTOLOHOM.  Cap.     ,  ii: 

'2'.).  Dicentes :  Carcerem  quidem  invenimus  elaustmi  cum  omni  diligentia ,  et  custodes  slanlt.-, 
nnlc  januas:  aperientes  autem  neminem  intus  invenimus.  24.  Ut  autem  aiidicrunl  hos  sermoncs 
ntagristratus  lempli,  et  principes  Saccrdotuin  ,  ambigcbant  tle  illis  quidnam  fieret.  2~).  Adve- 
niens  autcm  quidam  nuntiavit  eis  :  Quia  ccce  viri ,  quos  posuistis  in  carcerem  ,  jsunt  in  tempio 
stantes ,  et  docentes  populum.  2G.  Tunc  abiit  magistratus  cum  ministris ,  el  adduxit  illos  sine 
vi  :  timebant  enim  populum  ne  lapidarentur.  27.  Et  cum  adduxissent  illos,  statuerunt  h 
concilio:  et  interrogavit  eos  princeps  Sacerdofum  ,  28.  diccns :  Praeeipiendo  praeeipimus  voljt -. 
ne  docerelis  in  nomine  isto :  et  eccc  replestis  Jerusalem  doctrina  vestra  ;  ct  vtillis  induccre  super 
nos  sanguinem  ltominis  istius.  29.  Respondens  atilem  Petrus ,  ot  Apostoli ,  dixerunt  :  Obedirv 
oportet  13eo  magis,  quam  hominibus.  30.  Deus  patrum  nostrorum  suscilavil  Jesum  ,  quem  vos 
interemistis ,  suspendentes  in  ligno.  31.  Hunc  principem  et  salvatorem  Deus  exallavit  dextera 
.^ua ,  ad  dandam  poenilcnliam  Israeli ,  et  remissionem  peccatorum.  32.  Et  nos  sumus  testeh 
horum  verborum  ,  et  Spiritus  sanclus ,  quem  dedrt  Deus  omnibus  obedienlibus  sibi.  33.  Haee 
cum  audissent ,  dissecabantur ,  et  cogitabanl  inlerficere  illos.  34.  Surgens  autem  quidam  iu 
concilio  Pharisaeus  ,  nomine  Gamaliel ,  lcgis  doctor  honorabilis  universae  plebi ,  jussit  foras  ad 
breve  homines  lieri :  35.  dixitque  ad  illos  :  Viri  Israelilae  ,  attendite  vobis  super  hominibus  istis 
quid  acturi  sitis.  30.  Ante  hos  cnim  dies  cxtitit  Thcodas ,  dicens  se  esse  aliquem  ,  cui  consensit 
numerus  virorum  circiler  quadringentorum  :  qui  occisus  est :  ct  omnes  qui  credebant  ei ,  dissipati 
sunt ,  et  rcdacti  ad  nihilum.  37.  Post  hunc  exlitit  Judas  Galilaeus  in  drebus  profcssionis  ,  et 
avertit  populum  post  sc ,  et  ipse  periit:  et  omncs  quotquot  consenserunt  ei ,  dispersi  sunl. 
38.  Et  nunc  itaquc  dico  vobis,  discedite  ab  hominibus  istis ,  et  sinite  illos,  quoniam  si  est  ex 
hominibus  consilium  hoc  aut  opus,  dissolvetur :  39.  si  vero  ex  Deo  est,  non  poteritis  dissolvere 
illud  ,  ne  forte  ct  Deo  repugnarc  invcniamini.  Consenserunt  autem  illi.  40.  Et  convocanles 
Aposlolos ,  caesis  denunliaverunt  nc  omnino  loquerentur  in  nomine  Jesu  :  et  dimiserunt  eos. 
41.  Et  illi  quidem  ibant  gaudentcs  a  conspectu  concilii,  quoniam  digni  habiti  sunt  pro  nominc 
Jesu  conlumeliam  pati.  42.  Omni  autem  die  non  ccssabaut  in  lemplo  ct  circa  domos  docentes  , 
ct  evangelizantes  Christum  Jcsum. 


1.  Ananias.]  llebr.  idom  est  quod  domum  Do- 
mini ,  quod  scilicot  per  VOtum  Domino  obliilil ; 
vol  paupertas  Domini,  id  ost,  Domino  dicata  :  sed 
cx  Anania  faclns  osl  Cananias;  id  est,  inslitnr  et 
raercator  Domini,  quia  pretii  partom  Deo  dica 
lam,  sibi  quasi  mercator  relinuit,  ideoque  rur- 
>iun  factus  ost  Ananias;  id  est,  aflliclio  Domini, 
quia  a  Domino  morte  niulciatuscst. 

Sappiiira.]  Hobr.  idom  quod  numerans,  scilicof. 
protium:  aut,  utSjrus  :  pulchra ,  vol  sapphi- 
rina. 

Agrum.]  Syrus  xnnp  keritha,  id  est ,  agerel 
villa:  quac  vox  deducla  ost  ab  hebroeo  n^"p  ki- 
ria  ,  id  est,  civiias ,  pro  quo  Chaldaei  dicunt 
Kmp  :  undo  Carthago  vocata  est  civilas  nova 
a  Didonc  condila  :  lingua  onim  Purrica  Hebraj.e 
est  affinis,  utpoteabea  progenita. 

2.  Et  PBAUDAVIT  DE  PRliTtO  AGRI,]  hoaflmo , 
id  est ,  callide  surripuit,  ab  oculis  domini  \cl 
bericalide  removendo;Syrus,  sitstulit.  Eratergo 
bocfurtum,  et  sacrilerium  roi  Deodicatas.  Ergo 
vol  diserte  vovorat,  vol  certe  profossus  crat  ver- 
bis,  aut  ipso  facto  plonam  bonorum,  oorumquo 
pretii  abdicationem  et  oblationcm,  uti  faciunt 
Religiosi  jam  voventes  paupertatem.  Nogat  ta- 
tnenCajet.  (ldeteseam  tum  vovisse : idem negant 
conslantcr  Calvin.  Marlorat.  aliiquo  haeretici  , 
votorum  el  Roligionis  bostes  dicenles  Ananiam 
solo  mondacio  solaquo  bypocrisi  pcceasse , 
quod  simularct  so  daro  totum  cum  daret  par- 
tem,  idcoque  morte  punitum  esse.  Vennn  errarrc 
PO*,mUet  Primo,  ex  verbo  fraudavit?  fraus  enim 
non  lit  in  ropropria,  scd  aliena  ,  puta  cum  rcs 
jiIIpH  data,  vclvondila,  aui  promissi  surripiliir. 


Unde  graece  est  ivoifheno  ,  id  est  ,  callide  surri- 
puit.  Fuit  ergo  fur  el  sacrilegus  ,  quia  scilicei 
violavit  votum,  et  professionom  paupertatis 
quam  Fecerat  Unde  S.  Aug.  serm.  27.  de  verbis 
Apostoli :  Dum,  \nqu\l,  ex  eo  quod  promiserat  par- 
tem  subtraxit,  sacrilegii  damnatur  et  fraudis.  Sa 
crilegii ,  quod  Deum  in  pollicitatione  fefclleril- 
Fraudis,  quodintegris  muucribus  portioncmquam- 
dam  putaverit  sublraliendam.  Secundo,  quia  Po- 
trus  Ananiam  culpans  ail  :  Cur  tentavit  Srxlanas 
cor  tuum,  mentiri  te  Spiritai  sanclo  ,  ct  fraudarc 
de  pretio  agri?  Si  enim  non  vovisset ,  nec  pro- 
misisset,  fuisset  tanlum  mendacium  ofliciosum, 
non  perniciosum,  utpotc  in  re  propria,  rdeoque 
veniale  ;  sicutquidonaret  amicoccntum  auroos, 
dicens,  Plures  darem  si  habcreni,  at  non  babeo  ; 
peccat  tantum  mendacio  oflioioso  etveniali,  nec 
dicitur  fraudaro,  multo  minus  montiri  Spiritui 
sancto.  Instar  ei  Petrus  acrius :  Quare  posuisti  in 
cordctuo  hanc  rem?  tam  nofandam,  tam  sacrile- 
%-&m.Konestmentibushominibus,srdDeo.?.v%QDei) 
vovcrat  et  promiserat.  Illcenini  dicitur  montiri 
Deo  ct  Spiritui  sancto,  qui  id  quod  oi  promisit  et 
vovit,  non  servat.  Tertio ,  idem  paletcxpocna  : 
Peirus  cnim  punivit  eum  ,  acquc  ac  uxorem 
morte,  eaquc  subita,  publicaotinfami. Fuitergo 
lotbalc  et  grande  hoc  scclus  :  fuit  orgo  violatio 
votiet  sacrilegium.  Sienim  non  vovissent,  licite 
potuissent  pretium  ,  vel  ejus  partem  sibi  reii- 
nere,  etctiamsi  dixissent  hoc  totum  essc  agri 
protium,  ncmini  fccissentinjuriam,  idooquenon 
peccasscnl  fraude  letbali,  sod  mondacio  tantum 
vr>ni;ili.  Onarfn,  iia  pnssim  dooonf  Patres.  S.  Ba- 
>i!^.  serm    I    i!e  ln*tit.  nioiiaoii.  Uumatuv .  ail, 


1!  COMMENTAMA  I.N  ACTA 

gloria  cupiditutc  Ananias  quidquid  bunurum  ha- 
brbut  ])ro  [Xtlum  cunsrrrurul ,  ut  bominum  de  sc 
opinionetn  rxritarct.  s.  August.  vcrbispaulo  antc 
citalis,  S.  Clnysost.  bic  honi.  1*2.  Qtturr,  inquit, 
boc fccisli'.'  Voluisti  hubcrc?  oportebat  inilio  hu- 
bere,  el  non  prorhittere  nunc  autem  postquumcon- 
sccrosti,  majus  sacrilrgiumcommisisti.  S.  Hieron. 
cpist.  8.  ad  Demclr.  clare  :  Ananius,  inquit ,  et 
Sapphira  dispensatores  timidi,  imo  corde  duplici , 
( t  ideo  condcmnuti  :  quia  post  votum  ubslulcrunt 
quusi  sua ,  ct  non  rjus  cui  scmet  ea  voveranl,  par- 
temque  sibi  jam  alicnai  substantice  reservuntcs. 
S.  (ireg.  lib.  1.  p.  33.  ad  Vanantium  :  Anunias, 
inquit,  pccunias  Dco  voverat ,  quas  postea  victus 
[icrsttasionc  diaboli  sublraxit,  scdquamorte  mulc- 
lultis  cst  scis.  S.  Fulgent.  episl.  de  debito  con- 
jugali  C.  8.  Qitam,  ait,  sit  mulum  quumquc  solti- 
ritc  fugiendum  ,  si  quis  de  Iwc  quod  Deo  voverit 
rrtinrre  aut  rapere  aliquid  mortifcra  prccvurica- 
tionepcrtenlet,  cxemplo  sunt  Ananius  et  Sapphira. 
Idem  asserunt  S.  Athanas.  serm.  de  passione  el 
criicc,  Nazianz.  in  carm.  de  Virginit.  prsec.  Cy- 
prian.  lib.  3.  Testimon.  c.  30.  Cassian.  collat.  18. 
cap.  7.  atque  in  hoccaput  commentantes  OEcu- 
men.  qui  peccatum  Ananiee  vocat  sacrilegium, 
Arator,  Beda,  Ihigo,  Lyran.  el  alii  passim  ,  quin 
cl,  quod  mineris,  Beza ,  veritalis  mique  nimis 
clara  hice  convictus. 

Porro  si  primaevi  fideles,  etk.m  conjugaii,  vo- 
vebant  paupertatem,  multomagis  eam  voverant 
Apostoli,  eorum  in  virlute  duces,  Sanctilatis  bl 
perfectionismagistri,acEvangelicorumconsilio- 
rum  prsecones  exemplo  magis  quam  verbo , 
idque  disertc  docet  S.  August.  17.  Civit.  c.  l\.  De 
terrar,  inquit,  suscitatus  cst  ilte  (Paulus)  supcr 
omnesdivites  puuper,  etde  illo  stcrcore  ercctussu- 
pra  omnes  populos  oputenlos  ille  inops  ,  ut  sedcat 
cum  potcntibus  poputi  qtubus  ait  :  Sedebilis  super 
scdes  duodecim,  et  sedem  gtorice  hareditatis  duns 
ris.  Dixerant  enim  potentes  isti;  Ecce  nos  dimisi- 
mus  omnia,  et  secuti  sumus  te.  Hoc  votum  poten- 
tissimi  voverunt.  Sed  unde  hoc  eis  ,  nisi  ab  itlo  de 
i\uo  hic  conlinuo  dictum  cst,  Dans  rotum  voventi? 
i:t  S.  Thomas  2.  2.  q.  83.  a.  h.  ad  3.  Aposloli ,  in- 
quit,  intelliguntur  vovisse  pcrlinenlia  ad  pcrfectio- 
nis  statum,  quando  Christum  reliclis  omnibus  sunt 
secuti.  Idem  multis  probat  Alvarus  Pelagiusl.  2. 
de  Planctu  Ecclesiee  c.  9.  et  ex  eo  noster  Hieron. 
Platus  1.  2.  de  Bono  status  Relig.  c.  28. 

Porro  licet  D.  Thomas  loco  citato  negare  vi- 
deatur  Christum  eadem  vovisse,  idemque  diserie 
doceant  Medina  etCajetan.  tamen  multicontra- 
rium  censent :  licet  enim  in  Christo  non  fuerit 
illa  causa  vovendi  quae  est  in  nobis  ,  scilicet  ad 
iirmandam  voluntatis  inconstantiam ,  quae  in 
Christo  nullafuit  (quod  tantum  videlur  voluisse 
S.  Thomas)  tainen  multee  aliae  fuerunt,  scilicet 
Prima  ul  Deo  offeret  nobilissimum  religionis  ac- 
tum.  Hic  autem  est  vovere  et  votum,  quo  non 
fantum  res  et  actus,  sed  et  voluntas  ipsa  in  to- 
tum  Deo  consecratur,  ila  ut  rem  nec  habere  , 
nec  vclle  possit;  sicut  plus  est  dare  arborem 
c.um  fructibus,  quam  solos  cjus  fructus,  ait 
S.  Anselm.  lib.  de  Similit.  c.  84.  Secunda,  ut  ipsc 
perfectionis  magister,  ejus  Apostolis  nobisque 
daret  specimen  et  exemplum,  quod  sequamur. 
Matt.  19.  21.  Lucoe  \U.  33.  ubi  Aposloli  se  Christi 
exemplum  in  paupertatc  seculos  asserunt.  Ter- 
!ia,  quia  perfccta  opum  abrenunliatio  non  fit 
nisi  per  votum  :  illo  enim  vovens  non  tantum 
piresentia,  sed  ct  fulura  bona  qnre  haberc  po- 


APOSTOLORUM.  Cnp.  V. 

test,  liberca  se  abdical.  C/uartjj  ,  quia  tria  vota 
Picligionis  sunl  tria  prcesfantissiina  holocausla  : 
Christus  autem  se  suaque  ii:  pcifcctissimumho- 
locaustum  DeoPatri  obiuhi.  Unde  ejus  haec  est 
vox  psal.  21.  2G.  Vota  mea,  id  est,  promissa 
mea  ;  ait  ibi  S.  I5asil.  etTheodor.  reddam  incons- 
pectu  timcntium  cum.  Ilanc  sentenliam  probabi- 
lissimam  esse  censet  Francisc.  Suarez  3.  p. 
qu.  &0.  disp.  20.  sect.  2.  et  Salmeron.  tomo  5. 
tractat.  Videtur  ergo  Chrislus  in  primo  instanti 
conccptionis  suic,  scct  omnia  sua  obtulisse  ac 
vovisseDeo  prsesertimpcr  paupertatcm,  castita- 
lem  et  obedientiam.  Nam  homini  obedientiam 
vovere  non  poterat,  eo  quod  non  haberet  supe- 
riorem.  Sic  in  vita  S.  Teresiae  quasi  quid  illns- 
tre  ponilur,  quod  ipsa  voverit  sc  in  qualibet  re 
facturam  id  quod  erat  pciTcctius. 

InsupersiprimifidelesHierosolymitaevovebant 
pauperlatem,  valdc  qiuxpic  probabilc.  cst  eos- 
dcm  vovisse  tunccastilaiem,  et  uxoribus  dein- 
ceps  abslinuisse.  Probatur  id  Primo  ,  quia  qui 
fccerunt  majus,fecerunt  et  minus.  Majus  autem 
est  abdicare  a  se  bona  omnia  ad  vitam  neces- 
saria  ,  quam  abstinere  conjugio  vohmtario  ,  et 
non  necessario ;  cum  multi  co  abstineant ,  quod 
nolint  illo  illigari ,  nec  pati  molestias  uxorias  ct 
rei  familiaris.  Adde,  ad  abMidas  proles,  quce  cx 
conj;igio  continue  suscipiuntur,  opus  essemul- 
li*  opibus,  ac  proinde  non  posse  eas  ahdicari. 
Secundo,  quia  hodie  videmus  eos  qui  faciunt 
votum  paupertatis,  facere  etcastitatis;  sednon 
vice  versa  :  multi  enim  castitatem  vovent,  qui 
bonis  sui  frui  volunt.  Tertio,  id  suadet  fervor 
Christianorum  illius  cevi,  et  primitiae  Spiritus, 
quas  ipsi  hauserant.  Unde  deiis  ait  Lucas  c.  2. 
42.  Erant  perseverantes  in  doctrina  Apostolorum  : 
hcec  autem  assidua  erat,  nec  tantum  tradebat 
preecepta,  sed  et  consilia  Evangelica,  inter  qurc 
unum  prcecipuum  eratillud  Chrisli:  Suntenuchi 
quiseipsos  castraverant  propter  regnum  coclorum. 
Qui  potest  cupere  capiat.  Matt.  19.  12.  Caslratio 
cnim  hrec  non  solam  abstinentiam  ab  usu  con- 
jugii,  sed  et  ejus  impotentiam  significat,  non 
pbysicam,  sedmoralem,  quae  fit  per  votum  ,  per 
quodhomo  licitenonpotestuticonjugio.  Quarto, 
(juia  de  iisdem  ait  Lucas  ibidem.  Quod  erunc 
perseverantes  in  communicatione  fractionis  panis 
ct  orationibus.  Et  vers.  /|G.  Quolidie  quoque  per- 
duruntes  ununimiter  in  templo,  et  frangentes  circa 
domos  punem.  Si  quotidie  communicabant ,  si 
perpetim  erant  in  templo  orantes,  ergo  se  con- 
tinebant.  Hocenimjubet  Apostolus  1.  Corinth.  7. 
5.  Qumto,  quia  ca  cle  causa  Corinthii  putabant, 
fideles  omnes  debere  vivere  ceelibes ,  quia  vide- 
bant  primos  Hierosolymitas  ita  viyere ,  ac 
proinde  hoc  dubium  proposuerunt  Paulo  :  qui- 
bus  ille  respondet,  caelibalum  non  esse  proccep- 
tum,  sedconsilium  Evangelicum  ,  ut  patet  toto 
cap.7.  prioris  epistolae  ad  Corinth.  Sexto,  quia 
Esseni,  quos  S.  Marcus  Alexandriae  instituit,  ad 
inslar  primorum  (idelium,  quos  viderat  Hiero- 
solymis  institutos  a  S.  Petro,  uti  docetS.  Hieron. 
de  Script.  Eccles.  in  Mareo,  Esseni,  inquam,  co- 
luerunt.  caehbatum.  Audi  Plinium  lib.  5.  c.  17. 
Gens  (Essenorum)  sola  in  toto  orbe  pr&ter  cxle- 
ras  mira,  sine  utlu  femina,  omni  vencre  abdicutu, 
sine  pecunia,  socia  palmarum,  in  diem  ex  equo 
canvenar um t urbarcnascitur ,  etc,  ita  gens  ceterna 
est  in  qua  nemo  nascitur  :  tam  fcecundu  itlis  alio- 
rum  vitce  pccnilcntia  est.  Et  Solinum  Polyhist. 
cap.  "G.  fnteriora  J udcece  Esseni  lencnt ,  qui  prcc- 


GOMMENTAIUA  IN  ACTA 

diti  nwrati  disriptina ,  recesseriml  a  riiu  gentium 
iiiucersartau  majcstatis  ,  ul  reor ,  providcnlia  ttd 
Itunc  morctn  dcstinali,  nttlke  ibi  femincei  vcncre  se 
penitus  abdicant,  pecuniam  nesciunl ,  puhnis  vic- 
titunt :  ncmo  Un  nuscitur,  ncc  tamcn  deficit  homi- 
num  multiludo.  Locus  ipse  addictus  pudicitice  esl , 
ad  ijucm  plttrimi  licet  undique gcntium  propcrant, 
nuttus  admittitur ;  nisiquem  castitalis  fulcs  cl  in- 
noccntiai  meritum  proscquatur.  llaque  incredibile 
dictu,  gens  ceterna  esl  cessantibus  puerperiis. 

lisdem  arguinentis  probatur ,  lideles  prhnos 
professos  cssc  obodicntiam  Apostolis  et  S.  Petro. 
Unde  et  bona  sua,  ae  sc  lolos  cum  bonis  ad  pe- 
des  Apostolorum  obtulerunl  cap.  L\.  35.  Voluil 
euim  Deus  in  his  primis  dare  primum  et  perfee- 
tum  exemplar  viUe  Chrisliana' ,  (piod  omnia 
deinccps  sa?cula  inluerenliir  <  t  imilarcntur.  Ege- 
runt  ergo  ipsi  vitam  religiosam,  vcriquc  fue- 
runt  Rcligiosi,  uli  docet  S.  Hieron.  de  Scripf. 
Eccles.  in  Philone,  cujus  verba  recitavi  cap.  1. 
lih.  el  Cassian.  lih.  2.  dc  Inslil.  lienunt.  cap.  5.  el 
collat.  18.  c.  5.  uhi  docet  Cnenobitarum  inslitu- 
tum  a  tcmpore  Aposlolorum  iniliumsumpsissc, 
cum  multi  porfectionis  avidi,  non  eo  lanluni 
contcnti  csscnl  quodomnes  facerent,  utsua  om- 
nia  in  commune  confcrrent  :  sed  etiam  his  al- 
tiora  mcdiiantcs ,  in  secrciiora  loca  suhurhana 
secedcrtni,  qui  quod  a  conjugibus,  et  a  suorum 
eonsortio,  imo  ah  omni  miuidi  conversatione 
ahslinerent,  idcirco  a  solitudine  Monachi  ,  a 
communitale  Coenobilae  sint  mmcupali.  Inter 
hos  aulem  principem,  et  cajterorum  magistrum 
extitisseS.  Marcum  Evangelistam  in^Egypto;  si- 
cut  in  /Klhiopia  cxtitit  S.  Mallhams,  qui  Ipbigo- 
niam  regis  liliam  cum  sociahus  in  monasterio 
Dcoconsecravil ;  in  Grrccia  S.  Paulus,  qui  The- 
clam;Romae  S.  Clemens,  qui  Flaviam  Domitil- 
lam;  in  Gallia  S.  Martha,  qiue  in  camobio  a  se 
erecto  cum  aliis  feminis  Deo  dicatis  coeleslem 
vitam  duxit.  Idem  liquet  ex  S.  Dionys.  Eccles. 
hierarch.  cap.  10.  uhi  ritus  consecrandi  mona- 
chos  suo,  idest  Aposlolorum,sevo  usitatos  des- 
crihit.  Hinc  S.  Chrysost.  lib.  3.  Conlra  viluper. 
vitaemonasl.  docetinstitutum  Religiosorumcsse 
Apostolicum  :  sic  et  S.  August.  Eusch.  et  alii  su- 
perius  citati.  His  ergo  parentibus  et  ducihus 
glorientur  Rcligiosi,  eorumque  virtutem  ei  ar- 
dorem  aemulentur,  scientes  se  primaevum  chris- 
tianismi  spiritum,  ct  perfeclionis  apicem  con- 
sectari,  ut  sint  sancti  totique  Deo  consecrati, 
sicutprimiillifideles  a  Pauloet  aliispassim  nun- 
cupantur  sancti. 

Denique  quam  rcligiosa  ,  sancla  el  excclsa 
fuerit  primorum  lidelium  vila,  liquet  cxEsscnis, 
quos  instar  HierosolymU&ram  Alexandri*  ins- 
tiluitS.  Marcus  Essaei  enim  ,  vel  Esseni  nuncu- 
pali  sunt  quasi  57«>i,  id  est,  sancti,  ail  Eusch. 
I.  8.  Prsepar.  Evang.  c.  h.  ex  Philonc  vel  ii  Jesu, 
(|uasi  .lcssa'i,  Jcsna?i,  Jcsuini,  Jesuita?.  Ita  Epi- 
phan.  ha-rcsi  :M>.  licct  JudreOrum  Esseni  dicti 
vidcanturnonnullis  ahHehr.  ncn  chasa,  idcst, 
vidit,  quasi  videntes;  vcl  a  choscn  ,  pro  quo  ,lo- 
sephus  I.  3.  Antiq.  cap.  9.  graece  verlit  Esscn ,  id 
cst  ralionalc  ,  quod  erat  in  peclorc  pontificis  , 
cul  inscripta  erat  doctrina  et  vcritas.  q.  d.  Ra- 
lionalcs,  contcmplativi,  qui  toti  vacabant  ra- 
lioai,  nicnii,  doctrioa,  et  vcriiaii  rchusquedi- 
vims  conicmplandis,  vvlpoilos  Ksscni  dicti  surt 
ab  Uvhr.vocltasitl, .  t  S\  ror//<(5/,  de  tpiomox plura. 

De  Rssenls  ila  c\  Philon.;  >Lril)il  Eusch.  lOCO 
■ilalo  :  [\ulla  aXtmi  ncrturbatone  fcrttntttr  ,  scd 


APOSTOLORL*^.  Cap.  v. 

>  >  ra  soli  hominum  Ubertale  fruunlur.  ^ctttu  pru- 
prtttm  ati<\uod possidel ,non  domos,  nun  petus,*ou 
vas  cdUfuod,  sed  omnibus  in  medio  posilis  coiiimu- 
nitcr  ulunlur  :  habitant  situttt ,  ct  convicttiU  qucui 
sodahs.  Cumc/uc  omnia  pro  communi  utilitalc-fu- 
ciant,  alia   aliorum  negolia  sunt ,  tpttm  impigr 
subeuntes  certant ;  non  frigtts,  non  calornu}  non 
alUftnim    aeris    mutationcm    formiduuii s.    Sutn 
autem  eorum   alii  agricolce ,  ulii  paslofs,  atit 
apiim  cuttores  ,    alii    atiarum  arlittiii   magistpi. 
Cumcpie   a   taboribus   suis  mercecUiu    aeperini  , 
apud   cum  dcponunl  qui  quaystor  creulus  ett.  I 
omnia  diligcnter  procurat  quibus  egeut  :  cgettl 
autem  paucissimis ,  cutn  omnem  luxum  ,  tanquatu 
animce  etcorporis  morbum,  asp> tvnentur.  Cl  Iofe 
rius  :  !\'cmo  servus  apttd  cos  est ,  scd  cttm  tmiversi 
tiberi  sint ,  attcri  atteris  scrviunt.  elc.  Ittam  phi- 
losophice  partem  solum  approbant ,  qaa  de  Deo  <-t 
crcalione  omnium  scrutamtir  :  Morati  maxime 
invigilant.  Die  septima  ad  loca  sacra  concurn  u 
tes,  ordine  sub  scnioribus  juvenes  considere  solcnt. 
Leguntur  Scripturce   cliligcnter   et   exponunlur. 
Discunt  igilur  pie ,  sancle ,  juslcqtte  vivere;  tri- 
ptici  regula  utentes  amore  Dei^trdenlissimo ,  vir- 
tutis  cultu  diligentissimo ,  charitate  proxitni  fer- 
v>  ntissima.  Ouod  igitur  summe  Dcutn  diligant , 
multa  nobis  argumento  sunt ,  caslitas  perpelua  , 
jurisjurandi   nulla  menlio,  menducii  odium ,  el 
prcvcipue  quod  bonorum  omnium ,  nullius  mati , 
Deum  causam  esse  opinantur.  Quod  virluli  stu- 
deant  palet ,  quia  pecuniam  negligunt ,  glorican 
spemunt,  voluptatem  oderunt,  constantcs,  severi. 
magnique    animi   sunt ,    charitatis     autcm    ar- 
gumenta   sunt    benevolentia ,    sociclas ,    cvqua- 
litas.  JSullus  enim  clomum  habilat ,  qucv  omnittm 
commttnis  non  sit;  unum  cerarium,   unus  stnnp- 
tus ,  omnibus  esl  :  vestis  commnnis  cibtts  ct  p<>- 
tus,  communis  mensa,  omnis  vita  comtnttnis  cst. 
Uxc  de  Essceis  ex  Philone  Eosebras,  qui  eadem 
et  plura  deiisdem  ex  Porphyrio  recensel  lih.  \). 
de  Prsepar.  Evang.  cap.  1.  et  Joseph.    lib.  1.  de 
Hcllocap.  7.  ubi  ait  eos  fuisse  opum  contemp- 
torcs,  pauperiatis  et  vitae  communis  amantcs, 
rcligiosos  crga  Deum,  silentio  dedilos,  psalmo- 
dos,  mites,  fideles,  pacificos,  continentes ,  jus- 
los,  abstinenies,  longaevos,  in  tormentis  cons- 
lantes,  imo  ridcntes,  immortalitali  et  aeterni- 
lati  vivontes,  quasi  heroes  et  semideos  :  quos 
origine  et  gcncrc  fuisse  JucKneos ;  sed  in  chris- 
lianismum  transisse,  et  fide  ac  religione  fuisse 
Chrislianos ,    docct    Epiphanius    loco    citato  . 
S.  Hieron.  in  Philone  et  S.  Marco,  Sozomcnus. 
Ccdrenus,  Reda  ct  alii  apudBaron.  lomo  1.  anno 
Christi  64.  et  fuse  idipsum  contra  Scaligerum  et 
Novantes  ostendit  noster  Nicolaus  Serarius  I.  3. 
TrilhTres.  cap.  17.  et  cap.  U.  ubi  quinquaginta 
Kssenorum  dogmata  ct  institula  cnumerat.  E'. 
cap.  1.    Essenos   nomen   acccpisse  censet  ab 
IIehraeo_TCn  chasid,  a  quo  Syriacum  chasi,  c» 
chosio,   id  est,  ot.o,-  pnta  sancius  :  quod  pne  ca»- 
teris  undecim  clymis,  qn;e  ihi  recen.-ct,  vidotur 
prohahilius  :  quin  et  idcm  Husebius  lih.  2.  Histor. 
cap.  17.  ubi  cilans  verha  Aclor.  /j.  in  fine,  qui- 
bus  primorum   Christianorum  vitam  commii- 
nom  etvii  tnlos  Lecas  depingit,  d.ocet  tales  fuissc 
Essaeos.  Qnos  rursum  ex  Philone  ila  descrihii  : 
Uoc  in  primis  tcstatnr,  qtiod  facultatibus  suis  rc- 
tiitntiarint ,  ac  bonis  ctd  se  pcrlincnlibus  cesscrhu 
iis,  qui  phitosopltari  ca-pisscnt ,  ct  cttnclis  vita  l.u- 
jtts  curis  abslinttcrint ,  rclictisqttc  muris,  in  a'„'>i> 
ctlnrtis  sofitaric  conrcrsati  sint ,   ccrto  sricnt'i 


120  OOUMF.NT.UWA  IN  ACTA 

consortta  corum  ,  qui  disparem  scqucbanlur  vi- 
dcndi  ralioncm ,  inulilia  ct  no.ria  esse  iltis  ,  qui 
tum  tcmporis  lioc,  ut  par  erat,  agebant.  Haic  pra;- 
victus  Philotcslificalus  adverbum  subjicit,  dicens  : 
Estautcm  inmultis  quidemteiTarum  Locis  hoc  ge- 
nus  hominum  (  oportebat  enim  perfccti  boni  parti- 
cipcs  fieri  tam  Uracos ,  quam  Barbaros)  verum  in 
.Hgyplo  in  singulis  prwfecturis ,  sicuti  vocanl 
abundant  et  maximc  circa  Alcxandriam.  Deinde  ct 
habitationes  corum  qualcs  fuerint  describens ,  di 
licclcsiis  cjus  regionis  Iikc  dicit :  in  singuiisauti  m 
sacrum  domicilium  cst ,  quod  monasterium  voca- 
titr ,  in  quo  manentes  sanclce  vilce  mysleria  ccle- 
hrant,nihil  illud  infcrcntes,  nec  potum,  nec  cibum, 
ucque  aliud  quidquam  eorum  ,  quo3  sunl  ad  corpo- 
ris  sustentalionem  necessaria ,  sed  leges  et  ora- 
cnla  Prophetarum,  et  hymnos  et  reliqua  hujus- 
modi,  quibus  scicntiaelpietas  augenturet  consum- 
mantur,  El  aliquando  post  dicit :  Totum  autem 
illud  temporis  spatium,  quod  est  a  diluculo  usque 
tul  vesperam,  inexercitium  illis  insumitur.  Sacras 
quippe  Scripturas  legentes  philosophantur ,  ac  pa- 
triam  phitosophiam  allegorice  tractant.  Elenim 
putant  ea  qua?  in  manifcsta  sunt  Scriplurarumex- 
/;ositione,  quaedam  esse  absconditce  nattirai  sym- 
1'olaper  ftguras  signiftcala.  Habcnt  aulem  et  com- 
mentarios  priscorum  virorum,  qui  cum  disciplince 
i  orum  duces  essent,  mulla  in  formarerum  altego- 
rice  traditarum  post  se  monumenta  retiquerunt. 
Continentiamautemprimum,  lamquam  fundamcn- 
tum  quoddam  in  anima  collocant ,  deinde  et  alias 
rirtutes  superslruunt.  Cibum  aut  potum  nemo  U- 
lorum  ante  solis  occasum  usurpat.  Etenim  pltito- 
sophim  sludium  luce ,  corporis  vero  necessitas  te- 
ncbris  dignas  essejudicant.  Unde  et  diem  itli,  istis 
vero  modicam,  noctis  partem  iribuunt.  NonnuUi 
rx  eis  toto  triduo  cibi  non  recordantur,  quibus  ma- 
jus  scienlim,  quam  cibi  desiderium  insedil.  TSon- 
nuLli  ita  laitantur  ac  detectantur  sapientia  pasci; 
qutB  dogmataopalente  et  abunde  subministrat  :  ut 
duplicato  temporis  spatio  absVneant ,  ac  vix  per 
scx  dies  necessario  cibo  gustantes  vescantur.  Addit 
praHerca,  apud  iilos ,  de  quibus  ioquitur ,  mulicres 
qttoque  reperiri,  quarum  pierxque  grandcevoe  vir- 
gines  castitatem  non  necessilate,  sicut  qucedamsa- 
cerdotes  apud  gente.s ,  magis  quam  sua  sponte , 
propter  zeLum  ac  studium  sapientiai  custodiant  : 
c.ujus  commercium studiose  cotenles,  corporumvo- 
iuptates  aspernantur ,  cum  hnmortales  potius  Li- 
beros,  quos  solus  amans  Dei  animus  ex  se  gignere 
potest ,  quam  mortales  habere  cupiant.  Ouid  opus 
est  istis  adjiccre,  quomodo  in  unum  congregati , 
r,cparatimque  viri,  ac  separatim  muLieres,  conver- 
satisint,  ct  quai  itlis  exercitia  fuerint ,  quai  adhuc 
apud  7ios  durant,  et  pr&cipue  circa  salularis  pas- 
sionis  festum  diem,  injejuniis  ,  et  vigiliisnoctur- 
nis ,  divinoramque  sermonum  lectione  exercerc 
consuevimus?  Et  ut  unas  ex  omnibus  consurgens 
inmcdio,  psalmum  honestis  modulis  concinat ,  ut- 
que  ci  praicinenti  unum  versiculum  ,  omnis  multi- 
Uulorcspondeat  :  atque  in  ipsis  diebus  in  terra  re- 
cumbentes ,  vinum  q uidem  nemo  omnino ,  ncgaslu 
quidem  contingat,  sed  nec  quamlibet  carnem  : 
rantumautem  aqua  sit  eis  poculurn,  et  panis  cum 
sule  veL  Ityssopo  cibus.  Addit  autem  quomodo  sa- 
cerdotes,vel  ministri  exltibeant  officia  sua,  veLquo'. 
sjt  supra  omnia  EpiscopaLis  apicis  sedes. 

Tales  ergo  tantique  fuere  Essaei ,  puta  primi 
fideles  lamHierosolymse,  quam  Alexandria?,  dc 
(juibus  vcre  dixit  ISyssenus  initio  traciat.  quid 
sibi  vclit  nomcn  Christiani  :  Cliristianismus  cst 


APOSTOLOUU.M.  Cap.  V. 

vila;  divince  imitatio.  Kl  Nysseni  fratcr  S.  Basil. 
honi.  10.  Hexamcr.  Cltrisiianismus  quidcst?  As- 
simttlatio  Dei,  aualenus  cam  asscqui  potest  hu  - 
manoe  fragilitas  natura;.  Votine  reus  cs  te  Chris-* 
tiantim  fore?  ne  cunclere  Dco  fieri  similis  :  Chris- 
tum  indue.  El  S.  August.  lib.  1.  de  Symbolo  ad 
catechum.  c.  5.  Cltristiantts  est  tcmplum  Spiritus 
sancti.  ldem  (vel  quisqulsest  auctor  :  nonenim 
videtur  esseS.  Augustin.)  lib.  dcViia  Cbristiana 
cap.  1.  tomo  6.  Christianus  est  Christi  imitator. 
Et  cap.  C.  Christianus,  \m\u\t,justitio3,  bonitatis, 
inlcgritalis,  patienlue,  castitutis,  prudentia,  hu- 
mililatis  ,  humanitatis  ,  innocentice  ,  pietatis  est 
nomen;et  tu  ULud  quomodo  dcfendis  et  vendicas 
tibi ,  cui  de  tam  plurimis  rebus  nec  pauca  subsis- 
tunl?  Christianus  est  qui potestjusta  voce  dicere: 
Remini  hominum  nocui ,  juste  vixi  cum  omnibus. 
Et  cap.  l/i.  Cltrislianus  illeest,  qui  omnibus  mise- 
ricordiamfacit ,  qui omnino nonmovelur  injuria, 
quiopprimi  pauperem  se  pra^senle  non  palitur,  qui 
miseris  sttbvcnit ,  qui  indigcntibus  succurrit ,  qui 
cummccrcntibus  ma?rct,qui  dolorem  alteritts  sicut 
proprium  sentit,  qui  ad  fletum  fletibus  aLicnispro- 
vocatur,  cujus  domus  communis  est ,  cnjus  jantta 
nemini  claudilur ,  cujus  mensam  puuper  nultus 
ignorat ,  elc,  qui  Deo  die  noctuquc  deservit,  qui 
cjus  pracepta  indesinenter  medilatur ;  qui  pauper 
vmndo  efficitur ,  ut  Deo  tocuples  fiat ;  qui  inter  ho- 
mincs  habetur  inglorius ,  ut  coram  Dco  et  angelis 
ejus  gloriosus  appareat;  qui  in  corde  suo  nihilvi- 
detur  habere  simulalum  vel  ftctum;  cujus  simpiex 
et  immaculala  esl  anima,  cujtis  conscientia  fideiis 
el  pura  esl,  cujus  tota  mens  in  Deo  est,  cajus  om- 
nis  spes  in  Christo  est ,  qui  cadestia  potius  quam 
tcrrena  desiderat ;  qui  lutmana  spernit ,  ut  possit 
habere  divina.  Similia  babet  S.  Ambros.  serm.  in 
die  asccnsionis  Domini,  ct  Irenceus  1.  2.  contra 
lwf  res.  c.  57.  sub  finem. 

5.  De  pretio  agiu.  ]  Patrem  sibi  reservantes, 
ut  humana  prudentia  sibi  in  lempore  nccessita- 
tis,  v.  g.  perseculionis,  fugee,  seneclulis  consu  - 
lcrent,  difhdentes  Deo.  Unde  S.  Ilieron.  epist.  8. 
ad  Demetr.  vocat  eos  Dispensatores  timidos,  ac 
metucntes  famcm,  quam  ftdes  non  timet.  Addit 
Lyran.  voluisse  de  una  medietate  pretii  expen- 
sashabere  communes,  uii  Cc-eterijct.  de  altera 
lautius  vivere  in  occullo;  jiaqueconiniunitatrm 
hac  parte  defraudabant. 

AllEKENS   TAHTEM   QUAMDAM  ,]  mcciielatcm  ,    (iH 

Didymus  1.  1.  dc  Spiritu  sancto ,  et  Lyran.  quin 
«■tCassian.  collal.  6.  c.  11.  censelcnim  potiorem 
pretii  pariem  altulisse,  ct  exiguum  quid  sibi  re- 
servasse.  Verum  pro  parlem  quamdam,  greecc 
csl  /*sf°;  -ri ,  ubi  Ti  est  diminulivuni ,  et  significat 
parteoi  unam  c  pluribus,  boc  est,  particulam, 
vel  particellam  ab  eo  fuisse  allalam :  plurcs  ergo 
partes  prelii  sibi  retinuit,  unam  dumtaxat  attu- 
lit.  An  partem  hanc  prelii  acceptarit  Pelrus,  in- 
certum  est.  S.  Chrysost.  in  epist.  adTilumhom. 
ult.  innnit  non  acceptasse,  idque  in  delestatio- 
nem  sacrilegii.  Unde  hoc  ejus  exemplum  seculi 
\idenUirS.  Greg.  et  alii,  quos  mox  citabo  ,  qui 
preiium  proprietariorum  in  eorum  sepulchrum 
injiciebant,  clamantes  :  Pecunia  tua  sit  tecum  in 
perditioncm. 

r>.  Dixit  a.ctem  Petmjs,  ]  quasi  Primas  Apos- 
tolorum  et  Ecclesife  Capul.  Ita  Glossa  et  Ilugo. 

Ccb  textavit.  ]  Graecc  l-H^v ,  id  est,  im- 
pLcvit.  Sic  et  Syrus.  q.  d.  ait  Beda,  Ccr  ct  mens 
bominis  a  solo  Deo  impleri  polcst  :  curergoto 
pcnnisisli  illud  impleri,  id  est,  plene  pf>«sWe^ 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

;i  diabolo,  ejuaquc  prava  suggestione  et  consi- 
liU;  i  iiin  ipse  illud,  esto  velit  implere  revera 
jjon  possil?  Noster  cum  S.  Epiphanio  lueresi  5(J. 
Jegit  Imlpaotv,  hoc  est ,  tentavit,  idest,  tentando 
vicit,  el  impulit  iu  scelus  et  sacrilegium  :  ver- 
hum  enim  tentavit  sumilur  in  actu  perfecto  cl 
consummato,  uti  saepe  fit  apud  Hchraeos.  Nam 
alioqui  peccatum  non  erat  tentari  a  diabolo  : 
ncc  in  potestate  Ananiae  erat  facere  ,  ut  ah  eo 
non  tentaretur.  Sic  Christus  in  oratione  Domi- 
nica  juhet  nos  orare  :  Et  ne  nos  inducas  in  ten- 
lalioncm,  ita  scilicet,  ut  ca  superemur.  q.  d. 
Nepermittas  nos  vinci  tentatione,  sed  da  gra- 
tiam,  qua  eam,  cum  ingruit,  vincamus.  Potest 
tamcn  Sccundo ,  lentavit  accipi  simpliciter  in 
actu  inchoato  ,  q.  d.  Cur  tentavit  Salanas,  id  est, 
cur  vestra  cupiditateet  avaritia  occasioncm  (Jc- 
distis  diaholo,  ut  vos  tentarct  ad  hoc  furlum? 
Diaholuscnim  non  solet  tenlare  nos  nisi  eo  vi- 
tio,  in  quod  nos  videt  esse  proclives,  ideoque 
facilc  vinci  posse :  perinde  ut  dux  helli  civitatem 
oppugnat  ea  parlc,  qua  dchilior  cst.  Sic  qui  as- 
piciunt  feminas  ,  dant  occasioncm  tentationi  li- 
hidinis,  taciteque  volunt  ea  a  diaholo  tentari. 
Nota  hic  spiritum  prophetiae  in  Petro  quo  oc- 
cultuni  Auaniae  scelus  ex  Dci  rcvelatione  cog- 
novit. 

Satanas.  ]  S.  Justin.  contra  Trophon.  Iren.  1.  5. 
c.  21.  Beda  in  c.  16.  Matth.  Oleaster  in  cap.  26. 
Genes.  nomen  Satanas  derivanl  a  proty  sata,  id 
cst  dcclinavit ,  defecit,  apostatavit,  ut  Satanas 
sit  idem  quod  apostata  :  primus  autem  apostata 
a  Deo  fuit  Lucifer,  ejusque  asseche  d.cmones, 
cui  proinde  antonomastice  competit  nomen  Sa- 
tanus.  Addit  S.  Juslin.  Satanas  derivari  a  sala, 
idest,  rccessit,  apostatavit;  ct  nas ,  quod  per 
crasin  idem  est  quod  ttTTJ  nachas,  id  est  ser- 
pens  :  ul  Salanas  sit  idem  quod  aposlataserpens. 
Verum  hehraice  vocatur  Satan  :  unde  ejus  pro- 
prium  ctymon  est  yavj  satan,  id  est,  adversari, 
quod  expressit  Zacharias  cap.  3.  1  Satan  slabat 
a  dcxtris  ejus  (.lesu  pontificis)  ut  adversareturei. 
Hebraice  TJJnUH  tisthcno.,  a  rad.  iT2\y  satan,  id 
estadversalus  est,  q.  d.  Satan  ,  id  est  advcrsa- 
rius,  stahat,  ut  ex  nomine  et  otlicio  suo  adver- 
saretur  Jesu.  Idem  significat  S.  Petrus  epist.  1. 
cap.  5.  v.  8.  dicens  :  Quia  adversarius  vester  dia- 
boltU  (Salanas)  quasi  lco  rugicns  circuit  quarens 
(juemdevoret.  Ita  Origen.  tractat,  1.  in  Matth.  et 
S.  Uieron.  epist.  ad  Marcellam.  Porro  hincliquet 
niinus  verum  esse  ,  quod  addit  Justin.  et  ex  eo 
tiilar.  in  cap.  h.  S.  Matth.  nomcn  Satanae  primi- 
tua  ii  Christo  impositum  esse  diabolo,  cum  eum 
tentavit  Matth.  h.  Nam  diu  anteChristumZacha- 
rias  cap.  3.  1.  cum  vocavit  Satanam.  Satanas 
ergo  pene  idem  est  (|uod  diabolus,  pro  quo  Do- 
rice  dicitur  Zabulus  (Dorcs  enim  proSiadicunt 
?*)  id  est  calumniator,  iu"i«e»)ju  ,  id  est  calum- 
nior.  Denique  quia  Satan  hcbraice  significat 
quemlibet  adversarium  et  contrarium ,  hinc 
Ghristus  Pctrum  suie  passioni  obsislentem  vo- 
cavit  Salanam,  dicens  :  Vade  post  me  Saluna  , 
Matth.  16.23.  Denique  non  omncpcccalumcom- 
niiiiiiur  tentante  diabole  ,  uli  nonnulli  ccnsue- 
runt,  quia  ad  multa  impellit  nos  concupiscen- 
tia  innata  ;  Sffipe  lamen  illi  se  insinuat  diabolus, 
eamque  excital  et  accendit,  quia  incredihili  iu 
Denmodio,  et  in  homincs  invidia  (lagrat.estque 
«olertissimus  et  perspicacissimus  concupis- 
<  eniianun  nostrarum  indagator,  ut  pcr  eas  nos 
in  ruinamimpellat.utidocet  Cassianuscollat.  5. 

CORNEL.    i    I.APIDE.      T0M.    X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  V.  ill 

c.  15.  Qui  crgo  a  sciendo  voealur  dauuou,  a  ca- 
lumniando  diaholus,  idem  ah  adversando  voca- 
tur  Satan. 

Mentiri  te  Spiritii  sancto.  ]  Graece  est  men- 
tiri  te  Spiritum  sanctum;  Syrus  mentiri  te  in  Spi- 
ritum  sanclum ,  el  sic  hahent  nonnulli  codices 
Graeci  tU  to  mii>/ut  ri  feyfov,  Vcrum  haec  omnia 
i<lem  significant,  nimirum  id  quod  Noster  , 
Tigurina  ,  Pagninus  et  alii  clare  vcrlunt,  men- 
tiri  le  Spirituisanclo.  Ponilurenim  saepe  a  Grae- 
cis  et  Latinis  accusativus  pro  dativo,  ut  Bene- 
dico  te  ,  id  est,  henedico  lihi:  Lvangelizo  te,  id 
est,  tibi.  Adde,  ^euTaoSat  non  tantum  significat 
nientiri,  sed  et  fallere  ac  fraudare.  Unde  verti 
potest,  fallcre ,  vel  fraudare  te  Spiritum  sanc. 
lum.  Aliter  Valahl.  ct  Cajct.  q.  d.  Cur  mentitus 
cs ,  id  est,  cur  pra)  te  lulisti  te  habere  Spiritum 
sanctum ,  et  ex  ejus  instinctu  fecisse  hanc  pretii 
ohlationem  etfraudem,  cum  potiusfeceris  eam 
instinctu  Satanae,  qui  tentavit  cor  tuum  ,  uli 
praecessit  ?  Porro  mentiri  Spiritui  sancto ,  esl 
negarc  Spiritui  sancto  rcm  illi  promissam  et 
\oto  obligalam,  sive  fidem  illi  datam  fallcre,  et, 
ut  Apostolus  ail  1.  Timoth.  5.  12.  irritam  facere. 
Unde  explicans  suhdit  :  Et  fraudare  de  pretio 
agri.  Ita  Patrcs  omnes,  quos  cilavi  v.  1.  Dis- 
cant  hic  voventes,  quam  stricte  vota  servare 
deheant :  si  enim  ea  violent,  mcntiuntur  Spiritui 
sanclo.  Mentilur  crgo  Spiritui  sancto,  qui  cum 
voverit  obcdientiam  jussus  a  Superiore  aliquid 
niinus  placens,  vel  minus  honorificum  facere, 
respondet ,  Non  possum  pro  non  volo. 

h.  Nonne  manens  tibi  manebat.  ]  Est  hehrais- 
mus.  q.  d.  Omnino  tuum  manebat  pretium,  li- 
berum  tihi  erat  illud  mihi  oflerre,  vel  non  of- 
fcrre  ,  si  videlicet  votireligione  et  promisso,  te 
propriclate  rerum  non  ahdicasses.  q.  d.  Cur  te 
voto  ohstrinxisti,  si  illud  violare  volebas?  pote- 
ras  enim  non  vovere,  ilaque  tuum  tihi  agri  et 
prelii  dominium  reservare.  Perperam  ergo  ex 
hoc  loco  Cajet.  infert  Ananiam  non  fccissc  vo- 
lum.  Syrus  vertit,  nonne  tuus  erat  ager  ante- 
tjiiam  venderetur. 

Et  venundatum.  ]  Grcece,  *«t  rpa&k»,  scilicet 
y.TYiixx  ,  id  est,  venditus ,  scilicet  ager,  in  tua 
erat  potestate.  Ila  Syrus,  Tigurina  et  Pagnin. 
Dices  ,  si  ager  erat  venditus  :  ergo  jam  non  erat 
in  potestate  et  dominio  vendentis  Ananiae,  sed 
allerius  qui  eum  emerat.  Resp.  venditus  ,  po- 
tcst  primo,  accipi  matcrialitcr  pro  re  vendita. 
q.  d.  Rcs  vendita,  puta  agcr,  anlequam  eum 
venderes  ,  erat  in  tua  potestate.  q.  d.  Nemo  coe- 
git  teut  agrum  venderes  :  poteras  eum  tibi  ser- 
vare:  cur  ergo  eum  vendidisli:  ejusqueprctium 
Dco  vovisti,  cum  ejus  prctium  majori  ex  parle 
tihi  contra  votum  reservare  velle  ?  Secundo, 
■rovenditus,  accipi  potest  formaliter ;  sed  tunc 
agcr  melonymicc  sumitnr  pro  prelio  agri  q.  d. 
Pretium  agi-i  i\  tc  vendili  crat  in  tua  potcstate, 
scilicct  antequam  illud  Dco  voveres  et  oflerres. 
Cur  crgo  illud  Dco  vovisti  el  obtulisti;  cum  cjus 
parlem  fraudare  et  surripere  cogitares  ?  Hinc 
videtur  quod  ante  votum  Ananias  vendidcrit 
agrum,  ac  votum  emiscrit  in  pretii  oblationc. 
Cum  cnim  fideles  prclia  rcrum  suarum  adpedcs 
Apostolorum  dcponcrenl,  vcl  cxpresse,  vel  ta- 
citc  profilchantur  se  omncm  suam  suhstantiam 
a  se  abdicare  ,  eamque  transcribere  Dco  et  F.c- 
clesiae,  ut  in  cjusjus  cl  dominium  transferrclur ; 
dislribucnda  deinde  in  fidclcs ,  prout  Apostoli 
eorum  principescensuissent.  Communitasergo, 

16 


122  COMMENTAMA  1N  ACTA 

puta  Ecclesia,  fiebat domina  horum  bonorum  a 
a  Rdelibas  oblatorum.  Apostoli  vero,  utpoie  et 
ipsi  paupertatem  professi,  non  erant  domini  , 

sed  dispensatores ,  uti  modo  sunt  Cenerales, 
Provinciales  etReetores  Religiosorum. 

Quahe  r-osusri  [N  CORDE?]  Cor  vel  est  inlel- 
lectus  ,  vel  volunlas  :  Ponere  ergo  in  corde ,  vel 
est  cogitare  :  Unde  Vatab.  vertit,  cur  concepisti? 
Vel  vclle  el  dcccrncre  :  imcie  Tigurina  vertit , 
cur  (ndaxisti  in  animum?  cur  statuisti  et  de- 
crevisti  hanc  rem  ,  hoc  sacrilegium  et  votifra- 
gium? 

No.\  r.s  mkntitis  BOMINIBUS,  scilicct  tantum  , 
vi'J  praecipue  :  aliasenim  vere  Ananias  mentie- 
batur.  Petro  et  Apostolis,  sed  Deo.  ]  Pnta  Spiri- 
tni  sancto  ut  paulo  ante  dixit,  cni  tua  vovisti. 
Unde  recle  contraMacedonium  inferunt  Patros, 
Spirfium  sanctum  cssc  Deum.  Ita  S.  Alhanasius 
lllii*.  de  Cnmmuni  essentia,  Nyssenus  orat.  de 
FHio  etSpiritu  sanclo.  Hieron.  incap.  63.  Isaiae, 
Ainbros.  libr.  3.  dc  Spiritu  sancto  cap.  10.  et 
alii.  Erat  ergo  hoc  peccatnm  Ananiae  sacrile- 
gium,  et  injurium  Spiritui  sancto.  Verum  pro- 
ptfc  non  erat  peccatum  ,  quod  a  Christo  Malth. 
I!:.  Si.  vocatnrin  Spirilum  sanctum.  lllud  eniin 
est  ,  cnm  opera  Spiritus  sancti,  v.  g.  miracnla 
tribuuntur  Beelzebub  etdaemoni,  uti  ibidem  li- 
quet. 

Nota.  Ananias  dici  polcrat  mcntitus  quoque 
Fatri  et  Filio,  proprie  tanien  dicitur  mentitus 
Spiritui  sancto.  Primo,  quia  post  ascensuin 
Chrisli  in  ccelum ,  Spiritus  sanctus ,  in  Pente- 
coste  missus  in  Apostolos  et  Ecclesiam,  factus 
estejus  dominus,  sponsus,  pastor,  imo  amma 
ct  vita  :  quarc  fraus  ab  Anania  commissa  in  Ec- 
clesiam ;  ccnsetur  commissa  in  Spiritum  sanc- 
lum.  Secundo,  quia  Spiritui  sancto  tanquam 
primo  et  increato  amori  tribuunlur  omnes  gra- 
tiae,  virtutes  etbona  opcra,  proesertim  heroica, 
quale  est  se  et  sua  consecrare  Deo.  Spiritus 
sanctus  ergo  movit  Ananiam  adhanc  tam  subli- 
mem  consecrationem  et  votum  :  quare  ille  resi- 
licns  votumque  violans,  fefcllit  Spiritum  sanc- 
tum  ejusauelorcm.  Tcrtio^quia  Spiriiussanctus 
se  liberaliler  in  Ananiam  et  fideles  omncs  effu- 
derat  dando  eis  omnia  dona  gratiae ,  tum  gratum 
facientis,  tum  gralis  datae  :  quare  ingratus  ei 
erat  Ananias,  dum  res  suas  modicas  illi  pro- 
missas  subduxil,  ct  suffuratus  est.  tlaec  enim 
erat  magna  indignitas,  avaritia  el  ingratitudo; 
perinde  ac  si  principi  danti  mille  auri  talenta  , 
recipiens  fraudarctet  negaret  unum  obulum  ei 
promissum.  Hoc  cst  quodindignans  Deus  que- 
ritur  Isaiae  57.  17.  Propter  iniquilatem  avaritice 
"jus  iralus,  sum  ,  et  percussi  eum  :  abscondi  d  te 
faciem  meam,  et  indignutus  sum;  et  abiit  vagus  in 
via  cordis  sui.  Insignis  enim  et  iniquissima  est 
avarilia  ,  sesuaque  negarc  Deo,  qui  omnia  de- 
dit,  cuiquemille  nominibus  obstricti  sumus,  ct 
totum  debemus  quod  possidemus  imo  quod 
sumus.  Quarto  ,  quia  Spiritus  sanctus  cst  spiri- 
tus  veritatis,  quem  Chrislus  dedit  Ecclesiee  ,  ut 
eam  doceret  omnem  vcritatem,  Johan.  16.  13. 
Verilati  autem  adversatur  mendacium ,  quale 
erat  hoc  Ananiae.  Rursum  Spiritus  sanctus  cst 
spiritus  candoris  el  sinccritatis,  cui  repugnat 
sirnulatio  ct  hypocrisis,  qualis  erat  Iiaec  Ana- 
niae. 

5.  Audiens.  ]  Hinc  Porphirius  arguebat  S.  Pc- 
trum  seeviti;e  el  cedis,  quod  occidisset  Ana- 
niarn.  cui  respondet  S.  Hicron.  epist.  8.  negando 


APOSTOLOHUM.  Cap.  V. 

quod  Pelius  eum  occidisset,  cum  ne  quidein 
mortcni  ei  intentarit,  aut  minatus  sit.  Undc 
Origen.  tract.  9.  iu  Malth.  censet  Ananiam  tam 
graviet in opinata  Petri  increpatiouc  pcrculsum, 
ingcnti  pudore  et  moerore  animam  exhalasse  : 
sicut  de  muilis  aliis  legimus,  quod  nimia  tris- 
litia  expirarint.  Quin  et  Plinius  lib.  7.  cap.  53. 
leslatur  Diodorum  queindam  Dialecticae  pro- 
fessorem  pudorc  subilo  obiissc,  eo  quod  luso- 
riam  qucestionem  nonprolinus  dissolvisset.  Ve- 
rius  esl,eum  ad  vocem  Pctri  divinitus  plaga 
lethali  percussum  interiisse.  Fuit  enim  haec 
ejus  mors  non  naluralis  ,  sed  peccali  poena  ,  et 
plaga  a  Dco  inflicta.  Undo  Dionys.  Carlhus.  ait 
Ananiam  et  Saphiram  secreto  occisos  ab  an- 
gelo.  Vox  ergo  Petri  fuit  tanlum  occasio,vel 
causa  iiistrumcntalis  occisionis,  eaque  non  phy- 
sica  ,  sed  moralis,  ut  patct.  Unde  Terlul.  lib.  de 
Pudicitiacap.  21.  censet  eam  fuisse  typum  ex- 
communicaiionis. 

Nolant  Origen.  tract.  8.  in  S.  Matth.  S.  August. 
lib.  3.  conlra  Parmen.  cap.  1.  Cassian.  collat.  6. 
c.  1.  lsido.  Pelus.  iib.  1.  epist.  181.  hanc  mortis 
peenam  Ananiae  divinitus  inllictam,  ad  terrorem 
novellae  Ecclesiae  ,  ut  eo  sanciretur  publica  dis- 
ciplina  crescente  numero  fidelium  :  neque  ta- 
men  Ananiam  in  ceternum  damnatum  ;  sed  po- 
tius  per  carnis  interitum  consulluin  fuisse  ejus 
et  uxoris  saluli  spirituali  et  relernsu  :  penituerunt 
ergo  audita  increpatione  Petri,  antequam  expi- 
rarent;  et  fortc  contrititioni  et  dolore  nimioex- 
pirarunt,  uti  contigit  malefico  illi  audienti  con- 
cionem  beati  Vincentii  Fererii  ,  uti  in  ejus  Vita 
narratur:  nisi  dicas,eos  non  cxpressum  votum, 
sed  tacilam  tantum  bonorum  abrenuntiationem 
ipsa  eorum  oblationc  fecisse  ;  ac  proinde  rerum 
Evangelicarum  adhuc  rudes  censuisse  ,  sine 
gravipeccatoposse  se  aliquid  ex  iis  insuos  usus 
servare  :  itaque  per  ignorantiam  excusari,ct 
venialiter  tantum  deiiquisse,  ita  Petr.  Damiani 
epist.  15.  cap.  3.  Sic  enim  Dcus  percussil  Ozam 
ob  arcae  contactum,  quod  scilicet  eam  labeiv- 
tem  sustentasset,  1.  Regum.  6.  7.  Sic  Prophe- 
tam  per  leonem  occidit,  quod  contra  praeceptum 
suum  in  Beihel  comedissct,  seductus  ab  alio 
Propheta ,  qui  sibi  contrarium  revelatum  asse- 
rebat,3.  Regum  13.  2Z|.  ubi  tantum  videtur 
fuisse  peccatum  veniale.  Contrarium  innuit 
S.  August.  serm.  27.  de  verbis  Apostoli:  Ananias, 
inquit,  pariter  et  vitam  perdidit,  et  salutem.  El 
S.  Basil.  serm.  1.  de  Instit.  Monach.  dicens:yM 
pcenilentiam  aditum  invenire  non  potuit  ,  utpote 
subita  morte  percussus. 

Moral.  hinc  discant  Religiosi,  quam  arcle  vo- 
tum  paupertatis  observare  :  ita  testamentorum 
executores  ,  quam  studiose  pia  legata  exequi , 
nec  ea  in  suos,  vel  profanos  usus  avertere  de- 
beant :  Deus  enim  hujus  sacrilegii  acerrimus 
est  vindex.  S.  Hieronymus  episl.  22.  ad  Eusto- 
chium  de  Virginitat.  scribit  adeo  arctam  fuisse 
in  Monachis  sui  temporis  paupertatis  professio- 
nem  ,  ut  nemini  liceret  vel  necessaria  petere  , 
tametsi  vigilabat  Praepositorum  diligenlia ,  ne 
cui  aliquid  necessarium  deesset.  Additque, qua- 
dam  vice  in  monasterio  quodam  Nilriae  reper- 
tum  fuisse  monachum  jam  moriturum  ,  qui 
aliquot  solidos  sibi  retinuerat :  quapropter  pla- 
cuisse  Machario ,  Isidorio  et  aliis  senioribus  ,  ut 
cum  mortuo  pecuni;e  infoderentur,  clamantibus 
omnibus:  Pecunia  tua  tccn/n  sit  in  perditionem. 
JSec  hoc,  inquit,  crudeliler  quispiam  putet  factum, 


COMMENTARIA  IN  AC  i  \ 

tnntus  cunctos  per  lotam  Mgyptam  lerror  inca- 
sit ,  ttt  unum  soUdum  dimistsse sll  criminis.  idcm 
insimili  casu  feeitS.  Gregor.  tit  ipse  narrat  lib. 
/i.  Dialog.  cap.  9.  Quiii  et  Ecclesia  olim  lleligiosos 
proprietarios  puriivjt  carentia  sepulturee.  Nam 
Clfemens  III.  can.  Superqaodam,  de  statu  mona- 
chorum,  sancit  ut  Canonicus  regularis,  qui  non 
resignavit  proprium,  in  morte  careai  Christiana 
scpultura  ,  et,  si  sepultus  sil  ?  exhumetur.  Idem 
sancil  Innocentius  iH.tn  Concil.  Laieran.  ui  lia- 

l)etur  ihidem  cap.  Monarhi. 

Porro  votum  paupertalis  in  eo  proprie  con- 
sistft,  et  ad  lioc  ohligat  sub  peccato  mortali,  ut 
nilnl  liccat  habere  quasi  proprium,  aut  sine 
vonia  Superioris  ,  qui  bondrum  communium 
est  dispensator.  DndeS.  Augustinus  decdmmuni 
vita  Cleric.  ethabelur  c.  l\'on  dicuiur,\i.  queeat. 
1.  Certum  est ,  ait ,  eos  nlhil  habere  3  possldere, 
dare  vel  accipere  sine  Ucentia  Superioris  debere. 
idcm  iu  reg,  3.  cap.  28.  Quod  si ,  inquit ,  aliquid 
dctur  aticui,  ul  veslis ,  rcdigalur  in'Communem 
rcni ,  ct  cui  neccssarium  fucrit  pradicalur.  QUOd 
si  atiquis  rcm  sibl  coUatam  cclavcrit ,  furtijudicio 
rondt  mnetur.  EtS.  Basil.  inConstit.  monast.  ca[>. 
35.  Furtum,  inquit,  cst  privata  possessio.  Dices, 
rui  furatur  ? Respondel  S.  Basfl,  8ocietdtis  enim 
'  rpilatio  cst  rci  cujnscumquc ,  et  imdccumque  in 
prfoatum  usum  revocatio.  QuocircaideihS.  Basil. 
nti  rcfert  Cassianus  lih.  7.  de  Instit.  Renunc. 
i  ap.  19.  senatori  cuidam ,  qui  abdicata  digni- 
late,  niundo  ct  opibus,  monacbum  professus 
crat;  ita  tamen,  ut  nonnulla  sibi  reservaret,  ne 
manibus ,  uti  cneieri  monacni ,  laborare  cogere- 
Uir,  dixit:  El  senalorem  perdidisli  ,  ct  mona- 
chum  non  fccistc. 

Befert  Auctorscrm.  acl  Fratresin  eremo  tomo 
10.  s.  August.  (certum  enim  est  bos  sermones 
non  esse  S.  Auguslini)  serm.  5.  Januoriummo- 
uachum  retinuisse  sibi  secreto  cenium  sielos  , 
quos  crun  posl  mortenr  Cjus  fratres  invcnissent, 
injecerunt  iu  ejus  sepulchrum  plangehtes;  ct 
dicentes,  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditionent. 
Non  aiimlicet  nobis  scrris  Dei  cam  coltocun  in 
i  n  tu,  vcl  in  vcstittt ,  vct  in  opcre  monachorum  , 
ijttia  prctium  damnationis  csl. 

Simile  refert  Caesarius  lih.  9.  Histor.  memo- 
rab.  cap.  64.  de  propriotario  monacho  ,  quem 
exhumarrtes  et  in  agrium  projicientescum  snis 
((uinque  solidis  conclamarunt :  Pecunia  tua , 

ijiiam  clam  hobis  contra  professiom  m  luam  pos- 
srdisti ,  tccum  sit  in  atcrnam  pcrditioncm.  Plura 
his  similia  rccenscl  uoster  Alfonsus  Bodriguez 
irncl.  de  paupertate  in  flne.  Depaupertate  ct 
proprio  vide  S.  Aug.  epist.  109.  et  S.  Rasil.  loco 
citato,  et  S.  Bern.  Iraet.  de  modo  bcne  vivendi 
i  .  .'|S.  Seholastice  vero  et  didactice  vido  noslros 
Suariuni  ,  Lessium  et  Thomam  Sanchium  tracl. 
de  voto  paupertatis. 

Exhoc  loco  s.  Bonifacius  (etposteum  otnnes 
'  piSCOpi  cum  ordinaiilur  )  diun  ordinarelur 
l  piscopus  MoguntinusaGregorto  ll.  Hacforroura 
eidem  Juramentum  obedientiee  el  fideliiaiis 
prsSStftil  :  Quodsi  [quodabsit)  contra  btijtts  pro- 
■  nissionis  mnr  ,<<  rinn  aliqtiid  fact  rcqnalilu  l  modo. 

'i  ingenh  vrt  occusioitr  i, nioti ro  ,  reus  inveniar 
•no  jutlicio .  uttionem  Anaitiiv  et  Saphinr  in- 
'  urram  ,  qni  roi'is  {  id  csl  hralo  l\tro)  ctiam  dc 
rebttS  propriis  fraudcm  faccrc  prtvsitmpscrunf.  Ihi 

videlur  mdlcare  eos  essc  damnatos.  Rursutn 
s.  Gregor.  exempio  Ananist  Increpai  Venantium, 
qui  ex  monacbo  factus  erat  Patricius  et  Cancel- 


APOSTOLORUM.  Cap.  \.  123 

Jarius  Ilalise.  Sic.  enim  adoum  scribitlib.9.  (  | 

33.  Ananias  pccunias  l)ro  voveral ,  qttas  pusl  dia- 
bolica  viclus  pcrsuasione  stthlraxil  fsedqua  morte 
mutctattts  esl  scis.  81  ergo  itie  mortis  periculo  dig- 
nus  fuif ,  qui  cos  quos  dederat  uummos  Deo  ubs- 
tulit;  considera  quanto  perkaio  in  divinojudiriu 
dignus  rris  ,  qui  non  nummos ,  s<d  temetlpSUm 
Deo  omnipolcnti,  cui  tt  suh  vtoimchati  Itahitu  dc- 
voveras ,  sttblraxisti?  Insnper  e\  inina  Anania; 
discant  Confessarii,  non  facile  suis  po-nitenti- 
hus  permiitere  utvoveant.  piceseriim  rem  in- 
legram  et  perpcluam,  msi  diu  multumque  co- 
rum  conslanliain  proharinl.  Potius  suadcanteis 
\ola  parlialiaet  teinporaria,  v.  g  rrl  voveanl  se 
hanc  illamve  eleemosynam,  aut  opus  |>ium  fac- 
lurOS,  se  caslilaleni  servaluros  ad  mensem  vei 
anrium,  rpio  exactonovum  no\i  inensis  et  anni 
volum  nuncripent ,  si  [irius  liene  cesserit.  Sic 
enim  habebunt  meritum  voli  sine  periculo  sa- 
crilegii. 

7.  Uxoa  ipsivs,  nesciens  ouon  i-actcm  PUtRAT.  ] 
Onia,  nt  ait  Chrysost.  non  cst  ausus  quispiam 
aiinuntiare  qttod  acciderat  :  adno  Pctruvi  obset- 
rahaiii  el  revcrcbantur ,  ciqae  obediebant. 

8.  Dixit.  ]  Salulanti  mutieri ,  inquit  Cajetan. 
Si  mplicius  Syrns  pro  respondit,  vertil,  dixil ,  ul 
ct  NOster.  Sic  enim  Hehr;ei  respondere  sumuut 
pro  dicere,  etordire  -ermonem. 

Si  tanti.  ]  Expressil  Petrus  pretii  quantitatcin, 
quas  ab  Anania  oblata  fuerat.  Ita  Lyran,  eum  ta- 
men  taeetLucas. 

i>.   QLTI)  UTIQUE  CO^VEMTNORIS,]  ri  cuv-uwv/.t/;  Cy.iv; 

id  esi, quid  convenit  inlcr  vos?  qttid  compacli  estis? 
Tlgarin.  el  Pagnin.  quid  conspiraslis  inlcr  vos. 

TewtarBSpibitum  Domim  ?]Splritus  bic  Pfimo,* 
propheticus  accipi  potest.  q.  d.  Dt  quid  voluistis 
tentare  et  experiri,  an  ego  spiritu  prophelico 
prseditus  sim,  sciamque  occultam  vcstram  frau- 
dcm  el  liiilum  ?  Esto  enim  ipsi  nou  intenderent 
hanc  tenlalionem,  re  ipsa  lamen  tentahant.  Ila 
Cajetan.  Secundo,  spirilas  hoc  accipi  potest  pro 
judicio,  condemnalione ,  zclo  et  indignatione 
Domini,  cui  pretium  ohlatum  sc.ffurali  erAtlt. 
q.  d.  I  l  quid  voluislis  experiri  judicitim,  indig- 
iiationem  el  punilionem  Domini  P  liide  se- 
quitur. 

ECCE  rrnr.s  eoruh,  oi  i  SEPEllEWtTPrT  vnavi 
tium  ,  ad  ostiim.  ]  (j.  d.  Juvciics ,  qui  occisum 
lutim  marilunr  sepelierunt  snnt  ad  ostium,  ul 
[>ari  modoefferant  el  sepeliant  le,  Spirilu  enim 
divino  video  eos  redenntes  a  se|)iiltura  viri  lui, 
cl  pedibus  suis  appro|)inqnantes  ostio  domus 
hnjus. 

11.  I',t  F\cn>i-T  lnioR.  ]  Xtdlus ,  aitChrys., 
ibi  ingemalt,  nullus  ejutavit,  cum  dicinumjudi- 
cium  rrni  rarcnturrt  disccrcnl  Dcttm  non  essecon- 
fcmncnduin. 

Et  in  Omm.s.  ]  Super  omncs.  Ila  Pagnin.  Ergo 
etiam  Jrubeos  non  credentcs  in  Christum  limor 
bic  perxasit  :  ro^ilahant  enim  ,  si  Pelrus  lideles 
ila  perculil  el  occidil  ,  crgo  eli.nn  nos  polesl 
|)crccllere  et  occidcre,  sieiim  offendamus. 

12.  Pi'n  m\ms  Airni  \rosroi.onr\i.  ]  Hoc  cst  . 
pef  Aposlolos,  quasi  pcr  in>lrrunenta  thauina- 
(urga  omnipoientkc  Dci.  inaniis  enim  e.-t  orga- 
niim  organorum,  ait  Arist.  I.  i\c  Partihns  ani- 
mal.  Adde,revera  multa  mii-acula  facta  essc 
pcrmanus.  |uila  hcncdictione.  exlensione,  ele- 
vatione  \o\  contactu  nianiiuin  .  uti  Peirus 
manu  clevans  claudrim  .  cum  sanitaii  re<:i- 
luit.  C  &  7. 


m  COMMENTARIA  IN  ACTA 

In  PLEBE,  j  simplici,  humili,  credula,  ideoque 
uagis  disposita  ad  Dci  dona  prae  principibussu- 
perbis,  opulentis  et  incredulis.  Sic  etiamnum 
videmus  Sanctos  fereper  miraculn  opiiulari 
simplicibus  ,  plebeiis  ct  pnupcribus,  uon  item 
doctis  ,  nobilibuset  divitibus. 

In  porticu  Sai.omonis,]  ut  ibi  liberius  et  plu- 
ribus  praedicarent.  Erat  enim  baec  porticus  in 
atrio  Genlium,  ut  dixi  cap.  2.  acl  quodomnibus 
etiam  immundis  et  Gcntilibus  palebat  aditus  ; 
cum  atrium  Judaeorum  solis  Judaeis  mundis  et 
iucontaminatis  pateret.  Adde,  porticum  hanc 
fuisse  amplissimam,  ideoquo  capacem  tot  mil- 
lium  jani  conversorum  ad  Christum,  qui  ad 
Apostolos  oralionis  ,  Eucharisliee  et  praedicalio- 
nis  causa  conlluebant. 

13.  C/eterorum  autem  nemo.  ]  Primo  ,  aliqui 
sic  exponunt.  q.  d.  Nemo  Judseorum  adhuc  in- 
fidelium  audebat  nomen  dare  Christo,  et  sc 
aggregare  Ecclesiae  et  Apostolis  ,  ob  metum 
Principum  Apostolos  persequentium.  Verum 
obstat  quod  sequitur :  Magis  autem  augebatur 
credentium  in  Domino  multitudo.  Secundo  ,  alii 
explicant.  q.  d.  Nemo  fidelium  eorum  qui  nec- 
dum  sc  bonis  abdicaverant,  audebat  se  sociarc 
Apostolis  :  timebant  enim,  ne  in  casum  Ananiae 
et  Sapphiras  inciderent.  Sed  hoc  parum  est  pro- 
babile  :  ex  casu  enim  Ananiae  potius  incitati 
suntad  contrarium,  scilicet  ad  liberaliler  offe- 
rendum  sua  omnia  Apostolis :  hoc  cnim  facien- 
do  ,  certi  erant  sibi  nibil  mali  irrogandum  ;  non 
faciendo  autem,  dubii,  et  meticulosi.  Dico  ergo 
sensum  essc.  q.  d.  Apostolisoli  degebantin  por- 
ticu  Salomonis,  nemo  caeterorum  audebatse  iis 
adjungere,  se  iis  inserere,  se  profiteri  Aposto- 
lum  ,  aut  Apostolis  familiarem,  idque  partim 
metu  Magistratuum,  parlim  ex  admiratione  et 
reverentia  Apostolorum,  quod  ad  eorum  digni- 
tatem  et  virtutem  se  assurgereposse  difiiderent. 
Erant  enim  ,  inquit  Chrys.,  sicut  angeli  ita  ad- 
mirabiles ,  interritiad  minas  et  pericula,  divitiis 
et  delitiis  superiores,  spirantes  ignem  divinum, 
gravitate  et  vultu  venerabiles ,  affabilitate  ama- 
biles  ,  charitate  fervidi,  oratione  coelestes,  mo- 
rihus  divini.  Unde  sequilur  :  Sed  magnificabat 
cospopulus. 

lZi.  Credenthjmin  Domtno,]  id  est  credentium 
Domino  ,  scilicct  Jesu  Christo.  Est  hebraismus  , 
psta  bet  contractus,  quod  Hebraei  jungunt  om- 
nibus  verbis  quae  tactumaliqucm,  sive  corpora- 
lem,  sive  spiritualem  significant.  Dicunt  enim 
langere  in  manu,  idest  tangere  manum;  per- 
rutere  in  capite,  id  est,  percutere  caput;  cre- 
clere  in  Domino,  id  estcredere  Domino.  Credere 
enimsignificatcontactum  spiritualem;  quienim 
credit,  mentcm  suam  per  fidem  extendit  ad  eum 
cui  credit,  itaquc  eum  spiritualiter  fide  sua 
tangit.  Vide  dicta  Exodi  13.  31. 

15.  In  plateas  ejicerent,]  in  plntens  effcr- 
rent:  hoc  enim  est  Greecum  hfipuv,  q.  d.  Tanta 
erat  miraculorum  multitudo  ,  tanta  aegrorum 
ad  Apostolos  concurrentium  copia  ,  ut  eos 
nec  ad  Apostolos  deferre,  nec  Apostoli  eos  do- 
matim  obire  possent;  quare  efferebant  eos  in 
plateas ,  per  quas  transituri  erant  Apostoli,  ul 
ibi  ab  eis  curareutur.  Ita  Cajet. 

Grabatis.  ]  Grabatum  est  spccics  lecti  simpli- 
cior  et  vilior,  qualis  est  pauperum  et  aegrorum 
gestalilis  ,  dum  ineojacentes  a  bajulis,  vel  ju- 
mentis  ad  nosodochium  portantur ,  vel  alio 
transfcruntur.  Ita  Cicero  I.  2.  de  Divinat. 


APOSTOLOIUJM.  Cap.  V. 

UT  VENIENTF.  PkTBO  SAI.TEM  UMBBA  II.I.IIS  OIJUM- 

braretquemquam  ili.orum.  ]  Mira  thaumalurgin 
Petri  :  non  tantum  corporc,  sed  et  umbra  sola 
corporis,  quae  res  inanisest,  corporisque  et 
lucis  mcra  privatio,  sanat  infirmos.  Ecce  hic 
impletum  illud  Chrisli :  Qui  credit  in  me ,  opera 
quce  ego  facio  ct  ipse  faciet,  et  majora  horum  fa- 
ciet.  Pctrus  enim  fecit  miracula  majora  quani 
Christus.  Porro  nonumbra,  sed  corpus  Petii 
per  umbram  suam  contingens ,  aegros,  sanabat 
eos  quasi  instrumentum  et  causa  instrumcnta- 
ria  Dei  omnipotentis,  velphysica,  vcl  potius 
moralis.  Notat  Bozius  I.  18.  de  Notis  Eccl  c.  1. 
( idquc,  insinuat.  S.  Chrysost. )  rb  quemquam  il- 
lorum,  censetque  eo  significari,  quod  umbra 
Petri  tangentc  unum  duntaxat,  caeteri  omnes 
qui  illivicini,  velineadem  platea  expositi  erant, 
sanarentur ,  esto  ab  umbra  Petri  non  continge- 
rentur.  Sequitur  eniminplurali :  Et  liberarentur 
ab  infirmitatibus  suis.  In  hunc  sensum  pronus 
est  totius  hiccontextus  nostraeversionisLatinae, 
non  vero  Graecus,  nec  Syrus :  uterque  enim  ex- 
pungitillud,  Etliberarenlurab  infirmitatibussuisr 
Simpliciorergo  et  certior  sensus  est.  q.  d.  Cer- 
talim  omnes  ambiebantinserere  se  in  umbram 
Petri :  quotquot  enim  ea  tangebantur  ,  sanaban- 
tur.  Sic  S.  Vincentius  Fererius  serm.  in  Paras- 
ceve  ait ,  quosdam  censere  ideo  unum  duntaxat 
latronem,  qui  a  dextris  erat  Christi  crucilixi , 
fuisse  conversum,  quia  ipsum  solum  langebat 
umbra  Christi  crucifixi.  Causam  dat  S.  Ambros. 
I.  3.  Hexam.  Hanc  viriditatem  gratia:  sempcr  flo- 
rentis  in  Christo ,  inquit ,  secuta  Ecctesia  dicit. 
Cant.  2.  In  umbra  ejus  concupivi  et  sedi.  Ilanc 
prcerogativam  doni  virenlis  acceoerunt  ctAposloli, 
quorum  nec  folium  unquam  poluit  elabi ,  ut  eo- 
rum  etiam  umbra  curaret  oegrotos.  Obumbrabat 
enim  infirmitali  corporis  ftdes  mentis ,  el  (lorentia 
merita  virtutum. 

Symbol.  Bedacenset  perumbram  Petri  signili- 
cari  Ecclesiae  Sacramcnta  (  quae  quasi  gratiae 
suntvelamenta)  quorum  in  pracsenti  vita ,  qua; 
umbraticn  est,  et  instnr  umbrae  pertransit,  con- 
tactujustificamur,  itaque  per  ea  deducimur  ad 
res  coelestes  quao  umbris  hisce  ligurantur.  Rur- 
sum  S.  August.  serm.  29.  de  Sanctis  ,  infert ,  si 
tantum  potuit  umbra  Petri,  quanlum  poterunt 
ejus  catenae  et  reliquiae  ?  Si  tam  medicabilis ,  in- 
quit ,  fuit  obumbratio  visitantis  ,  quanto  magis 
catenavincientis?  etc.  plus  enim  de corporemerue- 
runt  allrahere  salubritatis  ferreo  pondere  sacris 
impressa  membris  vincula  passionis.  Rursum  si 
hoc  potuit  umbra  ,  quid  poterit  imago  Petri  ? 
Umbra  enim  est  naturalis  imago  corporis,  sed 
inanis  et  evanida  ;  imago  vero  est  realis  et  stabi- 
lis.  Unde  ab  umbra  ortam  esse  pingendi,  et  ef- 
figiandi  artem ,  post  Plinium  docet  Clemens- 
Alex.  in  exhortaf . 

Denique  Petri  umbra  docet  Praelatos  debere 
residere,  ut  praesentes  subdilis  suis  eoscurent, 
obumbrent ,  tegant  et  regant.  Physice  Plinius 
1.  17.  c.  12.  docet,  corpora  suam  qualitatemcom- 
municareumbrae:  quaremagnam  vim  in  utram 
que  partem  inesse  umbrae,  ideoque  in  arboribus 
serendis  ejus  exactam  habendam  esse  rationem. 
Umbra,  inquit,  j uglandium  gravis  et  noxia,  etiam 
capili  humano ,  omnibusque  juxla  satis  ,  etc.  Fi- 
corum  levis ,  quamvis  sparsa,  ideoque  inter  vineas 
seri  nonvetantur.  Ulmorum  levis,  etiam  nutriens 
quacumque  opacat.  Jucunda  ptatani,  quamquavt 
crassa.   Populo  nutla ,   ludentibus  foliis.    Pinguis 


COMMENTARTA  IN  ACTA 

alno,  sed  pascens  sata.  Vitis  sibi  sufficit ,  mobili 
fulio  jactatuquc  crebro  solem  umbra  tempcrans. 
Omnium  fere  lcvis  umbra,  quorum  pediculi  longi. 
Non  faslidienda  haic  scientia,  alquenon  in  ultimis 
ponenda,  quando  quibusque  satis  umbra  aut  nu- 
trix,  aul  noverca  est.  Juglandium  quidem,  pino- 
rumque  ct  picearum,  et  abielis ,  quiecumque  atti- 
gere ,  non  dubie  venenum  est.  Idem  lib.  8.  cap.  30. 
scribit,  Umbroe  hyama  contactu  canes  obmutes- 
cunt.  Siinili  modo  umbra  Petri  el  Sanctorum  sa- 
lutifera  est  bonis,  noxia  malis,  non  vi  nalurali, 
sed  divina.  Allusilergo  Deus  in  boc  umbrae  Pelri 
miraculo  ,  ad  naturalem  umbrau  proprietateni 
jam  recensitam. 

16.  Vexatos,  d^Aw/tivw«,  id  est,  turbatos , per* 
turbatos ,  agitatos ,  \  spinrnurs  immundis,  ]  pula 
energumenos  a  daemonihus  vel  possessos ,  vel 
obsessos  et  divexatos.  Dicuntur  immundi,  quiu 
ardent  superbia,  ira  et  odio  Dei  et  horninum  ; 
ct  quia  homines  adgulam,  venerem,  omniaque 
peccata  sollicitans.  Hinc  et  cum  apparent,  non 
nisi  in  specie  asinorum ,  hircorum,  felium  , 
porcorum  similiumque  focdorum  et  immundo- 
rum  animalium  appareat. 

Nota.  Hic  et  in  Evangeliis  crebra  fit  mentio 
possessorum  a  dacmone,  quos  curavit  Christus 
et  Apostoli:  imo  crebrior  quam  in  toto  veteri 
Testamento  :  quia  vigebat  lempore  Christi  hae- 
resis  Sadducaeorum,  negans  esse  angelos  et  spi- 
rilus  ;  ad  hanc  refulandam  permisit  Deus  dae- 
moni  corpora  humana  possidere,  in  eisque  se 
et  vim  suam  ostenderc,  idque  atiquando  sine 
culpa ,  aliquando  ad  puniendam  culpam  vel 
obsessorum  :  vel  parentum  ,  praesertim  gravem 
et  lethalem  ;  sub  inde  tamen  quoque  ob  venia- 
lem  ,  uti  modicam  gutam  ,  iram  ,  acediam, 
quorum  exempta  extant  apud  S.  Greg.  lib.  1. 
Dialog.  h.  Cassian.  Collat.  7.  c.  27.  etalios.  Simili 
de  causa  Deus  nunc  permiltit  lot  sagas  et  ma- 
ros,  totque  eorum  maleficia,  contra  atheos,  qui 
pariternegantomnem  spiritum,  imoomne  nu- 
incn.  Porro  intar  alias  dotes  et  notas  Ecclesi;e 
collatas  a  Christo,  una  eminens  est,  potestas 
rjiciendi  daemones,  uli  ex  continua  experientia 
(ieutilibus  objicit  S.  Justinian.  Dialogo  contra 
Tryph.  etS.  Antonius  apud  S.  Alhanasium.  Unde 
Exorcistas  ad  hoc  Ecclesia  ordinat,  ut  per  sa- 
cros  exorcismos  daemones  expellant  :  cum  ex 
adverso  Lutherus  anno  1545.  volens  ejiccre  dae- 
monem,  ab  eo  in  extremas  angustias  redactus 
sit,  uli  narrat  ejus  tunc  discipulus  ,  sed  postea 
hostis,  Staphylus  in  respons.  contra  Smideli- 
num,  et  Bredembachius  1.  7.  Collat.  cap.  40. 
qui  el  c.  h%  et  hi.  plura  similia  exempla  re- 
censet. 

Qui  curabantur  omnes.  ]  Verisimile  est  multos 
ex  his,  visis  miraculis  AposloIorum,  credidisse 
in  Christum,  ac  cum  baptizarentur,  vi  baptismi, 
utpote  in  quo  adhibetur  exorcismus  ad  expcllen- 
dum  daemonem,  a  dacmone  liberatos  esse.  Id 
enim  mullis  aliis  contigisse  narrat  hic  noster 
Lorinus :  eos  vero  qui  post  baptismum  corripie- 
bantur  a dasmone ,  vi  Sacramenti  Confirmationis, 
quod  suscipiebant,  ab  eo  liberari  solitos  narrat 
Prudent.  in  Apotheosi,  el  Lactant.  I.  6.  c.  27. 

17.  Qi.eest  n,«i\Esis,]idest,  secta; Tigurina 
factio ,  ut  patet  Actor.  lh.  \h. 

Sadduc.eorum.  ]  Syrus  ,  qui  erant  ex  doctrina 
Sadduca-orum.  q.  d.  Pontifexcum  suis,  qui  secta 
•  rant  Sadducaei,  perseculi  sunt  Apostolos.  eo 
»;uod  pr.Tdicarmt  resurrectionem ,  quani  ipsi, 


APOSTOLOHUM.  Cap.  V.  i*j.) 

utpote  Saddur.ci ,  perlinaciter  negabant.  Umuit 
Pouiificcrn  fuissc  paritcr  Sadducjcum,  ideoque 
Apostolia  indignalum. 

Kepleti  su.nt  zelo.  ]  Pagnin.  wmnlaiione ;  S\- 
rus,  invidia.  q.  d.  Induerunt  zeluin  su;c  BecUe, 
pula  Sadducaismi  tuendi,  ideoque  invideriini 
Apostolis  eum  per  miracula  inpugoaotibus  , 
et  quasi  de  eo  triurnpliaiitibus,  eosque  oppri- 
mere  conati  sunt :  sed  zclus  Aposlolorum,  utpou* 
crelestis  et  divinus  ,  vicil  et  opprcssil  zelum 
terrenum  et  pci\ersum  Sadducaeorum. 

18.  l.N  CtSTODIA  1'UBLICA.  ]  o«i/iOJtz  ,  idvsl pOpuUli  ' 

et  plebeia,  in  qua  incarcerati  tenebanlur  fures  et 
latrones,  aliique  malclici  plcbeii  et  viles,  ut  co 
majori  ignominia  el  dolorc  afiicerenl  Apostolos, 
quasi  aliis  maleiicis  similes,  uliin  culpa,  ita  el 
in  pu-na.  Nohiles  enim  ponebaiilur  in  carcere 
secreto  honoraliore  et  commodiore,  aitHugo. 

19.  Angelus  autem  Domi.m.  ]  Aliqui  ceoseni 
fuisse  S.  Michaelem ,  cui  commissa  est  cura 
EccIesiae,ideoque  et  capitis  ejus,  puta  Ponlilicis, 
qualiseratS.  Petrus.  Ita  Pantaleon  Charlophyhix 
in  encomio  S.  Michaelis,  quod  extat  apud  Su- 
rium  29.  Septembris,  Sophronius  tom.  2.  Bi- 
blioth.  S.  Palrum  in  encomio  angelorum  ,  el  alii. 
Addit  Arator  angelum  hunc  venisse  coruscum 
ingenli  lumine ,  eoque  carcerem  et  noctern 
illustrassc,  alioqui  enim  eum  viderc  non  po- 
tuissent  Apostoli. 

Aperiens  januas  carceris.  ]  Rupertus,  Dionis/ 
Gagneius  et  alii  censent ,  januas  revera  non 
fnisse  apertas,  sed  per  phantasiam  :  angelum 
enim  eos  cduxisse  e  carcere  portis  clausis  ,  pei» 
penelrationem  dimensionum  (  uti  Christus  nas- 
cens  penctravit  clausum  matris  ulerum  ,  ei 
resurgens  pcnetravit  lapidem  quo  clausum  crat 
sepulcruin)  sed  ita  expcdile,  ac  si  per  porias 
carceris  apertas  eos  cduxissel:  unde  eis  visuni 
fuisse  quod  per  portas  apertas  egressi  essent. 
Verum  contrarium  est  verius,  scilicet  angelum 
rcvera  aperuisse  carcerem :  angelus  enim  non 
potest  facere,  ut  corpus  unum  penetret  aliud ; 
sed  mox  ut  eos  eduxit;  rursum  januas  clausit: 
unde  eas  clausas  invenerunt  minislri  Magistra- 
tus,  v.  23. 

Moral.  discc  hic,  in  rebus  arctis  maxime  suis 
adesse  Deum ,  tumque  suam  potentiam,  etiam 
per  miraculum  ,  in  iis  tuendis  oslendere:  itaque 
nemini  luncdesperandum,  sedpotiusacuendam 
spem  inDeum,  ejusque  opem  maxima  fiducia 
invocandam  esse,  uti  hic  fecisse  Apostolos  non 
est  dubium. 

20.  Ite,  f.t  stantes  ,  ]  quasi  eonstantes  in  fide 
et  praedicatione  Christi.  Statio  enim  est  symbo- 
Inm  et  gestus  constantiae  constantium.  Undc 
Sap.  5.  1.  de  iis  dicitur:  Stabunt  justi  in  magna 
constantia  adversus  eos  qui  se  angustiaverunt. 
Nota  hic,  quantam  libertatem  et  generositatem 
a  proeconibus  suis  requirat  Deus  et  angeli,  ut 
scilicet  seseopponant  toliconcilio,  coque  invito 
pr.edicent,  ejtis  nec  minas,  nec  tormenta,  nec 
mortem  metuentes. 

Loquimim  ,clc.  omnia  verba  vit^  iivjus.  ]  Vita", 
id  est ,  instituti  puta  Christianismi  ;  Secundo, 
vita:,  scilicet  Christianae;  Tertio,  vitir ,  scilicct 
.Tternae  :  quae  nimirum  viam  ostendunt,  ducunt- 
quc  adSatutem  et  vitam  aeternam. 

21.  Intraterunt  diluculointemplum.  ]Syrus, 
trmpore  pulchriludinis.  Aurora  enim  esl  pulcher- 
rima ,  tum  sole  Orienle  auricomo,  lum  avium 
c;inUi,  iiun  sua\i  pcr  lucem  cl  cnloreiu  c  fiori- 


I    "  COIWMENTAMA  1N  ACTA 

Inifi,  herbis,  gcnninibus  ei  rore,  exhalante 
spiritu.  Scribil  Plato  I.  10.  de  lcgibus ,  Graeco* 
omnes ,  aeque  ac  Barbaros  Sole  tam  Oriente, 
quam  Occidente  atlorare  Deum :  quocirca  Cle- 
inens  I.  2.  Constit.  cap.  2ft.  acrifcer  redargait 
Christianos  tardius  templa  adeuntes,  cum  Gen- 
lilcs  et  Judeei  suas  Synagogas  diluculo  frequen- 
lent :  quin  et  Sapiens  c  J<>.  28.  docet  manno 
coslitus  ninxisse  diluculo  ,  Ut  notum  omnibus 
essel y  inquit,  qtioniam  oportct  pnvvenire  solcm 
ad  benedictionem  tuam,  el  ab  Oricntem  lucis  tc 
adorate.  Ita  bic  Aposloli  dimissi  e  carcere  , 
primo  diluculo  adeunt  templum,  tum  orationis 
c(  gratiarum  actionis,  lum  prcedieationiscausa, 
scientes  utique  Judtcos  auditores  de  morc  dilu- 
cuk)  ad  oralionem  venturos  in  templum. 

Prreclare  Climachus  ,  magnus  spiritalis  vitae 
magister  gradu  26.  doeet ,  qucmque  debere  diem 
cum  oratione  incipere  et  fmire,  ut  cum.Deo 
evigilet ,  eique  indormiat :  inde  enini  totum  re- 
iiquum  vel  diem ,  velnoctcm  penderc;  acproindc 
daemonium  vcspertinum  vespere ,  matutinum 
vcromanc  nobis  insidiari.  Quoties ,  inquit ,  <7«£>- 
tis  causu  lectulo  decubucrimus ,  advenicns  immun- 
flus  spirilus  iniquasac  sordidas  cogitationes  ,velut 
spicula  qutvdam  jaculatur  in  nos ,  ul  cum  pcr 
tlcsidiam  ad  orationcm  non  exurgimus ,  nequc 
contra  illum  ocyus  armamur,  in  sordidis  obdor- 
vtiamus  cogitationibus ,  sordidaque  videamus  som- 
nia.  Subdit  deindc  de  matutino:  Est  e  spiritibus 
unus  qui  Prcvcursor  dicitur ,  qui  nos  e  somno  sur- 
gentes  protinus  cxcipit,  primumque  nostrum  cogi- 
talum  inquinare  nititur.  Da  Domino  primitias  diei 
tntr.  Erit  cnim  tota  ejus ,  qui  prior  occupaverit. 
Mcmorabilc  verbum  opcrarius  quidam  oplimus 
locutus  est :  Ab  ipso,  inquit,  matutino  temporc 
cursum  totum  mcum  diei  scio.  Fideles  ergo  illico 
ul  evigilant,  instarvolucrum  et  cum  volucribus 
incipiant  jubilare  Deo. 

Advemens,  ]  adlocum  concilio  destinatum. 

CONVOCAVERUNT  CONCILIUM.  ]SyTUS,  SUOS  SOCios 

ct  collcgas ,  puta  Pontific.es  inferiores,  qni  ei  a 
consiliocra-nt,utimodosiintCardinales  Pontifici. 

2Z|.  MAGiSTRATUS  TEMPLI,]    cparrr/bi,  id  CSt  ,  (UiX 

militum,  et  quasi  praetor  templi,  ut  ex  Cbrys. 
et  Beda  dixi  c.  h.  1. 

DE    ILLIS     QUIDNAM   FIERET?   ]    Tt  sev  yevotro  tojto   ; 

'juidnam  Itoc  essct ,  vel  qtddnam  de  illis  factum 
■ssct?\{a  Syrus  ;Tigurina ,quidnam Iwc sibiveUet? 
Valabl.  quomodo  hoc  factum  est?  an  scilicet  Apos- 
toli  pecunia  corrupissent  custodes  carceris;  ad 
eum  ipsis  aperiendum,  an  vi  perfregissent  car- 
'crem,  an  magico  pra?stigio  ex  eo  evasissent, 
uli  vidclnr  fecisse  Apollonius  Tyanams ,  qui 
P.omae  a  Domitiano  incarceratur ,  subilo  Puteolis 
apparuit,  teste  Pliilostralo  I.  8.  Vitae  ejus  c.  h. 
Alitcr  vcrlit  Pagnin.  quitlnam  hoc  fttlurum  csset? 
q.  d.  Neseiebant  quonam  res  boec  evaderet, 
quem  exihnn  babitura  esset. 

26.  Adduxit  illos  sine  vi.  ]  Paruerunl  Magis- 
!i;itui,  sive  Pra^tori  Aposloli,  elsi  non  tcneren- 
lur,  possentque  ejus  vini  propulsarc  plcbis  sibi 
iddicla3auxilio,uldarenlexemplum  Evangelice 
humilitatis,  patientiae,  inlegritalis,  conslantia', 
•  ■t  obedienlia;  erga  M.igistratus,  eliam  infidelcs 
el  liostiles  ,  juxla  mandatum  Cbristi  Mattb.  10. 12. 
et  Joann.  1A.  27.  Kibil  enim  timet  bona  cons- 
cientia  nixa  Deo  ,  ccrtaque  ejus  opc  ct  prasidio, 
;/<•/  tanquam  colucrcs  itlos  (  Apostolos)  semper  ex 
ipsorum  {  Judasorum  )  manibus  eripiebal  ,  ait 
;.  Cbrys, 


\rOSTOLORDM.  Cap  V. 

28.  1'hkcii'ii;m)0  pu.ecepimcs.  ]  q.  d.  Diserle , 
gravkeret  severe  sub  pflenis magnis  prascepimus 
vobis. 

lvr  vui.ris  inducehe.  ]  q.  d.  Vultis  nobis  inipu- 
l;iic  et  imponerc  crimcn  bomicidii,  quod  scili- 
cet  iinpie  et  injustc  Cbrislum  verum,  innocen- 
tcin  ct  sanctum  occideriinus,ilaque  nobis  iidlarc 
inramiani  et  perieulum  vitce,  tum  apud  plebein, 
luni  apud  Romanos  rerum  dominos  ;  potentes 
.;Mjue  ac  justos  scelerum  vindiccs.  Inducere 
cnim  sanguinem  alicujus  super  alium,  est  euui 
reum  lacere  bomicidii ,  ejusque  pceaas  ab  eo 
deposcere  ,  scilicet  ul  det  suum  sanguinem  ,  et 
vilam  pro  sanguine  alterius  quem  injusle  effudit. 
Olditus  cst ,  ait  Beda ,  Princeps  sacerdolum  debttt , 
quod  ipse  sibi  ct  suis  imprccatus  eral ,  dicens : 
Sanguis  ejus  super  nos  et  super  fdios  nostros. 

Hominis  istius.  ]  Jesu  Christi,  quem  dedignan- 
(ur  nominare,  vel  propter  ejus  clarilatem,  in- 
quit  Glossa:  quia  nimirum  ei  invident,  cjusque 
nomen  obscurare  et  abolere  conantur,  vel  prop- 
ter  odium:  quos  enim  odimus,  nec  videre,  nec 
audire,  nec  nominarc  sustinemus. 

29.  Bespondens  autem  Petuus  et  Apostoli.  ] 
Lyran.  censet  Petrum  solum  locutum  esse  pro 
caeteris,  ne,  si  omnes  loquerentur,  esset  confu- 
sio  vocum,  quae  inlelligi  nequiret.  Melius  Hugo, 
Dionys.  et  alii  Censent,  Pctro  responsionem  in- 
cboante  alios  ei  succenturiatos  fuisse ,  quisque 
rcsponsionem  conlirmasse  :  erant  enim  pleni 
zelo  et  ardore,  tum  prsedicandi  et  profitendi 
Christum,  tum  pro  eo  patiendi. 

Obedire  oportet  Deo  magis  quam  hominibus.] 
Aurea  est  bsec  gnome,  modesta  et  foriis,  cor- 
dibus  omnium  insculpenda ,  quae  praxime  exigit 
quotidianam ,  et  jugem  in  quovis  loco  et  tem- 
pore.  Ea  freti  Apostoli  et  Martyres,  opposuerunt 
se  edictis  Imperatorum  de  adorandis  idolis  , 
aliisque  rebus  a  Deo  vetitis,  usque  ad  ighes, 
cruces  et  bestias.  lta  Machabcei  responderunt 
Antiocbo  mandanti ,  ut  contra  legem  Dei  ves- 
cerentur  carne  porcina  :  Non  obedio  pra^cepto 
rcgis,  sed  prtvcepto  legis ,  qita?  dataest  nobis  per 
Moysen ,  2.  Machab.  7.  30.  Huic  simile  est  axioma 
Platonis  in  Phsedro:  NuIU  hominum  fas  est  disce- 
tlcre  abeomunere  quodDeusei  imperavit.  Nam, 

ni  idcm  ait  in  Eutyphro:  iltud  sanctum  est ,  quod 

Deo  gratum  cst  et  placet. 
Secundo ,   Apostoli  tacite   hac  senientia,   et 

scquenti  perstringunl  suos  judices  el  pontifices: 

Magna  enim  sapientia  oslendunt ,  quou  UU  cum 

Dco  pugnent ,  ait  S.  Chrys. 

ol.  HONC   PP.INCIPEM    ET    SALVATOREM,  ]    cjnr,pcc  , 

de  quo  S.  August.  1.  3.  de  Trinit.  c.  10.  qui  est 
hcbraicc  Jcsus ,  inquit,  grmce  eurr.p ,  nostra  au- 
tcm  locutione  Salvator.  Sic  Genliles  Antiochum 
cognominarunt  Solerem,  a  salute  suis  allata. 

Ewliavit,  ]  i»  terra  in  coelum  per  gloriosam 
ascensioncm,  ait  S.  Chrys.  sicuteumdcm  v.  30. 
suscitavit  a  morte  per  resurrectionem.  Bursum 
cxaltavit  eum  in  terra  per  nostram  prasdicatio- 
ncm ,  dando  ei  nominis  claritatem ,  eique  sensim 
subjicicndo  Juda^os  et  Gentes  ,  ut  in  nomine  Jesu 
omne  gcnufleclalur  ,  ctxleslium ,  terreslrium  et 
infcrnorum;  et  omnis  lingua  confiteatur ,  quia 
Dominus  Jesus  Christus  in  gloria  est  Dei  Patris  , 
Philipp.  2.  11. 

Ad  dandam  poemtentiam.  ]  Ut  per  Christum , 
pcrque  Christi  merita,  ad  ejus  gloriam,  daret 
Israeli  locum  modunupie  pamitenliee,  et  per 
cam  rcmissioncm  peccatorurii,  pula  juslitiam 


GOMMENTARIA  1N  ACTA 

r-l  g.ilulcm  :  non  qnod  justilicalio  nostra  eonis- 
tattota  in  rcinissiono  peocatoruni,  pcr  iniputa- 
t  iin  nobis  jusliliam  Chrisij,  uli  dclirat  Calviniis, 
negans  gratiam  habitualem  et  virtules  infiisas, 
eujus  proihde  crrorcm  damnat  Concil.  Tridcnt. 
sess.  6.  can.  11.  sed  quod  juslificatio  noslra  in 
hac  vita,  potius  peccatorum  rcmissionc  consiet 
quam  perfectionc  justiti.c,  aitS.  Aug.  19.  Civit. 
cap.  27.  Nam  post  peccatum  originale  rcmissum 
inbaptismo;  rcmiiluntur  nobis  peccata  mortalia 
post  baplismum  adinissa,  in  Sacramcnto  pa-ni- 
tenlia: :  post  illud  crcbro  ex  innata  concupis- 
centia  relabimur  in  peccata  saltcm  venialia ;  pro 
quorum  rcmissione  quotidie  oramus  cx  prae- 
ceplo  Christi,  dicenlcs  :  Dimille  nobis  debita 
nostra ,  sicut  ct  nos  dimiltiinns  debitoribus  nos- 
tris.  Vide  Bcllarm.  1.  2.  dc  Justificatione  c.  3.  et  (i. 
Pnrro  Pelrus  prae  aliis  donis  Christi  et  Chris- 
tianismi,  proponit  judicibus  rcmissioncm  pec- 
catorum,  quia  cis  objiciebat  pcccatum  gravissi- 
mum  ,  <|uod  scilicet  Cbristum  occidisscnt ,  ne 
ergo  cjus  vcniam  dcspcrent,  asserit  Deum  per 
Chrislum  omnia  omnino  peccata ,  etiam  boc 
Cliristicidii ,  cis ,  si  pocniteant  et  crcdant  in 
Cliristum,  condonalurum.  Nam  Christus  ,'mt\\\\\. 
flF.cuincn.,a  Ucoexaltatus  injuriarum  obliviscitar. 

32.  Et  isos  sumus  testes  hoium  vkrrorum ,  ]  id 
est  harum  rerumeimysteriorum  (verbum  emm 
ponitur  pro  rc  verbo  significata,  per  metony- 
miam)  puta  Christi  resurrectionis,  ascensionis 
ct  cxaltalionis  ,  ac  peenitentiae  et  remissionis 
peccatorum  ,  a  Dco  in  Cbristum  credcnlibus 
promissae.  Ita  Lyran. 

ET    SPIRITUS  SANCTUS.  ]  GraeCC   xai  to  Twtvfix  X2C  to 

iyiov ,  hoc  est,  ut  Pagnin.  et  Tigurin.  insuper 
autem  et  Spiritus  sanctis.  q.  d.  Non  tantum  nos 
lestes  sumus  Christi,  scd  et  Spiritus  sanctus, 
ijui  pcr  nos  intrepide  eloquitur  hoc  de  Cbristo 
testimonium ,  quique  per  nos  in  fidem  hujus  sui 
icstimonii  tot  signa  et  miracula  operatur,  imo 
mnnihus  in  Christum  credcntibus  se  communi- 
cat,  ac  proindc  ct  vobis  ,  licet  Chrtsticidae  sitis, 
se  communicabit  ,  si  in  Chrislum  credatis. 
Porro  Spiritus  sanctus  non  tantum  dabattcsti- 
luonium  Cbristi  per  Apostolos,  sed  et  pcr  seip-. 
sum:  tum  quia  in  forma  linguse,  ignis,  vcnii, 
visibiliter  illabobatur  credentibus  in  baptismo: 
tumquiamenlicredenlium  intcrnam  suggerebat 
iidem,  spem  et  amorem  in  Christum.  Qualis 
quantusquc  testis  sit  Spiritus  sanctus  ,  docet 
S.  Cyrillus  I.  10.  in  Joann.  c.  33. 

33.  H/KCCUM  audissent,dissecarantur.  ]Syrus, 
dilacerabant  se  prtB  furore ;  alii,  frendebant  ct 
stridebatit  dcntibus ,  quasi  per  os  serram  trahe- 
icnt.  Oplime  Noster  dissccabantur ,  quasi  serra 
irae  et  furoris  pcr  mcdiumcor  dissecti  etdisscr- 
rati :  lioc  enim  cst  Graecum  5i?.x?u<;°izi.  Nain 
ingens  dolor,  livor  et  ira,  est  quasi  serra  mcn- 
tem  irali  disseeans,  et  discerpens  in  mille  cogi- 
utiones,  motus  ct  .estus  impatientiaj  ct  indig- 
nationis.  F,\  adverso  Aposloli  mites  et  forles, 
inter  medios   bostes  consiituti  summa  pace  , 

iientisque  sercnitate  frucbanlur.  Tanti  est  mens 
sibi  conscia  recti,  et  in  Deum  defixa. 

CoGiTAiuNT,  ]  s6ou>eu0KTo ,  id  est,  consultabant , 
ut  vertit  Tigurina  et  Pagninus. 

?>U.  Pharis.riis.  ]  Pltariswus  hebr.  idem  cst  quod 
-rposilor ,  cxptanator ,  scilicct  S.  Script.  el  legis 
divina» ;  vcl  separaim  ab  aliis,  scilicct  religione 
i*l  vitae  sublimitatc.  Habcbanlur  cnim  intcr  Ju- 
dcos  legis  pcriiissinii  ci  obserramlssimi.  Unde 


APOSTOLOWni.  Cap.   V.  \t, 

ct  Paulus  antc  ronversioncin  fnii   Pharisaeus, 
cap.  23.  G.  etPbilipp.  3.  5.  Vide  ibi  dicta. 

Gamai.ici..  ]  fMiit  liic  magislcr  S.  Pauli,S.  Bar- 
nalia:  ct  S.  Stepbani  ,  qui  postea  credidit  in 
Cliristum,  ejusque  lidcrn  publice  professus  cst, 
acrclalus  iulcr  Sanctos  in  Marlyrol.  dic  3.  Au- 
guatl,  una  cum  lilio  suo  Abibonc,  ut  patct  ex 
Luciano  in  Relatione  inveotionis  corports  S.  St«  - 
pliani,  iNicodcmi,  Gamaliclis  et  Abihonis,  quaoi 
recenset  BarOn.  Luciano.  cnim  apparem  Cama- 
liel  ,locum  sepultura  suaeel  sociorum  rcvclavi;. 
Jam  crgo  occulte  favebat  Christo  et  Apostoli- 
imo  S.  Clemcns  I.  1.  Recogn.  c.  9.  et  c\  eo  B< 
asscrunt,  eum  jam  fuisse  Cbristianum  (licct  id 
ncget  Chrysost.  )  scd  Apostolorum  suasu  fidem 
celasse,  ut  in  concilio  Apostolos  tueri,  ct  Ponti- 
ficum  contra  eos  consilia  dissiparc  posset;  nti 
fecil  S.  Scliasiianus  pro  Clirislianis  apud  Dioclc- 
tianum.  Porro  Gamaliel  Ilcbraicc  idcm  est  quod 
rclributio  mea  Dcus ,  vel  ablactalus  Dci ,  vel 
camelus  meus  fortis ,  inquit  Pagninus  in  Nomini- 
bus  Hebraicis  ,  quaj  omnia  Gamalieli  egregic 
quadrant. 

HoNORABltts  ,  ]  ntMti ,  id  cst,  in  pretio habitus. 
Ita  Tigurina  ct  Pagnin.  idque  tum  ob  sapicnliam, 
tum  oh  virtutem  moromque  gravitatcm. 

JUSSIT  FORAS    AD    IlIIKVr.    IIOMINKS    FIERI.  ]   q.    (1. 

Praesidi  concilii  suggessit,  nt  joberet  Apostolos 
ad breve  tempus exira  conciliuni educi.  Ita  Syrus, 
lum  ne  collegis  suspicionem  injiceret ,  quod 
Apostolis  occulte  faveret,  si  eos  in  praesentia 
excusasset,  ait  S.  Cbrysost.  lum  ut  absentes 
efficacius  dcfcnderet.  Ita  I.yran. 

35.  Attexditevobis.  ]Lenit  furorem  judicuni. 
suadendo  cunctationem  maturam.  q.  d.  Nolitc 
praecipitare  sentcntiam  ex  passione  et  ira  ,  n< 
ejus  vos  poslea  ,  scd  sero  peeniteat.  ItaS.  Chrys. 
Sapienter  Aristot.  1.  6.  Elhic.  c.  9.  asserit,  eete- 
riter  quidem  delibcrata  agcnda  csse,  cum  mora 
autem  consulrndum. 

36.  ExTnrr  Theodas.  ]  Alii  Thcudas.  AHus  est 
hic  a  Tbcuda ,  de  quo  Josepb.  lib.  20.  Anliq. 
c.  2.  qui  sub  CuspioFado  Praesidc  Judaeae , H  cst. 
anno  quarto  Claudii  Caesaris  ,  Prophetam  sc 
finxit,  mullis  post  hanc  Gamalielis  orationeni 
annis  (luec  cnim  dixit  Gamalicl  anno  3^j.  Cbrisli. 
qui  fuit  18.  Tibcrii  Caesaris:  cui  deinde  succes- 
sitCaius  Caligula,  Caio  Claudius. )  In  quo  falsus 
est  Eusebius  lib.  2.  Histor.  c.  11.  Beda,  Dionys. 
et  alii ;  nisi  dicas  in  Chronologia  Theudae  errarc 
Josepbum,  ac  Theudam  diu  ante  Claudium  rc- 
bcllioncm  apudJudaeos  concitasse ,  quod  tamen 
creditu  est  diffieilc,  scilicct  Josephum  tot  annis 
in  re  acvi  sui  errasse  :  firit  cniin  ipsc  Claudio 
coaevus.  Forlc  Tbcudas  Joscpbi;  fuit  filius  vcl 
ncpos  Theudae  nostri,  qui  ejus  rebellioncin  so- 
|)iiam  suscitare,  patrisque  rel  patrui  neceui 
vindicarc  conatus  est,uti  et  hodie  fieri videmus. 

Dicexs  se  essi:  ai.iqii  m.  ]  Gra?ca  addunt  yeyav. 
id  cst  mngnum;  Syrus,  dieens  se  esse  lhd>,  vcl 
Itabbi,'u\  c\st,  magnum  quemdam  doctorcm  ei 
Propbetam.  Persuasum  erat  populo  cx  oraculis 
Propbeiarum,  ct  c\  sceptra  a  Juda  in  Herodem 
aftenigenam  translato,  mstare  tempus  Hessiae, 
(pii  Judaeis  rcgnum  restiUieret,  ct  toii  orbi  im- 
pcrarct.  Hnjus  pcrsuasionis  mcminil  quoquc 
Tacitus  1.  21.  (>t  alii.  Alulli  crgo  impostorcs  cam 
occasioncm  arripuerunt  st  pro  Messia  vcndi- 
tandi,  inlcr  quos  vidclur  fuissc  bic  Thcodas. 
Audi  dc  eo  Fosephum  :  JpttdJiutaampreestigiator 
qnittarn  Theottas  .  persitasit  mazfur  rutgi 


128  COMMFNTARIA  IN  ACTA 

muttitudini,  ut  assumptis  suis  facultatibus  seque- 
retur  se  ad  Jordanem  fUtvium  ( Prophetam  enim  se 
jactabat)  pollicens  seissurum  se  verbo  Jordanem 
fluvium,  ae  fucilcm  prcebilurum  transitum,  tali- 
uue  promissionc  multos  scduxit.  At  Fadus  misit  in. 
eos  rquitum  turmas ,  qui  ex  improviso  irruentes 
ex  lus  7tiultos interemcrunt ,  7>udtos  vivos  ceperunt , 
rt  in  tiis  ipsum  Tlieodam,  cujus  caput  abscissum 
reportavit  uicrosolymam.  Sive  enim  unus  idem- 
que  fuerit  Theodas  Joscphi  et  Gamalielis  hic , 
sivc  diversus ,  ccrte  uterque  simiiisfuit  geniiet 
ingenii. 

CUI    C0NSENSIT,  ]  w  ~poaer.o>M^V  ,  id   CSt ,     Cuiag- 

glutinatus  cst ,  Pagnin.  cui  adhcesit. 

37  Post  nuNC  extitit  Judas  Gai.il.eus.  1  Hinc 
rursum  colligas,  alium  fuisse  Theudam  nostrum, 
alium  Josephi :  hic  enim  fuit  sub  Claudio ,  noster 
sub  Augusto:  fuit  enim  ante  Judam  Gahkeum, 
qui  Romariis  rebellare  co^pit  nascente  Christo. 
Ita  Origen.  1.  1.  contra  Celsum  et  tract.  21.  in 
Matth.  docet  Theudam  fuisse  ante  Christi  nati- 
vitatem,  Judam  vero  paulo  post  eam,  puta  in 
censu  quem  fecit  Augustus  nascente  Christo.  Sic 
ejt  Lucius  Dexlcr  in  Chronico,  anno  secundo 
Christi,  qui  fuit  urbis  Romae  753.  haec  habet: 
Tres  soles  apparuerunt  in  Hispaniis  in  unum  col- 
ieclif  Auguslus  Tiberium  et  Agrippam  in  filios 
adoptat.  Judas  GaUtceus  Judceos  ad  rebellandum 
homanis  cohortatur :  imoetLucas  hic,  autpotius 
Gamaliel  dicens:  Post  hunc  extilit  J  udas  Galitceus 
in  diebus  professionis ,  id  est,  in  diebus  census, 
nt  mox  dicam.  Aiii,  qui  volunt  eumdem  esse 
Theudam  nostrum  cum  illo  Josephi,  ideoque 
posteriorem  Juda  Galilaeo  ,  respondent  :  post 
hunc ,  idem  esse  quod  prceter  hunc :  Graecum 
enim/teTa,  non  semper  significat  ordinem  lem- 
poris,  sed  rerum  connexionem.  Verum  dura  et 
contorta  videturhaec  expositio  :  graeceenim  ytra 
toDtov  ,  proprie  significat  post  hunc ,  ut  vertit 
Noster  ,  Tigurina  ,  Pagnin.  et  alii  passim ,  non 
prtBter  hunc. 

lN    DIEBUS      PROFESSIONIS  ,  ]    ttKQypuffy  ,     id   est 

descriptionis.  Ita  Tigurina.  Syrus,  in  diebus  quibus 
homines  descripti  sunt  in  pecunia  capitionis,  pula 
capitatim  in  censu.  ln  censu  enim  fiebant  h.ec 
tria.  Primo ,  singuli  profitebantur  se  subdilos 
Coesaris  Augusti.  Secundo,  ei  solvebantcensum 
in  signum  subjectionis.  Tertio,  describebanlur 
a  praeside  in  tabulis  Caesareis  ,  ad  ineundum 
numerum  Judaeorum  et  aliarum  gentium  ,  quas 
se  Caesari  subditas  profitebantur,  utexilloscirel 
Caesar  quantae  essent  provinciarum  vires,  tum 
ad  pendendum  vectigal.lum  ad  conscribendum 
inilitem,  vel  eliam  imponendum,  ne  provinciae 
fretae  sua  multitudine  et  robore  ,  Caesari  rebella- 
rent.  Hic  est  census  de  quo  Lucas  c.  2.  1.  Exiit 
edictum  d  Ccesare  Augusto,  ut  describeretur  uni- 
versus  orbis.  llcec  descriptio  prima  facta  est  d 
pra;side  Syrice  Cyrino  :  st  ibant  omnes  ut  profite- 
rentur  singuli  in  suam  civitatem.  Ascendit  autem 
et  Joseph ,  etc.  Judas  ergo  occasione  accepta 
hujus  census,  coepit  eoncitare  Judseos  ad  rebel- 
landum  Romanis,  dicens  indignumesse  ul  gens 
Kdclis,  et  filii  Abrahrc  hucusque  Jiberi ,  servire 
inciperent  infideli  Caesari  et  Romanis.  Addebat, 
legc  iis  vetitum  esse  dare  Romanis  vectigal.  Nam 
Deuler.  23.  post  versum  17.  Non  erit  merelrix  , 
elc.  Septuag.  addunt  :  Aon  erit  Tt)j<ifapo;  de 
filiabus  Israel,  quod  Tertull.  lib.  de  Pudicilia 
c.  9.  et  S.  Hieron.  episl.  H6.  verlunt,  non  erit 
vectigal  pendens  ex  filiis  Israel :  tJ.o;  enim  signi- 


APOSTOLORUM.  C.ip.  V, 

ficat  vectigal.  Verum  perperam:  nam  haec  scn» 
tentia  non  habetur  in  Hebraeo  texlu,  nec  in 
Latinoet  aliis.  Quare  videtur  addita  aSeptuag.  ad 
explicandum  praeeedenlem  legem :  Non  erit 
merelrix  dc  filiabus  Israel,  nec  scortator  de  filiis 
lsrael ,  scilicet  per  meretricem  ct  scortatorem 
maxime  hic  intelligi  eos ,  qoi  se  suamque  lurpi- 
tudinem  Veneri  et  Priapo  sacrilege  dedicabant, 
qualis  fuit  mater  Asa  regis  Juda,  et  effeminati , 
de  quibus  3.  Reg.  15.  v.  12.  et  23.  n).taf6poi 
cnim  non  tam  a  te).os,  id  est  vectigal,  quam  a 
rtierit ,  id  est  consecratio ,  deducitur.  Unde 
S.  August.  lib.  10.  de  Civit.  c.  9.  ait,  hoc  voce 
teletarum  significari  consecrationes  quasdam, 
quae  vere  erant  fallaces  ritus  da^monum ,  in 
quibus  scilicet  meretrices  et  effeminati  dona, 
ac  prsesertim  partem  prelii  et  lucri  suas  turpilu- 
dinis  offerebanl  Veneri,  vel  Priapo,  sicut  cana- 
phorae  apud  Athenienses;  planeque  videtur  t«- 
iiayopoi  dictum  de  femina ,  non  de  \iro.  Sequitur 
enim ,  de  filiabus  Israet.  Et  mox  :  Et  non  erit 
Ti).tax6/xivoi ,  id  est  ,  initiatus ,  de  fitiis  Israel. 
Ubi  Theodoretus  quaest.  28.  in  Deuter.  xtXtofipm , 
ait,  vocat  eum  qui  mysteriis  initiat;  ■zeUa/.6^i'o> 
autem  eum  qui  initiatur,  id  est,  consecratur 
Veneris  aut  Priapi  Sacerdos,  aut  cultor  vel  cul- 
trix.  Tales  enim  hebraice  vocabantur  kades , 
kadesca,  quod  Noster  in  Deuter.  vertit  meretrix 
et  scortator;  alibi  vero  effeminati.  Kades  enim 
proprie  significat  sanctum  etconsecratum  alicui 
numini ,  ut  hic  meretricem  Veneri.  Ita  et  S.  Cy- 
rill.  lib.  15.  de  Adoratione. 

Judas  ergo  hic  fuit  auctor  sectae  Galilaeorum, 
qui  pro  libertate  sua  tuenda  omne  vecligal  et 
dominium  Caesaris,  etiam  morte  proposita  ab- 
nuebant.  VideJosephum  1.  18.  Antiq.  c.  1.  qui  et 
1.  20.  c.  3.  addit ,  Judae  filtos ,  Jacobum  et  Simo- 
nem,  sub  Claudio  Imperatore,  eadem  de  causa 
crucifixos  esse.  Sed  audi  eumdem  de  Galilaeo- 
rum ,  eiiam  puerorum,  pertinacia  scribentem. 
1.  7.  Belli  c.  29.  Omni  genere  tormentorum  et 
vexatione  corporum  in  eos  excogilata  ,  ob  hoc 
duntaxat ,  ut  Ccesarem  dominum  fatei^entur ,  nemo 
cessit,  neque  dicere  vette  visus  est;  sed  omnes  illa 
necessitate  validiorem  sententiam  conse?-vavere , 
tanquam  brutis  corporibus  ,  non  animis  etiam 
cruciatus  ignemque  susciperent.  Maxime  veropue- 
rorum  cetas  miraculo  speclantium  fuit :  nec  enim 
vet  eorum  quisquam  commotus  est ,  ut  dominum 
Ccesarem  nominaret ,  usque  adeo  corporum  infir- 
milatem  vis  audacioe  superabat. 

Diu  haec  secta  inter  Judaeos  viguit ,  adeoque 
erupit  in  publicum  bellum,  quo  Judaei  a  Tito  et 
Vespasiano  subjecti  et  excisi  sunt.  Hac  de  causa 
Christus et  Apostoli,  quia  sub idem  tempus  coepe- 
mntdocere,  et  quia  aeque  acjudas  ejusqueasse- 
clae,  erant  Galilaei  in  haeresis  corum,  suspicionem 
apud  Judaeos  et  Romanos  venerunt,  ideoque  ut 
ab  ea  se  alienos  ostenderent ,  passim  docent 
jubentque  ut  fideles  principibus  ,  etiam  infideli- 
bus,  obediant,  eisque  debitum  honorem  et  tri- 
butum  inipendant.  Vide  S.  Paulum  toto  cap.  13. 
ad  Rom.  Quin  et  Christus  hac  de  causa  voluit 
solvere  tributum ,  etiamsi  ad  id  non  obligarelur , 
Matth.  17.  27.  Hincel  Scriba?  tentarunt  Christum, 
ut  eum  apud  Pilatum  accusarent,  dicentes : 
lAcelne  tribulum  dare  Ccesari ,  an  non?  Mat- 
thaei  22.  17.  Ila  S.  Hier.  ibidem. 

Hi  sunt  Galilaei  quos  occidit  Pilatus  miscendo 
sanguinem  sacrificiis  eorum ,  Lucae  13.  1.  De 
iisdem  agit  Hegesippus  lib.  2.  de  Excid.  Hieros. 


COMMENTARIA  LN  ACTA 

c.  5.  ubj  tamcn  eos  Samaritanos  vocat.  Sed  res- 
respondco,  origiae  fuisse  Galilaeos ,  secta  Sania- 
ritanos,  ideoque  a  Judaeis  separatos  templo , 
religioneel  sacrificiis.  Aut  cerle  misti  erantex 
Samarilis  et  Galilseis.  Porro  quo  (ine  et  sensu 
Gamaliel  citet  rebelliones  Thcudae  et  Judae, 
inox  palebil. 

Avertit  populum.  ]  Graece  additur,  teavto,  id 
cst  mullum.  Sic  et  Syrus. 

Dispersi  sunt,  ]  annihilataest  eorum  secta  ct 
rebellio,  quia  omnes  vel  occisi ,  vel  dispersi 
sunt.  q.  d.  Pari  modo  annihilabiiur  baec  Aposto- 
lorum  facta,  ?i  vergat  ad  seditionem,  vel  aliud 
scelus  :  eo  enim  detecto ,  prceses  Rom.  eos 
eomprehendet  et  puniet,  eeque  ac  nosPontifices 
etScribae,  qui  in  eorum  doctrinam  et  mores  in- 
vigilamus  :  sin  autem  eorum  secta  sit  pia  et  u 
DeO,  non  possumus,  nec  debemus  ei  resistere, 
uti  ipse  subdit  vers.  38.  Quare  non  praecipitemus 
consilium  et  sententiam,  sed  expectemus  et 
videamus  quoniam  res  eorum  evadent  :  ita  in 
nullam  partem  peccabimus;  nec  enim  a  populo 
vel  Prajside  negligentiae,  nec  i\  Deo  impru- 
denliac  et  temeritatis  argui  poterimus.  Uoc  cst 
quod  subdil: 

38.  Et  nunc  itaque  dico  vobis  :  discedite  ab 
hominibus  istis.  ]  Hoc  est.ut  Syrus,  Tigurina  et 
Pftgnin.  abstinele  ab  liominibus  istis.  q.  d.  Nolite 
u)s  miscere  eorum  praedicalioni :  uti  eam  non 
probatis,  ila  nec  improbate:  lempus  quod  veri- 
iiiis  est  magister,  docebitnos  an  ex  Dco  sit,  an 
cx  spiritu  liumano:  hactenus  neminem  liese- 
runt,  ncc  quid  iinpii  aut  pcrversi  docuerunt : 
non  cnim  docent  cullum  idolorum,  nec  blas- 
phemant  Dcum  Israelis  :  crgo  adbuc  in  eos 
actionem  nullam  babemus:  nullum  jus  perse- 
quendi  aut  puniendi.  Disccdite  ergo,  graece 
6br*?ijT»,  id  csl  abscedite,  ct  dcsistite  a  vcstra 
cootra  eosinquisitione,  nolitccorum  resetacta 
dijudicare,  nolite  eorum  conciones  impedire; 
ne  si  novi  Prophetac  sint  a  Deo  inissi  ,  in  Deum 
injurii  silis,  ab  coque  castigemini:  sin  autem 
humano  seditionis  autoslentalionis  spiritu  r.gan- 
tur,  ille  sc  prodet,  eosque  pOpulo  contempti- 
hiles,  et  magistralibus  reos  consliluet ;  qui 
proinde  cos  compcseent  et  punient;  itaque  hoc 
«orum  opus  ct  consilium  per  seipsum  dissolve- 
tur  ct  corruet. 

39.  Si  vero  ex  Deo  est,  non  poteritis,  nec 
physice,  nec  etiam  moralitcr.  q.  d.  Licite  non 
potcstis,  nec  debetis,  uissolvere  illud.  ]  Unde 
sequitur:  Ne  forte  et  Deo  repugnare  inveniamini. 
Poterat  dicere  Gamaliel :  Certum  est  hoc  Apos- 
lolorum  opus  cssc  a  Dco ,  idque  probant  tot 
corum  miracula.  Vcrum  quia  judiccs  ab  eis 
plane  avcrsos,  imo  in  eos  furentes  vidit,  pru- 
denter  id  tacuit,  ne  et  suum  in  Apostolos  aficc- 
lum  proderet,  et  Judseorum  furorcm  magis 
conoitaret,  sibique  et  Apostolis  vita  pcriculum 
crcarct.  Dicit  ergo  conditionatc  :  Si  vero  ex  Deo 
esl  (uti  revera  est)  non  poterilis  dissolvcre;  ut 
iujccto  Dei  metu ,  quasi  aqua  frigida,  eorum 
furorem  miliget  et  restinguat,  (|uem  plane  cx- 
lingucre  ct  suffocarc  non  poterai.  Simul  hoc 
dicto  innuit ,  ut  serio  et  sinc  passione  inquirant , 
an  hocopus  non  sit  <>\  Deo:  si  emra  considerent 
corum  morcs  sanctos  ac  miracula,  facile  visu- 
ros  hoc  csse  opus  Dei.  q.  d.  Credite  quod  non 
polcritis dissolvcrr ,  ailS.Chrysostomus.  Estocnim 
Aposloli  doccrent  novani  iegetn  novumquc 
icstBinentum,  quo  vetus  lex  et  sacrifieia  abro- 

CORNLI..    k    LAPIDF..       TOM.    X. 


APOSTOLOM3M.  Cap.  V. 
ganda  erant,  lannn  id  ipsum  fuUirum  9M6  pras- 
dictum  fuerat  a  Prophetis.   Hujus  aulem  mula- 

tionis  jam  tempus  adesse,  mullis  Scriptui  i^  et 
miracuiis  probabant  Apostoli. 

Abutuntur  bac  sententia  Gamalielis  basretici ; 
dicentes,cumaccusamurapud  liagistralnsnovac 
doctrina;,  respondendum  eis  est  :  Si  hoc  opu> 
est  ex  hominibus,  dissolvetur  :  si  ex  Deo,  iioii 
poteritisdissolvercillud.  Sed  perperam  :  certum 
enim  cstomnem  hsresim  es*e  hasresim,  id  e.si, 
doctrinam  falsam  et  pestiientem,  ii  Deo  et  L'c- 
clesiam  damnatam,  quam  proinde Magistratus 
slatim  succidere  dcbcnt,  ne  proserpal;  multos- 
(|ne  inficiatet  perdat.  Notum  est  quantum  indu- 
ciae  a  Carolo  V.  coacio  daise  baereticis  in  Ger- 
iiiania  usque  ad  Concilium  gcinialc,  nOCuerint 
Ecdesiae,  baeresimque  propagarinl,  ut  illa  hu- 
cusque radicari  non  potuerint  Sertnoenimeorum 
ut  eancer  serpit ,  2.  Tiinoih.  i.  17.  Quocirca  eos 
siatim  occidi  jussil  Deus  Deut.  13.  o.  Sccus  fuit 
hic  in  Aposlolis  :  certum  enim  erat  Gamalieli, 
eorum  doclrinam  esse  sanctam  et  divinani. 
Scribis  vero  et  judicibus  idipsum  si  non  ceruiin, 
ccrte  dubium  esse  debebat  ob  tot  signa  el  prodi- 
gia,  qua?  indies  de  Apostolis  audicbanl,  vcl  vi- 
dcbant.  Intanlo  autem  dubio  non  poterantbona 
conscientia  Aposlolos  damnare  ,  cumque  cv 
praeconceptocontraeos  priejudicio  etaversione 
non  vellcnt  eos  absolvere,  omnino  facicndiini 
eis  erat  Gamalielis  consilium,  scil  cet:  Absistite 
ab  hominibus  istis,  qnoniam  si  ex  hominibn- 
est  hoc  eorum  opus,  dissolveturi  sin  ex  Dco, 
dissolverc  non  polcrilis  illud.  Qu\d  enim  aliud 
suadeas  homini  furenli  et  in  scelus  ruenti? 

Consenserunt  autem  illi,  ]  scilicet,  ne  Apos- 
tolosinterficerent,  uli  paulo  anle  furenles  cogila- 
i  antv.  33.  non  tamcn  furor  eorum  ila  restiuctus 
fuit,  quin  cos  ilagellarent ,  et  juberenl  prsedica- 
tione  Christi  abslinere,  ut  sequitur. 

^O.  C.esis  denuntiaveri  nt,  ]  fiagcllaruiit ergo 
vel  fusligarunt  Apostoios;  Syrus,  verbcrarunt. 
Graecum  Snpo>  significat  verberare  et  excoriarc. 
Fccerunt  id,  quia  quoquo  modo  sttce  libidini  sa- 
tisfacere  voluerunt ,  ne  nitUt  egisse  viderentur ,  cl 
insipienter  ea  tentasse ,  quce  ipsis  impossibiliu 
crant,  ait  S.  Chrysost.  Porro  S.  Clcmens  lib.  5. 
Constit.  c.  2.  hujus  verberationis  auctores  facii 
Caipham,  Annam  et  Alexandrum,  asseritqic 
nonsemel,  sed  seepius  ab  eis  verberatos  esse 
Apostolos.  VereS.  Athanas.  epist.  adOrthodoxos 
in  perscc.  Flagella  pati,  inquit,  Christianortnn 
rst,  infcrre  Caipliaj  et  Pitati.  Implctur  hic  oracu- 
lum,  quod  Apostolis  praedixitCbristus  :  InSynn- 
gogis  sttis  flagctlabantvos,  Matth.  12. 17.  Prajclarc 
S.  Nazianz.  oral.  "2o.  in  laudcm  Heronis  ;  Phiioso- 
plti  animtts  cx  co  quod  passus  cst,  gcnerosior  red- 
ditur,  atqtteut  candcnsferrum  frigidee aspersipne , 
ilu  ipse  pcriculis  obdurescit. 

Ne  i.oquerentur  in  (id  cst  de)  nomine  Jesi 
ne  de Jesu  pra?dicarent,  sciliceteum  resurrexissc 
et  esse  salvatorcm  mundi. 

Iba.nt  GAeDENTES.  ]  Tam  forlis,  ait  Chrysosl.. 
inrictaqucres  est  virtus ,  et  dttm  patitur,  afjligen- 
tes  vinctt.  El  mox  :  csl  quippc  forlitudinis  excel- 
tcntisstmtts  gradus  ,  non  tantttm  patienter  et  tiben- 
tcr,  srd  l&tantcr  quoquc  advcrsas  rrsferre.  Hoc  est 
omne  guudtttm  ,  invarias  trntationcs  incidrre ,  Ml 
aitS.  Jacob  c.  1.  5.  Addilquc  hanc  fortitudincni 
et  Kxtiliam  inplagis,  mirabiliorem  esse  omnibu- 
signis  ct  miraculis.  Cassianus  collat.  12.  c.  1 
narrat,  Chrislianum  queindam  a  Genlilibus  di- 

17 


toO  GOMMENTARIA  LN  ACTA 

vexBium,  cum  illi  pctulanter  rogarent  :  Quid 
mtracuU  Christus  vcstcr,  quem  colitis ,  fccit?  res- 
pondisse  :  Ul  his ,  ac  majoribus ,  siinlttlcritis,  non 
movcar,  ncc  offendar  injuriis. 

itaS.  Pauluscxiili.il  passim  ct  gloriatur  in  suis 
viuculis,  plagis,  flagellis,  lapidalionibtis.  Vide 
totum  c.  11.  ep.  2.  adGor. 

Dnde  S.  Chrysost.  homil.  1.  iu  2.  ad  Corintli. 
D.  Paulus,  ail,  cttm  videret  quusi  nivis  cumulos 
lentulioncs  qttolidic  ingruentes,  non  ulilcr  qttani 
si  in  mcdio  paradisovixisset,  guudebat  gestiebal- 
que.  Et  S.  Aug.  1.  88.  Quaest.  qu.  2.  asserit  justos 
cliam  scquestrata  s[>c  futttrcv  vitce ,  jucttnditts  cl 
Uciitis  prie  amore  vcritatis  lorqueri, quam luxtu-iosi 
pree  cupidilate  cbrictalis  epulentur. 

Ita  in  craticula  cxuliabat  S.  Laurentius,  irri- 
dens  tyrannum  :  Assalum  est ,  versa  et  manduca. 

Ita  in  eculeis  et  accrbissimis  tormeniis  exul- 
tabat  S.  Vincentius  ,  sua  helitia  vincens  et  aflli- 
gens  Dacianum  judicem  ettortorcm. 

S.  Tiburtius  ,  prunis  candcnlibus  insistens 
nudis  plantis,  diccbat,  se  supcr  rosas  ambulare. 

S.  TbeodorusMartyr  dienono  Novembris,  toto 
corpore  dilaceralus  cantabat  :  Denedicam  Domi- 
nutn  inomni  tcmpore. 

S.  Bonifacius  1/j.  Maii  ungulis  excarnificatus 
jubilabat  :  Gralias  tibi  ago  Domine  Jesu  Chrisle 
ftli  Dei. 

S.  Ignatius  damnatus  ad  leone* ,  audiens,  eos 
rugientes  in  ampbitbeatro  Romano;  exultans 
cxclamabat  :  Frumenlum  Christi  sum,  dentibtts 
bcstiarum  molar,  ut  panis  mundus  inveniar. 

S.  Barlaam  manu  tbure  plena ,  igni  a  carnifici- 
bus  ante  idolum  imposita,  ut,  si  manum  ab 
igne  retraheret,  thusque  in  ignem  excuteret,  vi- 
deretur  idolo  thurificasse,  manum  ardcntem 
immotam  in  igne  continuit,  psallens  :  Denedic- 
tus  Dominus  Deus  meus ,  qui  docet  manus  measad 
praiium ,  et  digitosmeosad  bellttm.  Ita  S.  Basilius 
orat.  in  S.  Barlaam. 

Johannes  FischerusEpiscopus  Roffensis,  dam- 
nalus  ab  Henrico  VIII.  Anglice  rege  '•'".hismatico 
admortem,  cum  duceretur  ad  supplicium,  ca- 
nebathymnum  :  Te  Deum  taudamus. 

Idem  fecit  noster  Campianus  in  tribunali 
damnatus,cui  Scberwinus  in  damnatione  socius 
succinens,  in  hunc  mentis  vocisque  jubilum 
crupit ,  Iltec  dies  quam  fecit  Dominus ,  exultemus 
et  twtemur  in  ea.  Hoc  est  quod  ait  Jeremias 
Thren.  3.  30.  Dabil  percutienti  semaxillam,  sa- 
turabitur  opprobriis ,  quasiea  csuriens,  iisquesc 
pascens  et  exultans.  Vide  ibi  dicta. 

Quocirca  S.  Saturninus  durum  obiens  in  mar- 
i  yrio  dolorum  agonem ,  aiebat :  Drevitei-  patior, 
libenlei-  patior ;  gralias  ago ;  nec  agere  sufficio. 
Christe  da  sufferentiam.  Tibi  laus,  tibi  decus. 
Ita  habet  ejus  vita  apud  Surium  die  11.  Fe- 
bruarii. 

Marcus  ArcthusiussubJuliano  Apostata  excar- 
nificatus,  eo  quod  idolum  confregisset,  stylis 
confossus,  melle  illituset  suspensus,  uta vespis 
comederetur,  suos  tortores  irrisit,  dixitque  eos 
abjectos  esse  et  humi  repere,  se  vero  erectum 
et  in  sublimi  positum.  Hac  constantia  et  alacri- 
late  eos  convertit.  Ita  Theodor.  1.  cap.  6.  Idem 
dixit  nuper  Martyr  quidam  in  Anglia,  ex  alto 
suspcnsus. 

Quomam  digm  habiti  sunt.  ]  Est  enim  ingens 
Dei  donum ,  ut  docct  Aposlolus  Pbilip.  1.  29.  pati 
pro  Chrislo,  acconsequenter  ingens  estdignitas, 
laus  etgloria.  Videdicta  Philip.  1.  ac  S.  Cyprian. 


APOSTOLORUM.  Gap*   V. 

tract.  dc  Exhoit.  marlyrii,  ct  epistola  nona  ad 
martyrcs,ubi  eos  vocal  forlissimos,  lidclissi- 
mos,  benedictos,  bcatissimos.  Vide  cl  Tcrtull. 
I.  ad  Martyres,  ubi  eos  vocat  pugiles  verilalis, 
milites  Chrisli,  victores  sceculi.  ldem  1.  deAnima 
c.  32.  Tota  paradisi  ctavis ,  inquit,  tttus  sanguis 
esl,  o  Martyr.  hlcm  lib.  dc  Cultu  femin.  in  fine  : 
StoUc, inquit,  martyriorttm  prwpara  ilttr,  angeli:; 
bujttlis  sustinentur.  Et  Clemens  Alexandr.  lib.  l\. 
Slrom.  Marlyria,  inquit,  sunt  gloriosce  conversa- 
tionisexcmplaria. 

Pro  nomim:  Jesc.  ]  Haecestcausa  tanlre  cligni- 
latis  passionum  et  patienliae,  scilicet  quod  pro 
noinine,  honorc  et  amore  Jesu  patiantur.  Hoc 
estmel,  quod  omncdolorum  fcl  dulcorat.  Audi 
S.  Aug.  in  Soliloq.  cap.  22.  Tti  Domine  es  dulcedo 
incestimabilis ,  per  quam  omnia  amara  dtdcoran- 
tttr.  Tua  enim  dttlcedo  Stcphano  lapides  torrenli.i 
dulcoravit  :  ttta  dttlcsdo  craticulam  beato  Luuren- 
lio  dulccm  fecit :  pro  tua  dutcedine  ibant  Aposloli 
gaudentes  a  conspeclu  concilii ,  qttoniam  digni  ha- 
bili  sunt  pro  nomine  luo  contumeliam  pali.  Ibat 
Andreas  securus  ad  crttcem  et  gaudens ,  qttoniam 
ad  tuam  dtUccdincm  properabat.  Ilcec  enim  ttta 
dutcedo  ipsos  apostolorum  principcs  sic  replevit ,  ut 
pro  ipsa  crucis  palibttlumunus  eligerct ,  alterquo- 
qtte  caput  ferienli  gladio  supponere  non  limerel. 
Pro  hac  emenda  Bartholomaus  propriam  pellem 
dedil.  Pro  liac  quoque  gustanda  veneni  poctUum 
intrrpidus  Johannes  potavit.  Hanc  vcro  ut  gustavit 
Petrus  ,  omnium  interiorum  oblitus ,  clamavit 
quasi  ebrius  dicens  :  Domine  bonttm  cst  nos  luc 
csse ,  faciamus  hic  tria  tabernacula  :  hic  morc- 
mttr,  te  contcmplcmur ,  quia  nullo  alio  indigemus  : 
sufficil  nobis  Dominc  vidcre  tc ,  sufficit ,  inquit, 
tanta  dulcedine  satiari.  Unam  enini  sliltam  dttlce- 
dinis  ille  gustavit ,  et  omnem  atiam  faslidivit  dul- 
cedinem.  Quid  ptttas  dixissel ,  si  magnam  illam 
muttiludinem  dutcedinis  divinilatis  tuce  gustasset , 
quam  abscondisti timentibus  te?IIanc  tuamdulcedi- 
nem  ineffabilemet  illagustavcrat  virgo  (S.  Agatha ) 
de  qua  legimus ,  quod  lcetissima  et  glorianter  ibat 
ad  carcerem,  quasi  ad  epulas  invitata.  tlanc ,  ut. 
reor,  et  ipse gustaverat ,qui  dicebat :  Quammagna 
multitudo  dulcedinis  tuce  Domine ,  quam  abscon- 
disti  timentibus  te?  quique  monebat  :  Gustate  et 
videte ,  quoniam  suavis  est  Dominus.  Hcec  est  enim 
illa  beatiludo  Domine  Deus  nosler,  quam  exspecta- 
mus  daturum  te  nobis ,  pro  qua  libi  Domine  con- 
tinue  militamus;  pro  qua  tibi  mortiftcamur  totu 
die,  ut  in  tua  vita  tibi  vivamus. 

Contumeliam  pati.  ]  Vere  S.  Hier.  non  qtuvras 
gloriam;  et  non  dolebis  cum  eris  inglorius  :  qui 
taudemnon  appetit,  nec contumelias  sentit.  Id  vi- 
dere  esthic  in  Apostolis,  qui  spernendo  contu- 
melias,  veramgloriam  adepti  sunt.  Quid  enim 
gloriosius,  quam  pati  pro  Deo,  suaquepassione 
Dei  gloriam  illustrare?  Quicl  gloriosius,  quam 
vitam  expendere,  et  sanguinem  profundere  pro 
eo  qui  eam  nobis  detiii?  Quid  gloriosius,  quam 
Christo  tanta,  ettam  dura  pro  nobispassovicem 
reddere  ( ut  ait  Tertull.  lib.  de  Resurreclionc 
carnis)  plagas  plagis,  probra  probris,  cruorem 
cruori  rependere?  Etsi  enim  illius  cruor  infini- 
ties  majoris  sit  pretii  quam  noster,  tamen  noslcr 
nobis  paritcr  maximi  est  pretii  :  nec  enim  habe- 
mus  quid  pretiosius,  quodei  rependamus.  Hinc 
Hke  laurea),  ill.-c  coronae,  illi  triumphi  Marty- 
rum  in  Ecclesia  tam  militante ,  quam  trium- 
phante.  Sanctissimi  viri,  utS.  Franc.  S.  Xavcr. 
S.  Anlonius  dc  Padua ,  ambicrunt  martyrium. 


COMMENTAIWA  i.N  ACTA 

ideoque  ad  Barbaros  profecli  sunt;  sed  Deuseos 
hoc  doiio  dignatus  non  est :  hinc  Mariyres,  qui 
uo  digni  habiti  sunt,  summas  pro  eoDeo  egerunt 

gralias,  utpatet  ex  Aclis  S.  Aguetis,  S.  Luche, 
s.  Agathae,  S.  Polycarpi,S.  Marci  et  Marcelliani 

el  aliorum  Martyrum.  Quocirca  S.  Ignatius 
Fundator  Socictalis  noslrse,  Chrislicausa  iu  vin- 
eula  conjeclus,  cum  alieo  qiKereret  Frauciscus 
Hendosius,  postea  Episcopus  Iiurgcnsis  eiCar- 
malis,  num  dolenler  ferret  illum  carcerem  ac 
v  incula  ?  respondit :  An  tantum  mulum  tibi  vide- 
tur  curcer  essc?  ut  vero  non  lum  multcv  Sulntun- 
ticce  compedes  sunt,  non  lot  catcna ,  quin  ego 
plures  pro  Christo  cupiam.  lta  Rihadcn.  in  ejus 
Viia  lib.  1.  cap.  15.  Idem  roganli,  Quanam  esset 
compendiaria  via  ad  pcrfectionem?  respondit  : 
Mttltu  puti  pro  Chrislo ,  idque  assidue  poslulare 
a  Deo. 

Mcrito  ergo S. HierOn.  ad  Hedihiam  quaest.  11. 
Triumphus  Dei ,  inquit,  est  passio  Marlyrum ,  et 
l>ro  Christinomine  cruoris  cffusio,  inter  tormentu 
mira  perseverantia  stare,  torqucrict  in  suis  tor- 
mentis  gloriari.  Ideoodor  disseminatur  inler  gen- 
ics,  et  subit  tacita  eogitatio ,  nisi  verum  esset 
Evungcliam  ,  ntuiqiiam  id  sanguine  defenderent. 
ld  sapiebat  Michael  illustris  in  Japonia  Martyr 
anno  Domitti  1609.  Audiejus  aniinos  etignes,  e" 
lillei  is  <|uas  e  earcere  ad  SUOS  seripsit :  Non  pos- 
>ttm,  inquit,  D<  i  iinite  brncftccntiam  vcrbis  exoe- 
ijuarc,  quod  pro  cjtts  ftdc  capttts  sim ,  nimirum  ex 
iltodic  dignulnm  esse  uugustissimum  illum  Majes- 
tatem ,  et  animce  et  corporis  mci  velul  udire  et  ca- 
pcre  posscssionem  :  inde  in  summa  pucefui.  ,Estua- 
tiut  cormeum  inccstimabili  desiderio ,  sui ad omnem 
Dcinutttm,  inprosperis  cl  adversisud  ungucmcon- 
formandi.  Et  nonnullis  inlcrjeclis  :  N  unc  intelligo, 
urisionts,  contcmptus ,  fuslidiu ,  quaslibet  denique, 
injurias  pro  Dei  amoreaquo  animo  toleratas,  om- 
uibtis  regumet  Imperatorum sceptris ac  diademati- 
bus essc  inftnilis  purtibus  anteponenda.  Quadriennio 
stti  in  carcerc  ita  lattts  et  uluccr,  ut  uno  tanltim 
die  milti  fttisse  vidcar.  Ecce  hi  sunt  spiritus  pri- 
mitivae  Ecclesiic,  in  novella  Japonum  Ecclesia 
Mcalcscenles,  quos  suscitat  mustum  Spiritus 
sancti. 

42.    ()MN1   AUTKM   DIE    NON   CKSSABVNT.  ]   Miraic 

hic  lum  Aposiolorumfortitiulinem,  lum  Pontifi- 
<  um  et  Magistratuum  stuporem.  Paulo  ante  c;v- 
>is  dcnuntiaverunt ,  ne  amplius  praedicarent 
Christum  :  prcedicant  nihilominus  ipsi  ubique 
i*l  imblice,  el  tamen  tacenl  Pontilices  el  Ma- 
!,ristraius,  perindc  ac  sielingues  et  enerves  es- 
>ent,  nitnirum  Deus  ligabateis  inentem,  manum 
et  linguam. 

Cinc.v  oomos,] /^r' 9!/o. ,  pcr  domos ,  de  domo  in 
inttm;  Tigurina,  domesticutim  ;  Pagnttl.  insin- 


APOSTOLOIllM.   Ca|).  V.  j ;  \ 

gults  domibus.  Itaboni  Paslorcs non tantum  sua< 
oves  p ascunt  et  docent  pubiice  in  templo , 

el.  privatim  obeuntes  singulorum  domos  , 
instrutmt,  consolantur ,  hortantur,   et  incitaut 
ad  omne  honum. 

Nota.  Sub  hoc  tempus  occasione  pcrsecutio 

nuin  Judasorum,   Apostoli ex  impulsu  Spiritus 

saiicli  (juem  recenter   iu  Pcnleooste  adboc  n 

ceperant,  coeperunt  cogilare  de  implendo  te.s- 

tatnento   Christi    :  Euntes  in  mundttm  unicersum 

prtedicate  Evangelium  omni  creaturcv,  Matlb.  28. 

Quocirca    Lucius   Dexter    Preefectus    praetorio 

Orientis,  in  suo  Cbronico  nuper  edito  (si  lamen 

illudipsuin  sincerumest)  quoddedicavitS.  Ji  1  i -  - 

ronyino,  sicut  vicissim  S.  Hieroo.  cidem  dedica- 

vil  tracl.   dc  Scriptor.  Leclesiaslicis,  de  iis  ila 

scribit  :    Anno    Christi   Irigesimo  quurlo    f  quo 

morluus  est,  resurrcxit  el  ascendit  in  cu-hmi  ] 

ttltima  die  Jt\nii  sancti  Dei  Apostoli,   triginlu  el 

oclo  diebus  plus  minus    posl    adveatum  Spiritus 

sancti  (puta  post  Octavam   Pentecostes )  conv- 

iiiiint  in  ctvnaculo  Sion  ( t/ucv  domus  erat  Marice 

mutris  Johannis,  cognomento  Marci)  o.c  Itubilv 

consilio   sortitioneque  divina ,   provincias    mundi 

pradicationis  gratia  intcr  se  partiunlur.    Conti- 

gitaue  S.  Jacobo  Zcbedcvi  filio  liispania,  Johannt 

Asia,  Matthwo  JElhiopia  ,  Thoma  India,  Phitippo 

Srhythia  et  Galliu  ( forte  Gallogrsecia  sive  Gala- 

lia).  Quo  lemporc  Canones  eduntur,  et  Apostolica 

constituliones  componttntur ,    ad  Sucramenlorum 

et  lotius  Ecctesice  oeconomiam,  multo  magis  Sym- 

holum  Apostolorum.  Undesubdit  annoChrist"i37. 

qui  fuit  lerlius  post  ascensum  Cbristi  in  coelum  , 

S.  Jacohum  profectum  esse  in  Hispanias,  ibique 

evangelizasse,  de  quo  plura  c.  1.  AdditDexter  : 

Sucra  virgo  Maria  consilio  ,  luce  docirinit ,  ct  mi- 

rubili   vitiv  exemplo  coliegio  prxsidct  Apostolico, 

nihilque  grave  gerttnt  ilti ,  quod  non  ejus  consilio 

ducluque  gerant.  Et  mox  :  Anno  Christi  trigcsimo- 

srptimo  B.  Virgo,  Jacobo  preces  ftindenti  Ccesur- 

augusta  in  columna  apparct   in  spirilu  ,  venicntc 

qnoque  Johannc  Theologo.  Elpaulo  ante  :  Jacobus 

primum  templum,  vcl  orutorittm  B.   Virgini,  cx 

ejus  jtissu  prasenliaque  sttpcr  colttmnam  Ccrsar- 

augustce  erexit.  Et  inferitis  ad  annum  Christi  86. 

■Ipttd  Messanenscs  crlcbris  cst  memoriaB.  Virginis 

Muricv,  ynissa  prius  ab  cadcm  dttlci  cpistola.  El 

ilerum  adannum  Christi  35.  Adquam  {]).  Virgi- 

ncm)  frequens  cx  Ilispania  fiebat  percgrinatio. 

Ilac  enim  decausa  f.hristus  matrem  sibi  supers- 

tilemesse  voluit,  ut  quasi  sui  Vicaria,  eolumen 

esset  Ecclesirc,  doctriv  Apostolorum,  et  consola- 

trix  fidelium.  Verumdehisalias.  Sancmoxa  Pen- 

tecoste  Apostolos  c  Jerusalem   abiissc  in  suas 

provincias,  censent  Gaspar  Sanchez,  Christoph. 

a  Castro,    aliique   virieruditi,   qua  de  re  quid 

senliendum  videatur  dicam  c.  12. 


>>O^>0S(><^eCK<aa»--- 


i:2 


COMMliNTARlA  IN    ACTA  APOSTOLOIUJM.  Cap.    VI 


CAPUT    SEXTUM.       " 

SYiNOPSIS    CAPITIS. 

AD  SEDAflDUM  JIUKMUR  Gk^CORUM  APOSTOLI  CUEANT  SEPTEM  DlACONOS  ,  INTKli  QUOS 
EMINENT  S.  SlEPHANUS  V.  19.  DISPUTANS  CUM  JUD.CIS ,  EOSQUE  CONVINCENS,  AI5  EIS 
CAPITUR  ,  ET  REUS  VIOLAT.E  LEGIS  MoSAIC/E  1N  CONCILIO  AGITUR. 


1 


factum  cst  munnur 


s,  >c;^.^rs  diebus  autem  illis,  cresconte  numero  discipulorum 

i^Grsecorum  adversus  Hebraeos ,  eo  quod  despicerentur  in  ministerio  quoti- 
M^diano  viduae  eorum.  2.  Convocantes  autem  duodecim  multitudinem  discipu- 


[lorum  ,  dixerunt :  Non  est  aequum  nos  derelinquere  verbum  Dei  ,  et 
ministrare  mensis.  3.  Considerate  ergo  fratres,  viros  ex  vobis  boni  tcsti- 
.monii  septem  ,  plenos  Spiritu  sancto  ,  et  sapientia  ,  quos  constituamus  super 
"hoc  opus.  4.  Nos  vero  orationi ,  et  ministerio  verbi  instantes  erimus.  5.  El 
nfacuit  sermo  coram  omni  multitudine.  Et  elegerunt  Stephanum  ,  virum  plenum  fide  et  Spiritti 
.-ancto  ,  et  Philippum  ,  et  Prochorum  ,  et  Nicanorem  ,  et  Timonem  ,  et  Farmenam  ,  et  Nicolaum 
advenam  Anliochenum  6.  Hos  statuerunt  ante  conspectum  Apostolorum  :  et  orantes  imposue- 
ruut  eis  manus.  7.  Et  verbum  Domini  crescebat,  et  multiplicabatur  numerus  discipulorum  in 
Jerusalem  valde :  multa  etiam  turba  sacerdotum  obediebat  fidei.  8.  Stephanus  autem  plenus 
gratia  et  fortitudine ,  faciebat  prodigia  et  signa  magna  in  populo.  9.  Surrexerunt  autem  quidain 
de  Synagoga  ,  quae  appellatur  Libertinorum  ,  et  Cyrenensium ,  et  Alexandrinorum  ,  et  eorum 
(jui  erant  a  Cilicia  et  Asia  ,  disputantes  cum  Stephano:  10.  et  non  poterant  resistere  sapientia' 
et  Spiritui ,  qui  loquebatur.  1 1 .  Tunc  summiserunt  viros,  qui  dicerent  se  audivisse  eum  dicentem 
verba  blasphemiae  in  Moysen,  et  in  Deum.  12.  Commoverunt  itaque  plebem,  et  Seniores  et 
Scribas :  et  concurrentes  rapuerunt  eum  ,  et  adduxerunt  in  concilium.  13.  Et  statuerunt  falso.s 
testes,  qui  dicerent :  Homo  iste  non  cessat  loqui  verba  adversus  locum  sanctum  ,  et  legem. 
14.  Audivimus  enim  eum  dicentem:  Quoniam  Jesus  Nazarenus  hic  destruet  locum  istum  ,  el 
mutabit  traditiones ,  quas  tradidit  nobis  Moyses.  15.  Et  intuentes  eum  omnes ,  qui  sedebant  in 
concilio  ,  viderunt  faciem  ejus  tanquam  faciem  angeli. 


1.  In  diebus  ili.is.  J  Quibus  incarcerati  et  fla- 
gellatifueruntApostoli,  uti  praecessit.  Ilasanctus 
Chrysost.  Lucius  Dexter  in  Chronico  tradidit 
Diaconos  hos  creatos  anno  Christi  2>U.  paulopost 
ejus  ascensum  in  ccelum,  nutu  et  consilio 
13.  Virginis  :  Apostoli,  inquit,  seplem  Apostoiicos 
Diaconos  ,  ex  Gracis  omnes  creant.  Eodem  anno 
cos  creatos  docet  Baron.  qui  et  ex  Eusehio  in 
Chronico  addit,  eodem  anno  Jacobum  Alphaei , 
Iratrem  Domini ,  a  S.  Petroordinatum  esse  Epis- 
i  opum  Hierosolymorum.  27.  dic  Decembris,  ac 
-edisse  annis  29. 

Crescentk  numero.  ]  Per  persecutiones  enim 
semper  crevit  crescitque  Ecclesia  :  1'lures  effici- 
mur  quotics  melimur  a  vobis  :  semen  est  sanguis 
Christianorum,  ait,  Tertullian.  Apolog.  cap.  ult. 
Tantaenim  modestia,  pietas,  innocentia,  forti- 
tudo,  cliaritas,  tantus  lormentorum  et  mortis 
contemptus,  tantus  ardor  patiendi  pro  Chrislo, 
elucebat  in  vultu  Apostolorum  et  Martyrum ,  ut 
Gentilesad  eorum  fidem  et  vitam  capessendam 
raperet.  Videbant  enim  has  dotes  esse  supra 
nalune  vires,  nec  ab  alio  quam  a  Deo  posse 
aspirari.  Hinc  S.  Hieron.  vita  S.  Malachi  :  Perse- 
cutiojiibus,  inquit,  crevit  Ecclesin  ,  martyriis  co- 
ronata  est. 

FACTUM    EST   MURMUR   GR.EC0n'JM    AI)VERSl'S    He- 

un./EOs.  ]    Eccc   post    pcrsecutiones    schismata 


vexant  Ecclesiam  ,  quornm  cansa  fuit  dupkwt 
Prima,  multitudo  et  turba  :  inter  paucos  steti. 
una  anirna  et  unum  cor,  inter  mulios  multae 
subintrarunt  animae  et  multa  corda,  diversa 
scilicet  judicia,  desideria,  voluntates,  cupidi- 
tates,  quae  unionem  banc  ex  parte  disciderunt. 
Idem  yidemus  factum  in  Ordinibus  et  monas- 
teriis,  juxta  illud  :  Muiliplicasti  genlem:  non 
magnificasti  l(etitiam}lsaix9.  3.  Secunda,  di- 
versilatis  nationum  :  Graeci  enim  certant  curn 
Hebrais.  Solet  enim  quisque  suam  gentem  praj 
extera  amare,  quin  et  exteram  parvipendere, 
imo  subinde  aversari  et  odiisse.  Quocirca  Pau- 
lus  crebro  fideles  monet ,  in  Christo  etEcclesia 
ponenda  esse  haec  gentium,  linguarum ,  et  mo- 
rum  dissidia  :  JSon  est  Judaius,  inquit,  neque 
Grcpcus  :  non  est  servus,  neque  iiber  :  non  estmas- 
cuius ,  neque  femina.  Omnes  enim  vos  unum  estis 
in  Christo  Jesu,  Galat.  3.  28. 

Gr.ecorum,]  illri-^w^ id  est ,  Grcecistarum ,  sivc 
Grcecizantium ,  puta  Judaeorum,  qui  extra  Ju- 
daeam  in  Graecia  nati,  aut  in  ea  diu  versati, 
Graeca  utebantur  lingua,  Graecisque  moribus. 
Hi  enim  non  e^ves^idestGr^c^sedE^/jvtfai.idesi 
Gr&cistm,  vocabantur.  Hebreeos  enim  colonias 
in  Graeciam,  ut  Lacedaemona,  et  in  Joniam 
duxisse,  tradit  Josephus  lib.  12.  Antiq.  cap.  5. 
et  lib.  \l\.  cap.  9.  etlib.  16.  cap.  h.  Nam  Gentilcs 


COMMENTARIA  JN  ACTA 

necdum  videntur  admissi  fuisse  ad  Ecclesiam  et 
Christianismum  :  primusenim  ad  eam  admissus 
videlur  fuisse  Cornelius  ,  de  quo  cap.  10.  Con- 
trariumtamen  censet  Glossa  et  alii ,  qtri  perGrae- 
cos  acci[)iunt  Gentiles  :  aliquos  eniin  Genliles 
mixtos  Judaeis,  probabile  esl  audita  praj(ii<  a 
tione  Pelri,  ad  Christum  esseconversos,  dequo 
plura  cap.  10.  Notat  Eozius  de  Signis  Eccles. 
1. 19.  c.  3.  Graecos  uti  primi  murmurarurit ,  ila 
primos  schisma  fecisse  etdiscessisse  ah  Ecclesia 
ulpotein  novitates  etfactioncs  proclives  :  quan- 
quam  Gr.x-ci  hic,  sivc  Graecizantes ,  vocenlur 
non  solum  illi  qui  c  Gr.ecia,  sed  eliam  qui  ex 
Cilicia,Parlhia,  Media,  aliave  quavis  Gentilium 
regione  venerant :  nam  posl  tcmpora  Alexandri 
Magni  et  Antiochi,  Judaei  omnes  Gentiles  voca- 
hantGr.TCOs.  Unde  Aposlolus  Roinan.  1.  16.  vl 
alihi,  opponit  Judaeum  Graeco,  id  est  Gentili. 

HKiir./EOs,]  qui  iti  Judaea  nati  Hebraice,  sed 
corrupte,  hoc  est  Syriace,  loquehantur. 

EO  QCOD    DESPICKRENTUR    1N  MIMSTERIO   QUOTI- 

diano  vidu/B  eorum. ]  Quis  hic  despectus?  quod 
minislerium  ?  Primo,  Rahan.  ccnset  Graecas 
mulieres  ah  Hebraeis  deputatas  ad  viliora  minis- 
teria  ,  nimioque  labore  opmcssas.  Secundo, 
S.  Ghrysost.  et  Beda  censeut,  Graecas  viduas 
quasi  rudiores  repulsas  fuissc  ab  Hebraeis  a 
ministrando,  ut  rarius  minislrarent  quam  He- 
braeae.  Tertio.CEcum.  quem  sequuntur  Gagneius 
etGajetan.  ministerium  hocnon  active,  ut  Beda, 
scd  passive  accipit,  quo  scilicet  illis  videbantur 
et  ministrabantur  necessaria  ad  victum.  q.  d. 
Male  alehantur  viduae  Graecorum.  Omnes  hi  sen- 
sus probabiles  etconnexisunt.  Viduisenimcom- 
petebatminislerium  nontantum  passivum,  sedet 
acti vum  propric  dictum :  i psae enim,  utpote senio- 
res  matres  familias,  ministrahant  et  dividebant 
aliisnecessaria.  Naminearum  locum  ad  hoc  mi- 
nisterium  ordinaii  sunt  Diaconi.  Apostoli  enim 
inurmuri  occursnri,  aclivc  dicunt  :  Non  est 
(equum  nos  ministrare  mcnsis ,  ideoquc  crcant 
Diaconos,  qui  loco  viduarum  iis  ministrent.  A 
viduis  ergo  lotum  murmur  proserpit  ad  viros  : 
feminae  enim,  uti  minus  habent  judicii  quam 
viri,  ita  magis  privatis  ducuntur  affectihus. 
Origo  ergo  murmuris  videlur  fuisse  haec,  quod 
viduae  Hebraeac,  eo  quod  Hebraeae  essent,  arro- 
garent  sibi  honoratiora  et  locupletioria  minis- 
teria,  pr.Tsertim  distribuendi  cibos  et  vestes, 
ut  patebit  vers.  3.  viliora  vero  et  tenuiora  rele- 
garent  ad  Grtecas.  Rursum  quod  in  distributione 
ciborum  etvestium,  magisfavere  plusquc  dare 
viderentur  Hebraeis ,  quam  Graecis. 

Moral.  hinc  disce,  in  omni  republica  et  com- 
munitaie,  pacis  et  concordiae  causam  esse 
aequalitatem ,  si  videlicet  omnes  pari  jure  et 
modo  tractentur;  murmuris  vero  et  discordiac 
causam  esse  tnaequaiitatem,  si  alii  aliis  domi- 
nari,  velplus  habere  velint.  Ita  videmus  in  mo- 
uasteriis,  uhi  heec  aequalitas  exacte  servatur, 
perfectam  esse  pacemet  disciplinam  :  uhi  vero 
non,  utramque  languere  et  interire. 

Non  f.st  iHOJUUii  (Tigurina,  ?to«  est  commen- 
dubile;  Pagnin.  non  cst  plucitum  Deo  et  homini- 
DUs;Syrus,  non  cst  rcs  putchra;  alii ,  non  est 
eonveniens  :  omnia  haec  significat  aa«.ro«)  nos  de- 
RELiNQUERg \ki\ium  Dei,  docere  et  pracdicare , 
ktmimstuarf.  mensis.  ]  q.  d.  Nostrum  estpascerc 
animas  vcstras  riho  spirituali ,  puta  vcrhi  Dei  : 
i  rgo  par  est,  ut  non  destineamur  cura  pascendi 
eorpora  restrt»  cibo  corporali  :  aliisergo  minus 


APOSTOLOtiOM.  Cap.  vL 

occupatis  eam  demandemus.  Hinc  patet  minisu  - 
rium ,  in  (juo  despiciebantur  viduae  Graecoruu  . 
ideoque  inurmurabant,  fuisse  minislrare  mensis, 
l>uta  curareea  quae  adcibumetpotum,  vitaeque 
sustentationem  perlinent.  DbiNota,  mensashas 
partim  fuisse  sacras,  partim  profanas  etcom- 
muues.  Primoenim  hiprimi  fideles  celebrabant 
Euchai  isliani ,  dcii.de  agapen,  id  esl ,  COnviviuni 
commune  omnium  Gdelium  in  sigoum  charil  • 
tis  :  et  ard  ulrumque  minislerium  dcputati,  imo 
ordinati  sunt  Diaconi ,  (!<•  quo  niox  plura.  A  mi 
nisterio  cniiii  nuncupati  suntgraece  Diaconi,  i! 
est  minislri'. 

Notenthic  Episcopi  et  Praelati,  proeuratioueiij 
rerum  suariun  lCmporalium  aliis  demandare, 
sihi  vero  Eeelesiae  regimen  et  praedicationem 
competere.  Id  eognoscebant  s.  Basilius,  S.  Na- 
zianz.  S.  Aug.  qui  ne  quidem  derebussuis  lem- 
poralihus  loqui,  aut  earum  rationes  audire  su^ 
linehant,  ut  palet  in  eorum  Yita,  ac  praeserlini 
S.  Aug.  apud  Possidon.  c.  V.\.  Vide  S.  Bern.  I.  k. 
de  Consider.  c.  i). 

3.  Rom  TI»YinOMf,]/uxpTt>fe»/if»ou$jid  es|,  utVal. 
hcno  testimonio  probutos ;  Tigurina  ,  spectalw 
probitutis,  quihus  scilicet  populus  praebeat  tes- 
limonium  prudenliae,  fidei  et  prohae  vita^,  puta 
qui  siut  bonae  famae.  SicS.  Leoepist  87.  cap.  1. 
in  Episcoporum  electione  requirit  votu  civium  , 
testimoniu  populorum,  honorutorum  arbilrium, 
elcclionem  clericorum.  Testimonium  ergo  ad  po- 
pulum  speclat,  electio  uti  Clericos,  ordinatio 
adEpiscopos.  Refert  Sophronius,  vel  potius  Jo- 
hannes  Moschus  in  Prato  Spirit.  cap.  14(J.  hunc 
S.  Leonem  ad  sepulchrum  S.  Petri  in  oratione 
pervigilasse,  ac  peccatorum  suorum  veniain 
postulasse,  eique  S.  Petrum  respondisse  :  Oravi 
pro  te,  et  dimissa  sunt  tibipeccala  tua,  prosterquam 
imposilio  manuum  :  hoc  solum  ubs  le  requiretur, 
sivebene;  sive  fortasse  male  egeris.  Videant  ergo 
Episcopi,  quales  ordinent,  eosque  diligenter 
prius  examinent  et  perscrulentur. 

Septem.  ]  Ad  instar  septem  angclorum  :  sicut 
enimilli  Deoquasi  primarii  ministri  assislunt. 
elministrant;  ita  hi  septem  Diaconi  assistehant 
ct  ministrahantS.  Jacoho,  caetcriscueApostolis. 
\  ide  dicla  Apocal.  1.  U.  Ergo  delegerunt  septem 
Diaconos  in  Ecclesia  militante,  ut  illi  responde- 
renttotidem  Diaconis,id  esl,  minislris  Dei,  in 
Ecclesia  triumphante.  Utraque  enim  haec  Eccle- 
sia  est  una  et  eadem,  una  alteri  connexa  est  et 
suhordinata.  Horum  ad  instar  Roma?  eonstituii 
sunt  olim  septem  Diaconi  vocati  Regionarii,  a 
se|)tem  urbis  regionibus,  quihus  a  FabianoPon 
tilice,  ot  habet  ejus  vita,  prsepOsiti  fuerunt. 
Kvaristus  quoque  Pontifex  septem  Diaconos 
sanxit,  qui  Episcopum  concionantem  cnstodi- 
rent.  In  Concilio  Romano  II.  suh  Sitvestro,  sta- 
tuitur  can.  6. \\t  Diaconi  Cardinales  in  url.e  sint 
septem.  Idem  sanxerunt  aliae  Ecclesiae  ,  ul  patel 
inConcilio  Aquisgranensi  cap.  7.  Sed  crescente 
fidelium  numero,  hic  Diaconorum  numcrus  pa- 
riter  laxatus  et  amplificatus  est. 

Plenos  Spiritu  sancto.  ]  Tum  ad  patienter 
ferendum,  ac  sedandum  ohlocutiones  et  mur- 
mura  viduarum  et  orpbanorum,  ut  vult  OF.cum. 
tum  ad  alia  Diaconorum  munia,  dequibus  mox 
rite  obeundum. 

QrOS    COXSTITtAMUS      SITFR     HOC    OPUS.   1    HillC 

S.  Chrysost.  OEcumen.  Betfa  <-t  Mariana  censeni 
hos  septem  Diaconos  constftutos  fuisse  dun- 
taxat  Biensaram  pra-feclo?,  non  sutem  ordina- 


COMMLNTAUIA  1N  ACTA 

lioncm  aliquani  siior;  madepios :  itaque  divcrsos 
eos  fufsse  a  nosiris  Diaconis  qui  ordinantur  ad 
ministerium  EuCharistiae  et  Ecclesiae.  Llterius 
progrediuntur  haeretici,  quin  et  e  Catholicis 
Durandiis  in  U.  d.  2U.  qu.  2.  qui  absolute  negat 
diaconatum  esse  Sacramentum  :  solum  enim 
sacerdotium  esse  Ordinis  Sacramentum.  Du- 
rando  consentit  Cajetan.  loin.  1.  tract.  11.  Et 
scribens  in  hunc  locum  Actor.  ncgat  Diaconos 
fuisse  ininistros  altaris.  ldein  habet  spurius  Ca- 
non  sext;c  Synodo  atlixus  cap.  10.  apud  Theod. 
Balsam.  Verum  dico  utrumque  esse  falsum ;  elsi 
cnim  non  sit  dc  fidc  (eoquod  nec  in  Scriptura 

•  ■xprossum,  nec  ab  Ecclesia  definitum  sit)  ta- 
inen  communis  senlentia  Patrum  et  Doctorum 
<st,  diaconatum  esse  Sacramentum,  eoque  hic 
inilialos  septcin  liosce  primos  Diaconos. 

Id  ila  esse  patct  Primo,  quia  hi  seplcm  Dia- 
coni  ordinaii  sunt  per  impositioncm  manuum, 
iil  cst,  simili  ritu  quo  Episcopi  ct  Presbyleri  : 
crgo  sicutilli,  sic  et  Diaconi  suscipiunt  Sacra- 
mentum  Ordinis. 

Secundo,  quia  in  Diaconos  bic  non  alii  electi 
sunt,  nisi  qui  a  populo  haberent  probitalis  tes- 
(imonium,  plenique  cssent  Spiriiu  sancto  et 
sapientia :  haac  autem non  rcquh -untur  ad  mi- 
nislerium  mensarum  ,  quod  anteu  obierantcom- 
munes  viduae,  sed  ad  sacrain  ordinationem. 
Ilinc  rursum  cosdem  ordinaverunt  praeviaora- 
lionc,  uti  fieri  solet  in  ordinatione  sacerdotum. 

Tertio,  quia  S.  Stephanus  paulo  post  ordina- 
lionem  ccepit  praedicare  Evangelium  ,  idque 
lanla  vi  spiritus  etgratiae,  quam  in  ordinationc 
acceperat,utnemo  Judaeorumei  possit  resistcrr. 

Quarto,  quia  S.  Paulus  semper  conjungit  Dia- 
conos  cum  Episcopis,  sub  quilms  compi -ehendit 
et  saceidotes,  ahcisque  magnam  sanctilatem  et 
perfeclionem  exigit.  Insuper  Ephesi,  Philippis 
<l  Cretae  eos  instituit ,  ubi  tamen  non  crat  vita. 
ncc  mensa  fidelium  communis,  ac  proinde  non 
erantibi  mensarum  praefecti  :  ergo  Diaconi  ibi- 
dem  aliud  et  altius  habebant  ministerium. 
Yide  1.  Timoth.  3.  v.  2.  ad  Titum  1.  v.  vers.  6. 
Philipp.  1.  1. 

Quinlo,  quia  Diaconi  in  absenlia  sacerdotum 
possuntbaptizare,  Eucharistiam  ministrare,  re- 
conciliare  poenilentes  publicos,  praedicare,  etc. 
ut  patet  ex  Conc.  Nicamo  c.  1&.  S.  Cypriano  1.  3. 
cpist.  17.  S.  Greg.  1.  k.  cpist.  88.  Conc.  Valensill. 
<:.  2.  et  ex  vita  S.  Vincentii  Martyris  et  Diaconi , 
qui  jussu  Episcopi  praedicabat :  imo  olim  ordi- 
narie  Diaconi  sanguinem  Domini  populo  minis- 
irabant,  ut  patet  ex  actis  S.  Laurentii,  et  ex 
S.  Cypriano  serm.  5.  de  lapsis  ,  etex  S.  Juslino 
Apolog.  2.  et  ex  Concil.  Carthag.  IV.  cap.  38. 
crgo  sicut  adhaec  ordinantur  sacerdotes,  gra- 
fiamque  ad  haecrite  obeunda  recipiunt,  ila  et 
Diaconi. 

Sexto,  Diaconatus  semel  suscepius  amitti , 
aut  iterari  nequil  :  ergo  imprimitcharacterem  : 

♦  rgo  est  Sacramentum. 

Septimo,  Diaconatusex  Aposlolorum  institulo 
habet  annexum  caelibatum,  ut  docet  Concii. 
Carthag.  II.  cap.  2.  Idem  sancitum  est  in  Conc. 
Ancyranoc.  9.  vel  10.  Agathensi  suh  Symnaacho 
Arelatensill.  c.  2.  Arausicanojl.  c.  22.  aSyricio 
cp.  ad  Episc.  African.  c.  2.  S.  Leone  ep.  95.  et 
aliis;  Ergo  est  Ordo  sacer. 

Octavo,  quia  Diaconis  ex  officio  competit  so- 
lemnisrecitalio  vel  decantatio  Evangelii ,  oralio 
( nm  Pontifice,  cura  silenlii  ei  pacis  in  Ecclesia, 


APOSTOLOWJM.  Cap.  VI. 

ut  aitS.  Clemens  1.  2.  Conslit.  c.  Gl.  cura  vasorum 
sacrorum  clthesauri  Ecclesiae,  eleeinosynarum 
dislributio;  quae  sane  poslulant  minislruin  sa- 
crum  el  sacraium, 

Nono ,  id  convincitur  ex  Patribus  ,  S.  Dionys. 
Diaconos  quasi  Ordinis  sacri  ponit  in  sua  Eccl. 
Hierarch.  cap.  2.  et  seq.  aitque  inler  aiia,  eo? 
panem  sanclum  et  calicem  benedictionis,  id 
est,  consecrationis  Eucharistiac,  imponere  altari. 
S.  Ignalius  epist.  ad  Heronem  Diaconum,  qui 
- i> s i  in  Episcopatu  Antiocheno  successil  :  Nihil, 
ait,  sine  Episcopis  facito  :  sacerdotcs  enivi  sunt  ,tu 
vero  sacerdotum  minisler  :  baptizcmt ,  sa<  i  i/icant} 
cligunt,  mantis  imponunt  :  lu  vero  illis  ministras  , 
ul  S.  Stephanus  Jacobo.  Idem  ep.  ad  Trallianos  : 
Oportet  et  Diaconos  my$teriorum  Clirisli  minislros 
per  ornnia  placere  :  nec  cnim  ciborum  et  fiotuum 
minilrisunl  (nota)  sed  Ecclcsia?  Dci  minislratoi'es. 
Et  inferius  :  Quid  vcro  Diaconi,  quam  imitalores 
Angelicarum  virtulum?  qui  purum  el  inculpalum 
minislerium  illis  (saccrdolibus  )  exhibenl,  uti 
S.  Slephanus  B.  Jacobo,  Timolheuset  LinusPaulo, 
Anucletus  et  Clemens  Pelro  :  qui  igilur  his  non 
obcdit,  atheas  prorsus  et  impius  est.  ldem  tradil 
S.  Cy.nian.  1.  3.  epist.  9.  docet  hos  Diaconos  ah 
Apostolis  ordinatos  esse  ad  hoc,  ut  haberent 
]i,piscopatus  sui  et  Ecclesiw ministros.  S.  Polycarp. 
ep.  ad  Smyrnenses,  asserit  Diaconos  esse  mi- 
nistros  nonhoininum,  sed  Christi. 

Porro  septem  hosce  primos  Diaconos  sacrum 
Diaconatus  Ordinem  suscepisse,  docet  S.  Dion. 
Eccles.  Hierarch.  c.  5.  Cyprianus  epist  ad  Roga- 
tianum,  S.  August.  serm.  U.  de  Sanctis,  Aralor. 
Baron.  Salmeron ,  et  passim  alii  hic.  Quin  et 
S«  Clemens  1.  8.  Constit.  c.  17.  etl8.  tradit,  Epis- 
copumordinare  Diaconumimponendoeimanus 
etcerlis  precibus,  quibus  postulat  ci  dari  pjeni- 
ludinem  Spiritus  sancti,  sicut  eo  impletus  est 
S.  Stephanus.  Et  S.  Hieron.  epist.  1.  asseveral 
Nicolaum  ,  unum  e  septem  hisce  Diaconis,  mi- 
nistrasse  caliccm  Domini.  Concilium  Aquisgra- 
nense  c.  7.  docet,  Diaconos  in  Ecclesia  ordinari 
ad  instar  septem  horum  primorum  Diaconorum 
quos  reprsesentarunt  Levitaj  in  veteri  tesla- 
mento :  imo  Ecclesia  in  Diaconorum  ordinatione 
orat,  ut  digni  existant  gradu  et  ordine,  quo  in 
septenario  numero  Apostoli  Stephanumcum  so- 
ciis  elegerunt.  Quocirca  Conc.  Neocaesar.  can.  \U. 
asserit,  Diaconos  ab  Apostolis  institutos  regu- 
lam  esse  Diaconorum.  Insuper  Diaconi,  uli  ju- 
venes  aetale,  vigore  et  spirilu,  sustinuerunt 
pondus  Ecclesiae,  praesertim  in  persecutione,  in 
eaque  robore  et  alacritate  corporis  et  animi 
Ponlifices  superarunt,  lotique  Ecclesise  exem- 
plum  constantiae,  ct  exemplar  martyrii  dede- 
runt,  uti  fecit  S.  Laurenlius  tempore  S.  Sixti 
Pont.  Vincentius  tempore  Valerii  Episcopi  Cae- 
sarauguslani;  S.  Cyriacus,  Largus,  Smarag- 
dus,  etc.  ,  tempore  S.  Marcelli  sub  Diocletiano, 
quibus  omnibus  prajivit  et  praeluxit  hic  S.  Ste- 
phanus  quasi  eo.ru m  primicerius  et  choragus. 

Dices,  S.  Anaeletus  epist.  2.  S.  Cyprianus  I.  3. 
cpisl.  9.  el  Demasus  epist.  3.  asserunt ,  Diaconos 
non  a  Christo,  s*d  ab  Apostolis  esse  institulos. 
Ergo  Diaconatus  non  est  Sacramentum  :  omnia 
enim  Sacramenta  a  Christo,  non  ab  Apostolis, 
suntinstiluta,  uti  definil  Conc.  Trid.  sess. 7.c.  1. 

Resp.  hos  Patnes  tantum  velle  dicere,  quod 
Cbristus  nullos  ordinarit  Diaconos,  sicut  ordi- 
navit  Episcopos  et  Presbyteros  :  inde  lamen 
non  scquilur,  Chrislum  non  inslituisse  Diaco- 


COMMENTAMA  1N  ACTA 

naius  Sacramentum;  sod  tantnm  ejijs  executio- 

nemcoinmisisse  Aposiolis.  Pari  modo  Chrislus 
aullum  conflrmavit,  etjamen  instituit  Coufir- 
mationis  Sacramentum,  jussitque  Apostolis  et 
Episcopis  ut  illud  administrarent. 

Diccs  Secundo  :  Diaconi  hic  instituuntur  oe- 
casionc  murmuris,  et  mensis  duntaxat  pnefi- 
ciuntur.  Ergo  non  fucrunt  ordinati  ad  aliud  sa- 
crum  minislcrium. 

Resp.  Primo,  occasionem  instituendi  hosce 
Uiaconos  misse  nuumur  demensis, indetamen 
non  sequi  eos  duutaxat  prsefectos  fuisse  mensis. 
Nam  Apostoli  hac  occasione  usi,  executi  sunt 
praeceptum  Christi  de  creandisDiaconis,eisqne 
demandandiomnia  oflicia  a  Chrislosancita,  tam 
spiritualia,  quam  corporalia,  qualeeratmenso- 
rum  eteleemosynarum  distrihuiio.  lta  Innoc.  III. 
1.  3.  dc  Myster.  Missae  c.  5.  et  5G. 

Resp.  Secundo,  mensashas  fuisse  sacras,  ni- 
mirurn  celebrationis  Eucharistia?;  etpost  eam 
agapes,  si\e  eonviviicomniunis  in  signum  Cha- 
rilatis.  Primi  enim  Christiani  quotidie  commu- 
nicabani,  et  post  conimuneni  simul  ccenabant, 
ul  patet  1.  Cor.  11.  21.  Unde  non  sumebant  enini 
corporalem,  nisi  pritis  sumpsissent  sacruin. 
Diaconi  ergo  instiluti  sunt,  ul  minislrarent  tuin 
sacerdoti  inmensa,  hoc  est  Aliari  Eucharistitc, 
quam  conslal  omnino  csse  sacram  ;  tum  populo 
in  mensa  agapcs ,  quoe  licel  corporalis  essoi. 
crat  tanicn  spiritualis  quoqueet  sacra ;  tumqnia 
erat  appendix  et  quasi  clausula  ac  consnin- 
matio  Eucharisti.T,  tnm  quia  mensa  luec  be- 
nedicebatur  a  sacordote  sacrificante;  tum  quia 
instilucbatur  coniniiinis,  in  symbolum  amc- 
ris  et  chavilaiis;  tum  denique  quia  instrue- 
hatur  ox  bonis  lidcluim  Deo  oblatis  et  dicalis, 
quae  proinde  jam  erant  Ecclesiaslica  et  sacra, 
non  laica  el  profana.  Ergo  Diaconi  utrique 
mensae  minislrantes,  obibant  ministerium  non 
profanum,  sed  sacrum;  ad  quod  proinde  rite 
obeundum  cxigehatur  peculiaris  Dei  gratia , 
quaeeis  dabatur  in  impositione  manuum  Apos- 
tolorum,  puta  in  ordinatione. 

Denique  praeter  ofDcia  Diaconorum  jain  re- 
censila,  eorum  erat.  Primo,  ciioumspicereom- 
nia  quac  iD  Ecclesia  fiebat,  eaque  reforre  ad 
Episcopum.  Undc  S.  Clemensl.  8.  Consiit.  c.  19. 
Diaconum  vocat  animomrt  5r/!.s';///',putaoculimi, 
auditum,  os  el  cor,  Episcopi.  Secundo,  ex  Dia- 
conis  eligebantur  Apocrisarii,  id  est,  nunlii  et 
legati.  Sedis  Apostolica?,  ut  patet  ex  S.  Gregorio 
1.  11.  epist.  Zi3.  Tertio,  Diaconorum  erat  obirc 
carceres,  et  Confessores  futurosque  Martyres 
consolari,  animare,  alere,  omnique  ope  spiri- 
lualietcorporaliadjuvare.utpatetexS.  Cy-priano 
I.  3.  epist.  15.  Quarto,  eorum  erat  gestare  ei  cu- 
rare  sacras  reliquias.utpatet  ex  VictoreUlicensi 
lib.  l\.  Persecut.  Wandal.  Plura  eorum  oflieia 
recenset  S.  (.leniens  I.  S.  Conslit.  c.  19.  quae  et 
onumorantur  in  Docrolo  disl.  93.  c.  Diacotii  V.c- 
clesue.  ldem  Clomens  lih.  2.  Constit.  c.  61.  Dia- 
conus,  inquit,  ioca  vidcut ,  ut  quilibet  ingredicns 
(in  Ecclosiam)  insuum  tocum  concedal ,  ac  pva- 
ter  decorem  ne  sedeat.  Altendat  ne  quis  murmu- 
ret,  nevc  conniveat ,  vcl  nutet.  El  mox  :  Diaconi 
ibsolulu  oralionc,  alii  oblationi  Eucharistia'  sint 
intenli,  ministrantcs  corpofi  Domini;  alii  turbas 
videunt,  quietemque  iliis  imperent.  Dicat  aulem 
qaj  assistil  Pontifici  Diaconus .  populo  :  /Ve  quis 
itiquem,  ne  quis  in  liypocrisi,  scilicet  accedat  ad 
S.  Kucharisliam.  Idoni  1.  8.  c.  7.  ot9.  tradit ,  Dia- 


APOSTtJLOHUM.  Cap.  VI. 

'  uiiuni  solitum  emitterc  ex  Missa  energum< 
et  calechumenos  stato  tempore ,  uti  GmtaMisi 
pmnes  fldeles  dimittit,  dicons  :  Ite  missaest.  A< 
cap.  13.  ait,  Diaconum  solitum  indicere  preces 
populo  pro  Episcopis,  Presliyteris,  fiduis,  vir- 
ginibus,    orphanis ,    catechurnenis,    omniquc 
statu  Ecclesi.o. 

Porroroctc  notal  Raron.  anno  Christi  3i.  hos 
septem  Diaconos  non  itapraefectos  fuisse  mensis 
ut  (  quod  ininisiroruin  mensarum  est )  Cfleteris 
acccumbentibns ,  ipsi  quaead  cibiun  potumi 
pertinebant,  illuc  inferrentj  sedquodea  quce 
cuique  essent  opus,  «looinosynas  dividendo. 
curarent  :  quod  usu  relentum  esse  S.  Leo  in 
serm.  de  S.  Laurentio  tcstatur,  dum  (ic  co  ail : 
iVon  solum  ministerio  Sacramnntorum ,  sedeliam 
dispensatione  Ecclesiaslica;  subslanliie  prceemine- 
bat.  ldem  patetex  Actis  S.  Sinii,  Cyriaci ,  Largi 
et  Smaragdi,  Diaconorum,  qui  Christianis  ad 
Iutum  et  lateres  in  thermis  Diocloliani  damnalis 
eleemosynas  fldelium  distribuebant.  Sic  etTitus 
Diaconus  pecunias  pauperibus  dispertiens,  oc- 
cisus  Martyr  occubuit,  toslo  1'rospero  in  Cliro- 
nicoanno  Doinini  /i29.  Idem  de  Diaconis  Iradunt 
S.  Aml)ros.  lib.  de  Offic.  cap,  ult.  el  S.  Uieron. 
in  Ezech.  c.  U&.  Adeo  vcro  erat  Diaconis  com- 
missa  cura  rorum  Ecclesiee,  ut  adversus  Epis- 
co|)os  oas  diiapidantes  seconstanter  erigerent, 
uti  fecit  Honoralus  Archidiaconus  Ecclesiaa  Sa- 
lonitanae,  leste  S.  Gregor,  1.  2.  op.  13. 

Ilinc  et  Ronue,  aliisquo  in  locis,  ubi  homana 
Ecclesia  latifundia  possidebat,  diaconije erectac 
orant,  in  quibus  eleemosynaea  Diacono  rectorc 
diaconi;o.  ct  fructuum  ex  latifundiis collectoruin 
dis[)ensatore  distribui  solehant,  oti  passim  iu 
o[)istolis  docet  S.  Gregor.  quas  diaconiie  etiam- 
num  Ronuc  extanl ,  priscumque  iionicn  retinent. 
Romae  anteS.  Gregorium  diaconiae  ajque  ac  Dia- 
coni  Cardinales  erant  septem  ,  scd  ejus  temporo 
diiplicatus  cst  numerus,  crealique  qualuordo- 
cim ,  juxta  totidem  regiones  vel  vicos,  in  quos 
urbs  erat  distribula,  ut  quaecumque  regio  suam 
iiaberet  Diaconum  Cardinalom  ,  qui  sub  se  alios 
liabebat  Diaconos,  per  quos  pauperihus  omni- 
bus  regionis  sihi  commissaj  eleomosj  nas  dislri- 
buebat.  His  14.  Gregor.  III.  Pont.  adjecit  alios 
quatuor,  ut  universim  essent  octodecim ,  testo 
Onuphrioin  ejus  vita.  Atque  hsee  est  origo  oclo- 
decim  Cardinalium  Diaconorum  ,  qui  olim  ii; 
collegio  Cardinalium  visebantur  :  in  quo  anlo 
Leonem  X.  numerabantur  quinquagmta  duo  Car- 
diuales  Auxithunc  numerum  Leo  X.  ot  sequen- 
tes  Pontiiices.  Quare  ne  vagus  cl  nimius  osset 
Cardinalium  numerus,  Sixtus  V.  in  bulla  qua' 
incipit  ,  Vetus  ille ,  sanxit  ut  universim  essent 
septuaginta,  juxta  nuinerum  septuaginta  scnio- 
ruin,  quosDeus  addidit  Mosi  in  rogimine  populi. 
Numer  11.  16.  idemin  Conslit.  Postquam,  qusc 
est  5.  statuit  ut  inter  70.  Cardinales,  qualuord<  - 
cim  sintDiaconi ,  ([uot  fuerunt  tompore  S.  Gro- 
gorii  :  sex  Episcopi ,  caeteri  presbyteri.  Itaqu< 
Diaconorum  priini  et  principes  erant  Archidia- 
coni,  qui  Roma  appellabanlur  Diaconi  Cardina 
les,  uti  colligilur  ex  Concil.  Romano  II.  cap.  7. 
Cardiuales  enim  in  trcs  classes  sive  ordines  dis- 
trihuti  sunt:  alii  eninisunt  Cardinales  E[>iscopi  . 
alii  Cardinales  Presbyteri,  alii  C.ardinales  Diaco- 
ni  :etad  liosomnes,  eosque  solos  spectat  electio 
Pa[);e  ulpole,  <[ui  ojus  sunt  familiaros  et  consilia- 
rii :  quae  cousuctudo  coepit  anno  Domtni  1#S9. 
si  cridinius  Sigonio  lib.  9.  do  Rogno  ltalia?,  (<ni 


GOMMENTARIA  IN  ACTA 
<(  lii).  S.  tlocel  sanciuwn  cssc  a  Slephano  111.  Pon- 

lific.  anno  Domini779.  ne  quis  aliunde quam ex 
Cardinalium  numero  Pontifex  eligatur. 

/j.  Nos  VERO ORATIONI.  J  Nola  hic  primum  Apos- 
lolorum  oflicium  fuisse  orare  pro  se  lota  Eccle- 
eia,  aique  in  oratione  bauriebantft  Deo  ea  quae 
erant  docturi  et  praedicaturi.  Idem  imitcniur 
Rpiscopi ,  Praelati  ,  Doctorcs  et  Concionatores , 
ul  quieii  contcmptantcs  sorbeant ,  quod  occupali 
crgaproxunos  toqucntes  refundant ,  ait  S.  Greg. 
G.  Moral.  c.  17.  vel  juxta  aliam  ediiionem  25. 
Nisi  enini  Spiritus  sanctus  eorum  corda  accen- 
dat,  linguamque  imbuat  ctrcgat,  ut  co  modo 
dicant,  qnod  congruit  audiloribus  ad  feriendum 
«•orum  corda,  niliil  efficicnt,  ut  docetS.  Augusl. 
I.  U.  de  Uoctrina  Cbrist.  c.  15.  Unde  S.  Prospcr 
1.  1.  deVila  contempl.  c.  '23.  Lacrimas,  inquil, 
liuas  vult  a  suis  auditoribus  fundi ,  ipse  primilus 
fundal ,  etsic  cas  compunctione  sui  cordis  accen- 
dat.  lla  facicbant  Clierubini ,  qui  ibant  (ad  bo- 
niines)  cl  rerertebanlur  (per  contemplalioncm  ad 
Dcum)  in  simiiiludinem  fuiguris  coruscanli ,  Ezc- 
cbieL  1.  Sic  erunt  quasi  fiumina,  qua  ad  locum 
nndc  exeunt  per  contemplationis  secrelum,  per 
publicam  operalionis  seu  pr&dicalionis  instan/iam 
rcvcrtunlur ,  ailS.  Gregor.  bom.  5.  in  Ezecbiel. 
Praeclare  S.  Bernard.  epist.  201.  Nunc,  inquit, 
manent ,  tria ,  verbum,  exemplum,  oratio  :  major 
autem  horum  oralio  :  ca  namque  operi  et  voci 
gratiam  et  cfficaciam  promeretur. 

5.  Ei.egf.rint  Stf.phanum.]  Electio  beec.non  fuit 
ordinatio,  nec  institutioaut  creatio  Diaconorum. 
Haec  cnim  spectabat  ad  Aposlolos,  non  ad  po- 
nulum;  sed  oblatio  et  preesentatio.  q.  d.  Popu- 
lu.s  cx  omnibus  discipulis  selegit  Stepbanum 
ciun  sociis,  quasi  caeteris  apiiores  ad  hoc  mu- 
nus  ,  eosque  auctorandos  et  ordinandos  obtulit 
Apostolis,  si  illi  eorum  electionem  probassent. 
Sic  hodie  principes  laici,  qui  habent jus  patro- 
nalus  bcneliciorum  ,  sehgunt  aliquem  quem 
praesentant  Episcopo,  ut  is  ei  beneficium  confe- 
rat,  eumque  Canonicum  vei  Pastorem,  etc. , 
crcet  et  instiluat.  Porro  Epiphanius  haeresi  21. 
censet  hos  Diaconos  eleclos  esse  e  numero  72. 
discipulorum  Christi.  Sed  S.  Auguslinus  serm. 
serm.  9ft.  dc  diversis  dubitat  an  Steplianus  ad 
Cbristum  conversus  sil  posl  ejus  ascensionem. 

Stephanum.  ]  Stepbanus  Greecum  est  nomen, 
siguificans  coronam,  a  ^«f«vow,  id  cst  corono  : 
licct  Beda  censeat  esse  Hebraeum ,  et  significare 
regtda  vestra,  quia  primus  martyrium  obiit, 
ca-terisque  Marlyribus  exemplar  patiendi  ct  mo- 
riendi  pro  Cbristo  dedit  :  sed  non  video  a  qua 
radice  hebraea,  vel  eiymc.  Unde  Pagnin.  et  alii 
passim  censent  Steplianus,  uti  et  ca?tera  horum 
Diaconorum  nomina  esse  Grseca.  Unde  videlur 
quodipsi ,  licet  genere  essentHebrtei ,  patria  ta- 
men  fuerinl  Grseci.  Elegerunt  ergo  Graecos,  non 
Ilebraeos,  ulmagis  satisfacerent  murmuri  Grae- 
corum  ,  Graecos.  Diaconos  praeponendo  mensis 
et  eleemosynis.  Ita  Lucius  Dexter  in  Chronico 
anno  Christi  34.  diserte  asserit  omnes  hos  Dia- 
;.onos  fuisse  Graecos  Favct,  quod  multorum 
sententia  sit,  S.  Stephanum  fuisse  cognalum 
S.  Pauli  :  Paulus  aulem  erat  Cilix,  pula  Tarsen- 
sis  :  Graccus  enim  hic  idemesl,  quod  inler  Gen- 
lilcs  nalus  vel  educatus. 

Nota.  Primus  el  quasi  princeps  Diaconorum 
fuil  S.  Stephanus.  Ille  enim  canteris  eminebat 
plenitudinegralinc,  tklei  et  spiritus,  itcm  vi  dis- 
putamli  cl  cflicacia  prardicandi.  Ilinccl  primus 


APOSTOLOnUM.  Cap.  VI. 

pro  Christo  certamen  obiit ,  factusquc  est  Prolo- 
martyr.  Unde  Lucianus  epislol.  de  invcn'1'jbne 
S.  Stephani,  vocateum  primicerium  alioruni  el 

Archidiaconum.  Damascenus  hb.  h.  de  Fidc  c.  1G. 
vocat  cum  primum  Diaconum,  idestministrum, 
Chrlstj  :  ibidem  vocateum  Apostolum.  Et  S.  Au- 
guslinus  serm.  9Zi.  de  diversis  ,  ait  quod  intcr 
Diaconos  erat  primus  ut  inlcr  Apostolos  Petrus. 
Et  Nicetas  apud  Melapbrasten  :  Erant,  inquit, 
inter  /Ipostolos  Apostoius,  Prophcta  inler  Prophc- 
lus ,  Doc tor  intcr  Doctores.  Addil  S.  Augustinus 
scrm.  2.  deSanctis,  S.  Stepbanum  fuissc  juve- 
ncm  speciosum  ,  ac  virginem  :  unde  et  faciem 
babnit  angeli  vcrs.  15.  Damascenus  asseritcum 
praestanti  fuisse indole ,  in  eaque  Spiritumsanc- 
tmn  g-ratiae  radios  fulgentiores  cifccissc.  S.  Hie- 
ron.  lib.  1.  contra  Jovinian.  et  Nyssen.  Orat.  dc 
S.  Stephano  ,  negant  eum  gratia  inferiorem 
fuisse  Apostolis  :  non  officio,  puta  Diaconatu, 
constat  fuisse  iis  inferiorem.  S.  August.  serm.  5. 
deSanclis,  ait  eum  eminuissc  castitate.  In  hac 
re,  inquit,  quod  prcepositus  esl  feminis  (viduis) 
testimonium  meruit  sinccrissimai castilatis.  Etser. 
G.  Slephano  martyri  et  pulcbritudo  crat  corporis, 
et  flos  atatis'et  eloquentia  sermocinantis ,  etSa- 
pientia  sanclissima^  mentis,et  operatio  divinilaiU. 

Pi.enum  fide.  ]Primo,  fide  Chrisliana  :  unde 
eam  propugnavit  usque  ad  mortem.  Secundo, 
fule  id  est  fidelitate  :  haec  enim  maxime  in  dis- 
pensatore  eleemosynarum  requiritur.  Tcrtio, 
fide,  id  est  sapientia  Christiana  :  ha^c  enim  requi- 
ritur  in  diaconatuet  dispensationererum  Ecclc- 
siae.  Quarlo,  ftde ,  id  est,  fiducia  in  Deum,  quod 
necessaria  subministraret  ad  alendum  tot  viduas 
et  paupcres.  Quinlo,  fide,  id  est,  roborc  fidei, 
ad  superandum  non  tantum  murmura  paupe- 
rum.j  sed  et  lapides  ac  tormenta  Jndaeorum. 
Sexlo,  fde,  id  cst,  excellentia  fidei  tanta,  ut 
etiam  miracula  patraret,  quce  est  fides  miracu- 
Iorum,  eadem  cum  fide  Calholica,  sed  Excellcns, 
elannexam  habensingenlem  fiduciamin  Deum, 
v.  g.  patrandi  hicet  nuncmiracufum,  uti  dixi  in 
Evangeliis. 

Et  Spiritu  sancto.]  Puta  septem  donis  J-S|»>*- 
ritus  sancti,  omnibusque  virtutiijus  el  gralhs, 
(um  gratum  facientibus,  tum  gratis  dalis,  ac 
pr.rsertim  charilate  et  zelo.  Unde  Nicetas  apud 
Mrtaphrasten  ailde  S.  Stephano,  quodmagis  ar- 
debat  charitate ,  quam  omnes  Sanctisui  lcmporis , 
puta  fidelescaeteris  :  excipiuntur  enim  Apostoli, 
qni  plenitudine  Spiritus,  uti  et  aposlolatu,  cae- 
teris  antecellebant. 

Phii.ippdm.]  Hic  utpote  Diaconus,  alius  est 'i 
Pbjlippo  Apostolo.  Hic  tamen  ab  Eusebio  lib.  3. 
Histor.  c.  ult.  Tertul.  lib  de  Baplismo.  c.  8.  Isi- 
doro  Pelus.  1. 1.  epist.  1U1.  et  sequent.,  vocalur 
Apostotus,  non  quod  unus  fuerit  e  duodecim 
Apostohs,  uti  nonnuli  falso  opinati  sunl;  sed 
Apostolus ,  id  est,  vir  Apostolicus.  Unde  idem 
c.  21.  v.  8.  vocatur  Evangelisla,  quia  sciliccl 
instar  Apostoh  Evangelium  praedicavit,  utpate- 
bit  c.  8.  Habuit  quatuor  filias  Prophetissas  ,  c.  21. 
v.  9.  De  eo  sic  legimus  in  Romano  Marlyrol.  die 
G.  Junii  :  Ccesareccin  Pattfstinanalalis  B.  Philippi, 
qtti  fuil  tintts  dcseptem  primis  Diaconis.  llic  signis 
et  prodigiis  ctartts  Samariam  ad  ftdemChristicon- 
vcrtit,  et  Candacis  JEthiopum  regina;  Etinttchum 
baptizavit ,  ac  demum  apud  Cossaream  requievit  : 
jttxta  quem  tres  virgines  ejus  fdiw  Prophelissw  ttt- 
mulatce  jarent :  nam  qttarta  fiiia  ejus  ptena  Spiritu 
sancto  Epkcsi occubuit.  AdhuctemporeS.  Hieron. 


COMMENTAMA  in  acta 

Citsnroa?  «edlcnla  PMllppi,  et  cellulae  Qliarum 
integne  permanebant,  quas  ornnes  S.  Paula  pro- 

fcctura  Ilicrosolymam  invisii,  ul  idem  scribit 
cpist.  27.  ad  Eustochium. 

Prochorum.  ]  Hic  inter  sanctos  relatus  extat 
in  Martyrol.  Homan.  die  9.  Aprilis,  ubi  sic  dici- 
lur  :  Anliorhur  S.  Prorhori,  qui  fuil  unus  de  sep- 
lcm  primis  Diaconis,  c.t  ftde  ac  miraculis  clarus 
marlyrio  coronatus  esl.  Extat  lom.  7.  Bibliolh. 
SS.  Palrum,  vila  S.  Joannes  scripla  a  Prochoro, 
sed  multa  eo  indigna  et  fabulosa  continet.  Quare 
Auctor  ut  sibi  fidem  conciliaret,  Prochori  no- 
inen  ementitus  est.  Cnctcroqui  veteres  lestantur 
1'rochorUm  scripsissc  Acla.  S.  Joannis,  inter 
quos  Lucius  Dexter  in  Chronico  ad  annum  Do- 
mini  9h.  ila  loquilur  :  Proclwrus  scripsit  res  ges- 
tas  S.  Joannis,  unus  ex  septem  Diaconis.  Sed  hic 
Prochorus  dcperiit,  nec  hactenus  comparuit. 

Nicanorem.  ]  De  hoc  ita  lcgimus  in  Martyrol. 
l'.om,  dic  10.  Januarii  :  Jn  Cypro  B.  Tttcancris 
Diaconi  de  septcm  primis ,  qui  gratia  fidei  el  vir- 
lule  admiranilus  ^loriosissime  coronalus  est. 

Timonkm.]  De  hoc  dic  19.  Aprilis  in  Romano 
Martyrol.  baec  habentur :  JSatolis  S.  TimonisDia- 
coni  de  scplem  primis,  qui  primo  apud  Beraiam 
Doclor  rcsedit ,  ac  dcindc  vcrbum  Domini  disse- 
minans  venit  Corinllium ,  ibique  aJttdais  etGra- 
ris  (ut  traditur)  flammis  injectus;  sed  nihil  l&sus, 
dt  inum  rritri  affixus  martyrium  suum  implevit. 

Pahmenam.]Dc  hoc  23,  JanuariiMartyrol.  Rom. 
iiascrihit:  Philippis  in  macedonia  S.  Parmeno?, 
qui  fttit  unusde  scptem  primis  Diaconis.  llic  tradi- 
tus  gratia?  Dci,  injunclum sibi a  fratribus  officium 
prcedicationis  plcnafide  consummans,  subTrajano 
martyril  gloriam  esl  adcptus. 

Nicoi.Ai)M.]Hicfuit  causa  et  auctor,  uttradunt 
Irenacuslih.  1.  c.  27.  Epiphan.  hceresi  25.  Tcrtul. 
1.  de  Praescript.  c.  &6.  et  alii ;  vel  certe  occasio, 
ut  volunt  alii,  haeresis  Nicolaitarum,  quae  docet 
licerefornicari,  de  qua  dixi  Apoc.  2.  v.  6.  etl5. 
\  ide  ibi  dicta.  Nicolaum  enim  ab  hac  turpitudine 
et  hacresi  excusat  Clemens  Alexandrinus  lib.  3. 
Stroni.  c.  3.  Euseb.  1.  3.  Histor.  c.  23.  August.  I. 
de  tkeres.  c.  5.  Baron.  et  alii  ob  hoc  dubium, 
solus  e  seplem  Diaconis  Nicolaus  non  est  as- 
scriptus  Sanctorum  catalogo  in  Martyrol. 

Advenam  ,]  tt^c^utov  ,  id  est ,  Prosetytttm ,  Erat 
ergo  hic  Nicolaus  Gentilis  ,  sed  conversus  ad  ju- 
daismum,  lalis  enim  graece  vocabatur  Prosely- 
tus,  latine  advena. 

6.  Antioc.henum,]  oriundum  Anliochia. 

Orantes.  ]  Sub  oratione  comprehendit  sacrifi- 
cium  Eucharistiae  uti  indicat  S.  Clemens  1.  8. 
Constit.  cap.  ult.  Unde  eliamnum  non  nisi  in  sa- 
criflcio  ordinantur  Diaconi.  Addit  S.  Chrysost. 
jejunium,  cujus  expressa  fit  mentio  in  ordina- 
tioneSauli  et Barnabse cap.  13.  v.  3.  Undeetiam- 
num  Ecclesia  ordinationi  semper  prsemiltit  pu- 
lilicumct  solemne  jejuniuni. 

Imvosuehunteismancs.]  IlincpaietDiaconatum 
esseOrdinemetordinationein  sacrani.  Imponere 
•  nim  manus  apud  Apostolos  est  ordinare.  Unde 
ordinatio  a  Graecis  vocatur  xilr°™ji*  » id  est ,  ma- 
iium  impositio.  l]rgo  hi  Diaconi  'pnccipue  npn  sunl 
"idinati  ad  minislrandum  mensis  (ad  hoc  eniin 
non  requiritur  ordinalio  solemnis,  uli  patct  in 
«economis  aliisque  mcnsuram  niinistris)  sedad 
ministrandum  Ecclesiae  et  Apostolis  in  Missa, 
< -oncione,  aliisque  minisleriis  sacris,  ul  palelex 
msu  ei  traditione  totius  nrftiquitalis.  Secundo  . 
hinc  videiur  quod  imposilio  manuum  non    .xil 

COUNtLHS   A    I.APIDE.      TOM.    >; . 


APOSTOEORUM.  Cap.  VI.  137 

quid  accidentale,  sed  materia  esscntialis  Sacra- 
menti  Ordinis,uti  recte  conlra  D.  Soio  docet 

Bellarminus  lib.  1.  de  Ordinat.cap.  9.  Immo  bi< 
non  poterat  esse  alia  materia  :  nam  liber  Evan- 
geliorum,  qui  nunc  datur  Diaconis  in  ordinatio- 
nc,  estque  materia  Ordinis  diaconalus,  ut  deb- 
nit  concilium  Florentinum  in  Bulla  unionis  , 
tunc  necdum  extabat,  quia  necdum  scriptus 
eralHinc  S.  Paulus.  1.  Timoth.  h.  \k.  et  alibi  do 
cet,  per  impositionem  manus  dari  gratiam  ; 
idque  visibili  signocolumba?,  aut  simili  ostendit 
Deus  in  ordinatione  S.  Chrysoslomi  et  aliorum 
SS.  Episcoporum.  Et  Concil  Tridenl.  sess.  23, 
cap.  h.  docet  dari  gratiam  quando  Episcopus 
super  ordinandum  (nlique  manus  imponendo; 
dicit:  Accipe  Spiritum  sanctum.  Causa  ,  esl,  quod 
impositiomanus  reprajsentet  illapsum  Spiritus 
sancti.ejusqueobumbralionem  et  plenitutinem, 
qiiae  requirilur  in  iis  qui  ordinanlur,  ideoque 
postulaiur  ct  dalur  in  ordinationc,  ut  scilicei 
Spiritus  eumroboret,  illuminct,  dirigal  inomni- 
bus  suis  ministeriis,  quae  commune  Ecclesite 
bonum  spectant.  Ita  ex  S.  Dionysio  Amalarius 
lib.  1.  de  Eccles.  Officiiscap.  1.  12. 

Mystice,  significatur  ordinandum  offerriDeo, 
(piasi  victimam  ct  holocaustum  :  huic  enim  in 
lege  veterimanus  imponebalur  juxla  legem  Le- 
vilici  1.  h.  ut  moneantur  ordinandi,  se  quasi 
victimas  debere  seipsos  suaque  omnia  conse- 
crare,  et  expendere  ad  Dei  obsequium  et  cul- 
tum.  Plura  dc  impositionc  manuum  iu  ordina- 
tione  dixi  1.  Tim.  h.  v.  \h. 

Porro  viduae  hae  amolae  a  mensis ,  et  credentes 
Diaconis,  aliis  minoribus  officiis  deputatae  sunt, 
factaequeDiaconissie  :  quarum  tria  erantmunia 
praecipua.  Primum,  nudare  feminas  ad  baptis- 
mum  et  sacram  unctionem.  Secundumcustodire 
portas  feminarum,  seminisque  praeesse  in  tem- 
plo.  Terlium  tcmpore  persecutionis  ab  Episcopo, 
vel  Parocho  mitlebantur  ad  lideles,  praesertim 
in  carccrc  juvandos  ct  animandos.  Vide  dictal. 
Tiinoth.  5.  v.  9. 

7.  Et  verbum  Domi.m  crescehat,  ]  in  numero, 
aeque  ac  in  fide  et  opere  credentium ,  ait  Glossa  : 
quia  Apostoli  liberati  cura  mensarum,  magis , 
totosque  se  dabant  orationi  et  pracdicalioni ,  si- 
cutcrcscentc  agricolatione,  irrigatione,  etcura 
agricolse,  crescit  seges  in  agro.  Alludit  ad  para- 
bolam  seminis  et  seminantis,  cui  a  Christo  com- 
paratur  veibum  Dei,  Marci  h.  26. 

Multa  etiam  tchba  sacerdotum,  ]  communium 
et  minorum  (hi  enim  vocantur  turba)  non  sum- 
morum  et  principum,  uli  videtur  velleS.  Clir\- 
sost.  qui  et  miratur  hic  Spiritus  sancti  gratiam, 
ct  Chrisli  clementiam,  quod  cos  qui  paulo  ante 
blasphemarant  Christum  in  cruce  dicentes  : 
Atios  salvos  fccit ,  seipsttm  salvttm  faccre  neqttit , 
perduxerit  ad  fidem  et  salulem. 

Orediehat  fidei.]  Syrus  attscttltabat ,  id  est 
assenli •■balur  fidci ,  puta  credebat  in  Christum. 
Ad  fidem  magis  requirilur  volunlalis  pia  incli- 
natio,  quam  iiilelleclus  propensio;  res  enim  fi- 
dei  sunt  obscurae,  el  supra  rationis  captum. 
lnde  ad  eas  credendas  pia  volunlas  movct  in- 
tellectum,  bic  ca^culientem  ,  eumque  snbjicil  et 
quasi  captivat  in  obsequiuin  Iidei,ul  ait  Aposto- 
lus  2.  Cor.  10.  5. 

Tropol.  obedit  fidei  Christianus,  qui  facit  ea 
qu;e  lides  facienda  dictal  et  jubet,  qui  scilirit 
jusle,  pic  el  sobre  vivit  :  pie  Deo  ,  tobric  sibi , 
jusie  proxjmo;  cujus  proinde  vita  fldei  rcspon* 

15 


i38  COMRENTAMA  IN  ACTA 

del,  ctmorcs  professione  adaequantur :  sieenhn 
\ivit  utcredit. 

Pli.m  s  cratia.  ]  Syrus  ,  xrtr^  tahuta  ,  iil  est, 
honilaU'.  Gnera  nunc  habent  ?t(««w,  id  cst ,  fulc, 
de  qua  dixi  v.  h, 

8.  Et  FOHTrnmiNK.  ]  Lyran.  graliam ,  mulla 
hcroica  operandj  :  farUtudimm ,  mulia  tlura  pa- 
tiendi  accipii.  Verugn  dico,  per  gratiam,  (|uotl- 
lihet cliarisma  el  virlutes  onines  ;  ulpotc  gratire 
cotnites  et  quasi  filias  (lKccniin  onincs  sunt 
gratisB ,  quia  gratis  a  Deo  infus;c)  intclligi ,  ac 
cousequenter  ipsam  quoque  foriitudincm ;  sed 
quia  in  ea  excelluit  s.  Stcphanus,  hinc  ait,  Et 
jorlitudine.  q.  tl.  Plenus  erat  oinni  gralia,  scd 
maximc  fortitutlinc ,  tum  atl  agcndum,  praiser- 
lim  atl  intrcpitlc  praedirandum,  tlispuiainlumct 
convinccntlum  Jutheos  :  tum  atl  offcrendum  se 
minis,  pcriculis,  tormcntis,  lapitlationi  cl  mar- 
tyrio  :  tum  ad  palratidiim  signa  et  prodigia  : 
quibus  suam  (idem  et  doctrinam  de  Christo  con- 
firmabat ,  uii  sctjuiiur. 

.Nota  liic  vim  ct  cffcctum  Sacramenti  ordina- 
lionis  :  nam  ante  cam  ,  nec  gratia  plenus  fuit 
Stephanus,  nec  praedicavit,  nec  miracula  pa- 
travit ,  post  eam  vero,  imo  per  eam ,  omnia  hax 
praestitit,  uti  advertil.  S.  Cbrysost. 

9.  De  SyiNagoc.a.  ]  Non  quod  una  omnium  se- 
quenlium  fucrit  Synagoga,  ul  vultCajelan.  sedc/e 
synagoga,  itl  est ,  deSynagogis.  Estenallage  nu- 
meri.  Judsei  cnim  Alexandrinisuam  habcbant  Sy- 
nagogam  Hierosolymis,  suam  Cyrenenses,  suam 
Cilices,  elc. ,  ita  S.  Chrysost.  perinde  ac  Romae 
Germani  suum  habent  Collegium,  Angli  suum, 
Scoii  sunm,  Maronitae  suum  ,  Graeci  suum.  Sicut 
cnim  nunc  Roma  ,  ita  tunc  Jerusalem  cratme- 
tropolis  fidci ,  religionis  ct  sapienliae  ,  ad  quam 
proinde  Judaei  sparsi  per  orbem  mittcbant  suos 
iilios  ,  ut  lege  et  sapientia  Dci  imbucrenlur,  et 
ad  hocvariarum  nationum  collegia,  quas  Syna- 
gogas  vocabant,  erant  instituta. 

QVJB    APPELLATUR  LlRERTJNORUM  ,  ]   id   est  filio- 

rum  ctui  prognati  erantex  parentibus  in  servitu- 
tem  a  Pompeio  aliis(|iic  Roinaui  aliovc  abducti^ , 
sed  libertalc  donalis.  lla  S.  Cbrysost.  Beda  Caje- 
tan.  et  alii.  Hi  enim ,  utpote  e  servili  generc 
prognati,  videnlur  a  ceteris,  quasi  liberis  re- 
jecti,  ideoque  pcculiarem  constituissc  Synago- 
gam.  Alii  Liberiinos  censent  vocari  oriundos  ex 
Libya.  Ita  OFxum.  Glossa,  Gagneius,  Hugo  et 
Lyran.  Unde  nonnulli  suspicantur  corrupte  legi 
Liberlinorum  ,  pro  Lybyrlinorum,  vel  potius  Ly- 
ystinorum.  q.  d.  Libyes  ,  qui  inter  Cyrenaicam 
t  t  jEgyptum  habitant ,  quique  suam  habebant  in 
.lerusalem  Synagogam,  quaj  a  gente  et  regione 
vocabaturLibystinorum.  Vcrum  omnia  exempla- 
ria  Graeca  et  Lalina  babent  Libertinorum,  non 
Lybislinorum.  Quare  prior  expositio  cst  verior, 
quaeconfirmatur  ex  eo,  quodRomae  Judaei  voca- 
bantur  Liberlini,  qui  libertale  donali  in  Transti- 
bcrina  regione  babitabant,  dc  iis  enim  ita  scri- 
bit  Philo  in  Legatione  ad  Caium  sub  medium  •. 
yon  passus  fuisset  Augustus  trans  Tiberim,  bo- 
uam  urbis  partem  teneri  a  Juda;is,  quorum  pleri- 
ijuc  erant  Libertini ;  quippc  qui  bellijure  in polesta- 
tem  redacli  :  ab  hceris  suis  manumissi  fuerant , 
permissi  ritu  majorem  vivere  :  fios  sciebat  suas 
haberc  proseuchas ,  in  quibus  suos  ccetus  facerent , 
praiscrtim  sabbalis. 

Cyuenensilm.  ]  Cyrene  alia  erat  in  Syria,  alia 
in  Media  ,  alia  in  Aliica.  De  tertia  bic  agi  cen- 
sent  Chrysosl.   OEcuin.    Gagneius:  quia   Cyrc- 


APOSTOLORLWL  Cap.  VI. 

nenscs  hic  junguutur  Alexandrinis,  qui  pariler 
sunt  Afri.  Sic  crgo  fama  Stephani  tres  orbis  par- 
tes  pcrvagala  cst.  Disputavitenim  cum  Liberli- 
nis  Romanis,  qui  sunt  in  Europa;  cum  Cilicibus, 
qui  suut  in  Asia  ;  cum  Cyrenensibus  et  Alexan- 
drinis  ,  qui  sunt  in  Africa. 

Alexaisdrinorum,]  qui  oriundierant  Alcxan- 
dria  metropoli  /Egypti,  de  qua  dixi  Nalmm.  3.  8. 

Eorcm  qui  erant  a  Cilicia.  ]  Qiuc  bodic  Cara- 
mania  dicitur,  ut  patet  ex  Thcatro  orbis  Ortc- 
lii,  in  Turcia.  Ex  hac  Synagoga  vidctur  fuissc 
S.  Paulus,  aeque  ac  S.  Stephanus,  utpotc  Pauli 
consobrinus  ut  ccnset  Sanchcz ,  Salmcron  et 
alii.  Fuit  enim  S.  Paulus  Cilix,  puta  Tarsensis  ; 
ideoque  S.  Stcphano,  usque  ad  verbaetverbera, 
ipsamquc  mortcm  sc  opposuit,  ut  patet  cap.  7. 
Eratcnim  ipse  ardenti  ingenio ,  et  zelalor  legis 
vctcris,ideoquccum  collcgissuis  in  Stephanum, 
ulpote  cognatum  suum,  ctejusdem  sccumscho- 
Ise  ac  synagogae,  quasi  in  apostalam  acrius  in- 
surrexit.  Fratrum  enim,  et  consanguineorum  , 
ac  collegarum  odia  sunt  acerbissima ,  amor 
enim  acuit  iras. 

Er  Asu.  ]  Minori,  quae  Ciliciae  adjacet  :  ea 
nunc  vulgo  Turcia  vocatur.  Hinc  disce,  quanta 
fuerit  gratia,  virlus,  efficia,  sapienlia,  pro- 
digia  ,  fulgor  sancli  Slepbani,  quae  omnium  iu 
se  synagogarum  oculos  convertit,  animosquc 
et  linguas  armavit,  utpote  gloriai  ipsius  invi- 
dentium. 

10.  Et  non  poterant  resistere  sapienti.e  ,  ] 
divinae,  qua  plenus  erat  sanclus  Stephanus. 
Hacenim  eos  convincebat,  et  ex  sanctis  Scrip- 
turis,  aliis  que  notis  et  signis  demonstrabat 
Jesum  Chrislumesse  Messiam,  orbisque  salva- 
torem. 

Et  Spiritui,  qui  loqcebatur.  ]  Legit  Interpres , 
Si  £>a;.ajam  legunt,  o>  'o-xiu  ,  id  est,  quo  vel  pcr 
quem  loquebatur.  Glossa  addit,  cum  omni  fiducia 
ct  sine  thnore.  Ecce  in  Stephano  impletur  illa 
promissioChristi :  Nonenimvos estis qui loquimini, 
sed  Sniritus  Palris  veslri*  qui  loquitur  in  vobis. 
Matt.  10.  20.  Et  :  Ego  dabo  vobis  os  et  sapienliam 
cui  non  poterunt  resistere  et  contradicere  omnes 
adversariivestri.  Lucae  21.  15. 

11.  Tunc  sunniibLKU^T,  ]  bni&xj.ov ,  id  est ,  Ti- 
gufiuo  su^oniai  unt ;  Pagnin.  clam  acceperuntvi- 
ros  qui  dicerent ,  elc 

Verha  Blasphemi.e  ,  ]  ^.«crip/j//i«  graece  idem 
quod  Svt;?r,/j.ix  ,  id  est,  mala  fama  ab  alio  spar- 
sa,  vituperium,  calumnia,  maledicentia :  sed  usu 
Fcclesiastico  significat  injuriam,  sive  probrum 
jactatum  in  Deum  et  Sanctos,  uti  bic  in  Mosen, 
ejusque  legcm.  Hanc  enim  accusationem  inlen- 
tant  S.  Stephano,  eum  scilicet  dixisse  contra 
Moscp  ,  quod  lex  Mosis  ii  Christo  jam  abolita  sit, 
ideoque  non  fueritex  deo;  acconsequenler  quod 
Moses  mentitus  sit,  cum  dixit  cam  csse  divinam, 
foreque  aeternam  :  contra  Deum  vero  eum  blas- 
pbemasse,  eo  quod  dixisset,  Deum  velle  per 
Chrislum  abolere  legem  veterem,  quasi  illa  non 
fuisset  data  a  Deo  vero  et  sempiterno,  quodquc 
Deus  finxerildeMosieam  dedisse,  falsoquepro- 
miserit  eam  fore  perpetuam. 

NotatS.  August.  serm.  93.  de  Sanctis,  hosce  fal- 
sos  tesles  eamdem  pene  calumniam  impingerc 
S.  Stephano,  quam  Paulo  ante  Scribae  impege- 
rantChristo.  Nam  falsum  hoc  suumtestimonium 
explicantes  v.  13.  dicunt  :  llomo  iste  non  cessal 
loqui  adversus  locumsanctum  et  legem;  audivimus 
enim  eum  dicenlem,   quoniam  Jesus   JSazarenus 


COMMENTAfilA  IN  ACTA 

luc  tirsh  n'i  tocum  istum,  ct  mulabit  Iraditiones 
qiuu  tradidit  nobis  Moscs.  Conlra  Christumvcro 
dixerunt  :  llic  dixil  :  Possum  destruere  tetnplum 
Dri ,  et  post  triduum  rewdi/icare  illud ,  Maltli. 
2&  00. 

lUirsum  notat  S.  Augustin.  Iianc  eorum  accu- 
sationem  vcrum  fui>se  oraculum,  perinde  ac 
fuit  scntenlia  Caiphce  contra  Christum.  Joan. 
11.  50.  Porro  eos  inenliri ,  ct  caliunniari  S.  Ste- 
phanum  patct,  quia  Stcphanus  niliil  dixerat  con- 
ira  locum  sanctum,  idest,  contra  tcmplum, 
\el  .Icrusalcm,  qua3  erateivitas  sancta,  neque 
contra  lcgcm  :  nam  et  Christus  de  se  dixerat : 
Non  veni  solvere  legem  ,  scd  adimplere  ,  imo  per- 
licere,  Matth.  5.  17.  ncque  tlixcrat  quod  Jesus 
destrueret  tcmplum,  vel  Jcrusalem;  aut  quod 
mutarcl  traditiones,™  \Sm  ,  id  cst  ritiis  ccrcuio- 
nias,  cultum,  legesqiie  el  inslitula  a  Mose  tradi- 
ta  :  Bt  esto  itl  dixisset,  si  logem  mutare  erat 
crimen,  non  Slephanum  id  \  aiieiiiaulom  ,  Md 
Jesum  idfacicnicni  invadere  debebant.  Undecx- 
clamat  S.  Creg.  Naziansen.  orat.  de  s.  Stephano  : 
<)  itijustum  audicntium  sentcnlium!  Quoniam,  in- 
(juiuut ,  Ji  susmutavit  leges  ,  lai>idclur  Slephanus. 
Sunima  erge  accusationis  ctcriininis  quotl  Stc- 
phano  inlenlant,  cst  ha?c  :  Slcphanus  dixit, 
quod  lex  nostra  in  evangelium  sit  iransitura  ,  ju- 
daismus  inchristianisnium,  Moscs  in  Christum, 
t|ui  est  Uei  lilius:  ergo  blasphemavil  legemnos- 
tram,  et  Deum ,  dando  cjus  divinitatcm  Jesu 
Christo,  qucm  scimus  fuissc  nicriim  hominem. 
Verum  dicunl  in  sua  scntcntia ,  pula  in  sua  pcr- 
lidia  ct  judaismo,  cl  vcre  haec  prsedicabal  Ste- 
phanus,  et  sic  vcre  coram  concilio  Judaico  eiun 
eapitis  rcum  agebant,  uli  Christum  rcum  ege- 
rant ;  Sed  alia  iininisccnt  falsa  :  impingunt  enim 
Stephano  multa  ,  quce  ipse  non  dixerat,  uti  jam 
dixi.  Porroalliidunt  ail  id  tpiod  dixcrat  Christus, 
icmplum  cum  urhe  vestandum  a  Romanis  ,  Luc. 
P).  l\!\.  Scd  tle  siki  nicndacilcr  addunt,  id  factu- 
rum  essc  Jcsum  ,  cuni  id  non  dixerit  Jcsus  (inul- 
tO  minus  Stephanus)  scd  polius  dixerit  id  factu- 
ras  esse  Genies,  puta  nomanos.  DcniqueMartyr 
cst  Slephanus,  quia  pro  pnedicalione  Chrisli  ct 
Kvangelii  oecubuit  in  illud  cnim  transituram  lc- 
getXI  vclerom,  Mnses  ct  Prophetae  prajdixerant  : 
sed  Iktc  eoruni  oracula  inielligere  nolebant,  et 
ctiamnum  nolunt  .luduu. 

15.   VlDBRimi!    FACII  U    KJCS  TAXOCAM   IAOIKM  A.\- 

gkli.]  Brat  Stephanus  natmali  spccie  vulluque 
speciosissimus,  ait  S.  Auffust.  scrm.  6.  de  Sanc- 
tis  ;  sed  supra  naturam  hic  ci  addita  fuit  pulchri- 
tudo.FaciesenimangeUsigniGcateximiumquid, 
augustum  et  coeleste  in  vuliu  ,  puta  speciem  et 
maiestatem  angelicam.  Patet  id  ex  illo  Esther 
e.  15.  16.  atl  Assucrcin  rogem.  Vidi,  inquit,  tc 
Domine  quasi  angelum  Dei,  el  conturbalum  cst 
rormcum  prtB  timore gtoria  tuce.  Valde  cnim  mi- 
rabilis  cs  Domine  ct  facics  tua  plcna  cst  gratiu- 
rum. 

Contulit  ergo  Deus  Slephano  novum  mirum- 
tpie  splendorcm,  et  quasi  ratlios  corporis  glo- 
riosi,  qualcs  contulit  Mosi  Exodi  SA.  1.  etS.  An- 
tonio,  S.  Francisco,  noslroque  S.  Ignatio.  Unde 
S.  August.  scnn.  99.  dc  divcrsis  ait ,  FacicmSte- 
1'hani  radiasse  instarsolis;  ithpie  Primo,  ut  exte- 
riorfulgor  vultus  indicaret  intcrnum  fulgorem, 
ct  pulcluiuidincin  mcntis.  Nani  ut  ait  S.  llilar. 
Arelat.  hom.  de  S.  Slcphano,  abundantia  cordis 
transicrat  in  decus  corporis,  ct  in  facici  pulchrilu- 
dincm  candor  splmdorque  antmi  cxundabat  ,  ac 


APOSTOLOIHJM.   Cap.  VI.  1S9 

dliscondila  pectoris  ornumenta  spcculum  frontia 
irradiabant,  atquc  eum  habere  in  se  Spiritum  tanc- 
tum,  os  prce  se  geslabal  angciicum.  Sccundo, 
quia  S.  Slcphanus  in  moribusel  doctrina  ,  puta 
in  disputando  et  prsedicando  «unulabatur  |mri- 
tatem  ,  innocentiam ,  libertatem ,  fortitudinem , 
sapicntiam,  zduin  et  sancliiatem  angelicam  : 
quare  in  amicoct  amiulo  angcloriun  Evangelica 
similitudo  apparuit  ait  S.  Auguslin.  serm.  6.  dc 
Sanctis.  Tertio,  ut  gloria  sui  corporis  resurrec- 
tionem  Christi  jam  faclam,  et  nostram  futuram 
incredulis  repraesentaret;  ulpole  de  qua  cum 
Judajis  disputaverat,  et  quam  segre  audiehant, 
presertim  Saducaei.  Untlo  S.  August.  loco.  jam 
citato  ait,  quod  S.  Slcphanus  ad  confusionem 
illorum,  revclata  facie  speculans  in  ccr.lmn  gfariam 
(itii  Dei,  resurrectionis  annunlibat  Sucrumcnlum. 
Quario,  S.  Hilar.  Arcl.  homil.  jam  citata  ,  Fa- 
cies ,  ait,  Stephaniassumpsit  speciem  resurgen- 
lis,  adversariis  ad  pamarn  peccati,  ct  lormcntum 
invidia,  et  exprobrationem  impietatis ,  et  testi- 
monium  criminis.  JudaRis  ergo  facies  Stcpliani 
visacst  formidahilis ,  Ciiristianis,  vero  amahi- 
lis  et  admirahilis.  (hiinto,  quia  S.  Stephanu^ 
jamerat  quasi  candidatus  martyrii,  eltriumphi 
gloria?que  coelcstis  :  untte  cjus  pra-luslres  quos- 
dam  radios  evihrahai.  Hinc  quasi  mox  evolatu- 
rus  in  ccelum  cxclaniahat :  Eccevideo  ccclos  apcr- 
tos  ,  et  .lcsum  si.unlem  a  dcxtris  virlutis  Dci. 
Stupeantergo  oinncs  in  vultu  Stephani  gloriar:i 
triumphantis,  ail  Pelrus  Dainiani  serm.  deS.  St<  - 
phano.  Hinc  et  Tertull.  lih.  de  hcsurrect.  carnis 
cap.  55.  ait,  S.  Slephanuininslar  Chrisli  in  trans- 
(iguratione,  angelicum  fastigium  induisse. 

Allegor.  Doctorihus  novi  teslamenli,  qualis 
cratS.  Stephauus.dictum  est  ix  Christo  :  Voseslis 
luxmundi,  Matth.  5.  lli.  Hinc  cst  Ciiristi  ,  ulpolc 
Doctoris  mundi,  facies  resplenduit  quasi  sol, 
Matth.  17.  2.  Nam.'Bf  aii  Apostolus  1.  Corintl'.. 
,".  9.  St  ministratio  duinuutioni :s  (id  est,  legis  Mo- 
saieas,  ejeae  minantur  mortem  et  damnalioncm 
gloria  rst  :  multo  mugis  ministcrium  justitia'  in 
1  \  angclio  abwtttal  in  gloria. 

Anagog.  Oui docti  fucrint ,  fulgebunl  quasi splcn- 
dor  firmamcnti ,  et  q-ui  adjustiliam  crudiunt  mul- 
tos  ,  quasi  stcllce  in  jierprtuas  <ct(  rnitutcs ,  ait 
Daniel  c.  15.  3. 

Tropol.  Impiorum  nicns  ct  facics  nigrescil  Ul 
olla,  pioruin  sercna  csl  ct  niicscit  ut  juhar  auro- 
r;e  :  menlis  eniin  dccus  vol  dcdccus  in  vulln 
oinicat.  Unde  ChaldseusCantic.  1.  v.  5.  paraphras- 
tice  haec  addit  :  Quando  lsru<lit<v  fecerunt  vitu- 
lum,  d<  iiigratw  sunt  fucies  coruin  sicut  .Kthiopum. 
ijiii  halutunt  in  tabcrnaculis  Ccdar ;  ct  quundo 
runt  pxnitentiam,  et  dimissum  iis  fuit  peccatum  , 
multipticatus  cs!  splendor  gloritr  vultus  corum  si- 
cat  vultus  angelorum.  Denique  S.  Chrysosl.  com- 
mettans  in  c.  7.  \.  55.  censet,  Stephanum  faciem 
augeticam  induisse  ex  conspectu  glorias  Dci  el 
Chrisli  :  Ail  cnim  v.  55.  Ecce  video  cwtos  apcrtos, 
ct  Jcsum  stunti  ni  a  dextris  Dei.  Ilanc  cnim  visio- 
nem  eum  ah  initio  habuisse  ,  sed  prudenler  ta- 
cuisse,  ne  Juda?os  hoc  speclro  offcndcret.  Sie 
Mosi  cx  aspectu  et  consortio  Deiaillati  sunt  radii. 
ct  quasi  cornua  lucis  Exodi  3'i.  v.  29.  Deus  enim 
quasi  sol  lucidissimus  suis  suam  luccm  alllat  : 
nam  facies  angelica  Stephani  inaximc  sita  crat 
in  ratliis  luciset  splendore  angelico.  Idcm  aentit 
S.  August.  serm.  (V  de  S.  Stephano,  Stephanus, 
ait,  revelatafacie  specutabatur  in  ealum  gtoriam 
Del  fitii ,  idco   vidcbant    vultum  rjus  Judcris  lan- 


1'.0 


COMMENTAMA  1N  ACTA 


r.uam  vuilum  angeli  Deiflnunc  tanlummodo  bealus 
Martyr  Stephane  terram  despice,  coclum  conspice ; 
tt  pontificem  sperne,  Patrem  attcnde.  Atque  huec 
videtur  propria  et  littcralis  causa  fuissc  facici 
angelicae  in  S.  Slephano.  Siinili  inodo  Christus 
in  transfiguratione  radios  sui  splendoris  ct  glo- 
rite  afllavil  Mosi  et  Eliae,  qui  paritcr  visi  sunt 
in  gloria  et  inajestalc  ,  ul  ait  S.  Lucas  Evang. 
c.  9.  31. 

Addit  S.  Chrysost.  oh  hunc  angclicum  faciei 
dccorcm  Judaeos,  licet  hostes  Stcphani  infensis- 
simos,  pennisisse  lamen  diulius  cum  lihere 
coDcionari,  ut  tanto  dccorc  oculos  pascerent. 
Vcrum  in  sua  perlidia  partinaces,  hoc  splendorc 
interius  non  illuminati,  scd  magis  excaecati  oh- 
dueruntj  ideoque  ejus  faciem  aeque  ac  doctri- 
nain  obscurare  et  lapidibus  opprimere  satage- 
runt. 

Simili  modo  S.  Joanncs  Baptista  Castilate  , 
vita,  sermone,  zelo,  vullu  fuit  angclicus,  ideo- 
(jiie  a  Christo  vocatus  est  Angelus  Malth.  11.  20. 

Malachias  Propheta  a  morihus,  praedicatione 
et  suaviloquenlia  vocatus  est  Malachias,  id  est, 
angelus  Domini  ;  imo  Origencs  eum,  reque  ac 
Joannem  Baptistam,  censuit  fuisse  vere  ange- 
lum  ,  non  hominem ,  uti  dixi  inilio  Malachiae. 

S.  Caecilia  familiariter  cum  angelo  virginitatis 
suae  custode  conversans  puritalem,  alacritatem, 
cfficiam,  gratiam,  speciemqueinduitangelicam: 
unde  et  Valerianum  sponsum,  cjusque  fratrem 
Tiburtium,  ac  /i00.  alios  ad  Christum  convertit. 
Quocirca  in  officio  Ecclesiastico  deca  canit  Ec- 
clesia  :  O  beata  C.ecitia  ,  qua;  duos  fratres  conver- 
listij  Aiui.aclu.urn  judicem  supcrasti ,  Urbanuvi 
Episcopum  in  vulta  angetico  dnnovstrastt, 

S.  Basilius  gravilate,  dcvoliont ,  ordinchic- 
rarchico,  vultuque  angelico  perculit  Vavcniem 
Imp.  eumque  saevientem  contra  Catholicos  com- 
pescuit ,  et  pene  exanimavit.  Nam,ut  referl. 
6.  Greg.  Nazianz.  orat.  de  laudibus  S.  Basilii, 
cum  Valens  multis  satellitibus  stipatus,  in  festo 
Epiphaniae  templum  ingressus,  audivit  psalmo- 
diam  instar  tonitrui  personantem  ,  plebisque  pela- 
gus  vidit,  omnemque  ordinemet  concinnitatem  , 
angelicam  potius  quam  humanam  :  atque  ipsuvt 
liasitium  ante  populum  recto  corpore  stantem,  nec 
oculis,  nec  animo,  perinde  ac  sinihit  novi  contigis- 
set ,  ullam  in  partem  se  moventem ,  sed  Deo  et  al- 
tari  affixum  :  eos  autem  aquibus  cingebatur,  cum 
timore  quodam  ac  reverentia  stantes ;  humanuvi 
quidquam  passus  est,  atque  ocuiorum  vertigine  ac 


APOSTOLORUM.  Cap.  VI. 

tcnebris  tolus  imptetur ,  elc.  lla  enim  titubare 
capil ,  ut ,  nisi  quispiam  cx  Sacrarii  ministris  va~ 
cillanlem  supposita  manu  retinuisset ,  misere  uli- 
que  et  lucluose  /rrolapsurus  fuerit.  Subdit  cum 
tanta  sapientiaetgratia  cum  Valenle  prolocutum 
ul  Dei  voces  csse  viderentur,  quibus  proindc 
Valentis  iras  flexit  et  sedavit.  Addit  Amphilo- 
chius  in/yita  S.  Basilii,  eum  dum  sacrificaret , 
ab  Eubulo  visum  clarissimo  lumine  ac  angelis 
circumdari. 

Ita  S.  Zosymas,  cum  audisset  vitain  angeli- 
cam  S.  Mariae  jEgyptiacac,  eamque  vidisset  su- 
pra  flumen  Jordanis  ambulantem,  ac  in  oratione 
raptam  in  aerem ,  rediens  et  requirens  eam, 
orans  diccbat  :  Ostende  mihi  Domine  abscondituvi 
thesaurum,  quem  mihi  peccatori  manifestare  dig- 
nalus  es.  Ostende  mihi  obsecro  Domine ,  in  cor- 
pore  angetum ,  cui  totus  comparari  indignus  est 
viundus  ,  uti  ipse  rcfert  in  ejus  vita.  Vere  enini 
Anastasius  Nycaenus  ad  Antiochum  qurcst.  30. 
angelum  ita  definit  :  Quid  esl  angelus?  Est  vi- 
vum  rationale ,  hymnisonum  immortale. 

S.  Thomas  Aquinas  ab  innocentia  et  castitatc 
baptismali ,  quam  per  omnem  vitam  conserva- 
vit,  ut  nunquam  stimulum  carnis  senserit  ab 
eo  temporc,  quo  angeli  lumbos  ejus  cingulo  cas- 
titatis  accinxerunl  :  insuper  ab  intellectus,  sa- 
pientiae  et  doctrinae  eminentia  ,  nuncupatus  est 
DoctorAngelicus. 

S.  Mechtildis,  ait  Engelhardus  in  ejus  vila  c.  b. 
silentium  tanluvi  indixerat  sibi ,  ut  viulam  crede- 
res  :  si  vero  toqueretur  ,  cum  angelo  te  conferrc 
putares ,  quae  proinde  ,  cum  quadam  vice  ei 
inadvertenter  verbum  otiosum  excidisset ,  illud 
diu  multis  lacrymis  et  voluntariis  poenis  casti- 
gavit.  Silentium  ergo  angelicum  nos  docet  cum 
angelis,  et  ab  angelis  cum  hominibus  angelicc 
loqui.  Unde  et  de  S.  Thoma  Aquinale,  quem  con- 
discipuli  ob  juge  silentium  bovem  mutum  appel- 
labant,  dixit  Albertus  Magnus  ejus  magister  : 
llic  bos  mutus  brevi  tantam  dabit  vocem ,  ut  eam 
audiat  totusorbis,  imo  omnia  saecula  eam  quasi 
angelicam  admirentur. 

Noster  B.  Aloisius  Gonzaga  virginilate,  modes- 
ia,  mansuetudine  ,  blanditoquio,  verecundia  , 
•  ratione,  contemplatione  ,  vultu  erat  angelicus  : 
unde  a  matre  Comitissa  Castillionensi  non  ali- 
ter  vocabatur,  quam  meus  angetus.  Quin  et  Au- 
ditores  Rotae  in  processu  Canonizationis  ejus- 
dem,  ipsi  Angetici  titulum  ultroet  motu  proprio 
dederunt. 


COMMENTAIUA  1N  ACTA  APOSTOLOIlUM.  Cap.  VII.  l;.l 

CAPUT  SEPTIMUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

STEPHANUS  SUAM  CAUSAM  AGENS ,  DOCTE  ET  FUSE  PERORAT  IN  CONCILIO  ,  ALTEQl  I  I .XOIi- 
DIENS  REFRICAT  HISTORIAS  AbBAHjE  ,  ISAAC  ,  JACOB  ,  MoSIS  ET  PROPHETARUM ,  QLI 
PR^NUNTIARUNT  ClIRISTUM  ,  QUIBUS  UTI  RESTITERUNT  PRISCI  JuD^EI  ,  MULTOSQUE  EX  El 
OCCIDERUNT,  ITA  NUNC  POSTEROS  EORUM  PERSEQUI  CHRISTUM  EJUSQUE  DISCIPULOS,  LTBEftK 
PROCLAMAT.  UNDE  INGENTI  ZELO  ,  LIBERTATE  AC  SPIRITU  V.  51.  IN  ILLOS  DETONAT  : 
DURA,  INQUIT,  CERVICR  ,  ET  INCIRCUMCISIS  CORDIBUS  ET  AURIBUS,  VOS  SBHPBR  SPIRITLI 
SANCTO  RESISTITIS  ,  SICUT  PATRES  VESTIil,  ITA  ET  VOS  ,  VOCATQUE  PRODITORES  ET 
HOMICIDAS  ClIRISTI.  QuOCIRCA  ILLI  STRIDENTE8  ET  FURENTES  RAPIUNT  F.UM,  AC  LAPlDIBLs 

obruunt:  ille  vero  interritus,  oculis  in  coelum  intentis  videns  gloriam  Dei  F.T 
Jesum  :  Domine  Jesu  ,  INQUIT,  suscipe  spiritum  meum. 

nxiTautem  princeps  saccrdotum  :  Si  haec  ita  se  liahent?  2.  Qui  ait  :  Vin 
Ifratres ,  et  patres,  audite  :  Deus  gloriae  apparuit  palri  nostro  Abrahae  cum 
fesset  in  Mesopotamia  :  prius  quam  moraretur  in  Cliaran,  et  dixit  ad  illum  : 
)3.  Exi  de  terra  tua  ,  et  de  cognatione  tua  ,  et  veni  in  terram  ,  quam  mons- 
jtravero  tibi.  4.  Tunc  exiit  de  terra  Chaldaeorum  ,  et  habitavit  in  Charan. 
!Et  inde  ,  postquam  mortuus  est  pater  ejus ,  transtulit  illum  in  terram  istam  , 
in  qua  nunc  vos  habitatis.  5.  Et  non  dedit  illi  hereditatem  in  ea,  nec 
passum  pedis :  sed  repromisit  dare  illi  eam  in  possessionem  ,  et  semini  ejus  post  ipsum,  cum  non 
liaberct  filium.  G.  Locutus  est  autem  ei  Deus :  Quia  erit  semen  ejus  accola  in  terra  aliena  ,  et 
servituti  eos  subjicient ,  et  male  tractabunt  eos  annis  quadringentis :  7.  et  gentem  cui  servierint , 
judicabo  ego ,  dixit  Dominus,  ct  post  haec  exibunt ,  et  servient  mihi  in  loco  isto.  8.  Et  dedit  illi 
lestameutum  circumcisionis :  ct  sic  genuit  Isaac,  et  circumcidit  eum  die  Octavo :  et  Isaac  , 
Jacob  ,  et  Jacob  duodecim  Patriarchas.  9.  Et  Patriarchae  aemulantes,  Joseph  vendiderunt  in 
Egyptum,  et  erat  Deus  cum  eo :  10.  et  eripuit  eum  ex  omnibus  tribulationibus  ejus,  et  dedit  ei , 
giatiam  ct  sapicntiam  in  conspectu  Pharaonis  regis  ^Egypti ,  et  constituit  eum  Praepositum  super 
.Egyplum ,  et  super  omnem  domum  suam.  1 1 .  Venit  autem  fames  in  universam  .Egyptum  et 
(  ihanaan  ,  et  tribulatio  magna :  et  non  inveniebant  cibos  patres  nostri.  12.  Cum  audisset  autem 
Jacob  esse  frumentum  in  ^Egypto ,  misit  patres  nostros  primum  :  13.  et  in  secundo  cognitus  est 
Joseph  a  fratribus  suis,  et  manifestatum  est  Pharaoni  genus  ejus.  14.  Mittens  autem  Joseph 
accersivit  Jacob  patrem  suum,  et  omnem  cognationem  suam  in  animabus  septuaginta  quinque. 
1 5.  Et  descendit  Jacob  in  ./Egyptum  ,  et  defunctus  est  ipse  et  patres  nostri.  1 6.  Et  translati  sunt 
in  Sichem,  et  positi  sunt  in  sepulchro  quod  cmit  Abraham  pretio  argenti  a  filiis  Hemor,  Glii 
Sichem.  17.  Cum  autem  appropinquaret  tempus  promissionis ,  quam  confessus  erat  Deus 
Abrahae,  crevit  populus  ,  et  multiplicatus  est  in  ^Egypto  :  18.  quoadusque  surrexit  alius  rex  in 
-ttgypto»  qui  non  scicbat  Joseph.  19.  Hic  circumveniens  genus  nostrum  ,  afflixit  patres  nostros, 
ut  exponerent  infantes  suos  ne  vivificarentur.  20.  Eodem  tempore  natus  est  Moyses ,  et  fuit 
gratus  Deo,  qui  nutritus  est  tribus  mensibus  in  domo  patris  sui.  21.  Exposito  autem  illo 
Mistulit  eum  filia  Pharaonis,  et  nutrivit  eum  sibi  in  filium.  22.  Et  eruditus  est  Moyses  omni 
*apientia  yEgyptiorum ,  et  erat  potens  in  verbis,  ct  in  opcribus  suis.  23.  Cum  autem  impleretui 
<i  quadraginla  annorum  tempus ,  ascendit  in  cor  ejus  ut  visitaret  fratres  suos  filios  Israel. 
24.  Et  cum  vidisset  quemdam  injuriam  patientem  ,  vindicavit  illum  :  et  fecit  ultionem  ei  qui 
injuriam  sustincbat,  percusso  ^Egyptio.  25.  Existimabatautem  intelligere  fratres,  quoniam  Deus 
per  manum  ipsius  daret  salutem  illis:at  illi  non  intellexerunt.  26.  Sequenti  vero  die  apparuit 
dlis  litigantibus :  et  reconciliabat  eos  in  pace,  dicens :  Viri ,  fratres  estis ,  ut  quid  nocetis 
ilterutmm  ?  27.  Qui  autem  injuriam  faciebat  proximo  ,  repulit  eum  dicens  :  Quis  te  constituit 
priooipeu  et  judicem  super  nos?  28.  nunquid  interficere  me  tuvis,  quemadmodum  interfecisfi 
lion  yEgvptium?29.  Fugit  autem  Moyses  invcibo  islo,ct  factus  csl  advcna  in  lerra  Madian , 


142  COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSfOLOftDM.  Cap.  \i:. 

ubi  generavil  filios  duos.  30.  Et  expletis  annis  quadraginta,  apparuit  illi  in  deserto  monlis  Sina 
angelus  in  igne  flammte  rul)i.  31 .  Moyses  aulem  videns ,  admiratus  est  visnm,  et  accedente  illo 
ut  consideraret,  facta  est  ad  eum  vox  Domini ,  dicens :  3'2.  Ego  sum  Deus  palrum  tuoruni  , 
Deus  Abraham  ,  Deus  Isaac ,  et  Deus  Jacob.  Tremefactns  autem  Moyses  ,  non  audebat  conside- 
rare.  33.  Dixit  autem  illi  Dominus  :  Solve  calceamentum  pcdum  tuorum :  locus  enim  in  quo  stas, 
lerra  sancla  est.  34.  Videns  vidi  alTlictionem  populi  mei  ,  qui  est  in  ^Egypto ,  et  gemitum 
eorum  audivi ,  et  descendi  liberare  eos.  Et  nunc  veni,  et  miltam  le  in  vEgyptum.  35.  Hunc 
Moysen ,  quem  negaverunt,  dicentes  :  Quis  le  eonstituit  principem  et  judieem  ?  Ilunc  Deus 
principcm  et  redemptorem  misit,  cum  manu  angeli ,  qui  apparuit  illi  in  rubo.  3G.  liic  eduxit 
illos ,  faciens  prodigia  et  signa  in  terra  /Egypti :  et  in  rubro  mari ,  et  in  deserto  annis  quadra- 
ginla.  37.  Hic  estMoyses ,  qui  dixit  filiis  lsrael :  Prophetam  suscitabit  vobis  Deus  de  fratribus 
vcstris,  tanquam  me  ,  ipsum  audielis.  38.  Hic  est,  qui  fuit  in  Ecclesia  in  solitudine  cum 
aogelo ,  qui  loquebatur  ei  in  monte  Sina  ,  et  cum  palribus  nostris :  qui  accepit  verba  vitae  darc 
nobis.  39.  Cui  noluerunt  obedire  patres  nostri :  sed  repulerunt ,  et  aversi  sunt  cordibus  suis  in 
Kgyptum.  40.  Dicentes  ad  Aaron  :  Fac  nobis  deos,  qui  pracedant  nos  :  Moyses  enim  hic  ,  qui 
eduxit  nos  de  terra  ^Egypti ,  nescimus  quid  faclum  sit  ei.  41 .  Et  vitulum  fecerunt  in  diebus  illis, 
et  obtulerunt  hostiam  simulacro,  et  lcetabantur  in  operibus  manuum  suarum.  42.  Convcrtit 
autem  Deus ,  et  tradidit  eos  servire  militise  cueli ,  sicut  scriptum  est  in  libro  Prophetarum. 
JXunquid  victimas  et  hostias  obtulistis  mihi  annis  quadraginta  in  deserto  ,  domus  Israel  ?  43.  Et 
suscepistis  tabernaculum  Moloch  ,  et  sidus  Dei  vestri  Rempham  ,  Gguras  ,  quas  fecistis  ,  adorare 
cas.  Et  transferam  vos  traos  Babylonem.  44.  Tabernaculura  lestimonii  fuit  cum  patribus  nostris 
in  deserto,  sicut  disposuit  illis  Deus,  loquens  ad  Moysen,  ut  faceret  illud  secundum  formam 
quara  viderat.  45.  Quod  et  induxeruut,  suscipientes  patres  nostri  cum  Jesu  in  possessionem 
gentium  ,  quas  expulit  Deus  a  facie  patrum  noslrorum  ,  usque  in  diebus  David.  46.  Qui  invenit 
gratiam  ante  Deum  ,  et  petiit  ut  inveniret  tabernaculum  Deo  Jacob.  47.  Salomon  auleni  aedifi- 
cavit  illi  domum.  48.  Sed  non  excelsus  in  manufactis  habitat ,  sicut  Prophela  dicit :  49.  Coelum 
mihi  sedes  est,  terra  autera  scabellum  pedum  meorum.  Quam  domum  oedificabitis  mihi  ,  dicil 
Dominus ,  aut  quis  locus  requietionis  meae  est  ?  50.  Nonne  raanus  mea  fecit  haec  omnia  ? 
51.  Dura  cervice ,  et  incircumcisis  cordibus  et  auribus,  vos  semper  spiritui  sancto  resistitis, 
sicut  patres  vestri ,  ita  et  vos.  52.  Quem  Prophetarura  non  sunt  persecuti  patres  vestri  ?  Et 
occiderunt  eos  ,  qui  prsenuntiabant  de  advcntu  Justi ,  cujus  vos  nunc  proditores  et  homicidae 
fuistis :  53.  quia  accepistis  legem  in  dispositione  angelorum ,  et  non  custodistis.  54.  Audienfes 
autera  haec  dissecabantur  cordibus  suis ,  et  stridebant  dentibus  in  eura.  55.  Cum  autem  esset 
plenus  Spiritu  sancto ,  intendens  in  ccelum  ,  vidit  gloriam  Dei,  et  Jesum  stantem  a  dextris  Dei. 
Et  ait :  Ecce  video  coelos  apertos,  et  Filium  hominis  stantem  a  dextris  Dei.  5G.  Exclamantes 
autem  voce  magna  continuerunt  aures  suas,  et  impetum  fecerunt  unanimiter  in  eum.  57.  Et 
cjicientes  eura  extra  civitatem  lapidabant :  et  testes  deposuerunt  vestimenta  sua  secus  pedes 
adolescentis ,  qui  vocabatur  Saulus.  58.  El  lapidabant  Stephanura  invocantem  ,  et  dicentem : 
Domine  Jesu  suscipe  spiritum  meura.  59.  Positis  autem  genibus ,  clamavit  voce  magna,  dicens : 
Domine,  ne  statuas  illis  hoc  peccatum.  Et  cum  hoc  dixisset ,  obdormivit  in  Domino.  Saulus 
autem  erat  consentiens  neci  ejus. 

Nota  Historiae  pleraeque  quae  hoc  capite  recen-  quam  habent,  communicat.  Nota  S.   Chrysosi. 

set  S.  Stephanus,  petitaa  suntex  Genesi  et  Exodi,  id  dicere  S.  Stephanum  contra  Judieos,  putantes 

ubi  eas  explicui :  qure  ergo  ibi  dixi ,  hic  non  re-  gloriam  Dei  alligatam  esse  templo  et  legi  ipso- 

petam.  Porroinmultis  Stephanus  videtur  repug-  rum.  q.  d.  Deus   ante  legem  et  templum  fuit 

nareGenesi.  Septem  enim  hicoccurrunt  antilo-  Deus  gloriae,  suamque  gloriam  oslendit  Abrahaj 

giae,  partimin  Genesi  sohUas,  partim  hic  brevi-  et    patribus  vestris;  quos  divites  ,  vicloriosos, 

ter  solvendas.  felices  ,  gloriosos  effecit :  ergo  pari  modo  potest 

2.  Vibi  fratbes  et  patres.  ]  Fratres  vocat  sibi  suam  gloriam   nunc  avocare  a  templo  et  lege 

cequales  et  coasvos  :  patres  vero,  seniores,  pon-  vestra,  eamque  transferre  in   Christum  et  Ec- 

lifices  et  judices  coram  quibus  causam  suam  clesiam.   Vide  qusc    tle   Dei  gloria   et    glorifi- 

agebatin  concilio.  fla  Lyran.  et  Hugo.  catione  dixi  Rom.  11.  33.  et  Jsaiae  C.  3.  et  Apo- 

Deus  glori.b.  ]  Scilicet  origo,  fons  et  causa,  cal.  l\.  8. 
boc  est ,  Deus  gloriosissimus,  cui  compelit  om-         Apparuit  patri  nostro  AunAniE.  ]  Incipit  ab 

oishonor  et  gloria,  eaque  divina  et  immensa;  Abraham,  quia  is  Judeeorum,  hoc  est  fidelium 

rjiiique  angelis  et  hominibus  omnem  gloriam,  etSynagogce,  fuit  primus  paler  ct  patiiarcha, 


COMMENTAIWA  1N  ACT\ 
inimu.Sfjuo  proinissioiiem  expliciiam  accepit 
Je  Chri.sto  cx  sc  nascituro. 

Accusarant  Judcei  Slcphanum,  quod  locuius 
csset  conlra  eorumDeum,  legem ,  tcmplum  , 
Moscn  et  Prophclas.  IUTcllit  id  Slcphanus  ;  lio- 
norificc  loqucndo  dc  Dco  Abrahae  ,  ac  \ocando 
eum  Deum  gloriae;  deque  ipSQ  Ahraham,vo- 
cando  eum  patrcm  nostrum,  ac  dc  lege,  tem- 
plo,  Mose  ct  Prophctis.  Ostcndiiquc  Jutheos  po- 
tius  iis  obloqui  et  rcsistcrc ,  dum  Chrislum  a 
Dco  ,  Mosc  ct  Prophctis  promissum  ,  ac  in  lege 
et  victimis  tcmpli  adumhratum  ,  cjusquc  disci- 
pulos  pcrsequuntur.  q.  d.  Accusalis  mequn-i 
blasphemum  ,  co  quod  Chrislum  pr;eponani 
Mosi  et  Prophelis,  afleramque  cum  esse  Dci  fi- 
lium  ct  rcdemptorcm  mundi.  At  vcro  idipsum 
crcdidit  Abraham,  Moses  el  Prophelee,  qui  ci 
tdlpsurn  praedixerunt.  Imitauiini  crgo  patrem 
vcstrum  Abraham,  legislatorem  Mosen,  ves- 
trosquo  Propheta»,  bc  in  Christum  jam  natum 
creditc,  sicuti  ipsi  in  Christum  nasciturum  crc- 
didcrunt,  eumque  vobis  pncdixerunt  et  pro- 
rniscrunt :  alioqui  non  ego  ,  sed  vos  a  fide  Abra- 
hae,  MosisetPropheiaruin  aegeneres,  iisadversos 
et  hoslcs  vosostendetis.  lta  S.  Auguslin.  scrm. 
<)3.  dc  divcrsis. 

In  Mi.sopot amia.  ]  E»t  hic  prima  antilogia.  Vi- 
detur  cnini  Stepbanus  hic  pugnare  cum  Mose 
Genes.  12.  1.  juncto  cutn  (icncs.  11.  31.  uhi  di- 
citur  qnod  Abraham  vocatus  et.  eductus  sit  dc 
(Jr  Chald.eorum. 

Respondeo,  S.  Stcphanum  Mesopotamiam  hoc 
loco  late  accipere,  pro  onmi  regione  quac  est 
transEuphralem:  opponit  cnimeam  terrae  Cha- 
naan  Jiuhcis  promissae,  quae  se  extendehat  us- 
quc  ad  Euphratem;  hicenim  cjus  limes  statui- 
tur  a  Deo  Dculer.  11.  24.  Quarc  suh  Mesopota- 
mia,  comprehendit  hic  Chaldaeam.  Id  ita  essc 
patet  ex  vers.  h.  uhi  ait  :  Tunc  c.riit.  de  terra 
GkaUhBOrwrn.  Porro  quomodo  Genes.  12.  /i.  dica- 
uir  Ahraham  cgrcssus  de  Haran,  ihidcm  cxpli- 
cui  :  co  cnim  perlinet. 

Ciim.av.  ]  Ckaran,  sive  Haran  sunt  Charrce, 
quae  fuit  urhs  Parlhoruin  ,  sila  in  ftnihus  Mcso- 
potamiaeversusterramChanaan,juxla  quam  ca> 
susest  M.  Crassus  a  Parthis,  dc  quo  Lucan.  lib. 
1.  de  Bello  civili : 

Assyrias  Latio  maculavit  sanguineCliarras. 

3.  Exi  de  TERBA.  ]  Praeclare  S.  Hieron.  qui  Stri- 
donem  ct  Dalmaliam  patriam  suam  deserens  , 
per  orhem  discendi  causa  peregrinalus  ,  tandem 
in  Bethlchcm  consedit  et  conquievit,  Epist.  ad 
Paulinum  :  Credcnti ,  ait,  totus  mundus  divitia- 
rutn  est ,  ct  facile  contcmnit  omnia,  qui  se  sem- 
per  cogitat  esse  moriturum.  Et  Poeta  : 

Omne  solumforli  patriacst,  ut  piscibus  anpjor. 

Hinc  Socrates,  diccbatse  esse  cosmopolitam  ,  id 
cst ,  civemmundi.  Et  ex  Platonc  Plolinus  apud 
S.  August.  I.  9.  de  Civit.  c.  6.  Fugiendum  est ,  ait, 
iidclarissimam  patriam:et  ibipatcr,  ctibiomnia: 
lua;  igitur  classis ,  aul  fuga?  Similem  Dco  fieri. 
Si  ergo  Deo  tanto  similior ,  quanto  fit  quisque pn>- 
pinquior,  vulta  cst  ab  Ulo  tanla  longinquitas , 
quanta  cjus  dissimUitudo.  Sumus  eiiimab  actcr- 
tio  ab  eo  conscripti  civcs  Sanctorum  et  domes- 
<ici  Dei ,  quasi  ejus  filii  ct  heredcs,  coheredc.s 
uitem  Christi,  patria  ergo  nohis  est  coelum. 
terra  vcroexilium.  Hicquc  fuilcommunis  Ahra- 
hx>  ct  Sanctorum  omnium  sensus,  uti  multis 
ostcndi  llebr.  11.  9. 


APOSTOLOWUM.  Cap.  VII. 

Tn.ANsTu.rr,  ]  /itew5x»«v ,  id  esl  habitare  , 
S.  Augusi.  lt>.  Civ.  c.  16.  legit.  coUocavili  Syi 
mutavit  ;  sciliccl  Ahrahaj  domum,  sedem  et  ha 
hitationcm  transtulit  cx  Haraa  ip  Chanaau. 

U,  In  oi  \  voi  ni  nc  iiAiuiAiis,  ]  non  cgo ,  quia 
lerram  cl  omnia  tcrrena  ciun  Apostolifi  rcliqui, 
cl  vjriuiis  morti  ad  ciclum  propcro.  Ila  Glossa. 

5.  Bt  non  dsdit  ii.i.i  iu.iw.ditati.u  in  la  ,  nec 
i'\ssu\i  i>i.i)i>.  ]  Graecum  /SfyucPrimo,  significut 
vestigium,  ut  vcrtil  Syrus  ,  Pagnin.  cl  Tigurioa. 
Sccundo,  passum,  ut  palel  cx  PJutarcho  in  De- 
metr.  passus  auicin  csi  mensura  quinque  pe- 
dum  :  hos  enim  eflicit  dislensio  ct  divaricalio 
unius  pedis  ab  altero.  q.  d.  Ne  iniiiimam  quideni 
terrae  mcnsuram  dcdit.  illi  Est  hic  secunda  ariti- 
logia.  Nam  Genes.  23.  9.  Ahraham  in  Chanaan 
ciuitct  possedil  speluncam  dupliccm,  ad  sepul- 
luram  Sar;e  ct  siiorum.  Hesp.  Priino,  illam  non 
dcdit  ci  Dcus  ,  scd  pretio  suo  eam  sibi  compara- 
vit  Abraham.  Ita  S.  August.  qiucst.  50.  in  Genes. 
Sccundo,  non  posscdit  illam  quasihereditati 
scilicet  ut  vivus  eam  quasi  praedium  colcrei 
vel  incolcrct,  scd  utscpulluram,  in  qua  mor- 
luus  quiesceret.  Sepulchrum  cnim  non  cst  hcre- 
ditas  nec  domus,  vel  ager  visorum,  scd  potius 
crypta  subtcrranea  morluorum.  Ita  Clossa. 

GUM  NON   IIABERET  1TLKM.  ]  HOC  auget  piomis- 

sionem  Dei  et  fidem  Ahrahae.  Deus  enim  promi- 
sit  Chanaan  Abrahae ,  id  est ,  posleris  ejus  ;  cuin 
tamen  nondum  haherct  filium  ,  sed  ipsc  cssct 
senex,  ctuxor  ejus  Sara  sterilis,  atque  Ahraham 
promittenti  Deo  crcdidit  ;  quia  crcdebat  Denin 
esse  omnipotentcm  ,  alquc  scnibus  et  sterilibu.- 
posse  restituere  vim  generalivam  ,  idquc  hic 
juxla  promissa  facturum,  uti  dc  facto  fccit,  cum 
iis  dedit  virlutem  gencrandi  Isaac,  qui  cum 
posteris,  Deo  dante ,  futurus  erat  hercs  Cha- 
nannaeae. 

6.  QlTY     F.RIT    SI.ULN      L.IUS     ACCOI.A     IN     TEIUtA 

ai.iena.  ]  Pro  accola  graece  esl  k»s««cs  ,  id  esl  . 
advena,  peregrinus,  in  tcrra  alicna,  non  incola 
cl  civis  in  propria.  q.  d.  Posteritui,  oAbraiiam  , 
erunt  percgrini  in  Chanaam  (ttti  exprimunl  Sep- 
tuag.  Exodi  12.  bO. )  et  in  /Egyplo  ibiquc  /F.gyptii 
cogenteos  serviresibi  pcr  annos  quadringentos. 
Annts  quaduingentis.  ]  Est  hic  tcrtia  anlilogia. 
Nam  Exodi  12.  Al.  el  Galal.  3.  17.  numeranlur 
anni  ^30.  et  ita  hic  legendum  censent  flabanus. 
S.  Thomas.  Cajetanus  ,  et  Glossa.  Resp.  it  voca- 
tionc  Abrahac  quse  facta  est  anno  viue  ejus  75. 
fuisse  annos  630.  hic  vcro  eos  computai  i  a  na- 
tivitate  Isaac,  qui  natus  est  Abrahamo  post  25. 
annos,  puta  anno  viUB  cjus  centesimo.  Inde 
enim  usque  ad  e.xitum  Helmeorum  e.x  servilulc 
.Egyptiaca  ,  iluxcnint  anni/ifla.  praecise,  qui  hic 
vocanlur  quadringenti ,  numero  ct  conipulu  ro- 
tundo,  omissis  quinquc,  qui  htinc  compnliini 
cvccdunt.  Scriptura  cnim  sa?pc  ponit  uumeros 
ititciiros  et  rolundos ,  |)ra3serlim  cenlcnarios. 
eliamsipauctili  iis  dcsintvel  supcrsint.  Sic  enim 
dicimus  nos  vidisse  ccntuin  militcs,  cliamsiduo 
vcl  tres  huic  niimero  desint.  Scnsus  cnim  cst  : 
\idi  ccnluin.  id  esl,  circiter  ceniiim.  plusminus 
cenium.  Parimodo  hi  anni  pr.ecisc  nunicrantur 
(piadringentiinfrac.  13.  20.  etGenes.  lo.  W.?kte 
ibi  dicla. 

7.  JrniCADO.  ]  Id  cst  condemnabo  ,  ulciscar  «  t 
puniam  :  ila  Nalabl.  Dcusenim  occidit  Pbarao- 
ncni  ct  £gypCk)S  oppressores  Hebr.coruin  ,  mcr- 

gendoeos  io  mari  rubro;  Chananaeos  vcro  ui.»'- 
Civit  ia  piuliis  pcr  Jostic. 


r.'i  COMMEflTARlA  1N  ACTA 

ExiBUNT,  ]  dc  /Egypto  iu  Chanaan,  quam  eis 
proinisi. 

8.  Et  dkdit  illi  testamf.ntum  circumcisionis.  ] 
Trstamentum,  id  est,  fcedus  vel  pactum  :  Deus 
enim  contlitionem  foederis  inter  se  ct  Abraham, 
rjusque  posleros  inili,  voluit  csse  circumcisio- 
nem,  promittens  se  Abrahae  et  poslerorum  fore 
Uemn  ,  provisorem  et  protectorem,  si  ipsi  ex 
pjns  voluntate  et  lege  se  cirumcidcrent,  ac  vi- 
cissim  eum  colcrcnt ,  non  idola.  Vide  dicla  Gc- 
nes.  17.  7.  et  seq. 

9.  Emulantes,  ]  invidentes.  Ita  Tigurina. 
Josfpii  vf.ndideiujnt.  ]  Meminit  Joseph ,  quia  is 

cxpressus  pr;c  caeleris  fuit  typus  Christi,  vendi- 
ti ,  capti  el  afflicli  a  Judseis ,  idque  lacite  hic  eis 
insinuat  et  objicit  S.  Stephanus. 

Et  erat  Deus  cum  eo  ,  ]  educens  eum  e  car- 
cerc,  sublimans  in  principem  jEgypti,  omnia- 
que  ejus  opcra  sccundans  et  prosperans,  uti 
mox explical S,  Stephanus.VideSapient.  c.  10.  13. 
etlfi. 

13.  Er  in  secundo,  ] scilicet  adventu  fratrem  Jo- 
seph  in  /Egyptum  ,  Syrus  ,  in  secunda  vice ;  Tigu- 
rina  etPagninus,  cumque  iterum  misisset  cos. 

\l\.  In  antmabus  septuaginta  quinque.  ]  Anima- 
bus ,  id  est  hominibus,  puta  filiiset  nepotibus  ex 
Jacol)  prognantis.In  his  enim  stabattoia  cogna- 
lio,  id  est  prosapia  et  posteritas  Jacob.  Est  sy- 
nccdoche. 

Est  hic  quarla  antilogia  :  nam  Gen.  UQ.  26.  nu- 
merantur  tantum70.  non75.  Resp.  fuisse70.Sed 
Sep.tuag.  quos  sequiturS.  Stephanus  ,  numerant 
75.  quia  annumerat  filios  et  nepotes  Joseph  na- 
tos  in  jEgypto,  uti  dixi  Gen.  Ud^  26. 

16.  Et  translati  sunt  inSichem.  ]  Sicheiyi  sive 
Sichar  urbs  erat  Samariee  praecipua,  quoe  post 
Mabartha  teste  Josepho  lib.  5.  Bellic./ii.  vel  utait 
Plinius  lib.  5.  c.  13.  Mamortha  dicta  est,  deinde, 
Flavia  Ccesarea  a  Flavio  Domiliano,  quieocolo- 
niam  dcduxit  denique  Neapolis  est  appellala, 
nunc  JSaplos  dicitur,  in  qua  nalus  estS.  Justinus 
Philosophus  ct  Martyr,  S.  Stephani  in  fide  pro- 
pugnanda  aemulus:unde  gloriosumillius  adins- 
tar,  pro  ea  martyrium  obiit  anno  setalis  circiter 
50.  Christi  168.  ut  habct  Chronicon  Alexand.  licet 
Baronius  id  consignet  anno  Christi  165. 

Et  hic  quinta  antilogia.  Nam  Abraham  ,  Isaac 
et  Jacob  sepulti  sunt  in  Hebron ,  ut  patet  Genes. 
c.  25.9.  etc.  50.  13.  Resp.  Abraham,  Isaacet  Ja- 
cob  sepultosessein  Hebron,  duodecim  veroPa- 
iriarchas  quifuerunt  filiiJacob,  sepultos  essein 
Sichem.  Ita  S.  Hicr.  in  Epitaphio  S.  Paula?.  Aut 
cerle  hi  quoque  primum  ex  jEgyplo  translati  et 
sepulti  sunl  in  Sichem,  inde  in  Hebron,  uti  di- 
scrle  docct  Joseph  1.  2.  Anliq.  c.  U.  ubi  asserit 
omnes,  excepto  Joseph,  sepulios  csse  in  Hebron. 
Josephum  quasi  guarum  el  fidum  suae  gentis 
historieum,  sequuntur  MagislerHistor.  Scholast. 
Dionysius  et  Gagneius,  atque  idipsum  hic  signi- 
ficat  Slephanus  ,  cum  subdil :  Et  positi  sunl  in  se- 
pulchro  qttod  emil  Abraham ,  utique  inHcbron,  ut 
pafiet  (iencs.  23.  non  in  Sichem. 

Et  positi  st  nt  in  sepulchro  quod  emit  Abua- 
iiim'pbjetio  argenti  afiliis  Hemor,  filiiSichem,] 
est  hic  sexta  antilogia,  eaque  maxime  implicata 
et  difficillima  :  nam  Abraham  sepulchrum  emit 
abEphron  filio  Seor,  Genes.  23.  v.  16.  non  a  fi- 
liis  Hemor,  filii  Sichem.  Ab  illis  enim  partem 
agri  in  Sichem  emit  Jacob,  non  Abraham.  Gc- 
nesi  33. 19. 
Ilcsp,  Primo,  Hetla ,  Rabanus,  ct  ex  iis  Mcl- 


APOSTOLORVII.  Cap.  VII. 

chiorCanus  in  finc  1. 1.  deLocis  Thcolog.  S.  Slc- 

phanum  totum  allcri   rci,  puta  causae  suae  de 

Christo,  intentum  hiclapsum  esse  mcmoria,  et 

proJacobnominasse  Abraliam  :confudisse  enim 

duas  emptioncs  ,  et  commiscuisse  in  unam , 

scilicet  priorcm  Abrahae  de  qua  Genes*  23.  16. 

et  altcram  Jacob,   de  qua  Genes.  33.  19.  Ve- 

rum  quis  hoc  credat  de  S.  Slephano,  qui  ple- 

nus  erat  fide  et  Spiritu  sancto,  imo  in  quo  lo- 

qucbatur  Spirilus  sanctus  ;  praescrtim  cum  ipsc 

hic  publicc  coram  doctissimis  fiabbinis,   suis 

advcrsariis,  concionaretur,  tractarctque  con- 

troversiam  de  Christo ,  sequse   ac  causam  suoe 

rcligionis  et  fidei,  vitceque  et  necis?  erat  enim 

jam  martyrii  coelique  candidatus  ,  viditque  glo- 

riam  Dei.   Minus  improbabile  est  quod  ccnsent 

alii.  nomen  Abraha3  pro  Jacob  hic  irrepsisse, 

sequc  ac  nomcn  Jeremiie  irrepsisse  Matth.  27. 

v.  9.  multiviri  docti  autumant.Sienim  proAbra- 

/(«m  ponas  Jacob,  autexpuncto  Abraham  repelas 

nomen  Jacob,  quod  paulo  anle  praecessit,  lota 

sententia  plane  fluit,  ncc  ullum  ingerit  scrupu- 

lum.  lla  Eugubinus  et  Lipomanusin  Catena  Gc- 

nes.  c.  33.  ac  Andres  Masius  in  c.  ult.  Josue  vcrs. 

32.  Verum  omnia  excmplaria  Graeca,  Latina  ei 

Syra  constanter  habent  Abraham  nonJacob;  nec 

ullus  velerum  pro  Abraham  legit  Jacob,  nec  esl 

quitlquam  quod  ad  iia  legendum  cogat;  sunt 

cnim  alii  haec  loca  conciliandi  modi,  iique  ma- 

gis  probabiles  ct  expediti. 

Unde  Secundo,  respondet  Valablus,  Sanchez 
el  alii ,  Abraham  patronymice  sumi,  ut  idcm  sit 
quod  Abramides  puta  Abrahee  filius,  sciliccl  Ja- 
cob  :  aut  q.  d.  Abraham,  qui  primus  cifamosis- 
simus  fuit  parens  lsraelilarum,  ac  haeres  terrae 
promissse  aDeoinslitutus,emiisuishuncagrum, 
non  per  se,  sed  per  nepotcm  suum  Jocob  Ge- 
nes.  33.  Sic  Christus  vocalur  lsrael,  id  est  Israe- 
litides,  sive  Israelis  filius,  Isaiae  49.  3.  Sei~vus 
meus  es  tu  lsrael.  Idem  vocatur  David,  id  est  Da- 
vidides,  sive  Davidis  filius  Ezech.  2Zi.  vers.  23. 
Suscitabosuper  cos  servttm  mcum  David.Ego  aulem 
eroeis  in  Deum,  et  servus  meus  princcps  in  medio 
corum.  Idemvocatur  Salomon,  in  tituloPsal.  71. 
id  cst,  Salomonides,  Sic  Trojanus  vocatur  Tros, 
i\  Troe  parente,  yEneid.  6. 

Tros  Anchisiade  facilis  descensus  Averni. 

Et  lib.  1. 

Tros  Tyriusve  mihi  nullo  discrimine  agetur. 

Idem  vocatur  Dardanus ,id  est  Dardanidcs,  pu|a 
Dardani  sobolcs  /Encid.  U. 

llauriat  hunc  oculis  iguem  crudclis  ab  allo 
Dardanus. 

Sic  Trojani  vocantur  Teucri  ,  aTeucro  progcni- 
tore;  Graeci  vocantur  Dan  ai ,  a  Danao  regeAr- 
givorum.  SicRomani  a  Ro  mulo,  ab  Horatio  1.  /i. 
Carm.  vocantur  gens  liomul  a.Yerum  hasphrases 
convcniunlur  Poctis  ct  Prophetis  ,  non  vero  His- 
loricis,  qualis  est  hic  S.  Stcphanus. 

Tcrtio,  Cajetan.  et  alii  censent  essehyperba- 
ton;  verbaenim  sicesse  ordinanda  :  El  translati 
sunt  in  Sichem  palres  nostr  i  filii  Jacob,  ct  posili 
sttnt  d  ftliis  Sichem ,  filii  Hemor  in  scpulchro  ;  qttod 
einit  Abraham  prelio  argenli  inllebron.  Causam- 
quedat,  quod  Sichimiiaj  mcmorcs ,  cladis  ac- 
cepiae  a  Simeon  et  Levi  filiis  Jacob,  non  passi 
sinl  corum  corpora  apud  se  manere  in  Siehem , 
idooque  ca  translulerunl  in  Hebron.  Vcrum  ho.c 


COMMENTAIiJA  L\  ACTA 

fictilium  vidctur  :  potius  cnim  iuscpulta  abjccis- 
senti  elhyperbaton  illud  durum  ct  contortum 
;(pparct.  Adde,  Cajcian.  mulat  genealogiae  se- 
riem.  Ait  enim  :  A  fiUit  Sichem,  fitii  Hemor,  cum 
textus  ex  adversohabeat:  a  jiliis  Hcmor,  filiiSi- 
chcm. 

Quarto,  Gagneius  rcspondct  eumdem  agrum 
in  Sichem  prius  einptum  fuisse  ab  Abraham  , 
eliamsi  id  non  narrelur  in  Gcnesi ,  eumque  aba- 
lienalinn ,  rursus  cmptum  esse  a  Jacol)  post  117. 
annos  cum  cx  Mesopolamia  rediit  in  Chanaan. 
Sed  et  hoc  sine  fundamento  asscrilur. 

Quinto  ergo  et  verisimillime ,  S.  Greg.  lib.  7. 
cpist.  55.  Lyran.  Lorinuset  alii  hic,  acfuse  Pe- 
rcrius  in  Gcnes.  23.  n.  U6.  et  sequcntibus,  cen- 
scnt  hic  sermoncm  esse  de  emplione  speluncoe 
facla  ab  Abrabam  Gcnes.  2Zi.  non  agri  facla  a  Ja- 
cob  Gcn.  33.  19.  Probatur  id  Primo,  quia  Abra- 
ham  diserte  habcnt  omncs  codices,  non  Jacob. 
Secundo,  quiaS.Slephanusloquitur  dcemptionc 
sepulcbri;  boc  aulem  pro  Sara  uxorc  dcfuncta 
cmit  Abrabam,  non  Jacob  :  Jacob  cnim  cmit 
agrum  ad  altarc,  non  ad  sepulcrum.Tertioquia 
S.  Stcphanus  ait  sepulcrum  hoc  cinplum  esse 
prctio  argcnti,  sciliccl  quadringcntis  siclis  ar- 
genti,  dc  quibus  dicil  Ephron  vcndilor  scpulchri 
udAbraham  cmptorem,  illud  est  prcctium  inicr 
rae  ct  /e,Gcnes.  2U.  lo.Jacob  autcm  emitagrum 
uon  pretio  argenti,  sed  centum  agnis,  ut  dici- 
lur  Gcnes.  53.  Denique  Hemor  illc  JacoI)i,  dici- 
lur  fuissc  patcr  Sichcm  :  hic  vero  Abrahce,  di- 
citur  fuissefilius  Sichcm.  Quarc  diversus  ab  eo 
fuit,  csto  idcm  habuerit  nomcn.  Sed  ad  hoc  res- 
ponderi  posset,  Hcmoris  patrem,  acque  ac  filium 
vocatum  fuisse  Sichem  :  unde  grcece  esl  tsj  co/vj., 
quod  tampatrem,  quam  filium  Sichcm  signifi- 
cat. 

Dices,  Abraham  sepulcrum  emit  ab  Ephron 
filio  Scor,  non  a  filiis  Hemor,  filiisSichem. 

Resp.  Ephronis  patrcm  fuisse  binomium  :  vo- 
ratus  enim  ct  Scor,  vocatus  est  et  Hcmor.  He- 
braei  cnim  multi  fuerunl  binomii,  utpatet,  si 
nomina  quje  initio  lib.  1.  Paralip.  recenscntur, 
conferas  cum  iis  quocponuntur  in  Genesi.  Porro 
Hemorfuit  iilius  Sichcm,  non  illius,  ii  cujus  fi- 
liis  cmitagrum  Jacob,  sed  eolonge  anliquioris. 
Hemor  autcm  multos  habuit  filios,  inter  quos 
major  et  primogenitus  videtur  fuissc  Ephron  , 
quinomine  cueterorumfratrumsepulchrum  ven- 
didit  Abrahae. 

Diccs  sccundo,  quomodo  verum  est  quodait 
Slephanus,  Jacob  ct  Patresnostri  translati  sunt 
iu  Sichcm,ct  positi  in  scpulchro  Abrahae?  hoc 
cnim  crat  in  Hebron  ,  non  in  Sichcm  :  ncc  Ja- 
cob  cx  yEgypto  iranslatus  cst  in  Sichem,  scd  in 
Hebron,  Genes.  50.  13. 

Respondi  paulo  antc,  duplieitcr.  Primo,Ja- 
cob  cum  Isaac  et  Abrabam  ,  sepullum  csse  in 
Hcbron,  Jacobi  vcro  lilios  in  Siehem.  Estsynec- 
doche  :  partialitcr  cnim  haec  explicanda  sunt; 
quia  S.  Slephanus  concise  loquitur,  ct  paucis 
multa  conglomcratci  pcrstringit.  Cum  ergo  ait 
Patrrs  nostri,  inlclligil  non  lanluni  Jacobi  filios, 
scd  etparcntes,  scilicct  Ahraham  ctlsaac,  quos 
nominavilv.  8.  ubi  gcnealogia  corum  desC4nps.it, 
non  mortcm,  ncc  scpullurani.  Utramquc  ergo 
hic  generalini  cmisignal,  diccns,  cos  dcfunctos 
ct  posiiosin  svpulcro  quodemit  Abraham,  puia 
juxta  Hcbron.  Sccundo,  duodecim  Jacobi  filii 
pnmo  iranslali  sunt  in  Sicbem,  dcindc  in  He- 
l'ion,  uii  cx  Joscpbet  alii>  asscrui.  Nec  id  ncga.l 

CORNr.L.    A    I.ATIDt.      TOM.    X. 


APOSTOLOIIUM.  Cap.  VII.  ikS 

S.  llicr.  in  Epitaphio  S.  1'aulae.  lbi  enim  tantum 
dicit,  duodecim  Patriarcliai ■um  scpulchra  adiiuc 
sua  celate  ostendi  solita  in  Sichem  :  quia  enim 
ibi  primo  sepulti  sunt,  hinc  sepulchra  eoruii) 
ibidem  manserunt,  et  rcligiose  a  posteris  asser- 
vataetfrequcntala  sunt;  esto  ipsi  dcinde  ex  Si- 
chem  in  Bebron  translati  sint,  uli  asserere  vi- 
detur  hic  S.  Stephanus. 

Paulo  aliter  respondet  Pcrerius,  nimirum, 
cumS.  Stephanus  nominat  Jacob  ct  patres  nos- 
tros,  solum  inlelligere  Jacobi  filios,  non  paren- 
ics  :  filios  aalem  sepultos  esse  in  Sichem,  Jaco- 
bum  vero  in  Hcbron ;  ut  sit  enallage  numeri  , 
positi,  pro  positus;  sicutdiscipuli  dicuntur  apud 
Matlh.  cap.  26.  v.  8.  murmurasse  contra  Magda- 
lcnam  ,  cfTundentcm  unguentum  super  caput 
Chrisli ,  cum  solus  Judas  murmurarit,  ut  ail 
Joannes  cap.  12.  v.  U.  Verum  h.ec  enallage  hoc 
loco  diriuscula  est,  praecedil  enim  :  Et  translati 
sunl  inSichcm,  quodin  pluraliaccipiendum  essc, 
oinnes  consentiunt.  Ergo  et  id  quodei copulatur, 
scilicet :  Et  posili  sunt  in  sepuichro  quod  emitAbru- 
ham,  in  plurali  ut  sonat  accipiendum  videlui  , 
non  in  singulari  de  solo  Jacob. 

17.  Quam  co>'FESSUS,Jid  est,  profcssus  erat ,  ut 
lcgunt  nonnulli  codices,  hoc  est,  promiserat 
cum  jurejurando.  Syrus,  quam  pollicitus  erat 
cumjuramento.  Groeca  cnim  jam  habcnt  itjuovj  ■. 
id  est,  juraverat.  lla  Tiguriua.  Forle  inlerpres 
noster  legiiojlu5/.o//;c:v ,  id  est,  confessus,  profcssus, 
crat. 

18.  Non  sciEiuT,]ignorabat  quanta  beneficia 
Joseph  Hebraeus  contulisset  iKgypio,  ideoqueal> 
Hcbracis  aversus  eos  affligebat. 

19.  HlC  CIRCUMVENIEiNS  GENtS  NOSTRUM,]  zaracof  i- 

aijxtvoi  ,  id  est,  sophismalibus  implicans,  dolosis 
arlibus  quasi  relibus  capiens;  Syrus,dolum  com- 
punens ,  Exodi.  1.  10.  Hebr.  est  ",S  TTDO  nn: 
nit  chat  kema  /o,id  est  sapienlores  simus  eo : 
quod  nostcr  clare  vertit,  sapicntcr,  idest  aslute, 
opprimamus  cum.  Neque  enim  jEgypiii  Hebraeos 
manifeste  opprimcre  audebant,  aut  poterant, 
cum  nullamhujuscereicausamhaberent.  Porro 
doli  hi  et  fraudes  Pharaonis  narranlur.  Exodi  1. 
scilicet.  Primo,  quod  vectigalibus  et  laboribus 
lateriis  eos  afflixerit.  Sccuodo,  quod  obstetrici- 
bns  mandarit,  ut  infanles  eorum  masculos  in 
partu  clam  occidcrent.  Tertio,  quod  jusserit,  ut 
jam  natos  in  flumen  projiccrent. 

Ut  exponerent  ini-antcs  suos  q.  d.  Pharao 
c<cgit  patrcs  nostros  exponerc  infantes  suos , 
dum  pcr  minislros  suos  ita  perscrulabatur  do- 
inos  Hehrceorum,  ad  rapicndum  ct  Mcrgcnduii' 
infantcs  corum,  ut  Hcbroei  eos  non  posscnt  do- 
mi  abscondere ,  sed  cogerenlur  eos  in  agris ,  vc! 
ripis  lluminum  exponere,  uli  a  matrc  expositus 
ol  Moscs,  Exodi  2.  3.  Alium  sensum  dat  Syrus, 
qui  Graecum  3^76,/  verlit  corum  non  suos,  ul  No>- 
lcr.  Sic  enim  habet;  Mandgvit  ut  csscnt  abjccti 
lilii  corum  nc  vivocnt.  q.  d.  Praeccpil  Pliarao  suis 
l  -iypiiis ,  ut  lilios  Hcbi\corum  abjicerent  in  Qu 
nicn  ibiqueeos  mcrgcrcnt  ct  occiderent  Utra- 
qucvcrsioest  commodaet  vcra.  Utrumque  cninj 
fecit  Pharao  et  Grcecum  bcdiTot,  tam  expositos. 
cjectos  ct  projcctos ,  scilicet  Lq  llumcn,  signi 
licat. 

JNe  viyificauent.  J  I\cfcrt  hoc  ad  Pharaoncm. 
uon  ad  Palres  infaniium  q.  d.  coegit  PbaraoPa- 
tresnoslros  exponcre  suos  infantcs,  nc  \ivili- 
carenlur,  idcst ,  vivi  scrvarcnlur.  sed  cxposili. 
vcl  famc  morcrcntur,  vel  a  Uipis  ct  fcris  d< 

19 


4'iG  COMMENTAMA  LN  ACTA 

rareotur  velrcperti  a  minislris  suis  submergc- 
rcntur.  Grsece  est;t;  -iyr,  %uo'/evtUsietiti6ie$lnevita- 
tcs  csscnt,  ne  vini  gigncrcntur ,  vel  producerentar: 
quJa  antcquam  nascerentur,  ab  co  mortc  erant 
danvnali,  et  paulo  post  naiiviiatcm  occidendi. 

20.  MOYSES  FUIT    GRATUS   DEO.  J    GntCUm  ^iXoi 

significat  clcgantcm,  ut  vcrlit  nostcr  Exodi  2. 
v.  2.  urbanum  feslivum  :  scd  quia  addilur  :uMs. 
hinc  lioc  loco  idcm  est  quod^,3[J(5>vel^uxaP'«>id 
est,  gratiosus,  gralus,  charus  Dco.  q.  d.  Moses 
infans  adco  erat  clegans,  decorus  et  gratiosus, 
ut  tam  Dcum,  quam  homines  in  sui  amorem 
alliccret  :  elegantia  enim  corporis  praeter  soli- 
tum  Mosi  a  Deo  indita,  effectus  et  indicium  erat 
degantiae,  quae  animae  erat  ab  eodem  indita  et 
indcnda.  Undc  Syrus  vertit,  fuit  dileclus  Deo.  Sic 
et  S.  Chrys.  ct  OEcumen.  qui  tamen  Secundo 
a?£to,-  vertit,  irreprclicnsibilis.  Tcrlio  ,  Recentior 
quidam  sicinterpretatur  :  Moses erat  elegans  Deo, 
id  cst ,  insigniter  clegans,  eximie  pulcher :  quai 
enim  Deo  pulchra  sunt,  eximia  sint  oportet.  Sic 
in  Script.  vocantur  cedrt  Dei,  montes  Dei,  id  est 
cedri  et  montes  excelsissimi.  Hinc  Deus  Mosen 
diligens,  eum  a  submersione  et  morte,  in  vita 
mirabiliter  servavit ,  cumque  suis  donis  et  gra- 
tiis  cumulavit,  ac  tandem  ducem  populi  sui 
creavit,  qui  per  plagas  et  portenta  admiranda 
Israelem  educerct.  cx  jEgypto.  Aliter  Cajet.  q.  d. 
Fuit  Moses  Dco  acccptus,non  ex  propriis  meritis, 
scd  ex  Dei  bonitate,  tanquam  cetemaiiter  prades- 
tinatus,  o.ique  ad  plurimabona  opera  agenda  prce- 
ordinatus.  Oslendif  hic  Stephanus  se  Mosis  non 
csse  hostcm ,  ut  objiciebant  Judsei  sed  amicum 
et  encomiasten. 

Allegor.  Moseselcgans  fuit  typus  Christi,  qui 
fuit  speciosus  forma  prte  f,':is  hominum ,  Psalm. hh. 
3.quia  corpus  perfectissimum  habuit,utpotefor- 
matum  et  organizatum  a  Spiritu  sanclo,  utindex 
csset  anima^  ipsius  elegantissimae  pulcherrime. 
Divinitas  enim  velut  sol  resplendebat  per  hu- 
manitatem  Christi,  eiquesuam  pulchritudinem 
afllabat.  Vide  Abulcns.  paradoxo  1.  et  Niceph. 
lib.  1.  Histor.  c.  ult.  ubi  Chrisli  formam  et  figu- 
ram  describit. 

Vere  auctor  Panegyrici  adConstantinum  :  Na- 
turaipsa,  ait,  magnis  mentibus  domicilia  corpo- 
rum  digna  metalur.  Et  S.  Ambros.  lib.  2.  de  Vir- 
gin.  Corporis ,  ait,  species  simulachrum  est  mentis, 
figuraque  probitatis.  Simile  dat  Maximus  Tyrius 
serm.  10.  Ut  ante  sol  exoriens,  inquit,  pi-xmittit 
fulgorem,  qui  cacumina  monlium  illustret ,  ube- 
rioris  lucis  spe  :  ita  splendescenti  animo  m-cefulget 
in  superficie  corporis  decor,  spem  afferens  multo 
melioris.  Idpatet  inSalomoneSap.  7.11.  Davidel. 
Reg.  16. 12.  Josepho  Genes.  36.  6.  Judith.  10.  l\. 
Porro  splendidum  est  mendacium  Plinii  1.  30. 
cap.  1.  Mosen  magnum  fuisse  socium  Jannis 
(qui  fuit  magus  Pbaraonis,  contra  Moscn  de- 
certans)  imomagicaefactionisapud  Judaeos  auc- 
torcm.  Sic  et  alii  Historici  Gentiles  de  Mose  et 
.ludaeis,  utpole  sibi  invisis,  miras  narrant  fabu- 
las  et  caluinnias.  Reliqua  quae  de  Mose  hic  rc- 
censetStephanus,  explicui  Exodi2.  et  sequent. 

25.  Existimahat  AUTEM.]Stcphanus  tacite  per- 
stringit  Judicos  etjuclices  suos.  q.  d.  Patresves- 
tri  in  ligura  non  cognoverunt ,  nec  receperunt 
Mosen  missum  sibi  a  Deo  vel  salvatorem  :  sic 
nec  vos  Christuni  Mose  adumbratum,  et  a  me 
praedicalum  agnoscere  aut  rccipere  vultis;  id- 
que  clarius  significat  etinculcat  v.  35.  Ilunc  Mo- 
sen  quemncgaccrunt ,  elc. 


APOSTOLOnUM.  Cnp.  Vll. 

29.  In  VEBBO  isto,]  ad  verbum  istud,  quia  vidc- 
hatproptlatam  esse  suam  casdcm,  quam  puta- 
bat  occultam. 

ZU.  Desceisdi.  ]  Descensus  Dei,n\t  S.  August.16. 
Civit.  c.  5.  significat  aliquid  in  terra  /ieri  preeter 
usitatumnaturce  cursum.  Descenderc  igitur  dici- 
lurDeus,  non  quasi  de  loco  supero  ad  infe- 
rum  se  transferat,  cum  sit  ubique;  sed  en- 
thropopalhos  ;  in  tcrra  insigne  quid  operatur, 
praesertim  circa  ultioncm  irnpiorum,  vel  pro- 
tectioncm  piorum,  uti  hic  descendit  ad  libe- 
randum  Hcbraeosde  tyrannidePharaonis,  etad 
Pharaonem  cum  suis  perdendum.  Sic  descen- 
disse  dicitur  Deus  ad  fabricam  ct  fabros  turris 
Babel ,  cum  opus  distuibavit  per  linguarum 
confusionem,  Genes.  11.  5.  Sic  descendit  in  So- 
domam,  et  protinus  secuta  est  urbis  etPen- 
tapolisconflagratio,  Genes.  18,  21.  Sic  descen- 
dit  in  montem  Sina ,  cum  inco  Iegem  dedil  Mosi 
et  Hcbrseis,  Exodi  19.  20. 

35.  Quem  negaverunt.  ]  Uli  vos  ncgatis  Cbris- 
tum  Mosis  antitypum  :  sed  sicut  iis  invitis  Deus 
Mosen  conslituit  principem  et  redemptorem, 
graece  iuTpwT/jv,  id  est  liberatorem,  scilicel  populi 
sui  cx  ,/Egyptia  servitute;  ita  et  Christum  nunc 
vobis  invitis  constiluit  principem ,  et  redemp- 
torem  mundi. 

Cum  manu  angeli  ,  ]  id  est,  permanum,  puta 
per  opem  ,  operam  et  ministerium ,  sive  duc- 
tum,  arjeli  :  nam  manus  significat  tum  po- 
tentiam,  tum  causam  mediam  et  executricem. 
Manus  enimomnium  artium  et  operum  est  ad- 
ministra,  ait  Cicero. 

37.  HlC  EST   MOYSES,    QUI    DIXIT  FILIIS   ISRAEL  : 

PROrnETAM  suscitabit  vobis  Deus.  ]  Puta  Chris- 
lum,  Propheiarum  principem.  Ecce  hic  estsco- 
pus  dictorum  de  Mosea  S.  Stephano,  nimirum 
ut  ostendat  Mosen  prophetasse  de  Christo,  ac 
proinde  se  non  adversariMosi,  sed  potius  con- 
sentire,  dumChristum  praedicat :  Juda;os  potius 
adversantes  Christo,  adversari  quoque  Mosi, 
Christi  pnenuntio. 

38.  Hic  est  qci  fuit  in  Ecclesia,  ]  puta  in  po- 
puli  iidelis  coetu  et  congregatione ,  cui  ipse  pra> 
crat. 

Verba  viTyE.  ]  Decalogum  aliasque  Dei  leges 
quarum  observationc  ad  vitam  beatam  et  aeter- 
nam  in  ccelis  ingredimur. 

39.  Aversi  sunt  cordibus  suis  in^Egyptum,  ] 
scilicet  redire  volentes.  Aliter  Vatabl.  q.  d.  De- 
siderio  iEgypti  flagrarunt  est  hebraismus. 

41.  Et  vttulum  fecerunt.  ]  Recte  :  hoc  enim 
est  ijBOTXOTtefrjwos».  Syrus  vero  pro  «legens  e  scilice» 
I//O5xo^oiv)<7£v,  vertit  in  singulari,  et  vitulum  fecit , 
scilicetAaron.  Aaronem  id  fecisse,  non  magos 
jEgyptios,  ut  vultLypomanus,  patet  Exodi32. 
v.  2.  et  3.  Certum  est  ergo  Aaronem  hicgraviter 
peccasse  :  quia  debebat  potius  morti  se  expo- 
nere,  quam  lurenti  pbpulo  idolum  fabricare. 
UaCyril.  Hieros.  catechesi2.  Melustamenmor- 
lis,  et  furor  populi,  qui  eum  coegit  fabricare  vi- 
tulum ,  eflecit,  ut  hoc  ejus  peccatum  minus  cs- 
set :  coaciio  enim  et  metus  minuunt  volunta- 
rium,  quod  requiritur  ad  culpam  et  peccatum. 
Et  hoc  tantum  volunt  S.Ambros.  epist.  32.  Theo- 
dor.  Lyran.  Abul.  Hugo,et  alii  in  Exodi  32.  dum 
Aaronem  excusare  conantur. 

Nota.  Deum  permisisse  duos  summos  pontifi- 
ces,  unum  veleris ,  alterum  novi  testamenli, 
labiinre  tam  gravi,  qualis  eral  idololatria,  ei 
r.egatio  Clnisii ,  scilicel  S.  Pelrum  cl  Aaronem  , 


COMMLNTAIUA  1N  ACTA 
nt  doccret  cos,  ct  posleros  compali  lupsibus 
lubditorum. 

ET  LiKTAIIANTUR   IN  OPERIBUS  MANUUM  StJARUM.  ] 

PUtain  idolo,  sciiicct  vitulo  quem  fabricarunt, 
circum  illum  quasi  Deum  choros  et  Choreas 
agendo,  canlando,  convivando,  elc. 

42.  CoNVEnTir  autem  Deus,  ]  kpf  >  nu°d  Vtt- 
tabl.  vertit,  uvertit  se  ab  eis  Deus ,  Pagnin.  con- 
vcrtit  se;  alii,  relraxil  se  ab  eis.  Melius  noster 
vertit  aclivc  convertit :  ?ps<puenim  estquod  flecto, 
converto,  injlecto.  q.  d  Deus  videns  Judaeos  con- 
linue  sihi  rcbelles,  converlil  ct  trudidit  cos  ser- 
cireviilitia;  cccli,  idest  adorare  solcni,  lunamel 
astra  :  convertit,  inquam,  et  tradidit  eos,  non 
positive  impellendo,  scd  pcrmissive,  et  occa- 
sionalitcr;  nimirum  desercndo  cos  sua  ope  ct 
gratiu,  atque  occasioncs  objicicndo  ,  idque  in 
pcenam  rcbellionis  ct  praecedentiuni  pcccato- 
rum  ipsorum,  nimirum  gentcs  omnes  vicinas, 
quae  idola  astraque  colcbant,  ditando  et  prospe- 
rando,  quae  proinde  Judaeos  ad  idolorum  cul- 
lum  provocarunt,  spc  similis  prosperilatis  re- 
rumque  abundantiac.  Quem  modum  pleniusex- 
plicni  can.  3G.  el  37.  in  Prophctas  Majores. 

In  lihro  Propiietarum.  ]  Amos  5.  22.  cujus  ver- 
ba,  qme  hic  rccitalStcphanus,  ibid«m  explica- 
\i :  hie  ergo  ca  non  repctam,  nec  actum  agam. 

43.  Molocii.  ]  Meloch,  Melcch,\e\  Mclchom  , 
id  esl,  rex  eorum,  est  Saturnus ,  vel  Jupiter  ,vel 
Sol,  qui  in  miliiia  coeli  cniinclet  effulget  ut  rex. 
nempkattt  et  Lucifer,  sive  6tella  Veneris  :  hanc 
enim  cliamnum  colunl  Saraceni  et  Turcae  no- 
minc  Cubur;  unde  adorantes  exclamant :  AUa 
ova  Cubar,  hoc  est  Deus  et  Vcnus  ;  quod  ipsum 
inemorat  Constantinus  Imp.  lib.  de  Administr. 
Iinp.  ad  llomanum  filium  c.  14.  Vide  dicta 
Amos  5.  25. 

Vi.  Tviu.nNACui.uM  testimomi,  ]  id  est,  foede- 
ris  dicitur  itsthnonii,  quia  conlinebat  arcam, 
in  qua  cral  lex  sive  lahuhc  legis ,  quae  vocatur 
t<  slimoniuw,  qtiia  Judaeis  lcstabatur  volunlatcm 
Dci,  quid  scilicct  cis  perciperet,  quidquc  abeis 
prceciperet ,  quidque  ab  eis  exigcret  Dcus.  Ta- 
bernaculi  fabricam  vide  Exodi  26. 1. 

Ut  faceret  illud  secundum  formam  quamvide- 
eat.  Dcus  idem  tabernaculi  Mosi  ostendit  in  Si- 
na ,  ut  juxta  cam  illud  fabricarct.  Hoc  est  enim 
quod  ci  ail  :  Inspice ,  ct  fac  sccandum  cxcmptar 
quod  tibi  in  monle  monslratum  cst.  Exaudi  25.40. 

45.  Quod  et  induxerunt.  ]  q.  d.  Patres  nostri 
tabcrnaculum  cum  arcana  ducc  Jesu,  id  est 
Josue,  indnxerunt  io  Chanaan,  quae  eratpo5s<?s- 
sio  gcntittm,  id  est  ChananaBorum  quos  Josue  ea 
cxpulit.  Arcacnim  prceibatcastra  et  in  arca  Dcus 
quasi  residens ,  pro  Hebraeis  pugnans  csedcbat 
Uiananaeos,  Josuc  3.  14. 

Hs<u ie  in  dierus  David.  ]ld  est,xit habcnt  Groeca 
elSyriaca,  usquc  ad  dics  David.  q.  d.  Taberna- 
ciilum  Mosis  duravit  usquc  ad  tempora  Davidis: 
nam  David  per  Saloinonem  vice  tabcrnaculi 
«•xigui<'t  iuobilis,  stabilcct  augustum  aedificavit 
ttnipliun.  lta  Lyran.  Clossa  ,  et  alii.  Unde'expli- 
i-anssiibdil. 

46.  Qll   lXVEMTC,n\TI\M  ANTE  DEUM.  ]  PlltR  gM- 

tus,  dilc<tus  ,  <  l  e  toto  Israele  in  regem  electus 
fuil  a  D<m>  :  r  /■  pctiil  ut  invcnirrt  tabmutnilum  Dco 
Jacob,  cum  niniirum  juravit  Domino ,  et  votum 
vovit  DcoJacoh.  Si  introicro  (id  est,  quod  non  in- 
troibo)  in  tabernaculum  domtts  mctr ,  ctc,  doncc 
invcniam  locum  Domino,  tabcrnucttlttm  Deo  Jacob, 
lorum  scilicel,  in  quo  Dco  lcmplum  ( in  quo  ta- 


AFOSTOLOUL.M.  Cap.  VII.  \  ',7 

hernaculum  Mosisineliidain,  erigam,  V>.  11. 
et  seq.  Hoc  autem  videtur  \o\isse  David  iu 
plaga  ,  qua  Deus  per  angehun  percussil  popu- 
ium,  ob  eum  a  Davide  numeratum,  2.  Reg. 24. 
1.  Tunc  ergo  ut  Deum  sibi  populoque  infensuin 
placarct  vovit  senon  inlroilurum  doinum,  suaiu 
doncc  Deus  ei  revelarct  locum  qucm  petebal, 
nimirum  in  quo  ei  cedificaret  tempium  ad  s<>- 
lemnem  perennemque  cultum,  Mipplicaiiooes 
et  sacrificia.  Unde  Deuslunc  perGad  Proplielain 
revelavit  ei,  se  velle  coli  in  Maria  nionte,  super 
quem  conspexerat  angelum  gladium  vibrantem 
in  populum.  Quocirca  Davidillico  in  eodem  Deo 
sacrificium  obtulit,  emilque  aream  Ornam  Je- 
bus.xi  caeteraque  omnia  ad  fabi  icauduin  in  ea 
templum  opporluna  ComparaviL  lta  tradunt 
Hebraji. 

Deo  Jacob.  ]  Quem  scilicet  coluit  Jacob,  qui 
alio  nomine  dictus  est  Isracl,  omnesque  ejus 
posleriputalsraoliloe  :  quiqne  vicissini  se  Jacoho 
et  Israelitis  jugitcr  Deum,id  est  palrem,  pro 
tectorem  et  benefaclorem  eximium,  exhibuit. 
cummultiex  posteris  Abrabac,  puta  TsmaeliUe, 
et  ex  posteris  Isaac,  puta  Idumaei,  Deum  noti 
coluerint,  nec  vicissim  ab  eo  pro  populo  suo 
babiti  sint.  Dei  enim  Ecclesia,  sive  populus  fi- 
dclis ,  dumtaxat  erat  domus  Jacob ,  id  est  popu- 
luslsrael. 

47.DoMUM,]tcmplum.  Hoc  enim  est  donuis  Dci 
apud  homines. 

48.  Sed  non  excelsus  in  manufactis  uabitat.] 
q.  d.  Deus  proprie  non  eget,  nec  habitat  in  do- 
mibus,  puta  templis  manu  fabrorum  sedifica- 
tis  et  factis  :  ipse  enim  est  y.ihv  Elion,  idest, 
Excelsus  et  Altissimus  ;  qui  non  lantum  terram, 
scd  et  coelos  omnes  sua  majestate  et  gloria, 
a'(|ue  ac  situ  et  immensitale  transcendit,  ideo- 
que  ubique  est,  et  ubique  latria  colendus.  Notat 
Stephanus  Judaeos,  qui  Deum  templo  suo  de- 
lectari,  eique  quasi  aflixum  putabant  ,  unde 
putabant  se  esse  invictos  :  Deum  enim  nun- 
<|tiam  passurum  domum  suam  capi  et  possi- 
ilcri  a  Chaldoeis.  Hinc  Jeremiae  c.  7.  lempli  e.x- 
cidium  praedicenli  occlamabant;  TemplumDomi- 
ni,  templum  Domini,  (emptum  Domini  cst.  Dicitergo 
Stephanus  :  Ne  insolescatis  vestro  templo,  ejus- 
(|ue  ritibus  Judaicis,  qnasi  illi  perpetue  futuri 
>int  ncve  despiciatis  Chrisium  et  Ecclesiam  , 
quasiadhuc  carentem  templo.  Nam  suo  tcmpore 
non  unum  ,  ut  vos,  sed  plurima  et  auguslissima 
toto  orbe  habcbunt  icinpla.  Deus  enim  proprie 
non  habilat  in  templo,  ut  vos  putatis;  sed  for- 
maliter  habitat  in  seipso,  suaque  divinitate, 
immensilale;  participative  vero  et  effeciivi 
p<-r  operationem  habitat  in  loto  mundo,  prae- 
s<'rtim  vero  in  mentibus  fidelibus  et  sanctis, 
quales  nunc  habent  Chrisiiani,  non  Judai. 

Sicut  PnopiiETA  dicit.  ]lsaiascap.  6(5.  ubi  hrec 
cjus  vcrba  explicui. 

49.  Quis  loccs  ruquietionis  me.e.  ]  q.  d.  Ego 
habito  et  quiesco  in  mc  ipso ,  uti  anlequam 
mundum  crearem,  peroeterna  sa?cula  in  meipso 
habilavi  et  quievi  :  nulia  crgo  mihi  ii  vobis,  6 
Judaei,  aedilicari  potest  domus  et  templum,  nisi 
ad  hoc  tanlum,  ut  in  illo  a  vobis  colar,  vos  exau- 
diam,  vobis  adsim  et  prosim  :  vobis  inquum , 
non  mihi. 

51.  DunA  cervice,  ]  ut  cam  cum  mente  flecta- 
tis  Deo  ,  Christoque  ejus.  q.  d.  Duri ,  cervicosi. 
hrflexites,  pervicaces  cstis  in  resistcndo  Clirisio 
cl  Lvangelio. 


I4S  COMMENTARIA  IN  ACTA 

Quaeres ,  cur  Stephanus  hucusque  lenis  et 
niansueuis,  nunc  subito  acertonetet  fulminet 
in  Judoeos  ?  Resp.  Primo,  CEeum.  quia  videbal 
iilos  non  advertere  animum  his  qiue  dicehantur, 
sed  persisterc  in  sua  pertinacia  cc  perfidia  per- 
sequendi  Christum  et  Chrislianos ,  ipsumque 
StepUanum  occidendi.  Duros  ergo  dure  increpat, 
juxta  praeceptum  Apostoli  ad  Tit.  1.  13.  Forte 
etiam  eos  intuitus  ,  vidit  magis  a  sc  aversos , 
magisque  in  vullu  et  gestu  accendi  eorum  odia 
et  iras ,  eo  quod  saepius  taxasset  patres  eorum 
cjuasi  Mosis  i  ebellcs ,  ac  dixisset  Deum  non 
egere,  nec  habitare  in  tempio  Hierosolymitano. 
Jure  ergo  eorum  duritiem  increpat  et  contundit 
ugens  cum  eis  quasi  desperatis. 

Secundo ,  ut  oslenderet  zelum  in  Christum 
Christique  iidem  ,  insectando  Judaeorum  incre- 
duUtatem  et  perfidiam.  Unde  S.  August.  serm.  1. 
de  Sanctis ,  docet  S.  Slephanum  hic  significare 
se  perfecto  odio  odisse  non  Judoeos  ,  scjudao- 
rum  pervicaciam. 

Tertio,  ut  declararet  libertatem  et  fortitudi- 
nem  Evangelici,  imo  Apostolici  spiritus. 

Quarto  ,  quia  ambiebat  et  anhelabat  ad  mar- 
tyrium  ,  quod  exterius  videbat  sibi  a  Jucbeis  pa- 
rari ,  et  interius  a  Deo  sentiebat  se  ad  id  agi 
ct  incitari. 

Tropol.  S.  Fulgent.  serm.  de  S.  Stephano ,  do- 
cet  S.  Slephanum  dare  hic  formam  concionato- 
ribus  et  Prselatis,  ut  vitia  subditorum  acriter 
inscctentur ,  et  tamen  apud  Deum  pro  eis  inter- 
cedant ;  hanc  enim  esse  perfectam  charitatem ; 
Ita  ut  ideo ,  dXl ,  in  oratione  quam  postca  pro  eis 
fudit,  audiri  meruerit  tenitas  ejus ,  cjuia  sine  clia- 
ritate  non  fuit  in  correctione  severilas;  et  Eccle- 
siasticum  dispensatorem  erudierit ,  ut  ad  corrigen- 
dum  cujuslibet  peccati  errorem ,  non  desit  in  ore 
correptio,  et  ad  Deum  pro  co  supplex  effundatur 
oratio  :  ut  qui  malum  fecit ,  per  increpationem  de 
malis  operibus  confundatur ,  et  per  orationem 
apud  Deum  adjuvetur.  JEque  acris  fuit  objurgatio 
Isaise  cap.  1.  1.  et  10.  Jeremiae  cap.  22.  et  23. 
Ezcchielis  cap.  2.  3.  et  aliorum  Prophetarum 
correptio  non  tantum  populi ,  sed  et  principum 
regumque  Juda.  Similis  fuit  Machabaeorum  in 
Antiochum  2.  Mach.  7.  S.  Laurentii  in  Vaieria- 
num  ,S.  Vincenlii  in  Dacianum  ,  S.  Sebastiani  in 
Dioclenauum ,  aliorumque  Martyrum  in  tyran- 
nos  libertas,  fortitudo,  zelus  et  increpatio.  Pul- 
chre  S.  August.  serm.  1.  de  Sanctis  :  Eia ,  ait, 
S.  Stephane  dic  aliquid  Judtfis ,  ut  incipias  lapi- 
dari ,  et  possi  coronari ,  jaculare  verba  ,  et  excipe 
saxa.  Dic  aliquidde  incircumcisis  cordibus ,  etmo- 
rieris  lapidibus. 

Et  INCIRCUMCISIS  cordirus  ET  AUIUBUS.  ]  q.  d. 
Vos  estis  rebelies  et  obstinati ,  qui  cor  et  aures 
infideiitatis  pellicula  obductas  habetis  ,  ut  cre- 
dere  non  possitis ,  quia  illam  circumcidere  et 
auferre  non  vultis.  Hinc  Constantin.  Imp.  rebel- 
libus  Judaeis  jussit  amputari  auriculas,  uti  tradit 
S.  Chrysost.  hom.  2.  contra  Judoeos.  In  hujus 
rei  symbolum  S.  Petrus  Malcho,  contra  Chris- 
tum  prae  caeteris  insolescenli ,  amputavit  auri- 
culam  dextram ,  ut  repraesentaret  Judaeos  per- 
dituros  aurem  dextram ,  qua  spiritualia  et 
coeleslia  Christi  dogmata  capiant ,  necnisi  sinis- 
tra  aure  Dei  et  Mosis  mandata  percepturos ,  qua 
videlicet  res  temporales  tantum  curent,  ut  ait 
S.  Ambros.  in  cap.  22.  Lucae ,  donec  Christus  in 
iine  mundi  per  Eliam  eis  aurem  dextram  rcs- 
tiluat,  ut  tunc  oninis  Israel  salvus  fiat. 


\POSTOLORUM.  Cap.  VI t; 

52.  Jusn.]  Christi.  Hic  enim  antonomnstiee  vo- 
catur  justus t  quia  ita  eminenler  justus  est ,  ut 
omnes  in  se  credentes  justilicet.  Unde  a  Daniele 
cap.  9.  1h.  vocatur  Sanclus  sanctorum,  et  Justi- 
tia  sempiterna.  Vide  Isaiae  £5.  8.  et  Jerem.  23. 
et  sequent. 

CUJUS   VOS  NUNC  PUODITORES  ET  nOMIClD/E    FUIS- 

tis.  ]  Quia  per  Judameum  prodidistis,  ejusque 
proditioni  consensislis,  imo  eam  pecunia  emis 
lis.  Rursum  prodidistis  eumPilato,  postulantes 
eum  occidi  et  crucifigi. 

53.  INDISPOSITIONE  ANGELORUM.  ]  GraBCUm  aizvxyr, 

significat  dispositionem ,  ordinationem ,  prw- 
ceptum  :  SutrAt^ca  enim  significat  collocare ,  dis- 
ponere  ,  in  ordinem  componcre  ,  edicere ,  mandare. 
Unde  Syrus  ,  Tigur.  et  Vatab.  vertunt ,  per  prcs- 
cepta  et  mandala  angetorum.  Angelus  enim  vice 
Dei  quasi  legatus,  proclamans  legem  ex  Sina, 
jubebateam,  omniaquc  ejus  prrecepta  servari. 
Verum  Noster  melius  vertit,  in  dispositione  ange- 
lorum ,  id  cst,  Primo,  ministerio  angelorum. 
Secundo  ,  proprie  in  dispositione ,  quia  angeli 
recto  ordinc  legem  disponenles ,  tradiderunt 
Mosi.  Nam  primo  Exodi  20.  tradiderunt  legem 
naturalem,  puta  Decalogum  :  inde  cap.  21.  22. 
tradiderunt  leges  judiciales  :  denique  cap.  25. 
et  seq.  tradiderunt  leges  caeremoniales.  Rur- 
sum  angeli  ita  disposuerunt  legem  Mosaicam, 
ut  media  esset  inter  legem  nalurae,  quasi  ea 
perfectior,  et  legem  Evangelii ,  quasi  ad  eam, 
utpote  perfectiorem ,  se  suosque  dirigens  et  du- 
cens. 

Tertio,  rf«/;o5«7/ohaeccomplectiluromnes  dis- 
posiliones  (grcece  enim  est  £m?«y«$^in  plurali) 
el  prodigia,  quae quasi  pompa  vel antecesserunt, 
vel  c  omitata  ,  vel  secuta  sunt  legem,  puta  quocl 
angeli  jusserintpopulo ,  ut  se  pracpararet  ad  ac- 
cipiendum  legem  per  purificationem  et  sancti- 
ficationem,  idest,  lotionem  vestiumet  abstinen- 
liam  ab  uxoribus ;  Mosi  vero  ut  ascenderet  in Sina 
montem  ,  quod  angeli  daturi  legem  descende- 
rint  in  Sina  cum  igne  ,  fumo  et  terrae  motu ; 
quod  voce  tubali  Decalogum  ex  Sina  proclama- 
rint,  etc. ,  quae  narrantur  Exod.  19.  Haec  enim 
pompa  optime  disposita,  vocatur  hic  dispositio  : 
per  eam  enim  populo  rudi  signaficabitur  legis 
et  legislatoris  dignitas ,  terror,  potentia  et 
magnificentia ,  ut  eam  religiose  obscrvarent, 
nec  violare  auderent. 

Quarto,  dispositio  significat  dislributioncm 
legum  in  tres  Classes ,  quae  plene  et  perfectc 
quoquoversum  disponebant,  formabant  et  com- 
ponebant  vitam  moresque  Hebraeorum.  Prima 
enim  classis  erat  Decalogi  ct  legis  naturalis, 
quae  recte  eos  in  se  componebat ,  ut  actus  eorum 
tuminterni,tum  externi  essent  conformes  rectee 
rationi  et  legi  aeternae.  Secunda  erat  legum  ca> 
remonialium  ,  quibus  rite  et  sancte  colerent 
Deum  ,  eique  debitumhonoremexhiberent.  Ter- 
tia  erat  legum  judicialium,  quibusdisponeban- 
tur  ut  recte  se  gererent  erga  proximos ,  eisque 
sua  jura  et  debita  tribuerent. 

Mystice  et  Anagogice,  haec  dispositio  signi- 
ficabat  eos  qui  legem  servarent ,  se  disponere 
ad  vitam  statumque  angelorum ,  ut  inter  ange- 
los  ccelestes  quasi  angeli  terrestres  angelice  vi- 
vant,  Deoque  serviant,  et  post  hanc  vilam  inter 
eorum  ordines  et  hierarchias  pro  meritis  dis- 
ponantur  et  referanlur.  Ila  OEcum.  Christi ,  ait, 
proditores  et  occisores  dicit ,  quod  eorum  essenl 
parlicipes  qui  ipsum  cruciftxerunt,  idque  cum  le- 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLOHUM.  Cap. 

gem  accepissent  ordinationes  hubcntem,  qua>  fa- 
cerent  eos  qui  ipsam  opere  complerenl ,  angelii  si- 
milem  servare  politiam. 

Angelop.um.  ]  S.  Chrysost.  Ambrosiaster ,  Bu- 
thym.  Theoph.  S.  Thom.  et  alii  commentani<  s 
inGalat.  3. 19.  perangelosaccipiuntDei  nuntios, 
putaMosen,  AaronemetJosue.  Verum  simplicius 
illi  ipsi,  et  alii  passim  veros  accipiunt  angelos. 
Idem  docetS.  Paulus  Galat.  3.  19.  et  Hehr.  2.  2. 
Angeli  enim  sunt  atlministratorii  spiritus  a  Deo 
in  ministerium  missi ,  ut  ait  Apost.  Hebr.  1. 
Porro  dicit  angelos  in  plurali,  quia  ctsi  unus 
fuerit  primarius  angelus.  v.  g.  S.  Michael,  qui 
nomine  Dei  decalogum  proclamavit  lo  Sina,  is 
lamen  honoris  causa  muUos  alios  inferiores  an- 
gelos  habuitasseclas,  qui  ignem,  fumum,  terfae 
motuin  ,  tonitrua  ,  cceteraque  prodigia  parlilis 
inter  se  operis  excitarunt. 

Porro  S.  Stcphanus  legem  veterem  vocat  angc- 
lorum,  non  Mosis.  Primo,  ut  oslendat  quanli 
eam  faciat,  et  refellat  calumniam  Judaeorum , 
qui  eum  quasi  conlcmptorem  et  hostem  legis 
Mosaicae  accusahant.  Secundo,  ut  arguat  Judoeo- 
rum  ingraiitudinem  el  inobedicntiam  ,  qui  le- 
gem  angelicam,  ulpote  a  Deo  per  angelos  da- 

tam,  non  custodierint;  nec  Christum  kl  legc 

adumbratum  et  praedictum  receperint.  Blasphe- 

miam  ergo  legis  contemptae,  quam  adversarii 

ipsi  objeccrant ,  in  ipsosmet  retorquet. 
Tropol.  Verius  arguas  Christianos  ,  qui  legem 

Svangelicam,  quae  non  per  angelos,  sed  pev 

ipsum  Dei  lilium,  ca  decausa  incarnaluin,  data 

est,  non  observant,  qui  proindc  graves  ipsi  poe- 

nas  dabunt ,  uti  minalur  Apostolus  Heb.  2.  2.  et 

cap.  12.  25. 
5&.  DissECABANTun,  ]  Suizph-no ,  id  est ,  disser- 

rabantur,  serra  scilicet  irae,  angoris  et  indigna- 

lionis.  Vide  dicta  cap.  5.  33.  Notat  S.  Chrysost. 

angoris  Judaeorum  causam  fuisse,  quod  vellent 

occidere  Slcphanum ,  nec  tamen  ad  id  juslani 

causam  iuvenirent.  Stephanus  enim  legem  lau- 

darat,  sed  ipsos  violalae  legis  accusarat :  furuiu 

ergo  et  strident,  frendentque  in  cum  dentibus 

quod  verum  dixerit,  ipsosque  acriler  taxarit, 

nectamcn  honestum,  sedceovindicanditituluin 

captare  queant.  Bstoeoim  eum,  ut  in  suos  ma- 

ledicum  calumniari,  ejicere  aut  flagellare  pos- 

sent;  non  tamen  occidere  ,  quod  volebant.  Pul- 

chre  S.  Aug.  scrm.  6.  de  Sanctis  :  Super  marlyrem 

Stephanum ,  inquit ,  dentibus  cotubrinis  stridebant, 

quem  quasi  scrpenlem  in  corde  habebant. 

55.    CUM    AUTEM    F.SSET    PLEMS   SPIRITU   SANCTO 

(  Syrus  ,  pienus  fide  ct  Spiritu  sanctitatis)  i.nten- 

dens  in  coelum.  ]  Significat  hic  nova  plenitudo, 

puta  novus  illapsus  et  impulsus  Spiritus  sancii 

roborans  Stcphanum  contra  furorem  Judaeorum, 

animansque  ad  instans  marlyrium.  Unde  mo\it 

eum  ,  ut  deserens  terram  et  terrena  omnia ,  ut- 

pote  vilia  et  cxilia  ocutos  mentis  et  corporis 

intenderet   figerctque  ( hoc   enim  est  4nW«i ) 

in  coelum ,  quasi  candidatus  gloriae  ,  eo  anhe- 

lans  et  suspirans  :  ita  Lyran.   et  Gloss.  siniul 

c  coelo  opem  et  robur  postulans  ,  ad  inslantem 

marlyrii    agonem   fortiter   obeundum.    Censet 

S.  Chrysost.  S.  Stephanum  ab  initio  suae  con- 

cionis  vidisse  ceelum  apertum,  et  gloriam  Dci 

Christiquc,  indeque  faciem  ejus  visam  lnminc 

nelesti  radiantein  instar  angeli  ;  sed   in  initio 

tacuisse ,  ne  Judseos  tam  insolilo  numio  offeu- 

deret ,  ct  a  se  averteret. 

Moral.  Pelrus  D.iini.uii  sernn  de  S.  Stephano , 


VII.  \!i0 

notat  Spirituni  sauctuni  docerc  occulos  inten- 
dere  in  coeluui  :  Quia  ,  inquit ,  qui  Spiritu  divim- 
tatis  afflatar ,  conculcatis  terrestribus ,  calestibn 
inhiat  et  aternis  :  uhi  enim  cst  oculus  ,  ibi  et  cor 
etamor.  Ex  adverso  mundani  terram  intuentur. 
quia  terrenis'  inhiant ,  qui  de  lerra  est,  de  lerra 
loquitur.  Rursum,  pii  m  tribulationibus  in  ca 
lum  aspiciunt ,  dicuntquc  cum  Davide  :  Levavi 
oculos  mcos  in  montes  ,  unde  veniet  auxitium  mihi. 
Ps.  120.  1.  Mundani  ad  humana  auxilia  respi- 
ciunt,  eaque  conquirunt:  ideoquc  juslo  Dei  ju- 
dicioea  non  inveniunt.  Vidc  dicta  cap.  1.  vers.  9. 
etll.  Causa  fortitudinis  est,  intenlio  in  coelum. 
UndePlato  inCratylo  :  »5^.«,  inquit,,idest,  forti- 
tudo,  dicitur  quasi  fo»fa  ,  id  est ,  sursumfluxus  ■ 
quia  fortitudinis  cst  malisobviisobniti,  sttrsumque 
ferri.  Qui  id  facit,  est  hrhp,  idesl  vir ,  et  tffa*,  id  est 
mas ,  non  femina.  Undc  idem  in  Apologia  So- 
cratis,  eum  injuste  damnattim  ad  mortem  :  eo 
quod  deos  plures  negaret ,  unicumq  ue  dumtaxa  t 
esse  assereret,  ita  se  consolantem,  laeloquc 
animo  morientem  inducit,  ut  dicat :  Nihil  unquam 
bono  viro  quidquam  mali  evenire  posse ,  nec  vivo, 
nec  mortuo ;  neque  unquam  ejus  res  a  diisnegligi. 
Nee  sane  mece  res  istie  fortuito  contigerunt ,  sed 


hoc  mihi  certum  perspicuumque  est ,  mihi  et  mori , 
ct  negotiis  adco  (iberari  melius  esse  atque  condici- 
biiius.  Illic  versabor  cum  Orpheo ,  Musceo,  Ilcsiodo, 
llomero  ,  cum  Minoe  ,  Radamanto ,  cum  Ajace  , 
ct  aiiis  injuste  damnatis  ,  uti  ego  injuste  damnor. 

Vidit  gloriam  Dei.  ]  Primo ,  aliqui  censent 
Stephanum  vidisse  Dei  essentiam.  Ita  aliqui 
apud  Lyran.  Favet  Greg.  Nysscnus  orat.  d<- 
S.  Stephano  ;  dum  ait,  cum  vidisse  ipsnm  lumen 
in  lumine  Dei,  plena  mentis  comprehensione  ,  at- 
que  Deum  et  Trinitatem.  Et  Hilar.  Arelat.  hom. 
de  S.  Stephano ,  asserit  eum  jam  tunc  accepissc 
prsemium ,  et  vidisse  Deum  ;  et  quod  sperabatur 
desideriis,  oculis  ejus  demonstratum  ,  et  speni 
in  re,  spiritu  adhuc  inlra  carnem  militanle, 
perfectam.  Et  S.  August.  serm.  96.  affirmat, 
-  um  vidisse  revelatafacic Patrcm  filium et Spiritum 
sunctum  Bt  serm.  99.  Vidisse  Deum ,  ac  Trinilatcm 
ipsam  et  divinitatem.  Verum  Exodi  33.  11.  et  2. 
Cor.  11.  ostendi,  nec  Mosen  nec  Paulum  in  raptu, 
necquem  alium  in  hac  vita  vidissc  Dei  esseotiam. 

Secundo,  aliicensent  Stephanum  vidissc  Dcnni 
Deique  gloriam  ,  non  in  se  ,  scd  in  imaginc  ali- 
qua ,  puta  in  phantasmatc  a  Dco  in  pbantasia 
cjus  efformato  reproesentatam  ,  quomodo  Isaias 
cap.  6.  vidit  Deitatem  et  Trinitatem  per  sehema 
(|iioddamcorporeum,uti  ihidcm  dixi.  Unde  Beda 
retract.  inActa,  ait  Stcphanum  Riturae  viiae  gau- 
dia  in  hac  adhuc  vita',  cum  divinitus  sublimatUH 
csset,  esse  speculatum  eo  modo ,  quo  Panitts 
cum  raptus  est  ad  teriium  coelum. 

Tertio,  Dionys.  Carth.  censet  hanc  Stephani 
visionem  non  fuisse  imaginariam  ,  scd  pure  in- 
tcllectualem  in  apice  meniis,  qualis  solet  i  - 
contemplaniium  etexstaticorum.per  splendidis- 
simam  quamdam  irradialionem  increatse  luci> 
aeternce. 

Quarto,  et  simplicius  Cajelan.  ct  alii  eensent 
Stephanum  vidissc  gloriam  Dci ,  id  cst,  claritn- 
icm  quamdam  corporalem  eximiam  et  augu>- 
tam,  ita  ut  Dei  praesentiam  testarctur  ct  prae  sc 
ferret  :  hanc  cnim  vidit  Stephanus  oculis  corpo- 
reis,  dum  cos  in  coelum  inlendit ,  arque  ac  iis- 
dcm  vidit  Jesum  stantem  a  dexiris  virtuiis  Dci  : 
nulla  enim  est  qualiias,  qu.-c  nohis  Ifajestalem 
el  gloriam  Dci  inagis  repr;csentet ,  quam  Iun  , 


!5I  COMMBNTARU  IN  ACTA 

ciariias  <  i  fulgor  insolitus.  i:t  sic  MosesetHebiwi 
smpt  dicuntur  vidisse  gloriem  Dei,  guia  vide- 
nint  coelestera  quamdani  lucem  et  splendorem, 
qua>  Dei  Majeslalcm  reprcesentaret.  Sic  Exodi. 
2U.  17.  dicitur  :  Erat  autem  species  gloria?  Domini 
ijttasi  ignis  ardms.  Similia  sunt  Nuni.  1/|.  10.  et  3. 
Reg  8.  10.  <'l  alihi.  Bt  sic  Apostoli  in  iransfigu- 
ratione  vidcrnnt  gloriani  Chrisli ,  qnia  rcsplcn- 
diiit  faoics  ejus  sicnl  sol,  Mallh.  17. 

Porro  Cum  oculis  corporis  S.  Stephani ,  elc- 
vati  sunt  a  Dco  pariter  oculi  phantasiaeetmentis, 
ut  snhliniins  c<vli  Empyrei  Deique  gloriam , 
quasi  ejus  jatn  candidatus  ,  contemplaretur,  hiti 
<lixerunt  Auctores  secundee  et  tertiie  sentenlia?. 
Cnde  Petrus  Damiani  ser.  de  S.  Stephano  :Si, 
ait ,  vidit ,  octtlis  corporalibus,  certum  cst  hnnc 
omnc  hominttm  gentis  disparitate  gloria?  prceter- 
rolasse ,  et  pennis  fidei  ct  virlutum  incorporcis  , 
rtsinon  comprehrndisse  ,  apprehendisse  tamen  lu- 
minibm.  Et  hoc  tantum  vidcnlurvoluisseS.  Aug. 
llilarius,  ct  Nyssenus  citati pro  prima  sentenlia : 
dum  enim  dicunt  Stcphanum  vidisse  Deum  , 
intelligc  non  in  essentia  sua,  sed  in  imagine 
\cl  specic  sua  ,  partim  eorporea  ,  qualis  est  lux 
«  l  claritas  ;  parlim  incorporea  ,  qualis  est  phan- 
tasma  et  visio  mentalis. 

Et  Jksvm  staktem  a  df.xtris  Dfi.  ]  Sic  lcge 
cum  Romanis  el  Graecis  :  ergo  dele  xh  virtutis, 
<[uod  nonnulli  interserunt.  Dei ,  id  est,  gloriae , 
siye  lucis  augusiae,  quae  Deum  repraesentabat  , 
uti  paulo  ante  dixi.  Porro  Christus  dicitur  stare 
a  dexlris  Dci  Patris,  non  quasi  ei  non  sit  con- 
sabstantiaiis  qua  Deus  est,  sed  qua  homo  Verbo 
unilus,  eo  sensu  qucm  dcdi  Colos.  3.  1.  Ubi  et 
addidi ;  Christum  dici  sedere  a  d<'xtris  Dei ,  ad 
Mgnificandam  ojus  rcgiam  Majestatem ,  domi- 
niiim  el  potcsiatem  judiciariam  :  stare  vero, 
Primo,  quia  hic  situs  est  naturalis  corporis  va- 
lcntis  ct  gloriosi.  Ita  S.  Chrysost.  OEcum.  Beda 
et  S.  Greg.  hom.  29.  in  Evang.  et  S.  Aug.  qu.  88. 
inter  qu.  novi  teslamenti.  Secundo,  stat  quasi 
inilesetdux,  cum,  et  proStephano  pugnaturus 
contm  Juda?os.  Unde  Pelrus  Damian.  orat.  de 
S.  Slaphano :  Christus,  ait,  cum  Patrc stante slabat, 
ct  cum  bellantc  beltabat  ,  nec  minor  erat  illo ,  ut 
snum  juvaretet  propugnarel  athlelam.  Et  S.  Am- 
hros.  in  Psal.  61.  ait  Stephanum  interritum  in- 
tcrhosleselsaxastetisse,  quia  immobilis  fide  im- 
mobilcm  Chrislum  vidil,  illique  se  totum  animo 
ohtutuque  affixit.  Addit.  S.  August.  serm.  98.  de 
divcrsis,  Stcphanum  vidisse  quoquc  angelos , 
quasi  militcs  Christum  ducem  suum  sequentes, 
et  pro  se  quasi  commilitone  suo  decertantes. 
reruni  Alexandrum  Alagnum  prandere  solitum 
ab  libias ,  cumque  tibicines  mutato  tono  dcli- 
tioso  bellicum  inlonarent,  subito  arrectum  sine 
scnsu  corripuisse  lanceam  ;  quod  evidens  erat 
indicium  pugnacis  animi ,  et  virlutis  imperato- 
ria?.  Longe  verius  Christus  in  coelo  empyreo 
<lelitiis  affluens,  suorum  fidelium  rebusetluclis 
iia  intendit,  ut  simul  ac  increpuerit  luctantium 
clamor,  illico  a  dclitiis  assurgat  ad  arma.  Stat 
<Tgo  hic  armatus  omnipotenlia  sua  ,  ut  Stepha- 
num  Judceis  insuperabilem  reddat.  Ita  stetit  asti- 
tique  S.  Anlonio  certanti  contra  dsemones ,  uti 
scribitS.  Atl  anas.  incjus  vita.  Terlio,  statChris- 
tus  quasi  advocatus,  et  quasi  sacerdos  Slepha- 
num  in  martyrio,  quasi  victimam  et  holocaus- 
tum  suavissimum  Patri  ohlaturus ,  ait  S.  Amb. 
I.  .".  de  Fide  c.  ult.  Quarto,  stat  quasi  agono- 
theta,  ui  animam  Slcphani  victoriscum  triumpho 


APOSTOLORUM.  Cap.  VI!. 

excipicl  .  ci<pie  braviuin  \iotoria3.  cottflignet,  ac 
juxta  nomen  ,  corona  glorks  eum  coronei.  Iia 
S.  Ambros.  epist.  82. 

Porro  Stephanus  naturali  oculorum  acie  pcr- 
lingere  non  poterat  ad  ccelum  empyreum,  ibi- 
que  vidcre  Jesum  in  sua  forma  et  quantitate , 
cum  multas  stellas  quae  sunt  in  firmamento  ,  ac 
consequenter  longe  inferiores  c<xlo  empyreo , 
videre  non  possimus,  quae  tamen  non  tantum 
corpore  Jesu  ,  scd  toto  terra?  globo  longe  sunt 
majores.  Ergo  vi  divina  confortatus  et  clevatus 
luit  ejus  oculus  et  visus  ,  ut  Jesum  integrum  iu 
sua  specie  et  figura  in  ccelo  ,  imo  super  coelum 
cmpyreum  stanlem  clare ,  dislincte  et  perlecte 
videret. 

Symbol.  S.  August.  q.  88.  super  novum  Test. 
docet,  Christum  stare  ut  Stephano  slanli,  pa- 
lienti  et  reo  ,  ipse  quoque  stans,  quasi  patiens 
ot  reus  compatiatur.  Quaerit  enim  August.  cur 
Chrislus  anle  triumphos  visus  sit  Isaiae  cap.  U. 
sedens  ,  Stephano  autem  post  triumphos  slans? 
ac  respondet  :  Quoniam  tunc ,  inquit,  in  pace 
erat  causa  divinilatis  ejus  ;  in  Slephano  atttem  Sal- 
vatoris  causa  vim  patiebatur ,  ideo  sedente  jttdice 
Deo  stans  apparuit ,  qttasi  qui  causam  diceret.  Om- 
nis  enim  qui  causam  dicit ,  slet  neccsse  est.  At 
quia  bona  causa  cjus  est ,  ad  dexteram  judlcis  sta- 
bat.  Haec  Aug.  Allusit  ad  velerem  Rom.  morem, 
quo  non  lantum  rei  stantes  causam  dicebant, 
sed  et  parentes,  cognali,  amici  cum  illis  simul 
stabant  sordidati,  intonsa  barba  et  capillis,  ac 
si  ipsi  cum  reo  rei  essent :  ejus  enim  sortern  in 
se  suspicicbant.  Ita  enim  hic  Christum  Stephano 
causam  suam  agenti  compati,  assistere,  et  quasi 
reumcumreostare,  utejuslitemagalctperegat. 
Sic  Deus  visus  estMosi  in  rubo  ardenti,  Exodi.  S. 
u t  significaret  se  ipsi,  et  Hebraeis  in  ^Egypto 
afllictis,  et  quasi  in  rubo  ardenti  conslitutis  con- 
dolere,  et  re  ipsa  compati,  eamdemque  cum 
ipsi  sortem  et  conditionem  subire  ,  ut  eos  con- 
solaretur,  juverat  et  liberaret. 

Secundo,  stat  Christus ,  ut  insigne  et  jucun- 
dum  hoc  Stephani  spectaculum  et  certamen 
spectet,  eoque  se  obleclet.  Nam ,  ut  ait  Aposto- 
lus  1.  Cor.  h.  9.  Spectaculum  (graece  iheatrum , 
scilicet  quo  quasi  damnati  ad  bestias,  innes, 
saxa,elc.  ,  spectamur)  facli  sttmus  mttndo ,  et 
angetis ,  ct  hominibus.  Unde  Nyssenus  orat  de 
S.  Stephano,  ait  ad  ejus  hoc  spectaculum  prre- 
senles  fuisse  omnes  angelos.  Et  Petrus  Damiani 
de  eodem  :  Cumamus ,  ait,  ad  spectacutum ,  ad 
quod  currit  qui  cxultat  ut  gig-as  ad  currendam 
viam. 

Ecce  videos  coelos  apektos.  ]  Stcphanns  pri- 
mus  post  Chrislum  vidit  coclos  apcrtos ;  viditet 
introivit,  ut  canit  Ecclesia  :  sed  antc  eum  in 
Christi  baplismo  aperti  sunt  cceli,  eosque  aper- 
tos  vidit  non  solus  Christus,  sed  omnis  asian- 
tium  turba ,  aeque  ac  columbam  inde  descenden- 
tcm  in  Christum,  quae  eratindex  Spiritus  sancti; 
ac  vocem  inde  in  eumdem  a  Patre  delapsam 
andivit,  Hic  est  filius  meus  dilectus ,  inquomihi 
complacui ,  ipsum  attdite.  Quse  omnia  non  inia- 
ginaria,  sed  sensibilia  fuerunt,  et  realiter  con- 
ligerunt,  idque  Primo  ,ad  hoc,  ut  vox  e  coelola- 
hcns  Christi  dignitatcm  Joanneipsum  baptizant»- 
majorem  significaret,  So.cundo,  ut  coelumChristo 
ot  per  Christum  omnibus  aperiri  monstrare- 
lur,  ait  ihidem  S.  Chrysost.  Tertio,  ut  vis  bap- 
lismi  cncleslis  indicarelur,  nimirum,  per  illum 
gratiam  ccclcstemdari,  quae  nobiscoelosaperiai, 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOEORUM.   Cap.  VII. 


161 


ct  in  eos  indncat,  ideoque  p«:r  baptismum  nos 
ad  cudestem  viiam,  et  ad  ccelestia  dona  et  boua 
vocari.  Ita  S.  Thom.  3.  p.  q.  39.  a.  5. 

Quaeres  :  Quomodo  crelisolidi  aperiri  potue- 
runt?  Resp.  Aliqui  imaginanlur  eos  vcre  fuisse 
apertos,  quasi  realilcr  eoruin  soliditas  divisa  ejt 
discissa  sit.  Verum  haec  est  vulgi  rudis  crassa- 
que  imaginaiio  :  liocenim  naluraliter  estimpos- 
sibile  ,  supernaturaliler  supcrfluum. 

Secundo,  alii  censent  per  fulgura  ct  fulgetra 
erebro  a  Deo  immissa  ,  visum  fuisse  hominibus 
aslherem  dividi  et  aperiri ;  unde  vox  quasi  to- 
nitruum  erupit  :  Ilic  est  Filitti  vtetts  ,  eic.  Favcl 
Psal.  28.  v.  3.  et  6.  in  sensu  allegorico  :  idque 
ad  hoc,  ul  per  hoec  terribilia  populus  excitarc- 
tur  ad  intuendam  hanc  coeli  aperturam  ,  cl  an- 
diendam  vocem  in  Cbrislum  illapsam  ,  juxia 
illud  Psal.  76.  lUuxerunt  coruscationes  tuce  orbi 
terrce.  Sic  ail  Silius  Italicus ;  Iiuploque  polo 
micat  ignetts  alher ,  id  est,  fulgurat.  EtStatius  : 
Abrupta  ircmiscunt  fulgura  ,  et  attrittts  sttbita 
face  rumpitur  anher.  Ila  Prado  in  Ewchiel.  1. 1. 
Tertio  ,  alii  censent  ccelos  realiter  non  fuisse 
apertos,  sed  per  visionem  intellectualem  ,  vel 
imaginariam  S.  Stephano  aliisque  indilam,  uti 
Kzechiel.  1. 1.  per  visionem  aperli  sunt  cceli.  Ila 
Auctor  imperfecti  in  Matth.  3.  el  S.  Thomas  loco 
cilato.  Verum  quia  in  baplismo  Christi  vox  fuit 
realis  ,  acque  ac  columba  ;  ei  Stephanus  realiter 
oculis  corporeis  vidit  Cbristum  in  ccelis  aperlis : 
binc 

QuartO  ,  alii  melius  censenl  in  baptismo 
Cbrisli  visum  fuisse  verum  quemdam  hiatum, 
boc  est,  speciem  aperlurae  sensibilisin  suprema 
aeris  regione,  cx  qua  vox  illa  de  coelo  labi  vide- 
batur  cum  columba.  Porro  hiatus  hic  hoc 
modo  factus  est :  fecit  Deus  partes  aeris  exlre- 
mas  et  supremas  densiores  et  lucidiores,  ila  ut 
ad  illas  terminari  posset  intuentium  visus  :  ae- 
rcin  aulem  inlerjeclum  fecit  manere  rariorem, 
ita  ut  de  morc  non  videlur  :  hoc  enim  modo 
videbatur  boniinibusinaere  esse  hiatus,vacuum 
el  a[)ertura.  Ila  Suarez  3.  p.  q.  39.  a.  .  Euthym. 
Jansen.  et  alii  in  Matlh.  3.  Tales  hiatus  quasi 
speclra  saepc  apparentin  aere  ,  de  quibus  Aris- 
lol.  et  Philosopbi  in  Meteoris.  Verum  quia  Ste- 
pbanus  hic  non  lantum  aerem,  sed  et  ccelos 
omnes  apertos  vidit  usque  ad  convexam  super- 
liciem  coeli  empyrei ,  ubi  vidit  Jesum :  hinc 

Quinto  et  genuine  dico  coelos  hic  dici  ei  fuisse 
non  scissos,  sed  apertos  ,  id  est  patcntes  ;  quia 
nimirum  oculus  ejus  per  Dei  concursum  sup<  i- 
naturalem  elevatus.ccelosomnes  quasipatenlcs 
penetravit ,  et  porrectus  fuit  usque  ad  coelum 
empyreum ,  ut  in  eo  clare  perspiccret  Dei  glo- 
riam,  et  Jcsum  a  dextris  Dei.  Sic  cnim  nos  per 
acrem  apertum  videmus  remota  ,  puta  solem  , 
lunam,  astra;  ita  Stephanus  per  coelos  apertos, 
idestpatenles  et  perspicuos,  vidit  gloriam  Dei 
et  Christi :  ad  boc  enim  duntaxat  et  aperti  sunt 
coeli.  Porro  hoc  magnae  puritatis ,  et  fervoris  Ste- 
phani  fuit  indicium.  Aitenim:  Video  ccclos  aper- 
tos.  q.  d.  Nontimeo  vestras,  6  Judaei,  minas,  nec 
morlem;  quia  video  coelum  apertum,  ut  me  in 
suum  civem  ad  gloriam  aeternam  suscipiat. 
Secundo,  bis  verbis  invitavit  eos  ad  poeniten- 
liam.  q.  d.  Cadnm  aeterni  gaudii,  salutiselfelici- 
•  alis  aperlumesl;  videtculaccurialis  et  inlroea- 
fis  antequam  claudatur,  juxta  illucl  :  D<mi  /«- 
cem  habetis,  crcdite  in  lucem,  ut  filii  lucis  sitis  , 
Joan.  12.  Et:  Dum  tcmpus  liabcmus ,  opcrcmur  bo- 


num,  Calal.  0.  Quud  si  tenipus  pocintenlia  u<- 
glcxerilis,  sciiote  Deuin  e  ctelo  as|ji<:cr<:  reMra 
scelera,  eumque  fore  judicem  et  riudicem ,  nl  o 
cadoin  gehennainettartara  vos  deturbetetprae- 
cipilet.  Ita  Moneta  celebris  Boronia;  Doctor  ,  ad 
capessendum  S.  Dominici  instiiutum  pertnolus 
est  cujusdam  ex  ea  concionaloris,  hsec  verba 
S.  Stephani  explicantis,  voce  ,  dicentisque  :  Ecct. 
nunc  cceli  aperli  sunl  volentibus  introire  ;  sed  mox 
in  ceternum  cUtudentur  iis ,  qtti  Itoc  vitce  el  benc 
agendi  temptis  ncglexerint ,  uti  narrant  Cbronica 
ordinis  S.  Dominici  p.  1.  I.  C.  37. 

Et  fiuum  hominis,]  id  est,  Cliristum,  qui  anto- 
nomasticevocatur  homo,  quia  homo  Deus.  Quaj- 
rit  S.  Aug.  serm.  5.  deSanciis,  curS.  Stephanus 
Christum  vocarit  ftUum  hominis  ,  et  non  potius 
EiliumDei,  qui  dignior  esl  litulus  ?ac  respondet ; 
quiaJudaeiconntebaniurFiliumDei.sednegabani 
filium  bominis,  id  est,  incarnationem  Verbi  : 
Ut,  ait,  ad  confulandum  Judaorum  incredulita- 
tem  ,  ille  Marlyri  ostenderetur  in  ccelo ,  qui  a 
perfidis  negabatttr  in  mundo;  et  illi  lestimonium  cce- 
lcstis  verilas  daret ,  cui  fidcm  lerrena  impietas  de- 
rogaret.  Porro  solum  Stepbanum  vidisse  Jesum 
ei  gloriam  Dei  docet  S.  Aug.  serm.  92.  de  diver- 
sis  :  Soii,  ait,  apparebat  ,et  alii  nonvidebant,  sed 
invidebant;  innuitque  Judacos  vidisse  in  fronte 
Stephani  crucem  ,  quasi  ea  signatus  esset  tan- 
quam  signo  thau  ,  Ezech.  9.  Crux  enim  est  sig- 
num  Christi  et  Cbrisiianorum.  Censentnonnulli 
Christumexihisse  de  coelo  ,  ac  propius  acccs- 
sisse, ut seipsum commode  Stephano  videndum 
exhiberet.  Verum  contrarium  videiurverius,  sci- 
licet  eum  suo  loco  mansisse  in  coelo  empyreo, 
ibiquevisum  a  Siepbano.  Primo  ,  quia  Stepba- 
nus  vidit  Jesum  stantem  juxla  gloriamDei,  id 
est,  juxta  Deum  Patrem  ;  gloriam  aulem  suani 
Pater  Beatis  ostendit  incceloempyreo.  Secundo, 
<iuia  vidit  non  coelum  ,  sed  codos  apertos  ,  oin- 
nessciliccl ,  aitPetrus  Damiani  serm.  de  S.  Ste- 
phano  :  crgo  et  empyreum  ,  utscilicet  ibi  vide- 
ret  slantem  Christum.  Tertio,  quia  Slephanus 
vidit  locum  Beatorum  ,  in  quem  jam  vocabatur 
per  martyrium  ,  in  quo  prasidet  Jesus. 

Dices :  Naturaliter  oculus  hominis  aciem  suam 
nequit  porrigere  tam  alle  et  remote.  Respondi 
jam  et  dixi  supernaturaliter  a  Deo  elevalam , 
et  eo  usquc  extensam  fuisse  aciem  visumque 
Stephani. 

Quasres  :  Cur  id  dicit  Stephanus  Judais.  qni 
Jesum  non  videbant ,  nec  eum  a  Siepbanovid<M  i 
credebant?  Respond.  Id  dicil  partimex  ardenli 
amore  in  Jesum  ,  ac  desiderio  eo  fruendi.  q.  d. 
Video  Jesum  amorem  merum  ,  me  invitantem  : 
ad  eum  anbeloet  propero  ;  quare  non  curo,  imo 
desidero  vestra  saxa,  ut  per  illa  transeam  et 
transvolemadmeumJesum.  KaS.  Aug.  serm.  9i. 
de  diversis.  Non  tacttit  Stephanus  quem  vidit  ,  ttt 
perveniret  adeum  quem  vidit ;  qttia  fcstinabatmori 
pro  illo ,  ut  viveret  cum  illo,  inquit  idem  serm.  9r>. 
Secundo,  iddicilex  ingenti  liducia,  zeloetfor- 
litudine,  quasi  dical :  Non  contra  me  morialem 
pugnalis  ,  oJudaei,  sed  contra  Jesum  el  Deum 
immortalem  ,  qui  e  coelis  vos  vestraque  scelera 
prospicit,  ibique  stat  ut  vos  judicet  et  puniat, 
siin  scelere  p<  rsistalis.  Ita  S.  Aug.  serm.  98.  de 
diversis.  Tertio,  id  dicit,  ut  <-osinv  ilel  adpoeni- 
tenliam,  q.  d.  Jcsus  stat  a  dexlris  Dei,  tanquam 
advocatus  pcccatorum  et  p<rnit<Miiium  :  pcBiii- 
tentiam  ergo  agin^,  ut  per  enn  \<  niam  <t  mise- 
ricordiam  conse<|uamiui.  Quarlo,  ut  resurrec- 


152  COMMENTAMA  IN  ACTA 

tionis  Chrisli ,  qucm  Judeei  pcrnegabant,  non 
tantum  anriiiiin ,  sed  et  oculatum  testem  se  essc 
ostcndat  ,  <|iii  postmoduin  nniltos  credituros 
setebat,  qui  cjus  patientiam  ,  sanciitatem,  vul- 
tinn  angclicum  ct  lnartyrium  vidissent. 

EXCLAMAYIT.S   AITT.M  VOCE  MACNA  CONTINUEIIUNT 

aures  suas.  ]  Graece,  jy«fc|avT«i ,  id  est ,  liorribili 
voce  corvorum  more  crocitanles,  ait  Petrus  Da- 
iniani  orat.  deS.  Stcphano.  Nam  ulaitEcclesiast. 
c.  27.  15.  Loquela  midtumjurans  (multo  magis 
blasphemans)  horripilalionem  capiti  slatuet,  et 
irreverenlia  ipsius  obturalio  aurium.  Horrende 
ergo  clamant,  quasi  qui  horrendam  audierint 
Stepliani  blasphemiam,  quod  scilicet  viderit 
C03l0S  apcrtos,  et  gloriam  Dei,  et  Jesum  stan- 
lem  a  dextris  Dei,  quem  ipsi  pro  malefico  habe- 
I)ant,  et  ut  malcficum  crucifixerani.  Undc 
eontinent  aures,  oe  blasphemiam  audiant.  Aures 
clauserunt  et  ad  lapides  currerunt,  ait  S.  Aug. 
serm.  1.  de  Sanctis.  Ergo  exclamanlquasi  incla- 
mantes  Deum,  ul  lantamblasphemiam  vindicet, 
ct  e  coelo  sideret.  Ita  Glossa.  AddilS.  Aug.  serm. 
08.  de  diversis;  eos  exclamasse  contra  Jesum, 
quem  Stephanus  exaltabat,  cumque  blasphc- 
rnasse.  Hinc  et  praetermisso  ordiue  juris,  S.le- 
phanum  necdum  aConcilio  damnatum,  furenles 
rapiuntad  neeem  :  licet  Cajet.  asserat,  id  eos 
fecisse  cum  Pilali  Prsesidis  consensu. 

EJICIENTES   EUM  EXTRA  CIVITATEM.]  Neillam  SlUl 

l)lasphemiacontaminaret,juxta  edictum  Domini 
Num.  1h.  lh.  Ila  Judaei  censebant,  sed  revcra 
exiracivitatemejiciebatur,  quasiadvena  mundi, 
ct  non  habens  hic  manentem  civitatem  :  futu- 
ram  enim  lota menle  quserebat.  Secundo ,  quii 
Jerusalem  impia  non  erat  digna  tam  sancto 
Martyre,  acque  ac  mundus  non  esl  dignus  vita 
et  morte  juslorum.  Tertio,  ut  similis  in  hoc,  nli 
et  in  caeteris  essel  Christo,  qui  extra  Jerusalem 
passus  est,  ut  nos  eligeret  et  vocaret  de  mundo 
ad  coelum  :  Exeamus  igilur  adeum  extra  castra, 
improperium  ejusportantes.  Hebr.  13.  v.  12.  etl3. 
Vide  ibi  dicla. 

Lapidabant,]  quasiblasphemum.  Sic  blasphe- 
mus  tempore  Mosis,  jussu  Dei  extra  castra  ii 
loto  populo,  in  criminisexecrationem,  lapidatus 
<st,  Num.  1h.  lh.  Hinc  etJudaei  dicunt  Christo  : 
De  bono  opere  non  lapidamus  te,  sed  de  blasphemia, 
quod  scilicct  diceret  se  esseDeum  etDei  filium, 
Joann.  10.  33.  Porro  S.  Stephanus  lapidatus  est 
in  valle  Josaphat,  quae  inter  montem  Oliveti  et 
Jerusalem  interjacet,  juxta  torrentem  Cedron  : 
quia  juxla  aquas  magnas  solelesselapidum  co- 
pia  :  ubi  etiamnum  locus  sanguine  S.  Stephani 
consecratus,  magna  veneratione  colitur.  Unde 
portam  Jerusalem  quae  adhanc  vallem  vergitet 
ducit,  peregrini  ct  .Christiani  Hierosolyma3  de- 
gentes,  vocant  portam  S.  Stephani.  Id  Lucianus 
h)  descriplione  inventionis  S.  Stephani,  se  ac- 
ccpisse  ait  ex  revelatione  Gamalielis.  ldem  tra- 
dit  Beda  ,  Borchardus  ,  Ceverius,  Ausingus  , 
Adrichom.  Zwallardus,  et  alii  iu  descriptione 
Lcrrse  SancUe  (et  ex  iis  noster Villalpandotom.  3. 
in  Ezech.  p.  1. 1.  3.  c.  7.  pag.  161.)  e.quibus  addit 
nosler  Lorinus  (quod  et  peregriui  asseverant, 
idemque  mihi  P.omae  asseveravit  R.  P.  Melchlor 
ab  Hehnont  Anlvcrpiensis,  Franciscanus  ,  qui 
quatcr  Ilicrosolymaiu  cst  paregrinatus,  ihique 
diu  habitavii,  rjni  et  addidit,  signa  et  effigicm 
capilis  et  scapularum  S.  Stephani  lapidi,  dum 
cxpirans  rctrorsum  caderci,  impressa,  etiam- 
nuui  in  co  oslendi,  scque  illa  vidissc)  ibidem 


APOSTOLOT.UM.  Gap.  VII. 

ostendi  lapidein,  in  quo  B.  Virgo  cum  S.  Joannc 
pro  Stcphano,  toto  tapidationis  tcmpore  prcccs 
fuderint.  Ergo  S.  Slephanus  suam  martyrii  co- 
ronam  debet  B.  Virgini,  aequc  ac  S.  Paulus  suani 
convcrsionem,  quam  morienspariterimpelravit 
ei  S.  Stephanus.  Insuper  eodem  in  loco  in  quo  la- 
pidalus  est  S.  Slcphanus,  Eudocia  Augusla  iu- 
gentem  basilicam  exaedilicavil,  uti  testatur 
Evagrius  lib.  1.  Histor.  c.  12.  et  Nicephorlib.  \U. 
cap.  56.  AdditBcda  lib.  de  Locis  sanctis  cap.  3. 
quod  Christiani  Hierosolymis  religiose  asserva- 
rent  petram ,  super  quam  Judaei  lapidarunt 
S.  Stephanum. 

Prseclare  S.  Aug.  serm.  S.  de  Sanctis  :  In  ipso 
ait,  juvenlutis  jlore,  decorem  aitalis  sux  sanguine 
purpuravit ,  videtur  enim  fuisse  circiter  Zh.  an- 
norum  :  tot  enim  crat  ejus  cognatus,  coaevus  el 
condiscipulus  Saulus ,  ut  mox  dicam.  Tam  ergo 
Saulus,  quam  Stephanus,   fuit  coaevus  Christo. 
Stcphanus  grcece,    Laline  corona  appellatur.  Jam 
coronce  nomen  habebat  ct  ideo  palma  martyrii  suo 
nomine  praferebat.    Idem    serm.    5.   Cum,  ait, 
S.  Stephanus  Diaconus  ab  Apostolus  ordinatis  sit, 
Apostolos  ipsos  beata  ac  triumphaii  morte  prazces- 
sit ;  ac  sic  qui  erat  inferior  ordine,  primus  factua 
est  passione  :  et  qai  erat  discipulus   gradu  magis- 
ter  ccepit  esse  martyrios  complens  illud  Psaltis  : 
Quid  retribuam  Domino  pro  omnibus  quce  retribuil 
milu?  Relribuere   enim  voluit  primus   Stephanus 
Martyr  Domino,  quod  cum  omni  liumano  genere 
accepit  d  Domino.  Mortem  cnim   quam  Saivalor 
dignatus  est  pro  omnibus  pati,  hanc  ille  primus 
reddidit  Saivatori.   Eodem  enim   anno  Zk.   quo 
Christus  passus  est  25.  Martii,  Stephanus  crea- 
tus  est  Diaconus  post  Pentccosten,  ac  paucis 
postmensibus  martyrium  obiit.  S.  Antonin  1.  p. 
Hist.  tit.  6.  c.  2.  §  h.  et  Adriconius  in  Descript. 
terrae  Sanctse  pag.  273.  censent,  eum  obiisse  die 
tertia  Augusti,  feria  quarta.  Verum  errant,  diem 
inventionis  cum  die  mortis  commutanles  :  cor- 
pusenimejus  inventum  est  die  terlia  Augusti. 
Unde  Baronius  et  alii  passim   censent,    eum 
obiisse  die  26.  Decembris  :  tunc  enim  Ecclesia 
cjus  diem  natalem  felicitatis  aeternae  celebrat. 
nimirum  poslridie  nalivitatis  Chrisli.  Idem  tes- 
tantur  omnia  Marlyrologia,  et  Patres  in  homil, 
dc  S.  Stephano.  Ideo  euim  Christus  natus  estin 
terra,  ut  Stephanus  nasceretur  et  coronaretur 
in  coelo,  ut  docet  S.  Fulgeut.    serm.  de  S.  Ste- 
phano.  Addit  Beda  in  Martyr.  et  ex  eo  Baron. 
postridie  necis  eitriumphi  S.  Stephani,  puta  die 
27.  Decembris,  eodem  anno  Christi  oh.  S.  Jaco» 
bumfratrem  Domini  creatum  esse  Episcopum 
llierosolymorum,  ibique  sedisse  annis  29.  irrep- 
sit  ergo  error  in  Chronicon  Glycae,  qui  lib.  3. 
Annal.  ex  Hippolyto;  et  Nicephori   lib.   2.  c.  3. 
qui  ex  Evodio  scribunt,  et  Stephanum  anno  sep- 
timo  post  Christum  occubuisse  :  pro  anno  sep- 
timo  enim  ponendum  est  mense  septimo. 

Tropol.  Nyssenus  tractat.  de  Beatitud.  docet 
S.  Stephanum  iniliasse  illam  Christi  beatitudi- 
ncm  :  Deati  qui  pcrsecutionem  patiuntur  propter 
jusliliam,  quoniam  ipsorum  est  regnum  caiorum. 
Idcirco,  ait,  rhagnus  Ule  Stephanus  gaudet  lapidi- 
bus  undique  pelitus,  ac  veluli  suavem  quemdam 
rorem,  crebros  lapidum  ictus  inmodum  floccorum 
nivis  incidcnlium,  corpore  cupide  excipil ;  ac  bene- 
dictionibus  nefarios  homicidas  prosequitur.  ctc. 
currenti  ei  per  confessionem,  quod  sperabatur  os- 
tcnditur,  ccelum  apertum.  Idem  orat.  de  S.  Stc  - 
phano  :  Pcr  omnia,  ait>  magniludine  animi  alt/ue 


60MMENTAMA  LN  Al 

indolis  excellchat,  ir(C  quidem  tcnilatem,  minis 
vero  despicicntiam,  morlis  terrori  vitoe  conlemp- 
tian,  odio  dilcctioncm,  malevolcntice  benevolcu- 
tiam,  calumnice  veritulis  prwdicalionem  opponens. 
Kt  infcrius  :  Nam  orOe  lapides  undique  conjicien- 
lium,  qttusi  corona  cinclus,  ita  accepit  id  quod 
agebatur ,  quasi  coronu  viclorice  jrrannium  in 
manibus  udvcrsuriorum  nectcrctur.  Ilinc  pPO  co- 
roiut  lopidum  f<  rieniium,  accepit  coronam  lapi- 
duni  pretiosorum,  juxla  iliud  :  Posuisliin  capile 
cjus  coronum  de  tapide  pretioso.  Psal.  '20.  U-  el 
S.  Aug.  serm.  9/i.  dediversis  :  Qttando,  ait,  B.  Ste- 
phanus  pro  Christo  primus  sanguincm  fudit,  quusi 
corona  processit  de  ccelo,  ut  eam  sumerent  scquen- 
tes  inpramio,  qui  pr&ccdcntis  pietatem  imilaren- 
tur  in  pradio.  Implcvcrunt  postmodum  tcrram 
crcbro  martyria.  Quicumque  postea  sanguincm 
pro  Chrisli  confessionc  fudcrunt,  imposucrunl  co- 
ronam  illum  capiti  suo,  etcam  seculuris  inlcgram 
servavcrunt. 

Symbol.ibidemS.  Aug.  etserm.  92.  Ad  tapidcs, 
nit,  currcbant,  duri  ad  duros;  et  pelris  lapidaha- 
lur,  qui  pro  pclra,  qai  Chrislus  csl,  moricOalur  : 
et  a  lapidcis,  qui  lcgcm  accepcrant  in  lapideis  ta- 
Oulis. 

Donique  S.  Aug.  serm.  81.  Ct32.de  diversis, 
ncribit  lapidem  qui  cubitum  S.  Siephani  ferierat, 
;i  quodnin  viro  pio,  qni  lapidationi  ejus  praesens 
fuerat,  delatum  Anconam,  Iiali.e  urbem,  multis 
miraculis  clarnisse,  nimirum  decebat  ul  lapis 
cubitalis  in  urbecubitali  poneretureamquetue- 
rCtur  ;  Ancona  cnim  dicitur  ab  ayxwv ,  id  est  cu- 
l)ito,  7«/'«  in  ipso  jlcclcnlis  sc  ora>  cuOilo  sitacst, 
nit  Plin.  I.  3.  c.  13.  llujus  lapidis  accepti  feslivi- 
talem  a  priscis  temporibus  celebrant  die  3.  Au- 
gusti,  in  quem  postca  diem  incidit  inventio 
S.  Stepbani ,  quam  proinde  eodem  dic  recolit 
Ecclesia. 

Et  TESTES    DETOSUETUJNT  VF.STIMENTA    SUA.]   Sj- 

rus,  ipsorum,  non  Stcpbani,  ut  ait  S.  Bern.  serm. 
<le  S.  Stephano,  dicens  per  contactum  vestium 
S.  Slepbani,  acque  ac  pcr  ejus  preces,  Sauliiin 
fuisse  conversum  :  vestimenta,  scilicet  exlima, 
qualia  sunt  pallia,  ut  expeditius  Iqpides  vibra- 
ivni  :  bacc  cnim  significat  vox  Grarca  ifuma. 

SECTJS  PEDES  ADOLESCENTIS,  QUI  VOCABAim  S\I- 

i.vs.]  Saulus  lapidationis  fuit  dux  et  cboragus, 
quJa  indigne  ferebat  Stepbanum  cognaium  et 
<  nndiscipnlum  suum,  a  se  suaque  lege  et  scbola 
dcfecjsse  ;  insuper  eloqueniia,  sapientia  et  mira- 

culis,  ab  eo  jam  Christiano  se  superari  invide- 
bat;  quare  lapidalionis  fuit  inccntor,  ideoque 
non  contentus  so  solo  illum  lapidarc,  omnium 
lapidantium  vosios  serrans,  per omnes  eum la> 
pidabat.  Ab  ipso,  ait  S.  August.  serm.l.  de Sanctis, 
nmnium  lapidantium  rcslimcnta  scrvabanlur,  ut 
tanquam  in  manibus  omnium  ipsc  lapidare  vide- 
rrtur.  Idem  conliteiur  Saulus  jam  factus  Paulus 
e.  22.  20.  Et  cum  fundcrclur  sanguis  Stcpluini 
tistis  tui ,  cgo  astaluim  (grrcco,  L-t t;-;>; ,  id  esl, 
supcrslabam,  boc  esl,  pro.vram)  ct  conscnticham, 
rt  custodirbmn  vestimenttJ  int/rftcicnlium  illum. 
i  inloS.  Fulgentins.  serm.deS.  Stepbano,  aiieum 
OCCisum  lapidihus  ranli. 

Porro  Saulus  vocalur  adolcsccns,  grrece  vixilzi, 
id  est  ,  juvenis,  anl  vir  jnvonuli  audacia  ol  ro- 
bore  praeditus,  quia  oral.  3'l  annorum.  Nam 
posttotidem  annos,  occisua  est  a  Nerone  anno 
rrgni  ojus  13.  eum  univorsiin  esset  (iS.  anno- 
iiun,  ut  tradit  s.  Cbrysost.  bom.  de  Principibns 
Aposloloruiu  lo.  5.  Sit  Pylhagoras  adolescentiain 

COnMEL.    A   LAtMDE.      TOM.    X. 


APOSTOLOHUM.  Gap.  VII. 

exiendebal  ab  ftnno  vigesimo  iel    i-  usqu 
quadragetimum.  Unde  et  Ci  ero  l.  de  senect. 
adolescenliam  extendit  usque  ad  senectutem  ; 

Qui  cuim  citius,  ait,  adolcsccntiie  scnccias,  quum 
pacritia:  aduicsccntiaobrcpil.  ldoni  oral.  ' 
cratem  nunc  virum  vocut,  nuuc  adolescenlem 
Adolcsccns,  ait,  eliam  nunc,  6  Phadre,  Isocrata 
est ;  sedquidde  illo  aagurcr,  libct  diccre.  Elpaulo 
post.  Incst  cnim  natura  phitosophuc  in  hujusiui 
mente  qtuvdam.  Hcec  de  ndolescenle  Socrates 
apud  Cicor.  auguratur.  Alio<|iii  a  Physicis  el 
Medicis  adolescens  proprie  <|tiis  discilur,  a  finc 
pueriUaa,  scilicet  ab  anno  l^.  u«que  ad  25. 
quandiu  scilicet  bomo  crescit  in  longitudine  : 
cum  enim  pcrcrevit,  adultus  vocalur. 

59.  DOMINE.lESU  SCSCIIT.  SOIIUILM  MEU.M.]  UlCUIll 

victorem,  quasi  agonotliota  si^tas  Deo  Pairi  , 
corona  gloriae  decoraudum,  q.  d.  ail  S.  Aug. 
lerm.  93.  TiOivixi,  libi  moriur  :  quia  adjupislime, 
vicit  quem  suscipis  :  accipe  spirilum  mcum  de 
manueorum  qui  oderunt  tuum.  lil  ser.  51.  Fccisti 
me  victorem,  rccipe  me  in  triumplutm  :  illi  perse- 
quuntur,  lu  suscipe  :  itli  ejicianl,  tu  intromittc  : 
dic  spiritui  meo ,  tnlra  in  gaudium  Domini  tui 
Ilincmulti  censeni,  Cbrislum  suorum  servorum 
ot  servarum  animas  stalim  a  uioilc  exciperc, 
easquequasi  fructus  laborum  suorumDoo  Patri 
offerre.  Nota  bic  oplimam  moriendi  formain 
Piiino,  non  de  oorpore,  sed  de  spiritu  curani 
gorit :  contrariumfaciunlimpii.  Secundo,  lidem 
profitetur.  Jesum  vocans  Dominum ,  scilic<t 
creatorcm,  redemptorem  et  salvatorem  suum, 
totiusquemundi.  Tortio,  spom  in  eum  dcfigons. 
ipsum  invocat,  merilis  suis  dillidens  :  binc  vo- 
cat  eum  Jesum,  cui  scilicet  velit  et  possit  euin 
salvarc.  Quarto,  per  amorem  ei  animam  siiii  i- 
lumque  resignat. 

Quocirca  Cbrislus  resignalum  sibi  a  suis  spi- 
rilum  oxcipil  :  ac  qua  boino  pcragit  parliculare 
ojus  judicium,  in  quo  eumdcm  ccelo  adjudicat 
boalquo,  ac  cum  triuinplio  in  ccelum  traducit  ; 
sio  adhuc  aliquid  purgandum  babeat,  adPurga- 
lorium,  ni  expietur  iransmilliu  Porro  b:ec  lacii 
\<l  per  Be,  v<l  poiius  per  angelos.  Nam  |si  per 
se  id  faccrct,  cum  sifigulis  lioris,  ot  siepe  nio- 
nx-nlis,  plurimi  per  orbom  moiianlur,  dobcioi 
Cbrislus  singulismomcnlis  ad  singulos  inorien- 
les  e  cadis  doscondore,  imo  cum  eodem  mo- 
mcnto  mulli  in  variis  locis  morianlur,  deberet 
simul  ad  varia  loca  descondero,  seque  mulio- 
lies  replicare.  Quare  Darlbol.  Sibylla  in  Spoculo 
porogrini,  quaest.  dccade  1.  cap.  2.  quaest.  9. 
ctuiset,  Cbristum  boc  parliculaic  judiciuin  cu- 
jusque  commiltere  angolo  custodi  ejusdom,  ut  is 
deinde  eum  pro  meritis  vcl  ad  ccelum,  vel  ad 
Purgatorium,  vel  ad  infernum  deducat,  aul 
diemoni  deducondumlradat.  Hoc  cnim  ad  aogcli 
custodiam  porlinoro  vidotur,  ejus<|uo  o>se  Gnis 
<•!  olausula.  Alii  censcnl  boc  judicium  ab  ipso 
Cbristo,  manente  in  cielo  empyreo,  fiori  per 
mentalem  Cbrisli  loculioniMn;  sicul  angelus  ad 
angelnmj  li<'<'t  roinolissiinum,  nienlalilcrloqui- 
tur,  uti  dixi  Zacbar.  12.  10.  Jiidioium  vero  uni- 
vrrsale  in  fine  mundi  p<r  so  poiagel  Chrislus; 
tmde  adillud  omnibus  Angolis  ot  Sanclis  comi- 
latus,  e  crclo  gloriosus  desccndet,  Mallb.  25.  Sl. 
Nonnullis  lamon  illuslrioribus  Sanctis  moririi- 
tibus  Cbrislus  per  seapparuit,  eorumqur  ani. 
exceplt.  Ainii  exempla  selecia. 

s.  Pantaleon  Marlyr  inligno  suspensus.  fcrr<'i> 
lanialus  ungulis,  lampadiluis  usmlalus,  oculij 

20 


154  COMMENTAUIA  IN  ACTA 

in  coelum  intentis  orans,  vidit  Christum  in  ba- 
bitu  Hermolai  sui  magistri,  qui  eum  ad  marty- 
rium  animabat  ;  Ego  cnim,  ait ,  tccum  sum  in 
omnibus,  quce  proptcr  me  patcris.  Uti  habet  vita 
ejus  apudSurium  die  27.  Julii. 

S.  Menae  Martyri  cum  oculi  effoderentur,  evel- 
leretur  lingua,  caro  dilaceraretur ,  apparuit 
Christus  atque  omnia  ipsi  membra  restituit,  et 
sanavit,  hortatusque  est  ad  constantiam,  pro- 
miltendo  eipraesentem  suam  opem  et  auxilium, 
uti  babet  ejus  vita  apud  Surium  die  11.  No- 
vemb. 

S.  Barbarae  in  carcere  apparuit  Cbristus,  suo- 
que  splendore  carcerem  illustravit,  ac  plagas 
sanavit,  animando  eam  ad  instans  martyrium, 
polliceus  praesenlem  suam  opem. 

S.  Elizabetha  Hungarorum  regis  filia,  oculis 
in  coelum  intentis  vidit  Chrislum,  ab  eoque  au- 
divit ;  Bono  animo  esto  filia,  ego  tecurn  sum.  Cui 
illa  ;  Ita  Domine,  tumecum,  et  ego  tecum. Eidem 
post  vitam  multis  annis  religiose  transactam 
Cbristus  apparuit,  dixitque  :  Venisponsa,  ccelesti 
thalamo  polire. 

S.  Tarsilla  amita  S.  Grcg.  ut  ipse  refert  1.  h. 
Dialog.  c.  16.  moriens,  sursum  respiciens  Jesum 
venientem  vidit,  et  cum  magna  animadversione 
ccepit  circumstantibus  elamare  dicens :  Iiecedite, 
recedite ,  Jesus  venit.  Cumque  in  eum  intenderet 
quem  videbat,  sancta  illa  anima  e  corpore  est 
cgressa.  Tantaque  subito  fragrantia  miri  odoris 
aspersa  est,  ut  ipsa  quoquc  suavitas  ostcndcret, 
illuc  auctorem  suavilatis  venisse. 

Sic  S.  Dionysio  Areopagilae  crucifixo,  in  car- 
cere  Apparuit  Chrislus  insolita  luce  coruscus, 
•Mimque  adultimum  martyrii  agonemconstanter 
obeundum  animavit. 

S.  Antonius  de  Padua  agens  animam  cecinit  : 
O  gloriosa  Domina,  excetsa  super  sidera,  etc. 
deinde  sublatis  oculis,  eos  in  coelum  fixe  inlen- 
dit,  Rogatus,  quidnam  aspiceret?  Video,  inquit, 
Dominummeum,  ac  mox  feliciterin  Domino  ob- 
dormivit  anno  Cbristi  1231. 

S.  Eligius  Episcopus  Noviomensis,  moriens 
oculis  in  ccelum  intentis  :  Nunc  dimittis,  ait, 
sei-vum  tuum  Dotnine,  secundum  verbum  tuum  in 
pace.  In  manus  tuas  commendo  spiritum  meum. 
Tu  scis  quia  semper  spes  mea  fuit  in  tua  miseri- 
dia,  et  fides  mea  in  tua  creduiitate  permansit.  Et 
nunc  quoque  in  confessione  sancti  tui  nominis,  ex- 
tremum  Christi  anhelitum  meum  efflabo.  Suscipe 
<rgo  me  secundum  magnam  viisericordiam 
titum. 

S.  Arnulpho  Suessionis  Episcopo  e  vivis  mi- 
^rante,  cella  contremuit:  contremiscente  Eve- 
iolpho  Presbytero:  Nepaveas,  ait,  dilecte  frater ; 
sunt  enim  hcec  omnia  divince  majestatis  signa.  Et 
mox  iterato  terrae  motu  :  Sub  prima,  ait,  quas- 
satione  B.  Petrus  Apostolus  ad  me  venit,  signifi- 
cansmihi  peccata  remissa,  et  vita  januampatere. 
Adeat  Beatorum  frequens  ccetus  iaudes  divinas 
continenter  modutantium.  Sub  altera  quassatione 
cum  muttis  angelicis  spiritibus  S.  Michael  me  in- 
iisit,  potlicens  se  duce  me  ad  beatam  vitam  ingres- 
surum.  Tertia  concussione  adfuit  Domina  nostra, 
reremisericordim  mater;  multis  stispata  S.  Vir- 
jinum  agminibus,  benignissimamevoce  cerliorem 
faciens  de  anima  mea  inler  Assumptionis  ejus  gau- 
<lia  in  ccelos  transferenda.  Quarein  feslo  Assump- 
tionis  B.  Virginis  expirans,  ab  ipsa  assumpius 
est  in  coelum. 

S.  Nicolaus  Tolentinas  scx  totis  anle  obitum 


APOSTOLORUU.  Cap.  VII. 

mensibus,  paulo  antcnocturnas  preccs  singulrs 
noctibus  suavissimum  angelorum  concentum 
audivit,  qui  illi  praegustum  futurae  viue  praebe- 
bat.  Unde  ipse  ingeminabat  :  Cupio  dissolvi  et 
esse  cum  Christo.  Jamquc  in  cxlremo  spirilu 
gestiens  et  exullans,  rogalus  causam,  attonitus 
rei  magnitudine,  vixque  prae  gaudio  sui  compos ; 
respondit :  Dominus  meus  Jesus  Christus,  S.  Malri 
sucb  ct  Augustino  Patri  nostro  innixus  dicit  mihi : 
Euge  serve  bone  et  fulelis,  inlra  in  gaudium  Do- 
mini  lui;  in  quibus  verbis  expiravit.  Ila  habet 
ejus,  et  caeterorum  vita  apud  Surium  et  alios. 

60.  Positis  autkm  GENiiius.  ]  Ut  gcnuflexione 
ostenderet  summam  curam,  dolorem,  compas- 
sionemet  compunctionem,  ut  ca  Saulo  saevienti 
et  Judaeis  obslinatis  veniam  impetraret ,  ait 
S.  Chrysost.  orat.  2.  de  Parasceve.  Nota,  S.  Stc- 
phanus  pro  se  oravit  stans,  pro  hostibus  vero 
genu  llexit.  Causam  dat  S.  Aug.  respondens  in 
persona  Stephani  serm.  2.  de  ISanctis  :  Pro  me 
stans  oravi ,  quia  pro  me  qui  recte  Deo  servivi, 
orando  et  impelrando  non  laboravi :  quia  qui  pro 
juslo  orat,  non  laborat,  ideo  pro  se  stans  oravit. 
Ventum  est  ut  oraret  pro  Judmis,  pro  interfectori- 
bus  Christi,  pro  interfectoribas  Sanctorum,  pro 
lapidatoribus  suis ,  allendit tammultamet  magnam 
csse  impietatem  ipsorum,  quce  difficite  donari  pos- 
set,  genu  flexit,  et  ait :  Domine  ne  sta  luas  illis  hoc 
peccatum. 

Clamavit  voce  mag.na  ,  ]  quantum  vires  illo 
articulo  deficientes,  ferebant  :  nam  cum  hac 
voce  expiravit :  alioqui  miraculi  speciem  babet, 
quod  in  morte  quis  clamel,  uti  miraculum  fuit 
in  Christo,  quod  expirans  clamarit  :  Pater,  in 
manus  tuascommendospiritummeum.S.  Aug.  ser. 
99.  de  diversis,  addit  Stephanum  clamore  mis- 
cuisselacrymas,  ideoque  efficax  fuit  ejus  oratio. 

DOMINE   NE    STATUAS    ILLIS  IIOC  PECCATUM.]   NOIl 

orat  Stephanus,  ut  Deus  peccatum,  puta  homi- 
cidium  Judaeorum,  non  cestimet  peccatum,  nec 
homicidium  :  hbc  enim  est  impossibile,  Deoque 
injurium;  qui  tribuit  ei  perversum  de  peccato 
judicium,  ut  scilicet  judicet  peccatum  non  esse 
peccatum  :  sed  ne  siaiuas,  idest,  ne  statis  fixis- 
que  oculis  illud  intueraris.  q.  d.  Ne  quaeso  fir- 
miter  etperenniter  coram  te  hoc  scelus  maneat, 
sedcito  ab  eo  oculos  averte,  illudque  condoua, 
convertendo  meos  lapidatores  ad  poenitentiam. 
Secundo,  ne  statuas  culpam  eorum  adpoenam, 
hoc  est,  noli  eos  punire  obduratione  et  morte 
aeterna,  quam  merentur:  sed  poenamcum  culpa 
eis  remitle.  Stant  enim  fixe  ante  Deum  peccata, 
quasi  vindiclam  petentia  :  statuuntur,  quasi  ma- 
leficiorunj  statuae  marmorese,  cum  peccator  i» 
iis  obfirmalur,  obduratur  el  moritur;  ita  ut 
maneant  irremissa,  ut  plectantur  igne  seterno. 
Ex  adverso  de  bonis  Cornelii  operibus  dicitur 
cap.  10.  k.  Orationes  tuce  et  eieemosynae  tuce  as- 
cenderunt  in  memoriam  in  conspecluDei.  Graecum 
iwiu  multa  significat  ,  nimirum  sistere ,  sta- 
tuere,  firmare,  finire,  erigerc,  appendere,  ponde- 
rare ;  et  omnibus  his  modis  hic  accipi  potest. 
q.  d.  Ne  sistas,  ne  firmes,  ne  finias  hoc  eoruro 
peccatum,  ne  scilicet  sinas  eos  in  illo  finire  vi- 
tam,  et  damnari;  ne  erigas  in  statuam  et  mo- 
numentum  eorum  malitiam  et  vindictam,  ne 
appendas,  ne  ponderes  in  rigida  tuae  justitia? 
lance  hoc  scelus,  sed  excusa  quasi  commissum 
per  passionem  et  ignoranliam,  ut  eis  clemens 
veniamconcedas. 
Slepbanus  imitalur  Christum,  qucm  stanlem 


COMMENTAIUA  IN  ACTA  A 

incnrlis  intuefoalur,  ait  Nyssenus,  qui  in  cruce 
pro  suis  crucifixoribu»  oravit  :  fater  ignosce 
Ulls,  quia  nesciunl  quid  faciunt.  Putas,  ait  S.  Aug. 
serm.  9/i.  de  diversis,  verba  ista  audivit  Paulus? 
audivit  subsannans ,  sed  irrisit.  Hilar.  Arelal. 
serm.  de  S.  Stepfoano  dicit,  nescisse  Stephanum 
iis  irasci,  per  quos  sibi  videret  aulam  regni  cce- 
lcstis  aperiri,per  quos  cetcrnis  sceculis  intelligeret 
consecrari  :  et  sic  ex  oleaslro  novum  ramum 
cccpissc  inferri,  ut  olivam  vetcrem  nollet  abscindi. 

Notat  S.  Fulgentius  serm.  de  S.  Stepfoano, 
;irma  quifous  contra  Judaeos  pugnavitStephanus, 
ctvicit,  fuisse  cbaritalem,  praesertim  erga  suos 
hostes  et  lapidatores  :  Per  charitatem  Dei,  ait, 
savientibus  Judceis  noncessit :  per  charitatem  pro- 
ximi  pro  lapidantibus  intercessit.  Per  charitatem 
arguebal  errantes,  ut  corrigercnlur :  per  charita- 
tcm  pro  lapidanlibus  orabat,  ne  punirentur.  Cha- 
rilatis  virlute  subnixus  vicit  Saulum  crudeliter 
savienlem,  et  quem  habebat  in  terra  persecuto- 
rem,  in  ccelo  mcruit  habere  consortcm.  Sane  ar- 
ilniiissima  fuit  ba?c  Stephani  charitas,  quoe  fu- 
rorem  ardenlissimum  Sauli  et  Judreorum  vicit 
>nperavit.  Voluit  cnim  Deus  in  Stephano  quasi 
in  Protomartyre,  caeteris  omnibus  Marlyribus 
secuturis  dare  illustre  forlitudinis,  paticntiae, 
innocentiae,  et  caHerarum  virtutum  exemplar, 
ac  pr;esertim  charitalis,  qua  tortores  suos  con- 
verterent,  uti  fecit  S.  Paulus,  S.  Jacobus,  et 
passim  alii  Martyres. 

Notat  Sccundo,  S.  Aug.  ser.  1,  dc  Sanctis,  effi- 
caciam  oralionis  S.  Stephani  :  Sl  S.  Stephanus, 
ait,  non  orasset,  Ecclesia  Paulum  non  haberet  :  sed 
ideo  crectus  est  Paulus,  quia  in  terra  inclinatus 
crauditus  est  Stcphanus.  Et  serm.  5.  docet  louge 
amplius  Stephanum  planxisse  scelus  hostium, 
quam  suos  dolores,  ideoque  pro  illis  tam  im- 
peose  et  fcrvcntcr  orasse.  Plus,  ait,  dolebat  illo- 
rum  peccata,  quam  sua  vulncra  :  plus  iltorum 
impietatem,  quam  suam  mortcm  :  El  rccte  plus  : 
in  illorum  quippe impietate erantmulta  quai plangi 
potuisscnt,  in  iltius  autem  morte  non  erat  quod 
i(<  buisset  doleri.  Ittorum  impictatem  mors  scque- 
hatureetema,  hujus  autemmortcm  vita  perpetua. 

Nota  Tcrtio,  efficacissimam  esse  orationem 
ardentem,  qurc  funditur  pro  inimicis  ,  qualis 
fuit  havc  Stephani :  tum  quia  ipsa  cst  actus  dif- 
licillimoe  et  eminenlissimse  charitalis  :  tum  quia 
cain  Deus  nohis  consuluil  ,  imo  imperavit 
Mallh.  5.  hh.  tum  quia  injuria  haec  proprie  tan- 
gil  hominem.  Si  crgo  is  laesus,  jus  et  actionem 
Miam,  contra  laedentcm  remittat,  imo  oret  ut  et 
Deus  remittat,  cogit  quasi  Deum  ad  remitten- 
/ltun  :  Deus  enim  homine  longe  clementior  est, 
«t  vidcri  vult.  Quocirca  foaec  Stephani  oralio 
iinpetravit  et  quasi  peperit  Paulum,  eumque 
fccit  Apostolorum  orbis.quc  doctorem.  Quocirca 
Cardin.  Vitriaco  in  Vita  S.  Marias  Oigniacensis 
I.  '1.  cap.  H.  scribit,  cam  in  extasi  cognovisse, 
S.  Stepbanum,  S.  Pauli  decollati  animam  exce- 
pisse,  et  Deo  obtulisse  :  Dicebat,  ait  Vitriaco , 
cumde  R.  Stephano  Prolomartyre  caneret,  quon 
puradisi  7'osariun>  appcllabat ,  illi  sub  morlcm 
oranti  Dominum  pro  munere  dcdisse  S.  Paulum  : 
<  i  S.  1'aulo  peracto  martyrio  e  corpore  excedente, 
S.  Stcphanum  adfuisse,  ejusque  spiritum  obtulissc 
Domino ,  atque  dixissc  :  Domine  hoc  ingmli  rt 
singulari  muneret  tu  >»>■  donasti;  cgo  vero  mul- 
tipliei  fruetu  autcm  libi  illud  rcddo. 

Oratio  crgo  pro  inimicis  apud  Deum  est  po- 
i(  ntissima,  eumque   pene  cogit  ad  parccnduni 


POSTOLORUM.  Cap.  VII.  155 

inimico  :  quia  pure  fit  ad  gloiiam  Dci,  itaquee 
mera ,  pura  pulaque  charilale  pioliciscilur  : 
nullus  enim  hic  se  miscet  amor  sui,  vel  amor 
naturae  ;  quia  contra  naturam  sua  bencvolentia 
et  beneficentia  lendit  in  hostes  naturae,  quibus  .. 
Deo  ignosci  et  benefieri  optat  et  orat,  ut  Deu* 
per  hoc  glorificetur  ;  uii  revcra  haec  summa  est 
Dei  gloria,  puta  clemenlia  divina,  qtia  ex  inimi- 
cis  suis  et  nostris  facit  amicos,  imo  filios  et  he- 
redes  suos ;  quam  proinde  poscenti  concedii 
Deus,  qui  gloriae  divinoe  eet  zelotes  magis  quam 
nos,  uti  par  est,  juslum  el  sanctum. 

Probabiliter  opinatur  OFxum.  nonsoIumSau- 
lum,  sed  ct  plures  alios  lapidatores  Stepbani, 
per  bas  ejus  preces  veniam,  gratiam  et  salutem 
esse  adeptos.  Hinc  denique  S.  Slephanus  singu- 
laris,  potensque  est  patronus  et  advocalus  eo- 
rum,  qui  suos  inimicos  aeque  ac  homines  scele- 
ralos  et  obduratos,  uti  sunt  Judaei,  converterc 
satagunt ,  uti  multis  experientiis  constat  ;  id 
cnim  ipse  suozelo,  exemplo  el  marlyriomeruil, 
cuin  crgoinvocent. 

Narrat  Baron.  anno  Christi  /il8.  ex  Severo 
Episcopo  Majoricae  insuh-e,  reliquiis  S.  Stephani 
Majonam  (quae  urbs  est  in  Majorica  )  illatis  om- 
ncs  Jud.-eos,  quorum  numerus  erat  bhO.  per  mi- 
raculum  fuisse  convcrsos ,  cum  nimirum  vide- 
rcnt  suissaxis,  quae  quotidie  jaciebant  in  Chris- 
tianos  reliquias  gcstantes  et  comitanies  , 
ncminem  hecli ;  et  Dei  vindicta  ignem  ccehtu* 
in  Synagogam  suam  immitii.  Simile  est  quod 
scribitS.  Aug.  1.  22.  de  Civit.  c  8.  Mariialeui 
virum  honoratum,  h  genlilismo  ad  Christianis- 
nium,  cui  antea  semper  reslilerat,  i\  genero  et 
filia  fuisse  conversum  per  invocationem  S.  Stc- 
phani,  perque  ilores  ex  Altari  S.  Stephani  dc- 
sumptos,  et  capiti  Martialis,  cum  aeger  decum- 
beret,  suppositos ;  adeo  ut  deinceps  perpeiim 
in  orehabcretultima  S.  Slephani  verba  :  Clmsle 
accipe  spiritum  meum. 

Et  CUM  iioc  dixisset,  obdormivit  IX  Domino.  ] 
Quasi  mori  et  quiescere  nequiret,  nisi  priu- 
hoslibus  bene  precalus,  veniam  i\  Deo  impes 
trasset.  Nota  S.  Paulus  Christianos  morientes 
vocat  dormientes,  1.  Corinth.  15.  etl.  Thessal.  5. 
quia  eorum  mors  non  lam  mors  est ,  quam 
somnus,  ob  spem  brevi  futurae  resurrectionis, 
interim  anima  transeunte  ad  requiem  et  glo- 
riam  aeternam,  ut  in  visione  et  fruitione  Dci 
felixet  bcata  conquiescat,  dicatque  cum  Psalte 
Psal.  3.  In  pace  in  idipsam  dormiam  ct  requics- 
cam.  Cfoi  S.  Augustin.  O  in  pacc!  inquit,  6  in 
idipsum!  d  dormiam  ct  rcquicscum  !  Hinc  fidelium 
pius  est  mos,  ul  aliquo  e  suis  moriente  non  di- 
cant,  Talis  mortuus  est,  sed,  Obdormhit  in  Do- 
viino,  Fclix  somnus,  ail  Petrus  Damiani  orat.  dc 
S.  Stepfoano,  cum  rcquie,  requics  cum  voluptalc, 
voluptas  cum  a'tcrnita(c.  Nam  ut  dicitur  Psal. 
126.  2.  Cum  dederil  ditcctisstiis  somnum,  ecce  ha>- 
rcditatis  Domini.  Et  Apoc.  c.  16.  13.  Peati  mortui 
quiin  Domino,  id  cst,  in  Domini  mifoi  fide,  gralia 
cl  sinu,  quasi  vivacjusmemfora,  moriuntur.Wde 
ifoi  dicta. 

Hicfuit  finis  ,  foic  triumphus,  ha^c  coronis  et 
corona  primiChristi  athletae,  S.  Stephani,  quem 
S.  Aug.  Nyssenus;  Fulgentius,  Emissenus,  Chry- 
solog.  Bern.  Nicetas  et  alii  suis  homiliis  prose- 
cnli ,  miris  encomiis  celcbrarunt. 

Miracula  post  morKMTi  pcr  sacra  ejus  lipsana 
ct  rcliquias  patrata  magna  el  mulla  recensci 
vS.  Atigust.  I.  22.  Civit.  c.  S.  ct  foom.  7.  de  Sanc- 


lofi  GGMMENTARIA  IN  ACTA 

tis.ei  Prospcr.  I.  dc  Prsedict  dimidii  temp.  c.  G. 
Greg.  Turon.  lil).  1.  Hist.  c.  31.  Cennadius,  Ni- 
cetas  et  alii  plures.  1'oiro  jam  inde  ab  ejus 
obitu,  tanto  in  lionore  et  oultu  apud  onmes  fi- 
deles  fuit,  ut  S.  Clemens  I.  8.  Conslit.  c.  33.  scri- 
bat ,  ApostOios  saoxlsse ,  ul  quoiannis  dics,  mar- 
lyviiejus  pubiice  festuscelebrelur.  Undcsanctus 
Marlialis  Apostoloruin  discipulus  Altare  sancto 
Stephano  in  Gallia  dedicavit,  uli  ipse  testatur 
in  ep.  ab  Burdegal.  cujus  exemplum  sccutae 
moltee  aliffl  Gallicanae  Ecclesise,  nomineettitulo 
S.  Stepbani  magnilica  templa  etbasilicas  erexe- 
i  nnt.  Primus  Hungarorum  Rex  etMarlyr  S.  Sle- 
;  banus,  el  a  S.  Stephanoet  nomen,  etregnum, 
<  t  martyrii  lauream  est  adeptus,  uti  habet  ejus 
vila  25.  Augusti. 

Denique  S.  Dorotheus  in  Synopsi ,  ass^rit  eo- 
dcm  die  cum  Siephano  occisum  esse  a  Judaeis 
Nicanorem  Diaconum,  ct  insuper  duo  Christia- 
norum  millia.  De  Nicanoro  idem  tradit  S.  Hip- 
polytus  1.  de  72.  discipulis.  Verum  Martyrol. 
Hom.  10.  Januarii,  asserit  Nicanorem  in  Cypro 
esse  occisum.  Idem  habet  Menologium  Grseco- 
rum  28.  Julii,  quocletaddit,  id  contigissc  sub 
Vespasiano. 

Ito  nunc  S.  Stephane,  ito  pugil  Christi,  iio  ad 
Jesum  tuum,  pro  cujus  fide  et  amore  lantum 


APOSTOLOflUU.  Cap.  VIII. 

agonem  obiisii.  Jesus  1e  expeciat  ut  coronet, 
qui  speciavit  ut  vinceres.  Ronum  certamen 
cerlasli,  cursum  consuminasti,  fidem  servasti, 
accipe  coronam  gloriae.  Ito  Martyr  fortissime  in 
domum  fortimn  Dei.  Ito  Virgo  caslissime  in  su- 
pernum  monlem  Siou  :  sequere  cum  choris 
S.  Virginum  Agnum  quocumque  ierit,  canta 
cum  eis  Canlicum  novum,  imo  illud  couteris 
praecine.  Ito  Christi  Evangelista  et  praeco  in  Au- 
lam  ccelestem  Cbrisli.  Ille  victorem  el  feliccm 
tuum  spiritum  excipiet.  Ille  tibi  saxa  in  gemmas 
convertet;  pro  corona  saxorum  imponet  capiti 
luo  coronam  carbunculorum,  adamanlum, 
smaragdorum.  Ille  ab  oculis  tuis  lacrymas,  a 
vullu  sudorem  a  corpore  cruorem  omnem  abs- 
lergel:  ille  Dco  Palri  victorem  te  sistet,  ut  pro 
modico  agonis  temporeaeterniregnidiademaac- 
cipias.  lto  Protomartyr,  caeteris  iterinccelum 
praei,  viam  adtriumphum  slerne,  sequenturte 
utducemtoto  orbe  peromnia  futura  saecula,  in- 
numera  Martyrum  agmina.  Paucis  horis  fortiter 
luctando  teipsum  meritis,  Apostolos  gaudio, 
lideles  exemplo,  Ecclesiam  gloria,  orbem  fama, 
angelos  exultatione,  ccelum  civibus,  paradisum 
Martyribus  implesti  et  condecorasti.  Eia  ex  alto 
nos  respice ,  ut  tui  certaminis  vestigia  fortiter 
sequi,  itaque  gloriao  luae  bravium  consequi  me- 
reamur.  Amen. 


CAPUT  OGTAVUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

A  MORTE  STEPHANI  ORITUR  GRAVIS  EcCLESI/E  PERSECUTIO  ;  UNDE  FIDELES  DISPERGUNTUR  ," 
ET  SAMARIAM  CONVERTUNT  ,  IN  EAQUE  SlMONEM  MAGUM  C  SED  ILLE  VOLENS  EMERE  POTES- 
TATEM  DANDI  SpIRITUM  SANCTUM  A  S.  PeTRO  INCREPATUR.  DeNIQUE  V.  26.  EUNUCHUS 
CANDACIS  REGINjE  a  Philippo  BAPTIZATUR. 


acta  est  autem  in  illa  die  persecutio  magna  in  Ecclesia,  qtiae  erat  Hieroso- 
lymis ,  et  omnes  dispersi  sunt  per  regiones  Judseae  et  Samariee ,  praeter 
Apostolos.  2.  Curaverunt  autem  Stephanum  viri  timorati ,  et  fecerunt 
planctum  magnum  super  eum.  3.  Saulus  autem  devastabat  Ecclesiam,  per 
domos  intrans  ,  et  trahens  viros ,  ac  mulieres  tradebat  in  custodiara. 

4.  Igitur  qui  dispersi  erant,  pertransibant,  evangelizanles  verbum  Dei. 

5.  Philippus  autem  descendens  in  civitatem  Samariae ,  praedicabat  illis 
Cliristum.  6,  Intendebant  autem  turbae  his  quae  a  Philippo  dicebantur,  unanimiter  audientcs, 
et  videntes  signa  quae  faciebat.  7.  Multi  enim  eorum,  qui  habebant  spiritus  immundos,  clamantes 
voce  magna  exibant.  8.  Multi  autern  paralytici  et  claudi  curati  sunt.  9.  Factum  est  ergo 
gaudntm  magnum  in  illa  civitate,  Vir  autem  quidam  nomine  Simon ,  qui  ante  fuerat  in  civitate 
Magus ,  seducens  gentem  Samariae ,  dicens  se  esse  aliquem  magnum :  1 0.  cui  auscultabant 
omnes  a  minimo  usque  ad  maximum ,  diccntes  :  Hic  est  virtus  Dei ,  quae  vocatur  magna. 

11.  Attendebant  autem  eum,  propter  quod  multo  tempore  magiis  suis   dementasset  eos. 

1 2.  Cum  vero  credidissent  Philippo  evangelizanti  de  regno  Dei ,  in  nomine  Jesu  Christi  bapti- 
zabantur  viri ,  ac  mulieres.  1 3.  Tunc  Simon  et  ipse  credidit ;  et  cum  baptizatus  esset ,  adhaerebat 
Philippo.  Videns  etiam  signa  et  virtutes  maximas  fieri,  stupens  admirabatur.  14.  Cum  autem 
audissent  Apostoli,  qui  erant  Hierosolymis ,  quod  recepisset  Samaria  verbum  Dei ,  miserunt  ad 
tos  Petrum  et  Joannem.  15.  Qui  cum  venissent ,  oraverunt  pro  ipsis  ut  acciperent  Spiritum 
>anctum:  16.  Nondum  enim  in  quemquam  illorum  venerat,  sed  baptizati  lantum  erant  in 
nomine  Domini  Jesu.  17.  Tunc  imponebant  manus  super  illos,  et  accipiebant  Spiritum  sanctum. 
18.  Cum  vidisset  aulem  Simon ,  quia  per  impositionem  manus  Apostolorum  darctur  Spiritus 


COMMENTAr.lA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  Vlii. 
sanofus  :  oblulit  cis  pccuniam  ,  19.  dicens  :  Dale  et  mihi  hanc  poteslalem  ,  ut  euicum  | 
imposuero  manus  accipiat  Spiritum  sanctum.  Petrtis  autem  dixit  ad  cum:  20.  Pecunia  tua  tccutu 
sit  in  pcrdilionem  :  quoniam  douum  Dei  existimasti  pecunia  possideri.  21.  Non  est  libi  pa 
rreque  sors  in  scrmone  isto  :  cor  enim  tuum  non  cst  rectum  coram  Deo.  22.  Pcrmitentiam  itaque 
nge  a!)  liac  nequitia  lua :  et  roga  Dcum  ,  si  forte  remittatur  libi  h?ee  cogitalio  cordis  tui.  23.  In 
felle  enim  amariludinis,  et  obligatione  iniquitalis  video  te  esse.  24.  Rcspondens  autcm  Simon  , 
dixit :  Prccamini  vos  pro  mc  ad  Dominum  ,  ut  nihil  veniat  super  me  horum  qua;  dixislis.  25.  Li 
illi  quidcm  testificati  ct  loculi  verbum  Domini ,  rcdibant  Ilierosolymam  ,  et  multis  regionibus 
Samarilanorum  evangelizabant.  20.  Angelus  autem  Domini  locutus  est  ad  Philippum  dicens : 
Surgc  ,  ct  vade  conlra  meridianurn  ,  ad  viam  quae  descendit  ab  Jerusalem  in  Gazam  ,  haec  csl 
descrla.  27.  Et  surgcns  abiit.  Et  cccc  vir  iEthiops,  eunuchus,  potcns  Candacis  regma  JEthio- 
pum  ,  qui  erat  super  omnes  gazas  ejus,  vencrat  adorare  in  Jerusalem  :  28.  et  reverlcbatur  scdens 
supcr  currum  suum  ,  legensque  Isaiam  Prophctam.  29.  Dixit  autcm  Spirilus  PhiKppo  :  Acccdc, 
ct  adjunge  te  ad  currum  istum.  30.  Accurrens  autem  Philippus,  audivit  eum  legentcm  Isaiam 
Prophctam  ct  dixit :  Pulasne  intelligis  qu»  lcgis?  31.  Qui  ait :  Et  quomodo  possum  ,  si  non 
aliquis  ostcnderit  mihi  ?  Kogavitque  Philippum  ut  ascenderct,et  sederet  secum.  32.  Locus  autem 
Scripturoc  quam  lcgcbat,  eral  hic :  Tanquam  ovis  ad  occisionem  ductus  est ,  et  sicut  agnus  coram 
londente  se,  sinevocc,  sic  non  aperuit  os  suum.  33.  In  humilitate  judicium  ejus  sublatum  est. 
Generotionem  ejus  quis  cnarrabit,  quoniam  tollctur  de  terra  vi(a  ejus?  3'i.  Kespondens  autem 
Kunuchus  Philippo,  dixit:  Obsecro  tc ,  de  quo  Prophcta  dicit  hoc?de  se,  an  de  alio  aliquo? 
35.  Apcricns  autcm  Philippus  os  suum,  et  incipicns  a  Scriptura  ista,  evangelizavit  illi  Jesum. 
30.  Et  dum  irci.t  per  viatn,  vcncrunl  ad  quamdam  acjuam :  et  ait  Eunuchus :  Ecce  aqua,  quid 
prohibct  me  baptizari  ?  37.  Dixit  autem  Philippus:  Si  credis  cx  toto  corde,  licet :  Et  rcspondens 
ait  :  Crcdo  Filium  Dci  esse  Jesum  Christum.  38.  Et  jussit  stare  currum  :  et  dcsccndcrunt 
uterquc  inaquam,  Philippus  etEunuchus,  ct  baplizavit  eum.  39.  Cum  autem  ascendissent  dc 
aqua,  Spiritus  Domini  rapuit  Philippum,  et  amplius  non  vidit  eum  Eunuchus.  Ibat  autem  per 
viam  suam  gaudens.  40.  Philippus  autem  inventus  est  in  Azoto,  et  pertransicns  cvangelizabat 
■  ivitatibus  cunctis ,  donec  vcniret  Caesaream. 

I.Facta  k.st  aitfmin  ii.i.a  nir,  (idest,  iilotem-  tiaratS.  Michacl  Archangclus  dicens :  Detts  <juem 

nore,  est  synccdoche)  pkrskc.utio  m.wjxv  i.n  F.c-  tantum  6  Magdalena  concupiscis,  elsempcr  hubcs. 

CLKSIA,]  «Ttc  T»jv  exz>*](rtav  ,   id  cst,  m   Ecclcsiam,  tevult  hunc  locum  lacrymis  irrigare  profusis ,  ut 

<ontra  Ecclcsiam.    Ita  Tigur.  Dorollicus   tradit  fitturis  sgccuUs  cxemplum  pocnitentiie  perpetuo  ftas. 

cnmStephanooccisosessebis  mille  Christianos,  Ac  ilcrum  angclus  ,  qui  ad  Purgatorii  loca  eaui 

uii  p.uilo  ante  dixi.  Certe  plures  tunc  occisos  deduxerat,  reponens  ipsam  ad  crucem  in  I3au- 

uidicat  Paulus  Act.  26.  20,  dicens  ;  Et  cumocci-  ma,  edixit,  ctprsedixit :  Quunto  tempore  luttsac 

ntttr ,  ego  dctuti  scnlenliam.  Haec  ergo   fuit  noster  amor  Jcsus ,   in   lerris  te  propler  ivi.vit , 

prima  generalisKcclesioe  persecutio,  quam  mo-  tanlo   tu  quoquc  in  hac  spclunca  moraberis  ;  uti 

veiunt  Judaei   hosles  ejns  cxindc,  et  deinceps  ipsa  apparens  Eliie  Anachoretae  Baumam  suam 

?emper  infensissimi.  lla  Euseb.  in  Chronico.  incollenii  narravit ,  tesle  DoctoreSylvcslroPrie- 

Multi  ccnsent  hoc  tempore  S.  Magdalenam  rate  apud  Suriumdie  22.  Julii.  Sanc  Judai  prae 

eum  sorore  S.  Martha,  fratre  Lazaro,  Maximino.  cesteris  Magdalen.x,  ejus  famili.-cinfensi,  oh  cxi- 

Marcella,  ct  Josepho  ab  Arimalhia  (  qui  deinde  mium  ejus  in  Christum  amorcni,  et  ob  miruoi 

inI3ritanniani  trajicicns,  ibi  evangelizans  Chris-  dolorem,  quem  in  morte  Chrisli  cruri    a.-lans 

iiiminpace  (juievit)  aJutUeis  navi  sine  velis  et  oslenderat ,  in  eani  virus   odii  sui  illico  evo- 

remia  imposilos,  Dei  ductu  Massiliam  appulisse,  muisse  vidcntur. 

ihique  Chrisli  finem   propagasse.   Ita    ex  Actis  Et  omnes  nisn:Rsi  SURT  per  rf.gionf.s  .Ii  p  f  e.  ; 

S.  Uaffdalensj  clhistoria  Vaticana  Baron  tom.  1.  Omnes ,  scilicet  fideles,  qui  erant  de   Ecclesia  . 

\inial.   et  in  Marlyrol.    22.   Julii,  licet  Lucius  de  qua  praecessit  :  non  ergo  soli  senioics  dis- 

Dexter  inCluonico  tradat  lardius  id  conligisse,  pcrsi  sunt,  ut  videtur  velle  Euseb.  1.  Ilist.  c.  1. 

M-ilicel  anno  Christi  US.  qui  et  subjungit  :  Anno  sed  ct  caeteri :  nonnulli  tamen  qui  potcntcs  ha- 

<'.lirtsti   U8.  Maria   Magdalcna  miraculis  clara,  bebant  amicos  ,  vel  in  lalebras  sesc  ahdehant, 

vtirifice  divinis  landibus  ct  contcmplationi dedita,  aut  periculis  etcarceri  sc  offerebant,  remansr- 

iii  (iallicum  migrat.  Sic  ct  alii  plures  scribunt  runt.  Omncs  ergointellige  comniode, qui  scilicet 

e.un  graiuhevam,  octogesimo  setatis  mmb  anno  e  facile  fugcre  poterant.  q.  d.  Plerique   omnes  . 

«ila  migrasse,  Postquam  enim  apostolatu  pcr-  pernralti  dispersi  sunt  graace  Ctci^usvst,  id  est . 

funclaMassillienses  ad  Cliristum  convertit,  ins-  disseminati  sunt ,  quasi  scminantcs  frumcnla  ad 

imclu  Dei  seecssit  in   montem  ,  futura  s;cculis  pancmsuperccelestcmconftciendum  ;  univcrsumqtte 

euinibus  peenilentiflB  el  contemplationis  exem-  orbcm  pcragrantcs  ,  viviftciv  doctrinm  virtutcs  cf- 

pla,  ibi  per  trigiota  anoos  viiam  augelicam  in  ftcaciasque  disscminarunt ,  S.  Athanas.  hom.  tlo 

oiationihus  cl  lacr)  uiis  cgit.  IIoc  cniui  ei  dcnun-  fcrnicnlo. 


!  COM.MENTARIA  LN  ACTA 

Ecce  quantum  bonum  ox  malo  clicit  Dcus. 
qunntam  ex  persecutione  Ecclcsiae  dilatationem, 

ot  Gentium  conversionem  ?  ita  crescit  adversis 
agitatavirtus.  Unde  Nyssenus  hom.  de  S.  Ste- 
phano,  docet,  persccutionem  S.  Stephani, 
Evangelium  per  orbem  evulgasse.  Ob  ejus  enim 
caedem  discipuli  per  alias  regiones  dispersi,  eas 
converlerunt ;  et  S.  Stephanus  e  ccelo  earum 
conversionem  suis  prnecibus  impetravit,  nc 
praecipue  ut  S.  Paulns  conversus  orbem  evan- 
^elizando  ol)iret.  Sic  enim  impiorum  conaiibus, 
quibus  opera  Dei  impedire  conantur,  Dens  ope- 
ra  sua  promovet  et  cxequitur,  uti  ostendi  C  4. 
28.  Primo ,  ergo  dispersi  sunt  per  regiones  Ju- 
dcece  et  Samarice  ;  sed  mox  inde  longe  ulterius 
se  sparserunt.  Testis  est  S.  Luc.  c.  11.  19.  Et  illi 
tjtddem,  ait,  qui  dispersi  fuerant  d  tribulatione , 
qua:  facta  fueral  sub  Slephano,  perambulaverunt 
usquc  Phccnicemet  Cyprum,  ct  Antiochiam.  Quarc 
Anliochice  crescente  fidelium  numero,  primum 
discipuli  cognominali  sunt  Christiani :  idem  ait 
v.  2G.  Unde  Baron.  conjeclat  dispersorum  nu- 
merum  fuisse  ad  quindccim  millia,  additquc 
illos  ipsos  esse  quibus  S.  Pctrus  et  Jacobus  suas 
opistolas  inscribunt,  diccntes  :  Advenis  disper- 
sipnis  Ponti,  Gatatice,  etc.  vel  Duodccim  tribubus 
qure  sunl  in  dispersione ,  salutem. 

Astipulalur  Lucius  Dexter  in  Chronico,  quod 
dedicat  S.  Hieronimo  ( illi  cnim  fuit  coaevus)  sic 
onim  habet :  Anno  Christi  35.  occiso  lapidibus 
Stephano,  magna  pcrsecutio  Hierosolymis  et  con- 
jiniis  cxorilur  :  plusquam  quindecim  mille  viri , 
qui  prcedicanlibus  Apostotis  in  Christum  credidc- 
rant,  fuganlur,  Alli  ad  Asiam,  nonnulli  ad  Eu- 
ropam  veniunt.  Ex  his  plusquam  quingenti  nave 
Cypro  educti ,  adporlum  Carthaginensem  Hispa- 
nife  pertingunt  :  divisi  pcr  Hispanias,  mortem 
Christi  resurrectionemque  denuntiant ,  et  Marice 
vitarh,  ad  quam  frequens  cx  Hispania  fiebat  pere- 
grinatio  ;  totamque  provinciam  undique  mirificis 
et  inauditis  nuntiis  complent.  Ex  his  primid  beato 
Jacobo  etiguntur  urbium  Pontifices,  et  Paslores. 
Dubium  an  omnes  Judcci  fuerint.  Ilispani  prceci- 
pue  Judcei  miltunt  legalos  ad  Aposlolos ,  ut  quam 
primum  aliquis  eorum  veniat  adeos,  qui  de  rebus 
recensilis  de  Chrislo  cos  verius  el  uberius  doceat. 
I  nde  mox  addit,  ad  eos  profecium  S.  Jacobum 
anuo  37.  Cbristi ,  qui  fuittertius  abejusascensu 
in  coelum  :  S.  Jacobus,  ait,  Aposlotus,  Zebedei 
fiiius,  peragralis  urbibus  llispanice,  multisque 
erectis  Ecclesiis,  et  Episcopis  creatis  ex  advenis, 
Petrum  Bracarce  reliquit  Episcopum;  ac  primum 
oralorium  R.  Virgini,  ejusjussu  prcesenliaque  su- 
per  rotumnam  Ccesaraugustce  erexit.  Idem  tamen 
Dextcr  paulo  post  addit ;  plerosque  alios  Apos- 
tolos  tardius  discessisse  in  provincias,  quae  sibi 
obtigerant  nimirum  anno  Christi  txl.  Sic  enim 
ail :  Ex  Itispania  rediens  Jacobus,  Galliam  invisit, 
rt  Britanniam,  et  Veneliarum  oppida,  ubi  prcedi- 
cat ,  cic  Ilierosolymam  revertitur  ,  de  rebus  gra- 
i  issimis  consuttitrusB.  Virginemet  Petrum.  Jaco- 
Ijiis  interest  profectioni  ad  prcedicandum  nonnul- 
lorum  Aposlolorum ,  scilicet  Malhice,  Thomce ,  An- 
drece ,  Phitippi ,  Bai tholomcei,  Simonis,  Judce,  et 
Matlhivi,  qui  Deo  duce  profecli  sunt  hoc  anno, 
rumeodem  anno  scripsisset  inEvangelium.  Eodem 
anno  Johannes  Thcologr.s  comitante  B.  Virgine, 
Ephesum  proficiscitur.  Additque  anno  sequenli, 
quifuit  Christi  £|2.  Jacohum  redeuntem  Hieroso- 
lymam,  ihidem  afa  Herode  fuisse  occisum. 

Porro  constnt,  Apostolos  in  hac  pcrsecutionc 


AP0ST0LORUM.  Cnp.  VITT. 

S.  Stephani  non  fuisse  dispersOS,  Aii  onim  Lu- 
cas,  prcetcr  Apostolos,  Ex  quo  mcrilo  Beda  liic 
refellitPseudoMeliionemlibro  deobitu  B.  Virgi- 
nis,  qui  asseritanno  secundon  Cbristi  ascensio- 
ne  Apostolos  dispersos,  profectos  esso  in  suas 
provincias.  Dei  enim  consilio  et  proteclione 
manserunt  Apostoli  Hierosolymae,  utinibi  Eccle- 
siam  a  Christo,  et  a  se  inchoatam  fundarent  et 
firmarent,  ne  Judaei  eama  se  dispersam  et  ever- 
sam  criminarentur;  sed  potius  ipsa  ibidem  Sy- 
nagogae  succederet,  eamque  sepeliret.  Hinc 
rursum  nonnullis  parum  probabile  videlur, 
quod  aliqui  apud  Baron.  in  Martyrol.  25.  Julii, 
censent,  in  hac  dispcrsione  S.  Jacobum  profec- 
tum  esse  in  Hispaniam,  ibiquc  Hispanis  non 
Gentilibus,  sed  Judacis  dumtaxat,  evangelizasse: 
fuit  enim  et  ipse  unus  ex  Apostolis ,  quos  Lucas 
ait  non  fuisse  dispersos.  Nisi  dicas  unum  Jaco- 
bum  hic  excipi.  Sane  Verulis  in  Italia  valde  co- 
litur  S.  Maria  Salome  maier  S.  Jacobi ,  quam 
ferunt  Hierosolymis  tunc  eo  profugisse,  et  la- 
bore  aelateque  iractam,  ibidem  in  Domino  pie 
obdormivisse,  ita  Baronnius  ,  et  Ribadeneira  in 
vita  S.  Jacobi.  Sed  de  hoc  plura  dicam  c.  12. 

2.  Curaverunt  autem  Stephanum.  J  Syrus ,  po- 
situm  in  arca  sepelierunt.  Graecum  zo/*i?w  signi- 
ficat  curare ,  gestare ,  porlare ,  estque  subinde 
verbum  funerale,  significans  morluum  efferre 
et  sepelire.  Quocirca  Noster  uti  generalius,  ita 
plenius  vertit,  curaverunt.  Curare  enim  funus 
et  corpus  defuncti,  est  illud  abluere,  compo- 
nere,  ungere,vestire,  loculo  imponere,  efferre, 
sepelire,  justa  persolvere,  omnemque  funeris 
pompam  adornare.  Porro  Graecum  cuvEz^uav ,  id 
est  curaverunt  una,  vel  pariter,  ut  vertit  Pagnin. 
ctTigurina,  significat  viros  timoratos  unanimi 
consensu,collatisqueoperisfunus  composuisse. 
Minus  recte  Cajet.  interpretatur ,  una  cum  per- 
secutione  eos  funus  S.  Stephani  curasse.  Alii 
vertunt,  comportarunt,  simul  extulerunt,  uti  vi- 
demus  funera  mullis  simul  succollantibus  ef- 
ferri. 

Viri  timorati,  ]  £j>«SsT?,  jd  est ,  pii,  retigiosi. 
Ita  Pagnin.  et  Tigur.  Nam  timor  Dei  in  Scriptura, 
idem  est  quod  pietas,  religio  et  cullus  Dei :  et 
timere  Deum,  est  eum  pie  venerari  ct  colere. 
Horum  dux  fuit  Gamaliel :  nam  ut  ipse  revelavit 
Luciano,  quiidipsum  scribit  in  invent.  S.  Ste- 
phani,  JudaM  corpus  Stephani  abjecerunt  in 
ngrum,  ul  a  feris  et  volucribus  voraretur;  quo- 
circa  per  dicm  et  noctem  ibimansitinsepultum, 
et  a  feris  avibusque  Dei  nutu  intactum;  sed 
Gamaliel  nocte  sequenti  misit  viros  fideles  et  re- 
ligiosos ,  qui  illud  occulte  ad  villam  suam  de- 
ferrent,  quae  ex  nomine  suo  dicebatur  Caphar- 
gamala,  viginti  passuum  millibus  distans  ii 
Jerusalem ,  ibique  eum  posuit  in  monumento 
novo,  faciens  ei  planctum  70.  diebus. 

Nota  hic,  proprium  priorum  opus  esse,  sepe- 
liremortuos,  a  quoinScripturalaudaturTobias, 
et  incol3e  Jabes  Galaad  sepelientes  Saulem,  2. 
P.eg.  2.  h.  Celebraturin  Martyrol.  die  8.  Decemb. 
S.  EutychianusPontifex,  quod  suismanibus  se- 
pelierit  3^2.  Martyres.  Idemde  Martyribus  sanxit 
Pius  I.  Pontifexet  Marlyranno  Dominil66.  epis- 
tola  2.  adJustum  Viennensem  Episcopum,  quae 
exstaltom.  1.  Bibtiotb.  SS.  Patrum.  Cura,  ait, 
S.  Martyrum  corpora ,  sicutmembra  Dei ,  quem- 
admodum  curaverunt  Apostoli  Slephanum.  Addit- 
que  :  Carceres  Sanctorum  visita,  nealiquis  tepes- 
cat  in  fide  Marlyria  sancta  Spiritu  sanclo  proba. 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

/  /  perseverent  in  fulc,  eis  inciiator  insistat.  Plebs 
universa  tua  sanctitate  prolcgatur.  lievetalum 
rrifti  esse  scias  cotlega  beolissime,  cilius  me  finem 
hujus  vita  esse  facturum  :  sequenti  enim  anno 
martyrio  et  coronatus. 

Fecerunt  planctum  magnum  super  eum.  ]  Syrus, 
planxerunt  eum  vehemenler.  Qiueres,  quis  et 
qualis  hic  planctus  ?  Rcspond.  Primo,  fuisse 
luclum  et  lacrymas.  Quis  enim,  ait  Chry- 
sostomus,  non  plorasset  videns  illum  mansuetum 
agnum  lupidari  et  facere  mortuum  ?  Plangunt 
enim  pii  suosmortuos,  non  quasi  omnino  pe- 
rierunt,  ut  mundani  faciunt,  qui  extincto  cor- 
porede  salute  actum  esse  credunt,  quos  redar- 
guit  Apostolus  1.  Thessal.  h.  1.  sed  ex  amoreel 
oharitatis  affectu  ;  quia  eorum  presentia,  ope  et 
consolatione  vident  se  destilutos.  Plangunt  Sle- 
phanum,  ait  OEcumen.  quod  sc  tanto  profecto, 
lanto  patrono,  lanta  doctrina,  tantisque  signis 
privatos  conspicerent.  Sic  Martha  et  Magdalena 
planxerunt  Lazarum,  quin  et  Christus  ipse 
Johann.  11.  Sic  Joseph  planxitjacob,  Genes.  50. 
Israelit&Mosen,  Deuteron.  ult.  et  Josuecap.  ult. 
Hocestquod  Sapiensmonet  Eccles.  12.  10.  Super 
mortuumplora,  defecit  enim  lux  ejus,  elc.  Modi- 
cum  plorasupermortuum,  quoniam  rcquievit,  ctc. 
Luctus  morlui  septem  dicbus  :  falui  autcm  et 
impii,  omnes  dics  vilx  illorum.  Quare  nullo  modo 
mortuis  compati,  nec  mccrere,  misanlhropon 
est,  Timonicum  ct  ferinum  :  nimium  autem 
dolore,  niuliebre  et  Ethnicum  :  moderate  luge- 
re,  hmnanum  est  et  pium.  Porro  Judaei  in  luctu 
funebri  plangcbant  hoc  tantum  voce  lugubri  et 
lacrymis ,  sed  et  gestibus,  complodendo  manus, 
stringendo  brachia,  tundendo  pectus,  elc.  Et 
hoc  proprie  significat  Graecum  xomto;,  a  xottt&i  , 
id  est,  pulso ,  ferio.  Hinc  adhibebant  tibicines  , 
(|ni  (ristc  cannen  modnlanies,  ciereut  plancium 
ctcjulatum,  utpatcl  Mallh.  9.  23. 

Secundo  planctus  hic  significal  funebrem  pom- 
pam,  puta  atras  vestes  (in  funere  enim  omuia 
crant  furva  ;  unde  et  funus  nomen  acccpit,  ail 
Festus )  aromata  et  unguenta ,  quibus  corpus 
unguebant;  thurificationem ,  lugentium  cater- 
vas.toedas  funebres,  exequias,  elemosynarum 
(listributionem  in  pauperes,  convivium  fune- 
l>rc,  etc.  Ad  haec  oraliones  et  sacrificia  pro  de- 
funclo.  Sed  his  non  eguit  Stephanus,  utpotc 
Martyr:  qttoniam  injuriamfacit  Martyri,  qui  orat 
pro  Martyre ,  cujusnos  debemus  orationibus  com- 
menduri,  ait  S.  August.  tract.  Sh.  in  Joan.  Sic 
plancltts  magntts  et  forlis  totius  JEgyplipro  Jacob, 
non  longas  imperabat  JEgytus  lacrymas ,  sed  fune- 
ris  monstrabul  ornatum,  ait  S.  Hier.  ad  Paulam 
eonsolans  cam  de  obitu  filiae  Blesilla;,  ubi  ct 
addit  :  Grandis  insuos  pietas,  hoc  est ,  effusaJ  ni- 
mium  lacrymce,  impietas  in  Deum  est. 

Tertio,  planctus  hic  significat  processionem 
cum  accensis  cereis,  psalmodiam  et  hymno- 
tliam,  tum  Cleri,  tum  populi  in  funere,  etiam 
Sanctorum  ,  adhiberi  solitam.  Unde  tradit  Nicc- 
tas  orat.  de  martyr.  et  invent.  S.Stephani,  Apos- 
toloa  ipsos  cum  frequentia  fidelium,  in  psalmis 
ct  hymnis  trastulisse  etsepelivisse  Stephanum, 
facientes  planctum  magnum  per  quadraginta 
dies.  Sic  elS.  Hier.  epist.  53.  ad  Riparium,  scri- 
l»it  Apostolos  curam  corpori  Stephani  impcn- 
disse-.funus  enim  hoc  cratnonfideliscujuslibet, 
>cd  Martyris,  ejusque  primi  et  illustrissimi. 
Planclus  ergo  hic  signilical  pompam  religiosam, 
scd  gloriosam,  Martyris  iriuuipho  debitam  et 


APOSTOLOhTM.  Cap.  VIII  1. 

impcusam.  Quocirca  merito  urgct  bunc  ibcuui 
s.  Hieronym.  pro  cultu  ss.  Reliquiarum  contra 

Vigilanlium  episl.  jain  citata  :  Ergo ,  ail,  Har- 
t  Yi '  um  immundai  sunl  BeHquia?  Et  qttid  passi  sttut 
Aposloli ,  ul  immundum  Slephuni  corpus  tanla  fu- 
ne?'is  ambitione  prtfcedcrent,  ut  facercnt  eiptanc- 
tum  magnttm,  ut  eorum  luctus  in  nostrum  gau- 
dium  verteretur  ?  Ad  planclus  hujus  poinpam 
pertinet  martyrium,  id  est,  Marlyris  tumulluai 
et  monumentuin,  ad  quod  orationiscausa  con- 
venire  solent  fidclcs. 

Ita  in  Actis  S.  Laurenlii,  qui  S.  Stephano  fuit 
compar  et  consiniilis,  tuin  diaconalu,  tum  foi- 
tiludineet  zelo,  tum  marlyrii  gloria,  legimu-s, 
eo  in  craticula  animam  Deo  exhalante  ,  conve- 
nisse  S.  Justinum  sacerdoiem,  Hippolytum , 
aliosque  fideles,  praesertim  pauperes,  in  quos 
opes  Ecclesiaejussu  S.  Xisti  Poniif.  distribuerat, 
eumque  planxisse  lacrymando,  ac  funebri  et 
solemni  pompacorpus  ejus  efferendo  in  agrum 
Veranum,  ibique  tumulum  honorificum  ei  eri- 
gendo,  juxla  quem  omnes  constiterunt  trilui« 
dicbus  in  jejuniis,  vigiliis  nocturnis,  et  oratio- 
nibus,  poscentes  ejus  ope  benficia  sibi  dari  a 
Domino  Deo  :  quibus  exactis  S.  Justinus  Missam 
celebravit,  in  qua  omnes  communicarunt,  ita- 
que  eos  dimisit,  ne  a  persecutoribus  comprc- 
henderentur,  eo  quod  rumor  hujus  cORVeotus 
ct  pompa)  jam  percrebresceret. 

Similes  fuerunt  planctus  et  pompae  funcbres 
aliorum  Martyrum,  uti  videre  est  in  eorum  Ac- 
tis.  Denique  huc  pertinet  memoriaet  celebritas 
annuaS.  Slephani  et  S.  Marlyrum  ,  ab  Apostolis 
fideiibus  indicta  et  sancita ,  teste  S.  Clemcnte 
lib.  8.  Constit.  cap.  33.  Similia  Ieges  de  sancto 
Polycarpo  et  Martyribus  Lugdunensibus,  apud 
Euseb.  lib.  5.  Histor.  cap,  15.  et  lib.  5.  c.  1.  ct  se- 
quent.  Haec  Nota  contra  lucrcticos  ,  pro  cultn 
Sanctorum  et  reliquiarum  eorumdem.  Caulc 
quoque  hic  legendus  Cajetan.  qui  funus  hoc  ct 
planctumStephani  mere  Judaicum  fuissc  putat. 
Hoc  enim  ex  Actis  liquet  esse  falsuni. 

Rursum  ;  ex  hoc  loco  recte  Baronius  tradit 
originem    ritumque    funcris    Chrislianorum   : 
Exemplo ,  ail,  Apostolorttm,  laudabilis  in  Ecclcsia 
Dei ,  in  curandis  defunclorum  corporibus  consuetu- 
do  permansit,    ut  eadem    in  primis   aromatibus 
condirentur ,  unde  Tertutianus  :  Si  Arabia?  qux- 
runtur ,  sciant  Sabai  pluris  et  carius  suas  mcrces 
Christianis  sepeliendis  profligari,  quamdiis  fumi- 
gandis.  Gregorius  ISyssenus  h&c  infunere  Metclii: 
Sindones  mundx ,  et  panni  serici ,  unguentorttm  , 
el  aromatum  largitas ,  liberalitasmulieris  ornatcp 
et  honesta,  etc.  Gregor.  Xazian.  non  sinc  myrra 
Casarium  fratrem  sepetivit.  De  qua  etiam  consuc- 
tudine  pristina  Prudentitts  agit  his  versibus  ? 
Candore  nitentia  claro 
Praetendere  linea  mos  est , 
Aspersaqne  myrrha  Sabaeo 
Corpus  raedicamine  servat. 

Et  in  fine : 

Nos  tuta  foTebimus  ossa 
Violis  ac  frondc  frequenti, 
Titulumque  et  frigida  saxa 
Liquido  spargemus  liumore. 

Rursum  vero  accensis  cereis,  cantu  prosc- 
qui  pompam  funeris,  apud  Christianos  antiquo 
usu  receptum  esse,  multis  habelur  testatum 
cxcmplis  ;  ut  quod  habct  Pontius  Dinconus  de 
funere  S.  Cypiiani  Mariyris  bisverbis  -.Dutccum 


COMMENTAIUA  I.\  ACTA 

ccrcis  ci  scholaritnia  in  orca  citjitsilavi  Candidi 
pra/  ttraloris  magno  trittmpho  scpultum  est.  Quod 

insuper  Gregorius  Nyssenus  factum  tradidit  in 
funere  Meletii ,  cuni  ait :  Quomodo  utrimqucquasi 
ignel  ornnes  continentibus  faeibus ,  tractu  conti- 
ntto  perpcluoque  fluentes,  qttoad  oculi  longissimc 
prospicere  solein,  porrigebantur.  Gregorius  Na- 
zianzenus  de  raatre  sua  in  funcre  Cassarii  lilii 
gestante  faces,  haec  babet :  Cum  multiptici  hym- 
norttm  canltt  dcdttcitur ,  cclebriquc  pompa  adMar- 
lyrum  sedem  ajjcrtur ,  sunclisqttc parcnlum  mani- 
nibtts  honoratttr ,  matrc  accensas  faces  geslantc. 
Eademplane  habet  cum  agit  de  funere  Constan- 
iii,iin  oral.  1.  adversus  Julianum  Apostatam. 
lioc  etiam  idem  qui  supra  Gregorius  Nyssenus, 
cum  meminitde  funere  S.  Macrinae  sororis,  les- 
tatur.  Idipsum  Eusehius  in  funerc  Conslantini  : 
sed  el  Hieronymus  defunere  S.  Paulac,  haecait ; 
Translala  Episcoporum  manibtts ,  et  ccrviccm  fcrc- 
iro  subjicicnlibus  ,  cum  alii  Pontifices  cereos  lam- 
padcsque  ,  alii  choros  psatlcntium  duccrent ,  in  mc- 
dto  Ecctesice  spelunca?  Salvatoris  est  posila. 
Athanasius  eadem  feliciter  elexplicat  et  probat, 
euttl  ait :  Si  quis  diem  abicrit ,  iicetin  aerepona- 
tur  inhttmatus ,  ne  omiseris  oteumel  ceram  invo- 
calo  Christo  Deo  adsepulchrum  acccndere :  accep- 
ta  cnim  Deo  sunt ,  plurimamque  secum  referttnt 
relributionem  :  olcum  et  ccra  holocattsium  cst  ; 
incruehtce  vero  hosiue oblatio,  propitiat  io  cst.  Quia 
\ero  Chrysostomus  ?  Qttid,  ait,  ardcnles  ,qua?so, 
lampades  sibi  solttnt  ?  nonne  tanquam  alhlelas  cos 
romilamur?  Qtiid  autcm  hymni?  nonne  gloriftca- 
mus  Deum,cl  illigralias  agimus,  qtdajam  dcfunc- 
lum  coronavit ,  ct  ab  inccrliludine  sublatum  pcncs 
se  relinet?  Idernque  alias  laudatissimam  Chris- 
t  ianorum  consuetudinem  in  celebrandis  exequiis 
(iefunclorum  seepe  commendal.  Incenso  eliam 
thure  defunctos  honorari  consuevisse,  idque 
preelermisisse  piaculum  grande  existimatum 
esse,  satis  declaranl  Acta  sacrosancue  Synodi 
Chalcedonensis  :  ubi  recitalur  libellus  accusa- 
tionis  adversus  Dioscorum ,  oblatus  ah  Ischy- 
rione  Diacono,  quo  inter  alia  datur  crimini, 
quod  cjus  avarilia  factum  sit,  ut  in  funere 
Peristeriae  piissimee  feminse,  quae  sua  legaverat 
Minclis  iocis,  oblatio  incensi  (  quantum  atl  ip- 
siiin  perlinuit)  fuerit  pr.Ttcrmissa. 

Porro  post  annos  380.  puta  anno  Christi  ZiI5. 
fuH  Innoc.  I.  Pontificis  XIV.  Honorii  Imp.  21.  in- 
venlse  sunt  reliquia?  S.  Stephani,  per  revelatio- 
nem  Gamalielis  apparentis  Luciano  prcsbytero  , 
qui  rem  gestam  fuse  perscripsit,  exeoqueBeda, 
liarcellinus,  Gennadius,  fticephorus  etBaron. 
anno  jam  nominato.  Addit  Lucianus:  Johanncs 
i.jtiscopus  Ilierosolymorttm  (ctti  qttasi  Episcopo  Lo- 
ci ,  in  quo  erat  sepulchrttm ,  jusscrat  Gamaliel 
ijtciano  demandare  Iranslationem  corporis  S.  Ste- 
phani  sepulli)  assumpsit  secum  duos  alios  Episco- 
pos ,  Eleulhcrium  de  Sebaste ,  et  Eleutlicrium  de 
■hricho;  cl  vencrunt  ad  locum.  Qui  cum  aperuis- 
scnt  Domini  Slephani  ihecam,  stalim  terrxe  motus 
factus  esl ,  ct  lanta  suavitas  et  fragrantia  odoris 
inde  cgressaest ,  quantam  nuUus  hominum  se  me- 
minit  vei  attdivisse ,  vel  sensisse  ;  ila  ut  putaremus 
nos  in  amccnilale  paradisi  esse  positos.  Multitudo 
namque  populi  aderat  noblscum,  inter  quos  erant 
plurimi  infirmi  variis  languoribus.  Et  ipsa  hora 
mo.v  dc  odore  suavitatis  cjus  sepluaginta  tres  ani- 
ma?  curala;  sunt :  ab  aliis  fugati  dcemones :  alio- 
rum  fons  restinctus  cst  sanguinis  :  alii  strumis  et 
pirunculis  tiberali:  alii  d  stringio  sanali ,  alii  a 


APOSTQLOr.UM.  Cap.  VIII. 

lcrtianis  ct  qttarlanis:  alios  febris  reliquit ,  aliot 
morbus  rcgitts  :  alii  a  ccphalea  curali  cl  hemicra- 
nia:  nonnulti  d  viscerum  occutto  dolorc  libcrati: 
et  mullas  alias  curalioncs  scnscrunt  homines,  quus 
cnttmcrarc  longtim.  Exosculantes  sttcras  rctiquias 
iterttm  clauscrunl.  El  tttnc  cttm  psulmis  el  hymnis 
portaverunl  reliquiasB.  Slcphani  in  sanctam  Ecclc- 
siamSion,  ttbi el  Arcidiaconusfucrat  ordinatus,elc. 
Tunc  jugis  el  inftnila  siccilas  eral;  scd  eadem 
hora  pluvia  magna  descendit,  et  abundantcr  ine- 
briala  est  terra.  Hcec  Lucianus.  Meminit  ejus- 
dem  S.  August.  serm.  51.  dc  divcrsis  :  Latuit , 
inquit,  tanlo  lcmporecorpuscjus:  processit  quando 
Deus  volttit ,  itlttminavit  tcrras,  tanla  miracula 
fccit :  mortuus  vivos  facit  morlttos,  quia  nccmor- 
luus.  IdemenimS.  Augustinus  22.  Civil.  cap.  8. 
narrat ,  per  reliquias  S.  Slephani  scx  mortuos 
revocatos  ad  vitam.  Nam  Paulus  Orosius  pere- 
griaatus  in  terram  Sanclam,  incidens  in  tempus 
inventionis  S.  Stephani ,  reliquias  ejus  delulit  in 
Africam  ad  S.  Auguslinum,  qui  per  variasEccle- 
sias  eas  disperlitus  est.  Parlem  alleram  delulit 
Orosius  secum  in  Minoricam,  insulam  Teriiam, 
et  in  suam  Hispaniam  :  inde  in  Lusitaniam  fucre 
dJstribulae  el  Franciam,  ubimullis  clarueremi- 
raculis,  lesle  Gregorio  Turon.  lib.  dc  Glorin 
Martyr.  cap.  33.  et  lib.  1.  Hislor.  cap.  31.  lla  Sle- 
pbanus  vita  functus,  quasi  primarius  Ecclesiee 
Diaconus,  more  majorum  cx  eminenli  suggestu 
Evangelium,  quod  omnes  credant,  eliamnum 
populo  decanlat,  fidemque  Catholicamet  Apos- 
lolicam  praeconio  nuntiat,  eamdemque  sequen- 
tibus  signis  obsignat.  Nimirum  sanguis  ejus 
instar  Abelis,  clamat  apud  Deum,  postulans 
misericordiam  :  idem  clamat  apud  homines  , 
praedicans  lidem  ortbodoxam. 

Bursum  anno  Domini  /i39.  qui  fuit  Theodosii 
.limiorislmp.  32.  Eudocia  ejusuxor,  pcregrinata 
Hierosolymam,  inde  reliquiasS.  Stephani  secum 
delulil  Constantinopolim,  easque  in  martyrio , 
id  est  templo,  S.  Laurenlii  Martyris  collocavit. 
ita  ex  Marcellino  el.  aliis  Baronius,  qui  et  addit 
ex  Cedreno  :  Cum  reliquice  dextcrte  mantts  S.  Ste- 
plutni  cssent  Chalcedonem  perialic,  ca  ipsa  nocte 
Pulcheria  Augusta  (soror  Theodosii  Imp. )  S.  Sle- 
phanum  vidit  sibi  dicentem  :  En  impelrasli  quod 
prccibus  luis  petebas ,  el  ego  Chalccdoncm  yeni. 
Ilaqtic  ipsa  assumpto  fratre  obviam  sacris  retiquiis 
profccta  est,  iisque  in  palalium  illalis,  munificum 
tnnplttm  B.  Stephano  condidit ,  in  coque  reliquias 
dcposuit.  Hic  verum  illud  quod  de  Christo  et 
Christi  asseclis  praedixit  Isaias  c.  11.  10.  Erit  se- 
pulcrum  cjus  gloriosttm.  Et  psaltes  psal.  138.  M- 
mis  honorati  sunl  amici  tui  Deus. 

Porro  reliquhe  S.  Stephani  Romam  translatee  , 
in  monumenlo  S.  Laurenlii  collocatae,  nobile 
Archidiaconorum  Martyrumque  par,  quasi  ge- 
minos,  eosque  iucidissimos  Ecclesiae  oculos , 
urbi  orbiqucdederunt.  Ita  tahulis  sacris  in  Mar- 
tyrol.  consignatum  est  die7.  Maii,  ubi  sic  legi- 
liuis  :  Translalio  corporis  S.  Slephani  Prolomar- 
lyris,  quod  Petagio  summo  Ponliftce  d  Constanti- 
nopoli  ad  urbemallatum ,  atque in scputchro Sancli 
Lanrentii  Martyris  in  agro  Verano  positum,  ibi- 
dem  magna  piorum  religione  colitur.  Ferunt 
S.  Laurentii  corpus,  vcniente  S.  Stephano,  per 
miraculum  se  commovisse,  oc  adventanti  hos- 
piti  locum  cessisse,  illumque  intra  suum  locu- 
lum  recepisse.  Ita  refert  Pompeius  Ugonius  in 
Siaiion.  P.oman.  stat  19.  Petrus  de  Katal.  lib.  h. 
cap.  13.  et  alii.quos  cital  ct  sequitur  Oclavius 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

"«•incirolius  iu  Thesauris  Bomee,  secundae  edi- 
ionis,  agens  de  tcmplo  S.  Laurentii  extra  muros. 
i-stque  haec  fidelium  Homse  traditio. 

Quid  mirum?  S.  Steplianus  toto  orbe  tot  cor- 
tuscavil  miraculis,  ut  S.  Aug.  I.  22.  Civit.  c.  8. 
inultis  recensilis,  tandem  mullitudine  victus, 
icliquis  recensendis  supersedeat.  Si  enim,  in- 
(|iiit,  miracula  sanilatum t  ut  alia  taceam,  moclo 
velim  scribere,  qucti  per  hunc  Martyrem,  id  est 
■'loriosissimum  Stephanum,  facta  sunt  in  Colonia 
Calamensi  et  in  nostra,  plurimi  conficiendi  safit 
libri;  nec  tamen  omnia  colligi  polerunt.  Conti- 
iiuum  vcro  el  perenne  S.  Stcphani  nhraculum 
■  8t,  quod  sanguis  ejus  concrelus  in  vitrea  am- 
pnlla  exAfrica  Neapolim  a  S.  Gautlioso  Episcopo 
delatus,  elnuncin  Ecclesia  S.  Gaudiosi  reposi- 
ius,  quoties  inter  Missarum  solemnia  in  allari 
cxponilur,  liquescit  Huilquc,  ac  si  recens  eflu- 
-us  esseL  Testes  oculali  sunt  cives  Neapoli- 
iani. 

Denique  Chrislianis  Hierosolymam  invaden- 
libus,  S.  Slephanus  eamdem  tradidisse  videtur. 
Nam,  ut  narrat  Gulielmus  Tyrius  lih.  8.  Belli 
sacri  cap.  16.  et  seq.  cum  Chrisliani  oppugna- 
lioneurhis  defatigati  reccderenl,  et  dilaberen- 
inr,  licce  rebus  desperatis  adfuit  virlus  divina. 
\am  de  monte  OUveli  miles  quidam  (forle  S.  Ste- 
phanus,  aut  angelus  ah  eo  inissus)  «7«/  tamcn 
postea  non  comparuil ,  splcndidum  cl  rcfulgentcm 
mitilando  clypeum ,  signum  dubut  nostris  legioni- 
rits  ul  redircnt  in  idipsum ,  et  congrcssum  itera- 
i(  nt.  Accessit  oraculum  viri  sancti ,  qui  habitans 
■1  monte  Oliveti,  pradixerat  ttrbem  illo  die  capien- 
tUtm.  Quo  signo  exhilaratus  dux  Godefridus  Bul- 
lonius,  primus  cum  fratre  Eustachio  in  nioenia 
conscendit,  quem  alii  sccuti,  illico  ejus  jussu 
cffregerunt  portam  S.  Stephani,  quaj  inonti  Oli- 
vcii  obversa  est,  ac  peream  totmn  iu  urbem  in- 
dtixerunt  Christianorum  exercilum.  Itaque  a 
Godefrido  et  Christianis  capta  est  Hierosolyma 
annoCbristi  10lJ9.  die  15.  Julii,  feria  sexta,  qua 
olim  Christus  moriens  ibidem  de  morte  hosti- 
busque  omnibus  triunipharat,  ut  hanc  Chris- 
tianis  de  inlidelibus  parcret  daretque  victo- 
riam. 

Ecce  quantam  gloriam  in  coelo  et  ia  lerra ,  la- 
bore  et  fervore  septem  ineusiuin  (lotcnimcir- 
citer  fiuxerunt  ab  ejus  diaconatu,  usquead  diem 
vigesimum  scxtuni  Decembris  quo  martyrium 
obiit)  consecutus  estS.  Stephanus.  Consummatus 
tn  brevi  explcvil  tcmpora  mutta.  Vere  dixit  ille  : 
1'rtpstat  mori  ut  leoncm  ,  quam  vivcrc  al  asinum  : 
praestat  paucis  annis  vivere  in  fervore  et  eflicacia 
heroicorum  operum,  quam  multis  iu  tepore, 
vel  torpore.  Cbrislus  tribus  dumtaxat  annis 
cvangelizans  ,  fuudavit  Ecclesiam  per  onmia 
secula  duraturam.  Totidem  aunis  pnedicans 
s.  Joannes  Baptista  in  spirilu  vehementi,  con- 
irivit  oaves  Tharsis,  puta  tuinida  et  Jtnkeorum 
corda,  ac  gioriam  eximiam  adeptus  est.  S.  Xa- 
vcnus  ondecim  aonis  apostolatu  in  India  per- 
Uinctus,  quot  quantasque  genles  fide  imbuit? 
quanta  patravit  mira  ct  uiipacuia?  quantum  ao- 
nicn  et  decus  aMcrntnn  sibi  peperit?  Gaspar 
Barneiu  septennio  (ioaB  et  Annuziae  exacto 
quanta  patravil?  quantos  lobores  exantlavit  ? 
quol  Infldelesad  Qnem,  (|uod  fideles  ad  pietatem 
et  sanctitatem  traduxit?  stupet  qui  legH  Vitam 
cjus  scriptam  aP.  Nicolao  Trigautio.  Exadverso 
quam  multi  Sancti  initio  fervidi,  longitudine 
u  iiiporis  refiixerunt,  imo  ceciderunt,  ct  dede- 

C.OllM.I..    A    LAPIDE.       1031.    X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  Vill.  161 

runt  maculam  in  gloriam  suam;  uti  dedit  Salo- 
mon,  Tertullianus,  Origencs,  etc. 

3.  Pavlcs  A.DTEU  uEVASTAn.AT.]  Ecce  Benjamin, 
puta  Paulus  oriundus  fc  Bcnjamin,  quasi  lupus 
rapax  sa^vit  et  furit  in  gregem  Domini,  adeo  ut 
non  tanlum  viros,  sed  et  mulicrcs  Christianas 
domatim  pcrscrtitctur ,  trahatque  in  carceres  ad 
tormenta  et  morlem  ,  uti  ipse  conversus  confi- 
lctur  c.  22.  U.  Quod  enitn  nos  habemus  per  do- 
mos  ,  graece  est ,  x»r«  rot/«  Stxous :  quod  Tigurina 
vertit,  domesticatim;  Pagnin.  per  singulas  do- 
ynos  :  scrutabatur  ergo  singulas  domos  et  angu- 
los,  ut  Christianos  persectttionem  fugientes  et 
latebras  quaerentes  rcpcrircl,  et  raperctad  vin- 
cula,  perindc  ac  faciunt  modo  praelores  et  lic- 
tores  Catholicorum  in  Aoglia. 

h.  0L'  msPF.nsi  r.nA.XT,  pkktransiba^t  Evangk- 
lizantes.  ]  Ecce  quani  provide  pieque  primi  illi 
lideles  Dei  inslinclu  bona  stia  vcndiderunt,  prc- 
liumque  ad  pedes  Apostolorum  dcposuciunt 
c.  h.  ?>h.  alioqni  cniin  illa  in  hac  persecutione 
diripuissent  Jndsei ;  ac  fideles  occupaii  ulea  lu- 
lareotur,  venderentvel  consetvarent,  nonfttis- 
sent  expediti  ad  fugam  ,  ul  dispersi  cvangcliza- 
rcnt  aliis  gentibus.  Nunc  autem  iis  vendilis, 
expedite  fugiunt  et  evangelizant,  dicttntque  illud 
Bianlis  :  Omniamca  mecum  porlo. 

5.  Philippus.  J  Non  Apostolus,  ulvult  Polycra- 
lcs  apud  Euseb.  lib.  5.  Hislor.  c.  2i.  Aposloli 
enim  inanserunt  Hierosolymis,  uti  Lucas  dixit 
v.  1.  sed  Diaconus,  c.  6.  5.  primus  a  S.  Stepba- 
no,  ejusque  heres,  ail  Glossa.  Unde  nonpoluii 
imponcre  manus  Samaritis;  scd  ad  hoc  v.  lh. 
niitiuntur  AposloIi  Pelrus  et  Joannes.  Hic  tamen 
Pbilippus,  licct  DiacontiSv  vocatur  subindc 
Apostolus,  ut  a  Tertull.  lib.  de  Baptismo  c.  8. 
S.  August.  lib.  1.  dc  Doctrina  Christiana  in  Piooe 
mio,et  aliis,  quia  circumibat  regiones evange- 
lizando.  SicetPaulus,  Barnabas,  aliique  sinhles 
vocantur  Apostoli,  etiamsi  non  fuerint  e  numei  o 
duodecim  Apostolorum.  Porro  ex  bac  evangeli- 
zatione,  quam  Pbilippus  primus  fecit  in  Sama- 
ria  ,  Evangelista?  nomcn  accepit  c.  21.  8.  ita 
Baron. 

Descendens. ]  Jerusalem  enimalliori  loco  sita 
eral,  quam  Samaria. 

[N  civitatem  Saharu. ]  Hoc  est,  in  Samaiiatn 
civitatem,  qtife  erat  Melropolis  provinciae  Sama- 
rise,  eeque  ac  regni  Isruel,  sive  decem  tribuum; 
ac  proinde  illi  nomcu  suum  dcdit.  Distat  a  Je- 
rusalcin  sedecim  leucis :  sita  erat  in  monle 
Someron  ,  a  quo  et  nonien  accepit  :  uti  et  mons 
a  siio  possessore  Semcr.  3.  Reg.  16.  2/|.  Postca  in 
houorem  Attgusti  Caesaris,  cui  illam  dedicavit 
Hcrodes  Ascalonita,  sive  infanlicida  appellala 
esl  -;SacV;  ,  id  est  Augusta  :  fuitenim  in  fabricis 
mnrorum,  domorum,  palatiorinn ,  leqtte  ac 
opibus  ct  deliciis  magnifica  et  superba.  In  bac 
scpulti  sunl  I.lis;cus  et  Abdias  Prophelae,  itcin 
Joannes  Baptista,  ad  quorum  sepulcbra  cum 
pervenisset  S.  Paula,  nniltis  intremuit  conster- 
nala  niirabilibiis.  Nam  vidcbal  tkemones  variis 
rugirecrucialibus,  et  anlc  scpulcbia  Sanclorum 
homines  energumenos  ulularc  morc  lupornin  . 
vocibus  latrare  canum,  fremere  leonum,  sibi- 
lare  serpentum,  mugire  taurorum,  alios  rotarc 
ca|)tit  cl  post  tcrguni  lcrr.ini  veiiicc  taogere, 
aitSaiuius  llieroniinus  io  Epilapho  S.  Paulif  ,  et 
in  Abdise  c.  1. 

Prsdicabat  ili.is  Ciir.tSTiM.  ]  Praecepit  Chri s- 
tus.  ttt  sc  \ivo  non  pradicaicnt  Ccntibus,  nec 

21 


fCd  COMMENTARIA  IN  ACTA 

samaritis,  Mattli.  10.  5.  sed  iturus  in  ccelum 
pernhsit,  imo  praecepil,  iis  praedicari  Evange- 
lium  :  Actor.  1.  8.  Prilni  ergo  post  Judaeos  fidem 
Christi  susccpere  Samaritae  ;  quia  et  ipsi  intcr 
.iudaeos  generali  Domine  censebantur,  eisi  ab 
eis  in  fide  et  religione,  uti  regno,  ita  et  schis- 
mate  essent  divisia  Jeroboamprimoeorum  rege. 
subduccntesesuosqueaRoboam  filio  Salomonis. 
Unde  et  Christus  vivens  in  transitu,  biduo  ei.< 
praedicavcrat,  mullosque  converterat,  Joan.  h. 
'-i0.  Missum  fuisse  Philippum  Samariam  pracdi- 
catum  ab  Apostolis,  tradit  S.  Cyprian.  episl.  37. 
ad  Jubaianum. 

0.  Intendebant,]  non  tantum  audicndo,  scd 
el  credendo.  Ita  Syrus,  et  patet  ex  sequent. 

7.    MULTl    ENIM    EORUM    QUI    IIABEBANT    SPIRITUS 

imnundos.]  Ita  lege  cum  Roman.  id  est,  multi 
spiritus  habenlium  spiritus,  hoc  est,  mulli  spi- 
ritus  daeinoniacorum  ,  sive  energumenorum  , 
ciamantes  exibant,  scilicetexdaemoniacis,  sivc 
energumenis.  Adjectivum  ergo  multi,  nonrcfert 
suhstantivum,  homines  habentes  spirilus,  puta 
cnergumenos,  sed  spiritus,  quod  sequitur,  hoc 
ergo  hic  subauditur  ,  et  repetendum  est.  Nec 
enim  spiritus  ex  seipso,  sed  ex  energumento 
egreditur.  Noster  legit  noMa  videlicet  srvEu/taro,  id 
rst,  viulli  spiriLus  in  nominativo ;  jam  legunt. 
-oiiui  in  genitivo,  idest  multorum,  quod  cla- 
rius  se  nonnulli  vertere  putant  hoc  modo:  Mul- 
lorumcnim  habentium  spirilus  immundi  clamantes 
cxibant.  Unde  Pagnin.  et  Tigurina  vertunt,  spi- 
ritus  enim  immundi  e  mullis ,  quiillis  tenebantur, 
exibant.  Sed  sensus  omnium  eodem  redit.  Est 
hebraismus  :  Hebraei  enim  saepe  rei  magis  quam 
verbis  intenti ,  Verbum  aliquod  ex  iis  quae  prae- 
ceduntvel  sequuntur,  intelligendum  relinquunt. 
9.  Simon  qui  ante  fuerat.  (et  etiamnum  erat , 
ut  mox  paiebit,  sed  exterius  simulabat  se  vellc 
converti  fierique  Christianum)  in  civitate  ma- 
(JUS.  ]  Graece,  /uxykucav,  id  est,  magiam  excrcons, 
magica  patrans  opcra,  magicas  prasstigias  osten- 
tans ,  et  seducens.  Est  hendiadys.  q.  d.  Magicis 
suis  artibus  erat  seducens  mulios.  Graece  est, 
i^iq&v  to  e'0vos,  id  est,  obstupefaciens  et  quasi  in  ex- 
stasin  rapiens  vulgus.  Nosterv.  11,  verlit,  demen- 
tans. 

DlCENS   SE   ESSE  ALIQUEM    MAGNUM,  ]   puta  PrO- 

phetam,  vcl  angelum,  autsemideum,imo  Deum 
et  Dei  filium.  Uudc  S.  Ilieron.  in  c.  A2.  S.  Mat- 
threi,  ait  Simonem  hunc  in  tantam  prorupisse 
superbiam ,  ut  diceret :  Ego  sum  sermo  Dei ,  cgo 
sum  speciosus ,  ego  paracletus ,  ego  omnipotens , 
ego  omnia  Dei.  Et  S.  Aug.  lib.  de  Heres.  c.  1.  ait 
eum  se  vocasse  Christum  et  Jovem,  id  est ,  Mes- 
siam  Judceorum  et  Deum  Gentium,  ut  ab  utriquc 
haberetur  Deus.  Addit  S.  Aug.  Dixerat,  inquit, 
se  in  monte  Sina  tegem  Moysi  in  persona  Patris 
dedisse  Juduiis;  tempore  Tiberii  in  Filii  persona 
putative  apparuisse;  poslea  se  in  linguis  igneis 
Spiritum  sanctum  super  Aposlolos  vcnisse;  Chris- 
tum  autem  nec  venisse ,  nec  a  Judceis  quidquam 
pertulisse.  Ubi  adverte,  quaedam  ex  his  dixisse 
post  auditum  Evangelium  et  susceptum  baptis- 
mum.  Nam  ante  illud  nesciebat,  utpote  Judaeus 
et  Samarita,  imo  nec  audierat  nomen  Paraclcti, 
aut  Verbi  vel  sermonis  Dei;  scd  utrumque  dedi- 
cerat  a  Philippo  et  Apostolis  evangelizantibus  ,  a 
quibus  baptizutus,  factus  ct  apostata  et  haereti- 
cus,  imo  baeresiarcha ,  isque  omnium  qui  post 
Christum  extiterunt,  priinus.  Unde  a  S.  Ignatio 
epist.  ad  Trallianos,  voaduv  primogenitus  Sata- 


\FOSTOLORUM    Cap.  VIII. 

na?;  ac  a  S.  Augustino,  Epiphanio,  Philaslrio, 
et  aliis  qui  scribunt  de  lueresibus  ,  inter  beere- 
siarchas  primo  loco  collocatur.  lllo  crgo  Mago 
qui  cum  daemone  rem  habebat,  duceet  chorago 
glorientur  Lulherus  ,  Calvinus,  caeterique  luere- 
siarchae,  qui  pariter  daemones,  partim  visibili- 
ter,  partim  invisibiliter  familiares  habuerunt , 
ab  eoque  sua  dogmata  hauserunti,  uti  ostendi  1. 
Timot.  c.  h.  1.  Hinc  et  a  priscis  ha^reticis  Si.no- 
nisasseclis,  puta  Marco,  Menandro,  Basilidc, 
Carpocratianis  ,  Gnosticis  ,  culiam  fuisse  ma- 
giam  ,  lestatur  Irenaeus  1.  1.  c.  8.  Epiphan.  con- 
tra  Gnoslicos.  Terlull.  1.  de  Praescript.  reque  ac 
a  modernis  nostris  eadem  laudatur  et  defendi- 
lur.  SaneLuthcrus  hceresum  hujus  a^vi  pater  et 
princcps ,  lib.  de  Missa  angulari  saxonice  scrip- 
to ,  palam  profitetur  sibi  notum  et  familiarem 
csse  malum  spiritum ,  seque  cum  eo  plus  quam 
modium  salis  comedisse.  Idem  refert  Jacobus 
Lingams  in  vita  Lutheri. 

Rursum  Nota  hic,  superbiam  esse  fontem  ha> 
resis  ,  haec  enim  Simonem  impulit  ut  talia  et 
tanta  de  sejactaret,  seque  faceretDeum.  Eadem 
impulit  caeteros  haeresiarchas  ad  comminiscen- 
dum  novos  errores,  ut  eorum  haberentur  in- 
ventores,  in  eosque  post  se  ducerent  discipulo- 
rum  agmina.  Proprium  ergo  signum  et  quasi 
stigma  haeretici,  et  superbia;  eeque  ac  orthodoxi, 
praeserlim  docloris,  eslhumilitas.  Hic  enim  se- 
quitur  S.  Petrum  et  Paulum,  qui  fuerunt  humil- 
limi,  imo  Christum  qui  cum  in  forma  Dei  esset , 
non  rapinam  arbitratus  est  esse  se  aiqualem  Deo  , 
id  est,  non  rapuit  divinitatem,  uli  fecit  Simon  ; 
sed  semetipsum  exinanivit  in  similitudinem  homi- 
num  factus,  et  habitu  inventus  ut  homo.  Philip.  2. 
7.  Denique  vide  hic  odium  diaboli  in  Christum  e'c 
Ecclesiam,  et  ex  adverso  Christi  virtutem  omnin 
cjus  tela  superantem.  Diabolus  enim  bostes 
Christo  suscitavit,  Annam,  Caipham  ,  Scribas  Cf. 
Pharisaeos  :  eemulos  vero,  Theodam  inJudaea, 
Judam  Galilaeum  in  Galilrea,  Simonem  hunc  in 
Samaria,  Apollonium  Tyanaenm  in  Asia;  sedho* 
oir.nes  supplantavit  sua  sapientia,  sanctitate  et 
miraculis  Christus  ejusque  Apostoli.  Idem  res- 
pectet  vir  sanc'ns  et  zelosus  qui  magna  molitur, 
•ogitet  se  diabolumtotumque  infernum  adduel- 
lum  provocasse  :  virtut',s  enim  comes  est  invi- 
dia,  tum  diaboli,  tum  hominum  malevolorum. 
Ubi  reete  advertit  Baronius  daemonem  esse  si- 
miamChristi.  Sicutenim  ChristusprimumApos- 
lolorumsuorum  creavil  Simonem  ,  quem  deindc 
vocavit  Petrum  ,  ita  diabolus  primum  ei  antago- 
nistam,  suum  pseudoapostolum  opposuit  Simo- 
nem  Magum,  ideoque  Simon  Petrus  a  Christo  ef 
Apostolis  destinatus  est  Samariam ,  ut  Simonem 
Magum  profiigaret. 

Symbol.  Simon  Magus,  puta  superbus  et  insi- 
piens  sc  jactat  esse  aliquem,  cum  sit  nullus  et 
nihil.  Ex  adverso  humilis  et  sapiens  dicit  se  essc 
nullum  et  nihil ,  cum  per  Deum  sit  omnia.  Sapuit 
hoc  prudens  Ulysses,  qui  vocando  seNulIuin, 
Cyclopum  manus  evasit.  Nam  ,  ut  narrat  Home- 
rus  Odyss.  9.  Ulysses  cum  sociis  captus  aPoly- 
phemo,  Cyclope,  petensqueabeagratiamliberc 
redeundi  in  patriam,  rogatus  a  Polyphemo  quod 
ejus  esset  nomen?  respondit :  ovns,  id  est,  Nullus 
vocor.  CuiPolyphemus:  Ego,  inquit,  TSullumso- 
ciorum  suorum  ullimum  comedam,  alios  vero  prius: 
hoc  noslrum  munus  habeto.  Ulysses  ergo  Polyphe- 
mum  inebriavit ,  ebriumque  exoculavit.  Evigi- 
lans  ille  cxclamat,  advocatque  alios  Cyclopes 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

dicens :  Adjuvute,  iSullus  me  per dolumexcatcavit. 
Cui  illi :  Si  nuilui  tibi  soli  existenti  vim  affcrl , 
mrrrbum  magni  Jovi  non  esl  evilare.  ([.  d.  Si  nul- 
|U0  hominum,  sed  Jupiter  te  ferit,  nolumuscon- 
ira  Jovem  pugnare,  ut  tibi  opem  feramus.  lta 
cvasit  Ulysses  tectus  pelle  arielis.  Simili  modo 
humilis  Cyclopum,  id  est  dcemonum  ,  nianus 
evadit.  Unde  S.  Anlonius  cum  vidisset  tolmii 
mundum  usque  ad  coelum  plenum  laquseis  d;e- 
monum  ,  et  anxius  rogaret  ?  Qui  kos  laqueos  eva- 
det?  audivit:  Ilumililas.  Ita  S.  Athanas.  iii  ejus 
\ita. 

10.  HlC  EST  VIUTUS  Dei  qvm  vocatur  magna.] 
Tigurina,  iste  est  potcntia  Dei  illa  magna.  q.  d. 
Simon  est  Dei  potentia,  non  qualis  qualis,  sed 
maximaetsublimissima.  UndeTheod.  1.  1.  deFa- 
imlis  h;eret.  asserit  Simonem  se  vocasse  infini- 
lam  polentiam,  id  est  Deum  omnipotentem.  Et 
Clemens  Homan.  1.  2.  Recog.  Excelsam  virtutem 
supra  creatorem  Deum.  Audi  Terlull.  lib.  de  Pracs- 
eript.  c.  /16,  SimonMagus ,  inquit,  ausus  estsum- 
viam  se  dicere  virtutcm ,  idcst,  summum  Deum: 
mundum  autem  ab  angclis  suis  institutum,  etc. 
l'ost  liunc  Mcnander,  discipulus  ipsius,  similiter 
\lagus  ,  eadem  «icensquce  Simon  ipse :  quidquidse 
Simon  dixcrat ,  hoc  se  Menandcr  esse  dicebat,  ne- 

:uns  hubrrc  posse  quemquum  salutem,  nisi  in  no- 
tnine  iuo  baptuatus  fuisset.  Et  Irenceum  lib.  1.  20. 
Ilic  (Simon  Magus)  ii  midtisquasi  Dcus  gloriftca- 
lus  est ,  et  docuit  scmetipsum  esse ,  qui  inler  Ju- 
(l/cos  quidcm  quasi  fdius  Dei  apparuerit  in  Sama- 
ria,  quasi  Pater  dcscenderit  ,  in  reliquis  vero 
ticntibus  quusi  Spirilus  sunctus  adventarit.  Esse 
itutem  se  sublimissimam  virtutem,  hoc  est,  cum  qui 
\it  supcr  omnia  Pater.  Ilic  Selcnem  quamdam  se- 
cum  circumducebat ,  diccns  hanc  esse  primam  men- 
tis  ejus  conccptionem  ,  pcr  qttam  initio  mente  con- 
cifit  Angrlos  faeere  el  Archangclos ,  etc. 

Vide  hiC  ingenium  haercsiarcharum,  nimirum 
qitam  carnalcs  sint  el  mulierosi.  Pergit  Iren.  de 
Siinone  docentc;  Cum  ungeli  moderarentur  mun- 
ttttm ,  co  qaod  unusquisque  eorurn  concupisccret 
principatum,  se  vcnisse  ud  rcrum  cmendationem, 
1 1  descendisse  transfiguratum  et  assimulatum  vir- 
ttilibus,  ct  poteslatibus ,  et  angclis,  ut  ct  in  homi- 
nibus  homo  uppareret,  cum  non  cssct  homo ,  et 
pussum  inJudaa  pulatum ,  cum  nonesset  pussus. 
Prophetas  autcm  i:  mttndi  fabricatoribus  angelis 
inspiratos ,  dixisse  prophetias  :  quapropter  ncc  ttl- 
terius  curarent  eos  hi,  qui  in  euni  ct  Selencm  ejus 
spi  m  habcunt ,  ct  ttl  libcros  agere  quce  vclint :  sc- 
cunduin  cnim  illius  g>-aliam  sulcari  homincs  s  scd 
non  sccundttm  op>  ru  jttsla.Wivc  IVcit  pojt  suscep- 
luni  baplismum,  seque  pro  Chrislo  ipso  subsli- 
Hiit.  Hunc  faslum  didicil  Simon  ii  palre  suo  dia- 
bolo,  de  ipio  S.  Antonius  apud  S.  Allumas.  Vidi, 
inquit,  aliquando  diaboUan  excelsum  corpore,  qui 
sc  Dei  virtiitcm  ct  providenliam  ausus  cst  dicere  , 
rt  uit  ad  mc.  :  Quid  vis  ttt  a  mc  tihi  dont  Ittr  Antoni? 

11  cgo  spttttim  ri  ma.vima  in  os  cjits  ingnninans  t 
totum  mc  Christi  nominc  armutttm  in  cum  ingessi : 
ct  statim  illc  proccrus  aspcctu  intcr  mrdias  manus 
exolevtt, 

1 1.  Propti.hoj  on,  ]  id  cst,  eo  quod,  proptcna 
quod,  patet  cx  Graaco. 

12.  De  r.rc.xo  Dei.  ]  Rcgnttm  Dci ,  est  Fcclcsia 
tum  milii.ms,  iu  qua  Dcus  pcr  graliam  regnat 
in  lidclihus:  ium  triumphans,  in  qua  Deusin 
iisdem  Pegnatpergloriam.  Uirumque  pracdicavit 
Pliilippns  ct  Aposioli. 

IM     NOMINE   Jlsc    r.HHlSTI    liArrtZ.VBANTlT..  ;    II  a 


APOSTOLORUI.  Cap.  Vill. 
bomana.  q.  d.   Bapiizabanlur  banlismo  ,    non 

Joannis,  non  Pbarisaormn ,  -cd  (mrisli,  iu  quo 
inter  cajieras  personas  S.  Tiinitatis,  invocatur 
nomen  Filii  Dei ,  pula  Jesu  Cbristi.  Vide  dicta 
c.  2.  38. 

Aliler  bsec  legunt  et  dispungunt  Grseci  codic 
modcrni,  iiiiiiiiiun  :  Cum  vcro  crcdidissent  Phi- 
lippo  evangclizanti  dercgno  Dei  et  de  nomine  Jestt 
Christiybaplizabanlur ,  iia  Tigur.  Pagnin.  et  alii. 
Sic  quo  accipi  et  dispungi  [mtest  nostra  versio 
Lalina,  si  ante  buptizubantur ,  ponas  cornma. 
Tunc  enim  erit  sensus,  q.  d.  Cum  credidissent 
Pbilippo  evangelizanti  de  regno  Dei,  scilicet  il- 
lud  acquirendum  esse  in  nomine,  id  est  per 
fidem  et  invocationem  nominis  Jesu  Cbristi , 
baptizabantur. 

13.  Ckkdidit,]  ficle,  id  est,  sirnulavit  se  crc- 
dere,tumnea  suis  discipulis  Pbilippo  credenli- 
])us  desereretur ,  lum  ut  potestalem  loquendi 
variis  linguis  el  facicndi  miracula  acciperet,  si- 
cut  vidcbat  eam  accepisse  Philippum  et  fideles 
in  bapiismo.  Audi  Euseb.  1.  2.  Hist.  c.  1.  Simon 
caiU.de  sein  Christi  religionem  insinuavit,  ct  usqtir 
eo  fulem  inChrislum  vcteratorie  simulavttf  quoad 
baptismatis  lavacro  tinctusest,  additqueidem  suo 
adhuc  lemporefactitari  solitum  ah  ejusassechs 
Simonianis.  Hinc  S.  August.  tract.  6.  in  Joannes 
ait  quod  Simon  utcorvus  ingressus  sit  in  Eccle- 
siam.  Idem  censent  S.  Ilieron,  scnhens  in  c.  16. 
Ezech.  Iren.  1.  c.  20.  S.  Gregor.  in  psal.  h.  pcen. 
Ambr.  I.  2.  de  Poenit.  c.  U.  Cyrill.  Hierosol.  ca- 
tccb.  3.  Chrysost.  hom.  60.  ad  populum :  quiaii. 
Simonem  accessisse  ad  fidem  et  Ecclesiam,  sicut 
Judas  in  ultima  ccena  accessit  ad  Euchanstiam. 

Nota.  Scriptura  S33pe  loquitur  more  hominum. 
iis  enim  se  accommodat :  bomincs  autem  judi- 
cant  et  loquuntur  dc  rebus  cl  persouis  prout 
exterius  apparent:  interiora  enim  et  arcana  cor- 
dis  perspicere  neqiieunt.  Sic  ergo  Simon  hic  di- 
cilur  credidisse,  quia  exterius  profltebatur  sc 
crcderc;  cslo  id  fingeret,  et  revera  inlerius  in 
cordc  non  crcdcrcl. 

Virtltf.s,  l&wvst^w,-,  id  esl,  opcra  potcntia  et 
nhraculosa.  Vide  dicta  c.  2.  22. 

Admiiuisattt,.]  Tum  quia  majora  faciebat  Phi- 
lippus,  quam  ipse  Simon :  tum  quia  nhracula 
Philippi  vera  erant  et  realia  ;  Simonis  autem  ple- 
raque  crant  praestigiai,  quihus  oculis  hominum 
illudehat,  ut  videretur  facere  quod  revera  non 
faciebat :  tuni  deoiqoe  quia  videbat  in  baptismo 
Philippi,  visihilitcr  in  baptizatos  descendereSpi- 
rilum  saiictmn  in  specic  ignis,  liugrarum,  elc. 
Ouod  sanc  uli  novum  el  di\inum,  suininc  eral 
stupendum  cl  rcvcrendum.  Quid  cnim  mirabi- 
lins,  quid  majoris  dignalionis,  quid  obtahilius, 
quam  Deum  omnipotentem  in  hominem  descen- 
dere,  in  eo  inhabilarc ,  loqui,  Operari? 

H.  Misiium'.  ]  Millilur  hic  Pctrus  ,  non  tan- 
quam  minor,  cui  jubeatur;  sed  ut  caput  et  su- 
pcrior,  qui  rogalur,  ul  boc  itcr  tam  s.mclum  el 
arduum,  ad  Dci  gloriam  ct  Eoclesiac  propagatio 
ncm  eapcssat,  quomodo  resp.  rogat  regem,  ut 
proficiscalur  ad  legationem  maximi  momenti ; 
ul  cum  S.  Leo  Poniif.  ut  vobis  lidclium  satisfa- 
Coret,  profectusesl  ad  Allilam.  ejii>quc  furorem 
ii  boman.i  Ecclcsia  avcrlil.  Sic  Patcr  nhsil  Filium 
in  muiidiim.  cl  ciim  co  misil  Spirilum  s.mclum 
in  Penlecostc;  cslo  omncs  trcs  pcrsona?  in  divi 
nis,  auctoritatc  el  gloria  sint  p.ircs.  Onde  (  ajct. 
Prtrum,  inquil,  ApostaU  mittunt,  uon  impcrio . 

I  fratcma  charitate  ac  impulsione,  ut  mtUtifra- 


iGfl 


COMMENTAIHA  1N  ACTA 


tres  mitlttnt  quandoque  majorem;  et  capitulares 
miltunl  Episcopum  adPapam,  vet  Cwsarem.  Porro 
miltilur  Petrus  polius  quam  alius;  tum  Ut  quasi 
pastor  Ecclesice,  in  cain  gentcin  cxteram  reci- 
piat:tum  ut  quasi  caput  omnium  ,  Sainaritas 
unial  Judaeis,  a  quibus  ante  implacabili  scliis- 
mate  dissidebant :  tum  ut  se  opponat  Simoni 
Mago  et  primo  bieresiarcboc  futuro. 

15.  Oraverint  pro  ipsis.  ]  Ut  scilicet  ipsi  con- 
grue  se  tlisponerent  ad  SacramentumConfirma- 
tionis,  utquein  eo  super  eos  visibililer  descen- 
deret  Spirittis  sanctns. 

Ut  acciperem-  Spiiutum  sanctum.  ]  Puta  ple- 
nitudinem  Spiritus  sancti ,  per  signum  visibile 
ih;  quo  mox  :  alioqui  enim  jam  in  baptismo,  in- 
visibiliter  acceperant  Spiritum  sanctum,  per 
gratiam  sanctificantem.  Unde  sequitur 

16.  NONDUM  ENIM    IN  QUEMQUAM    ILLOBUM  VENE- 

rat.]  Graece  unnrfaruxifc ,  idest,erat  illapsus,  pu- 
ta  per  signum  visibile  :  licet  enim  Spiritus  sanc- 
tus  visibiliter  illapsus  sit  in  baptismo  super  pri- 
mos  crcdentes,  ad  primas  conciones  S.  Peiri 
c.  2.  hl.  et  c.  h.  h.  atque  in  Cornelium  ejusque 
familiam,  mox  ut  credidit  ante  baptismum  ,  c. 
10.  hh.  tamen  id  non  fuit  baptismo  proprium, 
ideoque  rarum ;  ac  forte  concessum  dumtaxat 
S.  Petro  ob  primatus  apicem.  Unde  nec  bic  in 
baplismo  Samaritarum ,  nec  v.  38.  in  baptismo 
Eunuchi ,  nec  alibi  legimus  in  baptismo  visibili- 
terdatum  fuisse  Spirilum  sanctum,  sed  id  reser- 
vatum  estSacramento  Confirmationis,  utpote  in 
qua  conferlur  robur  et  plenitudo  Spiritus  sancti, 
adliberc  profitendumetprEecandum  fidemChris- 
ti ,  ut  palet  v.  seq.  ct  c.  19.  v.  5.  et  6. 

Notat  Epiphan.  1.  1.  haerei  9.  Samaritarum  hae- 
resim  fuisse,  non  esse  Spiritum  sanctum,  ita- 
que  eo  mitti  Petrum,  ut  eam  evellat,  non  tam 
argtunentis,  quam  reipsa  per  Confirmationis  Sa- 
cramentum,  visibiliter  conferendo  eis  Spiritum 
sanctum. 

17.  TUNC  IMPONEBANT  MANUS  SUPER  ILLOS.  ]  Con- 

ferendo  illis  sacramentum  Confirmationis.  Ita 
passim  Doctores  contra  Calvinum,  qui  negat 
Confirmationem  esse  Sacramentum,  aitquehanc 
manus  impositionem  fuisse  meram  orandi  pro 
aliquo  caeremoniam.  Vide  Bellar.  de  hoc  Sacra- 
mcnto.  Et  patet :  quia  per  hanc  manus  imposi- 
lionem  accipiebant  Spiritum  sanctum,  qui  est 
effectus  Sacramenti. 

Nota  hic  primo  ,  solius  Episcopi  esse  conferre 
hoc  Sacramentum.  Unde  Philippus  Diaconus  id 
non  potcrat ,  sed  ad  hoc  vocavit  Episcopos,  puta 
Petrumet  Joannem.  Ita  definit  Conc.  Florent.  in 
formula  unionis  Armenorum;  et  Trident.  sess. 
7.  can.  3.  In  necessilate  tamen  Summus  ponti- 
fex  potest  presbyterum  auctorare,  facerequemi- 
nistrum  Sacramenli  Confirmationis  ,  uti  S.  Gre- 
gorium  fecisselegimusl.  h.  epist.  33.  Vide  Franc. 
Suarez  de  Sacram.  Confirmationis. 

Porro  in  tribtis  Sacramenlis  imponitur  manus, 
scilicetinOrdine,  Pcenitentia,  etConfirmatione; 
de  qua  hic  agi  patet  ex  eo ,  quod  conferebatur 
recens  baptizatis. 

Nota  Secundo.  Dubium  est  anPetrus  et  Johan- 
nes  hic  adhibuerintchrisma,  anvero  per  solam 
manus  impositionem  contulerint  hoc  Sacramen- 
tum.  Utrumlibel  est  probabile  :  nonnulli  Docto- 
res  propendent  in  hoc,  quod  non  adhibuerint 
chrisma  ,  dispensant  in  hoc  Deo,  eo  quod  lunc 
loco  chrismalis  esse  ipsum  visibile  signum ,  per 
quodillabebaiur  in  confirniandos  Spirilus  sanc- 


APOSTOLOUCM.  Cap.  VIII. 

tus.  Ita  S.  Thomas,  Honav.  Scolus  ,  Duraiulus, 
Gabriel,  Richardus,  Paludan.  et  Soto  in  h.  disl. 
7.  Suarez  et  alii.  Favcre  videlur  Concil.  Florent. 
dum  ait  Sacramenlum  Conlirmationis  succes- 
sisse  loco  manus  impositionis  Aposiolica?. 

Verum  longue  probabilius  cst,  irno  quasi  cer- 
tum  ,  nunquam  Apostolus  hoc  Sacrainenluni 
sine  chrismate  exhibuisse  ,  ut  docet  Hugo  de 
S.  Victorel.  2.  deSaCram.  p.  7.  §•  2.  etWaldens. 
tom.  2.  c.  113.  Et  probalur  Primo,  quia  in  caete- 
ris  Sacramentis  non  babuerunl  istam,  neque 
alia  Sacramenta  sine  sua  ordinata  materia  ad- 
ministraverunt.  Secundo,  quia  nullus  vcterum 
dicit  illos  hoc  Sacramentum  vario  modo  admi- 
nistrasse,  nempe  nunc  per  solam  manus  impo- 
sitionem  ,  nunc  pcr  chrismalis  unctionem  , 
cum  tamen  multi  dicant  illos  usos  fuisse  chris- 
mate ,  ut  S.  Dionys.  c.  h.  Eccl.  hier.  Clem.  Rom. 

1.  7.  Constit.  Apostolic.  c.  hh.  Fabianus  Papa  ep. 

2.  denique  ipse  S.  Thom.  3.  p.  q.  72.  a.  2.  Ter- 
tio ,  quia  sub  nomine  impositionis  manuum 
commodissime  simul  comprehendimus  unctio- 
neriij  ctiamsi  non  exprimalur  ,  ut  docent  Hugo 
et  Wald.  sup.  Nam  qui  inungit,  manus  imponit: 
quia  manus  imponere ,  phrasi  Hcbraica  significat 
tangere.  UndeMarci  3.  2.  cum  quidam  petissent 
a  Domino,  utlunatico  manus  imponeret,  ipse 
id  fecit  digito  tangens  linguam  ejus  et  aures. 
Vide  Pagninuminverbo^TDDSiwifl/c,  quod  signi- 
ficat  ungere ,  imponere  ,  confirmarc ,  fulcire , 
stabilire  ,  seu  tangere  ad  fulciendum.  Sic  dicitur 
Sap.  8.  12.  Manis  ori  suo  imponcnt ,  idest,  appo- 
nent.  Quarto,  quia  Patres  qui  uno  loco  dicunt 
Spiritum  sanctumdarimanusimpositione,iidem 
alio  loco  dicunt  dari  unctione  chrismalis:  tan- 
quam  haec  duo  pro  eodem  habenles,  vel  alte- 
rum  in  altero  per  compendium  intelligentes  ,  ut 
patet  in  testimonio  Turtull.  moxcitando,  ubi 
meminit  unctionis,  signationis  et  manus  impo- 
sitionis.  Idem  autem  ].  1.  contra  Marcioncm  so- 
lum  exprimit  unctionem;  Cypr.  ep.  70.  solum 
meminit  unctionis:ep.  autem72.vocatmanuuni 
impositionem  ;  et  tamen  idem  significat.  Acce- 
dit,  quod  Apostoti  facile  potuerinthabere  oleuni 
etbalsamum,  utpote  quod  in  Judaea  nascitur  ; 
illique  est  proprium  :  ex  oleo  autem  et  balsamo 
conficitur  chrisma.  Cur  ergo  illud  a  Chrislo 
sancitum  omisissent,  ubi  nulla  urgebatcausa, 
vel  necessitas  ? Secus  est  de  libro  Evangeliorum  : 
hunc  enim  ad  hibere  non  potuerunt  in  ordina- 
tione  primorum  Diaconorum,  eo  quod  ille  nec- 
dum  esset  conscriptus.  Quinto ,  quia  Patres 
quando  dicunt  solos  Episcopos  dare  Spiritun* 
sanctum  per  unctionem  chrismatis,  id  probant 
ex  hoc  loco  Act.  8.  ct  19.  ubi  soli  Apostoli  ma- 
nus  imponebant :  ergo  apertc  significantin  illa 
manu  impositione  fuisse  comprehensam  chris- 
matis  unctionem.  Vide  Cyprian.  ep.  73.  Innoc. 
cp.  1.  et  Damas.  ep.  h.  Sexto,  quia  familiare  est 
Scripturae  res  multas  conjungi  solitas  per  com- 
pendium  perstringere,  una  tantum  expressa, 
ut  Actor.  8.  etl9.  dicitLucas  Apostolosbaptizas- 
se  in  nomine  Christi  ,  relinquens  nobis  alias 
personas  cointelligendas.  Act.  8.  dicit  Eunu- 
cbum  a  Philippo  baptizalum,  cum  dixisset  : 
Credo  fdium  Dei  esse  Jesum;  tamen  non  est  dubi- 
tandum ,  quin  de  aliis  multis  fuerit  interrogattis 
Etinuchus. 

Dices,  Concil.  Florent.  in  instruct.  Armcm. 
dicit  loco  impositionis  manuum  Apostolorum, 
dari  nunc  in  Ecclesia  Coniirnialionein;  et  In 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

noc.  III.  c.  cum  venisset.  til  deS.  unciione,  dictt 
per  frontis  chrismationem  designari  manus  ini- 
positionem  Apostolorum.  Rcsp.  nondistinguiint 
isti  rilum  a  ritu ,  sed  tantum  modum  loquendi 
a  modo  loqucndi  :  nam  solum  volunt  dicerc 
idipsum  quod  Apostoli  faciebant,  cum  diee- 
bantar  manus  imponere,  nunc  facere  Episco- 
pos,  cum  dicuniur  confirmarc  :  quod  enim  tunc 
vocabatur  manus  impositio ,  nunc  vocatur 
Confirmatio;  quamquam  sit  idcm  prorsus  Sa- 
cramenlum.  Quodhoc  vclint  dicereclarissimum 
cst,  si  loca  inspicianlur:  alio  quin  diccrent  tem- 
pore  Apostolorum  non  fuisse  Sacramentum 
C.onfirmationis. 

Et  accipiebant  Spiritum  sanctum.]  NamSacra- 
mento  Confirmationis  dalur  plenitudo  gratise 
acceptce  in  baptismo.  Unde  S.  Cypr.  epist.  73. 
ad  Jubaianum,  illud  vocat  signaculum  Uomini- 
cumquo  Christiani  consummcnlur ;  ut  qui  antea 
erant  fideles,  jam  fiantmilites,  atbletce  et  pugi- 
lesChrisli.  EtS.  Melehiadesep.  ad  Episcop.  Ilis- 
pan.  In  lluplismo ,  inquit,  rcgcncramur  advitam, 
in  Conftrmatione  armamur  ad  pttgnam.  El  S.  Urba- 
nus  in  ep.  Decret.  Omnes,  inquit ,  ftdelcs  per  ma~ 
nuum  imposilionem  Episcoporum  ,  Spiritum  sanc- 
tum  post  baptismum  accipere  dcbent ,  ut  pleni 
Christiani  inveniantur.  Quocirca  S.  Cornelius 
Pont.  ep.  ad  Fabianum  Antioch.  apud  Euseb.  I. 
G.  hist.  c.  33.  agens  Novato  :  ^on  fuit,  inquit, 
signaculo  clirismati  consummatus  :  unde  nec  Spi- 
tum  sanctumpotuit  promereri.  Et  S.  Dionys.  Eccl. 
hicr.  c.  2.  p.  3.  Perficiens,  ait,  illa  unclio  facit 
perfectum.  Pulchre  vero  Tertull.  1.  deResur.  car- 
nisc.  8.  paucis  totum  Sacramenti  hujus  ritum, 
puta  unctioncm,  signum  crucis,  et  manus  im- 
positionem  perslringit :  Caro ,  inquit,  ungitur, 
ut  anima  consccretur :  caro  signatur ,  ut  anima 
munialur:  caro  mantts  impositione  adumbratur , 
ut  anima  Spirilus  Uliiminetur. 

In  Sacramento  Conlirmationis  datur  Spiritus 
sanctus,  Primo  quia  datur  augmentum  gratiaj 
acceptai  in  baplismo,  acconsequenter  virtutum 
omnium.  Unde  Euseb.  Emissen.  (vel  quisquis  est 
Auctor.  certe  priscus  est  et  gravis)  hom.  dc 
Pentecostc,  Spiritus  sanctus,  inquit,  qui  super 
aquas  baptismi salulifero  dcsccndit  illapsu,  in  fonte 
ptenitudinem  tribuit  ad  innocentiam ,  in  Conftrma- 
tione  augmcntum  prastat  ad  gratiam. 

Secundo,  quia  dalur  in  co  plcnitudo  septem 
donorum  Spiritus  sancti,  ac  pncsertim  ingens 
robur  ad  luclandum  cum  diabolo.  AudiS.  Cyp- 
rian.  (vel  quisquis  est  Auctor. )  tract.  de  Cardi- 
ual.  Christi  operibus  :Uujus  unctionis  beneftcio , 
ct  sapientia  nohJs ,  et  intcllectus  divinilus  datttr, 
consilium  ct  fortitudo  caiitus  illuhitur;  scientia, 
ct pictas,ct  timor  inspirationibus  sttpernis  infttti- 
ditur.  lloc  oleo  uncti  cum  spiritualibus  ncqttiliis 
colluctamur.  Undc  forma  Sacramenti  Conlirma- 
tionis  cst  Ikcc  :  Consigno  tc  signo  crucis  ct  con- 
firmo  tc  clirismate  salutis,  in  nominc  Patris ,  ct 
PiUi,  et  Spirittts  sancti.  Quocirca  in  historiis  le- 
gimus ,  saepe  cnergumenos  in  susceptionc  hu- 
jusSacramenli  a  dicmone  fuissc  Iiberalos.  Idip- 
mim  quoque  testalur  Nazianz.  orat.  in  Julian. 
I.actant.  I.  6.  c.  27.  Prudent.  in  Apothcosi.  Quin 
«•t  S.  Rern.  in  vita  S.  Malachiae,  sic  scribit  de 
«\jus  prarccptore  Malcho  Episc.  Pucrttm  mentc 
cuptumcx  liis  quos  tttiutticos  vocant,  intcr  confir- 
mandum  sacra  unctione  curavit.  Ex  adverso  Eu- 
seb.  1.  6.  Hist.  c.  35.  vel  juxla  aliam  edilionem 
33.  scribit,  Novatum  rrjicieiuem  hoc  Sacramen- 


AP0ST0LORUM.  Cap.  VllT.  105 

tuin  a  daemone  fuisse  contptum;  et  cumes»ci 
presbyter,  in  persecutione  praemetu  negasi 

seesse  presbyterurri.  Rursum  Cregor.  Turon.  I. 
1.  de  Cloria  Martyr.  c.  ul.  naiiat,  artes  magicas 
per  pra-seuliam  cujusdam  Cluisliaui  quichris- 
mate  conliiniatus  cral,  fuisse  irrilatas  eldi-- 
cus&as. 

Tertio,  datur  animus  ct  fortitudo  ad  intrepi- 
de  profitendamfldem,praesertim  in  persecutioin 
etmartyrio.  Undecjus  virtute  Martyresde  tyran- 
nis,  lormentis  et  morte  triumpharunt ;  qua  (!<• 
re  inter  alias  itluslre  est  exemplum  Aproniani , 
qui  cum  esset  commenlaricnsis  ,  et  Sisinuiuui 
Diaconum  praesidit  cxaminandum  sislerel,vo- 
cem  e  cceloaudivit :  Venite  benedicti  Patris  met, 
percipite  regnum  qttod  vobis  paratum  est  a  cons- 
tilulione  mundi ,  qua  voce  conversus  ,  a  Sisinnio 
baptizalus,  ct  a  Marcdlo  Papa  confirmalus,  ad 
marlyrium  vocalus,  forliter  ejus  agonemobiit, 
uti  habent  ejus  acta  apud  Surium  16.  Januarii. 
S.  Bonifacius  Cermanorum  Aposlolus  in  Frisia, 
dum  ix  se  baptizatos  Confirmationis  Sacramento 
munire  parat  i\  Frisiis  trucidatus,  ejus  fidcm 
prior  ipse  eo  confirmalus,  suo  sanguine  confir- 
mavit.  Ita  habet  ejus  Vita  apud  Surium  dic  5. 
Junii. 

Quarto,  saepe  Deus  per  hoc  Sacramenttim 
patravit  miracula,  quoe  sunt  opera  Spiritus 
sancti  et  gratiae  gratis  dato3.  Praler  ea  qiue  jam 
recensui,  S.  Rembertus  secundus  Breniciisi^ 
Archiepiscopus,  ante  annosSOO.  cum  in  Sueciam 
profectusessetetibiPontificialimoresacrochris- 
male  caecum  inunxisset,  illi  visum  reslituil.  Ita 
habetejusVita  apud  Surium  h.  Februarii. 

Sic  et  Faro  Meldcnsis  Episcopus  puerum  cac- 
cum  confirmans  illuminavit,  ul  habet  cjus  Viia 
apud  Surium  5.  Octobris. 

Mcmorabile  est  quod  scribit  Optatus  Milevii. 
1.  2.  contra  Donatistas,  nimirum  ampullam  sa- 
cri  chrismatis  a  Donalislis  impic  violatam,  el 
per  fenestram  priTcipitatam,  ab  angelis  fuisse 
exceptam ,  ne  frangeretur  aut  Uederetur. 

Fidclcs  crgo  mature  curcnt  suos  filios  confir- 
mari ,  ut  haec  Spiritus  sancli  dona  percipiant  : 
Episcopi  vicissim  diligenles  sunt,  ut  illud  suis 
imperliant ,  illoque  suas,  imo  Christi  oves  ob 
signent  et  confirment.  Celcbre  esl  exempluni 
5.  Maurilii  Episcopi  Andega  vensis,  qui  vocatus 
ad  quemdam  puerum  moribundum  confirman- 
dum  ,  paululum  tardans  rcperit  puerum  jam  de- 
functum.  Quare  hanc  suam,  ut  ipse  dicebat, 
negligentiam  multis  annis  luxit,  ac  relicto  epis- 
copatu,  secreto  fugiens  longam  et  molesiani 
pcregrinationem  suscepit,  uti  relert  Venantius 
Fortunatus  in  ejus  Vila. 

18.  Cim  vimssET.  ]  Recte  hinc  infert  S.  Cliry- 
sost.  visibili  signo,  puta  ignis,  linguarum  ignea- 
rum,  columbce,  aul  quo  simili  tunc  in  fideles 
confirmatos  descendisse  Spiritum  sanctum  :  un- 
de  cl  visibilcs,  id  est  sensibiles  ,  ejus  affeclus 
emanabant,  ut  quod  loquerentur  variis  linguis, 
quod  prophclarent,quod  jubilarcnt,  psallerent, 
concionarentur  supra  caplum  hominum,  quasi 
cnthusiasmo  Spirilus  sancti  acti  ct  impulsi.  Quo- 
circaSimon  Ifagus  pecuniavoluit  idipsum  cmcre 
abApostolis,  scilicet  ut  non  lantum  ipse  recipc- 
ret  Spirilum  sanctum,  sed  ut  el  aliis  quoque 
eumdem  comnnmicarc  ,  imo  ?endere  possel . 
longe  utique  majori  tiim  pecuni.e.  tum  bonoria 
et  gloriae  prelio.  Ita  OEcum.  ciS.  Cyprian.  senrr. 
de  jejunio  cl  tentationc.  Mulii  enim  iugens  ci  d<  - 


1GG  COMMENTAIUA  1N  ACTA 

dissent  prelium,  si  per  imposilionem  manus 
conferendo  Spirilum  sanctum  ,  contulisset  pari- 
ter  ipsis  donum  loquendi  variis  linguis,  rcvc- 
landi  arcana  el  futura  ,  explicandi  S.  Scripturam 
(Uasc  enimmulti  ambiunt  magnique  aesiimant) 
uti  faciebant  Apostoli. 

Hincsequitur  Simonem  saltem  implicile  (lor- 
te  etiam  explicite)  ambivisse  et  voluisse  emere 
lipiscopatum  :  quia  solorum  Episcoporum  cst 
imponere  manus,  et  liac  impositione  conferre 
Spiritum  sanctum  inSacramento  Conflrmationis 
et  Ordinis;  banc  autem  potestatem  conferendi 
Spiritum  sanctum  emere  volebat  Simon.  Hur- 
sum  cupiebat  superbus  Simon  inter  suos  Sama- 
ritas  excellere  et  eminere  quasi  propheta  et  vir 
divinus,  uti  hactenus  per  magicas  artes  excel- 
luerat.  Quare  videlur  voluissea  S.  Petro  creari 
Hierarcha  et  Episcopus  Samariae  :  unde  ab  eo 
hodie  qui  emunt  episcopatus  et  beneficia,  vo- 
cantur  Simoniani  vel  Simoniaci.  Ita  Bellar.  1.4. 
de  Notis  Eccles.  cap.  13.  Consiat,  ait ,  ex  Act.  8. 
Simoncm  Episcopalcm  auctorllalem  ambivisse ,  el 
data  pecania  erncre  voluisse  :  ubi  vero  exclusus 
fuit ,  Uaresimnovam  excogitasse  ,  ul  qui  in  Eccte- 
sia  non  polerat ,  sallem  extra  cam  principatum 
gereret.  Simili  enim  modo  Arrius,  valentinus, 
Marcion  ,  Montanus,  Novatianus  ,  Lutherus ,  ca> 
terique  hacresiarchae  ,  quia  ab  episcopalu,  si- 
milive  officioetgradu,  quemambiebant,  repulsi 
s-unt,  nova  dogmata  et  haereses  adinyenerunt, 
uovasque  cathedras  exlra  Ecclesiam  sibi  erexe- 
runt ,  uti  ostendam  2.  Petr.  2. 

En  tibi  primum  postpromulgatum  Evangelium 
(imm  anteillud  simoniaci  fuerunt,  Balaam,  pre- 
•io  volens  vendere  sua  oracula,  benedictiones  <'t 
maledictiones.  Num  22.  7.  et  Esau  ,  vendens  jus 
primogeniturae ,  eique  annexum  sacerdotium 
Iratri  Jacobo  Heb.  12. 16.  el  Giezi,  a  Naamanexi- 
gens  pretium  miraculosae  curationis  a  lepra,/j. 
Reg.  5.  20  et  Jason  ,  emens  ab  Antiocho  pontiH- 
catum,  2.  Mach.  h.  8.  aeque  ac  AnnasetCaipbas, 
eumdem  redimentes  a  Romanis)  simoniaeparcn- 
lem  :  en  pri.mum  sacrilegum  Spiritus  sancti  ins- 
titorem,  Simonem  Magum.  Tradit  S.  Clem.  I.  6. 
Const.  c.  7.  diaboli  concilium  fuisse  per  Simo- 
nem  Aposlolos,  pecunia  detinitos  el  captos ,  dono 
Dei  privare ;  sicul  Adamum  post  degustatum  ci- 
bum  interdictum,  promissa  immortalilate  priva- 
rat.  Recte  nota  Tharasius  1.  q.  1.  c.  eosqui,  pe- 
jorem  esse  simoniam  haeresi  Macedonianorum , 
llii  enim,  inquit,  creaturam  ,  et  servum  Dei  Pa- 
tris  et  Filii,  Spirilum  S.  delirando  fatentur :  isti 
rero eumdem Spiritumefficiunl  suum  servum,  imo 
quasi  pecuset  peculium  a  se  emptum,  quod  aliis 
div.endere  ad  libitum  possint. 

Quocirca  simonia  propric  esl  peccatum  con- 
tra  Spiritum  sanctum.  Hinc  refert  Petr.  Damiani 
ep.  5.  c.  7.  simoniacum  quemdam  scelus  suum 
parvi  pendenlem  ,  jussum  pronuntiare  doxolo- 
giam  S.  Trinitatis  :  Gloria  1'atri  et  Filio ,  et  Spi- 
rUui&ancio,  nequivisse  dicere,  Et  Spiriiuisancto; 
sed  lantum ,  Gloria  Patri  et  Filio,  eliamsi  se- 
cundo  e,t  teriio  idem  interando,  conatus  fuisset 
addere  ,  FA  Spiritui  Suncto  ,sed  frustra.  Nam,  ut 
subjicil  Damianus  :  MeriloSpirilum  sanctumdum 
rmit,  amisit ,  ut  qui  exclusus  eral  ab  anima ,  pro- 
ctd  etiam  etiam  consequenicr  esset  a  tingua. 

Porro  Urbanus  II.  Ponl.  anno  Dominil099.  ut 
grassantem illo  saeculosimoniae  pestem  reprime- 
ret,  coutra  eam  scripsil  epistolam  decrelalem,  ad 
i.urium  praepositum  S.  Juveniii  apud  Ticinum, 


APOSTOLORUM.  Cap.  VIII. 

<jua  inter  alia  docet,  simoniam  esse  emere  vcl 
veudere  beneficium  Ecclesiasticum,  aut  aliam 
icin  sacram,  eo  quod  Simou  idem  bic  fecerit, 
Audi  eum  :  Objicitur ,  utrum  vcndere  Ecclesiasti- 
cam  rem,  simoniacum  sit?  lloc  simoniacum  cssc 
palentcr  colligilur  ex  lioc ;  quod  beatus  Petrus 
ApostoLus  ait  Simoni  :  Pecunia  tua  tccum  sit  in 
perdilionem,quia  donum  Dei  existimasti  pecunia 
possideri .  Donuinquippe  Deicst  Spiritus  sanctus  , 
ct  donum  Dei  estres  ipsius  Ecclesia;  oblata.  Et  si 
bene  adverlis ,  Simon  Magus  qui  fictc  ad  fidem  ac~ 
cessit,  non  Spirilum  sanclum ,  propter  spiritum 
sanclum  quo  ipse indignus  eral  [quoniam  scriptum 
est :  Spirilussanclus  discipiinx  effugiet  fictum)sed 
ideo  quanlum  in  ipso  est  emere  voluil ,  ut  ex  vendi- 
lione  signorum ,  qiKC  per  eumdem  ficbant,  mulliplica- 
tam  pecuniam  quam  obtulerat ,  lucraretur.  TSec 
Apostolus  emptionem  Spiritus  suncti ,  quam  bene- 
novcral  ficri  non  posse,  sed  avibitionem  taliquais- 
lus  ,  id  est  avaritiam,  quai  est  idolorum  servitus  , 
ineodem  Simoneexhorruit,  el  malediclionis  jaculo 
perculit.  Quisquis  itaque  res  Ecclesiaslicas ,  quai 
Dei  dona  sunl,  quoniam  d  Deo  fidelibus,  et  a  fideli- 
bus  Deo  donantur,  quwque  ab  eodem  gratis  accipiun- 
lur  et  ideo  gralis  dari  debent ,  propter  sua  lucra 
vendit  vel  cmil,  cum  eodemSimone  donumDeipecu- 
nia  possideri  existimal, etc. ,  cum  principalis  inten- 
tio  Simonis  fuerit,  sola  pecunias  avaritia ,  id  est 
idololalria,  ut  ait  Apostolus  Paulus. 

Hinc  rursum  Henricus  II.  Imtj.  anno  Domini 
107i7.  ob  simoniae  labem  a  Spirilu  sancto  deser- 
tus  professus  est  se  toto  triduo  daemones  infestos 
vidisse,  ilammam  in  se  per  fistulam  jaculantes, 
adeOpertinacem,utnosterignisincomparatione 
illius  jocus  putetur,  et  nibil  calere;  ged  libera- 
tum  fuisse  a  juvene  semiusiulato,  scilicet  a 
S.  Laurentio  cujus  Ecclesiam  restauraverat.  Ila 
cx  Wilhelmo  Malmesburensi  et  Mallhan)  West- 
mOnasteriensi  refertBaron.  tom,.  11-  aitnoChris- 
Iil047. 

20.   PeCUNIA   TTA    TECUM    SIT    IN    PEKDITIONEM.  ] 

Maledicil  hic  Petrus  Simoni,  ex  zelo  juslitiae  non 
\  indictae  tanqnam  judex  vindexque  sceleris,  puta 
simonia^,  ad  caHerorum  cxemplum  etterrorem. 
Ex  charilate  ergo  id  fecit ,  ei  sludio  religioms, 
ut  primi  Christiani  discerenl,  quanlum  esset 
Simonis  et  Simoniee  ilagitium.  q.  d.  Pereas  et 
dainneris  6  sacrilege,  cum  tuis  nummis  sacri- 
legiis.  Juslamenim  in  scelus  profert  sententiam, 
eique  debitam  pcenam  irrogat,  suhaudi.  Nisi 
pceuitentiam  agas  ,  te<|ue  emendes.  Unde  paulo 
posiadillam  eum  bortatur  dicens  Pccnitenliam 
ituque  age.  Magis  ergo  minando  ,  quam  feriendo 
id  dicit.  q.  d.  Dignus  es  qui  pcreas  morle  prae- 
senli  et  aeterna  :  minor  tibi,  etex  parte  Dei  de- 
nunlio,  le  periturum  iturumque  in  gehennam, 
nisi  ab  boc  crimine  resipiscas.  Alioqui  enim  si 
ahsoluta  et  eflicax  fuisset  baac  Petri  senlenlia. 
Non  aulem  comminatoria ,  utique  subito  occidis- 
set  Simonem,  eumque  trusisset  in  tartara,  uti 
occidit  Ananiam  et  Sapphiram  c.  5.  qni  tamen 
longeminus  peccarant  quam  Simon.  Sed  voluit 
Dcus  scrvari  Simonem  ,  ad  majores  sancli  Petri 
cnm  eo  Romae  coram  Nerone  agones  et  triurn- 
phos. 

AdditBeda  etGlossa,  hac  verbaPetri  non  tam 
esse  imprecationem,  quam  propheliamet  prae- 
diclionem  ,  quod  scilicet  Simon  in  hoc  suo  sce- 
lere  aliisque  esset  p<'riturus  el  damnandnsjeslo 
ex  oflicio  suo  horteiur  cum  ad  pcenitentiam.  v. 
22.  Sic  malcdicit  Psaltes  impiis  cx  eodem  ze<n 


COMMENTAMA  IN  ACTA  APOSTOLORDM.  Cap.  VIII. 
C8.  Dclean/ur  dc  tibro  vivcniium.  Sic  ei  ris-     niero  ,  qui  refera  credunt 


187 
vel,  non  <■-  dignus 


sequcnter  res  hona;  seu  q 
simoni.-c,  elsceleris  materia.  Sic  enim  pecunia 
liaec  crat  impia  ct  sacrilega,  dignaque  perire, 
;equc  ac  impius  ct  sacrilegus  ejus  nundinator 
Simon.  Unde  S.  Ilieron.  in  c.  3.  Micheae :  Oblatam, 
inquit,  pecuniam  cum  offerenle  dumnavit.  Et 
S.  Chrysost.  sic  cxplicat.  q.  d.  Pcccatum  tuum 
sit  in  pcrditionem.  Et  S.  Bcrnard,  ep.  237.  cilalis 
hisce  Pelri  vcrbis,  exclamans ait  :Ovox  tonitrui, 
6  vox  magniftccnlia:  el  virtutis,  ad  cujus  terrorem, 
confundantur  ct  convertantur  retrorsum  omnes 
qui  oderunt  Sion !  Vidc  de  malediclionc  et  qno- 
modo  creaturse  malcdicere  liceat,  dissercntem 
S.  Thomam  2.  2.  q.  76. 

Narrat  Baron.  anno  Christi  Wil.  (quo  sxculo 
ob  tres  pseudopontifices  valde  grassata  est  si- 
monia  ;  cui  proindepra?  aliis  validc  se  opposuit 
B.  Petrus  Damiani)  ex  Desiderio  Abbate  Cassi- 
nensi,  episcopum  quemdam  Galliae  a  Leone  IX. 
Pontiflce  a  sacris  suspensum,  furtim  data  pecu- 
nia  a  CanecHario  Leonis  absolutionem  ct  resti- 
lutionem  officii  Episcopalis  impetrasse.  Inlel- 
lecta  fraudeLeo,  vocato  prcsbytero  qui  pecu- 
niam  nomiue  Episcopi  dederat,  ait  :  Pccunia  tua 
tecum  sil  in  perditionem ,  quia  donum  Dci  furlim 
trnlasti  pccuniis  possidere.  Cujus  sermonem  di- 
viua  mox  ultio  est  secuta,  ita  ut  amissa  mente 
ab  illa  <lie  usque  nunc,  inquit  Auctor,  ubiquc 
vagabundus  inccdat,  neculla  domus,  velclaus- 
tra ,  ullra  duos  dics  vel  tres  eum  retinere  va- 
leat. 

Qconiam  doncm  Dei. ]  Nomen  proprium  Spi- 
rilui  sancto  est  quod  sit  donum  ,  quia  ipse  est 
donun)  prinuun  increatum  et  notionale  :  proce- 
dit  enim  a  Patrc  etFilio  quasi  amor  utriusque  : 
amor  autcm  cst  primum  optimumquc  donantis 
donum  ,  quo  gaudet  illc  cui  donatur,  et  a  quo 
etctera  dona  largiter  prolluunt,  eoque  largius 
tpiomajorcst  amor.  llaex  S.  Angust.  S.  Thom. 
1.  p.  qu.  38  a  ult.  ibique  Scholastici  ad  unum 
ouines.  Simon  ergo  volcbat  emerc  Spiriium 
sanctum,  ut  cum  aliis  vendcrct,  puta  dona  et 
gratias  Spiritus  sancti,  non  tam  gratum  facien- 
ics,  quam  gratis  datas:  hse  enim  ostentationem, 
gloriam  et  qu.Tsium  apud  homines  pariunt ; 
quales  sunt,  loqtii  linguis,  prophetare  ,  morbos 
curarc ,  etc.  Ila  Urbanus  II.  cujus  vcrba  paulo 
anterecitavi. 

21.  NON  ESTTIRIPARS,  NEQUE  SORS   IN    SERMONE 

isro,  ]  idesl,  in  re  ista;  Tigurin.  vcrtit ,  in  hoc 
negotio:  pula  in  rcccptionc  ct  donationc  Spiri- 
ritus sancli.  Estmetonymia.  Sermocnim  ponilur 
pro  re  ,  quam  suo  sermone  exprcsserat  Simon, 
ajque  ac  Pctrus.  Syrus  lcgit,  non  est  tibi  pars, 
nec  sors  in  ftdc  ista ;  Clemens  lib.  6.  Constit.  c.  7. 
/Yon  cst  tibi  pars  in  scrmone  hoc,  ncque  sors  in  fi- 
dc  hac.  Sic  quoquelegunt  S.  Attgust.  tract.  0.  in 
Joan.  ct  Ambr.  I.  2.  de  Poenit.  c.  h.  q.  d.  Tu 
nonhabcs  fidem  vcram  Christi,  scd  lingis  teeam 
haberc,  ac  proinde  Christianrc  religionis  ct  Ec- 
clesto  non  cs  particeps,  atquc  consequcntcr 
Spirltus  sancti  non  cs  capax. 

lUirsum  Vatabl.  proprie  accipit  scrmonem 
pro  pncdicatione.  q.  d.  Prsedicatio  nostra  nihil 
ad  tc  pcrtir.ct  :  ncque  cnim  cs  cx   eorum  nu- 


can.  28.  Si  quis ,  ail,  Presbyler,  etc,  per  pecumam 
iianc  obtinaerit  dignitatem,  etc. ,  a  communionc 
modis  omnibus  abscindatur ,  sicut  Simon  Magus 
a  me  Pelro  abscissus  est.  Memorabile  est  quod 
scribit  S.  Ilieron.  in  vita  S.  Hilaiiouis,  nimiruni 
cum  cum  plurimos  miraculose  curaret,  nihil 
unquamabrisoblattimgratitudinisergovoluissc 
recipere,  illudquc  Christi  obtendisse  :  Grati, 
accepistis,  grutis  date.  Cumque  Orionus  vir  pri- 
marius,  quem  a  lcgionc  dcemonum  liberaverat, 
veniretad  cum  qtiasigratiam  rcdditurus  ,  dona 
affercns  dixit  ei  Sanctus  :  Non  legisti  quid  Giezi , 
quid  Simon  passi  sint ,  quorum  alter  acccpit  prc- 
tium,  allcr  obtutit  ut  ilte  venderct  gratiam  Spiri- 
tus  sancti,  hic  mercaretur?  CumqucOrionusfluens 
diceret  :  Accipe ,  et  da  pauperibus ,  rcspondit  : 
Tu  melius  potes  tua  dislribucre  ,  qui  per  urbes  am- 
bulas,  ct  nosti  pauperes  :  ego  qui  mea  reliqui  cu> 
aliena  appetam?  Tristi  autem  etin  terrajaccnti  : 
Noli ,  inquit ,conlristari  fili :  quodfacio,  pro  nn 
ct  pro  le  facio.  Si  enim  hac  accepero  ,  et  ego  offen- 
dam  Deum,  et  ad  te  legio  revertelur.  Discc  bic  . 
quam  Deus  velil  stia  gratis  dari  Sanctosque, 
praescrtim  ibaumaturgos,  ab  avaritiacsse  puros, 
et  ab  acceptione  munerum  essc  libcros. 

COR  EMM  TUUM    NON    EST  RECTCM  CORAM  DE0,] 

quia  distortum  per  avariiiam  et  ambitionem,  ct 
fictum  pcr  hypocrisin. 

22.  Si  forte  remittatcr.  ]  Dices,  ergone  dubi- 
tat  Petrus  num  Simoni,  si  vere  pceniteat,  remit- 
tcndum  sit  pcccatum  ?  Rcsp.  nequaquam.  Nrun 
Primo,  to  forte  non  cst  dubitantis,  sed  poliu< 
expletiva  confirmantis  particula  :  grcece  enim 
e$t&p«,  quod  non  tantum  forte,  sed  et  atique, 
sane  pi-ofecto  significat,  estque  soepe  explcliva 
particula  apud  Homerum,  ut  notat  Gaza  I.  2. 
Grammat.  Sic  Cbristus  ait  Malth.  11.  23.  Si  in 
Sodomis  factx  fuissent  virlutes  quce  factoe  sunt  in 
le  ( o  Capharnaum)  fortemansisscnt  usquc  in  hanc 
diem ;  ubi  -b  fortc,  non  est  dubitantis  (sciebat 
enim  determinate  Cbristus,  quid  in  hoc  casu 
fnturum  fuissct)  sed  confirmantis  :  gra?ce  enim 
estav,  idest,  utique.  Pluribus  exemplis  idde- 
monstat  S.  Ambros.  I.  2.  dc  Poenii.  c.  U.  et  5. 
ubi  docet,  nullum  esse  tam  grave  peccattun  . 
quod  poenitentia  non  deleat  Secundo,  to  forte 
significatdubium  cvcntum  et  cffcctum  remissio- 
nis,  ex  dubia  causa  :  licet  enim  cerlum  essel 
quod  Simon,  si  agcret  pccnitcntiam,  vcniaiu 
consequeretur,  lamen  quia  anccps  et  incertum 
erat,  an  esset  acturus  pncnitcntiam  ,  hinc  pari- 
tcr  anceps  ct  incertum  crat,  an  vcniam  conse- 
queretur.  Libcri  cnim  crat  arbitrii,  ex  eoquc  li- 
bcre  poterat  poenitere ,  vel  non  pccnitere  :  ac  vi- 
detur  Pctrus  per  vbforte  hic  innuere,  quod  non 
essct  acturus  poenitcntiam,  ac  proinde  vcniam 
non  consccuturus,  uti  revcra  noncgit,  neccon- 
secutus  est.  Sic  forte  Latine  usurpant  in  rebus 
qune  cvencrunt ,  scd  incerta  dc  causa ,  fortc  enim 
idcm  cst  quod  contingcntcr  ,  casu  ,  ct  vclut  per 
sortem.  Sic  Terentius  in  Andria  ;  Fortr,  inqtiit. 
aspicio  militrm,  aggredior.  hominem.  F.t  livins  l. 
1.  Forte  evenit.  Et  itilV.t  :  Forte  ita  acciderat. 
Tertio ,  -o  fortc  significat  fortuii.uu  remissioncuj 


168  GOMMENTARIA  1N  ACTA 

iiun  culpae,  sipccnUcat,  sedpocmc,  v.  g.  mortis 
(cmporalis  :  Deus  eniui  saepe  poenitentibus  licel 
condonet  culpam ,  non  Laoien  condonai  pcenam, 
ut  patuil  in  Davide  poenitenle,  2.  Reg.  1'-'.  \h. 
\on  moricris ,  verumtumcn  ,  etc. ,  fttttis  qui  natua 
cst  libi ,  morte  morietur.  Siniile  fuit  in  Ninivilis, 
(juil)iis  intonabat  Jonas  :  Adhuc  quadragintadies, 
el  Ninive  subvertetur ,  egerunt  enim  poeniten- 
tiam  ,  etsi  non  essent  certi  sc  per  eani  evasuros 
cxcidium.  Unde  S.  Augusi.  in  psal.  50.  8.  Nirii- 
vitee  ,  inquit,  de  incerto  egerunt  pamitentiam , 
ct  certam  misericordiam  invencrunt. 

Cogitatio,  ]  iitowta.  ,  id  est ,  consilium,  concep- 
tus,  excogitatio,  viuchinatio  ;  Syrus,  dotus. 

23.   IN    FELLE    ENIM   AMARITUDINIS.  ]    1(1    CSt,    111 

felle  amarissimo.  Jam  Prinio,  per  hoc  fet  accipi 
polest  ira  et  invidia  :  irae  enim  sedes  et  materia 
estfel.  q.  d.  Vidco  te  vehementer  iralum,  essc 
amaro  et  invido  corde,  eo  quod  videas  te  a  tuis 
despici,  tuosquc  discipulos  a  te  ad  nos  transire: 
invides  ergo  nobisexcellentiam,  lum  graliarum, 
ium  auctoritatis  ct  aestimationis.  Ita  Vatabl. 

Sccundo,  per  /e/hoc  aocipi  potest  hypocrisis. 
Sictit  enim  fel  colore  est  simile  melli,  sed  sa- 
pore  dissimillimum  ;  ita  hypocritae  os  habent 
mellcum,  sedfelleumcor.  q.  d.  Tu  simulas  bo- 
nitatem  ,  et  amhis  columbam  fellis  expertum , 
idest,  Spiritum  sanctum  suavissimum,  ejusque 
dona;  at  intus  plenus  etmalitia  et  impictate  : 
os  ergo  hahes  melleum  et  columbinum,  sed  cor 
felleum  et  serpentinum. 

Tertio,  per  fel,  accipi  potest  simonia :  hoc 
enim  fuit  proprium  Simonis  peccatum.  Simonia 
enim  vocalur  fel ,  quia  ipsa  est  sacrilegium  fel- 
leum,  idest,  pessimum  et  amarissimum.  Porro 
Simon  videtur  non  tantum  voluisse  emere  et 
vendere  Spiritum  sanctum,  sed^et  pertinaciter 
sensisse  hoc  esse  licitum,  quae  est  haeresis.  Fuit 
ergo  ipse  haereticus,  ut  habetur  1.  q.  5.  can. 
Petrus.  Haeresis  ergo  est  fel  amaritudinis. 

Ouarto  ,  fel  significat  quodlibet  peccatum  , 
quodamaricai  conscienLiam,  eiexacerbal  Deum 
ac  Spiritum  sanctum  ,  qui  lotus  suavis  estet 
melleus.  Hinc  in  Scriptura  peccatores  dicuntur 
Deum  suis  peccalis  exacerbare  ,  amaricare  , 
potare  felle  et  aceto  :  ut  palet  psal.  C8.  22.  Osee 
12.  \h.  et  Deuter.  32.  32.  et  maxime  Deuter.  29. 
18.  Ne  forte,  etc. ,  5(7  inter  vos  radix  germinans 
fet  et  amaritudinem,  quo  hic  alluditS.  Petrus. 
Hujus  rei  symbolo  Judeei  fellci,  Christo  in  cruce 
propinarunt  fel  et  myrrham  ,  Malth.  27.  31. 
Peccator  ergo  babet  cor  felleum  ;  id  est,  pes- 
sime  affectum  erga  Deum ,  crga  legem,  erga 
virlutem  et  honestatem  :  hcee  enim  omnia 
odit. 

Nota.  i:ro  fct ,  iocis  citalis  bebr.  est  xd$~>, 
ros ,  quod  tam  toxicum,  quam  fel  significat. 
Peccatum  ergo  est  fel et  toxicum.  Primo,  occi- 
dens  ipsam  animam,  quee  pecca.  Nam  anima 
qtuv  peccaverit,  ipsamorietur,  Ezech.  28.  20.  Se- 
rundo,  Deo  et  bominibus  noxium,  invisum  el 
< -xosum ,  adeoque  est  Deicidium  et  Christici- 
dium.  Sienimveneno,  vel  telo  aliquo  perimi  et 
oecidi  posset  Deus  ,  non  alio  quam  peccato 
•  ccideretur  ,  ufj  de  facto  codem  occisus  esl 
Chrislus.  Hiuc  vicissim  Deus  peccatis  et  pec- 
catoribus  erga  sc  fdleis,  cst  felleus,  eisque  fel 
iiae  et  vindictae  suae  propinat.  juxta  illud  Job 
'20.  Ui.  1'anis  ejits  in  utero  itlitts  vertetur  in  fet 
uspidum.  Kt  Jercm.  8.  \h.  Votum  dedit  nobis 
cquam  fcilts.   Et  c.  23.  15.    Cibabo  eos  ubsinthio, 


APOSTOLORUM.  Cap.  VIII. 

et  potabo  cos  fctle.  Et  Thrcn.  3.  5.  Circumdcdit 
mc  fclle  et  laborc.  Hoc  fel  gebennae  longe  ama- 
rius  est  omni  felle  lerrs ,  quod  ejus  respectu 
jiictum  lanlum  esl  et  fictum.  Cogiient  hoc  fcl 
gulosi  ct  peccalores ,  qui  hic  cupidiiatis  suae 
cxiguum  mel  sorbent,  dicantque,  Tanti  pocni- 
lerc  non  emo,  non  ila  demcns  ero,  ul  modico 
melle  aBiernum  et  amarissimum  fel  mihi  ac- 
cersam. 

Denique  pro  infetle  amaritudinis,  graece  cst, 
«'S  xo^ov  ntxpiets,  id  est  in  fel  acerbitatis  video 
le  esse :  in  fel,  id  est  in  felle,  ut  verlit  Noster. 
Soepe  enim  elj  ponitur  pro  ev ,  ulrumque  cnim 
respondet  Hebnco  beth,  id  est  in;  nisi  subaudias 
rpexovT«  ,  id  csl  currentem,  vel  ruentem.  Unde 
noster  Lorinus  suspicatur,  Petrum  per  revela- 
lionem  Dei  vidisse  et  cognovisse  Simonem  fore 
reprobum ;  el  addicendum  poenis  aalernis  ,  ut- 
pote  in  quas  hoc  suo  scelerum  felle  sponte  rue- 
ret ,  quaeque  sunt  fel  omnis  amariiudinis.  Undc 
et  subdit; 

ET  OBLIGATIONE  INIOUITATIS.  ]   GrfCCe  tk  ffuvoro- 

,«ov ,  id  esl ,  in  colligatione.  q.  d.  Video  te  multis 
peccatis,  quasi  funibus  etcatenis,  undique  col- 
ligatum  esse.  Syrus,  invincutis  iniquilatis  te  esse 
video.  Significat  Simonem  mullis  peccalis  obs- 
triclum ,  in  iisque  obsLinalum  esse  ;  scilicet  im- 
mersum  esse  superbiae  ,  avaritia? ,  invidiae, 
magise,  hypocrisi,  simoniaB  ,  sacrilegio,  etc. 
Talibus  intonat  Isaias  c.  5.  18.  Va,  qui  trahitis 
iniquitatem  in  funicutis  vanitatis,  et  quasi  vincu- 
tum  ptaustri  peccalum.  Vide  ibi  dicta.  Ecce  quam 
acri  censura  simonia  in  suo  auctore,  Simone,  a 
S.  Petro  perstricta  estet  damnata  :quam  proinde 
concionatores  in  ejus  asseclas,  puta  simonia- 
cos,  pari  ratione  et  jure  intorqueant.  Denique 
noster  Mariana  per  fct  et  obligationem  iniquita- 
tis ,  accipiLpoenam  ,  nonculpam.  q.  d.  Video  te 
lelliet  obligationi ,  id  eslgravi  supplicio  et  vin- 
culis,  destinari  :  quiaenim  irretitusespeccatis, 
hinc  video  quod  le  maneat  fel  et  suppli- 
cium. 

24.  Precamini.  ]  Simon  fingit  se  pcenitere ,  ut 
poenam  evadat :  limebat  enimne  morte  mulcta- 
letur,  uti  Ananias  mulctatus  erat  ab  eodem 
Petro  ,  queminsignis  terribilem  et  thaumalur- 
gum  videbat,  et  metuebat.  Nam  post  discessum 
Apostolorum  multos  Samaritanos  seduxit ,  et  a 
fide  Christi  avertit,uli  indicat  Irenaeus  1.  1.  c. 
20.  Refert  S.  Clem.  I.  G.  Conslit.  c.  7.  S.  Petrum 
rursum  cum  SimoneCcesareae  congressum,  eum 
dispulando  convicisse ,  ac  ad  fugam  in  Italiam 
coegisse.  Inde  ergo  proficiscens  Petrum  praeve- 
nit,  et  Neronem  circumvenit,  cui  ob  suas  praes- 
tigias  in  admiratione  fuit,  adeo  ut  illi  in  insula 
Tiberina  ,  ubi  nunc  est  templum  S.  Bartholo- 
mrci,  statua  posita  fuerithoc  titulo  :  Simoni  Deo 
sancto,  teste  Eusebio  1.  2.  Hist.  c.  13.  Sed  tan- 
dem  certans  cum  S.  Petro  ,  et  volans  per  aera, 
ejus  precibus  dejecius  et  ad  saxum  afllictus  ; 
c.rura  confregit,  teste  Epiph.  hoer.  22.  Qua  de 
'ausa  Nero  aegre  ferens,  suas  in  Simone  curio- 
sas  delicias  sibi  ereptas,  S.  Petrumcum  S.  Paulo 
mortedamnavit ,  uti  habent  ejus  Acta. 

25.  ET  II.I.I  QUIDEM  TESTIFICATI,  ]  SisyMpmpayMM, 

id  est,  suo  teslimonio  confirmantes  ea  quic 
deChristo  praedicala  fucrant  aPhilippo,  dicendo, 
seeadem  vidisse  et  audisse  ii  Christo,  esseque 
tesles  non  tantum  auritos  ,  sed  et  oculatos.  Sic 
in  judicio  et  tribunali  itxit^&vfS»  dicebaluris, 
qui  aflirmabat  et  testificabatur  quiddam  ,   non 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

in  sua,  sed  iu  alicna  cansa,  in  qua  exceptio- 
nem  intendens  liti  se  offerebat,  quo  facto  lilem 
suam  faciebat  testificando  ,  qui  si  mendacii 
convincerelur ,  ^evoo/iKpzupidv ,  id  est  falsi  tes- 
timonii,  crimine  damnabatur,  ait  Budaeus  in 
Comment. 

Et  multis  regionibus.  ]  Graece ,  /&»/*»«  ,  id  est, 
oppidis,  villis  castetlis  ;  Syrus,  pagis  ;  Pagnin. 
vicis :  nec  enim  in  Samaria  erant  multae  regio- 
nes,  idest,  provinciae;  sed  ipsa  unica  erat  re- 
gio  inlegra ,  sive  provincia.  Apostolicum  ergo 
est  evangelizando  obire  pagos  et  villas,  et  rusti- 
cos  docere  res  fidei  et  salulis.  Id  enim  fecerunt 
bicS.  Petrus  et  Joannes,  imoChristus,  dicens: 
Paupcrcs  evangeiuanlur  ,  uti  recle  adverlit 
S.  Chrysost. 

26.  Vade  contra  meridianum.  ]  Vade  versus 
meridicm,  itaTigurin.  etPagnin.  Samariaenini, 
unde  veniebat  Philippus,  erat  ad  Septentrio- 
nem  Gazae. 

Wjrc.  est  deserta.  ]  Hcec,  scilicet  non  via,  ut 
vertit  Syrus;  sed  urbs  Gazu.  Addit  hoc  Lucas  ad 
(iistinctionem.  Duplcx  enim  fuit  Gaza  :  una  in 
Perside,  ita  dicta,  quod  in  ea,  utpote  munilis- 
sima  ,  Cambyses  omncs  suasopes  congesserat, 
a-it  Curtius  1.  13.  allera  Philistinorum,  quce  plane 
cversa  etvastaia  fuit  ab  Alexandro  Magno,  teste 
Cnrtio  I.  k.  ideoque  vocatur  Deserla.  ItaBeda, 
Hugo ,  Cnjet.  Gagneius  et  alii :  Perperam  ergo 
1'cza  pulat  t6  hac  est  dcserta ,  irrepsisse  in  tex- 
tum,  esseque  delendum  :  unam  enim  tantum 
csseGazam,  scilicet  quintam  Satrapiam  Pbilis- 
tinorum,  quac  nunquam  plane  fuerit  deleta  ,  ut 
dici  possit  deserta.  Hoc  enim  falsum  est.  Audi 
Adriccoinium  in  Descriptione  terrae  Sanctae ,  in 
Caza.  Alcxander  Magnus  slatim  atque  Tyrum 
expugnavit,  Gazam  post  bimestrem  obsidionem 
oecupans  ,  in  sempiternum  vertit  tumulum : 
undc  ob  id  deserta  appellatur.  Nova  vero  Gaza 
non  longe  a  veteri  redificata,  temporc  Macha- 
hacorum,  JosephJ  et  Ilicronymi  magnopere  Ilo- 
i  uit  :  iuide  juxla  eain  vixit  S.  Hilarion  ;  sicut 
olim  el  Samsoo  in  Gaza  vcteri;  mirumsui  robo- 
ris  decus,  vivens,  auferendo  ejus  porlas  ;  et 
mnriens  collisione  columnarum  domum  cum 
tribus  bominum  millibus  evertens  etoccidens, 
ostendii,  Judic.  16.  21.  et  29.  Qua?,  qualis,  et 
quanta  fuerit  Gaza,  dixi  Jer.  /j7.  1. 

97.  /Etiiiops.  ]  Abyssinus  ;  ubi  nunc  regnalPre- 
lo  Joannes.  Undeliqueleum  fuisseGentilem  ge- 
m»re,  an  etiamreligione,  dubium  cst  Affirmat 
r.(  ila  ,  Hugo  ,  Cajet.  aoster  Lorinus  et  Sanchez. 
Veriusnegantlren.  I.  h.  c.  'i0.  Baroa.  Carihus. 
v.i  alii,censentqueeumreligione  fuisse  Judaeum, 
pllia  proselytiun  ;  lum  quia  legehat  Isaiain:  tuni 
<iuia  venerat  adorare  in  Jerusalem  :  tum  quia 
primo  Genlili,  pula  Cornelio  Centurioni,  Evan- 
gclium  praedicavit  9.  Petrus  Act.  10.  tum  quia 
magna  fuit  /Ethiopibus  cum  Judaeis  familiaritas, 
ct  in  religione  consensio ,  teste  Strabone  1.  17. 
I  ndcet  circumcidebantur,  rcque  ac  Jud.Ti  tesie 
JOsephO  1.8.  c.  U.  praesertim  quia  rcg<>s  /Elhio- 
pin;  scribunl  se  lilios  Salomonis  ct  Davidis,  ul- 
pote  prognalos  a  regina  Saba  cx  Salomone,  uti 
fuse  parrat  Damianus  Goes  libro  de  Moribus 
lEthiopium. 

Hic adimpletum  estillud  psal.  67.  32. /Elhiopia 
/'■'(rvcnirt  ituinus  rjus  Deo  :  praveniet ,  id  est  , 
prima  vcniet,  prima  cMendel,  manus  ejus,  id 
cst,  suas  (ut  patet  cx  Ilcbiaeo)  Deo,  scilicct  ad 
lidcm,  obcdienliiim  .  fo-dus  ct  muncra  ei  olle- 
i:"iiM  i .    A  LAPIDE.     tom.   X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  MII.  100 

renda.  Unde  S.   Hieron.  *6riil,jBtkiopia  fettmei 

dare  manus  Deo ,  Pagnin.  currere  faciet  tnanus 
suas  Deo. 

Mystice,S.  Aug.  credendo  prcevenict  manus  , 
id  est,  opera  sua  ;  fides  enim  prcecedit  bon.i 
opera.  Per  hunc  enim  jF.ihiopcm  principem, 
seque  ac  paulo  post  per  S.  Bialtbasum  Apostolum 
eodem  missum  ,  /Ethiopia  fidem  Chrisli  recepit. 
Ha  S.  Hilar.  Basil.  et  alii  in  psalmum  67.  ac 
S.  Hieron.  in  Abdiam. 

Eunuchus.  ]  Id  est,  princeps ,  regina;  et  gy- 
naecei  custos  :  quia  enim  feminarum  regiarum 
pudicitia  commendabatur  eunuchis,  hinc  illi 
effecti  sunt  auloe  principes  ,  adeo  ut  eunuchus 
idem  fuerit  quod  princeps ,  ut  dixi  Daniel  c.  1. 
Nam,  teste  Arislotele,  cum  caetera  animalia 
mansuescant  si  castrentur,  solus  homo  eo  fi; 
ferocior.  Unde  Eutbym.  in  psalm.  167.  scribit, 
hunc  Eunuchum  in  imperio  /Ethiopiae,  post  re- 
ginam  fuisse  primum. 

Candaces.  ]  Nazian.  orat  in  S.  Baptisma,  et 
Euthym.  in  Psalm.  67.  censent,  hoc  esse  nomen 
Eunuchi.  Verurn  alii  omnes  censent ,  esse  no- 
men  reginae  /Etbiopum  :  nam  hi  regebantur  a 
feminis  quasi  reginis,  quas  Candaces  nuncupa- 
bant.  Ita.  Plinius.  1.  6.  c.  29.  Slrabo  1.  17.  et  Eu- 
seb.  1.  2.  Histor.  c.  1.  Post  reginam  enim  Saba 
quae  venil  ad  Salomonem,  videlur  receptum  ut 
reginac  regnarent,  ait  Mariana.  SicPharao,  et 
postea  Ptolemasus,  fuilcommunenomen  reguni 
/Egypti;  Antiochus,  regum  Syriae;  Ciesar,  Im- 
peratorumRom.  Tradunt /Ethiopes,  hanc  Can- 
dacem  ,  sive  reginani/Ethiopia?,  vocalam  fuissc 
Indich,  eamque  ab  Eunuchoconversam  ad  Chris- 
tum  ,  convertisse  pariter  /Ethiopiam.  Sic  enim 
ajunt  apud  Damianum  Goes  c.  16.  de/Elhiopum 
moribus  :  Nos  ferme  prius  cateris  Christianu 
omnibus  ,  baptismum  ab  Eunucho  Ccndacis  regino? 
JEthiopia; ,  cui  nomcn  erat  Indich,  accepimus. 
Idem  refcrt  Ortclius  in  Theatro  orbis,  in  Abys- 
sia  ,  qui  pro  hidich,  ait  eam  vocaiam  Judith. 

Qui  EBA.T  super  omnes  gazas  ejus.  ]  qui  prsee- 
ral  thesauro  regio,  quasi  reginae  thesaurarius  , 
sicut  Remae  dignitas  crat  qu.xslurae  et  quaeslo- 
rum,  qui  pracerant  thcsauro  reipublicae. 

Vi  neiut  adorare  in  jERUSALEM.]Scilicet  Deum 
vcrum  Jud&orum ,  lum  proprie  dicta  ora- 
tione  et  adoratione ,  lum  sacrificio.  Hoc  enim 
cx  lcgis  praescripto  nullibi  peragi  poterat,  nisi 
in  templo  Hierosolymitano;  cum  oralio  cl  ado- 
ralio  in  /Elhiopia  ct  quovis  alio  loco  fieri  possci. 
Sic  adorarc  sumilur  pro  sacrificare,  Joannis 
/i.  20.  Patres  noslri  in  montc  hoc  adoraverunt,  et 
vos  dicitis,  quia  Ilicrosolytnis  cst  tocus  ubi  ado- 
rarc  oportct.  Similc  est  Joan.  12.  20.  Sophon. 
2.  11.  elalibi. 

28.    LSGENSQOB    ISAIAM    PROPHETAM.   ]    VideUll 

crgo  caluissc  linguam  Hcbraicam,  ait  Hugo  el 
Glossa  ,  quasi  Prosclyius  ;  nisi  dicas  Isaiam 
fuisse  conversum  in  linguam  £thiopicam.  No- 
lat  S.  Chrys.  diligentiam  et  devotionem  bujus 
Eunucbi,  qiii  etiam  per  iter  in  curru  lectitarit 
lsaiam.  I.l  S.  Hicron.  cp.  103.  ad  Paulinum:  Re- 
liquit ,  inquit ,  autam  rcgiam  ,  ct  tantus  amator 
legis  divinwqttc  scicntitv  fnil,  ttt  ctiam  in  vehiculo 
sarras  Litteras  lcgcrrt.  Sic  hoc  s.tcuIo  Cardinal. 
Hosius  Concilii  Tridentini  Praescs,  ne  quid  tem- 
poris  in  ilincrc  pcrderct,  solcbat  in  curru  lccli- 
lare  ,  ac  nominatim  lactitabat  paraphrasim  Oso- 
rii  in  Isaiam;  qiux  tunc  rccens  prodierat,  ait 
Protonotarius  Reschius  iu  ejus  vita. 


170  COMMENTARIA   IN  ACTA 

29.  Dixit  autem  Spiritis  Piulippo.  ]  Sciliccl 
Spiritus  sanctus  per  internani  inspirationem  ct 
locutioncm.  lta  Bcda,  Hugo  et  Dionys.  licet  Ca- 
jetan.  et  noster  Lorinus  accipiant  angelum.  Hic 
enim  vocatur  Spiritiis  Domini  v.  39. 

31.  QUOMOPO  POSSUM  ,    SI  NON  ALIQUIS  OSTENDE- 

niT  miiii?]  Cr,x'ce  65>jy>j5>j ,  id  est  duce  vIcb  mihi 
fuerit ,  ut  verlit  Pagnin.  et  Tigurina.  Ergo  verba 
intelligebat,  non  sensum  abditum,  cujus  ducem 
et  interpretem  postulat.  Notent  hochaeretici,  qui 
sacram  Scripturam  inlellectu  facilemetcuilibel 
apertampronuntiant.  AudiantS.  Hieron.  ep.  103. 
jam  citata:  Nec  sanctior  sum  hoc  Eunucho  ,  nec 
studiosior ,  qui ,  etc.  ignorabat  eum,quem  in  libro 
nesciens  venerabatur.  Venit  Phitippus,  ostendit  ei 
Jesum,  qui  clausus  latebat  in  littera,  etc,  ut  in- 
telligeres  te  in  Scripturis  sanctis  ,  sine  prxvio  et 
monslrante  semitam  non  posse  ingredi.  Idem  sen- 
serunt  et  feceruut  S.  Basil.  et  S.  Nazianz.  apud 
Ruflinuml.  11.  Histor.  c.  9.  Et  S.  Aug.  ep.  119. 
c.  21.  In  ipsis ,  ait,  S.  Scripturis  mullo  nescio 
plura,  quam  scio.  Idem  1.  12.  Confess.  c.  \h. 
Mira  ,  ait ,  profunditas  eloquiorum  tuorum,  Deus 
meus,  mira  profunditas  ;  horror  est  intendere  in 
cam ,  horror  honoris ,  et  tremor  amoris.  S.  Am- 
bros.  ep.  Ixh.  ad  Constant.  Mare,  inquit,  est  in 
se  scriptura  divina ,  habens  in  se  sensus  profun- 
dos  ,  altiludinem  Prophelicorum  anigmalum. 
Quocirca  S.  Hieron.  praefat.  in  epist.  ad  Ephes. 
Nunquam,  ait,  ab  adolescentia  aut  legere,  aut 
doctos  viros  qu&  nesciebam  interrogare  cessavi , 
aut  me  ipsum  habui  magistrum.  Denique  nuper 
Alexandriam  perrexi ,  ut  viderem  Didymum  ,  el 
ab  eo  inScripturisomnibusqua  habebam  dubia  scis- 
citarer.  Idem  dicunt  alii,  quos  citavi  Prooemio 
in  Pentateuchum. 

32.  Locus  autem  ScniPTUR^.  ]  Direxit  Spiritus 
sanctus  oculos  Eunuchi  in  c.  53.  Isaiae,  quod 
totum  est  de  Chrislo  ejusque  passione  ,  ut  ex 
eo  ,  explicante  Philippo,  Christum  agnosceret, 
in  eumque  crederet.  Unde  discimus,  quam  utile 
sit  legere  libros  pios  praesertim  S.  Scripturam. 
Huic  enim  lcctioni  interserit  se  Spiritus  sanctus 
eorum  auctor,  piasque  rerum  lectarum  cogita- 
tiones  intelleclui,  et  affectiones  voluntati  instil- 
lat ,  quibus  homo  convertatur  ,  vel  ad  majorem 
sanclitatem  provehatur.  Ita  ex  lectione  vitae 
S.  Antonii ,  conversi  sunt  duo  illi  aulici  Imper. 
ipseque  S.  August.  uti  ipse  refert  1.  8.  Confess. 
c.  6.  et  7.  Imo  cum  S.  Athanasius  fugiens  Arria- 
nos,  vitam  S.  Antonii  a  se  scriptam  Romam  de- 
tulisset,  eamque  legendam  dedisset ,  multi  Ro- 
mani  nohiles,  viri  et  feminae,  spreto  mundo 
vitam  religiosam  instarS.  Anlonii  amplexi  sunt: 
quorum  dux  fuit  S.  Marcella,  testeS.  Hieron.  in 
cjus  Epitaphio  epist.  16.  ad  Principiam  ejus 
filiam.  Sic  Societatis  nostrae  fundator  S.  Igna- 
tius,ex  vulnere  decumbens,  cum  casu,  vel  po- 
tius  Dei  nutu  et  ductu,  vitam  Christi  et  Sancto- 
rum  lectitaret  ,  ex  milite  saeculari  factus  est 
dux  militiae  sacrae  et  religiosae  ,  uti  narrat  Riba- 
den.  initio  Vitae  ejus. 

Qui  ergo  suae  salutis  et  perfectionis,  acque  ac 
divinae  inspirationiset  gratiae  est  avidus,  sequa- 
tur  et  exequatur  hoc  S.  Basilii ,  imo  Spiritus 
sancti ,  placitum  :  Lectioni  pia  succedat  oratio , 
orationi  lectio.  Et  illud  S.  Aug.  serm.  112.  de 
Tempore  :  Qui  vult  cum  Deo  semper  esse ,  fre- 
quenter  debet  orare  et  legere.  Nam  cum  oramus, 
ipsi  cum  Deo  loquimur  :  cum  vero  legimus,  Deus 
nobiscum  loquitur,  Fecit  hoc  S.  Marcella,  de  qua 


APOSTOLORUM.  Cap.  VIII. 

S.  Hicr.  epist.  16.  jam  citata:  Divinarum,  inquit, 
Scripturarum  ardor  erat  incredibilis,  semperquc 
cantabat :  In  corde  meo  abscondi  eloquia  tua ,  ut 
non  peccem  tibi.  Et  itlud  de  perfecto  viro  :  Et  in 
lege  Domini  voluntas  ejus ,  et  in  lege  ejus  medila- 
bitur  die  ac  nocte ;  meditationem  legis  non  in  rc- 
plicando  quce  scripta  sunt,  ut  Judceorum  exisli- 
mant  Pharisai ,  sed  in  opere  intelligens  ,juxta  il- 
lud  Apostoticum :  Sive  comeditis  ,  sive  bibitis ,  sive 
quid  agitis,  omnia  id  gtoriam  Domini  facientes. 
Et  Propheta  verba,  dicentis :  A  mandatis  tuis  in- 
tellexi ,  ut  postquam  mandata  comptesset ,  tunc  se 
sciret  mera-i  intetligentiamScripturarum.  S.  Am- 
br.  serm.  35.  Quod  ,  inquit,  sacrarum  titterarum 
tectio  vita  sit,  Dominus  testatur  dicens  Joan.  6. 
Verbaqum  ego  locutus  sum  vobis,  spiritus  et  vita 
sunt.  Idem  1.  1.  Offic.  c.  26.  Cur,  ail,  non  itta 
tempora,  quibus  ab  Ecctesia  vacas ,  lectioni  im- 
pendas  ?  cur  nonChristum  revisas,  Christum  ailo- 
quaris  ,  Christum  audias?  illum  altoquimur  cuvi 
oramus ,  illum  audimus  cum  divina  legimus  ora- 
cula.  S.  Chrys.  hom.  35.  in  Genesim  ;  Magna , 
inquit ,  diligentia  divinarum  Script.  tectioni  vace- 
mus.  Nam  ticet  desit  nobis  hominis  magisterium, 
ipse  Dominus  superne  corda  nostra  intrans  illus- 
trat  mentem ,rationi j ubar  suuminfundit,  delegit 
occutta,  doctorque  fit  eorum  quce  ignoramus,  etc. 
Igitur  lectioni  vacemus  magna  pietate  et  ailen- 
tione,  ut  possimus  d  sancto  Spiritu  ad  scripto- 
rum  intetligentiam  duci ,  et  muttum  inde  fructum 
percipere.  Id  deinde  probat  exemplo  nostri  hujus 
Eunuchi,  quod  fuse  explicatet  perurget. 

Tanquam  ovis.  ]  Vide  heec  explicata  in  ipso 
Isaia. 

33.  Aperiens  autemPhilippus  os  suum.  ]Idest, 
orsus  loqui,  docere  et  praedicare  Jesum.  Hasc 
enim  phrasis  significat  rem ,  quam  quis  ore  suo 
prolocuturus  est,  esse  gravem  et  sublimem , 
eamque  cum  pondere  et  auctoritate  eloqui. 
Symbol.  Beda :  Apposite,  ait  haec  apertio  oris 
alludit  ad  nomen  Philippi.  Philippus  enim  he- 
braiceidem  est,  quod  os  lampadis  ;  quae  scilicet 
hic  obscuritalem  prophetiae  Isaiae,  illustret.  et 
convertat  in  lucem  scientiae.  Porro  Philippus 
hiccatechizavit  Eunuchum,  eumque  docuitmys- 
teriumincarnationis  et  redemptionis  Christi,  illi 
antea  inauditum.  Sic  et  Apostoli  omnes  fuerunt 
catechistae ,  eorumque  conciones  erant  caleche- 
ses,  uti  ait  Paulus  Galat.6.  6.  Hisce  ergo  ducibus 
glorientur  nostri  catechistae,  sciantque  suum 
munus  esse  Apostolicum.  Alacriter  ergo  etstre- 
nue  rudes,  puta  pueros,  plebeios ,  rusticos  cate- 
chizent.  Hoc  fecit  Christus,  hoc  Apostoli.  Vide 
dicta  Galat.  6.  6. 

36.  Ecce  aqua.  ]Modeste  petit  baptismum.  q.  d. 
Baptiza  me,  fides  plena,  est ,  aqua  prope,  bapti- 
zator  pr&sens ,  ait  Glossa.  Inde  haec  aqua  vocata 
est  fons  ^thiopis,  de  quo  ex  S.  Hieron.  et  Sali- 
gnacioaudi  Andrichom.  in  Descript.  tribus  Dan  : 
Fons  AZthiopls ,  inquit,  est  in  medio  itinere  ,  quo 
itur  ab  Jerusalem  in  Gazam  contra  Bethsuram  , 
vigesimo  ab  urbe  lapide,  ad  radices  montis  ebul- 
liens,  et  eadem  qua  gignilur  sorbetur  humo,  in 
quoPhilippus  Eunuchum  Mthiopem  baptizavit ,  qui 
dum  in  curru  vetus  instrumentum  retegeret ,  fon- 
tem  reperit  Evangetii. 

37.  Credo  Filium  Dei  esse  Jesum  Christum.  ] 
Multa  alia  credenda  sunt,  ut  quis  digne  susci- 
piat  baptismum;  ut  mysterium  S.  Trinitatis, 
Ecclesia  Catholica,  remissiopeccatorum,resur- 
rectio ,  et  cactera  quasSymbolo  Apostolicocon- 


COMMLYiAhlA  IN  ACTA 

linenlur.  Qtiare  dubiumnonesteaevangelizasse 
philippumetcrediiaesseabEunucho.Preecipuum 
ergo  arliculum  tle  Christi  divinitalc  duniaxat 
liic  nominat  Lucas,  ctsub  eo  cseteros  intelligit : 
(juia  isunusloti  orbicrat  novus  et  pene  incrc- 
dibilis ,  ac  recenter  peraclus  :  eum  ergo  ubique 
pro;  cceterispraedicabantelinculcabantApostoli. 
Sirniliter  non  esl  dubium  Pbilippum  excgisse, 
ct  Eunuchum  exhibuisse  signa  doloris  et  con- 
uilionis  de  peccalis  admissis.  Hic  enim  dolor 
irquii  itur  ante  bapiismum  ,  nt  quis  sit  capax 
rcmissionis  eorumdem  et  justilicationis.  Ita 
S.  August.  lib.  1.  deFideetopcr.  c.  8.  el  9. 

89.  Spiritus  Domini.  ]  Puta  angelus.qui  nomi- 
nalusest  v.  26.  Ita  Salmeron,  Sanchez,  Lorinus, 
ct  innuit  Hieron.  in  c.  63.  Isaiae. 

IUpuit  Piiilippum.  ]  Sicut  rapuit  subitoque  ex 
Judoea  in  Babylonem  transtulit  Habacuc,  ut  fer- 
ret  prandiuin  Danieli  c.  \h.  35.  sic  hic  subito  ex 
via  Gazenzi  transtulil  Philippum  in  Azolum,quae 
aGazadislatquadraginta  milliaribus.  ItaS.  Chry- 
soat,  OEcumen.  el  alii.  hlque  prinio,  ut  per  hunc 
hunc  raptain  sciret  Eunuchus,  Philippum  esse 
\irum  admirabilcm  ct  divinum,  ait  S.  Chrysost. 
.Secundo,  ut  scirct  Philippum  a  Deo  ad  ipsum 
catechizandum  ct  baptizandum ,  csse  missum  : 
unde  co  facto,  ab  eodem  abripi.  Ila  Lyran.  Ter- 
lio  ,  quia  alias  Eunucbus  diulius  detinuissetPhi- 
lippuni,  qucm  Dcus  volcbat  aliis  qncque  evan- 
gelizarc.  Ita  OEcum.  Porro  baec  omnia  contige- 
iuiii  paulo  post  credem  S.  Stephani,  ut  patet  ex 
v.  /».  Cndc  Cbronicon  Alexand.  asseril,  secundo 
anuo  abascensu  Christi  in  ccelum  in  conversum 
esse  Eunuchum  a  Philippo,  etCornclium  aS.  Pe- 
tro,  de  quo  c.  10.  Idem  sentit  Gaspar  Sanchez 
tract.  l.de  Praedic.  S.  Jacobi  in  Hispan.  c.  9. 

lllAT      AUTl.M    PER    VI  AM    SUAM    GAUDENS.   ]    Gail- 

dium  cnim  csl  fructus  Spiritus  sancti  quem  in 
baptismo  receperat.  Merito  gaudcbat  dc  tam 
niagno  Dci  dono,  et  tam  mira  ct  speciali  ejus 
providentia  sibi  collato.  Vere  S.  August.  in  sen- 
trnliis -sent.  90.  JSonpotcst,  ait,  quisquam  frau- 
dari  delcctalionibus  suis ,  cui  Chrislus  csl  gau- 
dium.  /Ei.crna  cnim  cxultatio  est  ci ,  qui  bono 
Uctatur  (Vtcmo.  Et  sent.  131.  Christiano  recle 
gaudendi  causa,   non  pra;scns  swculum  cst ,  scd 


APOSTOLORUM.  Cap.   VIII.  171 

futurum.S.  Hieron.  in  cap.  53.  Isaiee  scribithunc 
Eunuchum  praedicasse  Cbrislum  in  A-.iliiopia, 
factuinquc  Apostolum  /Eiliiopum ,  ac  dc  diaci- 
cipulo  magistrum.  Idcm  leslalur  Irensens  libr.  S. 
c.  12.  Cyrillus  catechesi  17.  et  Euscb.  lib.  'J.  his- 
loria3  c.  1.  Ferlur  ipsc  suscepisse  S.  Mallliieuin 
in  .Eihiopiani  missum ,  in  ui  be  Nadaber ,  inquit 
Gagneius.  Addit  Dorotheus  in  Synopsi  Sancto- 
rum:  etex  eo  Niceph.  lib.  2.  c.  6.  et  7.  hunc  Eu- 
nuchum  in  Arabia  Felici,  Tapi  obana,  et  universa 
Erythra  Evangelium  praedicasse  ,  tandemque 
martyrio  coronatum  ibidem  sepultum:  insuper 
ccemeterium  ipsius  fidelibus  cssc  munimcntum 
insuperabile,  barbaros  ct  scelestos  fugans,  mor- 
bos  dcpellens,  et  sanationes  operans  usque  ad 
praesentcm  diem. 

^O.  Donec  vemret  CtfSARtAM.  ]  Cxsarca  urlis 
Palestinae  sita  inter  Doram  et  Joppem  ;  prius 
dicta  est  turris  Slratonis;  sed  ab  Herode  Asca- 
loniLi  in  honorem  Augusti  Caesaris ,  cui  eam 
dcdidicavit ,  dicta  est  Ca?sarea ,  diversa  fuita 
Cicsarea  Pbilippi  ,  quae  sciliccta  Philippo  Hcro- 
dis  filio,  inhonorem  Tiberii  Caesaris,  ad  radices 
Libani  et  a?dificata;  inde  nomen  utrumque  ac- 
cepit ,  ac  postea  ab  Herode  Agrippa  in  honorem 
Neronis  ,  dicta  est  Pieronias.  Porro  in  hac  nos- 
tra  Caesarea  Philippus  hic  Diaconus  doinuni 
habuit,  in  qua  et  habitavit  cum  quatuor  suis 
filiabus  Prophetissis,  de  quibus  c.  21.  In  cadem 
Ilerodes  Agrippa  senior,  cum  quinquennalia 
celebraret,  neque  adulatores  compesccrct,  qui 
ei  peroranti  acclamabant :  Vox  Vei ,  non  homi- 
nis  ,  ab  angelo  percussusinteriit,  Act.  12.  In  ea- 
dem  Cornelius  Centurio  a  S.  Petro  baptizatus, 
primus  inea  Episcopus  fuisse  traditur,  Act.  10. 
Hic  quoque  Agabus  Propheta  zona  Pauli  se  as- 
tringens  ;  ejus  vincula  praedixit :  unde  paulo 
post  Hicrosolymae  Paulus  vinctus,  missus  est 
Caesaream,  ubi  coram  rege  Agrippa  ct  Felicc 
praeside  causam  suam  cgit  ,  ac  dctentus  in 
vinculis  a  Festo  Ciesarem  appellavit,  Act.  23. 
ct  seq.  Hujus  urbis  Episcopus  postca  fuil  Eu- 
scbius  Eccles.  Historiae  scripior,  aui  inde  Cs- 
sarensis  cst  dictus;  sicut  S.  Basilius  alterius 
Caesarea?,  quae  esl  in  Cappadocia,  fuit  Episco- 
pus.  Ita  Adrichom.  in  De^cripiionelcrraeSancta?. 


CAPUT  NONUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

Di  .scribituii  iiir.  Primo,  conversio  S.  Pauli.  Sfcundo  ,  duo  miracula  S.  Petri  ,  scilicet 
c.uratio  /Eni:  e  paralvtici  ,  V.  32  et  Dorcadis  defunct^e  suscitatio  ,  v.  38. 


aulus  aulem  adhuc  spirans  minaruai ,  et  caedis  in  discipulos  Domiui , 
accessit  ad  principem  sacerdolum.  2.  El  petiit  ab  eo  epistolas  in  Damascum 
ad  Synagogas :  ut ,  si  quos  invenisset  hujus  viae  viros  ac  mulieres ,  vinctos 
pciducercl  in  Jerusalem.  3.  Et  cum  iter  faceret,  contigit  ut  appropinquaret 
Damasco  :  et  subito  circumfulsit  eum  lux  de  ccelo.  4.  Et  cadens  in  lerram 
atidivit  vocem  dicentem  sibi:  Saule ,  Saule,  quid  me  persequeris?  5.  Qui 
dixit :  Quis  cst  Domine  ?  Et  ille  :  Ego  sum  Jesus ,  quem  tu  persequeris  , 
dinum  cst  tibi  contra  stimulum  calcitrare.  G.  Et  tremens,  ac  slupens  dixit:  Domine  quid  me 
vis  facere  ?  7.  Et  Dominus  ad  eum  :  Surge,  ct  ingredere  civitatem ,  et  ibi  dicelur  tibi  quid  te 
opoiteat  faccro.  Viri  autem  illi ,  qui  comitebanlur  cum  eo,  stabant  stupcfacti ,  audicntes  quidem 


172  COMMENTAfilA  LN  ACTA  ArOSTOLORUM.  Cap.  IX. 

vocem  ,  ncminem  aulem  videntes.  8.  Surrexit  autem  Saulus  de  terra ,  apertisque  oculis  nihil 
videbat.  Ad  manus  autem  illum  traheutes,  introduxerunl  Damascum.  9.  Et  erat  tibi  tribusdiebus 
non  videns,  et  non  manducavit,  neque  bibit.  10.  Erat  autem  quidam  discipulus  Damasci , 
nomine  Ananias :  et  dixit  ad  illum  in  visu  Dominus:  Anania.  Al  ille  ait :  Ecce  ego  Domine. 
1 1 .  Et  Dominus  ad  cum:  Surge,  et  vade  in  vicum  ,  qui  vocatur  Rectus  :  et  quoere  in  domu 
Judae  Saulum  nomine  Tarsensem :  ecce  cnim  orat.  12.  Et  vidit  virum  Ananiam  nomine  , 
introeuntem ,  ct  imponentem  sibi  manus  ut  visum  recipiat.  13.  Respondit  autem  Ananias : 
Domine,  audivi  a  multis  de  viro  boe  ,  quanta  mala  fecerit  Sanctis  tuis  in  Jerusalem  :  14.  et  hic 
liabet  potestatem  a  principibus  Sacerdotum  alligandi  omnes,  qui  invocant  nomen  tuum.  15.  Dixit 
autem  ad  cum  Dominus:  Vade,  quoniam  vas  clectionis  est  mihi  iste,  ut  portet  nomen  meum 
coram  gentibus ,  et  regibus,  et  filiis  Israel.  10.  Ego  enim  ostendam  illi,  quanta  oporteat  eum 
pro  nomine  meo  pati.  17.  Et  abiit  Ananias ,  et  introivit  in  domum:  et  imponens  ei  manus, 
dixit :  Saule  frater ,  Dominus  misit  me  Jesus ,  qui  apparuit  tibi  in  via  qua  veniebas ,  ut  videas,  et 
implearis  Spiritu  sancto.  18.  Etconfeslim  ceciderunt  ad  oculis  ejus  tanquam  squameae ,  etvisum 
recepit :  et  surgens  baptizatus  est.  19.  Et  cum  accepisset  cibum ,  confortatus  est.  Fuit  autem 
cum  discipulis ,  qui  erant  Damasci ,  per  dies  aliquot.  20.  Et  continuo  in  Synagogis  praedicabat 
Jesum,  quoniam  hic  est  filius  Dei.  21.  Stupebant  autem  omnes  qui  audiebant ,  et  dicebant  : 
Nonne  hicest ,  qui  expugnabat  in  Jerusalem  eos ,  qui  invocabant  nomen  istud  :  et  huc  ad  hoc  venit , 
ut  vinctos  illos  duceret  ad  Principes  sacerdotum  ?  22.  Saulus  autem  multo  magis  convalescebat , 
et  confundebat  Judaeos,  qui  habitabant  Damasci ,  aflirmans  quoniam  hic  est  Christus.  23.  Cum 
autem  implerenturdies  multi,  consilium  fecerunt  in  unum  Judaei  ut  eum  interGcerent.  24.  Notae 
autem  factae  sunt  Saulo  insidiae  eorum.  Custodiebant  autem  et  portas  die  ac  nocte  ,  ut  eum  inter- 
ficerent.  25.  Accipientes  autem  eum  discipuli  nocte,  per  murum  dimiserunt  eum  ,  submittentes 
in  sporta.  26.  Cum  autem  venisset  in  Jerusalem,  tentabat  se  jungere  discipulis  ,  et  omnes  time- 
bant  eum  ,  non  credentes  quod  esset  discipulus.  27.  Barnabas  autem  apprehensum  illum  duxit  ad 
Apostolos :  et  narravit  illis  quomodo  in  via  vidisset  Dominum ,  et  quia  locutus  cst  ei ,  et  quomodo 
in  Damasco  fiducialiter  egerit  in  nomine  Jesu.  28.  Et  erat  cum  illis  intrans,  et  exiens  in  Jeru- 
salem  ,  et  fiducialiter  agens  in  nomine  Domini.  29.  Loquebatur  quoque  gentibus  ,  et  disputabat 
eum  Graecis :  illi  autem  quaerebant  occidere  eum.  30.  Quod  cum  cognovissent  fratres,  deduxerunt 
eum  Caesaream ,  et  dimiserunt  Tharsum.  31 .  Ecclesia  quidem  per  totam  Judaeam ,  et  Galilaeam  , 
et  Samariam ,  habebat  pacem ,  et  aedificabatur  ambulans  in  timore  Domini ,  et  consolatione  sancti 
Spiritus  replebatur.  32.  Factum  est  autem,  ut  Petrus  dum  pertransiret  universos ,  deveniret  ad 
Sanctos,  qui  habitabant  Lyddae.  33.  Invenit  autem  ibi  hominumquemdam,  nomine  yEneam ,  ab 
annis  octo  jacentem  in  grabato,  qui  erat  paralyticus.  34.  Et ait  i!li  Petrus :  JEnea,  sanat  teDominus 
Jesus  Christus  :  surge,  et  sterne  tibi.  Et  continuo  surrexit.  35.  Et  viderunt  eum  omnes,  qui 
habitabantLyddae  et  Saronse  :  qui  conversi  sunt  ad  Dominum.  36.  In  Joppe  autem  fuit  quaedam 
discipula  ,  nomine  Tabitha  ;  quae  interpretata  dicitur  Dorcas.  Haec  erat  plena  operibus  bonis  ,  et 
ESeemosynis,  quas  faciebat.  37.  Factum  est  autem  in  diebus  illis,  ut  infirmata  moreretur. 
Quam  cum  lavissent ,  posuerunt  eam  in  ccenaculo.  38.  Cum  autem  prope  esset  Lydda  ad  Joppen , 
discipuli  audientes  quia  Petrus  esset  in  ea,  miserunt  duos  viros  ad  eum,  rogantes :  Ne  pigriteris 
venire  usque  ad  nos.  39.  Exurgens  autem  Petrus  venit  cum  illis.  Et  cum  advenisset,  duxerunt 
illum  in  ccenacuhim  et  circumsleterunt  illum  omnes  viduae  flentes,  et  ostendentes  ei  tunicas  et 
vestes ,  quas  faciebat  illis  Dorcas.  40.  Ejectis  autem  omnibus  foras,  Petrus ponens  genua  oravit : 
et  conversus  ad  corpus,  dixit:  Tabitha,  surge.  At  illa  aperuit  oculos  suos :  et  viso  Petro , 
resedit.  41 .  Dans  autem  illi  manum ,  erexit  eam.  Et  cum  vocasset  sanctos ,  et  viduas ,  assignavit 
eam  vivam.  42.  Notumautem  factum  est  peruniversam  Joppen  :  et  credideruntmuItiinDomino 
43.  Factum  est  autem  ,  utdies  multos  moraretur  in  Joppe  ,  apud  Simonem  quemdamCoriarium. 

I.Paulus.]  Ita  dictus  est  a  Saul,  primo  rege  suae  ut  ex  ea  Saulus  hic,  futurus  Paulus ,  nasceretur- 

tribus  Benjamin.   Qui  enim  hebr.  dicitur  Saul,  Sicut  ergo  Saul,  in  Hebraice  vocatus  est,  quasi 

Latine  vocatur  Paulus.  Unde  v.  6.  pro  Saule,  SniW  schaul,  id  est,  poslulatus  ,   scilicet  rex  u 

Saule,  Graeca  et  Syra  habent,  Saut,  Saul.  Hinc  populo,  et  commodatus   a  Deo  ;  ita  dictus  est 

censent  S.  Chrysost.    et   S.   Hieron.  epist.   27.  Saulus,  quod  ad  vexandam  Ecclesiam  fuisset  a 

quosdam  e   tribu  Benjamin  servatos   esse    in  diabolo  postulatus,  ait  S.  Hieron.  in  epist.    ad 

communi  ejus  strage  et  excidio ,  Judic.  20.  hb.  Philemon.   Rursum  sicut  Saul  persecutus  est 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

Davidem,  ila  Saulus  pcrsccutus  est  Cbrisluui 
Davidis  antitypum,  ait  S.  August.  in  Psal.  51. 
Symbolice  ,  Saul  et  Saulus  alludit  ad  bmir 
scheol,  id  est  infernum,  ita  dictum,  quod  semper 
poslulct,  et  nunquam  satietur,  juxta  illud  : 
Inferus  insaliubiliter  cava  gutlurapandit.  Saulus 
enim  fuit  quasi  infernus  semper  hians  ad  san- 
guinem  et  caedes  fidelium,  sed  conversus  in 
Paulum  factus  est  ccelum  virtutum  omnium, 
hians  ad  Gentium  salutem.  Ita  Arator  agens  de 
lapidatoribus  S.  Stephani  : 

Ad  Sauli,  ait,  posuere  pedes  vclamina  sxvi, 
Infcrnum  quod  Hcbraeus  ait. 

Rursum  Saulus  apposite  Graeca  voce  et  etymo 
alludit  ad  cAwarai ,  id  est,  jactari,  et  agitari, 
ut  Saulus  idem  sit  quod  inquietus,  omnia  agi- 
tans,  turbans  et  vexans  ,  quasi  o«;.o5 ,  id  est  , 
fluctus  ct  concitaliomaris;  unde  Latinum  salum, 
id  est,  mare  et  fretrum  aestuosum.  Ita  Ambro- 
siastcr  in  cap.  1.  ad  Rom.  v.  1.  Denique  Saulus 
fuit  axij.oi,  id  cst,  vitiosus,  jluctus ,  delicatus, 
tcevis. 

Aniiuc.]  q.  c.  Necdum  suam  saevitiam  etavidi- 
tatem  sanguinis  Christiani  expleverat  nec  Ste- 
phani,  et  aliorum  Cbristianorum  virorum  et 
mulierum,  quos  trahebat  ad  vincula  et  tribu- 
nalia,  c.  8.  v.  2. 

Spiiuns  minarum  f.t  c.edis.]  Pagnin.  spirans 
minas  et  cadcm,  scilicet  instar  leonis  furentis 
proloqucns ,  et  eructans  minas  atrocissimas 
et  lethiferas.  Hic  mystice  implctum  est  illudJa- 
cobi  dc  Benjamin  (cx  eo  cnim  prognatus  est 
Saulus )  vaticinium  :  Benjamin  tupus  rapax,  mane 
comedet  prcedam,  et  vespcre  dividct  spolia,  ul  ex 
S.  Chrysost.  Hieron.  Ambrosio  et  Beda  dixi 
Gcnes.  A9.  27.  Scevit  ergo  ut  lupus.  Unde  matri 
Ecclcsiae  fuit  Benoni,  id  est,  filius  doloris  :  sed 
mutatus  in  Paulum  factus  est  Bcnjamin,  id  est, 
lilius  dexterae.  Haecenim  ejus  mutatio  fuit  opus 
dexlerae  Excelsi,  ac  renascens  in  Christo,  matri 
Synagogce  mortem  intulit,  aeque  ac  Benjamin 
matri  Racheli.  Rursum  sicut  Benjamin  intcr 
duodecim  fratres  Patriarchas  fuit  minimus  et 
iillimus,  ita  et  Paulus  inter  Apostolos.  Et  sicut 
Benjamin  a  Josepho  multis  privilegiis  fratribus 
fuit  praelatus,  Genes.  hl.  hh.  Ita  et  Paulus  a 
Christo  dotatus  fuit  prae  aliis  Aposlolis. 

Unde  S.  Chrysost.  miratur  Dei  potentiam  ct 
gratiae  Chrisii  virtutem ,  utpote  quoe  Paulum 
fcrocientem  etfurcntem,  in  ipso  acstu  furoris 
slitit ,  frcgit  ct  immutavit ;  ncc  exspectavit  doncc 
furor  hic  sa-viendo  subsideret  :  Ut  ostendcret, 
ait,  potentiam  suam  vincens',  et  superans  pcrse- 
cutorem  in  media  insania  :  Sic  enim  medicum 
maximc  admiramur,  quandofcbrim,  cum  infcstior, 
et  flammam  morbi  cum  vehementior  est,  extin- 
guere  et  pcnitus  abolcre  potest.  Nimirum  hcecfuit 
vis  orationum  S.  Stephani  el  fidelium,  ac  ma- 
xime  B.  Virginis  pro  Saulo,  uti  dixi  cap.  7.  57. 
et  59.  Causa  finalis  fuit,  ut  Deus  pcr  Saulum 
hostem  acerrimum  Christianorum  jam  conver- 
sum,  confunderet  Judaeorum  incredulitatem, 
eamque  per  ipsum  n  vinceret.  Quis  enim  non 
credat  Christo  ct  Chrislianismo,  cui  hostis  Sau- 
lustam  loculentum  perhibuit  testimonium?  Ita 
S.  Chrys.  OEcuni.  ct  alii.  Porro  hic  ardor  s&'- 
vicndi  in  Paulo,  oriebatur  luni  exzelolcgis  Mo- 
saieae,uli  ipse  ail  Galat.  1.  19.  tum  ex  ardore 
juventutis  et  indolis,  tum  ex  invidia  glorioe 
S.  Stcphani,    Barnabae,    aliorumque  fidclium. 


APOSTOLORUM.  Cap.  1A.  175 

Hoec  enim  invidia    in   cajdes   erupil,  iiinhrnm 
fSovot  in  fovov,  uti  nomine  ,  ita  re  aibi affinem. 

Minarum  kt  cedis.]  Hiuc  pat<t  Saulum  prieter 
Stephanuin,  plures  alios  fideles  occidisse.  Unde 
ipse  poenitcns  ait  Actor  22.  v.  h.  Hanc  ciam  fvi- 
tam  Christianorum)  persecutus  sum  tuque  ad 
mortem.  Et  c.  26.  10.  Et  cum  occiderentur,  detuti 
sentenliam. 

Ad  PniNCiPF.M  sacf.rdotum.]  Qui  tunc  erat  An 
nas,  vcl  explcto  anno  Caiphas,  aul  aliquis  ex 
Annae  filiis,  uli  dixi  c.  h.  G. 

2.  Epistoi.as  in  Damascum.]  Damascus  ei  at  ca- 
put  Syrise,  sila  ad  Lalus  Libani,  distans  a  Jeru- 
salem  itincre  quinque  dicrum,  puta  50.  leucis 
Gallicis.  Unde  sicut  Syria,  sic  et  Damascus, 
Judteis  non  erat  subdita,  sed  suum  habcbat 
regem  Aretam,  2.  Cor.  11.  31.  Ilabcbant  tamcu 
Judasi  suas  plateas  Damasci,  ubi  suis  jus  dice- 
bant  et  exercebant :  id  enim  eis  concessit  Bcna- 
dad  rex  Syria^,  3.  Reg.  20.  3ft.  Adde  Arclam  u 
Judaeis  persuasum,  eis  consensisse  in  perse- 
culione  Chrislianorum,  ut  patct  2.  Cor.  11.  31. 

Nota  hic  ardorem  Pauli ,  quo  grassatus  in  fide- 
les  Hierosolymae  caeteraque  Judiese  loca,  furo- 
rem  suum  exlendit  in  eos  Damascum  usque. 
Hoc  est  quod  ipse  ait  c.  26. 11.  Et  amplius  insa- 
niens  in  eos,persequebar  usquein  exterascivilales  : 
in  quibus  dum  irem  Damascum,  etc.  AdditS.  Jus- 
tinus  contra  Tryphonem,  Principes  sacerdotum 
aliosquoquein  alias  regiones  misisse,  qui  Chris- 
tianos  caperenl  el  pcrsequerentur,  forte  Pauli 
exemplo  el  instinctu.  Porro  Damasci  potius, 
quam  in  aliis  urbibus  Saulus  perscrutatus  est 
Cbristianos  ,  eo  quod  dispersos  in  ncce  Stcpbani 
eo  confugisse  audisset;  utpotequi  in  urbe  Gcn- 
tili  et  rcgia  Judaeis  non  subdita  ,  ac  remota,  pu- 
tarent  se  immunes  fore  a  persecutione  Judseo- 
rum;  nec  in  aliis  vicinis  urbibus,  utpote  Juda'OJ 
subditis  ,  vcl  confoederatis ,  lutos  abea  sc  forc 
arbitrarentur. 

Hujusvi^e.]  Id  est,  hujus  instituli,  pula  Christia- 
nismi  sectatores  et  professores.  Vide  dictac.  2. 38. 

Vinctos  perducei\et.]  Ergo  multos  sccum  addu- 
cebat  comites,  vel  milites,  vel  salellites,  utpalct 
v.  7.  plurcs  pctiturus  ab  Arcbisynagogo  Judaeo- 
rum  Damasci,  si  iis  opus  habcret. 

In  Jerusalem.]  Tum  quod  inajori  aucloritatc 
haec  fieri  vellet,  inquit  S.  Cbrysost.  ,  tum  quod 
Hierosolymis  sciret  Annam,  Caipbam,  ceteros- 
quc  Judaeorum  principes  Christo  ct  Christianis 
esse  infensissimos  :  Damasci  autcm  adhuc  obs- 
curum  ,  etpeneincognitum  cral  Chrislianoruin 
nomcn,  eorumquc  hostilitas  in  Judaismum  ,  uli 
Saulus  censebat ,  idcoquc  metuebat  nc  ibidem 
mitiores  in   eos  forent  Synagogne  Principes. 

3.  Ut  appropinquaret  Damasco.]  Primo,  ui 
Damasciclarius  convcrsionis  ipsius  miraculuni 
ac  proventus  apparcrct ,  ait  Glossa,  dum  non 
initio,  scd  in  tcrmino  ilineris  el  pcrsccutionis 
suae,  subito  coslitus  fcrilur  ct  immutatur.  Se- 
cuiulo,  ut  coecitatc  percussus  ,  illico  Dainascum 
introduci  possct  ad  Ananiam  ,  qui  eum  juvaret, 
catechizarct  ct  baptizarct.  Dcnique  Damascus 
insignitcr  nobilitala  est  convcrsione  S.  1'auli. 
Porro  hic  locus,  in  quo  convcrsusest  S.  Paulus, 
distat  Damasco  dimidium  milliarc;  atquc  in 
ejus  conversi  mcmoriam,  posteri  in  honorem 
S.  Pauli  lemplum  ibidem  erexerunt;  ibidem 
etiamnum  Christiani,  qui  Damasci  habitant,  s<-- 
peliri  solcnt.  Locus  hica  S>ris  Mcrgisafcr  dici- 
tur.   Atque   Christianorum   cxcrcitus    in   bcllo 


ITii 


COMMENTARIA  1N  ACTA 


sacro,  ducc  Godefrico  BuJlonio  Damascum  pc- 
lens,  ipso  conversionis  S.  Pauli  die  eodem  pcr- 
vcnit,  a-  ibidem  biduo  commoralus  cst.  Ita  ex 
l.mlovico  Romano,  liredembachio  ,  et  Guilielmo 
Tvrio,  Adrichom.  in  Descriptione  terrae  Sanctae, 
in  Damasco  :  qui  et  graphice  locum  hunc  in 
tabula  geographica  delineat.  ldcm  mihi  retule- 
runt  Romae  viri  graves  oculati  testes,  qui  Da- 
mascumet  loca  sancta  visiiarunt. 

SllBlTO   CIRCtJMFtLSIT  EUM   LUX  DF.  COELO.]  AllgCt 

miraculum  tempus  ,  lucisque  magnitudo.  Nam 
iu  meridie  hoc  contigitcum  sol  estlucidissimus, 
ac  proinde  luxliaec  suo  fulgorc  vicit  splendorem 
solis ,  uti  Paulus  ipse  teslatur  c.  '26. 13.  Fuit  ergo 
Iiaec  lux  instar  fulguris    et  coruscationis,   ait 
l.yran.,  ncc  tantum  S.  Pauli,  sedomnium  comi- 
tum  ejus  oculos  pcrslrinxit,  ut  ipse  ait  c.  26. 
v.  31.  Idque  Primo,  ut  lux  haec  furorem  oculo- 
rum  animique  ejus  repercutcret  et  sterneret, 
itaque  mcnte  serenata  vocem  Christi   attcntius 
perciperet,    ait  S.  Chrysost.  hom.  de  fcrendis 
rrprehens.  Secundo,  ut  tanquam  lupusnoctur- 
nisoperans  tenebris,  cffusa  lucae  caecaretur,  ait 
S.  Ambros.  lib.  de  Bencdict.  Patriarch.  in  Be- 
nedict.  Benjamin.  Tertio,  ut  lux  hacc  exterior 
interiores  mentis  tenebras  ei  panderet,  juxta 
illud  Sophon.  1.  17.  Tribulabo  homines,  et  ambu- 
iabunt  ut  caci,  quia  Domino  peccaverunt.  Quarto, 
ut  lux  exterior  repraesentaret  lucem  inlcrnam 
quam  Deus  Pauli  menti  infundebat;  quaque  ei 
tam  semetipsum,   quam  persecutionis    ipsius 
scelus  palefacicbat,  juxta  illud  quod  ipse  ait : 
Dcus  qui  dixil  de  tenebris  lumen  splendescere,  ipse 
iltuxit  in  cordibus  nostris ,  2.  Cor.  h.  6.  Et  illud  : 
Omnia  qtue  arguuntur,  a  lumine  manifestantur : 
umne  enim  quod  manifestatur,  lumen  esl.  Propler 
quod  dicit  :  Surge  qui  dormis,  et  exurge  a  mor- 
t uis ,  et  iltuminabit  teChristus,  Ephes.  5.  13.  Idem 
inionat  Deus  cuilibet  peccatori,  cum  in  mento 
cjus  fulgurat  coruscationem    ct    cogilationem 
mortis,  judicii,  gehennae,  etc.  Quinto,  ut  ex  hac 
Juce  disceret,  deinceps  sibi  ambulandum  esse 
in  luce  Evangelii,  gratiae  et  bonorum  operum, 
juxta  illud  quodipse  scribit  ad  Ephes.  c.  5.  v.  8. 
Eratis  aliquando  lenebros,  nunc  autem  lux  in  Do- 
mino :   ut  filii  lucis  ambutate.  Fructus  enim  tucis 
est  in  omni  bonitate,  etjustitia,  et  veritate.  Sexto, 
haeclux erat  symbolum doctoratus  Pauli,  quoillu- 
minaluruserat  omnes  gentes  lucae  doctrinae,  et 
vitae  Christianae,  uli  ipse  Actor.  26.  18.  Christum 
sibi  dixisse  significat.  Porro  hanclucem  sparge- 
bateorpus  Cbrisli  gloriosum.  Christus  enim  hic 
apparcns  Saulo,  ut  patebit  v.  5.  quasi  duellator 
euni  luce  sua  siderabat,  caecabal  et  slernebat, 
juxl.ailludHab.3.  II. Solet  lunasteterunt inhabita- 
culo  suo :  in  luce sagittarum  tuarum  ibttnt,  insplen- 
dore  figurantis  hastcetuce.  Sic  in  transfiguratione, 
splendore  corporis  Christi  radios  suos  afflavit 
Mosiet  Eliae,  quin  etApostolis,  Lucae9.  31. 

h.  Et  cadens  in  terram.]  Quasi  perculsus  et 
sideratus  a  luce  fulgurante,  utijam  dixi.  Fuhne 
Christi  enimsternithomiues,  imoanimalia,  arbo- 
res,  domos,  el  lempla.  Lucem  hanc  adjuvit  vox 
Christi  terribilis,  inslar  tonitrui  :  Saute,  Saule, 
quid  me  perscqueris?  Nam  ut  ait  Job  cap.  26.  lh. 
(juis  poterit  lonilruum  magnitudinis  iltius  intueri? 
Sic  Scraphinisalterna  voceDeo  conclamantihtis, 
Sanctus,  sanctus,  sanctus,  commota  sunt  supcr- 
liminaria  cardinum  a  voce  ctamantis,  Isaiac  6. 
vcrs.  3.  ct  'i.  Porro  non  tantum  Saulus,  sed  et 
omnes  cjus  comitcs  hac  luce  prostrati   sunt  in 


APOSTOLORUM.  Cap.  JX. 

terram.uli  narrat  Paulus  cap.  26.  1/j.  S.  Gregor. 
liom.  8.  in  Ezech.  opinalur  S.  Paulum  in  faciewi 
ceoidisse  :  pcenitentes  cnim  et  sanctificandos  in 
faciem  cadere,  quasi  mox  per  poenilcntiam  re- 
surrecturos;  impios  vero  et  impoenitentes  re- 
supinari  in  dorsum,  ut  nunquam  resurgant,  uti 
cecidit  Judas  ct  satellites  Christum  comprehen- 
suri,  Johan.  18.  6.  Hace  tamen  distinctio  non  est 
perpelua  :  nam  ct  Goliath  infidelis  moriens  in 
facicm  cccidit  1.  Reg.  17.  h9. 

Nonnulli  Paulum  censent  peditem  venisse 
et  cecidisse;  sed  communis  opinio  (  quam  pas- 
sim  exprimunl  picturae)  est  eum  fuisse  equi- 
lem,  et  ex  equocecidisse  :  tum  quia  longum 
faciebat  iter,  scilicet  quinque  vel  sex  dierum  a 
Jerusalem  in  Damascum  :  tum  quia  veniebat 
quasi  proetor  stipatus  satellitibus.  lta  Sanchez. 
Lorinus  et  alii.  Tertio,  idipsum  suadet  Sauli 
gcneroistas  et  aniinositas  :  fastu  enim  et  ita 
tumens  spirabat  minas  etcaedes,  esto  ex  zelo 
legis,  ut  sibi  videbatur.  Quarto,  idem  innuit 
ejus  ruina  et  prostralio  :  namcumChristo  quasi 
duellans,  abeo  dcjectus  equo,  gravique  casu  col- 
lisus,  sed  eodem  ictum  moderante  et  infrengente 
non  elisus,  nec  oppressus  :  sentiens  potenlem 
ejus  manum,  toto  corpore  conquassatus  et  af- 
flictus,  illico  suos  spiritus  cristasque  deposuit, 
et  humiliatus  ac  supplex  Christo  victori  se  ;de- 
didit  :  dicens  :  Domine  quid  me  vis  facere?  Si 
enim  pedes  fuisset,  exiguus  et  levis  fuisset  ejus 
casus,  nec  sufficiens  ad  ejus  ferociam  edoman- 
dam.  Contrarium  tamen  sentit  noster  Salmeron, 
et  alii,  et  innuit  S.  August.  dicens  eum  ambu- 
lasse  peditcm,  estque  probabile  :  tum  quia 
Script.  nusquam  ejusequi,  vel  equitis  meminit : 
tumquia  Judaei  reiigiosores,  uti  Pharisaei,  qualis 
erat  Paulus,  vix  equis  utebantur.  Uti  dixi  Deu- 
ter.  17.  16.  tum  quia  ipse  erat  juvenis  utimanu 
acer,  ita  pedibus  celer. 

Audivit  vocem.]  Hebraica  lingua ,  ut  refert 
Paulus  Act.  26.  lZi.  Et  c.  22.  9.  asserit  se  solum 
hancvocem  audisse,  non  comites  suos;  corpus 
cnim  gloriosum  per  Dei  virtutem  sibi  assisten- 
tem  potest  facere;  ut  ab  uno  videatur  et  au- 
diatur,  non  a  cseteris  :  quia  sui  suaeque  vocis 
speciem  potest  diffundere  ad  unum,  non  ad 
caeteros,  uti  docent  Scholastici.  Vox  de  ccelo 
Saulo  allata  est,  ut  oslenderetur  prcedicationem 
quce  ipsi  commiltebatur,  esse  ccelestcm.  aitlsidor. 
Pelusiot.  lib.  1.  Epist.  400. 

Moraliter,  Deus  in  Paulo  dedit  schema  et  ty- 
pum  convcrsionis  peccatorum.  Lux  enim  re- 
praesentat  gratiam  excitantem ,  et  internam 
mentis  illuminationem  :  prostratio  in  terram, 
adversitatem  :  vox  reprehensionem  conciona- 
toris,  magistri,  socii,  etc,  stimulus,  conscientiae 
remorsum  :  Ananias,  confessarium  :  caecitas, 
clausuram  oculorum  et  animae  ad  res  terrenas, 
ac  consideralionem  aeternarum  el  ccelestium  : 
triduanum  jejunium,  satisfactionem  pro  pecca- 
tis  per  jejunia  et  preces  :  casus  squamarum  ab 
oculis,estdepositio  excusationum  :  baplismus, 
est  pcenilentia  et  confessio,  quae  est  secunda 
post  naufragium  tabula,  et  quasi  alter  baptis- 
mus  :cibus,  est  Eucharistiae  frequentatio:  ver- 
sari  cum  discipulis,  est  agere  cum  probis.  Vide 
S.  Bernard.  serm.  de  quatuor  orandi  modis.  Ila 
Salmeron  hic.  Fulgurao  Dominecoruscationem, 
Paulinae  similem  ,  tu  animas  nostras,  ut  ad  te 
toto  corde  convertamur.  Fac  nos  vasa  elec- 
lionis,  ad  luam  gloriam  toto  orbe  celebrandain. 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

Savi.f.  ,  Sah.k.]  GneceeiSyro,  Saul,  Saui,  stc 
enim  Hebraice  vocabatur  Saulus, et Ckrislus  liic 
Hcbraice  loquebatur,  uli  jam  dixi.  Geminalio 
hecc  index  est,  tum  alti  sonini,  quo  in  peccato 
suo  dormicbat  Saulus,  tum  ingentis  amoris  et 
commisi  rationis,  ceque  aceflicacis,  et  ad  iniiinu 
Pauli  penelrantis,  vocationis  Cbrisli,  ut  durum 
etobslinatum  cor  Sauli  feriret  et  molliret.  Cla- 
inat  Christus,  ut  Sauli  a  se  remotissimi  aures  men- 
icinque  perstringat.  Audi  S.  Aug.  in  hom.  inter 
50.  Qttanlum  distat  Ortus  ab  Occidente,  longeftcit 
u  nobis  iniquitates  noslras.  Quantum  distat  Oriemt 
ab  Occidenle,  avertere  ab  Occidente,  convertere  ad 
Orientem.  Occidunt  ibi  peccata,  oritur  inde  jusli- 
tia.  In  Occidente  vetus,  in  Oriente  novus.  Jn  Oc- 
cidente  Saulus,  in  Oriente  Paulus.  Clamavltergp 
Chrislus  in  Oriente,  ut  in  Occidente  audirei  ot 
obediret  Paulus. 

Quid  me  PEnsEQurius?]  Chrisius  oaptrt  habet 
in  coelo,  corpus  in  terris  :  corpus  enim  mysii- 
cuniChristiestEcclesia,membrasuntfideles.Sau- 
lusChristum  in  coelopcrsequi  non  poterat :  hinc 
iMirn  in  terra,  puta  in  lidelibus  suis  persequitur. 
Audi  S.  August.  in  cpisl.  S.  Joan.  tractat.  10. 
Non  expavescis,  a\l,vocem  capitis  de  ctxlo  claman- 
tem  pro  mcmbris  suis  :  Saule,  Saule,  quid  me  per- 
scqueris  ?  persecutorcm  suum,  vocavit  persecutorem 
membrorum  suorum.  Idem  serm.  de  Sanclis  : 
Membris  adhuc  positis  in  lerra,  capul  clamabat  in 
ctxlo  ,  et  non  dicebat  :  Qaid  perscqueris  ftdeles 
meos?  sed,  Quicl  me  persequeris?  Adeo  Christus 
diligit  Ecclosiam  ct  fideles;  adeo  cum  eis  scunit, 
ut  eorum  velit  esse  caput,  spiritus,  anima  et 
vit.i,  uti  dixi  1.  Cor.  12.  12.  Et  S.  Bernard.  serm. 
de  conversione  S.  Pauli :  V ere  deprehensus  est 
Satttus;  non  est  dissimulandi  locus,  non  est  fa- 
cullas  ulta  negandi.  In  manibus  sunt  Epistola  cru- 
delissimte  legationis  ,  auctoritatis  execranda , 
potcstatis  iniqttte.  Quidme  persequeris?  inquil.  An 
non  pcrsequebatur  Chrislum,  qtti  Christi  membra 
irucidabat  in  tei'ris  ?  An  vero  pcrsccuti  sttnt  Chris- 
tum ,  qui  sacratissimum  illud  corpus  Crttcis  af- 
ftxere  patibulo;  et  non  persequebatur  ettm,  qui  ad- 
vcrsus  corptts  cjus ,  qttod  est  Ecclesia ,  odio  fu- 
rebat  iniqtto?  Deniqtte  si  proprium  sanguincm 
dedit  in  prelittm  redemptionis  animarum,  non  libi 
videtur  graviorem  ab  eo  sustinere  perseculionem, 
qtti  suggeslione  maligna,  exempto  pernicioso , 
scandali  occasione  avertit  ab  eo  animas  quas  re- 
dcmit,  quam  ajudao,  qui  sanguinem  illum  fttdit? 
Agnoscite  dilcctissimi,  et  expavescite  consortia 
corum,  qui  salulcm  impediunt  animarttm.  Jlorren- 
dum  penitus  sucrtlegium,  qttod  ct  ipsorum  videtttr 
excedere  facintts,  qui  Domino  Majestatis  mantts 
sacrilegas  injecerunt.  Nota  hoc  dogma  morale 
S.  Bernardi  de  scandalo. 

Jam  si  singula  Christi  verba  ponderes  et  pre- 
mas,  magnumhabent  pondus.magnum  pathos  : 
Saule,Saule,quidmepcrsequeris  ad  necem,  quite 
persequor  ad  vitam ,  ut  ex  Saulo  efiiciam  Pau- 
lumPEgo  sum  dulcis,  melleus,  tuique  amantis- 
simus  :  nulla  in  re  te  laesi  ;  ne  vel  verbulo  um- 
quam  oflcndi  :  quid  mc  quasi  hoslem  perseque- 
ris?  Ego  intimus  tui  sum  amicus :  in  manibus 
et  eorde  mco  descripsi  te,  satagoque,  ut  in  in- 
tima  cordis  mei  te  trajiciam  ct  recondam,  ut  in 
(jus  centro  inhabiies  :  quid  me  persequeris? 
1  ^o  propter  te  in  terram  descendi,  factus  ho- 
mo  :  jam  rursum  propter  te  solum  e  coelo  ad 
le  drscendo.  Ego  pro  te  lacrymas,  easque  in 
liorto  sangiiincas  effudi  :  pro  tc  sudavi  cl  ulsi  : 


APOSTOLOI\LM.  Cap.  IX.  17^ 

pro  le  sangiiinem  cl  vilam  dedi,  mUUes  udliuc 
daluiiis,  si  opus  essct:quid  me  persequeris? 
Ego  pro  te  manus  in  cruce  extcndi  ad  Palrem, 
clavis  confixus  sum,  spinis  coronatus,  flagellis 
concisus  :  quid  me  persequerjs  ?  Egote  el«,^i 
in  meum  ducem,  dcslinavi  tc  Aposlolum  cl  vas 
eleclionis  :  quid  me  persequeris?  In  passione  et 
cruce  tot  probris  el  tormenlis  afieclus  non  que- 
relam,  non  gemitum,  non  votum  emisi;  de  te 
queror,et  juste  queror  :  de  te  gemo,  de  tc  vo- 
cem  lugubrem  emitto  :  quid  me,  idest,  meos 
fideles,  qui  mihi  vila  chaiiores  sunl,  perscque- 
ris?  quid  eos  a  me  avellere  el  perdere  satagis  ? 
Me  persequeris,  qui  sumJesus,  id  esl,  tuusSal- 
vator  ,  lua  salus  ?  Cur  in  me  teipsum,  tuamquc 
saluL.ni  exilialiter  impugnas  ?  ut  ego  perean:, 
vis  teipsum  perimere?  Hitc,  et  longe  plura  in- 
tcrius  in  mente  Pauli  loqucbatur  ,  et  quasi  ful- 
gurabat  Christus. 

Quocirca  Saulusjam  convcrsus,  hanc  Chrisli 
post  se  quasi  currenlis  dignalionem,  el  amorein 
immensum  pondcrans,  passim  hanc  ejus  in  su 
clementiam  inlimo  aninii  sensu  depredicat  , 
ut  1.  Timoth.  1.  15.  Fidelis  sermo,  inquit,  ct  omni 
acceplione  dignus,  quod  Chrislus  Jesus  venit  ia 
httnc  mundum  peccalores  salvos  facere,  quorum 
primus  ego  sum.  (Namut  ail  S.  August.  serm. 
10.  de  verbis  Apostoli  :  Nemo  acrior  inler  perse- 
culorcs  :  ergo  nemo  prior  inter  peccatores.  Hunc 
compunctionis  cl  humililatis  S.  Pauli  spirilum 
imitelur  et  induat;  totaque  vita  conservat ,  qui- 
cumque  aliquando  pcccavit  Deumque  ofTendit. 
Ita  S.  Chrysost.  lib.  2.  de  Compunct.  et  S.  Au- 
gust.  lib.  de  Vera  et  falsa  poenilentia  cap.  13. ) 
Sed  ideo  misericordiam  consecutus  sum  ,  ut  in  me 
primo  ostenderel  Christus  Jesusomnempatienliam, 
ad  informationem  eorum  qui  credituri  sunt  ilti  ia 
vitam  aiternam  :  ut  dicant  sibi  omnes,  ait  S.  Au- 
gust.  serm.  9.  de  Vcrbis  Apostol.  Si  Paulus  sa- 
natus  est,  egoquaredespero?  Si  tanto  medico  lam 
desperatus  azger  sanatus  est,ego  cur  meis  vutncri- 
bus  iltas  manus  nonoptabo,  ad  itlos  manusnonfcsti- 
nabo?  ut  hoc  dicerent  homincs,  ideo  Saulus  fuctus 
esl  ex  pcrsccutore  Aposlolus.  Similia  habet  1.  Co- 
rinth.  15.  9.  ad  Ephes.  3.  8.  et  alibi.  Vide  ibi  dicta. 

Denique  S.  August.  in  Psalm.  72.  Jpsc,  inquit, 
primo  Saulus,  postea  Pautus,  id  est,  primo  super- 
btts,  postea  humilis  ct  modicus.  Saul  cnim,  unde 
dictum  est  nomen  Sauli,  nostis  quia  rcx  sttperbus 
el  infrenis  fttit :  Paulum  autcm,  modicum  cst.  Audi 
quomodo  fuerit  Saulus,  et  quomodo  sit  Paulus. 
Quid  fuil  prius?  Quid?  blasphemus,  et  perseculor, 
et  injuriosus.  Audisti  Saulum,  audi  et  Paultim, 
Ego  enim  sum  ,  inquit ,  minimus  Aposlolorum. 
Quid  est  minimus,  nisi  ego  sttm  Paulus?  Et  scqui- 
tur  :  Qui  nonsum  dignus  vocari  Apostolus.  Qttarc  : 
quiafui  Sattlus.  Quid  est  fui  Saulus?  Ipsc  dicat: 
quia  persecutus  sum  Ecctesiam  Dei.  Sed  gratia 
Dci,  ait,  sum  id  quodsum. 

Quocirca  Ecclesia  quotannis  cclebrat  festum 
Conversionis  S.  Pauli.  Priino,  ut  eum  omnibus 
peccatoribus  in  exemplum  pcenitentiae  proponat. 
Secundo,  ut  Deo  gratias  agat,  quod  Ecclesiae  de- 
derit  Paulum  doctorcm  Gentium.  Tertio,  ut 
Paulumconversum  invocet,  ut  e  coelo  peccato- 
res  convertat;  adhuc  enim,  licct  translatus  in 
coelum,  plurimos  convertit  suo  exemplo,  preci- 
bus,  Epistolis.  Tradit  ex  Fazello  Alanus  Copus 
lib.  3.  cap.  28.  Dialog.  eos  qui  nascuntur  in 
fcsto  Conversionis  sanctiPauli,  venenajas  mor- 
sibus  sua  saliva  mcdcri. 


176  COMMENTARIA  1N  ACTA 

5.  Qui  dixit  :  Quis  ks  Domine?]  Paulus  luce 
Christi  perstrictus  ,  et  ciecutiens  vocem  Cliristi 
audiebat;  sed  eum  ingenti  splendore  undique 
circumfusum  distincte  videre  et  agnoscere  non 
poterat.  Rogat  ergo,  quis  sit,  an  Angelus,  an 
Deus;  eique  tacite  se  quasi  servum  submittit, 
vocans  eum  Dominc.  Ita  S.  Chrysost. 

Nota.  Saulus  hic  vidil  Christum,  esto  confuse. 
lloc  enim  de  eo  asserit  Ananias  v.  17.  dicens  : 
Suale  frater,  Dominus  misit  me  Jesus,  qui  appa- 
ruil  tibi  in  via.  Et  v.  27.  ISarravit  illis  quomodo  in 
via  vidissct  Dominum.  Quin  et  Paulus  ipse  1. 
Corinth.  15.  8.  Nooissime ,  ait,  omnium  tamquam 
abortivo  visus  est  et  niilii :  esto  enim  saepius  dein- 
eeps  viderit  Christum,  hic  tamen  dumtaxat  fuit 
aborlivus,  quia  violenter  conversus  et  renatus 
in  Chrislo.  Ita  TerluL.  lib.  contra  Praxeam 
cap.  15.  Primasius,  S.  Thomas  et  Glossa  in  1. 
Cor.  15.  licet  Ambrosiaster,  Sedulius  etHaymo, 
id  accipianl  de  visione  Christi,  quam  Paulus 
liabuit  in  templo,  de  qua  Actor.  22.  v.  17.  Porro 
Christus  videtur  hic  descendisse  de  ccelo,  eo 
lamen  non  relicto,  ad  aerem  Paulo  vicinum , 
indeenim  vbcem  emittebat  (quam  Paulus  clare 
et  distincte  audivit,  ita  ut  cum  eo  colloqueretur ) 
ac  lucem  tantam,  qua3  eum  caccaret  et  comites 
sternerct.  Ita  S.  Ambros.  Iib.  de  Benedict.  Pa- 
triarch.  c.  ullimo,  S.  Thom.  3.  p.  q.  57.  a.  6.  ad 
3.  etalii.  Vide  dicta  cap.  3.  21.  Fuitergo  Christi 
rorpus  tunc  in  duobus  locis,  puta  incoelo  et  in 
aere.  QuodNota  contra  Calvinum  et  Sacramen- 
tarfos,  qui  negant  Christi  corpus  posse  esse  in 
coelo  et  in  Eucbaristia  simul. 

Eco  sum  Jesus.]  Nazarenus, uti  addilSyrus  hic, 
etPaulus  Actor.  22.  8.  Non  dicit,  Ego  sum  Deus 
et  Dei  filius,  sed,  Jesus;  quia  divinitatem  crede- 
bat  Paulus,  sed  iucarnationem,  id  est  Jesum  , 
impugnabat.  q.  d.  Ilumilitatismea?  infimasuscipe, 
et  tuce  superbice  squamas  depone,  aitex  S.  Grego- 
rio  Beda. 

DURUM  EST  TIBI  CONTRA  STIMULUM  CALCITRARE.] 

Esladagiumsumptumabobuscervicosis,quicum 
ab  aratoribus,  vel  aurigis  stimulo  (qui  ex  eopou- 
/-:,•:*.,  vocantur)punguntur,  illirecalcitrant;sed 
eomagisstimulum  induunt,  eiqueacriuspungun- 
tur  :  significans,  similimodo  eum  qui  potentiori 
obluctatur,  uti  Paulus  Christo,  frustra  id  facere 
et  cum  damno  proprio  :  provocat  enim  poten- 
tioris  iram,  ut  ictus  et  plagas  graviores  et  cre- 
briores  illi  infligat.  Innuit  Chrislus  Paulum  hac- 
tenus  contra  se  quasi  stimulum  calcilrasse  : 
stimulus  enim  miraculorum  ,  sanctitalis,  et 
disputationum  S.  Stephani,  ac  adhorlalionum 
S.  Barnabac  (ut  habet  ejus  vita)  crebro  Chrisius 
piipugeratmentem  Sauli,ut  in  se  credcret; sed 
ille  recalcilransimpcgitin  stimulum  validiorem, 
quem  illi  hic  impcgit  Christus,  prosternenscum 
liumique  aflligens.  Verba  enim  sapicntium  sicut 
stimuli,  et  quasi  clavi  in  altum  defixi,  quai  per 
magistrorum  consilium  data  sunt  a  Pastore  uno , 
ail  Eccles.  12.  11.  Porro  durus  conscientiae  pec- 
cantis  stimulus  cst,  ipse  ejus  remorsus  et  ofola- 
tratfo  :  Darus  animo  ipse  accusator ,  judex ,  car- 
nifex  ,  vermis  remordens,  ait  Quintil.  I.  5.  Inslit. 
Nec  dubium hunc  conscientiae  stimulum  non  rai  o 
Sauliim  sensisse.  Ergo  durum  est  tihi  contra  sti- 
viulum  calcitrarc,  hoc  est,durum  est  tibi  contra 
Deum  pugnare  ,  eum  enim  provocas  ,  qui  laces- 
silus  plagas  acres  et  inevilabilesinfligit;  perinde 
ac  qui  ?jimulo  recalcitrat,  non  stimulum,  sed 
seipsum  lcedit,  juxta  illud  Plauti  in  Trncul.  Si 


APOSTOLOfiUM.  Cap.  IX. 

stimulos  pugnis  cadis,  manibus  plus  doics.  Quo- 
circa  sapienter  Euripides  in  Bacchis  ait  : 

Putius  sacra  illi  fccerim  ,  quam  calcibus 
Stimulos  ferire  coner ,  iracundia 
Citus  iu  Dcuin  mortalisipsecum  siem. 

6.  Et  tremens  ac  stupens,  ]  ad  tantam  lucem, 
vocem  ,  gloriam ,  potentiam  et  Majestatem  pne- 
sentis  Christi,  qua  se  caecari  etad  terram  affligi 
sentiebat;  praesertim,  qu  a  ob  praeteritasperse- 
culiones  male  sibi  conscius,  videns  se  aChrislo 
comprehensum ,  ac  in  ejus  esse  potestate,  et 
manibus,  metuebat,  ne  acres  et  meritas  de  eo 
exigeret  scelerum  poenas.  Solet  enim  Deus  primo 
peccatoribus  incutere  timorem  poenarum,  mor- 
tis,  judicii  et  gehennae  ;  ac  ex  eo  movere  eos  ad 
dolorem  et  detestationem  scelerum ;  inde  ad 
spem  veniae,  Deique  amorem  et  obedientiam. 
Timorenimcst  velut  acus  vel  seta  ,  quae  filum 
amoris  introducit,  utaitS.  Augustin.  tract.  9.  in 
epist.  1.  Joannis.  Porro  tanta  est  Majestas  an- 
gelorum,  et  multo  magis  Dei,  ut  illico  homo 
eam  videns  corruat.  Ita  Daniel  cap.  10.  16.  viso 
angelo  :  Domine,  inquit,  in  visione  tua  dissolutw 
sunt  compages  mece ,  et  nihil  in  me  remansit  vi- 
rium.  Et  Ezechiel  cap.  2.  vers.  2.  visa  Deigloria, 
Cecidi,  inquit,  in  faciem  meam.  Quin  et  Manue 
pater  Samsonis,  Moriemur,  inquit,  quia  vidi- 
musDeum,  puta  angelum  vicarium  Dei,  Judi- 
cum  13.  22. 

DlXlT   :   DOMINE,    QUID   ME   VIS   FACERE  ?  ]    Sunt 

verba  haec  animi  plene  compuncti,  humilis,  re- 
signali,  devoti,  tradentis  et  dedentis  se  Deo. 
Unde  S.  August.  serm.  1&.  de  Sanctis  :  Jam,  in- 
quit,  parat  se  ad  obediendum,  qui  prius  sceviebat 
ad  persequendum.  Jam  formatur  ex  persecutore 
prcedicator,  ex  lupo  ovis,  ex  hostemiles.  Ovis  au- 
diat ,  quid  facere  debeat.  Unde  patet,  Paulum  tunc 
per  contritionem  lantam  non  tantum  justifica- 
lum,  sed  etcximieinstar  S.  MagdalenaeLucae  7. 
sanctificatum  fuisse.  Ita  passim  Interpretes ,  ac 
nominatim  S.  Greg.  11.  Moral.  c.  6.  vel  7. 

Notat  hic  Primo,  S.  Chrysostomus  Paulum  non 
coacle  etnecessario,  sedsponte  etliberesecon- 
vertisse,  hoc  enim  ejus  verba  significant.  Negant 
id  Lutherus,  Calvinus,  et  alii,  qui  hominis  ar- 
bitrium  non  liberum,  sed  servum  esse  volunt; 
ac  gratiam  Paulo  datamfuisse  tamefficacem,  ul 
violenter  eum  ad  Christum raperet,  sicut  rapiun- 
tur  fures  a  Praetore  ad  carcerem  :  quos  damnat 
Conc.  Trident.  sess.  6.  can.  U.  5.  et  6.  et  S.  Aug. 
lib.  de  Spiritu  etlittera  cap.  13.  Ubi  docet,  Deum 
internis,  exlernisque  suasionibus  menlem  pul- 
sare,  ut  se  convertat;  sed  consentire  vocationi 
vel  dissentire,  proprie  hominis  voluntatis  csse. 

Nota  Secundo,  magnitudinem  et  efficaciam 
gratiae,  qua  attractus  et  conversus  est  Paulus. 
Nam  ea  subito  ex  acerrimo  persecutore  factus 
est  summus  amicus  Chrisli.  Unde  S.  Aug.  eam 
seepe  vocat  eftlcacissimam.  Audi  eum  1.  1.  ad 
Simplic.  quaest.  2.  Quamrabida,  ait,  voluntas, 
quam  furiosa ,  quam  cceca  in  Saulo?  qui  tamen 
una  desuper  voceraptusesl ,  occurrente  utiquetati 
viso,  quo  mens  illa  et  voluntas  refracta  scevitia 
relorqutrelur,  et  corrigeretur  ad  fidem.  Hinc 
S.  Gregor.  lib.  3.  Dialog.  c.  17.  Majus,  ait,  estmi- 
raculum  prceclicalionis  verbo ,  et  orationis  solatio 
pcccatorcm  convertere ;  quam  carne  morluumsus- 
citare.  hazarum  quippe  carne  Dominus  suscitavit , 
Saulum  mcnte ,  quia  mentem  ejus  immutavit  to- 
tam,  ut  cx  diabolica  fierct  plusquam  angelica  , 


CQMMENTABIA  1N  ACTA 

uii  midem  ostcndil  S.  Grcgorius.  Haec  crgo  gra- 
iia  fuil  tam  potena,  ul  primo  summam  Pauli 
lioslilitatem  iusummuui  Clirisli  obsequiuincon- 
vcrtcrct. 

Sccundo,  ut  nou  lantum  peccata,  scd  et  pec- 
caiorum  radices  habilusquc  pravos  illico  abolc- 
ret  :  sccnsfit  .n  aliis  peccaloribus.  Si  quis  enim 
rbriosus,  vcl  libidinosus  convcrtatur ,  esto  pec- 
cala  proeterita  ci  per  pceuiteniiam  et  absolutio- 
nem  dimiitantur;  lamen  mancnt  babilus  ebrie- 
latis  ci  libidinis,  qui  eum  pungere  ct  sollicitare 
ad  prislinam  crapulam  cl  libidincm  non  ces- 
sant,  doncc  longo  tcmpore  pcr  multos  contra- 
i  ios  actus  cvcllantur,  vel  potius  refrigantur  et 
sopiantur.  S.  Paulus  vero,  quiaeflicacissimam 
habuit  graliam,  cique  heroice  coopcralus  est 
dando  totum  suum  cor  Deo,  ac  dicendo  :  Do- 
minc ,  quid  mc  vis  facerc?  hinc  omnes  vitiorum 
habitus,  c.t  quasi  memoriamemente  sua  abslcr- 
sit.  Quocirca  luec  luxci  impctus  gratia  divinae 
Mibitoeum  lotum  io  alium,  imo  conirarium  ho- 
ininem  inimulavit,  utexleone  ficret  agnus,  cx 
lupo  Pastor,  ex  persecutore  Apostolus. 

llinc  Tcrlio,  heec  gralia  ei  lantum  Chrisli 
amnrem  indidil,  nt  qui  paulo  ante  Chrislum  ct 
c.hrislianos  volcbal  occidcrc,  jam  pro  cis  opta- 
retmoxi,  viiamque  omnem  proiis  expenderet, 
ofiferens  scomnihus  iliueribus,  laboribus,  per- 
scculionibus,  fami,  sili ,  carccribus  ,  tormcnlis, 
niortibus,  ut  Christi  gloriam,  ct  Ecclesiam  pro- 
pagaret;  adeoque  totus  vidcbatur  iransformaius 
iu  Christum.  Undc  ait  :  Mihi  vivere  Christusest, 
1 1  mori  lucrutm.  El  :  Vivo  aulem,  jam  non  ego , 
i  ivit  vero  inme  Cliristus.  Hinc  non  aliud  sciebat, 
non  aliud  sapiebat,  non  aliud  spirabat  corde, 
oieetoperc,  quam  Christum  crucifixum,  qui 
iradidit,  inquit,  senieiipsum  pro  me  :  caelcra 
omnia  quaj  in  nuuido  sunl,  arbitrabatur  ut 
stcrcora.  Hinc  illczclus  lucrandi  animas  Christo, 
Ul  omnibus  oinnia  ficrcl,ul  totum  orbcmChris- 
tum  praedicando  pcrcurret,  ut  omni  a-lati  , 
M\ui,  conditioni  lcges  vitae  Christianoe pr.escri- 
beret;  ut  infatigabilis,  noctc  et  dienon  ccssarct 
docere  et  Evangelizarc  Christum.  ln  hac  crgo 
prima  sui  couyersione  Saulus  acccpit  gratiam, 
non  tantum  Chrisiiaiiam  communcm  caetcris 
lidclibus,  sed  ct  Aposlolicam  propriam  Aposto- 
lis  ;  alquo  coelilus  a  Chrislo  clcclus  et  creatus 
cst  Apostolus,  uli  patcbit  v.  15. 

Nota  Tcrtio,  Christus  hic  quasi  duellum  init 
cum  Saulo,  cuniquc  vincit  ct  slcrnit  :imde  jure 
duelli  poterat.  cum  occidcrc  ,  scd  cjus  miserens 
vilam  ci  condonat  :  (|uocirca  Paulus  gralias 
agcns  ci  scrvum  perpetuum  sc  mancipai.  Hinc 
<  t  initio  Kpislolarum  lere  omniiim  hiinc  tilulum 
prrefert :  Paulus  scrvtts  Jcsu  christi.  Iia  itupcri. 
Similis  fuit  vox  superbi  Turni  ducllo  vicli  et 
prostrati  ab  Knra,  quain  graphicc  cxprimit  Vir- 
gil.  42.  -f.ncid.  in  fine  : 

llle  (Turuus)  liumilis  supplcxque  oculos,  dcxtraraquo 

prccantcm 
Protendens  :  Eqnidem  mcrui ,  nec  deprecor,  inquit, 
llere  sorte  lua  (occide  mcsi  lilict )  liioM  te  ti  qiu 

parentis 
Taogerc  cura  potest ,  oro  (fuit  ct  libi  talis 
Anchises  gcnitor)  Dauni  niiscrcrescnccltc  : 
l.t  me  scn  corpus  aipoliatwn  lumine  mavis , 
rteddameu;  vicisli  (ct  vicVutn  tendere  palmas 
Ausonii  vi.lcrc  )  tua  csl  Lavinia  conjux 
I  itcrms  ne  tes.de  ndiis.   Stciil  accr  in  armis 
1  ncas  volvcnsocnlos  ,   ilcMramque  repressit ,  etc. 
CORWl  1..    v   LAPIDE.      rOJI.    X. 


APOSTOLORUM.  Cap,  IX.  177 

Scd  mox  ut  agnovit  ballcum  sui  Pallantis,  quo 
se  accinxerat  Turnus,  indignans  et  ulciscens 
eum  trucidavit.  Longc  crgo  milior  etclementior 
fuilChristus  inSauIum,quam  .Eneas  in  Turnum. 
Paulus  igilur  fuit  quasi  rhinoceros  supcrbus  et 
fcrus,  quem  Dcus  sibi  suhjugavit,  imo  suum 
proeconem  effecit,  juxta  illud  Job  39.  Nunquid 
volet  rliinoceros  servire  tibi?  nunquid  alligabis 
rhinocerotem  ad  arandum  loro  lito?  in  quem  lo- 
cum  vidcS.  Grcg.  31.  Moral.  c.  2.  ct  3. 

Moral.  doccthic  nos  S.  Paulus,  cum  sentimus 
divinas  inspirationcs,  Deumque  ademendatio- 
nem  et  sancliiatem ,  vel  perfcciionem  nos  vo- 
cantem,  quid  ci  respondere  dcbeamus,  nimi- 
rum  :  Domine,  quid  me  vis  facerc  :  Hac  enim 
submissione,  resignatione,  devolione,  promp- 
titudinc,  alacriiaie  anitni  ad  oinnia  parali,  to- 
tumqtie  se  Deo  olferenlis  disposuitse,  etmeruit 
de  congruo  evehi  ad  apostolatus  apicem  ,  ficri- 
(juc  doclor  Gentium.  Ila  Abraham  vocalus  a  Deo 
Cenes.  12.  1.  respondit  :  Adsum.  Sic  ct  Jacob 
Geues.  31.  11.  et  Moses  Exodi  3.  h.  Et  Auanias 
hic  v.  10.  Eccc  ego  Domine.  Et  Isaias  c.  6.  8.  Eccc 
cgo,  mitteme.  SicctSamucl  vocanli  Dco  rcspou- 
dit  :  Loquere  Domine,  quia  audit  servus  luus  , 
1.  Rcg.  3.  10.  Et  Psaltes  :  Paratum  cor  meum 
Dftts,  paratumcor  meum  :  cantabo  et  psallam  in 
gloria  mea,  psalm.  107.  2.  Solcbat  S.  Franciscus 
audicns  Dcum  in  cordc  loqucnlcm..  eliamsi  in 
ilinere  cssct,  gradum  sistcrc,  mcntcmquc  intra 
secolligcrc,  ul  tolus  illi  inlenderet,  ac  mox  id 
quod  audierat,  opcre  cxequebalur.  Ila  ad  api- 
ccm  sanclitatis  pervenit,  nti  refert  S.  Donavent. 
in  cjus  Vita. 

Denique  S.  Bernard.  serm.  1.  de  conversione 
S.  Pauli  :  Hozcptanc  fralres,  ait,  perfecttf  conver- 
sionis  esl  forma.  Paralum,  inqttit,  cor  meum  Deus, 
paratum  cor  meum  :  Domine ,  qttid  me  vis  facere? 
Overbum  brcve ,  sed  plcnttm ,  sed  vivum,  scd  effi- 
cax ,  scd  tlignum  omni  acccplionc ,  clc.  IIcu  plures 
habcmtts  Evangelici  iltius  c&ci ,  qtiam  novi  Apos- 
toli  imitatores?  Qtiid  vis  {ait  Dotninus  adapcum 
illum)  ut  faciam  tibi?  Absit  hocDomine  :  lumagis 
dic ,  quid  mu  faccre  vclis?  Sic  enim  decet ,  sic  om- 
nino  dignum  est ,  non  mcatn  a  tc ,  sed  a  me  tuam 
quceri  et  fieri  votuntatrtn,  ctc.  Sic  profccto,  sic 
mtdlorum  umjuc  hodic  pttsillanimitas  ct  ptrccrsi- 
tas  e.rigit,  ut  ab  cis  qtticri  oporlcat :  Qttid  vis  ut 
faciam  tibi?  non  ipsi  quarant  :  Dominc ,  quid  m ■■■ 
vis  faccrc? 

1.  Surge,  ]  sta  supcr  pedes  luos,  ut  habetur 
c.  26.  56. 

Et  inghedf.re  civitatt.m  (Damascum)  kt  mi 
DicF.Tur.  nm,  oun>  n.  oNHlA  facerf.  ]  Dices, 
Actor.  36.  16.  dicitur,  Chrislum  Sauloid  dixissc  : 
//(/  hoc  cnim  appartti  lihi ,  ttt  ronstituam  teminis- 
trttm  c(  lcslrm  corttm  qtuv  vitlisti ,  e.c,  cgo  mitto 
te  apcrirc  octttos  corum ,  ut  convert<inlur  a  tcne- 
bris  adluccm,  elc  Hesp.  Chrislus  Saulo  io  ge- 
ncre  dixit,  se  vellc  ctim  consiilucre  siiiim  pra?- 
conem;  scd  in  particulari  dc  hapiismo  instrin 
cum  voltiit  ab  Anania.  Hoo  enim  hahel  sua\  i- 
Dei  disposilio,  ut,  sicut  an^eli  ah  angelis.  ila 
hoiniucs  ah  hominihus  cdoceanlur  :  qua  de  iv 
illuslre  cxlal  exemplum  apud  Sophronium,  ve! 
polius  Joannent  Moseuin  in  l'ralo  Spiriluah 
c.  P)9.  iihpK"  ae  quis  fanalicus  suos  crrores  «t 
somnia  tuealur,  ohtendendo  inlerntim  iii>tiiu- 
tum  Spiritus  sancti,  uti  faciunt  Anahaptisi.c  Ka 
Cassian.  Collat.  2.  cap.  1a.  Secundo,  hic.  .iit 
S.  l>crnard.  scrm.   i.  dc  convcrsionc  S.  P.uih  . 

23 


178  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

sociAtisvitce  eommendatur  utititas,  ut  edoctus  per 
hominem,  disrat  et  ipse  secundum  datam  sibi  gra- 
tiam  hominibus  subvenire.  Terlio,  Paulus  triduo 
jejunans  etcaecus,  Damasci  edoctusfuH  a  Deo; 
sed  ad  AiKiuiiini  miUilur,non  lam  ut  edoceatur, 
quam  ut  ab  eo  baptizetur  ,  et  a  caecitate  curetur. 
Unde  signanter  ait  :  Quid  te  oporteat  facere  : 
nimirum  suscipere  baptismum,  de  quo  plura 
v.  9. 

Stabant.  ]  Dices,  c.  26.  16.  ait  Pauluscomiles 
suos  secum  fuisse  prostratos  :  ergonon  stabant 
Resp.  Primo,  slabant,  idest,  ibi  erant,  ibisisle- 
bantur,  ibi  manebant  :  stalio  enim  hic  opponi  • 
lur,  non  sessioni  aut  prostrationi ,  sed  molui  et 
progressioni.  Sic  Magdalena  dicitur  stans  retro 
secus  pedes  Jesu,  lavisse  ejus  pedes  :  stans,  id 
est  procumbens ,  genu  flexo ,  Lucae  7.  38.  Se- 
cundo,  slabant ,  quia  post  prostrationem  se  e 
terra  levarunt  et  in  pedes  erexerunt,  utSaulum 
erigerent.  Solus  enim  Saulus  in  terra  jacens  Je- 
sum  videbat,  et  cum  eo  colloquebatur,  mentem- 
que  sibi  mutari  sentiebat.  Permisit  ergo  Deus 
comitesSauli  in  Judaismo  permanere,  ulessent 
testes  Judans  omni  exceptione  majores,  bujus 
miraculosae  conversionis  S.  Pauli,  omniumque 
rairabilium  quae  in  ea  acciderant.  Ita  S.  Cbrys. 
et  OEcum. 

Stupefacti.  ]  Syrus,  Pagnin.et  Tigurina,  atto- 
niii:  alii ,  muti;  qui  enim  stupent,  obmutescunt: 
pavor  enim  et  stupor  vocem  eripit,  seque  ac 
mentem  et  memoriam  :  et  Graecum  twtoi  ,  etiam 
mutos  et  surdos  significat. 

AUDIENTES   QUIDEM   VOCEM,    NEMINEM   AUTEM  VI- 

dentes.  ]  Dices  Actor.  22.  9.  contrarium  dicitur , 
nimirum  lumen  quidem  viderunt ,  vocem  autem 
non  audierunt.  Respondeo,  additur  ibidem.  Ejus 
qui  loquebatur  mecum ,  id  est  Christi.  q.  d.  Meam 
voccm  audierunt,  non  Christi.  Ita  S.  August.  in 
psalm.  67.  Lyran.  Hugo,  Vatabl.  et  aliihic.  Se- 
cundo,  dici  potest,  eos  quoque  vocem  Cbrisli 
audisse,  sed  confuse  duntaxat  :  quia  attoniti 
vocem  ejus  articulatam  distincte  audire ,  et  in- 
telligere  nonpoterant. 

8.  Surrexit  autemSaulus.  ]  Partim  spontesua 
obediens  nixusque  voci  Christi ,  dicentis  ,  Surge, 
parlim  adjutus  etereclus  a  comitibus. 

Ninn.  videbat.  ]  Noster  Interpres  legit  oZSi-t , 
id  est,  nihil :  jam  legunt  cvUvu,  id  est  neminem  : 
quod  aliqui  restringunt  adChristum.  q.  d.  Cbris- 
tumnon  vidit  amplius,  quempaulo  antejacens 
in  terra  viderat.  Verum  eum  nihil  vidisse  et 
caecum  fuisse ,  patet  ex  eo,  quod  a  comitibus  in 
urbemtrahidebuerit,  ut  sequitur.  Christusenim 
sua  lucemagis  feriitoculos  Pauli ,  quamcomi- 
tum  :  ille  enim  caecatus  fuit,  non  hi,  ad  hoc 
scilicet,  ut  eum  ducere  possent  in  urbem.  lta 
S.  Chrysost.  et  OEcumen.  Quare  non  est  proba- 
bilequod  ait  Dionys.  Paulum  nihil  vidisse,  quia 
mens  ejus  a  sensibus  abrepta  erat  in  extasin. 
Nam  Paulum  non  tantum  fuisse  privatum  usu 
oculorum ,  sed  et  potentia  videndi ,  patet ;  quia , 
ex  oculis  ejus  ceciderunt  squamae,  cum  paulo 
post  miraculose  curatus  est  ab  Anania.  Unde 
sequitur  immanem  fuisse  lucem,  quae  oculos 
ejus;nsi;TfuIguris  ita  perstrinxit,  ut  visum  ei 
ademerit;  non  humorem  crystallinum  siccando, 
aut  tunicas  oculares  leedendo,  sed  pelliculas 
quasi  squamas  eis  obducendo,  de  quo  vers.  lh. 
Ubi  adverte,  Christum  hanc  luceminitio  tem- 
perasse,  ut  Paulus  eum  aliquo  modo  confuse, 
utpote  gloriosum  et  luce  circumdatumconspi- 


APOSTOLORUM.  Cap.  IX. 

eere  posset;  at  moxsubducens  sc,  eam  inlendil 
ut  Paulus  surgens  senserit  ea  se  plane  caecalum  : 
idquePrimo, utex  coconjiceret  Paulus,  quanta 
esset  Christi  claritas,  potestas,  majestaset  glo- 
ria.  Ila  Ruperl.  Socundo,  ut  exterius  caecalus, 
intus  oculos  mentis  colligeret,  ad  consideran- 
dum  ea  quae  suae  salutis  erant,  quaeque  Deus  ab 
eo  poscebat.  Terlio,  ut  per  cajcilalem  corporis 
luerit  caecilatem  mcntis,  quam  sponte  induera! 
claudens  oculos,  imo  resistens  luci  Evangelii. 
Unde  S.  Rernard.  serm.  1.  de  Conv.  S.  Pauli  : 
Felix,  ait,  cacitas ,  quamale  quondam  illuminati 
in  pravaricalione ,  tandem  in  conversione  oculi 
salubriter  cxcacantur.  Quarto,  ut  disceretoculos 
claudere  rebus  bonisque  terrenis,  et  aperire 
coelestibus.  q.  d.  Despice  terram,  suspice  cce- 
lum. 

Ad  manus  autem  illum  TiunENTES.  ]  En  trahitiw 
quasi  captivus  Christi,  qui  Christianostracturus 
venerat  ad  carceres,  ait  S.  Chrysost.  Quale 
spectaculum  sui  praebuit  hic  Paulus  Judoeis  et 
Damascenis  civibus?  quale  vero  et  quam  jucun- 
dum  Deo,  Angelis,  Ananiae,  Apostolis,  omni- 
busque  Christianis  ? 

9.  Et  erat  ibi  tribus  diebus  non  videns,  et 
non  manducavit.  ]  Orationis  et poenilentiaecausa. 
Nam  ut  ait  S.  Chrysost.  compungebat  se  proptcr 
caquce  fecerat ,  confitebatur,  precabatur,  orabal 
Deum.  Unde  in  hoc  triduo  didicit  a  Deo  mysteria 
fidei  Christianae  et  Evangelii :  nam  illa  paulo  post 
publice  ccepitprasdicarev.  20.  Quareinitioepist. 
ad  Galat.  Paulus ,  inquit,  Aposlolus  nonab  homi- 
nibus,  neque  per  hominem,  scd  pcr  Jesum  Chris- 
tam.  Et  v.  12.  ait  se  Evangelium  non  didicisseab 
homine,  sed  per  revelationem  Jesu  Chrisli. 
HincBeda.  Hugo  etGlossa  censent,  Paulum  hoe 
triduo  fuisse  raptum  in  tertium  coelum.  2.  Co- 
rinth.  12.  2.  Verum  ibidem  ostendi  poslerius  il- 
lum  raptum  contigisse.  Quod  ergo  Paulus  ad 
Ananiam  sit  missus,  non  tam  doclrinae,  quam 
curationis  a  caecitate,  et  baptismi  causa  fuil,  ut 
scilicetabeo  illuminaretur  et  baptizaretur ,  ait 
S.  Chrysost.  Idemhom.  h.  de  laudibus  S.  Pauli  : 
Pauli,  inquit,  ccecitas ,  totius  orbis  illuminatio 
effecta  est.  Quoniam  enim  videbat  mate ,  eum  ex- 
ccecavit  Deus ,  ut  uliliter  jam  videret  in  reli- 
quum. 

Tropolog.  S.  Bernard.  serm.  1.  de  convers. 
S.  Pauli  :  Sane,  ait,  quod  triduo  Paulus  sine  cibo 
manet  persistens  in  oralione ,  ad  eos  maxime  per- 
tinet ,  qui  noviter  saculo  abrenuntiantes ,  necdum 
in  ccelesli  consolatione  respirant.  Sustineant  ergo 
Dominum  et  ipsi  in  omni  patientia,  orent  sine  in 
termissione ,  quarentes ,  petenles,  pulsantes  :  quu. 
exaudiet  eos  Pater  coziestis  in  tempore  opportuno. 

10.  Ananias.  ]  Fuit  hic  inter  hcleles  insignis, 
ait  S.  Chrysost.  imo  ipse  Paulus  cap.  22.  12. 
S.  August.  lib.  2.  Queest.  Evang.  qu.  Ul.  censet 
eum  fuisse  Presbyterum;  OEcumen.  vero  Diaco- 
conum  duntaxat,  sed  unum  e72.  Christi  disci- 
pulis.  Idem  habet  Dorotheus  in  Synopsi,  qui  et 
addit,  eum  postea  creatum  fuisse  Damasci  Epis- 
copum.  Deeosic  legimus  in  Romano  Martyrol. 
die  25.  Januarii  :  Apud  Damascumnatalis  S.Ana- 
nia,  qui  eumdem  Apostolum  baptizavit.  Hic  curn 
Damasci,  et  Eleutheropoti  atibique  Evangeliuvt 
prxdicasset ,  sub  Licinio  judice  nervis  caisus  etla- 
nialus ,  demum  lapidibus  oppressus  martyrium 
consummavit. 

Mysiice,  mittitur  Benjamin  lupus  rapax,  pul; 
Saulus,ad  Ananiam,  id  est,  ad  gratiamet  mise 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

ricordiam  Dci,  ul  ab  ca  veniam  oblineat,  et 
iransformetur  in  ovem.  AlitcrS.  Aug.  serm.  14. 
de  Sanclis  :  Adductas  cst ,  inquit,  ud  Ananiam, 
et  Ananias  interpretalur  ovis.  (nescio  qua  lin- 
gua  :  sanc  non  Hebraea,  ncc  Syra,  nec  Graeca) 
Ecce  lupus  rapax  adducitur  ad  ooem  sequendam , 
nonrupicndam  :  ct  nc  rapicntemovis  expavesceret 
luintiii ,  ipse  l'astor  de  ceelo ,  quia  omnia  faciebal , 
minliuvit  tupumvcnturumovi ,  sednon  scevilurum: 
<  t  tamen  tam  immanis  fama  lupum  illum  \rrxcesse- 
rat,  ut  non  possel  ovis  audito  ejus  nomine  non 
ronlurbari.  Et  mox  :  Lupo  scevitia  intcrdicilnr. 
fjupus  ud  ovem  cuplivus  ducitur.  Ab  Agno  pro 
ovibus  mortuo  fit  ovis securadc lupo. 

Vade  in  vicum,  ]  in  plateam.  Urbs  cnim  divi- 
diluriii  regiones,regiones  in  vicos  siveplateas, 
vici  in  domos.  Unde  a  vico  dicitur  vicinus,  qui 
iii  eodem  vico  babitat. 

Rf.ctus,]  quia  erat  longusct  rcclus,  utiRom.*c 
tians  Tiberim  eslplalca  quac  vocatur  Longara, 
(juia  longissima  clreclissiina. 

Saii.im  NOMINE  Tarseissen  ,]  to  nomine  refer 
ad  Sauluin  ,  non  ad  Tarscnsem.  Pauli  enim  no- 
inen  crat  Saulus,  cognomcn  vcro  Tarscnsis  a 
patria;  quia  nalus  crat  Tarsi,  quac  cslmetropo- 
lisCiliciae.  Unde  Tigurina,  acque  ac  Graeca  po- 
nunt  comma  post  nomine.  q.  d.  Qtucrein  domo 
Judae  virum  quemdam,  cui  nomen  estSaulus; 
palriavero  csi  Tarsensis.  Hisenim  indiciis  Ana- 
niae  indicat  Saulum,  ne  pro  eo  alius  quis  ci  se 
offerat,  vel  ingerat.  Porro  Tarsus  navigatio- 
nibus  mercibus  et  opibus  adeo  fuit  celebris , 
til  .ib  ca  marc  vicinuni,  et  aliud  quodlibct  ab 
Ilebraeis  vocaium  sit  Tharsis  :  quocirca  Soli- 
niis  Polybist.  cap.  47.  Tarsum  vocat  malrcm 
urixium. 

Ecce  f.mm  orat.  ]  Nola rb cnim  dat  causam  cur 
jubeatadiri  Saulum,  omnemque  metum  Ananiae 
adimit.  q.  d.  No  limeas  Anania  adireSaulum, 
|);mlo  ante  persecutorem  fidelium  :  jam  enim 
non  est  Saulus,  qui  fuit :  jam  non  persequitur, 
scdorat,  utse  ad  meliorem vftam  etbaplismuqf 
disponat.  tta  s.  Cbrysost.  Hugo  et  Lyr.au.  Aliter 
Syrus,  qui  haee  nectit  sequenlibus,.  Sic  enim 
vcrlit  :  Ecce  cnimdum  ipse  orarct ,  vidk  pervisio- 
nem  virum  Ananiam  nomine  :  Verum  Graecus 
Tc.vtus  nosiraj  Lalinre  vcrsioni  consenlitet  asti- 
pulalur. 

1L'.  Et  vidit  vintlM.  ]  llic  vcrsus  in  Bibliis  Ro- 
manis  et  Graecis  parenthesi  includitur  •eoniinet 
cnim  verba  ,  non  Chrisli  loqucntis  ad  Ananiam, 
scd  Lucoe  Historici  ca  reXerenlis.  q.  d.  Eo  lem- 
pore  quo  Ananias  a  Deo  mb?sus  cst  ad  Saulum, 
ipsc  Saulus  orans  pcr  visionem,  non  corpora- 
lcm  (erat  cnini  ca'cus)  scd  imaginariain  vidit 
Anaoiam  ad  se  veniculem,  seque  curantem; 
iil(|ue  ad  boc,  ut  m<>\  venienle  Anania  ,  cx  ejus 
yoce,  ci  speciequam  io  visione  viderat,  ab  co 
illuminatus  cuni  agnosccret,  el  reciperet  quasi 
a  Dco  ad  scmissum. 

Domink  aidivi.  ]  Tanta  crat  Sauli  saevitia, 
lanta  furorisfama,  ut  ad  solumSauli  nomenAna- 
nias,  licci  a  Deoad  eummissus,  coborresceret. 
I  ikIc.  seexcusat.  q.d.  aitS.  ChrysosL  Timeoeum 
HC  forte  >nr  iit  Jrrusalrm  dtuat.  Quid  mc  projieis 
inos  leonis?  curmie  huic  prodis  :  Timct  ovis  ire 
ad  lupuin,  nesciens  lupum  nautatum  inovem, 
uti  paulo  antc  dixi  c\  S.  Augustino. 

1'i.  ET  IU(.  HAiiir  POTESTATEM,]  id  cst,   boc  in 

loco,  puta  Damasci ,  gr.xcc  enim  est  fiSe.  llic  ergo 

( >t  .ulvcibiuui ,  non  pronomcn. 


APOSTOLORLM.  Cap.  IX.  170 

15.  Vas  elkctioms,  id  cst,  instrumcnium  siu- 
gulariter  electum,  est  mjhi  iste.  J  Saulus.  He- 

br;ci  enini  i^zlceli,  id  esl.  vas,  vocanl  quodlibct 
instrumenlum.  Si c vasa  cantici  Amos  6.  5.  sunt 
inslrumenta  musica  :  vasa  bclli  Gen.  49.  5.  sunt 
arma  ctarinati,  quibus  bcllalur  :  vasa  mortis 
Psal.  8.  14.  sunt  gladii  et  tcla  (juibus  mors  infer- 
lur.  Hinc  Tigurina  vertit,  organumelectum,  boc 
est,  bomo selectissimus  et  praestanlissimus,  cst 
mild  islc  ,  ail  Vatablus. 

Qusercs,  cur  Paulus  vocalur  vas ,  id  est,  ins- 
trumenlum  electum?  Resp.  Primo  :  quia  Deus 
cum  ex  totmillcnis  bominum  millibus  prae  cae- 
tcris,  ciiam  Apostolis,  elegit  ad  cvangelizandum 
ubique,  tam  Judaeis,  quam  Gcntibus. Dnde banc 
ejus  electionem  explicans  subdit  :  ut  portct  no- 
mcn  mctim  coram  Gcnlibtts,  cl  Begibus,  ct  fdiis 
Israet.  Ilinc  patet  Saulum  in  prima  sui  conver- 
sione  accepisse  Apostolatum  et  gratiam  Aposto- 
licam,  ac  a  Cbristo  crcalum  esse  Apostolum. 

Secundo,  vas  electionis,  id  cst  pi;cdestinalio- 
nis.  q.  d.  Paulus  ab  aelerno  a  Deo  ad  magnam 
gratiam  ct  gloriam  fuit  praedestinatus,  juxla  il- 
lud  Galat.  1.  15.  Cum  aulcm placuit  ei qui  me segrc- 
guvil  ab  utcro  matrismca? ,  et  vocavil  per graliam 
suum.  Ita  S.  Hicron.  ibidem.  Simili  modo  Apos- 
tolus  praedcslinatos  vocat  vasa  inbonorcm,  puta 
aurea  et  argentea  :  rcprobos  vasa  in  contumc- 
liam,  puta  lutcaet  fictilia,  2.  Timotb.  2.  20. 

lcrtio,  S.  Cbrysost.  ccnsct  elcctionem  hanc 
rcspicere  tum  indolem  acrem  et  ardentem,  tum 
zclum  legis  divinre  in  Saulo.  q.  d.  Deus  clcgit 
Saulum  ardentem  et  zclantem,  ut  bunc  ardorcm 
et  zelum  corrigerct  ct  transferrct  ad  Chrislum, 
ut  scillcct  aceresset,  et  zclosus  Cbristi  propug- 
natoretpraeco.  Ad  tam  arduum  cnim  Evangelii 
et  Apostolatus  munus  requirebatur  indoles  be- 
roica,  quae  adjuta  ct  imbuta  gratia  Dei,  omnes 
difficullates,  pericula  et  persecutiqnes  supera- 
ret.  Frigidi  enim  et  pblegmatici,  eslosancti,  ad 
tam  ardua  perfringenda  minus  idonei  sunt. 
Undc  S.  Cbrysost.  qu.rrens,  cureleclus  sit  a  Dco 
Saulus  saevus  et  fcrus?  Respondet,  ut  bomo  ad 
caedes  composilus  Christianorum  ,  convertcrc- 
turadcaedes  errorum,  ut  scilicct  jugularct  Ju- 
daismum  el  gentilismum. 

Quarto,  vas  eleclum,  id  cst  sanctum  ,  fuit 
Paulus  ;  tum  quia  virginitalcm  virginemque 
animum  jugitcr  in  corporc  illibalo,  quasiin  vasc 
sancto,  conservavit,  ut  patet  1.  Cor.  cap.  7.  7. 
Ila  S.  Gaudcnlius  iract.  S.  tom.  2.  Bibliotbecae 
SS.  Patrum.  Nam,  ul  aitCiccro  Tuscul.  1.  Corpus 
csl  quasi  vas  ct  aliquod  unimi  rrccptaculttm  :  tum 
quia  fuit  organuin  Spiritus  sancti.  Sicut  enim  iu 
orgaao  resonat  spiriluset  Oatus  follibus  illiins- 
piratus,,  in  eoque  suavem  edit  mclodiam;  sicin 
Paulo  cjus(|uc  orc  rcsonabal  Spiritus  sanctus. 
ct  coelestem  edebatharmoniam,  quae  homines, 
ctiam  fcros  ct  barbaros,  ad  sc  raperct,  ct  ipaos 
angelos  oblectaret.  Movit  Ampluon,  aclongema- 
gisPauIuSj  lapides  eastendo.  Orpbeum  cclebrat 
Virgil.  t\.  Gcorg.  sua  vocc  ct  cantu. 

Mulcenlom  tigrcs,  ct  agcnlem  carmine  quorcus. 

Orphcus  vcrus.  Paulus  inquam  modulante  per 
cum  Spiritu  sanclo  lcrina  et  queruea  saxeaquc 
liominum  corda  mollivft  el  cicuravit.  [pseergO 
fuit  vas,  id  cst  organum  .  cithara,  libia,  tuba  et 
chelys  meloda  et  conora  Spiritus  sancti.  Unde 
S.  Hicron.  epist.  61.  ad  Pammach.  Vbi,  inquit, 
clectionis  pas,  tuba  Evangclii ,  rugilus  konisnos- 


COMMENTAMA  Ifl  ACTA 

tri ,  tonitrti  Gentiitm,  (tumm  cloqucntia?  Chris- 
lianct,  qai  mystcrittin ,  rrl ro  gcncralionibus  igno- 
ratam,  ct  profandam  diviliaram  sapienticc  ct 
scientice  Deimagis  miralar ,  qaam  loquitar. 

Quinto,  fuit  vas  elcclionis ,  quia  slrenue  ct  ar- 
tlenler  vocalionj  et  electioni  divin.e  cooperatus 
est,  juxta  illud  :  Cralia  ejas  inmevacua  nonfuit, 
sed  abundantius  illis  omnibus  laboravi.  1.  Co- 
rinlh.  15.  10.  Et  illud  :  Si  quis  se  cmundaverit  ab 
istis,  erit  vas  in  honorem  sanctificatum  et  utilc 
Domino,  ad  omnc  opas  bonum  paratum.  Labor  et 
iimor  sunt  gemelli,  ait  Plaio  :  quia  quem  quis 
amat,  pro  eo  laborat,  nec  ullum  pro  amato  la- 
borem  recusat,  uti  Paulus  pro  Christo  quem 
summe  amabat,  nuflum  recusavit,  sedomnem 
iimbivit.  Fuitcrgo  Paulus  prodigiumnaturoe,  mi- 
raculum  gratire,  sluporGentium,  lerrorJudaeo- 
rum,  portentum  universi,  Dei  servus  eleclus, 
Cbristi  Apostolus  seleclus  et  dilectus.  Sic  beri 
scrvos  electos  ctdilectos  vocant  eos,  qui  omnia 
eorum  jussa  statim  exequuntur,  omniaqueopera 
et  negotia  illico  conficiunt. 

Sexto,  sicut  sol  Eccles.  UZ.  2.  vocatur  vas  ad- 
mirabile opus  Excelsi,  quiasol  eslvaslucis,  quo 
Deus  lotum  mundumilluminat;  ita  etS.  Paulus, 
ipse  enim  fuit  quasi  sol  orbis.  Unde  S.  Chrysost. 
incap.  1.  ad  Roman.  Pauli,  inquit,  lingua  supra 
ipsum  etiam  solem  illuxit,  cceteros  omnes  verbi 
doclrina  exuperans;  unde  aGentilibus  Mercarius 
esse  credebatur.  Actor.  \l\.  11.  Etlib.  1.  de  Provi- 
dentia  :  Nultus  Paulo  majorest,  autetiamcequatis. 
Unde 

Septimo,  S.  Hieron.  in  c.  8.  Osee  :  Vas  electio- 
nis ,  inquit,  est  Paulas ,  quia  est  vas  legis ,  et 
S.  Scripturarum  armarium.  Sicut  S.  Antonius  de 
Padua  ob  peritiam  S.  Script.  a  Pontifice  vocatus 
est  Arca  teslamenti. 

Octavo,  alii  S.  Paulum  proprie  vocari  volunt 
vas  electionis,  quia  plenus  fuit  sapienlia  et  gra- 
tia,  adeo  ut  de  ejus  plenitudine  omnes  gentes 
biberint.  Ita  Origenes  lib.  3.  Periarchon ,  et 
S.  Ambros.  serm.  11.  de  S.  Petro  et  Paulo.  Hoc 
estquod  aitSapiens  Proverb.  20.  v.  15.  Est  au- 
rum  et  multitudo  gemmarum,  et  vas  pretiosum 
tabia  scientia?. 

Nono,  S.  Thom.  praefatione  in  Epist.  S.  Pauli, 
de  eo  explicans  illud,  quod  ab  Ecclesiastico 
c.  50.10.  dictum  est  deSimone  magno  pontifici, 
Quasi  vas  auri  solidum  ornatum  omni  lapide  pre- 
tioso  :  Paulus,  ait,  fuit  vas  aari  ob  sapientiam, 
solidum  ob  charitatem  ornatum  cazleris  omnibus 
virtutibus.  Vide  apud  eum  plura. 

Decimo ,  Paulus  fuit  vas  electionis ,  quia  electus 
etdestinatus  fuit  ad  multos  labores,  persecutio- 
nes  et  tribulationes  patiendum  pro  Christo  et 
Evangelio.  Hanc  enim  causam  subdit  Christus 
dicens,  Ego  enim  ostendam  ei,  quanta  oporteat 
eum  pro  nomine  meo  pati ;  de  quoibi  plura. 

Denique  vis  scire  ad  quanta,  et  quam  subli- 
mia  electus  a  Deo  et  evectus  sit  Saulus?  Audi 
S.  Chrys.  h.  18.inc.  11.  adRom.inMorali.ubieum 
eoelo  comparat  et  anteponit  :  Ccetum  namque , 
inquit,  licet  tanlo  sit  tempore  visum,  non  tamen 
admodum  permovit  :  Paulus  vero  exiguo  concio- 
nalus  tempore ,  totum  orbemattraxit.  Ccetumenim 
suum  servans  terminum  et  canonem  ,  eadem  sta- 
tione  consislit,  mentis  vero  Paulince  sublimitasom- 
nes  ccelos  transcendit  ipsique  Christo  conversatur. 
Est  autem  lantaejus  pulchritudo,  utet  Deus  illam 
depradicet.  Astra  quidem  cum  fierent  admiraban- 
tur  angeti  :  hunc  vero  Deus  ipse  admiralus  cst , 


APOSTOLORUM.  Cap.   IX. 

dicens  :  Vas  electionis  iste  mihi  cst.  Ctclum  istud 
stepc  anube  oblcgitur :  Pauli  vcro  menlem  nulla 
obnubilavit  tentatio,  sed  inmcdiis  quoque  tempes- 
tatibus  ipsam  mcridie  ctariludinem  suo  splendore 
superavit.  Sol  enim  isle  qui  in  Paulo  luxit,  talcs 
radios  non  emittcbat,  qui  tentationum  concursu 
poluerint  obumbrari ,  sed  tum  polissimum  cluces- 
cebanl.  Unde  et  dicebat  :  Sufficit  libi  gratia  mea. 
Nam  virtus  mea  in  infirmitale  pcrficitur.  JEmule- 
mur  ilaque  iltum,  et  nihil  erit  etiam  nobis  colla- 
tum  ccclum  islud,  neque  sot,  ncqae  univcrsus  istc 
mundus. 

Idem  1.  2.  de  Compunctione  cordis  :  Paulas, 
ait ,  super  terras  inccdens ,  ipsum  tenebal  cceliver- 
ticem,  etc.  Amor  aulemejus ,  ct  desiderium  quod 
habebat  erga  charitalem  Christi ,  non  solum  tres 
penetraverat  ccctos,sed  cliam  omnes  omnino  trans- 
cenderat,  et  usque  ad  ipsum  pervencrat  Christum  , 
instar  fiammiv.  immensce ,  qum  universumrepteret 
terram,  et  inde  ascendens ,  rcplelis  omnibus^  usque 
ad  ipsa  perveniret  cozli  fastigia;  sed  et  inde  supe- 
rans  omnia,  etiam  iitum  qui  superccelumest  aerem 
transcenderet  :  atque  ubi  et  quai  ibi  sunt  spatia 
compleret,  ascenderet  usque  ad  tertium  ccelum,el 
omnia  Imc  uno  alque  eodem  ignc  comptcret;  ita  ut 
nec  terra  ullum ,  nec  cccti ,  imo  nec  ccclorum  spa- 
tium  vacuum  relinqueret.  Vide  eumdem  in  flne 
Epist.  adRom.  ethomiliis  octo  quas  de  laudibus 
S.  Pauli  scripsit  in  fine  tom.  3.  ubi  in  octava 
Paulumconfertet  prrcfert  omnibus  non  tantum 
Patriarchis ,  Prophetis  et  Sanctis ,  sed  et  Angelis, 
Cherubinis  et  Seraphinis.  An  non  hic  est  vas 
electionis?  Quam  felices  in  quos  cadit.  ha?c  Dci 
electio?  Terque  quaterque  beati,  quos  Deus  ab 
omni  sevodeslinavit  sibi  vasa  eleclionis.  Utinam 
et  nos  dignetur  rara  sua  electione  et  sancta  vo- 
catione  Christus  amor  noster;  ac  vicissim  nos 
vocationi  ct  gratiaeejus  ex  eequo  respondeamus, 
itaque  eam  jugiler  augeamus  ettranscendamus. 
Haec  enimest  unica  via  ad  eximiam  virtutem  et 
sanctimoniam.  Ora  pronobisS.  Paule,  ut  admi- 
rabilis  tuae  electionis  et  vocationis  participes 
efficimereamur.  Amen. 

Ut  portet  nomen  meum.  ]  Primo,  sicut  praeco 
suopraeconio  audacter  praefert  et  porlatnomen 
sui  principis  legislaloris,  cujus  leges  ac  edicla 
promulgat.  Secundo,  sicut  Propheta  suisoracu- 
lis  portat  etprsefertnomen  Dei  dicens  :  Htfcdicit 
Dominus.  Tertio,  sicut  legatus  libere  portat  et. 
praefert  nomen  Regis,  a  quo  mittilur.  Quarlo, 
sicut  miles  et  vexillifer  intrepide  ac  fortiter  por- 
tat,  praefertque  nomen  et  insigne  sui  ducis. 
Quinto,  sicut  doctor  portat  et  preefert  nomcn 
sui  Auctoris,  cujuslibros  etdoctrinam  docetet 
cxplicat.  Porro  Paulo  portavit  Christi  nomen  in 
corde  per  amorem  ardenlissimum,  in  ore  per 
cloquium  eflicacissimum,  in  opere  per  labores 
et  passiones  continuas  et  gravissimas,  in  Epis- 
tolis  per  sapientiam  et  zelum  ferventissimum. 
Unde  ait  :  Ego  stigmata  Domini  Jesu  in  corporc 
meo  porto.  Galat.  6. 17.  heec  enim  stigmata  sunt 
quasi  characteres  nominis  Jesu. 

Coram  Gentimjs.  ]  Hinc  ejus  titulus  est,  Doctor 
Gentium,\.  Timoth.  2. 7. 

Et  regibus.  ]  Utcoram  Agrippa  rege  Judfcae, 
Actor.  26.  Nerone,  et  aliis  provinciarum  ,  quas 
plurimas  Evangelizandoobivit,  regibus.  Similis 
fuit  electio  et  vocatio  S.  Johannis  Chrysostomi  : 
Flavianoenim  Patriarcheemane  oranti  apparuit. 
angelus,  jussitque  adire  monasterium  in  qur 
monachum  agebat  Chrysostomus  eumquecon 


COMMMJTARTA  IN    ACTA 

uecrarc  sacerdoiem  :  Illeenim,  inquiebal,  instur 
Vault  futurusest  vas  etectianis,  et  verbo  compre- 
hensurus  toium  orbem.  Cumque  Chrysostomus 
siicntiiet  monaslices  adatnator,  illum  bonorem 
onusque  subterfugeret,  ti  quoque  apparuit  an- 
gelus, jubens,  utFlavianonon  repugnaret,  scd 
ncquiesceret,  dicens  :  Qua;  Deus  stutuit,  qtiis 
poterit  vltare?  ita  habet  vita  S.  Chrysost. 

Et  FILHS  ISBAEL.  ]  lli  ulliino  potiunlur  loco , 
ijuasi  digniores  Centibus  ,  utpote  qui  erant 
lilii  Abrahae,  etconsequenter  eis  proprie  pro- 
missus  et  niissus  eral  Cbristus  :  hos  t.ainen  111- 
lensissimos  sui ,  aeque  ac  Christi  liostcs  expertus 
est  Paulus. 

Ego  EISIM  OSTENDAM  ILLI,  QUANTA  OPOHTIAl 
EUM  PI»0  NOMIKE  MEO  I'ATI.  ]  OstClldit  l)OC  Dcii^ 
Paulo  ,  lum  per  internam  inspiralioncm  (solct 
enim  Deus  instantia  roala  gravia  Sanctissugge- 
rere,  etquasi  praesagire,  ut  ad  ea  paraliores  et 
animosiores  accedant)  tum  per  externam,  ut 
cuin  pcr  Agabum  praedixit  ei  vincula,  quse  paulo 
post  subiit  Hierosoiymis  cap.  21.  11.  tum  per 
cxpcricniiani  quotidianam,  cum  scilicet  eiun 
quotidie  novas  et  majores  experiri  et  subire.  fc- 
cit  persccutiones  et  cruces.  Sic  saepe  in  Scrip- 
lura  ostcndere ,  idem  est  quod  reipsa  cxhibere, 
pr.cslarc,  facere,  ut  ctnn  toties  orat  Psalles  : 
Ostende  nobis  Domine  misertcordiam  tuam.  Os- 
tende,  id  eit  exhFbe,  praesta,  fac.  Et  Daniel. 
c.  8.  U(\.  Confundantur  omnesquiostendU.nl  (id 
cst  faclunt)  servls  tuis  mala.  EtPsalm.  h.  7.  Quis 
ostendet  (dabit)  nobis  bona.  Et  Ps.  50.  Ostendisli 
(fecisli)  popttlo  tuo  dura.  Et  Ps.  70.  20.  Qutinta 
ostendisti  (immisisti)  milii  tribulationes. 

Noia.  Tocniin  dat  causam  praecedentium,  cur 
scilicet  Paulus  futurus  sii  vas  clcctionis,  clquo- 
modo  porlaiurus  sil  nomen  Christi  coram  Ju- 
daeis  ct  (icniibus,  q,  d.  Paulus  erit  mihivasclec- 
tionis,    quia   porlando   nomcn   meum    coram 
pcniibus  ct  regibus,  multa  magnaque  pro  me 
generose  ei  constanter  patietur.  Unde  Hquet 
Paulum,  aliosque  electos  Dei  servos,  magis  a 
Dec  eligi  ct  dcstinari  ad  mulla  proeo  palienda  , 
qnnm  agcnda.  Servitus  enim  Dei,  aequc  acapos- 
tolatus,  magis  consistit  in  multapassione,  quam 
opcrationc  ;  niniirum  :  Fortia  agere  Romantim 
<'sl;  forlia  pati Cltristittnum  cst ,  imo  Apostolicum 
et  Paulinuni.    Nam  Primo,  Paulus  et   Apostoli 
c\angelizantcs  novam  fidem  et  paradoxam,  ni- 
niirum  Cbristum  crucifixum  csse  Deum  et  Sal- 
vatorem  mundi,  scrvandam  esse  continentiam, 
lObrietatem  ,  mortificationem  capiditatum ,  etc. 
multos   senserunt  irrisores,  contradiclores  et 
persecutorcs.    Secundo  mcrito   hanc    poenam 
Saulo  pro  peccatis  inilixit  Deus.  Audi  S.  August. 
scrin.  l'i.  de  Sanctis  :  Ostcndc,  ait,   persecutorl 
non  solum  bonitatem,  vcrmn  etiam  scverilalcm 
iitam  :  patiatur,  quodfcc.il  illos  etpati :  qui  facic- 
bat,srnti(it  et  ipse  quod  aliis  infercbat.  Ego ,  ait, 
illi  ostendam  <jutv  itlum  oporteat  pati  pro  nomiiv: 
mco  :  qui  facicbat  conlra  nomcn  ,  patiatur  pro  no- 
minc.    O  strvitia  mistricors!  Vidcs  illmn  pra?pa- 
rarc  ferrum ,  scctttrits  est ,  non  pcrciiiplttrus.  Ter- 
lio,  quia  Chrislus  mullo  plura  proeo,  el  ab  co 
passus  erat  :  decuil  ergo.  ut  et  ipsc  vicem   re- 
penderet  Christo,  etmulta   pateretur  pro  eo. 
QuartO,  quia  dcctiit  pi  aulicalorcni  (.brisli  cru- 
eilixi    euin    niauis    pi;edirare  cxemplo,  quam 
\erho:  boc  enim  eflicacius  est,  magisque  per- 
snadet.  Qninlo,  qnia   ElCtUS  majoris  fortiludinis 
e$1  forlia  pali,  qnain  agerc ,  utpolc    longe  dilli- 


APOSTOLOWJM.  Cap.  IX.  181 

cilior.  Scxio,  qnia  amor  illc  ardens,  ipsi  a  Christo 
inditus  saiiari  noii  poterai,  nisi  magnis  niullis- 
quelaboribus  et  tribulationibus  proeo  loleraUs. 
Unde  ipse  ait  :  Gloriamur  in  tributationlbus,  Ro- 
man.  5.  i.  praserlim  quia  videbat  se  a  Christo 
lantopere  diiigi ,  lot  bencficiis  affici ,  ac  nomi- 
naiiin  divinis  consolalionibus  afiluere  in  medns 
persecutionfbus.  Quoniam,  ut  ipse  expertus  ait 
2.  Cor.  1.  S.  Sicut  abundant  passiones  Chrisli  in 
nobis,  ita  per  Christum  abundalconsotaiio  noslra: 
quaniiun  ergo crescebat  tribuialio  etdesOlatio, 
taniuin  quoque  crescebat  Dei  consoialio. 

Porro  quanla,  et  quqm  gravia  assidue  pro 
Chrislo  passus  sit  Paulus ,  patet  lum  ex  sequen- 
tibus  capilibus  hujuslibri  usque  adfinem,  tum 
ex  EpistoTisS.  Panli.ac  praeserlim  toto  cap.  11. 
T.pist.  2.  ad  Corinih.  Christus  enim  ci  magnam 
praeparat  in  ccelis  gloriam  etcoronam,  qu;e  ei 
promerenda  eral  per  magnos  laborcs  etdolores. 
Non  cnim  sttnt  condigna  passioncs  htijus  lemporis 
ad  fuluram  gloriam,  qaoe   rcvclabitur  in  nobis. 
Rom.  8.  18.  Quocirca  suinina  dignitas  et  gloria 
est,  multa  magnaque  pati  pro  Christe  :  quam 
Deusnon  omnibus,  sed  eleclis  et  dilectis  suis 
dat,  ut  S.  Paulo  et  siniilibus.  Vide  dicla  c.  G.  &1. 
Simili  visione  et  multa  paiiendi  symbolo  sun- 
ius  Franciscus  Xavetius  coehtus  evocalus-,  et 
(|iiasi  auctoratus  est  Indorum  Apostolus.  Duin 
«  nim  RomsB  in  hospitali  domoaegris  minislraret 
in  somnis  revelavitetrepraesenlavit  ei  Deus  in- 
gentcs  labores  ct  aerumnas,  quos  in  India  pro 
sui  nominis  gioria  erat  subiturus.  Quos  intuens 
Xaverius  alacer  :  Ptuf,  mquit,  Domine,  plus , 
p/t«;idque  itcravit  voce  tam  alta,  ut  P.  Simo- 
nem  Rodericum  cubiculi  socium  b  somnoexci- 
laret,  et  pcrcelleret.  Idem  sibi  visus  est  in  soni- 
nis  sncpiiis,humerisgestarelndum  nlruminstar 
.i.tliiopis,  adco  gravem,  utsub  tanto  onere  non 
possel  eaput  attollerc.  Idipse  referens  P.Jacobo 
Layneztum  socio  suo  :  Adluic,  ait,  cx  hoc  sommo 
lantamcorporis  fatigalioncm  ct  quasiconlusioncm 
ni  membris  pcrsentisco,  ac  sircipsa  cum  Dulo  itlo 
lactatus  cssem.  Ita  inter  alios  refert  P.  Lucena 
gravis  Tbeolog.  1.  1.  ViUcXaverii  c.  7. 

17.  Imponens  ei  manus.  J  Calvinus  censct  Ann- 
niam  Saulo  impendisse  Sacramentum  Confirma- 
lionis.  Ilocenim  vocatur  impositio  manuiini. 
indc  infert,  illud  non  a  solis  Episcopis,  sed  ei 
a  Presbyteris  aliisque  (talisenim  erat  Ananias) 
posse  conferre.  Sed  errat  :  nam  nccduin  bapli- 
zatuscral  Saulus;  ergo  basc  imposiliomanuum 
non  fuit  Confirmatio,  quae  seqni  debet  haptis- 
mum;  sed  parlim  fuit  curatio  et  illuminatio 
Sauli,  juxta  illudChristi  Marci  ult.  Sttper  agros 
manus  imponcnt ,  ct  bcnc  habebunt  :  parlim  fuit 
dispositio  et  pnepnratio  ad  baplismuni.  Sic 
ciiini  caiecbumenis  oliin  manus  imponebantur 
asacerdote,  ut  pro  eis oraret  eisque  Dei  bene- 
dictionem  imprecaretur  :  cujus  caeremonias 
icstcs  suni  s.  Dionys.  Bccles.  Hieron.  c.  iW  Bap- 
lismo,  S.  Cyprian.  EpisL  56.  S.  tuguaL  Lde  Fkle 
et  oper.  c.  4.  et  Conc  Carthah.  IV.  Can.  85.  Addc. 
peculiaria  multa  fuissein  Saulo :  vocatusenini 
e  ccclo,  edoctus  a  Christo,  rcm  Sacramenii 
pereepit  sine  Sacramento,  puta  repletas  esi 
Spiritu  sancto  ,  qi:i  est  effectus  SacramentiCon- 
Drmationis,  sine  hoc Sacrameoto.  Dcnique  re- 
pletus  est  Spiritu  sanclo  non  per  manuum  Ann- 
niaB  impositionem ,  at  vult  Cahinus  sed  \u  r 
haplismum,  uii  mox  dicam. 
Saui.e  FRATBR.]  Olim  Chrisliani  inviani 


182  COMMENTARIA  1N  ACTA 

cabanl sc  fralres,  et  feminas  sorores,  scilicet 
spirilu,  iinn  carne  :  nani  omnes  eodem  hap- 
lismo  renati,  eunidem  habebant  Patrem  Chris- 
iuni,  el  eamdem  Matrem  Ecclesjam,  in  qua 
roagis  amice  et  concordiier  \  ivcbant,  quaro  gcr- 
mani  fratresin  cadera  paterna  domo.  Esioenim 
Paulus  necdum  rcipsa  esset  Christianus,  quia 
nccdum  baptizatus.,  voto  tamen  erateoque  ar- 
dontissinio;  jain  eriim  plane  fidem,  amorem  et 
spirituin  Christi  induerat. 

Dominusmisitme.1ksus.]  Nomen  Jcsus  intcr- 
ponit ,  ut  significet  Uliusvirtule  afferri  sanitatem, 
sicut  signifwavit  Petrus,  cumclaudo  gressum  res- 
tituit  cap.  3.  6.  ait  S»  Chrysosi.  Manum  crgo 
Sauloimponens,  nominandoot  tacile  invocando 
Jesum,caecitatemdiscussit,  eiquevisumrestituit. 

Ut  videas,  perhanc  manuum  mcarum  impo- 
sitioncm,  Josuque  invocationcm  :  et  impleams 
Spiritu  sancto,]  in  baptismo,  quem  mox  tibi 
conferam.  Id  ita  esse  patet  ex  eo,  quod  proxime 
sequitur  :  Et  confestim  cecidcrunt  ab  oculis  cjus 
lanquam  squamcB  et  visumrecepit.  Ubi  nihiladdi- 
turdeSpintu  sancto,  sed  de  co  subdit. 

18.    ET    CONFESTIM  CECIDEnUNT   AB    OCULIS     EJUS 

tanquam  squam.e,  ]  similes  squamis  piscium,  in- 
quit  Lyran.  et  Cajet.  Hinc  videtur ,  quod  caeci- 
lasPauti  non  fuerit  intrinseca,  nimirum  sita  in 
l.xsioneorgani,  puta  in  desiccatione  vel  exlinc- 
lionc  humoris  crystallini,  vel  tunicae  ocularis ; 
scd  cxtrinscca,  scilicet  quod  oculi  ejusobducti 
fuerint  pelliculis,  quasi  squamis.  SimiHs  fuit 
Tobiae  caecilas,  quae  naturalitcr  fclle  piseis  dis- 
enssa  est.  Unde  de  ea  cap.  11.  \h.  Et  cccpit,  aic, 
albugo  cx  oculis  ejtis,  quasi  membrana  ovi  egredi 
quam  apprchendcns  Tobias  IraxU  ab  octtlis  ejtts ,  sta- 
timqtte  vistim  rccepit.  Sicut  ergo  stercus  hirundi- 
numcadens  in  oculos  Tobiac,  ibiquecum  afiluente 
cx  cerebro  bumore,  sive  pituita  concrescens  , 
eos  pellicula  obduxit  et  ccecavit,  ita  et  hic  lux 
illa  feriens  oculos  Pauli,  suo  calore  et  occulta 
vi  liumores  ex  cerebroinoculos  deduxit,ibique 
oos  coagulavit,  ut  in  pelliculasiniar  squamma- 
rum  duras  concroscerent,  itaqueoculosoblege- 
rent  et  caecarent.  Similis  caacitas  muliis  hodie 
obvenit  ex  humore  defiuente,  in  pelliculam 
ooncreto,  oculosque  velante,  quam  periii  chi- 
rurgi  saepe  arte  sua  curant,  acu  pelliculam  au- 
ferentos.  Verum  in  Paulo  pelliculce  et  ceecftalis 
ablatio  fuit  miraculosa,  quia  sola  impositione 
manuum  Ananiai,  et  invocatione  nominis  Jesu 
illico  facta  :  noc  enim  Ananias  fclle  piscis  exter- 
gente,  vel  acueducente  pelliculam  et  squamam 
exemif. 

Tropol.  S.  Grog.  33.  Moral.  c.  1h.  per  squamas 
accipit  velamen  carnalis  sapientiae,  aut  excu- 
sationumet  hypocriseos.  Camalis  tegumenti  du~ 
ritia  ( ait)  iilum  (Saulum)  presserat ,  et  idcirco 
radios  veri  luminis  non  videbat.  Sed  postquam  su- 
perbce  repugnationes  ejus  victct  sunt,  defensionum 
ejus  squama  ceciderunt  corporis,  sed  ante  jamsub 
Dominica  increpalione  cecideranl  ab  octttis  cordis, 
cum  prostrattts  dixit :  Domine  qttidme  visfacere? 
lUpulsis  videlicct  squamis ,  jam  ad  cordis  viscera 
rcritatis  sagitta  pervenerat ,  quando  dcposita  ela- 
tione  superbuc,  eumquem  impugnaverat  Dominum 
confilens,  et  quid  ageret  nesciens  requirebal.  Unde 
audivit  :  Ego  stnn  Jesus.  q.  d.  Uumilitatis  meaz 
inftrma  sttscipc ,  ct  tucEmperbicesquamds  amittc. 
Sciendum  tamen  est  ,  quod  islce  defensionum 
squamce,  qttamvis  penc  omne  humanum  genus  con- 
fgant ,  hypocritarum  tamen  specialiter  et  calli- 


APOSTOLOIUJM.  Cap.  IX. 
dorum  hominum  mentcs  prcmunt.  Ipsicnim  cttlpos 
stuts  lanlo  vehementius  confitcri  rcfugiunt,  quanto 
sc  citius  vidcri  ab  omnibus  pcccalorcs  erubescunl. 
Correpla  itaque  sanctilatis  shnttlatio ,  cl  malitia 
occttlta  dcprchrnsa  squamas  ohjicit  defensionis  ,  el 
verilalis  gladiumrepcUU.  HypocriUe  ergo,  et  sui 
ainatores  caecisunl.  Simulatio  enim  squamaest, 
calva  excusatio  squama  est,  amor  sui  squania 
ost,  quae  ois  velat  oculos  mentis,  visumque  veri- 
latis  adimit.  Sed  has  squamas  Jcsus  per  Ana- 
niam  ,  idost,  per  graiiam  Dei,  perquo  concio- 
natoros,  confessarios  ,  aliosque  viros  spiritales 
dissolvit  et  disculit. 

Et  surgens  iuptizatus  est.  ]  Nec  enim  ante 
baptismum  roplotus  fuit  Spiritu  sanclo  preeser- 
lim,  oumhicdescensusetrepletioSpiritussancli 
illo  tempore  fieret  per  sighum  visibile  ignis , 
aut  linguarum  ignoarum.  Hunc  autom  signum 
ordinarie  non  dabatur  nisi  in  confirmatione  ,  et 
subinde  in  Baptismo;  uti  hic  in  graliam  Pauli^ 
in  eo  dedit  iliud  Deus.  Alia  fuit  ralio  in  descensu 
Spiritus  sancti,  ad  concionom  Potri  super  Cor- 
nolium,  antequainbaptizarelur ,  c.  10.  hh.  utibi 
dicam.  Addil  Nyssenus  orat.  de  S.  Basilio  ,  et 
S.  Hieron.  in  1.  Ezcch.  Paulum  visum  recepisse, 
non  per  imposilionem  manuum  Ananiae,  sedper 
baptismum  ;  ut  sit  hocloco  hysterologia.  Verum 
contrarium  osl  verius ,  uti  jam  dixi  :  id  enim 
cxigit  ordinala  scries  contextus.  Ita  passim  In- 
terpretes.  Addit  Paulus  Actor.  22.  lZj.  Ananiani 
sibi  exhortando  dixisse  :  Deus  patrum  nostro- 
rum  prceordinavit  te ,  ttt  cognosceres  voluntatem 
ejtts,  etvideresjuslum  (Christum)  et  audires  vo- 
cem  ex  ore  ejus;  quUi  eris  testis  illius  ad  omncs 
homines,  eorum  qttce  vidisli  et  audisti :  Exurge  et 
baptizare ,  et  abluc  pcccata  tua. 

Et  Baptizatus  est.  ]  Licet  enim  jam  ante  cum 
diceret,  Domh.e,  quid  me  vis  facere?  per  contri- 
tionem  ei  dimissa  essent  peccata;  tamen  hsec 
contritio  includebat  votum  et  obligationom 
baptismi  :  qua  proinde  bic  se  exsolvit  Saulus. 
Rursum  baplizalusest,  ut  Chrislianismo  initia- 
relur,  utque  fieret  capax  Confirmationis,  Ordi- 
nalionis,  caeterorumque  Sacramentorum  :  ho- 
rum  enim  janua  ost  baplismus. 

Censet  S.  Ambros.  serm.  31.  Saulum  in  bap- 
tismo  mutasse  nomon,  vocatumque  esse  Pau- 
lum.  Verumcontrariumveriusest,  dequoc.  13. 9. 

Porro  per  baptismum  Saulus  recepit  Spiritum 
sanctum  ,  ejusquc  pleniludinem.  In  baptismo 
enim  omnia  peccata ,  el  omnes  peccatorum 
pccnre  abluunlur,  ac  infunditur  gralia,  charitas, 
omnesque  virtutes  et  dona  Spirilus  sancti. 
Quaie  non  est  verisimile,  Saulum  horum  pleni- 
tudinem  recepisse  por  nudam  impositionem 
manuum  Ananice,  quse  non  erat  Sacramenlum, 
sed  mera  cseremonia  et  orationis  symbolum. 
Ergo  recepit  oam  per  haptismum,  qui  est  pri- 
mum  el  praxipuum  Christi  ct  licclesiae  Sacra- 
montum.  Porroex  spociali  Dei  dono  Saulus,  ut- 
pote  Apostolus  ,  et  mox  futurus  praedicator , 
longe  majorem  in  eo  recepit  plenitudinem , 
quam  caeteri  fidclcs. 

19.  ETCUM  ACCEPISSET  CIBUM  CONFORTATCS  EST.] 

Nam,  ut  aitS.  Chrysost.  debililatus  erat  ex  itinere, 
et  ex  melu ,  et  ex  jejunio ,  et  ex  trislitia,  puta 
compunctione  aninii. 

Quaeres  ,  quoto  anno  a  nativitate  et  passionc 
Christi ,  conversus  ost  Paulus?  Rcsp.  aliqui, 
oonversum  esse  anno  proximo  a  passiono 
Cln  isti  ,   qui   fuit  ab  ejus  nativitate  35.   anno 


COMMENTARIA  IR  ACTA 
rnim  M.  pnssus  esKhristoin  Mariio,  eteodem 
in  decembri  die  26.  lapidotus  est  Slephanus  : 
Inde  fere  post  mensem  ,  puta  anno  85%  Cbristi , 

die  25.  Januar.  conversus  est  S.  Paulus  Favet, 
quod  precibus  S.  Stephani  dum  lapidaretur , 
conversus  sit  Paulus  :  ergo  niox  a  lapidatione 
ejus  :  alioqui  enim  preces  cjus  per  annum  inte- 
grum,  qiiopermissus  est  in  Ecclesias  gr.issari 
Saulus,  luissciit  ineflicaces  et  quasi  irritae.  lia 
Eusebius  in  Chronico,  Guil.  Durandus  I.  7.  Ra- 
lionalis  divin.  oflic.  c.  4.  Chrystoph.  a  Caslro  in 
Chronol.  Deiparse,  et  Adrichom.  in  Ghorolog. 
(|iii  ail  Paulum  conversum  anno  35.  Clirisli  fc- 
ria  quarla,  sive  die  Mercurii.  Huc  eliam  reduci 
possunt  Hippolytus,  Thebanus  et  Evodius  ,  qui 
dicunt  Sthephanum  7.  anno  a  morte  Christi  pas- 
sum,  et  mox  ab  ejus  nece  conversum  essc  Pau- 
lum  :  ibi  enim  pro  anno  videtur  lcgcndum 
mensc,  ut  dixi  cap.  7.  v.  57.  Porro  paradoxum 
est  quod  seribit  Clironicon  Alexandriiium ,  Stc- 
phanum  lapidatum  essc  anno  primo  Claudii 
Impcr.  et  Paulum  convcrsum  anno  secundo 
cjusdcm.  Annus  cnim  priinus  Claudii  incidil  in 
annum  a  Chrisli  nativitate  l\Z.  qui  fuit  a  morte 
etascensu  Chrisli  nonus. 

Ex  adverso  alii  putant  Paulum  conversuin 
esse  anno  2.  a  morte  Christi,  qui  ab  ejus  natali 
fuit  30.  Ita  ut  prajcisc  i\  die  mortis  Christi  usquc 
ad  diem  convcrsionis  S.  Pauli ,  mtercesseril 
blennium,  exceptis  duobus  mensibus,  qui  lluxc- 
runt  i\  die  25.  Janaarii,  quo  conversus  est  Pau- 
lus,  usque  ad  diem  25.  Martii,  quo  passus  est 
Chrisius,  uti  eodem  antc  3ft.  annos  fuerat  an- 
nuntiatus  et  conceptus,  factus  homo  in  utero 
Virginis.  Jta  censent  OEcumen.  Sanchez.  Lori- 
nus,  Baron.  el  Perer.  in  Prolegom.  episl.  ad  Ro- 
man.  disput.  1.  Num.  24.  favet  Martyrol.  Ro- 
manum,  et  Usuardi,  et  Isidorus  lih.  de  Vita  et 
morte  Sanctorum  cap.  71.  qui  dicunt  Paulum 
convcrsum  anno2.  ab  ascensione  Christi.  Licet 
enim  alii  ad  hoc  rcspondeant,  hos  Auctores 
computarc  annum  1.  ab  ascensione  eum,  qui 
immediate  ab  ascensione  fluxit  usque  ad  Calcn- 
das  Januarii,  quibus  inchoahatur  novus  annus  , 
isque  secundus;  tamen  communiter  aliter  lo- 
quuntur  et  computant  homines,  et  per  annum 
secundum  significant  hiennium.  Favetet  ratio; 
quia  quoe  narrat  Lucas  post  necem  S.  Stephani 
de  persecutionihus  Sauli,  deconversione  Sama- 
riae,  de  itineribus  et  gestis  Philippi,  deque  Ec- 
clesia  jam  collecta  Damasci,  non  videntur  lieri 
potuisse  uno  mense,  sed  facile  unum  annum  re- 
quirunt;  nisi  quis  dicat,  multa  cx  illis  postcon- 
versionem  S.  Pauli  contigissc;  Lucam  vero  ea 
praeposuisse,  ut  simul  gesta  Philippi,  qui  S.  Ste- 
phano  successit,  pertexcret.  Ikec  scntcnlia,  uti 
communior  el  Martyrologiis  conformior,  ita  cl 
verior  vidctur.  Permisit  ergo  post  preces  Ste- 
phani  Deus  ,  adhuc  annum  integrum  saevire 
Paulum,  ut  lotum  malitiae  virus  expromerct . 
itaque  facilius  curaretur,  utque  eo  major  ip- 
sius  gralia  et  potcntia  in  eo  converlendo  tolo 
orbe  splendcscerot :  suorum  enim  preces  csto 
exaudiat  Oeus,  non  tamen  slatim  adimplet,  sed 
icmpore  suis  consiliis  ct  dccretis  opportuno  ct 
eommodo.  Unde  prius  permisit  eum  grassari  in 
Chrlatianos  per  totam  Judaeam,  antcquam  irct 
ci  vexaret  exteros,  puta  Damascenos,  ut  ip x^ 
insinuat  c.  26.  11.  uhi  ait  se  pcr  omnesSynago- 
gas  eos  essc  persceulum.  Idem  insinuatur  c.  B. 
2.  Hoc  autcm  faccic  non  potuit  uno  uicnsc,  scd 


APOSTOLOROM.  Cap.  IX.  18" 

uno  auno.  Judaea  enim  est  ampla  et  vasta,  pr«- 
scrlini  quia,  iii  ihideni  dicitur  v.  3.  Saulus  scru- 
tabatur  singulorum  domos,  et  Ddeles  occiso 
Stepbano  dispersi  sunt  |>cr  omnes  regiones  Ju- 
daese  ei  Samariee,  quos  omnes  Saolus  spirans 
minarum  capere  et  extirpare  satagebat. 

Hinc  sequitur,  Sauhim  conrersum  esse  ann<» 
a.'taiis  84.  ac  lotidem  deinde  annos  serviisse 
Christo,  defunctus  enim  cst  anno  ;..'tatis  68.  ait 
S.  Chrvsost.  qiicm  ciiavi  proeem.  in  S.  Pauhtm. 
Quare  quod  quidam  citant  S.  Chrys.  hom.  d<- 
Princip.  Apost.  diceniem  de  Paulo  :  Triginta 
quinque  annis  servivil  Domino  cinn  omni  i>rom[>~ 
titudinc,  indequecolligunt,  Paulum  conversuni 
essc  anno  Christi ,  35.  ineunte,  non  36.  cgo  hu- 
cusque  in  s.  Chrysost.  non  reperi.  Sed  si  id  dicat 
S.  Cnrysost.  secutus  videtur  Chronieon  Eusebii 
tnnc  recens  editum,  quod  necem  Pauli  eonsig- 
nai  anno  Neronis  IA.  qui  fuil  Christi  70.  Si  enlm 
numeres  annos  Christi  a  36.  quo  conversus  esi 
Paulus,  usque  ad  70.  quo  in  Chronico  Euscbii 
poniluroccisus,  invenics  annos  Pauli  postcon- 
versionem  35.  Vcruni  errat  hic  Chronicon.  Nam 
S.  Peirum  et  Paulum  occisos  esse  anno  Nero- 
iiis  13.  non  IU.  convincit  ex  eo  Baronius,  quod 
anno  14.  dic  29.  Junii,  quo  occisi  sunt  Apostoli , 
Nerononerat  in  vivisjoccisusenim  est  sub  ini- 
tium  Junii  ejusdem  anni  14.  Hoc  ergo  Barouii 
coni|)iitu  dicendumest,  Paulum  34.  non  35.  an- 
nos  scrviisse   Cluislo. 

19.  FUIT  ACTEM  CtM  DISCIPLMS,  Qll  ERANT    Da- 

masci,  pi:n  dies  ai.iqvot.]  S.  Chrys.  lcjit,  perdies 
trcs  :  pro  tiv««  enim,  id  est  atiquot ,  legit  -?*< , 
id  cst  tres  :  qui  ct  causam  hujusmansionis  sub- 
dil.  Consolatio ,  ait,  ista  adducto  (converso! 
Paulo,  compensabat  mcerorcm  quem  ex  moric 
Stephani  fideles  conceperant :  nec  facile  potesl  <T5- 
timari,  quanto  cuncti  gaudio  triumpharent ,  ci 
quas  Deo  gratias  agcrent,  et  Saulo  gralulalio- 
nes  cxhibercnt. 

20.  Etcontinco  [iAt---,  id  eslconfcstim)  inSv- 
nagocis  piuedicaiut  Jf.scm.  ]  Hitic  palet  Pauluni 
illo  triduo  quo  caccus  mansit  Damasci,  a  Chrislo 
fuisseedoctum,  ctaccepisse  scicntiam  infusam. 
et  inlelIigentiam;Scripturarum  dc  Christo:  illico 
enim  cccpit  eum  praxlicare,  et  cum  Judasis  doc- 
tissimis  disputarc  cosque  convinccre.  Nota  hic 
mirammutationem  Pauli,  animos  ct  ignes  subi- 
tos.  Non  erubescat,  aitChrys.,  mututionnti,  iieque 
formidabatdestrucreeainquibusanttucUncsccbat. 

Haec  nimirum  est  visetencrgia  Spiritus  sancti, 
de  qua  pracclare  S.  Greg.  hom.  30.  in  Evang. 
Ecce  aperlis,  ait,  oculis  fidci  David }  Amos  Danie- 
lcm,  Pctrum,  Paulum,  Matthctumintucor,etsanc- 
tus  istc  Spirittts  qtialis  sit  artifcx  considcrare  volo, 
sed  in  ipsa  mca  considtratione  dcficio.  Implci 
namquc  citharccditm  pucrum  (Davidcm)  ct  Psul- 
mistam  facit.  Implet  pastorcm  armcntarium  sy- 
comoros  vellicantnn  ct  Prophetam  facit.  Implet 
abstincntcm  ptttrtnn,  ct  judiccm  senum  facit.  hn- 
plet  piscatorcm,  ct  prccdicatorcm  facit.  Implct 
perscculorem ,  ct  doclorcm  Gcntium  facit.  Implcl 
pubUcanttm,  ct  Evangelistam  facit.  O  qualis  arti- 
fex  cst  iste  Spirittts!  nulla  ad  disccndum  mora 
agitur  in  omnc  quod  volucrit.  Mox  cnim  ul  tcli- 
geril  mcnlcm,  docct:  solttmquc  tctigissc,  docuissc 
est.  Nam  httmanum  animum  subito  ttt  illustrat  , 
immutat;  abncgal hoc  rcpcntc  quod  crat,  cxhibel 
rcpentc  quod  non  cral.  Pcnscmus  sanctos  pra-dica- 
torcs  nosiros,  qttalcs  Lotlicrna  die  reperit ,  qual-  > 
fcit ,  etc. 


18'i  CQMMENTARIA  IN  ACTA 

(Jloma.m,5ti  ,  id  esi quod,  isesset  eiljus  Dei.  ] 
lta  Tigurina,  Pagnin.  ctalii. 

ai.  Stijpebant  adtkm  omnes.  ]  Judaei  scilicet, 
et  Genliles  inlideles ,  ail  S,  Chrys.  quinct  lidcles 
nc  Cbristiani  mirahantur,  lantam,  ct  tam  subi- 
tan»  in  Saulo  mutationcm,  ul,  sicut  de  Saule 
prophetante  dicebaut :  Ntim  elSaulinter  Prophe- 
tas?  1.  Rcg.  10.  Sic  ct  de  Saulo  dicerent :  Nam 
Saiilus  inicr  Apostolos?  Nunquid  ille  Jesum  dvcb- 
(licut,  qui  Jcsitin  pcrsequi solebal?  aitS.  Greg.  I.  h. 
\\\  lib.  1.  Reg.  c.  10. 

QUl   EXIM 3GNA.DAT,]  b  ■Kofir^v.s  ;   TigUrin.  qill  grUS- 

sabatur ;  Vatab  .  <jfUt  vastabat  ,  vel  populabatur. 
Expugnabat  eigo,  itl  estoppugnabat,  expugnare 
et  extinguere  satagebat  :  sumitur  enini  in  actu 
incboato,  non  pcrfccto  :  nec  enim  Ecclesia  , 
nec  fidcles  in  fide  constantes  ulla  persccutione 
cxpugnari,  vcl  cverti  possunt.  Sic  ait  Psaltes 
Ps.  128.  1.  Sajpc  cxpugnavcrunt  me  a  juventutc 
mea,  id  esloppiignaverunt ;  nam  sequiliir  :  Ete- 
nim  non  polucrunt  mihi.  q.  d.  Oppugnaverunt 
nie,  sed  non  pravaluerunt ,  non  expugnarunt. 
Mirantur  merilo ,  quod  Saulus  paulo  ante  accr 
oppugnator  Eccle&iai,  illiro  fiat  acrior,  ejusdem 
propugiuitm-. 

22.SAIT.I  S  AL  I  EM  MULTO  MAGIS  CONVALESCEBAT,] 

idcst,  invalcscebat,  ut  vertit  Tigurina  valenlior 
liebat,  majores  vires  ct  animos  sumcbat,  vali- 
dius  oppugnabal  JutUcos. 

Et  coneundebat  Jud.eos,  ]  amixwt  ,  id  cst  con- 
1  urbabat ;  Syrus,  tcrrebat.  Confundere  ergo  bic 
proprie  non  signilicat  pudore  afficere,  sed  com- 
movere,  contnrbarc,  pcrplexos  reddere  :  ut  nes- 
cirent  quomodo  se  expedirent ,  ct  Pauli  argu- 
mcnta  solverent. 

Affibmans,  ]  «/#&&&«*  ,  U\esl ronfercns  aptans- 
que,  nempe  tempora  promissi  Messiae,  et  ora- 
cula  Prophetarum  inter  se  comparans  et  com- 
ponens,  conlirmansque  ex  omnium  collatione 
atque  convenientia  ,  Cbristum  crucifixum  es.se 
semen  illud  benedictum  Abrahae  et  Prophetis 
promissum,  in  quo  benedicendae,  i.d  est  justifi- 
candee  et  salvandae,  erant  onmes  gentes  liocest 
Chrislum  esse  Messiam,  salvatorem  etredemp- 
torem  mundi.  Congerebat  enim  Saulus  testi- 
monia  de  Chrislo  ex  Mose,  Isaia,  Jeremia,  aliis- 
que  Prophelis,  ac  ostendebat  omnia  inter  se 
congruere;  nec  aliud  dicere,  quam  quoniam,  id 
est,  quod  /ucjesus  a  Judaeis  crucifixus ,  cst  Mes- 
sias,  sive  Chrislus. 

•23.  CUM  AUTEM  IMPEEREMCR  UIES  MLT/IT.  ]  Pllta 

post  trieunium.  Nam  Saulus  Damasco  abiit  in 
Arabiam,  indc  rediit  Damascum,  ubi  hse  ipsi 
positce  suntinsidiee,  quas  effugiens  profectus  est 
Hierosolymam,  uti  ipse  narrat.  Gal.  1.  v.  17.  el 
18.  Vide  ibi  dicta.  Nam  si  h;ec  ejcclio  Sauli  e  Da- 
mascocontigisset  anteboc  triennium,  puta  antt; 
ejus  abitumin  Arabiam,  uti  nonnulli  volunt,  ita 
uttunc  e  Damascoocculte  debueritfugere,  imo 
dimitti  per  murum  in  sporta;certe  eodempa- 
lam  posttrienniumnon  fuisset  reversus,  conje- 
cisset  enim  se  in  manifestum  vitee  periculum. 
Ita  Baron. 

2^.   CUSTODIEIJANT    AUTEM   ET  PORTAS.  ]    Pcrstia- 

serant  enim  Judaci  Aretce  regi  Damasci  Saulum 
esse  proditorem  et  exploratorem,  uli  dixi  2.  Co- 
rintb.  11.  32.  Vide  ibi  dicla. 

26.  Clm  autem  vemsset  i.\  Jeuusalem,  tenta- 
bat  se  jungere  DisciPfLis,  ]  id  pst  Chrisiianis  , 
praBsertim  Petroet  Apostolis  :  videndi  enim  Pe  - 
tri,  utpote  Apostolorum  et  Ecclesia^  Principis  , 


APQSTOLORUM.  Cap.   IX. 

causa  faletur  se  ivisse  Hierosolymam,  Galat.  1. 
JS.  Pro  y«/iife/'6'grajceest  xoii««&ai,  id  esl,  sc  ag- 
glulinare ;  sicut  enim  cbarla  ebartee  glulino,  ita 
Chrislianus  Cbrisliano  cbaritate  agglutinalur  : 
licel  enim  trienniiun  jam  a  Pauli  conversione 
esset  exactum,  tamen  quia  ipsc  toto  eo  tempore 
delituerat  in  Arabia,  idcirco  ejus  conversio  et 
mens  multis  adhucerat  incognita  et  suspectaob 
priorem  ejus  vitam,  acremque  fidelium  perse- 
cutionem,  ne  forte  fingerct  se  conversum  ,  ad 
cxplorandos  el  divexantlos  Cbristianos  :  uli  fa- 
ciunt  proditores  Christianorum  inAnglia. 

27.  Barnaiias  autem.]  Qui  noverat  intime 
Sauli  indolem  ct  mores  ,  certoque  cognoverat 
ejus  conversionem  ,  utpote  Sanlo  a  puerofami- 
liaris  et  condiscipulus  sub  Gamaliele  magistro, 
quique  conlinuo  eum  ad  conversionem  sollici- 
tabat,  uthabet  ejus  Vita.  Hic  ergo  duxitSaulum 
adApostolos,  ut  ab  eis  non  tanlum  inter  Chris- 
tianos,  sed  et  inter  Aposlolos  admitteretur ,  ut- 
pote  a  Deo  creatus  Apostolus,  imo  eleclus  in  vas 
electionis. 

Et  quomodo  in  Damasco  itducialiter  egerit 
in  nomineJesu,  J  hmppYKniicucOf  id  est  manifcsle, 
libere,  fidenter  egisset  in  nomine  Jesu  ,  hoc 
est,  magnfl  libertate,  fiducia  ,  audacia  et  forti- 
tudine  in  Synagogis  Judaeorum  docuisset ,  <L 
d<imonstrasset  Jesum  esse  Chrislum  ,  sive 
Messiam.  Vide  de  hoc  \erbo  ea  quae  notavi 
c.  U.  29. 

Nota,  innomine  Jesu,  hoc  est  nomine  Jesu  , 
pro  Jesu.  lta  Tigurina.  Vel  in,  id  est,  de  nomine 
Jesu,  docens  scilicet  eum  esse  Jesum,  id  est  sal- 
vatorem  mundi.  Tertio,  verti  potesl,  qaomodo 
fuluciadter  docuerit  in  nomine  Jesu,ul  est,nomen 
Jesu,  pula  Jesum  vere  esse  Jesum,  id  est,  sal- 
vatorem  muntli.  Verba  enim  contactus,  lum 
corporalis,  tuni  spirilualis  ,  qualis  est  docere 
(vox  enim  Doctoris  tangit  aures  mentemquc 
discipnli)  apud  Hebraaos  construuntur  cum 
ablalivomedianle  proposilione  in ,  uL  tangerein 
ntanu,  esl  tangere  manum;  perculere  in  capitc, 
est  percutere  caput :  sicdocere  in  nomine  Jesn, 
<  st  docere  nomen  Jesu ,  puta  Jesum  :  nomen 
<nim  meionymice  prore  cujus  est  nomen,  puta 
pro  persona  nominata  ponitur. 

28.  Er  erat  clm  illis  intiuns  f.t  exiens. ]  Id 
esl,  familiariter,  jugiter  et  ubique  commanens 
et  eonversans  :  intrare  enim  et  exire ,  Hebrasis 
significatquemlibet  actum.  q.  d.  Quidquid  age- 
ret,  hoc  agebat  cum  illis,  conlinuo  el  per- 
petim  versabatur  cum  illis.  Vide  ibi  dicla 
c.  1.  21. 

29.  LonuEBArtiR  QuootE  Gentibus. ]  Vox  Genli- 
bus  non  tsl  in  Grfeco,  nec  Syro,  nec  Latino  Go- 
tbico,  teste  Mariana,  nec  in  Beda  ,  nec  in  Chry- 
sost.aliisqtieGra  cislnterpretibus,  unde  Mariana 
censet  eam  redundare.  Romani  tamen  Codices 
jussu  Clementis  VIII.  emendali  eam  babenl  uti 
cl  c.cteri  Ealini.  Porro  non  est  verisimile  Sau- 
lum  hic  praulicasse  Gentilibus;  boc  enim  pri- 
mum  jussu  Dei  fecitPetrus  Cornelio  Centurioni, 
ttt  audiemits  cap.  seq.  ncc  JutheieLiam  ad  Chris- 
lum  conversi  ,  passi  fuissentcum  cvangelizare 
Gentibus  ,  uti  hac  de  causa  expostularunt  cum 
S.  Petro  cap.  11.  v.  ?>.  Dici  ergo  potcst  Primo, 
eosdem  bic  esse  Gra?cos  ct  Geules  :  voluitenim 
I.ucas  explicare,  qu.Tnam  essenthac  Gentes,  vo- 
cando  eas  Graecos.  Pro  Gr.ecis  autem  gra-ce  est 
non  i).)v>v-i ,  sed  eii>jvtswi,  id  est  grcecizantes ,  hoc 
est,  Judaei  in  Greecia,  puta  interGenies  nati,  v<  I 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

educatiet  convcrsati;  aiit,  ut  Syrus  vertit ,  Ju- 
dcei  qui  sciebanl  grccce.  Idem  ergo  est  loquebatur 
Gentibus,  quod  disputabat  cum  Grcecis,  puta  cum 
Judaeis  e  Graccia  venicntibus.  Gentes  ergo  liic 
vocantur  Judeei inter  Gentcs  nati,  vel  conversati. 
Hi  enim  vocantur  Gracci,  gracce  llhivtea.li  illo 
cnim  tempore  Graecus  idem  erat  quod  Gentilis, 
utidixi  c.  6. 1. 

Secundo ,  respondet  Bellarm.  lib.  1.  de  Ro- 
mano  Pontif.  cap.  22.  Saulum  disputasse  cum 
Gentibus,  non  eas  ad  fidem  pertrahendo,  sed 
lidem  Christianam  ab  earum  calumniis  dcfen- 
dendo. 

Terlio,  Gcntes  hic  accipi  possunt  Genliles  pro- 
selyti ,  hoc  est  conversi  ad  judaismum  :  illi 
enim  utpote  religione  jam  Judaei,  capaceserant 
Christianismi. 

Quarto,  siomnino  velis  hic  accipereGentiles 
manentes  in  gentilismo,  dicito  cum  Sanchez, 
haec  contigissc  post  conversionem  Cornelii  a 
S.  Petro  c.  10.  qui  apcruit  ostium  fidei  et  Eccle- 
sioe  Gentilibus.  Nam  hoec  contigcrunt  posttrien- 
uium  a  conversione  S.  Pauli :  tricnnioenim  egit 
in  Arabia,  ut  dixi  v.  23.  indc  rcdicns  Damascum, 
ob  insidias  Judaeorum  fugit  Jcrusalcm,  ibique 
locutus  est  Gentibus,  uthic  dicilur.  Quarecum 
Paulus  convcrsus  sitanno  Christi  36.  adde  trien- 
nium,  habebis  annmn  Christi  39.  quo,velpost 
quem  hacc  contigerunt:  ante  qucm  vidcturcon- 
\crsus  a  Petro  Cornelius  ,  de  quo  cap.  seq.  Est 
crgo  hic  hysterologia.  Voluit  enim  l.ucas  per- 
texere  rcs  Pauli  continuo  lilo  ,  deinde  aggredi 
«csta  S.  Petri. 

Illi  autem  ou^-rf.rant  occtdere  eum.  ]  Propter 
adeo  acrem  efftcaccmquc  disputationem  ejus  pro 
nominc  Cliristiano ,  ait  S.  Chrysost.  Verisimile 
cnimest  cum  disputasse  cum  sua  Synagoga  Ju- 
daeorum  ,  qui  cranl  e  Cilicia  ,  de  qua  cap.  6.  9. 
qui  uti  lapidarant  Stephanum,  ita  ct  lapidare  co- 
gitabant  Saulum,  eo  magis,  (|uod  is  quasiSyna- 
gogac  transfuga  ct  proditor,  Christianorum  acer- 
rimus  cssct  propugnalor.  Ipse  cnini,  utpote  Tar- 
sensis  et  Cilix  .  olim  cum  S.  Stephano  fuerat  e 
Synagoga  Cilicum. 

30.  DEDUXERUNT  EUM  CjESAREAM.  ]  QllfC  ii  Phi- 
lippo  Tetrarcba  cognoniinata  est  Philippi.  Syrus 
ait  nocte  deductum,  utscilicet  noctc  silenti  se- 
curius  ahirct.  Porro  vidctur  abiissc  jussu  Dci, 
sibi  apparcntis  in  tcmplo,  utiipseaitc.  22.  v.  17. 
illa  cnim  cjus  visio  quae  illo  cap.  cnarratur,  vi- 
dctur  hoc  tcmporccontigissc.  PorrofugitPaulus, 
non  ex  mctu ,  sed  ex  foriitudine.  Fortis  enim 
/irivdicalor  Dci  lcncri  intra  claustra  noluit,  quia 
nrtaminis  campum  quwsivit ,  ait  S.  Gregorius,  2. 
Dial.  ,". 

31.  Ecclesia.  ]Grrccc  tmdqfffoc,  id  cst,  Kcclcsice 
in  plurali  :  plures  enim  erant  pacticulares  per 
Judaeam,  Galilseam,  et  Samariam  Ecclesiaj,  quae 
unam  conflabant  totalem  et  universalem. 

Hakerat  iwci.m.  j  Jam  cniin  a  prisrruiione  ct 
pece  Stcpbani,  qui  occisus  cst  anno  Christi  34. 
in  linr  agebatur  annus  quintus ,  puta  annus 
Christi39.  uti  pauloante  dixi :  quo  paritcr  anno, 
unpcrii  sui Ultimo Tiberius  C.esar,  teste  Euscbio 
io  Chron.  audiens  inira  qurr  Cliristus  gcsscrat 
in  Syria.eum  ut  Deumhabendum  n  colcudum 
rcnsuit,  qua  dc  rc  rctulit  ad  Scnatiiin :  Senatus 
quianon  prior  probavcrat ,  respuit.  Casar  m  sen- 
trntiamunsit,  comminatus  prriculum  accusatori- 
'■us  Chrislianorum  ,  ait  Tcrtull.  Apolog.  c.  5.  Al- 
que  h.xc  non  parva  pacia  Ecclesiro  fuit  causa  : 

COr.NEL.    A    I.APIDV.     lOM.    N. 


APOSTOLORUM.  Cap.  IX.  lbj 

ita  Deus  persecutioni  pacem,  tristibus  laeta  sub- 
mittit,  nimirum  post  nubila  Phccbus. 

iEDiFiCABATUu,]  crescebat  numero  ct  virtute 
fidclium  :  hi  enim  quasi  lapides  vivi  aedifi- 
cant  domum  Dei  ,  quee  est  Ecclesia,  ad  Ephe- 
sios  2.  20. 

Amijllans  in  timoiie  Domim.]  Timor  hic  filialis 
cst  idem  cum  charitatc.  Charitas  enim  sicut 
unice  amat  Dcum  ,  ita  summc  timet  et  cavet  ne 
qua  re  eum  offendat.  Hic  csl  timor  Sauctorum, 
de  quo  Psaltcs  :  Timclc  Dominum  omnes  Sancti 
cjus,  quoniam  niliit  deest  timentibus  eum.  Et 
psal.  2.  Servite  Domino  in  timore ,  et  exullate  ei 
cum  tremore.  Provcrb.  \h.  Timor  Domini  fons 
vita?.  Eccli.  1.  Titnor  Domini ,  gloriaet  gloriatio. 
Et  c.  21.  Consummatio  limoris  Dei  sapicntia.  Et 
C.  25.  15.  Timor  Dei  super  omnia  se  supcrposuii. 
Deatus  homo,  cui  donatum  cst  liabere  timorem  Dei : 
qui  tenet  illum  cui  assimilabitur?  Timor  Dei  ini- 
tium  dileclionis  cjus.  Et  c.  U0.  20.  tirnor  Domini 
sicut  paradisus  benedictionis,  et  supcr  omnemglo- 
riam  operuerunt  illum. 

Et  consolatione.  ]  Graecum  itap&xhtnt  tria  sig- 
nificat,  sci lice t,  consotalionem,  exhortationem  , 
ct  patrocinium  :  inde  Spirilus  sanclus  est  et  di- 
citur  Paracletus,  quia  hax  tria  Sanctis  prcestat. 
Dnde  Graeca  et  Syra  habent  :  et  consolatio  Spiri- 
tus  sancti  multa  erat ,  juxtu  illud  psal.  30.  20. 
Quam  magna  multitudo  dulccdinis  tuce  Domine , 
qtimn  ahsrondisli  timentibus  te !  Hoc  csl  manna 
abconditum  vincenti  promissum  et  dalum  Apo- 
cal.  2.  17.  Vide  ibi  dicta.  His  divinis  solatiis 
abundabal  in  Indicis  laboribus  S.  Xaverius  , 
quando  clamabat:  Satis  esl  Domine,  satis  est  : 
nec  enim  cor  liumanum  in  Itac  vita  tanlum  volup- 
latis  tuai  torrentem  capit.  EtPsaltcs  psal.  70.  Re- 
nuit  consolari  animamea  :  memor  fui  Dei,  et  de- 
lectatussum.  PraeclareS.  Bcrnard.  scrm.  de  ver- 
bis  Apostoli.  /Vott  cst  rcgnttm  Dci  esca  et  potus. 
Gaudium,  inquit,  de  regno  Dei,  elc.  cst  gaudiam 
in  Spirilu  sancto.  Unde  attlcm  lioc  gaudium,  nisi 
dejuslilia  et  pace  procedil?  Jpsa  ergo  procedant 
tanquam  ceUultB  mellis.  Et  mox  :  JIoc  est  duptea 
gaudiitm  quod  liabes  in  Spirilu  sancto,  dc  mcmoria 
futurorum  bonorum,  ct  matorum  prcesentium  to- 
lerantia.  Idem  in  vigUia  Nativitatis  serm.  k. 
Gaudete  in  Domino  semper,  iterum  dico ,  gaudete. 
Gaudete  de  cxhibitionc,  iterum gaudete  dc  pronus- 
sione :  quoniam  ct  rcs  plena  gattdio,  et  spesptena 
gaudio  cst.  Gaudete,  quiajam  prrccpistis  donasinis- 
ti(C:gattdelc,quiacxpcctatispra'miade.ili(t\I.(iC(i, 
inijtiit ,  cjtts  sub  capitc  mco,  ct  dextera  illius  um- 
ptexabitur  me.  L&va  quidem  levattdexterasusci- 
l>i>.  Leeva  medetur  ctjustijicat ,  dextera  amplecti- 
tttr  ct  bcatiftcat.  Jn  la?va  cjtts  mcrita,  in  dcxtcra 
vero  pncmiti  contincntur.  Plura  vidc  apud  S.  Au- 
gust  concion.  20.  in  psal.  11S.  Grcgor.  hoin.  36. 
in  Evang.  Chrysost.  hom.  1.  in  2.  ad  Corinth. 
Cassianum  collat.  k.  c.  5.  S.  BernarduminCantic. 
serm,  1.  2.  3.  7ft.  ctc. 

32.  Dum  PERTnA>sinET  u.mversos,  ]  tanquam 
caput  Ddelium  lustransuniversos.sicutprinceps 
perambuiat regiones  sibi  subiectas,  omnialus- 
trans,  omnibus  providens  etjus  dicens.  Peram- 
btttarc  riiim  in  Scriptura  cst  principuin,  et  dr- 
notat  auctoritatem  et  jus  regendi ,  uti  ostendi 
Zachar.  1.  10.  ct  11.  Sicttt  dttx  in  cxa-citu,  inquil 
Chrysost  obamb-Ulans  considerabai  qua'  purs  sit 
coadunata,  qtus  omata ,  qute  stto  advcntu  rgeat  : 
vidr  iltttm  ttbiquc  circumcttrsarc  ct  primumiiu 
niri. 

'2H 


1S6 


COMMENTAMA  IN  ACTA 


Moral.  discant  hic  Pastores  a  Principe  Pasto- 
rum,  obire  et  visitare  suos  subdilos  ,  uti  inter 
alia  mandat  Concilium  Trident.  sess.  \h.  c.  3. 
dereformat.  nimirum  :  A  bove  majoridiscitarare 
viinor. 

Nota.  Multa  liic  omitiit  Lucas ,  utquod  S.  Pc- 
trus  in  boc  transilu  (quem  ad  biennium  durasse 
censet  Baron. )  devenerit  Antiochiam,  ibique 
quasi  in  MetropoliSyriae,  ad  quam  magnus  erat 
Judacorum  conlluxus,  etad  quam  multi  Chris- 
tiani  in  dispersione  facta  post  nccem  Stephani, 
profugerant,  fixerat  cathedram  pontificiam,fun- 
dando  Ecclesiam  Antiochenam  (quam  postea 
pracdicando  auxerunt  Saulus  et  Barnabas,  ita  ut 
discipuli  primum  Antiochiae  cognominati  sint 
Christiani,  cap.  11.  26.)  quod  S.  Hieron.  in  c.  2. 
ad  Galat.  et  Euseb.  in  Chron.  eum  fecisse  cen- 
sentannoultimo  Viberii,  qui  fuit  Christi38.  licet 
Baron.  et  alii  anno  sequenti,  qui  fuit  Caii  Cali- 
gulae  Imper.  primus,  et  Cbristi  39.  idipsum  fac- 
tum  putent.  Sedit  autem  S.  Petrus  ibidem  Pon- 
tifex  per  7.  annos,  scilicet  us-que  ad  annum  2. 
Claudii,  qui  fuit  Gbristi  A4.  quoRomampergens, 
ibique  Romanam  Ecclesiam erigens,  eo  cum  sua 
persona  cathedram  pontificiam,  omneque  jus 
summi  Pontificii  transtulit,  uti  ex  S.  Gregorio, 
Damaso,  et  aliis  ostendit  Baron.  anno  Christi39. 
Ubi  et  refellit  Onupbrium  Panvinum  ,  qui  con- 
txa  veterum  consensum  ,  censet  S.  Petrum  pri- 
mum  fundasse  Ecclesiam  Romanam ,  deinde 
Antiochenam.  Porro  dicitur  fixisse  ibi  cathe- 
dram,  non  quod  illiurbi  aflixus  fuerit,  et  num- 
quam  ex  ea  pedem  extulerit,  hoc  enim  falsum 
est:  circumibat  enim  visitando  fideles  aliarum 
urbium,  etevangelizandoinfidelibus.  Sed  quod 
illam  Ecclesiam  primam  fecerit  Orientalium 
omnium,  utpote  cujus  ipse  eratEpiscopus,  qui 
simul  erat  Pontifex  orbis.  lllius  ergo  Episcopa- 
tui  annexuit  pontificatum ,  donec  utrumque  Ro- 
mamtranstulit. 

Ab  Sanctos.  ]  Olim  omnes  Christiani  vocaban- 
tur  Sancti,  quia  vocati  ad  sanctitatem,  et  sancti- 
ficati  in  baptismo,  vivebant  vitam  sanctam,  uli 
dixi  saepe  in  Comment.  epist.  S.  Pauli. 

Lydd.e.]  Civitas  erat  ad  mare  sita  inter  Joppen 
et  Jerusalem  ,  una  ex  undecim  Judeeae  topar- 
chiis,  ordine  quinta.  Tempore  S.  Hieronymi  vo- 
cabatur  Diospolis ,  id  est,  Jovis  civitas.  In  hac, 
aitGuliel.  Tyrius  lib.  7.  Belli  sacri  cap.  22.  us- 
que  hodie  egregii  Martyris  Georgii  gloriosum 
sepulchrumostenditur,  in  quo  secundum  exte- 
riorem  hominem  in  Deo  creditur  conquiescere , 
ad  cujus  honorem  Justinianus  Imp.  Ecclesiam 
multo  studio  et  devotione  aedificari  praecepit. 
Erat  enim  in  ea  urbe  decollatus  S.  Georgius  : 
unde  etiam  nunc,  ad  S.  Georgium  dicitur,  uti 
ex  Vitriaco,  Bredemb.  et  aliis  scribit  Adrichom. 
inJDescriptione  Terrae  sanctae. 

33.  jEneam  ;  ]  Syrus  Aniam.  Anias  enim  He- 
braeum  et  Syrum  estnomen,  significans  paupe- 
rem,  humilem,  mansuetum  Domini :  Mneas  La- 
linum. 

Sanat  te.  ]  Ita  asserlive  legunt  Graeca ,  Latina, 
Rom.  etSyrus.  Certa  enim  fide  et  spe  asserendo, 
et  assertione  sua  curandoin  virtute  Christi,Pe- 
trus  sanat  jEneam;  S.  Gregor.  tamen  23.  Moral. 
c.  13.  vel  15.  Glossa  et  Interpretes  legunt  opta- 
live :  Sanet  te.  Eodem  res  redit.  Assertio  enim 
Petri  tacitam  continet  optationem,  precem  et 
invoc.iiionem  Christi,  cujus  virtutc  sanatus  cst 
iEneu*. 


APOSTOLORUM.  Cap.  IX. 

2>U.  Etsterne  tibi.  ]  q.  d.  Stratum  tuum  non 
extende,  sed  collige  :  tolle  grabatum  tuum  et 
ambula  :  non  enim  jubet  sternere,  id  est  com- 
ponere,  lectum ,  ut  in  eo  decumbat,  cum  eum 
sanet  et  e  lecto  erigat. 

Mystice  :  Surge  et  sterne  tibi ,  q.  d.  Torporcm 
in  quo  fessus  jacuisti ,  discute ,  et  bona  opera  in 
quibus  requiescere  valeas ,  para.  Ita  Beda.  Et 
S.  Gregor.  23.  Mor.  c.  15.  Quidesl  dicere,  Surge, 
nisi  mala  quce  perpetrasti,  derelinque?  Et  quidesi 
dicere ,  Sterne  tibi,  nisi  mercedis  causas ,  in  qui- 
bus  requiescere  debeas ,  operare?  ut  et  deserat  re- 
surgendo  qua?  fecit ,  et  inveniat  sternendo  quod 
fecerit.  Quod  utrumque  Propheta  breviter  compre- 
kendit  dicens  :  Declina  a  malo,  et  fac  bonum.  De- 
clinare  quippe  a  malo,  est  ab  eo  in  quo  jacuit  sur- 
gere  :  bonum  vero  facere ,  est  mercedis  opera  in 
quibus  requiescere  debeat  praparare. 

Nota.  Christus  saepe  exegit  fidem  ab  iis  quos 
sanabat  dicens  :  Credis  me  hoc  posse  facere? 
quia  ipsi  aegri,  vel  aegrorum  parentes  aut  amici 
rogabant  Christum ,  ut  eos  sanaret :  unde  vicc 
versa  jure  ab  eis  poscebat  hanc  fidem.  Hicvero 
Petrus  ab  ^Enea  non  fuit  rogatus,  sed  ipse  eum 
praevenit,  ut  eoillustrius  essetmiraculum,  quo 
liberalius  erat  beneficium.  Addit  S.  Chrysost. 
hoc  Petrum  patrasse,  non  tam  ad  paralylici  pri- 
vatum  commodum,  quam  ad  commune  bonum, 
ut  scilicet  eo  credentes  in  fide  confirmarel,  et 
non  credentes  ad  eam  invitaret ,  eaque  de  causa 
illum  ultroelliberaliter  curasse,  non  exigendo 
ab  eo  fidem,  ullamve  praeparationem  vel  condi- 
tionem. 

35.  Saron.e.]  Saron,  Sarona  et  Lassaron,  graece 
Assaron,  mons  est,  et  urbs  egregia ,  quam  cepit 
Josue  cap.  12.  rege  illius  interfecto.  Inde  tota 
regio  campestris,  quae  a  Caesarea  Palestinae  us- 
que  ad  Joppen  protenditur,  dicitur,  Saron,  est- 
que  pinguis  et  fertilissima,  ideoque  saginandis 
pecoribus  apposita  :  quocirca  ibi  pascebantur 
regis  animalia.  Uxcjuxla  soli  qualitatem ,  Petro 
pr&dicanti  fidei  continuo  fructus  germinavit ,  in- 
quit  S.  Hieron.  in  Locis  Hebr.  et  ex  eo  Adrichom. 
omnes  enim  Lyddenses  el  Saronenses  viso  hoc 
Petri  miraculo,  conversi  sunt  adDominum,  ut 
subdithic  Lucas.  Tuncimpletumestilludlsaiae, 
de  Ecclesiae  flore  et  felici  propagine  vaticinantis, 
oraculum  cap.  35.  2.  Gloria  Libani  data  esi  ei , 
decor  Carmeli  etSaron :  ipsi  videbunt  gloriam  Do- 
mini,  et  decorem  Dei  nostri. 

36.  In  Joppe.  ]  Joppe,  inquit  ex  S.  Hieron.  Jose- 
pho  et  aliis  Adrichomius ,  quae  et  Japho  dicitur  ; 
idestpulchritudo  autdecor,  urbs  antiquissima, 
a  Japhet  filio  Noe  ante  diluvium  condita,  sita  ad 
mare  in  adito  promontorio,  littore  saxoso,  alto 
et  arduo,  arce  ac  moenibus  m  unita  valde.  Est  por- 
tus  Hierosolymae  etjudaese  totius,  ad  quem  ligna 
etlapides  pro  templi  structura  de  Libano  ratibus 
transferebantur,  atque  hinc  terreno  itinere  cur- 
ribus  pervehebantur  Hierosolymam.  Portus  au- 
tem  impetuosissimus  est :  ob  id  ad  excursus  pira- 
ticos  commodus  :  in  quem  usum  Machabaeorum 
tempore  saepe  est  occupalus.  Hic  Jonas  navem 
intravit,  cum  fugeret  a  facie  Domini  in  Tbarsis , 
hoc  est  Ciliciam.  Hanc  Machabaei  saepe  occupa- 
runt  et  munierunt.  In  hac  D.  Petrus  Tabitham 
a  mortuis  suscitavit:hichospitatus  apud  Simo- 
nem  coriarium  (cujus  domus  eratsub  rupe  po- 
sita  juxta  mare,  quo  loci  postea  sacellum  S.  Pe- 
tro  constitiitum  est)  recepit  viros  de  C;csarea  a 
CorueiioCeniurione,  adangolimoniuimeotrans- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

missos.  In  hujus  liltore  monstrantur  saxa ,  ad 
qu.ecatcnis  religata  fuisse  dicilur  Andromeda, 
dcvoranda  a  hellua  marina,  nisi  Perseus  illam 
liberassct.    Denique  in  Joppe  excendunt  pere- 

i  ini ,  et  sesquidiei  ilinerc  tcrrestri  perveniunt 
iiicrosolymam. 

DisciPUi.A  ,]  id  est  Christiana ,  sicut  discipuli , 
scilicet  Cliristi  et  Apostolorum,  primitus  voca- 
hanlur  Chrisliani. 

Tahitha.]  Hehr.  VSS  stebi  idcm  cst  quod  glo- 
ria,  decor,  res  jucunda,  dilecta  et  desiderahilis  : 
quadecausa  terra  Israel  vocatur  tsebiDaaiel.  11. 
v.  15.  et  Jcrem.  3.  19.  Quomodo,  inquit,  ponam  te 
in  fdios ,  et  tribuam  libi  terram  desiderabitem 
(hehraice  tsebi ,  tsibot)  heredilatcm  preeclaram 
cxercituum  Gcntium?  Vide  utrohique  dicta.  Indc 
tsebi  ct  tsebia ,  est  capreolus,  damula  caprea. 
Syri  mulantes  liltcram  slade  in  lau,  pro  tsebia , 
rlicunt  tabitha.  Graeccdicitur  8oe«««,  bni  toC  Sipxuv, 
id  est,  a  vidcndo  ,  dorcadcs  enim,  sive  capn  ;e 
acutissimo  pollent  visu.  Sic  quoquc  Syro  hc- 
hracum  Tabitha  alludit  ad  1933  nabat ,  id  esl 
cerao,  video;  quod  hoc  animal  acri  sitoculo- 
rum  acic.  Unde  Plinius  lih.  28.  cap.  11.  docet, 
dorcades  ,  uti  et  capreas  ,  non  lippire  :  adhoec 
noclu  ieque  cernere  ac  die. 

Innuit  ergo  Lucas  hanc  discipulam  apposite 
vocalaoiTabitham,  id  est  Dorcadem,  quia  dor- 
<  adi  crat  similis  ,  nimirum  Priino,  eain  fuissc 
vigilantem  etsobriam,  uti  sunt  dorcades,  ait 
S.  Chrysost.  Secundo,  eam,  in  montana  virlu- 
lum  conscendisse  cum  B.  Virginc,  uti  dorcades 
petunt  saliuntque  in  montes.  Ila  S.  Hieron.  in 
IzechieL  c.  /i5.  Tertio,  fuisse  caslam,  timidam 
et  verecundam,  ac  fugisse  conspectus  virorum , 
qualisestdorcas,  juxta  illud  Cant.  c.  8.  16.  Fuge 
dilecte  mi,  ct  assimilarc  caprece  hinnuloque  ccrvo- 
rum  supcr  montes  aromatum.  Quarlo ,  mentis 
Qdelque  acie  penetrasse '  coelos ,  ac  dcditam 
oralioni  penetrasse  coelestia  :  Quinto  fuisse 
amabilem  ,  plenamque  operibus  charitatis  et 
misericordias.  Caprea  enim  est  symholum  gra- 
tiae,  amoriset  henevolcnti;c,  juxta  illudCantic.  2. 
9,  Similis  cst  dilcctus  mcus  caprcw.  hinnuloque 
cervorum,  el  Provcrh.  5.  19.  Cerva  carissima ,  et 
gratissimus  hinnulus.  Tales  sint  nunc  pucllae,  et 
erunt  dorcadcs. 

Talis  Dorcas  fuit  S.  Margareta  regina  Scotise, 
lola  in  elcemosynaspauperum  effusa,  et  in  ora- 
tionc  pcrcnnans,  dr  qua  S.  Adalredus  Ahhas 
incjus  vila  apud  Surium  10.  Junii :  Nihil ,  ait , 
itUus  /idc  jirmius,  vultti  constantius,  patientia  to- 
lerantius,  consilio  gravius,  scntcntiajustius,  collo- 
quio  jucundius  :  qu.e  dum  morcretur,  audiens 
mariturum  suum  regem  cum  filio  in  prcelio  ce- 
cidisse;  Gratias,  ail ,  tibi  ago  Domine ,  quia  hoc 
dolorc  mc  crucias  ,  ct  hancjustam  pcccatis  meis 
poenitentiam  irrogas. 

37.  Posi  i t.i  m  f.am  in  coenaculo]  in  altiore 
scilicet  et  publica  domus  parte  :  quippe  quce  bo- 
nis  opcrisad  sttmma  consccnderat ,  ait  S.  Hieron. 
in  c.  k\.  Ezcch. 

38.  Ne  PiGiuTEnis.]Tigurinael  Pagnin.  ne  gra- 
icris;  alii,  nc  cunctcris,  ne  tardcs.  Hac  enim 
nmnia  signiDcat  jx»4mk«  Nonenim  yerisimile  est 
cos  s.  Petrum  insvmulasse  pigritiae;  aut  eom 
vocaturos  fuisse  pigrum,  si  vocalus  stalim  non 
venissel. 

36.  ExuRf.ENs  avtkm  Petrcs.] Impivrc  pro  Apos- 
tohca  humanitatc  vcnit ,  ait  S.  Cvprian.  I.  de  Oper. 
<i  cleemos.  c.  2. 


APOSTOLORLM.  Cap.  IX.  iS7 

OSTENDKNTES     Kl    TVNICAS  ,  ]    ad     OSlcndcri(l;im 

tum  charilatem  etpietatcm  Tabitba,  tum  suam 
orhitatem,  quod  tali  curatrice  et  quasi  matre 
dcstitutae  ess'ent,  ut  utraque  moverent  eanctum 
Petrum  ad  eam  in  vitam  rcvocandam.  Ita  sanc- 
tus  Chrysost. 

Simile  est  quod  scrihit  Ahdias  in  vita  S.  Joan- 
nis  Evang.  scilicet  viduas  ostendisse  ei  c\ 
Palhmo  reverso  vesles,  quas  eis  faciehat  Drui- 
siana  Ephesina  jam  defuncta  :  qua  re  commo- 
tum  S.  Joannem  cam  ad  vilam  rcvocasse. 

Ita  S.  Marlinus  in  porta  Amhianensi  dimi- 
dium  chalmydis  discendens,  dansque  pauperi 
nudo  meruil  nocte  sequenti  \iderc  Christum , 
illud  ipsum  chlamydis  frustum  ostentantem, 
cumque  audire  coram  angelorum  choris  glo- 
riantem  :  Martinus  udhuc  catechumenus  hac  m 
veste  contcxit,  uti  refert  Sulpitius  in  cjus  \h:\ 
c.  2. 

Ita  Marlyrius  suo  pallio  involvens  leprosum  , 
et  humeris  asporlans,  sensit  se  Christum  invol- 
visse  et  portasse.  Ab  eo  cnim  audivit  :  Martyri 
tu  non  erubuisti  me  super  lcrram,  ego  tenon  eru- 
brscam  superccelos,  uti  fusenarrat.  S.  Gregorius 
hom.  39.  in  Evang. 

Ita  S.  Franciscus  suis  vcstihus  se  cxuens,  iis- 
que  induens  pauperern,  nocte  sequenti  vidit 
palatium  speciosum  et  magnum  cum  militari- 
hus  armis,  crucis  Chiisti  signaculo  insignitum, 
audiviique  hoc  suum  fore militumque  suorum, 
uii  refcrt  S.  Bonavent.  c.  1.  ,Vitae  ejus. 

S.  Catharina  Senensis  lunica  se  spolians,  eam- 
que  danspauperi,  nocte  proxima  vidit  Chris- 
tum  gcstantem  hanc  tunicam ,  margarilis  et 
coruscantihus  gemmis  conspicuam,  ah  coquc 
audivit  :  Dabo  libi  vestem  invisibilcm ,  qua  a  tc 
arceat  omne  noxium  utriusque  hominis  frigus. 
Ah  co  tempore  nunquam  hicmis  intemperiem 
sensit  :  quare  iisdem  hieme,  quibus  aestate, 
vestihus  utehatur;  atquc  ejusdem  promisso 
cognovit,  se  praecellenti  in  coelis  gloria  sinefine 
perfruituram.  Itababetejus  Vita.  Quaremerito 
dicehat  S.  Johcap.  31.  19.  Si  dcspcxi  pcreuntcm  , 
co  quodnon  Itabucrit  indunu  tttttm,  et  absquc  opc- 
rimcnto  paupcrcm.  Si  non  bcnedixcvunt  mihi  la- 
tcra  ejus,  ct  dc  vctlcribtts  avittm  mcarum  calcfac- 
tus  cst. 

Quas  faciebat  illis  Dorcas.  ]  Tum  paiinum 
emendo,  lum  cx  eo  vestcs  conficiendo  ,  easquc 
< onsuendo  ,  uti  paupcrihus  fccisse  feminas  , 
ciiam  principes  et  reginas.  puta  S.  Elisahctham 
filiam  regis  Hungarorum,et5.  Elisahetham  re- 
ginam  Lusilani.T,  et  similcs,  in  earum  vita  legi- 
mus;  quas  mullas  hoc  seculo  slrenue  imitantur 
niagno  pauperum  hono,  et  majore  orhis  cxcm- 
plo.  Gr.Tca  addunt  ptj&noi»  <.lz?.,  id  est,  dum  es- 
sct  cttm  ipsis ,  dum  inlcrcas  versaretur  et  vive- 
rel  :  quihus  vcrhis  notal  Lucas  humilitatem  et 
hcncvolam  faniiliaritatem  Dorcadis  ,  quod  ip s .. 
dives  et  elcemosynaria  ,  inter  viduas  pauperes 
degeret  agerelquc  quasi  mater  cum  Rliabus, 
M'\  quasi  soror  cum  sororibus,  cum  iis  ainicr 
colloquens,  operans,  sarciens,  carumque  opera 
utcns  ad  vesies  pluribus  pauperibus  conficien- 
das.  Ita  S.  Chrysost.  Vndesensit  Petrus  impetrari 
posse,  qttod  sic  pt  tcliatttr ,  ncc  defutarum  Christi 
atixilium  vidttis  dcprccantibus t  quando  cssct  in  vi- 
dttisipsetcsiittts,  ait  S.  Cyprianus  locojam  citato. 

ZiO.  Ejecti->  \i  rEM  OMMius.j  ut  Deum  secrc- 
tius  eflicaciusque  oraret,  ait  L>  ran. 

Taritiia  srnr.r.]  In  nominc  Jesu  Christi,  uti 


!S8  COMMENTARIA  IN  ACTA 

additS.  Cyprian.  nonenimsuo,  scd  Chrislino- 
mine,  ve)  voce,  vel  mente  invocaio  ,  eam  sus- 
citavit. 

At  illa  aperuit  oculos  ,  ]  qui  mortuis  solent 
claudi.  Apeviendo  oculos,  mortcm  instar  somni esse 
ostendit ,  ait  S.  Chrysost. 

Resedit.  ]  q.  d.  Qua?  jacebat  quasi  mortua, 
jam  suscitata  se  erexit  et  viva  resedit. 

&1.  Dans  autem  illi  manum,  erexit  eam,  ]  in 
pcdes,  ut  quae  in  lecto  rescderat  quasi  viva, sed 
adhuc  debilis,  jam  a  Petro  erecta  e  lecto  sur- 
geret,  et  firma  pedibus  consisteret.  Dando  ergo 
ci  manum  Primo  significavit  se  sua  manu  ,  id 
est ,  ope  et  auxilio  eam  suscitasse  ,  sicut  Chris- 
ms  puellam  manu  lenens  eam  ad  vitam  revo- 
cavit,  Matth.  9.  25.  Secundo,  eam  quae  resur- 
rexerat,  sed  adhuc  debilis  resederat,  firmam  et 
validam  reddidit,  ut  stare  et  ingredi  posset. 
Tertio,  apprehensa  manu  eam  viduis  et  Chris- 
tianis  vivam  assignavit.  Moral.  Arator  : 

Illa  manus  meruit  Petri  contingere  dextram  , 
Pauperibus  qua;  larga  fuit 

Inde  Petrus  eam  tangendo,  tacite  ejus  benefi- 
centiam  commendavit. 
Cum  vocasset  Sanctos  ,  ]  puta  Christianos. 

ASSIGNAVIT  EAM  VIVAM,]  TiapEpjxlv  ,  itl  est ,  Stitit  , 

et,  ut  Tigur.  exhibuit  eam  vivam.  Verisimile  est 
Tabitham,  utpote  misericordem  et  piam  femi- 
nam  in  statugratiaedecessisse,  ac  proinde  ccelo 
vei  certe  Purgatorio  destinatam  :  quocirca  re- 
vocatam  a  Petro  ad  vitam,  certam  fuissse  desua 
salute  :  alioqui  enim  Petrus  ei  non  beneficium, 
sed  polius  maleficium  intulisset,  si  a  certo  sa- 
lutis  statu  ad  dubium  eam  revocasset. 

Unde  recte  censet  noster  Lorinus  ,  et  fuse  Bel- 
Jarm.  1.  2.  de  Purgatorio  c.  8.  certum  videri , 
eum  qui  semel  evaseritpericulum  damnationis, 
illud  denuo  non  subire.  Rursum,  nec  de  nu- 
mero  damnatorum ,  nec  de  Beatis  quemquam 
suscitari.  Tabitham  ergo  vel  e  Purgaloriofuisse 
revocatam  ;  vel,  si  nihil  purgandum  habebat, 
suspensani  fuisse  ejus  bcatitudinem,  quia  des- 
tinebat  Deum  eam  remittere  ad  vitammortalem, 
orante  S.  Petro. 

Ita  S.  Salvius  ,  qui  postea  fuitEpiscopus  Albi- 
gensis ,  cum  defunctus  raptus  esset  ad  ccelum  , 
ibique  vocem  Dei  audisset :  Revertatur  hic  in  se- 
culum  ;  quoniam  necessarius  est  Ecclesiis  nostris  ; 
ingemuit  :  Heu,  heu  Domine ,  inquit,  cur  mihi 
Iwc  ostendisti,  si  his  frustrandus  eram  ?  Ecce  ho- 
die  ejicis  me  a  facie  tua  ut  revertar  ad  sa?c  ulum 
fragile,  et  huc  uttra  redire  non  valeam  :  Ne  quaso 
Domine  auferas  misericordiam  tuam  a  me ,  sed  de- 
precor  ut  permittas  me  hic  habitare,  ne  illud  deci- 
dens  peream.  Et  ait  vox  quce  loquebatur  ad  eum  : 
Vade  in  pace  :  ego  enimsumcustos  tuus  donecre- 
ducam  te  inhunc  locum.  Ita  Greg.  Turonens.  1.7. 
Histor.  Francor.  c.  1. 

Hinc  in  vita  S.  Stanislai  Episcopi  Cracoviensis 
ctMartyris,  legimus  quod,cum  ipseamortesus- 
citas  set  Petrum  quemdam,  eumque  quasi  testem 
venditi  a  se  agri  ad  tribunal  Boleslairegis  iniqui 
produxisset,  dato  a  Petro  testimonio,  ab  eo 
quaesierit:  VisnePetre, ut  gratitudinis  ergo  petam 
o\  Domino,  ut  liceat  tibi  nobiscum  ad  annos  ali- 
quod  in  terris  commorari?  Cui  respondit  Petrus  : 
Ego  Pater  sancte  nolim  in  hac  vita  permanere , 
quam  ego  rectius  morlem  appellandam  censeo; 
sed  illam  peto  vere  beatam  in  qua  videtur  pra?sens 


APOSTOLORUM.  Cup.  IX. 
Deivultus.  Versor  in  Purgatorio ;  spero  me  brcvi 
ad  superos  migraturum.  Tu  quceso ,  mi  Paler,  pro 
me  ora,  ut  id  cito  fiat.  Promisit  Stanislaus  secu- 
raturum  quod  petebat,  etille  rediens  ad  sepul- 
chrum,  animam  rursum  expiravit. 

Sic  S.  Christinaa  Mirabilis,  defuncta,  et  de- 
ducta  ad  Purgaiorium,  \idens  horrendas  ani- 
marum  pcenas  ,  optionem  accipit  a  Dco :  Optio- 
nem,  inquit,  tibi  facio ,  vel  nunc  in  celernum  apud 
me  permanere  in  gloria,  vel  rcdire  ad  lerras ,  ibi- 
que  harum  animarum  pamas  luere,  casque  illis 
liberare ,  efficereque  ut  homines  tua  pcenitenlim  et 
vita  exemplis  ad  me  convcrsis  ,  ii  suis  facinoribus 
abstineant  et  resipiscant ;  ac  peractis  omnibus  ad 
me  multis  aucta  mcritorum  cumulis  reverti.  Illa 
vero  illico  respondit ;  se  ad  corpus  velle  rever- 
ti;  ac  reversa  admirabiles  pro  animabus  illis 
subiit  cruces  et  pcenitentias,  quibus  peractis 
gloriose  ad  Deum  transiit.  Ita  habet  ejus  Vita 
apud  Surium  die  23.  Junii  c.  3.  et  seq.  quam 
laudat  Jacobus  de  Vitriaco  Episcopus  et  Cardi- 
nalis. 

Memorabile  est  quod  in  Actis  Canonizationis 
S.  P.  N.  Ignatii  legimus ,  eum  P.  Jacobo  Laynez, 
qui  ei  in  Generalatu  successit ,  proposuisse  hanc 
questionem  :  Si  Deus  daret  tibi  optionem ,  vet 
stalim  eundi  ad  ccelum,  vel  manendi  in  hac  vita 
cum  dubio  salulis  oslenderetque  tamen,  tein  hac 
vita  praclarum  aliquod  ipsi  obsequium  posse  pres- 
tare,utrum  eligeres? Cumque  Laynez  respondis- 
set :  Eligerem  ire  ad  cozlum  et  assecurare  meam 
salutem.  Ego  vero,  inquit  S.  Ignatius,  eligerem 
manere  in  vita  ut  explerem  Dei  desiderium ,  eiquc 
obsequium  ab  eo  cupitum  praistarem.  Non  enim  du- 
bito ,  quin  ipse,  qui  longe  me  est  fidelior  et  libera- 
lior,  salutis  mececuram  habiturus  esset,necpermis- 
surus,  ut  ha?c  mea  electio  facta  ad  ejus  gloriam 
cum  meos  salutis  incertitudine  et  periculo ,  mihi 
fraudiforet,  sed  longe  magis  eam  custodiret  et 
assecuraret.  Ha^c  mea  de  divina  bonitate  est  sen- 
tenlia  et  confidentia  ,  utique  heroica  ,  digoa 
lgnatio,  imo  digna  Deo. 

US.  Aptjd  Simonem  quemdam  coriaritjm.  ]  Non 
curialem,  utvuItHugo.etDionys.  sed  coriarium, 
qui  scilicet  coria  macerabat  vel  concinnabat , 
ut  inde  ocreee  et  calcei,  vel  thoraces  et  vestes 
coniici  possent,  hic  enim  groece  voce  vocatur 
jSufweus.  Notat  S.  Chrysost.  modestiam  Petri,  qui 
non  apud  Tabitham  aliosque  divites,  sed  apud 
plebeium  coriarium  hospitium  elegit.Cum  enim 
esset  Princeps  Ecclesiae,  pauperes  non  est  de- 
dignalus,  sed  cum  illis  commorari  preeelegit, 
quasi  eorum  socius  et  conviva,  ut  illis  animum 
adderet.  Tabitbse  domumdelinavit,ne  videretur 
pro  miraculo  hospitii  gratiam  recipere,  sed  ut 
purum  putum  suum  esset  beneficium.  Forte 
etiam,  quia  virgo  erat  aut  vidua,  apud  quam 
non  decebat  virum,  praesertim  Apostolorum. 
Principem ,  commorari.  Simonis  ergo  domum 
elegit,  quia  ei  notus  erat  Simon,  vel  quia  ar- 
dentius  ab  eo  invitabatur.  Adde,  quia  domus 
haec  coriarii  erat  extra  urbem  juxta  mare,  ut  di- 
citur  c.  10.  6.  ubi  etiamnum  peregrinis ,  ejus  ex 
ruinis  residuum  ostenditur,  ait  Gagneius,  imq 
ibidem  sacellum  S.  Petro  fuit  erectum,  ut  dixi 
v.  36.  Segregata  enim  ab  urbibus  loca  sectaban- 
tur  Apostoli,  utpote  solitudinis  et  quietis  amici, 
ait  OEcum.  Coriarii  cnim,  ne  pellium  macerata- 
rum  foetore  publicum  aerem  inficerent,  sole- 
bant  olim  exlra  urbes,  vel  ad  loca  semota  rcli- 
gari,  uticliamnum  fit.  AudiArtemidoruml.c.15. 


COMMENTARIA  W  ACTA  APOSTOLOIUIM.  Cap.  X.  |   j 

Coriariumexerccrematumomnibus : corporaenhn  quia  prse  infirmiiatc  non  valcnt,  muliia corpo- 

mortua  iraciat  coriarius,  idcoque  ab  urbe  scclu-  ns  afflictionibus  macerantur;indoclidoctrinaui 

diiur.  Evangelicam  per  toium  orbem  prcedieant :  quia 

Rursnm.  Nota  mngnitudinem  amoris  ct  animi  pro  operibua   quae    praestaro  non    pbssnmua, 

in  Simone,  qui  licetcoriarius,  ausus  estinvilare  abunde  substituitur  elficax  bonae  voluntatis  af- 

ct  c.xcipern  uiensa  ct  hospitio  continuo  ipsum  fcctus.  Et  unusquisque  unus  cum  s-it,  sola  vo- 

sumnmm  Ecclcsiae  caput  ct  pontificcm,  cum-  luntate fit multiplex  :  quia  per  eam  potest  mul- 

que  liberaliter  pro  dignitate  porsona? ,  quantuin  torum  labores  et  mmisteria  complecti.  Deindo 

vins  et  opes  ferebant,  alere  et  tractare.  hic  affectifs  cxcitat  ardentem  oratiouem,  qua 

Praeclare  S.  Lco  serm.  2.  de  Quadrag.  Nulli ,  petimus  a  Dco  utper  alios  idpraestet,  quort  oos 

ait ,  parvus  est  sensus ,  cui  magnus  cst  animus,nec  optamus  ct  praestare  non  possurnus :  ardens  au- 

de  rei  familiaris  modo  mensura  miserationis  pen-  tcm  oratio  id  quod  petit,  impclrat.  Dnde  S.  Ber- 

det  ac  pictalis.   Nunquam  mcrito  curet  etiam  in  nard.  scrm.  16.  in  psalm.  Qai  liabilat :  Merito, 

tcnui  facultaleboncc   voluntatis  oputentia.  Volun-  ait,  non  exauditur  qui  clamare  dissimulul ,  aut 

tas  Ikcc  opulcntissima  esl,  quia  a  possibilitate  omninonon  poslulans ,  aut  tepide poslutuns ,  cln- 

non  pcndct,  scd  egisse  putaiur,  quidquid  cfli-  misse.  SiquideminDeioribas  desideriutnvehemens, 

caciter  cu|)it.  Ilac  pauperes  largas  eleemosynas  ciamormagnus ;  c  regione  autemremissa  intenlio 

crogant;  imbccillcs  seipsos  niinimc  tangentes ,  vox  submissa. 

GAPUT  DECIMUM, 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

CoRNELIUS  CeNTURIO  Ro.MANUS  A  S.  PETRO  JUSSU  DEI  ,  PER  VISIONEM  LINTEI  ET  QUADRU- 
PEDIUM  ,  ID  SIGNIFICANTIS,  I>  FIDE  ClIRISTI  INSTRUITURET  RAPTIZATUR;  ITAQUE  GeNTIBUS 
OMNIBUS  PALAM  APERITUR  OSTILM  AD  EVANGELIUM  ET  EcCLESIAM. 

1.  J^^^^^^^ir  aulem  quidam  erat  in  Cocsarea ,  nomine  Cornelius  ,  Cenlurio  cohortis 
kquoe  dicitur  llalica.  2.  Religiosus,  ac  timens  Deus  cum  omni  domo  sua , 
faciens  eleemosynas  multas  pfebi ,  et  deprecans  Deum  semper :  3.  Is  vidit 
j'n  visu  manifeste,  quasi  lioia  diei  nona,  angelum  Dci  introeunlem  ad  se,  et 
^dicentem  sibi,  Corneli.  4.  At  ille  intuens  eum  ,  timore  correptus,  dixit : 
jQuid  est,  Domine  ?  Dixit  autem  illi :  Orationes  tuae ,  et  elcemosyna?  tuse 
^ascendertinl  in  memoriam  inconspectuDei.  5.Et  nuncmiltevirosin  Joj)pen, 
et  accersi  Simonem  quemdam ,  qui  cognominalur  Petrus :  G.  Hic  hospitatur  apud  Simoncm 
quemdam  coriarium,  ctijus  est  domus  juxla  mare  :  hic  dicet  lihi  quid  te  oporteat  facere.  7.  Et 
cum  disccssissct  angelus  ,  qui  loquehatur  illi ,  vocavit  duos  domesticos  suos  ,  ct  nnlilem  metuen- 
tem  Dominum,  ex  his  qui  illi  parehant.  8.  Quibus  cum  narrasset  omnia,  misit  illos  in  Joppen. 
9.  Postera  autem  die  iter  illis  facicntihus,  et  appropinquantibus  civitati  ,  ascendit  Pclrus  in 
superiora,  ut  oraret  circa  horam  scxtam.  10.  Et  cum  esuriret ,  voluit  guslare.  Parantihus  aulem 
illis ,  cecidit  supcr  eum  menlis  excessus :  11.  et  vidit  coelum  apcrtum  ,  et  desccndens  vas 
quoddam  ,  vclut  linleum  magnum  ,  quatuor  initiis  suhmitti  de  ccelo  in  terram.  12.  In  quo  erant 
omnia  quadrupedia,  et  serpentia  terroe,  et  volatilia  cceli.  13.  Et  facta  est  vox  ad  eum :  Surge 
Petre,  occide  et  manduca.  14.  Ait  autem  Pctrus :  Absit ,  Domine  ,  quia  nunquam  manducavi 
omne  commune  et  immundum.  15.  Et  vox  iterum  secundo  ad  ctim  :  Quod  Deus  purificavit,  tu 
commune  ne  dixcris.  16.  Hoc  atitcm  faclum  est  per  ter :  et  slatim  receptum  est  vas  in  ccclum. 
17.  Et  dum  inlra  se  haesitaret  Pclrus,  quidnam  csset  visio,  quam  vidisset:  ecce  viri ,  qui  missi 
erant  &  Cornelio,  inquirentes  domum  Simonis,  astiterunt  atl  januam.  18.  Et  cum  vocassent , 
interrogahant ,  si  Simon ,  qui  cognominatur  Petrus  illic  haberet  hospitium.  19.  Petro  autem 
cogitante  de  visione  ,  dixit  Spiritus  ei :  Ecce  viri  tres  quaerunl  tc.  20.  Surgc  itaquc,  descendc  , 
et  vadc  cum  eis  mihi  duhitans :  quia  ogo  misi  illos.  21.  Descendens  autcm  Pelrus  ad  viros, 
dixit :  Ecce  ego  sum,  qtiem  quseritis:  quae  causa  est ,  propter  quam  venistis  ?  22.  Qui  dixerunt : 
Cornelius  Ccnlurio,  vir  justus ,  ct  timens  Deum ,  et  testimonium  hahens  ah  universa  genlc 
Judseorum ,  responsum  accepit  ah  angelo  sanclo  ,  accersire  tc  in  domum  suam,  et  audirc  vcrha 
nhs  te.  23.  Introducens  ergo  eos,  recepit  hospitio.  Scqucnti  autem  die  surgens  profeotus  est 
cum  illis:  ct  quidam  cx  fratrihus  ad  Joppe  comitati  sunt  eum.  24.  Altera  autem  die  introivit 
Caesarean.  Corndius  vcro  expectabat  illos,convocatiscognatis  suis.et  neccssariis  amicis.  25.  Et 


l'JO  COMMENTARIA  LN  ACTA  APOSTOLORLM.  Cap.  X. 

faclum  est ,  cutn  introisset  Pctrus ,  obvius  vcnit  ei  Cornelius,  ct  procidens  ad  pedes  ejus  adoravit. 
2G.  Petrus  vero  elevavit  eum  ,  dicens :  Surge  ,  et  ego  ipse  homo  sum.  27.  Et  loquens  cum  illo 
intravit,  et  invenit  mullos  qui  convenerant :  28.  dixitque  ad  illos :  Vos  scitis  quomodo  abomi- 
nalum  sit  viro  Judaeo  ,  conjungi ,  aut  accedere  ad  alienigenam :  sed  mihi  ostendit  Deus,  neminem 
communem  aul  immundum  dicere  hominem.  29.  Propter  quod  slne  dubitatione  veni  aecersitus. 
Inlerrogo  ergo ,  quam  ob  causam  accersistis  me?  30.  Et  Cornelius  ait :  A  nudius  quarta  dic 
usque  ad  hanc  horam  ,  orans  eram  hora  nona  in  domo  mea,  et  ecce  vir  stetit  ante  me  in  veste 
candida  ,  et  ait :  31 .  Corneli  ,  exaudita  est  oratio  tua,  et  eleemosynae  tuae  commemoralae  sunt 
in  conspectu  Dei.  32.  Mitte  ergo  in  Joppen,  el  accersi  Simonem,  qui  cognominatur  Petrus:  hic 
hospitalur  in  domo  Simonis  coriarii  juxta  marc.  33.  Confestim  ergo  misi  ad  te?  et  tu  bene 
fecisti  veniendo.  Nunc  ergo  omnes  nos  in  conspectu  tuo  adsumus,  audire  omnia  quaecumque  tibi 
praecepta  sunt  a  Domino.  34.  Aperiens  autem  Petrus  os  suum  dixit :  In  veritate  comperi ,  quia 
non  est  personarum  acceptor  Deus:  35.  Sed  in  omni  gente,  qui  timet  eum,  etoperaturjustitiam, 
acceptus  est  illi.  36.  Verbum  misit  Deus  filiis  Israel,  annuntians  pacem  per  Jesum  Christum : 
( hic  est  omnium  Dominus.  )  37.  Vos  scitis  quod  factum  est  verbum  per  universam  Judaeam : 
incipiens  enim  a  Galilaea  ,  post  baptismum  quod  praedicavit  Joannes.  38.  Jesum  a  Nazareth  : 
quomodo  unxit  eum  Deus  Spiritu  sancto,  et  virtute,  qui  pertransiit  benefaciendo  et  sanando 
omnes  oppressos  a  diabolo,  quoniam  Deus  erat  cum  illo.  39.  Et  nos  testes  sumus  omnium  ,  quae 
fecit  in  regione  Judeeorum ,  et  Jerusalem  ,  quem  occiderunt  suspendentes  in  ligno.  40.  Hunc 
Deus  suscitavit  tertia  die,  et  dedit  eum  manifestum  fieri.  41 .  Non  omni  populo  ,  sed  testibus 
praeordinatis  a  Deo,  nobis  qui  manducavimus  et  bibimus  cum  illo  postquam  resurrexit  a  mortuis. 
42.  Et  praecepit  nobis  praedicare  populo ,  et  testificari ,  quia  ipse  est ,  qui  constitutus  est  a  Deo 
judex  vivorum  et  mortuorum.  43.  Huic  omnes  Prophetae  testimonium  perhibent ,  remissionem 
peccatorum  accipere  per  nomen  ejus  omnes,  qui  credunt  in  eum.  44.  Adhuc  loquente  Petro 
verba  haec,  cecidit  Spiritus  sanctus  super  omnes  qui  audiebant  verbum.  45.  Et  obslupuerunt  ex 
circumcisione  Gdeles,qui  venerant  cum  Petro :  quia  et  in  nationes  gratia  Spiritus  sancti  effusa  est. 
46.  Audiebant  enim  illos  loquentes  linguis ,  et  magnificantes  Deum.  47.  Tunc  respondit 
Petrus :  Nunquid  aquam  quis  prohibere  potest,  ut  non  baptizentur  hi ,  qui  Spiritum  sanctum 
acceperunt ,  sicut  et  nos  ?  48.  Et  jussit  eos  baptizari  in  nomine  Domini  Jesu  Christi.  Tune 
rogaverunt  cura  ut  maueret  apud  eos  aliquot  diebus. 

1.  In  Obsarea.  ]  Non  Philippi ,  sed  Palestinae,  hus  appropinquaret,  trepidante  urbe  ;  ei  occur- 

quae    sita.  erat  in  littore  maris  Mediterranei ,  rens,  extra  urbem  castra  posuit,  teste  Pluiar- 

eratquae  munitissima  :  hinc  et  turris  Slratonis  cho.  Et  CorneliusMerula  Consul,  quieontraBoios 

dicla  est;  erat  enim  quasi  arx  etantemurale  Pa-  in  Galliam  missus,  duodecim  millia  hostium 

leslinae  :  unde  a  Romanis  firmo  praesidio  custo-  cecidit,  teste  Livio  debello  Maced.  lib.  5.  Et  Gor- 

diebatur,  in  quo  Cenlurio  Erat  Cornelius.  Gaesa-  nelius  Merula ,  superioris  nepos ,  flamen  Dialis, 

reaconversa  adChristum,  facta esl Ecclesiarum  qui  ingresso  urbem  mario,  ne  in  ejus,  utpote 

Palestinae  metropolis,  sub  se  continens  Eccle-  hostis  potestatem  veniret,  in  Jovis  aede  venis 

siam   Hierosolymitanam  :  lum  quia  Caesareae  succisis  sibi  mortem  conscivit,  sacerdotisque 

converso  Cornelio  apertum  fuit  ostium  Eccle-  .sui  sanguine  foci  vetustissimi  maduere,  inquit 

sia)  Gentibus;  tum  potius  quia  Caesaraea  primi-  ValeriusMax.  lib.  9.  c.  12.  Similes  fucre  plurimi : 

tus  sub  Romanis  erat  Palestinse  melropolis,  et  inter  quos  emicuere  Cornelii  Scipiones,  pree- 

niaxima  civitatum  Judeae,  leste  Josepho  lib.  3.  serlim  S.  Cornelius  Scipio,  cognomento  Africa- 

deBelloc.  15.  Sed  postea  anno  Christi  553.  Vigi-  nus  a  devicta  Africa,  bis  consulariset  cei?sorius, 

liusPapain  Consilio  Constantinopol.  Hierosoly-  ac  triumphalis,  ter  Princeps  Senatus;  qiii  fra- 

mitanam  Ecclesiam  fecit  Patriarchalem  ,  eiquc  trem  habuit  consularem  et  triumphalem,  ne- 

subjecitCcesariensem.Ita  Baron.anno  jam  dicto.  potem  vero  filii  adoptione  bis  consularem,  bis 

Nomine  ConNELius.  ]  Videlur  hic  fuisse  Italus  triumphalem ,  et  censorium,  et  augurem  :  cu- 

(erat  enim  centurio  cohortis  Italicoe)  et  Roma-  jus  soror  Cornelia  mater  Gracchorum  ,  virago 

nus.   Roukc  enim   illustres  celebresque  fuere  fuit  magni    animi,  prudentiae  et  eloquentiae, 

Cornelii,  etdomus,imo  gens,  Corneliorum  no-  quam  laudat  Quintil.  lib.  1.  c.  1.  et  Cicero  in 

hilissima  :  sicut  in  Belgio  ampla  est  familia  Cor-  Bruto.  Fuit  ergo  Romae  Corneliorum  familia  non 

neliorum,  exquaego  prognatussum  :  undeom-  una,  sed  plurimae,   adeo  ut  gentem  integram 

ncsex  illa  oriundi  cognominantur  Cornelii.  Ro-  constare  posset.   Ejus  enim  familiae,  et  quasi 

maeenim  illuslris  fuit  Cornelius  Cossus  tribunus  partes  erant  Scipionum,   Lentulorum,   Cinna- 

mililum ,  qui  Tolumnium  Laertem  Vejentium  rum,  Balborum,  Merularum,  Ruiulorum,  Ce- 

regem  occidit,  secundoque  opima  spolia  Jovi  thegorum,  Mamercorum,  Dolabellarum,  Mam- 

Feretrio  retulil,  tesle  Livio  lib.  h.  decad.  1.  Et  mularum,  Severorum,  et  aliae  plures,  quas  fuse 

CorncliusCentimalus;  qui  cum  Annibal  ma?ni-  rccensetAnt.  Augustinus  lib.  de  Familiis  Rom,'- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

norum.  Ex  hisergo  oriuhdus  vidclur  hic  Corne- 
lius  CenluriO.  A  prinio  enim  illustri  Cornelio, 
filii,  nepotes  et  posteri  omnes  dicti  sunt  Cor- 
nelii. 

Porro  nonnullis  eruditis  ita  dicti  videntur  a 
cornu,  tpiasi  cornei ,  robusti  etconstanles.  Unde 
s.  Cornelius  Romanus  Pontif.  et  Martyr,  S.  Cy- 
piianoper  litleras  familiaris,pingitur  cum  cornu 
in  manu,  quia  Decio  et  Volusiano  Impp.  cons- 
'niiissime  restitit,  uti  narralS.Cyprianus,  cornu 
enim  est  robur  animalium  :  unde  cornu  symbo- 
luiii  cst  fortitudinis,  victoriae,  regni,  gloriae  et 
iiiuinphi,  juxta  illud  de  Joseph ,  Cornua  rliino- 
eerotU  comua  illius.  Deut.  33.  17.  Et  psal.  Zi3.  0. 
In  te  inimicos  nostros  venlilabimus  cornu.  Et  psal. 
91.  11.  Exaltabitur  sicut  unicornis  cornu  meum. 
El  psal.  131.  17.  UUic  producam  cornu  David.  Et 
psal.  111.  9.  Cornuejus  exallabitur  in  gloria.  Et 
Zacbar.  1.  21.  Ilacsunt  cornua  quce  ventiiaverunt 
ludam.Wmc  psal.  97.  Psalile  Domino ,  ail,  in  lubis 
duclilibus,  elvoce  tuba; cornece,  hoc  est  myslice  , 
in  robore  virtutis.  Duas  ail  ibidem  S.  Hier.  habe- 
tole  lubas  ,  et  argenteam ,  ct  corneam.  Argcnteam, 
ut  liabeatis  sermonem  :  corneam,  ut  liabeatis  vir- 
lulem.  Legimus  in  Levitico  :  Nullum  animal  offe- 
ratur ,  nisi  quodcumque  cornutum  est ,  etc.  Et  nos 
crgo  quundiu  habemus  cornu,  mercmur  victima 
csse  Dei.  Si  autcmcornu  nostrumfuerit  excussum, 
quasi  debilcs  sumtts ,  et  intersacerdotes  Dcivenire 
non  possumus.  Et  S.  August.  luid-  Comu,  ait, 
'  xcedit  carnem ,  necesse  csl  ut  carnem  superando 
sil  firmum  ad  perdurandum ,  et  capax  vocis.  Qui 
vull  esse  tuba  cornca,  superet  carncm ,  transcen- 
dat  carnalcs  affeclus.  Et  inferius  :  Tuba  cornea  te 
erigat  advcrsus  diabolum,  non  tuba  cornea  adver- 
sus  fratrcm  tuum.  Quocirca  S.  Cornelius  quasi 
roboris  antistes ,  et  Martyrum  primipilus,  ad 
robur  BBque  ac  ad  decus  martyriiimpelrandum, 
ii  fidelibus  invocari  solet.  Ita  ut  alios  taceam, 
cuin  sihi  oognominem  martyrii  cansa  invocare 
solebat  Cornclius  Musius,  apud  Belgas  Poeta 
hiurcaltis,  qtii  proinde  hunc  ei  hymnum  saepe 
concinebat  : 

Beate  Cliristi  Pontifex  ,  Christique  Martyr  inclyte  , 
Hnnc  graliam  Cornelio  tuo  bcnignus  iinpetra  ; 
Utexprimo  quem  nomine,  le  cjiaritate,  lc  ficle  , 
Et  asserendas  audacia  te  verilatis  exprimam. 

Ac  abeo  voii  eompos  cflectus  est:  nam  Lugduni 
Batavorum  sub  annum  Domini  1572.aCarvinistis 
naso,  auribus,  inanuum  pediimquedigitistrun- 
catus,  trabi  In  foro  aflixus,  et  laqueo  strangu- 
latus,  anno  cetalis  72.  gloriosum  obiit  marly- 
rium,  uti  referl  Aubertus  Miraeus  in  Elogiis  Bel- 
gicis. 

Velcerte  Cornclius  dicitura  corde,  quasi  cor- 
datus.  q.  d.  Corncli  cor  ne  linque  solo:  cor  sit  in 
aethere ,  non  io  cerc;  in  sole  et  coelo,  non  in 
solo  et  salo,  Talem  enim  dccuit  esse  hunc  Cor- 
nelium,  primipilumEcclesiae  Gentilis,  qui  Gen- 
libus  omnibus  quasi  dux  et  antcsignanus  viam 
ad  Bcclesiam,  inioiter  incoelum  pamleret;  ni- 
luirum  nobilem  Roinanum,  militum  ducem, 
quinobilibus  Romanis,  militibuset  principibus 
fldei  et  virtutis  exemplura  daret :  unde  enm 
paulo  postsecuta  sunt  lol  agmina  Romanorum, 
pr.Tsertim  mililuin  ct  nobilium,  non  tantum  ad 
fnlciii,  scd  el  ad  marhrium.  Fuit  ergoipseglo- 
ria  gentilitalis.  ct  (icnliiun  primitiae,  ait  Orig. 
hom.  11.  in  Num.  el  S.  Ilicron.  ad  Salvinam  : 
Prnntts,  ait,  Cornclius  salttlcm  Gcntittmdedicavit. 


APOSTOLORUM.  Cap.  X. 

CeaTURio.jQuicenturiaemiiitum  praeerat,  qu 
primo  constabat  centum  mililibus :  sed  variis  d» 

cansis  subinde  adauctus  est  bicnumerus.  Cajc- 
tan.  opinatur  Cornelium  hunc  fuisse  Centurio- 
ni  in  primee  cohorlis  ex  decem  ,  quibus  consla- 
bat  legio,  qui  proindeprimipilus  dicebatur,  cui 
pneferebaiurvexillnni  aquilas,  quod  erat  Roma- 
norum  insigne,  ac  /|00.  milites  in  prima  acie  gu- 
bernabat,  quasi  primi  ordinisducioi ,  teste  Vcge- 
tio  lib.  2.  c.  6.  Unde  et  equestribus  ornamcnii 
censuque  decorabatur,  uti  docetLipsius  lib.  2. 
dc  Militia  Romana. 

Cohortis.  ]  Graece  l'  w.i?vi,  id  est,  ex  cohorte : 
cobors  enim  |>iures  habcbat  centurias  et  centu- 
rioncs,  e  (jiiibus  unus  fuit  Cornelius.  Cohors 
cnini  primiius  erat  decima  pars  legionis,  cons- 
tans  qiiinquaginla  inanipulis  ,  manipultis  autem 
25.  militibus  :  quare  cohors  constahat  1250. 
militibus  :  legio  12.  miiitibus  et  quingentis,  ut 
palet  ex  Csesare  lib.  6.  de  Bello  civili.  Velleio 
lib.  2.  et  aliis.  Jam  cohors  vulgo  a  Callis  voca- 
tur  regimentum  ,  et  qui  ei  prajest  dicitur  Tribu- 
nus,  sive  Chiliarcha.  Verum  postea  uti  legionis, 
ita  el  cohortis  numerus  imminutus  est,  idque 
varie  pro  varietate  temporum  et  locorum.  Legio 
landem  redacta  est  ad  sex  millia  et  sexcentos. 

ItaliCjE,  ]ab  Italis  militibus  quibus  constabat. 
Opinatur  Baron.  hanc  coliortem  ordine  fuisse 
scxtam  ,  et  cognominatam  Ferratam  :  hanc  enim 
ab  Augusto  collocatam  fuisse  in  Judaea  scribit 
Dio. 

Reliciosus  ac  timens  Deum.  ]  Vatabl.  pius  et 
n  ligiostts  erga  Deum.  Esl  hic  problema  :  An  Cor- 
nclius  antequam  accerseret  Pelrum  fucrit  jus- 
tilicatus,  necne?  Negat  S.  Chrysost.  OEcumen. 
e  t  Stapletonus  hic  ,  et  S.  Basil.  in  Regul.  brevior. 
reg.  226.  Favet  S.  August.  lib.  de  1'raedest.  sanc. 
c.  7.  Huic  sententke  faventea  quaa  dicuntur.  v.5. 
Ud.  hU.  etcap.  seq.  v.  14. 

Longe  verius  affirmant.  S.  Gregor.  homil.  9. 
et  19.  in  Ezech.  Beda,  Dionys.  et  Lorinus  hic, 
M;igister  in  3.  dist.  25.  ibique,Albertus,Bonavent. 
elS.  Thom.  ibidem,  ac  3.  p.  q.  69.  a.  h.  ad  2. 
Ruardus  Tapper.  art.  7.  Alfonsus  a  Castro  verbo 
Baptismus ,  haRresi  10.  Greggorius  de  Valen- 
tia  2.  2.  disp.  1.  quaest.  2.  puncto  h.  Favet  S. 
Hieronimus  m  c.  5.  epist.  ad  Galat.  Probatur 
Primo,  quia  Cornelius  hic  vocatur  religiosusac 
timens  Deum;  ergo  non  tantum  erat  justus , 
scd  et  pius  ac  religiosus.  Secundo,  quia  v.  h. 
dicuntur  opera  et  eleemosynae  ejus  ascendisse  in 
memoriam  in  conspeclu  Dei.  Tertio,  quiaid  di- 
serte  videtur  asserere  S.  Pelrus  v.  Zh-  dicens  : 
In  veritate  comperi ,  quia  non  est  personarum  ac- 
ceptor  Deus;  sed  in  omni  gente  qtti  timct  cum  ,  cl 
opcratur  justiiiam,  acceptus  cst  illi  :  loquilur  au- 
tem  de  Cornclio.  Ergo  Cornelius  acceptus  et 
gratuserat  Deo  :  ergo  erat  justus  :nullus  enim 
cst  gratus  Dco,  nisijustus.  Primus  enim  cflec- 
tus  gratiae  juslificanlis  est,  facerc  homincm  gra- 
tum  et  acceptum  Dco.  Deinde,  quioperaturjus- 
titiam  cst  jusltis  :  Cornclius  autcm  ,  teste  S.  Pe- 
tro,  operabatur  justitiam  ;  ergo  erat  justus. 
Quarlo,  quia  v.  22.  de  eo  dicitur  :  Cor-nelius  vir 
jttstus  ct  timcns  Deum,  ct  tcstinwnittm  habens  al> 
univcrsa  gente  .ItaUrontm  ,  rcsponstnn  acccpit  ab 
angclo  sanclo ,  accersire  te.  Denique  v.  2.  de  eo 
dicitur  :  Facicns  clccmosynas  muttas  plcbi ,  et  dc- 
prccans  Dcttm  scmpcr.  Ha?c  autem  duo  consis- 
lere  nequeunt  cum  peccato,  sed  prcesupponunt 
gratiam   sanciilicantcm.   Qunre  Cornclius  »nte 


102  GOMMENTARIA  IN  ACTA 

adveutum  S.  Petri,  a  JucUeis  quibuseum  Cresa- 
reae  versabatur,  didicit  hausitque  fidem  explici- 
taniunius  Dei,  et  implicilam  Christi  mediatoris, 
coluitque  verum  Denm;  sicut  et  Job  ejusque 
amici  :  non  eniin  soliJudsei  ante  Cbristuui ,  sed 
el  nonnulli  (ientiles  coluerunt  verum  Deum, 
(jtii  servantes  legem  naturae  et  charitatis,  justi- 
ficati  sunt,  indeque  eleemosynas  aliaque  pia 
opera  praestiterunt.  Iloec  autein  lacere  non  po- 
tuerunt  per  vires  solius  nalurae.  uti  ccnsebant 
Pelagiani ,  sed  ad  boc  egebant  gratia  Deiexci- 
tante  et  cooperarite,  uti  recte  docet  S.  Prosper 
lib.de  Liberiarc  arbiirii. 

Dices  :  Si  erat  justus,  quid  opus  erat  ad 
eum  mittere  S.  Petrum  ?  Resp.  Opus  erat  ad  hoc, 
ut  per  eum  disccret  explicitam  fidem  Chrisli, 
omniumque  ejus  mysteriorum  :  nain  implicita 
fides  non  sufliciebat.  Jam  enim  facta  erat  pro- 
mulgatio  novaelegis,  et  fidei  explicilae  de  Christo 
mediatore  in  Pentecoste  Hierosolymis ;  illaque 
sensim  serpebat  ad  alias  vicinas  urbes,  itautdc 
illa  inaudierit  Cornelius,  ut  palet  v.  22.  Quare 
ejus  obligatio  incipiebat  ubique  induci,  et  con- 
sequentcr  obligarc  Cornelium,  qui  hactenus  la- 
boraratejus  ignorantia  invincibili  :  sed  illajam 
incipiebat  fieri  vincibilis,  ideoque  culpabilis; 
qui  si  illam  depellere,  et  obligationi  jam  dictae 
satisfacere  neglexisset,  peccasset,  et  amisisset 
justitiam.  Unde  ut  eam  non.  amittat ,  scd  reti- 
neat  et  augeat,  jubetur  ab  angelo  accersere  Pe- 
trum,  qui  explicite  eum  doceat  illa,  quae.de 
Christo  scire  et  credere  necessarium  erai ,  non 
tautum  ad  acquirendam,  vel  augendam,  sed  ad 
retinendam  justitiam  :  necessarium,  inquam , 
non  tantum  necessitate  praecepti,  nt  vult  Andr. 
Vega  lib.  6.  in  Conc.  Trident.  c.  20.  ctDom.  Soto 
Iib.  2.  deNatura  etgratia  cap.  11. etl2.  sedetiam 
necessitate  medii.  Nam  post  sufficientem  Evan- 
gelii  promulgationem;  nemo  potest  justificari 
el  salvari,  nisi  per  explicitam  fidemChristi  me- 
diatoris,  ut  habet  verior  etcommunior  Theolo- 
gorum  sententia.  Perperam  cnim  Melchios  Ca- 
uus,etex  eo  Dominic.  Banez2.  2.  q.  2.a.  8.  sepa- 
rant  salutem  a  justitia  ,  dicuntque  Cornelium, 
et  similes  sine  fideexplicita  Christi  potuisse  jus- 
tificari,  scd  non  salvari.  Salus  enim  individue 
adhaeret  justitiae :  justitia  enim  et  gratia  est  se- 
men  gloriae,  ut  quicumque  moritur  in  gratia  , 
certus  sit  de  salute  et  gloria  aeterna.  Hoc  est 
quod  aitS.  Gregor.  loco  citato,  Cornelium  per 
bona  operameruisse  fidem,  scilicet  explicitamde 
Chrislo;  et  simul  per  ftdem,  scilicct  implicitam, 
venifise  ad  bona  opera.  Rursum  perfidem  venisse 
ad  bona  opera,  sed  per  opera  esse  solidatum  iu 
fide.  Porro  baptizavit  CorueliumPetrus,  uteum 
Christianismo  iniliaret,  gratiamque  acceptam 
augeret  et  confirmaret :  jamenimbaptismusin- 
cipiebateumomnesque  alios  obligare.  Non  ergo 
baptizatus  est,  ut  remissioncm  peccatorum  ac- 
ciperet,  quam  ante  jam  acceperat,  nisi  forte 
venialium ,  si  quae  irremissa  habebat,  utiet  poe- 
narum  peccatis  mortalibus  praecedentibus  de- 
bitarum,  si  quae  adbuc  remittendae  restabant. 
Adde,  culpam  peccatorum  mortalium  ei  remis- 
sam  fuisse  per  contritionem,  quae  includebat 
votum  implicitum  baptismi :  unde  debebat  bap- 
'uzari,  ut  hoc  voto  exolveret,  illius  enim  intui- 
tu  remissa  ei  erantpeccata. 

Dices  Secundo :  Ad  verba  S.  Petri  v.  hh.  des- 
cendit  in  eum  Spiritus  sanctus:  ergo  ante  non 
descenderat.  Resp.   Tunc  visibililer  descendit , 


APOSTOLORUM.  Cap.  X. 

qui  prius  in  euni  invisibiliter  desccnderat;  con- 
tulitque  ei  augmentumgratiae,  etinsuper  gratias 
gralis  datas,  ut  donum  linguarum,  etc,  de  quo 
v.  hh.  Minus  recte  ergo  aliqui  eum  tunc  primo 
justificatum  censent.  Argumenta  Adversarioruin 
petita  exversibus  citatis,in  illorum  explicatione 
dissolventur. 

Deprecans  Detjm  semper,  ]  quantum  scilicet 
|>er  negotia  domestica  el  militaria  licebat,  sern- 
per  ergo  ,  id  est  frequenler,  assidue.  Nota  bic 
quatuor  virtutes  Cornelii  ,cuivis  Cbristiano,  prae- 
sertim  Superiori,  imitandas,  si  suae  vocationi 
atque  ollicio  saljsfacere  velil.  Prima  est  religio ; 
fuit  enhn  ipse  vir  religiosuserga  Deum.  Secunda 
est  timor  Dei.  Tertia  est  misericordia  et  elee- 
mosyna  :  qui  enim  in  proximum  misericors  est, 
vicissim  Deurn  in  se  misericordem  experietur, 
juxta  illud  promissum  Cbristi :  Beati  misericor- 
des ,  qttoniam  ipsi  misericordiam  consequentur , 
Maith.  5.  Unde  Nazianz.  or.  de  cura  pauperum. 
Esto,  inquit,  calamiloso  Deus,  ut  vicissim  Deus 
in  tua  calamitate  sit  libi  Deus.  Ita  Cornelius  per 
eleemosynas  meruit  visitari  ab  angelo  ,  et  a 
S.  Petro,  ab  eoque  percipere  fidem  Christi,  ut 
aitei  angelus  v.  h.  Quarta  est  oratio  frequens  : 
hoec  enim  est  quasi  fistula  ,  e  coelo  eliciens  om- 
nem  gratiarum  imbrem. 

Tropolog.  S.  Hieron.  epist.  9.  ad  Salvinam, 
baec  omnia  applicat  Nebridio,  ejus  marito  jam 
defuncto,qui  fueratimperatorum  nepos ,  natus 
ex  sorore  Augusls&. Quidquid,  inquit,rfe  illo  (Cor- 
nelio)  dicilur ,  lioc  nomine  commutato ,  in  Nebri- 
dio  meo  vindico.  Sicreligiosus  fuit,  ct  amator  pu- 
diciticp. ,  ut  virgo  sorlireturv  uxorem  :  sic  timens 
Deum  cum  omni  domo  sua,  ut  oblittts  dignitatis 
omne  consortium  cum  monaclus  liaberet  et  Clericis, 
tantasque  eleemosynas  faceret  in  populis ,  ut  fores 
ejtts  pauperam  ac  debilium  obsiderent  examina: 
ccrte  sic  semper  orans  Deum,  ttt  illi ,  qttod  opti- 
mum  csset ,  eveniret.  Raptus  est ,  ne  malitiamttta- 
ret  menlem  ejus,  qttia  placita  erat  anima  illius 
Dco.  Etmox  :  Nihil  nocttil  mililanti  palttdamen- 
litm,  et  baltheus ,  el  apparitorum  catervce  :  quia 
sub  liabilu  cdterius  alteri  militabat.  Legimus  et  in 
Evangelio  Matt.  8.  de  alio  Centttrione  Domini  tes- 
timonium  :  Ncc  in  Israel  lantam  fldem  inveni.  Jo- 
sepli  post  Pltaraonem  regis  ornatus  insignibus,  sic 
Dcocharus  jfuit ,  ut  super  omnes  Patriarchas  dua- 
rum  tribttum  pater  fieret.  Danicl  et  tres  pueri  sii 
prceerant  Babylonia  opibtts,  ut  habitu  Nabucliodo- 
nosor ,  Deomente  servirent.  Mardoclueus  el  Eslher 
inter  purpuram ,  sericum  et  gemmas,  superbiam 
humilitate  vicerunt ;  tantiqtte  fuere  meriti ,  ul  cap- 
livi  vicloribtts  imperarenl.  Et  inferius  :  Mirum 
diclu  cst  :  nutritus  in  palatio ,  contttbernalis  et 
condiscipulus  Augustorum ,  quorttm  menste  minis- 
trat  orbis ,  et  terra  ac  maria  servittnt,  inter  rerum 
omnium  abundantiam  ,inprimo  tftalis  flore  tantce 
verecundia:  fuit,  ut  virginalcm  pudorem  vinceret , 
et  ne  levem  quidem  obscccni  rumoris  de  se  fabulam 
darel.  Deincle  purpuralorum  propinquus ,  socius, 
consobrinus ,  iisdem  cum  ambobus  studiis  erudittts, 
nonest  inflatus  superbia ;  sed  cunctis  amabilis ,  ip- 
sos  principcs  amabat  ut  fratres ,  venerabatttr  ut 
dominos.  Ministros  autem  eorumsic  sibi  charilate 
sociarat ,  ttt  qui  merito  inferiores  erant ,  officiis  se 
pares  arbitrarentttr.  Notent  haec  Principes,  auli- 
ci ,  duces,  milites,  notentet  imitentur. 

3.  Et  vidit  in  visu  manifeste.  ]  Fuit  ergo  haec 
visio,  corporalis  et  ocularis  :  haec  enim  sola  est 
manifesta.  Adde,  factam  esse  non  noctu  .  sed  per 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

diem  liora  nona  in  vigilia,  cum  oraret  Corne- 
luis:  ergo  fuit  corporalis  :  nani  quando  per  vi- 
Monem  dumtaxat  imaginariam  quid  videtur, 
,olet  id  Beri  noctu.  Angelus  ergo  in  corpore  as- 
sumpto  apparuit  in  Cornelio.  Causae  fuerunt 
<juatuor.  Prima,  neCornelius,  aut  ejus  domeslici 
putarenl  fuisse  illusionem  nocturnam.  Secunda, 
ne  Judaei  pulantes  ad  se  solos  pertinere  Mes- 
siam,  (ldem  et  Evangelium,  objicerentS.  Petro, 
surreptitiam  fuisse  visionem ,  et  vocationem 
Cornelii  ad  fidem,  uti  hac  dc  re  expostularunt 
cum  eo  c.  11.  3.  Terlio,  ut  Cenliles  e  Cornclio 
scirent  certo  et  manifeste  ,  sibi  apertum  esse 
ostium  Bvangelii.  Quarto,  quia  Centibusmani- 
feslc  revelandus  erat  Cbristus,  Cbristique  iides  ; 
Judaei  vero  excajcandi  erant,  et  adsuaj  legis  um- 
bras  relegandi. 

Quasi  hora  du:i  nona,  ]  quae  incipit  a  tertia 
pomeridiana, et  proteudhur  usque  ad  vesperam. 
Uodehora  nona,  crat  boraorationis  vesperlina; 
sicut  prima  eral  matuiina,  uti  dixi  c.  3.  v.  1. 
Videtur  ergo  Cornelius  morc  Judaeorum,  inter 
quos  agebat  utrumque  orandi  lempus  observas- 
se;  cumque  vespertinam  horae  nonae  orationem 
obiret  apparuit  ei  angelus.  Oranlibus  cnim  se 
interserunt,  astant  ct  apparent  angeli,  quorum 
opus  ct  deiicise  cst  oratio.  lta  Cassian.  lib.  3.  dc 
iusi.  EVenun.  cap.  3.  Et  S.  Cbrys.  qui  et  causam 
dat,  cur  polius  vespertina  hora  apparucril  an- 
gelus,  quam  matulina  :  Qttia  postrcma  hora  ha>c 
i  ral ,  inquit,  quando  curicdimittuntur ,  ct  vocatur 
prccibus  alque  compunclioni.  Cor  enim  curarum 
oxpers  ct  compunctione  saucium,  capax  cst  i" 
Itistralionum  rei  umque  cceleslium  ,  optimequc 
ad  eas  dispositum. 

Myslicam  causam  datBeda:  Quoniam,  inquit, 
in  morte  ittius  (Cbrisli)  baptizandus  crat ,  qui 
spiritum  tradidit  hora  nona.  Hinc  Alcuinus  lib. 
(le  Divinis  ollic.  cap.  dc  Sabbato  sancto,  docel 
catci •biiuicnos  baptizari  bora  nona  :quiacahora 
id  piiinuni  e  (icntibus  calccbuinenum,  puta  ad 
Cornelium ,  venit  Angelus  jubens  vocari  Petrum, 
qui  cum  baptizarct. 

Tropol.  S.  Cbrysost.  Cornelius ,  inquit,  vitcn 
rotigtosto  sibi  lempora  constituit :  non  enim  est  vir 
pius  qui  sibi  stata  orandi,  et  bonis  opcribus  va- 
randi  tcmpora  non  prwfttgit.  Et  S.  Hicron.  epist. 
ad  Salvinam  viduam ,  boc  ci  datmonitum  :  Sem- 
per  in  manibus  luis  sit  divina  leclio ,  et  tam  crc- 
bra  orationcs ,  ut  omnes  cogitalionum  sagitlce , 
quibus  adotcscentia  pcrcuti  solct ,  hujusmodi  ctypeo 
repellantur.  Inter  Apopbtegmata  S.  Thomac  Aqtii- 
natis  primarium  lioc  recensetur  :  lteligiosus  non 
est,  qui  nonsetnper.  vcrsatur  cum  Dco,  aut  cogi- 
tat  de  Dco.  Quocirca  ipse  ita  assiduus  crat  in 
orationc,  utomncm  suam  scicntiam  illi  potius, 
quam  studio,  cui  tamcn  sedulo  vacabat,  altri- 
bucrct,  diceretque  scientiam  suam  magis  esse 
coelitus  infusam,  quam  humanitus  acquisilam. 
Hnrstim,  Anima  ,  inquicbat  S.  Tboma s ,  sineora- 
tioncnon  proficit.  Retigiosus  sinc  oratione,  cstvc- 
tut  mites  nadus ,  qui  pugnat  sinc  armis  ,  idcoquc 
iuermis  facile  ab  hoste  vincitur. 

ANGELUM  Dei.  ]  I.yran.  ct  Dionys.  probabilitcr 
opinantur,  angelum  hunc  fuisse  Custodem  Cor- 
nclii.  Angeli  enim  Custodis  oflicium  cst  curare 
clientis  catechesin,  baptismum  et  salutem. 
Qoarefalsum  cst  quod  censuit  Origenes  bom.6. 
in  Mati.  augelum  Gustodem  incipere custodirc 
clientem  suum  a  tempore  baptismi.  Nam  n  in- 
(ideles  nonbaptisati  hahent  Cnstodem  angelum, 
coRNFi..  a  i.vrinr..    tov.  X. 


APOSTOLORCM.  Cap.  X.  103 

qui  cos  a  pcccatis  avocel,  et  ad  virlulcs  ,  prae- 
sertim  fidem  et  baptismum  ,  deducat,  ut  iia )j<  l 
communis  Theoiogorum  sententia. 

U.  Timohk  coRRKPius.  ]  Angeli  enim  Majestas 
et  gloria  videntem  percellit,  uti  dixi  c.  7.  32. 
Quiu  est  DOHiRBr]  Ita  Roman.  GraecusetSy- 

rus.  q.  d.  Quid  a  me  poscis  Domine?  quid  mc 
vis  facere?  Aliqui  codices  Lalini  legunt  :  Qais 
esDomine?  uli  dicebat  Saulus  c.  9.  5.  Sed  |)iio- 
rem  leclioncm  esse  genuiuam,  patetex  respon- 
sionemge\i.kilenim:Oratiojiestuaieteteemosynte 
luoj  asccndcrunt  in  memoriam ,  Craece  ,  ei>  /««»/«*■ 
buvsw,  ul  scilicet  quasi  memoriale  a  te  submissum 
ad  Deum,  serventur.  et  semper  obvcrscntur 
conspeclui  Dei,  Valabl.  recordalus  est  Dominus , 
orationum  et  etcemosynarum  tuarum ,  ideOque 
cas  digno  praemio  remuncrari  volens,  init- 
tit  me  ad  te,  ut  ostcndam  tibi  viam  ad  fidem  et 
salutem.  Terlull.  lib  de  Jcjunio  c.  8.  addit,  et 
jejunia: eleemosyna enim  etjejunium  sunt  quasi 
duaa  alas,  quibus  oratio  evcbilur  et  cvolat  in  cce- 
Itim  ad  Deum.  Credibile  cnim  est  Cornelium 
miscuisse  orationi  et  elcemosynis  jcjcnium.  A 
Judaeis  enim  didicerat  iilud  angeli  consilium  da- 
tum  Tobiae  cap.  12.  8.  Bonaestoratio  cttmjcjunio 
ct  eleemosyna  ,  magis  quam  thesauros  auri  recon- 
<h  rc  :  quoniam  eleemosyna  morte  tiberal ,  et  ipsa 
csl  qtue  purgal  peccata ,  et  facit  invenire  miscri- 
cordiam  el  vitam  ceternam. 

Nota  to  ascenderunl  alludit  ad  ritum  sacrificio- 
rum  praesertim  bolocausti,  quod  tolum  per  ig- 
nemetfumum  ascendebat  ad  Deum,  indeque 
l-  dictumest  nSlS  ota ,  id  est  ascensio.  Oratio- 
nes  enim  sunt  inslar  bolocausti :  inde  enim  vo- 
canttir  vituli  labiorum,  sacrilicium  laudis,  etc. 

5.  Et  nunc  mitte.  ]  Non  dicit,  tadc  tu  ad  Pe- 
trum  :  quia  volcbat  ctuu  uo  toiain  cjus  familiam 
catechizari  et  baptizari  :  hocc  autem  tota  domo 
abire  non  poterat,  ita  Hugo.  Rursum  angelus 
pcr  se  haec  non  praestat,  quia  bomines  a  Dco 
ordinati  sunt  ministri  verbi  Dei  et  baptismi ,  non 
angeli.  Sic  Saulus  ab  Anania  baptizatus  cst,  Eu- 
nucbus  Candaces  a  Pbilippo.  Porro  \oluit  Deus 
accersiri  Petrum ,  non  Joannem,  vel  quem  alium, 
quia  dcccbat,  ut  Petrus  quasi  caput  Ecclcsiae, 
sicut  primus  omnium  post  Cbristum  praedica- 
verat  Judoeis,  Act.  2.  et  3.  Ita  primus  praedica- 
rct  et  Gentibus,  pula  Cornelio  ejusque  familiae. 
Ipseenim  quasi  totius  Ecclesiae  Pastor,  debebat 
in  cam  quasi  in  unum  ovileCbristi,  congregare 
tam  Gentes  quam  Judosos,  ut  utrique  eum  quasi 
communcin  patrem  agnoscerent,  colercnt,  obe- 
dirent  et  scqucrcntur ,  in  eoque  ulrique,  licet 
inler  se  divcrsi ,  inio  advcrsi  uiiircnlur. 

8.Misrr  illos  uijorPBW,] perquirere  et  accer- 
sere  Petrum  non  impcrando,  scd  rogando,  ut 
dignaretur  venire  ad  domum  Cornelii. 

9.  ASCEWDIT   PETftUS  IW  SCPKRIORA,]   tlf  Suy.x  ,  id 

cst,  in  tectum  domus  :  tecta  enim  in  Palestina 
sunt  plana,  ut  in  iis  ambulare,  sedere.orare  pos- 
sint,  quaegraecc  domala  ,  Romae  solaria,  vclmce- 
niana  appcllantur,  ait  S.  Hicron.  cpist.  13.1.  acl 
Suniani.  Ascendit  crgo  ct  seccssit.  ut  liberius 
crrlum  intucrcliir,  eoque  a  lcrra  oculos  etmen- 
(ciii  oraturus  attollerct.  Oralio  enim  est  asccn- 
sus  mcntis  adDcum,  quem  juvat  asccnsus  cor- 
poris.  Hinc  Cbristus  ,  Moses  ,  Elias,  Elisa-us. 
S.  Franciscus  ,  aliique  Sancti  oraturi  ascende- 
bantin  montes,  ul  sicut  loco,  sic  ct  cogilationc 
coelo vicini efficerentur,  aitS.Ambros.  serm.  11. 
Circa  HOiuu  sextam.]  Nota  liic horam  sextam 


19/)  COMMENTARIA  1N  ACTA 

wrationis  :  quia  oa  nti  liomo  creatus  csi,  etpcc- 
cavit,  iia  etrccrealus  est  aChrislo  cruci  aflixo  : 
el  quiaca  hora  solel  sumi  prandiuin  ,  cui  excm- 
plo  Pclri  cl  Ecclcsiue  praemittcnda  esl  oralio. 
Vide  dicta  1.  Timoth.Zi.  v.  3.  et  U. 

10.  Et  cum  ESUKiiu:T,]cihum  corporalem  :  hu- 
jus  enim  famcs  solet  ohvenirc  advenlanle  lem- 
poreprandii.  Quarc  quod  S.  Ambros.  serm.  10. 
Beda  et  alii  accipiunt  dcesuric  spiritali  anima- 
rii m  ;  co  quod  videiet  paucos  Judaeos  converti 
ad  Chrisium,  mysticum  est,  non  litteralc,  ut 
patct  ex  sequentihus. 

Vomjit  gustabb.  ]  Vox  gustare  notat  sohriela- 
tem  S.  Petri,  quasi  ciho  non  se  opplere,  scd 
eum  dumtaxat  pro  necessitate  degustare,  et 
summis,  ut  dicilur,  lahris  delibarc  voluerit. 
Rursum  ,  quod  in  hac  vila  sit  tantum  gustus  et 
delihatio  voluptalis,  in  futura  vero  saties,  juxla 
illud  psal.  16.  15.  Saliabor  cum  apparuerit  gloria 
tua.  Quocirca  vir  sapiens  dixit,  cor  nostrum 
esse  pyramidale,  ita  situm  in  homine,  ut  ejus 
hasis  sursum ,  conus  deorsum  vergat,  ad  signi- 
ficandum,  quod  terram  et  terrena  quae  deorsum 
sunt,  lantum  obitcr  et  levissime,  quasi  in 
.  puncto  dumtaxat  tangere  et  gustare ,  totum  vero 
cordis  mentisque  sinumet  capacitatem  sursum 
ad  ccelestia  erigere  et  expandere  debeamus. 
Unde  myslice  S.  Hieron.  ad  Ruslicum  epist.  A. 
Petrus,  ait,  esuriens  in  Judazis,  Cornelii  satura- 
tur  fide,  et  famem  incredulitatis  eorum,  gentium 
conversione  restinguit;  atque  invase  Evangelio- 
rum  quadrangulo ,  quod  de  ccelo  descendit  ad  ler- 
ram ,  docetur  et  discit  omnes  homines  posse 
salvari  :  rursumque  quod  viderat,  in  specie  candi- 
dissimi  linteaminis  in  superna  transferlur ,  et  cre- 
dentium  turbam  ad  cozium  rapit ,  ut  potlicitatio 
Domini  compteatur :  Beati  mundo  corde ,  quoniam 
ipsi  Deum  videbunt. 

Cecidit  supereum  mentis  EXCEssus.]q.  d.  Rap- 
tus  est  in  ecstasin.  Vox  cecidit,  significat  hanc 
ecstasin  non  fuisse  naluralem,  qualis  estea  quae 
ex  vehementi  ira ;  pavore,  amore,  studio  et  con- 
templatione  nascitur,  sed  divinam,  nimirum 
coelitus  S.  Petro  immissam  fuisse  hancvisionem 
et  raptum.  Videque  de  ecstasi  dixi  praefatione 
in  minores  Prophetas  can.  19. 

11.  Et  vidit  coelum  apertum.  ]  Vidit  scilicet  in 
mentisexcessu,  de  quo  praecessit.  Unde  sequi- 
tur  hanc  visionem  non  fuisse  oculorum,  sed  ima- 
ginationis  et  mentis. 

Symbolice  significatur  hic  Primo,  arcanum 
nrysterium  in  coelis  et  Dei  praedestinatione  re- 
conditum,  de  Gentium  Vocalione  ad  Christum, 
jam  toti  mundo  reserandum  et  patefaciendum 
esse,  aitBeda.  Secundo,  Petro  quasicoeli  clavi- 
gero,  datas  esse  claves  ad  aperiendum  et  clau- 
dendum  coelos,  Matth.  16.  19. 

Et  descendens  vas  quoddam.  ]  Vas ,  id  est  re- 
ceptaculum,  non  aeneum,  nec  lerreum ,  nec  lig- 
neum,  sed  lineum.  Unde  sequitur  velut  linteum 
magnum.  Erat  ergo  hoc  linteum  sive  linteamen , 
velut  uter  lineus,  continens  omnis  generis  es- 
cas,  inferneconcavusetclausus,  superne  aper- 
tus ,  qui  qualuor  sui  angulis  e  ccelo  demitteba- 
tur  ad  Petrum.eique  esurienti  omnes  has  escas 
admanducandum  offerebat.  \ 

Quaercs,  quid  ad  litteram  significat  hoc  vas, 
sive  linteum  ?  Resp.  Primo  Glossa  Interlin.  Sig- 
nificare  corpus  Christi,  quod  est  ut  linteum, 
quoniam  sine  semine  conceptum,  candorem 
castitatis  custodit ;  et  quia  mortuum  :  magnum 


APOSTOLORUM.  Cap.  X; 

veros  propter  deitatis  consoriiitm,  etquia  rcsur- 
rexit.  Itael  Cassian.  lib.  S.  delnstit.  Renun.  c.  3. 

Secundo,  melius  alii  accipiunt  Dei  sermo- 
nem,  et  prsedicalionem  Evangelii,  in  qua  mol- 
liter  quiescunt  peccaloruni  anim.e  in  coclesti:. 
gratiae  illapsu,  et  supernae  gloriae  spe.  Ita  sanc- 
tus  Ephrem.  serm.  de  S.  Basil.  t.  3.  et  S.  Greg. 
1.  33.  Moralc.  16.  vel.  20. 

Tertio  etaptissime,  S.  August.  serm.  26.  dedi- 
versis,  S.  Ambr.  ser.  10.  Cyrillus,  vel  potius  Ori- 
genes  liom.  7.  in  Levit.  S.  Hier.  in  epist.  89.  ad 
S.  Aug.  Greg.  loco  jamcilato,  Beda  et  alii  acci- 
piunt  Ecclesiam  Chrisli.  Haec  cnim  est  quasi  vas 
lineum,  id  est  purum,  propter  incorruptibilem 
veritatem  etfidem;  quia  purissima  et  sanctissi- 
ma  est  tum  in  fide,  tumin  vita  el  moribus,  non 
hahens  maculam,  neque  rugam,Ephes.  5.  27. 
Haec  de  coelo  demiltitur,  quia  ipsa  est  civilas 
sancta,  Jerusalem  nova  descendens  de  ccelo  a 
Deo,  Apocal.  21.  v.  2.  Quatuor  anguli  suntqua- 
tuor  Evangelia ,  quibus  pcr  quatuor  plagas 
mundi ,  et  quatuor  parles  terree  disseminatur 
Ecclesia.  Hoc  vas  ter  e  coelo  demittilur,  quia 
fide  et  sacramento  SS.  Trinitatis  fideles  innovan- 
tur,  et  in  Ecclesiam,  admiltuntur.  In  eo  sunt 
immundae  et  ferae  besliae,  id  est,  quaevis  genles, 
quee  prius  erant  turpibus  et  ferinis  moribus ,  at- 
que  a  legali  Jucheorum  mundilie  alienae,  Audi 
S.  Gregor.  Quid,  ait, signatur  linteo sindonis ,nisi 
subtilis  intextio  sanctce  prazdicationis ,  inquamol- 
liler  quiescitur ,  quia  mens  in  illa  fidelium  superna 
spe  refovetur. 

Tropol.  per  vas  hoc  multi  accipiuntstatum  Rc- 
ligionis,  qui  constat  lino,  id  est,  maceratione 
carnis  et  mortificatione  appelituum.  Linum 
enim  varie  maceratur  et  carminatur,  ut  fiat 
linum  :  quatuor  initia  sunt  quatuor  regulae  qua- 
tuor  priscorum  Ordinum,  pula  regula  S.  Basilii, 
S.  Augustini  S.  Benedicti  et  S.  Francisci  :  in  eo 
sunt  animalia  immunda,  id  est  peccatores  qui 
ut  peccata  in  saeculo  admissa  expient,  poeniten- 
tiae  causa  se  mancipant  Religioni.  Ita  Glossa. 
Porro  quomodo  lineum  et  linleumsit  symbolum 
puritatis,  poenitenliae,  patienliae,  fortitudinis, 
rcligionis,  etc,  dixi  Exodi  28.  39.  et  Jeremiae  13. 1. 
Simile  est  hoc  vas  lineum  vasi  intemerato ,  de 
quo  noster  Causinus  Parahol.  Hist.  1.  12.  c.  71. 
ex  Pausania.  Tradit  enim  Pausanias  in  Arcadia 
esse  Slygem  fiuvium,  cujus  aqua  adeo  acris  et 
potens  est,  ut  omnia  vasa  sive  aerea,  sive  fer- 
rea,  sive  lapidea  disrumpat,  excepto  vase  quod 
fit  ex  ungula  equi ,  quod  proinde  vas  intemera- 
tum  dicitur;estque  hieroglyphicum  B.  Virginis, 
quae  nullo  peccato  ,  vel  originali,  vel  actuli 
(cujus  symholum  est  Styx)  infici  aut  laedi  po- 
tuit.  Simili  modo  Religio  est  vas  intemeratum , 
quia  omnia  peccata  et  peccatorum  occasiones 
amovet  et  excludit,  quantum  fragilitas  humana 
patitur. 

Symbol.  OEcum.  Vas  inquit,  linteum  denotai 
totum  orbem ,  qui  ad  Christum  vocatur :  qua- 
tuor  inilia  sunt  quatuor  elementa,  quibus  hic 
inferior  mundus  constat  etpropagatur  :  anima- 
lia  varia  sunl  varii  hominum  status.  Consequen- 
ter  vas  linteum  est  homo,  qui  est  microcosmus 
constans  quatuor  elementis  ,  quare  cogitetse, 
utiex  iis  confiatus  est,  ita  brevi  in  ea  resolven- 
dum,  et  per  mortem  rediturum.  Quocirca  An- 
tistitesin  /Ethiopia,  cum  cruce  sibi  preferri  cu- 
rant  vas  cinerum,  quod  eos  jugiter  memores; 
reddat  suae  mortalilatis ,  taciteque  eis  inclamet 


COUMENTARIA  1N  ACTA 

Mcmento  Itomo ,  quia  cinis  ei ,  ei  in  cinn-cm  rever- 
teris,  liu  NicolauaCausiQUs  I.  b.  ParboL  llist.  c.U. 
ei  Sabellico  I.  lx.  cap.  U> 

Quatuon  iniths.  ]  Syrus  ct  Vatabl.  quatuor 
angulis;  Tigurina ,  q uatuor  exlremUalibus.  Gnece 
additurojoe/iiivov,  id  cst  alligatum  :  cum  enim  lin- 
leamcn  hoc  cssct  quadratum,  ncc  csset  cxpan- 
sum  instar  straguli,  sed  instar  vasis,  vcl  utris 
coustrictum  at  capienda  animalia ,  necessario 
debebatin  quatuor  sui  extremitatibua  constringi 
etcolligari,  nc  animalia  diffluereut,  vel  dilabe- 
renlur.  Ili  quatuor  anguli  signilicant  quatuor 
Evangelia,  spargenda  per  quatuor  orbis  plagas, 
nli  jam  dixi. 

12. 1.NQIJOEnANTOMMAQUADnUPEDIA.]IdcStomne 

gcnus  quadrupedum.  lla  Syrus  estenim  bic  dis- 
iribulio  pro  generibus  siagulorum,  non  autem 
pro  singulis  geuerum  :  ncc  enim  omnia  indivi- 
dua  omnium  animalium  capi  poterant  unico 
vase  et  linteo.  Graece  additur  Sqpfe/id  eslfcra?, 
s.  Hieron.  in  c.  38.  Ezech.  el  Origen.  bomil.  2. 
in  c.  2.  Genes.  ecnsciit,  in  boc  lintoo  fuisse  ani- 
malia  tammunda,  quam  immunda,  sicut  fue- 
runl  in  arca  Noc,  munda  signilicabant  Judaeos  , 
immunda  (lcntes  :  ex  utrisquc  cnim  una  con- 
llalur  Ecclesia.  Probabilius  censct  Justinus 
quaest.  89.  ad  Orlbod.  in  boc  linteo  fuisse  sola 
inimalia  immunda  :  nam  si  munda  fuissent, 
ivtius  11011  exhorruisset,  sed  ea  accepisset  re- 
liclis  iminundis.  Jam  autem  videns  omnia  im- 
innnda  exhorrescens  dixit :  Nunquam  manducavi 
omne  commune  etimtnundum,  Signiflcabant  enim 
Gentes  iminundas.  Lnde  volalilia  denotant  su- 
pcrbos  el  ainbiiiosos,  serpentia  invidos  et  ira- 
cundos;  quadrupcdia  avaros,  gulosos  el  lubri- 
cos  :  bi  enim  oculos  mentemque  in  terram  et 
terrena  projectam  gerunt.  Ila  Lyran.  Sic  ferecl 
S.  Basil.  iu  cap.  16.  Fsaiae;  nisiquod  pervolatilia 
intclligat  lcvcs  el  inslabiles.  Eranttamcn  in  hoc 
vase  munda  nonnulla,  sed  perpauca  et  sub  im- 
mundis  abSCOndita  :  nam  munda  significabant 
Judceos  cum  Lmmundis,  id  est  Gentibus,  ca- 
piendos  esse  Ecclesia  Cbristi. 

13.  Et  iacta  est  vox,]  non  realis  et  sonora , 
sed  imaginaria  vel  mentalis  ;  talis  enim  solci 
fieri  in  exstasi. 

Occide,]  str,sev  verti  potestPrirno,  occide;$e- 
cundo,  sacrifica  vel  hnmola.  lla  Reda  olim  enim 
manducabant,  etiam  laici ,  ex  victima  occisa  et 
immolata  Deo.  Unde  apposite  S.  Ambr.  ser.  10. 
ln  Ecclesia,  ait,  primum  Dco  animal  ex  Gentibus 
Centurio  Cornetius  esl  immolatus.  Haec  occisio  ct 
innnolalio  significabat ,  in  Gentibus  occidcndam 
cssc  InQdelitatem  et  vitia,  ut  in  eis  viverct 
Cbristus,  fldes  et  virtus.  Unde  S.  Hier.  vcl  quis- 
quis  est  Auclor.  )0  Tbrenos.  cap.  3.  ccnsct,  I'c- 
tro  quasi  capiti  Ecclesiaa  dictuin  esse  de  Genti- 
bus  :  MetCla  el  manduca ,  id  est ,  vestutatcm  earum 
contere ,  et  m  corpus  Bcciesia  ac  tua  tnembra  con- 
verte.  Comparat  Petrum  leoni,  qui  quasi  nex 
animalium  ca  mactat  et  comedit;  ac  lea.ui;e,id 
<\st  Ecclesise  ea  transscriblt.  Unde  S.  GregOr.  is. 
Moral.  cap.  •>().  vcl.  -22.  Ipsi ,  ait,  Primo  Pastori 
(Pctro)  quasi  hujus  tetenee  ori  dicitur  :  Macta  ei 
manduca.  Quod  mactatur  quippe t  a  vita  occidi- 
tUT  :  id  rcro  quod  comcdilur,  in  commcdnitis  cor- 
1'orccommutatitr.  Macta  ergO  ct  manducadicitur, 
id  cst ,  a  peccato  eos  qui  vivunt  intcrftcc  ,  el  <i  S<  ip- 
sis  illos  in  tua  mcmbra  convcrte ,  puta  in  novam 
vitam  societatis  Kcclcsicv,  ut  ail  S.  Aug.  scr  26, 
de  Divcrsis  cap.  7. 


APOSTOLOiiUAl.  Cap.  X. 

Hinc  patet  minuscsse  verisimile quod ccnsent 

aliqui  animalia  liaec  in  linteo  visa  luisse,  nou 
integra  et  solida,  sed  in  ipso   liuteo  quasi  iu 
cbarla   depicta,  vel  impressa.   Probalur  id  1  . 
S.  Cyiillo  1.  9.  contra  Julian.  ubi  docet  animal. 
haec  in  lintco  non  fuisse  vera,  sed  efflgiata  1 
expicta.  Verum  S.  Cyrill.  lantum  vult  diccrc  - 
non  fuisse  realia  et  viva ,  sed  instar  statuaruin 
fuissc  exsculpta  et  effigiata,  ita  ut  effigiein  ve- 
rorum  et  vivorum  baberent.  De  his  enim,  non 
autem  de  impressis  pictisque   in  ipso  linteo, 
apte  rectcque  in  visionc  Petro  dicitur  :  Occideet 
manduca. 

Tropol.  Praelalus  et  praedicator  cogitel  se  de- 
berccssc  lconeui,  fortcm  acmagnanimumin  ju- 
gulandis  crroribus.pravis  moribus  et  amoribus, 
sibique  acque  ac  S.  Pelro,  dictum  esse  :  Occid<: 
ct  manduca.  Ita  S.  Greg.  30.  Moral.  c.  7.  vel.  11. 
Quocirca  leonino  et  calidissimo  debet  esse  sto- 
macbo,  utinstar  strutbionisferumdigerat,  quiu 
et  serpentcs  aliaque  venenata  animalia  in  bo- 
num  Ecclesiae  succum  convertal.  Medici  IripK- 
cem  statuunt  slomachum.  Primum  denilem  et 
infirmum,  qui  escas  boni  succi  in  malum,  put.i 
in  bilem  aut  pblcgma,  convertit.  Secundum 
bonum,  qui  cibos  boni  succi  in  bonam  alimo- 
niam  convertit.  Tertium  optimum  ,  qui  vi  ca- 
loris  res  mali  succi  id  bonum  commutat.  Ita 
symbolice,  debili  cbaritate  sunt  et  virtule,  qui 
volenles  saeculares  convertcre  ab  eis  perverlun- 
tur,  moresque  eorum  induunt.  Secundo,  alii 
sunt,  qui  bonis  in  bonitate  conservant.  Tertio, 
optimisunt,  qui  vi  chariialis  malos  ,  serpenti- 
nos  ,  imo  saxeos  homines  in  bonos,  ovinos  et 
ccreos  convertunt.  Talis  fuit  Christus,  qui  Mag- 
dalenam  et  Paulum  convcrtit.  Talis  Paulus  cae- 
lcrique  Apostoli.  Talis  ergo  sit  vir  Apostolicus, 
animarum  ct  Dei  glome  zelator. 

I/4.   Ait  autem   Pr.rnus  :  Absit,  Domine;  qita 

NUNQU.VM     MANDUCAVI   OMNE    COMMUNE    ET    IMMUN- 

dum.  ]  Commune,  id  est,  impurum  et  profanum  , 
ut  legit  S.  Cyrill.  lib.  9.  contra  Julian.  quod  sci- 
licet  communiter  comedi  potcrat  a  quibusHbet 
Genlilibus  et  immundis.  Judaei  enim  ne  Gente> 
offenderent,  cibos  eorum ,  lege  Mosis  velitos  el 
immundos  ,  non  vocabant  immundos,  sed  com- 
muncs.  Hic  communicare ,  sive  commune  fa- 
cere,  est  inquinare,  vel  immundum  reddcre,  nl 
Matth.  15.  11.  yon  quod  inlrat  in  os  ,coiuquinat 
liominem ,  gracce  y.etvox ,  id  cst  communicat.  Dicil 
hoc  Petrus,  quia  adbuc  cnm  fidelibus  ,  utpotc 
Judieo-Christianis ,  servabat  legem  Moysi,  et 
differcntiam  ciborum  mundorum  et  immundo- 
rum  ,  ea  proescriptam  I.c\  it.  11.  cujus  dilTcrcntic; 
rationes  et  causas  ibidcm  assignavi.  _\ola  he- 
braismum,  non  omrte,  id  cst  nullum  :  non  man- 
ducavi  omnc  commune,  id  est,  nullum  com- 
niune. 

15.  QvoT>  Deds  nniFicwiT,  tu  commune  (id 
estprofanum,  pollutuni  etimmundum]  RB  nixt- 
nis.  ]  q.   d.    Deus   purilicavil  omnes  cibos   hoc 
ipso,    quo    lcgcm    vctiMein   vctantem    aliquo: 
cibos    quasi   legaliter  inimuiulos,  per  bovaw 
Christi  legem  abolcvit.  Unde  R.  Moyscs  et  1L  Sa 
lomon  apud  Lyian.  Geees.  9.   h.   tradunl,  t<n: 
porc  M<'ssi;c  nulla  animalia  forc  immuncla.  uli 
priua  sub  Mose,  sed  omuia  fore  mund.i .  Perinde 
acraerunt  tempore NOe,  qui  proinde  lam  ini 
nuinda.  <[uam  liiunda  induxil  in  arcam;  <■<  l 
7.  28. 


106  COMMENTARIA  1N  ACTA 

Symbolicc ,  Ircnseus  lib.  3.  c.  12.  ccnsctomrria 
punficata esse  per sanguinem  Cluisti :  quia  sci- 
licetsanguis  Christi  legem  veterem,  cum  omni 
sua  immunditie.  el  S.  Amb.  1.  7.  in  Lucae  c.  10. 
censetea  purificata  per  baptismum  :  per  illum 
enim  inserimur  Cbristo,  Ecclesiae  etlegi  novae, 
in  qua  omnia  sunt  munda;  «icut  tempore  dilu- 
vii  onnria  in  arca  Noe  fuerunt  niunda,  eliam  ea 
qme  postea  Moses  sanxit  immunda. 

NEDiXERis.]Graece,^  xo«o&,idest,  nc  communc 
facias ,  boc  est,  ne  contamines ,  ne  polluas,  id 
est,  ne  contamihatum  et  pollutum  dixeris,  aut 
censueris.  Esl  bebraismus  :  ponilur  enim  fac- 
tum  pro  dicto ,  vel  censura.  Sic  Levit.  13.  saepe 
tlicitur  de  leproso,  Contaminabil  eum  saccrdos  , 
id  est  contaminatum  eum  judicabit  et  pronun- 
tiabit. 

16.  Hoc.  eactum  e st PF.K  ter. ]  q.  d.  Ter  in  ex- 
stasi  vidit  Petrus  vas  e  coelo  ad  se  denritti.  Ter 
audivit :  Occide  el  manduca.  Ter  respondil :  Nun- 
<jiiam  manducavi  omne  commune  et  immundum. 
Ter  iterum  audivit :  Quod  Deus  purificav.it ,  tu 
rommune  ne  dixeris.  lta  S.  Cyrill.  lib.  7.  in  Levil. 
Ternarius  Primo,  confirmat  visionem ,  ostendit- 
que  eam  esse  veram,  vereque  a  Deo  immissam, 
non  somniatam,  ait  Cyrill.  loco  jam  citato.  Se- 
cundo,  symbolum  est  SS.  Trinitatis ,  in  Cujus 
nonrine  baplizandre  et  regenerandoe  erant  Gen- 
tes.  Ita  S.  Aug.  Ambr.  et  alii  supra  citati.  Unde 
in  vita  bujns.  S.  Cornelii,  quae  exstat  apud  Su- 
rium  13.  Seplemb.  dicitur,  per  visionem  hanc 
ter  repetilam,  adumbratam  fuisse  trinam  im- 
mersionem  Cornelii  et  caeterorum  in  baptismo. 

Et  statim  rkceptum  estvas  i.\  coBLUM,]unde 
primitus  dimissum  erat.  Ut  significaret  Eccle- 
siam  Cbristi ,  in  quam  cooptandae  erant  Gentes, 
e  coelis  descendere ,  suosque  iideles  in  coelum 
ducere  et  transcribere.  Ita  Lyran.  et  alii. 

17.  Ecce  viri.]  Deus  suavi  sua  providenlia  ila 
hrec  dirigebat,  utPetro  indaganli  significationem 
suac  visionis,  ilico  occurrerent  viri  quos  signi- 
ficabat  li3ecvisio,  simulque indicavit  illi,  propier 
cos  banc  visionem  illi  immissam ,  eosque  reprae- 
sentare.  Unde  et  eorum  gressus  ita  direxit,  ut 
nescientes  recla  pergerent  addomum  Simonis, 
in  qua  erat  Pelrus  :  Ibique  assisterunt  ad  januam  : 
quia  vilis  erat  domus,  ait  S.  Chrysost.,  inlraroga- 
bant,  non  vicinos.  Notat  S.  Gregor.  bonril.  1.  in 
Ezechielem  varios  esse  propheliee  modos  et  spe- 
cies,  ac  inter  eos  unum,  cum  mentem  Propheloc 
Deus  ex  parte  tangit ,  et  ex  parte  non  tangit ,  uti 
hic  mentem  Petri  tetigit  visione  lintei,  et  mit- 
tendo  adeum  legalos  Cornclii:  sed  quid  haec  sibi 
vellent,  ei  non  indicavit,  nisi  ipso  rei  eventu. 
Spiritus  sanctus  enim  sensim  per  occasiones  el 
eventus  ,  more  humano  voluit  docere  Petrum  ot 
Aposlolos.  Vult  enim  Ecclesiam  imitari  puerum 
Jesum,  qui  cetate  crescebat  et  sapientia,  ait  Hi- 
larius. 

18.  Et  CUM  vocassent,]  aliquem  ex  incolisdo- 
mus,  sive  ex  domcslicis  :  vel  vocassent ,  id  est 
pulsassent  januam,  qua  phrasi  vulgo  Hispani 
utuntur,  ait  Mariana. 

19.  Dixit  Spiritus.]  Puta  Spiritus  sanctus  per 
internuminspirationem.  ItaS.  Chrysost.  S.  Cyrill. 
catechesi  17.  S.  Ambros.  lib  2.  de  Spiritu  sancto 
c.  11.  et  S.  Greg.  28.  Moral.  cap.  2.  Aliter  Dio- 
nysius  et  Glossa  :  per  Spiritum  enim  accipiunt 
angelum  vicarium  Spiritus  sancti,  qui  exterius 
sensilrili  voce  dixerit :  Ecce  viri  tres  qucerunt  lc. 
Verum  sic  angcius  apparuisset  Petro  in  corpore 


APOSTOLORUM.  Cap.  X. 

assumpto,  cujus  hic  nulla  fit  mentio ,  imo  conlra- 
rium  innuitur ,  cum  vocatur  spiritus.  Spiritus 
enim  carnem  ct  ossa  non  habet ,  Lucre  2ft.  39.  el 
cum  subditur  :  Ego  misi  illos,  Spiritus  sanclus 
enim  miltebat  illos. 

20.  Vade  ci'm  eis.  ]  Jubetur  Petrus  ab  oralioneet 
Deotransiread  opera  vilaeactivae  cum  proximo, 
aeque  ac  Moses  Exodi  32.  7.  LU  doceat  idem  nos 
facere,  ac  cum  officium,  necessitas  vel  charitas 
poscit,  a  Maria  trarisire  ad  Martham,  id  est,  b 
contemplatione  ad  actionem. 

Ego  Misi  illos  ,]  ego  movi  Cornelium  ul  mit- 
teret  illos. 

21.  ECCE   EGO   SUM    QUEM    QU/ERITIS.  ]    InStillCtU 

Spiritus  sancli  descendit  Petrus,  offerlquc  se  ig- 
notis  antequam  eorum  quaesitionem  audisset, 
ut  ipsi  sciant  eum  virum  esse  divinum  el  Pro- 
phelam  a  Deo  edoctum,  ac  proinde  ei  credant. 
Insuper  mirentur  et  imitenlur  ejus  promptitu- 
dinem,  humilitatem,  benevolentiam  ,  charita- 
lem  ad  obsequendum.  Ita  S.  Chrysost. 

22.  ET  TESTIMONIUM  HABENS   AB  UNIVERSA  GENTE 

Jud/eorum.  ]  q.  d.  Omnes  Judaei  testantur  Corne- 
lium  esse  virum  probum,  justum  el  timentem 
Deum ,  uti  praecessit,  ideoque  cum  ,  licet  Genti- 
lem  (aque  naturaliter  Judaei  abhorrere  solenl) 
amant  et  venerantur.  Dicunt  hoc,  ut  suoe  asser- 
lionis ,  quod  sit  justus  el  limens  Deum  ,  profe- 
rant  testes.  Secundo,  ut  Petri,  ulpote  Judaei, 
graliam  Cornelio  Gentili  concilient.  Tcrtio,  ut 
Judaeo  Christiani  qui  cum  Petro  venerant,  alii- 
que  qui  Hierosol.  erant  audituri  Cornelium  Gen- 
tilem  admissumessead  fidem  el  Ecclesiam,  id 
non  aegre  ferent,  utpote  quem  Judaei  cceteri  di- 
ligant  etcolant. 

Responsum  accepit.  ]  Puta  oraculum  :  hoc  enim 
cst  exprip*™***  Sic  saepe  alibi  responsum  capitur 
pro  oraculo. 

Etaudire  verba  arste.  ]  Verba,  scilicetChris- 
li,  Evangelii,  salutis  et  vitee  osternoe,  uli  expli- 
catur  cap.  sequenli  v.  \h.  Hoec  enim  antono- 
mastice  et  per  excellentiam  sunt  verba.  Undc 
verbum  in  epist  S.  Pauli  saepe  capitur  pro  Evan- 
gelio,  ejusque  praedicatione;  oeque  acScriptura 
capitur  pro  sacra  et  divina. 

23.  Recepit  hospitio,]  IU^,  idest,  hospilio  ex- 
cepit,  laute  habuit,  xcniis  et  muneribus  quasi 
hospites  donavit.  Nota  hic  hospitalitatem  insig- 
nem  S.  Petri,  quam  ipse  hospes  et  peregrinus, 
in  peregrinos  alienain  domo  exercuit,  accaete- 
ros  fideles  verbo  et  exemplo  docuit ,  sed  maxime 
inRomanamEcclesiamiransfudit,inquaproinde 
etianum  hospitalia  el  nosocomia  visuntur  tot  et 
tanta,  ut  unum  hoc  urbis  orbisque  prodigium 
videatur.  Ila  olim  ibidem  similia  erexerunt  Pam- 
machius ,  gener.  S.  Paulae , Fabiola ,  et  Gallicanus 
gener  Constantini  Magni ,  qui  suis  manibus  pe- 
regrinis  serviebat,  totamque  vitam  et  opes 
hospilihus  et  hospitalitati  consecravil  :  qua  dc 
causa  martyrii  lauream  sub  Juliano  Apostata 
meruit. 

Merito  ergo  hoc  elogium  Ecclesiae  Romanse  dat 
Martinus  Papa  I.  ep.  16.  quod  quisquis  misera- 
bilis  homo  ad  eam  veniat,  illum  hospitio  reci- 
piat,  omnia  ad  usum  ei  procbeat,  nec  ullum  rc- 
pellat,  dctque  panem  mundissimum  et  vinum 
diversum.  Eamdem  bospitaliialislaudem  Roma- 
noe  Ecclesiae  dat  Dionysius  Corynthi  Episcopus, 
apud  Euseb.  1.  U.  c.  23.  Ita  sane  hoc  anno  1622. 
quo  Italia  fame  primum,  deindc  morbis  afllicia 
cst,  Roma  non  tantum  suos  indigenas,  sed  et 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

omnes  ex  cactoraltalia,  aliisque  provinciistur- 
iiiatimafflucntes  hospitioexcepit,  aluit,  curavit, 
cumque  vetera  xenedochia  etnosocomia  turbam 
non  caperfent,  nova  instituit,  cardinalibus , 
aliisque  suni|)Uis  liberaliter  praestantibus.  H«c 
ergo  charitatis  et  misericordius  dos,  ab  initio  a 
S.  Pelro  fiomae  aspirata,  eliamnum  in  ea  per- 
durat ,  estque  verae  fidei  et  virlulis  priseae  in- 
m-ns  indiciuin.  lMura  de  hospitalitale  dixi  Ce- 
nes.  18. 1.  et  Hebr.  13.  v.  2. 

Ut  quidam  ex  Fbatribus.]  Ut  minimum  sex,uti 
habetur  c.  11.  12.  Quidam  Codices  addunt,  Vt 
Peiro  testes  sint  :  sed  haec  explicationis  causa  a 
quopiam  ad  marginem  addita,  postea  in  textum 
irrepserunt.  Ita  Clossa. 

2A.  Alteba  auteh  die  introivit  Cesabeam.  ] 
Haec  enim  distat  ii  Joppe  itinere  quindecim  leu- 
carum,  sive  horarum,  ut  patet  ex  tabulis  Adri- 
chomii :  quare  commode  hoc  spatium  biduocoo- 
fici  poiuii  it  Petro  et  comitibus,  etiam  peditibus, 
ut  videlur. 

Moral.  notent  hic  Concionatores ,  Doctores  et 
similes,  se  non  debere  spectare  copiam  etnobi- 
litatcm  auditorum,  sed  eadem  alacritate  adire 
el  docere  paucos  ac  multos  ,  rnsticos  ac  nobiles, 
barbaros  ac  civiles.  En  libi  S.  Petrus  Summus 
Pontifex,  non dedignatur  adire  unum  Corrielium 
Gentilem  militem,  et  hoc  nominc  Judaeis  invi- 
sum.  Nomine  enim  Homanorum  Judeos  sub  jugo 
detinebai.  In  ejus  domo  coram  eo  et  paucis  e  fa- 
milia  ,  docet  el  concionatur.  Hatio  esl  inulliplex. 
Primo,  quia  in  paucis  subinde  et  rudibus  major 
fructus  fit,  quam  in  multis  divilibus.  EtDeus  hu- 
militatemetcharitatem  Doctoris  remunerari  so- 
let,  et  facere  ut  e  Paucis  fruclus  in  mullos  spar- 
gatur.  Entibi  perCornelium  apertum  est  ostium 
Evangelii  ad  Gentes  :  mox  enim  cceteri  Apostoli 
secuti  exemplum  S.  Petri,  in  gentes  se  disper- 
serunt,  easque  converterunt.  Dnius  ergo  Cornelii 
conversio  fuit  initium  et  causa  conversionis  tnt 
millionum  in  gentibus.  Narrant  Annales  Hispa- 
nice,  S.  Jacobum  sub  idem  hoc  tempus  ihea  no- 
vemvel,  ut  alii  referunt,  septem  dumlaxat  con- 
veiiisse  :  sed  per  hosce  sparsa  est  fidcs,  ac 
sensim  tota  Hispania  conversa,  quae  deinde  per 
alias  provincias,  Indiasque  utrasque  eamdem 
liclem  propagavil,  ct  etfamnum  propagat,  ut 
nierito  columna  et  columen  Ecclesia  nuncu- 
pari  possit.  Ita  Chrislus  uni  mulieri  Samari- 
tanae  prsedicavit,  sed  per  eam  Samariam  con- 
verlit,  Joan.  /j. 

Secundo,  esto  nullus,  vel  parvns  concionis 
esset  fructus,  tamen  integram  laboris  etchari- 
tatis  suae  mercedem  concionator  a  Deo  recipiet, 
qui  reddet  unicuique;  secundum  opera  sua, 
rton  secundum  fructum  ex  operibus  secutum : 
hic  enim  saepe  inmanu  est  Dei ,  non  nostra.  Qua 
decausa.  s.  Franciscus,  aft  S.  fionav,  in  ejus 
vita,  eadem  spiritus  alacritatc  concionabatur 
paucis  ac  multis,  plcbeis  ac  nobilibus. 

Tertio ,  ac  Dei  et  Ecclesia  magnificenliam  sper- 
tat,  multos  habere  doctores  et  concionatores ; 
qui  Deum  celebrent  ,  etsi  pauci sint  audttores ; 
sicul  ad  decorem  civitatis  facit ,  ntinea  plures 
sinlfontes  semper  scalurienles,  etiamsi  pauci 
exiisaquam  hauriant.  Non  cessat  fons  aquam 
eademcopia  emanare,  etiamsi  nemo  hauriat : 
et  tu  eodem  spiritu  eructa  verbum  Dei,  esto 
pauei  audianl.  Alioqui  pcr  omnem  viiam  in- 
quietus  eris  et  nhser,  utpote  pendulus  ab  audi- 
torum  phantasia,  ei  nuiubilitate. 


APOSTOLOrtUM.  Cap.  X.  107 

Quarto,  tales  juslilicant  Deum,  ejusquecau- 
sam  agunl  :  satagunt  cnim  nomine  Dei  oinnes 
docere,  omnesque  peccatores  coni  ertere.  Quare 
si  non  convertaptur ,  ipsortim  <'st  culpa,  et 
inexcusabiles  sunt.  Deus  enim  in  judiciidic  jus- 
tificabit  se  per  hosce  doctores,  dicetque,  Ecce 
ego  dedi  vobis  tol  lanlosque  eoneionatores  :  feci 
quidquid  potui  ul  vos  I  peccatis  avellerem.  At 
vos  tam  illos,  quam  ine  sprevislis  :  igilur  digni 
estis  maledictione  et  igne  aeterno.  Quaresolen- 
tur  se  conciOnatores ,  dum  paucos  vel  refracta- 
rios  habent  auditores,  exemplo  Christi,'qui 
tales  habuit,  et  L)ei ,  qui  solem  facitoriii  supei 
bonos  et  malos ,  pluit  super  justos  et  injustos, 
quitot  tenlaque  bona  indies  in  homines  effundit , 
eiiamsi  pauci  ad  ea  advertant  :  pro  iisquc  Deo 
graiias  agant.  Noli  ergo  animum  dejicere,  ne  si- 
nas  tibi  ligari  linguam  ,  cum  auditorium  minui- 
tur,  imo  tunc  valentius  concionare  :  ostendc  te 
Dei  gloriam  quaerere,  non  hominum.  Si  uni  Deo 
placerc  et  satisfaccte  in  animum  inducas,  non 
curabis  an  multi,  an  panci  audiant.  Signum 
minas  recte  intentionis  est ,  capere,  vel  quae- 
rere  cathedras  honoratas  et  frequentes,  nimi- 
rum  quod  qnaeras  plausum  hominum  magis, 
quam  uni  Deo  plactre.  Et  hoc  vanitas  est ,  ii  qua 
nos  liberet  veritas.  Verum  est  illud  Gallorum 
proverbium:  Beaucoupde  bruit s  peu  defruit.  Ea 
(juas  plausum  habent ,  parum  habent  planctus 
et  fructus.  Videmus  in  multis  Academiis ,  pro- 
fessores  Medicinae  et  Juris  paucos  habere  audi- 
tores,  et  tamen  animose  docere  per  multos  an- 
nos ,  imo  per  totam  vitam  hoc  nomine,  quod 
Academia  requirat  tales  ;  et  quod  integra  sempei 
percipiant  stipcndia.  Idem  apud  sc  statuat  con- 
cionator.  Plalo  uno  Aristotelc  discipulo  conten- 
lus,  cum  is  in  scholis  adessct  etiamsi  ceeteri 
abessent  docebat  dicens  :  Auditorium  est.  Nos 
magnum  habemus  auditorcm  Deum,  quidultra 
requirimus  ?  Slratonicus  musicus  cum  in  ludo 
suo  haberet  pictas  Husas  novem ,  Apollinem 
unum,  discipulos  autem  tantum  haberet  duos, 
rogatuos  ii  quodam  (juot  haberet  discipulos  ? 
Cum  diis,  inquit,  duodecim,  ila  Athcnseus,  ct 
ex  eo  Bruson.  1.  5.  c  2.  Tu  si  sex  habcas,  cogita 
te  totidem  auditores  habcre  angelos,  eorum  cus- 
todes. 

Quinto,  Deus  non  tam  considerat  quantum, 
qnam  ex  quanto  faciamus,  puta  ex  quanta  hu- 
militate,  charitate  et  zelo  :  cx  iis  cnim  opus 
suam  vim  ,  valorem  et  merilum  sortitur.  Qua  in 
re  errant  plerique  :  putant  cnim  meritum  con- 
sisterc  in  magnitudine  operum  ,  cum  in  eo  non 
consistat,  sed  in  magniiudine  eharilatis.  Facopus 
parvum  magna  charilate,  plus  mereberis  quam 
is,  qui  facit  opus  magnum  ex  parva  charitate  ; 
radix  enim,  norma  et  mensura  meriti  est  cha- 
ritas.  H.xc  magis  puriusque  exercetur  coram 
paucis  quam  mullis  ;  coram  plebeiis  ct  rusticis . 
quam  divilibus  el  nobilibus,  ubi  saepe  semiscet 
carnalitas  et  cupiditas,  cum  in  illis  sit  mera 
puraque  charilas. 

Sieut  Malhematicns  considerat  lineam  in  se, 
<'t  abstraxit  abeo  quod  sit  aurea  ,  vel  aerea,  nec 
libentius  auream  quam  ceream  speculatur :  ita 
sanctus  doclor  et  praedicalor  unum  Deum  spec- 
tat  :  illi  soli  placere  intendit,  illius  vohmtalem 
explere  salagit.  nec  curat  an  id  fiat  in  ofliciis  el 
pulpitis  splendidis,  vel  vulgaribus ;  an  coram 
mutis  ,  vel  paucis.  Denique  S.  Monica  unum  dis- 
cipuium  habuit.  filium  S.  Angust.,  qnot  quan- 


198  COMMENTAMA  IN  ACTA 

losquc  proeo  uno  formando  laborcs  et  dolores 
Mibiit?  Atper  unum  Aug.  (|uot  quantosquc  do- 
cuit ,  et  etiamDum  docct  et  convertit  ?  Anacho- 
retae  plerique  unum  alterumve  dumtaxat  habe- 
bant  aUcipulum,  in  eo  poliendo  et  perficiendo 
foiam  vitam  insumebant,  ut  eum  suae  vitce  et 
doclrinae  ,  ceque  ac  cellre,  relinquerent  hcre- 
dem.  At  unum  ille  alterve  in  virum  perfectum 
evadebat,  catque  instar  mille , qui  proinde  mul- 
tos  alios  ad  vitam  religiosam  et  perfectam  ins- 
tituebat,  uti  videre  est  in  Vitis  Patrum.. 

Necessariis  amicis. ]q.  d.  Amici  non  omnibus, 
sed  magis  intimis,  puta  necessitudine  ct  pro- 
pinquitate  conjunctis. 

25.  Auoravit.  ]  Non  latria,  sed  adoratione  ci- 
vili  et  religiosa,  sicut  Abrabam  adoravil  (ilios 
lletb.  Gen.  23.  7.  et  Alexandcr  Magnus  Jaddum 
pontificem  Judaeorum,  teste  Josepbo  1. 11.  Antiq. 
cap.  8.  et  sicul  modo  cxemplo  Cornelii  fideles 
adorant  pontificem,  eumque  genuilexi  osculo 
pedis  venerantur  ;  quod  notent  haeretici.  Addit 
vir  doctus,  Cornelium  proprie  adorasse  Petrum  : 
putasse  enim  in  Pelrocsse  quid  numinis,  eum- 
queesse  quid  super  bominem,  imo  super  an- 
gelos,  utpote  ad  quem  ab  angelo  missus  esset, 
audilurus  ab  eo  verba  salulis,  et  majora  quam 
al)  angelo  audiisset.  Unde  el  S.  Hieron  Iib.  contra 
Vigilantium  ait  Cornelium  eo  errore  laborasse 
quo  Lycaonii,  qui  Paulum  esse  Mercurium  opi- 
nabantur ,  Barnabam  vero  Jovem,  Actor.  \l\.  11. 
Sicenim  Gentiles,  praesertim  Platonici,  heroes 
censebant  esse  deos  quosdam  inferiores,  ter- 
restres,  et  medios  inler  Deum  et  homines  cae- 
teros.  Verum  hoc  de  Cornelio  unum  Deum  cog- 
noscentc  et  colente,  imo  rcligioso,  justo  et 
sancto,  parum  videtur  credibile,  praesertim  cum 
ipse  haec  omnia  faceret  Deo  astante,  ducente, 
gubernante.  Sciebatenimunum  esse  Deum,  non 
plures,  uti  recte  advertit  Salmeron  hic,  etSua- 
rez  3.  par.  tom.  1.  disp.  53.  sect.  1.  et  Vasquez 
lib.  1.  de  Adorat.  cap.  3.  num.  161. 

Dices,  cur  ergo  Petrus  hanc  adorationem  re- 
cusat,  causam  allegans  dicensque  :  Surge,  el 
ego  ipse  homo  sum?  Resp.  Id  facit  humililatis  et 
modestiae studio,  ad  exemplum  fidelium,  pra&ser- 
tim  quia  apud  Judaeos  unum  Deum  adorantes, 
inusitata  et  suspecta  erat  bominis  quaelibet  ado- 
ratio  :  qua  de  causa  Mardochaeus  noluit  adora- 
re,  id  est,  genua  Ilectere  coram  Aman.  Unde 
Pelro  in  primis  illis  tenuibus  sui  pontificatus  ini- 
tiis,  hic  honor  visus  est  aequo  major  et  immo- 
deratior,  ut  ait  S.  Greg.  21.  Moral.  c.  10.  vel  11. 
Sensus  estergo.  q.  d.  Surge  Corneli  :  ego  enim 
homo  sum  tui  similis,  ac  proinde  nolo  ut  te  ante 
me  prosternas.  Haec  enim  prostratio nobis  Judaeis 
est  insolita,  nec  fere  fieri  solet  nisi  angelo,  aut 
Deo,qualis  cgo  non  sum.  Itaque  licet  tua  erga 
me  ,  id  est,  Patrem  tuum  spiritalem ,  reverentia 
ct  veneratio  bona  sit  et  sancta  tamen  hoc  tem- 
pore  eammihi  adhiberi  nolo  :  lum  ut  dem  hu- 
militatis  exemplum;  tum  ne  Judaeos  comites 
meos,  quibus  illa  nimia,  nec  bomini,  sed  an- 
gelo ,  vel  Deo  debita  videri  potest,  offendam  :  tua 
enim  tam  profunda  mentis,  vultus  et  corporis 
ante  me  demissio,  eis  videtur  numini  potius, 
quam  homini  competere  :  quare  ergo  hunc  bo- 
norem,  modestiae  ctscandali  vitandi  causa,  de- 
clino ,  fateorque  me  bominem  esse,  ac  ut  ho- 
minemcomiteretfamiliaritervelletecum  agere. 
Simili  de  causa  noluit  angelus  a  Joanne  adorari 
genuflexione ,  Apoc.  19.  10.  utiibi  dixi. 


APOSTOI.OllUM.  Cap.  X. 

Tolerabilius  dici  posset,  Cornelium  putasse 
Pelrum  esse  angeliim  incarnatum,  et  ul  talem 
adorasse,  ideoque  probibilum  a  Petro  dicente  . 
Et  cgo  Itomo  sum.  Verum  Coinelium  scivisse 
Petrum  esse  bominem,  non  angelum,  patetex 
dictis,  et  ex  circumslaiitiis  notisque  Pelri ,  quas 
ei  indicavit  angelus,  jubens  eutn  vocari  v.  5. 
et  6.  Adoravitergo  eum  utbominem,  sedProph. 
et  Spiritu  Dei  plenum  :  Pelrus  vero  modeste 
huiic  honorem  recusavit,  d*;  quo  vide  S.  Basil. 
iu  Moral.  c.  59. 

28.  Auominatum  sit.  ]  Graecum  «Se/xtrov ,  id  est , 
UUcitum  ( ut  habent  Biblia  Gothica ,  leste  Ma- 
riana)  iniquum ,ncfarium,  abominabile ,  deduci- 
tur  a  &«/*««,  id  est ,  lex ,  jus,fas  ,  et  a  privativo  : 
q.  d.  contra  jus  etfas  est.  Judaei  enim  abomina- 
bantur  el  aversabantur  alicnigenas,  id  est  Gen- 
les  ,  quasi  infideles  ,  impias  ,  eleges  ,  impuras, 
pollutas;  uti  vicissim  Gentes  spcrnebant  Ju- 
daeos,  quasi  viles,  singulares,  et  lege  ac  reli- 
gione  diversos  et  separatos  a  caeteris  populis ; 
eosque  per  contemptum  vocabant  verpas  re- 
cutitos,  appellas. 

SED    MIIII   OSTE.NDIT    DEUS,    NEMINEM   COMMUNEM 

aut  immlndum  dicere.  ]  Neminem  scilicet  ut  im- 
mundum  et  pollutum  ,  abominandum  esse  et 
aversandum.  Ostendit  autem  id  Deus  per  vi- 
sionem  vasis  lintei ,  et  animalium  immundo- 
rum  ,  qure  significabant  Gentiles  ,  dicendo  : 
Occicle  et  manduca  :  quodDcus  purificavit  ,  tu 
commune ,  id  esl,  polluium  et  immundum,  nc 
dixeris. 

29.  SlNE  DUIUTATIONE,  ]  etivaKtcpwjTWS,   id  est  ,  citra 

contradiclioncm,  ul  verlit  Tigurina  ;  Syrus,  ex- 
pedite.  Pagnin.  et  Vatab.  incunctanler. 

Intkrrogo. ]  Sciebat  Petrus  ex  visione  lintei, 
et  ex  instinctu  Spiritus  sancli  et  ex  nuntiis  pro- 
missis,  quid  vellet  Cornelius.  lnterrogat  tamen 
eum,ut  plenius  Cornelii  aniiilum  perscrutetur, 
acuatque  ejus  desiderium  audiendi  res  fidei  et 
salutis.  Ila  S.  Chrysost. 

A  NUDIUSQUARTA  DIE,]  «TO  ts  TapT/j;  fyUpat,  ideSt, 

die  abhinc  quarta.  lla  Tigur.  Pagnin.  et  Syrus. 
Prima  die  viderat  angelum ,  et  miserat  nuntios, 
secunda  hi  pervenerunl  Joppen  :  iidem  inde  cum 
Petro profecli  sunt;quarlareverlerunt  Casaream, 
ait  Lyran. 

Porro  Gracca  et  Syra  sic  hahent  :  Die  abkinc 
quarto  usque  ad  hanc  horameram  (hocest  enim 
jj/Mw,  licetTigurin.  et  alii  apud  Gagneium  legant 
i*!/"7Vj  id  est,  sedebam)  jejunus,  et  hora  nona  pre- 
cabar  domi  mece :  quorum  verborum  sensus 
clarus  est  hic.  q.  d.  QmTto  abhinc  die  eram  je- 
junans  usque  ad  boram  hanc  vespertinam  , 
quando  more  meo  orans  hora  nona  ,  vidi  ange- 
lum.  Aliler  vertit  S.  Chrysost.  scil.  d  quatuor 
diebus  eramjejunans,  cum  hora  nona  orans  vidi 
angetum.  Censet  enim  ipse  qualuor  hosce  dies 
jejui)iiCornelii,prrecessisseapparitionemangeIi, 
quasi  eam  meruerit  Cornelius  per  praevium  qua- 
triduanum  jejunium.  Aliter  quoque  ex  versione 
nostra  vulgari  interpretantur  alii.  q.  d.  Abhora 
nona  nudiusquartus,  quando  mihi  oranti  appa- 
ruit  angelus,  hucusque  mansi  jejunus  etorans. 
Hunc  enim  sensum  exigere  videtur  -b  d  nudius- 
quarla  dic.  Unde  sequilur,Cornelium  in  oratiom 
jejunum  (ut  habent  Graeca  etSyra)  perstitisse 
per  quatriduum,  scilicet  usque  ad  adventum 
S.  Petri ,  itaque  se  pr3eparasse  ad  recipiendam 
Cbristi  lidem  et  Baptismum.  Dicit  vero  eram, 
potiusquam  sum,  velmansi,  autmaneo,  quia 


COMMENTAMA  IN  ACTA 

maximo  urget  inilium  oralionis  siwr,  quando  ei 
;ipparuit  angelus,  et  quia  jam  paulo  ante  ab 
cratione  cesserat ,  scilicet  mox  ut  advenit  Pe- 
;rus.  Verum  hic  sensus  dissentit  a  Greeco  et 
Syro  :  quare  ut  ei  consentiat  versio  noslra  La- 
lina,  sic  exponenda  est.  q.  d.  Nudius  quarta 
die,  id  est  nudiusquartus  ,  eram  orans  bora 
nona  usque  ad  hanc  horam,  scilicct  vesperti- 
nam  :  videtur  enim  Petrus  vespere  pervenisse 
Joppen,  et  ingressus  domum  Cornelii,  trt  itine- 
rantes  facere  solent.  Primus  ergo  sensus  est 
xcnvinus.  Nudiusquartus  enim,  aitFesius,  com- 
ponilur  ex  nunc  et  die  quarto.  q.  d.  Nunc  est 
dies  quartus.  Unde  a  nudius  quarta  dle ,  idem 
estquod,  ex  nunc  quarta  die,  sive  quarta  ab- 
hincdie,  ut  babent  Groecuset  Syrus:  nudius  enim 
idem  est  quod,  nunc  dies. 

Obans  eram  hora  nona.  ]  Nota  Beda  el  Glossa, 
nonnullos  codicesLatinos  etGraecos  sic  legere, 
adorans  eram  a  scxta  usque  ad  nonam.  Unde  et 
OEcum.  censet,  eum  orasse  pe*r  tres  lioras  an- 
lequam  angelus  veniret,  sed  vera  lectio  et  ex- 
posilio  est  ea,  quam  paulo  ante  dedi. 

In  veste  CANDin.A.jGraece  Xa/Mtpfij  idest  splendi- 
da  :  color  enim  candidus  est  lucidus  et  splen- 
didus.  Unde  olim  vestis  candida  erat  nohilium, 
it  amhientium  magislratus ,  qui  inde  vocahan- 
tur  Candidati. 

31.  Exauuita  f.storatio  tua.  ]  Qua  orasli  pro 
salule  tua  et  tuorum  :  unde  suggero  lihi ,  ut 
voces  Petrum  :  hic  te  docebit  fidem  Chrisli,  quae 
le  ad  salutem  et  beatitudinem  perducet. 

ET  ELKEMOSYN/E  TUiECOMMF.MOUAT.fi  SUNT.  ]  q.  d. 

Deus  recordatus  est  elecmosynarum  tuarum  , 
ac  propter  eas  impertiet  tibi  lucem  Evangelii. 
Vide  dicta  v.  l\. 

32.  NlJNC  ERfiO  OMNF.S  NOS  IN  CONSPECTU  TI'0  AD- 

sumus.  ]  Quasi  promptietparati  audire  et  facere 
quaecumqueex  Deo  jusseris.  Graeca  jam  habent, 
In  conspecla  Dei  :  quod  Tigur.  vertit  teste  Dco; 
Vatab.  conscio  Deo  omnes  adsumus.  q.  d.  Testa- 
mur  Deum  et  juramus  nos  paralos  audire,  et 
facere  ea  quoc  tibi  prsecepta  sunl  a  Deo. 

3/r.  In  VERITate  COMPERi,]  xara>«/Rgcivqa«u,  idest, 
comperio ,  dcprclicndo ,  vidco. 

Ql'IA    NON    EST    PF.BSONARUM    ACCEPTOR    DEUS.  ] 

Groece  eleganter  dicitur  una  voce,  i*  istnpowim- 
i-omvs.  q.  d.  Deusnon  cst  pcrsonceceps ,  ut  scilicet 
Juda>os(  ut  ipsi  putant)  prae  Gentibus,  sicut  ad 
Synagogam  Mosis,  ita  et  ad  Ecclesiam  Christi 
elegerit,  sed  paratus  est  omnes  in  Christum 
crederc  volentes  in  graliam  recipere,  sive  Gen- 
tiles  sint,  sive  Judoei.  Hoc  enim  nationis  discri- 
men  in  electione  hac  ad  gratiam ,  Ecclesiam  et 
salutem,  non  respicit  Deus.  Nota.  Hncc  perso- 
narum  acceptio  hoc  loco  non  est  illa ,  quoe  est 
vitium  oppositum  justilioe  distrihutivre  :  Deus 
cnim  hacjuslitia  non  ligatur  :  quia  homines  ad 
Uei  gratiam  ,  fidem  et  salutem  nullum  jus  ha- 
ilrnt.  Unde  Deus  sine  ulla  injuria,  et  sine  vitio 
acceptionis  personarum  potuisset  eligerc  Ju- 
(la?os  ad  chrisiianismum,  et  ab  eo  excluderc 
Gentes.  Ergo  haec  acceplio  personarum  hoc 
loco  est  illa,  quae  lil  in  rehus  gratuitis,  quoe  ex 
mera  donantis  lihertate  pendent,  ut  si  dives 
velit  facere  eleemosynam,  sed  certis  personis 
duntaxat,  v.  g.  suis  eivihus,  vel  subditis.  q.  d. 
Ueus  in  distrihuendis  suis  iidei  et  gratias  donis 
non  respicit  personam,  an  videlicet  Judaeus  sit 
an  Goniilis,  scd  utrislibet  eam  offert,  ac  pr.x- 
sorlim  :  ntommgenfe,  qui  timrt  Deum,  ct  operti- 


APOSTOLOhUM.  Cap.  X.  I    > 

turjustiliam ,  acceplus  est  itli,  uti  tu,  0  Corneli, 
licet  Centilis,  cpiia  time6  Deum,  etoperaris  jns- 
litiain  ^hoc  ipso  enim  dignior  es  Judaeie)  accep- 
lus  es  illi ,  ideoque  per  me  tibi  lidem  explici 
tam  Clnisti ,  baptismum  christianismum  Imper 
liet  vide  quae  de  peraonarnm  acceptione  dixi 
Rom.  2.  11. 

35.  Et  operatur  justitiam.  ]  Justitia  hic  Pti- 
mo,  accipi  potest  generaliter,  ut  virtutes  om- 
nes  contineat,  sitque  earum  complexio,  a  qua 
denominatur  justus.  Sic  etiam  accipitur  ab  Arit- 
totele  5.  Ethic.  c.  1. 

SecmdoJusHtia  accipi  potest  pro  eleemosyna : 
Cornelii  enim  justitia  maxime  sita  erat  in  ero- 
gandis  eleemosynis;  sic  accipilur  Psal.  111.  9. 
Dispcrsit ,  dcdit  pauperibus :  justida  ejus  manel 
in  swculum  sceculi ;  justitia,  id  est  eleemosjna. 
qnorn  dispersit  in  pauperes.  Ratioest,  quia  per 
eleemosynam  explemus  triplex  jus  et  debitum  ; 
nimirum  id  quod  dehemus  proximo  ,  nohis  et 
Deo:  homo  enim  homini  dehet  humanitatem: 
sibi  debet,  ut  suae  naturae  consortem  ac  con- 
corporalem  et  consanguineum,  quasi  suum  fra 
trem  adjuvet :  Deo  dcbet,  ut,  cum  ipsi  se  bene- 
facere  nonpossit,  id  faciat  ejus  itnagini ,  puta 
homini,  quem  Deus  creavit  ad  suam  imaginem 
et  simililudinem,  ut  esset  quasi  Deus  quidam 
terresfris;  prassertim  cum  Deus  in  tota  Scrip- 
tura  id  tantoperc  juheatet  commendet,  sihique 
id  fieri  aestimet  :  atque  hujus  rei  rationemexac- 
turus  sitin  die  judicii,  ac  misericordes  coelo. 
immisericordes  inferno  adjudicalurus ,  Matlh. 
25.  35.  hinc  Hebr.  affines  sunt  voces,  ct  per  me- 
lathesim  pene  eaedem  iDn  chesed,  id  est ,  pietas , 
misericordia  ;  et  pijf  tsedec ,  id  est ,  justitia  , 
adeoque  saepe  T»Dn  chasid,  idest,  pius,  miseri 
cors,  idem  est  quod  justus  et  sanclus.  Causas 
dedi  2.  Cor.  9.  9.  et  Dan.  h.  24. 

Tertio ,  justitia  hic  accipi  potest  antonomas- 
tice  scilicet  non  qualis  qualis,  scd  illustris. 
eximia  et  heroica.  Sic  capilur  Eccli.  20.  30.  Qui 
operaturjustiliam,  ipse exaltabitur.  Et  Hehr.  1\. 
33.  Sancli  per  fidem  vicerunt  rcgna  ,  operati  sunt 
justitiam  :  ihi  cnim  Apost.heroica  patrum  facta. 
quasi  Bdei  illustres  effectus  et  elogia  commc- 
morat.  Pari  modo  Cornelius  non  tantum  justus 
erat,  sed  illustria  justitiae  et  eleemosyna-  faci- 
nora  edehat.  Undc  pra?  caeleris  meruit  visitari 
ah  angelo,  primusque  gentilium  puhlice  a  S.  Pe- 
tro  Christianismoinitiari.  QuocircaS.  Chrysosi. 
omnihus  Cornelium  in  exemplum  justitioe  ei 
honorum  operum,  aeque  ac  remunerationis  di- 
vinae  proponit. 

36.  Veriium  misit  Deis.  ]  Hic  Petrus  finita  prj  - 
falione  rem  orditur,  ac  Centurionem  cum  stii- 
catechizat ,  ait  Tertul.  I.  de  Corona  militis  c.  i  i. 
Prima?  enim  Apostolorum  conciones  fueruni 
catecheses  :  dequo  glorientur  nostri  catechist.r. 
sinlque  eorumaemuli.  Docetenim  Petrus  Jesum 
Christuma  Patrc  missum  in  carnem,  ad  redi- 
mendum  homines ,  ideoque  passnm  ,  cruci- 
fixum,  resurrexissc  ,  venturum  judicem  ;  per 
cjus  merita  rfcmitli  peccata,  dari  gratiain  et  sa- 
lutem.  Nota.  Verbum  lioc  accipi  potest.  Primo, 
prosermone  et  prajdicationeF.vangelii-.Secitndc. 
pro  Verho  aeterno,  idest,  lilio  fJei  incarnato, 
hoc  cst,  Jesu  a  Nozarcth  .  uti  se  explicat  Pelrus 
v.  3S.  Sic  enim  deeo  ail  Joan.  in  initio  Evang. 
ln  prtncipio  erat  Vtrbttmt  ct  Verbwm  erat  apml 
Deumet  Dcuscrat  Vcrbum  ,  etc.  V.t  Verbum  caro 
factum  cst.  lla  HugO,  Glossa  et  Dionys.  h.ic. 


SrtO  COMMENTARIA  IN  ACTA 

S.  Athanas.  orat.  contra  Arrian.  in  illud,  Deusdc 
Deo.  Tertio  et  plane,  verbum  hic  accipias  pro 
re  verbo  signilicata,  pula  pro  rebus  a  Chrislo 
dictis  et  faclis,  de  (|uo  mox  plnra.  Allmlit  Petrus 
ad  illud  Isaise  !).  v.  8.  Verbum  misit  Dominus  in 
'acob  ,  et  cccidit  in  IsraeL  Est  enim  ulrohique 
eadem  phrasis,  sed  dispar  scopus  et  sensus. 
\  ide  ihi  dicla. 

A>M  Ml.Y.VS      PACEM      PEB     JESUM    ClIUISTUM.  ] 

Puta  pacem  et  reconciliationem  cuni  Deo,  in- 
dcque  cum  proximis,  aeque  ac  pacem  conscien- 
tiae.  Indc  angeli  Chrislo  nato  illico  cecinerunl : 
Gloria  in  allissitnis  Deo,  el  in  terra  pax  Iwminibus 
honcc  voluniatis ,  Luc.  2.  Hanc  pacem  allatam  ii 
(liristo  saepe  commendat  Apost.  ac  prseserlim 
fphes.  2.  ik.  lpse  enim  est  pax  nostra ,  quifecit 
utraque  ununi ,  etc.  Vide  ihi  dicta. 

HicesTohnium  Dominus. ]  Uic ,  scilicet  Jesus 
Christus,  qui  proximc  praecessit.  Unde  Christi 
divinitatem  contra  Arrianos  ex  hoc  loco  probat 
S.  Athanas.  loco  jam  citato,  et  alii. 

37.  Vos  scitis,  id  est,  rumore  audistis,  ex 
fatna  communi  confuse  (nam  disniucteet  parti- 
culatim  ignorabant  :  uiide  edocentur  hic  a  Pe- 
tro)  cognovistis,  quod  factum  est  verbum.]  Ver- 
bum  hic  paulo  aliter  a  nonnullis  capitur,  quam 
v.  praec.  ibi  enimgrseceeraUoos,  hic  veroestpv/x. 
Verbum  enim  aeternum,  puta  Dei  hlius,  in  Scrip- 
tura  vocatur  Xoyos  non  pfy**;  p%* ergo  sfgnificat 
Evangelii  praedicationem  factam  a  Christo  per 
totam  Judaeam.  Ita  I-lugo,  Gloss.  et  Dionys. 

Secundo  et  planius,  verbum  hic  capitur  meto- 
nymice  pro  re,  puta  pro  summa  dictorum  et 
iactorum  Christi,  quam  Graeci  vocant  cecono- 
miam  Christi :  hanc  cnim  in  sequentibus  expli- 
catetenarratS.  Petrus.  lta  Lyr.  Cajet.  Gagneius 
et  noster  Lorinus.  q.  d.  Audisiis  famam  praedi- 
cationis,miraculorumetgestorumChristi.Hunc 
esse  sensum  patet  ex  textu  Graeco,  qui  sic  ha- 

b('t,  0^.51;  oiSkts  to  yvj'o/i.VJ0j  pyjfjM  y.a.-c'  rXvjs  tvjs  1'ouoatas  , 
j.-.\-1/j.vjo-j  huto  T*J5  r«/t/at«5  ,  >j.i.-:x  to  6dmi<3/j.a  6  ixr,- 
p-Jzi-j  I  waVKvj j  ,  l'-/j7oiv  tov  ano  NaiJapsT  ,  cis  v/pisvj  auTov 
o    &jos    Ttvsj//.aTt    ayio)  ,     etC.  ,    id    CSt ,     VOS     SCltis 

et  verbum  quod  factutn  esl  per  totam  Judceam, 
exortum  ii  Galilaa ,  post  baptismum  quem  prce- 
dicavit  Joannes ,  Jesum  d  ISazaretk ,  quomodo 
unxerit  eum  Deus  Spiritu  sanclo.  Ita  Pagnin. 
Tigurina ,  Valabl.  Gagneis  ,  et  alii  passim. 
Unde  palet  Primo,  verbum  hoc  esse  Jesum  d 
Nazareth,  puta  dicta  et  gesta  Jesu  Nazareni, 
quae  scilicet  ipse  post  susccptum  a  Joanne  bap- 
tismum,  acceplo  ab  eo  tcstimonio  quod  ipse 
essel  Messias,  coepit  docere  et  facere,  incipiens 
a  GalUaea,  et  prosequens  per  universam  Ju- 
dfeam.  Unde  id  explicans  Petrus  subdit  :  Quo- 
vwdo  unxit  eum  Deus  Spiritu  sancto  et  virtute  , 
qui  perlransiit  benefaciendo ,  et  sanando  omnes 
oppressos  d  diabolo.  Quarc  Vatab.  per  metathe- 
sin  unius  voculae  quomodo  sic  exponit :  Vos  sci- 
tis  verbum  quod  factum  esl,  scilicet,  quomodo 
unxit  DeusJesum  NazarenumSpiritusanclo,elc, 
ut  pronomen  eum,  per  pleonasmum  Hebrceum 
redundet.  Patet  Secundo  ,  verbum  hoc  versu 
idem  significare  quod  v.  praeced.  scilicet  dicta 
et  facta  Chrisli.  Patet  Terlio,  to  incipiens,  vel,  ut 
alii  vertuntexo?7«»i,  referre  verbum,  quod  prae- 
cessit,  non  Deum:  hcel  ergo  Latina  versio  ha- 
beal,  incipiens  cnim  d  Gatilwa,  subaudi  fuit , 
lamen  Graeca  non  habent  to  enim  :  eo  enim 
omisso  sensus  plane  fiuit. 

POST    BAPTISMIM    QUOD    PR.EDICAVIT   JOANNES.  ] 


APOSTOLORUM.  Cap.  X. 

Pronomen  quod  refert  bapiismum ,  quia  sicut 
Graecis  p*xTia/j.x  dicitur  in  neutro  genere ,  et  Sair- 
Tta/zojin  masculino  sicet  latine  dicitur  baptismus 
masculine  ,  et  baptismum  neulre,  uti  neulre 
usurpat  saepe  S.  August.  S.  Ilier.  et  alii.  Aliler 
haec  legunt  Rahanus  el  Beda  ,  nimirum  sic  : 
Vos  scilis  ut  prcedicavit  Joannes  Jesum  d  Naza- 
reth. 

38.  Jesum  a  Nazaretii.  ]  Scilicet  scitis  esse 
verbum  jam  diclum  :  inde  enim  connexe  hajc 
omnia  pendent,  uti  jain  ostendi  ex  Gra.'CO.  De 
nomine  Nazareni  dixic.  2.  22. 

QUOMODO    UNXIT     EUM     DEUS    SPlllHU    SANCTO.  ] 

De  hac  unclione  dixi  c.  U.  27.  Vide  Euseb.  1.  U. 
de  Demonstr.  c.  15.  ubi  docet  gratiam  Spiritus 
sancli  recte  vocari  oleum  et  unctionem  ,  quia 
inslar  olei  nitidos  facit,  lucidos,  forles,  vegetos 
et  hilares. 

Et  virtute,]  8uv«/tBt,idest,  potentia.  Hanc  enim 
Christus  divinam  ostenditin  palrandis  miracu- 
hs,  ejiciendis  daemonibus ,  convei  tendis  ani- 
mis. 

QUI  PERTRANSlITBENEFACIENDOjeuepys-w/jideSt, 

benefaciens ;  ut  recte  Christus  cognominari  pos- 
set  Evergetes,  id  est  benefactor,  ulique  longe 
verius  quam  Ptolemaeus  ille  rexjEgypti,  ordine 
terlius.  Proprium  ergo  Christi,  ejusque  asse- 
clarum  est,  neminimale,  sed  cuilibet  hene- 
facere,  ut  ubicumque  degit,  spargat  radios  suae 
beneficentiae  inslar  solis  ,  qui  jugiler  currit  et 
pertransit,  ut  lucem,  calorem  et  inlluxum  suum 
communicet  hominibus  et  plantis  toto  orbe  dis- 
persis. 

Vere  S.  Bernard.  epist.  253.  ad  Guarinum  : 
Perlransiit ,  ait,  sicut  non  infructuose ,  ita  non 
remisse ,  non  pigre,  non  lento  gressu,  sed  quemad- 
modum  de  eo  scriplum  est :  Exultavit  ut  gigas  ad 
currendam  viam.  Porro  currentem  non  apprehen- 
dit ,  quiet  ipsepariternon  curril.  Etquid  prodest 
Christum  sequi ,  si  non  conlingat  consequi? Ideo 
Paulus  aicbat :  Sic  currite  ul  comprehendatis.  Ibi 
tu,  Christiane ,  fige  tui  cursus  profectusque  me- 
lam  ,  ubi  Christus  posuit  suam.  Factus  est ,  ait , 
obediens  usque  ad  morlem ,  mortem  autem  crucis. 
Idem  serm.  11.  inter  parvos:  Juslitia,  ait,  est 
in  duobus ,  in  innocentia,  el  in  beneficenlia.  In- 
noccntia  justitiam  inchoat ,  beneficentia  consum- 
mat.  Idem  epist.  181.  ad  Haimericum  :  Bencvolus 
nil  sibi  carius  ipsa  casllmat  benevotentia,  qua  et 
benevotus  nominatur,  et  beneficus  est.  S.  Chrysost. 
hom.  27.  in  Gen.  Benefacere,  ait,  homini,  est  be- 
nejicium  magnum  apud  Deum  deponere.  Dei  enim 
proprium  est  benefacere ,  sicut  diaboli  male- 
facere.  Deum  ergo  palrem  suum  imilanlur  be- 
nefici.  Audi  Christum  Matth.  5.  Uh.  Benefacite 
ius  qui  oderunt  vos ,  et  orate  pro  pcrsequenlibus 
et  catumniantibus  vos ,  ut  sitis  filii  Palris  veslri 
qui  in  ccclis  esl ,  qui  solem  suum  oriri  facit  super 
bonos  et  matos ,  et  pluit  super  justos  et  injustOo. 

Quare  Gentilis  ,  non  Christiana ,  est  ista  Cice- 
ronis  vox  :  Beneficium  nec  in  j uvenem ,  nec  in  se- 
nem  confcrendum  cst :  in  hunc ,  quia  perit  anle- 
qaam  gralice  referendae  detur  opportunitas  :  in 
itlum ,  quia  non  mcminit.  Pienlius  Titus  Vesp.. 
Imp.  aiebat  :  Non  licere  quemquam  d  vuttu  Impe- 
ratoris  Iristem  disccderc.  ldem  recordatus  se  eo 
die  nemini  bcncfecisse :  Amici ,  ix\l,dicm  per- 
didimus ;  ita  Sue.ton.  in  ejusVila.  Pylhagoras  ro- 
gatus ,  qua  ratione  homincs  diis  similes  haberi 
possent?  resp.  Si  verilatcm  ampleclerentur ,  et 
cunctis bcnefacerenl.  ItaMian.  1. 12.  Theophrastus 


COMMENTAIUA  1N  ACTA 

rogatus,  quidncwi  vilam  humanam  conservaret? 
resp.  beneficentia.  Ita  Stobxus  serm  h\.  Anaxi- 
bus  interrogalus,  quid  csset  in  regno  beatissi- 
mum?  resp.  Nunquam  vinci  beneficiis.  Publius 
Mumus  :  Beneficium,  ailf  qui  dare  nescit ,  injuste 
pelit.  Alexander  Severus  Imp.  rogatus,  Quis  es- 
set  optimus?  resp.  Qui  amicos  muneribus  retinet , 
ct  inimicos  beneficiis  ambit ,  sibique  conciliat.  Ita 
Maximus  serm.  9.  de  Magist.  Epictelus  :  Sicut 
sol,  ait,  non  expectal  prcces  ul  exoriatur ;  sed  il- 
lico  fulget  ac  salutalur  ab  omnibus  ;  ita  neque  tu 
expectaveris  plausus  strepitus  et  laudes  ut  bene- 
facias,  sed  sponte  confer  bcneficia ,  et  cnqueacsoL 
ambieris ,  teste  Stobaeo  serm.  hh.  de  Magislrat. 
Praeclarius  S.  Cregor.  Nyssen.  orat.  de  pauper. 
amandis  '.lieneficenlia,  ait,  est.omnium  virtutum 
laudatarum  prcvstanlissima.  llctc  est  felicitatis 
comes.  IIccc  assidet  Deo,  et  mugna  est  cum  ipso 
necessitudine  conjuncta. 

ET  SANANDO  OMNESOP-PnESSOS  A  DIAIJOLO,  ]  *zrx- 

5uv«?euo,a£vo,',  id  68 1,  potenlia  et  tyrannide  diaboli 
in  potestatem  ejus  redactOs,  oppressos,  et  sub 
jugum  missos,  possessos  scilicet  a  diabolo,  vel 
corpore  ,  vel  anima  ,  vel  utroque.  Diabolus 
enim  erat  princeps  mundi ;  sed  eum  suo  princi- 
patu  tyrannico  dejecit  Christus ,  Luc.  11.  12. 

Ouoniam  Deus  ehat  cum  illo.]  Primo,  per 
unionem  bypostaticam.  Secundo,  per  graliam 
eximiam  ,  singularem  et  capitalem,  qualis  de- 
cebat  unigenitum  Dei.  Tertio ,  per  potentem 
operationemmiraculorum  et  sanitalum,  perque 
ellicacem  prajdicationem  ,  qua  mentes  bomi- 
num  illuminabat,  etad  Deum  convertebat.  Inde 
vocalus  est  Emmanuel,  id  est,  nobiscum  Deus , 
Isaia?  7.  \h.  Facessat  ergo  Ncstorius,  qui  ex  boc 
loco  et  similibus  inferebat,  Cbristum  esse  me- 
rum  bominem  ,  non  Deum,  quia  Deus  erat  cuni 
illo,  scilicet  bomineCbristo  :  aliaergoeral  per- 
sona  bominis  Cbrisli,  alia  Dei  qui  erat  cum 
illo  bomine.  Respondeo  enim  negando  conse- 
quentiam  :  uam  to  illo  significat  bominem  Cbris- 
tum  existenlem,  non  subsislcntem  in  propria 
persona,  sed  in  persona  Verbi ,  ac  proinde  non 
significat  personam  bominis,  sed  naluram  et 
existentiam  bominis  in  concreto  :  in  bac  eniin 
erat  Deus  per  unionem  bypostaticam ,  ac  con- 
sequenter  ei  suam  bypostasin  etsubsislcntiam 
divinam  communieabal.  Aliler  ergo  Deusest  in 
nobis,  aliter  in  Cbrislo  :  in  nobis  enim  tantuni 
est  per  gratiam  et  operalionem  ;  in  Cbristo, 
eliain  per  substaniiain. 

Nonomm  i'01'ulo.  ]  Suscitatum  Christum  nemo 
viditimpiorum,  ait  S.  August.  Uact.  70.  inJoau- 
nem. 

62.  Qui constitutis  (  £pt«/uvo«,  idest,  dcfini- 
tus ,  destinatus  ,  designutus)  est  a  Deo  judex. ] 
Nimirum  qua  bomo,  quia  fdius  hominis  cst ,  ut 
ail  Joan.  c.  5.  57.  ut  scilicet  in  humana  naiura, 
gloriosa,  visibiliier  judicel  Omnes  bomiiies  in 
valle  Josapbatin  ultimo  inundi  die.  Haec  eniin 
potestas  judiciaria  debitaest  liumanitati  Cbrisli 
ob  unionem  cum  Vcrbo  :  loquitur  S.  Pelrus  pri- 
mario  de  iudicio  universali ,  secundario  depar- 
ticttliari :  hoc  enim  universali  annexumetsubor- 
dinalum  est.  Chrislusenim  particulalim  singulos 
homines  judicat,  dum  moriantur,  non  quod 
singuloruin  nniiiKC  deferantur  in  cteluin,  Cbris- 
toque  judiei  judicandsB  sistautur,  ut  velle  vi- 
detur  s.  Augusl.  de  Vanitale  sacub  c.  1.  sanctus 
CbrysOstDmusbom.  /jG.  ad  popul.  et  S.  Bernard. 
in  Medit.  e.  2.  nec  eniin  decet  peccatorcs  in 
cui^..  :.       a  LAPIOE,     hju.  ?.. 


APOSTOLORUM.  Cap.  X.  201 

coelum  elevari :  non  etiam  quod  Cbi  istus  per- 
sonaliter  in  terram  descendat,  utquemquc  mo- 
rientem  judicet,  uli  videlurvelle  Innoc.  III.  I.  2. 
de  Contemptu  mundi,  c.  hZ.  sic  enim  Cbristus 
quolibet  momenlo  deberet  e  coelo  in  terram  . 
imo  in  varia  terrse  loca  simul  descendere  :  sed 
quod  anima;  defuncti  stalim  postmorlem  intel- 
lectualilerloquatur,  eique  sua  facta  repraesentel, 
ac  pro  meriiis,  vel  demeritis  cuique  senten- 
tiam  quasi  judex  dictet  et  proferat.  Sicut  enini 
angelus  in  Oriente  potest  loqui  alteri  angelo , 
qui  estin  Occidenle,  permentalem  locutionem, 
ita  Cbristus  gloriosus  iu  coslo,  mentaliter  po- 
test  lo(|ui  anim.x'  existenti  in  terris.  Ita  Franc. 
Suarez  3.  par  lom.  2.  disp.  52.  sect.  2.  licet 
nonnulli  senliant,  Cbrisluin  parlicularc  cujus- 
que  judicium  peragere  per  angelum  ejus  cus- 
todein  ,  uti  dixi  cap.  7.  58. 

Nota.  Hanc  potestalem  judiciariam  babuii 
Chrislus  in  actu  primo ,  a  primo  instanti  con- 
ceptionis  suae,  et  unionis  cum  Verbo.  Ex  tunc 
enim  babuitjus  et  poteslatem  judicandi  omnes, 
oeque  ac  dominium  universi  el  creoturaruni 
omnium  :  sed  usum  el  exercilium  bujus  potes- 
tatis  accepit  iu  resurrectione  :  lunc  cnim  acce- 
pit  gloriam  regnantis  stalumque  dominantis, 
dum  enim  viveret  babuit  statum  se  humiliantis 
et  patienlis  ,  merenlis  el  morientis. 

VivonuM  et  mortuouum.  ]  Id  est,  justorum  et 
injustorum,  ait  S.  Cbrysost.  hom.  1.  de  Sym- 
bolo,  el  S.  August.  Enchir.  c.  51.  animaruin  et 
corporum,  ait  ruiffinus  in  Symbolo.  Verum  baec 
myslica  et  symbolica  sunt.  Dico  ergo  ad  lille- 
ram,  vivosbic  vocarieos,  qui  in  die  judicii  vivi 
reperienlur,  cieleros  vocari  morluos,  non  quod 
et  illi  vivi  morituri  non  sint,  sed  quod  c  morte 
illico  sint  resurrecturi,  ita  ut  morseis  sitpotius 
transilus  ad  viiam,  quam  inlerilus.  Vide  dicta  J. 
Thessal.  /».  15. 

Hinc  patet ,  omnes  omnino  homines  resurrec  • 
turos,  preesentes  fore  Cbristoin  die  judicii.  ai> 
eoquejudicandos,  etiam  parvulossinebaptismo 
in  peccato  originali  mortuos,  uti  docetS.  Greg. 
9.  Mor.  c.  12.  vel  1G.  etS.  August.  I.  3.  de  Libero 
arbilr.  c.  23.  et  plerique  Scholastici  in  ii.  disr. 
hl.  omnes  cnim  subdili  sunt  judici  Christo , 
sicut  pro  omnibus  iilein  natus  et  mortuus  esl. 
Cbristus  ilaque  in  parvulos  proferet  senlen- 
liam  mediam  :  non  eniin  admillet  eos  in  coduni, 
utbeatos;  nec  damnabit  ad  ignem  geheuna.' , 
ut  damnatos.  Puniet  ergo  eos  poena  damni,  itl 
est,  privalione  coslestis  gloiiaj  ob  peccalum 
originale,  non  vero  poena  sensus ;  baec  eniui 
respondet  peccalo  actuali,  quod  parvuli  uou 
habent. 

UZ.  ItEMISSlONEM  PECCATOnUM  ACCirEnE.]ld  cst, 
quod  remissionem  peccalorum  acccpturus  sit  pc> 
nomen  ejus,  quisquis  credidcrit  in  eum,  ut  ver- 
lit  Tigurina,  qui  scilicet  iu  eum  credideril  Ci cl •  - , 
non  morlua,  sed  viva,  qiwe  iu  spei,  limoris , 
invocationis.  cbarilalis  ei  caelerarum  virluluni 
aclus  se  cxeril ,  dt  scilicetcredat  Cbristuoi  cssi- 
mediatorem  inler  Detun  et  hoinines,  ejusque 
passionis  inerilo  Deuin  retnilleic  peccatu,  ae 
ut  talem  invocet,  amet  ,  vtmeretur,  ejusqui! 
Iegi  ei  praeceptis  per  omnia  obediat  Ita  coulra 
luureiicos  lnijus  temporisczpiical  et  doccl  sanc- 
tns  Jacobus  c.  2.  2.'i.  C.u[-  Apostoli  possim  iocul- 
Cent  beiiclicium  reinissionis  peccaloi  uni ,  COU- 
sas  dedic.  5.  31.  elc.  2.  38.  licet  cnioi  Corociius 
jamesset  jusUficatus,  lamcu  eliam  jiustus  s«  i>- 

2G 


202  COMMENTARIA  IN  ACTA 

ties  in  die  cadit,  saltem  in  peccalum  veniale. 
Ulde,  in  domo  Cornelii  mulios  fuisse,  qui  nec- 
(lum  remissionem  peccaiorum  acceperant,  sed 
jam  aS.  Petro  erant  accepturi  per  fidem  Christi. 
Denique  docet  hic  S.  Petrus  vim  baptismi,  quod 
uiminim  remiltat  peccata,  ideoque  nemo  jus- 
liflcetur  nisi  eum  actu  suscipiat,  vel  habeat  in 
voto,  uti  habuit  Comelius. 

/i4.  Cecidit  Spiritus  sanctus.  ]Visibili  specie, 
•cilicetin  igneis  linguis,  incumbens  capiliCor- 
nclii  et  doinesticorum  ejus.  Hac  enim  specie 
descenderal  in  Apostolos.  Id  patet  ex  c.  seq. 
v.  15.  ubi  dicitur  :  Cecldit  Spirllus sanclus  suprr 
(os,  sicut  et  innos  in  initio ,  puta  in  Pentecoste, 
per  linguas  igneas.  Unde  et  sequilur  :  Audiebant 
cnim  illos  loquentes  tinguis.  Porro  cecidit  Spiritus 
sanctus  in  eos  antequam  baptizarentur  :  unde 
sequitur,  eos  ad  catechesim  S.  Petri  fidem  in 
Christum  concepisse,  ac  contritionem  de  pec- 
catis,  cum  audh-ent  remissionem  peccatorum 
sperandam  et  pelendam  a  Christo,  per  eamque 
se  esse  justificatos.  Ita  disposit  Deus,  ut  Judaei 
Petrum  non  possent  arguere,  quod  eos  utpote 
Centiles ,  baptizasset  et  christianismo  initiasset, 
utpole  cum  vidissent  in  eos  jam  ante  descen- 
disse  Spiritum  sanctum  qui  suo  descensu  eos 
sibi  in  filios  adoptabat,  itaque  signiiicabat  eos 
in  Ecclesiam  suamesse  cooptandos.  Ita  S.  Chry- 
sost.  Quare  imperiie  hoc  loco  argutantur  hae- 
retici  :  Cornelius  ante  baptismum  recepit  Spi- 
ritum  sanctum,  ergo  eum  non  confert  baplis- 
mus ;  sed  is  tantum  est  signum  justitiae  et  gratiae 
pcr  fldem  accepue  :  perinde  enim  est  ac  si  sic 
argutarentur.  Contrtlio  confert  Spiritum  sanc- 
tum  ergo  eum  non  confert  baptismus.  Inepta 
enim  est  utraque  consequenlia.  Idem  enim  cf- 
fectus,  puta  gratia  Spirilus  sancti  a  pluribus 
causis  promanerepotest,puta  acontritione,  et  a 
baptismo.  Adde  contritionem  includere  votum 
baptismi,  et  sineeo  non  conferre  Spiritum  sanc- 
tum  uti  superius  dixi.  Denique  hicillapsus  Spi- 
ritus  sancti  in  Cornelium  ante  baptismum,  fuit 
privilegium  speciale  ei  soli  concessum ,  quod 
regulae  legique  communi,  juxta  quam  per  bap- 
tismum  datur  remissio  peccatorum  et  gratia 
Spiritus  sancti  non  praejudicat. 

Uh.  Ex  circumcisione,  ex  judaismo,  fideles.] 
est  synecdoche  :  ponitur  enim  circumcisio  pro 
tota  lege  Mosis ,  quia  ipsa  ejus  erat  initium  et 
professio,  uti  estbaptismus  legis  novae  et  chris- 
tianismi.  Secundo,  ex  circumcisione,  id  cst,  cir- 
cumcisi,  puta  Judaei  fideles  et  Christiani.  Est 
graecismus  ,  dc  quo  dixi  Rom.  U.  15. 

Quia  et  in  nationes  (efivv? ,  id  est ,  Gentes  et 
Gentiles)  gratia  Spiritus  sancti  effusa  est.  ] 
Putabant  enimJudaei  Christum  Christique  gra- 
tiam  ,  et  Ecclesiam,  Judaeis  solis  esse  promis- 
sam  et  desiinatam  a  Deo,  et  Gentes  ab  ea  ex- 
cludendas. 

Gratia,  ]  owiei  ,  id  est,  donum  gratuitum,  ideo- 
que  gratia. 

U6.  Et  magnificantes  Deum.  ]  Loquentes  mag- 
nalia  Dei,  tum  orbi  toti,  tum  sibi  prae  caeteris 
Gentilibus  per  Cbristum  pracstita,  ideoque  ex 
intimo  cordis  ,  dcvotionis  et  gratitudinis  sensu. 
Vide  dicta  c.  2.  11. 

hl.  Tunc  respondit  Petrus,  ]  id  est,  coepit 
dicere.  Nam  rcspondere  in  Scriplura  est  ordiri 
iermonem,  eliamsi  nulla  praecesserit  interro- 
gatio,  uti  hic  nulla  praecessit. 

NUNOUID  AQU.IM  QUIS  rROHIBERE    TOTEST?  ]  Con- 


APOSTOLORUM.  Cap.  X. 

tradicit  PelrusprohibentibusJudaeis,  aitS.  Cbrys. 
q.  d.  Vos  o  Judaei  Chrisliani  putatis  ad  solos 
Judaeos  pertinere  Cliristum,  Christique  baptis- 
inuin,  ideoque  vullis  prohibere  Gentes,  ne  eo 
cbluanlur:  at  non  potuistis  probibere  Spiritum 
Sanctum  quo  minus  illaberetur  in  eas :  ergo  nec 
potcstis  prohibere ,  quo  minus  cjus  baptismo 
haptizantur,  baptismus  enim  est  Sacramentum 
SpiritusS.  Unde  S.  Aug.  hom.  23.  inter  50.  Ipsa, 
ait,  attestatione  rei  magnas  quasi  acctamatum  est 
( a  Spiritu  S.  et  Christo)  ad  Petrurn :  Quid  de  aqua 
dubitas? jam  ego  hic  sum.  Hinc  Secundo  per  me- 
tathesin  vocis  aquam,  ila  plane  vertit  Pagnin.  el 
Tigtir.  num  quis  prolubere  potest ,  quominus  aqua 
baptizentur,  ctc,  ut  scilicet  per  hoc  Sacramen- 
tum  initientur  chrislianismo ,  fiantque  cives 
Ecciesiae. 

Sicct  et  nos,  ]  visibiliter  per  linguas  igneas, 
accipiendo  donum  linguarum. 

/j8.  Jussit  eos  baptizaiu,  ]  a  suis  comitibus : 
Anostolorum  enim  erat  cvangelizare,  minorum 
saccrdotum  baptizare,  ut  docet  Paulus  1.  Co- 
rmtir.  1.  17.  SicChristus  per  se  praedicabat,  per 
Apostolos  baptizt\bat  Lucae  h.  18.  et  Joann.  U.  2. 

Innomine  Domini  Jesu.  ]Pula  BaptismoChristi. 
Vide  dicta  c.  2.  38.  Cornelium  hunc  post  Za- 
chaeum ,  creatum  esse  ii  S.  Pelro  Episcopum 
Caesareensem,  testalur  Martyrol.  Rom.  2.  Febr. 
et  Clem.  1.  7.  Constit.  c.  Zi6.  AdhrecCornelii  do- 
mum  conversam  esse  in  Ecclesiam ,  eamquc 
adbuc  exlitisse  tempore  S.  Hieron.  docet  ipse 
epist.  27.  ubi  describens  naYigationem  et  iter 
S.  Panlae  ait,  ipsam  Cc-esareae  invisisse  domum 
Cornelii  jam  Christi  factam  Ecclesiam.  Porro 
Sanctorum  catalogo  asscriptus  est  Cornelius 
2.  Februarii ,  ubi  sic  habet  Martyrol.;  Rom. 
Casarece  in  PalaJtinaS.  Cornelii  Centurionis , 
quem  B.  Petrus  Aposlolus  baptizavit ,  et  apud 
prcefalam  urbem  episcopali  lionore  sublimavil.  Vita 
bujus  S.  Cornelii  extat  apud  Surium  ex  Meta- 
phraste  13.  Septemb.,  sed  in  qua  qucedam  apo- 
crypha  contineri  censet  noster  Lorinus,  et  tale 
quid  redolent. 

Quaeres  hic  Primo ,  an  Pelrus  et  Apostoli  usque 
ad  Cornelii  vocationem,  ignorarint  Genles  vo- 
candas  esse  ad  Chrislum,  eisque  praedicandum 
esse  Evangelium  ?  an  Cornelius  omnium  omnino 
Genlilium  primus  sit  conversus  et  baptizatus  ? 
Afflrmant  nonnulli ,  quia  id  videlur  visio  et  nar- 
ratio  hujus  capitis  significare. 

Verum  contrarium  mulli  moderni  viri  docti 
sustinent,  idque  videtur  verius.  Primo,  quia 
Christus  ascensurus  in  ccelum  diserte  dixerat, 
et  jusserat  Apostolis,  ut  evangelizarent  Genti- 
bus:  Euntes,  ait,  in  mundum  universum,  pradi- 
cate  Evange!'.um  omni  creatura? ,  id  est  omni 
homini,  Matth.  28.  Et  eritis  milii  testes  in  Judwa 
ct  Samaria,  et  usque  ad  ullimum  terra.  Act.  1. 

Secundo,  quia  Apostoli  viderant  Gentiles  de- 
duci  ad  Christum,abeoquesuscipi,Joann.  12.20. 
rursum  ab  eo  sanari  fiiiam  Chananaeae,  utiquc 
Gentilis,  Matlh.  15.  22.  Adbaec  audierant  primi- 
tus  tres  Magos  ex  Oriente  a  Deo,  duce  slella  vq- 
catos  ad  praesepe  Chrisli :  hi  autem  erant  pri- 
mitiae  Gentilium.  Insuper  viderant  curatum  ii 
Christo  servum  Centurionis  Romani,  Matt.  8.  5. 
quem  Lucius  Dexter  in  Chronico,  scribitorigine 
fuisse  Hispanum,  et  Hispanis  pracdicasse  Chris- 
tum.  Sic  enim  ait:  C.  Cornelius  Centurio  Capliar- 
naumensis  ,  dominus  sei'vi  quem  Dominus  sanavit , 
palcr  ctiam  C.  Oppii  Centurionis  ,  erat  UUpanus: 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

mireflorcl  in  Uispania.  Et  de  ejus  filio :  C.  Oppius, 
inquit,  Ccnturio  Uispanus ,  crcdidil  Chrislo  vio- 
rienti  in  crucc.  Ex  Gcntilibus  Itic  //rimus  a  Chrisli 
tnorle  credidit ,  <jui  fuil  civis  liomanus  ,  baptiza- 
tusque  a  S.  Burnaba  factus  cst  lcrtius  Mediola- 
nensis  Episcopus.  Vir  quidem  Aposloiicus  ,  qui 
Christi  mortem  et  eciipsin  admirabilem  primus 
omnium  Uispanis  genli  suce,  cum  audienlium  stu- 
pore  rcfcrt. 

Tertio,  quia  ad  hoc  Apostoli  in  Pentecoste 
rcceperant  Spirilum  sanclum  in  linguis  igneis, 
utiisircnt  prajdicalum  genlibus  onmibus  lotius 
orbis.  Hoc  cst  cnim  quod  cx  Joele  citat  ct  profi- 
tetur  ibid.  v.  17.  cl  21.  S.  Pctrus:  Effundum  de 
Spiritu  meo  super  omnem  carnem,  etc.  El  cril : 
Omnis  quicumque  invocaveril  nomen  Domini  , 
salvus  eril.  Undeet  vcrisimilc  est,  in  Pentecostc, 
inter  lot  nationcs  tot  linguarum  ct  rcgionum 
quot  rcccnscnlur  Actor  2.  fuisse  aliquos  Genlilcs 
immixlos,quiad  concioncm  S.  Petn  cum  Judaeis 
ct  Prosclytis  conversi  sint  adCbristum,cequeac 
in  altcra  concionc  S.  Petri ,  in  qua  ipse  quinque 
hominum  millia  convcrtit.  Act.  l\.  l\.  probabile 
esl  nonnullos  ex  cis  fuissc  Genliles.  IUirsum 
Eunuchus  Candaccs  reginae  /Ethiopum  convcr- 
sus  a  Philippo  cap.  8.  a  muliis  putator  fuissc 
Genlilis,  utpote  JEthiops  ct  .Klliiopiim  princcps. 
Hoc  facil,  quod  Saulus  jam  conversus  toqueba- 
tur  quoque  Gentibtts,  cl  dispttlabal  cttm  Graxis  , 
uti  audiviinus  c.  9.  '29.  Et  c.  11.  2.  dicunlur 
fidcles  cx  circumcisione ,  id  est,  circumcisi  et 
Judai ,  nnirniurasse  contra  Pctrum ,  quod  ad 
Coroelium  Gentilem  divertisset:  quo  satis  signi- 
ficat,  fuissc  alios  fidclcs  cx  prcepulio,  id  cst , 
incircumcisos  et  Gentilcs,  qui  factum  Petri  lau- 
darunt ,  et  Cornclio ,  ulpole  Gcntili  ct  suce 
gentis  ac  fortis,  applauserunt.  Eodem  c.  v.  20. 
dicunlur  Cypi  iielCyrenceievangelizasse  Graecis, 
id  csl  Gentilibus. 

Quarto,  quia  idem  Lucius  Dexter  asserit , 
A<  ostolog  inter  sc  divisisse  orbis  provincias  ad 
iis  BvarigeliEandtim ,  annoChristi  bU.  paulo  post 
cjus  asccnsiiin  in  Cnlum,  nimirum  dic  ullima 
Junii,  36.  dicbus  post  Pcnlccostcn  et  rcccplum 
Spiritum  sanciuni,  ct  Jacobum  anno  Chrisli  37. 
qui  fuit  annus  leiiius  a  niorte,  resurrectione  et 
asccnsi"nc  Christi ,  piofcctum  esse  in  Hispa- 
niam,  ibicpic  ewangelizasse  :  esto  cniin  co  tcm- 
pore  ibidcmniulli  fucrint  Jtul;ci,ul  idcm  asscril. 
quis  tanicn  ncgcl  cum  Gcnlibiis  quoquc ,  quce 
longe  plurcs  crant  ,  p raedicasse? 

Dices  ,  quoniodo  ergo  vulgo  asscritur,  quod 
per  convcrsioncin  Cornelii ,  primo  Genlibus 
apertum  fucrit  ostium  BvangeUi  et  Ecclesiae? 
Resp.  id  accipicndum  ct  limitandum  csse  ad 
publicani,solciiiiicm,ctcx  professoapud  Geules 
Evangelii  praedicaiioncm,  quam  Petrus  yi&ione 
eoelesti  accopta  ,  jussus  cst  publice  Judaeo  Ciiris- 
lianis  dciiiinliarc,  nc  ipsi  Apostolis  ad  Gcnlcs 
ituris  obsislcrcnl  ct  Gcnlcs  ab  Ecclcsia  repeUe- 
icnt.  Docct  id  discrle  hoc  loco  S.  Cluys.  seilicet 
S.  Petrum  secretO  scivisse,  sc  cl  ApOstolos  dc- 
herc  praeflicane  Ccntihus:  sed  id  non  IVcisse,  nc 
JudseosofXenderet,  doncc  visionc  crelesti  adnio- 
nltus,  bauc  esse  Dei  vohmtatem  Judaeis  persua- 
sit,  piascrtim  cum  ipsi  vidcrunt  visibilcm  Spi- 
ritus  et  desccnsum  iu  Cornelium  cl  domcsiicos 
cjus. 

Ha  ct  L.  Dcxtcr  ln  Cbronico  anno  Cbrisli  t\0. 

qui  fuit  scxtus  ab  asccnsu  Cbrislu  in  Coclum  : 

"•niiius,  ait,  Ccntttrio  Itaticaisis,  Poiro  pratdi- 


APOSTOLOKCM.  Cap.  \.y  203 

cantereptelur  Spirilus  S. ,  IIierosoty;ni.\(]ue  dcnun- 
liata  solcmni  Gentitium  ad  ftdem  Christi  conver- 
sione ,  Corneiius  baplizatus  floret.  Idem  fusc 
docel  Gaspar  Sanchez  in  Appendice  ad  Acia 
Apost.  sivc  tractatu  1.  dc.  Praedic.  S.  Jacobi  iu 
Hispania  c.  9.  Porro  bic  Flavius  L.  Dexter,  fuit 
Praefectus  pra?torio,  qui  Cbronicon  boc  dicavit 
S.  Ilicr.  uti  ipse  refcrt  I.  de  Script.  Eccl.  sed  eo 
morlc  praecepto,  dicavit  illud  P.  Paulino.  Vi- 
cissim  S.  Hicr.  Dextro  huic  inscripsit  librum  dc 
Script.  Ecclcs.  in  quo  eundem  ponitet  dilaudat. 
Chronicon  boc  Dextri  huper  Fuldoe  repertum 
ciiat  et  laudat  nostcr  Gaspar  Sanchez  1.  2.  dc 
Profect.  S.  Jacobi  in  Hispan.  c.  2.  et  Cbristo- 
phor.  a  Castro  Hisi.  Deiparaec.  18.  Vide  dicta  in 
flne  Cbronolaxis. 

Quaeres  Secundo,  quoto  anno  a  mortc  et  ads- 
censu  Christi  conversus  sit  Cornelius,  et  aper- 
tum  publice  Gentibus  Evangelium  ?  Resp.  id 
definiri  non  possc.  Variant  enim  Cbronologi. 
PrimoenimCbronicon  Alexandrinum.et Gaspar 
Sanchez  tract.  1.  de  Profect.  S.  Jacobi  in  Hispan. 
cap.  10.  censent  Cornelium  conversum  anno 
Cbristi  38.  qui  fuit  a  morte  ejus  secundus. 
Secundo,  Adricbomius  in  Cborolog.  ccnset  eum 
convcrsum  anno  Cbristi  38.  qui  fuit  a  morte  cjus 
quartus.  Tertio ,  alii  Moderni  censcnt  anno 
Cbristi  39.  qui  fuit  a  morte  ejus  quinlus.  Quarto 
L.  Dcxter  in  Chronico,  scribit  Cornclium  con- 
versum  anno  Christi  l\0.  qui  fuit  a  morte  cjus 
scxtus  :  anno  vcro  Cbristi  41.  Apostolos  ivissc 
in  suas  provincias  :  anno  denique  Cbristi  W2. 
S.  Jacobum  ab  Herode  occisum.  Quinto.Baro- 
nius  et  noster  Gordonus  in  Chronol,  censent 
Cornelium.conversum  anno  Christi  U'2.  qui  fuit 
a  morte  Christi  septimus,  et  Caii  Caligulae  Imp. 
secundus,  quo  el  S.  Malthaeus  scripsit  Evange- 
lium. 

Verisimilius  videtur,  Cornelium  conversum 
sub  anno  Christi  37.  lllo  anno  enim  S.  Petrus 
fundavitEcclesiam  Antiochcnam,  ulpote  aperto 
jam  Gentibus  publice  oslio  fidci  ct  Ecclesiae. 
Unde  et  in  vita  hujus  S.  Cornelii  habctur,  quod 
i|)se  conwrsus  profectus  sitcum  S.  Petro  Anlio- 
chiam.  Licet  emm  Chronicon  Alexand.  tradat, 
S.  Pelrum  posuisse  calhedram  Antiochiae  anno  ^j. 
posl  mortem  Christi,  qui  fuit  annus  a  nativitatc 
Chrisli  38.  vel  39.  idcmque  de  anno  Chrisli  39. 
censeat  Baron.  omnesque  cjus  sequaces,  et 
mulli  alii ;  tamen  mox  ostcndam  id  factum  cssc 
anno  37.  Quis  autem  credat  S.  Pelrum  in  Antio- 
chia,  ulpotc  urbc  Gcntili,  posuisse  calhcdram, 
antc  apertum  Gentibus  fidei  ostium,  quod  fac- 
tum  est  pcr  convcrsioucm  Cornelii.  Aut  quo- 
modo  Judrri  id  aequis  oculis  el  animis  aspcxis- 
senl ,  avclli  niniirum  it  sc  caput  Ecclesiae  ircquc 
ad  Gentes,  ac  ad  eas  Ecclcsiae  primatum ,  et 
Ponlificalum  transfcrrc?  praescrtim  cum  S.  Cle- 
nicns  1.  10.  Recogn,  lradat,S.  Pelrum  catbcdram 
hanc  Antiochi;c  posui&se  in  clomo  Theophili,  cui 
S.  Lucas  dedieal  hac  Acta  c.  1.  1.  qui  Gentilis 
fuit,  non  Jud;cus,  ut  palcl  cx  noniinc.  Theo- 
philus  cnim  est  nomcn  Graecum,  significaik- 
Dci  amanlcm  ;ct  quia  Theophilus  hic  magistratu 
Anliochi.c  fiingchatur,  tcslc  OF.cumcnio.  Eodcm 
quoque  anno  Chrisli  37.  vidclur  S.  Jacobus  pro- 
fcclus  in  Ilispaniam,  uli  dicam  c.  12.  Sic  enim 
onmia  optimc  cohccrcnt.  Nam  convcrso  jam 
Cornclio  a  S.  Pctro,  sine  nota  et  cOntradictiono 
Judaeorum  poluit  S.  Jacobus  publicc  prccdicai 
Hispanis   Gcntilibus  ,   ac  post    quiiiquc  umoi 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

rediens  Hierosolymam ,  anno  Cliristi  t\%.  vel  ut 
votunt  &1U64.  occisi  ahHerode:  ila  rccentissimi 
(|uidam.  scd  magni  judicii  Chronologi.  Hinc  et 
iionnulli  censent  sub  eundera  annum  Christi  37. 
Apostolos  profectos  esse  in  suas  provincias  , 
utpote  qui  perPetrum  ccelitus  admonebanlur  ad 
prsedicandum  Gcntibus.  Unde  Gajet.  Act,  9.  32. 
i  I  aliis,  scrihit  Apostolos  per  orbem  fuissc  divisos 
intra  triennium,  quo  in  Arabia  fuil  Paulus  ;  boc 
aulem  triennium  ccepit  a  mox  conversione  ejus , 
'|ikc  facta  est  anno  Cliristi  36.  etterminalur  anno 
Cbristi  39.  licet  Baron.  quem  multi  sequuntur 
censeal  Apostolos   per  orbem  esse  dispersos 


APOSTOLOHUM.  Cap.  X!. 

postoccisum  abHcrodeJncobumannoCliristiW. 
de  quo  plura  Actor.  12.  v.  1.  Itaque  bsec  sententia 
i\  posteriori  valdcconfirmaturexeo,quodomnes 
consentiant  S.  Petrum  Antiocbiae  sedisse  per 
annos  septem:  scilicet  usque  ad  annum  secun- 
dumClaudii,  qui  fuit  Cbristi&A.  quo  sedemtrans- 
tnlit  Romam.  Computa  cnim  bos  septem  annos 
retrorsum  ab  anno  Christi  hk.  invenies  primum 
eorum  annum  ,  quo  sedere  ccepit  Anliochiae, 
incidere  in  annum  Christi  37.  Ergo  eodem,  vel 
certe  prcecedente,  puta  36.  conversus  cstCorne- 
lius.  Hrec  magis  patcbunt  ex  iis  qute  dicam 
cap.  12.  1. 


CAPUT  UNDECIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Jl  DEOCHRISTIANI  EXPOSTULANT  CUM  S.  PeTRO  ,  QUOD  CORNELIUM  GeNTILEM  INDUXERIT  IN 
EcCLKSlAM.  PETRUS  NARRANDO  SUAM  ET  CORNELII  VISIONEM,  EIS  SATISFACIT.  SeCUNDO  , 
V.    20.    NARRATUR    INCREMENTUM    FIDEI  ,    PRjESERTIM    AnTIOCHI^  :     UNDE    EO    MITTITUR 

Barnabas,  qui  cum  Saulo  totum  annum  ibi  EVANGELIZANS  multos  convertit  :  QUO- 

CIRCA  IBIDEM  PRIMO  DISCIPULI  COGNOMINANTUR  CHRISTIANI.  TerTIO,  VERS.  27.  AGABUS 
PR^EDICIT  FAMEM  TOTI  ORBI  INSTANTEM :  QUARE  FIDELES  ANTIOCHENI  FACIUNT  COLLECTAM, 
QUAM  FIDELIBUS  HlEROSOLYMITIS  PER  SaULUM  ET  BaRNABAM  TRANSMITTUNT. 


UDIERUNT  autem  Apostoli ,  et  fralres  qui  erant  in  Judsea ,  quoniam  et  Gentcs 
ireceperunt  verbum  Dei.  2.  Cum  autem  ascendisset  Petrus  Hierosolymam 
,disceplabant  adversus  illum  ,  qui  erant  ex  circumcisione ,  dicentes  :  3.  Quare 
)inlroisti  ad  viros  praeputium  habentes ,  et  manducasti  cum  illis  ?  4.  Ineipiens 
•  autem  Petrus  exponebat  illis  ordinem  ,  dicens :  5.  Ego  eram  incivitate  Joppe 
jOrans,  et  vidi  in  exccssu  mentis  visionem,  descendens  vas  quoddam  velul 
linteum  magnum  quatuor  initiis  summitti  de  ccelo,  et  venit  usque  ad  me. 
0.  In  quod  intuens  considerabam  ,  et  vidi  quadrupedia  terrse ,  et  bestias ,  et  reptilia ,  et  volatilia 
coeli.  7.  Audivi  autem  et  vocem  dicentem  mihi :  Surge  Petre,  occide,  et  manduca.  8.  Dixi 
autem  :  Nequaquam ,  Domine  :  quia  commune  aut  immundum  nunquam  introivit  in  os  meum. 

9.  Respondit  autem  vox  secundo  de  ccelo :  Quae  Deus  mandavit,  tu  ne  commune  dix,eris. 

10.  Hoc  autem  factum  est  per  ter  :  et  recepta  sunt  omnia  rursum  in  ccelum.  11 .  Et  ecce  viri 
tres  confestim  astiterunt  in  domo ,  in  qua  eram ,  missi  a  Caesarea  ad  me.  12.  Dixit  autem 
Spiritus  mihi ,  ut  irem  cum  illis ,  nihil  haesitans.  Venerunt  autem  mecum  et  sex  fratres  isti ,  ct 
ingressi  suraus  in  domum  viri.  1 3.  Narravit  autem  nobis ,  quomodo  vidisset  angelum  in  domo 
sua  ,  stantem  et  dicentem  sibi :  Mitte  in  Joppen ,  et  accersi  Simonem ,  qui  cognominatur  Petrus. 
14.  Qui  loquetur  tibi  verba,  in  quibus  salvus  eris  tu,  et  universa  domus  lua.  15.  Cum  autem 
ccepissem  loqui ,  cecidit  Spiritus  sanctus  super  eos,  sicut  et  in  nos  in  initio.  16.  Recordatus  sum 
autem  verbi  Domini,  sicut  dicebat:  Joannes  quidem  baptizavit  aqua,  vos  autem  baptizabimini 
Spiritu  sancto.  17.  Si  ergo  eamdem  gratiam  dedit  illis  Deus  ,  sicut  et  nobis,  qui  credidimus  in 
Dominum  Jesum  Christum :  ego  quis  eram ,  qui  possem  prohibere  Deum?  18.  His  auditis, 
lacuerunt ,  et  gloriQcaverunt  Deum ,  dicentes :  Ergo  et  Gentibus  pcenilentiam  dedit  Deus  ad 
vilam.  19.  Et  illi  quidem  qui  dispersi  fuerant  a  tribulatione,  quae  facta  fuerat  sub  Stephauo 
per  ambulaverunt  usque  Phcenicem,  et  Cyprum  ,  et  Antiochiam,  nemini  loquentes  verbum,  nisi 
solis  Judseis.  20.  Erant  autem  quidam  ex  eis  viri  Cyprii ,  et  Cyrinaei,  qui  cum  introissent 
Antiochiam ,  loquebantur  et  ad  Grsecos,  annuntiantes  Dominum  Jesum.  21.  Et  erat  manu.s 
Domini  cum  eis ,  multusque  numerus  credentium  conversus  est  ad  Dominum.  22.  Pervenit 
autem  sermo  ad  aures  Ecclesise ,  quae  erat  Hierosolymis ,  super  istis :  ct  miserunt  Barnabam 
usque  ad  Antiochiam.  23.  Qui  cum  pervenisset,  et  vidisset  gratiam  Dei ,  gavisus  est :  et 
hortabatur  omnes  in  proposito  cordis  permanere  in  Domino  :  24.  Quia  erat  vir  bonus,  et  plenus 


C0MMENTAP.1A  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap,  XI.  t05 

Spirilu  sanclo,  et  fide.  Etapposita  est  mulla  tnrha  Domino.  25.  Profectus  cst  autem  Barnahas 
Tarsum  ,  ut  quaereret  Saulum  :  quem  cum  invcnisset ,  perduxit  Antiochiam.  20.  Et  annum  totum 
conversati  sunt  ihi  in  Ecclesia :  et  docuerunt  turham  multarn ,  ita  ut  cognominarenlur  primum 
Antiochije  discipuli ,  Christiani.  27.  In  his  autem  diehus  supervenerunt  ah  Hierosolymis  Pro- 
phetae  Antiochiam  :  28.  et  surgens  unus  ex  eis  nomine  Agahus ,  significahat  per  spiritum  famem 
magnam  futuram  in  universo  orhe  terrarum,  quae  facta  est  suh  Claudio.  29.  Discipuli  autem 
prout  quis  hahehat ,  proposuerunt  singuli  in  minUterium  mittere  habitantihus  in  Judaea  fratrihus: 
30.  quod  et  fecerunt,  mittentes  ad  seniores  per  manus  Barnahse  et  Sauli. 


1.  Apostou,  et  fratres.  ]  Fratres ,  id  est, 
caeteri  fideles,  Apostolis  inferiores  et  subditi. 

Disceptabant,  ]  «te/pivovro.  Syrus  litigabant ; 
Chrysost.  tanquam  valde  offensi  expostulabant. 
S.  Epiphan.haeresi  28.  tradit,  auctorem  et  incen- 
torem  hujus  expostulationis  et  murmuris  fuisse 
Cherintum,qui  proximus  postSimonem  Magum 
fuit  haeresiarcha ,  eundemque  suscitasse  Judaeos 
contra  Paulum,  ut  eum  caperent,  quasi  qui 
Gentiles  induxisset  in  templum,  Act.  21.  28.  Sic 
murmurarant  prius  Juihei  contra  Chrislum  quod 
manducaret  cum  puhlicanis,  Lucae  ,  19.  6.  et  7. 
hi  enim  fere  erant  Gentiles.  Porro  Chorintus 
judaizanspugnabantprojudaismo,  utexcluderet 
christianismum  :  unde  docebat  omnes  homines 
debere  circumcidi ,  et  servare  legem  Mosis , 
ideoque  contra  cum  promulgatum  est  primum 
Concilium  Hierosolymis,  Actor.  15.  ita  Epiphan. 
haer.  28.  et  Philastrius  1.  de  Haeres.  c.  87. 

3.  Manducasti  cum  illis?]  Notat  S.  Chrys.  eos 
non  dicere  :  Quare  praedicasti  illi  Christum  ?  hoc 
enim  quasi  impium  et  injurium  Christo  omnes 
exhorruissent ,  sed  Quare  manducasti  cum  illis? 
hoc  enim  Judaeo  illicitum  videbatur.  Hi  enim  si 
cum  Gentibus  communicarent  in  mensa,  cense- 
bantura  Judaeis  hoc  convictu  conlaminari,  fieri- 
que  immundi.  Sed  pariter  haec  censura  frigida 
erat,  Judaica  et  Pharisaica ,  jamque  per  Christum 
cum  lege  vetere  ejusque  immunditie  et  irregu- 
larilate  sublata  el  abolita. 

U.  Incipiens  autem  Petrus.  ]  Vatabl.  rem  ab 
initio  repetens  Pelrus. 

5.  Vidi  inexcessu.  ]  Graxe,  inexstasi,  Pagnin. 
inraptu;  Vatabl.  in  abstractione ,  scilicet,  spiri- 
tus,  idest,  spiritusmeus  abductus  (non  realiter, 
sed  intellectualiter)  a  corpore  meo  vidit ;  Tigu- 
rina ,  raptus  extra  me  vidi  visum.  Petrus  hic  re- 
texit  et  repetit  totam  seriem  rei  gestae  enarra- 
lam  cap.  praecedenti  usque  ad  v.  18.  quare  eam 
hic  non  repetam. 

16.  Vos  autem  baptizabimini  Spiritu  sancto,] 
in  Pentecoste.  Vide  dicta  c.  1.  5. 

17.  Eamdem  gratiam,]  VffT»iv  Swoeav;  Tigurina  ; 
par  donum,  vel  a;qualcm  gratiam  :  par  scilicet  in 
substantia,  licet  in  quantitate  pro  disposilione 
velDei.vel  hominis,  dispar  el  majus,vel  minus. 

Ego  quis  ebam,  qui  possem  prohibebe  Deum,] 
ut  scilicet  gratiae  Dei  descensum  et  illapsum  in 
Cornelium  inhiberem,  sisterem  et  averterem. 
Hocenim  impossibile  est,  aeque  ac  impium  et 
satanicum.  q.  d.  Sicut  non  potui  impedire  des- 
censum  Spiritus  sancti,  sic  necbaptismumejus- 
dem.  Spiritus  sanctus  enim  suam  Cornelio 
eommunicans  gratiam ,  significabat  se  pariter 
velle  conferre  ei  per  me  suum  baptismum,  ut 
caeteris  suis  fidelibus  suaeque  Ecclesiae  aggiv- 
garetur.  q.  d.  Si  ego  Gentiles  arcere  non  potui 
a  Christianismo ,  nec  vos  poteritis.  Ita  Glossa. 

Moral.  mirarehicS.Petrimodestiam.qua  cum 


esset  superior,  imo  Summus  Pontifex  ,  Qdelium 
desequerelasnon  respuit,  nec  imperioserefuial, 
dicendo  :  Ego  scio  quid  agam  ,  non  teneor  vobie 
rationem  factimei  reridere :  vestrum  estobedire 
et  tacere ,  etc.  Sed  modeste  el  humililer  serieni 
rti  gesUe  enarrans,  eis  satisfacit. 

Idem  imitari  debere  Praelatos,  cum  ab  inferio- 
ribus  reprehendunlur,  ut  scilicel  cis  ex  rationc, 
nonex  potestate  satisfaciant.  docetS.  Greg.  I.  9. 
epist.  39.  ISam  si  in  querela  fideliuni ,  inquit,  ati- 
quidde  sua  potestate  diceret  (S.  Petrus)  profeclo 
doctor  mansueludinis  non  fuisset.  Humili  ergo  eos 
ratione  placuit,  atque  in  causa  reprchensionissiuc 
etiam  testes  exhibuit.  Si  ergo  Paslor  Ecclcsia 
Apostolorum  Princeps ,  signa  et  miracula  singu- 
lariter  faciens,  non  dedignatus  est  in  causare- 
prehensionis  sua3  rationem  humiiiter  reddere , 
quanto  magis  nos  peccatores  cum  de  re  aliqua  re- 
prehendimur ,  reprehensores  nostros  ralione  humiU 
placare  debemus.  Sapienter  Climachus  gradu  26. 
hoc  dat  signum  opus  esse  ex  Deo,  nosque  ope- 
rari  secundumDeum,  si  ex  ejus  actione  plus  hu- 
militatis  in  animaaccipiamus ,  quam  prius  habuc- 
rimus.  Si  enim  ex  eo  superbiamus,  signum  est, 
nos  id  fecisse  non  ex  Deo,  sed  ex  diabolo ,  puta 
exfastu,  vanitate,  etc. 

18.  Glorificaverunt  Deum.  ]  Ergo,  ait  Chn- 
sost.  horum  exemplo  bonis  proximorum  non 
invidere,  sed  gaudere  debemus,  iisque  gratu- 
lari.et  Deum  glorificare ;  esto  ipsi  nos  supe- 
rent  et  transcendant,  uti  Gentiles  superarum 
Judaeos  in  fide  el  chrislianismo. 

Pqenitentiam,]  id  est ,  tempus  et  locum  poeni- 
tenliae,  ait  Lyran.  Secundo,  po:nitentiam,  idest, 
graliam  etimpulsumadpoenitentiam.  ItaGlossa. 
Tertio  ,  panitentiam  ,  id  est ,  effectum  et  fruc- 
tum  pcenitenliae  :  puta  remissionem  peccato- 
rum.  Utrobique est  metonymia :  in  secundo  enim 
sensu  ponitur  effectus  pro  causa ;  in  tertio  caus;i 
pro  effectu. 

Ad  vitam.  ]  Ut  vivant ,  ait  Vatabl.,  scilicet  hic 
vita  lidei  et  gratiae,  in  futuro  vita  gloriae  et  feli- 
citatis  aelernae. 

19.  Sub  Stephano,  ]  £«<  STEyavw  ,  quod  Primo 
verli  potest,  propter  Stephanum.  Ita  tSyrus.  Se- 
cundo,  post  Stephanum.  Ita  Valabl.  utrumqm 
compleclitur  Noster,  vertens,  sub  Stephano ,  id 
est,  tempore  Stephani,  ob  ejus  zelum  et  liberta- 
tem  arguendi  Jtulaeos. 

Phoenicem.  ]  Phocnice ,  vel  Phcenicia  regio  est 
Syrise  (unde  el  incolae  Syrophcenices  vocantur  ) 
cujus  metropolis  erat  Tyrus  :  praecellit  nunc 
Tripolis,  ita  dicta  a  trium  urbium  obtentu,  sci- 
licet  Sidonis,  Aradi  et  Tyri ,  ait  Strabo  ,  Plinius 
et  Mela  lib.  1.  Vide  Salmeronem  tom.  1.  pro- 
leg.  41.  Phoenices,  pr^sertim  Tyrii,  navigaiionc 
fuerunt  celeberrimi ;  unde  ab  eis  conriila  esl 
Carthago  in  Africa  ,  et  Afri  vocati  sunt  Prrni , 
quasi  Phoeni  etPhoenices.  Hinc  et  Pnpnonim  lin 


206  COMMENTARIA  IN  ACTA 

gua  Syrae  et  Hebraeae  fuit  allinis,  tcste  S.  Ilieron. 
J.  5.  in  c.  25.  Jerem.  et  S.  Aug.  in  psal.  136. 

Am  iociiiam.]  Ilaec  ;iit  S.  llicron.  in  c.  6.  Amos, 
cst  Syrkemetropolis,  tertium  Inter  otnnes  liomani 
orbis  ttrbcs  locttm  obtinens,  hocest,  post  liomamct 
Aiexandriam.  HincetS.  Petrus  ibi  prhuo  cathe- 
dram  suam  constituit.  Unde  Antiochena  Eccle- 
sia  facta  est  secunda  sedes  Patriarchalis.  Prima 
enim  est  Romana,  tertia  Alexandrina,  quia  t>am 
fundavii  S.  Marcus  missus  a  S.  Pelro.  Atque  hae 
tres  solae  fuerunt  primae  Patriarchales ,  quibus 
postea  accessit,  quarta,  scilicet  Hierosolymi- 
lana  :  h;i'c  enim  facla  est  Patriarchalis  explicite 
a  Vigilio  Papa  inConcil.  Rom.  anno  Dom.  553. 
ut  docet  Baron.  implicite  vero  a  Concilio  Chal- 
cedon.  Actor.  7.  quodei  subjicit  trcs  Palestinas, 
ui  cjus  litcm  cum  Antiochena  dirimerel.  Acces- 
sitquinta,  scilicetConstantinopolitana,  tempore 
et  opera  Justin.  Imp.  ibidem  residentis  :  postea 
adjectae  sunt  et  ali;e,  ut  Aquileensis  et  Venela. 
VideSigonium  1.  1.  de fiegno lialiae. 

20.    LOQUERANTUK  AD  Gr.-ECOS  ,   ]   wp4<    e).>7ivi;«s , 

id  est ,  ad  Grcecistas  ,  iioc  cst ,  ad  Judaeos  inter 
Graecos,  id  est  Genliles  natos,  veleducatos,  vel 
habitantes.  Ita  Vatabl.  Verum  quia  Graecistae  hic 
opponuntur  Juchcis  degentibus  in  Phcenicia , 
Cypro  el  Anliochia,  hoc  est,  in  regionibus  et 
urhibus  Gentilihus  :  hinc  per  Grcecistas  hoc  loco, 
nonJudaei  inter  Gentes  nati,  vel  viventes  ,  sed 
Gentiles  significanlur,  e)/V<jvt?at,  ergo  hic  idemcst 
quod  i).).r,-;z:,  hoc  est,  Graecistae  sunt  Graeci,  puta 
Gentiles.  Ila  Lyran.  Hugo  et  Cajet.  Unde  patet, 
hosce  Cyprios  Evangelislas  evangelizasse  Genli- 
libus  anle  conversum  Cornelium,  scilicet  paulo 
posl  necem  S.  Slcphani ,  uti  dictum  est  v.  19. 
qua  de  re  plura  dixi  in  fine  cap.  10.  Forte  Lucas 
eos  vocat  eIA»iws#,  id  esl  Grwcistas  ,  quia  cum  es- 
sent  Syri  ct  Phoenices  loquebantur  tamen  graece, 
hoc  est,  imbuti  erant  sapientia  et  eloquentia 
Graecanica  :  lunc  eniin  Graecorum  sapientes  et 
oratores  erant celebres ,  adeoutlsocrales  in  Pa- 
negyrico  dicat ,  nomen  Graecorum  jam  non  na- 
tionis  gentisque ,  sed  rationis  esse  ac  mentis. 
Unde  et  ApOstolus  Rom.  1.  1Z|.  Graecos  vocatsa- 
pientes,  Barbaros  insipienles.  Et  1.  Cor.  1.  22. 
Greeci,  inquit,  sapienliam  quwrttnt. 

Et  eratmanus  Domini  cum  eis. ]  Mcinns, idest, 
assistenlia,  potenlia  el  cooperatio.  q.  d.  Deus 
sua  potenti  manu  aderat  eis  ad  faciendum  mi- 
racula  in  confirmationem  fidei,  adpraedicandum 
tanla  sapienlia  et  clficacia,  ul  multos  Genlilcs 
converterent  ad  Christum.  ItaS.  Chrys.  ctOEcum. 

MULTUSQUE  NUMERUS  CREDENTIUM  CONVERSUS  EST 

ad  Dominum.  ]  Crcdentium,  id  est ,  incipientium 
eredere  :  sumilur  enim  in  actu  inchoato.  Nam 
ante  Cy|)riorum  pivedicationem  erant  Gcntiles, 
id  est,  inlidcles,  non  credentes,  imo  ignorantes 
Christum.  Unde  Syrus  verlit,  Multique  credidc 
runt,  et  convcrsi  sunt,  id  cst,  credendo  conversi 
sunt,  a  gentilismo  ad  Chrislianismum.  Est  hen- 
diadys.  Et  Tigurina  clare  vertit,  multusquc  nu- 
merus  rcccpla  fide  conversus  cst  ad  Dominum. 

22.  Misiciuj.vr  Rarnaram.  ]  llecte ,  ait  Cajetan. 
Cypriis  praidicaloribus  Cyprium  item  prcedicato- 
rem  adjunxcrunl.  Erat  enini  Barnabas  oriundus 
ex  Cypro.  Docet  S.  Chrysost.  non  ivisse  eo  ipsos 
Aposlolos,  propler  Juchcos,  ne  eos  offenderent, 
conversundo  cum  Gentilibus  Cypriis  et  Anlio- 
chenis. 

23.  Cum  vimssET  gratiam  Dei.  ]  Quod  scilicet 
Gcnltles  Antiochiaepergratiam  Dei  excitati,  tam 


APOSTOLORUM.  Cap.  XI. 

avide  arriperent  Gdem  Christi,  in  caque  tam 
essent  constantes,  devoti  et  ferventes.  Rursum 
gratiam,  id  esl,  gratias  gratis  dalas,  puta  lo- 
quendilinguis,  propbelandi,  inlerprelandiScrip- 
turas,  celebrandi  magnalia  Dei,  etc.  Antioche- 
nis  a  Deo  cum  fide  et  baptismo  conmnmicatas. 

HORTADATOB  OM.NES  IN  PBOPOSITO  CORDIS  I'EIIMA- 

KERB  IN  Domino.  ]  Hoc  esl,  i 1 1  Domini  JesuChris- 
ti  lide ,  amorc ,  gralia,  Ecclesia,  puta  in  Cliris- 
tianisnio,  Graeca  habent,  exhortabatur  eos,  ui 
proposilo  cordis  sui permanercnl  Domino ,  Syrus  , 
ttl  lolo  corde  suo  adhmrcrent  Domino  ;  Pagnin.  ut 
proposito  cordis  perseverarenl  in  Domino.  Vvohor- 
tabatur ,  graece  est  na^eza/et ,  quod  multa  signifi 
cat,  Primo,  cohortahatur  ;  Secundo,  excilahat; 
Terlio  consolabatur  ;  Quarto  ohsecrabat  ; 
Quinto,  efilagitabat.  Ila  Syrus  ;Sexto,  advocabal 
el  quasi  advocatus  causam  eorum  agensconsu- 
lebat  omnibus.  S.  Clnysostomus,  Uorlubatur , 
inquit,  omnes  cum  prccconio  etlaudibus  :  et  forsuu 
in  eo  quod  laudabat  ct  approbabal  turbum,  plures 
converlit :  virlus  enim  latidala  crcscil. 

Dogmatice  disce  hic,  perseverantiam,  licet 
sit  donum  Dei,  lamcn  pendere  a  libero  arbilrio, 
adeoque  in  cujusvis  fidelis  et  justi  polestale  ei 
arbitrio  esse,  cum  Dci  gratia  in  fideelcharitate 
perseverare  usquc  ad  linem  vitae,  itaque  salva- 
ri.  Deus  enim,  nisi  ipsi  illius  gratiai  defuerint,  si- 
cut  ccepit  opus  bonum ,  ila  perftciet  operans  velle 
et  perflccre  ,  inquit  Concil.  Tridenlin.  sess.  6. 
cap.  13.  etcap.  11.  Deus  namque  stta  gratia  semel 
jttstificatos  non  deseril ,  nisiub  cis  prius  descratur. 
Pie  vero  S.  Augusl.  in  Soliloquiis  cap.  16. 
In  toto  tcmporc ,  ait,  totumme  simul  semper  con- 
sideras ,  ac  si  nihil  cdiud  considcrare  habeas.  Sic 
super  cuslodiam  meam  stas ,  sicul  si  omnium  obli- 
tus  sis,  et  mihi  soli  intendere  vetis.  Quocumque 
iero  ,  tu  me  Domine  non  deseins,  nisi  prior  ego  te 
dcseram. 

Rursum  duplex  cst  donum  perseverantiae. 
Prius,  quo  quis  in  fidc  et  gratia  Deiperseverare 
potest,  si  velit.  Hoc  hahent  omnes  jusli  in  actu 
primo,  habiturietin  actu  secundo,  si  assidue 
gratiam  Dei  invocent,  cique  strenue  cooperen- 
tur.  Posterius,  quo  quis  m  lide  ct  gralia  usque 
ad  mortem  actu  perseverat  ;  lioc  habent  omnes 
et  soli  preedestinali,  sive  electi  ad  gloriam.  Hi 
enim  a  Deo  accipiunt  gratiam  elficacem,  sive 
congruam,  qua  scilicet  praevidet  Deus  eos  non 
tantum  posse  perseverare,  sed  et  actu  perseve- 
raturos;eo  quod  libero  arhitrio  ita  sitcontem- 
perata ,  ut  illud  ad  cooperandum  pelliciat  et 
llectat,  ideoque  liberum  arbilrium  ei  sponte  el 
continue  usque  ad  mortem  cooperctur.  ItaS.  Au- 
gust.  toto  lib.  de  Bono  perseveranliae,  et  lib.  de 
Prsedestinatione  Sanclorum.  Et  Concil.  TridenL 
sessione  6.  can.  16.  Si  quis,  inquit,  magnum 
illud  usque  in  ftnem  perseverantioB  donum  se  ccrtu 
habitttrum  absoiuta ,  el  infaUibUicertiludinedixc- 
rit,  nisihocex  speciali  revelatione  didicerit ,  ana- 
thema  sit.  Unde  hoc  donum  non  cadit  sub  mcri- 
tum,  sed  merum  est  Dei  donum  ,  qui  illud  dn' 
quibus  voluerit ;  pcr  orationes  tameu  fervidasei. 
continuas  illud  postulando,  pcrque  assidua  bo- 
na  opera  illud  k  Deo  impetrare,  et  quasi  de 
congruo  emereri  possumus.  Quocirca  qui  hoc 
donum  ambit,  uli  quilihet  salulis  suae  cupidu* 
amhire  debct,  sequaturmonitum  S.  Pelri  ep.  £. 
cap.  1.  v.  10.  Salagite,  ut  per  bonaopera  certam 
vestram  vocationem  et  electionem  faciatis  :  har. 
cnir.i  facientes  non  peccabitis  aliquando.  Et  c.  ". 


GOUHENTARIA  IN  ACTA 
1^4.  Satagitc  immaculati  ct  inviolati  ci  invenire  in 
pace. 

Moraliierdisce,  quantum  domnn  ex  parteDci, 
et  qiuinla  virtus  ex  parle  hominis  sil  persevc- 
ranlia.    S.  Hieronymus   epist.   10.  ad  Furiam  , 
Non  quctruntur  in  Christianis  inilia ,  inquit,  sed 
finis.  Paulusmatecccpit ,  sedbene  finivit.  Judcelau- 
dantur  exordia,  sed  cxilus  prodilione  damnatur. 
Idem  I.  1.  Contra   Jovinianum  :  Incipcre,  ait, 
plurimorumcst ,  perscverare  paucorum.  Undeet 
grande  pritunium  eorum  qui  pcrseverarinl.  Senior 
ille  in  Vilis  Patruvn  1.  5.  c.  7.  de  patientia  nuine- 
ro  35.  Sicut  canis  vcnaticus,  inquit,  videns  tepo- 
rcm  sequitur,   nec  impeditur  proptcr  illos  cancs 
qui  post  se  rcvcrlunlur  ,  sed  ncque  de  praicipitiis , 
neque  de  silvis ,  neque  de  vepribus  cogitans ,  radi- 
turel  pungitur,  ct  non  quiesclt  donec  comprehen- 
dat  :  ita  et  qui  Dominum  Christum  qucerit ,  cruci 
indesinentcr  intendit,  qucc  occurrunt  icnndnlaom- 
niapra3tericns,donccadcrucifixnniperv(hiat.  Ibid. 
1.  h.  num.  21.  Perseverantia  bonl,  inquit,  vletoria 
est  cerla,  et  coronabcris  :  Nulla  cnim  re  magis 
vincunturtcnlalionescarniseldiaboli,  quam  pcr- 
severanter  eis  resistendo,  vacandoque  orationi. 
Hincintcr  virtutes  sola  perseverantucoronntur.- 
yam  qui  perseveraverit  ttsqtte  in  ftnem,  hic  salvur, 
crit ,  ait  eeteraa  Veritas   Mattli.  10.   Quocirca. 
persevcrantia  utivirtntum  est  maxima,  ita  SUOT- 
mum  cst  Dci  donum  ,  ut  docet  S.  Aug.  1.  de  Bo- 
110  piu  s<  vcranti.e,  ct  Concil.   Tridcnt.   scss.  6. 
can.  16.  Incassttm  qttippc  bonum  agitur ,  si  ante 
vilcv  tcrtninian  dcsrratttr  :  qttiacl  fruslraveloci- 
tcrcurrit:qtii  priusquam  ad  mctasvenerit,  deftcit. 
nit  S.  Gregor.    et    habelur    dc  pcenitcnt.  dis- 
lincl.  3.  canon.  Incassum.  Quocirca  S.  Paulus  : 
Qiue  TetfOj  iliquit,  sttnt  oblivisccns  ,  ad  eavcro 
qutv  sunt  priora  extendens  meipsum,  ad  destina- 
tum  pcrscquor,   ad  bravitim  supernce  vocationis 
DciinChristoJesu,T>h\U[>.  3.  1/j.  Animalia  sancta 
Ezcch.  c.  1.  9.  Non  revertcbantur  cum  incedcrent 
sed  unumquodque  anlc  faciem  suam  gradicbatur. 
Ita  Victor  ;,roconsul  Carthaginis,  ad  fldei  nega- 
tioncm  sollicitaUis  a  legalis  regis  Arriani:  Di- 
cite,  inquit,  rcgi  vcslro  ,  ut  subjiciat  me  ignibtts, 
adigal  bestiis  ,  excrucict  omni  gcnere  tormenlo- 
rum.     Si   conscntio,  frustra  stim   baplizatus   in 
Krclesia  Calholica.  Ita  Victor  Uticcns.  1.3,  Wan- 
dal.  Histor.  Pcrseverantiacrgo ,  ait  S.  Bernardus 
episl.  129.  est  vigor  virium ,virlutitm  consumma- 
tio,  nutrix  ad  mcrilum,  mcdialrix  adpra^mium, 
soror  paticntia;,  constantice  filia ,  amica  pacis , 
amicitiarum  notttts ,  ttnanimitatis  vinculum  ,  pro- 
pttgnacuttim  sanctilatis.  Vidc  cumdcm  epist.  253. 
ad  Guarinum.  Dcnique  audi  Christum  Apoc.  2. 
10.  Eslo  ftdelis  usque  ad  mortcm ,  et  dabo  tibi  co- 
ronam  Vitcp.  Et  cap.   3.  11.  Tcne  quod  habes ,  ut 
ncnw  accipiat  coronam  tttam.  Vidc  ibi  dicta. 

Idcni  viderunt  Gcntiles.  Socrates ,  apudSto- 
bceum  ser.  1.  de  Prudcntia  :  Ut  statua  basi ,  in- 
quit,  ita  cir  bonus  instituto  innixus,  ab  honesto 
nuUalcntts  disccdrre  dcbet.  Ibidcm  Chilon  ait  , 
tarde  quldem  aggredienda  omnia,  vcrum  cinn 
gemeljam  iiiceperis,  constantissime  in  agend<> 
perseverandum  csse.  Livius  lil).  5.  decad.  1.  Ad 
discipitnam  mitilicp ,  inquit,  plurimum  interest , 
insaescere  militem  non  sotum  parta  victoria  frui, 
scd  si  rcs  etlam  lcntior  sit,  pati  ta'tlittm  ,  ct  qttam- 
visfrrcc  spci  r.rsprrtarr  r.vi/am  :  si  non  sit  cvstat  • 
perfcctttm  brtlam,  hinnrm  oprriri  :  nec  sicut  ccs- 
ttvas  aves ,  statim  autamno  tcctarc ,  rrrcsstnn 
chcumspiwe,  .widit,  urbes  Inexpugnabik^s,  soTa 


Al-OSTOLOnlM.  Cop.  XI. 
cbsidionis  pcrseveranlia ,  per  fam^m  tt  sitim 
(■xpugnari.  Seilorius,  tesle  Plutareh.  in  <jus  Vi- 
ta  :  Pcrscverantia ,  inquit,  est  effkaeior  vi,  mut- 
taquc  quce  uno  hnpetu  confici  non  possant,  paulu- 
thn  absotvuntur :  est  cnim  ussiduilatis  vis  invicta, 
<l'tce  omnem  sttperat  cxsinditque polcntiam.  Scneca 
cpist.  1.  fiillil,  inquit,  est  quod  nun  expugnet: 
psrtinax  opera  ,  et  intenta  ac  diligens  curu.  Idem 
epist.  65.  Inexcelsocsl  vilabeala  ,scd  perscveran- 
tia  penelrabitis.  hlem  alibi  :  Turpccst  ccdereone- 
ri ,  et  luctari  cum  ofjicio,  quod  semel  recepisti. 
Non  esl  vir  forlis  ac  strenuus ,  qui  taborem  fttgit } 
nec  crescit  itli  animus  ipsa  rcrum  difficullale.  Lrg0 

Tcrfcr  ct  obdura  :  dolor  liic  tibi  proderit  olimi 
Sx[,c  tulit  lassi  succus  ainarus  oj>em. 

2/l.    QTTtA  ERAT   VIR  HONUS  ,    ET  PIiXKOS  SlMRITC 

samjto,  ]  instar  sui  condiscipuli  sancti  Stephani 
cap.  6.  5.  Tales  cnim  aptissimi,  imo  neccssarii 
sunt  ut  alios  exhortentur ,  impellanique  ad  om- 
nc  bonum.  Aqua  cnim  non  gencrat  igucm  ,  sed 
aquam  :  sic  lcpidus  et  frigidus  frigidos  facit, 
non  calidos  ei  fervidos  spirilu.  Plcnusergo  Deo 
sit  oportet  vir  Apostolicus,  quifrigida  hominuni 
corda  Dei  nniorc  succendat. 

Unde  tales  singulis  soeculis  Ecclcsi.'e  suas  sub- 
mittcrcsolcl  Deus,  uti  olim  suhmisitS.  Augusti- 
num  ,  S.  Basilium  ,  S.  Chrysoslomum ,  S.  Grego- 
rium,  S.  Bernardum,  S.  Dominicum,  S.  Francis- 
cum  ,  etc.  Ita  hoc  sajculo  submisit  S.  Ignalium. 
cjusque  socios  a  Dcoignitos,  qui  refrigesccnlcm 
in  mundo  charitalcm  acccndcrcnt.  Unde  de  iis 
P.  Pelrus  Canisius  a  vidua  quadam  Arnhemii 
celebris  sanclitalis,  ante  Sociclalis  nostrcc  audi- 
tum  nomen,  efllata  divino  Spiritu,  vaticinium 
hoc  accepit  :  T«,inquit,  filicooptabcris  innovum 
quemdam  sacerdotam  Ordinem ,  qucm  in  Ecclesia 
sua  ad  reformalionemejus ,  ac  multorum  scdutem 
parat  Dcus.  Ego  cos  pcr  visum  vidi,  et  tc  ad  eos 
adjungi.  Graves  crunt  viri ,  docti ,  modesti,  Dco 
pleni ,  et  animarum  chctritate  pra-diti.  Talem 
mox  Moguntiae  Canisius  vidit  P.  Pctrum  fabruni, 
primum  S.  Ignatii  socium,illicoquc  ci  et  Socie- 
latinomen  dedit,  uti  rcfertP.  Sacchinus  inejus 
vita  1.  1.  Ad  hanc  idcam  cl  normam  se  examinct. 
formet  et  perficiat  vir  ReHgiosus  el  Apostolicus, 
utalios  inllammet,  Deoque  impleat. 

Sapienter  S.  Bcr.  s.  18.  in  Cant.  Sisapis,  ait , 
concham  te  cxhibcbis ,  ct  non  canatcm.  Ilic  siqui- 
dcm  pene  simul  ctrccipil  ct  refundit :  illa  vcrodo- 
nec  impleatttr  cxspectat ,  et  sic  quod  supercdntndat 
sine  suo  damno  commtttticcit,  etc.  Vcrum  canctlcs 
multos  hodie  habcmus  in  Ecclesia ,  conchas  vcro 
pcrpaucas ,  ut  ante  cffattdrrr  quaih  infundivctint. 
prompti  docere  qaod  non  didicerunt ,  ct  aliis  prcr- 
esse  gestienlcs  ,  qui  scipsos  regere  nesciunt.  El 
mox  :  Concha  hniictur  fontem.  Nonmanai  ittic  in 
rivttm  ,  ncc  in  lacum  cxtindilur ,  donec  sui  satictur 
aquis.  Dcniquc  ipsc  fons  vitcc  plrntts  in  seipso  pri- 
mum  ebttlliens  in  pro.vima  sccreta  ccvtorum,  dcincb: 
rrapit  in  tcrras,  ac  dc superfltto homincs  ctjumenla 
satvavit.  Ergo  ct  ta  facsimililcr.  Implcrc  prius, et 
sic  curato  cffundrrr. 

Et  apposita  r.sr  mit.ta  TmnA  Domino.  ]  q.  d. 
Per  exhortationes  Parnaba;  multi  conversi  sunt 
ad  Chrislum,  et  ad  Ecclesiam  ejus  aggrcgati : 
quienim  apponiturct  aggregatnr  et  corpori,  pu- 
ta  Ecclesiae  ,aggrcgntur  capiti,  pula  Christo. 

25.  Ut  Qi'.cnEi\ET  Paii.vm.]  Paulus  enimvetus 
fnerat  amicus  Barnaba?,  ejusque  condisclpulu^ 
sub  Gamaliele  magislro,  longc  jam  ei  amidor 


COMMENTAHIA  1N  ACTA 

io  Clirisio  cl  Cink->iianismo.  PraeclareS.  Chrys. 
V.enil ,  ;iii,  Bamabas  ad  atldctam ,  ad  clucem  belli 
<td  eerlantem  singulari  duello:  venit  ad  canem  ve- 
nalicum  tcones  occidentcm  ,  ad  taurum  fortcm,  ad 
jticon  <iar<tm,ad  os  orbi  sufficiens.  Addil  (leiil.de, 
Pauli  vimuis  et  zeli  fuisse,  quod  tania  Qdelium 
mulliludo  Antiochice  sit  Ecelesice  aggregata  f 
(|uodque  ihideinortiun  silnomenChrislianorum. 
Lrbcin  ergo  illam  celebrat ,  quod  prima  omnium 
orePauli  frui  meruerit,  cum  tanto  suofructu, 
laude  el  gloria,  seque  ac  postea  fruita  est  ore 
aureo,  ipso  inquam  Chrysostomo  Pauli  disci- 
pulo  el  aemulo. 

26.  Convuksi  svsr ,  ]  cvjxxtwxi ,  id  est,  ut  ex- 
ponit  Syrus  ,  congregati  sunt ,  hoc  est,  sacras 
synaxes,  sacros  conventus,  sacros  coetus  ege- 
runt,  convocando  et  congregando  populum  in 
Ecclesiam ,  ihique  edocendo  fidein  Christi,  el 
pnedicando  Evangelium.  Pagnin.  egerant  cum 
<a  congi-egalionc ;  Tigurina,  consuetudinem  ege- 
rttnt  cumea  congrcgatione.  Grcecum  enim  suvayw 
idem  est  quod  congrego  ,colligo ,  consocio.  Umiu 
ewxfuyh,  id  est  synagoga,  congregatio.,  colleclio, 
CQ3tus,  concio,  Ecclesia. 

Ita  ut  cognominarentur  (  Tigurin.  nuncupa- 
TCntUV  )  PRIMUM  AnTIOCIH/EDISCIPULI  Christiani.  ] 
A  Christo,  sicut  Platonici  aPlatone,  Aristotelici 
ah  Aristotele  duce  et  magistro.  Suidas  verho 
Christiani,  ccnset  id  faclum,  cum  S.  Petrus  ahi- 
turus  Romam  Evodium  sihi  successorem  in  se- 
de  Antiochena  declaravit;  tunc  enim,inquit, 
Christiani  vocari  ceeperunt,  qui  prius  vocaban- 
tur  Nazareni  et  Galilici.  Genehrardus  id  factuin 
pulat  anno  Chrisli  49.  (|ui  fuit  a  morte  ejus  de- 
cimus  sextus.  Veruni  id  anterius  factum  esse, 
sub  eum  annum  quo  Antiochiae  prcedicarunt 
Paulus  et  Barnabas,  satisinnuit  hic  Lucas.  Unde 
Haron.  opinatur  quod  nomen  inditum  anno 
Christi  hc.  qui  fuit  a  morte  ejus  decimus  :  qui  et 
additperperam  a  Gentilibus  Christianos  vocatos 
Chrestianos ,  et  Chrislum  Chrestum.  Sub  annum 
enim  43.  S.  Petrus  Antiochia  abiit  Romam  ver- 

SliS. 

Porro  Gentiles  partim  per  ignoranliam,  par- 
lini  perirrisionem  Christum  \ocab3int  Chrestuiu, 
et  ChrisUanos  Chrestianos.  Unde  Tertulianus  : 
Si  nominis  odium  cst ,  quis  nominumreatus  ?  quce 
accusalio  vocabulorum  ?  uisi  si  aut  barbarum  su- 
nat  atiqaa  vox  nominis,  aut  infaustum,  aut  via- 
tedicum,  aut  impudicum  :  Christianus  vero,  quan- 
tum  inlerprelatio  cst ,  de  unctione  deducitur.  Scd 
cl  cum  perperam  Cliristianus  pronuntiatur  a  vo- 
bis  (  nam  nec  nominis  certa  est  nolilia  penes  vos  ) 
de  suavitalc  vel  benignitatc  compositum  est.  Odi- 
turergo  iu  lioniiuibus  innocuis  ctiam  nomen  inno- 
cuum.  Et  paulo  posi. :  Aulc  odium  nominis ,  com- 
pctebat  prius  de  auctorc  scclam  rccognoscere,  vel 
aucLorcm  dc  sccta.  Al  uunc  ulriasque  inquisitionc 
ct  agnitione  uegiecta,  uoiuen  detinelur ,  ncmen 
cxpugnatur  ct  ignotam  sccLam ,  ignotum  et  auc- 
torcni  vox  sota  privdamnat ,  quia uomiuantur ,  nou 
quiu  rcvincuniur.  Eodein  modo  loquitur  Lactan- 
tius  :  Ignari,  inquit,  rerum  nosLrarumChrisLum 
Chrcsluiu,  vt  Chrisiianos  ChrcsLianos  vocabanl  : 
y.;-r.^i  auLcm  bouus  el  commodus  dicilur.  Sic  el 
Jusliuus  Martyr.  iMominis  sane  quidem  appcllalio- 
ncncquc  bouuiu  quidquam,  ncque  malum  sine  fac- 
ils  sub  nomen  ipsum  cadentibus  judicatur.  Et 
quantum  adnomcu  ipsum  pcrtinet ,  quod  cruniuis 
loco  nobis  objicilur,  oplimi  ccrte  ■/jvl:o-.y-tJi  sumus 
Sic  et  Theophilus  Auliochcnus  :  Mihi,  ait,  cri- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XI. 
mcn  vcrtis  quodsim  Chrestianus  (ita  enim  lalinc 
(irieca  vox  redditur  )  et  insigne  practarumque 
hoc  nomen  geram.  At  tibere  confiteor  me  esse 
Chrestianum,  et  nihil  magis  in  votis  habeo,  quam 
ut  sim  Euxfvi?os  ,  id  est,  bonus  erga  Deum  :  non 
cnim  mihi  moleslum  aul  odiosum  iltud  nomen  est. 
Certe  Suetonius  :  Judcxos,  inquit,  impulsore 
Chreslo  assidue  tumultuantes  Roma  exputit.  El 
mihi  valde  verisimile  fit,  apud  Tacitum  legen- 
dum  esse  Chrestianos  et  Chrestum.  Vulgus,  in- 
quit,  Chrestianos  appellabat :  auctor  nominis  ejus 
Chrestus  ,  qui  Tiberio  imperitanle  per  procurato- 
rcin  Pontium  Vitatum  suppticio  affectus  erat. 

S.  Chrysost.  bom.  3.  ad  populum,  mire  extol- 
lit  et  celebrat  suam  urbem,  puta  Antiochiam, 
quod  in  ea  primum  auditumsit  nomen  Christia- 
num.  Hoc  enim  nomen  uli  fidelium  proprium, 
ita  illustre  est  et  exlmium.  Unde  id  praevidens, 
in  spiritu  Isaias  exultavit,  dicensc.  43.1.  Vocavi 
te  nomine  tuo :  meus  es  tu,  puta  Christianus  a 
me  Christo,  et  c.  62.  2.  Vocabitur  tibi  nomen 
novum,  quod  os  Domini  nominabit.  lllustrius  er- 
go  est  esse  et  vocari  Christianum,  quam  esse, 
et  vocari  regem  vel  principem  :  Chrislianus 
enim  est  Christi  discipulus,  imo  filius  et  heres 
regni  ccelestis.  Quocirca  jure  queritur  Salvia- 
nusl.  h.  de  Providentia  suh  initium,  Chrislianos 
perdere  vim  lanti  -et  tam  sancti  nominis  vitio 
pravitatis.  Nam  qui  Christiani  nominis  opus  non 
agit ,  Chrislianus  non  esse  videtur.  Nomen  enim 
sine  actu  atque  officio  suo  ,  nihil  est.  Quid  est  aliud 
principatussine  meritorum  sublimitate ,  nisi  hono- 
ris  titutus  sine  hominc  ?  aut  quid  est  dignitas  in 
indigno,  nisi  ornamentum  in  luto?  Circulus  au- 
reus  in  naribus  suis ,  mulier  putchra  et  fatua, 
Prov.  11.  Et  in  nobis  itaque  Christianum  vocabu- 
tum  quasiaureum  decus  est  quosi  indignc  utimur, 
fit,  ut  sues  cumornamento  essevideamur. 

Huc  pertinet  illud  Musonii  apud  Gelium  1.  9. 
cap.  2.  de  hominihus  improhis,  qui  se  Philoso- 
phos  vocabant:  Mihi,  inquit ,  dolori  et  aegritudi- 
ni  est,  quod  istiusmodi  animalia  spurca  atque  pro- 
bra,  nomen  usurpent  sanctissimum,  et  Philosophi 
(  Christiani)  appetlentur.  Mujorcs autemmei Athe- 
nienses  nomina  juvenum  forLissimorum  Harmodi: 
et  Arislogilonis  ,  qui  libertatis  recupcrandcc  gru- 
lia  Hippiam  tyrannum  interficere  adorsi  erant , 
ne  unquam  servis  indere  liceret ,  dccreto  publico 
sanxerunt,  quoniam  nefas  ducerent ,  nomina  li- 
bertati  patrice  devota,  servilis  contagio  potlui.  Cur 
ergo  non  palimur  nomen  Phitophice  (  Christianae  ) 
illustrissimum,  in  hominibus  deterrimis  exsordes- 
cere?  Domitianus  Imp.  Metium  Pomposianum 
interemit,  quod  nomina  Magonis  et  Annioalis  , 
utpole  illustrium  ducum,  servis  indidisset ,  ait 
Sueton.  in  ejus  vita  cap.  10.  Alexander  Magnu* 
ignavum  mililem  Alexandrum  vocari  vetuit,  ni- 
si  se  Alexandri  animos  et  decora  imitaturum 
promitteret,  lesle  Curtio.  Cur  ergo  Christiani 
vocentur,  qui  Christi  vel  fidem ,  ut  hajretici ;  vel 
inores  et  vitam ,  uti  improbi  Christiani,  lace>- 
sunt,  traducunt,  violant,  dedecorant,  infamani-' 
Christianus  es,  Chrislum  imitare  :  vive  ut  vixii 
Christus  :  vive  ut  vixerunt  primi  Christiani 
Actor.  3.  et4.  vive  vitam  S.  Pelri,S.  Pauli,sanc- 
UJoaunis,  etc. 

Prceclare  S.  Ilieron.  epist.  10.  ad  Furiam:  Pa- 
ler  Luus,  tjuem  honoris  causa  nomino,  non  quia 
constdaris  cl  palricius,  sed  c/uia  Christiunus ,  im- 
ptcat  itomcn  suuin.  ldem  ad  Paulinum  :  Soli  rc*- 
piccrcad  phalcras  cL  noiniuavuna  CaLonum.  Essc 


COMMENTARIA  1N  AGTA 

Chrislianum  grande  est,  non  videri.  Invidithoc 
nomcn  fldclihus  Julianus  Apostata.  GaliUeos  pro 

Christianis  nominans ,  alque  ut  ilu  vocaremur , 
publica  lege  decemens.  Ex  quo  perspicue  ostendit 
Christi  appetlationem  perhonorificam  esse  ,  maxi- 
mique  ad  gloriam  momcnti,  quoniam  eam  nohis 
eripere  cogitavit.  Nisifortasse  hoc caratione  fecit , 
quodhujusce  nominis  vim  et  potestatem  instar  d/e- 
monum  reformidaret ,  ailNazinnz.  orat.  3.  conlra 
Julian. 

Exeodemaceipe  hacc  Christiani  partim  oflicia, 
partitp  elogia  et  axiomata.  Primum.  orat.  20. 
quaeest  delaudibusS.  Basil.  hanc  cjus  vocem 
celebrat :  Non  personarumdignitate,  sedfide  chris- 
lianismus  insignitur.  Ccp.leris  inrcbus  mansuclict 
placidisumus,atqueomniumadjectissimi;verumubi 
Deus  nobis  periclitatur  ac  proponitur ,  tum  dcmum 
alia  omnia  pro  nihilo  pulantes ,  ipsum  solum  in- 
Htemur,  Ignis  autem  ,  ct  gladius ,  ctbestice ,  et  un- 
guke  carnem  laceranles ,  voluptali  ac  deliciis  no- 
bis  polius  sunt ,  quam  lcrrori.  Mors  bcncficii  loco 
mllii  crit  :  cilius  enim  me  ad  Deum  transmiltct , 
cu  i  vivo. 

Secundum  orat.  3.  Sotcnt  Chrislianorum  for- 
icsct  gencrosi  animi,  ci  qui  vim  afferre  parat, 
i-ontumaciter  obsistere ,  non  secus  ac  {iamma,quui 
d  venlo  excitatur ,  quo  amplius  perflatur ,  eo  ve- 
hementius  accenditur.  Sic  persecutione  Christia- 
nam  rcligioncm  potius  illustrarunt,  quam  debili- 
tarunt ,  animas  nimirum  ad  pietdtt  tn  roborantes , 
ac  periculis ,  ut  aqua  calens  ferrum  obdurantcs. 

Tertium,  in  Iainbie.  Iambico  15.  Christianis- 
mus  cst  lcx,  mystcrium,et  professio  crucis  Christi. 
Uumanitas  Christimea  cst  refectio.  Mors  cjus,  mor- 
;is  mete  cst  exstinctio. 

Quarlum,orat.  31.  Cur  Christiani,  inquit,  no- 
mcn  venerabite est  ?  An  non  quia  Christus  Dcus? 
Petrum  honore  proscquor,  ncc  lamen  Petrianus 
vocor  ;  ct  Pattlum,  ncc  tamen  Paulianus  nomina- 
ttts  sum :  Non  fero  mc  ab  hominibus  nomen  dttcere, 
ijui  a  Deo  sum  crcatus.  Proinde  siquia  Deum  ip- 
sam  cxistimas,  idco  Christianus  vocaris,  voceris 
sane  et  maneas  in  nominc,  atque  adco  in  re.  Si 
aulcm  Dcttni  crcdis  ,  rcbtts  ipsis  qttod  credas  ,  os~ 
.  Qnintum,  orai.  12,  Christianos  Dcus  pro 
divitiis  habci ,  ct  divites  reddit.  Sextum  ,  ibidem: 
Christiani  eodem  ftdci  ct  spci  charactere  formati 
et  consignati  sunt. 

Septimum  orat.  50.  Cum  aliis  alia  qucedam  cog- 
nomenta  sint,  vct  d  parcntibus  accepta,  velcx  sc- 
ipsis,  hoc  est,  ex  propriis  vitce  studiis  inslitulisquc 
comparata  ,  nobis  contra  magna  res  magnurn  no- 
nicn  cral,  Christianos  el  esse  et  noniinari  :  atqttc 
ea  rc  magis  efferebamttr ,  quctm  Gygcs  palce  an- 
nttlii  convcrsionc  (  si  quidcm  hoc  fabtilosum  non 
fSSet  )  pcr  quum  Lyiliortnn  (yrnnnidcm  occupavit : 
"tit  Midas  attro ,  qttod  ipsi  interilum  accersivit, 
ttin  voti  sui  compos  factus ,  nihil  pnvtcr  attrum 
possidcrct  ;  qita'  cl  ipsa  Phrygia  esl  fabuia,  JSam 
quid  Hypcrborci  Abaridis  sagittam,  attt  Argivum 
Pegasum  dicam,  quibusnontantum  eral  per  aerem 
ferri,  quantum  nobis  mutua  opera,  ct  simul  ad 
Deumattoli.  Octavum,  lambico  18. 

Nos  (  Christiani)  ab  omui  re  prolm  omitem  gloriae 
Aur.nn  fugamus  :  ut  quibua  nil  sit  prios, 
Ouam  nc  tinislra  ,  dextera  quiJ  faciat,  sciat. 

Nonum.in  Preeceptis  adVirgines  : 

OukI  minim  iu  meiliosi  fixus  corporeChristus  , 
llurnano*  omnes  pellat  violentus  amores? 

(  "!'\rt.  \  i  \i  inr.     to.v.  X. 


APOSTOLORDM.  Cap.  XI. 
Decimum ,  ibidem  : 

ChrulicoUJ  animus  circum  pra;cordia  major 
Bxilit,   infeslus  quolies  movet  arma  tyrannus. 
Tum  (liikeslivmnos  noclnquediuque  caneii 
Siderasumma  pelunt  mundoqueet  carnc  relicii  . 

Undecimum ,  ibidem  : 

Ul  phoMiix  rnoriens  pnmos  revirescit  ad  annos  , 
In  mediis  flammispost  plurima  lustra  renascens  : 
Haud  secus  egregia  reddunturmorte  perennes  , 
Dum  pia  divinis  ardescunl  pectora  flainmis. 

Duodecimum  ,  ibidem  : 

Corpore  in  afllicto  sita  «s  roburque  piorum  cst. 
Ilajcquisquis  bene  perspiciet ,  cum  corpore  fccdus 
Non  leriet,  poslquam  meliore  exarserit  igni. 

Decimum  tertium,  in  Beatitudine,  etspirii 
vitaaregulis  : 

lc-lix  qui  Clirislum  forlunis  omnil.uscmit , 
Cunctorumquecrucem,  qunm  gerit ,  instav  liabet,c/c. 
Felix  qui  primoa  inler  numerandus  ovilis 

ChristicoLc  tacilus  se  tenel  inter  oves. 
Felix  quiChristum  manibusnon  segnis  lionci.it  , 

Mullisque  esl  vita;  regula  lexque  fiiae. 
Felix  qui   inullis  junctus  ,  non  plurima  versaus 

Dislrahilur,  peclussed  dedit  omne  Deu. 

Decimumquartum,  orat.  3.  Nos  (Christiant) 
inquit,  extcrnam  speciem  ac  velut  picluram  pa- 
rum  admodttm  curamtts  :  in  interno  autemhomine 
multo  plus  opera  stttdiique  ponimus  :  idque  polis- 
simum  studnntts ,  ttt  speclatorcm  adea  qu/sanimo 
cernuntttr  rctrahamus  :  qua  etiam  ratione  vttlgus 
inagis  erudimus. 

Decimumquintum ,  orat.  S.  Christianisjucun- 
clitis  est  pietalis  causa  pati,  etiamsi  netno  id  resci- 
turus  sit,  quam  aliis  cttin  impiclate  florere ,  atque 
in  gloria  versari.  Ilominibus  qttippe  placere  parum 
ctdniodttm  curamus ,  id  unum  cxpctentes ,  ut  hono- 
rem  ii  Dco  consequamur. 

Decimumsexlum ,  ibidem  explicnnte  Billio 
num.  96.  Sicttt  jttxta  Pythittm  oraculum,  cqtta 
Thcssala  reliquis  omnibus  anlecetlit ,  et  mttlio 
Spartana  omnibus  aliis  mulieribus ,  et  viri  Sicttli 
ontnibus  viris ,  ita  ctiam  Chrisliani  in  retigiosis 
rilibus  atqtte  sanctionibus  mortales  omnes  anlecct- 
lunt ,  ac  principem  honoris  locum  mcrentttr. 

Decimumseptimum,  orat.  3.  contra  Juiianum, 
Nos,  inquil,  non  iti  virtttlc  proftccre  ncc  cx  vete- 
ribus subinde  novos  cffici ,  scd  codem  slaluharere, 
invitio ponimtts.  q.  d.  Christiani  esl  quotidic  pro- 
ficerc  in  melius.  Ralionem  dat  :  Itu  enim  nobis 
idem  qttod  trochis  accideret,  quos  in  orbcm  volvi . 
non  atttcm ,  progredi  videmus. 

Decimumoctavum  ,  in  Carm.  de  vita  sua, 

Chrislianus  improbus,  potissimum 
Si  sit  sacerdos  ,  afficil  probro  fidem. 

Decimumnonum,  orat.  u.  contrajulian.  Sicut 
nec  calaractiv  Nili  ab  Mlhiopia  in  Mgyptum  cu- 
dentes  ulla  arte  inhiberi  possunt  ,•  ncc  solis  radius, 
etiamsi  nube  aliquantisper  obducatur,  sic  i 
Christianorum  lingttcv  viucula  injici,  resvestras 
inscrtanli  ac  proscindcnti. 

Vigesinnim,  Iambico  1S. 

Nen  turbuleato  lempori  unquam  cessimus  : 

Quin  pax  habebal  languidi  si  quippiam  , 

Aut  si   quis  aliis  morilius  pravis  er.it , 

IIic(  in perseattione  )  cuncti  ad  unum  pectus  obGiinavimust 

Atque  solidati  llammeo  zelo  hostium 

Tulimus  furorem  ,  splendide  ct victi  sumus. 

Nemo  salutem  nam  cupil  lubenlius, 

1'ericla  quam  nos,  vera  laus  qnibuscome*. 


510  COMMENTAIUA  LN  ACTA 

iia  niuiiruui  S.  Polycarpus  urgenU  Proesidi', 
nijuraret  per  forlunam  CsBsaris ,  uiium  lioc  res- 
pondil  :  Christianus  sum,  cui  id  nou  licet,  testis 
Euseb.  1.  U.  c.  5.  Idcui  rcspondcrunt  Martyrcs 
Lugduneoses  et  Viennenses,  de  quibus  Euseb. 
I.  5.  cap.  51.  Ac  imprimis  S.  Blandinu,  in  tor- 
mentis  falsis  criminationibus  interrogata,  nou 
aliud  respondit  (jtuuu:  Chrisiiana  sum ,  ne  mali 
quippiam  a  nobis  committitur.  Et  alius  nominc 
Sanctus,  ad  cuncta  interrogata  respondebat  : 
Chrislianus  sum.  Iloc  ille  el  nominis  suit  et  civila- 
tis ,  et  generiset  omnium  atiorum  loco  jre.quenter 
confitebatur,  nec  aliam  vocem  ex  illo  audiebant 
Gentiles,  ait  Euseb.  Nihil  enim  terribile ,  ubi  Pa- 
tris  dilectio  :  ncque  trisle,  ubi  Christus  est  gloria, 
Christianus  crgo  cst,  cui  Christus  semper  est  in 
corde,  ore  et  opere. 

27.  In  iiis  autem  diebus.  ]  Illo  anno  quo  Antio- 
chiee  docuerunt  Paulus  et  Barnabas,  ait  Glossa. 

SCPERVENERUNT    AU   HlEROSOLYMIS    PrOPHETjE.  }• 

Lcclesia  enim  a  sui  initio  habuit  Sropbetas  : 
prophetia  enim  erat  una  e  gratiis  gratis  datis 
Spiritus  sancti,  ac  consequentcr  et  verae  Eccle- 
siae,  quam  regit  Spiritus  sanctus,  index,  utpa- 
tet  1.  Corintli.  l/i.  Unde  et  lii  missi  sunt  Antio- 
chiam,  ut  illam  Ecclesiam  jam  efllorescentem 
suae  prophetiae  dote  confirmarent  et  illustra- 
rent. 

28.  Agabus.  ]QueinDoroih.inSynopsiSancto- 
rum,  ait  fuissc  unum  e  7*2.  Cbristi  discipulis. 
Beda  nomen  Agabus,  inlerpretalur  nuntius  tri- 
bulationis  :  Alii,  locusta  :  33n  chugab  enimest  lo- 
custa.  Apposite  :  locustae  enim  depascendo  ger- 
miua  etsegetes,  sunt  causa  et  pracnuntii  famis, 
quam  proedixit  Agabus.  Alii,  organista,  ab  33 ly 
ugab,  id  est  organum.  Alii  Agabi  nomen  dedu- 
cunt  ab  TllVH  uga,  id  est  torta,  vel  panis  sub- 
cineritius,  qui  tempore  famis  a  pauperibusfieri 
solet,  utillico  comedatur.  Alii  Agabuminterpre- 
tantur  enthusiastem,  vel  amatorem  :  33S?  agab 
cnim  significat  amare,  insanire,  agienthusias- 
mo.  Ita  Pagnin.  inlnterpret.  nom.  fiebr.  Rclatus 
est  Agabus  inter  Sanctos  in  Martyrol.  Romam. 
diel3.  Febr. 

SlGNIFlCABAT    PER  SPIRITUM  FAMEM   MAGNAM  FU- 

turam  ih  umverso  oube.  ]  Voluit  Spiritus  sanc- 
tus,  OEcumen.  banc  famem  perPropbetas  Chris- 
tianos  praedici,  ne  Gentiles  eam  imputarent 
christianismo,  quasi  propter  eum  dii  irati, 
illam  in  orbem  immitterent.  Secundo,  ut  Antio- 
clieni  fideles  facerent  collectam,  qua  Hierosoly- 
mitanorum  egestati  etfamiinstanti  subvenirent : 
uti  et  fecerunt.  Verisimile  est  Deum  hac  famc 
univcrsali  totius  orbis,  voluisse  puniretum  alia 
cjus  scelera,  tum  recentem  idololatriam  Caii 
Caligulae  Imper.  qui  Claudium  antecessit.  Caius 
enim  eo  dementiae  venit  ,  ut  ubique  adorari 
voluerit  ut  Deus  ,  adeo  ut  nec  Jovi  cederet,  sed 
Jovis  Olympii  effigiem  in  suam  commutare  des- 
tinaret,  tesle  Suetonio  in  ejus  vita  cap.  22.  el 
Dione  lib.  59.  qui  et  addunt,  eum  salutatum 
fuisseJovem  Latialem,  templaque  ei  erecta,  in 
quibus  exquisilissimae  hostiae  ,  puta  phoenicop- 
teri,  pavones,  meleagrides  phasiani  quotidie  ci 
sacrificarentur.  Quin  et  a  Judaeis  adorari  voluit 
in  imagine,  quam  poni  jussit  in  templo  Hieroso- 
lymitano  :  qua  de  causa  Judaei  ad  eum  legatum 
miserunt  Philonem ,  qui  id  deprccaretur,  uli 
ipsefusc  refcrt  Legat.  ad  Caium  :  ubi„  ?eque  oc 


APOSTOLOilUM.   Cap.  XI. 

Josepbus  el  Eusel).  in  Cbronico,  diserle  asscrit 
toto  orbe  Romano,  prseterquam  in  Synagogis 
Judseorum,  slatuas,  imagines  et  aras  Caio  Cte- 
sarifuisse  consecratas.  Hanc  ergo  idololalriam 
Caii  tolo  orbc  adorari,  Deumque  sua  divinitate 
quasi  spoliantis,  eeque  ac  totius  orbis  Caiovel 
applaudentis  ,  vclobcdicntis,  gcnerali  tolius  or- 
bis  fame  plectere  et  punire  decreverat  Deus. 
Porro  eadem  fame  affiixit  Judeeos,  Caii  idolola- 
triae  rcsistenles  :  quia  ipsi  persequebantur 
'  Christum  etApostolos,  ail  Clirysost.  Porroquan- 
tum  malum  sit  famcs,  ostendi  Thrcn.  h.  9.  Cer- 
tc  fames  adducit  pestein  ,  nimirum  ).^oi  Xoi/Mv, 
uti  hoc  anno  Domini  1G22.  Romas,  et  per  totain 
Italiam  expcrimur.  Ex  fame  ergo  homines  didi- 
cerunt ,  vel  dicere  debuerunt,  pancm,  victum- 
que  et  vitam  non  dari  a  Caio,  sed  a  Deo,  ac 
proinde  ab  eo  solo  petendum,  eumque  soluiu 
colendum  et  adorandum  esse. 

Qu^e  facta  est  sub  Claudio.  ]  Anno  2.  Clau- 
dii,  qui  fuit  annus  Christi  &3.  et  ex  parte  UU. 
ait  Baron.  et  Dio  Cassius  lib.  60.  Alii  tamen  cen- 
sent  famem  hanc  contigisse  post  biennium  sci- 
licet  annoClaudii  h.  qui  fuit  Chrisli 45.  fortequia 
usque  ad  annum  h.  perduravit.  Ita  Josephus 
lib.  20.  cap.  2.  Euscb.  in  Chron.  Orosius  I.  7.  c.  6. 
qui  duo  ultimi  addunt,  Helenam  Adiabenorum 
reginam  (quam  ad  Christum  conversam  essc 
scribit  Orosius )  Judasis  in  hac  fame  magna 
munificentia  succurrisse.  Quare  hajc  Agabipro- 
phetia  de  fame,  videlurfacta  sub  annum  Claudii 
primum  ,  Cbristi  hl.  Porro  Caio  Caligula  anno  h. 
regni  sui  a  militibus  occiso,  in  imperium  suc- 
cessit  hic  Tiberius  Claudius  Drusus  Germanicus 
Drusi  Neroniset  Antonias  filius,  Livi.e  Augustae, 
Augusli  Ca^saris  uxoris,  nepos  anuos  nalus  50. 
creatuslmperator  factione  militum  praetoriano- 
rum,  regnavitque  annos  tredecim  :  cui  succes- 
sit  Nero,  quem  Claudius  in  filium  adoptarat.  iui 
Suetonius  et  alii.  Primus  ergo  post  Julium  Caesa- 
rem,  Romae  et  orbis  Imperator  fuil  Octavius 
Augustus,  Julii  nepos  ;  secundus,  Tiberius; 
tertius,  Caius;  quartus  Claudius;  quintus,  Nero  : 
sub  quibus  contigerunt  ea,  quae  in  Actis  scribil 
Lucas.  Denique  Claudius  ob  hanc  famem  in  mc- 
dio  foro,  aitSueton.  cap.  18.  vitae  ejus,  A  lurbu 
conviciis ,  ac  simul  fragminibus  panisita  infestatus 
est,  ut  &gre ,  nec  nisi  postico  evadere  in  palatium 
valuerit,  nihil  non  ex  eo  cogitavit  ad  invehendos , 
etiam  in  tempore  hiberno ,  commeatus. 

29.  In  ministerium  ,  ]  st5  otaxoviav ,  quod  Pagnin. 
Syrus  in  Tigurina  vertunt,  in  subsidium  :  hoc 
enim  est  diaconia,  nimirum  eleemosynoe,  qua 
cgentibus  minislrantur  necessaria  advitam. 

Habitantibus  in  Jud^ea  fratkibus.  ]  Tum  re- 
ligionis  ergo  :  agnoscebant  enim  eos  quasi  pa- 
tres  suos  utpote  primos  fideles  :  tum  quia  fide- 
lcs  in  Judasa  spoliati  bonis  a  Judaeis,  majori 
indigentia  laborabant,  uti  dixi  Hebr.  10.  34.  luni 
quiaipsi  sponle  sebonis  abdicarant,  posuerant- 
que  eorum  pretia  ad  pedes  Apostolorum ,  ut  vidi- 
mus  cap.  h.  2>h.  quare  pree  caeteris  merebantur 
juvari.  Ita  S.  Hieron.  inep.  adGalat.  c.  2. 10. 

30.  MlTTENTES   AD   SENIORES,]    ad    ApOStOlOS , 

ait  OEcumen.  Alii,  ad  presbyteros  et  primores 
fidelium,  praesertim  Diaconos  :  horumenimerat 
eleemosynas  distribuere,  ut  dixic.  6.  Nam  veri- 
simile  est  Apostolos  jam  Hierosolymis  disces- 
eissc,  dc  quo  cap.  12. 


COMAIliNTAlUA  1N  ACTA  APOSTOLOIUJM.  Cap.  XII. 


211 


CAPUT  DUODECIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

HERODRS  AGRIPPA  OCCIDIT  S.  JaCOBUM  ,  ET  S.  PeTRUM  I.NCARCERAT  :  SED  1LLE  AB  ANGELO 
LIBERATUR.  SECUNDO ,  V.  20.  llERODES  A  POPULO  DeIJS  ACCLAMATLS,  OCCIDITUR  AB 
ANGELO. 

iodem  autem  tempore  misit  Herodes  rcx  manus,  ut  affligcret  qaosdam  de 
lEcclesia.  2.  Occidit  autem  Jacobum  fralrem  Joannis  gladio.  3.  Videns 
jautem  quia  placeret  Judaeis ,  apposuit  Ut  apprehcndcrel  et  Petrum.  Erant 
.aulem  dics  azymorum.  4.  Qnem  cnm  apprehcndisset ,  misit  in  carcerem , 
Kjtradens  quatuor  qtiatcrnionihus  mililum  custodiendum,  volens  post  Pascha 
Pproducerc  eum  populo.  5.  Et  Pelrus  quidem  servabatur  in  carcere.  Oratio 
iautem  fiebat  sine  intermissione  ab  Ecclesia  ad  Deum  pro  co.  6.  Cum  autem 
producturus  curn  esset  Hcrodes,  in  ipsa  nocte  erat  Pelrus  dormiens  inter  duos  milites  ,  vinctus 
catenis  duabus:  et  custodcs  ante  ostium  custodiebant  carccrem.  7.  Et  ecce  angelus  Domini 
astitit:  ct  lumen  refulsit  in  habitaculo  :  percussoque  latere  Pctri ,  excitavit  eum,  dicens :  Surge 
udociler.  Et  eeeiderunt  catense  de  manibus  ejus.  8.  Dixit  autem  angelus  ad  eum  :  Prsecingere  , 
ct  calcca  te  caligas  tuas.  Et  fecit  sic.  Et  dixit  illi :  Circumda  tibi  veslimentum  tuum  ,  ct  sequere 
me.  9.  Et  exiens  sequcbatur  eum,  et  nesciebat  quia  verum  est,  quod  fiebat  per  angelum  , 
cxistimabat  autem  se  visum  viderc.  10.  Transeuntes  autem  primam  et  secundam  custodiam  , 
venerunt  ad  portam  ferream  ,  quae  ducit  ad  civitatem  :  quee  ultro  aperta  est  eis.  Et  exeuntes 
processerunt  vicum  unum  ct  continuo  discessit  angeius  ab  eo.  11.  Et  Petrus  ad  se  reversus  , 
dixit :  INuuc  scio  vere,  quia  misit  Dominus  angelum  suum  ,  et  eripuit  me  dc  manu  Herodis ,  et 
de  omni  exspectatione  plcbis  Judreorum.  12.  Consideransque  venit  ad  domum  Marise  matris 
loannis,  qui  cognoininalus  esl  Marcus,  ubi  erant  multi  congregati ,  et  orantes.  13.  Pulsante 
nitem  eo  ostium  jamuv  ,  processit  puella  ad  audiendum  ,  nomine  Rhode.  1'i.  Et  ut  cognovif 
vocem  Petri ,  prse  gaudio  non  aperuit  januam  ,  sed  intro  currens ,  nuntiavit  stare  Petrum  ante 
iantiam.  15.  At  illi  dixerunt  ad  eam  :  Insanis.  llla  autem  aflirmabat  sic  se  habere.  Illi  autem 
dicebant:  angelus  cjus  est.  16.  Petrus  autem  perseverabat  pulsans.  Cum  autem  aperuissent , 
viderunt  eum  ,  et  obslupuerunl.  17.  Annuens  aulem  eis  manu  ut  tacerent,  narravit  quomodo 
Dominus  cduxisset  eum  de  carcere,  dixitquc  :  iNimtiate  Jaeobo,  ct  fratribus  hsec.  Et  egressu- 
ibiit  In  alium  locum.  18.  Facta  autem  die,  crat  non  parva  turbatio  inter  milites  ,  quidnam 
factum  csset  de  Pctro.  19.  Herodes  autem  cum  requisisset  eum  ,  et  non  invenisset,  inquisitionc 
facta  de  custodibus ,  jussit  eos  duci :  descendensque  a  Judsea  in  Csesarcam,  ibi  commoratus  est. 
'20.  Eral  autem  rratus  Tyriis,  et  Sidoniis.  At  illi  unanimes  venerunt  ad  eum,  et  persuaso  Blasto , 
qui  erat  super  cubiculiun  regis ,  postulabant  pacem,  eo  quod  alerentur  regiones  eorum  ab  illo. 
'21 .  Stalulo  autcm  dic,  Herodcs  vcstitus  veste  regia  ,  sedit  pro  tribunali  ,  ct  coneionabatur  a<l 
cos.  22.  Populus  autem  acclamabat :  Dei  voces,  et  non  hominis.  23.  Confestim  autem  pereussi: 
eura  angclus  Domini ,  eo  quod  non  dedisset  honorem  Deo  :  et  consumptus  a  vermibus  expiravit. 
\  erbum  autem  Domini  crescebat,  et  multiplicabatur.  25.  Barnabas  autem  et  Saulus  revers; 
suntab  llierosolymis  expleto  minislcrio  ,  assumplo  Joanne,  qui  cognominatus  est  Mareus. 


1.  Bomm  mtf.m  TBirPens.  ]  Pnia  inchoato 
annolJ.  Clamlii,  el  C.hrisli  /|3.  quo  coepit  fames, 
ut  di\i  in  linrc.  pr;i'ccn(lcnlis. 

HSRODES.  1  \on  \sc,ilonil;\,  (pii  infantes  in  ortu 
Chrtsti  OCCidil  :  ncc  Anli|>as,  qui  .loanncm  Bap- 
tistam  (|(Tolla\il,  et  Chrisltim  illusit  :  scd 
\ uripp a ,  lilius  Arislohuli,  lilii  Hcrodis  Ascalo- 
nitre.  it  i  Syrus  et  Eusehius  lil).  S.  c.  10.  Vocatur 
ic\  .  nan  Tctiarclia  .  quia  rrpntim  ,  rcgisque  no- 
men  a  Caio  CalliLrnla  lnip.  ohlinuorat.  eo  quod 
sub  Tiherio  C.jesare  Caio  familiaris,  Tiherio  ce- 


lerem  mortem ,  ul  Caius  nepos  ei  in  imperi 
snccederel,  oplassel,  ideotpie  aTiherioin  cai- 
ccrem  delrusus  csset  :  undc  nio\  morienle  Til)c- 
rio,  succedens  Caius  ,  Aprippam  carci-re  Hker.i- 
lum  repcm  .lud;e;e  crcavit,  uti  narrat  Josephus 
1.  18.  c.  8.  el  lih.  li>.  c.  b. 

Nola.  Quatnor  fuerunt  Herodes  :  primus.  As- 
c:\lonita,  seeiindus,  Anlipas.  lilius  Ascalonils; 
tcrtius.  hic  Aprippa,  Antipte  exfratre nepos; 
(|uarlus,  Agrippa  junior,  hujus  senioiis  Glius.de 
quoc.  25.  H5.  qui  fuit  lcmpore  excidii  RiettM 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

lyniitaui.cuiJosephus  suamhistoriam  Judaicam 
dedicavit. 

L't  AFFLIGERET.  ]  Quia,  lcsle  Joscpho,  Judaisini 
etJudaeorum  erat  studiosissimus,  atque  a  Caio 
ciuu  regnojus  etiam  in  rcs  sacras,  templumei 
sacerdotium  obtinuerat.  Adco  enim  Caio  ou  op- 
tatumei  praedictum  eiimperium,  erat  cbarns, 
utGaius  creatus  Imperator,  mox  Agrippae  dona- 
rit  catenam  auream,  pouderc  parem  ferreae, 
qua  eum  onerarat  et  vinxerat  Tiberius ,  aitJo- 
sephus  lib.  19.  cap.  5.  Videtur  Agrippa  Roniae  di- 
dicisse  crudelitatem  a  Tiberio  Caesare,  a  quo 
conjectus  inyincula,  a  Caio  evectusfuit  ad  reg- 
nuui  :  perinde  ac  Tiberius  ab  exilio  Rhodiensi 
vocatus  est  ad  imperiuin,  dc  quo  Suetonius  iu 
cjusvila  cap.  59.  Mnlta,  ait,  itasceve  et  alrociter 
factitavit ,  ut  nonnulli  versiculis  quoqtie  et  prce- 
sentia  exprobarent ;  et  futura  denuntiarent  mala  : 

Asper  et  immillis  ,  Lrcviter  vis  omnia  dicam? 

Dispeream  ,  si  te  mater  amare  polest. 
Aurca  mutuasti  Saturni  saxula  ,  Cicsar  : 

Incolumi  nam  tc  ,  ferrea  semper  erunt. 
Faslidit  vinum,  quia  jara  sitit  istecruorem, 

Tam  LiLit  Lunc  avide  ,  quam  LiLit  ante  merum: 
Aspice  Felicem  siLi ,  non  liLi  Romule  ,  Syllam  : 

Et  Marium,  si  vis  ,  aspice,  sed  reducem, 
Nec  non  Antoni  civilia  Lella  moventis  , 

Nec  semel  infectas  aspice  caede  manus. 
Etdic;  Roma  perit :  reguaLit  sanguine  mullo, 

Ad  regnum  quisquis  venit  aL  exilio. 

OccIdit  autem  Jacoihm.  ]  Cur  Jacobutn  prae 
caeteris  Apostolis?  Resp.  Primo,  quia  hic  Jaco- 
bus  major  fraler  Joannis  ,  erat  unus  e  priinariis 
tribus  Aposiolis  ;  adeoque  e  columnis  Ecclesiae. 
Secundo,  quia  ,  ut  ait  S.  Chrysost.  et  Theoph.  in 
c.  17.  S.  Matih.  Jacobus  hic  quasi  Boanergeis,  id 
est  filius  tonitrui,  in  praedicatione  Evangelii erat 
igneus  quasi  fulmen,  ac  Judaeis  terribilis  et 
gravis  quasi  tonitru  confutando  Judaeos  et  ju- 
daismum,  ideoque  ah  eis  postulatus  ad  necem. 
Tertio,  quia  ex  Hispania  obita  celebris,  rerum- 
que  geslarum  gloria  clarus,  oculos  omnium  in 
se  convertebat,  ac  nominalim  quod  duos  famo- 
sos  magos,  Philetbumet  Hermogcnem,  ad  Chris- 
lum  convertisset  :  forte  etiam  Judaei,  qui  plurimi 
tum  in  Hispania,  degebant  ejus  praedicatione  et 
gestis  offensi ,  litteras  ad  suos  Hierosolymitas 
dederant,  ut  Jacobum  e  medio  tollerent.  Deni- 
que  probabile  est  cacteros  plerosque  Apostolos 
abfuisse  Hierosolymis,  imo  abiisse  in  suas  pro- 
vincias,  utproinde  eos  comprehendere  nonpo- 
(uerit  Herodes,  de  quo  mox  plura. 

Occidit  autem  Herodes  Jacobum,tum  utJu- 
daeos  magis  sibi  conciliaret,  tum  quia  judaismi, 
quem  S.  Jacobus  impugnabat,  erat  amantissi- 
mus  :  Unde  Josephus  lib.  19.  Antiq.  cap.  7.  Qua- 
propter,  inquit,  Ubenter  ct  continue  degebat  Hie- 
rosotymis,  institutorumac  rituum  patrice  servator 
religiosissimus.  Purus  enim  erat  a  contaminamen- 
tis  omnibus ,  nec  ulla  dies  ei  prxteribat  absque  sa- 
criftcio.  Porro  occisus  est  S.  Jacobus  a  Judaeis 
paulo  ante  Pascha,  puta  ante  ih.  lunam  primi 
mensis  Nisan,  vel  paulo  post,  ut  volunt  alii. 
Dndc  Rom.  Martyr.  25.  Julii  ait,  prope  Pasclta, 
non  definiens  ante,  au  post :  Nam  paulo  post 
ejus  necem,  voluit  Herodes  occidere  quoquc 
Pctrum  postdies  azymorum,id  est  postoctavam 
Pasehatis.  ?.  Hicron.  in  cap.  ho.  Ezcch.  scribit 
S.  Jacobum  immolatum  altera  die  Paschatis , 

ilicetdecima  quinta  lnna,  in  qun  Chrislusoc- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XII. 

cisuscst.  Ado  Trcvirensis  in  Mailyr.  ct  Calixlus 
Papa  I.  dc  Miraculis  S.  Jacohi ,  scribunt  eum  oc- 
cisum  25.  Martii,  quo  pariter  die  ante  deceni 
annos,  puta  anno  Christi  34.  occisus  fuerat 
Christus.  Christoph.  tamen  a  Castro  in  Histor. 
Deip.  c.  18.  censet  eum  occisum  in  Aprili  in  die- 
bus  azymorum  :  festuni  lamen  ejus  celebratur 
die  25.  Julii ,  quiaeodie  translaluin  estejuscot- 
pus  Compostellam,  ubi  miraculis  plurimis  co- 
ruscans  magna  Hispanorum,  imo  peregrinorum 
e  toto  orbe  coniluenlium  confluxu  colilur ,  qua; 
peregrinatiocelebrari  ccepit  anno  Domini  1220. 
tesle  S.  Antonino  1.  p.  Hist.  tit.  6.  c.  7. 

Gladio.  ]  Quia  licet  in  veteri  testamento  vix 
legamus,  Jud3eos  usos  gladios  in  poenis  reo- 
rum,  tamen  poslquam  in  Romanoruin  potesta- 
tem  venerunt,  eo,  more  Romanorum,  usi  sinL 
eorum  Tetrachae  et  Reges  :  undc  et  Herodes  An- 
lipas  hujus  Herodis  patruus  ,  gladio  occidi' 
S.  Joannem  Baptistam. 

Porro  S.  Jacobus  vadens  ad  mortem,  suum 
accusatorem,  nomine  Josiam,  sua  constaniiaet 
sanclitate  ita  obstupefecit,  ut  eum  ad  Chrislum 
converterit,  Martyremque  effecerit.  AudiS.  Clc 
mente  Euseb.  1.  2.  Hist.  c.  9.  Is  sane  quieumad 
tribunalduxerat ,  cummarlyrium  subilurum  cer- 
neret ,  ea  re  motus  ,  et  se  Christianum  esse  ultro 
confessus  est.  Ducti  sunt  igitur  simul  ulerque.  Illc 
veroin  itinere  petiit ,  ut  ignosceretur  sibi  aJacobo. 
Hic  cum  parumper  deliberasset  :  Pax  tibi ,  inquit  , 
et  osculatus  est  eum  :  atque  ita  simul  uterque  de- 
collatus  est.  Addit  S.  Isidorus  ,  S.  Jocobum  eun- 
tem  ad  martyrium,  paralyticum  suam  opem  in- 
clamantem  niembris  et  sanitati  restituisse. 

Nota  S.  Jacobi  laus  et  gloria  prima  est ,  quod 
primus  omninm  Anostolorum  pro  ChristO  mar- 
tyrium  generosc  obierit,  cicterisque  ad  ilfud  dux 
etchoragus  fucrit.  Ex  adverso  fraterejus  sanctus 
Joannes  agmen  Apostolorum  claudit,  et  ultimus 
omnium  defunctus  est  grandaevus  anno  Christi 
101.  post  Christipassionem68.  postJacobinecem 
58.  Quare  hi  duo  fratres  caeterorum  omnium 
Apostolorum  vitam  et  mortem  sua  morte,  quasi 
inilio  et  fine  complectuntur,  inchoant  ettermi- 
nant,  eorumquesunt  quasi  «  et  u. 

Secunda,  quodcognatus  fuerit  Christi,  natus 
ex  patre  Zebedaeo,  et  matre  Maria  Salome,  quaj 
Sanctorum  calalogo  ascripta,  religiose  colitur 
Verulis  in  Italia,  ubi  ejus  corpus  requiescit. 

Terlia,  quod  a  Christo  mutatum  sit  ei  nomen, 
ac  cum  fratre  Joanne  vocalus  sit  Boanerges,  u\ 
est  filius  tonitrui,  id  est,  tonitru  et  fulmem  : 
fulmineusenimfuitzelo,  actione,  praedicationem, 
miraculis.  Nulli  alteri  Apostolo  Christus  mutavit 
nomen,  nisi  Simoni,  quem  vocavit  Ceplian ,  id 
est  Petrum  eo  quod  illum  Ecclesiae  suae  destina- 
ret  basin  et  Primatem. 

Quarla  quod  a  Christo  prae  caeteris  Apostolis 
electus  fuerit  et  dileclus:  hi  enim  tres,  Petrus  . 
Jacobus  et  Joannes,  quasi  triumviri  Christi ,  soli 
interfuerunt  ejus  transfigurationi  in  monte  Tha- 
bor,etorationi  ultimaein  horto  paulo  ante  mor- 
tem  ,  in  qua  sudavit  aquam  et  sanguinem.  Insu- 
per  semper  mansitvirgo,  aeque  ac  frater  ejus 
Joannes.  Unde  de  utroque  loquens  Epiphan.hae- 
res.  58.  Quinam  ergo,  inquit ,  hi  fuerint ,  quam 
generosi  Apostoli,  el  monasticamvitam  degentes, 
ac  deinceps  virgines. 

Quintaquod  Chrislifuerit  amantissimus,  ejus- 
que  honoriszelosissimus.  UndeLucae9.  bk.  cum 
Samaritac  Christum   spernerent  ,   indignans  et 


COMMENTABIA  IN  ACTA 

Chrisli  injilriam  ulcisci  volens,  ingenti  /elo, 
nsi  adhuc  rudi  et  impolilo  dixil  :  Donilne  vis  di- 
rimus,  ut  i%nis  descendut  deccelo,  et  consurnut  illos? 
q.  d.  Vis  ut  instar  Eliae  eo» igne coelesti et fulmine 
alllemus?  Surrexit  enim  Klius  Prophetaquasi  ignis 
1 1  verbum  ipsius  quasi  fuculu  ardebat  Eccli.  /18.  1. 

Scxia,  quod  B.  Virginicharissimus  fuerit.  Dnde 
ipsa  adhuc  vivens  Hierosolymae ,  eidem  appa- 
ruit  Caesaraugustae ,  insistens  columnae ,  jussit- 
que  ibidem  oratorium  sibi  extruit,  prsedicens 
illam  Hispaniae  partem  sibi  fore  devotis&imam. 
Quare  s.  Jacobus  eidem  sacellum,  omnium  in 
orbe  primum,  exajdificavit.  Ila  referunlAmiales 
Hispanlae. 

Septima,  quod  Hispaniam  ii  Sfaoris  etSarace- 
tiis  liberarit ,  visibililcr  praeiens  acieni  Ramiri 
rcgis,  dumille anno  Domini  83rj.  cum  innumeris 
Saracenis  e  rccenti  victoria  insolenlibus,  sibique 
insultantibus ,  monitu  et  invocalione  S.  Jacohi 
confligens,  eos  omnes  velcecidit,  vel  cepit,  vel 
in  fugam  egit.  Dnde  et  Hispani  in  praeHis  eum 
jugtter  invocant,  et  ejus  ope  illustres  contra  li- 
dei  hostes  ohlinuerunt  et  obtinent  victorias. 
Quare  in  ejus  honorem  instituerunt  Ordinem 
Militarem  Equitum.  S.  Jacobi,  qui  coepit  sub 
Alfonso  IX.  Rege  Hispan.  anno  DominilliS. 

Octava,  Jacobodebet  Hispania,  quoda  Christo 
hucusque  in  vera  el  orlhodnxa  Chri.-li  fide  cons- 
tansperstiterit,  utmeritoregesejusCatholicicog- 
nommentur,  ipsaque  sil  basis  et  columen  Bdei 
etEcdesiae,  quodque  Bdem  Christi  cum  aeterna 
nominis  sui  gloria  per  Indias,  tam  Orientis, 
quam  Occidentis ,  longe  laleque  propagaril,  et 
indies  magis  magisque  propaget. 

Genset  S.  Isidorus,  et  Lucius  DexterinChro- 
nico,  idque  habet  Liturgia  Mozarabum,  etversio 
Arabica,  S.  Jacobum  hunc  fratrem  S.  JOannis 
scripsissc  epistolam  Canonicam ,  quae  vulgo 
s.  Jacobi  dicitur  :  Ensebius  tamen  S.  Hieron.  et 
alii  multi  censent  eam  scriptam  a  Jacobo  Mino- 
re,  qui  frater  Domini  dictus,  primus  fuit  Epis- 
copus  Hierosolymorum  ,  quod  in  ipsa  ejus  Epis- 
tola  discutienduin  erit. 

Denique,  Sicut  S.  Joan.  Baptista  occisus  est 
ab  Herodiade,  quae  erat  soror  hujus  Herodis 
Agrippae ,  eo  quod  incestas  ejus  nuplias  cuni 
Herode  Anlipa,  patruo  suo  culpasset;  ita  et 
s.  Jacobus  occisus  est  a  fratre  ejus  Agrippa  :  ni- 
mirumS.  Joannem  martyrii  socium  merebatur. 
s.  Jacobus  ;  itaque  Berodias  Joannicida  fratrem 
licrodem,  et  Herodes  Jacobicida  sororem  Hero- 
diadeni.  vclni  dignum  patella  operculum  pos- 
cebat,  nimirum  uterque  malicorvi  malum  fuit 
ovum.  Dterque  enim  prognatus  cst  ex  Herode 
Ascalonita,  qui  fuit  infanticida,  et  in  eis  Chris- 
licida.  Ilic  eniin  utriusquefuit  avus:  genuiienim 
Aristobulum,  qui  fuit  pater  Herodis  Agrippae  et 
Herodiadis. 

Addit  L.  Dexter  in  Chronico  anno  Christi  M. 
Ex  Hispania  rediens  Jncobus  Gallias  invisit ,  ac 
Britanias  ,  ac  Venctiarum  oppida  ubi  prasdicat , 
ac  Hierosolymam  revertitur  y  de  7-ebus  gravissimis 
eonsulturus  D.  Virginem  ct  Petram.  Etmox  anno 
Christi/j2.  PrcBdicansacerrimeJudceis,  prius  inter- 
fuli  lioc  anno  consccrationi  adis  sarra  Nazareth 
(qu«B  Lauretum  ab  angehs  translata,  indc  nunc 
Lauretana  dicitur)  Inqua  Virgo  Deum  concepit , 
pnvsentibus  nonnultis  Apostolorum  :  surriso  ab 
Hrrodc  eapite,  recens  Hierosofymam  reversus,  no- 
btlemartyritanih.  dedieMartii(q\io  ct  Christus 
rruclflxuB  est^  gtorhse  pertulit.  Discipuli  sancti 


APOSTOLORDM.  Cap.  SI3 

Jucobi ,  Dei  monitu,  Virginisque  consilio  ,  corpus 
magistri  Joppe  innavideponentes,  Iriam  Flaviam 
GaUacuz  civitutem  fclici  navigatione  per\  enerunt. 
AUuresuper sacrumcorpus  erigunt,  et  more  sacro, 
Basilius ,  Alhanasius  ,  Chrysogonus  ,  Agalhodo- 
rus ,  Elpidius  [qni  nuntio  accepto  de  corpore  sui 
parentis  in  Hispanias  allato,  mox  Iriam  ac 
runi)  sacrant,  et  Apostolo  dicant.  Subdit  anno 
Christi  50.  s.  Petrum  Hispanias  adii,sse  multis 
eum  comitantibus.,  inde  in  Africamet  JBgyptum 
transisse.  Horumomnium  Bdes  sit  penes  Aucto- 
rern ,  quae  quanta  sii  di\i  in  Bne  Chronotax 

Quaeres,  (jnoto  Christi  annooccisusestsanctus 
Jacobus  ?  Primo ,  Euseh.  in  Chronico,  ait  eum 
occisum  anno  Christi ,  3G  qui  fuit  Tiberii.  Imp. 
20.  a  niortc  Chrisli  2.  Verum  frrepsit  crror  in 
Chronicon  hoc.  Nameo  tempore  nccdum  regna- 
bat  Herodes  Agrippa,  qui  eum  occidit:  coepit 
enim  regnarecum  Caio  successore  Tiberii.  Dnde 
idem  Euseh.  1.  2.  Histor.  cap.  8.  et  9.  ait  eum  oc- 
cisunij  ajque  ac  Pelrum  incarceratum,  sub  Clau 
dio  imp. 

Secundo  ,  alii  Jacobi  necem  contigisse  puiaru 
anno  Claudii  8.  Christi  ft9.  qui  fuit  ii  morte  cju 
lo.  eo  quod  Herodes  Agrippa  paulo  posteum  oc- 
cisum,  el  Petrum  incarceratum ,  sii  occisus  ah 
angelo,  cap.  12.  Mortuus  est  autem  Agrippa 
anno  9.  Claudii,  ait  Tacitus  lib.  12.  Annal.  Setl 
erat  Tacilus  :  nam  Agrippa  3.  Claudii  annodc- 
functus  est,  uti  passim  tradunt  Hislorici. 

Tertio,  Baronitis  putatS.  Jacobum  decollalum 
anno  Claudii  2.  Christi  hh.  qui  fuit  a  morle  eju^ 
undecimus  :  Herodem  vero  percussum  ab  an- 
gelo  anno  Claudii  h.  Christi  M.  Verum  coeleri  ira- 
dunteum  tantumtres  annos  regnasse  sub  Clau- 
dio,  el  quatuor  sub  Caio^  hoc  est,  universim 
septem  annos. 

Quarto  ,  Onuphrius  in  Chron.  et  Bfariana  His- 
tor.  Hispan.  I.  !u  c.  2.  S.  Jacobi  necem  consig- 
nant  anno  Chrisli  ^2.  qui  fuit  Claudii  Impr. 
primus.  Nam  anno  sequente,  puta2.  Claudii, 
Petrus  slatinr  a  nece  Jacobi  incarceratus  ,  ab  an- 
gelo  liberatus  profectus  Cst  Romam,  uli  omne.s 
tradunl.  Sic  el  L.  Dexler.  in  Chronico  ,  tradii 
S.  Jacobum  occisum  anno  Christi  A2.  die  25. 
Marlii. 

Quinto,  Gcnebrardi  in  Chronol.  1.  2.  eam  po- 
nitanno  ChrisliZiG.  qui,  inquit,  ftiit  Claudii  tei  - 
tius  Agrippa;  septimus  et  niiiinus  :  septennium 
eninr  euni  regnasse  docet  Josephus  loco  nrox  ci- 
lando;  nam  paulo  post  occisum  Jacobum  occi- 
susest,  ita  ut  k.  annos  regnaril  snb  Caio,  tres 
sub  Clandio.  Verum  non  statima  nece  Jacobiab 
angeto  percossusest  Agrippa  :  uamut  aitLucas 
in  line  hujusc  Agrippa  OCCisus  csl  Caesareae  :  eo 
autem  ascendit  post  moranr  aliquam  aclaniHie- 
rosolymae  anecejacobi.  Rursumnon  statimut 
ascendit  Caesaream,  ihi  percussus  cst.  Nam  Lu- 
cas  narrat  inlerim  famem  accidisse  pradictam 
ab  Agabo  :  Tyrii  enim  et  Sidonii  facto  concursu, 
per  Blastum  conati  srmt  Agrippam  sibi  reconci- 
jiare,  eo  quod  alerentur  eornm  regiones  ab 
illo,  ut  aitl.ucasv.  20.  Non  ergo  paucis  diebus 
kgrippa  Caesareae  commoratus  est;  sed  partem 
anni  sexli  rcgni  sui,  et  totum  septimum  ibi  Iran- 
segit.  Quocirca. 

Sexlo,  alii  censenl  S.  Jacobum  occisum  ,  et 
S.  Peirum  incarceratum  fuisse  in  Paschate. 
anno  Claudii  2.  incipiente,  qui  fuit  Christi  h". 
nonus  ah  eius  inoiic.  Tunc  enim  Agrippa  Roma, 
ubi  a  Claudio  in  regno  fucrat  conflrmatus,  ci 


i  GOUMfiNTAHIA  1N  ACTA 

leriter  rediens  nicrosolymam  ante  Pascha,  vo- 

ItiDS  Judaeis  gratificari ,  S.  Jacobum  occidit,  ct 

.  Petrum  viuxit :  sed  ille  ab  angclo  liberatus, 

multis  Asiaeprovinciis  peragralis  Romom  ingres- 

iis,  Romanam  cathedram  exeritdie  18.  Januar. 

iil)  finem  anni  2.  Claudii.  (jui  Qniendus  eratdic 

i.  Jauuarii  inchoato  jam  anno  Chrisli  hh.  ac 
codemjam  currente,  et  post  diem  2u.  Januarii 
concurrente  cum  anno  3.  Claudii  Imp.  Agrippa 
percussus  est  ab  angelo,  cura  septem  annos 
regnasset ,  nimirum  quaiuor  sub  Caio,  tr.es 
sun  Claudio.  Sic  enim  omnia  apposile  inter  se 
per  annos  distributa  connexa  cohaerent.  Ita 
Josephus,  qui  tum  vivebat,  et  haec  specta- 
bat.  I.  19.  Antiq.  c.  8.  et  ex  eo  Christoph.  a  Cas- 
tro  in  Histor.  Deiparae  c.  18.  pag»  530.  quem 
vide.  Eodem  anno  Christi  43.  Thadaeus  missus 
est  ad  Abagarum  (  uti  ei  vivens  promiserat 
Chrislus)  euinque  cum  populo  Edessene  fide 
Cbristi  imbuit,  et  baptizavit,  teste  Euseb.  1.  1. 
Mistor.  c.  13. 

Milii  magisprobatur  sentcntia  Baronii,  excep- 
to  anno  quo  ab  angelo  percussus  cst  Herodes : 
illumenim  censeo  fuisse  Christi45.  Glaudiiter- 
lium  :  nani  ultra  tertium  Claudii  annuin  non 
regnasse,  nec  vixissc  Herodem  consentiunt 
Chronologi  et  Historici.  Porro  primus  Claudii 
annus  incidit  in  annum  Christi  43.  non  42.  uti 
iradit  Euseb.  et  cseteri.  Nam  Christus  mortuus 
est  anno  Tiberii  18.  uti  omnes  consentiunt, 
agens  annum  aetalis,  34.  Tiberius  autem  22. 
annos  regnavit,  cui  successitCaius  per  h.  annos. 
Caio  successit  Claudius  :  combina  horum  annos 
cnm  annis  Christi,  invenies  Claudii  1.  annum 
inciderein  annum  Chrisli  43.  non  42.  Annoergo 
Christi  hh.  Pelrus  e  carcere  liber,  variis  provin- 
riis  peragralis  Homamcontendil,  ibique  cathe- 
dram  posuit  18.  Januarii ,  inchoante  anno  45. 
Christi,  et  (iniente  anno  Claudii  secundo.  Nam 
lerlius  Claudii  annus  inchoandus  erat  die  2h. 
Januarii  ejusdem  anni.  Id  patet  ex  eo  ,  quod  Pe- 
trussederit  Romae25.  annis.  Jam  incipe  ab  anno 
3.  Claudii ,  et  numera  reliquos  ejus  12.  annos 
(universim  enim  regnavit  lh.  annis)  adde  annos 
13,  Neronis  (13.  enim  anno  Neronis,  ab  eo  oc- 
risus  est  Petrus)  qui  successit  Claudio  ,  habebis 
annos  25.  Scdis  Romanae  S.  Petri. 

Quaeres  Secundo,  quoto  postChristi  in  coelum 
ascensum  anno  Apostoli  discesserunteJudaeain 
suas  provincias, ut  toto  orbeevangelizarentGen- 
libus  quibuslibet?  Resp.  varii  varium  assignant 
annum.  Primo,  Apollonius,  quivixit  annoChristi 
220.  scribit  apud  Euseb.  I.  5.  Histor.  c.  17.  Chris- 
tumjussisse,  apostolis  ne  antel2.  annosa  morte 
sua  compulandos,  Hierosolymis  discederent.  Id 
;;ccepit  ex  Clem.  Alexand.  qui  paulo  anle  vixit  et 
-.cripsit,  scilicet  anno  Christi  190.  Clemens  enim 
I.  6.  Strom.  idem  tradit  :  sed  Clementis  hujus 
scripta  viiiala  sunt  ab  haerelicis,  ideoque  inter 
apocrypha  relala  a  Gelasio  Pontifice,  aeque  ac 
UinerariumPelri ,  a  quodamClemente  (non  illo 
Rom.  PontS.  Petri  discipulo  et  successore ,  uli 
prae  se  fert)  compositum ,  ubi  idem  de  hisce  12. 
annis  a  Christo  Apostolispraestitutis,  dicitur  :  ex 
quo  primo  desumpta  et  propagata  videtur  haec 
traditio.  Sed  eam  falsamesse  etconfictam  patet 
^x  hisce  Actis  Apost.  Nam  paulo  post  necem 
S.  Stephani,  Philippus  Samariam  convertit ; 
unde  eo  Hierosolymis  acciti  discesserunt  sancti 
Petrus  et  Joannes ,  ut  Samaritis  Sacramentum 
Confirmationis  impenderent.  Rursum  ex  iisdcm 


APOSTOEORUM.  Cap.  XII. 

patet,  S.  Pelrnm  paulo  post  lustrasse  Joppen  , 
Lyddam,  aliasque  civilales  Judaeae:  deindeC*- 
sareae  Clirisii  ndem  prsedicasse  Cornelio,  ac 
tandem  calhedram  suam  Aniiochiae  collocasse 
perseplem  annos,  doneceam  Romain  transler- 
ret ,  quod  factum  est  anno  circiter  decimo  post 
nscensum  Christi  in  c(elum. 

Secundo,  Baronius,  quem  multi  sequunlur  , 
ac  Lorinus  hic  ad  v.  20.  censcnt  Apostolos  se 
dispersisse  per  orbem  post  necem  S.   Jacobi , 

ino  Christi  hh.  qui  fuit  decimus  a  Christimorle 
et  resurrectione  :  unde  S.  Matthaeum  paulo  anle, 
puta  anno  Christi  Al.  scripsisse  Evangelium. 
Causam  dispersionis  fuisse  persecutionem  Hc- 
rodis  ,  qua  occidit  S.  Jacobum,  et  incarceravit 
S.  Pelrum,  eum  et  caeteros  occisurus,  si  potuis- 
set :  quocirca  illos  periculum  fugientes,  profec- 
tos  esse  ad  Gentes.  Mullo  longius  abeunt,  qui 
Apostolos  universaliler  perorbem  dispersos  esse 
opinantur  post  primuin  Concilium  Hierosolymis 
habilumAct.  15.  hoc  enim  celebratum  esseanno 
Christi  51.  ul  vull.  Baron.  vel  54.  ut  vull  S.  Hie- 
ron.  Citant  pro  liac  sententia.  S.  Chrysostomus 
hom.  25.  in  Acta,  sed  falso. 

Verum  haec  senlentia  difiicilis  est  creditu.  Pri- 
mo,  quia  Euseb.  lib.  1.  hist.  c.  13.  scribil  sanctum 
Thacl.eum  profectum  Edessam  Syriae  anno  Chrisli 
ho*  convertisse  Abagarum  regem  et  populum 
Edessenum  ad  Christum,  utiabagaro  olim  scrip- 
serat  cl  promiserat  Christus.  Quocirca  Lucius 
Dexter  in  chronic.  ct  Genebr.  in  Chronol.  cen- 
scnt  divisionem  Apostolorumfaclamanno  Chrisli 
41.  qui  fuit  septimus  a  mortc  ejus.  Sed  nec  Iioc 
satisfacit,  ob  sequentes  rationes. 

Secundo,  quia  S.  Jacobus  in  Hispanias  profec- 
tus  est ,  utique  ,  ante  annum  Christi  hh.  nam  eo 
occisus  est  Hierosolimac  ab  Herode.  Eum  enim 
io  Hispania  ,  praedicasse,  universalis  cstetim- 
memorabilis  non  tantum  Hispaniae ,  el  fidelium 
ubique  traditio  ,  cui  refragari  uemo  queat.  Jaco- 
bus  ergo  in  Hispanias  profeclus  est  sub  annum 
Ghristi  37.  Ergo  eodem  caeteri  quoque  in  sua  lo- 
ca  abiisse  videntur. 

Tertio,  quia  Christus  jusserat  Apostolis,  ut 
manerent  Hierosolymis  usque  dum  reciperent 
Spiritum  S.  in  Pentecoste,  ut  eo  recepto  linguis 
igneis  irent  praedicalum  per  totum  orhem,  ut 
patet  Act.  1.  si  enim  decem  annos  mansissent 
in  Judaea,  tarde  adrnodum  executi  essent.  man- 
datum  Christi  de  praedicando  Gentibus  per  to- 
tum  orbem,  et  parum  temporis  ad  id  exequen- 
duin  habuissent.  Plerique  enim  anno  trigesimo 
apostolatum  cum  vila  et  martyrio  linierunt. 
Adde,  pwr-i  fueruat ,  puta  duodecim  ;  et  tamen 
hi  remotissimas  et  plurimas  gentes,  vaslas  et 
amplas  adire  et  converlere  debebant. 

Quarto,  quis  credat  eos  omnes  decennium 
integrum  posuisse  apud  paucos  perfidos  et  obs- 
linatos  in  sua  lege  Judaeos,  cum  scirent  totum 
orbem  sibi  a  Christo  pnescriptumet  demanda- 
lum  csse  ?  Sane  pauci  anni  sufficiebant  ad  prae- 
(Ucandum  per  totam  Judaeam,  pr.esertim  cum 
ibidem  Diaconos  et  Presbyteros  ordinassent  ; 
quin  et  S.  Jacobum  fratrem  Domini  constituis- 
sent  Episcopum. 

Quinto,  quia  S.  Paulus  Galat.  1.  19.  ait  se  post 
iricnniumaconversione  sua  (quae  contigitanno 
Chrisli  36.  vel,  ut  alii  volunt,  35. )  puta  anno 
Christi  38.  vel  39.  asceudentem  Hierosolymam, 
ncmincm  Apostolorum  vidisse,  nisi  S.  Petrum 
et  Jacobum  fralrem  Domini :  quia  scilicet  cacteri 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

ad  evangelizandum  loto  orbe  erant  dispersi , 
;,it  s.  Hieron.  Anselm.  Claudius  Taurinejiais  et 
Cajet.  ibid.  Hinc  et  6.  Lucas  describens  Acia 
S.  Petri,  et  ortiim  progrcssumque  EcclesbBin 
Judaea,  nullamallorum  Apostolorum  mentionem 
1'acit,  nisi  S.  Joannis;  utique  faclurus  si  in  ea 
diutius  mansissent. 

Ob  ha3C  ergo  argumenla  probabilius  videtur, 
Apostolos  longe  ante  annum  Cbrisli  k'\.  qui  fuit 
decimus  a  morte  ejus,  in  suas  provincias  dis- 
cessisse ,  quo  anno  discesserint,  praecise  defi- 
nitr  nou  ausim.  1'robabilc  est,  eos  discessisse 
l>aulo  post  conversum  a  Petro  Cornelium  :  tunc 
enim  apertum  est  publice  per  coeleste  oraculum 
ostium  lidei  Gentibus ,  lisque  jussus  estillico 
Petrus  ac  consequentcr  etcaeteri  evangelizare. 
Quocirca  ipse  mox  adiit  Antiocbiam  ibique  ca- 
thedram  constituit  anno  Cbrisii  57.  Videntur  er- 
go  sub  idem  tempus  quoque  caeteri  suas  adiisse 
gentes,  in  elsque  Ecclesias erexisse,  ibique  suas 
cathedras  posuisse.  Quis  enim  credateos  cce- 
losii  visione  Petri  admonitos.  Jam  esse  Eempus 
praedicandi  Gentibus ,  lardasse  et  distulissc  hu- 
jus  moniii,  imo  praecepti  divini  exccutionem 
per  Beptem  vel  octo  annos,  puta  ab  anno  Cbristi 
37.  usquo  ad  !\!\.  Videnlur  ergo  discessisse  sub 
annum  Cbrisli  37.  Unde  et  anno  Cbristi  36.  Deus 
convertitSaulumeumque  Gentium  Apostolumet 
doctorem  designavit.  Quod  si  quis  eodem  anno 
Cbristi  36.  contendat  Cornelium  fuisse  conver- 
sum ,  et  paulo  posl  Aposlolos,  saltem  aliquos, 
ivisse  in  suas  provincias ,  non  repugnabo.  Sub 
idem  cnim  tempus  videtur  aperlum  Genlibus  fi- 
dei  oslium  ,  quo  Saulus  conversus  ,  creatus  est  a 
Deo  Gentium  doctor. 

ImonosterGaspar  Sancbez  tract.  1.  dePraedic. 
S.  Jacobi  in  Hispania  cap.  6.  et  Cbristoph.  a  Cas- 
tro  ln  Histor.  Deiparae  c.  18.  pag.  bk\.  censent 
Apostolos  statim  a  Pentecoste  anno  Christi  34. 
ivisse  in  suas  provincias.  Probant  id  Primo 
quia  ideo  in  fine  illius  anni  3b.  ut  tradit  Euse- 
blns  in  Ghronico  et  alii  ordinasse  videntur  sanc- 
lum  Jacobum  fralrem  DoininiLpiscopum  Hiero- 
solym.TD  ,  ut  Judieorum  curam  pastoralem  in 
ipsum  transferrent,  ipsi  vcro-  discederent  ad 
Gentes. 

Secundo ,  id  probant  ex  Melitone  Sardensi , 
quem  citatBeda.  inc.  8.  Act.  etexProchoro  disci- 
pulo  S.  Joannis  :  sed  utriusque  scripta  sunt  vi- 
tiata,  apocrypha  et  fabulosa. 

Tertio,  quia  Christus  asccndcns  in  coclum  jus- 
sit,  dixitque  Apostoiis  Marci  ult.  In  mundum  uni- 
i  crsum  euntcs  docete  omncs  gentes.  q.  d.  Ite,  quia 
tmn  temptu  cst ,  ait  S.  Thom.  Hugo  et  Cajet.  qui 
et  addil,  hoc  mandato  rcvocaluin  esse  illud  an- 
(erius  ;  ui  ciuiu  r,i  ntium  ne  abicritis. 

Quarto,  quia  Keclesia  in  ofticio  Pentecostes  , 
in  Vesperis  secundis,  ad  Magnificat  canit :  Hodie 
completi  sunt  dics  Vcntecostes :  hodie  SpiritusSanc- 
tns  in  ignc  discipulis  apparuit ,  et  tribuit  eis  clia- 
rismatumdona  :  misit  cos  in  universum  mundiun 
pnrdicarc.  Similiter  loquilur  S.  Leo  serm.  1.  in 
Natali  S.  Petri  et  Pauli.  Iren.  Metaphrastes  ,  et 
alii.  Unde  concludil  Sanchez,  paulo  post  Pente- 
costen  Apostolos  prajdicasse  Gentibus,  et  adcas 
profeclos  esse  anteconversionemCornelii,  quam 
ipse  censet  ractain  anno  S6.  Christi ,  qui  fuit  se- 
cundua  ab  ejus  morte.  Ucel  enimposteriuseam 
nanretLucas,  eam  tamenesse  praeponendam. 
Lucam  enini  per  hysterologiam  gesta  Petri  posl- 
ponere.  ul  narrala   conversione   S.  Pauli.ejus 


APOSTOLORUM.  Cip.  JLH.  513 

gesta  eodem  bistoriae  lilio  pertexat,  quibus  per- 

lextis  gi  sta  S.  i'ctii  enarrare  aggredilur. 

Verum  difBciie  est  creditu  Apostolos  jvisse 
ad  Gentes,  ante  apertum  iis  cielitus  fidei  ostium 
per  cooversionem  Cornelii.  Ideo  enim  Deus  il- 
lam  coslesti  visionePetro  praemonstravil,  utper 
illam  Apostolis  iler  ad  Gentes  panderet  alio- 
qul  enim  Judai  ,  quales  erant  pierique  prim 
Clnisliani,  id  non  permisissent,  imo  iis  resti- 
tissent,  uti  restilerunt  S.  Petro  cap.  11.  3.  Sed 
1'etrus  per  visionem  a  Deo  acceplam  eis  salis- 
fecit. 

Quare  argumenta  a  Sanchez  allala  probant 
dumlaxat,  a  Penlecosle  licuisse  Aposlobs  praj- 
dicare  Gentibus,  uti  recte  judicavit  Gabriel  Vas- 
cpiez  quem  ciiat  Sancliez  cap.  8.  imo  eosdeni 
praedicasse  Gentibus,  quas  se  Judeeis  miscebant 
jn  concionibus  S.  Petii  et  Apostolorum  :  non  ia- 
men  probant;  eos  statim  a  Pentecoste  ivisse  in 
suas  provincias  :  tumquia  primo  satisfacerede- 
bebant  Judaeis,  <jui  praetendebant  Missiam  sive 
Christum,  ejusque  Evangelium  ad  se  perlinere, 
non  adGentes  :  illumcnim  ad  se  esse  missum  , 
eo  quod  patribus  suis  fuissel  promissus.  Hcc 
autem  feccrunt  ordinando  Hierosolymae  Episco- 
copum  S.  Jacobum,  dispergendo  se  per  caeien  s 
Juda'33,  Galilaaae  el  SamarioB  civitates,  ibiquc 
evangelizando  :  tum  quia  exspcctabant  occasio- 
nem  et  tempus,  quoa  Deo  discedere  moneren- 
tur,  ut  hoc  Judseis  possent  obtendere;  ne  ipsis 
abeuntibusobslreperent,  aut  schisma  facerent ; 
hoc  autem  factum  est  per  visionem.  S.  Petn 
oblatam. 

Rursum  illa  argumcnta  recte  probant,  Aposto- 
los  iler  suum  non  dislulisse  pcr  multos,  v.  g. 
decem  anuos,  sed  rebus  iu  Judaa  compositi 
mox  discessissc.  Hoc  autem  faclum  cst ,  cum 
Pelrus  obita  Judaea,  Lydda  et  Joppe  ,  ubi  multos 
dies  mansit,  ait  Lucas  c.  9.  missus  est  Caesa- 
ream  ad  converlendum  Cornelium  :  quod  fac- 
tum  esl  sub  annum  Christi  37.  ut  dixi  in  fine  c. 
10.  ac  consequenler  tunc  pariter  videntur  Apos- 
toli  in  suas  oras  profecti.  Sic  enim  omni  sua\  i 
dispositionc,  et  concinna  narratione  connex.. 
cob.erent.  Nam  ab  anno  Christi  3i.  usquead$7. 
\postoli  omnes  per  trienniumintegrum  evangr 
lizando  Judaeis  :  abunde  eis  satisfecerunt  :  unde 
eo  expleto  ,  anno  Chrisli  37.  converso  Cornelio  . 
et  patefacto  coelitus  Gentibus  ad  Fxclesiam  in- 
gressu,  omnes  se  ad  iter  in  suas  provincias  ac- 
cinxerunt. 

Confirmatur  Primo  ,  quia  Lucius  Dexter  iu 
Chronico,  et  alii  tradunt,  S.  Jacobum  anno 
Chrisli.  37.  profectum  in  suam  provinciam. 
puta  Hispaniam  :  ergo  idem  caeteri  pleriqur 
fecerunt  alternativc.  Dico:  Plcrique  etaltcrnaii- 
ve.  Nam  non  omnes  simul  eodem  tempore  pra  - 
cise  discessernnt ,  sed  alii  citius,  alii  tardiu.- 
pro  rerum  et  negotiorum  comoditate  ,  velneces- 
sitale,  u t  recte  advertit  Christ.  a  Castro  c.  18. 
Hist.  Deiparae.  Sic  S.  Joannes  diutius  ibideni 
mansit,  nt  scrviretB.  Virgini,  cui  a  Cbristoda- 
tus  eral  custos,  imo  filius  ,  S.  Petrus  JiuUeis  rel 
praesens,  vcl  vicinusesse  voluit  perdecem  annos, 
ex  quibus  seplem  egitPontificem  Antiochias,  sed 
ita,  ut  crebro  in  Judaeam  et  Jerusalem  excur- 
reret.  Unde  et  S.  Paulus  anno  Christi  39.  veniens 
Hierosolymam,  eum  ihidem  invenitet  conveni;. 
Galat.  1.  19.  sanctusPetrus  enim  pracipue  er.n 
Judccorum  Apostolus,  sicut  Paulus  Gentium, 
Calat.  '2.  9. 


216  COHMENTARIA  IN  ACTA 

Confirmatur  Secundo,  quia  Apostolos  Hiero- 
iolymis  oon  discessisse  ante  conversionem  Cor- 
nelii,  patet  cx  co,  quod  Lucas  cap.  11.  1.  dicat 
illos  eam  ibidem  audivisse  :  Audierunt,  ait, 
Apostoliet  fratres  qui  erantin  .ludcea;  quoniam 
rt  Gentes  receperunt  verbum  Dei :  ergo  ante  non 
receperant  .■  nec  eis  ex  professo  praedicarant 
\posloli.  Quod  vero  mox  posl  conversum  Cor- 
nelium  discesserint  in  suas  provincias,  liquet 
"\  co ,  quod  paulo  posi  Lucas  v.  22.  dicai  Bar- 
nabam  missum  esse  Antiocbiam,  non  ab  Apos- 
tolis,  utpote  jam  profectis  et  absentibus,  seda 
presbyteris  Ecclesiae.  Pervenit,  &ii,sermoadau- 
res  Erclesicc  ,qucc  erat  llicrosotymis  ,  super  istis, 
et  miserunt  Barnabam  usque  ad  Antiochiam. 

Confirmatur  Tertio ,  quia  ideo  Herodes  anno 
Chris  h'i.  apprehendit  Petrum ,  et  Jacobum  acci- 
dit  prae  caeteris  Apostolisc.  12.  1.  co  (juocl  creteri 
jam  abissent  ad  suas  gcntes. 

Haec  iiaque  est  Chronotaxis  Christi,  Aposto- 
lorum  et  primitivse  Ecclesioe. 

Ghristus  occisus  resurrexit ,  ascendit  in  coe- 
lum,  indeque  misit  Spiritum  sanctumin  Pente- 
costc ,  anUo  a  nativitate  sua  34. 

Eodem  anno  S.  Pclrus  praedicans  convertit 
tria  et  mox  quinque  hominum  millia. 

Eodem  quoque  creati  sunt  primi  septem  Dia- 
coni,  Actor.  0. 

Eodem^anno  lapidatus  est  Stephanus,  die  26. 
Decembris 

Et  die  sequenti  puta  27.  S.  Jacobus  Minor  crea- 
tus  est  primus  Hierosolymorum  Episcopus. 

Paulus  conversus  est  ad  Christum  anno  Chris- 
ti  36. 

Cornelius  conversus  a  S.  Petro,  patefacit  os- 
tium  fidei  Gentibus  initio  anni  37. 

S.  Pctrus  posuit  calhedram  Antiochiae  eodem 
anno37.  in  eaque  seditseptem  annos.  Hicannus 
fuitfl.  ah  ascensu  Christi,  ut  habet  Chronicon 
Alexandrinum. 

S.  Jocobus  in  Hispanias  profeclus  est,  caeteri- 
que  Apostpli  in  suasprovincias,  eodem  annoDo- 
mini  37. 

Fames  praedicta  ab  Agabototo  orbecoepit  anno 
Domini  42. 

S.  Jacobus  rediens  Ilierosolymam  occisus  est 
ab  Herode  AgrippacircaPascha,  annoDoinini^i. 

S.  Petrus  vinctus  est  ab  Herode,  et  liberatus 
ab  angelo  anno  Christi  hk. 

S.  Petrus  post  septennem  sedem  Antiochiae, 
liberatus  e  vinculis  Herodis,  multis  locis  pera- 
gratis  ,  Romam  ingreditur,  ibique  cathedram 
collocat  die  18.  Januarii,  fmiente.  anno  2.  Claudii 
Imp.  sub  initium anni  Christi  ho. 

Eodem  annoA5.  Paulus  cum  Barnaba  missus, 
iturusque  ad  Gentes  rapitur  in  tertiurn  coclum  ; 
de  quo  c.  seq.  v.  2. 

3.    APPOSUT    OT    APPREnE.NDERETET    PETRUM. ] 

T«  et  aeque  ac  apposuit,  emphasin  habent,  q.  d. 
Occiso  Jacobo  crevit  animus  et  improbitas  He- 
rodi,  ut  eliamin  ipsum  Ecclesiee  Primatem,  pula 
S.  Petrum  ,  auderet  manus  sacrilegas  injicere. 
Causam  dat  S.  Chrysost.  vel  potius  Proclus  iii 
Encomio  vinculorum  S.  Petri  apud  Purium  die 
1.  Augusli  :  i\«m  putabant  (Judaei)  illud  futurum, 
ait,  ut  si  Pelrum  Apostotum  de  meclio  suslutissenl, 
facile  reliquos  Aposlolos  superarent.  Ilte  enim 
crat  qui  conlrarias  vocesmittebat,  quique  in  con- 
riliis  ,  injudiciis  et  in  synagogis  cum  adversariis 
certflbat ,  ct  Jesu  nomen  palam  prcedicans  ,  invo- 
calo  ejusnominf  prrrcipua  qucedam  miracula  facic- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XII. 
bat.  Et  inferius  hosce  S.  Petro  dat  titulos:  Vere 
hic  est  Apostolorum  firmamculum  ,  el  sacra- 
tus  ccetoram  maqister  ,  arcanorum  interpres , 
nutantium  confirmator ,  tapsos  erigens.  firrnos 
conservans,  pamitentice  dux  ardentissimus :  Petrus 
denique  magnum  illudorbis  tcrrarummiraculum, 
Ecclesicejactatio,  disciputorum  decus ,  eorumqui 
recte  sentiunt  ornamentum  ,  Theologorum  put- 
chritndo  ,  Chrisli  os ,  mens  ccelestis ,  Trinitatis 
pulclierrimum  labernaculum ,  tapsorum  reconci- 
liator,  honeste  vivenlium  ductor,  recte currentium 
propugnator  ,  omni  ccelesti  el  humana  laude ,  omni 
prceconio  dignissimus.  Cujus  si  umbra  et  lentci 
morbos  profligarunt ,  certe  calence  quce  veneran- 
dum  Aposloli  corpus  contigerunt ,  quanto  propio- 
rcm  tactum  habuerunt ,  tanto  abundantiorem  mi- 
raculorum  vim  participarunt ,  etc.  Subdit  hac 
catena  diabolum  fug-ui  :  JSon  enim  ferre  polest 
Spiritu  S.  gratiam  Itas  catenas  obumbrantem ,  nc- 
que  scinlilla  ex  divino  itlarum  igne  exitientes  sus- 
tinet ,  scd  ab  ipsis  incenditur  atque  comburitur. 

Erant  autem  dies  azymorum.  ]  Qui  per  septem 
dics  continuos  a  Pascbate  celebrabantur ,  ita 
dicti  ,  quod  in  nullis  panibus  nisi  azymis,  id 
est ,  fermento  carentibus  ,  vesci  Judacis  liceret. 
Addit  hoc  Lucas  ,  tum  ut  denotet  tempus  necis 
S.  Jacobietcarceris  S.  Pelri,  lum  utindicetcau- 
sam,  cur  non  illico  occisus  sit  S.  Petrus,  sed 
dilatus  postPascha  ,  quia  scilicel  erant  dies  festi 
azymorum,  quos  sanguine  effuso  maculare  et 
ftineslare  nolebat  Hcrodes  :  tum  denique  ut  in- 
dicet  perversitatem  Herodis  et  Judaeorum,  quiin 
diebus  azymorum,  quibus  debebant  vacareDeo, 
csseque  azymi  carentes  omni  fcrmento  malitiae 
et  nequitioe ,  ut  ait  Apost.  1.  Cor.  58.  exarserunt 
odio  et  invidia  in  Ecclesiam,  summumque  sce- 
lus  in  ejus  caput  S.  Petrum  designarunt.  Ita 
et  hodie  sa?pe  fit,  uthomines  suis  cupiditatibus 
addicti,  in  majoribus  fesiis  majora  dcsignent 
scclera ,  tum  quia  festo  se  suamque  malitiam 
abscondere  et  lalere  posse  putant  :  tum  quia  ad 
hoc  eos  insligat  diabolus ,  ut  festi  sanctilatem 
atroci  scelere  profanet  et  violet.  De  diebus  azy- 
morum  et  Paschate  dixi  Exodi.  12. 

L\.  Tradens  quatuor  quaternionibiis.  ]  Syrus  , 
tradidit  eum  sedecim  militibus  cuslodiendum.  Cau- 
sam  dat  OEcumen.  Ut  singulis  noctis  vigiliis  ,  hoc 
est ,  ternis  in  cequalibus  horis ,  quatuor  advigita- 
rent  cuslodes  ,  ut  scilicet  prioribus  fessis  et  dor- 
miturientibus  novi  et  vigiles  succederent.  Tam 
arcte  S.  Petrum  custodivit ;  quia  audierat  eum 
facere  miracula,  ne  per  ea  eleberelure  carcere, 
praesertim  quia  eum  olim  ex  carcere,  eum 
S.  Joanne  per  angelumevasisseaudierat,  Actoi. 
5.  19. 

Post  Pascha.  ]  Hinc  videtur,  quod  Agrippa 
S.  Jacobum  occiderit  ante  Pascha  ,  ne  dies  pas- 
cbales  ejus  ncce  et  sanguine  funestaret.  Erat 
ciiim  ipscjudaismi  studiosissimus  ,  ideoque  in 
ii.-.  noluit  occidere  S.  Petrum ,  sed  causam  ejus 
distulit  post  Pascha  ,  id  est ,  post  dies  paschales. 
sive  post  octavam  Paschae;  Pascha  enim  celc- 
brabatur  per  septem  dies.  Secus  sentit  S.  Hieron. 
in  c.  43.  Ezech.  Christoph,  ii  Castro.  Mariana  ei 
alii,  quos  initio  cap.  citavi,  scilicet  S.  Jacobum 
occisnm  csse  die  primo  vel  secundo  azymorum .- 
simili  cnim  modo  Judaoi  Christum  crucifixeruut 
primo  die  azymorum  :  Petrum  vero  distulissy 
post  Pascha  in  gratiam  Judieorum ,  ne  illos  cultu 
ct  religione  dierum  et  sacrificiorum  pascbaliuu; 
occupalos,  ab  iis  vel  laniillum  distraheret ,  sed 


COMMENTAhlA  1N  ACTA 

iis  elapsis  plenius  Petri,  utpote  Primatis,  cau- 
sam  cognosceret,  pleniusque  et  jucundius  in 
cjus  nece ,  populo  jam  a  sacris  ferianli  specta- 
culum  daret.  AdditS.  Chrysost.  inencomio  vinc. 
S.  Petri  apud  Surium  1.  Augusti ,  id  eum  fecisse, 
ut  diutuiniore  crucialu  carceris ,  catenarum , 
famis,  metus  mortis,  vexationis  militum  ,  etc. 
S.  Petrum  torqueret  :  quomodo  Tiberius  Caesar 
vinctorum  causus  icleo  se  uiebat  serius  cognosccrr , 
ne  affecti  skpplicio  cito  levarentur rhalis t  qtuemc- 
ruerantantrut  lissceleribus  :  nunc  dum  longiorrs 
moras  terunt ,  muito  gravius  rcddi  illorum  infoi  - 
tunium ,  ait  Josephu9  lib.  18.  Antiq.  cap.  8.  Sed 
S.  Pelrus ,  ailChrysost.,  hisce  omnihus  fortior 
evadebat,  adeo  ut  jucunda  et  secura  hilaritate 
niilites  cunfunderet,  et  in  ruborem  converteret. 
Ergo  in  Paschate  vincius  fult  Petrus  ,  et  tamcn 
feslum  viuculorum  horum  celebratur  ab  Ecclesia 
die  prima  Augusli  :  causam  daho  v.  6. 

PllODUCERE.  ]  Primo,  in  publicum  trihunal , 
ut  coram  populo  causam  Petri  discuteret,  cum- 
(pie  publica  sententia  ad  mortem  damnaret.  Se- 
cundo,  in  theatrum,  in  quo  publice  spectante 
et  gaudente  populo,  eum  excruciaret  et  morte 
mulctaret.  Greece  est  &vay«yetv,  quod  potest  verti, 
offerre.  Unde  Syrus  vertit ,  volens  eum  tradere 
popido,  Lyran.  volens  eum  exponere  morti  ad  vo- 
luntatem  populi.  Untle  alicui  censent,  Herodem, 
ut  magis  gratiflcaretur  populo,  voluisse  ei  tra- 
dere  S.  Petrum  ,  ut  ad  libitum ,  eo  generc  morlis 
quo  luberet,  illuni  cruciaretet  enecaret. 

5.  iNCAnCERE.  ]  Iniimo,  aitS.  Chrysost.  hom.  8. 
in  epist.  atl  Ephes.  Adrichom.  in  Theatro  terrre 
Sanctae ,  censet  hunc  carcerem  non  fuisse  civi- 
lalis  et  magistratus  ,  in  quem  inclusit  Petrum  et 
Apostolos  cap.  h.  3.  sctl  rcgis  ,  eumque  situni 
fuisse  in  Stratopcdo ,  id  cst,  in  area  regiam  Ilc- 
rodis  undcquaque  ambiente,  ubi  regii  milites 
cxcuhias  agchant.  Alii  alio  loco  eum  collocant. 
Ita  homce  ad  radices  Capitolii  videmus  carcerein 
Mamertinum  ,  profundum  et  tenchrosum  ,  in 
quem  a  Nerone  conjectus  fuil  S.  Petrus  cuni 
S.  Paulo,  ex  eoque  eductus  ad  marlyrium  :  quem 
nunc  conversum  in  sacellum  pie  veneramur , 
pra\scrlim  t|uia  in  eo  fonicm  miraculosuni 
S.  Petri  prccihus  (Ticilum  ,  ad  haplizanduui 
s.  Processum  e,l  Martinianum  carceris  cuslodes, 
ctiamnum  perennibus  et  salutiferis  aquis  nm- 
nantem  intucmur  cl  haurimus. 

Ab  Ecclesu.  ]  Tota  ergo  Ecclesia  orabat  pro 
S.  Petro,  quasi  pro  capile  et  Pontiflce  suo  ,  qucin 
intiine  dihgebat  et  colebat :  sestimans  si  Petrus 
captle  mulctarctur,  uon  tam  illi,  quam  sibi  ca- 
put truncandum.  ld  etiamnum  imitaturEcclesia 
qu.e  in  canonc  Missae  semper,  et  crehro  in  Col- 
lectis  orat  pro  Sunnno  Ponlifice.  Ipse  enim  quasi 
Ailas  Ecclesise  totum  ejus  poudus  humeris  suis 
sustinet.  Porrohsecoralio  fuit  eflicax,  et  permi- 
raculum  S.  Petrum  e  carcere  eduxit ,  tum  quia 
erat  dansa  et  communis  omnium  fldelium,  qui 
innc  fcrc  ci  ani  Sancii,  inioin  sanctitateeximii  , 
lum  quia  erat  fervida  et  continua,  etiamnoctu  : 
nain  DOCtn  vcnicns  e  carccrc  Pelrus  fidelcs 
orantes  invcnil.  Ad  cujus  imitationcm  instilui 
solet  oratio  quadraginta  horarum,  in  honorein 
sepulturae  Christi,  qui  lotidem  horis  in  sepulchro 
decuhuit. 

t>.   ClM   AUTEM  rRODUCTUI\l'S   EUM   ESSET.  ]  DJSCC 

hic  Deum  sinere  S.  Petrum,  et  fideles  adigi  ad 
e.xtrema,  ut  probet  eorumin  se  confidentiam , 
ul  tunc  illustriorl  ope  eos  liberel ,  etfam  pcr  mi- 

CORML.    k    l.APIDt.      TOM.    X. 


\POSTOLOr.UM.  Cap.  XII.  J17 

raculum,  si  opus  sit.  Quocircadeeju^  oijc  uun- 
qtiain  despecanduin  ,  imo  quo  niagis  cr;:scun» 
pericula  et  afflictiones  ,  eo  magis  augenda  spea 
in  Ucum.  Ipse  eniin  dixit  et  promisit  :  Cum 
ipso  sum  in  tribulatione ,  Psal.  90.  15.  Et  :  Ctuu 
transieris  uer  aauus  ,  lecum  ero  ;  ct  flumina  nou 
operient  te ;  cum  ambulavei-is  inigne ,  non  combu-- 
rcrt.set  flam?na  non  ardcbil «'«  te.  Isaiae  &3.  2. 

Eiut  PtTitus  dohmiens.  ]  Quasi  secure  quies- 
cens  in  Uci  providentia  ,  cui  se  cura?  esse  scie- 
bat ,  paratusque  vel  vivere,  vel  mori  prout  Deus 
noratexpedire  admajorem  sui  nominisgloriam, 
et  Ecclesite  Bonuxu»  hm-mit  corpore  Pelrus  ,  curd 
ad  Deumvigitat  :  ^>"r«.;  vero  cuslos  ipsius  nec  dor- 
mital ,  nec  dormit ,  ait  S.  Chrysost.  hom.  8.  in 
epist.  ad  Ephes. 

Moral.  dormit  secure  in  sinu  Dei,  qui  cum  illo 
seniit  el  dicit  :  Quo  fata  trahunt  retraliunlquc 
sequamur.  Quidquid  erit ,  superanda  omnis  fortuuu 
ferendo  est. 

VlNCTDS  CATEMS  DDABUS.  ]  QtlUtUOr  diflicttllalr ; 
cumulant  custodiam ,  carcer ,  milites,  catena ,  cus- 
todes  ,  ait  Glossa  :  eo  illuslrius  fuit  Dei  mxiliuin 
et  miraculum  ,  haac  ouinia  momentum  disjiciens 
ctsuperans,  Pelrumtjue  liherans.  Addit  Arias  , 
hinos  milites,  inter  quos  medius  vinclus  erat  Pe- 
trus,  singtilos  singuias  Petri  lenuisse  catenas, 
ne  quo  modo  dormienles  fallere  et  elahi  posset. 

Nota.  Hac  catenas  ,  utpote  a  S.  Pelro  principe 
Apostolorum  et  Ecclesiae  ,  quasi  sacralas  ,  prce 
Cfelerorum  Apostolorum  et  Sanctorum  calenis 
honoravit  et  honorat  non  solum  Ecclesia  ,  setl 
ct  ipse  Deus  ;  ut  cujus  est  in  ligandis  et  solven- 
dis  alienis  vinculis  praecipua  in  Ecclesia  potes- 
tas  ,  ejus  etiam  vincula  a  cunctis  fidelihus  prx- 
cipuo  in  honore  haheatur,  juxta  id  quod  S.  Petio 
occimus  in  festo  S.  Pelri  ad  vincula  : 

Solve  jubenle  Deo  terrarum  Pelre  catenas, 
Qui  facis  ul  paieanl  coclestia  regna  beatis. 

Deus  enim  cas  honoravit ,  Prinio  ,  ex  eis  mira- 
culose  eripiendo  S.  Petrum  per  angelum.  Secun- 
do,  catenam  Ilerodianam  cum  Neroniana  miia- 
culose  connectendo,  de  tpio  mox.  Tertio,  multa 
pereas  miracula  opcrando,  quacrecenset  Baron. 
Kibadeneira  et  alii  die  1.  Augusti. 

Ecclesiael  fideles  eas  honorant,  Primo,cele- 
hrando  magno  urhis  conlluxu  festum  vinculorum 
S.  Pctri  Caleudis  Augusli ,  non  Pauli  (  quae  tamen 
hic  homae  in  Ecclesia  S.  Pauli  videmus  et  venc- 
ramur)  non  aliorum  Aposlolorum.  Ctijtts  fesli 
occasionem  dedit,  non  Eudoxia  uxor  Arcadii 
Imper.  quae  persecuta  est  S.  Chrysostomum ,  uti 
putavil  Beda  ,  sed  Eudoxia  uxor  Theodosii  junio- 
ris ,  qui  fuit  lilius  Arcadii  et  Eudoxia?.  Eudocia 
enim  suh  anntun  Doinini  ^37.  llicrosolyniain 
voli  causa  profecta  ,  ihidem  a  Juvenale  Palriar- 
cha  accepit  duas  hasce  catcnas.  quihus  S.  Pe- 
trnm  vinxerat  llcrodcs  :  unam  dctulil  Con.stau- 
tinopolim,  altcram  misit  homam  ad  ITidoxiani 
Augustamsuam  liliam,  Valcntinianijunioiislnip. 
conjugem  :  ulrohique  autem  fcsta  dics  statula 
csl ,  el  quasi  catenarum  dedicatio  :  unde  paulo 
post  anno  Domini  638.  Eudoxia  filia  Eudoci.c  , 
Hoince  hasilicam  in  caiuin  honorcm  crcxit,  qu.i 
etiaumum  cxstat  in  monle  Esquilino,  vocalur- 
que  S.  Pctri  ad  vincula  :  vel  lilulus  Eudoxiie; 
jeque  ac  matcr  ejus  Eudocia  similcm  Constanli- 
nopoli  cxsliuxil.  Porro  cum  Eudoxia  Ponlilici 
Itomano  catcnam  S.  Pctri  Hcrodinain  oslendc- 
ret  ,  Ponlifcx  ei  vicissim  cjusdem  Ncroninnam 


218  CO.U.MENTARIA  IN  ACTA 

osiendil;  quam  cum  inter  se  conferunt,  eccc 
illico  una  cum  aftera  coaluit;  qualem  etiam- 
num  quotannis  intuemur,  et  reverentes  oscula- 
mur. 

Secundo  ,  Alexander  Pontifex  et  Martyr ,  or- 
dine,  sextus  a  S.  Petro ,  incarceratus  ,  S.  Bal- 
binae  el  sociis  ejus  vincula  deosculantibus  dixit : 
Desine  has  oscularl  boias  ( id  est ,  catenas  jain 
dictas ,  quasi  bonum  jugum,  ait  Festus  et  Isidor. 
lib.  5.  Orig. )  inquire  autem  Domini  mei  Pelri 
Apostoli  vincula  ct  ea  potius  osculare.  Baibina  his 
auditis  cum  multo  studio  ac  desiderio  pervenit  tan- 
dem  ad  illa  beata  vincula ,  iisque  inventis  gratias 
egit  Domino  nostro  Jesu  Christo,  prosternensque 
se  in  oratione  dixit :  Benedictum  sit  nomen  tuum 
omnipotens  Deus,  qui  per  famuium  tuum  Alexan- 
drum  mihi  ancillce  tucc  thesaurum  spiritualem  in- 
dicasti ,  ccepitque  itla  vincuia  cum  multo  timore 
osculari ,  et  gratias  agere  Regi  coetorum  ,  Ita  ha- 
bent  Acta  S.  Alexandri  die  3.  Maii. 

Tertio  ,  vincula  S.  Petri  encomio  insigni  cele- 
brat  S.  Chrysost.  (vel  potius  S.  Proclus ,  aut 
Germanus  :  nam  tempore  S.  Chrysost.  necdum 
Eudocia  haec  vincula  repererat )  quod  extat  apud 
Surium  die  1.  Augusti ,  ubi  praeter  alia  ex  eo 
jam  citata  :  Has ,  ait ,  catenas  composuit  Dei  Pa- 
tris  Verbum;  ejusdem  Mernitatis  et  principii  par- 
ticeps ,  ul  ejus  de  Deo  confessionis  pr&mium  essent. 
Ab  his  dxmonum  pravi  spiritus  ittigali  enecantur , 
ab  his  princeps  hujus  mundi  captivus  ducitur,  d 
fidelibus  hominibus  illuditur.  Subdit  hisce  Eccle- 
siam  cingi,  et  contra  hostes  invictam  reddi , 
iisdem  Christianorum  vertices  coronari ,  ut  ab 
inimicis  sint  intacti  :  His  catenis  Apostotus  orna- 
batur,  his  exultans  ac  gestiens  se  oblectabat ,  et 
lanquam  regalem  aliquem  ornatum  circumferens 
exuttabat.  Subdit  modum  quo  illae  servatee  sunt, 
nimirum  per  aliquos  Herodis  ministros  ,  qui  oc- 
culte  erant  Chrisliani.  Has ,  ait,  in  carcere  dere- 
iictas  ipsi  Hcrodis  ministri ,  quibus  divinoe  cogni- 
tionis  lumen  affuiserat ,  clam  sustuterunt ,  et  apud 
seipsos  vetut  thcsaurum  conservaverunt.  Et  inferius 
venerationis  causam  assignans  :  Calenas  hasce 
videntes,  Petrum  ipsum,  ait,  mente  inspicere  nobis 
videmur ,  et  eas  tangentes ,  Apostotum  anobis  tangi 
existimamus.  Namhas  et  illummente  formantes,  et 
per  fidem  ipsam  in  unum  copulantes ,  ad  eum  ipsum 
qui  per  h&c  passus  est ,  totum  referimus.  Ac  in 
fine  invocans  S.  Petrum  :  His  catenis  ,  ait ,  nos- 
trarum  animarum  vulnera  quxso  liges.  His  bar- 
baros  ipsos  devincias ,  captivos  ducas  ,  et  civitati 
te  veneranti  hostites  eorum  exuvias  conferas.  His 
catenis  Imperatorem  nostrum  armes ,  munias  , 
victoriis  trophazis  corones. 

Quarto,  solebat  olim  limatura  catenarum 
S.  Petri,  pro  ingenti  dono  ad  reges  et  principes 
a  Romanis  Pontif.  mitti,  ac  per  eam  Deus  multa 
edebat  miracula.  Moris  enim  erat  eam  inclu- 
dere  aurae  clavi ,  ab  altari  S.  Petri  acceptae  ,  sic- 
que  eam  ab  absentes  transmittere,  uti  eamdem 
ad  Childebertum  Francorum  regem  mittere  se 
scribit  S.  Greg.  lib.  5.  Epist.  6.  et  lib.  6.  Epist.  23. 
Eamdem  ab  Hormisda  Papa  peliit  et  impetravit 
Justinianus ,  postea  Imperator. 

Moral.  vide  S.  Chrysost.  hom.  8.  in  Epist.  ad 
Ephes.  magnis  mirisque  laudibus  celebrantem 
vincula  S.  Pauli ,  ubiea  praefert  regnis  et  scep- 
iris ,  Regibus  et  Imperatoribus  ,  imo  Angelis  et 
Archangelis  ,  adeoque  miraculis  et  suscitationi 
mortuorum. 

7.  Angelus  Domim.  ]  ln  corporc  assumpto  , 


APOSTOLORUM.  Ctq>.  XIL 

quod  lo  novo  testamento  post  et  pcr  resurrec- 
tionem  Chrisli,  assumere  solent  gloriosum  ,  id 
est,  fulgidum  et  splendidum;  adeo  ut  hoc  splcn- 
dore  suocarcerem  totum  illustrarit.  Unde  sequi- 
tur  :  Et  lumcn  refulsit  in  habitaculo.  Ita  in  natali 
Christi ,  angelus  Domini  stctit  juxta  iltos  (pastu- 
res )  el  claritas  Dei  circumfutsit  illos ,  Lucoc  2.  9. 
Et  de  angelo  post  resurrectionem  Christi  appa- 
rente  in  ejus  sepulchro ,  ait  Matlh.  c.  28.  v.  3. 
Erat  autem  aspectus  ejus  sicut  futgur. 

Nonnulli  probabiliter  opinantur  hunc  angelum 
fuisse  S.  Michaelem  :  illo  enim  est  proeses  Ec- 
clesiae  :  unde  sicut  ejus  curam  gerit,  ila  et  ca- 
pitis  ejus ,  puta  S.  Petri.  Ita  Pantaleon  Charto- 
phylax  in  Encomio  S.  Michaelis  ,  quod  recitat 
Surius  die  29.  Septemb.  Censet  S.  Chrysost.  ci 
Glossa  hoc  lumen  resplenduisse  soli  Pelro ;  quia 
scilicet  solus  ille  excitatus  fuit  ab  aDgelo  :  cus- 
todibus  enim  ,  inter  quos  medius  vinctus  tene- 
batur  Petrus ,  angelus  immisit  gravem  soporem, 
ut  nec  lumen  ejus  viderent ,  nec  vocem  coIlo-_ 
quentis  cum  Petro ,  nec  strepitum  catenarum 
cadentium  audirent  :  alioqui  lumen  corporis 
adeo  fulgidi  refulsit  per  totum  carcerem  ,  quod 
utique  vidissent  custodes  si  fuissent  vigiles,  nisi 
ab  angelofuissentimpedili.  Hinc  Gerson.  3.  part. 
tract.  8.  super  Magnificat ,  hunc  angelum  ab 
effectu  vocat  Uriel,  id  est  fulgor  Dei;  hunc  enim 
produxit  in  carcere  :  alioqui  idem  adit,  hunc 
angelum  fuisse  custodem  S.  Petri ,  quod  et  alii 
multi  censent,  puta  S.  Michaelern,  uti  paulo 
ante  dixi :  sicut  principesEcclesiaenonangelum, 
sed  Archangelum  ,  aliumve  principem  angclum 
custodem  habent. 

Percussoque  latere  Petri.  ]  Quia  alte  dor- 
miebat,  ait  S.  Chrysost. ,  quod  signum  erat  animi 
secuti  et  intrepidi ,  utpote  in  Dei  providentiam 
resignati ,  et  placide  quiescentis. 

Surge  velociter.  ]  Non  quod  metueret  an- 
gelus  ,  ne  si  moras  necteret ,  excitarentur  cus- 
todes  :  ipse  enim  in  eis  soporem  continuabat, 
quamdiu  volebat :  sed  quia  angeli  sunt  veloces, 
alacres  et  agillimi ,  utpote  spiritus  et  velociter 
Dei  jussa  peragunt ,  juxta  illud  :  Quifacit  ange- 
tos  suos  spiritus  ,  et  ministros  suos  flammam  ignis. 
Hebr.  1.  7.  Unde  pariter  a  Petro ,  aliisque  clien- 
tibus  velocem  exigunt  actionem,  et  obedientiam. 
Rursum  ait  velociter ;  quia  somnum  Petri  excu- 
tere  volebat :  somnolenti  enim  sunt  lenti  et  tardi. 
Denique  to  velociter ,  significat  desiderium  inci- 
tatum  angeli  ad  liberandum  Petrum. 

Moraliter ,  docet  hic  angelus  illud  Eccl,  31.  27. 
In  omnibus  operibus  tuis  esto  velox,  omnis  infir- 
mitas  non  occurret  tibi.  Velox  enim  et  expediti» 
excutit  acediam,  torporem  ,  languorem  ,  induit 
que  robur ,  valorem  ,  et  vigorem  angelicum.  Sic 
de  Jonalhan  et  Saule  ducibus  Israelis  in  praelio 
caesis  ,  canit  David  2.  Reg.  1.  23.  Aquilis  velocio- 
res  ,  leonibus  fortiores.  Et  de  Asael.  uno  fortium 
Davidis  dicitur  ibid.  cap.  2.  18.  Poiro  Asaeicur- 
sor  velocissimus  fuit ,  quasi  unus  de  capreis  qua 
movantur  in  silvis.  Et  Gaddilae  profugientes  ad 
Davidem  ,  erant  viri  robustissimi ,  et  pugnatores 
optimi  tenentes  clypeum  et  hastam  :  facies  eorum 
quasi  facies  teonis,  et  veloces  quasi  capreaiin  monti- 
bus.  1.  Paralip.  12.  8.  Hinc  Proverb.  22.  29.  dici- 
tur  :  Vidisti  virum  velocem  in  opere  suo  ?  coram 
regibus  stabit ,  necerit  ante  ignobiles  :  reges  enim 
delectantur  ministris,  qui  volociter  jussa  exe- 
quuntur  ;  multo  magis  Deus.  Jeremias  c.  Zj.  13. 
(lescribens  roburet  impetumNabuchodonosoris, 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

f i  Chaldaeorum  invadentium  Jndaeam  :  Ecce,m- 
(|uit ,  quasi  nubes  ascentill  el  qua&i  tempestas  cur- 
rus  ejus  :  vetociores  aquilis  equiiLlius.  Unde  et  sub- 
dit  :  Va;  nobis ,  quia  vastati  sumus.  Et  de  iisdem 
Thren.  4.  19.  Velociores ,  ait,  fuerunl  persecutorcs 
nostri  aquilis  cccli  :  super  monlcs  pcrsecuti  sunt. 
nos.  El  de  iisdem  ait  Hahacuc.  cap.  1.  8.  Leviores 
pardis  equi  ejus,  et  velociores  lupis  vesperlinis. 
Denique  Isaias  c.  18.  2.  Ite,  ait,  angeli  veloces 
iteo  Petre,  ad  gentem  convulsum  ct  dUaceralam. 
q.  d.  Ite  oApostoli  velociler  adGentes,  ad  barna- 
roa  a  daemone  convulsos  et  viifis  dilaccratos  ,  ufc 
cos  liheretis  etsalvetis.  Ita  mystice  Vatabl.,nam 
alius  ejus  loci  est  sensus  litteralis,  ut  ihi  dixi. 

Et  ceciuerunt  caten.e  uf.  manibus  ejus.  ]  Quia 
eas  frangendo  ,  vel  aperiendo  et  solvendo  excus- 
sit  angelus.  Videtur  Petrus  solis  manihus  fuissc 
vinctus  :  nam  pedum  hic  nulla  fit  menlio. 

8.  Pr;Ecingeiie.  ]  Propter  carceris  rigorem  ,  ait 
Deda  ,  ligamenta  ad  lioram  laxaocrat  ,  ut  tunica 
circa  pedes  demissa,  frigus  noctis  utcumque  lem- 
vi raret.  Non  enim  interiorem  vestem  ,  v.  g. 
intcrulam  et  indusium ,  exuerat  Petrus ,  ut  nu- 
dus  inler  milites  jaceret  (  hoc  cnim  fuisset  inde- 
cens  et  inverecundum )  sed  tantum  tunicam 
cxtimam  :  hanc  ergo  induere,  eaque  se  cingere 
juhetur.  Unde  Proclus  in  encomio  vincul.  S.  Pe- 
tre  :  Ad  eximendum ,  inquit,  Petro  metum,  quo- 
modo  per  dispositas  militum  custodias  pertransi- 
ret ,  tanlo  angelus  illum  auxilio  et  pra?sidio  con- 
firmat ,  ut  oliose  palium  induere ,  alque  sandalia 
et  taxatam  astringcre  vcstem  possit.  Orientales 
.iiiin  ,  quales  sunt  Judaei,  longas  gerunt  vesles, 
quas  ituri  vel  operaturi  cingunt,  quieturi  dis- 
<  iugunt  et  solvunt.  Ita  faciunt  Sinae  et  Turcae , 
qui  non  nisi  tunicis  se  accingunt,  et  femoralibus 
carent.  S.  Aug.  in  Ps.  92.  dislinguit  hcec  quatuor, 
cingi,  succingi,  praeciQgi,  accingi ;  ut  primum 
sit  opcraluri,  sccundum  ituri ,  terlium  minis- 
traturi,  quartum  pugnaturi :  sed  praecingi  hic  et 
alibi  idem  est ,  quod  cingi  et  succingi. 

ET     CAIXEA      TE     CAUG.VS     TUAS.     ]      'vxborwi     Tx 

tuvtiha  soy,  id  est  ,  subliga  sandalia  ttta.  Ita 
Pagnin  et  Tigurina.  Jam  sandalia  esse  libialia 
( quae  vulgus  Germanorum  caligas  inferions 
vocat)  censet  Joanncs  Ferdinandus  in  Thesauro 
S.  Script.  verho  calccus.  Verum  alii  passim  cen- 
sent  sandalia  esse  calceos  ,  sive  muuimenta  pe- 
dum  ,  non  tibiarum  vel  crurum.  Idque  ita  esse 
patet  Priino  ,  ex  verho  calcea  :  calceamus  enini 
pedes  calceis ,  non  tibias  tibialibus.  Secundo , 
quia  veteres  Hebraci ,  Graeci  et  Romani  non  utc- 
bantnr  tihialihus  ( imo  nec  femoralihus  ,  uti 
dixi  Habacuc  2.  15.  )  sed  tibiis  et  genihus  nudis 
lncedebant.  Unde  Julius  Ca>sar  cum  occiderotur, 
togam  manu  dcmisit ,  ttt  infcrior  pars  corporis 
tccla  cotlabcretur ,  ait  Valerius  lib.  4.  c.  5.  Sic 
Romae  in  columna  Trajani ,  videmus  ipsum  et 
milites  ejns  nudis  tibiis  exsculptos.  Idem  de 
Autnisto  docet  Suetun.  in  vita  ejus  c.  82.  Sic 
Plato,  ait  S.  Hieron.  in  c.  10.  S.  Matth.  pra- 
■eptt  dttas  corporis  summitates  non  csse  velandas, 
>i>c  assucficri  debcre  mollitici ,  capitis  et  pcdum. 
laem  Spartanis  prrecepit  Lycurgus,  et  Atlu-nen- 
sibua  Phocion,  ait  Plutarch.  in  eorum  vita.  Achil- 
lem,  Ajacem,  Cratcrem ,  et  alios  Philosophos 
nurtipedes  incessisse ,  docel  Philoslralus  :  idem 
Umstiauis  suadet  Clemens  Alexand.  I.  2.  c.  11. 
E»  ita  pnscos  fecipse  docet  Lucianus ,  dum  ha- 
Uitum  Christiani  describens  in  Philopatro  ail  : 
'  olUum  Putrc ,  sinc  calccis  ct  tcgmine ,  capitc  nudo 


Al-OSTOLORU.M.  Cap.  XII.  :19 

incedens ,  detonsa  coma.  Deuique  Pompeio  ius- 
cias  tihiales  gcslanti,  causainque  ulceris  praa- 
tendenti.  Favonius  inquit  :  JSon  refert  qtta  / 
corporis  sit  diadema;  vocans  eum  in  suspicioncr.i 
affeciati  regni ,  aitaitValcr.  lih.  6.  cap.  2.  Tertio, 
quia  expresse  S.  Marcus  cap.  C.  9.  ail  catceatv, 
sandaiiis.  Uudc  1'ctrus  Faher  in  Agonist.  lib.  2. 
cap.  8.ri.  asserit  sandalia  esso  caligttlus,  sive  gal- 
liculas,  ut  habct  (ilossarium  Crtcco-latiniun  :  ttntle 
nostrumgaUochesdcduct ttm.  Et  Synodus  a  S.  Boni- 
facio  celehrata  cap.  209.  juhet,  ut  unu&quisque 
presbyter  Missum  ordine  liomano  cttm  sandalit  \ 
celebret ,  id  est,  cum  calceis.  Judaei  enim  sa- 
crificahant  nudipedeg  ,  uti  dixi  Exod.  -j.  et  28. 

Qua:res  hic  Primo  ,  cur  ergo  Nostcr  vertit  ca- 
Ugas?  Resp.  quia  caliga  olimLalinis  si^uilicahat 
calceum.  Prohalur  id  Primo ,  ex  Genes.  14.  23. 
uhi  ait  Ahraham  regi  Sodonue  :  A  filo  subtcgmi- 
nis  ttsqtte  ad  corrigiam  caiigo3  (  id  est ,  calcei  : 
hic  enim  habet  corrigiam  ,  non  tihialc  )  non  acci- 
piam  ex  omnibus  qtae  ttta  sttnt. 

Secmiclo ,  Cajus  Imper.  a  calceo  cognominatus 
est  Caligula  :  quia  nalus  in  excrcitti  fueral , 
cognomentum  cakcamcitti  mUilaris  (  a  quo  mi- 
liles  caligati  vocahantur  )  id  cst  caligaUe  ,  sorti- 
tus  est,  ait  Aurelius  Viclor  in  Caligula.  Unde  Au- 
sonius  in  Monostichis  : 

Cajus,  cognomen  Caligae  cui  castra  dederunt. 

Hinc  et  paeroenia  ,  ut  de  nimis  procero  et  longo- 
lio  dicatur  :  Caliga  maximini ,  id  esl,  ca'<-eus 
Maximini.  Maximinus  cuim  ,  inquit  Capitolinus 
in  ejus  vita  ,  quia  erat  pedum  octo  et  prope  scmis , 
calceamentum  ejus  regium  conslat  pede  majus 
fuisse  hominis  vestigio  atque  7iiensttra. 

Tertio,  S.  Isidorius  Hispal.  lib.  19.  Origin. 
cap.  34.  recensens  omnes  calceorum  species  : 
Catigaj,  ait,  vel  ti.  callo  pedum  dictce,  vel  quia 
Ugantur ;  nam  socci  non  tigantur ,  sed  tantttm 
intromittuntur.  El  S.  Greg.  lih.  1.  Dialog.  c.  4.  ail 
S.  Equitium,  cum  faenum  secaret,  calceatum 
caligis  clavatis  :  solehant  enim  calceis  afligere 
clavos,  ut  fortiores  essent ,  uti  eliamnum  eos 
inclavant  ruslici.  Et  erudite  noster  Alphonsus 
Salmeron  hic  :  Caliga,  ait,  a  iigando  calce,  id 
cst ,  imo  pede  dicitur  ,  quasi  calciliga.  Et  cum  calx 
d  calcando  dicatur,  et  calceus  dcalce ,  Uquet  pro- 
proprie  caligas  non  csse  tibiatia ,  scd  soleas,  aut 
genus  calceorttm ,  quod  plunlas  aut  calces  munirel. 

Quarto,  idem  patet  ex  S.  Hieron.  ad  Ageru- 
chiam  epist.  11.  Apostoli,  inquit,  toto  orbe pere- 
grini ,  non  a?s  in  zona,  non  virgani  in  manu ,  non 
caligas,  id  est,  calceos  plenos)  habuere  in  pedibas. 
Et  S.  August.  in  epist.  1.  S.  Joannis  cap.  5.  Eorte  , 
inquit,  caligis  ( id  esl  calccis)  clavalis  conteret 
pedcs  tuos.  Et  Cassian.  lih.  1.  Instit.  cap.  10.  Tan- 
tummodo  caligis  ( id  est  calceis )  suos  mttniunt 
pcdes.  S.  BenediClUS  in  Regula  c.  55.  Indumentu 
pedum ,  inquit,  pedules  et  caligas  :  pedulcs  vocat 
soleas,  qnae  planlas  pcduin  muniunt.  Fusius 
idipsum  probal  noster  Julius  Nigronius  in  eru- 
dito  lihellode  Caliga,  uhi  cap.  4.  num.  6.  docet, 
caligam  ,  id  estcalceum  militarcin  ,  non  ascen- 
disse  ad  mediam  usque  lihiain,  uti  nonnulli  cen- 
scut;  scd  solcam  diunlaxal  fuis>c  planlae  inhae- 
rcntcin .  pcilis  calcanco  alligatam  loris ,  sive 
hahcnis,  eju^que  clligicm  iu  line  libri  exhibet. 
Taliscniin  visilur  in  coliunna  Trajani ,  et  arcu 
Constanlini  :  unde  perones  ,  et  calcei  talares 
dicebantur,  quod  talos  tegerenU 

QiKTres   Secundo ,  qua  foima    fueriirt  calca 


:r.1  COMMENTARIA  IN  ACTA 

\ocati  sandaliu?  Putaht  aliqui  Fuisse  formaconi- 
iiiuni ,  ita  ut  lotuin  pedem  tuam  superne,  quam 
inferne  contegerenL  Tales  enim  fuisse  Aposto- 
lorum  ,  ut  lis  per  tolum  orbem  inoffenso  pede 
|)Oscent  discurrere.  Verum  alii  passim  censenl, 
«andalium  dumtaxat  inferne  pedem  texisseins- 
iar  soleae,  qua?  superne  pedi  per  ligamina  as- 
tringebatur  :  quales  modo  gestant  Capuccini. 
Talcs  enim  soleas  gestasse  Cliristum,  docet 
Clemens  lib.  2.  cap.  11.  Unde  eliamnum  calcei 
.postolici  vocantur  :  talibus  enim  calceati  pin- 
guntur  Aposloli  in  antiquis  picturis,  etiam  in 
smplisGra3CorumetRuthenorum,utimihiRomie 
oculati  testes  aflirmarunt  :  imo  Treviris  intem- 
plo  Calhedrali  :  a  R.  D.  Praeposito  ostensum  est 
mibisandaliumS.  AndreacApost.  quodplanefor- 
inam  liabebal  soleae.  Sicetimago  Deiparae,  quae 
Homae  extat  in  basilica  S.  Mariae  Majoris,  picta 
a  S.  Luca,  puerum  lesum  exbibel  cum  sandaliis, 
id  est  soleis  ,  quae  superne  per  ligacula  circum- 
ligantur  pedi,  ita  ut  Christi  pedeset  digitipedum 
prossur  intecti  siut  etnudi,  ut  ego  ipse  accurate 
saepe  inspexi. 

Secundo  ,  ita  plane  cum  sandaliis  ,  id  est  so- 
leis  pingitur  Isaias  ,  Ezecbiel ,  aliique  Prophetre 
in  antiquis  imaginibus  Basiliis  Porpbyrogeniti 
lmper.  quaeexstantin  Valicano ,  quascuravi  de- 
pingi  el  praefigi  Prophetis.  Talibus  ergo  usi  vi- 
dcntur  Petrus  et  Apostoli ,  ex  Praecepto  Chrisli 
Marci ,  66.  9.  Calceatos  ,  inquit ,  sandaliis  :  nam 
calceamenta  eis  vetuit  Matth.  10.  10.  saltem 
in  Judaea  ,  regione  calida  et  saxis  aspera  :  soleas 
enim  pedes  satis  muniebant,  ne  in  saxa  impen- 
gerent.  An  vero  proliciscenles  et  discurrentes 
per  orbem  ,  contra  frigora  ,  fatigationem  ,  im- 
bres  ,  et  caeteras  aeris  terraeque  injurias,  non 
mutarint  sandalia  et  soleas  in  calceos  plenos  et 
integros  ;  merito  quis  non  tantum  quoerere  ,  sed 
et  suspicari  opinarique  polest,  ac  dicere  ,  illud 
de  sandaliis  Christi  praeceptum  temporaneum 
tantum  fuisse ,  pro  eo  scilicet  tempore  ,  quo  in 
Judaea  degerent.  lta  S.  August.  el  S.  Chrysost.  in 
c.  10.  S.  Matth.  Idem.  de  sandaliis  docet  Beda 
qui  pro  iis  vertitso/eas  /imo  S.  Aug.  1.  2.  de  Con- 
sensu  Evang.  c.  30.  lta  ut  pes  neque  tectus  sit , 
inquit ,  neque  nudus.  Idem  docent  Salmeron ,  ver- 
bis  paulo  anie  citatis  ,  Lyran.  Gagneius ,  Dion. 
et  alii. 

Terlio,  idem  indicat  Graecum  fml&iffai ,  id 
est,  subliga  :  non  enim  calcei  integri,  sedsoleoe 
dum  calceantur,  pedi  subligantur. 

Quarto ,  idem  patet  ex  imagine  antiqua  caligae, 
id  est  calcei  militaris  ,  Quam  exibet  nosler  Ni- 
gronius  paulo  ante  citatus.  Nam  in  arcu  Cons- 
tantini,  et  in  columna  Trajani  milites  pingun- 
tur  cum  solea ,  ila  ut  superior  pars  pedis  sit 
nuda,  sed  ei  solea  per  corrigiam  illigetur,  sit- 
que  calceus  feneslratus. 

Mystice  Beda  :  Jubelur ,  ait ,  Petrus  resumere 
insigna  prcedicationis  ,  quce  sunl  cingulum  et  cal- 
cei.  Matth.  10.  Porro  mysticam  causam  ,  et  signi- 
ficationem  duplicem  sandaliorum  ,  sive  calceo- 
rumfenestratorum  dat  IvoCarnot.  ser.  de  signific. 
indum.  sacerd.  DurandusinRationali,  Alcuinus, 
Beda ,  et  ex  iis  Stephanus  Durantus  lib.  2.  de 
Ritibus  Ecclesiae  c.  9.  num.  21.  Prior  esl  :  quia 
gressus  praedicatoris  subter  debent  esse  muniti, 
ne  polluantur  terrenis  ,  secundum  illud,  Excu- 
tite pulverem  de  pedibus  vestris;  et  sursum  aperti, 
quatenus  ad  cognoscenda  coelestia  revelentur. 
Posterior  :  sicut  sandalin  pnrtom  pt»dis  regiwit 


APOSTOLORUM.  Cap.  XII. 

partem  reliqunnt  apertam  ;  sic  el  Evangelii  doc- 
tores  partim  Evangelium  operire,  partim  apc- 
rire  debent  :  ila  videlicet  ut  tideles  et  devotus 
sufficientem  habeat  docti  inam  ;  infidelis  veroel 
contemptor  non  inveniat  blasphemandi  mate- 
riam. 

ClRCUMDA    TIBI     VF.STIMENTUM    TtJUM,]     t/wuwv , 

id  est  pallium.  q.  d.  Tunicae  injice  pallium.  Hunc 
babitum  S.  Petri  imitantur  Clerici  et  Religiosi, 
qui  supra  tunicam  induunl  pallium  :  imo  pal- 
lium  olim  eratvesliset  insigne  Christianorum. 
Unde  proverbium  :  A  loga  ad  pallium ,  cum  qui., 
a  gentilismo  transisset  ad  Christianismum.  Vide 
Tert.  1.  de  Pallio. 

9.  Et  nesciebat  quia  verum  est.  ]  Maxima> 
enim  res  fiebant ,  qum  prce  timore  videntur  incre- 
dibiles ,  ait  S.  Chrysosl.  praesertim  cum  suui 
improvisee,  spemque  ct  expectationem  supe- 
rant.  Sic  Judaeorum  e  Babylonc  redeuntiurn 
tanta  fuit  felicitas  et  laetitia ,  ut  Psaltes  de  iis  di  - 
calPsalm.  125.  1.  In  convertendo  Dominus  capti- 
vitalemSion,  facli  sumus  sicut  consolati ,  hebr. 
O^abins  kecholemim ,  id  est,  sicut  somniantes. 
q.  d.  Tamnovus,  tamjucundus,  tamadmirabi- 
lis  nobis  fuit  reditus  c  Babyloue,  ut  is  nobis  vi- 
deretur  esse  somnium,  ut  eum  non  reipsa, 
peragere,  sed  somniare  videremur.  Siccum  ac- 
cepisset  Jacob  filium  Joseph  vivere,  quasi  d>; 
somno  evigitans,  tamen  non  credebat  eis,  Gct- 
nes.  Zj5.  26.  Idem  contigit  hic  S.  Petro.  Nam,  ul 
ait  Lyran.  Fortitudo  carceris ,  et  diligens  custo- 
dia,  fecerant  illi  imaginalionem  de  impolenlia 
evadendi;  propter qtwdrem  geslam  somnittm ozsti- 
mabat.  Addit  Carthus.S.  Petrum  non  plene  fuisse 
vigilem,  sed  semisomnem.  Hinc  existimabat  se 
visumvidere ,  putans  per  \isionem  haec  sibi  in 
imaginatione  pingi,  non  revera  fieri,  sed  esse 
imaginalionisludrica,  vel  somnii  ludibria.  Unde 
etMariana,  aestimabat,  ait,  se  visum  videre,  id 
estsomniare  et  ludiin  somnio.  Plerumqueenim 
somniamus  res  falsas,  fictas,  imaginarias,  et 
aliquando  impossibiles,  ob  specierum  et  phan- 
tamatum  in  somno  commixtionem  et  confusio- 
nem.  Unde  Plato  in  Cralylo,  4>iioo; ,  id  est  men- 
dacium,  dici  putat,  quod  site35o? ,  iAestdormien- 
titim  stupof.  Aliter  S.  Gregor.  lib.  2.  Dial.  c.  3. 
et  Macarius  h.  7.  putant  hoc  visum,  vel  visionem 
Petri  fuisse  exstasin  :  in  eam  enim  raptum  S.  Pc- 
trum,  fuisse  in  contemplationisculmine.  Veruin 
hic  sensus  mysticus  est :  prior  vero  lilteralis  ei 
genuinus,  utpatetex  circumstaniiis. 

10.  Trakseuntes  autem  primam  et  sf.cunuam 
custodiam,]  militum  custodientium  Petrum. 
Unde  patet,  ab  eis  visum  non  fuisse  Petrum ,  eo 
quod  angelus  in  eos  immisisset  gravem  sopo- 
rem,  velcerte  aopauia,  id  est  avidentia,  eos  per- 
cussisset,  aeque  ac  Sodomitas.  Gen.  19.  11.  ut  ibi 
dixi. 

VENERUNT  AD  PORTAM  FERREAM  ,  QUyE  DUCIT  AD 

civitatem. ]  Hinc  Arias,Lorinus  ct  alii  censent, 
carcerem  hunc  fuisse  extracivitalem  juxtamon- 
tem  Calvariae  :  in  eum  enim  conjectos  fuisse 
sceleratiores  morte  damnatos,  vel  certo  dam- 
nandos,  ut  vicini  essentloco  supplicii,  putamonti 
Calvariae.  Verum  Cajet.  Baron.  Adrichom.  et  alii 
censent,  eum  fuisse  intra  civitatem,  uti  passim 
carceres  suntin  ipsis  urbibus  ;  adeoque  in  ipso 
Herodis  Regis  Palatio  :  in  hoc  enim  erat  porta 
ferrea,  et  tres  turres  munitissimse,  scilicet  Hip- 
picus,  Phaselus  et  Mariamne,  tesleJosepho  1.  6. 
Bfdli  cap.  6.  Unde  mox  ait,  Processerttnt  victan 


COMMENTARIA  IN  AGTA 

tinuw  ,  puta  unam  civitatis  plateam.  Porro  ait , 
Ouce  ducit  ud  civilatom ,  scilicet  vetcrem,  quflJ 
liiia  Sion,  et  vulgo  Jerusalem  vocabalur.  Hsec 
cnim  fuit  prima  civitas,  cui  deinde  adjecta  esl 
eivitas  secunda,  in  qua  erat  hoc  Palatium  Hero- 
dis,  ex  quo  per  portam  ferream  ibatur  in  civita- 
lem  prirnam,  sive  velerem.  Vide  tabulas  Adri- 
ohomii.  Sic  Romae  qui  habilant  in  urbe  trans 
TiberiDQ  in  Rurgo,  si  in  aliam  urbis  partem  quaa 
eis  'I  iberim  est,  pergant ,  dicunt  se  ire  Romam  , 
quia  scilicet  velus  Roma  fuit  cis  Tiberim,  illaqttc, 
etiamnuni  ila  liabilala  el  celebrata  est,  ul  ca 
sola  nb  indigcnis  Roma  nuncupetur  :  quo  lit  ut 
qui  in  Transliberina  urbis  parle  babitant,  exlra 
urbem  babitare  videantur,  esto  habitenl  juxta 
Vaticanum  et  basilicam  S.  Petri  inlra  muros 
Romse. 

Qu^  ui.tro  aplrta  est  eis  ,  ]  angeloocculte  se- 
ris  reductis  eam  aperiente.  Feslive  Arator  : 

Ferrea  quid  mirum  si  ceduutostiaPelro? 
Quem  Deus  uulierex  custodem  depulat  aulae , 
Inferuum  su[>erare  juliel. 

Mystice  Beda  :  ferrea  porta  quae  ducit  adJeru- 
salem  coclestem,  estcrux,  morlificalio,  tribu- 
lalio,  marlyrium,  qu;e  Petri  et  Apostolorum 
vestigiis  nobis  facta  esl  meabilis  et  pervia,  qtii 
sanguine  proprio  eam  reservaverunt  :  sicut 
porlae  Caspioe,  quae  et  ferreaj  dicuntur,  sunt 
angusliaj  inter  Caspios  montes  et  rupcs,  pene 
imperviae,  penelrandaetamen  iis  quiinAssyriam 
pergunt,  dequibusSlatius  I.  U.  Sylvarum  : 

Aut  Istrum  servare  latus,  metuendaquejporLe 
Limiiia  Caspiacsa 

Hoc  est  quod  ait  Christus  :  Inlrate  per  angttstam 
portam,  quia  lata  porta  et  spaliosa  via  est  qtue 
ducit  ad  perditionem,  Maltb.  7. 13. 

Ex  hoc  loco  Rupert.  1.  Ih.  et  Maldonat.  c.  20. 
S.  Joannis  v.  19.  censenl^.inihna  oslia  carceris 
fnisse  clausa,  ac  proinde  s.  Petrum  ea  vi  divina 
penetrasse,  sicul  Christus  ea  penelravit  post 
resurreclionem,  quando  iis  clausis  intravit  ad 
discipulos.  Ex  eoenim  quod  Lucas  ailextimam 
porlam  scilicet  ferream,  fuisse  Petro  apertam, 
videtur  colligi ,  intimam  carceris  portam  non 
fuisse  aperlam,  sed  clausam,  ideoque  a  Petro 
miraculose  penetratam. 

Verum  probabilius  videtur  contrarium  :  majus 
enim  fuisset  miraculum  penetraiionis ,  quam 
apertionis  :  quare  si  hoc  expressit  Lucas,  utiquc 
nec  illud  tacuisset.  Rursum  Deus  non  solet  fa- 
cere  miracula  frustra.  Hic  autem  penelratio 
fruslra  fuisset :  polerant  enim  ostia  ab  angelo 
aperiri,  sicut  aperta  est  porta  ferrca.  Tertio , 
penetralio  est  dos  propria  corporis  gloriosi  : 
unde  Christus  ut  se  tale  habere  ostenderet, 
clausis  osliis  penetravit  ad  discipulos.  Petrus 
veroadhuc  habebat  corpus  mortale  etcrassum, 
non  subiile  et  gloriosum.  Deniquc  omnia  baec 
liebant  per  angelum.  Angelus  autem  non  potest 
facere,  ul  unum  corpus  penetret  aliud;  hoc  enim 
proprium  est  omnipotenliae  et  virtuti  divince. 
Ita(|tie  res  hsec  sic  peracla  videtur  :  angelus  as- 
stunpsit  corpus  in  stratopedo,  id  est,  in  area 
Palatii  Herodis,  ex  aere  vicino:  inde  seiis  oc- 
rulle  reseialis,  aperuit  ostia  carceris,  sicqui' 
uigressus  carcerem,  Petrum  solvit,  eduxitque 
perosliajam  anle,  lam  pro  suocorporeassumpti 
quam  pro  Perrl  corpore  a  se  aperla.  Aperlaenim 
ra  fuisse  Indicat  I.ucas  v.  10.  Transettntcs  atitem 


APOSTOLORLWI.  Cap.  XII.  *::i 

primamet  secundam  cuslodiam ,  vcnerunt  adpor- 
tam  ,  venerunt  ad  portam  ferream.  q.  d.  Trau- 
scuiiles  ostia  jam  aperla,  non  sunt  vi>i  ab  Oftio- 
rum  custodibus,  utpote  ab  angelo  BOpitis;  secl 
venerunt  ad  porlarn  palatii  ejus(|ue  arete  exti- 
mani,  puta  lerrcaru,  quam  claiisani  aperuit 
angelus,  et  per  eam  aperirm.  exli  a  Palaliuin 
Herodis  Petrum  jam  ornnino  liberam  eduxit  in 
civitatem. 

PuocEssErxU.sr  vicimunum.  ]  Non  statim  acar- 
cere,  nec  a  Palatio  Herodis  angelus  dimisit  Pe- 
trum,  sed  victtm ,  id  est,  plateanr  integram, 
eum  tleduxit,  ttun  ut  eum  loco  plane  securo 
p  nerel :  nain  juxta  Palalium  Herodiserant  ex- 
cubitores  etmilites,  in  quos  potuisset  Pelrusiu 
cidere,  qui  eum  in  carcerem  reduxissent  :  lurn 
ut  Petrus  in  platea  diutius  cum  angelo  deambu 
lando,  domosqueet  Palatia  urbis  spectando  el 
agnoscendo,  ex  menlis  slupore  atl  se  plane  re- 
dvel  scir'.!(quesenonvisiouemviderc,sedreipsa 
ab  angelo  liberari  et  deduci.  Porro  Hebraei  ira- 
duntJerusalem  distributam  fuisse  in  2h.  vicos, 
sive  plateas  celebriores. 

Et  contunuo  niscEssrr  Angei.us  a»  eo.  ]  Ni- 
mirum  disparuit,  dimittendo  corpus  a.ssump- 
tum  ,  illudque  in  aerem  et  sua  elementa  resol- 
vendo.  Sicut  enim  natura  et  Deus  nec  tlesunt  in 
necessariis,  nec  redundanl  in  superlluis  ;  sic  el 
angeli.  Satis  erat  angelo  Petrum  in  tuto  collo- 
casse,  sibique  reslituisse  :  non  ergo  ulleriu-> 
curn  eo  progreditur,  setl  quasi  ollicio  et  lega- 
lione  sua  perfunctus  discetlil;  reliquum  Petri 
industriaB  commiitit.  Ita  S.  Cluys. 

11.  Er  Pbtros  ao  se  rtEVERsis.  ]  Giaece  ysvijuw 
cviauT&j ,  itl  est,  factus  in  seipso,  quasi  qui  extra 
se  fuisset,  mente  a  se  alienala  raptus  quasi  in 
exstasin.  Myslice  Richa  rd.  de  S.  Viclore  I.  5.  tlc 
Conlempl.  cap.  13.  Petrus,  ait,  id  est,  meib 
sancta  piis  exercitiis  sublimata,  ne  superbiat 
incarceraturab  Herode,  idest,  i\  slimulis  carnis 
el  concupiscenlue.  Herodes  enim  hebr.  idemesl, 
quod  conccplionem  trilurans ,  \c\,pellis  gloriant , 
ait  Pagninus.  Hsec  suis  et  aliorum  orationibu> 
liberatur  ah  angelo,  vel  proprie  dicto,  Telmys- 
tico,  puta  a  verbo  Dei ,  Deiquc  gratia,  quani 
menti  immittit  Deus,  ut  humiliata  et  in  se  re- 
versa  relegat  vesligia  pristinae  purilalis,  ora- 
tionis  et  contemplalionis.  Plura  vide  apud  In- 
rroc.  III.  et  Petrum  Blesensem  serm.  tle  vinculis 
S.  Petri. 

Misit  Dominus  ANcr.i.tM  stiM.]  Ila  invisibiliter 
fideles  suos  a  periculis  et  alllictionibus  liberai 
Deus  per  angelos,  quasi  suos  administros  et  nos - 
tros  custodes,  ul  iis  gratissimus,  eorumque  be- 
nefrcia  celebremus.  Id  multis  exemplis  ostendi 
Exodi23.  23. 

Et  deomni  expectatione;  Syrus  machinatioiu . 
plebis, idest  populi  Jud.eorvm  ,  ]  prsesertim  Scri- 
barunr  et  Pontificum,  qui  in  Petro  quasi  in  ca- 
pite  conabantur  exscindere  novam  Ecclesiam  ei 
Christianisnrum.  H;cc  cnim  erat  eorum  machi- 
natio  et  exspectatJo  :  lii  proinde  hic  nomine 
plebis  censentur.  Sed  Dcus  eortim  consilia  ct 
spcs  cvertit ,  ac  convertit  in  majus  Ecclesiac  bo- 
num,  et  nrajorem  Petri  gloriam  ,  mittendo  angc- 
lum  e  coelo  quieum  liberarcl.  lta  humanis  om- 
nibus  preesidiis  deflcientibus,  in  extrema  neces- 
silate  et  quasi  desperatione  suis  atlest  Deus; 
sicut  Davidem  e  manibus  Saulis,  Eliseum  a  la- 
trunculis  Syriae ,  Danielem  e  lacu  leonuti 
Ezechiam  e  manu  Sennachcrih,  Snsannam  a 


222  COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XII 

lalsis  teslibus  et  judieibus,  etc,  miraculoseeri-     Yide  etS.  Chrysost.  hic,  et  S 


puiL 

12.  Consweransque.  ]  Scilicet  Dei  hoc  per  an- 
gelma  benelicium  81  miraculum,  perrexit  ad 
'iilrles  congregatos  in  doino  Maria3,  ut  eos  de  se 
xuspensos  anxietate  liberaret,  gaudium  suumin 
<:os  transfunderet,  omnesque  ad  Dei  laudemet 
urutiarum  aciionem  excitaret.  Secundo,  consi- 
derans  suuni  periculum ,  seque  jam  ab  angelo 
■ibi  relictum,  ita  considerate  gressus  suos  di- 
rexit,  ut  caveret  ne  rursum  in  Herodianorum 
manus  incideret,  ideoque  recta  ivil  ad  domum 
Mariac,  ut  inter  suos  tutus  esset. 

Moral.  discehic,  sapientis  esse,  prius  consi- 
dcrare  suas  vias,  opera  et  verba,  antequam  ea 
proloquatur,  vel  exequatur.  Verba,  ait  S.  Rern., 
bis  ad  Umam  veniant,  quam  semet  ad  Unguam. 
Hoc  est  quod  monet  Sapiens  :  Palpebros  tuce  pr&- 
ccdant  gressus  tuos.  Dirige  semitam  pedibus  tuis, 
et  omnes  vi&  tuw  slabiiienlur.  Proverb.  h.  25.  Om- 
nis  cnim  error,  omne  vitium,  omne  peccatum 
oritur  ex  defectu  considerationis.  Si  enim  pec- 
cator  considcraret  circumstantias,  effecta,  poe- 
nas  et  danma  peccati,  utique  illud  non  perpe- 
iraret.  Unde  Prov.  ih.  22.  dicitur  :  Errant  qui 
operanlur  malum.  Errant ,  quia  non  considerant 
nialitiam  mali,  quod  perpelrant  Vide  S.  Tho- 
mas  1.  2.  q.  77.  a.  2.  in  corpore. 

Praeclare  S.  Rern.  lib.  1.  de  Consideratione  ad 
Kugen.  c.  7.  Consideratio ,  ait,  mentem  purificat , 
regit  affectus ,  dirigit  actus,  corrigit  excessus, 
romponit  mores  ,  vitam  honestat  et  ordinat.  Pos- 
(remo ,  divinarum  pariter  et  humanarum  rerum 
scientiam  confert.  Hcec  est  qua  confusa  determi- 
nat ,  hiantia  cogit ,  sparsa  colligit ,  secretarima- 
tur,  veravestigat ,  verisimilia  examinat ,  ficta  et 
fucataexplorat.  Hcec  est,  quai  agenda  praordinat, 
actarccogitat ,  utnihilin  mente  resideat  aut  in- 
t orrectum ,  aut  correctione  egens.  Hascest  qucein 
l<rospei'is  adversa  praisentit ,  inadversis  quasinon 
sentit;  quorum  alterum  forliludinis,  alterum  pru- 
dentim  est. 

YiiNiT  ad  domumMarIjE,  j  in  qua  erat  Ecclesia 
et  coetus  fidelium  orantium  pro  Petro,  de  qua 
dixi  c.  1. 13. 

Quicognominatus  est  Marcus.  ]  Alius  est  Mar- 
cus  Evangelista,  quicomes  S.  Petri  Romae  scrip- 
sit  Evangelium,  inde  Alexandrinam  fundavit 
Ecclesiam,  ab  hoc  JohanneMarco,  qui  fuit  so- 
cius  peregrinationis  S.  Pauli  etRarnabae,  dequo 
saepe  inferius.  Ita  S.  Rasilius  lib.  5.  contra  Eu- 
nom.  c.  ult.  S.  Hieron.  lib.  de  Script.  Ecclesiasti- 
cis,  Doroth.  in  Syncpsi,  Isidorus  lib.  de  Obitu 
Sanctorum,  etex  iis  Raronius.  Perperam  ergo 
Origenes,  Euthym.  Victor  Antioch.  OEcumen.  et 
alii  quos  citat  Sixtus  Senensis  1.  3.  et  2.  Eiblioth. 
censenl  hos  duos  esse  unum  eumdemque,  Joan- 
nes  Marcus  ascriptus  est  catalogo  Sanctorum  : 
de  eo  enim  sic  legimus  in  Martyrol.  Rom.  die  27. 
Sepiem.  Bybli  in  Phcenicia  S.  Marci  Episcopi ,  qui 
at  Joannes  d  B.  Luca  nominatur. 

Ubi  erant  congregati  et  orantes.  ]  Hinc  vi- 
detur,  quod  fideles  nocturnasegerint  vigilias  in 
oratione  :  noctuenim  liberatus  ecarcerePetrus 
ad  eos  venit,  et  orantes  inveniL  Unde  hae  primae 
sunt  fidelium  vigiliae,  quas  deinde  Ecclesia  eo- 
rumexemplo  in  festis  majoribus  olim  celebra- 
vil,  sed  tandem  ob  abnsum  abolevit :  perdurant 
uimen  cae  in  officio  Eoclesiastico  trium  noctur- 
norumquod  noctu  decantant Ccenobitae,  dequo 
vidje  1  rancolinum  Tract.  deHoris  Canon.  cap.  2. 


Ilier.  contra  Vigi> 
luutiun  vigilfas  improbantem,  quem  proinde 
Dormilantium  appellat. 

13.  Pulsante  autem  eo  ostium  janu^.  ]  Grae- 
cum  iwMvocj  aljanua;et  vestibuli  cum  Syro  et 
Pagninoverli  potest.  Domus  enim  majores,  uti 
palatia,  solent  in  ingressu  habere  vestibula  et 
atria  quas  suas  habenl  januas,  sive  portas  ma- 
joics ,  per  quas  priinus  fit  in  dornum  ingressus 
puta  in  vestibulum  ,  et  inde  in  domum. 

Processit  puella  ,  ]  Ttouoizxo  et  puellam  signifi- 
cat,  quasi  femininum  a  n«is,  id  est  puer,  et  ancil- 
lam,  uti  vertit  Chrysost.  et  Pagnin.  ostiariac 
enimessesolentancillae.  Nosteraulem  lnlerpres, 
ajque  ac  Syrus ,  puellam  vertentes  ,  subindicant 
non  fuisse  ancillam,sedhonestam,  forte  flliam, 
vel  neptemdomus.  Undeet  nomen  ejus  exprimit 
Lucas,  quod  vocata  sit  Bhode  :  illa  ergo  vel  ex 
curiositale  vel  instinctu  divinilus,  anne  forte 
esset  Petrus  pro  quo  fiebat  communis  in  domo 
oralio,  praescrlim  quia  is  noctu  veniebatetpul- 
sabat,  processit  ad  videndum  quis  pulsaret. 

Ad  audiendum.  ]  Ita  Roman.  idque  significat 
Graecum  ima.xovov.1,  aliqui  tamen  codices  Tegunt, 
advidendum,  id  est,  ad  audiendum;  visus  enim 
pro  quovis  sensu  sumitur,  ut  alibi  dixi  :  Nec 
enim  noctu  pulsanti  aperiri  solent  fores,  ut  vi- 
deatur  quis  sit,  sed  interrogari  quis  pulset,  ut 
ex  voce  audiatur  an  amicus  sit,  an  inimicus. 

Nomine  Rhode.  ]  Bhode  Hebr.  idem  est  quod 
visio  forlitudinis ,  ait  Glossa.  Verius  est  Bhode 
esse  nomen  Graecum,  et  rosam  significare.  Sic 
enim  Rhodus  insula  ita  dicta  est  a  rosa,  vel 
quod  rosee  speciem  referat,  vel  quod  amoena 
rosis  abundet.  Unde  et  soli  sacra  fuit,  ait  Diod. 
1.  G.  qui  puellam  nomine  Rhodiam  ,  sive  Rhodem 
amans  ,  ab  eaRhodum  nominavit.  Nam  ut  scri- 
bitSolinus,  nunquam  ita  ccelum  nubilum  est, 
ut  in  sole  Rhodus  non  sit.  Aut  quod  capulorosae 
illic  invento  silaedificata,  ait  Strabo.  LicetPagn. 
ex  Nicia,  Rhodum  dictam  putet  a  pobs ,  id  est, 
iluxu  vertentis  pelagi,  quod  antequam  insula 
appareret,  multus  ibi  pelagi  lluxus  volveretur. 
Porro  rosa  est  Hos  florum ,  quia  purpura  puni- 
cat,  candore  nitet,  et  ilammeo  colore  rutilat. 
Quare  si  quis  omnibus  laudibus  sit  cumulatus  , 
rosa  nuncupatnr.  Unde  S.  Hieron.  lib.  2.  ep.  16. 
de  puella  laudatissima  :  Universa ,  inquit,  pro- 
pinquitasrosam  ex  se  natam  gaudeat. 

Taiis  fuit  hrecRhode,  de  qua  sic  scribit  Hele- 
cas  Eplscopus  Caesaraugust.  in  Addit.  ad  Chro- 
nicon  Lucii  Dextri  et  M.  Maximi,  quod  nupei 
inventum  et  editum  est  :  Bhode,  quai  Bosulia 
diclaest ,  in  persecutione  Trajani  (  ut  idem  refcrt 
Maximus  super  Acta)  passa  est  profidc ,  cum  aliis 
Martyribus  inSardinia. 

Similisei  et  nomineetmartyrio  fuitS.  Rosula, 
quae  cum  S.  Cypriano  Episcopo  Carthagin.  sub 
Valer.  Imp.  gloriosum  obiit  martyrium  die  \k. 
Septemb.  ut  habetRoman.  Martyrol.  El  S.  Rosa 
virgo  Franciscana,  quae  velut  rosa  inter  spinas 
resplenduit  virginitate,  virtutibus  etmiraculis, 
niigravitquead  Dominum  anno  Christi  125^.  Vi- 
terbii  prope  Romam,  ubietiamnum  ejus  virgi- 
neumcorpus  non  tantumintegrum,  sedetflexile 
(quod  proinde  vestiri  se  sinil)  ostenditur ,  quae 
proinde  in  Martyr.  Romano  Sanctis  asscripta  le- 
gitur  die  h.  Septembr.  Rosa  enim  suo  odore  et 
colore  roseo,  typus  est  virginis  et  virginitatis. 
Ilaec  quippe  inter  caeteros  hominum  status  est, 
quod  rosa  inler  florcs.,  nimirum  florumpyroptts, 


COMMENTARIA  IN  ACTA 
liorlorum  purpura ,   odorum    sapphirus ,   Aprilis 
oculus  ,   viris   phanix ,   naturce  pompa ,    ut  ait 
Oraior.   El  Syrnposius  Poetu  hoc  dat  aeniguia 
rosae  : 

Purpura  sum  terra  pulcliro  perfusa  rubore, 
Sepiaque  ne  violer,  telis  defendor  aculis. 
0  felix  ,  longo  si  possiui  vivere  fato  ! 

Est  ergo  rosa  virgo,  niinirum 

Virgineusroseo  ccrniturore  pudor. 

SapphoapudAchillem  Talium.l.  2.  de  Leucippe, 
rosum  indigilat  florum  reginam ,  lerrce  ornamen- 
lum,  planturum  decus ,  ocutumflorum ,  prati  ru~ 
borem ,  pulchritudinem  coruscanlem ,  terrw  risian. 

QuocircaS.  Dorothea  virgo  marlyriurn  ohiens 
in  hiemis  rigore,  puta  6.  Fehruarii,  misit  ad 
Theophilum  rosas,  quibus  quasi  rhododuphne, 
idest  rosario,  sive  rosacea  corona  coronanda 
erat  ejus  virginitas  a  sponsoChristo  in  Paradiso, 
utihabet  cjus  Vita. 

EtS.  Ludovicus  primogenitusCaroli  II.  Siciliae 
regis,  ideoque  nepos  S.  Ludovici  RegisFrancise, 
spreto  regno  Ordinem  S.  Francisci  amplexus, 
indeque  a  Bonifacio  VIII.  creatus  Episcopus  To- 
losanus,  moriens  visus  est  rosam  cx  ore  emit- 
tere  oh  meritum  virginitatis,  quae  tanta  in  eo 
fuit,  ut  nec  matrem  osculari,  nec  feminam  in 
vultu  aspicere  unquam  voluerit,  ut  hahet  ejus 
Vita  19.  August.  apud  Rihadaneiram. 

Et  S.  Joscio,  vel  Joshertus,  monachus  S.  Ber- 
lini ,  moriens  anno  Domini  1161.  quinque  rosas 
e  vultuemisit,  unamexorecuiinscriptumerat 
nomen  B.  VirginisMariae,  eoquod  vivens  quoii- 
die  rosarium  quinque  psalmorum  inchoantium 
a  litteris  nominis  Maria,  in  honorem  ejusdem 
recitaret,  uti  habent  Annales  cjus  monasterii, 
quosibidem  vidi,  et  ex  iis  asserunt  S.  Antonin. 
Thomas  Cantipral.  et  Joannes  Molanusin  Sanc- 
tis  Belgii  die  30.  Novemh.  Ipsa  cnim  est  rosa 
mystica ,  ut  canit  Ecclesia  in  Litaniis,  et  ul  ait 
S.  Eern.  in  deprecatione  ad  B.  Virginem,  pag.  6/i. 
lpsacst  viota  liuuiilitutis  ,  lilium  castilatis ,  rosa 
eharitalis.  Ergo 

Nccle  rosas  generosa , 
Plecte  flores ,  Virgo  rosa , 
Rosarum  pulclierrima. 

14.  Pn^GAUDIO  NON  APEUUITJANUAM,  SED  INTrtO 

cuiuu: ns  nuntiavit.  ]  Primo,  ut  mosrentesetmce- 
rore  pene  absorptos  ob  carcerem  Petri,  ejus  li- 
berati  nunlio  exhilaret,  et  quasi  ad  vitam  revo- 
caret.  Secundo,  ut  omnes  obviam  Petro  proce- 
derent  reverentiae  causa,  illi  liberationem  tam 
inexpectatam  gratulaturi;  simulque  ut  suae  ve- 
recundiae  virginali,  quam  nomine  praeferehat, 
consuleret.  Nam  ut  aitS.  Hieron.  ad  Ruslicum  : 
Ostendam  tibi  variorum  pulchritudinem  florum , 
quid  inse  lilia  habeant  puritatis,  quid  rosa  vere- 
cundia  possidcat,  quid  violce  purpura  promittat 
in  regno.  Idem  ad  Salvinam,  ejus  filiolam  vocat 
losarumctlitiorum  calalluim,  eboris  oslriquecom- 
mercium. 

Insanis,]  deliras,  Syrus,  pcrtcrrita ,  perculsa 
«,  scilicet  ex  imaginatione  vehementi,  qua 
inilas  te  vidisse  spectrum,  vel  umbram  Petri  : 
terrorenim  facit  honiinem  emotae  mentis,  inde- 
que  delirum  et  insanum. 

Angelus  ejus  est.  ]  Hinc  liquet  communem 
n  IU  l,,d.ellum  «Pinionem  fuisse,  quod  quilibet  a 
Deo  haheret  sihideputatum  angelum  Custodem, 


APOSTOLORUM.  Cap.    VII.  22.*, 

uti  ex  hoc  loco  evincit  S.  Cbrysostom.  hom.  de 
Ascensione,  quod  Nota  conlra  haereticos  nosti  i 
temporis,  quiidnegant,  acperperam  pro  angelo 
accipiunt  nuntium  a  Petro  ini.ssum.  Unde  etlsi- 
dorus  Clarius  vertit  nuntium.  Aut  per  angetuvt 
impertinenler  et  coniorte  accipiunt  visionen; 
angelicam  Pelro,  vel  aliis  de  Petio  factam.  Il;t 
Beza,  qui  visionem  hanc  ex  suo  cerehro  effingit, 
cum  nullum  ejus  hic  si t  indicium,  quid  enim 
h;ec  visiofacitad  hanc  Hisloiiarn  ?yEque  insulse 
Calvinuslih.  1.  Instit.  c.  1Z|.  nurn.  7.  respondet, 
hunc  angelum  fuisse  datum  custodem  Pelro 
temporecarceris  duntaxat,  Btn  per  omnem  vi- 
tain.  Sedundehoc  tam  audacler  asseveras,  imo 
fingis,  CalvinePUnde  lideles  sciebanlei  in  car- 
cereduntaxat,  a  Deo  destinatum  esse  angelum;' 
Quis  eum  viderat?  cui  Perrus  eum  ostenderat, 
vel  revelarat?  Tunihil  admittis,  nec  credendum 
censes  nisi  in  S.  Scriptur.  er.pressum,  ubi  hoc 
scriptum  velexprcssum  legisti? 

Nota  hic,  angelos subinde induere  speciem  et 
personam  suorum  clientum,  similiumve  homi- 
num,  ut  eorum  res  curent  etnegotia  peragant. 
SicRaphael  comes,  imo  dux  Tohiae,  induit  spe- 
ciem  Azariae  :  Ego  sum ,  ait,  Azarias  Ananio? 
magni  filius,  c.  5.  18.  Sic  cum  tribus  pueris  in 
fornacem  Babyloniam  descendit  angelus  similis 
filio  Dei,  puta  Christo,  qui  eos  ab  igne  illaesos 
servavit,  Daniel  3.92. 

Celebre  est  in  Annalibus  Hispanorum  miracu- 
lum  Paschalis  Vivas,  qui  Maurosin  praeliovisus 
est  profligare,  cum  lamen  ipse  praelio  non  inte- 
resset,  sed  sacrificio  Missae,  nimirum  angelus 
ejus  personam  suscepil,  et  ejus  vice  pugnavit 
ac  vicit.  lla  audientete  devote  sacrum,  angelus 
negotia  tua  geret,  melius  quam  tu. 

Simileestin  Chronicis  Fratrum  Minorum  I.  1. 
c.  57.  de  F.  Joanne  Parmensi,  qui  cum  genera- 
latu  Ordinis  contemplativae  vitae  studio  se  abdi- 
casset,  Religiosum  sui  Ordinis  habebat  Missac 
administrum.  Contigit  eum  tempore  Missae  ob- 
dormiscere  :  quare  angelus  ejus  specie  et  habilu 
Missae  ministravit.  Sic  quando  defuncti  vivis  ap- 
parent,  crebro  id  lit  per  angelos,  qui  defuncto- 
rum  formam  assumunt,  uti  docet  S.  Aug.  L*l. 
de  Cura  pro  mortuis,  etnoster  Thyraeus  1.  1.  de 
Spirit.  apparit.  c.  12. 

Sic  S.  Placidus  cum  mergeretur  aquis,  vidii 
S.  Benedictum  (qui  absens  miserat  S.  Maurum 
ad  Placidum  liberandum  )  aslantem,  seque  ex 
aquiseducentem,  teste  S.  Gregor.  lib.  2.  Dialog. 
c.  7. 

Sic  S.  Nicolausabsens  apparuit  nautis  seinvo- 
canlibus  in  teinpestate,  eamque  sedavit,  ut  ha- 
bet  ejus  Vita.  Idem  in  somnis  apparuit  Constan- 
tino  Magno,  jussitque  ut  tres  viros  injuste  in- 
carceratos  dimitteret. 

Sic  S.  Anlonius  de  Padua  existens  in  Italia, 
visusest  in  Lusitania  patrem  suum  calumnia  et 
morle  liberans. 

Sic  S.  Franciscus  absens  apparuit  fratrihus  in 
curru  igneo.  Haec  enim  omnia  facta  sunt  per 
angelos,  qui  simulacrum,  et  speciem  Sancto- 
ruin  dictorum  efformarunt,  aliisque  repraesen- 
tarunt,  uti  docet  Thyracus  1.  2.  c.  10.  praesertim 
quia  ipsi  qnicxhibentur,  plerumque  seexhiberi 
ignorant.  Unde  liquet,  eos  non  replicari,  nec 
aniinam  e  corpore  egredi ,  ut  alibi  appareat,  uti 
nonnulli  putarunt. 

Sic  nostro  aevo  S.  Ignatius,  fundator  Sncietatis 
noslrae,  Romae  cxistens,  apparuit  Colouiae  R.  P. 


224  COMMENTARIA  1N  ACTA 

l.eonardo  Kesselio,  qui  Sociortim   crat  Supc- 
rior. 

Sic  S.  Franciscus  Xaverius  in  navi  existens, 
apparttit  in  scaphavi  tempestatis  ii  navi  avulsa, 
eamque  cum  vectoribus  ad  navim  reduxil,  uti- 
quepcr  angelum.Ita  habetVitaet  processa  Cano- 
uizalioniseorumdem.  Mcmorabileestexemplum 
apud  Johannem  Moscuin  in  Prato  Spirituali 
cap.  207.  de  puella  Alexandrina,  qiKccumsua 
in  pauperes  erogasset,  indeque  depauperata, 
ex  fornicatione  victum  quaerere  cogeretur,  tan- 
dem  facti  poenitens,  baptismumque  poscens, 
cum  nemo  ejus  vellet  esse  patrinuset  sponsor, 
angeliaulicorum  quorumdam  formam  assumen- 
tes,  sponsores  se  proea  praebuerunt. 

Simile  estin  vitaS.  Slepbani  primi  regis  Hun- 
garorum.  Cum  enim  Conradus  Imp.  ei  bellum 
moverel,  jamque  exercitus  procederet,  angeli 
nuntiorum  spccie  litteras  detulerunt,  quasi  a 
Conrado  scriptas  ,  quibus  jubebat  suos  pedem 
retro  referre,  domumque  redire. 

Similia  suntin  vita  S.  Vinceslai  Principis  Boe- 
miae,  apud  Dubraviuml.  U.  et5.  Hist.  Boemicae. 
Haec  angelorum  sunt  erga  fidelesetSanctos  ofli- 
cia  et  beneficia. 

17.  Uttacerent.  ]  Tacere  jubet,  ait  Glossa,  ne 
rlamore  gaudentium  adventus  ejus  in  civitate  ag- 
noscatur. 

Nuntiate  Jacobo  ,  ]  Minori  (nam  Major  jam 
erat  occisus  v.  1. )  qui  eratEpiscopus  Hierosoly- 
morum.  Unde  videtur,  quodcaeteri  Apostoli  jam 
abierant  insuas  provincias,  uti  dixiinitio  capi- 
tis  :  alioqui  enim  eis  pariter  suam  liberationem 
nuntiari  jussisset  Petrus. 

Egressus  abiit  in  alium  locum.  ]  Nimirum  Cae- 
saream,  Sidonem,  Berytbum,  Tripolim,  Ara- 
dum,  Antaradum,  Antiocbiam  :  inde  Galatiam  , 
Cappadociam,  Pontum,  Asiam,  Bilbyniam,ubi- 
que  evangelizans,  confirmans  fideles,  et  insti- 
tuens  Episcopos,  ac  tandem  iis  peragratis  hoc 
oodem  anno  pervenit  Romam,  uti  ex  S.  Hieron. 
lib.  de  Script.  Eccles.  et  S.  Leone  serm.  1.  de 
Apostol.  Petro  et  Paulo,  docet  Baronius.  Hic 
enim  annus  est  seplimus  ab  initio  cathedive 
Antiochenae  :  in  ea  enim  sedit  septem  annos, 
post  quos  eam  transtulit  Romam,  uti  habelcom- 
munis  Doctorum  sententia.  Hoc  ergo  anno  Pe- 
trus  primus  ex  Apostolis  adiit  Romam,  Imperii 
orbisque  caput,  ut  ibi  pariter  Ecclesiae  caput 
statueret ,  eique  orbem  ,  conversis  Romanis 
principibus,  subjugaret.  Quare  minus  verum 
videtur,  quod  Simeon  Metaphrastes  in  vita 
S.  Barnabeetradit,  eum  primum  omnium  Evan- 
gelium  Romae  praedicasse.  Unde  et  S.  Clemens 
inilioL  Recogn.  lestalur  se  S.  Barnabam  Romae 
praedicantem  audivisse,  et  ab  eo  detiuclum  Cae- 
saream  ad  S.  Petrum.  Verum  hic  liber  multa 
fabulosa  continet,  nec  est  Clemenlis,  vel  certe 
ab  Ebione  (hic  enim  teste  Epiphan.  haeresi  30. 
scripta  Clementis  corrupit)  corruptus,  ideoque 
a  Gelasio  inter  Apocryphos  est  rejeclus. 

Porro  Deum  jussisse  S.  Petro  ut  Romam  se 
conferret,  docel  S.  Marcellus.  Ponlif.  epist.  ad 
Antiochen.  et  S.  Leo  serm.  1.  deS.  PetroetPaulo 
ac  S.  Athanas.  Apol.  profuga,  S.  Ambros.  orat. 
contra  Auxent.  S.  Maximus  serm.  1.  de  S.  Petro 
et  Paulo.  Hoc  autem  fuit  urbis  Romanae  Episco- 
patum  ad  summum  orbis  lerrae  Poniificatum 
evehere,  atque  certo  in  loco,  qui  ad  orbem  re- 
gendum  commodior  esset,  collocare,  non  au- 
tem  majori  minorem  Episcopalum  adjungcre. 


APOSTOLORUM.  Cap.  XII. 

Denique  S.  Petrus  Rom.e  divertit  in  domum 
Prudentis  Senatoris  Romani ,  eumque  cum  filiis 
Timotheo  et  Novalo,  ac  filiabus  Prudentia  et 
Praxede,  ad  Christum  converlit,  uti  habent  eo- 
rum  Acta.  Unde  domum  ejusin  Ecclesiam  (quae 
prima  fuit  Rom;e)  consecravit,  quae  poslea 
dicia  est  Titulus  Pastoris  ,  ubi  etiamnum  Altare 
in  quo  S.  Pctrus  celebravit,  ostcnditur.  Sedere 
ergo  coepit  Pelrus  Romac  anno  2.  Claudii  finiente, 
qui  fuit  Chrislifr5.  seditque  per  annos  25.  scilicet 
usque  ad  13.  Neronis,  Christi  69.  quo  a  Nerone 
cum  S.  Paulo  martyrio  est  coronatus.  Insuper 
sanctum  Petrum  secum  fclicitalem  reipubl.  Ro- 
mam  induxisse.docet  Paulus  Orosius  1.  7.  c.  6. 
nam  eo  urbem  ingresso  eessarunt  intestini  tu- 
multus,  invecti  a  crudelitate  Caii  Caligulae. 
Claudius  enim  ei  succedens  indixit  omnibus 
«//v/7<rtav,  et  injuriarum  oblivionem.  Rursum  Deus 
compressit  Furium  Camillum  Legatum  Dalma- 
tiae,  eum  per  milites  occidendo,  ne  tyrannice 
invaderet  imperium.  Adbaec  Britanniam  Claudio 
subjecit  sine  prtelio  etsanguine,  intra  paucissi- 
mos  dies.  Plura  habetDio  1.  60.  Verumcumidem 
Claudius  anno  regni  sui  9.  Chrislianos  cum  Ju- 
dasis  urbeexpulit,  mox  fames  urbem  invasit,  ut 
populusin  Claudium  insurrexerit,  qui  fttrorem 
populi  per  posticum  fugiens,  aegre  evasit  in  pa- 
latium,  ac  paulopost35.  Senatores  et  trecentos 
equites  Romanos  minimis  causis  inierfecit:ipse 
autemmanifestis  veneni  signis  estmortuus.  Haec 
Orosius. 

18.  QuiDNAM    FACTUM    ESSET  DE    PETRO.  ]  GrffiCe 

rtapa  8  lisrpoi  iUvs.ro ,  id  est ,  quid  tandem  Petrus 
factus  esset ;  Tigur.  quonam  devenisset  Pelrus,  an 
vi  magica,  vel  divina  e  carcere  evasisset,  vel 
in  avem,  spiritum,  aliamve  rem  esset  conver- 
sus;  vel  alio  raptus.  Incerlum  est  an  angelus 
aperiens  januas  carceris,  et  portam  ferream 
Palatii  Herodis,  eas  eductoPelro  postse  clause- 
rit,  an  vero  apertas  reliquerit;  ut  ut  fuerit, 
utrimque  ingens  erat  prodigium.  Chrys.  hom. 
inMatth.  sentit  omnia  clausa  fuisse,  et  duorum 
militum,  qui  cum  Petro  dormiebant,  manus 
eademcatena,  qua  cum  illo  conslricti  fuerant, 
colligatas  mansisse. 

19.  INQUISITIO.NE  FACTA  DE  CUSTODIBUS.  ]  GraeCe 
avaxpivoci    tou;    puAaxas    :     avaxpiveiv    millta    SigniflC3t  , 

scilicet  inquirere ,  examinare,  torluroe  admovere  : 
ilemjudicareet  condemnare.  Unde  Syrus  vertil, 
condemnavit  custodps. 

Jussit  eos  duci,]  in  carcerem,  aitRabanus, 
aut  Caesaream,  quod  Herodes  erat  venturus  : 
ubi  paulo  post  occiso  Herode,  custodes  dimissi 
sunt,  ait  Cajetan.  Deo  itaanimum  Herodisemol- 
liente,  ne  Petri  solutio  alicui  noceret,  aut  cus- 
todibus  necis  esset  causa.  Melius  S.  Chrys.j ussit 
eos  duci,  scilicet  ad  supplicium.  UndeSyrus, 
jussiteosnecari.  Petrus  Alexandr.  can.  13.  apud 
Theodor.  Balsalmonem  tradit  eos  suffocatos, 
sive  strangulatos  fuisse. 

Descendensque  a  JudvEa  in  C^sarf.am.  ]  Qua; 
prius  Slratonis  turris  dicla  est  :  ubi  solemnes 
ludos  celebravit  Herodes  Agrippa  pro  salule 
Caesaris,  ad  quam  magna  multitudo  Nobilium 
et  procerum  ex  tota  provincia  convenerat,  ait 
Josephus  1. 19.  Antiq.  c.  8.  Simulut  sevindicaret 
de  Tyriis  et  Sidoniis  ,  ul  sequilur. 

20.  Iratus  ,]  au//.o/^axwv,  q.  d.  Animo  moliens  bel- 
lum;  Tigur.  bellum  animo  agitabat  in  Tyrios; 
alii,  pugnacem  et  infensum  gerens  animum.  Causa 
iraeHerodis  nos  laiet.  Baron.  suspicatur  fuisse, 


COMMENTARIA  1N  AGTA 

quod  Sidonii  Pelrum  e  carccrc  elapsum  susce- 
pisset,  ab  eoque  facti  Christiani,  Episcopum  ab 
ee  accepissent.  Verurn  id  aliis  minus  placet. 

Bl.ASTO,  QUI  ERAT  SCPER  CURICULUM  REGIS.  ]  Puta 

prajfectus  cubiculi,  primus  regis  cubicularius, 
ideoque  ipsi  familiarissimus. 

EO  QUOD  ALERENTUR   REGIONES   EORUM  AR  ILLO.  ] 

Grajce  anb  t*j?  /3aa«><*»is,  scilicet,  /wp«?,uli  praecessit, 
id  est,  ex  regione,  vel  dilione  regis  Herodis.  Ita 
Syrus.  Ex  Judaea  ergo  subministrabatur  eis  fru- 
ineiitum  omnisque  annona.  Pacem  ergo  pelunt, 
ne  lianc  frumenti  exportationem  probibeat  He- 
rodes,  itaqueeos  fame  conficiat. 

21.  Statuto  autem  die.  ]  Syrus,  die  percelebri. 
Erat  enim  dies  secundus  ludorum  pro  Caesaris 
salute,  ait  Josephus  loco  jam  citato.  Illc  ergo 
die  Herodes  in  magnificenlia  regia  sedit  pro 
tribunali.ulTyriorum  et  Sidoniorum  causanict 
poslulalionem,  aut  potius  satisfactionem  et 
submissionem  cognosceret,  deque  iis  ad  libi- 
tum  statueret.  Unde  et  concionabatur  ad  eos, 
scilicel  Tyrios  et  Sidonios,  uti  praecessit.  Iia 
Lyran. 

Vestitus  veste  regia.  ]  Veslis  regia;  com- 
plectitur  purpuram,  sceptrum  et  coronam ; 
hisce  induti  judicabant :  haec  enim  regni ,  aeque 
ac  judiciariae  potestatis  sunt  symbola.  Unde  et 
Josephus  lib.  17.  Antiq.  c.  11.  de  Ilerode  ad  se- 
pulcbrum  elato  sic  scribit :  Eratque  ipsemorluus 
circurnamictus  purpureis  vestimentis,  caput  ejus 
diadcmate  coronalum ,  sceptrum  quoque  in  mantt 
cjus,  vclut  si  d  vioo  teneretur,  erat  apposilum. 
Porro  Agrippae  vestis  ex  argento  erat,  mirabili 
opere  contexta,  ail  Joseph.  quae  radiis  solis 
percussa  divinum  fulgorem  enhltebat.  Gestabal 
ergo  purpuram,  coronam  auream  in  capite,  et 
sceptrum,  quae  sunt  regum  insignia,  eaque 
supra  modum  splendida.  Quare  modum  et  mo- 
dcstiamvestitus  excessit  superbusHerodes,  an- 
sunique  dedit  Tyriis  et  Sidoniis  supplicibus, 
adulanlibus  ei,  acclamandi  dandique  divinos 
honores.  Ila  Isidor.  Pelusiota  lib.  1.  epist.  Ih. 
Ouocirca  sapienter  Juslinus  Imp.  moriens  Ti- 
berium  successorem  monuit,  dicens  :  ISe  te  in 
rrrorcm  ducul  veslis  splendor,  ncque  illustris  or- 
naius  itlarum  rcrttm  quai  sub  aspectum  cadunt , 
tedccipial ,  quibus  ipse  in  fraudcm  impul$us,mcip- 
sum  gravissimis  suppliciis  obnoxittm  reddidi.  Non 
elevet  te  habilus  ,  sicutme.  Ecce  Deusqui  bencfecit 
tibi  :  lutnc  habitum  dcdit  tibi ,  non  ego.  Honora 
tttttm  ul  ttt  qttoque  honoreris  ab  eo.  Testis  cst  Evag. 
lib.  5.  c.  13.  Aique  sapienter  S.  Bernard  lib.  2.  de 
Considcr.  ad  Eugenium  cap.  12.  cum  monens, 
ne  cx  monacho  factus  Pontifex  ,  in  lanlo  culmine 
sibi  applaudal  :  Magntts  ,  ait,  cui  prayscns  fclici- 
lat  si  arrisit ,  non  irrisil.  lltvc  cnim  incautis  ad 
tlisciplinamrelaxandam  cst ,  qttod  ignis  adceram, 
quod  solis  radius  ad  nivem  vel  glaciem. 

22.    POPVLUS    AUTEM    ACCLAMAUAT   :    Df.I    VOCES , 

kt  non  liOMims.  ]  q.  d.  Agrippae  regis  vestiuni 
fulgor,  et  oiationis  majestas  ita  nos  perstringit, 
ut  vidcamur  Deum  videre  et  audire,  nonhomi- 
nem.  Aeclamatio  ha?corla  ii  Tyriis  el  Sidoniis , 
quigratiamHerodisaucupahaniur,  proserpsit  ad 
reUquum  Caesariensium  populum.  Vide  hic 
quantum  nialum  sit  adulatio,  qurecx  rege  facil 
Deum,  ideoque  ex  bomioe  cadaver  :  ipsa  enim 
rcgeO)  occidit.  Frequens  hoc  malum  in  aulis 
principnm  :  unde  aulalorest  adulator,  sed  et 
■-'■A  esi  rfpog  ,  id  esl ,  adulator  est  corvus;  effo- 
ilieni  oculos  eorum  quibus  adulalnr.  Pra?clare 

'  ";NKI..    A    I.APIDF.      TOM.    X. 


APOSTOLOP.UM.  Cap.  XII.  2:5 

Gurtiusl.  8.  Perniciosa  adulalio  pcrpctutnn  reguui 
malum  cst,  quorum  opes  assentatio  sctpius ,  quam 
hoslis  evertit. 

23.   Confestim   (Syrus,  eadem  hora)    kvrrtM 

PKllCCSSIT    KLM    ANGELIS    DOMiM,  )  Zelotes  ClVill- 

dex  honoris  divini ,  qui  hic  a  Deo  abreplus,  sa- 
crilege  dabalur  Herodi.  Dnde  videlur  fuissean- 
gelus  hic  bonus,  licct  noster  Lorinus  censeat 
fuissemalum,  etdeemonem. 

Phucussrr.  ]  Id  esl,  plaga  lethali  illum  feriit. 
Plaga  baec  fuit  dolor  viscerum  et  tormina  ,  aii 
Josephus  :  item  corporis  putrefactio  el  fcetor; 
inde  enim  vermes  cbullieranL  Sic  avus  ejus 
Herodes  Ascalonit..  nfanticida ,  qui  sanctos  in- 
nocentesoccidit  a  pediculis  consuinptus  interiit. 
Addit  Josephus,  buboneui  visum  luisse  super 
caput  Herodis,  quasi  calamilatis  nunlium ,  uti 
ei  olim  Romae  praedixerat  Germanus  quidam, 
teste  eodem  Josepho  1.18.  c.  3.  OEcum.vero  pro 
bubone  angelum  fuisse  visum  scribit. 

EO   QUOD    NOM  DEDISSET  IIONOHEM  DEO.  ]   Id  CSt, 

co  quod  non  defendissel  honorem  Dei ;  sed  eum 
sibi  arrogasset,  consentiendo  insana?  assenta- 
lioni  et  acclamalioni  populi.  Narrat  hanc  llero- 
dis  puniiionem  S.  Lucas  occasione  occisionis 
S.  Jacobi,  et  incarcerationis  S.  Petro  :  baecenim 
duo  ejus  immania  in  Chrislum  el  Ecclesiani 
scelera  meruerunt  ejus  exaecalionem,  et  pro- 
lapsum  in  hanc  idololatriam,  ob  quam  a  Deo, 
sui  honoris  et  divinitatis  justo  zelote  et  vindice 
puniius  est  morte,  ut  apparerct  esse  mortalis, 
imo  morluus,    qui  concupicrat  csse  Deus. 

Sic  Lucifer  ambiens  divinoshonores,  exprimo 
angelo  factus  est  teterrimus  cacodaemon.  Sic 
Alexander  Magnus  occisus  cst  a  suis,  quod  vel- 
let  ab  eis  adorari  ut  Deus ,  uti  Hermolaus  qui- 
dam  e  conjuratis  ei  exprobrat  apud  Curtium 
I.  8.  Sic  Nabuchodonosor,  qui  in  stalua  aurea  a 
se  erecta  ,  Daniel.  3.  adorari  voluit,  a  Deo  mu- 
tatus  esl  in  bestiam,  Daniel.  h.  28.  Sic  Antiochus 
Epiphanes  qui  ex  faslu  Deum  tcrreslrem  se  pu- 
labat,  percussus  dolore  viscerum  et  a  vermibus 
corrosus,  reque  ut  hic  Herodes ,  interiit  2.  Ma- 
cbab.  9.  12.  Quare  omnes  hi  fuerunt  lypi  Anti- 
christi,  qui  sedebitin  templo,  voletque  adorari 
ut  Deus,  ideoque  a  Deo  adigctur  m  tartara  , 
Apoc.  13. 

Nola,  Peccavit  Herodes  tacendo  :  sicenim  ta- 
cite  assensus  est  blasphemac  acclamationi  :  de- 
bebal  enim  Dei  honorcm  tutari,  ideoque  eum  a 
se  amoliri,  populumque  graviler  reprehendere, 
quod  Deo  hanc  tam  insignem  injuriam  intulis- 
sct,  uli  fecerunt  S.  Paulus  et  Barnabas,  quos 
Lycaonii  adorare  volebant,  hunc  ut  Jovem,  il- 
lum  ut  Mercurium,  Scissis  enim  tttnicis  suis  exi- 
licrunt  in  turbas,  clamantes  et  dicentes  :  Viri, 
quid  luec  facitis?  et  nos  morlalcs  sumus ,  siiniles 
vobis  homines,  Actor.  lh.  13.  Tali  enim  casu  ve- 
rum  est  islud  :  Qui  tacet ,  conscntire  videtur  : 
praesertim  si  sit  Superior,  aut  vir  sapientia  et 
auctoritate  pollens. 

Et  consumptis  a  vermirus  ( gra?ce ,  factusesca 
rermium)  expiravit.  ]  Sic  supcrbos  dejicit  side- 
ratque  Deus.  Jnste  Herodes  volens  csse  Deus,  fit 
esca  vermium,  ut  humiliatus  se  non  tantum 
mortaiein  .  sed  et  putidum  discat,  dicalqtie  illud 
Jobicap.  17.  16.  Putrcdini  ttixi  :  Patcr  mcus  cs  : 
matcr  mea  cl  soror  mca ,  ccrmibtts.  Per  vermes 
accipe  pediculos  qui  c  corpore  putido  et  foelido 
per  singula  membra  ebulliunt,  de  quo  morbo 
vWe  Galenum  lib.  dc  Compos.  mcdic.  sccundum 

29 


22G  COMMENTAWA  IN  ACTA 

loca  c.  7.  AdditS.  Chrys.  hom.  26.  in  ep.  atl  Heb. 
quod  erepnit  et  ejfusastmt  visccra  ejus. 
Uac  pluhiriasi,  id  estmorbo  pedicuiarietTer- 

niiuin  morte  punirc  solcl  Dciis  blaspliemos,  ha- 
giotnachos,  Rdeliom  persecutores  j  sed  maxime 
cliviniiaiis  appetitores,  mi  Antiochum  Epipba- 
ncin  ,  Rerodem  infanticidam ,  dc  quibus  paulo 

ante  dixi,  lluniicrieiun  regem  Arriainun  perse- 
quentem  Qrthodoxos,  de  quo  Victor  Uticens. 
lih.  3.  Wand.  Histor.  eodem  modo  periit  Phere- 
cydcs  Pythagorae  praeceptor,  atheus  et  omnis 
numiuis  contemptor,  de  quo  cx  Aristot.  Plu- 
tarcho,  filiaoo  et  Piinio  Hhodiginus  I.  19.  c.  M. 
et  Maximianus,  in  imperip  et  persecutione  60- 
cius  Diocleliani,  de  quo  Eusehius  lih.  8.  eap.  28. 
etJuIianus  Apostata,  de  quo/.oy.omenus  lih.  5. 
<\  7.  et  hlasphenius  Nestorius,  teste  Niccphoro 
lib.  16.  C.  3(>.  et  impius  Calvinus,  lcste  Bolseco 
inejusVita.  Pr;eclare  Drogo  Cardinalis  tract.  de 
Saeramenlo  Domin.  passion.  tom.  2.  Bihliolh. 
SS.  Patrum  :  Quidveste,  inquii,  nitidagloriaris? 
subtcr  te  stcrnelur  tinea ,  et  operimcntum  tuum 
vermisest.  Ihec  tua  vestis  est.  Illuserunt  tibi,qui 
chlamyde  coccinea  circumdederunt.  Sic  Antiochus 
et  Ilcrodes  duo ,  cdienis  vestibus  depositis,  in  suis 
vestibus  cxpirarunt. 

Dcnique  Historiam  mortis  hujus  Herodis  gra- 
phice  descrihit  Josephus  1.  19.   c.  8.  uhi  tamen 
in  honorem  suse  gentis  et  regis,  eam  emollit, 
ctparum  fideliter  sequanimitatem  Herodis  com- 
mendat  :  ac  tacet  ejus  vermes,  solumque  tor- 
mina  ,  quse  nimirum  vermes  erodentes  viseera 
causabant,  commemorat.  Sic  enim  ait :  Jamqua 
tcrlium  Judcece  totius  regni  annum  exegerat  (He- 
rodes )  cum  pervcnit  in  urbem   Casaream,  c/uce 
prius  Stratonis  turris  dicta  fuit :  ubi  soiemnes  lu- 
dos  celebravit  pro  salute  C&saris;  ad  quarn  feslivi- 
tatcm  magna  multitudo  Nobilium,  ac  proccrum 
convcneral  ex  tota  provincia.  Ejus  cetebritalis  die 
secunda processit  mane in  thealrum,  amictusvestc 
tota  cx  argcnto  mirabili  opere  contexta ,  quairadiis 
exorientis  solis  percussa,  ei  mirandum  quemdam 
fulgorem  -emcttens,   venerationem  cum  horrore 
inculiebat  spectantibus.  Moxque  adutatores  alius 
aiiunde  acclamantes,  Deum  consalutabant ,  ro- 
gantes  ut  faveret  propitius  ,  hactenus  enim  ut  ho- 
mine.m  reveritos ,  nunc  agnoscere  et  fateri  in  co 
quiddam  mortali  nalura  excellenlius.  Ilanc  im- 
piam  adulalionem  ille  nec  castigavit ,  ncc  rcpulit  : 
pauloque  post  suspiciens  vidit  supra  caput  suum 
bubonem,  funi  extento  insidentem  :  moxque  ut 
sensit  httnc  esse  ccdamitatis  nuntium,  qui  olim  fc- 
licitatis  fuerat ,  ex  intimis  prcecordiis  inciotuil, 
Seculasunt  ventris  lormina  slatim  a  principio  vc- 
hcmentia.   Conversis  igitur  in  amicos  oculis  :  En 
ait ,  cgo  ilie  veslra  appellatione  Deus,  vitamre- 
Unquere  jubeor,  fatali  necessitate  coarguente  ves- 
trum  mendacium ,  et  quem  immortalem  satutastis 
ad  mortem  rapior.  Sed  ferenda  est  voluntas  cce- 
lestis  Numinis  :  neque  enim  male  viximus,  imo 
tantafelicitale,  ut  omnes  me  bealum  prazdicarent. 
IlOic  locutus  crescente  dolore  discruciabalur.  Pro- 
pere  igitur  relato  in  regiam  rumor  sparsus  esi 
breri  essemoriturum.  Quamobrem  confestim  totus 
populus  una  cum  uxoribui  atque  liberis  saccum 
indutus,  more  palrio  supplicabat  Deo  pro  salule 
regis ,  omnia  miscens  lamentis  et  ejulatibus.  Rex 
autemincelsiore  decumbens  cubiculo ,  et  in  faciem 
stratos  humi  prospiciens ,  ne  ipse  quidem  tempera- 
bat  sibi  d  lacrymis.  Cruciutu  deinde  per  continuos 
quinquc  dies  nihil  se  remittente ,  confectus  vitam 


APGSTOLOIUJM.  Cap.  XIT. 
ftniit ,  ctnnum  nalus  quartum  iapra  qninquagcsi- 
mum  postquam  rcgnassct  perseplcnniam.  Quatuor 
enim  annos  sub  Caio  Cwsare  obtinitit  rcgnum, 
primum  in  Philippi  tclrarchia  per  tricnnium,  cui 
quarto  dcmum  annoaccessitct  hcrodis  telrarchia  : 
iribus  deinde  antiis  sub  Claudio  Ccesare ,  praster 
jam  dictam  ditioncm,  injttdcea  quoque  regnavit  : 
ct  Samaria  simulque  Caisarca. 

Suhdit  deinde huic  llerodi in  regno  successisse 
filium,  scilicet  Ilerodem  Agrippam  juniorem 
annorum  17,  coram  quo  Paulus  captus  eausain 
suam  egit  c.  25.  22.  in  quo  Ilcrodis  Ascalonitac 
slirps  desiit,  coque  ac  reges  regnumque  Jucheaj, 
cversuin  a  Tito  et  Vcspasiano  :  insuper  eum  su- 
perslites  reliquisse  tres  filias,  Mariamnem,  Uer- 
nicem,  qucc  nupsitFclici  pracsidi,  et  Drusillam, 
quarum  mentioncm  facit  Lucas  cap.  ~2h.  2Zi. 
ct  25.  13.  Addit  Joscphus  Ce&sareenses  et  Sehas- 
tcnos  mortuum  Herodcm  conviciis  inipeiivisse, 
aequeac  viventem  ,  prccsentcm  ct  videntem  im- 
petiverant  in  puhlica  comcodia  Alexanchini  :  in 
qua  iisdem  ludihriis  eum  affccerunt,  quihusju- 
ciaei,  quorum  rex  eratllerodes,  paulo  ante  afie- 
cerant  Chrislum  praeponentes  ei  Barahham , 
coronantes  spinis,  vestientes  chlamyde  purpu- 
rea ,  et  irrisoric  regem  Judseorum  saiuiantes. 
Insanum  enim  qucmdam,  nomine  Carahham 
(Baron.  suspicatur  legendum  Barabbam)  qui 
Herodis  personamreferret,in  theatrum  induxe- 
runt,  cujus  capiti  diadcma  imposuerunt  papy- 
raceum,pro  paludamento  inducrunt  storea,pro 
sceptro  frustum  arundinis  inmanum  dedcrunl. 
Marim,  id  esl  dominum,  eum  acclamantes,  uti 
narraiPhilo  in  Flaccum  cap.  31.  Ita  Deus  justo 
suo  judicio,  Agrippas  ct  Judseis  talionem  irrisi 
Christi  reddidit. 

26.    VERBVH   AUTEVl    DOMINI    CRESCEBAT.  ]  q.    d. 

Persecutione  Hcrodis  Agripp.e  adeo  non  decre- 
vil,  ut  vehementcr  creverit  Christianorum  nu- 
merus  et  virtus,  proesertim  uhi  vidcrunt  perse- 
cuiorem  a  Dco  punitum,  et  a  vermihus  consump- 
tum.  Recte  S.  Nilus  hom.2.  cleChrisli  asccnsione 
Ecciesiam  comparat  vili,  quae  quo  diligcntius 
putatur,  eo  fit  fcracior.  Succidebantur,  ait,  Ec- 
ciesia:  pahnitcs,  et  fideifructus  augesccbat ,  et  flo- 
rcmnonmurescentem  proferebat  :  Eradicc  enim 
illa  hi  palmitcs  nati  sunl ,  qucc  verissime  dixit : 
Ego  vici  mundum.  Ego  sum  vitis ,  vos  palmites. 
Slephanus  tanquam  ramus  excidebatur,  et  cdius 
Marlyrum  palmes  puliulabat.  Jacobus  et  Petrus 
rcsecabantur ,  et  alius  rurstim  Marlyr  exorieba- 
lur  :  et  hoc  resecto,  aliusrursum  multifer  palmes 
e  radice  hac  emiltebatur.  Vindemiabatur  Paulus , 
ct  aiius  martyrii  racemus  maturescens  Thomas 
apparebat :  et  undique  radix  vindemiata,  copiam 
uberiorem ,  pne  co  quod  isti  vindemiarant ,  ac 
germen  durabitius  e/ferebat.  Et  quidem  istiexciso- 
res  brevi  marcescenles  exterminati  sunt  :  hcec  vero 
semper  gravata  fructibus ,  lerrae  fines  suis  germi- 
nibus  comptexa  est.  Praeclare  Tertull.  Apologet. 
c.  27.  Et  iltos  dcemones,  ait,  nunquam  magis  de- 
triumphamus ,  quam  cum  pro  fulei  obstinationc 
damnamttr.  Et  cap.  ult.  Ptures  efficimur,  quolies 
metimur  dvobis.  Semenest  sanguis  Christianorum. 
ItacrescehantHebroeipersecutioneyEgyptiorum, 
quantoque  opprimebant  eos,  tanlomagis  multipli- 
cabantur.  Exodi  1.  Unde  S.  Chrysost.  homil.  60. 
in  Juventium  et  Maximinum  Martyres  :  Sicut 
plantx  irrigataz ,  inquit,  magis  crescunt ,  ila  et 
fides  nostra  oppugnata  magis  floret ,  et  vexala 
plus  exuberat:  neque  ita  hortos  aquarum  irriga- 


COMMENTAIUA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

lioreddere  fcecundos  solet,  ut Martyrum  tangult  u;  IIii.uosolvmis.  ]  Reversi,  scilicet  Anliocbiam, 

irrigare natus  est  Ecclesias.  Et  S.  Leo  serm.  1.  Ld  ut  babet  Syrus  ,  unde  nii>*i  fueraot,  ui  eleemo- 

natali  S.  Petri  et  Pauli :  Non  minultur persecatio-  synam  deferrent  Hierosnlymitis  pauperibus 

nibus  Ecclesia ,  scd  augetur.  Et  scmpcr  Dominicus  fame  laboranlibus ,  uti  dictuin  <sl  c.  11.  28. 
ager  segete ditiori  vestitur,  dum  granaqua  siu-        As,smi>io  Joahnb,  qi  i  coonoHimati  i  kst  Mab- 

gulaeadunt ,muitipUcata  nascuntur.  Idema  pari,  cus.  ]  llinc  colli^it  Salmeron  ,  Saulum  et  Barna 

vel  suppari,  fltin  quovis fldell.  Hic  enim in teu-  bam latuisse in  domo  hujus  Johannis  Marcieo 

latione  et  adversitate,  virtule  et  viribuscrescit ,  tenipore,  quo  HerodeS  pfexuit  Jacobum,  et  iii- 

instar palmse.  carceravit  Petrum.  Linle  veuiens  ecarcerePc- 

To.  Barnabas  autem  et  Saulus  Aeveasi  su.vr  irus  eosdem  ibi  reperiL 

CAPUT  DECIMUMTERTIUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Saulus  et  Barnabas  jussu  Spiritus  S.  mittuntur  ut  Evangelizent  Gentibus  :  inCypro 

SAULUS  CONVERTIT  SeRGIUM  PaULUM  PROCONSULEM  ,  ET  ELYMAM    MAGLM    EXCJSCAT.  I.NDi: 

Antiochi^:  Pisidle  in  Synagoga  concionatur  Paulus,  sed  per  Jud^eos  EXPULSUS  , 

EXCUSSO  PULVERE  PEDUM  CLM  BaRNABA  PERGIT  lcONIUM. 

[RANT^iutcm  in  Ecclesia ,  quae  erat  Antiochia? ,  Prophetae  et  doctores  in 
quibus  Barnabas  ct  Simon ,  qui  vocabatur  Niger ,  et  Lucius  Cyrenensis ,  et 
[Manahen  ,  qni  eral  Hcrodis  Tetrarchae  collactaneus ,  et  Saulus.  2.  Minis- 
trantibus  autem  illis  Domino  ,  et  jejunantibus  ,  dixit  illis  Spiritus  sanctus  : 
jlSegregate  mihi  Saultim  ct  Barnabam  ,  in  opus  ad  quod  assumpsi  eos. 
p3.  Tunc  jejunantes  et  orantes ,  imponentesque  eis  manus ,  dimiserunt  illos. 
14.  Et  ipsi  quidem  missi  a  Spiritu  sanctoabierunt  Seleuciam ,  et  inde  naviga- 
verunt  Cyprum.  5.  Et  ctim  venissent  Salaminam  ,  pnedicabant  verbum  Dei  in  Synagogis 
Judrcorum.  Habcbant  autcm  ct  Joannem  in  ministerio.  6.  Et  cum  perambulassent  universam 
insulam  usque  Paphum  ,  invenerunt  quemdam  virum  magum  pscudoprophetam  ,  Judaeum  ,  cui 
nomen  crat  Barjesu,  7.  qui  erat  cum  proconsule  Sergio  Paulo  viro  prudente.  Hic ,  accersitis 
Barnaba  et  Saulo ,  desiderabat  audire  vcrbum  l)ei.  8.  llesislebat  autem  illis  Elymas  magus ,  (sic 
cnim  interprctalur  nomen  ejus)  mjsrens  avcrlere  proconsulem  a  fide.  9.  Saulus  autem  ,  qui  el 
Paulus  ,  repletus  Spiritu  sanclo  ,  intncns  in  euin  ,  1 0.  dixit :  O  plene  omni  dolo  ,  et  omni  fallacia  . 
(ili  diaboli ,  inimicc  omnis  juslitia?,  non  desinis  subyertere  vias  Domini  rectas.  11 .  Et  nunc  ecce 
iiianus  Domini  super  te ,  ct  cris  caecus  non  videns  solem  usque  ad  tempus.  Et  confestim  cccidit 
in  eumcaligo,ct  lenebra  ct  circuicns  quserebat  qui  ei  manum  daret.  12.  Tunc  proconsul  cum 
vidisset  facliim  ,  crcdidit  admirans  super  doctrina  Domini.  13.  Et  cum  a  Papho  navigassenl 
Paulus,  et  qui  cum  eo  erant,  venerunt  Pergen  Pamphylise,  Joannes  autem  discedens  ab  eis  , 
reversus  e.sl  llierosolymam.  14.  1 1 II  vero  pertranseuntes  Pergcn  ,  venerunt  Antiochiam  Pisidia; : 
et  ingressi  Synagogam  die  sabbatorum ,  sedertint.  15.  Post  lectionem  autem  legis  et  Prophc- 
larum  ,  miserunt  Principes  Synagogse  ad  eos ,  dicentes :  Viri  fratres,  si  quis  est  in  vobis  sermo 
exhortationis  ad  plebem,  dicitc.  10.  Surgens  autem  Paulus  et  manu  silcntium  indicens  ,  ait  : 
Viri  Israelitse  ,  et  qui  limetis  Deum  ,  audite  :  17.  Deus  plebis  Israel  elegit  patres  nostros ,  et 
plcbem  cxaltavit  cum  essent  incolae  in  lerrre  /Kgypti ,  et  in  braehio  excelso  eduxit  cos  ex  ea. 
18.  El  per  quadraginla  annorum  tempus  nores  eorum  sustinuit  in  deserto.  19.  Et  de^liuen» 
gentes  seplcm  in  terra  Chanaan  ,  sorte  distribuit  cis  terram  eorum  ,  20.  quasi  post  quadringentos 
et  quinquaginta  annos:  et  post  ha?c  dedit  Judices  usque  ad  Samuel  Prophetam.  21,  Et  cxinde 
postulaverunl  regem:  et  dedit  illis  Deus  Saul  filium  Cis,  virum  de  tribu  Benjamin  ,  aoois 
quadraginla.  22.  Bt  amoto  illo,  suscitavit  illis  David  regcm  :  cui  tcstimonium  perhihens,  dixil  : 
Inveoi  David  lilium  Jessc,  virum  secundum  cor  meum  ,  qui  faciet  omnes  voluntales  meas. 
23.  Ilujus  Dcus  e\  seminc  seeundum  promissionem  eduxit  Isracl  salvalorem  Jesum  ,  '2  'i.  prpe- 
dicante  Joannc  ante  facicm  advcntus  cjus  baphsmum  pocnitcntine  omni  populo  Esrael.  25.  Cum 
implcrel  aulcin  Joannes  cursum  suum,  dicebal  :  Quem  me  arbilramini  esse  ?  non  sum  ego ,  sed 
ecee  venit  post  me,  cujus  non  sum  dignus  calceamenla  pcdum  solvere.  20.  Viri  fratres  .  H!'i 


COMMENTAMA  l\  ACTA  APOSTOLORUAI.  Cap.  XIII. 
generis  Abrahum,  et  qui  in  vobis  timent  Deum ,  vobis  verbum  salutis  liujus  missum  est.  27.  Qui 
enim  habitabant  Jerusalem ,  ct  principes  ejus  ,  hunc  ignoruntes  ,  et  voces  Prophetarum  ,  quoe  per 
omnc  sabbatum  legunlur,  judicantes  impleverunt :  28.  et  nullam  causam  mortis  invenientes  in 
eo ,  petierunt  u  Piluto,  ut  interficerent  eum.  29.  Cumque  consummassent  omniu,  quee  de  eo 
scripta  erant ,  deponentes  eum  de  ligno  ,  posuerunt  eum  in  monumento.  30.  Deus  vero  suscitavif 
eum  h  morluis  tertia  die  :  qui  visus  est  per  dies  multos  his ,  31 .  qui  simul  ascenderant  cum  eo 
de  Galilaea  in  Jcrusalem  :  qui  usque  nunc  sunl  testes  ejus  ad  plebem.  32.  Et  nos  vobis  unnun- 
tiumus  eam ,  quae  ad  patres  nostros  repromissio  facta  est:  33.  quoniam  hanc  Dcus  adimplevit 
iiliis  nostris,  resuscitans  Jesum ,  sicut  et  in  psalmo  secundo  scriptum  est:  Filius  meus  es  lu  : 
ego  hodie  genui  te.  34.  Quod  autem  suscitavit  eum  a  mortuis  amplius  jam  non  reversum  in 
corruptionem ,  ita  dixit:  Quia  dabo  vobis  sunctu  Duvid  Gdeliu.  35.  Ideoque  et  alias  dicit:  Non 
dabis  Sanctum  tuum  viderc  corruptionem.  3C.  David  enim  in  sua  generatione  cum  adminis- 
trasset ,  volunlate  Dei  dormivit:  et  appositus  est  ad  patrcs  suos ,  et  viditcorruptionem.  37.  Qucm 
vero  Deus  suscitavit  a  mortuis,  non  vidit  corruplionem.  38.  Notum  igitur  sit  vobis  viri  fratres , 
quia  per  hunc  vobis  remissio  peccatorum  annuntiatur :  et  ab  omnibus  quibus  non  posuistis  in 
lege  Moysi  justiflcari ,  39.  in  hoc  omnis ,  qui  crcdit ,  justificatur.  40.  Videte  ergo  ne  superveniat 
vobis  quod  dictum  est  in  Prophetis :  41 .  Videte  contemptores ,  et  admiramini ,  et  disperdimini : 
quia  opus  operor  ego  in  diebus  vestris,  opus  quod  non  credetis  ,  si  quis  enarraverit  vobis. 

42.  Exeuntibus  autem   illis  ,  rogabant  ut  sequenti   sabbato   loquerentur   sibi  verba  haec. 

43.  Cumque  dimissa  esset  Synagoga,  secuti  sunt  multi  Judaeorum  ,  et  colentium  advenarum  , 
Paulum  et  Barnabam,  qui  loquentes  suadebant  eis  ut  permanerent  in  gratia  Dei.  44.  Sequenti 
vero  Sabbato  pene  universa  civitas  convenit  audire  verbum  Dei.  45.  Videntes  autem  turbas 
Judaei ,  repleti  sunt  zelo  ,  et  contradicebant  his  quae  a  Paulo  dicebantur,  blasphemantes. 
40.  Tunc  constanter  Paulus  et  Barnabas  dixerunt :  Vobis  oportebat  primum  loqui  verbum  Dei : 
sed  quoniam  repellitis  illud ,  et  indignos  vos  judicatis  aeternae  vitae;  ecce  convertiraur  ad  Gcntes. 
47.  Sic  enim  praecepit  nobis  Dominus :  Posui  te  in  lucem  Gentium,  ut  sis  in  salutem  usque  ad 
extremum  terrae.  48.  Audientes  autem  Gentes  gavisae  sunt ,  et  glorificabant  verbum  Doraini :  et 
crediderunt  quotquot  erant  praeordinati  ad  vitam  aeternam.  49.  Disseminabatur  autem  verbum 
Domini  per  universam  regionem.  50.  Judaei  autem  concitaverunt  mulieres  religiosas  ,  et 
honestas ,  et  primos  civitatis,  et  excitaverunt  persecutionem  in  Paulum  et  Barnabam  :  et  ejece- 
runt  eos  de  finibus  suis.  51.  At  illi ,  excusso  pulvere  pedum  in  eos,  yenerunt  Iconium. 
52.  Discipuli  quoque  replebantur  gaudio  ,  et  Spiritu  sancto. 

1.  Antiochi.e,]  ad  Orontem,  quae  erat  Metro-  lyrol.  Rom.  die6.  Maii,  ubi  Sanctorum  catalogo 

polis   Syriae,   et  a  Justiniano  Imp.  vocata   est  asscribitur. 

Theopholis  :  unde  antonomastice  vocalur  Antio-  Manahen.  ]  De  quo  in  Rom.   Martyr.  die  1h. 

chia;  caeterae  vero  cum  addito,  Aniiochia  Pisi-  Maii,  sic  legimus  ;  Antiochia  S.  Manahen,  Hero- 

diae,  AntiochiaEpiphaniae,  etc.  dis  Tetrarchx  collactanei ,  Doctoris  et  PropheUe 

PROPHETVE,]proprie  dicti.  Spiritussanctus  enim  sub  gratia   novi  testamenti,  in  eaclem  urbe  re- 

in  Ecclesiae  exordiis,  inter  alia  charismata  da-  quiescentis. 

bat  donum    prophetiae,   ut  patet   Joel.  2.  28.  Herodis  TETi\ARCH£:.]Herodis  Anlipae,  qui  fuit 

Act.  2.  17.  1.  Corinth.  \h.  Licet  noster  Lorinus  filius  Herodis  Ascalonitae,  et  patruus  Herodis 

Prophetas  censeat  eosdem  esse  cum  Doctoribus,  Agrippae,  de  quo  cap.  12.  1.  Hic  Antipas  Chris- 

puta  explanatores  S.  Script.  Turrian.  vero  1.  1.  tum  induit  veste  alba  et  irrisit,  ac  Johannem 

de  Hierarch.  Ordin.  c.  20.  per  Prophetas  accipit  Baptistam  occidit. 

Episcopos,  per  Dociores  Presbyteros.  Episcopi  Collactaneus.  ]  Quia  puer  cum  puero  Herode 

enim,  ut  ait  S.   Dionys.  c.  6.  Eccles.  Hierarch.  fuerat  enutriius  ,  et  ejusdem  nutricis  lacte  lac- 

sunt  divinorum  judiciorum  denuntiatores ,  quia  tatus.  Significat  Manahen  fuisse  insignis  etillus- 

nihil  agere  debent  hierarchicum,  nisi  ut  a  Deo  tris  familiae,  utpote  qui  Herodi  fuerit  collacta- 

acti.  Et  nos  rursus  in  iis  quae  illi  hierarchice  neus. 

operantur  ad  eos  tanquam  a  Deo  actos  acce-  2.  Ministrantibus  autem  illis  Domino.]  Graece 

dere  debemus.  Unde  et  a  S.  Clemente  1.  2.  Cons-  AnToupyoOvrMv,  id  est  sacrificantibus ,  utverlit  Eras- 

tit.  vocantur  Prophetae  laicorum;  imo  Ordinatio  mus,  et  Tigur.  cum  operarentur  Domino.  Sacris 

Episcopi  vocatur  prophetia  a  S.  Paulo,  1.   Ti-  enim,   vel  Deo  operari,  est  sacrificare.  Sacrifi- 

motb.  h.  ih.  cium  enim  est  opus  Deo  soli  debitum  et  pro- 

Simon,  qui  vocabatur  Niger,  ]  a  colore  atro,  ut  prium  :  licet  Scholia  Vatablo  asscripta,  operavi 

vldetur,  sicut  a  ilavo  vocabantur  Flavii,  ab  albo  Domino ,  exponant  per  pradicare  Evangelium, 

Albini,  a  rufo  Rufi  apudRomanos.  uti  et  OEcumen.   et  Cajetan.  quod  avide  arripii 

Lucius  Cyrenensis.]  Quem  Cyrenae  fuisse  Epis-  Calvinus  etBeza,  qui  negant  Missae  sacrificium. 

copura  tradil  Beda,  Ado,  Csuardus,  imo  Mar-  Syrusf«m  preces  auspicarentur  Deo,  puta  publi- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

cas  ct  solemnes,  qtiae  fiunf  in  sacrificio.  Inde 
enim  sacrificium  Missae  vocatur  Liturgia  ;  licet 
enim  (iturgia  significet  ministerium  iu  genere, 
lamen  antonomastice  signilicat  sacrificiuin,  ut 
patet  ex  Liturgia  S.  Jacobi ,  S.  Hasilii,  S.  Chry- 
sostomi ,  Mozarabum,  elc.  Idem  evincil  vox 
Domino  :  nullum  enimminislerium  tam  proprie 
Domino  cxhibelur ,  quam  sacrilicium  :  Evange- 
lium  enim  prsedicatur  lioininibus,  non  Deo. 
Unde  et  sequitur,  Imponentesque  eis  manus,  sci- 
licet  in  Missae  sacrilicio  per  impositionem  ma- 
nuum  ordinando  ecs  Episcopos  ,  uti  Apostolos 
lacere  solitos  tradit  S.  Dionys.  Eccles.  Hierarch. 
p.  1.  c.  5.  Vide  Bellarm.  lib.  1.  de  Missa  cap. 
13. 

Dices,  per  sacrificium  bic  accipi  posse  Aaro- 
nlcum  ,  pula  immolationem  ovis  aut  vituli  : 
adhucenhn  iideles  servabant  legem  Mosi,  non 
ex  obligatione,  sed  nt  Judacos  non  offendercnl. 
Resp.  id  dici  non  posse  :  nam  sacrificium  hoc 
oblatum  esl  Antiochiae,  cum  Aaronicum  non  nisi 
Hlerosolymis  in  tcmplo  Salomonis  offerri  pos- 
»et,  juxta  legem  Deut.  c.  16.  6. 

Jejunantibis.]  Jejunium  enim  ex  Apostolorum 
usu  et  traditione  solet  praemitti  ordinationi ,  tum 
ut  fideles  Dei  gratiam  ,  ad  idoneos  ministros 
Ecclesiae  ordinandos ,  jejunio  implorent  :  lum  ut 
ordinandi  jejunio  se  disponant  ad  recipiendam 
ordinalionis  gratiam.  Ila  S.  Chrys.  hic. 

Dixit]  instinclu  interno,  quem  prophetis  el 
primoribus  Ecclesiae  ingessit. 

Segregate  miiii  Saui.um  ac  Barnabam  inoptjs.  ] 
Segregate  Saulum  quasi  vas  electionis,  id  est, 
selectum  et  eximium  per  singulare  judicium 
Dci ,  quo  ab  a-tcrno  decrevit  et  segregavit  Sau- 
lum  in  Apostolum  Gentium  et  orbis  Doctorem. 
Ua  S.  Cnrys.  Unde  et  Paulus  vocat  se  segrega- 
tum  Galat.  1. 15.  Segregate  ergo  eum  per  execu- 
tionem  et  missionem ,  quem  Deus  ab  aeterno 
segregavit  per  electionem  ad  hanc  missionem. 
Porro  Saulus  jam  ab  initio  suae  conversionis 
&  Deo  designatus  et  auctoratus  erat  Apostolus 
Genlium  Act.  9.  15.  sedinactu  primoet  secrete: 
hic  vero  in  actu  secundo  et  publice  designatur 
Apostolus  earumdem,  ut  eos  evangelizando 
obeat  et  percurrat.  Hactenus  enim  Damasci  et 
Antiochiae  dumtaxat  praedicaverat. 

Segregatus  fuit  quoque  Barnabas,  et  sublima- 
tus  ad  apostolatum,  ob  insignem  ejus  virtulem 
etzelum,  quo  omnes  suas  facultates  ad  pedes 
Auostolorum  posuerat  U.  36.  ut  expeditus  esset 
ad  ubique  evangehzandum.  Quocirca  S.  Barna- 
bam  hisce  elogiis  ornat  Alexander  monachus 
lintio  Vitae  ejus  :  Barnabas,  inquit,  magnus  Ec- 
ctesta  orator  ,  Evangelicce  prmdicationis  tuba  , 
magna  Christi  vox ,  Spiritus  sancti  cithai-a ,  di- 
vincs  graticB  pleclrum,  Christi  miles  robustissi- 
mus,  Christiani  ovilis  dux  certus ,  Dei  Paradisus  , 
lidei  gcrmen,  charitatis  rosa  suavissima  odorein 
emtttens,  spei  flos  incorruptus,  immortalitatis  ra- 
ctmus  met  distillans,  patientice  propugnaculum. 
Karnabas  consolationis  fitius,  pictatis  magister, 
flaci  columna  ac  fastigium,  turris  firma  et  immo- 
h"is ,  fundamentum  stabile,  crepido  indissolubilis, 
ttuctuanttum  portus,  architeclus  nobilissimus,  qui 
<atestemin  tetns  tenuit  semitam,  etparemange- 
aivitam  duxit,  adjutor  pauperum,  viduarum  con- 
/7?'.  orPnanorum  procurator  et  pater.  Barna- 
•«  cnristi  mystcriorum  thesaurus,  orthodoxorum 
!!»,-"/  ^otanti'"n  medicus,  Christiani  gregis 
iuttosvtgdantissimus,  Gentiumdux,  Ecoicsiarum 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

prceco,  virlutum  ccclestem  odorcm  spirantium  ra- 
setum,  Christi  gratiarum  ager  ferlilissimus,  ttr- 
ginilalis  margarita,  castitatis  beryllus,  tcmpe- 
rantia  gemma  Christum  in  se  toquentem  habens, 
etectum  Dei  vas,  sanctai  Trinitatis  templum. 

In  opus  ]  scilicet  evangelizandi  uhique  Gen- 
tihus. 

Ad  quod  assumpsi  eos  ]  iteoaxixlrtfiai,  id  est  ac- 
cersivi  eos.  Ila  Pagnin.  et  Tigurina ;  alii,  in  auxi- 
tium  advocavi  eos.  Meminerint  ergo  Apostoli  et 
viri  Apostolici,  se  in  auxilium  vocari  a  Spiritu 
sancto  ad  animas  sanctificandas  ,  ideoque  Dei 
in  opere  divino  etnobilissimo  esse  coopei  aloreb 
et  adjutores,  ut  ait  S.  Paulus  1.  Coiinth.  3.  v.  *J. 
Porro  Spiritus  sanctus  Saulum  et  Barnabam  ac- 
cersivit  hac  ipsa  vocatione  et  jussione,  dicens  : 
Segregate  mihi  Saulum,  etc.  nec  enim  aliam  us- 
piam  legimus.  Secundo,  planius,  assumpsi  icl 
est,  assumere  decrevi,  et  ab  aeterno  praedesti- 
navi.  Verba  enim  realia  apud  Hebrseos,  saepe 
per  mentalia  cxponenda  sunf. 

3.  Tunc  jejunantes.]  Gr*ce  sunt  aoristi,  quos 
Syrus  vertit,  postquam  igitur  jejunassent,  ac  pre- 
ces  auspicati  fuissent,  imposuerunt  (melius  ,  et 
imposuissent)eis  manus,  et  dimiserunt  eos.  lta  Pag- 
nin.  Vatab.  et  alii. 

Imponentesque  eismanus.]  Quaerilur,  an  haec 
impositio  manuumfuerit  Sacramentum  Ordinis. 
puta  consecratio  in  Presbyleros  vel  Episcopos  ? 
Negat  Arias  hic,  etCajetan.  c.  6.  6.  quin  etFranc. 
Suarez  tom.  3.  in  3.  p.  disp.  U\.  sect.  1.  (et  alii  ) 
ubi  hanc  impositionem  manuum  asserit  fuissc 
precaloriam,  non  ordinativam.  Ratio  est.  Prima, 
quia  jam  anle  a  Deo  Saulus  erat  ordinatus  Apo- 
stolus  Actor.  9.  15.  Unde  Galat.  2.  6.  ait,  quod 
caeteri  Apostoli  nihil  sibi  contulerunt.  Hic  ergo 
tantum  imponitur  ei  apostolatus  executio,  puta 
mittitur  ad  evangelizandum  :  ad  quod  non  opus 
erat  nova  ordinatione.  Simili  modo  Paulus  2. 
Corinth.  8.  19.  ait  de  socio  suo,  quod  ordinatus, 
id  est  constitutus,  sit  comes  peregrination.. 
suae.  Secunda,  quia  Paulus  videlur  ordinatus 
Presbyter  et  Episcopus  a  S.  Petro  et  Apostolis, 
quorum  nemo  hic  nominatur. 

Verum  melius  alii  afilrmant,  dicuntque  Sau- 
lum  et  Barnabam  hic  ordinatos  esse  Episcopos. 
Namplene  verisimiieest,  eosjam  anteordinatos 
fuisse  Presbyteros.  Jam  enim  per  annum  An- 
tiochi.e  lurbam  multam  docuerant,  ut  ait  Lucas 
cap.  11.  26.  hoc  autem  est  proprium  Presbytero- 
rum,  ut  recte  advertit  Turrianus  lib.  1.  de  Hie- 
rarcb.  Ordin.  cap.   26.  Ratio  est  Prima,  quia  id 
circumstantiae  videntur  exigere  ,   scilicet  litur- 
gia  Jejunium  praevinm,  ct  impositio  manuum. 
Inde  enim  quasi  exusu  etexemplo  Apostolorum, 
Ecclesia  solet  praemittere  jejunia  et  preces  antc 
impositionem  manuum  ,  id  est,  ante  consecra- 
tionemordinandorum,  eamque  peragere  in  Li- 
turgia  Missae.  Secunda,  quia  nusquam  legimus 
Saulum  etBarnabamordinatosfuisseEpiscopos, 
nisi  hic  :  undeetmox  cap.  14.  et  sequent.  Epis- 
copalia  munia  obierunt,  ordinando  per  civilates 
Presbyleros.  Tertia,quiahaecimposilio  manuuni 
factaestsub  anno  ChristU5.  ut  deducit  Baron. 
ctliquetex  dictisc.  12.1.  quando  Paulus  raptus 
est  in  tertium  coelum,  et  audivit  arcana  verba. 
quae  non  licet  homini  loqui,  uli  ostendi  2.   Co- 
rinth.  12.   2.   nimirum  quia  decebat,  ut  Saulus 
jam  proxime  futurus  Gentium  doclor,  et  leg;i 
tionem  suam  ad  eas  auspicaturus,    in  ccelum 
raperetur,  utquasi  ccelestis  doctor,  instar  Mo>i* 


230  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

<•  cceload  eas  miiti  videretur.  Quare congruum 
iiiittunc  quoque el ultimam  manum  ordinatio- 
nis,  per  coDsecratiooem  in  Episcopum  imponi. 
Quarta,  quia  Christus  ordinavit  Apostolos  Epis- 
copos,  lii  alios  et  alios  :  ergo  et  Paulus  ab  iis 
ordinatus  :  hoc  enimpostulat  ordo  hierarchicus 
a  Christo  instilutus,  ul  cum  ipse  Petrum  et  Apos- 
tolos  ordinarii,  caeteri  onmes  ab  eis,  vel  eorum 
successoribus  ordineniur.  Sic  multi  censent 
s.  Jacobum  Minorcm  ordinatum  esseEpiscopum 
llicrosolvmorum  a  S.  Petro,  Joanne  et  Jacobo 
Majore.  Citat  eos  Henriquez  lib.  de  Ordin.  Sa- 
cram.  cap.  3.  Nusquam  autem  apparet  quod  ab 
hominibus  ordinatus  sit  Saulus,  nisi  bic.  Ita 
docet  S.  Chrysost.  bic.  Et  S.  Leo  epist.  81.  vel 
juxta  aliam  editionem  79.  ad  Dioscorum  Alex. 
sancit  ut  jejunium  praemiuatur  ordinationi,  eo 
quod  illud  bic  praemiserunt  Apostoli  ordinationi 
Sauli  et  Barnabse. 

DicesPrimo,  Quomodo  ergo  aitPaulus  de  cae- 
leris  Apostolis,  Mihi  niliil  contulerunt?  Galat.  2. 
6.  Resp.  id  intelligi  de  doctrina  et  Evangelio; 
lioc  enim  ipse  a  Cbristo  didicit,  non  ab  Aposto- 
lis.  Nam  alioqui  Ananias  contulit  ei  baptismum, 
Apostoli  Confirmationemet  Ordinem. 

Dices  Secundo,  Quis  hic  Apostolus  et  Episco- 
pus  eos  ordinavit?  Non  Petrus,  ut  vult  Aralor  : 
quia  jam  abieratRomam.  Non  Jacobus  Zebedaei; 
quia  jam  occisus  erat  ab  Herode.  Non  caeteri 
Apostoli,  quia  jam  discesserant  in  suas  provin- 
cias.  Resp.  Lyran.  Antiochbe  fuisse  Episcopos 
ab  Apostolisordinatos,  qui  eos  ordinarunt.  OE- 
cumen.  censet  Lucium  et  Manahen  eis  manus 
imposuisse.  Potuit  quoque  e  Judaea  advocari 
S.  Jacobus  Episcopus  Hierosolymorum,  S.  Joan- 
nes,  S.  Malhias,  aut  quis  alius  vicinior  Apos- 
lolus.  Unde  3.  Leo  loco  jam  citato  ait,  eos  ordi- 
natos  ab  Apostolis. 

Quseres  Secundo,  quo  annoordinatus  fuitSau- 
lus  cum  Barnaba,  ac  apostolatumsuum  adGen- 
tes  est  auspicatus?  Resp.  Beda  censet  id  fuisse 
anno.13.  ab  ascensione  Christi,  qui  fuil  a  Chrisli 
naiiviiflte  <V7.  Secundo ,  Chronicon  Alexand.  sive 
Fasti  Seculi,  scribunt  idcontigisse  anno  quinlo 
Claudii  Imp.  qui  fuit  Christi  1x6. 

Veriusesteum  ordinatum  fuisse  anno  Christi 
<Vi.  concurrente  cum  anno  3.  Claudii  Imp.  nam 
iniiio  hujus  anni  Zt5.  Petrus  ecarcere  liber  venit 
liomam ,  ibiquecathedramconstituit,  uti  ostendi 
c.  preeced.  v.  1.  Heecenim  praecedenticapili  sub- 
nexa,  paulo  post  carcerem  Petri  contigisse  vi- 
dentur.  Ita  Baron.  et  alii  :  nimirum  congruebat, 
ut,  quo  anno  Saulus  adibat  Gentes  eas  subjuga- 
turus  Christo,  eodem  Petrus  Apostolorum  Prin- 
ceps  peteret  gentilismi  arcem,  puta  Romam, 
eamque  Christo  subderet.  Addit  S.  Leo  epist. 
citata  ad  Dioscor.  Alex.  Episcopum,  Saulum  et 
Barnabam  ordinatos  fuisse  die  Dominico ,  ideo- 
que  sancit,  ut  idemdeinceps  fiat.  Unde  hocc  Leo- 
nis  sanctio  relala  est  in  Jus  Canonicum,  et  ha- 
belur  dist.  75.  can.  5.  Quoddie  Dominico  ordina- 
tiones  sacerdotum  celebrentur,  etc. 

Denique  notat  S.  Hier.  epist.  85.  ad  Evagr. 
hancordinationem  ministrorum  Ecclesioe  adum- 
bratam  fuisse  in  veteri  testamento,  ex  eoque 
usurpatam  in  novo.  Quod  enim,  inquit  ipse, 
Aaron,  etfiiiiejus,  acLcviteein  templo  fuerunt; 
hocEpiscopi,  Presbyteri  et  Diaconi  vindicanlin 
Ecclesia  :  unde  etiam  Aaron  et  filii  ejus  imposi- 
tione  manuum  Mosis  ordinali  sunt,  Exodi  29.  9. 
<•;  scq. 


APOSTOLORUM.  Cap.   XIII. 

l\.  Amerunt  Seleuciam.  ]  Quia  liaec  vicina  erat 
AntiOchiffl,  unde  millebantur,  eratque  urbs  fre- 
quens  et  celebris.  Condita  et  nominata  est  j 
Seleuco  Nicanore,  uno  e  ducibus  Alexandri 
Magni,  qui  primus  post  Alexandrum,  anno  sci- 
licetduodecimopost  moriem  cjus,  diademaAaiao 
sibi  imposuit,  indeque  incipiunt  et  numerantur 
anni  Grocorum  (idestMacedonum,  posterorum 
Seleuci)  inlibris  Machabaeorum.  Tradit  Volater- 
ranus  lib.  11.  Ceogr.  Seleucum  urbes  sedecim 
vocasse  Antiochias,  in  lionorem  patris  sui  An- 
tiochi;  a  senovem  Seleucias;a  matre  Laodice, 
quinque  Laodiceas;  ab  uxore  Apamia,  tres  Apa- 
mias. 

Er  inde  navigarunt  Cyprum,  ]  quia  et  Seleucia 
commodus  esttrajectus  in  Cyprum. 

5.  Saeaminam]  quae  postea  a  Constantino  Imp. 
dicta  est  Constanlia ,  cujus  Episcopus  fuil  S.  Epi- 
phanius;  nunc  Famagosta,  quasi  Fama  augusta 
dicitur,  a  septuaginta  annisexpugnata  a  Selymo 
Turcarum  Imp. 

1«  Synagogis  JuD^EomiM.]  A  Judaeis  ordiuntur, 
ne  hi  contentiosiores  fierent,  ail  S.  Chrysost.  si 
vidissent  Gentes  sibi  in  Evangelio  prseponi. 

Haisebant  autem  et  Joannem]  cognomenlo 
Marcum,  de  quo  c.  12.  25.)  in  miisisteiuo.]  Graece 
vnr,pirVJ ,  id  est  ministrum.  q.  d.  Joanues  Mar- 
cus  ministrabat  Saulo  et  Barnabee,  praeserlim  in 
curavictus,  vestitus,  rerumque  temporalium , 
eosque  adjuvabat,  ut  facilius  et  plenius  evange- 
lizarent. 

6.  Cui  nomen  erat  Barjesu.]  Mulli  codices  le- 
gunt  Barjeu,  vel  Barjehu.  q.  d.  Bar  Jehova,  idest 
filius  Dei,  puta  Jovis.  Sicut  Simon  Magus  voca- 
bat  se  virtutem  Dei ,  cap.  8.  v.  10.  Unde  Paulus 
huc  alludens  v.  10.  idque  refellens ,  vocat  eum 
filium,  non  Dei,  sed  diaboli.  Verum  lcgendum 
est  Barjesu  (ita  enim  legunt  Grasca  et  Romana 
correcta)  idest,filius  salvaloris ,  hoc  esl  sal- 
valor.  Hoc  enim  nomen  impostor  sibi  arroga- 
bat ,  eo  quod  per  magiam  multos  aegros  sanaret. 
Adde,  videtur  quod  paler  ejus  vocatus  sit  Jesus  : 
a  Josue  enim  primo  Hebraeorum  duce  percelebri, 
qui  eos  induxit  in  terram  promissam,  mulli  vo- 
cati  sunt  Josue,  sive  Jesus,  ita  Sanchez.  Quan 
minusrecteSyrus  pro Barjesu,  \eg\lBarschoumo, 
id  est,  filius  nominis,  hoc  est  nominatus  cele- 
bris  etfamosus,  quasi  FJymas  inverse  idem  sit 
quot  Schoumo,  de  quo  mox. 

7.  Qui  erat  cum  rROCONSUi.E.]  Proconsul  eral 
quasi  vicarius  consulis,  quia  scilicet  nominc 
consulis  Romani,  polestate  consulari  provin- 
ciam  administrabat  :  unde  et  ejus  praeses ,  vel 
praefectus  dicebatur.  Rursum  proconsulesRoma: 
vocabantur  exconsules  :  qui  scilicet  praecedenti 
anno  fuerant  consules.  Hi  enim  obitae  dignilatis 
nomen  ex  parte  relinebant,  el  ssepe  ul  procon- 
sules  mittebantur  ad  regendas  provincias.  Vidc. 
Sigonium  de  Magistrat.  Roman. 

DESlDEnAHAT     AUDIRE    VERBUM    DEI.  ]  EiteJtfrsces/ , 

id  est,  studiose  qucesivit  et  expcliit  .-unde  etme- 
ruit  fieri  votis  compos.  Solet  Deus  eis  quibu:, 
fidem  et  gratiam  deslinat,  prius  illius  deside- 
rium  injicere ,  ut  per  hoc  se  ad  donum  tantum 
praeparent,  illudque  efflagitent,  et  obsecrando 
quasi  emereantur.  Unde  S.  Chrys.  miraculo  de- 
putat  ,  quod  Sergius  Paulus  praeoccupatus  a 
mago,  adeo  desiderarit  audire  Apostolos. 

El.VMAS  MAGUS.  SlC  ENIM   INTERPRETATUR  NOMEN 

EJus.]Varii  hoc  varie  exponunt.  Primo,  Cajei. 
pro  «uroo,  ideste/wUj  vertens  suum  (Hebroei  enim 


COMMENTARIA  ifl  ACTA  A 

in  babenl  pronomefl  peciprocum»  quod  ab- 
oluiiiii))  sic  transfertet  explicat.  q.  d.  Barjesu 
,  oluii  dici  Efymas,  id  est,  Dci  mensura,  vel  cen- 
tat,  Bngens  et  mentiens  id  signihcare  Barjesu. 
Sic  enim  ipse intcrprelabalur  noinen  suurn  He- 
brsBum  apud  Grsecos  ;  sed  quasi  magus  et  im- 
poetor  incnlicbalur.etfallebal  eos.  Nani  Barjesu 
\  ocabatur  quasi  filius  Jesu;  quodniliil  coninitiiie 
habet  cum  Elyma,  id  est,  censu  Dei.  Alii  minus 
jinprobabiliter  sic  explicant  :  interpretatur,   id 
<st,  alio  Domine  vocalur.  q.   d.  Barjesu  alio  no- 
inine  vocabatur  Elymas  magus.  Sicul  si  dicas  , 
I  etrua  interpretatur,  id  est ,  alio  nomine  vo- 
ratur  Simoo.  Secundo,  alii  volunt  Barjesu  hc- 
breice  signiflcare    magum;  sed  boc  est  igno- 
i  aiitinni  lin^uam  Ilcbi  aeam  ,in  quo  Barjesu  idem 
cst  quod  filius  Salvatoris.  Terlio,  Gagneius  Ely- 
uiam  interpretalur  cacum  :  hic  enim,    inquit, 
bebraice   dicitur,   Elimana,   vel  Eliman,  quia 
Klyinas  excrccatus  fuit  a  S.  Paulo.  Sed  et  hoc  fal- 
gnm  est,  BBque  ac  impertinens  :  quia  S.  Lucas 
Elymam  interpretatur  magum  ,  non   caecum. 
QuarlO  ,  Arias  ex  Syro  :  Efymas,  inquif,  inverse 
idem  est  quod  Samuel,  id  est  nomen  Dei,  vel  no- 
iiitn  forte  et  magnilicum,  qualia  in  suis  incanta- 
lionibusadhiberesolentmagi.  Quinto,  Mariana'.: 
I  lymas,  inquit,  dicilur  magus,  ab  Elymaide  rc- 
gione  Persidis,  in  qua  ahundant  magi  :  sicut 
Cbalda  u.s  idem  est  quod  Astrologus  vel  magus ; 
(jiiia    Chaldaei  Astrologia?  erant  dedili.  Sexto, 
Vatabl.  Klymas,  inquit,    graece  idem  est  quod 
praestigiator,  incantator,  impostor.  Sed  a  quo 
tbemate?  et  quo  auctore?  Aliqui  deducunt  ah 
i\utj.os ,  id  cst  niger ,  ut  niger  sit  idem  quod  ma- 
gus,  siculGermani  et  Belgae  artesnigras  vocant 
inagicas,  quin  et  magia  vulgo  ntgramnnfi*  di 
citur,    sed   forte  pro  necromantia.  Alii  Elyinas 
vertunl,   corruplor,  perdilor,  vastator,  qualcs 
suDt  magi ;  ut  sit  idem  quod  Xu/auv,  id  est  perdi- 
tor ,  a  M&t ,  id  est  pemicies  :  verbum  enim  Ju>- 
,ua(vw  signitieat  ptrdere,  corrumpere,  vastare,  id- 
que  videtur  plausibile.    Seplimo ,  alii  censent 
Klymas  esse  nomen  HebrEeum,  sed  varie  :  nani 
Primo,   S.  Hieron.    in  Nominib.  Heh.  et  ex  eo 
Keda  :   Elymas,  inquit,  idem  est  quod  ad  trans- 
^rcssuou  i>\  ,\v\  transgrcssionem  faciens.  Secundo, 
Beza  Etynuu  deducit  ab  yyi  Sn  eljoets  ,  id  est , 
Dei  consiliarius  :  Magi  enim  erant  Persarum  sa- 
pientesetconsiliarii:  etMahometimpostor  finxit 
M  esae  consiliariuin  Dei.  Verum  Efymas  longe 
distat  ab  cljoets.  Tertio  ,  Lyranus,  Elymas ,  in- 
quit,  idem  est  quod   Elimas,  id  est,  Dei  tribu- 
tuin,  Dei  census,  Dei  mensura.  Quarto,  Biblian- 
dcr     apud    Bullingerum,    censet  Elymas    per 
lnctaphesin  idem  esse  quod  Elias,  vel  Elisajus, 
aul  Elia  Moses  :  hoc  enim  innuit  vox  ^tp^vi^i- 
m  ,  scilicet  hocnomenper  aliquam  lilterarum 
transposiiionem,  vel  commutationem  cxponei:- 
dum  esse  :  /ucraenim  significat  trans,  quasi  Ely- 
nias  fmxcrit  se  esse  Eliam,  aut  habere  animani 
V.Wiv.  ct  Mosis.  Verum,  quid  haec  ad  nomen  Ma- 
«us,    quo  voccm    Efyinas  interpretatur  Lucas. 
Quinto,  alii  vohmtesse  nomen  Syrum  :  Efyma 
ciiim  syrc  signilicat  iracundum,  ira  ehriuin  ct 
quasi  liu  iosum,   uli  magi  et  energumeni  furiis 
'i-cinonis  aguntur.  Sexlo,  Elias  Hutterusin  vcr- 
-ionc  Ucbraica  novi  Testamenli ,  hoc  loco  pro 
/-.'(>  mat  vcrtit  nnWC  rm  <ii  masehiach,  id  est  Eli- 
"ussias,  boc  est,  Deus  meus  Mcssias,  quasi  ma- 
gus  hic  finxerU  sc  esse  Deum  Messiam ,  sive 
Christum ,  ac  ppo  EUmessiat  per  crasin  vocaritse 


POSTOLORCU.  Cap.  UII. 
Efymas;  ideoque  nomen  suuni  Bnrjrhu,  v.  1  Bar- 
jesu  interpretatus  sit  per  Etymas,  i&etlEUm 
sias.  Barjehu  enimasl  filius  Dei,  Darjesu,  esthhns 
salvatoris,  id  est  salvator;qui  utique  non  i 
alius,quamElimessias,  idest,  Deu*  Chnstus  j 
sicutnos  Jesum  Inti si  ;;retamur,  addendo  el  mdi- 
gilando  Cluistum.  Verum  perperam  pro  Efyma 
subslituit  Eli  Maschiach  quod  habet  litleram  chet, 
ipia  caret  Efymas.  Rursum  Eli  scribitur  [)tr  tod, 
Efymas  per  upsiton.  Nullus  enim  per  Efymas  m- 
tellexit,  aut  inlelligit  significari  Messiam.  Niis- 
quam  enim  Messiae  nomen  percrasin  contram- 
tur,  scd  ubiquc  integrum  ponituret  pronuntia- 
tur.  Adde,  noinen  proprium  ejus  fuisse  Efymas, 
quod  interpretatur  Magus  ;  Barjesu  cnim  ejus 
cognomen  fuit  a  parente.  q.  d.  Elymas  filius  Jesu. 
Sic  Simon  cognominatus  est  Bar  Jona,  id  est 
iilius  Jonac. 

Septimo  ct  verosimillime  Sanchez  :  Erymas, 
ait ,  videtur  esse  barbarum  nomen,  ac  forte  Cy- 
prium  priscum,  significans  magum;  sicut  Bar- 
nabas   olim    Cypria  lingua   significabat    fihum 
consolationis,  uti  dixic.6.  36.'Certe  Hebran  ob" 
cdam  vocant  abscondere  et  occultare ;  et  ind- 
Graeci  IMm  vocantinvolvere,  implicare,  et  liou- 
/xavel  etlvfut  vocantinvolucrumoccultum:  atque 
Arabes  ab  heb.  alam,  sapientiam  vocant  atilm  , 
vel  talim  id  est,  rem  arcanam:  ac  ahm  vocani 
scientem,  litteratum,  doctum,  quasi  similiter 
Elymas  apud  Cyprios  idem  fuerit  quod  impos- 
tor,  praestigiator,  magus,   mystes ,  qui  occul- 
torum  scieniiam,  mysteria,  artesque  arcanas 
profiteretur.  Ita   nonnulli  linguarum  penti.  Sic 
etPagnin.  inlnterpret.  nomen.  Heb.  nomen  Erj 
mas,  ait,  signiflcat  niagum,  sivc  corruptorena  , 
vel  p<*iiiclc.uin ,  aut  tegiucn  et  involucrum  . 
ab  «&w.  id  est  involvo,  in  limo  implico  :  und<- 
et  tlXubi ,  id  est  latibulum  ,  lustrum,  spelunca  ,  ubi 
cum  daemone  colloqui ,  et  magica  sua  tractare 
solent  magi ;  et  tavsatf.&a.i,  id  est,  ad  modutn  ser- 
pentis  moveri.  Daemon  enim  saepe  in  forma  ser- 
pentis  magis  apparet.  Sane  Elymas  videtur  c\ 
peregrina  lingua,  uti  et  alia  multa,   irrepsissc 
in  Gra^cum.  Graece  enim  loquuntur  Cyprii,.ut 
et  olim  locuti  vidcntur,  uti  mihiRomae  assuerunt 
Cypri,  et  indicat  Aristot.  1.  de  Poelicac.  21.  Dbi 
tamen  innuit  eos  propriam  habuisse  dialectum. 
Porro  sicut  S.  Petro  certamen  fuit  curn  Simenc 
Mago ,  S.  Joanni  cum  Apollonio  Tyanaeo  pariter 
mago,  sic  et  hic  Paulo  cum  Elyma  mago.  Dia- 
bolus  enim  per  suos  magos  validissime  se  op- 
posuit  Christo,  Apostolis  et  Ecclesi=e,  uli  etiam 
num  opponil.  Valde  enim  crescit  magorum  et 
sagarum  secta,  quaB  in  fidelium  corpora  animas- 
que  grassatur. 

9.  Saulus  autem  qv\  et  Paulis.  ]  Mic  primum 
Saulus  vocatur  Paulus,  quod  nomcn  deinceps 
scmper  ei  tribuit  Lucas.  Lnde  vidclur,  quod 
occasione  Sergii  Pauli  proconsulis,  et  apostola- 
tus  sui  ad  Gentes,  nomen  Hebramm  Sauius,  in 
Romanum  ct  Grecum  Paulus  commutarit,  ut 
facilius  ct  blandius  seRomaniset  Gra?cis,  quasi 
rc  et  nomine  Romanus  ,  insinuaret.  Vide  dicta 
Rom.  1.  1. 

Repletus  Spiuitu  S.  ]  Novum  scntit  bic  Paulus 
spiritus  s.  ardorem  ei  iBstiactuai  ad  opus  ar- 
duum  etmiraculosum  aggrediendum  ,  niinirum 
ad  Elymam  magum  confutainhim,  excaecan- 
dumqiie,  eaque  ratione  convcrtcndum  Sergium 
Paulum  proconsiilcm.  Vidc  dicla  c.  2.  U. 

I>tue>s  i>  edm]  iracundis  el  ardenlibus  ocubs 


2^2  COMMENTAniA  IN  ACTA 

^lymaearcanam  malitiam  penetrans,  pcrcellens 
et  castigans.  In  oatlis,  ait  Plinius  lib.  11.  cap. 
;>7.  animus  inhabitat.  Ardent,  intenduntur,  nic- 
lanl ,  connivent.  Animo  videmus  :  oculi  seu  vasa 
•juwdam,  visibilem  ejus  partem  accipiunt  atque 
transmiltant.  In  oculis  crgo  ccrnitur  animus, 
ejusque  passioneset  motus  irae,  indignationis  , 
amoris,  beuignitatis  ,  etc.  Idque  verius  in  Sanc- 
lis  et  Apostolis,  quorum  auimos,  indeque  ocu- 
los  inhabitat  regitque  Spiritus  sanctus. 

10.  0  n.ENE  om.m  doi.o  (iiiterno)  et  omm  fal- 
LACIA  ]  exlerna  ;  Pagnin.  et  Tigur.  omni  vcrsulia. 
Syrus,  omnibus  flagitiis  :  haec  enim  facile  insli- 
gante  diabolo  perpetrant  magi;  et  Graecum  px- 

fpyt*  significat  propensionem  ad  quodvis  faci- 
nus  patrandum  ,  ail  Vatabl. 

Fili  Diaboli.  ]  Fili,  nongeneratione,  sed  ins- 
linclu  et  imitatione;  quia  ejus  contra  Christum 
suggestiones  et  dolos  opere  perficis.  Diabolus 
enim  quasi  seipens,  dolosissimus  et  vaferrimus 
est.  Nam  ,  ut  ait  S.  Cyrill.  in  c.  6.  Joan.  1.  h.  c.  SO. 
Sicul  qui  adhwrel  Deo,  unus  spirilus  fit  cumiilo; 
ila  qui  diabolo,  diabolus  quodammodo  efficilur. 
LndeelJudas,  quia  dolosus  et  proditor  Christi , 
ab  eo  diabolus  vocatur,  Joan.  6.  70.  Vere  S.  Jus- 
linus  apudDamasc.  1.  1.  Paral.  c.  2h.  Vila,  ait, 
a  ratione  aversa  dux  et  gubernator  ,  dcemon 
est. 

iNIifiCE  (  non  casu,  non  lapsu  infirmitatis ; 
scd  studio,  proposito,  firma  malitia,  et  desti- 
nata  voluntatej  omnis  justitIvE.  ]  Primo,  quia 
Klymas  adversabatur  Evangelio  Christi,  quod 
tradebat  Paulus,  in  quo  continetur  omnis  jus- 
litia.  Ita  S.  Chrys.  Secundo,  omnis,  id  est  hu- 
manae  et  divinae;  quia  impediebat  fidem  Christi, 
per  quam  solam  vera  justificatio  datur,  qu<e 
nos  justos  facit  tam  coram  Deo,  quam  coram 
hominibus.  Terl\o justitice,  idest  virtutis  :  nam, 
ut  ait  Aristot.  1.  5.  Ethic.  justilia  generalis  est 
virtus,  quee  in  sese  virtules  conlinet  omnes  : 
omnis  enim  vera  virtus  nititur  fide  ei  gralia 
Chrisli,  cui  resistebat  Elymas.  Ita  Arias.  Quarto, 
justitim,  id  est  aequi  ac  justi,  puta  legis  divinae, 
quae  praescribit  id  quod  justum  est.  q.  d.  Tu  es 
hoslis  legis  Evangelicae,  quae  in  se  omnem  le- 
gem,  scilicet  naiurae  et  Mosaicam,  divinam  ct 
humanam  complectitur.  Ita  Dionys.  Quinto, 
omne  subinde  idem  est  quod  integrum,  perfec- 
tum  :  utEccles.  12. 13.  Deum  time,  et  mandata  ejus 
observa.  Hoc  est  enim  omnis  homo  :  omnis  id  est 
totus,  perfectus ,  vel  quidquid  est  homo.  Saepe 
enim  Hebra-i  per  catachresin,  totum  universalc 
sumunt  pro  toto  integro,  idest,  omne  pro  toto. 
q.  d.  Omne  bonum,-omne  officium,  omnis  per- 
l'ciio,  finis  et  felicitas  hominis  in  hacvitacon- 
sisiil  in  timore  Dei,  ejusque  legis  observantia. 
Aut  :  Hoc  est  quod  spectare  debet  omnis  home 
quantus  quantus  est,  in  dictisfactisque  suis  om 
nihus  et  tota  vita.  ut  sihi  jugiter  et  uhique  oh 
oculos  ponat  Dei  timorcm,  indeque  impellatur 
adservanda  ejus  praecepta.  Nam,  ul  ait  ibidem 
Salonius ,  qni  aliter  vivit  et  facil,  non  homo  est, 
sed  hestia,  quia  non  rationaliter,  quasest  natura 
bominis,  sed  hestialiter  vivil,  nimirum  si  gu- 
losc  ,  ut  lupus  ;  si  dolose ,  ut  vulpes  ;  si  superbe, 
ui  leo;  si  crudeliter  ,  ut  tigris;  si  libidinose,  ut 
porcus  ;  siacediose,  ut  asinus. 

NONDESIMS  SllJVERTERE  VIAS  DOMINI  RECTAS?] 

Nervosius  Graeca  el  Syrus  habent,  non  desines? 
q.  d.  Quousque  non  desines  subvertere,  et,  ut 
Tigurina,   invertcic  vias  Domini   rectas?  Vitce 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

Domini  sunt  Evangelinm,  fides,  lex  et  gratia 
Christi,  cui  resistebat  Elymas,  pro  eis  supponens 
et  opponens  suas  artes  magicas,  quibus  coleba- 
tur  diabolus.  Illis  enim  quasi  viis  animam  in- 
greditur,  eamque  quasi  templum  suum  inhabi- 
tat. 

11.  Ecce  manus.]  Id  est,  vindicta  etpunitio, 
quae  fit  manu.  Est  metonymia.  Mystice  et  Chrys. 
Erat,  inquit,  haccmanus  medica  Dei,  quia  diri- 
gebatur  non  ad  ultionem,  sed  ad  sanationem 
Elymae ,  ut  ille  excaecatione  oculorum  pcrcussus 
aperiret  oculos  mentis  Christumque  per  fidem 
agnosceret. 

11.  Et  eris  CyECUs.  ]  Quia  enim  alios  in  mentis 
caecitatem  et  errorem  inducis ,  ju6te  et  congrue 
punit  te  Deus  caecitate  oculorum,  ait  Beda. 

Non  videns  solem  usque  ad  tempus.  Tempora- 
riam,  non  perpetuam,  ut  vult  Glossa,  coecita- 
tem  illi  inllixit  Paulus,  ut  resipisceret.  Censent 
aliqui  eum  ad  tempus  resipuisse,  Paulo  credi- 
disse,  et  a  caecitale  curatum  esse.  Ita  Isidorus 
Pelus.  lib.  l.epist.  2>bh.  Sedposteaad  judaismum 
etmagiam  rediisseliquet:  nam  S.  Dion.  c.  8.  de 
Divin.  nominib.  asserit,  Elymam  postea  rursum 
restitisse  Paulo  ,  ac  nominatim  arguisse  ejus 
dictum  :  Deus  seipsum  negare  non  polest.  2.  Ti- 
moth.  2.  13.  quasi  inde  sequeretur,  quod  Deus 
non  esset  omnipotens.  Unde  Beda  Elymam  aeter- 
nae  Dei  ultioni  subjicit, ob  insanabile  peccatoriim 
pondus. 

Caligo,  ]  quae  instar  nubis,  vaporis,  vel  ne- 
bulae  oculos  velaret,  eisque  vim  usumque  cer- 
nendi  adimeret :  unde  ea  poslea  a  Deo  sublata, 
rursus  recle  vidit. 

12.  TUNC  PROCONSUL  CUM  VIDISSET  FACTUM.  ]  Puta 

Elymae  excaecalionem,  et  in  eo  superatum  a 
Paulo  diabolum  credidit,  admirans ,  ixn).n<:adfj.tvot, 
id  est,  perculsus,  attonitus  ,  sacro  horrore  perfu- 
sus,  super  doctrina  Domini;  nimirum  eam  esse 
tampotentem,  tamquethaumalurgam,  ut  illico 
ei  resistentem  Elymam ,  licet  magum  et  mirabi- 
lium  opificem ,  caecitale  perculiat.  Porro  hic 
proconsul,  quasi  illustres  primitiae  spoliorum 
Pauli  e  Gentibus,  ei  nomen  suum  dedit,  ut  pro 
Saulo  vocareturPaulus.  Fuit  enim  a  Paulocrea- 
tus  Episcopus,  ac  spiritu  Apostolico  claruit, 
ideoque  inter  Sanctos  relatus  est.  De  eo  impri- 
mis  sic  scribit  Lucius  Dexter  in  Chronico  ad  an- 
num  Christi  76.  Sergius  Paulus  Hispali ,  Corduba, 
Barcinona ,  Casar-augusta? ,  Secuntia ,  et  in  plu- 
rimis  aliis  Hispania?  urbibus  pr&dicat,  tolasque 
Hispania  provincias  peragrat.  Rursum  eum  fac- 
tum  esse  Episcopum  Narbonae  in  Gailia,  docet 
Prudent.  Peri  Stephan.  hymno.  h.  Surgetet  Paulo 
speciosa  TSarbo.  Et  Martyr.  Rom.  die  22.  Martii  de 
eo  sic  habet :  Narbona  in  Gallia  natalis  S.  Pauli 
Episcopi,  Aposlotorum  discipuli,  quem  tradunt 
fuisse  Sergium  Paulum  proconsulem,  quiaPaulo 
Apostolo  baptizatus ,  et  cum  in  Hispaniam  pergeret 
(ipud  Narbonam  relictus ,  ibidem  Episcopali  digni- 
lale  donatus  est :  ubi  pradicationis  officio  non  seg- 
niler  expleto  ,  clarus  miraculis  migravit  in  cozlum. 

13.  Joannes  autem  (cognomento  Marcus)  dis- 

CEDENS  AR  EIS  ,  REVERSUS  EST  HlEROSOLYMAM,  ]  eX 

pusillanimitate  aliqua  nolens  tot  itinera  confi- 
cere,  et  tanta  subire  pericula,  ait  S.  Chrysost.  et 
Baron.  Hinc  ortum  est  dissidium  et  divisio  Pauli 
etBarnahae,  de  qua  cap.  seq. 

\h.  Die  sabratorum.  ]  Id  est,  die  sabbati,  sive 
uno  die  e  sabbatis  :  varia  enim  pcr  annum  et 
menses  singulos  occurrcbant  sabbata. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

15.  PoST    LECTIONEM   LEGIS    ET   PnOPHETARUM. ] 

I  eclione  enim  pcracta  aliquis  vel  e  Synagoga , 
vel  advena  habebat  concionem,  uti  in  Ecclesiis 
1'arochialibus  post  lectionem  Epistolae  et  Evan- 
gelii  in  Missa  habetur  concio,  idque  cx  instituto 
Apostolorum,  uti  testalurS.  Clemens  1.  8.  Cons- 
lil.  c.  h.  Hinc  et  in  Horis  Canonicis  post  psahnos, 
l,pistolas  et  Evangelia  leguntur  homilioe  Patrum. 
Porro  solebant  advenas,  si  idonei  videbantur , 
ad  hanc  concionem  faciendam  ex  humanitate 
invitare,  ut  bic  invitant  Paulum.  Idem  de  Epis- 
copifl,  cum  alium  Episcopum  aliamquc  civita- 
lem  adeunt,  ut  ad  concionem  invitentur,  sancit 
<:oncil.  Carlhag.  IV.  can.  33.  et  S.  Clemens  I.  2. 
Constit.  cap.  58.  Exempla  inVitisSanctorumhac 
dete  passim  sunt  obvia. 

Sl    QUIS    EST    IN  VOBIS    SERMO    EXHORTATIONIS.  ] 

Tigurina,  si  est  vobis  in  animo  sermone  exhortari 
populum,  si  lubel  sermocinari  et  exhortari. 

16.  Manu  silentium  indicens.]Sjc  aitPersius: 
Fccisse  silentia  lurbce  Majestate  manus.  Hoc  enim 
gestu  olim  verba  facturi  silentium  indicebant. 

Vmi  Isivaelit/e.  ]  Hic  est  primus  sermo  Sancti 
Pauli  descriptusa  S.  Luca,  plenus  sapientia  et 
spirilu  Aposlolico,  imo  Paulino,  cujus  summa 
est  hocc ,  ail  Lyrannus  :  Deus  ille  qui  tot  patributs 
mtiquis  conlulit  beneficia,  olim  vobis  in  semine 
David  redcmptionem  promisit,  hanc  nunc  in  Jesu 
Nazareno  adimplevit  :  illi  ergo  ut  redemptori 
credite  et  adhaerete. 

Et  qui  timetis  Deum.  ]  Primo  quasi  hoc  sit  ex- 
posilio  et  epiphetum  Israelitarum,  sensus  esl, 
<|.  d.  Vos  qui  estis  Israelitae ,  posteri  Israelis ,  sivc 
Jacobi  Patriarch;c,  ideoque  timetis  Deum.  Ita 
Chrysost.  Secundo  simplicius,  ut  hoc  sil  dispa- 
i  atum  ab  Israelilis  :  illud  enim  indicat  copula  et. 
q.  d.  Et  vos,  6  prosclyti!  sive  Gentiles  conversi 
ad  judaismum ,  qui  timelis ,  id  esl  reveremini  et 
COlllis,  Deum  verum.  Timor  enim  in  Scripturis 
significat  Dei  cultum.  Nam  proselyticum  Judaeis 
in  sabbatis  conveniebant  in  Synagogam  ad  au- 
dicndam  legem.  Ita  Arias,  Lorinus ,  et  alii. 

17.  Elegit  patres  nostros.1]  Ex  omnibus  gen- 
tibus,ut  csscnt  populusel  Ecclesia  Dei.  Elegit 
autem  in  Abraham,  Isaac  et  Jacob,  vocando  eos 
ad  sui  cultum,  et  promitlendo  eis  sese  fore  eo- 
i'uin  Deum,  ac  ex  semine  eorum  produclurum 
Ohrislum :  atquc  in  Mose,  qui  in  Sina  accepit 
lcgem  a  Deo,  et  ritum  sacrorum,  quibus  Israe- 
lilcecolerent  Dcum. 

Et  plebem  exaltavit.  ]  Per  Mosen ,  qui  decem 
plagas  Pharaoni  in  /Egypto  inllixit,  quibus  eum 
coegit  lsraelitas  e  servitute  liberos  demittere , 
quique  populi  ex  jEgypto  exeuntis  fuit  dux  po- 
icns,  etgloriosus,  ulpote  ductus  et  dircctus  a 
Deo  ab  coque  inslructus  et  ornatus  oraculis,  et 
prodigiis  coelcstibus. 

Biucmo  excelso  ,  ]  maximo  robore  et  po- 
irntia. 

18.  Mores  eorum  (inconditos,  rudes,  duros  , 
rebelles)  sustinuit.  ]  Erat  enim  populus  dur.e 
<  ervicis:  perinde  ac  mater  sustinet  non  tantum 
pnerlles,  sedet  malitiosos  mores  etgestussui 
lilioli,  quem  unicc  diligit.  Vide  Deulcr.  3*2.  16. 
et  Numer.  11.  11. 

15>.  Teiuum  eorum,  ]  earum ,  scilicet  genlium. 

'20.  QllASl  POSTQUADRINOENTOS  ETQIJliNQUAGIM  \ 

annos.]  Varie  lios  annos  subducunt  Abulensis, 
Jolius,  Rilarion ,  Gagneius,  Cajetan.  Arias, 
loanncs,  Benedictus.  Dieo  brcviter,  cos  inchoan- 
i!(.>- <.•«.-<■  a  nalivilale  Isaac  :  nain  ille  fuil  hciv> 

CQllNKL.     A    LMMDE.       TOM.    X. 


APOSTOLOuUM.  Cap.  XIII.  i: 3 

promissionum  a  Deo  factarum  Abrahae  patri 
suo,de  terra  promissa,  uon  Isniael  eju>  fratei 
ex  Agar.  lndeenim  usquead  egressumex  yEgypio 
Quxerunt  anni  Zi05.  quibus  ande  hO.  annos,  <|tii- 
bus  Hebr;ci  vagati  sunt  in  deserto,  et  quinque, 
vel  septem,  ut  multi  volunt,  annos  Ixllomni  Jo- 
sue,  quibus  finitis  divisa  est  Hebroeis  lerra  pei 
sorles  ,  habebis  annos  libO.  aul  Ubi.  Solel  enini 
Scriplura  negligere  parvos  numer  os  cxcresccn- 
tes,  etconsignare  numeros  inlcgrosct  rotundos, 
quales  sunt  hbO.  IlaBeda,  Glossa,  Lyran.  Ilugo, 
Dionys.  et  alii. 

In  Graecis  ct  Syris  hic  est  error,  ut  faletur 
etiam  Lulherus  <:t  I5eza.  Habent  cniin  sic:  U 
post  hftc  annis  circiler  quadringenlis  et  quinqua~ 
ginta  dedil  eisjudices.  Hoe  enim  falsum  cssc,  li- 
quet  ex  libro  et  Chronologia  Judicum:  conslat 
enim  eos  non  praefuisse  U00.  annis.  Unde  non- 
nulli  pro  650.  legendum  censent  350.  tot  enim 
circiler  prasfuerunt  Israeli  Judices.  Vide  dc  his 
annis  dicla  Exodi  32.  h0. 

21.  S.VIJL.CtC    ANNIS    QUADRAGINTA.  ]  III   lllS  oO. 

annis  excludufitur  anni  Samuelis,  quibus  ipse 
ante  Saulem  prsefuit  Israeli.  Ila  Josephus  1.  13. 
Antiq.  in  fine  Euseb.  in  Chronico  ,  Severus  Sul- 
pitius  lib.  1.  Historia3  sacrae,  Abulcnsis  in  1.  Pa- 
racl.  c.  19.  v.  9.  etalii  passim,  excepto  Melchiore 
Cano  1.  11.  de  Locis  cap.  5.  ct  scq.  qtii  post  Sa- 
muclem  soli  Sauli  assignat  annos  regni  h0.  secu- 
lus  Eusebiumlib.  10.  Praepar.  c.  3.  Scd  Eusebius 
idrctraclal  inChronico.  Paulusenim  hic  Samue- 
lem  non  inter  Judices ,  sed  inter  Prophelas  repo- 
nit,  adeoque  tempus  Judicum  finit  in  morte  Heli, 
qui  Samuelem  praecessit.  Ait  enim  :  Et  post  hcec 
dedit  Judices  usque  ad  Samuel  Prophelam.  F.rgo 
tcmpus  Samuelis  non  Judicibus,  scd  rcgibus  , 
qui  Judices  secuti  sunt,  annumerat:  ac  proindc 
totuinillud  tcmptis  quod  ab  exiiu  Jtidicum,  seu 
ii  morle  Heli  fluxit  usque  ad  finem  regni  Saulis 
(in  quo  uliqueSamuclis  Judicis  lcnipus  coniprc- 
hendilur)  quadraginla  annis  dcfiuit.  lla  Tornicl- 
lus  anno  mundi2979. 

22.  Qui    FACIET     OMNF.S    VOI.UNTATES     MEAS,]i<i 

cst  omnia  voliia  ,  puta  omnia  praecepta  mca,  c.<  - 
cepto  sermone  Urics  llelhaii ,  titi  additur  2.  rieg. 
11.  2.  scilicet  excepto  adullerio  ct  homicidio 
Davidis  :  in  quo  tamcn  rtirsum  fecit  voluntatcin 
Dei,  cum  illud  bumiliter  confcssus  cst,  amaic 
planxi,  et  per  poenit<ntiam  abolevit.  Ita  S.  Au- 
guslinus  ad  Dulcitium  qnoest.  8.  tomo  h.  Nam 
peccalum  numerationis  populi,  uti  et  alia  non- 
ntilla,  nec  tantum  fuit,  nec  tam  Davidis,  quam 
populi,  de  quo2.  Beg.  2k.  1.  Omncs  crgo,  id  <>l 
plerasque,  pene  omnes ;  c.im  enim  in  magno 
cumulo,  v.  g.  hominum,  untis  alterve  taniuin 
deest,  dicimus  omnes  adesse. 

23.  Kduxit  Israel,  ]  susciiavit  Isracli  salvalo- 
rem  Jesum  :  grae  v  enim  est  dalivus. 

2h.  Ante  eaciem  adventcs  (graccc  inlroitus) 
i  ii  ^.  )  I<1  csl,  ante  advcnlum  ejus,  id  cst ,  aiile 
<um  advcnientem,  vcl  etiam  coram  eo  atlvc- 
niente  etintrocunte  ad  Israel.  Joannes  enim  fuii 
prsecnrsor  Christi,  <'t  ante  Christuni  pnedicarit 
picnitentiam,  ut  vcnienti  ChristO  viam  aptarel . 
populumque  praspararet  ad  gratiam,  jostitiam 
ct  salutem  a  Ghrlsto  recipiendam.  Sicut  enim 
Lucifcr  praeit  solcm,  ita  Joannes  Christum. 

Baptismcm  Poeniti:.nti.e.  ]  Id  cst ,  baptismum 
qui  eral  symboluni  et  incilamcntum  ptrnit^-n- 
li.c,  ad  remissioneui  pcccatorum  et  justiiiaiii 
baptismo  Gbrisii  rccipiendiini.  Rnpiismus  crgo 

20 


23A  COMMENTARIA  IN  ACTA 

.'oannis  fuit  poDiiiientiae,  Christi  vcro  justitiae. 
VideMatth.  3.  II.  et  Actor.  1.  5. 

25.  Cursum  suum  ,  ]  scilicet  tam  vitae ,  quam  sui 
miiiislerii :  quoderat,  Christo  dare  tcstiinonium, 
eumque  Israeli  ostcndcre,  ac  corda  hominum 
ad  eum  recipiendum  prceparare. 

QUEM    ME    ARBITRAMIM    ESSE.  ]q.  d.  VOS  piltalis 

me  csse  Messiam,  sive  Christum  :  fallimini,  ego 
non  sum  Christus ;  sed  ecce  Christus  post  mc 
illico  veniet,  qucm  ego  non  sum  dignus  discal- 
( iare. 

Nota  hic  huniilitalem  S.  Joannis  ,  qua  non 
lantum  recusavit  Messiae  nomenet  honorem  sihi 
a  Judeis  ohlatum,  sed  et  infra  pedes  Christi  se 
ahjecit,  dicens ,  sc  non  esse  dignum  Christi  cal- 
ceos  tangere,  utpote  qui  esset  non  tantum  ho- 
ino,  sed  et  Deus  omnipotens,  atque  hac  humi- 
liiate  meruit  exaltari,  nec  tantum  pedes,  sedel 
caput  Chrisli  tingere,  eumque  baptizare,  imo 
csse  ejus  paranymphus  et  Sponsi  amicissimus. 

27.  Judicaintes,  id  esl,  condemnanles  Jesum 
ad  crucem,  impleverunt,  scilicet,  voces  Pro- 
hietarum,]  qui  unoorc  praedixerunt  Christum 
pro  salute  nostra  passurum  et  morilurum.  Ila 
Syrus.  Vide  dicta  c.  3.  18. 

32.  QlME  AD  PATRES  REPROMISSIO  FACTA  EST  ,  ]  de 

Christi  incarnalione  et  redemptione  mundi. 

33.  Hanc  Deus  adimplevit  filiis  nostris.  ] 
(iraece,  fUUi  eorum,  puta  patrum  nostrorum, 
scilicel  nobis.  Ita  Pagnin.  Vatabl.  Erasmus,  et 
alii  Nostris  ergo.idest.patrumnostrorum,  puta 
nostraegeneralioni,  nostraegenti,  nostro  saeculo. 
Alii  legunt,  fdiis  vestris.  Eodem  omnes  hee  lec- 
tiones  recidunt. 

1n  psalmo  secundo. ]  Quidam  Graeci  codices 
leguntpmno.-quia  nonnulli  psalmumsecundum 
cum  primo  in  unum  conflant.  Melius  alii  legunt 
secundo :  nam  communiter  alii  psalmum  secun- 
dum  a  primo  dispescunt,  uti  fuse  docet  Lorinus 
et  Franc.  Lucas  hic  in  Annot. 

Dixit.  ]  Objiciebat  olim  Eunomius,  quo  verbo 
dixit?  Filius  enim  est  primum  unicumque  Dei 
Verbum,  perquodcreavit  omnia.  Ergone  eodem 
verbo  dixit  ad  ipsum  Verbum  ?  Resp.  omnino  : 
Verbum  enim  est  id  quod  dicitur,  et  dicendo 
producilur  gigniturque  ;  ac  simul  est,  id  cui  di- 
citur  :  Filius  meus  es  tu.  Nam  ,  ut  dixi,  dicendo 
gignitur  :  est  enim  verbum  mentis,  quod  intel- 
ligendo  dicendoque  gignitur,non  seminando, 
uti  creaturce  suosfilios  et  foetus  producunt.  Nee 
alio  verbo  dicitur,  cum  sit  primum  (alioqui 
enimesset  progressus  in  infinitum)  sed  seipso. 
Similimodo  Pater  et  Filius  non  alio,  sedeodem 
amore  amant  Spiritum  sanctum  quo  ipsum  spi- 
rant  et  producunt. 

Ego  hodie  genui  te.]  Hunc  vers.  Psalmi  2.  tri  - 
pliciter  exponunt  Interpretes.  Primo  et  optime, 
de  divina  Christi  generatione  :  Secundo,  de  ejus- 
dem  incarnalione.  Vide  dicta  Hebr.  1.  v.  5.  Ter- 
lio  de  ejusdem  a  morte  resuscilatione  :  haec 
enim  in  Scriptura  yocatur  regeneratio.  Unde  et 
Christus  vocatur  primogenitus  mortuorum. 
Apostolus  enim  hisce  verbis  videtur  velle  pro- 
bare  resurrectionem  Christi :  in  ea  enim  totus 
est.  Nec  male  congruit  hic  sensusiis  quae  dicun- 
tur  psalmo  2.  de  Gentibus  et  populis  contra 
Christum  insurgentibus ,  eum  scilicet  occidendo. 
(|.  d.  Etsi  Judaei  insurgant  in  Christum  eumque 
uccidant,  et  conentur  ejus  nomen  abolere;  ego 
tamen  eum  resuscitabo,  et  secundo  quasi  gig- 
nam;ac  resuscitato  ob  meritum  passionis  ejus 


APOSTOLORCM.  Cap.   XIII. 

etmortis,  dabo  gentes  in  hcreditatem ,  ut  ha- 
beat  regnum  et  nomen  eeternum.  Ita  S.  Hilar. 
Chrysost.  Jansen  Valabl.  Flaminius ,  Varlenius 
iu  Psal.  2.  el  S.  Amhros.  lib.  3.  de  Sacerd.  c.  1. 
Quocirca  triplicem  hujus  loci  esse  sensum, 
primum  de  generalione  divina,  secundum  de 
incarnatione,  tertium  de  resurrectione,  conce- 
dunt  Suarez  tom.  2.  de  Incarnat.  disp.  /».  sect.  1. 
Viegas  in  cap.  1.  Apocal.  Gregorius  de  Valentia 
1.  p.  de  ipsa  Theolog.  disp.  1,  quaesl.  1.  puncto  5. 
Molina  1.  p.  q.  27.  art.  1.  disp.  2.  et  aiii,  ut  sen- 
sus  sit.  Primo,  cgo  hodie,  idest,  in  celernitate , 
quae  est  quasi  punctum  semper  durans  ,  ct  quasi 
unum  idemque  hodie,  te  lilium  meum  Deum 
genui.  Secundo,  ego  paritergeneralione  hmana 
in  B.  Virgine,  te  6  Christe  hominem  genui  ho- 
die,  puta  in  hocdie  incarnationis  et  nativilatis. 
Tertio,  ego  hodie,  id  est  hoc  die  Paschatis,  re- 
suscitavi  le.  Verumquia  aliis  dura  videtur  haec 
tertia  expositio,  etquia  Apostolus  Hebr.  1.  v.  5. 
explicat  hunc,  locum  de  aeterna  Christi  genera- 
tione,  facilius  dici  potest,  de  eademhiceumdem 
exponere.  Haec  enira  verba  non  est  necesse  re- 
ferre  ad  rbresuscitans  ,  quod  immedialepraeces- 
sit  :  sed  remolius  ad  to  annuntiamus  eam,  qua; 
ad  patres  noslros  repromissio  facta  est :  haee  enim 
repromissio  estChristus,  sive  Chrisli  filii  Dei 
missioincarnem  elmundum:  ChristumenimDei 
filium  advenisse  redemptorem  et  jam  natum 
esse  ubique  probandum  erat  Paulo  et  Apostolis. 
Alterum  vero  de  ejus  resurrectione,  probat  in 
sequentibus.Id  ita  esse  indicalid  quod  sequitur. 

34.  QUOD  AUTEM  SUSCITAVIT  EUM  A  MOUTLIS.  etC. 

ita  dixit.  ]  Ubi  Nota  vi  autem.  q.  d.  Probavi  Chris- 
tum  esse  verum  et  naturalem  Dei  filium  ex  Ps.2. 
Filius  meus  es  lu  :  ego  hodie  genui  te.  Quod  au- 
lem  idem  a  Judaeis  occisus,  a  Deo  Palre  sit  re- 
suscilatus,  probo  ex  Isaiae  55.  v.  3.  Quia  dabovo- 
bis  sancta  David  fidelia.  Tertio,  quia  per  to  ego 
hodie  genui  te ,  tanlum  probat  et  explicat  id  quod 
praecessi,  Filius  meus  es  tu.  q.  d.  Filius  meus 
es  tu,  quia  ego  hodie,  id  est  in  instanti  reterni- 
latis,  genui ,  et  semper  gigno  te.  Christus  autem 
non  est  filius  Dei  constitutus  per  resurrectio- 
nem,  sed  per  primaevam  generationem  :  Christi 
enim  divinitatem  ubique  inculcant  Apostoli,  ne 
videatur  fuisse  merus  homo ,  uti  credebant  Ju- 
daei ,  idemque  postea  crediderunt  Nestorius, 
Arrius,  aliique  haeretici.  Ita  QEcumen.  S.  Aug. 
Beda,  Cajetan.  Lyran.  Dionys.  Ribera  ad  He- 
braeos  1.  Genebrardus  in  Psal.  2.  Bellarminus 
lib.  1.  de  Christo  cap.  5.  Et  huc  tandem  accedit 
S.  Ambros.  qui  sic  exponit.  q.  d.  Ego  hodie  pro- 
prie  genui  te ,  et  rursum  hanc  tui  generationem 
hodie  confirmavi,  cum  te  peremptum  in  vitam 
rcvocavi,  iterumque  quasihodie  genui  te.  Resus- 
citatio  enim  Christi  fuit  index  divinitatis  ejus- 
dem ,  quia  vi  divina  resuscitavit  se  Christus.no- 
bisque  eamdem  resurgendi  potestatem  et  gratiam 
elargitus  est.  Qui  sensus  medius  est,  et  utram- 
que  expositionem  conciliat,  imo  jungit.  Saepe 
enim  verba  activa  Hebraeorum  non  actionem , 
sed  actionem  probationem ,  ostensionem  elcon- 
firmatiouem  significant,  ut  illudtunc  fieri  dica- 
tur,  cum  factum  esse  demonstratur.  Ita  San- 
chez,  et  Vasquez  1.  p.  q.  1.  disp.  18.  num.  6.  Sic 
cvgogenui  te ,  id  est,  oslendi  tegenitum  ex  me, 
sive  ostendi  quod  ego  genuerim  te. 

Verum  priorsensusdeipsissimaaeterna  Chrisli 
generatione,  uti  simplicior,  ita  germaniorest. 
De  illa  enim  proprie  dicitur :  Ego  hodie  genui  le. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

•,aiii  in  aeiernitaie  et  in  ieterna  generatione,  ubi 
dics  nec  hestenii  fine  inchoatur ,  ncc  initio  crastini 
(erminatur ,  semper  hodiernus  est,  aitS.  August. 
Hodie  ergo  proprie  competit  aelernitati.  Nam/io- 
die  prasentiam  significat ,  atque  in  aternilatenec 
praiterilum  quidquam  est ,  quasi  esse  desierit;  nec 
fulurum,  quod  nondumsit;  sed  prcesens  tantum  : 
quia  quidquid  aternum  est ,  semper  est ,  ail  S.  Au- 
gust.  in  Psal.  2.  Idem  tamen  competit  humani- 
tati ,  sive  Christo  liomini ,  lam  primum  ex  B.  Vir- 
gine  genito,  quam  postea  a  morte  resuscitato  , 
qualenus  per  resuscitalionem  rursum  factus  est 
liic  homo,  qui  hypostatico  unitur  Deo,  estque 
lilius  Dei.  De  eo  enim  vere  dicitur,  quod  sit  ab 
aeterno  a  Deo  gcnitus,  quod  sit  Dei  filius,  omni- 
potens,  iinmensus,  elc. ,  per  communicationem 
idiomalum;  uti  recte  docet  Molina  loco  jam  ci- 
lato.  Per  hanc  ergocommunicalionem,  hic  locus 
referri  potest  ad  Christum  resurgentem. 

Quou  autem  suscitavit.  ]  Hic  prohat  Christi  re- 
surrectionem  ,  sicut  paulo  ante  divinitatem. 

AMPLIUS    JAM    NON     REVERSURUM    IN     CORRUPTIO- 

nem,]  id  est,  in  mortem  :  mors  enim  est  cor- 
ruptio  hominis  et  naturse  humanae.  Christus 
cnim  semel  mortuus  et  resurgens,  amplius  non 
moritur  :  alioqui  nec  in  prima  inorte  corruplus, 
id  est,  putrefactus  et  incineratus  est,  uti  mo.x 
dicctur. 

Dabo  vobis  sancta  David  fidelia.]  Sancta,  id 
est  sanctas,  pias  et  munificas  promissiones  Dei 
factas  Davidi,  faeiam  lideles ,  id  est  ralas ,  firmas 
et  Btabiles  :  quia  eas  opere  compleho ,  praestando 
quidquid  ei  promisi  de  Christo  ex  semine  ejus 
nascituro.  Inter  alia  autem  quae  de  Christo  ei 
promisi,  est  resurrectio,  et  regnum  seternum 
illius,  ctomnium  fideliumper  illum,  Psalm.  15. 
v.  10.  Quoniam  non  derelinques  animam  meam  in 
infcrno,  nec  dabis  Sanctum  tuum  vidcre  corruptio- 
nem.  Citat  Isaiae  55.  3.  Fcriam  vobiscum  paclum 
sempilcrnum  ,  per  Chrislum,  miscricordias David 
lideles.  Miscricordias  vocat  promissa  ,  quae  scili- 
cet  Deus  misericorditer  promisit  de  Christo, 
qUflB  Sepluag.  vocant  07i«,  idest,  scmcta,  pia,rc- 
ligiosa,  uli  vertit  Terfull.  Ubi  Nola,  Ilebr.  "PDT1 
chasid,  quod  Septuag.  vertuntesio*,  idcslsanctunt, 
signilicare  pium,  misericordem,  et  per  mela- 
lepsim,  sanctum  ,  quia  sigiuun  et  causa  sancti- 
talis  est  pietas,  scu  misericordiaetEleemosyna, 
uli  alihi  dixi.  Vide  dicta  Isaiaj  55.  3. 

35.  No.n  daris  sanctum  tuum  (Clirislum  Chris- 
tique  corpus)  vinr.m:  corruptionem,  ]  idestpu- 
trefaclionemet  incinerationem,  uti  dixi  cap.  2. 
31.  Unde  li.  Isaac  vertit,  non  dominabitur  post 
mortcm  scolex  aut  vermis.  Aliler  hic  sumitui 
corruptio  quam  v.  praeced.  ihi  enim  mortem  sig- 
nificat,  hic  pulrcfactionem  :  mors  enim  est  ini- 
Uum  corruptionis,  et  via  ad  putrefaclionem. 

36.  David  knhi  m  sua  c.eneratione  (sua  aetate, 
sua  vitaet  sieculo)  cum  admimstrasset,  id  est 
inserviisset,  voluntati  Dei.  ]  Fuit  eniin  vir  se- 
cuudum  cor  Dei ,  faciens  omues  voluntales  ejus, 
v.  22.  Tigurin.  Pagnin.  ct  Valahl.  vertunt.  DaviU 
<um  sua  generationi  ministrasset,  idest,  rexisset 
populum  siue  cetatis ,  voluntatc  Dei  dormivil. 
Melius  vcnit  nosicr  :  melius  enim  dicilur  David 
serviisse  voluntali  Dei,  quam  siue  generationi. 

DORMIVIT  ,  ET    APPOSlll  S   EST    AD  PATRES  SUOS.  ] 

|u  est,  morluus  est,  relalus  in  numcnini  palrum 
jam  mortuorum,  aggregatus  mortuis,  quasi  in 
iiimuluin  et  cuiuulum  ;  quod  alihi  dicitur,  Dor- 
mmlcum  patribus.-vel,  Appositus  est  ad  po- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

pulum  suum,  vel,  Ingressus  est  viam  universa- 
carnis :  h?ec  enim  via  est  mors ,  qute  lidcles  du- 
citad  immortalitatem. 

37.  Quem  vero  Deus  suscitavit  (puta  Chrisin- 

NON  VIDIT    CORRUPITONEM.]   q.    d.    ElgO   lOCUS  illo 

Psalmi :  Non  dabis  Sanctum  tuum  videre  corrup- 
tioncm,  ad  Chrislum  pertinet,  non  adDavidem, 
utpote  qui  mortuus  sit  et  corruptus. 

38.  Et  ab  omniuus,  q.  d.  Annuntiaturvobis  re- 
missio  a  peccatis,  aque  ac  ab  omnibus  caere- 
moniis  et  legis  veteris  oneribus ,  qiibus  non  po- 
tuistis  justificari.  ]  q.  d.  Christus  liberavit  ?os 
noQ  tantum  a  peccalia,  sed  etiam  ah  omnihu> 
caBremoniis,  quae  quia  innumeree  elgraves,  eraut 
onera  legis,  non  commoda.  Nam  eee  vos  justifi- 
care  et  salvare  non  poierant ,  sed  solus  Chrislus, 
ejusque  fides,  gralia  et  Sacramenta. 

39.  In  hoc,  id  est ,  perhunc,  vel  in  hunc,  sci- 
licetChrislum,  omnis  qlt  credit,  fide  non  mor- 
lua  ,  sed  viva,  quoe  per  charitatem  operalui  , 
justificatur,  ]  non  per  imputationem  merilo- 
rum  et  juslitiae  Christi,  ut  argumentatur  Calvi- 
nus,  sedper  gratiam  et  justitiam  infusam,  quam 
scilicet  Deus  auimee  ob  merila  Christi  infundit 
ct  indit. 

U0.  In  Prophetis,  ]  in  uno  e  Prophetis  minori- 
Jius ,  qui  apud  Hebrrcos  simul  in  uno  codice  jun- 
gi,  ac  proinde  simul  quoque  citari  solent,  puta 
in  Habacuc  c.  1.  5. 

t\l.  Videte  contemptores.  ]  Paulus  secutus  Sep- 
tuag.  legit  aHJS  begodim ,  id  esl  pr.evaricaio- 
res,  contemptores  :  sed  Noster,  Aquila  Sym- 
mach.  Theodot.  et  Chald.  legunt  □'*;!  bag- 
.  goim,  id  est,  in  Gentibus.  Vide  dicta  Habacuc 
1.  5. 

Disperdimini.  ]  Ita  lege  cum  Roman.  non  dis- 
pergimini.  Sic  et  Graeca  habent  ifU-Aa^re  :  dcavffu 
enim  idem  est  quod  evanesco,  dcslruor',  dispcr- 
dor  ,  c  conspcctu  auferor. 

Opusoperor.  ]  Ad  lilteram  opus  hoc  fuit  vin- 
dicla  ,  quam  Deus  per  Chaldaeos  cxercuit  in 
gcnles  impias,  impiosque  Judieos.  Mystice,  ho<- 
opus  esl  cxecatio,  reprohatio  et  pcrditio  Ju- 
(heorum  fidei  et  Aposlolis  rebelliuni ,  ac  voca- 
tio  et  eleclio  Gentium.  Minus  recte  Theophyl. 
et  Hugo  accipiunt  Christi  incarnationcm  ,  L>- 
ran.  passionem  et  resurrectionem  ,  Cajetan. 
haptisinum. 

62.  Exeuntibus  autem  illis  ,  ]  e  Synagoga ,  ut 
habent  Graeca. 

Rogabant.  ]  Graeci  plerique  codices  hahent 
rogabant  eos  Gcnlcs.  Per  Gentes  Gagneius  ct  Ca- 
jetan.  accipiunl  Gentiles  :  sed  Chrysost.  Theo- 
phyl.  et  alii  accipiunt  turbam  et  muliiiudinem 
Judieorum  :  ad  hos  enim  pertinchat  Synagoga. 
\ crisimile  est  zb  Gentes  e  margine  in  texlum  ii- 
rcpsisse.  Nam  illudomitlilNoster.Syrusct  multi 
C.raeci. 

Ut  seqlenti  sabbato.  ]  Iia  quoquevertii  S>rus, 
OEcumcn.  Pagnin.  Tigurina.  Accedit  et  Vatabl. 
qui  vertit,  intercurrente ,  vel  intcrmedio  sabbalo. 
Perperam  ergo  Scaliger  in  Emcnd.  temp.  lih.  6. 
pag.  259.  corrigil  (exium  Grarcum  ,  sicque  lcgil: 
eis  xoy-T-xlj  GxeSxru* ,  id  est ,  171  mcdio  sabbatoriun. 
q.  d.  Diebus  ferialibus,  qui  intercurrunl  iuler 
duo  sahbata. 

a3.  Colenitum  \m  fnarim.  ]  Id  est  proselyto- 
rum,  ul  hahent  Grajca ,  qui  Deum  vcniin  colc- 
hant,  non  idola,  quae  priuscoluerant  cum  c.xu  - 
ris  Gentibus.  Unde  vocanlur  n^uni,  id  cst,  fiii, 
rcligiosi,  colentes  Dcum.    Aliqui  nNjuw passivu 


oG  COMMENTARIA  IN  ACTA 

verlunl,  culti ,  honovuti,  celebvcs,  quasi  fucrint 
\iri  illustres. 

In  gratia  Dei  ,  ]  qua  praeventi  coeperant  sequi 
lidem  Clirisli  et  Apostolorum. 

Ub.  ZEi.o,]invidia  et  iudiguatione. 

U6.  Indignos  vos  jidicatis,  ]  et  judicando  faci- 
lis.  Duui  enimjudicalis  spernendam  esse  Chrisli 
lidem.  tacitc  pariter  judicatis  vos  indignos  viia 
oeterna.  Illa  enim  nemodignus  est,  nisi  quifidem 
Christi  capessit. 

hl.  PfUECEPiT.  J  Dum  enim  praedixit  per  Isaiam 
se  decrevisse ,  et  velle ,  ut  Ciiristus  sit  lux  et  as- 
lus  Gentium,  consequenter  lioc  ipso  decrevitet 
voluit,  praecepitque  Apostolis,  quos  Christi  prae- 
<:ones  destinavit,  ut  Gentibus  Christum  praedi- 
cent,  itaquc  ejus  lucem  et  salutein  illis  imper- 
tiant.  Apostoli  enim  a  Deo  electi  fuerunt  ad  hoc, 
utessent  ejus  in  hoc  opcre  administri,  et  volun- 
talis  ejus  executores. 

Posui, ]  certo  ponam  :  propheticeenimponitur 
praeleritum  pro  fuluro,  ob  futuri  certitudinem  , 
quasi  jam  non  esset  futurum,  sed  proeteritum. 
Videdicta  Isaiee/i9.  6. 

US.  ET  CREDIDERUNT  QUOTQUOT  ERA.NT  PR.EOT.DI- 
NATI     AD    VITAM    /ETERNAM.  ]  Ex  llOC  lOCO  DioilYS. 

Carthus.  ct  alii  probare  contendunt,  electionem 
«flicacem  hominum  ad  gloriam  factam  esse  a  li- 
bera  et  mera  Dei  voluntate ,  non  ex  meritis  elec- 
torum,  imo  antceorum  prcevisionem.  Sensum 
enimessc,  q.  d.  Quotquotcrediderunt,  ideocre- 
diderunt,  qui  ab  aeterno  a  Deo  absolute  prosor - 
dinati  et  praedestinati  erant  ad  vitam  aeternam. 
Efficax  enim  inteutio finis  causatefficacem  elec- 
tionem  mediorum,  quae  ad  finem  intenlum  as- 
sequendum  sunt  necessaria.  Quia  ergo  Deus 
efficaciter  eos  praeordinarat  ad  gloriam ,  hinc  ut 
finemhunc  assequerentur,  dediteisdem  efficacia 
media,  putafidemetgratiamcongruam,  quibus 
hoc  fine  potirentur. 

Verum  quidquid  sit  dehac  sententia/certc  illa 
ex  hoc  loco  eflicaciter  probari  aut  evinci  nequit. 
Nam  Primo,  Pro  prceordinati ,  groeceestT£T«y7/.cv5t, 
idest,  ordinati  et  dispositi  erant  veluti  milites 
in  acie  et  ordine  suo,  ut  videlicet  eo  lempore 
ponerentur  in  ordine  et  via  ad  vitam  eeternam. 
Sic  enim  9«?et«  vocantur  ordines  militares.  Et 
Leolmp.  scripsit  TazTiza ,  idest,  proeceptaetmo- 
dum  instruendi  aciem  ad  praelium,  ut  sensus  sitj 
Crediderunt,  quotquot  jam  ordinati  et  dispositi 
erant  ad  vitam  aeternam,  quotquot  scilicet  habc- 
bant  verum  viteeaeterneedesideriumsibiaDeoin- 
jectum,  quotquotstudebantsuae  saluti,  quotquot 
vestigabant  modum  et  iter  quo  se  salvare ,  et  ad 
vitam  osternam  perlingere  possent.  Hi  enim  vi- 
denles  hoc  iter  manifeste  a  Paulo  ostendi  esse 
fidem  inChristum,  illico  illam  capessiverunt  et 
amplexi  sunt.  Unde  non  videturobstare,  quod, 
Noster  verlerit  prceordinati ,  quia  illudex  Graeco 
exponi  potest,ut  sit  idem  quod  praedispositi, 
scilicet  ex  libera  sua  dispositione  sibi  a  Deo  in- 
dita,  quas  erat,  ex  salutis  sua3  desiderio,  et  sin- 
cero  veritatis  studio  attcndere  praedicationi 
S.  Pauli,illam  examinare,  et  viderebeneproba- 
tam,  consonamque  oraculis  Prophetarum,  ra- 
tioni  el  veritati.  Ita  Isidorus  Clarius,  Salmeron 
et  alii.  Vox  enim  riToypewi,  militaris  est,  eosque 
significat  qui  in  censum,  numerum  et  classem 
militum  quasi  asscripli,  snb  Christi  ducisvexil- 
lo,  rccta  via  et  ordine  contendebant  incoelum  , 
ct  cnilebantur  ad  vitam  aeternam. 

Secundo  ,  to  pra>ordinati  ad  vitam  ceternam  , 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

non  exprimit ,  nec  definit  anhaec  prajordinalio 
fuerit  generalis  ,  conditionala  ,  inchoata  ,  et 
communis  omnibus  fidelibus,  an  vero  specia- 
lis,  absolula,  completa,  ct  propria  solis  electis. 
Videcan.  13.  in  S.  Paulum.  Rursum,  non  signifi- 
cat  an  facta  sit  per  fidem  et  post  merita ,  an 
sinc  fideetante  merita  praevisa.  Unde  Doctores 
qui  tenent ,  electionem  efficacem  ad  gloriam 
factam  esse  ex  praevisis  meritis,  accipiunt  hic 
prasordinationem  generalem  ,  conditionatam , 
et  incobatam,  quae  estomnium  fidelium ,  hunc- 
quedant  scnsum:  credideruntquotquot  abaetcr- 
no  a  Deo  prseordinati  erant,  ut  in  tempore  , 
prasdicante  S.  Paulo  per  vocationem  gratise  con- 
gruae  et  efficacis  ponerentur  in  ordine,  via  et 
cursu  ad  vitam  aeternam,  utque  iter  ad  iliam 
gratiae  Dei  cooperando  ,  capesserent  et  inirent. 
Hoc  enim  iter  est ,  credere  et  obedire  Evange- 
lio ,  aggregari  Ecclesiac,  censeri  inler  fideles. 
Simili  modo  dicas  de  duodecim  Aposlolis  :  se- 
cuti  sunt  Christum  vocantem  ad  apostolatum , 
quotquot  praeordinaii  crant  (  ut  ponerentur  in 
ordine  etvia)  ad  lauieam  Apostolicamin  coelis; 
ct  tamen  unus  ex  iis  fuit  Judas  ,  qui  culpa  sua 
ab  hac  praeordinalione  et  laurea  excidit ,  eam- 
que  irritam  fecil:  dum  enimChristum  prodidit, 
apostolatu,  gralia  Dei ,  suo  ordineet  salutepri- 
vatus  est.  Sic  recte  dicitur;  Omnes  fidelespraeor- 
dinati  sunt  ad  vitam  aeternam  :  quia  Deus  per 
fidemet  gratiam  suam  omnes  eo  vocatet  ordi- 
nat,  omnesque  certo  ad  illam  pervenient,  si 
continuo  usque  ad  finem  vitae,  graliae  et  voca- 
tioni  Dei  obsequanlur  :  sed  quia  mullinonobsc- 
quuntur ,  hinc  ea  excidunt  et  pereunl. 

Porro  per  ovdinationem  ,  non  absolutam  el 
completam  ,  sed  conditionatam  et  incboatam 
accipiendamesse  colligunt.  Primo,ex  eo  quocl 
non  sit  verisimile  S.  Lucam  hic,  ubi  tantum  dc 
fide  et  initio  salutis  agft,  Yelle  dicere,  hos  om- 
nes  usque  ad  unum  perseverasse  iu  fide  et  gra- 
tia  Dei ,  esseque  salvatos ,  multo  minus  eum 
voluisse  omnes  illos  certos  et  securos  reddere 
do  sua  salute.  Quocirca  nonnulli  adversse  sen- 
tentiae  sic  exponunt.  q.  d.  Crediderunt .  quot 
quot  praeordinati  erantadvitam  aelernam,  scili- 
cet  per  piam  opinionem,  conjecturam  et  confi- 
dentiam.  q.  d.  Crediderunt  ,  quotquot;dabant 
signum  et  initium  suoe  praedestinalionis.  Sed  in- 
certum  est,  an  hoc  signum  et  initium  fuerit  ef- 
ficax ,  ut  in  omnibus  de  facto  causarit  salutem. 
Rursus  id  colligunt  ex  eo,  quod  non  videatui' 
Lucas  velle  dicere,  neminern  praeter  eos,  qui 
jam  crediderunt;  esse  salvatum,  quod  exprima 
illa  expositionc  sequitur  :  nammultiposteacre- 
diderunt,  et  salvati  sunt.  Statim  enim  subdit 
Lucas  :  Disseminabatur  aulem  Verbum  Domini 
per  universam  regionem, 

Secundo,  quiasiceritmanifesta  antithcsiscum 
v.  l\Q>.  quam  hic  spectare  videtur  Lucas,  q.  d.  Vos 
o  Judaei ,  repellitis  fidem  ,  ideoque  indignos  vos 
facitis  vitae  oeternae,  et  ab  ejus  via  omnino  de- 
viatis  et  aberratis :  Gentiles  vero  qui  credunt  in 
Christum,  ea  se  dignos  faciunt,  unde  aDeo  ab 
aeterno  praeordinali  sunt  ad  eam  ;  sed  inchoatc 
dumtaxat  et  conditionate,  si  videlicet  continen- 
ter  credere  ,  et  secundum  dictamen  fidei  vivere 
pergaut  usque  ad  finem  vitae;  alioqui  si  ipsi 
sponte  vel  a  fide,  vel  a  vita  quam  fides  dictat, 
recedant ,  recedent  pariter  a  via  coeli  et  vitaj 
aeternae,et  viam  quae  eos  recla  ducit  ad  infer- 
num ,  inibunt.  Sic  S.  Paulus  Ephes.    1.  omnes 


COMMENTAMA  IN  ACTA  A[ 
Christianos  Ephesiosvocat  praedestinatosetelec- 
tos,  scilicet  inchoate  per  Qdem  el  gratiam,  non 
complete  :  alioqni  enim  omnibns  assecurasset 
salutem.  Ita  S.  Prosper  lib.  de  Libero  arbitrio  , 
Salmeron,  Stapletonns  et  Sancbcz  bic;  Gabr. 
Vasqneztomo  1.  in  3.  part.  disp.  33.  cap.  12.  Qui 
et  addunt,  vitam  ceternam  liic  metonymice  posse 
;iccipi  pro  via  ad  vitam  aeternam,  utiaccipitur 
Joann.  17.  v.  3.  Ucec  est  autem  vita  ceterna  ( id 
est,  via  ad  vitam  aeternam )  ut  cognoscant  te  so- 
tumverum  Deum  ,  et  quem  misisli  Jesum  Cliris- 
tum.  Et  1.  Joann.  3.  v.  15.  Omnis  homicida  non 
habet  vitam  ceternam  (id  est  gratiam,  qu;e  est 
via  ad  vitam  aeternam)  in  semetipso  manentem. 
Sic  sa3pe  in  Evangeliis  regnum  coelorum  voca- 
tur  Ecclesia  :  quia  hsec  per  Sacramenta,  lidem 
et  gratiam  nos  dirigit  ducitque  ad  coelum.  Ve- 
rum  id  dicere  non  est  opus ,  cum  et  via  ct  ordo 
includalur  in  vocc  praordinati. 

Porro  perperam  ex  hoc  loco  colligit  Calvinns, 
omncs  lidcles  csse  praedestinalos,  eo  quod  lides 
semel  accepta  non  possit  anhtti:  multi  eninva 
lide  excidunt,  fiuntquc  infideles  ;  plures  fideles 
inlideliler  vivunl.  Dcniquc  Arias  sic  legitet  ex- 
plicat :  crediderunt  ii  (scilicct  Gentiles)  qui  (noa 
niiinis  quam  Judaei)  prceordinati  erant  ad  vitam 
cBternam  :  videtur  enim  Lucas  agere  hic  de  vo- 
catione  Gentium.  Veruin  graece  est  osoc ,  id  est 
(\uoU\uot ,  ut  vertit  noslcr ,  Tigurina,  Pagninus  , 
et  passim  alii:  quotquot  autem  innuil,  non  om- 
ncs  credidisse,  scd  cos  dumtaxat,  qui  praeordi- 
nati  erant  ad  viiam  eeternam. 

AddithocS.  Lucas,  utdemonstret  dignitatem 
lidei  et  Christianismi  perejus  finem,  scopum 
et  praemium,  nimirum  fideles  omncs  qui  cre- 
dunt  et  obediunt  Christo,  ab  aeterno  praeordina- 
tos  ,  et  in  tempore  ordinatos,  vocalos  ct  desti- 
natosesse  ad  vitam  aeternam,  beatam  et  glorio- 
sam  in  coelis.  q.  d.  Christianismus  est  vocatioad 
vitam  ccelestcm  ct  aeternam,  Christianismus  est 
sublimalio  fidelium  a  terra  in  coelum,  Christia- 
nisnius  exallat  lideles  a  vita  humana  ad  Evange- 
licam,  beatam  et  divinam,  juxta  illud  2.  Petri 
1.  v.  3.  Quivocavit  nos  propria  gloria  et  virtutc , 
per  quem  (  Christum  )  maxima  et  pretiosa  nobis 
promissa  donavit ,  ut  per  hcec  efficiamini  divinw 
consortes  natura:.  Et  Epistola  1.  c.  1.  v.  3.  Bene- 
aictus  Dcus ,  et  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi ; 
qui  secundum  misericordiam  suam  magnam  rege- 
neravit  nos  in  spem  vivam,  per  resurrectionem 
Jesu  Christi  ex  mortuis,  in  lutreditatem  incorrup- 
tibilem,  el  incontaminatam ,  ct  immarcescibitem, 
conservatam  in  cctlis  in  vobis ,  qui  in  virtute  Dei 
custodimini  per  fidcm  insalulem,  paratamreve- 
tari  in  tempore  novissimo.  Et  cap.  2.  9.  Vos  genus 
<  lcctum,  rcgale  sacerdotium ,  gcns  sancta,  popu- 
lus  acquisitionis ,  ut  virtutes  annuntietis  ejus ,  qui 
de  tenebris  vos  vocavit  in  admirabile  lumen  suum. 
50.  Mulieres  religiosas.  ]  Puta  zelosas  pro 
tfentilismo,  veljudaismo,  id  est,  superstitiosas, 
quae  aGentilibus  et  Judaeisreligiosae  videbantur, 
et  vocabantur.  Mulieresenim  sunt  blandiloquae, 
pcrtinaces  ,  illices,  zelosae  prosua  fide  vel  per- 
lidia,  in  pietatemvel  pietatis  speciem  pronae  : 
unde  Evangelium  valde  vel  promovere,  si  ei 
crcdant,  vel  impedire,  si  non  credant,  possunt, 
uti  hic  Paulum  impediverunt ,  immo  expule- 
ruiu.  Audi  Anastasium  Nicaenum  tomo6.  Biblio- 
thec.  SS.  Patrum  q.  62.  §.  Omnis  qui  aspexerit. 
Quid  csl ,  ait ,  mulier  :  cordis  lancea;  Sanctorum 
Cdiumma,  quics  serpentis  ,  fomax   succcusa  ,   os 


'OSTOLORUM.  Cap.  XIII. 

effrcenatum  ,  dux  lenebrarum  ,  magislra  delicU 
rum,  vcslita  vipera,domustempestas,viri  nuufra- 
gium,  immilis  fera,  elc.  Quocirca  S.  Hier.  adCle- 
siphontem  lom.   2.  docet,  omnes  haereses  pro 
pagatas  esse  per  mulieres.  Simon  Magus ,  ait , 
hceresim  condidit ,  adjulus  auxilio  Ilelence  mere- 
tricis.  Nicolaus  Antiochenus  Omnium  immundilia- 
rum   conditor ,   choros  duxit  femineos.  Marcion 
quoque  Ilomam  prcemisit  mulierem  ad  majoreni 
lasciviam.    Appelles  Philomenem  comitem  habuii. 
Montanus  Priscam  et  Maximillam  primum  auro 
corrupit,  deinde  harresi  poltuil.   Arius  ut  orbem 
decipcret ,  sororem  principis  ante  decepil.  Donalu. 
Lucillce  opibus  adjutus  est.   In  Hispania  Agape 
Hctpidium,  mulier  virum  coecum  cceca  duxit  in  fo 
veam  ,  successoremque  sui  Prisciltianum  habuit , 
cuijuncta  Gatla  alterius  et  vicince  hcereseos  reli- 
quit  hceredem. 

51.  At  illi  exccsso  pulvei\e  pedum  in  eos. 
Jusscrat  Christus  Apostolis  ,  ut  id  facerent 
apud  eos  qui  Evangelium  admiltere  nollent , 
Maith.  10.  v.  \k.  Idque  Primo  ,  in  signum 
contempli  ab  eis  Evangelii.  Secundo  ,  ut  sig- 
nificarent  se  frustra  pro  iis  tanium  iter,  toi 
molestias  et  fatigationes  suscepissc.  Tertio , 
ut  nihil  e  terra  hominumimpiorum ,  quasi  ma- 
ledicta  ct  anathematizata ,  secum  cfierrent,  nc- 
que  in  ullo  cum  illis  parliciparent.  Sic  3.  Reg. 
13.  v.  9.  Propheta  aDeo  missusinBethel  ad  ido- 
lolatras,  jussus  est  alia  via  redire,  quasi  propria 
et  recta  via  in  Bethel  esset  polluta;  neve  vir 
lideliset  sanctus  vel  viamcum  infidelibushabe- 
ret  communem.  Sic  hic  excutiunt  pulverem  , 
quasi  impium  ,  utpote  civitatis  impiae,  idque  in 
incolas  impios  ,  ut  hoc  signo  denotent  eos  essc 
quasi  anathema,  execratos,  et  condemnationis 
ajternae  obnoxios ,  ac  proinde  se  eorum  nihil,  tie 
pulveremquidem  velle  habere  sibi  adhaerentem. 
Quarlo  ,  ut  hic  pulvis  in  aerem  excussus,  quasi 
in  coelum  vindictam  clamet,  acin  die  judicii 
contra  infideles  quasi  testis  et  accusator  insur- 
gat.  Unde  subdit  Christus,  in  testimonium  supra 
illos.  Lucae  9.  5.  Et ,  Tolerabilius  erit  terra:  Sodo- 
morum  et  Gomorrhceorum  indie  judicii,  quam  illi 
civitati,muh.  10.  15.  ItaS.  Hier.  Hilar.  Chrysost. 
Ambr.  Beda  et  alii  ibidem.  Ita  S.  Franciscus  Xa- 
verius  Malacensi  praefecto  ,  eo  quod  iter  suum 
in  Sinas  impediret ,  excommunicato  illico  Ma- 
laca  discedit.  In  urbis  porta  pulvcre  de  calceis 
(uti  Christus  Apostolis prceceperat)  excusso ,  civi- 
tati  ccelestem  iram ,  multasque  et  graves  denun- 
tiatctades.Etdenuntiationiresponditcventus.JSam 
brevi  fame,  bellis,  morbis  urbs  exhausta  est,  ut  ferc. 
ad  solitudinem  redigeretur ,  ait  Tursel.  lib.  5. 
vitae  ejus  c.  7. 

Iconium.]  Urbsest  famosa  inLycaonia  adTan- 
rum  montem,  de  qna  Plinius  lib.  5.  cap.  27.  Al- 
tera  ejusdem  nominis  est  in  Cilicia.  De  priore 
hic  agitur. 

52.  DlSCIPULI    QUOQUE     nEPLEBANTUR    GAUDIO.  ] 

Hoc  enim  Deus  fidelibus  aspirare  solet  in  per- 
secutione,  praesertim  cumvident  doctorum  suo- 
rum  (uti  hic  Pauli  et  Barnabae)  in  ea  constan- 
tiam  et  alacritatem. 

EtSpiritu  sANCTO.]Putaroborefidei,speietcha- 
ritatis,  aliorumque  donorum  Spiritus  sancti.  yam 
crescit  advcrsis  agitata  MrtK3.*tum  quia  adversa 
sunt  stimuliad  acriorem  luctam,  roburquecolli 
gendum ,  tum  quia  Deus  congruum  hoc  merito 
patientia?  proemium  repcndit,  ut  athletas  suo  gc- 
ncrose  ccrtanti  animos  addat,  viicsquc  adaugeat. 


'2o6  GOMMENTAMA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XIV. 

CAPUT  DEGIMUMQUARTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 
Paulus  et  Barnabas  Icomi  multos  convertunt:  inde  pulsi  a  Jud^is  fugiunt  Lys- 

TRAM,  UBI  SANANTES  CLAUDUM,  HONORKS  DIVINOS  JOVIS  ET  MeRCURII,  SIBI  A  GeNTIBUS 
DELATOS  REFUTANT  ;  IIIC  RURSUM  OPERA  JuDjEORUM  LAPIDATI  ,  FUGIUNT  DeRBEN  ,  AC 
TANDF.M    RELKGENTES    SUUM   ITER  ,  CONFIRMATIS    FIDELIBUS  ORDINATISQUE    PltESBYTERlS  , 

REDEUNT  Antiochiam. 

1 .  ;ggp^p^|g^fACTUM  est  autem  Iconii ,  ut  simul  introirent  in  Synagogam  Judaeorum  ,  et 
^loquerentur,  ita  ut  crederet  Judaeorum  et  Graecorum  copiosa  multitudo. 
■'2.  Qui  vero  increduli  fuerunt  Judsei ,  suscitaverunt,  et  ad  iracundiam 
•concitaverunt  animas  Gentium  adversus  fratres.  3.  Multo  igitur  tempore 
idemorati  sunt ,  fiducialitcr  agentes  in  Domino  testimonium  perhibente  verbo 
jgratiae  suae  ,  dante  signa  et  prodigia  fieri  per  manus  eorum.  4.  Divisa  est 
^aulem  multitudo  civitalis:  et  quidam  quidem  erant  cum  Judaeis,  quidam 
vcro  cum  Apostolis.  5.  Cum  autem  factus  essel  impetus  Gentilium  et  Judeeorum  cum  principibus 
suis ,  ut  conlumeliis  afficerent ,  et  lapidarent  eos ,  6.  intelligentes  confugerunt  ad  civitates 
Lycaonia? ,  Lystram  et  Derben  ,  et  universam  in  circuitu  regionem  ,  et  ibi  evangelizantes  erant. 
7.  Et  quidam  vir  Lystris  infirmus  pedibus  sedcbat,  claudus  ex  utero  matris  suae,  qui  nunquam 
ambulaverat.  8.  Hic  audivit  Paulum  loquentem.  Qui  intuituseum,  et  videns  quia  fidem  haberet 
ut  salvus  fieret.  9.  Dixit  magna  voce  :  Surge  super  pedes  tuos  rectus.  Et  exilivit ,  et  ambulabat. 
1 0.  Turbae  autem  cum  vidisscnt  quod  fecerat  Paulus ,  Icvaverunt  vocem  suam  ,Iycaonice  dicentes : 
Dii  similes  facti  hominibus ,  descenderunt  ad  nos.  1 1 .  Et  vocabant  Barnabam  Jovem ,  Paulum 
vero  Mercurium  :  quoniam  ipse  crat  dux  verbi.  12.  Sacerdos  quoque  Jovis,  qui  erat  ante 
civitatem  ,  tauros  et  coronas  ante  januas  afferens ,  cum  populis  volebat  sacrificare.  13.  Quod  ubi 
audierunt  Apostoli ,  Barnabas  et  Paulus ,  conscissis  tunicis  suis  exilierunt  in  turbas ,  clamantes , 
1 4.  et  dicentes :  Viri ,  quid  haec  facitis  ?  ct  nos  mortales  sumus  5  similes  vobis  homines ,  annun- 
tiantes  vobis  ab  his  vanis  converli  ad  Deum  vivum ,  qui  fecit  ccelum ,  et  terram ,  et  mare,  et  omnia 
quae  in  eis  sunt.  15.  Qui  in  praeteritis  generalionibus  dimisit  omnes  gentes  ingredi  vias  suas : 
1C.  Et  quidem  non  sine  testimonio  semetipsum  reliquit,  benefaciens  de  ccelo,  dans  pluvias  et 
tempora  fructifera,  implens  cibo  et  Uetitia  corda  nostra.  17.  Et  haec  dicentes  vix  sedaverunt 
turbas  ne  sibi  immolarent.  18.  Supervenerunt  autem  quidam  ab  Antiochia  et  Iconio  Judaei :  et 
pcrsuasis  turbis  ,  lapidantesque  Paulum  ,  traxerunt  extra  civitatem  ,  existimantes  eum  mortuum 
esse.  19.  Circumdantibus  autem  eum  discipulis,  surgens  intravit  civitatem ,  et  postera  die  pro- 
fectus  est  cum  Barnaba  in  Derben.  20.  Cumque  evangelizasssent  civitati  ilti ,  et  docuissent 
multos ,  reversi  sunt  Lystram  et  Iconium,  et  Antiochiam.  21 .  Confirmantes  animas  discipulo- 
rum ,  exhortantesque  ut  permanerent  in  Gde  :  ct  quoniam  per  multas  tribulationes  oportet  no.s 
inlrare  in  regnum  Dei.  22.  Et  cum  constituisscnt  illis  per  singulas  Ecclesias  Presbyteros ,  et 
orassent  cum  jcjunationibus ,  commendaverunt  eosDomino,  in  quem  crediderunt.  23.  Tran- 
•.euntesque  Pisidiam ,  venerunt  in  Pamphyliam ,  24.  et  loquentes  verbum  Domini  in  Perge , 
descenderunt  in  Attaliam  :  25.  Et  inde  navigarunt  Antiochiam  ,  unde  erant  traditi  gratue  Dei , 
in  opus  quod  compleveruut.  26.  Cum  aulem  venissent,  et  congregassent  Ecclesiam,  retulerunt 
quanla  fecisset  Deus  cum  illis,  et  quia  aperuisset  Gentibus  ostium  fidei.  27.  Morati  sunt  aulem 
icmpus  non  modieum  cum  discipulis. 

1.  Factlm  est  Incomi  ut,  etc.  loquerentur  ,  Haec  enim  desponsa  juveni  nonilissimo ,  ditis- 

id  cst  EviingelizareiU  Chrisli  fidem  ct  legem  ,  simo  et  formosissimo  ,  ait  S.  Epiphan.   haeresi 

iia  UT  cnEDERET  jLDyEor.LM  et  GnyEConuM,  id  cst  78.  aiulito  Paulo  ardenler  de  virginilale  disse- 

fientilium,  copiosa  muetitudo.  ]  lla  S.  Chrysost.  rente,  sponso  relicto;  adcaslum  Christi  cceles- 

Inler  Graecos  hic  convcrsos  illnstrissima  fuit  lis  sponsi  thalamum  advolvavit,  eiqiie  sesevoto 

S.  Thecla  miris  latulihus  a  Patrihus  cclebrata  et  virginitalis  sacravil,  ideoque  a  matre  et  sponso 

nuncupata  Apostorica,  ac  primogenita  S.  Pau.Il.  accusata  ,  plurima  ,  et  maxima  tormentorum 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

genera  constanter  subiit,  ac  illsesa  superavit, 
uinriiruni  ignes  ,  serpentes ,  leones  ,  ursos,  tau- 
ros:etc.  in  quibus  aslitit  eiCbristus,  pr;e  se 
ferens  vullum  sancti  Pauli  ,  eam  confortans. 
TraditS.  Chrysost.  hic  bomil.  25.  Theclam ,  ut 
custodem  carceris  ,  quo  Pauluslconii  delineba- 
tur  inclusus,sibiconciliaret,  gemmisacmundo 
muliebri  distractis,  pecuniam  inde  acceptam 
illi  donasse,  ut  ad  Pauli  colloquium  admille- 
retur.  Audi ,  ait,  de  Deata  Thecla  illa,  ut  Pau- 
lum  videret,  aurumsuum  dedit :  tuautem  ut  Ckris- 
tum  videas ,  nec  obolum  das.  Addit  S.  Hieron. 
epist.  ad  Oceanum  tom.  9.  Thecla,  ait,  post  ten- 
tationem  passionis  Antiochite ,  a  Paulo  prohibetur 
pariter  pergere.Ham,  ut  habclur  in  ActisS.  Tbe- 
elae,  quse  probatBaron.  Thecla  a  tormentis  li- 
bera  verbi  cupida,  magistri  avida,  profecta  est 
Antiochiam  Pisidiaj  ad  Paulum  :  sed  ipse ,  ne 
quod  offendiculum  daret  Evangelio,  eam  di- 
misit. 

Praeclare  S.  Ambros.  1.  2.  de  Virg.  eas  exhor- 
lans  :  Thecla ,  ait,  doceat  immolari,  quee  copti- 
lam  fugiens  nuptiarum,  et  sponsi  furore  damnata, 
naturam  etiam  bestiarum  veneratione  virginita- 
tis  mulavit :  namque  parata  ad  feras  ,  cum  aspcc- 
tus  qitoque  declinarel  virorum,  ac  vitalia  ipsa 
scevo  offerret  lconi,  fecit,  ut  qui  impudicos  detute- 
rant  oculos ,  pudicos  referrent.  Cernere  erat  lin- 
gentem  pedes  bcstiamcubilare  humi ,  muto  testifi- 
cantesono,  quod  sacrum  virginis  corpus  violare  non 
posset.  Krgoadorabat  prcedam  suam  bestia,  et  pro- 
price  obiitanalura:,  naturam  indttrat ,  qttam  ho- 
mines  amiserant.  Et  S.  Zeno  Episcopus  Veronen- 
sis  serm.  de  Timore  :  Advcrsus  Theclam ,  ait , 
accusator  acerrimus  eximit  Ungua:  gladium,cttm 
suis  sibi  minis  tris  publica  lcges  inserviunt.  Stimu- 
lisacuitur  feritas  in  fcrocitatern,et  lamen  mitior 
hominibus  invenitur.  Ne  quid  sane  lam  dirce  inhu- 
manitatis  deessevideatur  ,  immitttintur  et  marina 
monstra.  Laciniis  omnibus  expoUatur  puella,  ves- 
titur  incendio.  Inter  tot  instrumenta  mortis  spec- 
tatore  meluente ,  secura  calcat  gcnera  universa 
terrorum.  Incotumis  quasi  orbe  subacto,  de  illo  fe- 
ratiscavea?  locojam  non  miserabilis  ,  sed  miral/i- 
lis  funereo  habitu  excedit ,  vict:  skcuU  trinmphum 
reportans ,  quam  tot  suppliciis  omnes  credide- 
rant  perituram.  Et  S.  Nazianz.  in  Praecept.  ad 
Virgin. 

Quis  Theclam  nccis  eripuit  flamm.-equo  poriclo  ? 
Quis  validos  ungues  vinxit  nbiemqtie  furarum  ? 
Virginitas  ,  6  res  omni  mirabilis  ajvo  ! 
Virginitas  fulvos  potuit  sopire  leones. 

Quocirca  ab  IsidoroPelus.  epist.  ad  Tharasium, 
el  ab  aliis,  Thecla  vocatur  Protomarlyr,  eo  quod 
inter  feminas  prima  pro  Christi  in  thcalriiin 
descenderit,  impietatem  pro  tormenla  prostra- 
verit,  et  triumphum  ftdei  ac  virginitatis  egerit. 
Imdeidem  Isidor.  Pelus.  1.  1.  epist.  160.  Adde , 
inqtiit,  muliebrium  victoriarum  ac  trophatorum  ca- 
l>ut ,  hoc  est ,  itlam  omnibtts  taitdibus  cetcbratam 
fhtrlam,  qua  tanquam  immorlatis  pudicitia?  co- 
iumna  prostat ,  quxque  e  media  turbidarttm  affec- 
tionum  tcmpcstatc,  tanqttam  fax  incensa,  ad  por- 
tum  ab  omnibus  fluctibus  immttnem  appulit.  Hinc 
S. ■  Uieron.  in  Chronic.  celebcrrimam  illam  Mela- 
mam  comparat  Theclse.  Et  S.  Gregor.  Nyssen. 
rraterS.  Basilii  ep.  ad  Olympium  monachum, 
issent  sororem  suam  Macrinam,  ob  egregium 
sanctitatis  meritum ,  dicendam  esse  Theclam  , 


APOSTOLOP.UM.  Cap.  XIV.  2:9 

idque  ex  coelestipraenunlio.  Defuncta  e>t  Thecla 
anno  eetatis  circiter  90.  sepulta  Seleucice,  ubi 
miraculis  clara,  totius  Orientis  concursu,  olita 
visitabatur.  Relata  inter  Sanctos  in  Martyr.  Ro- 
mano  legitur  die  23.  septembr. 

Praeter  alios  scripsit  vitam  S.  Theclae  Basilius 
Seleuciae  Episcopus,  sub  annum  Domini  UbO. 
quiConcil.  Constanlin.  etCalcedonensi  interfuit, 
cujus  exemplar  Graecum  Romae  exstat  in  Bi- 
bliolh.  Sfortiana,  quamnuper  lustravi ,  quod  in 
Latinum  idioma  transtulit  Petrus  Pantius  Ueca- 
nus  Bruxellensis.  In  ea  multa  Basilius  narrat  de 
S.  Paulo  ,  quae  Lucas  praetermisit  ,  ut  ajuod 
ChristusPauli  specie  Theclaj  adigncm  damnaUe 
astiterit,  eamque  confortarit,  et  ab  igne  iniac- 
tanu  servarit :  quod  Paulus  ob  Thcclam  a  se  con- 
versam  fuerit  incarceratus  ,  flagellatus  el  in 
exilium  actus  delituerit  cum  Onesiphoro  ejus- 
que  filiis  insepulcbro,  ibique  plures  dies  cibo 
abstinens  oraverit  pro  Thecla  ad  rogum  dam- 
nata,  quae  liberata  ad  Paulum  accessit,  cum 
eoque  Antiochiam  perrexit,  ubi  bestiis  objecta  , 
sed  ii  Deo  erepta,  Paulum  requirens,  ab  eo  Ico- 
niumremissa  fidei  propagand.-pcausa.postquam 
multos  ibidem  et  Seleuciae  ad  Cliristutn  conver- 
tisset ,  post  multos  agones  et  miracula  ,  hattd- 
qttaquam  vita  defuncta  est,  sed  viva  sttbsidens ,  in 
lerram  ingressa ,  qua:  Deo  ita  volente  in  ejtts  gra- 
tiamdiscessit ,  seqtte  illi  apparuit  eo  in  loco ,  quo 
in  divina  ac  sacra  Litargue  mcnsa  constructa,  in 
orbe  columnis  argenloque  undiqtte  fulgente  cincto, 
est  constituta.  Unde  tanquam  cx  canali  virginalis 
sua  bcneficentice ,  copiose  ibidem  profluentis  ,  con- 
Ira  omnem  dolorem  atque  cegritudinem  sattttares 
remediorum  fontes  egentibus  postttlantibusque 
emittit :  ita  ut  loctts  ille  publica  jam  medicince  of- 
ftcina,et  commune  terrarum  orbis  propitiatorium 
siteffectus.  Haec  Basilius,  qucm  laudat  Baron.  in 
Martyr.  die  23.  Septcmbr.  Eadem  habent  Althel- 
mus,  Metaphrastes  et  alii  in  vita  S.  Theclae.  Non 
quod  S.  Thecla  non  sit  mortua ,  setl  quod  ins- 
tar  S.  Joannis,  in  locum  subterraneum  sibi  a 
Deo  destinalum  descendens,  ibi  animam  virgi- 
neam  uni  Christo  dicatam  debitamque  reddide- 
rit.  Adjicitdeinde  Basilius,  librum  secundum  de 
Miraculis  S.  ThechT.  Simili  modo  Deus  Mosi  in 
monte  Nebo,  S.  Clemenli  in  mari ,  S.  Catharin;c 
inSina,  S.  Agathae,  et  aliis  per  angelos  paravit 
et  adornavit  septilchrum  ,  imo  mausoleum.  De- 
nique  Basilius  S.  Theclam  quoque  vocat  Proto- 
marlyrem  ,  quia  prima  multolies  martyrium 
passa  est,  esto  Deus  eam  miraculose  a  morte 
praeservarit.  Eamdcm  vocat  Aposlolam  .  qtria 
fidem  Christi  disseminavit.  Eanulem  tirginum 
fuit  dux  et  primiceria.  Horum  omnium  doctor , 
etinccntorfuilS.  Paulus,quietS.  Theclaeabennli, 
ultimumque  sanctitatis  et  perfectionis  monitum 
a  se  poscenti ,  hocdedit  :  Bene  se  habentrationes 
ttia?,  6  virgo.  In  omnibtts  ftdei  robttr  lux  exceUuit, 
et  jam  Apostolicos  laborcs  curriculaque  superas- 
ti,  etc.  Abiigitttr,et  vcrbttm  doce,  Evangelicumq uc 
cursum  pcrftcc,  et  i:i  partem  mei  pro  Christo  la- 
boris  veni.  Eoenim  te  Christtts  mcaopera  selcgit . 
ttt  ad  Apostolicum  te  ctiam  mttntts  proveheret ,  el 
urbemaUqiiam  nondum  Cltristiana'  rcligionis  pro3- 
ceptis  imbtttam  tibi  committcrct.  I\'am  ettibi  tua  ta- 
Irnta  mitlliplicantla  sunt.  Haec  et  plura  Basilius  , 
qui  suhdit  Theclam  profcctam  Sclcuciam,  ibi 
mullos  convertissc,  ac  tandcm  ihidcm  in  pace 
quievisse.  Quocirca  S.  Chrysoslomus  dilaudans 
S.  Theclam ,  eam  ob  tot  tantosque  agones  forti- 


2/i0  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

ter  superalos  magnum  ante  vicloriam  martyriis , 
mariyrium  appeliat. 

[cooii  quoque  Paulusconvcrtit  S.  Tryphaenam 
••t  Tryphosam  ,  quas  proinde  salutat  et  lau- 
ilat,  quod  laborent  in  Domino,  puta  in  pro- 
movcnda  fldeet  pietate  Christiana.  Rom.  16.13. 
de  (|uil)us  in  Romano  Mart.  die  20.  Novembr. 
Ila  Iegimu8  :  lconii  in  Lycaonia  SS.  mulierum 
Tryphaiue  et  Tryphosa?,  quce  S.  Pauli  prm&ir.a- 
tione,  et  exemplo  Theclx,  in  Christiana  disciplina 
plurimum  profeccrunt,  de  quibushahentur  plura 
in  actis  S.  Theclae. 

Al)    1RACUND1AM  CONCITAVERUNT    (  txxaxwsav   ,   id 

rst,  matignilate  impleverunt ,  fecerunt  malos , 
hocest ,  malevolos  ,  aversos  ,  offensos,  iracun- 
dos)  advf.rsus  fratres,]  id  est ,  Christianos  , 
praeserlim  Apostolos  ,  quasi  novatores  essenl  et 
turbatores  Reipubl.  inducentes  novum  Deum 
crucifixum,  ejusque  novam  fidem  etreligionem. 
Nonnulli  Graeci  codices ,  leste  Beda,  et  Latini 
manuscripti  addunt  :  Deus  autemet  pacem  fecil , 
q.  d.  Deus  malignitalem  hanc  et  malevolentiam 
discussit,  convertitque  in  benevolentiam  ,  ac 
Geutiles  benignos  et  bencvelos  Apostoliseffecit, 
juxta  illud  Proverb.  16.  7.  Cumplacuerint  Domino 
cia3  hominis ,  inimicos  quoque  ejus  convertet  ad 
pucem.  Ideni  per  omnia  hodie  experiuntur  viri 
pii ,  praeseriim  Apostolici,  et  qui  animas  Deo 
lucrifaciunt.  Idem  experta  S.  Teresia  in  propa- 
gandosuo  Ordine  ,  dicebat  se  comperisse  ,  illa 
monasteria  fuisse  utilissima  ,  quce  initio  plus 
contradictionis  et  persecutionis  sustinuissent. 
Quocirca  neminem  debere  animo  cadere,cum 
in  primordiis  magnorum  operum  odia  insur- 
gunt:  hoc  enim  evidens  esse  signum  secuturi 
fructus;  sicut  aspera  hiems  et  nives  signum  , 
imo  causa  sunt  copiose  frugis  et  messis  secu- 
turae. 

3.  MULTO  IGITUR   TEMPORE  DEMORA.TI.]  VOX  igi- 

lur  respicit  versum  primum,  esto  remotiorem, 
^cilicet  ut  crederet  Judceorum  et  Grcecorum  co- 
piosa  multitudo  :  haec  enim  causa  ,  scilicet  co- 
piosa  conversio ,  fecitPaulum  et  Barnabam  diu- 
lius  ibidem  demorari.  Aut  certe  respicit  id  quod 
esl  in  Gra?cis  nonnullis  :  Deus  autem  pacem  de- 
iUt.  Pax  enim  sinebat  Apostolos  ibidem  commo- 
rari  ,  et  fiducialiter  Evangelizare.  Denique  ad 
proxime  preecedentia  referas  hoc  sensu.  q.  d. 
Quia  Judasi  averterantanimos  GentiliumaPauk 
et  Barnaha,  hac  de  causa  iidem  ibidem  diulius 
commorali  sunt,  ut  sua  patientia,  constamia, 
sanctitate,  zelo  el  miraculiseos  ad  seet  ad  Cliris- 
tum  converterent.  Unde  et  sequitur  v.  h.  Divisa 
est  autera  multiludo  civitatis  ,  elc. 

FlDUCIALITEfi   AGENTES  IH    D.OMINO,   ]    COnfidetl- 

trr,  libere  et  intrepide  Evangelizantes  verbuni 
Domini :  hoceniin  est  nxtfritia ,  de  qua  dixi  c.  U. 
29.  in  Domino,  id  eslin  negotio  Domini  puta  in 
Christi  Evangelio  propagando  :  vel  in  Domino , 
id  estope  Domini.  Vide  can.  25.  in  S.  Paulum. 

Verbo.gratia  su/E.  ]  Evangelium  vocaiurrer- 
bum  gratice,  hic,  et  cap.  20.  v.  2Zi.  et  32.  Primo, 
quia  summam  gratiam  annuntiat  el  affert  nimi- 
rum  Dci  amiciiiam,  juslitiam,  salutem  et  vi- 
tam  aeternam.  Secundo,  quia  doclrina  ejus  et 
praecepta  sunt  graliosa,  nimirum  blanda,  sua- 
via  et  cfficacin  ,  quce  animos  etiam  duros  et  fe- 
rinos  llcctunt,  moiliunt,  incurvant. 

U.  Divisa  est,  ]  iszi&r, ,  id  est,  scissu  est;  schis- 
mate  secta  el  divisa  esl. 

Ci  M  A.postolis.  ]  Paulo  et  Barnaba.  qui  aSpL- 


APOSTOLORUM    Cap.  XIV. 

ritu  sancto  c.  13.  2.  missi  sunt  Evangelizare , 
aeque  ac  duodecim  illi  primia  Chrislo. 

5.  Ut  contumei.iis  aificerent. ]  Melius  trans- 
lulU  Interpres  Graecum  06pioat,  quam  Pagnin. 
Erasmus  et  Vatabl.  qui  verlunt,  utvim  facerent; 
quia  Apostoli  contumelias  non  timebant,  hinc 
eis  intentant,  ait  Erasmus;  sed  neque  vim  la- 
pidationem  aut  mortem  timebant ,  et  Graecum 
u6pt;  propric  significat  injuriam  et  contume- 
liam  verborum,  non  vim  verberum. 

Et  laimdarent  eos.  ]  Quasi  blasphemos. 

6.  intelligentes]  Apostoli  hancJudreorum  et 
Genlilium  contra  se  conspirationem.  Unde  Ti- 
gurina  vertit,  re  intcllecta. 

7.  Infirmus  PEDiBUS,]aouvaTo;,  id  est ,  impotens , 
inva*.dus,  qui  scilicet  pedibus  non  poterat  con- 
sistere,  nec  ambulare  :  unde  perpetim  sedebat, 
vel  jacebat.  Similem  claudum  simili  modo  sa- 
navit  S.  Petrusc.  3.  1. 

8.  QUI  INTUITUS  EUM,  ]  arevisas  avrov,  idest,  CUin 

in  eum  oculos  defixisset,  cum  intento  ct  flxo  obtutu, 
eum  esset  intuitus. 

Et  videns  quia  fidem  haberet,  ut  salvus  fie- 
ret.  ]  Nimirum  quod  crederet  dictis  Pauli,  spe- 
raretque  se  ab  eo  curandum  et  sanandum,  ac 
tacite  sanitatem  abcopeteretetefflagitaret.  Nam 
ejus  desideria  vultus,  oculi,  gestus,  attentio  in  au- 
dicndo,  satis  prodebant,  aitBeda.  Rursum  spiritu 
prophetico  Paulus  penetravitinanimum  claudi, 
viditque  ejus  fidem,  spem  et  desiderium  sani- 
tatis.  Simili  domo  discretionis  spiritum  S.  Hila- 
rion  videbat  secreta  cordium  ,  teste  S.  Hieron. 
in  ejus  vita.  Idem  donum  hahuit  S.  Antonius, 
S.  Franciscus,  S.  Catharina  Senensis  ,  S.  Igna- 
tius,  S.  Xaverius,  et  alii.  HincinfertS.  Chrysosl. 
anim  am  hujus  claudi  prius  sanatam  esse  per 
fidem,  quamcorpus. 

9.  Dixit  magna  voce  ,]  ut  tota  multitudo  ,  et 
claudus  qui  longius  aberat,  eam  audirent,  sci- 
rentque  non  esse  magicam  mussitationem  et 
incantationem.  Rursum  magna  vox  indicium  et 
effectus  erat  magnae  fidei  et  spei ,  qua  Paulus 
hoc  miraculum  patravit.  Mystice  ,  magna  vocc 
evocandus  est,  qui  per  pravam  consuetudinem 
malitiam  fere  vertil  in  naturam,  cujus  symbo- 
lum  fuit  Lazarus  mortuus  quatriduanus,  quem 
Christus  valido  clamore  et  lacrymise  sepulchro 
evocavit,  dicens  :  Lazare  veni  foras,  Joan.  11.65. 
Ita  ex  S.  Aug.  Beda. 

Surge.  ]  Grreca,  Syra ,  et  nonnulli  Latini  codi- 
ces  addunt  :  Tibi  dico ;  in  nomine  Domini  Jesti 
Christi  surge,  etc.  Ubique  enim  Apostoli  Jesum 
Christum  praedicabant,  eoque  invocato  mira- 
cula  patrabant ,  ut  populis  ostenderent  ipsum 
esse  salvatorem  mundi. 

Exilivit,  ]  illico  in  pedes  se  erexit,  tum  ex  agi- 
lilate  pedum  sibi  aPaulo  restituta  tum  ex  lreti- 
tia,  juxta  oraculum  Isaiae  35.  16.  Tunc  saliet  si- 
cut  cervus  claudus. 

Diisimiles  facti  dominibus  (graece  e/toe»&«vT£s 
id  est  assimilati,  puta  assumentes  speciem  hu- 
manam)  descenderunt  ad  nos.]  Sicut  Christiani 
eS.  Script.  etHistoriis  norunt  angelos  saepe  ho- 
minibus  apparuisse  in  corpore  assumpto:  sic 
idemdesuisdiiscredebant  Gentiles.  UndePoetee 
multa  fabulantur  de  Jovis,  Saturni,  Mercurii, 
aliorumque  deorum  descensu  in  terram,  amo- 
ribus,  praeliis,  facinoribusetgestis.  Porroigno- 
rarunt  Gentiies  Filii  dcscensum  in  carnem  per 
unionem  hypostaticam  ,  quo  factus  est  homo. 
Ilincpatet,  Paulum  et  Barnaham  supra  homi- 


GOMMENTARIA  IN  ACTA 

nem,  (liviniim  quid  spirasse  in  vultu,  voce,  mo- 
ribus  ,  miraculis,  ut  vidercnlur  non  tatn  liomi- 
ncs  esse,  quam  angeli,  imo  dii  de  coelo  lapsi. 
\ide  Euseb.  I.  3.  Prsepar.  Evangel.  c. 9.  VirergO 
Apostolicus  eos  imitetur,  ul  inter  liomines,  ait 
S.  Chrysost.  quasi  angelus  angelice  vivat,  el  an- 
gelorum  sanctitalem ,  spiritum,  beneficentiam, 
Miavitatem  ct  gratiam  imitetur.  Hinc  Apostolus, 
ad  Calalas  scrihens  c.  U.  \U.  Sicut  angelum  Dei, 
Inquit ,  excepislis  me ,  sicut  Jesum  Christum.  Sic 
S.  Petrum  quasi  angelum  Dei  veneratus  cst  Cor- 
nelius,  Actor.  10.  25.  Ita  S.  Rernardus,  S.  Domi- 
nicus,  S.  Franciscus  colebantur a  populis  quasi 
homines  coelo  delapsi.  Vide  dicta  Malach.  2.  7. 
ubl  sacerdos  vocalur  Angelus  Domini  exerci- 
tuum.  Sic  el  Alexander  Ma-gnus  Judaeis  licet  in- 
fensus  adoravit  Jaddum  Pontificem  corum,  ei- 
que  omni  postulata  concessit. 

11.  Et  vocabant  Barnabam  Jovem.  ]  Primo, 
quia  Barnabas  statura  ,  ct  fortc  «ctaie  cratgran- 
dior,  ait  Lyran.  Paulus  vero  paryo  ,  contracto  et 
Incurvo  corpore.  Undc  dc  eo  ait  S.  Chrysost. 
trirubitalis  cst ,  et  ccelos  transcendit.  Idem  tradit 
Nicephor.  formam  et  figuram  Pauli  describcns 
liber  2.  Historia  capul  37.  Sccundo  ,  quia  Bar- 
nabas,  aitsanclus  Chrysoslomus,  vultu  eratpul- 
cbroet joviali,  aeque  ac  moribus  libcralis,  be- 
nignus ,  beneflcus  ;  sicut  Jupiter  dicitur  ii  ju- 
vando,  ail  Varro,  quasi  juvans  pater;  ac  Cr.eci 
eum  vocant  ?v)va,  quod  vitae  sit  auctor.  Onde  Ci- 
Cero  lib.  2.  de  Natura  dcorum  :  A  Poetis,  inquit, 
dicitur  Divum  atque  hominum  patcr ,  a  majoribus 
autcm  nostris  Optimns  maximus.  El  quidem  ante 
optimus,  idcst  bertefucntissimus,  quam  maximus; 
ipiia  majus  est  ,certeque  gratiusprodesse  omnibus, 
quam  opes  magnas  habere.  Nihil  enim  ita  divini- 
taticsl  proprium,  atque  benefacere  :  ipsa  enim 
est  velut  marc  bonorum  ,  in  omnia  exundans  , 
ct  quasi  sol  radiis  suis  omnia  quaquaversum  il- 
lustrans,  calefaciens,  fcecundans.  Quocirca  nil 
hominem  ita  similem  Deoreddit,  ac  beneficen- 
lia  in  omnes.  Hinc  Nazianz.  orat.  de  cura  pau- 
peruin  :  EstO,  ait,  calamiloso  Deus.  Quaproptcr 
Gentiles  Jovem  coronabantcoronaex  olea,  qu«-e 
semper  est  virens,  pinguis  benefica  ,  et  muluc 
utilitatis.  Nam  ut  de  eo  canit  Orpheus  : 

Jupiter  omnipotciis  est  primus,  et  ullimus  idem. 
Jopiter  est  caputet  medium:  Jovis  omnia  munus. 
Jupiler  est  fuadanien  humi,  ac  stellantis  Olympi. 

Tertio,  quia  Barnabns  sua  specie  et  gravilate  si- 
Icns  assislebat  Paulo,  eique  quasi  nuntio  et  prae- 
Cooi  suo  annuebal,  uli  Jupiter  annuit  Mcreurio  , 
eoque  pr;ccone  iililur.  Undc  nonnulli  pulantjo- 
vein  ab  llebr.  .lclwva,  etpercrasin  Jova,  qui  per 
Mosen  et  Proph.  est  locutus,  essc  nuncupatum. 
CerteVarro  Jovcm  Jtuh-eorum  Deum  esse  puta- 
vit  aitS.  Aug.  I.  1.  de  Consensu  Evang.  c.  i%  Sie 
Moses  fuitquasi  Dcus  Pharaonis  et  -Egypti ,  cu- 
jus  Mercurius  ,  id  est  os  et  interpnvs,  fuit  Aaron. 
\iuli  Deum  ad  Mosen  ioquentem  i:\odi  7.  1.  Ecce 
constitui  tcDeum  Pluuaonis  ,  ct  laron  frttter  tuits 
crit  Prophcta  titus.  Moduni  sulxlit  et  explicat  :  Tu 
loqueris  ci  omnia  qu,f  mundo  tihi  ct  illc  loquclur 
ad  Pkaraonem,  ut  dimiit at  filios  Tsraet  de  terra 
ma< 

Pvti.iM  VBBQ  Mi:mi'iutM.  oiom.wi  ipsk  i.uat 
i)i  x  vkuiu.  J  Meirurius  fuil  Jovis  fllius,  <>\  Maia 
Atlantis  iilia  genitus;  hahilusesl  Deus  sermonis 
cl  facundiae  :  dienis  est  Mercurius  ,  quasi  mc- 
'luurius.id  esl  lnedins  inu>r  honhnes  currens  , 

•COnNKl..    A   L.VPIDK.      TOM.    X. 


APOSTOI.ORUM.  Cap.  XIV. 

inquit  Arnobius,  el  S.  Augustinus  1.  i.  Civit. 
c.  Iti.  eo  quod  sermointerhomines  curatmedius. 
(ira^ce  dictus  est  £,;//«  ,  llermes,  (isque  Trisme- 
^ristus,  id  est,  ter  maximus)  v-o-roi  V>w  xalfiiiyaaiiit, 
quod  loqui  excogitaverit  ct  machinatus  sit ,  ait 
Plato  in  Cratylo,  ct  ibidem  Proclus  :  vel  ut  Pha- 
vorinus  ,  a^o  -.ri  ttpa,  id  est  annuntio.  Unde  el  Iris 
dicta,  quasi  nuntia  Deorum,  cceli  et  pluviae.  Ilinc 
Horat.  1.  1.  Carm.  ode  10. 

Mercuri  facunde  nepos  Atlanlis  ; 
Qui  feroscultus  homiuum  recenlum 
Voce  formaslicatus ,  et  decora; 

More  palajslrx , 
Tecanam  magni  Jovis,  ct  deorum 
Nunliiim,  curvajque  lyraj  parentem. 

Inde  et  mercihus  praeerat  :  inde  Mercurium 
uuncupatum  csse  censet  Festus,  quasi  mercium 
c.uram ,  eo  quod  inter  vendentes  el  ementes 
sermo  sit  medius,  quo  paciscunlur  et  contrac- 
luin  ineunt.  Ideoet  alasin  capite  elpedibus  ipsi 
addunt  volenles  signare  veloccm  ferri  per  aera 
sermonem  :  ideo  et  nuntius  dicitur  quia  pcr 
sermonem  omnia  enunliantur,  ait  S.  Augus.  1.7. 
Civit.  c.  \U.  Hinc  secundo,  Mercurius  dictus  est 
Deusoralorum,  mercatorum,  negotiorum,  pa- 
laestrae,  viarum  et  itinerum  dux  :  unde  pedibus 
ejus  dant  talaria,  eumque  Alitem  et  Alipcdem 
vocant.  Denique  dictusest  cordis  etsermocina- 
lionis  Dominus,  ralionis  ct  veritatis  Deus.  Hinc 
victimarum  linguas  offerebant  Mercurio ,  teste 
Homero.  Ita  Pierius  Hieroglyp.  1.  33.  c.  &0.  et 
^2.  Ubi  addit,  Malhematicos  docere ,  linguam 
regi  a  slella  Mcrcurii;  sicut  splen  regitur  a  Sa- 
turno,  hepar  ii  Jovc,  sanguis  a  xMarle,  cor  et  ce- 
rebrum  ix  Sole,  renes  el  genitura  a  Venere,  sto- 
macbus  a  Luna.  Tertio,  Cicero,  Aristidcset  alii 
tradunl,  Mercurium  invenisse  non  tantum  lilte- 
ras,  scd  et  musicam  et  pahestram  ,  luclamque 
ac  Geometriam.  Lnde  a  Caleno  in  Suasoria  , 
Mercurius  vocatur  artium  omnium  parens.  Id- 
circo  MaiasetJovis  filius  dicitur,  hoccst,  -.^  nb 
■/'A  <?fo*ocio>;  ,  eo,  quod  ex  mente  et  prudentia 
oratio  dicatur  :  vel,  ut  Phurnulus  ait,  ideo  Maia 
nalus  esi.  id  est,  ex  speculatione  et  inquisilione, 
.«zrKenim,  id  cst,  obstetrix,  quae  obstetricandi 
olliciuin  parturienlibus  gerit,  ita  dicta  est,  quod 
scrutando  et  inquirendo  foeltis  in  lucem  produ- 
cat.  Juniorem  quoquc  cllingebant  Mercurium, 
eo  quod  non  senascat  oralio;  et  quadratum  , 
propter  lirmitatein  et  veri  siMmonis  robur. 
Ouario,  Mercurius  crat  caduccator ,  intcrpres  , 
praco  et  nuntius  deorum  ad  homincs  :  uude  ab 
Orpheo  vocatur  Jovis  angelus  ct  ab  Hesychio 
vJiyytUt  :  quia  Evangelium ,  id  est  bonum 
nunlium,  affert.  Hinc  ct  pingitur  cum  caduceo 
ac  duohus  draconibus  virga  implicalis  ,  quod 
hoc  inilium  fueral  Mercurio  pacis.  Quocirca 
Marlialis  dc  co  sic  canit.  I.  7. 

Cyllenes,  coeliqae  decus,  fecunde  minister  , 

Aurcn  cui  lorto  virga  dracone  virel. 

lsidoms  vero  :  Mercurius,  inquit,  virgam  tenei, 

qtne  serpenles  dividit  id  est  venena  :  nam  bel- 
lantes  et  dissidentes  iiUerpretum  oratione  se- 
dantur.  Virgilius  autem  /i.  .Eneidos  sic  dc  co 
canit. 

Tum  virgam  cnpit  :  liac  animas  ille  evocatOrco. 

Undea  Laertio  vocatnr  qua?stor  animarum,  quod 
eas  post  mortem  suscipiat ,  quasi  potcstatcm 
habens  tam  in  ca?luni.  qnam  in  infernum.   Hinc 

5! 


.\-l  CUAIAJEMAWA  LN  ACTA 

ci  Nomius,  id  esllegifer,  quod  Leges  Icrat,  apel- 
latur  seque  ac  ■/yrM-.ri  ,  id  esl,  graticB  dutor. 
ihcc  Giralclua  Syntagm.  I.  9.  et  Pierkis  liierogl. 
I.  33.  Denique  proverbium  esl ,  '«'»«5  ^it-M , 
id  est,  rommiuiis  Mcrcurius .  significans  opcs  et 
bona  incommuoe  esse confercnda,  pubUcsque 
ntililati  studcnduin,  de  quo  Lueianus  in  Yolis. 

Paulus  ergo  wjcatur  Mercurias  :  Primo,  qnia 
Barnabae  non  lanium  erat  interpres,  sed  et  dnx 
verbi  :  facuudia  enim  praeccllebal  Barnabam. 
Secundo,  quia  non  tantnni  eloqnens  erat,  sed 
et  eflicax  in  dicendo.  Unde  S.  Hieron.  Apolog. 
ad  Pammacb.  pro  lib.  conlra  Jovin.  Qaolicscum- 
quc,  ait,  Paulum  Apostolttm  Ugo,vidcor  mihinon 
verba  audire ,  scd  lonitrua  ,  ctc,  quocumque  ret- 
pexeris  fulmina  sunt.  Tertio ,  quia  pollebat  sa- 
pientia  ,  eaque  verbis  exprimebat  :  unde  Festus 
praeses  eain  adinirans,  dicebat :  Insanis  Paulc ; 
midKC  te  littcrce  adinsaniam  couverlunt,  Aclor.  2G. 
■2l\.  Quarto,  quia  in  tertium  calum  raptus 
cccleslis  videbalur  oralor,  et  nuntins  e  calo 
ad  bomines  missus ,  qui  non  nisi  calestia 
spirans,  bomines  Orco  addiclos  revocare , 
calesles  efficere  ,  et  in  caluni  transmittere  sa- 
tagebat;  ideoque  draconum ,  id  est  dicmonum  , 
suggestioncs  discussit,  bella  et  liligia  sustulit, 
pacem  plenam  induxit,  legemetgratiam  Chrisli 
propagavit,  totique  orbi  communem  fecit. 

12.  Sacerdos  quoque  Jovis,  qui  (scilicet  Jupi- 
tcr,  ut  patet  Graeco,  non  sacerdos)  eiut  ante 
civitatem.  ]  q.  d.  Qui  (Jupiter)  in  suburbiis 
suam  habebat  aram  et  templum,  rcque  ac  suum 
sacerdotem  et  sacrificuhun.  Ila  Grfcce  et  Syrus. 

Tauros  etcoronas.  ]  Id  cst,  tauros  coronalos. 
Est  hendiadys,  qualis  est  illa  Virgiiii  2.  Georg. 
Victori  velatum  auro  vittisque  juvencum,  id  est, 
velatum  aureis  vittis. 

Et  coronas.  ]  Quas  capiti  victimae,  puta  tauri, 
imponebant,  iisque  ilhim  coronabant ,  ut  signi- 
licarent  victimam  hanc  dariJovi,qui  est  rex 
regum.  Unde  et  apud  Persas,  non  lantum  sacer- 
doles  cjus  coronas  gestabant  in  capile,  sed  et 
quotquot  praBsentes  aderant  :  quin  et  teinpli 
lores,  aras,  columnas,etc.  sertisetcoronis  exor- 
nabant.  Idem  fecere  Judaei  parta  victoria  1.  Ma- 
cbab.  k.  v.  57.  ldem  fecerunt  olim,  et  etiamnum 
faciunt  Chrisliani.  UndeS.  Paulinus  in  natali  3. 
S.  Felicis  ait  : 

Spargite  Ilore  solum  ,  praetexite  limina  serlis. 

Porro  corona  primitus  soliJovi  et  diis  dabatur. 
Corona  enim  symbolum  est  absolutae  perfec- 
tionis  cumnli  bonorum,  regni,  victoriae,  trium- 
phi,  felicitatis  et  gloriae,  quse  soli  Deo  competit. 
Audi  Plinium  1.  16.  c.  h.  Antiquitus  nulla  corona 
nisi  Deo dabatur  :  postea  heroibus  quoque  dala 
est.  Unde  subdit  Phnius  :  Feruntque  primum  om- 
nium  Liberum  patrem  iinposuisse  capiti  suo  ex  he- 
dera;  postea  deorum  lionori  sacrificantes  sump- 
sere ,  victimis  simul  coronatis.  ldem  1.  12.  c.  19. 
Coronas  ex  cinnamo  inlerassili  auro  inclusas  , 
primus  omnium  in  templis  Capilolii  et  Pacis  dica- 
'■it  Imper.  Vespasianus.  Ita  Pausanias  in  Eliacis  , 
uir-morat  Jovemex  auroetebore  factum  ac  olea 
coronatum  in  sede  sua  sedere.  Vidc  Tertull.  lib. 
de  Coronamilitis.  Hoc  exemploSamii  ob  placa- 
tum  sibi  abiEsopo  (ut  habet  ejus  vita)  Crcesum, 
jEsopo  ad  eos  redeunti ,  velut  salutari  cuidam 
numini,  coronas  allulerunt.  Hinc  irrisus  fuit  Me- 
lellus  Pius,  qui  se  in  llispania  Deum  faciebat,  dum 
patiebatur  sibi  in  transenna sedenli  d  demisso  Vic 


APOSTOLOIILM.  Cap.  XiV. 

toricB  simulacro ,  cum  toniiruum  nuiiimialo  strc- 
pitu,  sicuti  capiti  c.cvlcsli,  coronas  imponi ,  sibiqiu: 
adeo  supplicari ,  ait  Valer.  Max  1.  9.  c.  1.  ct  Ma- 
crob.  1.  2.  Saturn.  c.  lli.  Victimas  ergo  corona- 
banl,  quia  Deo  coronato  non  uisi  coronata  ,  iil 
est,  absoluta,  selecla ,  perfecta  el  eximia  offc- 
renda  sunl.  Unde  Ovid.  15.  Metamorpb. 

Viclima  labecarens,  ct  prastantissima  forma 
Sislitur  ante  aras,  vitiis  praisignis  et  auro. 

Ibidem  lib.  1.  Faslor. 

Siaie  coronali  plcnum  atl  praesepe  juvenci. 

Ita  Iphigenia  Agamemnonis  lilia  ,  cuin  immo- 
landa  duceretur  ad  sacrificium,  coronala  fuit  , 
tesle  Euripide  in  Ephigenia.  Plutarcb.  quoque 
in  Paulo  Emilio  :  Post  hos  ,  inquit,  ducebantur  , 
auralis  cornibus  armenlales  boves  cenlum  viginti, 
mitris  ornati  et  coroltis.  Insuper  saepe  coronae  hce 
erant  ex  illa  herba,  vel  ilore,  qui  Deo,  cui  sacri- 
ficabalur,  eral  sacer;  puta  ex  hedera,  si  Bac- 
cbo  ;  ex  pinu,  si  Pani ;  ex  olea,  si  Mmervae,etc, 
sacrificaretur  :  communiicr  tameneranlex  cu- 
pressu,  quia  hrec  erat  feralis,  indexque  mortis 
Unde  Prudent.  in  Apoth. 

Pontificum  feslis  ferienda  securibus  illic 
Agmina  vaccarum  stelerant,  vilulasque  revincta 
Fronle  coronatas  umbrabal  torta  cuprcssus. 

Antb  ja^uas.]  Tigurina,  ad  vestibtda;  ulruni- 
que  enim  significat  Graecum  nj»iflws ,  et  vesti- 
bula  ,  sive  alria  domorum,  sunt  iu  introitu  ea- 
rum  juxta  januas.  Syrus,  ad  fores  atrii ,  ubi 
commorabantur ,  scilicet  Paulus  et  Barnabas  lli 
civitate.  Sacerdos  ergo  Jovis  habilans  exlra  ci  - 
vilatem  juxta  fanum  Jovis,  non  ibi  voluit  sacri- 
ficare  Paulo  et  Ban-abae ,  ulpote  absentibus  el 
degentibus  incivilale,  sed  comitalus  turba  po- 
puli  cumpompaingressuseslcivilatem,  adiitquc 
domum  ,  in  quam  peraclo  miraculo  fngieptes 
humanas  laudes,  ait  Cajetanus,  se  receperant 
Apostoli ,  ibique  ante  januam  voluit  eis  sacrifi- 
care  :  quod  illi  videntes  ,  e  domo  exilierunt,  el 
sacrificium,  imo  sacrilegium  probibuerunt. 

VoLEBATSACRiFiCARE,]lamMercurioquam  Jovi, 
id  est,  tam  Paulo  quam  Barnabae  :  ulrumque 
enim  credebantesse  Deum.  Ita  Syrus.  Sic  Nabu- 
chodonosor  Danielem,cum  ei  exposuissetsuum 
somnium  ,  adoravit,  et  hostias  ct  incensum  prai- 
cepit  ut  sacrificarent  ei,  Daniel.  2.  L\6. 

13.  Quod  ubi  audierunt  ,  ]  scilicet  lam  voces 
clamantium  :  Dii  similes  hominibus  ad  nos  des- 
cenderunt;  quam  strepitum  et  apparatum  sibi 
sacrificare  volentium.  Habebant  enim  tlomum 
linguarum  ,  aeque  ac  caeteri  Aposloli,  ac  proindc 
Lycaones  lycaonice  loquentes  recte  intellige- 
bant,  esto  id  negare  videatur  S.  Chrysost. 

Conscissis  tuistcis  suis.]  Solebant  enim  Judaei 
audientes  blasphemiam  et  sacrilegium  (quale 
hoc  erat  sacrificare  Apostolis  quasi  diis)  in 
ejus  detestationem  et  execrationem  scindere 
vestes,  ut  hoc  signo  sibi  cor  intimodolore  langi, 
et  quasi  scindi  testarentur;  ac  blaspbemiam 
cum  blasphemo  dignam  esse  quae  plane  dirum- 
peretur  et  discinderetur.  Quocirca  vestes  fre- 
quentius  scindebant  a  collo  secundum  humeros 
usque  ad  pectus,  ubi  est  cor  el  doloris  sensus, 
ul  tradunt  Hebraei  in  libro  Misnaiotb  de  volum. 
parvo  c.  3.  Idem  fecisse  jEneam  tradit  Virgil. 
iEneid.  5. 

Tum  pius  /Eneas  humeris  abfcendcre  vcstem  , 
Auxilioque  vocare  dcos  cl  lcndcre  palnias. 


COMMENTARIA  LN  ACTA 

Exilierijnt,]  tUtni  o/ic«j  ,  id  est,  insilierunt  in 
turbam,  ut  eam  compescerent;  sicut  herus  in- 
silit  iu  domuin  incendio  ilagruntem,  ut  illud  ex- 
linguat. 

Moral.  discehic,  quam  Aposloli  alieni  fuerini 
abhonoris  ambUu,  acvicissim  quam  zelosi  ho- 
noris  divini,  Ut  iiluui  a  se  amolirentur ,  invio- 
latumque  Deo,  quasi  dchiium  et  proprium  con- 
«ervarent.  Vide  hic  S.  Chrysost.  ample  dehumi- 
liiaiis  laude  disserenlem. 

14.  MORTAI.ES  SUMUS,  6IMILES  VOIUS  HOMINES.  ] 
(jraece  ifiouiwSntt  tojuv  ifttv  &v&pwitoi  ,  id  esl,  nos 
.•imiUbus  passionibus  ct  malisobnoxii,  (juibus  vos , 
. ■uiii.us  homines  :  inter  has  autem  passiones  et 
inala,  praecipua  est  mors.  Unde  Noster  apte  ver- 
lii,  mortales. q. d. Sumus  homines  mortales,  non 
dii  immortales;  praesertim  quia  tota  homiuis 
vito  est  cursus  ad  mortem,  imo  perpetua  etlonga 
quacdam  mbrs.  Nam  ut  ait  S.  Gregor.  homil.  37. 
in  1a  angel.  Ipsequolidianusdefectus  corrupthnli^ 
quidest  aliud  quam  qutrdam  prolixitas  mortis. 

hinc  Moral.  ilisce,  conira  superbiam  cflicax 
remedium  esse,  memoriam  et  meditationem 
moriis.  Ila  Salomon  in  oinni  sua  gloria  dicebat. 
S;i[>.  7.  t.  Sum  quidem  et  c#o  morlalis  lionio,  simi- 
lis  otitnihus,  etc.  Et  AntiocbUs  humiliatus  et  per- 
'ussiis a  Deo  :  Justum  esl,  ait,  subdltum  esse  l)co, 
et  mortalemnon paria  Deo  sentire,  2.  Machnb.  9. 

TJ.  Alexander  Magnus,  testeCurtio,  In  morte 
ugnovil  sehomineminfirmum  etimbellem  :  En, 
■  iii,  morior,  quem  falso  Deum  cssc dicebalis.  Cons- 
lantitis  lui|).  Romam  ingrcssus,  Hormisdce  Porsae 
ostendens  ejus  magnificentiam,  pctiit  quid  sibi 

leea  viderelur?  Cui  ille  :  lioma,  aiquc  ac  dlibi, 
homva.es  moriuntur.  q.  d.  Mors  omnem  hanc 
magmficenUam  tecum,  cum  magoificis  tuis 
sepeliet.  Ita  Fulgos.  lib.  7.  c.  2.  Alfonsus  Arag. 
rex  rogatus,  quce  res  reges  ct  privatos ,  divites  ct 
imuperes,  claros  ct  obscuros,  denique  omnes  pror- 
sus  exeequaret?  respondit,  Cinis.  Quis  enim  ex 
cineribus,  aut  ossibus  humanis  lerra  erutis  dig- 
noscat,  dicantque.  Bic  fuit  rex;  ille  pleheius; 
Iiig  ilivcs ,  iiie  pauper?  Ita  Panorm.  fib.  'i.  fle 
GeaUs  Alfonsi.  i\am  nt  secundus  phitosophus, 
rogatus  ab  Adriano  Imp.  qiiid  esset  mors?  Res- 
pondit:  Morsest  eetemus  somnus,  dissotutio  cor- 
porttm,  divitum  pavor ,  patiperum  desidcrium , 
inevitabilis  eventus  ,  incerta  peregrinalio ,  latro 
hominis,  somni  patcr,  fuga  vitce  vivorum  discessio, 
resolutio  oinniitiii.  iia  Laortius.  QuoGirca  Muso- 
nius  interrogaius,  quis  optimc  exlremum  diem 
claudere  possct?  ait :  Qui  semper  postremum  vLke 
dieni  sibi  inslare  proposucrit.  Ita  Maxim.  scr.  36. 
Facile  cnitn  contenmit  omnia  qui  semper  cogitat  sc 
moritttrum,  ait.  Uieron.  ad  Paulinuni.  Hinc  Egyp- 
lii  cadaver  hgneum  in  convivio circumferebant, 
diceotcs  :  Tnhunc  intuens  potaetoblecta  tc,  talis 

<>si  mortem  futurus,  tesle  Herodoto  1.  3. 

A.XMMIANTF.S    V01US    AR    IIIS    VAMS  ,     ;"i    Jovo  , 

Mercurio,  aKUque  idolis,  quce  non  sunt  aliuid 
quam  vani  et  mendaces  dii.  convkuti  w>  Deum 
unou  ,  |  vi\  nin  ,  el  vcrum.  Nam  .  ut  ail  Laclanl. 
lib.  1.  dc.  lalsa  Religione  0.  11.  Jupitcr  »iorl,tlis 
.'itn,  imbccillis  ei  nihiti :  quippe  qui  potuit  ct  iunc 
■uin  nasceretur  cxtingui  (a  patre  Saturno)  sicut 
,  ratcrejus  ante  genitus  extinctus  est;  qtusi  vivere 
■otuissel,  nuntqtiatn  minori  conccssissct  itnpcriutn  : 
ipse  autnn  furlo  sercaltts ,  furiimque  nutritus  , 
.  sive  Zr.j  appcllattts  cst,  non  ,  ttti  isli  pulant  ,a 
lervorcignis  calestis  (quasi  ^b  tou  :eTv,  id  esl  fcrvorc 
qtmsi  ipsc  sit  fcncus  cl  fcnikii  subsiantia,  uti 


APOSTOLOP.UM.  Cap.  XIV. 

censuit  Tertull.  1.  1.  contra  Marc.  cap.  13.; 
quodvita: sit  dator.  vcl  quodanimanlibas  inspiret 

unimas  :  qttam  enim  possit  inspirare  animam , 
qttam  ipse  accipit  aliunde?  sed  quod  prinuts  ex  (i- 
Ik  ris  Salurnimaribas  vixcrit  ,  latitans  in  spectt. 
Lndo  Seneca  in  Hercul.  furcntc  : 

.OniiJ  ?  qui  gubernat  aslra,  qui  uuL»m  (jualil, 
Num  laluil  infans  rupis  exesae  specu  ? 

Subdil  Lactanlius  Jovis  libidincs,  fraudes,  rnpi- 
nas,  elc.  Similiter  Mercurias  fttr  ac  nebttlo,  ijaitl 
ad  famam  sui  reliquit ,  nisi  mcmoriam  fraudurn 
siiarum?  Ccclo  scilicet  dignns ,  qttia  paUtstram  du- 
ruit,  et  lyram  primus  invenit ,  inqtiit  Laclant. 
ibidem  c.  10.  Dnde  Mercurius  a  Poctis  vocatui 
furum,  furtornm,  sonini  et  fraudum  Dcus.  Yidc 
S.  Aug.  I.  7.  Civit.  c.  9.  et  seq. 

15.  DlMISIT    dl.Mls    INGREDl  VIAS  SUAS ,  ]  SCqtli 

fiuas  concupisceulias,  errorcs  et  ficta  numina. 
misit  autem,  non  quasi  cis  omnc  virlutis  ei  Ve 

ritatis  anxiliiini  abslulcril.  Sic  cnim  ncccssario 
errassent,  ct  impic  cgissent,  ac  proiude  nou 
peccassent.  Nam  nsquc  adco  peccatura  volun- 
larium  est  malum,  ut  nullo  modo  sit  pcccaturn, 
si  non  sit  voluntarium,  ait  S.  Atigust.  lib.  de 
Vera  Relig.  cap.  1A.  Scd  quod  generalia  ei  mo-  ' 
dica  dumtaxat,  gratiaeet  iidci  praesidia  cis  elar- 
gitus  sit  spccialia  et  magna  rescrvans  Christo 
ci  legi  gratiae;  idque  ex  arcano  ejus  judicio  ci 
heneplacito.  ltasc  explicat  Apostolus  dum  sub- 
dit  :  El  quidcm  non  sine  leslimonio  semetipsttm 
reiujuit ,  ctc.  Et  Rom.  1.  20.  docct,  Centiles  po- 
luissc  et  debuissc  Dcumcx  crcaturis  agnoscere, 
imo  multos  agnovisse  :  Detts  enim  illis  manifes- 
lavit.  Invisibilia  enim  Dei ,  per  caqtuv  facta  sunl 
intellecla  conspiciuntttr ,  sempiterna  qttoque  ejtts 
virltts  ct  divinilas,  ita  ttt  sint  inexcusabiles  :  qttia 
cttm  cognovissent  Deum,  non  sicttt  Deum  glorift- 
caverunt ,  ncc  gralias  egerunt  :  propterca  ,  ait , 
tradidit  illos  Detts  in  desideria  cordis  eorum ,  elc. 
Vidc  ibi  dicta,  el  S.  August.  Epist.  69.  cap.  2.  et 
S.  Prospcrum  lib.  1.  de  Vocat.  C.ont.  cap.  l\.  5. 
et  scq. 

Impie  ct  imperile  Cahinus  hiCC  adaptai  Lc- 
clesiae,  quasi  illam  pari  modo  permiscrit  Dcus 
irc  in  errores,  doncc  veniret  Calvinus,  qui  illos 
sua  luce  dispelleret :  illud  cnim  est  gentilismus 
et  paganismus,  aliud  Chrislianismus  etEcclesia, 
<pi;c  cst  tlomus  Dei ,  columna  et  firmamenlum 
veritalis,  ut  ait  Apost.  1.  Timoth.  3.  15.  cuin 
qua  Christus  sc  mansiiriim  promisit  usque  ad 
consummationem  saeculij  Matth.  ult  vcrs.  ult. 

1(5.  Dans  PLUviAsJqua?  tcrramfnccundcnt ,  ad 
producenda  omnia  fructnum  gcnera.  Porro  in 
Egypto,  ubi  non  pluit,  Deus  loco  pluviae  dal 
Nilum  <|ui  statis  temporibus  cxundans,  eam  fa- 
cit  fcrlilissimam,  adco  ut  olim  horrcum  Roma- 
norum  vocarclur.  Memorabile  est  quod  scribil 
Socrates  lib.  1.  Histor.  cap.  \h.  Cttm  Gcntitcs,  ait. 
afflrmareM  Serapidcm  csse ,  qui  Mlum  ad  agros 
.Egypti  irrigandos  inlroduccrct ,  propterea  qtiod 
iilna  quteddm  ,  id  est  mcnsura,  aqua:  inttndantis . 
in  templum  Serapidis  esscl  dcportata;  Impcrator 
(ConstanlinusMagnnsJ  utnam  illam  ad  Ecclcsiam 
Alexandrinam  transfrri  jubct,  quasi  mensuram 
cxundantis  Nili  Scrapidi  adimens,  et  Dco,  eujus 
cral,  asscrilicns.  Cum  autcm  sermo  percrcbescc- 
rct ,  Nilum  prte  Scrapidis  ira  dcinccps  minime 
inundttturum ,  non  modo  flumcn  anno  scqttcnli  ex- 
tra  ripas  difjtuxit ,  scd  etiam  indc  rcipsa  ptanttm 
ftictum  cst,  Nit>nn  non  propter  hujusmodi sttper- 


ViU  QOMMENTARIA  IN  ACTA 

stiliqiam  Religionem ,  scd  propter  divince  provi- 
denticB  decreta  inundare  consuevisse.  Similc  est 
quod  scribil  Sozomenus  1.  7.  c  '20.  Cum  Theodo- 
sius  lmp.  ait,  iUolorum  ,  ac  consequenter  J\iti 
(quem  quasi  Deum  suum ,  ob  foccundalionrm 
agrorum,  colebant/Egyptii )  cultum  publico  eclicto 
susttttisset ,  Nilus  tunc  solito  tardius  ad  primum 
c.vundationis  gradum  constitit.  Jndignabantur 
erg  ALgyptii ,  qtiod  non  liceret  sibi  more  solito 
\ito  sacriftcare ,  ut  ab  eo  exundalionem  impelra- 
rcnt.  Verum  Pauto  post  adeo  prceler  solitttm  inlu- 
muit  et  exundavil  ,  ut  Mgyptii  melucrent ,  ne 
.Itcxandropotim,  quce  Libyce  pars  erat,  inundaret. 
Unde  in  thcatris  exclamabant ,  quod  (luvius,  vetul 
scncx  ac  delirus  ,  cminxisset ,  ac  ex  co  plttrimi 
.Egyptii  patria  sapcrstitione  damnata,  ad  Chris- 
tianismum  transicrunt. 

Tempora fiujctifeba. ]  Suis  enim  temporibus 
sibi  invicem  succedentibus,  varios  fructus  et 
fruges  producit  Deus,  quibus  homini  fastidium 
adimat,  et  perpetua  novitatc  appetitum  acuat 
ct  oblectet.  Sic  cesaris  succedunt  ficus,  ficubus 
pruna,  prunis  pyra,  pyris  poma,  pomisuvne,  etc. 
Unde  Joannes  Alba  Electorum  caput  94.  per 
bypallagcn  sic  exponit :  Dans  tempora  fruclifera, 
bocesl,  dans  fructus  tcmporibus  suis.  Vide  si- 
miles  c.  1.  18. 

17.  Vix  sedaverunt  turuas.  ]  Sacerdotis  Jovis 
nulla  bic  fit  mentio.  Unde  suspicalur  Dionys. 
Carthus.  eum  cum  audiret  Jovem  suum  a  Paulo 
despiciel  vanum  vocari,  venerationem  in  odium 
Pauli  convertisse,  eoque  reliclo  domum  abiisse. 

Supervknerunt  autem.  ]  Studio  id  fecerunt  ex 
zelo  Judaismi,  et  odio  Gbrisiianismi  ac  Pauli  ut 
illiim  everterent. 

18.  Persuasis  turbis.  ]  Quod  Paulus  et  Barna- 
bas  quasi  novorum,  non  deorum ,  sed  daemo- 
num  essent  praecones  ideoquc  exitium  urbi  al- 
laturi,  forent  lapidandi  et  occidendi ,  Iconii, 
quasi  magi ,  paulo  ante  lapidati  fuerant.  Unde 
Graeci  quidam  codices  sic  habent :  Et  cum  illi 
forttter  dispularent  persttaserunt  turbis ,  ut  abeis 
desciscerent  dicentes,  quodnihit  veri  dicerent ,  scd 
omnia  mentirentur. 

LapidantesquePaulum,]  >tTasavT£?,  id  est ,  cum 
(apidassent  Paulum.  Unde  videtur  Paulus  solus  , 
quia  dux  erat  verbi ,  lapidatus  ,  non  Barnabas, 
idque  intra  civitatem  :  nam  paulo  post  traxe- 
runt  extra  civitalem  exislimanles  eum  mortuum 
csse ;  Syrus,  propterea  quod  putarent  eum  mor- 
tuum  esse.  Cadavera  enim  eflerebant  extra  civi- 
tatem,  ne  eamcontamiuarent,  et  in  agris  sepe- 
liebant.  Lapidalur  hic  Paulus,  quia  prius  lapi- 
darat  ipse  Stephanum  :  congrue  ergo  palitur  id 
quod  alteri  irrogavit.  Sed  irrogavit  ut  Saulus  , 
patilur  ut  Paulus. 

Moral.  disce  hic  vulgi  mobilitatem  et  incons- 
lantiam  :  Paulo  ante,  imo  eodem  ut  videtur,  die, 
Paulum  et  Mercurium  adorare  volebat,  mox  ad 
sibilum  Judaeorum,  eum  ut  sacrilegum  lapidat. 
Vide  dicta  Num.  11.  U.  et  Num.  20.  3. 

19.  ClRCUMDANTIHUS  AUTEM  EUM  DISCIPULIS.  ]  Ut 

\  el  mortuum  sepelirent ,  uti  vult  Cajetan.  vel 
vivum  tegerent  et  Judasis  absconderent.  Ita  Ly- 
ran.  et  HugO. 

Surgens.  ]  Miraculo  Deus  illico  restituit  sani- 
tatem  et  vires  Paulo,  ut  qui  lapidibus  obrutus, 
confractus  ct  quasi  cnecatus  jacebat ,  illico  sur- 
geret,  ac  postridiequasi  valens  validusque  per- 
gerctin  Derben.  lta  Lyran.  Dionys.  ct  Lorinus. 
Sic  S.  Sebastianus  sagitlis  conlixus,  ac  pro  mor- 


\POSTQJtpaqM.  Cap.   XIV. 
luo  relictus,  illico  Dei  virtute  convaluii  adiens- 
qne    Diocletianum   ejus    impiam    crudelilatem 
redarguit,  ut  habent  ejus  Acta. 

20.  Cumque  Evangklizassknt.  ]  Ecce  persecn- 
lione  creseit ,  non  decrescit  animus  virtusqti.c 
Paulo,  ui.  illico  valentius  et  audacius  iisdem  iu 
locis  quibus  lapidibus  fuerat  appetitus,  Evange 
lizet.  Unde  S.  Gregor.  31.  Moral.  c.  15.  vel  juxia 
aliam  ediiioncm  25.  Paulum  vocatequum  gene- 
rosum  Dei :  Ecce,  ait,  lapidibus  obruitur ,  nec  la- 
mcn  ii  veritatis  sermone  removelur.  Occidi  potest , 
superari  non  potest :  velut  exlinclus  extra  urbem 
projicilur ,  sed  inlra  urbem  die  alio  itlcesus  f/rtedi- 
cator  invenilur.  O  quam  forlis  httic  viro  inest  in- 
firmitas!  6  quamvictrix  pcvna!  6  quam  domina- 
trix  patientia !  Ad  arguendum  repulsione  provo- 
calur,  ad  prcedicandum  salutem  ptagis  crigitur  , 
et  ad  propellendum  taboris  Lassitudinem  pccna  re~ 
fovelur.  Ita  S.  Abraham  Ercmita ,  uti  referl 
S.  Ephrem  in  ejus  Viia,  missus  adconvertendum 
Paganos,  feros  et  barbaros,  ab eis assidue  irrisus, 
vexatus,  verberalus,  sed  fortior  assurgens,  ei 
majorem  amorem  semper  ostendens,  per  trien- 
nalem  hanc  palientiam,  amorem  etconslantiam 
tandem  eos  convcrtit.  Ergo  tu  ne  ccde  malis ,  sed 
conlra  audentior  ilo. 

21.  QUONIAM  PER  MULTAS  TRIIUJLATIONES.  ]CrUX 

cnim  a  Deo  statula  est  via  paradisi,  quamChris- 
tum  inire,  et  nobis  praeire  voluit.  Inferthine 
S.  Hieron.  epist.  ad  Ocean.  de  ferendis  opprobi. 

Si ,  inquit,  pcr  mutlas  tribulationes  quibusdam 
coelestis  regni  aditus  aperitur ,  itlis  utique  claudi- 
tur,  quinolunt  sttstinere  vel  paucas.  Idemepist.  1. 
ad  Heliodorum  ;  Delicatus,  inquit,  es,  si  et  Itfc 
vis  gaudere  cum  scecttlo ,  et  postea  regnare  cum 
Christo.  Scripsit  hac  de  re  toium  caput  ultim. 
lib.  2.  de  Imilat.  Chrisli  noster  Thomas  Theodi- 
daclus  (falso  Gerson  indigitatus)  aureis  refer- 
tum  gnomis  ;  illudque  hac  sentenlia  concludit : 
Omnibtts  crgo  perlectis  et  servatis,  sit  ista  finalis 
conclusio  :  quoniam  per  multas  tributationes  opor- 
let  nos  intrare  in  regnum  Dei.  Porro  dixit  hoc 
Paulus  occasione  perseculionis  suae,  quam  as- 
sidue  patiebatur  a  Judaeis ,  ne  Gentiles  conversi 
ea  offensi,  resilirent  a  fide,  prassertim  cum  simi- 
lia  eis  ob  fidem  pati  contingeret.  Pracmunit  ergo 
eos,  ut  sciant  sibi  causa  fidei  multa  esse  tole- 
randa. 

Nota  rboporlet.  q.  d.  Necesse  cst,  ita  fieri  de- 
bet,  aliter  fieri  nequit :  idque  primo,  quia  ita 
sanxit  et  decrevit  Deus.  q.  d.  jEterna  et  irrevo- 
cabili  Dei  lege  sancitum  est,  ut  via  ad  ccelum 
sit  tribulatio  :  et  ab  hoc  decreto  neminemexcc- 
pit,  sed  eo  omnes  inciusit :  ergo  nemo  ab  eo  se 
excipiendum  putet  :  velis ,  nolis ,  crux  ab  aeterno 
a  Deo  decreta ,  tibi  subeunda  est :  subi  ergo  eam 
volens;  ne,  si  nolens  ;  poenam  libi  duplices,  ac 
meritum  etcoronam  amittas.  Secundo,  oportet, 
quia  decet  et  congruit,  ut  tantum  Dei  regnuni 
emereamur  heroicis  operibus,  agendo  et  pa- 
tiendo  multa  ardua  pro  Deo  et  coelo  :  nec  enim 
datur  corona,  nisi  post  agonem.  Non  enim  sttnt 
condignce  passiones  hujus  ttmporis ,  ad  futuram 
gloriam ,  quce  revelabitur  in  nobis.  Quociraa  Joan. 
Abdas  dixit ,  portam  cozii  esse  tnjuriarum  perpes- 
sionem.  Hcec ,  inquit,  est  porta  Dei,  per  quampa- 
tres  nostri  per  muitas  tribulationes  et  injttrias 
gaudentes  ingressi  sunt  civitatem  Dei.  lta  in  Vilis 
Patr.  lib.  3.  n.  8a.  auctore  Ruffino.  Et  num.  85. 
narratur  de  alio,  qui  rogans  dicensque  :  Damiln 
Pater  unam  rem  quam  custodiam,  et  satcer  per 


COMMENTABIA  IN  ACTA 
ram;  audivit :  Si  potueris  injuriari  et  a/fici  con- 
viliis,  et  portare  ac  taccre ,  magna  rst  lurc  re& , 
et  super  alia  mandala.  Terlio,  oportrl ,  quia 
Christus  caput  nOslrum  pcr  cruceni  iqgresuus 
estin  caitum  :  membra  autem  decetconformari 
suo  capili.  Si  enim  compatimur,  c,t  congUfrifiea- 
bimur,  Rom.  8.  17.  Quarto,  oporlet ,  quia  Pa- 
triarch»,  Apostoli ,  Martyres,  Virgines,  Anaclio- 
relae,  Sanclique  ad  unum  omnes  hac  via  ingrcssi 
iunt  in  coelum  :  nosergo  diversam  ingredi  non 
ronvenit.  Quinto,  oportet,  cjuia  tribulalione  ve- 
luli  nitro  et  lixivio  pcccata  expiantla  siinl  ot 
concupiscentiai  motus  restinguendi ,  el  expur- 
gandi.  Sexto,  oportel ,  quia  vila  haec  plena  est 
miseriis,  tentationihus,  persccutionihus  ,  etc. , 
quas  nemo  evadere  potest.  Quocirca  Ptolemaeus. 
ut  hahetur  in  preefatione  Almagesti,  inter  alias 
gnomas  hanc  edidit  :  Qui  in  munclo  pcrmanere 
voluerit ,  cor  paticns  adversitatibus  prceparet.  Et 
Menander  :  Necesse  est  mortalem  mulla  pcrpcti 
mala.  Solon  vero  Croeso  regi  dilissimo  heatum 
se  aestimanti  :  O  Crase,  inquit,  liomo  cst  quce- 
dam  gravis  calamitas.  Quare  anle  mortem  nemo 
beutus  censendus  est.  Mgre  accipit  id  Crccsns, 
sed  reipsa  id  verum  esse  didicil ,  quando  captus 
a  Cyro  rogoque  adjudicatus,  Solon,  Solon,  in- 
quit,  quam  vera  dixisti !  ita  Herodotus  1.  1.  Quo- 
circa  Seneca  1.  1.  de  Vita  heata  c.  15.  Ad  hoc 
sacramentum ,  inquit,  adarli  sumus ,  ferre  mor- 
talia ,  nec  pcrlurbari  his  quai  vetare  noslrai  potcs- 
lalis  non  cst.  In  regno  nali  stimus  :  Deo  parere  li- 
bcrtasest.  Septimo,  oporlet,  quia  qui  pietati  studet 
hostes  hahet  infensissimos,  nimirum  daemones 
omnes,  munrium,  carnem,  ac  soepc  amicos, 
cognatos,  fratrcs  et  parentes,  qui  eum  tentanl: 
vexant,  trihulant,  juxla  illuri  :  Omncs  qui  pie 
volunt  vivcre  in  Ckristo  Jcsu,  perseculioncm,  pa- 
tientur ,  2.  Timolh.  3.  12.  Octavo,  oportet ,  quia 
riulcia  non  meruitqui  non  gustavit  amara  :  nemo 
eniin  sentit  quani  dulce  sapiat,  nisi  qui  sensit 
quam  amarum  desipiat.  Hinc  Christus  favos  post 
fclla  gustavit ,  ail  Tertull.  de  Corona  mililis  c.  lh. 
post  gustalum  enim  fel,  optime  sapit  mel.  Sic 
oenopolac  ut  vina  sua  hospitibus  commcnrient, 
eis  lihanria  dant  nonnulla  insipida  et  acerha. 
Cum  proficisserer  Homam  per  Germaniam,  vir 
prudens  hoc  mihi  deriit  consilium  :  in  hospitiis 
hospiti  vinum  propinanli,  roganlique  num  ho- 
num  sit,  responrieto,  esse  honum,  illurique  lau- 
riato  :  tum  enim  melius  et  melius  riahit,  ut  os- 
lendat  se  optimis  vinis  ahunriare.  Si  enim  riicas 
usse  malum  ,  Uludque  vituperes,  hospes  riahit 
ppjus  semper  et  pejus,  ut  cogaris  repelere  prius, 
tlicereque  illuri  fuisse  longe  melius.  Itaque 
inihi  res  evenit.  Sic  ctDcus  congrue  suis  eleclis 
riat  hic  fel,  et  vinum  austcrum  trihulationis,  ut 
post  illuri  eis  melius  sapiat  mel,  et  nectar  con- 
solationis  et  fruilionis  Dei  incoelo.  Virie  riicia  de 
tribuiationis  utilitate  Gen.  c.  22.  1.  et  c.  33.  in 
fine,  et  c.  /i2.  v.  21.  Rom.  8.  17.  Daniel.  II.  85. 
et  alihi.  Ka  S.  Crhanus  Pontifex  magister  S.  Cas- 
ciYuv ,  cum  einn  in  carcere  inclusum  visitarenl 
Fortunatus  et  Justinus  Presbyteri,  nentesquc  rii- 
cerent  :  Ora  pro  7iobis  sanctissimc  Patcr ,  quia 
tempus  pcrsccationis  imminct;  responriit :  NoUte 
e x  lior  flere ,  scd  rnagis  gaudetc ;  per  multasniini 
tribulationes  oportct  nos  introire  inregnian  Dci, 
ac  paulo  post  productus  ari  tribunal  gloriosum 
martyrium  ohiit  anno  Christi  233.  Ita  habent ejus 
Acla.  J 

22.  Btcvh  constitvisseijt  im.is  PF.n  BIN0UL&8 


APOSTOLOMJM.  Cap.  XIV. 

Ec(;li;si\s  Puksiivi  i:iios.]GriCce /:.:'>To.^y,-t,-,(aiuri 
Erasmus,  Pagninuset  Tigurina  (etinnuitSyrus 
vcrlunt,  cum  per  suffragia  elegissmt ,  vel  creas- 
sent  eis  Presbylrros,  quasi  hi  Preshyteri  creati 
.sinl  a  laicis,  pula  sulIVagiis  populi  ;  xeyowfa 
enim  esl  manus  exicnsio,  solehat  enim  populus 
manum  elevando  fene  suffragium.  Hocverm 
est  iu  crealione  .MagislraKmin  civilium,  al  noi; 
Ecclesiasticorum  :  bi  enim  non  a  laicis,  sed  ah 
Kcclesiaslicis,  puta  ah  Episcopis,  creanlur  et  or- 
dinanlur. 

Id  ita  esse  patetPrimo,  quia  -o  y.^:^-^".-^-^ 
spectat  Paulum  etBarnabam,  non  populum,  ut 
patet  intuenli  textum.  Ergo  Paulus  et  Barnabas 
<!rantz£tpo'rov''!5avr:?>  i(i  esl,  manus  extendentes,  sivc 
manus  imponentrs  super  Presbyleros,  atque  bac, 
manuum  impositioue  eos  sacro  rilu  ordinantes, 
non  populus. 

Secunrio,  quiaPaulus  1.  Timolh.  h.  V.  1U.  ^oti, 
ait,  negligere  graliam,  qiuc  tibi  data  est  pcr  im- 
positionem  maniuun  Prrsbytcrii ,  id  esl,  roelus 
Presbyterorum.  Presbyteri  ergo  manus  impo- 
nebant  ordinandis,  nou  laici.  Et  c.  5.  22.  Manus 
cito  nemini  imposucris.  Et  2.  Timoth.  1.  6.  Ad- 
moneo  te  ut  resuscites  graliam  Dei ,  quce  est  in  le 
perimpositioncmmanuum  mcarum,  non  populi. 

Tertio,  quia  xayoTovfa  in  novo  Testamento  est 
Zttpodtai*,  id  esl,  manus  impositio,  hoc  est,  sacra 
Ordinatio ,  ut  patet ex  locisjamcitatis:  idquedi- 
serte  riocet  S.  Chrysost.  hom.  10.  in  e[)ist.  1.  ad 
Timoth.  S.  Hieron.  in  c.  58.  Isaiae,  Theodor.  ).  1. 
Histor.  c.  9.  et  Graeci  passim,  qui  x8«soto»«-/  to- 
cant  Ordinationem,  qua  Episcopi  manus  non 
elevant  ad  dandum  suffragium,  seri  imponunt 
ordinanrio,  ut  eum  Episcopum  vel  sacerriolem 
consecrent.  Iriem  patet  ex  canon.  1.  Aposlol.  et 
exConcil.  Nicaeno,  quoricitatTheorior.  loco  jarn 
riicto,  et  Concil.  Laodicen.  c.  5. 

Quarto,  idem  patet  ex  coniinua  et  immemo- 
rabili  praxiEcclesiae,  qua;  Ecclesiic  mioislrqs 
constituit  per  impositionem  manuum  Episcopi, 
non  per  suffragia  populi ;  csto  aliquanriq  Bpls- 
copi  ex  inriulgentia  concesserint  populo  jus  eli- 
genrii  et  praesentandi  ordinandos,  uti  etiamnum 
multi  principes  habenl  jus  patronatus  prcesen- 
tanrii  Abhales  ct  Episcopos  :  verum  ita  ,  ut  eos 
non  conslituant,  nec  orriinent,  scd  constituen- 
doset  ordinanrios  offerant  Pontifici. 

Quinto ,  quia  ila  Christus  per  se  orriinavit  Apos- 
lolos  in  Episcopos  et  Presbyteros,  sine  ullo  po- 
puli  suffragio.  Atque  idem  facere  jussit  Aposto- 
lis,  non  solum  suo  exemplo  ,  sed  et  verho  , 
dicens  in  ultima  coena,  cum  eos  ordinavit  Sa- 
cerdotes  :  llocfacite.  Christus  enim  instituitmo- 
(lum  orriinandi ,  aeque  ac  confcrondi  reliqua  Sa- 
cramenta. 

PRESBYTEROS,]tum  suminos , idest ,  Episcopos; 
lum  minores,  iri  est  Sacerriotes.  Episcopi  ergq 
nominc  Presbyterorum  compreheuduntur,  uti 
dixi  1.  Timoth.  3.  v.  1.  et  S. 

Et  OBASSBNT  cim  jr.jiXATiOMRts.  ]  Est  hyslc- 
rologia,  oratio  enim  et  jejunium  prcemissum 
fuit  Ordinalioni  Preshyterorum,  seque  ut  pr.c- 
missum  fuit  in  Ordinatione  Pauli  et  Barnabie, 
cap.  precedenti  v.  2.  et  3.  atque  etiamnum  pra- 
mittitur  Orriinationi,  quce  proinrie  fit  praevio  je- 
junio  quatuor  temporum.  Iriipsum  liquct  (l\ 
Grasco,  ubi  non  cst  conjunctioetc. ,  sed  tantum 
aoristus  rr:oiEuCa,«tvot,  irt  est,  postquam  orasscnt. 
q.  d.  Cum  post  orationem  et  jejunium  consti- 
tuissent  cis  Presbyteros.  Porro  I.yranus  per  ora- 


COMMF.NTAMA  IN  ACTA 

lionem  accipil  liic  sacrificiuin  Missoc  :  in  ea 
-  :ii;n  es<  BOiemnis  et  publica  orallo,  in  qua 
proinde  ordinari  solent  Ecclesice  ministri.  Vide 
(licta  capitc  pr&bederiti  v.  2.  ct  3. 

Cohmendaverxint  (puta  Paulus  et  Barnabas 
cos,  fldeles  Lyslrenses,  Iconienses,  etc.  cum 
Presbyris  qUos  eis  constituerant)  Domino  in 
(ui  m  '<  i.i  diderunt.  ]  Ut  is  eos  iii  fide  suscepta 
conservaret  et  promoveret.  Minus  recte  ergo 
uonnulli  inverse  sic  explicant.  q.  d.  Fideles  con- 
versi  commendarunt  Pauluin  et  Barnabam  Do- 
mino,  ut  is  eorum  iter  et  prsedicalionem  diri- 
;:cii  t  ci  secundarel ,  utpote  «i  quem  crcdiderunt, 
id  est.cujus  providentiaB  toios  se  commiserunt 
ci  tradiderunt. 

:'i.  Attamam.  jPerperarii  Vatabl.  legit,  Ilaliam. 
Sie  etlnterpres  Syri  male  legit  et  vertit,  Lita- 
teia  ,  cuni  alio  puncto  legere  etvertere  dcbuisset 
Lalalia ,  id  est,  in  llcdiam.  Longe  enim  aberant 
bi  Aposloli  ab  ltalia  :  ncc  Paulus  venit  in  Italiam 
anle  anniim  secunduni  Ndronis  ,  quoRomam  ad 
rnm  vinclus  missus  est  a  Festo,  Actor.  27.  1. 
F.rranl  ergo  qui  aliter  scntiunt.  Atialia  urbs  est 
ci  regio  in  Pamphylia.  Ita  Ptolemaeus  lib.  5.  c.  6. 
nl  StrabO  lib.  14.  Vel  certejuxta  Pergamum,  cu- 
ius  re\  fuil  AltaluSj  unde  vestes  Attalicae,  qiuc 
ibi  fiebani.  Opus  enim  Attalicum  esl,  in  quo  sla- 
minibus  sericis  aurea  subtegmina  iniexuntur  : 
uos  telam  auream  vocamus.  De  quo  Plinius  1.  3. 
c.  ii8.  Acum  faccrc  Phryges  invenerunt ,  ideoque 
Pltrygiones  appettali  sunt.  Aurum  intexere  in  ea- 
dein  Asia  invenit  Alialus  rex  :  undenomen  Atta- 
licis.  Colorcs  diversos  piclur*  inlexere  Babylon 
maximc  cclcbravit ,  el  nomen  imposuit.  Plurimis 
rrro  liciis  texerc ,  quce  polymita  appellant.  Alexan- 
dria  insliluit  Scutulis  dividcre  Gallia. 

25.  Unde  euanttraditi  gratt.e  Dei.  ]  Puta  tra- 
diti  Spirilui  sancto,  eos  exposcenli  ac  dicenti 
c.  13.  2.  Segregate  mihi  Saulum  et  P,arnabam  in 
opus,  ad  quod  assampsi  eos.  Spiritus  sanclus 
enim  est  Spiritus  gratiee,  qui  gratis  et  copiose 
snis,  prcesertim  proeconibus ,  dona  quadibet 
graliarum  ad  ministeriumbocopportuna  aspirat 
et  subminislrat.  Gratia  ergo  Dei  bic  significat 
Spiritus  sancli  directionem,  roboralionem,  il- 
Instrationem,  quibus  animabat  Paulum  et  Bar- 
nabam,  eosque  suo  spiritu  et  zelo  igniebat  ad 
eOicaciter  ct  ardenter  evangelizandum ,  et  ad 
patrandum  miracula,  quibus  converterenlur 
Gentiles,  Secundo,  traditi  gratia? ,  U\  est,  gra- 
tirito  apostolatni  et  legationi  ad  Gentes  :  apos- 
tolatus  enim  ingens  est  gratia.  Undc  nonnuli 
per  bvpallagen  sic  exponunt  :  ubit  traditi  erant 
graiicc  Dei,  id  est,  ubi  tradila  erat  eis  gratia 
Ordinationis  et  apostolatus,  hocest,ubi  ordi- 
nati  eranl.  Episcopi,  et  constituti  Apostoli  jussu 
Dei.  Tertlo,  « gralice  notat  faustas  Antiochen- 
sium  Prcsbyterorum  et  fidelium  apprecationes, 


APosTOi.onrv.  Cap.  xiv. 

quibus  Paulo  et  Barnabffi  abeiinii])iis  utl  aposto- 
latum  omnia  fausta,  onmemque  Dei  gratiaui  et 
benedictionem  apprecabantur  commendanles 
eos  Deo  ejusque  misericordiae  el  gralifc  (Jnde 
banc  gratiam  explicans  Lucas  v.  26.  ait,  Quanla 
fecisset  Deus  cumillis:  Deus  enim  ejusque  gra- 
lia,  erat  quasi  pajdagogus  et  auriga  Pauli.  Hic 
sensus  videlur  planissimus,  ul  Paulus  dicatur 
traditus  gratine  Dei  per  hypallagen,  hoc  est. 
commendatus  Deo,  qui  omnis  gratise  liberalis- 
simus  est  donator  viris  Aposlolicis. 

In  opus  (adopus  aposlolalus)  quod  cOkplk- 
verunt,]  id  est,  fideliter,  picne  et  perfecte  obi- 
verunt.  SicPaulusjubeiTimoibeoepist.  2.  c.  h.b. 
dicens  :  Ministcrium  tuum  imple.  Bt  Cbristus  an- 
gelo,  id  estEpiscopo,  Sardensi  arguens  dicit 
Apocal.  3.  2.  Esto  vigilans ,  et  confirma  cceiera 
qua?  moritura  erant ;  non  enim  invcnio  opera  tua 
plcna  coram  Deo  mco.  Vide  ibi  dicta.  Baronius 
censct ,  Barnabam  et  Paulum  in  hoc  opere  pere- 
grinationis  et  apostolatus  sui  posuisse  quinque 
annos.  Exisse  enim  Antiochia  ad  preedicnndum 
anno  Chrisli  kh.  qui  fuit  Claudii  Imp.  2.  vcl.  3. 
rediisse  vero  anno  Christi  49.  qui  fuit  Claudii 
septimus,  et  majori  ex  parte  oclavus. 

Et  quia.  aperuisset  Gentibus  ostium  fidei.  ] 
Hoc  est,  Gentes  per  praedicationem  vocasset  ad 
lidem,  ac  per  fidem  et  baptismum  vocasset  et 
admisissetin  suamEcclesiametccetumfidelium : 
Ecclesiae  enim  ostium  est  fides  et  baptismus.  Os- 
tium  ergo  fidci,  est  proedicatio  Evangclii  et 
fidei,  tum  externa  per  Paulum,  lum  interna 
per  Spirilum  sanctum,  qua  spiritus  sanclus 
intelleclum  et  voluntatem  movet,  ut  intendat 
praedicationi  externae ,  eique  credat  et  obediat; 
pcr  proedicationem  enim  quasi  per  ostium 
aurium,  sermo  fidei  fidesque  ingredilur  in  ani- 
mam,  ac  seipsam  anima:  insinuamet  pcrsuadet: 
alque  vicissim  aninia  ingredilur  in  fidem,  ei  se 
submitlendo,  credendoet  tradendoin  obsequium 
Dei,  Christiet  Apostolorum  ejus.  Sic  moraliter 
Deus  fidelibus  aperit  oslium  humilitatis,  palien- 
tiae,  charitalis,  vitae  religiosee  et  Apostolica', 
dum  eis  inspirat  pias  affectiones ,  motus  et  dcsi- 
deria  humilitatis,  patientiae,  charitalis,  viise 
religiosae  et  Apostolicaj,  juxta  illud  quod  ail 
Chrislus  de  sua  passione  etobedienlia  usque  ad 
mortem  crucis,  Isaiae  50.  5.  Dominus  Deus  ape- 
ruit  milii  aurem :  ego  autem  non  contradico  >  re- 
irorsumnon  abii. 

Mouati  sunt  autem  tempus  non  modicum  cum 
discipulis,]  Anliochiae.  Baron.  censet  Paulum  et 
Barnabam  post  reditum  Antiochiaj  mansisse 
biennium ,  puta  anno  Christi  69.  et  50.  usque  ad 
Concilium  primum  Hierosolymitanum,  quod  ce- 
lebratum  esse  asserit  anno  Cbristi  51.  dc  quo 
capite  sequcnti. 


— =sX>^*)gO<^*e*<< 


COMMKNTAMA  IN  ACTA  APOSTOLOMJM.  Cap.    XV. 

CAPUT  DECIMUMQUINTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

ANTIOCHI«  ORITUR  QUvESTIO,  AN  GeNTILES  CiIRISTIANI  DLBEANT  CIRCUMCIDI  ET  SERVARE 
LEGEM  MOYSI?  Ad  EAM  SOLVENDAM  MITTITUR  AD  APOSTOLOS  HlEROSOLYMAM  PaLLLS  CUM 
BARNABA.    APOSTOLI    COGUNT  PRI.MLM  CoNC.ILIUM,    IH    QUO    RESPONDENT  ET    DEFIMLNT, 

Christianos  non  obligari  lege  Mosis.  Hbspqnsuh  hoc  Antiochiam  refekt,  Palli  S 
et  Barnabas;  qui  paulo  post  separati,  Paulo  assumente  Silam  ,  Barnaba  Joannem 
Marcum,  pergunt  evangelizare  Gentibus. 

t  quidam  dcscendentes  dc  Judaea ,  docebant  fratres :  Quia  nisi  ciroumci- 
damini  secundum  morem  Moysi ,  non  poteslis  salvari.  2.  Facla  ergo 
seditione  non  minima  Paulo  et  Barnahre  adversus  illos ,  statuerunt  ut 
ascendcrent  Paulus  et  Barnabas,  et  quidam  alii  ex  aliis,  ad  Apostolos  el 
Presbyteros  in  Jerusalem ,  super  hac  quaestione.  3.  Illi  ergo  dcducti  ab 
cclesia  ,  pcrtransibant  Phcenicen  et  Samariam ,  narrantes  conversio- 
?cfi£ii^^5?3ncm  Gcntium  et  faciebant  gaudium  magnum  omnibus  fralribus.  4.  Cum 
autem  venissent  Hierosolymam  ,  suscepti  sunt  ab  Ecclcsia  ,  et  ab  Aposlolis  ,  et  senio- 
ribus ,  annuntiantcs  quanta  Dcus  fecissct  cum  illis.  5.  Surrexerunt  autem  quidam  de  haeresi 
Pharis?eorum  ,  <jui  crediderunt,  diccntes  :  Quia  oportet  circumcidi  eos,  praeeipere  quoquc 
servare  legem  Moysi.  6.  Convcneruntque  Apostoli  et  seniorcs  videre  de  verbo  hoc.  7.  Cum 
nutem  magna  conquisitio  ficret ,  surgens  Petrus  dixit  ad  eos :  Viri  fratres ,  vos  scitis  ,  quoniam 
ab  antiquis  diebus  Deus  in  nobis  elegit,  pcr  os  meum  audire  Gentes  verbum  Evangelii ,  el 
crcdere.  8.  Etqui  novit  corda  Deus ,  testimonium  perhibuit,  dans  illis  Spiritum  sanctum,  sicuf 
ct  nobis,  9.  et  nihil  discrcvit  intcr  nos  et  illos,  fide  purificans  corda  eorum.  10.  Nunc  ergo 
quid  tcntalis  Deum  ,  imponere  jugum  super  cervices  discipulorum ,  quod  neque  patres  nostri  , 
ncquc  nos  portare  potuimus?  11.  Sed  per  gratiam  Domini  Jesu  Christi  credimus  salvari, 
qucmadmodum  et  illi.  12.  Tacuit  autem  omnis  multitudo :  et  audiebant  Barnabam  et  Paulum 
narrantesquanta  Deusfecisset  signaet  prodigia  in  gentibus  per  eos.  13.  Etposlquam  tacuerunt, 
respondit  Jacobus ,  diccns :  Viri  fratres,  audite  me.  14.  Simon  narravitquemadmodum  primum 
Dcus  visitavit  sumere  ex  Gentibus  populum  nomini  suo.  1 5.  Et  huic  concordant  verba  Prophe- 
larum,  sicut  scriptum  est:  1G.  Post  luec  revertcr,  et  resedificabo  tabernaculum  David,  quod 
decidit :  ct  diruta  ejus  reaedificabo ,  ct  erigam  illud :  1 7.  ut  requirant  caeteri  hominum  Dominum , 
et  omnes  gentcs  ,  super  quas  invocatum  est  nomen  meum  ,  dicit  Dominus  faciens  haec. 
18.  Notum  a  soeculo  est  Domino  opus  suum.  19.  Propter  quod  ego  judico,  non  inquietari  eos 
qui  cx  Gentibus  convertuntur  ad  Deum.  20.  Sed  scribcre  ad  eos  ut  abstineant  se  a  contamina- 
lionibus  simulacrorum  ,  et  fornicatione  ,  et  sufTocatis,  et  sanguine:  21 .  Moyses  enim  a  tempo- 
ribus  antiquis  habet  in  singulis  civitatibus  qui  eum  pradicent  in  Synagogis ,  ubi  per  omne 
sabbatum  legitur.  22.  Tunc  placuit  Apostolis,  ct  senioribus  cum  omni  Ecclesia  ,  eligere  viros 
ox  eis,  ct  mitterc  Antiochiam  cum  Paulo  et  Barnaba  Judam  ,  qui  cognominabatur  Barsabas,  et 
Silaui ,  viros  primos  in  fratribus.  23.  Scribentcsper  manus  eorum  :  Apostoli  et  Seniores  fratres , 
his  qui  sunt  Antiochi?e,  ct  Syrire ,  et  Cilicire,  fratribus  ex  Gentibus,  salutem.  24.  Quoniam 
;iudivimus  quia  quidam  cx  nobis  exeuntcs ,  turbavcrunt  vos  verbis  ,  evertentes  animas  vestras , 
quibus  non  mandavimus:  25.  placuit  nobis  collectis  in  unum  ,  eligere  viros  et  miltcre  ad  vos, 
eum  charissimis  nostris  Barnaba  et  Paulo.  26.  Hominibus ,  qui  tradiderunt  animas  suas  pro 
nomine  Domini  noslri  Jesu  Christi.  27.  Misimus  ergo  Judam  et  Silam  ,  qui  et  ipsi  vobis  verbis 
leferent  eadem.  28.  Visum  est  enim  Spiritui  sancto,  et  nobis ,  nihil  ultra  imponere  vobis  oneris, 
quam  haec  nccessaria  :  29.  ut  abstineatis  vos  ab  immolatis  simulacrorum ,  et  sanguine ,  et 
suffocato ,  et  fornicatione ;  a  quibus  custodientes  vos ,  bene  agetis ,  Valete.  30.  llli  ergo 
diroissi ,  descenderunt  Antiochiam ,  et  congregata  multitudine  tradiderunt  epistolam.  31 .  Quam 
cnfl  logissoHt  ,  gnvisi  sunt  stiper  consolalione.  32.  Judas  autcm  et  Silas ,  vt  ipsi  cum  oscnt 


?';8  GOMM&NTARIA  IN  ACTA  APOSTOLOIUJM.  Cap.  XV. 

Prophelae ,  verbo  plurimo  consolali  sunl  fiatres,  et  confumaverunt.  33.  Faclo  autom  ibi 
..iiquanlo  tempore  ,  dimissi  sunl  cum  paee  a  fralribus,  ad  cos  qui  miserant  illos.  34.  Visum  esL 
autem  Silae  ibi  remanere  :  Judas  autem  soli;s  abiit  Jerusalem.  35.  Paulus  autem  et  Barnabas 
(lemorabantur  Antiochia? ,  docentes ,  et  evangelizantes  cum  aliis  pluribus  verbum  Domini. 
30.  Post  aliquot  aulem  dies,  dixit  ad  .Barnabam  Paulus  :  Reverlentes  visitcmus  fralres  per 
nniversas  civitates ,  in  quibus  praedicavimus  verbum  Domini ,  quomodo  se  habeant.  37.  Barnabas 
autem  volebat  sccum  assumere  ct  Joannem  ,  qui  cognominubatur  Marcus.  38.  Paulus  autem 
rogabat  eum  (  ut  qui  discessisset  ab  eis  de  Pamphylia  ,  et  non  isset  cum  eis  in  opus )  non  debere 
reeipi.  39.  Facta  est  autem  dissensio,  ita  ut  discederent  ab  invicem  ,  et  Barnabas  quidem 
assumpto  Marco  navigaret  Cyprum.  /i0.  Paulus  vero  electo  Sila  profectus  est,  traditus  gralia; 
Dei  a  fralribus.  41 .  Perambulabat  autcm  Syriam ,  et  Ciliciara  ,  confirmans  Ecclesias:  prcecipiens 
custodire  praecepla  Apostolorum,  et  Seniorum. 


1.  Etquidam  descendentes  de  Jud.ea.]  JucKti 
•Tgo  hujus  Htis  et  quaestionis  fucrc  auctores  ; 
nam  pro  suojudaismo  certantes,  praelendebant 
solis  Judaeis  promissum  et  missum  esse  Mes- 
siam,  ejusque  gratiam  et  salutem;ac  proinde 
(ientiles  non  csse  capaces  Messiae  et  Christia- 
nismi ,  nisi  prius  fiant  Judaei.  Horum  auclor  fuit 
Cherintus,  leste  Epiphanio  hacresi  28.  et  Philas- 
trio  lih.  de  haeret.  8.  Hic,  inquit,  sub  Apostolis 
<iucestumem  sedilionis  commovit ,  dicens  deberecir- 
rumcidi  Iwmincs  :  cujus  causa  contra  ipsum  et 
hairesin  ejus  decreverunt  de  suis  Actibus  Apostoli 
sententiam,  non  deberc  jam  homines  j udaismo ,  id 
est  circtcmcisioni ,  aliisque  talibus  superstitionis 
vana  parere  carnalibus,  qui  de  Gentibus  venienles 
i  redebanl  in  Christum  Dominum  nostrum  Salvalo- 
rcm.  Idem  habet  S.  August.  in  catalogo  haeresum, 
et  S.  Hier.  epist.  89.  Unde  et  Cherintus  fideles 
concitavitcontraS.  Petrum,  eo  quod  baptizasset 
Oornelium  ,  ut  vidimus  cap.  10.  et  rursum  con- 
citavit  Judaeos,  utPaulum  quasi  judaismi  hostem 
caperent,  uti  audiemus  cap.  21.  Cherinti  assecla 
fuit  Ebion  qui  mentiebatur  Paulum  esse  Genti- 
lem,  sed  factum  esse  proselytum,  ut  Hieroso- 
lymis  filiam  sacerdotis  in  uxorem  ducere  pos- 
set  :  vertrm  hac  spe  dejectum,  factum  esse 
hostem  Judaeorum  et  judaismi.  Ita  Epiphanius 
haeresi  30. 

Quia  nisi  circumcidamini,]  sub  circumcisione 
per  synecdochen,  totam  legem  Mosis  et  judaismi 
iutellige ,  hujus  enim  initium ,  ingressus  et  pro- 
frssio  erat  circumcisio,  aeque  ac  baptismus  le- 
gis  novae  et  Christianismi,  ut  docet  Apostolus 
(ialat.  5.  3. 

Secundum  mouem  Moysi  ,]  a  Mose  praescriptum 
iu  lege.  Unde  Syrus  verlit,  ritu  tegis. 

2.      FACTA    ERGO     SEDITIONE.  ]     GraCCe    cxsec.);   xzi 

c,:/;t<je4);,  id  est,  facta  contenlione  et  diceptatione : 
-j-,it  enim  significat  non  tantum  seditionem,  sed 
•  I  secessionem  ,  dissensionem ,  discordiam,  certa- 
men ,  contentionem  :  et  sic  Noster  Interpres  su- 
jnit  hic  sedilionem  pro  secessione  et  acri  con- 
tentione.  q.  d.  Pauluset  Barnabas  secesserunt, 
et  dissenserunt  a  Cherinto  Judaizantibus,  atque 
«:ontra  eos  acriter  conlenderunt,  Gentiles  non 
debere  circumcidi  et  servare  legalia.  Unde  Syrus 
vertit,  ortus  est  tumuttus  plurimus  el  disceptatip. 
V.x  clamosa  enim  contentione  partium  liligan- 
lium  oritur  tumultus,  schisma  et  seditio.  Est 
«aiachresis  et  metalepsis:  seditio  enim  ponitur 
procontentione,  ex  qua  consequi  solet  :  alioqui 
Paulus  proprie  sediliosus  dici  nequit,  sedpotius 
Ciif-rintus  el  Judaizantes  :  cum  seditiosis  autem 
s»Hliiiose  iigcndum  ;  sicut  enim  belliim  hon  nisi 


bello  propulsatur,  sic  et  tumultus,  non  nisitu- 
multuseditiononnisiseditione,contentiononnis 
contentione  superaturet  sedalur.  Nisi  enim  haere 
ticis  fortiter  sese  opponant  Catholici,  suosque 
omnes  in  partem  suam  ad  resistendum  evocent,  a 
factioneetfurore  haereticorum  opprimenlur.  Di- 
citur  enim  seditio  quasi  seorsumitio.  Unde  Cicero 
lib.  6.  de  Republ.  C.  7.  declarat  sedittonem  a 
dissensione  civium  dictam  esse,  quod  seorsum- 
eant  alii  in  alium.  Idem  actione  3.  in  Verrem  : 
Malus  civis ,  inquit,  improbus  Consul,  seditiosus 
homo  Cneuis  Carbo  fuit.  Sedilio  ergo  bona  ,  vel 
mala  est,  prout  causa  bona,  vel  mala  est.  De- 
nique  sediiio  haec  potius  populo  tribuenda  est, 
quam  Paulo.  q.  d.  Populus  fidelis  audito  jugo 
legis,  quod  ei  imponere  volebant  Judaizanies , 
concitavit  lumultum  et  seditionem,  ac  tumul- 
tuans  adortus  est  Paulum  et  Barnabam,  eosque 
coegit  insurgere  contra  Judaizanles,  ac  populi 
libertatem  Christianam  propugnare. 

Ut  ascenderet  Padlus.  ]  Cum  Tito,  ait  Theo- 
dor.  quem  maxime  impetebat  Cherintus,  ejus- 
que  asseclae ,  eo  quod  cum  esset  Gentilis,  et 
conversus  ad  Christum  a  Paulo,  non  tamen 
fuisset  circumcisus,  uti  ait  Apostol.  Galat.  2. 
vers.  1.  Ubi  et  asserit,  se  non  tanlum  missum 
ab  Antiochenis,  sed  et  secundum  revelationem , 
est,  accepto  oraculo  jussuque  Dei  ascendissein 
Jerusalem,  ut  Evangelium.  quod  praedicahat 
Gentibus,  conferret  cum  Apostolis,  ne  Judaci 
criminari  possent,  eum  quasi  Christi  posthu- 
mum  dissentire  ab  Apostolis,  qui  cum  Chrislo 
vixerant,  ab  eoque  edocti  erant. 

Et  quidam  alii  ex  aliis.  ]  Ex  parte  adversa 
Cherinti  et  Judaizantium,  ut  utraque  dissiden- 
lium  pars  suas  raliones  proponeret  Apostolis, 
quibus  audilis  ipsi  pronuntiarent  sentenliam, 
litemque  deciderenl.  Minus  recte  aliqui  per  alios 
accipiunt  Tilum  et  alios  Paulo  et  Barnabac 
adhacrentes.  Nam  -ro  alii  ex  aliis,  significat  eos 
fuisse  ex  parte  adversa;  atqui  in  judicio  debet 
utraque  pars  audirj.  Ita  Mariana. 

Ad  Apostolos.  ]  S.  Petrum,  Jacobum  etJoan- 
nem,  ut  palet  Galat.  2.  9.  caeteri  enim  Apostoli 
dispersi  erant  per  orbem.  Joannes  enim  facilc 
Epheso  poterat  evocari ,  uti  et  Mathias,  et  si  qui 
alii  in  locis  vicinis  degebant.  Jacobus  aderat, 
utpote  Episcopus  Hierosolymorum.  Alter  enim 
Jacobus  Zebedaeis,  frater  Joannis,  jampridem 
erat  occisus  :  S.  Petrus  Roma  expulsus  cum 
caeteris  Judaeis  a  Claudio,  ut  patet  cap.  18.  2. 
pariler  in  Jerusalem  quasi  fidelium  matricem , 
nutu  Dei  redierat.  Hoc  ergo  Concilium  tribus 
primariis  Apostolis  conslabat.  Ita  Baronius.  Ad- 


COMMENTAMA  1N  ACTA 

dil  S.  Clemcns  lil).  G.  Constil.  cap.  12.  omncs 
duodecim  Apostolos  per  orbem  dispersos,  ins- 
linctu  Dei  in  Jerusalem  convenisse,  et  quaes- 
tionem  hanc  definivisse.  Verum  id  magnam  ha- 
het  diflicultatem.  Nam  Jacohus  Zcbedaci ,  qui  erat 
uouse  duodecim  Apostolis,  quemque  moxc.14. 
expresse  nominat  Clemens,  huic  Concilio  intc- 
resse  non  potuit,  utpoie  jam  pridem  occisus  ab 
Herode.  Quare  liber  liic  ii  Baronio,  Bellarmino 
el  aliis  censetur  apocryphus.  Nam  et  lib.  3.  c.  G. 
distinguit  Mariam  Magdalenam  a  Maria  sorore 
Lazari,  cum  constet  unam  eamdemque  fuisse, 
lib.  3.  c.  2.  quartas  nuptias  vocat  libidinem  et 
manifestam  impudicitiam.  lib.  7.  c.  24.  jubet 
servari  festum  sabbati,  seque  ac  Dominicae  I.  6. 
c.  14.  Jacobum  fratrcm  Domini  et  primum  Epis- 
copum  Hierosolymorum,  consliluit  exlra  nu- 
merum  duodecim  Apostolorum,  ponitque  ires 
Jacobos,  primum  Zcbcdaei,  secundum  Alpbaei, 
quos  ait  fuissc  Apostolos,  terlium  fratrem  Do- 
inini,  qucm  negat  fuisse  Apostolum,  scd  Epis- 
copum  dumiaxat  fuisse  asserit.  Eslo  haec  miti- 
gare  etexcusare  contendat  noster  Turrianus, 
qui  ccnsel  hos  libros  germanos  esse  S.  Clemen- 
tisct  incorruptos. 

ETPREsiiYTEnos.  ]  Tum  sacerdoles ,  tum  Epis- 
copos.  Episcopi  cnim  soli  sunt  judiccs,  habent- 
que  jus  suffragii  in  Concilio  :  Prcsbytcri  autem 
intcrsunl  ut  consiliaiii  et  doctores,  qui  contro- 
versiam  in  utramque  partcm  agilant  et  expli- 
cant,  ut  Episcopi  deindeeam  decidant.  Videlicl- 
larm.  lib.  1.  dc  Conciliis  c.  15.  et  16. 

5.  SunnEXEnuNT  autem  quidam.  ]  Haec  verba 
accipi  possunt  vel  ut  Pauli  etBarnaba?,  vel  ut 
Lucae  :  ut  Pauli  et  Barnabaj,  si  cum  Syro  subau- 
dias,  sed  inquiant  ,  quasi  liic  incipiant  ipsi  pro- 
ponere  suam  cum  Judaeis  controversiam  :  ut  Lu- 
cae,  si  dicamus  Paulo  perorante,  et  Gcnlium 
controversionem  celebranlc,  exsurrexissc  ejus 
advcrsarios  eum  criminantes,  quod  Centes  ad- 
mitleret  ad  Cbristianismum  ,  nec  tamen  cogeret 
cas  circumcidi,  ficriqueprius  Judaeos.  Iluncse- 
cundum  scnsum  videntur  prae  se  ferre  plana 
Lucaj  vcrba  :  et  verisimile  est  Pauli  accusalorcs 
et  hostcs,  eo  Joqucntecausamquesuam  agente, 
non  tacuisse.Priorem  tamen  exigerc  videturipsa 
narratio,  et  connexio  historiaj.  Planc  enim 
vidctur  Paulus  loquens  simul  statum  contro- 
versiae,  ob  quam  miltebatur,  exposuisse.  Idquc 
exposcitvox cos . ■  cum  subdil,  Diccntcs :  quiaopor- 
tct  circumcidi  cos  :  quos  ?  Utique  Gentiles  quo- 
rum  conversiooem  celebrabat  Paulus.  Sa^pe 
enim  Hebraji  suppositum ,  vel  nomen  substan- 
tivum  inteliigendum  reliquunt  ex  Historice  cir- 
cumstantia.  Idem  cxposcit  narralio  hujus  His- 
tonae,  quam  facit  sajtctus  Petrus  apud  sanc- 
tum  Clementcm  lib.  6.  Constit.  Apostolorum 
cap.  12. 

De  HiERESi  (secta)  PiiARis.EonuM.]  Eratharc 
pnmaria  secta  iudaismi,  quaj  proinde  acrius 
pugnabat  pro  judaismo ,  etiam  post  conversio- 
oem  adChristum,  ut  nobilitatem  suam,  quam 
nabuerat  et  acceperat  ex  judaismo,  tueretur. 
rharisau  hi  litem  moverant  Paulo  Antiocbhr, 
rutun  pariter  actores  contra  cumdem,  vcl  per 
se,  yel  persuos  apud  Apostolos.  Sinjuxtase- 
eumium  scnsum  jam  datum  magis  eos  fuissein 
Jerusaem,  dicito  subornatos  fuisse  a  Judaeis 
Antiochenis,Pauli  hoslibus,  ut  Judaismi  cau- 
■-Jin  contra  Paulum  Hierosolymis  agerent.  Pha- 
rURI  enun  erant  honorati  intcr  Juda-os,  ac  con- 
cprnel.  a  i  .\rinr.  tom.  X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  XV. 

sequenter  et  inter  Christianos,  utpote  qui  ex 
Judceis  prodierant. 

Cincu.MCiDi  eos.]  Gentibis,  quorum  causa  liic 
agebatur,  quosque  nominavit  v.  3.  el  c.  prsce- 
denti  vers.  26. 

Pbjbcipkre  quoque  sERVAnn  ,  id  est,  ul  servent 
Gcntiles,  legem  MOYSi,]ajquc  ac  servant  Ju- 
daei. 

6.    CONVENERUNTQUE    APOSTOLI    ET    SeMORES.    | 

Puta  Presbyleri,  de  quibiis  vers.  2.  Hic  ergo 
fuitprimusconventusEcclesiajpiimumque  Con- 
cilium,  in  quo  acta  est  causa  Chrislianismi 
conlra  judaismum.  Porro  hoc  Concilium  cele- 
hratum  fuit  anno  l/i.  a  convcrsione  S.  Pauli,  ui 
ipse  ait  Galat.  2.  1.  qui  fuit  annus  a  passione 
Christi  16.  ab  ejus  nativitate  51.  Claudii  Impei . 
nonus  :  quo  anno  a  Claudio  Judaeos  expulsos 
fuissenoma,  et  consequenter  S.  Pelruni  tradit 
Orosius  I.  7.  Histor.  c.  G.  Ita  Baron.  Bellarm.  in 
Chronol.  Lorinus  et  Perer.  prajfalione  in  episl. 
ad  Bom.  disp.  1.  nu.  34.  licet  S.  Hieron.  el  alii 
numerando  illos  annos  \h.  non  a  conversione 
S.  Pauli,  sed  a  triennio  post  eam  acto  Damasci 
in  Arabia,  dequo  Galat.  1.  v.  18.  censeant  hoc 
Concilium  celebratum  triennio  tardius,  nimi- 
rum  anno  17.  a  conversione  S.  Pauli,  qui  fuit 
annus  Christi  hh.  Claudii  Imper.  12.  vel  13.  Vide 
dicta  Galat.  2.  1.  Sic  post  trecentos  fere  annos, 
puta  anno  Christi  325.  secundum  Conciliumce- 
lehratum  cst,  nimirum  Nicamum  primum  ,  sub 
Constantino  Imp.  et  Sylvestro  Ponlif.  in  quo  acta 
est  causa  divinitalis  Christi  conlra  Arrium.  De- 
indc  post  annos  56.  puta  anno  Cbristi  381.  suh 
Theodosio  seniore  celebratum  est  tertium  Con- 
cilium  OEcumenicum,  puta  Consiantinopolita- 
num  primum,  in  quo  acta  est  causa  divinitatis 
Spiritus  sancti  contra  Maccdonium.  Quartum 
Concilium  generale  fuit  Ephesinum,  celebratum 
anno  Domini  a30.  in  quo  acta  est  causa  unius 
personae  in  Chrislo  contra  Nestoriuin.  Quinium 
fuit  Chalccdonense  sub  Leone  1.  Pont.  et  Mar- 
cianolmper.  anno  Domini  451.  in  quo  acta  est 
causa  duarum  naturarum  in  Christo  contra  Eu- 
tbycheleni.  Ilisce  ultimis  quatuor  Conciliis 
S.  Gregorius  qualuorEvangeliis  honorcmhaberi 
voluit. 

7.  SunGF.Ns  PETnus,  ]  quasi  Princeps  Apostolo- 
rum  etPrimas  Ecclesiaa,  qui  audita  controver- 
siae  in  utramquc  parlem  discepf.atione,  hic  cam 
primus,  quasi  judex  definit.  Undcmoxejus  sen- 
tentiam  sequitur  S.  Jacobus,  et  cacteri  omnes. 
Ita  S.  Hieron.  epist.  89.  quae.  11.  esl  inter  epist. 
S.  August.  cap.  3.  ubi  ait,  Petrum  fuisse  prin- 
cipem  hujus  Decreti.  EtThcodor.  epist.  ad  Leo- 
nem  Papam  :  Si  Paulus ,  inquit,  prcvco  vcritalis, 
tuba  sancti  Spiritus ,ad  magnum  Pctrumcucurrit, 
ut  iis  qui  Anliochitf  de  lcgalibus  institutis  conten- 
debant,  ab  ipso  a/fcrrct  solulionem ;  multo  magis 
nos  qui  abjccti  smnus  ct  pusilli,  ad  Apostolicam 
vcstramsedcm  currimus ,  ut  Ecclesiarumrulncri- 
bus  medicinam  a  vobis  accipiamus.  Vobis  enim  pcr 
omnia  primos  csse  convenit. 

QlOMAM   AR   ANTIQUS  DIEBUS.  ]  1(1  CSt ,    jampri- 

dem,  jamdiu,  ab  olim ,  puta  primo  in  actu  exer- 
cito  a  conversionc  Cornclii,  quae  contigit  sub 
annum  Cbrisli  37.  uti  ostendi  c.  10.  in  fine  :  indc 
enim  computando  usque  ad  annum  Chrisli  51. 
quo  hajc  dixit  Pelrus  ,  lluxerunt  aimi  14.  de  qui- 
bus  recte  dici  potest,  Ab  antiquis  dicbus ,  puta 
ai)  initio  nascentis  Evangelii,  cl  praedicationis 
apud  Genlcs.  Secundo  iu  aclusignato  Matth.  16. 


2.)0  COMMliNTAlUA  IN  ACTA 

18.  ubi  Petrus  audhita  Christo  :  Tucs  petrus,  et 
super  Itanc  petram  cedificabo  Eccksiam  meam.  Id 
autem  dixit  Chrlstus  suh  annum  vitre  suae  33. 
hocest.ante  octodccimannos.  Aliqui  exponunt, 
d  diebus  antiquis ,  id  est,  ah  aeterno.  ItaProsper. 
lih.  2.  de  Vocat.  Gent.  cap.  18.  Verum  minus  gc- 
nuine. 

Deus  in  nobis  elegit  per  os  meum.  ]  q.  d.  Deus 
inter  nos  me  primum  et  principem  elegitApos- 
tolum,  percujus  os  Gentes  audiant  Evangelium 
et  credant.  S.  Chrysost.  prom  nobis,  legit  in  vo- 
his,  explicatque  in  Palastina,  vel  prwsentibus 
vobis. 

8.  ET  QUI  NOVIT  CORDA  DEUS,  ]  oxapSioyvtisYisSsbi, 

idest,  Deus  qui  est  cardiognostes ,  hocest,  ar- 
canorum  cordis  scrutator  et  inspector,scilicet, 
novit  corda  Gentilium  credentium  Evangelio 
sincere  queerere  Deum  ,  et  salutem  suam ,  ac 
proinde  capacia  esse  gratue,  justitiae  et  salutis 
allatae  a  Chrislo;  ac  consequentereos  admitten- 
dos  esse  ad  Ecclesiam  et  Chrislianismum.  Unde 
et  hujus  sincerilalis  et  capacitatis  testimonium 
perhibuit,  dans  illis  Spiritum  sanctum ,  in  visihili 
specie  ignis  vel  linguarum  ignearum  sicut  et 
nobis,  uti  dedit  Cornelio  ejusque  familiae ,  Ac- 
tor.  10.  Uh. 

9.  Et  nihil  discuevit  inter  nos  et  illos  ]  sci- 
licet  inler  Judseos  et  Gentiles  ,  quoad  gratiam, 
jusiitiam  et  salutem.  q.  Deus  non  est  acceptor 
personarum,  Judaeos  in  Chrislianismo  praeferat 
Genlilibus. 

Fide  puiuficans  corda  eorum.  ]  Occurrit  objec- 
lioni  judaizantium;  dicebant  enim :  Gentiles 
sunt  impuri ,  utpote  idololalrae  etscelerati :  ergo 
non  sunt  admittendi  ad  puritatem  Christianis- 
mi.  Respondet  Petrus,  Gentiles  in  gentilismo 
fuisse  impuros ,  sed  Deum  per  fidem  eos  pu- 
rificasse  tum  ab  idololatria,  tum  a  sceleribus  : 
per  fidem  enim  agnoverunt  idola  esse  falsos 
deos,  Deumque  verum  esse  unum  in  essentia, 
et  trinum  in  personis.  Rursum  per  iidem  purifi- 
cati,  idest,  justificati  sunt  a  pecccatis.  Intellige 
fidem ,  non  nudam ,  sed  sese  exerentem  in  ac- 
tus  spei,  contritionis,  charitalis  observationis 
mandatorum  et  bonorum  operum  ;  sive,utait 
Paulus,  fidem  quae  per  charitatem  operatur. 
Vide  canones  2.  et  3.  in  S.  Paulum. 

10.  Ninc  ergo  quid  tentatis  Deum  ?  ]  Tentat 
Deum,  qui  ejus  clara  certaque  dicta  et  jussa  in 
dubium  revocal.  Talis  enim  tentat  Deum  ,  an 
vereetserio,  non  joco  hoc  dixerit  et  jusserit; 
autcerte  an  in  dictis  etjussis  suis  sit  firmus  et 
constans.  q.  d.  Deus  clare  et  certo  manifeslavit 
suam  voluntatem  esse,  ut  Gentiles  admittan- 
tur  ad  Christianismum,  cum  in  eos  visibiliter 
misitSpiritum  sanctum;quid  ergo,  oJudaizantes, 
eam  in  dubium  revocatis ,  itaque  Deum  tentatis, 
an  serio  hoc  velit ,  aut  in  voluntate  sua  sibi  cons- 
tet  et  perseveret?  illud  enim  est  facere  Deum 
ludionem  et  ridiculum,  hoc  levem  et  incons- 
tantem.  Secundo,  tentatis  Deum  :  quia  cona- 
miniejus  voluntatem  agnitam  ad  vestram,  quae 
contraria  est,  inflectere  ,  ut  contra  id  quod  de- 
crevit,  imponatjugum  legis  Gentilibus  ,  quia  id 
vos  vultis  et  cupitis.  Tertio,  ait  Cajet.  tentalis 
Deum,  id  est,  ad  iram  et  vindictam  provocatis, 
dum  vultis  experiri  an  ipse  incredulitatem  et 
injuriam,  quamnon  credendo  ei  irrogatis,  ul- 
cisci  possitetvelit. 

Imponere,  ]  radriwM,  Tigurina  et  Pagn.  vertunt, 
ut  imponatur  ,  scilicot  a  Deo  ,  sive,  ut  imponnl 


APOSTOLOnUM.  Cap.  XV. 

eis  Deus  jugum  legis  penc  importabile  :  quod 
S.  Aug.  serni.  9.  dc  verbis  Domini  vocat  sarci 
naminnumerabilium  observationum,  qua  dura 
cervix  Judseorum  premenda  erat,  ne  ad  idola  et 
idololatras  respiceret.  \\.  Moses  1.  3.  Ductoris 
dubiorumc.G.numeratpr^ceptalegisaffirmativa 
218.  tot  quot  sunt  menibra  in  homine,  negatn  a 
vero  365.  tot  scilicet,  quot  sunt  dies  in  anno. 
Porro  Christus  non  aholevit  Decalogum,  puta 
praecepta  moralia  et  naturalia  legis,  sed  tantum 
caeremonialia  et  judicialia  :  quia  pro  cunclib 
laciniosae  legis  ceeremoniis  dedit  verbum  ab- 
breviatum,  id  est,  hrevissimum  fidei  et  dilec- 
lionis  praeceptum,  aitS.  Hieron.  in  Isaiae  c.  10. 

Neque  nos  portare  potuimus.  ]Hoc  est,  a?gre, 
difliculler  portavimus  :  impossibile  ergo  mo- 
raliter  hic  cape  pro  valde  difficili :  Deus  enim 
physice  impossihilia  non  preecipit,  hoc  enim  fa- 
ciunt  lyranni.  Quocirca  mulli  hoc  legis  jugum 
portarunt,  utEIizabeth  et  Zacharias,  de  quibus 
clicitur  Lucae  1.  6.  quod  erant  justi  ante  Deum, 
incedentes  in  omnibus  mandatis  et  justificationibus 
Domini  sine  querela.  Idem  dicitur  de  Davide  Ac- 
tor  13.  22.  de  Josue  cap.  11.  15.  de  Josia  U.  Reg. 
23.  25.  et  aliis. 

11.  Sed  ter  gratiam  Jesu  Christi  credimus 
salvari  quemadmodijm  et  illi,  ]  scilicet  patres 
nostri  Judaci  :  ergo  multo  magis  Gentiles  non 
nisi  per  gratiam  Christi  salvari  possunt.  Hinc 
patet,  neminem  ab  Adaelapsu  fuissejustificatum, 
nisi  per  gratiam  Christi.  Errarunt  ergo  Pelagia- 
ni,  qui  docuerunt;  homines  ante  legem  saivos 
factos  esse  per  naturam,  deinde  per  legem,  pos- 
tremo  per  Christum,  evacuantes  quod  dictum  esl , 
1.  Timot.  2.  5.  Unus  Deus,  et  unus  mediator  Dei 
et  hominum  homo  Christus  Jesus ,  ait  S.  Augustin. 
lib.  2  contra  2.  epist.  Pelag.  cap.  21. 

12.  Tacuitautem  omnis  multitudo.  ]  Hoc  suo 
silentio  reverens  Petrum,  ejusque  dicta  appro- 
bans,  ipsius  sententiae  definilioni  acquievit, 
eamque  confirmarunt  Pauluset  Barnabas,  nar- 
rantes  quanta  Deus  fecisset  signa  et  prodigia  i>i 
Gentibus  per  eos. 

13.  Respondit  Jacobus.  ]  Id  est,  orsus  eslpost 
Petrum  primus  sententiam  dicere,  Petriqut; 
sententiam  roborare  :  erat  enim  ipse  Hierosoly- 
morum  (ubi  Concilium  hoc  agebatur)  Episco- 
pus.  Unde  decehat  eum  primum  post  Petrum 
loqui.  Quare  incaute  et  falso  Abulens.  in  c.  17. 
Matth.  q.  13.  adl.  quem  sequitur  Calvinus,  cen- 
set  Jacobum  quasi  Episcopum  Hierosolymorum 
praefuisse  huic  Concilio,  et  quasi  majorem  Pe- 
tro  definitivam  pronuntiasse  sententiam.  Hanc 
enim  ante  Jacobum  pronuntiaret  Petrus,  quam 
Jacobus  secutusest,  adjungens  tamen  paucula, 
quae  Judaeos,  quorum  ipse  erat  Episcopus  pla- 
carent,  et  Gentibus  conciliarent.  Porro  Rupert. 
I.  1.  in  Cant.  merito  censet  B.  Virginem  quasi 
magistram  Apostolorum,  omnem  hancquoestio- 
nem  definivisse,  non  quod  ipsa  concilio  inter- 
fuerit  (hoc  enim  feminam  non  dccebat)  scd 
quod  privatim  consulta  ab  Apostolis  ,  prima 
sententiam  hanc  pronuntiarit. 

14.  Simon.  ]  Petrus  :  qui  enim  antea  dicebatur 
Simon,  a  Christo  vocatusest  Cephas,  id  estPetrus 
Joannis  1.  62.  Graece  est  Su/^eiv.  Quare  idem  est 
nomen  Simon  et  Simeon  ;  Hebraei  enim  dicuni 
■jiyaa?  per  sceva  quiescens ;  sed  septuag.  sceva 
illud  faciunt  mobile,  dicuntquesu/z.ewv ,  ut  palct 
Gen.  29.  33.  Porro  Hebr.  Simon  idem  est,  quod 
audiens,  obediens,  a  radice  VT2XD  scama ,  id  est, 


COMMKNTAHIA  U)  AGTA 
andivil,  obedivit.  Tolctus  vero  in  c.  l.Joannis 
unnot.  6h.  «leducit  a  rad.  ycw  soaman,  id 
cst,  impinguavit  ,  ut  Simon  idem  sit  quod 
pinguis,  velimpinguatusoleo  et  gratia  Spiritus 
sancti. 

Piumum.  ]  Id  est,  primilus,  sive  ab  antiquis 
diebus,  ut  Petrus  v.  7. 

DEUS  VISITAVIT    SUMERE    EX   GENTIBUS    POPULUM 

.\omini  suo.  ]  Est  Hebraica  meialliesis  sive  trans- 
posiiio  vocum  ;  illae  enim  sic  ordinaiuhe  viden- 
lur  :  De.us  visitavit  in  Gentibus,  id  est  Gentes  , 
ui  cx  iis  sumat  populum  nomine  suo.  Alludit 
;u!  Zachariie  Canticum  :  Benedictus  DominusDeus 
Isracl,  quia  visitavit  et  fecit  redemptionem  plebis 
stut ,  Lucse  1.  68.  Deus  cnim  Gentes  miseras, 
caecaset  perditas  visitavit,  quasi  doctor,  medi- 
cus,  et  salvator,  cum  per  Petrum  etApostolos 
eas  imlmit  fide  et  gratia  Cliristi,  qua  a  pecca- 
lis  justificarentur  et  salvarentur.  S.  Cyprianus 
I.  2.  contra  Jud.eos  cap.  7.  pro  visitavit,  legit, 
prospexit;  alii,  prooidil;  alii ,  cogitavit,  destina- 
vit;  alii,  consideravit,  inspexit.  Heec  omnia  eniin 
signiflcat  Graecum  lirwwfaw,  et  Hebraeum  "ips 
pakad. 

Nomimsuo.  ]  Id  est,  sibi  ipsi.  Nomen  enim 
l»ci  cst  Deus  nominatus,  per  metonymiam.  Sic 
dicllur  Prpverb.  18.  10.  Turrts  fortissivia  nomen 
Doiriini,  id  cst,  Dominus  nominalus  et  invoca- 
tus.  Unde  et  subdil  :  Ad  ipstnn  cttrrit  justus,  ct 
i  xaltatar  :  currit  cnim  ad  Deum  ,  ab  eoqueexal- 
latur,  non  a  noniincDci.  Secundo,  nomini  suo , 
<jiii  scilicet  invocat  nomen  Dci,  et  vicissim  vo- 
catur  nomine  Dei  puta  Ecclesia  et  populus  Dei. 
Ila  Glossa,  Hugo  el  Valab.  Tcrtio,  nomine  suo , 
id  est,  ad  nomcn,  laudem  et  gloriam  tuam,  per 
quem  scilicel  laudeturct  glorificeturnomenDei. 

15.  Prophetaium.  ]  Prophetee  Amos  c.  9.  v.  11. 
et  12.  Estenallage  numeri  pluralis  prosingulari 

16.  RE.EDIFICAllO  TABERNACULUM  D.WID.  ]  ld  esl, 

l.cclesiam,  in  qua  bahilat  et  rcgnat  Clirislus  0- 
iii-,  Davidis,  ciijus  olim  typus  fuit  tribus  .luda 
cun  Benjamin,  in  qua  tabcrnaculum  ct  sedrm 
quasircxct  moderalor  lixit  David.  Juda  enim 
adhacsit  Deo,  cmn  caetefae  Tribus  ad  idola  ct 
\iiulos  aurcos  dcllexcrunt.  Hoc  tabernaculum 
cecidit  in  Judais  incrcdulis,  qui  Christum  rc- 
cipcre  noluerunt ,  siiscitatum  est  in  Apostolis 
et  aliis  credcntibus  e  Juikea;  sed  plane  restau- 
ratum  ex  Gcntibus,  quae  loco  Judaeorum  huic. 
labcrnaculo  ct  domui  Dci,  ex  toto  orbe  quasi 
vivi  lapidcs  inacdificnta  sunt.  Ita  S.  Hieron.  in 
Amos  9.  v.  11.  Vide  ibi  dicla. 

18.  NOTUM   A    S^CILO   EST  DOMINO    OPUS  SUUM.  ] 

q.  d.  Dcus  ab  .Tterno  sapientissime  proecogita- 
vit,  prcTdisposuitet  pra?destinavit  hoc  opus  fa- 
liriccc  tabernaculi  Davidis,  id  est  Cbristi,  puta 
lxclesi;c  CbrisiiaiKE  «TdificandcC  ex  Gcntibus, 
ctiamsivobis,  djudeei,  novum  id  et  paradoxum 
videatUT:  acquiescilc  crgoin  Dei  sapicntissima 
ordinationc  nec  Gentes  repcllile  a  Christianismo 
«ogendo  eas  ad  judaismum,  quasi  pcr  illumca- 
paces  lieri  debeant  Christianismi :  quia  si  id  fe- 
ceritis,  resistetis  Dco,  Delque  praeaeMinatkmi , 
sed  frusiia.  Dcus  enim  vobis  invilis  et  mal.- 
mulclatis,  pcrficicnt  suiim  boc  opus,  quod  ab 
ieternofacere  decrevit.  Nota.  Sctcutitm  non  sig- 
niflcat  hic  spaiium  centum  annorum,  quod  Bae- 
lulum  dicitur  a  scnio,  tpiasi  spatiuni  scncsccn- 
ilorum  hominum,  ait  Varrol.  b.  dc  lingua  La- 
linaj  scd  STCuhimhic  cstcTlernilas,  quod  heb. 
iheih.r,  otam  diriiur,  grcece  <J.:  . 


APOSTOLORUM.  Cap.  XV.  :  1 

19.  NON  INQUIETARI.]  p-h  ■xnpvjc/.nlj ,  jd  CSt,  n01l 

tnrbandos,  vel  obturbandos  esse.  Ila  Pagniu,  tlt 
Tigur.  Aut,  non  addendam  esse  molcstiam,  vol 
non  esse  exhibendum  eis  negotium.  Ita  Valabl. 

20.  SED  SCRIREUE  AD  EOS  ,  UT  ABSTI.NEANT  SE  A 
CONTAMINATIONIBUS    9IMULACBORLM.  ]  HOC  est,  |b 

idolotliytis ,  puta  a  cai nibus  ,  et  cibis  qui  itnmo- 
lali  erant  idolis,  ideoque  coutaminati  cense- 
banlur,  quos  qni  comedebat,  censohulur  immo- 
lationis  et  idololairiaeesse  particcps,  acconse- 
quenier  esse  idololatra.Vide  (licia  1.  Corinlh.  8. 
initio  capilis. 

Et  fohnicatione,  ]  quia  Gentes  putabant  for- 
nicationem  simpliceiu  non  esse  peccatum,  sal- 
tcin  mortale  :  undc  idipsum  expresse  dedocendi 
crant.  Kumdem  errorem  Graecis  tribuit  Guido 
Carmelila.  Quinet  Durandus  in  U.  dist.  33.  qu.  2. 
docet  fornicationem  non  esse  peccalum  mortale 
jurc  naturae,  sed  jure  positivo,  tam  divino, 
quam  humano.  Verum  cerlum  est,  eam  eiiam 
jnic  naturas  esse  peccalum  mortale,  tum  ob 
alias  causas,  tum  quia  repugnat  bonee  prolis 
cducaiioni ,  ipsique  matrimonio.  Ita  D.  Thom.  2. 
2.  qu.  15tj.  art.  2.  et  alii  passim. 

Ct  suffocatis.  ]  Tum  quia  Gentiles  cense- 
bant  suffocata  esse  d;emonum  cibum  ,  ait  Ori- 
g£B.  lib.  8.  conlra  Celsum  :  lum  quia  in  suffo- 
<  atis  non  est  expressus,  sed  adhuc  inestsan- 
guis  ,  cujus  esus  vetatur,  ob  causas  mox  af- 
ferendas  :  tum  quia  Judaei  a  suffocatis  ex  legis 
praescripto  abhorrebant. 

Ut  igilur  Judaei  non  abhorrerent  aGentibus, 
jubentur  clhae  asuffocatoet  sanguine  abstinere. 
I  bi  Nota.  vetari  hic  Christianis  esum  suffocali 
et  sanguinis,  non  idcirco  quod  lex  Mosis  Judaeis 
illa  vetarit,  quasi  lex  illa  adhuc  obligaret,  et 
ad  Gcnliles  quoque  extendenda  esset :  utrum- 
qno  onim  est  falsum;  nam  paulo  ante  edixit 
laiD  Petrus,  quam  Jacobus,  legem  etlegalianon 
obligare  Christianos:  sed  quod  illorum  esus  vc- 
lituseseel  a  Deo  antelegemNoe  etposteris  ejus, 
paulo  post  diluvium,  Genes.  9.  U.  Hoc  ergo  pra- 
< cptum  positivum  a  sedaium  olim  toti  mundo, 
hic  renovat  Deus  Gentilibus,  ut  eos  cum  Judiis 
illud  observanlibusconciliet.  Ita  S.  AugusL  1.  32. 
eontra  Faustum  c.  13.  Alioqui,  uli  dixi,  lex  de 
animalibus  immundis  non  comedendis ,  vel  tan- 
gcndis,  lataLevit.  11.  inlege  nova  .iChristo  fuit 
abrogala.  Unde  et  Rabbini  in  Midras  Tehillim,  id 
cst  in  explicatione  Psalmorum,  ad  illum  versum 
VtMmAUb.Dominus  solvit  compedilos,  scribunt  in 
advcntu  Messiae  Hebraeos  cibos  omnes  sine  de- 
kclu  comcsluros. 

Bi  sanccine.  ]  Causam  dat  Cyrill.  Hier.  cate- 
chesi  4.,ul  lidelcs  recedant  a  more  Barbarorum 
Vulti ,  inquit,  homines  feri  et  immanes  more  ca~ 
uttm  vivcntes,  sangttine?n  lingunt  instar  bcllua- 
rttm,  ctc. ;  tu  vcro  Domini  Dci  servus,  cum  vescc- 
ris ,  vescerc  cumreligione  :  quasi  hic  lantum  ve- 
retur  lingere  sanguinem  more  canum.  Sic  ct 
luslin.  in  Quaest.  cap.  \hb.  Vt  separarct,  inquit, 
nos  Deus  a  beUuarum  simUitudtne.  Scylhae  cnim 
ct  Tarlari  solent  in  sili  equocuiinsidcnt  \cnam 
aperirc,  cjusque  sanguincm  potare.  Lnde  Mar- 
(jal.  in  Ainphilhcatro  : 

Vcnit  el  cpolo  Sarmata  paslus  cquo. 
\'A  Claudianus  iu  hullinum  : 

F.l  qui  cornipcdcs  in  pocula  vului.i.it  au.lni 
Massugcles ;  — 


53  COMMENTARIA  IN  ACTA 

l't  Plinius  lib.  18.  10.  Sarmata,  ait,  hac  pulie 
•duntur,  et  cruda  etiam  farina  equino  laclevel 
sanguine  e  cruris  venis  admixio.  Quin  et  Romani 
insanciendo  foedore  mutuum  hauriebant  san- 
gutaem  ,  uti  dc  Catilina  scribit  Sallustius.  Alias 
causas  dcdi  Genes.  9.  U.  ubi  et  dixi,  omnino 
<anguinis  esum,  vel  haustum  hic  prohiberi, 
quomodocumque  is  fiat. 

Tropolog.  per  sanguinemvetatur  homicidium 
(imo  illud  bic  ad  litteram  vctari  censet  Tertull. 
lib.  dePudicitia,  et  Cyprian  lib.  ad  Quirinum 
iegit,  d  sanguinis  effusione,)  per  suffocatum  vis  et 
rapinajper  idolothytaidololatria.  Undecumolim 
Gentiles  criminarenturChristianos,quod  infantes 
occiderent.eorumque  sanguinem  haurircnt,eo 
quod  aliquid  de  Eucharistia  in  qua  sub  specie- 
bus  panis  et  vini  editur  et  bibitur  caro  et  san- 
guis  Christi,  inaudissent ,  illudque  crudele  et 
carnaliter  intelligerent,  aeque  ac  Capharnaitac 
lohan.  6.  60.  et  61.  Christiani  eos  hae  lege  con- 
futant  et  convincunt.  Audi  S.  Blandinam  Marty- 
rem  apud  Euseb.  lib.  5.  c.  l.Multum,  inquit, 
crratis  6  viri .  quod  putetis,  infantium  carnibus 
cesci  eos ,  qui  ne  mutuorum  quidem  animalium 
sanguine  utuntur.  Et  Minutius  Felix  in  Octavio  : 
Nobis ,  inquit ,  homicidiam  nec  videre  fas,  nec  a«- 
dire  :  tanlumque  ab  humano  sanguine  cavemus,  ut 
nec edulium  pecorum  sanguinem  in  cibum  noveri- 
mus. 

Usu  aboliia  fuit  haec  lex  cessantc  dissidio  Ju~ 
dieorumetGentium,cum  utriqueplaneinunam 
Ecclesiam  coaluerunt.  Unde  S.  August.  ,  loco 
jam  citato,  scribit  eam  suo  tempor  non  am- 
plius  fuisse  in  usu  scilicet  apud  suos  Hipponen- 
ses  aliosque  vicinosvlvfricanos '  nam  nonnuili 
post  aetatem  S.  August.  ad  j-everentiam  Aposto- 
lorum  qui  eam  tulerant,  illam  observarunt, 
praesertim  Graeci  (quietiamnum  eam  observanl) 
ut  patet  ex  Concil.  Gangrensi  cap.  2.  et  Leone 
lmper.  in  Novel.  Constit.  58.  ubi  hanc  Apostolo- 
rum  legem  renovat :  quin  et  Latini  aliqui,  ut 
Aurelianenses,  quibus  hoc  edicitur  in  Concil. 
Aurelian.il.  cap.  20.  ac  Wormatienses,  Mo- 
guntini,  aliique  Germani,  ut  patet  ex  Concil. 
Wormatiensi  c.  65.  etex  Zacharia  Papa  in  epist. 
ad  Bonifacium.  Verum  nunc  a  multis  centenis 
unnis  lexista  ubique  gentium  (exceptis  Graecis) 
usu  conlrario  abolita  est.  Unde  nunc  sanguinem 
in  farciminibus,  quae  fiunt  ex  intestinis  porco- 
rum  et  boum  sanguineinfartis  ,  comedimus. 

21.  Moyses  enim.  ]  Hoc  dicit  Jacobus  ad  pla- 
candam  partem  adversam,  puta  Judaizantes 
pugnantes  pro  Mose  et  lege.  Non  est  quod  nos 
Christiani  solliciti  simus  de  honorando  Moyse 
etlege:  Moyses  enim  et  lex  satis  honorantur  et 
celebrantur  a  Judaeis  in  Synagogis  suis.  Judaei 
ergo  qui  Moysis  honorem  zelant,  ejus  Synago- 
gas  adeant,  ibique  eum  celebrent :  nobis  enim 
Christianis  sutficit  in  Ecclesia  Christum,  ad 
quem  Moyses  nos  remisit  Deuter.  18  18.  ejusque 
legem  celebrare.  Praecones  ergo  Mosis  sint  Ju- 
daei ,  Christi  vero  Christiani.  Ita  S.  Clirysost. 

22.  Cum  omm  Ecclesia,  ]  quae  Decretum  Con- 
eilii  non  condidit,  sed  ab  Apostolis  conditum 
probavitetsparsit.UndcetepistoIanomine  Apos- 
lolorum  scribitur,  ineaque  ipsi  loquuntur,  non 
Ecclesia. 

Cum  Paulo  et  Barnaba.]  Qui  in  controversia 
hacpars  una  fuerant  :  unde  ut  eis  credat  pars 
adversa,  junguntur  eis  Silas  ct  Judas,  qui  de- 
rretum   Apostolorum    pcrfernnt,   Pnulonue  et 


APOSTOLORUM.  Cap.  XV. 

Barnabaj  causam  ab  eis  adjudicatum  signili- 
cent. 

JUDAM,  QUl  C0GN0MINA3ATUR   BARSABAS.  ]  AliuS 

cst  hic  Judas  aJoseph;  forte  ejus  fuit  frater: 
namque  ulerquecognominalur  Ba/\;a&«as;  Judas 
hic,  Joseph  c.  1.  23. 

Et  Silam.  ]Silas  hebr.  significat  Apostolum: 
ait  S.  Hieron.  epist.  IUZ.  ubi  et  eumdem  esse 
censet  cum  Silvano  comite  S.  Pauli  2.  Corinth. 
1.  1.  Nam  hunc  Silam  socium  fuisse  apostola- 
tus  S.  Pauli,  patebat  v.  iiO.  et  capite  sequenti 
v.  19.  et  c.  17.  h.  Asscriplus  est  catalogo  Sanc- 
torum  in  Martyr.  Roman.  Die  13.  Julii,  ubi  haec 
ei  elogia  dantur  :  In  Macedonia  B.  Silce  qui  cum 
essel  de  primis  fratribus  ,et  ab  Apostolis  adEccle- 
sias  Genlium  una  cum  Paulo  et  Darnaba  dcstinatus, 
pra>dicalionis  officium  gratia  Dei  plenus  instanter 
consummavit,  alque  in  passionibus  suis  Christuvi 
clarificans  postmodum  requievit. 

Vibos  primos,]  vr/ou/^vous,  id  est,  primarios,pra?.- 
cedentes ,  prceeminentes ,  et  quasi  duces  caterorum. 
Ita  Pagnin.  Tigur.  et  alii.  Sic  Paulus  Rom.  16.7. 
vocat  nobiles  in  Apostolist  id  est,  inter  Aposto- 
los. 

23.  SCRrBENTF.S  PER   MAWWS  EORUM.  ]  Non  qU0(l    ' 

manus  et  digiti  Sauli  et  Silae  has  litteras  scripse- 
rint,  dictantibus  Apostolis,  sed  quod  scriptas 
ab  Apostoli  quasl  nuntii  detulerint  ad  fideles 
Antiochenos.  Sicr  scTibimus  per  tabellarium,  id 
e«t ,  scriptam  epistoJam  mittimus.  Est  metalep- 
sis. 

1U.  Turbaverunt  vos.  ]  Syrus ,  lerruerunt,  vel 
lcrrorem  incusserunt,  quasiin  Christianismo  non 
sit  tuta  salus ,  nisi  simul  suscipialur  judaismus. 

25.  Evertentes  animas  vestras.  ]  Id  est,  des- 
truenles  pacem  et  equietem  animarum  vestra- 
rum,  quamhabetis  in  Christo  ejusque  fide,  dum 
Christum  et  Evangelium  dicunt  non  sulficere, 
adsalutem,  nisi  ei  addatur  Moses  et  lex.  Undc, 
Graecus  et  Syrus  addunt :  Jubentes  vos  circnmci- 
di  et  servare  legem.  Haerelicorum  et  Schisma- 
ticorum  proprium  est  evertere  et  perdere  ani- 
mas.  Talis  fuit  Novatianus  Antipapa  et  aemulus 
S.  Cornelii  Pontificis ,  quern  S.  Cyprian.  epist.  1. 
ad  Cornel.  his  titulis  insignit,  desertor  Ecclesim> 
misericord'm  hostis ,  interfector  pcenitentia ,  doc- 
tor  superbiai ,  veritatis  corruptor,  proditor  chari- 
tatis. 

26.  Tradiderunt  animas  suas.  ]  Id  est,  seipsos, 
suasque  vitas ,  ut  eas  vel  laborando  et  praedican- 
do,  vel  moriendo  impendant  et  expendant  pro 
Christoejusque  gloria.  Sicait  Psaltes  psalm.  109. 
Anima  mea  inmanibus  meis  semper ,  hoc  est, 
ut  exponit  Chaldaeus  :  Anima  mea  periciitatur, 
ac  si  in  superficie  manus  mea?  esset,  obvio  cuilibet 
exposita  in  praedam.  Qui  ergo  amat  sincere  et 
ardenter  Christum  :  debetesse  prodigus  animac, 
ut  pro  eo  vitam  et  valetudinem  periculo  expo- 
nat,  imo  prodigat  et  perdat  cum  res  poscit. 

28.  Visum  est  enim  spiritui  sancto  et  nobis.  ] 
Idest,  visum  est  nobis  inspiratis  et  directis  a 
Spiritu  sancto,  est  hendiadys.  Hinc  liquet,  Spi- 
ritum  S.  in  Concilio  adesse  et  praeesse,  illudque 
dirigere  ut,  m  decernendo  non  erret.  Unde  di- 
cere  solent  Patres  in  Concilio  :  Uxc  S.  Synodus 
in  Spiritu  sancto  legitime  congregata  decernit,  etc. 

Nihil  ultra,]  ex  lege  Mosaica  :  nam  a  Decalo- 
go,  sive  jure  oaturae,  aeque  ac  lege  Christi  eos  ab- 
solvere  nec  voluit,  nec  potuit. 

20.  Bene  agetis, ]  Id  est,  reclc  et  Chrisliane 
facietis,  vel  feliciter  vivetis.  Unde  Syrus  vcrtit, 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

Cumque  conservaveritis  anhnas  vcstras  ,  bene  sa 
habebunl ,scilicet  animaevestracAdditS.  Clcmens 
lib  6.  Constit.  cap.  12.  Apostolos  congrcgatos 
multa  alia  constituisse.  Sic  enirn  ait  in  eorom 
persona  :  His  igitur  litteris  viissis,  remansimus 
nos  pluribus  diebus  Hierosolymis ,  conquirentes 
una  quai  in communem  utilitatem  ad  corrcctionem 
spectant ;  quae  ipse  deindeenarrat.  AdditS.  Pau- 
lus  Galat.  2.  9.  se  dextras  societatis  dedissc 
S.  Petro,  ut  ipse  peculiarcm  Judeeorum  gcreret 
curam,  Paulus  vero  Gentium.  Porro  post  hoc 
decretum  mansissc  adhuc  aliquid  simultatis in- 
ter  Judoeos  etGentiles  conversos  ad  Christum, 
indicat  ibidem  Paulus,  cum  ait  sc  Petro  ve- 
nienti  Antiochiamin  facicm  restitisse,  eo  quod 
timens  Judacos  :  subduceret  se  a  Gentibus,  ita- 
que  suo  cxemplo  cas  cogeret  judaizare.  Vide  ihi 
dicta. 

31.  Gavisi  sunt  super  co;vsOLATiONE,]quamcis 
dcdcrunt  Apostoli,  amovcntes  ah  eis  onus  et 
jugum  grave  legis  Mosaicae,  Syrus,  gavisi  sunt 
et  consolationem  acceperant. 

32.  Cum  essent  PnoriiET^.]  Tum  propric  clicti, 
ut  ait  Miltiades  apud  Euseb.  lib.  5.  Histor.  cap.  16. 
vcl  17.  tum  metaphorice,  scilicet  Prophclce,  id 
ost,  doctores  ,  prcedicatores  et  cxhorlatores : 
horum  cnim  estconsolari  ct  confirmare  fratres. 
Vidc  dictal.  Corinth.  U\.  initio. 

VEnno  pLuniMO,  ]  SwiAoyau  TtoiJ.ou  ,  id  est,  verbo 
multo,  puta  copioso,  vchcmenli  ct  cfficaci;  Sy- 
rus,  scrmone  divitc. 

33.  Cum  pace.]  q.  d.  Controversia  de  legalibus 
jam  sopita ,  cum  omncs  in  dccreto  apostolorum 
ucquicsccrent,  itaquc  paccm  mutuam  colerent. 
Aut  cum  pace,  id  cst  valedicendo  imprecantes 
cis  pacem  et  prosperitatem,  dicentes :  Ite  in  pa- 
ce,  vel  Deus  pacis  pacifice  reducat  vos,  vel  Pax 
vobis.  Hrec  enim  fuit  salutatio  Christi,  a.  quo 
cam  didicerant  et  usurparunt  Apostoli ,  aliiquc 
Cdeles. 

Ad  eos  qui  miserant,]  ad  Apostolos  in  Jerusa- 
lem. 

36.  Visitemus  FnATnEs.  ]  Non  enim  suflicit  pa- 
rere  filios  Christo,  sed  et  oportet  eosdem  lacta- 
re  ac  enulrire.utio  fide  et  virtute  crcscanl.  Ita 
Episcopi  debenl  crcbro  visitare  suas  Parochias. 
Nam,  ut  ait  Aristot.  1.  OEconom.  c.  6.  Domini 
oculus  pascit  equum,  et  vestigia  pingue  faciunt 
agrum.  De  visitatione  hac  mulla  utilia  congessit 
hic  nosier  Lorinus. 

38.  Paulus  autem  BOGADAT,]>jSiov,id  est,  cequum 
ct  dignum  ccnscbat. 

1)t  qui  disckssisset.  ]  Vcl  metu  persecuiionis, 
velfuga  laboris,  vel  amore  matris  degentis  in 
Jerusalem.jGrace  cfficacius  dicitur,  tov  ol^o^^x  . 
id  est,  qtii  descivisset ,  Vcl  defecisset  :  inde  enim 
iTr«?aTrn  vocatur  desertor,  defector.  Ita  Pagnin. 
Tigurin.  et  alii. 

39.  FACTA   EST    AUTEM     DISSF.NSIO  ,  ]    mxpo^us/xof. 

Pagnin.  et  Valabl.  cxacerbatio,  Tigurina;  acris 
disceptatio:  alii,  irx  vcl  animi  incitatio,  sive  [vi- 


APOSTOLCHLTJ.  Cap.  XV-  Zll 

mus  irae  motus  primaque  hilis  comrsotio.  Tra 
uirimque  bona  esse  potest,  curn  utraque  pars 
legitima  raiionemovelur,  etprosuojure  velde- 
siderio  ardenter  contendit  et  disceptat ,  uti  hic 
Qebat ;  csto  in  excessum  vcnialem  facilis  sit  lap- 
sus.  Id  factum  est  nuluDei,  ut  Barnabas  aPaulo 
dcvideretur,  itaquo  separati  diversis  ctpluribub 
evangelizarent,  ait  S.  Chrysosl.  Secundo,  ut  Jo- 
hannes,  cognomenio  Marcus,  hac  disceptatione 
et  severitate  S.  Pauli  uotatus  ignominia,  suam 
culpam  inconstanticect  ignaviae  agnoscens,  ani- 
mosior  et  constantior  evaderet ;  uti  factum  est. 
Unde  et  Paulus  eum  resumpsit,  charumque  et 
fidum  comiium  habuit.  Ita  idem  Chryso9t.  Pree- 
clare  S.  Hieron.  Apol.  contra  Ruffinum  :  ISonne, 
inquit,  Apostoli  salvis  inter  se  amicitiis  dissense- 
runt,  cum  Paulus  ct  Barnabas  propter  Johannem, 
cognomcnlo  Marcum,  stomachali  sunt,  et  separa- 
vit  eos  navigatio ,  quos  Evangelium  copulabat? 
Talis  dissensio  fuit  inter  S.  Petrum  et  Paulum 
palat.  2.  inter  S.  Ilieronymum  et  Augustinum, 
inter  S.  Clirysostomum  et  Epiphanium  ,  inter 
S.  Cornelium  ct  Cyprianum  circa  baptismum 
luereticorum  non  iterandum,  elc. 

Et  Barnabas  quidem  assumpto  Map.co  naviga- 
r6t  Cyprum.]  Lucas  deiuceps  Barnaha:,  non  me- 
minit ,  sed  solius  Pauli,  cujus  discipulus  ct  co- 
mes  fuit,  acta  persequitur.  Ex  peregrinationc 
S.  Barnabae  cum  S.  Patilo,  quam  hucusquc  des- 
cripsit  Lucas,  liquet  esse  falsum  quod  ait  Cle- 
mens  in  recognit.  et  Alexander  monachusin  vita 
S.  Barnaboo,  Rarnabam  scilicet  primo  omnium 
cvangelizassc  Romae,  indcque  Clementem  ab- 
duxisscCaesaream  ad  S.  Petrum.  Verum  post  haec 
S.  Barnabam  in  Ilaliam  venisse,  in  Liguria  prae- 
dicasse,  Ecclesiam  Mediolanensem  erexisse, 
longcilalcquc  fidem  propagasse,  firmae  tradi- 
tiones  cjusdemquc  Ecclesiae  monumenta ,  plu- 
resque  scriptores  fidem  certam  faciunt,  ait  Ba- 
ron.  Tandem  Barnabas  rediil  in  Cyprum  ,  ihiquc 
gloriosum  pro  Cbristo  obiit  martyrium.  De  eo 
sic  lcgimus  in  Rom.  Martyr,  die  ll.Junii.  Natalis 
S.  Barnaba?  Apostoli,  qui  nationc  Cyprius,  u  dis- 
cipulis  cum  Paulo  Gentium  Apostoius  ordinatus , 
multas  regiones  cum  eo  ptragravit ,  Evangetica: 
praedicatlonis  injunctum  sibi  opus  cxcrcens  :  pos- 
Lrcmo  Cyprum  profectus,  ibi  apostolatum  suum 
glorioso  martyrio  decoravit  :  cujus  corpus  tem- 
pore  Zenonis  Imper.  ipso  revelante  repertum  est, 
una  cumcodice  EvangeliiS.  Mattha^isua  manu  des- 
cripto.  Porro  eum  fuisse  unum  e  72.  discipulis 
Christi,  tradit  Euseh.  lib.  2.  Hist.  c.  2.  Epiphan. 
in  Panar.  1. 1.  sub  fincm,  Reda  in  act.  c.  a.  et  alii. 

60.  Tbaditus  onATi.E  Dei.  ]Vide  dicla  cap.  14. 
vers.  26. 

Ul.  PR.ECIPIENS  CUSTODinF.  PB/F.CFPTA  Apostolo- 

rum.  ]  Ergo  non  tantum  Dei,  sed  et  hominum, 
puta  Superiorum ,  praecepta  servanda  sunt,  quod 
nagant  haeretici.  Haec  verba  desunt  hic  in  Graeco, 
el  Syro ,  sed  eadem  habentur  et  rcpetuntur  cap. 
:cqucuti  v.  6. 


-.'*  COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLOMJM.  Cap.  XVI. 

CAPUT  DECIMUMSEXTUM. 

SYNOPSIS     CAPITIS. 

PaULUS  OB  JuDJEOS  CIRCUMCIDIT  TlMOTIIEUM  ,  EUMQUE  SOCIUM  SU^EPRJEDICATJONIS  ASSUMIT 
I.\  ASIA  ET  BlTHYNIA,  AC  PER  VISIONEM  EVOCATUR  IN  MACEDONIAM  ,  PHILIPPUS  ERGO 
CONVERTIT  LYDIAM  PURPURARIAM  ,  D/EMONEMQUE  E  PUELLA  EJICIT  :  QUARE  VIRGIS  CjESUS  , 
CUM  SlLA  NOCTU  ORANS  ET  LAUDANS  DeUM  CIET  TERR.E  MOTUM  QUO  OSTIA  CARCERIS 
PANDUNTUR.  HlS  VISIS  CUSTOS  CARCERIS  CONVERTITUR  ,  PAULUSQUE  A  MaGISTRATU  LIBER 
CUM   HONORE  DIMITTITUR. 

1 .  Ij^^^m^^^^ervenit  autem  Derben  ,  el  Lystram.  Et  cccc  discipulus  quidam  crat  ibi 
inomine  Timotheus  ,  filius  mulieris  Judaeae  fidelis,  patre  Gentili.  2.  Huic 
testimonium  bonum  rcddebant,  qui  in  Lystris  erant  et  Iconio  fratrcs. 
\3.  Hunc  voluit  Paulus  secum  proficisci :  et  assumens  circumcidit  eum  , 
.propter  Judaeos  (|ui  erant  in  illis  locis.  Sciebant  enim  omnes  quod  pater  ejus 
erat  Gentilis.  4.  Cum  aufcm  pertransirent  civitates ,  (radebant  eis  custodire 
^dogmata,  quse  eranl  decrela  ab  Apostolis  et  Senioribus,  qui  erant  Hiero- 
solymis.  5.  Et  Ecclesiae  quidem  confirmabanlur  fide  ,  et  abundabant  numero  quotidie.  6.  Tran- 
seunles  autem  Phrygiam,  et  GaLtiae  icg;onem  vetati  sunt  a  Spiritu  sancto  loqui  yerbum  Dei  in 
Asia.  7.  Cum  venissent  autem  in  Mysiam,  f*nfa!>ant  ire  in  Bithyniam  :  ct  non  permisit  eos 
Spiritus  Jesu.  8.  Cum  autem  pcrfransiprenl  Mysiam ,  descenderunt  Troadem  :  9.  et  visio  per 
noctem  Paulo  ostensa  est :  vir  Macedo  quidam  crat  stans ,  et  deprecans  eum,  et  dicens : 
Transiens  in  Maccdoiuam  ,  adjuva  nos.  10.  Ut  aulem  visum  vidit,  statim  quaesivimus  proficisci 
in  Macedoniam  ,  cerli  facti  quod  vocasset  nos  Deus  evangelizarc  eis.  1 1 .  INavigantes  autem  a 
Troade ,  recto  cursu  venimus  Samothraciam  ct  sequenti  die  Neapolim.  12.  Et  inde  Philippos, 
quae  est  prima  parlis  Macedoniae  civitas,  colonia.  Eramus  autem  in  hac  urbe  diebus  aliquot , 
conferentes.  13.  Die  autem  sabbatorum  egressi  sumus  foras  portam  juxta  flumen  ,  ubi  videbatur 
oratio  essc :  et  sedenles  loquehamur  mulieribus,  quae  convenerant.  14.  Et  quiedam  mulier 
nomine  Lydia ,  purpuraria  civilatis  Thialyrenorum  ,  colens  Deum,  audivit :  cujus  Dominus 
aperuit  cor  intendere  his  quae  dicebanlur  a  Paulo.  15.  Cum  autem  baptizata  esset ,  et  domus 
ejus ,  deprecata  est  dicens :  Si  judicastis  me  Odelcm  Domino  esse  ,  introite  in  domum  meam  ,  el 
manete.  Et  coegit  nos.  16.  Faclum  est  autem  euntibus  nobis  ad  orationem  ,  puellam  quamdam 
habcntem  spiritum  Pythonem  obviare  nobis ,  quse  quaestum  magnum  praestabat  dominis  suis 
divinando.  1 7.  Haec  subsecuta  Faulum  ,  et  nos ,  clamabat  dicens :  Isti  homines  servi  Dei  excelsi 
sunt ,  qui  annuntiant  vobis  viam  salutis.  18.  IIoc  autem  faciebat  multis  diebus.  Dolens  autem 
Paulus  et  conversus,  spiritui  dixit:  Praecipio  libi  in  nomine  Jesu  Christi  exire  ab  ea.  Et  exiit 
eadem  hora.  19.  Videntes  autem  domini  ejus  quia  exivit  spes  quaestus  eorum,  apprehendentes 
Paulum  et  Silam ,  perduxerunt  in  forum  ad  principes :  20.  et  ofTerentes  eos  Magistratibus  , 
dixerunt :  Hi  homines  conturbant  civitatem  nostram ,  cum  sint  Judaei :  21 .  et  annuntiant  morem  , 
quem  non  licet  nobis  suscipcre,  nequc  facere ,  cum  simus  Romani.  22.  Et  cucurrit  plebs 
adversus  eos :  et  Magistratus ,  scissis  tunicis  eorum ,  jusserunt  eos  virgis  caedi.  23.  Et  cum 
multas  plagas  eis  imposuissent,  miserunt  eos  in  carcerem  ,  praecipientes  custodi  ut  diligenter 
custodiret  eos.  24.  Qui  cum  taie  praeccptum  accepisset ,  misit  eos  in  interiorem  carcerem ,  cl 
pedes  corum  strinxit  ligno.  25.  Media  autem  nocte  ,  Pauius  et  Silas  orantes ,  laudabant  Deum  : 
ct  audiebant  eos ,  qui  in  custodia  erant.  26.  Subito  vero  ferrae  motus  factus  est  magnus  ,  ita  ut 
moverentur  fundamenta  carceris.  Et  statim  apcrta  sunt  omnia  ostia :  et  universorum  vincula 
soluta  sunt.  27.  Expergefactus  autem  custos  carceris  ct  videns  januas  apertas  carceris,  evaginato 
gladio  volebat  se  interficere ,  aestimans  fugisse  vinctos.  28.  Clamavit  autem  Paulus  voce  magna  , 
dicens  :  Nihil  tibi  mali  feceris:  universi  enim  hic  sumus.  29.  Petitoque  lumine  ,  introgressus  est 
ct  tremefactus  procidit  Paulo  et  Silae  ad  pedes :  30.  et  producens  eos  foras ,  ait :  Domini ,  quid 
mc  oportet  facere  ,  ut  salvus  fiam  ?  31 .  At  illi  dixerunt :  Crede  in  Dominum  Jcsum  ,  et  salvus 


COAniENTAMA  LN  ACTA  APOSTOLOUUM.  Cap.  XVI. 
firis  tu  ,  et  domus  tua.  32.  Et  locuti  sunt  ei  verbum  Domini ,  cum  omnibus  qui  erant  in  domo 
cjus.  33.  Et  tollens  eos  in  illa  liora  noctis,  lavit  plagas  eorum  :  et  baptizalus  est  ipse  ,  et  omnis 
domus  ejus  continuo.  34.  Cumque  perduxisset  eos  in  domum  suam  apposuit  eis  mensam  ,  ct 
Iretatus  est  cum  omni  domo  sua  credens  Deo.  35.  Et  cum  dies  factus  esset ,  miserunt  Magis- 
iratus  lictores  dicentes  :  Dimitte  homines  illos.  36.  Nuntiavit  autem  custos  carceris  verba  Inec 
i'aulo  :  Quia  raiserunt  Magistratus  ut  dimittamini :  niinc  igitur  exeuntes,  ite  in  pace.  37.  Paulus 
autem  dixit  eis :  Caesos  nos  publice ,  indemnalos ,  homines  Ilomanos  miserunt  in  carcerem  ,  et 
nunc  occulte  nos  ejiciunt?  Non  ita :  sed  veniant ,  38.  et  ipsi  nos  ejiciant.  Nuntiaverunt  aulem 
Magistratibus  lictores  verba  haec.  Timueruntque  audito  quod  Komani  essent :  39.  ct  venientes 
deprecati  sunt  eos  ,  et  educentes  rogabant  ut  egrederentur  de  urbe.  40.  Exeuntes  autem  dc 
carccre ,  introierunt  ad  Lydiam  :  et  visis  fratribus  consolati  sunt  eos,  ct  profecti  sunt. 


1.  Fii.mjs  Miu.iiii-.is  .lri)  V. i'..  ]Iia  Romana,  Grara 
Ct  S\ru.s.  Aliqui  prO  Judttte  legunl  vidtUB.  Voca- 

batur  ea  Bunice,  id  eat  vicioria,  quam  ajque  ac 
aviam  Tiinolhci ,  noinine  Loidem  ,  laudat  Apos- 
lolus  2.  Timoth.  1.  5. 

FlDELlS.  ]  lcl  cst,  Christiannc,  quae  scilicet  a 
judaismo  conversa  erat  ad  Christianum. 

Patiik  Gkntii.i.  ]Vetita  erant  Judaeis  matrimn- 
nia  cuin  Chauancis  Exodi  23.  32.  atnoncum  aliis 
Gentilibus.  Unde  Gentiles  uxores  duxerunt  Jacoh 
Gcnes.  29.  23.  Joscph.  Genes.  41.  45,  Moscs 
l.xodi  2.  21.  el  post  dalam  Mosi  legem  David  2. 
Hcg.  3.  3.  Salom.3.  Heg.  3.  1.  EstherJudaea  nupsit 
Gentili  Assueroc.  2.  17.  Sic  primitus  Christiani 
eonliahchant  malrimonia  cum  Gentilihus,  ea- 
<jiie  leparari  vctai  Apostolus  1.  Cor.  7. 12.  Postca 
lamen  Ecclesia  irritavit  haec  matrimonia  :  unde 
impcdimcnluin  hoc  matrimonii,  vocatur  dispa- 
ritas  cullus  :  nim  haTcticis  vero  conjugium  non 
irritavil,  scd  prohihuii ,  oh  periculum  pervisio- 
nis.  Vide  Sanchc/.  de  Malrim.  tract.  de  dispari- 
tate  culius. 

2.  lluic  TBSTlMOHltni  nF.DDKRANT.  ]  Fidei  non 
lieta-,  virtutis,  ct  bonae  educationis  in  studio 
saerarum  Literarutn  ,  ut  patet  1.  Timoth.  6.  12. 
ct2.  Timoth.  1.  3.  Unde  PanlusTimotheum  vocat 
liliiun  charissinium  ,  et  prx  caeteris  pere<rrina- 
lionis  su;c  adjutorem,  et  adminislrum  fidelem  et 
strenuuin  ,  ac  Ephesinae  Ecrlesin?  Kpiscopum 
«inlinavil,  1.  Corinl  !,.  17  Philipp.  2.  20.  et  23. 
Hom.  1().  21.  Vide  dicta  in  utraque  Epistol.  ad 
Timotli. 

3.  CmCUMCIDIT  EUM  PROPTF.n  Judeos.  ]  Spontc 
id  fecit  Paulus,  ne  quod ,  illi  negotium  faces- 
serenl  Jiuhei ,  e  >  quod  Timotheum  Genlilem 
.isscivissct  in  sociuin  pr;edicationis  ,  utque  eos 
demererelur,  faciliusque  ad  Chrislum  traduce- 
rat  :  legalia  enim  cranl  mortua ,  sed  necdum 
inorlifera.  Titum  vcro,  a-ipie  Gcntilem  ,  Paulus 
non  est  passus  circumcidi  :  (piia  Jud.Ti  eum  ad 
id  volehant  compcllere,  ne  videretur  eorum 
M'nteiiti;c  fals;c  suhscrihere  ,  qua  docehant  cir- 
ciimcisionem  esse  necessariam  ad  salulem.  Vide 
dieta  Galat.  2.  3.  Laudat  discretionem  S.  Pauli 
s.  Gregor.  28.  Moral.  c.  6.  vel.  12.  Ptervtmqae, 
inqail  ,  virtns  cum  indiscrete  tenctur,  amittitttr  : 
<um  disrrrtr  intrrmittitur ,  relinetur.  El  S.  Chr>- 
^ost.  lantam  convcrsioiKMn  quanta  secuta  est 
v.  o.  asscrihit  studio  concordire  S.  Pauli. 

LnAT  Gbnttlis,  ]  inttpx*».  Syrus ,  fuerat  Gen- 
tdu,  Piitanl  cnim  nonnulli  patrem  Timothei  hoc 
•'•nipoicfuisse  morluum  ;  ilaquc  diccndum  est, 
si  niater  0jus  nal  vi(lua  uli  dixi  aiiquos  |egere 
mis.    1. 

k.  MoiiMATA.]  Non  lidei,  sed  legum,id  est,  prnj- 


cepla.  Unde  explicans  subtlit  :  Qtue  eranl  decreta 
ab  Apostolus.  ErgO  oliliganl  leges  Apostolorum  , 
Episcoporum,  Pastorum ,  etc.  ,  qtiod  negant 
bceretici. 

Vetati  sunt  a  Simritu  sam:to  i.oori  TXRBUU 
Dei  i?t  Asia.  ]  Cur  ?  Perperam  aliqui  respondent : 
Qnia ,  inquiuunt,  Asiani  eranl  a  Deo  rejecti  et 
;  cprobati  :  Deus  enim  vult  omnes  homines  sal- 
vos  fieri.  Lnde  et  paulo  post  Asianis  fidem  per 
2.  Joannem  et  Paultim  communicavit.  Primo, 
ergo  OFcumen.  respondet ,  quia  Paulus  pr;evi- 
debal  famem  futuram  in  Asia  ,  qua3  hominum 
curas  a  fide  ad  panem  qiuerendum  divertit.  Undc 
heda  et  Origen.  homil.  9.  in  Lcvit.  causam  dant, 
<jiiod  Paulus  prajvidebat  Asianos  conlempturos 
verhum  Dei  EtS.  Gregor.  homil.  h.  in  Evang.  nc 
gravius  inquit,  decontempta  prredicalione  mali 
^auditores  judicari  mererentur.  Secundo  et  me- 
lius,  S.  Chrysost.  quia  Asia  ,  inquil,  servabatm 
S.  Joanni ,  sicut  Bitbynia  S.  Lucae  ,  ait  Gagneius. 
Tertio  ,  quia  Asiani  adhuc  imparati  erant  et  indis- 
positi  ad  recipiendum  Evangelium,  paratiore 
vero  erant  Macedones  ,  ut  patet  v.  9.  ita  Sednlitis 
in  c.  1.  ad  Roman.  Sicut  ex  adverso  jussit  Dei.s 
Paulum  prcedicare  Corinlhi  :  Quoniam  ,  ait ,  po- 
l>ttlus  cst  milu  multus  in  liac  civitate  ,  Act.  18.  10. 
Ouarto,  S.  Prosper.  lib.  2.  de  Vocat.  Gent.  c.  3. 
censet  arcanam  hic  fuisse  causam,  qua;  nos 
latct,  oh  quam  non  negata  ,  sed  dilala  est  Asia- 
nis  gratia  praedicationis.  Sic  Paulus  Rom.  1.  13. 
scribh  se  s;epe  proposuisse  venire  ad  eos  ,  sed 
prohihitum  fuisse.  Ubi  recte  notat  S.  Chrysost. 
el  Ambros.  a  Dei  nutupendere  tum  verba,  tuin 
itinera  piwdicatorum  suorum  :  hajc  enim  illi 
summ;e  esse  curae. 

Moral.  Moyses  Ahbas  apud  Cassian  collat.  1. 
c.  ult.  notat  saepe  se  expertum  ,  quod  sibi  vo- 
lenti  exhorlari  defccerit  scrmo,  et  quasi  arefacta 
fueril  lingua  :  Qttibus  indiciis  ,  inquit,  cvidcnter 
agnoscitur ,  Domini  gratiam  pro  merilo  (inlellige 
e\  virtute  ejusdem  gratiae)  ac  dcsiderio  audien- 
tittm  tlisputantibtts  aspirarc  sermonem.  Viri  ergo 
Apostolici  et  praedicatores  toti  a  Deo  pendeant, 
eique  assidue  secommendent,  ut  iter  linguam- 
que  eorum  dirigat  eo ,  ubi  major  erit  Dei  gloria 
ct  animarum  fructus ,  ac  vicissim  fideles  orent . 
ut  tales  sibi  mittat  Pastores  ,  doctores  ,  confes- 
sarios  et  proedicaiores,  qui  magis  eorum  salu- 
lem  promovehunt. 

Ix  Asia]  Minori ,  non  tota  ,  qua3  complectitur 
Phrygiam  ,  Pamphyliam  ,  Lycaoniam  ,  Ciliciam, 
(lalaliam  ,  etc. ,  toiaque  mari  cingitur,  prster 
eam  partem  quae  spectat  Orientem;  sed  qum 
linitima  est  Epheso  :  haec  enim  proprie  Asia  mi- 
nor  dicitur,  in  qua  paulo  post  Paulus  pnxdicav  it 


256 


COMMENTARIA  IN  ACTA 


per  biennium,  Acior. ,  19.  v.  1.  et  10.  ac  deinde 
S.  Joannes  Aposlolus. 

7.  In  Mysiam.  ]  A  S.  Hieron.  in  locis  Hebr.  vo- 
catur  Mesiam.  PtolemacusduplicemfacitMysiain, 
majorem  et  minorem,  et  utramque  extra  Bilhy- 
niam  in  Asia  ,  non  procul  ablda.  Mysos  alii  Tbra- 
ces,  alii  Lydos  fuissc  dixerunt.  Et  quia  Lydi 
facum  acetosam  (quae  mulla  nascilur  inOlympo) 
Mysam  vocavere ,  ab  co  Mysos  dictos  putaveruni, 
quibus  sermo  fuit  ex  Lydo  Pbrygioque  permis- 
tus.  Haec  ergo  Mysia  fuit  in  Asia.  Alia  Mysia  est 
in  Europa  ,  quam  aliqui  vocant  Bosniam.  Porro 
Mysi  adeo  fuere  viles  et  despecti ,  ul  in  prover- 
bium  abierint ,  ac  de  bomine  vilissimo  dicatur, 
Mysorum  ullimus.  Ubi  vide  cbaritem  et  humili- 
tatem  Pauli,  qui  vilibus,  eeque  ac  honoratis 
evangelizat,  memor  illius  dicti  Isaiae  et  Christi, 
Pauperes  evang.elizantur. 

Non  permisit  eos  ( ob  causas  paulo  ante  datas) 
Spiritus  Jesu.  ]  Pula  Spiritus  sanctus  ,  qui  a  Pa- 
treetFilio,  puta  Christo  Jesu  ,  procedit ,  etutri- 
que  est  proprius  et  consubslanlialis.  Unde  col- 
ligas  ,  Spiritum  sanctum  non  solum  a  Patre  ,  ut 
volucre  Greeci,  sed  eliam  a  Filio  procedere,  ac 
consequentur  vere  esse  Deum.  Ita  S.  Cyrill.  1.  2. 
in  Joannem,  c.  3.  et  S.  August.  tract.  99.  in  Joan- 
nem ,  ac  Concil  Ephesinum  c.  de  resurreclionc 
Christi.  Idcirco  enim  vocatur  Spiritus  Jesu  , 
eeque  ac  Spiritus  Dei  patris. 

8.  Descenderunt  Troadem.  ]  Troas  Asise  esl 
regioHellesponto  adjacens  ,  ita  dicta  a  Troianis, 
ait  Pompon.  Mela  lib.  1.  Ptolemeeus  minorem 
Phrygiam  appellat.  In  ea  urbes  nobiliores  fuere, 
Troia  ,  Antandrus ,  Smyrna,  Clazomene,  Per- 
gamus  ,  Tbyatira  ,  Philadelphia ,  Laodicia,  Ida 
et  Tmolus.  Porro  S.  Hieron.  in  Locis  Hebr.  ac 
Baro.  censent  Troadem  fuisse  urbem  in  Asia  , 
alio  nomine  Antigoniam  appellatam.  Verum  Sy- 
rus  et  alii  censent  esse  regionem  eam,  quam 
jam  descripsi.  Utrumque  est  probabiie.  Sane 
c,  20.  7.  Lucas  indicat  Troadem  esse  urbem. 

9.  Et  visio  per  noctem.  ]  Haec  ergo  visio  fuit 
somnium  a  Deo  Paulo  immissum  per  angelum. 
Angelus  enim  in  imaginalione  Pauli  formavitet 
pinxit  virum  habitu  Macedonico,  ejusque  vo- 
i.em  ,  ut  videretur  Macedonice  loqui  et  dicere  : 
transiens  in  Macedoniam  adjuvanos ,  vel  certe  ipse 
angelusviriMacedonisspeciemetvocemassump- 
sit.  Videtur  bic  angelus  fuisse  tutelaris  et  praeses 
Macedoniee. 

Simili  visione  S.  Franciscus  Xaverius  cognovit 
se  vocari  in  Indiam.  Visus  est  enim  sibimet  saepe 
per  quietem,  humeris  Indum  aliquandiu  vec- 
tare ,  adeo  gravem ,  ul  ipso  pondere  fatigatus 
excitaretur  a  somno,  nimirum  hoc  precsagium 
erat  gravium  eerumnarum  et  laborum,  quos  pro 
lndorum  salute  subiturus  erat.  Ila  Horat.  Tursel- 
linus  in  vita  Xaverii  lib.  1.  c.  S. 

Simili  modo  ad  Africanos ,  Indicos  et  /Ethio- 
picos  propagandae  fklei  agones  vocatus  est 
Joannes  Nunnius ,  ex  illustri  Gusmanorum  fa- 
milia  oriundus ,  is  qui  primus  Patriarcha  in 
Ethiopiam  destinatus  a  Pontifice  Maximo  ,  mul- 
tis  exantlatis  laboribus  ,  magnam  suae  virtutis  , 
vereeque  sanctitatis  opinionem  posleris  reliquit. 
Cumenim  annum  integrum  supplicasset  B.  Vir- 
gini ,  ut  sibi  indicaret  quis  vitae  status  sibi  capes- 
sendus  foret ,  in  somnis  apparuit  ei  B.  Virgo , 
comitala  duobus  e  Societate  Jesu,  Petro  Fabro 
^rilicel  et  Francisco  Strada  ,  dixitque  :  Vis  ser- 
vire  filio  meo  usque  ad  defatigationem  ?  Cui  Nun- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVI. 

nius  :  Omnino  Domina.  Sequcre  crgo ,  ait  illa , 
Iws  viros.  Mox  ille  eis  obvius  factus,  in  Sociela- 
tem  eorum  admitti  pctiil  et  impetravit ,  ac  pru- 
mum  in  Hispania,  deinde  in  Africa  ;  demum  iu 
India  pro  Christo  laboravit  usque  ad  defaligatio- 
ncm.  Ita  P.  Maffeius  in  Vita  S.  Ignatii  de  Loiola 
lib.  2.  cap.  6. 

Moral.  Nota  somnia  esseindicia  vigilantis  ani- 
mi ,  el  virlulis  aul  vilii.  Quae  enim  in  vigilia  ani- 
mus  cogitat,  agit  et  frequentat,  beec  et  somniat : 
naiuraliter  enim  ea  noctu  recurrunl.  Somnium 
crgo  cst  signum  rei  amatae  ,  et  pcr  frequentem 
actionem,  aul  meditalionem  animopenilus  in- 
silse  etinfixae.  Quocirca  Plutarch.  lib.  dc  Profectu 
morum,  assignans  duodecim  signa  acquisitae  vir- 
tutis ,  unum  cx  Zenone  dat  ex  somniis.  Si  enim 
somnies  de  Deo,  de  amore  Dei ,  de  convcrtendis 
animabus,  certum  est  interdiu  te  crebro  deDeo 
Deique  amore ,  ct  convertendis  proximis  cogi- 
lare,  agere  et  satagcre ;  ac  consequenter  ardere 
amoreDeietproximi.  Ita  Paulus  jugiter  intentus 
praedicationi,  et  saluti  Gentium  ,  de  eadem  re 
somniat.  Deus  tamen  illud  somnium  ita  direxit 
et  attemperavit ,  ul  de  Macedonia  somniaret, 
potius  quam  Galatia  ,  vel  Asia  ,  ideoque  vir  Ma- 
cedo  vocans  in  Macedoniam  ei  appareret,  quia 
eoillum  destinabat.  Idem  signum  datS.  Augusi. 
Jib.  12.  de  Genes.  ad  lilter  cap.  15.  ubi  et  addit 
exemplum  Salomonis ,  quin  somnis  petiit  sa- 
pientiam  a  Deo  ,  3.  Reg.  3.  quia  in  vigilia  crebro 
eam  desiderabat.  Idem  alibi  :  Memor  es,  ait,  Do- 
mine  mandatorum  tuorum ,  eliam  in  somnis  pec- 
catis  resistimus.  Hinc  signum  est  eximiae  casti- 
tatis,  si  in  somnis  nunquam  occurat  turpis 
imaginatio  ;  aut  si  occurrat ,  statim  ei  pbantasia 
resistat,  utifecilS.  Francis.  Xaver.  resisiendoei 
usque  ademissionem  sanguinis.  Sicutenim  equi 
viam  saepe  a  se  initametlritamineuntetiam  duin 
auriga  dormit  :  sic  idem  facit  sensus  ,  caro  ei 
phantasia  ,  etiam  dum  mens  sopita  est  el  ratio 
dormit.  Perinde  ergo  acin  repenlinis  secundum 
habitum  operamur,  v.  g.  si  lentatio  autpericu- 
lum  occurrat ,  illico  generose  eam  repellimu^. 
si  alias  eam  soliti  simus  repellere ,  sic  et  in  som- 
nis.  Nam  ,  ut  ait  Aristot.  3.  Ethic.  c.  8.  Ars  per- 
fecta  non  deliberat :  tam  sibi  facilis  est  actus  suus. 
Vis  ergo  cum  Paulo  pia  somniare  de  Deo ,  Chris- 
to,  ccelo ,  etc.  ,  eadem  vigilans  frequenter  ei 
ardenter  cogita  ,  ac  rumina.  Cum  enim  hujus 
cogitationis  habitum  indueris,  is  quasi  natura- 
liter,  etiam  noctu,  in  actum  suum  sese  exer- 
cet,  preesertim  si  eam  sub  somnum  renovet , 
eique  indormiat. 

10.  Statim  qU;esivimus.  ]  Scilicet  ergo  Lucas , 
Paulus,  Silas  et  Timotheus  :  hic  enim  adhaesit 
Paulo  vers.  3.  ut  pcr  plures  magis  spargeretur 
Evangelium.  Sic  S.  Vincentius  Fererius,  sui 
aevi  Paulus ,  provincias  Europee  evangelizando 
obiens ,  ducebat  secum  mullos  sacerdotes  et 
fratres ,  tum  sui  Ordinis  ,  tum  aliorum ,  qui 
eum  adjuvarent,  ac  praesertim  pcenitentiuui 
confessiones  exciperent ,  ait  auctor  Vilce  ejus 
lib.  2.  cap.  7.  Solerter  notat  Baron.  et  alii,  Lu- 
cam  hic  loqui  in  prima  persona ,  dicendo,  quasi- 
vimus ,  acproinde  seipsum  comprebendere ,  cum 
baclenus  locutus  sit  in  tertia  persOna  :  unde 
videri,  quod  Lucas  primum  adhaeserit  Paulo 
Troade  ,  indeque  individuus  fuerit  Pauli  comes, 
ut  ait  S.  Hicron.  1.  de  Viris  illustr.  in  Luca,  ac 
proinde  deinceps  non  tam  audila,  quam  visa  a 
sc  Pauli  gesta  enarret.  Hinc  infcrt  Baron.  Lucam 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

jrripsissc  Evangelium  anno  Clirisli  58.  illo  enim 
Paulus  fuii  in  Achaia  et  Boeotia   (ubi  Lncam 
■cripsisse  E  vangelium  asseritS.  Hier.)  non anie. 
Verum  alii  probabilius  censent,  Lncam  ali- 
quando  abfuisse  a  Paulo.  Primo,  qnia  ab  boc 
versn  dcinceps  per  qnaiuor  capila,  scilicet  us- 
que  ad  C.  20.  5.  Lucas  niulal  personam  ,  et  a 
prima  reditad  tertiam.  Cum  enim  boc  cai).  mu- 
tasset  terliam   personam   in    primam   dicendo 
v.  10.  Otuvsivimits  ,  etc.  ,  certifacli  qitod  vocasset 
nos  Dcas.  Et  vers.  11.  Venimus  Samothrccium.  Bt 
vers.  12.  Eramtts  atilrm.  Et  vers.  13.  Egressi  sa- 
mus ,  loquebamur.  Et  vers.  1(5.  Euwtibus  nobis  ad 
orationcm ,  elC  Pylhoncm  obviare  nobis.  Lt  v.  17. 
Subsccutanos ;  nt  significet  se  tnnc  iuissc  comi- 
tcm  Pauli  :  idoin  lanien  sub  finem  capilis  bnjus 
mutal  rursum  personain  priniaiu  in  tertiam  ,  ut 
significcl  sc  tunc  a  Paulo  abluisso,  idque  facil 
conslanler  usquc  ad  c.  20.  5.  Undc  ait  lioc  c.  v. 
nlt.   de  Paulo  el  Sila  :  Visis  fratribus  consolati 
sunl  cos  ;  ct  [>rofccli  sunt.  lil  cap.  17.  I.  Cnm  au- 
trm  prrambitlassctit  Amphipolim  ,  vcnrrunl    Tlics- 
satonicam ,  etc. ,  quibus  evidenter  signiflcat  se 
lunc  non  luisse  in  comitaiu  Pauli.  Videlur  ergo 
al>  eo  abfuisse ,  usque  dum  Paulus  perambu- 
lando  regionos ,  rediit  in  Graeeiam  ,  navigaturus 
in  Syriam  c.  20.  ,".  tuncenim  Paulus  inter  alios 
socios  hujus  itineiis,  (|iii  illo  versu  noininantur, 
assumpsit  el  Lucam.  I  nde  d<'  iis ,  aeqoe  ac  de 
se  lubdit  ibidem  Lucas  vers.  5.  Bi  cum  prwccssis- 
srnt,  suslinusrunt  nos  Troade  :  nos  vero  navigavi- 
mus  post  dics    a:ymornm.    Et  vcis.   15.  Vcnimus 
contra  Cliium  :  ac  deinceps  scmper  eadem  per- 
suna  priina  ulitur,  ul  scipsurn  includat.  In  illa 
ergo  ex  Grsscia  in   Syriam  ,   indeque  1'iomam 
navigatione,  longa  et  periculosa,  Lucas  indivi- 
duus  fuit  coincs   Pauli ,   non    ante.    Secundo, 
quia  ,  et  esto  fuisset  l.ucas  anle  comcs  Pauli  fir- 
mus,  ei  stabilis  ( quod  tamen  non  liquet )  non  id- 
circo  firmiter  ei  adhtcsisset.  Crebroenim  Paulus 
suos  comilcs  alio  amandabal,  ad  Kcclesias  a  se 
erectas  confirmandas ,   uti   Titum    et   Lucam 
amandavit  Corinthum  2.  Cor.  8.  18.  Silam  Athe- 
nas ,  Titum  in  Cretam,  Timolheum  Ephesum, 
Erastum  in  Macedoniam,  Actor.  19,  23.  Tertio, 
quia  2.  Cor.  8.  vers.  18.  per  fratrem  cujus  laus 
cst  iu  Evangelio,  quem  Paulus  ait  se  mittere 
Corinlbiun ,    S.   Hieron.    Tcrtull.    Anselm.   imo 
s.  Ignatius    (  quos    ibidem    citatl)    intelligunt 
s.  Lucam.  Unde  sequitur  anno  Chrisli  58.  ( illo 
cnim  scripsit  Paultts  epistolam  2.  ad  Corinth.  ) 
vulgatum  jam  et  celebre  Lucoe  Evangelium  ,  ac 
proindeahquotannisanteilludaLucafuissecons- 
criptum,  nimirum  inter  annum  Christi  51.  quo 
Lucas  hic  coepit  adhaerere  Paulo,   et  annum 
Cluisti  58.  quoillud  ore  omnium  laudari  asserit 
Panlus.  Kx  dictis  sequitur,  pluribus  annis  Lucam 
a  Paulo  nbfuisse.  Ubi  Nota  insignem  modestiam 
8.  Lucse ,  nipoic  (|ui  mollam  sui  r'.\ angelii ,  labo- 
rcin  ,   cl  opis  ipiam  navavit  S.  Paulo,  incnlio- 
ncin  facit;  cuin  lamcn  cain  dilaudel  Paulus  in 
suis  Epislolis.  Sua  ergo  allo  picinil  silenlio,  ac 
in  gesla  Pauli   se  loium  effundit  :  vice  yersa 
Paulus  Lucam  suum  adjutorem  vocal  el  celebrat 
ep.  adPhilem.  vers.  2'i.  ac  cbarissimum  nuncu- 
pat  Coloss.  /i.  vers.   ik.   Et  in  vinculis  Hohkt 
ageus  :  Lucas,  inquii  ,  cst  ntecum  solus  :  cum 
tamendealiis  suis  sociis  mox  subdat  :  Omnesme 
dereiian  runt  :  non  illis  imputctur,  2.  Timolb.  li. 
vers.  11.  ci  u;. 

pKoneisa  in  Macfdomam.  ]  Quam  cum  dcs- 
COt^n.ns  A  i.AriDK.     tou.  \. 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVI.  257 

cripsisset  Pliniusl.  h.  c.  10.  subdit  :  IUtc  rst  Ma 
cedonia  trrrurum  imperio  potia  quondam.  h&c 
Asiam  ,  Armeniam  ,  Iberiam  ,  Albaniam  ,  Cappa- 
dociam,  Syriam  ,  Mgyplam  ,  Tattrum  ,  Cauca- 
sum  transgrcssu  :  luec  in  Iiactris ,  Persis,  Medis 
dominata ,  toto  Oriente  possrsso.  lla?c  cliam  Indiat 
viclrix  per  vestigia  Liberi palris  alque  llcrculis  va- 
guta.  llac  radrm  cst  Macedonia,  cujus  uno  dit 
Paulus  .EmiUtts  Imperator  nostrr  72.  urbcs  dircptas 
vendidil.  Tanlam  differentiam  sortis  prwstitere 
duo  hominrs.  Hanc  nunc  S.  Paulus  Cbrislianus 
Alexander,  et  alter  Paulus  .Lmilius,  non  Roma- 
nis  ,  sed  Deo  et  Cbrisio  subjccit. 

11.  Samothbaciam.  ]  Ita  dicta  est  regio  i\  Samiis 
et  Tbracibus  vicinis  el  accolis ,  vcl  etiam  incolis, 
teste  Diodor.  lib.  5,  cap.  11.  Dnde  VirgiL  7. 
■F.neid.  Threiciamqtte  Samon,  qttoz  nttnc  Samolhra- 
cia  fertur. 

Nbapomm.  ]  Urbs  eiat,  non  in  Caria  ,  ut  vull. 
Dionys.  sed  in  confinio  Tbraciae  et  Macedoniz: 
contra  Tbesum  insulam.  Ha3C  enim,  non  illa, 
vicina  eral  Samolbracise  ;  ila  Gagneius  ,  Cajelan. 
et  Arias ,  CEcum.  ait  suo  2evo  nuncupatam  Cbri6- 
topolim. 

12.  Piiii.ippos.  ]  Ita  dicta  est  urbs  a  Pbilippo 
patre  Alexandri  Magni ,  qui  eam  instauravit, 
convcrsa  est  ad  Cbristum  i\  S.  Paulo. 

QtyE    KST    PBIMA    PAIITIS    MaCICDOM.E    CIVITAS.   ] 

Partis,  id  est,  Primo ,  regionis  vel  provinciae. 
Secundo  ,  proprie  parlis  ,  id  est ,  porlionis  illius 
Macedoniae,  quse  e  TbraciactSamotbracia  (unde 
vcniebal  Paulus)  venienlibus  occurret  :  amplc 
enim  erat  Macedonia  ;  aliasquc  babebat  urbe« 
aliis  provinciis  conlerminas.  Tertio,  «iio;  ,  jd 
csi,  pars ,  sumitur  pro  principio.  Sic  sumit 
Virg.  7.  iEneid.    - 

Pars  mihi  pacis  erit  dextram  tetigisse  tyranni. 

Ita  Budaeus  in  Commenl.  lingua?  Graecac;  q.  d. 
Pbilippi  est  prima  civilas  principii  Macedoniae, 
sive  a  qua  incipit,  et  principium  capit  Ma- 
ccdonia.  lia  Syrus  vertit,  qtueest  principium  Ma- 
ccdoniay ,  et  Erasmus  ,  qito?  cst  in  prima  parte 
Macedoniic.  Unde  quis  suspicari  posset,  in  Nos- 
tro  pro  prima,  legendum  primw  :  qtta:  est  prima 
partis  Macedoniai  civitas.  Sic  eniin  sensus  esl 
clarus.  Verum  exemplaria  Bibliorum  (irccca  et 
Latina  conslanter  babent  prima.  Quarto,  crgo 
planus  sensus  esl  bic.  q.  d.  Pbilippi  est  prima 
civilas  in  confinio  Tbracioe  ,  quaj  ad  partem  ;  id 
est  sortem  et  ditionem  Macedonise  pertineL; 
alioe  enim  uberiores  pertinent  ad  parlem  ,  id  est 
ad  sorlem  ,  ejus  et  dilionem  Thraciae  ;  imo  Pbi- 
lipporum  urbis  pars  una  ad  Tbraciam  ,  pars 
allera,  eaque  potior  ad  Macedoniam  pertinebaL 
COLONIA.  ]  Romanorum,  ut  palct  vcrs.  21.  idco- 
quc  jure  Romanorum  civium  gaudens ,  sicui 
nobilis  l  biorum  civitas  B.elgiO  vicina  ,  dicta  est 
Colonia  Agrippina;  quia  Agrippina  uxor  Claudii 
Impr.  et  maler  Neronis  ,  eo  Coloniam  Romano- 
rum  deduci  curavit.  Coloni  enim  dicebanlur 
cives  Romani  ad  aliquam  urbem  babitandam 
inissi ,  qui  non  propriis,  sed  populi  Romani  le- 
gibus  vivebant,  ail  Cicero  lib.  3.  dc  Natura  dco- 
rum.  Porro  Colonias  ducebant  Romani ,  tum  ad 
cxonerandam  Romam  popuiis  oppletam ,  eoruoi 
examina  alio  deducendo;  lum  ad  pauperes  urbi* 
alcndos  ;  bis  enim  alibi  dividcbant  jugera  terrae  : 
Lum  ut  iis  militibus  slipendia  solverent,  »»•! 
praemia  largirenlur  :  tum  maxiuie  ut  illi  Roma- 
norumjuset  imperium  iis  in  locis.  ad  quoe  mit- 


258  COMMENTARIA  IN  AGTA 

tebanlur ,  tuefentur.  Ita  Cicero  de  lefee  Agraria  : 
ftiCijores ,  inquit ,  colonias  sicidoncis  in  locis  contra 
suspiciones  pericuU  collocarunt ,  ut  non  oppida 
Italice  ,  sed  propugnacula  imperii  essevideraitur. 
Et  pro  Fonteio  de  Gallia  provincia  loquens  :  Est 
in  eadem  provincia  IV arbo Marlius ,  Colonianostro- 
rum  civium ,  specula  poputi  Homani ,  ac  propugna- 
cuUtm  istis  ipsis  nationibus  opposilum  et  objectum. 
Colonia  quoque  dicebalur  urbs  donata  jure  et 
privilegiis  Coloniae,  etiarasi  ex  colonis  aliunde 
missis  non  esse  conilala. 

Confe&entes.  ] Ua  icguntRomana  ,id  est,dis- 
screntes ,  dispuiantes  :  Grcecc  enim  est  itxvpt- 
6ovres;unde  Scholasticae  disputationes  vocantur 
dialribie  ,  idque  probat  Erasmus.  Alii  legunt 
consistentes ;  unde  Valabl.  et  Pagnin.  vertunt, 
commorantes.  Hoc  enim  quoque  significat  Grae- 
cum  Ciu.zpi6ovri;.  Eodein  res  redit.  Nec enim  com- 
moratio  Pauli  fuit  otiosa,  sed  intenta  ad  dispu- 
tandum  et  piaedicandum. 

13.    UlJI  VIDEBATUR  ORATIO  ESSE,]  GrOCClim  itpo- 

ctjyj.  et  oralionem  ,  et  oratorium ,  sive  locum  ora- 
tionis  (  ut  verlit  Syrus  )  significat,  puta  Synago- 
pam  ,  haec  enim  Judceis  erat  locus  orandi  et  prae- 
dicandi.  Unde  el  Paulus  in  eo  proedicare  ccepit. 
Talia loca  extra  civitates  crebro  babuisse  Judaeos 
et  Samarilas ,  tradit  Epipban.  ha?resi  80.  Sic 
Philo  ad  Cajum  ,  Judaeorum  Synagoga  vocatpro- 
seucbas.  EtJuvenal.  satyra3. 

Ede  ubi  consistas ,  iu  qua  tequairo  proseucha. 

Sic  coenatio  vocatur  cocnaculum ,  in  quo  fit  cce- 
natio  :  ambulatio  vocatur  ambulacrum ,  in  quo 
ipsa  fit,  ccctus ,  consilium  et  Ecclesia  vocatur  lo- 
cus  ,  in  quo  fil,  coetus  et  congregatio  populi , 
vel  consiliariorum.  Unde  liquet  locum  hunc  ora- 
tionis  fuisse  Judaeorum,  prasertim  quia  eo  con- 
venitLydia,  qua^  colebatDeum  ,  utdiciturv.  10. 
Salmeron  tamen  censent  fuisse  idolium ,  ubi 
Gentes  suos  deos  colebant  et  invocabant. 

1U.  Nomine  Lydia.  ]  Censent  aliqui  Lydiam  dic- 
tam ,  quia  Oriunda  erat  e  Lydia  provincia  ,  cujus 
rex  fuit  Croesus  tempore  Cyri.  Favet  quod  scribit 
Plin.  1.  7.  c.  56.  Lydos  Sardibus  primos  rationem 
invenisse  lanas  purpuras  inftciendi.  Verum  obstat  to 
nomine.  Nomen  ergo  proprium  erat  Lydia  ,  non 
cognomen  a  patria.  Adde  ,  cognomina  non  sumi 
a  provinciis  tam  amplis  ,  ut  regna  sint ,  qualis 
erat  Lydia  :  potius  ab  urbe  dicenda  erat  Thyati- 
rena.  Lydia  Sanctorum  calaloguo  asscripta  est 
in  Martyrol.  die  3.  Augusli. 

Purpuraria.  ]  Aliqui  ita  dictam  censent ,  quod 
purpura  vestirelur  ,  utpote  nobilis  etprognata  e 
stemmate  regio  :  regum  enim  est  purpura.  Alii , 
quod  purpuram  tingeret.  Verum  Graece  est  ™p- 
yophuikis  ,  id  est ,  purpurce  vendilrix ,  quales 
solent  esse  divites  :  imo  opes  et  gloria  Tyri  con- 
sistebant  in  conficienda  et  vendenda  purpura  , 
uti  dixi  Isake  23. 

Civitatis  Thyatjrenorum.  ]  Civitas  est  Lidiae  , 
de  qua  dixi  Apoc.  1.  18.  ex  ea  ergo  oriunda  erat 
Lydia. 

Colens  Deum.  ]  Lydia  erat  Gentilis  :  cognovit 
ergo  etcoluit  Deum  vel  lumine  naturae  ,  ex  crea- 
tione  et  gubernatione  universi ;  vel  ex  institu- 
tione  majorum .  vel  ex  familiaritate  cum  Judaeis, 
uti  et  Cornelius  Centurio  Actor.  10.  Unde  Lyran. 
Hugo,  Glossa  etCarth.  censent  eam  fuisse  pro- 
selytam. 

Cujus  Dominus  aperuit  cor.  ]  Puta  illumi- 
navit  intellectum  ,  et  movit  voiuntatem  ejus ,  ut 


APOSTOI.ORUM.  Cap.  XVI. 

intenderet  iis  quai  dicebantur  a  Paulo,  eaque 
vere  esse  intelligeret;  ilaque  Christum  cognos- 
cere  et  diligere.  Oret  pnedicator,  ut  Deus  au- 
ditorum  corda  aperiat:  idem  orent  audilores,  si 
fructumex  concione  referre  cupiunt. 

15.    Sl  JUDICATIS    ME   FIDELEM   DOMINO.  ]   Si  ,    id 

est ,  quia  q.  d.  Quia  censuistis  me  dignam  bap- 
tismo  et  fide  Christiana  ,  quia  me  fecistis  lidelem 
et  Chrislianam  ,  divertite  ad  me  ,  ut  ego  vestro 
alloquio,  et  vos  mea  hospitalitate  gaudeatis. 
Nec  enim  decet  Christianos ,  praesertim  Aposto- 
ios ,  nisi  apud  Chrislianos  hospilari. 

Et  coegitnos.  ]  HinccolligitS.  Greg.  hom.  23. 
in  Evang.  quod  peregrini  ad  hospitium  non  so- 
Ium  invitandi  sint ,  sed  eliam  trahendi.  EtS.  Am- 
bros.  1.  1.  de  Abraham,  a  Christianis,  proeserlim 
Episcopis,  requirit  ut  praesio  sint  advenientibus, 
occurrant  obviam ,  itinera  explorent,  adsintnon 
quoerentibus,  rapiant  praelergredientes,  uti  fecit 
Abraham.  Sic  et  discipulis  duo  coegerunt  Chris- 
tum  secum  divertere  in  Emaus ,  ideoque  eum 
in  fractione  panis  agnocere  meruerunt ,  Lucce 
24.  29. 

16.  An  orationem.  ]  Ad  locum  orationis ,  ad 
proseucham ,  uti  dixi  v.  13. 

Habentem  spiritum  Pythonem.  ]  Syrus ,  spiri- 
tum  divinationis ,  puta  deemonem  familiarem , 
imo  obsidentem,  ait  Cajetan.  et  Hugo  (nam  Paulus 
illumex  ea  expulit)  qui  defuturis  oracula  red- 
debat,  Apollo  enim  cognominatus  est  Pythius, 
vel  a  dracone  Pythone,  quem  in  Delo  occidit, 
vel  a  «te«<j&at,  idest,  consulere ,  puta  a  dandis 
responsis  et  oraculis.  Inde  spiritus  ille  quo 
afflali  prsedicebant  futura  ,  Pytho  vocari  coeptus 
est.  Inde  etiam  7ruStoi  dicebantur,  qui  Delphos 
adconsulenda  oracula  mittebantur ,  qui  publice 
cum  regibus  cibaria  habebant,  et  vescebantur 
una,  teste  Herodoto  lib.  6.  Vide  dicta  Isaiee  8.  19. 

17.  Isti  homines  servi  Dei  excelsi  sunt.  ]  Non 
ait ,  Jesu  Christi ,  quia  hic  illi  exosus  est,  utpote 
qui  eum  regno  suo  dispoliavit.  Dixit  hoc  daemon 
perpuellam,  velcoaclusa  Deo  ;  itaBeda,  Glossa, 
Hugo  et  Dionys.  vel  sponte,  ut  hac  arte  ad  se 
plures  pellicerct,  quasi  qui  spiritus  esset  divi- 
nus  ,  utpote  servos  Dei  indicans  et  dilaudans; 
ita  S.  Chrysost.  OEcumen.  Lyran.  et  Cajet  Addit 
Cbrysost.  ut  Paulum  adulando  sibi  conciliaret, 
ne  se  a  puella  expelleret ,  eumque  laudando 
tilillaret,  et  ad  vanam  gloriam  incitaret.  Verum 
potior  causa  petenda  videtur  ex  eventu  ,  quem 
daemon  sagacissimus  uli  praevidebat,  ita  etma- 
litiosissimus,  intendebat  :  nimirum  praevidebat 
Paulum  non  laturum  hasce  suas  voces ,  sed 
eum  expulsurum  ,  se  vero  libenter  cessurum, 
ut  horos  Pythonissa)  jam  privatos  suo  divina- 
tionis  quaestu  accenderet  in  Paulum  ,  ut  eum 
male  mulctarent  vel  occiderent.  Pauli  enim  ca- 
put  petebat  diabolus  ,  ut  ejus  praedicationem,  et 
conversionem  Gentium  inhiberet ;  ita  factum 
est  :  nam  Paulus  ab  eis  captus ,  ilagellatus  et 
incarceralus  cst.  Scribatenim,  si  Paulum  per- 
deret,  se  plurimos  perditurum. 

18.  Dolens  autem  Paulus.  ]  Tum  puellae  mise- 
riam,  tum  diaboli  fraudem  ,  qui  divinando  po- 
pulos  ad  se,  et  ad  magicas  artes  altrahebat. 
Graece  pro  dolens  est  5iz™vYidils't ,  id  est ,  moleste 
ferens  et  indignans ;  Erasmus,  taidio  affectus.  No- 
luit  hanc  laudem  et  hoc  testimonium  recipere 
a  diabolo  Paulus ,  lum  ut  ostenderet  eum  patrem 
esse  mendacii ;  et  verum  subinde  dicere,  ut  dein- 
ceps  mentienti  credatur  :  tum  ut  oslenderet 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

omncm  cum  diabolo  communicaiioncm  nobis 
esse  interdictam.  Nam  beneficia  cjus  omnibus  suvt 
nocentiora  vulneribus ,  ait  S.  Leo.  serm.  10.  de 
Passionc.  Dcum  erilm  beneficia  praistat ,  magis 
nocet ,  ait  S.  Aug.  8.  Civit  c.  26. 

19.  Ad  pkincipks.]  Syrus,  ad primores  civitatis , 
inter  quos  mulli  erant  e  Magistratu  :  Magistra- 
tui  enim  puniendum  oblulerunt  Paulum ,  ut 
sequitur. 

30.  Cum  siist  Jvnm.  ]  Conflanl  invidiam  Paulo  : 
Judici  enim  Romanis  et  aliis  Gcntibus  erant 
exosi  ob  fidei  singularltalem ,  separationcm  et 
rnorum  dissiinilitudincin.  Idem  odium  in  Chris- 
tianos,  quasi  e  Judiuis  oriundos,  derivarunt, 
ut  patcte.x  Tertull.  Apolog.  c.  7.  acex  Apologiis 
Aristidis,  Cuiadrali,  Alhenagoraj,  Justini ,  et 
aliorum  illius  ievi. 

21.  Annuntiant  morkm,]  l^ij,  id  est,  morcs,ins- 
tituta,  puia  novani  fidem  et  religionem,  no- 
vum  modum  vivendi  .  novum  novi  Dei  cuJtum. 

Cum  simus  RoMANi.]I'uta  coloni  Romanoruin, 
ac  proinde  eorum  jure  vivehtes.  Romani  enim 
sanxerant,  nequis  Deus  adiniiteretur,  nisi  quem 
Senatus  approbasset.  tiride  cum  Tiberius  Ciesar 
auditis  miraculis  Christi,  vellct  cum  inter  deos 
rcfcrrc,  Scnalus  rcstitil  ,  co  quod  sc.  prius  non 
consulnisset ,  teste  Eusehio  1.   2.  Ilislor.   c.  2. 

2!2.  Scissis  tunicis  korlm.  ]  Pauli  et  Sihe.  Id 
fecerunt  tum  ad  execrationem  sceleris,  quod 
scilicct  dcoriim  cultum  aholerc,  et  novum  Deum 
statucre  satagercnt ;  tum  ut  eos  notarent  igno- 
minia ;  tum  ut  cos  nudarent  ad  flagellationem, 
quae  mox  secnta  est.  Aliler  Tigurina  et  Clarius; 
vertunt  enim,  scissis  tunicis  suis,  pro  iurws  legen- 
tes  ivrfii  ,  quasi  Magistralus  non  Pauli,  sed  suas 
tunicas  sidcrint,  in  detcstationem  auditaeblas- 
phemiae  et  novie  religionis,  quam  praedicabat 
Paulus.  Hanc  enim  ipsi  superslitiosam  ,  et  blas- 
phcmam  impiamque  censehant. 

23.   F.T  CCTB  MULTAS    PLAOAS    KIS   IMPOSUISSENT.  ] 

per  virgarum  llagellationem.  UndcSyrus  vertit, 
ei  cum  multum  eos  flugcUasscnt.  Alii  praeter  vir- 
gas,  putant  Pauluin  et  Silam  partim  a  populo 
furente,  partinia  lictoribUs,  fustihus  et  pugnis 
fuisse  appelitos  :  hisce  cnim  propric  plagae  in- 
fliguntur.  Praeclare  S.  Chrysost.  hic  suh  finem 
hom.  39.  Paulus,  inquit,  vcrbcrabatur ,  ct  nikil 
dicebat.  Iluncet  nos  imitcmttr.  Rcfcriamus  pcrcu- 
tientes  mansuctudinc  ,  silcnlio  ,  Idnganimitdte. 
Uifliciliorasunt  lucc  vulnrra  :  major  plaga  et  one- 
rosior.  Gravius  cnim  cst  pcrculerc  animam,  quam 
corpus.  MuUospcrcutimus,  scd  ut  amici;  ut  delcc- 
tatur  :  scd  qucm  pcrcusscris  cum  rontttmclia, 
quoniam  cor  tctigisti ,  valde  conlristasiilta  ma- 
gis  cor  iUorum  pcrcutimus.  Ouod  aulcm  militas 
mugis  vcrberct ,  quam  tcmeritas ,  aze  demonstre- 
mtts,  etc.  Idem  hom.  fi.  de  Laudibus  S.  Pauli, 
docet  Pauluin  cidem  cui  nos  inlirniitati  carnis 
sttbjacuisse  ,  sed  eam  viriule  transccndisse. 
IVoti  cnim,  inquit,  habcrc  natttram  ihfirmitatibus 
subditam,  sed  servire  infirmitatibtts ,  criminosum 
fst ;  ttt  mcrito  mugnits  illc  liabcatur  alipte  mira- 
bitis ,  qui  imbecillitatem  natune  voluntatis  virtutc 
sttperut-it :  ci  hoc  ipso  ostcndil ,  quanta  sit  libera 
voluntatis  potestas,  obslruitque  ora  dicentium cur 
non  natura  bonifuCli  smnus  ,  ncc  cum  ipsa  virtute 
progeniti?  Quid  enim  refert  natura  csse ,  qttod 
potcs  eJRci  volunlate.'  imo  prwstat  spontc  coronis 
et  ampltssuna  luttdc  dccorari.  Et  mox  :  Paulus , 
inquit,  fUU  statna  rirtutis,  qni  hona  roliuitatis  in 
natttra  firmftatem  certarlt abdueere.  Dolchat  qni- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVI.  259 

dem  ille  corpus,  sed  non  inferior  incorporis  potes- 
tatibus  ,  ipsos  contemncbat  dolores.  Quando  cnim 
dicit,  Mundo  crucifixus  sum,  quid  aliud  videtur 
diccre,  quam  quod  etiam  ex  corpore  ipso  animi 
virtute  migravcrit  ? 

2/|.  Stiunxit  ligno,]  numclla,  vclcippo,cui 
seorsim  singuli  inserehantur. 

25.  Media  autkm  noctk  Paulus  et  Silas,  ora.n- 
tes,  i.audaijant  Dkum.  ]  Vide  hic  Pauli  ct  Silae,  in 
fiagellalione  et  incarcerationc  constantiam  et 
laeiitiam,  qua  exultanies  Deo ,  quasi  pro  ingenti 
dono  gralias  agunt.  Idcm  fecerunt  olim  Marly- 
res.  Rursum  quam  hrevis  somni  fuerit  Paulus, 
scilicet  dormivit  usqtie  ad  mediam  noctem. 
Terlio,  eum  solitum  rncdia  noctc  consurgere  ad 
oralionem  ,  instar  Davidis  diccnlis  Psalm.  118. 
62.  Media  nocte  surgebam  ad  confdcndum  tibi ;  et 
Isaiae  C.  '26.  9.  Anima  mea  desideravil  te  in  nocte. 
Ilinc  fideles  olim  media  nocte  solehant  ad  oratio- 
nem  surgere  :  lum  quia  suh  id  tempus  natusest 
Christus  ,  iequc  ac  passtis  :  tum  qtua  credehant 
Christum  noctu  venlurum  ad  judicium  ,  inquit 
Lactant.  lih.  7.  cap.  9.  Quocirca,  inquit  Clemens 
Alexand.  2.  Paedag.  cap.  9.  Sape  nocluelccto  sur- 
gendum  est,  Dcusque  laudandus  :  beati  enim,  qui 
in  ipsumvigilarunt,  seipsos  assimilantes  angelis , 
qttos  nos  i/?r.-/oyo-Ji ,  id  cst  vigilcintes ,  vccamus. 
Idem  exemplo  Pauli  hoc  loco,  faciendum  esse 
docct  S.  Basil.  in  reg.  interrog.  37.  et  S.  Hieron. 
ad  Demetriadcm,  post  alias  diurnas  orandi  ho- 
ras  :  Advcsperam,  inquit,  media  nocte,  ct  mane 
semper  est  exercendum.  Quin  et  Plinius  de  Chris- 
tianis  apud  se  accusalis  ita  scrihit  ad  Trajanum 
lih.  10.  epist..  97.  Affirmabat  atttem  hanc  fuissc 
summamvel  culpce  sua>. ,  vel  erroris  ,  quodessent 
soliti  stato  die  anle  lucem  convenire ,  carmenque 
Cliristo,  qttasi  Deo  dicere  sccum  inviccm.  Unde  ii- 
quct  non  tanlum  Clericos,  sed  et  laicos  olim 
noctu  ad  oralionem  et  hymnos  convenisse.  At- 
quehincorli  sunt  Nocturni,  quos  quotidie  legi- 
mus  in  officio  Ecclesiastico,  idque  exemplo 
Pauli  et  Silae,  qmo/ttnv,  id  est,  bymnizabant , 
hymnos  dicebant ,  ait  Lucas.  Unde  Ecclesia  in 
hymno  Feriae  U.  ad  Malulinum  sic  canit : 

Mcntes  imnusque  tolliraus , 
Prophela  sicut  coctibus 
Nohis  gerendum  prxcepit , 
raulusquegestis  censuit. 

Ilinc  et  S.  Ilicron.  F.ustochio  scribit  et  pr.Tscri- 
hildicens:  Esto  ricada  noclium.  Noclu  enini  C*- 
nitcicada.  Ila  S.  Viccnlius  Ferrerius  ,  S.  Petrus 
MarlyrOidin.  Praedic.  S.  Xaverius,  aliisqtie  viri 
Aposlolici  per  diem  praadicahant,  noclu  orabant, 
exemplo  Christi  qui  crut  pcrnoctant  in  orationc 
Dci,  Lticae  G. 

12.  Plura  vide  apud  Cassianum  1.  "2.  Franco- 
linum  lih.  de  Horis  Canon.  c.  2.  Baronium  bic  , 
et  in  Martyrol.  ad  dicm  5.  Januarii. 

26.  SuBiTO  VEno  TF.nn.E  motus  PACTUfl  est  mag- 
nus. ]Ut  eo  ostenderct  Deus,  se  preces  Pauli 
et  Silae  exaudisse,  eorumque  curam  gerere,  se- 
que  eos  e  carcere  libcraturum,  ac  pro  eis  ler- 
ram,  omniaque  clementa  eoncussurum,  si  opus 
csscl.  Vide  dicla  c.  'i.  31.  Hic  terrae  motus  vidc- 
tur  fuisse  non  tanlum  in  carcere  sed  etiam  in 
tirhe  :  eo  enim  lerritus  Magislratus,  illico  jussit 
eos  dimilli. 

UNIVF.nSORUM    VINCll.V     SOUTTA      M  N  T.  ]     Vel    VI 

tcrrae  molus.  vcl  poiius  opcr.iiioni'  si-crcla  an- 
gcli  :  ncmo  lamen  effugit,  quia  perculsl  cr."i' 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTGLORiJii.  Cap.  XVI. 


2G0 

omnes,  adcoque  non  advertcbant  incarcerati  sc 
vinculis  esse  solulos,  ait  Chrvsost. 

27.  Custos  carcems.  ]  OEcuhien.  censet  hunc 
cuslodem  fuisse  Steplianum,  cujus  se  domuin 
baplizasse  scribit  Paulus  1.  Corinth.  1. 16.  quem- 
que  inter  primitias  Achaiae  commemorat  ibi- 
dem  c.  ult.  v.  15.  Sed  obstat,  quod  haec  Pbilip- 
pis  sintgesla  in  Macedonia  ,  non  in  Achaia ;  nisi 
dicas,  custodim  huncoriundum  ex  Acliaia,  mi- 
grassePhilippos,  ibiqueconversum  a  Paulo,  re- 
diisse  Corintluun  in  Achaia. 

29.  Introgressus  est,]  um-rMzt,  idcst,  utTi- 
gurina  ct  Pagniu.  irrupit ,  insiliit, 

30.  QlUDME  OPORTET   FACERE.  ]    COHVCrsUS   CSt 

hiccustos  per  terraemotum,  quodque  Paulus  et 
SHas  soluti  vinculis,  in  iis  tanien  perstiii.e.«rnt 
laudantes  Deum  ;  iude  enim;  videbal  Dcumruo 
Paulo  et  Sila  ,  quasi  legatis  suis  pugnare. 

31.  Credein  Dominum  Jesum. ]Multa  alia  cre- 
denda  erant  de  Palre  et  Spiritu  sancto,  de  Ec- 
ciesia,  aliisque  Symboli  articulis,  quae  proinde 
sigillalim  ei  exposuit  Paulus  v.  32.  Sed  horum 
omnium  caput  et  sumfna,  erat  fides  in  Christum : 
I:aec  enim  includit  et  docetcaetera  omnia.  Fides 
enim  Chrisiiana  credit  traditque  Symboluin 
Apostolorum,  quo  rcliqua  crcdenda  contincn- 
tar. 

35.  Dimitte  ijomines  illos.]  Magistralus  prae- 
cipitarat  senlentiam  contra  Paulum  et  Sylam  : 
unde  rediens  ad  se,  et  causa  melius  examinata, 
nimirum  quod  ob  pulsum  a  muliere  Pytbonem 
daemonem,  id  est,  ob  beneficium  in  eam  totam- 
que  uri;cm  collatum ,  eum  tam  male  excepis- 
senl;  forte  etiam  sentientes ,  vel  a  custode 
per  nunrium  edocii  de  miraculo  lerrac  motus, 
Pauliquc  iunocentia  et  Uetitia ;  quodque  a  Deo 
solutis  vhiculis,  carcere  egredi  noluisset, 
cum  illicojussit  dimilti,  Dco  ad  id  ipsum  im- 
^eiiente,  ne  praedicationis  Pauli  cursus  inbi- 
beretur ;  ita  Lyran.  IlugoetDionys.  Unde  quidam 
Gracci  codices  addunt  :  Die  aatem  facto  convene- 
runt  MagisCratus  in  conciUttm  ,  et  Memores  terrai 
molum  factum,  timucrunt  ac  miserunt  liclores; 
quaj  verba  significant  terrae  motumnon  tantum 
fuisse  in  carcerc,  sed  per  totam  urbem  uti  dixi 
v.  26. 

37.  Indemnatos.  ]  Taxat  injustitiam  Magis- 
ttatus,  quod  praecipitarit  'tam  sententiam  , 
<iuam  pccnamcausa  inaudita.  Syrus  vcrtit,  in- 
nocentes. 

Homines  Romanos.  ]In  Pandcct.  lege  5.  tit.  26. 
lege  Julia,  de  vi  publica  damnlur  ,  qui  civem 
Romanum,  ante  ad  populum  nunc  ad  Impera- 
torem  appcllantem,  necarit,  torserit,  veibera- 
rit ,  in  vincula  ducil  jusserit.  Exaggerat  Cicero 
actione  5.  in  Verrem,  quod  Gavium  civem  Ro- 
manum  Verres  flagellarit.  Ncc  ulla  vox  alia,  in- 
quit,  istius  miseri  inter  dolorem  crepitumquc 
plagarum  audiebatur,  nisi  haec  :  Civis  Uomanus 
$um.  Recens  erat  Rhodiorum  exemplum ,  qui 
cumpeccassent  in  aliquos  Romanoscives,  Clau- 
dius  cos  libertate  plane  privavat,  uti  narrat 
Dio  lib.  60.  AntiquoenimjureRomanorumnefas 
erat,  civem  Romanum  subjicere  flagellis ,  seu 
virgis.  Id  primum  statuit  lata  lege  Valerius  Pu- 
blicola  apud  Valer.  Max.  lib.  !\.  c.  1.  Idipsum 
confirmalumestlege  Porcia,  cl  lege  Sempronia, 
tesle  Ciceronepro  Rabirio.  Vide  Sigonium  lib.  1. 
de  Aniiquo  jur.  Roman.  c.  6. 

NON    ITA,    SED   VENIANT,    ET  IPSI  NOS   EJICIANT,] 

ii*-/ayjT5-7ctv,  id  est ,  cducant.  Hhic  patet,  Paulum 


post  cibum  in  domo  custodis  sumptum,  rcdiisse 
adcarcerem,  ut  ibi  eum  Magistratus  invcniret, 
ct  innocentem  pronuntiarct  et  dimilteret.  Vidc 
hic  magnanimitalem  Pauli,  qua  carccre  egredi 
non  vult  nisi  Magistralus  senlentiam  ferat  de 
ejus  innocentia  ,  idque  publice.  Simili  consilio 
Socratcs  noluit  e  carcerc  fugere,  ne  illa  fuga 
reum  potius  se  convinceret,  quam  innocen- 
lem,  ait  Plato  in  Crito.  ldem  eadem  causa  cl  vir- 
tule  fecit  Ignalius  fundalor  Socielatis  noslrcc. 
Lego  P"i»nd.  1.  2.  Vitas  ejus  cap.  l^i.  Sapientcr 
Melania  a  PraesidprallrstinaB  incarcerata,  ut  ab 
ea  aurum,  quod  copiose  in  monasteria  eroga- 
bat,  exprimeret :  Ego,  aii,  illius  fui  fiiia,  liujus 
vcro  uxor ,  qui  in  terra  fuit  genere  clarus  ,  nunc 
autem  sum  Ckrisli  ancilla.  Neque  meum  viiem  lia- 
hitum  despcxeris  :  possum  enim  me,  sivciiin,  ex- 
teviere  :  ne  ergo  forte  ignorans  in  crimcn  aliquod 
incidas  qucenain  sum  tibi  dcclaravi.  Addilquc  do- 
cumenlum  :  Oportet  enim  adversus  stotidos  ,  tan- 
quam  cane  et  accipitre  uli  animi  clatione ,  et  in 
tcmpore supcrbice  in  ipsos  imiltcre.  Tunc  judex  se 
cxcusavit ,  et  eam  adoravit  ,  et  jussit  cam  absque 
ullo  impedimento  cttm  sanctis  viris  versaris;  ita 
Palladius  in  Lausiacac.  117.  Hacdccausa  Paulus 
subindeanimos.quin  etiramassumpsit.  Iraenim 
est  cos  virlutis.  Jram,  inquit,  Chrys.  hom.  6.  de 
laudibus  S.  Pauli,  providus  creator  nobis  inscrvit, 
ut  dormientes  alqtte  resolulas  animas  ab  inerlia 
ac  desidia  suscitaret.  Quasienim  gladio  aciem, 
ita  menti  noslrai  ira?  acttmcn  imposttit,  ul  eo  cum 
oportet  ulamur.  Propterca  igilur  et  Paulus  Iwc 
swpc  tisus  est  afjectu,  cl  modesle  loquentibus  erat 
melior  iratus,  cttm  temporc  omnia  faciens  oppor- 
tuno  pro  lucro  et  commodo  prcedicandi. 

39.  Deprecati  sunt  eos.]  Ecce  1'aulus  suos  ju- 
dices  facit  sibi  supplices.  Unde  Gagneius  et 
Dion.  Veniam  ,  inquiunt  deprecati  sunl  pro  in- 
juria,  violatoqiif  jure  civililalis  Romanae.  Graeci 
codices  nonnulli  adduni,  Magislralum  venisse 
cum  amicis  ,  ac  dixisse  :  Ignoravimus  stalttm 
vestrttm,  et  quod  eslis  jttstt.  Et  educentes  eos  roga- 
verunl  dicenlcs  :  Exile  ex  hac  urbe ,  ne  forte  rur- 
sus  irraant  invos  ,  et  vociferentur  conlra  vos. 

ZiO.  Introieuunt  ad  Lvdiam,]  purpurariam  v.  la. 
moestam,  et  orantem  pro  Pauli  liberalione. 

Et  visis  fratribus.  ]  Luca,  Timolhaeo,  etsi  qui 
alii  socii  erant  Pauli,  solusenhn  Paulus  etSilas 
incarcerati  fuerant.  Unde  pro  eo  sollicitus  erat 
Lucas ,  et  Timolheus.  Hinc  Paulus  consolatus 
esleos,  narrando  terrae  motum,  etcaetera,  quoe 
Deus  fn  carcere  pro  se  opcratus  erat  ad  gloriam 
Christi.  Unde  quidam  Graxi  codices  addunt  : 
Narraverunt  qucecumque  fccit  Dominus  illis.  Nam 
Philippis  hac  vice  Paulus  tanlum  legitur  con- 
vertisse  Lydiam  ,  el  cuslodem  carceris;  sed  hi 
sparserunt  in  alios  iidei  semen.  Unde  ad  eos 
scripsit  postmodum  Paulum  epistolam  ad  Phi- 
lippenses,  zelo  el  desiderio  marlyrii  ardentem. 

Moral.  discamus  a  Paulo,  eadem,  alacritate 
et  contenlione  preedicare  paucis  ac  multis,  pau- 
peribus  ac  nobilibus,  feminis  et  pueris  ac  viris. 
Idem  dicodedoctrina,  audiendisconfessionibus, 
catechcsi,  et  quavis  alia  occupatione  ac  labore  : 
Esto  enim  initio  parvus  sit  fructus ,  Deus  lamen 
suo  temporc  inde  ma jorem  eliciet. 

Dobile  principium  mclior  forluna  sequetur. 

Ad  magna  non  scanditur  nisi  per  parva  :  abiis 
ergoinchoandum  tendenti  admagna.  Vide  dicta 

Zachar.  fr.  J0. 


COMMENTAMA  1N  ACTA  APOSTOLOl\UM.  Cop.  XVII.  1CI  . 

CAPUT  DECIMUMSEPTIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

PlllLIPPlS  EXIiZNS  PAULUS  CONTENDIT  ThESSALONICAM  ,  UBI  MULTOS  CONVIRTIT;  SED  JuDjT.JS 
EUM  PERSECUENTIBUS  ABIIT  BEROEAM  ,  INDE  ATHENAS '.  UBI  EX  ARA  IGNOTO  DeO  DICATA  , 
DEMONSTRANS  HUNC  DeUM  ESSE  ClIRISTUM  ,  MULTOS  AD  EJUS  FIDEM  TRADUXIT,  AC  INTER 
EOS  DlONYSIUM  AREOPAGITAM. 

l.^^^^^^ttuM  aulcm  perambulassenl  Amphipolim  ,  et  ApolloniarrvonenintTlTss.Tlr,- 
)lnicam,ubi  erat  Synagoga  Judaeorum.  2.  Secundum  consueludinem  autem 
Patiltis  infroivit  ad  eos ,  et  per  sabbata  tria  disserebat  eis  de  Scripluris , 
t3.  adaperiens  ct  insinuans  quia  Christum  oporluit  pati ,  ct  resurgere  a 
mortuis:  ct  quia  hic  est  Jesus  Christus,  quem  ego  annunlio  vobis.  4.  Et 
quidam  ex  eis  crediderunt ,  et  aujuncti  sunt  Paulo  et  Silae ,  et  de  colentibus 
;Genlilibusque  multitudo  magna,  ct  mulieres  nobiles  non  paucae.  5.  Zelantes 
autem  Judael ,  assunienlesque  de  vulgo  viros  quosdam  malos,  ct  turba  facta  ,  concitaverunt  civi- 
tatem ,  et  assistentes  domui  Jasonis  quaerebant  eos  prcducere  in  populum.  6.  Et  cum  non 
invenissent  cos  ,trahebant  Jasonem  cl  quosdam  fralres  ad  principes  civilatis ,  clamantes :  Quo- 
niam  hi  ,  qui  urbem  concitant,  et  huc  venerunt ,  7.  quos  suscepit  Jason  ,  et  hi  omnes  contra 
decreta  Caesaris  faciunt  regem  alium  diccntes  esse  ,  Jesum.  8.  Concitaverunt  autem  plebem  ,  ct 
principes  civilatis  aiidicnles  hrec.  9.  Et  accepta  satisfactione  a  Jasonc  ,  et  a  caeleris  ,  dimiserunt 
cos.  10.  Fratrcs  vero  confcstim  per  noclem  dimiserunt  Patilum  et  Silam  in  Beroeam.  Qui  cum 
venissent,  in  Synagogam  Judiuorum  inlroierunt.  11.  Hi  autem  erant  nobiliores  eorum ,  qui 
«unt  Thessalonicae ,  qui  susceperunt  verbum  cum  omni  avidilate,  quotidie  scrulanles  Scripturas, 
si  haec  ita  se  haberent.  12.  Et  multi  quidem  crcdiderunt  ex  eis,  et  mulierttm  Gentilium  houes- 
tarum  ,  ct  viri  non  pauci.  13.  Cum  autem  cognovissent  in  Thessalonica  Judsei ,  quia  et  Beroeae 
praedicatum  est  a  Paulo  verbum  Dei ,  venerunt  ct  illuc,  commovcntcs  et  lurbanles  multitudinem. 
1/i.  Statimquc  lunc  Paulum  dimiserunt  Fralrcs ,  ut  irct  usquc  ad  mare  :  Silas  aulem  et  Timo— 
theus  remanserunt  ibi.  1 5.  Qui  autcm  dedticebant  Paulum  ,  perduxerunt  eum  usque  Alhenas  ,  et 
acccpto  mandato  ab  eo  ad  Silam  et  Timolheum,  ut  quam  celeriter  venirent  ad  illum  ,  profecti 
sunt.  1G.  Paulus  autcm  cum  Alhenis  eos  expcclaret ,  incitabatur  spiritus  ejus  in  ipso ,  videns 
idololatriae  deditam  civitatem.  17.  Dispulabat  igitur  in  Synagoga  cum  Judaeis,  et  colentibus ,  et 
in  foro  ,  per  omnes  dies ,  ad  eos  qui  aderant.  18.  Quidam  autem  Epicurei ,  et  Stoici  Philosophi 
disserebant  cum  co  ,  et  quidam  diccbant :  Quid  vult  serminiverbius  hic  diccre  ?  Alii  vero :  Novo- 
rum  dcemoniorum  videtur  annuntiator  esse :  quia  Jesum  ,  et  resurrectionem  annuntiabat  eis. 
19.  Et  apprehensum  cum  ,  ad  Areopagum  duxerunt ,  dicentcs :  Possumus  scire  quae  est  haee 
nova  ,  quae  a  tc  dicilur,  doctrina  ?  20.  JXova  cnim  qucedam  infcrs  auribus  nostris :  Volumus  ergo 
scirc  quidnam  vclint  hcec  esse.  21 .  (  Athenienses  autem  omnes ,  et  advenae  hospites ,  ad  nihil 
aliutl  vacabant,  nisi  aut  diccrc,  aut  audire  aliquid  novi. )  22.  Sfans  aulem  Paultis  in  medio 
Arcopagi,  ait :  Viri  Athenienses,  per  omnia  quasi  superslitiosiores  vos  vidco.  23.  Pra?tericns 
cnim  et  vidcns  simulacra  vestra ,  inveni  ct  aram ,  in  qua  scriptum  erat :  Ig.noto  Deo.  Quotl 
ergo  ignorantes  colitis,  hoc  ego  annuntio  vobis.  24.  Deus,  qui  fccit  mundtim,  et  omnia  qus 
in  co  sunt,  hic  cceli  ct  tcrrre  cum  sit  Dominus ,  non  in  manufaclis  LempSis  habilat,  25.  nec 
manibus  humanis  colitur  indigcns  alitjuo  ,  cum  ipse  det  omnibus  vilam,  et  inspiralionem  ,  et 
omnia  :  2G.  fecilquc  cx  uno  omnc  gcnus  Iiominum  inhabitare  super  universam  faciem  tcrrae, 
definiens  statula  tcmpora,  ct  tcrminos  habitationis  corum  ,  27.  qurerere  Dcum  ,  si  forte  altrcc- 
tent  cttm  ,  aut  inveniant,  quamvis  non  longc  sit  ab  unoquoque  nostrum.  28.  In  ipso  cnim 
vivmuis  ,  ct  movemur  ,  et  sumus  :  sicut  el  quidam  vcslrorum  Poelarum  dixerunt :  Ipsius  enim  et 
genus  sumus.  29.  Genus  crgo  cum  simus  Dei ,  non  debemus  aestimare  auro ,  aut  argenlo  ,  aut 
lapidi  Kulpturse  artis  et  cogitationis  hominis ,  Divinum  esse  simile.  30.  Et  tempora  quidem 
hujus  ignorantiae  despicicns  Dctis,  nunc  annunliat  hominibus  ut  oranes  ubiquc  poenitentiam 


•162  COMMKNTARIA  I-N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XVII. 

agant,  31 .  co  quod  slatuit  diera  ,  in  quo  judicaturus  cst  orbem  in  sequilate ,  in  viro  ,  in  quo 
staluit,  fidem  prabcns  omnibus ,  suscitans  cum  a  mortuis.  32..Cum  audissent  autcm  rcsurrec- 
tioncm  mortuorum ,  quidam  quidem  irridebant,  quidam  vero  dixerunt :  Audiemus  le  de  boc 
ilerum.  33.  Sic  Paulus  cxivit  demcdio  corum.  34.  Quidamvcroviri  adhaercntcs  ei,  crediderunt: 
in  quibus  et  Dionysius  Arcopagita ,  ct  mulicr  nominc  Damaris,  ct  alii  cum  cis. 


1.  CUM    AUTEM   PKRAMBUI.ASSENT   AMPniPOLIM.  ] 

Civitas  est  Macedonia,  vel  Thracice  vicina  Plii- 
lippis;  ita  dicta,  quodaquis  undequaquesitcir- 
cumdata  ,  isthmo  tantum  lerrae  cohcrens ;  ita 
Pollux  I.  9.  Haec  Philippo  Macedoni  et  Athenien- 
sihus,  hellorum  causam  dedit.  Hanc  Brasides 
Laccdcemoniorum  dux  hello  Peloponnesiaco  oc- 
cupavit;  ita  Thucydides  1.  4. 

Apoli.omam.  ]  Haec  vieina,  est  Thessalonica?. 
Atiae  enim  plures  alihi  fuerunl  urhcs  eodem  no- 
inine. 

Thessauonicam.  ]  Hcec  prima,  vel  inter  primas 
fuit  Macedoniae  civitas  ,  ita  dicia  a,  »ifc* ,  id  est 
victoria,  quam  de  ThessalisibidemobtinuiiPhi- 
iippus  Macedonum  Rex.  Nunc  per  apheresin  Sa- 
tonica  vocaim;  in  qua  Judasi  habentSynagogam, 
Typographiam,  imo  dominium  ;  ita  Strabo  1.  7. 
et  Stephanus  lih.  de  Urhihus. 

2.  Secundum  consuetudinem. ]  Consuevcrat 
enim  Paulus,  ait  Chrysost.,  ubique  primo  adire 
Synagogas  Judaeorum,  ibique  prajdicare.etiamsi 
saepius  ab  els  offensus,  expulsus  etlapidatus  ut 
constantem  in  suam  gentem  amorem  ostende- 
ret;  bonumque  pro  malo  redderct,  itaquemul- 
tos  ex  eis  converteret ,  reliquos  nolentes  con- 
verti  faceretinexcusabiles,  ne,  si  primo  Genti- 
bus  praedicaret,  Judeei  pr.Tlendere,  velobjicere 
possent,  ipsum  non  annuntiarc  verumMessiam, 
eo  quod  hic  promissus  esset  Judeeis,  non  Gen- 
tihus. 

DlSSF.REBAT    EIS  DE  SCRIPTURIS,]  Kir&Tw»  yszfwv, 

id  est  6  Scriptaris;  ira  Tigurina  ,  et  Pagnin.  E 
Scripturis  enim  probat  Jesum  Christum  esse 
Messiam  ct  salvatorem  mundi,  cujus  fide  omnes 
justificari  et  salvari  deheant.  Melius  et  nervo- 
sius  verlit  Noster,  de  Scripturis.  Solehant  enim 
.ludaei  in  Synagogis  non  aliud  traelare,  quam 
Scripturas  :  unde  si  Paulus  aliud  traetasset,  ac 
pra?sertim  directeet  expresseegissei  de  Chrislo 
orucifixo,  explosissent  eum  Judaei.  fhema  ergo 
Pauli  crat  Scriptura  ,  sed  ita  ,  ut  ex  ea  opportu- 
nis  locis  semper  ingereret  et  insinuaret  Chris- 
tum,  uti  scqiiiiur.  upi  Nota  solertiam  et  dcxtc- 
rilatem  Pauli,  qua  Christum  ariificiosc ,  quasi 
aliudagens  Jud;eis  invitis  et  Christum  aversan- 
tibus  insinual  et  prscciicat.  Idem  faciendum  est 
iis  qui  venantur  animas  vitiis  immersas,  ct  ser- 
monemomnem  devirtuto  abhorrentes,  utprimo 
de  aliis  rebus,  quasillisgratasesse  sciunt,  ser- 
monem  faciant,  deinde  lalenicr  ad  vilia  et  vir- 
tutes  descendant. 

Noster  fundator  S.  Ignatius  hoc  suis  dahat 
axioma  :  Ingredimini  cum  eo  quod  est  illorum , 
sed  exite  cumvestro;  significansinitio  noshomi- 
nibus  saecularibus  accommodare  debere  et  om- 
nibus  omnia  fieri,  ut  omnes  lucrifaciamus,  ac 
tandem  virtutem,  quam  intendimus,  eis  persua- 
deamus.  lta  venatores  aviumetferarum,  ac  pis- 
catores  piscium,  eis  escam  objiciunt,  sed  sub 
esca  retia  et  hamos  abscondunt,  quibus  eos 
illaqueant  et  capiunt  :  idem  faciat  venator  el 
piscator  annimalium  rationalinm ,  qura  instar 
ferarum  et  piscium  viventia,  terrenis  inliiant. 


lla  S.  Barlaam  Eremita  fingens  se  gemmarium, 
gammamqueaffcrre  eximiisplendoriset  valoris 
(puta  fidem  Evangelicam)  adilum  sibi  patefecit, 
convertitque  Josaphat  Regis  Indiae  lilium,  uti  re- 
fert  Damascenus  in  corum  Historia. 

Ila  S.  Ahrahamus  neptem  suam  Mariam  lap- 
sam  in  fornicationem,  fingens  se  mercatorem 
reduxit  in  viam  salulis,  uii  refert  S.  Ephrem  in 
ejus  vita. 

Itainvita  Astionis  Martyris  lcgimus,  Vigilan- 
tium  parcntes  adhuc  Gentiles  de  Astione  nlio 
perquirentes,  morlem  ejus  celasse,  dixisseque 
eum  vivcre  in  regione  fortium,  puta  in  eoclo, 
itaque  eosconsolatum  esse,  ac  tandem  dextere 
martyrium  ejus  nobile  enarrasse,  cosque  ad 
Christum  convertisse. 

llaSanctusXaverins  a  concubinariis  avellebat 
concubinas,  insinuans  se  ineorum  amicitiam  , 
etnuncunam,  nunc  alteram  alio  praetcxtu  eis 
adimens,  donec  ad  unam  omnes  adimeret. 
Legc  Tursellinum  itt  ejus  Vita  lib.  6.  cap.  10. 
sub  finem. 

3.  Adaperiens. ]  q.  d.  Sensim  et  opportune 
aperiens  eis  Chrishim  in  Scripturis  latentem, 
et  ex  iis  ostendens  Christum  debuisse  pali  et 
crucifigi. 

Et  insinuans,]  n:xp7.TS(i'-'.->os ,  id  cst,  proponens, 
explicans ,  ostendcns  ,  Pagnin.  et  Tigurina,  alle- 
gans;  alii,  componens  el  conferens  gesta  et  pas- 
siones  Christi  cum  verbis  Prophetarum,  qui  illa 
ipsa  prandixerunt;  sed  occultius  et  obscurius. 
Noster  solertius  et  profundius  vertit,  insinuans, 
ob  causam  jam  dictam :  forteetiam  legii  itapwT^ 
Si/wo;,  id  est,  inferens ,  interjiciens ,  obiter  el 
•  quasi  per  parenthesin  insinuans.  Sic  S.  Petrus 
epist.  1.  c.  5.  5.  ait :  Omnes  autem  invicem  humili- 
tatem  insinuate ,  id  e.'t,  in  sinumimmiltite  quasi 
occulte  et  aliud  agendo ,  utpote  invitis  et  reluc- 
tantibus.  Sic  Rhetores  utuntur  insinuatione, 
praesertim  in  re  odiosa ,  ut  judicum ,  vel  audito- 
rum  animos  aversos  sihi  concilient ,  et  quasi 
aperiant,  de  quaCicerol.  1.  dc  Invcnt.  Insinua- 
tio,  ait,  est  oratio  quadam  dissimulatione  et  cir- 
cuitione  obcure  subiens  auditoris  animum.  Et  ut 
Servius  in  11.  /Eneid.  est  callidus  et  subtilis  aditus 
ad  persuadendum.  Sicinsinuare  se  in  amiciliam 
alterius  dicilur  is,  qui  non  recta,  scd  per  quos- 
dam  sinus  et  divoriicula  latenter  in  amicitiam 
ingreditur,  et  quasi  irrepit. 

Etquia  hic  est  Jesus  Christus  quem,  etc.  ] 
q.  d.  Quia  hic  scilicet  Christus,  ita  celebratus  in 
Script.  et  exspectatus  a  Patribus  non  est  alius , 
quam  Jesus  Christus,  quem  ego  annunlio  vobis. 
Aut,  ut  Graeca  :  quia  hic  cst  Christus,  nimirum 
hic  Jesus  quem  ego  annuntio  vobis.  Judari  enim 
negant  Jesum  esse  Christum,  siveMessiam,  quem 
dicunt  venturum  in  fine  mundi.  Alii  cx  eis  fin- 
gunt  duos  Christos  :  unum  pauperem ,  patien- 
temet  afflictum,  ethunc  esse  nostrum.  Unde  R. 
Jacob  in  Collectaneis  c  Talmud,  dicit  quod  Chris- 
tus  hic  sedeat  Romae  inter  pauperes  miser  et 
dolens  (uti  refert  Lyran.  1.  contra  Judaeos)  AI- 
tcrum  nobilemct  splendidum  instar  Salomonis; 


commi:ntai\ia  in  agta 

hunc  fore  Messiam  Judaeorum,  el  venLurum  iu 
line  mundi.  Ita  ludionesistinegantur,  autsom- 
nianl;  cum  ex  adverso  Scriptur.  vcteres  Rab- 
biui ,  et  1'atres  omnes,  unum  tantum  comme- 
moiani  Mcssiam,  sive  Christum,  scilicet  Jesum 
a  Judaeiscrucifixum. 

U.  Et  quidem  i;x  Eis  (Judacis,  et  de  quibus 
sermo  pracessit)  crkdidemjnt,  elc.  et  de  colen- 
tibus,  Gentilibijsqle  multitudo  magna.  ]  Colcn- 
tes  hic  vocantur  prosclyti,  puta  Gentile»  ad  Ju- 
daismum  conversi  :  opponuntur  enim  Judieis 
gente  etgcnere,  ac  Gentilibus  in  gentilisino  vi- 
ventibus.  Dicit  ergo  ex  Judaeis  aliquos  fuisse 
conversos ;  ex  proselytis  vero  et  Gentilibusmul- 
tos;  itaBeda,  Hugo,  Glossa,  Lyran.  et  Carthus. 
Graeci  codices  et  Syrus  faciunt  hunc  versum  bi- 
membrem,  non  trimembrem  ;  eosdcm  enim  fa- 
ciunt  Gentiles  et  colentes.  Sic  enim  babent:  Et 
de  colentibus  Gentilibus  muUitudo  magna,  ut  co- 
lentes  vocenlur  pii  et  religiosi  Gentiles  unum 
Deum  colentes.  Unde  Syrus  verlit,  mullujue  ex 
Gr&cis  iliis  qui  timebant  Dcum.  Quocirca  Apos- 
tolus  postea  scribens  ad  Tliessalon. ,  eorum  in 
credendo  promptiludinem,  alacritalemetcons- 
tantiam  dilaudat.  Sicenim  scribit  1.  Thessal.  1. 
ct  2.  Eoangctium  nostrum  non  fuit  ad  vos  in  ser~ 
tnone  tuntum,  sed  invirtutc  ct  Spiritu  sancto  ,  cl 
plcnitudinc  multa ,  sicut  scitis  quales  fuerimus  in 
vobis  proptcr  vos.  Et  vos  imitatores  nostri  facti  es- 
fis,  et  Dotuini,  cxcipicntes  verbum  in  tributatione 
mulla  cum  gaudioSpiritus  sancti,  ita  ut  facti  sitis 
forma  omnibus  crcdcntibus  in  Macedonia  et  in 
Achaia,  etc.  Vide  ibi  dicta. 

5.  Zf.lantes  autem  Jud.ei.  ]  Jncredull ,  ut  ad- 
dunt  Gneca  ;  et,  utSyrus ,  scclerati.  Vide  Paulum 
Judcxorum  horum  zclum.invidiamelpravitatem 
describentem  1.  Thessal.  2.  \U.  et  scq. 

ASSUMKNTESQUEDEVULGOVIROSQUOSDAMMALOS.] 

Pro  dcvulgo,  grrcce  cst  ™»  ayopaiwv,  id  est,  excir- 
cumforancis;  ita  Tigurin.  etErasmus.  Porrocir- 
cumforaneos  vocat  eos ,  qui  in  foro  versari  so- 
lent,  ait  Vatabl.  quos  proinde  Pagnin.  vocat 
forenses  ,  quales  sunt  vendentcs  et  ementes  ;  ad 
hacc  bajuli,  homines  inertes  etotiosi;  itcm  pau- 
percs  qui  herum  quaerunt,  suamque  operam  ad 
omne  vel  fas,  vel  nefas  offerunt,  quales  mulii 
sunte  vulgo  in  civitatibus  amplis,uli  eratThcs- 
salonica.  Nam,  ut  aitSallust.  in  Jugurtha  :  Egen- 
tissimo  omnia  cum  prclio  honesta  videntur.  Et  Si- 
lius  Italicus  lib.  13.  Sceieri  proclivis  egcstas.  Divi- 
nius  vero  Salomon  Prov.  30.9.  Mcndicitatem , 
inquil,  ne  dedcris  mihi,  ne  egcstate  compulsus  fu- 
rcr,  ct  pcrjurcm  nomen  Dei  mci. 

Porro  multi  Thessalonicae  erant  incrtes  et  otio- 
si,  inde  paupcres,  inde  inquieti,  turbulenti,  ra- 
paces  ct  fures.  Quare  hanc  eorum  inertiam 
otiumque  acriter  casligat  Apostolus  2.  Thessal. 
3.  7.  et  seq.  Praeclare  Diogenes  Cynicus  apud 
Laortium  lib.  6.  Otiosorum  ncgotium  diccbat  cssc 
amorcm  et  cupiditatcm;  quod  hic  affectus  potissi- 
mum  ocoupet  otio  deditos.  Ita  cnim  fit,  ut  dum 
otio  indulgent ,  in  rcm  negotiosissimam  ,  qualis 
est  cupiditas  et  desiderium  rci  alicnrc ,  incidant. 
F.t  Appius  Claudlus  ,  teste  Valerio  Max.  dicebat : 
longc  mclius  populo  IXomano  committi  ncgotium, 
quam  otitim;  quia  lurba  bellis  excitatur  ad  vir- 
jutem,  in  pacc  et  otio  defluit  ad  volupiates  et 
luxum,  ex  quibus  nascilur  seditio,  csetles,  ra- 
pmae,  et  rcipubl.  exitium. 

Malos.  ]  Graece,^ovv,3oC;,  id  est,  pravos,  ncbulo- 
ncs,  flagitiosos ,  itom  ,  cgcnos,  inopcs ,  miscros  , 


APOSTOLOPiUM.  Cap.  XVH.  20' 

mrumnosos.  Improbitas,  ail  Clirysosl.  hom.  7.  iu 
Acta,  dicitur:rovy;:ia,  eo  quod  Ttivov,  id  est  laljon  III 
et  molestias  mille  auctori  afferat.  Adde,  quod 
Scepe  orialur  ex  irevia,  id  est  ex  paupertale  et  ino- 
pia,  uti  jam  dixi.  Idipsum  verbo  et  excmplodo- 
cuit  Bulas  famosissimus  latro,  qui  sub  Severo 
Imp.  pcr  lolam  llaliam  comparalamanu  sexccn- 
torum  latronum  ,  biennio  maximas  pracdas  egit. 
Cum  autcm  centurionem  vila;  suse  insidianttin 
cepisset,  eumdem  raso  capiie  ad  Severum  Imp. 
remisit  dicens  :  Nuntia  dominis  tuis ,  ut  srrvos 
suos  atant ,  ne  tatrocinentur.  Habebat  enim  BuLs 
multos  apud  se  Cacsarianos,  parlimexigua  mer- 
cede  conductos,  partim  nullo  stipendio,  itaXi- 
philinus  in  vila  Severi. 

Assistentes  domui ,  ]  ut  in  eam  vi  facta  irrum- 
perent,  ex  eaquc  in  populum  producerent  cos , 
scilicet  Paulum  et  Silam.  Unde  graece  est  £-<?*>- 
T!>,  id  est,  adorti  domum,  sive  urgcnles,  instan- 
tcs  et  imminentes  domui;  ita  Tigurin.  Pagnin. 
Vatabl.  et  alii. 

Jasonis.  ]  Apud  quem  hospitabantur  Silas  et 
Paulus.  Unde  Beda  censet  hunc  Jasonem  fuisse 
Christianum  ,  nimirum  conversum  a  Paulo,  per 
tria  sabbata  in  Synagoga  Thessalonicensi  dispu- 
tante  de  Christo  e  Scripturis  v.  2.  Videtur  hic 
Jason  esse  idem  de  quo  ApostolusRom.  16.  ait: 
Salutatvos  Timotheus  adjutor  meus,  et  Lucius  ei 
Jason,  et  Sosipaler ,  cognati  mei.  Videtur  enim 
Jason  cum  Paulo  Thessalonica  ivisse Corinlhum, 
unde  illa  Paulus  scripsit  ad  Romanos  anno  Chrisii 
58.  ita  Baron.  Geneb.  in  Calendario  Grsecorum 
quod  Psalmis  praefixit,  Sixtus  Senensis  1.  2.  Bi- 
blioth.  et  alii.  Quod  si  verum  est,  patet  hunc 
Jasonem  fuisse  Christianum  ,  Pauli  cognatum  , 
discipulum  ct  familiarem.  Rursum  hic  Jason  vi- 
detur  esse  is,  qui  ascriptus  catalogo  Sanctorum 
legitur  in  Martyr.  Romano  die  12.  Julii  his  verhis, 
In  Cypro  S.  Jasonis,  antiqui  discipuli  Christi,  nam 
alium  Jasonem  Christianum,  sanctumque,  illo 
oevo  nunquam  legimus,  nisl  hunc.  Ex  quibus 
verbis  probabiliter  conjieiunt  auctorcs  jam cilali, 
hunc  Jasonem  eumdem  esse  cum  Mnasone,  de 
quo  Actor.  21.  16.  dicitur  :  Adducentes  sccuvi 
apud  qucm  hospitaremur  Mnasoncm  qucmdam 
Cyprium  ,  antiquum  discipulum.  Haec  enim  vcrba 
plane  consentiunt  cum  verbis  Marlyrologii,  nisi 
quod  pro  Jasone  vocent  cum  Mnasonem;  sed 
nonnulla  cxcmplaria  pro  Mnasone  legunt  Jaso- 
ncm.  Unde  liquet,  Jasonem  fuisse  oriundum  e 
Cypro,  domum  tamen  habuissc  tam  Thessalo- 
nicae,  quam  Hierosolymse.  Menologium  Grieco- 
rum  29.  Aprilis,  et  Dorotheus  in  Synopsi,  asse- 
runt,  Jasonem  fuisse  Episcopum  Tarsensem ; 
IIh>polylus  vero  lib.  de  72.  discipulis,  eis  annu- 
merat  Jasonem,  facilque  Episcopnm  in  Syria. 
Baronius  tamen  in  Martyr.  die  12.  Julii,  Jasonem 
illum  Martyrologio  ascriptum  censct  esseeum- 
dem  cum  Mnasone  Actor.  21. 16.  fuissequeEpis- 
copum  Tarsensem,  diversum  vero  ab  hoc  Jasone 
Thessalonicensi,  qui  fuit  Pauli  hospes  et  disci- 
pulus.  rtnunque  cst  probabile  :  uihil  eDim  hic 
est  ccrtum  et  evidens. 

Qr.EriF.iuNT  kos  prodicei\e  in  ropiLCM.  ]  Ut  sci- 
licet  a  poptilo,  per  Judoeosconcitata  et  furente. 
lapidarentur,  vel  male  mulctarcntur  Paulus  et 
Silas.  Vides  hic  morem  Jud.torum  similem  cssr 
mori  hrereticorum,  qui  pertumultus  populi  ex- 
pellunt  Catholicos  vcl  urbc,  vcl  senatu  :  quia 
sciunt  ,   si  cx  jure   ct  veritatc  causam  suani 


;7i 


COMMENTAUIA  1N  ACTA 

quieie  agerent  in  triiiunali,  apud  judiccs  sc  causa 
cosUros. 

6.  TitAiirr.ANT  Jasonem.  ]  Tumuliuaric,  ut  tu- 
nmltu  furentis  populi  eum  opprimerent  apud 
primores  civitalis.  Quare  minus  recte  vertit  Sy- 
rus,  litem  intendebant  Jasoni :  tumultuenim  rcs 
agebatur  h  Judaeis,  non  lite  judiciali,  eslo  id 
prctenderent ;  idcirco  eniin  ad  principes  urbis  ,, 
«juasi  adjudices  traxerunt  euin. 

Et  quosdam  pratbes,  ]  puta  Christianos. 

QuOMAM,  ]  quod  :  hoc  enim  est  5  rt. 

Hi  (scilicet  siint)  nui  urbem  concita.nt.  ]  Gra?ca 
pvourbem  legunl  «t»!ov/*dw»v ,  id  est,  orbem,  sivc 
lotam  terram.  Sic  et  Syrus,  Complut.  Clarius, 
Vatablus  el  alii.  Sed  eodem  res  redit :  per  orbem 
enim  intelligunt  urbem  vastam  et  arnplam  hy- 
perbolice.  q.  d.  Hi  sunt  qui  tola  urbc  turbasmo- 
vent,  et  lotum  populum  ad  seditionem  conci- 
tant.  Sic  Pharisaci  dc  Christo  praedicante  in  sola 
.Tudaia  dicunt  Joannis  12.  19.  Tolus  mundus  post 
rum  abiit.  Et  Athc.noeus  lib.  1.  Romam  vocat 
mundi  populum.  Romaoae  enim  urbis  populusvi- 
•detur  essc  orbis  totius,  quia  e  tolo  orbe  Romam 
coniluxil.  Potest  lamen  Graeca  leclio  alium  com- 
modiorem  habere  sensum.  q.  d.  Hi  sunl  qui 
ubique  in  orbe  concilant  tumultus,  alque  huc 
etiam  venerunt  ut  eosdem  suscitent.  Alioqui  si 
legas  cum  noslro  urbcm,  tunc  id  quod  additur, 
Et  huc  venerunt ,  sic  accipe,  q.  d.  Sunt  exlranei 
ct  advenae,  non  cives  et  indigenae  :  undc  ab  cis 
quasi  incognitis,  novatoribus  et  turbatoribus 
omni  modo  nobis  cavcndum  est.  Reddunt  enim 
oos  suspcctos,  dicendo  quod  aliunde  vencrint, 
sintque  extranei,  ignoti,  errones  et  vagabundi. 

7.  Quos  suscepit,  ]  i/nooiozxrxt ,  id  est,  clancu- 
lumel  furtim  excepit ,  quasi  facinorosos,  nova- 
tores  el  turbatorcs  ;  ita  Tigurina,  Pagninus,  Ga- 
gneius  et  alii. 

Regem  auom  dicentes  esse,  Jesum.]  Crassa 
haec  calumnia  est ,  aliqua  enim  spccic  id  Christo 
vivo  objicere  potuerunt  Pharisoci ,  Joan.  19.  v.  1. 
at  non  Christo  mortuo  jam  in  ccelis  regnante, 
qui  e  terra  et  humanis  sublatus  ,  omnia  haec 
sub  pedibus  velut  exilia  despicit  et  calcat  , 
quemque  edicta  Caesaris  ligare  et  tangere  ne- 
queunt. 

8.  CoxciTAVEniNT  autem  Pi.EnEM.  ]  HaBC  enim 
movetur  solo  nomine  novi  regis,  sive  tyranni , 
qualem  hic  criminabantur  esse  Christum ,  nec 
apprehendit,  aut  quaerit  an  is  vivus  sit,  anmor- 
tuus,  an  in  terra ,  an  in  ccelo ;  forte  eliam  cogi- 
tabant  e  coelo  posse  redire  in  terram,  ut  eam 
totam  occupet,  cique  dominetur,  praesertim 
quia  hoc  tempore  regnabat  Claudius  Irapera- 
tor,  qui  timidissimus  ad  solas  umbras  et  ru- 
musculos  novi  regni  et  tyrannidis  totus  percel- 
lebatur,  utl  fuse  narrat  Suetonius  in  ejus  vita 
c.  35.  et  36. 

•9.  Et  accepta  SATisPACTioNE.]Qualis  ea  fuerit 
Scriptura  non  narrat.  Syrus  explieat ,  aitque 
fuisse  fidejussores.  Sed  acceperunt ,  inquit,  fide 
jussores  aJasone,  qui  scilicet  fidejuberent  eos 
hdeles  fore  Ca3sari  et  Romano  Imperio,  nihilque 
novi  contra  illud  moturos,  ait  Cajetanus.  Bu- 
rfettg  vero ,  et  ex  eo  Gagneius  et  Sanchez  per  sa- 
thfactionem  accipiunt  satisdalionem,  id  est  fide- 
jussionem,  qua  Jason  seipsum  pro  Paulospon- 
sorem  dedit,  vel  sistendi  illum  tribunali,  vel  pro 
eo  satisfaciendi,  si  in  aliquo  deliquisse  convin- 
rcretur.  Tertio,  Dionysius  ei  Lorinus  per  satis- 
factionem  accipiunt  excusationem  et  purgatio- 


APOSTOLOUUM.  Gap    XVII. 

nem  ,  qua  Jason  ostenderit  Paulum  non  66se 
scditiosum,  nec  inducere  novum  regem  terre- 
num,  puta  Christum,  utpotc  qui  jampridem  sit 
moriuus  ,  ciijusque  regnum  sit  spiritale,  nou 
corporale.  q.  d.  Ciun  Juson  siiflicienlcr  satisque 
ostendisset  Paulum,  non  concilasse  turbas  ,  di- 
missus  est.  Quarto  ,  Pctrus  Alcxand.  serm.  de 
Pocnitcntin  ,  per  satisfactionem  accipit  mulctam, 
puta  pccuniam,  quam  Jason  pro  se  redimendo 
dederit.  Yerum  hoc  parum  videlur  probabile; 
nec  salis  diguum  gcnerosilale  et  inlcgritate 
Pauli  et  Evaiigelii.  Priorcs  ergo  sententia^  sunl 
probabiliores.  Miralur  Chrysosl.  Jasonis  virtu- 
tem  ,  qui  se  caputquc  suum  pro  Paulo  periculo 
objecerit.  ' 

10.  Bkroeam.  ]  Urbs  est  Maccdoniae,  non  Iongo 
a  Pella,  Alexandri  Magnipatria. 

In  Synagogam  Jud^ouum  i.vrROiEnuNT.  ]  Mirarc 
liic  aniiTiOs  zelumquc  Pauli ,  a  Judanis  enim  ile- 
rmn  ct  iertio  male  mulctatus  ad  eos  rursusin- 
gredilur;  non  sedit  pcrsecutionil)us,  sed  sortior 
iis  exurgit ,  Ac  veliementius  in  advcrsarios  fertur, 
cl  incremcntapcrsccuiionis  majoris  ilii  fiunt  causa 
constanlia;,  instar  {lanwue ,  qua:  vento  agilata 
viagis  inardcscit,  aitS.  Chrysost.  hom.  7.  de  lau- 
dibusS.  Patili.  lta  ccriat  virtus  cum  vitio,  anior 
Cum  odio,  beneficcnlia  cum  maleficiis  :  certat, 
et  vincit.  Hic  est  mos  amaniis ,  hic  animus  fortis 
et  generpsi,  ut  sibi  dical :  Tu  ne  cedemalis,  scd 
contra  audentior  ito.  Pra^clare  S.  Bern.  cp.  156. 
ad  Eugenium  Pont.  Lcgi,  ait,  apud  quemdam  sa- 
picnlem :  Non  est  vir  sortis,  cui  non  crescit  animus 
in  ipsa  rertan  difficultute.  Ego  autem  dico :  fuleli 
hominimagis  est  inler  flageila  fidcndum. 

11.  Hi  AUTEM.]q.  d.  Rercea  eral  nobilior  Thes- 
salcnica,  et  cives  Bcrocenscs  crant  nobiliores 
iliessalonicensibus:  ita  S.  Cbrysost.  Gagneius  et 
Vatablus.  At  vero  aptius  Syrus,  Lyran.  Hugo  ct 
Cajetan.  haec  reslringunt  ad  Judseos,  de  quibus 
proximc  praecessit.  q.  d.  Judaei  Beroea  habitao- 
tes,  erant  nobiliores  Judaeis  habitantibus  Thes- 
salonicae :  his  enim  solis  competit  id  quod  sequi- 
tur,  Quotidie  scrutantes  Scripturas  ;  hae  enim 
propriae  erant  Judaeorum,  non  Gentilium.  Idem 
confirmat  vers.  12.  ut  ibi  palebit. 

NoBiLionEs.  ]  Idest,  nobilissimi,  tum  genere 
et  prosapia,  tum  generositate  et  indole.  Saepe 
tmim  nobilitas  generis  secum  affert  nobilitatem 
animi,  puta magnanimitatem,  sinceritatem.ci- 
vilitatem,  probitatem,  humanitatem,  liberalita- 
tem;  ita  Chrys.  OEcum.  Lyran.  et  alii.  Dicithoc 
Lucas,  ut  ostendatBeroeenses  nobili  indole  pro- 
ditos,  magis  fuisse  dociles,  magisque  capaces 
et  promptos  ad  capessendam  doctrinam  Evan- 
gelii.  Unde  de  iis  subdit. 

Qui,  scilicet  Berceenses,  non  Thessalonicen- 
ses,  susceperunt  verbum  Evangelii  prcedicatum 
a  Paulo,  cum  omni  aviditate.  ]  Grsece  Trfo&^tv,- , 
id  est,  cum  animi  promptitadine,  sive  libenter  et 
propensis  animis. 

Scrutantes  ScRiPTunAS.  ]  Non  enim  tenebantur 
rredere,  imo  prudenler  credere  non  polerant 
iniliis  Evangetii,  et  Paulo  novo  praedicatori,  no- 
vum  Deum  annuntianti ;  nisi  re  examinata  com- 
perissent,  hanc  praedicationem  esse  consonam 
verbo  Dei  et  oraculis  Prophetarum.  Quocirca 
idem  de  se  dixit  Christus  Judaeis  Joan.  c.  5.  39. 
Scrutamini ,  ait,  Scripturas,  quia  vos  pulatis  in 
ipsisvitam  habere  xternam  :  et  illw  sunt  quce  tes- 
timonium  perhibent  de  me.  Secus  est  jam  cum 
Evangelium ,  et  fides  primitus  sat  superque  exa- 


COAIMEJSTARIA  IN  AGTA  APOSTOLORUM.  Cap.  VtXl. 


Uiiiiala,  lot  sceculis  probata  et  renepta  est,ct 
tamen  etiamnum  possumus  scrutari  Scripturas, 
»1011  ut  lidem  examincmus ,  sed  ut  ln  ea  nos  con- 
lirmcmus ,  ejusque  mystcria  ,  mclius  et  profuu- 
dius  penctrenius,  nobisqueetaliisimprimamus; 
iino  idipsum  dumtaxatfecisseBcrceenses  csi  vc- 
i  isimile.  Jam  enim  susccpcrant  verbum  Dci  eum 
ornni  aviditate  :  non  ergo  scrutal)antur  Scriplu- 
ras,  ut  primitus  credcrenl,  scd  ut  in  fidc  sus-i 
cepta  confiunarent,  singula  Scripturariun  tcs- 
liinonia  de  Christo  a  1'aulo  citata  cxaminando, 
et  cum  diciis  Pauli  confcrcndo.  Quarc  perperam. 
haerelici  conlcndunt  ex  hoc  loco,  hcercses  suas 
esse  cxaminandas  ad  Script.  Cum,  enim  constet 
eas  esse  haercses,  id  cst  crrorcs,  fidci  ct  tradi- 
tioni  Patrura  rcpugnantcs,  non  examinandae,  sert 
illicodamnandae  et.  explodeiube  suni. 

12.  ET  MULTI  QUIDBM  Cr.l  IUDKRUNT  EX  EIS,  ]  sci- 

licct  .Judaeis  BeroecnsibuS  :  lios  cnim  opponit 
GenlilihUS  mulieribus  et  viris,  quorum  parilcr 
non  pauci  credidcrunt  in  Chrislum.  Vidc  dicla 
initio  v.  11. 

Iti.  Lt  ibbt  usque  au  mare.  ]  Graece,  &t  s-<  M- 
szgcxv ,  idest,  quasi  ad  mare  :  noluerunt  cnim 
fratres,  ait  Cajelan.  ut  Paulus  aperte  fugerct , 
sed  dcciinarct,  tanquam  ilurus  ad  mare.  Verum 
iS  ister  pro  &t,  id  est  quasi ,  lcgit  hm,  id  est  usque. 
N;.m  boc  iliucrc  pcrrexit  continuo  Paulus,  ct 
pervenil  Alhcnas. 

SlI.A.5  AUTEMIiT   TlMOTHBCS   RF.MANSERUNT  1BI,  ] 

ut  Beroscnsibus  fidci  avidis  fidem  annuntiarent, 
ct  eos  qui  jam  crediderunt  in  ea  confirmarent. 
Solius  cnim  Pauli,quasichoragi,  caputpctebant 
Judoei. 

15.  QUI   AUTEM  DEDUCE15ANT  PAULUM,  ]  tlim  1)0- 

noris,  tum  securitatis  causa,  ne  quas  insidias  , 
vel  periculum  a  Judaeis  subiret.  Hoc  cnim  est 
Grsecum  xa&iffivMf,  idest,  comitatu  suo  eum  con- 
jirmantes  et  securilatem  praistantes.  Id  cliainnum 
faciunt  suis  praedicatoribus  ferventes  Calhoiici 
in  Anglia,  Hollandia,  Japonia,  lndia. 

Atiienas.  ]  Ubi  erat  schola  eloquentiae  et  sa- 
pientiaB,  ac  consequenter  Poelarum,  Oratorum 
ct  Philosophorum  multitudo  ,  insuper  idolo- 
rum  abundanlia  :  idque  patet  ex  Poctarum  de 
suis  diis  prasconiis  el  encomiis.  Unde  Theodor. 
de  Curan.  Grscc.  alfcct.  primatum  idololatrice  in- 
icr  cunclas  orbis  urbcs  Athcnis  defert,  idemque 
iosinuatPaulusv.  1G.  ct22.  NuncAthcnae  sepultac 
jacent,  et  in  vicum  redaclae.  Erat  ergo  Athenis 
Apostolo  magna messis,  prassertim  quia  cx  Athe- 
nis  quasi  cx  capitc  sapicnti.c  ,  in  rcliquam  Grae- 
ciam  crat  dcrivanda.  Unde  celcritcr  eo  vocavit 
adiutores  suos ,  Silam  et  Timotbeum.  HincTer- 
tull.  1.  de  Anima  c.  3.  Athenas  vocat  linguatam 
civitatem,  aitque  ibi  caupones  fuisse  sapieutiae 
etfacundiae.  Grasci  veroeam  vocant  toi*Jo«  iii«*«, 
id  est,  GraciiB  Graciam;  sicut  Athcnaeus  1.  1. 
Dipnosopbist.  Romam  vbcat  trevn/mii  t>i«  oowv/ti^t 
id  csl,  compcndium,  sive  urbcm  orbis. 

16.  lNCITAI»\TUU  SPIBITUS  EJCS  IN  IPSO,]  nxpi^jv-.To, 

id  cst,  irritabatur  cxcandcscebat ,  ita  Pagnin. 
Tigur.  et  Vatabl.  Syrus  ,  mcvore  afjicicbatur  ; 
S.  August.  lib.  1.  contra  Crescent.  c.  12.  legit, 
irritabatur  SpirituSancto  intra  sc.  q.  d.  £stuabat 
Pauli  animus,  hinc  dolore  et  compassione  lam 
doctce,  ct  tam  qsscsa  miserseque  civilatisj  indc 
desiderio  ct  zdo  eam  juvandi,  erudiendi  et  sal- 
vandi;  aliunde  ira  et  indignatione  in  idolola- 
iriiim,  ejusipie  auclorcin  diabolum.  Sic  Jcrcni. 
c.  20.  v.  9.  de  scrmone  Dei  ail:  FA  factus  cst  in 
cor.Nn..  a  i.APinr.     io".  X. 


corde  meo  quasi  ignis  excestuans ,  claususque  in 
ossibus  meis,  et  aefecl  fcrre  non  siiitincns.  Ubi 
S.  Hieron.  conceptus  animo  sermo  divinus  ,  ak, 
ncc  ore  prolatus  ardet  in  pectore.  Unde  Paulus 
Alhcnis  vidcns  idololalrice  dcditam  civitatem  lola 
menle  fervcbat. 

17.  Colewtibts,  ]  proselytis,  ait  Chrysost,  hoc 
est,  Gcntilibus  ad  Judaismum  convcrsis  ,  aut  sua; 
salutis  et  vere  religionis  studiosis. 

In  FOBO.  ]  Syrus,  in  platea.  Ita  primi  Societatis 
nostr.x-  Patrcset  fundatoics,  instar  Pauli  in  pla- 
teis  et  foris  concionabantur,  uti  etiamnum  f'.;)- 
moefaciunt  nostri,  spiritus  patrum  suorumas- 
seclaeetaemuli,  magnoconfluxu  etfructu. 

Quidam  autem  Epicunn..  ]  iipicurus  Xenocratis 
discipulus,  puer  \h.  annorum  philosophari  iri- 
cipiens  in  hortfs",  omne  bonum  ait  feiicitatem 
hominis  ponebat  in  voluptate.  Hinc  negabat  nu- 
uicnetprovidentiam  Dei:quocirca  plurimos  ha- 
buit  sectatores  :  esto  cnirn  a  nonnullis  frugalis 
fuisse  dicatur,  et  parcus;  a  pluribus  tamen  vo- 
luptuarius  nuncupatur  etporcus,  ait  S.  August. 
dc  Ulilit.  credcndi  c.  h-  Cnde  illud  Horatii :  Epi- 
curide  gregc  porcus.  Negabat  enim  animae  im- 
mortalcm  ,  et  consequentcr  resurrcctionem  , 
dictitabatquc:Efte,  bibe ,  lude , post  morlcmnulla 
voluptas.  Unde  Sidonius  in  Epithalamio  Polemii : 
Ast  Epicureos  eliminat  undiquevirtus.  Timocralcs 
npud  Laert.  1.  10.  in  vita  Epicuri  asserit  Epicu- 
rum  bis  quotidie  prae  crapula  vomcre  solitum, 
id(-oquc  corpore  miserabiliter  aifeclum,  sic  ut 
per  multos  annos  e  lccto  surgere  non  posset: 
minam  quotidic  in  mensam  impendisse  :  tan- 
dcm  calculo  Obiisse.  Nausiphanes  Epicurum  ob 
crapulam  appellabat  pulmonem,  et  indoctum, 
et  circumscriptorem,  et  seortum.  Porro  natus 
cst  Epicurus  3.  an.  cix.  Olympiadis ,  7.  annb 
postquam  mortuus  est  Plato:  vi.\it72.  annos. 

Haec  ejus  axiomata  recensct  Laertius:  Qucd 
beatum  est  et  immortale,  id  ncquc  ipsum  negotii 
quidquam  habct ,  ncque  alteri  exhibet,  ut  nequc 
ira,neque  gratiamoveatur  :  in  quo  enim  ejusmodi 
insnnt,  omne  hoc  imbecitlum  cst.  Unde  inferas, 
Deum  non  curare  res  humanas,  ncc  malos  pu- 
nire.  Mors  nihil  ad  nos  pcrlinet.  Quod  enun  disso- 
lutum  cst ,  id  sensus  est  expers  :  quod  vero  sensus 
cst  cxpers  ,  nihil  ad  nos  pcrlinct.  Unde  colligas  , 
animam  post  mortem  nil  scntirc,  unaquc  cuni 
corpore  interire.  Felicilalem  sitam  esse  in  voiuv- 
tate:  hanc  enim  esse  initium  ct  fincm  benc  vivendi, 
vitcequc  bcata:  Mundoscsse  innumerabiies t  eosquc 
ex  atomis  inter  se  coettntibus  coatuisse  :  atomos 
ergo  esse  principium  rerum  omnitun ,  esseque  in-  t 
finitas;  quod  hausit  ii  Dcinocrilo  suo  Mag^stro. 
1'nde  S.  August.  lib.  3.  contra  Academicoi  c.  10. 
Ouomodo,  inquit,  inlcr  Ucmocrilum  el  suicriores 
Phvsicos,  dc  uno  mttndo  ct  inntuncrabilious  litem 
dijudicabimus ,  cum  inter  ipsttm ,  hcredcmque  ejus 
iipicurttm,  concordia  mancrc  non  potucrit?  J\am 
istc  luxuriosus ,  cum  atomos  quasi  anciUttias  suas, 
id  est,  corpuscula  qua  in  tencbris  littus  amplecli- 
tttr ,  non  tcnerc  viam  suam,  scd  in  aticnos  limiles 
passim  ct  sponte  declinare  permittit ,  tolum  patri- 
monium  ctiani  perjurgia  dissipavit.  Itaque  Paulo 
et  Christianis  acre  sempcrcontra  Epicureoss  fuit 
certamen  ?zi  a^ovSo;  noie.uo,-. 

Et  Stoici.  ]  Philosophi  fuere  ita  dicta  a  ?o*  ,  id 

cst  porlicu,  in  qua  doccrc  ct  disserere  solebal 

Zend  eorum  parens,  sevcri  et  rigidi,  ideoquc 

Rpicureis  oppositi.   Unde  Cicero  pro  Murena  : 

tt  cnim  ,  ait,  agit  mecum  austere  et  sloice  Catc. 


M 


CUMMENTAhlA  IN  ACTA 

Sloicorum  paradoxa ,  et  errorcs  Paulo  convel- 
lendi  fucre  hi.  Primua  :  fatuin  essc,  omniaque 
rcgifato:  falum  ergo  esse  Deum.  Deum  itaque 
toUebant  Deiquc  providcutiam,  et  pro  Dco  suJ>s- 
tituebant  fatum  ac  naturam :  omnia  cnim  lluere 
censebant  natursecursu  et  necessitate.  Naturam, 
inquit  Lactant  lib.  3.  c.  28.  dixeruntesse  rerum 
omnium  matrem  ,  quasi  dicerent  omnia  sua 
sponte  esse  nata.  Praeclarc  S.  Eticherius  episl. 
ad  Valcrianum  sub  finem  :  Fatumnon  esse,  ait, 
interrogent  Gcntcsvel  leges  suas ,  qua;  utique  noa 
puniunt  ,  nisi  factorum  voluntatcrn.  Factum  ergo 
cujusque  elidit  fatum  ,  puta  libertas  neccssi- 
tatem. 

Secundus:  virtutem,  in  qua  summum  bonum 
ponebant,  csse  in  potcstate  et  industria  cujus- 
quc  :  undc  non  cssc  eam  petendam  a  Deo,  ut- 
potc  quic  sita  sit  in  arbitrio  bominis  :  quare  cui- 
(]ue  in  sua  virtute  esse  gloriandum;  ita  S.  Aug. 
lom.  6.  tractatu  de  Epicur.  et  Stoicis  c.  4.  et  seq. 
Docebant  ergo  sapientem  sibi  sufficere,  ac  se 
solo  contentum  esse  :  eum  solum  esse  divitem., 
Jiberum,  regem,  beatum,  impeccabilem,  apa- 
them  ,  imperturbabilem  ,  et  Deo  parem.  Vide 
Justum  LipsiumManuduct.  adSloicamPhilosoph. 
1.  3.  lh. 

Tertius:  omnes  virtutes  essepares,  et  omnia 
vitia  paria;  ac  qui  unum  habet,  vel  vitium,  vel 
virtutem,  omnia,  et  omnes  ceeteras  habere.  Rur- 
sum  vitia,  Dei  providentia  existere  ,  ad  varieta- 
tem  et  ornamentum  universi ;  ita  Cicero  in  Pa- 
radoxis ,  et  Plutarchus  contra  Stoicos. 

Quartus  :  non  esse  ignoscendum  reo  qui  offen- 
dit ,  non  esse  miserendum,  eo  quod  misericor- 
dia  sitpassio  etaegritudo  animi,  quac  in  sapien- 
tem  non  cadit ,  quodquc  justitise  suus  dandus  sit 
locus,  ut  rei  puniantur.  Unde  Cicero  pro  Murena 
exStoicis  ait,  neminem  misericordem  esse  nisistul- 
tumet  levem.  Et  Seneca  lib.  2.  de  Clementia  c.  h. 
damnat  misericordiam  quasi  vitium.  Et  cap.  6. 
Misericordia,  ait,  vicina  est  miseria ,  habet  enim 
aliquid  trahitque  ex  ea.  Misericordia  vitium  est 
animarum  nimis  miserice  faventium.  Vide  Lipsium 
loco  cilatoc.  19. 

Quintus  :  sapientem  sumere  aliquando  mor- 
tem  posse,  imo  decere  et  debere,  ne  scilicet  mi- 
sere  vivat.  Unde  Seneca  in  Ajace  :  Aut  Iwneste 
vivere ,  aut  statim  mori  generosum  oportet,  Ita 
Cleanthes  Stoicus,  ulcerein  ore  nato,  cumsuasu 
medicorumcibo  abstinuisset  ad  biduum,melius- 
que  jam  factum  esset,  illis  ad  cibum  revocanti- 
bus,  abnuit,  nec  majore  via;  parte  confecta,  esst 
*  rediturum  asseruit.  Ita  inedia  obiit.  Zeno  ipsc  98. 
annos  natus,  cum  valens  et  integer  e  schola  ve- 
nienspedem  offendisset,  lapsusqueesset,  manu 
terram  pulsans  ,  illud  Euripidis  occinuit:  Venio, 
quid appellas me?  Vide  Senecam  Philosopbum  1.  3. 
de  Ira  c.  15.  et  episl.  70.  Idem  in  Sentent.  Bona,  ait, 
mors  est  homini ,  vita  qua  extinguit  niala.  Unde 
ipse  moriens  ,  uxorem  suam  mori  volentem  se- 
cum,  eam  lerro  incidi  permisit,  et  ad  id  animavit. 

Sextus  :  omnes  deos  mortalcs  esse,  excepto 
Jove  ,  et  in  Jovem  transituros  :  sic  in  confla- 
gratione  mundi  ,  sol  ,  inquiebant  ,  lunam  , 
ct  coeteras  stellas  in  se  transmutabit;  ita  Pliu 
tarch.  lib.  Contra Stoicos.  Ubietiain  addit,Stoici 
Deum  aiunt  esse  corpus  mente  praeditum ,  men- 
temque  in  materia  versantem ;  non  simplicem 
esse,  nequc  purum,  sedex  alio  etper  aliudessc 
pronuntiantes.  Vide  eumdem  lib.  de  Stoicorum 
repngnantiis. 


APOSTOLOhUM    Cap.  JLVU. 

Septimus  :  Dcum  esse  .spirilum  ct  animani 
mundi.  ltaque  spiritum  qni  vegetatmare,  essc 
et  vocari  Neplunum  :  qui  tcrram,  Cerercm  :  qui 
acra,  Junonem  :  qui  vites,  Baccbum  :  qui  oleas, 
Minervam  :  qui  solem  et  sidera,  Apollinem  :  qui 
berbas  et  pbannaca,  iEsculapium :  qui  linguas, 
Mercurium  :  qui  sclhcra ,'  Jovcm ;  ila  Plutarch. 
lib.  de  Iside  et  Osiride.  Quia  enim  videbant  res 
oinncsspiritu  et  calore  nasci,  foveri  etcrescere; 
hinc  hunc  spiritum  el  calorem  ,  quem  vocarunt 
ignem,  censuerunt  esse  aeternum  et  increatum 
rerum  omnium  principium  etcausam,  ideoque 
esse  Dcum.  ldcm  ante  Sloicos  censuit  Hippocra- 
tcs  de  Princip.  Videtur  mihi ,  inquit,  quod  cali- 
dum,  sive  ignem  dicimus,  immortale  esse,  ct  in- 
telligere  omnia  et  vidcre ,  et  audire ,  et  scire  om- 
nia  prcesenlia  et  futura.  Quid  absurdius  dici 
potest?  nam  aeternilatem ,  sensum ,  intellectum, 
scientiam  ct  praescientiam tribuit  igni.  Hinc  Po- 
sidonius  apud  Stobaeum,  Deum  detinit  esse  spi- 
ritum  igncum.  Deus,  ait,  est  spiritus  inteUigens 
et  igneus ,  formam  ipse  non  habens ,  sed  in  omnes 
se  vertens ,  ct  omnibus  assimilans.  El  Democritus : 
Deus,  ait,  est  mens  in  igne  sphcerico.  Et  Athena- 
goras  :  Deus  est,  inquit,  fervens  substantia  juxta 
Stoicos.  Et  Pytagoras  de  Stoicis  prognatus  cen- 
suit,  ait  Cicero  1.  1.  de  Natura  dcorum,  De«?n 
esse  animum,  per  naturam  rerum  omnium  inten- 
tum  et  commeantem. 

Octavus:  mundumesse  animalanimatum,  vi- 
vum  et  rationale  :  ratione  enim  regi,  spiritu  ve- 
getari  et  irrigari.  Denique  mundum  esse  Deum. 
Audi  Maniliumlib.  1. 

Vivere  mundum, 

Et  rationis  agi  motu,  cum  spiritus  unus 

Per  cunctas  lialiitet  parles,  atque  irriget  orbcm 

Omnia  pervolilaus,  corpusquc  animale  figuret. 

Et  rursum : 

Qua  pateat  mundum  divino  munere  verli , 
Atque  ipsum  esse  Deum. 

Et  Seneca  Sloicorum  aculissimus  epist.  97.  To- 
tum,  ait ,  hoc  quo  continemur ,  et  unum  est ,  et 
Deus  est;  et  socii  ejus,  et  membra  sumus;  quem 
refutant  Lactant.  1.  7.  c.  3.  Sihcecomnia,  inquit, 
qua;  videmus,  Dei  membra  sunt ,  jam  insensibilis 
ab  his  conslituitur  Deus.  Quin  et  Varro  Romano- 
rum  doctissimus,  idem  censuit.  AudiS.  August. 
lib.  7.  de  Civit.  cap.  6.  Varro ,  ait,  de  nalurali 
Theologia  proloquens  ,  dicit  Deum  se  arbitrari 
animam  mundi ,  et  hunc  ipsum  mundum  esse  Deum. 

Ex  dictis  liquet,  tam  Stoicos,  quam  Epicureos , 
habuisse  suos  atheismos  :  et  in  re  fuisse  atheos, 
imo  polytheos,  ideoque  magis  atheos.  Qui  enim 
plures  deos  ponit,  hic  unum  Deum  verum,  qui 
solusest,  e  medio  tollit.  Hi  aliiqueerroresStoi- 
corum  etEpicureeorum  convellendi  erant  Paulo, 
docendo  omnem  nostram  virtutem,  bonum  et 
salutem  consistere  in  Christo  crucifixo,  cujus 
gratia  et  potentia  resuscitandi  simus  in  vitam 
immorlalem  et  beatam :  ideoque  eum  solum  esse 
mediatorem  Deiet  hominum,  eorumque  salva- 
torem :  cujus  proinde  doctrina  et  vila  sobria , 
casta ,  justa ,  pia  et  sancta  nobis  sit  capessenda. 

Moralitcr  :  ita  hodie  nulli  magis  Chrislianae 
disciplinae  et  virtuti  adversantur,  quam  Epicu- 
raei,  idest,  voluptarii  et  deliciiscarnisimmersi; 
acStoici,  id  est  arrogantes,  suae  sapientiaeetju- 
dicio  praefidentes  ,  quales  sunt  haeretici.  Undc 
experientiaconstat,  haeresiarchas  omnes  fuisse 


COMMENTARIA  LN 

Lpicureos  ,  vel  Sloicos,  idcst,  ventrosos,  etve- 
nercos,  vcl  superbos;  Ldeoque  in  hieresim  csse 
prolapsos.  Nunquam  enim  hoerosis  cst  primum 
peccatum,  sed  alia  ci  sunt  preevia,  qu«  homi- 
nem  ad  hoc  malorum  barathrum  sensim  dedu- 
cunt.  Apposile  Barlaam  apud  Damascenum  in 
iiistor.  c.  12.  Josapliat  rcgi  dat  parabolam  mono- 
cerotis,  id  est  morlis,  qui  honiinem  insequitur: 
ill<;  fugieni  apprehendit  arborem,  in  qua  modi- 
cum  cst  mcllis,  id  cst  voluplalis;  quo,se  pas- 
ccns,  insubjectum  baralbruin,  puta  gehennam, 
corruit. 

Ilcu  .|u  irn  dulce  malum  morlalibus  additum  , 
Mellis  dulcis  amor ! 

Et  Boctius  lib.  3.  Mctro  7. 

Habet  omnis  lioc  voluptas , 
Ubi  grala  mella  fundit, 
rugit  et  nimis  tenaci 
Fcril  icta  corda  morsu.' 

Quocirca  Dcus  Judteis  in  sacrificio  vetuit  mel  , 
utidixi  Levit.  2. 11. 

Vcre  S.  Bernard.  serm.  30.  in  Cant.  Epicurns  , 
ait,  voluptatcm  ,  Uippocrates  autem  bonum  vale- 
tudincm  prafert  :  Cliristus  vero  utriusque  con- 
lcmptum  prwdicut ,  dicens  :  Qui  amat  animam 
suam  ,  pcrdct  curn.  Pcrdet ,  vel  ponendo  eam  ut 
Murlyr  ,  vel  affligendo  ti(  pccnitens.  Quanqttam 
gcnus  murtyriiest ,  spiritu  facla  carnis  mortifi- 
care ,  illo  nimirum  quo  membra  ca?t;  intur  ferro , 
Itorrore  quidem  mitius ,  sed  diuturnitate  moles- 
tius.  Quin  ct  Sencca  I.  2.  deVitabeata  c.7.  Altur.i 
quiddum,  uiquit,  est  virtus,  eeccetsum  etregale, 
invictum ,  infaligabile ;  voluptas  ,  tiumile,  sercile, 
imbccillum  ,  caducum ,  cujus  statio  ac  domiciUinn 
forniccs  ct  popina;  sunt.  Virlutem  in  templo  inve- 
nies  in  foro ,  in  curia,  pro  muris  stantcm  ,  pulvc- 
ritlcnlum  ,  cotoratam,  caUosas  habentem  manus: 
voluptatcm  ,  latituntcm  scvpius  ,  ac  tenebras  cap- 
tantcm. 

DlSSEnEIUNT  CUM  EO,  ]  Guvs^aWov,  id  est ,  con- 
gredicbunlur  et  conflictabantur  cum  eo ;  Ila  Pa- 
gnin.  Vatabl.  ct  Tigurina. 

Oi)iuvi!LTsi;MiMvi.iiims.]Gra3ceeleganter(lici- 

tur  3ntp/AoX6y>v ,  id  est ,  spcrmologus ,  verbisator , 

putaseminatorvcrborum,  uli legitS.  August.  tract. 

contraEpicur.  etStoicos,OEcumen.  censetalludi 

ad  m*o[M\6yov  avcm    quamdam  vilem  e   genere 

graculorum,  quie  femina  colligit,  quam  proinde 

rerlere  et  vocare  possii  scminilcgam ,  de  qua 

Aristot.  I,  8.  Histor.  animal  cap.  3.  Unde  Eusta- 

cbiusin  Odyss.  lib.  5.  censet  ab  hac  ave  vocari 

spermologos,  homines  inopes  et  abjeetos,  qui 

in  foro  colligunt  grana  e  saccis  excidcntia  et  nc- 

fflecta,  indeque  victitant.  Proprie  Epicuroci  Pau- 

lum  bic  vocant  spcrmologum,   id  csl,  vcrbo- 

sum,  garnihun  ,  qui  nil  nisi  verba  cffutiat,  H 

ad  qu.Tslum  quidvis  garriat ,  uli  faciunt  rabubv 

forenses ,  et  agyrtoe,  sivc  circumforanci,   q««i 

suas  nugas  vcrbis  appretiant  et  vcnditant.  Verc 

S.  Augustin.  loco  paulo  antc  citato:  Dictum  esl 

quidem  ,  inquit,a6  irridcntibus,  scd  non  rcspucn- 

dum  est  a  crcdcntibus  :  crat  cnim  rcvcra  ille  scmi- 

natorrcrborum,  scd  mcssor  morum.  Verba  cniin 

ejus  non  cranl  vcrba  acrcm  fcricntia  ,  scd  tcla 

mentcm  sauciantia.  Spermologi  sunt  Prsdican- 

lei  Iuvn  ticoriun,  qui  vcre  sc  vocant  Ministros 

vcrbt    quia  reipsa  non  nisiverba  dant,  non  Dci, 

sed  diaboli. 

N'OVOtU711,  {<«•» f  \<[  eSt,   pcrcgrinprum  ,  noco- 


ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XVII. 

rum,  inauditorum  ,  absurdorum,  D.emomokcii.  ] 
Syrus,  deos  alienos  praidicat  iste.  Gcutiles  enim 
d&mone*  rensebant  esse  deos  minorcs.  Porro 
curn  sini  calorum  dacmones  et  cacodxmones , 
idest,  dsemonei  boni  et  mali )  da-mon  en  m 
grace  idern  cst  quod  sciens,  aitPlato  in  eratylo; 
unde  vocalur  daemon  Socratis  :  licct  Eusebius 
lib.  /i.  Prasc.  c.  3.  nomcn  dcemon  deiivct,  a  »«• 
fuusniVf  id  est,  pcrcellere ,  melum  injicere.  Alii  h 
cusaozi ,  id  est*  regere,  eo  quod bomines  re- 
gant)  binc  tam  do  bonis  ,  quam  de  malis  h;ee 
seiiicniia  accipi  polest;  ita  Syrus,  Valablus  et 
alii  Apuleius  apud  S.  Augusi.  8.  Civit.  c.  1G.  Dai- 
vwncs  defillit  essegcnere  animalia,  animo  passiva, 
vienterationulia,  corpore  aerea,  tempore  aterna. 
Horumvero  qiunque  triapriora  iltis  esse  nobiscum. 
communia,  quarltim  proprium,  quintum  eos  cum 
diis  kabere  commune.  Sed  duo  ultima  falsa  sunt, 
seque  ac  primum,  nisi  pcr  aeterna  accipias  aevi- 
tcrna  in  futurum,  non  in  preeleritum. 

QUU  JESUM  ET   RESURUECTIO.NtM  ANMJNTIABAT.  ] 

Jesum,  quasi  Deum :  «vayactv ,  id  cst  resurrec- 
lioncm,  quasi  dcam  ,  resurrectionis  prsesidem  , 
quaesibi  devotos  faceret  a  morle  resurgere  ;  ita 
S.  Chrysost.  OEcumen.  ct  Sanchez.  Sic  enim 
Romani  fortunam,  felicitatem,  salutem  ,  hono- 
rcm,  etc,  colebant  ut  deas,  quoe  lisec  suis  culto- 
rilms  aspirarcnt.  Vidc  S.  August.  lib.  h.  Civit. 
cap.  11.  et  seq.  Verum  simi>licius  ,  novorum 
damoniorum  annuntiator  est ,  referri  potest  ad 
Jesum,  quem  anmintiabat  Paulus  :  yero  semi- 
niverbius ,  ad  rcsurrectionem.  Gentiles  enim 
cum  lumine  naturoe  non  caperent  resurrectio- 
nem  ,  co  quod  ipsa  sit  supra  naluram  et  mira- 
culum,  ac  proinde  per  Dciomnipotentiam,  non 
pcr  vim  naturae  futura  ;  dicebant  Paulum  eam 
praedicantem,  serere  verba,id  est,  praedicarc 
nugas,  labulas,  rcs  inqiossibiles,  csseque  im- 
postorem,  qui  praesentia  lucra  captet,  promit- 
tendo  montes  aureos  in  fiitma  rcsurrcctione, 
uli  faciunt  Bonzii  apud  Japonis. 

19.  AnAr.F.opAC.rM  dcxekcnt.]  /1  rcopagus "r&ce 
idem  cst  quod  Dfartis  vicus;  Martia  cura  k'fm 
enim  vocaturMars  Grajcc,  cst  e-<  -■>,■'  uz*-m  ■xi-jm  , 


id  cst ,  ad  Marlium  vicum :  sicut  Bomce  crat 
campus  Martius.  Atbenae  cnim  distributa  erant 
in  quinque  pagos  sive  vicos,  c  quibus  unus  erat 
Arcopagus,  ita  dictus  a  templo  Martis,  in  quo 
primum  judicium  capitis  actum  fuisse  scribit 
Plinius  lib.  7.  cap.  56.  Hoc  enim  Areopagi  judi- 
cio  nihil  erat  constantius  ,  nibil  scvcrius  ,  ni- 
hil  fortius,  ait  Cicero  lib.  1.  ad  Altic.  epist. 
9.  uttot  Martes  essc  vidcrcntur  ,  quot  crant  ju- 
diccs.  Hinc  Arecpagilae,  judiccs  severiss'mi,  qui 
in  tcmplo,  vel  juxla  templum  Martis  jud  cabant. 
N.un  cum  Mars  homicidii  insimularctur,  judi- 
cantihus  dnodccim  diisineo  pago,  sex  senlen- 
tiis  absolutus  cst,  ut  tradunt  Graeci ;  cum  cnim 
pares  eraul  scnlcnti;c.  absolvcbatur  reus  ,  ut- 
pote  cui  in  dubio,ct  in  pari  favcndum  esl  polius, 
quam  actori  :  nam  condcmnandus  est  ncmo  . 
nisi  convincatur  cssc  rcusct  noccns. 

Rcfellil  hanc  scntcntiam  Varroapud  S.  Augus- 
tinumlS.  Civitat.  c.  1.  Lndc  OF.cum.  ct  Isidorus 
Sclns.  lib.  10.  cpist.  91.  cx  Sausania  tradunl  . 
Hartem  eoloci  accusatum  a  Neptunode  stupro, 
capitis  damnatum  fuissc  ,  indccpic  dictum  Areo- 
pagum.  Demosthcncs  vcroorat.  conlra  Aristoci. 
censetAreopagiimdicluincssc.  quod  in  co  caii^.' 
Martiae,  de  pugnis  ct  homicidiis  voluntariis  . 
tractarcntur;  nam  fortuitaj  agebanlur  in  Palla- 


-68  GOMMENTARIA  I.N  AGTA 

dio  Lribunali.  insiiuuum  osi  Areopagi  tribunal 
a  Cecrope;  ait  Aristot.  2.  Polit,  etEusebiusic 
Chronico,  annomundj  3694.  scmperque  ctiam 
sub  Tyrannis  perduravit,  Solon  vcro  decrevit. , 
Areopagitas  esse  rerum  omuium  speculatores 
el  cuslodes:  unde  cos  deligi  voluit  ex  iis  dum- 
t;ixat,  qui  Arcliontcs ,  id  est,  principes  et  reipu- 
blic.  praefecti  fuisscnt,  iia  Plutarcli.  in  Solone. 
Brant  crgo  Areopagitae  fama  inlegcrrimi,  vir- 
tutespectatissimi,  et  usu  rerum  perspicacissimi. 
Unde  judicabant  nociu  in  tenebris,  ne  reorum 
moverentur  lacrymis  et  aspectu :  qui  proiude 
jubebantur  simplicibus  verbis  causam  enar- 
rare ,  et  ab  omni  verborum  gestuumquc  fuco 
abstinere.  Porro  sententiam  ferebant  non  lo- 
quendo  ,  sed  calculum  ,  vel  absolulionis  ,  vel 
damnationis  dando.  Unde  proverbium  :  Arco- 
pagita  taciturnior.  Quocirca  gravissimae  causae 
toto  orbe  ,  ctiam  a  Romanis  ,  lcste  Gellio  , 
lib.  12.  c.  7.  ad  Areopagilas  judicandae  defere- 
bantur,  eorumque  tanta  erat  Igravitas  etjma- 
jestas,  ut  Aristides  in  Panatb.  asserat,  eo- 
rum  sententias  oraculis  fuisse  adaequatas  ,  nc 
fasque  duxisse  omnes,  prae  reverenlia  Areopagi, 
in  ejus  ridere  conspeclu.  Unde  ct  tertantum  in 
mense,  in  Areopagum  judicaturi  conscende- 
bant)  nimirum  quarto  Galend.  tertio,  etpridie. 
lkec  et  plura  Badaeus  in  Pandectas  lege  ult.  de 
Senl. 

Duclus  est  ergo  Paulus  ad  Areopagum  ,  utibi 
(juasi  novae  religionis  assertor  judicaretur,  et 
si  reus  esset,  puniretur.  Sic  enim  Socrales  Atlie- 
nis  damnatus  est  ad  mortem  281.  sententiis,  eo 
quod  novos  deos  vel  daemones  induxisset.  Unde 
S.  Cbrysost.  Ad  Areopagum  ,  ait,  duxerunt  Pau- 
lum,  non  ut  quippiam  cognoscerent ,  sed  ut  puni- 
rent,  et  suppliciis  afficerent  :  ibi  enim  capitalia 
exercebantur  judicia.  Sed  Dei  providentia  haecin 
contrarium  vertit,  fecitque  ut  magna  dignitas 
Kvangelio  et  religioni  accresceret  in  Areopago, 
eo  quod  ibi  eam  probassetPaulus,  adeoque  ju- 
dicem  ipsum,  puta  Dionysium  Areopagitam,  ad 
eamdem  convertisset. 

Symbol.  Areopagus  significat  eos,  qui  sincere 
et  recte  de  re  quapiam  judicare  volunt ,  deberc 
induere  animum  virilem  et  martium :  ut  nulla 
cupiditate  ,  vel  passione  effeminari  et  corrumpi 
se  sinanl.  Ideoenim  feminae  saepe  de  rebus  male 
judicant;  quia  femim-e  sunt,  et  passionibus  agun- 
tur,  quae  rectum  judicium  obscurant.  Nam ,  ut 
ait  ille  :  Femina  aut  amat,  autodit :  atque  amor 
ct  misericordia  in  quam  pronae  sunt  feminae , 
non  minus  judicium  perturbant ,  quam  odium 
et  saevilia. 

Possumus.  ]  Astute ,  civiliter  et  humaniter  in- 
ter rogant  quasi  postulando,  dicuntque  possumus. 
q.  d.  Placetne  libi  haec  nova  nobis  edisserere  : 
mox  deinde  animum  suum  prodant,  dum  eum 
urgent,  et  vi  pene  responsum  extorquent ,  di- 
cendo,  Volumus  ergo  scirequidnam  velint  hazc  esse. 

20-  Nova,  ]  ?evi?ovT«  ,  'id  est ,  peregrina  ,  puta 
peregrinam  fidem  ,  peregrinum  Deum,  peregri- 
na  dogmata;  quae  Athenis  inaudita,  tu  aliunde 
eo  induciset  praedicas. 

21.  Et  adven,e  nosriTEs.  ]  Tigurin.  et  qui  itlic 
versabantur  kospites ,  siveperegrini. 

Ad  mhil  aliud  vacabant,  nisi  aut  dicere,  act 
audire  aliquid  novi.  ]  Sic  et  Plutarch.  tract.  de 
Garrulitate,  tradit  Alhcnienses  mire  fuisse  no- 
vorum  avidos ,  datque  exemplum  tonsoris  cu- 
jusdam,  qui  cum  magnam  Athenicnsium  in  Si- 


ArOSTOLORUM.  Cap.   XVII. 

ciiiaacceptamcladem,  quamexservo  inde  fuga 
clapsocognovcrat,  relictaoflicina  primusinurbe 
annuntiasset,  ncc  rumoris  hujus  trislis  produ- 
cerepossct  auctorem,  ipsequasieum  confinxis- 
set,  rotae  alligatus  ad  publicum  ludibrium  fuit 
exposilus.  Mox  adfuere  nunlii,  quiexipsa  clade 
profugerant :  itaque  omnes  dissipati  sunt  ad 
suos  luctus  ,  miserum  tonsorem  rotae  alligatum 
rclinquentes.  Atque  is  sero  solutus,  e  lictore 
quaesivit:  Audioissentne  etiam  de  Nicia  dtice  exer- 
cilus:  quo  ismodo perierit  ?  Adeo  inexougnabile 
et  ineinendabile  malum  fit  consuetudinc,novo- 
rum  aviditas.  Idem  tract.  dc  Gloria  Athenien- 
slum,  ait  cos  plus  in  comoedias  novitatis  ollici- 
nas,  quam  in  bella  insumere  solitos,  Laco  illc  , 
inquit,  non  inepte  dixit  ;  gravitcr  peccare  Athe- 
nienses  res  serias  in  ludicrum  impedentes,  hoc  est 
magnarum  classium  et  cxercituum  commeatum  et. 
sumptus  in  theatrum prodigentes.  Haec  Plutarchus, 
qui  vixit  sub  aevum  S.  Pauli  et  Lucae ,  nimirum 
sub  Domitiano  lmperatore. 

Tales  et  hodie  nonnulli  sunt.  Curiositas  enim 
noviquippiam  videndi  ,vcl  audiendi,  hominibus 
innata  est  nova  enim  placent,  nova  delectant. 
Et  quia  nova  vera  non  semper  suppetunt,  liinc 
multi  nova  fingunt,  nugasqueelfabulas  narrant, 
casquc  saepe  infames ,  quibus  famam  proximi 
Iacerant,eumquealiis  ridendumobjiciunt.Quare 
perniciosa  est  curiositas,  seque  ac  vcrbositas. 
Quocirca  Euclides  rogatus,  quales  essent  Dii , 
et  qua  re  delectarentur?  Catera  quidem  ignoro  , 
inquit,  at  curiosos  iilis  odio  esse  certo  scio  ;  ita 
Maximus  serm.  21.  Socraies  semper  de^moribus 
disserebat,  non  de  aslris,  aut  de  meteorologis  : 
rogatus  cur  ?  Respondit :  Qua?  supra  7ios  ,  nihil  ad 
nos.  Idem  crebro  usurpabat  illud  Ilomeri : 

/Edibusin  noslris  quac  prava,  aut  recta  gerantur. 

Ita  Laertius  in  ejus  vita.  Zeno  adolescentem 
quemdam  curiosius  quiddam  sciscitantem,  ad- 
dnxit  ad  speculum,  ulque  se  contemplaretur 
admonuit.  Mox  rogitavit,  an  videretur  tali  vultui 
convenire  tales  quaestiones  proponere  ?  Ita 
Laert.  lib.  7.  c.  1.  Demonax  cuidam  roganli ,  an 
mundus  rotundus  esset  et  animatus?  Vos,  ait, 
de  mundo  sollicili  estis ,  et  vestram  ipsorum  im- 
munditiem  non  curatis  ;  ila  Maximus  serm. 
21.  Narratur  de  jEgyptio  bajulo,  qui  gestans 
quiddam  velis  opertum  ,  cuidam  sciscitanti , 
quid  portaret ,  sapienter  respondit  :  Ideo  ob- 
velatum  est ,  ne  scires  :  tu  vero  cur  curiose 
vestigas  quod  occuttalum  est?  Gorgias  audiens 
quemdam  inepta  quaerentem,  et  allerum  inepte 
respondentem,  ait:  liter  stultior ,  qui  mulget  hir- 
cum,  anqui  cribrum  supponit?  Argule  quidam 
dixit,  Athenienses  virtutem  habere  in  labris  , 
non  in  factis  ,  ait  Plutarch.  in  Lacon.  quia  lo- 
quaces  non  suntoperosi.  Unde  qui  multum  gar- 
riunt,  parum  faciuut  :  animus  enim  eorum  to- 
tus  est  in  lingua ,  non  in  manu.  Vide  dicta  in 
illud  Sophon.  3.  18.  ISugas  qui  d  lege  recesserant 
congregabo.  Sane  tales  sunt  tempiperdae,  verbi- 
perdae  lucriperdae,  auriperdae,  et  saepe  animae- 
perdae;  quibus  intonat  Christus  :  Dico  vobis  : 
Quoniam  omne  vei-bum  otiosumquod  locuti  fuerint 
homines ,  reddent  rationem  de  eo  in  die  judicii , 
Matth.  12.  36.  Quid  nova  quaeris,  cum  nil  novi 
sit  sub  sole  ?  Eccles.  1.  10.  Non  saturatur  oculus 
visu ,  nec  auris  impletur  auditu  ,  ibidem  v.  8.  Ce- 
lebreest  exemplum  Machetis  apudCassian.  lib. 
5.  (lo.Tnstituf.  rcnunc.  cap.  29.  qui  in  collationc 


COMMENTAIIIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap 

spiriluali  longissima  nunquam,  sed  in  narra- 
lioneotioseelcuriosaillicoincidebatinsomnum. 
Et  cap.  31  docet  dacinonem  facere,  ut  audientes, 
gpiritualia  obdormiscamus  ,  audientes  fabulas 
expergiscamur ,  et  attendamus. 

22.  (Juasi  8UPEH8TITIOS10HES.  ]  Miligat  reprc- 
hensionem  quasi,  et  comparalivus  superstltio- 
siores,  magis  enim  pupugisset,  vocando  cos  in 
posilivo  superstiliosos.  Syrus  vertit ,  videovos 
nimios  esse  in    cultu  dwmonum  :  grsece  eniui 

Stt-jtoai/ioiv   est,   qni    oeoie    ra    ov.tiJ.b-ny. ,   id   CSt ,     ti- 

met  dannonia,  ait  OFxumen.  Adde  SmiSm/uIxj  , 
ueque  ac  superstilionem  scepe  in  bonum  capi 
pro  religione,  uli  capit  Plutarcb.  libr.  ^esi  o:n- 
Eut/j.ovias,  Cicero  actione  l\.  in  Verrem  (jcum  de 
Siculis  ait,  totam  provinciam  religionem  occu- 
passe,  et  menles  omnium  Siculorum  supersti- 
lionem  pervasisse )  et  alii  :  alioqui  superstitio 
differt  a  rcligione  per  excessum ,  -quod  sit  iuanis 
elminima  religio.  Nam  qui  lotosdiesprccabanlur 
ct  immolabant ,  ulsibisui  libcri  supcrslites  essent, 
superstitiosi  sunt  appellati ,  ait  Cicerolib.  de  Na- 
tura  deoruni.  Sic  et  Servius  :  A  superstitc ,  in- 
quit,  supcrstitio  dicla ,  quai  anicularum  propria 
est,  qttcc  multis pcr  cvtalcmsttperstites  sunt,  etquce 
rebus  inanibus  addictce,  dum  volttnt  nitnis  esse  re- 
iigiosie ,  superstitiosa' ,  fiunt  et  itadelirant.  Hinc 
subindc  superstitiosus  vocatur  religiosus,  ut 
apud  Terent.  inHeaut.  Ut  stultce  etmiscrct  omnes 
sunius  retigiosiv.  Melius  Laclantius  lib.  2.  cap.  28. 
assei  ii  dici  superstilionem  de  colentibus  supers- 
titem  memoriam  defunclorum,  tanquam  deo- 
runi  :  aul  de  iis  qui  parenles  suos  supersliles 
COlebant.  Isidorus  vero  lib.  8.  Eiym.  c.  Z.Supers- 
titio ,  inquit,  dicta  cst  quasi  superslatujta  et  su- 
perflua  observatio.  Et  Lucretius  apud  Servium 
in  8.  /Gneid.  Superstitio,  ait ,  est  timorinanis  su- 
perstantiumrerum,  putacoelestiumetdivinarum 
quae  super  nos  stant.  Denique  Nonius  Marcellus 
supersliosos  nuncupari  censet,  quod  prae  cul- 
tura  deorum  caetera  supersedeant,  id  est  negli- 
gant  ;  sicut  religiosos,  quasi  rclinquosos,  quod 
caeleris  relictis,  solis  sacriliciis  deserviant.  Vc- 
rius  S.  August.  libr.  de  vera  religione  in  fine, 
religionem  nuncupari  censel a  religando  :  quia 
ea  fit,  ut  ipsis  (  angelis  )  adjuvantibus  ad  unitm 
Deum  tendentcs ,  ct  ei  ttni  religantes  animas  nos- 
tras  ,  unde  religio  dicta  creditur ,  omni  supersti- 
tione  careamutts.  Ecce  unum  Deum  colo ,  unum 
omnium  principium ,  et  unam  sapientiam  ;  qua  sa- 
piens  est  qucecumque  anima  sapicns  est:  et  ipsum 
munus  quo  beata  sunt ,  qua;cumque  beata  sttnt. 
Quisquis  angelorttm  hunc  Deum  diiigit ,  sectur 
sum  quod  etiam  me  diligit.  Dicit  ergo  Paulus : 
Video  vos  ,  6  Atbenienses,  ubique  nimis  re- 
ligiosos  et  superstitiosos  :  quia  ubique  video 
vestros  deos,  vota,  sacrificia,  lumina  :  illi  au- 
tem  dii  Primo,  sunt  falsi;  Secundo,  nimis  muTti; 
Tertio,  incogniti.  Nemo  enim  prudentercolit  ul 
quodnon  cognoscit,  quodque  ignorat.  Egoergo 
buc  yeni,  ut  superstitioncm  vestram  commu- 
tem  in  veram  religionem,  ut  pro  diis  falsis  ag- 

noscatis  et  colatis  verum,  pro  multis  unum,  pro 

incognitis  certum  et  notum. 
Praeclare  S.  August.  lib.  u.  de  Civit.  cap.  30. 

Agamus,  inquit,  Domino  Deo  nostro  gratias ,  qui 

nas  superstitioncs  pcr  attissimam  Christi  Itumiti- 

Jafem  ,    p€r  Apostotorum  pradicationem  ,  per 

P-aem  Martyrum  pro  veritatemorientium  ct  cum 

vmtate  viventium,  non  solum  in  cordibus  rctigio- 

sis ,  verum  ci  in  adibus  superstitiosis  libcra  suo- 


XVII. 

rum  servitute  subvertit.  Idem  libr.  8.  c.  17.  Quce 
igitarcausaest,  nisi  stuttitia  errorque miserabitts , 
ul  ei  ( Jovi,  Veneri,  etc.  )  te  facias  venerando  hu- 
milem  ,  cui  te  cupias  esse  vivendo  dissimilem  :  et 
retigione  colas,  quem  imitari  nolis  ;  cum  religionis 
sttmma  sit  imituri  quem  colis?  Et  c.  23.  citans 
Mercurium  Trismegisium  docentem  ;  Btatuaa 
inaniines  et  insensibiles  non  esse  deos,  acpro- 
inde  earum  cultum  casurum,  dicentemque:  An 
ignoras,  ait,  6  Asciepi,  quod  /Egyptus  imago  sit 
cuti ,  ac  verius  terra  nostra  mttndi  lolius  tem- 
plum ?  elC«  Omnis  coruin  ( /F.gyptiorum)  sanctu 
veneratio,  in  irritum  casura  frustrabitur.  Subdir. 
August.  In  quo  videlur  hoc  lcmptts  prxdiccre ,  qtto 
Christianareiigio  quunto  est  veracior  atqtte  sanc- 
lior ,  tanto  vehementius  et  liberius  cuncta  fallacia 
figmenta  subvertit ,  ttt  gratiaSatvatoris  libcretho- 
minem  ab  iis  diis  ,  quos  fecit  homo ;  et  ei  Deo  sub- 
dal,  a  quo  factus  est  homo.  Quin  et  Plato  in  Ti- 
ni;eo  docet ,  animos  humanos  ab  opifice  Deo 
tcmperatos  in  eodem  cratere,  ex  iisdemqueele- 
mentis,  cum  coelesiibus  animia  puta  cuni  ange- 
lis  el  daemonibus  :  unde  cavendum,  ne  nos  illo- 
rum  servos  velimus,  quibus  nos  fratres  Deus  ct 
natura  coaptavit. 

23.  ViDENsJava^Ewicov^idest,  altentius  inspiciats 
cl  considerans. 

SlMULACRA  VE8TBA.  ]  Simulacrtim  USU  Eccle- 
siastico  in  malam  partem  suinitur,  pro  imagine 
falsi  numinis,  sive  dolo.  Itadiclum  a  simulando, 
quia  ex  desiderio  mortuorum,  eorum  adinslar 
e.fQctum  est,  utquijam  defecerant,  vivere  vi- 
derentur.  Unde  Plaulus  in  Mostel.  Ouando  natus 
cst ,  simitcm  esse  arbilrarcr.  simulacrumque  ha- 
bere.  Sic  idolum  esse  simulacrum  ,  quia  simulat 
1 1  mentiiur  se  esse  nuiuen.  Lactantius  tamen 
lib.  2.  Instit.  cap.  2.  simulacrum  deducit  a  simu- 
lando  ,  quod  sit  simile  rei  cujus  esl  imago :  sed 
sic  potius  dicendum  esset  similacrum  per  i. 

INVEM  ET    AIIAM  1N  QUA   SCRIPTUM  EBAT  J  IfiNOTO 

Deo.  ]*Sic  Lucianus  in  Pbilopalro  ait,  Geiltiles 
jurasse  per  ignotum  Atbcnis. 

Quaere  s,  quis  liic  Deus  ignotus  ?  Resp.  Primo  , 
S.  Cbrysost.  etfusius  OEcumen.  cujus  bicverba 
notatu  digna  asscribam  :  Duas,  inquit ,  causas 
referunt  ,  cur  apud  Athcnienses  inscriplum  fuerit 
arcc :  Ignolo  Deo.  Siquidcm  aliqui  dicunt ,  quod 
Alhenienses  Philippidem  miserant  ad  Lacedamo- 
nios  de  ferendo  auxitio,  cum  Persa?  exercitum  du- 
cerent  in  Grxciam.  Quorum  nuntiis  jttxta  Parthe- 
nium  montcm  Panis  spectrum  obviam  factum, 
Athenienses  accusabat  quod  se  neglecto  alios  deos 
colerent;  et  auxilium  promisit.  Cum  itaque  victo- 
ria  potiti  essent,  tcmplum  itli  erexerunt,  aramque 
ccdificarunt,  et  tanquam  observantes,  ne  vel  idan 
sane  ,  vel  alitid  simile  ipsis  accidcrct,  si  quempiam 
ignotum  sibi  Deum  prcBtcrmitterent,  aram  itlam 
erexerunt  inscribentcs :  Ignoto  Deo  ;  dicentes :  Si 
qttis  adhuc  atius  a  nobis  ignoretur ,  in  cjus  hono- 
rem  hccc  ara  «  nobis  erecta  esto,  quo  nobis  propi- 
titts  sit ,  licet ,  cum  ignoretur,  non  colatur.  Atii 
vero  aiunt ;  pestem  quondum  Athenis  grassatam 
fuisse  adeoque  illos  exussisse ,  ut  ncque  sindoncs 
tenuissi^nas  possent  tolerare.  Cum  igitur  colerent 
cos ,  qui  apud  ipsos  dii  habebantur  ,  nihit  adju- 
menti  senscrunt.  Intetligentes  itaque  quemdamfor- 
tasse  esse  Deum,  quem  ipsi  absque  honore  reli- 
quissent,  qui  pestem  immisisset ,  novatn  extruxe- 
runt  aram,  ac  inscripserunt  :  Ignoto  Dco.  Cum- 
qtte  ipsi  sacriftcasscnt ,  statim  curali  sttnt.  lltmc 
crgo  Christum  Jcsum  cssc,  Dcum  omnium   dicit 


-70 


COMMF.NTARIA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.   XVII. 


Voulus,  qtiem  se  illis  annttntiarc  diccbat.  Tota  an- 
tt  m  arcB  tnscriptto  luec  cst  &«ot«  A'ate«  /zi  Ivj;&j-(,-  /-a 

KiZitr,- ,  Ssw  ayv&)C'o  xal  gtvw,  /ior  Mt  D/J5  //.Sirt?  cl  Ett- 

roptB  ac  Libya-,  Dco  ignoto  ac  peregrino* 

Verum,  utbene  observatBaron.Athenismuitae 
fUerunt  arae  diis  ignotis  in  plurali  inscriplac; 
scd  una  in  singulari  inscripta  fuit :  Ignoto  Dco. 
.  Id  enim  asserit  Paulus. 

Secnndo,  HugO,  Lyran.  ct  Sanchcz  hic,  ac  Mi- 
chaelSyngcllus  in  laud.  S.  Dionysii,  ccnscnl  ig- 
notum  Dcuni  Alhenis  fuisse  Christum  cruci- 
lixum.  Cum  enim  eclipsim  faclam  in  morle  et 
ol)  mortem  Christi  vidcret  Dionysius  ,  exclama- 
vit  :  Deus  ignotus  in  carnc  patitiir,  ideoque  mun- 
das  his  tenebris  obscuratur  ,  ail  Syngellus.  Dpum 
crgo  ignotum  esse  Deum  patientem,  pula  Cinis- 
lum  crucilixum.  Huic  enim  prae  caetcris  aram 
erexisse  Athenienses,  quia  magnum  putabant 
illum  Deum,  cui  natura  admirabili  mulalione 
lucluque  ccelcsti  parentasset. 

Tertio,  prol)abilius  Baronius,  Lorinus  et  alii 
censent,  Athenienses  a  Philosophis  ei  Sibyllis, 
Ibrte  eliam  a  Judaeis,  intellexisse  Deum  verum 
esse  invisibilem,  absconditum,  sublimcm,  inac- 
cessum  et  incomprehensibilem  ,  ideoquc  illi 
aram  statuisse  hoc  titulo:  Ignoto  Dco.  Idcirco 
enim  Hebran  nomen  Dei  Jeltova,  dicebant  cssc 
upprnov  xal  avsxswv/iTav  ,  id  est  inc/Jabile ,  uli  dixi 
Exodi  6.  v.  3.  Quocirca  Clemens  Alexandr.  lib. 
1.  Strom.  c.  9.  et  S.  August.  lib.  1.  contra  Crcs- 
con.  cap.  29.  docent ,  Athenienses  unum  Deum 
verum  ,  licet  sibi  ignotum  ,  coluissc.  Et  S.  Hie- 
ron.  incap.  16.  Ezech.  ait,  Dei  majestaiemobs- 
cure  saltem  Gentilibus  islis  incognitam  non 
fuisse  ,  ut  non  erat  Judaeis  ulentibus  ineffabili 
nomine  tetragrammato.  Unde  Lucan.  5.  lib.  In- 
certi  natura  Dei:  incerti ,  id  est  incogniti.  Ouod 
cnim  Dcus  hic  ignotus  fuerit  verus,  non  falsus 
aliquis  ex  diis  Gentium,  innuitPauluseum  sub- 
dit :  Quod  ergo  ignorantes  colitis,  Iwc  ego  annun- 
tio  vobis. 

Dices,  Curergoeos  vocatsuperstitiososPResp. 
Primo,  eO  quod  cum  Deo  ignoto  colerent  simu- 
lacra  Gentium,  eaque  illi  cequarent,  juxta  illnd 
lsaiae  &0.  25.  Cui  assimitaslis  me  et  ada?quaslis? 
dicit  Sanctus.  Secundo,  quod  cum  vocarent  ig- 
notum  :  nemo  enim  colit  vel  amat  id,  quod  non 
novit.  Nam  ignoti  nulla  cupido.  Tertio,  quodVere 
eum  non  nossent,  uti  poterantetdebebant.  Non 
enim  agnoscebant  eum  esse  creatorem  cceli  et 
lerrse,  datorem  pluviae,  messis,  frugum,  rerum- 
que  omnium  :  eum  esse  praesentem  ubiqne :  in 
ipsius  manu  esse  nostram  vitam  et  halitum  ; 
unde  de  his  eos  instruit  Paulus.  Denique  pote- 
iat  sub  nomine  ignoti  Dei  latere,  et  abscondcre 
sediabolus;  uti  Nicephor.  1.  7.  c.  50.  indicat, 
argonautas,  numini  eos  dirigenti  simulacrum 
posuisse,  ac  postea  S.  Michaelcm  Archangclum 
ConstantinoMagno  significasse,  seeos  dircxisse. 
SicChristus  Joan.  h>  22.  arguitSamaritas  dicens; 
Vos  adoratis  quod  nescitis ,  nos  adoramus ,  quod 
scimus. 

Egregius  planelocusde  Deoignoto  extatapud 
Arnobium  lib.  1.  contra  Gentcs  ,  ante  medium  , 
his  verbis  i  Vrima, inquit,  tu  causaes,  locus  rerum 
ac  spatium  ,fundamentum  cunctorum  qu&cumque 
sunt ,  infinitus  ,  ingenitus  immortalis  ,  perpetuus, 
sotus  qucm  nulla  delineat  forma  corporalis ,  nutta 
determinat  circumscriptio qualitatts ,expers  qttan- 
titatis  ,  sine  situ,  motu  ethabitu,  de  quo  nihildici 
rt  exprimi  mortatittm  potest  significationc  verko- 


rum;  qui  ut  intetligaris,  lacendum  cst ;  atqttr.  ut 
pcr  umbram  te  possit  en-ans  invesligare  suspicio, 
nifiil  cst  omninomtiticndum.  Da  vcniam  liex  sum- 
me,  tuos  pcrscqucntibus  famulos,  ct  quod  tua3  bc- 
nignitatis  cst  proprium,  fugienlibus  ignosce  tui 
nominis  et  rctigionis  cultttm.  Non  est  mirum ,  si 
ignoraris  ;majoris  est  admirationis  si sciaris. 

Praeclare  ct  Tertull.  in  Apologetico  adversus 
Gcnt.  c.  17.  Quod  cotimus  nos  ,  inquil,  Deus  untis 
est ,  qtti  totammotem  istam  cum  omni  inslrttmento 
elementorum,  corporum,  spirituttm  ,  verbo ,  quo 
jttssit ;  ratione ,  qtta  disposuit;  virtute,  qua  po- 
tuit;  de  nihilo  cxpressit  in  ornamenlum  majesta- 
tis  sua;.  Vnde  ct  Graci  nomcn  mundo  x6g/j.o-j  ac- 
comodavcrunt.  lnvisibilis  cst  ,  etsi  videatur  : 
incomprchensibitis  ,  etsi  per  gratiam  rcprcescnte- 
tur :  ineslimabilis  ,  clsi  humanis  sensibus  cestime- 
tur.  Adco  verics,  et  lantus  est.  Cmlcrum  quod  vi- 
dcri  communitcr;  qttod  comprehendi,  qtiod  aistimari 
polesl ;  minus  est  ocutis  quibtis  occupatur,  ct  mani- 
busquibusconlaminatur;  ctsensibtis,qitibus  inveni- 
tur.  Quod  vero  immcnsum  est,  soli  sibi  notum  est 
hoc  quod  est :  Dettm  a;stimari  facit,  dum  wstimari 
non  capit.  Ita  enim  vis  magnitudinis  et  nolum  ho- 
minibus  objecit  cl  ignotum.  Et  ho3C  est  summadc- 
liclinotentium  recognoscere  ,  quem  ignorare  nou 
possunt.  S.  Cyrill.  lib.  1.  contra  Julian.  Herma 
Trismegistus  ,  inquit,  dicit,  Deum  inteltigere  qui- 
dem  difflcile ,  eloqui  aulem  impossibile.  lncorpo- 
reum  enim  corpore  significare  impossibile,  et  per- 
fectum  imperfeclo  comprehendere  non  possibile,  et 
scmpiternum  conferre  cum  momenlaneo  difficilc. 
Proinde  si  quis  incorporeus  ocutus  egrediatur  d 
corpore  ad  contemptationcm  putchri,  et  subvolct 


ac  contempietur 


non  figuram , 


non  corpus ,  non 


species  inlueri  qttairens,  sediUud  potius ,  quod  om- 
nia  facere  potest,  quod  quietum,  quod  tranqail- 
tttm  ,  quod  solidam ,  quod  inconverlibile,  qttod  ip- 
sumomnia  ct  sotum,  quod  unttm  ,  quod  ipsum  ev 
seipso ,  quod  ipstan  in  seipso,  quod  sibi  ipsisimitc, 
ncque  aliisimite.  Omnis  enim  virtus  ipsecst,  nequc 
in  aliquo  ipsum  cogites  csse ,  ncque  ilerum  quasi 
exlra  aliquem.  Ipse  enim  est  qui  sine  termino  oin- 
nium  est  terminus  :  et  quianullo  comprehenditur, 
omnia  in  se  comprehendit.  Et  paulo  post.  Adlurc 
et  sapienlissimus  Xenophon  :  Igitur  mdnifestum 
quod  magnus  sit  et  potens,  omniaque  conculiat  ct 
confirmet ,  ignolum  autemquatissit  ftgura,  ncque 
enimvidetur  esse  lucidissimussol,  neque  hicvidetur 
permittere,  ut  ipse  cernalur :  sed  si  quis  impuden- 
ler  eum  spectet ;  oculis  privatur.  Heec  Cyrill. 

Simonides  ab  Hierone  tyranno  rogatus,  quid 
esset  Deus?  petiit  diem  ad  cogitandum  ,mox  bi- 
duum  deindc  quatriduum,posteaoctiduum,  elc. 
Mirante  Hierone  ,  causamquc  rogante  :  Quia/m- 
quit,  quanto  diutius  considero,  lantomihircsvidn- 
tur obscurior ,  ita  Cicerolib.  1.  deNaturadeorum. 

Quarto,  per  Deum  ignotum  aliqui  accipiunt 
Deum  in  carnc  appariturum,  pnta  Christum 
incarnandum ,  potuerunt  enim  Athcnienses  ex 
Sibyllis  ,  et  ab  Hebraeis  discere  futurarn  Chrisii 
incarnationem.illique  aram  statuere  hoc  litulo, 
Ignoto  Deo,  Christus  enim  ante  eam  hominibus 
fuit  ignotus  et  incognitus.  Id  verum  est,  si  vcra 
suntquae  scribit  Hilduinus  Archiep.  Rhemensis 
in  VitaS.  Dionysii.  Sic  enim  ait:  Dum  Paulus  sin- 
guta  atlaria  et  simulacra  falsorum  dcorum  per~ 
tuslrasset,  inter  cceteras  aras  reperit  altareunum 
cui  erat  litutus  superscriptus,  Deoignolo  :  et  con- 
versus  ad  eum  Pautum  interrogavit  ilium  dicens  : 
Qttis  est  ille  Deus  incognitus  :  Adqucm  Dionysitis; 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

adhuc,  inqiiit ,  non  est  ipse  Deus  dcmonslratus  in- 
ter  deos  ,  sed  est  incognitus  nobis,  ct  sveculo  ven- 
turo  futurus.  Jpse  cnirn  est  Deuscui  regnalurus  est 
in  ccclo  el  in  lerra,  et  regnum  ejus  non  accipiet 
flnem.  Subjttngcns  ilaque Paulus  ait:  Homone  erit 
an  spirltlU?  llespondens  Dionysius ,  dixit :  Vcrus 
Deus  et  verus  homo ,  ct  ip.se  rcnovalurus  est  mun- 
dum;  sed  adliuc  incognitus  esl  hominibus:  quo- 
niam  apud  Deum  in  cozio  ejus  conversalio.  Kl  ait 
Paulus  :  iltum  Dcum  prcedico  vobis,  qucm  incog- 
nilum  appeltalis.  ISatus  enim  ex  Maria  Virginc  , 
passus  sub  Pontio  Pilalo  ,  pro  satute  humana  nior- 
tuus  resurrexit, calosque  ascendens  sedct  a  dc.vtris 
Dci  Patris :  verus  Dcus  et  verus  homoper  quem  factu 
sunt  omnia ;  ct  venlurus  csl  in  ftne sauulijuilc.r  om~ 
niumqua  geruntur  :  qu;  nolus  cstjum  in  Judcea 
Dcus  ct  magnum  in  lsracl  et  sanctum  nomen  ejus. 
Quamobrcm  quem incognitum  tuquenunc habuistis, 
modo  coguoscite  ;  quia  ipse  cst  Dcus  solus,  et  prtB- 
ter  eumnoncst  attcr :  quinos  de  morte  sangttinis 
sni  prelio  reduxit  ad  vilam  :  qui  ccclum  ct  tcrrain, 
hominem  sciiicet  et  angclos ,  inunilatc  rcgnisui 
conjunxit :  qui  morlificatjustus  ,  cl  viviflcat  pius , 
qui  claudit  elnenio  apcrit ,  apcrit  et  nemo  cluudit. 
Subdit  Hilduinus,  liisce  aliisque  Pauli  verbis 
Dionysium  fuisse  conversum  ,  et  Christi  amore 
accensum,  praeserlim  ubi  vidit  coccum  i\  Paulo 
illuminari.  Verum  bujus  narrationis  fides  sit 
penes  Hilduinum:  nonnullis  eoim  videlurapo- 
erypha. 

Moraliter  dice  hic  Dei  cclsitudincm,  qua  om- 
nium  aogelorum  hominumque  aciem  superatet 
Iranscendit.  Inhabitat  enim  lucem  inaccessibilem: 
quetn  nullus  honiinum  vidit ,  scd  nec  videre  potest 
(per  oculos  aciemque  menlis  etoaturae)  1.  Ti- 
moth.  6.  v.  16.  praesertim  si  SS.  Trinitatem  in 
una  individua  essentiae  unitatc  spectemus,  si 
mysterium  incarnaiionis,  passionis  ,  Eucbaris- 
tiaj  consideremus.  Unde  Isaias  ,  c.  Ixh.  15.  Vcre 
tu  es  Deus  abscondittts  ,  Deus ,  Jsrael  Salvalor  : 
El  psaltespsal.  17.  12.  Qui posuit  lcnebras  latibu- 
tum  suum.  Quocirca  Seraphini  velatis  oculis  ac- 
clamant  ci:  Sanclus,  sanctus  ,sanctus,  Isaioe  6.  3. 
Causas  duas  dat  Seneca  lib.  7.  Natun  quaest.  cap. 
31.  Priorest:  Quia,  inquit,  itti  tanta  sublililusct 
claritas  cst ,  quantum  consequi  acies  humana  non 
potest.  Allera  ,  quia  in  sancliori  secessu  majeslas 
tanta  delituit.  Adde  Terliamex  Damasceno :  Cog- 
nitio,  ioquitj  eorum  est,  quce  sunt  :  at  Deus  su- 
per  ipsum  esse  est.  Ergo  et  super  atque  exlra  noli- 
tiam,  quia  supcr  csscntiam.  Et  Quartam,  quia 
quaquaversum  infinitus  est  ct  immensus,  sive 
stibstaotiam,  sive  polentiam,  sive  sapientiam  , 
sivecoetera  attributa  specles.  Audi  Senecam  lib. 
1.  Qunest.  c.  65.  Vis  illum  factum  vocare?  non 
crrabis.  llic  est  cx  quo  suspcnsa  sunt  omnia,  causa 
causarum.  Vis  illum  providentiam  ?  rectc  d:ces  : 
estenim  cujus  consilio  huic  mundo  providetur,  ut 
tnconcussus  eat ,  ct  actus  suos  explicet.  Vis  natu- 
ram  vocarc  ?  non  peccabis  :  est  cnim  ex  quo  nata 
sunt  omnia,  cujus  spirituvivimus.  Vis  mundum? 
Ipseenim  cst  totum  quod  vides ,  totus  suis  partibus 
'n  ditus ,  et  se  suslinens  vi  sua. 

DiviniusS.  Dionys.  cap.15.  Coelestis  hiorarch. 
assentDeum  comparari  vento,  imo  ambulare 
superpennas  ventorum,  propter  vim  movendi 
et  animandi,  accelerem  insuperabilemque  dis- 
cessum,  atque  nobilium  principiorum  et  linium 
mcognitas  et  invisibiles  latebras.  Et  S.  August. 
1.  10.  Confess.  c.  6.  Domine,  inquit,  amo  te.  Per- 
ctuststt  cor  mcum  verbo  ttto  ,  et  amavi  te.  Sed  rt 


APOSTOLOP.UM.  Cap.  XVII.  271 

ccclum  el  terra  et  omnia  qux  in  eis  sunl ,  crrc  un- 
tUque  mihi  dicunt,  ut  le  ament,  nec  ccssant  dicere 
omnibtts ,  ut  sint  excusabiles.  Altiusaulem  lumi- 
srrcberis  ,    cui  misertus  cris ;   el  misericordiam 
prceslabis,  cui  misericors  fueris.   Alioquin  cuztum 
et  lcrra  surdis  loquiintur  taudes  tttas.  Ouid  aulem 
amo ,  cum  te  amo?  non  specicm  corporis ,  nec  de- 
ctts  tcmporis ,  nec  candorem  lacis  ecceistis  amicum 
oculis  ,  non  dulces  melodias  suavium  cautilcnarum 
omnimodarum ,  non  florum ,  et  unguentorum  et 
aromalum  suaccolcntium,  non  manna  et  melta , 
nou  mcmbra  acccptabilia  carnis  amplcxibus.  ISon 
Iiojc  amo ,  cum  amo  Deum  meum  :  et  tamen  amo 
quamdam  luccm ,  ct  quamdam  voccm,  et  qitemdam 
v dorem ,  et  queradam  cibum,  et  quemdam  am- 
plexum,   cum  amo  Deum  rneum ,  litccm,  vocem, 
odorcm ,    cibttm,    amplexum   interioris    hominis 
rnci  :  ubi  fulget  animai  mece  ,quod  non  capit  locus; 
et  ubi  sonat ,  quod  non  rapit  tempus  ;  et  ubi  olct , 
quoclspargit  flatus  ;  cl  ubi  sapit ,  quod  non  minuit 
cdacitas ;  et  ubi  hceret ,  quod  non  divettit  satietas. 
lloc  est  qitod  amo ,  cum  Deum  mcum  amo.  Et  qttid 
est.hoc?  Interrogavi  lcrram  ,  et  dixit:  ISon  sum  : 
'  i  qucccumque  in  eadern  sunt ,  idem  confessasunt. 
Interrogavimare  el  abyssos ,  et  reptilia  animarttm 
vivarurn  et  respondcrunl :  non  sumus  Dcus  tuus, 
i/iuere  super  nos.  Vidit  id  per  umbram  Valerius 
Max.  1.  2.  c.  7.  Quidquid,  inquit,  in  excelso  fas- 
ligio  positum  est,  htanili  et  trita  consuetudine, 
quo  sit  venerabilius ,vacuum  esse  convenit.  Et  Jam- 
blichus  Protrep.  c.  3.  Dei  cognitio,  ioquit,  cst 
pcrfccta  feticitas  ,  quam  in  hac  vila  oaocisci  non 
possumus.   Clemens  Alex.   I.  5.  Strom.  cilat  ct 
laudat  haec  Orphaei  de  Dco  carmina; 

Unus  perfectus  per  se ,  ex  uno  omnia  fjcta. 

ISullus  et  ipsum. 
Mortalis  cernit ,  verum  omnes  aspicit  ip?c. 
Non  viJeo  hunc  ,  soliJus  positus  uam  nimbus  in  orbcm 
est. 

Et  Cleanthis  Stoici,  qui  Deum  ita  pingit : 

Quod  ordinatum  est  religiosumque  ac  pium, 
Justum  ,  sui  potens  ,  decorum  ac  utile, 
Quod  est  severum,  grave,  semper  conducibile  , 
Expers  metus  ,  doloris  et  molesliaj , 
Juvans  ,  placens  pulclire  ,  sibi  consentiens  , 
Clarum  ,  nec  insolens  ;  modestum  et  vehemcns 
Quod  permanet ,  polest  nec  quis  imitarier. 

ikec  est  divina  caligo,  quam  graphice  depingit 
S.  Dionys  lib.  de  Mystica  Theol.  cap.  1.  et  se- 
quent.  Ubi  et  summum  animce  in  Deum  ascen- 
sum  vocat caliginemet  lumen, caliginem  anima?, 
lumen  Deo.  Ex  quo  Taulerus,  Suso,  IUiisbrokius, 
et  alii  contemplalivi,  sua  conirmplutionis  dog- 
mata  de  intranda  Dei  caligine  hauserunt. 

QtOD  ERGO  IGNOIUNTES  COLITIS  ,  IIOC  EGO  ANNTN- 

tio  vonis.  ]  q.  d.  Non  sum  novorum  dsemonio- 
rum  annuntialor ,  uti  vos  objicitis;  sed  Deum 
vcstrum  vobis  annuntio  ,  atque  ex  ignoto  facio 
nolum.  Hincpalet  Deumignotum  Alhenis,  fuisse 
Deum  verum :  alioqui  enim  eum  refutare  de- 
buisset  Paulus,  eique  substituere  Deum  verum, 
sicut  Conslantinus  Magnus  Imp.  fanum  ab  argo- 
nautis  erectum  Numini  salutifero  ,  indeque  Sos- 
thenium  appellaium,  convertit  in  Michaelium. 
id  est  S.  Michaelis  templum,  teste  Nicephoro 
lib.  7.  c.  50.  co  quod  S.  Michael  argonautas  ju- 
visset,  nonJupiter,  aut  aliud  Numen,  uti  argo- 
nautoc  putabant.  Id  entan  S.  Micbael  appnrens 
Constnntino  nssevorovit, 


T,1  COMMENTAMA  IN  ACTA 

26.  Deus  quifecit  mundum.  ]  Taxat  Epicureos  , 
negantea  Deum  Deique  proyidentiam ;  et  Stoi- 
cos,  qui  mundum  fato  aut  natura  existere  cen- 
sebant  Otriqueenim  negabant,  Deum  libermn 
libere  creasse  mundum.  Ita  Chrysost.  Ex  crea- 
tione  ergo  et  opiGcio  mundi  agnosci  potest,  et 
coli  debet  creator  ejus  Deus.  Cceii  enim  enarrant 
gtoriam  Dci,  ct  operam.anu.um  cjus  annuntiat  fir- 
mamcntam ,  psal.  18.  1.  Quin  et  Euripides  :  Stel- 
la ,  ait,  in  ccelo ,  sunt  varietas  sapientis  fabri, 
nimirum  Dei.  Vide  S.  Augustinum  lib.  7.  Civit. 
cap.  29.  ubi  praecipua  Deiopificis  opcraenume- 
rat  et  celebraL 

NON   IN    MANUFACTIS    TEMPLIS    IIABITAT,]    quasi 

eorporeus  lemplis  corporeis  delectetur  :  iisque 
sit  alligatus,  conclusus  etcircumscriptus;  sicut 
rex  habitat  in  regio  palatio  ,  ejusque  ambitu  cir- 
cumscribitur.  Deus  cnim  loco  non  alligatur, 
multominusterminaturjsed  super  omnesccelos 
per  immensa  vacui  spatia  se  extendit. 

Ita  S.  JustinusPhilosophus  etMarlyr,  centum 
annis  S.  Paulo  posterior  (obiit  enim  martyriuni 
anno  Domini  165.  teste  Baronio)  rogatus  ab  ur- 
bis  Praefecto,  quem  in  locum  solerent  Christiani 
convenire  ?  respondit ,  eo  convenire  quemque  , 
quo  vellet  et  posset.  Christianorum  enim  Deus , 
inquit,  nullo  loco  circumscribitur  :  sed  cum  sit 
inaspectabilis ,  ccclum  et  terram  implet ,  etubique 
iifidelibus  adoratur,et  ejus  gloria  celebratur.  Ad- 
jecit  lamen,  se  diversari  in  termis  Timothinis, 
sive  Novatianis  (quae  crat  domus  Pudentissena- 
toris,  et  commune  hospitium  advenarum  Chris- 
tianorum ,  nunc  est  Ecclesia  S.  Pudentianac  : 
Pudens  enim  fuit  palerS.  Timothi,  Novali,Praxe- 
dis  et  Pudentianae,  )  Quod  si  quis,  ait,  ad  me 
venire  voluit ,  cuni  eo  veritatis  doctrinam  commu- 
nicavi.  Ita  habet  ejus  Vita  et  martyrium,  quod 
ex  actis  publicis  recenset  Baron.  anno  Christi 
165.  licet  Chronicon  Alexand.  quod  post  mortem 
Baronii  edidit  noster  Raderus,  asserat  Justinum 
niartyrium  obiisse  anno  ab  ascensione  Christi 
135.  qui  fuit  a  nalivitate  ejusdem  168. 

Clemens  Alex.  lib.  5.  Strom.  citans  hanc  Pauli 
sententiam,  eam  confirmatdicto  Euripidis  : 

Constructa  ab  architectis,  quae  queat  domus 
Corpus  Dei  plexu  cohibere  majnium  ? 

El  Zenonis ,  dicchtis  non  oportere  templa  facere  , 
nec  imagines  ;  nihit  enim  quod  sit  compositum  esse 
diis  dignum.  El  Platonis,  dicentis  Deum  eminus 
habitarein  idearum  regione ,  acmundum  esse  Dei 
templum  .  quare  prohibuit ,  ut  nemo  privatim  ha- 
berel  deorum  imagines.  Nam  aurum  et  argentum, 
ait,  privatim ,  et  in  sacris  est  res  invidiosa  :  ebur 
autem  quod  amisit  animam,  est  nefarium  dona- 
rium  :  ferrum  vero  ct  ces ,  stint  inslrumenta  bello- 
rum,  E.r  ligno  aulem  qttod  uno  ex  ligno  est  com- 
pactum ,  quodcumque  volueril  offerat  :  similiter 
etiam  ex  lapidc  qttoque  ad  sacra  communia.  Hsec 
Plato. 

25.  NEC  manibus  iumanis  colitur,  ]  ut  et  per 
manus  hominum  fabricentur,  erigantur  et  dedi- 
centur  siatuae,  idola,  ar;e  et  fana ,  in  quibus  ei 
sacrificia  carnea  offerantur  :  quasi  idola  sint 
membra  et  corpus  Dei ;  arae  et  fana  sint  ejus  do- 
siius  et  palatia,  sacrifieia  sint  ejus  cibus  et  deli- 
eiae,  uti  censebant  Gentiles.  His  tamen  non  obs- 
tat,  quin  Deus  rite  a  Chrislianis  coli  possit  in 
imagine  et  statua  :  quia  sciunt  Christiani  Deum 
non  pendere  ab  imagine;  sed  imaginem  mere 
esseimaginem,  quae  Deum  hominibus  qui  sensu 


APOSTOLOriUM.  Cap.  XVIL 

ducuntur  reprrcsentct.  Vide  dida  Dculer.  5.  v.  8. 
Olim  tamen  cum  Gentiles  transirentad  Christia- 
nismum ,  Patres  studiose  cavebantimagines  ac 
magis  statuas  Dei,  ne  Gentiles  recens  conversi , 
cx  pristina  consuetudine  colerent  eas  ut  deos. 
Unde  imaginem  Dei  fieri  vetat  Lactant.  lib.  2.  c. 
2.  et  Juslin  Apolog.  2. 

Syrus  vertit,  nec  per  manus  hominum  minislra- 
tttr  ci.  Solebant  enim  Gentiles  suis  diis  exhibere 
talia  ministeria,  qualia  famuli  exhibent  suis  he- 
ris, praesertim  regibus,  excitando  eos,  vesliendo, 
comendo,  lavando  ,  cibum  potumque  porri- 
gendo,  perinde  ac  si  dii  eorum  homines  fuis- 
sent,  utirevera  Jupiter,  Venus,  Mars,  Mercurius, 
et  cseteri  homines  fuerunt  potcnles  ,  sed  tyran- 
ni  etscelerati.  Vide  S.  August.  lib.  6.  deCivil.  <•. 
10.  Deus  ergo  hoc  manuum  ministerio  non  indi- 
get ,  nec  ofliciis  humanis  colitur,  sed  angelicis 
ministeriis,  juxta  illud  Daniel.  7.  10.  Mitliamit- 
lium  ministrabant  ci,  et  deciesmilties  cenlena  mit- 
lia  assistcbant  ei.  Quocirca  Cbristus  Johan.  4.  26. 
Spiritus  est  Deus ,  inquit,  et  eos  qtti  adorant  eum, 
in  spiritu  et  veritate  oportet  adorare. 

Indigens  aliquo,  cum  ipse  det  omnibus  vitam 
f,t  inspirationem  (spiritum,  sive  halilum  vita- 
lem)  et  omnia.]  Omnibus,  intelligeaccommode, 
puta  eis  quae  habent  vitam  :  nec  enim  Deus  dat 
vilam  saxis.  Rursus  vitam    accipe   ample  pro 
qualibet  vita,  etiam  vegetativa  et  sensiliva.  Mi- 
nusergo  recteLyran.  vitamlimitat  ad  angelicam 
et    spiritalem.    Per    inspiraiionem ,   graece  mor,? 
accipe  halitum,  spiritum ,  vel,  ut  Syrus,  ani- 
mam  sensitivam  :  quae  enim  banc  habent,  res- 
pirant.  Ita  Cajet.  Porro  recte  Chrysost.  idlimilat 
ad  animam  rationalem,  quarn  Deus  inspiravit 
Adse  Genes.  2.  7.  Eo  enim   alludit  Paulus  :  agit 
enim  de  hominibus  uti  jam  dixi.  Simili   modo 
Plato,  Speusippus  et  Apuleius  apud  Hhodiginum 
lib.  12.  cap.  2.  Deum  ita  deliniunt :  Dcus  est  vi- 
vens  immortale,  per  seipsum  ad  beatitudinem  suf- 
(icientia,  essentia  sempiterna ,  ipsius  boni  causa, 
ens  incorporcum,  aperimetron  ,   bealum,  bealift- 
cum,  omnium  pater ,  optimum ,  nutta  re  indigens, 
cuncta  conferens.  Porro  Deus  omnium  entium  est 
causa  :  primo,  efficiens;  Secundo,  finalis;  Ter- 
lio  ,   exemplaris.    Hinc    Timaeus   Pytbagoricus 
Deum  vocat  mundum  exemplarem  :  quia  ipse 
est  maximus  mundus  sapientiae,  sanctitatis,  in- 
telligentiae ,  vitae,  rationum,  formarum,  specie- 
rum  et  rerum,  quas  omnesin  se  complexus  ser- 
vat  et  continet?non  secus  ac  mundusnos,  et 
omnia  rerum  genera  suo  ambitu  cingit  :  cujtis 
rej    pulchrum  ^gyptiorum  hieroglyphicum  af- 
fert  Euscbius,  lib.  3.  dePraeparat.  Evangel.  c.  8. 
Quamobrem  mundus  est  Dei  liber,  ut  aiebat 
S.  Antonius,  Dei  tabula,  Dei  carmenetcanticum, 
ul  ait  S.  Paulinus  Natali9.  S.  Felicis,  Deumassi- 
due  Iaudans,  et  omnibus  genlibus  ejus  majesta- 
tem  et  beneficentiam  depraedicans  :  quo  fit ,  ut 
nemo  tam  rudis  sit  et  barbarus ,  qui  si  in  ccelum 
suspexerit,  Deum  rectorem   non  videat,   non 
sentiat  eumque  velut  ex  ungue  leonem  ,  ex  linea 
Apellem  deprehendat.  Deus  enim  est  quasi  sol 
immensus  et  beneficentissimus,  quia  omnia  suo 
lumine  illustrat  ,  omnia    suo   calore   vegetat, 
omnia  sua  omnipotentia  creat  et  producit.  Hac 
de  causa  hebr.   vocatur  Saddai,  id  est  mam- 
meus,  cornucopiee,  sufficientissimus,  liberalissi- 
mus.   Vide  dicla   Genes.  17.   1.  ldem  viderunt 
Gentiles,  qui  Isidem  deam  mammosam,  id  est 
totam  ex   uberibus  confectam  ,  pingebant,  tit 


GOMMENTAIUA  1N  ACTA  AI 

lorra  omnium  parentis  et  altricis  fcecundiialem 
repraesentarent.  Errarunt:  necenimlsis  esttlea, 
nec  terra  cx  se  mammosa;  sed  omne  quod  ha- 
bet,  accipit  a  Deo.  Dcus  ergo  est  totus  uber, 
totus  mamma,  assidue  lacte  beneficentiae  suee 
alcns  terram,  plantas ,  animantes  et  liomines. 
Hinc  Apuleius  Metam.  lib.  11.  Deus,  inquit,  dul- 
cemmatris  affectioncm  miserorum  casibus  tribuit, 
nec  dies,nec  quies  ulla,  ac  ne  momcntum  quidem 
tenue  cjus  transcurrit  beneficiis  oliosum.  Rursum 
jEgyptii,  aitHorus  Apollolib.  1.  Hieroglyph.  cap. 
G.  Deum  volentes  significarc  pingebant  accipi- 
trem :  tum  quod  fcccundum  sit ,  ac  diuturnae  vi- 
tae  hoc  animal :  tum  quod  solis  sit  simulacrum , 
utpote  intentissimis  oculis  in  ejusradios  prospi- 
ciens.  Sol  autcm  cst  visibile  Dei  hicroglyphicum. 
Pulchre  Horat.  lib.  1.  Carm. 
Qui  res  hominum  ac  deorum  ; 
Qui  mare  et  terras ,  variisque  mundum, 
Temperat  horis. 
Snblimius  noster  Boetius  lib.  3.  de  Consolat. 
mctro  9. 

0  qui  perpetua  mundum  ralione  gubernas ; 

Terrarum  coelique  sator ,  qui  tempus  ab  rcvo 

Ire  jubes,  stabilisquc  manens  das  cuncta  movcri. 

Bt  S.  Dionys.  de  Divinis  nomin.  c.  9.  Magnus , 
ait,  Deus  dicitur ,  tum  cx  sua  magnitudinc  ,  qua 
se  el  cum  omnibus  qtue  magna  sunt  commttnicat , 
rt  pcr  omnem  magnitudinem  diffundit  atque  cx- 
tnidit;  locum  omncm  conlinet,  omnem  numcrum 
snpcrat  ,  omncm  infinitatem  transilit  :  tum  cx 
siunnia  vi  actionisque  magnitudine ,  acmuncribus, 
tftue  ipso  quasi  fonte  manant ,  quatenus  cum  om- 
ntbus  infinita  profusione  communicata,  tamenin- 
tegra  mancnt ,  camdcmque  liabent  multitudinis 
exuberantiam,  ncc communicationibtts  minuuntur, 
scd  potius  ctiam  rcdundant  ct  supcrant. 

Et  omnia.]  Grajcc,  z^TXTravTx  id  est,  secundtun 

onmia,  scilicet  principia  et  organa  requisita  ad 

vitam  et  respirationem,  aitCajet.  Verum  pvo^x 

lcKcnduni/^iTi/.SicenimlcgitS.  Chrysost.  vertcns 

ut  Noster  ,  ctomnia.  Quocirca  Clemens  Alexand. 

lib.  .".  Paedagog.  Lattdcmus, \nqu\l,  unum  Patrcm, 

ct  Fitittm  una  cum  Spiritu  sancto ,  qui  iinus  est 

omnta ,  In  quo  omnia,  per  qucm  omnia,  qui  cst  un- 

dequaque  bonus ,  tindcquaquc  ptdchcr ,  undcquaqttc 

sapicns ,  undcquaquc  jttstus ,  cui  glorianttnc  et  in 

s&cula.   Et  S.   August.  scrm.  19.  in  Joanncm  : 

Deus  tibi  totum  cst :  si  esuris ,  panis :  si  sitis ,  aqua 

libi  cst :  si  in  tcncbris  es ,  lumen  tibi  cst :  si  nitdtts 

rs,  immortatitutis  tibivestis  cst.  Idcm  in  psal.  26. 

(Juidquid prcctcr  Dcumest,  dulcenoncst.  Quidqttid 

mihivult  darc  Dominus  mctts,  offcrat  totum,  et  sc 

mihi  dct.  Sapidc  Psaltcs  psal.  \hh-  Magntts  Domi- 

ntts  cl  lattdabilis  nimis;  ct  magnitudinis  cjus  non 

i  sl  fuiis.  Gcneratio  et  gcneratio  lattdabit  opcra  ttta, 

i 1  potcntiamluam  pronuntiabunt.  Magniftccntiam 

^loria;  sanclitatis  lucv  loqucntur,  ct  magnitudinem 

tttam  narrabttnt.  Mcnwriam abundanticc  sttavitatis 

tiUB  eructabunt ,  et  juslitia  ttta  cxultabunt.  Suavis 

Dominus  univcrsis,  ctmiscrationcs  ejus  superom- 

nia  opcrarjtts.  Confttcantttr  libiomniaopera  rtta,  ct 

^anrti  tttibcncdicant  tibi.  Omnia  cnim  sua  spontc 

auctorem  rcpetunt  suum.  Natura  cninuhuv  refe- 

runtur  ad  Ut-uin  a<|uo  nascuntur,  utunde  vitam 

bauserunt,  vitseetiam  ct  glori;e  alimentaper- 

cipiant.origini  siMnpcrinliasrcntia  suae.  Quocirca 

i|)posite  Deum  denniens  Cassiod.  in  psalm.  ifl. 
DeilS,  ait,  cst  virtus  incxplicabilis  ,  piclas  incom- 
prchcnsibilis ,  sapicntia  incffabilis ,  cttjtts  dcfuiitio 

C0tl>r.a.    A    I.AHDE.      TOM.    X. 


OSTOLOr.UM.  Cap.  XV!!. 

est  ftnem  in  Sanclorum  luudibtts  non  habcrc.  Hcec. 
cst  ergo  Christi  ct  Pauli  philosophia,  ac  Tlieo- 
logia  vera  ct  pia,  quce  docct  nos  ex  nobis  nilul 
babere,  sed  omnia  a  Deo;  quam  calluii  S.  Fran- 
ciscus,  quicrebroorando  ingeminabat:  Domtnus 
quis  tu?  quis  cgo?  Tuomnia,  egonihili:lu  abyssus 
entis  ct  boni,  ego  abyssus  nihil  et  viali.  Tibi  cr^u 
me  abysscdi  humilitate  et  reverentia  [nosterno  , 
Deus  mcus  ct  omnia. 

26.  Fkcitqh.  i.x  cno.  ]  Graeca  nMuul  sanguinc : 
quia  cx  uno  sanguinc  ct  carnc  Adae  protoplasli, 
propagati  suntet  descendunt  omnes  bomines: 
sanguine  ergo,  id  esthomine;  per  synccdoclien. 
Sanguis  notat  ntodum  propagationis,  vidclicet 
p<-r  gcnerationcm,  qu;e  lit  pcr  scmen  quod  non 
est  aliud  quatn  sanguis  magis  concoctus,  ideo- 
quc  puriorct  nobilior.  Cur  Dcus  voluent  omnes 
nasci  cx  uno  ,  causam  dat  S.  August.  lib.  12.  Ci- 
vit.  c.  21.  Ut  eo  modo  vehemenlius  homini  com- 
mcndaretur  societatis  unitas  vinculumque  concor- 
dice,  sinon  tantttm  inter  senalurcn  similitudinem, 
vcrum  ct  cognalionis  uffectu  homines  necta-entur; 
idcoquc  Evam  ex  Adamo  produxit. 

INHABITABE  SUPER  OHIYEBSAJJ  FACIEM(itI  est  SU- 

perficiem  )  teriuj.]  Tota  enim  tcrra  cst  habila- 
bilis  cl  habitata  :  undc  adversam  nobis  tcrrarn 
incolunt  Antipodes.  Vidc  dicla  Gcn.  10.  q.  d.  Deus 
non  tantum  crcavit  homines  ,  sed  ct  eos  assidue 
gubernat  ,  locumque  et  tempus  vitse  cuilibct 
dcfinit. 

Definiens  statuta  tempora  ,  ]  q.  d.  Deus  pra3- 
finivit  cuique  homini ,  genti  et  regno  suam 
temporis  et  aetatis  mensuram,ut  vidclicet  homo 
vivat  scptuaginta  aut  octoginta  annis,  Psal.  89. 
v.  10.  ut  hi  homines  primo  nascantur  ct  impe- 
rent,  dcinde  illiet  illi :  ut  primam  monarchiam 
obtineant  Assyrii  ,  secundam  ,  Persae  tertiam 
Graeci,  quartam  Romani.  NotatPaulus  Athenien- 
ses,  qui  se  omnium  hominum  antiquissimos  ct 
primos  jactitabant  ,  vocabantque  ul-iyfio^ ,  id 
est ,  tcrrigcnas  e  terra  sua  prognalos.  Ita  Ciccro 
orat.  pro  Flacco. 

Et  TEUMINOS  IIAIIITATIONIS    EORUM,]  q.  d.  DctlS 

praascripsit  cuique  gcnli  lcrininuin  tam  tempo- 
ris,  quamloci  in  quo  habitet ,  ne  vicini  locum 
occupct,  vel  invadat.  Hoc  cst  quod  canitMoscs 
Dcuter.  32.  8.  dicens :  Conslituit  tcrminos  popu- 
lortimjuxta  numcrum  ftliorum  Isracl. 

27.  Qu.ereue  Decm,]  q.  d.  Hoc  fine  homincs 
ita  disliibuit,  ct  moderatur  pcr  tcmpora  et  loca 
Dcus,  ut  cum  invesligenl  ct  qucerant,  cognos- 
cant,  amcnt  ct  colant.  Mundus  cnim  cst  quasi 
animal ,  cujus  spiritus  et  velut  anima  est  Deus; 
oculi  sunt  iuna  et  sol  :  hcpar,  venae,  sanguis  ct 
phlegma  sunt  fontes,  venae  et  flumina .:  prolcs 
sunt  arbores,  herbae,  flores,  animalia,  homi- 
nes  :  qure  omnia  vivilicat ,  vcgctal,  fovct  alilque 
Dcus.  Unde  ex  iis  facilc  invcniri  ct  cognosci  po- 
test.  VideThcodor.  scrmonibusdeccm.quos  cru- 
dit<1  scripsit  tlc  Dci  providcntia,  sivc  de  Numine; 
ct  nostrum  I.essiuin  dc  eodem  argumento  ;  ct 
Ciccronem,  lib.  2.  de  Nalura  deorum;  ac  S.  An- 
selmum  in  Mcnologio  ct  Prosologio.  Plato  in 
Cratylo  ait  Vw> ,  id  cst  solcm  ,  vocari  a  convcr- 
sione,  quod  suis  radiis,  Iuce,'calorc,  efficacitali , 
omnes  res  omhiumque  oculos  adsc  convcrtat  : 
multo  magis  id  facit  Deus ,  qui  est  sol  immensus 
tuin  lumine,  tum  calorc  ,  tum  beneficentii  in 
omncs  ct  omnia.  Verc  S.  Justinus  apud  Da- 
masccnum  lib.  1.  Paralip.  c.  Gi>.  Ut  corporisbo- 
num,  inquit,  cst  sanitas ,  sic  animcc  bonum,  c<' 

33 


274  COMMENTAMA  IN  ACTA 

Dei  cognitio  :  qua;  csl  velut  quadam  animo'  sttni- 
tas ,  per  quam  dioina  similUudo  comparatur. 
Idem  apud  Antonium  in  Melissa.  1.  2.  serm.  43. 
Finis  philosophandi  est,  Deo ,  (iiioad  ejus  fieri  i>o- 
test ,  assimilari. 

Sl   FOHTIC  ATTltECTEINT  El'M.]  GrfCCC,  ^affmim  t 

id  est,  palpenl  cum,  sicut  ccecus  iu  tenebris 
palpando  praetentat  iter  et  locum.  lt;i  Pagnin. 
Vatab.  et  alii.  Significat  Dcum  a  nobis  in  liac  vila 
videri  et  clare  cognosci  non  posse,nosque quasi 
caecos  palpando  vestigia  Dei,  puta  creaiuras ,  ad 
cjus  notiliam  pervenire.  Sicut  enim  caecus  pal- 
pando  pervenit  ad  locum  quo  tendit ,  ila  nos 
palpando  et  vestigando  creaturas,  pervenimus 
ad  Deuin  earum  creatorem.  Vere  S.  August.  epist 
120.  ad  Honoratum  c.  3.  et  tract.  1.  in  Joan. 
Ouomodo ,  inquit,  homo  positus  in  sole  ccecus , 
praisensestiUisol,  sedipse  soliabscns  est :  siconuiis 
stultus  ,  omnis  iniquus,  sic  omnis  impius  ccecus  est 
in  corde  ;  priesens  est  illi  sapienda ,  sed  cum  caico 
pr&sens  est,  oculis  illius  absens  est :  non  quia  ipsa 
illi  absens  est ,  sedquia  ipseab  illaabsens  est.  ldem 
proportionaliter  dicas  de  quovis  homine,  etiam 
justo  :  omnisenim  respectu  Deiceecus  est.  Licet 
enim  Deus  totus  sit  lux,  tamen  sibi  soli  est  lux,  qua 
omnia  clarissime  perspicit,  nobis  vero  est  lux 
transcendens  et  inaccessibilis.  Tiberius  Caesar 
ila  lucidos  habebat  oculos ,  ut  in  tenebris  per 
eorum  lucem  videret  omnia  vicina,  ait  Sueto- 
nius  in  ejus  vita,  longe  lucidiores  oculos  habet 
Deus  :  omnia  ergo  videns  a  nemine  videtur. 
Sensus  ergo  est,  si  forte  homines  Denm  attrec- 
tent,  non  tactu  corporeo,  sed  metaphorico  et 
mentali ,  hocest,  simente  altingant,  invenianf, 
et  cognoscant  Deum,  ut  eum  venerenlur,  ament 
et  invocent :  cognoscant,  inquam  ,  ex  ejus  ope- 
ratione ,  et  productione  frugum  rerumqne  om- 
nium.  Sicutenim  caecus  si  in  sylvis  densissimis, 
vel  in  domoplenissimasit,  si  vel  leviter  secom- 
moveat,  in  arbores,  parietes,  resve  aliasimpin- 
get  :  sic  ubique  homini  occursat,  imo  incursat 
Deus.  Quis  enim  si  penitius  suum  corpus  ,  ejus- 
que  membra  et  organa,  tot  tamque  varia  ;  si 
suam  animanij  ejusque  sensus,  potentias,  mo- 
tus  et  actiones,  si  suum  esse,  tam  mirum  et  mul- 
tiplex  consideret;  maxime,  cum  qua  ratione 
haee  facta  sint  et  fiant,  non  intelligat,  illico  non 
colligat,  esse  numen  intra  se,  quod  fabricam 
hanc  instar  horologii,  tot  machinis  et  organis. 
instructam  fabricarit,  ordinarit,  tueatur  etmo- 
deretur;  quod  admirabiles  illos  motus  cieat, 
quod  harmoniam  illam  stupendam  corporis  et 
animae,  sensuum  et  membrorum  ,  mentis  et 
carnis  inter  se  divina  arte  misceat ,  contemperet 
et  arctissime  in  unum  compositum  consociet? 
Ita  Sanchez.  In  omni  enim  re  motuque  ad  aliquod 
principium  immobile,  quasi  adprimam  causam 
deveniendum  est.  Unde  Plato  in  Timaeo,  Deum 
definit  esse  unum  idem,  et  semper  sui  simile, 
unum  omnium  principium  ingenitum.  Si  enim 
esset  genitum,  utique  non  esset  principium;  sed 
ad  alio  principio  productum.  Vide  S.  August.  8. 
Civit.  c.  6. 

Quamvis,]  xaifoiye ,  id  est  quamvis ,  vel  nam. 
Unde  Syrus  vertit  ,  quandoquidem,  illudque  bie 
valde  est  appositum.  q.  d.  Facile  est  invenire 
Deum,  quandoquidem  ipsenon  longe  est  ab  uno- 
quoque  nostrum.  Noster  tamen  ,  Pagnin.  Tigu- 
rin.  et  alii  vertunt  quamvis  :  hoc  ergo  sequa- 
muret  exponamus. 

QUAMVIS  NO.N  I.O.NGE  SITAIJ  UNOQUO?' "E  XOSTnUM.] 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVII. 

Ne  quis  pularet  ex  eo  quod  dixeratPaulus,  qua-- 
rere  Deum,si  forte  attrectcnt  cum  ,  aut  inveniant, 
Deum  esse  a  nobis   absentem ;    absenlia  enim 
quaerimus  el  invenimus,  quasi   corrigendo  id 
explicat  subdens,  Deum  non   longe  abesse  a!> 
unoquoque  noslrum,  tum  situ  et  loco,tum  po- 
lius  operatione  :  ex  hac  enim  facile  est  attrec- 
lare  et  cognoscere  Deum  ,  utpole  qui  nobis  dct 
vitam  ,  motum  ,  alimenta  et  onmia ,  ut  sequitur. 
q.  d.  Sicut  mare  non  longe  est  a  piscibus,  quia 
pisces  in  eo  et  ex  eo  gencrantur,  aluntur  et  vi- 
vunt;  unde  illud  senliunt :  Ha  Deus  non  longe 
est  a  nobis ,  quia  in  eo,  etex  eo  quasi  mari  bo- 
norum  omnium  liaurimus  vitam,  motumet  om- 
nia  :  ex  quo  facile  esteum  altrectare  et  cognos- 
cere.   Eslo   enim   ipse  sit  spirilus  invisibilis  , 
tamen  per  affectus  hosce  suos  se  hominibus  ca> 
cis  cognoscendum  et  quasi  palpandum  exhibet. 
Deus,  inquitS.  August.  lib.  7.  Civit.  c.  30.  ubiquc 
tolus ,  nullis  inclusus  locis,  nutlis  vincutis  alligatus, 
in  nullas  parles  s.ectilis  ,  ex  nulla  parte  mulabilis  , 
implens  ccelum  et  terram  prasenle  polentia ,  nou 
absente  natura.  Ab  lioc  uno  et  vero  Deo  vitam  spc- 
ramus  a?ternam.  Solerter  notat  Gabriel  Vasquez. 
1.  p.  disp.  28.  c.  h.  num.  17.  Paulum  hic  direcle 
et  ex  proposito  non  agere  de  immensitate  Dei , 
sed  quam  facile  a  nobisex  operibussuis  attrec- 
tari ,    non  manibus,    sed  menle  ,  hoc  est,  cog 
nosci  et  coli  possit.  Est  enim  Deus  nobis  ope- 
ratione  sua  vicinus,  imo  inlimus  sicut  aer,  in 
quo  vivimus  ,  quemque  respirando  attrahimus. 
Sicutergo  aerem  respirando  quasi  palpamus  vl 
sentimus,  dum  ille  nos  refrigerat;  ita  Deum  in 
nobis  operantem  cognoscimus  ,  el  quasi  attrec- 
tamus.  Quare  minus  recte  Cajetan.  Alii  ex  hoc 
loco  colligunt,  quod  Deo  ratio  et  fundamentum 
existendi  in  rebus,  sit  ipsa  ejus  operatio,  sicut 
in  corporibus  quantitasest  ratio  replendi  locum. 
Operalio  enim  est  signum  eteffectus  preesentia' 
Dei  et  angeli,  non  causa.  Prius  enim  est  Deum, 
vel  angelum  alicubi  esse  preesentem,  quam  ibi 
operari,  imo  saepe  est  praesens  angelus,  et  niliil 
operatur.  Paulus  ergo  agit  hic  potius  dc  prsesen- 
tiaoperationis  divinae.  q.  d.  Sentimus  Deiinno- 
bis  operationem  :  nam  ipse  operatur  in  nobis 
vilam,  motum  et  existentiam  :  in  ipso  enim  vi- 
vimus,  movemur  et  sumus  :  ergo  non  estnobis 
ignotus,  ut  vos  Athenienses  pulatis ,  sed  facilli- 
me  ex  operatione  sua  cognosci  et  altrectari  po- 
test.    Verumtamen  est,  operationem  Dei  con- 
junctamesse  cum  prasentia  substantise  divina.', 
eamquepraBsupponere,  quia  enim  Deus  est  im- 
mensus,  hinc  ubique  est  praesens    secundum 
substantiam  ,  nec  usquam  operari   potest,  nisi 
sit  praesens,  eo  quod  id  exigat,  non  operalio, 
vel  modus  operandi  Dei,  sed  ejus  immensitas. 
Sienim  operareturalicubiubi  non  est,nonesset 
immensus,  ac   consequenter  non  esset  Deus, 
nec  operari  posset  ut  Deus.  Porroex  operatione 
sentiri  et  attreclari  potest  Deus,  non  ex  praesen- 
tia,  cum  sit  spiritus  et  invisibilis.   Omnia  haec 
significathic  Paulus.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Deus 
adest  nobis  ,  etsi  a  nobis  non  videatur.  Est  enim 
immensus  etubique  :  unde  et  ubique  operatur, 
omnibusque  secognoscendum  exhibet.  Ex  ope- 
ratione  ergo  cognoscere  potestis  Deum  ,  id  est, 
primam  causam,  primum  et  immensum  ens , 
hoc  enim  sicut  ubique  est,  ita  ubique  operatur. 
Secus  est  de  sole,  qui  absensin  distantia  opera- 
tur,  quia  non  est  immensus.  Adde,  sicut  locim, 
put,a'  ffrrem  scntimns  por  respirationem  ,  refri- 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XVi!. 
:'»■!  ium  vel  calorem  ;ita  et  Deum  :  Deusenim  est     lum  polest  csse  secreium  , 


locus  locorum.  Huncsensum  mox  magisexpli- 
cabo. 

28.  IN    IPSO   ENIM  VIVIMUS,  MOVEMUR  ET  SU.VJUS.  ] 

Non  quasiinipsa  Dei  substantia  siti  simus  ejua- 
rjiie  simus  pars,  uti  guidam  slolide  imagiuati 
sunt,  ait  S.  Cyrill.  lib.  9.  in  Johann.  c.  /i0.  S.  Au- 
gust.  lib.  h.  deCenes.  ad  litler.  c.  12.  Sed  Primo, 
in  ipso  ,  id  est,  per  ipsum  ,  ait  S.  Cyrill.  Probat 
cnim  Paulus  Deum  dare  omnibus  viiam,  inspi- 
ralionemet  omniaexeo,  quod  in  ipso,  idest  per 
ipsum,  vivamus,  moveamur  et  simus.  Ergo 
sumus  in  ipso  tanquam  in  causa  efliciente,  et 
conservante,  hoc  est,  continuo  quasi  creante  : 
conscrvatio  enim  esl  continualio  creationis,  el 
continua  crealio.  Deus  enim  conservalanimam, 
vitam,  motum,  sensum  etessentiam  nostram  , 
ea  semper  io  nos  inlluendo,  sicut  primitus  ea 
creavit,-  perinde  ac  sol  suos  radios  conscrvat, 
jugitcr  eos  einanans  et  producens. 

Secundo,  co\\£om\\.&\\U'v  sumus  in  ipso,  tanquam 
in  continente  elloco  divino,  uti  jam  dixi.  Prope 
est,  ait  Seneca  epist.  l\l.  a  le  Detu  :  et  cum  est , 
intus  est.  Saccr  inlru  nos  Spirilus  sedet  :  Deus 
enim  sicul  est  aevum  aevorum,  ita  est  spatium 
spatiorum  ,  et  locus  locorum,  sine  quo  nullus 
locus  est,  vel  csse  potesl.  Sicutenim  omne  esse 
manat  ab  essenlia  Dei,  el  oniiic  tenipus  ,  omnis- 
que  duralio  manat  ab  aeternilate  Dei ;  ita  etomnc 
Kpatium  omnisque  locusmanat  ab  immensitaie 
Dei,  uti  erudite  docet  nosler  Lessius  lib.  de 
Attributis  divin.  agens  de  immensitate  Dei.  Deus 
»Tgo  est  quasi  mare  quoddam  immensum  per 
inlinita  spatia  extensum ,  in  quo  mundus  et 
oinnia  quae  in  eo  sunt  innatant,  quasi  spongia 
in  oceano,  ait  S.  August.  lib.  7.  Confess.  c.  5. 

Quocirca  docle  ct  eleganlerS.  Cregorius  Dei 
immensitalem  describens  lib.  2.  Moral.  cap.  8. 
Ipse,  inquit,  manet  intra  omnia,  ipseextraomnia, 
ipsc  supru  omnia ,  ipse  infra  omnia  :  et  superior 
esl  per  potentium  et  inferior  per  suslentationem, 
r.rtcrior  pcr  magnitttdinrm  ,  inlerior  per  sttbtili- 
tatem  :  sursum  regens ,  deorsum  contincns,  extra 
circumdans,  interius  pcnetrans  :  nec  aliaex  parte 
sn/icrior;  alia  infcrior,  aul  alia  ex  parte  cxterior, 
utque  alia  manct  intcrior ;  sed  units  idemque  totus, 
ubique  pratsidendo  suslinens  ,  sustinendo  praisi- 
dens ,  circttmdando  penelrans ,  pcnetrando  circum- 
dans  :  unde  supcrius  praisidens ,  inde  infcrius  sus- 
tincns ;  et  unde  exterius  ambicns,  inde  interius 
r<  plens  :  sine inquietudine  stipcrius  regens, sine  ta- 
bore  inferius  suslinens  ;  interius  sine  exclamatione 
prnctruns,  exterius  sine  extensione  circttmduns. 
Est  itaque  inferior  ct  superiorsine  loco,  cstamplior 
sine  lutitudine,  est  subtilior  sine  extenuatione. 

EiMinuiius  1'Ylix  in  Ociavio  respondens  Gen- 

lilibus,  objicienlibus  Christianos  Deum  colcre  , 

qucmnon  videbanl:  Imo ,  inquil,  Ex  Itoc  Deum 

rredimus,  quod  cum  scnlire  possumus,  videre  non 

possumtts.  In  oprrilms  cnini  cjus  ,  ct  inmundi  om- 

nihus  virliitem  ejus  sempcr  pratsentem  aspicimus , 

cttm  tonat ,  fulgurat,  fulininat ,  cum  sercnat.   Et 

mox  :  Qui   ipsttm  sotis  arliftcem ,  ipsum  tuminis 

fontem  possis  suslincrc ,  cum  le  ab  cjus  fulgoribtts 

uvertas ,  ii  fulminibus  abscondas?  Et  inferius  : 

'  biqne  non  tantum  nobis  proximus,  scd   infustts 

rst.  In  sotetn  adro  rurstts  intcnde  :  ccclo  affixtts , 

sed  tcrris  oinnibtts  sparsus  cst  :  pariter  pnvscns 

iibtqttc  intcrest ;  cl  miscetur  omnibus    (nusqttum 

'>uin  claritudo  violulttr)  quanlo  magis  Dcus  auc- 

loromnium,  ac  spcculator  omnium,  a  qtto  nttt- 


275 

lenebris  intcrcst  ,  m- 
i<  rest  cogitalioniOusnostris ,quasi  ailerii  tmebris? 
Non  tanlum sub illo agimus ;  sedcumillo ,  ttt  prope 
dixcrim ,  vivimus. 

In  Deo  ergo,  quasi  in  fethere  infinito  vivimus 
et  movemur,  iolra  illum  stamus  et  habitainus  : 
illc  nos  penetrat  sua  essentia  el  subslantia  ,  pe- 
oetrat  toiumcorpus,  et  tolam  animam  nostram 
omnesque  ejus  sinus,  angulos  et  lalebras  :  extra 
illnm  cxirenonpossumusquiauhiqueest:  etquia 
estimmutahilis,  uliisemel  estsemper  est. Hac  de 
causa  signanter  aitPaulus  :  In  ipsovivimus,  non 
per  ipsttm  ,  ut  significaret  Deum  ita  esse  causam 
ellicientem  nostree  vitae,  ut  sit  etiam  localis  et 
quasi  materialis,  ulpote  qui  omnem  corporis  vi- 
tce  et  essentiae  materiam,  totumque  subjectum 
nobis  suhministrat,  perinde  ac  mare  suppedi- 
tat  piscibus,  sed  longe  potiori  ratione.    Deus 
enim  materiam  creavitex  nihilo,  el  conservan- 
do  quasi  continuo  creat:  mare  vero  creatam  a 
Deo  accipit,  et  piscihus  impertit.  Sicutergo  pis- 
ces  ita  vivunt  in  aqua,  et  ex  aqua  per  naturalem 
sympatlhamet  dependentiam,  ul  extraeam  vive- 
re  nequeant:  SicnosinDeoetexDeo  vivimus,ut 
extra  eum  vivere  non  possimus  ,  adeo  ut  si  per 
impossibile  Deus  non  exislei  et  in  nohis  ,  sive 
in  loco  in  quo  sumus  ,  nos  in  eodem  existere  et 
suhsistere  non    possemus.  Sicut  enim  nostra 
substantia  pendet  ii  substantia  Dei  :  sic  nostra 
existenlia  in  loco  pendet  a  Dei  existentia  in  eo- 
dem  loco,  quasi  radius  a  sole,  quasi  embryo  ft 
malre  et  malrice,  quasi  avisahaere;  quasi  ho- 
mo  a  respiratione;  et  planius  sicut  corpus  ah 
anima  vivit,  movetur,  est,  et  sustenlatur.  Sicut 
ergo  de  anima  dici  potest,  quod  ia  ipsa  vivamus, 
moveamur  et  simus,  ila  multo  magis  idem  dici- 
turdeDeo:  ipseenim  est  anima  nontaniumcor- 
poris,sedel  animae  cujusquc,  ubique  illi  prae- 
sens,  eamque  vivificans  ,  movens  et  sustenlans. 
Vide  ergo  quam  Deojunctisimus  physice.et  mo- 
raliter  jungi  dcheamus,  ut  quoties  aurain  attra- 
lhmus,  totiesDeum  atlrahamus,  cogitemus  etin- 
vocemus  inquosicutin  auravivimus,  movemur 
etsumus.  ItaS.  Chrysost.  sicttt ,  inquil,  impossibile 
cst  ignorare  aerem  ubique  diffusum ,  et  non  tonge 
ab  tinoquoqtie  nostro  cxistcntem ,   ila  profecto  et 
omnium  opiftcem.  Vide  quomodoomnia  illitts  dicit 
esse;  providenliam  esse  itlius ;  conservationeni  essc 
ab  illo  ;  opcrandi  vim;  actum  habere ,  et  non  pe- 
rire.  Profunde  Lyran.  Ipse  ail;eslnobis  intimior 
quam  nosipsi  :  quoniam  ipse  conjungit  princi- 
pia  intrinseca,  quibus   nimirum    tinusquisque 
nostrum  constituitur  substantialiler.  Porro  Deus 
est  innohis,  et  nos  vicissim  in  Deo  sicut  lumen 
cst  io  aere,  et  aerin  Iuminc.  Vide  S.  August.  lih. 
/i.  de  Genesi  ad  lilteram   cap.  12.  et  lih.  \k.  de 
Trinii.  c.  12.  etS.  Cyrill.  lih.  9.  in  Joan.  cap.  iiO. 
Tcrtio  ,  in  Dco  vivimus,  movemur  el  sumus, 
quaai  in  circulo,  vel  rota  nos  concludcnie  et 
amhicntc.  I  nde  Empedocles  :  Dctts,  ait,  cst  cir- 
culits   cttjus    ccntrttm  cst    tibiqitc ,  circtiniferentia 
nusqtiam.  Et  circulus  symbolum  est  perfeclionis 
et  rcternitatis  Dei ,  ut  docet  Pierius  Ilicrogl.  I. 
S9.  Divine  S.  Dionys.  c.  7.  de  Divin.  noniin.  ait. 
divinam  monadem,  sive  unitatem  in  iribus  per- 
sonis,  sc  a  cccleslibus  in  omnia,  etiam  ima  dif- 
fundere,  ttt  quft  sil  primum,  inquit ,  omnis  es- 
sentia  principwm   ct    ecmm  ,    camdcmque  omnia 
eximio  modo  complcxu  suo ,  qui  inviclus  sit ,  con- 
linerc. 
Quarto,  juridicc  in  Deo  ,  id  est ,  in  Dei  domi- 


::7G  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

nio  et  juridictione  vivimus,  eoque  cingimur, 
ul  <'jus  jus  ei  mnnus  eyadere  non  possimus, 
juxta  illud  psal.  13S.  7.  Quo  ibo  a  spititu  tuo  ,  ct 
quoafacie  tua  fugiam?  si  ascendcro  in  calum , 
tu  illic  es  :  si  descendero  tn  infcrnum,  ades,  etr. 
sed  ipse  quasi  figulus  nos  formet,  moveat,  regat, 
umliM  ,  proui  voluerit.  Unde  S.  August.  in  illud 
Mattb.  *i.  Pater  nostcr,  etc.  Deus,  inquit,  cst  in 
seipso  ,  sicut  ■■/.  ct  u:  in  mundo,  sicut  rcctor  el  auc- 
tor  in  angelis  ,  sicut  sapor  ct  dccor  :  tn  Ecclcsia  , 
sicut  paterfamilias  in  domo  :  in  anhno  ,  sicut 
sponsus  in  thalamo  :  in  justis,  sicut  adjutor  cl 
proteclor:  in  reprobis ,  sicut  pavor ,  et  horror.  Et 
Arist.  vel  quisquis  est  actor.  lib.  de  Mundo.  Quod, 
ait,  in  navi  est  gubernator ,  in  curru  auriga,  in 
ckoro  prcccentor  ,  incivitatelex,  inexercitu  impe- 
rator ,  lioc  idem  in  mundo  est  Deus?  ac  conse- 
quenter  mundus  vicissimest  in  Deo,  sicut  reg- 
num  in  rege  a  quo  regitur. 

Significat  crgo  h;ec  prtcpositio  in,  nos  intime 
a  Deo  pendere,  Deumque  esse  quasi  animam  et 
vitam  nostram,  juxta  illudS.  August.  serm.  18. 
de  verbis  Apostoli :  Vita  corporis  anima  est ,  vita 
anima  Dcus  est.  Magis  enim  pendet  homo  et  res 
quambet  a  Deo,  quam  a  seipsa  :  quiaet  materia  , 
et  forma  ipsius  ex  se  non  est ,  sed  omne  suum 
esse  habet  a  Deo  ,  illudque  tandiu  habet  , 
quandiu  placet  Deo.  Si  enim  illi  manum  suam 
retrahat,  illico  res  omnis  recidit  in  suum  nihi- 
lum ,  unde  a  Deo  per  creationem  educta  est. 
Magis  ergo  pendemus  a  Deo,  quam  radii  a  sole, 
lumen  a  luce,  calor  ab  igne,  vita  ab  anima,  res- 
piralio  ab  halitu.  Et  haec  est  causa  cur  magis 
Deum  quam  non  ipsos ,  id  est,  vitam  et  animam 
nostram  diligere  debemus  :  quia  scilicet  a  Deo, 
quasi  a  fontaliprincipio,  magispendemus  nos 
totumquc  universum  ,  cujus  nos  sumus  pars  , 
quam  a  nobis  ipsis.  Ita  D.  Thom.  et  Scholastici 
2.  -2.  q.  26.  art.  3. 

Moral.  to  in  ipso  vivimus,  significat  Primo, 
nos  ex  vita  et  anima  nostra  facili  gradu  ascen- 
dere  ad  Deum.  Unde  S.  August.  lib.  7.  Confess. 
c.  10.  citatis  his  Pauli  verbis  :  Et  inde,  inquit, 
admonitus  redire  ad  memet  ipsum,  intravi  in  in- 
tima  mea,  duce  te,  et  potui,  quoniam  faclus  es 
adjutor  meus.  Intravi,  et  vidi  qualicumque  oculo 
animce  mcas ,  supra  eumdem  oculum  animce  meoe  , 
supra  menlemmeam,  lucem  Domini  incommuta- 
bilem  ,  non  hanc  vulgarem  et  conspicuam  omni 
carni ,  nec  quasi  ex  eodem  genere.  Grandior  erat , 
tanquam  si  istamullo multoque  clarius  claresccrel, 
totamque  occuparet  magnitudine.  JSon  hoc  illa 
erat,  sed  aliud,  aliud  valde  ab  istis  omnibus.  ISec 
ita  erat  supra  mentum  meam  ,  sicut  oieum  supra 
aquam,  nec  sicut  coelum  super  terram ,  sed  su- 
perior  :  quia  ipsa  fecit  me;  et  ego  inferior ,  quia 
factus  sum  ab  ea.  Qui  novit  veritatem,  novit  eam  ; 
et  qui  novit  eam,  novit  Kternitatem.  Charilas 
novit  eam.  O  ceterna  veritas  et  vera  charitas  et 
chara  ceternitas !  Tu  es  Deus  meus ,  tibi  suspiro  die 
ac  nocte. 

Secundo,  ™inipso  significat  Deum  in  manu 
sua  habere  nostram  vitam ,  nostrum  halitum 
nostrum  esse ,  ac  consequenter  nostram  gra- 
tiam  etgloriam,  nostram  felicitatem  et  damna- 
tionem  aeternam.  In  manibus  tuis  sortes  meoi.  Ait 
David  psal.  30.  16.  Hoc  est  quod  Daniel  intonat 
Baltasari  regi  interitum  ei  denuntians  :  Deos , 
inquit,  Argenteos,  et  aureos,  etc,  laudasti.  Porro 
Deum  qui  habet  flatum  tuum  in  manu  sua ,  et  om- 
nes  vias  tuas,  non  glorificasti,  Daniel.  5.  23. 


APOSTOLORUM.  Cap.  X.VH. 

Symbolice  m  Deo  ipso  vivimus  et  sumus  tan- 
quam  in  causa  cxemplari  :  nostrum  enim  om- 
nium  ideae  ,  juxta  quas  conditi  sumus,  proprie 
sunt  in  Deo  :  in  eo  enim,  ait  S.  Augusiinus,  vi- 
vunt  sempilerme  rcrum  omnium  rationes.  In 
Deo  ergo  sum  et  vivo,  quia  mei  idea  ct  exemplar 
proprie  est  ct  vivit  in  Dco.  Vide  S.  Thomam  et 
Scholast.  1.  p.  q.  15. 

Rursum  in  Deo  ,  idcst,  in  Dci  mente,  sapien- 
tia,  voluntate  ;  cura  et  providentia  vivimus  , 
movemuretsumus.  llle  enim  sempercogilatde 
nobis  ,  curat  res  nostras,  regit,  dirigit,  nobis- 
que  providet  de  onmibus.  Si  ergo  grati  esse  vo- 
lumus,  jugiler  de  Deo  nostro  vicissim  cogitare 
debemus  ,  illi  obsequi  et  per  omnia  placere.  Si- 
cutenim  nullum  cst  momentum  quo  non  frua- 
mur  Dei  beneficiis  ,  sic  nullum  debet  esse  mo- 
mentum  quo  non  de  eo  cogitemus.  Quis  enim 
obliviscatur  animse  suae,  velhalitus  sui  in  quo 
vivit,  movetur  et  est?Ita  S.  Dominus  ,  S.  Tho- 
mas  aliique  Sancti  jugiter  de  Deo,  vel  cum  Deo 
loquebantur.  lla  S.  Augustinus  in  Soliloquiis  cap. 
18.'Omm  momcnlo,  inquit,  me  tibi  obligas  Domi- 
ne,  dum  omni  momento  mihi  tua  magna  beneficia 
pra^slas ,  sicut  ergo  nulla  cst  hora,  vel  punctum 
in  omni  vita  mea,  quo  tuo  beneficio  non  utar,  sic 
nullumdebet  esse  momentum ,  quo  te  non  liabeam 
ante  oculos,  in  mea  mcmoria ,  et  te  non  diligam 
ex  omni  fortitudine  mea.  Quocirca  Deus  sicut  est 
centrum  animse  nostroe,  ita  debet  esse  et  cen- 
trum  omnium  cogitationum ,  intentionum  et  ac- 
tionum  nostrarum. 

Idipsum  eleganter  docct  Cassianus  Collat.  il\. 
cap.  6.  exemplo  testudinis  ,  sive  concameratio- 
nis,  cujus  rotunditas  coire  et  stringi  debet  in 
centro  ,  alioqui  corruet,-  Ita  etiam,  inquit ,  mens 
nostra  nisi  solam  Domini  charitatem ,  velut  cen- 
irum  immobititer  fxum,  per  universa  operummo- 
litionumque  nostrarum  momenta ,  circumagens 
circinocharitalis ,  omnium  cogitationum  vcl  apta- 
rit ,  vel  repulerit  qualilatem ,  nequaquam  struclu- 
ram  illam  02d.if.cii  spiritualis  ,  cujus  Paulus  est 
architectus  1.  Corinth.  3.  probabili  arte  molietur, 
nec  pulchritudinem  domus  illius  possidebit,  quam 
B.  David  in  corde  suo  Domino  suo  cupiens  exhibere: 
Domine ,  inquit,  dilexi  decorem  domus  tuo3,  el 
locum  habitationis  gloria  tuce. 

Et  S.  Augustinus  lib.  de  Spiritu  et  anima  c« 
17.  vel  quisquis  est  Auctor.  Nam  non  esse  S.  Au- 
gustini ,  sed  alicujus  eo  posterioris ,  liquet  e* 
capite37.  ubi  citat  Boetium,  qui  a  Theodoric<> 
rege  Cothorum  occisus  est  anno  Christi  526. 
cum  S.  Augustinus  vixerit  anno  Christi  620.  Et 
cap.  US.  multa  cilat  ex  Gennadio  libr.  de  Eccles. 
dogmat.  qui  pariter  Augustino  recentior  est.  Hic 
inquam  Auctor  pie  et  eleganter  describens  Dei 
beneficia  communia  et  propria,  curamque  et 
providentiam,  subdit  :  Hac  et  multa  atia  fecit 
mihi  Deus  meus,  de  quibus  dulce  est  mihi  semper 
loqui ,  semper  cogitare ,  semper  gratias  agere , 
ut  pro  omnibus  beneficiis  suis  possim  semper  eum 
laudare  et  amare.  Cum  enim  cunctis  sit  prasidens, 
singutos  implens ,  ubique  prcesens  universorum  cu- 
ram  gerens  ,  et  tam  singulis  quam  omnibus  provi- 
dens ,  itu  totum  ad  custodiam  meam  occupatum 
video,  ut ,  si  ego  super  cuslodiam  meam  stabo, 
quasi  omnium  oblitus  sit ,  etmihi  soli  intendere 
vetit.  Semper  se  prxsentem  exhibet,  semper  se  pa- 
ratum  offert,  sime  paratum  invenerit.  Quocumque 
me  vertero,  non  deserit,  nisi  ego  prior  eumde- 
scram.   Vbicumqnc  fuero ,  non  rcccdit  a  me ,  quo- 


COMMENTAnTA  IN  AGTA 

niam  ubiqucesl,  ul  quocumque iero  invcniameum, 
CWtn  qno  possimcsse.  Quidquid  fecero ,  paritcr  as- 
sistit,  utpote  perpetiius  inspector  omnium  cogita- 
tionum ,  intcntionum  et  aclionum  mcarum.  Cum 
iiwc  diligentcr  considcro ,  timore  pariler  ct  in- 
genti  rubore  confundor ,  quia  illum  ubiquc  mihi 
pnssentem ,  et  omnia  occulla  mea  videntem  in- 
lueor.  Multa  enim  sunt  inme ,  de  quibus  coram 
oculis  ejus  erubesco ,  ct  pro  quibus  ci  valde  dispti- 
ccre  limeo.  Nec  pro  his  omnibus  quid  illi  rependam 
habeo ,  nisi  lanlum  ut  diligameum.  Non  enimme- 
lius ,  ncc  decenlius ,  quam  per  dilectioncm  re- 
pcndi  potest ,  quod  per  dilcctionem  datum  est. 

Quocirca  S.  Beraardus  lib.  de  Modo  bene  vi- 
vendi  c.  29.  hoc  sorori  dat  dogma  pium  et  salu- 
lare  !  Ibi  pecca,  ubi  ncscis  esse  Deuni.  Nihit  enim 
cetatur  anle  Deum.  Videt  occulta ,  qui  fecit  as- 
nmdita.  Dominus  ubique  prascns.  Spiritus  totum 
imptct.  Majcstas  omnipolentis  Dci  pr.nelrat  omnia 
clemcnla,  nullus  locus  cst  cxtra  Deuni.  Dominus 
scit  cogilationcs  hominum.  Rursuin  S.  August. 
scrm.  255.  dc  Temp.  in  nobis ,  ait,  duo  atteria 
sunt  constiluta ,  corporis  silicel  et  cordis  nostri. 
Duplex  d  nobis  sacriftcium  quccrit  Deus  :  unum, 
ut ,  simus  casto  corporc  ;  aliud ,  ut  mundo  cordc 
esse  debcamus.  Ergo  in  cxteriori  allari ,  id  est  in 
corpore  nostro  ,  offcrantur  opcra  bona  ,  in  corde 
odorcm  suavitatis  redolcat  cogitatio  sancta  ,  ut 
cor  tanquam  altare  thymiamatis  ,jugiter  cx  Deo 
exkatet  ihymiama  taudis  et  gratiarum  actionis. 
Idem  lib.  \l\.  Trinitatec.  12.  Magna,  ait ,  homini 
miscria  cst  cum  illo  non  cssc ,  sine  quo  non  potest 
esse,  idest  subsistcre.  Inquo  cnim  cst ,  proculdu- 
bio  sinc  illo  non  est  :  ct  tamen  si  ejus  non  mcmi- 
nit ,  eumque  non  inlclligit ,  nec  diligit ,  cum  illo 
noiust.  Il,i'c  physice  dc  csse  naiurali,  quo  na- 
turaliter  vivimus,  movcmur  ct  sumus  in  Dco. 

Myslice,  haec  vcriora  sunt  in  esse  ct  gradu 
supernaturali.  Superaaturaliter  enim  in  Dco  vi- 
vimus  per  gratiam,  movcmur  pcr  charitatcm 
aliasque  virtutes,  sumus  per  summam  unionem 
cum  Deo,  qua  divinae  consortes  nalura3,  facli 
sumus  nova  et  superaaturatis creaiura.  Namper 
.justificationem  novo  modo  fit  proreens  Deus  in 
anima  justi ,  adeo  ut  si  per  impossibile  prius  in 
ea  non  Fuisset  prsesena  per  essentiam ,  praesen- 
tianiclpnicniiainjllico  virtute  gratiae  etjustitiae 
fieret  pnesens  per  cssentiam,  prsasentiam  et 
potcntiam,  uti  ex  D.  Thoma,  Suarez,  aliisque 
Scholasticis  ostendi  Osee  1.10.  Unde  S.  Ambros. 
lib.  de  Bono  morlis  c.  ult.  Movemur,  inqnil,  in 
Deo,  quasi  in  via;  sumtts,  quasi  in  verilatc;  vivi- 
mits.qaasi  in  vitattlcrna.  EtS.  Cyprianus  lib.  de 
liaptismo  Chrisli ,  hcec  applicat  SS.  Trinitati  :  In 
I'atre,  ait,  sttmus ,  in  Filio  vivimus,  in  Spiritu 
sancte  movcmur  ct  proficimus.  Hoc  est  quod  Isaias 
ait  cap.  26.  12.  Deum  in  nobis  operari  omnia 
opera  nosira,  itcm  omnia  in  omnibus,ut  ait 
Pauiua  1.  Corintb.  12.  6.  ac  eum  operari  innobLs 
vellc  et  perlicerc,  Philipp.  2.  23.  Hoe  est  quod 
diserte  asserit  Cbristus  Johan.  16.  23.  Si  quis  di 
iigil  me  ,  scrmoncm  mcttmsi  rvabit ,  et  Palcrmeus 
tUtigci  citm  .-  ct  ad  eum  vcniemus,  ct  mansionem 
aiMtd  cum  faciemus. 

In  lc  crgo,  o  Dominc,  vivimus,  movemur  et 
siuiuis,  sicut  infana  in  sinu,  imo  in  renlrema> 
tris.,'1  q(K)  gignitur,  formalur,  alitur,  omncque 
suum  esse  accipit  :  sicul  pisciculusin  mari  si- 
<ut  avisin  acrc  rsicul  lierbae  et  gramina  interra  : 
tlcut  naviguntes  in  navi,  sicut  equilantes  in 
cunu.  Tu  «nim  ea  currus  Urael,  ct  uuriga  ejus, 


APOSTOLORLM.  Cap.  XVII. 

iu  ut  currus  nos  sustincs,  ct  vchis  :  ut  auii^o 
moderaris,  dirigis  el  ducis  rectis  ilineribus  ad 
COelum.  Quid  peto  ul  venias  in  me,  qui  non  cs.y 
nisi  esses  in  me?  Anpotius  non  essem,  nisi  esstn. 
in  *e?ait  S.  Aug.  1.  Conf.  c.  2. 

In  le,hoc  cst,  in  tua  mcmoria,  intellectu  ef 
voluntate  scmper  vivimus  :  tu  de  nobis  assiduc 
memoraris.cogitas,  disponis  ct  ordinas.  Da  ul 
vicissiin  in  memoria,  inlelleclu  ct  voluntatc 
noslra  sempcr  vivas ,  ut  nihil  nisi  te  inemore 
mur,  sapiamus,  velimus,  amcmus,  utte  indies 
niagis  magisque  vesligando  cognoscamus ,  ci 
diligamus.  Quidenim,  aitS.  August.  lib.  1.  Conft 
c.  U.  es  Deus  meus?  Quidrogonisi  Dominus  Deus  / 
Quis  enim  Doininus  prater  Dominum,  aut  quis 
Deus  prceter  Deum  nostrum?  Summe  ,  optime,  po- 
tenlissimc  ,  omnipotcntissime  ,  misericordissime 
et  juslissime,  secretissime  et  prccscntissime,  pul- 
cherrimc  ct  fortissime ,  slabilis  et  incomprehcnsibi- 
Us ,  immutabilis  mtttans  omnia,  nunquam  novus , 
nunquam  vetus ,  innovans  omnia,  el  in  vetustatem 
perducens  superbos,  et  nesciunt.  Sempcr  agens, 
semper  quietus  :  colligens  et  non  egens  :  portans  , 
ct  implens,  et  protegrns  :  creans,  et  nulricns ,  <l 
perficiens  :  quttrens ,  cum  nihildesit  tibi  :  amas , 
nec  a!stuas,zctas,  etsecurus  cs  :  pcenilct  le  ,  cl  non 
doles  :  irasceris,et  tranquilius  es:  operamatas  ncc 
inutasconsilium  :  recipis  quodinvcnis ,  et  nunquam 
amisisti  :  nunquam  inops,  et  gaudes  lucris  :  nun- 
quam  avartts,  el  ttsuras  exigis;  et  supererogalur 
libi  ttl  debeas ,  ct  quis  habet  quidquam  non  luttm'.' 
Reddis  debitanulli  debens ,  donas  dcbita  nihil  pcr- 
dens.  Et  quid  dicimus,  Deus  meus,  vita  mca,  dul- 
cedo  mea  sancta ,  aut  quid  dicit  aliquis ,  cttm  dc  tc 
dicit?  Et  vce  tacenlibus  de  te ,  quoniam  loquaccs 
muli  sunt. 

Atque  ex  his  collige  ct  meliie  quanta  sit  boni- 
las  et  bcnclicentia  divina,  lumpraesens;  tum 
potius  futura ,  quantaque  sint  bona  ct  gaudia  , 
qu(c  Deus  in  coelis  pra?paravit  diligentibus  sc, 
ea  hac  mensura  et  ulna  metire.  Nam ,  ul  ait 
S.  Eucherius  epist.  ad  Valerianum.  Cum  Dcusin 
hac  vila  tam  prwclara  justis  pariter  et  injustis 
tribual,  qualia  sunt  putanda  qtue  justis  reservat? 
Considcrcmus  qui  lanta  dedit ,  quanta  restitucl  : 
qui  lam  magnus  est  in  donis  ,  quam  magnus  erit 
in  prcemiis.  Si  tam  ina;sti7nabilis  est  numerantis 
bcnignitas,  qua?  illa  remunerantis?  Ineffabilia 
sunt  qutc  prceparavit  Deus  his  qui  diligunt  eum  : 
quammagna  rependet  bonis,  qui  tammagna  lar- 
gitur  ingratis? 

Quam  ergo  Deumsemperpr.esentemin  mente 
babere  debemus,  et  ejus  praesentiam  nobissem- 
per  reprajseniare,  uti  nil  co  indignum,  quod 
ejusoculos  offendat,  agamus,  velimus,  cogitc- 
mus?  quam  sanctos  esse  nos  convenit  :  qui  in 
ipsa  sanclilate,  in  Deo,  inquam,  quasiin  templo 
increato  vivimus,  movemur  et  sumus?  Diccbat 
vicisskn  Pbilo,  et  ex  eo  Lanctantius  lib.  de  Ira 
c.  14.  mundum  cssetotumtemplum  quoddamsanc- 
tissimum ,  et  Deo  dignum  :  multo  magis  micro- 
cosmus,  puta  homo,  praesertim  fidelis  ct  sanc- 
tus ,  est  templum  Dei  animatum  etvivum,  in 
quo  substantialiter  Deus  inhabitat,  ac  proinde 
in  co  semper  eum  contcmplari ,  revereri,  colcre 
potest  et debet  Perpetuum,  aitNazianz.  in  sen- 
tentiis,  libi  hoc  sit  stttdium,  ut  mcntcm  tttam 
tcmplum  Deo  extruas  :  sic  cnim  prospiritatistatua 
cum  in  intimo  cordehabebis.  Ita  S.  Gorgonia  soror 
Nazianzeni,  seipsam  vivum  Deo  templum  exbi- 
buit,  ac  proinde  moricns  hanccycnearn  cdidit 


578  COMMENTAIUA  IN  ACTA 

vocem  ;  In  pace  in  idipsum  dormiam  et  requies- 
i  um ,  uti  ipse  lestatur  orat  11.  quffl  est  deS.  Gor- 
gonia. 

1>  Il-SO  VI\ TMTJS,  MOVEMUR  KT  sumus.  ]  Ihec  tria 

quasi  antistropha  respondent,  et  confinnant 
iria,  quse  homines  accipere  a  Deo  dixit  Paulus 

v.  25.  (Uun  ait  :  Cum  i/>se  det  omnibus  vilam,  et 
uispiratioiu  ni,  et  omnia.  q.  d.  Deus  dat  nohis  vi- 
lam,  quia  in  ipso  vivimus  :  dat  respirntionem , 
quia  in  ipso  movemur  :  ipsa  enim  respiratio  est 
inotus  :  est  enim  continun  inspiratio  etexspira- 
lio  aeris,  quaj  fit  per  contractionem  et  tlilata- 
Tionem  pulmonum  quasi  follium,  ad  refrigeran- 
dum  cor.  Rursum  respiratio,  conjunctaestcum 
motu:  quae  enim  hahent  vim  motivam,  respi- 
rant  :  unde  et  dum  fortius  se  movent,  magis 
respirant :  motu  enim  excitatur  calor,  qui  res- 
piratione  refrigerandusct  lemperandusest.  Ipse 
denique  dat  omnia,  quia  in  ipso  sumus,  id  est, 
tib  ipso  fugimus  el  haurimus  omne  esse  nos- 
trum,  omnia  quae  hahemus,  lolumquodsumus: 
praeter  vitam  enim  et  mullum,  multa  alia  hahe- 
mus  iiDeo. 

Nota.  In  Deo  vivimus,  non  formaliter,  quasi 
ipse  sitcausa  formalis  viise  nostrae,  uti  nonnulli 
censuerunt  :  ac  haeretici  Apollinaristae  Chrislo 
jiomini  adimehant menlem  etanimam,  dicentes 
<jus  vice  fungi  divinitatem.  Rursum  nonnulli 
i  cholastici  censuerunt,,  \itam  quaB  consistit  in 
visione  Dei,  fieri  per  solum  divinitatis,  vel  lu- 
minis  gloriae  illapsum  in  animam,  ita  ut  ipsa 
nil  agat,  nec  aclive  eliciat  actum  visionis  hea- 
tificte,  sed  mere  passive  sehahealeum  dunlaxat 
iccipiendo.  Haec  enim  et  Philosophiae  et  Theolo- 
giae  repugnant,  quee  docet  actus  vitales,  qualis 
cst  visio,  intelleclio,  amor,  elc.  ,  essentialem 
ordinem  dicere  ad  animam  vivcntis  in  quosunt, 
iia  ut  ah  ea  vilaliter  manere  et  produci  de- 
heant:  alioqui  non  vitalesactus  erunt,  sedmor- 
iuae  qualitates  et  actiones.  In  hoc  enim  actus 
vilalis  a  non  vitali  secerniltir ,  quod  ille  a  prin- 
cipio  intrinseco  vitaliter  procedat,  hic  non. 

Nota  Secundo  ~oin  quo  viovemur.  Indecnimpa- 
tet ,  Deum  immediate  concurrere  ad  omnem 
motum  nostrum,  aeque  ac  ad  omnem  operatio- 
nem  causae  secundae,  ideoque  ex  eo  recte  con- 
cluditApostoIus,  Deum  non  longe  ahesse  a  no- 
his,  sed  uhique  esse  praesentem ;  quia  scilicet 
uhique  immediale  non  lantum  nos,  sed  et  mo- 
lus,  actionesque  nostras  omnescontingit,iisque 
cooperatur,  adeo  utsine  ejus  concursu  et  coo- 
peratione, nccdigitumextendere,  necminimum 
nutum,  vel  motum  producere  possemus.  Ita 
passim  contra  Durandum  in  2.  d.  1.  q.  5.  (uhi 
docet,  Deum  tantum  dare  et  conservare  vim 
molivam,  non  vero  concurrere  ad  ipsum  mo- 
itim)  docent  Scholastici  cum  S.  Thoma  1.  p. 
q.  18.  a.  h.  ad.  1.  Omnis  enim  res pendet  et  manat 
a  Deo :  ergo  et  actio  :  est  enim  ipsa  res  et  ens 
quoddam. 

SlCUT  ET  QUIDAM  VESTRORUM  POETARUM  (SyrilS, 

sapientum :  Poelae  enim  erant  Gentilium  Sapien- 
tes  et  quasi  Prophetae)  dixerunt.  ]  Virgil.  k. 
Ceorg. 

Deum  namque  ire  per  omnes 
Terrasque  tractusque  maris ,  ccelumque  profundum. 
Hinc  pecudes ,  armenla ,  viros ,  genus  omne  ferraruin, 
Quemque  sibi  tenues  nascenlem  arcscere  vitas. 

Plnto,  etexeo  Virgil.  JEne\A.U. 

Spiritus  intus  alit ,  lotumque  infusa  per  arLus 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVII. 

Meui  agital  molern  ,  et  rnagno  sc  corporc  misret. 

Iude  hoiniiuim  ,  pecudunique  genus,  vilusquc  volanlum. 

Si  Deus  estanima  mundi  et  mierocosmi ,  multo 
magisidemestanima  microcosmi,  putahominis, 
Luc.  1.  2. 

Jupiler  est  quodcumqne  vides,  quocumque  movcris. 

IUirsum  : 

Jovis  omniaplena. 

Enniusapud  Cicer.  lih.  2.  deNatura  deorum  : 

Vides  suljlime  fusum  immoderatum  asthera  , 
Qui  tenero  terram  circumvectu  am|)leclitur, 
Iluncsummum  liabeto  divurn  ,  hunc  pcrliilietur  Jovem. 

Similia  hahet  Aratus,  de  quo  mox. 

Ipsius  enim  et  genus  sumus.  ]  Sunt  verba 
AratiinPha-nomenis.  Aratus  fuit  Poeta  antiquus 
et  celehris,  Anliocho  regi  iu  deliciis,  olym- 
piade  125.  anno  a  Roma  condila  /j72.  palria 
Solensis,  non  longe  a  Tharso  :  ac  proinde  Pauli 
pene  concivis.  Prajclare  scripsit  de  stelliselsig- 
nis  coelestihus  :  unde  ejus  versus  in  Latinum 
translulit  1.  2.  de  Natura  deorum  Cicero.  Aratus 
ergo  sic  orditur. 

A  Jove  principium  ,  quem  nunquam  miltimus  ipsi 
Insatum   :   plena  vcro  Jovis  omnia  quidam  compita  , 
Omnes  vero  hominum  ccelus ,  plenum  vero  mare  , 
Et  portus  ;  ubiqueautem  indigcmus  Joveomnes. 

Alii  pro  indigemus ,  vertunt  utimur,  vclfruimur, 
quasi  zExp-^ETa  derivetur  a  x? *<>:>■'■'■<■,  id  est  ulor,  non 
a  %pri%v,  id  est  indigeo.  Sed  xfxi/'-'-«->  construitur 
cum  dativo,xp^?"Cum  genitivo:  qualis  hicestAio; 
id  eslJovis. 

Hujus  etenim  genus  sumus. 

Quod  hemistichium  hrevitatis  causa  tantum  ci- 
tat  Paulus;  etquia  illud  sufficit  ad  confirman- 
dum  id  quod  dixerat :  In  illo  vivimus  ,  movemur 
cl  sumus.  Suhdit  Aralus,  Jovem  providisse  stala 
tempora  serendi,  germinandi,  metendi,  elc. 
Unde  concludit :  Salve  pater ,  magna  admiralio , 
magna  Iwminibus  utilitas.  Moral.  exemplo  Pauli 
disce,  Ethnicorum  senlentias  Christianoconcio- 
natori  raro  el  sohrie  citandas  esse:dequomulia 
noster  Lorinus  hic. 

Gabr.  Vasquez,  et  exeoSanchez,  genus  su- 
munt  non  pro  prolc,  sed  pro  opere.  q.  d.  Sumus 
opus  et  creatura  Dei.  Unde  Clemens  Alexandr. 
lib.  5.  Strom.  sub  finem  :  Ipsius  genus  sumus , 
inquit,  scilicet  creatione  :  yu^vaa  enim  non  tan- 
tum  gignerc,  sed  et  producere  significat.  Unde 
liher  Genesis  vocatur,  quo  rerum  creatio  et 
productio  enarratur.  Sic  Job  3S.  Deus  dicitur 
pluvise  paler,  id  est  produclor,  ul  sensus  sit. 
q.  d.  Si  nos  quisumus  genus,  idest,opus  Dei 
longe  praestamus  idolis  ligneis  et  Iapideis,  imo 
simulacra  liaec  manu  hominis  formata  sunt, 
mullo  magis  iis  pnecellit  Deus  :  quare  illa  Deo 
aequari,  aut  proDeocoIi  nefns  est. 

Verum  alii  passim  genus  accipiunl  pro  pro- 
gcnie  et  sohole.  Sic  Graeci  Poetae  vocant  Herocs 
Stoytvett  oiorptfcZi el  Siojs  ,  hocest,  dDeo genitos,  d 
Deo  nutritos ,  et  divinos.  Homo  ergo  csl  genus 
Dei  qui  creatus  est  ad  imaginem  et  similitudi- 
nem  Dei,  quasi  Dei  proles  el  filius;  qui  proindc 
ab  eoparticipat  ejus  essentiam  prae  caeteriscrea- 
turis,  summumque  entis  gradum.ptila  naturam 
rationalem.  Vide  dictaGenes.  S.  Eonge  excellen- 
tius  etperfectius  sumus  genus,  id  est,  filii  Dei. 
per  gratiam,  qua  adoptamur  m  filios  Dei,  imo 
fimus  divinacconsorlcs  nalurae,  ul  ait  S.  Pelrus  2. 


COMMENTARTA  IN 

op.  2. 1.  U.  Onde  S.  Greg.  20.  Mor.  c.  1G.  et  Beda  : 
Genus,  inquiunt,  sumus  Dei,  nonquiadesubsian- 
tiaDci,  parsve illius,  sed  quia  perSpiriium  il- 
lius,  et  voluntarie  per  adoptionem  recreati, nam 
in  justificalione  non  tanluni  qualitas  aliqua, 
puta  gratia  etcharilas,  sed  ipsissimus  Spiritus 
sanctus,  ac  tota  SS.  Trinitas  nohis  datur,  uli 
paulo  antc  dixi ,  quae  nos  substanlialiier  sibi 
unil,  ct  quasi  in  sc  transfornial,  ut  simus  ejus 
congeneres  et  concorporci,  idcoquc  unuui  go- 
nus  cuin  <o,  imo  unus  spiritus,  ut  dicitur  1, 
Corintli.  6.  17.  IlaS.  Gregor.  Nyssenus  scribit  de 
suo  fratre  S.  Basilio  Magno  m  orat.  funebri  : 
Genus  quidem  illi  (Basilio)  et  necessitudo  ciun 
Deo  :  patria  autem,  virtus.  Porro  cx  co  quod  su- 
mus  Dei  gcnus,  recte  conurmat  suuni  dictum 
Aposlolus,  quod  in  ipso  vivamus ,  movcamur 
et  simus,  utpote  qui  ita  simus  gcnusDci,  utilli 
cjusquc  Bubslanliaa  intimesimus  uniii,  abeaque 
toti  penetremur  et  possideamur;  acconscquen- 
tcr  quod  Dcus  non  sil  ii  nobis  rcmolus,  nec  ig- 
nolus,  ut  Athcnienscs  putahant;  sed  cognilusct 
vicinus,  non  tanlum  loco,  sed  et  cognitione  et 
suhstantia  :  quia  nos  sumus  e  genere  et  slirpc 
Dei,  quasiejus  soboles  et  propago;  Aratuseniui 
ut  patel  cx  versihus  cjus  paulo  ante  citalis,  ita 
dicit  nos  essc  genus  Dci,  ul  ille  quaquavcrsum 
omnia  (puta  macrocosmum,  et  multo  magis 
microcosmum,  idcst  homincs)  se  suoque  nu- 
minc,  id  cst,  sua  suhstanlia,  pracsenlia,  opera- 
liooe,  beneQcentia  continua,  impleat  et  com- 
plcat,  omnesque  eo  indigeamus,  utamur  et 
fruamur  perpetim,  dum  scilicel  in  illo  vivimus, 
movemur  ctsumus,  utiexplicat  Apostolus.  Dcus 
enim  est  velut  anima  mundi ,  quae  se  per  cum 
tolum  diffundit,  in  coque  homines  quasi  filios 
ex  scipsa  et  in  scipsa  producit,  sicul  marc  in  se 
et  ex  se  producit  pisces  :  ita  ut  instar  piscium  in 
Dci  et  deitatis  oceano  vivamus,  natemus,  mo- 
veamur  et  simus. 

Quare  licel  in  bominibus  ct  animalibus  filii  a 
parcntihus  suis  sint  separali,  in  Deo  tamen  et 
loco  et  operationc  cum  eo  sunt  conjuncti,  eo 
quod  ipse  sil  inmiensus.oniniaquo  implcat,  pc- 
netrct  el  occupet.  Hinc  rursum,  licet  homo  se- 
mel  genitus  a  patre,  ah  eo  amplius  non  gcnere- 
lur,  nec  corpus  aut  vitam  accipiat  :  in  Deo 
tamen  secus  est :  ah  eo  enim  assiduc  pendemus 
uti  radius  a  solc.  Ita  ergo  sumus  genus  Dei,  ut 
ipse  assiduc  nos  quasi  generet,  conservando  et 
jugiier  influcndo  in  nos  vitam  motum,  omnequc 
essenostrinn. 

Deniquerecte  prohat  Aratus,  Deo  nos  omnes 
indigerc,  cx  co  quod  ejus  genus,  id  esl  propago 
et  filii  sumus.  Filii  enim  indigent  ope  patris,  ut- 
pote  a  quo  accipiunt  vitam ,  victum,  vestitum, 
hercditatem,  ct  onmia  :  prsesertim  vero  egent 
opc  Patris  divini,  ipsiusque  Dei,  qui  est  pater 
totius  entis,  onmisque  esse  et  essentiae,  idcoquc 
in  eovivimus,  movemur,  et  sumus,  uti  ratioci- 
natur  Apostolus. 

Secundo,  possetro  ipsius  enimct  gcnus  sumus  , 
referri  altius  more  Hehrieo  ad  priorem  parlem 
v.  ll.Quarrrc  Drttm,  si  forte attrectent  cum  ,aut 
mvcniant,  ut  hujus  sit  prohatio,  potius  quam 
<'jus  quod  proxime  pr.TCessit:  ln  ipso  cnim  vivi- 
mus>moirmt<r,ct  sumtts.  <|.  d.  Sumus  genus  Dei, 
ejus  cognati  et  filii :  crgo  facilc  possumus  eum 
inventreetcognoscere  :  lilius  cnim  oaturaliter 
suum  agnoscit  patrem,  cognatus  Cognatum, 
consanguincus  consajiguineum ,  congencr  »i!>i 


ACTA  APOSTOLORTU.  Cap.  XVII. 

congeoerem;  perinde  ac  hos  hovcm , philoniehi 
philomelam,  cquua  equum,  leo  leonem  a^no>- 

cit  et  amat.  Vulgo  dicitur  :  Siutdc  ^andel  simili  : 
Cicada  cicada;  cltara,  formica  formicce  :  Asinus 
asino ,  sus  sui  pulcher  :  Semper  graculus  assidet 
graculo. 

Tcrtio,  alii  censent  esse  argumentum  a  ma- 
jori  ad  minus,  q.  <l.  Mirum  vohis,  o  viri  sapicn- 
tcs ,  viilcri  nou  debet  quod  dixi,  nos  scilicet  in 
Deo  vivere,  moveri  et  esse;  cum  vcster  Poeta 
etiam  amplius  illi  tribuat,  majoremque  nostri 
cumillo  doceat  esse  coojunctionem,  dum  dicit 
nos  Dci  csse  genus,  seu  progeniem  ;  quia  sciii- 
cet  ipse  nos ,  asque  ac  angelos,  crCavit  ad  sui 
imaginem,  suaeque  libertalis,  rationis  et  spiri- 
lualis  essentiae  fccit  esse  participes. 

Veruin  primus  simisus  estgenuinus,  utpatet 
intuenti  Aralum.  Hinc  veleres  Philosophi  el 
Poctae,  ut  Orpheus in bymnis ,  Soranus,  Varro 
elPhilo  dicunt,  Deum  creaturis  csse  patrem  et 
matrem,  nimirum  csse  //.nTpo^op-x  ctTtv-^yr-o:^, 


id  est,  malripatrcm  et  palrimalrem.  Primo,  quia, 
sicut  homo  a  patrc  ct  malre  accipit  suum  e*se 
ct  bona  omnia,  sic  mullo  magis  eadem  ipsc,  ct 
qua^Iihct  alia  crcalura  accipit  a  Dco.  Secundo 
quia,  ut ait Philo  lib.  dc  Temulen.  patrisnomen 
denotat  potenliam ,  malris  scienliam  ,  j)nt.i 
ideam,  quse  rei  fahricam  concipit  etefformat 
quasi  mater.  Deus  ergo  cst  pater  pcr  omnipo- 
tentiam,  est  et  mater  per  omniscientiam,  et 
ideam  rerumomnium,  <|iia3  atlrihuitur  Verho, 
puta  Filio.  Hic  ergo  est  quasi  mens,  etmater 
omnium.  Tertio,  quia  Deus  est  pater  per  pro- 
ductionem  et  creationem  universorum  :  est  et 
mater  per  honitatem  et  bcnelicentiain,  qua 
cuncta  creat,  conservat,  pascit,  guhernat.  Dnde 
Deus  Pater,  cui  attrihuitur  crcatio,  esl  pater  : 
Spiritus  sanctus,  cui  atlribuilur  bonitas,  est 
quasi  mater  omnium.  Quarto,  quia  Deus  in 
mundo,  et  per  mundum,  semina  rerum  produ- 
cendarum  emillit  quasi  palcr  :  cadem  quoque 
recipit  quasi  mater.  Ita  Varro  ct  Soranus,  qui 
tamen  in  eo  crrarunt,  quodcenserentmundum 
ipsum  esse  Deum.  Audi  eos  citantem  et  refulan- 
lem  S.  August.  lib.  7.  de  Civit.  cap.  i).  Jovi,  in- 
quit,  univcrsum  sotcnt  tribuere.  Unde  cst  illud  : 
Jovis  omnia  plena.  Ergo  ctjovcm ,  ut  Deas  sit ,  el 
maxime  ul  rex  deorum,  non  alium  posstaitexisli- 
mare  quam  mundum  :  ut  in  diis  ccvteris  sccundum 
istos  suispartibus  regnet.  In  hanc  senlcnliamctiam 
quosdamversus  Valerii  Soraniexponit  idem  Varro 
in  eo  libro,  quem  seorsim  ab  istis  dc  cultu  deorum 
scripsil,  quiversus  hi  sunl  : 

Juppiter  omnipotens,  reguni  Rex,  ipse  Deusquc 
Progenilor,  gcnitrixque  Deum  ,  Deus  unus  etomnis. 

Exponuntur  autcm  in  codem  libro  ita,  utcuin  ma- 
rcm  t  xislimarrnt ,  </«('  scmrn  cmitlcrct ;  fcminam  , 
qua>  acciperet  :  Jovcmquc  csse  mundttm ,  rt  cttm 
omnia  scmina  r.v  sc  cmiltcrc,  ct  in  se  reciperc ; 
qua  cattsa  ,  inquil,  scripsit  Soranus  :  Juppiter 
progenitor,  genitrixque ,  nec  mintts  cttm  causa 
tinumct  cttmdcm  omnia  cssc.  Mttndtts  cnim  ttntts  , 
in  co  unoomniasunt.  Quinto,  valdeapposite Vci  - 
bum  caro  factum  est  xxTcout.r*;.  Deitas  cnim  est 
quasi  pater  ,  humanitas  in  Christo  est  quasi  ma- 
ter  nostra  :  idco  enim  Dcus  factus  csl  homo,  ut 
qui  erat  patcr,  csset  nohis  et  maler,  de  quo  pl.  1. 
Joan.  c.  1. 1. 

Moral.  disce  hic.  quanta  sil  nobililas  aniin.r. 
nimirum  quod  sil  cnelcslij,  divina  ,    proles  u 


550 


COMMBNTAMA  IX  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XVIT. 


propago 


Dei ;  ;ic  proiude  indignum  essc  si  illa 
atl  brutas  cupiditates  se  abjiciat :  quare  deberent 
eam  divinain  ,  coelestem  et  angelicam  vltam 
agere,  ot  Deumpalrem  suum  imitetur,  adeum- 
que  beanda  redeat.  Quocircaidem  quod  Aratus 
hic,  dixerunt  Poetae  cseteri,  nimirum  animam 
hominis  esse  divituc  particulam  aurce.  Ovid.  1.  1. 
Metamorph. 

Sanctius  liis  animal ,  mentisque  capacius  altae 
Deerat  adhuc ,  et  quod  dominari  in  cretera  posset ; 
Nalus  homo  est ,  sive  hunc  divino  semine  iecit 
Illc  opifex  rerum ,  mundi  melioris  origo. 

Maniliusl.  h. 

An  dubium  esthabilare  Oeuro  sub  pcctore  nostro, 
1 1 1  ccelumqueredireanimas,  cceloque  venire.? 

Virgil.  1.  6.  /Eneid. 

Igaeus  est  ollis  ( illis ,  scilicei  animabus )  vigor ,  et  ccclestis 
origo. 

S.  Paulinus  Ausonio  ep.  lh. 

INIons  qtiippe  lapsis  qux  superslcs  artubus, 
De  stirpe  durat  cccliti. 

Juvenal.  satyra  15. 

Sensum  a  ccelesli  demjssum  traximus  arce. 

Claud.  Pan.  h.  Honorii,  ait,  quod  Prometheus  ut 
fingeret  homines,  eosque  animaret,  sinceram 
patri  mentemfttratus  Olympo,  eam  quasianimam 
indiderit  homini. 
Hesiodus  et  Homerus  crebro  dicunt,  quod  Ju- 

piler  sitnaT>jp  avopwvTe  &efiVT«,  llOC  CSt,  Ul  Vilgil.  Ho- 

merum  more  suo  sequens  ,  vertit  jEneid.   11. 
hominum  sator  atque  dcorum. 

29.  Genus  ergo  cum  simus  Dei,  non  debemus 
.estimare  auro,  etc.  ]  Hoc  est  argumenlum  Apos- 
toli:  Homo  non  estconflatus  ex  auro,  argento, 
vel  lapide,  sed  ex  carne,  et  anima  rationali, 
qua3  longe  superat  omne  aurum  et  argentum. 
Atquihomo  estgenus,  soboles  etimagoDei.  Ergo 
et  Deus  non  est  conflatus  ex  auro,  vel  argento, 
sed  spiritus  purus,  increatus,  omnipotens.  Si 
enim  homo  vivus  longe  praestat  simulacro  au- 
reo,  utpote  muto  et  inanimi;  multo  magis  eo 
praestat  Deus.  Rursum  Deus  non  potest  fabricari 
ab  homine,  sed  potius  vice  versa  factus  est  ix 
Deo,  estqueejus  genus  et  propago.  Atqui  simu- 
lacra  sunt  fabricata  ab  homine.  Ergo  nequeunt 
esse  dii.  Autpotius  haec  est  argumenlatio  Apos- 
loli.  Anima  nostra ,  juxla  quam  sumus  genus 
Dei,  non  potest  pingi,  vel  efiigiari  in  auro,  ar- 
gento,  aut  lapide  scuipto,  cum  sitincorporea  et 
spiritalis;  ergo  multo  minns  in  iisdem  pingi, 
efiigiari  atqtie  repraBsentari  potest  divinilas  quse 
purisslmus  est  spiritus,  omniumque  spirituum 
foas  ctorigo.  Dcnique  liac  sententia  perstringit 
Paulus  Epicureos  et  Anthropomorphitas,  qui 
dicebant  Deiun  esse  corporcum.  Nos  enim  sur 
musgenus  Dei  secundum  animam  rationalem, 
uon  secundum  corpus.  Ergo,  utait  Calo  : 

Si  Deus  est  animus  ,  nobis  ut  carmina  dicunt, 
llic  libi  prxcipuc  sit  pura  menle  colendus. 

Xon  pebemus  .estimare,  ]  vo/j.iZtw  ,  exislimarc , 
nutarc 

SCLl.fTtn.F.  artis  et  coc.itatioms  UOMtNiS.  ] 
Vox  sculpturcB  non  cst  nominativi  casus.  q.  d. 
Aurum,  argentum  aut  lapis,  quce  sunt  sculp- 
turae,sive  simulacra  arte  sculpta;  sed  (lativi  : 
graece  cnim  esi%ti?iyiuni ,  est  ergo  apposiiio,  vcl 


cpexegesis,  q.  d.  Non  debemus  existimare,  auro, 
argento  aut  lapidi,  puta  sculpturce  perartem  et 
cxcogitationem  horninis  cfiormatac,  Deum  et 
divinitatem  essc  similem.  Unde  Pagninus  et  Ti- 
gurina  vertunt,  non  debcmus  exislimare  auro  et 
argenlo,  aut  lapidi  arlc  sculplo,  aut  invento  homi- 
nis  numen  csse  simile. 

Cogitationis,  ]  tv  Su//.vjgj&>; ,  id  est  cogitalionis , 
mcdilationis  ,  conccptionis  ,  imaginalionis ,  puta 
ideae,  quam  imaginatus  est.conccpit  etexcogi- 
lavit  artifex  et  sculptor.  Irenfeus  lib.  3.  cap.  12. 
vertit,  concupiscentiw ,  lapidi ,  inquit,  pcr  artem 
vcl  concupiscentiam  iwminis  dcformato. 

Divinum,  ]  to  Sstov,  id  est  divinitalem.  Ita  Syrus; 
sive  numen ,  ut  vertit  Pugninus  cl  Tigurina. 

30.  Et  tempora  quidem  iiujus  ignoranti/e  (Sy- 
rus,  idololatria;)  despiciens  Deus.  ]  Dcspiciens , 
idest,  ex  alto  culminc  deorsum  aspiciens  etmi- 
scrans,  juxta  illud  Lttcse  1.  78.  Pervisceramisc- 
ricordia;  Dei  nostri ,  in  quibus  visitavil  nos  oriens 
cx  alto.  Hoc  enim  proprie  est  vntpitev ,  idest  des- 
picere ,  nimirum  dcorsum  aspiccrc,  ut  notant 
Latini.  Et  sic  accipitur  psalmo  53.  9.  Quoniamex 
omni  tribululione  eripuisti  me,  et  siiper  inimicos 
meos ,  despexit  oculus  meus.  Sic  S.  Francisci 
gnome  eral :  Despice  terram ,  suspice  calum.  Ita 
Emmanuel  Sa. 

Secundo,  alii  U7tept8«6» ,  id  est  dcspiciens ,  inter- 
pretanlur  conlemnens,  vel  dissimulans.  q.  d. 
Deus  hucusque  hanc  patrum  vestramque  igno- 
rantiam  neglexit,  et  dissimulavit  connivendo. 
ncc  vos  puniendo,  uthac  sua  longanimitate  vos 
pcr  meum  praedicaiionem ,  qua  verum  Deuin 
vobis  annuntio,  resipiscatis,  poenilentiam  aga- 
tis,  ct  ad  eum  convertamiui.  Ita  Chrysost.  et 
OEcumen.  q.  d.  Hactenus  tacuitDeus,  suamque 
injuriam  dissimulavit  :  at  nunc  non  amplius 
dissimulabit :  unde  per  me  loquitur,  jubetquc 
simulacra  aboleri,  et  severum  Deum  coli. 

Tertio,  Lyran.  *b  despiciens  refert,  non  ad  ho- 
mines,  sed  ad  deos  et  idola.  q.  d.  Deusdespiciens 
et  abominansidola,  statuitjam  cisfinem  impo- 
nere,  eaqne  evertere,  ut  amplius  pro  diis  non 
habeantur,  neccolantur. 

Quarlo,  et  genuine  ImepiS&v  est  aorislus  signi- 
ficans  cumdespexeritm  pnelerito.  q.  d.  Hactenus 
Deus  despexit,  id  estneglexit,  Gentes  idolola- 
tras,  permiltendo  eas  idolis  servire,  quasi  eas 
non  curaret,  illaeque  ad  cjus  paternam  provi- 
dentiam  non  perlinercnt:  at  nunc  postChristum 
et  per  Christi  merila ,  eas  non  despicit ,  sed  ocu- 
lis  paternis  respicit,  statuilque  suam  in  eascu- 
ram  oslendcre  :  quocirca  annuntiat  per  me 
vol)is  vcram  unitis  Dci  fidem,  gratiam  et  salu- 
lem.  Idem  enim  hic  dicit  Paulus  ,  quod  in  simiii 
concione  dixit  Lycaoniis  cap.  ih.  15.  Qui  in  prw- 
tcrilis  generalionibus  dimisit  omncs  gcntes  in- 
gredi  vias  saas  :  quod  enim  ibi  dicit  dimisit,  liic 
dicit  despexil.  Ita  Sanchcz.  Causas,  cur  Deus 
gentesdimiserit,datS.  Aug.  ep./i7.  c.  2.  ubi  res- 
pondet  Porphyrio  idipsum  cavillanti. 

Notal  Paulus  infelicitatem  priorum  temporum 
et  felicitatem  praesentis,  puta  legis  novaj,  qua; 
cst  quasi  aureum  saecutum,  et  juge  juljileum 
gratine,  laetitise,  virtutum  etbonorum  omnium; 
ut  inlinitas  Deo  gratias  agere  debeamus,  quod 
nos  fcccrit  nasci  hoc  lempore  fulgentis  Evange- 
lii,  quo  facile  bcatitudinem  adipisci  possumus; 
ctim  niajores  nostri  nati  fuerint  in  lempore  ig- 
noranlise  Dci  ctidololatriae,  ideoquccum  cseie- 
ris  idololalris  perierint,  ct  damnati  sint.  Glo- 


COMMENTAfilA  1N  AGTA 

riabalur  Socralcs  sc  naluin  Athcnis,  quasi  in 
scliola  sapientiao.  Gloriabatur  Philippus  rex,na- 
lum  sibi  Alexandrum  lempore  Aristotelis,  utab 
eo  instrui  posset :  mulio  magis  glorietur  Chris- 
liaiius  se  natum  lemporeCnristi,quoinejusEc- 
(lcsia,  Dci  fidcm  ct  sapicntiam  ediscit:  actanta? 
Dci  gralia:  non  sit  ingratus ,  ncc  cnim  in  vacuum 
rccipiat;  scil  ci  slrcnuc  coopcrclur  ad  suam  cl 
aliorum  salutcm. 

Ut  omnes  poenitentiam  Ac.ANT,]  dc  sua  igno- 
ranlia,  id  csl,  idololalria  aliisque  pcccatis. 

81,  EO  OUOD  STATUH'    DIEM,  IN  QUO  JUDICATUnUS 

est  oiuiem.  ]  klcin  pi:c(licavil  Paulus  Fclici  prce- 
sidi  Act.  2i.  23.  ct  Pctrus  Cornelio,  Act.  10.  U1. 
Praecepit  nobis ,  inquit,  pratdicarc  populo ,  et  te$- 
lificari ,  quia  ipse  cst  qui  conslitutiis  cst  d  Dco 
j udex vivorumct morluorum ,  ut  nimirumin  eurn 
redemptorem  credaut,  eique  obediant,  quem 
judicem  expectant.  ldem  crebro  pradicet  Con- 
cionator.  Magisenim  minaeet terrores,  quam 
blandiliffi  etpromissionesfuerunl ,  et  perceliunt 
dura  pcccalorum  corda.  Audivi  in  BelgiO  insig- 
ncni  potentemque  concionatorem ,  qui  inomni- 
bus  concionibus  multis  efflcacibusque  verbis 
populo  refricabat  ct  inculcabat  memoriam  judi- 
cii,  motusquc  animorum  whcnientes  cicbat,  ct 
niulios  convertebat. 

Proclare  S.  Justinus  apud  Damascenum  in 
Paralip.  lib.  2.  cap.  77.  Quemadmodum,  inquit, 
corporibus  ontnibus  d  Deo  procrealis  koc  insitum 
csl,  ut  umbram  liabeant  ;  sic  Deum  quoque  qui 
justitia  prtcdilus  csl,  tum  iis  qui  virlulem  sibi 
colendam  proposucrinl;  ttim  iis ,  qui  vitium  am- 
plcxari  maluerint ,  pro  ciijitsquc  mcrito  pramiia 
pocnasque  tribuere  consenlancttm  cst.  q.  d.  Sicut 
umbra  indivulsc  sequitur  corpus;  ita  Deum  co- 
initaiur  providcniia  et  retributio. 

In  vino  in  qoo  statuit.  ]  Pagninus  et  Tigurina 
pcr  cum  virum,  pcr  qucm  decreverat,  puta  per 
Cbristuni.  Hinc  palcl  Christum  sccundum  liu- 
manltatem,  qua  bomo  cst  ct  vir,  non  quaDeus, 
lore  iudicem.  Decct  enim  bominum  judicem 
essc  homincm ,  ut  ab  iis  vidcri ,  scntiri  ej  audiri 
possit.  Christus  ergo  est  \ir  statulus  a  Deoju- 
dcx.  Cndc  Concilium  Epbes. cap.  81.  in  fine  :  In 
(O,  inquit,  qui  forinsccus  apparcbil ,  et  abomniluts 
quijuaicandi  sunt  palam  ccrnctur,  divina  natura 
occultc  latitans  judicium  excrccbit. 

Notat  S.  Ambros.  lib.  6.  in  cap.  9.  Lucae  ,  pru- 
denter  Paulum  primo  praedicasse  solum  Christi 
liuinaniiaicm,  et  scnsim  peream  gradum  fccisse 
adejus  divinitatem,  ne,  si  statim  cum  Deum  ct 
bominem  cssc  dixisset ,  ii  Sopbis  Atbenicnsibus 
exploderetur  et  irrideretur  isicut  irrisus  fuit  ob 
1 1  surrectioncm  Cbristi.  Idem  imitandum  prsedi- 
catori,  ctdoctori  apud  rudcs,  avcrsos  ct  contra- 
riis  crroribus  imbutos,  quales  sunt  Pagani,  b;c- 
rclici,  etc.  Diefiique  S.  Dionysius  de  Divin.  nom. 
cap.  2.  et  3.  Cum,  inquit,  summus  ilte  Dcus 
suhstantiam  nostra:  camis  aceepit,  ct  vir  cst  ap- 
pcUatus ,  etc  in  naturalibus  nostris  supernaturalis 
irat,  in  iis  <pia'  nostrtr  sitnl  csscntia?  sitpcr  csscn- 
liam ,  omnia  nostra  ea>  nobis  etsuper  nos  possidcns 
cxceUenler. 

Fidem  vnr.niNs  omnibus. ]  q.  d.  Fidcmfaciens 
ct  publicc  judicem  cum  fore  declarans,  per  ejiis 
resuscitatiouem  ad  vitam  immortalem  et  glo- 
riosam.  Hoc  enim  cst  lestimonium  sufiicicns  ad 
lidcm  faciendam,  quod  ipse  ideo  resuscitatus 
sit.  ut  gloriose  dominetur,  sitque  judex  orl)is. 
lla  Cbrysost.  ct  Cajctanus.  Sccundo,  alii  sic  c\- 

COnNCL.   a   i  \riiu".     TOM.  X. 


APOSTOLORDM.  Cap.  XVII. 

ponuul,  q.  d.  Deus  fidelein  sc  in  promissis exhi- 
buit,  quando  Christum  a  mortuis  excitavit :  quia 
id  se  facturum  ps.  15.  10.  promiscrat.  Tertio, 
Lyran.  ctliugo.  (\.  d.  Dcus  Qdem praebuit resur- 
rectioni  nostree  per  resurrectionem  Christi,  (|uod 
scilicet  nos  simililer  suscitabit,  sicut suacita vit 
Christum.  ouaito,alii,  q.  d.  Dcus  perChristum 
(idcui  fecil  eoruni  quai  crcdi  voluil  dese,  de 
judicio,  de  posnitentia,  etaliis  quas  praecesserunt. 
Sed  primus  sensus  maxinie  esi  praecedentibus 
connexus,  ideoque  genuinus.  Fides  ergobicnon 
fidem  Cbristiaiiain,  sedprobalionem,  vcl  argu- 
mentum  significat,  quo  niodo  Aristotcles  1.  To- 
picorum  cap.  7.  ait  :  Itia  fidcs  per  inductionem 
esl,  alia  per  tyUogismum ,  clc.  q.  d.  liciis  lidem 
fccit,  boc  cst,  sufflcienter  probavit  boniinibus, 
Cbristum  esse  virum  iJlum  per  quem  judicalu- 
rus  sit  orbem,  quaudoquidem  in  cjus  rei  proba- 
tioncm  et  confirmationcm,  resuscitavit  ipsum 
omnium  primum  ad  viiam  immortaiem.  Nam, 
ut  ail  Aposlolus  I\om.  M\.  v.  9.  in  boc  Christus  et 
mortuus  csl ,  el  resurrcxil ,  ut  mortuorum  et  vivo- 
rum  dominctur. 

34.  Qunmi  vem)  vim  abilerentes  ei  cnr.DiDE- 
rdnt.  J  Miratur  Arator  hanc  Sophorum  per  Pau- 
lum  couversionem ,  stupensque  exclamat  : 

O  luj>e  Paule  rapax ,  quid  jam  remanebil  in  orbe, 
Quod  non  ore  Iralias ,  poslquam  solerlia  Graia 
Cessit ,  et  indoclas  in  dogmate  vincis  Alhenas? 

I.\  quibus  etDionysius  Areopagita.  ]  Grsece  est 
articulus  6,  q.  d.  lllc  Areopagita  famosusetce- 
lebris  judex  Dionysius,in  Areon?gitarum  senatu 
primarius.  Hicestille,  qui  sublimcs  illos  libros 
scripsit  de  Ccelesti  etEccles.  Hicrarchia,  deDiv. 
nominib.  de  Mystica  Theolog.  etc.  iu  quibus  coe- 
lcstem  angelorum  civitalem,  Deiqne  attributa 
ita  graphice  describit,  ac  si  ea  in  ccelis  oculis 
spcctasset.  Quocirca  i\  S.  rbrysostomo  vocatur 
nmnm*  toO  oO^kvoD, id  cst,  volucris  cali :  ab  aliis  divi- 
nissimus,  palrio  prwnomine  lonicus,  el  cognominc 
Chrisliano  Macarius  Galliai  aposlolus.  A  Paulo 
crcalus  est  Atbenarum  Episcopus.  Undepropter 
eum  mire  lloruit  Ecclesia  Atheniensis,  ait  Orig. 
lib.  3.  contraCelsum  ,  prolulitque  viros  doclrina 
et  sanctitate  perilluslres ,  Quadratum,  AUiena- 
goram  ,  Publium,  quem  sibi  in  episcopalu  Albc- 
niensi  substituit  itUrus  Romam  ,etc.  Librosejus- 
a  calunmiis  haereticorum  Scahgeri  ct  Erasmi, 
erudiic  defeoditBaronius,  Delrio,  ct  olim  Maxi- 
mus,  Anastasius,  Hincmarus,  Hilduinus,  ctalii. 
Sane  ipsa  eorum  profunditas,  cloquiique  su- 
blimitas  et  majestas,  qua  omnium  Theologorum 
Patrumque  scripta  transccndunt,  auctoremin- 
dicantvirum  fuisse  Paulinuni  et  divinum.  Rur- 
sum  huncDionysiumesseeumdemcum  Dionysio 
Parisiorum  Episcopo,  non  divcrsum,  ut  aliqui 
cx  Adone  volunt  demonstrat  Baron.  in  Martyr. 
die9.  Octolir. 

Porro  magnacausa,  vel  occasio  convcrsionis 
S.  Dionysii  fuii-,  visio  eclipsis  miraculosae  anno 
Christi  oh.  in  Parasceve  .  dum  Cbristus  crucili- 
geretur,  quam  ipse  vidit  Heliopoli  in  .tgypto. 
cum  Apollopbanc,  uli  ipse  tcstatur  epist  ad 
cumdcm  Apolloph.  ct  epist  11.  ad  Polycarpum. 
Tuncenim  stupens  exclamavit :  Aut  Deus  natura 
patitur,  aut  mundi  machina  dissolvitur  :  vel,  ul 
narrat  Suidas.  etMichael  Synccllus  in  encomio 
S.  Dionysii,  dicens  se  id  accepissc  a  suls  majo- 
ribus  :  Deas  ignotus  patitar  in  carne ,  ideoqae 
mundus  hiscc  tcncbris  obscuratur,  et  concutilur. 

SG 


-b!i  COMMENTARIA  IN  ACTA 

Addit  S.  Dionys.  cpist.  ad  Apollophan.  se  tunc 
fuisse  25.  annorum  :  quarc  cnin  Paulus  praedi- 
carit  Aihcnis  anno  dccimo  nono  a  passiono 
Christi ,  qni  fnit  ah  cjus  uativitate  52.  et  Clauilii 
10.  sequitur  eodem  lunc  Dionysium  fuisse  con- 
versum,  cum  annum  ageret.etatis  hh.  Inde  per 
triennium  adluesit  S.  Paulo,  ut  mysleria  religio- 
nis  Christianae  penitus  perdisceret,  moxcreatus 
ah  eo  primus  Athenarum  Episcopus,  mire  ihi- 
dem  fidcm  Christi  propagavil :  inde  cum  Paulo 
ascendensHierosolymam,  morti  et  funeri  B.  Vir- 
ginisDeiparas  interfuit,  uti  ipse  asserit  I.  de  Div. 
nomin.  cap.  3.  Post  hasc  S.  Joannem  Aposto- 
lum  relegatum  a  Domiliano  in  Pathinos,  anno 
Christi  97.  consolalus  est  per  epistolam.,  quaei 
celerem  reditum  praedicit :  sequenti  enim  anno 
occisus  est  Domitianus  :  mox  ah  exilio  rediit 
S.  Joannes,  cujus  hortatu  S.  Dionysius  profec- 
tus  estRomam  ad  S.  Clementem  :  a  quo  missus 
in  Gallias  cum  Rustico  et  Elcuiherio,  post  mag- 
nos  longosque  labores,  quibus  fidem  propaga- 
vit,  et  Ecclesiam  Gallicanam  fundavit,  tandem 
nobili  martyrio  coronatusestParisiis  sub  annum 
Domini  119.  imperante  Adriano,  cum  annum 
aetatis  ageret  110.  uliostenditBaronius  :  quando 
prodigium  a  saeculis  inauditum  contigit,  nimi- 
rum  quod  ipse  caput  suum  a  carnifice  resectum 
in  manus  acceperit,  illudque  portarit  comitan- 
tibus  ct  canentibus  angelis  per  duo  milliaria, 
quasi  triumphans  de  morte  et  lyranno.  Ilahabet 
ejus  Vita  ,  et  traditio  Ecclesiae  Gallicanap. 

Assecla  S.  Dionysii  tum  in  eruditione  et  sa- 
pientia,  tum  in  virtuteetvita,  lum  in  marlyrio 
et  miraculosa  capitis  gestatione  fuit  magnus  ille 
Severinus  Boethius,  Symmachi  socer,  cum  eo 
occisus  a  Theodorico  rege  Ariano,  anno  Do- 
mini  526.  Audi  Julium  Martianum  in  ejus  vila, 
etex  eo  Baronium  :  Ticini  incolce  scmper  a  ma- 
joribus  tradilum  constanter  asseverant ,  Severi- 
num,cumregius  spiculator  lethalevulnus  intulisset, 
utraque  manu  divulsum  caput  suslinuisse;  inter- 
rogalumque  iiquonam  se  percussum  exislimaret? 
ab  impiis ,  respondisse  :  atque  ita  cum  in  vicinum 
templum  venisset ,  et  flexis  genibus  ante  altare 
iacra  (S.  Synaxin)  percepisset ,  paulo  post  expi- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XVII. 

rasse.  Exlinctus  divinos  honores  (illos  qui  Mar- 
lyrihus  exhiheri  solent)  anostris  consecutus  esl . 
quod  pro  Catholicis  contra  perfidiam  Arii  mor- 
tem sustinucrit.  Ticiniejus  carcer,elscpulchrutn 
in  sedc  S.  Aug.  visilur. 

Et  muijer  nomine  Damaius.  ]  Hanc  fuisseuxo- 
rem  Dionysii  censet  S.  Chrysost.  lib.  h.  deSacer- 
dotio,  et  Hilduinus  in  Vita  S.  Dionysii,  ac  insi- 
nuat  S.  Ambrosius  epist.  ad  Eccles.  Vercell.  Ei 
Graecum  yuirii  tam  uxorem,  quammuliei-cm  signi- 
cat.  Verumsic  addidisset  LucasaiJTou,  dixissetquc 
muUerejus  :  jam  autem  absolute  dicit  in  genere 
yvvv, ,  id  est  mulier  :  unde  significat  eam  nou 
fuisse  Dionysii  uxorem ,  sed  mulierem  prima- 
riam,  ita  Pagnin.  Tigur.  et  alii  passim. 

Et  ai.ii  cuat  eis.  ]  Multi  censent  unum  ex  eis 
fuisse  Hierotheum.Eum  enim  Atheniensem  fuissc 
tradunt  Graeci,  et  ex  iis  Ambrosius  Morales  in 
Historia  Hispanire,  et  Joan.  Mariana  1.  h.  de  Rc- 
bus  Hispanias  c.  3.  et  nomen  ipsum  indicat  eum 
fuisse  Gra3cum  ;  «fo&ed?  enim  graece  idem  est 
quod  sacer,  vel  consecralus  Deo.  Unde  etinMar- 
tyrol.  Roman.  die  h.  Oclobris  sic  de  eo  legimus  : 
Athenis'S.  Ilierothei  discipuli  S.  Pauti.  Et  eodem 
die  Menologium  Graccorum  sic  habet  :  Nalalis 
S.  Patris  nostri  Ilierothei ,  quifuit  unus  e  numero 
Areopagitarum ,qui  ab  Apostolo  Pauloest  inslruc- 
tus  una  cum  magno  illo  Dionysio ,  et  cum  religiosc 
vixisset ,  migravit  ad  Dominum.  Addunt  aliqui, 
Hierotheum  fuisse  Episcopum  Athenarum  :  scd 
nil  tale  habet  Menologium.  Kispani  tamen  cen- 
sent  Hierolheum  fuisse  Hispanum ,  aut  polius 
Hispaniae  Praefectum,  ibique  a  Paulo  esse  con- 
versum,  ita  Morales,  et  Ribadeneira  in  Vita 
S.  Dionysii.  Porro  mirifice  Hierotheus  passim 
depraedicatur  a  S.  Dionysio.  Nam  cap.  2.  de  Div. 
nomin.  ab  eo  vocalur  inclytus  prmceptor  nosler, 

oj  /jii'J0-J  /jiaSwv,  a»a  /at  naSojy  za.  Scta,  id  CSt,  non  SOlllTll 

discens,  sed  et  patiens  divina,  consummatus ,  etc. 
Et  c.  3.  proximo  post  Apostolos  locoeum  cons- 
tituit  :  Omnes  Doctores,  inquit,  supcravit,  totus 
excedens „  tolus  extra  se  posilus,  divino  numinr 
afflatus,  occupatus  a  Deo,  divinus  laudator  ab 
omnibus  judicatus,  ideoque  teooSeds ,  id  est  sacer 
quidam  Deus,  ac  divinus  prxceplor  noster. 


CAPUT  DECIMUM  OCTAVUM, 


SYNOPSIS   CAPITIS. 

PAULUS  ATHENIS  PERGIT  CORINTHUM.  IBI  JUSSU  DEI  POLLICENTIS  MULTORUJI  CONVERSIONEjM 
PRiEDICAT  PER  SESQUIANNUM  :  INDE  V.  12.  ACCUSATUS  A  JUD^EIS  ,  SE  PURGAT  APUD  PRO- 
CONSULEM  ,  IN  CUJUS  CONSPECTU  JUD^I  FURENTES  SoSTHENEM  IMPUNE  VERBERANT.  POS'] 
HiECV.  18.  PAULUS  PRyEDICANDO  PERAGRAT  EPHESUM  ,  C.ESAREAM  ,  ANTIOCHIAM  ,  GALA- 
TIAM  ET  PHRYGIAM.  DeNIQUE  V.  24.  APOLLO  ERUDITUS  AB  AQUILA  ,  FORTITER  CONTR/ 
JUDiEOS  FIDEM  CHRISTI  PROPUGNAT  ET  PROPAGAT. 

^ost  lisec  egressus  ab  Athenis  venit  Corinthum :  2.  et  inveniens  quemdam 

l  Jutlasum  nomine  Aquilam  ,  Ponticum  genere ,  qui  nuper  venerat  ab  Italia , 

et  Priscillam  uxorem  ejus  ( eo  quod  praecepisset  Claudius  discedere  omnes 

Judaeos  a  Roma)  accessit  ad  eos.  3.  Et  quia  ejusdem  erat  artis,  manebal 

,apud  eos  ,  et  operabatur  ( erant  autem  scenofactoriae  artis).  k.  Et  dispu- 

tabat  in  synagoga  per  omne  sabbalum  ,  interponens  nomen  Domini  Jesu  , 

^suadebatque  Judceis ,  et  Gr^ecis.  5.  Cum  venissent  autem  de  Macedonia 

Silas  et  Timolheus ,  instabat  verbo  Paulus,  teslificans  Judseis  esse  ChrisUim  Jcsum.  6.  Contra- 


COMMENTAIUA  LN  ACIA  APOSTOLOttUM.  Cap.  XVII. 
diccnlibus  aulem  eis,  et  blasphemantibus,  excutiens  vestimenta  sua ,  dixit  ad  eos :  Sanguis  vcsler 
siipcr  caput  vestrum:  mundus  cgo,  ex  hoc  ad  Genles  vadam.  7.  Et  migrans  inde,  intravit  in 
domum  cujusdam ,  nominc  Tili  Justi ,  colenlis  Deum  ,  cujus  domus  erat  conjuncta  synagogae. 
8.  Crispus  autem  archisynagogus  credidit  Domino  cum  omni  domo  sua  :  et  multi  Corinlhiorum 
audientes ,  credebant  et  baplizabantur.  9.  Dixit  autem  Dominus  nocte  per  visionem  Paulo :  Noli 
timere,  sed  loquerc,  et  nc  taceas :  10.  propter  qtiod  cgo  suin  tecum  :  et  ncmo  apponetur  tibi  ut 
noccat  te :  quoniam  populus  est  mihi  mullus  in  hac  civilate.  11 .  Sedit  autem  ibi  annum  et  sex 
menscs,  docens  apud  cos  verbum  Dei.  12.  Gallione  autem  proconsule  Achaiae  ,  insurrexerunt 
uno  animo  Judoei  in  Paulum,  et  adduxerunt  eum  ad  ttibunal.  13.  Dicentes:  Quia  contra  legem 
hic  persuadet  hominibus  colerc  Deum.  14.  Ineipiente  autem  Paulo  aperire  os ,  dixit  Gallio  ad 
Judceos :  Si  quidcm  esset  iniquum  aliquid  aut  facinus  pessimum  ,  6  viri  Judsei,  recte  vos  susti- 
ncrem.  4  5.  Si  vero  qusestioncs  sunt  de  verbo,  et  nomininibus,  et  lege  vcslra,  vos  ipsi  videritis: 
judex  ego  horum  nolo  essc.  1C.  Et  minavit  eos  a  tribunali.  17.  Apprehendentes  autem  omnes 
Sosthenem  principcm  synagogte ,  perculiebant  eum  ante  tribunal :  et  nihil  corum  Gallioni  curae 
erat.  18.  Paulus  vcro  cum  adhuc  suslinuissct  dies  multos,  fralribus  valefaciens ,  navigavit  in 
Syriam  ,  (  et  cum  eo  Priscilla ,  et  Aquila )  qui  sibi  totonderat  in  Cenchris  caput :  habebat  enim 
votum.  19.  Dcvcnitque  Ephesum  ,  etillosibi  reliquit.  Ipse  vero  ingressus  synagogam  ,  dispu- 
tabat  cum  Judaeis.  20.  liogantibus  autem  eis  ut  ampliori  tempore  maneret ,  non  consensit. 

2 1 .  Sed  valefacicns ,  et  dicens  :  Iterum  rcverlar  ad  vos  Deo  volentc ,  profeclus  est  ab  Epheso. 

22.  Et  dcsccndens  Ccesaream  ,  ascendit ,  ct  salulavit  Ecclesiam ,  et  descendit  Antiochiara. 

23.  Et  faclo  ibi  aliquanto  lcmpore  profectus  est ,  perambulans  ex  ordine  Galalicam  regionem  , 
et  Phrygiam  ,  confirmans  omnes  discipulos.  24.  Judeeus  autem  quidam ,  Apollo  nomine  , 
Alexandrinus  gcnere ,  vir  cloqucns,  dcvenit  Ephesum ,  potens  in  Scripturis.  25.  Hic  erat 
edoctus  viam  Domini,  ct  fervens  spiritu  Ioquebatur,  et  docebat  diligenter  ea  qu3S  sunt  Jesu , 
sciens  tantum  baptisma  Joannis.  20.  Hic  crgo  coepit  fiducialiter  agere  in  Synagoga.  Quem  cum 
audissent  Priscilla  et  Aquila,  assumpserunt  eum,  et  diligentius  exposuerunt  ei  viam  Domini. 
27.  Cum  autem  vellet  ire  Achaiam  ,  exhortali  fratres,  scripserunt  discipulis  ut  susciperent 
eum.  Qui  cum  venisset,  contulit  multum  his  qui  crediderant.  28.  Vehementcr  enim  Judaeos 
revincebat  publice  ,  ostendens  per  Scripluras,  cssc  Christum  Jesum. 

1.  Post  n,RC  eoressus  ab  Athenis.  ]  Quia  Athe-  hajrcsi  90.  Nam  noster  hic  illo  Interprete  fuii 

nienses  novitatis  studiosi ,  nova  Pauli  doclrina  prior,  magnusquc  Evangclii  propagator.  Dnde 

slalim  exsalurati ,   aliis  novis  dc  morc  suo  au-  cum   niirc   laudat  Paulus  cpist.  2.  ad  Timotli. 

.liciidis  cl  dicendis  inlendcbaiit ,   ait  Chrysost.  cap. /i.  19.  et  1.  Corinth.  16.  19.  Quocirca  Aquila 

Ilax  enim  est  novitatis  amaniium  indoles,  ut  hic  cum  nxore  Priscilla,   sive  Prisca ;  Sancto- 

novis  audilis  statim  illa  quasi  vetera  faslidiant,  rum  catnlogo    asscriplus  legitur  in   Marlyrol. 

moxque  nova  alia  et  alia  captcnt :  nam  quasi  die  8.  Julii.  Lbi  vidc  Baron. 
fcbricitantes,    insatiahili    novitalis   sili    laho-  Qui  nuper,]  r:poz-ri-^  ,  id  cst  recenter ;  Syrus 

iant.  eo  tempore. 

VenitCorinthum.]  Quia  Corinihus,  ait  sanctus  Eo  quod  pn^CEPissET  Claudius  discederf,  om- 

r.hrysost.,  crat  urhs  plena  Philnsophis  el  Oralo-  nks  Jud-eos  a  Roma.]  Causam  dat  Suetonius  in 

ribus.  Ilrat  ha;c  nunropolis  Aehaiae,  sive  Pelo-  Claudio  cap.  25.  quod  Juda'i  Romse  assidue  tu- 

ponnesi,  qu.enunc  Morea  dicilur,  dc  cujus  situ,  mulluarcnlur  ;  sed  in  co  quod  addit,  hnpulsore 

opihus,  morihus  ,  vide  dicta  in  preefat.  ep&sl  ad  Christo,  splcndide  mentitur ,  uli  soleni  Gcnlilcs 

f.orinth.  Ilic  Paulus  scripsit  epist.  ad  Thcssalo-  hislorici  in  rebus  Judaicis.   Vidclur  ersyo  ,  quod 

niccnscs,  quop  omnium  cpistolarum  S.  Pauli  cst  Roraie  iucrchescentc  rcligione  Christiana,  Judaei 

Ifima,   si  tcmpus   scriptionis  spectes.  Paulus  se  ei  inorc  solito  opposucrint,  et  cum  Christia- 

<  niin  Silam  vi  Timoihcum  evocatos  ad  se  Alhe-  nis  assiduc  de  Messia,   id  est  Christo,  cjusque 

nas  ,  miscrat  Thessalonicam  :  illi  ad  euni  redie-  ri'Rno  ahcrcali  sint;  aflirmantihus   Christianis 

i  unt  Corinlhum;  slaluniquc    Thessaloniceusis  Christuin  jam  vcnissc.  ncgantihus  Jud;cis.  Clau- 

Kcciesise  ci  rclulerunl  :  quo  audilo  primam  ad  dius  inclucns,  nc  quis  indc  tumulius  cxisteret, 

|'0|  dedit  epistolam.   Ita  Uaron.   Vide    dieta  1.  quo   ipse  imperio  petteretUV  pcr   Christum   et 

l  liessal.  8.  I>.  Christianos  (erat  cnim  limidissinius,  et  umbras 

%  Ponticim  c.inere,]  oriundum  ex  provincia  nomenquenovi  rctris  cxhorrcscchar,  uti  superius 

.'onti.  Pcriicramaliquilcgunt,  pontiftcum gencre,  ex  Suclonio  dixi  )  jussil  omnes  Roma  cxcedcre. 

'iuasifuerii  oriundus  ex  poniilicihus.   Alius  hic  Nam  non  solum  Jud.xos  ,  scd  ct  Christianos  e 

cst  Aquilaah  Aquila  pariter  Pontico,  qui  primus  Jud.ris  oriundos.  ([iiasi   pcncrc  Judaeos  ,  Roma 

posl  Sepmag.  vcius  «'stamcnluin  cx  Hettratt  in  cxcessisse,  patethicexemplo  Priscilheet  Aqnila?. 

cra-cumconvcrlit,  vixilque  sub  Adriano  Imp.  ac   S.   Petri  qni  ca  dc    causa   Roma   discedens 

f .sctus  ex  Gentili  Chrislianus,  cx  Christiano  Jn-  venit  Ilierosolymam  ,  ibique  celebravit  primum 

.lttus,  uequoF.piph.  lib.  de  Mensuris, etPhilastr.  Concilium  Hierosoljmitanum ,  uti  dixi  cap.  fS. 


28A  COMMENTAMA  1N  ACTA 

Vudi  nuperum Poelam,  Claudium  suis  coloritru  % 
liingentcra : 

Vecors  slupidus  ,  prudcnlihus  stullus,  stullis  prudens 

visus. 
Clarior  erat,  si  fuisset  obscurior. 
Ia  angulo  gladiuru  f  ugieos,  sceplrum  invcnit. 
Douiiuiuiu  sub  doinino  gessit  ,  liberti    libertus  ,  uxoris 

tervus. 
Oninia  in  imperio  habuit  praeter  imperiura. 

Aliam  causam  cxpulsionis  Judaeorum  dat  Hugo 
rt  Lyran.  nimirum  cpiod  ipsi  Aggrippinam  Clau- 
dii  uxorcrn  pellexissent  ad  Judaismum ,  sicui 
paulo  antc  Tiberius  cosdcm  Roma  proscripse- 
rat,  co  quod  Fulviam  SatUrnini  scnatoris  uxo- 
rem  ad  Judaisnmm  traduxisscnt,  ab  eaque  au- 
rum  et  purpuram  exlorsissenl,  uii  narrat  Josc- 
phus  18.  Antiqu.  c.  1.  et  5.  Porro  hcec  cxpulsio 
contigit  anno  Claudii  9.  Christi  51.  uti  ex  Paulo 
Orosio  ,  Beda ,  Adonc  ct  aliis  dcmonstral  Baro- 
nius. 

3.  Et  operabatur. ]  Idque  per  sesquiannum 
continue praedicans,  et  sibi  suisque  opcrans,  ut 
victum  compararet.  Vide  bic  generositatem 
Pauli  :  poterat  alimoniam  et  stipendium  praedi- 
cationis  a  Clirisiianis  exigere,  eoque  se  susten- 
tare,  uti  faciebanl  alii  Aposloli;  sed  noluit,  ut 
omnibus  liquerct  eum  non  lucra  ,  sed  animas 
venari,  itaque  plures  ad  Christum  converterei. 
Vide  S.  Greg.  hom.  12.  in  Ezech.  et  ea  quae  dixi 
1.  Cor.  9.  Praeclare  Chrysost'.  laboriosam  ar- 
duamque  vitam  Pauli  commendans  :  Sic  enim 
palcestra,  inquit,  pugili  magis  utitis,  quammolles 
tecti,  cl  mititi  ferrens  gladius  magis,  quam  aureus 
probatur.  Et  operabalur  prcedicans.  Erubescamus 
nos,  qui  etiam  absque  prcedicatione  vivimus  otiose. 

Erant  autem  scenofactori/e  artis.]  Puta  ta- 
bernaculorum  factores;  Syrus  opifices  conopcco- 
rum ,  Vatahl.  et  alii ,  aulceorum ,  quae  scilicet 
fiunt  ex  consutis  pellibus  ,  uti  sunt  aulaea  Tur- 
cica  :  haec  enim  omnia  sunt  ejusdem  artis,  sci- 
licet  sutrinae  pellium.  Origen.  lib.  4.  contra  Cel- 
sum  ,  Paulum  vocat  phrygionem  ,  quem  vulgus 
recamatorem  appellal.  Apposite  Paulus  fuitsce- 
nifex,  utpote  qui  tota  vita  peregrinalus ,  omnes 
docerethic  vivere  utperegrinos  ac  cives  Sanc- 
torum,  etdomesticos  Dei  :  peregrini  enim  non 
habcnt  domum,  sed  hospilantur  in  labernaculis., 
uli  fecerunt  filii  Israel  peregrinanies  per  deser- 
tum ,  et  eliamnum  faciunt  militcs  in  caslris ,  ita 
Chrys.  Porro  haec  tabernacula  et  conopaeafie- 
bant  ex  pellibus.  Unde  Paulus  ab  Origenc 
hom.  17.  in  Numer.  vocatur  peliium  sutor ,  qui  a 
terrenorum  lentoriorum  futura  ad  ceterna  con- 
suenda  vocabatur.  Ubi,  ct  quo  consilio  hanc  ar- 
lem  mechanicam  didicerit,  ct  exercueritPaulus 
dixi  2.  Thessal.  3.  8. 

Ita  S.  Franciscus,  Pauli  discipulus,  et  pauper- 
tatis  professor,  illam  sui  Ordinis  fundamenlum 
jaciens  ,  inquitS.  Bonavent.  suos  jubebat  cons- 
truere  et  inhabitare  domos  pauperes,  non  ut 
proprias,  sed  ut  alienas  quasi  peregrinos  :  quo- 
rum  leges  sunt,su6  alieno cotligi  tecto,  silire  ad 
patriam,  pacifice  pcrtransire.  Ita  veteres  mona- 
chi  operabantur  manibus,  indeque  vivebant.  Vide 
S.  Aug.  tract.  de  Opere  monachorum  tom.  3. 
ldem  exemplo  Pauli  factitasse  multos  sacerdo- 
tes  et  Preelatos  Ecclesiae  ,  testatur  S.  Epiphan. 
haeresi  80.  Porro  miratur  Paulum  Chrysost.  ho- 
mil.  U.  de  ejus  Laudibus.  Homo  enim  ignobilis, 
ait ,  abjectus  cl  circumforancus ,  qtii  artcm  cxcr- 


APOSTOLOnUM.  C;ip.  XVHf. 

a  bat  in  pellibus.;  in  tantum  virtule  progrcssus  cst, 
ut  vix  triginla  annorum  sputio  ct  ltomanos,  et 
1'ersas,  el  Parlhos,  et  Mcdos  cl  Indos,  cl  Scythos, 
et  Mthiopes,  et  Sauromatas,  ct  Saracenos,  etomne 
prorsus  humanum  genus  subjugum  mitteret  vcri- 
tatis.  Responde  igitur  :  llnde  istc  opifcx  vilis  ac 
publicus ,  stans  in  loco  artis  suve,  ac  scasccUum  in 
manu  gerens,  ita  ut  ipse philosophatus  sit,  el  alios 
docuerit  philosophari ,  gentes  sciticet ,  urbcs  utquc 
regiones ;  nec  vim  in  se  scrmonis  ostendcns?  Hjcc 
rhetorica  amplificatione  dicit  os  aurcum  :  nam 
nonlegimus,  Paulum  Indis,  /Ethiopibuset  Sau- 
romatis  praedicasse.  Addit  causam  :  Ipse  enim 
vetut  ignis  in  fcvnum,  aut  in  sliputas  immissus  , 
omnia  dccmonurn  opcra  consumpsit,  utque  inquod 
votuit  omnia  convertit.  Virlutem  venerare  cruci- 
fixi.  Et  inferius ,  recensens  gentes  et  Judaeos 
quasi  feras  ubique  in  Paulum  insurgentes  : 
Bcatus  tamen  Paulus ,  inquit,  in  tantos  igncs  in- 
siliens,  alque  in  medio  talium  tuporum  consistens , 
quanquam  ictus  omnium  cxciperet ,  non  modo  ta- 
men  obrutus  ipsenon  est,  sed  ctiam  omnes  iltos  in 
pariem  transtulit  veritatis, etc.,  ac  sicut  igne  suc- 
censo  paulatim  spince  consumuntur ,  et  cedunt 
ftctmmisquc  superantur ;  sic  etiam  insonante  Pauti 
tingua,  el  omni  igne  vehemenlius  irruente ,  cede- 
bant  omnia  ,  fugicbanl  dcemonum  cuttus  ,  mores 
palrii,  poputorum  furores ,  tyrannorum  mince,  in- 
siclice  ciomcsticorum,  pseucloapostolorum  operatio- 
nes  matignce.  Magis  aulem  ,  sicul  radiis  solis 
orientibus,  ct  lenebrce  fugantur,  et  ferce  latitant , 
cl  lalrones  ,  homicidce ;  fures  ad  antra  suffugiunt , 
lucidaque  efficiunlur  omnia,  tcrra ,  pelagus ,  mon- 
tcs ,  urbes,  regiones ,  sic  etiam  tunc  prcedicatione 
fulgente,  et  ubique  Evangetium  disseminanle  Paulo, 
fugabatur  error,  verilasque  remeabat.  Concludit 
hortando,  ut  satagamus  Paulo  fieri  similes.  TSe- 
que  iltud,  ait,  impossibite  putemus  :  nam  talc 
itti,  quale  etiam  nobis  corpus  fuit ,  talis  anima  , 
talescibi;  sed  votuntas  in  eo  mirabitis ,  et  prce- 
clara  devotio  :  et  illud  est  prorsus  ,  unde  talis  ef- 
fectus  est. 

h.  INTERPONENS    NOMEN    DOMINI   JESU  CHRISTI.  ] 

Haec  verba  desunt  in  Graeco  et  Syro.  Sensus  est. 
q.  d.  Paulus  in  synagoga  disserendo  more  Ju- 
daeorumdeScript.  passim  inserebat  mentionem 
de  Christo  :  scopus  enim  cjus  eratpraedicare  Je- 
sum  Christum.  Vide  dicta  c.  17.  3. 

5.   CUM   AUTEM   VENISSENT    DE    MACEDONIA    (Bc- 

roea  etThessalonica.  Vide  dicta  vers.  1.)  Silas 
et  Timotheus,  instabat  verbo  (prasdicationis) 
Patjlus.  ]  q.  d.  Instanler  et  crebro  praedicabat 
nunc  per  se,  nunc  per  Silam,  nunc  per  Timo- 
theum,  Graece  est  zujdyzzo  v&  nvzv/j.ctTi ,  id  est, 
coarctabatur  spiritu ,  prae  molestia  quam  illi 
facessebant  Judaei,  ait  Chrys.  Unde  Syrus  vertit 
conslrictus  erat  in  sermone  Pautus,  quia  insurge- 
bant  in  eum  Judcei.  q.  d.  Judaei  suis  persecutio- 
nibusligabant  quasi  corct  linguamPauli,  ut  vix 
posset  proloqui  et  praedicare  :  proesentiebat 
enim  se  lusurum  operam.  Melius  alii,  coarcta- 
batur  spiritu,\c\  est  zelo,  inquiunt,  adeo  ardente, 
ut  fere  eum  non  caperet :  ut  sit  idem  quod  de 
eodem  Alhenis  dixitcap.  17.  16.  Incitabatur  spi- 
ritus  ejus ,  videns  idotolatrice  debitam  civitatem. 
Unde  alii  vertunt,  comprimebalur  spiritu,  quasi 
Spiritus  sanctus  premeret,  et  urgeretcor  et  os 
Pauli  ad  praedicandum.  Haec  omnia  complexus 
Nosler  apte  vertit,  instabat  verbo. 

Testieicans  (e  teslimoniis  S.  Scriptura  effi- 
caciter  ostendens )  Jud/eis  esse  Ciiristum  Jesum,] 


COMMFNTAIilA  (N  ACTA 

qiwd  scilicet  Jesus  Nazarenus  crueilixus  ,  cssct 
verus  eorum  Mcssias,  id  cstChristus. 

G.  Hi.\si'iii.\iA\Tiiu:s,]conviciantibustumChris- 
tnm,  tuiu  Paulum  :  Notandaesthicaurea  gnome 
S.  Chrysost.  Conviciitm,  ait,  sive  conlumelia  est 
qttasi  furax  ancilla  ,  qutv  vas  immundume  dorno 
herifuratur  (v.  g.  matulam)  eamque  in  publico 
proponil ;  qua  remagis  se  confundii,  quam  hcrttm  : 
idem  facil  conviciutor ;  immundus  enimverbis  ma- 
gi»  se  coinquinal,  quam  suum  hostem.  Idcm  enim 
fit,  quando  cum  matis  pugnamus  ,  ac  si  quis  ster- 
quilinio  obcolutum  pcrcutial ,  qui  dimissis  in  stcr- 
cus  manibus,  dum  illum  ferire  studet ,  sese  coin- 
quinal. 

EXCUTIENS  PAULUS  YESTIMENTA  SUA.]  lisdcm  (lc 

causis ,  quibus  cxcussit pulverem  pcdum  c.  13. 
51.  Eadein  cnim  ulriusque  cxcussionis  est  ratio. 
Vidc  ihi  dicla. 

SaNGUIS    VE8TEB    SUPER    CAPUT   VESTRUM.  ]  q.  (1. 

Exitium  et  inors  sempilerna  capiti  vcstro  ,  oh 
hostililatcm  in  Cliristum  cl  fidcm,  iinmincns,  vo- 
his  impulelur  :  culpa  vestra  peribitis ,  non  mca , 
nec  allerius  cujuspiam.  Fgo  cnim  a  vohis  hoc 
exitium  ainoliri  conatus  sum  :  at  vos  mihi  con- 
tradicitis,  ct  Cliristum  blasphemaiis.  Vos  crgo 
vcstri  cstis  percmptorcs  ct  lioniicidar. 

Mundus  ego.  ]  A  vcslrd  sanguinc  et  exitio, 
quia  quod  mci  inuncris  erat,  pracdicare  scilicct 
vobis  salutem  per  Christuin,  hoc  fcci  :  at  vos 
Christum,  et  consequenter  salutem  vestram, 
iinpugnalis  :  nuindus  cnim  non  csscm,  si  vohis 
non  pra-dicasscin.  Ilinc  infcrtChrys.  Ergo  et  nos 
rei  sumus  sanguinis  eorum  qui  nobis  concredili 
sunt ,  si  itlos  negligamus, 

Fx  noc  a™  toj  wvt  id  cst,  ex  nunc,  cx  hoc  tcm- 
porc  et  inoinenio  ad  Ccntcs  vadam  prccdicalum, 
ldcin  dixit  et  fecitc.  13.  Ud. 

TlTl  (cognoincnlo)  JuSTl.]  Forlea  justitia  qua 
proecclleltat,  inquii  Beda.  Vox  Titi  jam  non  est 
in  Gneco,  sed  in  Syro.  Unde  verisinhle  est  olim 
fuisse  in  Gneco  :  indc  cnim  translata  est  vcrsio 
Syra.  Alius  est  hic  Titus  a  Tito  Pauli  discipulo, 
quem  CreUc  constituit  Fpiscopum,  ad  eunique 
scripsit  cpist.  inscriptam  ad  Tilum.  Ita  Beda, 
Hugo  cl  alii. 

Colentis  Deum.  ]  Pula  Genlilis,  sed  Dcum  ve- 
rum  colcntis,  non  idola,  ut  caHcri  Gentiles,  id- 
que  vel  ex  insiituiione  parcntum  ,  vel  cx  fami- 
liaritate  cum  Judseis  :  undc  et  eorum  synagogai 
vicina  erat  domus  Titi.  Ila  Glossa  et  Hugo. 

8.  Ciuspus  autem  akchisynagogus,  princeps  ct 
praBfectus  synagogss  Judaeorum  Corintlii,  credi- 
dit  Domino]  eumque  solum  cum  Caio  et  Sic- 
pliana,  Corinllii  sc  sua  manu  baptizasse  scrilnt 
Paulus  1.  Cor.  1.  v.  l/i.  Asscriptus  est  Crispus 
Sanclis  dic/i.  Octobris.  MiraturS.  Chrys.  liom.  7. 
de  LaudibusS.  Pauli,  cjus  virlulcinctenicaciain, 
qua  Proconsulcs,  judiccs,  principes  Judseorum 
>il)i  infcnsissiinorum,  ad  sc  clChrislum  repeute 
convertit.  sicut  enim  ignis ,  inquit,  in  diversas 
matei-ias  incidens,  augetur  magis,  ct  ex  subjecta 
sibi  substanlia  incrcmtnta  sorlitur  :  sic  ctiam  lin- 
gua  Pauli 'quibuscumque  fuisset  admota  ad  seip- 
tum  continuo  tranferebat.  Impugnatores  quoque 
ejtu  ceieriter  ipsius  verbo  capti,  pabulum  quoddam 
tpjrltuali  Ittiic  ( tficiebantur  igni ,  perque  ipsos  ma- 
gU  Evangelii  fama  crescebat. 

DlXlT  AUTEM  DoMINUS   NOCTE  PER  YISIONEM    (  il) 

somno)  Paci.o  :  Noli  timeiie.  ]  Poterat  cniin  jure 
Hmere  Paulns,  ne  propier  Crispum  archisyoa- 
«ogum  6  se  con versum ,  tota  sjfnagoga  Jud»o- 


APOSTOLOriUM.  Cap.  XVIII. 

rum  contra  se  insurgeret.  Pneclare  S.  August. 
serm.  6.  de  verfiis  Fvang.  secundiun  Uatlh. 
Qttid  thncs  hominem,  inquit ,  homo ,  in  sinu  Dei 
posilus?  Tude  illius  sinu  noli  cadcre  ;  quidquid 
ibipassus  fueris ,  ad  salutem  valebit ,  non  ad  per- 
niciem.  Lanialus  membrorum  Marlyres  partub:- 
runt,  et  timent  Cltrisliani  injurias  temporum  Cltris- 
lianorum? 

Loquere  (prajdica  Evangelium)  netaceas.  ] 
Haec  negotio  priorem  afflrmationem  more  llc- 
hraebconfirroat,  et  auget.  q.  d.  Loquere  palam  ,  . 
lihere  et  intrepide,  aperto  ore  ,  sonora  voce , 
constanti  corde.  Qui  cnim  limens  loquitur,  non 
diducit  os,  haesitat,  mussilat,  ac  vcrha  non  tam 
promit,  quam  premil;  frangit  magis  quam  pan- 
git,  ail  noster  Lorinus. 

Puopter  QUOD,  oot<,  id  est,  proptereaquod,  quia, 
ego  sum  tecum  ,]  ut  te  dcfendain  ,  propugnem  , 
animos  et  vcrha  suggeram,  ac  te  hosiilms  omni- 
hus,  omnique  mundi  et  inferni  polcnlia  supe- 
riorem  efliciam.  Sic  angelus  ail  Gedconi,  mit- 
tens  eum  contra  castra  numerosissima  Madian  : 
Dominus  tecum,  virorum  fortissime,  ctc.  Vade  in 
hacfortitudine  tua,  et  liberabis  Isracldemanu  Ma- 
diati  :  scilo  quodmiserim  le,  Judic.  6. 12.  et  \h. 

10.  Et  nemo  apponeturtiiji.  ]  Graece  «eta^wai , 
quod  active  verti  polcst,  nemo  imponct ,  vel  in-    , 
jiciet  tihi  manus  scilicct ;  ncnio  adorictur,  vel 
invadet  te. 

Ut  noceatte,  ]  tihi?  olim  enim  noceo  regebat 
accusativum.  Grsce,™-  x«xfiv*i  ffE t  i<_l  cst,  ut  uf- 
fligebat  te. 

Qlomam  populus  est  mihi  multus.  ]  q.  d.  Multi 
Corinlhii  tua  praedicatione  convci  tcnlur,  ficnt- 
que  meus  populus,  meaque  Fcclesia. 

11.  Sedit  ,]  resedit,  commoratus  cst. 

12.  Gallione  autem  phoconsule.  ]-L.  Junius 
Gallio,  Proconsul  Achaiae  ,  fuit  frater  germanus 
L.  Annaei  Senecag,  praeceptoris  Neronis,  uti  tcs- 
tatur  ipse  Seneca  in  praefat.  1.  U.  Qusst.  natur. 
qui  ct  eidem  inscripsit  lihrum  de  Remediis  for- 
tuitorum,  et  alterum  de  Vita  heata.  Ha  Baron. 
Hic  enim  Gallio  fuitcosevus  Paulo,  non  alius  se- 
nior,utvult  Delrio  pra-fat.  in  Senecam  cap.  ?. 
Nec  enim  senior,  puta  junioris  hujus  Gallionis 
pater,  IegilurfuisseProconsulAchaiaj,sedjunior, 
sive  filius.  Ili  enim  tres  fuertmtfratres,  vidclicet 
M.  AnnauisNovatus,  L.  Annaaus  Sencca  Neronis 
praeceptor,  et  L.  Annseus  Mela  qui  paler  fuit  Lu- 
cani  poeta?.  Novatus  autem  mox  nomen  muta- 
vitetinJunii  Gallionis  familiam  transiit,  aheo 
adoptatus.  Vide  Lipsium  procemio  in  Senecam 
cap.  2.  de  vita  Senecas.  Quocirca  ah  ulraquc 
familia  in  Eusehii  Chronico,  hic  Gallio  cogno- 
minalur  Junius  Annteus  Seneca  Uallio ,  frater  Se- 
nccce ,  egregius  declamator.  Favet,  quod  Sencca 
cpist.  10a-  asserat,  Gailionem  fratrem  suum  se- 
niorem  et  primogenilum,  quemidcirco  (etquia  ' 
Proconsul  crat  Achaise)  Dominum  suum  vocat. 
ait  Lipsius,  in  Achaiafuissc  :  sed  inde  oh  fehrim 
discessisse,  quod  diceret  non  corporis,  sed  loci 
esse  morbum.  Per  Senecam  auiem  videtur  Gal- 
lio  factus  Proconsul.  Cum  enim  Sencca  i\  Mes- 
salina  Augusta Claudii  uxore  (ut  traditDio  1.60.) 
injusle  damnatus  cxilio,  post  illius  necem  ah 
Agrippina ,  allera  Claudii  uxore ,  ct  Ncronis 
malre,  restitutus,  ac  Ncroni,  quem  Claudius  in 
lilium  adoptarat,  praeceptor  datus  csset,  in  ejus 
gratiamAchaiaprovincia  Gallioni  ejus  germano 
cst  trihula.  Hinc  per  Gallionem,  cui  causam 
suam  prohavit  Paulus,  vidctur  conciliala  ann- 


COMMENTARIA  1N  ACTA  A 

ciiia  Inter  Paulnm  et  Senecam  :  unde  utriusquc 
nd  alterum  circuinfcrunlur  litteree;  sed  viris  doc- 
iis  merito  de  suppositione  suspcctcc,  nec  satis 
dignse  gravitate  ei  PaulictScnecae,  scripsisscta- 
inen  Paiihun  etSenceam,  ct  vicissim  ab  eo  ac- 
cepisse  litteras,  testalur  S.  August.  epistol.  bl\. 
S.  Hieronym.  lil).  de  Script.  Eccles.  etalii.  Errant 
vero,  qui  Senecam  censent  fuissc  Chrislianum: 
vixit  enim  Stoicus,  et  mortuus  estStoicus,  ac 
proindc  scripta  rjus  nil  Christiani,  sed  Stoica 
dogmaia  continent,  uti  patet  ex  dictis  cap.  17. 
18.  Denique  moriens  sanguinem  suum  Jovi  li- 
havit.  Nimirum  inilalus  opinione  sapienticc, 
quasi  primus  illius  cevi  Philosophus,  et  Neronis 
magistcr,  dedignatus  estfieridiscipulusPauli  et 
Christi  crucifixi,  alioqui  Paulum  Romce  videre 
et  alloqui  potuit  :  namhiennio  ante  Paulumoc- 
cisus  est  a  Nerone.  Hoc  esl  quod  aitPaulusl.  Co- 
rinth.  1.  26.  ISon  mulli  sapienles  ,  etc. ,  sed  qucB 
slulta  sunt  mundi  elegit  Deus.  Hic  Gallio  cum  fra- 
lie  Seneca  a  Nerone  damualus,  propriase  manu 
interfccit ,  mortcm  ejus  JSerone  in  suam  prcesen- 
tiam  difjcrenle,  ail  Eusebius  in  Chron.  anno 
Christi  66. 

Porro  Paulus  jam  cgcrat  Corinlhi  sesquian- 
nnm,  ail  S.  Chrysosl.  (licet  aliqui  anteexactum 
sesquiannum,tumultumhuncconligisseputenl) 
eo  exacto  cum  novus  Proconsul  in  Achaiam  ve- 
niret  Gallio,  ad  ejus  trihunal  Paulum  Judaci 
traxerunt,forte  quod  putarent  Gallionem  suum 
esse  amicum  ei  fautorem,  aeque  ac  Messalina 
Augusta  nuper  Judceis  amica  et  familiaris  Judai- 
zarat. 

Qiia  contra  legem,]  tum  Judaeorum,  quae  co- 
lil  unum  solum  Dcumincorporeum;  lumRoma- 
norum,  quce  velat  sine  Senatusconsulto  novos 
indUcere  Deos. 

Plrsuadet  (Paulus)  hominibus  colereDeum.] 
Pula  Christum  hominem  ix  nostris  ponlificihus 
crucifixum,  Gallio  atilem  judex  legem  Romano- 
rum  neglexit,  sciens,  vel  interpretans  illam  so- 
lum  Romse  locum  hahere,  non  in  provinciis  ex- 
leris  :  legem  autem  Judceoruin,  de  qna  proprie 
contendere  Judaoscum  Paulo  Jtuloeo  suspicaha- 
iui  ,  contcmpsil,  aut  cerle  ad  se  non  pertinere 
censuit.  Unde  dixit  :Judex  ego  horumnolo  esse. 

\k.    Sl    QUIDEM    ESSET    INIQ(JUM,    etC.  ]    q.    (1.   Si 

Pauloohjicereturcrimeniniquilatis,  v.  g.  quod 
<sset  fur,  homicida  ,  seditiosus  ,  turhator  rei- 
puhl.  audirem  vos  et  judicarem  :  nunc  autem, 
cum  eum  violatce  legis  cl  religionis  vestrae  ac- 
cusetis,  nolo  huic  liti  mc  immiscere  :  tum  quia 
cgo  legem  vestramnon  intelligo  :  lum  quia  ego 
sum  judex  politicus,  cujus  est  judicare  causas 
civiles,  non  Ecclesiaslicas.  SicAugustus  causas 
1  eligionis  aperto  foro  cognoscere  noluit,  ait  Sue- 
louius  in  ejus  vila  cap.  39.  Ex  adverso  reges 
E,rypii ,  ut  de  iis  judicare  possent ,  creahantur 
pontifices,  ait  Diolih.  53.  Idem  aliarum  gentium 
reges  factitasse  tradit  Aristost.  3.  Polit.  c.  10. 

15.  Sl  VERO  QU.ESTIONES  SUNT  DE  VERDO  ET  NO- 

minibus  Et  lege  vestra.  ]  Id  cst ,  de  verbo  et  no- 
minibus  legis  veslrcc,  uti  legunt  nonnulli  codices. 
Esthendiadys.  Paultis  enim  contendehal,  Chris- 
tum  in  re  esse  eumdem  Deum,  quem  colehant 
Juda?i  :  Judrei  vero  eum  diversum  et  alium  vo- 
cahant.  Rursum  Paulus  asscrehat,  Jesum  vocan- 
dum  esse  Messiam  et  Christum  :  negahant  Ju- 
daei.  Unde  Gallio  censehat  esse  quo-slionem  de 
voce  et  nomine.  Insuper  contendehat  Paulus 
<um  Judceis  de  legis  ct  S.  Script.  sensu,  an  vi- 


POSTOLORUM.  Cap.  XV  III. 

dclicet  is  essct  de  Christo,  quem  pracdicahat 
Paulus;  analius,  ul  volehant  Jud.ei,  quareGal- 
lio  recte  censtiithocjudicium  esse  legisJudaicae, 
ah  proinde  ad  se  non  pertinere.  Hoc  lihcrum 
Gallionis  judicium  consenlit  cum  iis,  quae  do 
indole,  integritate,  et  adulationis  odio  Gallionis 
fialris  fui,  scrihit  Seneca  initio  lih.  U.  Quoestio- 
nuin  natur. 

16.  Er  minavit.  ]  Id  est,  ahduxit,  velpotiusab- 
duci  jussit.  Aliud  est  minare  ,  aliud  minari.  Nam 
Pastor  ovem  baculo  minat ,  lupus  ore  minatur. 
Grcece  v.n-tMw ,  idest,  depulit,  abegit ;  Syrus, 
amandavit. 

17.  Percltif.bant  Sosthenem  principem  syna- 
gog.e.  ]  Qui  videlicet  Crispo  converso  ad  Chris- 
ttim  v.  8.  in  principatu  et  primatu  synagogaa 
successerat.  Minus  enim  prohahile  est  quod  opi- 
naiur  Chrys.  scilicet  Sosthcncin  cumdem  csse 
cum  Caio;  fuissc  enim  hinornium.  Nani  Marty- 
rologia  distinguunt  faciuntque  duos. 

Porro  Beda,Hugo,  Cajet.  et  Carih.  censent 
Soslhenem  adhuc  fuisse  Judaeum  :  itaque  per- 
cussum  a  Crrccis,  ut  addunt  Gncca,  ptita  a  mi- 
nislris  Proconsulis,  ut  juxta  ejus  sentenliam  , 
eum  cum  suis  Juda^is  a  Trihunali  pugnis  ahige- 
rent:  autpotius  percussum  instigantihus  Judaeis 
pcr  Graecos,  id  esl  Gcntiles ,  eo  quod  frigidius 
causam  eorum  egisset,  Pauloque  favere  vide- 
rctur,  eumque  a  Judeeorum  volentium  eum  oc- 
cidere,  manihus  erupuisset.  Incredihile  cnim 
est  quod  ait  Hugo  Sosthenem  verheratum  a 
Chrisiiauis;  eo  quod  Paulo  et  Evangelio  resis- 
teret.  Verius  est  Judaeos,  cum  spe  sua  Paulum 
necandi  apud  Proconsulem  excidissent,  furo- 
rem  suumevomuisse  inSosthenem,  pra.vsertim 
cum  a  proconsule  audissent,  Vos  videritis  ;  pu- 
tarunt  enim  liac  voce  sibi  permissam  esse  suce 
legis  vindictam.  Sosthenes  enim  Pauli  pradica- 
lioneconversus,  animo  crat  Christianus,  adeo 
que  Paulo  favit,  cumquc  defendit :  quare  eum 
quasi  causae  et  legis  siue  proditorem,  Judaei 
vel  per  se  vel  per  Graecos,  idest  Gcntiles  ,  ver- 
herant.  Unde  S.  Paulum  quoque  hoc  tumultu 
Jiulaico  verheratum  fuisse  ,  scrihitS.  Chrysost. 
hiCj  ct  praefatione  in  1.  epistol,  ad  Corinth.  ld 
ita  esse  liquet  exeo,  quod  Sosthenem  hunc  lau- 
dat,  sociumque  suum  facit  S.  Paulus  initio 
cpist.  1.  ad  Corinlh.  Ad  haec  Menologium  Grae- 
coi  um  die  7.  Decembris  facit  eum  Colophonis 
Episcopum.  Denique  Martyrol.  Rom.  clie  28. 
Novemhr.  clare  hasc  de  eo  habet  :  Apud  Corin- 
tlium  natcde  S.  Sosthenis  discipuli  B.  Pauli ,  cujus 
mentionem  facil  idem  Paulus  Corinlhiis  scribens. 
llicex  Principe  synagogce convwsus  ad  Christum, 
ante  Gallionem  proconsulem  acriter  verberatus ; 
prceclaro  initio  fulei  suce  primordia  consecravit. 
Vereergofuit  Sosthenes,  id  est,  salvator  robus- 
tus,  scilicet  Pauli :  a^  enim  est  salvo,  rhoi 
est  robur :  robustum  enim  ejus  (cujusvis  patien- 
lis)  palientiam  et  mansuetudinem  ,  qua  plagas 
acriores  animis  Judaeorum  inflixit  quam  ipse 
ab  eis  in  corpore  recipiebat,  egregie  laudat  hic 
sanctus  Chrysost. 

Et  miiil  eorumGallioni  cuR/E  erat.]  Vel  quod 
conlemneret  Judaeos ;  eorumque  rixas ;  vel  quod 
metueret,  ne,  si  easdirimerct,  in  ipsummetiras 
suas  verterent  :  alioqui  non  satis  dignitati  suae 
nec  Sosthcnis  innocentiae ,  nec  reipubl.  quieti 
hac  dissimulalione  consuluit ,  uti  ex  officio 
debebat :  erat  enim  Proconsul  ct  prccses  pro- 
vincia;. 


COMMKNTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XVIII. 


:-: 


18.  Paulus  vero  ccm  adhuc  sustincisset  (Ti- 
gttrin.  rommoraluscssct)  nncs  mli/ios,]  posl  lur- 
baa  Mlas  Jndceoruni  tntrepide  et  consianier 
«■vungciizans.  Aliqui  hos  dies  includunt  scs- 
quianno,  de  qno  v.  ll.per  prolepsin  ;  ita  ul  uni- 
versim  sesquiannum  tanluni  Corinthi  egerit 
1'aulus  :  S.  Chrys.  vero  eos  scparat  el  post  scs- 
quiannuni  exactos  hos  dies  censct,  ulrumlibet 
est  probabile.  Porro  Paulum  multa  magna  pa- 
trasse,  et  miracula  edidisse,  quae  subliccl  Lu- 
eas,  docel  idem  scribens  postca  ad  Cor.  episl.  2. 
eap.  12.  Signa,  inquit,  apostolalus  viei  facla  sunt 
super  vos  in  omni  patientia ,  in  signis  et  pro- 
digiis ,  ct  virlulibus.  Quicl  est  cnim  quod  miitus 
habuistis  pra?  celccris  Ecclcsiis?  Denique  Corinthi 
sicut  anno  priore  (seditenim  ibi  scsquiannum) 
scripsit  priorem  epislolam  ad  Thessalonicen- 
ses  ,  ita  anno  posteriore  scripsit  posleriorem  ad 
eosdem.  Ha  Buron. 

Qui  sidi  totondeiut. ]  To  qtii ,  ad  Aquilam  re- 
fcrtlsidorus  1.  2.  Ollic.  cap.  de  lonsura ,  et  Ba- 
.ron.  imo  quidam  codices  legunt,  tolondcrant, 
scilicet  Aquila  etPriscilla.  Verum  -hqui  referre 
Paulum,  censet  S.  August.  cpist.  19.  et  S.  Hie- 
ron.  epist.  11.  quse  exstat  lomo  2.  epist.  S.  Aug. 
Beda  et  alii  passim.  Unde  Romani  codices  Pris- 
eillam  et  Aquilam  parenthesi  intercipiunt,  ila 
ut  ad  eos  haec  tonsio  pertinere  nequeat. 

Haiiiuat  i.nim  votvm.  ]  Quacres,  quaenam  harc 
tonsio,  et  qualc  votum?  Primo,  aliqui  consent 
fuissc  voliun  Pauli  peculiare,  dislinctum  a  voto 
Nazaneoi  uin  (illud  cnim  ficri  et  cxplcri  clcbuis- 
sct  llierosolymae)  i\  Paulo  editum  Dei  culluset 
morlilicationis  studio.  Secundo ,  alii  censcnt 
fuissc  votum  nazaraeatus,  scd  editum  a  Paulo 
ante  conversionem  in  judaismo  :  ut  enim  ever- 
lerct  Christum  et  christianismum,  vovissecuin 
se  fore  Nazaraeum ,  id  est,  a  vino  ahstemium  et 
alentem  comam,  donec  Christianam  religio- 
ncm  exstinxisset.  Sicut  nostro  aevo  nonnulli 
Nobihvs  cx  iis  qui  suscitarunt  primos  rcbcl- 
lionis  tuniultus  in  Belgio,  jurarunl  se  non  posi- 
turos  caesariem,  donec  ulti  csscnt  necem  aliquot 
principium  Bclgarum,  a  rege  Hispaniae  capiie 
plexorum  ,  eo  quod  haereticis  favissct.  Vcrum 
lioc  votum ,  aeque  ac  juramentum ,  est  impium , 
et  consequenter  ejus  executio  in  Paulo  fuisset 
impia  :  illa  cnim  professus  fuisset,  se  votum  il- 
hid  Judaicum  probare ,  esseque  Judacum  et  Ju- 
daismi  vindicem,  ac  per  votum  hocDeo  suppli- 
care,  ut  christhinismuni  evertcrct. 

Dico  ergo,  votum  hoc  Pauli  fuisse  votum  na- 
zaraealus,  quod  scilicet  abstineret  vino,  etaleret 
eomam,  non  tota  vita,  sed  ad  certum  tcmpus  a 
M  praelinitum,  dc  quo  dixi  Numcr.  6.  Prohalur. 
Primo,  quia  hoc  erat  commune  et  ordinarium 
votum  apud  Judaeos  ,  adeoque  antonomastice 
vocabatur  Votum  :perinde  ac  apud  Christianos 
est  votum  religionis,  cujus  nazaraeatus  erat  ty- 
pus  et  pracludium  :  quare  cum  nominabant  vo- 
tum,  intelligebant  nazaraeatum.  Secundo,  quia 
votum  Nazaraeorum  proprieconsistebat  incoma 
capitis,  ut  cam  alerent,  et  finilo  voto  tonderent. 
Tcrtio  quia  ideo  navigavit  Paulus  in  Syriam,  ut 
•cilicet  Hicrosolymis  illud  expleret.  Dat  enim 
causam  lucas  ,  cur  Paulus  navigarit  in  Syriam, 
quia  scilicct  totonderat  sibi  caput,  id  esi  ,  obs- 
trinxerat  se  voto  nazarseatus ,  quod  expleri  de- 
bcbat  intemplo  Hierosolymilano.  Quarto,  quia 
praecisc  tonsioncm  capitis  vovere  leviculum  csl , 
ct  mdignuin  rebgione  voti,  praeserlim  Pauliui  : 


crgo  haec  tonsioerat  annexa  nazaraeattii.  Quioto 
quia  votum  hoc  nazaraeatus,  vel  simile,  explc- 
vilPaulus  in  tcmplo  cap.  21.  24.  Ex  quo  loco 
magna  lux  huic  versiculo  affulgel.  Ibi  cniin 
S.  Jacobus  dicit  S.  Paulo  :  Audierunl  de  le  (Ju- 
daco-Chrisliani)  quia  discessioncm  doceas  d  Moysc 
eorum,  diccns  non  debere  eos  circumciderejdios  suo:< 
neque  secundum  consuetudinem  ingredi,  etc.  IIoc 
crgo  fac quod  libi dicimus.  Sunt  nobis  viri  qualuor, 
votum  (Nazata-atus)  kabentes  super  se.  Ilis  as- 
sumptis  sanctiftcata  te  cum  itlis ,  et  impende  in 
illis  ul  radant  capita  :  ct  scient  omnes ,  quia  qua- 
de  te  attdicrunt  falsa  sunt ;  scd  ambulas  ct  ipse  cus- 
todiens  legem.  Idipsum  jam  ante  viderat  et  prae- 
videratPaulus.  Itaqueut  Judaeos  et  Judaeo-Chris- 
lianos  sibi,  quasi  vetanti  legalia  servari,  offen- 
sos  reconciliaret,  ac  ne  eos,  quos  a  judaismo  ad 
christianismum  convertebat,  scandalizarct,  ut- 
pote  qui  Judaismo  assueti,  tam  citoeum  depo- 
ncre  non  poterant ,  multo  minus  ejus  abolitio- 
ncm  audire,  fecitvotum  Judaicum,  ac  utNaza- 
raeus  comatus  incessit,  et  abstemius  vixit. 
Nazaraeienim  summe  erantlegisMosaicaeobser- 
vantes,  in  eaque  erant  id  quod  apud  nos  sunt 
Monachi  ct  Rcligiosi.  Unde  vocabanlur  corban, 
idcst,  Dci  donum;  eo  quod  seipsos  Deo  dicas- 
sent  et  donassent ,  teste  Josepho  lib.  (\.  Antiq. 
c.  h.  Nazaraeatusautem  consistebatinabstinendo 
a  \ino,  etalenda  coma  :  in  hac  cnim  cratsanc- 
litas  rudis  illius  saeculi.  Quod  si  illa  contamina- 
retur  pcr  funus  aliquod,  aut  contactum  morti- 
cini ,  debcbat  Nazaraeus  tondere  comam  quasi 
pollutam,  ctde  novo  nazaraeaius  suitempusin- 
ehoare,  quod  quia  saepe  contingebat,  hinc  ille. 
illiusque  voium  subinde  per  plures  annos  pro- 
trahcbalur.  Expleto  autem  voto,  debebat  adirc 
icinplum,tonderecomam,Deoquesacrificia  legc 
Nuiner.  5.  statuta  offerre.  Videtur  ergo  quod 
Paulus  habens  votum  nazaraeatus,ideoque  alens 
coinani ,  hmere  aliquo  fueril  pollulus,  idcoquc 
juxta  lcgem  totondit  comam  ,  ut  rursum  naza- 
laatum  inchoaret,  et  comam  aleret,  usque  ad 
voli  sui  explctioncm,  tunc  eampositurus  Hiero- 
solymis  in  templo,  quod  fccit  vers.  22.  ut  ibi 
dicam,  aut  certe  cap.  21.  2Z|.  Ita  Baron.  Cajetan. 
Sancbez  et  alii. 

Diccs ,  Nazaraeus  si  pollueretur  super  mortuo, 
tonderi  dc^bcbat,  clsimulofferre  viclimascxpia- 
torias,  ul  praescribilur  Numer.  6.  9.  Paulus  au- 
tcm  nullas  victimas  hic  obtulit,  nec  offerre  po- 
luit  uipote  quae  solumin  templo  Hierosolymis 
ofierri  potcranl  et  debcbant.  Resp.  Victimas 
hasce  offcrre  debebant  illi ,  qui  erant  Hieroso- 
lymae,  eique  vicini  :  remoti  enim  ab  ea,  uti  erat 
Paulus,  id  facere  non  poterant,  nemo  enim  te- 
nciur  ad  impossibile,  unde  hi  solum  tondcbant 
caput.  Porro  id  fecit  Paulus  Corinthi ,  quia  ibi 
erat  Judaeorum  muliitudo;  ut  cis  ostenderet  se 
lcgem  non  aspcrnari,  sed  venerari  et  colcrc. 
Hinc  paict  Paulum  vino  ct  siccra,  id  est ,  omni 
eo  quod  incbriarc  potest,  abstinuisse  ;  hoc  cnini 
facicbanl  Nazaraei.  Ecce  sobrictatem  Pauli  iu 
tantis  laboribus,  eccc  charitatem,  qua  omnibus 
omnia  fil,  Judeis  Judacus,  Gentilibus  Geutilis  , 
ut  omnes  lucrifaciat. 

In  Cenciiius.  ]  Cenchra; ,  vel  Cenchreae  est  na- 
vale,  aitStrabo  1.  8.  etportus  Corinthi  ad  Oricn- 
tem,  cui  vicinus  cst  alter  dictus  Lechca:.  Ab  bis 
duobus  porlubus  Graeci  Corintbum  vocant  bi 
marem,  ct  amphiihalassum,  uti  dixi  in  pra:fai. 
epist.  ad  Corinth. 


:c8  commentama  in  acta 

19.  Devemtque  Epiiesum.  ]  Ephesus  erat  nic- 
tropolis  Asiae  Minoris,  in  qua  erat  nobileDiame 
lemplum,  dequd  cap.  19«  acoratoruna  et  phi- 
losophonnn  multitudo  :  quare  A|>ollonius  Tya- 
n;rus  celebris  philosophus,  vel  potius  magus, 
Ephesi  resedit.  Ejus  Episeopum  Paulus  postea 
constituil  Tiniolhctini ,  cui  successit  Onesimus. 
Ephesi  quoque  frequentius  morabatur  S.  Joan- 
ncs  Apo.stoluscuin  B.  Virgine  ejuscurae  a  Cliristo 
eoncredita,  dum  lotius  Asiae  tundaret  et  guber- 
oaretEcclesias,  uti  asserunt  Patres  Concil.  Ephe- 
sini  c.  27.  ad  Cler.  Conslanl.  unde  et  Ephesi 
mortuus  esl. 

Illos  (A(]uilam  et  Priscillam)  ibi  reliquitJM 
Ejihesios  fide  Chrisli  imbuerunt. 

21.  Dicens.  ]  Graeca  achlunt  :  Oporlct  omnino 
festum  quod  instut ,  me  agcre  llicrosolymis.  Ita 
cjuoque  legit  S.  Chrys.  OEcum.  Cajctan.  Vatabl. 
et  alii  passim. 

Revertar  ad  vos  Deo  volente.  ]  II oc  exemplo 
Pauli  et  S.  Jacohi  c.  h.  13.  usurpant  pii  Chris- 
tiani,  utcum  aliquid  se  facturos  dicunt,  addant, 
Deo  volcnte,  vel,  si  Deus  volueril.  Creduntenim, 
speranlque  se  suaque  omnia  regi  i\  Deo,  quo 
praeeunte  omnia  succcdunt  prospere,  juxta  illud 
Nazianz.  in  Distichis. 

Deoannuento  nihil  potest  livor. 
Ueo  abnuente  niliil  potest  labor. 

22.  Et  descendens  Cesaream.  ]  Cappadociae  , 
inquiunl  Raban.  Beda  ,  Lyran.  Cagneius  et  alii, 
quia  necduni  in  Syriam  pervenerat Paulus,  Ca- 
jetan.  vero,  Baron.  Arias  ct  alii  inlelligunt  Caera- 
ream  Palestinae.  Censenl  enim  eo  venisse  Pau- 
lum  :  indequc  pcrrexisse  Hicrosolymam,  ibique 
salutasse  Ecclesiam  ,  puta  Hierosolymitanam , 
quasi  matriccm  ,  utpote  e  qua  caeterce  prognalae 
erant.  Id  exiguntverha  Graeca  paulo  antecitata, 
itemque  profectio  Pauli  in  Syriam,  et  votum  na- 
zaraeatus,  de  quovers.  18.  hoc  enim  explendum 
erat  Hierosolymao  in  lemplo.  Quod  siverumest, 
hsec  est  tertia  (licet  aliqui  quartam  velint)  Pauli 
post  conversionem  profectio  in  Jerusalem.  Multa 
enim  brevitalis  studio  subticet ,  vel  praetervolat 
Lucas.  Nam  prima  fiuit  post  triennium  a  conver- 
sione  sua,  Acior.  9.  26.  et  Galat.  1.  18.  pula 
anno  Christi  39.  Secunda  post  \h.  annos ,  puta 
anno  Chrisli  51.  tunc  enim  ob  quoestionem 
legalium  adiil  Apostolos,  inlerfuitque  Con- 
ciiio  Hierosolymilano,  Actor.  15.  Tertia  est 
hic.  Quartam  audiemus  c.  21.  17.  Porro  Paulus 
salutans  Ecclesiam  ,  imprimis  salutavit  B.  Vir- 
ginem  Deiparam,  Ecclesiee  matrem  etprinci- 
pcm,  consilia  sua  cum  ea  cominnnicans,  eam- 
que  vicissim  in  dubiis  consulens,  ac  poscens 
cjus  opem  et  pra3C.es  apud  filium  in  lanlis  suis 
laborihus,  difhcultalibus  et  persecutionibus,  uti 
par  estcredere.  Vidc  dicta  caput  1.  lft.  el  ca- 
put20.  22. 

Et  descendit  Antiociham.  ]  Pisidia?,  utpote 
vicinam  Caesarcae  Caj)padociae ,  aiunt  Beda  et 
auctores  prioris  sentenliae  jam  citati,  qui  per 
Cassareamacceperunl  cam  quae  est  Cappadociae. 
At  vcro  Chrys.  Baron.  et  alii  passim  accipiunl 
Antiochiam  Syriae.  Haec  enjm  absolule  vocatur 
Antiochia,  ulpolecaput  Syriae;  reliquae  verocum 
addito,  ut  Antiochia  Pisidue.  Amabat  Paulus, 
inquitChrysosl.,  Antiochiam,  utpoteubi  crealus 
erat  Aposiolus  Gentium ,  imo  ubi  primum  iis 
prtedicaral  tanto fructu, ut ibi  primum  discipulj 
cognominati  sint  Christiani. 


APOSTOLORUM.  Cap.    XVI 11. 

23.  PEIIAMBULAWS  EX  OllDINE  Galaticam  nEGIO- 
nem  et  PnnYGiAM.]  Vidc  Apostolum  instar  ful- 
guris  celerrime  per  Asiae  regiones  discurentem. 
Vere  S.  Chrys.  hom.  8.  de  laudibus  S.  Pauli  :  Sol 
(juidam,  ail,  cst  hominibus  Paulus  qui  totumpror- 
sus  orbem  fulgcntibus  linguai  suv  radiis  illunlina- 
vit,  quique  universas  circumeundo  gentes  ,  cursum 
omnino  solis  imilaltis  est ,  ac  mundi  regiones  om- 
nes  quasi  libero  a  corpore  animo  pervolavit ;  et  hoc 
cum  amara  ei  vulnera  crebrius  obviarent :  ac  mox 
confertel  praefert  eum  Patriarchis ,  Prophetis, 
Angelis  et  Archangelis.  Porro  Galatae  Pauluni 
quasi  angelum  de  ccelo  lapsum  susceperunt , 
uti  testatur  Paulus  ad  eosdem  scribens  ca- 
put  h.  \h. 

2h.  Apollo.]  Quidam  apud  OEcum.  censethuiu 
esse  Apellem,  Pauli  discipulum  et  ab  eo  creatum 
Epiocopum  Corinthi,  de  quo  idem  scribit  adRo- 
man.  16.  v.  10.  Salutate  Apellcm  probum  in  Do- 
mino.  Verum  alii  passim  dislinguunt  Apolto  ab 
Apelle.  Hic  est  Apollo  de  quo  Apostolus  ail ; 
Ego  plantavi,  Apollo  rigavit ,  Dctts  autem  incrc- 
mentum  dedit.  1.  Corinth.  3.  v.  6.  Asscriptus  cst 
SanctisinMartyrol.  die  22.  Aprilis.  VorroApotlo 
graece  A'tto/J,ws  ,  est  nomen  indeclinabile ,  ac 
proinde  diversum  ab  Apolline  Gentium  Deo. 

Vir  eloquens,]  Uyioi  Valabl.  verlil ,  erudilus; 
alii  prttdens;  alii,  diserlus ;  alii,  historia  et 
antiquitatis  peritus.  Hacc  enim  omnia  signifi- 
cat  ioyws. 

Potens  iNScniPTURis.  ]  Puta  versatus  et  efficax 
in  iis  citandis,  explicandis,  urgendis  ad  revin- 
cendos  adversarios.  Putant  aliqui  quod  Apollo 
Alexandriae  (erat  enim  ipse  Alexandrinus)  in 
schola  S.  Marci  inter  Essaeos  eruditus  fuerit,  et 
exercilatus  in  sacris  Litteris.  Verum  obstat  id 
quod  sequitur,  Sciens  tanlum  baplisma  Joannis. 
Vatabl.  verlit,  Hic  erat  doctissimus  librorum  vetc- 
ris  Testamenti.  Uncle  Apollo  idem  est  quod  vi- 
brans  radios,  ait  Pagnin.  inlnlerpr.  nom.  Hebr. 
aut  perdens  et  exlerminans  ,  ut  sit  idem  quod 
Apollyon  Apoc.  9.  11.  Nam  sua  doctrina  vehc- 
menter  Judaeos  revincebal  v.  28.  et  Judaismum 
cxterminabat. 

25.  IJIC  ERAT  EDOCTUS,]  xaTvjgjj^evos  ,  id  CSt,  catc- 

cluzalus  ,  institutus  ut  catcchumenus ,  initialus  , 
doctus  primordia  \idei  Christianie  :  nam  necdum 
crat  baptizatus  baptismo  Christi,  sed  tantuni 
Joannis  Baplistae  ,  ut  sequitur,  ac  proinde  nec- 
dum  erat  Christianus. 

Fervens  spiritu.  ]  Unde  videtur,  quod  anlc 
haptismum  per  actum  contrilionis  et  charilalis 
fuerit  justificaliis.  Ita  Cluysosl. 

Docerat  ea  quve  sunt  Jesu, ]  scilicet  Jesuni 
crucifixum  esse  Messiam,  sive  Christum  h  Pro- 
phelis  promissum,  ex  illis  ipsis  ostendebat. 

SCIENS  TANTUM  DAPTISMA  JOAN.MS.  ]  CUJUS  prO- 

fessio  el  quasi  forma  crat,  ut  crederent  in  ven- 
turum  Jesum,  de  quo  cap.  19.  v.  1.  et  h.  Forte 
olimbaptismo  Joannis  crat  baptizatus;  in  coquc 
audierat  Jesum  esse  Christum  ;  ac  deinde  rarius 
videratvel  audierat  Christianos,  ut  baptisinum 
Christi,  aliaque  ejus  mysteria  ignorarel  :  unde 
ea  didicit  ab  Aquila  moxque  Christi  bapiismuin 
suscepit. 

26.  HlC    ERGO  COEPIT  FIDUCIALITER  AGERE  1N  SY- 

nagoga.  ]  q.  d.  Libereet  intrepide  ccepit  Judacis 
praidicare  Jesum  Christum. 

Assumpserunt  eum,]  in  dotnum  suam  plenius 
in  Christiana  fide  erudiendum.  Nolat  Chrys. 
laudalqn.c  sinceram  fidcm  et  cbarilalem  Aquila: 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

clPriscillae,  utpote  qui  non  suam  ,  sed  Christi 
gloriam  quaesivcrunt ,  ideoquc  Apollo  instruxe- 
runt,  ut  illc  eloquens  et  potcns  in  Scripturis  , 
melius  ct  efficacius  preedicarct  Christum.  Sicut, 
inquit  Chrys.  in  cithara  varias  quldem  Itabes  vo- 
ces,  unam  autem  liarmoniam ;  et  unus  musicus  est 
qui  citliaram  inmanum  sumit  :  sic  lioc  in  tococi- 
tliara  quidcm  est  charilas  ipsa;  voces  ,  loquentes 
vcrba  quaead  charitatem  conciliandam  pertinent; 
omnes  in  unam  suavem  conspirant  consonantiam. 
Musicus  vero  est  charitatis  vis,  illa  dulcem  melo- 
diam  pulsando  affert.  Uaic  melodia  et  Deum  et  an- 
getos  latificat.  H&c  totum  in  ccelo  spectaculum 
excitat :  hac  et  dcemonum  furorem  compcscil ,  ct 
aff<  rtionem  demtdcet  impetus  ,  imo  eis  silentium 
inducit :  sicut  musico  choro  personante  omnes  au- 
dilores ,  quanlumvis  garruli  ct  turbidi ,  silent  et 
auscultant.  Nihil  sicfacit  amicum,  ut  anima  gra- 
litudinis  studiosa,  os  bene  loquisolens,  anima  sine 
fastu  conlemptus  vance  gloria ,  contcmptus  ho- 
noris. 

ETDILIGENTIUS  EXPOSUF.RUNTEI  IX  VIAM  DOMINI,] 

pula  instilulum  christianismi  a  Dco  sancitum. 
Nola  hic  humilitatcm  etdocilitatem  Apollo,  qui 
vii  cloqucns  potcnsquc  in  Scripturis,  erudiri  sc 
sinit  ah  Aquila  etPriscilla.  Ciccro  in  Catonc  Ma- 
jorc  laildat  hanc  Solonis  scntcnliam.  Quotidie 
addiacens  plurima,  fiosenex.  Tale  cstcl  ilhid  Sa!- 
\  ii  Juliani  Jurisconsulli  :  Etsi  alterum  pedem  in 


APOSTOLOUUM.  Cap.  XIX.  J 

sepulchro  haberem ,  adhuc  addiscere  vellem.  Dio- 
genes  Cynicus  ah  Anthistcne  haculo  repulsus  : 
Ccede,  ait,  sivis,  at  nullum  invenies  baculum  tam 
durum  quo  me  abs  te  abigas,  dum  aliquid  dixeris. 
Ita  Laertius  lihr.  6.  cap.  2.  Zeno  oraculum  con- 
sulens,  quopaclooptime  vitam  instituerct,  audivit : 
Simortuis  concoior  fieret.  llle  scnliens  se  vocaii 
ad  vetcrum  lectionem  ,  contulit  sc  ad  philoso- 
phiam  :  nam  studium  ac  victus  parsimonia 
macicm,  et  palloremhomini  conciliat.  Ita  Laer- 
tius  lib.  7.  cap.  1.  Ita  S.  Ilicronymus  natu  gran- 
dior  adiit  Constantinopolim,  ut  S.  Gregorium 
Nazianz.  audirct  ,  coquc  praeccptore  saepe  glo- 
riatur.  Ita  S.  Augustinus,  sua  duhia  in  Scriptu- 
ris  proposuit  S.  Ilioronjnio  ut  ah eo  docerctur. 
ldcm  fecitS.  Damasus  rontifex. 

EXHORTATI     FIUTRES  ,]     itpoSpup*/--*»'.      SyrilS 

prxvcncrunt  cum  fratres ,  cxhortando  scilicet 
cum,  ut  pergeret  in  Achaiam,  puta  Corinthum, 
ac  fideles  tua  sapicntia  ct  facundia  in  fideetpie- 
tatc  confirniaret.  Nosler  rcclc  vertit,  cxhortati  : 
nam  >oyo«  npoSpi-Krv.oi  vocatur  oratio  exhortatoria. 

CONTULIT  MULTUM  HIS   QLI  Cr.EUIDERAXT.]  GrfCCJ 

addunt,  5ta  t<i$  yupnos ,  id  est,  per  graliam  verhi, 
spiritus  ac  fervoris  sihi  a  Deo  aspiratam. 

28.  Vehementer  ,  ]  forowj,  id  est,  acriter  , 
magna  contentione ,  nervose  et  efficaciler. 

Esse  Chhistlm  Jeslm]  quod  Jcsus  esset  Chris- 
lus.  Est  anastrophe. 


CAPUT    DECIMUMNONUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 


Pallus  rf.dit  Epiiesuim  :  ibi  duodecim  circiter  discipulos  Joan>ms  BAPTIZAT  ET  CONFIR- 

MAT.  SECUNDO,  VERS.  7.  IN  SYNAGOGA  TRES  JIENSES ,  3IOX  IN  SCIIOLA  TYRANXI  PEli 
BIBNNIUH  PR.V.DICAT,  ET  DICTA  SUA  MIRACULIS  CONFIRMAT,  ADEO  OT  SOLIS  SLDARIIS  SUIS, 
^GROS  SANET,  ET  D/EMONES  PELLAT  ,  QUOD  DUM  IMITARI  TENEANT  JuD.EI  ScEVjK  ,  FILII 
INVADUNTUR  A  D£MONE  *.  QUARE  MULTI  MAGIAM  DAMNANT,  ET  IiIAGICOS  LIBROS  COMBU- 
RUNT.  TeRTIC  ,  VERS.  23.  Df.METRIUS  ARGENTARIUS  DlAN^i  TUMLLTUM  CONCITAT  CONTRA 
PAULUM,   ^UEM  SEDAT  SCRIBA. 

actum  cst  aulcm ,  cum  Apollo  esset  Corinlhi ,  ut  Paulus  pcragratis  supe- 
irionbus  partibus  veniret  Ephesum  ,  et  inyeniret  quosdam  discipulos : 
2.  dixitqtie  ad  eos :  Si  Spiritutn  sanctum  aecepistis  credentes?  At  illi  dixe- 
runlad  eum  :  Sed  ncque  siSpiritus  sanctus  est ,  audivimus.  3.  Ille  vero  ait :  In 
quo  ergo  baptizati  estis  ?  Qui  dixerunt :  In  Joannis  baptismate.  h.  Dixit 
autem  Paulus  :  Joannes  baptizavit  baptismo  pcenitentiae  populum  ,dicens: 
In  eum  ,  qui  venturus  esset  post  ipsum  ,  ut  crederent,  hoc  est,  in  Jcsum. 
5.  His  auditis  baptizalisunt  innomine  Domini  Jesu.  G.  Et  cum  imposuisset  illis  manus  Paulus, 
vcnit  Spiritus  sanctus  super  eos ,  et  loquebantur  linguis,  et  prophctabant.  7.  Erant  autem 
onmcs  viri  fere  duodecim.  8.  Introgressus  aulcm  synagogam ,  cum  fiducia  loquebatur  per  tres 
aicnscs ,  dispulans,  ct  suadens  de  regno  Dci.  9.  Cum  autem  quidam  indurarcntur  ,  et  non 
crederent,  maledicentcs  viam  Domini  coram  multitudine :  discedcns  ab  eis ,  segregavit  disci- 
pulos ,  quotidie  disputans  in  schola  tyranni  cujusdam.  1 0.  Hoc  autcm  factum  est  per  bicnnium  , 
da  ut  omnes ,  qui  habitabant  in  Asia,  audirent  verbum  Domini  Judaei  atque  Gentiles.  1  1 .  Vir- 
lutcsqac  no.i  quaslibct  faciebat  Deus  pcr  manum  Pauli :  12.  ita  ut  etiam  super  languidos 
defcrrca  ur  a  corporc  ejus  sudaria,  et  semicincta ,  et  recedcbant  ab  eis  languores ,  et  spiritus 
noipiam  egrcdicbantur.  13.  Tentaverunt  autem  quidam  et  de  circumegnlibus  Judceis  exorcistis, 
invocarc  supcr  cos,  qui  habebant  spirilus  malos ,  nomen  Domini  Jesu,  dicentcs :  Adjuro  vos  per 
CORBEL.  *  i  Anur.     TO^r.  X.  57 


1'90  COMMEXTAMA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.   XIX. 

Jesum ,  (|iieni  Paulus  praedicat.  14.  Erant  autem  quidam  Judaei  Scevae  principis  saccrdotum 
Mptem  filii,  qui  hoc  facicbant.  15.  Respondens  autem  spiritus  nequam  dixit  eis:  Jesum  novi  , 
et  Paulum  scio  :  vos  autem  qui  estis?  16.  Et  insiliens  in  cos  homo ,  in  quo  erat  daemonium 
pessimum  ,  ct  dominatus  amborum ,  invaluit  contra  eos ,  ita  ut  nudi  et  vulnerati  eflugercnt  dc 
dumo  illa.  1 7.  Hoc  autem  notum  faclum  est  omnibus  Judaeis  ,  atquc  Gentilibus  ,  qui  habitabant 
Ephesi :  et  cccidit  timor  super  omnes  illos,  et  magnificabatur  nomen  Domini  Jcsu.  18.  Mullique 
(rcdcntium  vcnicbant,  confitentes  et  annunliantes  actus  suos.  19.  Multi  autem  ex  eis ,  qui 
fuerant  curiosa  sectati ,  contulerunt  libros  ,  et  combusserunt  coram  omnibus :  et  computatis 
prctiis  illorum  ,  invenerunt  pecuniam  denariorum  quinquaginta  millium.  20.  Ila  fortitcr  cres- 
(ibat  verbum  Dei ,  et  confirmabatur.  21.  His  autem  expletis ,  proposuit  Paulus  in  spiritu  , 
liansita  Macedonia  et  Achaia  ire  Hierosolymam  ,  dicens  :  Quoniam  poslquam  fuero  ibi,  oportet 
mc  et  Romam  videre.  22.  Mittens  autem  in  Macedoniam  duos  ex  ministrantibus  sibi ,  Timo- 
theum  etErastum  ,  ipse  remansit  ad  tempus  in  Asia.  23.  Facta  est  autem  iilo  tempore  turbatio 
non  minima  de  via  Domini.  24.  Demetrius  enim  quidam  nomine  ,  argentarius ,  faciens  aedes 
argenteas  Dianee,  praestabat  artificibus  non  modicum  quaestum.  25.  Quos  convocans,  et  eos  qui 
hujusmodi  erant  opifices,  dixit :  Viri,  scitis  quia  de  hoc  artificio  est  nobis  acquisitio  :  26.  et 
videtis,  et  auditis  quia  non  solum  Ephesi,  sed  pene  totius  Asiae,  Paulus  hic  suadens  avertit 
multam  turbam ,  dicens :  Quoniam  non  sunt  dii ,  qui  manibus  fiunt.  27.  Non  solum  autem  haec 
periclitabitur  nobis  pars  in  redargutionem  venire,  sed  et  magnae  Dianae  templum  in  nihilum 
reputabitur ,  sed  et  destrui  incipiet  majestas  ejus ,  quam  toto  Asia  et  orbis  colit.  28.  His  auditis , 
repleti  sunt  ira ,  et  exclamaverunt  dicentes :  magna  Diana  Ephesiorum.  29.  Et  impleta  est  civilas 
confusione  ,  et  impetum  fecerunt  uno  animo  in  theatrum  ,  rapto  Caio  et  Aristarcho  Macedoni- 
bus ,  comitibus  Pauli.  30.  Paulo  autem  volenle  intrarc  in  populum  ,  non  permiserunt  discipuli. 
31 .  Quidam  autem  et  de  Asiae  principibus  ,  qui  erant  amici  ejus ,  miserunt  ad  eum  ,  rogantes 
ne  se  daret  in  theatrum.  32.  Alii  autem  aliud  clamabant.  Erat  enim  Ecclesia  confusa  :  et  plures 
nesciebant  qua  ex  causa  convenissent.  33.  De  turba  autem  detraxerunt  Alexandrum,  propel- 
lentibus  eum  Judaeis.  Alexander  autem  manu  silentio  postulato,  volebat  reddere  rationem 
populo.  34.  Quem  ut  cognoverunt  Judaeum  esse  ,  vox  facta  una  est  omnium ,  quasi  per  horas 
duas  clamantium :  MagnaDiana  Ephesiorum.  35.  Et  cum  sedasset  scriba  turbas ,  dixit:  Viri 
Ephesii ,  quis  enim  est  hominum ,  qui  nesciat  Ephesiorum  civitatem  cultricem  esse  magnae  Dianae 
Jovisque  prolis  ?  36.  Cum  ergo  his  contradici  non  possit,  oportet  vos  sedatos  esse ,  et  uihil 
temere  agere.  37.  Adduxistis  enim  homines  istos,  neque  sacrilegos ,  neque  blasphemantes  deam 
vestram.  38.  Quod  si  Demetrius  ,  et  qui  cum  eo  sunt  artifices ,  habent  adversus  aliquem  causam , 
conventus  forenses  aguntur,  et  proconsules  sunt ,  accusent  invicem.  39.  Si  quid  autem  alterius 
rei  quaeritis,  in  legitima  Ecclesia  poterit  absolvi.  40.  Nam  et  periclitamur  argui  seditionis  ho- 
diernae:  cum  nullus  obnoxius  sit  ( de  quo  possimus  reddere  rationem)  concursus  istius.  Et  cum 
havc  dixisset,  dimisit  Ecclesiam. 

1.  Peragratis  superiorirus  partibus.]  Galatia  Joanne  Baptista  fuisse  baptizatos  inJudaea.  Dum 

et  Phrygia  ,    postquam    Hierosolymis  redisset  enim  ex  Asia  Hierosolymam  de  more  ad  diem 

Antiochiam,  de  quocap.  pracced.  v.  23.  festum  ascendissent,  audientes  praedicationem 

Quosdam  discipulos.  ]  Opinatur  Cajet.  hosce  Joannis  ,  ejus  baptismum  susceperunt ,  ab  eo- 

.'nisse  conversos  ,  et  baptizatos  baptismo  Joan-  que  didicerunt,  credendum  esse  in  Christum 

nis  ab  Apollo.   Hic  enim  ante  Paulum   fuerat  mox  venturum,  mox  in  Asiam  domum  redeun- 

Ephcsi,  solumque   sciebat  baptisma  Joannis,  tes,nihil  amplius  de  rebus  in  Judaea  a  Joanne 

cap.   praeced.    v.   2ft.   et  25.  Sed  obstat,  quod  et  Christo  gestis    audierant:  quare  ea  hic  au- 

KphesiApolloinstructusfuerilpleniusdeChristo,  diunt  a  Paulo.  Ita  Chrysost.  et  alii    mox  ci- 

et  Christi  baptismo  ab  Aquila  c.  18.  v.  26.  quare  tandi. 

si   hi  fuissent  ejus   discipuli,   uiique  ipse  eos  Si  spiritum  sanctum  accepistis.  ]  q.  d.  Estisne 

plenius   de  Christo  instruxisset ,   et  baptismo  confirmati  Sacramenlo   Confirmationis  ?  in  eo 

Christi  baplizari  curasset.    Adde,    baptismum  enim  primitus  visibiliter  dabatur  Spiritus  sanc- 

loanms  durasse  tantum  usque  ad   Christum  :  tus,  uti  dixi  cap.  8.  Quia  enim  chcebant  se  esse 

ad  illuiii  enim  ducebatettendebat,  ideoque  a  solo  discipulos  Christi ,  ad  quem  missi  erant  a  Joan- 

Joanne  collatus  est,  non  a  discipulis,  vel  poste-  ne ,  putabatPaulus  eos  baptizatos  esse  baptismo 

ris  ejus,  uti  docet  S.  August.  tract.  5.  in  Joan-  Christi;  sed  dubitabat  an  essent  confirmati,  eo 

nem,  ct  S.  Cyrill.  in  Joan.  lib.  2.  c.  57.  et  sat  eo  quod  Ephesi  nullus  fuisset  Episcopus ,  cujus 

colligiturJoan.  1.  6'6.  et  c.  3.  23.  soliusestconferreSacramentumConfirmationis. 

Dico  ergo,  hos  ante  annos  viginti,  ab  ipso  Undeaddit: 


COMMENTABIA   IN  ACTA 

CnF.DENTEs.  ]  Graice  jug&ieu»t«i  ,  id  e&ipostquam 
credidistis,  et  conscquenler  baptizaii  estis.  lta 
Pagnin.  Tigur.  ct  alii. 

Sed  NEQUE  SI  SPIKITl'8  sanctus  est,  audivimus.] 
Hinc  patcl  baptisnmin  Joannis  diversum  fuisse 
a  baplismo  Chrisii,  uli  contra  Calvinuin,  ct  luc- 
reticos  dejinil  Concil.  Tridcnt.  sess.  7.  cap.  1. 
de  baptismo.  Baplismus  cnini  Cbrisli  confcilur 
invocationc  S.  Trinilatis  ,  dicendo  :  Ego  le  bap- 
tizo  in  nomine  Palris ,  cl  Filii  ct  Spirittu  satuii. 
Joannis  vcro  in  noniine  Chrisli  vcnturi  diuii- 
taxat,  ut  patcbit  v.  U.  ideoque  bi  non  audieranl 
nomen  Spirilus  sancti.  Vide  Bellarm.  tracl.  dc 
baptismoc.  19.  ei21.  Perperam  ergoS.  Cyprian. 
epist.  73.  ad  Jubaianum  cx  borum  rebapii/.a- 
tione  sumpsit  argumentum  de  rebaplizandis 
hsereticis:  quem  crrorcm  passionis  falee purgavit 
ait  S.  Aug.  cpist.  UB.  Pcjus  lingunl  Ccnturiaioi cs 
lib.  2.  cap.  U.  lit.  dc  baptismo,  ct  kcninilius  in 
Exam.  Concil.  Trid.  cap.  de  baplismo,  Joan- 
ncm  Baptislam  bapli/asse  in  noininc  S.  Trini- 
talis  :  hos  vcro  non  recepisse  verum  Joannis 
baptisma;  »ed  mutilum  et  vitiatum.  Nam  ipsi 
discrtc  asserunt  se  bapti/atos  baplismate  Joau- 
nis  ,  nec  Paulus  de  ejus  verilate  dubitat, 
quin  potius  veruni  fuisse  prcesupponil.  Scdaddit 
Joannis  baptismum  fuisae  lantum  symbolum 
poBoitentia3,  ideoque  iasiiulcientero  ad  remissio- 
nem  peccatorum  :  eam  enim  solum  prasstare 
Cbrisluin  in  suo  baptismo. 

S.  l.s  Ql  (>,] "'«  t<»  id  est,  in  quid,  id  cst,  in  quo,  sci- 
licel  baplismate  ;  respondent  enim,  in  Jokannis 
buplismule  :  sicpecnim  t<>  sinnitur  pro  fc.  Alio- 
(|iii  proprie  in  quid,  id  cst,  iu  (|uem,  putacujus 
nomine  invocalo,  baptizati  cstis?  Imperite  et 
incptc  Bc/.a  et  Buccrus  bic,  haplismum  interpre- 
lanlur  doctrjnam  Joannis  ii  baptismo  seclu- 
sain  ,  (|.  (I.  In  (|uo  bapti/ati  eslis,  id  est.cujus 
cloctrinam  edocti  eslis,  aquo  insliluli  eslis  ?  rcs- 
pondent  illi,  in  Joannis  buptismate ,  id  est,  in 
Joannis  scbola  ei  disciplina  eruditi  suinus  ,  non 
lamenal)  eo  baplizali.  ld  faciunt.  quia  ccnscnt 
baptismum  Joaunis  fuiase  eumdem  cum  bap- 
lismo Clnisii.  Neergo  Paulum,  qui  cos  baptizari 
curavit  baptismo  Christi,  faeiaiil  Anabaplistam, 
dicunl  eos  non  fuisse  bapli/alos  baptismo  Joan- 
nis,  sivc  Cbrisli,  ul  ipsi  opinanlur.  libi  videcpiis 
spi  rilus  agiil  liarelicos,  vid.dicet  invidi  Lucifei  i, 
quieOs  excaecatel  in  vcrtigincin  agii.  ut  cnim 
Chrisluni,  cjusipie  Sacrameuta  exlenuent,  con- 
fundunt  ca  cum  vcteribus  el  S.  Joannis,  imo 
lieec  illis  ackcquant  et  idcntilicaut. 

Verum  nusquani  in  Scripl.  vel  Patribus  doc- 
tiina  vocalur  baplismus  :  aliud  eniin  est  docerc, 
aliud  bnplizare.  Quis  uniquam  bapli/ari  bap- 
tismo,  censuil  idem  esse  quod  doceri  doctri- 
nam?  Sccundo,  proprie  bic  baplismum  accipi, 
palet  ex  sequeiiiibus  :  Dixit  atttcm  1'aulus  :  Joan- 
ncs  baptizavil  baptismo  pamitenttts  populum. 
lUirsum  :  llis  audilis  baptizati  sunl  in  nominc  Uo- 
miuiJcsu;  ubi  clnrum  est  proprie  baplismuni 
aceipi  pio  ablutione  sacramenlali  ,  non  pro 
doctrina.  Brgoet  paulo  anlc,  cnm  ait  cosbapti- 
/alos  baplisino  Joannis  ,  proprie  baptisinum 
accipit.  Opponit  onim  baplisinum  Christi  bnp- 
tisino  Joannis,  el  bapli/alos  baptismo  Joannis 
jnbet  baplizari  haplisnio  (.hrisli.  Ergo  clarum 
csi  .  baplisnuini  Joannis  fuisse  alium  a  baplis 
moChristi,  eoquelonge  inferiorcm,  nisi  Pauluiii 
m  linius  facere  Anabaplistam.  Tertio.  ila  cloeenl 
i'l  expliraiu  S.   Chrvsost.  bic,  S.  Aug.   lib.   de 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX.  201 

Unico  baptismo  cap.  7.  S.  Hicron.  in  c.  2.  Joelis, 
Terlullianus  libr.  de  Baplismo  c.  10.  Origen. 
tomo  8.  in  Joannem  ,  et  aliipassim  :  Quarto , 
quiaGraece  est /*-:>,  quod  expressam,  veltacitain 
(  xigit  anlilhesin.  Lnde  post  se  poscit  U.  q.  d. 
Joannes  quidem  baptizavit  baplismo  poenilen- 
tia3,  Christus  vcro  bapli/al  baplisino  remissionis 
peccaloruin  jusiiiiie  el  salutis.  1'erperam  enini 
fteza  t4  //•:>  refert  ad  i) ,  quod  habetur  vcrs.  5. 
in  Craeco,  ubi  dicitur  :  ixoi/«*»re«  U ,  id  est,  au- 
dientesvero  baptizati  sunt.  Nani  Pauli  eratio  im- 
perfecla  expleri  nequit  per  historiam  rei  gesl.e 
jier  alios,  puta  bapti/atos,  sed  ejusdcm  Pauli 
orationc  tacita  suppleri  dehct:  alioqui  dicen- 
dum  estT6//.6vesseenclylicuiii,  et  redundare,  uti 
redundat  cap.  1.  1.  ct  aiibi.Vide  Bellarm.  dehap- 
lismo  cap.  22.  ubi  alia  aliorum  effugia  confulal. 
U.   lOANNES   HAPTl/.vvn  BAPTISHO  PCEHl ri;.Mi.i:.J 

ld  est,  haptismo,  qui  erat  symbolum,  excitatio 

et  protestatio  pojnitentia^,  ad  rcmissioncm  pec- 
catorum  baptismo  Christi  rccipiendam.  Vide 
dicta  c.  1.  5.  Hinc  sequitur,  infantes  et  pueros 
rationis  et  poenitentiae  impotes  non  fuissebapti- 
zatosbaptismoJoannis  ;sedsolosaduhos,  ulpote 
rationis  et  pflenileuliic  capaces.  Ita  Suarezct  alii 
passim.  Secusest  debaptismoChrisli.quiconfer- 
tur  parvulis  ad  remissionem  peccati  originalis. 

DlCE.NS  :  I.\  EUM  QLl  VBNTOROS  ESSET  POST  11'SCJl, 

ut  crederent.  ]  Hiuc  colligunt  S.  Hicroii.  in  Joc- 
liscap.  2.  I).  Thom.  Magister  Sentent.  Bonavent. 
Palalius  et  alii  m  U.  dist.  2.  hanc  fuissc  formu- 
lam  baptismi  Joannis  ;  Ego  te  baptizo ,  ineum 
(jiti  venturus  est  ut  credas,  hoc  est,  in  Jcsum  Cltris- 
tum,  quem  vobis  mox  ostcndam.  Chrislum  vcro 
baptizans  dixit  :  Ego  te  baptizo,  in  nomine  luo, 
qui  venturus  es  ,  ait  Palatius.  Ubi  adverte  ,  hanc 
iormulam  essecxhortatoriam,  idcoque  uon  pro- 
prie  fuisse  formani  Sacramenti  ( hoc  enini 
est  proprium  Sacramenlis  legis  novce  ,  qu.e 
(piia  pcrfecta  sunt,  coalescunl  ex  nialeria  et 
forma)  sed  instar  formse.  Eral  enim  proprie  c.\- 
horlatio  ad  poenitenliam  ct  lidem  in  Christum. 
Ita  docet  Durandus,  Cabriel,  Solus,  ct  cx  iis 
Franc.  Suare/  3.  part.  quoesl.  38.  disput.  25.  B6C~ 
tione  1.  Nota  ro  qui  vcnturus  cst ,  est  periplirasis 
Messiae  sive  Christi,  Ut  dixi  Genes.  49.  12.  Uiulr 
Croeca  etSyra  addunl :  Uocesl,inJcsumChristum. 

5.  His  AuniTis  BAPTiZATi  su>T.]  Beza  contcndit 
haec  csse  verba  non  Lucae,  scd  Pauli  :  ejus  cnim 
narralioncm  coeptam  v.  prajcedenti  hic  expleri. 
q.  d.  Paulus,  Alulti  e  populo  audilis  verbisJoan- 
nis,  ab  eo  baplizali  sunt  in  nomine  Christi. 
Verum  liaec  esse  verba  non  Pauli,  sed  Lucae,  planc, 
cxposciltola  rei  gesUe  series,  quce  historica  cst 
narralio,  quod  scilicct  hi  duodccim  E|)hesiiba])- 
tizali  baplismo  Joannis  ,  audienles  a  Paulo  bap- 
lismuinJoanniscsse  insuiricientcm,  clcomplcn- 
dum  perbapiismum  Chrisli,  eodcm  mox  bapti- 
zati  sint.  Idem  evincunt  scquentia  vers.  6.  El 
cum  imposiussct  itlis  manus,  vcnil  Spiritus  sunclus 
supcr  cos.  q.  d.  Baplizati  sunt,  et  mox  a  PjMilo 
conlirmali  rccepcrmu  Spiritum  sanctum :  alio 
qui  eniin  nulla  crit  horuni  versuum  connexio  , 
scd  erunt  scopoe  dissolutic,  cl  artna  sinecalcc, 
utdicebatCaius  Imp.  dc  scriplis  et  sententiis  Se- 
necae,  teste  Lipsio  in  cjusprooemio. 

(j.  Etcim  imposi'issi:t  ii.lis  MAMS.impcrticndo 
cisSacramcnlum  Conlirmationis,  venit,  in  visi- 
biliignis,  vel  linguarum  specic,  Spiritcs  sam 
tus  super  eos.  Unde  ct  i.oqit.iuntiu  uhmju; i  i 
propuetaiunt,  ]  vel  propric  fuiura  prcdfcendo, 


292  COMMENTARIA  1N  ACTA 

vel  improprie  celebrando  magnalia  Dci.  Hi 
rnimerant  effeclus  Sacramenti  Confirmationis, 
non  baptismi,  uti  ostendi  cap.  2.  h.  et  cap.  8.  17. 

8.  De  begno  DEi.jPuiaderegaoccelorum,  deque 

modis  el  viis  qnibus  ad  illud  tendere  debemus, 
uti  dixi  c.  1.  3.  niinirum  per  lidem,  obedienliam 
etcultum  Christi  crucifixi. 

9.  Cum  autem  quidam,  Judoei  (crant  enim  e  sy- 
nagoga.in  qua  praedicabat  Paulus , )  no.ncrede- 
kknt.  ]  Syrus  cxcandescerent. 

Maledicf.ntes  viam  Domini,]  conviciantes  ins- 
titutum  christianismi ,  Cbristumque  crucifixc- 
runt  blasphemanles.  Ilinc  discimus ,  ait  Chry- 
sost.  Quod  non  dcbemas  non  immiscere  maledicen- 
tibtis.sed  ab  eis  discedere.  Cum  maledicereturs  non 
maledixit  etiam  ipse,  sed  potias  quolidie  dispata- 
bat  :  el  ob  hanc  causam  potissimum  sibi  familiares 
faciebat,  quod  quamvis  male  audiret,  non  tamen 
recederet,  neque  resitiret. 

DlSPTJTANS  1N  SCHOLA  TYRANNICUJUSDAM.]  SjTUS, 

Dionys.  Arias  et  Mariana  censent,  tyrannus  esse 
nomen  proprium  viri  sic  appellati;  imo  Arias 
censet  nomcn  lyranni  mutatis punctis  idemesse 
quod  Tyrni,  vel  Turni.  Sic  Tyrannio  dictus  esl 
Grammaticus  ille,  quem  laudat  Strabo  libr.  13. 
Forte  bic  est  ille  Tyrannus  Sophista,  quem  scri- 
bit^Suidas  libros  decem  edidisse  de  Statu  et  divi- 
sione  oralionis.  Ita  Baron.  Alii  tyranni  nomen 
accipiunt  ut  appellalivum ,  pro  principe,  pri- 
mate  aul  viro  potente  :  unde  ct  in  Romanis  Bi- 
bliis  scribitur  per  minusculum.  Ita  Lyran.  Ca- 
jetan.  Vatabl.  Gagneius  et  alii ;  quasi  sludio  hunc 
locum  viri  potentis  elegerit  Paulus,  ut  eis  eum 
sua  potentia  contra  Judneorum  audaciam  lucre- 
tur,  unde  et  biennium  ibidem  resedit  et  docuit. 
Forte  erat  ex  stirpe  Androchi  quem  Strabo  lib. 
lh.  asserit  fuisse  Codri  Athenarum  regis  filium, 
Ephesumque  condidisse,  eamque  fecisse  regiam 
Jonum,  additque  :  Etiamnum  omnes  ex  hoc  ge- 
nere  reges  vocantur,  et  quibusdam  regiisfruuntar 
honoribus ,  ut  qui  primo  loco  sedeant  in  et  specta- 
culis,  purpuram  habeant ,  scipioncm  quoqae  pro 
sceplro.  Tunc  schola  pro  aula,  vel  porticu,  in- 
quam  otii  causa  hic  tyrannus ,  id  est  vir  potens, 
secedere  solebat,  accipi  debet  :  *x°*<?%*  eninj 
idem  est  quod  otior,  requicsco,  ferior,  immo- 
ror  :  unde  vxoH  est  otium  ,  vocatio  ,  cessalio, 
inora,  secessus  :  unde  ludus  litierarius  vocatur 
schota,  eo  quod  litteree  otium  poscant.  Studiosi 
enim  et  scholares  coeteris  rebus  omissis,  toti 
debent  vacare  liberalibus  studiis.  Vide  Brisso- 
nium  lib.  17.  de  Verborum  signific. 

10.  HOC  AUTEM  FACTUM  EST  TER  MENNIUM.]  Adde 

tres  menses,  quod  Paulus  praedicando  exegit 
in  synagoga  v.  7.  habebis  duos  annos  expletos, 
<l  lertium  inchoatum  per  tres  menses.  Unde 
cap.  20.  31.  ait  Paulus,  se  Ephesi  tres  annos 
resedisse,  scilicetincomplete,  quiatertium  dum- 
taxat  inchoavit.  Porro  Paulus  venit  Ephesum 
anno  Christi  55.  Claudii  13.  inde  recessit  anno 
Ghristi  57.  Neronis  1.  post  Pentecosten.  Hoc 
cnim  scribit  Corinlbiis  epist.  1.  c.  16.  8.  Perma- 
nebo  ,  inquit,  Ephesi  usque  ad  Pentecosten.  Ita 
Baron.  qui  etrecte  advertit,  Paulum  hocbiennio 
non  semper  haesisse  Ephesi,  sed  et  excurrissc 
ad  Alias  Asiae  civitates,  iis  evangelizando.  Causa, 
cur  tamdiu  Ephesi  haeserit  Paulus,  fuit  civitatis 
freqnentia,  idololatria,  philosophia,  magia.  Erat 
<nim  Ephesus  Asiae  melropolis,in  eaque  Dianae 
templum  celeberrimum  :  hanc  ergo  idololatriae 
arcem  expugnandara  suscipit  Paulus,  ut  ea  sn- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX. 

bacta,  facile  reliqua  omnia  cxpugnct.  Eplicsi 
enim  scholam  magiae  instituit  sub  hoc  tempus 
Apollonius  Tyanaeus  impostor,  Cbristi  Paulique 
hoslis.  Ilanc  causam  dat  Paulus  Ephesoscribens 
ad  Corinlh.  epist.  1.  cap.  16.  8.  Permanebo ,  in- 
(]iiit :  Ephesi :  Ostium  cnimmihi  apcrtum  estmag- 
num  et  evidens ,  et  advcrsarii  multi.  Hac  etiam  tle 
causa  scribens  postea  ad  Ephesios,  slylum  at- 
tolit,  prolunde  loquitur ,  sublimia  speculatur  , 
ut  oslendat  sc  profunditate  sapientiae  non  ce- 
dere,  sed  superare  magos  et  philosophos,  uli 
dixiprooemioinepistolam  adEphesios.  Quocirca 
Haymo  ibidem  :  Sicut  cor,  inquit,  in  medio  ven- 
tris,ita  ista  in  med'o corpore epistolarum  consistil. 

Omnes,  J  plerique  omnes,  plurimi. 

In  Asia,]  minore  :  undequaque  enim  ex  Asia 
hac  coniluebant  Ephesum,  tum  ob  orbis,  tum 
ob  templi  Dianae  celebritatem.  Hinc  recte  docet 
Baron.  anno  Christi.  97.  Ephesinam  Eccle- 
siam '  primitus  non  a  S.  Johanne,  dum  is 
ciim  cfKteris  fidelibus  jussus  abire  Hierosoly- 
mis,  una  cum  Dei  genitrice  venit  Ephesum;  sed 
a  Paulo  fuisse  fundatam ;  hoc  enim  moris  sui 
fuisse  scribit Paulus  Koman.  15.  v.  20.  Unde  et 
S.  Ignatius  scribens  ad  Ephesios,  Paulum  Jo- 
hanni  in  aedificalione  Ephesinae  Ecclesiae  praepo- 
nit.  Et  Epiphan.  haeres.  51.  ait,  S.  Johannem  in 
senectute  curasse  Asianam  Ecclesiam :  ergo  post 
Paulum. 

11.  VlRTUTESQUE  NON  QUASLIBET,]  noil  VlllgareS, 

sed  maximas,  ait  Syrus,  puta  miracula  grandia. 

12.  Semisinctia.  ]  Quiclam  putant  esse  idem 
cum  sudariis,  aut  eorum  speciem  ;  unde  ait 
Lucas,  sudaria ,  vel  semicinctia.  QEcum.  autem 
sudaria  censet  fuisse  vittas  capitis,  semicinctia 
vero  strophiola,  quae  nos  sttdrtWavocamus,  quod 
iis  sudorem  abstergamus.  Alii  semicinctium  in- 
terpretatur  velamen  lineum,  vel  pelliceum,  quo 
opifices  pectus  et  femora  praecingunt,  ne  ope- 
rando  vestes  commaculent ,  erat  enim  Paulus 
opifex  et  scenopegus.  Dicunlur  semicinctia,  quia 
non  totum  corpus,  sed  dimidium  cingunt  et  ve- 
lant.  Ita  Salmeron  et  Lorinus.  Denique  apposilc 
per  semicinctia  accipies  breviora  vel  arctiora 
cingula  ,  aut  zona3  sive  singuli  partes,  q.  Q. 
seniizonas,  semicingula.  Undc  lsidorus  1.  19. 
Cinctus,  ait,  est  tata  zona,  et  minus  lata  semicinc- 
tium,  et  utrisque  minima  cingulum.  Sic  Nicepbo- 
rus  Episcopus  Constantinopol.  inter  alias  veslcs 
sacerdotales,  quas.  miltit  Leoni  III.  Ponlifici 
nominat  semicinctia,  id  est  cingula,  auro  varie- 
gata,  uti  patet  in  Actis  Concilii  Ephesini  cap.  22. 
Et  Petronius,  dum  quemdam  se  suspendere  pa- 
rantem  describit,  asserit  eum  ad  hoc  parassc 
semicinctia,  id  est  cingula.  Quocirca  Martialis 
in  Apophoreto  153.  cujus  t\tu\usest  semicinctium, 
illud  ita  describit: 

Det  lunicam  locuples,  ego  te  proecingere  possum. 
Essem  si  dives,  munus  utrumque  darem. 

Haec  et  plura  Sanchez.  Accedit  Nicephor.  I.  2. 
cap.  1h.  qni  semicinctia  interprelatur  fascias 
tenues.  Nota.  In  textu  Graeco  sunt  Latinaevoces, 
sudaria  et  semicinctia,  quia  multae  similes  ex 
lingua  Romana  (utpote  dominantibus  in  Graecia 
Romanis)  in  Graecam  Apostolorum  eetate  tran- 
sierant,  ut  libertini,  Aclor.  6.  Pratorium.  Matth. 
27.  Custodia,  ibidem  ;  Niger,  Euroaquilo,  centu 
rio,  titulus.  Joan.  19.  Denarius,  quadrans,  legio. 
spiculator,  linteum ,  colonia,  flageltum,  Joan.  2. 
Membrana,  census.  Matth.  17.  Perperam.  1.  Co- 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

riiilh.    13.    Arlcmon,  sicarii.  Actor.   22.  Ita  Ma- 
liana. 

Bjecedebakt  ab  eis  languorks.]  S.  Cbrys.  hsec 
thcorice  exaggerans  horn.  8.  in  epist.  ad  Uoin. 
elhom.  6.  in  cpist.  1.  ad  Corinth.  additumbra 
Pauli  icvixissc  rnortuos.  Hinc  patet  antiquus 
iiMis,  via  et  energia  sanctarum  reliquiarum, 
l»ec  lanliini  corpora  Sanclornin,  scd  ct  stularia, 
vestea  eliaque  corpori  adjacentia  esso  saluti- 
ferra,  uti  de  floribua  feretrum  S.  Stephani  tan- 
gentibus  narratS.  Aug.  lib.  22.  civitai.  cap.  8. 
iis  pliucs  oegrotos  esse  sanitati  reslitutos.  Sic 
S.  Gregorius  Conslantiae  Augustse  lib.  3.  cp.  30. 
ct  aliis  pro  sacris  reliquiis  niisit  brandeum,  id 
est,  vclum  quod  Apostolorum  ct  Maiiynun  re* 
liquias  tcxcrat,  vel  tetigerat.  Theodoretus  in 
Philothco  cap.  21.  asserit,  oleum  in  lychriif  ante 
sepulchra  Martyrum  ardcns,  multis  sanitatem 
pcr  rniraculum  allulisse.  Plura  vidc  apud  Iia- 
ron.  bic  anno  Christi  55. 

13.  Juu.eis  exorcistis.]  Judrcos  anlc  Christ iiin 
suos  hahuisse  cxorcisias  ad  expeliendum  da-mo- 
nes,  hinc  liquet,  et  cx  illo  Matth.  12.  17.  Filiives- 
tri  in  qtto  ejiciunt?  ct  ex  Joscpho  lih.  8.  Anliq. 
c.  2.  ct  I.  7.  Belli  cap.  25.  et  ex  Epiphan.  hse- 
real  30.  ubi  asserit  eos  usus  nominetctragram- 
mato  Jehova.  De  exorcismis  Salomonis  vide 
Josephum  loco  citato,  ct  Delrio  in  Magicis :  quan- 
qnam  s.  Thom.  q.  6.  de  potentia  artic.  10.  ad  3. 
ct  ex  co  Franc.  Vicloria  relectione  de  rnagia , 
num.  28.  censcnt  cxorcismos  Salomonis  per 
Cerlam  radicemcum  adjuratione,  abeo  compo- 
sitos  esse  poslquam  factus  cst  idololatra.  Sane 
lios  exorcistas  nragicis  artibus  usos,  suspicari 
licct  ex  eo  quod  ait  Lucas  v.  9.  Mtilli  autem  cx 
cis  quifuerani  curiosasectati,  ctc.  Jam  soli  Chris- 
tiani  hahcnt  el  ordinant  exorcislas  ,  quorum 
exorcismi,  id  cst,  adjurationes  ct  drcmonum  , 
sunt  spiritualia  eorum  flagra  el  verborum  tor- 
vtenla,  ait  S.  Cyprianus  cpist.  ad  Demetrianum. 
Hanc  cnim  potestatem  ejiciendi  dacmones  Chris- 
tus  dcdit  Apostolis  et  Ecclesise  Lucae  10.  19. 
Krrat  crgo  Origcnes  tract.  35.  in  Matllr.  ubi  do- 
cet  Judaicum  csse  exorcizare  dacmones  ,  non 
Chiislianum  ,  boc  argumento  :  Cbristiano  lro- 
mini  cx  lege  Clrristi  non  licct  omnino  jurarc, 
Matth.  5.  36.  crgo  necquempiam  adjurare,  sive 
exorcizarc.  Verum,  sicut  falsum  est antecedcns, 
iia  et  consequens,  sive  conclusio  indc  de- 
ducta. 

Adjuro  vos  pkr  Jesim.  ]  Nam,  ul  ait  S.  Chrvs. 
bom.  h.  de  laudihus  S.  Pauli,  si  Jesum  invoces 
iStuarcnum,  vetut  ab  ignc  repente  diffugit  damion. 
Et  S.  Justin.  de  Verit.  Chrisl.  relig.  Ejus  nominis 
(Jesu)  potentiam  dtvmones  tremunt  ct  reformi- 
dant;  hodie  quoque  illi  per  nomen  Jesu  Christi  cru- 
ciftxi  adjuratinobis  parcnt.  Et  Prudenliusin  Apo- 
theosi  contra  Judaeos  : 

Torqnetur  Apollo 

Nomine  prrcussus  Cliristi,  nec  fulmina  verbi 
Ferrcpotest  :  agilant  miscrum  tot  vcrliera  lingux, 
Quot  laudata  Dei  resonant  miracula  Cliristi. 

RatiO  cst,  quia  a  Jesu  vicius  ct  proslratus  est 
daemon.  Jesum  ergo  ct  cruecm  ejus  borret,  si- 
<  ut  canis  borrct  baculum  quo  percussus  est,  et 
nuillo  magis  percussorem,  qui  baculum  in  eum 
vihrat.  TestaturS.  Dionys.  Eccl.  Hicrarcb.  cap.  3. 
Christianos  cum  post  baptismum  in  peccatum 
diquod  mortale  incidisscnt,  vexari  a  daemoni- 
bus  consuevissc.  EtS.  Cyprian.  epist.  7G.  S<rpc, 


APOSTOLOnUM.  Cap.  XIX. 

ait,  nonnulli  dc  iis  qui  sani  baplizantur,  ti  pt 
modumpeccare ccrperinl ,spirituimmundo  redeunle 
quatiuntur,  ul  manifestum  sit,  diabotum  in  bap- 
li.vmo  (itle  credenlis  exctudi;  si  ftdes  postmodum 
defecerit,  regredi.  Hsec  Cyprian.  agensde  iis  qui 
a  fide  ci  (.hiislo  apostatant. 

Quem  i'\i  i.i  >  Pbjedicat.]  Videntur bi exorcisUe 
cx  prsesuinplione  voluisse  inrilari  Paulurnin  ex- 
pellendis  dasmonibua  per  nomen  Jesu,  ut  inde 
sihi  phnisiiiii  ct  quzestum  facerent  apud  popu- 
Ium.  UndeS.  Cbrysoat  et  S.  Cyprian.  serm.  de 
haplismo  Chrisli,  vocant  eos  qusesluarios.  Ve- 
rum  quia  suis  viribus  difTidehant,  piaelexunt 
nomenPauli,  quein  videbant  daemonibus  esse 
icrrori  eosque  expelleie.  Porro  (piia  erant  Ju- 
<!;ci,  ideoque  increduliChristo,  idcirco  non  ipsi 
diaholo,  sed  ipsis  diabolus  prtevaluit,  in  eosquc 
insiliit.  Addunl  aliqui,  id  eos  astule  dolo  malo 
fecisse,  nimirum  ut  a  Paulo  ejusque  dOCtrina 
homincs  avciicrent,  et  ad  se  ac  judaismum  tra- 
ducerent.  Si  eniin  ipsi  expellerent  daemones , 
cunr  ipsi  essent  Judsei ,  dicluri  erant  se  virlute 
judaismi  ct  fidei  Juelaiae  id  faccre,  ac  proinde 
Jesum  sive  Salvatorem  et  Chrislum  esse  eum  , 
quem  Judaei  expeclant,  non  quem  Paulus  jain 
vcnisse  praedicat.  Si  non  expellcrcnt,  dicluri 
crant  Jcsu  nomcn  csse  inane  et  invalidum  ad 
«•xpellcndos  dacmones,  ac  proinde  frustra  coli 
et  invocari,  frustraque  a  Paulo  prcedicari,  et  suis 
exorcismis  proetexi. 

IU.  Prixcipis  sacerdotim,  ]  unius  e  princibus, 
sive  Pontificibus.  Eranl  cnim  2^.  principes,  sive 
pontiflces,  puia  primogcniti  lotidcm  familiarum 
sacerdolalium,  uli  dixi  cap.  h.  6. 

15.  Vos  actem  qlikstis?]  q.  d.  Vos  non  cstis 
servi  Christi,  nec  Pauli  asseclce,  sednostraman- 
cipia,  utpote  Christo  increduli  et  infidcles  ,  lu- 
crum  plausumque  ex  Christi  nomine  captantes  : 
indignum  auteur  cst,  ut  mancipium  suo  hero  et 
domino  imperet ,  eumque  domo  sua  expellai. 
S.  Cyprianus  serm.  debaptismo,  sic  explicat : 
Chrislum  scimtts,  el  Paulttm  novimus,  ct  in  nomine 
Chrisli  quem  Paulus  pratdicat  adjurati ,  egredi- 
mttr ;  vos  atttem  penitus  ignoramus.  Chrysosto- 
rrrus  vero.  q.  d.  Vos  non  creditis  Christo,  sed 
ejus  nomine  abutentes,  lrsec  verba  fmgitis  :  vos 
non  esiis  lrtijus  nominis  praecones,  quia,  mei  es- 
tis.  Cbristi  ergo  et  Pauli  herile  hnperium  ag- 
nosco  ,  non  veslrum  :  puniam  ergo  vestram  au- 
daciam  et  temeritatem,  atque  ut  servos  meos 
mihi  insultantes  male  mulctabo.  Quare ,  inquii 
Chrysostom.  non  dixit  spirilus  mattts.  Qttid  est 
Jesus?  Terrebatur ,  ne  et  ipse  pamam  det.  Sciebat 
enim  concedi  et  ulcisci  illos ,  quos  hujus  7iominis  il- 
tusoris  fecerat.  Simili  modo  Lulherus  volens 
exorcizaredaemonem,  ab  eo  invasus  in  extremas 
angustias  redacius  est,  uti  narrat  Staphylus 
contra  Smidelinunr  p.  hOh.  et  Brcdembacirius 
Collat  7.  cap.  Z»0. 

Ex  adversoS.  Hilarion,  qui  teste  S.  Hieron.  in 
ejus  vita ,  prae  caeteris  Sanclis  dominatus  est 
dsemonibus,  plurimosque  expulit,  hoc  in  eos 
impcrium  acquisivil  contemptu  sui,  fuga  opum 
ct  bonorum  :  aurum  enim  pro  luto  liabebai. 
Crebro,  inquit  S.  Hieron.,  mutabat  locum,  nonex 
levilate,  sed  honorcm  fugiens  cl  imporlttnilalcm, 
semper  enim  silentium  et  vitam  ignobilcm  deside- 
rabat.  Singttlos  horlabatur  praterire  figuram  hu- 
jus  mundifCt  eam  csse  veram  vilam,  qtta'  viia>  pra- 
sentis  cmerctur  incommodo.  Videns  omniinn  or- 
dinum  ad  se  concursum   flebai.  Rogatus  cur  ? 


■JJU  COMMENTARIA  IN  ACTA 

liursum,a\t,  ad  sceculum  redii  et  recepl  merccdem 
meam  in  vita  mea.  Mirentur  alii  signa  quwfecil, 
niirrntur  incredibilcm  abslinentiam ,  scicnliam , 
liumililatcm  :  ego  nihil  ita  stupco,  quam  gtoriam 
illum  et  honorem  calcare  potuisse.  Concurrebunt 
enlm  ad  cum  Episcopt  Prcsbyteri,  Monachi,  ma- 
tronce  quoque,  Christianorum  grandis  tentatio  : 
at  ilte  nihil  aliud  nisi  sotitudinem  meditabatur , 
dtvmones  in  cncrgumenis  ubique  eum  laterecupien- 
tem  prodebant .  scd  illc  dolens ,  ct  quodammodo  in 
sui  ultionem  scevicns,  tanta  cos  orationum  instan- 
tia  flagellabat,  ul  omnes  ab  energumenis  expelie- 
ret.  ISihU  in  eo  cunctis  ita  admirantibus,  quam 
quod  post  lanta  signa  ct  miracula,  ne  fragmcn 
(fuidem  panis  a  quoquam  iitis  in  tocis  accepisset. 
Accensus  cnim  fiducia  paupcris  conscienticv,  in  co 
magis  lcvlabalur  et  quod  nihil  haberet  s(X>cuii ,  et 
qtiod  ab  accolis  illius  loci  mendicus  putaretur. 
Habebat  hanc  gratiam,  ut  ex  odore  corporum, 
vcstium,  et  earum  rerum  quas  quis  tetigerat, 
sciret  cui  daemoni,  vel  vitio  subjaceret.  Appo- 
sito  cicere  cujusdam  avari :  Non  sentis,  ait,  pu- 
torum  telerrimum  ,  ct  in  cicere  hatrere  avaritiam? 
Da  bobus.  Dedit  altcr  :  atilli  illico  ruptus  loris 
fugerunt.  Terribili  camelo  et  feroci  procedens 
obviam  :  Non  me,  ait,  terres  diabote  tanta  mole 
rorporis  :  et  in  vulpecula,  et  in  cameto  unus  atquc 
idcm  es.  Orionus  vir  potens  a  legione  dacmonum 
abeo  liberatus,  obtuiitei  multa  dona.  Recusanti 
ait :  Da  pauperibus.  Cui  Sanctus  :  Tu  ait,  metius 
potes  tua  distribuere,  qui  per  urbes  ambutas,  et 
nosli  paupere.s.  Ego  qui  mea  retiqui  cur  cdiena  ap- 
petam  :  Cumque  illc  doleret  sua  respui  :  Noli, 
ait,  contristari  6  fiti.  Quod  facio,  pro  me  etpro  le 
facio.  Si  enim  hcvc  accepero ,  et  ego  Dcum  offen- 
dam,  ct  tegio  ad  te  rcvertetur.  Adducta  est  ad 
Sanctum  puella  energumena,  qui  irridens  dae- 
monem.  Grandis,  ait,  fortitudo  lua,  quilicio  et  ia- 
inina  strictus  tcncris,  Dic  quare  ausus  es  ingredi 
puellam  Dei  ?  Respondit  daemon,  Ut  servarem  it- 
tam  virginem.  Cui  Sanctus  :  Tu  servares,  proditor 
castitatis?  Cur  non  potius  in  eam  qui  te  mitfebat 
es  ingressus?  Ut  quid,  respondit  daemon,  intra- 
rem  in  eum,  qui  habebat  coltegam  meum  amoris 
damoncm?  Splendenle  luna  cernit  ex  improviso 
rhedam  serventibus  equis  super  se  irruere  :  cum- 
qite  inclam  asset  Jesum,  anle  oculos  ejus  repentino 
terrce  hialu  pompa  omnis  absorpta  est.  Tunc  ilte 
ai(  :  Kqttum  et  ascensorem  projecit  in  mare.  Et  : 
lii  in  curribus,  el  hi  in  eqttis,  nos  autem  in  nomine 
Dei  nostri  magnificabimur.  Puer  pene  existens  , 
inciditin  latrones,  qui  ad  eum  conversi  :  Qnid, 
inquiunt,  faccres,  si  lalrones  ad  le  venirent?  Qui- 
biis  ille  respondit  •  Nudtts  iatrones  non  timct. 
Et  HU  :  Certe ,  aiant ,  occtdi  potes.  Possttm,  ait, 
possum;  et  ideo  lalrones  non  timeo,  quia  mori  pa- 
rutus  sum. 

16.  Et  insiliens  in  eos,  ]  pugnis  plagisque  eos 
rontundendo ,  vcstesque  eorum  dilacerando, 
dentibus  unguibusque  laniando,  calcibusimpe- 
tendo,  ilaque  vulnerando  :  nam  nudi  et  vulne- 
rati  de  domo  effugerunt.  Vide  hic,  ait  Chrysosi. 
quantam  vim  habeatdaemon  in  corpora  infide- 
linm  et  inisorum  ,  indequc  collige  eumdem 
similia.  imo  majora  exercere  in  animam  pecca- 
loris,  quam  pef  peccatum  obsidet,  possidet,  agi- 
t,  :  i'l  rxagitat,  ut  hctor  quasi  vile  suum  manci- 
pinm.  /vtldilque  ,  Peccatitrn  grarius  est  dwmone, 
fiam  ilie  quidcm  hnmiies  facil  peccatum  autem  su- 
prrbos  :  insnprr  vitiosttm  habilum  in  animam  in- 
dacit.  Sic  iruii  familiarem  apud  sc  altiiil  fictortm 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX. 

se  torquentem,  ulciscendi  inquam  cupiditatem.  Si- 
cut  cnim  pulredo  qucedam  ac  tinea,  ita  mentis 
noslrce  radicem  arrodil.  Quare  bestiam  intra  vis- 
cera  tua  includis  ?  Meliusesset  vipcram  et  serpen- 
tem  incorde positamcssc ,  quam  iram,  vet  invidiam. 
Dominatus  aaiboiuim.]  E  septem  crgo  duo  hic. 
exercebant  exorcismum,  coeteris  absenlibus  vcl 
quiescentibus  :  unde  in  duos  solum  insiliitdas- 
mon.  Grajca  tamen  jam  pro  amborum  habent 
«j-w,  id  cst,  eorum,  quasi  in  omnes  septem 
dsemon  insilierit.  Verum  quidam  Gracci  codices 
habent  a^fo-repwv ,  jd  est  amborum  ,  uli  notat  Va- 
lesius. 

18.  CONFITENTES  ET  ANNUNTIANTES  ACTUS  SUOS.] 

Perperam  Lulherus  pro  actus  suos,  vertit,  mi- 
racula  sua  :  miracula  enim  non  sunt  actus  nos- 
tri,  sedDei  qui  solus  est  omnipotens,  ideoque  et 
thaumalurgus.  Undc  Syrus  clare  veriit,  renun- 
liabant  offensas  suas,  el  confilcbantur  quod  fecerant. 

Haec  de  confessione ,  quae  fit  in  Sacramento 
pcenitentise,  accipit  OEcum.  Salmeron,  Sanchez 
et  Gagneius  hic,  Bellarm.  lib.  3.  de  pcenitentia 
cap.  U.  Baron.  Greg.  de  Valentia,  Hosius,  Ruar- 
dus  Tapperus,  et  alii,  qui  hinc  probant  neces- 
sitatem  confitcndi  contra  haereticos.  Nam  to  ac- 
tus  suos,  significat  hanc  confessionem  non  fuisse 
generalem  et  publicam ,  dicendo ,  Fateor  mc 
esse  peccatorem,  ut  vult  Calvinus  et  Beza,  sed 
particularem,  ideoque  secretam  :  in  hacenim, 
non  in  illa  enarrantur  speciatim  et  particulatim 
singuli  actus  mali  a  pcenitente.  Alii  tamen  haec 
accipiunt  de  confessione  praevia  baptismo.  Hi 
cnim  videnlur  fuisse  Gentiles  et  Judaei,  de  qui- 
bus  dixit  vers.  praecedenli  ,  quod  perculsi  ilia 
strage  exorcistarum  magnificarint  nomen  Do- 
mini,  ac  consequenter  crediderint  in  Chris- 
tum.  Hi  ergo  ante  baptismum  compuncti  , 
ostenderunt  signa  verae  compunctionis  publice 
enuntiandosua  peccata,  quae  in  gentilismo  com- 
miserant;  sicut  dc  Johannis  baplismo  dicilur 
Johan.  1.  5.  Baplizabantur  ab  illo  inJordanis  flu- 
mine,  conftlentes  pcccala  sua  :  ubi  graece  idem 
est  verbum  iZo;j.o/.oyou/j.vj<H ,  quod  hic.  Ita  Aralor  , 
Cajet.  et  Lorin.  Euseb.  1.  3.  Demonst.  cap.  8. 
Bedain  Marci  1.  Andreas  Vega  lib.  13.  de  Jusfit. 
cap.  28.  et  alii. 

Prior  sententia  videtur  verior  et  germanior. 
Primo,  quia  hos  confitentes  non  fuisse  Gentiles 
vcl  Judaeos,  sed  Christianos,  patet  ex  eo,  quod 
vocentur  credenles,  quod  primo  illo  saeculo  erat 
proprium  nomen  Christianorum.  Est  enim  hic 
altera  pars.etalter  effectus,  quem  causavit  ig- 
nominia  ct  plaga  Judaeis  exorcistis  a  daemonc 
inllicta.Nam  vers.  proecedenti  dicit  suas  quod  in 
Gentilibus  et  Judaeis  causarit  timorem  et  doxo- 
logiam  ;  hoc  vero  dicit,  quod  in  Christianis 
causaritpoenitentiametexomologesin.utietiam- 
num  causat.  Nam  Christiani  timore  aliquo  ;et 
lerrore  diabolico  perculsi,  illico  ad  exomaloge- 
sin  confugiunt,  ut  animae  suae  consulant,  ejus- 
que  salutem  in  tuto  collocent. 

Dices,  Gentilesvocanlur  credentes  ,  quia  inci- 
piebant  credere  et  aspirare  adbaptismum.Resp. 
Id  dici  nequit,  quia  in  Graeco  est  praeteritum 
rsTioeuxoTwv ,  idest,  multi  eorum  qui  jamcredi- 
deranl,  etconsequenterbaptizatierant.  Secundo, 
quia  nullahic  baptismi  fit  mentio,  quamutique 
fecisset  Lucas,  si  Gentilium  conversionem  et 
inilialionem  (hacc  enim  fit  baptismo )  significare 
voluissct.  Prncsupponit  ergo  eos  fuisse  bapliza- 
tos.  Adde,  primitus  ante   baplismum  vix  ullos 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

<■<  nfessos  ewe  in  parliculari  sua  pecoata  :  suffi- 
cjebat  enim  contrilio.  Et  nnns  Panlns  cnm  8ila 
el  Timotheo,  non  suffecisset  audiondis  tot  tanio- 
riim  eonfessionibtis. 

Dicea  Sccundo.  Incredibilc  videturChrislianos 
.1  Paulo  inslruclos,  rctinuissc  adhuc  libros  ma- 
gicos  ct  magia»  vacasse,  quodtamcn  de  liis  con- 
liienlihus  asscrit  LUCSS  versti  sequcnli  de  P.esp. 
Priino,  in  primis  illis  fidelium  a  Gentilismo  ad 
Chrislianisnnim  convcrsionibus,  non  omniasla- 
tim  ii  Paulo  dici,  nec  ii  fidclihus  disci  et  prac- 
ticari  polerant  :  sicut  ctiamnum  in  Gcntilihus 
recena  conversis  * emanent  multi  morcs  genii- 
liiii,  sensim  dedooendi  ct  evellendi  :  quinimo 
etiamnum  apud  scgnes  frigidosque  et  rudesCa- 
tholicos,  lihros  supcrstitiosos  magicos  et  basre- 
licos  cst  invcnire.  Sccundo,  alii  sunt  hi  confi- 
tcntes  ah  illis  magtae  deditis  et  magicorum 
lihrorum  possessorihus.  ld  pafetex  voce,  adver- 
saliva  autem.  Multi  autem  qui  fucranl  curiosa 
sectati,  etc.  Ita  Sanchez. 

Porro  Slaplclonus  liic  censet,  liosce  conliten- 
i<s  primo  sccretam  confessionem  pcrcgisse , 
deinde  pubticam  aliquorum  saltem  pcceaiorum. 
ld  criim  olim  in  puhlica  pocnilentia  fieri  solilum, 
patet  cx  facto  Ncctarii,  qui  puhlicam  hanc  con- 
fessioncm  Constantinopoli  oh  exortum  cx  ea 
scandalnm  snstulit,  teste  Socrate  i.  6.  cap.  19. 
Idipsum  innuit  vox  ivoyyOi»»,  id  est  palaui , 
publlce  annuntiare.  Verura  non  cst  necesse  id 
nsserere  :  nam  avsr/yMai  idem  est  quod  annwn- 
tlo,  utverlit  Nosler  ct  alii,  sive  publicc  id  fiat , 
sive  privatiin  et  secreto  :  vyyy/i))o>  enim  idcm 
est  (|uod  renuntiotindico,  prodo,  recito,  profiteor, 
pronuntio.  Neqne  in  primis  illisrudihus  Ecclesiae 
iniiiis,  puhlica  poenilentia  videtur  fuisse  in  usu, 
sed  sero  ad  sarcienda  scandala,  quae  cresccnie 
numero  lidelium  sensinioboriebanlur,  est  inlro- 
ducta  et  ab  Episcopia  injuncta.  Ilic  vero  fideles 
libcre  COnfessi  sunt,  ut  daemonis  manus  et  vin- 
dictam  evadcrent  :  ad  quod  ulilis  crat  secreta  et 
sacramentalis  confcssio,  non  publica  :  si  enim 
siiffecisset ,  ct  praeslilisset  Dco  corde  contrito 
confitcri. 

Moralilcr,  notcnthic  fidclcs,  se  conlra  omncs 
sataneB  insuitus  mnnire  sacra  confessione.  Ipsa 
enim  omncs  cjus  vires  enervat,  omnes  ejus 
frandcs  dctegit,  omnes  dolos  apcrit,  omnes  pcr- 
plexilates  disculit.  Undc  S.  Hier.  in  Ecclesiast. 
c.  10.  Si  quem,  inquit,  serpens  diabolus  occulte 
momorderit ,  et  nullo  conscio  eum  peccati  veneno 
infrccrit ,  si  tacueril  qui  prrcussus  csl ,  el  non  egc- 
rit  pcenitcntiam ,  ncc  vulnus  suum  fratri  ct  ma- 
f.istro  voluerit  confitcri ,  magistcr  qui  linguam 
liabct  ad  curandum ,  facilc  ci  prodesse  non  poterit. 
Si  cnim  crubcsrit  vulnus  medico  confiteri ,  quod 
ignordl  medicina ,  non  curat. 

In  vita  S.  Epictcti  et  Astionis  haec  legimus  •. 
Vl&lt  1i.  Aslionpuerum  qucmdam  nigrum  cum  ig- 
nca  facuia  dc  sinu  stto  egredicntem ,  ac  talia  silu 
dicentem  :  Confessio  tua  Astion  magnas  meas 
ontrivit  hodicvircs,  el  una  oratio  vestra  me  iner- 
mem  in  omnibtts  rcddidit  ac  dcsotatum. 

Narrat  IUiffinus  1.  8.  in  Vitis  Pat.  n.  57.  quem- 
damtentatione  blasphemise ,  ejus  revelaiioneet 
confessione,  fuisse  lcvatum. 

Idem  de  tentatione  fornicationis,  legimus  in 
Vitia  Patr.  1.  5.  n.  13.  Mhilenim,  ait,  siccxtadiat 
dayionem  fornicationis ,  qttomodo  si  revelentur 
mmulattones  cjus  :  et  nihil  cniyn  sic  Iwtificat , 
quomodo  si  abscondanlur  cogitaliones, 


APOSTOLOnCM.  Cap.  XIX.  29.5 

Seraphion  Ahhas  apud    Cassianum  collai.  2. 

c.  10.  et  11.   narrat  se  tenlalioin;  gulae  et  cou- 

soetudine  furandi  panem^  liberatumper  publi- 

cam  hujus  furti  confessionein.  Ea  cnim  pera£la 
statim,  ait,  velu/  luntpas  accensa  de  meo  sinu  pro- 
cedens  lanto  ftrlorc  ccllam  repkvit ,  ut  vix  in  ea 
residere  possemtts.  Erat  hic  daemon  cui  euin  ad 
furtum  ad  et  gulam  lentahat.  Vcrc  Sapiens  Pro- 
verl).  28.  13.  Qui  abscondit  scelera  sua,  non  dirt- 
getur.  Addil  Cassianus  hoc  fuisse  coinmune. 
Ahhatum  et  Seniorum  dogma  :  malam  cogiia- 
tionem  statim  tit  irrepit,  revelandarn  esse  suo 
Seniori.  Unde  S.  Anionius  in  Vitis  Patr.  part  2. 
n.  \0U  Si  potest  fieri ,  ait  ,  qttot  passtts  ambttlut 
monachus  ,  vel  qttot  calices  aqutv.  bibit  in  cella 
sna  habet  declarare  Superioribus ,  ul  non  devietttr 
in  ipsis. 

Quocirca  Climachus  gradu  k.  dc  ohcdienlia  , 
scribit monacbos  prisci  aevi  in  cingulo  gestaase 
lihellum,  in  quo  cogitalioncs  pcr  diem  occur- 
rcntes  scrihehant,uleas  revelarentPaslori.  Ideni 
vitae  spiritualis  dogma  et  quasi  principium  as- 
signant  S.  Basil.  in  Conslit.  monast.  et  in  hegulis 
fusius  disp.  respons.  26.  S.  Ambros.  lib.  3.  Oflic 
c.  10.  S.  Ilier.  Regul.  monacli.  c.  S^i.  S.  Bcrnard. 
tract.  de  Ordine  viia?.  Qui  etiam  apposita  simili- 
tudine  rem  dcclarant,  imo  dcmonstrant.  Sicut, 
inquiunt,  acr  nubihus  densus  et  obtenebratus, 
iis  per  pluviam  effusis  sercnatur  et  alhescit,  sic 
et  per  confcssionem,  qua  afllictio  quasi  effundi- 
lurin  sinum  alterius,  exinanilur  .'egritudo  ani- 
mi.  Vide  D.  Thomam.  1.  2.  qu.  38.  art.  2. 

Ita  S.  Dorotheus  scr.  5.  narrat  se  in  jugi  fuissc 
animi  pace  et  leetitia,  eo  quod  omnes  animi  co- 
gitationes  revelaretsuo  Patri  spirituali. 

Memorabile  est  quod  scribit  Dom.  Soto  in  h. 
dist.  18.  q.  art.  1.  Norimbergenses  misisse  le- 
gatos  ad  Carolum  V.  Imper.  qui  petcrent  ab  60 
publico  decreto  sanciri  pra?ceptum  confessionis : 
se  enim  expertos  esse,  quod,  postquam  illa 
exulasset,  multa?  fraudes  ,  vitia  et  scelera  ii  rep- 
sissent  in  urbem  et  rempublicam.  Tamditt ,  ait 
Cassian.  loco  jam  cilato  ,  suggcsttones  ejus  (dia- 
holi)  dominantur  innobis,  qttumdiu  celanlur  in 
corde  :  itiico  cnim  ut  patefacta  fucrit  cogitalioma- 
ligna,  marccscit,  el  anteqttam  discrelionis  judi- 
cittm  profcratur ,  serpens  tetcrrimtts  vciut  ct  tene- 
broso  ac  subterraneo  specu,  virtute  confessionis 
petractus  ad  lucem,  et  traduclus  qttedammodo  ac 
dehoncstalus  discedit.  Unde  idem  I.  U.  de  Instit. 
renunc.  c.  h.  Generale,  ait,  et  cvidens  judicium 
diaboitcce  cogitationis  esse  pronuntiant ,  si  cam 
seniori  confundamttr  aperire.  Omnis  enim  ini- 
qttitas  oppilabit  os  suum,  Psal.  106.  62.  S.  Greg. 
1.  7.  Mor.  cap.  ult.  et  1.  3.  Pastor.  admon. 
c.  15.  Vtdnera  clausa,  ait,  pltts  cruciant ,  quia 
cum  putredo  qtttv  intrinsccus  fervet,  ejicitttr  ad 
salutcm ,  dolor  apcrilur,  etc.  Quid  cst  peccatorum 
confcssio ,  nisi  vttlncrum  ruptio?  Unde  Psalles 
Ps.  31.  3.  Quoniam  tacui ,  ait,  inveteraverunt  os- 
sa  mea. 

19.   MULTI   ALTEM   EX    EIS   QLI   FrEUANT   CVRIOSA 

sectati.  ]  Vatabl.  qtti  curiosas  artes  cxercuerani. 
Vox  autcm  significat  aliam  hanc  cssc  narrationeni 
a  praecedenti  conlitentium ,  uii  dixi.  Undc  cum 
illiftierintChristiani,  hi  vidcntur  fuisseGentiles 
magiaB  dediti,  autccrte  Christiani  rudes,  qui  li- 
mentes  ne  a  daemone  magorum  hero  male  niulc- 
tarentur,  uti  illi  exorcisl.c,  magiam  ahdicarunt. 
magicosquelibrosoxusserunt.IlaChrys.  OEcum. 
Beda  cl  Syrus,  qui  vertil,  mulli  porro  cliam  rx 


COMMENTARIA   IN  ACTA 

magis  :  et  Euseb.  lib.  2.  Demonstr.  cap.  8.'Porro 
Ephesii  magicis  artil)iis  erant  dediti,  teste 
s.  Hieron.  prsefat  in  cpist.  ad  Ephes.  Unde  Apol- 
lonius  Tyatneus  Ephesi  publice  inagicae  artis  lu- 
dum  aperuit,  et  ab  Ephesiis  slatua  donatus  inler 
divos  relatus  est,  lestc  Pliiloslrato  lib.  h.  in  Vita 
ejusdem ,  qui  et  lib.  5.  addit  idcontigisseprimis 
Neronis  annis,  quando  Paulus  Ephesi  agebat, 
cui  proinde  acrc  contra  eum  certamen  fuisse 
non  est  dubium.  Hinc  ct  proverbialiter  Ephesia 
grammata,  vel  notce,  vocantur  signa  magica, 
ud  oblinendam  victoriam,  et  depellenda  peri- 
cula  teste  Suida;  quin  et  ad  expellendos  daemo- 
nes  ,  teste  Plutarcho  in  Sympos.  1.  7.  quaest.  5. 
ilae  enim  nolae,  ait  Euslathiusin  Odyss.  <?  erant 
verba  obscura  intar  acnigmatum,  qine  in  pelli- 
culis  consutulibus  gestabantur  inscripta  in 
pedibus,  zona  et  corona  Dianae.  Magiae  studio- 
sissimus  fuit  Julianus  Apostata ,  qui  per  eam  im- 
perium ,  vitam  et  animam  perdidit.  Valerianus 
quoque  Imp.  a  mago  seductus,  ex  amico  Chris- 
tianorum  faclus  eorum  hostus  et  persecutor,  a 
Sapore  Persarum  rege  captis,  et  caveae  ferreoe 
inclusus,  orbi  ludibrio  fuit,  aeque  ac  Bajazeles 
Turcarum  Imp.  Tamberlano. 

Secundo  ,  Mariana  censel  per  curiosa  hic  ac- 
cipi  libros  et  opifices  chalchymiac,  id  est  per- 
niutandi  metalla  ,  v.  g.  ex  aere  conficiendi,  au- 
i ■um  ,  ex  stanno  argentum.  Hujus  enim  artifices  , 
ut  ail  Suidas  in vocex^pdx.  Diocletianusin  jEgypto 
comburi  jussit,  ne  ditati  abulerentur  pecunia. 
Optandum  e.sset,  ut  Magistratus  hanc  artem  eli- 
minarent:  nihil  enim  est  aliud  quam  perdiiio 
pecunioe  et  temporis,  elsaepe  imposlura. 

Tertio,  alii  per  curiosa  accipiunt  aslrologiam, 
et  atrologos  judiciarios  et  genelhliacos,  qui  ex 
horoscopo  dieque  natali,  constellatione  et  as- 
tris,  divinant  ea,  quae  cuique  in  vita  et  morio 
sunt  eventura ;  in  quam  invehitur  S.  Aug.  1.  1. 
de  Doct,  Christiana  c.  21.  22.  23.  et  passim  alii 
Patres.  Quocirca  Aquila  Ponticus,  celebris 
S.  Scrrpt.  interpres  ab  Ecclesia  est  ejeclus,  quod 
geniturarum  inspeclionibus  et  nativitatum  ho- 
roscopisvacaret.ait Epiphan.  lib.  dePonderibus 
et  mcns.  imo  Auguslus  Caesar  Mathematicos 
hosce  urbe  expulit,  ait  Dio.  lib.  A9.  Rursum 
anno  12.  Claudii  Imp.  Christi  56.  factumestRo- 
mae  senatusconsullum  de  pellendisItaliaMathe- 
inaticis,  occasione  (ut  videtur)  Junii Scribonia- 
ni,  qui  fmem  Claudii  per  Chaldeeos  scrutatus 
esset.  Gcnus  hominum,  ait  Tacilus  I.  17.  polen- 
tibus  infidum,  sperantibus  fallax ,  quod  in  civitatc 
nostra  vetabitur  semper ,  ct  retincbitur.  Verus 
fuit  vates.  Nam,  ut  ait  Baron.  humana  curiositas 
mente  pruriens,  ac  noviiatis  avida  hoc  agit  et 
satag.it,  ut  quoslmperatores  etprincipes  saepius 
cxagilarunt,  revocenlur  et  renascantur.  Saric 
paucis  annis  quibus  Romae  fui ,  vidi  plures  viros 
niagnos  abastrologisdeceptos,  tum  huic  viiam 
Jongiorem,  illi  cardinalalum ,  alteri  papatum 
praedicunt  et  promiltunt,  quos  omnes  vana  spe 
et  mendacio  delusos  fuisse  eventus  docuit , 
niagna  eornm  periculo  etdamno.  Dumenimse 
non  credunt  morituros,  nisi  prius  adepti  sint 
praeJaluram  quam  promiserunt  Mathematici, 
i  iiain  lethaji  morbo  icti,  ad  mortem  se  non  pa- 
rant  :  quarc  imparati  etimprovidi  moriuntur, 
qnae  sa-pe  apcrta  esl  tliaboli  fraus,  qni  per  di- 
vinationes  hasce  animabus  ipsorum  insidiatur, 
ct  quasi  lupus  inhiat,  ut  eas  capiat  et  rapiat. 
F.xpergisciminiPraelali.  Filii  hominumut  quiddi- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX. 
ligitis  vanitalem,  et  quarilis  mendacium?  imo 
saepeinteritum  non  tantumcorporis,  sed  etani- 
mae.  ld  sapiebat  Alfonsus  Aragonum  Rex  verc 
sapiens,  qui  inomnes  munificus,  solos  astrolo- 
gos  ab  aula  sua  arcebat.  Rogatus  est :  Cur  ?  resp. 
secretorum  cjus  conscius  :  Sidera  stultos  regunt 
impellunlque,  sapientes  vero  astris  imperant. 
Stultos  ergo  principes  honorare  astrologos  conse- 
quens  est,  non  sapienles ,  inler  quos  nomen  suum 
Alfonsus  obtinet.  lta  ./Eneas  Silvius.  I.  h.  de  rebus 
Alfonsi  cap.  3. 

Idem  censit  Franc.  Sforlia  ,  qui  Insubrium 
cibi  suisque  paravit  impcrium,  qui  semper  as- 
trologi  omnes  vel  odio  fuere,  vel  contemptui, 
tantum  abest  ut  eos  in  bellis  rebusque  suis 
consuleret. 

Idem  judicium  fuit  Joannis  Pici  Comitis  Mi- 
randulae,  utvidereestl.  2.  quem  scripsit  conlra 
Astrol.  c.  2.  Sane  astrologi  reip.  sunt  perniciosi, 
et  turbant  principum  regimen,  dum  brevi  cos 
morituros,  el  alios  quibus  adulantur,  eis  suc- 
cessuros  praedicunt  et  vendiiant.  Quis  enim 
amet,  obediat,  colat  principem  brevi  moritu- 
rum  ?  et  non  potius  captet  graliam  allerius,  quasi 
solis  novi  mox  orituri?  Quocirca  Vitellius  Imp. 
astrologos  hosce  morte  mulclabat.  Andi  Sueton. 
in  eo  c.  lh.  Nullis  infensior  quam  divinaculis  et 
mathematicis  :  ul  quisque  deferretur ,  inauditum 
capite  puniebat. 

CONTULEMJNT   LIBROS  ,    ET   COMBUSSERUNT.  ]    Ut 

vitent  ignibus  ignes ,  ait  Arator.  Idem  magicis  li- 
bris  fecit  magnus  ille  conversus  a  S.  Auguslino, 
dc  quo  ipse  in  Psal.  61.  sub  finem  sic  scribit : 
Perierat  iste  nunc  qucesitus  invcntus  adduclusest : 
portat  secum  codices  incendendos  ,  per  qttos  fuerat 
incendendtis  ;  ul  itlis  in  igncm  missis ,  ipse  inre- 
frigerium  transeat.  Sic  libros  Mathematicorum 
comburendos  in  oculis  Episcoporum  sanxitHo- 
norius  Imp.  et  Theodosius,  1.  Mathemat.  c.  de 
Episc.  aud.  Multo  magis  cremandi  suntlibri  ha> 
relicorum,  utpote  nocentiores,  uli  sanxerunt 
jidcm  aliique  Imp.  L  ult.  de  Ilcerct.  Cod.  Theod. 
Idem  sanxcrunt  Canones  et  Concilia,  praeserlim 
Trident.  Vide  Bellarm.  lib.  de  laicis  cap.  20. 

INVENERUNT      PECUNIAM     DEVAUIOP.UM     QUINQUA- 

ginta  b  illium.  ]  Graeca  et  Syrus,  invenerunt  ar- 
gcnti  quinque  myriades ,  hoc  est  quiquagies  mille 
nummum.  Budaeus  1.  5.  de  Asse,  et  alii  ex  eo 
censent  hoc  pretium  fuisse  quinque  millium  au- 
reorum.  Sic  Romae  quinque  millia  aureorum  va- 
lent  quinquaginta  millia  Juliorum,  seu  regalium 
Hispan.  Aureus  enim  continet  decem  Julios  : 
quinquics  autem  decem  faciunt  quinquaginta. 
Porro  denarius  pendebat  drachmam ,  valebatque 
unum  Julium,  sive  regalem  Hispan.  uti  dixi  in 
fine  Pcntateuchi.  Discant  hic  Christiani,  libros 
magicos,  haereticos,  spurcos  comburere,  quan- 
lovis  pretio  acsltmentur,  etiamsi  auro  appen- 
dantur  :  quia  noxa  quam  inferunt  nullo  auro 
pensari  potest.  Quocirca  Paulus  et  ApostoJima- 
gorum  ,  aeque  ac  idolorum  responsa  sustule- 
rnnt,  vel  stiterunt.  Huc  facit  quod  scribit  Pli- 
nius.  1.  3.  c.  2.  Neronem  a  magis  loto  orbe 
conquisitis,  nulliim  rcsponsum  extorquere  po- 
tuisse.  Unde  ei  Plutarchus  librum  scripsit  de 
Oraculorum  defectu.  Vide  S.  Aug.  I.  de  Devinat. 
daemon.  cap.  6. 

21.  Proposuit  Paulus  in  spiritu.]  Inslinctus 
Spiritu  sancto.  Ita  Lyran.  Vatabl.  Cajet.  Dionys. 
ctalii,  Syrus  vers \ert\t,  proposuit  inmeniesua. 

Traksita  Macedonia  et  AcnAiA.]Transivithac 


COUMENTARIA  l.N  AGTA 

Paulus,  lum  ul  Ecclesias  ibidein  ii  sc  fundatas 
visitaret  et  confirmaret,  tum  ut  colligeret  elee- 
inosinas  pro  paupcribus  Ilicrosolymitanis,  ut 
patet2.  Cor.  8.  et  9. 

[be  Hierosolymam.]  Tum  ut  eleemosynas  jam 
dictas  Sanclis  deferret,  tuni  pietatis  crgo,  ob 
loci  revcrcntiam,  aii  Dionys.,  sanctorumque  lo- 
corum  ct  primitivae  Ecclesiae,  pra^sertim  S.  Ja- 
cobi,  visitalionem.  Arnplius  cniin  in  hac  vila  non 
erat  illa  visurus. 

Oportet  me  et  Romam  videbe.]  Quia  Dci  ins- 
linctu,  ait  Chrys.  Paulus  agebatur  Romam ,  ut 
iiomanam  Ecclesiam  cum  S.  Petroin  matricem 
etcaput  caeterafumerigeret,  accontraSimonem 
Magum  ct  Ncroncm,  primam  persecutionem  iu 
Chrisiianos  adornanlem  decertaret. 

22.  Mittens  autem  inMacedoniam,  etc,  Timo- 
riiT.iiM  et  Ehastum.]  Ut  viam  sihi  sccuturo  pa- 
rarcnt,  ct  simul  collectam  clccmosynarum  pro 
Uierosolymitis  facerent,  utpatet  1.  Cor.  &.  17. 
Rrastus  hic  vocatur  arcarius ,  id  csl,  quaestor 
clvitatis,  scilicet  Corinthi  Roman.  16.  '23.  postea 
creatus  fuit  Philippensis  Episcopus.ibique  Mar- 
tyrio  coronatus,  Sanctis  asscriptus  legitur  in 
Marlyrol.  die  26.  Julii. 

Ipse  remansit  ai)  tempus  in  Asia,  ]  puta  Ephesi. 

23.  Turbatio,]  rupuxoi,  idest,  tumultus pluri- 
mus,  ait  Syrus.  Dnde  ejus  gravitatem  explicans 
Paulus  2.  Cor.  1.  8.  Supra  modum,  ait,  gravati 
sumus ,  supra  virlulcm,  ila  ut  lccderet  nos  etiam 
rivcre.  /Ifjlictiones  enim,  ait  Chrys.,  abstrahunt  nos 
ab  affectione  erga  prctscntcm  mundum.  Itaque  sta- 
tlm  mortem  petimus,  et  non  sumus  amatores  cor- 
poris ,  qttcc  sane  maxima  philosophicv  pars  est. 
Additque  multa  commoda  irihulationis,  ac  tan- 
dem  concludit :  Magnum  bonum  est  afflictio  :  nos- 
ter  ptedagogus  rst  afjlictio. 

l)i  \  iv  Domi.m,]  de  instituto  Chrisli  ct  Chris- 
(ianismi. 

24.  Demetrius.]  Erat  liic  ccterorum  aurifabro- 
nim  caput  et  princeps,  ac  forlc  a  MagistratU 
obtinuerat,  ul  nemo  praeter  se  ctsuos,  possct 
cudere  aedes  Dianae. 

Aiu;i  \  rARIUS,  ]  bpyupoxonot ,  id  cst,  cudcns  argcn- 
tum,  Ita  Syrus :  puta  faher  argentarius,  ait  Va- 
tahl.  qui  nunc  vocatur  aurifaber  vel  ahrifex.  Qui 
<nim  cudunt  aurum ,  cudunt  et  argentum.  Est 
cnim  ipyujsoxojroj  ab  elaborando  argento  dictus, 
uisi  mavis  a  witru,  id  est,  incido,  deducerc  :  undc 
<t  monetam  Graeci  vocant  -oauy. 

Faciens  .edes  argenteas.  ]  Quaenam  hae?  Pri- 
mo,  aliqui  censent  fuissc  vota  ct  anathemala, 
qua>  ollerchal  Dianaj  ob  depulsum  periculum, 
ve1  accepium  beneftcium.  Secundo,  aliicensent 
i  'iini  Chrys.  hiisse  arcas,  sive  thecas,  in  quibus 
:;<'siahaiitur  amuleta,  puta  signa  Dianae,  si\<- 
litterae  Ephesiae,  quas  contra  febres,  morbos,  p<"- 
i  icula  ,  aul  pro  fcliei  sorte  ct  fortuna,  fallaces 
sacerdotes  Dianae  dabanl  adventantibus.  Aut  po- 
tius,  uiBaron. ,  hx  sedes  erant  ipsae  argenteae 
statuae  Dianae,  cum  suis  aediculis  seu  locula- 
inentis.  Tertio ,  et  optime  has  aedes  erant  imagi- 
nes ,  sivc  simulacra  templi  Dianae.  Ita  enim  ejus 
tcraplum  vencrabantur,  ut  illud  In  imaginibus 
cfflngerent,  ejusque  similitudmem  in  statbis, 
irata  in  Bediculis  argenteis  conflarent,  quibus 
efflgiem,  sivc  statuam  Dianae  imponebant; eas 
delndevel  offerebant  Dianas  in  teraplo,  vel  ad 
roiium,  aut  in  pilcis  ct  vestibus  appensas  ges- 
labant,  slcut  nostri  pereprini  gestanl  imagines 
):.  VirginisLauretaiKT,  aut  certe  domi  in  larariis 
copmt.   v  lavide.    tou.  X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  Xl\. 

ct  oraloriis  eas  reponebaul,  praescrtiin  si  solidat 
essent,  non  phraoe  et  in  lamina.  id  iia  essepa- 
tel  ex  eo,  quod  cas  Lucas  groecc  vocet  wmvj  ,  id 
est,  lcmpla,  ct  Polyhius  imituc,  id  est,  parva 
tcmpla,  lcmpkda,  puta  deluhia  et  a;diculas  ef- 
figie  lempli,  in  quihus  reponehanlur  statuae 
Dianae. 

DlANiE.]  Dea  ita  dicla  i-i  tou  8wSj  quasi  Joviana, 
quia  Jovis  filia  ex  Latona  Diana est  luna,  sic  ap- 
pellata  ,  quod  quasi  diem  noclu  Iucendoefflciat, 
ait  Cicero  I.  2.  de  Natiira  deorum ;  sicut  luna 
dicta  estquasi  lucens  una,  quodnoclusola  luceat: 
unde  et  noctiluca  vocata  est.  Quare  Macrohius : 
Diana,  ait,  dicta  est  quasi  Jana,  addita  littera 
D.  vcleres  cnim  lunam  vocahant  Janara,  ait 
Varro  I.  de  re  rustica.  Ilinc  et  Horatius : 

Hee  pet  aul  cadem  nocturnae  forma  Uiana; , 
Iiile  crcscentem  face  Noclilucam. 

Alii  tamcn  Dianam  diclam  putant  quasi  devia- 
nam  ,  quia  venantcs  per  silvas  deviare  solent  : 
unde  ipsa  hahita  esl  viarum  dux  et  dea.  Eadem 
dicla  est  Lucina  et  Juno,  ait  Cicero  :  Juno,  a  ju- 
vando;  Lucina  quod  partum  in  lucem  prodat; 
quam  proinde  in  partu  invocant.  Unde  Virgil. 
Casta  fave  Lucina,  tuusjam  regnat  Apolio.  (Ilinc 
Diana  h  Poctis  vocatur  Iucifera,  clara,  suc- 
cincta,  armala,  nocturna,  omnivaga,  verecun- 
da,  integra,  virginea,  aeria. )  Vel,  utPlinius, 
quod  oculis  proesit  et  luci ,  sivc  a  luco  quem  Ro- 
maein  Exquiliis  hahehat.  Plures,  inquit  Cicero 
fuerunt  Dianac;  sedilla  nominatissima ,  quaj  eo- 
dem  partu  cum  Apolline,  cx  Jove  Lalona  nala 
est.  Hoec  ob  virginitatis  amorem  fertur  homi- 
num  consortia  fugissc,etut  lihidinis  tcntaliones 
evaderet,  venando  silvas  ct  montcs  incolebat, 
paucarum  virginum  comitatu  contenta.  Arcum 
ferebat  et  pharetram,  succincla  scmper  ince- 
dens,  etcothurnoinduta:  qua  de  causa  silvarum 
ei  nemorum  dea  credebatur.  Cicero  act.  6.  in 
Vcrrem  :  Fuit ,  ait,  apud  Segestanos  ex  a:re  sitnu- 
lacrum  Diancv ,  lum  summa  atquc  antiquissima  rc- 
ligionc  prccditum  singulari  opera  artificioque  per- 
fectum.  Et  mox  :  Erat  admodum  amplum  ct  cx- 
ceisurn.  signum  cum  stola.  Verum  tamen  inerat  in 
illa  magnitudine  a'tas  atque  liabilusvirginalis :  sa- 
gitta  pendebant  ab  humero,  sinistra  manu  reti- 
ncbat  arcum,  dcxtra  ardenlem  faccm  prcrfercbat. 
Porro  Diana  Ephesiorum  erat  iroli}/uw&o«  t  idest 
multimammia ,  ait  S.  Hier.  procfat.  in  epist.  ad 
Ephesios  :  ut  ipsa  cffigie  mentirentur ,  omnium 
cam  bestiarum  ct  viventium  essc  nutricem. 

Falsa  crgo  et  mendax  fuit  Genlilium  Diana  : 
vcra  et  verax  Christianorum  Diana,  cstB.  Virgo 
Maria,  virgineis  stipata  choris,  quoc  in  mon- 
tana  ahiitut  Baptislam  cremicolam  consecrarct. 
II.ee  enim  et  oeterni  Patris  filia ,  quae  lucem 
niundi  peperit,  ideoque  maris  slella  in  nocte 
hujus  seeculi cunctis  fidelihus  fulgens,  monstrat 
iterin  coetum.  Eadem  est  multimammia,  quia 
nova  Eva  mater  vivenlium,  lac  suoe  gratioe  et 
consolationis  omnihus  se  invocantibus  Imper- 
lil.  fpsa  est  enim  muticr  amicta  solc,  ct  tuna  sut> 
prdibus  ejus,  ct  in  capitc  cjus  corona  stcllarum 
ditodccim,  Apoc.  12.  1.  Quod  enim  in  mundoesl 
sol,  et  luna  sive  Diana  ,  hoc  in  Ecelesia  esi 
(  hrislus  et  Maria.  Undc  R.  Virgo  hoc  ipso  anno. 
vel  proximc  sequenti ,  quo  Dianae  cultus  et  lem- 
plum  a  Paulo  everticcspit,  terras  relinquens  in 
crrlum  abiit,  ut  inferius  ostendam  Diana  a  Gi 
cis  dicta  estS-T-.uu-,  quasi  i'.:o-iar,  ,  quod  luna  ae. 

S8 


298  COMMENTARIA  IN  ACTA 

rcin,  vel  poiins  setherem  incedendo  secet,  ait 
Macrobius.  Secavii  lioc  tempore  ccclos  omnes 
penetrando ,  ei  superomnes  angelorum  clioros 
exaltatas  est  B.  Virgo.  Plato  vcro  in  Craiylo  : 
Diana,    ait,  dicitnr  up-io^  Six  rb  «p«/*4<  *«;  xov 

xiofiov  oiU  t>)«  t*j«  !t«p&ev««s  urriSu//tKv  ,    id  CSt  ,  proplcr 

integritatem  et  modcstiam ,  proplcr  virgtnitatis 
desiderium :  vcl  quasi  upcTradrjoipa^iH  cst,  virtatis 
inspectrix  cl  conscia  :  vel,  ut  Strabo  lib.  \l\.  &«& 
toO  &prt/xict$  noeetv  ,  id  CSl,  qttod  IntegTOS  cl  pcrfectos 
(jjiciat.  Qikc  oinnia  non  Dianae  Gentiiium,  sed 
Christianorum  ,  Virgini  inquam  Deiparse  conve- 
niunt,  uti  et  illud  quod  de  Dianae  lemplo  olim 
Itornoe  in  Aventino  monte  aedilicato,  nunc  vero 
Deo  in  S.  Sabinae  honorem  dedicato  ,  scribil 
Se\tus  Pompeius  :  Scrvorum,  iuquit,  dies  festtis 
cxistimaius  ldibus  Augusti,  quod  eo  die  Servias 
Tuliius  natus  serva,  cedem  Diancv  dicavcrit  in 
■Ivcniino ,  cttjus  tutclcv  sunt  cervi  a  quorum  ce- 
leritate  fugitivosvocant  cervos.  Haeccstergo  Opis 
nostra  (Sic  enim  dicta  est  Diana  ab  opitulando) 
ciii  COmpetit  illud  Virgilii  :  Opis  ad  wthcrcum 
pennis  aufertur  Olympum.  Denique  Begeset  prin- 
cipes  tbesauros  suos  in  templo  Dianse  depone- 
hant,  quos  nemo,  nc  hostis  quidem  urbem  di- 
ripiens,  langere  audebat.  Ita  virtutis  et  salutis 
iida  cuslos  est  Deipara  ;  ita  ut  impossibile  sit 
perire  eum,  qui  se  suaque  ei  sedulo  commen- 
dat,  uti  docet  communis  omnium  experientia, 
ac  S.  Bern.  bom.  l\.  super  Misstts  est  :  Ex  ore  tuo 
(6  Maria ,  inquit,)  pendet  consolatio  miserorum, 
redemplio  captivorum,  Uberatio  damnalorum ,  sa- 
tus  dcniquc  universorum  filiorum  Adam,  tolius 
generis  tui.  Idem  alibi  sparsim  :  Maria,  ait,  est 
viola  humililatis ,  lilium  castitatis,rosa  charitalis. 
Marict  ncc  facullas ,  nec  voluntas  dandi  dona  ho- 
minibus  deesse  potest.  Marice  pietati  non  defttit 
jidcs,voci  gravitas ,  cfpcacia  voto.  Marice  com- 
mendare  memenlo  quidquid  Deo  offerre  paras. 
Maria  decus  paradisi,  gaudium  cceli.  Maria  gre- 
viittm  virgineum.  Marice  virginitas  major  quam 
angelica  puritas.  Mariam  cogitans ,  non  erras ; 
Mariam  rogans  ,  non  desperas.  Per  Mariam  coz- 
lum  repletum  est ,  et  infernus  evacualus.  In  Maria 
Deus  posuit  solem  et  lunam ,  Christum  et  Eccle- 
siam.  In  Maria  angeli  lcelitiam ,  jttsti  gratiam, 
peccatores  veniam  invenerunt  in  ceternum.  In  Ma- 
ria,  per  Mariam,  de  Maria  benigna  manus  omni- 
polentis  quidquid  creaveral,  recreavit:  sine  Maria 
nihit  refectum  cst  sicut  sine  Deo  nihit  factum  : 
per  Marice  manus  transiit ,  quod  Deus  non  habere 
voluit. 

Jam  quod  ad  Ephesinum  Dianae  templum  at- 
tinet,  erat  illud  adeo  augustum  et  magnificum, 
ut  inter  septem  orbis  miracula  numeraretur. 
Audi  Plinium.  1.  36.  c.  \h.  Magnificentia  vera  ad- 
miratio  exstat  tcmplum  Diance  Ephesice,  ducenlis 
(alibihabel)  quadringenlis ,  viginti  annis  factum 
d  tota  Asia.  In  soto  id  patustri  fecere ,  ne  lerros 
motus  sentiret,  aut  habilus  timeret.  Bursum  ne 
in  tubrico  atque  inslabili  fttndamenta  tantte  mo- 
lis  tocarentur;  catcatis  ca  substravcre  carbo- 
nibus,  dein  velleribus  tana;.  Univcrso  templo  lon- 
gitudo  est  ccccxxv.  pedum ,  latitudo  ccxx.  co- 
iumnai  cxxvu.  a  singutis  regibus  facta,  sexaginla 
pedum  allitudine,  ex  iis  xxxvr  ccelata.  Et  mox  : 
Co3tera  ejus  operis  ornamenla  pturium  librorum 
instar  oblinent.  Eo  die  quo  natus  est  Alexander 
Magnus  ,  templum  hoc  Dianae  incendit  Heros- 
tratus.ut  ex  hoc  suo  facinore  nomen  suum  ad 
omncs  posteros  transmiltcret.  Unde  nomen  ejus 


APOSTOLORIJM.  Cap.  X!\. 

ex  omnibus  libris  deleverunt ,  sed  tamen  nuuisii 
illud  supersles.  Ex  boc  incendio  conjectarunt 
augures  :  illo  die  natum  essc,  qui  exilium  at- 
ferrel  Asiaj.  Tandcm  Gotbi  sub  (ialieno  lmper. 
invadenles  Asiam,  hoc  templum  plane  spolia- 
runt  et  concremarunt ,  ait  Capitolinus  in  vita 
Galieni. 
25.   Quos  (arlifices  a*dicularum  Dianae)   con- 

VOCANS  ,    ET  EOS   QUI  IIUJUSMODI   ERANT  OPIFICKS,  ] 

rtspt  t«  TotauT«  ipyv.rv.s,  id  est,  et  eos  qui  circa  eadem 
operabantur.  Prseter  enim  ipsos  artifices,  erant 
alii  opilices  eorum  adminislri.  Alii  enim  argen- 
tum  in  laminas  deducebant,  alii  liquabant,  alii 
purgabanl,  alii  poliebant,  alii  pingebant.,  alii 
inscribebanl,  alii  exornabant.  Pagnin  et  Valabl. 
vertunt,  et  eos  qui  simitium  rerum  erant  opificcs, 
quasi  omnes  omnino  aurifabros,  sculplores, 
statuarios,  etc. ,  Demelrius  convocaritut  majo- 
rem  cicret  tumultum. 

De  noc  AivriFicio  est  nobis  acquisitio.  ]  Tigur. 
cx  hoc  opiflcio  nobis  ist  quastus.  Grace  enim  est 
iimopia,  id  est,  litcrum,  qucestus. 

27.    NON    SOLUM  AUTEM  H/EC    PEIUCMTABITUR  NO- 

bis  pars  (haec  sors  nostra ,  hoc  opificium  nos- 
trum ,  hic  quastus  nosler)  m  redargutionem 
venirf.,]  puta  in  reprobationem  etcontemplum;, 
ut  redarguta  et  confutata  a  Paulo  quasi  vana  el 
superstitiosa  ab  omnibus  negligatur,  reprobetur 
et  conlemnatur  ;  itaque  ad  paupertatem  rediga- 
mur  et  fame  moriamur.  Aliqui  vertunt ,  peri- 
ctitamur  hac  parte. 

MagnteDianjE.  ]  Gentiles  magnos  deos  nume- 
rabant  duodecim,  sex  mares  ,  totidem  feminas, 
quos  Ennius  hoc  disticho  complectitur  : 

Juno  ,  Vesla  ,  Minerva  ,  Ceres,  Diana,  Venus,  Mars  , 
Mercurius  ,  Jovis  ,  Neptunus  ,  Vulcanus  ,  Apollo. 

Caeteri  dii  eranl  minorum  genlium. 

DESTRur  incipiet  Majestas  ejus.  ]  Legit  Inter- 
pres  //.s/isiv  51.  Sic  et  Pagnin.  Vatab.et  alii.  Non- 
nulli  tamen  legunt  ^iloi  U ,  id  est,  magis  vero. 
q.  d.  Non  tam  angit  nos  perditio  lucri,  quam  Dia- 
nae  honor  et  cultus:  acerbissimum  enim  nobis 
erit,  et  omnibus  esse  debet ,  si  Majestas  ejus 
apud  vulgus  depereat. 

29.  CoNFUsiONE,]perturbatione,  tumultu. 

Et  impetum  fecerunt,]  wp/*vja«w,  idest,  impelu 
uno  concurrerunt  in  thealrum,  in  illud  rapiente> 
Gajum  et  Aristarchum,  ut  illos,  aliosque  Chris- 
tianos  ibidem  reos  et  sacrilegos  publice  procla- 
marent  et  mactarent.  lta  Arator,  Beda,  Hugo  et 
alii.  Gajus  hic  fuit  Macedo,  alius  a  Gajo  Derbeo, 
dequo  cap.  seq.  v.  h.  Aristarchum  Paulus  vocai 
concaptivum  suum  Coloss.  3.  10.  Asscriptus  est 
Sanctis  die6.  Aug.  ubi  sic  legimus  :  Thessalonica. 
S.  Aristarchi,  qui  fuit  individuus  comes  Pauti,  et 
ab  eo  Thessalonicensium  Episcopus  ordinatus ,  post 
longos  agones  sub  Nerone  coronatus  quievit. 

30.  Paulo  autem  volente.  ]  Extollit  S.  Chrys- 
hom.  7.  de  laudibus  S.  Pauli,  ejus  animi  mag- 
nitudincm,  quod  qmesitus  ad  necem  in  populi 
furentis  turbam  ingredi  voluerit,  eam  vel  seda- 
turus,  vel  pro  Christo  occubiturus.  Hoc  enim , 
ait,  decebatducem  fidelium,  ut  audacia  cffiteris 
prairet,  ac  reipsa  ostenderet  Christianis  non 
esse  timendam,  sed  ambiendam  mortem  pro 
Christo.  Sicin  bellis  dux  animosus  animattotum 
exercitum ,  timidus  intimidat.  Undeillud.  Fortior 
est  exercitus  cervorum  duce  leone,  quam  leonurn 
ducecervo.  Paulus  enim,  ait  Chrys.,  in  prcedicancii 
ardore  ipso  igne  vehementior ,  pluviam  in  se  flam- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

matn  if>se  succcndit  :  non  pcricula  limuit ,  non  ir- 
risiones  erubuit ,  scd  alios  uccipicns  oculos ,  uti- 
(juc  charitatis ,  cdiamquc  mc.nlcm,  mutto  cum 
ijnpetu  instar  torrentis  irrupit ,  omnia  pariter  Ju- 
dtnorum  traliens  alque  convolvcns  ,clc,  et  quasi 
semper  satisfaceret  Deo  pro  tcmpore  jam  peracto, 
sic  lubra  splrituaUa  undique  colligebal ,  in-locum, 
qui  cssel  bclli  pars  maxima  ,  et  laborum  periculo- 
rumque  piena,  fidcnler  insiliens.  IIoc  vcro  mira- 
blle,  quod,  cum  csset  tam  audax ,  et  quasi  ad 
pugnam  semper  accintus,et  ignem  qucmdam  belli 
conspirans ,  ita  rursum  placabilem  se  prmbebat  ma- 
gistris,  ut  nunquam  in  tanlo  alacritatis  impctu 
njlnnl'  ril.  Unde  elsuis  dissuadenlibus  ingressum 
in  tbeatrum ,  illico  acquievit.  Sic  etS.  Gregor.  31. 
Moral.  cap.  l£i.  vel23.  Paulum  comparatequo  ge- 
neroso,  qui  in  pra?lio  exultat.  Intueri,  ait,  licet 
illumscssoris  sui  catcaribus  cxcitatum  contra  ar- 
malos  hostes ,  quantus  Paulum  fervor  acccnderet, 
quando  cum  Ephcsi  ad  irrumpcndas  thealri  turbas 
zeli  Ihmuna  rapicbal. 

32.Ai.il  autem  aliud  clamauant.]  Videturesse 
aposio|)csis ,  et  aliquid  esse  supplendum,  quod 
cxplicatSyrus,dum  vertil,  turbe autcmqua? erunt 
in  theatro,  valdc  tumultuabantur ,  ct  alii  atiud 
clamabant.  Nam  ut  Bequilur  :  Erat  Ecclesia,  id  est 
populi  coetus  et  turba  confusa,  uti  fit  in  sedi- 
lioueet  tuniultu,  dum  unus  lioc  vullet  clamat, 
alius  aliud. 

33.    1)E    TURBA     AUTEM    DETKAXERUNT    ALEXAN- 

DiiDM.jIIic  Alexander  videtur  fuisse  Judxus,  pe- 
ritus  et  elo(|uens,  Paulo  tamen  amicitia  con- 
juncius,  quem  Judaei  protraxerunt  in  locum 
aplum  ad  perorandum  pro  communicausa.  Nam 
Epbesios  pro  Diana  certantes  non  tantum  in 
( Juisiianos,  sed  et  Judseos,  Diame  hosies,  fuisse 
commotos  et  concilatos  palet  ex  sequentibus 
v.  3/i.  Unde  Syrus  vcrtit,  plcbs  autem  Judaiorum, 
qui  illiccrant,  slatuerunl  exseipsis  virumJudceum, 
cui  nointn  erai  dlexander.  Nam  pro  dclraxerunt, 
grsce  cst  itpQtSi&aauv ,  id  est ,  prius  instruxerunt , 
Uti  verlit  Vatabl.  Sic  instruimus  advocatum,  vel 
natromun  causam  nostram  acturum  :  undc  qui- 
dam  pulanl  noslnimlntcrprclen)  Legueeffftrffew, 
id  est,  protuserunt.  Verum  etiam  nptluUtZtetou,  di- 
eilur ,  qui  cogitur  prodirc  et  protruditur.  Alexan- 
drum  lmncputat  Baron.  Hugo  et  alli  convcrsum 
fuissc  ad  Christum,  sed  apostatasse,  essequc  il- 
liun,  cpiem  Paulus  cum  Hymemeo  ob  blaspbe- 
miam  tradidit  Salame,  1.  Timotb.  1.  20.  Verum 
alii,  ut  Cajet.  el  Arias,  censenl  fuisse  diversum. 

ALEXANDER  AUTEM    MANU  SILENTIO    POSTULATO,] 

yx-zaaloai;  7r,v  xlifx ,  id  esl  ,  agitans  manum  , 
motamanu.  Ita  Persius  :  Et  calidce  fecisse  silenlia 
turba',  Mujrstatc  manus. 

35.  Kt  CBM  sr.DAsstT  scrira  turras.  ]  Scriba 
bic  fuil  Seerelat  ius  civitalis  ,  vcl  eonsiliarius 
Magistratus,  ejusque  quasi  os  et  sensus,  quales 
inBelgio  sunt  et  vocanlur  Pensionarii.  Unde 
graxe  vocalur  ysuyuv.rvj; ,  id  est,  legis  doctor , 
quijura  eivilatis  callcl  et  itietur,  ac  in  iis  Ma- 
gistratuui  informat  et  dirigil.  Syrus  verlit,  prin- 
cepacivitatis  quasi  lucrit  ("aneellarius. 

Putantaliqui  scribambune  luisse  Alexandrum 
■'uda?um.  lla  liaron.  Vctitts  alii  eensenl  alium 
fuisse,  eumque  Gentilem  :  nam  Lucas  videiur 
cos  disliniiuere.  Alexandro  enim,  ulpote ijudaao, 
occlamarunt  IuiIkc  Cenlilium  per  duas  boras. 
Ut  ergo  cas  sedarct,  sueecssil  scriba  Genlilis, 
qui  laudans  Dianam  (quodnon  feeissct  ludeeua) 
•  •as  compescuil.  Unde  Cbrvsosl.  vocal  euni  inli- 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX. 

delem.  Sane  vir  fuit  polilicus  et  piiidens,  qiu 
statim  turbas  composuit ,  qualis  fuit  Demostbe- 
nes ,  quemmirabantur  Athenoi  Torrentem,  et  pleni 
modcrantem  frcna  thealri,  ait  Juven.    sat.  10. 

Gdltbicbu  esse.  ]  Syrus,  adituamesse  :  grace 
vtuiupov,  id  est,  templi  ornatricem  et  adminis- 
tram.  Sicut  S.  Paulinus  oplabal  esse  custos  et 
sedituus  templi  S.  Felicis,  quem  proinde  cele- 
bravitdecem  bymnis  natalitiis. 

Jovisqle  niOLis.]  Grace  ruA  tou  lunzovc,  id  est, 
d.Jovedemissi  vel  delapsi,  scilicet  iyulfuerof,  idest, 
simulacri  Dianae,  ita  Syrus  ,  Cbrysost.  Pagn. 
Vatabl.  et  alii.  Fingebant  enirn  Dianae  simula- 
crum  non  ab  bomiue  effictum,  sed  ccelo  delap- 
sum,  idque  vulgo  creditum  luisse  docel  Suidas 
in  voce  tmtrU.  lla  mendacio  aucta  est  supersli- 
tio.  Sic  Palladium  Trojanum  ,  ct  Ancile  lioma- 
num  ccelo  lapsa  finxerunt.Nosterlegii :«u  Jwjt^toms, 
id  esl,  a  Jove  profecta* ,  Tel  descendcnlis  Diana?. 
Honierusenim  reges  vocal  iurweretti  quasi  a  Jove 
profectos  et  ortos.  Fortc  eliam  legil  8wjr«w&»,  id 
cst ,  d  Jove  genitce. 

37.     NEQUE    DI.\SI'Hr.MANTES     DEAM    VESTRAM.    ] 

Mentitur  ofiiciose  ad  scdandum  populum,  ait 
Cbrys.  Paulusenim  docebal  eam  noncsse  dcam, 
gsed  idolum  inaneet  ficiuni  ;  qnod  apud  F.pbe- 
ioseralinsignisblaspbemia.  Notattamen  insig- 
nem  Pauli  modestiam  ,  qui  convieiis  et  male- 
diclis  Dianam  non  prosciderit ,  sed  liudani  cjus 
veritatem  dixcrit  et  detexeril.  ldem  faciebant 
Juda?.i,  putantes  illud  prn?ceptum  esse  l.xod.  22. 
28.  Diis  non  detrab.es  ;  licet  alius  ejus  loci  sit 
sensus  ,  ut  ibi  dixi.  Unde  Josepbus  I.  2.  contra 
Appionem  :  Noster  mos,  ait,  est  propria  custodi- 
re,  non  aliena  accusare,  el  ul  ncquc  videre  ncque 
blasphcmarc  debcamus  cos ,  qui  apud  alios  putan- 
tur dii ,  aperte  nobis  legislalor  inlrrdixit.  Hucfa- 
citillud  S.  Aug.  monitum  in  F.vangclium  srcun- 
dum  Mattb.  serm.  6.  Vrius  idota  in  cordibus  lio- 
minum ,  deinde  in  idoliis  ct  tcmplis  csse  confrin- 
genda.  Ex  bisce  verbis  colligimr,  scribam  bunc 
Paulo  favisse,  eique  fuissc  amicum,  vel  bene- 
volum. 

3S.    CONVENTUS    FORENSES     AOINTlR.j     Gr.TCe  , 

uyosxXoi  ab  aysia,  sicut  forcnscs  0  foro.  Quinam 
bi  ?  Primo  ,  Syrus  vcrtit .  artifias  sunt ,  quasi  bi 
convenlus  fuerint  arlificum,  in  quibus  a  Deca- 
nis  ejusdcmartis  qua?stioncs  et  liles  dtcideren- 
tur,  ul  passim  io  Germania  fieri  videmus.  q.  d. 
Uis  b.cc  pertinet  ad  collegium  aurifabrorum  : 
ibi  decidatur. 

Secundo,  OF.cum.  forcnscs  interpretalur  vnl- 
gares  et  plebeios  judices,  qui  plebeiorum  cau- 
sas  deeidcbant,  sicut  divitum  ])roconsnles. 

Tertio,  forcnscs  vocantur,  qui  10  publioo  loco 
el  consi^ssu,  puta  in  foro,  fiunt.  Sicut  vulgo 
causas  forenscs  voeamus  ei\  iles.  ApudRomanos 
enim  ,  aliosquc  judicia  publiea  excrcebantur  in 
foro,  teste  r.icerone,  nninlil.  1.  3.  cl  aliis.  Unde 
forensis  opponilur  domestico,  quasi  publicuni 
privalo.  Et  scimus  Cieeronem  eausas  suorum 
cgisse  in  foro ,  non  rerum  venialium  ,  sed  cau- 
sarum  ,  quoe  in  publico  loco .  velut  suo  foro 
traclanlur. 

Quarto,  Raron.  ex  Dionisio  Halicarn.  1.  lu  con- 
vnitus  fomists  censet  fuissc  eos ,  quihu9  stati> 
pcraiiinim  diebus  populusconveniebat  ad  sacra 
ci  ludos  Dianoa  :  ubi  (l(>inde  prrcsto  crant  judices. 
qui  lilesdceiderentet  componerent.  Aul  potiu^. 
inquil,  apud  Uuram  com-cntiis  forcnsrs  illieranl. 
cum  proconsul  in  quibusdam  provjncia'  civitaii- 


:;00  COMMENTAMA  IN  ACTA 

bus,  quac  sibi  ad  hoc  peragendum  commotlio- 
re$  vidcbaniur,  cerlis  diebus  consistens,  per  se 
vel  legatos  causas  comprovincialium  cognos- 
cens,  judicia  exercebat,  el  per  seutentiam  dc- 
liniebat.  Heminit  horum  Cicero  1.  3.  epist.  G. 
<  t  8.  et  Josephus  \h.  Antiq.  c.  10.  Sic  in  Hunga- 
ria  ,  aliisque  regnis,  liies  ct  causee  graviores 
diflferuntur  usque  ad  comilia  regni,  in  quibus 
a  regni  proceribus  deciduntur.  Terlius  sensus 
caeteris  planior  vidctur  et  communior. 

39.  Sl  QUID  AUTEM  ALTEBIUS  REI  QU.EKITIS,  J  gl\V 

vioris,  ad  bonum  et  quietem  publicam  spcc- 
lantis. 

I.\  legitima  Ecclesia,  in  coetu  et  comitiis  pro- 
vincia?,  vcl  populi,  lcgitime  a  lege,  vel  Magis- 
tralu  indictis,  voterit  absolvi,  ]  id  est,  definiri, 
vcl  transigi  ct  componi.  Legitimam  opponit  tu- 
multuarise ,  quam  hic  ipsi  per  seditionem  con- 
Ilarant.  Ita  Gagneius,  Valabl.  et  alii.  AddilChrys. 
lios  coelus  ter  in  mensc  fieri  solitos.  Baron. 
vero  ex  Epiphanio  haeresi  30.  per  Ecciesiam 
accipit  Synagogam  Judeeorum.  q.  d.  Si  quidJu- 
daicae  qucestionis  liabetis  circa  Judceos  ellegcm 
Mosaicam  ,  qualis  videtur  esse  hcec  quam  Pau- 
lo  Judeeo  intentatis,  adite  Synagogam  Judeeo- 
rum  ,  ibi  ea  optime  decidelur.  Judaei  enim 
Ephesi  habitantes,  ejusdem  civitatis  municipes 
crant,  ac  proinde  privilegiis  civium  poiieban- 
lur,  et  Ephesii  dicebantur,  teste  Josepho  1.  2 
contra  Appionem.  Verum  sic  scriba  hic  magis 
irritasset  furentem  populum  :  ille  enim  oderat 
Judaeos,  quasi  Diance  suae  hostes.  Prior  ergo 
sensus  est  planior. 

ZiO.  Nam  et  periclitamur  argui  seditionis.  ] 
Percellit  eos  metu  Imperatoris  et  proconsulis, 
qui  in  auctores  hujus  tumultuarii  concursus  et 
seditionis  sit  inquisilurus,  de  iisque  pocnas 
sumpturus. 

CUM    NULLUS    OBNOXIUS  SIT,  ]  «tios  ,  id  CSt  reilS. 

q.  d.  Cum  nemo  sit  in  culpa,  cum  nullus  sit 
turbator,  reip.  proditor ,  seditiosus,  ob  quem 
hic  concursus  sit  factus  ,  ut  propterea  eum  ex- 
cusare  possimus,  ejusque  rationem  reddere 
proconsuli.  Enorme  enim  crimen  debet  esse , 
ob  quod  totus  populus  concurrat  et  insurgat. 
Secundo,  atTio;,  non  ad  hominem,  sed  ad  rem 
causamque  referri  potest.  q.  d.  Cum  nulla  sit 
causa  per  quam  excusare  possimus  hunc  po- 
puli  concursum.  Ita  Gagneius ,  juxta  illud  Eus- 
tath.  Odyss.  «  Srus  6  payoj  uina.  K.aUi/x£xo>.  Estreus 
asscribens  crimina  Caliimacho. 

Dimisit  Ecclesiam,]  coetum  populi.  Nota. 
Multa  et  magna  hic  et  alibi  omittit  Lucas.  Nam 
tantum  ilinera  Pauli,  et  capita  rerum  in  iis 
gestarum  summalim  percenset.  Sic  cap.  9. 
omittit  profectionem  Pauli  recens  conversi  in 
Arabiam,  redilum  in  Damascum,  post  annos 
tres,  accessum  Hicrosolymam ,  reprehensio- 
nem  Petri,  qucetamen  recenset  Paulus  Galati  1. 
et2.  Sicl.  Cor.  11.  24.  ait  Paulus.  A  Judceis 
quinquics  quadragenas  una  rninus  accepi ,  de  qui- 
bus  Lucas  ne  verbum  quidem.  Cumque  Paulus 
ter  se  caesum  virgis  dicat,  de  unica  tantum  fla- 
gellatione  facta  Phillippis  ,  idem  meminit  c.  16. 
De  terno  naufragio;  item,  quo  Paulus  ait  se 
nocteet  diein  profundo  maris  fuisse,  nil  habet 
Lucas  :  nam  naufragium  quod  c.  27.  recenset, 
contigitpost  scriptam  epistolam  ad  Corinthios. 
Sic  decathedraPelri  Antiochena,Romana,  aliis- 
que  ejus  gestis  altum  silentium  est  apud  Lucam. 
Pari  modo  hic  Ephesi  omisit  pugnam  Pauli  cum 


APOSTOLORUM.  Cap.  XIX. 

bestiis,  i\v  qua  Paulus  1.  Cor.  15.  32.  aii:  Slse- 

cundumhomincm  (idcst,  humana  audacia,  con- 
tentione  et  robore ,  sive  quantum  homini  est 
possibile)  ad  bcslias  pugnavi  Ephesi,  quid  mihi 
prodest ,  si  morlui  non  rcsurgunl  ?  Nam  quod 
Theoph.  OEcuin.  Anselm.  ct  cx  cis  alii  recentio- 
rcs  (  quorum  unus  alium,  quasi  ovis  ovem  se- 
quilur  )  hanc  pugnani  metaphoricc  accipiunt 
pro  contentione,  quam  Paulus  habuit  cum  De- 
metrio  et  argenlariis,  quos  ob  saeviliam  et  fu- 
rorem,  atque  ob  carnalcm  et  bestialcm  vitarn 
(  qua  carni  dediii  ita  vivebant,  ac  si  non  esset 
resurrectio  et  allcra  vita  in  coelis  )  vocelbestias, 
cerium  cst  eos  crrare.  Nam  cpislola  ad  Corinth. 
ih  qua  pugnee  hujus  mcminit,  scripta  estEphe- 
si,  ul  palet  ex  eo  quod  ait  1.  Cor.  1G.  8.  Perma- 
nebo  autem  Ephesi  usque  ad  Pentecosten.  Rursum 
scripta  est  ante  contenlionem  cum  Demetrio  : 
posteam  enim  statim  Ephesodiscessit,  ut  patet 
c.  20.  1.  ita  Baron.  et  alii  passim.  Quocirca  non- 
nulli,  ut  Arias,  censcnt  hanc  pugnam  Pauli  cum 
bcstiis,  fuisse  concerlalionem  quam  habuit  cum 
Judaeis  ,  et  filiis  Scevce  exorcistis  ,  vers.  9.  etlS. 
Verum  id  minus  est  probabilc.  Exorcistis  enim 
fuit  concertatio  cum  diabolo  ,  qui  in  eos  insiliit, 
non  cum  Paulo,  qui  tacuit:  cum  Judceis  autcm 
ad  praedicationem  Pauli  se  indurantibus  non 
certavit  ipse.  Sed  discedens  ab  eis  segregavit  disci- 
pulos  ,  quotidie  disputans  in  scola  tyranni  cujus- 
dam ,  ait  Lucas.  Longe  majus  certamen  ftrit 
Paulo  cum  Judeeis  in  Derbe,  Lystra,  Corintho, 
uti  audivimuscap.  \h.  15.  etseq.  ettamen  nus- 
quameos  vocavitbestias. 

Quare  verius  vidctur,  ad  litteram  Paulum 
Ephesi  objectum  fuisse  bestiis.  Primo,  quia  id 
proprieverba  ejus  jam  recitatasonant.  Secundo, 
quia  aliae  expositiones  sunt  improprice,  nec  so- 
lido  fundamento  niluntur.  Tcrtio,  qui  cumple- 
rique  Martyres,  multique  Pauli  discipuli  et  disci  • 
pulee,  inter  quas  fuit  S.  Thecla,  objecti  fuerint 
bestiis,  decebat  ut  et  Paulus  eorum  Antesigna- 
nusetdux,  eisin  hacrepraeiret,  darelque  exem- 
plum.  Fuit  enim  ipse  tentatus  et  consummatus 
peromnia.  Quarto,  quia  ita  explicant  Theodor. 
Amb.  Arboreus  etMarian.  1.  Cor.  15.  Favet  quo- 
que  Chrysost.  dumbestiasnonnisibestiasinter- 
pretatur,  esto  ambigue  loquatur.  Aitenim :  Quid 
est  secundum  hominem  ?  quantum  ferilatis  in  ho- 
mines  cadit,  depugnavi  cum  besliis.  Ubi  interpre- 
tatur  t6 secundum  hominem,  non  autem  to  pu- 
gnavi  cum  bestiis,  quasi  per  se  clarum,  ut  so- 
nat  accipiendum.  Quinto,  quia  idcirco  dixit  1. 
Corinth.  h.  9.  Spectaculum  (graece  9-terpov,  id  est, 
theatrum )  facti sumusmundo,  et  angelis ,  et  homi- 
nibus.  q.  d.  In  theatro  bestiis  objecti ,  facti  su- 
mus  spectaculum  hominum,  Dei  et  angelorum. 
In  theatris  enim  spectabantur  hominum  et  fera- 
rum  pugnae,  gladiatores,  etbestiludia,  utisanc- 
tus  Ignatilis  Pauli  assecla,  post  cum  Romae  ii 
Trajano  adbestias  damnatus,  in  amphitheatrum 
productus,  videns  circumfusam  spectantium 
turbam,  eamque  salutans  :  O  Romani,  inquit, 
in  theatrum  hoc  prodeo ,  vobisque  spectaculum  fio, 
non  ob  crimen  aliquod,  cum  nihil  morte  dignum 
commiserim  ;  sed  ut  per  leones  ad  Deum  perveniam, 
eoque  fruar ,  cujus  insatiabili  teneor  desiderio. 
Unde  et  subdit  Paulus  :  Tanquam  purga- 
menta  (  Siantp  xaSap//.aT«  ,  id  est ,  tanquam  anathe- 
mata  et  diris  devota  capita )  hujus  mundi  facli 
sumus,  omnium  peripsema.  q.  d.  Facti  sumus  ut 
piaculares  hostiee,  detrimenta  mundi,  et  bestia- 


COMMENTARIA  1N  AGTA 

nim  pabula,  quasi  viia,  luce,  acre  et  terra  hac 
jnrtigni,  ideoque  in  ferrarum  ventre  detrutlen- 
di  et  sepeliendi. 

Diccs  Primo.  Non  est  credibile  Paulum  pro- 
prie  pugnassc ,  id  cst,  dimicasse  cum  bcstiis,  ut 
ipsc  ait,  eslo  eis  sit  objectu». 

Resp.  iYipuft«xav  »  id  est,  pugnare  cum  besliis, 
idem  est  qu'od  hestiis  objici :  quia  enim  pleriquo 
reorum  ita  obiiciebantur  bestiis,  ut  cum  eis 
depugparent  ad  spectantium  voluptatem  (popu- 
Ina  enim  niagis  spectare  avcbat  has  pugnas  ct 
liestiludia,  quani  nudas  liominum  devoraliones) 
binc  pngnare  cinn  beatiis,  idem  est  quodbestiis 
objici,  ut  patet  e.v  Actis  Martvrum.  Unde  sanc- 
iiis  Ignatius  epist.  11.  ad  Epnesios  ait:  Ut  me- 
rcar  Homee  cum  bcstiis  dimicarc ,  id  est,  bcstiis 
objici,  ab  eisque  laniari. 

Dices,  Secundo,  Pauhis  erat  civis  Romamis, 
ac  proinde  jure  Romanomm  non  poterat  ad  bcs- 
tiasdamnari. 

Resp.  eum  objectum  fuisse  bcstiis,  non  per 
legitimum  judicem  etjudicium,  sed  per  furorem 
populi.  Rem  gestam  narrat  Nicephorus  1.  2.  ca- 
|uil  25.  ex  antiquis  Pauli  Aclis,  quae  citat  pro- 
batque  Origen.  I.  l.Periarch.  c.  2.  Vcrum  cnim 
i  ero,  ait,  qui  profectiones  Paulidescripscrunt,  eum 
quam  pluriina  alia  sirnul  ct  fccisse  et  passum  esse, 
tum  lioc  quoque  cum  Epkesi  csset ,  de  eo  memoriee 
mandarunt,  Cum  ibi  principem  locum  Hierony- 
mus  obtineret,  multa  cum  tibertate  Paulus  est 
concionatus :  quare  Hieronymus  illumbenc  quidem 
it  diserte  dicere ,  orationcm  ejas  non  esse  eorum 
temporum  tcstatus  cst.  Plcbs  quidcm  ccrte  perin- 


APOSTOLORUM.  Gap.  XX.  301 

solentiam  et  furorem  Paulo  compedibus  injectis. 
(nrceri  eum  includit,  ut  teonibus  vorandus  objice- 
relur.  Ibi  tum  Eubula  et  Artcmilla,  clarorum 
Bphesi  virorum  conjugcs  fidem  edocta:  a  Paulo 
(  noctuenim  ad  eum  veniebant  )  divini  lavacri  gra- 
tiam  ab  co  petunt.  Itaque  virtute  divina  ulque  an- 
gelici  satellitii  ministerio,  catiginem  noclis  cxu- 
bcranlia  splendoris  iltustrante ,  Paulus  ferreis 
compedibus  libcratus,  illas  divino  baplismo  adlit- 
lus  maris  initiat ,  et  cum  id  nemo  omnium  quibus 
custodice  cura  mandata  fucrat ,  sensissct ,  ad  vin- 
i  nla  rursum  sua  in  quibus  esca  leonibus  asserva- 
batur ,  rcdit.  Sed  enim  ingenti  magnitudine  el 
robore  intokrando  leo  conlra  ipsum  immissus ,  in 
arenam  quidem  illc  procurrit,  sed  ad  Pauli  pedes 
consedit.  Et  cum  ilidem  alia:  immanes  ferx  immit- 
tircntur,  ne  tangcrequidemilla sacrum  corpus ad 
orationcm  ercclum,  atquc  compositum  suslinuit. 
Ilis  ita  actis,  de  repentc  fragore  multo  veliemens 
quaidam  supra  nalura  ordinem  grando  decidens  , 
mullorum  simul  ct  virorum,  et  ferorum  animatium 
comminuit  capita,  ipsiusque  Uicronymi  aurcm 
amputat  :  qui  deinde  cum  suis  pcr  Paulum  Deo 
concitiatus,  satutiferum  suscepit  lavacrum  :  leo 
autem  iile  profugus  in  monles  proximos  evadit  : 
el  Paulus  inde  in  Macedoniam  et  Grceciam  trans- 
misit,  alque  ita  tandem  Hierosolymcnn  proftcisci- 
lur.  Mirandum  non  est ,  Lucam  hanc  Pattli  cum 
belluis  pugnam  rcliquis  cjtts  aclis  non  inseruissc : 
nam  etsi  cx  Evangclistis  solus  Johannes  Lazari  re- 
suscilationem  commcmorat ,  minus  tamen  de  ftde 
vcritateque  ejus  ambigendum.  Uucusque  Nicc- 
phorus. 


CAPUT  VIGESIMUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

pAtJLus  Epheso  discrdens,  per  varias  Asi.t.  i-T  GrjEci;e  urbes  pergit  in  Macedoniam  ; 

inde  Troadem,ubi  Eutychdm  a  morte  revocat:  inde  Miletum  ;  quo  Seniores  Epiiesi 

accersens,  eis  ecclesiam  commendans  ultimum  vale  dicit. 
NOTA.  OMNIA  QU/E  hoc  CAPITE  et  deinceps  narrat   Lucas  usque  AD  CAP.  28.  ET  ULTI- 

MUM,  GESTA    SUNT  UNO  EODEMQUE  ANNO  ,  SCILICET  CHRISTI  5.  NeRONIS  2.  VlDE  CllRO- 

NOTAXIN. 

^ostquam  autem  cessavit  lumultus ,  vocatis  Paulus  discipulis  ,  ct  exhortatus 
[cos ,  valedixit ,  et  profectus  est  ut  iret  in  Macedoniam.  2.  Cum  autem 
perambulasset  partes  illas ,  et  exhortatus  eos  fuisset  multo  sermone  ,  venit 
uid  Graciam.  3.  Ubi  cum  fecisset  menses  tres ,  factae  sunt  sunt  illi  insidia- 
^a  Judseis  navigaturo  in  Syriam:  habuitque  consilium  ut  reverterelur  per 
Macedoniam.  4.  Comitalus  est  autem  eum  Sopater  Pyrrlii  Berceensis  , 
^Thessaloniccnsium  vero  Aristarchus ,  ct  Secundus  et  Gaius  Derbeus ,  et 
Timotheus  :  Asiani  vero  Tichicus  ct  Trophimus.  5.  Ili  cum  proecessissent,  sustinuerunt  nos 
Troade :  6.  nos  vcro  navigavimus  post  dies  azymorum  a  Philippis  ,  et  venimus  ad  eos  Troadem 
in  diebus  quinque,  ubi  demorati  sumus  diebus  scptem.  7.  Una  aufem  sabhati  cum  convenisse- 
nuis  ad  frangendum  panem  ,  Paulus  disputabat  cum  cis  ,  profecturus  in  crastinum  ,  protraxitquc 
sermonem  usque  in  mediam  noctcm.  8.  Erant  aulem  lampadeseopiosae  io  ccenaculo  ,  ubi  traraus 
oongregati.  9.  Sedens  autem  quidam  adolesccns  noniine  Eutychus  super  fenestram  ,  cum  mcr- 
geretur  somno  gravi ,  disputante  diu  Paulo  ,  ductus  somno  cecidit  de  tertio  ccvnaculo  dcorsum  . 
et  sublatus  est  mortuus.  10.  Ad  quem  cum  descendisset  Paulus,  incubuit  super  cum:  et  com- 
ploxus  dixit:  Nolite  turbari ,  anima  enim  ipsius  in  ipso  est.  I  I .  Ascendcns  autcm  ,  frangensquc 


M  COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.   XX. 

panem  ,  et  guslans ,  satisque  allocutus  usquc  in  luccm  ,  sic  profectus  est.  12.  Adduxcrunl  aulem 
pucrum  vivcntcm  ,  et  consolati  sunt  non  minimc.  13.  Nos  autem  ascendenlcs  navem  ,  naviga- 
vimus  in  Asson ,  indc  suscepturi  Paulum:  sic  enim  disposuerat  ipse  pcr  terram  itcr  facturus. 
14.  Cum  autcm  convenissct  nos  in  Asson  ,  assurapto  co  ,  venimus  Mitylenen.  15.  Et  indc 
navigantcs ,  sequenti  die  vcnimus  contra  Chium  ,  et  alia  applicuimus  Samum  ,  et  sequenti  die 
venimus  Miletum.  1 G.  Proposuerat  enim  Paulus  transnavigare  Ephesum  ,  ne  qua  mora  illi  fierel 
in  Asia.  Festinabat  enim  ,  si  possibile  sibi  csset,  ut  diem  Pentecostes  faceret  Hierosolymis. 
17.  A  Milclo  autcm  miltens  Ephesum,  vocavit  majores  natu  Ecclesise.  18.  Qui  cum  venissent 
ad  eum  et  simul  essent ,  dixit  eis:  Vos  scitis ,  a  prima  die ,  qua  ingressus  sum  in  Asiam  , 
qualiter  vobiscum  per  omne  tempus  fuerim.  19.  Serviens  Domino  cum  omni  humililate ,  et 
lacrymis,  et  lentalionibus,  quse  mihi  acciderunt  ex  insidiis  Judseorum  :  20.  quomodo  niliil 
subtraxerim  utilium  ,  quominus  annuntiarem  vobis ,  et  decorem  vos  publice  ,  et  pcr  domos , 
21 .  testificans  Judfcis  atquc  Gcntilibus  in  Deum  ponnitenliam  ,  et  fidem  in  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum.  22.  Et  nunc  ecce  alligatus  ego  spiritu ,  vado  in  Jerusalem  ;  quse  in  ea  ventura 
sint  mihi ,  ignorans:  23.  nisi  quod  Spiritus  sanctus  peromnescivitatcs  mihi  prolestatur,  dicens: 
quoniam  vincula  ,  et  tribulationes  Hierosolymis  me  manent.  24.  Sed  nihil  horum  vereor :  nec 
facio  animam  raeam  pretiosiorem  quam  me ,  dummodo  consummem  cursum  meum  ,  et  minis- 
terium  verbi  ,  quod  accepi  a  Domino  Jesu ,  testificari  Evangelium  gratise  Dei.  25.  Et  nunc  ecce 
ego  scio ,  quia  amplius  non  videbitis  faciem  mcam  vos  omncs,  per  quos  transivi  prcedicans 
regnum  Dei.  26.  Quapropter  contestor  vos  hodierna  die,  quia  mundus  sum  a  sanguine  omnium. 
27.  Non  enim  subterfugi ,  quominus  annuntiarem  omne  consilium  Dei  vobis.  28.  Attendite 
vobis  ,  et  universo  gregi ,  in  quo  vos  Spiritus  sanctus  posuit  Episcopos  ,  regere  Ecclesiam  Dei , 
quam  acquisivit  sanguine  suo.  29.  Ego  scio  quoniam  intrabunt  post  discessionem  meam  lupi 
rapaces  in  vos,  non  parcentes  gregi.  30.  Et  ex  vobis  ipsis  exurgent  viri  loquentes  perversa,  ut 
abducant  discipulos  post  se.  31.  Propter  quod  vigilate,  memoria  retinentes,  quoniam  per 
triennium  nocte  ef  die  non  cessavi ,  cum  lacrymis  monens  unumquemque  vestrum.  32.  Et  nunc 
commendo  vos  Deo,  et  verbo  gratise  ipsius,  qui  potens  est  sedificare,  et  dare  hsereditatem  in 
sanctiGcatis  omnibus.  33.  Argentum  etaurum,  aut  vestem  nullius  concupivi  ,  sicut  34.  ipsi 
scitis  :  quoniam  ad  ea  quse  mihi  opus  erant,  et  his  qui  mecum  sunt ,  ministraverunt  manus  ista\ 
35.  Omnia  ostendi  vobis,  quoniam  sic  laborantes  ,  oportet  suscipere  infirmos  ac  meminisse  verbi 
Domini  Jesu ,  quoniam  ipse  dixit:  Beatius  cst  magis  dare  quam  accipere.  36.  Et  cum  hsec 
dixisset,  positis  genibus  suis  oravit  cum  omnibus  illis.  37.  Magnus  autem  lletus  factus  cst 
omnium  :  et  procumbentes  super  collum  Pauli  osculabantur  eum ,  38.  dolentes  maxime  in  verbo , 
quod  dixerat,  quoniam  amplius  faciem  ejus  non  essent  visuri.  Et  deducebant  eum  ad  navem. 

1.  Exiiortatus  eos.  ]  Graece  tantum  est  jrpc«xar  Tjt  iret  in  Macedontam,  ]indc  iturus  Ilieroso- 

Xtei/ievoi ,  id  esl ,  vocans  :  unde  ex  Graeco  exci-  lymani ,  ut  ipsedestinavit  c.  19.21. 

disse  videtur  aliera  vox  vicina  xpt  ww^e^^s »  3.  Fact^  suntilli  insidi/e  a  Jud/eis.]  Nimirum 

id  est  et  exhortatus ;  vel  ,  ut  Syrus,  consolatus  obsederunt  vias  ,  ut  eleemosynas  ,  quas  defe- 

fos  :    ideo  enim    voeavit    eos  ,  ut  exhortaiv-  rebat  fidelibus  in  Jerusalem,  eriperent ,  ait  Dio- 

tur  et  consolaretur  in  lanta  Demelrii  seditione  nys.  etuteum  occiderent,  ait  Lyran. 

et  tumultu.  h.  Comitatus  est  autem  eum.  ]  Graeca  addunt , 

Valedixit,  ]  «ff7tao«/«EV8s.  Syrus  dcosculatus  eos.  usque  ad  Asiam. 

Pagnin.   et  Tigurina,   complexus  eos.   Solebant  Sopater.  ]  Nonnulli  legunt  Sosipatcr,  hicenim 

enim  Chrisliani  primitus  se  salutare  in  osculo  percrasin  Alcituv Sopalcr.  Fuit  hiccognalusPau- 

sancio,  idest,   amplectando  sese  invicem,  uti  li,  ut  patet  Rom.  16.   21.  ita  S.  Chrysost.  Theo- 

etiamnum  eorum    exemplo    faciunt  Religiosi.  pbyl.  Origen.  et  alii  in  Rom.  c.  16.  Asscriptus 

Vide  dicta  ad   illud  :  Salutate  invicem  in  osculo  est  Sanctis  in  Martyrol.  25.  .Tunii. 

sancto,  1.  Cor.  16.  20.  ct  2.  Cor.  13.  12.  Pyrriii  ,  ]  scilicet  filius;  vel,  ut  Sedullius  legit, 

Profectus  k.st.  ]  Sapienter  cedens  furori  Dc-  pater. 

melriet  argentariorum,  ne  in  Christianos  om-  Beroeensis.  ]  Beda  hoc  cognomen  ad  Sopa- 

nes  insurgerent,  eosque  mactarent  ;  se  vero  trem  refert,  non  ad  Pyrrhum.  q.  d.  Sopater  pa- 

aliis  provinciis  et  laboribus  reservans.  Ita  sanc-  Iria  erat  Beroeensis.  sive  natus  Btrrese  :  Jict-l 

tus  Athanasius  sciens  se  unum  quacri  ab  Arria-  Ado  et  Usuardus  in  Mariyrol.   25.  Junii  legunt 

nis,  ac  in  suo  capite  verti  rem  Chrislianam  de  Pyrrlu-Berosensis ,   quasi  civitas   haec  dicla  sit 

iiomusio,   prudenter  ubique  fuga  se  subduxit,  1'yrrhi-Boerrceea.  Verum  de  urbe  hujus  nominis, 

vitamque  pene  omnemin  exilio  et  latcbris  egii;  nibil  uspiam  reperi. 

ac  fugiendo  ,  hoslium  furorem  frcgil  et  supe-  Tychicus.  ]  Hic  fuit  adminisler  Pauli  in  perfe- 

rarit.  nndis  lilleris  et  mamlalis   ad  absenies.  Unde 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

Paulus  eum  voeat  charissimum  fralrem,  flde- 
jem ministrum  »i  conservumin  Domino,  Ephe- 
sion.  6.  21.  Colos.  h>  7.  Sanclis  asscriplus  est  in 
Martyrol.  Rom.  dic  29.  Aprilis. 

Tropmmus.  ]  Hic  fuit  Ephesius  ex  Gentilibus 
oriundus :  unde  propter  eum  captus  csi.  Paulus , 
suspicantiluis  Judceis,  quod  Trophimum  Genti- 
lem  induxissct  in  icmplum  eorum  ,  c.  24.  29.  Dc 
<-o  sic  legimus  in  Martyrol.  Rom.  29.  Decemb. 
Arelate  natatis  s.  Trophimi,  citjus  mcminit  sunc- 
ttu  Paulus  <id  Timoth,  scribens,  qui  ub  eodem 
Apostolo  Episcopus  ordinatus  prafutee  ttrblprtmus 
ad  Evangelium  pratdicandum  directus  cst  :  ex 
cujus  pradicationis  fonle,  ut  S.  Zosimus  Pupa 
scrlbit ,  tota  Gatlta  fldei  rtvulos  accepit3quB  de 
causa  Arelatensia  Ecclesia  <lc  primatu  Galliae 
contcndit,  uti  fuse  hie  narral  Lorinus. 

6.  Navigavimus  postdies  azymorom.  ]  Hinc  pa- 
tct,  hoc  lempore ,  puta  anho  Chrf  sti  56.  adhuc 
apud  Christianosvigtrisselegalia,  saTtemnomine 
et  umbra  tenus.  Estd  enim  Christiani  celebra- 
renl  Pascha,  non  tamcn  dics  azymormm  :  lii 
ergo  erant  Judaict. 

Nota.  Lucas  hic  mutat  personam  tertiam  in 
primam,  dicens  navigavimus^  idque  facit  usquc 
ad  finem  libri.  Undc  liquet,  Lucam  hucusquc 
abfuisse  a  Paulo  jbicvero,  cum  ad  Graeciam 
rediit  Paulos  ,  rursum  ei  adhaeslsse  :  eum  enim 
cumcseteris  Paulus  assumpsii  socinm  itiperis  c 
Greecia  Hierosolymam  s  indeque  Romam.  Vide 
dicia  c.  16.  10.  Causam  ,  cur  Lucas  hic  rursum 
ndhaeserit  Paulo ,  Silet  LuCas  ex  modestia,  sed 
explical  Paulus  2.Cor.8,  19.  scilicetquod  Luca> 
apud  Graecos  tumex  medicina,  tumexprobitate 
etflde,  lum  cx  scriplo  Evangclio  cclebris,  ab 
Ecclesiis  eiectus  esset  comes  peregrinatfonis 
1'auli,  ad  perferendas  eleemosynas  fidelium 
Achaiae  <i  Macedonias  in  Jerusalem.  Prodenler 
enim  nolebal  Paulus  eas  perferre,  sed  latorem 
designari  ab  Ecclesiis,  nc  quissuspicariposset, 
eum  quid  <-x  iis  In  buos  vel  aliorum  usus  con- 
veriisse,  ul  ipse  ibidem  ait. 

'.  Una  Auii-.M sauiiati, ] id  est, prima diehebdo- 
mad;c  ( <|iia'  ;i  praecipua  dic  vocatur  sabbatum ) 
m>I  prlmadieposl  sabbatum,  puta  Dominica  : 
nnde  in  ea  Paulus  celebravit  Eucharistiam ,  ad 
quam  Ddeles  <lc  more  convcnerunt.  IiaS.  Chrys. 
Deda  etS.  Aug.  epist.  86.  Vidc  dicta  1.  Gorinth. 
16.  i.  Fuit  hasc  Dominica  una  cx  iis,  qiue  in- 
ler  50.  dies  a  Paschate  usque  ad  Pcntccosien 
intercurrunt :  et  hoc  respectu  a  Chrysost.  voca- 
lur  Pentecoste ;  alioqiii  nonfuisse  ipsam  Domi- 
nicain  Pentecosles,  patel  exv.  16.  ubifestinat 
Paulus ,  m  PentecOsten  celebrel  Hierosolymae. 

An  frangkndum  panem,]  noii  corporalem  ,  ut 
vult  Lyran.  el  alii  ;  scd  sacrum,  puta  ad  ccle- 
brandam  et  sumendam  Eucharistiam,  et  post 
fam  Agapen.  lia  Sjrus  el  S.  AugusL  epist.  86. 
quin  et  Calvinus  et  RulHngerus  hic.  Vidc  dicta 
c.  2.  A6.  Nota  hic  primeevum  morem  celebrandi 
Missam  in  Dominica,  ad  quam  conveniebant 
omnes  Bdeles,  in  eaquecommunicabant :  quod 
rteinde  praecepto  universali  sanxit  AnaclelusPa- 
pa  quartus  a  s.  Pctro,  ut  babetur  in  ejus  dccrc- 
Hs  2.  queest.  7.  c.  Lalct. 

PBOTRAXITQTJB  si  UMONEM  VSon:   IN  MEDIAH  NOC- 

rBM-  ]  Prhnitus  enim  cxcmplo  Chrisii ,  Eucha- 
nsua  celebrabatur  vespere  postscrmoncm  sive 
'•xhortationcm,  eratque  et  vocabatur  cccna  Do- 
ininlca,  Paulus  ergoultimum  valedicturus,  pro- 
traxit  scrmoncm  in  mcdiam  noctem.  Dbi  Nota 


APOSTOLORUM.  Cap.  XX.  J03 

fcrvorcm  Pauli  in  praedicando  ,  et  vice  versa 
populi  in  audiendo  devotionem,  ui  audirenttu- 

buin  illum,  et  amubilem  vuttum  intuerentur,  ait 
Chrysost.  Porro  inccrlum  <'sl  an  haec  no.x  et 
vespera  fuerit  pravia  ,  et  princi|)ium  di<i  ct  lu- 
cis  Dominica?,  an  scquens,  diemque  t<iininari> : 
festam  enim  habebat  duas  vesperas  ,  pnta  pri- 
inaiii  et  sccuiidam ,  uti  ctiamnum  babet  inOffl- 
<io  Ecclesiastico.  Terminantem  accipere vide- 
tur  S.  Ilicron.  epfst.  28.  ad  Lucinum  ,  diccns  : 
I  tinam  omni  tempore  jejunure  possemus ,  quod  in 
Actibus  Aposlolorum  diebus  Pcntccostes ,  el  die 
Dominico  Apostolum  Paulum  ct  cum  eo  eredentes 
I '  'dsse  tegimus.  Ncc  tamcn  Manichaia  lueresis  ac- 
cnsandi  sunl  (  qui  docuerunt  di<:  Dorninico  essc 
jejunandum,  etiamsi  ncmo  sit  communicatu- 
iii  s )  cum  camalis  cibus  prwferri  non  debuerit  spi- 
rilualis.  Jcjunarunt  ergO  die  Dominica  ,  non  ob 
praeceptum  ,  sed  ob  reverentiam  Bucharistias  , 
quam  sumpturi  crant.  lejunium  aulem  nullum 
est  die  inchoante ,  sed  Bniente.  Ergofiniente  die 
Dominica  cclebrarunt  Eucliarisiiam,  non  in- 
cboante. 

8.  Lampades  COiMOSyE.  ]  Tum  ad  pellcndas  no< •- 
tis  tenebraSjtum  ad  dccoranda  mysleria  et  c<- 
lebrationem  Eucharistiae,  uti  etiamuum  cereis 
altaria  colluccnl  in  MiSSa  ,  dc  qno  rilu  vidc  Ra- 
ron.  hic. 

9.  DUCTUS  SOBHO  ,  ]    yxTiji/0-!;  h-o  xvt  tntvou,   id 

cst,  victus  u  somno,  ait  Rudaeus.  Nam  sermo 
Pauli  prolrahci>atur,  in  mcdiam  noclem.  Ccle- 
bre  cst  exemplum  Machetis  in  Collationibus 
spiritualibus  pervigiliis  ,  apudCassianum  lib.  5. 
dc  Instit.  rcnunt.  cap.  29. 

10.  Cf.cidit  de  tertio  coenacclo.  ]  Syrus  ,  de 
tcrtia  contignatione.  Casus  et  mortis  Eutychi 
S.  Chrysostom.  auctorem  facit  diabolum,  ut 
fcstum  lioc  gandiumque  Christianorum,  etfruc- 
tum  concionis  Pauli  interlurbaret ,  et  tam  tristi 
cventu  funestaret 

Inccbuit  srPER  Ei'M.  ]  ct  Syrus,  cecidit  supcr 
cum,  inslar  Eliac  3.  Reg.  17.  21.  Et  Elisa.>i  4.  Rcg. 
U.  2>U.  qui  incumbentcs  puero  morluo  ,  eum 
suscitarunt ,  ita  Bcda. 

Et  complexus  ,  ]  Vox  Gra3ca  ro/Mrspila6«S»  ,  id 
cst,  circumplcxus  ;  notat  arctissimum  circum- 
quaque  Pauli  complcxum  ,  ut  viscera  suae  com- 
passionis  ,  charilatis  ct  misericordiae  in  cuni 
effundere  vefle  videretur.  S.  Eutychus  a  s.  Pauio 
resuscitatus;  seculus  cst  S.  Joanncm  Evangclis- 
lum  ,  Teia:  passus  in  Vaccms  in  Ilispania  ,  com- 
pleto  murlyrio  gloriosus  migrat  ud  Dominum 
anno  Christi  112.  ait  L.  Dcxter  in  Chronico. 

11.  Sic  profectus  est.  ]  Syrus,  tunc  profectus 
cst. 

12.  Et  consolati  sunt  non  minimf..]  Id  est, 
maximam  consolationem  aceeperunt.  Pulchre 
Reda  ,  Inter  vcrbu  ,  ait ,  pradicationis  occur- 
rit  occasio  ciirationis  ,  ut  dulccdinc  miraculi  el 
doctrimv  sermo  ftrmctur  ,  ct  vigiiiarum  labor  ar- 
ccatur,  rt  mcmoria  magistri  jam  disccssuri,  arc- 
lius  mcnlibus  infigalur. 

13.  Asson.  ]  Crbs  est  in  Tlolidc  juxla  Troadem. 
alio  nominedicta  Apolonia,  ait  S.  Hicron  in  Lo- 
cis  Hebraicis. 

Per  TERRAH  itfr  FACTCRUS.  ]  Chrysost.  pedibus 
pcr  lerram  ingrcssurus  hoc  cnim  cst  m%4uu*,  ni- 
mirum  pedibus  incedcre,  vel  pedestri  itinere 
ycnirc.  Undc  notat  Chrysost.  Paolum  pedibus 
iterfecisse,  socios  veronavigare  jussisse,nela- 
borcm  pedestris  iiineris  subirent.  Ita  S.  Fran- 


oiih  COMMENTARIA  IN  ACTA 

ciscus,et  viri  Aposlolici  incedunl  pedites, quau- 
ttimpossunt  exomplo  Christi,qui  pedibus  magno 
labore,  et  fatigatione  obambulabat  Judaeam  ei 
Galilseam  et  discurrebat  per  vicos  et  castella , 
ubiquecvangelizando  regnum  Dei  :nec  unquam 
equtasse  legitur,  sed  semel  asinovectus,  nimi- 
iiun  quando  ut  Messias  Rex  Judaei  ,  solenmi 
pom,Ki  ingressusest  Jerusalemindie  Palmarum. 
Pedes  ergo  ivit  Paulus,  tum  ut  pedestri  iii- 
nere  amicos  fideles  salularet,  tum  ut  utique 
evangehzaret  ,  tum  mortificalionis  studio  et 
cxemplo. 

14.  Assumpto  eo.  ]  Paulo  scilicet,  innavimnos- 
tram.  Ha  Syrus.  Onmia  haec  narral  Lucas  in 
[>rima  persona,  quia  ipse  omnibus  bis  interfuil, 
et  borum  pars  magna  fuit. 

15.  Chtijm.  ]  Insula  est  nota  intcr  Samum  et 
Lcsbum ,  praestaulis  vini  ferax,  quod  vulgoMal- 
vasinum  dicilur  ,  de  qua  Plinius  1.  14.  cap.  7. 

Samijm.  ]  Insula  est  in  mari  Ionio  ,  palria  Py- 
thagoraj  et  Sibyllae  Samiae ,  inventrix  vasorum 
lictilium,  quae  ihde  Samia  vocantur.  Undeillud 
Poetae. 

Ficlilibusccenasse  ferunt  Agathoclea  regem  , 
Alque  abacum  Samio  sa;pe  onerasse  luto. 

Agathocles  enim  ex  figulo  factus  rex  ,  in  figuli- 
nis  vasis  coenabat,  ut  semper  meminisset  se  fi- 
gulum  fuisse  et  figuli  filium. 

Atldunt  Graeca,  Syrus  et  S.  Chrys,  ac  diverti- 
mus  Trogyllum.  Porro  Trogyllum  est  promonto- 
rium  conlra  Samum  ,  habens  juxta  se  parvam 
insulam  ,  Trogyllum  pariter  appellatam.  lia 
Strabol.  l/i. 

Venimus  Miletum.  ]  Urbs  bsec  fuit  illustris  Jo- 
niae,  patria  Tbaletis,  lanarum  optimarum  ferti- 
lis  :  quae  inde  Milesia  dicebantur.  De  ea  aitPau- 
IbsS.  Timoth.20.  Trophimum  reliqui infirmum  Mi- 
leti  ;  quod  cum  verificari  non  possit  de  hoc 
Pauli  adventu  Miletum;  nam  Trophimus  Mileio 
eomitatus  esl  Paulum  Hierosolymam  usque,  ac 
propter  eum  ihidem  captus  est  Paulus  cap.  21. 
'29.  neque  eliam  de  ejus  itinere  quo  Hierosoly- 
mis  vinctus,  missus  est  Romam  ad  Neronem  , 
quae  prima  fuerunt  Pauli  Romana  vincula  :  in 
<io  enim  itinere  non  Milelum  ,  sed  Miletam  ,  sive 
Mallam  adnavigavit  cap.  ult.  v.  1.  hinc  sequitur, 
id  conligisse  post  prima  Romana  Pauli  vincula, 
postquam  scilicet  iis  libcr  Hispaniam  adiit,  ac 
Miletum  aliasque  Asiae  urbes  revisit  :  lunc  ergo 
Mileli  infirmum  rcliquil  Trophimum.  Unde  con- 
sequens  est,  epistolam  secundam  ad  Timolheuni 
non  e  primis,  uti  multi  volunt,  sed  e  secundis 
vinculis  Romos  a  Paulo  scriptam  esse,  ut  ibidem 
docui. 

Transmigrare  (praetervehi)  Epiiesum  .]  Vide  hic 
Paulum  instar  fulguris  ,  imo  instar  angeli  to.t 
urbes  ,  lot  gentes  ,  tanla  terrae  marique  spatia 
celerrime  pervolantem.  PraeclareS.  Chrys.hom. 
2.  de  laudibus  S.  Pauli :  Puulus ,  ait,  in  lerra 
gradiem  sic  se  agebat  in  cunctis  quasi  angclorum 
societate  frueretur.  Nam  passibili  adliuc  colliga- 
tur  corpori  illorum  perfectione  gaudebat ,  tanlis- 
que  fragilitatibus  subditus,  in  nullo  inferior  super- 
nis  virlutibus  apparere  certabat.  TSamel  lanquam 
pnnnatus  totum  docendo  per  volavit  orbem,  et  ve- 
lut  incorporeus  labores  omncs  periculaque  con- 
tempsit,et  quasi  jam  coelumpossidens  cuncla  pror- 
sus  terrena  despexit ,  et  tanquam  cum  ipsis  jam 
incorporcis  degeret  ,  ila  jugi  mentis  intentione 
vigilavit;  et  angclis  quidcm  scepe  diversarum  gcn- 


APOSTOLORCM.  Cap.  XX. 
tium  cura  commis.su  est  ,  scd  nullus  corum  ilu 
crcditumsibi  gubvrnavit  popalum,  ul  Paulus  uiu- 
vcrsum  gub< ■rnurit  orban  Mivhueli  gcns  commissa 
cst  Judworuiii,  Pauloverro  tcrrOi  acmuria,  atque 
universi  orbis  habilatio.  Et  mox :  Quomodo  non 
admtrabile  lioc  atque  improvisum  videtur  ,  cumex 
tenera  Lingua  sermo  prosilicns  mortem  fugat,  pec- 
cata  dissolvit ,  tenebras  ca.'cilalis  illuminat ,  et 
mutatione  mirifica  lerram  convertit  in  cozlum  ? 

Dif.m  Pentecostks.  ]  Ghristianae  et  ritu  Chris- 
tianorum  ,  ait  Epiphan.  haercs.  75.  Hugo,  Lyran. 
Cajet.  et  alii;  non  Judaicaa  ritu  Judaeorum.  Vide 
dicta  cap.  2.  1.  Ilinc  patcl  antiquitas  festi 
Pentecostes,  scilicet  a  lemporeS.  Pauli. 

19.  Serviens  Domino  cum  omni  iiijmii.itate.  ] 
Nihil  enim  admirabilius  ,  quam  in  tanla  Pauli 
sublimilale  tanla  humilitas.  Rara  avis  in  lerris. 
PraeclareS.  Greg.  1.  2.  epist.  hh.  adJoannemRa- 
vcnnalem  Episcopum,  pallium  sibi  arroganlem  : 
Decorari,  ait,  pallio  volumus,  forsan  moribus  in- 
decori ;  dum  nilul  in  Episcopuli  cervice  splendidius 
fulgct,  quam  liuviilitas,  pisescriim  siiissehumi- 
Jiat,  a  quibus  exagitatur  etcontcmnitur,  ut  idem 
ail  1.  2.  ep.  2h.  juxta  iliud  Psal.  9.  Vide  humilita- 
tem  mcam  de  inimicis  meis.  Vide  S.  Aug.  10. 
Confess.  cap.  h.  el  S.  Beru.  serm.  23.  et  42.  In 
Cant. 

Memorabile  est  quod  scribit  Sophronius  ,  vel 
potius  Joannes  Moscus  in  Prato  Spirit.  cap.  210. 
Duo,  inquit,  Episcopi  erant  in  sinmltale;  unus 
ex  cis  ut  illam  discuteret,  cum  Clero  processit 
ad  alterum,  ad  ejusque  pedes  procidit  dicens  : 
Ignosce  Domine ,  servi  lui  sumus.  Ille  victus  hac 
humilitatc  :  Tu  meus,  ait,  el  Dominus  et  pateres. 
Concludit  Moscus:  Et  vos  cum  habetis  inimicum, 
ita  facite,  et  vincetis.  Quare  majorcm  habel  glo- 
riam  humilis,  quamrex  quia  ab  omnibus  laudatur. 
Alia  similia  recensetcap.  202.  et  218.  et  219.Nola 
Apostolus  ait  humililatem  esse  servitium  Dei. 
Nulla  enim  re  magis  quis  sc  profitelur  servum 
Dci,  quam  si  se  profunde  non  tantum  ipsi,  sed 
ct  hominibus  quibusquepropter  Deum  humiliet 
et  subslernat.  Magna  potenlia  Dei  solius  et  ab  hu- 
mitibus  honoratur,  ait Ecclesiaslicus,cap.  3.21. 

Rursum  Nota-rocHm  omni  humilitate ;  non  enim 
sufficit  se  humUiare  in  una  re  obiter  et  scmel  , 
scd  in  omnibus  profunde  et  semper.  Humiliavit 
ergo  se  Paulus  in  corde,  in  verbo,  in  incessu, 
in  salutatione,  in  victu ,  in  vestitu  ,  casterisquo 
omnibus.  Addero omn<*  accipi  potest  pro  plena  et 
perfecta humUitate,  ut  sit  enallage,  qua  totum 
universale  ponilur  pro  toto  integro  ,  puta  omne 
pro  perfecto,  et  omnibus  ptrtibus  numerisquc 
absoluto.  Omnis  ergo  humilitas  cst  plena,  pro- 
funda,  ima  humilitas.  Sic  Exodi  33. 19.  ait  Deus 
Mosi  :  Ego  oslendam  omne  bonum,  id  esl,  sum- 
mum  bonum,  puta  meipsum  ,  tibi.  Hanc  didicit 
Paulus  a  Christo  eamque  verbo  et  exemplo  do- 
cuit  omnes  fideles,  Ephes.  v.  1.  Christus  enim 
cum  essetin  forma  Dei,  propter  eos  exinanivit 
se  per  omnem  vitam  ,  nasccns  in  praesepio,  vi- 
vens  in  hospilio,  non  habens  uhi  caput  suum 
reclinaret ,  moriens  in  patibulo.  Quocirca  ac- 
cedens  ad  Joannis  baptismum,  cum  Joannes  ex 
summa  reverentiaeum  prohiberet,  diceretque  ? 
Ego  debeo  a  te  baptizari ,  et  tu  venis  ad  me  ?  res- 
pondit :  Sine  modo.  Sic  enim  docet  nos  implere 
omnem  justitiam.  Malth.  3.  15.  Omnis  juslilia  cst 
humililas,  ait  Glossa,  quae  se  non  lantum  superio- 
ribus  et  sequalibus,  sed  et  inferioribus  subjicit; 
sicul  ex  adverso  omnis  injustitia  estsuperbia, 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

qua  quis  etiam  superiori  sc  praeponit :  jus  enim 
et  subjcctionem  debitam  eiadimii.  Sicut  ergoin 
omni  actu  virtutis  intervenit  humilitas,  quaquis 
Deo  cjusque  legi  humiliter  sc  subdit,  ita  in  omni 
actu  peccati  se  miscet  superbia  qua  quis  super- 
be  jugum  legemque  Dci  cxculil :  humilitas  ita- 
que  solvil ,  imo  supcrat  omnem  juslitiam  ,  om- 
neque  debilum,  quod  debet  Deo,  proximo  ct 
sibi  ipsi :  Deo  enim  se  subjicit  pcr  religionem, 
proximo  per  cbaritatcm,  corpus  per  continen- 
tiam  subdit  animae,  animam  spiritui,  spiritum 
Deo.  Secundo,  S.  Amb.  1.  2.  in  c.  3.  Luc.  Ilcec, 
n\l,  est  justilia,  ut  quod  allerum  faccre  vclis,  prior 
ipse  incipias,  et  tuo  alios  horteris  exemplo.  Si  pro 
nobis  Christus  lavit  ,  imo  nos  in  corpore  suo  lavit, 
quanto  magis  nos  nostra  delicta  lavare  debcmus? 
Hoc  est  quod  clamabat  Cbristus  :  Discite  a  me 
quia  mitis  sum  et  humilis  corde  ,  Mallh.  11.  Ter- 
tio,  omnem,  id  est  summam,  justitiam  imple- 
vit  Christus  et  Paulus.  Nam  magna  humilitas  et 
juslitiacst  subderese  supcriori ,  major  subdere 
se  aequali,  maxima  subdcrc  se  inferiori  :  uti 
Christus,  cumesset  Sanctus  sanctorum,  caput 
tainen  inclinavit  Joanni  ad  baptismum,  quasi 
polens  abeo  purificationem  ctsanctificatiqnem  : 
tamquani  peccator  ct  poenitens,  uti  faciebant 
cseteri,  qui  bapiizabanlurbapiismo  pcenitentiae  a 
Joannc  PraeclareS.  Gregor.  llcec,  a\l,cstsu7nma 
justitia  ct  scmctitas  ,  sivirtulis  merito  summi,  hu- 
mllitate  simus  infimi.  ilanc  impenseetcontinuo 
docuit  Cbristua  Dominus,  qui  esl  acterna  Patris 
Sapientia,  ideoque  e  sinu  Patris  ct  summo  coe- 
lorum  in  imum  terrae,  uterumquc  Virginis  des- 
cendit;  ad  bocul  rcfutarcterroncum  mundiju- 
dicium,  quod  falso  docct,  si  quid  habcamus  sa- 
picntiac  ut  virtutis ,  ut  id  ostentemus ,  extolla- 
mus  ,  ambiamus  honorari  et  cacteris  proeferri. 
S.  Thom.  Aquinas  rogatusquo  indicioveresanc- 
tus  etpcrfcctus  dignosci  possit  ?  respondit:  IIu- 
militatc,  contcmplu  sui,  fuga  honorisel  laudis. 
Si  cx  adverso  ,  inquit ,  vidcris  aliquem  dum  ne- 
gligitur,  postponitur,  irridetur,  darc  sensum 
dolorisvel  indignationis,  dejicercvultum,nasum 
contrabere,  rugarefrontem,scitohunc  non  esse 
sanctum  nonessemagnum,  ctiamsi  miracula  fa- 
ccrct.  Ostenditeniminsuicontemptusuamsupcr- 
biam,  trisliliam,  iram,impaticntiam,  ac  proindc 
\  ilemse  faci(etcontemptibilem.ExadversoS.Am* 
bros.  lib.  5.  in  Lucam,  ad  illud :  licati  pauperes  : 
Uurr.Vitas  spiritus,  inquit,  divitiavirtutum  sunt. 
Ouarlo  omncmjustitiam,  id  cst,  onmc  incremen- 
tum  justiiiae  ct  bumilitatis,  ut  scilicct  quotidie 
magis  magisquetc  humilics,  doncc  adculmcn, 
aut  potius  ad  ccntrumhumilitatis  pcrtingas.  Sic 
Cbristus  dcsccndit  c  ccelo  in  utcrum,  cx  atero 
iir  proesepium,  ex  praescpio  in  Jordancm,  cx 
Jordanc  incruccm ,  excruce  in  infcrnum  ;  unde 
meritotanti  descensus  ,  ex  inferno  gloriosus  as- 
ccndit  ct  rcsiliit  in  cnclum  ,  imo  super  omncs 
coclos  ;nimirum  docuit  tc  et  me,  ut,  si  ex  uno 
loco,  olficio,  gradu  iri  quo  emincbas,  coleba- 
ris,  honorabaris  abomnibus,  miltaris  et  dcvol- 
varisad  alium  locum,  ofiicium ,  gradum,  inquo 
deprimaris,  i.ogligaris,  dcspiciaris  ab  omnibus, 
libens  co  descendas ,  dicasque  cum  Christo:  Sic 
decet  nos  implere omnem  justitiam.  Quod  si  fcce- 
ris ,  certus  eslo ,  te  cum  Christo  in  summum 
honoris  gradum  consccnsurum  ,  uti   in  sum- 

nuimcoelorunisuahuinilitaieconscendhS.  Fran- 
nscus. 

Quocirca  sapicnterS.  Augustinus  epist.  56.  ad 

COt\MI.    \  LAPtDt.     tom.  N. 


APOSTOLOriLM.  Cap.  XX.  30j 

Dioscorum  :  Iluic  (Cbristo  humili  ,  inquil,  )  te 
mi  Dioscore ,  ut  tola  pietate  subdas  velim ,  nec 
aliam  tibi  ad  capessendam  et  obtinendam  verita- 
lcm  viam  munias ,  quam  quce  munita  esl  ab  eo  , 
qui  gressuum  nostrorum  tamquam  Deus  videt  in- 
firmitalcm.  Eacst  autem  prima  humilitas,  secunda 
htnnitilas,  terlia  humilitas,  ct  quoties  interroga- 
res,  hoc  dicerem  ;  non  quod  alia  non  sint  praecepta 
qucp.  dicantur,  sed  nisi  humilitas  omnia  qttcecum- 
quebenefacimus,  et  pracesserit,  et  comitetur  ,  et 
consecuta  fuerit ,  et  proposita  quam  intueamur , 
et  apposita  cui  adhcereamus,  et  imposita  qua  re- 
primamtir:  jamnobis  de  aliquo  bono  facto  gatt- 
dentibus  tolum  extorquet  de  manu  supcrbia.  Ap- 
posilum  dat  cxemplum  :  Itaque  sicut  Iihetor  ille 
nobilissimus  (  Demoslhencs  )  cum  interrogalus 
esset ,  quidei  primum  viderctur  in  eloquentia  pra- 
ceptis  observari  oporlere,  pronuntialionem  dicitur 
respondisse :  cum  quareretur,  quid  sccundo,eam- 
dem  pronunlialionem :  quid  lerlio,nihilaliudquam 
pronuntiationem  dixisse.  Sic  si  interrogares  ,  et 
quoties  inlerrogares  de  praceptis  Christiana?  reli- 
gionis,  nihil  aliud  respondere  ,  nisi  humiUtatem  , 
liberet.  Iluic  humititati  salubcrrima;,  quam  Domi- 
nus  noster  Jcsus  Christus  ut  doceret ,  humitiatus 
est ,  adversatur  imperitissima  scientia ,  etc.  ul 
docli  erudilique  videamur. 

Et  lacrymis.  ]  Graece,  etmultis  lacrymis ;  tum 
compunctionis  ,  ob  mea  et  omnium  fidelium 
peccata  :  tum  compassionis,  ob  tot  Christiano- 
rum  infirmitates  et  miserias :  tum  oralionis  ,  ut 
lacrymis  a  Deo  impetrarem,  et  quasi  emerem 
gratiam  toti  Ecclesiae  necessariam  :  tum  zeli  et 
charitalis ,  qua  deilebam  obstinationern  Judaeo- 
rum  etGentilium,non  tamChristoetmihi,  quam 
sibi  et  suae  saluti  obluctantium.  Vidc  de  lacry- 
marum  fructu  S.  Basil.  hom.  h.  de  gratiarum  ac- 
tione,  et  ejus  familiarem  S.  Ephrem,  qui  totus 
fuit  vir  compunclionis  et  lacrymarum ,  tom.  2. 
in  illud  :  Altcnde  tibi ,  cap.  9.  et  ca  quac  dixi  Jc- 
rem.  9.  1.  et  Thren.  1.  2.  et  cap.  3.  US. 

Pulchrc  Chrys.  hom.  2.  de  laud.  S.  Pauli :  Sicut, 
inquit ,  parcntes  qui  mortibus  filioruvi  vulneran- 
tttr  ,  atiqttid  consolationis  accipiunt  ,  cum  fletibus 
madent ;  magisque  dolent ,  cum  dolore  prohiben- 
tttr :  sic  Paulus  nocte  ac  die  consotationem  accipie- 
bat  ex  lacrymis  :  nullus  siquidcm  tanto  affcclu 
vutla  propria  ,  quam  ille  deflebat  alicna.  Unde  ait 
Rom.  9.  2.  Tristitia  miki  magna  est,  ct  continutts 
dolor  cordi  mco.  Optabam  cnimcgo  ipse  anathcma 
csse  a  Christo  pro  fratribusmeis ;  quisunt  cognali 
mei  sccundum  carnem.  Et2.Corinth.  2.  f\.  Exmulta 
tribtttatione et  angustia  cordis  scripsivobis  per  mttt- 
tas  lacrymas  (madefaciens  epislolam)  non  ut 
contristemini,  sed  ut  scialis  qttam  charitatcm  ha- 
beam  abundantius  in  vobis.  Nam,  ut  ail  Chrys. 
tanta  est  vis  spiritualium  in  parturitione  dolorum, 
ttt  malit  sexentics  defatigari  qtti  talem  parlum 
cnititur,  qttam  ttnttm  ex  his  qtti  7iati  sttnt ,  videre 
f><  rditum  ac  corruptum.  Est  baec  Pauli  oratio  ul- 
tima  ad  Ephesios  ,  velut  testamcntum  cjus , 
quo  eis  ultima  dat  monita  ideamque  Vitae  sua: , 
quam  sibi  infigant,  jugitcrque  adimitandum  ob 
oculos  ponant.  Similia  dcdit  Aposlolis  Christus 
Joannis  13  et  1&.  et  15.  et  16.  et  17.  aequc  ac  Ja- 
cob.  Moscs,  Samucl ,  Da\id  el  Tobias  morituri. 
Sunt  cnim  ullima  vcrba  parcntum  efficacia,  h.r- 
rentquc  in  mentibus  filiorum ,  quasi  scrupalus 
abeunli,  ail  Cicero  I.  l\.  dc  Finibus. 

Er  tentatiomius.  ]  Vexationibus ,  angustii- . 
aflliclionibus.  Sic  sumilur  tcntatio  pro  tribula- 

39 


S06  COMMENTABIA  IN  AGTA 

tione  Heb.  11.  37.  Lapidati  sunt,  sccti  sunt,  ten- 
tati  sunl  ,  in  occisione  gladii  morlui  sunt.  Et  Ja- 
cob.  1.  2.  Omne  gaudium  cxistimatc  fralrcs  mei , 
cum  in  varias  lentalioncs  incideritis.  In  tribu- 
Jalione  eniui  gaudendum  est  :  de  tentatione 
autcm  proprle  dicta  ,  utpote  pcccati  illice,  non 
gaudendum  ,  sed  dolendum  est  et  pavendum. 

20.  NlIIIL  SURTRAXEMM  UTII.IUM.  ]  Pllta   COlTim 

quiv  possenl  prodcsse  animabus  veslris.  Ita  Syrus. 
sicut  ctiim  invidice  cst  qucedam  abscondcre ,  ita 
insipicntia  cst  omnia  dicere ,  ait  Chrysost.  Uiule 
Dcus  nonnisi  utiliaeloquilur.  Ego  Dominus  Deus 
tuus  docenstc  utilia,  inquit  ipselsaire  A8.  17.  Hoc 
imitentur  Doctores  et  Concionatores  ,  ut  non 
speciosa,  non  curiosa,  non  blanda,  sedutiliado- 
ceaul ;  quoe  animse  saluli  conferant.  Vide  S.  Ba- 
siliumbom.  11.  Hexam.  Proeclare  Sidonius  Apoll. 
1.  8.  epist.  h.  Modo,  ait,  tcmpus  est  seria  lcgi,  se- 
ria  scribi ,  deumque  vila  perpelua  potitts  qttam  me- 
moria  cogilari;  nimiumq ue  meminisse  nostrapost 
mortem  non  opuscula,  sed  opcra  pensanda. 

Secundo,  et  magis  genuine,  to  utilium  referas 
non  tantum  ad  doctrinam  utilem  ,  sed  et  ad  alia 
quaevis  saluti  utilia.  Unde  Pagnin  Tigur.  et  Va- 
tabl.  vertunt ,  quomodo  nihii  suffugerim,  vel  de- 
trectarim  (  hoc  enim  est  3Tre?ei>«/Mjv )  eorum 
quaessent  in  remvestram.  q.  d.  Nibil  delrectavi 
neque  periculi,  neque  laboris,  quimodo  adves- 
tram  pertineret  ulilitatem. 

Pubucf.j  et  per  domos.  ]  Hinc  patet  non  suffi- 
cere  Episcopo  et  Pastori,  ut  publice  in  genere 
doceat,  sed  ctdebere  privatim  singulos  in  parti- 
culari  docere  et  monere ,  ubi  res  exigit,  praeser- 
timcumrudes  sunt,  aut  peccatis  gravibus  vel 
scandalosis  irretiti.  Imitari  enim  debet  Pastorem 
ovium,  qui  singulas  oves  in  particulari  agnos- 
cit,  fovet,  pa.scit,  curat,  medetur  si  segrotent , 
uti  faciebat  Jacob  pascens  oves  Laban ,  Genes. 
31.  39.  Hoc  estquodmonet  SapiensProverb.  27. 
23.  Diligenter  agnosce  vultum  pecoris  tui,  tuosque 
greges  considera.  Cura  enim  et  providentia  cst 
rerum  particularium,  non  universalium. 

Ita  inBelgiovidivigilarttes  Pastorcs  parccciam 
suam  obire  domatim,  ac  singulossalutare,  com- 
pellare,  solari,  monere ,  hortari ;  quod  mirum 
eis  subditorum  amorem ,  confidentiam  et  reve- 
rentiam  conciliabat.  Id  fecisse  se  ait  Panlus  v. 
31.  Per  triennum, ait,  nocte  et  die  noncessavicum 
lacrymis  monens  unumquemque  vestrum.  Nam,  ut 
ait  Chrys.  hom.  3.  de  laudib.  S.  Pauli :  Omnem 
prorsus  hominem  Deo  exhibere  cupiebat,  et  omnes 
quanlum  ad  ipsum  cpectat  exhibuit :  quasi  enim 
univcrsum  mundum  genuisset ,  sic  perturbabatur, 
siccurrebat ,  sic  omnes  in  regnum  Dei  fcstinabat 
inducere  docendo  ,  pollicendo ,  meditando  ,  tum 
pro  ipsis  ctiam  supplicando  et  terrendo,  et  dcemo- 
nes  corruptores  animarum  fugando  :  aliquando 
epislolis  ,  aliquando  pcenitentia ,  nunc  sermonc , 
nunc  rebus,  per  discipulos,  per  semetipsum  cona- 
batur  crigere  tabayites,  slantes  vero  ftrmare,  humi 
jacentes  altotlere,  sanare  conlrilos,  torpentes  olco 
exhortationis  animare ,  inimicis  insonare  lcrribi- 
Liter,  hostes  minaciter  intueri,  more  optimi  cujus- 
dam  Ducis  ac  Medici  artis  sucs  inslrumenta  ges- 
tantis  protector  ipse  bellantium ,  ipse  sedulus 
cegrotorum  minister ,  et  unus  omnium  officiorttm 
personas  et  exercitium  ubique  custodiens.  Cau- 
sam  subdit :  Cum  celsus  in  omnium  consisleret 
arce  virtutttm,  omnem  tamen  flammam  prceci- 
puo  charitatis  ardore  vincebat.  titenim  missum  in 
igncm  fcrrum,  totum  profeclo  ignis  efpcitttr  ;  sic 


APOSTOLORUM.  Cap.  XX. 

Paulus  charitatc  succenstis,  totus  facltts  est  chari- 
tas  :qui  quasi  communis  totius  mundi  essct  paler, 
ita  inamore  omnium  ipsos  eorum  hnilabatur  pa- 
rcntes,  imo  cunctos  non  carnalcs  solum ,  secl  et 
spirituales  patres  sollicitudine  ac  pietate  supera- 
bat  ;  et  pecunias,  et  verba,  ct  corpus,  et  animam, 
pro  hisquos  diligebat  impendens. 

27.  TusTiFiCANS.  ]  Id  est,  publice  ethbcre  prac- 
dicans,  aitChrysost.  Aposloli  enim  fuerunt  pu- 
blici  lestes  Christi  etEvangelii.  Vide  dicla  c.  10. 
v.  42. 

In  Deum  poenitentiam.  ]  Pcenitcntia  :  etsi  non 
sit  virtus  Theologica,  puta  fides,  spes  aut  chari- 
tas,  quce  directe  et  primario  Deum ,  quasi  ob- 
jectum  respiciunt ;  tamen  indirccte  suo  quoque 
modo  lendit  in  Deum.  Sicut  enim  peccatum  est 
offensa  Dei,  ila  poenitenlia  estreconciliatio  Dei: 
quia  ipsa  est  quasi  satisfactio  pro  offensa  Deo 
facta. 

22.  Alligatus  spiritu.  ]  Noster  Mariana  sic 
explicat.  q.  d.  Spiritus  prcedicit  forc,  ut  ligerin 
Jerusalem.  Alii,  q.  d.  Scio  milii  instare  vincula: 
quare  perinde  habeo,  atque  si  illis  jam  essem 
alligatus.  Simplicius  alii  ,  q.  d.  Pergo  Hiero- 
solymam  impellenle  mc  Spiritu  sancto  ,  cui 
quasi  alligatus  et  devinctus  sum.  Ipse  enim 
me  ita  possidet,  ut  non  tam  agere ,  quam  ab 
eoagi  videar,  juxla  illudRoman.  8.  1/j.  Qtticum- 
que  enim  spiritu  Dei  agttntur,  ii  sunt  ftlii  Dei. 
Porro  Spiritus  sanctus  mibi  indit  spirilum  ,  id 
est,  impulsum  desiderium,  ardorem  eundi  in 
Jerusalem;  qui  me  ita  valide  eo  impellit,  ut  ei 
alligatus,  eoque  ferri  videar ;  sicut  nubes  ita 
aguntur  vento  quaquaversum ,  ul  ci  alligatce  vi- 
deantur,  juxla  illud  Osee  h.  19.  Ligavit  ettm  spi- 
ritus  in  aliis  sttis.  Causa  hujus  impulsus  fuit. 
Prima  ,  quiahoceodem  anno  posl  paucos  dies 
beata  Virgo  Hierosolymis  migratura  erat  incce- 
lum  ,  uti  dicam  c.  21.  17.  Impulit  ergo  Spiritus 
sanctus  Paulumin  Jerusalem,  utante  migratio- 
nem  beatam  Virginem  salutaret,  eique  lam  suos 
fideles  et  Ecclesias,  quam  inslantes  agones  cum 
Judeeis  et  Nerone  commendaret.  Secunda,  quia 
volebat  Spiritus  sanctus  Paulum  Hierosolymis 
vinctum  mitti  Romam ,  ut  cum  S.  Petro  Roma- 
nam  Ecclesiam  fundaret  et  stabiliret. 

23.  SPIRITUS  SANCTUS  PER  OMNES  CIVITATES  MIIII 

protestatur,]  per  ora  fidelium  prophetantium: 
primitus  enim  fideles  multi  accipiebant  donum 
prophetise  ,  ut  vidimus  c.  2.  17.  et  c.  13. 1. 

VlNCULA  et  trirulationes  Hierosolymis  me 
manent.  ]  Vt  ubi  aliquando  persequebalttr  Eccle- 
siam,  ibinunc  pro  Ecctesia  decertet,  ait  Beda.  Hoc 
enim  gloriosum  erat  tumChristo,  tumPaulo. 

2h.  SED  NIHIL  EORUM  VEREOR,]  ouoevosio/ov  7ioiou//a( 

idest,  nutlius  ex  dictis  rationem  facio ,  nihili 
duco  ,  non  curo,  non  timeo.  Pautus,  ait  Chrysost. 
hom.  2.  deejus  laud.  ad  confusionem  et  injurias, 
quas  ob  pradicandi  studium  sustinebat  ,  magis 
quamad  bonorum  obleclamenla  properabat ;mor- 
tem  potius  quam  vitam  appetens;  paupertatem 
quam  oputentiam  :  et  multo  magis  laborem  desi- 
derans  ,  quam  aiii  requiem  post  laborem:  ac  mce- 
roremmagis  etigens  ,  quam  atii  votuplatem  :  stu- 
diosius  pro  inimicis  orans ,  quam  alii  adversus 
inimicos.  Converterat  enim  orbem  terrarum,  quem 
nos  pervertimus.  Causam  subdit :  Quia  non  tan- 
tum  urbes  gentes,  exercitus ,  provincias,  pecu- 
nias ,  poteslales,  velut  arenam  vilia  reputavit  ; 
sed  et  prce  Christi  duicedine  non  angetorum  ,  non 
Archangeiorttm ,    admiralus  est  dignitatem  ner 


COMMENTARIA  W  ACTA 

quidquam  simile  concupivit.  Quod  cnim  majus 
erat  omnibus,  Christi  amore  fruebatur  :  cum 
lioc  beatiorcm  se  cunclis  pulabat  ,  sine  hoc  au- 
tcm  ncqtte  Dominalionum  ,  ncqtte  Principa- 
luum  socius  essc  cupicbat  :  sed  cum  liac  dilec- 
lionc  magis  esse  cxlrcmus  optabat ,  imo  etiam 
ex  numero  punitorum  ,  quam  sine  liac  inter  sum- 
mos  et  honore  sublimcs.  Pcrfrui  cnim  charilate 
Chrlstl ,  hoc  illi  vita ,  hoc  mundus  ,  hoc  angeli,  hoc 
prasentia ,  hoc  futura  ,  hocregnum,  hoc  promis- 
sio ,  hoc  bona  videbanlur  innumera :  prcelcr  hccc 
vero  nihil  in  trislium  parte  ponebat.  Ilorum  enim 
quce  hic  habcntur,  nihil  asperum,  nihil  cliamsum  e 
nptttabat.  Sic  despiciebat  ttniversa  qucc  cerni- 
mus ,  ut  solet  herba  jam  pulrcfactam  contemni. 
llli  ergo  viverc  Christus  erat,et  pro  eo  mori 
Iucrum. 

NEC  FACIO  AISIMAM  MEAM  PRETIOSIOnEM  QUAM  MI.] 

animam,  id  est  vitam,  mctonymice.  Legit  lnter- 
prcs  Tt/j.t(,tripu.v  l(uunc&  ,  id  est,  pretiosiorem  me  , 
q.  d.  Vitam  non  pluris  facio  quam  me  :  me  au- 
tem  consecravi  Christo  et  Evangelio  :  ergo  et 
vitam,  tani  lianc  quam  me  pro  Chrislo  prodi- 
gere  et  perdere  paratus.  Jam  Grzeca  habent 
rt//(av  £//.«utw  ,  id  est  ,  »ion  habco  ,  non  duco 
animam  mihi  prcliosam  ,  aut  charam  ;  Syrus, 
nihito  mihi  habctur  anima  mea ,  scilicet  pro 
Cbristo  q.  d.  Paratus  sum  mori  pro  Evange- 
lio.  Et  tamcn  moricndo  magis  eam  preliosam 
faciebat,  cui  lantum  meritum  conquircbat ,  ait 
S.  Aug.  q.  57.  in  Levit.  Sic  David  ait  psal.  118. 
109.  Anima  mea  in  manibus  meis  semper,  et  lcgcm 
tuamnon  sum  oblitus.  q.  d.  Pro  lege  lua  animam 
nicam  omnibus  periculis  expono,  camque  quasi 
in  manibus  ferocuivis  hosti  obvio  eam  libenter 
daturus.  Heliogabalus  Imp.  testc  Lampridio  in 
<jus  Vita,  dicebat :  Basilice  moriendum  est  ,  ut 
mors  parem  non  vidcrit ,  Dixit ,  sed  non  praesti- 
tit  :  at  Paulus  dixit,  et  reipsa  prceslilit.  Vide 
s.  Bernard,  serm.  30.  in  Cant. 

Pauhmi  imitentur  viri  Apostoloci  et  Religiosi , 
ut prodigi  valetudinis  et  vit.-e,  se  pcrditos  sesii- 
iiniit,  el  utramque  libcnter ,  imo  exultanterof- 
I  i  ant  Christo,  pro  eoquc  prodigant.  Hispano- 
ium  axiomacsl :  Capitaneum  gtoria?  avidum,  de- 
bere  niliit  ducere  vitam.  Quid  jam  dicat  miles  , 
iino  signifcr ,  Cbristi ,  et  ambicns  gloriam  ccelcs- 
tem  etJeternam,  ut  cum  Cbristo  rcgnctin  oni- 
nia  saecula  ?  Nimirum  Paulus  prsemcditatus  in 
corde  gerebat  hasce  aurcas  S.  Nazianzeni  scn- 
tentias :  Sola  virtus  ducenda  cst  vita.  Mortefn  velut 
prasentem  semper  tibi  ob  oculos  pone :  ita  enim 
firt ,  ut  cum  ipsi  occurrendum  crit ,  supcrior  exis- 
tas.  In  5i  ■mpitcrnum  iivum  thcsauri:a.  Mlcstvita 
hcec  qitam  fumits,  hcrbcc  flos ,  insomnittm,  rota 
setnper  votubitis,  Kudus  omnino  vita:  pelagus 
stttca.  habora,  itt  animas  natitru  stta  volubilis ,  in 
tc  fi.ius  sit  et  constans.  Scputchris  opcs  luasne  re- 
linqttus.  Nttltus  diim  fuiicbris  honor  cum  /ntTclara 
fiiina  comparari  potcst.  Et  illud  cjusdcm  Nazian- 
zeni  orat.  19.  Vita  ct  mors  impropric  vocantur. 
'  ita  cnim  lurc  csl  malcr  corrttptionis  adcoquc  con- 
tinua  mors  vero  csljanua  vitCB  bcata\  I  na  rita  <  st . 
adcitam  respicere.  I  na  mocs  p/ccatum  :  cstoiim 
aninuv  intciitus  :  Dcnique  Paulo  vivcrc  Cbrislus 
crat,  ct  moii  liu-iuin. 

Dtmtfobo  consi  mmi.m  cunsuM  mei'm.  ]  Grseca 
adduot  ;".rj.  Za-i- ,  id  est ,  cum  gaudio.  Gaudebal 
'  iiim  Apostolus  dari  sibi  occasioncni  niailxrii, 
quo  cvolaret  ad  Christum,  quemjnagis  quam 
cor  suum  ct  animam  propriam  dflfgibat.  Unde 


APOSTOLOhUM.  Cap.  Xa.  S07 

ait,  Desideriumhabens  dissotvi,  ct  csse  cum  Christo. 
Philip.  1.  23.  Etdiemoiiis  martyriique  inslante, 
cxullans  :  Donum,  inquit,  certamen  cerlavi ,  cur- 
sum  consummuvi ,  ftdem  servavi :  in  rcliqua  rcpo- 
sila  eslmihi  corona  justitia,',quam  reddetmilu  Do- 
minus  in  illa  die  jtistus  judex ,  2.  Tiinolb.  9.  7. 

Evam;kuim  gratj^e  Dei.  ]Quia  Evangelium  est 
annuntialio,  et  exhibilio  gratice  Christi,  lum  per 
pra3dicationcm  efficacem  Apostolorum ,  tum  per 
Sacramenta  quce  graiiam  confcrunt  cx  opcre 
operato,  tum  pcr  cxempla  Sanctoruni»  tasa  per 
copiosam  gratiam,  quam  sponte  sua  Chrislus 
in  fulclcs  suos  instillat.  Unde  et  vocatur  lex 
gratia3. 

25.  Et  nunc  ecce  ego  scio,  ]  per  inslinctum  ct 
n  vclalioncni  Dci. 

26.  MUNDLS    SUM    A  SANGUTNE   OMNIUM.  ]   q.  (1.    Si 

quis  vestrum  pereat,  sua  culpa  peribit,  non 
inca.  Ego  enim  meo  officio  perfunctus  sum  do- 
centlo,  horlando,  moncndo.  Hic  verum  eslillud 
vulgo  tritum  :  A  pustore  requiritur  cura,  non  cu- 
ratio,  juxta  illud  angclorum  Jercm.  51.  9.  Cura- 
vimtts  Dabylonem.  et  nonesl  sanata.  Alluolit  Pau- 
lus  ad  Ezcch.  3.  ll.Fitii  hominisspeculaloremdedi 
le  domtti  Israel.  Si  dicente  me  ad  impium:  Morte 
moricris ,  non  annttntiaveris ,  ei,  etc. ;  ipse  impitts 
in  iniqttitale  stta  morietur,  sanguinem  autem  ejus, 
dc  manu  lua  reqairam.  Vide  dicta  cap.  17.  6. 

PiaeclareS.  Grcgor.  hom.  12.  in  Ezech.  expli- 
cans  illud  :  Speculatoremdedi  te  domtti  Israel,  etc 
Sanguinem  ejtts  demanu  ttta  requiram  :  qttia,  in- 
quit,  ipsc luinc occidit ,  quieum  tacendomorli  pro- 
didit.  Inquibtts  utrisque  pcnsandum  est ,  quantttm 
sibi  connexa  sunt  peccata  subditorum  atque  pra?- 
positorum  : qtiiaubi subjccttts  cxsuaculpamoritur, 
ibi  is  qtti  praest  quonium  tacttit,  reus  mortis  tene- 
tttr.  Pensate  ergo  fratres  charissimi,  pcnsate,  qttia 
ct  qttod  nos  digni  Pastorcs  non  sttmtts,  etiam  ex 
vcstra  cttlpa  est ,  quibtts  talcs  prcetati  sttmtts.  El  si 
qttando  vos  ad  iniquitatem  defluitis  ,  ctiam  ex  nos- 
tro  hoc  reattt  cst ,  qttod  obsistcntes  atque  recla- 
mantcs  in  pravis  desideriis  non  habctis.  Vobis  ergo 
et  nobis  parcitis,  si  d  pravo  operc  cessatis  :  vobis 
et  nobis  parcimtts ,  qttando  hoc  qttod  dispticel,  non 
tacemus.  O  qttam  liber  a  commissorum  sibi  san- 
guine  fttcrat  prcedicator  cgregitts ,  qtti  dicebat : 
Mttndtts  sttm  a  sanguine  omnittm.  fton  cnim  sttb- 
lcrfugi ,  qttominus  annuntiarcm  omne  consitium 
Dci  vobis.  Si  enim  non  annttntiasset,  mandtts  a 
sanguinenon  esset.  Scd  qttibtts  omne  consilittm  Dei 
annuntiarc stttdit ,ab corttm  sangttincmitndus  fttil. 
Deinde  idipsnm  sibi  ct  suis  applicans  subdil:  In 
qtta  voce  nos  convcnimur ,  nos  constringimtts ,  nos 
rci  csse  ostcndimttr ,  qtti  saccrdotcs  vocamttr ,  qtti 
sttpcr  ca  mala  qtta  propria  habcmtis,  alitnas  qtto- 
quc  mortes  euutimtu  ;  quia  tot  occidimus,  quot  ad 
mortcm  irc  qttolidie  tepidi  ct  tacentcs  vidimtts. 
Sunguis  crgo  moricntis  dc  maiiu  spccttlatoris  rc- 
qttiritttr ,  qttia  pcccatttm  sttbdili  cttlpa  cssc  proposi- 
ti,si  tacucrit ,  rcpttlalnr.  Est  <rgo  qttod  faciat , 
at  ctiam  moricnte  subdito  se  libcrum  rcddat,  sttr- 
gat,  invigilct ,  malis  actibus  contradicat,  sicttt 
scripltim  cst  :  Discttrre ,  festina,  suscita  amicttm 
tttinn,  ne  dcdcris  somnttm  oculis  tttis,  ncc  dormi- 
ti  nt  palpcbnv  tutv. 

27.  Om.ne  consiuiim.  ]  Syrus,  Omncm  votttnta- 
tnn,  scilicct  onine  quod  Dcus  a  vobis  vult  fici  i . 
pula  utilia  ad  vcstiain  salntcni  .  ut  di\it  \.  20. 

•Js.  Al  11  NIUTE  VOBIS,  II  i  RJVEBSO  cnr.Gi.]  q.  (I. 
Invigilatc  primo  vohis,  vestrjrriue  saluli  ct  per- 
fcctioni,  dcindc  caMcroruni  fulcliiun  vesirreciu.v 


308  COHMENTARIA  1N  ACTA 

commissorum.  Paslor  enim  priniam  sui  curam 
gerere  debet,  deinde  sni  gregis.  Nam  quo  magis 
sc  coratet  perficil ,  lanto  magis  curabit  et  perfi- 

ciet  gregem  :  sicut  mater  quo  magis  se  curat, 
plusque  comedit ,  eo  plus  habet  laclis  quo  laciel 
iiifanlcm.  Unde  S.  Gregor.  ideam  veri  Pastoris 
pingens  in  Pastorali ,  primam  ejus  d°tem  ponil 
munditiem  cordis:  Taalum,  inquit, debct actionem 
poputi  actio  transcendere  Pr&sulis,  quantum  distare 
sotet  agregevitapastoris.Sit  ergonecessnest  cogi- 
tationemundus ,  aclione prcecipuus ,  discretus insi- 
tcntio,  ulilis  inverbo  :  singulis  compassione  proxi- 
mus ,  pra  cunctis  conlemplalione  suspensus :  bene 
ugentibuspcr  liumilitatem  socius,  contra  delinquen- 
tium  vitia  pcr  zclum  justitice  ercclus  :  internorum 
curam  in  exteriorum  occupatione  non  minuens , 
cxteriorum  providcntiam  in  internorum  sotiicilu- 
dine  non  relinquens.  lla  ipse  initio  Pastoralis ,  quae 
deinde  singula  ordine  tolo  libro  prosequitur. 

Sapienter  Philo  in  Legat.  ad  Caium  :  Sicut ,  in- 
quit,  ccclos  regunt  angeti,  cozii  elemenla ,  sic  re- 
gunlur  beslix  ab  liomine ,  ab  anima  corpus ,  res 
omnis  inferior ,  a  superiore.  Melius  S.  Chrys.  1.  3. 
et  6.  de  Sacerdotio,  Episcopum  in  populo  doc- 
trina  et  sanciitate  eminere  debere  docet,  sicut 
angelus  eminet  inter  homines,  pastor  inter  oves, 
magister  inter  discipulos,  et,  ut  ait  Nazianz. 
Apolog.  de  fuga,  sicut  animus  et  caput  in  cor- 
pore.  Vita  principis  debet  esse  censura  populi ,  ait 
Trebellius  in  Valeriano.  Quocirca  Archiepiscopi 
gestant  pallium.  IUum  enim,  ait  Isidor.  Pelus. 
amiculum  ex  lana  contextum,  quod  ilti  gestant  hu- 
meris ,  ovis  illius,  quam  Dominus  aberranlem  qutt- 
sivit ,  inventamque  humeris  suis  sustulit ,  pellem 
designat.  Vide  dicta  Ezech.  3.  U. 

In  quo  vos  Spiritus  sanctus  posuit  Episcopos.] 
Episcopalis  enimcura,  officium,  jurisdictio,  po- 
lestas  instituta  est  a  Spiritu  sancto,  per  Chris- 
tum.  Spiritus  sanctus  ergo  singulis  Episcopis 
dum  Episcopatum  ineunt,  haec  omnia  largitur 
et  imponit.  Porro  Ephesi  unus  erat  Episcopus , 
scilicet  Timptheus.  Episcopos  ergo  vocat  prima- 
rios  Presbyteros  :  hi  enim  cum  Episcopo  quasi 
Episcopi  invigilabant  Ecclesiae,  eamque  rege- 
bant.  Unde  v.  17.  vocavit  eos  majores  natu,  id 
est,  Seniores  et  Presbyteros.  Vide  dicta  Philip.  1. 
v.  I.  Jam  veroEphesinum  Episcopum  non  advo- 
cavit,  quia  is  erat  Timotheus,  qui  erat  cum  Pau- 
lo,  utpatetv.  U.  etseq.  Adde,Paulum  advocasse 
plures  revera  Episcopos,  nimirum  eos  qui  erant 
Episcopi  civitatum  provinciae  Ephesiae  (metro- 
polis  enim  erat  Ephesius).  Hoc  enim  est  quod  ait 
v.  25.  Amplius  non  videbitis  faciem  meam  vos  om- 
nes ,  per  quos  transivi  prxdicans  regnum  Dei.  Ita 
intellexit  S.  Irenaeus  1.  3.  c.  lh.  dicens:  Paulus 
in  Mileto  convocatis  Episcopis  et  Presbyteris ,  qui 
crant  ab  Epheso  et  d  reliquis  proximis  civitatibus , 
mutta  testificans  ei  adjecit ,  etc. 

Regere,  ]  TToipctbuv,  id  est  pascere,  juxta  illud 
quod  a  Christo  dictum  est  Petro  principi  Pasto- 
rum :  Pasce  oves  meas ,  Joan.  ult.  Pasce  verbo , 
pasce  oratione,  pasce  exemplo ,  ait  S.  Bernard. 
ideoChristusterPetro  dixit:  Pasce.  Sic  Psal.  22. 1. 
Dominus  regit  me;  Hebr.  Pascit  me.  Meminerint 
ergo  EpiscopietPastores,  ipsorum  regimen  esse 
pastum,  regere  esse  pascere,  non  se,  sed  oves. 

Ecclesiam  Dei,  graece,  ficctesiam  Domini*et 
Dei;Syms,Ecclesiam  Messia,  sive  Christi.  Unde 
sequitur,  quam  acquisivit  (Christus)  sanguine 
suo.  ]  Hinc  patet  Christum  esse  Deum  ,  contra 
Arianos  :  ipse  enim  existens  Deus,   in  carne 


\POSTOLOnUM.   Cap.  XX. 

assumpta  effudit  sanguinem,  quoemiteiredemit 
Kcclesiam.  Inepte  enim  el  distorte  Erasmus  Aria- 
nis  arma  minislrans,  sic  exponit  :  In  quo  vos 
Spiritus  sancttts  posuit  Episcopos  regere  Ecclcsiam 
Dei  (Patris)  quam  acquisivit  (  Christus)  sanguine 
stto.  Si  hoc  noncstfalsareScript.  quid  erit?Porro 
pretium  lanlum  sanguinis  Filii,  vehementer  sotli- 
cilal  et  flagitat  Pastorum  custodiam  ct  cttram, 
monetque  fore ,  ul  princeps  ipse  Pastorum  pcculium 
diligcntissime  lueatur  et  servet,a\t  Vigilius  Epis- 
copus  lil).  2.  conlra  Eutychem.  Rursum  hinc  fi- 
deles  monet  Apostolus,dicens:  Empti  estis  pretio 
magno  :  glorificate  et  portate  Deum  in  corpore 
vestro ,  1.  Corinth.  G.  20. 

29.  Lupi  rap aces.]  Syrus ,  feroccs.  Haerelici  sunt 
lupi,  ait  S.  Ambros.  lib.  7.  in  c.  10.  Lucae,  ad  il- 
lud  v.  3.  Mitlo  vos  sicut  agnos  inter  lupos.  Lupi , 
inquit,  bestia  sunt  quce  insidiantur  ovitibus,  circa 
pastorales  versantur  casas ,  habitacuta  domorum 
intrare  non  audent ,  somnum  canum,  absenliam 
aut  desidiam  pastoris  explorant,  ovium  guttur  in- 
vadunt,  ttt  cito  slrangulent :  feri,  rapaces ,  iidem- 
que  natttra  corporis  rigidiores ,  ut  se  facite  non 
possint  infleclere ,  impetu  quodam  suo  feruntur ,  el 
ideo  scepe  luduntur.  Si  quem  priores  hominemvide- 
rint ,  vocemei  quadam  naturai  feruntur  vi  eripere: 
si  autem  homo  prius  eos  viderit ,  exagitari  memo- 
rantur.  Et  mox  haec  applicans :  Nonne  lupis  istis , 
ait ,  hairetici  comparandi  sunt ,  qui  insidiantur 
ovibus  Christi,  fremunt  circa  caulas  nocturno  ma- 
gis  tempore  quam  diurno  ?  Semper  enim  perfidis 
nox  est,  qui  lucem  Christi  sca>vce  nebulis  interpre- 
tationis  fuscare  conantur.  Versantur  ergo  circa 
caulas ,  stabuta  tamen  Christi  intrare  non  audent. 
Explorant  Pastoris  absentiam ,  et  ideo  Pastores 
Ecctesiarum  vel  necare ,  vet  in  exilium  agere  con- 
tendunt :  quia  prasentibus  oves  Christi  incursare 
non  possunt :  mentis  intentione  duri  ac  rigidi,  ne- 
quaquam  solent  a  suo  errore  deflectere.  Si  quem 
versuta  mentis  suas  circumscriptione  prxvenerinl , 
faciunt  obmutescere ;  si  autem  commenta  impietatis 
ejus  agnoveris ,  jacturam  pioe  vocis  timere  non  po- 
teris.  Animam  petunt ,  guttur  invadunt ,  vitalibus 
vulnus  affigunt.  Graves  sunt  morsus  hareticorum, 
qui  ipsis  graviores  et  rapaciores  bestiis ,  nullum 
avaritix  finem  impietalisque  noverunt.  Vestitum 
ovis  habent,  factapr&donis  :  foris  ovis,  intus  lupus 
est.  Nonne  vobis  videtur  tupus ,  qui  humanx  necis 
insaturabiti  crudetitate ,  fuletium  morte  populorum 
rabiem  suam  exptere  desiderat  ?  Ululat  iste  ,  non 
tractat ,  qui  negat  vocis  auctorem,  et  sacrilego 
sermone  besttale  murmur  interslrepit,  quinoncon- 
filetur  Dominum  Jesum  aternx  pr&sutem  vitos. 
Audivimus  ejus  ululatus  cum  in  orbem  gladius 
mitterelur  ,  dentes  asperos  ,  ora  tumida  prazfere- 
bat,  et  putabat  quodvocem  omnibus  abstulisset , 
quam  solus  amiserat.  Quocirca  S.  Clemens  ex 
mente  Apostolorum  lib.  8.  Const.  cap.  18.  jubet 
eos  extirpari  ut  insidiatores  Ecclesiae,  gregis  la- 
befactatores  ,  hereditatis  contaminatores  ,  qui 
Judaeos  falsa  religione,  Graecos  impietate  supe- 
rent. 

30.  Et  ex  voris  ipsis  exurgent.  ]  Paulus  hic  ve- 
rus  fuit  vates :  nam  adhuc  eo  vivente,  contra 
eum  insurrexerunt  Hymenaeus,  Alexander,  Phy- 
gellus  et  Hermogenes ,  utiipsetestatur.  1.  Tim.  1. 
20.  et  epist.  2.  c.  1.  15. 

Ut  abducant,  tou  aTzoan&v,  ut  abripiant  dolo  et 
fraude aChristo, qui unus  omnium  estmagister, 
Matth.  23.  10.  discipulos  postse.  ]  Fonsenimhae- 
reseos  est  ambitio,  etambitus  magisteriiac  dis- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

cipulorum.  Omnes  (haeretici)  tument,  ail  Tertull. 

lib.  de  Praescript.  C.  h\.  Omncs  scienliam pollicen- 
tur.  Anle  sunl  perfecti  catechumeni ,  quam  edocli. 
lpscc  mulieres  harelicce  quam  procaces ,  qtta?  au- 
deant  docere ,  etc. 

31.  VlGiLATE.  ]  Oporlct ,  ait  Antiochushom.  111. 
ut  Pastor  lottis  mens  oculusque  virgam  scu  hacti- 
(umgcstcl  octilutumet  vigilanlem,  instar  Argi,  ut 
ne  una  quidcm  concrcdilarum  sibi  pecudum  rcji- 
culaftat.  Sic  Cherubini  pleni  erant  oculis,  Ezech. 
1,  18.  ct  Apoc.  h.  6.  Vita  ergoPastorum  vigilia. 
Vide  S.  Gregor.  lib.  2.  Indict.  10.  cpist.  33.  ct 
S.  Bcrnard.  scrin.  76.  ct  77.  in  Cantic. 

Per  tbiennium.  ]  Non  integruin  cl  absoltitum  , 
sed  duos  annos  integros ,  ct  tcriium  inchoatum 
per  tres  menscs:  tot  enim  rcsedit  Ephcsi,  ut  dixi 
C.  19.  10. 

NOCTE  ET  DIE  NON  CESSAVI  CUM  I.ACnYMlS  MO.M.NS 

unumquemoce  vestbum. ]  Vidc  liic  o  Pastor ,  Pauli 
vigilanliam  ,  assiduilalem  ,  lacrymas  in  ino- 
ncntlo  cl  exhortando  singulos,  eamque  imitare. 
lla  legimus  S.  Amhros.  .S'.  Bern.  S.  Dominicum 
poenitentes  audivisse,  et  monuisse  cum  lacry- 
mis.  Quod  cor  tam  saxcum.ut  liisce  lacrymis 
non  cmollialur?  quis  non  llcat  llcnlo  Paulo? 
Nam  ut  haec  verba  Pauli  expendens  ait  S.  Chrys. 
hoinil.  12.  in  epist.  ad  Coloss.  Ex  quonam  fonte 
tanta  emanarunt  fluenla  ,  ut  ex  illitts  oculis  ta- 
cryma:?  Et  paulo  post :  Ouemnam  fonlcm  viscom- 
pararc  rum  his  lacrymis?  Kumne  qui  cst  in  para- 
diso  qtti  irrigat  ttniversam  lerram?  Sed  nihil  dices 
(vquale. 

Notai-ri  unumquemque  :  eslo  enim  directe  allo- 
tpiaiur  Paulus  majores  nalu  ,  tamcn  in  illis  allo- 
quiiur  caeteros  fideles,  quos  singulos  hahehat  in 
cordeetore,  q.  d.  ait  Chrys.  hic  in  finehom.  hh. 
Si  Uceret  cor  nostrum  disrumpcrc  ac  oslcnderc , 
vidcrclisintus  esse  in  magna  latitudine  vos  omncs, 
mulieres,  pueros  ac  viros.   Tanla  enim  charitatis 
vis  est ,  ut  caclo  faclat  animam  laliorem.  Capaces 
twstri  estolc ,  dicehat  Paulus  2.  Cor.  7.  non  augttsti 
estisin  nobis.  TolamCorinlhumhabchat  illcin  corde 
suo  ct  dicebal :  Dilatamini  ct  vos.  P.  Caspar  Bar- 
raeus,  S.  Franc.  Xaverii  discipulus  et  Vicarius , 
imo  in  spiritu  Apostolico  aller  in  India  Xavcrius: 
atl  Socios  in  Europam  inter  csetcra  hac  scribit : 
Salttto  omnes  ct  singulos  e  Societate  in  visceribus 
charitatis  Christi  :  singulorum  imaginem  menti 
imprcssam  gero ,  adco  vivam,  ut  ipsi  eam  intuen- 
tes,  ex  casola  se  agnoscerent :  si  ctti  id  non  obtin- 
gerct ,  id  intlc  ften  t ,  quod  ipse  cx  humiUtate  non 
alium  se  sibi  in  animo  cfformarit ,  nimirum  vilem, 
abjectum,  inulilcm,  cttm  ego  ettmdem  mihi  ttt  vir- 
tulibus  donisque  Dci  conspicuum ,  illiistrcmquc ;  in 
meo  corde  pinxcrim  et  scttlpserim.  Idipsum  prre 
Gasparc,  Xaverio,  aliisque  omnibus  faclilabat 
Paulus,  iidcles  omncs  in  memoria,  menle  ct 
henevolentiaj  aflectu,  seque  ac  beneficentiac  ef- 
fectu,  quasi  mater  et  nutrix   assidue  gerens  ct 
versans. 

S2.  Et  nunc  commendo  vos  Deo,  ]  orans  nt 
'pse  vosdirigat,  custodiat,  augeat.  Discat  bic 
Pastor  a  Paulo,  sibi  orandum  esse  pro  ovibus 
sibi  commissis. 

Et  veiuio  c.«.\Ti.T:iPsius.]Id  est.Spiritui  sancto, 
inquit  Glossa  Intcrlin.  Alii,  Filio  ,  oer  quem  gra- 
tia  ct  veritas  facta  est,  Joan.  1.  'l7.  Alii  Evan- 
gclio  ,  quod  gratiam  confert  prce  Mose  el  lege  ut 
sit  prosopoptuia.  Fingitur  cnim  Evangelium 
quasi  persona  animata  et  spiritu  plena  ,  Spiri- 
tum  et  gratiain  aspirare  sui  pnecooibns >  q.-  d. 


APOSTOhOr.LM.  Cap.  XX.  303 

Bvangelium  ejusque  spiritns  vos  dirigat  et  cus- 
todiat,  formetque  talcs,  ui  diiMii  sitis capessere 
haereditatem  tater  sanctificaios.  Hic  sensus  esi 
plausibilis,  placetque  nostro Sanchez.  Alii  verbos 
id  est,  Evangelio,  ejusque  praedicalioni ,  ut  sit 
hypailage:  commendo  vosverbo,  id  est,coin- 
mendo  vobis  verbum  el  praedicationem  Evange- 
lii  pcr  quam  via  ad  gratiam  aperitur,  tiun  quae- 
rendam  ,  tum  conservandam  et  augendamj  lom 
si  perdatur,  recuperandam.  Verum  baec  biulca 
sunt  et  duriuscula.  Sequitur  enim  :  Qui  potens 
est.  Ergo  verhum  gratite  per  hebraismum  c.vt 
ipsa  gratia,  sicut  verbum  Evangelii  est  ipsurn 
Evangelium.  q.  d.  Commendo  vos  Deo  et  gra- 
liee  ejus.  Sicut  dixit  fticas  c.  1A.  25,  Pftuhim  et 
Barnabam  uh  Antiochenis  traditos  fuisse  graticc 
Dci. 

Gratiam  vocatverhum  :  tuni  quia  Bebraei  om- 
nem  rem  metonymice  vocant  verbum  :  tum  quia 
gralia  verbo  a  Dco  per  Chrislum  nohis  promissa 
cst:  tum  quia  verbo  et  jussu  Dei  datur.  Sufficit 
enim  ut  Deus  verbodicat :  Esto  sanclus,  patiens, 
humilis  ;  el  mox  talis  ero.  Verhuni  cnim  Dei  est 
efficax  :  Dei  enim  dicere  et  facere.  Lnde  sequi- 
tur:  Qtti potens  est.  Uhi  Syrus  vertit,  quod  potens 
est :  tum  quia  verbo,  puta  Evangelio,  gratia 
exhibelur  ct  annuntialur.  q.  d.  Commendo  vos 
Deo,  ejusque  Evangelicte  gratiae,  quae  verhoDei 
promissa,  verbo  Prophelaruni  praedicla,  verbo 
Chrisli  exhihita,  verho  meo  vohis  annuntiata 
est.  Ita  Mariana,  qui  tamen  ail  -toverbo  per  he- 
braismiim  redundarc.  Duc  acccdil  Sanchez,  qui 
sic  explicat :  Commendo  vos  verbo  gratix ,  itl  c-t , 
divinae  promissioni,  qua?  gratiam  omnibus  li- 
beraliter  offerl.  Ac  si  dical :  Ohsccro  Dominum 
utipse  vobis  tribuat,  quod  suis  promisit,  hci<  - 
ditatem  scilicet  suam  bis  qui  sanctificantur.  Hoc 
vero  nihil  aliud  est,  quam  petere  ut  illiii  quibus 
discedebat  Paulus  ,  ita  sanctificenlur  ,  ul  digni 
sint  quihus  Deus  proeter  verbum  gralia: ,  id  est, 
graliam  verbo,  id  estEvangelio  promissam,  seu 
verbum  gratiosum.  Denique  verbum  sa>pe  sn- 
mitur  in  Script.  profacto  etopere,  quod  potenti 
Dei  verbo  jussuque  fit..q.  d.  Commendo  vos  Deo 
ejusque  potentiac  et  potenti  opei  alioni  gratke 
ipsius  :  ipse  enim  potens  est,  et  per  gratiam 
suam  polenter  acdificabit  Ecclesiam  veslram , 
singulosque  vestrum,  ut  fiatis  domus  ,  imo 
templum  Dei ,  bic  per  gratiam,  in  futuro  per 
gloriam. 

Qui  potens  est.  ]  Graecum  tw,  Syrus  et  alii  re- 
ferunt  ad  isyov,  id  est  verbtim.  Planius  Noster 
et  alii  refcrunt  ad  Deum. 

jEdieicare,  ]  E7:oixo5o//^j«t ,  id  cst,  supera?dificarc. 
q.  d.  Egoanlificavi  fundamentaEcclesia}  vestra?. 
rogo  Dcum,  utille  superstruat,  et  fabricam  ejus 
consummct,  tum  gratia,  tum  gloria  et  ha?reditate 
coelesti. 

H.ereditatem,  ]  in  ccelis ,  quae  cstipse  Deus  . 
quam  nobis  quasi  filiis  suis  dabit.  Uceredcs  Dti 
sic  sunt,  aitS.  August.  serm.  119.  de  Temp.  ut 
ipse  Dcus  sit  hwreditas  noslra.  Ecec  hOredilas  non 
minuitttr  copia*  possessorum,  non  fu  angastiornu- 
mcrositatc coha-redttm ,  scd  tantacsl  multis,  quanta 
paucis;  tanta  singulis  ,  quanta  omnihtts.  Non  tatis 
te  fccit  harcdcm ,  ctti  morttto  succcdas ,  sett  cum 
quo  in  atemum  vivas?  imo,  ut  ait  S.  Ambros.  in 
Psal.  11S.  Manet  emolumcntum  intcgrttm  .  <t  eo 
magis  singulis  crcscit ,  qtto  pluribtts  fttcrit  acqttisi- 
tum.  Secus  est  in  baereditate  terreoa,  qu»  qno 
in  plurcs  dividitur  ,  co  singulis  fit  minor. 


(.OMMENTAIUA  IN  ACTA 

li\  sanctiitcatis  om.mhus. ] Syrus ,  in  omnlbus 
sanclis ,  id  est  inler,  vel  cum  ouini))us  sanclis  : 
soli  enim  sancti  hujus  baereditalis  sunt  capaces. 

33.  AllGENTLM    ET    AUltUM  ,   AUT   YESTEM   NULI.lt  S 

i.oNcipivi.  ]  Idem  fecit  et  dixit  Moses  Num.  10.  et 
Samucl  1.  Reg.  12.  Hoc  crgo  Mosaicum,  hoo 
Propheticum,  hoc  Apostolicum  opus  ,  Graiis 
acccpisiis,  gratis  date,  ait  Christus  Matih.  10. 
Mira  libcrtas,  energia  et  auctoritas  pcrsuadcndi 
preedTcatori  el  confcssario  acccdit,  si  omnia 
dona  rcfulet.  Proeclare  S.  HierOD.  ad  Nepotia- 
num  :  Nunquam 3  ait,  pclenlcs ,  raro  accipiamus 
rogaii.  Nescio  enim  quomodo,  qui  te  precatur  ut 
tribual ,  cuni  accepcris ,  vitiorcm  le  judical :  ct 
ntirum  in  modum  se  rogantcm  contempscris  ,  ptus 
te  posterius  venerabilur. 

Ita  S.  Columhanus  ohjurgans  Theodoricum 
rcgem  Gallorum  de  suis  sceleribus,  dapes  re- 
gias  ei  a  rege  submissas  refutavit,  dicens  :  Mu- 
nera  impiorum  reprobat  AUissimus.  Eccli.  33.  Vix 
autem  verbaprotulerat,  cum  vasa  omnia  quibus 
dapes  continebantur,  disrupia  sunt,  qua  re  rex 
tenitus  se  in  ejus  potestate  in  omnibus  rel)us 
fore  pollicilus  est. 

Similis  fuit  continentia  et  constanlia  S.  Antonii 
de  Padua  :  Ezelinus  enim  tyranmiSj  qucm  gra- 
viier  ob  cajdcs  et  rapinas  increparat  Antonius , 
misit  ad  eum  quosdam  ex  suis  cum  prseclaris 
donis,  quibus  ita  mandarat,  ut  precibus  et  omni 
imporlunitate  id  agercnt,  ut  ea  acciperel : 
quodsi  faceret,  illico  eum  oblruncarent;  si  npn 
acciperet,  patienter  ferrent  quidquid  ab  eo  di- 
ceretur.  Illis  igitur  Qcta  humilitale  instantibus 
ut  dona  admitteret,  Antonius  voce  liberrima  : 
Abite,  inquit,  illico  cum  vestris  impiis  donis  ,  ne 
vel  ruenle  tecto,  vel  dehiscenle  terra  nos  quoque 
exitiovestro involvamur.  Ita  illis  dimissis,  Ezelinus 
re  cognita,  semper  illum  deinceps  ut  hominem 
sanctum  vencratus  est. 

Par  fuitvirlusS.  Eernard.  Senensis,  qui  libere 
in  concione  redarguens  Ducem  Mediolanensem , 
cum  ab  eo  submissum  esset  poculum  aureum 
auroplenum,  ipse  illudcum  stomacho  rejecit : 
cumque  legaii  instarent  ut  acciperet,  et  urgendi 
finem  non  facerent,  surgens  Bernardinus,  eos- 
que  sequi  jubens,  ad  carcerem  perrexit  quo 
obaerati  tenebantur,  quos  eo  die  omnesaere  quod 
dehcbant  persoluto,  vinculis  exemit. 

cli.    ET    HIS    QUI    MECHM    SUNT,    MIMSTRAVERUNT 

manus  ist.e.  ]  Hicc  cxcellentia,  haec  gloria  Paulo 
pcnepropria,  quod  in  tanlis  laboribuset  Eccle- 
siarum  omnium  negotiis,  manibus  tamen  vic- 
tiirn  pararit  non  tantum  sibi,  sed  et  suis  omni- 
hus,  qui  saepe  erantmulti,  ut  vidimus  v.  L. 

35.  Omma  ostendi  voris.]  Omnia,  scilicet  non 
tantum  abslinentiam  adonis,  labores,  lacrymas, 
aerumnas,  preedicationem,  sed  et  opus  manuum, 
utdoceam  vos  suscipcre  infirmos,  eorumque  in- 
firmitati  consulere.  Secundo,  apposite  Syrus  et 
Valabl.  rostringunt  -o  omnia,  ad  opus  manuum,  ut 
pcr  graecisrnum  intelligalur  *a-a,  id  est  per,  q.  d. 
Per  omnia  os.teh.di  vobis,  quoniam  sic  lahoran- 
tcs,  sicut  cgo  laboravi,  oporlet  se  accommodare 
infirmis  in  fidc,  necabillis  quidquamaccipere, 
ncipsi  pecuniaisuae  amantes  putenteam  quacri, 
non  sc  suamque  salutem.  De  hac  enim  fidci  iu- 
firmitale  et  animi  pusillanimitatc  ad  lilteram 
lo(|iiitiirApostolus. 

Pricclarc  S.  Gi\xgor.  homil.  18.  in  Ezech.  Quis, 
iuquil,  noslrum,  si  unum  liujus  mundi  divitem  ad 
omnipolentis   Dci  senitium  converlisscl ,    seque 


APOSTOLORUM.  Cap.   aX. 

cgcre  conspiceret ,  et  illum  sibi  vitti  subsidia  non 
prcebere,  non  protinus  de  ejus  vita  dcsperassci? 
Quis  non  incussum  laborasse  se  diccret?  Quis  non 
ab  cjus  exhorlalionc  obmulcsccrcl ,  qucm  in  scmet* 
ipsum  primum  fcrrc  fruclum  boni  opcris  nonvide- 
rcl?  Scd  Paulus  per  mansuctudincm  in  virtutum 
vcrtice  solidalus  perslitit,  pnedicavit  ,d'dexit ,  ct 
bonum  quod  cceperal  explcvit,  caquc  portando  ct 
persistendo,  discipuloruni  corda  ad  miscricordiam 
pcrduxit.  Undc  pro  suscipcrc ,  grcecc  est,  4v^i)a/«- 
SaveirSai,  quod  ait  Valabl.  proprie  ct  porrccta 
manu  relinere  lapsurum  alioqui,  vcl  ahiiurum. 
Paulus  ergo  nc  ullius  omnino  jacturam  faceret, 
cavebat  ne  quam  ansam  pra bcicl  infirmis  ,  et 
alicnandis  a  Christo,  quod  nollcnt  gravari  sump- 
tu,  sed  potius  eisporrigebat  manuni. 

Nolent  hoc  Concionatores ,  et  Confessarii.  A 
pari  lamen  polest  idipsum  ad  quamlihet  infir- 
milatem,  et  quoslibel  infirmos  extencli :  quam- 
lihet  enim  tolerare  ,  imo  superare  et  sanare  de- 
bet  prcedicator ,  et  quicumque  animabus  medcri, 
easquc  salvare  satagit:  adcoquc  signum  virtutis 
hcroicae  est,  quamlibet  proximi  infirmitatem  , 
sivc  corporis,  sive  animi  sit,  patientcr  et  gcnc- 
rose  sufferre,  uti  muliis  ostendi  Galat.  C.  Prse- 
clare  S.  Chrysost.  hic  hom.  frO.  in  line  :  Exhibea- 
mus,  ait,  nos  ad  colloquium  faciles  ne  expcciemus 
proximos  ;  ne  dicas  :  Si  videro  aliquem  expectan- 
lem,  delerior  eo  cfficiar  :  scd  magis  quanto  vide- 
ris,  assume,  et  cxtingue  ejus  affeclionem.  Vides 
cvgrotantem ,  et  auges  morbum?  tloc  maxime  fa- 
ciamus ,  ut  praveniamus  invicem  honorc.  Ilaque 
si  prozveneris  honore ,  teipsum  magno  honore  trr- 
nasti,  accelcrans  ut  magis  honoreris.  Ubique  pri- 
matus  aliis  concedamus  :  nihil  eorum  quce  crga  nos 
factasunt  malorum  cogilemus ,  sed  siquid  bonum. 
Nihilsicfacit  amicum,  ut  lingua  graliludinis  slu- 
diosa,  os  bcne  loqui  solens ,  anima  sine  fastu,  cqn- 
lemptus  vance  glorice ,  contcmplus  honoris.  Et  pau- 
lo  ante  dicit  hanc  charitatis  dilatationcm  essc 
signum,  quod  cerlo  ostendat  nos  csse  filios  ct 
discipulos  Christi ,  sicut  diadema  et  paludamen- 
lum  ostendit  rcgcm.  Haec  magnitudo  animi  et 
dileclionis  necessaria  est  Apostolo ,  ut  ca  ab- 
sorbeat  omnes  fidelium  et  inficlelium  mores  in- 
condilos  et  insulsos ,  sicut  mater  magnitudinc 
amoris  absorbet  omncs  aerumnas  et  ineptias  sui 
infantuli. 

Ac  meminisse  verbi  Domini  Jf.su.  ]  Hoc  verbum 
nusquam  scriplum  exlat  :  illud  ergo  dixisse 
Christum  Paulus  Apostolorum  traditione,  \cl 
revelatione  accepit ,  ut  et  Clemens  qui  idcm 
Christi  dictum  citat.  lib.  /4.  Const.  cap.  3.  licet 
S.  Chrys.  OEcum.  et  Lyran.  illud  deducant  ex  illo 
Christi ;  Qmni  petenti  ,te  tribue,  Lucae  G.  30.  Et : 
Mutuum  dale ,  niliil  inde  sperantes.  Ibidem  v.  36. 
Et  :  Cum  facis  convivium,  voca  pauperes  ,  elc.  ct 
bealus  eris,  quia  nonhabent  relribuere  libi.  Lucoe 
13.  v.  23.  Tale  est  et  illud  Chrisli  dictum,  quod 
nusquam  scriptum  est,  citat  tamcn  Hieion.  in 
cap.  5.  adEphesios.  Nunquam  tceti  silis,  nisicum 
fratrem  vestrumviderilis  in  Charilatc.  Plura  citat 
Clemens  lib.  2.  Const.  c.  (\0.  Justin.  contra  Ti>- 
phon.  Ignatius  epist.  ad  Smyrncnses.  Unde  Iiquet 
non  omnia  Christi  dicta  csse  scripta,  sed  non- 
nulla  per  manus  tradita  ;  ac  proinde  tradiliones 
csse  admiitendas. 

Bfatius  est  magis  dare  quam  acciferf.  ,]  tcm- 
poralia  bona.  Nam  in  spiritualihus,  ul  Sacia- 
menlis,  gratiam  rccipil  accipiens,  non  dans, 
ideoquc  dante  bcatior  cst.  Syrus  bcaiior,  vcl  me- 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

lior  esl  illc  qui  dat ,  quam  qui  accipit.  Primo , 
quiadarc  signum  est  abundantiae ,  accipere  vero 
signum  cstegeslatis,  aitS.  August.  lib.  3.  contra 
Maximin.  c.  \h.  Ubi  et  addit,  lioc  axioma  non 
babere  locum  in  diviuis.  Esto  enim  Paterdet, 
Filius  accipiat  aPalredivinitatem,  tamen  Filius 
lam  bealus  est  quam  Pater  :  quia  Filius,  inquit , 
a  Patrc  accipit  onmia  ,  ac  conscquenter  ipsam 
ctiam  copiam  ,  et  sequalitatcm. 

Secundo,  quia  dare  signum  est  liberalitatis, 
accipere  necessitatis  aut cupiditatis.  q.  d.Dcatior 
cst  tmpartienlis  largitas,  quam  accipientis  penu- 
ria,  ait  Cassianus  1.  10.  dc  Instit.  renuntiat. 
c.  18.  et  19. 

Tertio,  quia  majorest  bcnefacientis  ad  bene- 
ficiatum  amor,  quam  hujus  ad  illum  :  quoniam 
ille  nobilius  opcratur,  ait  Aristoteles  9.  Etbic. 
Unde  et  libcrior  cst:  qui  enim  accipit,  ob  lo- 
num  acceptum  obligatus,  et  quasi  alligalus  cst 
donanli.  Quae  major  beneficii  mercesPquce  am- 
|)lior  compensatio,  quambeatitudinisincrcmcn- 
tum:  Quocirca  Seneca  1.  1.  de  Beneficiis  c.  5. 
Deneficium,  ait,  eripinon  potest:  non  cnim  res  cst, 
sed  actio.  Etinfcrius:  Potest  eripi  domus,  etpecu- 
nia  et  mancipium ,  in  quo  hasit  beneficii  nomen  ; 
ipsutn  vcro  stabile  et  immolum  cst.  Hinc  M.  Anlo- 
nius  apud  Rabirium  Poetam,  cum  fortuna  sua 
cxcidisset,  ac  nibil  sibi  reliquum  videret,excla- 
mavit :  IIoc  habeo ,quodcumque  dedi.  Qucm  sccu- 
tus  Martialis  : 

Extra  fortunam  cst  quidquid  donatur  amicis, 
Quas  dederis  solas  scmper  liabebis  opes. 

Quamobrem  Plinius  in  Panegyr.  Trajani ,  cum 
celebrat,  quod  acceptando  impcrium  aNerva, 
lanlum  ei  dederit,  quantum  acccperat  :  Implo- 
ratus ,  inquit,  adoptione  et  accitus  es.  q.  d.  Ncrva 
Ubi  imperium  dedit ,  tuilli  reddidisti.  Soluscrgo 
adhuc  cs,  qui  pro  muncrc  tanto,  paria  acci- 
plendo  fecisti ,  imo  oltra  dantem  obligasli :  com- 
municalo  enim  imperio  sollicitior  tu,  ille  sccu- 
rior  factus  esl.  lliuc  Plutarcb.  lib.  de  Prsceptis 
gerenda  reipubl.  amicos  dicitesse  reipubi.  Ful- 
crum  ,  quam  tulatuv  amor ,  ait  Claudian.  lib.  15. 
Quocirca  Alcxandcr  Macedo  rogatus  ubi  lia- 
heret  thesauros,  amicos  ostendit,  qtiod  ii  soli 
veri  tbesauri  ccnseri  debeant.  Hinc  Hebraei  boc 
Christi  ct  Pauli  proverbium  sic  paronomastice 
cfferunt :  Dcatius  cst  J""lNtt?G  T\T\  tet  misset ,  id 
est,  darc  quam  accipcre,  lollcre,  aufcrrc  :  qui 
enim  tollit ,  alium  spoliat  vel  privat  re  sua.  Beati 
autem  est  bearc  ct  ditare;  non  privare,  et  ege- 
num  miscrumquc  faccre.  Ita  Franc.  Vallesius 
Sacrac  Philosopb.  c.  88.  Beatius,  ait,  est  dare, 
quia  libcralis  largitionis  extremum,  noncstbo- 
norum  vacuitas,scd  adjectio  potiorum,  puta  ho- 
nestatis  et  honoris.  Acceptio  vero  est  egestatis  , 
vel  illiberalitalis.  Atque  hac  dc  causa  censet 
Aristol.  plus  amarceos  qui  beneficiaconferunt, 
quam  in  quos  sunt  collata,  utpote  magis  indc 
bonum  consccuti.  Ita  etiam  a  parentibus  magis 
amarifilios,  quam  ab  eis  redamentur.  Contra 
qui  receperint,  citiusrecedcrcabamicis,  quam 
qni  largfti  sint,  quod  scilicet  amissa  utilitate, 
nihil  illisrestetin  amicitia  preeter  illiberalitatis 
memoriam  :  his  vero  restet  sempcr  suavis  re- 
cordatio  beneflciorum.  Haec  cx  Arist.  Vallesius. 

Quarto,  quia  honorabilior  est  qui  dat ,  vilior 
qui  accipit,  ait  S.  Hieronymus  ad  Ncpot.  Celebrc 
cstiilud  P.  Syri  in  Mimn  :  Bcncficium  quiaccipit, 
libcrtatcm  vcndit.  Ex  adverso  in  malis  et  injuriis, 


APOSTOLORUM.  Cap.  XX.  Z,\ 

bcatius  esl  eas  acciperc,  quam  darc.  Unde  S.  Cln  •  - 
sost.  scripsii  homil.  78.  ad  pop.  hoc  tilulo:  Qtwu 
melius  est  injuriam  pati  quam  ivfcrre.  Palientt 
cnim,  inquil,  Dcus  totum  rescral  coclurn ,  Sanclu- 
rum  civem  cfjicit ,  a  pcccatis  absolvil :  coronaljus- 
tilia.  Et  mox  :  A'on  es  affectus  ivjuria,  scd  coro- 
valus ,  anima  rcdditus  sapientior ,  Deo  sii/nlr, 
constitutus  ,  cura  pecuniarum  tiberatus ,  cccioruut 
rcgnum  adcplus.  Et  anterius:  IIoc  crgo  fac ,  ct  in 
coztum  respiciens  ,  cogita  quod  illic  supcr  Cheru- 
bim  scdenli  factus  cs  similis.  Hoc  crgo  paradoxum 
Christi  ct  Pauli,  prioii  cst  anlislrophon. 

Quinto  quia  dare  est  regale  et  divinum,  acci- 
pereplebcium  et  humanum.  Deus  enim  omnia 
dat,  et  nihil  accipit:  atque  in  hoc  consislit  ejus 
beatitudo,  opulentiaet  bonitas  immensa,  qua  m 
mare  redundans  sua  effundit  in  creaturas  :  Ee- 
fectus  cnim  miseria^  etinfirmitalisest,  accipcie  ; 
plenitudinis  vero,  beatitudinis  et  magnificentinL', 
dare,  juxta  illud  Psaltis  :  Dixi  Domino  :  Dcus 
meus  es  tu ,  quoniam  bonorum  mcorum  non  eg:s , 
Psal.  15.1.  Hinc  Deus  heb.  vocatur  Saddai ,  id 
est  cornucopiae.  Clemens  Alexandr.  lib.2.Strom. 
c.  9.  Dei,  inquit,  imago  est  homo  bcncfacicns.  Et 
Nazianz.  orat.  16.  de  cura  panperum.  Nikil,  ait, 
adeo  divinum  habct  homo,  quam  benefacere.  Esto 
calamitoso  Deus.  S.  Leo  serm.  10.  de  Quadrages. 
Ubi,  inquit,  Deus  curam  misericordicc  invenit,  ibi 
imaginem  suo3  pietatis  agnoscit ,  Deus  Pater  dat 
Filio  suam  naturam  :  Pater  et  Filius  eamdem 
dant  Spiritui  sancto  :  Filius  se  nobis  dedit  iu 
pnesepio  ,  et  in  crucc,  ac  quolidie  se  totum  dat 
in  Vcn.  Sacramento.  Deum  imitantur  omnes 
cjus  craturae.Coeli  enim  dant  lumen  et  influxum, 
ignis  dat  calorem ,  aer  dat  auram  qua  respira- 
mus,  terra  dat  fructus  omnis  generis,  mare  tot 
pisces,  animalia  dant  lanam  et  carnes,  sol  om- 
nibus  dat  radios,  vigorem  et  vitam.  Unde  Leo 
Imp.  homines  bcneficos  comparabat  soli,  qui 
cunctis  suum  splendorem  et  calorem  impertit. 
Jupiter,  Mars  ceterique  ob  beneficia  inter  Deos 
relatisunt,  ait,  Plinius  lib.  2.  c.  7.  Quin  et  Pto- 
lemaeus  Pbiladelphus,  secundus  ab  Alexandro 
/Egypti  rex ,  aiebat  regium  magis  csse  dila- 
re ,  quam  ditcscere ,  ait  JElian.  Et  Artaxerxes 
Longimanus  Rex  Persarum  teste  Plutarcho  in 
Apophtheg.  reg.  dicebat  sibi  quasi  principi  , 
manum  ad  dandum,  puta  dextram,  esse  lon- 
gissimam,  alteram  vero  ad  detrahendum  puta 
sinistram,  contractam  esse  et  brevissimam  : 
regalius  cnim  esse  addere  ,  quam  adimere.  Ita 
Deus  ad  dandum  esl  longimanus  ,  ad  accipicn- 
dum  vero  brevimanus,  imo  nullimanus.  Sic 
Bion  sempcr  diccbat  esse  optabilius  suam  mcs- 
scm  altcri  largiri ,  qttam  alicnam  dcccrpcrc,  ait 
Laertius  lib.  h.  c.  7.  Demosthenes  rogatus,  quid 
Deo  siinite  habercnt  homines?  rcsp.  benefacere.  Ita 
Maximus  serm.  8.  Xenophon  dicere  solebat: 
Mutto  preBctarius  ac  laudabilius  csse  beneftciorum . 
quam  trophworum  mttltitudincm  post  serelinque- 
re.  Ita  Stobaeus,  serm.  66.  Agcsilaus  sibi  jucuv- 
tlius  cssc  dicebat  ditare  suos  militcs  quam  scipsun  . 
Ita  Plutarch.  in  Lacon. 

Sexto,quia  qui  accipit ,  accipit  tantum  tcm- 
poralia,  qui  vcro  dat  a  Deo  recipit  spiritalia, 
pula  gratiam  cl  gloriam  ;  ct  ab  accipicnte  reci- 
pitprcces,  bencdictioncs ,  gratiarum  actiones. 
Deique  laudes.  Quocirca  Agapetus  Diaconus 
Rom.  inter  monita  quae  dat  Jusiiniano  Imper. 
tom.  2.  Biblioth.  SS.  Patrum  hoc  dat  ordinc  50. 
Eos  plus  ama,  qui  accipcre  abs  te  bcncftcia  sttppti- 


312  COMMENTARIA  IN  ACTA 

cant,quam  qui  tlbi contendunt  offerre  munera : 

ttis  eniin  debitor  referendi  gratiam  c/jiceris,  illi 
vero  Deum  dant  libi  vadcm,  vendicanlem  sibi,  pcr- 
tinereque  ad  se  pulanttin,  qucccumque  crgo  suppli- 
ces  contuleris ,  et  remuncrantcm ,  bonisretributio- 
nibustuam  tam  piam,  quam  perhumanam  inten- 
tioncm.  Solis  profeclo  partcs  sunt  illustrare  radiis 
orbem;  principis  vcro  virtus  est  egcnorum  mise- 
reri. 

Dices  :  Ergo  Rcligiosi  mendicanles  sunt  infe- 
liciores  utpote  qui  accipiunt;  saeculares  vero  et 
divites  sunt  feliciores,  utpote  qui  eis  dant  elee- 
mosynam.  Resp.  negando  consequentiam.  Pri- 
ino,  quia  illi  non  mendicantex  concupiscentia, 
aut  inopia  coacti,  sed  ex  virtute  et  liberaelec- 
tione  elegerunt  enim  paupertatem  voluntariam, 
ut  sint  similes  Christo,  qui  eam  verbo  etexem- 
plo  suasit ,  quasi  medium  utilissimum  ad  per- 
iectionem. 

Sccundo,  quia  Religiosi  simul  etsemel  omnia 
sua  dederunt  Christo  et  pauperibus,  cumingressi 
sunt  Religionem.  Liberaliores  ergo,  et  conse- 
quenterbeatiores  fuerunt  divitibus,  qui  sensim 
et  parce  sua  erogant,  longeque  plura  sibi  reser- 
vant.  UndeS.  Basilius  Syncletio  senatori  monas- 
leFium  ingresso,  sed  nonnuila  sibi  reservanti, 
ne  cui  gravis  esset,  dixit  :  Syncleti  senatorem 
perdidisliet  monaclium  non  fecisti;  uti  refert  Cas- 
sian.  1.  7.  de  Inslit.  renunt.  c.  19.  S.  Hilarion. 
teste  S.  Hier.  in  ejus  Vita,  recusans  munera 
Orioni :  ISemo,  ait,  melius  erogal ,  quam  qui  sibi 
nihil  reservat.  Vide  Hier.  Platum  1.  S.  de  bono 
status  Relig.  c.  20. 

Tertio,  quia  Religiosus  plus  dat  diviti,  quam 
ab  eo  accipiat,  ut  aiebat  S.  Franciscus;  datenim 
spiritua]ia,;accipit  corporalia  :  dat  ccolestia,  ac- 
cipit  terrena,  dat  aeterna,  accipit  temporalia  : 
dat  coelum ,  accipit  solidum ,  juxta  illud  Christi : 
Facitevobis  amicos  de  mammona  iniquitatis,  ut 
cum  defeceritis  recipiant  vos  in  csterna  taberna- 
cula,Lucsel6.  9.  Praeclare  Hermas  Pauli  disci- 
pulus  1.  3.  c.  3.  Sicut ,  inquit,  vitis  ulmo  fulcitur, 
sic  dives  oratione  pauperis  juvatur.  Liber  hic  ti- 
tulo  Pastoris  saepe  a  Patribus  citatur,  et  celc- 
bratur;  sed  a  Novatianis  inspersi  videntur  ei- 
dem  errores  de  neganda  relapsis  pcenitentia , 
unde  a  Gelasio  Papa  inter  apocryphos  rejectus 
est,  extat  tom.  5.  Bibliotb.  SS.  Patruminitio.  De- 
nique  Pauhis  utrumque  habuil  :  fuit  enim  pau- 
per,  et  lamen  dedit  ut  dives ,  quod  est  perfec- 
tissimum  etbeatissimum.  Nam,  ut  ait  Cassian. 
lib.  10.  de  Instit.  renunt.c.  ld.Labore  proprionon 
solum  stta  necessitatis  sufficienliam,  verum  etiam 
qnod  tribuat  indigenti  pia  sollicitudine  parare  fes- 
tinat,  duplici  gratia  decoralus,  quod  et  perfectam 
nuditalem  Christi  universarum  rerum  suarum  ab- 
jectione  possideat,  et  munificentiam  divitis  labore 
suo  exhibeat  et  affectu. 

Sunt  qui  sanctos  in  niullis  imiteniur,  solurn 
hoc  pulcherrimum  pauli  exemplum  vix  habet 
amiulos,  vix  asseclam.  Cilant  hic  nonnulli  Sixti 
III.  Pont.  I.  de  Divitiis,ubi  varie  ad  objectionem 
jam  factam  respondet.  Verum  scialLector,  hunc 
Jibrum  inscribi  Sixto  III.  Pont.  cum  sit  editus  a 
Pelagianis,  contendentibus  Christianos  omnes, 
etiam  prolibusabundantes,  debere  ase  abdicare 
divitias,  esseque  pauperes  ,  qui  fuit  error  Peja- 
gii.  Sic  enini  sextus  haeresum  ejus  articulus  ,  in 
Consilio  Diospolitano  condemnatushabet :  Divi- 
tes  baptizatos,  nisi  omnibus  abrenuntient,  si  quid 
bonivisi  fucrint  facere,  non  reputari  illis  ,  nec  cos 


APOSTOLORUM.  Cap.  XX. 

habere  posse  regnum  Dei.  Vide  S.  Augusl.  lib.  2. 
dc  peccato  origin.  c.  11.  et  epist.  106.  ad  Pauli- 
num.  Id  primum  de  libro  hoc  nolaruntDoctores 
Lovanienses,  acLindanus,  Baron.  Possevinus. 
Vide  Baron.  anno  Christi  Ul\0.  c.  7. 

36.  Positis  genibus.  ]  Familiare  fuit  Apostolis 
et  priscis  Christianis ,  crebro  per  diem  orare, 
idque  Ilexis  geuibus,  uti  videtur  fecisse  S.  Sle- 
phanum  Aclor.  7.  v.  59.  et  S.  Petrus  cap.  9.  UO. 
S.  Jacobus  frater  Domini  ex  genuflexione  fre- 
quenti  genua  habcbat  callosa  instar  cameli.  Ad- 
dit  S.  Chrysost.  hom  5.  in  Matth.  eum  collosam 
quoque  habuisse  frontem,  quod  eam  orans 
prostratus  humo  afligeret.  In  vitaS.Marthae  apud 
S.  Antonium  et  alios  legimus,  eam  centies  per 
diem,  et  centies  per  noctem  genibus  llexis  ado- 
rasse,  et  invocasse  Deum.  Simile  legimus  de 
S.  Bartholomaeo  i.n  ejus  vita  apud  Ribadeneiram 
et  alios.  Didicerunt  hoc  a  Christo ,  qui  positis  ge- 
nibus  orabat,  dicens :  Pater,  si  vis,  transfer  cali^ 
cem  istum  ame.  Lucae  22.  kl.  Idem  ante  Chris- 
tum  fecit  Daniel  c.  6.  Tribus  temporibus  in  die, 
inquit ,  flectebat  genua  sua,  et  adorabat  confiteba- 
turque  coram  Deo  suo.  Quin  et  Salomon  Regum 
magnificentissimus  :  Utrumque  enim  genu  (no- 
tent  hoc  noslri  ignobiles  et  delicatuli,  qui  co- 
ram  Deo  unum  genu  flectunt  instar  Judaeorum) 
in  terram  fixerat,  el  manus  expandcrat  in  coztum, 
h.  Reg.  8.  Sic  S.Pelrus  Simonem  Magum  per  af*ra 
in  coelum  volantem,  orans  flexis  genibus  pr.tci- 
pitavit,  ejusquegenua  collisit,  teste  S.  Maximo 
hom.  5.  de  natali  S.  Petri  et  Pauli.  Hicenim  siiu.s 
et  geslus  estsupplicis,  rei,  orantis  et  reverenlis 
Numen. 

Mysticam  physicamque  causam  dat  Ruperu 
lib.  6.  in  cantic.  quod  genua  respondeant  genis, 
easque  per  sympathiam  moveant  ad  lacrymas  : 
Lacrymce  autem  pccnitenlium  ct  orantium  ,  vininn 
sunt  angelorum.  Audi  Rupertum  cxplicantem  ii- 
lud  Cantic.  6.  7.  Sicutcortex  malipunici,  sic  genaj 
ium.  In  utero ,  inquit,  nos  ila  natura  formavit , 
ut  genua  genis  opposita  sint :  unde  ei  a  genis  ge- 
nua  dicuntur.  Ibi  enim  cohairent  sibi,  et  cognata 
sunt  oculis  lacrymarum  indicibus  et  misericordke. 
Denique  complicatum  aiunt  gigni  formarique  ho- 
minem ,  ita  ut  genua  sursum  sint,  quibus  oculi 
formantur ,  ut  cavi  fant  ac  reconditi.  Inde  est 
quod  homines  dum  se  ad  genua  prosternunt,  sta- 
tim  lacrymantur.  Voluitenim  naturanos  mater- 
num  rememorare  uterum,  ubi  considebamus  in 
tenebris,  antequam  veniremus  ad  lucem.  Profecto 
qui  causam  istam  ditigenter  attendit ,  ille  scienter 
atque  rationabiliter  taudat  et  approbat }  sanctis  et 
rruditis  cogitationibus  familiare  esse ,  genua  frc- 
qttentitts  excelso  Deo  curvare,  et  genas  iacrymo- 
sas  genibus  curvis  appiicare,  ut  respiciat  ac  rcco- 
gitet  Creator  habilans  in  excelsis,  qualiter  nos  in 
ulero  formaverit.  Vnde  et  iltud  S.  Job  commone- 
facit  his  verbis  :  Memenlo,  qu&so ,  quod  sicut 
tutum  feceris  me ,  et  in  pulverem  reduces  me. 
Nonne  sicut  lac  mulsisti  me,  et  sicut  caseum  me 
coagulasti?  Et  paulo  inferius  ibidem  :  Nec  vero 
soli  Deo  ,  sedet  hominibus  dulcis  visu,  et  amabilis 
cst  hujusmodi  composilio  :  tantoquc  magis  quis  re- 
verendus  existit ,  quanto  frcquentius  atque  affec- 
luosius  genua  curvans,  genas  sttas  vel  oculos ,  vcl 
lotum  capuX  dcmiserit.  Ita  Ruperlus. 

Porro  Apostolis  et  Paulo  id  familiare  fuit  in 
abitu  ,  utvaledicentes  cum  suis  genuflexi  pari- 
ler  orarent,  tum  ut  oratione  suam  docirinam 
obsignarent,  tumut  Deum  invocarent  ad  cam- 


COMMENTARIA  IN  AGTA 

dem  in  mentibus  discipulorum  conservandam 
ctconfirmandam  conira  omncs  tentationum  et 
perseculionum  insultus.  Unde  Paulus  idem  fecit 
Tyri  c.  seq.  v.  5.  Positis ,  inquit  Lucas,  genibus 
in  littore  oravimus.  Estoenim  tunc  essel  lempus 
pascliale  (  festinabat  enim  Paulus,  ut  Pentecos- 
tcn  celebraret  Hierosolymae  v.  16.)  quo  ob  ho- 
norem  resurrcctionis  Cliristi  slanles  solent  fide- 
les  orare,  idque  a  lempore  Apostolorum,  uttra- 
dit  Justin.  q.  115.  ad  Onhodoxos;  tamen  tunc 
necdum  inirodueta  erat  ista  consuetudo.  Ita  Ra- 
ron.  Adde  consuetudinem  istam  standi  lempore 
paschali ,  magis  esse  in  publicis  Ecclesise  preci- 
buset  ofliciis  Ecclesiaslicis,  uti  sanxil  Conc.  Ni- 
cacnum  canon.  28.  vel  29.  quam  privatis,  quales 
fuerunt  hae  pauli.  Undc  ctiamnum  multi  fideles 
tempore  paschali  in  Ecclesia  orant  genuflexi. 
Pauli  exemplo  solent  nostri  Olysippone  in  In- 
diam  Evangelii  causa  soluturi,  et  Europo3  ulti- 
mum  vale  dicluri :  cum  sociis  ln  littore  orando 
cxtrcmum  se  salutare.  Audi  nostrum  Nicol.  Tri- 
gautium  oculatum  lestem,  imo  consortcm  in 


APOSTOLORUM.  Cap.  XXI. 

Vita  GasparisBarzaei  lib.  1.  c.  5.  Solenne,  inquit, 
tunc  erat  generosos  illos  lotius  mundi  cives,  telut 
oliin  Chrisliani  Paulum,  ad  littus  usque  comitari, 
ac  subinde  posilis  genibus,  Dei  Virginis  et  Sanclo- 
rum  auxilium  implorare  in  signum  communio- 
nis  et  charitalis,  abeunlibus  felix  iter,  sibi  eo- 
ruin  memoriam  et  imilalionem,  utrisque  ube- 
rcm  Dci  gratiam  comprecantes. 

Procumbentes  supeb  colllm  Palli,  osccla- 
bantur  eum.  ]  Syrus ,  complcxi  sunl  cum.  Am- 
plexus  ergo  vocatur  osculum  ,  quia  caput  capili, 
et  per  illud  quasi  eos  ori  jungil.  Vide  dicta  de  os- 
culo  sanclo  2.  Corinth.  13.  12.  Mirus  fuit  amor 
fidelium  erga  Paulum  ,  ulpote  qui  esset  doctor, 
Apostolus,  pater causa  salutis,  omnisque  boni 
eorum,  nimirum  magnes  amoris  est  amor  :  si 
vis  amari,  ama.  Hinc  ad  Gal./i.  lh.  ait,  Sicut  an- 
gclum  Deiexcepistis  me;sicut  ChristumJesum,  elc. 
quia,  si  ficri  posset ,  oculos  vestros  eruissetis, 
et  dedissetismihi.  Discant  hic  fideles,  quo  amore 
et  reverentia  prosequi  debeant  suos  Pastores, 
Concionatores,  Confessarios,  etc. 


C APUT  VIGESIJM U  MPRIMUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 

paulus  navigat  coum  ,  rhodum  ,  pataram  ,  tyrum  ptolematdem  ,  c.esaream  ;  uct 
Agabus  ei  vincula  Hierosolymitana  pr^dicit:  pergit  ergo  intrepidls  Hierosoly- 

MAM  ;    UBI    SUADENTE  JaCOBO   PURIFICANS    SE   IN   TEMPLO  ,    A   JUD^EIS   CAPITUR   ET    PENE 
OCCIDITUR  ;  SED  ERIPIT  EUM  TRIBUNUS  :  A  QUO  POTESTATE  FACTA  POPULUM  ALLOQUITUn. 

iUiyi  autem  facttim  esset  ut  navigaremus  abslracti  ab  eis,  recto  cursu  venimus 
'Coum  ,  ct  sequenti  die  Rliodum  et  inde  Pataram.  2.  Et  cum  invenissemus 
navcm  transfrelantem  in  Phcenicem  ascendentes  navigavimus.  3.  Cum 
apparuisscmus  autem  Cypro ,  reliquentes  eam  ad  sinistram  ,  navigavimus 
in  Syriam ,  et  venimus  Tyrum  :  ibi  enim  navis  expositura  erat  onus. 
4.  Inventis  autem  discipulis ,  mansimus  ibi  diebus  seplem  :  qui  Paulo  dice- 
bant  per  Spiritum  ne  ascenderet  Hierosolymam.  5.  Et  expletis  diebus 
profecti  ibamus,  deducentibus  nos  omnibus  cum  uxoribus  ct  filiis  usque  foras  civitatem  :  et 
positis  genibus  in  littore ,  oravimus.  6.  Et  cum  valefecissimus  invicem  ,  ascendimus  navem  :  illi 
autem  redierunt  in  sua.  7.  Nos  vero,  navigatione  expleta  a  Tyro  descendimus  Ptolemaidam  : 
et  salutatis  fratribus  mansirnus  die  una  apud  illos.  8.  Aliaautem  die  profecti,  venimusCgesaream. 
Et  intrantes  doraum  Philippi  Evangelistae,  qui  erat  unus  de  septem,  mansimus  apud  eum. 
9.  Huic  autem  erant  quatuor  Gliae  virgines  propbetantes.  10.  Et  cum  moraremur  per  dies 
aliquot,  supervenit  quidam  a  Judaea  Prophela  nomine  Agabus.  11.  Is  cum  venisset  ad  nos  , 
tulit  zonam  Pauli :  et  alliguns  sibi  pedes  et  manus ,  dixit :  H«c  dicit  Spiritus  sanctus :  Virum  , 
cujus  est  zona  haec ,  sic  alligabunt  in  Jerusalem  Judaei ,  et  tradent  in  manus  Gentium.  12.  Quod 
cum  audissemus,  rogabamus  nos,  et  qui  loci  illius  crant,   ne  ascenderet  Hierosolymam. 

13.  Tunc  respondit  Paulus,  et  dixit:  Quid  facitis  flentes,  et  aftligentes  cor  meum  ?  Ego  enim 
non  solum  alligari ,  sed  et  mori  in  Jerusalem  paratus  sum  ,  propter  nomen  Domini  Jesu. 

14.  Et  cum  ci  suaderc  non  possemus,  quievimus,  dicentes :  Domini  voluntas  Gat.  15.  Post 
dies  autem  istos  prseparati ,  ascendebamus  in  Jerusalem.  16.  Venerunt  autem  et  ex  discipulis 
a  Caesarea  nobiscum  ,  adducentes  secum  apud  quem  hospitaremur  ,  Mnasonem  quemdam 
Cyprium  ,  antiquum  discipulum.  17.  Et  cum  venissemus  Hierosolymam  ,  libentcr  exceperunt 
nos  fratres.  18.  Sequenti  autemdie  introibat  Paulus  nobiscum  ad  Jacobum ,  omnesque  collecli 
snnt  Seniores.  19.  Quos  cum  salutasset,  narrabtt  per  singula  ,  quae  Deus  fecisset  in  Gentibus 
per  ministcrium  ipsius.  20.  At  illi  cum  audisscnt ,  magniQcabaut  Deum ,  dixeruntquc  ei:  ^ido 

C0R5EL.    K   LAriDE.   TOM.    X.  ZjO 


.'.14  COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOI.OMJM.  Cap.  XXI. 

frater,  quot  inillia  sunl  in  Judaeis ,  gui  crediderunl ,  cl  omnes  aemulatores  sunl  legis.  21 .  Au- 
dierunt  aulem  de  te,  quia  discessionem  doccas  a  Moyse  eorum ,  qui  per  Gentes  sunt ,  Judaeo- 
rum  :  dieens  non  debere  cos  circumcidere  filios  suos ,  ne(|ue  secundum  consuetudincm  ingredi. 

22,  Quid  ergo  est  ?  utique  oporlet  convenire  mulliludinem :  audient  cnim  le  supervenisse. 

23.  Hoc  ergo  fac  quod  lil)i  dicimus  :  Sunt  nobis  viri  quatuor,  votum  habentes  super  se.  24.  Ilis 
ussumptis,  sanclificat  te  cum  illis:  et  impende  in  illis  ut  radant  capila  :  et  scient  omnes  quki 
qiue  de  te  audicrunt ,  falsa  sunt ,  sed  ambulas  et  ipse  custodiens  legem.  25.  De  his  autem  qui 
crediderunt  cx  Gentibus,  nos  scripsimus;  judicantes  ,  ul  abstineant  se  ab  idolis  ,  immolato  ,  et 
sanguine,  etsulTocato,  et  fornicatione.  20.  Tunc  Paulus  assumptis  viris  postera  dic  purificatus 
cum  illis  intravit  in  templum  ■,  annuntians  explctionem  dierum  purificationis,  donec  offerretur 
pro  unoquoquc  eorum  oblatio.  27.  Dum  autcm  septem  dies  consummarentur ,  hi  qui  de  Asia 
crant  Judsei ,  cum  vidissent  eum  in  templo ,  concitaverunt  omnem  populum  et  injecerunt  ei 
manns,  clamantes :  28.  Viri  Israelitre ,  adjuvate  :  hic  est  homo,  qui  adversus  populum  ,  e! 
legem  ,  et  Iocum  hunc,  omnes  ubique  docens,  insuper  et  Gentiles  induxit  in  templum  ,  et 
violavit  sanctum  locum  istum.  29.  Viderant  enim  Trophimum  Ephesium  in  civitale  cum  ipso , 
quem  aestimaverunt  quoniam  in  templum  ,  introduxisset  Paulus.  30.  Commotaque  est  civitas 
tola  ,  et  facta  est  concursio  populi.  Et  apprehendentes  Paulum,  trahebant  eum  exlra  templum: 
et  statim  clausae  sunt  januae.  31.  Qusrentibus  aulem  eum  occidere,  nuntiatum  est  tribuno 
cohortis:  Quia  tota  confundilur  Jerusalem.  32.  Qui  stalim  assumptis  militibus  etcenturionibus, 
decurrit  ad  ilios.  Qui  cum  vidissent  tribunum  et  milites,  cessaverunt  percutere  Paulum. 
33.  Tunc  accedens  tribunus  apprehendit  eum  ,  et  jussit  eum  alligari  calenis  duabus :  et  interro- 
gabat  quis  esset,  et  quid  fecisset.  34.  Alii  autem  aliud  clamabant  in  turba.  Et  cum  non  posset 
certum  cognoscere  prae  tumultu,  jussit  duci  eum  in  castra.  35.  Et  cum  venisset  ad  gradus , 
contigit  ut  portaretur  a  militibus  propter  vim  populi.  36.  Sequebatur  enim  multitudo  populi , 
clamans:  Tolle  eum.  37.  Et  cum  coepisset  induci  in  castra  Paulus,  dicit  tribuno:  Si  licet  mihi 
loqui  aliquid  ad  te  ?  Qui  dixit:  Graece  nosti  ?  38.  Nonne  tu  es  Egyptius,qui  ante  hos  dies 
tumultum  concitasti ,  et  eduxisti  in  desertum  quatuor  millia  virorum  sicariorum  ?  39.  Et  dixit  ad 
eum  Paulus:  Ego  homo  sum  quidem  Judaeus  a  Tarso  Ciliciae,  non  ignotae  civitatis  municeps. 
Ilogo  autem  te,  permitte  mihi  loqui  ad  populum.  40.  Et  cum  ille  permansisset ,  Paulus 
stans  in  gradibus ,  annuit  manu  ad  plebem ,  et  magno  silentio  facto  ,  allocutus  est  lingua 
Hebrcea ,  dicens. 

1.   Abstracti  ab  eis,  ]  knaantHsSiinccs ,  id  est  ,  et  apparere  Cyprus.  Est  hypnllagein  muliis  lin- 

avulsi  ab  cis,  sicut  pater  avcllitur  a  filiis  charis-  guis  usilata,  co  quod  navigantibus  terra  nunc 

simis;  qui  proinde  eum,  navimque  mare  sul-  aperiri  et  accedere,  nunc  abscondi  el  recedere 

cantem  oculis  prosecuti  sunt,  quoad  acies  eo-  videatur:  quia  enim  navigans  in  navi  quiescit, 

rumporrigere  sepoterat,  ita  Arator.  liincnon  sentit  semoveri  et  progredi,  unde  pu- 

Coum.  ]  Cous ,  Coa ,  et  Cea,  insula  est  e  Cycla-  tat  cactcra  moveri. 

dibus   in  mari  ^goco  alia    a  Chio.   Nam  inter  /j.  Qui  Paulo  dicebant  per  spiritum  (prophe- 

Cbium  et  Coum  media  est  Samos.  Porro  Cous  licum)  nk  ascenderet  Hierosolymam.]  q.  d.  Di- 

patria  fuit  Hippocratis    medicorum   et  Apellis  cebant  Pauloex  spiritu  prophetico,  eum,  siiret 

piclorum  principis.Putant  nonnulli  ex  Coo  Salo-  Hierosolymam,  ibi  fore  capiendum.  Suadebant 

monememisse  equos  generosos;hebr.  enim  est  ergoex  spiritu  proprio,  quo  eumejusque  salu- 

de  Coa,  3.  neg.  11.  28.  Sed  hoc  ibiexaminabitur.  lem  amabant,  ne  eo  ascenderet  :  alioqui  Spiri- 

nuoDLM.  ]  Nota  est  insula,  saeculo  praecedenti  lus  sanctus  volebat  eum  eo  pergere,  ibiquecapi, 

anno  Domini  1522.  a  Selymo  Turcarum  Imper.  ut  captus  mittereturnomam.  Ita  Lyranus. 

Cbristianiserepta;  de  qua  Plinius  Iib.  2.  c.  62.  5.  Dedtjcentibus  nos  omnibuscum  uxoribus  et 

asserit,  nunquamin  ea  tamnubilum  esse  diem,  filiis.]  Impletumhic  estoraculum  psal.  hh.  3. 

quin  sol  appareat.  Undein  ea  colossus,  sive  sta-  de  Tyri  ad  Ecclesiam  accessu,  ait  Beda  :  Filia 

tua  soli  ex  aere  erecta  fuit  altitudine  pedum  cen-  Tyri  in  muneribus;  vultum  luum  deprecabuntur 

tum  et  quinque,  ila  ut  ejus  pollicem  multi  non  omnes  divites  plebis ,  etc.  Nulla  enim  civitas  ma- 

possent  amplecti.  Quarehic  colossus  eratunum  jori  dulcedine  Apostolum  suscepit,  tenuit,  di- 

eseptem  munclimiraculis,  de  quo  Plinius  1.  2>h.  misit.  Deniquehodiemonstratur  inarenislocus, 

c.  7.  Hinc  abhoccolossononnulliputaruntnho-  ubicumPaulo  pariter  orabant,  quem  Christiani 

dios  vocari   Colossenses,  esseque  eos  ad  quos  religiose  venerantur,  tanquammajorumsuorum 

Paulus  scripsit  cpislolam  :  sed  falso,  ut  ibidem  Tyriorum  pietatis  monumentum. 

(hxi.  8.  Philippi  EvangelisT/E.  ]  Non  quod  scripse- 

3.  Ccm  apparuissemus  autem  Cypro,]  «va^avevTs;  rit,  sed  quod  praedicarit  Evangelium,  qui  erat 

£t  tov  Ku-pa ,  id  est  apericntesy  vel  discooperien-  unus  de  septem  primis  Diaconis.  Vide  dicta  c.  8. 

tcs  Oypram  ,boc  cst,  cum  ccepisset  nobis  aperiri  v.  5. 


COMMENTAIUA  LN  ACTA 

V.  IlLIC   AUTEM    ERANT  QUATUOH   WlhlM  VIRGINES 

prophetantes.  ]  Virginitatis  eiiim  praemium  est 
sapicntia  et prophetia ,  ait  OEcum.  SicSybillas 
virginilalc  meruisse  prophetiam ,  ideoque  dic- 
tas  Sibyllas,  qnasi  aw«m5A«»,eo  quod  sola  consi- 
lium  Dci  norit  virginitas,  asseritS.  Hicron.  1. 1. 
contra  Jovin.  Joanncs  AlJja  tameD  Blectorum 
c.  58.  Virgines  has  prophetantes  biterpretantur, 
divinas  laudes  cclebrantes,  uti  nunc  laciuntMo- 
niales :  tunc  enim  barum  condkio  coepisse  vi- 
detur.  Sic  in  libris  Regum  vocantur  ftiii  Prophe- 
tarum,  qui  psalmis  cl  divinis  laudibus  vacabanl. 
Gaudcant  virgincs  tam  sanctis  et  antiquis  sui 
ducibus.  Extabant  adbuc  sevo.  S.  I-herouymi  , 
Crcsarece  domuncula  ct  cubicula  filiarum  Plii- 
lippi,quaeS.  Paula  itura  Hierosolymam,  cum 
venisset  Csssaream,  pio  invisit  affeclu,  uti  ipsc 
testaturin  cjus  Epitaphio,  quiet  1. 1.  contra  Jo- 
vin.  Post  cruccm  Cliristi ,  inquil,  stalim  in  Aclis 
Aposlotorum  ,  una  clomus  Pldlippi  EvangclislOi 
quadrigam producit  virginum  fdiarum  ,  ut  Ccesa- 
rea  ,  in  qua  ex  Gcnlibus  Ecclesia?  pcr  Ccnturionem 
Corneliumftterat  dcdicata,  ctiamvirginum  puella- 
rum  prcuberet  exempta.  Asscriplce  sunt  omncs 
calalogo  S.  Virginum.  Lcgimus  in  Menologio  ,  cx 
cis  unain  Ilcrmincm  nominatam , sub  Trajano 
gravissima  passam,  in  Domino  quicvisse  dic  t>. 
Sept. 

10.  Agamjs.  ]  Hic  cst  Propheta  ,  qtii  famcm  sub 
Claudio  Imp.  preedixitc.  11.  28. 

11.  Ai.i.igans  siiu  pedes  et  manus.  ]  Sic  Jerc- 
miasc.  13.  et  27.  gcstans  catcnasel  vincula,  iis 
reipsa  adumbravit,  ct  valicinalus  est  vincula  in- 
jicienda  Judaeis,  cseterisquegentibus  a  Chaldaeis. 
Idcin  fecit  Isaias.  c.  20.  ci  EzechieL  c.  U.  et  12. 
\  idc  ibi  dicta.  Nota.  Pro  sibi Gr.ecc  est  ai-roO:  quod 
si  Icgas  pcr  spirilum  aspiratum  ,  «OtoO  significat 
sibi,  ul  verliliNoslcr,  sin  legas  spiritu  leni  -jj-oKi , 
sigoificat ipsif  scilicct  Paulo.  Undc  S.  Grcgorius 
honi  ,">7.  in  Bvang.  cl  Dionys.  bic  censent  A^a- 
luini  ligassc  maiuis  ct  pcdcs  Pauli  ulipsuniila 
ligandum  llicrosolymis  porlenderct,  et  rcipsa 
repraeaentaret.  Noster  vcrtens  s/6isignilicatAga- 
buni  sibi  ipsi  ligassc  nianus  ut  in  sc  Paulum 
ejusque  vincula  reprsesentaret :  forte  utrumquc 
lceit  tanupie  Paulo  quam  sibi  vincula  injccil, 
sed  successive. 

Symbolicc.  Agabus  seipsum  polius  quam  Pau- 
lum  alligavit,  ul  signilicarctjoreul  Paulus  suos 
laborcs  ct  crucialus  non  magis  scntirct,  (piani 
si  illos  in  alicna  persona  paterelur,  tanla  ad  eos 
subeundos  voluniatc  ferebatur:etproinde  (pios- 
cumqueadibat,  parvosjudicans,  ad  majorescx- 
sorbendosastuabal. 

ET  TRADENT    IN     MANCS    C.ENTILM.    ]    Uti     Jlldah 

tradidcrunt  Cbrisluin  Genlibus,  puta  Pilato  ot 
lloinanis,  ad  llagcllandum  et  cruciligindum , 
ila  tradiderunt  et  1'auluni  Centibus,  tribuno  ct 
precsidi  Romano  ac  tandem  fcro  Neroni, 

13.  Qui  i.oci  ii.i.ius  erant,  ]  oi  Ivrbtm»,  id  est,  in- 
quilini,  puta  Cbrisliani  Ctesaresa  habitanlcs. 

LS.Quw  FAOiTia  vi.entes.  ]  Ergo  cum  lacry- 
mis  obicstabaiilur  Paulum  ,  nc  pcrgercl  llicrb- 
solyniam. 

!  •  I    AITTGENTKS   COR     MEUM.  ]     GllCCC     MM0ptM*«y- 

T^,,S\rus  conlundcntcs,  alii,  contribulantcs  ,  alii, 
coufringcntfs  ,  conttciittcs;  alii,  dtMcrpcntcs  cor 
mrum.  Nntahic  \  iecra  charitalis  cl  niiscralioihs 
S.  Pauli  Obsccrabat  illos,  inquil  Clu  ysost.,  clolcns 
supcr  lacrymis  ipsorum  ,  ct  qui  in  pro/>riis  tcntn- 
lionibtis  non  pativbutui ■■ ,  dolcbat  prct  amorc,  qttia 


APOSTOLOP.UM.  Cap.  XXI. 

videbat  lacrymantcs ,  cl  lcedi  se  conqucrcbaiur  ab 
ipsis  quasi  censerent  eum  periculis,  qucv  prcvdica- 
bantur,  cegre  affici.  ISon  solilus  reluctari  fratrum 
postulatis ,  ut  cum  se  permisit  Damasci  per  fenes- 
tramdcmitti,  cum  Ephesi  non  se  dcdit  in  Ihealrum 
C.  19.  31.  unus  obnixe  obnititur,  certut  de  Dci  vo- 
luntale.  Sic  Cbrislus  repulit  Petrum  revocantem 
sc  a  passione  :  Vade,  inquit,  posl  meSatana, 
Maltb.  16.  23. 
Ego  e.mm  non  solum  alligari,  SED  ET  Mom  IN 

JERUSAI.I.M   l'\r.ATUS   SUM,  PROPTER    N0ME.N  DOMI.M 

Jesu.]  Ikec  vox  est  anlcsignani  tidelium  c!  Mar- 
tyruin,  digna  Paulo,  qna  caeteros  invilat,  et 
quasi  elassicum  canitad  carccres  cl  martyria. 
Hoc  signuni  est  eniincnlis  anioris,  propulsan- 
tis  ab  se  jusla  quadam  iia  inimicun: ,  et  iudig- 
nantis  advcrsus  impedimenta  perfectionis  ,  ait 
Abbas  Isaias  orat.  21.  tom.  2.  Diblioth.  SS.  Pa- 
trum. 

\k.  Et  cum  srADF.RE,  in  actu  consummato,  id 
cst  persuaderc,  no.n  possumus. 

15.  Pr.kparati  ,  ]  lniixtu*«fuiu  Vatabl.  sublatis 
sarcinis;  OEcum.  viatico  ct  rebus'  necessariis  ins- 
trttcti.  Addc,  Prwparali,  i(l  cst  rcsoluli  subire 
cum  Paulo  vincula  el  morlein,  onmeque  id  quod 
Deus  nos  pati  vellet. 

16.  Adducentes  secum  apud  quem  hospitare- 
mur.  ]  Nonin  via,  ut  vult  Lyran.  hcec  cnim  cxi- 
gua  supererat,  sed  Ilierosolymce,  ubi  propter 
instantem  Pentecostcn,  qua  Judah  undique  in 
Jerusalem  ad  templum  conlluebant,  juxta  le- 
gem  Exodi  "3.  17.  penuria  bospitioruin  fulura 
crat ,  et  ne  gravaremus  fuleles ,  qui  in  Jcrusa- 
Iitii  pcrsecutionem  et  rapinam  bonorum  a  Ju- 
dreis  passi,  crant  pauperes,  quibus  proindc 
Paulus  collcctam  elccmosynarum  defcrebat 

MnasOKEM.  ]  Alh  legunt  Jasoncm.  Vide  dicla 
c.  17.  5. 

17.  Etcum  ventssi:mus  Hi  erosolymam.  ]Indica! 
Cbiysost.  Paulum  apptllisse  Hierosolymam  i>o>l 
Pentecosten  :  eam  eiiini  cclebrasse  Cjesareae,  ut 
Cstareenses  cum  detiaentes  solaretur,  etsque 
aliqua  cx  partc  morem  gcrcrct.  Probabilius  Ba- 
ioii.  censet  Paulum  Hicrosolyuiam  appulissc; 
ante  Pentecostcn  :  lum  quia  id  ipse  ccrto  desli- 
narat  c.  20.  v.  16.  tum  quia  Ca.vsareensibus  eum 
rclincrc  volcntibus  non  acquicvit,  scd  fortilci 
obluctatus  cst,  tum  quiaLucas  studiose  enunie- 
rat  dics  a  Pascbate,  ut  significct  Paulum  diem 
quinquagesimam  ,  puta  Pentecosten  ,  egisse 
Hierosorymse.  Namc.  20.  1.  narral  Paulum  cum 
suis  inPascbale,  post7.  dicsaz\moruni  sol\  il 
Pbilippis,  et  diebus  5.  Troadcm  appulisse,  ibi- 
(pic  7.  dies  coininoratum  csse,  indeque  tribus 
diebus  pervcnissc  Milelum.  lbi  cuui  aliquamdiu 
bassisset,  properasse  ut  Pentecosten  agcret  Bie« 
rosoiymc  :  quare  inde  reoedentem  prima  die 
venissc  Coum,  secunda  Rbodum,  indePataram. 
inde  Tyruni;  ibi  septeui  egisse  dies  :  indc  Plole- 
inaidi'  di( m  unam  :  indc  venisse  C;csaream;  ibi 
hssaisse  aliquot  dies,  ac  mo\  Hierosolymam 
conrcssisse.  Nuniera  bOSCfl  dies  onmes,  et  pci  - 
linges  circiter  ad  50.  ila  ut  quinquagesiinani  . 
sive  Peiileeoslcn  egerit  Hi^rosolyni;e. 

Nola.  Paulus  pcr\cnil  Hicrosol\mam  sub  Pcn- 
tecostcn  anno  Cbrisli  i&  Pciii  in  r.omana  Sede 
l'i.  Ncronis  t,  quo  parilcr  aimo  P>.  \  irgO  Dcipara 
ilie  ib.  AugUSli  e\  Jerusalcm  lcrrcslri  concessit 
ad  civlcsleni.  licel  eilim  in  Cbronico  Euseln 
babealur.  B.  Virginem  \ila  et  lcrra  (!cc<  ssisv 
anno  Clu  isii  !i8.  BBtatis  vero  smc  62.  rd  63.  ta- 


3IG  COMMENTARIA  1N  ACTA 

men  id  verum  cssenequit,  co  quod  S.  Dionys.  I. 
de  Divin.  nom.  cap.  3.  scril)at  se  cum  Ilieroiheo 
cjus  funeri  interfuisst'.  Diouysius  aulem  anno 
Cluisti  US.  necdum  viderat  Paulum,  ac  proinde 
necdum  erat  conversus.  Paulus  enim  Athenas 
venit  auno  Clnisti  52.  Hierosolymam  vero  adiit 
anno  Christi  58.  quando  illum  eo  comitalus  vi- 
delur  S.  Dionys.  et  funeri  Virginis  inlcrfuisse. 
Estocnim  prohahilc  cit  Paulum  quoqueanterius, 
pula  anno  Christi  bU.  ascendisse  Hierosolymam, 
uti  dixi  c.  18.22.  tamen  hicsuhilusfuit  excursus 
duntaxat ,  isque  adhuc  incertus  et  dubius.  Quare 
Cedren.  in  Compen.  in  Tiher.  Epiphanius  Pres- 
hyter  serm.  de  Deipara,  Baron.  anno  Christi  68. 
c.  U.  Suarez  3.  p.  q.  37.  art.  2.  disp.  21.  sect.  1. 
Canisius  et  Christoph.  a  Castro  in  Historia  Dei- 
parse,  censent  B.  Virgincm  dccessisse  anno 
Christi  58.  aetatis  suae  72.  qui  fuit  annus  a  pas- 
sione  Chrisli  1U.  die  13.  Augusli,  ac  die  terlio, 
puta  18.  Augusti,  resurrexisse  :  licet  nonnulli, 
sedpauci,  censeant  eamdefunctam  diel3.  Au- 
gusti ,  et  resurrexisse  die  13.  etgloriosam  lam  in 
corpore  quam  in  anima  ab  angelis,  imo  a  Christo 
suo  filio  cum  triumpho  assumptam  in  coelum, 
ibique  supra  omnes  angelorum  ordines  in  solio 
juxta  filium  collocatam,  coeli  ct  terrae  reginam 
essecoronatam.  Atque  haec  fuitcausa,  curSpi- 
ritus  sanctus  impulerit  Paulo  feslinare  Hieroso- 
lymam,  nimirum  ut  ante  ejus  obitum  abitumque 
incoelum,  eamdem  salutarct,eique  suas  Eccle-. 
sias  suosque  agones,  praesertim  quos  Romae 
cum  Nerone  el  Simone  Mago  propediem  subitu- 
rus  erat,  commendaret.  Morienti  tamen  adesse 
non  potuit,  utpote  qui  paulo  post  suum  Hiero- 
solymam  adventum,  puta  paulo  post  Pentecos- 
ten,  in  templo  a  Judaeis  captus,  in  vinculis 
degeret. 

Aliqui  tamen  suspicantur  Paulum  Virgini  mo- 
rienti  adfuisse.  Si  enim  verum  est  quod  tradunt 
Juvenalis ,  Damasc.  et  alii  mox  citandi ,  ad  illam 
caeteros  ex  toto  orbe  per  miraculum  traduclos 
convenisse  Apostolos,  cur  id  uni  Paulo  vicino, 
Virginis  amantissimo,  ejusque  henedictione , 
consilio  et  precibus  egentissimo,  utpote  in  vin- 
culis ,  jam  ituro  Romam ,  et  cum  Nerone  certa- 
turo,  denegemus  ?  Tam  enim  angelus  Paulum  6 
vinculis,  quam  Petrum  Aclor.  12.  v.  7.  et8.  exi- 
mere  ad  modicum  tempus  poterat,  idque  insen- 
sibiliter,  et  mox  reducere.  Licet  enim  Epipha- 
niushaer.  78.  contra  Antidicomarianitas,  B.  Vir- 
ginem  celebrans,  indicare  videatur ,  eam  non 
esse  mortuam,  sed  instar  Henoch  translatam, 
vel  instar  Eliae  curru  igneo  vivam  raptam  incce- 
lum ,  tamen  certum  est  eam  mortem  obiisse ,  et 
resurrexisse,  ac  deinde  in  ccelum  assumptam, 
uti  traditEcclesia. 

Porro  ad  transilum  B.  Virginis,  mira  Deipro- 
videntia,  conveneruntomnes  Apostoli  totoorbe 
dispersi,  ut  tradit  Juvenalis  Episcopus,  Hiero- 
solymam  apudNiceph.lib.  2.cap.  21.  et  sequent. 
Damascenus  de  dormit.  Virg.  et  alii.  Non  ergo 
dubium  est,  quin  omnes  Apostoli  Hierosolymam 
ad  Virginem  convenientes,  visitarint  pariter 
Paulum  in  vinculis  jam  agentem,  ac  mirifice 
invicem  sint  consolati,  narrando  alternatim 
suos  lahores,  ac  conversionem  omnium  gen- 
tium.  Ex  dictis  liquet,  omnia  quae  narrat  Lucas 
cap.  20.  usque  ad  28.  et  ultimum,  a  Paulo  gesta 
esse  hoc  anno  Christi  58.  HocergoannoB.  Virgo 
deserit  Jerusalem  terrestrem,  itque  in  coelum, 
quo  Paulus  llicrosolymce  triiditqr  in  vincula ,  ut 


APOSTOLORU.M.  Cap.  XXI. 

Ecclesiee  decus  a  Jerusafem  et  Juilaea  transfcrnt 
Romam  ad  Gcntes.  Dum  enim  viveret  B.  Virgu 
in  Judaea  ,  Ecclesiae  decus  ihidemsua  vitaetme- 
ritis  sustentahat,  ea  morlua,quasi  fulcrosublnlo 
ruit  Ecclesia  Judaica. 

18.  INTIIOIIIAT  PAULUS  NOBISCUM    AD    JACOBGM.  ] 

Detulit ,  inquit  Chrysost. ,  dignitati  Episcopali, 
quavi  Jacobus  frater  Domini  Hierosotymis  gerebat 
et  eximia  sanclilali  cl  auctoritati ,  qua  poliebat. 
Unde  idem  fecit  Paulus  Galat.  1.  vers.  18.  et  Ac- 
tor.  15.  vers.  2.  Jacohus  hicpost  paucos,  pula 
quinque  annos  ,  nimirum  anno  Neronis  7. 
cum  30.  vel  potius  29.  annos  sanctissime  rexis- 
set  Ecclesiam  Hierosolymitanam,  etemplifasti 
gio  praecipitatus,  et  fullonis  vecte  percussus 
Martyr  occuhuit,  inquit  Beda,  Euseb.  in  Chro- 
nico,  et  alii,  nimirum  Judaci  iras  in  Pauluni 
conceptas,eoCa.'sarem  appellante,  etRomse  ah 
eo  libero  dimisso,  evomuerunt  in  Jacobum  sibi 
praesentem. 

O.MNESQUE     COLI.ECTI     SUNT     SeMOHES,   ]      tUUl 

aetate,  tum  potius  dignitate  etordine,  puta  Pres- 
byteri,  ut  habet  Graecus.  Non  fuit  hic  celebratum 
Concilium;  nihil  enim  hic  definitum  :  sed  con- 
ventus  duntaxat  fuit  salutantium  Paulum ,  eiquc 
adyentum  gratulantium.  Improprie  ergo  Beda 
ait,  hoc  fuisse  quartum  concilium  :  Primrtn 
enim  coactum  esse  in  electione  S.  Matthiae,  Ac- 
tor.  1.  vers.  15.  Secundum,  inelectione  etordi- 
natione  septem  Diaconorum  cap.  6.  vers.  2. 
Tertium,  etproprie  dictum,  in  quaestionedeser- 
vandislegalibus,  Act.  15.  v.6.  Quartum  hocloco. 

19.  Quos  cum  salutasset.  ]Syrus,  tledimus  eis 
paccm.  Salutatio  enim  Hebreeorum ,  indeque  ct 
Chrislianorum,  erat  :  Pax  tecum  :  Paxvobis.Pnx 
enim  Hebraeis  omne  bonum  significat. 

20.  Quot  MiLLiA.]Graece, //uptKOc?.  Myriascon- 
linet  decem  millia.  Sed  hic  confuse  sumitur , 
significatque  mulla  millia  ;  primi  enim  Chris- 
tiani  a  Petro  et  Apostolis,  per  plures  annos  in 
Judaea,  cfficacissime  praedicantihus,  conversi, 
fuereJudaei,  iique  plurimi ,  ut  patet  ex  cap.  2. 
v.  Ui.  et  c.  U.  v.  U.  Unde  liquet,  Deum  non  iia 
rejecisse  Judaeos,  quin  multos  ex  eis  elegerit  el 
salvarit. 

ET    OMNES    /EMULATORES    SUNT    LEGIS,]   nr,).(UT«'. 

Tigurina,  studiosi ,  sectatores.  q.  d.  Judaei  con- 
versi  ad  Christum,  magno  zelocertant  proMosc 
et  legeejusquehonoreetobservatione :  verentm 
autem,  neilla  per  tetuosque  sermones  negliga- 
turet  aboleatur;  itaque  ipsi  quoquea  Gentibtts 
ad  Christum  conversis,  utpote  numeroet  digni- 
tate  potioribus,  contcmnantur  et  proterantur. 
S.  Jacobus  agitcausam  Jiuheorum,  quasicoruni 
Pastor,  et  Episcopus.  Licet  enim  lexMosis  jam 
esset  moitua  a  26.  annis,  puta  a  prima  Penlc- 
coste,  in  qua  facta  est  promulgatio  legis  nova? 
annoChrisli  3^i.  mox  abejus  passione  ct  resur- 
rectione;tamen  illa  necdumeratmortifera.  Undc 
adhuc  a  Judaeis  observari  poterat,  quasihonesta 
et  religiosa,  dataque  a  Deo;  esto  neminemjam 
obligaret;  utab  ea  quasi  nefaria  nonessent  pro- 
hibendi  Judaeinecvicissim  Gentiles,  adeamquasi 
necessariam,  compellendi,  ait  S.  Aug.  ep.19. 

21.  QUIA  DISCESSIONEM  DOCEAS   A   MOSE    EORUM  , 

qui  per  Gentes  sunt,  JudjEOrum.  ]  Clarc  Tigu- 
rina,  quod  defeclionem  doccas  dMose  omncs  qui 
inler  Gcntes  sunt ,  Jud&os.  Hoc  de  Paulo  spargc- 
banlJud38i  manentes  in  judaismo,  ideoquePauli 
hostes,  sed  falso  :nusqnam  enim  vctuit  Paulus 
Judaeoscircumcidi,  et  servarelegem  Mosis;  imc. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

vero  ipsemet  Timotheum  circumciderat,  Ac- 
tor.  16.  3.  et  votum  Nazareatus  nuncuparat, 
Actor.  18.  18.  Unde  grace  pro  discessionem ,  esl 
kmstvlm.  Paulum  ergo  vocant  legis  apostalain, 
utl  eum  vocavit  Ebion  haercsiarcha,  imo  apos- 
tatarum  incentorem  etpatrem,  quasi  quilegem 
damnaretut  sacrilegam.  Occasio  hujtis  calum- 
nia3  fuit,  quod  Paulus  elevabat  Cliristum  Chris- 
lique  gratiam,  eoque  tacitedeprimebat  Mosen  et 
legem,  docens  nos  justificari  per  Clirisii  gra- 
tiam,  non  perlegemMosis,  hancenim  illius  um- 
bram  et  praeambulumfuissc  duntaxat. 

Non  deuere,  id  est,  non  liccrc  eis,  CIRCDMCI* 
dere  fii.ios  suos,  ]  quodcircumcisio  silabolita 
perChrisium. 

Nbque  secundum  consuetudim:m  ingredi.  ]  Ti- 
gurina,  neque  secundum  inslilula,  vel  consuelu- 
dines  patrias  ct  Judaicas  vivere.  q.  d.  Audierunt 
te  non  servare  ritus  a  patribus  instilulos  cl  tra- 
ditos. 

22.  Quid  ergo  est,]  quid  consilii?  quid  faclo 
eslopus? 

UTIQUE  OPORTET  COHVEHIRB  MULTITIDIM.M  : 
AUDIENT     BHIM    TK    SUPERVEMSSE.  ]    q.    d.     UliqilC 

conveniet  multitudo  Judseorum  legem  zelan* 

tinm,  ut  dc  lc  tuisque  diclis  contra  legeminqui- 
rant,  querantur  ,  accusent,  cl  forlc  malctrac- 
tent  et  mulctent,  nisi  praevertas,  teque  legis 
sludiosum  oslendas. 

23.  Habentes  votum,]  nazaroeatus,  cujus  tcr- 
minus  et  consummaiio  erat  sanctificatio,  id  est, 
dctonsio  coime,  lustratio,  et  sacrilicii  oblatio 
juxialegem.  Nuin.  G.  vers.  13.  etsequent.  Addit 
S.  Hicron.  ep.  11.  ad  Aug.  pedum  nudationem. 
Nonnulli  tamen  per  votum  accipiunt  volum  sa- 
crilicandi,  uti  dicam  inferius. 

Sanctifica,]  4yvl»&>j,  id  est,  puri fica  te  modo 
jain  dicto,  et  plenius  mox  dicendo.  Audierat 
jam  ante  Jacobus  et  alii  Hierosolymitani ,  Pau- 
lum  fecissevotum  nazaraeatus.  Iia  Raron.  etalii, 
qui  censent  voium  lioc  Paulo  fnisse  familiare, 
crebrum  et  quasi  conlinuum,  ideoque  perpetuo 
abstinuisse  vino. 

Et  impende  in  illis  ut  badart  capita.]  Syrus 
pro  illis.  Hinc  censet  Cajelan.  Paulum  bic  DOn 
fuisse  Nazaramm,  nec  soivisse  votum  nazaraea- 
lus  :  recens  enim  advencrat,  nec  voli  cjus  ulla 
facta  estmentio.  Paulumergo  lantum  Nazarseis 
se  junxisse,pro eisque expensas  fccisse,et  quasi 
patrinum  cos  pr.Tsentasse  in  templo.  Hoc  ipso 
enimpublicedeclarabatseNazararorum  jttdaisuii 
et Judffiorum  essc  patrinum  et  patronum.  Veriint 
Lyranus  ct  alii  censenl,  Paulum  quoque  hic 
fuisse  Nazarreum,  suumque  votum  explesse;  il- 
ludqtie  inqmlzo sanctifica  te  cum  illis.  Hoc  ergo 
voium  fecit  Paulus  Actor.  18.  18.  Si  dicas  cum 
illud  explessc  Aclor.  18.  22.  ut  ibidem  innui, 
nccesse  cst  asserere,  cum  illo  expleto  aliud 
nuncupasse,  illudque  bic  exoluissc  :  poterat 
enim  quolibet  die  hoc  votum  nuncupari,  et  arc- 
tari  eiiam  ad  unum  diem,  alteroqtte  expleri. 
Quodcrgo  ait,  Impendein  iltis,  id  est,  cumtllis, 
vcl  potius  pro  (boc  cnim  significat  Grcecum  £*;) 
illis,  ut  magis  ostendas  tc  legis  et  riluum  et  le- 
galiumesse  studiosum.  Forte  eliamccetcrierant 
paupercs,  ut  sumptus  pro  eis  facere  debuerit 
Paulus,  uti  censent  Cajctan.  et  Vatablus.  Pro 
impcnde  gracce  li*™w* ,  id  cst,  fac  sumptus, 
expcndc,  cxolvc.  Porro  sumptus  hi  neccssarii 
cranltuni  utradant  capita  sua.  Unde  Arias  vcrtit, 
tmpenda  rituaiet  sumpius  in  lotioncm  cl  tonsuram 


APOSTOLORLM.   Cap.  XXI.  Zll 

capillorum  :  tum  consequenler  ad  cmendas  <  t 
offerendas  bostias  in  rasura  Nazaraeorum  lege 
Num.  G.  vers.  12.  el  U.  praescriptas.  Vide  bic, 
quamdiu  durarit  legis,  post  eatn  abolitam,  ob- 
servatio,  nimirum24.  annis.  Haec  enim  gesla 
sunl  anno  Christi  58.  ut  dixi  in  Chronotaxi  :  illo 
crgo  anno  lex,licetesset  tnoriua,necduni  tamen 
erat  inortifcra,  ut  scilicet  peccaret  is  qui  cam 
servarcl. 

25.  De  his  autem  qui  crediderlwt  i: x  genti- 
ni's.  ]  Occurrit  objectioni  :  ne  enim  obtenderet 
Paulus  Centilium  scandalum  ,  sciliceteos  exem- 
plo  suocxistimaturos,  se  quoque  deberescrvarc 
legalia,  docet,  aut potius  refricat,  jam  adeos 
scriptuin  esse,  quod  lcge  Mosis  non  obligaren- 
iur,  acjussos  esse  abslinere  tantum  idolothylis, 
sanguine  et  suffocato,  uli  sciebat  Paulus,  qui 
huic  decretointcrrucrat,  imo  ejus  causa  extilc- 
rat,  Aclor.  15. 

UT     ABSTINEAXT     SE     AR     IDOLIS      1MMOLATO.    ] 

Grcecc,  ab  idolothyto,  puta  i\  carne  et  cibo  ido- 
lis  oblato  el  immolato.  Vide  dicta  cap.  15.  v.  20. 
ct  29. 

26.  Tuxc  Paui.us  assumptis  vir.is.  ]  Vide  hicfa- 
cilitatem  Pauli,  stalim  acquicsccnlis  S.  Jacobi 
consiliis,  acstudium  nontantum  vitandiscan- 
dali,  scdetconciliandisibiJudicos.  Ita  omnibu* 
omnia  facttts  est,ul  omncslucrifaceret.  Insupcr 
S.  Chrvsost.  homil.  5.  dc  ejus  laudibus,  nolat 
ejus  prudentiam,  qua  juxta  loca  ettempora, 
vitac  modum  variat,  ac  quasi  ambidextcr  nunc 
judaice,  nunc  gentilitcr  vivit  et  agit.  SicHome- 
rus  initio  Odyssea3  celebrat  Ulyssis  vcrsutiam, 
eumquc  vocat  avopx  7ro/jrpo-ov  ,  id  est ,  virum 
vcrsaiilem ,  qui  pro  rerum,  locorum  et  tempo- 
rum  exigentia,  nosset  sc  vcrlcre  etversarein 
omnem  parlem,  ac  cuilibet  genli,  persona?, 
loco,  lempori  cedcre,  sequenccommodare.  ILtc 
dos  requirilur  in  viro  Apostolico. 

POSTERA  DIE  PlRIlICATLS   CUM  ILLIS  1>TRAVIT1N 

templum.  ]  Vatabl.  Simulans,  inquit,  se  implcssc 
tempus  nazar&atus  sui ,  quasi  Paulus  vcrc  non 
fcccritvotum  nazaraealus,  sed  finxcrit  sefecissc. 
ut  satisfaceret  Judaeis.  Verum  hoc  fuissct  men- 
dacium,  quod  absit  a  Paulo,  uti  rectc  contra 
S.  Hicron.  qui  Paulum  asserit  simulate  tanluni 
reprchendisse  Petrum  Calat.  2.  11.  argumcnla- 
tur  S.  Aug.  cp.  19. 

Ou.crcs,  qtucnam  fuit  Iutc  Pattli  punficatio? 
Vatablus,  etalii  censct  fuissc  votum  nazarcatus, 
quod  tum  vel  inchoarit,  vcl  explevent  Paulus; 
ut  purificatus  sit  idem ,  quod,  pnrilicalionem 
inchoans,  vel  explens.  Nazaraeatus  cmm  vocatur 
purificatio,  et  sanctificatio  :  quia  Nazaraet  crant 
puri  a  vino  et  siccra ,  ac  consecrati  Dco.  Addc , 
nazaraeatum  suscipiebant,  ut  castigarent  luxum 
proeteritum,  et  ab  eo  se  pttrificarenl.  Deniqncin 
fine  nazaraeatus  purificabanl  sc,  quia  ofiercbant 
victimam  pro  peccato,  ut  scilicel  expiarent  de- 
fectus  tempore  nazancatus  in  voti  observationc 
commissos.  Num.  G.  \U.  Purgatio  ergo  harc  fuit 
lotio  Pauli,  prTsertim  com.T ,  cxpleto  jam  voto, 
cremanda;,  ita  Arias,  q.  d.  Paulus  purificavit, 
idest,  lustravit  et  lavit  sc,  suamque  comam,  tit 
cam  mox  purificaret ,  id  cst,  Deo  consccran  t 
ct  cremaret  in  templo,  juxta  legcm  Num.  G.  18. 

Alii,  ut  Sanchez  planius  et  verisimilius  cen- 
scnt.hanc  purificationem  fuisse  propriedictam  : 
iia  enim  semperin  Graeco  liic  vocat  eamLuca>. 
nimirum  Paulum  habcntem  votunt  nazaraeatus , 
conlactumorlui  fuisse  poliutum,  et  ab  hac  im- 


S18  (  OMHENTARIA  1N  ACTA 

mundilla  legali  se  puriflcasse,  Hoc  enimproprie 
sonat  vox  purifieatus,  et  hanc  purificationem 
prsescribit  lex  Num.  (i.  10.  i  lii  et  sepiem  dies  ei 
coustituit,  ac  totidem  hiceidem  impendit  Pau- 
ins  v.  27.  Eadem  de  causa  Paulus  totOndilcaput 
in  Cenchris  Actor.  IS.  v.  18.  Sensus  ergo  esi. 
(|.  (1.  Paulus  pollutus  ex  funere,  ab  hac  poHu- 
tione  se  purificavit  radendb  illieo  caput,  itaque 
purificalus  adiit  templum,  ut  ibi  annuntiaret  et 
expleret  reliquos  septeni  dies  purificationis  snrr 
praescriptos  fege  Numer.  6.  9.  Alioqni  enim  si 
per  puriflcationem  votum  ipsum  nazarceatus  ac- 
cipias,  erit  amphibologia  in  voce  purificatus. 
Nam  hicsigniflcat  lustrationem  :  moxcnm  dicit, 
Innuntians  expletionem  dicrum  puriftcationissuce 
signiflcabit  votumipsuin.  Favet  Syrus  qui  v.  23. 
pro  votum  habentes  sttpcr  se,  verlit ,  vote  obnoxii 
ttt  mundcntur.  Unde  videlur  COliigi,  quod  et  lii 
quatuor  Nazaraei  Pauli  socii,  aeque  ut  ipse,  pu- 
nlicati  fuerint  a  simili  immunditia  legali,  non 
nutem  expleverint  votum  nazaraeatus.  ldem  co!- 
ligitUr  ex  eo  quod  sequitur  :  Annttnliavil  cxptc- 
iionemdierum  purificationis  suee ,  donec  offerrciur 
pro  unoqnoijttr  eorum  oblatio,  sCilicet  in  purifica- 
tione  praescripla  :  erant  ergo  omncs  impuri  et 
polluti,  ideoque  purificandi. 

ANMWTIANS  EXPI.ETIONEM    DIERUM  purific.tio- 

?:;■■>.  ]  De  hac  annunliationo  niliil  proescriptum 
leghnus.  Num.  6.  Unde  Sanchez  censet  incertum 
esse  qnaiis  ea  fuerit,  et  an  ea  a  Paulo  facta  sjt 
Judaeis,  quasi  ipseeis  annuntiarit  suam  legalem 
in  uazaraeatus  pollutione  purificalioneui,  ut  iis 
ostenderet  se  legem  Mosaicam  non  contemnere, 
sed  servare :  an  vero  Nazaraeis,  quasi  sociis, 
suum  votum  aimuntiarit  :  an  dcnique  sacerdo- 
tibus  .  quod  ultimum  pnssim  censent  alii.  Acl 
sacerdotes  enim  pertinebant  purificationes  et 
caeremoniae  Uazarertius  utpoteinNazaraeipereos 
explendcc.  Jam  si  per  purificationem  accipias  vo- 
tum  nazaraeatus,  -o  expletionetn  proprie  in  aciu 
perfcclo  expletoque  sumitur.  q.  d.  Annuntians 
votum  suqm  esse  expletum,  postulansque  ut 
caeremoniae  et  oblationes  pro  se  liant,  quae  in 
expletione  voti  liujus  praescribuntur.  Num.  6. 13. 
ubi  dicitur  :  Ctun  dies  quos  ex  voto  decreverat 
(R.^z?raeus)  complebuntur ;  adducet  (sacerdos) 
ettm  adoslium  tabernaculi  fcederis  etojferretobia- 
tionem  ejtts  Domino  agnum  annicutum,  etc.  Et 
v.  18.  Tunc  radetur  Nazarceus  ante  oslium  taber- 
nucuti  ftvdcris  ccesarie  consecralionis  suce;  tollet- 
qtte  capittos  cjus  ct  ponet  super  ignem ,  qui  est  sup- 
positus  sncrificio  pacificorum.  Gapilli  ergo  ejus 
velut  sacri,  instar  hostiae  offerelumtur  per  ig- 
nem,  et  cremabantur  D?o  cum  bostia  pacifica. 
Ijnde  quod  sequitor,  Doncc  ojfcrrctur,  sic  ex- 
l)onc  q.  d.  Usque  dum  offerretur,  vel ,  ut  offer- 
rctur ,  pro  unoquoque  eorum  obtalio.  lta  Mariana. 
Ex  hac  expositione  moraliter  elice,  nazaraea- 
tum  nostrum,  puta  statum  Religionis  ,  esse  sta- 
tumassidtwc  purificalionis  et  sanclilicationis,  ac 
consequenter ,  Heligiosos  usque  ad  finem  voti  et 
vitae ,  jugiter  purificalioni  coidis  et  affectuum 
studere debere.  Sin  purificationem  proprie  acci- 
pias  pro  expialione  immunditiae  legalis,  roexple- 
tionem  sumas  oportet  ilt  aclu  incboato  lioc  prce- 
senti  tempore,  sed  explendo  in  futurum,  q.  d. 
annuntians  sibi  explendos  esse  seplem  dies  pti- 
rificalionis  prcescriplos.  Num.  6.  9.  ubi  dicilur  : 
.S<  autem  mortutts  fuerit  subito  qttispiamcoram  eo, 
polluetar  caput  consecrationis  ejtts;  qttod  radrt 
itlico  in  cudcm  dic  pnrgationis  suce ,  ct  rursttui 


APOSTOLOnUM.  Cap.   XaT. 

septima:  ct  in  oclavadie  o/fcrct  dttos  lurlurcs,  vt 
dttos  pultos  cotumbce  sacerdoli  in  introilu  fcederis 
testimonii,  faciclque  (immolabil)  saccrdos  unum 
pro pcccalo ,  ct  ailcrum  in  Itotocattstum ,  et  dcprt  - 
ruhitttr  proco,  quia  peccavit  sttpcr  morluo,  sanc- 
liftcabitque  caput  ejus  in  die  illo ,  ct  consecrabit 
Domino  dies  separationis  illius,  ofjcrcns  agnum 
annicuium  pro peccalo.  Et  baec  estoblatio  de  qua 
aitLucas,  donec  o/ferrctur  pro  unoquoque  corum 
obtalio.  q.  d.  Persistebat  Pauliis  in  templo,  cum 
quatuor  sociis  Nazarceis  per  seplem  dies,  donec 
die  octava  lieret  proeis  oblalio  lcgc  praescripta, 
ila  Vatablus.  Quod  dico  in  lemplo ;  inlelligejuxla 
templum,  in  aedibus  et  cubiculis  annexis  tem- 
plo  :  templum  enim  ncmo  ingredi  poterat  nisi 
purus.  Unde  pro  impuris  erat  atrium  anletem- 
plum,  in  quo  degebant  donec  purificarentur. 
Hoc  posterius  videlur  verius,  uti  paulo  ante 
ostendi. 

Terlio,  aliqui  hic  facillime  se  cxpediunt,  di- 
eendo  hax  vola  et  purilicaliones  non  fuisse  na- 
zaraeatus,  aut  similes  lege  sancitas,  sed  fuisse 
alias  peculiares,  ex  devotione  populi  et  tradi- 
tione  majorum  introductas.  Tales  enim  fuisse 
apud  Judaeos,  liquet  ex  Josepbo  lib.  2.  de  Rello 
cap.  15.  ubi  agcns  de  Rerenice  sorore  Agrippae 
regis  :  Venerat,  ait,  Ilierosolymum,  ut  vota  Deo 
sotveret.  II is  cnim  qui  morbo ,  vel  aliis  necessita- 
tibus  impticanlur,  mos  est  orare  per  triginta  dies 
anteqttam  immolent  liostias ;  abstinere quoq ue  vino, 
cl  capillos  radere.  Quem  morem  regina  exercens 
illis  diebus ,  nudipes  etiamante  tribunalstetit  ,de- 
precans  Florum.  Quae  verbi  Josephi  pene  ad 
amussim  consentiunt  cum  hisce  Lucne,  et  se- 
cundum  ea  haec  Lucae  sic  exponas.  q.  d.  Paulus 
fecit  votum  sacrilicandi  ,  sive  victimas  offe- 
rendi  :  quare  juxta  ritum  majorum  purificavit 
se,  id  est,  rasit  caput,  ac  quotidic  Deumpreca- 
turus  in  templum  ascendit,  annuntians  expl<  - 
tionem  dierum  hujus  suae  purificationis,  ut  iis 
expletis  sacrificium  quod  voverat,  Deo  offerret. 
Nec  obstat,  quod  Josepbus  nurneret  trigintadies 
purificalionis,  Lucas  vero  septem ;  quia  cum 
numerus  bic  dierum  ex  devotione  cujusque  pen- 
deret ,  poterat  ob  occupationes  aliasve  necessi- 
tates  contrahi,  praesertim  ad  septenarium,  qui 
Judaeis  ob  religionem  sabbati  sacer  erat  et  fre- 
quens;  itaque  Paulum  Evangeli  praedicalione 
occupalum  eoscontraxisse  ad  septem. 

27.  DUM  AUTEM  SKPTEM  DIES  CONSUMMARENTUR,  ] 

ia  actuprogrediente,  autpotius  incboante,  non 
perfecto  ,  id  est,  dum  pergerenl  aut  potius  in- 
ciperent  consummari :  nec  dum  enim  erantcon- 
summati,  ulimox  patebit.  Unde  Gracca  habent, 

'i>i  Sk  1/teXXov  «t  km<x  riftapat  cwrO.iitzv.i  ,  id  est,  Cum 
fiiturum  esset  ut  septem  dies  implcrenlur,  vel, 
cum  inciperent  implcri :  piX).u  enini  sa'peidemest 
quod  incipio,  uti  ostendam  Jacobi  2.  12.  licet 
Syrus  sumat  in  aclu  pene  perfecto,  vertatque, 
rnm  advenisset  dies  scptimus;  sed  minus  vere. 
NamPaulus  paulo  post  caplus,  missusest  Caesa- 
ream,  ibique  mansit  quinqwe  dies  c.  2/i.  1.  qui- 
bus  elapsis  ductus  ad  tribunal  Pnesidis  c.  24. 11. 
ait,  JSon  pltts  sunt  mihi  dics  qttam  dttodecim,  ex 
quo  asccndi  adorare  in  Jerusalem.  Nam  a  Jerusa- 
lem  usque  ad  Caesaream  est  iler  bidui.  Adde  sep- 
lem,  quinqtie  et  duos ,  habebis  dies  \h.  non  12. 
Quaredicendumest  Paulum  dum  haec  diceret, 
non  consummasse  etexplesse  dies  scptem,  sed 
eos  cncpisse  explere,  ila  ut  jam  ageretur  dies 
terlius  ab  advcntu  suo  in  Jerusalem,  qui  erat 


COMjWENTAniA  1N  AGTA 

priinus  piirifirnlionis  Pauli,  quo  fiini  incbo 
illico  captus esL  Addeenim  treg,  quinque,  duos 
(i  diios  alios,  de  quibus  mox  dicam,  habebis 
prcecise  dies  duodecim ,  qiios  hicassignat  Pau- 
ins.  UaBeda.  Porroaliqui  hos  septem  di<'s  in- 
cboant  ab  adventu  Pauli  in  Jerusalem,  Ita  Lyr. 
•  i  Vatablus.  Alii  et  melius  a  coeptaPauli  punfi- 
c.iiionc  :  li.cc  cniin ,  nt  dixi  durabat  septem  dies, 
ita  Beda ,  Glossa  ,  Dionys.  et  Sanchez. 

ii;i c  ergo  est  series  et Chronotaxis  rei  gestae  : 
Paulua  ;ip|)iilit  Jerusalem  '•  postridie  invisil  Ja- 
cohiim  :  ille  sn.isii  purificationem  :  paret  illico 
Pautus,  ac  postero  die,  utdicilur  v.  26.  purifica- 
lioois  causa  ingressus  templum,  ibi  capitur  : 
quarecaptus  est  tertio  die  ab  adventu  suo  Hie- 
rosolymnin  :  sequenti  die,  puta  quarto,  ut  patet 
v.  30.  Paulus  in  concilio  causam  dicit  :sequenli 
noctc  conlbriatur  u  Christo  c.  23.  11.  factomane, 
puta  die  (juinto,  conspirant  in  ejus  necem  Ju- 
(l;ci,  ibidem  v.  12.  Quaretribunusv.  "2.".  sequenti 
oocte  niisit  eum  Antipatridem ,  quae  Bierosoly- 
niis  distabat  17.  horis;eoergo  pervenit  Pauhis 
die  sexlo  ad  vesperam  :  ac  sequenti  die,  (|iii  fuit 
scptinuis,  pervenit  Caesaream  (bascenim  ab  An- 
lipatride  tantum  distabat  Ocio  lioris)  c.  23.  32. 
post  quinque  dics  pontifex  Caesaream  ingressus, 
Pauhun  coram  praeside  accusat  c.  2/i.  1.  Paulus 
inter  alia  rcspondet  ihidein  v.  11.  se  a  duodecim 
diebus  venisse  Hierosolymam.  Numeraenim  dies 
septem  jani  reccnsitos,  ct  quinque  \cnientis 
PontiQcis,  praecise  habebis  duodecim,  quos 
Paulus  assignat :  ideoque  versibusjam  citatis, 
sigillalim  Lucas  cos  digerit  co  modo  quo  jam 
recensui,  ut  osicndat  Paulum  verum  dixisse,  ac 
praecise  fuisse  dies  duodecim. 

28.  Genth.ES  INDfXIT  IN  TEMPLUM.  ]  Jlldaci  cn  iin 

Gentiles  av#rsabantur  ut  alienigenas,  idotolatras 
el  imniundos ;  et  si  c  gentilismo conversi  cssent 
ad  Christianismum,  ut  erat  hic  Trophimus,  ni- 
hiloniiinis  eos  (icntilium  nomine  etprohro  cen- 
ftebant,  imo  pejus  oderant,  quasi  directos  ju- 
dnismi  hostes,  liinc  capitalc  crat  Genlili  ingredi 
lemplum,  tesle  Josepho  L  5.  Antiq.  C.  lh.Tcm- 
plttm  bic  vocat,  non  Sanctum;  hocenim  solis  sa- 
cerdoiiJnis  ingredi  licehal ;  niulto  minns  Sanc- 
itiin  sanctorum;  bocenim  soli  Pontifici  patebat, 
idqtie  scincl  in  anno  dumtaxat,  scilicet  in  die 
cxpiationis  :  sed  alrium  laicorum,  quod  ante 
Sanctum,  et  antc  atrium  sacerdotum  erat  suh 
dio,  e  quopopulus  spectabat  sacerdotcs  orantes 
et  sacrilicantes  in  suo  atrio.  Porro  anle  boc 
atrium  Judaeorum,  adjectum  est  atrium  extimum 
pro  Gcntilihus  et  immundis  :  ipsi  ergo  illud 
dtintaxat  ingredi  poterant :  quod  proindc  non 
hahehntur  locus  sanctus,  sedprofanus. 

30.  Traiikbant  eum  extra  templum.  ]  Ut  eum 
iihcrius  et  audacins  occiderent,  ne  tcmpliun 
cjus  sanguine  pollncrent,  ait  Chrysost.  Diccs, 
m  tcmploest  jus  asyli,  ut  reum  exeo  exlrahere 
non  liceat,  nisi  sit  insidiosus,  bomicida,  aui 
ptihlicus  latro  vel  puhlicus  depopulator  agro- 
ium,  ut  hahetur  cap.  lmmnniuucm.  Lxtrav.  i\v 
Inunun.  quo  jurc  ergo  Jud.ei  Panlum  e  bemplo 
extrnxeinnt:1  Ilesp.  Jus  asyli  immunitalis.  c\ 
Jure  Canonico  et civili  proprinm est  templo  novaa 
legis,  non  veteris,  uti  contra  Canonistas  docet 
Abulens.  inc.  21.  Exodi  q.  16.  nusquam  cnimin 
veterJ  Scnpt.  extal  sanctio  dehac  templi  immu- 
mtate.  Ex  reverentia  tamen  templi,  noluerunt 
I  aulum  lhidem  vulnerare  vel  occidere.  Adde, 
censebant  Paulum  violassc  sanctilatem  lempli, 


APOSTOLOKBH.  Cap.  IX I.  118 

inducendo  in  illud  Gcntilcm  Trophimum  ,  idco- 
que  eoquasi  indignum, exlrahendum  esse.  Porro 
icinpluni  c;ede,  aliove  scelere  pollutum,  expia- 
hatur  communi  ritu  scmcl  in  anno  in  dieexpia- 
lionis ,  Levit.  Ki.  15.  et  sequent.  nisi  in  eo  perpe- 
trala  essel  idololatria  :  luncenim  statim  expiari 
debcbat,  nec  ante  expiationem  licebat  in  eo 
sacrificare,  ut  colligitur  U-  beg.  23.  vers,  ^i.  et  2. 
ParaL  29.3. 

Et  statim  clatjs^  sunt  ikHVM,  ]  nc  in  hoc 
lumullu  Genliles  in  templum  irrumperent,  quasi 
Pauium,  vel  Tropbimum  Gentilcm  (ob  quem 
seditionem  concitarantJudaei)  liberaturi  et  de- 
fensuri  :  ac  nc  in  hoc  lumuliu  caedes  aliqua 
committeretur  in  templo.  Aliter  Arias  :  censet 
cniin  januas  templi  diviuilus  fuisse  clausas ,  ut 
Paulus  adhuc  degcns  in  eo  maneret,  el  servare- 
lur,  nec  ab  affluente  populi  furentis  turhn  occi- 
deretur.  Quod  si  verum  esset,  utique  ingens 
fuisset  miraculum,  acque  ac  Dei  En  Paulum  pa- 
Irocinium. 

31.  CONFUKDlTUa,]w/^x"TSMj  commiscelur,  cou- 
lurbatur. 

32.  Decorbit  \n  illos.  ]  Scilicet  ex  arce  edita 
in  subjectum  ei  templum,  ubi  Paulus  a  Judasis 
raptabatur  ad  necem.  Arxhiecnon  fuit  in  Sion  , 
utvultCajet.  sed  fuit  turris  Antonia ,  qnam  ita 
ex  Josepho  etaliis  descrihit  Adrichom.  in  Descr. 
Jcrusalem  :  Anlonia  arx  finna  ct  munita  vatdc ,  a 
Septcntrione  tempio  adjaccns,  qute  olim  ab  Uyrcano 
Macliabcto  inrupe quinquaginla  cubilisalta,ct  un- 
diqueabrupta  cxtructa,  ct  Turris  Daris  vocata  est. 
llanc  Ponti/ices  d  Machabais  orti,  usque  adllero- 
dcm  incoluerc  :  ubi  in  cella  ad  hoc  ipsum  slructa  , 
sacra  Ponlificis  stola  servabatur,  pra^fccto  arcis 
acccndentc  ibi  lucernam  quotidie.  Hcrodes  major 
rcgnum  adcptus,  hanc  arccm  cum  opporluno  loco 
cohibcndis  Civibus ,  ne  quid  rerum  novarum  pcr 
scditioncm  motircntur,  sitam  csse  deprehendcret , 
cam  magno  sumplu  instauravit  :  ct  intus  regia 
magnifica  instar  palalii  et  civilalis  formala,  cl 
pcr  qualuor  angulos  quatuor  turribus  cxcclsis 
{quarum  trcs  quingenla,  quarlavero  scptuaginta 
rubitis  eminebat)  communivit,  undc  tolum  tcm- 
plumvidcri  poterat  :  eamque  ingraliam  M.  Anto- 
nii  triumviri ,  amici  sui ,  Antoniam  denominavil. 
In  qua  Uomani  milites  cum  armis  snnpcr  cxcuba- 
bant ,  observantes  nc  quid  novi  populus  fcstisdic- 
bus  in  lcmpto  commitleret.  El  sic  tcmplumcivitali, 
tcmpto  autcm  Antoniacaslrum  crat.  Eademhahel 
Aristaeas  lih.  de  72.  Inlerpretihus,  Hegesippus 
1. 1.  deExcidio  Jcrusalem  c.  6.  et  alii. 

33.  Catents  duabus.  ]  Una  ligahat  manus,  altera 
pedes  Pauli,  uli  ci  praedixerat  Agabus  v.  11. 

34.  In  castra.  ]  Castra  baec  erant  praesidium 
Romanorum  in  arce  Antonia,  dequa  jam  dixi. 
Unde  gracce  est  ri«  ni»  Meft/ttaln*,  idest,<»  tocum 
communium,  mititumque  stationibus  et  lcnli 
inlerstinctum. 

35.  Gradvs,]  quihus  ascendebatur  in  arcem 
Antoniam. 

36.  Toli.e  KfM. ]  Ita  clamarunt  Jud.ei  contra 
Ghristum  Johan.  19.  15.  non  mirum  ergo  si  idem 
clament  contra  Paulum,  qui  non  nisi  Christum 
spirahat.  Chrysost.  et  OEcumen.  aiunt  aliqnos 
exponerc.  q.  d.  In  signa  eum  tollcndo  injicc,  put;i 
in  hastasct  cnses  militum,  suh  signis  in  arcc 
congrcgaloruni. 

38.  NONNE   TU  ES   yEGYPTIVS,    QUI   ANTE  HOS  DtFS 

TtMULTiMCONCiTASTi  ?]  Puta  autc  iriennium.  ni- 
mirum  anno  Claudii  Imper.  13.  Chrtsll  55.  haec 


o-lb  COMMENTAMA  1N  AGTA 

• -1)1111  a  triI)uno  dicta  el  acta  sunt  anno  Christi  58. 
Neronis  2.  ita  Enseb.  in  Chronico,  qui  etlib.  2. 
Histor.  c.  21.  exJosepho  I.  20.  Antiq.  c.  20.  hunc 
>l>(ium  ita  describit  :  Eodem,  ait,  tempore 
ijuidam  ex  Jigyplo  venit  Hierosolyma,  vatem  se 
esse  prolitcns,  vl  plebi  suadens  ut  secutase  in  mon- 
lcm  Olivcti  ascendcrct ,  qui  c  regione  orbis  ad 
quintum  abcst  sladium  :  illicenim  visurossuojussu 
cadere  Hicrosolymorum  marnia,  ita  ut  per  eorum 
ruinas  aditus  in  urbem  paleat.  Quo  cognito  Felix 
jubet  milites  arma  sumere  :  stipatusque  multis 
equltibus  ac  peditibus  erumpens,  invadit  turbam 
tcduclam  ab  /Egyptio  :  quorum  quadringentis  oc- 
cisis  ducentos  vivos  cepit :  jEgyptius  ipse  pugna 
elapsus  disparuit.  Post  hcec  lulrones  rursum  ad 
rcbcUandum  liomanis  incitabant  poputum,  dicti- 
tantes  exculiendum  illorum  imperium,  ctnonas- 
scntientium  vicos  direptos  absumebant  incendiis. 

Porro  ^Egyptii  olim  male  audiebant,  tanquam 
nuilarum  auctores  artium.  Unde  proverbium ; 
Xectunt  stupendas  machinas  JEgyptii,  de  versutis, 
et  ut  ait  Plautus,  consutis  dolis  dictitatum.  Et  : 
Lydi  improbi ,  post  hos  secundi  JEgyptii,  tertiique 
Cares  perditissimi  omnium.  Et :  Mgyptii  nuptia? , 
inauspicatae  et  infelices  dicebantur.  Sumptum 
e  labula  vEgypti,  qui  filios  quinquaginta  totidem 
filiabusfratrismaritos  dedit :  at  bi  prseter  unum, 
omnes  a  sponsis  jugulati  sunt.  Sic  etiamnum 
i  rrones  illi,  quos  ltali  Cingaros ,  vocant,  qui 
divinando  cuique  fortunam,  evacuanl  bursam, 
.Egyptii  nuncupantur,  et  ex  ^Egypto  se  venisse 
jactitant. 

Quatuor  millia.  ]  Tot  initio  eduxerat  ex ^Egy pto 
sed,  utfil,  afiluente  turba  praedonum  numerus 
(wcrevit  ad  triginta  millia,  ulinarrant  Josephus 
etEusebiusjam  citati. 

SiCARionuaf.  ]  Ita  dicti  qui  sicas  gestabant  ad 
secreto ,  occulte  et  expedite  alios  trucidandum. 
Sica  enim  erat  gladius  brevior,  sed  acutior,  ita 
dictus  a  secando,  quasi  seca.  Unde  Cicero  ora- 
tione  2.  et  3.  in  Catilinam  :  Non  jam,  ait,  in- 
ter  latera  nostra  sica  iila  versabitur,  non  in 
campo,  non  in  foro ,  non  in  curia,  non  denique 
inter  domesticos parietes  perlimescemus.  Ecce  rur- 
sum  Paulum  similem  Christo.  Christus  enim 
cum  Barraba  compositus,  inter  latrones  quasi 
latro  crucifixus  est :  ita  Paulus  hic  censetur  si- 
earius  ,  imo  sicariorum  antesignanus. 

39.  A  Tarso  CilicijE.  ]  Estenim  alia  Tarsusin 
Bythynia,  alia  in  India.  Tarsus  olim  vocata  est 
Tcrsus,  quod  illic  primum  a  diluvio  apparuerit 
terra  sicca  :  vel  quod  illic  delapsus  Pegasus  talo 
fracto,  quem  illi  ra^jov  vocant ,  claudicationem 
contraxerit.  Ita  Stephanus  lib.  deUrbibus,  aut  a 
serie  remigii  et  remigum,  quam  Graeci  vocant 
t^<t5v.  Tarsus  enim  utpote  maritima,  remigibus 
v.i  navibus  abundabat.  Unde  in  Script.  celebran- 
tur  naves  Tharsis. 

Non  icnot.e.  ]  ld  est  notce,  celebris.  Estmiosis, 
erat  enim  TarsusCiliciie  metropolis.  Ita  Stepba- 
nus  1.  de  Urbibus  :  nunc  vero  longe  celebrior 
est,  eo  quod  i  111  Paulum  Apostolum  debea- 
mus. 

Mukiceps,  ]  ^o).iT>;s,  id  est  civis;  Syrus,  in  qua 


APOSTOLOBUM.  Cap.  XXI. 

natus  sum.  Municeps  a  muuere,  quasi  munusca- 
piens,  propiie  is  dicebatur,  qui  in  civitateui 
fiomanam  receptus,  munerum  particeps  fiebat, 
quales  fuerunlTusculani,  Tiburtes,  Pneneslini, 
Arpinates,  etc. ,  quibus  non  licebat  Magistratum 
capere  ,  sed  tantum  muneris  partem.  lla  Festus. 
Municipes  dicti ,  quod  munera  civilia  capiant ,  in- 
quitPaulus  in  Wb.Munus  ff.  deverborum  etrerum 
significatione.  Postea  tamen  abusive  municipes 
dicti  sunt,  cujusque  civitatis  cives,  inquit  Ulpia- 
nus  in  dict.  lib.  1.  ff.  ad  municipales.  Dicit  boc 
Paulus.  q.  d.  Egonon  sum  /Egyptius  ille  sicario- 
rum  dux;  ut  tu  putas  tribune;  quia  sum  Tar- 
sensis,  ac  consequenter  Bomanus  municeps  et 
civis. 

Allocutus  est.  ]  Miratur  hic  meritoS.  Chrys. 
Pauli  animum  ingentem,  qui  in  lanto  tumultuet 
periculo  sibi  praesens  ,  imperlurbatus ,  celsus  et 
ereclus,  utpote  innocenlise  causceque  suse  con- 
fisus,  ac  Deo  nixus,  tam  appositam,  imo  com- 
positam  adpopulum  furentem  habuerit  concio- 
nem,  ut  miro  omnium  silentio  sit  auditus, 
nimirum  justus  ut  leo  confidit ,  dicilque  cum 
Psalte  :  Dominus  illuminatio  mea  et  salus  mea, 
quem  limebo?  Si  consistant  adversum  me  castra, 
non  timcbit  cor  meum.  Si  exurgat  advcrsum  me 
prctlium,  in  hocego  sperabo.  Psalm.  26.  1.  utique 
dicebat  Paulus  :  Mihi  vivere  Chrislus  est ,  et  mori 
lucrum. 

Rursum  vide  hic  Pauli  pectus  ardens  amore 
SU33  gentis,  licet  erga  se  ingratissimas,  sibique 
inimicissimee,  quod  in  tantis  injuriis  adhuc  de 
Judaeorum  salute  cogitat,  si  vel  aliquos  possit 
Cbristo  lucrifacere  et  salvare.  Undeoptabatpro 
eis  analhema  fieri  a  Christo,  Bom.  9.  1. 

Terlio,  vide  quantus  fuerit  in  Paulo  zelus  ho- 
norisdivini,  ad  propagandum  nomen  et  Eccle- 
siam  Cbrisli,  ejusque  Majestatem  et  gloriam 
amplificandi.  Nam  etiam  in  mediis  vinculis  et 
tumultibus  ,  ipsoque  agone  mortis  tacere  non 
polest,  quin  Jcsum  Christum  pro  viribus  praedi- 
cet,  celebret,  glorificet;  esto  auditores  omnes 
obstrepant  et  occlament. 

DeniquePaulus  captus  fuitcirca  Pentecosten, 
ut  dixi  v.  17.  et  forte  ipso  feslo  Pentecostes,  quo 
allusit  dicenscap.  20.  22.  Ecce  alligatus  egospi- 
ritu  vado  inJerusalem ,  et  Spiritus  sanctus proles- 
tatur,  quod  vincula  et  tribulationes  me  manent 
llicrosolymis.  q.  d.  Alligat  ctimpellitmeSpiritus 
sanctus  in  Jerusalem ,  ut  in  ejus  festo,  puta  Pen- 
t('COste,  pro  ipso  vinculis  alliger.  Unde  sicut 
sanctus  Petrus  ante  24.  annos,  in  prima  Pente- 
coste  Christiana  habuit  primam  concionem  ad 
populum,  Actor.  2.  ita  in  eadem  habetet  Paulus 
bic;  sed  causa  eteventu  dissimili.  Petrus  enim 
habuit  auditores ,  ob  prodigia  Pcntecostes  , 
rnaxime  capaces,  et  benevolos,  ideoque  illico 
\i  spiritus  et  lingua  ignea  convertit  tria  homi- 
num  millia ;  Paulus  vero  concionatus  est  ad 
hostes  sibi  infensissimos,  poscentes  eum  ad  ne- 
cem  :  undefructum  alium  non  retulit,  quamut 
in  eum  jaciendo  vestes  et  pulverem,  occlama- 
rent :  Tolle  eum  de  lerra ;  non  enim  fas  est  eum 
vivere. 


COMMENTAKIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXI!.  gSl 

CAPUT   VIGESIMUM   SECUNDUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

PaULUS  PERORANS  AD  POPULUM  ,  SUAM  DE  COELO  VOCATIONEM  ,  CONVERSIONEM  ET  MISSIONEM 
ENARRAT.  SlLENTER  AUDIT  EUM  POPULUS  ,  DONEC  PaULUS  EDICIT  ,  SE  MISSUM  AD  GENTES. 
TUNC  ENIM  VESTES  ET  PULVEREM  JACIENS  IN  AEREM  ,  VOCIFERATUR:  TOLLE  EUM  DE  TERRA. 
QUARE  TRIBUNUS  JUBET  PaULUM  FLAGELLARI  ET  TORQUERI  :  ILLE  ASSERENS  SE  CIVEM  ESSE 
IlOMANUM  ,  FLAGRIS  SE  EXIMIT.  TrIBUNUS  POSTERO  DIE  EUM  SOLUTUM  STATUIT  IN  CONCILIO 
SACERDOTUM  ET  PIUMORUM  ,   UT  CAUSAM  SUAM  AGAT. 

hri  fralrcs ,  ct  patres ,  audite  quam  ad  vos  nunc  reddo  rationem.  2.  Cum 
audisscnt  autem  quia  Hebraa  lingua  loqucretur  ad  illos  ,  magis  pnestiterunt 
silcntium.  3.  Et  dicit  :  Ego  sum  vir  Judseus ,  nalus  in  Tarso  Ciliciae, 
>nutrilus  autem  in  istacivitate,  secus  pedesGamalielcruditusjuxta  verilatem 
'patcrnae  Iegis  ,  semulator  Iegis ,  sicut  et  vos  omnes  estis  hodie :  4.  qui  hanc 
iviam  persecutus  sum  usque  ad  mortem  ,  alligans  et  tradens  in  custodias 
•viros  ac  mulieres.  5.  Sicut  Princcps  sacerdotum  mihi  testimonium  reddit , 
ct  omnes  majores  nalu  ,  a  quihus  et  epislolas  accipiens,  ad  fratres  Damascum  pergeham ,  ut 
adducerem  inde  vinclos  in  Jerusalcm  ulpunirentur.  G.  Factum  estautem,  eunle  me,  et  appro- 
pinquanle  Damasco  mcdia  die ,  suhito  de  coelo  circumfulsit  me  lux  copiosa :  7.  et  decidens  in 
terram ,  audivi  vocem  dicentem  mihi :  Saule,  Satile,  quid  me  persequeris  ?  8.  Ego  autem  res- 
pondi :  Quis  es  Domine.  Dixitque  ad  me :  Ego  sum  Jesus  Nazarenus,  quem  tu  persequeris. 
9.  Et  qui  mecum  erant,  lumen  quidem  vidcrunt,  vocem  autem  non  audierunt  ejus,  qui  loque- 
hatur  mecum.  10.  Et  dixi :  Quid  faciam  Domine  ?  Dominus  autem  dixit  ad  me :  Surgens  vadc 
Damascum  :  ct  ihi  lihi  dicetur  de  omnibus,  quse  te  oporteat  facerc.  11 .  Et  cum  non  viderem 
pra  claritate  luminis  illius ,  ad  manum  deductus  a  comitihus ,  veni  Damascum.  12.  Ananias 
aulcm  quidam ,  vir  secundum  legem  testimonium  hahens  ah  omnihus  cohahitantihus  Judaeis. 
13.  Veniens  ad  me  ,  et  astans  dixit  mihi :  Saule  frater  rcspicc.  Et  cgo  eadem  hora  respcxi  in 
eum.  14.  At  illedixit:  Deuspatrumnostrorum  proeordinavit  te,ut  cognosceres  voluntalem  ejus  , 
et  videres  jusfum  ,  ct  audircs  vocem  ex  orc  ejus :  15.  quia  eris  testis  illius  ad  omnes  homines , 
eorum  quae  vidisti  et  audisti.  1 6.  Et  nunc  quid  moraris?  Exurgc,  et  haptizare ,  et  ahlue  peccata 
tua  invocato  nominc  ipsius.  17.  Factum  est  autem  reverlenti  mihi  in  Jerusalem  ,  et  oranli  in 
temjilo ,  ficri  me  in  sluporc  mentis,  18.  ct  videre  illum  dicentem  mihi:  Festina,  et  exi  velociter 
cx  Jerusalcm :  quoniam  non  rccipient  testimonium  luum  dc  me.  19.  Et  cgo  dixi :  Domine  ipsi 
sciunt  quiaego  eram  concludens  in  carcerem  et  caedens  per  Synagogas  eos  qui  credehant  in  le  : 
20.  et  cum  funderetur  sanguis  Slcphani  teslis  tui,ego  aslabam  etconsentiebam,etcustodicbam 
vestimenta  interficientium  illum.  2I.  Et  dixit  ad  me:  Vade,  quoniam  cgo  in  nationes  Iongc 
mittam  te.  22.  Audichant  autcm  eum  usque  ad  hoc  verhum  ,  et  levaverunt  yocem  suam  dicentcs: 
Tolle  de  terra  hujusmodi:  non  enim  fasest  eum  vivere.  23.  Vociferantihus  autem  eis,  et  proji- 
cicnlihus  vestimcnta  sua,  ct  pulverem  jactantihus  inacrem,  24.  jussit  Irihunus  induci  cum  iu 
castra  ,  et  flagcllis  credi ,  et  torqueri  eum  ,  ut  scirct  propter  quam  causam  sic  acclamarent  ei. 
25.  Et  cum  asirinxi:»sent  eum  loris ,  dixit  astanti  sibi  centurioni  Paulus :  Si  hominem  Romanum 
ct  indemnatum  licct  vohis  flagellare?  26.  Quo  audilo  ,  centurio  accessit  ad  tribunum  ,  et  nun- 
tiavit  ei  diccns:  Quid  acturuscs?  hic  enim  homo  civis  Romanus  est.  27.  Accedcns  autem 
tribunus,  dixit  illi :  Dic  mihi  si  tu  Romanuscs?  Atilledixit:  Etiam.  28.  Et  respondit  tribunus : 
Ego  multa  summa  civitatem  hanc  consecutus  sum.  Et  Paulus  ait  :  Ego  aulem  et  natus  sum. 
29.  Protinus  crgo  discesscrunt  ab  illo,  qui  cum  torturi  erant.  Trihunus  quoque  timuit  posl- 
quam  rescivit  quia  civis  Romanus  essct,  quia  alligasset  eum.  30.  Postera  autem  die  volens 
scirc  diligenlius  ,  qua  ex  causa  accusarelur  a  Juthxis ,  solvit  cura  ,  et  jussit  sacerdotes  convcnirc, 
ct  omne  concilium  ,  ct  producens  Paulum  ,  statuit  inler  illos. 

COr.M-I..   \   I.iriDE.      TOU.   X.  Ul 


COMMFNTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM    Cap.  XXII. 


o'J2 

i.  Vini  ERATHES  ET  PATRB6.]  Patres  VOCat  Pontili- 
C68  ,  sacerdotes,  et  cajleros  aelate,  vel  tlignitale 
prajstantes  :  reliquos  appcllal  fratrcs.  Vide  dicta 
C.  7.  2.  Nota  hic  modcstiam,  mansueludinem  et 
prudentiam  Pauli ,  qua  ubique  dccorum  servat, 
ut  omnibus  se  insinuet. 

REDDO     RATIONEM.  ]     GrSCCC  ,    K7ToAw/(as  ,     id    CSt 

({V/d/i.s/t.i/i/mcontra  accusationem,  mihi  a  Judteis 
Asianis  intentatam.  Aliqui  legunl  excusationem. 
3.  Secus  pedes  Gamaliel.  ]  Id  est,  discipulus 
Gamalielis  :  discipulorum  cnim  est  stare,  vel 
sedere  ad  pedes  magistri  in  altiori  cathedra  se- 
dentis.  Sic  Magdalena  sedens  secus  pedes  Domini, 
audiebat  verbum  illius.  Lucaj  10.  39.  Huc  spectat 
illud  Mosis  Deul  33.  3.  El  qui  appropinquant  pedi- 
bus  ejus  (  puta  discipuli  Dei ,  qui  eum  audiunt 
ejusque  pedes  et  vestigia  sequuntur)  accipient 
de  doctrina  iilius. 

ERUDITUS     JUXTA     VERITATEM    xkt'    axptSetav  ,    id 

esljuxta  exactam  ralioncm,  veljuxta  rigorem, 
p  vtern-e  legis.  ]  Tigurina  ,  institutus  accurate  in 
patria  lege.  Forte  Noster  pro  a/ot^tav  ,  legit  o&n- 
^Etav ,  id  est  veritatem  ;  aut  certe  illam  pro  hac 
accepit ;  veritas  enim  rigida  est,  et  in  exacta  ra- 
tione ,  adeoque  in  indivisibili ,  et  in  puncto  con- 
sistit. 

/Emulator  legis.  ]  Greece  $1*01^  toO  SeoO ,  id 
cst,  Zeiator  Dei ,  nimirum  legis  Dei ,  qui  zela- 
tor  est  legis ,  zelator  est  Dei ,  qui  auctor  est  legis. 

U.  Qui  hanc  vi am,  hunc  vivendi  morem,  hanc 
vitae  rationem ,  consuetudinem  et  institutum 
(  hoc  enim  significat  Hebr.  "pi  derech,  id  est 
via)  puta  Christianismum,  persecutus  sum  us- 
que  ad  mortem.  ]  Morli  tradens  sanctum  Stepha- 
num  aliosque  Christianos.  Aliter  Hugo,  q.  d. 
Adeo  sectator  eram  legis  ,  ut  paratus  essem 
mori  pro  ea.  Verum  graece  est  loi^u  ,  id  est 
hostiliter  persecutus  sum  ,  fideles  Christi ,  usque 
ad  mortem  et  internecionem. 

5.  SlCUT   PlUNCEPS    SACERDOTUM    MIHI  TESTIMO- 

nium  reddit.  ]  Hinc  probabiliter  Sanchez  et  alii 
censent,  Paulum  servasse  literas  olim  sibi  a 
Pontifice  et  Consilio  traditas  :  tum  quia  eas  ad 
haec  tempora  periculosa  et  dubia ,  magno  sibi 
usui  fore  arbitrabatur  :  tum  ut  iis  se  aliosque 
accenderet  ad  Christi  amorem ,  qui  eum  publi- 
cum  persecutorem ,  publica  fide  auctoratum , 
tam  benigne  sit  complexus,  tantaque  gratia 
donarit. 

Ad  fratres.  ]  Juda^os  scilicet,  qui  erant  Da- 
masci,  ut  mihi  in  capiendis  Christianis  os  et 
manum ,  puta  consilium  et  opem  praetarent. 
Aliter  Vatabl.  adfratres,  inquit,  id  est,  adversus 
fratres ,  puta  Christianos. 

Ut  punirentur.  ]  Syrus ,  ul  capite  mulctarentur. 

6.  Circumfulsit  ,]  ^sta^oa^at ,  id  est  circum- 
futguravil.  Unde  lux  haec  instar  fulguris  perculil 
oculos  Pauli  eumque  caecavit. 

9.  Et  qui  mecum  er.vnt,  lumen  quidem  viderunt, 
vocem  autem  non  audierunt.  ]  Articulatam  sci- 
licet  et  distinctam  :  nam  confusum  vocis  sonum 
eos  audiisse ,  patet  ex  illo  cap.  9.  vers.  7.  Au- 
dientes  quidem  vocem,  neminem  autem  videntes  , 
HcetS.  Chrysost.  idexplicet  dePauIi  voce,  quasi 
ejus  socii  vocem  Pauli  respondentis  audierint , 
non  Christi  objurgantis.  Graeca  addunt  :  xai 
«yjoSot  eyevovTo,  et  exterriti  fuerunt  :  unde  et  om- 
nes  cum  Paulo  in  terram  corruerunt,  uti  asserit 
Paulus  Agrippae  regi  c.  26.  lft. 

11.  Etcumnon  viderem  pr.e  claritate  (graece 
S»!«,   id  est ,  gloria)    luminis.  ]  Significat  lu- 


cem  hanc  ingeniem  fuisse  ct  augustam  ,  ulpote 
qiKC  a  divino  Christi  corpore  evibraretur,  ejus- 
que  Majestatem  etgloriam  reprcesentaret. 

12.  VlR    SECUNDUM   LEGEM.    ]  Grcece    euiaS^  ,    id 

est  reverens  ,  pius  secundum  legem;  Syrus  ,  justus 
in  lege.  Sensus  est ,  q.  d.  Religiosus  legis  obser- 
vator.  Commendat  Paulus  Ananiam  a  tribus , 
scilicet  a  pietate  ,  doctrina  et  bona  fama. 

13.  Respice,  ]  avae;.^ov ,  id  est,  recipe  visum  , 
atolle  oculos  ,  apertis  oculis  me  intuere.  Hac  enim 
voce  Ananias  caecitatem  Pauli  discussit,  eique 
oculorum  usum  visumque  restituit.  Unde  sequi- 
tur.  Et  ego  eadem  hora  respexi  in  eum  :  graece 

av:S/ei//a    ei;    auTOv  ,    id   eSt,  rCCCptO  v'lSU  vidi   Ulum, 

vel ,  intuitum  sum  et  aspexi  in  eum.  Aliqui  ver- 
tunt ,  suspice ,  sive  sursum  aspice  :  hoc  enim  in- 
nuit  ava.  Solent  enim  caecutientes  sursum  as- 
picere,  utcceli  lucem  utpote  clariorem  caeteris, 
intueantur. 

IZj.  Pr/fordinavit  te.  ]  Legit  Interpres  Trpoezv- 
piisxzo ,  jam  legunt  ^po^piaxro ,  id  est  desi- 
gnavit,xe\  pra?paravit  te;  Syrus  constituit  te;  alii, 
expedivitte,  ut  esses  Deo  Ttpoyuoos,  id  est , 
ad  manum  promptus  etexpedilus  ad  discurren- 
dum  ,  et  evangelizandum  per  totum  orbem. 

Er  videres  justum.  ]  Puta  Christum ,  qui  est 
juslus  antonomastice,  puta  formaliter  in  sejus- 
tissimus  :  et  causaliter  justificans  omnes ,  qui 
unquam  justi  fuerunt,  sunt  aut  erunt.  Unde 
Christus  a  Daniele  cap.  9.  24.  vocatur  justitia 
sempiterna ,  et  Sanctus  sahclorum.  Hinc  patet , 
Christum  Paulo  fuisse  vicinum  ,  eique  appa- 
ruisse,  ac  suo  fulgore  eum  caecasse.  Unde  et 
vocem  ex  ore  ejus  manantem  auribus  suis  ac- 
cepit  et  audivit,  quod  utique  naturaliter  fieri 
non  potuisset,  si  Christus  fuisset  in  ccelo,  non 
in  aere  Paulo  vicino. 

Rursum  S.  Chrysost.  notat  Paulum  tacite  cul- 
pare  Judaeos  injustitiae,  quod  Christum  justum 
occiderint.  Nota  pro  tov  otxatov ,  id  est  justum 
masculine,  aliqui  legunt  to  otzatov  ,  id  est  justum 
neutre,  puta  id  quod  justum  est,  justitiam.  q.  d» 
Ut  videas  Christi  ejusque  legis  justitiam  ,  quam 
antea  zelo  excaecatus  non  videbas.  Minus  recte  : 
eodem  tamen  retlit  sensus. 

1G.  Ablue  peccatatua.  ]  Per  baptismum  :  licet 
enim  videatur  Paulus  jam  ante  totum  se  Deo 
dedens,  per  actum  contriiionis  abluisse  peccala 
sua  ,  esseque  justificaius  ;  tamen  is  actus  inclu- 
debat  propoalium  baptismi,  et  ab  eo  vim  abluentli 
accipiebat,  uti  docetConc.  Trident.  sess.  14.  c.  h. 
ln»u(;or  baptismus  abluebat  peccata  veniali ,  si 
quae  in  Paulo  erant  reliqua ,  omnemque  poenam 
tamiis,  quam  peccatis  mortalibus  ,  per  contri- 
tionem  jam  remissis ,  debitam,  uti  communi- 
ter  docent  Doctores  Scholastici  tract.  de  poenit 
el  de  baptismo. 

Invocato  nomine  ipsius.  ]  Oportet  enim  bapti- 
zandos  anle  baptismum,  invocare  Christum,  ii 
quo  sperant  gratiarn ,  justitiam  et  salutem  :  haec- 
que  Christi  invocatio  est  una  inter  caeteras  con- 
grua  ad  baptismum  dispositio. 

17.  Fieri  me  in  stupore  mentis.  ]  Grcece,  in 
exstasi :  haec  enim  stuporem  tam  corpori ,  quam 
menti  inducit.  Videtur  hoec  exstasis  Paulo  conti- 
gisse  tcrtio  anno  a  conversione  et  baptismo. 
cum  rediit  Jerusalem.  Actor.  9.  26.  Galat.  1.  18. 
Hoc  enim  videtur  connexa  Pauli  narratio  exi- 
gere.  Tum  enim  conslitutusestGentiumdoctor  : 
unde  et  mox  coepit  Gentibus  praedicare.  Ita 
Sanchez.  Aliqui  tamen  censent  eam  contigisse 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLOnUM.  Cap.  XXII. 


diii  |)ostca  ,  nimirum  cum  inilurus  aposlolatum 
ad  Gentes  ,  Actor.  13  vers.  2.  raptus  est  in  ler- 
liurn  coclum  ,  2.  Corintli.  12.  2.  Verum  ille  raptus 
videlur  contigissc  Antiochia;,  ubiPaulus  ordina- 
tus  est  Episcopus,  et  Apostolus  Centium ;  lucc  au- 
tem  contigitHierosolymis  in  templo,  utipsehic 
asscrit. 

18.  Exi  velociter  ex  Jerusalem.  ]  Pra?vidcbat 
Deus  Judacos  Paulo  machinaturos  carceres  et 
mortem ,  si  iis  in  Jerusalein  pradicaret ,  per 
su.iin  omniscientiam  ,  qua  prascitomnia  futura, 
eliam  condiiionalia  ,  licet  nunquam  futura  ,  eo 
quod  conditio  mmquam  sil  futura  ,  uti  ostendi 
Jeremise  38.  17.  Juhet  crgo  Paulum  e  Jerusalem 
excedere,  quia  ejus  vita  ct  salus  sihi  curae  erat , 
eaque  uli  volehat  ad  nnilloriiin  conversionem. 

19.  Irsi  sciunt.  ]  Est  modestia  Pauli  ad  ma- 
nendum  Hierosolyniis  ,  ihique  prajdicandum 
contra  Deiiin  egredi  jubentem  replica.  q.  d.  Ju- 
dai  sciunt  quam  ferventer  pu^narim  olim  pro 
judaismo  :  nunc  Cum  ah  eo  lani  niire  ii  Deo 
convcrsus  sim  ad  Cln •istianisinum ,  pro  eoque 
ferrentius  decertem,  utique  scire  possuntet  de- 
bent,  mc  non  privatoodio  aut  alTectu  id  agere, 
sed  impelli  ii  Deo ,  qui  iiUellectum  meum  et 
voluntaleni  tam  polcnlcr  iininulavit ,  ut  Chris- 
t ini) ,  qucni  prius  non  cognitiun  suinme  ode- 
ram ,  jam  agnitum  suininc  diligam  f;l  praedicem  : 
ac  proinde  mihi  tanquam  Judaeo,  Christianorum 
olim  hosti,  sed  nunc  a  Dee  illuminato  ,  et  de 
veritate  certo  credere  debent.  Ita  Lyranus  ,  Dio- 
n\s.  ei  ;ilii.  Commcinorat  hoc  Judais  Paulus,  ut 
ostendat  sumtnum  ejs  amorem ,  quo  apud  eos 
cnpivil  manere,  iisque  pradicare  :  quod  ergo, 
iis  rcliclis  ivcril  ad  Geotes,  non  ex  suo  voto , 
scd  Dei  jussn  conipulsiiin  fccisse  :  siinul  terrct 
cos  ,  ne  religioncin  Chrislianam ,  (juasi  ah  honii- 
nilms  invcniani  persequantur .  quin  potius  eam 
utdivinam,  ct  a  Deo  revciatain  rcvcrcanlur. 

20.  Stepuani  i  i  siis  Ti!i.]Cr;ccc,  Protomartyris 
tui.  Primus  eniin  c\  adultis  Stcphanus  sanguine 
fulso,  Christo  testimonium  perhibuil. 

Ego  simum,  |  i:iC'.)i ,  id  v»\.assistebaniy  insta- 
bam  ,  el  quasi  supra  slaham,  velut  dux  et  cho- 
ragus. 

1. 1  <  <t\si  \  iiKHAM,  ]  muiufaqt& fii  &veupM!i  ,  id  est, 
c(>iii/;l(iceham  ncci  ejus,  comprobabam  cjus  intcr- 
fectiont  >n. 

Moraliter  disce  hic,  quantus  fucritPauli  affcc- 

tusinsuam  gentcm  c(  palriam  ,eumquc  imitare. 

Ruraum ,  quam  ejus  logratitudinem  gratia ,  iram 

patientia  ,  livorem  amore,  malevolentiam  hcnc- 

rolentia,  invidiam  modestia,  maleficia  bene- 

liciis  et  pr;cicritis  et  prsesentibua  vincere  etoh- 

ruere  sategerit.  Multis  enim  idipsmn ,   quod 

Paulo,  accidit,  ul  cum  pro  repul.  suisque  civi- 

hus  se  suaquc  impenderinl ,  levi  de  causa  eos 

ingratos,   imo    hostes   experianlur.    Celehrant 

Grmci  Kpamiuondam  Ducem  Thehanorum  ,  (jiii 

ah   ffimulis  accusatus  quod  ipialuor  niensihus 

(liulius  quain  populus  jusscrat,  gessisset  impe- 

rium  ,  rehus  ita  ex«geotibu8,  quod  erat  confes- 

sua  est ,  neque  poBuam  morlis  (ege  sancilam  ah- 

nuii ;  »ed  unum  ah  iis  [ictivil ,  ut  in  occisi  scpul- 

cro    conscrihercnl    :    Kpainiiwndas    a    Tkcbanis 

vmrtr  niulcLulus  cst  ,  quoU  cos  COegit  apud  Lcuc- 

tra  suptrare  l.ncdivmouios  ,<pios  antcsc  imprra- 

toriinnnno  }]<cotiorum  ausus  fitit  aspiccrc  •  inaiii 

itno  pnrlio  von  soliini  Tliebas  ab  intcrilu  refraxit , 

sedetiam.  uniuersam  Grteciam  in  libcrtatcm  rindi- 

■  avit.  Httc  cum  dixUset  aomulis  pudorem  injccil, 


g 

V-" 

ac  risus  omnium  cum  hilarilate  coorlus  esi , 
oeque  quisquam  judex  ausus  est  ferre  suffra- 
gium  ,  sic  a  judicio  capitis  maxima  discessit 
gloria.  Ila  ^imilius  ,  Plutarch.  et  alii  in  vita  epat 
minondasr. 

Tlicmistocles  Atheniensihus  ipsum  contume- 
lia  atlicientibus  :  Quid  timultuamini ,  inquit,  ad- 
versus  eos ,  d  quibus  sape  magnis  estis  affecti  com- 
modis?  Dicehat  autem  se  similem  plalanis,  suh 
quarum  umhram  accurrunt  homines  afflicti 
lempestate,  et  casdem  simul  ut  rediit  serenitas, 
vclluiil  :  sic  enim  populus  in  helli  periculis , 
virorum  fortium  implorat  opem  ;  in  pace  con- 
temnit,  conviciis  et  injuriis  vexat,  ita  Plutarch. 
in  Gra;c.  Apophiii.  Hinc  Antisthenes  dicehat  : 
Begium  est  cum  bene  feccris ,  audire  male,  teste 
Laerlio  lih.  6.  cap.  1. 

Dcinosihciies  inter  fugiendum  respiciens  su- 
hindc  ad  arcem  Palladis,  exclamavil  :  O  Patlas 
urbium  domina,  cur  Iribus  infaustissimis  bestiis 
dcleclaris  ,  noclurna,  dracone  et  populo?  Noctua 
cum  sit  avium  inauspicatissima  ,  tamen  Pallidi 
cral  sacra,  uti  et  draconum  hahehat  pro  gesta- 
mine  ;  populus  autcm  hellua  est  multorum  ca- 
pitum,  pcssiinaiii  i;ialiam  referre  solita  optimc 
de  se  meritis  ,  ut  Socrati  ,  Phocioni,  Lycurgo  el 
aliis  complurihus.  Ita  Plutarch.  in  eodem. 

Alfonsus  Aragonum  Rex  increpitus  ,  quod  in 
Alvarum  Lunam  hominem  sihi  plane  ingiatum, 
tanla  henelicia  contulisset :  An  ignoratis ,  inquit. 
ingenti  bcneficio  non  nisi  ingenti  ingralitudini 
salis  sempcr  ficri?  Ila  panorm.  lib.  2.  de  Geslis 
Alfonsi. 

Scipio  Africanus  ah  aemulis  accusatus  pecu- 
latus  in  rostris ,  libere  ila  respondit  :  Memim 
Quiriles  me  tali  die  de  Annibale  el  Pocnis  egregiam 
victoriam  consecutum  :  (jiiare  posthabitis  litibus, 
hiiic  eumdcmin  Capitoiium  ccnseo ,  ul  pro liepublica 
fclicissime  gesta  divino  Xuniini  gratias  agamus. 
Scipionem  ergo  in  Capilolium  secula  esl  tola 
concio  ,  Magistralu  cum  solis  ministris  relicto. 
Ita  Plutarch.  ia  Scipione. 

Hosce  omnes  lonp;e  superavil  Moses,  qui  ii 
populo  $aepe  (apidibus  appetitus ,  eum  tamendi- 
lexit  instar  niaii  is ,  adeoque  pro  eo  se  devovit , 
dicens  :  Aut  dimitleeis  liancnoxam;  aul  si  non  fa- 
ris  ,  dele  mc  dc  libro  tuo  qucm  scripsisti,  Exodi  32. 
32.  Unde  et  sibi  reipsa  ii  Deojussum  dictumque 
censuil :  Porta  cos  in  sinu  luo ,  sicut  portaresoU  t 
nittrix  infantulttm  ,  cl  drfer  in  terram  pro  qttajtt- 
rasti  palribus  c.ortim.  Numcr.  c.  11.  v.  12.  Hinc 
et  a  Deo  hoc  clogium  meruit  :  Erat  cnim  Moses 
vir  mitissimus  supcr  omnes  liomincs  qui  morabantur 
in  lcrra ,  Numer.  12.  vcrs.  3.  Mosen  a?mulatus 
esl  Paulus,  cupiens  analhema  fieri  pro  suis  in- 
gratissimis  Judatis,  Romaj  9.  2.  Vide  illis  locis 
dicla. 

21.  1n  nationes  longe  ,  ]  ad  gentes  remotas.  Ad- 
dit  hoc  Paulus,  ut  ostendat  se  invitum  ,  nec 
nisi  Dci  niandato  ii  Juda?is  divcrlissc  ad  Gentes, 
ac  proinde  Judacos  in  hac  re  debere  sibi  veniam 
dare,  divinje  volunlali  cedere ,  imo  obsecun- 
dare  ;  sed  tantus  erat  Juda-orum  suac  nalionis 
;.mor  et  tantuin  Gentium  odium  ,  ut  interpre- 
lanles  hunc  ifksigntn  esse  sui  contemptum . 
quod  ninnrum  (icnlihiis  postponercntur ,  quod- 
(|ue  Paulus  Messia?  gratiam  Judaeis  promissam 
ab  eis  transfcrrct  ad  (.cnlcs  (Iioc  enim  conlu- 
lncliosuin  eis  vidchatur,  quasi  ipsi  indigni  es- 
s«M)t  veritale,  Kvaniiclio .  Ifessia  ct  salute  :  iis  ■»»- 
lcmdignac  esscnt  Cenles,  ideoquc  promissionuin 


COMMENTAIUA  IN  ACTA  APOaTOLOlUiM.  Cap.   XXII. 


326 

Abrahse  Judaeorum  pancnti  faclarum,  futnraBke- 
n  des )  ui  illico  eum  quasi  judaismi  iransfugam, 
ei  Messiae  proditorem  poposcerint  ad  oecem. 

Horaliter,  tales  liodie  multi  sunt,  qui  tamdiu 
nudiunt  Concionatores ,  Superiores,  praecepto- 
res,  confessarios ,  monitores,  quamdiu  nihil 
contra  eos  dicunt ;  ubi  vcro  vilia  reprchendunt, 
ulcusque  tangunt, iliico  aures  animumque  aver- 
tunt.  Miseri  sane  el  miserandi  qui  cum  in  cor- 
poralibus  morbis  medicos  admitiant ,  pliarma- 
caque  amara  lihentes  hauriant,  in  spiritualtbus, 
qui  multo  majores  et  damnosiores  sunt :  omncm 
inedicum  et  medicinam  respuunt. 

22.  TOLI.E  DE  TERRA  HUJUS  MODI,  ]  WWVW  ,  id  est 

talem ,  Paulum  scilicet  apostatam  et  suae  gentis 
hostem. 

23.  Projicientibus  vestimenta  sua,  et  pulve- 
r.EM  jactantibus  in  aerem.  ]  Primo  ,  io  signum 
excandescentiae  et  detestalionis  ,  quod  execren- 
tur  verba  Pauli ,  ait  Lyran.  Secundo,  ut  vi  quasi 
a  trihuno  exiorqueant  sententiam  damnationis 
Pauli.  Ita  Chrysost.  Tertio,  ut  significent  Pau- 
lum  lurbatorem  esse  non  tantum  terroe  ,  sed  et 
aeris  ac  Cceli ,  ait  Cajetan.  Quarto,  in  signum 
furoris  ct  turbulentiae  :  est  enim  hoc  signum , 
imo  imago  et  principium  seditionis  et  pugna?. 
Ita  Dionys.  Glossa  vero  Interlin.  censet  hoc 
signum  fuisse  moeroris.  Quinlo,  Sanchez  ,  ut 
significent,  inquit,  Paulum  a  trihuno  lapidibus 
csse  ohruendum  quasi  blasphemum  et  religionis 
contemplorem  :  nam  in  lapidaliones  vestis  po- 
nitur ,  et  lapides  mitluntur  ,  cujus  optima  imago 
est  venlilatio  pulveris  :  erat  enim  Paulus  in  turba 
et  intra  lempli  ambitum  ,  ubi  lapidibus  appeti 
non  poierat.  Pro  iis  ergo  pulverem  jactant ,  ut 
indicent  se  primos  in  eum  missuros  lapides , 
ubi  id  licebit ,  sicut  ipse  olim  per  suos  fecerat  in 
Stephanum,  ipsomet  hic  narrante ;  ut  quem  per- 
secutus  est  culpa  ,  sequatur  in  poena. 

Moral.  Hae  furiae  Judaeorum  ipsosmet  vexarunt, 
non  Paulum.  Nam,  uti  docet  S.  August.  in  illucl 
Psal.  96.  Jgnis  ante  ipsum  prcecedet ,  et  inflamma- 
bitin  circuitu  inimicos  ejus  :  Furor  magis  cruciat 
animum  fur entis ,  quam  corpus  patienlis.  Et  alibi  : 
Maledictum  et  maleficium  patienlia  repercussum  , 
insuum  redit  auctorem,  iltaiso  eo  qui  pelebatur. 
Porro  Paulus  amore  cum  furore  certabat ,  pe- 
rinde  ac  medicus  conviciis  et  pugnis  phrenetici 
non  iritalur,  sed  magis  ad  commiserationem, 
ejusque  curalionem  incitatur.  Scit  enim  eum 
esse  phreneticum,  id  est,  sui  impotem,  mentis- 
que  non  sanae,  sed  insanae.  Phrenesi  ergo  con- 
vicia  trihuit,  non  homini. 

2/i.  Jussit  tribunus  induci  eum  in  castra.  ] 
In  arcem  Antoniam  ,  ubi  erat  praesidium  Roma- 
norum ,  uti  dixi  cap.  praeced.  v.  34.  Consistebat 
enim  Paulus  in  gradihus  arcis  ,  perorans  ad  po- 
piilum  interius  ad  gradus  consistentem  :  inde 
ergo  in  arcem  induci  jubetUr ,  ne  populus 
tumultuans  Paulum,  et  per  Paulum  forte  arcem 
invadat. 

Et  flagellis  C/Edi  et  torqueri.  ]  Syrus  ct 
Graeca  :  ul  per  flag7'a  interrogaretur  ,  vel  exami- 
narctur.  Injuste  in  Paulum  hic  agit  tribunus  : 
nec  enim  ob  ftirorem  populi  tumultuantis,  lice- 
hat  Paulum  damnare  ad  torturam  et  flagra.  Ita 
Chrysost.  Undc  rectc  Paulus  excipit,  iisque  se 
eximit.  Nam  ,  ut  ait  Lucas. 

25.  Et  clm  astrinxissent  eum  loris.  ]  Ad  pa- 
lum,  vel  columnam  ,  uti  Christus  columnae  alli- 
gatus  cst  dum  llagcllaretur ,  quae  Romac  in  tcm- 


plo  S.  Praxedis  rcligiosc  scrvalur  et  visiiur. 
S.  Ignatius,  utirefert  Antonius  in  Melissa  part.  2. 
ser.  89.  dictitabat  :  Dum  ca^dcris ,  firmiler  quasi 
incus  stato.  Gencrosi  atldeta;  cst  ca?di ,  et  vincerc  : 
maxime  vero  proplcr  Dcum  omnia  nobis  patienda 
sunt ,  ut  et  ipse  nos  paliatur.  Ita  Paulus  stabat 
hic  quasi  incus  pro  Christo  tundenda. 

Dixit  astanti  (tfeffiwjid  est  instanti supraslanti, 
quasi  qui  torturce  et  ilagellationi  Pauli  praeesset) 
sibi  Centurioni  Paui.us.  Si  hominem  Romanum  ,  ET 

1NDEMNATUM  LICET  VOBIS    FLAGELLARE  ?    ]  DuplCX 

eiscrimenohjicit.  Prius,  quodcivem  Romanum  : 
posterius  ,  quod  indemnatum  velint  ilagellare. 
Vide  dicta  c.  16.  v.  37.  Dixithoc  Paulus,  non  quod 
flagella  pro  Christo  refugeret,  qui  in  iis  gloria- 
hatur;  sed  ne  probrum  hoc  in  Christi  lidem  et 
religionem  derivaretur,  quasi  Christiani  flagel- 
landi  et  exterminandi  essent.  Rursum  trihuno 
consulebat,  ne  is  hac  iniquitate  conscientiam 
laederet,  et  Deum  offenderet,  fimulque  docuit 
judices ,  ne  simplices  et  pauperes  in  gratiam  po- 
tentum  opprimant,  memores  eorum  vindicem 
fore  Deum  judicumjudicem.  Nam,  ut  ailPsaltes  : 
Tibi  derelictus  est  pauper,  orpliano  tu  erts  adjutor. 

28.  Ego  multa  summa  civilitatem  iianc  conse- 
cutus  sum.  ]q.  d.  Ego  multa  pecunia  ejus  civitalis 
Romanae,  sive  ut  haberer  civis  Romanus,  com- 
paravi  et  emi.  Graecum  noArrsta  et  civitatem ,  et 
civilitatem  significat.  Sicut  enim  a  ■nolmia.  noli- 
■nii  ,  ita  a  civitate  civis  dicitur.  Unde  aliqui  co- 
dices  hic  legunt  civitatem ,  id  estjus  civitatis, 
jus  civium.  Sic  Juriconsulti  dicunt  aliquid  fieri 
civiliter,  id  est,  jurecivili,  vel  civico  ;  ilemdari 
actionem  civilem  ,  petere  oflicia  civilia  ,  etc.  C/- 
vilitas  ergo  non  significat  hic  urbanitatem  et 
concinnitatem  morum ,  quae  rusticitati  opponi- 
tur ;  nec  etiam  socialem  inter  cives  conversa- 
tionem ,  vel  administrationem  reip.  ut  vult  Beda ; 
sed  jus  civitatis,  quo  quis  particeps  fiebat  privi- 
legiorum  Romae  sive  praerogativarum  quibus  gau- 
debant  cives  Romani  :  inter  quas  erat  una,  ut 
verberibus  caedi,  et  in  crucem  aginon  possent, 
qua  de  causa  c.um  S.  Petrus  Romae  crucifixus 
est ,  S.  Paulus ,  ut  civis  Romanus ,  non  crucifixus, 
sed  capite  plexus  est. 

Porro  jura  et  privilegia  civium  Romanorum 
erant  muita  et  magna  ,  quae  recenset  Brissonius 
1.  1.  Antiqu.  juris  civil.  c.  13.  Primum  erat  :  Ex 
civium  Romanorum  testamentis  solis  cives  ca- 
piebant ,  civiumque  dumtaxat  Romae  rata  habe- 
bantur  testamenta.  Secundo  :  inter  solos  cives 
Romae ,  justae  nuptioe  contrahebantur.  Unde  Se- 
neca  1.  U.  de  Benef.  c.  35.  Promisit ,  inquit ,  tibi 
filiam  in  matrimonium  :  postea  peregrinus  ( ila 
vocabatur  qui  non  erat  civis )  apparuisti ;  non  est 
mihi  cum  exlraneo  connubium.  Tertium  :  in  libc- 
ros  habebant  jus  patriae  potestatis  :  hocque  eis 
erat  proprium.  Quartum  :  Verberibus  caedi  ci- 
ves,  aut  in  crucem  agi,  aut  injussu  populi  in 
eos  animadverti  fas  non  erat.  Quintum  :  In  le- 
gionibus  non  alii  quam  qui  civitatem  accepis- 
sent,  militabant.  Sextum  :  Solis  civibus  licebat 
honores  Romae  gerere ,  suffragium  ferre ,  et  toga 
uti :  perigrinis  enim  fas  non  erat  indui  toga ,  sed 
pallio.  Hominis  enim  Romani  certissimum  sig- 
num  erat  toga.  Itaque  apud  Livium  a  Q.  Fabio 
in  invidiam  P.  Scipio  eo  nomine  adducilur,  quod 
in  Sicilia  palliatus  fuisset.  Hinc  eliam  regibus, 
quos  amicos  et  socios  appellabant,  inler  cae- 
tera  togam  muneri  mittebant,  et  amicos  po- 
pulos  jure  togae  donabant ,  quod  novae  Cartha- 


COMMENTAMA  IN  ACTA  APOSTOLORCM.  Cap.  XXIIT.  3*5 

ratur  civis  terrae ,  quomotlo  honorandus  civis 
coeli  :  si  illuin  ncmo  impune  laedit,  quis  liuuc 
t ;i n^ere  audeat  :  ISolUe  langcrc  Ckrislos  mcos ,  ait 
Deus  Psal.  10&.  Sic  Deus  punivit  Pbaraoneni  et 
toiam  jEgyplum  ,  proptcr  unam  Saram  Abrahae 
uxorem  ,  abeo  abreptam  Gen.  12.  et  Abimelech 
regem  :  propter  eamdem  abductam ,  Gen.  20. 


giiii  concossum  Tertull.  lib.  dc  Pallio  significat. 
Fiide  TogaUx1  Culliae  nomen  quam  cl  ad  honores 
aspirassu,  el  suflVagioriirn  jus  in  urbe  habuisse, 
incmorat,  Tacitua  lil).  11.  Hasc  Brissonius ,  qui 
et  addit,  solis  civibus  Romanis  prajnominibus 
insigniri  licuissc 

Moral.  si  tanii  est,  tantiquc  emitur  cssecivcm 
Romanum,  quanli  cst  esse  civem  coeli,  quauto- 
(|uc  prelio  comparanda  cst  civitas  caeleslis,  ut 
simus  civcs  sanctorum  ct  Doineslici  Dei  :  Nam, 
ut  ait  Aposlolus  :  Accessislis  ad  Sion  montem  el 
civilalem  Dei  vivenlis  ,  Jcrusalem  ccctestem  et 
multorum  miltium  angetorum  frequcntiam  ,  et  Kc- 
clesiam  primilivorum  ,  qui  conscripti  in  ccclis  ,  clc. 
Hebr.  12.  23. 

Natus  bum.  ]  Non  in  urbe  Romana;  sed  cx 
patrc  et  patria  civitalc  Romana  donalis.  Tarstis 
cnim  ,  ubi  natus  erat  Paulos  ,  boc  privilegium  , 
et  jus  civitalis  Romanae  obliuucrat ,  uli  innuit 
Plinius  1.  6.  c.  27.  ct  Dion.  Cassius  I.  Ul.  Vidc 
Baron  De  Paulo  ergo ,  quasi  civc  suo ,  glorie- 
lur  Romse  ct  Romani,  utpote  quo  illustriorcm 
non  babuit ,  nec  habilura  sit. 

30.    VOI.ENS    SCIRE  DILIGEINTIUS  ,  ]  TO  Xayalki  ,  id 

est,  certum  scire  volens  :  ila  Tigurina  et  alii. 

Solvit  EUM.  ]  Quasi  civem  Romanum  hono- 
rans ,  et  prseceuenlia  vincula  injustc  ci  injecta, 
hac  gralia  ct  bcnclicio  cornpensans.  Si  ila  hono- 


Si(  himitas  dclcvil  oh  violatam  Dinam  ,  Genes.  Z'j. 
Tribum  Benjamin  pene  abolevil  oh  illatum  stu- 
prttin  uxori  Levitaj,  Judic.  20. 

PnooucENS  Paclum  ,  ]  wtw/«y<5»,  \desldemit- 
tens ,  scilicet  ex  turri  Antonia  in  locum  conci- 
lii  ,  quierat  infciior  ct  in  tcmplo.  Ibi  cnim  crat 
locus  Sancdrin,  sive  consilii  magni  primoruni 
Jttdeese,  ut  colli^itur  1.  Paral.  26.  15.  voluit 
cnim  tribunus  Paulum ,  utpote  Judaeotn,  in 
liteJudaica  causam  suam  agcre  coram  primis 
.l(i(la3aD  senatoribus  ,  ila  taincn  ut  ipse  totam 
hanc  actionem  dirigeret  et  moderarelur ,  quasi 
concilii  prncfectus  ct  pra;ses ,  nomine  Imp.  Ro- 
mani :  unde  etc.  seq.  vers.  10.  Pauluni  abripuit, 
nc  ab  eis  occidcrctur.  Quam  ob  causam  verisi- 
inilius  est  consilium  hoc  ,  non  solito  loco  in 
tcmplo  (  illud  cnim  tribuno ,  utpole  Genlili  , 
ingredi  non  licchat)  scd  in  ima  arce  ah  eo  esso 
congregatum ,  ne  Paulus  a  Judaeis  abriperetur 
ct  necaretur,  uti  pattlo  ante  in  lemplo  factum, 
ct  pene  perfeclum  mcminerat.  Ila  Sanchez. 


CAPUT  VIGESIMUMTERTIUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Paulus  in  concilio  suam  agere  causam  orsus,  jubetur  a  Pontifice  peuclti.  Clt  ille  : 
Percutiet  te  Deus,  paries  dealbate.  Inde  se  ESSE  PhARIS/EUM  proclamans  ,  JACIENS- 
que  pomum  discordi^e  inter  Sadduceos  et  Piiariseos,  ne  occidatur  ,  a  tribuno 
abducitur.  apparet  el  cliristus  ,  jubens  esse  constantem  :  oportere  enim  euh  et 

HoMiE  PR/EDICARE.  MoX  V.    12.  JuDiEI  IN  PaULI  NECEM   CONJURANT*.  SED  CONJLRATIONi: 
DETECTA,   PAULUS  A  TRIBUNO  CtESAREAM  AD  FELICEM  Pr^SIDEM  MITTITLR. 

j-ntendens  autem  in  concilium  Paulus  ait:  Viri  fra(res ,  ego  omni  cons- 
pcientia  bona  conversatus  sum  an(e  Deum  usqiie  in  hodiernum  diem. 
«2.  Princeps  autem  sacerdotum  Ananias  praecepit  astanlibus  sibi  percutere 
^os  ejus.  3.  Tunc  Paulus  dixit  ad  eum  :  Percutiet  te  Deus  ,  paries  dealbate. 
rEt  tu  sedens  judicas  mc  secundum  legem  ,  et  contra  legcm  jubes  me  per- 
scuti  ?  h.  Et  qui  astabant,  dixerunt:  Summum  sacerdotem  Dei  maledicis? 
*5.  Dixit  autem  Patiltis  :  Nesciebam  ,  fratres ,  quia  Princeps  estsacerdotum. 
Scriptum  est  cnim :  Principem  populi  tui  non  maledices.  G.  Sciens  aulem  Paulus,  quia  una 
pars  esset  Sadducaeorum ,  et  altera  Pharisaeorum  ,  exclamavit  in  concilio :  Viri  fratres ,  ego 
Pharisaeus  sum  ,  filius  Pharisaeorum  ,  de  spe  et  resurrectionc  mortuorum  ego  judicor.  ?.  Et  cum 
haec  dixisset  facla  est  dissensio  inler  Pharisaeos  et  Sadducaeos  ,  et  solula  est  multitudo.  8.  Sad- 
ducDsi  enim  dicunt ,  non  esse  resurrectionem ,  neque  angelum ,  neque  spiritum  :  Pharisaei  autem 
utraque  conGtentur.  0.  Factus  est  autem  clamor  magnus.  Et  surgentes  quidam  Pharisaeorum  , 
pugnabant ,  dicentes:  Niliil  mali  invenimus  in  homine  islo  :  quid  si  Spiritus  locutus  est  ei ,  aut 
angelus?  10.  Et  cum  magna  dissensio  facta  esset,  timens  tribunus  ne  disccrperetur  Paulus  ab 
ipsis,  jussit  milites  descendere,  et  rapere  eum  de  medio  eorum  ,  ac  deducere  eum  in  castra. 
11.  Sequenti  autem  nocte  assistens  ei  Dominus,  ait:  Conslans  esto:  sicut  enim  testificalus  es 
de  me  in  Jerusalem  sic  te  oportet  et  Romae  testificari.  12.  Facta  autem  die  collegerunt  sc 
quidam  ex  Judaeis  ,  et  devoverunt  se  dicentes  ,  neque  manducaturos ,  neque  bibituros ,  donec 
occidercnt  Paulum.  13.  Erant  autcm  plus  quam  quadraginta  viri ,  qui  hanc  conjurationem 


3:16  COMMENTAMA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXIII. 

fecerant.  14.  Qui  accesserunt  ad  Principes  saccrdotiim ,  ct  Seniorcs,  et  dixerunt :  Devotione 
devovimus  nos  nihil  guslaturos,  donec  occidamus  Paulum.  15.  Nunc  ergo  vos  notum  facite 
tribuno  cum  concilio,  ut  producat  illum  ad  vos,  lanquam  aliquid  ccrtius  cognituri  deeo.  Nos  vero 
prius  quam  appropriet ,  parati  sumus  interficere  illum.  1 6.  Quod  cum  audisset  filius  sororisPauli 
insidias,  venit,  et  intravit  in  castra ,  nunliavitque  Paulo.  17.  Vocans  autem  Paulus  ad  se  unum 
cx  ccnturionibus ,  ait :  Adolesccntem  hunc  perduc  ad  tribunum ,  habet  enim  aliquid  indicare  illi : 
18.  Et  ille  quidem  assumcns  eum  ,  duxit  ad  Iribunum  ,  et  ait :  Vinctus  Paulus  rogavit  me  hunc 
adolescentem  pcrducere  ad  te,  habentcm  aliquid  loqui  tibi.  19.  Apprehendens  autem  Tribunus 
manum  illius  ,  secessit  cum  eo  seorsum  ,  ct  interrogavit  illum  :  Quid  est ,  quod  habes  indicare 
mihi?20.  Ille  autem  dixit:  Judaeis  convenit  rogare  te,  ut  craslina  die  producas  Paulum  in 
eoncilium,  quasi  aliquid  certius  inquisituri  sint  de  illo:  21 .  tu  vero  ne  credideris  illis,  insidiantur 
enim  ei  ex  eis  viri  amplius  quam  quadraginla  ,  qui  sc  deyoverunt  non  manducare,  neque  bibere  , 
donec  interficiant  eum  :  et  nunc  parati  sunt  expectanles  promissum  tuum.  22.  Tribunus  igitur 
dimisit  adolescentem  ,  praecipiens  ne  cui  loqueretur  quoniam  haec  nota  sibi  fecisset.  23.  Et 
vocatis  duobus  centurionibus ,  dixit  illis:  Parate  milites  ducenlos,  ut  eant  usque  Caesaream  ,  et 
equites  septuaginta,  et  lancearios  ducenlos ,  a  lertiahora  noctis :  24.  et  jumenta  praeparate  ,  ut 
imponentes  Paulum  ,  salvum  perducercnt  ad  Felicem  praesidem.  25.  ( Timuit  enim  ne  forte 
rapercnt  eum  Judaei ,  et  occiderent ,  el  ipse  postea  calumniam  suslineret :  tanquam  accepturus 
pecuniam  )  26.  Scribens  epistolam  continentem  haec  :  Claudius  Lysias  optimo  praesidi  Felici 
salutem.  27.  Virum  hunc  comprehensum  a  Judaeis ,  et  incipientem  interfici  ab  eis  ,  superveniens 
cum  cxercitu  eripui,  cognito  quia  Romanus  est:  28.  volensque  scire  causam  quam  objiciebant 
illi,  deduxi  eum  in  concilium  eorum.  29.  Quem  inveni  accusari  de  quaestionibus  legis  ipsorum  , 
nihil  vcro  dignum  morte  aut  vinculis  habcntem  criminis.  30.  Et  cum  mihi  perlatum  esset  de 
insidiis,  quas  paraverant  illi,  misi  eum  ad  te ,  denunlians  et  accusatoribus  ut  dicant  apud  te. 
Vale.  31 .  Milites  ergo  secundum  praeceplum  sibi  assumentes  Paulum  ,  duxerunt  per  noclem  in 
Antipatridem.  32.  Et  postera  die  dimissis  equitibus  ut  cum  eo  irent,  reversi  sunt  ad  castra. 
33.  Qui  cum  venissent  Caesaream  ,  et  tradidissent  epistolam  praesidi ,  slatuerunt  ante  illum  et 
Paulum.  34.  Cum  legisset  aulem  ,  et  interrogasset  de  qua  provincia  esset:  et  cognoscens  quia 
(ie  Cilicia:35.  Audiam  te  ,  inquit,  cum  accusatores  lui  venerint.  Jussitque  in  prsetorio  Ilerodis 
custodiri  eum. 

1.  Intende ns  autem  in  concilium  Paulus,  ]  &re-  c.  22. 1.  sive  quia  dicendi  libertas  animusque  ci 

v.jk?  ,  id  est, -  figens  oculos,  flxisque  oculis  conci-  in  vinculis  accreverat,  sivequia  orationem  con- 

tium  iniuens.  Htec  vox  notat  Pauli  Primo,  confi-  vertit  ad  Pharisseos,  quos  in  secta  similes,  com- 

dentiam  :Secundo,  innocentiam,  quod  ipse  sil)i  pellatione    fratrum    sibi  conciliare  satagebat, 

optimeconsciusesset;Tertiolibertalem;Ouarto,  uli  revera  eos  sibi  conciliavit  v.  9. 

prudentiam,  et  prudentem  circumspectionem  ,  Ego  inomni  conscientiabona  coNVEnsATiis  sum 

ut  se  suamqueorationem  et  gestum  auditorum,  ante  Deum.  ]  Tum  in  Cbristianismo,  tum  suo 

puta  bostium  suorum,  mentibus  et  auribus  at-  quodam  modo  injudaismo  :  in  eo  enim  cemula- 

temperarel;  Quinto,  animositatem  ;  Sexto,  be-  lor  fui  legis  Mosi  a  Deo  dalae,  in  eoque  secutus 

nevotentiam.  Solent  enim  oratores  hilari  vultu  sum  conscientiam  meam,  licet  errantein.  Htec 

intuentes  in  ccetum  populi,  vel  judicum,  eum  enim  mibi  dictabat  persequendos  esse  Chrislia- 

sibi  conciliare  :  maxima  enim  vis  dicendi  con-  nos,  ut  judaismus  stabiliretur.  Fuit  ergo  haec 

sisiit  in  obtutu  et  ardore  oculorum.  Hos  ergo  in  conscientia  Pauli  bona,  id  est  sincera,  sine  adu- 

Paulo,  aeque  ac  Stephano ,  inhabitans  acuebat  lalione  et  hypocrisi,  ait  Valabl.  Secundo  ,  bona 

(;t  accendebat  Spiritus  S.  ut  scinlillas  divinae  sa-  cx  objecto  et  finebono  :  quia  inlendebat  propug- 

pientiae  etamorisvibrare  viderentur.  Undeet  vul-  nare  legem  Deique  cultum  ;  sed  non  secunduni 

(usobtutusque  Stephani  erant  instar  angeli,  Act.  scientiam,  ideoque  ignorans  et  errans.  Denique 

().  15.  Quin  et  Augustus  Caesar  naturali  oculo-  fuitbona  civilileret  politice  respeclu  Judaeorum 

rum  fulgore  percellebatintucntes.  Nam  ,  ut  in  et  judicum;  qui  putabant  judaismum  esse  bo- 

ejus  vila  scribit  Suetonius  C  79.    Oculos  habuil  num,  Cbristianismum  malum.  Sensus  ergo  est, 

cluros  ac  nitidos  :  quibus  etiam  existimari  volebal  q.  d.  Non  sum  mihi  conscius ,  quod  in  Christia- 

incsse  quiddam    divini    vigoris ,  gaudebatquc  si  nismo  ,  mullo  minus  in  judaismo,  vos  laeserim  ; 

quissibi  acrius  contuenti ,  quasi  ad  fulgorem  solis  quod  quidquam  mali  vobis  vestra?que  legi  irro- 

lultum  submitteret.  Sicet  Tiberii  Imper.  oculos  garim ,  ac  proinde  nihil  dignum  hisce  vinculis 

lucem  evibrasse,  idcm  testaturin  ejus  vila  cap.  commisi,  inquit  Chrysost.  Sic  et  Dionys.  et  Ca- 

68.  HincVarro  oculos  dictos  censuit,  quod  eos  jetan. 

legminibus  superciliorum  Deus  occuluit.  Aut ,  Nula.  Pro  conversatus  sum  antc  Deum  ,  graece 

quod  occulta  cordis  pandant;  nam,  ut  ait  De-  est  ■r-.-bIi-wm-'^  ™  **<?,  quod  Primo,  Vatabl.   ver- 

niosthenes  :  Ocuti  morum  sunt  indices.  til ,  gessi  quce  Dei  erant.  Secundo,   Gagneius, 

Vitu  praTRES.)  Non  addit ,  ct  patres,  uti  addidit  muncre  meo  funclus  sum  Deo,  id  est  inunere  niibi 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

:i  ])eo  commis.so,  juxta  ejusvoluntatem,  rite  ad 
cjusdem  gloriam  perfunclus  suui.  Nam,  ut  ait 
Ihidaeus  in  Comm.  linguae  Grccce,  m>M«ueer&«c  non 
cives,  sed  Magistrains  respicit,  significatque 
odicium  sibi  concrcditum  administrare.  Munus 
hocinPauloerat  apostolatus  et  prsedicatio  Evan- 
gelii,  sicut  in  judaismo  erat  cura  et  proptigna- 
tio  legis  Mosaiccc  :  utrumque  suo  temporc  iideli- 
ter  ct  strcnue  percgit. 

2.  Princepsautem  sacendotumAnanias.  ]  Incer- 
tum  est ,  quis  sit  hic  Ananias.  Alicpii  putanl  esse 
Annam  socerum  Caiphae,  adquemprimo  ductus 
cstChristus,  captus  et  vinctus,  Joan.  18.  v.  13. 
lavct,  quod  Paulus  cap.  22.5.  innuit  abho:: 
pontilicc  sibiolim  antcannos  2a.  datasesse  litte- 
ras  ad  persequenduinCbristianos.  Siitaest,  uli- 
(pie  annosus  fuit  Annas  70.  vel  80.  annorum. 
Alii  fortc  probabilius  putant  Ananiam  esse  Ana- 
num,  ullimum  Annce  jam  dicti  lUium.  Babuit 
enim  Annas  quinquc  filios,  omnesque  ex  ordine 
'vidit  Pontiliccs  :  ullimus  corum  luit  Anauus, 
(|ui  post  quinque  annos,  puta  anno  Christi  63. 
occidit  Jacobum  fralrcm  Domini,  ideoque  ita 
ilisplicuit  populo  et  Agrippae  regi ,  ut  eum  Pon- 
tilicalu  privarit.  Favet ,  quod  bic  Ananus  fuerit 
audax,  scevus,  ferus,  et  secta  Sadducaeus,  teste 
Josepbo  20.  Antiq.  cap.  8.  Terlio  ,  Sigonius  lib. 
5.  de  Republ.  Hebr.  cap.  1.  Ananiam  lumcNebc- 
(kei  iilimn  ab  Agrippa  rege  Chalcidiae  Pontificem 
datum  et  remotum  scribit ,  de  quo  Josepbus  lib. 
20.  cap.  3.  Quarto  aliicensent  Ananiam  alio  no- 
minc  diclum  fuisse  Ismaclem,  Phabcci  filiuni  : 
bunc  enim  ultimis  annis  Felicis  prcesidis,  ad 
quem  Paulus  vinctus  missus  est ,  pontificatum 
gessisse  docet  Joscpbus  lib.  20.  cap.  6.  licct  Ba- 
ron.  ct  alii  censeant  errare  bic  Josepbum. 

PR/ECEPIT  ASTANTIBHS    SIBI  PERCUTERE  OS  EJUS.  ] 

Cur  ?  Rcsp.  Primo,  quiaplenuserat  malevolentia, 

felle  et  odio  Christi  et  Pauli,  quasi  hostium  sui 

judaismi  et  Pontificalus,  praesertim  quia  paulo 

ante  totus  Populus  conlra  Paulum,  quasi  gentis 

suce  proditorem,  succlamarat,  Tolle  eum,  c.  22. 

v.  22.  Quarc  non  sustinet  audirc  Pauli  vocem , 

prcesertim    qua    suam   innocenliam    suamque 

conservationem  bonam  protcstatur  :  jubet  ergo 

os  ejus,  quasi  impium  et  blasphemum  ignomi- 

niose  percuti  et   obturari,  uti  olim  Martyrum 

multorum  ora,  ob  dicendi  et  increpandi  liber- 

latem,  a  prcesidibus  jussa  sunt  verberari  etob- 

turari  quod  sua  dicta  ct  edicta,  suosquc  deos 

spernercnt.  Hoc  enini  illi  sibi  contumeliosum , 

et  diis  blasphcmum  interpretabantur  :  ora  ergo 

eorum  quasi  blasphema,  rebellia,  contumacia 

etmaledicaverberando,etobturandopuniebanl. 

UndeSecundo,  Dionys.  censct,  Pontificem  hunc 

superbia  inflatum,  non  tulissc  libertalem  Pauli, 

prcesertim  quod  se  omnesque  Pontifices  vocas- 

setfratrcs,  non,  patres  et  dominos,  ac  proinde 

debitum  sibi  honorem  dcmisse  salutando  non 

delulisset.  Putabat  impius  Pontifex,  Paulum  ex 

percussione  terrilum  cessaturum :  e  conlra  Pau- 

lusvelipsavoceindicat,  sein  eadem  fortitudine 

permansurum.  Adversa  enim  pati,  non  semper 

est  virtutis  :  multi  enim  ex  pusillanimitale  pa- 

tiuntur,  non  audentes  resislere,  Christiana  au- 

tem  patientia  conjunctam  habet  animi  fortitudi- 

nem,juxta  illud  :  Tunc  cede  malis ,  scd  contva 

aadcntior  ito. 

3.  PERCUTIET  TE  DEUS  ,    PARIES   DEALBATE.  ]  Sic 

vocatcum.quod  csset  hypocrita:  ita  utnomine 
et  stola  Pontilicia  forinsecus  niteret,  intrinse- 


APOSTOLORLM.  Cap.   XXIII.  "27 

cus  luteis  concupiscentiis,  livore  et  odio  sorri>- 
ret,  ait  S.  August.  I.  de  Mcndacio  c.  15.  Dixu 
hoc  Paulus  auctorilate  Apostolica,  ex  zelojusti- 
tiaj  intentans,  et  prcedicens  injusto  judici  justam 
Dei  ultionem  et  plagam ,  praesertim  ut  coram 
tribuno,  qui  eum  ii  Ilagris  exemeiat,  suum  jus 
(  t  decus  tuerelur.  lla  S.  Cluysost.  el  OF.cuui. 
Mystice  S.  Aug.  lib.  1.  de  serm.  Dom.  in  monte 
c.  19.  docet,  hanc  Pauli  vocem  non  tam  con- 
tuineliam  sonare  quam  propbetiamj  ut  illi  qui 
saperent,  intelligerent  deslruendum  esse  per 
adventum  Christi  parietem  dealbatum,  hocest, 
byprocrisin  sacerdolii  Judreorum.  Minus  proba- 
biliter  s.  Hieron.  lib.  3.  contra  Pelag.  agnoscit 
liic  lapsum  Pauli  e\  inQrmitate  bumana,  quod 
non  tam  clementer  responderit  ac  Cliristus  di- 
cens  danli  sil)i  alapam  :  Si  male  locutus  sum,  tcs- 
timonium  perliibe  de  malo  :  si  aulem  benc,  quid 
mc  cmdis'.'  Paulum  enim  sedate  ba:c  dixisse  ,  li- 
quet  exeo,  quod  mox  lam  mansuele  responde- 
rit,  diccns  :  Nescicbam  quia  Princeps  est  sa 
dolum.  Hoc  cnim  tam  cilo  ab  indignantibus  et 
perturbalis  fieri  non  potesl,  ait  S.  August.  Jib. 
dc  serm.  Dom.  in  monlec.  19.  Aliqui  \nopercu- 
d>t,  ut  habent  Romana  el  Cra:ca  ,  legunt  percu' 
tiat  optativc  ,  ut  sit  maledictum,  hoc  est,  mali 
non  lanlum  pruidiclio  et  comminatio,  sed  ei 
imprecatio  ,  quam  Paulus  io  sc  agnoscere  vidc- 
tur  v.  5.  Et  sape  apud  Ilebraeos  estenallage  mo- 
di,  utfulurum  ponatur  pro  optaiivo,  optativum 
pro  futuro  ,  vel  indicativo  ,  uti  docel  S.  August. 
in  Psal.  78.  ctS.  Hieron.  inPsal.  11. 

forvo  parics  dealbatus  ,  vel  incrustatus,  est  pa- 
roDmia,  significans  hominem  fictum  et  fucalum. 
SicChristus  scribas  vocat  sepulcra  dealbata,  qucn 
foris  apparent  pulchra,  intus  autem  referlasunt 
ossibus  cadaverum,omniquespurcilia.  SicSene- 
caasseriiPhilosophos,quicumdocerenthonesla, 
lurpiter  lamen  viverent,  similesessequorumdam 
pharmacopa^orum  pyxidulis,  quarum  tiluli  re- 
mediumpollicentur,  cum  intus  venenum  occul- 
tarcnt.  E.x  adverso  qui  meliores  sunt  intus  , 
quam  fronlc  et  sermone  prae  se  ferunt,  hos 
1'lato  in  convivio  Socralis,  assimilabat  Silenis  Al- 
cibiadis.  Silenicrant  imagunculae  sectiles,  quce 
clausaB  ridiculam  et  monslrosam  tibicinis  spe- 
ciem  habebant,  apcrtac  subilo  numen  ostende- 
bant.  Talis,  inquit ,  erat  Socrates  ,  qucm  si  de 
summa  cute  vidisses,  non  aestimasses  asse  :  fa- 
cies  enim  crat  rusticana,  taurinus  aspcctus, 
nares  simae  ct  stillanles  ,  cultus  neglectus ,  ser- 
mo  simplex  et  plebeius,  fortuna  tenuis,  uxor 
vilis  et  maledica  :  rogatus  quid  sciret  :  respon- 
dit  se  nihil  scire.  Et  tamen  hic  mcntem  habebat 
sapientia  et  virtute  illustrem,  adeo  ut  Apollinis 
oraculo  morlalium  sapientissimus  sit  indigita- 
lus.  Tales  Sileni  potius  fuerc  Apostoli ,  illilterali, 
rudes,  pauperes,  ignobiles ,  imbecilles  foris, 
sed  intus  Spiritu  Sancto,  ejusque  charismatibus 
pleni  :  item  Anachoretae  ,  Silentiarii,  similesque 
Sancti ,  juxta  illud  Col.  3.  3.  Mortui  estis,  et  vila 
vestra  abscondita  est  cum  Chrisloin  Deo.  Vide  ibi 
dicla.  Hypocritce  ergo  et  impii  sunt  parietes  et 
sepulcra  dealbata ,  simplices  vero  clSancli  sunt 
basilicce  denigratcc.et  templa  atrata.  SicLucian. 
in  Gallo  ,  regum  principumque  pompas  compa- 
rat  idolo  quod  exlerius  aurcum  est,  coronatum, 
sceptroque  insignitum,  inius  luteum  plenum- 
que  araneis  et  muribus.  Vita  enim  regum  forin- 
secus  splendida,  intus  amara  est ,  puta  plena 
curis  ,  suspicionibus  ,  molcstiis,  ccrumnis. 


:=8 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXIIT. 


Moralilev  S.  Grcg.  1,  7.  Mor.  c.  15.  notatmiram 
fuisse  Paulum  ,  aliorumquc  Propheiarum  et 
Apostolorum  aninii  licet  cxtcrius  oppressi,  ccl- 
situdinem  ,  indequc  dicendi  ct  principes  redar- 
guendi  Iibertaicm.  Nam,  ait,  super  se  interius 
rapti ,  in  atto  anhnum  flgunt,  quccque  in  liac  vita 
patiuntui;  quusi  longe  infra  laoentia ,  atque  a  se 
atiena  conspiciunt ,  atqitc,  ut  ita  dixerim,  dum 
mente  exlra  carncm  fteri  decertant,  pene  ipsa  quce 
toterant,  ignorant.  ln  liorum  profecto  oculis  quid- 
cuidtemporalitcr  eminet ,  altum  non  est  :namvelul 
in  viagni  vertice  montis  siti  prasentis  vitce  gaudia 
plene  despiciunt :  seque  ipsos  per  spirilualem  cet- 
situdinem  transcendentes  subjecta  sibimet  intus 
vident;  quascumque  per  carnatem  gloriam  foris  tu- 
ment.  Unde  et  nutlis  conlra  veritatcm  potestatibus 
parcunt,  sed  quos  attotli  per  elationem  conspiciunt, 
per  spiritus  auctoritatem  prcmunt.  llinc  est  quod 
Moyses  ait  ad  Pharaoncm  :  II&c  dicit  Dominus  : 
Usquequo  non  vis  subjici  milii?  Et  Nathan  ad  Da- 
vid  :  Tu  es  itte  vir  ,  qui  fecisli  hanc  rem.  Et  Etias 
ad  Achab  :  Non  ego  turbavi  Israet,  sed  tu  et  do- 
mus  patris  tui.  Et  Eliseus  ad  Joram  regem  :  Quid 
mihi  et  tibi  esl  ?  vade  ad  Vrophelas  patris  tui.  Et 
Pelrus  ad  principes  :  Sijustum  est  in  conspectu 
Dcivos  potius  audire  quam  Deum  ,judicate.  Non 
cnim  possumus  qtm  vidimus  et  audivimus  non  lo- 
qui.  Et  Paulus  ad  Ponlificem  :  Perculiel  le  Deus , 
paries  dealbate.  Et  Stephanus  ad  Judaos  :  Dura 
cervice ,  et  incircumcisi  corde  et  auribus  ,  vos 
semper  spiritui  S.  resistitis.  Sed  quiasancti  viriad 
verba  tanlce  attitudinis  z^Lo  verilatis  ,  non  atilem 
vitio  elationis  exiliunt ,  ipsi  palenter  indicant ,  qtti 
suam  humilitatem  et  charitatem  manifestant.  Id 
deindeper  bingulos  ostendit,  ac  nominalim  in 
Paulo  ,  ex  eo  quod  dicit  :  Non  enim  nosmetipsos 
pradicamus ,  sed  Dcminum  noslrum  Jesttm  Chris- 
iiun ,  nos  autem  servos  vestros  per  Jesum,  2. 
Cor.  k. 

Et  contra  legem  jubes  me  percuti.  ]  Lex  enim 
naturae  ,  divina  et  humana  jubet ,  neminem  per- 
cuti  autpuniri,  nisi  prius  audiatur,  auditusque 
damnetur:  at  ego  necdum  auditus ,  multo  mi- 
nus  damnatus  sum ;  quia  ergo  tu  injuste  jubes 
mc  percuti ,  juste  puniet  et  percutiet  te  Deus, 
S.  Cbrysost.  ait  Pontificem  hoc  Pauli  tam  justo 
responso,  quasi  fulmine  ictum  obstupuisse,  et 
clinguem  ac  semimortuum,  ne  verbum  quidcm 
responderc  potuissc  :  unde  alios  astantes  id  pro 
ipso  fecisse,  ac  dixisse. 

h.  SUMMUM    SACERDOTEM  DEI  MALEDICIS?  ]    loino- 

fv-s,  id  est  conviciaris.  Ita  Tigur.  S.  Cyprian.  legit 
1.  1.  epist.  3.  ad  Cornelium  :  Sic  insilis  in  sacer- 
dotemDei  maledicendo?  Maledictum  ergo  hic  vo- 
catur  convicium  ,  scilicet  quod  Paulus  pontifi- 
cemvocaritparietemdealbatum.PotestSecundo, 
maledictum  accipi  pro  mali  imprecatione  ,  sci- 
licel  si  legas  vel  intelligas  per  optativum,  hoc 
modo  :  Pcrcutiat  le  Detts,  uti  jam  dixi.  q.  d.  Ma- 
ledicis ,  id  est  malum  npa  tantum  pracdicis  ,  sed 
et  precaris,  intentas  ct  comminaris  summo 
pontifici. 

5.  Nesciebam,  fratres,  quia  princeps  est  sa- 
cerdoium.  ]  Potuisset  Paulus  regerere  :  Pontifex 
mc  non  tractatjut  civem  ,  nec  ego  tracto  eum  ut 
pontificem;  hypocritam  et  scurram  agit,  hypo- 
crita  et  scurra  audit;  juxta  illud  S.  Hieronymi 
ad  Nepot.  Scitttm  esl  istud  Domitii  :  Cur  ego  ha- 
beam  te  ut  principem,  cum  tu  non  habeas  me  ul 
senatorem?  Etillud  Crassi  apud  Cicer.  1.  3.  de 
Orat.  diccnlis  :  j;on  e.*se  sibi  constttem,  ctti  ipse 


non  esset  senator.  Et  illud  S.  Hier.  epist.  63.  ad 
Theophiium,  contra  errores  Joannis  Hieroso- 
lymitani  Episcopi  :  Aut  quasi  Pontifex  cunctis 
ccqualllcr  imperet ,  aut  quasi  imitalor  Apostoti 
universor ttm  saltiti  ex  ceqtto  serviat :  si  lalem  se 
praibtteril  ,  ultro  preebemus  manus.  Sentiat  in 
Christo  sicut  omnibus  Sanctis ,  ita  et  nos  sibi  csse 
sttbjectos ,  etc.  Sed  contcnti  honore  suo  :  patres  se 
sciant  esse ,  non  dominos  ,  maxime  apttd  eos  qui 
spretis  ambitionibus  saculi,  nihit  qttieli  et  olio 
praferunt.  Sed  noluit  id  dicere  Paulus,  voluit- 
que  modestiseetreverenlia^  erga  Praelalos.,  ctiam 
impios  et  lyrannos,  publicum  lam  praesentibus, 
quam  posteris  dare  exemplum  ,  ne  Judaei  eum 
ut  arrogantem  criminarentur,  acriusque  in  euni 
concitarentur ,  et  furibundis  animis  et  manibus 
in  eum  insilircnt. 

Unde  S.  Cyprian.  1.  1.  epist.  3.  ad  Cornelium  , 
qiicC  in  editione  Pamelii  est  55.  Si  ila,  ait ,  Pau- 
lits  reveritus  est  Ponlificem ,  qtti  tanlum  inane  no- 
men  et  umbramPonti/icis  gerebat ,  quomodo  re- 
verendisunt  Ponliftces  Cathotici  el  Iiomani,  quibus 
sacerdotalis  aucloritaset  potestas  de  divina  digna- 
lione  ftrmatur?  neque  enim  aliunde  hareses  oborlce 
sunt ,  aut  nata  sunl  schismata ,  quaminde ,  quocl 
sacerdoti  Dei  non  obtemperatur  ,  nec  unus  in  Ec- 
clesia  adtempus  sacerdos,  et  ad  tempusjudex  vice 
Christi  cogitalur  :  cui  si  secundum  magisteria  di- 
vina  obtemperaret  fraternitas  ttniversa ,  nemo  ad- 
vcrsum  sacerdotum  cotlegium  quidqtiam  moveret , 
nemo  posl  divinumj  udicium,post  populisuffragium, 
post  coepiscopor ttm  consensum ,  j udicem  sejam  non 
Episcopi  scd  Dei  faceret  :  ncmo  dissidio  unitatis 
Christi  Ecclesiam  scinderet :  nemo  sibi  placens  ac 
lumens  ,  seorsim  foris  Imresim  conderet.  Perstrin- 
git  Novatum  et  Novatianum  ,  conlra  Cornelium 
et  Ecclesiam  insurgentes  :  Ruminent  hoc  Nova- 
tores. 

Quaeres,  quomodo  Paulus  in  Jerusalem  erudi- 
tus  etversatissimus,  non  agnovit  suinmum  Pon- 
lificem,  praesertim  ex  ipso  sedendi  ordine  ? 
Sedebat  enim  primus  in  solio  augustiore.  Res- 
pondet.  Primo,  OEcumen.  Paulum  eum  agno- 
visse,  sed  ignoralionem  simulasse  ob  sedifica- 
tionem  astantium.  Verum  sic  mentitus  essct 
Paulus  ,  dicendo:  Nesciebam,  fratres,  quiaPrin- 
ceps  est  sacerdotum.  Secundo,  Beda  :  Nesciebam, 
inquit,  eum  esse  Pontificem,  eo  quod  per  Evan- 
gclium  jam  cessasset  sacerdotium  Mosaicum : 
ettamenita  se  corrigit  Paulus  ,  quasi  peccasset, 
ut  alios  doceret  reverentiam  deberi  ii(,  in  quo- 
rum  potestate  sumus.  Sic  et  S.  August.  lib.  1.  de 
serm.  Domini  in  monte  cap.  19.  q.  d.  Ego  non 
alium  agnosco  Pontificem  quam  Christum,  cui 
maledicere  fas  non  est;  et  vos  tamen  maledici- 
tis,  cum  in  me  nihil  aliud,  quam  ejus  odistis 
nomen.  Unde  idem  epist.  5.  ad  Marcellinum,  et 
ex  eo  Lorinus  censet  Paulum  hic  ironice  ei  ir- 
risorie  loqui,  quasi  dicat,  Nesciebam  eum  esse 
Pontificem,  quiaex  modo  loquendi  furiosonon 
videtur  esse  ponlifex ,  sed  tyrannus.  Verum 
prius  esto  sit  verum  ,  potius  tamen  argutum  et 
mysticum  videtur,  quam  genuinum  et  htterale, 
posterius  non  satis  simplicitali  et  candori  Pauli 
rcspondet.  Sed  ad  hoc  commode  responderi  posr- 
sel,  Paulum  prudenter  cum  vulpihus  vulpinari, 
nimirum  cum  versutis  versute  agcre,ac  callidis  et 
irrisoribus  callide  etirrisorie  respondere,  juxta 
illud  Psalm.  117.  27.  Cum  eiecto  electus  eris ,  et 
cum  pervcrso  perverteris  ,  pro  quo  Genebrardus 
ct  Tigur.  vcrlunl,  cum  candidis  candidc  ages  :  el 


COMMENTARIA  1N  ACTA 

cttm  vcrsutis  versule  :  hoc  cnim  significat  hebr. 
Snsnn  tltpattal,  Et  illud  :  licsponde  stulto  juxta 
slullUiurnsuam.  Prov.  26.  5.  (Juarehic  sensusar- 
gutus  ct  acer,moribus  Pauli  nonindignus,  iino 
ejusgenioetingenioaracenoetversatiUcongruua 
videtur  et  appositus.  Scitum  est  illud,  quod 
apud  Plutarcnumin  vita  SyllaiCarbo  dixissc  me- 
moratur.  Cum  enim  Syfta  non  solum  aperto 
Marte  ,  scd  et  dolis  bellum  gereret ,  ait :  Bellum 
cum  vulpe  et  leone  (quorum  utrumque  habi- 
labat  in  animo  Syllae)  sea  a  vutpe  oehementius  an- 
gor,  Etillud  Lysandri  apud  eumdem  :  Si  leonina 
pcllis  non  satis  cst ,  vulpinu  addenda  :  quo  signi- 
ficabat  bellummagisstratagemate,  quam  aperta 
\i  conficiendum.  Nam,utait  Vigil.  Dolasanvir- 
tut  i  QUis  in  hostc  rcquirat?  Terlio,  Baron.  Res- 
pondet,  praeter  suinnmm  pontificem,  fuisse 
alium  ordine  secundmn  caeteris  praepositum, 
qui  princeps  sacerdotum  dicebalur,  lumcquc 
ex  adverso  Bummi  ponlificis  latere  sedisse  pri- 
nmm ,  ita  ut  Paulus  dubitarit ,  uter  esset  sum- 
mus  pontifex.  Verum  de  boc  secundo  pontifice 
nihil  uspiam  legimus:  primogenitienimfamilia- 
liiiii  gacerdotalium  erant  pontifices  inter  se  x- 
quales,  quibus  solus  praeerat  summus  pontifcx. 
Quarto,  simplicius  respondet  Chrysost.  Lyranus, 
et  Dionys.  Paulum  non  agnovisse  ponlificem  , 
quia  diutius  Hierosolyma  abfuerat,  et  novus 
erat  hic  pontifex,  ac  multis  astantibus  cingeba- 
tur.  Addit  Sanchez  et  alii ,  Paulum  audisse  vo- 
ivm  ponlificis,  sed  prae  turba  oescisse  a  quo  vox 
esset  emissa,  praesertim  quia  coneilium  hoc 
coactum  videtur  non  in  loco  ordinario,  puta  in 
templo,  sed  in  arce  Antonia  ;  ubi  tumultarie  et 
confuse  sedebator,  ac  proinde  summus  ponti- 
fe*  non  considebat  in  solio ,  scd  ia  sede  aut 
scamno,  mistus  aliis  pontificibus  et  judicihus. 

PriNClPKM  POlUH.l  WIINON  MiLEDICES,]  IIOU  de- 

trabcs.  non conviciaberis,  non  vilipendes:  hoc 
enim  estHebr.  SSo  kalal.  Vide  dicia  Exodi  22.  28. 
Ka  S.  Cyprian.  I.  j.  epist.  9.  ad  Florentiam,  asse- 
i  ii  te  in  visione  banc  vocem  a  Deo  audisse:  Qui 
Christo  non  credit  sacerdotem  facienli,  postea  cre- 
incipiet  sacerdotem  vindicanti. 

(>.  S  vm ■<:  r.oiuiM.  ]  Quod  grnns  est  omnium  Ju- 
daorum  in  judieando  crudeUssimum ,  ait  Josc- 
pbus  I.  20.  Aniiq.  cap.  8.  ubi  et  addit,  Ananiam 
(quem  multi  volunt  esse  hunc  AnaniamJ  ponti- 
ficem  fuisse  Sadducseum. 

I.iio  Pn ARis.r.rs  sum.  1  Hnrc  enim  erat  secta  Ju- 
ilaorum  melior  et  honoraiior  :  credebat  enim 
aninne  iinmorlalilatem,  abstinebat  deljciis,  \  i- 
cabat  legi  et  sapientise.  Hoc  esl  pouaum  discor- 
dhe,  qjaod  prudenter  jacit  Paulus  inter  Phari- 
steos  et  Sadducscos,  uteos  inter  sc  commiital  : 
utrique  enim  in  necein  Pauli  inique  conspira- 
bflnt,  ac  proinde  causnm  cjus,  non  ul  .necpii 
judices  indagabant,  sed  ut  testes  furiosi  praeci- 
pitabani.  Mclius  ergo  erat  eos  intcr  se  divisos 
contendere,  quam  unanimiter  veritatem  impug- 
nare.  Quocircapie  et  prudenter  impiam  eorum 
concordiam ,  serendo  schisma,  rumpil  Paulus, 
ui  per  hoc  ntraque  pars  eo  infirmior  ad  malum 
perpetrandum  reddatur,  quo  validius  inter  s<> 
dissidct  ct  disccpial. 

Noia.  Discordiam  inter  cives  serere  impium 

csl.  Ouarc  impiuinVst  axioma  polilicum  Macliia- 
vclli  :  Si  vis  regnare  divide,  Hoc  enim  non  oi 
principis,  sed  tyranni.  Verura  si  bostcs  elim- 
pii  Inter  s<>  inique  in  malum  meum^vel  rcip. 
puta  in  scdiUone,  hseresi,  impietate,  aliovc  sce- 

CORMI..    \    |  AI  II.:-.       lOM.    X. 


APOSTOLOfilM.  Cap.  XXHI. 

lcrc  conspirent,  licct  inter  eos  dissensionem 
serere,  imo  hoc  unicum  cst  medium  impiam 
factionem  et conspirationem  dissolvendi,  utido- 
cet  S.  Tbom.  2.  2.  qu.  37.  a.  1.  ad  2.  Et  S.  Gn  g. 
I.  34.  Mor.  c.  h.  Noxia,  ait,  est ,  maloruin  uni- 
tas,  ideoque  scindenda,  iuxta  illud  Psal.  54.  10. 
Vracipita  Domine,  et  divide  linguas  eorum.  Sic 
Dcusdivisitliuguas  fabrorum  Bab  I,  iiaque  insa- 
nameorum  fabricam  etturrim  discussit.  Sicdivi- 
sii.  impiam  unionem  Abimelecb  fratricidae  cum 
Sichimitis,  Judic.  9.  c.  24.  Sic  divisit  Roboam  ct 
Jeroboam ,  sive  Juda  ab  [srael,  3.  Reg.  12.  Sic 
Cato,  tesle  Plutarclio  in  cjus  vita  ,  serebat  dis- 
sentiunculas  inlerservos,  ne  in  furta  ,  aliavc 
beri  damna  conspiraivut.  [dem  palcl  in  Iucreti- 
cis :  bi  cnim  quasi  vulpes  Samsonis  caudis  cons- 
piraut,  incenduntque  Ecclesiam,  capile  vern 
abeunt  ih  diversa  :  quocirca  discordia  et  bellum 
ha  /'  licorum  ,  est  pax  Kcclesia;.  Id  sapientcr  vidit 
et  edixitCardin.  llosius,  magni  illiusHosii  Cor- 
dubcnsis  in  lide  tuenda  aemulus.  Cum  enim  in 
Polonicis  comilis ,  Parcoviae  Lulbcran:  el  Calvi- 
n  istcc  lirgerent,  utTrideislaeetAnabaptistae  reg- 
no  pellerentur,  restitit  Ilosius  :  Comedant ,  ait  , 
potius  invicem ,  ut  consumentur  ab  invicem  :  bel- 
lurh  enim  hxreticorum,  pax  est  Ecclesiaj.  Aui , 
simul  omncs  qui  ab  Kcclesia  discesserunt  proscri- 
bantur,  aut  simul  omnes  tolercnlur.  Veritas  enim 
falsitatem,  non  fabitas  pellere  debet  vcritalem. 
Sotos  cnim  Trideistas  et  Anabaplistas  cjiccre ,  est 
Lutheristas  et  Calvinistas  canonizare ,  eorumque 
potendam  augere  et  audaciam  nulrire.  Si  libet  in- 
sanire,  lianc  polius  dominatam  impii  Trideisla 
Gregorii  perfidiam  recipitc  ,  et  Polonicamquoqui 
fidiculam  appellate  :  vcl  si  vultis  ad  perfectionem 
Luthcrani  Kvangelii  citius  ,  et  sine  molestia  perve- 
nirc ,  universce  fulci  Christiana  simul  abrenuntiate , 
et  dicite.  Kdamus,  bibamus ,  cras  enim  moriemur. 
Quorsum  enim  tot  ambages  ? quorsum  istte  totcir- 
cumitioncs?  Lutherani  Evangelii  perfectio,  atlieis- 
mus  cst ,  et  cpicurcismus.  Nec  enim  aliud  Sataiui 
propositum  fuil ,  dum  Luthcrum  ab  infcris  susci- 
tavit ,  quam  ut  pcr  cum  fulcm  in  Deum  cx  animis 
morlalium  cxlirparet.  Sed  noluit  statim  cornua 
sua  prodcre ,  nc  homines  rei  turpitudinc  illico  ab 
eo  abslcrrerct.  Tam  cst  analhema  ,  tam  Ethnicus 
et  publicanus ,  qui  Ecclcsiam  in  mullis,  quamqui 
in  paucis  non  audit :  sicut  tam  mergilurqui  palmo 
aqtta^,  quamqui  aby.sso  maris  contegilur.  Ilincill 
impostor  nequissimus  librutn  cdidit  de  tribtts  orbis 
imposloribus ,  Mosc ,  Christo  et  Mahometo.  Itau 
parttis  initiis  ad  summum  impiclatis  gradum  as- 
crnditur.  Si  de  rcgni  pace  laboratur ,  primi  cxpcl- 
lcndi  sunl  I.uthcrani  ct  Calvinista:.  Ili  cnim  in 
Gallia,  Anglia,  Gcrmaniabella  civilia  suscilarunl. 
/.'/  ex  his  nati  sunt  Trideista'.  et  Anabaptista?.  Se- 
mina  hcec  bcllorum  ct  motuum  extirpanda  sunt. 
Dotcmus paccm  Kcclcsia?  scissam  ?  scidit  Lulhcrus. 
Doiemus  tcmpla  diruta,  incensa,  profanala  ,  mo- 
nastcriacvcrsa,  agros.  pagos,  urbes  vastatas?  di- 
ruit ,  evcrtil ,  vastarit  Luthcrus.  Dolcmus  bclla 
civilia  suscitata?  suscitayit  I.utlicrus.  Dcsideramus 
Moros ,  Koffenses,  Carthusianos  ?  eripuit  Luthe- 
rtts.  Vidc  Stanislum  Bescium  in  vita  Hosii  I.  2. 
C.  21. 

Dk  srr.  r.r  rfsirrf.ctionk  mortiorim  f.c.o  jtdi- 
COB.  I  Aliqui  dislinjruunt  spem  a  rcsurrcctione . 
quod  spcs  rcspicial  fclicitatem  altcrius  vilce  cu- 
jus  objectum  estDeus,  Deiquc  visio  ct  Iruitio; 
resurrectio  vero  significet  statum  corpormn  <!<■- 
nuo  copulandorum,   lam  damnatorum  ,  quam 

42 


teO 


COMMENTAIUA  1N  ACTA  AL 


i)eatorum.  Alii  per  spem  accipiunt  rem  spcratam, 
putaChristum  Judaeisptomissum^qaemproihde 

1'aulus  Act.  58.  50.  vocct  spem  Iracl,  diccns  : 
Vroptcr  spcin  Isract  calcna  hac  circumdatus  sum. 
Simplicius  et  gcrmanius  Syrus  hacc  duo  conjun- 
git,  sicqueper  hendiadyu  rertit  et explicat  :  De 
spe  resurrcclionis  mortuorum  ego  judico.  Spcs 
enim  Chritianorum  non  cst  alia  ,  quam  rcsur- 
rectio  mortuorum ,  ut  ait  Tertnll.  Necenimju- 
daei  litem  movebantPaulo  dc  spe  fehcitatis  aeter- 
noc,  sed  dc  resurrectione'  Christi  et  Christiano- 
liun.  Undeet  Vatah.  sic  explicat.  q.  d.  Propterca 
accuror ,  quod  defendam  ct  asseram  sperandam 
csse  omnium  rcsurreclionem  :  Judauienim  et  prae* 
scrtim  Sadducaei  negantes  resurrectionem,  quo- 
rum  caput  est  Ananias  pomifox,  me  perse- 
quuntur,  quod  doceam  Christum,  quem  ipsi 
occiderunt,  ut  eum  extinguerent,  ejusque  no- 
men  el  scclam  aholerent,  resurrexisse,  ac  redi- 
diturum  ad  judicium,  ut  sit  eorum  omniuinque 
judex  et  vindax  ,  atque  ah  eo  expectandam  essc 
resLirrectionem  nostram,  non  a  Moyse,  non  a 
lege ,  vel  aliunde.  Ergo  non  mentitur  hic  Paulus, 
sed  tacel  ea  quae  supplevi ;  quae  prudenter  tali 
loco  et  lempore  tacenda  erant.  T6  ergo  mortuo- 
rum,  intellige  Christi  et  Chrislianorum,  qui  ex 
morte  et  per  mortem  sperant  transire  ad  resur- 
rectioncm  et  imrnortalitatem.  Impertinens  ergo 
est  Hugonisexpositio,  quaetalis  est :  Mortuorum, 
id  cst,  pro  mortuis  qui  sunt  in  Purgatorio  aut 
coelo  :  nec  enimhac  de  re  quaestio  erat  inter  Ju- 
dceos  etPaulum.  Rursum  qui  sunt  in  coelo,  non 
Jia!)cnt  spem,  sed  rem  etcertitudinem  taffl  feli- 
citatis  aeternae,  quam  resurrectionis  aetemandae. 

Junicon.  ]  Graece  ttpivofiat  :  quod  aliqui  acci- 
pfunt  pro  oiazptvo,o.at  ,  id  est  secernor ,  separor , 
quasi  Pharis.eus  credens  resurrectionem,  a 
Sadducaeis  eam  negantibus;  de  qua  expositione 
aliisque  multa  hahet  hic  Sanchez  Verum  ptane 
et  genuine  verlit  Syrus,  injudicium  vocor  ;  Vatah. 
accusor;  aiii,  condemnor ,  et  inauditus,  quasi 
prsejudicio  damnalus-,  verheror.  Nota  liic  rur- 
sdm  libertalem  et  animum  Pauli  in  vinculis  ,  in- 
ler  medios  hosles,  eosque  judices.  Quare  ei  verc 
applices  elogia  ,  quibus  Celerinum  Confessorem 
celehrat  S.  Cyprian.  1.  6.  epist.  5.  ad  Presbyteros, 
Diaconos  et  plcbem.  flic  ad  temporis  nostri  prx- 
lium  primus,  luc  inter  Christimilites  antesignanus, 
hic  inter  persecutionis  inilia  fervenlia  cum  ipso 
infestationis  principc  ct  auctore  congressus ,  dum 
inexpugnabili  firmitate  ccrtaminis  sui  adversarium 
vincit ,  vincendi  cceteris  viam  fecit  :  non  brevi 
compendio  vulnerum  victor ,  scd  adhcerentibas  diu 
permanenlibus  pccnis ,  longce  cotluctationis  mira- 
culo  triumphator.  Per  dccem  et  novem  dies  vttsto- 
dia  carceris  septus,  in  ncrvo  ac  ferrofuit :  sed  po- 
sito  in  vinculis  corpore ,  solulus  ac  liber  spiritus 
mansit.  Caro  famis  ac  sitis  diuturnitate  conta- 
huit,  sed  animam  fide  et  virtute  viventem  nu- 
trimentis  spirilualibus  Deus  pavit.  Jacuit  inler 
pcenas  poenis  suis  fortior ,  inclusus  includenlibus 
major,  jacens  stantibus  celsior ,  vincienlibus  fir- 
mior  vinclus,  sublimior  judicanlibus  judicatus ; 
et  -quamvis  ligati  nervo  pedes  essent ,  et  calcatus 
serpens  et  obtrilus  et  victus  est.  Lucent  in  corporc 
glorioso  claravulnerum  signa ,  eminent  et  appa- 
rent  in  nervis  hominis,  membris  longa  tabe  con- 
sumptis  expressa  vestigia.  Sunt  magna  ,  sunt  mi- 
ra ,  quce  de  virtutibus  ejus  ac  laudibus  fralernitas 
audiat. 

Idem  1.  3.  cpist.  9.  ad  Succcssum  :  Hac  pcto , 


OSTOLOUUM.  Cap.  XXIII. 

ait ,  pervos  et  collcgis  vestris  innotcscant  ,  ut  hor- 
tala  eorum  possit  fralcrnilas  corroborari ,  et  ad 
agonem  spirilualem  pncparari ,  ut  singulicxnos- 
tris  non  magis  morlem  cogitent ,  quam  immorla- 
Utalem;et  plena  fide  actota  virtutc  Domino  dicata 
gaudeanl  magis  ;  quam  timeant  inhac  confessione 
in  qua  sciunl  Dci  et  Christi  milites  non  pt-rimi , 
scd  coronari. 

7.  Ef  soluta  est  multitudo  ,  ]  discedendo, 
non  domum,  scd  in  varias  sentenlias,  et  faclio- 
nes.  Graece  enim  'est  inyia^  (Noster  iegit&v&j , 
id  esl,  soluta  est)  ->^o;,  idest,  disscctaestmuL- 
tiludo.  Ita  Tigur.  et  Syrus,    divisus  cst  populus. 

8.  SaDDUC/EI  enim  dicunt  non  esse  resdbreCtio* 
nem.  ]  Unde  cOntra  illos  eadem  probat  ChristuS 
Matth.  52.  23.  ct  32.  cx  illo  Exodi  3.  15.  Egosum 
Deus  Jbraham  ,  Deus  Isaac,  ct  Deus  Jacob  :  non 
cnim  cst  Deus  rnortuorum ,  sed  vivcnlium. 

Neque  angelum  ,  NEQUE  sPir.iTUM.  ]  Ergo  Saddu- 
cosi  negarunt;  Primo,  animam  ratioualem  esSC 
spiritualem  et  immortaiem  ;  Secundo,  esse  dac- 
mones  ;  tertio  ,  esse  Spiritum  sanctum.  Ita  Na- 
zianz.  orat.  5.  quae  estde  Spiritu  sancto.  Quarto, 
S.  Trinitatem  :  generatio  eniin  Vcrhi  est  spiritua- 
lis,  fitqueinspiritu.  Quinto,  Dcum  esse  spiritum, 
censehant  eniffl  in  Deo  unam  tantum  esse  per- 
sonam ,  aeque  ac  naturam,  eamque  corpoream, 
qualis  est  hominis. 

Sic  Tertullianiis  censuit  angelos  esse  corpo- 
reos  ,  animam  pariter  lioininis  esse  corpoream, 
imo  ipsam  esse  corpuseffigiatum  et  coloratum  , 
aerei  scilicct  colorisct  lucidi ;  quodsuos  liahent 
sensus,  oculos  ,  aures ,  el  cceleros  artus ,  perquos 
in  cogilationibus  utitur,  ct  in  somnis  fungitur, 
huncque  esse  hominein  interiorem,  qiicmsaepo 
nominatct  celebrat  S.  Paulus.  Itade  Tertulliano 
refertS.  August.l.  10.  de  Genes.  ad  litt.  duobus 
ullimiscapitibus.  RalioTerlullianieratlKec,quo(l 
anima  videatur  esse  cx  traduce.  Cum  enim  palcr 
generat  filium  ,videtnr  quod  anima  patris  ex  se 
traducat  et  proseminetanimam  filii,  sicutplanta 
una  proseminataliam  :  atquiidquod  proseminat 
et  proseminatur  ,estcorpus,  non  spiritus.  Addit 
S.  August.  Tertullianum  putasse  Deum  csse  cor- 
poreum,  adeoque  nihil  in  mundo  esse  incorpo- 
rcum  :  quodfuit  haeresis  Vadianorum,  qui  inde 
dicti  sunt  Anthropornorphitae.  Hinc  etTertul!. 
dicit  animamhominis  puta  Adee  ,  esse  ex  male- 
ria  Dei,  1.  h.  contra  Marc.  c.  37.  Pamelius  ta- 
men  in  Paradoxis  Tertulliani ,  eum  ab  hoc  errore 
excusat,  quod  ipse  per  corpus  inlcllexerit  suhs- 
lantiam  ,  quce  in  Deo  et  angelis  est  spiritalis ,  in 
hominibus  corporalis. 

Pharisau  autem  utraquk  coxfitextur.  ]  Syrus 
pro  utraque  vertit,  omnia  :  sunt  enim  hic  tria 
quae  negabant  Sadducaei,  confitcbantur  vero 
Pharisa?i,  scilicet  resurrectio,  angelus  et  spiri- 
tus.  Sed  Lucas  angelum  et  spiritum  quasi  unum 
quid,  et  ejusdem  rationis  acgeneris  conjungit, 
opponit  que  resurrectioni ,  quae  est  corporum. 
Ita  Chrysost.  et  OEcum.  Quare  minus  recte  Ca- 
jet.  spiritum,  id  est,  animam  rationalem,  cen- 
set  unum  censeri  cum  resurrectione,  et  opponi 
angelo. 

9.  QUIDAM  PlIARISyEOIlUM.  ]  GraCCC,    ol  ypafipmT; 

ro~j  pzpovs  twv  <f«piav.io>v ,  id  est ,  Scribo3  qui  erant 
cx  parle  Pharisceorum.  q.  d.  Littcrali  et  doctores 
Pharisaeorum. 

Pugxabant,]  certabanl ,  contendebanl ,  non 
studio  veritatis ,  sed  sectae  suae  tuend.T. 

QriD  si  srmiTrs   (puta,Den<?,   vel ,   Spiritus 


COMMENTAWA  l.N  ACTA 
sanclus)  Atr  AKCELUS  i.oci  tis  ist  i.i  ?]  Supplc, 
quis  cujpetj  vcl  incujet  Paulum?  Alludunt  ad 
extasin,  qua  Paulus  se  a  Deo  abreptum,  edoc- 
tum  et  naissum  dixii  c.  22.  17.  simulque  persr 
tringunl  adversarios  suos  et  Paulij  Sadducteos, 
(|ui  negabant  angelos  et  spiritus.  q.  <l.  Nos  Pha- 
risaei  cuiu  Pitulo  credimus  esse  angeloa  et  spiri- 
tus,  eeque  ac  resurrectioncsn ,  quamangeli  oos 
docuciTiiii,  Lpsaque  natura  animac  evinciu  Si 
enim  auiuia  est  spiritus;  ergo  Lmmortalis  ;  ergo 
resurget ,  rursum  qne  corpus  assumet :  naturali 
(Tiim  pondere  propendet  ad  illud,  et  sine  eo  in 
tcternumesse  nequit :  sic  enim  in  aeternum  esset 
instatu  innalurali  etviolento.  Quidsi  ergoidip- 
Bum,  caeteraque  quce  docet  Paulus,  ei  in  exlasi 
revelarit  angelus  aut  Spiritus  Dei  quid  habetis, 
o  Sadducsei,  quod  in  ipso carpatis ,  eique  ohji- 
cialis?Quod  enimipse  Bentitet  doect,  nos  quo- 
quc  sentimus  etdocemus.  si  ipsum  accusatis , 
nos  accusalis.  Si  ipsiiin  langitis,  nos  tangilis. 
Unde  Graeca  addunt  pfi  s-:v,;,x';'//-v  >  id  eat,  ne 
eum  Deo,  Deique  Spiritu  pugnpmus,  sicul  superbi 
illi  olitani  gigantes,  quos  proinde  Deus  disper- 
didit.  Verum  baec  additio  Irrepsisse  videlur  ex 
nota  marginali,  desnmpta  ex  simili  sententia  Ga- 
mallelis,  qua  Apostolos  defendit  c.  .3.  3$.  Ecce 
quid  facit  ainor  patriae  secta?.  Pharisaei  pro  aris 
el  focis  pngnant  pro  Paulo,  alias  suo  lioste  ,  co 
quod  ipse  PharissBumse  professus  sit,  et  Glium 
PharisseL 

10.  Dbscbnbebb.  ]  Kv  superiore  toco  areis  Anto 
nice  in  infcriorcm  ,  ubl  erat  concessus  ponlifi- 
cum,  ut  exeoabriperent  Paulum,  quasi  civem 
nomanum,  ne  aSadducseis  discerperetur. 

11.  Sr.oiKMi  AtTt.M    KOCTE   assistkns  F.i  DOMl- 

m  s.  |  iiiuc  videUir  Christus  per  angelum  appa- 
cuissc  in  visionc  Paulo  dormienli,  ac  proinde 
Paulus  hic  realiler  nonvidit,  necaudivitChris- 
lum.  Ila  Dionys. 

Constans  r.sTO,]  Mpffsi  UaSJit ,  i,l  est,  aitde 
Paulc,  jnxia  illnd  .loliannis  16.33.  Cuufidilc ,  ego 
vici    muudum.   Syrus,  obfirma   lc.    Ycrc  dicebal 

S.  Pantaleon  Martyr  in  tormentis  :  Cum  lusis 
mecum  Domine,  qutdest  qttod  timeam  ?Quid  enim 
limcs,  6  homo,  in  sinu  Dei?  ailS.  August. 

15.  Facta  autem  die.  ]  Syrus ,  cnm  faclum  esset 
mane. 

Devoveiwjnt  se  ,  ]  dejerameset  dicentea ,  velie 
seperdi  aDeo,  et  deleri  insiar  anaihcmatis , 
nisi  Paulum  occiderent,  aitVaiahl.  Graceenhxi 
cst  uvt&ifi.xKi*av  Htuwug.  q.  d.  Se  vclut  anathcma 
(lcvovciTini.  Sic  Decii  pro  patria  se  ievove- 
runi. 

Secundo,  devovenml  se  fami  ct  morli ,  scili- 
cei  sc  non  gustaturos  quicquaro  cibi,  donec 
oceiderent  Paulum,  adeoque  famo  morituros  , 
nisi  illum  e  medio  tollcrcnt :  iia  eniin  hoe  coruin 
(lcvovcrc  expticaUir  verhis  sequenlihns.  Ila  hc- 
da .  Lyranus,  et  alii. 

Tertio  ci  geuuioe  ,  nectendo  ntrumque  aen- 

Mini.    (|.  d.  Diris  ae   devoverunl,   deicranles  el 

execrantes,  dicendo,  v.  g.  Deua  nos  perdat,  si 
aliquid  comedamns  aut  bibamus,  anlequaui  oc- 

cidauuis  raiilum.  Hocenim  esl  quod  aiunl  v.  l'i. 
Dcvotione  fteoavimtts  nas  nlhil  gustaturos ,  donec 
occtdumus  Paulum,  uhi  Graeca  habeut,  Anathr- 
mate  ttnathematizapimtts  uos,  puta  execrando 
cxeeravinnis  nos  nihil  coinesiuros ,  quoad  ne- 
ecinns  P.uihiin. 

Snspieaiur  Buronius  anno  Chrisli  58.  c.  !3f>. 
hoscc  quadragintn  eonjuratos  in  ncccm  Pauli 


APOSTOLORLM.  Cap.  XXIII. 
fuisse  saccrdoles  illos  ,  quos  Joscphus  in  Viia  sua 
scribil  a  Felice  lcvi  de  causa  vioctos  missos  cssu 
lioinain,  acturos  caiisnn  apud  Caesarem.  Quos, 
ait,  ut  pcriculo  eriperem;  prcesertim  cumaudi- 
n  iii  ne  iu  calamilale  quidcm  conslilutii  curam  pie- 
laiis  excidisse,  et  ficis  ci  nucibus  eos  viiam  susten- 
turc;  veni  liumam,  ubi  per  Alilurum  JudUeum  Pop- 
paace  uxori  Ccesaris  innotui,  et  oonfeslim  per  eam 
impetravi  absolutalionem  illis  sacerdotibus  ,•  n 
nisque  praiterea  donatus  ab  ea  muneribtts  ,  in  pav 
Iriam  rcvcrsus  sum.  Siispicalur  Baron.  eos ,  eo 
quod  jurassent  se  non  manducaturos  nisi  occi- 
(lisscnt  Paulum,  eiun  niiniis  voli  compotes  facli 
essent,  abstinuissc  pane,  tantumque  arida  co- 
medisse,  ne  penitus  interirenl.  Sed  ambigua  et 
ohscura  est  hae  eonjectura  ,  prajscrtim  quia 
1'aulo,  a  FesloFclieissuccessorc  Iioniani  misso  , 
Jud.ei  qui  Romse  erant  dixerunt  :  se  nihil  de 
eo  inaudisse,  Actor.  28.  v.  21.  qui  utique  multa 
de  co  audisscnt  ii  saccrdotihus  illis,  si  ipsi  oh 
Paulum  vincti  fuissent  deslinati  Iloniam. 

15.  Lt  phodlxat  ii.ixm  ad  vos.]  Grxca  oddunt 
taJpiffv,  id  cst  ,  cras  idque  djserte  hahent  Lalina 
ct  Grasca.  v.  20.  Cupichant  cnim  illico  rem  conli- 
cere,  itaque  juramento  voloque  absolvi.  lia 
Lyran. 

16.  Qlod  cuu  acdisskt  filius  souoris  Pali  i 
i.xsidias,]  scilicet  a  Jiula^i  slrui  Paulo.  Undc 
Grsca  plane  babent  :  Cum  autem  audisset  ftlius 
suroris  Pauli  insidias.  An  casu  aildierit.  an  dc 
indusiria  ,  co  quod  soliicitus  de  avunculo  clan- 
culuin  indagarit  consilia,  quoe  Judaai  contra  eum 
agitahant,  uti  censel  Lyran.  incertum  cst. 

21.  EXTBCTANTES  PRQMISSUM  TOUM  ,]  11011  faClUUl 

sed faciendum.  q.  d.Lxpcctant  uleis  promillas. 
le  cras  produciurum  Paulgm  in  eorum  coetum. 

23.  Parate  milites  duce.vtos  ir  ka.nt  isoi 
L.i:saui:am,  ETEQDITBS  skpit  agixt.v,  r.r  laxcka- 
iuos  dlcemos. ]  Vidcntur  ducenli   mililes  cssi- 
diversi    a   ducenlis    lanceariis    :    forle    atiUfes 
communi  nomine  vocantur  levis  annatur.c,   ui 
velites  ,  fundihularii  cl  similes,  (|iii   jaculis  et 
arcubus  eaiial)aul  :  (ancearii  vcro   qui  lanc' 
\cl  hastis  oblongis  depugnabaut :  hi  enim  graecc 
vocantur  k&o±*6ot ,  perinde  ac  nunc  in  exercitu 
siint  sclopetarii  ,  et  lancearii  sivehastali,  qui 
loricali   longas   liaslas  geruut ,    suntque   quasi 
triarii,  rohurque  exercitUS  :  utrique  ergO  vidcn- 
Uir  fuisse  pcdiles,  quia  hic  ah  equilibus  ^cci': 
nuntur.    Alii    tamen   censenl   lanceurios   fui- 
cquites,  quia  iis  jnngunlur,  sed  abequitibus 
vulgarihus  hic.  stcrni,  quod  hi  jaculis,  areu- 
hus,  aliisve  aruiis  eciiarenl;  lanceai  ii  \cro  lan- 
ceis;  pcrimlc  ac  jam  equiles  alii  sunl  sclop' 
rii,    alii   lancearii ,    uli    Spirotte    sivc   Alhani , 
quorum  auctor  el  dux  fuit  Georgius  Castrioia. 
Turcarum  terror  et  Bagellum,  quj  proinde  i 
Turcis  Scanderheg,  id  est,    Alexander  Magnus 
est  cognominatus.  Aliqui  lanieu  censenl ,  duoen- 
losnnlilcs  cosdem  csse  ciun  duecniis  lancearii. 
ul  ri  c/ ,    sil  Ckvoto-cv,  evplicetque  -o  mililcs  du- 
ccntos.  I  avel   vcrs.  82L  ubi  prseler  equitcs ,  soli 
nominanlur  mililes,  quasi  iidem  sim  cum  lan- 
eeariis.  Scd  ad  id  rcspondcnt    alii,    laneeario^ 
fuisse  peditcs,  vel  cipiitcs.  veruin  lanccis  anna- 
(os,    pouiipie  ulimo  loco,    quia  ullimi  erant  io 
aeie  (piasi  triarii,  uli  etiainnum  sunl  uliimi.  Hic 
ergo   Paulus  dedueius  fuit  a  470.  praesidiariis 
Timebat  enim  Tribunus,   ne  illi  quadragini 
qui  in  neccm  Pauli  conapirarant,  secum  ti 
renl  mulla  populi  aginina. 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

CjESAHeam.  J  Ctesarea  erat  lunc  sedes  Praesi- 
dis ,  (jiiia  Judaeae  caput.  Ha  ex  Tacito  lib.  18. 
Mariana:  praesertim  quia  Herodeseam  exorna- 
tam,  in  gratiam  Ceesaris  Caesaream  noniinarai, 
in  eaquepreetorium  exsedificarat,  ut  patetv.  35. 
Sic  Uavcnna  fuit  sedes  Exarchorum  Italiae ,  non 
Boma. 

Vide  liic,  quam  Gentiles  et  Romani  oequiores , 
sinceriores et  humanioressintjudaeis  in  Paulum 
contra  jus  furentibus.  Ecce  tibi  Centurionis  co- 
mitatem,  qua  Paulo  vinclo  obscquitur,  ejiisqiie 
nepotem  ad  tribunum  deducit,  Tribunus  pari 
comitate  eiim  manu  apprehendit,  seorsim  audit, 
silentium  indicit ,  ac  ex  ejus  indicio,  ut  Paulum 
a  Judaeorum  insidiis  tueatur,  cum  470.  militi- 
bus  siipatuin  ad  praesidem  Ccesaream  mittit. 

Notent  hoc  illi,  qui  magistratu  intumescuntet 
insolescunt ;  ideoque  non  nisi  potentes  et  divites 
ad  colloquium  admittunt.  Magistratus  enim  est 
omnesbenevole  audire:  misericordiamcum  jus- 
tilia  conjungere,  ob  potestatem  non  superbire, 
agnoscere  se  ministrum  aliorum  ;  orphanos , 
viduas  et  pauperes  conlra  injurias  potentum 
tueri  :  contrarium  faciunt  tyranni.  Laudat  Sue- 
ton.  Augustum  Caesarem  ,  in  ejus  vita  c.  33.  et 
72.  quod  perstaret  in  noctem  in  audientia,,  etiam 
sub  porticibus,  lcctica  quoque  utens  pro  tribu- 
nali,  si  parum  corpore  valeret,  vel  etiam  domi 
cubans.  Plin.  in  Paneg.  celebrat  Trajan.,  quodas- 
siduus  esselin  tribunali,  adeo  ut  labore  reficiac 
reparari  vidcrelur.  Demonax  rogatus  a  quodam 
quomodo  provinciam  sibi  commissam  oplimc 
administrare  posset,  respondit :  Stminimum  lo- 
quens  ,  plurima  audicris.  Artaxerxes  Cyri  frater , 
cognomento  Mnemon,  id  est  Memor,  non  solum 
se  facilemet  affabilcmpra^buitadire  volentibus, 
sedet  uxorem  jussit  sublalis  currus  auheis  vehi, 
ut  iis  quieam  convenlum  vellent ,  etiam  in  ili- 
nere  pateret  aditus.  Ita  Plutareh.  in  Regum 
Apophtheg.  Celebre  est  Vespasiani  dictum  :  Non 
oportel  quemquam  a  Caesare  tristcm  discedere. 
Ita  Sueton.  in  ejus  vita.  Aristippus  cum  aliquan- 
do  Dionysium  interpellaret  pro  amico,  nec  ille 
preces  admilleret ,  proslratus  ccepit  amplecti 
pedes  regis,  ct  impelravit.  Id  factum  cum  qui- 
dam  abjectius,  quam  ut  Philosophum  deceret, 
culparent :  Non  ego ,  inquit,  sum  in  culpa ,  sed 
Dionysius,  qui  aures  liabct  in  pedibus.  lla  Laert. 
lib.  2.  c.  8.  Legati  Lacaedemonii  venienles  ad 
Lygdamin  tyrannum  ,  cum  illc  eos  differret,  et 
iiifirmitatem  obtenderet :  Per  Jovcm  ,  inquiunt , 
non  venimus  liuc  cum  illo  luctaturi ,  sed  collocu- 
luri.  Jta  Plutarch.  in  Lacon.  Anus  aPhilippo  pos- 
tulans  ut  causam  suarn  cognosceret ,  cup  ille 
diceret,  sibi  non  esse  otium,  inclamavit :  Proin- 
dene  rex  quidem  esse  velis  ,  quarc  Philippus  non 
tantum  illi,  sed  et  ahis  faciles  aures  prabuit. 
Ita  Plutarch.  in  Apophth.  Reg.  lnterCbristianos 
illustris  fuit  Gralianus  Imper.  de  quo  Ausonius : 
Laudabile  est ,  inquit ,  Imperalorein  interpetlanli- 
busfaciles  prcebere  adilus,  ncc  deoccupationecau- 
sari  :  Tu  confirmas  adhuc  cunctantes  ;  etiam 
querimoniis  explicatis  ,  ne  quid  adhuc  silealur,  in- 
terrogas.  Celebrat  facilitalem  S.  Ambrosii ,  eam 
«xpertus  S.  August.  circumsessum  enim  eum 
fuisse  catervis  negotiosorum  liominum,  quorum 
infirmitatibus  inserviebat  :  nec  vetilum  quem- 
quam  ingredi ,  nec  ei  venicntes  nunliari  in  more 
fuisse. 

A  tertia  noiu  noctis.  ]  Refert  ad  eam.  q.  d. 
l't  lcrlia  hora  noclis  incipiant  ire  et  proficisci 


APOSTOLORUM.  Cap    XXIII. 

cum  Paulo  Coesaream.  Porro  Romani,  et  ex  iis 
Judaei,  uti  diem  in  quatuor  partes  sive  horas 
dividebant ,  ita  et  noctem  in  quatuor  vigilias 
sivc  horas  ,  quarum  quaeque  ternas  nostrates 
comprehendebat  :  in  quarum  initio  fiebat  in 
eastris  et  excubiis  mutalio  vigilium  et  excubi- 
torum.  Sicut  ergo  lertia  hora  diei  esl  tertia  ah 
orto  sole,  ita  tertia  hora  noctis  est  tcrtia  ab  oc- 
casu  solis,  quam  Ilali  vocant  tertiam  noctis. 
Aliter  Dionysius ,  qui  tertiam  interprctatur  ter- 
iiam  postmediam  noctem,  vel  tertiam  vigiliam 
noctis.  Prior  sententia  planior  est  :  nam  sequi- 
turv.  31.  Paulum  duxerunt  per  noctem  in  Anli- 
palridcm ,  etc. 

2'u  Et  jumenta  pr.eparate.  ]  Puta  equos,  asi- 
nos  vel  mulos  ,  ad  vebendum  Paulum  el  socios 
ejus.  Ila  Dionys.  Syrus  vertit,  parate  jumentum, 
ut  ci  Paulum  facialis  incquilare  ,  et  ereptum  per- 
dttcatis  ad  Feticcm  prcesidcm.  Vide  hic ,  quam 
Deus  Paulum  non  lantum  tuealur ,  sed  et  liono- 
ret.  Ibat  enim  eques  septus  preesidio  £j70.  equi- 
tum  ct  peditum  ,  qui  ei  ad  corporis  cuslodiam 
contra  Judaeos  erant  assignati.  Unde  SziioXHGovs , 
id  est  (ancearios,  Suidaset  alii  vertunt  napcc^vi.axv.^ 
idest ,  corporis  custodes.  Quis  princeps,  aut  rex 
inccdit  stipatus  470.  custodibus  et  stipatoribus  ? 
Ita  incedithic  Paulus.  Vere  pretiosa  in  conspec- 
tu  Domini  non  tantummors,  sedetvita  Sancto- 
rum  ejus. 

Ad  Felic.em  pr.esidem.  ]  Felix  hic,  teste  Sue- 
tonio  in  Claudio  c.  28.  erat  frater  Pallantis,  qui 
e  servo  factus  liberlus  aClaudio  lmp.  apud  eum 
gratia  et  potcnlia  pollebat:  adeoque  matrimo- 
nium  Agrippinae  matris  Neronis  cum  Claudio 
conciliavit,  itaque  causa  fuit  ut  Nero  in  impe- 
rium  Claudio  succederel.  Quocirca  in  gratiam 
Pallantis,  ClaudiusFeliccm  ejus  fratremSama- 
riae,  ac  poslea  Nero  toti  Judaeae  prasfecit.  Verum 
F(dix  cx  servo  factus  praescs  intumuit ,  et  pro- 
lapsus  estjdcquoc.  sequenti  v.  3.  Sapienter 
Salvianus  ad  Eucherium  :  Pedissequa  plerumque 
novi  lionoris  est  arrogantia.  EtAusonius: 

Fortunam  reverenter  babe,  quicumque  repente 
Dives  ab  exili  progrediere  loco. 

25.  Timi'it  emm.  ]Hic  versus  deest  in  Graeco  et 
Syro. 

Tanquam  accepturus  pecuniam.  ]  Supple  a  Ju- 
daeis,  permisisset  ab  eis  occidi  Paulum.  In  mul- 
tis  enim  verum  est  istud  Catonis  apud  Gellium 
1.  11.  c.  18.  Furcs  privatorttm  furlorum  in  nervo 
ct  in  compedibus  vitam  agttnl ,  fures  publici  in 
auroct  purpura.  PracclarcNazianz.  Juliano  Apos- 
latae  in  purpura  insolescenti  orat.  5.  Annon,m- 
quit,  eam  Tyriis  objicies,  a  qttibus  pastoralis  ille 
canis  prodiit ,  qtti  exeso  mtirice  labiisque  cruorc 
perfusis,  paslori  florem  indicavit ;  ac  per  cos  vobis 
Jmperatoribtts  pannum  iilum,  improbis  luctuosiim 
ac  sttperbum  porrexit  ?  Nam  ut  explicat  ibidem 
Elias  ,  canis  fuit  inventor  purpurtc ,  ejusque 
tincturae.  Cum  enim  muricem  devorasset,  inde- 
que  expresso  succo  os  ejus  ruberet,  paslor  pu- 
tans  canem  suum  caesum  fundere  sanguinem  , 
succum  lana  excepit,  quam  videns  eo  purpu- 
rari ,  ac  manare  ex  murice  ,  rem  evulgavit. 
PorroNazianz.  purpuram  vocat  pannurn  luctuo- 
sum  ;quia  purpura  superbisprincipibus  faslum, 
quo  miseros  opprimunt ,  indeque  miseris  op- 
pressis  luctum,  conciliat:  tum  quia  purpurcus 
color  monet ,  ut  promptis  animis  sanguinem 
suum  pro  subditorum  salute  fundant  quod  cum 


COMMENTAHJA  IN  ACTA 

noii  nicminerint  qui  niinime  tales  sunt ,  fastus 
indeet  arrogantiae  ansani  trahunt. 

26.  OPTIMO,  ]  vfaxi^tf,  quod  Priino,  verti  potest 
polentissimo,  a  /paxo? ,  idest,  robur ,  impcrium. 
ita  Vatabl.  Secundo,  prwstantissimo,  ut  sit  su- 
|xi  lativus  comparalivi  xetnruv,  idcst  ,  melior  , 
prce&tantior.  Ita  Pagnin.  Terlio,  victoriosissimo. 
lta  Syrus  a  xpetTrtv  ,  id  est,  vinccre.  Quarlo  ,  op- 
limo.  Ila  Nosler. 

Nota ,  lioc  epithetum  solereiribui  pnesidibus, 
principibus  et  opthnatibus,  qui  ab  optimo  no- 
men  acceperunt,  quod  scilicet  fortiludine,  cle- 
mentia,  justitia  ,  merilis  in  Remp.  omnique  vir- 
tute  optimi  et  praestantissimi  essent  (lales  enim 
oliin  eligebantur  praesides )  aut  esse  deberent. 
Quocirca  Dio  in  Trajano  ait,  eum  pro  omnibus 
honoruni  litulis,  gavisum  nomine Optimi.  Undc 
et  imperaloribus  acclamari  solitum:  Vival  lm~ 
perator  Augusto  felicior ,  Trajano  meiior.  Porro, 
sicut  Candidati,  teste  Seneca  lib.  1.  epist.  3.  boc 
tilulo  salutabantur,  Doni  viri ;  ita  niagisti •aluin 
jain  adepti,  iidem  optimi  dicebantur.  Quocirca 
Paiilus  sinemendacio  c.  23.  3.  ait,  OptimeFelix, 
et  c.  26.  25.  Optime  Feste  ,  licetipsi  essent  scele- 
rati,  quiaTo  optimus  est  tilulus  amplissimae  dig- 
nitatis,non  laus  persomc;  sigmficans  tamen  ta- 
lcm  debere  esie  personam;  quae  rite  publica 
dignitate  etmagistratufuhgi  velit. 

•27.  Bripui,  cognito  quia  Romanus  rsi.  ]  Men- 
litur  Tribunus  :  utostendat  se  nominis  Romani 
studiosum,  itaque  Prajsidis  etRomanorum  gra- 
tiam  caplel.  Nam  cum  Paulum  e  manibus  Ju- 
dseorum  eripuit  ,  nesciebat  eum  csse  civem 
Romanum  ,  sed  id  ab  eo  postea  didicit,  cum 
praeier  jus  et  morem  vellet  eum  flagellare.  Ila 
Lyran. 

29.  Nmiil.  ]  Graece,  p.-itivt\d  est,  nullum,  scili- 
cet  crimen.  Nota  bic,  quanta  fuerit  innocentia 
Pauliadeo  ut  tribunus  lientilis  testetur  se  in  eo, 
licet  a  Judaeis  calumniis  onerato,  nullum  inve- 
nisse  crimen. 

31.   DUXERUNT    PER    NOCTEM   Ifl  ANTIPATRIDP.M.  ] 

Antipatris  dislabal  Ilierosolymis  septemdecim 
leucis  ,  sive  boris ,  ut  patet  ex  labulis  Geogra- 
pliicis  :ergo  una  nocte  id  iter  confici  non  potuit, 
praesertim  cum  tcrtia  noctis  bora  proflcisci  cce- 
perintv.  31.  Quare  per  diem  iter  conlinuanles  , 
post  meridiem  ,  imo  sub  vcsperam  appulerunt 


APOSTOLORUM.  Cap.  XXIV.  S53 

Antipalridem  ,  ibique  posl  longum  iter 
quiescenles  et  pernoclantes,  postera  die  dimis- 
sis  equitibus  ut  cum  eo  ircnt  Cajsaream,  qtice  An- 
tipatride  octo  circiter  horis  distabal,  reversi 
sunt  in  castra ,  quae  erant  Hierosolymis  in  arce 
Antonia  ,  nti  jam  s.epius  dixi.  Porro  Antipatris, 
priua  Capharsalama  dicta  ,  urbs  pulchra  eL 
amoena,  sitainoptimocampo,  divite  arboribus 
et  fluminib.us,  mari  Mediterraneo  adjacebat , 
media  inter  Joppen  etCaesaream,  et  ab  utraque 
aequaliter  distans  ,  puta  octo  circiter  leucis,  sivc 
boris.  Juxia  banc  Nicanor  ii  Juda  Macliaba»o  cse- 
sus  est,  1.  Macbab.  7.  31.  Hanc  Herodes  Rex  Ju- 
dteoe  extruens,  a  patre  suo  Antipatro  Antipatri- 
dem  nominavit.  Temporc  belli  sacri  obsessa  a 
Godefrido  Bullonio,  scd  frustra,  tandem  capta 
estii  Balduino,  qui  post  Godefridum  creatus 
rex  Bierosolymae  :  hodie  villa  est,  quoe  Assur 
dicitur ,  ait  Brocard.  Bredemb.  et  Adrichom.  in 
Descriptione  terrae  Sanctae. 

32.  Dimissis  EQiiTiius,  ]  sepluaginta, cum  du- 
centis  lanceariis,  si  hi  pariter  erant  equites,  sed 
lanceis  armali :  sin  autem  lancearii  erant  pedi- 
tes,  cum  casteris  militibus  redierunt  Hierosoly- 
mam ,  de  quo  dixi  v.  23. 

33.  Statuerunt  a>te  ii.llm  et  Paulum  ,  ]  -*- 
pisiom  ,  id  est,  stilerunt ,  ad  ejus,  quasi  summi 
judicis  etpracsidis,  tribunal.  Meritoexclamathic 
Dionys.  O  Fclix  prceses ,  quam  vere  fclix  fuisscs, 
si agnovisses  qualis  et  quantus  fuerat  iste  libi  di- 
rectus ,  et  manibus  tuis  ad  tcmpus  subjectus  ! 
Quam  liumililer  cum  suscepisses,  et  quam  revercn- 
ter  tractasses ,  sicut  Cornclius  Centurio  Pelrum .' 
Etnuncquia  idnon  novisti ,  ncquc  per  Paulum 
converti  meruisti ,  quem  tamcn  pro  lua  convcr- 
sione  sa'pe  orasse  non  ambigo  ;  miser  potius  el  in- 
felix  ,  qudm  fclix  fuisti. 

35.  Jlssitque  inpretoiuoHerodis.  ]Pra?torium 
erat  palatium  in  quo  habitabatPr-aetor,  sivc  prae- 
ses  loci,  autprinceps,  qualis  fuerat  Herodes 
qui  ab  Augusto  Csesare  rex  Judaeaj  creatus,  in 
ejus  honorem  Turrim  Stratonis  dilatavil  et  exor- 
navit,  ac  a  Caesare  Caesaream  nuncupavit,  atque 
inter  alias  fabricas,  in  ea  praelorium  pro  se  et 
posteris  sedificavit  :  in  quo  proinde  causae  fo- 
rcnses  agebantur ,  rei  vincli  servabanlur,  etjus 
dicebatur;  ibi  ergo  cum  caHeris ,  Paulus,  quasi 
reusasservatus  fuit. 


CAPUT   VIGESIMUM  QUARTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

Paulus  a  Tertullo  accusatus  coram  Ff.lice  pr.eside,  suam  causam  agit  et  peragit, 
adbo  ut  v.  24.  Felix  cupierit  a  Paulo  fidem  Christi  audire.  Disputante  auteh 
Paulo  de  justitia,  et  castitate,  et  de  judicio  futuro  tremefactus  est  Felix  , 

QUI  TANDEM  PROVINCIAM  CEDENS  FeSTO  ,  EIDEM  PaULUM  VINCTUM  ASSIGNAT. 


1 .  .iftii^iMfi  SkosT  quinque  autem  dies  (lescendit  princeps  sacerdotum  Ananias ,  cum  senio- 
ribus  quibusdam  et  Tertullo  quodam  oratore,  qui  adierunt  proesidem  advcr- 
sus  Paulum.  2.  Etcitato  Paulo  coepit  accusare  Terlullus  diccns :  Cutn  in 
multa  pace  agamus  per  te,  et  multa  corrigantur  per  tuam  providentiam  , 

3.  scmperetubique  suscipimus  ,  optime  Felix ,  cum  omni  gratiarum  actionc. 

4.  Ne  diutius  autem  te  protraham  :  oro ,  breviter  audias  nos  pro  tua  cle- 
mentia.  5.  Invenimus  hunc  hominem  pestiferum  ,  et  concitantcm  seditiones 

omnibus  Judseis  in  universo  orbe  ,  ct  auctorcm  sedtlionis  scclse  iXazarenorum :  6.  tjui  etiam 


COMMKNTAMA  IH   ACTA  APOSTOLOUUM    Cap.    XXIV. 
lemplum  violarc  conatus  cst,qucm  ct  apprelicnsum  voluiinus  secunrium  legcm  noslram  judicarc. 

7.  Supcrvcnicns  aulom  trihunus  Lysias  cuni   vi  magna  ,  cripuit  eum  dc  manibus  noslris, 

8.  jubens  accusatorcs  cjus  ad  tc  venirc  :  a  qug  potcris  ipse  judicans ,  dc  omnibus  islis  cognos- 
ccrc  ,  de  (jiiibus  nos  accusamus  cum.  9.  Adjeccrunt  aulem  et  Judaei ,  dicentcs  haec  ila  sc  babere. 
10.  Responriit  aulem  Paulus  ( annuente  sibi  praeside  dicerc. )  Ex  multis  annis  tc  cssc  judicem 
gentl  buic  sciens,  bono  animo  pro  me  salisfaciam.  11.  Potes  enim  cognosccrc  ,  quta  non  plus 
Mint  mibi  dics ,  quam  duodecim  ,  cx  quo  asccndi  adorarc  in  Jerusalem  :  12.  ct  ncque  in  templo 
invcnerunt  me  cum  aliquo  dispulanlem  ,  aut  concursum  facientcm  lurbre ,  neque  in  synagogis, 
13.  ne<|iic  in  civilalc:  neque  probare  possunt  tibi  de  quibus  nunc  mc  accusant.  14,  Confiteor 
aulcm  boc  libi  ,  (juod  sccundum  scclam  ,  quam  dicunt  bseresim  ,  sic  deservio  Palri  ct  Deo  meo  , 
credcns  omaibus  ,  quae  in  lege  ct  Projriietis  scripta  sunt :  15.  spem  babens  in  Deum  ,  qnam  ct 
lii  ipsi  cxpeclant,  resurrectioncm  futuram  justorum,  et  iniquorum.  1C.  In  boc  et  ipsc  slurieo 
sirie  offcndiculo  conscicnliam  babcrc  ad  Deum  ,  ct  ad  liomincs  semper.  17.  Post  annos  autem 
plures,  eleeraosynas  faclurus  in  gcnlcm  meam ,  vcni :  ct  oblationes ,  et  voia.  18.  In  quibus 
invenerunt  me  purificatum  in  lcmplo  ;  non  cum  turba  ,  ncque  cum  tumullu.  19.  Quidam  aulcm 
cx  Asia  Judrci ,  quos  oportebat  apud  te  praesto  csse,  et  accusare  siqtiid  haberent  adversum  mc  : 
'20.  aut  hi  ipsi  dicant  si  quid  invencrunt  in  me  iniquitalis ,  cum  slem  in  concilio ,  21.  nisi  de 
una  bac  solummodo  voce  ,  qua  clamavi  inter  cos  slans  :  Quoniam  de  resurrectione  morltiornm 
cgo  judicor  hodic  a  vobis.  22.  Distulit  autcm  illos  Felix  ,  cerlissime  sciens  de  via  hac ,  dicens  : 
Cnra  liibunus  Lysias  descenderit,  audiam  vos.  23.  Jussitquc  centurioni  custodire  cum  ,  ejt 
baberc  requiera  ,  nec  quemquam  de  suis  prohibere  minislrare  ei.  24.  Post  aliquot  aulcm  dics 
veniens  Felix  cum  Drusilla  uxore  sua,  qure  erat  Judaea  ,  vocavit  Paulum  ,  et  audivit  ab  eo  fidem  , 
quae  est  in  Chrislum  Jesum.  25.  Dispulantc  autem  illo  de  juslilia ,  et  castitale,  et  de  judicio 
fiiluro ,  Iremefaclus  Felix  respondit :  Quod  nunc  atlinet,  vade ,  tempore  autcra  opportuno 
accersam  te.  2G.  Simul  et  spcrans ,  qtiod  pecunia  ci  daretur  a  Paulo  :  propler  quod  et  frequenter 
accersens  eum ,  loquebatur  cum  eo.  27.  Biennio  autem  expleto ,  acccpit  sticccssorem  Fclix 
Porlium  Fcstum.  Volcns  autcm  graliam  prrestare  Judaeis  Felix ,  reliquit  Paulum  vinclum. 


1.  Posr  qdinqoe  autem  diks,  ]  non  a  captura 
Pauli,  ut'yultCajetan.  scd  a  Pauli  appulsu  Coesa- 
rcam  ,  ad  quam  postcro  die  a  discessu  suo  Hiu- 
rosolyma  Paulus  pervcnit,  ut  dixit  Lucas  c.  23. 
32.  Idco  enim  omnes  hosce  Pauli  dies  diserle 
consignat  Lucas ,  ut  series  rei  gcstae  ct  temporis 
constet,  utque  ostcndat  fuisse  duodecim,  uii 
dicit  Paulus  v.  11.  Vide  dictac.  21.  27.  ubi  hosce 
dies  12.  sigiHatim  per  acta  Pauli  consiguavi. 
QntLVCTbdescendit,  non  polesl  acccipi  in  actu  in- 
ehoato,  ut  significel ,  descendere  et  proficisci 
eoepit;  sed  in  actu  pcrfecto  sive  finito  ;  ut  sig- 
nificet,  descendens  vel  proficiscens  appulit  C:r- 
saream.  Si  enim  accipias  pro  edpit  dcscendere  , 
sequelur  eum  non  post  quinque  ,  sed  post 
oclo  dies(a  Hicrosolyma  enim  usque  Ccesaream 
estiter  nidui)  appulisseCaesaream  :  quibus adrie 
scptem  quosrecensui  c.  21.  27.  habcl)is  15.  curn 
lamen  Paulus  v.  11.  lantum  assignetduodecim. 
Sin  accipias  \>vo  descendens  appnlit,  habebisprae- 
cisc  duodecim  Pauli  dies  :  quinque  enim  addili 
scplem  ,  faciunt  duodecim.  Quocirca  tribunus 
misso  nocte  Paulo  Csesaream,  nv.  Juriseos  falle- 
)<;l,  audiretque  fraudulentus,  sequcnti  die  mo- 
nuiiponlificcs,  ut  ipsi  ex  adversa  parteactores 
lnittcrcnt  Caesaream,  qili  Paulum  coram  Felice 
accusarent.  Ponlificcs  odio  Panli  ardentes  ,  sibi- 
que  mctuenles,  ne  Paulus  cos  apuri  Feliccm 
praByeuiret  el  rienigrarct ,  habito  concilio  sc- 
eundo  die  cccpcnint  descend^K'  ire(|ue  Cacsn- 
ream  ,  eO(|ue  post  ircs  dies  pervenerunt,  iia  ut 
post  quinque  dies  appulsus  Pauli ,  ipsi  quoque 
appulerinl  Ccesaream.  Sensus  ergocst,  q.  d.  Lu- 
cas  :  Paulus  pervcnit  Cresarcam;  uli  dixi  c.  23. 


32.  postcro  dic  a  discessu  suo  Ilierosolyma ,  eo- 
dem  pervenerunlpontifices  quinto  poslPaulum 
die,  uteum  accusarenl. 

Descekdit  princeps  sacerdotum  Ananias.]  Tum 
quia  Saririiicaeus  arriebat  odio  Pauli  et  Cbristi  : 
lum  quia  sibi  meluebat,  ne  accusarctur  seriitio- 
nis  in  Paulum  commotae,  praesertim  quia  conlra 
jus  publice  in  conciliojusseral  os  ejtis  percuti , 
ne  causam  suam  agerct.  Sic  cnim  iriem  Felix 
sub  iriem  tempus  occiriit  Jonaiban,  riequomox. 

EtTkrtullo  qcodam  op.atork.  ]  Hunc  videtur 
assumpsisse  Ananias  quasi  advocatum  suum  , 
tutn  facundia;  causa ,  tum  quia  linguae  Latime, 
cujus  ipsc,  utpole  Hebraeus,  ignarus  crat^,  pc- 
ritum.  Apuri  preesidemenimRomanum  demorc, 
causa  h?eciatineagenda  erat.  Unrie  Tertullusex 
nominevideturfuisse  Romanus,  velltalus.Praesi- 
des  enim  secum  ducebani  procuraiores  et  advo- 
calos  Italos  in  provincias,  ad  quas  mittebantur, 
ut  illi  causas  provincialium  susciperent,  et  co- 
ram  se  latine  agcrenl.  Sic  Terlullianus  ,  qui  a 
Tertullo  riictus  videtur,  causas  agebat  in  foro 
antcquam  essel  Cbristianus  :  scriboc  officio  fac- 
lus  Cbrislianus  se  abdicavil,  ideoquc  a  Genlili- 
bus  irrisus  ,  quod  logam  cum  pallio  commu- 
tasset,  scripsit  librum  dc  Pallio,  ubi  c.  5.  Ego, 
ait ,  nihil  foro  ,  nihit  campo  ,  nihil  carice  debeo  : 
nihil  officio  advigilo ,  nnlia  roslra  prccoccapo,nulltt 
prceloria  observo,  cancellos  non  adoro  ,  subscllia 
non  conlundo,jura  non  contarho,  causas  non  ela- 
tro  :  secessi  de  populo,  imo  unicum  negolium 
mihi  cst,ncc  cdiudnunc curo,  quain  ne  curcm.  Vita 
mclioremagis  in  seccssu  fruarc.  !\'emo  atii  nasri- 
tur  morilurus  sibi. 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLOhUM.  Capi  XXIV. 


2.  Cvu  IX  mii.ta  PACB  aramvs. ]  Partim  vernni 
dicit  :  Fclix  enim  /Egypttum  pseudopropbelam 
cmui  suis  facliosis  compresseral  :  parlini  fal- 
suin  :  Fefixenim  Jonatham  pontiliccmpersica- 
rios  interfecerat,  ac  doindc  e08  ln  alios  impune 

grassari  permiseral,  lcsle  Josephoiib.  '20.  Anliq. 
c  5.  et  6.  Tertuilus  ergo  vclut  rabula  garrit,et 
•Tdulatur  hoinini  iniquocl.  rapaci.  De  hisee  eiiim 
rahnlis  vcruni  est  llalorurn  proverbium  :  l.uti- 
denses  mulia,  Veronenses  puuci ,  nimirum  lau- 
daloreset  adulatores  mulli ,  vcridici  pauci. 

F/r  multa  corrioawtub(Gp83Cub  habei,  et  mtilia 
officia  huic  genti prcestenlivr)  peb  tuam  puovinr.x- 
tiam.  ]  K«T»p»«i/«*  cnim  idem  est.  quod  oflieiiun 
virtutis  ,  recta  cffcciio  ,  praeclarum  facinua  : 
iicm  opus  ritc  corrcctuin  ,  emendatum,  instau- 
ratum  ,  proinotum  :  dcnique  x«Topda/utT«  om- 
nes  numeros  virlulis  conlinet,  ait  Cicero  1.  3. 
de  Finibus.  sic  Grasci  dicimt  x«rop9ow  t/av  m/tfpe- 
vwrr* ,  id  est,  partes  omnes  temperantiee  im- 
plere ;  et  -^k  olxovo/iUct  xaTopidxtxes ,  qui  fragatt- 
ter  administrandee  rei  ccconomictv  peritus  est.  Ita 
Budaeus  Annot.  in  epist.  in  VerboFrugc. 

8.  S«sciPiMC8,]«ito8«x4/*»»«»  n»od  Tigurinaet 
Clarius  vcrtunt,  comprobomus ;  alii,  ampieclimwr, 
niinirurn  tua  ^toi^V""  >  id  ost  >  Officia  jam 
fljcta.  Salmcron  suspicalur  legendumm/wamcw, 
id  cst,  admiramuret  cdebramus.  Vcrum  -o  sus- 
cipimus  respondel  Grceco. 
Oi-timf..]  Dchoc  tilulo  dixi  c.  23.  26. 
Felix. ]  Corn.  Taciius  lil).  5.  Ilistor.  dat  ci 
praenomen  Antonius :  Joscplms  vero,  Zonaras  et 
Suidas  ,ci(iit(lius.  Ctrumque  ergo  habuit,  nimi- 
rinn  diCtus  csl  AnloniusFclix,  ab  Anlonia  matre 
riaudii  Imper.  cujus  fucrat  servus  ct  libertus. 
Idcin  dictuscsl  Ctuudius  Felix ,  a  Ciaudio  Imp. 
cui  a  malpe  transcriptus  erat.  Erantenim  liberli 
biuonhnes  :  alh.s  cniin  principis,  alias  palronae 
mortuas  nomen  ferebant,  ait  Lipsius  in  lib.  12. 
\nnal.  Tacili. 

t\.  Pno  tia  clf.mf.mia.]  Graece,  wnuauta,  id 
csi,  mansaetadine ,  cequitate  ,  tenttate ,  modes- 
lia  ,  furititutr,  pulicnliu,  humanitale ,  clemeniiu. 
5.  Hunc  rominem  1'f.stiff.iu'M.  ]  Graece  ,  Xbt/iov, 
id  cst  pestem.  Sic  exitialem  vocant  fMpov,  U\  cst 
critiitm  ;  pcr  antonomasiam.  Nola.  Oratio  Ter- 
tulli  lot  penc  consuta  est  niendaciis,quot  vcrbis, 
ut  patet  singola  expendenti. 

Auctokem  ,  ]  rcpw/to^&vnv ,  vel,  ut  alii  lcgunt  , 
npacoTqv,  idcst,  prtrfcctum ,  primipilarcm  ,  pri- 
mttm  stuntrm  in  ucir.  Auclor  cniin  et  inslitulor 
ohristianismi  erat  Cbristus ,  non  Paulus;  scd 
hic  inlcr  Cbristi  duces,  puta  Apostolos,  erat  pri- 
mipilaris  ,  et  praecipuus  auctor  propagationis 
christianisnii  ,  quasi  antesignanus  et  primus 
stans  in  acic  Chrisii  adpraeliandum  proeo. 

Calilina  a  Ciccronc  consule  intcrrogatus  in  se- 
nalu.de  conjuratione  in  llemp.  anejusessel  auc- 
tor  ?  ut  sociis  audaciam  amentice  suae  oslcnta- 
ret ,  consulem  hoc  senigmate  derisit :  Cum  dtto 
corporusint,  ail,  tjuorum  altrrttm  trnucet  tvgrum 
tit,capttt  tamrnhubeat ;  altt ramvulittum  rt  mag- 
nutn  ,  sedsinc  capitr,  ,  quid  muti  furio ,  si  ipsr  mr 
Ituic  caput  sttpcrimpono?  uti  referl  Plutaroh.  in 
vila  Ciceronis.  Oninibus  vcro  ei  obstrepcnlibus, 
hostcinqne  et  parricidam  inclamantibus ,  furi- 
bundiis  llle  :  Quundoqaidem  circumvrnltts  ,  ail ,  ul> 
mimieis  prceceps  agor  incendium  meum  ruina  rrs- 
rmguam.  TesUsestSallusiiusinBelloCatil.  Quam 
dispar  Paulus,  qui  adco  a  sedilionc  et  amhitu 
erat  alicnus ,  ut  ne  nova?  quidem  religionis  ct 


Ecclesiae  aUCtOPdici  aut  haberi  vellet  ?  niinirum 
agnoscebat  ilieet  ppaedicabat  ejus  auctorem,  et 
caput  invisibiVe  Christum  Dominum,  risibile 

veroS.  Petruni;  se  autem  Christi  dumtaxat  ( 
administrum,  et  s.  Petri  adjoiorem; 

Skditioms.  1  Uac  vox  separatim   non  est  m 
Graeco;  sed  includUur  in  pp*cedenti  jtp»To?«T>H , 
si  illud  ii  s&ott ,  id  esl  seditio ;  et  Kpaxot ,  id  est,  pri- 
mas ,  deducas,  imo  conlles.  Probat  enim  Pau- 
iumesseconcilantem  seditiones,  utidixit,  exeo 
quod  sit  npuTtf&rnt,  idest,pr;efeclus  sedilionis  , 
quasiprimussediliosus.stansinppima  aciesectae 
Nazarenorum,  quce  uhique  seditfones  concitat 
dumcontra  judaisnium  ct  gcntilisinum  insur- 
git,  et  utroque  excluso  se  supponere  et  suno- 
gare  conatur.  Cum  ergo  ait,'  sedilionis  scctw .  ■ 
hypaliage.  q.  t\.  Sectm  seditiosas,  vel  qua*  eat  ma- 
ler  sediiionis.    Vide  hic  quanta,  et  quam  falsa 
calumnia  oneralar  Paulus,  cum  potius  ipsimet 
ejus  accusatores  Judaei  essent  sediliosi ;  naui  ifl 
oinnibus  urbihus  conlra  eum  seditiones  pcpu- 
lique  tumultus  excitarant,  ut  vidinu.s,  c.  9.  23. 
c.  13.  50.  c.  \h.  5.  c.  18. 12.  c.  21.  30.  Ejus  cxcm- 
plo  sc  solenlur  Hcligiosi,  qui   eutn  inulanles  , 
etiamnum  i\  seclariis  et  aemulis  vocantur  sedi- 
liosiet  turhatorcs.  Vere  S.  Ambr.  orat.  de  tit- 
den.  Basil.  Semper,  ait,  Christi  laudes  verbera 
prrfidoram  sunt ,  cl  nanc  cttm  tuttdulur  Cltristus , 
dicttnt  heeretiei  qaia  scditio  commovetur.  Dicunt 
hceretici  quia  his  mors  paralttr :  ct  vcro  mortev.i 
habent  in  luttdibus  Christi.  Ila   galero   Campiani 
nostri,  cum  eum  vinctum  Londinum  ducerent, 
titulum  uncialibus  littcris  affixerunt:  Ed.m.ndus 
Campiahus  seditiosus  Jesitta,  sed  ihat  ille  m 
afflucntcturba  invictus  animo,  vultu  alacer  aucta 
ipsis  in  adversis  majestate  ,  quo,'  et  hoslibus  ad- 
mirationem  ac  rcvereniiam  injiceret,  uti  habet 
cjus  marlyrium. 

Nazarenobum.]  Ha  a  Chrislo  Nazareno  pnmi- 
tus  vocahanltir  Christiani,  utdixi  C.  2.  22.  Post- 
ea  Nazaraei  dictisunthaeretici,  qui  christianismo 
voleliant  adjungcre  jadaismum,  quorum  parens 
fuit  Cherintus:  sed  dum  volunt  cl  Jttdivi  essecl 
Christiuni,  ncc  Jttdovi  sunt,  ncc  Chrisliani ,  ait 
Epiphanius  li3eresi  29.  Porro  pcr  conlemptum 
Paulum  vocant  Nazarenum,  eequc  ac  olim  Chris- 
lum  vocarant Nazarenum,  quasiexvili  oppidulo 
N  azarelh  oriundum.  Verum  li3ec  summa  est  laus 
Christi  et  Pauli  quod  uterque  sit  Nazaraeus,  id 
cst , scparatus , sanctus,  consecratus ,  coronatus, 
imo  quod  auctor  et  doctor  sit  Nazaraeorum,  id 
cst  eorum  qui  ab  aeterno  a  Deo  con.;cripli  Sanc- 
torumcives,  impense  sanctitati  student,  ut  in 
coelestem  Sanctorum  etBeatorumccctum  trans- 
feranlur. 

6.  QUIETIAMTEMPLOM  VIOLARE  (grceCC,  fle6oui>jfi- 
^at,  idcst,  profunure)  CONATtJS  f.st  ,  ]  inlroducto 
in  illud  Trophiino  (ientili,  de  quo  c.  21.  29.  Fal- 
litur  rursum  et  mcnlilur  rabula ,  cum  Jud;ei  po- 
titis  violassent  tcmplum  ,  dum  in  eo  violentas 
ct  sacrilegas  manus  injeceruntin  Paulum, eum- 
que  verberarunt,  ct  tantum  non  occidepunt. 

SrcrNDtM  i.r.CiiM  ROSTRAM  ,]  Judaicam  :  licel 
cnim  Tcriullus  rideatur  fuisse  Gcntilis,  tamen 
Judaeorum  nomcn  etlegem  sibi  arrogat,  quia 
eoram  quasi  patronus  cansam  agebat. 

JuuiCARF.,]judicialitcrdamnare,  ac  damnatum 
tradere  occidencram  prsfcsidi  Romano.  Mentitur 
iterum  :  nam  Jud;ci  Paulum  lumultuarie  occi- 
dcre  volobant,  non  sccundum  legcm  judicarc  : 
llic  vcrsus  decst  inmultis  Grarcis. 


3.  6  C<  MMENTARIA  l.\  AC/JA 

7.  Eripuii  ii  m.  j  S\  i  us  addit,  ctad  te  misit  eum. 
Idem  babent  nonnulli  Greeci  codices. 

-S.  A  quo,  ]  tribuno.  Ita  Dion.  et  Ilugo;  aut  potfus 
Paulo.  q.  d.  Paulus  ipse  crimen  negarenon  po- 
terit,  si  kvmpivxs,  id  est  examinans ,  interrogans 
etdijudicans  eum,  veritatem  ab  co  elicias,  me- 
tuque  et  minis  extorqueas.  Nam,  ut  aitChrysost. 
ne  videatur  mentiri,  Paulum  sui  ipsius  accusato- 
rem  adhibet.  Ita  effrons  et  audax  est  impudentia, 
iii  reum  percellat,  adigatque  ad  criminis,  licet 
Faisi,  confessionem.  Rursumeffronset  impudens 
ost  impietas,  dum  sua  scelera  in  pios  transcri- 
bit.  Judaei  enim  bicomniumseelerum,dequibus 
accusabant  Pauium,  erant  rei :  ipse  enim  contra 
eum  seditionem  concitarant,  ipsi  violarant  lem- 
plum,  violentas  in  eum  injiciendo  manus;  ipsi 
auctorcs   erant  schismalum  et  sectarum,  ipsi 
crant  pestiferi.  Ita  communiter  homines  qui  li- 
vore,  invidia,  similive  passione  acti  alios  accu- 
sant,veljudicant  decertis  vitiis,  vel  defectibus, 
ipsi  illis  ipsis  magis,  quam  is  quem  accusant, 
veljudicant,  obnoxii  sunt,uli  solerler  annotavii 
Gassian.  1.  5.  delnstit  renunt.  c.  30.  Ubi  rursum 
Nota  modesiiam  Pauli,  qui  has  calumnias  vere 
potuisset  regcrcre  in  accusatores,  ac  proferre 
in  judicio  injuriosa  verba  et  verbera,  quse  ab  eis 
sustinuerat;  sednoluit,  omniaque  alto  silentio 
pressit. 

9.  Adjecerunt  autem  et  Jud.ei  dicentes,  uec 
ita  se  habehe.]  Notat  Chrys.  perverli  ordinem 
judicii,  dumJudaei  qnierant  Pauli  accusalorcs, 
se  facmnt  criminis  testes,  sataguntquc  sua  auc- 
tontate  et  multitudine  opprimcre  eum. 

Moral.  vide  hic,  quam  in  periculoso  statu  sint 
praesides  et  judices,  qui  abimpiis  potentibus  et 
Praelatis,  quasi  armata  manu  adiguntur  ad  ini- 
quas  sententias,  nisi  leoninum  habeant  animum, 
([iio  eis  fortissime  resistant :  tot  enim  arietibus 
pulsantur,  quod  sunt  potentes  et  tyranni.  Sapien- 
ter  Eccl.  c.  7.  6.  Noli,  ait,  qu&rere  fierijudex,  nisi 
raleas  virtute  irruinpere  iniquilates  :  nc  forte  ex- 
timescas  faciem  potentis ,  et  ponas  scandaliim  in 
cequitate  tua. 

10.  Respomdit  autem  Paulus.]  Solet  reis.,  ut- 
pote  pavidis,  anxiis,  turbatis,  consternatis  dari 
advocalus,  adeo  ut  Jure  civili,  si  reus  neminem 
babeat,  ei  dare  debeat  praetor.  Verum  Paulus 
Deo  suteque  causae  praefidens,  ipsa  sibi  advoca- 
tus  est,  nimirum  veritas  et  innocentia  nec  po- 
tentiam,  nec  cloquentiam  timet.  Justus  enim 
ut  leo  confidit;  leo  autem  aeque  ac  lupus  non 
timct  muliitudiuem  oviuin,  sed  quaeritetam- 
bit.  Justus  enim  sceptrum  Dei  gestat  in  capite. 
Ipse  enim  dixit  :  Qui  vos  langit  ,  tangit  pupit- 
iam  ocuti  mei.  Vere  et  Nazianz.  in  Sententiis: 
Deo  danle,  nit,  nihit  potest  livor ;  codcm  abnuentc 
niltil  polest  labor. 

Et  multis  an.ms  te  f.ssf.  judicem.]  Grreci  codi- 
ces  et  Chrysost.  addunt  Swaiov,  id  esljustum; 
<|uod  est  epithetum  proprium  judicis,  signifi- 
cans,  Felicem  non  esse  lalem ,  sed  talem  esse 
debere,  si  legitlmus  judexesse  velit.  q.  d.  Moneo 
te  ,  o  Felix  judex  ,  tacile  hoc  epilheto  tui  officii , 
Mjihcel  ut  cum  sis  judex,  justitiac  ralionem  ha- 
beas,non  favoris,  non  turboe  poniificum,  qui 
injustecontra  me  conspirant.  Nota.  Felix  niullis 
annis  ii  Claudio  Imper.  pr.cfeclus  fuerat  Tracho- 
niiidi, Batanaeae et  Gaulanilidi,  quae  sunlvicinae 
Judaeie,  sed  ipsiJudacfe  i\  biennio  tantum  abeo- 
dem  Claudio  paulo  ante  moitem   dalus  fiieral 


APOSTOLOfiUM.  Cap.   \\.v. 

praeses.  Ita  Josephus  lib.  2.  Delli  c.  li.  Allegat 
hoc  Paulus  adsuam  innocentiam.  q.  d.  Cum  toi 
annis  huic  genli  praefueris,  nec  unquam  ii  Ju- 
dceis  de  me  querelam  ullam  audieris,  facile  col- 
liges  menulli  unquam  nocuisse. 

BoifO  ammo.]  Legit  interpres  cum  nonnullis 
Grqecis  ttev/xus  •  jam  inulti  legunt  per  compa- 
rativum  tidu/iivepo* ,  id  est,  lequiorc ,  tranquil- 
liore ,  sccuriore,  hilariore  animo.  q.  d.  Impavide, 
intrepide,  libere,  secure  et  alacriterpro  me  res- 
pondebo  :  etev/iiaemm  est  Ic-etitia  ,  jucunditas, 
recta  animi  constitutiOj  securitas,  delectatio, 
alacritas,  hilaritas,  et,  ut  Gicero  1.  5.  deFini- 
bus  vcrtit,  animi  tranquillilas,  in  qua  asserit 
Democritum  posuisse  summum  bonum  ;  illud 
enim  vocasse  ew&u/tfav ,  id  est  animum  tcrrore  ti- 
berum. 

PnO   ME    SATISFACIAM  ,  ]   tz    iap\    ipxotctu    kttoloyour 

>j.va  ,  id  est ,  de  his  qua>  me  speclant  respondeo  ; 
pro  mc  apologiam  instiluo,  accusalus  me  dcfendo, 
causam  mcam  ago. 

11.  QlTA  NOH  I'I.T  S  8UKT  MIIII  DIES,  Ql  AM  DLODE- 

cim.]  Sigillatim  hosce  dks  ,  eorumque  acta  circa 
Paulum,  recensui  c.  21.  27.  Sensus  est,  q.  d. 
Tam  paucis  diebus  non  polui  ego  advena  et 
ignotus  ,  tot  seditiones  et  lumultus  ,  lot  scelera 
constare  ,  quot  et  quanla  Judaei  mihi  objiciunt. 

Ex  quo  ascendi  adorare  iw  Jerusai.em.]  Adora- 
liogeneralis  est,  et  complcctitur  varios  actuset 
species ,  inter  quas  una  est  sacrificium  :  hoc 
enim  est  adoratio  non  tam  verbalis,  quam  rea- 
lis.  Est  enim  protestatio  Divinitatis  summiquo 
Numinis  ,  quod  vitae  et  necis  omnium  habet  po- 
testatem;  cni  proinde  victimas  immolamus,oc- 
cidimus  ,  incendimus  ,  sacrificamus.  Paulus 
cnim  ascendebat  in  lemplum  sacrificaturus. 

12.  Ait  concubsum  faCientem  Trnn.E.  ]  Nou 
congregantem  lurbas  ,  scilicel  ad  seditionem,  ut 
vcrlitPagninus. 

13.  NEQUE  PROBARE  rOSSUNT  ,  ]  itap,-^»,  id 

a>t,  eivltihere,  ostendere,  convincere.  Unde  qui- 
dam  Cru;ci  codices  addunt  pi.  q.  d.  Nonpossunt 
me  tibi  sistere,  reprecsentare  et  demonstraru 
talem,  qualem  pingunt  ctfmgunt,  scilicet  sedi- 
tiosum,  factiosum,  sacrilegum. 

Ik.  Secundum  sectam  ,  ]  oSpv ,  id  est,  viam,  hoc 
est,  insiituium  normamque  vivendi,  puta  se- 
cundum  chrislianismum  ,  quam  ipsi  vocant  hae- 
resim  ,  id  est,  sectam  cl  factionem  ,  scd  parum 
aeque,  et  perperam. 

15.  Sic  deservio  (lectpeuu,  id  est ,  latria  coto 
et  adoro)  Patri  f.t  Deo.]  Palri ,  tanquam  filius  ; 
Dco ,  tanquam  creatura  et  servus  latria  deser- 
vio.  Graece  -c>  npTp&a  Sew  ,  id  est ,  palrio  Deo  , 
qjiem  scilicet  paires  nosiri,  puta  mei  el  Judaoo- 
rum,  coluerunt.  Ita  Syrus,  OEcum.  Tigurin.  et 
alii,  quoostendit  Paulus  se  non  esse  hostem  le- 
gis,  nec  apostatam  Synagogce,  uti  objiciebani 
Jndaei:  sed  fidei  et  religioni  patrum  et  avorum 
insistere.  Rursum  patrius  Deus  erat  custos  pa- 
triae,  proprius  ac  peculiaris  Judaeis  ,  quales  a 
Gentibus  vocabantur  penatcs  ,  indigetes,  lares. 

Spem  habens  IN  Deom  (supplecum  Tigurina, 
fore)  QUAM  ET  Hl  IPSI  EXPECTANT,  resirrectionem 
mortuorum.]  Si  cnim  addas  -b  fore,  plana  est 
senlenlia  ;  quaB  implicata  est,  si  per  spemmeto- 
nymicc  accipias  rem  speratam  ,  puta  resurrec- 
libnem  :  ncc  enim  hanc  habeinus  apud  Deum  , 
sed  ii  Deo  faciendam  speramus  et  expectamus. 

10. 1.\  iioc.]  Hugo,  credens  inhoc;  Syrus,  prop- 
ler  hoc;  planius  Tigur.  quin  el  in  hoc.  q.  d.  Adeo 


COMMENTAMA  LN  ACTA  APOSTOLOnUM.  Cnp.  XXIV 
non  discedo  a  patrio  Dco,  lege,  religione,  fide     tibns.  Suggessit  faber,  se  cam  sublalurum  quiu- 
et  ape ,  prceserlim  resurreclionis  ,  et  ut  in  lioc     que  talcntis.  Cui  Drusus  :  Decem  dabo  si  talem 


pairiiDci  cultu,  rcligione  cl  instituto,  studeam 
puram  habere  conscientiaiu  ad  Deum  et  ad  bo- 
mincs. 

Sn  i)i.o,  ]  i«xu,  idest,  me  exercco,laboro ,  sat- 
ago.  q.  (1.  Totus  sum  in  bac  rc.  Sic  olim  Asceta 
vocabantur  heligiosi,  qui  toti  vocabant  sibi  et 
Dco,  qui  totierant  in  domandis  animi  motibus, 
toli  in  excrcitalionc  virlutuni.  q.  d.  Totus  sum 
in  co,  ul  inculpale  Deo  serviam ,  ut  judicio  di- 
vino  cl  bumano  nibil  in  mc  reprcbendi  possit; 
vcl,  ut  ne  liomincs,  nec  Deum  ulla  in  re  offcn- 
dam.  Hccc  nimirum  est  vera  sapientia,  vera  pru- 
dcntia,  verumoflicium  Apostoli,  ct  cujusquefidc- 
iis.  Deum  time,  el  mandala  ejus  observa  :  hoc  est 
enim  omnis  Itomo,  ait  Sapicns  Eccli.  12. 13. 

Prceclare  S.  Greg.  Naz.  in  Scntcntiis  :  Opti- 
mus ,  ait,  esse  contende.  Cavc  unquam  in  via  vir- 
tutis  subsistas.  Tibi  enim  qui  a  viliosa  vita  exccs- 
sisli,  prrinde  csse  puto  consistcre,  ac  si  in  imum 
vilii  gurgitem  tabercris.  Age  verodeserto  univcrso 
hocmundo,  mundique  sarcinis  excussis ,  advitam 
ccelestem  velapande:  prwsertim  tibi  Trinitas  cura 
sit.  Idem  cpist.  57.  vcl  63.  Eudoxium  exhortans, 
ut  nbctoiica  abdicala  det  se  studio  sapientice 
virlulis  ct  perfectionis  Chrisliance:  JSe  sustincas, 
ait,  inter  gracutos  excetlere,  cum  aquila  csse  pos- 
sis.  Migrrmtts  liinc,  e/Jiciamur  viri ,  somnia  proji- 
riamus.  Atios  occupatos  teneant,  jactent,  ludifi- 
centur,  invidia,  et  tcmpus  et  fortuna.  Valranl 
throni,  opes,  splendorcs,  vilis  hcec  ct  dcspicabilis 
gloriota,  ac  drnique  magna  liujus  sccnai  ludicra 
nugaque  theatricee.  Nos  vcrbum  arctissime  com- 
plectamur,  ac  pro  omnibus  rebus  Deum  liabere  op- 
icmiis,  solum  inquam  perenne  itlud  bonum  suttmet 
noslrum  :  quia  virtutis  pnvmium  cst,  Deum  fi<  ri. 
Ad  luvc  contendc  votita.  Nusquam  spes  tuas  sisle, 
quoadusque  ad  iltud  summe  expelendum  ct  bealum 
bonum  prrvrnt  ris. 

Sine  oi-fendiculo,  ]  id  cst ,  inoffensam ;  Syrus , 
puram. 

Moral.  disce  bic  ii  Paulo,  quanta  cuique  esse 
dcbeat  cura  intcfnceet  purce  conscientice,  dcqua 
vide  dicta  1.  Timolh.  1.  5.  ct  2.  Timolh.  1.  3. 
Quin  cl  hoec  communis  Philosophorum  fuit  vox. 
llias  enim  intcrrogatus,  qiurnam  rcs  in  vita  tnetu 
carcret?  rcspondit,  Bona  conscienlia.  Ita  Maxi- 
mus  serm.  24.  Socralcs  intcrrogatus,  Qtiinain  tran- 
quille  vivrrrnt?  llii ,  ait,  qtti  nutlius  absurditatis 
sibi  consrii  sunt.  Iti  Anlonius  in  Melissa  parl.  2. 
serm.  77.  Periandcr  pcrcontatus,  quidin  miuimo 
cssct  maximum?  Dona  mcns,  ail,  in  corpore  liu- 
mano. 

Agis  rex  ultimus  Lacedcemonum,  ab  Ephoris 
damnatus,  ductus  ad  supplicium,  videns  qucm- 
dam  suam  sortem  deflentem  :  A'o/i,  ait,  ttere 
proptrr  mr ,  qttin  prcvler  jus  et  aquum  ad  dirum 
hoc  supplicium  ducor ,  mcliorque  sum  iis  qui 
ad  mortem  me  damnarunt.  Ila  Plutarch.  in  La- 
con. 

Chilon  grandcevus  assercbat  sc  sibi  nullius 
facti  conscium  esse,  cujus  poeniteret,  uno  e\- 
ceptO,  quod  cum  essct  delectus  arbiter,  utinter 
duos  amicos   lilem  dirimerct,  ncc   quidquam 


reddas  domum  mcam,  ul  undcquaque  patcat 
omnium  oculis ,  ut  omncs  videant  quomodo 
domi  mcae  vivalur.  Plura  congerit  Slobceus 
scrm.  22. 

Audi  cxmultis  pauca.  Pcriander  rogatus,  quid 
esset  libertas?  dixit  :  Rectaconscientia.  Isocrates 
diccbat  :  Omnino sperandumnon  cssc,si  quid  litrpe 
feceris,  te  latiturum.  Quamvis  enim  latcas  alios, 
tttte  tamen  libi  mate  conscius  eris.  Pythagoras  ne- 
minrm  lam  audacem  esse  dicebat ,  qtu  m  mala  con- 
scicntia  non  faceret  timidisstmum  :  hcec  enim  ad 
venlum  quemlibet  expavescit,  uti  pulchre  in 
Egyptiis  describil  Sapicns  c.  11.  U.  el  sequent. 
Idem  dicere  solcbat  :  Virum  impium  plus  mali 
puti  affiiclum  conscientia,  quam  cum  qtti  corpore 
castigatttr.  Mullo  cnim  graviores  sunt  animi 
tegri ,  quam  corporis  morbi,  juxta  illud  Poe- 
tce  : 


Evasisse  putes  ,  quos  diri  conscia  facti 
Mens  liabet  attonitos,  et  diro  verbere  cnedit, 
Occultum  quatienle  animo  torlore  flagellum? 

Quocirca  Chilon"asscrebat ,  damnum  turpi  lucro 
semper praferendum  esse.  Jllud  cnim  semct  dolerr, 
hoc  semper.  Ila  Laert.  1.  1.  c.  6.  Conscientia  enim 
rcclx  volttntalis  ,  jnaxima  rerum  incommodarum 
est  consolatio,  aitCicero  ad  Torquat. 

Ad  Deum,  et  Ai)iiOMi.NES.]Ut  ncc  homines.nec 
Deus  cardiognosles  eam  culpare  possit :  Deus 
cnim  intima  mcntis  et  conscientice  acutissimis 
et  hicidissimis  divinitatis  oculis  inspicit  et  pi'i- 
spicit.  Nam ,  ut  ait  Clemens  Alcxand.  lib.  7. 
Slrom.  post  inilium  :  Sicut solnon  modocalumct 
orbcm  universum  itluminat,  tcrram  ct  mare rollus- 
1 1  ans ,  srd  per  fenestras  q uoq uc  rt  r.rigtttim  foramcn, 
in  abditissimos  a^dium  reccssus  splcndorrm  nniltit ; 
sic  Verbum  quoquoversus  di/fusum  vel  mininuis 
vita;  acliones  respicit.  QuocircaS.  Leo.  serm.  5.  dc 
Quadragesima  suos  monet,  ut  non  sibi  btandian- 
tur,  Quianobis,  ait,  conscicntia?  singulorum  pa- 
ti  rr  non  possunt ;  cum  orutos  Dei  simitl  ttniversa 
cernentis,  non  abditorutn,  non  parietum  srpta  con- 
cludaitt  :  nec  solum  ci  acta  et  cogitata,  vcrttm  et 
agenda,  et  cogitanda  sint  cognita.  Istaergo  scien- 
liii  sttmmi  judicis ,  iste  ct  trcmendus  aspeclus,  ctti 
prrvium  est  omne  solidum,  ct  aperlum  omne  se- 
rrrtitm;  cuiobscttra  clarcnt,  mttta  rtspondent,  si- 
trnlium  confitctur,  ct  sinr  vorr  mrns  loquitur.  Et 
S.  Bernardus  de  Modo  benc  vivcndi  ad  sororem. 
Ibi  prcca,  ubi  Dcus  non  est ,  non  videt.  Si  autem 
Deum  credis  te  tuaque  ubiquc  videre,  quomodo 
in  oculis  tanlce  majestalis,  etjudicis  ac  vindicis 
peccare  audes  ?  Sane  si  serio  Dei  prccsentiam  et 
initium  cogitaremus,  impossibile  forct  coram 
eopeccare,  eum  ad  iram  provooare,  enm  ad 
vindictam  Iacessere.  Studeamus  cumPnuloinof- 
fensam  habere  conscicnliam  ad  Dcum  ,  el  ad  ho- 
mines  semper.  Dicamus  cum  S.  Francisco  Xa- 
verio  :  ubicumque  fucro,  mcmincro  me  in  orbis 
t<  rr,v  tltcatro ,  in  caclestis  7'egis  ac  superum  oculis 
versari. 

Si:Mi>i-.n.  ]  Syrus,  pcrsrvcranlcr. 

17.  Posr  iKifoa  autemplcres.]  Puta  24.  a  con- 


vellet  advcrsus _  lcgcs  facere,  persuaserit  alleri     versionc  Pauli  ;   ipsc  enim  conversus  est  anno 

Christi  36.  hoc  vero  gessit  et  dixit  anno  Christi 
58.  Vide  Chronotaxin  quam  Actis  prseposui. 

Ki.f.kmosynas  kactvbis.  ]  PuU  quas  iii  Asia  a 
fidelibus  collegeram  pro  Cbristianis  pauperibus. 
qui  crant  Uierosohmce ,    cas  ipsis   peilalurus 


amico,  ut  ad  alios  deferret  arbilrium,  liocfaclo 
etlcgem  servavit,  et  amicutn.  Uicebal  cnim,  sc. 
patronutn  legis  faccrc  dcbuisse,  eoque  ofTendcrc 
amicum.  Ua  Laert  in  ejusvita. 
Julii  Drusi  domus  patebal  vicinorum  prospec- 

r.nilMI.     A    1   \IM1M'.       TOM.    X. 


63 


336  COMMENTAMA  IN  ACTA 

Vide  2.  Cor.  c.  8.  et  9.  Elidil  suspicionem  sedi- 
lionis.  q.  d.  Adeonon  sum  seditiosus,  ut  benefi- 
centiaj  et  eleemosynae  causa,  faciendae  genti 
meae,  tantum  iter  Hierosolymam  susceperim. 

Oblationes  et  vota.  ]  Hincvidetur,  quod  Pau- 
his  priusnuncuparitvota  etoblationes  quasdam 
Hierosolymae  in  templo  oflerendas ,  antequam 
moneretur  a  Jacobo  c.  21.  20.  sed  monitum  a 
Jacobo  ea  accelerasse.  Fecit  id  ad  invidiam  Ju- 
daeorum  vitandam,  eorumque  gratiam  captan- 
dam,  ostendendo  se  templi  et  legis  esse  culto- 
rem ,  non  bostem. 

18.  INVENERUNT    ME   PUIUFICATUM    IN    TEMPLO.  ] 

q.  d.  Ergo  non  violavi  templum,  ut  ipsi  obji- 
ciunt,  sed  honoravi :  quia  purificatus  sum  in 
eo.  Singula  verba  Pauli  habent  nervum  et  pon- 
dus",  quoobjecta  crimina  infringit. 

19.  Quidam  autem  ex  Asia  Judjei.  Syrus  et  Va- 
tabl.  Quidam  autem  ex  Asia  Judxi  eum  tumultum 
concitarant ,  non  ego,  quos  oportuit  sistere  me- 
cum  coram  te.  q.  d.  Accusatores  mei  concita- 
runt  tumultum  ,  non  ego  :  illos  ergo  hic  sisterc 
oporteret ,  judicare  et  punire ,  non  me ,  qui  sedi- 
tionem  et  injuriam  passus  sum,  ab  eisque  pla- 
gas  pene  lethiferas  cxcepi. 

20.  Cum  stem  in  concilio  ]  quasi  reus  accu- 
satus  a  Judaeis :  quare  ipsorum  est  dicere ,  quam 
iniquitalem  in  me  invenerint ,  eamque  proba- 
reet  me  convincere.  Syrus  vertit,  cum  starem, 
scilicet  in  concilio  Hierosolymitano  reus  coram 
eis  c.  23.  v.  1.  et  ita  legit  Dionys.  Cajet.  et  non- 
nulli  alii.  Graecum  «-avTos  cum  sit  in  aoristoutro- 
que  modo  verti  potest.  Posteriori  leclioni  valde 
congrue  respondet  id  quod  subdit  Paulus  .  se 
clamasse  in  concilio  :  Quoniam  de  resurreclione 
egojudicor. 

21.  Nisi  de  una  hac  voce.  ]  Esl  tacita  ironia  et 
sarcasmus.  q.  d.  Nullam  seditionem  concita- 
vi,nisiita  censere  et  nuncupare  velintvocem 
meam,  qua  clamavi  inter  eos  stans :  Quoniam 
de  resurrectione  mortuorum  ego  judicor  hodie  a 
vobis.  Ob  illam  enim  vocem  Pharisaei  fecerunt 
schisma  a  Sadducseis,  ac  contra  eos  Paulum 
tutati  sunt.  Verum  hujus  schismatis  vos  ipsi 
fuistis  causa ,  non  ego ;  qui  meam  causam  egi 
ac  veritatem  dixi ,  meamque  de  resurrectione 
Christiet  Christianorum  fidem  palam  professus 
sum.  Quid  in  hac  mea  apologia  peccavi  ?  quod 
in  hac  fidei  meae  professione  crimen  admisi? 
egi  enim  rem  necessariam,  laudabilem,  veram, 
religiosam  et  piam.  Unde  nonnulli  Graecum  %  , 
id  est,  nisi,  quam  vertentes  aut,  sictransferunt? 
Autipsi  dicant,  si  quid  invenerint  inme  iniqui- 
tatis  aut  de  una  hac  voce,  qua  clamavi  intereos 
stans,  q.  d.  Si  nihil  aliud  habent ,  vel  hoc  obji- 
ciant  crimen,  quod  clamarim  me  ob  fidem  et 
professionem  resurrectionisjudicari.Verum  hoc 
non  estcrimen,  sed  virtus  et  laus  mea.  Addit 
Glossa  ,  voluisse  Paulum  rursum  Judaeos  inter 
se  commissos  a  se  avertere ;  refricando  enim 
nomen  resurrectionis ,  tacite  renovabat  dissen- 
sionem  inter  Pharisaeos  et  Sadducaeos ,  quam 
paulo  ante  excitarat  Hierosolymi.  Pharisaei  enim 
avide  nomen  et  fidem  resurrectionis  excipie- 
bant,  eamque  contra  Sadducaeos  palam  propug- 
nabat.  Denique  resurrectionis  meminit,  utprae- 
ses  Gentilis  sciat,  Paulum  a  Judaeis  non  seditio- 
nis  accusari,  sed  novae  religionis,  puta  resur- 
rectionis  ,  quam  Genliles   si   non  credebant , 

certe  non  damnabant,  imo  reverebantur,  me- 
tuebant  ct  gqspiciebant.  Haec  enim  fidcs  signum 


APOSTOLORUM.  Cap.  XXIV. 

est,  causa  et  slimulus  pietalis,  vitaequc  timo- 
ratae,  innocentis  et  sanctoe.  Unde  subditLucas  : 

22.  DlSTULIT   AUTEM    ILLOS    FELIX,    CEBTISSIME 

sciens  de  via  hac,  ]  «xptZisspov ,  id  est ,  certius 
sciens  ;  sed  comparativus  ponilur  apud  Graecos 
et  Lalinos  eleganter  pro  superlativo.  Hinc  illud 
Poetae  : 

Vespere  qui  luces  coelo  jucundior  ignis , 

id  est,  jucundissima  stella.  Platonici  enim  cen- 
sebant  stellas  esse  ignitas,  adcoqueesse  ignus 
et  faces  coelestes.  Et  illud  Apostoli :  Major  autem 
horum  est  charitas.  Major,  id  est,  maximainter 
fidem  et  spem,  1.  Cor.  13.  13. 

Porro  per  viam  aliqui  accipiunt  judaismum  et 
jus  Judaicum.  q.  d.  Felix ,  utpote  diu  versatus 
inter  Judaeos,  sciebatquaenam  esset  religio  Ju- 
daica  ,  quantumque  distaret  a  Christiana  quain 
praedicabatPaulus.  Melius  alii  perutamaccipiunt 
institutum  et  religionem  Chrisli  et  Pauli.  q.  d. 
Felix  tum  ex  litteris  Lysiae,  tum  ex  audita  Pauli 
tam  sapienii,  modesta  et  innocenti  apologia, 
certo  cognovit  ejus  doctrinam ,  religionem  et 
vitam  non  esse  seditiosam ,  uti  accusabant  Ju- 
daei ,  sed  eos  ex  odio  contra  eum  inique  conspi- 
rasse,  uti  Pilalus  agnovit  Christi  innocentiam  , 
ac  contra  eam  injuste  conspirasse  Scribas  et 
Pontifices.  Ita  S.  Chrys.  Lyran.  Hugo,  Dionys.  et 
alii.  Nota  hic  insigne  teslimonium  innocentiae 
et  virtulis  Pauli.  Quare  debuisset  eum  absol- 
vere ,  illicoque  dimittere  Felix ,  sed  instar  Pilali , 
ne  pontifices  offenderet,  et  ul  pecuniam  a  Paulo 
emungeret,  cumin  custodia  inique  detinuit.  Ita 
Chrys. 

23.  Et  nABEREREouiEM,]  avsfftv ,  id  est,  relaxa- 
lionem,  laxius  haberi,  milius  tractari,  dari  ei 
plus  libertatis  et  recreationis. 

24.  Cum  Drusilla  uxore.]  Drusilla  erat  filni 
Herodis  Agrippae  senioris,qui  S.  Jacobum  occi- 
dit,  et  S.  Petrum  incarceraverit  c.  12.  v.  1.  ac 
consequenter  erat  ipsa  soror  Agrippae  junioris, 
de  quo  c.  seq.  Cornelius  Tacitus  1.  5.  Histor. 
scribit,  Drusillam  fuisse  neptem  Anlonii  et  Cleo- 
patrae ,  ut  ejusdem  Antonii  Felix  progener,  Clau- 
dius  nepos  esset.  Unde  videtur,  quod  Cypris  uxor 
Agrippae,  et  mater  Drusillae,  fueritfilia  M.  Anto- 
nii  et  Cleopatrae,  ait  Mariana  in  c.  25.  Actor. 
Hinc  et  videtur  vocata  Drusilla,  a  Livia  Drusilla 
uxore  Augusli,  ejusque  filio  Druso,  fratreTiberii 
Imp.  Drusus  enim  ex  Antonia  sorore  M.  Antonii 
genuit  Claudium,  qui  Caio  Caligulae  in  imperio 
successit.  Agrippa  enim  rex,  pater  Drusillae, 
evectus  fuit  adregnum  a  Caio  Caligulaet  Claudio 
Imper.  Unde  in  Claudiigratiam,  filiam  Drusillain 
nominavit :  Drusus  enim  cognomen  fuit  familiae 
Claudiae.  Unde  et  Livia  uxor  Augusti  Caesaris, 
mater  Drusi,  et  avia  Claudii,  cognominata  fuit 
Drusilla,  quam  Caius  Caesar  quasi  deam  conse- 
cravit  habitu  Veneris  :  sicuti  eadem  nomine 
Lunaeconsecratafuerat;dea  habitu  Junonis.  Unde 
ipsa  vocata  fuit  Venus  coclestis,  cognomento 
Panthea.  Ita  Dio  lib.  59.  et  ex  eo  Lipsius  in  lib.  5. 
Annalium  Tacili  sub  initium.  Porro  Drusilla 
haec,  teste  Josepho  lib.  20.  Antiq.  cap.  5.  tres 
habuitsponsos.  Primo  enim  desponsa  fuitEpi- 
phani ,  Antiochi  regis  filio  :  sed  hic  eam  recusa- 
vit,  quia  noluit  subire  circumcisionem ,  quaj 
condilioinnuptiisipsius,  utpote  Judaeae,  peteba- 
tur.  Secundus  fuit  Azizus  rex  Emesae,  qui  subiit 
circumcisionis  conditionem,  itaquecum  ea  ma- 
trimonium  iniit.  Tertius  fuit  Felix,  qui  cam  ab 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXIV. 


Azizo  marito  ad  se  pcllexit.  Ilinc  Drusilla  vocata 
est  trium  regum  uxor ,  et  ter  regina,  ideoque 
forle  a  Suelonio  in  Claudio  c.  28  Felix  dicilur 
triumreginarumrnaritus.  Deniquc  Drusilla  pro- 
fligati  pudoris  et  fidei  fcmina  ,  a  marito  rege  ad 
.ulnlterum  pricsidcm,  non  soltim  abdicatacon- 


teste  Josepho  1/20.  Antiquit.  c.  G.  Invitaii ,  ait, 
iiac  licentia  sicarii,  pcr  singula  fcsta  ventitantes  , 
cl  tcla  celanlcs,  parimodo  immixli  turbis,  alio* 
confodiebant  propter  privatas  inimicilias,  alios 
conducti  pecunia,  idquenonmodo  in  reliquis  urbis 
partibus,  sed  inipso  tempto  etiam.  Unde  fas  csl 


jugali  fide,  sed  el  patria  religione  spreta,  trans-     crcdere ,  Dcum  tanta  impictate  offensum,  adversa 


:,  ac  cum  Felice  Centili  facta  cst  Genlilis 
Audivtt.]  Incitante  forte  Drusilla  uxore,  quae 
cumesset  Judrea,  ex  curiositate  volebat  audire, 
qusenam  essel  nova  sccta,  qua.  a  Judxo  Paulo 
pnedicabatur,  acquid  diffcrret  christianismus  a 
jtidaismo.  Unde  curiosi  lii  auditorcs  nullum  ex 
ardenti  Pauli  concionc  fructum  retulerunt,  nisi 
majorisdamnationis,  ob  majorem  post  agoitam 
veritatem  in  errorc  ct  vitio  culpam  ct  pertina- 
ciam. 

FlDEM  QVJE  EST  IN  ClIRISTUM  Jl.SUM]qU-C  est  de 

ChristoJesu,putafidemChristi,siveChristianam. 

25.  DlSPUTAISTE   AUTEMILLO  DE  JUSTITIA  ET  CAS- 

titate.]  Syrus,  dejustitiaet  sancli monia,  castilas 
enim  est  sanctilas,  id  cst,  purilas  animae  et  cor- 
poris,  uti  ostendi  1.  Coriulh.  7.  v.  ?>h.  Sltidio 
Paulus  apposituin  hoc  Fclici  thema  dicendi  ac- 
cepit  :  sciebat  enim  cum  csse  adulterum  el  in- 
jusinm,  uteum  ad  castitatcm  et  justitiam  revo- 
( arcl.  Adultertim,  quia  Dinsillain  ob  cximiam 
pulchritudinem,  opera  Simonis  cujusdam  Magi 
;.d  se  pellexerat,  ut  relicto  priore  malrimonio 
Azi/.i  regis  Emesenorum,  ad  suas  nupsias  trau- 
sirel :  unde  ex  ea  suscepil  filium,  quem  a  palre 
Drusilbe  Agrippam  nominavit.  Addit  Tacilus, 
eum  per  omnem  libidinem  grassatum  esse,cu- 
jus  verba  mox  recilaho.  Nec  mirum  :  si  enim 
regitim  thalamum  invadere  ausus  est,  et  ii  regc 
reginam  ad  se  traducere,  quid  non  tentarit  in 
plcbeios  ct  subditos?  Merito  ergo  coram  adulic- 
lis,  Felice  etDrusilla,  Paulus  disputavit  de  cas- 
tilate;  Paulus,  iaquam,  antistes  virginilatis,  qui, 
utaitS.  AugtisiiniiSjhomines  angelos,  imodeos 
eflicere  satagebat 

Moral.  docct  hic  Paulns,  judices  ct  praesides 
debere  esse  continentes,  tain  a  venere,  tjtiam  ab 
a\  aiitia  ,  ne  ob  lucrum  justitiam  ,  ob  cupidinein 
castitatem  et  conjugia  evertant.  I.Tide  piisci  Ro- 
inaui  mire  ab  utraque  se  continuerunt ,  eaque 
ratione  propagarunl  imperium  ,  tamque  am- 
plum  ettanturn,  quantum  in  hisloriis  legimus, 
COQSecuU  sunl,  uti  multis  exemplis  docct  Valer. 
Bfax.  lih.  h.  c.  3. 

Injtistiim,  quia  Ut  ait  Tacilus  lib.  12.  Annal. 
factus  \m-z>  *i's  Juikvx  insolcsrcbat ,  cunclamalcficia 
sihi  irnpune  ratus,  tanta potentia  subnixo.  Et  mox  : 
Felix  iiilcmpcslivis  rcmediis  dclicta  accendcbat. 
ldem  lib.  5.  Histor.  Fclix ,  inquit,  pcr  omnemsa:- 
vitiam  el  libidincm  ,  jus  rcgium  scrvili  ingcnio 
r.vnriiit.  Fueratenim  ipse  servus,  acqueac  frater 
cjns  Pallas  ,  a  quo  per  Claudium  Imp.  libertate 
donalo  et  evecto,  Felix  pariter  Judaeaepra.feciu- 
ram  oblinuerat.  Hic  verum  est  illud  Piovetl). 
r.  30.  v.  21.  Per  tria  movetur  tcrra,  et  quartum 
non  potcst  sustinere :  pcr  servum,  cum  regnavcrit ; 
l'<r  stultum  ,  cum  suluratus  fuerit;  per  odiosam 
mulicrcm,  cum  in  matrinwnio  fucrit  assumpta; 
(t  i>cr  aiicillam,  cum  fucrit  licrcs  domiiuv  smr. 
Quocirca  Felicem,  utmelius  res  Judaicas  atlnii- 
nistraret,  saepe  admonuit  summus  ponlifex  Jo- 
nalbas,  qui  proinde  monita  et  monitorem  ikui 
ferens,  eum  curavit  inlerfici  pcr  sicarios;  qui 
t'eiiule  cjus  conniventia  in  mullos  alios  grassati 
plura  homicidia  ,  imo  latrocinia  pcrpctrarunt  , 


tum  csse  llierosolymam,  tcmploque  ulpotc  non  am- 
plius  puro  domicilio,  liomanos  induxisse,  puriftca- 
turos  id  Utslralibus  flammis.  Subdit  deinde  Jose- 
phus  tumullum  Cx-sareac  inter  Judaeos  et  Syros 
cxorlum,  in  qnoFelix  multos  Jud.xorum  immis- 
sis  militilms  occidit.  Atque  haec  semina  fuerunt 
rebellionis,  quce  paulo  post  in  aperlum  bellum 
cniperunt,  quo  a  Tito  vastata  el  cversa  cst  Hie- 
rosolyma.  Pergil  Josephus  c.  7.  Cxterum,  inquit, 
postquam  Felici  successor  Portius  Festus  a  Nerone 
viissus  cst,  primores  Judaorum  Ca?saream  inco- 
lcntittm  llomam  profecli  sunt  Felicem  accusaturi; 
dedissetque  omnino  pcenas  injurarium  quibus  Ju- 
da-os  affeccral ,  nisi  ISero  eum  donasset  Pallantis 
fralris  precibus,  qui  tum  in  pretio  erat  apudprin- 
cipcm.  Vide  eumdem  lib.  2.  Belli  cap.  12.  ubi 
graphicc  describit,  quanta  tumfuerit  sicariorum 
ct  latronum  copia  ,  audacia  et  terror. 

Merito  crgo  Paulus  coram  injusto  pracside  de 
justilia  disseruiL  Ubi  rursum  Nota  libertatemet 
magnanimitatcni  Pauli.  Felicem  enimtyrannum 
libere  lyrannidis  arguit ,  sciens  ea  de  causa  ab 
ipso  recenter  occisum  Jonatham  pontificein  ,  ac 
proindc  simili  se  neci  pro  Deo  et  juslitia  offe- 
rens.  Eumdem  cum  Drusilla  arguit  adulterii, 
memor  et  conscius  Joannem  Baplistam  accu- 
santem  adulterium  Herodis  (qui  erat  propatruus 
Diusillae  :  erat  enim  patriius  Herodis  Agrippa; , 
patiis  Drusillnc  (  cum  Herodiade,  praemium  suac 
accusationis  lulisse  mortem  et  marlyrium  :  ni- 
mirnm  hoc  quaerehat,  hoc  ambiebat  Paulus. 

VereS.  Cbrysost.  homil.2.  delaudibusS.  Pauli: 
Paulus,  ait,  tyrunnos  ac  populos  spirantes  furo- 
rcm,  vclttt  esse  quosdam  culices  existimabat.  Mor- 
tnn  vero,  et  cruciatus,  et  mille  supplicia,  quasi 
litdttm  putabat  esse  puerorum,  dttmmodo  propter 
Cltrislum aliquidsustinerct.  Etcnim coarctatuscar- 
ccrc  habitabatccclum,  ac  libentius  vcrbera  excipie- 
bat  et  vulncra,  quam  alii  bravia  diripiunt.  Et  in- 
ferius  :  Siquidem  Paulus  in  terra  gradiens,  sic  se 
agebat  in  cunctis,  quasi  angctorum  societate  frue- 
retur.  Nam  passibili  adlutc  colligatus  corpori  illo- 
rum  pcrfcclione  gattdcbat  tantisque ,  fragiitta- 
tibus  subdittis,  in  nullo  inferior  supemis  virtu 
tibus  apparere  cerlabal.  Rursum  :  Magnanimi 
est  in  amorcct  odio  apcrtumesse,  ait  Elias  Crelen- 
sis  in  orat.  10.  Cregorii  Nazianzeni.  Id  hic  cerui- 
inus  in  Paulo. 

Et  de  judicio  futuro.]  Hunc  stimulum ,  qui 
acerrimus  est,  impuro  et  injusto  praesidi  adhi- 
bct  Paulus ,  ut  ad  poenitentiam  eum  adigat,  ct  ad 
justitiam,  castitaiem,  fidem,  vitamque  Christia- 
nam  traducal :  aut  saltcm  ,  ul  frenum  ejus  cupi- 
dini  injicial,  netam  gravia,  ac  solebat,  commil- 
leret ,  nevc  in  gratiam  Jud-corum  ,  contra 
jusiitiam  se  innocentem  condemnaret ,  mcmor 
judicem  suum  fore  Deum  et  Christum,  qui  jus- 
titias  judicabit,  Psal.  7/i.  3. 

Discant  Concionalorcs  et  Confessarii ,  hoc  di- 
vini  judicii  slimulo  pungere  et  frangerc  dura 
iinpiorum  corda.  Ita  eodeni  illa  pungil  et  ferit 
Moses  Deutcr.  c.  1.  17.  David  Psal.  76.  v.  3.  Sa- 
lomon.  Ecclcs.  5.  7.  Ecclesiasticus  c.  7.  60.  Ma- 
chaba.i  1.  2.  c.  7.  S.  Paulus  crebro,  ul  1.  Corintb. 


£^0  COMMENTAMA  IN  ACTA  Al' 

<■.  3.*v.  13.   Uniuscujusquc  opus  manifcstum  erit. 
Dies  enim  Domini  dcclarabit,  quia  in  igne  revela- 
oilur.  El  c.  U.  v.  1.  Qui  autemjudicat  me,  Dominus 
est.  Et  ep.    c.  2.  5.  v.  10.  Omnes  nos  manifestarl 
oportel  ante  tribunal  Christi,  ut  referat  unusquis- 
que  propria  corporis  prout  gessit,  sive  bonum,  sive 
malum.  Scientes  ergo  timorem  Domini  suademus 
hominibus.  Paulum  secutus    S.  Cyprianus  1.  U. 
epistola  9.    ad  Florenlium  :  Hcec,  ait,  pro  animi 
mei  pura  conscientia,  et  Domini  et  Deimei  fiducia 
nscripsi.   Habes  tu  litteras  meas,  et  ego  luas  :  in 
diejudicii  ante  tribunal  Christiutr&que  recitabun- 
lur.  Sic  ctnoster  Edmundus  Campianus,  Angliae 
athleta  et  Marlyr,  in  libro  Decem  rationum  ra- 
tione  20.  Veniet,  inquit,  Elizabelha,  dies  ille,  ille 
dies  ,  qui  libi  Liquido  commonstrabil,  uti  le  dilexe- 
rint,  Societas  Jesii,  an  Lutheri  progenies.  Audivi 
in  Belgio  concionatorem  insignem,  qui  in  sin- 
gulis  concionibus  pathos  vehemens  ciebat  in- 
tentatione  et  exaggeratione  judicii  divini,  magno 
audientium  motu  et  fructu. 

Tremefactus  Felix.  ]  Vox  enim  Pauli  eum, 

utpote  adulterum  et  tyrannum.percellebat  ins- 

tar  tonitrui.  Talis  enim  est  vox  virginum  Apo- 

cal.  \U.  2.  Paulus  autem  fuit  virgo,  ut  patet  1. 

Corinth.  7.  7.  Hinc  et  talis  fuit  vox  S.  Jacobi, 

et  S.  Johannis  intonantis  :  In  principio  erat  Vcr- 

bum  :  uterque  enim  fuit  virgo.  Unde  et  a  Christo 

cognominali  sunt  Boanerges,  id  est,  filii  toni- 

trui,  Marci  c.  3.  v.  17.  Vere  S.  Hieron.  epist.  61. 

ad  Pamachium.  Ubi ,  inquit,  electionis  vas,  tuba 

Evangelii,  rugitus  leonis  noslri,  tonilru  Genlium. 

Et  S.  Aug.  serm.  31.  de  verbis  Apostoli :  audivi- 

mus,  ait,  de  nube  magna  tonilrua  :  nubesenimDei 

verba  ista  sonuerunt ,  et  tremere  nos  fecerunt.  Si 

impium  praesidem  perculit  Paulus,  dumcoram 

eo  staret  subditus,   reus  etvinctus;  quomodo 

percellet  eumdem ,  quando  cum  Christo  et  Apos- 

tolis  sedebit  super  thronos  duodecim,  judicans 

Felicem ,  adeoque  omnes  Tribus  Israelis  et  totius 

orbis?  juxta  illud  Sapient.  c.  5.  1.  Tunc  stabunt 

justi  inmagna  constantia  adversus  eos  qui  se  an- 

gustiaverunt ,  et  qui  abslulerunt  labores  eorum. 

Videntes  turbabuntur  timore  horribili,  etc.  Quo- 

circa  in  Paulo  verum  est  illud  senigma,  et  clo- 

gium  antistrophum  : 

Imbellis  ecce  bellat,  innocens  nocet  : 
Inermis  arma  superal,  immolus  movet: 
In  pace  pugnax,  pacis  in  pugna  tenax  : 
Clemens  in  ira,  horrendus  in  clementia  r 
Rigide  severus,  et  severuscomiter : 
Judicatus  judicat,  et  judicem  percellit : 
Vinctus  vincit,  vinciendo  vincientem  : 
Reus  fit  judex,  judicemque  facit  reum  : 
Supplex  irnperat ,  imperans  supplicat  : 
Terror  limet,  timor  lerret. 
0  miram  virlutis  vim !  6  virum ,  6  angelum , 
0  novum  novi  Pharaonis  Deum  ! 

Qvjod  Ntwc  attinet.  ]  Perperam  Dionysius 
legit,  quidnunc  attinet ,  scilicet  de  istis  loqui, 
et  ita  detonare?,jGraece  enim  est,  to  wO»  lyo>, 
quod  Pagnin.  et  Tigurina  vertunt,  in  pratsentia, 
abi  scilicet  ad  liberam  custodiam.inquit  Glossa; 
ita  ut  libertaiem  daret  eundi  per  civilalem  ,  ait 
I.yran.  Sequitur  enim  per  antithesin  :  Tempore 
autem  opportuno  accersam  te ,  ut  tuam  causam 
plenius  audiam  examinem  et  judicem. 

2G.  Sperans  quod  pecunia  ei  dahetlraPaulo.] 
Graeca  addunt,  to  »0y  lyo-i ,  id  est,  ut  solveret 
cum,  quasi  Paulus  se  lytro  redempturus  esset, 
acpecunia  emplurus  liberationem  et  libcrlatcm. 


OSTOLORUM.  Cap.  XXI V. 

Audierat  enim  Felix  a  Paulo,  ipsum  pecuniam 

attulisseHieiosolymam  ad  faciendas  eleemosy- 

nas.  v.  17.  ac  sciebat  fideles  et  discipulos  pro  eo 

redimendo  sua  impensuros.  Vide  hic  sordidam 

Felicis  avaritiam.  Rectus  Praeses  facit  illudTa- 

citi  1.  13.  Annal.  Mhil  in  penalibus  suis  venale  aut 

umbitioni  pervium.  Praeclare  S.  Nazianzenus  in 

Sententiis  :  Avarus,  inquit,  quidam  dixit ;  For- 

tuna:  guttam  malo ,  quam  mentis  (sapientiae)  do- 

lium.  Huic  sapiensrcposuit :  Menlis  gultampluris 

facio,  quam  fortuna:  dolium.  Verum  generosus 

animo  Paulus  Deo  fisus,  pro  eoque  patiendi  avi- 

dus,  sordidam  hanc  nundinalionem  abominatus 

est,  maluitque  in  carcere  manere  et  mitti  adNe- 

ronem.  Quid  mirum  ?  Socrates  apud  Platonem 

in  Critone  docet,  non  decere  ut  vinclus  vinculis 

injusiis,  dato  pretio  sese  eximat,  decere  potius 

ut  poenam  mortemque  innocenter  et  fortiler 

subeat.  Nimis  rigide  Tertullianus  lib.  de  Fuga 

c.  12.  hoc  Pauli  exemplo  concludere  conatur, 

illicitam  esse  omnem  in  persecutione  fugam  et 

redemptionem.  Sanctc  enim  faciunt  Catholici, 

qui  suos  sacerdotes  ab  heereticis  vel  infidelihus 

captos  pretio  redimunt,  eeque  ac  illiqui  redimi 

se  sinunt.  Sanctius  tamen  etgenerosius  faciunt, 

qui  Paulum  imitantes  redimi  nolunt,  tum  ut 

plura  pro  Christo  patiantur,  tum  ne  Catholicos 

sumptu  gravent ,  tum  ne  infidelibus  Catholicos 

expilandi,et  sacerdotes  capiendi  dentansam, 

eis  omnemlucrispem  praecludendo,  quod  non- 

nullos  e  Societate  nostra   mihi  familiares,  in 

Hollandia  captos  factitasse  scio,  magna  sacer- 

dotalis  constantiae  fama  et  gloria. 

27.  Biennio  autem  expleto.  ]  Scilicct  a  captivi- 
tale  et  incarceratione  Pauli,  quam  hucusque 
enerravit  Lucas,  inquit  OEcum.  Beda,  Lyran. 
Glossa  Sanchez,  Cajetan.  et  Dionysius  hic,  ae 
Onuphrius  in  Chronico  :  censent  enim  Paulum 
per  biennium  a  Felice  Caesareae  in  vinculis  de- 
tentum  fuisse.  Verum  hoc  difficile  est  creditu. 
Sicenim  quadriennium  inlegrumegissetPaulus 
in  carcere,  nimirum  biennium  Ca?sarese,  et 
biennium  Romee.  Quare  alii  passim  censent , 
Paulum  anno  2.  Neronis,  quo  et  captus  est,  ex 
Juda?a  vinctum  missum  esse  Romam  ad  Nero- 
nem.  Quocirca  Baronius,  Lorinus  et  Scaliger 
biennium  hoc  inchoanta  Neronis  imperio.  Nam 
olim  a  Cumani  temporibus,  Felixa  Claudiolmp. 
in  eam  provinciam  missus  fueratpraeses.Verum 
hoc  generalius  videtur,  nec  satis  ad  proposi- 
tum.  Quare  magis  pertinenter  et  apposite  dice- 
inus,  biennium  hoc  inchoandum  a  praefectura 
Fclicis  in  Judaca  :  nam  ante  illud  prixfuerat  Tra- 
choniiidi,BataneaeetGaulanilidi :  Claudiusenim 
sub  finem  imperii  et  vitae,  Felicem  praefecit  Ju- 
dacae,  ut  dixi  vers.  10. 

Porro  OnuphriusinChronico,  censetFelicem 
a  Claudio  missum  esse  Praesidem  in  Judocam 
anno  Christi  52.  Paulum  vero  Hierosolymae  cap- 
tum  esse  anno  Christi  55.  qui  fuit  Claudii  l^.  et 
ultimus,  ac  biennio  captivum  apud  Felicem 
mansisse.  Ita  ut  anno  Christi  58.  a  Festo,  qui 
Felici  successit,  missus  sit  Romam.  Quae  sen- 
tcnlia  non  esl  incongrua,  nec  improbabilis.  Ex 
qua  colligas  Paulum  integro  quadriennio  fuisse 
in  carcere :  nam  post  hoc  biennium  missus  Ro- 
mam ,  ibidem  alterum  biennium  egit  in  carcere 
c.  28.  30.  Mirum  sane  videtur,  Deum  permis- 
sissePaulum  tanto  temporeclaudi,  et  ab  apos- 
tolatu  impediri.  Sed  per  passiones  honoratur 
Deus  magis,  quam  per  actiones,  praesertini  quia 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLOHUM.  Cop.  XXV.                                   S',1 

Paulus  \n  carccre  magis  et  ardentius,  quam  li-  verat,  accusaretur  apud  Neronem.  Sed  irapius 

ber  praedicabat  Christum  tam  litteris,  quam  vcr-  graliam  hominum  quam  quaerebat,  non  acqui- 

bis  etexhorlationibus,  ut  patebit  in  tinc  c.  28.  sivit :  nam  a  Judccis  accusatus,  vinctus  mi- 

Sed  hic  compulus  dissentit  ix  chronologia  et  co-  cst  ad  Neronem  ii  Pesto  succcssore,  ut  tlixi  v.  25. 

ordinatione   annorum  Pauli,  quam    consignat  Porro  bicin  Paulo  vcraestilla  aurea  Nazianzeni 

Baron.  et  alii,  egoque  in  Cbronotaxi  secutus  in  Sententiisgnome  :  Dies  addicm  te  transmiuit  > 

sum.  Quare  prius  quod  dixi  verius  est.  levissimeque  volvitur  :  constantis  autem  kominis 

Volkns    autem    giutiam   pr.estahe  ,  ]   xv.pirz;  senlentia  sempiternum  diem  liabct.  Et  illa  ibidem  : 

/«TaQirtcii,  id  est  gralamrcm  facere,  wlgraliam  Ut  incus  maxima  ictus  non  perlimcscit ,  sic  viens 

inire.  Ita  Vatabl.  ne  scilicet  a  Judaeis ,  quos  vexa-  sapiens  omne  detrimentum  extrudit. 

CAPUT  VIGESIMUMQUINTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

Jud^is  poscentibus  Festus  rogat  Paulum  num  causam  dicere  velit  Hierosolymis. 

ILLE  NEGAT  ET  ROMAM  AD  CjESAREM  APPELLAT.  FESTUS  PRIUSQUAM  AD  CESAREM  PaU- 
LUM  MITTAT,  ROGAT  AGRIPPAM  REGEM  UT  EUM  AUDIAT  ,  ET  QUID  DE  EO  FACIENDUM  SIT 
SUGGERAT. 

1  .jSSE^Sps&gS&jfESTUS  er8°  cum  ven'sse^  m  provinciam  ,  post  triduum  ascendit  Hierosoly- 
(mam  a  Gesarea.  2.  Adieruntque  eum  principes  sacerdotum ,  et  pritni 
'Judaeorum ,  adversus  Paulum :  et  rogabant  eum.  3.  Postulantes  gratiam 
ladversus  eum  ,  ut  juberet  perduci  eum  in  Jerusalem  ;  insidias  tendentes  ut 
sinterficerent  eum  in  via.  4.  Festus  autem  respondit,  servari  Paulum  in 
[.Caesarea :  se  autem  maturius  profecturum.  5.  Qui  ergo  in  vobis  ( ait ) 
potentes  sunt,  descendentes  simul,  si  quod  est  in  viro  crimen ,  accusent 
cum.  G.  Demoratus  autem  inter  eos  dies  nonamplius  quam  octo  aut  decem  ,  decendit  Ceesaream  , 
ct  altera  die  scdit  pro  tribunali ,  et  jussit  Paulum  adduci.  7.  Qui  cum  perductus  esset ,  circum- 
stcterunt  eum  ,  qui  ab  Hierosolyma  descenderanl  Judaei ,  multas  et  graves  causas  objicientes, 
quas  non  poterant  probare.  8.  Paulo  rationem  reddenle  :  Quoniam  neque  in  legem  Judaeorum  , 
nequc  in  templum ,  neque  in  Csesarem  quidquam  peccavi.  9.  Festus  autem  volens  gratiam 
praestare  Judaeis  ,  respondens  Panlo  ,  dixit :  Vis  Hierosolymam  ascendere ,  et  ibi  de  his  judicari 
apud  me  ?  10.  Dixit  autem  Paulus :  Ad  tribunal  Caesaris  sto ,  ibi  me  oportet  judicari.  Judaeis 
non  nocui ,  sicut  tu  melius  nosti.  1 1 .  Si  enim  nocui ,  aut  dignum  morte  aliquid  feci ,  non  recuso 
mori :  si  vero  nihil  est  eorum  ,  qtiae  hi  accusant  me ,  nemo  potest  me  illis  donare.  Caesarcm 
apoello.  12.  Tunc  Feslus  cum  Concilio  locutus,  respondit:  Caesarem  appellasti :  ad  Caesarem 
ibis.  13.  Etcum  dies  aliquot  transacti  essent,  Agrippa  rex  et  Bernice  descenderunt  Caesaream 
ad  salutandum  Festum.  14.  Et  cum  dies  plures  ibi  demorarentur,  Festus  regi  indicavit  dc 
Paulo ,  dicens :  Vir  quidam  est  derelictus  a  Felice  vinctus ,  1 5.  de quo ,  cum  essem  Hierosolymis , 
adierunt  me  principes  sacerdotum,  et  seniores  Judaeorum,  postulantes  adversus  illum  damna- 
lionem.  16.  Ad  qtios  respondi :  Quia  non  est  Romanis  consuetudo  damnare  aliqucm  hominem , 
prius  quam  is  qui  accusalur ,  praesentes  habeat  accusatores ,  locumque  defendendi  accipiat  ad 
abluenda  crimina.  17.  Cum  ergo  huc  convenissent ,  sine  ulla  dilatione,  sequenti  die  sedens  pro 
tribunali ,  jussi  adduci  virum.  18.  De  quo,  cum  stetissent  accusatores ,  nullam  causam  defe- 
rebant,  de  quibus  ego  suspicabar  malum :  19.  quaestiones  vero  quasdam  de  sua  superstilione 
babebant  adversus  eum  ,  et  de  quodam  Jesu  defuncto  ,  quem  affirmabat  Paulus  vivere. 
20.  Haesitans  autem  ego  de  bujusmodi  quaestione  dicebam,  si  vellet  ire  Hierosolymam ,  et  ibi 
judicari  de  istis.  21 .  Paulo  autem  appellantc  ut  servaretur  ad  Augusti  coguitionem  ,  jussi  servai  i 
eura ,  donec  mittam  eum  ad  Caesarem.  22.  Agrippa  autem  dixit  ad  Feslum :  Volebam  et  ipsc 
homincm  audire.  Cras,  inquit,  audies  eum.  23.  Altera  autem  die,  cum  venisset  Agrippa,  et 
Bernice  ,  cum  multa  ambitione ,  et  introissent  in  auditorium  cum  Tribunis  ,  et  viris  principalibus 
civitatis ,  jubente  Festo ,  adductus  est  Paulus.  24.  Et  dicit  Festus  :  Agrippa  rex ,  et  omnes  , 
qui  simul  adestis  nobiscum  viri,  videtis  hunc  ,  de  quo  omnis  multitudo  Judaeorum  intcrpellavit 
me  Hierosolymis ,  petentes  et  acclamantes  non  oportere  eum  vivere  amplius.  25.  Ego  vcro 


342 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM    Cup.  XXV. 
compcri  nihil  dignum  morle  cum  admisisse.  Ipso  aulem  hoc  appellanle  ad  Augustum  ,  judicavi 
mittere.  2G.  De  quo  quid  certum  scribam  domino  ,  non  habeo.  Propter  quod  produxi  eum  ad 
vos ,  et  maxime  ad  te  Rcx  Agrippa ,  ut  inierrogatione  facta  habeam  quid  scribam.  27.  Sine 
ratione  enim  mihi  videtur  mittcre  vinctum  ,  ct  causas  ejus  non  significare. 


1.  Festus  ergo  cum  venisset  in  provinciam.  ] 
Tigur.  Feslus  ergo  suscepta  provincia,  puta  cura 
et  regimine  provinciae ,  nimirum  Judaeae.  ld  fecit 
adeundo  Caesaream  :  haec  enim  erat  caput  pro- 
vinciae,  si  spectas  Romanos;  sin  Judseos,  caput 
erat  Hierosolyma  :  unde  mox  eo  ascendit  Fes- 
tus. 

3.  Postulantesgratiam,]  non  justitiam :  hanc 
enim  in  tribunali,  coram  tribuno  et  Felice  ten- 
tarant  frustra,  Paulo  causae  suae  justitiam  et 
innocentiam  clare  ipsis  etiam  hostibus  demons- 
irante.  Rursum  postulant  gratiam ,  ut  scilicet 
Paulus  Caesarea,  quo  a  tribuno  ob  insidias,  Ju- 
daeorum  missus  erat,  remitteretur  Hierosoly- 
mam,  ut  ei  novas  insidiasstruerent.  Solet  enim 
a  pra?sidibus  et  principibus,  dum  primo  princi- 
palum  capessunt,  vel  inauguranlur,  peti  gra- 
tiam  quaepiam.  Judaei  bic  non  aliam  pelunt, 
quam  Pauli  necem.  Vide,  quanti  Paulum  aesti- 
nient  ,  puta  quantum  Judaismi  hostem,  et 
Chrislianismi  hyperaspistem,  ut,  cum  multa 
longe  majora,  et  publicum  bonum  spectantia 
petere  possint  et  debeant,  iis  omissis  unum 
Paulipetant  caput.  Ita  invidentes  gloriae  Pauli , 
nescientes  longe  magis  eam  celebrant.  Vere 
Nazianzenus  in  Monostichis  : 

Gratum  estinvideri  :  at  invidere  ingens  probrum. 

U.  Festus  autem  p.espondit  servari  Paulim 
in  Cesarea.  ]  Refutavil  Festus  pelitionem  Ju- 
daeorum  de  ^Paulo  Hierosolymam  accersendo; 
sivequia  ex  vultu,  voce  et  gestu  vidit  malevo- 
ientiam  Judaeorum  in  Paulum  :  sive  quia  audie- 
iat  de  insidiis  illi  a  Judaeis  structis  :  sive  quia 
iribunal  praesidiis  erat  Caesareae,  quo  proinde 
ipseproperabat. 

5.  Potentes  sunt,]  ad  conficiendum  iter.  q.  d. 
Qui  possunt  proficisci,  et  tantum  iter  (trium 
diaetarum)  peragere.  Aliter  Hugo  et  Vatabl. 
q.  d.  Qui  possunt  sine  rerum  suarum  incom- 
modo,  quibus  scilicet  commodum  est,  ire  Cac- 
saream.  Secundo,  potentes,  id  est  validi  ora- 
tores,  sive  accusatores  lingua  pollentes,  et  va- 
lidis  argumentis  armati  ad  Paulumaccusandum 
et  convincendum.  Hi  enim  vocantur  Swxzoi ,  ct 
boc  proprie  ad  rem  praesentem  facit, 

Si  quod  est  m  vmo  crimkn.  ]Pro  crimcn  gracce 
cst,  Sto^ov  ,  id  est  absurdum,  insolens,  inclccens  in- 
fame, 

7.  Graves  causas,  ]  atxi&jun^  id  est  crimina  ct 
criminationcs,  ita  Tigur.  Pagnin.  et  alii. 

9.  Vis  Hierosolymam  asce!sdei\e?]  Non  jubet, 
sed  rogat.  Impudens  enim  fuisset,  si  jussisset, 
et  abduxisset  illuc,  ubi  non  eral  redargutus, 
inquit  Chrysost.,  praesertim  quia  Paulus  erat  ci- 
vis  Romanus,  etstabat  Caesareae  ad  tribunal  Cae- 
saris  Romani :  nomen  enim  Romanum  in  reo 
vcneratur  proeses  Romanus,  ait  Hugo. 

Ad  trirunal  Oesaris  sto.]  q.  d.  Caesar  suum 
tiihunal,  quod  tu  nunc  ejus  vice  occupas,  6 
Feste  habet  hic  Caesareae ,  quasi  in  Melropoli  pro- 
vincias,  ibi  ergo  mc  judicari  oporlet,  non  Hiero- 
solymae.  Porro  Ccesares  nuncupali  sunt  Reges 
el  Imperatores  Romani,  iijulio  Caesare,  fjiii  pri- 


mus  Imperium  occupavit,  et  vocatus  est  Cctsar 
a  familia  fuit  enim  Caesarum  familia  Juliis  a^s- 
cita,  qui  ex  Julo  Ascanio  .fEneae  filio  descen- 
derunt ,   juxta  illud  Virgil.  /Eneid.  6. 

Julius  a  magno  demissum  nomen  Julo. 

Ccesar  autem  primitus  dictus  est,  vel  a  Caesiis 
oculis,  vel  a  Caesarie,  seu  capillis  cum  quibus 
natus  sit,  yel  a  caeso  matris  utero,  quos  idco 
caesones  dici,  el  auspicatius  nasci,  quam  eos 
qui  in  pedes  nascuntur  nsserit  Plinius  lib.  7.  c.  9. 
ideoque  Scipionem  Africanum  Seniorem  Ca?sa- 
rem  cognominatum  esse.  Spartianusvero  etSer- 
vius  aiunt,  primum  qui  Creswvocatus  sit,  fuisse 
Julii  Caesaris  avum ,  qui  in  Africa  elephantum 
interfecit :  elepbas  enim  lingua  Punica  vocaba- 
lur  C&sar.  Certe  Julius  Ceesar,  a  quo  propagata 
est  familia  et  nomenclatura  Cacsarum,  non  est 
natus  caeso  utero  materno,  habuit  enim  ipse 
matrem  Aurel.  quam  amisil  dum  in  Gallia  bel- 
lumgereret.Addeejusquoquepater  nuncupatus 
est  Casar  qui  praetura  functus  Pisis  obiit. 

Porro  ipseboc  nomen  propagavit  inposteros, 
ob  rerum  a  se  gestarum  splendorem  ct  gloriam 
quam  multi  seculi  sunt,  nemo  assecutus.  Ipse 
enim  omnem  Galliamquae  sallu  Pyrenaeo  ,  Alpi- 
busque,ac  RhodanoRhenoqueconiinetur,  novem 
annis  inprovinciae  formam  redegit.  Ipse  Germa- 
nos  transRhenum  babitantes,  primus  Romano- 
rum  ponte  fabricato  invadens,  subjugavit.  Ipse 
Britannos  antea  ignotos  devicit.  Ipse  in  Ilalki 
Picenum,  Umbriam,  Petruriam  occupavit.  Ipse 
validissimasPompeiicopias  quae  subtribuslega- 
tis,  M,  Petreo,S.  AfranioelM.  Varrone  in  Hispania 
erant,  invasit.  In  Macedonia  superavit  Pom- 
peium,  in  /Egypto  Ptolcmaeum ,  in  Ponlo  Pharna- 
cem,  in  Africa  Scipionem  et  Jubam,  in  Hispania 
Pompeii  filios,idque  cilissime,  inslar  fulminis 
omnia  pervadens  et  sternens,  ut  merito  hoc  sibi 
elogium  usurparit :  Vidi,  vcni,  vici.  Ipse  quin- 
quies  triumphavit ;  primum  de  Gallia,  poslea 
de  Alexandria  ;  lertio,  de  Ponto;  quarto,  de  Afri- 
ca  ;  quinlo  deHispania.Denique  ipsePompeium, 
Senatum,  Romam,  totumque  Imperium  primus 
subegitet  occupavit.  Porro  ipse  fuit  liberalissi- 
mus,  maxime  post  bos  triumphos  ;  iia  Suelon, 
in  ejus  vila.  Quocirca  Julius  Caesar  hisce  elogiis 
ii  nupero  Poeta  celebratur. 

Lux  Caisarum  et  pater. 
Romanus  Alexander,  terra;  Mars. 
Victor  orbe,  urhem  victricem  orbis  vicit, 
Ingratam  patriam  patriis  armis  puuiit. 
Eam  vicil  invitus  ,  qua  vixit  invita. 

Sane  vidctur  ipse  fuisse  nalurae,  ingenii, 
prudentiae,  fortitudinis  et  felicitatis  prodigium, 
adeoqueDeus  Romanam  aristocratiam  pereum 
in  monarcbiam  convertit,  ut  viam  sterneret 
Chrislo  supremoMonarchac  paulo  post  nascit.uro, 
ettotumorbem  jama  Julio  quasiinmonarchiam 
redactum,  per  S.  Pclrum  Romanum  pontificem, 
et  Constantinum  Romanum  Imp.  sihi  subjuga- 
turo. 

Vcrc  enim  dixit  Tacilus  1.  1.  Vnum  rcipub. 


COMMIiJSTARJA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXV. 


rorpus  unlus  animo  rcgcndum  cst.  Et  Thucydidcs 
I.  6.  lnordinata  cst  res  plurium  principalus.  Et 
Homerusllliad.  2ctexeoArist.  lib.  12.  Mctaphys. 
Non  muttos  regnare  bonum ,  rcx  unicus  cslo.  Vc- 
rius  S.  Leo  serm.  1.  in  nalivit.  S.  Petri  et  Puuli : 
Cum duodecim  Aposloli,  inquit,  imbucudum  Evan- 
gelio  mundum ,  distribulis  sibi  terrarum  partibus 9 
susccpissent ,  beatissimus  Petrus  princcps  Aposto- 
lici  ordinis,  ad  arcem  Romani  destinalur  lmptrii, 
ut  lux  veritalis ,  qua  in  omnium  genlium  rcvela- 
batur  salutem ,  cfficacius  se  ab  ipso  capite  per  to- 
tum  mundi corpus effunderet : nimirum  sicut  idem 
ibidem  ait :  ut  tot  poputos  cito  pervios  haberct  prcc- 
dicatio  gcncratis  :  quos  unius  lcnerct  rcgimen  ci- 
vitatis. 

Im  me  or-ORTET  jemcari.  ]  Caule  dicit  Caesa- 
rece  se  debere  judicari,  non  autcm  Caesarcm  esse 
suum  judicem  ;  quia  proprius  Pauli  judex  el  gu- 
perior  crat  S.  Petrus;  sed  quia  cum  ncn  agnos- 
cebantJudoei  et  Romani  Genliles  ,  hinc  corain 
Romanis  prccsidibus  accusatus  a  Judreis  Paulus, 
coramcis  causamdieeredcbuit.RomanienimJu- 
tbeam  etJudaeos  sibi  subegcrant,  eisquc  domi- 
iKibanlur.  Adde ,  in  civilibus  Aposlolos  et  Ecclc- 
siasticos  ptimis  illis  Ecclesiae  lempoiibus,  de- 
buisse  parere  Magistratui  civili,  ut  insinuat 
Paulus  Rom.  13.  et  ibidem  expresse  doecl 
S.  Cbrys.  Tbeod.  Thcophyl.  el  S.  Thomas.  Nec- 
duni  eiiim  introducta  erat  cxcmptio  c!  immuni- 
las  F.cclesiastica,  qtiam  posterioribus  suxulis 
Ponlilices  el  Concilia  OEcumenica  sanxerunt , 
ac  rcgcs  principesque  Cbrisliani  approbaruntet 
conccssciunt.  Cum  enim  ipsi  sint  ovesetsubditi 
Pontilicum ,  non  decet  ut  ipsi  judiccnt  suos  Pas- 
torcs  ct  Superiorcs,  eliam  in  civilibus.  Verum 
tempore  Pauli  principes  erant  Gcntiles,  nou 
Chrisliani,  qai  nullo  modo  lulissenl  Apostolos  a 
sua  jurisdiciione  exiini.  Quocirca  eis  sponte  sc 
subjecerunt  Apostoli.ne  darent  iufulelibusscan- 
dalum,  ueve  principcs  contra  se  et  hdelescon- 
citarent.  Vide  Lcssium  lib.  2.  de  Just.  c.  33.  de 
tributis  et  vectiga!.  dubioft.  et  Kellurm  lib.  2.  de 
Romano  Poutif.  cap.  29. 

Deniquc  Paulus  vim  passus  a  Judacis,  licite 
imploravit  auxilium  Caesuris,  cum  aliudttibu- 
nal,  ci  rcnicdium  se  vitamquc  suam  luendi  non 
baberet,  utidocetS.  August.  epist.  50.  Paulum 
nnitatus  esl  S.  Athanasius,  qui  opprcssus  ab 
Arrianis,  imploravit  auxilium  Constanlii  Imp. 
Arriani.  In  Apologia  enim  ud  Constantium  sic 
ait,  Si  apudatios  uccusaluscssem,  ad  tuam  Ma- 
jestatem  provocarcm ,  sicut  Aposlolus  dixit  CcRsa- 
rem  Apello ,  et  cessatum  est  ab  insidiis  contra 
citm. 

Jm.ElS   NON     NOCUI,   SICUT    TU    MEI.IUS    NOSTI.  ] 

Mclius,  quam  ut  plenioris  cognilionis  causa 
oporteat  teire  Hierosolymam  ibiquemeamcau- 
sam  investigare,  meque  judicare.  Testatus  esl 
tibi  Lysias,  Felix,  aliique  meam  innocentiam. 
Tu  eamdem  ex  accusatione  Judaeorum  lurbu- 
lenta,  qua  nihil  probare  potuerunt,  meaque 
prudenti  et  vera  defensione  cognovisti ;  satergo 
cam  nosti. 

11.  Non  hecuso  moiu.  ]  Nota  sincerum  et  in- 
trepidum  Puuli  animum  et  vocem  :  adco  jus  ct 
trihunalnon  declinat,  m  si  quid  contra  id  pec- 
carit  poeiue  et  morti  ultro  se  offerat. 

Nf.mo  1-otEst  ue  ielis  donare.  ]  Tacite  pcrs- 
tnngit  Pra?sidem,  quod  nimis  in  gratiamJudaeo- 
rum  pendulus,  velit  Paulum  judicarc  Hieroso- 
I)ina3.  Hoc  enim  erat  eum  tradere  Judais :  tum 


quia  ipsi  Paulo  in  via  parubunt  insidias,  ut  palct 
v.  3.  luin  quia  Hierosolyuueconspii  anles  in  cum 
communi  studio,  toi  lantaque  contra  eum  mu- 
ehinati  fuissent,  utmanus  eorum  non  potuissct 
effugcrc. 

C^jsarem  AiTEi.LO.  ]  Syrus  piotectionem  Cazsa- 
ris  invoco.  Appellavil  Cajsarem  Paulus,  Primo, 
quianon  vitse  su.e,  sed  Ecclesiae  consulcbat , 
ailS.  August.  ej)ist.  58.  Secundo,  quia  eum  ut 
seditiosum  ,  et  Cajsaris  jura  tuibautem  accusa- 
rant  Jud-ci.  I  nde  S.  Cbrysos».  notatmiramPauli 
generosilatem ,  qua  apud  illum  quem  accusa- 
i^aturlgesisse,  judicari  vclit.  Tertio,  quiaoracu- 
lum  ix  Deo  aeceperat  c.  23.  vers.  11.  se  Roma 
cvangclizaiurum  :  bujus  ergo  occasionem  com- 
modam  captat  appellando  Caesarem ,  sciens  id 
Dcum  velleideoque  appellalionis  hujus  succes- 
sum  Deo  curac  et  cordifore.  Quarto,  quia  cxpe- 
rieniia  coniinua  didicerat  Paulus  se  in  Judaju 
nusquam  etnunquam  tutuni  fore,  ncc  Judaeo- 
ruminsidias  etmanus  evasuium  :  ergoRomr.m 
et  Caesarem  appellat.Quinto  ut  hac  appellatione 
Caesarem,  puta  Neronem  demereretur,  sibiquc 
ctCbristianis  conciliaref.autcerte,  si  ab  eo  dam- 
narelur  gloriose  ut  Martyr  Romue  in  orbis  tbea- 
tro  occumberet.  Nam,  ut  vere  ait  Dionys.  Hali- 
carn.  lib.  2.  Aut  vita  libera ,  aut  mors  glorios.i 
eligenda.  Potissijia  causa  fuit,  ad  vitandos  Ju- 
ckeorum  laqucos.  Prudenler  enim  S.  Gregorius 
Nazianz.  in  Sententiis  :  Sapiens ,  inquit,  vitat 
omnia  gravia  ac  periculosa,  aque  ac  naucterus 
lanpcstates.  ldem  ad  Bosphorium  epist.  Zi9.  vel 
juxla  ulios  15.  Demens  est ,  quibisad  eumdem  la- 
pidcm  impingit.  Et  Thucydides  lib.  1.  Incidias 
anlicipare  potius ,  quam  insidiantibus  conlra  insi- 
diari  oporict.  Et  Demosthenes  Philipp.  1.  Rerum 
occasiones  tarditatem  nostram  et  ignaviam  non 
exspectant.  Et  Seneca  :  Sapiens  nunquam  poten- 
tium  iras  provocat,  imo  declinat ,  non  aliter  quam 
in  navigando  proccllam.  Porro  Neronem  Poela 
nuper  hisce  coloribus  pinxit : 

Ilic  inler  privatos  optimus,  inter  principcs  pessimus  fuit. 

Kegno  diguus,  nisi  regnasset. 
Molles  illius  inores  in  dnris,  induruere  in  mollitie. 

Palrix  domiuus,  non  princeps  fuit. 
Domum  augustam  fecit ,  angustam  urbem. 

Patriam  incendit ,  ut  extingueret , 
Huic  defuit  exlincto  rogus  : 

Dcdiguatur  terra  tegere,  qui  terram  dedignatur 
tangere. 

12.  Tcxc  Festis  cum  concilio  (cum  suis  consul- 
toribus;  ita  Syrus)  locutis.]  q.  d.  Feslus  auditu 
accusationeJudoeorum  etdefensionePauli,  jussit 
eos  secedere,  ac  secreto  suos  conciliarios  con- 
suluit,  quid  in  hac  causa  facto  essetopus,  etan 
admittenda  esset  Pauli  appellatio  adCaesarcm, 
an  vero  rejicienda  :  si  cnim  Paulus  fuisset  sedi- 
tionuni  concilator,  utiaccusabant  Judaei,  debe- 
batillicoplccti,  nccmitti  ad  Caesarem,  utisanxe- 
runt  Jura  civilia.  Consiliarii  ergo  declararunt 
cum  non  esse  talem,  ac  proinde  appellationem 
r.dnhllendam  csse,  tumut  Paulo  appellanli,  ttini 
ut  Juda  is  qui  Pauluin  in  Judrea  vivum  viderc 
non  poterant,  aliqua  ralione  satisficret;  tum  ut 
Caesari  hic  appellationis  honos  aPraeside  tribue- 
relur,  eoque  ipse  profiteretur  Caesari  se  esse 
subjectum,  eumque  suum  esse  Superiorem  et 
judicem. 

C^saiiem  appfllasti,  An  C.esarem  nus.  ]  q.  d- 
Quaudo  quidcm  incuin  tiibunal  et  judicium  vi- 


m 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXV. 


deris  recusare  ab  eoque  ad  Cacsarem  appellas, 
ito  ad  Caesarem ,  ac  coram  eocausam  tuam  age. 
Videntur  enim  lirec  verba  Pnesidis  manere  ex 
animo  nonnihil  in  Paulum  concitato,  ct  subof- 
fenso,  quod  Paulus  praesidis  judicium  suspec- 
tum ,  et  nimis  in  Judaeos  propcnsum  hac  appcl- 
latione  arguere  videretur. 

Nota  hic  altum  mirtimque  Dci  consilium  et 
providentiam,  qno  Paulnmper  vincula,  crimi- 
naliones,  injuriasvexationesnontantum  Jndnco- 
rum,  sed  ct  judicum  direxit  Romam,  ut  cum 
S.  Petro  fundarct  Ecclesiam  Romanam,  eamque 
invito  Nerone  matriccm  caeterarum  constitue- 
ret.  praeclare  S.  Naz.  oral  1S.  dc  S.  Cyp.Divina,  in* 
quit,  sapientiamagnarum  rermnfundamentamulto 
anle  jacere,  ac  contraria  percontraria  procurai  e 
novit ,  ut  majorem  sui  admirationcm  morlatibus 
c.vcitet.  Exempla  dat  Joseph,  Mosen  el  Hebraeos. 
Ilcec  ille  (Deus)  inquit,  qui  Josephum  fralrum 
scelere  el  injuriavenalem,  in  Mgyplum  cluxit,  et 
in  semina  exploravit ,  et  in  frumenti  largitione  no- 
bilitavit,  et  per  insomnia  erudivit,  ut  in  extera  re- 
gione  fidem  et  auctoritalem  obtincret,  atque  aPhci- 
raone  honore  afftceretur,  paterque  maximarum 
illarum  copiarum  fieret,  propter  quas  Mgyplus 
cruciatur,  mare  scinditur,  panis  instar  pluvice 
funditur, solis  cursus  inliibetur,  promissa  lcrraper 
sortem  dislribuilur.  Ita  Paulus  hic  per  adversa 
cxtollituretglorificatur,  adeo  ut  perejus  vincula 
ipsius  fides,  virtus  et  gloria  in  aulaNeronis,om- 
nique  praetorio  celebrata  sit,  uti  ipse  asscril 
Philip.  1.  13. 

Moral.  idemNazianz.  ibidem  docet,  quod  Pau- 
lus  et  Sancti  sinlcosmopolitae  civesque  mundi, 
quia  patriam  non  habent  Judaeam,  nec  Jerusa- 
lcm  terreslrem  ,  sed  cceleslem  pro  qua  omnia 
acerba  mortemque  subeunt  alacrilcr.  S.  Cypria- 
nus,  inquit,  hortabatur  onines  fideles  in  perse- 
cutione  Decii  ad  constantiam  et  marlyrium, 
llanc  enim  negotialionem  omnium  prcestantissi- 
mam  esse,  qua  exiguisanguinis  preliocoelestereg- 
num  emiltitur ,ac brevia  el  fragida  bonacumsem- 
piterna  gloria  commntantur.  Vnam  cnim  magnis 
et  excelsis  viris  patriam  esse ,  nempe  Jerusalem  il- 
lam  quce  mente  pcrcipitur,noneas  quas  hicangus- 
tis  finibus  circumscriptas  esse ,  atque  ab  aliisaliis- 
que  hominibus  subinde  incolividemus  :  unum  item 
gcneris  splendorem  in  eo  consistere ,  ut  divinam 
imaginem  conscrvemus  ,  atque  cxemplar  nostrum 
imitemur.  Unum  porro  principatum  in  hoc  posi- 
tum  essc,  ut  adversus  improbum  illum  palmamob- 
tineamus,  ac  ne  in  iis  certaminibus  quce  pietatis 
causa  suscipiuntur ,  animos  noslros  frangi  et  cx- 
pugnari  sinamus,  ubivitium  cum  virtutc  confligit, 
et  fluxus  ac  fragilis  mundus  cum  firmo  et  stabili; 
et  acerbus  ac  trucutenlus  certaminis  prceses  cum 
fortibusathletis;  etBelial  adversus  Christum  acicm 
instruit :  ob  easque  causas  et  gladios  contcmnere, 
et  frigidum  ignem,  ac  fcras  quamlibet  immancs 
et  truculenlas ,  mites  exislimare  et.faniem  pro 
summis  deliciis  ducere ;  amicorum  autem  et  pro- 
pinquorum  lacrymas,  et  luctus  ac  gcmilus  cL  dia- 
boli  illecebram.viceque  ad  Deum  fercnlis  impedi- 
menta,  prceterire  suadebat.  Hcec  enim  virilium  et 
strenuarum  animarum  esse  gravisque  consilii  ac 
prudentis.  Atque  harum  rerum  propinquum  cxem- 
plum  ilie  ipseeral,  utpote  qui  omnia  pro  sterco- 
ribus  duxisset ,  ul  Christum  lucrarclur. 

13.  Acrippa  kex.  ]  Hic  Agrippa  non  fuit  senior 
illc,  qui  ab  angelo  percussus  iutcriiicap.  12.  sed 
ojus  filius,  fialcr  Drusillaeel  Rernicc?.  Agrjppa 


enim  scnior  habuit  duos  filios,  Drusuniet  Agrip- 
pam  juniorem;  ac  tres  filias,  Drusillam,  Rerni- 
ccm  et  Mariamncm;  ila  Josephus  lib.  18.  Antiq. 
cap.  7.  Agrippa  junior  ad  distinctionem  Senio- 
ris,  ab  Hebrreis  vocalur  Agrippina,  Hic  morientc 
patre  puer  eratRomae,  et  a  Claudio  Imp.  crea- 
tusestRexClialcitlis.  Deindetetlarchia  Philippi, 
puta  Trachonitis,  ei  adjecta  est  Judaea  vero 
mansit  sub  praesidibus  Romanis.  Quod  ergo 
Agrippa  mutavit  Judasorum  pontilicem ,  corum- 
que  sacris  se  immiscuit,  ut  scribit  Josephus,  id 
non  lam  jurequam  conniventia  praesidumRom. 
fecit,  quiid  ipsi  lamquam  religione  Judajo,  et 
Judaeae  rcgis  nepoti  ultro  promiserunt,  praeser- 
lim  quia  ditioAgrippae  censebatur  ad  Judaeam  et 
Juda:os  pertinere.  Porro  Agrippa  uterque  voca- 
tus  est,  in  gratiam  M.  Agrippae  qui  fuit  gener 
Augusli  Caesaris  :  ab  Augusto  enim  Herodes  Ast 
calonita,  qui  fuit  Agrippce  avus,  regnum  Judaeae 
acceperat.  Unde  Agrippa  senior  filiam  vocavit 
Drusillam,  ingraliam  Livire  uxorisAugusti,  quae 
Drusilla  cst  cognominata ,  ut  dixi  cap.  2Zi.  filium 
vero  Drusum,  in  gratiam  Drusi  filii  Liviae  ,  et 
fratris  Tiberii  Coesari.  Agrippa  enim  non  Hc- 
bra?um,sedRomanum  cstnomen,ita  diclum  ab 
a?gro  patu,  vel  ab  aegritudine  et  pedibus.  Audi 
Gellium  lib.  c  16.  Quorum  in  nascendo  non  ca- 
put,  sed  pedes  primi  extiterant,  qui  partus  dif- 
ficillimus  aegerrimusque  habelur,  Agrippae  ap- 
pellati,  ab  aegritudine  et  pedibus.  Confixos  au- 
lempuerosin  uteroVarro  dicit,  capite  infimo 
nixos,  sursum  pedibus  elatis  :  non  ut  hominis 
natura  est,  sed  ut  arboris(unde  et  homo  voca- 
tur  arbor  inversa.)  Nam  pedes  cruraque  arboris 
appellal  ramos;  caput,  stipem  atquecaudiccm. 
Quando  igitur  contra  naluram  forte  conversi 
pedes,  brachiis  plerumque  diduclis,  rclineri  so- 
lenl,  aegriusluncmuliereseniluntur.  Et  Plinius 
1.  7.  c.  8.  In  pedes ,  inquit,  procedere  nascentem, 
conlranaluram  cst :  quo  argumenlo  eos  appella- 
vere  Aggripas ,  ut  cegre  partos.  UndcetM.  Agrip- 
pa  multas  corporis  animiquc  aegritudines  ha- 
buit.  Nam  fuit  adversa  pedum  valctudine,  misera 
juventa,  excrcito  cevo  inter  arma  mortcsque  ad 
noxia  successu,  infelici  lerrct  slirpe  omni ,  scd 
per  ulrasque  Agrippinas  maximc  :  harum  enim 
una  genuitCaiumCaligulamCaesarem,  altera  Ne- 
ronem,  totidem  faccs  generis  humani.  Prceterea 
brevitate  cevi,  LI.  raplus  anno,  in  tormentis  adul- 
teriorum  conjugis,  socerique  prce  gravi  scrvitio, 
luisse  augurium  prceposleri  natalis  existimatur; 
ita  Plinius ;  et  Sueton.  in  Augusto  cap.  63. 64.  65. 
Pari  modomiser,  infelix  etinfaustus  fuit  uler- 
que  Herodes  Agrippa  :  sub  juniore  enim  gestum 
esi  bellum  Judaicum,  ac  eversa  Judaea  et  Hie- 
rosolyma  a  Tito.  Addit  Plinius  :  Neronem  quoque 
toto  principalu  suo  hostem  humani  generis,  pedibus 
genilum  parens  ejus  scribit  A grippinc.Ritu  naturce 
capile  hominem  gigni  mos  est ,  pedibus  effcrri. 

Nota  hic  idem  Herodum  ingeninm  et  officium 
in  judicandis  lidelibus  et  Christianis,  continua 
generatione  propagatum.  Primus  enim  Herodes 
Ascalonita  fuit  judex  et  carnifex  parvulorumin- 
nocentum,  futurus  et  Christi,  si  eum  nancisci 
potuisset.  Hujus  filius  Herodes  Anlipas  irrisor 
fuit  Christi,  etcarnifex  S.  Joannis  Baptislae.  Ne- 
pos  vero  Herodes  Agrippa  Senior,  fuit  judex  et 
incarceratorS.  Petri,  homicida  vero  S.  Jacobi. 
Abnepos,  puta  Agrippa  junior,  hic  quasi  judex 
1'uitS.  Pauli. 

J.t  lUr.Mci'.  ]  Iloc  noniinc  multae  fucre  illus- 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

ires  feminse.  Prima,  Bcrnicefuit  uxor  Ptolemaci 
Lagi  primi  post  Alex;indrum  Magnum  rcgis  M- 
gypli ,  mater  Plolema'i  Philadclphi,  rara  mulier 
forma,  et  viro  dileciissima.  Secunda,  Bernicc 
fuit  filia  Pliiladelplii,  quaj  deinde  fratri  suo  Plo- 
Jenueo  Evergeli  nupsil,  cujus  crines  in  ccchun 
relali  pulantur  persuasione  Canonis  Mathemali- 
ci,dcquihus  elegiam  hahel  Calullus.  Terlia, 
fuil  Bcrnice  cclcbcrrima  apud  Griecos ,  a  qui- 
hus  vocata  est  Pherenice,  id  cst,  ferens  viclo- 
riam,  utpote  filia,  materet  soror  Olympionica- 
rum  ,  id  est,  eorum  qui  in  ludis  Olympicis  vic- 
toriam  et  palmam  tulerant,  tesle  Plinio  lih.  7. 
c.  UO.  Quarta  Bernice  fuit  lilia  Ilcrodis  Ascalo- 
nitaj,  quam  Augustus  C.rsnr  in  honorc  hahuit. 
Quinta,fuit  S.  Vcronica  (hacc  enim  in  Chronico 
L.  Dextri,  et  ah  aliis  vocatur  Bernice,  Bercnice, 
vel  Beronice)  quce  Christo  cunli  ad  crucem  su- 
darium  dedit  ad  sndorcm  extergcndum,  cui 
Chrislus  vultnm  suum  impressit ,  quod  Roma? 
in  hasilica  S.  Petri  magna  vcneralione  asserva- 
lur,el  quolannis  in  ccena  Domini  oslcndilur. 
Scxta ,  fnithaec  Hernice  Hcrodis  Agripp.x*  senio- 
ris  filia ,  et  junioris  soror ,  iia  dicta  a  proamita  , 
puta  a  Bernice  ,  Ilcrodis  Ascalonitoe  filia.  Porro 
Agrippse  juniori  hic  eam  jungit  I.ucas,  ut  sign:- 
licct  eam  non  tanlum  ipsius  fuissc  sororem  scd 
ct  concuhinam.  Fuit  enim  ipsn  ;  reque  ac  soror 
ejus  Drusilla  ,  iucontinens  et  suspccta  de  inceslu 
cum  fratrc :  undc  ila  scinviccm  diligehant,  ut 
semper  sociatiincederent,  uipatehitv.  23.  Ilinc 
et  Chrysost.  eam  vocal  uxorem  Agrippce :  quarc 
P,crnicc  ut  hanc  suspicionem  dilueret,  nupsit 
Polemoni  Cilicise,  vel  ut  volunt  aliiLucue  regi, 
quem  tamen  mox  ex  inicmperanlia  reliquit, 
unde  inccstam  eam  vocat  Juvenal.  salyra  6.  Bar- 
Oartts  inccstce  cledit  hunc  (adamanlcm)  Agrippa 
sorori.  Tacilus  autcm  lib.  1.  ct  2.  Histor.  doccl 
eam  placuisse  Vespasiano,etnihil  propius  fuisse 
quam  ut  nuheret  Tiio.  Audi  Josephum  lih.  20. 
Anliq.  c.  Porro  Bernice  post  Ucrodis  obilum,  qui 
idem  marilus  ejus  ct  palruus  fucrat  ,  aliquanlo 
tempore  in  viduitate  acto,  cum  spargerctur  rumor 
riim  fralre  cam  congrcdi ,  suasit  Polcmoni  rcgc 
Cilicice ,  ut  prius  circtimcisus  se  ducerct ,  rata  sic 
coarguluram  mcndacium.  Picc  rccusavit  Polemon, 
inducttts  maxime  mulieris  divitiis.  ld  tarnen  con- 
jugium  diuturnum  non  fuit,  propter  intemperan- 
tiam,  ut  fcrtur,  disccdcntc  ab  co  Bcrnice ;  qui  mox 
descrlus  ab  uxore,  ct  ipsc  Judaicce  religionis  de- 
sertor  factus  cst.  Addit  Josephus  de  Mariamne, 
fiJtera  sorore  Berniccs,  ejusdem  cum  ea  genii. 
Eodcmquc  lempore  cliam  Mariamne  dedignala 
Archclaum,  migravit  in  thalamum  Demetrii  primi 
intcr  Alcxandrinos  Judctos ,  Alabarchct  cx  quofi- 
lium  Agiippinttm  sttsccpit.  Eccc  cum  quam  im- 
puris  ct  incostis  Paulo  fuit  certamen,  ct  tamcn 
eos,  licet  jndices  suos,  vehementia  veritatis  et 
oraiionis  sua?  pcrculit  ct  ohstupcfecit,  ut  paie- 
hit  c.  seq.  v.  2/i.  et  27. 

Porro  Bernice,  si  Gra?cum  etymon  specirs 
idem  est  quod  e«oo;  vUr^  ,  id  esl,  gravitas  vel 
pondtts  victorict,  sive  gravisct ponderosa  victoria : 
Pherenice  vero  idem  est  quod  fcrcns  victoriuni. 
Macedones  enim  in  ssepe  commutant,  et  pro 
Phcrenice  dicunt  Bcrenicc.  Sin  Hehra^um  ctynion 
spectes,  Bcrnicc  idem  est  quod  puritas  inhocen- 
tice  :  11  bar  enim  est  purus  "p:  nalci  est  inno- 
censjha  Pagnin.  in  interpret.  nom.  Hehr.  IKtc 
elyma  el  significata  optime  conveniunt  S.  Vero- 
nica?  :  in  eajtei  is  vero,  ac  prsescrlim  nostra  hac, 

CIMiMI.     \    t.APIDB.     TOM.   X. 


APOSTOLORUM.  Cap.  XXV.  345 

significant  non  quales  fucrinl,  scd  quales  esse 
debuerint. 

An  samjtandum  Festum.  ]  Quasi  novum  pra3- 
sidem,  fcliceinei  adventum  in  provinciam  gra- 
tulaturi. 

15.     POSTCLANTES     ADVERSUS    IJ.LUJI   DAMNATIO- 

nem,  ]  3Uy)-;  ,  id  cst,  scntentiam ,  qua  damnarelur 
ad  mortem;  ila  Vatahl. 

1G.  Non  est  Romanisconsuetudo  ctc  ]  Eadem 
consuetudo  fuit  apud  alios  populos.  Esl  enim 
juris  naiurseel  gcntium,  ut  reus  accusalus  non 
damnelur,  nisi  prius  audiatur,  deturque  ei  lo- 
cus  apologia".  Undc  illud  :  audi  alleram  partem. 
Ita  Alexandcr,  lestc  Plutarcho  in  Apophtheg.  sc- 
dcns  pro  trihunali  judex  alteram  claudehat  au- 
rcm ,  ut  iniegrcm  servarct  rco  Refcrt  Ammianus 
lih.  18.  Delphidium  cum  Numerium  accusarel 
furti,ncc  id  prohare  posset,  eo  audacter  ne- 
gante,  exclamasse  :  Ecquis  florentisshne  Cctsar 
nocens  poterit  csse  ttsquam,  sinegasse  suffcceril? 
Cui  Julianus  :  Ecqttis  innoccns  esse  poterit  si  accu- 
sassc  sttfficiet?  Quocircajura  statuerunt  ut  reus, 
nisi  de  scelere  con\incalur  absolvalur.  Satius 
estenim  noccnlem  ahsolvere,  quam  innoccntem 
condemnarc,  fi.  de  pen.  1.  AOscnlem.  C.  de  accu- 
sat.  Qua  de  causa  litigantcs  astutiet  prudentes, 
m  lite  sc  reos  faciunl,  cl  hac  raiionesajpe  lilem 
ohtinent,  quam  alias  perdercnt :  facilius  enim 
cst  gererc  hellum  defensivum ,  quam  offcn- 
sivum;  sicul  facilius  est  urhcm  propugna- 
re,  quam  expugnare.  Accusalori  cnim  incum- 
hit  probatio  criminis,  reo  sufficit  ejusdem  ne- 
galio.  Unde  si  accusalor  dcficiat  in  prohatione, 
reus  hoc  ipso  ahsolvitur.  Viia  enim  innocenlise- 
mcl  erepta,  nunquam  restilui  potcst :  vita  vero 
nocenii  condonata,  quovis  icmporc  repcli  et 
auferri  potesl,  uti  ait  Theodoricus  Rcx  apud 
Cassiodorum  lib.  7.  episl.  1. 

D.UINAIIE    AMQUEM  ROIIINEU  ,  ]     et,"    u~u1uv:j ,    ad 

nccem  ct  inlcrilum,  ut  addunt  Gra?ca  el  Syrus. 
Unde  BihJia  Romana  recte  -b  donare  corrigunt, 
procoqueleguntri«7/uia?e.  Donareenim  aliquem 
ad  neccm,  ut  hahcnt  Groeca ,  idem  est  quod  dam- 
nare.  Porro  Lucas  ait  xxpitteScu  ,.  id  csl  donare, 
quia  Judaei  pclchant  gratiam  a  Festo  conlra 
Paulum,  ut  scilicel  is  sihi  donarctur  quasi  do- 
numad  morlem,  utait  Paulus  v.  3.  hocestdam- 
naretur  :  quo  satis  agnoscehant  inlirmitalem  et 
iniquitatem  sua?  causK,  scilicet  se  cupere  dam- 
nariPaulum  pergraliam  et  favorem.quem  reum 
mortis  agere  non  polcranl  per  justitiam. 

18.  Nullam  causam,  (nullum  delictum ,  nullum 
crimen)  dkeeiiebant. ]Ita  Syrus  :  hoc  cnim  sig- 
nificat  iiria.  Unde  noslcr  causam  hanc  expli- 
cans  suhdil:  nullam  causam  defcrebant  cle  qttibns 
cgo  suspicabar  malttm.  Quare  clarc  verlit  Pagni- 
nus,  nultttm  crimcn  intendebant  supcr  hisccrebus, 
cle  qttibtts  cgo  sttspicabar,  suspicahar  inquam,  eo 
(piod  vidercm  Judaeos  lam  ardenler  cum  accu- 
sarc  et  deposcere  ad  mortem. 

19.  De  sua  slterstitione.  ]  Ita  Tcslus,  quia 
Gentilis,  vocat  Jiuhrorum  rcligioncm.  Et  vero 
illajam  per  Christi  legem  ctreligionem  aholita, 
incipicbat  revera  esse  supcrslitio. 

20.  H.ESITANS  AUTEM  EGO  DE  IIUJLSMODI  QT.ES- 
TIONE    DICERAM,    SI    VEI.LET    1I\E   HlEItOSOLYMAM.  ] 

Mentitur  Festtts,  ul  suum  factuni  coleret :  nam 
nonoh  hasilalionem,  sed  in  gratiam  Judaorum 
volchat  eum  ducere  Hierosolyman:.  Et  ciim 
paulo  antc  vocarit  eam  snpcrstiiioncm,  quo- 
modod-  ea  hssitabat?  Lnde  Chrysos.  Si  hctst- 


5i6  COMMENTAMA  1N  ACTA  A 

(ans,  ir.qnil,  ci  anxitis  cs ,  cur  ir,  .Jcrusatem  tra- 
his?  sicdi.vit  adumbrans  suum peccaium. 

21.  Ad  Aidtsii  coG.\iTiONEM.]Nerohic  uli  alibi 
cuilibet  impcralor,  vocatur  Augustus,  ab  Octa- 
vio  Augusto,  qui  Julio  Caesari  successit,  sicut  a 
Julio  vocatur  Ccesar.  Octavius  enini  infans  voca- 
tus  est  Tburinus,  Postea,  inquit  Suetonius  in 
cjus  vita  c.  7.  C.  Ccesaris,  et  deincle  Augusti  cog- 
nomen  assumpsit  :  alterum  testamenlo  majoris 
avunculi,  altcrum  Munatii  Ptancisentcntia,  cum, 
<iuibusdam  censenlibus  Romuium  appellari  oporte- 
re,  quasi  et  ipsum  conditorem  urbis  prcevaluisse  ul 
Augustus  potius  vocaretur,  non  tantum  novo,  sed 
etiam  amptiore  cognomine;  qttod  loca  quoque  reli- 
giosa,  et  in  quibus  augurato  quid  consecratur , 
augusta  dicantur,  ab  auctu,  vet  ab  avium  gestu 
gustuve,  sicut  etiam  Ennius  docet  scribcns :  Augus- 
toauguriopostquaminclytaconditaRomaest.lnlev 
mulla  enim  prcesagia  imperii  et  felicitatis  Octa- 
vii  Augusti,  quae  recenset  Sueton.  in  ejus  vila 
cap.  9a.  et  seq.  aquila  ei  prandenti  panem  ra- 
puit,  et  illico  reddidit.  Rursum:  Aquita  tentorio 
ejus  supersedens,  duos  cervos  hinc  et  inde  infestan- 
tesafflixit,  et  ad  terram  dedit ,  notante  omni 
exercitu  futuram  quandoque  inter  cotlegas  dis- 
cordiam ,  qualis  secuta  esl ,  ac  exitum  prasagien- 
le,  ait  Sueton.  c.  96.  Nimirum  aquila  notabat  Au- 
gustum,qui  duos  cervos  id  est,  Lepidum  ct 
Antonium  in  triumviratu  collegas  debellavit, 
itaque  se  fecit  Monarcham. 

Ilinc  Augustus;  gnece  «6*?»$ ,  idem  est  quod 
venerandus ,  et  numinis  velut  majestate  qua- 
dam  colendus.  Est  enim  Rex  vel  Imperator, 
viva  Dei  in  terris  imago,  et  quasi  Deus  quidam 
terrenus.  Undeillud  tritum  :  Principes  fatodari. 
Ita  Virgil.  6.  JSneid.  canit  :  Augustus  Casar  di- 
vum  gcnus;  et  Servius  in  1.  h.  Georg.  Augustum, 
inquit,  idem  eslquodaugurioconsecratum,  abu- 
sive  nobile  et  MajeStatis  plenum.  Et  Statius  1.  k. 
Silyar.  2.  et  Ovid.  1.  Fastor. 

Sancta  vocant  augusta  Patrcs,  augusta  vocantur 
Tetnpta,  sacerdotum  rile  dicata  manu. 

Et  Cicerol.  3.  de  Natura  deorum,  de  diis  ait  : 
Ouos  auguste  omnes  sancteque  veneramur.  Abusi 
sunt  Genliles  hisce  elogiis  et  titulis,  cum  suos 
Iicges  et  Imperatores  vel  metu,  vel  adulatione 
pro  diis  habuerunt,  et  divinis  bonoribus  ut  sa- 
crittciis  coluerunt.  Unde  Virgilius  de  Octavio  Au- 
gusto  ecloga  1. 

Namqueerit  ille  milii  sempcr  deus,  illius  aram 
Saepe  tener  noslris  ab  ovibus  imbuet  agnus. 

Sanius  Christiani  Reges  et  lmpp.  Augustos 
nuncupant  et  venerantur,  quasi  divinitus  datos, 
et  religiosa  quadam  veneratione  humanatamen, 
non  divina,  ob  meritain  rempub.  observandos. 

22.  VOLEBAM  B.T   IPSE  HOMINEM  AUDIRE,  ]  CX  CU- 

riositate,  quae  ingens  videndi  et  audiendi  'n\i- 
ium, inAgrippadesideriumexacuerat.  Nonenim, 
inquit  Chrysost.,  nisi  concupivisset ,  quaisisset  au- 
dire,  neque  uxorem  ( sic  vocal  Bernicem  sororem 
et  concubinam  Agrippee )  sociam  fecisset  audi- 
tionis,  nisi  magna  de  itio  sensisset. 

23.  CUM  MULTA  AMBITIONEjfJCTaTias  ,   id  est  Cip- 

parentia,  ostentatione ,  pompa,  comitatu,  fastu  : 
faslus  hic  situs  erat  in  multa  famulorum  et  no- 
bilium  turba,  splendore  vestium,  diademate, 
Corona,  Sceptro,  aliisque  regalis  dignitatis  in- 
signibus,  incessu  pompatico,  etc,  Sic  Suidas : 
^«vratiz; ,  inquit,  ctti  to  ifuvjuM  iityov ,  scilicet ,  pro 
apparare,  pro  apparatll  ctosleniatione.  Arlaba- 


POSTOLOhUM.  Cap.  X\V. 

nus  Xerxi  dissu  adens  bellum  contra  GrsecOs  : 
Ut  procera,  inquit,  et  clata  animalia  fulminai 
Deus,nec  sinit  ostentare  5e(Graece  oitfl&fwr&te&xi 
ac  velul  de  se  spectaculum  praibere  :  parva  vcro 
ne  scalpit  quidem  aut  velticat ;  ita  Herodot.  in 
Polymnia.  Quocirca  sapienter  Isocrates  Para3- 
nesi  ad  Nicoclem  docet  principum  Majestatem 
et  custodiam  non  consistere  in  stipatorum  ar- 
mis,  sed  in  virtute  amicorum,  benevolentia  ci- 
vium,  et  prudenlia  principis;  et  addit  Plinius 
Panegyr.  Trajani  in  innocentia  :  Hanc  enim 
velut  arcem  inacccssam  et  inexpugnabite  muni- 
vientum,  munimenlo  non  egcre,frustraseterrore 
succingere,  qui  septus  charitate  non  fuerit :  armis 
cnim  armairritari.  Hic  impletur  illucl  de  Paulo 
oraculum  :  Ut  portet  nomen  meum  coram  gcntibus 
et  regibtts.  Actor.  9.  Vide  ,mquit  Chrys.,  quate 
attdiiorium  congrcgatur  Puulo ,  cum  viris  princi- 
palibus  civilatis.  Princeps  cnim  etRcx  slipatoribus 
suis  omnibus  congregatis  occurrunt ,  et  cum  ipsis 
Tribuni  et  primi  civitatis  affuerunt,  Pauli  enim 
nomen  et  fama  omnes  ad  eum  videndum  et  au- 
diendum  excivcrat,  et  sane  quosvis  alios  cxci- 
visset.  Unde  optabat  S.  August.  tria  viderc, 
t-imirum,  Paulummcathcdra  fulminantem,Ro- 
mam  in  florctriumphantem,Christumin  orne 
conversantem,  ulidixi  prcemio  in  S.  Paulum. 

In  AumTOniUM,  ih  prsetorii  aulam,  ubi  audic- 
bantur  etagobanturcausEeetlitescoramPra^sid) 
pro  tribunah  «edente.  In  illude  carcere  induci- 
tut  Paulus  vinctus,  sed  praeside,  rege,  totoquo 
confessu  celsior;  uti  audiemus  ex  ejus  orationc/ 
capite  sequ.  Nimirum  voluit  Deus ,  inquitChry- 
eOsiomiiS;  clientis  sui  in  tati  theatro  innocentiavi 
patefecere ,  totque  tamque  locupietibus  testimoniis 
testatam  facere.  Unde  mox  subdit  preeses  v.  25. 

25.  Ego  vero  comperi  nihil  dicnum  morte  eum 
admisisse.]  Comperi  lum  cx  lilieris  Lysiae.tum 
ex  testimonio  Felicis  anle  me  pivxsidis,  tum  ex 
accusatione  Judceorum  et  apologia  Pauli. 

Ipso  autem  hoc  ( id  est  ipsomet  Paulo ,  ut  patet 
CX  GreeCO  auToii  xzltoxnvJ)  appellantead  Augustum, 
judicavi  MiTTERE.]q.  cl.  Non  ex  meo  sensu  [ut- 
pote  qui  eum  innocentem  perspexi,  ideoque  li- 
berum  dimittendum  censeo)  sed  ex  ipsiusmet 
Pauli  appellatione  statui  eum  mittere  ad  Nero- 
nem,  proesertim  ne  Judaei  me  apud  eum  crimi- 
nentur,  quod  reum  icimiserim,  et  appellationem 
cognitionemquc  Caesaris  impeclierim. 

26.  De  quo  quid  certum  sciubam  Domino.  JNe* 
roni  Ceesari :  Ccesaris  enim  lituluseratDommfWj 
quemlamen  Augustus  Csesar  recusavit,  aitTer- 
lull.  Apolog.  cap  U\.  et  Dio  lib.  5&.  quia  occulto 
Dei  instinctu,  reipsa  quasi  pracsagiebat  instare 
ortum  Christi,  qui  futurus  erat  Rex  regum  et 
Dominus  dominanlium,  cujus  ipse  typus  tan- 
tum  erat  et  umbra.  Sic  Turcae  suum  imperato- 
remvccantMagnum  Dominum  ;  Tartari,  Persee, 
aliique  eumdem  vocant  Sultau,  id  est  Dominum. 
PorroImperatoresCbristianipinguntur  cum  glo- 
boin  manu,  cui  infixaestcrux,  quomodo  primo 
pictus  fuit  Justinianus  Imp.  tesle  Procopio,  et  ex 
eoSuida verbo  Justinianus.  Verum  noster  Gretse- 
rusl.  2.  deCrucec.  oh.  exGregoriaetGlycadocet, 
ante  Juslinianum  eo  modo  pictos  fuisse  Cons- 
tantinum,  Theodosium,  et  Eudoxiam  uxorem 
Valentiani  III.  Imp.  quo  significatur  imperato- 
rem  non  tam  orbis  esse  Dominum  (exiguam 
enim  orbis  partem  sibi  subjectam  habet)  quam 
lidem  crucemque  Cbristi  toto  orbe  propagare  et 
propugnare  debare,  / 


COMMENTARM  IN  AGTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVI.  5/:7 

CAPUT  VIGESIMUM   SEXTUM. 

SYNOPSIS     CAPITIS. 

Paulus  e  vinculis  coram  Agrippa  et  Festo  ita  ardenter  perorat  de  sua  conversionf. 
AD  CHRISTUM  ,  PR/EDICATIONE  et  persecltionibls  Jud^orum  ,  ut  Festus  exclamet 
eum  insanire  ;  Agrippa  ,  In  modico  suades  me  fieri  Christianum.  Cli  Pallls  optare 
se  ait,  lt  ipse  omnesque  alditores  sibi  similes  fiant  ,  exceptis  vinculis.  agrippa 
pronuntiat  paullm  innocentem  ,  sed  quia  appellarat  ad  c/esarem  ,  ad  elm  esse 
mitteisdlm. 

Mystice,  Agrippa  Rex  Judjeusrepr.esentatmundum,  Berniceejusconcubina  car.nem  ; 

FESTUS,  QUIA  IDOLOLATRA  ,  DIABOLUM.  CLM  HIS  CONGREDITLR  PaLLLS,  ET  QLISQUE 
FIDELIS,  PRiESERTIM  PR^DICATOR.  Ill  PALLUM  EXAGITANT  ,  TENTANT  ET  JLDICANT. 
AGRIPPA  ,  ID  EST  MUNDUS  ,  CUM  F.JUSQUE  CONCIONES  IRRIDET  :  BeRNICE  ,  ID  EST  CARO 
CURIOSA  ,  EJUS  ASPECTU  ET  AUDITU  SE  PASCIT  :  FESTUS,  ID  EST  DEMON,  TENTAT  ELM  , 
INSANIRE  DICTITANS.  PALLLS  IIOS  OMNES  DESPICIT  ET  REFUTAT  ,  AB  EISQUE  LAUDEM 
INNOCENTLE  ET  VIRTUTIS  EXTORQLET. 

1  •  5e^^A^^^GRII'PA  ver0  au"  Paulum  ait:  Permillitur  tibi  loqui  pro  tcmetipso.  Tuuc 
pPaulus  exlenta  manuccepit  ralionem  reddere.  2.  De  omnibus,  quibus  accusor 
ra  Judaeis ,  Rcx  Agrippa,  a?stimo  me  bcatum  ,  apud  le  cum  sim  defensurus 
)mc  hodic ,  3.  maxime  te  scicnte  omnia,  et  quae  apud  Judaeos  sunt  consuetu- 
^dines,  ct  qusesliones:  propter  quod  obsecro  paticnter  me  audias.  4.  El 
iquidem  vitam  meam  a  juventute,  quae  ab  initio  fuit  in  gente  mea  in  Hiero- 
solymis,  noverunt  omnes  Judsei  5.  praescientes  me  ab  initio  ( si  velint  testi- 
monium  perbibere )  quoniam  secundum  cerlissimam  sectam  nostrae  religionis  vixi  Pharisaeus. 
0.  Et  nunc  in  spe ,  quae  ad  pafrcs  noslros  repromissionis  facla  est  a  Deo  ,  sto  judicio  subjectus : 
7.  in  quam  duodccim  Tribus  nostrae ,  nocte  ac  die  deservicntcs,  sperant  devenire.  De  qua  spe 
accusor  a  Judaeis ,  Rcx.  8.  Quid  incredibile  judicatur  apud  vos,  si  Deus  mortuos  suscilal? 
9.  Et  ego  quidem  existimaveram  ,  me  adversus  nomen  Jesu  Nazarcni  dcbcre  multa  contraria 
agere ,  10.  quod  et  feci  Hierosolymis ,  et  multos  sanctorum  ego  in  carceribus  inclusi ,  a  prin- 
cipibus  sacerdotum  potestate  accepla  :  et  cum  occiderentur,  dcluli  sentenliam.  1 1 .  Et  per  omnes 
Synagogas  frequentcr  punicns  eos ,  compcllcbam  blasphemarc:  et  amplius  insaniens  in  eos, 
pcrsequebar  usque  in  extcras  civitates.  12.  In  quibus  dum  irem  Damascum  cum  potestate  et 
permissu  principum  sacerdolum  ,  13.  die  mcdia  in  via  vidi,Rex,  de  coelo  supra  splendorem 
solis  circumfulsissc  me  lumen  ,  et  eos  qui  meeum  simul  erant.  14.  Omnesque  nos  cum  decidis- 
scmus  in  tcrram ,  audivi  vocera  loquentem  mihi  Hebraica  lingua :  Saule ,  Saule  ,  quid  me  per- 
scqueris  ?  durum  est  tibi  contra  stimulum  calcitrare.  15.  Ego  autem  dixi:  Quis  es  Domine  ? 
Dominus  autem  dixit:  Ego  sum  Jesus,  quem  tu  persequeris.  16.  Sed  exurge ,  et  sla  super 
pedes  tuos :  ad  hoc  cnim  apparui  tibi ,  ut  constituam  te  ministrum  et  leslem  eorum  quae  vidisti , 
ct  eorum  quibus  apparebo  tibi ,  1 7.  cripiens  te  de  populo  ,  et  Gcntibus,  in  quas  nunc  ego  millo 
le.  18.  Aperirc  oculos  corum  ,  ul  convertantur  a  tenebris  ad  lucem  ,  et  de  potestate  Satanse  ad 
Dcum  ,iit  accipiant  remissionem  peccatorum  ,  ct  sortem  intcr  sanctos,  per  fidem  quae  est  in  me. 
19.  Unde  Rex  Agrippa,non  fui  incrcdulus  coelesti  visioni :  20.  sed  his ,  qui  sunt  Damasci 
primum  ,  et  Hierosolymis  ,  et  in  omnem  rcgionem  Judaeae ,  et  Genlibus  annuntiabam  ,  ut  pceni- 
tcntiam  agorenl,  ct  converlercntur  ad  Dcum ,  digna  pcenitentiae  opera  facientes.  21.  Hac  ex 
causa  nie  Jndaei ,  cum  esscm  in  tcmplo  ,  comprchensum  lcntabanl  intcrficerc.  22.  Auxilio  aulem 
adjutus  Dci ,  usquc  in  liodiernum  diem  sto,  lcstificans  minori  atque  majori ,  nihil  extra  dicens 
quam  ca  qua?  Prophetae  locuti  sunt  futura  essc  ,  et  Moyses,  23.  si  passibilis  Chrislus,  si  primu> 
ex  resurrectione  mortuorum,  lumen  annuntiaturus  est  populo  ct  Gcntibus.  24.  Haec  loquenU- 
co ,  cl  rationcm  reddcntc  ,  Festus  magna  vocc  dixit:  Insanis  Paule,  multae  tc  Iitlerae  ad  insaniam 
convcrtunt.  25.  Et  Paulus :  Non  insanio  (inquit)  optime  Fcste  ,  scd  vcritalis  ct  sobridaiiV 


;'|3  COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVI. 

verba  loquor.  2G.  Scitenim  de  his  llex  ad  quom  et  constantcr  loquor:  latere  enim  eum  nihil 
horum  arbitror.  Neque  enim  in  angulo  quidquam  horum  gestum  est.  27.  Credis  Rex  Agrippa 
Prophetis ?  Scio  quia  credis.  28.  Agrippa  autcm  ad  Paulum  :  In  modico  suades  me  Christianum 
fieri.  29.  Et  Paulus :  Opto  apud  Deum,  et  in  modico  et  in  magno ,  non  tantum  te ,  sed  ctiam 
omnes  qui  audiunt,  hodic  fieri  tales  ,  qualis  et  cgo  sum,  exceptis  vinculis  his.  30.  Et  exurrexit 
Rex,  et  Praeses,  Bernice ,  et  qui  assidebant  eis.  31.  Et  cum  secessissent ,  loquebantur  ad 
invicem,  dicentes  :  Quia  nihil  morte  aut  vinculis  dignum  quid  fecit  homo  isle.  32.  Agrippa 
autem  Festo  dixii :  Dimitti  poterat  homo  hic  ,  si  non  appellasset  Coesarem. 


1.  TUKC    PAULUS  EXTENTA    MANU.  ]  NOn    VerSUS 

Agrippam,  quasihoc  signo  gratiasegerit Agrip- 
pae  de  data  sibi  ab  eo  loquendi  facultate,  ut 
vult  Cajelan.  sed  Primo,  more  oratorum  ex- 
tenta  manu  silentium  indicens,  ut  cx  Apuleio 
lib.  2.  de  Asino  aureo,  Persio  et  aliis  dixi  c.  12. 
Secundo,  in  signuni  libertatis  et  confidentiae, 
quod  innocentiae  suae  conscius,  non  dubitaret 
de  victoria  in  hac  sua  causa  et  lite.  Tertio,  in 
signum  auctoritatis,  quod  quasi  Apostolus, 
doctor  et  legatus  Christi  concionaturus  esset : 
unde  extenta  manu  loquitur,  quasi  potestatem 
habens. 

2.  jEstimo  me  beatum.]  Quia,  ut  ait  S.  Hieron. 
epist.  191.  Paulus  legerat  illud  Jesu  Sirach, 
Eccli.  25.  22.  Beatus  quiloquitur  in  aures  audien- 
tis;  et  noverat  tantum  oratoris  verba  proficere, 
quantum  judicis  providentia  cognovisset.  Vnde  et 
cgo  me  beatum  in  hoc  dumtaxal  negotio  judico , 
quod  apud  cruditas  aures  (tuas,  6  Pammachi) 
imperilm  iinguas  responsurus  sum.  Ex  adverso, 
ubi  auditus  non  esl ,  non  effundas  sermonem,  ait 
Eccles.  c.  32.  6.  Quocirca  Xenocrates  quemclam 
Mathematicae  ignarum,  a  sua  schola  ad  mathe- 
sin  ablegans  ait :  Apud  me  vellus  non  maceratur , 
scilicet  lana  rudis  non  statim  traditur  vestiario, 
sed  fulloni;  ita  Laert.  lib.  L\.  cap.  2.  Paulus  hic 
omnemsermonemconvertitadAgrippam,nonad 
Festum.  Primo,  quia  coram  Festo  jam  causam 
suam  egerat;  Secundo,  quia  Festus  ad  Agrippam 
Pauli  causam  rcjecerat,  eaque  de  causa  Paulum 
hic  in  conspcctum  eius  produxerat;  Tertio, 
quia  Agrippa  avirlus  "erat  audiendi  Paulum; 
Quarlo,  quia  Agrippa  erat  Judaeus  :  unde  me- 
lius  capiebat  litem  hanc  Pauli  cum  Judceis  de 
Jutlaismo ,  quam  Festus  Cenlilis;  Quinto,quia 
sperabat  Paulus  se  Agrippam  ad  Christum  con- 
versurum ,  demonstrando  ei  e  Mose  et  Prophciis 
Jesum  esse  Messiam  ,  erat.  enim  Agrippa  bonce 
indolis,  sedatre  mentis,  intelligens  et  prudens. 
Unde  et  Judaeis  bellum  contra  Romanos  omni 
ratione  dissuadere  conatus  est,  dictitans  illud 
fore  Tudaeis  ruinaeelexcidio,  uli  exitus  demons- 
travit;  ita  Josephus  I.  2.  Belli  c.  16. 

3.  Maxime  te  sciente  omnia.  ]  Maxime  cum 
sciam  te  scire  omnia  ,  scilicet  quae  ad  rem  prce- 
sentem  etlitigium  meum  cum  Judaeis  periinent. 
Captat  Paulus  benevolentiam  Agrippee,  non  ta- 
men  adulando,  ulifaciuntrabulae,  sed  vereeum 
laudando,  quia  lucrarieum  volebat:  quod  etex 
parteconsecutusest,  aitChrysost.  hom.  33.  inl. 
ad  Corinth. 

U.  Vitam,] ^iwnv,  id  est,  vita  actuset  mores,  puta 
ronversalionem  meam ,  ut  vertit  Syrus. 

In  Hierosolymis.]  Ergo  ibi  docentem  et  con- 
cionantem  Chrislum  vel  oculo  et  aure,  vel  fama 
oculisqueet  auribus  aliorum  videratet  audierat 
Paulus;  sed  nimius  zelator  Mosiset  legis  aures 
mentemque  illi  occluserat,  donec  illas  vi  resc- 


ravit  Christus,  prosternendo  eum  in  terram.ct 
iliccndo  Saule ,  Saule ,  quid  me  persequeris?  Ac- 
tor.  9. 

5.  PRjESCIENTES    ME    AC    INITIO,]    TrpoywciTxovTcj, 

id  est,  pr&cognoscenles  me,  qui  sciiicet  noveruut 
me;  et  mea  facta  antc  Christianismum. 

QUONIAM  SECUNDUM  CERTISSIMAM  SECTAM,  ]  axpi- 

Ge.gv.7viv,  id  est,  diligenlissimam ,  exactissimam, 
religiosissimam  ,  inter  Judasos,  talis  enim  erat 
secla  Pharisaeorum.  Aliler  Mariana  :  Erant,  in- 
quit,scptem  sectaePharisaeorum,  testeThalmud 
in  tract.  Sula.  Paulusex  hisce  septem  amplexus 
erat  optimam  et  perfectissimam.  Et  Arias :  Pau- 
lus,  inquit,  a  Gamaliele  edoctus  erat  in  domo 
Hillel;  quas  selectior  habebatur,  quam  domus 
Samai,  uli  patet  ex  libro  Misnaioth. 

6.  IN  SPE  QUyE  AD  PATRES  NOSTROS  REPROMISSIONIS 

facta  est,  q.  d.  Vocor  in  judicium  ob  fidem  et 
spem  salutis  assequendae  per  Christum  salvato- 
rcm,patribus  noslris  repromissum:  ac  proindu 
adco  non  recedo  ix  lege,  fide  et  spe  majorum, 
ut  illi  prorsus  insistam;  ac  propter  eam  lot 
lantaque  assidue  patiar.  Apologia  Pauli  est  effi- 
cax,  probat  enim  se  non  esse  seditiosum,  ncc 
apostalam  a  lege  et  fide  patrum,  quod  praedicet 
fidem  et  spem  in  Christum  quam  omnes  patres 
habuerunt,  per  eamque  salvati  sunt.  Secundo, 
et  aptius  per  metonymiam  spem  accipe  pro  ro 
sperata ,  puta  pro  justitia  et  salute  per  Christum 
parta  :  haec  enim  patribus  promissa  erat,  et  oh 
hanc  prredicatam  a  Judasis  accusabatur  Paulus. 
Unde  et  subdit : 

7.  In  quam  duodecim  tribus  nostr-e  nocte  ac 
dii:  (Grseca  addunt,  iv  i/.zzvux,  in  assiduitate ,  vel 
contenlione)  deservientes,  pulalatria  Deum  co- 
lenles,  adorantes  et  invocantes;  hoc  enim  est 
).«Tp£usvT£; :  Syrus  precibus  assiduis  vacantes,  spe- 
rant  devenire.  ]  Judsei  enim  sperabant  justitiam 
et  salutemper  Messiam,  sive  Christum  :  veruni 
negabant  eum  jarn  venisse,  essequeillum  quem 
praedicabat  Paulus  ;  sed  adhuc  exspectari,  esse- 
que  venturum.  Hinc  patet  spem  sumi  pro  re  et 
salute  sperata,  nec  enim  Judaei  sperabant  de- 
venire  in  spem,  utpote  quam  jam  habebant,et 
ex  qua  sperabant,  sed  in  ipsam  rem  speratam, 
puta  ad  salulem,  resurrectionemetbeatitudinem 
aeternam  :  in  hanc  enim  sperabant  devenire. 

8.  Quid  incredibile  judicatur  apud  vos,  si 
Deus  mortuos  suscitat?]  Probavit  Apostolus  re- 
surrectionem  Christi,  et  nostram  ex  testimonio 
Patrum ,  qui  omnes  illam  crediderunt  et  spera- 
runt:  nunc  eamdem  probat  exomnipotentiaDei 
q.  d.  Deus  est  Deus ,  id  est  omnipotens ,  ac  con- 
sequenler  Dominus  vilae  ct  mortis  :  ergo  credi- 
bile  est,  imo  certum,  eum  posse  mortuos  sus- 
citare.  Si  enim  potuithomines  cum  non  essent, 
ex  nihilo  creare,  cur  non  possit  eosdem  jam 

creatos,  et  per  mortem  dissolutos  redintegrare 
et  resuscitare  ? 


COMMENTARIA  IN  ACTA 

9.  El   EGO  QUDEM  EXISTIMAVEnAM,  "J  icoia  ip«j:u, 

id  cst,  niihi  ipsi  persuuseram ,  prorsusque  decreve- 
ram.  Ostendit  se  non  ex  levilate  a  judaismo 
transissead  Chrislianismum,  sed  illustratione  et 
vi  divina  immutatutn  et  adactum. 

10.  Multos  Sanctorum,]  mullos  Chrisliano- 
rum. 

ET  CUM  OCCIDERENTUR,  DETUI.I  SENTENTIAM,]la- 

lam  a  judicibus,  puta  a  principibus  sacerdotum : 
hanc  enim  ego  detuli  ad  Ofliciales  quorum  erat 
eam  cxcqui ,  et  Christianos  a  judicihus  damnalos 
occidere.  Hinc  videtur,plures  luncfuisseoccisos. 
Idem  patet  ex  Actor.  9.  1.  Saulus  aulem  adhuc 
spirans  minarum  el  cxdis.  Ouod  enim  aliqui  id 
ad  unum  S.  Slephanum  arctant  per  synecdo- 
chen,  violentum  videlur,  praeserlim  quia  Pau- 
lus  in  nece  Stephani  non  detulitsenteniiam,  ut- 
pote  qua3  tunc  uulla  fuit.  Occisus  est  enim  Sle- 
phanus;  non  per  sententiam  judicis,  sed  per 
furorem  populi.  Addit  Cajetan.  Paulum  senten- 
tiam  morlis  a  Judaeis  judicibus  lalam  in  Chris- 
tianos,  delulisse  ad  Pra.'sidem  Romanum,  ut  is 
oam  confnmaret,  sine  cujus  approhatione  rohur 
non  hahuisset,  atque  ah  eo  suhscriptam  retulis- 
se,  ut  executioni  mandarettir. 

Nota.  Pro  sententiam  giaece  est  ^ty»« ;  quod 
multa  significat,  nimirum  I'rimo,  computum  et 
rationem  q.  d.  Deluli  compulum  et  rationem 
damnatorum  occidendorum ,  v.  g.  tot  esse  oc- 
cidendos  gladio,  tot  strangulalione,  tot  suspen- 
dio,  ctc.  Secundo,  suffragium.  Unde  Syrus  ver- 
tit,  suffragabar  iis  qui  damnabanl  eos,  prohando, 
laudando,  et  exequendo  eorum  sententiam. 
Tertio,  calculum.  q.  d.  Cum  judicarenlur  et  oc- 
ciderentur.ego  interjudicesmeum  quoque  dedi 
calculum,  eoque  illos  damnavi.  Quarto,  Noster 
oplime  detuli scnlentiam,  scilicet  a  judicihus  ad 
execulores  :  Faulum  enim  non  fuisse  judicem , 
sed  judicum  adminislrum  ,  palet  Actor.  9. 1.  uhi 
dicitur  :  Saulus  autem  adhuc  spirans  minarum  et 
ca>dis  in  discipulos  Domini,  accessit  ad  principem 
sacerdotum,  el  pctiit  ab  eoepistolas  in  Damascum 
ad  Sytuigogas ,  ut  si  quos  invenissel  hujus  vict  vi- 
ros  ac  muliercs  ,  vinctos  pcrducerei  in  Jerusatem, 
judicandos  a  principihus  sacerdotum  et  po- 
puli. 

11.  Compellebam  blasphemare  , ]  cogeham  eos 
ncgare  Jesum,  utdicerent  Jesum  non  esse  Mes- 
siam,  sive  Christum,  sed  juste  a  pontificihus 
damnatum  el  crucifixum  :  hoc  enim  est  hlas- 
phemum,  utpotc  Chrislo  Deoque  injurium. 
Nota  hic  humilitatem  Pauli ,  qua  sua  scelera  pu- 
hlice  confitetur  ct  exaggerat. 

12.  Inouiuus,)  civitatihns  vel  operihus  insa- 
niae,  ait  Hugo.  Unde  Tagnin.  \ertit,  quarum  re- 
rum  studio. 

CUM     POTKSTATE    ET    PERMISSU.  ]    AIH    VCrtUnt , 

r.um  poteslate  et  commissione :  innponri  enim  signi- 
licat  non  tantum  permissionem  sed  et  curatio- 
nem,  procurationem,  commissionem.  Unde  1*1- 
-poTtos  est  curator,  lutor,  procurator,  vicarius, 
praefectus.qui  quid  cornmiltitur.  Noster  solerter 
vertit,  permissu,  ut  signilicet  missionem  hanc 
Ol  comrnissionem  Pauli  ad  persequendum  Chris- 
tianos,  fuisse  non  tam  a  principihus  et  judici- 
bus  sponte  demandatam,  quam  ab  ipso  Paulo 
sollicilatam,  procuratam,  et  pene  ah  invitis, 
vel  cerie  non  mittentibus,  sed  permiltentibus 
extortam,  quo  signilicatur  ingenszelus  et  ardor 
1'auli  pro  Judaismo  contra  Christum  et  Chris- 
tianos.  Llroque  ergo  sensu  crescit  oratio  Pauli. 


APOSTOLGi.lM.  Cap.  XXVI..  :,/ 

13.  StPRA  SPLLNDORESI  SOLIS  CIRCtMFULSISSK  MK 

lumen.  ]  Erat  ergohoclumeningenset  eximium, 
ulpote  referens  majeslatem  Christi,  ab  ejusque 
corporc  glorioso,  quod  solis  splendorem  longo 
superat  emanans.  Sic  de  stella  Magis  missa  i: 
Chi  isto  qui  est  lux  mundi ,  ut  eos  ad  se  evocaret 
canil  prudentius  in  hymno  Epiphan. 

Qucm  stella  qiix  solis  rotam 
Vincit  decore  ac  lumiue , 
Venisse  terris  nuntial , 
Cum  carne  lerrestri  Deum. 

Et  S.  Ignatius  epist.  ad  Ephesios,  dc  stella  hac 
ait  :  Stella  effulsit ,  exuperans  omnes  quotquot 
ante  fuerant :  lux  enim  illius  inenarrabilis  erat ,  et 
stuporem  incussit  omnibus  aspicienlibus  eam  rei 
novilas ,  omnia  autem  reliqua  astra  cum  sole  et 
tana ,  chorus  fuere  stetlce  ipsius;  ipsa  vero  claritatc 
cxupcrabat  omnes.  Haec  tanta  lux  Paulo,  et  Magis 
discussit  infidelitatis  et  errorum  tenebras,  ut 
per  eam  cernerent  Chrislum,  qui  est  via,  ve- 
i-itas  et  vita,  ac  verus  sol  mundi.  Unde  proba- 
hile  estquodnonnullicensent,  lumenhocfuisse 
orhiculare  instar  solis,  ut  quasi  globus  lucidus 
ambiret  Paulum.  Hoc  enim  innuit  -i  ciirumful- 
sisse,  scilicet  circumcirca  in  modum  circuli 
fulsisse.  Pi\xclare.  S.  Aug.  serm.  28.  deSanctis  : 
Dum  porlat ,  inquit,  Saulus  funereum  contrami- 
lites  Christi  gladium ,  fulmineum  de  cccto  accepit 
tcslimonium.  Dum  grassatur,  percutitur  :  dum 
ChristiSanctos  persequitur,  viotenlo  radio  coclestis 
luminis  caicatur.  Cactera  de  Pauli  conversione 
dixi  v.  9. 

\h.  Decidissemus  in  TEnRAM.  ]  Sed  ita  ut  comi- 
tes  Pauli  ilico  e  terra  surgerent,  starentque  at- 
toniti,  Paulusveroin  terra  poslratus  jaceret,  ut 
dixi  cap.  9. 

Hebraica  lingua.]  Unde  videlur  Paultis  hic 
non  hebraice,  scd  groece,  uti  loculus  erat  Lysicr 
cap.  21.  37.  vel  certe  Latine  esse  locutus.  Agehat 
cnim  causam  coram  Festo  Prscside  Romano,  et 
Latine  norat  Agrippa,  uipote  Roma1  a  puero 
versatus. 

16.  AD   IIOC    ENIM   APPARIT    TIBI.  ]    ErgO    POUUlS 

tunc  realiter  vidit  Christum  sibi  pr^sentem  et 
astanlern ,  idque  ad  hoc,  ut  ab  eo  edoctus  ct 
missus,  oculatus  posset  ejus  esse  testis. 

ET  EOnUM  QUIBUS  APPAREBO  TIBI.  ]  QuibtlS,  id  CSt, 

quorum  causa  ait  Sanchez;  Pagnin.  in  quibus. 
Hinc  liquet,  Christum  saepius  apparuisse  Paulo. 
multaque  ei  revelasse. 

19.  Non  Ftr  rNCBEDULus,  ]  axeftr.i,  insuasibilis . 
incredulus,  inobcdiens .,  sed  stalim  mihi  pcrsua- 
deri  permisi  fidem  in  Christum,  statim  credidi, 
statim  illi  obedivi. 

Coelesti  visioni.]  Graece  ox-rxeix,  quae  ait  OEcu- 
men.  est  pura  rei  inspectio,  quae  hominem  ex- 
cedit,  et  quam  qui  est  in  carne,  videre  nullo 
modo  potest,  nisi  coelitus  aperiantur  ei  oculi. 

22.  NiniL  extra  (id  est,  ut  vertit.  Pagnin.  nihH 

aliud)  DtCENS  QUAM  EA  QUjE  PnOPHET.E  LOCUTI  SUM 

futura  esse.  ]  Est  hoc  terlium  argumentun: 
apologiae  Pauli.  Primum  enim  fuit  ex  tcstimonio 
patrum.  v.  6.  Secundum,  ex  visione  Chrisli,  ocu 
los  et  mentem  illuminantis  v.  13.  Tertium  est 
hoc  loco  ex  oraculis  Prophetarum ,  qui  praedixe- 
runt  futura  de  Christo,  quae  Paulus  jam  facta 
praedicabat.  Nota.  Propheloe  proedixeruntChris- 
tum  venturum,  ac  novam  legem,  Ecclesiam  »t 
Sacramenta  sanciturum  :  quae  autem  et  qualia 
illafuluraessent,  nonexplicarunt,  sedinChristo 


ZbO  COMMENTAfllA  IN  ACTA 

decernendum,etPauloacAposiolisexplicandum 
reliquerunt.  Quare  evancscit  sophisma  KemniMi 
dum  sic  argutatur  :  Paulus  ait,  se  non  aliam. 
poenitentiam  praedicare,  quam  qune  a  Prophetis 
suo  oevo  praeriicata  fuerat.  llla  autem  non  erat 
Sacramcnium  :  Ergo  nec  ea  quce  a  Pauloin  lege 
nova  prtedicata  est,  est  Sacramcntum.  Major 
onim  in  rigorc  est  falsa  :  nam  Paulus  loquilur  in 
genere,  non  in  specie,  de  poenitentia  :  Poeniten- 
tia  enim  a  Prophetis  proedicata,  fuit  virtus  pce- 
nitcnlia  :  ix  Paulo  vero  praeriicata ,  fuit  virtus  et 
Sacramentum  poenitentiae;  quod  Prophetae  nou 
praedicarunt,  sed  proodixerunt  in  gencre ,  dum 
l>er  Christum  afferendam  remissionem  peccato- 
rum,  modumque  ea  condonanrii  sancienrium 
valicinali  sunt ,  quis  autem  ille  morius  in  parti- 
culari  futurusessct,  niniirum  per  Sacramcntuni 
poenitentia  a  Christo  instituendum  non  cdixc- 
runt,  sedChristo  edicenrium  resignarunt. 

23.  SiPASsiBiusCmusTUs.,]  Tditnonestcondi- 
tionale,  sed  assertivum,  per  hebraismum  signi- 
licans  quod.  q.  d.  Prophetse  pracdixerunt  quod 
Christus  futurus  esset  passibilis,  moreretur,  et 
priinus  a  morle  resurgeret,  ac  deinde  pereuni 
cieteri  Christiani,  ita  Lyran.  Hugo,  Dionys.  San- 
chez  et  alii.  Qaicl  mirum,  ait  S.  Gregor.  ho- 
mil.  26.  in  Evang.  si  ossa,  nervos  ,  carnem,  capii- 
tosque  reducat  ex  pulvere ,  qui  lignum,  friictus  3 
folia  in  magna  mole  arboris  ex  parvo  quotidie  se- 
mine  reslaurat. 

Lumen  (  veritatis  veraeque  religionis,  fidei  et 

SalUtis  )  ANNUNTIATURUS    EST    POPULO  JudaiSHlO  , 

f.t  gentibus.  ]  Hinc  Simeon  Christum  vocat  lu- 
men  ad  revelationem  Gentium,  et  gloriam  plebis 
lsrael,  Lucce  2.  32. 

24.  Insanis  Paule.  ]  Dixit  hocFestus,  tum  ob 
allitudincm  mysleriorum,  puta  passionisChris- 
li  filii  Dei  ot  resurrectionis ,  qu;u  ipsc,  utpolc 
liomo  Genlilis,  non  capicbat,  et  rielira  cense- 
bat :  tum  ob  visionemCbristi ,  et  lucis  lam  ful- 
gjdte  v.  13.  in  qua  eum  delirare  putabat :  tum 
ob  ardorem,  vim,  ct  impetum  dicentliinPaulo, 
qiii  tanlus  crat,  uivideretur  esseemotce  mentis. 
Vcrum  dicebat  Fesius  in  sensu,  non  suo,  scd 
mystico  :  cbrius  cnim  crat  Paulus  ct  insanus, 
non  mero,  sed  vero  ;  non  furore,  sed  amore  : 
amorenim  DeifaciebateumstuHum  et  insanum 
mundo.  Audi  S.  Bernarri.  tractat.  de  Natura  di- 
\ini  amoris  cap.  3.  Mirumne,  ait,  crat,  si  insa- 
rure  pronuntiabatur ,  qui  in  ipso  jnortis  periculo 
ipsos  judiccs  ,  a  quibus  pro  Chrislo  judicabalur, 
ad  Chrislum  convertere  nitebatur?  non  hanc  in- 
saniam  multcc  lillerm  in  eo  faciebant ,  sicul  dice- 
hat  Rex  veritalcm  inteUigens ,  scd  dissimnlans ;  sci 
Spiritus  sancti  cbrielas,  in  qua  et  inparvo,  et  h 
magno ,  similes  cos  sibi  facere  gesliebal  ,  qui  cttfll 
iudicabant.  Vidc  dicta  Actor.  2.  13. 

Nota.  Paulus  hic  in  multis  refcrt  Cbrislum. 
Christusvocatuscst  potatorvini,  ct  daemonium 
habere:  ila  Paulus  vocatur  hic  maniacus  et  in- 
sanus.  Christus  pubiice  riocuit,  iriqno  pontifici 
in  passione  respondit  Matth.  26.  55.  ita  Paulus 
ait  v.  26.  Latere  eum  nihil  hor um  arbitror  :  neque 
cnim  in  angulo  quidquam  horum  gestum  est. 

MuLTjE  TE  LITTER.E  AD   INSANIAM   CONVERTUNT.  ] 

Siudiosi  enim  et  litterali  nimislitteris  aririicti  fa- 
cile  in  melancholiam,  phrenesin  et  maniam  in- 
ciriunt.  QuinetAristot.  asserit,  nullum  magnum 
ingenium  sine  mixtura  demcniiae  fuisse.  Vide 
cum  in  Problem.  sect.  30.  ubi  docet  Platonem, 
Socratem.  Empcdoclem,  Poctas  ct  heroes  labo- 


A?OSTOLORLM.  Cap.  XXVI. 

rasse  mclancholia,  nonnullosetiam  mo.nia.  Por- 
ro  C£cumen.  Festus,  inquit,  dixit  licec  turbatus 
ac  indignatus,  quod  se  despici  crederct  ( eo  quod 
Paulusvultum  et  vocem  converteret  ad  Agrip- 
pam  ,  non  ari  Festum )  quod  regem  qui  tantopcre 
cupierat  illum  audire ,  ab  ilio,  adeo  prafractis 
oculis  conspici  cerneret,  quod  non  tam  purgare  ca- 
Uimniam  vidcretur,  quam  gloriaride  sua  doctrina 
vel  vita. 

Mor.  Nota,  mundus  sui  contcmplores,  viros- 
que  zelosos  et  divinos  ccnset  insanire,  vocatquo 
insanos.  Sic  Propheta  uncturus  Jchu  in  regcm, 
audiit  :  Quid  venit  iste  insanus  adte?  h.  Regum9. 
Sic  de  Christo  riicitur  :  Et  dum  audissent  sui,  exic- 
runt  tenere  eum,  dicentes ,  quia  in  furorem  ver- 
sus  est.  Marci  3.  21.  Sic  hotlic  viri  religiosi  et 
contcmplalivi  a  mundanis  babenlur  ludibrio  , 
ct  vocantur  falui :  sed  in  riie  judicii  suum  erro- 
rem  agnoscent,  scroque  dicent:  Nos  inscnsati 
vitam  iliorum  cestimabamus  Lnsaniam,  elc.  Ecce 
quomodo  computali  sunt  inlcr  filios  Dci,  ct  intcr 
Sanctos  sors  illorum  est.  Sap.  5.  h. 

25.  SEDVEBITATISETSOBniETATISVERnALOQUOn.] 

Primo,  q.  d.  Non  sum  ebrius  et  insanus,  sed 
sobrius,  sanae  mentis  et  veridious.  Sobrietas 
enim  hic  opponitur  insania3  et  furori ,  hic  enim 
facit  hominem  loqui  clamose  etturbulente  ins- 
lar  ebrii.  Secundo,  q.  d.  Vera  loquor,  idque 
moderate  et  sobrie,  non  nimis  ea  exaggerando, 
et  supra  veritatem  extollendo.  q.  d.  In  veritate 
praidicanda  modum  non  excedo.  SicPaulus  ail: 
Sive  mente  excedimus  ,  Deo  :  sive  sobrii  sumus ,  vo- 
bis,  2.  Cor.  5.  13.  Tcrtio,  q.  d.  Falsitas  abest  a 
diclis ,  petutantia  a  fictis ,  quce  duo  sunt  insanico 
propria,  ait  Glossa. 

27.  Credis  Rex  Agrippa  PnopnETis.  ]  q.  d.  Si 
credis  Prophetis,  uti  creriis,  quia  Judceus  es,  cr- 
go  crede  et  Chrislo,  iisque  quoe  ogo  de  Christo 
praeriico,  quiaeariem  rie  eo  pra^dixerunt  Prophe- 
taa  :  Est  in  hac  apostrophe  acer  slimulus,  quo 
pungit  Agrippam,  ut  creriat  in  Cbristum. 

28.  In  modico  suades,  me  Ciibistianum  fieri.  ] 
Primo.  q.  d.  Modicum  abest,  quin  suadeas  et 
persuarieas  mihiut  fiam  Chrislianus  ;  moriicone- 
goliopersuarieres  mihi  Christianismum.  Parum 
abcsl ,  quin  me  fcccris  Christianum ,  ait  Cyrillus 
Hierosol.  calechesi  17.  Cajelan.  Sanchezet  alii, 
quin  ot  Chrysost.  hom.  16.  acl  pop.  Sancli  cnim , 
iiifiuit,  in  pericuiis  non  considerant  quomodo  iis 
Uberentur,  scd  c/uomodo  persequentes  lucrentur. 
Unric  Gagncius  et.Salmeron  censent,  Agrippam 
occulte  fuissc  Cbristiaunm.  Verum  huic  sensui 
non  concordaLrccponsioPaiili  :  OploapiidDcum, 
ct  in  modico  ,  ct  in  magno,  ctc.  Unric  Chrysost. 
^ciisct  Paulum  non  saiis  assccutum  essc  mcn- 
temAgrippse;  quori  parumvirietur  credibile. 

Sccundo.  OEcumen.  q.  d.  Modico  tempore,  la- 
borc  ctsermone,  quo  mecum  locuius  cs,  suaries 
mc  fieri  Christianum,  ct  Vatabl.  et  Lyran.  q.  d. 
Ex  parte  el  modice  suades  me  fieri  Christianum; 
sed  perfecte  non  suadcs,  non  persuarics,  itt  t* 
6;ty,j,  sit  iriem  quori  <n  ohyov,  scilicet  x,-0V5L' /yi  **w» 
id  est,  per  modicum  tempus  et  sermonem.  Cui 
Paulus  congrue  opponit  :  Et  in  modico  et  in  mag- 
no.  q.  d.  Opto  te  non  tantum  cum  modico,  setl 
ctcum  magnotempore,  laboreetsermonemeo, 
fieri  Christjanum. 

Tertio,  et  genuine,  ■zbb6)lyr,>,u\  est,  in  modi-> 
co,  opponiturpro  «^o/iyot ,  ac  respondetHebrneo 
TWOZ  kimat,  id  est  moriice,  parum  ,  aliquantu- 
lnm  suades.  Cui  Paulus  congrue  opponil:  Et  in 


COMMENTARIA  in  acta  a 

modico  et  in  magno.  q.  d.  Noi>i?.nlum  modice  , 
sed  et  multum,  toto  corde  et  aQcctu  opto  sua- 
dcoque  l&  fieri  mei  similem  ,  puta  Chrislia- 
num :  nec  tantum  te,  scd  et  omncs  qui  me  au- 
diunt. 

Nota  hic  zelum  Pauli,  quo  Agrippam  regcm 
Juda:orum,  judiccm  suum  apud  quem  a  Jiulais 
accusabatur,  quod  Juda-os  a  Judaismo  ad  Cliris- 
lianismum  traduceret,  ad  cumdem  traducere 
ct  convertere  satagit:  sed  incestuosus  rex,  Ve- 
niens  cum  tanla  pompa  ct  fastu ,  parum  aplus 
erat  evangelio,  ejusque  contincntiae,  modesli.-e 
et  humi  litati,  unde  illico  surgens  Pauli  sermonem 
incidit  et  abrupit. 

29.    FlEIU  TALES,    QUALIS    ET   EGO   SUM.  ]    Pllta 

Christianos  imo  Apostolos  et  pra-cones  Christi, 
qualis  ego  sum.  Pneclare  S.  August.  tr.  8.  in 
cpist.  S.  Joannis  :  Audi ,  inquit,  ylposlotum  di- 
centcm  dcvisccribus  charitatis  :  Vellem  omncs  ho- 
mines  esse  sictil  meipsum.  Quomodo  volcbal  omncs? 
Mquales.  Ideo  cral  omnibus  supcrior ,  quia  chari- 
tale  oplabat  omncs  cequulcs. 

Exceptis  viivculis  uis.  ]  Ilinc  liquet,  Pauhmi 
vinculis  constriclum  et  onustum  perorassc  : 
niminim  vincula  pro  Christo  ei  animosnonmi- 
nuehant ,  sed  augebant,  unde  in  iis  exultare  et 
gloriari  solet.  Vide  ba>c  vincula  Pauli  mire  cele- 
hrantein  S.  Chrysost.  homil.  9.  inepisl.  ad  Epbe- 
sios  lom.  l\.  Sed  hanc  sapientiam  non  capicbat 
Agrippa  Rex  pompaticus:  idcoquc  Paulus  vin- 
cula  ab  illo  eximil  aitque,  E.zccptis  vinculis  liis. 
Capiebal  cam  S.  Ignutrus,  fumlator  Societalis 
nosti;e,  qui  proChristi  prrcdicaiione  incarccra- 
ius,muhis  ei  con  dolentihus,  respondit :  A'es- 
citis  quam  felix  ct  gloriosum  sit,  vinciri  pro  CHfis- 
to  ;  non  sunt  tot  compcdes  in  urbc ,  quinet  ego 
plures  ferre  proChristo  desiderem.  Quocircacon- 
tinua  expciientia  cdoctus,  dicebat  et  docebat, 
compendiosam  viam  ad  perfectionem  esse  desi- 


S5f 


POSTOLOP.LM.  Cap.  xxvir. 

derium  mulla  paliendi  pro  Christo  ;  ila  RibaJgo. 
in  cjus  Vila  1. 1.  c.  15. 

Vide  S.  Chrys^sl.  hic  homil.  52.  nbi  inter  alia 
extollit  Pauli  animos  ct  ignes ,  quod  haec  vincu- 
la  quibus  vinctus  erat  ut  malefactor ,  nihili  fe- 
cerit,  ideoquc  in  iisdem  toto  afTectu  incubuerii 
ad  converiendum  Agrjppam,  omnesquc  astan- 
tes.  Talis,  inquit,  est  anima  ccelesti  amore  subli- 
vi is  :  non  cum  ii  qui  fccdis  amoribus  capiuntur, 
nihil  pulant  vel  gtoriosum,  vel  pretiosum,  quam 
quod  ipsorum  concupiscentiis  servil ;  id  enim  solum 
gloriosum  ac  honcstum  putant,  ct  amasia  fit  eis 
omnia  :  mutto  magis  qui  tati  amore  flagrant,  ni- 
hiti  facittnt  pretiosa.  Si  atttem  non  consideramus 
ipia;  dicunlur,  Itattd  mirtim  est  ;  imperiti  enimsu- 
mus  htijasPhitosophitf.  Quienimigne  Christicaptus 
fucril ,  tatis  fit ,  quatis  esset  homo  solus  sttper  ter- 
ram  habilans;  adeo  nihit  cura;  ei  est  gloria  et 
ignominia  :  sed  qttcmadmodum  si  solus  nihil  cu- 
raret ,  ita  ct  talis  quoque  non  curarct.  Tenlatio- 
nes  atttcm  sic  contemnit ,  ac  flagetla  el  carceres  , 
qttasi  in  alieno  corporc  pateretur  :  vcl  qucmadmo- 
dttm  si  adamantinum  possideret  corpus.  Ea  autem 
qua  s'.tavia  sunt  in  Itac  vita,  ita  ridct ,  et  non  scn- 
tit ,  sicut  nos  vct  ipsi  mortui,  corpora  mortua. 
Tantum  autcm  abest,nc ab  affeclione  quadamca- 
piantttr,  quantttm  attrum  quod  igne  probatur ,  ii 
macuta  abscedit.  Et  sicut  muscce  in  medium  flam- 
may  incidunl ,  scd  fttgiunt  :  ita  ct  affcclioncs  illi^ 
accedcre  non  audcnl. 

32.  Dimitti  poteuat  iiomo  iiic,  si  non  appellas- 
sf.t  C^sareai.  ]  Imo  dimitii  poterat,  etiamsi  ap- 
pellasset,  quia  appellarat  coactus ,  et  appella- 
tione  sua  non  nisi  dimissionem  quserebat :  quare 
si  eam  pra^slitisset  prsses,  ultro  appellatione 
sua  ccssisset  Paulus.  Hoc  ergo  pra^texit  Rex, 
quia  Judsos  offendcre  nolebat  dimittcndo  Pau- 
lum,  sed  cis  gratificari  mittendo  eum  vinctuni 
ad  Casarem  ad  quem  appellarat. 


CAPUT  VIGESIMUMSEPTIMUM. 

SYINOPSJS  CAPITIS. 

PAULUS  llOMAM  DEDUCENDUS  Cl.N TUUIONI  TRADITUR  :  CrETAM  APPELLIT  :  PR/EDICIT  TEMPES- 
TATEM  ET  NAUFRAGIUM  ,  SED  AB  LO  VECTORLS  OMNES  ERIPIENDOS,  FOREQLE  SALVOS. 

t  autem  jiulicalum  est  navigarc  eum  in  Italiam  ,  et  tradi  Paulum  cum 
reliquis  custodiis  Centurioni  nomine  Julio  cohortis  Augustae.  2.  Ascen- 
dentes  navcm  Adrumetinam  ,  incipientes  navigare  circa  Asiae  loca,  sustuli- 
mtis,  perseverante  nobiscum  Aristarcho  Macedone  Thessalonicensi.  3.  Se- 
quenti  autem  die  devenimus  Sidonem.  Humane  autem  tractans  Julius 
Paulum  ,  pcrmisit  ad  amicos  ire ,  et  curam  sui  agere.  4.  Et  intle  cum 
suslulissemus  ,  subnavigavimus  Cyprum  ,  propterea  quod  essent  venti 
contrarii.  5.  Et  pclagus  Cilicia;  et  Pamphilia'  naviganles ,  venimus  Lystram  ,  qua?  est  Lyciae : 
G.  et  ibi  invcniens  Ccnlurio  navem  Alexandrinam  navigantem  in  Italiam  ,  transposuit  nos  in 
eam.  7.  Et  cum  multis  diebus  tardc  navigaremus,  et  vjv  devenissemus  contra  Gnidum  ,  prohi- 
hente  nos  vento  ,  adnavigavimus  Crcta?  juxta  Salmonen"  :  8.  et  vix  juxta  navigantes ,  venimus  in 
locum  quemdam  ,  qui  vocatur  Boni  portus,  cui  juxlr  erat  civilas  Thalassa.  9.  Multo  autem 
lcmpore  peracto  :  et  ctun  jam  non  esset  tuta  navigatio  ,  eo  quod  et  jejuuium  jam  praeteriisset , 
consolabalur  eos  Paulus,  10.  dicens  eis:  Viri,  ?ideo  quoniam  cum  injuria  et  multo  damno  , 
non  solum  oneris  et  uavis  ,  sed  etiam  animarum  nostrarum  ,  incipit  esse  navigatio.  1 1 .  Centurio 
aulcm  gubernatori  el  nauclero  niagis  crcdcbat ,  quam  bis  qute  u  Paulo  dicebantur.  12.  Et  cum 


352  COiMMENTAHIA  1N  ACTA  APOSTOLOflUM.  Cap.  XXVII. 

apltis  porlus  non  esset  ad  hyemandum  ,  plurimi  statuerunt  consilium  navigare  inde ,  si  quomodo 
possent,  devenientes  Phoenicem  ,  hyemare,  portum  Cretae  respicientem  ad  Africum  et  adCorum. 
13.  Aspirante  autem  Auslro,  sestimanles  propositum  se  tenere,  cum  sustulissent  de  Asson , 
legebant  Cretam.  14.  Non  post  mullum  aulem  misit  se  contra  ipsam  ventus  Typhonicus,  qui 
vocatur  Euroaquilo.  1 5.  Cumque  arrepta  esset  navis ,  et  non  posset  conari  in  venlum  ,  data  nave 
flalibus ,  fcrebamur.  1 6.  Tn  insulam  autcm  quamdam  decurrentes,  quee  vocatur  Cauda,  potuimus 
vix  obtinere  scapham.  17.  Qua  sublata  ,  adjutoris  utebanlur ,  accingentes  navem  ,  timentes  ne 
in  Syrlim  inciderent ,  summisso  vase  sic  fcrnbantur.  18.  Valida  aulem  nobis  lempestate  jactatis, 
sequenti  diejaclum  fecerunt:  19.  et  tertia  die  suis  manibus  armamenta  navis  projecerunl. 
20.  Neque  autem  sole ,  neque  sideribus  apparentibus  per  plurcs  dies :  et  tempestate  non  exigua 
imminentc  ,  jam  ablata  erat  spes  omnis  salulis  nostrae.  21 .  Et  cum  multa  jejunatio  fuisset,  tunc 
slans  Paulus  in  medio  corum  dixit :  Oportebat  quidem  ,  6  viri ,  audilo  me  ,  non  lollere  a  Creta  , 
lucrique  facere  injuriam  hanc  et  jacturam.  22.  Et  nunc  suadeo  vobis  bono  animo  esse  :  amissio 
enim  nullius  animae  erit  ex  vobis,  praelerquam  navis.  23.  Astitit  enim  mihi  hac  nocte  angelus 
Dei ,  cnjus  sum  ego  et  cui  descrvio.  24.  Dicens :  Ne  timeas  Paule  ,  Ca^ari  te  oportct  assisterc  ; 
c(  eccc  donavit  tibi  Deus  omnes  qui  navigantecum.  25.Propter  quod  bono  animo  cstote  viri :  crcdo 
enim  Deo ,  quia  sic  erit ,  quemadmodum  dictum  est  mihi.  26.  In  insulam  autem  quamdam 
oportet  nos  devenire.  27.  Sed  posteaquam  quartadecima  nox  supervenit,  naviganlibus  nobis  in 
Adria  circa  mediam  noctem,  suscipicabantur  nautae  apparere  sibi  aliquam  regionem.  28.  Qui  et 
summitlentes  bolidem  ,  invenerunt  passus  viginli :  et  pusillum  inde  separati ,  invenerunt  passus 
quindecim.  29.  Timentes  autem  ne  in  aspera  loca  incideremus ,  de  puppi  mittentes  anchoras 
quatuor  ,  optabantdiemfieri.  30.  Nautis  veroquaerentibus  fugerede  navi  ,cum  misissentscapham 
in  mare ,  sub  obtenlu  quasi  inciperent  a  prora  anchoras  extendere ,  31 .  dixit  Paulus  Centurioni , 
et  militibus.  Nisi  in  navi  manserint,  vos  salvi  fieri  non  potestis.  32.  Tunc  absciderunt  milites 
funes  scaphae,  et  passi  sunl  eam  excidere.  33.  Et  cum  lux  inciperet  fieri ,  rogabat  Paulus  omnes 
sumere  cibum  dicens.  Quarladecima  die  hodie  exspectanles  jcjuni  permanetis ,  nihil  accipientes. 
34.  Propter  quod  rogo  vos  accipere  cibum  pro  salute  vestra :  quia  nullius  vestrum  capillus  de 
capite  peribit.  35.  Et  cum  haec  dixisset,  sumens  panem ,  gratias  egit  Deo  in  conspectu  omnium  : 
ct  cum  frcgisset,  coepit  manducare.  36.  Animaequiores  autem  facti  omnes  et  ipsi  sumpserunt 
cibum,  37.  Eramus  vero  universae  animse  in  navi  ducentae  septuaginta  sex.  38.  Et  satiati  ciho 
ailcviabant  navem  ,  jactantes  triticum  in  mare.  39.  Cum  autem  dies  factus  esset ,  terram  non 
agnosccbant ,  sinum  vero  quemdam  considcrabant  habentem  littus,  in  quem  cogitabant,  si 
possent ,  ejicere  navem.  40.  Et  cum  anchoras  sustuIissent,committebant  se  mari,simul  laxantes 
juneturas  gubernaculorum  :  et  levato  artemone  secundum  aurae  flatum  tendebant  ad  litlus. 
41.  Et  cum  incidissemus  in  locum  dithalassum  ,  [impegerunt  navcm  :  et  prora  quidem  fixa 
manebat  imraobilis,  puppis  vero  solvebalur  a  vi  maris.  42.  Militum  autem  consilium  fuit  ut 
custodias  occiderent  ne  quis  cum  enarrasscl ,  eiTugeret.  43.  Cenlurio  aulem  volens  servare 
Paulum  ,  prohibuit  ficri :  jussilque  eos  ,  qui  possent  natare  ,  emittere  se  primos  ,  et  evadere  ,  et 
ad  terram  cxire  :  44,  et  caeteros  alios  in  tabulis  ferebant :  quosdam  super  ea,  quae  dc  navi  eran!- 
Bt  sic  faclum  csl ,  ul  omncs  animae  evaderent  ad  lerram. 

i.  tr  ai  ti;m  .jibicatijm  r,ST,  ]  ii  Praesjde  Festo ,  inquil,  plerasque  custodias  ,  rece\)lis  quidem  in 

qui  seculus  est  judicium  Agrippae  suique  conci-  manu  catenis,  audicbat.  Et  ff.  de  rerum  custodia 

lii.  UndeSyrus,  decrevilde  eo  Fcstus,  ut  mittere-  sancitur,  JSe  quis  receptam  custodiam  sine  causa 

tur  ad  Cresarem  in  Italiam.  Porro  missus  est  dimittat.  Et  alibi  :  5/  custodia ,  id  est  vinctus,  se 

PaulusRomam  nonsolus,  sedcum  sociis  ;  inter  interfecerit,    vel   prcecipitaverit,    mililis    culpan 

quos  cratLucas.  Unde  pro  navigare  eum,  grsecc  asscribitur.   Aliquando   vero  cuslodia  signilicat 

rst ,  «tio  «letv  ■rnj.iti,  id  efctj  navigare  nos  in  Italiam  :  ipsos  custodes  et  apparitorcs ,  ut  cum  vocantur 

Ita  Pagnin.  Tigur.  ct  alii.  Lucas  ergo  socius  et  acres  vel  \igiles  custodiae.  Ita  Cacsar  lib.  &.  de 

Achates  Pauli  parliceps  fnit  omnium  ejus  afllic-  Bello  Gallico :  ISeque  clam  transire  propter  custo- 

lionum,  easque  hic  utoculatus  testis  describit.  dias  Menapiorujn  possent.  Plautus  Cap.   Ila  vin- 

CuM   rkliquis;  [custodiis,  ]  idest  vinctis,  qui  culis  custodiisq.ie  circummunili  sumus.    Tacilus 

cuslodiebantur  in  carcere,   vel  custodia  :  hos  1. 1.  Acribus  namque  custodiis  domum  et  vias  sep- 

enim  signiflcat  Graecum  teajtfarxt  :  Custodia  enim  scrat  Livia.  Tibul.  Sed  pretium  si  grands  feras , 

non  tantum  carcerem,  sed  et  metonymice  ip-  custodiavictaest.  Catull.  Tuo  adventuyigilalcus- 

sos  incnrceratos,  sive  custoditos  sighificat.  Ita  lodia.  Virg.  9.  .Eneid.  ISoctem  custodia  ducit  in- 

Suelohius  in  Domiliauo  :  Nec  nisi secrcloet  solus,  somncm  ludo.  Porro  hi  vincti,  vel  ad  Caesareni. 


COAWENTAIUA  IN  ACTA 

ajque  utPaulus,  appellarantf;  vel  ob  criminum 
enormilatern,  aut  dillicultatcm  causoe,  aliaye 
ratione  ad  C.xsarcm  mittcndi  erant.  Vide  hic 
rursum  Paulmn  assimilari  Cbristo,  qui  cum 
iniquitatis  dcpulatus,  ct  inlcr  lalroncs  cruci- 

fixus  cst. 

Coiiortis  August.e.]  Inccrtum  cst,  unde  nac 
cohors  dicta  sit  Augusta.  Ilugo  ita  diclum  cen- 
set ,  quod  missa  csset  ab  Augusto  ;  Dionys.  quod 
a  Neronc  :  bic  enim  vocabatur  Auguslus,  quia 
Imperator.  Alii  quod  essctcobors  Impcraloria. 
Sic  enim  vocanlur  mililes  Augustalcs  apud  Ve- 
getium  lib.  2.  c.  7.  ceque  ac  Prcetoriani,  qui 
praetorem  stipant.  Alii  Augustce  id  cst  Impera- 
tricis,  coliortcm  bancfuisse  aut  ab  ca  dcnomi- 
natam  auluniant. 

2.  Navi.m  Adrumetjnam.  ]  Syrus,  quce  crat  cx 
Adrumclo  urbc,  et  fortc  ad  eamdem  redibat. 
Atlrumetum  urbs  est  in  Africa,  dc  qua  Plinius 
I.  6.  c.  3ft.  ct  illam  liicaccipit  S.  Hieron.  in  locis 
Hebr.  Verum  alii  accipiunl  urbem  iu  Asia  puta 
in  iEolide,  sivc  Mysia,  quam  Stephanus  I.  de 
Urbibus  vocat  Adramyttcum.  Perpcram  aliqui 
legunt  flumenfmam  explicantque  Bomam  tenden- 
tcm. 

Sustulimus  ,]  ancboras  ;  Pagnin.  solvimus, 
neia  fecimus.  Probabile  cst  naviin  lianc  solvisse 
e  Joppc  :  Joppe  enim  non  longc  aberat  Caesarea, 
unde  vinctus miltebatur  Paulus ;  ita  Mariana. 

Aristarcho  Macedoxe,  ]  ut  ille  in  Macedonia 
omnia  ,  quae  circa  Paulum  acta  erant  annuntia- 
I6t  j  ita  Chrysost.  Porro  Arislarchum  vocat 
Thessalonicenscm  urbcm,qui  erat  Macedopro- 
vincia  ;  Thcssalonica  enim  crat  urbs  in  provin- 
cia  Macedoniae. 

3.  HUMAXE  AUTEM  TRACTANS    JULIUS    PAULIU.  ] 

captus  eximia  Pauli  modestia,  sapientia  et  vir- 
tute. 

l\.  Sl  IBHAVIG  \V1\II  18  Cyprum.  ]  Id  cst  sub,  vcl  jux- 
la  Cyprum  navigavimus  ;  ita  Pagnin.  et  Tigur. 
non  enim  videntur  ingressi  Cyprum,  sed  man- 
sisse  in  mari.  Undc  et  scquilur  :  Et  pelagus  Ci- 
iicicv.  ct  Pamphilia  naiigantcs  venimus  Lystram. 

Propterea  qood  essent  ve.nti  contra.rh,  ]  ini- 
minentejam  hieme.  Paulus  cnim  sub  Pcntccos- 
tcnappulerat  Bierosolymam,  ut  dixi  c.  21.  17. 
moxcaplus  mullo  tcmporc  ,  quae  gcssit  hucus- 
que  narrata  suni ;  ut  proindc  jam  inslaret  hiems, 
idque  patet  cx  jcjunio,  de  quo  v.  9.  ita  S.  Chry- 
sost.  qui  et  addit  :  Iterum  tentationcs  t  iterum 
venti  contrarii.  Videper  omnia  vitam  sanctorum 
sic  contcxi.  Effugerant  tribunal,  et  faciunl  hau- 
fraglum,  acferunt  tempestatem.  Ita  Sanctislexi- 
uirliic  spinea  patientiae  corona,  utpariter  tcxa- 
tur  in  ca-lis  gemmeum  glori;c  diadema. 

5.  Lystram.  ]  Graeca ,  Syrus,  S.  Cbrysost.  Isi- 
dor.  Hugo.  Gagneius.  Vatabl.  ct  alii  legunt  i/v- 
ram  :  hac  enim  est  in  Lycia  ;  cum  Lystra  patria 
Timothei,  sit  in  Lycaonia.  Verum  Latina  Biblia, 
cdam  a  Romanis  emendata  constantcr  habent 
irstram.  Haec  enimlicet  sit  in  Lycaonia,  tamen 
quoqueesi  in  Lycia:  haec  enim generatim  sump- 
ia  Lycaoniam,  aliasque  rcgioncs  complectitur ; 
iia  Stephanuslib.  detrbibus. 

7.  Contra  Gnidum.]  Gnidus  est  urbs,  aut  pro- 
montorium  Asias  Cretea  objectum. 

8.  Et  mx  jixta  ( terram )  navigantes,  ]  idest, 
liltus  legentes. 

Talassa.  ]  Graeca  el  Svrus,  Lascva,  Gagncius 
;ui  esse  civitatem  in  littore  Crcta> ;  juxta  locum , 
qui  dicitur  Boni  portus.  Bonitascnim  portus  ur- 
Cor-Mt .    \  i  wmr.     tou.   \. 


APOSTOLOBUM.  Cap.  XWIL 

bcm  celebratet  locuplctat:  illumenim  ambiunt 

mercatores  et  nautae,  ut  merces  et  portoria  co 
inferant.  Quatuor  sunt  qme  dilant,  inquiunt 
Ilali,  et  exeis  Tiraqucllus,  it  porto  ,morlo ,  por- 
co,  horto.  Porlus  enim  dat  portoria  :  mortuus 
suasopcs  relinquit  beredibus  :  porcus  pingues- 
cit,  caroque  venditur,  hortus  dat  herbas  &. 
fruclus. 
9.  Clm  jam  non  essettuta  navicatio,  eoquou 

ET  JEJUMUM    JAM   Vli  IMEUIISSET.    ]  NOlinulli    CUIU 

Syro  et  OFxum.  pulanl  hoc  jcjunium  fuisse  Ju- 
dasorum  puta  mensc  seplimo  in  fcsto  Expiatio- 
nis,  q.  d.  Jarn  praeterierat  cequinoctiumautum- 
nale,  urgebatque  hiems,  quando  navigatio  est 
periculosa.  Mullis  id  confirmat  Sanclicz.  Primo, 
quia  jejunium  hoc  fuil  pubUcum  et  solcmnc  : 
tale  autcm  amid  Judaeos  eratin  die  Expiationis. 
Loquitur  cnim  Paulus,  ct  Lucas  cx  Paulo  Judaeis, 
quibus  plcna  crat  navis  Judaica.  Secundo,  quia 
post  equinoctium  aulumnalc  ingruunl  venli  et 
tempestates,  solctque  cssc  periculosanavigatio; 
unde  nauta)  metuere  solent  dicm  S.  Maitbasi. 
Tertio,  quia  in  solsticio  hiberno  stmtdiesal- 
cyonii  ct  scrcni,  nimirum  septem  dics  anlc  illud, 
el  lotidem  post,  lcste  Plinio  1.  10.  c.  32.  Vide 
Sanchez,  alii  tamcn  opinantun,  lioc  jejunium 
fuisse  ante  fcstum  tabcrnaculorum.  Alii  fuisse 
jejunium  dic  sexto  Marchesuan  idcst  Oclobris, 
inchoatum,  quod  Judaei  ad  aliquot  dies  protra- 
bcbant.  Ita  Mariana. 

Vcrum  alii  multi  accipiunt  jejunium  decimi 
mensis,  sivc  quatuor  tcmporum  in  Decembri. 
llludcnim  apud  Chrislianos  antiquissimum  est, 
utpotc  in  quo  solcbantordinari  Episcopi,  Sacer- 
dotes,  ct  Diaconi,  ut  palct  ex  Vitis  Pontificum. 
Post  hoc  cnim  urget  hiems  esique  pcriculosa 
navigalio.  Jampridem  enim  apud  Christianos 
cxoleverant  jejunia  ct  festa  Judaica,  et  pro  illis 
successerant  Christiana.  Lucas  enim  h;cc  vide- 
tur  scripsissc  Christianis  Cbristianc  :  scripsit 
cnim  2/4.  annis  post  Christum,  sive  post  pro- 
mulgatam  legem  novam,  Act.  2.  ita  Bcllarm. 
1.  2.  de  Bonis  opcr.  c.  19.  qui  hinc  probal  anti- 
quilatcm  jcjunii  qualuor  tcmporum.  Addc,  jcju- 
nium  hoc  Christianum  dccimi  mensis  quasi 
coincidisse  cum  jejunio  Judaico  ejusdcm  mcn- 
sis  :  Judoeis  enim  hoc  mense  indictum  fuissc  je- 
junium  palel  Zacbar.  8.  19.  Vide  ibi  dicta  ;  ila 
Baron.  Sic  Pentecosten  non  Judaicam,  scd  Chris- 
tianamnominat ,  imo  describit  Lucas  Actor.  2. 

1.  ctseq. 

Sanevcrius  videtur,  hicjejunium  non  Septem- 
bris,scdDcccmbrisintclligi;sivcJudaicum,illud 
accipias,  sivc  Cbristianum.  Primo,  quia  in  De- 
ccmbri  pcriculosissima  cst  navigatio  (  non  in 
Scptcmbri )  qualishoec  fuit,utpatet  ex  horribili 
cjus  naufragio,  ct  cx  praemonitione  S.  Pauli.  Se- 
cundo,  quiaS.  Chrysost.  tradit  S.  Paulum  multo 
post  Penlecoslen  lempore  profccium  Caesarea, 
ctipsa  fcrc  bicmc  in  Crciam  devenisse.  Tcrtio. 
nosterOctavius  Cajctar.us  inlsagoge  c.  20.  urgct 
illud  c.  1h.  27.  Bicnnio  autcm  cvplcto  accepit  suc- 
cessorem  Felix  Portium  Festum,  qui  paulo  post 
S.  Paulum  vinctum  misit  Bomam.  IIoc  cnim 
bicnnium  ab  initio  imperii  Ncronis  ordiendum 
■  censenl  Baron.  Lorinus  et  Scaliger :  Nero 
auicm  orsus  est  impcrium  S.  Wus  Octobris,  ut 
Seneca,  Suetonius  ctTaciius  tradunt.  Quarc  de 
Septembri  haec  Pauli  navigatio  accipi  nequit  : 
tunc  cnim  necdum  Nero  explcvcrat  biennium 
impcrii,  scd  illud  expleturus  erat  proximo  Oc- 


35&  COMMENTAIUA  1N  ACTA  AP 

lobri.  Verom  Iwec  ralio  non  plano  concludit  : 
nti  tlixi  c.  2.'i.  27.  natn,  vcrisimilius  alii  biennium 
boc  ordiuntur  a  profifectura  Felicis ,  quae  ccepit 
ante  Neroncm ,  sub  finem  Impcrii  Claudii.  Quar- 
to,  magis  nrgel ,  quod  (  uli  dicam  cap.  28.  16. ) 
mulii  traduntPaulum  Homam  appulisse  sero  ad« 
modum,  pula  die  scxta  Julii.  Ergo  serum  fuil 
boc  jejunium  ,  et  paulo  post  seculum  naufra- 
gium  ,  puta  in  Decembri.  Si  enim  fuissct  in  Sep- 
lembri,  utique  in  Januario,  ut  vult  Scaliger, 
bomam  appulisset.  Quocirca  videtur,  ait  nostcr 
Octavius  Paulus  in  Dccembri  Ccesarea  disccs- 
sisse,  ita  ut  hacc  ejus  navigatio  longaquein  mari 
jactatio  contigerit  proxime  sequenteJanuario  : 
tum  cnim  solentflare  venlinavigantibus  infes- 
ti,  ac  tardam  ,  molestam  elpericulosam  (  qualis 
fuithaec)  efficere  navigationem  :  ita  ut  naufra- 
gium  S.  Pauli  inciderit  in  Februarium  quando 
aere  est  frigus,  ob  quod  accensa  pyra  eum  nau- 
fragum  cum  sociis  rccrearunt  Melitenses.  Porro 
Melitce  biemavit  Paulus,  mansitque  tres  men- 
ses ,  ut  ait  S.  Lucas  :  quibus  explelis,  in  vere 
coepit  navigare.  Ver  enim,  tesle  Plinio  1. 2.  c.  hl. 
aperit  navigantibus  maria,  cujus  in  principio  Fa- 
vonii  kibcrnum  molliunt  coetum.  Videtur  autem 
Paulus  non  ineunte,  sed  adullo  vere,  sub  ini- 
lium  Maii  Melita  discessisse,  ita  utinnavigando 
Melita  Syracusas,  Syracusis  Rhegium ,  Rhegio 
Puteolos,  Puteolis  Romam,  mensem  et  amplius 
insumpserit.  Adde  tres  dies  Syracusis  ab  eoin- 
sumplos,  unum  Rhegii ,  septem  Puteolis,  sic 
ftet,  utRomam  appulerit  die  sexta  Julii  ;  quod 
revera  ita  contigisse,  Bedaetaliipassim  tradunt, 
uti  dicam  v.  lh. 

Haec  noster  Octavius  apposite,  cuiin  plerisque 
assentior,  excepto  exordio  navigationis,  quod 
ipse  Novembri  ,  vel  Decembri  assignat.  Nam 
nautoeet  navigantes  (qui  multihicerant,  scilicet 
276. )  non  solent  ordiri  navigationem  tam  longam 
in  Decembri ,  utpote  instante  hieme,  et  procellis 
in  mari  periculosis.  Quare  alii  verosimilius  cen- 
sent,  navemhanc  solvisse  Caesarea  sub  Septem- 
brem,  ut  ante  hyemem  posset  in  Italiam  appel- 
lere  :  sed  quia  ipsa  adversos  pene  continuo 
habuit  ventos,  hinc  sua  spe  frustrata ,  tarde  ad- 
modum  navigavit,  multosque  menses  in  mari 
insumpsit;  nec  Italiam  attigit,  sed  Melitae  hye- 
mavit.  Hoc  estenim  quoddiserte  deea  aitLucas 
hoc  c.  27.  h.  Subnavigavimus  Cyprum,  propterea 
quod  essent  venti  contrarii.  Et  v.  7.  Et  cum  multis 
dicbus  tarde  navigaremus ,  et  vix  devenissemus 
contra  Gnidum,  prohibentenos  venlo.  Deinde  sub- 
dit  v.  k.  Multo  autem  tempore  (puta  multis  men- 
sibus)  peracto ,  et  cum  non  esset  tuta  navigatio, 
eo  quod  et  jejunium  jam  prateriisset,e\.c.  ,  cum 
scilicet  jam  esset  Januarius  :  sub  finem  enim 
Januarii  videtur  sequens  Pauli  naufragium  con- 
tigisse,  itautex  eoevadens  Melitam,  in  ea  hye- 
marit,  haeseritque  tres  menses,  puta  toto  Fe- 
bruario,  Martio  et  Aprili :  ac  inde  ineunte  Maio 
Romam  versus  discesserit,  juxta  id  quod  ait  Lu- 
cas  c.  28. 11.  Post  menses  autemtres  navigavimus. 
Sic  enim  lente  navigans,  uti  ostendam  v.  12. 
Romam  pervenit  die  sexta  Julii,  quod  constanter 
veteres  affirmant. 

Consolaratur,  ]  !t»*»8i 3  idest hortabatur ,  sua~ 
debat;  Syrus,  consutebat ,  eoque  consolabatur 
eos  in  tam  lenta  molestaque,  seque  ac  pericu- 
losanavigatione.  Omniahaecsignificatvox  ■-xp-n-ju. 

10.  Video,]  non  tam  ex  aere  aliisque  naturae 
prognosticis  ,  quam  ex  spiritu  prophelico. 


OSTOLORUM.  Cap.  XXV! F. 

Injuma,]  quasi  dicat,  Iniqui  et  injurii  sumus, 
non  tantum  navi  et  mercibus,  carumqucdomi- 
nis ,  puta  mcrcatoribus ;  sedet  animabus,  id  est, 
vilis  nostris  :  haec  enim  pcrditionis  ct  mortis  pe- 
riculo  exponimus,  si  lcmpore  hiberno  ctimpoi- 
tnno  navigare  pcrgamus.  Minus  recte  aliqui  pcr 
injuriam  accipiunt  Dei  offensam,  et  peccata  a 
naulis  et  vcctoribus  commissa,  quasi  ex  iis  proe 
sagierit  Paulus  imminentem  ex  Dei  vindicta 
lempestatem. 

12.  Phoenickm.  ~\Phcenix haec  non  est  Phoenicia 
regioSyriae,  cujus  caput  est  Tyrus  et  Sidon  :  sed 
urbs  etportus  in  Creta  ad  australe  ejus  liltus.  Ita 
Ptolomaeus  lib.  3.  c.  ult.  qui  urbem  vocal  fo&tx», 
portum  foaixdOvra.  Et  sic  per  apposilionem  expli- 
cat  Lucas  subdens,  Porlum  Crelce  respicienlcm  ad 
Africum  et  ad  Corum.  Africus  enim  est  ventus 
parlim  Australis,  partim  Occidentalis ,  nimi- 
rummediusinterAustrumetOccidentem:  Corus 
vero  cst  Occidcntalis,  seu  lateralis  vergens  in 
Austrum,  de  quo  Juven.  satyr.  1/j. 

Alque  habitas  Coro  sernper  tolleudus  et  Austro. 

Porro  Africus  dictusest,  quia  flat  ab  Africa.  Unde 
alio  nomine  Libycus ,  Libs  ,  et  Notus  vocatur,  de 
quo  Horat.  1.  1.  Carm.  ode  1.  Luctantem  Icariis 
ftuctibus  Africum.  Et  Plinius  1.  18.  c.  oh.  Ex  ad- 
verso  Aquilonis  ab  Occasu  brumati  Africus  ftabit , 
quem  Grceci  Liba  vocant.  Hinc  turbidus  est  pro- 
cellosus ,  et  tempestates  ciet.  Unde  Africae  pro- 
cellae,  quasi  ab  Africo  vento  excitalae,  vocantur 
ab  Horatio  1.  3.  Car.  ode  19.  Idem  Ephod.  16. 

Ire;  pedes  quocumqueferunt,  quocumque  per  undas 
Notus  vocabit ,  aut  protervus  AIYicus. 

EtVirgil.  1.  jEneid. 

Una  Eurusque  Notusque  ruunt  creberque  procellis 
Africus  et  vaslos  volvunt  ad  litlora  lluctus. 

Hinc  et  Isaias  :  Turbines,  inquit,  ab  Africo  ve- 
nittnt ,  ita  ipse  c.  21.  1. 
HiEMARE.]In  Phcenice,portu  Cretae  jamdicto. 

13.  Cum  sustulissent  (scilicet  antennas et  an- 
choras,  hoc  est  solvissent)  de  Asson.  ]  Asson 
haec  non  est  illa  urbs  juxta  Troademde  qua  cap. 
20.  13.  sed  erat  urbs,  vel  locus  et  portus  Creta? 
ad  Septentrionem ;  ex  quo  solventes ,  et  Cretam 
praeterlegentes  versus  Occidentem,  ad  portum 
Phoenicem ,  qui  erat  ad  Meridiem ,  navigare  de- 
creverunt.  Ita  Baron. 

lfr.  MlSIT  SE  CONTRA  IPSAM  VENTUS  TYPIIONICUS, 

qui  vocatur  euroaquilo.]  Graece  su^ex>i38tov,  id  est, 
Eurus  tempestuosus  et  fiuctuosus  excitansque 
in  mari  fluctus  et  vortices,  instar  Aquilonis : 
vel  qualis  est  Eurus  ad  Aquilonem  vergens. 
Unde  Noster  vertit  Euroaquilo ,  ac  nonnulli  sus- 
picantur  Nostrum  in  Graeco  legisse  twpoy.xuXuv , 
itaque  omnino  in  Graeco  legendum  contendit 
Phiiippus  Cluverius  lib.  2.  de  Antiqua  Sicilia 
cap.  16. 

Eurus  sive  Vulturnus ,  ilat  ab  Oriente :  unde 
opponitur  Zephyro,  qui  flat  ab  Occidente:  sin 
medius  sit  et  mistus,  hoc  est,  flet  inler  Orien- 
tem  et  Aquilonem  est  Euroaquilo.  Et  talem  hic 
fuisseindicat  Noster,  vertens  Euroaquito,  idquc 
collegit  ex  eo ,  quod  navis  ex  Crelico  littore ,  hoc 
vento  partim  Meridiem ,  partim  Occidentem  ver- 
sus  impulsa  sit,  puta  Melitam,  quee  inter  Afri- 
camet  Siciliam  sita  est. 

Dices ,  Melite  directe  est  ad  Occidentem  rcs- 
pectu  Cretae,  et  nullo  modovergit  ad  Meridiem. 


CGJHMENTAMA  Ifl  ACTA  APOSTOLOnUM 

Ergo Euroaqirilo  navim  S.  Paulinon  potcratim- 
pellere  vcrsus  Melilain,  sed  vcrsus  Africam.  Rcs- 
pondct  Phil.  Cluvcrius  loco  citato,  Mcliten  csse 
ad  Occideniem  Cretoe,  scd  Gaulum  sivc  Gau- 
darn,  in  quam  navim  impulit  Euroaquilo  ,  esse 
Cretae  ad  Meridicm  versus  Occidcntem  objcctam, 
testc  Mela  ctPlinio.  Hoc  crgo  vento  a  Crcta  infra 
dcxtram  Gaulum  abrepti,  cum  mctucrentne  ul- 
tcriuseodcm  cursu  in  Syrtin  impcllcrcntur,  de- 
missisvclis  ita  ferebantur ,  nempc  ex  Ortu  in  Oc- 
casmn  versus  Mclilam,  gubernaculi  adjumenlo 
eam  regionem  tencntcs. 

Verum  huic  responsioni  obslat  Primo,  quod 
Orlelius  ct  alii  Gcographi  Gaulum,  sive  Gozopo- 
nant  praccise  ad  Occidentem  Melitae,  ceque  n*c 
Cretae.  Itursum,  quod  idcm  Euroaquilo  navim 
S.  Pauli  ex  Gaulo  impulcrit  Mclilam.  Insuper 
quod  hic  Euroaquilo  fuerit  Typhon,  ut  aitS.  Lu- 
cas  ;  Aristotcles  autcm  negat  Typhonem  Qeri 
spirante  Aquilone,  co  quod  ille  couflatua  sitcx 
sicca  calidaque  cxhalationc,  ideoque  frigus  gc- 
luque  Aquiionis  cvincat,  statimquc  exlinguat. 
Fuit  ergo  hic  vcntus  orientalis,  puta  Eurus,  seu 
Euroclydon,  quod  Noster  verlit  Euroaquilo,  non 
quod  cx  Aquilonc  spiraret,  sed  quod  impcluosus 
cssctet  violenlus  inslar  vehementis  Aquilonis. 
Typhonicus  enim  vcntus  Euroclydon  dictusj  Eu- 
rus  cst  procellosus,  vorlicosusquc  clcumiinpctu 
vibratus.  Eurus  autem  nb  Orientc  hiberno  spirat, 
ut  Arislol.  Sencca  ctplinius  doccnl:  cx  qua  coeli 
plaga  spirans  vcnlus,  si  navigautes  in  Adriatico 
mari  deprehendat,  in  Mclitam  juxta  Siciliam 
recte  impellit,  ut  ex  tabulis  navigationis  et  Geo- 
graphia?  notum  est  lia  nostcr  Octavius  Cajet.  in 
Isagogec.  19. 

Ulrumque  conciliabis,  si  utrumque  jungas, 
dicasquc  Euroaquilonein  vocari  Eurum  ,  qni 
procellosuserat,  utAquilo,  et  simul  nonnihil  ad 
Aquilonem  inclinabat,  eralquc  latcralis,  qui  a 
Columella  I.  3.  c.  11.  vocalur  Euronotus,  a  Gel- 
lio  I.  2.  c.  22.  Vulturnus,  ilatque  ab  Orienle  hi- 
berno  intcr  Eurum  et  Notum,  sive  Aquilonem  , 
lcste  Plinio  I.  2.  c.  hl. 

\iMe,  in  niari,  praesertim  hieme,  subitosaepc 
novos ,  imo  contrarios  exurgcre  ventos,  eosque 
jnter  sc  viccs  alternare,  adeoque  confligere.  Sic 
Euroaquilonem  hunc  non  toto  temporc  jactatio- 
nis  navis  spirasse,  sed  cum  Zcphyro  vices  mu- 
tasse  vahlc  est  credibile,  et  pene  certum.  Nam 
ventus  bic  tandem  navim  ex  Cauda  insula,  quae 
est  ail  Occidentem  Melitae,  uti  infcrius  dicam  , 
impulit,  Melitam.  Flavit  crgo  tunc  ab  Qccidenle, 
Fuitque  Occidentalis,  puta  Zephyrus;  non  Orien- 
talis,  puta  Kurus. 

TyphQn  est  vcnlus  contorlus  et  lurhulentus, 
vorlexseu  vertex,  et  turho,  quem  Grocci  orbc 
motuin  vocant,  vcl  ecnephiam,  id  est  e  nubc 
eruinpentem  perexiguum  nubisforamen,  ideo- 
que  impeluosus  esl el  proccllosus,  dc  quo  Aris- 
toteies  I.  S.  Meleor,  ct  Plinius  I.  2.  c.  48  dc  rc- 
pentinis  Qalibus  :  Sin  vcro,  ait,  depresso  sinu  qrc- 
tius  rotaii  effregerint  sine  ignr,  hoe  cst,  sine  ful 


Cop.  XXVII,  !.  .• 

se  in  portum  rccipiunt.  Frequens  cst  Typhon 
Genuaj,  ubi  saepc  naves  confringit;  saxa,  arbo- 
res ,  turres,  stabula  evcrlit,  imo  a  fundamentis 
avcllit  ,  alioque  transfert.  Remedium  Typhonis 
Plinius  assignat  acclum,  utpote  frigidissimum  , 
in  advenientem  Typhonem  ,  utpote  calidissi- 
mum,  effusum,  uncle  et  dictus  est  Typhon  a  rtya 
id  cst  inflammo.  Idem  illisu  suiipsius  repercus- 
sus,  corrcpta  sccum  in  ccclum  refcrt,  sorhctquc 
in  excelsum. 

Porro  huncTyphonem  et  tempestatem  excita- 
tam  essea  diabolo,  ut  mergeret  et  perderet  Pau- 
hun,  innuilS.  Chrys.  Lbi  symbolice  Nota  ,  appo- 
sitc  diabolum  insinuasse  se  Typhoni ;  quia  ipse 
scepe  Typhoni  scimmiscct,  excitatque  in  mari 
et  aerc  tempeslates.  Unde  et  Typhon  ita  naves 
aliasquc  res  abripit,  agit  elrotat,  at  animatus 
videatur.  Doemon  ergo  est  spiritualis  Typhon. 
Primo,  quia  typho  supcrbiae  lurgct.  Secundo, 
quia  tentandohomines  Typhonem  imitatur,  tur- 
bationes  in  imaginatione  et  anima  suscitando  . 
sicut  Typhon  suscitat  lempestates  inrnari,  idquc 
rotando  animam  ab  una  cogitalione  in  aliam,  ah 
una  passione  in  aliam,  ab  uno  desiderio  in 
aliud :  jam  enim  metu,  jam  audacia;  jam  ira, 
jam  pusillaniinitaie;  jam  tristitia ,  jam  lastilia  ; 
jam    suspicionibus ,   jam    prcesumplione,  jani 


wune,  vorticcm  faciunt,  qui  Typlion  vocatur  .  iit 
cst,  vihrutus  ecniepluas.  Defert  hic  sccum  aiiqmd 
abruptum  e  nube.geliddeonvQlvens,  vcrsansi/uc  ct 
rutnam  suo  ilto  pondcre  aggravans,  cl  tocum  ex 
(OCO  mutans  rapida  vertigfne  :  praripttu  navif-an- 
tuan  pestts,  non  antenas  modo,  rcrum  ipsa  nuri- 
gia  contorta  frangens.  Sigoum  innninentis  T\- 
pliums ,  sivcccncphyce  cst  nubccula  qusedam , 
quam  ulu  vulcntnaut;c,  illico  vcla  dcmiltunl  cl 


odio  ,  jaui  amore  homincm  exagitat.  Unde 
S.  Gregorius  hbro  32.  Moral.  capitc  17.  illud  Joh 
capitc  40.  v.  12.  Nervi  testiculorum  ejus  perplexi 
sunt,  mystico  explicat  de  multiplicibus  argu- 
mentis  diaboli,  quibus  ipse  animas  prostratas 
sibi  polluitet  corrumpit.  Tcsticuli ,  inquit,  ejus 
sunt  suggestiones  pravce ,  quibus  inmentis  corrup- 
lione  fervescit ,  atquein  constuprala  anima  iniaui 
opcris  protcm  gignit.  Scd  horum  testicutorum  nervi 
perplexi  sunt;  quia  suggeslionem  iltius  argumenla 
impticatis  inventionibus  ittiganlur ,  ut  ptcrosquc 
ila  peccare  faciat ,  qualenus  si  fortasse  peccatum 
fugcre  appetant ,  hoc  sinc  alio  laqueo  peccati  non 
evadant :  et  cutpam  faciant,  dum  vitant;  ac  ne- 
quaquum  se  ab  uno  valeant  sotvcre ,  nisi  in  atia 
consentiant  tigati.  ld  deinde  particularibus 
exemplis  in  quolibet  statu  ,  ad  oculum  demons- 
liat. 

Tcrlio,  Typhon  csl  fulnhneus:  pcr  disruptam 
enim  nubem  laxiorem  locum  qiuerens ,  instai 
fulniinis  magno  impetu  deorsum  ruit:  imo  su- 
binile  cxhalationum  et  ventorum  rcpercussu 
et  arctationc  ignem  ;  et  quasi  fulmcn  concipii  , 
ila  ut  simul  iguis  et  llatus  deorsum  ferantnr  :  ei 
tunc  Presler  dicilur  (a  K^uitpq/ut,  id  est,  incendo) 
proxima  quaeque  non  solum  prosternens,  sed  el 
amburens  :  cujus  etiam  incendio  nonnumquain 
mare  circrvescit,  uli  doccnl  Conimbric.  tract.  S. 
in  Bleteora  c.  7.  Ira  doemon  fulmineus  est ,  imu 
fuhnen,  juxla  illud  Christi  :  Vidcbam  Satanaih 
sicut  fulgur  dc  caio  cadenlcm ,  Lucffi  10.  18.  at 
fulminis  inslar hoinincs  invailit,  sterttit,  accen- 
dilira,  libidine,  aliisque  cupiditatibus  ,  juxta  il- 
lud  Job  cap.  h\.  10.  Dc  orc  ejus  lumpadrs  procc- 
dttnt,  sicut  tedo3  ignis  accensic.  De  naribus  ejus 
procedit  fumus ,  sicul  olla  succenstc  atque  serven- 
tis.  Ilalitus  cjtts  prunas  ardcrc  facit  ,cl  fUantnatU 
orecjusegrcditur.  Ubi  vide  S.  Greg.  88.  Mor.  c.  21. 
Sic  Seleucus  Asife  Rex  Ccraunius,  id  est  fulmi- 
neus,  cognominalus  est,  ob  ingcnium  acre  el 
fuhnineum. 

Quarto.  S.  Greg.  iu  Cant.  c.  S.  explicans  illud  : 
Surgc  Aquito ,  et  vcni  Auster.   Quid ,  inquil. 
.Iijtiitoncm  qui  in  frigorc  conslringit ,  ct  torpentcs 


COMMENTARIA  IN  ACTA  A 

facit,  nisi  immundus  spiritus  designatur,quire~ 
probos  omncs  dum  possidet,  a  bono  opere  torpere 
facit? per  Austrum  verot  calidum  scilicei  ventum: 
Spiritus  sanctus  figuratur,  qui  dum  menles  elcc- 
fornm  tangil,  ab  omni  torpore  relaxat ,  et  fer- 
ventesfacit,  ut  bona  quce  desiderant  operentur. 

Quinto,  aliquando  flatus  6  diversis  nubibus , 
inquiunt  Conimb.  lococitaio,  vel  alia  alquealia 
parle  ejusdem  nul)is  protrusi,  inter  se  conglo- 
bantur,  et  dum  in  diversa  nituntur,  durante 
pugna  in  se  retorquentur ,  ac  rotati  voriicom  ef- 
ficiuntsimilem  ci  quem  videmus  in  aquis  llumi- 
imm,  quee  in  saxum  ad  latus  ripae  prominens 
incurrunt,  et  sine  exitu  in  sese  collectae  flectun- 
lur :  quo  item  modo  alias,  cum  ex  lato  in  angus- 
lum  in  portis  aut  viis  ventus  vi  adigitur,  vortex 
existit.  Igitur  flatus  magna  vi  excussus  e  nube, 
si  recta  descendat,  proprie  ccncpbias  dicitur: 
sin  in  gyrum  torqueatur,  turbo  vel  Typbo  voca- 
lur,  qui  validissime  omnia  secum  abripit,  con- 
torquet,  diffringit.  Unde  Olympiodorus  Typbona 


dictum  esse  ait,    St»  zo 


v  tzthv  avot 


opw? ,   id  est 


quia  valide  et  vehementer  corpora,  inqua  incidit , 
verberatet  quatit ,  Nautae  vero,  ait,  trffwjj*  appcl- 
lant,  quia  instar  styfipos,  id  cst  tuba? ,  maris 
aquam  ad  se  trabit.  Ita  diabolus  homines  insta- 
biles  et  inconstantes  validissime  quatit,  et  ad  se 
suosque  cassestrahit,  juxtailludHabacuc.  3.  M\. 
Maledixisti  sceptris  ejus,  capiti  bellatorum  ejus, 
venicntibus  ut  lurbo  ad  dispergendum  me.  Et  Job 
AO.  18.  Ecce  absorbebit  fluvium,  et  nonmirabitur; 
ct  habet  fiduciam  quod  influat  Jordanis  in  os  ejus. 
Ubi  videS.  Gregor.  1.  35.  Moral.  c.  6. 

15.  CUMQUE    ARREPTA     ESSET    NAVIS ,  ]    a   VentO 

Typhonico,  qui  eam  agebat  et  gyrabat  instar 
turbinis. 

16.  Cauda.  ]  Jam  Graeca  habent  xW»v,  id  est 
Ctaudam.  A  Plinio  1.  3.  c.  8.  Gaulos  vocatur ,  a 
Mela  1.  2.  c.  17.  Caudos ,  aPtolemaeol.  3.  13.  Glau- 
dos ;  ab  alii  vocatur  Caudos ,  ab  aliis  Caunos ; 
Syrus  vertit  Cura,  vel  Cora.  Suidas  indicat  KauSw 
insulam  esse  vicinam  Cretae  hoc  nominememo- 
rabilem,  quod  illic  generentur  ingentes  onagri. 
Alii  censent,  hic  intelligi  eam,  quse  nunc  cor- 
rupto  nomine  Gaulo,  Gaudico  et  Goza  dicitur, 
et  vixtribus  horis  distata  Melita  :  tum  quiapaulo 
post  navis  haec  Melilam  appulit:  tum  quia  ejus 
incolae  profitenlur  se  conversos  a  S.  Paulo  cum 
Melilam  venit,  adduntque  per  miraculummajo- 
res  suos  ex  sua  insula  Paulum  Melitre  concio- 
nantem  audivisse.  Quid  mirumPita  audita  fuit 
vox  S.  Anlonii  de  Padua,  et  S.  Vincentii  Fererii 
ab  absentibus  et  longe  remotis.  Verum  huic  opi- 
nioni  obstat,  quod  navis  haec  vix  post  quatuor- 
decim  dies  ,  ut  dicitur  v.  27.  appulerit  Melitam , 
cum  Gozo  a  Melita  paucis  horis  distet;  nisi  quis 
dicat  navim  contrariis  ventis  agitalam  ,  nunc 
antrorsum,  nunc  retrorsum  actam,  circa  Gozo 
jactatam  per  totdies  fuisse,  uti  fieri  solet  in  tem- 
pestate.  Iia  Caudam  esse  eam  quae  nunc  Cozo  di- 
citur,  censet  Philippus  Cluveriusl.  2.  de  Antiqua 
Sicilia  c.  16.  multique  alii. 

Potuimus  vix  obtinere  scapham.]  Id  est  vix 
scapham  e  mari  subtrahere  et  in  navim  impo- 
nere  potuimus.  Solent  enim  naves  onerariae  sca- 
pbam  sibi  adjungere,  tum  ad  homines  merces- 
quc  invehendos  etevehendos,  tum  adspeculan- 
dum  piratas  et  vada,  tum  ut  in  naufragio  per 
illam  evadant,  tum  ob  alia  plura  commoda. 
Scapha  dicitur  a  oza*™,  id  est  excavo.  Primitus 
enim  scaphas  et  naves  faciebant  cx  truncis  ar- 


POSTOLOIIUM.  Cap.  XXVII. 

borum  excavatis,  uti  eliamnum  faciunt  mdi, 
apudquos  naves  sunt  lintres  excavati.  Beda  ali- 
terdispungit  et  legit,  nimirum  sic  :  Tunc  trans- 

currimus  insulam  ,  <jucc  dicitur  Cauda ,  quamoc- 
cupare  non  potuimus ,  sed  scapha  rnissa  adjuvarc 
cceperunt  navim.  Verum  li;ec  leclio  plane  discrc- 
pat  a  Graeco  et  Latino  Vulgato. 

17.  Quv  surlata,  ]  in  navim. 

Adjutoriis  utebantur,  accingentes  navim.  ] 
Cajet.  per  Adjutoria  accipit  adjutores  milites  cl 
vcctores,  qui  erantin  navi:  hosce  enim  adju- 
visse  nautas  ad  succingendam  navim.  Sic  enim 
servos  etoperarios  vocamus  operas  in  abstracto. 
Alii  planius  per  adjutoria  intelliguut  catenas, 
uncos,  funes  aliaque  instrumenta,  quibus  ac- 
cinxerunt  navim. 

Quaeres-, quid  sit  accingerenavim? et  quomodo 
id  faclum  ?  Cajet.  censei  factum  per  dolia  vacua, 
quse  utrimque  navi  appensa  eam  sustinebant , 
ne  in  arenam  impengeret,  aut  hsereret.  Verum 
haecdolia  navim  onerariam  sustinere  non  potuis- 
scnt. 

Quare  melius  Beda  ,  Gagneius,  Ariasetalii, 
censent  id  factum  esse,  tum  per  catenas,  funes 
et  uncos  quibus  navim  contrinxerunt  :  tum  per 
anchoras,  saxa,  aliaque  pondera,  quae  navi  al- 
ligata  in  mare  demiserunt ;  partim  ad  relardan- 
dum  cursum  navis,  ne  ventorum  impetu  acta 
in  saxa  et  Syrtes  dissiliret,  uti  in  mari  Britan- 
nico  refrenandae  navi  posttergum  ingentia  saxa 
subjungeresolent,  ait  Beda:  heec  enimet  navim 
deprimunt,  ut  minus  vim  ventorum  sentiat,  et 
cam  degravant,  ne  lam  facile  vento  agitari  et 
rotari  possit :  partim  ad  prasentiendum  Syrtes 
et  scopulos  :  partim  ut  recta  rectoque  libramine 
incederet  navis,  ne  vi  venti  acta  in  latus  ,  ever- 
teretur  et  mergeretur  :  partim  ut  funibus ,  cate- 
nis  et  uncis  latera  navis  sibi  invicem  astricta 
iirmioraessent,validiusquescopulis  resisterent: 
partim  ut  funibus  navis  retineri  a  naulis,et  di- 
rigi  aliqua  ratione  posset.  Sic  aurigae  in  descensu 
declivi  et  prrecipiti,  rotam  ultimam  catena 
succingunt,  ne  rotari  possit,  ut  ita  currus 
vehementiorem  cursum  et  rotalionem  remo- 
rentur ,  ne  in  praeceps  actus  evertatur  vel  fran- 
gatur. 

Porro  tota  navis  in  longum  circumcirca  ac- 
cingi  nequivit.  Erat  enim  in  longitudine  ingens 
et  vasta,  ut  pote  quae  preeter  onera  continebat 
276.  homines.  Quare  in  partibus  nonnullis  dum- 
laxat  eam  accinxerunt,  v.  g.  in  medio,  latus 
utrumque  transversim  colligando  et  constrin- 
gendo,  item  proram  sive  partem  navis  anterio- 
rem  :  hanc  enim  in  tempestate  valida  etiamnum 
accingere  solent  nautae,  ne  in  vada  impengens 
diffringatur;  et  ut  fluctibus  in  eam  primo  irruen 
tibus  validius  resislat ,  eosque  constanter  se- 
cando  iter  pervium  tutumque  navi  faciat.  Est 
enim  prora  quasi  rostrum  etlancea  navis,ejus- 
que  clypeus,  murusetantemurale. 

Ne  in  Syrtim  inciderent.  ]  Syrtis  in  singulari , 
vel  Syrtes  in  plurali,  sunt  loca  arenosa  circa  fi- 
nes  Africae  .Egyptum  versus,  ideoque  periculo- 
sissima,  ita  dicta  a  cupeiv,  id  est  trahere,  quod 
naves  trahatet  sorbeat.  UndeSirenes  inSyrtibus 
naves  et  nautas  incantare,  et  sorbere  fabulati 
sunt  Poetae.  Est  enim  in  ea  insqualitas  maris  et 
terrae  magna ,  et  uno  loco  profundissima,  in  alio 
vero  vadosa:  spiranteque  vento  cumulus  arenae 
qui  super  mare  fuerat ,  in  profundissimas  residet 
valles,  et  qui  deprimebatur,  mox  super  aquas 


COMMENTAHIA  IN  ACTA  APOSTOLOttUM.  Cap.  XXVII.  35"? 


ritur.  Iiidc  arenOsa  loca  in  mari  quolibet , 
vocantur  Syries ,  aitServius. 

Suhmisso  vase.  ]  Primo,  Syrns  et  Beda  per  oas 
accipiunt  antennam ,  sive  lignum  transversom 
in  malo,  cui  velum  alligatur.  q.  d.  Submishnus 
antennam  cum  velo.  Ha  Chrysost.  el  Mariana  : 
vela  cnim  submittunt  nautae  in  tempestate,  ne 
i\  furentc  vcnlo  navis  abripiatur  ct  mergatur. 
Secundo,  Vatabl.  accipit  scapbam.  q.  d.  Sca- 
pbam  in  imam  navim  dcmisimus.  Tertio,  Ca- 
jct.  accipii  dolia  jam  dicta.  Quarto,  Gagneius, 
Dionys.  el  alii  multi  accipiunt  ancboram,  idest 
anchoras.  Ancbora  enim  cst  propriuin  vas,  id 
cst,  instrumentum  navis  ct  nautarum.  q.  d.  Sub- 
missis  in  mare  ancboris,  uti  paulo  anlc  dixi, 
navim  retardarunt.  Quinto  ,  Salmeron  accipit 
ipsarn  navim,  ejusque  vcntrcm  ctfundum.  q.  d. 
Vas,  id  est,  navim  depressimus  in  marc  per 
ancboras ,  saxa,  aliaque  pondera,  ut  ipsa  sub- 
missior  esset,  minusque  vim  et  impetum  venti 
m  ntirct  et  cxcipcrct  j  quaeexposilio  valdecst  ap- 
posita. 

18.  Jactum  fecerunt,  ] sarcinas  et  mcrccs  pro- 
jeceruntin  mareadallcviandam  navim,  ne  navis 
adeo  onerata  venti  impetu  allisa  ad  scopulos, 
illico  dissiliret.  Unde  Syrus  vcrtit,  supellcclilia 
nostraprojccimus  in  mare. 

19.  Armamenta.  navis  rnojF.CEr.uNT.  ]  Arma- 
mcnta  vocat  instrumenta  nautica,  quae  navis 
quasj  suni  arma,  uli  sunt  anchorae,  conli,  rcmi, 
saburra,  clc. 

Tempestate  kow  exigca.]  Nubium,  imbrium  , 
procellarum  ,  venlorum  ,  tonitruorum  ct  fulmi- 
num.  Horrisonum  esl  eam  in  mari  videre  ct  au- 
dirc :  habet  enim  speciem  perpetuae  noclis,  erebi 
el  inferni.  Nam,  ut  ait  Silius  lib.  l\. 

Fertur  ab  immenso  lcmpestas  horrida  ccolo  , 
Nigrantesquc  globos  ct  turbida  uubila  torquens, 
Involvit  terras. 

EtVirgil.  1.  /Eneid. 

Talia  jactanii  stridens  Aquilone  procclla 
Velum  adversa  ferit,  fluctusque  ad  sidcra  tollil. 
Frangunturremi,  tum  prora  averlit,  et  uiulis 
Dat  latus ,  insequitur  tumulo  prseruptufl  aquce  mon*. 
Hi  summo  in  (luctu  pcndent :  Iiis  unda  dehiscens 
Tc-rram  inter  fluctusapcrit,  furitaeslus  arenis. 
Tres  Notus  abreptas  in  saxa  latentia  torquet ; 
In  brevia  ct  Syrtcs  urget  tres  Eurus  ab  alto  , 
Illiditquc  vadis ,  atque  aggere  cingit  arenx. 

21.  ET  CUM  MULTA    JEJUNATIO   FUISSET,  ]    kjctis:  , 

id  est  incdia,  lum  ob  metum  et  pavorem  nau- 
fragii,  qui  homini  cogitationem  cibi  famcmque 
adimit,  facitque  ut  homo  non  aliud  quamperi- 
culum  etmortem  instantemcogitct :  tum  ad  pla- 
candum  ct  propitiandum  Deum. 

Stans  Paulus.  ]  Corpore,  et  magis  animoet 
cordc.  Nam  navis  cordis  ejus  in  marinis  fluctibus 
intcgra  stclit ,  ait  S.  Gregor.  1.  7.  epist.  127.  quia 
anchoram  spci  lixerat  in  Deo.  Notat  Chrys.  Pauli 
laetitiam  in  tanto  periculo ;  proposuisse  enim 
sibi  Houkc  conversioncm  propraemio:  modes- 
tiam  quod  nonobjurget,  non  exprobret,  se,  cum 
tempestalem  hano  praediceret,  non  fuisse  amli- 
tum,  calamitosis  enimnon  est  addenda  calarai- 
tas  :  prudentiam  qua  eis  sanum  dat  consilium: 
miscricordiam  et  charitatem,  qua  vinctorum, 
qui  mille  facinorum  rei  erant,  paternam  curam 
pcssit ,  omncsque  salvavit,  ac  salutem  omnibus 
prrcdixitet  promisit.  Additque,  pcrmissam  essc 


hanc  tempestatem  a  Deo,  ut  per  eam  Pauli'vfr- 
tus,  sanctitas  et  dignitas  panderetur. 

LCCRIQUE  FACERE,  ]  *ipS*l<iou,  id  est  lucrari  ,  hoc 
est,  acccrsere  hanc  jucturum  sive  damnum,  ct 
injurium;  Sy rua,  penuriam.  Hugo  et  Vatabl.  per 
injuriam  accipiunl  maris  et  cu-li  tempestatem. 
Planius  injuriam  hanc  accipias  pro  jactura  et 
damno.  Hoc  cnim  erat  injurium  tam  naulis  et 
vectoribus,  quam  heris  mercium,  quae  crantin 
navi ,  praesertim  cum  Paulus  id  nauiis  pr.edixis- 
set,  ideoque  ipsi  illud  cavcrc  debuissent,  ut 
dixi  v.  10. 

22,  Nullics  amm.i!.]  Td  est,  viu-e  corporalis. 
Addit  Lyran.  et  spiritalis ,  quasi  omneshaeani- 
mse  in  Pauli  gratiam,  a  Deo  in  aeternum  sal\at;e 
sint.  Verum  id  non  est  genuinum,  esto  sit  pro- 
babile,  uti  innuit  S.  Chrys.  de  quo  v.  Ik. 

PnErr.RoiAM  navis. ]  Tum  ut  nauuc  sua  nari 
mulctarentur ,  quod  non  audissent  sanumPauIi 
consilium  :  tum  ut  Deus  cam  permitleret  cursui 
naturali;  in  naufragio  enim  solet  prae  csetcris 
navis  perirc  ct  perdi :  lum  ut  majus  apparerct. 
Dei  bcneficium  ct  gloria  Pauli ,  quod  sinenavi 
omncs  vectores  salvasset.  Ita  Chrys. 

23.  Cujus  sum  ego,  ]  minister,  cuitor  ct  Apos- 
tolus.  Dicit  hoc,  ne  Genliles  qui  crant  in  navi 
suo  Deo,  autdiis,  hocoraculum  aut  miraculum 
tribuerent. 

Et  cui  deservio,  ]  JstT/K&w  ,  id  est,  r/ucm  lalria 
colo. 

•2!\.  Donavit  Ttni  Deus  omnes.  ]  Ergo  omnos 
jam  perditi  erant,  id  cst ,  ccrto  perdendi ,  tum 
cursu  natune,  ob  vim  lempestatis  ,  uti  ait  OF.cu- 
men.  tum  ultione  Dei,  ob  eorum  scelera.  Undc 
Chrys^k  sic  explicat.  q.  d.  Digni  quidem  erant, 
qui  p&Qknt ,  quoniam  inobcdicntes  fuerunt :  ve- 
rumtamen  in  tui  graliam  servabo  eos. 

Quocirca  idem  Chrys.  in  Moral.  Si  navigantes , 
ait,  pcriclitantcs  et  naufragium  sustincntcs  ,  si  ct. 
vincti  per  Paulum  servati  sunt ,  cogita  quid  est 
essevirum  sanctum  indomo  :  mulla  cnim  tempes- 
tates  eliam  nobis  incumbunt  liis  multo  graviores  , 
scd  potcst  Deusetiam  nos  donarc ,  modo  crcdamus 
Sanctis,  sicut  itli,  sifecerimus  quteprcecipiltnt.  Non 
cnim  simpticiter  servantur,  sed  etiam  ipse  fidem 
attulcrunt:  licet  vinctus  esset  Sanctus,  majora  so- 
lutis  opcratur.  Et  considera  hochicfaclum.  Solutus 
centuriovincto  illo  habebatopus :  gubcrnalor  pcrilus 
non  gubernante  cgebat.  N'on  enim  talem  guberna- 
bal  scapham,  scd  orbis  Ecclesiam;  qui  didicerat 
ab  ilto  maris  Domino  non  humana  arte ,  sed  spiri- 
tuali  scicntia,  in  navi  illa  multa  naufragia,  mul- 
tas  procellas  ,  spiritus  malitia? ,  intus  pugnas  , 
foris  timores  atque  ita  hic  revera  gubernator  erat. 
Simili  modoS.  Benedictus  suis  merilis  et  preci- 
bus  obtinuit,  ut  Longobardi  monasterium  suum 
vastantes ,  nullum  hominem  caperent  vel  neca- 
rent,  eis  ergo  Dcus  res  tradidit,  animas  custo- 
divit.  Similis  ergo  Paulo  fuit  Bencdictus,  ait 
S.  Gregor.  2.  Diai.  c.  17. 

Subdit  Chrys.  nostram  vitam  esse  quasi  conti- 
nuam  tempestatem,  et  aerumnarum  vicissiludi- 
nem,  acproinde  nos  pariterindigercPaulo,  ideo- 
que  ejus  opem  nobis  conciliare  debcre  credendo 
etobediendo  ejus  epistolis  ct  prceceplis;  ac  con- 
cludit :  Retincamus  apud  7ios  Sanctos ;  ncc  crit 
tcmpestas  :  imo  ctiamsi  fucrit  tempcstas ,  crit  s--- 
renitas  ac  tranquitlitas ,  ct  a  pericutis  liberatio. 
Quoniam  vidua  Uta  Sanctum  hospitio  habebat , 
eliam  filii  ejus  mors  saluta  cst ,  et  rcdivivum  ac- 
Ctpil  pucrum.  Ubi  pcdcs  Sanctorum  ingrcdiunlur , 


Zb&  COMMENTARIA  IN  ACTA  A 

nihil  erit  quod  conirlstat;  etiamsi  quid  fiat ,  id  ad 
probationem  majoremque  Dci  gloriam  pertinet. 

Assuesce ,  ut  pavhncnta  doinus  d  talibus  calcenlur 
pedibus,  et  non  calcabit  dccmon  iilic :  et  valde  me- 
rito  :  nam  sicut  ubi  fragrantia  cst ,  ibi  non  habet 
locum  graveolcntia ,  ita  ibi  sanclum  est  ungucn- 
luin  ,  ubi  suffoculur  duinon,  Uelificat  simui  agen- 
tes ,  animain  recreat ,  odorcm  dijfundit :  ubi  spince, 
ibi  bestue  :  ubi  hospitalitas ,  ibi  non  sunt  spince. 
Misericordia  ingredicns  quuvis  falce  melius  senles 
exsccut ,  quovis  igne  violentius  cxurit.  Ne  timeas. 
Rcverenlur  Sunctorum  vesligia ,  sicut  teonemvul- 
pes :  Justus  cnim  ,  ait ,  ul  lco  confidit.  Inlroduca- 
mus  hos  lconcs  in  domum ,  et  omncs  exigentur  bes- 
titv ,  non  clamanlibus,  scd  simpliciter  toquentibus 
illis.  Non  enim  leonis  rugitus  bestias  sic  fugat , 
utjusti  oratio  damones  :  si  toquelur  sotum,  devo- 
lant. 

Similia  liabet  S.  Ambros.  lib.  1.  dc  Abraham 
c.  6.  Ex  dictis  mcrilo  S.  Hicron.  lib.  conlra  Vigi- 
lantium  ct  hagiomachos  colligit;  si  Paulus  in 
hac  vita  salutem  276.  animabus  a  Deo  impetra- 
vit :  ergo  modo  plura  potcrit  jam  gloriosus  im- 
petrare,  eodem  fruens  in  coelo.  Porro  propter 
Pauium  hcec  omnia  vide  fieri ,  ait  Chrysostom.  ut 
credant  vincti  milites  ac  centurio :  quos  omnes 
innuitesse  a  Paulo  ad  Christum  conversos.  TSam 
etiamsi  tapidcs  futssent,  propter  oracula,  mira- 
cuta  et  beneficia  Pauli ,  de  illomagna  utique  cogi- 
tassent.  Et  hoc  innuit  to  donavit  tibi  Deus  omnes , 
scilicet  tam  quoad  animse  ,  quam  corporis  salu- 
tcm  :  illa  enim  hac  longe  est  potior,  propriaque 
S.  Paulo. 

27.  In  Aoria]  in  mari  Adriatico.  Ita  Syrus.  Ita 
dictum  est  ab  Adria  veteri  oppido  et  poxtu,  ad 
Padum  fluvium  a  Tuscis  condito,  lesuFPlinio 
1.  3.  c.  16.  Porro  Adriaticum  marc  subindelate 
sumitur,  nec  tantum  sinum  Venetum,  scd  et 
mare  Siculum  et  Jonium  complcctitur,  ait 
Strabo ;  cujus  fere  asvo  ha?c  contigerunt ,  ita  hic 
sumitur. 

28.  Bolidem.]  Boiis  cst  perpendiculum  nauti- 
cura,  puta  plumbum  ex  fune  dependens,  quo  in 
mare  immisso  nautos  explorant  alvei  profundi- 
tatem,  nc  in  vida,  arenas  et  scopulos  navis 
impingat.  Dicta  bolis  quasi  missilis,  a  6«nttvt 
id  est,  projicere,  mittere ,  jacere. 

Invenerunt  passus  viginti,  scilicet  usque  ad 
alveum,  sive  fundum  maris.  Unde  timentcs 
nauiaj,  ne  in  aspeiu  loca,  puta  in  arenas  et 
scopulos,  navis  incideret,  jecerunt  dc  puppS 
Anchoras  quatuor,  ]  ut  navim  sisterent  et  firma- 
rcnt,  donec  dies  illucesceret,  ut  viderent  quo 
loco  essent,  et  quo  cursum  flectere  deberent. 

30.  Sub  OBTKMu,]  sub  prEetextu,  scilicet  fin- 
gentes  quod  in  scapham  descenderent,  non 
fugiendi  causa,  sed  ut  anchoras  a  prora,  id  est 
priorenyvisparteextenderent,  vel  in  ipsomari, 
vrl  in  terra  et  littore,  ut  vertit  Syrus;  quasi 
finxerint  navim  jam  ad  littus  appulisse,  esseque 
in  tuto. 

33.  QtARTADECIMADIEHODIE  JEJUNIPERMANETIS.] 

Jejuni,  non  quodnihil  omnino  comedissent, 
sed  quod  perparum  et  obiter,  quantum  scilicet 
ad  vitam  tuendam  erat  necessarium  ,  ita  Hugo  , 
Gagneius  et  alii.  Nam  Hippocrateslibro  de  Car- 
nibus  et  princ.  aliique  medici  docent,  hominem 
sanum  non  posse  sine  cibo  ultra  septem  dies 
vivere  :  Dico  sanum  :  nam  segri ,  quibus  calor 
naturalis  languet.et  abundat  phlegma,  quocalor 
j>ascatur ,    diutius   inedia  prorogarc  possunt. 


POSTOLORUM.  Cap.  XXVII. 

(juod  ergo  ait,  nihit  sumenlcs ,  id  est,  perparum 
el  quasi  nihii :  vel  nihil  per  modum  stati  juslique 
prandii  autcoena?,  scd  carplim  quoedam libantes 
potius,  quam  comedentes. 

35.  Coepit  manducare.]  Nota  hic  prudenliam 
charitatis  Pauli :  ut  affliclos  consoletur ,  et  inedia 
l>enc  confeclos  inducat  ad  sumcndum  cibum; 
ipse  primus  publicc  graliis  actis  Deoccepitman- 
ducare.  Hoc  imitatus  est  vir  quidam  religiosus, 
mihi  in  Belgio  notus,  qui  ut  maniacum  quem- 
dam  sibi  ex  laesa  imaginatione  persuadentcm  se 
essemortuum,  ideoque  nolentcm  comedere  et 
inedia  se  conficientem,  quod  dicerct  mortuos 
non  comedere,  sanaret,  mortui  habitum  et  spe- 
ciem  induit,  cospitque  comedere  coram  ma- 
niaco ,  itaque  ei  persuasit  morluos  quoquc 
comedere  :  qua  ratione  eum  ad  comedendum 
induxit,  sibique  restituit. 

38.  Jactantes  triticum.]  In  jactu  ergo  quem 
jam  ante  v.  18.  fecerant,  non  projecerant  triti- 
cum  :  quia  scilicet  lioc  eis  in  cibum  erat  neces- 
sarium.  Sic  nec  ea  jactarunt,  quibus  enata- 
runt. 

ftO.  Laxantes  juncturas  gubernaculorum.  ] 
Gubernacula  vocant  clavum  ,  quo  navarchus 
rcgit  navim ,  sicut  auriga  habenis  regit  equos , 
et  temone  currum;  sicut  aralor  stiva  rcgit  ara- 
irum.  Laxarunt  ergo  clavum,  quasi  navim  sibi 
et  ventis  permittentes,  ut  facilius  ad  littus  vel 
tcrram  instantem  ferretur  :  vel  potius,  ut  expe- 
ditiusclavo  uterentur,  ad  dirigendum  ejus  im- 
petum,  quodvellent. 

Artemone.]  Artcmonem  alii  trochleam ,  qua 
funes  trahuntur;  alii  antennam,  alii  aliud  esso 
censent.  Verius  est  esse  parvum  arctumquo 
velum,  ita  dictum  ab  bprotx» ,  id  est  suspendo. 
Ita  Julius  Pollux.  Parvum  fuisse  colligitur  ex  eo, 
quod  navis  properabat  ad  lillus  :  et  quia  nauUc 
in  tempestate  magnum  velum  deponunt,  par- 
vumque  exponunt ,  ne  vi  ventorum  abripiantur, 


etagantur  m  exitium. 


h\.  Dithalassum.]  Greece,  Latine,  bimarem,. 
ul  vertit  Tigurina.  Ita  vocantur  locus  inter  duo 
maria,  sive  isthmus,quiutrimquemari  alluilur, 
illudque  quasi  sccat  et  dividit ,  qualis  est  Corin- 
tlius,  de  qua  Horatius  I.  1.  Carm.  ode  7.  Aut 
Ephesum  bimarisve  Corinthi  mcenia.  Porro  in  di- 
llialasso  ob  terram  mare  secantcm  certum  solet 
csse  naufragii  periculnm.  THthalaxsiis ,  hic  adja- 
cet  Melitae,  etcausalur  a  rupc  vicina  ,  a  Meliten- 
<=ibus  nunc  Selmon  vocatur;  in  qua  pioinde 
ctiam  visitur  sacellum,  in  memoriam  hujus 
naufragii,  S.  Pauli  nomine  dcdicatum.  In  sinu 
cjus  sinistro  visitur  in  rupc  concha  rotunda  , 
sex  palmos  profunda  ,  et  totidem  lata  in  diame- 
tro,  quee  communiter  plena  cstaqua  dulci,  licct 
paucis  passihus  disteta  mariejusque  aqua  falsa, 
vocaturquc  fons  S.  Pauli  :  creditur  ipse  in  cxs- 
censu  illum  miraculosc  produxisse.  Deniquehic 
locus  in  medio  fcre  hoc  littore  etiam  nunc  vo- 
catur  vulgo  ta  Caia  di  S.  Paolo,  id  est,  porttts 
sive  apputsus  S.  Pauli.  Ita  Philippus  Cluverius 
lib.  2.  de  Antiqua  Sicilia  cap.  16.  et  noster  Octav. 
Cajet.  Isagoges  cap.  19. 

Zi2.  Custodias,  ]  id  est-,  vinctos  reos  quos  cus- 
lodiebant.  Vide  dicta  v.  1.  Eos  ergo  quasi  reos 
mortis,  occidere  voluerunt  milites, 

Uh.  SUPER  EA,  QU,E  DE  NAVI  ERANT.]   Pllta  Slipcr 

sarcinas,lignaettigna;  Yutabl.Super  fragmenta, 
qua?  scilicet  e  navi  discindebant :  nam  navis  erat 
integra,  non  fracla.  IIoc  est  quarlum  Pauli  nau- 


COMMENTAMA  1N  ACTA  AP 

fragium.  Tfia  enim  priora  recenset  ipse  2.  Co- 
rinth.  11.  25.  dicens :  Tcr  naufragium  feci :  nocte 
et  die  in  profundo  maris  fui.  Jlla  enim  cpisiola 
longe  ante  iler  lioc  Romanum  scripta  est.  An 
saepius  passus  sil,  ignoramus. 

Moraliter  disce  hic  Primo,  quanta  suntmaris 
pcricula ,  in  quo,  ut  ait  Anacharsis  apud  Laert. 
lib.  1.  c.  9.  ct  Juvenalis  satyra  12.  vcclores  tan- 
lum  quatuor  digilis  (quibus  scilicet  navis  mari 
cruinct)  disiant  a  morte.  Hinc  Bias  nautam,  ne- 
<pie  inicrvivos  numerabai,  neque  intermorluos, 
leslc  Platonc  in  Axiocho.  Unde  Cato  de  tribns 
dolehat.  1'rimum,  quod  suum  sccretum  rcvelas- 
set  mulieri ;  Secundum,  quod  vel  dies  unus  ipsi 
per  negligentiam  absque  Jruclu  eflluxisset;  Ter- 
tium,  quod  eo  navi  vectus  csset,  quo  poterat 
pedibus  proficisci.  Ita  Plularch.  in  vila  Catonis. 
Eadem  tria  Alexandro  tribuit  Stobaeus,  Aristoteli 
vero  AnloniusinMelissa  p.  1.  scrin.  17.  nisiquod 
pro  secundo  ponat,  quod  in  vita  hac  tam  caduca 
et  incerla,  vel  unumdiem  mansissct  intestalus. 
Pittacus  roganli,  quid  fidum  esset?  respondit , 
Terra.  Quid  inftdum ,  mare.  Laodamasinde  Ho- 
mericus  nihil  miserius  esse  ccnscbat,  quam 
virumforlem  ponto  cxagilari.  Calimaclius  dicc- 
bal  jucundissimum  esse  mare,  scdsi  quis  illud 
de  terra  contempletur,  quod  imilatus  Horatius 
ait : 

Neptunum  procul  a  terraspectarefurentcm. 

Lucrelius  lib.  5.  scribit,  aurco  Saturni  sceculo 
non  fuisse  usuni  navis  et  navigationis.  Quocirca 
vctus  fuit  fidclium  consuctudo,  ut  conscensuri 
navim  de  peccalis  conlitcrentur,  et  cum  Deo  in 
gratiam  redirent,  itaque  vel  se  ad  morlem  com- 
ponerenl,  vel  morlis  periculaevaderent. 

Secundo,  quani  Deus  suorum  Habcat  curam. 
Paulum  eccc  Deus  hic  praesenti  mortis  periculo 
cripit,  et  proptcrcum  vectores  omnes,  etiamsi 
infidclcs,  numero  27G.  Vere  Poeta  : 


Favcnte  Numinc,  navigcs  vel  viminc. 

Ita  Deus  servavit  Noe  justum ,  cum  octo  anima- 
hus  perarcam,in  gencrali  orbis  cataclvsmo  : 
ita  et  Jonam  in  ventrc  ceti.  Quin  et  JuliusCcesar 
in  tempestalc  navarchum  confortans  :  Ne  mc- 
tuas,  ait,  Casarem  ejusque  fortunam  vehis  :  illa 
te  tutabitur.  Est  enim  Ccesaris  :  quem  numina 
nunquam  desliluunt  :  ait  Lucan.  lib.  U.  et  PIu- 
tarch.  in  Cccsare.  Mcmorabile  esl  exemplum, 
quod  graphice  depingit  S.  Paulinus  tota  cpist.  ad 
Macarium  :  ubi  scnem  quemdam  mire  a  Deo 
horrendo  naufragio,  sociis  omnibus  et  carince 
relinaculis  amissis,  ercptum  commcmorat.  Si- 
nnle  est  quocl  narrat  S.  Grcg.  3.  Dialog.  c.  36. 
dc  Maximiano  Syracusce  Episcopo,  eum  post 
naufraginm  nono  die  salvum  cum  vcctoribus 
omnibus  in  portum,  sola  navi  mersa,  pervc- 
nisse.  SicS.  Magdalenacum  S.  Martha,  S.  Lazaro 
ct  sociis,  a  Judceis  navi  sineveliset  remis  impo- 
sita,  Deonavim  regente,  salvis  omnibus  Massi- 
liam  appulit. 

Tertio,  Paulum  et  Sanctos  in  tempestatc,  nau- 
fragio,  prcelio,  peste,  latronibus,  fame,  car- 
cere  et  quavis  alia  calamitatc  vel  periculo,  stare 
serenoset  securos,  prcescrtim  cum  obeunt  opus 
pium  et  Apostolicum  ;  sciuntenim  se  Deo  cordi 
ctcurceesse.  Quare  tunc  adeononcadunt  animo, 
tit  cclsiores  cvadant,  eoquc  magis  sperent  in 
Dcum  ;  illiquc  se  uniant,  quomajus  cst  pericu- 


OSTOLORC.U.   Cap.  XJLVH.  l«j 

lum.  Ita  Psaltes  Ps.  28.  1.  Dominus,  ait ,  Ulumi~ 
natio  mea ,  et  salus  mea,  qucm  timebo.  Dominus 
l>rotcctor  vitcv.  mca- ,  a  quo  trcpidabo.  Si  consis- 
lant  adversum  me  castra,  non  timebit  cor  meum. 
Si  exurgat  adversum  pralium ,  inhocego  sperabo. 
Et  Job.  c.  13.  15.  Etiumsi  occiderit  me ,  in  ipsu 
sperabo. 

Quarto,  quid  valeal  virtus  charitatis  cl  obe- 
dicntice.  Volcbat  Dcus  Paulum  irc  Roinatn  :  ibi- 
que  prccdicare  :  Paulus  ut  liuic  voiuntati  Dei 
obscundet,  ad  Ccesarem  appcllat,  ac  ultro  su- 
l)it  tot  terrarum  mariumquc  discrimina.  Quo- 
cirea  hujus  virtutis  mcrito  quasi  obligat  Deum, 
iil  iler  siuun  dirigat  et  sccundel.  Deus  crgo  eum, 
ct  ob  cum  socios  omnes,  peroraculum  ct  quasi 
iniraculum,  ccrto  morlis  periculo  cxiniit.  Cele- 
bris  cst  Historia  cl  gnome  de  obedientia  S.  P.  N. 
Ignalii,  quam  cnarrat  in  ejus  Vita  P.  Ribaden. 
lib.  5.  c.  U.  in  finc  Cum  esset,  ait,  Praepositus 
Generalis,  dixit :  siSummus  Pontifcximperaret, 
utadostia  Tiberina  scapham,  vcl  oavim  primo 
ohviam,  clavo,  malo,  vclis,  rcmis  destitutam 
conscendcrcm,  itaque  sinccommeatu  maretra- 
jicerem,  id  facerem  animo  non  solum  cequo, 
sed  et  libenti.  Cumque  Praelatus  quidam  admi- 
rans,  regereret.  Quce  isthcec  essct  prudentia  ? 
Respondit  S.  Ignatius  :  Prudentia  Domine  non 
lamest  parentis,  quam  imperantis.  Parcnlem  se- 
culus  est  filius  S.  Franciscus  Xaverius,  qui  in 
Mauricas  insulas  barbaras  contendens,  cuin 
amici  iter  hoc  dissuaderent,  ac  landein  vim  fa- 
cerent,  negarentque  navigium,  respondit,  Se 
nidla  pcricula ,  nullum  genus  mortis ,  ubi  Det 
cultus  ct  animarum  salus  agalur,  formidarc  :  nec 
idlos  hostes  dacere,  nisiqui  divino  obstent  obscquio, 
sibi  cer%m  csse  in  Mauricam  Deum  vocantem  sc- 
qui  :  nec  navigium  morari ,  si  navis  desit ,  scmei 
Deo  incubantcm  utiqtte  transnaturitm.  Ila  Tursel. 
I.  3.  Vitce  ejus  c.  2.  Dixit,  ct  prceslilit.  Quocirca 
in  naufragiis  cum  S.  Pauloexullabat,  rogabatquc 
Deum,  ut  prcesens  pcriculum  et  cruccm  sibi  non 
adimerct,  nisimajus  immittcret.  Atquc  hoc  suo 
/elo,  in  naufragio  vectoribus  omnibus  vitam  et 
salutem  a  Deo,  instar  S.  Pauli,  impelravit.  Alias 
in  ccrtum  cxitium  abruptamit  navi  vi  tcmpesta- 
lis  scapham  qua  infideles  vehebantur,  illis  ipsis 
in  scapha  apparens,  eamque  revehcns  ad  navim 
rcduxit :  quo  miraculo  cos  ad  fidcm  convertit. 
DeniqueMalacce  nobilemillam  duccntis  Lusita- 
nis  ,  contra  quinque  Acenorum  pugnacissimo- 
rum  millia  navalem  victoriam  promisit,  prcc- 
dixit,  imo  cminus  inspexit ,  ct  prccibus  suis 
praestitit. 

Praeclare  S.  Aug.  in  Ps.  132.  Mttiti,  inquit, 
naufragaverunt  cum  Pattto.  Amatorcs  httjtts  S03- 
culi  pussi  sunt  nanfragittm  ,  ct  nttdi  omnes  cxie- 
rant.  Ilti  ct  qttod  foris  habcbant ,  atniserunt ,  ct 
(lomum  cordis  stti  invencrunt  inanem.  Pautus  au- 
lcm  in  cordc  fercbat  patrtmonittm  futci  sua ,  quod 
nttllis  ftuctibus ,  nttltis tempcstalibus potuit  attfcrri. 
Nudus  cxiit  et  dives  cxiit.  Idcm  Aug.  serm.  29. 
dc  Sanctis  :  Pctrtts,  ait,  ambtttare  sttpcr  aquas 
dcbita  soti  Deo  potcstalc  prccsumpsit ,  cl  rcrum 
obstantc  natura  ,  pcr  insucdmaris  novas  vias  pen- 
tluliim  infcrens  grcssttm ,  tttmcntia  maris  dorsa 
calcavit.  Sed  non  minor  Paitlus,  qucm  vclut  novi 
testamenliJonam  ,  die  ac  noclc  pcrmaris  profunda 
jttctatum,  absorbttit  (luctus ,  ct  rcddidit ,  quasi 
sacrum  dcpositum  viotarenon  attdcns  :  quiafamu- 
(atrix  cttm  ttnda  cttstodicns ,  ittasum  populorum 
pra:dicationibus  rcscrvabat. 


COMMENTARIA  L\  ACTA  APOSTOLOnLM.  Cap.  XXVIII. 


(juod  si  quandoque  Dcus  justum,  imoApos- 
tolum,  naulragio,  aliove  periculo  non  eripiat, 
sedmergi  et  emori  permitiat,  cooquiescat ille 

in  voluntatc  Dci,  dicatquc  cum  S.  Jobo  afflicto 
C.  1.  27.  Dominus  dcdit ,  Domimis  abstulit :  sicitt 
Domino  placuit  ila  faclum  cst.  Sit  nomcn  Domini 
bcncdictttm.  Et  illud  Christi  morienlis,  et  ad  in- 
feros  descendentis  :  Providebam  Dominum  in 
conspccttt  mco  scmpcr  ,quoniam  a  dcxtrisestmihi, 
ne  commovcar.  Proplcr  hoc  lcetatum  est  cor  meum, 
cl  exultavit  lingtta  mca  :  insuper  el  caro  mea  rc- 
quiescet  inspe.  Quoniam  non  dcrelinqucs  animam 
mram  in  infcrno.  Ps.  15.  8.  Et  illud  S.  Pauli 
liiim.  14.  8.  Sivc  vivimus ,  Domino  vivimus  :  sive 
morimur,  Domino  morimur.  Ita  S.  Franc.  Xave- 
rium,  jam  Chinensis Imperii  convcrsionem  mo- 
lieotem,  in  insula  descrta  ab  omoibus  derelic- 
lum  Deus  emoripcrmisit.  Ita  P.  Ignatium  Azebe- 
dium  cum  hO.  sociis,  Brasiliam  Evangelii  causa 
peteotem  anno  Dominil570.  h  Calvinistis  truci- 
dari  mergique  permisit.  Ita  nonnullos  alios  e 
Societate  noslra  naviganles  ad  Indos,  naufragio 
perire  permisit. 

Memorabile  cst  recens  exemplum  Patrum  Lu- 
siianorum,  qui  ad  scopulum  allisi,cum  navar- 
chuseis  scaphamoflerretquaad  littus  evaderent, 
respuercnt,  malentes  vectorumlurbce  inscopulo 
misceri,  ufillifamemoriturce  in  extremo  agonc 
assisterent,  et  tandem  commorerenlur ,  quam 
iis  derelictis  vivere,  quod  sane  est  genus  mar- 
tyrii,  et  heroiceecharitatis,  qua  quis  cum  Christo 
pro  fratribus  animam  ponit. 

Legimus  de  B.  Jordane,  qui  S.  Dominico  in 
Generalalu  Ordinis  Proedicatorum  successit, 
fuitquc  eximine  sanctilatis,  cum,cum  injgrram 
Sanclam  trajiceret,  juxta  Aconem  naufraginm 
passum  mersumque  interiisse  :  cumque  muhi 


non  lam  lanti  viri  mortem,  quam  genus  moiiis 
deplorarcnl,  acpene  contraDeum,  quodPatrcm 
sanclum  (luctibus  bauriri  pcrmisisset,  murmu- 
rarent,  ipsummct  Jordanem  apparuissc  pluri- 
bus,  miro  luminc  coruscum,  ac  dixisse:  Ego 
sutii  Jordanes.  Exivi  ex  lioc  saiculo  ad  gloriaiu 
Bcatorum,  ct  inter  Apostolorum  choros  et  Prophe- 
tarum  evcctus  sum,  missusqttc  sum  ut  vos  conso- 
iarcr.  Hoc  fmniler  tencte ,  necdubitate,  quiasat- 
vus  erit  omnis ,  qui  usque  in  finem  Domino  nostro 
Jcsti  Christo  scrvierit.  Ita  habet  ejus  Vita  tom.  1. 
Suriidiel3.  Februarii.  Justusergo  quacumquc 
morte  praoccupatus  fuerit,  in  refrigcrio  erit. 
imcsertimcumin  ilincrect  opere  charilalis  vej 
obedientite  vitam  ponit.  Talis  eniin  cum  Deo  , 
imo  pro  Deo,  et  ex  Deo  morilur,  ideoque  cst 
victima  obedienti»  et  charitatis,  Deo  valde  glo- 
riosa  etchara. 

Praeclare  S.  August.  epist.  122.  in  fine  :  Quid 
inlerest ,  ait,  febris  anferrumde  corpore  soivcrit'.' 
non  qua  occasione  exeant,  scd  quales  adse  exeanl, 
Deus  atlendit  in  servis  suis.  Misere  vixit,  mor- 
luus  et  sepultus  estLazarus,  splendide  dives 
Epulo;  sed  hic  descendit  ingehennam,  ille  ab 
angelis  sublatusest  insinum  Abrahce,  Lucaa  1G. 
dequo  videS.  Aug.  in  finc  psalm.  33.  Idcmlib.  1. 
de  Civit.  cap.  11.  Maiamors,  ait,  putanda  nou 
cst,  qttam  bona  vila  prmcesscrit.  Ncque  enim  fqcil 
mcdam  mortem,  nisi  qttod  scquitur  mortem.  Non 
ilaque  mtdtitm  curandum  cst  cis ,  qtti  necessario 
morituri  sunt,  quid  accidat  utmoriantiir,  sedmo- 
ricndo  quo  ire  cogantur.  Cum  igilur  Christiani 
noverint  longe  meliorem  fttisse  religiosi  pauperis 
morlem  inler  lingentium  canum  linguas,  quam 
impiidivitis  inpurpuraet  bysso,  horrenda  illa  ge- 
ncra  mortittm  quid  mortuis  obfuerunt  qtti  bcnc 
vixerunt.  Nam  ut  ait  Sapiens  c.  h.  7.  Jttsttts  si 
morte  praioccupalus  fucril ,  in  refrigcrio  cri/. 


GAPUT  VIGESIMUM  OCTAVUM,   • 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

Paulus  Malt,:e  viperam  e  manu  ill^esa  excutit,  sanat  patrem  Publii  et  alios,  inde 

POST  TRES  MENSES  NAVIGAT  ,  PERVENITQUE  RoMAM.  UbI  JuD^lIS  ,  CONVOCATIS  CAUSAM 
ADVENTUS  SLI  DENLNTIAT  ,  AC  BIENNIO  IN  LIBERO  CARCERE  ,  QUASI  HOSPITIO  ,  DEGENS  , 
INTBEPIDE  PR^DICAT  EVANGELIUM. 

^t  cum  evasissemus,  tunc  cogtiovimus  quia  JMelita  insula  vocabalur.  Barbari 
'vero  praestabant  non  modicam  humanitatem  nobis.  2.  Accensa  enim  pyra , 
sreficicbant  nos  omnes,  proptcr  imbrem  ,  qui  imminebat ,  et  frigus.  3.  Cum 
/congregasset  autem  Paulus  sarmcnlorum  aliquantam  muhitudinem  ,  ei 
\imposuisset  super  ignem  ,  vipera  a  calore  cum  processisset;  invasit  manum 
[ejus.  h.  Ut  vero  viderunt  Barbari  pendenfem  bestiam  de  manu  ejus,  ad 
iinviccm  dicci»ant :  Utique  homicida  esthomo  bic  ,  qui  cum  evaserit  de  mari , 
ultio  noo  sinit  eum  vivere.  5.  Et  ille  quidem  excutiens  besliam  in  ignem  ,  nibil  mali  passtts  est. 
(3.  At  illi  existimabant  eum  in  tumorem  convertendum  ,  et  subito  casurum  ,  et  mori.  Diu  autem 
illisxjxspeclanlibus,  et  videntibus  nihil  mali  in  eo  fieri,  convertentes  se,  dicebant  eum  esse  Deum. 
7.  In  locis  autem  illis  erant  pradia  principis  insulae ,  nomine  Publii ,  qui  nos  suscipiens ,  tridno 
benigne  exl -.''mit.  8.  Contigit  autem,  patrem  Pnblii  fcbribus  et  dysenteria  vexatum  jacere.  Ad 
quem  PauLs  intravit :  et  cum  orasset,  et  imposuisset  ci  manus,  salvavit  ettm.  9.  Quo  facto, 
omnes ,  qui  in  insula  liabebant  infirmitates ,  accedebant  :  10.  qui  ctiam  multis  lionoribus  nos 
honoravcrunt ,  ct  nayigantibus  imposuerunt  qua?  necessaria  erant.  1 1 .  Post  menses  autcm  tres, 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVIII.  SGi 

navigavimus  in  navi  Alexandrina  ,  quae  in  insnla  hiemaverat ,  cui  erat  insigne  Caslorum. 
12.  Et  cum  venisscmus  Syracusam,  mansimus  ibi  triduo.  13.  Inde  circumlegentes  devenimus 
Rhegium :  et  post  unum  diem  flante  Austro,  secundo  die  venimus  Puleolos,  1 4.  ubi  inventis  fratri- 
bus  rogati  sumus  mancre  apud  eosdies  septem :  et  sic  venimusRomam.  1 5.  Et  inde  cum  audissent 
fratres  ,  occurrerunt  nobis  usque  ad  Appii  Forum,  ac  trcs  Tabcrnas.  Quos  cum  vidisset  Paulus, 
^ratias  agens  Deo,  accepit  fiduciam.  1G.  Cum  autem  venissemus  Romam  ,  permissum  est  Paulo 
manere  sibimet  cum  custodiente  se  milite.  17.  Post  tertium  autem  diem  convocavit  primos 
Judaeorum.  Cumque  convenissent ,  diccbat  eis :  Ego,  viri  fratres,  nihil  adversus  plebem  faciens , 
aut  morem  paternum  ,  vinctus  ab  Hierosolymis  traditus  sum  in  manus  Romanorum  ,  18.  qui 
cum  interrogationem  de  me  habuissent ,  voluerunt  me  dirnittere ,  eo  quod  nulla  esset  causa 
mortff  in  me.  19.  Contradiccntibus  autem  Judaeis,  coactus  sum  appellare  Caesarem,  non  quasi 
gentem  meam  habens  aliquid  accusare.  20.  Propler  hanc  igitur  causam  rogavi  vos  videre,  et 
alloqui.  Propter  spem  enim  Israel  catena  haccircumdalus  sum.  21 .  At  illi  dixerunt  ad  eum  :  Nos 
ncque  litteras  accepimus  dc  te  a  Judaea  ,  neque  adveniens  aliquis  fralrum  nuntiavit ,  aut  locutus 
est  quid  de  te  malum.  22.  Rogamus  autem  a  te  audire  quac  sentis?  nam  de  secta  hac  notum  est 
nobis  quia  ubique  ei  contradicitur.  23.  Cum  constituissent  autem  illi  dicm ,  venerunt  ad  eum  in 
hospitium  plurimi ,  quibus  exponcbat  testificans  regnum  Dei,  suadensque  eis  de  Jesu  ex  lege 
Mosi  et  Prophctis ,  a  mane  usque  ad  vesperam.  24.  Et  quidam  crcdebant  his  quee  dicebantur : 
quidam  vero  non  credebant.  25.  Cumque  invicem  non  essentconsentientes,  discedcbant,  dicente 
Paulo  unum  verbum  :  Quia  bene  Spirilus  sanctus  locutus  est  per  Isaiam  Prophetam  ad  patres 
nostros.  2C.  Diccns:  Vadc  ad  populum  istum  ,  et  dic  ad  eos  :  Aure  audietis  ,  et  non  intelligetis: 
ct  videntes  videbilis,  et  non  perspicielis.  27.  Incrassatum  enim  est  cor  populi  hujus ,  et  auribus 
gravitcr  audierunt,  et  oculos  suos  compresserunt :  ne  forle  videant  oculis  ,  et  auribus  audiant , 
et  corde  intclligant,  et  convertantur,  et  sanem  eos.  28.  Notum  ergo  sit  vobis,  quoniam  Gentibus 
missum  est  hoc  salutare  Dei,  et  ipsi  audient.  29.  et  cum  haec  dixisset,  exierunt  ab  eo  Judaei , 
multam  habentes  inter  se  quaestionem.  30.  Mansit  autem  biennio  toto  in  suo  conducto :  et 
suscipiebat  omnes,  qui  ingrediBbantur  ad  eum.  31 ,  Praedicans  regnum  Dei ,  et  docens  quae  sunt 
dc  Domino  Jesu  Christo,  cum  omni  fiducia  ,  sine  prohibitione. 


1.  Memta. ]  Ita  Romana  ct  Graeca  :  quarc  prr- 
peram  nonnulli  legunl  Mitylencn,  alii  Jlf ilett/m. 
Duac  insulie  vocantur  Melitc.  Una  est  in  Illyrico  : 
inhance  naufragio  appulisse S.  Paulum  conten- 
duntlllyrici,  et  exeis  Constantinus  Porphyroge- 
nitus  Imper.  ad  Romanum  filium  de  adminis- 
trando  Imperio  c.  36.  Argumenta  eorum  profert 
etconfulat  Philippus  Cluvcrius  lib.  2.  de  Anli- 
qua  Sicilia  cap.  16.  Altera  est  vicina  Siciliae, 
vulgo  MaLta  dicta ;  ea  hic  intelligitur,  quae  ccelo 
est clcmente,  aquis  salubrihus,  agro  benignoet 
frugifero,  a  bonitate  mellis  laudala;  indcque 
Melila,  ul  videlur,  appellala.  Ipsa  nuncinvictum 
Equitum  Melitcnsiumcst  contra  Turcas  propug- 
naculum  :  ubi  celebris  Pauli,  ex  hoc  cjusMn 
illam  appulsu ,  est  memoria ,  et  erga  eum  devo- 
tio,  adeoque  juxta  urbem  spelunca  ostendilur 
cum  duobus  allaribus,  in  qua  Paulus  cum  caete- 
ris  vinclis  dicitur  hospilatus.  Terra,  vel  polius 
pctra  hujus  speluncae  magna  religione  ab  indi- 
geius  el  advenis  excavatur  el  effertur,  valetque 
COUtra  venena  et  serpentes  :  ex  ea  mihi  Romse 
particula  data  fuit,  quasi  rarum  et  insignc  do- 
num. 

Lnde  Nola  hic  septem  eximia  beneficia,  el  pri- 
vilegia,  quae  S.  Paulus  contulit  Melitae  et  Me- 
litcnsibus  :  adeo  ut  Deus  ejus  naufragium  eo 
orduiasse  videatur,  ac  procurasse,  ut  id  juxla 
Mclitam  accideret,  ad  Meittensium  salutem  rt 
commoda,  qua3  perhbc  eisconferre  ab  rcterno 
deslmai-iit. 

Priinum   fuii,  Melitensium  conversio,   fidcs 

C0nvr;i.    k    LAPIDR.      TOM.    X. 


et  salus.  Mox  enim  ii  Chiislo  sub  ipsa  Ecclcsiae 
piiniordia,  Melitenses  prae  aliis  insulis  et  gcnti- 
bus  praedicalionem  Evangelii  accepere  aS.  Paulo 
eiqile  praedicanlietmiracula  patranli  credentes, 
abeoprimum  nacti  sunt  Episcopum  S.  Publium, 
civem,  imo  principem  suum. 

Secundum,  (piod  apud  eos  27C.  navigationis 
et  naufragii  sui  socios  baptizarit.  Milliari  uno  a 
portu  in  quo  exscendit  Paulus,  etiammim  visun- 
tur  varieeruinee  antiquarum  fabricarum  ,  inqui- 
bus  cxtat  sacellum  indigitatum  nomine  S.Joan- 
nis  Baptislrt  Telcheres ,  id  est,  intcr  ruinas  : 
ubi  S.  Paulus  276.  jam  dictos  baplizasse,  com- 
munis  plurium  vicinorum  pagorum  traditio  cst. 
Iliijus  rei  indicium  est,  quod  ante  paucosannos 
cum  sacellum  hoc  instanrareiur,  sub  terra  in- 
ventus  sit  fons  baptismalis  e  duro  lapide.  Juxta 
sacellnm  exlant  anguli  el  parieles  longi  magni- 
que  affabre  iucisi  et  elaborali ,  ubi  putatur  fnisse 
villa  et  domusS.  Publii. 

Teriium,  quod  S.  Paulus  Helitas  commoratus 
sii  per  tresmenses.  Tradunt  eum  cum  S.  bncaf, 
Aristarcho,  Trophimp  aliisque  sociis  habitasse 
in  crypta  quadam  suburbana  civiuuis  veteris, 
quam  proindc  in  magna  habent  venrralione, 
adeo  ut  juxta  eam  acdiflcarinf  Ecclesiam,  quae 
per  mulla  sascula  fuit  malris  et  I-piscopalis  to- 
lius  insula?.  Circa  eryptam  est  cnemcteriumin- 
gens,  in  quo  non  soli  Melitenses,  sed  et  per- 
niulli  exteri  Nobiles  devoiionis  ergo  sepeliri, 
eoque  se  deporlari  lestamenlo  mandarunl,  prar- 
seriim  quia  ibi  se  sepeliri curanlibus  olim  daia 

Afi 


362 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOI.ORUM.  Cap.  XXVIII. 


fuitlncltilgcntia  plcnaria,  qualisestRonuesepu  I- 
torum  fn  campo  sancto  :  quocirca  iu  eoile  m 
perpiurrt  visuntur  saceHula,  in  hoc  ccemeterio 
locus  esl  distans  a  crypla  jactu  sagittce,  in  quo 
faina  cst  praedicasse  S.  Paulum  :  ad  cujus  rei 
lucmoriam  in  eodcm  crexerunt  crucem  lapi- 
deam. 

Quartum,  quod  Melitse  scorpiones  et  serpen- 
tcs  tam  uati  quani  eo  illati,  ponanl  vencnum  : 
imo  tcrra  Mclitensis  sanat  morsus  quoslibetve- 
uenosos,  etiam  canum  rabidorum,  si  iti  potu 
sumalur,  aut  plagae  imponatur;  nec  id  tantum 
in  hominibus,  sed  etiaminbestiis,  adeoutnon- 
nullimedici  Siculi  eampraeferantterrsesigillatae. 
Valet  enimnon  tantum  contra  venena,  sedetiam 
contra  febres  malignas,  dysenteriam,  variolos, 
quin  et  toxica ,  pracsertim  e  sublimato ,  vel  casu , 
vel  sponte  hausta  :  cujus  rei  illustria  exempla 
ct  miracula  mihi  narrarunt  viri  graves  ,  eorum 
oculati  testes. 

Quintum,  quod  S.  Paulus  saepe  Melitam  ab 
incursu  hostiumtulalus  sit.  Ul  alia  taceam,  sub 
annum  Domini  1470.  cum  Mauri  classe  octode- 
cim  millium  militum  eam  invaderent,  jamque 
tormenta  disponerent  ad  quatiendam  urbem  ve- 
terem,  tertio  die  apparuit  S.  Paulus  veste  stel- 
Iata,qualidepictusvisiturin  EcclesiaCathedrali, 
ac  vibrans  gladium  equo  insidens ,  stipatus  in- 
numera  multitudine  visus  est  invadere  Turca- 
rum  agmina  :  cumque  in  eum  Turcae  multas 
conjicerent  sagittas,  omnesin  ipsosmet  retortae 
et  repercussae  resilierunt,  cosque  vulnerarunt 
ct  perdiderunt.  Visi  pariter  fuere  duo  aliiinsulae 
tutelares,  S.  Georgius,  et  S.  Agatha,  quam  fama 
cst  ibidem  persecutionem  Siculam  fugientem 
latitasse,  ac  celebre  illud  velum  Mtn&  incendia 
compescens  contexuisse ;  idque  instar  Penelopes 
ea  arte,  ut  quae  per  diem  texuerat,  noctu  retexe- 
ret;  eo  quod  matri  urgenti  eam  ad  nuptias  ,  eas 
detrectans  responderet,  sibi  prius  velum  hoc 
pertexendum  esse.  Quocirca  S.  Agathaemarmo- 
ream  statuam  tunc  in  muro  collocarunt,  sed 
facie  a  Turcis  aversa ,  et  ad  urbem  conversa  : 
verum  illa  suaptevi  faciem  ad  Turcas  convertit 
tanto  fragore ,  quantus  est  bombardarum  majo- 
rum,  adeo  ut  eodem  perculsi  Turcae  solverint 
obsidionem,  sequeinfugam  dederint. 

Sexlum,  quod  Melitae  tres  extent  B.  Virginis 
imagines  depictae  a  S.  Luca,  qui,  ut  ante  dixi, 
•comes  S.  Pauli  cum  eo  in  ea  hiemavit,  habita- 
vitque  per  tres  menses.  Quocirca  illas  per  tres 
primarias  insulae  regiones  dispertiti,magna  co- 
lunt  veneratione. 

Septimum  ,  quod  Melita  a  tempore  S.  Pauli 
hucusque,  nunquam  defecerit  a  fidea  S.  Paulo 
accepta,  etiamsi  Mauri  eam  occuparint,  tenue- 
rintque  per  centenos  et  amplius  annos.  Idem 
Colonise  Agrippinae  a  Deo  datum  ob  merita 
Martyrum  Thebaeorum,  ac  undecim  millium 
Virginum  ibidem  quiescentium.  Unde  de  ea  ca- 
nitur  : 

Ex  quo  fidem  recepisti , 
Recidiva  non  fuisli 
Civitas  praenobilis. 

Haec  omnia  de  Melita  mihi  Romae  constanter 
viva  voce  affirmarunt,  et  scripto  consignarunt 
nostri  Patres  Melitenses,  viri  graves  et  erudili, 
eademque  tradidit  noster  Octavius  Cajet.  in  Isa- 
goge  c.  19. 

Vide  hic  muniGcentiam  S.  Pauli,  qua  tanta 


largitate  hospilium  et  hospitalitalcm  Melilcn- 
sium  rcmuncratus  est,  nimirum  Sancli  sea  no- 
bis  liberalilate  vinci  non  patiuntur,  sed  pro  uno 
exili  dono  reddunt  ingens,  septulum,  imo  cen- 
tuplum.  Tanti  est  Sanctos  hospitio  recipere,  eis 
benefaccre,  cos  prsesentcs  haberc.,  eos  colereel 
invocare.  Hoc  cnim  beneiicio  divino  S.  Paulus 
hospitales  barbaros,  eorumque  humanitatem 
rcmuneratusest,  utqui  barbariemin  eumexuis- 
sent,  natales  viperas  veneno  cxutas  humanasin 
seipsos  haberent;  quin  et  glebas  suas  quasi  an- 
tidota  contra  vcnena  possiderent.  Quocircatota 
Melita  S.  Paulo  consccrata  jure  S.  Pauli  insula 
tutelaris  vocari  queat :  illam  enim  ssepe  peste  , 
fame,  bello,  liberat. 

Baruari.]  Incolae  Maltae  sive  Mehtenses,  qui 
lempore  Pauli  et  lingua  et  moribus  erant  bar- 
bari.  Unde  eo  laudabiliores ,  quod  tam  humanos 
se  praestiterint  erga  Paulum  et  naufragos,  ita 
Chrysost. 

3.  Sarmentoruht.  ]  Sarmenta  propriesunt  seg- 
minavitium  :  indc  tamen  quorumlibetlignorum 
et  surculorum  scgmina  significant :  haec  enim 
greece  vocantur  fptyzvx,  id  est,  ligna  combustibilia, 
queeLatini  cremia  nuncupant,  u  ?puyw  ,  id  est, 
torreo. 

Vipsra.]  Multi  censent  viperam  dici,  quasi  vi 
parientem,  eo  quod  fcetus  viperae  alvum  ma- 
tris  erodant,  dum  ex  eo  nascendo  in  lucem  pro- 
deunt.  Verum  expericntia  id  docet  esse  falsum, 
uti  alibi  ostendi.  Unde  verius  Theophrastes,  et 
eo /Blianus  1.  9.  de  Hist.  anim.  c.  31.  et  32.  censet, 
viperam  dici  quasi  viviparam,  eo  quod  pariat 
vivum  animal,  non  ova ,  ut  alii  serpentes.  Porro 
vipera  adeo  venenosa  est  etpeslilens,  ut  solo 
sibilo  et  anhellfeiiqucm  efllat,  hominem  obstu- 
pefaciat,  eique  mortem,  vel  morbum  quasi 
lethalem  infligat.  Vidi  Romae  quemdam  e  Socie- 
tate  nostra ,  qui  viperam Jeriens ,  ab  ea  sibilante 
ita  afflatus  et  quasi  sideratus  fuit,  utmultos  an- 
nos  stupore  et  morbo  quasi  incurabililaborarit. 
Arabes  viperam  vocant  Therion  a  Graeco  5>ipiov , 
idest  fera.  Unde  pharmacum  contra  viperarum 
et  serpentum  morsus,  exipsius  viperae  carnibus 
confectum  ,  vocatur  Theriaca  :  cujus  composi- 
tionem  sub  Nerone  Imp.  ( cjui  matrem  interfecit, 
uti  vipera  fertur  malrem  enecare)  invenit  An- 
dromachus  medicus,  uti  narrat  Galenus,  qui 
paulo  post  vixit  sub  Antonino  Imper.  tom.  5. 1. 
de  Theriaca  ad  Pisonem  cap.  5.  Sed  anle  Andro- 
machum  Antiochus  Philomctor  RexAsice,  The- 
riacam  ,  qua  contra  omnia  venena  utebatur, 
confecit  ex  serpyllo,  aniso,  opopanace,  milio, 
trifolio,  aneto,  fceniculo,  ammio,  apio,  ervo, 
vino  generoso,  immixtis  et  in  pastillos  digestis, 
uti  refert  Plinius  1.  20.  cap.  24.  et  Galenus  libro 
cilato. 

Invasit. ]  Syrus,  momordit, uti  solent  serpen- 
tes ,  dum  quem  invadunt : pendebat  enimde  manu 
cjus.  Ita  OEcum.  etLyran.  hic,  ac  Tert.  in  Scor- 
piaco,  c  1.  et  Ambros.  1.  6.  Hexam.  c.  6. 
-  h.  Ultio.  ]  Numinis  vindicta.  Haec  enim  prae 
caeteris  facinorosos  homicidas  persequi  solet, 
juxta  illud  Christi  Matth.  26.  52.  Omnes  qui  acce- 
perint  gladium  gladio  peribunt.  Sic  ultio  Dei  ubi- 
que  persecuta  est  Cain  fratricidam,  Gen.  U.  7.  et 
seq.  Plura  hujus  ultionis  exempla  recensui  Deu- 
ter.  21.  U.  Pro  ultio  groece  est  iu-r,,  Syrus  vertit, 
justitia  :  alii,  judicium:  alii,  vindicta.  Videntur 
barbari  hi  aestimasse  Stojv,  sivejuslitiam  ctvin- 
diciam  csse  dcam,  quam  Hcsiodus  iu  Ergis,  facit 


COMMENTARIA  1N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVIII. 


Jovis  et  Themidis  filiam,  uti  etalii  Poetoe,  qui 
cam  Astroeam  vocant.  UndeOvidiusl.  1.  Metam. 
agens  de  ferreo  improborum  saeculo. 

Ullima  ccclestum  ,  inquit ,  terras  Astroea  reliquir.' 

Cujus  effigiem  ita  pingit  Gellius  ex  Chrysippo 
lib.  \U.  c.  U.  Juslilia,  ait,  pingitur  forma  atque 
filo  virginaii,  aspeclu  vekemenli  et  formidabili , 
lnminibus  oculorum  acribus  :  ncque humilis,neque 
atrocis ,  sed  reverendtt  cujusdam  tristitice  digni- 
tate.  Ex  imaginis  autem  islius  simililudine  intcl- 
ligi  voluit ,  judicem  qui  justitia;  anlistes  est,  opor- 
tcre  csse  gravem,  sanctum,  severum,  incorruplum, 
inadulabiiem  contraque  improbos  noccntesque  im- 
rnisericordcm  alque  inexorabilem  ,  erectumque  et 
arduum  ac  potentem,  vi  ct  Majcstate  cequilatis 
veritatisque  terrificum.  Vide  Lilium  Giraldum  de 
Diis  Gentium  Synlag.  1. 

5.  Er  ille  quidem  excutjens  bestiam.  ]  Prne- 
clare  OEcum.  Vipcra,  ait,  cum  in  manum  Apos- 
toii  dcnlcs  injecissel,  et  nuilam  peccali  in  eamol- 
litiem  ct  laxitatem  invenisset ,  statim  ( ab  eo 
excussa)  resitiil,  ct  inignem  sese  projccit ,  quasi 
pccnam  de  se  exegcrit,  quod  nihil  ad  se  pertinens 
corpus  invasisset.  Nos  vero  bestias  limemus,  prop- 
tcrea  quod  armatura  virtulis  munili  minime  su- 
mus.  Adarn  enim  in  innocentia  i»  hestiis  ct  ser- 
pentihus  laedi  non  poterat,  imo  eis  dominabatur. 
Unde  Sancti  qui  ad  primaevam  ejus  innocentiam 
accedunt,  idcm  scepe  dominium  a  Deo  nancis- 
cuntur,  uti  nactus  estS.  Paulus,  S.  Antonius, 
S.  Macarius,  S.  Franciscus,  ct  similes,  uli  dixi 
Cen.  9.  2.  Vipera  ergo  haec  ultronea  sua  nece  sibi 
temerilatis  supplicium  ,  Paulo  innocentioe  dedit 
cncomium.  Neque  enim  ab  ea  morsus  Paulus 
mortem  obiit,  scdfamamconsecutus  estimmor- 
talitalis ,  imo  ct  divinitatis.  Nam  qui  aderant, 
videntcs  nihil  mali  in  eo  fieri,  dicebant  eum  esse 
Deum,  ibid.  v.  C.  Undc  optime  D.  Chrysost.  in 
Psalm.  96.  Ictus,  ait,  a  vipcraPaulus,  Spiritus 
sancti  virtulcm  qua  in  ipso  habitabat ,  ostendil , 
usus  vipera  leste ,•  quasivipera  Apostolo  fuerit, 
non  pestis  ad  mortem ,  sed  testis  ad  gloriam  : 
Cl  volens  lethale  venenum  Apostolo  infundere, 
sibihauserit.  Vere  Arator  de  Paulo  hic 

Chrislique  cruci  sua  membra  relegans," 
Nescit  ab  angue  mori. 

Hinc  implctur  promissio  Christi  Marc.  16.  18. 
Signa  cos  qui  credidcrint,  ka;c  sequcnlur,  etc. 
srrpentes  lollenl  :  ct  si  mortifcrum  quid  bibcrint , 
non  cisnocebit.  Lnde  Tertull.  in  Scorpiaco  c.  1. 
Uoc  modo ,  inquil,  cliam  Etlinicis  scepe  subvenimus 
donati  a  Dco  eapotcstate ,quam  Apostolas  dedica- 
vit  ,cum  morsum  vipera? sprevit. 

Porro  ex  hoc  tempore,  qno  Paulus  Mclitoe  vi- 
pcram  excussit,  insulae  illidivinitusimpcrtilum 
est,  ut  in  ea  serpcntes  omnes  vcneno  careant, 
et  quantunilibet  aliquemmomordcrint,  nil  pror- 
susinfcrantdetrimenli :  eamque  insulani  vocant 
gratiam  S.  Pauli,  qui  hac  ratione  abundc  eis 
hospiu*]  et  hospitalilalis  meritum  compensavii. 
Melitaeergonuilum  malcficum  serpentis  genus 
nascitur,  nequc  nocet  aliunde  inveclum,  iino 
gleba  Melilensis  antidotum  est  contra  vcnena, 
adeoque  ipsi  Melitenses  quasi  terrori  sunt  ser- 
pentlbus,  iiaThonias  Fazellus  derebus  Siculis 
Decad.  1.  lib.  l.  cap.  1.  liaron.  Gagneiusel  alii. 
SlC  de  S.  Phoca  Martyrc  in  Ronumo  Marlyrol. 
die  5.  Marliiila  leginms :  QuaUter  dc  antiquo  illo 
serpeMe  tnumphaccrit,  hodie  quoquc  popuiis  co 


*  /»  n 

•  . 

miraculo  declaratur,  quod  si  quispiam  aserpBMe 
morsus  fucrit ,  ut  januam  basiiicx  Martyris  cre- 
dcns  attigcrit ,  confestim  evacuata  virtute  veneni 
sanalur. 

Suntinltalia  qui  se  de  genere  et  cognatione 
Pauli  esse  jactitant,  et  serpentes  impune  con- 
trcclant.  Sedhos  impostura?  arguit  Delrio  lib.  1. 
Magic.  c.  3.  q.  U.  etex  eo  Lorinus  hic,  eo  quod 
comperium  sit  cos  se  contra  morsum  antidotis 
proemunire.  AdditLorinus,  Marsos  et  Psyllos  a 
scrpcntibuscsse  intactoset  iilaesos ,  non  peran- 
tipathfam  naturalem,  ut  quidam  censent,  sed 
per  incantationes  et  artes  magicas.  Quin  et  Del- 
rio  Salutalorcs ,  qui  verbis  ,  et  Ensalmatores ,  qui 
halituvarios  morbos  sanant,  suspectos  habet, 
multaque  in  iis  notat  suspicione  ct  periculo 
plena  :  etsi  Navarr.  in  Manualicap.  11.  num.  36. 
Salulatores  excuset,  putetque  donum  sanandi 
ineis,  essegratiam  gralis  a  Deo  datam  adbonum 
reipublicce. 

Porro  immunitatem  hanc  a  venenis  aliqui  vo- 
lunt  esse  naluralem  Melitae,  uti  naluralem  esse 
Iliberniae  tradjtBeda  1.1.  Hist.  Anglic.  cap.  1.  et 
Sardiniae  tradit  Solinus  Polyhist.  cap.  35.  Sed 
crrant.  Namincolae  Ueltts  mirati  suntS.  Paulum 
avipera  lactum  noninllari,  nec  emori,  ut  aliis 
accidisse  viderant.  Ergo  ante  S.  Paulum  Melita 
obnoxia  cratvenenis.  Paulo  ergo  hanc  immuni- 
talem  debct,  et  ultro  acceplam  refert, 

6.  AT  ILLI  EXISTIMAIIAXT   EUM   IX  TLMOREM  CON- 

veutexdum,  ]  ex  iiicensione  ct  inllammatione, 
quam  creat  viperae  morsus  :  hocenim  significal 
Groecum  srf/iitpa»5ai.  Unde  Tigur.  et  Pagnin.  ver- 
lunt ,  at  illi  cxistimabant  futurum  ut  inccnderetur, 
aut  concideret  rcpenlemortuus. 

Et  moiu.  ]  Id  est,  illico  morilurum,  uti  jam 
dixi  exGracco.  Porro  quam  citoserpenles,  prae- 
scrtim  viperae  et  aspides  hominem  necent,  do- 
cct  Galenus  1.  de  Theriaca  ad  Pisonem  c.  8.  in 
finc,  cxemplo  Clcopatra;  :  Cteopatram,  ait,  fe- 
runt  magnum  primo  ac  profundum  vulnusbrachio 
suo  dcnlibus  intulisse  :  dcinde  venenum  quod  prius 
ex  aspide  paravcrat ,  in  pyxide  quadam  ad  sealla- 
tum,  vulneri  infudisse;  alque  ita  veneno  corpus 
subcunte ,  non  multo  post  insciis  custodibus,  vitam 
lenitcr  finivissc.  ISam  revcra  scrpentes  itti  vetociter 
intcrficiunt,  sicul  egosa>pe  in  magna  Alexandria 
expertus  sum.  Cum  cnim  aliquem  hoc  supplicii  ge- 
ncre  condemnalum ,  sine  tongo  crucialu  dilatione- 
que  necare  voiunt,  aspidcs  illorum  pectoribui  ad- 
movcnt,  ambularcque  parumpcr  faciunt ,  atque 
sic  ipsos  brcvi  pcrimunt. 

Convertentes  se,]  ad  invicem,mutala  mcnte 
et  sermonc  !  haucenim  omnia  significat  Groecum 
fj*T*p*lX6/uvot.  Ita  Syrus,  Ctirysost.  Tigur.  Pagnin. 
Lyran.  et  alii. 

Dicebant  eum  esse  Df.ubc.  ]  Vide  hic  subilam 
Blelitensium  inuiatione.n.  Ex  homicida  faciunt 
Deum,  ait  S.  Chrys.  Sic  Lycaonii  videntes  mi- 
raculum  Pauli  clamabant  eum  esse  Mercurium, 
Act.  i/i.  18. 

7.  Piuncipis  ixsul.e.  ]  GraBce,  ™  -suru,  id  est, 
primi,  Eratergo  Publius  primarius  inler  Meli- 
tenses,  ait  S.  CbrysosL  at  non  princeps  absolu- 
tus  el  dominus  Maltae :  haec  enim  parebatRoma- 
nis.  Publius  nomenest  Romanum.  Unde  videtur 
ipse  fuisse  Romanus,  qui  pr;ctura  ,  vel  procfec- 
tura  Malloe  funclus,  ibidem  praediis  comparatis 
scdem  fixit.  Melita  enim  suberatRomanis, aeque 
ac  Sicilia,  ct  a  Siciliae  Praetore  rcgebatur  per 
Vicarium,  qui-^ciTo;,  id  est  primus  antccedens, 


•H'i 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVIII. 


,'rimarius  princcps  insulac  et  insulanorum  voca- 
hatur,  idquc  docet  aniiqua  Inscriptio  :  L.  Ca. 
filiusCyr.  cqucsHomanus,  vpCnoi  Mehrxlw  ,  id  est, 
primus,  vel  princcps  Melitcnsium ,  quam  recenset 
Pliilip.  Cluverius  1.  2.  de  AntiquaSicilia  cap.  16. 
Quam  dives  fuerit  Publius,  liquet  ex  eo,  quod 
hosce  270.  naufragos  pertriduum  hospitio  exce- 
perit,  teste  S.  Clirysost.  Ejtis  domus  fuisse  diei- 
tur,  quie  in  urbe  Melila  aedes  maxima  S.  Paulo 
dedicala  est  :  praedia  ejus  fuisse  putantur,  quae 
hodie  Renuerat  dicuntur,  juxta  sinum  ad  quem 
navis  appulit,  non  longe  a  pago  Nazar.  Ita 
nostcr  Octav.  Cajetan.  Isagoges  cap.  19.  Silet 
hicLucas,  Paulum  per  tres  menses,  quibus 
Maltas  fuit,  praedicasse,  et  convertisse  Meliten- 
ses,  ipsumque  Publium,  de  quo  Arator  ila 
canit  : 

Mcnsibus  hibernis  tribus  in  regione  Melitoe, 
Mutiplicem  dat  Paulus  opem. 

Sic  et  Chrysost. 

Porro  Publium  hunc  a  Paulo  creatum  esse 
Episcopum  Melitensem,  docet  Ado  in  Martyrol. 
die  21.  Januarii,  et  Beda  18.  Januarii  :  addunt- 
que  eumdem  deinde  creatum  esse  Episcopum 
Atheniensem,  esseque  illum  Publium,  qui  post 
Quadratum  ,  Alhenis  in  Episcopatu  successit 
Dionysio  Areopagitae,  ac  nobili  martyrio  lau- 
reatus  decessit,  de  quo  Euseb.  h.  Histor.  c.  23. 
etS.  Hieron.  in  Catalog.  Script.  Eccles.  inQua- 
drato. 

8.  Salvavit  eum,  ]  wuto  ,  id  est  sanavit,  utique 
permiraculum,  proesertim  quia  febriset  dysen- 
teria  suntmorbi  contrarii,  ut  notat  S.  Hieron. 
in  c.  56.  Isaiae.  Notat  S.  Greg.  27.  Mor.  cap.  11. 
vel  \h.  Paulum  sanasse  patrem  Publii,  quia  is 
erat  infidelis,  uteum  hoc  miraculo  et  beneficio 
converteret  ad  Christum  :  Timotheum  vero 
segrum  non  sanasse,quia  is  jameratconversus. 
Morbus  ergo  ei  relictus  est  adexercitiumpatien- 
tiae,  et  augmentumcoronac. 

10.  MULTIS  HONORIBUSNOS  HONORAVERUNT.]  NOn 

tantumrevereniiam,ethonorissignaexhibendo, 
sed  et  alimenta  nummosque  subministrando,  ut 
sequitur  :  haec  enim  honor  complectitur ,  ut  pa- 
tet  Proverb.  3.  9.  llonora  Deum  de  tua  substantia, 
dando  ei  oblationes,  decimas,  primitias,  victi- 
mas.  Vide  dicta  Deut.  5.  16. 

11.  Cui  erat  insigne  castorum.  ]  Perperam 
Glossa  legit  caslrorum.  Usitatum  erat,  ait  San- 
chez,  utnautaein  puppigestarent  deos  tutelares, 
id  est,  eorum  statuas  et  id^la,  vel  efligies.  Hos 
Phoenices  Patcecos  vocant,  teste  Hesychio,  de 
quibusPersius. 

Ingentes  in  puppe  Dei. 

Et  Ovid.  1. 1.  Trist.  eleg.  3. 

Puppique  recunrae 
Insilit,  et  pictos  verberat  unda  deos. 

Unde  et  Chrysost.  opinatur,  Castorum  effigiesin 
navi  fuisse  depictas.  Castores  vocantur  gemini 
fratres  Castor  et  Pollux.  Castorenim,  utpotese- 
nior,  juniori  Polluci  suum  nomen  communica- 
vit.  Hiduonati  sunt  exJoveet  Leda,  Tyndari 
regis  conjuge  :  unde  et  Tyndarida  vocantur,  et 
oioffxoupoe ,  id  est,  Jovis  filii.  Fingunt  enim  Poetae , 
Jovem  cygni  formam  induisse,  et  ex  eo  Ledam 
ovum  concepisse  :  ex  quo  nati  sunt  gemini, 


Castor  et  Pollux.  Unde  Horat.  lib.  2.  serm.  sa- 
tyra  1. 

Castor  gaudet  equis,  ovo  prognatus  eodem 
Pugnis. 

Castor  enim  fuit  egregius  equorum  domitor; 
Pollux  vero  pugil.  Ambo  post  mortem  inter  si- 
dcra  relati  sunt:  quorum  signum,  Gemini  dici- 
tur,  in  quo  Sol  degit  in  Junio.  A  gentibus  pro 
diis  habili  sunt,  pracsertim  a  Romanis.  Undc 
etiamnumeorumingentes  statuaevisuntur  Roma; 
in  aditu  Capitolii.  Hinc  et  Cicero  in  Verrem  ac- 
tor.  7.  Vosque,  ait,  omnium  rerum  forensium  , 
consiliorum  maximorum  ,  legum  judiciorumque 
arbitri  et  testes  celeberrimo  in  loco  pra?toris  lo- 
cati,  Castor  et  Pollux.  Habili  sunt  dii  maris, 
ideoque  in  navibus  picli  a  naulis  in  tempestale 
invocabantur;  sive  quia  sunt  stellee  in  coelo  hoc 
nomine,  quae  si  utraque  appareat  serenilalis, 
si  una  duntaxat,  tempestatis  estindicium  :  sive 
quia  Castor  et  Pollux  mare  piratis  liberarunt  : 
sive  quia  iidem  fuerunt  argonautae ,  cumcoeleris 
sociis  Colchos  navigantes;  et  orta  tempestate 
cum  caeteri  timerent,  duae  stellac  super  capita 
Castoris  et  Pollucis  visae  sunt ,  ilicoque  mare  se- 
dari  coepit :  unde  se  eorum  gratia  a  diis  tutan- 
dos,  caeteri  persuaserunt,  indeque  in  similipe- 
riculo  eos  invocare  coeperunt,  uti  ex  Diodoro 
Siculo  et  Valerio  Flacco  narrat  Giraldus  Synt.  5. 
ptrg.  182.  Hoe  fabulae  ortae  sunt  exeo,  quodnautae 
obscrvare  soleant  stellas  Castorum,  ac  credere 
cas,  si  appareant,  navigantes  servare.  Unde 
Horat.  1.  1.  Carm. 

Dicam  et  Alcidem  ,  puerosque  Ledae  , 

Hunc  equis ,  illum  superare  pugnis 

Nobilem  ;  quorum  simul  alba  naulis 
Stella  refulsit, 

Defluit  saxis  agitatus  humor  , 

Concidunt  venti ,  fugiuntque  nubes, 

Et  niinax  (  quod  sic  voluere  )  Ponto 
Unda  recumbit. 

Idemalibi; 

Tyndaridoe  fidus  ab  inlimis 
Quassas  eripiunt  aequoribuserates. 

Jam  nautae  Christiani  post  B.  Virginem,  quoe  est 
stella  maris,  in  periculo  invocant  S.  Paulum  , 
qui  die  ac  nocte  in  profundo  maris  fuit,  S.  Cle- 
menteminmarimersum,  S.  Nicolaum.S.Franc. 
Xaverium,  qui  perpetua  quasi  navigatione  im- 
mensa  Oceani  spatia,  a  Lusitania  in  Indiam, 
Molucas,  JaponiametChinamemensusetremen- 
sus  est,  et  S.  Hermetem,  vel  S.  Thelmum.  Sic 
enim  vocaturanautis  jTWjtihs,  velEfr/uts,  aloco, 
qui  proprio  nomine  diclus  fuit  Petrus  Consalvus 
Ordinis  S.  Dominici ,  et  ad  coelos  migravit  anno 
Dominil2fr6.  cujus  vitam  etmiracula  conscrip- 
sit  Ferdinandus  Castiglius  p.  2.  Hist.  S.  Dominici 
1.  2.  c.  23. 1h.  et  25.  et  Ribadeneira  in  ejus  vita, 
quam  habetin  Appendice  Sanctorum  extravag. 
Porro  invocanteos,  non  ut  deos,  etnumina, 
sicut  Gentiles,  ut  objicit  Calvinus,  sed  ut  suos 
apud  Deum  patronos  et  advocatos ,  idque  in  ea 
re,  in  qua  ipsi  olim  Deo  servientes,  meruerunt 
ut  aliis  in  eadem  opitulari  possent.  Vide  Staple- 
toniumhic  in  Antidotis. 

Porro  insigne  Castorum  sic  erat  effigiatum. 
PingebanturCastoret  Pollux  quasi  duojuvenes; 
cuique  dabatur  ovi  pars  dimidia,  et  jaculum  in 
manu,  equusque  candidus,  superne  eminebat 
stella.  Ita  LucianusinDeorum  Dial.  in  fine. 

Syracusam.  ]    Civitas  cst  Siciliae   maxima  et 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVUT 

pulclierrirmt  sub  Pachyno  monte  sita,  ubi  fons 
Arethusa.  Nunquam  lam  nubiliis  esl  tlies  in 
anno,  quin  eo  Syracusis,  seque  ac  Rbodi  sol 
cernatur,  ait  Plinius  I.   2.  c.  62.  Jani  nobilitata 


$63 


est  S.  Lucio;  patria  et  mailyrio.  Hinc  palet  Pau- 
lum  in  Sicilie  fuisse  et  Siculis  profuisse.  Unde 
S.  Cbrys.  Porro,  inquit,  prcedicatio  eliam  usque 
in  Siciliam  pervenit. 

Scripsit  de  Sanctis  rebusque  Sicilice  opus 
magno  labore  et  studio,  e  priscis  Siciiloriun 
monumentis  erutum  et  claboratum  nostec 
P.  Octavius  Cajetanus,  sed  morte  praeventusin 
lucem  dare  non  poluit.  Ejus  ergo  postbumum 
edcndum  suscepit  P.  Alfonsus  Cajelanus,  qui 
opus  maturat,  nt  avidse  longseque  multorum 
exspectalioni  satisfaciat  :  interim  excerpta  ex 
ejus  Isagoge  de  S.  Pelri  et  Pauli  in  Siciliam  ad- 
venluet  fruclu,  Panormo  ad  me  Romammisil; 
cui  proindecum  gratiarum  aciione  haec  roectun 
accepta  referatcandidusLector.  Illa  hic  summa- 
tim  inseram,  utpotc  quse  S.  Lucse  Hisioriam 
prresentem  valde  illustrant,  multaquc  adduni  et 
supplent,  quaeS.  Lucas  studio  brevita'is  omisit. 
Equibus  liquido  videas  priscam  S.  Petri  el  Pauli 
in  Siculos  benevolentiam,  ac  vicissim  Siculo- 
rum  incensa  erga  Apostolos  studia. 

Hcec  igitur  de  S.  Petro  scribit  Isagogcs  c.  18. 
Certum  est Sieiliam  primitus  a  S.  Pelroaccepisse 
(itlem,  Ecclesias  primosque  Episcopos.  Undeln- 
nocentius  I.  epist.  adDeccnt.  constanter  alTirmat 
in  Sicilia  nullum  bominuminstituisse  Ecclesias, 
nisi  quosVencr.  Apostolus  Petrus,  aut  ejus  suc- 
cessores  conslitucrunt.   Mctapbraslcs  orat.  <lc 
S.  Petro  et  Panlo  die  29.  Junii,  tradit  S.  Pelrum 
oxSyria  Romam  naviganlcm,  in  Siciliam  Tauro- 
menium  appulisse;  et  apud  Pancratium  Episco- 
pum,  qucm  antca  Antiochise  agens  codem  proe- 
miserat,  diverlissc;  quod  anno  2.  Claudii  Imp. 
contigit  :  A  S.  Jobanne  Cbrysost.  idem   fuisse 
scriptum,  Constantinus  Lascaris  inscbcdis  suis 
firmat,  quas  in  Thesauro  Mamertinoe  urbis  legi- 
mus.  Metaphrastis  teslimonium  doctissimi  viri, 
Vinccnlius  Bclluacensis,   Cuiliclmus  Spirensis, 
Petrus   Calesinus  et   Cardinal.  Baronius  anno 
ChristiM.  firmavere.  In  Siciliam  una  cum  S.  Pe- 
Iro,  ut  ait  Metaphrastes,  vcnerc  e.jus  discipuli, 
Marcus  Evangelii  scriptor,    Appollinaris  postca 
a  S.  Pctro  Ravennammissus,  Martialis  abeodem 
deinde  amandatus  in  Gallias,  Rufae  Gapuaecrea- 
tus  Episcopus  Mena?a  addunt  Bcryllum.  Tauto- 
menii  cum  esset  S.  Petrus,  Maximum  calcchesi 
probc  instructum  baptizavit  et  Episcopum  ordi- 
navit,  constituitque  ut  Pancratio  succedcret. 
Idem  Syracusis  Marcianum  dedit  Episcopum , 
Catanrc  Bcrillum,  ut  habet  Martyrologium  Ro- 
manum  et  Menologia  Graecorum.  Hse  ergo  tres 
primac  sunt  Siciliaj  Ecclesioe  a  S.  Petro  erecta?. 
Hiscc  proxima  est  Agrigentum,  cujus  primum 
Episcopum  Scriptores  S.  Lihertinum  Martyrem 
memorant,  sedquo  anno  id  factum,  nos  latet. 
S.  Libertini  Encomiastes  Syracusanus,  fide  dig- 
nus,  ipsum  synchronum  facitS.  Percgrini  Mar- 
tyris.quiS.  Marciani  Syracusarum  Episcopi  u 
S.  Petro  instituti ,  fuit  discipulus. 

Lsagogesverocap.  20.  tradit,  S.  Paulum  Syra- 
cusis  a  Marciano  (quem  eodem  antealiquot  an- 
nos  miserat  S.  Petrus,  urbisque  Episcopum  or- 
dinarat)  Episcopo  incredibili  lastitia  exceptum  , 
ctChristianorumomniumejus  Ecclesirc  studiis 
ofTiciisque  obviam  cuntium  inclvto  Aposlolo  in 
vmculis  triQiphanti.  Certum  mihi  csl,  tres  illos 


dies  ineodem  cum  Marciano  hospitio  commo- 
ratum;  ca  in  spelunca  ,  quam  ille  pulsis  deemo- 
nibus  Christo  consecraverat.  D.  Pauluni  sacris 
operatumesse;  Syracusanam  Ecclesiam  piimi- 
tias  Occidentis,  Deo  obtulisse  ;  mullos  adChris- 
tum  convertisse;  camque  Ecclesiam  adspectu 
colloquiisque  recreasse,  atque  in  Dei  amorein 
incendisse.  Vicina  etiam  Syracusis  loca  ,  vicos- 
que  obivisse  credimus  :  quamquam  eniin  \inc- 
tus  Romam  duceretur,  humanitate  tamen  Julii 
Cenlurionis,  cujus  cuslodia  tenebalur,  multum 
Apostoli  rcverenti.e  dabatur.  Sidoneenim  ab  eo 
peimissus  est  ad  amicos  ire  ,  et  sui  curani 
agerc,  Melitae  apud  Publium  tres  dies  hospitari. 
Super  huinanilalcm  centurionis  accedebat  pie- 
tas  et  Chrisliana  religio,  quam  omnes  prolite- 
bantur  quicumque  socii  navigationis  D.  Pauli 
fuerant,  eorumqueamorcrga  Aposlolum,  Utpote 
cujus  beneficio  naufragium  cvasissent,  et  in 
Christum  credidissent,  nam  in  Pauli  gratiam 
oinnium  qui  navi  vehebantur,  non  solum  cor- 
pora  naufragio,  sedanimas  infidelitati  creptas, 
cx  Actis  Apostolorum  et  D.  Jobannis  Chrysos- 
lomi  interprelatione  superius  docuimus.  Exliis 
non  ambigimus  doctori  Gentium  permissum 
Syracusis  libere  agere,  praedicarc  regnum  Dei, 
quin  ctproximosurbisvicos  obire.  Ccrtequidcm 
procul  Syracusis  fcrc  octo  passuummillibus,  in 
agro  cuiSolarino  nomen  ,  Ecclesia  est  D.  Pauli 
Aposloli  titulo  insignita  ;  ct  sane  antiqiia  est  ar- 
chiteclura  :  in  qua  puteus  visilur,  cujus  aqua 
hausta,  ablulisquc  segrolis,  invocalione  Apos- 
toli  Pauli  multa  indies  miracula  patrantur,  vo- 
taque  cl  labellae  pendenlcs  sanctissimi  Aposloli 
collala  adversum  morlalcs  beneficia  contestan- 
tur.  Apud  Syracusanos  vetustradiliocst,  D.  Pau- 
lum  Apostolum,  cum  Syracusas  venit,  eum  in 
locum  cxcurrisse,  Ecclesiamque  a  Chrislianis 
in  ejus  rci  memoriam  fuisse  cxtruclam  :  in  co 
sane  tractu  antiqure  habitationis  vestigia  repe- 
riuntur;  fortasse  sevo  illo  oppidum  ibi  fuit,  quod 
Apostolus  pro  charitatc  sua  invisit. 

Isagoges  vero  c.  21.  docct,  S.  Paulum  oram 
Siciliaj  legisse  a  Pachyno  ad  Pelorum  ac  monu- 
menta  ab  eo  ibitlem  relicta  rccenset.  Navigatio- 
nem,  inquit,  ex  insula  melita  Syracusas  lcn- 
tam  fuissc  non  desunt  qui  probent  :  antequam 
enim  ille  navi  veclus  in  Syracusanum  portum 
appellcrct,  in  oram  cis  Pachynum  promonto- 
rium  dcscendisse  existimamus  et  vicina  loca 
collustrasse.  Vetus  est  traditio  apud  Hetinos  et 
Pachyni  accolas,  Paulum  Apostolum  in  cam 
oram  pcrvenisse,  atqucintus  ad  milliaria  qua- 
tuor  in  agrum  Elorinum  penetrasse  :  quo  loco 
sedificata  est  a  posleris  Ecclesia  juxta  fluvium 
Elorum,  D.  Paulo  dicata,  quae  adhuc  manct  in 
adventus  ejus  memoriam;  ncque  ab  ea  procul 
puteusest  in  veneratione  summa  habitus.cujus 
aquam  qui  biberint,  vel  lavcrint  se,  variis  e 
morbis  eripiunlur,  maximeque  valet  adversum 
vulnera,  morsusquc  noxios  bestiarum.  Eodem 
in  agro,  cui  nomen  Baliscalis,  alter  puteus  est, 
ad  quem  ejusdem  Aposlcli  virlule  ct  gratia 
multa  miracula  patrantur.  Porro  ex  accessu 
D.  Pauli  ad  haec  loca,  illud  omnino  constat, 
tardam  ejus  navigationcm  peream  Siciliseoram 
fuisse,  non  sine  magna  Dei  providentia,  ut 
Apostolus  Siciliam  collustraret ;  ct  quos  possct 
sua  praedicatione  ad  Christum  perduceret;  sed 
et  Apostolum  Syracusis  profectum  ,  insulam 
circumlegisse  D.  Lucas  docet. 


COMMENTARIA  !N  ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  WUII. 


Igilnr  Paulina  nnvis  poslcaquam  Syracusis 
solvit,  oram  Siciliae  marilimam  pra-tervecta  , 
rursutD  ccursu  suodeflexit  in  litius,  intraTau- 
romeuinm  atque  Messanam ;  ubi  mmcsedesest 
Paulo  Apostolo  sacra.  Antiqua  ea  fama  cst  apud 
loci  accolas,  D.  Paulum  cumSiciliae  oram  lege- 
ret,  in  sinum  illum  appulisse,  cui  monasterium< 
1).  Placidi  in  editocolle  incumbit,in  eoquecom- 
moratum  littore,  quod  deceiu  passuum  millibus 
ab  urbe  Messana  distat,  ipso  in  littore  locoque 
Apostoli  pedibus  calcato,  Cbristiani  deinde  nbi 
Clirisli  fides  adolevit,  parvam,  sed  magnac  pie- 
laiis  indicem  Ecclesiam,  D.  Paulo  sacram  cons- 
iruxerunt, quae  \postohinillud  littus  descensum 
testificarelur ,  reique  memoriam  ad  posteros 
derivaret.  Rhegium  Apostoluseaexoramantima 
solvit,  quae  res  a  majoribus  per  manus  nobis 
tradila,  a  D.  Pauli  navigalione  non  abborret.  Ejus 
enim  testis  acscriplor  D.  Lucas  in  Actis  Apost. 
ait  Syracusis  solventem,  ora  maritima  Sicilice 
navigata,  Rhegium  pervenisse.  Verosimile  est 
navim  insuke  litius  circumvectam  illuc  appli- 
cuisse,  ubi  adverso  rnaris  nestu  veniisque,  sive 
urgente  nocte  constitit;  dnm  secundus  esset 
aestus  ventique,  vel  illucesceret  dies,  ne  fretum 
ilhid  infamenaufragiis,  Charibdisque  vorlicibus 
formidatum  caeca  nocte  trajiceretur,  alque  iis 
maxime  quibtts  satis  esset  timoris  ex  proximo 
ad  Melitam  naufragio.  Sinus  autem  ille^in  quem 
fama  est  Apostolum  deseendisse,,  ad  id  videtur 
natura  faclus;  neque  illo  opportunior  maris 
tractus,  Rhegium  ex  ora  Mamertina  solvenli- 
bus  ;  sed  et  naves  quibus  ex  Oriente  iter  est  per 
Siciliam  in  Occidentem  ,  insula  praeternavigata, 
eo  ex  sinu  qui  nunc  aede  D.  Pauli  Apostoli  nohi- 
lilatur,  Rhegium  de  more  transmittunt. 

Isagoges  cap.  22.  ostendit,  S.  Paulum  fretnm 
Siculum  navigantem,  conspexisse  Messanam, 
sed  non  adiisse  ,  uti  contendit  Constantinus 
Lascaris  :  adiisse  vero  eam  postquam  e  primis 
.Neronianis  vinculis  liber,  rursum  provincias  et 
Siciliam  (  ut  videlur,  innuitque  S.  Cbrysosl.) 
pefagravjt.  Traditio  enim  est  Messanensis  Eccle- 
siae,  S.  Paulum  Messanensihus  Bacchylum  Epis- 
copum  praefecisse.  Sane  quotannis  ea  in  urbe 
supplicationesbabenturfestoConversionissancli 
Pauli,  in  memoriam  Bacchyli  Episcopi,  Messa- 
nensi  Ecclesiae  a  S.  Paulo  preepositi  :  ac  velus 
rnos  in  ea  Ecclesla  est  deducendi  per  urbem  re- 
liquasS.  Pauli.  Haacnostcr  Octavius.  Adduntalii, 
in  ditione  Avola,  qtiam  multi  censent  esse  Hy- 
blem  vel  Hyblam  ,  in  qua  ihymi  et  salicum  est 
cbpia,  unde  apes  paslae  mel  opiimum  conficiunt 
indeque  apes  Hyblaeae  et  mel  Hyblaeum  nuncu- 
patur  ,  de  quo  Martial.  in  Xeniis  : 

Cum  dederis  Siculis  medire  de  collihus  Hjhlae, 
Cecropios  dicas  lu  bcel  csse  favos. 

Juxta  Hyblam,  inquam,  pergendo  versus  Syra- 
cusas,  similisilliElorinoestputeus  qui  a  S.  Paulo 
nomen  accepit,  ejusdem  virlutis  et  veneratio- 
nis  :  ad  quemquiamulliscrpentes  bibendicausa 
accedunt ,  binc  juxta  eum  multac  cernuntur  vi- 
perae  et  serpentes  mortuae,  potuhujus  aqueeoc- 
cisaj.  Similis  et  nomine  et  virtute  est  puteus 
juxia  Syracusas,  cujus  aqua  multas  curat  infir- 
mitates.  Hoe  nccepi  a  nostris  Palribus  Siculis  , 
oculatis  teslibus.  Ubi  vide  quantae  dignitatis  et 
meriti  fuerit  S.  Paulus  quantce  eliam  bonitatis 
et  beneficentiae,  quaeeum  nusquam  sinebat  esse 
otiosum  et  vactium  ,  scd  suic  virtutis  scmina,  et 


viiales  radiosinstar  solis  ubiquc  spargere  t,om- 
pellebat,  ul  imilaretur  Cbristum,  qtu  perlransut 
bcncfaciendo ,  ct  sanando  omnes  oppressos  a  diu- 
bolo ,  tit  ait  S.  Petrus  Aclor.  10.  38.  Vere  de 
S.  Paulo  dicas,  quod  officium  Ecclesiasticum 
canit  de  S.  Caecilia  :  CtBcitia  famida  taa,  Domine, 
quasi  apis  tibi  argumcntosa  dcservit. 

Denique  Syracusis  triduo  commorans  Paulus 
evangelizando  majorem  incolarum  parlem  (ac 
per  eos,  vicinos  Sictdos ;  ut  Sicilia  fidem  S.  Paulo 
deheat)  ad  Christum  convertit,  uti  narrat  Hie- 
ron.  Marafiotus  in  Cbronicis  Calabriae  lib.  1. 
cap.  20. 

13.  Rhkgium.]  Civitas  Calabriae  objacens  etvi- 
cina  Sicilia?.Ila  dicta  h™  roo  prixwxi,  id  est  abrum- 
pcre;  eo  quod  terrac  motu  vel  maris  eluvione 
abrupta  sit  a  Sicilia,  cui  prius  cobacrebat,  erat- 
que  contigua,  imo  conlinua.  Sic  et  Siciliam  dic- 
tam  volunt  quasi  Sicililam,  id  est,  rcsectam  ab 
Ilalia,  cui  antea  coh.erebat.  Ita  Plinius  1.  3.  c.8. 
Stcilta,  inquit,  quondam  Brutio  agro  cohcerens  t 
mox  inlerfuso  mari  avtdsa  XII.  M.  in  longitudi- 
nem  fretro ,  in  talitudinem  autem  MD.  juxta  co- 
tttmnam  Rheginam.  Et  Isidorus  Clarius  lib.  13. 
Orig.  c.  18.  Freltim,  ait,  apcUatum  est ,  qaod  ibi 
sempcr  mare  ferveat  :  fretum  cnim  est  angustum 
rt  qtiasi  fervens.  Nam  freta  Varro  dicla  ait  quasi 
fervida,  id  cst,  ferventia  et  motum  fervoris  liaben- 
lia.  Fretum  Sicitue,  quod  Iihegiumdicitur,  Sallus- 
titts  ex  tali  causa  vocari  scribit  diccns  ,  Italiceolim 
Siciliam  conjunctam  fttisse ,  el  dam  esset  una  lel- 
lus,  medittm  spalium  aut  per  liumiiitatem  abrup- 
tum  est  aquis,  aut  per  angustiam  scissum;  etinde 
pV,yiov  nominatum  ,  quia  grcece  abrtiptum  hoc  no- 
mine  nuncupatur.  Eadem  quasi  ad  verbum  ha- 
bet  S.  Hieron.  in  Nomin.  Actor.  Apost.  et  ex  eo 
Beda  bic.  Recte  ergo  fretum  hoc  vocatur  Rbe- 
gium,  indeque  urbs  freto  adjacens  pariter  vo- 
catur  Rhegium,  quia  boc  spatio  ante  fueratisth- 
mus,  quem  mare  perrupisse  dicitur.  Porro 
Thucyd.  1.  U,  hoc  frelum  vocat  Cbarybdin  :  sic 
et  Mela.  1.  2.  c.  8.  et  Plinius  lib.  13.  c.  18.  Eo 
qttod  gurgitibus,  inquit,  occullis  naves  absorbeat. 
Ter  autem  in  die  erigit  fluctus  ,  ct  ter  absorbet  : 
nam  accipit  aqtias,  ul  vomal ;  vomit ,  ttt  rursas 
accipiat.  Vide  Philippum  Cluveriuml.  1.  deAnti- 
qua  Sicilia  c.  5. 

Porro  Rhegiumvetusta  et  nobilis  estCalabriai 
civitas,  de  qua  multa  Hier.  Marafiotus  in  Chro- 
nicis  Calabrine  1.  1.  lihegium,  inquit,  Prima  Ita- 
lice  civltas,  otim  fuit  una  b  quatuor  Rebttsp.  magnce 
Grcecice,  metropolis  Calabrice,  ut  liquet  ex  eoquod 
cttm  in  Calabria  sint  qualuor  Archiepiscopatus, 
antiqiiissimus  sit  Rhegiensis ,  quidecem  habet  Suf- 
fraganeos ,  Consentinus  qttatuor ,  S.  Sevcrincc 
qttinqtte,  Rossanensis  nuUum. 

Silet  bic  mulla  Lucas,  ac  pracsertim  Rhegien- 
sium  a  Paulo  conversionem  uno  die,  quo  apud 
eos  hfesil,  factam  :  quaeex  Ecclesiaj  Rhegiensis 
monumenlis  eodem  aevo  gracce  conscriptis,  ac 
deindein  Latinumidiomalranslatis,  etin  Arcbic- 
piscopali  arcbivio  asservatis ,  a  Rhcgiensibus 
viris  eruditis  et  primariis  ad  me  Romam  trans- 
missa,  bic  transscribam,  quia  ad  historiam  prae- 
scntem  faciunt;  ut  ex  iis  liqueat  tum  Rbegien- 
sium  primacva  erga  Christum  etPaulum  fideset 
devotio,  tum  S.  Pauli  erga  eos  amor,  simulque 
ejus  insatiabilis,  etiam  in  mediis  itineribus  et 
vinculis,  ubique  cvangelizandi  silis  et  ardor, 
(cque  ac  energia  et  fruclus.  Sicigitur  habent  in 
viia  et  martyrio  S.  Slephani ,  qui  S.  Pauli  comeg 


GOMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORfJM.  Cap.  XX\  III. 


3G7 


et  disclpnlus,  primus  ab  co  crcatus  est  Rhe- 
giensiuin  Episcopus.  Hic  sanclus  Martyr  Stcpha- 
nus  fuit  i;  civilatc  Nicccv  :  pelente  autcm  1'aulo 
Apostoto  llomam,  comitalus  est  eum  usque  ad  ci- 
vitatem  Phcgii  Calabrice.  Cum  autern  Apostolus  ci- 
vitatem  invenisset  idola  colcntem ,  prccdicavil  in 
ca  verbam  Dornini;  et  sicut  terra  bona  acceptum 
scmen  cenluplum  rcddit,  ita  et  cjus  civitalis  incolce 
verbum  Dei  recepcrunt  :  quos  cum  Paulus  ins- 
iruxisset ,  el  plurimos  illorum  in  nomine  Patris  , 
el  Filii,  cl  Spirilus  sancti  baptizasset ,  crcacit  ip- 
sis  Episcopum  Stcphanum  :  qui  sibi  creditum  gre- 
gem  bene  puscens ,  multos  ad  fidcm  Cltristi  suis 
doclrinis  convertit.  Cum  autcm  in  hac  civilale  de- 
cem  et  scplem  annos  moratus  esset ,  ct  Episcopos 
et  presbyteros  ordinassct ;  Deique  gralia  Ecclesia 
aucta  fuissct ,  poslca  pcrscculione  contra  Chrislia- 
nos  mota,  captus  fuit  ab  Ilicrace  duce  Sanclus , 
tanquam  prcccipuus  fidei  Clirisliancti ;  ct  coaclus 
fuit  ut  abnegarct  Cliristum  cl  immolarct  idolis  : 
ipse  aulcm  non  admittebat ,  quin  potius  inlrcpida 
Christum  Dcum  confitendo  et  factorum  omnium , 
idola  autem  Gcntium  ligna  ct  lapides  scnsucaren- 
tia,  opera  manuum  hominum  esse  assercns  ct  dia- 
boli  invcnliones,  idcirco  indefcsse  perculitur  una 
cum  Socra  Episcopo,  et  saxis  quoquc  vullus  eoruiu 
confringuntur,  in  caminumque  ignis  conjcctiexie- 
runt  iltcesi.  Unde  multi  crediderunt  in  Christum  , 
cl  acclamavcrunt  dicentcs  :  Magnus  Deus  qui  d 
Pontiftcibus  Stephano  ct  Socra  prcedicalur.  Intcr 
qttos  irunt  mulieres  pudica  Agncs,  Eelicitas ,  et 
Perpetua  nuncupuicc,  discipulai  divi  Stcphani,  qucs 
inlrrpide  coram Ilicrace  duce  confessce  sunt,  nomen 
Christi  Dei,  veri  crcatoris  omnium  prccdicanles  ; 
tunc  ira  plenus  dux ,  ipsas  una  cum  Stephano  et 
Socra  Pontificibus  gladiodisccndijussit :  quo  faclo 
ilico  tradidcrunt  sunctas  animas  suas  Domino , 
grutias  agentcs  et  exultantes,  quod  digni  faclies- 
srnt  pro  Christo  mori.  Addila  crant  cleganlia 
Troparia  ct  Protonia  Grcecolalina,  puta  Anlio- 
phoiiiT,  vcrsus  ci  liymni  in  laudcm  S.  Slephani, 
ex  pcrvi ■■lusto  codicc  Valicano  manuscripto  uu- 
moro  15Zi3.  Mcikco  nuncupalo ,  quo  Ecclesia 
(irajcorum  in  olliciis  divinis  rccilandis  ulilur , 
ucccpta,  in  quibus  S.  Stephanus  vocalur  Hkj- 
rarcha,  Uieron.  martyr,  toj  llauAou  o>o;»j>os ,  id 
est,  cemulator  ct  similis  zelicum  S.  Paulo;  cjus- 
que  martyrium  consignalur  dic  5.  Julii  :  quo 
pariter  dic  Rcgini  cjus  festum  lola  dicecesi  celc- 
hrant  :  qiuc,  ne  tequo  sim  longior,  omiito.  Ad- 
dit  Hieronymus  Marafiotus  in  Chronicis  Cala- 
hriae  lih.  1.  cap.  20.  hac  de  causa  Regicnsem 
Kcclesiam  Cathedralcm  cssc  insignitam  tituloet 
sede  Archicpiscopali,  ciqueolimsubjeclas  fuissc 
omnes  Calabriaj  Lcclcsias,  co  quod  ipsa  prima 
inter  Calabros  Episccpum  S.  Stcphanum  acco- 
perit  a  S.  Paulo,  quodquc  S.  Stephanus  Episco- 
pos,  Presbyteros  ct  Diaconos  aliis  Calabriaj  ci- 
vilatihusdederit  et  ordinarit. 

Porroconstans  cl  antiquissima  apud  Rhegicn- 
ses  cst  traditio,  hac  ratione  et  miraculo  S.  Pau 
luin  Rhegienses  converlisso  :  navi  qua:  Paulum 
vehebat  Rhegiuoq  appcllenie ,  cjus  viscndi  causa 
ad  liltus  concurreruniRhcgicnsrs,  praeserlim  ut 
in  ea  sua  numina  Castoris  et  Pollucis,  qu.c  prae- 
ferebat  navis,  vencrarentur.  Mox  Paulus  de 
niore  orsuscis  pra^dicareEvangelium  ,  cum  ab 
cis,  utpote  idololalris,  non  audiretur,  postulavit 
ul  sibi  prscdicanti  vel  ad  modicum  aures  com- 
modarent,  tantillo  scilicel  teinporc ,  quantulo 
caudela  exigua  arderet.  Eo  impetrato,  candclu- 


lam  accendit,  ah*ixil(pic  columnoc  ,  cui  naves 
appellentes  solebant  ^lligari  :  cumqwe  BtaUm 

absunipta  candcla  cvancscerel,  illico  per  mii.i- 
culiun  coepit  ardere  ipsa  columna,  quo  portcuio 
pcrculsi  ol.  conipuiictiRhcgicnscs,  Paulum  ut  lio- 
inineni  (livinuin  auscultanics ,  ab  00  ad  Cbris- 
luni  traducti  sunt.  In  hujus  rei  fid<ni  ct  nicmo- 
liain  coliuniia  in  Ecclesiam  S.  Pauli  (quae  in 
liltore  erccta  csl)  translata  honorilicc  supra  Al- 
tare  majus  rcposita  cst  :  ubi  mira  veneratione 
colitur,  multisque  miraculis  coruscat,  uti  Uquet 
cx  hoc  dc  ca  Rhrgiciisiiun  hymno ,  quem  typis 
cxcusum  vulgarunl,  mihique  exemplar  trans- 
miseruut. 

HV.\I>L-S 

IN  COLLMNAM  RHEGLNAM 
S.  Pauli  Apostoli. 

Ave  columna  noLilis, 
Electro  ct  auro  dilior 
Illaque  Mosis  ignea 
Columna  fortunaiior. 

Quod  ore  Paulus  praedicat, 
Te  fulgurante  oomprobat  ; 
Te  conflagrantc  Rhegium 
Clirisli  fidcm  complcctilur. 

Te  Palma  tangens  languida  : 
Sensit  madelam  ccelicam  : 
Ilaustusque  pulvis  illico 
/Egris  salutem  contulit. 

Ego  columna  Rliegia, 
Ilebros  ut  Israelica 
In  terrae  oplima  transtulit , 
Tu  nos  in  astra  ducito. 

Summo  Patri  sit  gloria, 
Natoque  Patris  unico , 
Et  Paracleto  numini , 
Cunctis  in  sevum  scculis.  Amcn; 

i/.  Pnulus  Apostolus  devenit  Rhegium.  Allcluia. 
5!.  Et  seminavit  vcrbum  Dei.  Alleluia. 

ORATIO. 

Deus ,  qui  ad  Pauli  Apostoti  prcedicationem , 
lapidea  cotumna  divinitus  ignesccnle ,  ftdei  tumine 
Ilheginos  populos  iltuslrasli;  da  quasumus  ut  quem 
Evangctii  prceconem  habuimus  in  terris,  inlerces- 
sorem  habcrc  mcreamur  in  ccetis. 

lnsupcr  Joannes  Angelus  Spagnolus  Canoni- 
cus  Reginus  ,  de  rcbus  Reginis  libr.  h.  cap.  1. 
narrat  vulgo  credi  Paulo  pracdicante  pisces  lit- 
lus  egressos  ei  auscultasse,  uti  auscultarunt 
S.  Francisco  et  S.  Anlonio  Patavino.  Additque, 
nonnullos  dicere  cicadas  a  S.  Paulo  lacere  jus- 
sas,  nunquam  dcinccps  eo  loci  comparuisse; 
sed  se  id  noncredere. 

Putf.oi.os.]  Civitas  cst  Campanioe  juxta  Neapo- 
lim  (ita  Syrus)  nobilis  S.  Januarii  martyrio. 
Hinc  tradunt  et  gloriantur  Ncapolitani,  S.  l'au- 
lum  cx  itincro  Ncapoliin  divcrlissc.  Putcoli dicii, 
abaquaecalidaB  ibi  ebullientis  putorc,  aitFeslus, 
vcl,  ut  alii,  a  multitudinc  putcorum  carumdem 
aquarum  gratia  faclorum.  Haec  ctiam  vocata  est 
Diccearchia ,  a  justitiaj  adminislratione  :  a  Sa- 
niiis  condila  ,  ut  vnlt  Eusebius  ,  eo  lempore  quo 
Tarquinii  Roma  a  Bruto  suntcxpulsi.  Parimodo 
S.  Petrum  Romam  navigantem  appulissc  Neapo- 
lim,  ibique  Missaxu  celcbrasse  tradunt  Neapo- 
litani ,  et  Card.  Baron.  anno  Chrisli  hh. 

\h.  Et  sic,  hoc  cst,  non  m.iri,  ut  hactcnus , 
sed  tcrra  pedcslri  ilinere ,  venimcs,  (id  cst,  ve- 
nirc  cl  pergerecoepimus)  Romam,  ]  unde  pedilcJ 
primo  vcnimus  ad  Appii  Forum,  dciiidc  ad  tres 


COMMENTAMA  1N  ACTA  APOSTOLOMJM.  Cap.  XXVIII. 


368 

Tahernas ,  dcnique  Romam ;  ut  mox  explicat 
Lucas  v.  16.  Unde  minus  recte  Cajetanus  perRo- 
mam  accipit  portumllomanum,  sive  ostiaTibe- 
rina,  ubi  scilicet  Tiberis  in  mare  inlluit,  qui 
Homa  distat  duodecim  milliaribus  Italicis.  Nam 
inter  porium  Romanum  et  Romam  noninleria- 
cet  Forum  Appii  et  tres  Tabcrnae ,  quo  prius  de- 
\enisse  Paulum  narrat  Lucas.  Melius  alii  per 
Bomam,  accipiunt  agrum  Romanum,  praesertim 
quia  olim  suburbia  Romana  longissime  se  qua- 
quaversum  extendebunt.  Denique  potest  hic 
esse  anacephaloeosis ,  qua  Lucas  generatim 
primo  dicat  Paulum  Puteolis  venisse  Romam, 
deinde  particulatim  itinera  media  enarret  qui- 
hus  Romam  contendit  et  pervenit,  nimirum  per 
Apii  Forum  et  tres  Tabernas  :  ubi  ei  occurerunt 
fideles  Romani  eumque  Romam  deduxerunt. 
Hoc  enim  frequens  est  Hchraeis  ,  uti  videre  est 
in  libris  Regum,  et  alibi. 

15.  Etcum  audissent  (forteexlitteris  Christia- 
norumPuteolanorum)  fratres.]  PutaChrisliani, 
quod  Paulus  in  urbcm  adventaret. 

Usque  ad  Appii  forum.  ]  Hoc  Plinius  1.  \h.  c.  6. 
ponit  in  agro  Setino,  dictum  ab  Appio  Claudio, 
qui  est  auctor  vioe  Appiae.  Ortelius  in  Theatro 
censet  cum  Blondo  et  aliis,  esse  Fossam  Novam, 
ubi  diem  obiit  S.  Thomas  Aquinas.  Accedit  Ba- 
ronius,  qui  Forum  Appii  ccnset  fuisse  juxtaPon- 
tinas  Paludes,  ac  Roma  distare  uno  et  quinqua- 
ginta  passuum  millibus;  Tres  Tabernas  vero 
triginta  tribus  ,  easque  hodie  vocari  Cisterna, 
quasurbecula  est  juxta  Velitras,  patriam  Augusti 
Caesaris.  Eas  enim  fuisse  contra  Antium,  quod 
modo  Nettuno  dicilur,  docet  Cicero  ad  Atticum 
lib.  6.  epist.  29.  Emcrsimus ,  inquit,  commode  ex 
Antio  in  Appiam,  aci  Tres  tabernas.  Porro  Isido- 
rus  Pelus.  lib.  1.  epist.  337.  et  ex  eo  OEcumenus 
hic ,  tradit  Forum  hoc  dici  Appii ,  quod  fuerit 
Appii  statua  insignitum,  Romani  enim  loca  ,  in 
quibus  regum  et  principum  statuae  posilae  erant, 
vocabant  fora.  Sic  vocatum  est  Forum  Cornelii, 
quod  hodie  Imola  dicitur  :  Forum  Claudii  hodie 
Tolsa  :  Forum  Julii,  hodie  Frigoti :  Forum  Li- 
vii,  hodie  Forii  :  Forum  Sempronii,  vulgo  Fos- 
tembrone  :  Forum  Segusianorum  yulgo  Bourg 
en  Bresse  :  Forum  Tiherii ,  vulgo  Schuvits ,  civi- 
tas  apud  Helvetios. 

Accepit  fiduciam,]  Sipsos ,  idest  prafideniiam , 
animos,  audaciam,  q.  d.  Majores  accepit  animos 
Romee  praedicandi,  et  majorem  spem  Romanos 
convertendi  :  tum  quia  Romanos  fideles  tam 
erga  sepropensos  et  devotos  videbat :  tum  quia 
ex  eis  colligebat  indolem  Romanorum  benig- 
nam  ,  amicam  ,  docilem  :  lum  quia  eos  habitu- 
nrs  erat  in  pracdicationc  cooperatores  et  adju- 
tores. 

16.  Cum  autem  vemssemus  Romam.  ]  Groeca  ad- 
dunt,  tradidit  centuriovinctos  spxro-xzoic-xri ,  idesl, 
principi  exercitus,  ita  vocabatur  proetor,  velPrae- 
fectus  reorum ,  vinctorum  et  carcerum;  sicut 
nunc  Romoe  vocatur  Barzellus  ,  qui  post  se  ducit 
agmenSbirrorum,  sive  satellitum  instar  exerci- 
tus.  Unde  vir  eruditus  censet  Barzellum,  dici  ab 
Hebroeo  Barzel ,  id  est  ferrum  ,  eo  quod  ferro  et 
armis,  armatisque  militibus  stipatus  incedat. 

Porro  Panlus  ingressus  est  Romam  anno 
Christi  57.  ail  Euseb.  in  Chronolog.  S.  Ilier.  de 
Script.  Eccbs.  in  Paulo ,  Baron.  et  alii.  Addit 
Beda  ,  Ado,  Usuardus  et  Onuphrius  in  Chronol. 
ingressum  essc  die  sexta  Julii.  Baronius  lamen 
et  noster  Lorinus  citius  id  factum  putant,  et  vere 


putant,  si  Paulus,  ut  vult  Arator  ,  initio  veris 
solvit  Melita.  Sed  hoc  incertum  est.  Potius  cre- 
dendum  est  priscis ,  Bedae ,  Adoni,  Usuardo. 
Vide  dicta  c.  27.  9.  Prisci  enim  inter  se  hiccon- 
sentiunt. 

SmiMETMANERE,]insuohospitio.  q.  d.  Nonduc- 
tus  est  in  carccrem  cum  caeteris  vinctis  ,  sed  in 
sua  domo  manere  permissus  est;  ita  tamen  ut 
g<  staret  catenam,  ut  patet  v.  19.  et  haberetcus- 
todienlem  se  militem,  ne  fugere  vel  elabi  posset. 
ld  bonoris  praeslitum  videlur  Paulo  ,  quod  vi- 
rum  magnum,  et,  ut  ait  Chrysost.  admirabilem 
censeret  centurio  et  ceeteri;  tum  ex  occursu  et 
reverentia,  quam  ei  ubique  a  Christianis 
cxhiberi  cernerbant;  tumexejus  excelso  animo 
sapientia  et  vitute. 

17.  Post  tertium  autem  diem.  ]  Tres  enim  dies 
priinos  Paulus  dedit  quieti ,  utpole  fessus  tam 
longo  itinere,  ac  comparando  hospitio,  caeteris- 
que  rehus  accommodandis.  Addit  Gagneius  ex 
OEcumenio  per  hosce  dies  eum  explorasse,  num 
Judaei  aliquas  Romse  ci  struxissent  insidias,  aut 
contra  eum  litteras  dedissent  ad  suosRomae  de- 
gentes;  eumque  cognovisset  nil  tale  eos  facti- 
tasse,  convocasse  primos  Judaeorum.  Vide  hic 
curam  et  charitatem  Pauli  in  Judaeos,  a  quibus 
tanta,  el  haec  ipsa  vincula  patiebatur  :  ubique 
primos  salutat,  et  salutare  satagit. 

NON  QtJASI  GENTEM  MEAM  1IABENS  ALIQUID  ACCU- 

sare.  ]  Non  quasi  habeam  de  quo  gentem  meam 
accusem.  Ita  Tigur.  adimit  suspicionem  et  me- 
tum  Judajis,  neputenteum  Romam  venisse,  ut 
Judaeos  accuset  apud  Caesarem ,  itaque  ipsi  con- 
tra  eum  se  arment.  Tales  enim  multi  e  Judea 
Romam  veniebant  Pontifices,  Scribas  et  Judaeos 
accusaturi  apud  Imperatorem ,  ut  patet  ex  Jose- 
pbo. 

20.  Propter  spem  enim  Israei,  catena  nAC  CIR- 
cumdatus  sum.  ]  Spes  metonymice  ponitur  pro 
rc  sperata.  Nam  spem  Israel  vocat  Christum  ;. 
quia  Messias,  sive  Christus,  uti  Israelitis  a  tem- 
pore  Abrahae  fuit  a  Deo  promissus,  ila  assidue 
pertria  annorum  millia  ab  eisdem  fuit  exspec- 
latus,  cteliamnum  expectatur,  el  exspeclabilur 
usque  ad  finem  mundi.  Judun  enim  in  totaerum- 
nis  suis  non  aliud  sperant,  non  aliud  orant, 
non  aliud  clamant  quam  ut  veniat  Messias,  qui 
eos  liberet  et  salvet.  Vocatur  autem  Christus 
speslsrael,  quia  per  Christum  sperabant,  et  spe- 
rant  veri  IsraeliUe  justitiam,  gratiam,  salutem, 
resurrectionem ,  felicitatem  et  gloriam  sempi- 
ternam.  Hoecenim  a  Christo  speranda  ctexspec- 
tanda  esse  promiserunt  Prophetse.  Sensus  ergo 
est.  q.  d.  Ego  Paulus  hac  catena  vinctus  sum  , 
quja  proedico  Jesum  csse  Christum,  ab  eoque 
sperandam  et  pelendam  esse  remissionem  pec- 
catorum  gratiam  et  salutem.  Judaei  ergo  me 
vinxerunt ,  quia  attuli  eis  suam  spem.  At  vos 
spem  vestram,  puta  Cbristum  ,  quem  vobis  an- 
nunlio,  et  propter  quem  vinctus  sum,  excipite, 
elin  eumcredite,  utsalutemaeternam  assequa- 
niini.  Sic  Apostolus  Coloss.  h.  27.  Christum 
vocat  spem  gtoritf ,  et  1.  Thim.  1.  1.  spemnos- 
tram,  quia  ipse  est  objectum  ct  causa  spei  nos- 
trae  :  per  illum  enim  bona  sperata,  puta  gratiam 
etgloriam  consequimur.  Hinc  illaeProphetarum 
ardentes  Christo  preces  et  voces,  Isaiae  c.  Ixb.  8. 
Rorale  cceti  desuper ,  ct  nubcs  pluantjustum  :  ape- 
riatur  terra ,  et  germinel  Salvatorem.  Et  c.  6.1. 
Utinam  dirumperes  coelos  et  dcsdenderes  :  d  facie 
ttia  montes  deflucrent.  Jacobi  Satutare  (Salvato- 


COMMENTARIA  IN  ACTA  APOSTOLORLU. 

reoj)  luum  exspcctabo  Domine.  Gcn.  U9.  18.  Mo- 
sis  :  Obsccro  Dominc  mille  quem  missurus  es, 
Exodi  h.  13. 

Tropologicc  Christus  cst  spesJsrael,  id  est, 
dominantis  Dco,  Deumgue  vklentis,  aut  potius 
visuri;  quia  fideles  non  aliud  sperant  quam  \i- 
derc  Dcum  ct  Chrislum  in  coclo ,  ejusque  prae- 
scntia  ct  gloria  beari  etfrui,  juxta  illud  Apoc.  21 


Cap.  XXVIII. 

trc.  Sic  de  Fabio   Maxiino  dixit  Ennius  :  Unus 

homo  nobis  cunclando  restiluil  rcm.  Unus ,  id  est, 
insignis  el  eximius. 

20.  Aurb  ai  dietis.  ]  Sunt  verba  Isaiac  c.  6.  9. 
ubi  ea  explicui  :  (juarc  liic  illa  non  rcpclam. 

28.    GENTIBCS  MI8SUM    E8T    BOC  SALUTARE   Dl.I.] 

Id  cst,  haec   salus  Dei  pula  Christus  salvator, 


23.  Claritas  Dci iUuminavit  eam  (creleslem  Jeru- 
salem)  et  lucerna  cjus  cst  Agnus.  Et  iiJud  Ecclc- 
siaj  : 

Jesu  noslra  rodemntio, 
Amor  et  desiderium  , 
Deus  creator  oninium, 
Homo  in  fine  tcmporum. 

Et  illudlsaiae  c.  26.  8.  Domincnomen  tuum  etmc- 
moriale  tuum  in  desiderio  animtv.  Et  illud  Psallis 
ps.  15.  5.  Dominus  purs  licreditalis  mcce,  ct  cali- 
ris  mci ,  tu  cs  qui  rcstilucs  haredilatcm  meam 
mihi.  Quid  mihi  est  in  ccelo,  et  d  le  quid  volui  super 
terram,  Deus  cordis  mci,  et  pars  mca  Deus  in  ater- 
num  ? 

22.  ROGAMUS  AUTJEM   A   TE  AUDIRE  QIVE  SENTIS,  ] 

dc  spelsracl,  quam  dixisti,  puta  dc  Messia,  an 
venerit,  an  adbuc  sit  venlurus. 

Nam  de  secta  iiac  (Cbrisli  et  Christinnorum, 
quce  Christum  jainvcnissc  crcdit,  quamqucul  0 
Paulc  tacite  conuncmlasse  videris,  idcoque  a 
ludaeis  cssc  vinclus)  notum  est  noiiis  QUJA  cbi- 
que  ei  contradicitur.  ]  Id  dicuiit,  ut  Pauli  ani- 
lnum  praeoccupent,  infringant,  et  a  Christo  prae- 
dicando  averlant.  q.  d.  Tu  6  Paule  occultc  vi- 
dcris  Chrisli  sectam  sequi,el  praedicare:  atvi- 
deris  dcccptus  :  nam  uhique  viri  sapienlcs  ,  in- 
tcr  quos  sumus  et  nos,  ei  conlradicunt.  Illis  ergo 
nobisque  assentirc,  menlem  affcctumquc  erga 
Christum  depone ,  ac  nobiscum  pergc  colere 
Mosen  et  religionem  ab  eo  sancilam. 

Moraliterhic  disce  signum  Christict  Christia- 
nismi  csse  contradictionem  et  pcrsccutionem. 
Hoc  enim  pracdixit  Simcon  dicens  :  Ecce  positus 
cst  hic  in  ruinam  ct  in  rcsurrcctioncm  multorum 
tn  Israel  ct  in  signum  cui  contradicetur ,  Luca%  2. 
oh.  Vcre  S.  Hier.  in  Lzech.  c.  hl.  Incipit,  ait,  po$- 
sessio  a  Thamar,  a  palma  vidclicct  victoriaque 
vitiorum,  usquc  ad  ar/uas  conlradictionis.  Sernper 
rnim  virtulil/tis  contradicitur.  Accitatis  bisce  .hi- 
dasorum  verbis,  subjungit;  Omnis  contradictio 
est  sanctitalis ,  qua  intcrpretalur  Cadrs ,  dicenle 
Psaltc  Psal.  28.  S.  Concutict  Dominus  descrlum 
Cudes.  Hoc  esl  quod  ail  Paiilus  :  Omnes  qui  pie 
voUint  vicrre  in  Christo  Jrsu  ,  prrsccutioncm  pa- 
ticntur,2.  Tim.  3.  12.  Vide  ihi  dicta. 

23.  Testificans  regni'M  Dr.i,  ]  multis  tcstimo- 
niis  Mosis  cl  Prophclariun  ostcndens,  rcgnum 

Dei  esse  Ecclesiaui  Christianam,  eamque  esse 
viatn  ail  regnum  coelorum.quod  plenumetglo- 
liosum  est  Dei  icgnum.  Vide  dictac.  2.  /|0. 

A  m.vm:  usqub  ad  vesperam.  J  Fuil  crgo  hacc 
prolixa  Pauli  vcl  lcctio,  vcl  concio ;  scdnimi- 
nim  de  Christo  loqui  non  satiabatur,  in  ejus 
prsedicationc  non  faligabatur ;  /clus  cl  sitis  sa- 
lutia  Jinhcoruin,  omnem  ei  corporalis  siiis  ct 
i.unis  memoriam  adimebat.  Sicnim  mcrcatorcs 
lu  dic  nundinarum  toto  dic  ncgotiantur  ,  ct  ug- 
que  in  noctcm  jcjuni  pcrmancnl,  ncc  famem  scn- 
tiunt,  oh  lucri  lerreni  sitiin,  multo  magis  Pau- 
lu.s  caplans  aniinaruin  lucra,  omniscibi,  polus, 
laboris  ct  fatigationis  obli\  isccbatur. 

25.  Lmm  vi.ur.LM.]  appositum,  insigncctillus- 

CQRKELICS  A   T.APUV.      TOM.   X. 


cujus   Evangclium 


gratiam 


et  salutem  cgo 


praedico.  Sept  cnim,  quos  sequitur  S.  Paulus , 
hcb.  -j"Ci  iescua,'n\  cst  sallus  vcrlttnt  sanipuv , 
id  est  sqlutare  \  ut  innuant  salutem  lianc  esse 
Christum  salvatorem.  Ita  S.  Basil.  in  Psalm.  65. 
ct  S.  Aug.  I.  1.  Contra  advers.  Icgis  ct  Prophet. 
cap.  15. 

29.  QU/Estionem,  ]  5>jti)«(v,  idest  disquisitiour m , 
ob  scrupulos  de  Christo,  quos  cis  injiccrat 
Paulus. 

30.  Mansit  autem  ijiennio.  ]  Ergo  usque  ad 
annum  Chrisli  61.  (piifuiiNeronis  quintus. 

I.\  suoconducto.  ]Ita  legc  cum  Rom.  Grosciset 
Syris,  nonconduclu,  ut  perpcram  aliqui  Icgunt : 
conduclo,  scilicet  hospitio  et  domo.  Sic  conduc- 
lum  substanlivc  pro  loco  conducto,  accipit  Ci- 
cero  orat.  pro  Cluentio  diccns  :  Solet  cnim  extra 
porlttm  aUquidhabere  conducli.  Lndc  Syrius  vcr- 
lit,  conduxit  sibi  Paulus  domum,  el  fuil  inea  duo- 
bus  annis.  Domus  h;ec  versa  in  ccchsiam,  vo- 
catur  nunc  Diaconia  S.  Marice  in  via  lala,  cui 
inscriptum  est,  hoc  fuisse  bospitium  S.  Pauli, 
S.  Lucse,  et  postea  S.  Martialis;  ac  S.  Lucam  in 
eadem  pinxisse  imagincsB.  Virginis  :  ubietLu- 
cas  hunc  Actorum  librum  conscripsit  el  absol- 
vitDiaconia  haec  vicina  est  Collcgio  Romano,  in 
quo  paritcr  hunc  in  Lucam  Commcnlarium  , 
ejusdcm  opc  ,  ct  quasi  vicini  spirilu  afllalus  clu- 
cubravi. 

31.  Pu.edicans  ,  etc. ,  eim  omni  eidccia,  ]  iU-T* 
Tctt.pbr><s(a.s)\d.  esi  Uberlatc,  audacia,  fiducia.  Vcrisi- 
miic  cst  quodscribil  Euscbius  I.  2.  Histor.  c.  22. 
Neronem  primo  impcrii  sui  quinqfiennio  lenem 
et  facilcm,  apologiam  Pauli  clemenlerexcepisse; 
prascrlim,  quia  quasslio  haec  dc  Chrislo  contra 
Judtcos,  quos  ipsc  parvi  facicbat,  agebatur.  Addc 
Paulum  sibi  conciliasse  familiarcs  Neronis.  Sic 
enim  de  co  scribit  S.  Chrysost.  hic  hom.  bh.  Di- 
citur  salutassc  Neronis  pocillalorcm ,  ct  concubi- 
nam  quam  Baronius  et  alii  censent  fuisse  Pop- 
paeam  Sabinam  dcqua  ita  scribit  Tacit.  13.  Iltiir 
mulicri  cunclaalia  fuere  prcelcr  lionestumaaimum. 
Quippc  mater  cjus ,  wtatis  succ  fcminas  putchrilu- 
dine  super  grcssa,  gloriam  paritcr  ct  formam  dc- 
derat.  Opes  claritudini  gencrissu/Jicicbant  :  sermo 
comis ,  nec  absurdum  ingrnium,  modcsliain  pia 
se  fcrre  et  lascivia  uti  rari  in  publicum  egrcssus , 
idque  velata  parte  oris,  ne  satiarct  aspectum,  vcl 
quia  sic  dcccbat.  Quocirca  Paulusin  primis  hiscc 
vinculis ,  plures  e  familia  Ncronis  ad  Christum 
convertit,  de  quibus  ipse  ait  Philip.  h.  22.  Saltt- 
tant  vos  omncs  Sancti ,  maxime  qui  tlc  Casaris 
domo  sitnt.  Intcr  hos  cminuere  Torpes  et  Evcl- 
Liu6,quQS  poslca  Nero  saevior  factus  occidit  et 
martyrio  coronavit  :  ut  Martyrcs  cnim  asscripli 
leguotur  Martyrologio  Romano  die  11.  et  27. 
Vaii. 

Nqta  bic  P.rimo,  Paulum  in  vinculis  agentem 
Phibppens.es  Cbristianj  consolati  sunt,  mittentes 
ad  cum  Epaphroditum  suum  Episciipum  cum 
pccunia,  ut  neeessilatibus  ejus  suhvenircnt  : 
quibtis  ipse  gralias  egit ,  scripsitque  epistolam 
ad  Philipp.  Venit  quoque  Iconio  ad  eum  Onesi- 
phorus  ,  ut  ei  minislraret ,   uti  Paulus  testatui 

hl 


C70  COMMENTARIA  IX  ACTA  AP 

5,  Tinioth.  1.  46.  Nam  Pauli  comites  omnes,  ex- 
eeptoLuCa,  metuentes  Neronem  ,  eum  dereli- 

querant,  uti  ipse  ibidcm  aii  cap.  4.  16.  SedDo- 
minus  ei  astitit,  cumqueconfortavit.  Ex  vinculis 
quoque  scripsit  Paulus  epistolam  atl  Colosscn- 
ses,adEphesios,adPlrilemonem,adTimotneum. 
Undc  illae  c.etcris  ardcntiorcs,  spirant  Martyrcm 
ct  martyrium. 

Nota  Secundo,  CensetBaron.  Neroncm  causam 
Pauli,  quia  sacra  erat,  ctreligionem  spectabal, 
ad  pontific.es  Romanos  rejecisse;  qui  cum  Gcn- 
tiles  csscnt,  et  Judaeos  odissent ,  Paulum  ah  eis 
nccusatum  absolvcrunt.  Et  hoc  videlurinnucrc 
Paulus  Pbilip.  1.  13.  dicens  vincula  sua  fidem- 
que  et  praedicationcm  Cbrisli,  nota  facta  fuissc 
in  omni  prcetorio. 

Nota  Tcrtio.  Olim  Marsilius  de  Paduatempore 
JoannisXXlI.  Pontificis,  scripsit  librum,  cujus 
titulus  Defcnsor  pacis  in  quo  contenditS.  Paulum 
fuisseEpiscopumRomacnon  S.  Pelrum  ;  eo  quod 
S.  Lucas  Paulum  bicnnio  Romaeversatum  dicat, 
Petri  vero  non  meminerit.  Eum  hoc  sceculo  se- 
cutus  cst  Uldaricus  Valcnus  aliique  hceretici,  qui 
impudcntcr  negant  S.  Pctrum  Romae  fuisse  ; 
quem  fuse  refutat  Bellarminuslih.  2.  de  Rom. 
Pontifici.  cap.  et  sequentibus.  Nam,  ut  alia  la- 
ceam,  ejus  impudenliam  refutat  continua  Ec- 
clesiae  Romanae  et  ceeterarum  omnium  fides,  et 
sceculorum  omnium  traditio.  AdheecomnesHis- 
torici  cl  Patres,  quosopcrosecitatBellarminus. 
S.  Petrus  ergo  fuitRomanus  Episcopus,  acepis- 
copatuiRomanoannexuilpontificatum  totiusEc- 
clesiae,  ineoque  sibi  sequenles  Romanos  Fpiseo- 
pos  succedere  voiuit ,  et  sanxit,  ut,  quicumque 
eligeretur  in  Romanum  Episcopum,  is  pariter 
esset  Episcopus  et  Pontifex  totius  Ecclesiae,  uti 
a  S.  Pelro  hucusque,  continua  Episcoporum  et 
Ponlificum  Romanorum  successione  factum 
esse  constat  Paulus  crgoRomae  in  vinculis  prae- 
dicando ,  Petrum  in  fundando  Romano  episco- 
patu  et  pontificatu  adjuvit,  eaque  de  causa 
S.  Epipbanius  hceresi  27.  Petrum  et  Paulum  vo- 
cat  Romanos  Episcopos ,  quia  scilicct  uterque 
tanquam  ApostolusRomanamEcclesiam  erexit, 
docuit,  fundavit,  ibique  munia  episcopalia  exer- 
cuit :  sed  Petrus,  ut  proprius  Romae  Episcopus  ; 
Paulus,  ut  Petri  administer  et  adjutor  ,  praeser- 
tim  quia  Bomae,  exprofesso  Paulus  sedem  non 
lixit,  sed  pcr  accidens  dumtaxat,  et  quasi  tran- 
siens;  uli  ipse  Romanis  scripserat  cap.  15.  24. 
dicens  :  Cum  in  Hispaniam proficisci  cccpero,  spero 
quod  prxteriens  videam  vos  ,  et  a  vobis  deducar 
illuc,  si  vobis  primum  ex  parte  fruilus  fuero. 

Nota  Quarlo.  Lucas  hic  finit  Acta  Pauli  in 
bienniovinculorumejusdem,putaannoCbristi61. 
Neronis  5.  quid  deinde  ab  eo  gestum  sit,  nec 
ipse,  nec  alius  authentice  conscripsit.  Nam  Acta 
Lini,  quae  heec  conscribunt,  de  fide  suspecta  et 
apocrypha  sunt.  Illud  constat,  Paulum  a  Nero- 
nis  vinculis  fuisse  solutum.  Hoc  enim  ipse  Pau- 
lus  testatur  2.  Tim.  4.  17.  Dominus,  ait,  mikias- 
titit,  et  confortavit  me,  ut  per  me  prozdicatio  im- 
pleatur,  et  audiant  omnes  gentes,  et  liberatussum 
de  ore  leonis ,'  id  est  Neronis.  Ad  quod  juverunt 
litterae  Festi  preesidis  Syriae ,  quas  ad  Neronem 
de  Paulo  dedit,  quibus  ulique  significavit  se  nul- 
lum  crimen  in  eo  deprehendisse ,  nec  Felicem , 
necLysiam.  Causam  aliam  ex  Tacito  1.  14.  dat 
Baron.  anno  Cbristi  61.  in  fine.  Cum,  ait,  pu- 
blica  adulatione  lcetitia  quoque  publica  omnium 
csset,  ut  de  salute  paria  lmpcratoris  (ac  fortc  ut 


OSTOLOAUM.  Cap.  XXViil. 

suam  crudelitatem  spccie  humaniialis  tegeret  : 
eodem  enitn  anno  occidit  Agrippinam  matrein 
suam)  fortasse  ex  ea  causa  accidit,  ul  Paulus 
in  carccrc  jam  insumpto  hiennio,  una  cum 
cceleris  vinctis  solutus  vinculis  libcr  juberclur 
abire. 

Nota  Quinto.  Patrum  (quos  citavi  Rom.  15. 
24.)  tradilioest,  Paulum  vinculis  solutum,  inter 
alias  provincias  adiise  Hispaniam,  uli  proposue- 
ratRom.  15.  24.  ibique  praedicasse,  praesertim 
ut  apud  Hispanosjam  tjuasi  desertos  suppleret 
locuin  S.  Jacobi ,  ah  Herode  capitc  truncali. 
Nonnulla  quec  ibi  gessitsigillalim  enarral  L.  Dex- 
ter  in  Chronico,  anno  Cbristi  64.  L.  Annaius  Sc- 
neca  ,  ail,  Cordubensis  Uispanus  ,  missis  ultro  ci- 
troque  ad  S.  Paulum  lilteris,  de  Chrislianare benc 
sentit,  factusque  Chrislianus,  occullus  ejus  disci- 
pulus  fuissecrcditur,  dulciterque  scribit  ud  Pautum 
in  Ilispania  morantem. 

S.  Paulus  ad  Htspanias  veniens  secum  fert  Phi- 
lemonem,  Timolheum,  atiosque  discipulos  :  Liby- 
socw  Laminisquc  urbibus  provincice  Arenatium 
prredicat  :  Philippum  cognomento  Philolheum 
(quem  anno  Christi'19,  asseritsepelissecorpora 
S.  Gervasi  etProtasii  Martyrum,  civiumsuorum 
Mediolani)  Probum  Xantipamque  ejus  uxorem  ad 
fidem  convertit  :  presbyteros  ibi  relinquit. 

S.  Paulus  (Proconsul  olim  Cypri ,  Act.  13.  7. 
conversus  a  S.  Paulo)  JSarbonensis  Episcopus , 
qui  cum  Paulo  Apostolos  venit  in  Hispaniam  ,  ibi- 
dem  prcedicat. 

Et  mox  anno  Cbristi  66.  Sancta;  feminx  virgi- 
nes  Basilissima  el  Anastasia,  Hispana ,  ex  urbc 
Setabi  in  Edetanis  secuta?  sunt  S.  Paulum  Aposto- 
lum,  cujus  et  Petri  corpora  curantes  ,  a  TSerone 
Cwsare  hujusrei gralia prceclaram coronam  (mar- 
tyrii)  obtinent. 

S.  Paulus  scripsit  epistolam  ad  Hebrxos  Hispa- 
nos  conversos. 

Et  inferius  anno  Christi  100.  in  Hispania  dis- 
cipulos  Pauli  nominat  Xantippen,  Polyxenam, 
M.  Lupum  ,  Philippum,  Lucium  maritum  Can- 
didae  et  Martyrem,  additque  :  Ftoret  Q.  Marcetla, 
M.  Marcetti  Roma  Perfecli  filia,  M.  Marcelti  Eu- 
genii  Totetanorum  Pontificis  soror,  quam  S.  Pau- 
tusvisis  in  ejusfronte  aureis  titteris,  ad  fidem  La- 
minii  convertit.  Ejus  mater  Ctaudia ,  Xaniippes 
civis,  fuit  corpore  super  justam  staturam  procero, 
in  quam  jocatur  Martialis.  Haec  ille  ,  de  cujus 
fide  dixiin  fine  Chronotaxeos.  Illi,  adstipulantur 
alii.  Nam  Martyrolog.  Roman.  die  15.  Scptembr. 
asserit,  Paulum  euntem  in  Hispanias ,  duxisse 
secum  Paulum,  olim  Proconsulem  Cypri,  eum- 
que  Narhonae  reliquisse  Episcopum.  Addit  Ado 
in  Chronico  anno  Cbrisli  59.  Paulurn  reliquissc 
Trophinum  Arelate,  Viennae  vero  Crescentem. 
Menologium  Graecorum  die25.  Septembr.  tradit, 
Xantippen  et  Polyxenam  inHispania  a  Paulo  ad 
Christum  esse  conversas.  Idem  tradit  Meta- 
phrastes  in  vita  S.  Pauli,  additque  cumlsidoro 
et  aliis,  eumper  Italiamet  Franciam  evangeli- 
zasse.  Adjungunt  Hispani,  et  Graeci  lnterpretes. 
S.  Dionysii,  Hierotheum,  quem  ut  virum  divi- 
num  suumque  magistrum  celebrat  Dionys. 
Areopag.  lib.  de  Divin.  nomin.  c.  3.  fuisse  His- 
panum,  et  aS.  Paulo  ad  Cbristum  conversum. 
Quocirca  Lucianus  Cbristi,  Pauli et  chrisiianismi 
irrisor,  ita  Paulum  quasi  coelestem  el  ccelitem 
pingit  in  Philopatro  :  Quando  autem  me  Galilams 
itle  convenit  recalvaster  naso  Aqnilo  ,  qui  in  ier- 
tium  usque  ccctum  per  acrem  ingrcssus  est  ;  qu& 


COMMENTARIA  IN 

optitna  ct  pulchcrrimasunt,  indedidicit;  peraquam 
nos  renovavit,  inbealorum  vestigia  insislere  fecit, 
etex  impiorum  regionibus  nos  reduxit. 

Hisce  consenlit  Sophronius  Patriarcha  Hiero- 

sol.  quem  cital  Salmeron  hic  tract.  59.  qui  as- 

serit  Xantippen  vidisse  ifl  fronte  Pauli  inscripta 

haec  verba,  Vaulus  Apostolus  prcedicator  Christi , 

quo  viso  eum  audiisse,  Ghristi  fidem  cum  marito 

Probo  suscepisse.  Et  S.  Ansel.  iu  episl.  ad  Rom. 

c.  15.  asserens  Paulum  io  Hispania  prsedicasse  , 

subjnngit :  Pcrvenil  igitur  usque  ad  Ilispanias ,  et 

u  mari  rubro  usquc  ad  Oceanum  pradicundo  cu- 

currit ,  imitanssotis  cursum  ab  Oriente  usquc  ad 

Occasum,  ut  anteei  tcrradeficeret,  quam  sludium 

prcedicandi.  Hinc  Dertosensis  Ecclesia  in  Hispa- 

nia  ,  agnoscit  et  cclebral  primum  suum  Episco- 

pum  Rufum,  filium  Simonis   Cyrenensis  baju- 

Janlis  crucein  Christi,  quem  Paulus  veniens  in 

Hispaniam  secum  adduxit.  Addit  probatque  Sal- 

meron  lom.  13.  tract.  59.  Paulum  post  prima 

vincula  visitasse  Syriam,  Asiam,  Macedoniam, 

Graeciam.  Paulus  enim  al)  Hebr.  cap.  ult.  scri- 

bens  e  vinculis  :  Cognoscile ,  inquit.,  fralrem 

nostrum  Timothcum  dimissum,  cum  quosicelerius 

venerit;  videbo  vos.  Et  ad  Philip.  c.  2.  2h.  Confido 

in  Domino,  quoniam  ct  ipse  veniam  ad  vos  cilo.  Et 

ad  Philem.  v.  22.  Para  milii  hospilium  :  namspero 

pcr  orationesvcstras  donarime  vobis.Ua  Theoph. 

prajfat  in  epist.  adllebr.  OEcum.  inc.  15.  et  alii. 

NotaSexto.  Paulus  e  primis  hisce  vinculis  di- 

missus,  vixit  adhuc  8.  annos ,  quibus  Hispanias 

aliasque  provincias  cvangelizando  peragravit : 

quibuscxactisRomam  redicns,  certansquecum 

S.  Pelro  contra  Simonem  Magum,  etNcronem, 

ab  ipso  eo  quod  pclliccs  a  se  ad  Christum  tra- 

duxisset;  damnatus,  gladioquc  percussus,  glo- 

riosum  Apostolatum  gloriosiore  martyrio  coro- 

iinvii  anno  Christi  69.  Ncronis  13.  die  29.  Junii  : 

scdilicoNeroiieiupersecutaestdiVina  tamsancti 

ellusi  sanguhlis  ultio.  Nauianno  sequenti  eodem 

mense  Junio ,  die  decima,  qua  olim  Octaviam 

uxorem  acciderat,  a  senatu  proscriptus  quaesi- 

tusque  ad  neccin  ,  ex  despcrationc  scmetipsun) 

confodit  nnno  selatis  32.  lla  Sneton.  Dio  e.i  ,.lii  in 

ejus  vita. 

Moraliter  S.  Chrysostomus  hic  homilia  oh.  do- 
cet,  Paulum  et  fideles  per  vincula,  advcrsitaies 
et  lentationes  gloriosiores  ficri  :  Pcrinde  cnim 
cMe ,  ac  si  quis  calamo  pra?lictur  contrd  igncm. 
Hic  cnim  igncm  vidctur  rrrbcrarc ,  sed  ignis  clq- 
rior  fit ,  etcalamtts  consamittir.  Alimcntum  rnim 


ACTA  APOSTOLORUM.  Cap.  XXVIII.  S71 

ct  fomes  claritudinis  est  malitia  virluti.  Injuslt- 
tia,  quando  ut  opus  fuerit  ulilur  Deus,  res  noslras 
clariores  reddit.  Ilcrum  quundo  diabolus  operalur 
talc  quiddam,  ctariores  facit  suslinentcs ;  uti  Pha- 
rao  pcrscquendo  Moson  ct  Helmeos,  eos  illus- 
triores  efTecit;  et  diabolus  afiligendo  S.  Job,  ejus 
palientiam  celebravit.  Cymnasium  ergo  pltiloso- 
pliia;  ,  ac  cos  virlulis  sunt  a/Jlictioncs  et  cura:. 
Probat  id  exemplis,  et  similibus.  Eaprppter,  aii, 
paupercs  divilibus  sunt  sapunliores,  utpolc  mullis 
fluclibtis  vcxatiet  exercili.  Nam  corpus  qttod  otio- 
sum  est  et  immobilc ,  morbis  magis  obnoxium  <A 
ftxdum  cst  :  quod  autem  movetur  ct  taboral ,  et 
(Crumnis  exercetur ,  formosius  esl  ct  sanius.  Iloc 
ctiam  in  unima  reperire  licct.  Et  ferrum  quidcm  si 
jaceat ,  corrumpitur  :  si  exerceatur  uutem  splcn- 
det.  Et  similitcr  animaquw  movclur.  Molio  utttim 
unimce ,  curtv  ipsa? ,  ct  arles  ipsce  pcreunl ,  si  uon 
moveatur  anima.  Fortes  nos  faciunt  conlraria. 
Idem  hom.  15.  Suscepit,  inquit,  illum  (Paulum) 
lioma  vinctum  u  mari  venientem ,  ex  naufragio 
servatum  ct  Uberulu  cst  ab  errorum  nnufragio ; 
siCUt  rcx  qttidam  post  navulcm  pugnum  ct  victo- 
riam,  in  regalissimam  istam  uulum  asccndil.  Sus- 
ccpil  iltum  Bomu  vinctum,  ct  vidil  coronatum  ac 
celebratttm.  IIoc  autcm  initium  cttrstts  ilerttm  crul, 
et  triumpkos  triumphis  inexpugnabilcs  conjunxit 
Etmox  :  Ccclum  erat  itlc  (imo  omnibus  ccclis  su- 
blimior)  solem  habens  juslittie.  Cui  compui  uverit 
quis  ittius  verba?  mari  vcl  Occuno?  scd  niliil  par 
est  :  itlo  sunt  verba  cjus  copiosiora ,  puriora  ct 
profundiora  :  ct  sic  non  peccarit  quis,  si  cor  Pauli 
marc  etiam  ac  coelum  dixerit,  cttm  ob  purilatcm , 
lum  ob  profttnditutcm.  Murc  est ,  naviguntcs  non 


d  civilale  in  civitatcm  ,  sed  u  tcrru  in  cixlum  v- 
hens.  Si  quis  in hoc  marinavigaveril , sccunda  aura 
navigat.  JSon  est  in  hoc  mari  venlus ,  scd  provento 
estSpiritusS.  qui  in  illo  navigantes  animas  vehit. 
Marc  cst  porlu  tranquillius  et  securius ,  nihil  ha- 
bcns  fulsum  :  sed  dulcem  ac  purum  laticem  ,  sole 
Umpidioremet  magis pcrspicuum,c[c.  Ac  Paulum 
VOCans  osigncuin  ,  conclndn?  que,  ait,  /Emule- 
mur  Puulum  ,  et  imit*i»ur  forlem  illum  uc  ada- 
mfmti^am  aniii:.u:i,  ut  per  vcstigia  eoritm  ,  qai 
sic  vixcrunt  cuntes ,  possimus  vittc  istitts  petagtts 
pcrnavigurc,  ct  in  portum  sine  flttctibus  pervenire, 
bonaquc  diligentibus  Dcum  [rromissa  asscqui, 
gratia  ct  humanitate  Domini  noslri  Jesu  Christi , 
cum  quo  Patri  simul  acsancto  Spiritui  gloriu,  im- 
pcriitm,  honor  nunc,  cl  semper,  et  in  saculastrcu 
lorttm.  Amcn. 


VIYE  ^ETERNJTATF. 

Perpetuam    scmpifcr/iw    (jlorice   curam    habc. 


S.  Grcgor.  ?i~azianz.  in  Senlcnt. 


572 


INDEX 


LOCORUM  SACR^  SCRIPTUR^ 

IIISCE  IN  ACTA  APOSTOLORUM  COMMENTARIIS  EXPLICANTUR  ,  VEL  ILLUSTRANTUR. 


(Prior  numerus  paginara,  secundus  columnam  designat :,'  si  unicus  tantum  occurrat  numerus, 

ad  pra:cedentcm  referri  indicio  est,) 


.  Qui  appropinquant  pedibus  ejus  ,  accipient  de  doc- 

322.  1 


EX  GENESI. 

^ap.  12.  v.  1.  Exi  de  terra  tua,  etde 

cognatione  lua  ,  143.  1 

14.  23.  A  filo  subtegminis  usque  ad 

corrigiam  caligae  non   accipiam  , 

219.  2 

,49.  5.    Vasa  iniquilalis   bellantia  , 

179.   2 
EX  EXODO. 

Cap.  7.  v.  1.  Ecce  constitui  te  Deum 
Pliaraonis,  241.   1 

22.  28.  Diis  non  detrahes  ,  299.  2 
33.  19.  Ostendam  tibi  omne  bonum,  304.  2 

EX  LEVITICO. 
Cap.  13.  v.  11.  Conlaminabiteum  sacerdos  ,  196.   1 

EX  DEUTERONOMIO. 
Cap.  18.  v.  15.  Ego  ultor  existam,  100.  2 

23.  17.  Non  erit  meretrix  de  filiabus  Israel,  128.  1 
31.  2.  Non  possum  ullra  egredi  etingredi ,  57.  2 
33 

trinaillius, 

EX  LIBRO  JUDICUM. 

Cap.  14.  6.  Irruit  SpiritusDomini  in  Samson,  105.  1 

EX  LIBRO  II.  REGUM. 

Cap.  11.  v.  2 .  Excepto  sermone  Uriae  Hethaei,  233.  2 

EX  LIBRO  III.  REGUM. 

Cap.  17.  v.  1.  Vivit  Dominus  in  cujus  conspectu  sto,  81.  1 

EX  LIBRO  II.  PARALIPOMENON. 

Cap.  1.  v.  10.  Ut  ingrediar  et  egrediar  coram  populotuo, 

57.  2 
EX  LIBRO  II.  ESDR.E. 

Cap.  11.  v.  22.  Episcopus  Levitarum ,  ibid. 

EX  LIBRO  TOBIiE. 

Cap.  12.  v.  19.  Videbar  quidem  vobiscum  manducare  et  bi- 
bere,  sed  ego  cibo,  etc.  42.  2 

EX  PSALMIS. 
Psal.  2.  v.  1.  Quare  fremuerunt  Genles,  et  populi  meditati 

sunt  inania?  107.  2.  Convenerunt  in  unum  adversus  Domi- 

num.etc,  y,fa 

v.  7.  Filius  meus  es  lu,  ego  hodie  genui  te ,  234.  1.  2 
4.  7.  Quis  ostendet  nobis  bona?  181.   l 

7.  14.  Et  in  eo  paravit  vasa  morlis,  179.  2 

15.  8.  Quoniam  a  dextris  est  mihi  ne  commovear  :  et  caro 

mea  requiescet  in  spe,  81.  2.  82.  1 

t.  10.  Quoniam  non  derelinques  animam  meam  in  inferno  , 

nec  dabis  sanclum  tuum  videre  corruptionem ,   81.  2. 

235.  2 

Ibid.  Notas  mihi  fecisti  vias  vitae ,  82. 

Ibid.  Adimplebis  me  laetilia  cum  vultu  tuo,  83. 

17.  5.  Circumdederunt  me  dolores  mortis,  80. 

59.5.  Ostendisli  populo  tuodura,  181. 

67.  32.  iEthiopia  prasveniet  manus  ejus  Deo,  169. 

70.  20.  Quanlas  oslendisti  mihi  tribulationcs ,  181 . 


108.  6.  Constilue  super  eum  peccatorem  ,  57.  1 
lbid.  Diabolus  stet  a  dextris  ejus,  cum  judicatur,  exeat  con- 

demnalus  :  oralio  ejus  fiat  in  peccalum  :  fiant  dies  ejus 
pauci,  et  episcopatum  ejusaccipiat  alter,  ibid.  1.  2 

109.  1.  Dixit  Dominus  Domino  meo  :  Sede  a  dextris  meis  , 

84.  1 
Ibid.  Donec  ponam  inimicos  tuos  scabellum  ,  ibid. 

111.   9.  Justilia  ejus  manet  in  seculum  seculi,  199.   2 

117.  22.  Lapidem   quem    reprobaverunt  aedificantes,   hic 
faclus  est  in  caput  anguli,  105.  2 

118.  74.  Qui  liment  te,  videbunt  me,  et  laelabunlur,  95.  1 
v.   109.  Anima  mea  in  manibus  meis  semper,   252.  2. 

307.  1 
v.  124.  In  tuis  juslificationibus  doceme,  107.   1 

128.  1.  Saepe  expugnaverunt  me  a  juventute  mea,  184.  1 
131.   2.   Si  inlroiero  in  tabernaculura  domus  meae,  etc, 

147.  1 

EX  LIBRO  PROVERBIORUM. 

Cap.  5.  v.  9.  Honora  Deum  de  tua  substantia,  364.  1 

18.  10.  Turris  forlissima  nomen  Domini,      106.  1.  251.  1 

EX  ECCLESIASTE. 

Cap.  12.  v.  13.  Hoc  est  enimomnis  homo,  232.  1 

EX  LIBRO  SAPIENTI/E. 
Cap.  8.  v.  12.  Manus  ori  suo imponent,  164.  2 

11.  23.  Momentum  slaterae,  45,  2 

EX  ECCLESIASTICO. 

Cap.  17.  v.  24.  Sta  in  sorte  propositionis  et  orationis  altis- 

simiDei,  61.   1 

lbid.  In  parles  vadeseculisancti,  ibid.   1.  2 

20.  30.  Qui  operatur  justitiam,  ipse  exaltabitur ,       199.  2 

49.  18.  Ossa  ipsius  visitata  sunt ,  et  post  mortem  propheta- 

verunt,  56.  1 

EX  ISAIA. 

Cap.  18.  v.  2.  Ite,  angeli  veloces,  ad  gentem  convulsam  et  di- 

laceratam,  219,  \ 

49.  3.  Servus  meus  es  tu.Israel,  144.  2 

v.  6.  Posui  te  in  Iucem  Gentium ,  236.  1 

53.  7.  In  humilitate  judicium  ejus  sublatum  est,  56.  1 

v.  55.  Misericordias  David  fideles,  235.   1 

66.  1.  Quis  est  iste  locus  quietis  meae?  147.  2 

EX  JEREMIA. 
Cap.  25.  v.  12.  Cum  impleti  fuerint  septuaginta  anni,  63. 1 

EX   EZECHIELE. 
Cap.  34.  v.  23.  Suscilabo  super  eos  servum  meum  David  , 

144.  2 
EX  DANIELE. 

Cap.  3.  v.   44.  Confundantur  omnes  qui  ostenduntservU 

luis  mala,  isi.  i 

EX  AMOS. 

Cap.  6.  v.  5.  Putaverunt  sehabere  vasacantici,        179.  2 

EX  ZACHARIA. 

Cap.  3.  v.  1.  Satanslabal  a  dextris  ejus,  ut  adversaretur  ci, 

121.  1 


INDEX  LOCORUM  S.  SCRIPTUIUE. 


375 


EX  NOVO  TESTAMENTO. 


EX  S.  MATTILEO. 

Cap.  1.  v.  25.  Non  cognoscebat  eam,  donec  peperit  lilium 

suum,  84.  1 

3.  15.  Sic  enim  decet  nosimplere  omnem  justiliam  ,  304.  2 

v.  1C.  Vidit  Spiritum  Dei  dcscendentein  sicut  culuml>am  , 

68.   1 
6. 13.  Et  nc  nos  inducasin  tentationem,  121.  1 

9.  8.  Timuerunt  lurbaj,  88.  1 

10.  16.  Estote  simplices  sicut  columbae,  et  prudentes  sicut 

2 
2 
I 


serpentes, 
II.  23.  Forte  mansissent  usque  in  banc  diem , 
16.  23.  Vadepost  me,  Satana, 
26.  8.  Discipuli  iudignali  sunt,  dicentes, 


90. 
167. 
121. 
145. 


EX  S.  LUCA. 

Cap.  2.  v.  22.  Postquam  impleti  sunt  dies  purgalionis  ejus 


63 

88. 

178. 

47. 


1 
1 
1 
2 

2 
1 
2 
1 

14.  16.  Ego  rogaboPatrem,  et  alium  Paraclitum  dabit  vobis, 

44.  1 

v.  23.  Mansionem  apud  eum  faciemus,  71.  1 

17.  3.   Hxc  est  autem  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  solum 

verum  Deum,  237.  1 

EX  EPISTOLA  AD  ROMANOS. 

Cap.  15.  v.  8.  Christus  cst  miuister  circumcisionis ,  101.  1 


5.  26.  Apprcliendit  omnes  stupor, 

7.  38.  Slans  relro  secus  pedes  ejus, 

24.  50.  Elcvalis  manibus  suis  benedixit  eis, 

EX   S.   JOANNE. 

Cap.  1.  v.14.  Vidimus  gloriam  ejus  quasi  unigeniti ,  67. 
v.  21.  Eliasestu?  84. 

4.  20.  Patres  nostri  in  monte  hoc  adoraverunt ,  169. 

6.70.  Ewobis  unus  diabolus  est,  232. 


EX  I.  AD  CORINTHIOS. 

Cap.  10.  v.  17.  Quoniam  unus  panis ,  unum  corpus  multi 

sumus  omnes,  qui  de  uno  pane  participamus  ,         86.   2 

13.  13.  Major  aulern  horum  est  charitas  ,  338.   2 

15.  52.  Si  secundum  hominem  ad  beslias  Ephesi  pugnavi, 

209.  2 

1 6.  8.  Permanebo  Ephesi  usque  ad  Pentecosten ,         292.  1 

EX  II.  AD  CORINTHIOS. 
Cap.  3.  v.  9.  Si  ministratio  damnationis  gloria  cst,  multo 
magis,  etc. ,  139.  2 

EX  EPISTOLA  AD    PIIILIPPENSES. 

Cap.  2.  v.  17.  Sed  etsi  immolor  super  sacrificium  et  obse- 
quium  fidci ,  31.   2 

EX  I.  AD  TIMOTMEUM. 

Cap.  4.  v.  14.  Quae  dataesttibi  per  impositiouem  manuum 
presbyterii ,  245.  2 

EX  EPISTOLA  AD  IIEBILEOS. 
Cap.  11.  v.  33.  Sancti  per  lidem  operati  sunt  justitiam , 

199.   2 
11.  37.  Sectisunt,  tentati  sunt,  306.   1 

EX  EPIST.  CATHOLICA  S.  JACOBI. 
Cap.  1 

Cap.  5. 


2.  Cum  in  varias  tentaliones  incideritis,  ibid. 


262.    2 


EX  I.  EPIST.  S.  PETRI. 
8.  Omnes  invicem  humilitatem  insinuare, 
EX  EPISTOLA  I.   S.  JOANNIS. 

Cap.  3.  v.  15.  Omnis  homicida  nou  habet  vitam  aeternam  , 

237.   1 
EX  APOCALYPSI. 

Cap.  3.  v.  4.  Ilabes  pauca  nomiaaiu  Sardis ,  55.  1 


37<i 


INDEX 


RERUM  ET  VERBORUM 


QU;E 

HIS   IN    ACTA    APOSTOLORUM   COMMENTARIIS   CONTINENTUR. 

(Prior  numerus  paginam,  sccundus  columnnm  designat  :    si  unicus  occurrat  numerus, 

ad  prcecedcntcm  referri  indicio  cst. ) 


A^ron  vitulum  aureum  fieri  permiltens  an  excusari  valont  , 

146.   2 

Al.raham  quomodo  in  Clmnaan  non  passum  pedis  possedisse 

dicatur,  cum  tamen  haberel  ibi  sepulcrum,  143.  2.  A  quo 

sepulcrum  emerit  ,  an   a  filiis  Hemor ,   ari  ab    Ephron  , 

144.    1 

Ahrabmius  Eremita  palienlia  sua  Pagnnos  convertit,  244.  2. 

Qua  induslria   neptem  ad  meliorem    frugem   reduxerit  , 

262.   2 

Abyssini  in  templisnunquamsedent,  93.  1.  Quolidicin  Missa 

communicant ,  87.    1.  Eorum  Antistiles  cum  cruce  vas  ci- 

ncrum  prneferri  curant ,  194.   2 

Accipiter  csl  Dei  symbolurrt  ,  273.  1 

Arilius  Glabrioconsul  Romae  martyrio  afficitur,  9.    1 

Actiones  (ad  omnes)  Deus  concurrit ,  278.  1.  In  actionibus 

oporlet  esse  providum  ,  222.  1 

Actorum   (lihri)  Apostolicorum   quod    sit  argumentum  :  cst 

Evangelium  Spiritus sanctL  53.  1 .  2.  Ejus  nomen  esl  actus, 

33.  2.  Quol  annorum  gesta  contincal,  ibid.  Duae  ejus  par- 

tes,  34.  1.  Ejus  inlerpretes ,  ibid.  2.  Ejus  scopus  el  finis  , 

ibid.  1 .  Docet  prae  ceteris  Chrisli  noslramque  resurrectio- 

ncm,  ibid.  2.  Acla  sub  quibus  Imperatoribus  conligerint, 

210.   2 

Aclum  (an  cum  Deus  praescil)  fulurum,   necessario  ille  fieri 

debeat ,  79.  2.  Actus  liber  spectalur  ut  est  in  fieri  et  ut 

in  facto  essc,  ibid. 

Adolescenlia  quot  annos  comprehendnt ,  153.  2 

Adoratio  varios  actus  et  spccies  complectilur,  536.  2.  Ado- 

ratio  civilis  el  religiosa  in  quo  consistat,  198.    1 

Adria  mare  unde  diclum,  el  quod  sit ,  558.   1 

Adrumetum  urbs  est  in  Africa  ,  355.   1 

Adulatio  quam  frequens  in  aulis ,   et    quantum   malum  , 

225.    I 

iEdes  (quas)  Dianae  effingeret  Demetrius  argentarius,  297.  1 

/Egyptii  impostura  celebres,  320.   1 

/Elamilae  sunt  duplices,  75.    t 

iEqualilas  origo  est  concordiae  ,  133.    1 

^Eris  Corinlhii  praestantia,  94.  2 

/Elalis  cuique  tempus  est  a  Deo  assignatum,  273.  2 

/Elhiopia  a  quo  ad  fidem  Christi  conversa,  169.  2 

/Ethiopcs  magnam  habebant  cum  Judaeis  familiaritatem ,  et 

in  religione  consensionem,  ibid.  1.  Olim  regebantur  a  fe- 

minis,  ibid.  2 

Africa  civitasdedit  nomen  provinrine  toti ,  75.  2 

Africus  quissit  ventus,  354.  2.  Unde  dictus,  ibid.  Est  pro- 

cellosus ,  ibid. 

Agabus  Propheta  relatus  inter  Sanctos  :  unde  nomen  idderi- 

vetur,  210.  1.  An  Paulo  ,  an  sibi  pedes  et  manus  alliga- 

rit,  315.   1 

Agape  erat  mensa  sacra,  quomodo,    153.  1.  Celebrabaiur 

post  Euchari-iinm  ,  87.    t 

Agalba  (S.)  cur  sit  patrona  Melitensium  ,  362.  1 

Ager  e  Judae  argenteis  emptuscurdictussit  sanguinis,  57.   1 

Agni  occisi  nomine  cur  intelligatur  Christus  ,  101.  2 

Agonescapilolini  quando  nurnerari  cccpti ,  8.  2 


Agrippa  vox  unde  formnta  ,  et  qui  dicti  Agrippae ,  544.  2. 

Agrippa  rex.  Vide  Herodes. 

Agrippne  (M.)  morhi  el  invaletudo  ,  ibid. 

Agrippina  quando  Colouiam  in  Ubios  duxeril  ,  4.  1.   Ejus 

mors  ,  5.   2 

Alexander  Alabarcha  Alexandrinns  quis  ,  104.   2 

Alexander  Carbonarius  factas  csl  Episcopus  et  Martyr,  26.  1 

Alcxander    adversus  quem  Ephesi   tumultuantes  clamarunt 

quis  fuerit,  299.   1 

Alexandri  Magni  symbolum  fulgur  est,  29.    1 

Alexandrina;  Ecclesiae  Catechista;  qui ,  27.   1 

Alfonsus  Arngonum  rex  astrologos  cur  delcstarelur  ,  296.  -'• 

In  Alvarum  Lunam  ingratum  cur  beneficus  esset,  323.  2 

Aloysius  (B.)    Gonzaga  vultu   et   moribus   eral    Angelicus , 

140.  2 
Amantes  habenl  unum  cor  et  animam,  109.  2 

Ambilio  est  fons  haerescos  ,  308.  2 

Amhrosi  (S.)  facililas  in  aliorum  rebus  niuliendis  ,     332.   1 
Amor  in  Christum  commendatur,  99.  1.  Amoris  divini  ebrii- 
tas,  76.  2.  Ejus  effectus  ,  16.  1.  Amor  a  rebus  lcrrenis 
avocandus,  .  89.    I 

Amphipolis  qua3  sit  civitas,  262.    1 

Amphilhealrum  Titi  Romae  etiamnum  superest,  8.   2 

Ampulla  chrismalis  ab  angelis,  ne  frangeretur,  excepla  fuit , 

165.  2 

Anabaptistarum  error  circa  bonorum  possessionem  ,111.  1. 

Hi  quomodo  in  Moravia  in  communi  agant ,  88.  2 

Anachorelae  in  deserto  similes  fuere  Silcnis,  cur ,         327.  2 

Avxxaiveiv  est  verbum  forense,  224.   2 

Ananias  baplizans  Paulum  quis  fucrit  :  ejus  martyrium,  178. 

2.  Cur  manusPaulo  imposuerit,  181.  2.  Cur  cum  eo  vincto 

Cajsara^am  venerit,  554.   2 

Ananias  et  Sapphira,  quid  proprie  vox  sonet,  117.  1.  An  fe- 

cerint  votum   paupertatis,  ibid.   Quomodo  Iraudarint   de 

prelioagri,  120.  2.  Menliuntur  Spiritui  sanelo,  121.  2. 

Vendiderunt  agrum  ante  volum  ,  ibid.  Eorum  peccalum 

crat  sacrilegium,  122.  1.  Quomodo  sint  mortui ,  ibid.  2. 

An  sint  damnati,  ct  cur  occisi ,  ibid. 

Ananias  pontifex  quis  sit ,  a  quo  Paulus  jussus  percuti ,  52". 

1.  Cur  ille  eum  perculi  jusserit ,  ibid.  Cur  vocelur  paries 

(learbatus,  ibid.  Cur  perculsus  tacuerit,  328.  1.  Erat  Sad- 

ducams  ,  529.    I 

Ananus  cur  Poniificatu  ab  Agrippa  rege  sit  privatus ,   327.  1 

Ancona  urbs  ubi  sita  et  quomodo  ,  155.   1 

Andreas  (S.)  quando  sil  mortuus  ,  6.   1 

Andreae  (P.)  Oviedi  in  /Ethiopia  paupertas  ,  22.    1 

Androcbus  conditor  Ephesi,  Codri  filiusfuit,  292.   1 

Angelus  corporaliter  visus  est  Cornelio  Centur.  quatuor  do 

causis  ,  193.  1.  Angelus  quare  subito  Philippum  ab  Eu- 

nucho  rapuerit,  171.   1.  Angelus  quis  Petrum  e  carcerc 

liheravit,  et  quomodo,  125.  2.  218.  2.  Quando  is  cum 

carcere  eductum  dereliquerit,  221.  2.  Angelum  custodem 

habetquilibelhomo,  223.  1.  Ejus  officia,  193.   1 

Angeli  occurrerunt  Christo  ccelos  penelranti ,  48.   1.  Per- 

agunt  particulare  judicium  ,  153.  2.  Tribus  de  causis  ap- 

parent  Apostolis  post  Christi  ascensionem ,   51.  2.  Sxpe 

induunt  speciem  et  personam  clicntum  ,  223.  2.  Per  eos 


INDEX  RLRUM  IiT  VERBORUM 

Dcussuos  a  periculis  libeial,  221.  2.  Augelorum  disposi- 

lioquxfuerii  in  tlanda  lege,  148.  2 

Angulus  in  Scriptura  est  symbolum  priucipisct  rcgni,  106.  1 

Anias  liel)raice  quid  souet,  18(5.  1 

Anima  Chrisli  qua  ralione  eum  resuseilarit ,  40.   1.  Anima 

et  vita  nostra  tlocct  nos  Deum  esse ,  276.  1.  Ejus  origo 

coeleslis  cst,  279.  2.  Eam  Tertull.  censct  essecorporcam, 

330.  2.  Ipsa  in  Iruilione  visionis  bealilicoe  an  aclive ,  an 

vero  merc  passive  se  babeat ,  278.  1.  Animxan  ccelo  ct 

infcrno  cgrcdi  queant,  100.  1.  et  quare,  et  quando,  ibid. 

Animalia  immunda  erant  pleraque  in  vase  et  linteo  S.  Petri, 

195.   1.  Qttid  ca  dcnotarent ,  ikid.  Eraut  vcra  animalia 

non  expicla,  ibid.  2.  Sub  Messia  nulla  erant  animalia  im- 

munda ,  ibid. 

Annxus  (L.)  Seneca  fuit  prxceptor  Neronis ,   285.  2.  An  is 

S.  Paulo  scripsci  it,  286.  1 .  Nou  fuit  Cbristianus  ,       ibid. 

Annas  quando  csset  ponlifex,  104.  1 .  Omnes  filios  vidit  pon- 

lifices,  ibid.   2.   327.    1 

Annus  conversionis  S.  Pauli ,  182.  2.  183.  1.  AnttO  (juoln 

Cbrisli  Cornelius  Cenlurio  sit  ronversus  ,  203.  2.  Anni 

CCCCL.  quibus  Hchncis  facla  promissio  de  lerra  Chanaan 

possidenda  ,  quomodo  computandi ,  233.  1.   Annos  qua- 

dringentos  servitulis  et  percgrinationis  Hebrxorum  quo- 

modo  supputet  S.  Sleplianus,  cum  fuerinl  plures,  143.  2. 

Anni  gestt>rum  Apostolicorum  subducuntur,  1.  1.  et  seq. 

Annis  duodecim  posl  Christi  ascensionem  Aposloli  in  Je- 

rusalem  non  manserunt ,  47.    1 

Antliropomorpliilx  pularunt  Dcum  esse  corporcum  ,  350.  2 

Anticlirislus  an  in  monte  Oliveti  coclos  volet  ascendere,  52.  1 

Antilogi.-c  scptem  S.  Stepbani  ct  Mosis  quoad  priscas  histo- 

rias,  142.   1 

Anliocliena  Cathsdra  ct  Ecclcsia  a  S.  Petro  quando  fundata  , 

186.  1.  203.  2.  Ejussedisdignitas,  204.    1 

Antiocbia  Syriae  dicitur  absolute  Anliocbia,  rcliquae  cum  ad- 

dilo  ,  288. 1.  Anliocliiae  varix  sunt  civitates,  228.  1 

Antiocbus  rex  cur  Soter  sit  cognominatus ,  126.  2 

Anlipas(S.)  quando  martyrium  subierit,  9.    1 

Antipalris  urbs  ubi  sila,  ejus  descriptio,  533.  1 

Anlonia  arx  Hierosolymx  erat  Romanorum  prxsidium  ,  103. 

1.  319.   2 

Anlonii  (S.)  vitae  leclione  quam  multi  sint  convcrsi ,  170.  1 . 

Ipse  idcntidem  ccelum  aspiciebat  ,51.  1 .  Erat  duxanacbo- 

relaruin,  112.    1 

Antonio  (S.)  de  Patlua  moricnti  apparuit  Cliristus,  151.  1. 

A  variis  nationibus  intellcctus  cst  in  una  lingna  bquens  , 

73.  2.  Ezclini  tyranni  munera  rcjicit  suo  bono,  310.  1. 

Cursit  dictus  arca  testamcnti ,  1S0.   1 

Aperirc  sua  Snpcriori  optima  tentalionum  evinccndarum  ra- 

tio  cst ,  295.  1.  2.  Apcrireos  dicimus,  dum  rem  gravem 

etsublimcm  dicerc  volumus  ,  170.  2 

X-jcviZoi  varix  signilicationis  est,  235.  2 

Apocalypsis  S.  Joannis  nind   (ractct,   ct  quis  ejus   scopus  , 

9r2 
Apollinaris  (S.)  quaiulo  sit  martvrio  affcctus,  8.   1 

Apolliuaristac  Chrislo  Iioniini  mciitcm  et  aniinam  adiiaeliant , 

278.   \ 

Apollo  alius  est  ab  Apelle  :  ejtis  cloquentia  et  doctrina  ,  288. 

S.  Quando  cl  a  quo  baplizatus ,    i7>i<i.    Ejus  humilitas  , 

289.    1 

Apollodeuscurolim  dit.ltis  Pylhius,  258.  2 

Apollonix  plures  urbes  vocatx  sunt ,  262.  1 

Apollonius  Tyan.Tus   qtiando  Romam  vencrit ,   7.   1.    F.jus 

gesta,  8.  2.  9.  1.  Vidit  absens  necem  Domitiaui ,  10.  1. 

F.jusmors,  ibid.  2.  Habuil  scbolam  magicam  Fphcsi,  292. 

2.  286.  1.  Ejusprnesligioe,  126.   1 

Apoitolalus  cur  dicatursors,  55.   1 

Apostoli  quales  virlutura  cultores   fucrint,  12.   1.  Eorum 

mors  heroica,  ibid.  2.  Sunt  digniores  heroibus,  ibid.  Sunl 

velut  ccli,  ibid.  Vitx  eorum  typus  et  descriptio  ,  18.  1. 

Eorum  paupertas,  22.  2.  Pediles  obibant  pagos  et  urbes  , 

23.  1.  Camcet  vinoabstinebant,  24. 1.  Ignicomparantur, 

26.  1.  Snnt  satorcs  xlernitatis,  33.  2.  Eorum  gesla  plu- 

nma  intcrcidcruiit,  35.  1.  Eos  Chrislus  assumpsit  instinclu 


Spirilus  sancti,  39,  1.  2.  Quomody  eos  Spiriltu  saocloi 
auctoraverit,  ibid.  1 .  Cur  eum  rcspectare  jubeantur  ,  43. 
2.  A  quo  sint  baptizati,  44.  2.  E-spectabant  restllationem 
temporalem  regni  Israel ,  45.  1.  2.  Sunt  tcstes  Cbristi  , 
46.  2.  57.  2.  58.  1.  Eorum  encomia  ,  46.  2.  65.  l.Qui- 
bus  virtutibus  sese  ad  adventum  Spirilus  sancli  disposue- 
rint,  53.2.  Omnes  fucre  Juda;i,  nulli  Genliles ,  58.  2. 
Orarunt  autequam  Mallbiam  in  Apostolum  assumerent  , 
59.  1.  Curet  qnomodo  sortibus  usi  in  bac  electione,  60. 
1.  Id  fecerunt  inslinclu  divino,  ibid.  2.  Sunt  velut  slellae, 
65.  1.  Orarunt  cum  venit  Spiritus  sanctus ,  66.  2.  Ha- 
buere  donum  lin"uarum  ,  ct  quomodo,  67.  1.  Quidnam 
per  Spirilum  sanctum  acceperint,  ibid.  68.  2.  69.  1.  Quo- 
modo  super  eos  lingua-  sedissc  dicantur  ,  69.  2.  An  eos 
Spirilus  sanctus  crearit  Episcopos,  ibid.  An  ab  eo  in  gratia 
sintconllrmati^  ,7,/rf.  Eo  pleni,  statim  cceperunt  loqui  vani- 
linguis,  et  quomodoid  lieret,  72.  2.  An  omnium  linguarum 
totius  orbiscognilionem  habuerint ,  73.  1 .  Eorum  ebrietas 
spiritualis ,  75.  2.  Habebant  polcstatem  permaneiitcin 
faciendi  mipacula,  95.  2.  96.  1.  Non  tenebanlur  obedire 
synagogoe,  107.  |,  Paupertatis  votum  feccrunt ,  118.1. 
Majora  miraCijla  fecerunt  quam  Cbristus  ,  124.  2.  Venere 
in  suspicionem  sectx  Galilxorum  ,  et  cur,  128.  2.  Jussere 
suos  priiicipibus  obedire,  etiam  inlitlelibus,  iWflf.  Fuerunl 
a  Judxis  fla^ellati  129.  2.  Quando  ad  Geutes  sint  profecti, 
131.  2.  158.  1.  203.  1.  2.  214.  1.  Quando  septem  dia- 
conos  ele<Terint,  132.  1.  Post  dispersionem  Cbrislianoruni 
factam  nierosolymx,  manserunt  in  Judaea  ,  158.  2.  Cura- 
runt  etsepelieruntcorpus  S.  Stepliani,  159.  1.  Anconfir- 
mariul  cluismate ,  vel  sola  manus  imposilione,  164-  1- 
Erant  catecbista; ,  170.  2.  199.  2.  Ut  plurimum  per  alios 
baptizabant,  202.  2.  Non  simul  omnes  in  provinciassuas 
abiere.sed  plcrique,  et  allernative,  213.  2.  Eorum  chro- 
notaxis,  1.  2.  Eorum  calcei  quales  essent ,  220.  1.  An 
cxlra  Judxam  gestarint  calceos  plenos,  ibid.  Honoris  diviui 
zelosi  erant,  243.  1.  Ad  mortem  D.  Virginis  omnes  con- 
vencrc,  elsi  loto  orbe  dispersi  essent ,  315.  1.  316.  2. 
Eorumanimicelsitudo,  328.  1.  Subdebant  se  principibus 
Genlilibus,  etsi  ad  id  non  tenerenlur  ,  345.  1.  Aposloli 
quinam    inlorfuerint   primo    Concilio    Hierosolymitano , 

248.   2 

Apostolici  viri  sint  moribus  ct  vita  angeli ,  2*1.  1.  Vitam 
parvi  faciant,  sed  prodigant,  507.   1 

Appii  forum  urbs  uude  dicla ,  et  quantum  Romx  dislct  , 

368.  1 

Apronianus  (S.)  Conlirmationis  Sacramenlo  accepto  fortiter 
martyrium  subiit ,  165.  2 

Aquilae  Scripturarum   inlcrprcs  cur   ab   Ecclcsia  ejcctus  , 

296.   1 

Aquila  Ponticus,  Pauli  adjutor  erat  in  arte  sccnofacloria  cum 
uxore  Priscilla  ,  283.   2 

Aralor  carminc  Acla  Apostolorum  rcddidit,  54.   1 

Aralus  quis  pocta  fuerit,  et  qux  scripserit,  278.  2.  Quomodo 
cx  ejus  scriptis  sua  dogmala  confirmaril  Aposlolus ,     ibid. 

Arbore  (e  qua)  Judas  se  suspenderit ,  56.  2 

Archidiaconi  qui  dicerentur  Romx  ,  133.   2 

Arcbiepiscoporum  pallium  quid  tlesignet ,  308.   1 

Archiepiscopatus  quatuor  sunt  in  Calabria  ,  3G6.   2 

Areopagus  quis  locus  Atbenis ,  et  unde  diclus,  267.  2.  Cndc 
ibi  tribunal,  et  a  quo  institutura,  ibid.  20S.  I.  Ejus  judi- 
ces  quam  intcgri  et  sinceri, 

Argentarius  quis  propriesit, 

Argentei  Judx  cur  vocentur  mcrces  iniquitalis  , 

Aristarchus  Tbessalonicensium  Episcopusfuit, 

Aristidis  paupertas  , 

Armamcnta  navis  qux  dicantur  , 

Armuzia  pcr  pueros  maxime  conversa  est , 

Amulpbo  (S.)  morienli  varii  sancli  apparuerunt, 

Arrius  in  latrinis  animam  effudit, 

Artemon  in  navi  dicilur  parvum  velura  , 

Ascensionis  Christi  prodigia  ,  52.  1.  76.  1.  Ejus  modus  et 
forma,  47.  1.  Cbrislus  ascensnrus  cur  Apostolos  in  mon- 
tcm  Oliveti  duxcrit,  49.  1.  Yuk  JcSUS  Chri.uus. 


26S. 

1 

927. 

1 

56. 

l 

298. 

•_> 

113. 

1 

.>  S  7 . 

1 

27. 

1 

154. 

1 

56. 

-) 

356. 

1 

;.76  INDEX  RERUM 

Ascelxqui  dicerenlur,  337.  1 

Asia  (iu)  cur  Paulus  veletur  a  Dco  prxdicare,  255.  2.  Asia 

minor  qux  dicatur,  ibid.  Asia  qux  in  Aclis  intelligatur  per 

eam  ,  e  qua  ilicunlur   Judxi  venisse  Jerusalem ,  75.  2. 

Asix  partis  orbis  tertiee  descriptio ,  ibid. 

Aspectus Sanctorum admodum salularis  cst,  95.   1 

Aspiraliooem  Grxcam  Latiui  verluntin  liiteramS.       41.  2 
Asson  urbs  in  /Eolide  est,  303.  2 

Aslionis   parcntes   qua  ratione  ad  Cliristum  sint   conversi  , 

262.   2 
Astrologia  judiciaria  cxplodilur  ,  29G.    1 

Asyli  jus  quoad  templa  est  novum,  ct  olim  non  usurpatum  , 

319.  1 
Athanasius  (S.)  omnem  pene  vitam  in  exilio  egit ,  18.   1. 

302.  1 
Atheismus  Pbilosophorum  ,  2GG.  2.  Iluic  Calvinus  viam  ster- 

nit,  82.   1 

Athenx  erant  scholx  eloquentix  et  sapientix ,  2G3.   1.  Ea- 

rum  elogium ,  ibid. 

Atheniensiuin  ingntiludo  erga  suos  duccs  ,  323.  1.  2.  Mire 

fuerunt  novorum  aviili,  2G8.   1 

Atrii  Judxorum  in  templo  descriplio ,  97.  2.  Alrii  Gentium 

descriplio,  ibid.  98.  1.  Cur  dicatur  porticus  Salomonis  , 

98-   1 
Attalia  locus  cst  in  Pamphjlia,  24G.   1 

Attalicx  vcstcs  qux  dicerentur,  ibid. 

Atlrilio  ante  baplismum  necessaria  ,  85.   1 

Auclor  libri  de  Spirituet  anima  an  sit  S.  Augustinus,  276.  2 
Audilores  pauci  sunt  instar  multorum  ,  197.  2 

Augustini  (S.)  frugalitas  in  mensa  ,  24.  1 .  Videre  tria  in  vita 

optavit,  346.  2.  Deploral  quod  iuvenis  frequenlarit  malos, 

86.   1 
Augustum  propric  quid  sit  ,  346.    1 

Augustus  Imp.  oculos  habuit  claros  ac  nilidos ,  326.    1 

Aurorse amcenitas ,  125.  2.  126.   1 

Azymorum  dies  qui  dicercnlur,  216.  2 

B. 

Dabylonica  caplivilas  quando  flnila,  63.   1 

Dalaam  oracula  sua  prelio  vendens  ;  item  benedictiones  et 
maledicliones  suas;  simoniacus  fuit ,  166.   1 

Baptismum  et  baplismus  dicitur ,  200.  2.  In  baplismo  ali- 
quando  visibiliter  datus  est  Spiritus  sancttis,  1G4.  1.  Per 
eum  semper  datur  ejus  gralia,  202.  1.  202.  2.  Baptismi 
vis,125.  I.  Quando  sit  instilulus,  et  obligare  ccepeiit , 
44.  1.  Triplex  csl  baplismus,  45.  1.  Baplismus  non  signi- 
fical  doctrinam,  291.  1.  Dequirit  in  adullis  allrilioncm  , 
85.  1.  Baptismus  in  nomine  solo  Christi  an  valeal ,  ibid. 
Baptismus  Joannis  fuit  diversus  a  baplismo  Christi,  291. 
2.  Hujus  forma  ,  ibid.  Baptismus  Spiritus  sancli  vocalur 
ejus  effusio  in   Pentecosle  ,  et  differt  a  baptismo  aqux  , 

44.   2 

Barharam  (S.)  ad  martyrium  Christus  animavit,  154.   1 

Bariesu  quisnam  iinpostor  esset,  unde  hoc  sibi  nomen  arro- 
garet,  230.   2 

Darlaam  (S.)  Martyr  in  tormentis  prx  mentis  jubilo  cecinit  , 

130.    1 

Darlaam  (S.)  Eremita  quo  schemate  Josaphatum  converteril , 

262.   2 

Barnabas  (S.)  prxdii  venditi  pretium  ad  pedes  Apostolorum 
posuit ,  1 14.  2.  Dictus  est  et  Joseph  ,  1  lo.  1.  Cur  dictus 
lilius  consolalionis,  ibid.  Nominis  Daruabx  etymon  ,  ibid. 
Fuit  Levites  ,  ibid.  2.  An  fuerit  Cyprius  ,  ibid.  Ejus  prosa- 
pia,  ibid.  S.  Paulum  ad  Apostolos  introduxit,  cum  ut  sus- 
pectum  habentes,  184.  2.  Ejus  elogium,  207.  2.  208.  1. 
229.  l.Fuitcondiscipulus  S.  Pauli,  207.  2.  Latuit  in  per- 
secutione  Herodis ,  227.  1 .  An  fuerit  Episcopus ,  229.  2. 
CuraS.  Paulo  discesserit,  an  in  Ilaliam  venerit  :  iu  Cypro 
pro  Christo  M  irtyr  occubuit,  255.  2.  Cur  a  Lycaoniis  vo- 
celur  Jupiter,  241.   1 

Barsabas  quid  proprie  significet,  58.  1.  Unde  vox  formetur  , 
ibid.  Ab  insigni  vitx  sanctilate  et  justitia,  xque  ac  fraler 
ejus,  vocalus  est  Juslus ,  ibid. 


ET  VERBORUM. 

Barlholomxus  (S.)  quando  sit  occisus , 
Bartimxus  idem  cst  quod  filius  Timxi,' 


8.  t 
18.   1 


Basilius  (S.)  S.  Ephrxmo  lingux  Grxcx  cognilionem  impe- 
travil,  73.  2.  Vultu  suo  angelico  Valenlem  Imp.  terruit , 

140.  1 
Basilius  (S.)  Seleuciensis  S.  Theclx  vitam  conscripsit,  239.  2 
Beati  jn  ccelo  nulla  veste,  sed  gloria  sola  vcstiuntur  ,     50.  2 
Beda  (Ven.)  quando  et  quoraodo  sit  morluus  10  festo  Asccn- 
sionis  Domini ,  42.   2 

Benedicere  Dei  semper  est  efficax  et  eximium,100.  2.  101.  t 
Denediclio  omnis  in  Ecclesia  sil  per  signum  crucis  ,       47.  2 
Dcnedictus  (S.)  suos  defendit   ab  incursu  Longobardorura  , 
357.  2.  Quomodo  fit  inter  orandum  mortuus  ,  16.  2 

Denefacere  divinum  est ,  111.2 

Benefacla  calumniari  et  sinistre  interpretari  Judaicum  est , 

105.    I 

Benefaclor  summus  est  Christus  ,  200.  2 

Beneficia  xqualiter  danda  tam  gratis  quam  ingratis,         ibid. 

Deneficus  beatior  est  beneficium  accipienle  ,  310.  2.  311.1. 

2.  Varia  beneficorum  apophlhegmata,  311.  2 

Dernardini  (S.)  sermones  ubi  asservenlur  manu  ipsius  scripti, 

67.  2.  Ejus  adhuc  juvenis  sanctitas  quanla  esset ,  61.  2. 

Muneraducis  Mediolanensis  sibi  missa  in  pauperes  distri- 

buit,  310.   1 

Dernardus  (S.)  cum  Deo  in  nube  versabaturet  habilabal,  16. 

2.  Sedens  contemplalioni  vacare  solebat,  66.  2 

Dernice  plures  illuslres  feminx  fuerunt,  uli  uxor  Ptolemxi 

Lagi  regis  ./Egypli,  et  alia,  filia  Ptolemxi  Pbiladelphi,  544. 

2.  345.  1 .  Sic  quoque  vocata  mulier  qux  Christo  eunti  atl 

crucem  sudarium  dedit  ad  sudorem  extergendum,  alio  no- 

mine  Veronica  dicla,  345.  1.  Vox  Bernice  unde  formetur, 

ibid.  Bernice  Ilerodis  Agrippx  senioris  filia,  fratris  sui  fuit 

concubina,  ibid.  Nupsit  Polemoni  regi  Cilicix,  postea  quo- 

que  nupsit  Tito  Imperalori,  ibid. 

Bercea  urbs  est  Macedonix  ,  264.   2 

Bestiis  vere  Paulus  Aposlolus  in  Ephesina  urbe  objectus  fuit , 

300.  2 

C^  corrtactus  omnibus  verbiscontactum  significantibusaddunt 

Ilebrxi,  124.   \ 

Biennium  prxfecturx  Felicis  quomodo  computandum  ,  340. 

2.  353.  2 
Blandina(S.)  quam  Chrisliano  nomine  gloriarelur  ,     210.   1 
Blasphemia  proprie  quid  sit ,  138.  2.  Ea  audita  Judxi  veste* 
sciodebant,  242.  2 

Boelhii  Severini  elogium  :  inique  necarijussus  a  rege  Theo- 
dorico,  282.   1 

Bolis  nautica  quxsit,  558.  1 

Bouorum  communio.  Vide  Communio,  Deligiosa. 
Bos  symbolum  S.  Lucx,  35.  2.  Bos  luca  undedicatur  elephas, 

55.  2 
Bubo  Herodi  Agrippxseniori  morlem  portendit ,  225.  2 

Bulas  latro  faraosissimus  quid  Severo  Imperatori  responderit, 

263.   2 

C. 

Cabala  lilterarum  nominis  Adam  ,  83.   2 

Cadavera  olim  extra  urbes  exportabantur,  et  in  agris  sepelie- 

bantur  ,  ne  eascontaminarent ,  244.  1.  Cadaver  ligneurn 

cur  /Egyptii  in  convivium  circumferrent,  245.    I 

Cadunt  pcenilentes  et  sanctilicandi  jn  faciem,  impcenitentex 

indorsum,  174.    - 

Cxcilia  (S.)  fuit  angelis  familiaris,  hinc  puritatem  et  vitam 

angelicam  didicit,  140.   1 

Cxcitas  Elymx  magi  an  perpetua,  an  temporaria  fuerit,  252. 

2.  Cxcitas  in  Paulo  unde  orla ,  et  quamdiu  durarit,  178. 

1.  182.  1 .  Quomodo  sit  curata,  181.  2 

Cxsares  unde  dicli,  et  unde  vox  Cxsar  derivelur  ,  542.  1 .  2. 

Primus  dictus  Cxsar  est  avus  Julii  Cxsaris  ,  ibid.  2 

Cxsar  (C.)  Imperator  prodigium  fuit  natnrx  :  ejus  vicloriw 

varix,  celeritas,  triumphi  :  primus  Dornanorum  fuit  mo- 

narcha,  ibid. 

C^e^ir-Augustam  sibi  devotam  fore  prxdixit  B.  Virgo  adhue 

vivens ,  213,    1 


INDKX  RERUM  £T  VERBORUM. 

Cxsarea  Paleslinx  qux  sit  urbs,  divcrsa  cst  a  Cxsarea  Plii- 
lippi,  171.  2.  Qu.e  inemoratu  digoa  in  ea  comigerint,  ibid. 


Erat  sedcs  Prxsidis  Judxx,  552.  1.  534.  2.  342.  I.  F.rat 

ampla  civilas,  facla  cst  deindc  Ecclesiarum  Palc-otinx  M>- 

tropolis  ,  190.  1 

Caiphae  mortcm  manu  propria  sibi  conscivit ,     2.  1.  104.  2 

Cuius  Imperator  undc  dictus  Caligula,  219.2.'Divinos  amdiit 

honores,  210. 1.  Judxos  persecutus  est,  etcur,  2.  2.  Ejus 

nex,  2.  2.  3.  1 

Cajctauus  libcrc  verba  textus  aliquandocontorquct ,  145.  1 

Caliga  cur  vocetur  calceus ,   219.   2.    Unde  vox  dicatur  , 

220.   1 

Calviui  crror  circa  possessionem  bonorum  primorum  Cliristia- 

norum  ,   111.    1.  Quid  de  prxscicnlia  et  prxdcslinationc 

Deicenseat,  79.  2.  80.  1.  Atbeismo  viam  sternit ,  82.  1. 

Facit  Deum  pcccati  auctorem,  78.  2.  Ejus  superbia,  10G. 

1.  Ejus  impius  paralogismus,  243.  2.  Negal  homini  cuili- 

bet  angelum  datum  ,  223.  2.  Ul  blaspbemus  justo  Dei  ju- 

dicio  esl  a  pcdiculis  consumplus  ,  22G.   1 

Candaces  erat  nomen  reginarum  yElhiopix,  qux  post  Saba 

reginam  cxinde  a  feminis  regebatur ,  1G9.  2 

Candida  veslis  erat  nobilium  olim  ,  et  magislralum  ambien- 

tium ,  i  199.   1 

Canones  Apostolorum  quaiuloab  iis  edili,  131.   2 

Caprex  animalia  aculissimc  vidcnt,  187.  1.  Sunt  symbolum 

amoris  el  bcncvolcntix ,  ibid. 

Carabbas  quidam  insanus  in  comcediam  productusab  Alexa  i- 

drinis  ,  Ilerodcm  Agrippam  rrprxsentavit ,  ut  regem  licti- 

lium,  cum  diademate  papyraceo  ,  226.  2 

Carcer  Mamcrtinus  Romxquis  csset,  217.  1.  Carccr  S.  Pclri 

Ilierosolymx  ubi  silus  ,  220.    2.  Ejus  janux  an  revera 

apertx  Petro  cgiedientc,  125.  2 

Cardinalium  quis  sit  numerus  et  ordo ,  135.  2.  Cardinalem 

diaconum  suum  quxqne  rcgio  urbis  Romanx  babebat,  qui 

sul)  scaliosbabcrct  Diaconos,  ibid.  Quod  eorum  esset  mu- 

iius ,  ibid.  Numerus  Cardinalium  lmjusmodi  crat  octode- 

cim  ,  ibid.  Ad  Cardinales  solos  spcclat  eleclio  novi  Ponlifi- 

cis  ,  ibid.  Quis  Pontifex  boc  decretum  lulerit  de  non  eli- 

gendo  Papa,  nisi  cx  corporc  Cardinalium  ,  ibid. 

Carolo  V.  Imp.  festum  S.  Mallhix  crat  ominosum  et  felix  , 

59.    1 
C.arthago  vox  undc  dicta ,  117.1 

Caslitatem  au  voveiint  prinii  fidelcs  abstinentcs  a  conjngio  , 

118.  2 

C.istores  qui  dicanluret  sint  :  sunt  filii  Lcdxct  Jovis  :  vocan- 

tur etDioscuri,  3Ui.  1.  Habiti  cur  sint  dii  maris,  ibid.  2. 

Qttomodo  pingcrcntur,  ibid.  In  ccclo  inter  sidera  relati  sunt 

Gcmini  ,  ibid. 

Catcchismi  commcndalio ,  27.   1.  Eum  docuere  Aposioli , 

170.  2 

Catechumeni  cur  olim  liora  nona  baplizarcntur  ,  193.    I 

Calenas  S.  Petri  quomodo  Iionoravit  Deus  ct  Ecclcsia  ,  2 1 7. 

2.  Earum  inveniio  perEudociara  Augustam,  uxorem  Tbeo- 

dosii  junioris,  miracula  in  iis  palrata  ,  ibid.  2.  218. 1.  In 

carum  honorcm  Romx  basilicam  exstruxit  Eudoxia ,  qux 

ctiamnum  Romx  supcrcst ,  217.  2.  Has  sancli  Palres  miris 

laudibus  estulerunt ,  218.  1.  Earum  limalura  solebat  a 

summis  PonliGcibus  dono  ad  reges  el  principes  initti ,  ac 

pcr  cam  Deus  multa  rairacula  edebal ,  ibid. 

Catbarin.-e  (S.)  Scnensis  elcemosynam  ratam  habuit  Cbrislus, 

187.  2.  llinc  ab  eo  tcmpore  quo  tunicam  pauperi  dedit  , 

nunquam  frigus  sensit ,  ibid. 

Calhedram  Antiochix  S.  Pelrus  quando  fixcrit ,  et  quomodo 

Romanam  cathc- 
3.   1 


hoc  sit  intelligendum,  18G.  1.  203.  2. 


dram  quando  S.  Pelrus  consliluerit, 
Catilinx  (L.)  in  cnnjuratione  sua  prxfidentia  , 
Cato  dequibus  tribus  doleret. 
Cauda  vel  Gaudos  qux  sit  insula  juxta  Melitam  , 
Cclcrini  confcssoris  clogia , 
Cenchra  crat  porlus  Corinthi, 
Censu  (in)  apud  Judxos  tria  fiebant , 
Cenluria  quotmilitcs  contineret, 
Ccrei  accendi  solent  in  funere  Cbristianorum  , 

con>Ei..  a  i.APinr..  tom.  X. 


OOd. 

359. 
556. 
330. 
287. 
128. 
191. 
159. 


8. 

68. 

557. 

304. 

1164. 


Ccrvxdifficillime  pariunt ,  50.    1 

Cbaritas  fralerna  intcr  Christianos  diu  viguit,  110.  I.  Est 
cithara,  289.-1.  Fovetur  vilac  communione,  88.  2.  Cha- 
ritas  ctalfectus  inoperibus  singulis  xslimanda  sunt ,  197. 
2.  Cbaritas  S.  Stcphani  erga  lapidantes,  155.  1 

Cberinlbus  pugnabat  pro  Judaismo  et  lege  Mosis,  205.  1. 
248.  1.  Quando  hxreses  spargere  cceperit, 

Cberubini  luere  typus  Apostolorum , 

Cbilonem  cujus  rei  poeiiileret , 

Cliiurn  viiium  prxslans  erat , 

Chrisma  adliibeliatit  apostoli  in  Corffirmalionc, 

Cbiiaiani  primi  votum  fecerunt  paupertatis  ,  117.  1.  2. 
item  castitatis  ,  118.  2.  Uem  ubedientix  ,  119.  1.  In- 
fantium  sanguinem  bibere  insimulali  sttnt  ab  elhnicis  , 
252.  I.Eorumamor  ct  unio,  109.  2.  110.  1.  Se  appel- 
labant  mutuo  fratres  ,  55.  1.  110.  1.  Abdicabant  rerum 
proprielalcm  et  dominium,  ibid.  2.  Cur  pauperlatcm  am- 
jilccterentur ,  111.  1.  Eliam  habucruril  donum  lingua- 
rum  ,  73.  2.  Bona  omaia  babebant  communia  ,  88.  1. 
Rcligiosx  vilx  jecerunl  fundamenlum,  ibid.  Cur  sua  ven- 
derent,  89.  2.  Eorum  gaudium  undc  orirelur  ,  90.  1. 
Noctu  orabant  vigilantes,  259.  2.  Eorum  tria  erantexer- 
cilia,87.  1.  2.  Cur  conventus  agcrcnt,  88.  1.  Vetabantur 
Dcum  in  imagine  colere,  et  cur ,  272.  2.  Eorum  zelus  et 
fervor,  34. 1.  Clnistiani  undedicti  siut  fidelcs,  etquando, 
208.  1.  A  Genlilibtis  perperam  dicebanlur  Cbristiani  , 
ibid.  Quam  nonien  Cbrisliani  sit  honorificum  ,  208.  2. 
Yivant  digni  suo  nomine,  ibid.  Eorum  officia ,  elogia ,  ci 
axiomala  varia  ,  209.  1.  Cur  dicanlur  Sancti  ,  186.  1. 
Cur  dicti  sint  discipuli  ,  187.  1.  Sinl  magnanimi ,  22.  !■ 
Dicunlur  filii  novi  Testamenli,  et  cur?  100.  2.  Cbrisliani 
Hierosolymis  antecladcm  cxcessere  ,  7.  1.  Ab  exteris  ju- 
vabantur  eleemosynis  ,  quas  exteri  iis  millebanl,  210.  2. 
Ex  iis  plures  occisi  una  cum  S.  Siepbano  Ilierosolymis  , 

156.  1.  157.   1 

Chrislianismus  cur  dicatur  sors  ,  55.  2.  Ejus  quanla  sit  dig- 
nilas,  237.  1.  Ejus  voluptas  in  quibus  sita  esset ,  90.  1 . 
Ejus  elogia  et  officia,  120.  2 

Cbrislina  (S.)  mirabilis  cur  ad  vitam  jam  defunclaredire  vo- 
luerit,  188.  2 

Cbristus.  Vide  Jesus  Christus. 

Cbronicon  Lucii  Dextri.  Vidc  Lucius  Dexter. 

Chronolaxis  gestorum  Apostolicorum ,  1.  1.  et  seq. 

Cbymia  vocatur  ars  curiosa ,  296.  1 

Cibus  a  Christo  post  resurrectioneni  sumptus,  non  fuit  ab 
eo  digestus  ,  ct  in  alimenlum  conversus  ,  42.   2 

Cicadx  an  obmutuerint  Paulo  prxdicanle  Rhegii  ,     567.   2 

Cilices  liabeliant  Hierosolymis  suam  synagogam  ,         158.  2 

Cingari  apud  Italos  qui  voccntur,  520.   1 

Cingi ,    succingi,  prxcingi ,   accingi ,    quomodo   differant  . 

219.    1 

Circulus  est  symbolum  perfectionis  et  xlernitatis  Dei,  275.  2 

Circumcisio  cst  conditio  fcederis  inter  Deum  et  Abrabam  inili . 
144.  1.  Pro  tola  lege  Mosis  capitur,  202.  1 .  Ipsa  professi<' 
erat  judaismi ,  248.  1.  Eam  aliquando  Paulus  probavit  , 
aliquando  improbavit, 

Civililas  cst  jus  civitatis, 

Civium  Romanorum  sexjura, 

Civiiatis  ccelcstis  jus  quanli  duccndum, 

Clara  (S.)  quam  esset  erga  paupcrtatem  affecla , 

Claudicatio  myslica  quxct  qualis  sit, 

Claudius  Impcrator  qtiando  ad  Impcrium  assumplus  ,  5.  1 . 
Ejus  mors,  4.  2.  210.  2.  Ad  solum  nomen  novi  regis  per- 
cellebatnr,  264.  1.  283.  2.  Ejus  mores ,  284.    1 

Claudum  curprimoS.  Pelrus  sanaverit,  96.  2.  Is  quare  eum 
teneat,  97.  1.  Is  an  una  cum  Petro  incarceralus  sit,  104. 
2.  Quamdiu  fucrit  claudus ,  107.   9 

Clcanlhes  sponle  ct  volenter  inorluus  est,  266.    I 

Clemens  (S.)  Ponlifex  prccibus  fontcm  elicuit  agno  indiranlc 
10.  2.  Ejus  mr.rtyrium,  el  miraculum  annuum  in  retrocej- 
sione  maris  usque  ad  ejus  scpulcrum  ,  11.1.  F.jus  lil"  > 
Recognitionum  inter  apocryphos  est  relatus  ,  224.    ' 

Clementis  Alexandrini  libri  vilialisuulab  bxrcticis  ,214.  I 

6S 


250.     1 

524.   2 

ibid. 

5-25.    1 

115.  1 

96.  2 


378  1NDEX  RERUM  E 

Cleopatraj  regina;  ab  aspide  inlerilus,  563.  2 

Clcrici  unde  el  qui  dieanlur  ,  55.  2.   60.  2 

Cletus  (S.)  quando  martyrio  sit  coronatus  ,  9.  1 

Coccei  Nerva?  Impcratoris  bonilas  ,  10.  1.  Ejus  mors,  ibid.  2 
Ccelum  quanlum  dislel  a  lerra,  50.  I.  Id  semper  intuentur 

Sancti,  et  cur,  149.  2.  Ad  illud  aspirarc  idenlidem  debe- 

mus,  49.  1 .  ilem  id  aspirare,  91.  1.  fejtw cogitatio  animat 

fideles  ad  heroica  opera  ,  41.  2.  Ejus  typus  esl  Jerusalem 

terrestris,  43.  2.  Id  nobis  laborihus  nicrcaudum  esi,  244. 

2.  Chrislus  id  capit  eoque  capitur,  quo  sensu,  99.  2.  In 

ccelo  empyrco  vidit  Sleplianus  Jesum  ,  151.  2.  Cceli  sperli 

Chrislo,  dtwn  baptizaretur  ,  150.  2.  et  quomodo  id  lactuin 

sit,  151.   1 

Coenaculum  Christi  qualc  fuerit,  ct  quae  in  eo  fecerit,  ct  cu- 

jus  id  fueril,  2.  1.  Ccenacula  habebant  llebraji  insuperiore 

domus  parle,  ibid. 

Ccenobiorum  amor  etconcordia,  110.  2.  Vide  Religiosus. 
Cohors  quol  milites  conlinercl,  191.  2.  Cohors  Augusla  quae 

dicalur,  555.   1 

Colentes  qui  dicantnr,  2G3.  1 

Collaclaneus  quis  dicalur  ,  228.  2 

Colonia  Agrippina  cur  in  fide  prisca  perseveret,  562.   1 

Coloniarum  origo  elcausa  :  qui  diclicoloni ,  257.  2 

Colossus  solis  Rhodi,  514.  2.  An  indedicti  Rhodii  Colossen- 

scs ,  ibid. 

Columbanus  (S.)  munera  regis  impii  sprevit,  510.   1 

Columna  Rhegiensis  quomiraculo  celebris  reddila,367.  1.  2 
Comam  alere  signum  eral  Nazaraei ,  287.    1.  2 

Comeslio  Christi  post  resurreclionem  fuil  vera,  42.  2.  Fuit 

animae  senlientis,  non  vegetantis,  43.  1 

Communio  rcrum  quanta  bona  adferat ,  88.   2.  Fuit  ea  in 

primis  Christianis  ,  114.   1 

Communis  dicilur  a  Judaeis  cibus  immundus  ,  195.   2 

Comparativus  eleganter  ponilur  pro  superlativo,         538.   2 
Concilia  Generalia  quinque  quando  celebrata,  249.  2 

Concilia   quatuor   Ilierosolymae   Apostoli    an    celebrarint , 

516.  2 
Concilium  Hierosolymitanum  a  quibus  celebtatum  ,  249.  2. 

et  quo  anno,  ibid. 

Concio  olim  habebatur  peracta  lectione  S.  Scripturae,  233. 1. 

Conciones  Apostolorum  erant  catecheses,  170.  2 

Concionatores  acriter  vilia  coarguant ,  148.  1.  Orent  ante 

omnia,  15G-  1.  Cervis  parturientibus  comparantur  ,  50. 

1.  Seria  et   ulilia  doceant,  306.   1.  Munera  respuunt  , 

310.  1.  Ferant  infirmilates  audilorum  suorum  ,  ibid.  2. 

Sacpe  se  Deo  commendent  pro  bono  rerum  successu,  256. 

1.  Plus  efliciunt  terrendo  quam  blandiendo  ,  281.   1 

Concordia  facit  cor  unum,  cur  ,  109.  2.  Ejus  duo  media  , 

110.  2 
Conductum  substantive  capitur  pro  domo  conducta,  369.  2 
Confessio  diaboli  vires  frangit  :  id  probatur  exemplis,  295. 

1.  Confessio  particularis  adstruitur  etsacramenlalis,294.  2 
Confirmatione  (in)  dalur  Spiritus  sanclus,   85.  2.  164.  1. 

Est  Sacramenlum  :  ejus  minisler  csl  Episcopus,  164.  1. 

An  ad  cam  chrisma  requiratur ,  ibid.  2.  In  ea  datur  ple- 

riiludo  gratiae  in  baplismo  acceplae  ,  165.   1.  Ejus  vis , 

125-  1 
Confusio  mullitudinis  Judaeorum  ,  audita  voce  Apostolorum  , 

quomodo  inlelligatur,  75.   1 

Congregalione  (in  omni)  bonorum  est  aliquis  Judas  ,     55.   2 
Consanguinitalis  non  est  habenda  ratio  in  electioue  ad  officia 

Ecclesiastica ,  60.  2 

Consecrationes  obsccenae  Judaeis  erant  vetilae  ,  128.  2 

Conscientiae  puraequanta  sit  cura  habenda,  557.  1 

Consolalio  Spiritus  sancti  quae  dicatur,  et  quanta  sil,  185.  1 
Consorlium  malorum  fugiendum,  86.   1 

Constanlinopolis  caplaest  a  Turcis  in  Pentecoste,  cur,  64.  1 
Conlractus  verba  conslruunt  Hebraei  in  ablativo  cum  in  , 

184.  1 
Contradicliosignum  cst  Christi  et  christianismi,  569.   1 

Contradiclio  quam  ulilis  sit  eam  patientibus ,  240.   1 

Contritio  anle  baplismum  non  requiritur,  85.  1.  Tpsa  inclu- 

dil  volum  bapiisrni  ante  eum  ,  202.    1 


T  VERBORUM. 

Conventus  foienses  quos  scriba  Ephesius  inteHignt ,  299.  2 

Conversionis  S.  Pauli  feslum  ob  tres  causas  cclebrat  Ecclesia  , 

175.  2 

Corde(ponere  in)  quid  sit,  122.  1.  Cordis  forma  symbolice 
exponilur ,  193.   2 

Coriarii  cxlra  urbemcur  hahitent,  188.    2 

Corinlhus  Melropolis  Achai;e  philusophis  abundabat,  283.  1 

Coruelioruni  fofbUia  et  gens  Romae  nobilissima  fuit  ;  mulli 
Comelii  illuslres  rcferunlur  ,  190.   1 

Coruelius  Cenlurio  qualis  essel,  191.  1.  2.  An  fuerit  justili- 
calus  antequam  Pelruin  accerseret,  ibid.  2.  Cur  ergo  ad 
eum  missus  S.  Petrus,  192.  1.  Ejus  qualuor  virtutes,  ibid. 
2.  Vidit  visionem  angeli  corporalem  ,  193.  1.  Servabal 
statulaorandi  tempora,  ibid.  Ejus  frequcntia  jejunia,  ibid. 
2.  Ejus  commendalio  a  Judajis,  196.  2.  Adorat  S.  Petrum, 
etquomodo,  198.  1.  Quomodo  in  eum  et  domesticos  ceci- 
derit  Spirilus  sanctus,  202.  1.  An  dein  creatus  Episcopus 
Caesariensis  ,  ibid.  2.  Ejus  domus  est  in  Ecclesiam  con- 
versa,  ibid.  An  ipse  primus  ex  Gentibus  sitconversus,  ibid. 
Quolo  anuo  Chrisii  sit  conversus,  203.  2 

Comelius  (C.)Centurio  Capharnaiimensis  an  fuerit  Hispanus, 
et  Ilispanis  praedicarit  ,  202.   2.   203.    1 

Cornelius  Musius  Martyr  illuslris  in  Hollandia  pro  Martyrio 
Deumrogavit,  191.   1 

Cornelius  (S.)  Papa  quare  cum  cornu  pingatur ,  ibid. 

Corn.  Taciti  error,  213.   2 


Cornu  symbolum  fortitudinis  etregni, 


191.   1 


Coronis  redimebanlur  victima; ,  ilem  sacrificantes  et  proesen- 

tes  omnes,  242.  1 .  Olim  Jovi  et  diis  dabantur  ,  ibid. 

Corpus  hoc  nostrum  arguit  essc  Deum  ,  274.  2.   Corpus 

Christi  non  est  ubique  ,  99.  2.   Id  in  triduo  morlis  ejns 

non  fuit  corruptum  ,  81.  2.   82.    I 

Corus  quis  sit  ventus  ,  354.   1 

Cous  insula  est  una  e  Cycladibus,  314.   1 

Crateris  Thebani  pauperlas,  115.    1 

Crealio  et  opificium  mundi  Deum  creatorem  indicat,  272.  1 

Crealurae  demonslrant  Deum  ,  275.  2.  274.  1.  2 

Credere  significat  contactum  spiritualem  Hebrseis ,  124.   1. 

Credere  quae  oporteat  ad  digne  baplismum  suscipiendum  , 

170.  2 
Crispus  Archisynagogus  Judaeorum  Corinlhi  a  S.  Paulo  con- 
versus ,  285.  1 

Crucifixus  Deus  an  ab  Atheniensibus  sit  adoralus,       270.    1 
Crux  via  est  ad  ccelum,  244.  2.  Ea  parit  gloriam ,  571.  2. 
Per  crucis  signum  Christus  suos  benedixil ,  47.  2 

Cullus  disparitas  est  impedimentum  matrimonii  contrahendi, 

255.   1 

Curare  funus  quid  significet  et  includat,  158.  2 

Curbicus  Manes  Paracletum  nominavit ,  65.   2 

Curiosorumsectatores  Ephesi  quiessenl  .       295.  2.  296.  1 

Curiosi  laxantur  :  et  ad  curiososacutaresponsa,  268.  2 

Custos  carceris  Philippensis  qua  occasione  ad  fidem  sit  con- 

versus,  260.  1.  Custodes  carceris  Petri,  e  quo  ipse  libera- 

tus,  an  occisi,  224.  2 

Custodice  capitur  pro  vinciis ,  552.  1.  Etiam  procustodibus 

et  apparitoribus  ,  ibid.  2 

Cypriani  (S.)  error  de  rebaptizandis  hasreticis ,  291.  1 

Cyprii  olim  grjece  loquebantur,  231.  2 

Cyrenensis  Synagoga  quae  esset  Hierosolymis ,  158.  1 

Cyrene  duplex  regio ,  75.  2 

D. 

Daemon  vento  typhoni  bene  assimilatur,  335.  2.  et  seq. 
Ejus  tentationes  variae,  ibid.  Deemon  vox  quid  proprie 
significet  ,  267.  2.  Ejus  de  Apostolis  testimonium  , 
258.  2.  Cur  Paulum  laudarit  per  os  energumenaa  , 
ibid.  Simia  est  Christi  ,  162.  2.  Ejus  polentia  in  ani- 
mam  peccatoris,  294.  1.  Pellitur  per  Confirmationis 
Sacramentum,  125.  1.  165.  1.  Daemones  quare  immundi 
dicantur,  125.  1.  Quare  corpora  possideant,  ibid.  Eos  eji- 
ciendi  polestas  nota  eminens  est  Ecclesix  ,  ibid.  Apparenl 
in  forma  animalium  immundorum,  ibid.  Gentilibus  erani 
dii  minoics,  2C7.   2 


Dffimpniaci  quareplurej  lemporeEvangcliiquamlegis,  125.1 

Damaris  non  luit  uxor  S.  Dionysii  Areopagitae,  282.   2 

Damasci  situs  :  habebat  suum  rcgcm  ;  Judxi  tamen  ibi  suis 
jus  diccbant,  173.  2.  Illuc  cur  fugcrint  Cbrisliani  Jud.ei 
iu  dispcrsione,  ibid.  Cur  juxla  eam  Paulus  percussus caeci- 
tate,  ibid.  Locus  conversionis  ejus  ibi  quam  sitcelebris  , 

ibid.  174.    1 

Damnatian  aliquando  infernoegrediantur ,      80.2.  100.  1 

Damnalionis  periculum  qui  semcl  evasit  mortuus,  illud  denuo 
non  subit,  vitae  jam  rcslilutus  ,  188.    1 

Daie  beatius  est  quam  accipere,  511.   1.  2 

David  estauctorpsalmi  CIX.  non  alius,  84. 1 .  Quando  lcmpli 
fabricam  voverit,  et  cur,  147.  2.  Cum  Chrislo  in  corpore 
resurrcxit,  83.  1 

Decalogum  et  nrxcepta  moralia  et  naluralia  legis  Cbristus 
non  abolevit,  250.  1 

Decembri  (in)  cur  periculosa  navigatio,  353.  2 

Decimi  mensis  jcjunium  quare  et  quando  institutum,        ibid. 

Dccrevit  Deus  passionem,  non  actionem,  nccis  Cbrisli,  108. 

AnatJaijUoWa  quale  sit  vitium  ,  269. 

Demclrius  argentarius  Ephesinus  quis  esset,  297. 

Denarius  quanli  sit  prelii,  296. 

Descendcre  quomodo  dicatur  Deus,  146. 

Desperalionis  mala ,  •  57. 

Despiccrc  signilicatdeorsuni  aspicere,  280. 

Deus  de  facto  habitat  in  anima  jnsii,  71.  2.  Cur  venlocom- 

parelur ,  271.  1,  Perniiltit  pcccala ,  non  in  ca  impcllii , 

147.  1.  Suos  lucidos  facit,  139.  2.  Ejus  gloria,  142.  1. 

2.  Omnium  enlium  est  causa  ,  272.  2.  Est  sol  immcnsus 

et  bencficcnlissiniiis  ,  ibid.  Cur  dicalur   inuliimammeus  , 

ibid.  Est  omnia,  273.  1 .  2.  Clare  a  uobis  in  lroc  mundo  cog- 

nosci  ncquii ,  ibid.  2.  Non  louge  est  a  singulis  nostrum  , 

et  quomodo,  274.  1.  2.  Ubiquc  praesens  cst ,  ibid.  2.  In 

eo  quomodo  ipsi  simus,  ibid.  et  275.  2.  27C.  1.  Crcaturis 

est  palcr  et  malcr,  279.  2.  Adcst  in  rebus  dcspcratis,  125. 

2.  217.  1.  221.  2.  Omnia  crcata  conservat,  275.  1.  Est 

locus  locorum,   ibid.  Ejus  immensilas  dcscribilur ,  ibid. 

Ipse  nos  tolos  permeat ,  ibid.  Si  ipse  non  csset  iu   loro  , 

nos  in  eo  esse  non  posscmus,  ibid.  2.  Esl  quasi  aura  qua 

rcspiraimis  ,  ibid.  Sub  cjus  dominio  et  jurisdictionc  vivi— 

mus  ,  276.  1.  Est  nostra  vita  et  anima  ,  ihid.  Ab  co  pcn- 

dct  quidquid  babemus  ct  spcramus  ,  ibid.  Ejus  providen- 

lia  crga  rcs  lninianas,  ibid.  libique  cst,  277.  1.  Sanclc  in 

eo  quasi  in  ipsa  sauclitalc  vivendum  ,  ibid.  2.  In  eo  vivi- 

mus  non  formaliler ,  scd  cffcctive,  27S.  1.  Gcnus  illius 

sumus  ,  ibid.  2.  Quomodo  omnia  suo  numine,  substantia 

efoperalione  compleat,  279.  1.  Ab  co  scmper  pcndemus, 

ibid.  I"o  omncs  indigemus,  ibid.  Ipse  foco  et  tcmplis  non 

roiilinetur  ,  272.  1.  Cur  sanctos  ct  amicos  suos  nonnun- 

quam  doscral,  560.  I.  F.jus  essenliam  ncmo  vrvens  vidit  , 

74.  1.  Intima  quxquc  pcrvidet,  337.  2.  Pcrnovit  et  pcr- 

spicil  corda  boiniiiuni,  59.  1.  Est  absconditus  ct  inacccs- 

sus,  270.   1.   Ejus  nalura  ct  proprictales  describunlur , 

tbid.  F.jus  incomprchcnsihililas  ct  majes-tas,  271.  1.  Ejus 

honilas  iit  vocandis  pcrcatoribus   ad  se ,    173.  1.  Palilur 

cum  suis  paticntibus,  150.  1.  2.  Maforum  ct  peccati  non 

est  auctor  ,  uli  vult  Calvinus,  78.  2.  Ejus  consilium  in 

Paulum  Romam  millendo,  344.  F.  Dcus  fu  carne  appat  i- 

lurus  an  ab  Albenicnsibus  cuttus  ,  270.  2.  271.  1.  Dci 

esl  bencfaccrc  ct  darc  ,311.  1 .  Ejus  majcslas  quanla  sit , 

176.2.   Fjiis  essentiam  att  viderit   Sleplianus  ,  149.    2. 

150.  1.  Eum  qmlom  spiritum  liiigorenl  StOici ,   206.  1. 

Deus  in  Christo  triplicitcr  eM,  201.  1.  Qux  Dei  dicuntur, 

insuo  gcncrc  cximia  sunt ,  14G.    1 

DjiS  Gentilium  t.iha  mmisieria  etnibebanfuT  ,  qualia  ilominis 

•i  famulis ,  272.  Jf.  Hi  ofant  mcra  vanitas  et  inauia  ,  269. 

Jf.  Dii  olun  in  puppi  pingcbantur,  564.    1.  2 

luaconatus  an  sit  Saeramentnm,  133.  2.  et  scq.  lo6.  2-An 

a  Cbristo  sit  iiiMrtutns  ,  i3(.  2 

Piaroni  quaudo  nb  Aposiolis  creaii,  ir,2.  1.  Cur  sinl  creali 

M-ptom  ,   133.    2.  Cur  |  leni  Spiritu  saurfo  ,    ibid.   Fucrc 

Ratri  ministri,  131.  I . Enrum  olticia, tt/idl  135.  1.  Diacoiii 

quomodo  oidiucntur,    134.  2.   S.vpe  Ecclesiae  exeropla 


ISDLX  lililiLM  ET  VEflBOBUlf.  879 

fidei  el  conslantiie  dederunl,  ibid.  Cur  creati,  155.  4.  fc 
commissa  cura  rerum  Ecclesiae,  ibid.  2.  Diacoui  primicur 
essent  Graeci,  136.  1.  Quibus  tribus  praeviis  sintordinati  , 
137.  1 .  Diaconi  Cardinales  Romae  qui  el  quot  essent,  quod 
eorummunus,  135.   2.  156.  1 

Diaconioe  Romanae  quales  cssent  olim  ,  et  modo  sint ,  155.  2. 

Diaconissarum  tria  crant  munia  ,  137.  2 

168 


Aiu/iafcvpia  est  verbum  forense, 


2 
Diana  unde  dicla ,  est  luna;  eadem  est  Lucina  et  Juno ;  ejus 

arma,  forma,  297.  2.  Curdicta  uzTi/j.iu  ibid.  dicla  Opis, 

298.  1 
A(z-o^£o  multa  significat ,  76.    1 

Dics  cum  oralione  incboandus  el  liniendus  ,  126.  1.  Quo 

die  Cbristus  iu  ceelos  ascenderit,  52.  2.  Dies  cerla  dandi 

Spirilum  sanclum  cur  a  Christo  nou  indicata,  45.    1 

Diodorus  prae  pudore  subiloobiit,  122.   2 

Diogenes  junior  Pbilosopbus  ob  maledicenliam  a  Vespasiano 

Imp.  capile  esl  mulclatus  ,  8.  1 

Dionysii  (S.)   Areopagilae  de  sua    morte  rcvelatio,    9.   2. 

Eum  Clirislus  ad  instans  marlvrium  animavit,   154.   1. 

Qualis  fuerit,  quid  scripserit;  ejus  sapienlia  ;  fuit  Episco- 

pus  Atbenarum  ,  281 .  2.  Conversionis  ejus  occasio  et  an- 

nus,  2S2.  1.  Synopsis  viUe  ejus,  et  marljriuro,  ibid.  10 
AiorreTS,-  quid  sit  ,  299. 

Disccre  volcniium  exempla,  289. 

Discipuli  slanl,  magistri  sedent,  522. 

Discrelionis  (donum)  spiriluum  mulli  Sancli  babuere,  240 
Dispcrsio  primorum  Chrislianorum  in  Jerusalem   quando  et 

qua  occasione  facla  sit ,  157.   1.   2.   1 

Disposilione  angelorum  quomodo  lata  sil  Iex , 
Diseensio  inter  Sanctos  potest  csse  sine  peccato, 
Divinilas  effigiari  ct  reprxscntari  nequit,  280.  1 

ambientcs  pblbiriasi  consumpti , 
Diviliarum  mala , 
Docens  prius  faciat  quam  doceat, 


148.  2 

255.    1.  2 

Diviniiatem 

226.   1 

111.  2 

58.   1 


Dolores  inferni,  a  quihus  liheralus  Cbristus,  qui  sint,  80.  1 . 

2.  Dolores  Ilebrxi  cur  vocent  funes,  ibid.  2 

Dominico  die  cur  liat  sacerdolum  ordinatio,  230.    1 

Dominium  Chrisli  in  omncs  bomines,  84.    I 

Dominus  liluliis  crat  C.esarum  ,  346.   2 

Domitianus  quando  ad  imperium  evoctus,  8.  2.  Varia  cjus 

gcsla,  ibid.  Ejus  perseculio  in  Chrislianos,  9.  l.Juhelirr- 

lurlici  omncs  deslirpe  David,  ibid.  2.  Ejus  mors  violenta  , 

10.  1 
Domililla  (S.  Fl.)  virgo  a  Domitiano  in  insulam  relcgalur  : 

ejus  martyrium  ,  9.  2.   10.  2 

Domna  (S.)  Marlyr  qua  occasione  convcrsa ,  114.  2 

Domus  S.  Pauli  Roma?  inEcclesiam  mulala  est,  570.   1 

Doncc  alio  sensu  in  Sciiptura  accipilur,  84.   1 

Donis(in  Dei)  acccptis  communicandis  simus  liberales,  96.  1. 

Donum  Spirilus  sancli  accipcrcipiid  sil,  85.    2 

Dorcadis  clicta  Tabiiluu,  quinquc  dotes,  IS7.  1.  2.  Ad  viiam 

revocalur,  1 87.  2.  Ccrla  fuil  dc  salute  ,  188.  1 

Dorcadcs.  I7(/c  Caprea'. 

Dorolhcam  (S.)  hiciue  rosas  Theopbilo  e  coelo  allulil,  223.  1 
Drusiana  Ephcsiana  cuj-   a  S.   Joanne  ad  vitam    revooata  , 

187.   2 
Drusilla    filia  Agrippx  rcgis  scnioris  ,  rnjus  fucril  ncplis  , 

iriuui  rcguni  fuit  spoinsa,  55S.  2.  Facta  esl  dcinde  Gen- 


tilis  , 
Ducllum  Christi  cum  Paulo, 


j59. 
177. 


E. 


24S.  1. 


Quand^ 
18.  2 


Ebion  bxresiarcba  adversarius  S.  Pauli, 

luxrescs  sparseril , 
F.bi  iclas  spii  ilualis  alia  csl  a  corporali  ,  76.  1 .  2. 1'triusquc 

aiuvlogi.v  et  clleclus,  ibid. 

Ecclcsia  cur  dicalur  vas  liucum  omnigcna  auimalia  cenlinciis, 

194.   2.  Crevit  pcrseculionihus ,    152.    2.   Cur  vocctur 

regDurn  ceeibrum,  237.  1.  F..-t  rcgnum  Dci  iu  tcrra,  41. 

1'.    Ili3.  1.   Viii  romparalur,  car,   226.   2.  E  ccclo  d<  — 

ccndit ,  et   co  ducit ,    196.     1.    Ecclesia    licile    possidc; 

opes  ct  prxdii,  95.  2.  Semper  crat  pro  Sumnio  PootUre, 


o80  INDEX  REKUM 

217.  1.  Ecclesia  pauper  coruscabat  miraculis,  jam  opibus 

tuetur  aucloriiatcm ,  !>.'>.   2 

Ecclesix  HierosolymitatiBe  dispersio  quanta  fnerit ,       157.  Q 

Ecclesiastica  imiiiunilas  a  'juiisdiclionc  civili  quando  inlro- 

ducta,  343.    1 

Ecncphi.is  quis  sit  vcnttis,  ct  unde  diclus,  333.  1.  Ejus  |    a  - 

sagium ,  ibid. 

Ecstasis  mentis  capitur  eliam  pro  admiratione,  97.    1.  In 

ecstasi  qunlis  audiri  vox  solcal,  103.   1 

Edmundus  Campianus  lnorli   adjudicatus  cecinit ,   130.  1. 

Ejus  iu  opprobriis  conslantia,  22.  2.  333.  2 

Eduardus  (S.)  quemdam  pedibus  claudum  sanitati  rcstituit , 

90.   2 

Ei)uw  et  it)vbi  quid  siguificet ,  231.   2 

Electio  eflicax  hominum  ad  gloriam  an  facta  sit  a  libera  el 

mera  Dei  volunlale ,  ante  operuni  prxvisionem ,  23C.  I. 

Eleclionis  vas  quomodo  fuerit  Paulus  ,  ,  179.  2 

Eleemosyna  cur  dicalur  justiiia  ,  199.  2.  Eleemosynas  suo- 

rum  famulorum  ratas  babel  Cbristus ,  187.  2.  Has  eliarn 

pauperes  erogare  possunl ,  el  quomodo  ,  189.  1.  Eleemo- 

synas  iidelium  Diaconi  curabant ,  133.    I 

Elepbas  cur  dicalur  bos  luca,  53.  2 

Eligio  (S.)  lnorienli  apparuit  Cbristus  visibilis,  154.   1 

Elisabelhx  (S.)  apparuit  Cliristus  visibili  specie,  ibid. 

Elymas,  id  cst  magus ,  a  qua  radice  formetur,  231.  1.  An 

sit  vox  Hebrxa,  ibid.  Videtur  nomen  Cyprium  signilicans 

magum,  ibid.  2.  An  resipuerit,  232.  2 

Enallage  modi  Hebrxis  frequens  est,  327.  2 

Epaininondx  erga  suos  ingratos  gralitudo,  323.  1.  Ejus  pau- 

pcrtas  ,  113.   1 

Epbesi  celebritas  :  ibi  plerumque  babilavit  S.  Joannes,  288. 

1.  292.  1 

Epliiallis  paupertas  ,  113.  2 

Epbrem  (S.)  consolatione  ccelesli  abundabat,  16.  2.  Fuit  vir 

compunctionis  et  lacrymarum  ,  305.   2 

Epbronis  pater  fuit  binomius  ,  145.   1 

Epicurus  quis,  cjus  dogmala  et  axiomala,  265.  2.  Ejus  vita, 

mors ,  ibid. 

Enieizeta  variasignificat,  335.   1 

Episcopalis  cura  a  Spirilu  sanclo  instituta,  508.   1 

Eniczo^o;  quid  proprie  significet ,  57.  2 

Episcopi  babentjus  suffragii  in  Conciliis ,  249.  1.  Sinl  bos- 

pitales,  258.  2.  Quare  vocenlur  Propbetx,  228.  2.  Cre- 

bro  visitent  suas  Parocbias  ,  186.  1.  253.  1.  Non  curent 

temperalia,  sed  Ecclesiam,  133.  2.  Horum  solum  eslcon- 

ferre  Saciramentum  Confirmationis,  1 64.  1 .  lllos  constituit 

Cbristus  in  Apostolis,  69.  2.  Olim  alium  invisentes,  ad 

verbum  divinum  faciendum  invitabantur,  233.  1 .  Episcopi 

cur  constiluerentur  ,  quos  populus  elegisset,  54.  2.  Epis- 

copos  Epbesum  cur  S.  Paulus  evocarit,  308.  1.  Episcopi 

primi  Sicilix,  365.  1.  Episcopi  cujusdam  simoniaci  puui- 

tio  eliam  in  bac  vita,  167.  2 

Epistolam  secundam  ad  Timotbeum  e  secundis  vinculis  Pau- 

lus  scripsit ,   304.   1.   Epistola  ad  Pbilemonem  quando 

scripta,  5.  2.  Epistola  ad  Tbessalonicenses  omnium  Epis- 

tolarum  ejus  prima  fuit ,   283.   1.   Epistolx  Senecx  et 

S.  Pauli  an  sinl  genuinx,  286.   1 

EntTpon?!  diversimode  vcrlilur  latine,  349.    1 

Eques  an  Paulus  Damascum  icrit,  an  pedes ,  174.  2 

Erasmus  arrianizat,  508.  2 

Erasius  quxstor,  quis  fuerit  :  Episcopusdein  creatus,  297.  I 

Epprti  Mercurius  unde  dicatur,  241.  2 

Essenorum  vita  describilur ,  1 18.  2.  119.  1.  2.  Eorum  no- 

men  quod  sit ,  119.  1 .  Eorum  sludia  et  mores ,  ibid.  2. 

Fuere  quasi  Religiosi,  ibid. 

Eucbarislix  vis  el  effectus ,  87.  1.  Cur  olim  domi  privatim 

sumeretur,  et  cur  vocetur  panis,  ibid.  2.  89.  2.  Designata 

esl  pcr  panes  propositionis,  87.  2.  Cur  vocetur  communio, 

86.  2.  Ejus  veritas  adstruitur,  99.  1.  Olim  vespere  post 

exhoitaliotiein  adminislrabalur,  503.   1 

Eudocia  Augusta  viucula    S.    Petri   exallavit ,   217.  2.    In 

S.  Stepbanum  bene  affecla  ac  pia  fuil  ,       132.  2.  100.  2 

Eunicc,  mnler  Timolhei,  erat  Juilxa,  235.   1 


ET  VERBOKUM. 

Eunucbus  Candaris  reginxan  esset  Genlilis  ,  an  proselylus  , 
169.  l.Ejus  pictas,  ibid.  2.  Baplizatura  Philippo ,  170. 
2.  Suos  .liibiopes  converlit,  ct  Martyr  occubuit,  171.  2. 
Eunucbus  capitur  pro  princeps  ,  4  09.   2 

Eurypussymbolum  eSl  iikon.slniitix,  97.   1 

Euroclydon  vcl  Aquilo  quis  sit  ventus ,  354.  2.  Cur  ita  vo- 
cetur,  355.  1.  QuU  ventus  Euro  notus,  ibid. 

Eutycbianus  (S.)  Potilifex  multos  Marlyres  manibus  propriis 
sepelivit  ,  158.   2 

Eutychusa  S.  Paulo  vitx  restitutus  factus  est  deinde  iti  Hia- 
pania  Martyr,  303.  2 

Evangelii  S.  Joannis  scribendi  occasio,  prxstantia  ejus  cl  prx- 
paralio,  10.  1.  2.  Evangelium  S.  Malthxi  quo  lempori' 
scriptum  ,  2.  2.  ld  scripsit  prxcipienlibus  Apostolis,  ibid. 
S.  Lucas  quaudo  suum  conscripserit ,  5.  2.  Evangcliuni 
cur  vocelur  verbum  gmiiie,  240.  1 

Evangelista;  non  omnia  Cbristi  gesta  scripserunt  ,  57.  2. 
Evangelistx  grxce  scribentes  mullas  Lalinas  voces  usur- 
pant  quasi  Grxcas,  58.    1 

Evodius  primus  post  S.  Petrum  fuil  Antiocbix  Episcopus  , 

5.   1 

Excommunicalii)  reprxscntata  est  in  repeutina  morle  Ananix 
elSapphirx,  122.  2 

Excusaliutinm  squamx  tollendx  sunt,  182.   1 

Exorcistx  Epbesini  cur  in  nomine  Jesu  quem  Paulus  prxdi- 
cabat  dxmonem  ejicere  tenlarent,  295.  1.  2.  A  dxmone 
corripiuntur,  ibid.  2.  294.  1,  Exorcistas  habebant  Judxi 
ante  Christum,  293.    1 

Expugnassequomodo  fideles  dicatur  Paulus,  184.  2 

Exsequiarum  primorum  Christianorum  rilus,  159.  2.  elseq. 

Exuperii  (S.)  Episcopi  charitas  erga  proximum ,  50.   2 

F. 

Fabianus  (S.)  illapsu  columbx  creatus  est  Pontifex  ,      59.  2 

Facies  piorum  serena  est,  impiorum  nigra  ,  139.  2 

Famem  cur  prxdici  a  Cbristianis  voluerit  Deus  sub  Claudio  , 
210.  1.  Cur  ea  orbi  immissa ,  ibid.  Quando  eafacta,  ibid. 
2.  Fames  adducit  pestem ,  ibid. 

Familix  sub  Cornelia  plures  Romx  censebatitur  ,       190.   2 

Faro  (S.)  Episcopus  puerum  cxcum  confirmans  illuminavit , 

165.  2 

Fatum  Stoicorum  quam  violentum,  266. 1.  Id  refutatur,  45. 
2.  FatumCalvinitollilur,  79.    1.   2.  80.    1 

Fel  amaritudinis  Simonis  Magi  quod  dicatur ,  168.  1.  Fel 
peccali  quod  sit,  et  quare  Domiuo  Judxi  fel  in  cruce  pro- 
pinariut ,  ibid. 

Felix  quaoccasione  prxfectus  Judxx  faclus  fuerit ,  332.  2. 
336.  i.  Ejus  gesta  in  prxlectura,  555.  1.  Ejus  nomina  , 
ibid.  Fuitadulter,  559.  1.  item  iujuslus,  ibid.  Est  Romani 
unctus  missus  a  Festo  successore  ,  ibid.  2.  54 1 .  2 

Femoralibus  non  utebantur  veleres  Grxci  etRomani,  219.  1 

Feslum  duas  habebat  vesperas  ,  505.  2.  Festum  S.  Stepbar.i 
sancilum  ab  Apostolis ,  156.  1.  Festum  corporis  Chrisii 
quare  institulum  post  octavamPentecostes  feriajquinta,  87. 
1.  In  festo  Conversionis  S.  Pauli  natorum  saliva  serpentuni 
morsibus  an  medeatur,  175.  2.  In  festis  majoribus  cur  ho- 
mines  deteriores  sint ,  216.  2 

Festus  Prxses  Judxx  mentilur  in  causa  Pauli ,  345.  2.  Cur 
ejus  appellationem  approbaret ,  345.  2 

Fideles  omties  non  sunt  prxdestinati ,  quia  ftdcs  accepta 
semel,  polestamilli,  237.  i.  Eorum  spes  unica  est  Chris- 
tus ,  569.  1,  Fideles  primi  unam  habebant  animam  et 
cor,  109.  2.  Vide  Christiani. 

Fides  videt  et  videlur,  14.  2.  Ejus  robur,  ibid.  Ei  quomodo 
tribuantur  miracula  ,  98.  2.  Ad  eam  non  requiritur  inlel- 
lectus,  157.  2.  Fides  Christiana  qux  credenda  prxscribat, 
260.  1.  Fides  explicita  Cbristi  necessaria  est  ad  salutem  , 
106.  2.  192.  1.  Fidei  heroicx  quanta  sit  virtus,  98.  2. 
Ea  in  diaconis  sextuplex  erat ,  1  36.   2 

Filix  qualuor  Philippi  eraot  virgines  et  prophetissx,  315.  i. 
An  fuerinl  moniales ,  ibid. 

FitiusDei  est  primurfi  unicumque  Dci  Veibum,  234.  1 

Flavius  Clcmeus  quando  ci  quaie  inartvrio  allcctus  ,       9.  t 


INDKX  RERUM 

Fcedus  olim  AoinanisaucieLanl  mutuum  sanguinem  potando, 

252.    I 

Fons  /Elliiopis  quis  sit  locus,  170.  2.  Fons  clicitus  in  carcere 

Aomano  prccibus  S.  1'eiii  ad  Lapiizanduin  Proccssum  et 

Marlinianum,  qui  etiamnuin  supeicsl,  217.   1 

lorte  usurpant  I.aliui  in  rebus  qua:  evcuerunl,  sed  iocerta  de 

causa,  107.   2 

Foro  (in)  concionantur  zelosi  concionalores,  26.'i.   2 

Forum  Appii  urLs  undc  dicla,  ejus  dcscri[>lio,  508.  1.  Plu- 

res  urbcs  dictae  sunt  foruni ,  ibid. 

Fractio  panis  intelligilur  io  Aclis  de  Eucharistia  ,  87.   I 

FYanciscanis  equi  interdicuntur,  25.   2 

Franciscus  (S.)  in  elccmosynas  elfusus  fuit,  187.  2.  Ejusas- 

pcctus  intuenles  compungeLal,  93.  1.  E  soloDei  beoepla- 

cilo  ad  tantum  sanctitatis  fastigium  est  exaltatus,  01.  I. 

Ejus  huniililas  quoinodo  sit  exaltata,  49.  1.  Assidue  ccc- 

luin  spectabat,  31.  1 .  Ejus  vita  et  mores  ccelestes  ,  25.  2. 

Erga  sacram  synaxin  valde  Qagrabat,  90.  1.  ALscns  nppa- 

ruit  Fralrilius  incurru  igneo,  223.  2.  Voluitsuos  liaLere 

pauperes  domos,  284.    1 

Franc.   Slorcia  Dux  astrologos  scmper  contemptui  baboit  vcl 

odio,  290.    2 

F'ranciscus  (S.)  Xaverius  visione  ccclesti  vocalus  est  ad  laLores 

Indicos,  181.  2.  250.  1.  HuLuit  donum  linguaiuni,  72. 

2.  73.  1.  Qua  iuduslria  conuibinas  a  concuLiuariis  avel- 

Icret,  202.  2.  GurMalacae  pulverem  de  calceis  excusscrit, 

237.  2.  Mulicres  fugiebat,  24.  2.  Ejus  vita  ccelestis  ,  25. 

2.  Per  pueros  mira  praestilil,  27.  1.  Kjus  prudenlia ,  28. 

2.  Ejus  obedieolia,  et  iu  periculis  securitas,  559.  2.  ilem 

ejus  ardor  palieodi ,  18.  2 

Fralresoliui  se  vocabaot  Oliristiani,  181.  2.  Fratres  Ilebraeis 

sunt  cognali,  54.  1.  Fralres  quarePelrus  vocet  Apostolos, 

53.  1 
Frons  S.  Clirysostomierat  callusa  ex  assidua  oratione,  512.  2 
Frugalilas  velerum ,  41.2 

Fugain  perseculionc  licita  cst,  540.   2 

Fulgor  facici  Sanctorum  unde  ortuni  habeat,  159.   1 

Funehris  pompa  in  quihus  consisteret ,  159.  1 

Funus  uudc  nomen  acceperit,  ibid. 

G. 

Galba  Imp.  breve  habuit  impei  ium  ,  7.  2 

Galilwits  quid  proprie  sonet  :  GaliLei  cranl  stupidi,  sed  )>ug- 

naules  et  hellicosi ,   51.  1.  75.  1.  Galilworum  secla  qiuc 

cssct,  128.  2.Eorumpervicacia,  129.  1.  Diu  ea  inler.lu- 

dacos  viguit  ,  128.   2 

Gallicaiius  Consul  Christi  causa  pauper  factus  est ,       112.   1 

Gamaliel  fuit  Pharisxus,  fuilque  Chrisliaous;  est  inter  Sanc- 

tos  relatus,  127.  2.  Ejus  consilium  pium  proApostolis  , 

iTxd.Corpus  S.  Stephani  in  villa  suasepeliricuravil,158.  2 

Garrulilas  reprehendilur,  67.   2 

Gasparis(P.)  Barza-i  amor  erga  socios  omnes  ,  509,-  1 

Gaudiuin  spiritus  quam  sit  suave ,  90.  1.  Gaudium  Sanclo- 

rum  cstChrislus,  171.  1.  Gaudium  in  trihulatione  quam 

heroicumsit,  129.  2 

Gaulus  insula  quomodo  sila  ,  355.  1.  Ejus  nomina  ,  530.  1 

Gaza  urhs  fuit  duplex,  una  in  Pcrsidc,  altera  iu  PhilisUea  , 

109.  1.  Hasc  cvcrsa,  et  altera  non  procul  iudc  ocdificata  , 

.  .  Wd. 

Gemini  stella  cur  a  naulis  ohscrvctur ,  504.2 

Gcneratio  Chrisli  asterna  ,  234.  1.  2 

Genethliacorum  quam  frivola  sitrscienlia,  296.  1 

riwKu  el  produccre  et  giguere  signilicat ,  278.  2 

Genles  Judxos  cur  spernerent,  198.  2.  Eas  quando  et  quo*- 

modo  respicere  Deus  cceperit,  280.  2.  lis  quomodo  Paulus 

loqucrctur  iu   Jerusalem  ante  apcrtum  Genlihus  osliuni 

Evangelii  per  Pelrum,  1 84. 1 .  185.  1 .  Ipsae  jani  convcrsaj 

adle»cmnon  tenehantur  ,  517.    2.    Eas  quomodo  crrare 

rermiteritDciis,  215.  2.  Ad  casquando  ahicrunt  Aposlo- 

lii  131.    2.215.  l.PuhlicequaudoiisAposloli  pra;dicare 

ccrpcnnt,  2fJ-     j 

Genliles  ipsam  rcsurrcclionem  non  damnahanl,  338.  1 .  Gen- 
liles  uonnulli  aute  Coruelium  ad  fidem  couvcrsi  fucrc , 


ET  VERBOKUM,  Zii 

202.  2.  Ipsi  quam  Lenigne  a  Christo  vivente  haLili ,  ibid. 
Nonsunt  ab  Ecclesia  rejicieodi,  250.  1.  Eorum  nonnulli 
coluere  Deum  ,  192.  1.  Gentiles  etiam  iioiiuulli  pauper- 
latis  sludiosi  fuere,  113.  1.  IIos  Judoii  vocaLant  Grawoa  , 

135.  1 

Gentilis  (P.)  divinitus  linguae  AraLicae  coguiiioneni  acce[,ii  , 

-,:,.  -i 

Genua  sa;pe  per  diem  flecleLant  prisci  Chrisliani,  512.  2. 
Ea  hahuit  S.  Jacohus  callosa  ,  ibid.  Gcnua  respondeanl  ge- 
nis ,  ibiti. 

Genus  Dei  quomodosimus  ,  278.   2 

Georgius  (S.)  Marlw  I.yddae  cst  sepultus ,  el  ihi  ei  lemplum 
a;diiicavit  lni|i.  Justinianus,  180.    I 

Gervasii  (SS.)  el  Protasiicorpora  detexit  S.  Paulus  S.  AmLio- 


sio  apparens, 


32.    1 


Gesla  multa  Pauli  S.  Lucas  silentio  involvit,  aul  obiler  pi 

rit,  500.    1 

Gladio  quando  Judaei  uti  coeperint  in  posnis  rcorum  ,212.  -2 

Gloriam  Dei  quam  Slephanus  viderit,  149.   2 

Glycas  hislorici  locus  emendatur,  152.   2 

Gnidus  urhs  Asias  Cretae  ohjecta  ,  555.    1 

Gnostici  docehant  solum  Paulum  ex  Apostolis  cognovisse  veri- 

latem,  14.    1 

Godefridus  Bullonius  praesentem  opem  S.  Slephaui  Hieioso- 

lymis  sensit  ,  161.1 

Gorgonia  (S.)  templum  Spiritus  sancti,  277.    2 

Grahatum  quis  sil  lectus,  124.    1 

Gradus  non  cadunl  sub  meritum  de  condigno  ,  01.    1 

Graecusidem  JudaeisquodGentilis,  184.  2.  185. 1  .Graecidice- 

bantur  sapienles,  200.  1.  Graeci  primuin  fecere  schisma  in 

Ecclesia,  153.  1.  Graxi  negantcs  a  Filio  Spirilum  sancium 

procedere ,  die  terlia  Penlecostes  a  'Purcis  eversi  suut , 

Gi.   1 

Graecistae  quae  dicantur,  152.  2.  206. 1.  Aliq.uando  pra  Gen- 

lilihus  capiunlur,  ibid. 

Gra;cizanles  quos  vocet  Lucas ,  184.   2.   183.   1 

Graminatici  quidicerentur,  104.    1 

Gratia  Spiritus  sancti  cur  dicatur  oleum  et  unctio,  200.  2. 

In  gratia  an  confirmali  Aposloli  accepto  Spirilu  sanclo  ,  G9. 

2.  Gralia  potenlior  Spiritus  sancti ,  ad  opera  heroica  exes- 

quenda  requiritur,   105.  1.  109.   2.  Gralia  cur  dicalur 

verbum,  509.  2.  Pcr  solam  gratiam  Chrisli  fuere  justificali 

qui  juslificali ,  250.  2.  Graliae  Dei  Evangeliuni  quid  sit  , 

507.  2.  309.  1.  Gratia  efficax  et  praedeslinatio  cuni  lihero 

arhitrio  quomodo  concordet ,  79.  2.  Gralia  Pauli  fuit  elli- 

cacissima,  181.   1 

Gregorii  (S.)  Magni  celsiludo  animi ,  21.  1.  Ecclesiae  opibus 

pauperes  per  orhem  juvit ,  93.  2 

II. 

Uaceldama  quid  proprie  sonet ,  57.   1 

Haeredilas  nostra  Dcus  est ,  309.   2 

Haereses  propagaUe  per  muliercs,  237.   2.  Sunt  fel  amari- 

tudinis ,  168.  1.  Non  sunl  ad  Scripluram  examinandx, 

205.    1 
Hxresiarcha  primus  fuit  Simon  Magus,  162.  1.  Haeresiarclwc 
E[>iscopaiu   cxcidenles  quem  ainhiebant ,   nova  dogmata 
adinvenere,  166.  1.  Omncs   hrcresiarclia:  fuere  vel  Epi- 
curei,  vel  Stoici ,  206.  2.  267.    1 

Hairetici  lupi  sunt  oh  octo  analogias,  308.  2.  Sunl  superlu  , 
509.  1.  Carnales  sunt  el  mulierosi,  163.  1.  267.  1.  Eo- 
runi  hellum  pax  est  Ecclcsiae ,  329.  2.  Per  tumultus  reni 
nguut,2G3.  2.   Ferro  a  magislralibus  sunt   succidendi  , 

129.  2 

Haran  qua'  sit  urhs,  143.    t 

Hehdomada  unde  dicalur  sahhatum  ,  305.    1 

Ilehraei  fuere  peregrini  in  Chanaan  el  /Egypto  ,  143.  2.  Posl 

redilum  e  caplhrilate  semichaldaice  loculi  sunt ,   57.    1. 

Hchraei  multi  fuere  hinomii ,  1  i.'i.    1 

Hehracorum  verba  activa  sa>pc  non  actionem  ,  sed  actionis 

probationem   significant,  254.  2.  Verba  realia  sa>pc  per 

menlalia  cxponunt ,  2-29.   2 

Uehron  (in)an  sepulti  sint  Palihrcha-,  an  in  Si\I;em,  14$.  1 


352 


1NDEX  RERUM  ET  VERB0IU3M. 


llelena  Adiabenorum  regina  ab  Apostolis  conversa,  quando 

llorucrit,  6-  2 

Ileliopolitanum  templum  Judosorum  quando  el  quare  a  Ves- 

pasiano  dcmoliri  jussum  ,  8.    1 

Hemor  a  quo  emit  Abraham  spcluncam  pro  sepulcro  alius 

fuil  ab  eo  :'t  quo  Jacob  cmit  agrum  ,  1-45.    1 

llcnricus  II.  Imp.  quomodo  ob  sinioniam  casligalus,  160.  2 

llerculis  duodccim  labores,  29.  2 

ELsraa  liber  dictus  Pasloris  cst  inter  apocryphos  rclalus  , 

312.   1 
Herodes  fuere  qualuor,  21 1.  2.  213.  2.  228.  2.  Fuereom- 
nes  infesti  Christo  el  Gbristianis,  34-4.  2 

Ikrodcs  Agrippa  senior,  cur  rex  Judjcoa  fuerit  factus,  ct  qua 
occasione,  211.  2.  Quam  cssct  Caio  Imp.  carus,  212.  1. 
Fuit  crudelis,  ibid.  Quare  Jacobum  Majorem  Aposlolum 
occidi  jusserit,  ibid.  Quamdiu  rcguarit,  213.  2.  Quo  anno 
ab  angclo  percussus  sit,  ibid.  Cur  S.  Pelrum  apprebon- 
dere  voluerit ,  216.  1.  Cur  eurn  posl  Pascha  distulcrit 
nccare,  ibid.  2.  217.  1.  Ludos  Caesarsea;  pro  saluleCojsa- 
ris  celebrat ,  224.  2.  225.  1.  Ejus  faslus  ct  splendor  e 
veste  argcnlea  ,  225.  1.  Percutilur  ab  angclo,  ct  quo 
morbo  ,  ibid.  2.  Mortis  cjus  prasagium  ,  ibid.  Cur  ila  sit 
punitus  ,  ibid.  Pcccavit  assensu  ad  blasphemam  populi 
acclamaiionem,  ibid.  Ejus  mors  ad  longum  narratur,  226. 
1.  Ejus  proles,  ibid.  2.  Quomodo  eum  Alcxandrini  in  co- 
mcedia  rcprcesenlarint ,  thid. 

Herodes  Agrippa  junior,  rex  Chalcidis,  fuit  senioris  filius  ; 
ojus  telrarchia  ;  cur  dictus  ipse  el  paler  Agrippoj  :  fratrem 
habuit  Drusum  ,  344.  2.  Ejussuror  cl  conculuiia  fuit  Ber- 
nice  ,  545.  1 .  Erat  bome  iiidolis  ,  548.  1 .  An  ad  chrislia- 
nismum  inclinarit,  350.  2 

Hcrodes  Antipas  Lugduni  mcerore  contabuit ,  2.2 

Ileroes  diissunt  majores  ,  12.  2 

Ilerostraius  cur  templum  Diana;  Ephesiae  incenderit ,  298.  1 
lliatus  Geri  polesl  in  suprema  aeris  regione  ,  151.   1 

Hihernia  naluraliler  vcnenalis  carct ,  565.  2 

Hi,  lonymi  (S.)  studium  disccndi,  289.  2 

Ilicrosolymiiana  Ecclesia  quando  facta  palriarchalis,  206.  I. 
Hierosolymae  cur  datus  Spiritus  sanctus,  43.  1.  Ipsa  typus 
csl  Ecclesiaj,  ibid.  2.  Uierosolyma  24.  habebal  vicosee-Ie- 
briores,  221.2 

Ilicrolheus  (S.)  an  fuerit  Atheniensis ,  an  Hispanus;  quando 
ad  fulem  convcrsus;  ejus  eloginm  ,  4.    1.  282.  2 

Uilarion  (S.)  ob  curationes  segrorum  nihil  donoruin  voluit 
accipcre  ,  167.2.  Quam  polestalcm  adversus  dsernones 
baberet ,  293.  2.  et  quomodo  nosset  a  quo  quis  vilio  essot 
occupatus,  ibid. 

llispani  S.  Jacobum  in  praeliis  invocant,  ibid. 

Hispania  S.  Jacobo  Aposlolo  dcbet  quod  in  fide  orlhodoxa 
perslct,  cl  pcrsiiterit  hacteiius ,  213.  1.  Eam  S.  Paulus 
quaudo  adicrit,  570.  2.  Ejus  reges  cur  Catholici  cognumi- 
uentur,  215.   1 

llistoria  S.  Luca;  de  actis  Aposlolicis  quot  annorum  gcsta  con- 
tiucat,  55.  2 

Hodiecompelit  aclernilali,  235.   1 

Holocauslum  cur  licbraice  vocolur  ola  ,  195.   2 

ilomo  quanlopere  Deosil  adslriclus,  74.  2.  Rospectu  Dei  c.-e- 
cus  osl ,  274.  1.  Homo  ab  lioroinc  odoceri  debct ,  177.  2 
Ilonorali  diaconi  aniinosilas,  135.  2 

Ilorarum  Canonicarum  origo  et  causa,  95.2.  Horaa  dier  quo- 
modo  Judxi  compularenl ,  77.  2.  78.  1.  Hora  meridici 
apud  mullos  medilalioni  vacaturin  memorinm  ascensionis 
Domini,42.  1.  Ilora  nona  olim  catechumeni  baplizaban- 
lur,  1 95.  1 .  Iloram  laboris  compensat  Deus  die  consolalio- 
nis  ,  40.  2.  Uorarum  quadraginla  oratio  est  in  lionnrom 
6epulluraeChristi  inslilula  ,  2-17.   1 

Ilospitalilas  Rom.  Ecclcsi*  et  urbis,  196.  2 

Ilosiibus  (pro)  oratio  qtia:  funditur,  etficacissima  est,     1 55.    I 
Iluinanilali  Chii-li  debctur  poWsla* ■  juditiaria ob  oivwwcm 
cumVoiLio.  2#i.  « 

Humilis  ducitse  nihil  essecl  nallum,  162.   2 

Ilumilitas  quanti  sit  merili,  49.  I.  Evincil  adversarium  du- 
iiim  ,  504.  2.  riena  liumililas  qux  sil ,  ibid.  Cur  vocelur 


onmis  justitia ,  ibid.  \a  ea  semper  croscendum  ,  30.").  1. 

Ilonorabilis  est ,  ibid.  Ea  summa  virtulum  esl,  ibid.  2.  et 

vera  animi  magniludo,  20.  2.  Signuin  cst  doctoris  ortho- 

doxi,162.  2.  Vincit  diaboli  laqueos,  163.  1.  Huniilil;» 

viri  Apostolici  quanta  esse  dcbeat,  20-   2 

Ilyblamm  mcl  ct  apes  Ilyblca:  undo  dicaiur  ,  566.    1 

Ilyinnos  canebanl  ncochrisliani  post  cibum  sumptum,  91.  I 

Hypocriseos  squam;e  auferenda;  sunt ,  182.  1.   2 

Ilypocrita;  fellii  sunt,  168.  1.  Sunt  sepulcra  dealbata,  527. 

2.  Eorum  emblerna  el  proprielas,  90.  2.  91.  1 

I. 

Idea;  omnium  noslrum  ,  juxta  quas  conditi  sumus ,  proprie 

in  Deo  sunt,  276.   2 

Idiola;  qui  proprie  sint,  106.  2 

ldolothytis  vcsci  vctitum  Chrislianis  ,  251.   2 

Ignalius  (S.)  Anliochenus  Episcopus  mortuus  sub  Trajano  , 

7.  2.  Iuslituil  psalmodiam  sacram  ,  ibid, 

Ignalius (S.)  de  Loyola  vilas  Sanctorum  legens  conversns  est, 

170.  1.  Ejuszelusin  Dei  honore  adaugendo,  18S.  2.  Ejus 

in  cruce  gaudium  ,  131.  1.  Coelum  cum  lacrymis  aspecta- 

bat ,  51.  1.  Ejus  obedienlia,   559.  2.  Quam  in  vinculis 

exullaret,  551.   1 

Ignis  imago  est  Apostolorum  ,  26.  1.  An  vere  super  Apostolos 

desccnderit,  67.  2.  Ignis  symbolum  est  Dei ,  68.  1.  Per 

ignem  auctorati  sunt  Prophela: ,  ibid.  2.  Idem  significat  ef- 

fectum  Spirilus  sancli  in  animis  fidelium  ,  item  tribulatio- 

ncm  et  lumen  fidei ,  ibid.  Ignis  Stoicis  pro  Deo  crat  et  spi- 

rilu,  266.  2 

Ignorantia  Judxorum  Christum  necantium  an  fuerit  excusabi- 

lis  ,  99.  1 

Ignotus  Dcus  Athenis  quis  esset,  269.  2.  270.  1 .  An  Deus  ve- 

rus,  270.   1.   271.  2 

Illustrationum  divinarum  sunt  capaces  ii  qui  carent  curis  , 

195.    1 

lmago  cst  quid  reale  et  stabile,  121.  2.  Enm  cur  iniiio  Eccle- 

siae  vetarentPatres,  272.  2.  In  ea  tamen  Dcus  potest  coli , 

ibid.   I 
ImmensitalisDei  descriptio,  275.   1 

Imniortalitalem  animoe  ncgabant  Epicurei ,  265.  2 

Immunilas  Ecclesiastica  inilio  Ecclesia:  non  crat  introducla  , 

543.    1 
Imperator  Roman.  an  legilimus  judex  Pauli ,  ibid. 

Imperatores  cur  cum  ertice  in  ghibo  pinganlur,  "46.   2 

Impp.  Romani  cur   censurn    proviiiciarom  frcri   jubcrenl  , 

128.    1 

Impiorum  (per)  conatus,  quibus  Doi  opera  impedire  sataguni, 

ea  promovet  Dcus ,  158.  1.  Eorum  sociclas  dissolvenda  , 

529.  1.  2 

Impositio  manus  est  de  cssentia  Orclinis  ,   137.  2.  Pcr  cam 

d.iiur  gratia  ,  ibid.  Ea  in    tribus  Sacramcntis  adhibetur  , 

164.  1.  Per  eam  unelio  iutelligitur ,  ibid.  2.  Ea  significat 

ordinalionom ,  229.   2 

Impossibilitas  duplex  est ,  una  oclum  antccedens ,  altcra  con- 

soquens,  79.    1 

Impossibilia  physice  Deus  non  praecipit,  250.   2 

Imprecalio   Pauli  conlra    Ananiam    Ponlif.    qualis    fuerit , 

527.    1 

In  capitur  ab  Hebraeis  pro  dc,  item  pro  sicut,  105.  2.  item 

pro  propter  ,  105.   1 

Incarnationis  et  adventus  Spirilus  sancti  anafogiae  ,        70.    1 

Incognitus  nobis  cur  sit  Deus  ,  271 .    1 

Inconiprehensibilitas  Dei  hominum  et  angelorum  aciem  tfitfrs- 

cendil ,  ibid. 

Incouslanliaet  mutabilflas  sugilfatur,  9".    1 

Indias(in)  Orientalis  vaPIe  una,  quam  variarsint  lingua:,  73.  I 

Inlernum  (in)  Christus  vere  descendit,   81.  2.  Tndc  anima 

milla  libcrari  potest,  nisi  speciali  Dei  privilegio,     100.   1 

Infidclcs  etiam  Angefum  custodem  habent ,  193.   1 

Infirmilates    suorum    ferarrt   confcssofrir  et    concionarores  , 

5fO.   t 

Infusio,  diffusio  et  eflusio  Spiritas  sancti  quomodo  dillerant  , 

'  72.    1 


INDEX  REUUI  LT  VERBORUM 
Ingredi  ct  ciire  qucmlibel  aclum  significant  Hcbrasis,  57.  9 


360 


1G8. 

1 

241, 

2 

35«. 

2 

101. 

2 

184-  2 

Inimici  diligendi  sant,  31.1.  Pro  iis  orandum  ,         1  55.   1 
lnsiiiuare  proprie  quid  sit.  202.  2 

Ira  cos  ct  acies  virlulis  est ,  260.  2.  Iroc  scdes  el  matcria  est 

fcl, 
Iris  unde  dicalur  nuntia  deorum  et  pluvia , 
Mhrnus  sivc  dilhalassus  quis  sil , 
llalica  coliors  quae  diccretur, 

J. 

Jacobus  (S.)  Alphaei  quando  creatus  Episc.  Ilierosolymorum  , 

1.  2.  132.1.152.  2.Callosahabebatgenua  ,  312.2.  An 
prajfueril  concilio  Ilierosolymitano  :  ncgatur  ,  250.  2. 
Dixit  in  co  sentenliam  post  Pelrum  t  ibid.  Quando  ct  quare 
de  pinnaculo  lem[)li  dcjecius  iunriyiium  obicril,G.  1.316.2 

Jacobus  (S.)  Major  quando  ad  Bispaoos  iveiit,  158.  1.  2. 
203.  1.  2.  Quam  paucos  in  Hispania  convorleril ,  107.  I. 
Eum  cur  Iicrodcs  prajcaeteris  Aposlolis  occiderit,  212.  I. 
Ejus  gesla  cl  fervor  in  prajdicanao,  ibid.  Quando  sil  occisu«, 
ibid.  Cur  cjus  festum  celebrelur  xxv.  Julii ,  ibid.1.  Ad 
mortcm  vadena  accusalorcm  suum  Christe  lucrifccit ,  ibid. 
Varia  ejus  privilcgia,  ibid.  Sa:pe  Ilispanosin  praelijs  juvit, 
213.  1 .  An  scripserit  epislolam  Canonicam,  ibid.  Aliaejus 
gesla  rcccnsenlur,  ibid.  Quoanno  Christi  sil  occisus ,  ibid. 

2.  214.    1 

Jason  Tbessaloniccnsis  Pauli  bospcs,  quis  fuerit,  2G3.  2.  An 
idem  qui  Mnason,  ibid.  An  postea  Episcopus  Tarsensis  fue- 
ri\,  ibid.  Ejusvirtus,  204.  2 

Jcjunarc  (quamdiu)  Iiomo  naturalilcr  possit,  358.   2 

Jijunium  prudeus  csse  debcl ,  23.  2.  Jejunium  quod  inlelli- 
gat  Lucas  septimi  mcnsis  aut  decimi ,  dum  incommodam 
fuisse  lunc  ait  navigationcm  ,  353.  2.  Jejunium  oliin  anle 
sacrain  synaxin  pramiillebalur,  305.  2.  Ordinalioni  sacer- 
dolum  praeraillilur ,  220.  1.  2.  230.  1.  245.  2 

Jciusalem  cral  sctlcs  religionis,  138.  1.  Quando  obscssa  , 
captn,  cversa  sit,  7.  2.  Illue  quare  varii  undiquc  Genlium 
Juda;i  conlliiercnt,  74.  1.  Vide  Ilierosolyma. 

Jcsus  Anaui  lilius,  plebeius  bomo ,  quando  clades  prcedixerit 
Judaie,  6.  2 

Jcsu  nomenPaulo  in  deliciis  crat,  1G.  2.  JVc/eNomen. 

Jcsua  Cliristusquo  anno  mundi  ct  vitaa  sit  inorluus,  1.1. 
Prius  fecil  ,  deindo  docuil,  38.  1.  Quomudo  iu  ccelos  as— 
cenderil,  30.  2.  40.  1.  47.  2.  50.  1 .  Cur  tam  cito  eo  as- 
ccndit ,  50.  2  .  Resuscitaltis  esl  virlule  anima;  suaa  ,  40.  1 . 
licstirreclioiie  xl.  dicbus  cum  Apostolis  egil,  ibid.  Iliscc 
diebus  Iiaesit  in  paradiso,  ibid.  Quas  docucrit  suos  tunc 
temporis  ,  41 .  1 .  Ascensurus  in  ccclos  cur  cum  Apostolis 
sit  pransus,  42.  1.  Asccndit  co  sub  meridiem  ,  ibid.  Quo- 
modo  se  ad  ascensionem  disposuerit ,  ct  suis  valedixcrit , 
47.  1.  Asccnsus  cjus  quomodo  peraclus,  ibid.  2.  Ascen- 
dit  ctiam  qua  liomo  ,  48.  1.  Ei  ascendenti  occurrcruntom- 
ncs  angeli ,  ibid.  Cur  ascenderit  slatim  a  resurreclione  , 
ibid.  2.  An  nudus  asccnderit  ot  in  vesterubra,  50.  I.  Cur 
i  montc  Oliveli  ascenderit,  51.  2.  Quo  die  passus  sil  cl 
ascendcrit,  52.  2.  Cur  matrcm  iu  lcrris  rclinqueret ,  53. 

2.  Quomodo  sil  vir  a  Dco  approbalus ,  7S.  l.Liberect 
sj>onte  mortcm  subiit,  ibid.  2.  A  divcrsis  ct  diversimode 
morli  Iradilus  est,  80.  1.  An  in  inferno  dolores  sil  passus  , 
ibid.  Niliil  passus  est  post  niortem  ,  ibid.  2.  Vere  descen- 
dil  in  inlernum,  81.2.  Non  passus  csl  in  sepulcro  corrup- 
tionem  ,  cl  undc,  82.  1.  Fuit  in  viia  viator  et  comprehen- 
sor,i<W.  2.  Quomodo  rcsliluerit  regnum  David ,  83.  2. 
Esl  Davidis  Dominus  ctiam  qua  bomo ,  84.  1.  Quanlo 
eum  amore  ct  fide  prosequi  debeamus,  08.  2.  00.  1.  Post 
ascensum  in  ccclum  subinde  visibililcr  iu  lerris  apparuit , 
09.  2.  An  aliquando  modico  tcmpore  ccclum  reliquerit, 
100.  1.  Ejus  bonilas  in  nos  a  peccalis  liberando,  101.  2. 
Ouarc  ctqualis.  dicalur  lapis,  105.  2.  106.  1.  Fuit  pau- 
per,  112.  1.  An  fccerit  volum  paupertalis,  11S.  1.  F.jus 
naluralis  pulcliritudo,  146.  1.  Anlonomaslice  dicilur  jus- 
jua,  148.  2.  322.  2.  Cur  in  coelo  slcl,  150.  I.  2.  Cur  <  i 
in  baplismo  cecli  apcrli,  ibid.  2.  Cur  voccl  eum  Steplianus 


Filium  hominis,  151 .  2.  An  per  se  peragat  parliculare  jn- 
dicium  ,  155.  2.  201.  I.  Palitur  iu  lidelibus  ,  175.  1. 
Vcrba  cjusad  Paulum  exaniinaniur,  ibid.  Duni  vilit  beue- 
fccit  ornnibus,  200.2.  Ejus  diviniias  adsiruilur,  234.  i>. 
308.  1.  Qua  bomo  erit  judex  in  fine  miindi,  281.  1. 
Seroperpedea  per  oppida  evangelizavit,  304.  1.  Ejus  l>u- 
militas  ,  ibid.  2.  305.  1.  Oinnia  cjus  dicla  lactaque  nou 
sunt  conscripla,  310.  2.  Eat  spes  Israel  et  nostra,  5G8.   2 

Judilh  au  sil  noiiieu  Caudacis  sive  Reginae  /Elhiopuui,  IGO.  I 

Joaiines  Baplisla  fuil  angelicus,  140.  1.  Quos  baplizarit , 
44.  I.Ejus  bumililas,  23 i.  1.  Quaresolos  adullos  bapii- 
zarit,  201.  2.  Baptismi  ejus  forma,  ibid. 

Joannes  (S.)  Aposl.  m  oleum  quando  missus ,  ct  in  Padimon 
relegatus,  9.  1.  Ejus  Apocalypsis  quid  conlineat,  ibid.  2. 
Reveriiiur  ab  exilio ,  10.  1.  ScripsK  Evangelium ,  cur  el 
quomodo,  ibid.  1.  2.  ilem  epklolaa,  ibid.  2.  Ejus  moii 
1  I .  I .  Dinlius  quam  cajleri  Aposloli  in  Judx-a  mansit,  21  ■"">. 
2.  Quo  anno  Cbristi  sit  morluus,  212.  2.  Non  fundavit 
Epbesinam  Ecdesiam,  202.  2 

Joannis  (S-)  Cbrysoslomi  vocatio  ad  sacerdotium  ,  180.  2. 
181.  1.  Ejus  corpus  cx  Oricnte  Romam  trauslalum  ,  con- 
dilum  cst  in  Valicano  ,  32.  2 

Joannes  FischcrusEpisc.  RolTcnsis  ductus  ad  supplicium  csi  i- 
nit,  130.    I 

Joannes  cognomenlo  Marcus  esl  alius  a  Marco  Evangelisla  , 
222.  1.  Quare  a  Paulo  discesscrit  el  Barnaba  ,       232.  ^ 

Joannes  (P.)  Nunnius  quo  viso  ad  Societalem  vocalus  sit  , 

25G.    I 

Joanni  (F.)  Parmensi  Franciscano  celebranli  servivit  angelu3  , 

223.   2 

Jonalhas  ronlifex  erat  aequus  et  dextcr,  104.  2.  A  Felice 
Prasside interfici  jussus,  339.   I 

Joppe  descriplio  ,  unde  dicatur,  qu;e  ibi  gesla  ,  186.  2.  Ibi 
Jonas  navem  conscendil,  cum  a  Domini  facie  fugerel,  ibid. 
Ilinc  solvil  Paulus  in  Iialiam  navigalurus ,  553.    1 

Jordanes  (S.)  fluclibus  mersus  iutcriil ,  3G0.    I 

Josciouis  (ex  ore  S.)  morlui  quiuquc  cnata  sunt  rosa;,  223.  1 

Joseph  Mariae  filius,  el  Jacobi  Aipliaei  fraler,  statuilur  quasi 
eligendus  in  Aposlolum,  58.  1.  Faclus  poslea  Episcopus 
Eleutheropoleos,  Ibid.  Ejus  cognomen  fuit  Barsabas,  ibid. 
Unde  diclus  sil  Juslus,  ibid.  Cur  non  sit  eleclus  in  Aposto- 
luin,  ibid.   '2 

Joseph  bistoricus  pracdicil  Vespasiano  imperium  ,7.2.  Ejus 
de  Christo  lcsiimouium  ,  quod  Juda?i  depravaruut  in  sn.i 
translalione  Ilebr.xa  operum  ejus ,  9.    2 

Jovis  vox  unde  derivetur  ,  2  U  .    1 

Judaei  quomodo  moriuos  plangerent ,  150.  1.  Penteoostes 
dieui  quomoilo  cxspectarenl ,  64.  1.  Nudipedes  sacrificia 
obibant,  219.  2.  Cur  in  Pauluin  pulverem  jactarint,  521  • 
1,  Diem  quomodo  dividerent ,  03.  2.  In  fcslis  omnibus 
abslincbant  cibo  usque  ad  sextam  ,  78.  1.  Cur  iu  Slepha- 
num  frenduerint,  140.  1.  Cur  clamarinl  audilo  Stcpbaiin, 
152.  1.  Fulgore  facici  ejus  obduruere  ,  140.  1.  Afflicii 
sunt  famc  qua;  fuilsub  Claudio  Imper.,210.  2.  Eorum  in 
Paulum  odium,  342.  1.363.  1.  Quarc  pra;  caeleris  la- 
milias  Lazari infensi  fucriut,  157.  2.  Quare  in  variasorbis 
pnrles  essent  diffusi ,  74.  2.  Eranl  in  sacris  suis  supcrsii- 
liosi ,  97.  2.  Cur  a  Claudio  Roma  puki ,  2S3.  2.  184.  I . 
ct  quando  ,  ibid.  Gcnliles  sempcr  aversabanlur  ,  eliam 
Cbrisliaui ,  198.  2.  205.  I.  319.  1.  Cur  Genlium  dcos 
ni  n  irridercnt ,  299.  2.  Erant  omnibus  geulibus  invisi  , 
259.  l.Cur  dicanlur  lilii  lestamenli ,  100.  2.  lis  facl  > 
promissio  de  Chrislo  nasciluro  ,  85.  2.  Non  soli  capac.  • 
crant  Messise  cl  Clrrislianismi ,  248.  1.  Pulabant  Messiam 
sibisolis  esse  promissum  ,  202.  2.  Ipsis  anle  oninia  salis- 
fecere  Apostoli  anlcqnam  ad  Gentes  abierinl ,  215.  2.  An 
ob  necem  S.  Jacobi  cladibus  atlrili,  6.  1.  Quomodo  devo- 
vcrint  se,  nisi  occidercnt  Paulum,  531.  I .  Quan.lo  Roma- 
nis  rcbellare  cccperint,  7.  1.  Quot  corum  a  filo  nccali  et 
capli ,  8.  1.  Jud.ci  quam  conlciuplim  Clnislum  Dominuin 
babeant ;  dupliccm  fingunt  Mcssiam  .  •_'.-'.  2.  265.  I. 
Adhuc  eum  exspcclanl,  56S.  2.  Eorum  ilui  iiics  ct  pcrvica- 
cia,  i  iS.  1.  Ilinciisrobcllibus  aurcs  ttinpuUrijussilCou»- 


■ 


indi.x  \\u\mi 

tanlinus  Tmp.  ibid.  Eorum  fraus  ct  imposlura ,  9.  2.  Judaei 
CbnstiaoS  dissidebant  a  Gcnlibus  Chrisliams  quoad  ser- 
vanda  lrgalia,  248.   1.   233.    1 

Judas  Barsabas  quis  fuerit ,  232.  2 

Judas  Galilaeus  quando  Romanis  rebellarit ,  128.   1.  2 

Judas  (S.)  Apostolus  Jacobi  frater,  dictus  Thaddaeus  ct  Lcb- 
bseus  :  et  ejus  qui  Iratres,  33.  1.  Quando  cpisiolarn  suain 
scripserit  ,  7.1 

Judas  [scariotes  fuit  inilio  crclcris  Apostolis  in  dignitatc  ,  nii- 
raculis ,  ministerio  par ,  sed  postea  factus  est  fur,  53.  2. 
Quomodo  agrum  dictus  sit  possedisse,  56.  1 .  An  praecipitio 
sit,  an  laqueo  mortuus,  ibid.  2.  An  laqueo  supcrvixeril, 
ibid.  Ejus  desperalio ,  57.   1 

Judices  olim  quamdiu  praefuorint  Israeli,  233.  2.  Judiccs  sint 
contincntcs  ,  339.  1.  Sint in  judicando aequi .  33G.  1.  Ju- 
dices  Arcopagilae  quales.  Vidc  Arcopagus. 

Judicium  parliculare  cujusque  quomodo  pcragat  Christus  , 

153.  2.   201.    1 

Judicii  extrcmi  mcnlione  tcrrcant  concionaiores  audiiorum 
aniinos  ,  339.  2.  3-iO.  1.  De  illo  cur  apud  Felicem  agat 
Paulus,  339.  2.  Illud  per  se  peraget  Glaistus  ,  153.  2. 
Judicia  capitalia  in  Areopago  exercebantur ,  268.   1 

Julianus  Apostala  invidit  Cliristianis  Cliristi  nomenclaturam  , 
209.  1.  Quam  esset  vcrsalilis,  97.  1.  Per  magiam  impc- 
rium  et  vitam  amisit ,  296.    1 

Julius  (C.)  Caesar  fuit  ]>rodigium  naturae;  ejus  gesta,  clogium, 
monarcliia  ,  542.   2 

Jutiius  (L.)  Gallio  proconsul  Achaiae  fuit  frater  L.  Senecae  , 
285.  1.  Scipsumoccidit  aXerone  damnatus,  ibid.  S.  Paulo 
aequus  fuit,  285.  2 

Jupitcr  cur  corona  oleagina  coronaretur  ,  241. 1.  2.  Cur  di- 
calur  graece  %vj$  ,  243.    1 

Juranicntum  Episcoporum  dum  ordinanlur,  123.   1 

Juslificalio  reddit  Deum  animac  praesentem  ,  277.  1.  Quam 
magnum  Dei  opus  sit ,  101.   1 

Juslinus  (S.)  fuil  Sicliimita,  quando  Marlyr  obierit,  144.  1. 

272.    1 

Justitia  tripliciter  in  sacra  Scriptura  capitur,  199.  2.  Jastilia 
diversimode  accipitur,  232.  1.  Justilia  imputativa  refuta- 
tur,  127.  1.  Justilia  capitur  pro  bumilitate,  304.  2.  505. 
1 .  Juslitiae  virtutis  descriplio  et  effigies,  363.   1 

Justus  diclus  csl  Josepli ,  Mariae  filius,  58.  1.  Justus  diciiur 
Clirislus  formaliler  et  causaliter  ,  98.  1.  Justi  anima  est 
llironus,  sedes  et  templum  Dci ,  71.  1.  Pcr  gratiam  sit 
Deus,  ibid.  2.  Hic  a  morte  nunquam  occupatur  ,      560.  2 

K. 

Kades  et  Kcdesca  quid  proprie  significet ,  128.  2 

Kiria  vox  unde  deducatur  ,  117.1 

Kotfi.t^oi  est  verbum  funcrale  ,  158.   2 

KaitopSu/ix  quam  varia  significet ,  533.    1 

Kosakicur  anle  pugnam  sc  vino  adusto  repleant,  77.   1 

Ksa-rijos  epithetuni  est  praesidum  et  praefectorum ,  58.   I. 

533.   1 

L. 

Lac  pro  sanguine  manavit  c  ccrvice  Pauli  recisa  ,  7.  2 

Laclilia  spiritualis  signum  est  iuhabitanlis  Spiritus  sancii , 

90.  1 
Laicis  sub  una  specie  sufficit  communicare,  88.  1.  Eorum 

non  cst  ordinandis  manus  imponcre,  243.   2 

Lancearii  milites  qui  dicerentur,  551.   2 

Laodicaca  quando  terraj  motu  conciderit,  6.    1 

Lapidanlibus(pro)quid  Stephanus  orarit,  154.  2 

Lapidalio  supplicium  blasphemiac,  152.    1 

Lapis  quare  dicatur  Christus  ,  105.  2.  Lapis  angularis  au 

summusan  irnus  infabrica,  106.  1.  Lapis  S.  Stephani  An- 

conaecolilur,  153.   1 

Lapsus  eorum  qui  in  alto  sunt  gradu,  quam  gravis  ,  56.  2 
Latinx  voces  mullae  a  Graecis  usurpatae ,  292.  2 

Latro  in  cruce  conversus  a  Christo,  an  ab  ejus  umbra  inum- 

bratus  esset,  124.   2 

Laurenlium  (S.)  quomodo  Chrisliani  scpelicrint,      159.  2 


ET  VERCOnUM. 

Lazarus  qnairiduo  mortuus  cujus  rei  fuerit  symbolum,  240.2 
Lectio  piorum  librorum  quam  ulilis  sit ,  170.  1.  2 

Legalia  lempore  Pauli  morlua  erant,  at  nonmorlifcra,  255.  1 
Legio  quot  milites  sub  se  contineret ,  191.  2 

Lcgilima  Ecclesia  Ephcsi  quoe  dicatur,  500.    I 

Lcone  (a  S.)  Pontilicc  pclita   ratio  imposilionis  manuum  , 

133.   ■> 

Levita;  poterant  habere  posscssiones  extra  Judaeam  ,  1 15.  2. 

Habcbanl  templi  curam  et  cuslodiam  ,  105.   1 

Lex  an  sit  prorsus  servatu  impossibilis,  250.  2.  Quomodo  lata 

angelis  disponcntibus,  148.  2.  Lex  crat  triplcx,  ibid.  Lcx 

Mosis  post  Christi  ascensum  ut  honesla  el  religiosa  adhuc 

observari  potcrat,  nou  tamen  obfjgabat.  316.  2.  317.  ]. 

Eam  cur  Paulus  dcprimeret ,  516.  1.  Ejus  quain  grave  sit 

onus,  250.  2.  Ejus  abolilioucm  fore  an  dixeritS.  Stepha- 

nus,  159.  1.  Legis  novae  aureum  scculum,  276.  2.  Lex 

nova  pcr  ignem  dari  cccpta ,  68.  1.  2.  Tola  consistit  iu 

charilate  ,   110.  1.  Lex  de  suffocatis  et  sanguine  usu  est 

abolita,  252.    1 

Libertatem  actus  non  tollit  consequcns  necessitas,         79.   1 

Liberli  eranl  binomines,  533.    1 

Liberliui  Judaei  qui  dicerenlur,  138.    1 

Libertinus  (S.)  Agrigerilious  Episcopus  quando  vix.erit,  565. 1 

Libri  magici,  malhematici  et  baeretici  comburcndi  sunt,  296. 

2.  Libros  sacros  legere  quam  sit  ulile  ,  170.  1.  2.  L.iber 

Pasloris  cur  inter  apocryphos  numeretur  ,  312.   1 

Limaturacatenarum  S.  Pelrisolebal  [>ro  ingeuti  dono  ad  prin- 

cipes  a  Rom.  Ponlificibus  milli,  2  18.    1 

Liugua  regenda  cst  viro  perfecto,  74.   1.  Ejus  commoda  et 

effcctus ,  67.  1.  Linguae  dispertitae  in  donalione  Spiritus 

sancti  quomodo  inlclligantur,  66.  2.  Cur  eae  fuerint  sec- 

tilcs ,  ibid.  Lingua  est  symbolum  Spiritus  sancli,  67.  1. 

Linguarum  donum   tria    compleclitur,    ibid.  Linguae   an 

verae  fuerint  ignra; ,  ibid.  2.  Quare  pyramidales  ,  68.  1. 

Cur  igneae,  ibid.  Lingnis  variis  ct  non  una  Aposloli  loque- 

bantur,  72.2.  Linguarum   variarum  scicntiam  indit  Spi- 

ritussanctus  viris  Apostolicis,  73.  2.  75.  2.  Earum  quanta 

sit  in  orbc  varielas,  75.   2 

Linus  (S.)  quando  sit  martyrio  affectus ,  8.    2 

Liquor  medicus  ex  reliquiis  S.  Lucae  scalurit ,   eoquc  indicc 

sunt  repcrlae  ,  56.  2 

Lilterati  ut  plurimum  sunt  melancholici,  550.   1 

Liiurgia  est  Missa  et  sacrificium  anlonomastice,  229.    1 

Livia  Drusilla  Augusli  uxor  cur  vocata  Venus  coelcstis,  cogno- 

mento  Panlhca,  558.  2 

Locus  Judae  proprius  quis  dicatur,  in  qucin  abiit ,  59.  2.  In 

locis  excelsis  orarunt   Sancli,  cur,    193.  2.  Locus  e  quo 

Christus  coelos  ascendit ,  nunquam  se  paiitur  regi ,  52.  1 

Aoyo;  varia  significat,  57.    1 

Loquitur  quisque  prout  affectus  est ,  74.    I 

Lucae  (S.)    roodestia    ct  humilitas,    57.1.  Est  auclor  libri 

Actuum,  53.  2.  Est  jiictor  Apostolorum,  34.  2.  Ejus  elo- 

gium,  55.  1.  Fuit  Evangelisla ,  virgo ,   Pauli  discipulus  , 

Apostolus,  elc.  ibid. Ejus  labores  pro  Evangelio,  ibid.  2.Quid 

vox  Lucas  significet,  55.  2.  Fuit  cognatus  S.  Pauli,  et  Mai- 

tyr,  56.  1.  Ejus  miracula  ct  reliquiae,  ibid.  2.  An  bysle- 

rologia  aliquando  ulatur,  215.  1.  Ubi  adhaeserit   Paulo, 

et  an  continuc,  256.  2.  Quando  a  Paulo  abfuerit,  257. 

1.  Quando  Evangelium  scripserit,  ibid.  Quam  gratus  es- 

set  Gra;cis  ,    505.   1.  Melitx  tres  imagiues  B.   Virginis 

pinxil,  562.  1.  Quando  obierit,  5.   2 

Lucius  Cyrencnsis  quis  esset,  228.  1.   2 

Lucii  Dextri  Cbronicon  ,  et  auctoris  de  eo  sentenlia,  11.  1. 

52.    2.   205.    1 

Ludovicus  (S.)  Episcopus  Tolosanus  moriens  visus  est  rosam 

ex  oreemittere,  225.    I 

Lulherus  habuit  daemonem  familiarem,  42.  1.  162.  2.Dae- 

mouern  elicere  non  potuit,  sed  ab  eo  in  summas  est  rc— 

dactusangustias,  125.   1.  293.   2 

Lux  denotatDci  gloriam,  149.2.  lSO.l.LuxPaulum  circum- 

fulgens  quare  solem  supcraret,  174. 1.  Unde  veniret,  ibid. 

178.  1.  Ea  qualis  esscl,  549.  2.  Lux  iu  carcere  Herodis 

an  solum  Petrum  circumfulscrit,  218.  2 


INDEX  llEilUM 

Lycia  provincia  varias  regiones  complcclitur ,  353.   1 

Lyddx  urbis  situs  et  nomen,  186.  1 

Lydia  purpurariaquxnam  cssct,  258. 1,  Unde  limerelDeam, 

ibtd. 
M. 


Macedonix  elogium , 


257.   2 


Magi  crant  sapienles  Persarum,  231.  1.  Magi  Ephesi  erant 

plurcs,  290.  1 .  Horum  responsa  suslulerc  Apostoli,  ibid.  2 

Magia  hxrelicis    familiaris  est ,   162.   2.  Ejus    insimulatus 

Christus  ct  Christiani,  104.  2.  105.1.  Ejusarlcs  discus- 

sit  Christianus  chrismate  inunctus,  165.  2 

Magistralus  templi  qui  dicerelur,  103.  1 

Magnalia  Dei  qux  loquerenlur  Ajiostoli ,  76.   1 

Magnanimus  quam  parvi   temjioralia  omnia  faciat  ,21.  1. 

Magnaiiiniilas  S.  Pauli ,  20.  1.   284.  1.  2 

Magintudo  animi  vera  cst  humilitas,  20.  2 

Mala  iiislanlia  Dcus  Sanclis  prxnuutial,  181.   2 

Malacliias  quomodo  diclus  angelus,  140.   1 

Maledicliones  Judx  a  Davide  prxdictx  in   pcrsona  Doeg , 

57.    1 

Malum  consortium  vitandura  ,  86.   1 

Manahcmi  quis  prophcla  fueril?  fuil  Ucrodis  Telrarchx  col- 

laclancus,  228.  2 

Mane  prxcipue  Deus  orandus,  126.   1 

Manichxi  insaua  hxresis  vocantis  sc  Spiritum  sanclum ,  cl 

cjus  mors,  65.  2.  Solis  cultum  docuit,  48.   1 

Muntts  Ilchrxis  quam  varia  significet,  108.  1.  Manus  inslru- 

iDi - ii i ii ln  miraculorum  ,  125.  2.  Capilur  pro  causa  mcdia 

ct  pctentia  ,  146.  2.  Manus  in  tribus  sacramenlis  inipo- 

nilur,     164.    1.    Manus   impositione    sola    au    Apostoli 

Conlirmalionem    conlulerint ,    ibid.    Manuum    impositio 

Episcoporum  cst,  non  iaicorum,  245.  2.  Manus  cur  catc- 

chiunenis  imponanlur,  181.  2.  Manum  cur  S.  Paulus  co- 

rarr,  Agrij>pa  rcgc  perorans  cxtendcril ,  348.  1 

Marcus  An-thusius  Marlyr  irrisit  tormcnta,  130.   1 

Marcus  (S.)  quando  Evangcliuni  scripserit,  3.  1.  Quando  et 

quare  marlyrio  affeclus  ,  6.  1 

Margarela  (S.)  Scotix  regina  quam  esset  in  pauperes  effusa  , 

187.   1 

Maria  (S.)  jEgypliaca  vilam  duxit  angelicam,  140.  2 

Maria  (S.)  Magdalcna  quando  cum  sociis  in  cxsilium  pulsa  , 

Massiliam  appujerit  :  cjus  vita  in  Bauma,  1.  2.  157.  1.  2. 

Quotidic  scptics  iu  cffilum  toto  corporc  rapiebalur,  51.1. 

Fuil  Apostola  Massilicnsiuin  ,  73.  2 

Mavia  (S.)  Oiguiacensis  cum  angclis  familiaritas,  51.   1 

Marix  Salomcs  corpus  an  qaicscat  Vciulis,  116.  1.  212.  2. 

Quando  Vcrulas  veneiil,  158.   2 

Maria  (B.)  Virgu   doclrix  Apostolorum  erat ,  131.  2.  Ejus 

mcmoria  celcbris  in  llispania,  ibid.  Accepit  donum  lin- 

guaruin  a  Spiritu  cancto ,  75.  2.  Est  vas  intemeratum  , 

194.2.  Ejus  humililas  in  oninibus  ,  53.  2.  Ejus  elligics  , 

54.  1.  Accepil  quoque  Spirilum  sanctum,  64.  2.  Oratpro 

S.  Slephano  ,  152.  1.  2.  llesolvil  quxstioncm  legalium  , 

250.  2.  An  vivens  adhuc apparuerit  S.  Jacoboin  nispania 

existeulj,  215.  1.  Quando  morlua  sil ,  5.  2.  Quo  anno 

Chrisli  ct  viix ,   315.  2.  316.  1 .  Ei  moricnli  an  adfuil 

Paulus,  316.  1.  Ea  subiata,  ruil  Ecclcsia  Judaica,  ibid.  2 

Mariamnes  Hcrodcs  Agrippx  jumoris   (ilix  iiitempcraniia  , 

545.    1 

Marsi  an  per  incanlationes  a  serpcnlibus  ilixsi  sint ,  363.  2 

Marsilii  de  Padua  error  de  Episcopatu  S.  Pauli ,        370.  1 

Marlba  (S.)  quoties  per  diem  ct  noclcm  gcnua  llcclcrc  solc- 

•ct ,  512.   2 

Marlialis  (S.)  Episcopus  quando  sit  mortuus,  ct  ejus  baculus 

mirajculosus  ,  8.  1 

Marlianus  (S.)  an  primus  Episcopus  Syracusarum,     365.   1 

Marliims  (S.)  jugiler  aspiciebal  ccelum  ,51.1.  Ejus  eleemo- 

syn.i  quanlopere  Christo  placueril,  187.  2.  Qua  circum- 

speclipue  in  tcmplo  versarclur ,  95,    l 

Marljres  primi  qui  Romjge  feeriul,  6.  2.  7.  1.  Marljrespro 

martyrio  suinmas  Doo  gratiea  egeruut,  131.  I.  Eorum 

corpora  decentcr  scpelicruiasunl,  158.  2.  159.  l.  2.  Eo- 

ruin  sanguis  semcii  e«t  Chrisiianorum  ,  226.  2.  227,  1. 

con>i,!.it:.s  k  t.At-ir.r.    i-oiw.  X. 


ET  VERBORUM.  SR5 

Martyres  varii  quiin  suppliciis  gavisi  sunt,  130.  1.  Marty- 

ribus  mullisora  percussa,  327.  1.  Martyres  varii  sub  Do- 

miliano  Imp.  9.   1 

Martyrius  (S.)  Christum  in  paupere  contexit ,  187.   2 

Massiliam  quando  appuleril  Lazarus  cum  sororibus  ,  157.  1 

Malhematicorum  quorum  ars  sit  vana  et  noxia  ,  296.  1.  li 


multis  regibus  invisi  fuere , 


ibid. 


Malrimonia  (Judxis)  non  erant  vetita  cum  Genlibus,  255.  1 . 

Matrimouia  cum  Gcntibus  cur  irritet  Ecclesia,  at  non  curn 

hxrelicis ,  ibid. 

Matlhxus  (S.)  quando  Evangelium  scripsorit,  2.  2.  Quanlx 

id  sit  auctoritaiis,i7»/'(/.  yEthiopcs  converlitad  fidem,  169.  2 

Matlhias  quid  siguificet,  idern  est  qui  Malathias  ,  cui  iu  zelo 

Iuit  similis  :  an  idem  cum  Zachxo,  58.  2.  Quomodo  sors 

super  eum  cccidcril,  59.  2.  Triplicilcr  est  elcclus,  61.  2. 

Tres  ejus  guomx  ,  ibid.  Ejus  reliquiae  sunt  Treveris  ,  ibid. 

Quando  siloccisus,  G.  2.  Quando  sit  io  Judx  locumsuffec- 

tus,  1.   1 

Matutinum  tempus  idoneum  ad  recipiendos  Dei  illapsus  ,  78. 

1.  et  alia  ejus  commoda  ,  ibid. 

Mauritius  (S.)  quare  Episcopatu  rclicto  percgrinalionem  sus- 

ceperit,  165.   2 

Maximaj  res  videntur  incredibiles,  220.  2 

Rlcchtildis  (S.)  inirum  siientium,  140.  2 

Mel  quare  Judxi  sacriliciis  non  adhibercnt,  267.   1 

Milancholia  laborant  litterali ,  550.   1 

Mclania  quam  gcnerose  responderit  se  ob  aurum  incarceran- 

tibus  ,  260.   2 

Mclilxsitus,  354.  2.  Ipsa  vicinum  habet  isthmum ,  558.  2. 

Ejus  ferlilitas  elagcr,  361.  1.  Septem  ei  privilegia  a  S. 

Paulo  collata,  ibid.  Fuitab  eo  conversa,  ibid.  2.  Ejus  an- 

liquilaies,  362.  1.  Melita  caret  vcnenatis  ,  j^irf.  563.  1. 

EamS.  Paulusprotcxit  sxpe,  362.1.In  fide  haclenus  perse- 

verat ,  ibid.  Ante  Paulum  venenata  habebat,  565.  2.  Illuc 

quando  Paulus  appulerit,  et  inde  recesscrit,  554.  I.  Me- 

litxdux  sunt  insulx  ,  561.  1 

Mcyad  sxpeornatum  iniiio  scrmonis  ponitur,  37.   1 

Mcnx  (S.)  Marlyri  in  tormentis  apparuit  Christus  ,       154.  1 

Mendicorum  (olim)  stalio  Romx  in  pontc  eral,  97.  2.  Men- 

dici  quarejam  ad  fores  templorum  sedeant,  94.  1.  An  hoc 

consullum  ,  ct  ut  in  lemplis  palam  mendiccnt ,   ibid.  2. 

Sunl  coeli  janilores ,  ibid. 

Mcnsis  (quibus)   ministrarent  vidux  ,  133.  2.  et  diaconi  , 

135.  1 
Mcnse  quo  Chrislus  ascenderit,  ct  quoto  cjus  die,  52.  2 

Meiitcm  Christo  homini  demebanl  Apollinaristx,        278.    1 
Mcntiri  Spiritui  sancto  quid  sit  ,  121.2.  122.  I 

Mcrcuriusquis  Deus  ,  unde  diclus,  241.  1.  243.  2.  Quibus 
rebus  prxcsset ,  241.  2.  Ejus  invenla,  ibid.  Ejus  insigue 
cur  virga  ,  ibid.  Ejus  fabula  moralizata ,  ibid.  Unde  dictus 


Ilcrmcs , 


ibid. 


Mcrgisafer  Iocus  conversionis  S.  Pauli  diclus  est ;  cj'us  cele- 

lnitas,  174.   1 

Mcrilum  consislitnon  in  rei  quantitate,  sed  qualilate,  197.  2 

Misopolamia  capitur  pro  orani  regioue  quae  cst  trans  Euphra- 

len,  143.  1 

Mcssanx  an  fucrit  S.  Paulus,  366.   1 

Mcssix  lempus  instarc  Judxis  omnibus  persuasum  erat,  127. 

2.  Messix  nomen  nunquam  per  crasiu  conlrahitur,  231. 

2.  Ejus  temporc  tradunt  Rabbiui  omnia  auimalia  munda 

lnic  ,  195.    1 

M=rx  an  significet  etiam  prxter,  128.    1 

Mct.-inpsychosim  Judxi  admillcbant ,  85.   2 

Mctropolis  fidem  sequunlur  rcliqux  urbcs,  27.  2 

Miiliael  (an  S.)  Pctruin  e  carcere  liberaverit,  125.  2.  Argo- 

nautas  diicxit  etjumt,  270.  1.  271.  2.  Cur  S.  Petrum  e 

carcere  Herodis  liberaril,  218.  2.  Decalogum  Dci  noinine 

proclamavit  ,  149.   1 

Mu  liaclis  Marlyris  Japonici  ardor  ,  131.    1 

Milcluin  urbs  lonix  ,  504.    1 

Milliare  quanluin  sil  spatiun)  ,  52,   9 

Miraculuni  primuin  S.  Pelri  cxtollitur,  97.  1.  Miraculum  iu 

niaii  adscpulcrum  S.  Clemculis,  11.1.  ilcm  in  sanguiue 

49 


386 


INDEX  RERUM 


S.  Stephani  Neapoli ,  161.  1.  Miracula  tria  ascendentis 

Domini  in  monte  Oliveti  ,  52.  1.  Majora  palravilS.  Pclrus 

quam  Chiistus,   124.  2.  Miracula  poscenda  ab  ha;relicis  , 

88.  i.  Miracula  quid  sinl ,  78.  1.  Fiunt  a  Sanctis  vel 

prece  vcl  polestate,  98.    I 

Misciicordiam  abhorrebant  Sloici ,  266.   1 

Missacolim  celebrabanlur  in  Doniinica,  303.  1.  Quare  mane 

hora  prima,  78.  l.Cur  Missa  dicalur liturgia,       229.   1 

Mititas  magis  verberat  quam  temerilas,  259.   1 

Unmentum  quid  proprie  sonet,  et  unde  vox  formetur ,  45.  2 

Monachi  uude  dicanlur  ,  110.  1.  2.  Quando  primum  coepc- 

rint,  H9-   1 

Monasleriorum  amor  etconcordia,  110.  2 

Moncta  Doctor  Bonon.  quibus  verbis  motusad  mundum  dese- 

rendum  ,  151.  2 

Monicae(S.)  humilitas,  54.   1 

Mons  Oliveti  unde  dictus ;  cur  ex  co  Christus  ascenderit  iu 

ccelos,  51.  2.  Triacontinua  miracula  in  eo  post  hunc  as- 

censum,  52.  1 .  Ejus  dislanlia  a  Jerusalem  ,  ibi>l. 

Moriendi  recte  modusquis,  153.  2 

Morosi  praeveniendo  curandi ,  310.   2 

Mors  cur  vocetur  dolorosa,  81.  1.  Mors  Chrislianorum  velut 

somnus  est,  155.  2.  Mortem  quomodo  Christus  devicerit , 

80.  2.  81.  1.  Mors  et  infernus  ante  Christum  idem  quid 

erat,  80.  1 .  Mortem  sibi  quemque  inferre  posse  censebant 

Stoici,  266.   1 

Morus  arbor  sapiens  cur  sil ,  46.  1 

Mosis  eleganlia  et  pulchritudo  naturalis  et  supernaluralis  , 

146.1.  Fuit  habitusabethnicis  magus,  ibid. 

Moveamur  (quomodo)  in  Deo,  278.   1 

Mulieris  descriplio  ,  237.  1.  Mulieres  quanlopere  pielati  vel 

obesse  vel  prodesse  possint,  ibid.  Earum  fuga  suadelur , 

24.  2 

Mundus  est  liber  Dei  et  carmen  ,  272.  2.  Est  velut  magnum 

animal,  273.  2.  Ejus  regeneratio  fiet  in  die  judicii,  100. 

1.  2.  Eum  esseanimal  auimatum  censebant  Stoici ,  266. 

2.  Mundus  viros  sanctos  putat  insanire,  550. 
Municipes  qui  dicercntur,  320. 
Munera  spernenda  confessario  et  praedicatori ,  510. 
Murmuris  viduarum  Graecarum  quae  esset  origo ,  1 33. 
Mustum  facile  inebriat  et  cerebrum  ferit ,  76. 
Mysia  unde  dicta,  an  duplex ,  256. 1.  Mysi  quam  fuerint  vi- 

les ,  ibid. 

N. 

Nalisunt  omnes  ex  uno,cur,  273.  2 

Navigantium  pericula  ,  359.  1 

Navim  accingere  quid  sit,  357.  l.Navis  Pauli  cur  pessum 
ierit,  non  homines ,  ibid.  2 

Nautarum  Christianorum  patroni  qui  sint,  364.  2 

Nazareatus  votum  fecitS.  Paulus,  287.  1.  Quid  ipsum  inclu- 


ET  VERBORUM. 

Nicolaus  diaconus  an  auctor  ct  causa  haeresis  Nicolaitarum  , 

157.  1.  Cur  Martyrologio  non  sit  adscriptus ,  ibid.  Fuit 

proselytus,  ibid. 

Nicolao  (S.)  Tolenlinati  morienti  apparuit  Christus  ,  154.  1 

Nili  exundatio  iEgyplum  fecundat,  sed  illa  a  Deo  provenit , 

243.  2 

Nobilitasgcneris  saepe  dat  nobilitatem  animi,  264.  2 

Noceo  olim  accusandi  casum  regebat,  285.  2 

Nocturni  unde  orli  in  officio  Ecclesiastico  ,  259.  2 

Nomen  Dei  capitur  pro  Deo  nominato,  251.  1.  106. 1-  No- 

men  soli  Pelro  ex  Apostolis  cur  Dominus  mutarit,  212.  2. 

Noinen  Jesu  quam  reverendum  et  amabilc,  106.  2.  Pellil 

deemones  ,  293.  1  •  Nomen  Christi  diversimode  Paulus  per 

orbem  portavit,  180.  2.  Nomen  Spiritus  sancti  proferrc 

nequit  simoniacus,  166. 1.  Nomen  Dei  Hebraeis  crat  inef- 

fabile,  270.  1.  Nomioa  generosorum  non  quadrant  igna- 

vis,  208.  2 

Nona  hora  quando  inciperet  Hebraeis  ,  193.   1 

Nonna  mater  S.  Gregorii  Nazianzeni  quam  esset  in  templo 

modcsta,  93.  1 

Norimbergenses  cur  praeceptum  confessionis  a  Carolo  V.  pu- 


I    deret,  ibid.  317.  1.  Frat  id  commune  Judajorum  volum  , 

287.  1.  Quando  et  quomodo  lerminabalur  ,  317.   1 

Nazareus  mortuo  pollutus  votum  denuo  incipiebat,  287.  2 

Nazarei  haeretici  quinam  essent,  555.  2 

Nazarenus  quid  proprie  sit,  etundesit  dictus  Christus,96. 1. 

105.1.  Nazareniolim  dicebantur  Christiani,         555.  2 

Neapolis  urbs  erat  in  confinibas  Thraciae  ac  Macedoniae,  257.2 

Nebridii  Romani  palricii  elogium  ,  192.  2 

Nccessitas  duplex  est ,  una  aclum  antecedens ,  aliera  conse- 

quens ,  79.  1.  Necessilas  praescientiae  esl  antecedens  tem- 

pore,  sed  consequens  causalitale ,  ibid. 

Nepoliani  Clerici  elogium  ,  30.  2 

Nerio  verbum  Sabinum  quidsignilicet,  4.  2 

Nero  quo  anno  et  quomodo  ad  imperium  pervenerit,  4.  1. 

2.  Ejus  persecutio  prima  in  Cliii-lianos  quando  excitata  , 

6.  2.  Romae  occidil  varios  Senalores ,  ibid.  Cur  in  Aposto- 

los  sit  grassalus,  ibid.  Ejus  mors,  7.  2.  571.  1.  Ejus  des- 

criplio,  543.   2 

Ncslorianismus  confutatur ,  58.  2.  59.  1 

Nicanor  diaconus  fuit  virsanctus,  137. 1.  Quandosit  occisus, 

156.   1 
Nicolaus  (S.)  absens  apparuit  naulis  se  invocanlibus ,  22o.  t 


blico  decreto  sanciri  vellent ,  295.  2 

Novatianus  Anlipapa  perditor  fuit  animarum,  252.  2 

Novatus  rejiciens  Conlirmationis  Sacramentum  fuit  a  daemono 

correptus ,  165.  1 

Nubes  quae  et  qualis  susceperit  Chrislum  iu  ccelos  ascenden- 

tem  ,  49.  2 

219.  1 

199.  1 

265.  2 

233.  2.  143.  2 

Nuptice  JEgijpti  proverbialiter  de  nupliis  infaustis  dicitur  , 

320.  1 


Nudipedes  incesserunt  veteres, 
Nudittsquartus  vox  unde  dicatur, 
Numen  omne  negabant  Epicurei  , 
Numeros  rotundos  usurpat  Scriptura  , 


O. 


126.  2 

ibid. 

46.  2 

6.  2 


Obediendum  Deo  potius  quam  homiuibus, 

Obedientiae  quanta  sit  vis, 

Occasio  commoda  reiagendae  captanda  est , 

Octavia  uxor  Neronis  quando  ab  eo  necari  jussa, 

Octavius  unde  dictus  Augustus  ,  546.  1.  Praesagia  imperii 

ejus,  ibid.  Cur  vocari  noluerit  Dominus  ,  ibid. 

Oculorum  vis  in  dicendo  quanlasit,  526.  1.  Oculi  unde 

dicti,  ibid.  Iis  quanla  insil  visanimorum  ,  232.  1 

Oleo  (ex)  et  balsamo  lit  chrisma  ,  164.  2.  Oleum  ante  se- 

pulcra  Marlyrum  in  lychnis  ardens  mullis  salutare  fuit , 

293.   1 
Oliva  et  oleum  quarum  rerum  sit  symbolum,  51.   2 

Oliveti  (in)  monte  quae  miracula  contigerint   ascendenlc 

Christo,  52.  1.  Vide  Mons. 


OmniaadDeum  referunlur, 


273.  1 


Onesimus  (S.)  post  Timotheum  factus  Episcopus  Ephesinus  , 

5.    2 
Operalio  an  Deo  sit  ratio  existendi  in  rebus  ,  274.  2 

Oppius  (C.)  Centurio  an  crediderit  Chrisiojmorienli  in  cruce, 

203.   1 

Optimiepithetum  quibus  Iribueretur  ,  38.   1.   333.  1 

Opus  sumus  Dei ,  278.  2.  Opus  unum  bonum  viam  sternit 

ad  illud,  95.  2.  Opus  manuum  etiam  viris  spiritualibus 

et  Apostolis  commcndatur,  25. 1.  Opera  virluium  heroica 

nobis  patranda  sunt  ,  49.  1 .  Opera  omnia  cum  Dco  inci- 

piendaet  flnienda  sunt,  95.  2.  Operum  meritum  consistit 

in  magnitudinecharilatis,  197.  2 

Oracula  Gentiles  vocabant  sortes ,  59.  2 

Orarunt  (in  excelsis  locis)  Sancti ,  193.  2 

Orantiumres  Deus  dirigitetsecundat,93.  2.  94.  1«  Iisassis- 

tunt  et  apparent  angeli,  189.  2 

Orationistemporaservanda,  193.  1.  Oratio  Ecclesiae  Judaicaj 

pro  S.  Petro  vincto,  217.   1.  Oralionis  cffectus,  87.  2. 

Repraesentatur  per  altare  thymiamatis ,  ibid.   Primarium 

munus  viri  Apostolici  est,  136. 1.  Ea  in  templo  melior  est 

quam  alibi  ,  92.  2.  Adorationem  faciendam  media  nocle 

surgebant  primi  Christiani ,  259.   2.   Absque  ea  auima 

non  proflcit ,  193.  1.  Oralio  pro  hoslibus  est  efficacissima, 

155.  1.  Oratiouis  horas  quas  habereiit  Judxi ,  95.  2.  La 


LNDEX  REUUM 

prxmittcnda  electioni  pastoris ,  59.  1.  Oratio  capitur  pro 

oratorio,  258.  1.  Orationcs  sunt  vclul  holocaustum,  193.2 

Ordinalio  flt  rnanuum  impositione ,  245.  2.  Ei  prxmitlitur 

jcjunium.  Vide  Jejunium.  ln  ordinatione  primorum  Diaco- 

norum  non  potuit  adhiberi  liber  Evangeliorum  ,     164.  2 

OrdoEquilum  S.  Jacobi  in  Hispania  quandocoeperit,  213.1 

Orienlem  (ad)  conversi  cur  Chrisliani  orent,  52.   1 

Oricntales  longas  gerunt  vcstcs,  219.   1 

Origtnis  crror  circa  Exorcistas  damnatur,  293.  1 

Osculum  sanctum  primorum  Cliristianorum,  302.   1 

Osleudcre  in  Scriptura  idcm  saepe  est  quod  reipsa  praestare  , 

181.  1 

Ostia  clausa  carceris  an  Pelrus  penetrarit,  221.  1.  Osliurn 

lidci  aperirc  quid  sit,  246.  2 

Otii  quantum  sit  malum  ,  263.  1 

P. 

Paclioniius  est  conversus  visa  charitale  Christianorum,110.  1 

Pachym  in  Sicilia  quid  S.  Paulus  egerii,  365.   2 

Pallas  e  servo  quo  potcntiae  cveclus,  332.  2 

Palliuni  crat  insigne  Cbrislianorum ,  220.   2.  Pallium  cur 

gcstenl  Archiepiscopi,  308.   1 

Pammaclni(S.)  Cbristi  causa  paupertas,  112.   2 

Panem  cur  dividerent  Apostoli  circa  ct  per  domos ,  89.  2. 

Panis  Ilchrxis  omnis  est  cibus,  87.  2 

Panlaleon  (S.)  Martjr  vidit  Cliristum  ad  martjrium  se  animan- 

tem  ,  154.  i 

Paradisus  erat  in  Oriente ,  52.   1 

IIaf«/aPito  quam  \aria  significet,  206.  2 

Parcntum  ullinia  verba  suul  elficacia  hxrcntquc  in  memoria 

liliorum,  305.  2 

Paries  dealbatus  parcemia  quid  significet  ,  327.  2 

Parmenas  diaconus  luil  vir  sanctus,  137.   1 

Paiochusquis  j>roprie,  72.   1 

Parcccix  undc  orlx  et  distinctx,  89.  2 

Pars  vox  quadrifariam  accipitur,  257.  2.  Partcm  pretii  agri 

venditi  Anauixan  acccptaril  S.  Pctrus  ,  120.  2 

Parva  clegit  Deus,  ut  faciat  raagna  ,  61.1 

Parvuli  111  origiuali  raorlui ,  nec  damnandi ,   nec  beandi  , 

201.  2 

Pascba  Chrisiianum  et  Juduicum  differunt  quoad  diem  ejus 

celebrandi,  63.  2.  In  Pascbale  cur  orclur  slaudo,  313.  1 

Pascbalis  Vivas  llispauus  absens  visus  csl  cum  liostc  conlli- 

gcre  ,  223.   2 

Pascbasii  (P.)  Poetii  Soc.  Jesu  simplicilas  ,  91.   1 

Passio  emcretur  ccclum  ,  244.  2.  245.  1.  Percam  Iionoraiur 

Dcus  magis  quani  per  aclioncm ,  340.  2.   Passio  Christi 

quomodo  Deoplacuisse  dicatur,  78.  2.  Eam  Deus  decrevit, 

non  acliouem  necisejus,  108.   1 

Pasloris  boui  olficium,  131.  1.  Ejus  est  obire  domos  suoruni 

subdilorum,  306.  1.  A  pastore  requiritur  quod  ejus  cul|>a 

pcriit,  307.  2.  Is  quo  magis  se  cural,  eo  melius  se  habebit 

grex,  308.  1.  Pasloris  veri  idea  ,  ibid. 

Patir  et  Filius  cur  in  eadem  Ecclesia  beneGcium  habere  ve- 

tenlur,  58.  2 

Pali  magis  est  Apostolici  viri  quam  agere,  181.  i.  Pali  pro 

Chrislo  quain  honoi  ilicuni  sil ,  130.   1.  2 

Patienlite  tres  sunt  gradus,  18.  2.  Tesscra  eslviri  Apostolici , 

ibid. 
Pa.ria  Sanctorum  esl  «rlum  ,  143.   1 

Palriarchx  omnes  sepultiuc  in  Hebron  an  in  Sichem,  144.  I . 

145.    I 

Patriarchalium  sedium  origo  et  ordo  ,  206.  1.  Patrium  Deum 

queni  vocet  Paulus  ,  336.   2 

Paiionalus  jus  babehles,  eiiam  laici ,  licite  dignuin  Episcopo 

■d  beneficium  praaenlant,  156.  I 

Pairoiius  (•raiitiiuu  pro  lioslibus  est  S.   Slephanns,  155.  2. 

Palroni  nautaiuni  Clirislianorum  qui  ,  364.   2 

Palruhi  auimas  e  liuibo  educlas   Chrislus  in   cceiuni  sqcum 

*?*'»,  48.    1 

Pauci  aque  docendi  ac  mulli,  260.  2 

Paula;  (S.)  iuBellilelierapauperlas,  22.  2.   112.    I 

Pauliuui  (S.)  se  vendidil  ut  liliuin  vidux  rcdinierel,  20.  3. 


ET  VERBOHUM.  287 

Eo  exspirante  tremuit  cubiculum,  109. 1.  Ejus  paupertas, 

112.   1 

Paulus  (S.)  Apostolus  quando  in  lertium  ccelum  sit  raplus,  3. 

1.  Varia  ejus  gesta,  ibid.  2.4.  1.  2.  Ejus  elogium  ,12. 

1.  13.  1.  Varix  cjus  virtutcs ,  13.  1.  Esl  ab  xlerno  ad 
aposlolatum  prxdeslinatus,  ibid.  Ejus  vocatio  duplex,  ibid. 

2.  Vocalioui  Dei  plene  obedivit,  ibid.  Ilanc  graliam  ubique 
deprxdical,  ibid.  Peccasset  nisi  prxdicasset,  14.  l.Ejus 
missio  lcgilima  :  confert  doclrinam  cum  Pctro  ,  ibid.  Ab 
Ecclesia  luit  auctoratus,  ibid.  Ejus  fides,  ibid.  2.  Ejus  mi- 
racula,  15.  1.  Spescjusin  Deum  «l  confidentia,  tbid.  Qux 
adierit  pcricula,  ibid.  2.  Ejus  araor  Dei  et  Chrisli,  16.  1. 
Deuin  ubique  ct  semper  prx  oculis  habuit ,  ibid.  2.  Ubi- 
que  admiralur  myslerium  vocationis  Gentium,  17.  1.  Ple- 
nam  habuil  voluulatis  resignationem  cum  divina,  tbid.  Fuit 
angelus  terrestris ,  ibid.  2.  Semper  mentem  Deo  conjunc- 
tam  habcbat,  etiain  noctu,  ibid.  Palientia  fuit  admirabili , 
18.  1.  Pcccala  sua  assiduc  dellevit ,  el  confessus  esl  pu- 
blice ,  19.  1.  Ejus  pceniienlia  et  raortificationes  ,  ibid.  2. 
Quam  fucrit  humilis,  ibid.  Omnium ,  etiam  vilissimo- 
ruin  ,  curam  gessit ,  ibid.  Defectus  suos  et  leiilaliones  pas- 
sim  deprxdicat ,  20.  2.  Ejus  animi  tranquillitas  in  adver- 
sis,  21.  1.  Neminem  timet,  ibid.  2.  Ejus  paupertas  evan- 
gelica,  22.  2.512.  1.  Ejus  sobrielas,  23.  2.  Vinoetcarne 
abstiuebat,  ibid.  517.  1.  Ejusvigilix,  24.  1.  Ejus  castitas, 
fuit  et  castitalis  hoslia ,  ibid.  Ejus  modestia  et  gravitas  j 
ibid.  2.  Ejus  slatura  et  ligura,  ejus  affabilitas,  25.  1.  Ejus 
mores  coelestcs  ,  ibid.  2.  Semper  ad  majora  studebal  profi- 
cere  ,  ibid.  Assidue  lectioni  S.  Scripturx  incubuit,  26.  1. 
Alios  quoscumque  faciebal  igneos],  ibid.  2.  Ejus  prxdicalio 
qualis  fueril,  ibid.  Kudcs  sludiose  calechizabat ,  27.  1. 
Prxdicalionis  varios  habuit  socios,  ibid.  Prima  ubique  tidei 
fundamenta  ponebal ,  ibid.  2.  Exemplo  suo  plures  conver- 
lit,  28.  1.  Ubique  et  semper  docebat ,  ibid.  Ejus  pruden- 
tia,  ibid.  Ejus  charitas  ardentissima,  ibid.  2.  Heroica  ejus 
gesta,  29.  2.  30.  1.  Ejus  compassio  erga  infirmos,  30.  1. 
309.  1.  Labantes  sollicite  sustenlabat,  30.  2.  Etiam  de 
corporea  proximi  necessitate  sollicitus  erat,  ibid.  Pseudo- 
apostolos  sibi  invidentes  quomodo  sustinuerit  et  fregerit, 
51.  1.  Marlyrium  semper  ambiebat ,  ibid.  2.  Id  landem 
sub  Nerone  conseculus,  ct  quare,  ibid.  F.jus  caput  recisum 
saliens  tres  fontes  elicuit,  el  lac  ex  eo,  non  sanguis,  fluxit, 
ibid.  Ejusgloria  Romx,  32.  1.  Ejuszelus  pro  lege,  138.2. 
Lapidavit  Steplianum  pcr  alios  ,  153.  1.  Quomodo  lunc 
adolescens  fuisse  dicalur,  ibid.  Ejus  morienlis  animam  Ste- 
phanus  excepit ,  155.  1.  Ejus  feritas  in  Christianos  ,  161. 
2.  173.  1.2.  179.  1.  Fuit  Benoni  et  Denjamin  ol>  qua- 
tuor  analogias,  173.  1.  Cur  a  Deo  conversus  sit,  ibid.  Ejus 
conversionis  modus  enarratur ,  ibid.  2.  Eques  an  pedes 
iveril  Damascum ,  174.  2.  Vidit  Christum  in  aere  vicino  , 
176.  1.  In  conversione  fuil  conlriius  ,  ilaque  jusiificalus  , 
tainen  libere  conversus,  ibid.  2.  Ejus  gratia  diversiinode 
fuil  eflicacissima,  ibid.  177.  1.  Quando  et  quomodo  edoc- 
lus  sit  a  Deo  mysteria  lidei  ,  178.  2.  Quomodo  viderit 
Ananiam  ad  se  venientem ,  179.  1.  Fuit  vas  electionis , 
quomodo ,  ibid.  2.  Est  major  ccelo,  1S0.  1.  Chrisli 
nomen  quotu|>liciler  porlarit ,  ibid.  2.  Quomodo  ci  Deus 
oslenderit  qux  pro  eo  passurus  essel ,  1SI.  1.  Plura 
passus  est  quam  egerit ,  ibid.  1.  2.  Pccnliariter  in  eo 
miili.i  facla  sunl  quoad  ritus  clirisliaiiisuii ,  qux  in  aliis 
(acla  non  sunt,  ibid.  2.  Ejus  cacitalem  discussit  Anani.  s 
in  nomineJesu,  182.  I.  In  bapiismo  repletus  est  Spiritu 
sancto,  ibid.  2.  Quo  anno  Chrisli  sit  coiiversus,  ibid.  Quo 
annoxlalis,  183.2.  Quamdiu  vixerit,  ibid.  Incipil  praedi- 
carc  Jcsuui,  ibid.  Damasci  ei  tendunlur  insidix,  el  quando, 
184.  I.  Cur  essel  Clirislianis  llierosolyinilis  suspectus  , 
ibid.  2.  Jud.ei  tendunt  ei  iusidias,  cur,  185.  1.  Cur  inde 
sesubduxeril,  ibid.i.  Segregatur  a  Deo  »d  pnedtcationera 
Gentium  ,  229.  1 .  Quando  ordinatus  sit  Epbcopua  ,  ibid. 
2.  A  quo  et  quo  anuo  ,  230.  1.  Unde  diclus  Ht  Paulus  , 
23t<  2.  25"2.  I.  Theclam  Iconii  quoinodu  cniiverleril  , 
238.  1 .  239.  2.  ilem  Tryph.enam  et  Tr>|.l>osain,  2  K).  I  . 
Cur  hab.tus  a  Lycaonis  pro  Mercurio ,  2U.  1.   242.    1. 


oSU  INDEX  RFT.UU  ET  VERBORUM 

F.jiis  eloquentia  ,  242.  1 .  Lapidalur  in  Lystris ,  244.  1 .  A 


Deo  post  lapidalioiicni  sauatur  ,  ibid.  Ejus  fervor  post  ver- 
bera  accepta,  ibitl.  2.  Cur  Timolhcum  circumciderii,  255. 
1 .  Cur  veiitus  a  Dco  iu  Asia  preedicare  ,  ibicl.  2.  Ejus  visio 
dc  viro  Maeedone,  236.  1.  F.jus  pia  somuia,  ibid.  2.  Ejus 
comitcs  peregrinationis  ,   ibid.  Cur  a  daemone  laudari  no- 
luciii,  238.  2.  Flagcllatur,  259.  1.  Fuit  statua  virtutis , 
ibid.  2.  Uri-vis  fuil  sonini  ct  noctu  oravit ,  ibid.  Ejus  mag- 
naniinilas  ,  30.    1.    2G0.   2.   264.2.  284.  1.298.  1. 
515.  1.  320.  2.  328.  1.  340.  2.  351.  2.  Sempcr  primo 
ad  Judaos  pr;cdicabat,  262.  1.  Cur  dictus  iti  Areopagum, 
268.  1.  Operabatur  manibus   ut  victum  compararet ,  ne 
quem  gravaret ,  23.  1.  284.    1.    310.  1.  Elficacia  vocis 
ejus,  285.  1.  ijus  contenliocum  Judaeis  Corinlhi,  286.  1. 
Ejus  geslaibi  varia,  287.  1.  Votum  ejus  (uit  Nazarcatus  , 
ibid.  Quater  Jerusalem  adiit  Chrislianus  ,  288-  1.  Soli  si- 
milis  cst ,  ibid.  2.  Quamdiu  Epliesi   haeserit,    292.  1. 
209.  1.   Fu;idavii  Ecclesiam  Ephesinam  ,  292.  1.  Ejus 
semicinctia  morhos  pellebant ,  ibid.  Cur  Romam  cogitaret , 
297.   I.  Ejus  pugna  cum  besliis  Ephesi  quae  luerit ,  300. 
1.  2.  Yere  bcsliis  objectus  luit ,  ibid.  2.  301.  1.  Pedes 
proficisccbalur,  303.  2.  Fulguris  instar  Asiam  et  Europam 
pervadit ,  ibid.  Cum  lacrymis  quomodo  servierit  Doinino  , 
504.  1.  Ejus  ullima  verba  et  testamenlum  ad  Ephesios  , 
ibid.  Ejus  zelus,  18.  1.  306.  1.2.  320.  2.  551.  1.  Cur 
impelleretur  ire  Hierosolymam  ,  506.  2.  Ad  mortem  quo- 
modo  nnhelarel ,   507.    1.   Pentecosten  ultimam  quando 
Hierosolymaeegerit  ,  515.  2.  An  Nazarealus  votumsecundo 
susceperit,  517.  1 .  Omnibus  se  locis  ac  personis  accommo- 
dat  ,  517.   2.  Quomodo  in    templo   purilicatus  sit ,  ibid. 
Quot  dies  ei  impeodeiil,  et  quo  die  captus,  518.  2.  519. 
1.  Latronibus  assimilatur  a  Judaeis,  519.  2.  520.  1.  Ejus 
charitas  erga  eos,  31.  1.  520.  2.   323.  1.  2.  368.  2. 
Cur  servarit  lilleras   olim   sibi  a  ponlifice  traditas,  522. 
1 .  Ejus  raplus  in  lerlium  ccelum  quando  conligerit ,  523. 
1.  Cur  a  Judaeis  conspergatur  pulvere,  524.  1.  Cur  flagel- 
latus  cxceperit  contra  flagellantes,  ibid.  2.  Ejus  conscier.tia 
boua  fuit  dum  persequeretur  Chrisliauos  ,  526.   2.  Cur 
jussus  a  ponlifice  caedi ,  527.  1.  Cur  eum  Paulus  a  Deo 
optet  percuii ,  ibid.  2.  Quomodo  non  agnoverit  pontificem 
Ananiam,  328.  2.  Erat  Pharisoeus,  329.  1.  Cur  serat  dis- 
cordiam  inter   Pharisaeos  et   Sadducaeos  ,   ibid.   Honor  ei 
vincloexhibitus  aRomanis,  352.  2.  Ejus  modeslia,  536. 
1.  Ejus  libertas  coram  iniquo  praeside,  539.  2.  An  qua- 
driennio  in  carcere  egerit,  340.  2.  Ejus  judex  proprius  an 
esset  Caesar,  an  S.  Petrus,  345.  1.  Cur  Caesarem  appella- 
ret,  ibid.  2.  A  principibus  viris  audilur,  546.  2.  Cur  ad 
Agrippam  regem  sermonem  converteret,  relicto  fcsto,  548. 
1 .  Poluit  Christum  concionanlem  audivisse,  ibid.  Quomodo 
sententiam  se  detulisse  dicat  cum  occiderentur   fideles , 
349.  1.  Fuit  insanus  amoreDei,  550.  1.  In  quo  Christo 
similis  fuerit,  ibid.  351.  1.  Peroravit  coram  Agrippa  vinc- 
tus ,  351.  1.  In  Italiam  quando  navigare  cceperit,  553.  2. 
Quando  Romam  appulerit  el  tempestates  passussil,  354. 
1.  Quas  in  navigatione  virtutes  oslenderit,  357.  1.  Qua- 
lur.r  ejus  naufragia  ,  558.  2.  Quae  bona  Melitensibus  con- 
tulerit ,   56 1.  1.  Yipera  eum  non   lassit ,   565.  1.  Ejus 
gesta  et  appulsus  in  Siciliam  ,  565.  1.  2.  Fuit  Romae  in 
liberacuslodia,568.  2.  Ejus  ardor  in  concionando,369. 1. 
Plures  e  Neronis  familia  converlit ,  ibid.  2.  A  Ponlificibus 
Rom.  absolulus  esl ,  570.  1.  Romsc  non  fuit  Episcopus  , 
ibid.  A  Nerone   primis  vinculis  liberalus  fuit ,  570.  1. 
Hispaniam  adiit  ,  ibid.  2.  Ejus   gestaibi,  ibid.  Fuit  vir 
ccelesiis  ,  ibid.  371.    1.   Quid  egerit  post  prima  vincula, 
571.  1.  Ejus  marlyrium  ,  ibid. 

Pauper  voluntarius  est  Dominus  et  rex  universi ,  89.   1 

Paupertas  quam  sil  dives,  95.  1.  Volum  arcle  observandum, 
1  22.  2.  In  quo  id  silum  ,  125.  1 .  Ejus  beatitudo  et  per- 
fectio  ,111.  1 .  Cur  eam  primi  fideles  sint  amplexi ,  ibid. 
Ejus  commoda  et  bona,  ibid.  Ejus  merces ,  ibid.  Ei  quo- 
modo  Deus  provideal,  ibid.  Pauperes  Christi,  112. 1.  Ejus 
propago  et  amor  sub  Constantino  Magno,  ibid.  Ejus  votum 
au  Cliristus  emiseril,  116.  1.  Eam  an  vovertat  Apostoli  , 


1 18.  1.  De  paupertatc  gnomae  ,  114.    1 

Pacem  apprecanlur  Hebraji  duuisalutant  ,  316.  2.  Pacis  teui- 

plum  quando  Romae  dedicatum  ,  ct  ejus  ornamenta ,  8.  2 

Peccantes  morlaliter  olim  a  daemone  corripiebantur,  295.  1 . 

Quomodo  in  Spirituin  sanctum   peccarit  Ananias  ,  122.   1 

Peccalores  semper  agnoscant  Dei  bonilatem  ,  post  acceplam 

peccati   remissionem  ,   101.  2.   Peccatorum  poenitentium 

schema  esl  Paulus  conversus  ,  174.   i 

Peccalum  est  fel  amarissimum,  168.  1.  Peccatorum  remissio 

primaiium  Messioe  opus,  101.  1.  Ipsa  quantum  sit  opus  , 

ibid. 

Pecuniae  Simonis  Magi  S.  Petrus  maledicit,  et  quomodo,167 .1 

Pelagii  errores  ,  111.  1.   250.   2.  312.   1 

Pelopidae  paupertas  ,  113.  2 

Penelralio  est  dos  propria  corporis  gloriosi ,  1 14.   1 

Penlecosle  Judaica  dupliciler  accipitur,    65.   1.  Ipsa  unica 

tantum  die  celebratur  ,  ibid.  Cur  ea  fuerit  Judaeis  indicta, 

ibid.  Haec  fuit  typus  Pentecosles  Christianae ,  ibid.  Prirna 

Pentecoste  Chrislianorum  incidit  in  Dominicam  ,  ibid.  2. 

Differt  a  Judaica  ,  ibid.  Est  festum  Spiritus  sancti  ct  jubi- 

laeum  ,  64.   1 

Perambularein  Scriptura  denotaljus  et  auctoritatcm  regendi, 

185.   2 

Peregrini  ad  hospitium  invitandi,  etiam  trahendi  sunt,  258-  2 

Perleciio  in  linguae  moderalione  consislil ,  67.  2.  Perfeclio 

hujus  vitae  etfuturae  in  quo  sita  sit,  111.   1 

Perseculio  prima  generalis  Ecclesiaequando  excitata,  157.  t. 

Persecutio  et  crux  est  apostolatus  insigne,  105.  2.  Ejqs 

utilitas ,  108.  2.  Ea  crescente  Apostoli  cogitare  coeperuui 

de  Evangelio  Genlibus  annunliando,  131.  1.  In  illa  Saocil 

sentiunt  consolationes  divinas,  18.  2 

Persecutores  fabricant  coronas  fidelibus,  108.  2 

Perseverantia  pendet  a  libero  arbitrio,  206.  2.  Perseveran- 

tiae  donum  duplex  est ,  ibid.  Hoc  a  Deo  precibus  peten- 

dum  ,  ibid.   Quantum  donum   ipsa  sit  ex  parle  Dei,  ei 

quanta  virlus  ex  parle  hominis  ,  ibid. 

Persona  una  SS.  Trinitalis  aliam  includit,  64.  1.  85.  2.  Per- 

sonarum  acceptor  quomodo  non  sit  Deus  ,  199.  2 

Pedibus  solent  hostes  vicli  subjici,  84.  1.  Ad  pedes  Aposto- 

lorumcur  primi  fideles  bona  ponerent,  114.2.  Pedes  oscn- 

landi  Episcopis  et  viris  sanctis  mos  unde  profluxerit,  ibid. 

Petra  super  quam  S.  Stephanus  lapidatusfuit;  religiose  Hiero- 

solymis  luit  a  Chrislianis  asservala,  152.  2 

Petri  (S.)  gesta  per  annos  digesta,  2.  1.  3.  1.  et  seq.  Assiduc 

dellevit  peccatum  negationis  suae,  19.  1.  Est  caput  Apos- 

tolorum  ,   53.  1.  Ejus  cura  de  Apostolorum  ccetu  sup- 

plendo,  54.  1.  Unde  dicatur  exsurgere,  cum  in  Judae  lo- 

cum  alium  voluit  nominari ,  ibid.  2.  Statuit  duos  eligendn-; 

in  Apostolum  ,  58.  1.  Solus  pro  omnibus  Apostolis  loqui- 

tur  in  Pentecoste  ad  Judaeos,  77.  2.  Ejus  generositas  ac 

cepto  Spiritu  sanclo,  ibid.  Quare  claudum  in  sejussilres- 

picere,  95.  1.  Primum  ejus  miraculum  quando  patratuni, 

96.1.  Ei  Chrislus  apparuit  extra  Romam,  100.  1.  Incarc»- 

ratur  ,  103.  2.  Ejus  affinitas  et   consanguinitas  carnalis 

quae ,   115.    2.   An   acceperit  partem  pretii  agri  vendin 

Ananiae,  120.  2.  Ananiam  non  occidit ,  122.  1.  2.  Ejus 

umbra  sanat  aegros  ,  124-  2.  Cur  lapsussit  in  Chrislo  nc- 

gando,147.  1.   Quare  ab  Apostolis  Samariam  millatur  , 

163.  2.  164.  1.  Quomodo  Simoni  Mago  perditionem  sit 

inierminalus,  166.  1.  Quo  anno  ponat  Calhedram  Antio- 

chix,  186.  1.  203.2.  204.  1.  Quamdiu  ibi  sederil,  186. 

1.  Lyddae /Eneamsanat,  186.  1.  Tabilham  ad  vilam  revo- 

cat,  187»  2.  188.  1.  Ejus  modestia ,  54.  2.  188.  2.  Cur 

mittatur  ad  Comelium  Centurionem  ,    192.   1.  193.    2. 

Ejus  sobrietas,  111.  2.  Quasi  leo  sic  comedit  Gentes , 

195.    1.   Quamdiu  scrvarit  legem  Mosis  ,  ibid.   Cur  ter 

viderit  vas  lineumanimalium  immundorum,  196.  1.  Ejus 

hospitalilas,  ibid.  2.  An  aCornelio  adoratus,  198.  1.  Ejus 

humilitas,  ibid.  Satis  diu  in  Judaea  et  in  vicinia  mansit ,  et 

quare,  215.  2.  Ejuselogia,  216.  2.  Quare  ab  Herode  com- 

prehensus,  215.  2.  216.2.  Cur  tam  arcte  ab  eo  custodi- 

tus,216.  2.  Ejus  gaudium  in  foetorecarceris,  217.  l.Cur 

pro  eo  Ecclcsia  coutiuuo  orarel ,   ibid.  Ejus   securilas  de 

\ 


LNDEX  RERUM.  ET  VERBORUM. 


581» 


Dei  providcnlia  ,  ibid.  2.  218.  2.  Liberalur  ab  an- 
gelo  ,  el  a  quo,  218.  1.  Quomodo  carcere  sit  egrcs- 
sus  an  osliis  apcrtis  ,  an  ca  penclrarit  ,  221.  I.  224.  2. 
Jerusalem  quando  discedens  Romam  profeclus  sit  ,  id« 
quc  Dci  jussu,  224.  1.  250.  1.  Lbi  Romae  sit  liospitalus  , 
224.  1.  Quae  boua  ,  el  quam  lclicilalem  Uibi  invexeril  , 
ibid.  Quae  eo  absente  cam  mala  occupnrint ,  ibid.  Deli- 
nitoriam  sentenliam  in  Concilio  llicrosolymilano  pronun- 
lial,  249.  2.  Siclos  Cbrisli  fidcm  priinus  docuit  pcr  se  ct 
suos  discipulos  ,  365.  1.  Romae  fuil  Episcopus  ,  570.  1. 
Petrus  ct  1'aulus  Romam  rcdeuut  ;  Simonein  Magum  pro- 
slernentes  a  Nerone  carceri  mancipanlur  ,  7.  2.  Eorum 
marlyrium  ,  ibid.    1 

Pharao  quibus  dolis  Hebraeos  opprcsseril,  145.  2 

Pharisaei  quam  nobiles  apud  Judaeos  essent,  249.  1 .  Vix  equis 
utebantur,  et  cur,  174.  2.  Eorum  eraut  seplcm  sectx  , 
548.2.  Erant  lcgis  perilissimi  el  observanlissimi,  127.  1. 
Hi  Aposlolos  magnalia  Dci  loqucntes  ex  malitia  deridcbanl, 

76.    1 

Pliilippi  urbis  Maccdonia;  a  quo  restaurala  ,  257.  2.  An  ad 

Tliraciam  pcrtineat,  ibitl. 

Pliilippus  Aposlolus  quo  anuo  cruci  sit  affixus ,  4.  2 

Philippus  diaconus  non  fuil  Aposlolus,  136.  2.  137.  1.  Ejus 

clogium,  157.  1.  Est  missus  ab  Apostolis  Samariam,  162. 

1.  Docuit  Eunuchum  /Ethiopem ,  170.  2.  Raplus  esl  ab 

angelo  ob  tres  causas,  171.1.  Habilavit  Caesaraeoc  in  Pales- 

tina,  ibid.  2 

Philosophi  quidam  impostores  post  Christi  tempora   orbem 

docendo   obierunt  ,  8.  1.   Plerique  philosophi  nudipedcs 

incesscrc,  219.  1.  Mulli  fuere  alliei ,  266.  2 

Philolheus  csl  nonien  libri  Thcodoreli ,  in  quo  agilde  hislo- 

ria  Anaihoretarum  ,  37.   2 

Phocionis  Atlicniensis  paupertas,  113.   1 

Pliocniec  quae  regio  j  fuerunl  Phoenices  celebres  navigatione  , 

205.   2 
Phocnix  urbs  Crelos  csl ,  354.  2 

Phcenix  avis  symbotum  est  rcsurrectionis  Christi  ct  mortis 
ejus,  40.   1 

Piclas  omnia  a  Dco  impetrat,  94.   1 

Pilalus  cxauctoratus  necem  sibi  consciscit  ,  2.  1 

Pingcndi  ars  ab  umbra  initium  sumpsit ,  124.  2 

Placidus  (S.)  absenlem  S.  Benediclum  vidit  [sibi  adstantem  , 

223.   2 

Planctus  quis  supcr  Stephanum  factus,  159.   1 

Plato  vull  uxores  csse  communes ,  in  quo  errat  ,  88.  1.  2. 

Quid  de  Deo  seuliat ,  274.  2.   Ccnsebal  hcroes  csse  dcos 

inferiores,  198.  1.  Quid  de  animasenlial,  109.  2 

Pleheii  apliores  ad  Dei  dona  mipienda  quam  divites,  124.  1 

Plinii  hislorici  mcndacium  de  Mose,  146.   1 

Pcenam  peccati  non  scmper  rcmittit  Deus  ,  etsi  culpam  re- 

roiiiqt,  168.  1.  Poena  sensus  respondct  pcccato  actuali , 

201.  2 

Pcenilentia  a  Prophetis  et  Aposlolis  proedicata  quomodo  dif- 

ferat, 550.1 .  Pcenitentiapublica  quando  ct  quareintroducla 

sit,  295.  1.  Pcenitcnlia  est  rcconcilialio  Dei,  306.  2.  Poe- 

nilenlia:  baplismus  cst  baptismus  Joannis  Raplislae,  235. 

2.  254.  1 
Poetae  erant   Genlilium  sapientes  ct  prophetoe   :   quomodo 
dixcrint  Deum  esse  in  rcbus  omnibus,  278.   1.  2 

rio>iT£uea8  quid  significel,  327.    1 

Polilici  quam  noxii  in  republica,  96.   2 

Polycarpus  (S.)  quam  gloriarelur  nomine  Chrisliano,  210.  1 
Uov»iSo5  diversas  habel  significationes,  265.   1.  2 

Ponlificatu  (in)  ineundo  vel  dcpouendo  saccr  annus  erat  in 
usu  ,  104.   1.  2 

Ponlilices  Judaici  varii  lempore  Aposlolorum  nominanlur  , 

104.  2 

Pontifex  Rom.quarc  Concilium  convocare  soleat,  54.  2.  Is  e 

Cardinalibus  assumilur,  155.  2.  Ei  quantopere  obedicn- 

dum  ,  328.  2.  Poulifices  duo  cur  in  re  gravissima  lapsi , 

146.  2.  147.   1 

Poppocam  Ncronis  coucubinam  quando  Paulus  Chrislo  sit  lu- 

ciatus,  3(39.   2 


Populusan  jus  habeat  eligendi  ordinandos,  245.  2.  An  dia- 

conos  primos  clegerit ,  13C.    1 

Porla  lempli  speciosa  quas  diceretur,  94.  2.  Erat  non  atiii  , 

scd  extima,  ibid.  95.  1 .  Porta  S.  Stephani  quce  sil  Uiero- 

6olymae,  152.  1.  Portae  Caspia;  quae  dicantur  ,        221.   1 

Torlicus  Salomonis  quoe  sil  el  dicatur,  97.  2.  Ea  crat  in  airi^ 

Genlium,  124.    I 

Porlus  boni  comnioda  ,  553.  2 

Possessio  dicilur  quasi  pedum  sessio  aut  positio,  89.   2.  Pos- 

sessioncs  vcndcbant  piimi  Chrisliani ,  ibid. 

Potestas  judiciaria  hunianilali  Christi  debetur,  201.  1.  Ha- 

buiteam  in  aclu  primo  a  primo  conceplionis  suae  instanli, 

ibid.   2.  Polcslas  cjiciendi  dxmones  Ecclesia;  cur  dala  , 

125.    1 

Praeccpta  (quae)    legis  Christus  sua   lege  abolevit ,  250.  I  • 

Quot  ca  csscnl,  HHd.  Pra-cepta  Supcriorum  servanda  suul, 

253.  2.  Pracceptum  de  docendis  Gentibus  quando  dalum 

Apostolis,  59.    1 

Piaedeslinalio  ct  gralia  cfficax  quomodo  differant,         79.   2 

Praedicantes  haereticorum  vere  spermologi  sunl ,  267.   1 

Piaedicatio  publica  Genlilihus  ccepit  a  Cornelio  ,  205.   1 

Prxdicalor  sit  zelosus  et  fervidus,  207.  2.  Eadem  alacrilale 

doceat  paucos  ac  mullos ,  rusticos  ac  nobilcs,  barbaros  ac 

civiles,  197.  1.  ctscq.  Yide  Concionator. 

Prxlati  orationi  identidem  insistant,  156.  1.  lis  commcndn- 

tur  mediocritas,  54.  2.  Subdilis  se  faciles  praebeant,  20."». 

2.  Sint  inler  se  concordes  ,  92.  1.  Devorent  et  occidant 

omnia  subdilorum  vilia,  195.  2.  Ipsis  esl  humililas  cum 

primis  ncccssaria  ,  304.   2 

Prxnomina  soli  civcs  Romani,  non  liberli,  habcbant,  525.  I 

Piajordinalio  elficax  ad  gloriam  an  facla  sil  ex  mera  Dei  vo- 

luntale,  anle  prxvisa  mcrita,  256.   1.  2 

Praeparatio  major  ad  majora  Spiritus  sancli  dona  rccipicnrla  , 

quae  sit  ,  70.   1 

Prascientia  et  decretum  Dei  de  Chrislo  objiciendo  morti,  78. 

2.  Praescicntiae  et  liberi  arbitrii  quae  sit  concordia  ,  79.  1. 

Praescientiae  Dei  necessitas  actum  liberum  scquilur  ct  prae- 

supponit  ,   ibid.   Quid  de  ea  censeat  Calvinus  ,  ibid.  2. 

80.    1 

Praesentiae  Dei  effectus  est  operationum  causa ,  274.  -.' 

Praesidcs  in  provincias  abeuntes  cur  secum   procuralores  et 

advocatos  Ilalos  ducerent,  534.  2.  Eorum  titulus  erat  op- 

timus,  58.    1 

Prandium  dictum  quasi  TtapsvStov  ,  78.    1 

Presbyter    etiam  Episcopum  aliquando   significat ,  245.   2. 

Presbyteri  adsunl   Episcopis   in  consiliis  ,  ul  consiliarii  , 

249.  1 
Primipili  quae  esset  apud  Romanos  in  castris  dignitas,  191.  2 
Primus  Melilae  quis  diceretur  ,  et  quae  haec  essct  dignitas 

363.  2, 

Principes  subsint  Ponlificibus  ,  543.  1.  A  suis  amari  sata- 

gant,  non  tiineri,  546.  2.  Sint  erga  omnes  affabiles,  532. 

1.   Eorum   regimini   officiunt  mathemalici    cl   aslrologi  , 

296.  2.  ilem  adulatores,  225.  1.  Principcs  viros  sibi  de- 

mereri  debent  viri  Apostolici,  28.  2 

Principes  Sacerdolum  apud  Judaeos  qui  dicerenlur,  104.  1.  2 

Principio  (a)  inlrinseco  vilaliter  actus  vitalis  procedit,  278.  2 

Privilegia  civium  Romanorum  quae  cssent ,  260.  1.  524.  2. 

t  Privilegia  septem  Melitensibus  a  S.  Paulo  collata,  561.  1 

Prochorus  Diaconus  scripsit  gesta  S.  Joannis  Apostoli,  157.  1 

Proconsul  quis  essel  Romx  magislratus,  250.    2 

Prodigia,  virlutesetsigna,  an  reipsa  inter  se  differant,  78.  1. 

Prodigia  llierosolymsecladem  portendcntia,  7.  1.  Prodigia 

ascensionis  Christi  qus  fuerint,  4S.  2 

Proles  Dei  quomodo  simus  f  278.  2 

Prophctx  sunt  vclut  praedicalorcs ,  253.  1.  Eorum  officium 

est  exhortari  cl  consolari  ,    115.    1.   Gestarunt  sandalia  , 

220.  1.  Sempcr  suos  auditores  terrent,   13.  2.  Eos  per 

ignem  auctoravit  Spirilussanctus,  68.  2.  Prophetas  habuit 


Ecclesia  a  sui  initio, 


210.    1 


Prophetia  erat  una  c  donjs  Spiritus  sancti,  el  primitivae  Ec- 
clcsia;  frcqucns ,  ibid.  228.  1.  lpsa  est  -irgioiUlis  pra»- 


mmm 


315.    1 


>90 


INDEX  RERUM 


Proprietarii  monachi  olim  infames  erant ,  et  sacra  sepultura 
privabantur,  122.  2.  123.  1 

Prora  cur  in  navibus  conslringi  soleat,  356.  2 

Usojxaf Tipw  quid  et  quam  inulta  significet ,  53.   2 

Prosrlyli  olim  tempore  legis  Mosaicae  qui  dicerentur  ,  75.  2. 
II i  cum  Judaeis  in  sabbatis  conveuiebant  ad  legem  audien- 
dam  in  synagoga  ,  233.   1 

Proseuclie  capiiur  pro  templo  et  synagoga,  258.  1 

Providenlia  Dei  quid  proprie  sit ,  45.  2.  Eam  Stoici  appella- 
runt  fatum,  ibid.  Componit  rerum  occasiones,  ibid.  In  Dei 
providentia  vivimus,  276.  2.  Quam  ea  uos  protcgat  et  re- 
gat,  109.  1 

Providos  (in  actionibus)  nos  esse  oportet ,  222.  1 

Provincias  (per)  quando  sint  Apostoli  dispersi.  Vide  Apostoli. 
Proximo  (cum)  quomodo  loqui  Religiosi  debeant ,  262.  1 
Prudenlia  potior  dos  in  Praelato  quam  sanclitas,  58.  2.  Quan- 
tam  prudentiam  in  omnibus  rebus  babuerit  Paulus,  28.  1 
|euo£««  menliri  ac  fraudari  significat,  121.  2 

i^vjfW  variam  significalionem  habet,  349.  1 

<i.\)yrj  vox  unde  derivetur  ,  115.   1 

Publius  quis  princeps  Melitensium,  363.  2.  Ejus  opulenlia, 
364.  1.  Faclus  deinde  Melitensium  ,  an  el  Atheniensium 
Episcopus  est ,  ibid. 

Pudentis  domus  commune  hospitium  erat  advenarum  Chris- 
tianorum    ad  eam  divertit  S.  Petrus  :  nunc  est  Ecclesia  , 

224.  2.  272.   1 

Puerorum  inslitutio  commendatur,  27. 1.  Pueros  non  bapti- 

zavil  JoannesBaptista,  scd  adultos ,  291.  2 

Pugna  S.  Pauli  cum  bestiis  E]>hesi  quae  fuerit ,      300.  1.   2 

Pulchritudo  faciei  saepe  index  est  pulchritudinis  et  eleganliee 

mentis,  •  1*6.   1 

Pulverem  excutiebant  Apostoli  apud  eos  qui  Evangelium  re- 

cipere  nollent,  237.2.  Pulverem  cur  Judxi  in  Paulum 

jactent  ,  324.    1 

Punica  lingua  et  Hebraea  sunt  affines,  205.  2 

PuniiionesDei  pcr  mortem  repenlinam  quid  denotent,  122.  2 

Purgatorio  (e)  Christus  resurgens  plurimos  vel  omnes  libera- 

v.t,  .  .80.  2 

Purilicationes  Judaei  interdum  devolionis  ergo  suscipiebant , 

518.  2.  Purificalio  in  templo  Hierosolymitano  quae  esset , 

317.  2.  318.    1 

Purpuras  inventio  prima  :  cur  purpura  regum  dicatur  pannus 

luctuosus ,  332.  2 

Purpuraria  unde  dicatur  Lydia  ,  258.  1 

Pylhagoras  docuit  metempsychosin,  83.  2.  Salem  cur  polis- 

simum  in  mensa  apponi  juberet ,  41.   2 

Pyiho  dictus  est  spiritus  futura  praedicens,  258.  2.  Inde  dic- 

tusApollo  Pythius,  ibid. 

Q. 

Quadragenarii  numeri  mysteria,  40.  2 

Quadraginta  (cur)  diebus  a  resurrectionc  Christus  suis  appa- 

ruerit,  ibid.  1 

R. 
Raphael  angelus  non  informabat  corpus  assumptum  ;  sed  ei 

lantum  assistebat  t  42.  2 

Rcdemptionis  primaria  septem  mysteria  tolidem  hoiis  reco- 

luntur  ,  93.  2 

Redimi  se  nolentes  sacerdotes  ab  haereticis  capti ,  quam  ge- 

nerose  faciaut  ,  340.  2 

Refrigerium  cur  dicalur  beatiludo,  99.  2 

Reges /Egypli  cur  crcarentur  Ponlifices,  286.   1 

Roginse  /Ethiopiae  cur  dicerentur  Candaces,  169.   2 

Regnum  Dei  in  ccelo  el  in  terra  est  Ecclesia  ,  41.  1.  Regnum 

Christi  est  aelernum,  et  ipsum  est  Ecclesia;  83.  2.  Id  reg- 

num  quomodo  Deus  paulatim  disposuerit,  45.   2 

Religionis  causaa  non  pcrtincntad  principes  seculares,286.  1 
Religiosa  vita  ccepit  lempore  Apostolorum  ,  119.  1.  Eststaius 

assiduae  purifir  ilionis,  5IS.  1.  Ejus  qux  fucrinl  iniiia,  88. 

2.  Ejus  cominuda,  ibid. 

R'-ligiosi  et  religio  quid  propriesit,  et  unde  vox  formetur  , 

74.  2.  269.  1.  Religiosi  cur  vasi   lineo  a  S.  Petro  viso 

comparentur  ,194 


ET  VERBORUM. 

tiosi  et  turbatores ,  sed  calumniose,  335.  2.  Binicur  ince- 

dant,  92.  1.  Religiosi  mendicantes  quomodo  petendo  siut 

beatiorcs  dantibus  eleemosynas  ,  512.  1 

Reliquiae  sanctorum  quam  sint  saluliferae  ,  293.  1.  Reliquia: 

S.  Stephani  quando  inventae  ,  et  per  eas  scx  mortui  ad  vi- 

tam  revocati,  160.  1.  2.  Pcr  eas  Majonam  illatas  mulli 

Judaji  sunt  conversi,  155.  2.  Reliquiarum  cullus  adstrui- 

tur,  159.  2 

Rembertus  (S.)  caecum  inungens  chrismate,  ei  visum  resli- 

tuit,  165.2 

Remissionis  peccatorum  benelicium  cur  toties  ab  Aposlolis  in- 

culcetur,  196.  2 

Rempham  estLucifer  stella  :  lianc  colunt  Turcae,  et  manc  sa- 

lulant,  147.  1 

Respondere  Hebraeis  estidem  quod  sermonera  ordiri,  123.  2. 

202.  1 
Responsum  capitur  saepe  apud  scriptores  pro  oraculo,  196.2 
Restilutio  omnium  rerum  creatarum   fiet  in  fine  mundi  , 

100.  1.  2 
Resurrectio  elhnicis  quam  stulta  videretur  ,  262.  2.  Resur- 
rectio  Christi  et  hominum  maxime  in  Aclis  Apostolorum 
docelur,34.  2.  35.  1.  Resurreclionis  nostrae  causa  est 
Christus  resurgens,  105.  2.  Resurrectio  mortuorum  spes 
cst  Chrislianorum  ,  41.  2.  530.  1.  Resurrectio  et  glorifi- 
catio  corporis  sunt  visc ,  quibus  Christus  ad  vitam  immor- 
lalem  progressus  est ,  82.  2.  Resurreclio  Christi  omnium 
fidei  mysteriorum  scopus  et  terminus  est ,  57.  2.  Post  eam 
factam  angeli  gloriosa  corpora  semper  assump3erunt,  218. 
1.  2.  In  ea  Christus  accepit  usum  et  exercitium  potestatis 
judiciariw,  quam  in  actu  primo  habuit  a  primo  conceptio- 
nis  suae  instanti,  201.  2 

Reus  inauditus  damnari  non  potest ,  345.  2.  Eipotius  faven- 


dum  quam  accusaton , 


ibid. 


2.  Rrligiosi  a  sectariis  vocanlur  sedi- 


Pscotoupycx  propensio  est  ad  quodvis  facinus  perpetrandum  , 

232.    1 

Rliegienses  quomodo  ad  fidem  a  S.  Paulo  sint  conversi,  367.1 

Rhegium  civius  Calabriae  unde  dicatur  ,  366.  2.  Ejus  anti- 

quitas,  ibid.  Fidem  S.  Paulo  debet  acceptam  referre,  ibid. 

67.  1 

Rhode  puella  ostiaria  honesta  fuit ,  222.  2.  et  martyr ,  ibid. 

Cur  Petro  pulsanti  non  aperiat,  223.  1 

Rliodus  undedicta,  222.  2.  Rhodi  descriptio,  et  quando  ea 

a  Turcis  capta  sit :  semper  in  ea  sol  apparet  :  ejuscolossus 

qnam  fuerit  altus,  314.  2.  Soli  sacra  fuit ,  222.   1 

Ric  hebraice  quid  sonet ,  107.   2 

Roberlus  Bellarminus  Cardinalis  horas  suas  Canonicas  singu- 

las  stato  lempore  recilabat ,    94.  1.   Ejus  bona  et  sancta 

simplicitas,  91.   1 

Roina  primitus  dicta  est  Valenlia  significatione  Graaca,  53.  2. 

Roma  velus  cis  Tiberim  fuit,  221.  1.  Eam  Paulus  quando 

sit  ingressus,  354.  1.  368.  1.  Illicquando  Pelrus  Aposto- 

lus  calhedram  conslituerit,  3.  1 .  lllic  plurimi  Judaei  habi- 

tabant,  75.  2.  Roma;  incensae  causam  Nero  in  Christianos 

conjecit  ,  6.  2 

Romana  Ecclesla  celebris  est  propter  Paulum  Apostolum  illic 

sepullum  ,  32.   1 

Romani  cur  habebanl  in  Jerusalem  sua  praesidia  juxta  tem- 

pluni  jn  arce  Antonia  ,  103.  1 .  319.  2.  324.  1.  Quot  Ju- 

daeos  in  excidio  Jerusalem  occiderint  et  vendiderint ,  8s  1 . 

Romani  in  aliis  locis  torqueri  et  nccari  non  poterant,  260. 

1 .  Romanis  praedicandi  liduciam  cur  Paulus  acciperet,  360. 

1.    Romanorunt  lidelium    hospitalilas   semper   celebraia 

fuit ,  196.  2 

Rosae  lloris  elogium,  222.  2.  Est  symbolum  virginitalis,  ibid. 

Rosae  (S.)  mortuae  corpus  etiamnum  flexile  est,  ibid. 

Rosula  (S.)  martyr  fuit  cum  S.  Cypriano,  ibid. 

Rubellius  Plautus  Romanus  quare  in  exilium  missus  sit,  6.  1 

Rufus  Simonis  Cyrenensis  lilius ,  an  fuerit  Episcopus  primus 

Derlosensis,  371.  1 

S. 

Sabbas  (S.)  Abbas  orationis  horas  eliam  in  aula  Imperat.  ser- 
vavit,  84.   1 


[  NDEX  RERUM 

Sabheti  iter  quotl  diceretur,  52.  1.  2.  Sabbatum  cur  dicatur 

heKiomada  ,  303.  1 

Sacellum  Romx  extra  portam  S.  Sebasliani  in  cujus  rei  me- 

moria.n  erectum  ,  100.   1 

Sacerdotes  quales  ab  Apostolis  converlerentur ,  137.  2.  Sa- 

cerdotum  quorumdam  Soc.  Jesu  miia  charitas  ,  360.  1 
Sacramentorum  novae  legis  vis  et  potenlia  :  sunt  velut  (idei 

velamina,   124.  2.  Constant  e  materia  et  forma,  291.  2. 

Eorum  materias  et  formas  quando  Christus  suos  docuerit , 

41.  1.  Apostoli  ea  non  instituerunt,  134.  2.   135.  1 

Sacramentarii  ncgant  Chrisli  corpus  posse  esse  in  ccelo  el  in 

Eucharislia  simul,  176.  1 

Sacrificium  nonnisi  in  templo  Jerusalem  offerri  poterat ,  229. 

1.  Sacrificium  Missx  adslruitur,  228.  2.  229.  1.  Est  mi- 
nisterium  soli  Deo  debitum  et  proprium  ,  229.   1 

Sacrilegii  vindex  acerrimus  est  Deus,  122.   2 

Sadducxi  unde  vocarentur  eorum  dogmata  ,  103.  1.  Erant 

quasi  Judxorum  Epicurei,  ibid.  2.  Eorum  quinquc  errores, 

330.  2.  Eorum  hxresis  viguil  temporc  Christi,  et  quomodo 

ipse  eam  vivens  refutarit,  125.   1.  2 

Soculum  dicilur  a  senio,  an  rectc  ,  251.   1 

Sal  quarum  rerum  sit  symbolum  ,41.2.  Uospitibus  cur  ante 

omnia  apponi  solitum,  ibid.  Cur  veteres  eum  vocarint  divi- 

num,  42.  1 

Salamina  urbs  Cypri,  250.  2 

Salomonis  exorcismi  an  magici ,  et  quando  ab  eo  compositi  . 

293.  1.  Salomonis  porticus  in  templo  qux  diceretur,  97. 

2.  124.  1.   An  in  Coo  iusula  equos  gcnerosos  emerit  , 

314.  1 
Salvius  (S.)  cur  ad  vitam  redire  jussus  sit ,  1 88 

Salus  juslitix  individuc  adhxret,  192 

Salutatio  Sanctorum  cllicaxest,  25.  1.  95 

Salutatorcs  qui  morbos  halilu  sanant,  an  tolernndi,     363 
Samarix  urbis  descriptio  ,  situs ,   elogium,   161.2.  Prima 
fidcm  Christi  suscepit,  162.  1.  Ab  Herode  dicta  est  in  ho- 
norem  Augusli  Sebaste  vel  Augusla,  161.  2 

Samaritx  negabant  Spirilum  sanctum,  164.    I 


Sambucus  intcr    arborcs  infcliccs    numeratur ,  hinc  ex  ea 

Romx  olim  quolannis  cancs  suspendebantur,  et  cur,  56.  2 

Samothracia  undc  dicta  sit ,  257.  2 

Samus  insula  cl  vasa  Samia  quxsint,  304.   1 

Sancli  suasdotcs  ct  miracula  soliDeoadscribunt,  98.  2.  Sancti 

paupercsetauslerxvilx  penesoli  miraculis  clarent,  95.  2. 

Sancli  in  Dci  voluntatem  se  resignent,  360.  I.  Sua  prx- 

seutia  peccatores  salvant ,  357.  2.  Eorum  infirmitas  et  in- 

constantia,  55.  1.  Ilinc  aliquando  refrigescunt  et  cadunl , 

161.  1.  Eorum  aspectus  quam  sit  salutaris,  95.  1.  Eorum 

umbra  noxia  malis,  salutaris  bonis,  125.  1.  Est  eorum  sa- 

lutatio  mire  cfficax,  25.  1 ,  Sxpe  dominium  in  beslias  nan- 

ciscuntur,  363.  1.  Sunt  cosmopolitx,  314.  1.  Eis  in  peri- 

culis  crescit  spes  ct  animus ,  359.  1.  Multi  in  opulentia 

fuere  pauperes,  95.  2.  Ambulant  semper  in  Dei  conspectu, 

81.  1.2.  Miracula  faciuut  vel  prece  vel  potcslate ,  98.  1 . 

Ipsispatria  ccelum,  lorra  exsilium,  51.  1.  143.  I.  Eorum 

eullusadstruilur,  159.  2.  Quam  sint  benetici,  362.  1.  2. 

Semperccclum  aspiciunl,  51.1.  Oraturi  concedunt  ad  loca 

cxcelsa,  193.  2.  Sancti  viri  semper  ambicrunt  martyrium, 

130.  2.131.  1.  Sanctis  quibusdam  morienlibus  apparuit 

Cluislus,  153.  2.  154.  1.  Sancli  qui  cum  Chrislo  resur- 

rexerunt,  non  rediere  ad  scpulcrumet  mortem,       83.   1 

Sanctus  diaconus  quam  Christi  nomine  se  jactaret ,     210.   1 

Sauclitatis  primorum  fidelium  qux  prxcipua  fuerit  causa  , 

87.1.  Sanctitatis  vim  etiam  impii  expavescunt ,  88.  1. 

Sanctitatis  omnis ,  tum  crcalx,  tum  increatx,  fons  est  Spi- 

rilussaiicius,  72.   g 

Sandalia sunt  calcei,  sivc  munimenta  pedum,  219.  l.Eorum 

forma  »  ibid.  2.  220.    1 

Sanedrim  concilium  e  quibus  esset  conflatum  ,  104.  1 .  In  eo 

damnatus  Christus  prxsidentibus  Caipha  et  Anna ,       ibid. 

Sanguine  (in)   S.   Stcphani  conlinuum  miraculum   Neapoli 

cernitur,  161.  1.  Sanguinem  superaliquem  inducercquid 

•it,  126.  2.  Sanguinis  csus  anle  diluvium  volitus,  eliain 

postea  Reo.Chrislianis ,  251,  2.  Eum  potabant  Gentilcs  , 


ET  VERBORUM.  391 

ibid.  Eum  Christianos  bibere  dicebant  Gentiles ,  252.  1. 

Sanguine  jam  vesci  licitum,  ibid.  Sanguis  Cliristi  in  triduo 

mortis  cjus  non  fuit  corruptus ,   82.  1 .  Sanguis  Martyrum 

semen  est  Christianorum  ,  226.  2.  Sanguinis  baptismus 

cst  martyrium,  quod  expiat  omne  peccatum,  45.  1 

Sapienles  suos  Hebrxi  vocabanlSop/.enm,  Grxci  philosophos, 

Clialdxi  magos ,  104.    1 

Sapores  usus  est  Imp.  Valeriano  ut  scabello ,  equum  ascensu- 

rus,  84.   1 

Saraceni  colunt  stellam  Venerem ,  eamque  vocant  Cubar , 

147.   1 

Sarmenta  propric  quid  sint ,  362.  2 

Saron  qux  sit  urbs,  et  qux  in  ea  gesta  ,  186.  2 

Salanx  quod  sit  ctymon  ,  et  quid  proprie  signilicet ,  121 .  1 . 

Non  sic  eum  primum  vocavit  Christus  cum  ab  eo  tenlare- 

tur ,  ■*'<*• 

S  ilisfactio  Jasonis  Thessalonicx  pro  Paulo  qux  sit ,       264.  2 

Saiil  rcx  an  40.  annis  impcrarit ,  233.   2 

Saulus  unde  sic  dictus  :  comparatur  cum  rege  Saul ,  compa- 

ratur  inferno,  iiem  fluclui  inquieto  ,  172.  1.  2.  Yide  Reli- 

qua  verbo  Paulus. 

Scandala  quxlibet  vitanda ,  30.  2.  31.  1.  Eorum  quanla  sit 

malitia,  1T&*   1 

Scaphx  cur  addantur  navibus  onerariis,  356.    1 

Scenofactoria  ars  S.  Pauli  qux  essct,  284.  1 

Sccnopcgix  festum  per  septem  continuos  dies  celebrabalur  , 

65.   1 
Schismalis  primi  in  Ecclesia  Ilierosol.  qux  fueritcausa,  132. 

2.    133.   1 

Schola  quid  proprie  sit  ex  vi  verbi ,  292.  1.  Scholam  magi- 

cam  quando  Apollonius  Tyanxus  Ephesi  inslituerit,  ibid.  2 

Scienliam  a   Deo  infusam  et  revelatam  habuit  S.    Paulus , 

26.   1 
ScinioniRoma  parum  grala  cxstitit,  323.  2.  Ejus  paupertas, 

113.  2 
Scriba  qui  Ephesios  tumultuantes  compescuit ,  quis  fucrit , 
299. 1.  Scribx  quiessent ,  104.   1 

ScriptaClem.  Alcx.  suntab  hxrclicis  vitiata,  214.   1 

Scriplurx  quatenus  scrutandx  sunt,  265.  2.  Scripturas  trac- 
tabant  Judxi  in  Synagogis  ,  262.  1.  Eas  docebant,  descri- 
bebant,  ct  interpretabantur  Scribx,  104.  1.  Vix  sine  in- 
terpreleintclliguntur,  169.  2 

Sedere  cur  dicautur  lingux  ignex  super  singulos  Apostolo- 

rum  , 
Seditio  unde  dicatur  :  an  bona  vel  mala  , 
Selenem  suam  quamnam  esse  dicoret  Simon  Magus, 
Seleucia  urbs  dicta  a  Seleuco  Nicanore , 
Seleucus  rex  Asix  cur  dictus  Cefaunius  , 
Semicinctia  qux  dicanlur, 
Senatores  sint  seniores , 

Seneca  fuit  Stoicus  non  Christianus  ,  et  moricns  sanguinem 

suum  Jovi  libavit ,  286.   1 

Sentenlix  Areopagitarum    instar  oraculorum   habebantur, 

268.   1 
Sepelire  mortuosproprium  piorum  opus  est,  158.  2 

Septem  diaconi  cur  Apostolis  assisterent,  et  dein  Episcopis , 

133.   2 
Septembri  (in)  cur  incnmmoda  sit  navigatio,  355.  2 

Septuaginta  quinqueanimas  quomodo  in  /Egyptum  ingressas 
dicat  S.  Slcphanus,  cum  tantum  fuerint  LXX.         144.   I 
Sepulcrum  a  quo  emerit  Abraham  ,  ibid. 

Sepulturx  Chrislianorum  mos  priscus ,  159.  2.  Sepultura 
olim  carebant  ex  Ecclesix  statuto,  monachi  proprietarii  , 

123.    1 

Serapion  quo  paclo  a  tentatione  gulx  sit  liberatus,  295.  2 

Sergius  Paulus  qua  occasionc  i  S.  Paulo  conversus  :  relatus 

est  inter  Sanctos,  fuitque  Narbonx  Episcopus  ,        232.  2 

Serpentes  quomodo  siul  trilingucs  ,  66.  2.  An  impune  trac- 

tari  a  quoquam  possint ,  363.  1.  Scrpentes  in  Melita  non 

nascuntur  ,  et  illali  venena  expuunt,362.  1.2.305.   I< 

Adversus  cosquomodo  Marsi  ot  Psylli  sint  illxsi ,     363.  2 

Servulus  (S.)  pauper  cl  paralylicus  moriens  miram  odnris 


69. 

1 

248. 

Sj 

163. 

1 

230. 

2 

555. 

g 

292. 

2 

104. 

1 

spirabat  fragranliam 


r 


392 


1NDEX  RERUM 


Sessio  apta  contemplalioni,  liinc  quietoe  mentis  est  symbolum, 

66.  2 

Sevcrinus(S.)quare  in  Purgatorio  punitus,  94.  1 

Sexla  hora  oralionis  quae,  193.  2.  194.  1.  Sexta  hora  erat 

prandii,  194.  1 

Sibyllx  virginitate  nieruerunt   prophelioe  donum ,  et   unde 

cognominatoe ,  315.  1.  Ex  iis  poluerunt  Alhenienses  dis- 

cercfuturam  Chrisli  incarnalionem,  270.  2 

Sicariiet  sicaquidsint,  320.    1 

Sichem  urbs  varia  postea  habuit  nomina,  144.  1 

Sicilia  unde  vocelur ,  3G6.  2.  A  S.  Petro  fidem  et  Episcopos 

accepit,  365.  1.  In  ea  quid  egerit  S.  Paulus  ,  ibid.  2 

Sicut  in  Scriptura  saepe  non  similitudinem ,  sed  veritatem 

significat,  67.  2 

Signoquodam  an  designatus  fuerit  Apostolus  Matlhias ,  59. 

2.  Signo  visibili  quasi  visibilem  se  reddere  Aposlolis  Spi- 

ritus  sanctus  voluil ,  66.  2 

Silas  an  idem  sitqui  Silvanus  :  ejus  elogium,  252.  2 

Sileniquae  essent  imagines,  527.  2.  et  qui  iis  assimilentur  a 

Platone,  ibid.  Tales  sunt  iiqui  mundo  obscurisunt,  atDeo 

noti ,  ibid. 

Simeon  (S.)  Episcopus  Hierosol.  sub  Trajano  senex  martyrio 

afficitur,  6.  1 

Simon  quid  significet,  et  unde  dicatur,  250.  2.  251.  1 

Simon  pater  Rufi,  qui  crucem  Domini  porlavit,  cujas  fuerit , 

75.  2 

Simon  Magus  volans  est  in  terram  dejeclus  per  preces  Apos- 

tolorum  ,7.   1.  A  Romanis  habilus  ut  Deus  ,  ibid.  Ei  in 

arte   magica  Romaj  successit  Apollonius  Tyanoeus  ,  ibid. 

Dicebat  se  essc  Dcum  ,  162.  1.  2.  Alia  cjus  deliria  dog- 

mata,  ibid.  Fuit  primus  hoeresiarcha,  ibid.  1.  Ficte  credi- 

dit,  163.  2.  Fuil  parcns  simonioe,  165.  2.  Volebat  Spiri- 

tum  sanctum  emere  el  vendere ,  ibid.  Ambivit  Episcopa- 

tum  ,  166.  1.  S.  Petrus  ei  maledicit,  ibid.  2.  Fuit  hoere- 

ticus,  168.  1  •  Ejus  exitus ,  ibid.  2 

Simon  Zeloles,  id  est  Canananis,  quis  fuerit :  undc  dictus  Ca- 

nanoeus  ,  53.   1.    Simon  el  Judas  Apostoli  quando  occisi 

sint,  6.  2 

Simoniae  quis  sit  auclor,  165.  2.  Ea  est  prior  hoeresi  Mace- 

donianorum  ,  166.  1.  Esl  proprie  pcccatum  in  Spiritum 

sanctum,  ibid.  Quid  sit  proprie  simonia,  ibid.  2.  Ea  infecti 

excommunicantur,  167.  2.  Vocatur  fel,  168.    1 

Simoniaci  antiqui  leslamenli  qui  fuerint ,  166.   1 

Simonis  Coriarii  in  domocur  S.  Petrushospitareturin  Joppe, 

188.  2.  Ejushospitalitas,  189.1 

Simplicitas  physica  et  moralis  quoe  sit,  90.  2 

Simulacrum  proprie  quid  sit,  et  unde  dicalur;  Ecclesiastico 

usu  in  malam  partem  capitur  ,  269.  2 

Sincnses  tunicis  solum  se  accingunt,  et  carent  femoralibus  , 

219.  1 
Situs  reclus  decet  corpus  gloriosum,  50.   1 

Sixti  III.  liberde  divitiis  edilus  a  Pelagianis,  312.   1 

Subrietatis  verba  quomodo  Paulus  se  loqui  diceret,     550.  1 
Societatis  Jesu  elogium,  207.  2.  Ejus  Patres  in  Indiam  navi- 
gantes  cur  genu  flexo  in  litlore  orando  invicem  valedicant, 

513.   1 

Socrates  e  carcere  fugere  noluit ,  260.  2.  Ejus  forma  alia  erat 

quam  mens,  327.  2.  Cur  sit  in  Areopago  281.  scnlenliis 

damnatus,  268.  1 

Sodalitas  tam  sancta  nulla  est,  quoe  non  habeat  suum  noevum, 

55.   2 

Sol  oriens  et  occidens  symbolum  est  Chrisli0  40.  1.  Eo  occi- 

dente  et  oriente  Barbari  Deum  ndorare  solebant ,  126.  1 . 

Soles  tres  apparuere  anno  Christi  LI.  el  simul  omnesin 

eumdem  orbem  coierunt,  4.    1 

Sularini  in  Sicilia  an  Paulus  fuerit  aliquando,  365.  2 

Somnia  sunt  judicia  vigilantis  animi,  virtulis  aut  vitii,  256.  2 

S.uus  cum  quo  delapsus  est  Spirilus  sanctus,  quid  denotet , 

.l>4.  2.  Nou  full  verus  venlus,  sed  ventisonus,  66.   1 

S  paier  erat  pnii  ia  Beroeensis,  302.  2 

S;.i!t'S  Apostoli  quas  miseriut ,  et  quomodo  ,    in   electione 

MiiLlliiae ,    60.    1.    Fuere  diversi  sorliendi   modi  ,    ibid. 

S.  Matthias  quomodo  per  cas  fucrit  designalus,  ibid.  Quare 


ET  VERBORUM. 

Apostoli  rem  tantam  sorti  commiserint ,  ibid.  Sortes  in  re- 

bus  sacris  quando  sint  liciloe ,  ibid.  Usitalne  fuere  in  veleri 

testamento  ,  jam  sunt  prohibitac  in  electionibus  pastorum, 

ibid.  1.  2.  Sors  Matlhiac  qualis  fuerit,  59.  2.  Sorlis  no- 

mine  cur  vocetur  Aposlolatus,  55.   1 

Sosthenes    quare    percussus    a    Judoeis   Corinlhi ,    286.   2. 

Paulo  favebat,  elsi  esset  Judaeus,  ibid.  Sanctis  adscriptus 

est ,  ibid. 

Specie  (una  sub)  communicare  laicis  sufficit,  88.  1.  Species 

rerum  omnium  Deus  angelis  ab  initio  indidit ,  79.   2 

Spelunca  juxta  Melitam  magnain  veneratione  habetur,361.  1 

Spermologus  quis  sit,  sic  dicta  eliam  avis  ,  267.    1 

Spes  omnia  perfringit,  15.  2.  Est  tunc  magis  augenda,  cum 

crcscunt  pericula  et  adversa  ,  217.  2.  Sanctis  ea  crescit  in 

afllictionibus  et  periculis,  359.  1.  Spes  vitac  immortalisest 

vita  vitoe  mortalis,   34.  2.  Spes  est  omnipotens ,  15.  2. 

Spes  Israel  estChristus,  568.   2 

2'fjpx  quid  propriesignificet  contra  Bezam  ,  96.  1 

Spiridion  Episc.  Trimitunlhis  pecuariam  exercuit ,       23.  1 

Spiritum  Domini  tentare  quid  sit,  123.  2 

Spiritussanctuspost  Christum  quasi  incarnatus  est  in  linguis 

igneis,  33.  1.  Ejus  divinitas  adstruitur,  122. 1 .  Quare  Hic- 

rosolymis  in  Apostolos  missus  si'.,  43.  1.  Cur  vocetur  pro- 

missio  Patris,  ibid.  2.  Est  proprius  novo  testamento  ,  44. 

1.  Quomodo  Apostolosauctorarit,  39.  1.  Dalur  in  Confir- 

mationis  Sacramento,  165.  1.  Ejus  effectus ,  ibid.  2.  Est 

ipse  donum,  167.  1.  Datus  est  omnibus  Christi  discipulis, 

64.2.  Curvenit  cum  sono  et  repenle,  ibid.  Cur  de  coelo  , 

ibid.  Ejus  elogia,  65.  1.2.  Cur  venit  cum  vento  vehe- 

menti ,  ibid.  2.  Diversis  in  figuris  alias  apparuit ,  ibid.  Est 

quasi  ventus  ecnephias,  66.  1.  Non  tamen  venit  cum  vero 

vento  ,  ibid.  Cur  in  linguis  igneis  venerit,   ibid.  2.  Ejus 

symbolum  est  Iingua,  67.  1.  item  ignis,  68.  1.  Ejus  effec- 

lus  in  animis  Apostolorum  et  fidelium,  ibid.  2.  69.  1.  Cur 

sederit  super  singulos  Apostolorum  ,  69.  1.  An  crearit  eos 

Episcopos,  ibid.  2.  Eum  quisque  fidelium  diversum  et  im- 

parem  accepit,  ibid.  Inler  ejus  adventum  et  incarnationern 

Christiquinqueanalogioc  ,  70.  l.Quis,  qualis  et  quantus 

sit  Spiritus   sanctus,  ibid.  2.  Esl  Deo  intrinsecus  et  sub- 

stanlialis,  ibid.  Procedit  a  voluntate  et  amore  Patris  et  Filii, 

ibid.  Est  primum  et  increatum  donum  Patris  et  Filii  ,  71. 

1 .  Quomodo  dicatur  imago  Filii,  ibid.  Realiter  datur  justis, 

ibid.  Est  gratiarum   parochus  ,  72.  1.  Infusio  ,  diffusio  et 

effusio  Spiritus  sancti  qui  dilferanl,  ibid.  Eo  quomodo  sint 

Apostoli  repleti,  ibid.  Cur  voceturSpirilus  sanctus,r'6id.  2. 

Iiulidit  Apostolis  oranium  linguarum  cognilioncm  ,  73.  1. 

Venit  hora  terlia  ab  orlu  solis  ,  78.  1  •  Ejus  vis  ,  183.  2. 

Cur  dicatur  Paracletus,  185.  2.  Conciliis  prasesl  et  adest  , 

252.  2.  Etiam  a  Filio  procedit,  64.   1.  256.   1 

Spiritu  (de)  majorem  quam  de  corpore  curam  gerere  opti- 

mus  est  moriendi  modus  ,  153.   2 

SUnislaus  (S.)  Episc.  Cracoviensis  quemdam  Petrum  ad  vitam 

revocavit,  188.   1 

Slanislaiis  Hosius  Card.  etiam  per  viam  in  curru   lectitabat , 

169.  2.  Ejus  de  hajreticorum  digladiationibus  sententia  , 

329.  2 
Sians  Chrislusin  ccelocur  a  Stephano  visus,  150.  1.  2 

Statio  symbolum  est  constaiuioe,  125.  2 

Siatua  cur  abEphesiis  donatus  sit  ApolloniusTyanocus,  296. 

1.  Staluae  Simonis  Magi  Romoe  quid  Ncro  inscripserit , 
168.  2.  Cur  statuam  suam  Caius  Caligula  Imp.  in  templo 
Iliernsolymitano  poni  voluerit,  2.  2 

SiUus  cujusque  velut  via  et  sladium  est ,   .  59,   2 

Slella  Magis  apparens  quam  lucida  forel,  349.  2.  Stellis  cur 

Apostoli  comparenlur ,  65.   1 

Stephanus  (S.)  primus  Rhegiensium  Episcopus  fuil  Martyr , 

366.  2.  367.  1.  Ejus  elogium  ,  ibid. 

Stephanus  (S.)  diaconus  et  prolomartyr  an  fuerit  e  lxxii.  Dis- 

cipulis ,  136.   1.  llabuit  nomen  Groecum  ct   palriam  ,  ot 

Ilebraeus  fuit  origine,  ibid.  Ejus  dignilas  et  dotes,  ibid.  I. 

2.  Ejus  fidcs  [commendatur ,  ibid.  2.  Fuit  plenus  Spirilu 
sancto,  ibid.  138.  1.  2.  149.  1.  Quodcrimen  ei  objicerent 
falsi  testes,  138.  2.  Facies  ejus  eral  angelica  ob  fulgorem, 


1NDEX  RERUM 

cur  ,  139.  1.  2.  Honorifice  loquilur  deMoseet  Abraham  , 

143.  1.  An  in  historica  sua  narraiione  lapsus  sit  mcmoria, 

144.  2.  Cur  fuerit  tam  acer  ,  et  tonet  subito  in  Judaeos , 
148.  1.  Legem  velerem  quanli  faceret,  149.  1.  Quam  Dei 
gloriam  vidcrit,  ibid,  2.  Non  vidit  eam  oculis  corporeis , 
150.  2.  Quomodo  vidcrit  ccclos  apertos,  etquarc,  151.  1. 
Solus  vidit  Jesum  slantem,  et  in  ccelo  empyreo,  cur ,  ibid. 
2.  Cur  id  dixcrit  Judaeis,  ibid.  Extra  civitatem  cur  a  Ju- 
dxisraptus,  152.  1.  Ubi  sit  lapidatus ,  ibid.  F.jus  capitis 
vcstigia  el  signa  adhuc  hodie  in  lapide,  in  quo  exspiravit, 
apparent ,  ibid.  B.  Virgini  marlyrii  sui  coronam  debet, 
ibid.  2.  Ejus  oetas ,  ibid.  Quando  sit  lapidatus  ,  ibid.  Ejus 
cncomia,  ibid.  Cur  mortuus  sit  genufleclens  ,  154.  2.  Cur 
moriens  clamarit ,  ibid.  Quornodo  orct  pro  lapidanlibus , 
ibid.  Cliaritate  Judaeos  oppugnavit ,  155.  1.  Precum  cjus 
vis  ,  ibid.  Exccpil  S.  Pauli  moricnlis  animam  ,  ibid.  Est 
palronus  oranlium  pro  bostibus  ct  obslinatis  ,  ibid.  2.  Re- 
liquiarum  cjus  miracula,  ibid.  155.  1.  Ejus  sepultura  , 
158.  2.  Ejus  rcliquiae  quando  ct  quomodo  inventae ,  1G0. 
1.  Quomodo  in  Europam  et  Africam  delatae,  ibid.  2.  Ap- 
parct  virgini  Pulcheriae ,  ibid.  Ei  S.  Laurentius  Romae  in 
sepulcrolocum  cessit,  ibid.  Chrislianosjuvil  Ilierosolymam 
oppugnanles,  161.  1 

Stephanus  (S.)  rex  Hungariae  i  S.  Stephano  protomarlyrc 
regnum  obtinuil,  150.  1.  Pcr  angelos  ab  hostibus  cst  libe- 
ratus,  224.   1 

Stimulus  contra  qucm  calcitrarel  Paulus,  quis  esset ,  17G.  1 
Sloiei  unde  dicti,  ct  corum  paradoxa  ,  265.  2.  266.  1 

Slomachorum  tria  sunt  genera  ,  ct  illa  peccatores  converten 


tibus  assimilantur , 


195.  2 


Studium   proficiendi  quantum   S.   Paulus  habuerit ,  25.  2. 

Studia  nirnia  ac  parcimonia  victus  pallorem  et  maciem  ho- 

niiui  conciliant  ,  289.  2 

Slupor  vocem  eripit  ct  mentem,  178.  1 

Stygis  aqua  quamsit  acris,  194.  2 

Suffocata  cur  vetenlur  Christianis ,  251.  2.  Ea  censebant 

cthnici  essc  cibum  deorum,  ibid.  Ab  eis  Judsei  legis  prrc- 

scriplo  abstinerc  tenebanlur,  ibid. 

Suffragiijus  in  Conciliis  soli  Episcopi  habent,  249.   1 

Sumplus  in  nazareatus  velo  quare  ficrent,  317.   1 

Superbiquomodoa  Deo  puniti  ,  225.   2 

Superbiac  remedium  cst  mortis  mcditatio  ,  243.  1.  Supcrlia 

hacreseos  fons  est,  el  signum  hxreticorum,  162.  2.  Cur  sit 

summa  injustitia  ,  304.  2 

Superior  sit  polius  prudens  quam  sanclus,  58.  2.  Superior 

aliquando  millilur ,  163.  2.    164.    1 

SuperttitioH  el  suprrsritio  unde  dicatur  ,  269.   1 

Symbolum  Gdei  ab  Apostolis  compositum  cst  anle  eorum  dis- 

cessum  e  Jerusalem,  et  dispersionem  pcr  orbcm  ,         2.   1 

Synagogx  variorum  Judaeoruin  crant  Uierosolymis  ,     1 38.   1 

Jl'jya>(?£a?undc  dicatur,  41.  2 

Synaxibus  (in)  qucm  rilum  ct  ordinem  servarint  pi  imitChris- 

liani,  87.  2 

Syracusx  urbs  describitur,  365.  1 

Syris  ct  syrtcs  quid  sint  in  mari,  556,  2 

T. 

Tabernaculum  David  quando  reacdificalum  sit ,  251.  1 

Tabilha  vox  quid  sonet,  cl  unde  derivelur,  187.  1.  Tabitha 

mulier  est  a  S.  Pelro  ad  vitam  revocala  ,  deio  ccrla  desua 

salulo  fuit,  188.  1 .  In  stalu  gralix  decesserat ,  ibid. 

TamberlanesBajazetemTurcarum  Imperatorem  quam  vilitcr 

habucrit,  34,    [ 

Tmiquam  in  Scriptura  sxpe  veritatem  rci  significat,  non  simi- 

litudincm  ,  (37.  9 

Tarsilla  (S.)  moricns  vidil  Christum  sibi  apparentem,  154.  1 

Tarsus  urbs  onde  dicla  :  abundabat  navibus  :  ojus  celcbritas, 

179.  1.  Uode  accepit  jus  civitalis  Bom.  325.  1.  Est  palria 

r™!'.  .  179.    1 

Tarlari  potant  in  sili  sanguinem  equinum,  251.  2 

TccTtweit  vox  inililaris,  236.    I 

Tccta  Palcstinxdomorum  erant  plana  ,  193.  2 

C    n.NEI..   A   LAPIDE.    1'0\I.   X. 


ET  VERRORUM.  393 

Tt/sayofoj  quid  significet,  et  Tt/o;,  et  Tt/sT/3  ,  128.  2 

Telmus  (S.)  cst  palronus  naularum,  364.   2 

Tcmpestalis  marinae  hypotyposis,  357.    1 

Templum  quanto  cum  commodo  frcquentetur ,  89.  2.  Tem- 
plum  Dianae  Ephesiae  quanla  haberelur  in  veneralione,297 . 
1.2.Ejus  magnificentia,298.  1.  Id  quando  et  a  quo  incen- 
sum,  el  dein  eversum.itid.  Templi  Judaici  descriptio,  97. 
2.Ejus  prxlor  quis  esset,  103.  1.  Ipsumsoli  Judoei  ingre- 
diebantur,  nulli  Gentilcs,  ibid.  519.  1.  Ulud  gradibus 
ascendebatur  ,  92.  1.  Id  expiatur  cum  caedeaut  alio  sce- 
lere  essel  pollutum  ,  in  die  expiatiouis  ,  319.  2.  Templi 
nominc  aliquando  vocalur  atrium  laicorum,  ibid.  1.  Tem- 
plum  non  gaudebat  jure  asyli,  ibid.  Eo  gaudent  tcmpla 
Chrisliana,  ibid.  Templum  Pacis  quando  Romae  exstruc- 
tum  ,  8.  1.  Templum  magnificum  Helena  Imperatrix 
erexitin  monte  Oliveti ,  et  ipsum  supeme  apertum  ,  52. 
1.  Templum  Heliopolitanum  dictum  Oniou  ,  a  Vespasiano 
Imp.  demoliri  jussum,  8.  1.  Tcmplum  Lateranensc  Romae 
undediclum,  6.  2.  7.  1.  Deus  in  templis  solis  manufaclis 
non  habitat,  147.  2.  Templorum  structura,  ornalus,  fre- 
quentalio  commendatur,  92.  2.  93.  1.  Eorum  violalio  et 
cversio  graviter  a  Deo  punitur,  93.  1.  Eorum  profanatio 
cvidens  signum  cst  irae  Dei  et  cladis  immincnlis  ,  ibid.  In 
iis  Abyssini  nunquam  sedent,  ibid. 

Tcmpore  exiguo  multa  colligi  potest  merces  cl  merita,  189. 

1 .  Tcmpora  orationi  stalula  servanda  sunt ,  94.  1 
Tcnlationcs  camis  et  diaboli  quomodo  vincantur,  207.  1 
Tenlatur  Deus  iripliciter  a  nobis,  250.  1 
Teresix   (S.)  volum   dc  faciendo  co  quod  erat  perfectius , 

118.  2 

Terminum  temporis  ct  loci  cuique  genti  praescripsil  Deus  , 

273.   2 

Terra  Melitensis  sanat  quoslibet  morsus  venenosos,  item  va- 
let  contra  alios  morbos ,  361.  2.  Terraemotus  lactus  oran- 
tibus  Apostolis,ejusque  varia  symbola,  109.  1.  Terraemo- 
tus  factusorante  Paulo  et  Syla,  259.  2.  Terra  Sanclis  est 
velutcarcer  etexsilium,  143.  1.  Terra  tota  habilabilis  et 
babitata  est,  273.   2 

Tcrrores  magis  fcriunt  dura  peccalorum  corda  quam  blandi- 
lix,  281.  1 

Tortullianus  ex  oratore  forensi  faclus  Christianus  ,  334.  2. 
Quare  librum  de  pallio  scripseril ,  ibid.  Censuit  animam 
essecorporcam,  330.  2.  Quo  anno  Chrisli  vixerit,  110.  1 

Tcstes  quaenam  S.  Stephano  impingant ,  139.   1 

Testimonium  bonum  a  populo  liabeat  ordinandus,  133.  2. 
Teslimonii  tabernaculum  cur  dicalur,  147.  1 

Thaddxus  (S.)jquando  ad  Abagarum  regem  missussit,  eteum 
baplizarit,  5.   1.  214.  1.  2 

Theatris  (in)  olim  spectabanlur  hominum  et  ferarum  pugnae, 

300.  2 

Theclae  (S.)  conversio  quomodo  facta  sit  a  S.  Paulo,  ejus  elo- 
gium,  238.  1.  Cur  vocetur  prolomarlyr,  239.  1.  Quando 
defuncta  sit  et  ubi  sepulla  ,  ibid.  Ejus  vitam  qui  scripse- 
rint ,  ibid.  Varia  ejus  gesla,  ibid.  2.  An  sit  vere  mortua, 
ibid.  Varia  ejus  encomia  ,  ibid. 

Themistoclcs  erga  Alhenienses  ingratos  gratus  fuit ,     323.  2 

Theodas  sediliosus  quis  fuerit.an  fuerint  duo  hujus  nominis, 

127.  2 

Theodorus  Mopsueslenus  haerelicus  docebat  Christum  esse 
merum  homincm  ,  84.  2 

Theophilus,  ad  quem  Lucas  scribit  Acta  sua,  quis  fuerit,  57. 

2.  Fuit  civis  Antiochenus  nobilis  ct  Chrislianus  ,  58.  1 
Theriaca  qoando  inventa  el  unde  dicta  ,  362.  2 
Tr.piouzyzi  idem  est  quod  bestiis  objici,  300.  2.  301 .  1 
Thesauros  suos  rcges  Asia:  in  templo  Diana:  ul  iii  loco  tutis- 

simo  reponebant,  298.   1 

Thessalonica  civitas  quae  sit,  ct  unde  vocata,  262.   1 

Thessalonicenses  erant  Macedoncs,  333.   1 

Thomas  (S.)  Apostolus  quando  sit  occisus  ,  8.   l 

Thomas  (S.)  Aquinas  oralionis  mire  studiosus  erat,  193.  1 . 
Cur  clictus  Ductor  angelicus  ,  140.  2.  Diclus  bos  mutus  ol> 
silcnlium,  ibid. 

Thurc  accenso  honorandi  defuncti,  160.  1 

50 


IMDEX  RERUM 

Thyalira  civilas  Lydiae  erat,  238.  1 

Tiberii   Imp.   crudi-lilas  ,    212.    1.    Quam   luciJos   haberot 

oculos,  27-4.  1.  Ali  cxsilio  lUioiliensi  cst  ad  impcrium  vo- 

calus  ,  212.  1.  Cbrislum  inler  deos  referre  voluit ,  2.  1. 

185.  1.259.  1.  Quandosit  morluus,  et  ejusepitapbium, 

2.  1 
Tibialibus  nor.  uiebantur  vetercs  Hebra:i,  et  Graeci,  et  Latini, 

219.  1 
Timon  diacoiuis  fuit  vir  sanclus  ,  137.    I 

Timor  paulalim  amorem  Dei  iuducit  vclut  sela  filum  ,  176. 

2.  Is  in  Sanclis  cst  amore  mixtus,  185.  2.  Timor  Dei  iu 

ScripturaidcmestquodpietasetcultusDei,  158.  2.  Timor 

spccies  est  reverenliae,  88.  1 

Timotbeus  (S.)  quam  probusesset,   255.  1.   Fuit  primus 

Kpbesinus  Episcopus  ,  5.  I 

Titus  Imp.  Jerusalem  et  Judaeam  subigit,  7.  2.  8.  1.  Dictus 

orbis  delici.x,  8.  2.  Ejus  clemenlia  ct  beueGcentia ,   ibid. 

Ejus  mors ,  ibid. 

Toga  vestis  Romanorum  propria,  et  siguum  civis  Romani  , 

524.  2 
Tradiliones  a  Cbristo  acceptas  Apostoli  Ecclesiae  et  posteris 

tradiderunl,  41.   1.   2 

Trajanus  Imp.  a  Nerva  adoplatus  fit  Imperator,  10.  2.  Ejus 

in  Cbristianosclemenlia,  ibid.  Ejus  vilia  ,  ibid.  11.1 

Transfiguraiioni  Cbrisli  in  monte  Tbabor  qui  Aposloli  inter- 

fuerint,  212.   2 

Tribulalio  rectissima  via  ad  ccelum  est ,  244.  2.  Nos  in  ea 

gaudere  oportet ,  129.  2 

Tribunal  Areopagilicum  quis  instituerit ,  2G7.  2 

Tributum  cur  Cbrislus  solverit,  cum  ad  illud  non  teneretur  , 

128.  2 
Triennio  toto  evangelizarunt  Apostoli  in  Judaea,  215.  2 

Trinitalis  (SS.)  personae  debcnl  in  baptismo  exprimi,  S5.  1. 

Ipsa  realiter  babiiat  in  anima  jusli,  71.  1 

Tripolis  quae  silcivitas  ,  205.  2 

Troas  regio  Asiae  et  urbs  ubi  sila  sit ,  256.   1 

Tropbimus  discipulus  S.  Pauli ,  Arelatensibus  in  Gallia  prae- 

dicavit  ,  503.  1 

Tryphaena;  et  Tryphosae  elogium  ,  240.   1 

Turba  causa  esl  dissensionis ,  152,  2 

Turcae  Conslautinopolim  cur  in  festo  Pentecostes  Graccis  su- 

bactis  invaserint ,  64.   1 

Tychitus  fuit  Pauli  administer  in  ferendis  lilteris,  302.  2 
Typbon  qualis  sit  ventus,  et  ejus  natura,  555.  1 .  2.  536.  1 . 

Ejus  pra;sagium,  vires,  remedium  :  unde  dicatur  ,  355.  2 
Tyraunus  in  cujus  schola  Paulus  Ephesi  dispulavit,  quis  fue- 

rit,  292.    1 

Tyri  opes  in  conficienda  et  vendenda  purpura  silae  erant , 

258.  1 
U. 

Ubios  (in)  quando  ducta  colonia  ab  Agrippina,  4.   1 

Ubiquelarii  censcnt  Cbrisli  corpus  esse  ubique,  99.  2 

UltioDei  homicidas  facinorosos  persequi  solet ,  362.  2 

Umbra  Pauli  an  mortui  revixerint,  295. 1 .  Umbra  Petri  quam 

esset  salutaris,  et  quomodo  id  fieret,  124.  2.  Umbra  qua- 

litatem  accipit  a  corporibus  :  id  observandum  in  arborum 

plantatione  ,  ibid.   125.    1 

Unanimitalis  media  et  prelium  :  quam  ea  Deo  sit  grala,  110.2 

Unio  primorum  fidelium,  109.  2.  110.  1.  Ejus  duo  rnedia  , 

110.  2.  Ipsa  est  causa  cur  inslituta  sit  deinde  vita  ccenobi- 

tica ,  ibid.  Unionis  quanta  sit  vis,  27.  1.  Eam  symbolice 

significant  quatuor  animalia  Ezechielis  ,  ibid.  2.  Unio  im- 

piorum  rescindenda  est,  529.   1.  2 

Urbaui  (S.)  Pontificis  in  tribulatione  gaudium  ,  245.   \ 

Lrbes  inetropoles  cur  anlealias  convertendae ,  27.  ^ 

Uxorum  communitas  legi  nalurae  repugnat,  etsi  eam  Plato  i„ 

sua  rep.  inducere  voluerit ,  88.  2 

V. 

Vadiani  liaeretici ,  cur  dicti  sint  Anthropomorphilae ,  530.  2 

Valerianus  Iinp.  mago  credens  periit ,  296.   1 

Vallis  Josaphat  subjncet  monli  Oliveli,  et  urbi  Jerusalem  vi- 

ti:;a  est,  51.2 


ET  VERBORUM. 

Yas  Ilcbrxis  esl  quodlibet  insirumcutum,  179.  2.  Vas  lineum 
S.  Pelro  orauti  visuin  quid  denotaret,  194.    I 

Vecligal  Judajis  quale  vetitum  esset ,  128.1 

Velocilatis  commendatio  ,  218.   2 

Velociter  surgeie  cur  Petrus  in  carcere  jubcatur,  ibid. 

Venti  io  mari  tempore  hiemali  sa;pe  mulautur ,  555.  1. 
Eorum  quae  sint  comtnoda,  66.   1 

Ycrbitm  Hcbraeis  quid  significet ,  ctiam  faclum  ct  opus  signifi- 
cat,  509.  2.  Verbum  Dei  assidue  audiendum,  87.  1.  Ejus 
effeclus,  ibid.  2.  Verbum  capitur  saepe  f>ro  Evangelio,  196. 
2.  Verbum  dicitur  Chrislus  liiius  Dei ,  item  ejus  dicta  et 
facta,  199.  2.  200.  1.  2 

Veritas  nec  eloquenliam  nec  potentiam  limet,  536.  1.  In  in- 
divisibili  consistit ,  322.    1 

Vermibusconsumplorum  exempla,  226.  i 

Veronica  (S.)  quce  elqualis  fuerit,  345.    1 

Vespasianus  putatus  est  esseMessiasjan  miracula  fecerit,  7.  2. 
Fil  Imperator,  ibid.  Ejusmors,  8.   2 

Vestes  scindebanl  Judaei  in  blasphemia,  242.  2.  Vestes  ges- 
tavit  Christus  a  resurrectione  ,  et  quales  ,  50.  2.  In  quali 
ascenderit,  ibid.  Yestes  albae  sunt  angelorum  ,  ibid.  Ves- 
tem  albam  olim  gestabant  nobiles  et  magistratum  ambien- 
tes,  199.  1 

Vesligia  Christiin  monte  Oliveti  adhuc  exstant,  52.   1 

Via  vitae  Christo  fuit  resurreclio  ,  82.  2 

Vialor  fuit  Chrislus  in  hac  vita  usquead  resurrectionem,  ibid. 

Victimae  olim  cur  coronarentur,  242.  I.  2.  et  ex  qua  herba, 
ibid.  2.  Ex  ea  immolala  apud  Judaeos  etiara  laici  mandu- 
cabant,  195.    t 

Viduae  Graecorum  qua  in  re  despectae  essent  in  ministerio 
quotidiano,  135.   1 

Vigiliis  quatuor  noctem  dividebant  Romani  el  Judaei ,  552. 
1.  2.  Vigiliae  fidelium  nocturnx  in  precibus,  222.  1.  Eas 
coarguit  Vigilanlius  haereticus,  ibid. 

Vinceniius  (S.)  Ferrerius  semper  pene  pedes  provincias  ob- 
erravit,  25.  1.  Etiam  pueros  docebat  privatim ,  27.  1. 
Quare  varios  presbyleros  secum  duceret ,  27.  2.  256.  2. 
Una  lingua  loquens  a  variis  genlibus  intelligebatur,  72.  2 

Yincula  S.  Pelri  Hierosolymis  ,  216.  1.  Ea  honoravit  Deus 
etEcclesia,  217.  2.  Eorum  elogium ,  218.  1.  Paulus 
quas  cpistolas  e  vinculis  scripserit,  et  qui  ei  tunc  minis- 
trarint,  569.  2 

Vindicla  Gentilibus  erat  Dea,  362.  2.  365.  1 

Vinum  et  amor  insanire  faciunt ,  77.  1.  Vino  abstinuit 
S.  Paulus ,  287.  2.  Vino  et  carnibus  comrauniter  absti- 
nuere  Apostoli ,  24.    1 

Vipera  unde  dicatur,  562.  2.  Ejus  peslis,  ibid. 

Virginum  vox  lonitru  est,  340.    1 

Virginilatis  praemium  est  sapientia  et  prophetia ,  515.  1. 
Ejus  symbolum  est  rosa ,  222.  2.  Virginilalem  illibatam 
servavil  S.  Paulus,  179.   2 

Virtus  quanta  dala  Aposlolis  per  Spiritum  sanctum,  46.  2. 
Virlus  an  in  cujusque  manibus  et  arbilrio  sit ,  266.  1. 
Virtutes  omnes  et  vitia  non  sunt  paria  ,  ibid. 

Visio  deitalis  el  humatiitaiis  Christi  erit  objectum  et  causa 
bealitudinis  essentialis  et  accidentalis,  99.  2 

Visus  omnium  sensuum  nobilissimus,  pro  quolibet  sensu  iu 
Scriptura  accipitur  ,  82.  1 

Vitam  quomodoDeus  omnibus  det ,  272.  2.  Vita  cursus  ad 
mortem  esl,  245.  1 .  Vilain  communi  primorum  Chrisliano- 
rum,  114.  1.  Vita:  communis  varia  commoda,  88.  2.  Vita 
spiritualis  quae  sil ,  82.  2.  Ejus  perfeclio  in  quo  sila  sil  , 
67.  2.  Vila  aelema  an  dici  possit  ipsa  lides ,  257.  1.  Ipsa 
cst  omnium  dolorum  levamen,  et  slimulus  ad  omnia  aspera 
agenda,  34.   2 

Viiellius  Imp.  astrologos  morle  mulctabat ,  296.  2 

Vivendum  nobis  in  Ghristo  est ,  85.  2.  Vivimus  in  Dei  idea 
clprovilentia,  276.  2 

Vivi  quomodo  dicanlur  judicandi ,  201.  2 

Vocatio  Dei  est  gratuila,  elvelut  ex  sorte,  55.  1.  Vocatione 
sua  quisque  sil  contentus,  60.  2.  Vocalioni  Dei  Iiomo 
respondere  debet,  177.  2.  Vocalio  S.  Pauli  duplex  fuit  , 

13.  2 


INDEX  MATEHIARCiM  MORALIUM. 
Volunlas  bona  quam  opulenta,  et  substituitur  pro  operibus      Vulpe  (cum)  vulpinandum  est, 


qua  praslare  non  possumus,  189.  1.  2.  Voluntalispia  in- 
clinatio  magis  quam  iatellcclus  propensio  ad  tiilem  requi- 
ritur,  157.  2 

Voluptas  quam  brcvis  et  fugax,  2C7.  1 .  Ejus  in  bac  vita  tan- 
tum  cst  dulibalio,  in  futura  saiietas  ,  194.   1 

Vutum  paupertatis  fecil  Ananias  agri  prctium  fraudans,  117. 
1.  2.  Id  arclc  scrvandum  ,  122.  2.  In  quo  id  silum  ,  123. 
1.  An  id  fecerint  Apostoli,  22.  2.  Vota  exacle  impleri  de- 
bcnt ,  121.  2.  Vola  tolalia  non  passim  et  levitcr  admit- 
lenda  a  confessaiiis  ,  123.  2.  Volum  S.  Pauli  fuit  nazarea- 
tus,  287.  1.  Votum  violantes  mentiunlur  Spiritui  saneto  , 
121.  2.  Vola  religionis  tria  sunt  prajslantissima  liolo- 
causta,  118.  2 

Vox  souora  ac  tubalis  Apostolorum  ,  75. 1 .  Vox  virginum  est 
touitru,  340.  1.  Vocis  S.  Pauli  quanta  fuerit  cfficacia , 

285.   1 


Vulturnus  quis  sit  veutus  , 


354.2 


395 
328.  2 
335.  1 


X. 


Xanlippea  S.  Paulo  in  Ilispaniaan  conversa,  370.  2 

Z. 

Zabulus  dorice  dicilur  Satanas,  121.   1 

Zacbaeus  non  idem  est  cum   S.  Mattliia  ,   58.  2.   An  fuerit 

Genlilis  ,  ibid. 

Zebedajus  an  frater  S.  Barnabx ,  115.  2.  An  idem  vocetur 

ArislobuIuB,  ibid. 

Zelus  sancti  Pauli  ardentissimus  fuil,  28.  2.  29.  1 .  Zeli  com- 

mendalio,  29.  1.  Ejus  effcclus,  ibid.  2 

Zelotaj  tempore  obsidiouis  Llierosolyma2  maximein  cives  suut 

grassati,  7.  2 

Z-:jjundedicatur,  241.  1.  243.  1.  2 


INDEX 
MATERIARUM  MORALIUM , 

HIS  COMMENTARIIS  CONTENTARUM  , 

Qua:  ad  Evangeliorum  Dominicarum  ,  ac  Festorum  el  Feriarum  nonnullarum  per  annum  accommodalarum  ,  verrja 

iu  usum  ct  gratiam  Concionatorum  aduptantur. 


DOMINICA  II.  ADVENTUS. 
Claudi  ambclant.    Claudicatio  mystica  quoe  sit  et  qualis  , 

96.  2 
Pauperes  evangelizantur.  Paupertas  quam  sit  opulenta 
praj  divitiis,  95.  1.  Paupertatem  cur  primi  fidelessint  am- 
plexi,  111.1.  Ejus  amor  postea  crescente  Ecclesia  increvit  , 
t  12.  2.  Paupertalis  votuin  cxacte  scrvandum  est ,  ct  nulla- 
tenus  violandum,  122.  2.  Paupertas  S.  Pauli,  22.   2 

DOMINICA  III.  ADVENTUS. 
Qcio  ep.co  daptizas?  Joannis  Baplistaj  baplismus  qualis  fue- 
rit  ,  291.   1.   2 

DOMINICA  IV.  ADVENTUS. 

Pn.EDICANS     BAPTisMUM     TOENITENTI.E.      Pl\T'dicatOris     lmiliilis 

scliema,  20.  1.  Piaedicatores  quam  difliculter  animas  Cliristo 

pariant,  50.   1 

Poi  mtentia.  S.  Pauli  jugis  mortificalio    ct  pcenitentia  , 

19.  1 

IN  FESTO  S.  STEPIIAN!. 

S.  Stepbani  Protomarlyris  etymon  et  dignilas,  136.  1.  2. 

Fulgor  faciei  ejus,  139.  1.  2.  Quam  acriter  ia  Judajos  pervi- 

caces   inveclus  sit ,    148.1.  Quomodo  viderit  gloriam   Dei 

adhuc  iu  lerra  cousistens ,  149.  2.  Quomodo  viderit  Jcsuin 

Maniem  a  dextrisDei,  151.  2.  ct  cur  id  Judreis  dicat,  ibid. 

F.jus  Upidaiio  et  mors,  1 52.  1 .  et  scq.  Ejus  encomia,  ibid.  2. 

Orat  pro  bostibus  suis ,  155.  1.2.  Ejus  festum  quando  et  a 

quibus  institutum,  156.  1.  Quomodo  post  mortemsit  bonora- 

lus,  et  quomodo  ejus  reliquia-  dclectae,  160.   1 

IN  FESTO    S.  JOANNIS. 

Qiid  ad  te?  ti;  me  sbqderg.  Curiosam  S.  Petri  de  Joanne 

inlcrrogaiioncm  sic  Dominus   repressit ,  Iiinc  agi  poterit  de 

curiosorum   incuria ,   et  quomodo   iis   sit   rcspondendum  , 

268.   2 

IN  FESTO  CmcUMCISIONTS. 

Vocatum  kst  nomen  ejcs  Jesus.  Nomen  Jesu  quam  amabile 

ctsuave  li.lclibus  essc  debeal,  106.  2.  Illud  invocatum  pellil 

d.eraouesex  energumenis,  293.   1 

LN  FESTO  EPIPIIANLE. 

F.cce  Maci  ad  Oiuente.  Ad  Orientem  conversi  cur  Cbris- 

li.ini  orcnt  ,  fjo.    \ 

Vcuuci  stellam  eus.  Aslronomiajudiciaria  reprehendiiur, 


296.  1.  Cornelius  Centurio  an  primus  ex  Gentibus  sit  con- 

versus,  et  an  antc  eum  nemoalius,  202.  2 

Besponso  accepto  in  somnis.   Somnia  sunt  indicia  animi  , 

qualis  fuil  dum  vigilaret;  ilem  virtulis  aut  vilii  erga  qux  bomo 

propendet,  256.  2 

IN  OCTAVA  EPIPIIANLE. 

Vidi  spiritcm  descendentem  quasi  columbam  de  cof.lo.  Quo- 

modo,  dum  baptizaretur  Cbristus  a  Joanne,  cceli  sint  aperti , 

150.   2 

Veni  eco  in  aqua  baptizans.  Joannis  baptismusqualis  fuerit, 

291.  1.  2.  Baplismus  vero  Cbrisli  quis  fuerit  ,  85.  1 

DOMINICA  INFRA  OCT.  EPIPIIAN. 

Sedentem  in  medio  Doctorum  et  audientem.  Lectio  librorum 

spiritualium  quam  utilis ,  quia  in  illa  docemur  a  Deo  :  post 

leclionem  vero  orandum  ,  170.   1.  2 

Jesls  crescebat  «tate   et  giutia  apcd  Delm  et  homines. 

Pulclniludo  corporis  indicat  animi  pulcbritudinem  ,  146.  1 

DOMINICA  III.  POST  EPIPHAN. 

Non  iNvr.M  tantam  fidem  in  Israel.  Fides  cur  vocetur  vita 

.-etcrna,  237.  1.  Fides  S.  Pauli  quanla  fuerit  ,  14.  2 

Multi  r.F.ci  mkent  cum  Abraham  ,  ctc.   Cbristiani  nominis 

quanta  sit  dignitas,  208.  2 

DOMINICA  IV.  POST  EPIPIIAN. 

Eccb  motus  factus  est  magnus.  Mare  quauta  pericula  in- 

cludat ,  359.  1 

Ipse  vep.o  dormiebat.  Deus  quare  suos  interdum  tribulari 

et  alfligi  sinat ,  360.  1 

Domine  ,  salva  nos  ,  rEWMUs.  Praesenlia  sancli  alicujus  viri 

peccatores  salvat ,  557.  2 

DOMINICA  V.   POST  EPIPHAN. 

Cum  autem  dormiuentuomines.  Curn  Deo  nosevigilarecique 

indormire  oportet ,  126.    1 

Unde  edgo  iiabet  zizANU?In  omni  congregalione,  quantum- 

vis  bona,  suus  estJudas,  55.  2 

DOMINICA  IN   SEPTUAGESIMA. 

Conducere  opecarios.  An  opcralio  sit  ratio  pnesentix  Dci , 

274.  2.  Opcrc  polius  docendi  suut  alii ,  quatn  verbo  ,  38.  I 

Ite  et  vos  in  vineam  meam.  Missio  S.  Pauli  fuil  lcgilima  , 

14.    1 

NO.N   UCET  SIIUI  QCOD  VOIO  FACERE  ?  AN  OCCLUS  IICS  NEQIAM  , 


396  INDEX  MATERIA 

quia  eco  bonus  sfM?  Deus  ilat  sua  dona  gratis  sine  ullo  pra:vio 
nierilo,  20.  1.  Ipse  noa  cst  auclor  mali  el  peccati ,       78.  2 

Milti  sunt  vocati,  pauci  vero  electi.  Quinam  flicantur 
praeordinali  ad  vitam  aeternam,  236.  1.  Praescientia  Dei  quo- 
modo  cohaereat  cum  libero  arbitrio  ,  79.  1 

DOMINICA  IN  SEXAGESIMA. 

Semen  est  verblm  Dei.  Verbo  Dei  intendendum  est,  87.  1. 
Ipsum  eliam  in  libris  legendum,  170.  1.  Prasdicatorcs  dilli- 
culter  suos  pariuut ,  50.   1 

A  voluptatibus  vit<e  suffocantur.  Quanta  sit  voluptatis 
peniicics  et  damnum  ,  266.  2 

DOMINICA  QUINQUAGESIM/E. 

Respice.  Sanctorum  aspectus  quam  salutaris  sit ,      95.   1 

Occasione  bacchanalium  inslanlium  agi  poterit  de  crapula 
et  ingluvie.  Ebrictalis  corporalis  etspiritualis  aualogiae  variae, 
7G.  J .  2.  Sobrietas  S.  Pauli  quae  fuerit ,  24.   1 

FERIA  VI.  POST  CINERES. 
Diligite  inimicos  vestros.  Erga  ingratos  maxime  ostendenda 
charitas,  323.   I.    Oratio    pro  inimicis    efficacissima   est , 
qualis  fuit  S.  Stephani,  155.  1.  Erga  inimicos  quantopere 
Paulus  afficeretur  ,  31.   1 

Estote  perfecti.  Christianorum  quae  sint  officia  ,  120.  1. 
2.  209.  1.  Primi  Christiani  tria  in  suis  ccetibus  faciebant  , 

87.  2 

Clm  facis  eleemosynam.  Beatius  est  magis  dare  quam  acci- 

pere  ,  310.  2.  311.   1 

SABBATO  POST  CINERES. 

Ut  vel  vestimenti   ejus  fimbriam  tancerent.  Vide  notaia 

Dominica  XXIII.  post  Pentecosten. 

DOMINICA  I.  IN  QUADRAGESIMA. 
Accedens  tentator.  Diabolus  Typhoni  vento  ob  diversas 
analogiascomparatur,  355.  2 

Si  cadens  adoraveris  me.  Magni  si  ruant,  fiunt  pessimi  , 
56.  2.  57.  1.  Ut  Satan  hic  adorari  vult,  sic  et  omnis  haere- 
siarcha  superbus  est,  162.  2 

Vaoe,  Satana.  Satanas  vox  unde  derivetur  ,  et  quid  ex  vi 
verbi  significet,  121.1.  Malorum  conversalio  omnibus  fu- 
gienda  est ,  8G.  1 

FERIA  II. 
Quamdiu  fecistis  uni  ex  his  fratribus  meis  minimis,  mihi  fe- 
cistis.  Chrislus  in  membris  suis  patitur  et  honoratur,  175. 
1 .  Eleemosynas  pauperibus  factas  ipse  quoque  ralas  habet , 
187.2.  Vide  dicta  in  festo  S.  Michaelis,  de  parvnlis. 
FERIA  II.  POST  DOM.   II.  IN  QUADRAG. 
Eco  de  superis  sum.  Animae  origo  ccelestis  est,  279.  2. 

280.  1 

FERIA  IV. 

Qui  voluep.it  inter  vos   major  esse  ,  SIT  vester  minister. 

Humilitas  altos  animos  deprimit ,  304.  2.  Cur  ipsa  vocetur 

omnis  justitia  ,  ibid.  1.   2 

Principes  gentium  dominantur  eorum.  Principes  potius  sunt 

affabiles  erga  suos,  332.  1 

FERIA  VI. 

Lapidem  quem   r.ErROBAVERUNT.  Christus  qualis  sit  lapis  , 

105.  2.  Quomodo  sit  lapis  in  caput  anguli,  106.  1 

Quia  siclt  Prophetam  eum  habedant.  Sic  Lycaonii  S.  Pau- 

ium  ob  eloquentiam  putarunt  esse  Mercuriam  ,  242.   1 

DOMINICA  III.  IN  QUADRAGESIMA. 
Erat  Jesus  ejiciens  d.emonium.  Judaei  olim  habebant  exor- 
cistas,  293.  1 .  Nomen  Jesu  daemones  pellit,  ibid. 

FERIA  V. 
Singulis  manus  iMroNENS.  Laici  nemini  manus  imponant , 
sed  Episcopi ,  245.  2 

FERIA  VI. 
Jesus  autem  fatigatus.  Apostoli  et  ipse  Christus  Jesus  pedi- 
tes  pagos  et  urbes  obibant,  22.  2.  23.  1.  Ut  Christus  occa- 
sione  captataex  aqua  puteali  mulierem  Samaritanam  conver- 
tit,  et  ejus  cives  :  sic  Dei  providentia  componit  rerum  occa- 
siones,  45.  2 

DOMINICA  TV.  IN  QUADRAGESIMA. 
Di  facei-.ent  eum  regem.  Ut  Judaji  Christum  regem  faccre 


RUM  MORALIUM. 

voluere,  sic  Lycaonii  Paulo  utMercurio  victimas  offerre  volue- 

runt ,  242.  2 

FERIA  IV.  POST  DOM.  PASSIONIS. 

In  porticu  Salomonis.  Porlicus  Salomonis  in  templo  Ilie- 

rosolymitano  quae  esset,  an  eamGcntiles  ingrederenlur,  97.  2 

FERIA  V. 

Facio  opera  Patris  mei.  An  operatio  sit  ralio  praesentia: 
Dei ,  274.  2.  Faciendum  prius  est  quam  docendum  ,  38.  1 

SABBATO  SANCTO. 

Ecce  terr/emotus  factus  est.  Terraemotus  quae  sint  sym- 
bola,  109.    1 

IN  FESTO  PASCHATIS. 

Surrexit,  non  est  nic.  Quos  dolores  inferni  solverit  Deu? 
Christum  a  morte  resuscitans,  80.  1.  Christus  post  morten- 
vere  descendit  in  infernum,  81.  2.  Saucti  qui  cum  eo  resur 
rexerunt,  non  redierunt  deinde  ad  mortem  et  sepulturam  , 
83.  1.  Anima  Christi  qua  ratione  eum  resuscitarit  a  morle  , 
40. 1.  Post  resurreclionem  egit  ipse  xl.  diebus  in  terra  ante- 
quam  in  ccelos  ascenderet ,  ibid.  2.  Joannes  cilius  cucurril 
Pelro  ad  monumentum.  Velocitas  exculit  acediam,    218.  2 

FERIA  II.   POST  PASCHA. 

Duo  ex  discipulis  ibant.  Religiosi  semper  bini  inccdant , 
92.  l.Unionis  quanta  sit  vis,  27.   1.   3 

Qui  potens  fuit  in  opere  et  sermone.  Docendi  sunl  ali. 
facto  potius  quam  verbis  ,  38.  1 

Nos  sperabamus.  S.  Pauli  Apostoli  spes  in  Deum  invicts 
fuit,  15.  1.  Christus  Jesus  quomodo  sit  spes  nostra  et  Israel. 

368.  i> 

Nonne  oportuit  Ciiristum  pati  et  sic  intrare  ,  etc.  Patientic 
S.  Pauli  quam  inlracta  (uerit  ,18.  1.  Deus  decrcvit  passio- 
nem,  non  aclionem  necis  Christi,  108.  1.  In  passionibus  no- 
bis  estgloriandum,  129.  2.  130.  1.  Per  tribulationcs  opor- 
iet  nos  ad  coelum  tendere,  245.  1 .  Cruces  et  passiones  quan 
tam  patientibus  gloriam  pariant ,  371.  1 

FERIA  III.  POST  PASCnA. 

Nolite  timere.  Timor  in  Scriplura  saepe  capitur  pro  reve- 
rentia,  88.  1 

DOMINICA  IN  ALBIS. 

Ubi  erant  discipuli  congregati.  Concordia  facit  cor  unum, 
etquare,.  109.  2.  Ejus  in  congregationc  aliqua  retinenda 
quae  sint  media,  110.  2.  Communis  vita  quos  fructus  adfe- 
rat,  88.  2.   89.  1.  Unionis  et  concordia:  quanta  sit  vis , 

27.  1.  2 

Januis  clausis.  An  S.  Petrus  carceris,  quo  vinclus  teneba- 
tur  ,  ostia  clausa  penetrarit,  an  vero  angelus  haec  ei  aperue- 
rit,  221.1 

Pax  vobis.  Hac  formula  salutant  suos  Hebraei.  Salutatio 
Sanctorum  semper  efficax  et  salutaris  est,  25.  1 

DOMINICA  II.   POST  PASCHA. 

Bonus  pastor  ponit  animam  pro  ovibus.  A  pastore  requiritur 

anima  quae  perit ,  307.  2 

DOMINICA  III.  POST  PASCHA. 

Vos  verocontristabimini.  Dolere  et  pati  pro  Christo  magna 

laus  est,  130.  1 

Tristitia  vestra  convertetur  in  caudium.  Consolaliones  di- 

vinae  quam  sintsuaves,  185.2.  Christianismi   voluptas  et 

gaudia  quae  sint,  90.  1 

DOMINICA  IV.  POST  PASCHA. 

De  peccato.  Peccatum  tripliciter  fel  est ,  168.  1 

De  justitia.  Justitia  quadrupliciter  in  Scriptura  accipitur  , 

232.  1 

DOMINICA  V.  POST  PASCHA. 

Petite  et  accipietis.  Primum  Apostolorum  et  virorum  Apos- 

tolicorum  munus  est  oratio  ,  136.  1 

Ut  gaudium  vestrum  sit  plenum.  Conscientiae  bonae  quantum 

sit  gaudium  ,  337.    1 

Scimus  quia  scis  omnia.  Deus  intima  quaeque  et  cordis  pe- 

nitus  latebraspervidet,  ibid.  2 

Qha  a  Deo  existi.  Animae  origo  divina  et  ccelestis  est,  279. 

2.  280.  1 


INDEX  MATEIUARUM  MORALIUM. 


307 


IN  LITANHS  MAJORIBUS. 

Date  et  daditur  vodis.  Beatius  est  magis  dare  quam  acci- 
pcro,  310.  2.  511.  1 

Et  si  ille  perseveraverit  pulsans.  Perseverantia  in  bono 
proprie  donum  Dei  est,206.  2.  Quanta  ea  sit  virlus  ex  parte 
hominis,  207.   1 

Nostis  dona  data  rare  filiis  vestris.  Beneficentia  virtus 
vcrc  Christiano  digna  est,  200.  2 

IN  FESTO  ASCENSIONIS  DOMINT. 

Cluistus  cur  tam  cilo  ad  ccelos  ascenderit,  59.  2.  idque 
sub  mcridiem  ,  -42.  1.  Ascensurus  cur  cum  Apostolis  suis 
pranserit ,  ibid.  et  ha;c  comeslio  an  fueril  vcra  ,  ibid.  2.  As- 
ceusionis  cjus  modus  et  forma,  47.  2.  Cur  statim  a  resurrcc- 
lione  ascenderit,  48.  2.  Curcoram  Apostolis  suis,  49.  1.  An 
ascenderit  nudus,  50.  1.  Quodie  ascenderit,  52.  2.Chrislus 
((iliim  capit,  coquc  capitur,  99.  2.  Post  ascensum  in  coelum 
suhindc  visibiliter  in  lerra  apparet,  ibid. 

Quid  statis  aspicientes  in  coelum?  Ccelos  idenlidcm  nos  as- 
piccrc,  ct  illuc  oculosdeligcreoportct ,  149.    1 

Super  /ecros  jianus  i.mponent.  Manus  impositio  de  esscntia 
Ordinis  ,  137.  2 

IN  VIGILIA  PENTECOSTES. 

Qiia  apud  vos  manerit,  et  in  voius  f.rit.  In  Dco  quomodo 
vivamus,  moveamur  elsimus  ,  275.  1 .  27G.  2.  277.  2 

QliA  ECO  SUM   IN   PATRE  MEO  ,   ET  VOS  1N  ME  ,  ET  EC.0  IN  VOMS. 

Ilomo  Dei  soboles  est ,  278.  2.  279. 1.  Deus  esl  nobis  pater 

ctmater,  279.  1 

IN  FESTO  PENTECOSTES. 

QhaPatermajormeest.  Cliristidivinitas  adstruitur  ,84.2. 

234.  2 

Si  Qiismi.iciTME.  Deum  semperpr.-eoculis  habcbat ,  et  re- 
ligiosecolebal,  ctdiligchat  Apostolus  Paulus  ,  16.  2 

Ad  iim  vknif.mus.  Juslis  realitcr  datur  Spiritus  sanctus  in 
justilicatione,  71.   1.   277.   1 

Spirilus  sanctus  cur  in  Jerusalem  datus  ,  43.  1.  Est  pro- 
prius  novo  tcstamcnto,  44.  1.  Pcntccoste  prima  fuit  Domi- 
nica  ,  63.  2.  Esl  festum  Spiritus  sancti ,  64.  1.  Spiritus 
sanctus  venit  in  Aposlolos  cum  sono  ,  ibid.  2.  Ejus  elogia  , 
65.  1.  Varia:  cjus  apparitiones,  ibid.  2.  Apparuit  in  linguis 
seclilibus ,  ibid.  Cnr  lingux  fueriiit  igneaj ,  68.  1.  Variicjus 
cffeclus,  ibid.  2.  Spirilus  sancti  advenlus  confertur  cum  iu- 
carnalione  Vcrbi ,  70.  l.Ejus  nalura  ,  qualitas  et  dignitas 
describilUTi  ibid.  Ejus  infusio,  diffusio  et  effusio,  72.  1 .  Qua 
hora  venerit,  78.  1 .  Spirilui  sancto  mentiri  quid  sit,  122.  1 . 
Simonia  quantumsit  malumj  cslinjuria  in  Spirilum  sanclum, 

165.   1.    166.   2 

In  Confirmationis  Sacramento  dalur  Spiritus  sanctus,  165. 
1.  Quis  cjus  minislcr,  et  quaj  maleria,  164.  1.  Baptismus 
Spirilus  sancti  ct  iguis  quis  sit(',  44.  2 

FERIA  H.  POST  PENTECOSTEN. 
Sed  hadeat  vitam  .etlrnam.  Vivcndum  nobis  in  Christo  j 

85.   2 

IN  FESTO  SS.  TRINITATIS. 

SS.  Trinitas  et  ipse  Dcus  ab  hominibus  ct  angclis  plcnc 

ocquit  intclligi,  271.  1.  Deus  cur  vento  comparelur,  ibid.  2 

Hiicete  omnes  Gentes.    Rudium   doctrina  ct  catcchizalio 

quantam  utililatcm  includat,  27.    I 

Baptizantes  eos.  Baptismus  Christi  quis  sit ,  85.   1 

IN  FESTO  VENERABILIS  SACRAMENTI. 
Caro  siea  vere  f.st  cidus.  Sacrificium  Missa:  contra  hrercli- 
cos  adstruitur,  228.  2.  229.    I.  Eucharislia  quadruplieitrr 
communio  cst,  86.  2.  Ejusopcralioet  cffectus,  87.  1.  A  lai- 
cis  sub  una  dunlaxat  specic  sumenda  est,  88.    1 

DOMINICA  II.  POST  PENTECOSTEN. 
Uxorem  duxi.  Mulicrum  fuga  suadctur,  24.  2.  Castitatcm 
an  vovcrint  primi  fidelcs,  118.  2.  Mulier  quale  sit  animal,  cl 
ejus  descriptio,  237.  1.  2 

DOMINTCA  IV.  POST  PENTECOSTEN. 
In  navi  ql\g  erat  Simonis.  Per  hanc  Ecclesia  Rom.  designa- 
tur,  qua:  ouiiics  ad  sc  vcnicntcs  benigneadmiltit,  et  secun- 
dum  corpus  cl  animam  bcue  habet,  196.  2.    197.   1 


DOMINTCA  VII.   POST  PENTECOSTEN. 

Attf.ndite  a  fai.sis  propiietis.  Iheretici  dum  se  invicem 
conliciunt  digladiando ,  Ecclesia  pace  gaudet,  529.  2.  Uaere- 
sis  dure  tractanda,  et  cito  eradicanda,  129.   2 

Qui  veniunt  ad  vos  in  vestimentis  oviiM.  Simplicitas  physiea 
cl  inoralis  qua:  sit,  90.  2 

Intrinsecls  slnt  lupi  rapaces.  Hxretici  lupis  comparantur 
ob  octo  analogias,  5D8.   2 

DOMINICA  IX.  POST  PENTECOSTEN. 

Quu  si  cocnovisses  et  tu.  Occasio  dum  se  offert,  arripienda 
est,  et  rei  alicujus  gerendae  commoda  captanda,  46.   1 

DOMINICA  X.  POST  PENTECOSTEN. 

ASCENDERUNT  1N   TEMPLUM  UT  ORARENT.  Oratio  ill  tCmplo  me- 

lior  est,  quam  quas  alibi  funditur  ,  92.  2.  Genua  sa:pe  pcr 
dicm  orationis  causa  (lcctere  solent  Christiani,  512.   i. 

Intempllm.  Mendici  quare  sedeant  ad  fores  templorum  , 

94.   1 

Gratias  ago  tidi.  Homo  quam  sit  Deo  ob  beneficia  accepta 
adslriclus  ,  74.  2 

Deus,  propitius  esto  miui  peccatori.  Compunctionis  quanla 
silvis,  84.  2.   85.    1 

Omnis  qui  se  nu.MiLiAT  EXALTADiTUR.  Sancti  ob  uona  ccelitus 
accepta  semper  se  humiliant ,  61.  1.  Humilitas  S.  Pauli  quae 
fuerit,  19.  2 

DOMINTCA  XI.  POST  PENTECOSTEN. 

Solutum  est  viNCULU.M  lincu/E  ejus.  Lingua  Spiritus  sancti 
symbolum  est,  67.  1.  Linguis  variis  quomodo  loculi  sint 
Apostoli ,  72.  2.  E  lingua  et  verbis  potest  iutelligi  quomodo 
quis  sit  in  anima  dispositus ,  74.   1 

Et  loquedatur  recte.  Pauciloquentia  commendatur,  67.  3 

DOMINICA  XII.  POST  PENTECOSTEN. 

Dilices  Dominum  Deum  ex  toto  corde.  Amor  S.  Pauli  in 
Deum  et  Christum  quam  fuerit  vehemciis,  16.    1 

Et  proxi.mum  sicut  te  ipsum.  Charitas  fraterna  diu  viguit  in- 
tcr  primos  Christianos,  110.  i 

DOMIMCA  XIII.    TOST  PENTECOSTEN. 

Cecidit  in  faciem  ante  pedes  ejus.  Episcoporum  et  Sancto- 
rum  pedes  osculantur  viri  humilcs  ,  1 14.   2 

Ostenuitevossacerdoti.  Coufessiosacramentalis  adslruitur, 
294.  2.  Ea  fraugit  vircs  diaboli ,  295.    1 

DOMINICA  XIV.   POST  PENTECOSTEN. 

Considerate  lilia  acri.  Mundus  et  quid  io  eo  crcatumcst, 
cst  Dei  liber  etcarmen,  272.  2.  Ex  creaturis  agnoscitur 
Deus ,  ibid. 

DOMINICA  XV.  POST  PENTECOSTEN. 

Defunctus  efferep.atur.  Sepelire  morluos  quam  pium  sit 
opus,  158.  2.  Ritus  fuucbris  et  pompa  Christiaua  qua;  sit,  et 
quis  planctus  ,  159.  1.  Mos  scpultura;  priscorum  Christiano- 
rum ,  ibid.  2 

Adolescens,  tidi  dico  :  Surce.  Morlis  meditatio  est  optimum 
remedium  supcrbia;,  245.   1 

DOMI.NTCA  XVIII.  POST  TENTECOSTEN. 
Remittuntur  tiiii  peccata  TUA.  Peccalorum  remissio  quan- 
tum  sit  Dci  donum,  101.  1 

DOMINTCA  XXII.  POST  PF.NTECOSTEN. 

Licetne  censum  dare  C.€sari.  Liceatiic  Ca;sari  dare  tribu- 
tum,  et  an  ad  id  Judxi  nati  liberi  tenerenlur  ,  128.   1 

Quid  metentatis,  Hvpocrit.e?  Uypocritarum  vera  hypoty- 
posis ,  90.  2 

Date  C.esari.  Principes  et  reges  sint  affabiles  ergi  subdi» 
tos,  532.    I 

DOMINTCA  XXIII.  POST  PENTECOSTEN. 

Tetic.it  fimdriam  vestimknti  ijis.  Sfc  ct  scmicinctia  Pauli  sa- 
nant  a?grotos,  292.  2.  Sic  uinbra  Pctri  inumbrali  jegri  sani- 
tati  reddebantur,  12  i.  2 

Fides  tua  te  salvam  fecit.  Quanta  fucrit  S.  Pauli  fides  , 
14.  2.  Fides  vocalur  vita  Bteroa  ,  237.   1 

Non  est  mortia  riELLA ,  sed  dormit.  Chrislianorum  mors 
velut  somnus  quidam  est,  153.   1 

POMINICA  ULT.  POST  PENTECOSTEN. 
Videdvnt  Filium  hominis  venientem.  Judicium  parliculare 


LNDEX  MATERI. 
per  angelos  pcragil  Christus,  153.  2.  Ipse  est  judex  vivorum 
et  inorluorum,  201 .  1 .  Judicii  extremi  lerroris  slimulos  du- 
lis  peccatoribus  admoveant  concionatores,  339.   2 

IN  DEDICATIONE  ECCLESLG. 

Templorum  liequcnlatio  suadctur,  92.  2.  Ecclesia  ctir 
vasi  comparctur  ,  194.  2.  Deus  nullo  loco  conliueri  et  con- 
cludi  polest,  etsi  in  templis  habiiet  ,  272.   1 

Cauouicai  uin  lioraruin  quajsitorigo  ,  93.   2 

1N  FESTO  CONVERSIONIS  S.  PAULI. 

S.  Pauli  Apostoli  elogia  ,13.  i.  Ejus  eleclio  et  vocatio  , 
ibid.  Ejus  missio  legilima,  14.  1.  Ejus  fides  quanla  fuerit , 
ibid.  2.  Ejus  mores  fuere  coelestes ,  25.  2.  Fuit  liomo  lotus 
igneus,  20.  1.  Varia:  ejus  virtules,  15.  el  seq.  Ejus  proli- 
ciemli  iludium  scmper  in  melius,  25.  2.  Lapidavit  Sleplia- 
nuni  oinnium  manibus  ,  153.  1.  Unde  lioc  nomen  acceperit 
piius  diclus  Saulus,  173.  1.  Fuii  Benoni  et  Benjamin  ,  ibid. 
2.  F.jus  conversio  enarratur  ,  174.  1.  Cur  festum  Conversio- 
nis  ejus  Ecclesia  celebret,  175.  2.  Quo  anno  sit  conversus  , 
182.  2.  183.  1.  Gratiaeidala  fuit  efficacissima,  176.  2.  Est 
vas  eleclionis,  et  quomodo  ,179.  2.  Ejus  gesla  in  Hispania  , 
370.  2.  Quomodo  ubique  indefesse  prajdicaret,  26.  2.  Ejus 
prudenlia  in  oninibus  acliouibus  ,  28.  2.  Ejuszelus  quantus 
luerit,  ibid.  Quanta  ejus  magnanimitas  ,  21.  1 

Douine,  qi-id  me  vis  facere?  Plenam  babuit  voluntatis  re- 
siguationem  et  conformitatemcum  divina,  17.   1 

1N  FESTO  PURIFICAT.  B.  VIRGINIS. 

Sf.cundum  lecem  Movsi.  Votum  Nazareatus  quaudo  fecerit 
Paulus,  el  idsolverit,  287.   1 

Ecce  rosiTts  est  uic  in  signum  cut  contradicetcr.  Contra- 
diclio  signum  est  Cliristi  elCbristianismi,  369.   1 

IN  FESTO  CATIIEDR/E  S.  PETRI. 

Slper  hanc  petram  fundabo.  S.  Petrus  quando  suoprimatu 
fungi  coeperit,  54.  2.  Romam  quando  profectus  sit,  224.  1. 
Ipse  Romanorum  luit  Episcopus,  non  Paulus,  370.    1 

IN  FESTO  S.  MATTHI.E. 

S.  Malthias  quis  fuerit,  unde  dictus,  58.  2.  Sorte  quali  et 
quomodo  eleclus  sit ,  59.  2 

IN  FESTO  S.  BARNAB^E. 
S.  Barnaba;  Apostoli  vita,  nominis  etymon  ,  prosapia  ,  ge- 
ntaSj  115.  1.  2.  Ejuselogia,  229.  1.  Cur  vocatus  sit  a  Ly- 
caoniis  Jupiler,  241.   1 

1N  FESTO  SS.  PETRI  ET  PAULI. 
S.  Paulus  vere  bestiis  objeclus  fuit  Ephesi,  500.  2.  Ipse 
Melitensibus  septem  praeclara  privilegia  concessit ,   361.1. 
I.jus  martyrium,  51.  2.   52.    1 

IN  FESTO  COMMEMOR.  S.  PAULI. 
Estote  phudentes  sicut  serpentes.   Consideratio  nobis  in 
opcribua  nostris  est  adhibenda  ,  222.   1 

IN  FESTO  S.  JACOBT. 

Ii.li  continuo  relictis  retirus  secuti  sunt  ecm.  Deo  vocanti 
quamprimnm  respondendum  el  parendum  est ,  177.  2 

S.  Jacobus  cur  ab  Herode  gladio  caedatur,  212.  1.  Ejus 
\.iri.i  privilegia  tum  ante  mortem ,  tum  post  eam  accepta  , 
ibid.  2.  Quo  anno  Christi  occisus  sit,  213.   1.  2 

1N  FESTO  VINCULORUM  S.  PETRI. 

Vincula  et  catenas  S.  Petri  quomodo  Deus  et  Ecclesia  ho- 
nnrarit,  ct  miracula  per  eas  patrata ,  217.2.  Qua  ratione 
S.  Petrus  ab  angelo  e  carcere  eductus  sit,  218.  1.   2 

IN  FESTO  ASSUMPT.  B.  MARI/E  VIRG. 

B.    Marics  Virginis  mira  humilitas ,   53.    2.  Fuil  doclrix 


\P.UM  MORALIUM. 

Apostoloruin,  ideo  relicla  a  filio  in  terra  vivcre,  ut  eos  edo- 
cc.rel  de  omnibus,  131.  2.  Ipsa  est  Diana  Chrislianoruin  , 
297.  2.  298.   1.  Quando  morlua  sit  et  quomodo  ,  515.  2. 

516.    1 

IN  FESTO  S.   MICIIAELIS. 

Qi;i  scandalizaverit  unum  de  pusillis.  Pauci ,  pueri,  rudcs 

cl  rustici,  nou  niiuus  doccndi  quam   mulli,  majores  ct  nobi- 

les,  197.  1.  Rudium  doctriua  el  catechizaiio  quam  sit  ulilis  , 

27.  1 

Ancf.li  eorum  vident.  Angeli  saepe  induunt  formam  et  per- 

sonain  suoruin  clicnlum ,  223.  2 

IN  FESTO  S.  LUCjE. 

Neminem  per  viam  salutaveritis.  Salulatio  Sanctorum  efli- 
cax  est  et  salutaris,  25,    1 

Misit  illos  binos.  Quanta  Christianorum  inler  se  debeat 
csse  fraternitas,  55.  1.  Religiosibini  incedant,  92.    t 

S.  Lucas  ubi  S.  Paulo  adhaeserit,  etanconlinue  ,  256.  2. 
Fuit  piclor,  34.  2.  Ejus  vila,  elogium,  diguitas,  facla,  marly- 
rium,  35.    1.   2 

IN  FESTO    OMNIUM  SANCTORUM. 

Beati  pauperes  spiritu.  Ananias  an  votuni  paupertalis  fece- 
ritel  violarit,  11 7.  1.  2.  Paupcrtas  S.  Pauli,  22.  2.  Vide 
Dom.  II.  Advcntus. 

Beati  qui  persecutionem  patiuntur.  Perseculores  fabricant 
fidelibus  coronas ,  108.  2.  Iu  tribulalione  Christiano  semper 
gaudendum  ,  129.  2.   130.   1 

IN  COMMEMOR.  FIDEL.   DEFUNCT. 

Animae  an  infemo  ct  ccelo  aliquando  egredi  queant ,  100. 
I .  Vitae  semel  resliluli ,  certi  sunt  se  postea  damnationein 
evasuros,  188.  1 

Scpelire  mortuos  quam  sit  pium,  158.  2.  Planctusin  morte 
Chrislianorum  qualis  esse  debeat,  159.  1 

IN  COMMUNI  APOSTOLORUM. 

Apostolorum  quanta  sit  dignitas,  12.  1.  Sunt  velut  cceli  , 
ibid.  2.  An  sunt  in  Pentecoste  creati  Episcopi ,  69.  2.  Vino 
et  carne  communiler  abstinebant,  24.  1.  Quatuor  eorum 
dotes  ,  39.  1.  Eorum  encomia  ,  47.  1.  65.  1.  Voverunt  pau- 
pertatem,  118.  1.  Eorum  magis  est  patiquam  agere,  181.  1 

Viri  Aposlolici  imago ,  18.  1.  Aposlolatus  cur  vocetur 
sors,  55.  1.  Apostolici  viri  sunt  velut  novi  homines,     26.  2 

IN  COMMUNI  PONTIFICUM. 

Cardinales  primi  qui  fuerinl  ,  et  eorurn  munia,  135.  2. 
Diaconorum  et  Diacouissarum  oflicia  ,  ibid.  1.  Prselatus  sit 
siomacfio  leonino,  195.  2.  Praelatorum  est  manus  imponere  , 
non  laicorum,  245.  2 

Calceamenta  in  pr^eparationem  Evakgelii.  Caliga  quomodo 
vocetur  calceus,  219.  2.  Sandalium  erat  solea,  ibid.  220.  1 

IN  COMMUNI  CONFESSORUM. 
Christiani  primi  duxerunt  vitam  religiosam,  119.  1.  Esse- 
norum  (qui  fuere  primi  Christiani)  vita,  studia,  mores  ,  con- 
tinenlia,  119.  1.2.  Religiosus  slatus  cur  vasi  comparetur  , 

194.  2 

Ccenobiticoe  vitas  prima  inslitutio  et  occasio  ,  88.  2.  110. 

1.  Zeli  quis  sit  effeclus,  29.  2 

IN  COMMUNI  MARTYRUM. 

S.Paulus  fuit  Martyr  tolo  apostolatus  tempore,  31.   2 

IN  COMMUNI  VIRGINUM. 
Virginitatis  symbolum  eslrosa,  222.   2 

Virginum  vox  velut  tonitru  impuros  percellit,  340.  l.So- 
brietas  et  caslitas  S.  Pauli  quanta  fuerit ,  25.  2 


F  I  M  S. 


CORNELIUS  A  LAPIDE. 


COMMENTARII 


IN 


EPISTOLAS 

CANOMCAS. 


COMMENTARIUS 


.01 


IN  EPISTOLAS 


CATHOLICAS. 


ARGUMENTUM. 


>EPTtM  se<|iienies  Epistolac,  ni- 
.mirum  una  S.  Jacobi ,  duae 
;S.  Pelri,  Ires  S.  Joannis,  uua 
[S,  Judaj,  vocanlur  Calliolicse. 
iCujuscpithelivarhvariasdanl 
causas.  Vera  et  genuina  ert 
nimirum  catholicas  hic  non 
opponi  baereticis  ,  q.  d.  Epis- 
tolae  hae  Christianae  sunl  el 
orthodoxae,non  hacretica?.  Quis  enim  hoc  negat 
aut  nescit?  Simili  enim  ratione  Epistolac  S.  Au- 
gustini ,  Basilii ,  Hieronymi,  Nazianz.  Cypriani, 
Bernardi,  etc,  vocand.x  cssent  Calholicse.  Catho- 
licum  ergohic  non  opponiiurerroneo,  sedpri- 
vato,  ctparticulari ,  iclemque  est  quod  univer- 
sale  et  commune,  q-  d.  Epistolae  hae  non  sunl 
particulares  et  privaioc,  v.  g.  ad  amicum;  nec 
tractant  particularia  negotia,  uli  faciunt  Epis- 
tolac  Ciceronis  et  aliorum  ,  qu;e  inde  Familiares 
vocantur;  sed  sunt  universales  etoecumcnicae , 
traclantque  res  omnibus  Catholicis  ct  fidelibus 
communes :  unde  pereos  ubiqueterrarum  spar- 
gendce,  rccitandae,  crebroquc  legend;e  et  rele- 
gendic  sunt. 

Similes,  imoeaedem  fucrcEpistolae  encyclicce, 

sivecirculares,  quas  Episcopi  de  rebus  gravi- 

bus  et  publicis ,  v.  g.  de  perseculione  et  mar- 

tyriis,  scribebant  et  mittebant  ad  omnes  Eccle- 

sias  totiusorbis.communis  fidei  etaedilicalionis 

causa,  ul  talibus  exemplis  ct  monitis  fideles  ubi- 

que  ad  constantiam  animarent :  undc  et  publicc 

in  Ecclesiis  legebantur.  Tales  sunt  encyclicae 

S.  Clementis  ,   Theophili  Alcxand.  S.   lgnatii , 

S.   Polycarpi ,  etc.  Sicuti  enim  Judaei  ct  hostes 

Ecclesiaemillcbantliiteras  contraCbrislianos,  et 

Christianam  fidem  per  totum  orbcm  ,  ut  eam 

cunctis  exosam  redderent,  teste  S.  Hieronymo 

praefat.  in  Epist.  S.  Pauli;  sic  ex  advcrso  Apos- 

toli  et  Episcopi  miltebant  encyclicas ,  id  est  or- 

bicularcs,  ad  fideles  totius  mundi ,  uteos  in  fidc 

et  virtute  confirmarent.  Hinc  Appollonius  apud 

Eusebium  lib.  5.  cap.  17.  de  Themisonte  ait : 

Aadebat,  Apostolum  imitando,  Catholicam  ad  om- 

nrs  Ecclesias  Epistolam  contexere.  Idem  Eusebius 

aitDionysium.Corinlhiorum  Episcopum,  Catho- 

licas  adEcclesiasscripsisse  Eoistolas  Catholicas, 

id  est  universales.etencyclicassivecirculares. 

Catholicum  enim  vox  Graeca  est  (composita  ex 

xxra,  id  est,  j  uxta,  secundum,  pcr,  propter,  circa,  et 

ciov,  idest,  totum,  commune,  univcrsttm)  signi- 

iicans  commune,  generale  et  universale.  Sic  ot 

/oivai  xai  xa3o)ixoi  ^oyoi  vocantur  ab  Hermogene.  Ca- 

tholicum  ergoest,  quod  circa  omnia  versalur. 

lndeMedici   vocant  Catholicum   pharmacum  , 

quod  omnibus  simul  hnmoribus  vacuandis  utilc 

esf.  Inde  prsccepla  universalia  ,  vel  pcrpelualia 

vocaot  Catholica,  ait  Quintil.  lib.  2.  cap.  13. 

Indc  fides  et  Ecclesia  vocatur  Caiholica  ;  esl« 

connct.  a  i.vriDr.    toji.  X. 


que  haec  ejus  nota,  et  indicium  praecipuum,  qnod 
scilicet  ipsa  sil  universalis  ,  omnium  nimirum 
genlium  locorum  et  temporum  ;   cum  haereses 
parlicularium  sint  personarum  ,   regionum  et 
aetatum,  suis  limitibus  et  anguliscircumscriptae. 
Audi  S.  Augusl.  Epist.  170.  ad  Severinum  :  Ipsa 
est  Ecclesia  Calhotica ;   unde  xa-roXu^  grctce  ap- 
pellatur,  quod  per  tolum  orbem  terrarum  diffun- 
ditur.  Hanc  ignorare  nulli  licet  ;   ideo  secundum 
verbum  Domini  nostri  Jesu  Chrisli  abscondi  non 
potest.  Idem  Augustinus  conlra  Epistolam   fun- 
damenti  cap.  U.  In  Ecctesim  Cathotica?  gremiome 
justissime  tenet  consensio  populorum  atque  gen- 
lium ;  tenet  auctoritas  miraculis  inchoala  ,  spe 
nutrita,  charitale  aucta  ,  vetustate  firmata.  Te- 
nel  ab  ipsa  Sede  Petri  Aposloii ,  cui  pascendas  oves 
suas  post  resurrectionem  Dominus    commendavit 
usque  ad  prasentem  Episcopctum,  successio  sacer- 
dolum.  Tenet  poslremo  ipsum  Catholica  nomen  , 
quod  non  sine  causa  inter   tam  multas  hxreses  , 
sic  ista  Ecclesia  sota  oblinuil,  ut  cum  omnes  hxre- 
tici  se  Cathoticos  dici  velint ,  quarenti  lamenpe- 
regrino  alicui,  ubi  ad  Catholicam  convenialur  , 
nullus  hareticorum  velBasilicam  suam ,  vel  domum 
audeat  ostendere.  Venerab.  Beda  in  Cantic.  cap.  6. 
Sicut ,  ait ,  unus  Dominus,  una  ftdes  ,  unus  baptis- 
mus ,  unus  Deus  et  Pater  omnium;  ita  cst  unaCa- 
thotica  omnium  etectorum  multitudo  per  omnia  ct 
mundi  loca ,  et  tempora  sa;culi ,  eidem  uni  Deo  et 
Patri  subjecla.  S.  Pacianus  Barcinonensis  Epis- 
copus  Epist.  1.  adSympron.  Novatianum  deCa- 
tbolico  nomine  :  Christianus  ,  inquit,  mihinomcn 
cst ,  Cathoticus  vero  cognomen  ;  iltud  me  nuncu- 
pat ,  istudoslcndit.  IIoc  probor ,  inde  significor  , 
ctc.  Catholicus  ,  ubique  unum ,  vel,    ut  docliora> 
putant ,  obedienlia  omnium  nuncupatur ,  manda- 
torum  sciiicct  Dei;  atque  ila  Cathoticus  Christia- 
nus  est.  S.  Hilarius  ad  Conslanlium  Imper.  Certe, 
ait,  voces  exclamantium  d  tuamansueludine  exau- 
diri  decet.  Catholicus  sum,  noto  csse  hareticus  : 
Christianus  sum ,  non  Arianus  ;  ct  meiius  est  mihi 
in  hoc  s&cuto  mori ,  quam  alicujus  privati  potenlia 
dominante  castam  veritatis  virginitatcm  corrum- 
pere.  Rursum  S.  Aug.  in  Psal.  65.  ad  illud  :  Jubi- 
late  Deo,  omnis  terra :  Wemo,  ait,  jubilet  in  parte , 
omnis    tcrra  jubilet  ,    Catholica  jubilet  ,  Calho- 
iica  totum  tcnet.   Quictanque  partem  tcnet ,  et  a 
toto  pr&cisus  cst,  ulularevutt ,  nonjubilarc.  Prae- 
clare  vero  Vincentius  Lirinensis  inaureo  libello 
contra  profanas  haeresum  novitates  :  In  ipsa  , 
ait,  Catholica  Ecclesia  magnopere  curandum  est 
ut  id  teneamus ,  quod  ubique ,  quod  semper  ,   quod 
ab  omnibus  credilum.  Hoc estenimvere  proprieque 
Catholicum  ,  quod  ipsa  visnominis  ralioque  decla- 
rat ,  qu&  omnia  vere  universalita-  comprehendii. 
Scd  hoc  ila  dcmum  fit ,  si  scquamur  universitatem, 
antiquitatcm,  consensionem.  Sequimttr  autem  unt- 
vcrsitalan  hoc  modo,  si  hanc  unam  ftdem  veram 

51 


/i02  IN  EPISTOLAS^CANONICAS   ARCUMENTUM. 

esse  fateamur,  quam  tota  per  orbcm  confitetur  Ec-  ncvo ,  iisdem  populis ,  eadem  de  rc ,  fidc  ci  vir- 
clcsia.  /Intiquitatcm  vcro  ita ,  si  ab  Itis  nullatenus  luiibus  scripserunt.  Eadem  dccausa,  quod  unus 
sensibus  rccedamus,  quos  sanctos  majorcs  acpatres     Prophela  dicit ,  dicunt  ct  coeteri,  uti  in  Proocmio 


noslros  celebrasse  munifcstum  est.  Consensionem 
quoque  itidcm  ,  si  in  ipsa  vctuslate  omnium ,  vcl 
ccrle  pene  omnium  sacerdolum  pariter  et  magislro- 
rum  definitiones  sententiasque  sectemur. 

Hanc  Catholicam  fidem,  lcgeni,  Ecclesiamde- 
scrihunt,  et  Catholicisubivislocorum  ettempo- 
rum  demonstrant,  ct  commcndant  hae  epislolae ; 
idcirco  Catholicae  nuncupantur.  Unde  eaedem 
(pioque  Canonicaecognominantur;  quia  sci.licet 
iidelibus  Apostolicum  Canonem,  regulam,  nor- 
mam  el  formam  recte  credendi ,  et  Christiane 
vivendi praescribunt ; et quia  Canonicam  S.  Scrip- 
turoe,  vcritatisque  a  Deo  revelatac  auctoritatem 
dignitatemque  obtinent ,  uti  contra  nonnullos 
olim  hacdere,  testeEusebiolib.  3.  Histor.c.  25. 
dubitantes,  deiiniunt  Concilia,  Laodicense,  Car- 
tbagin.  III.  cap.  hl.  Florent.  etTrident.  sess.  U. 
Hinc  ct  a  Patribus  Catalogum  Librorum  Cano- 
nicorum  S.  Script.  recensentibus ,  eidem  inscri- 
bunlur,  ut  ab  Innocentio  I ,  Gelasio  ,  Origene, 
Epiphanio,  Athanasio,  Hieronymo  ,  Auguslino, 
DamascenQL,  et  aliis  quos  cilatBellarminus  1.  1. 
de  Verbo  Dei  c.  18.  Praeclare  S.  Hier.  epist.  103. 
ad  Paulinum  :  Jacobus ,  inquit ,  Petrus,  Joannes, 
Judas3  septem  Epistotas  ediderunt,  tam  myslicas, 
quam  succinctas ,  et  breves  pariter  ac  longas  : 
breves  in  verbis,  longas  in  sententiis;  utrarus  sit, 
qui  non  in  earum  lectione  cacutiat. 

Nota :  Similes ,  imo  eaedem  saepe  sententiee  re- 
perianlur  in  Epistolis  Canonicis,  quae  in  Pauli- 
nis.  Ratio  est,  quia  idem  Spiritus  per  omnes 
Aposlolos   loqucbalur;  ct   quia  omnes  codem 


corum  ostendi.  Quare  Paulinae  Epistolce  mag- 
nam  lucem  hisce  Canonicis  afferunt  :  Paulus 
enim  uberior.est,  et  uberius  mores  fidelium  sui 
rcvi  cxpressit,  et  corrcxit.  Igitur  dogmata ,  et 
senlcnti.c  Pauli  antistrophaesunt  sententiisS.  Pe- 
tri,  Jacobi,  Joannis  et  Judae,  uti  suislocis  os- 
tendam.  Voluit  enim  Deus  hancconsensus  har- 
moniam  ,  et  quasi  concentum  in  Epistolis  oeque 
ac  in  Evangeliis  cxisterc ,  ad  indubitatum  veri- 
tatis  Evangelicee  testimonium,  ut  nemo  de  ea 
dubitare  possit ,  dum  omnes  Apostolos  et  Evan- 
gelistas ,  locis  licet  et  temporibus  disjunctos  , 
idem  tamen  de  ca  scribere  et  constanter  asse- 
verare  legit,  imo  conspicit.  Epistolae  ergo  hae 
continent  medullam  Evangelii  s  earum  enim 
scriptores  Apostoli  fuerunt  prsecones  Christi ; 
unde  passim  ad  verba  et  dogmata  Chrisli  in 
Evangeliis  descripta  alludunt,  imo  eadem  ci- 
tant ,  ac  fidelibus  in  memoriam  revocant  etin- 
culcant. 

Porro  S.  Judas  totus  est  in  fide  orthodoxa  , 
S.  Joannes  in  charitate  ,  S.  Jacobus  in  orationc 
etpatientia,  S.  Petrus  in  sanctitate  Christiana 
fidelibus  commendanda.  Exstant  inter  Opera 
S.  Thomae  Aquinatis  Comment.  in  Epistolas  Ca- 
nonicas;  sedhaecpererroremadscribiS.Thomae 
DoctoriAngelico,  cum  sint  Thomae  Anglici,  uti 
et  Comment.  in  Genesim ,  Isaiam,  Jeremiam  et 
Apocalypsin,  docent  Sixtus  Senensis  et  Posse- 
vinus  in  Biblioth.  noster  Lorinus  et  alii :  licet 
Bellarm.  et  nonnulli  alii  opinentur  ea  esse  ge- 
miina  S.  Thomae  Aquinatis. 


1N  EPISTOLAM 

SANCTI JACOBI 

PROOEMIUM. 


401 


SffigggggiwAhic  praunittenda  sunt.  Pri- 

^mum  ,  de  auctoritale  liujus 

jfEpistoIae.  Secuuduin,  de  ar- 

Iguuiento.  Tertium,  tle  auc- 

ilore. 

Quoad  prim.  Lutlierushoc 
Jloco ,  hanc  Jacobi  epistolam 
ya  Canone  S.  Scriplurae  rese- 
^rcat ,  eamque  vocat  strami- 
neam ,  aridain,  et  Apostolo  indignam.  Ratio  ejus 
est,  quod  ipsa  commendans  opera  bona,  ad- 
verselur  doctrinae  Lutheri  dicentis  ,  nos  sola 
(ide  justificari ,  imo  S.  Pauli ,  qui  idem  docet 
Roman.  3.  28.  iuquit  Lutherus.  Lutherum  sequi- 
lur  Brenlius  ,  Kemnitius  ,  et  Ccnlurialores  Mag- 
dehuigenses  ,  qtiin  et  Erasmus  hoc  loco  asserit , 
eain  non  redolere  gravitatem  Apostolicam. 

Verum  de  fide  esl ,  hanc  Epislolam  esse  Cano- 
nioam  ,  paitcmqne  genuinain  S.  Script.  Id  enim 
definiunt  Concilia  panlo  ante  citula  ridemdocent 
Patres  citati,  adeoque  hic  est  sensusetconsensus 
loiius  Ecclesiae,  uti  multis  veterum  et  recen- 
tiorum  teslimoniis  ostcndit  Judocus  Coccius  in 
Thesauro  Catholico  tom.  1.  lib.  6.  pag.  713.  Ad 
argumenlum  Lutherirespondet  S.  August.  lib.  de 
Fide  et  operihus  cap.  14.  ideo  S.  Jacobum  ,  Pe- 
irum,  et  Joannem  suas  scripsissc  Epistolas,  ne 
quislegens  Epislolas  S.  Pauli,  praesertim  adRo- 
manos,  putaret  cum  Luthero  solam  lidem  sufii- 
ccrc  ad  salutem.  Explicant  ergo  Paulum,  docent- 
que  eum  per  fidem  non  excluderc,  sed  includere 
opera  ex  fide  manantia ;  sicut  arbor  non  exclu- 
dil ,  sed  includit  fructus  ,  quos  progignit  et  por- 
tat.  QuocircaCalvinusl.3.  Instit.c.  17.  §.  Tl.ellJ. 
et  Calvinistse  Epistolam  S.  Jacobi  admittunt  ui 
Canonicam.  Soli  ergo  Lulhero  cum  suis  videtur 
siraminea  ,  vereque  talis  est :  tum  quia  ut  stra- 
inen  acccnsum  urit  et  everlit  slramineam  ejus 
fidem  :  lum  quiaut  stramen  ignitum  comhuril, 
et  in  aeternum  comhuret  blasphemam  ejus  lin- 
guam,  qua  hanc  Epistolam  Spiritui  sanclo  adi- 
mit,  et  diabolo  errorum  auctori  ascribit.  Vide 
Bellarm.  1.  1.  de  verbo  Dei  c.  18.  ubi  octo  argu- 
lnenta,  qua3  Lulherani  huic  EpistoUc  objiciunt  . 
dissolvitelconfutat. 

Porro  incollocandis  Epistolis  Canonicis  in  Bi- 
bhis,  non  est  servatus  ordo  dignilatis  :  sicenim 
praeponi  debuissent  Epistohe  S.  Petri ,  utpole 
Principis  Aposlolorum  ,  sed  tomporis.  Praeponi- 
lurergo  cateris  Epistola  S.  Jacohi ,  sive  <|uod 
pnus  sit  seripta,  sive  quod  prius  inler  Canoni- 
eas  Scripluras  post  mortem  ejus  silrelata.  Mor- 
tuus  est  cniui  Jacobus  sex  annis  ante  S.  1'elnun, 
et  38.  annis  ante  S.  Joannein  :  S.  Jacobus  enim 
olmtannoChristiCJ.  S.  Petrus  69.  S.Joanncs  101. 
Nide  Uuonotaxim.  Deniquc  si  earum  veritalem 
et  auctoritatem  spectes,  auctoremquo  prima- 
nuiB,  nullus  intereas  est  ordo  ;  sed  omnes  sunt 
pares  et  ajquales.  Omnes  enim  habent  veritalem 
et  auctontatem  eanonicam,  quia  omnes  dictaUT 
Mint  a  Spiriiu  sancto. 


Quoadsecundum.  Quaerilur  ,  quodnam  sil  ar- 
guinentuni  liujus  Epistolae?  Respond.  Seopu>  et 
argumenluiu  ejus  est.  Primo,  animare  fidelesad 
constautiam  in  persecutione,  (piam  paliebautur 
a  Judaus  et  Genlibus  :  IIoc  enim  esl  ejus  exor- 
dium  ;  Oiunc  guudium  cxistimate  fratres  ,  cum  in 
tciiias  lcnlalioncs  inciderilis  ;  ac  deinceps  ,  gra- 
phice  inviciso  patientiae  decus  et  Majestatem  de- 
pingit.  Secundo  ,  commendare  opera  bona,  et 
exercitium  virlulum  ,  praesertim  pielatis  elcha- 
ritatis.  Quia  enim  S.  Paulus  in  epist.  ad  Roman. 
et  ad  Galalas,  adeo  extulerat  fidein  Christi  ,  et 
depresserat  opera  legis  :  ne  quis  id  acciperet,  el 
extenderel  ad  opera  fidei  et  charitalis  ,  ideoquc 
oliose  in  iide  et  gratia  Christi  conquiescerel,  ex- 
plicat,  docetque  opera  fidei  requiri  ad  merilum 
et  ad  salulem  ;  prieserlim  quia  Simon  Magus 
(  quem  hoc  ajvo  secutus  est  Lutherus ,  Cal  vinu*, 
corumque  assecla; )  occasionem  ex  Paulo  nac- 
tus  palam  docuit  non  requiri  opera  ad  salutem  , 
solamque  lidem  suflicere.  Audi  de  eo  Irenaeum 
1.  1.  cap.  20.  Doccbat }  inquit  ,  cos  qui  in  eum,  1 1 
Selenem  (uxorem  vel  meretricem)  cjus  spem  ha- 
bebant ,  ut  Ubirros  agcre  qiue  velint  :  sccunduiu 
enim  ipsius  gratiam  salvari  liomincs  ,  sed  non  sc- 
cundum  opcras  justas.  Hanc  primam  prinii  haj- 
resiarchae  (quem  mox  secutus  est  Menander  , 
Carpocras,  Valenlinus  ,  Eunomius,  Gnostici  , 
aliiquc  plurimi)  hoeresin  slatim  in  ejus  exordio 
convellere  et  confutare  aggressi  Mint  Aposloli , 
puta  SS.  Pelrus  ,  Jacohus  et  Joannes;  tam  verbo 
quam  scriplis  Epislolis.  Tertio,  quia  idem  Si- 
mon  docebat  libertatem  caruis  ,  aque  ac  Lu- 
therus  ,  ac  proinde  Chrislianos  a  lege  liberos  , 
libereposse  vacare  ventriel  veneri  ;  solam  enini 
fidem  sufiicere  ad  salulem  :  Jacobus  eidcm  for- 
titer  resislit,  doceKpie  eonlrarium  ,  nimirum 
concupiscentiaB  mortificationem ,  continenliani. 
ahstinentiam  ,  modestiam  ;  multis  enim  labori- 
bus,  cerumnis,  persecutionibus,  et  sicpe  morte 
ac  martyrio  comparandum  csso  regnum  coclb- 
rum.  Ilaque  verhis  ,  scriptis  et  faclis  ,  qdversu» 
lluvium  carnis  libertate  late  flueulem  et  exun- 
dantem,  validissimum  opponit  aggerem.  Simoii 
enim  Magus  erat  Samarita ,  suosque  erroro 
spargebal  in  Samaria  ,  qua;  vicina  est  Ilieroso- 
lymae,  eoque  eosdein  derivahat.  Debuit  itaque 
ex  oflicio  Pastorali  S.  Jacobus  ,  quasi  Ilierosoh- 
nue  et  Judaeaj  Episcopus  ,  ei ,  quasi  gregis«sui 
lupo,  palam  omni  conatu  sese  opponerc.  Fuit 
ergo  ipse  vereJacob,  id  est,  pastor  lidelium  , 
supplanlator  infidelium.  Ilinc  ejus  Epistola  esl 
Calholicaj  iidei  vilaupic  Canon  et  rcgula.  Inlc-r 
alia  enim  docel,  Primo  ,  omne  malum  a  nobis 
oriri.  onine  bonuin  a  Deo  Palre  Iuniiimm,  ideo- 
que  illud  ab  eo  postulainluin  :  Secundo,  sapien- 
tiam  Christianam  distinguil  a  mundana.  Tertio, 
mundum  adversari  Christo,  et  Christuin  nmndo. 
Quarto,  niortificandas  csse  animi  cupidilates. 
QuintO,  vanamel  inaneni  esse  ambitionem  ,  et 
prospcrllalem  bujus   ^  itce.  Sexto,   Deuui  fore 


m 


PROOEMILM  COMMENTARIORUM   IN  EPIST.  S.  JACOBI. 


«celerum  et  sceleratorum  judicem  et  vindicem, 
ideoque  cavendam  personarum  acceplionem  el 
contemplum  pauperum.  Septiino,  ambiendam 
esse  amicitiam  Dei  ,  srcculi  vero  fugiendam. 
Octavo  ,  vilandam  esse  anxiam  soilicitudinem 
iie  rebus  futuris  ,  et  quiescendum  in  paterna 
Dei  cura  et  providenlia.  Quarto  ,  illustria  om- 
nium  virtutum  dat  documenta,  praesertim  fidei , 
spei,  religionis,  mansuetudinis,  simplicitatis  et 
candoris  ,  beneficentiae,  et  curae  pauperum  ,  si- 
lentii  et  fr.enandac  irae  ac  linguae ,  muluae  cbari- 
tatis  ct  benevolentiae ,  fugiendam  esse  avaritiam 
et  juramentum  ,  in  tribulatione  patieoter  expec- 
tandum  esseDei  adventum.  Quinto,  sancit  sa- 
cram  unctionem  infirmorum,  item  precandiet 
psallendi  studium  :  insuper  sacram  exomologe- 
sin.  Denique  Qui  converti ,  inquit,  fecerit  pecca- 
torem  ab  errore  via  sua: ,  salvabit  animam  ejus  a 
morte ,  et  operiet  multitudinem  peccalorum.  Ex 
dictis  liquet,  hanc  epistolam  scriptam  esse  post 
epistolam  S.  Pauli  ad  Romanos  ;  quam  cum  ille 
scripseril  anno  Christi  68.  sequitur  post  illum 
annum  hanc  scriptam  esse  a  Jacobo  ,  ac  conse- 
quenter  non  diu  ante  mortem  et  martyrium 
quod  obiit  ipse  anno  Christi  63.  Nam  ,  ut  ait 
S.  Irenaeus  lib.  3.  cap.  1.  Apostoli  toti  intenii 
erant  praedicationi,  ideoque  sero  coeperunt  sua 
dogmata  scriptis  mandare. 

Porro  videri  posset  haec  Epistola  scripta  He- 
braice ,  utpote  ab  Hebraeo  Jacobo  ad  Hebraeos 
per  orbem  dispersos.  Verum  communior  sen- 
tentia  est,  scriplam  esse  graece  ;  tum  quia  lin- 
gua  Graeca  eo  tempore  erat  communis,  etiam 
Judaeis  ,  praesertim  dispersis.  Unde  utebantur 
ipsi  promiscue  Graeca  versione  Septuag.  eeque 
ac  HebraeoBibliorum  textu  :  ideoque  Christus  et 
Apostoli,  quin  et  Josephus  ac  Philo  citant  Mosen 
et  Prophetas  juxta  versionem  Septuag.  non  juxta 
Hebraeum  Texlum  :  tum  quia  Jacobus  hanc  epis- 
tolam  ,  etsi  primario  scripserit  Judaeis ,  secun- 
dario  tamen  scripsit  Gentibus ,  adeoque  seculis 
omnibus  :  Gentium  autem  lingua  tum  latissime 
pntens,  eratGraeca,  tum  deniquequiaS.  Athanas. 
in  Synopsi  scribit  Evangelium  S.  Matlhaeia  S.  Ja- 
cobo  translatum  esse ,  utique  ex  Hebraeoin  Grae- 
cum,  quasi  universalius  idioma.  Ergo  eodem 
videtur  S.  Jacobus  scripsisse  suam  episiolam,  ut 
plures  eam  legere  et  intelligere  possent  Sic 
S.  Petrus ,  S.  Joannes ,  S.  Judas  ,  S.  Paulus  om- 
nes  suas  epistolas,  excepta  ad  Hebraeos  et  ad 
Romanos ,  scripserunt  graece. 

Commentati  sunt  veteres  plures  in  banc  Epis- 
tolam.  Primo  S.  August.  sed  intercidit  hic  ejus 
Commentarius.  Audi  eum  lib.  2.  Retract.  c.  32. 
Inter  opuscula  mea  reperi  expositionem  epistolm 
Jacobl  Apostoli ,  quam  retractans  adverti  annota- 
tiones  potius  expositorum  quorumdam  ejus  loco- 
rum  ,  in  librum  redactas  fratrum  diligentia  ,  qui 
eas  in  frontibus  codicis  esse  noluerunt.  Adjuvant 
ergo  aliquid  s  nisi  quod  ipsam  epistolam ,  quam 
legebamus  quando  isladictavi,  non  diligenter  ex 
Grceco  habebamus  interpretatam.  Secundo  ,  Didy- 
mus  Alexandrinus  praeceptor  S.  Hieronym.  bre- 
vem  et  eruditum  scripsit  Commentarium  in  hanc 
epistolam  et  in  caeteras  Canonicas.  Extat  is  t.  8. 
Biblioth.  SS.  Patrum.  Tertio,  Extatin  hanc  epis- 
toIamCatena  Graecorum  Patrum,  scilicetS.  Dio- 
nysii,  Athanasii,  Irensei,  Chrysost.  Nazianzeni, 
Basilii,  Nysseni,  Epiphanii,CyriIli,  Theodoreti 
et  aliornm ,  quam  Joannes  Fdicianu*  inl;>ii- 
mim  convcrtit.  Quarto,  V.  Beda.  Quinto,  OSicu- 


nienius.  Sexto,  Thomas,  non  Aquinas  nec  An- 
glicus  (illecnim  Lyrano  fuit  anterior  :  morluus 
est  enim  anno  Domini  127/i.  Lyranus  autem  ilo- 
ruit  annol320.  Hic  autem  Aucior  citat  Lyranum 
commentans  in  epist.  1.  S.  Petri  c.  2.  v.  19. )  scd 
Anglicus  Doclor  Angelico  non  absimilis,  sive 
acumen,  sive  doctrinam,  sive  slylum,  sivcpro- 
fessionem  (  fuit  enim  Ordinis  S.  Dominici  ) 
spectes,  sed  eo  posterior  :  lloruit  enim  anno 
Domini  1^00.  teste  Sixto  Senensi  in  Biblioth.  Ex 
recentioribus  scripserunt  perplures  passimnoti, 
recentissime  et  exactissimc  Balthasar  Paes  Lu- 
sitanus,  Franc.  Fevardenlius,  Petrus  Stevartius 
Gregorius  Primaticcius,  qui  breviter,  sed  ner- 
voseS.  Jacobi  senlentias  per  syllogismos  slrin- 
git  et  connectit.  E  Societate  nostra  P.  Alfonsus 
Salmeron,  Benedictus  Justinianus,  et  Joannes 
Lorinus.  Hos  omnes  sequar,  sed  more  meo  per 
compendium  et  mellilegium. 

Quoad  tertium.  Quoerilur ,  quis  sithujus  cpis- 
tolae  auctor?  Negat  Lutherus  et  Erasmus  esse 
S.  Jacobi;  dubitat  Cajetanus.  Verum  Concilia 
jam  citata,  seque  ac  Patres,  totaque  Ecclesia 
ascribit  eam  S.  Jacobo.  Quare  de  fide  est  eam 
esse  S.  Jacobi.  Sed  dubium  est  ulrius  sit. 
Duoenim  inter  Apostolos  fuerunt  Jacobi,  unus 
filius  Zebedaei,  frater  S.  Joannis,  occisus  ab 
Herode,  Actor.  12.  2.  patronus  Hispaniae,  qui 
cognominatur  Major.  Aller  Alphsei,  qui  frater 
Domini  Galat.  1. 19.  et  a  S.  Marco  c.  15.  l\0.  51i- 
nor  (sive  astate ,  sive  vocatione,  utvult  noster 
Lorinus;  sivestatura,  utvultFevardenlius  :  sive 
quo  alio  respectu)  cognominatur,  fuitque  pri- 
mus  Episcopus  Hjerosolymae.  Jacobo  Zebedaei 
hanc  epistolam  tribuunt  Hispani  nonnulli,  ut 
Lucius  Dexter  in  Chronico,  ubi  asserit  S.  Jaco- 
bum  praedicasse  Judaeis  per  Hispaniam  disper- 
sis,  iisque  hanc  scripsisse  epistolam.  Additque 
qu&  fuit  prima  Scriplura  novi  testamenli,  tanto 
Apostolo  digna.  Idem  habet  versio  Arabicaet  Mo- 
zarabesinLiturgia,  aceorum  Patriarcha  S.  Isi- 
dorus  lib.  de  Vita  et  morte  Sanctor.  c.  73.  quos 
citat  quorumque  sententiam  probabilem  esse 
censet  noster  Gaspar  Sanchez  tract.  3.  de  Pro- 
fectione  S.  Jacobi  inHispaniam  c.  12.ldemhabet 
Syriaca  versio  Widmanstadii  *  quae  hanc  episto- 
lamtribuitS.  Jacobo,  qui.cum  S.  Petro  et  S.  Joan- 
ne  interfuit  transfigurationi  Christi  :  ille  au- 
lem  fuit  Zebedaei,  non  Alphaei.  Idem  censet 
Sixtus  III.  Pont.  epist.  de  Malis  Doctoribus,  quae 
extattom.  5.  Biblioth.  SS.  Patrum.  Sed,  ut  benc 
notant  ibidem  Doctores  Parisienses  in  ultima 
editione ,  Bellarm.  de  Scriptor.  Eccles.  Baron.  et 
alii,  epist.  haec  falso  ascribitur  Sixlo  III.  Pont. 
(  quod  nomen  multos  viros  doctos  decepit)  cum 
sit  Pelagiani  cujuspiam.  Omnia  enim  tribuit 
libero  arbitrio,  et  gratiae  nihil  :  asserit  homi- 
nempossevivere  sineomni  peccato,  etiam  le- 
vissimo.  Denique  totus  scatet  erroribus  Pelagio- 
norum. 

Verum  alii  passim,  et  veteres  et  recentiores , 
hanc  epistolam  tribuunt  S.  Jacobo  Alphaei,  primo 
Hierosolymorum  Episcopo.  Ita  S.  Hieron.  ii> 
Catalogo  Script.  Eccles.  injacbbo,  Euseb.  J.  2. 
Hist.  c.  22.  vel23.  S.  Aug.  inc.  2,  epist,  adGalat. 
S.  Ambr.  I.  7.  in  Lucam,  c.  9. 

Hic  Jacobus  fuit  frater  Judae  etSimonis  Apos- 
tolorum ,  ut  p  atet  ex  epist.  Judae  v.  1.  ac  Joseph 
Justi,  qui  opp  ositus  fuit  S.  Matthiae  in  sorte 
Apostolatus,  A  ctor.  1.  28.  Matth.  13.  55.  Filius 
fuit  Alplia'! .  qui   alio  nemioc  diclus  est  C^-opbas 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  IN  EPIST.  S.  JACOBI. 


/»03 


et  Mariac,  qua>  a  filio  eognominata  est,  Jacobi ; 
a  mcrilo,  Cleophac  :  Iicct  nonnulli  vclint  Clco- 
pham  fuisse  pairem  Mariae,  et  consequenter 
avum  Jacobi.  Quod  eniin  nonnulli  distinguunt 
Jacobum  Apostolum  ab  Episcopo  Hierosolymaj, 
tresquc  faciunt  Jacobos,  primum  Zcbedaei,  se- 
cundum  Alpluei,  tcrtium  Episcopum  Hieroso- 
lymae,  qui  fucrit  Auctor  hujus  cpistolae,  uti  fa- 
ciunt  Epipban.  hacresi  76.  Doroth.  in  Synopsi ,  et 
insinuant  S.  Chrysost.  Thcod.  Thcopb.  ct  cla- 
rius  Clcmcns  1.  2.  Constit.  Apost.  c.  59.  refcllunt 
S.  Hicron.  Euscb.  Clcmens  Alex.  Baron.  et  alii , 
et  exiis  Franc.  Suarez  3.  p.  t.  2.  disp.  5.  scct.  U. 
Imo  Conc.  Tridcnt.  sess.  U.  ubi  auctorcm  hujus 
cpistohc  asscrit  csse  Jacobum  Apostolum,  dc quo 
plura  c.  1.  v.  1, 

Porro  quia,  ul  aitS.  Ambros.  lib.  2.  de  Virgin. 
1'rimus  discendi  ardor  est  noOitilas  magisiri,  Ja- 
cobus  hic  fuit  mirac  sanctitatis  ct  sapicntia?.  Id 
patet  Primo,  ex  eo,  quod  vocatus  sitfrater  Do- 
mini ;  tum  quia  cognatus  erat  Christi :  tum  quia 
Christo  simillimus  morihus,  fonna  et  vultu, 
teste  S.  Ignatioepist.  2.  ad  Johan.  et  Originc  1. 1. 
contra  Celsum,  ac  si  Christi  fraleret  gemcllus 
fuisset.  Quare  necessc  est  Jacobum  eximia 
fuisse  forma  et  pulchritudine.  Talis  enim  fuit 
forma  Chrisli,  teste  Psaltc  :  Speciosus  formapra? 
fdiis  hominum.  Psalm.  hh.  3.  Rursum  hinc  scqui- 
lur,  Jacobum  Chrislo,  Apostolis,  ct  Chrislianis 
fuisse  percharum.  Similitudo  enim,  aeque  ac 
virtus  est  conciliatrix  amoris  ct  amicitia?.  Addit 
Epiphan.  hajresi70.  Jacobumii  pucro  simulcum 
Christo  fuisse  educatum.  Hinc  cognominatusest 
Justus,  abeximia  juslilia  et  sanctimonia,  tcste 
S.  Hieron.  in  Galat.  1.  Euseb.  lib.  2.  Hist.  cap.  1. 
Chrysost.  hom.  5.  in  Matth.  ct  Antiocho  mona- 
cho  hom.  72.  qui  addit,  hoc  justi  cognomen  a 
singulari  justilia  illi  esse  inditum  communibus 
omnium  suffragiis.  Unde  cognominalus  cst  a 
Graecis  Patrihus  aoii^eo,- ,  id  est,  fruter  Dci. 
Hinc  et  nonnulli  dicunt  Jacobum  instar  Johan- 
nis  Baptistae  et  Jeremiae,  sanctificatum  fuisse  in 
ntero  inatris.  ItaS.  Epiph.  haeresi29.  Hegesippus 
apud  S.  Hieron.  in  Jacobo,  et  S.  Antoninus  3. 
p.  t.  31.  c.  8.  pencs  quos  sit  hujus  rei  fides.  Certe 
materejus  Maria  JacAbisanctissima,  eJerusalem 
Verulas  in  Italiam  translata,  multis  magnisquc 
claret  miraculis,  ut  habct  Martyr.  Rom.  die  25. 
Maii,  et  Chronica  Verulcnsium. 

Secundo,  sicut  Christus  fuit  ministercircum- 
cisionis,  ut  ait  Aposlolus  Rom.  15.  8.  hoc  est, 
solis  pra^dicavit  Juda3is,  tanquam  genti  fideli, 
sanctae  et  a  Deo  electae,  cui  per  Prophetas  eum- 
iIimii,  tanquain  Messiam  ct  Salvatorem  promi- 
scrat;  ita  et  Jacobus  quasi  Chrisli  fraler,  succes- 
sorct  heres,  ex  omnibus  Apostolis,  ab  iisdem 
jussuChristi,  teste  Eusebio  lib.  7.  Histor.  c.  \U. 
iu  fine  elcctus  et  constitutus  est  sanctae  civitatis, 
puta  Hierosolymae,  Episcopus,  ac  Judaeorum 
Pastor.  Unde  Hesychius  in  oratione,  quae  extat 
apud  Photium  in  Biblioth.  numer.  833.  Jaco- 
bum  vocat  novac  Jerusalem  summum  ducem, 
saccrdotum  principcm,  Apostolorum  verticem, 
m  lampadihus  resplendentem,  et  inter  astra 
maximc  lllustrem.  Porroinstitutus  est  Jacobus 
Episcopus  Hierosolymae  a  S.  Petro,  Johanne  et 
Jacobofratrihus,  ait  Anaclctus  Ponlif.  cpist.  ad 
Fpiscopos  Italiae  :  idque  postridie  necis  S.  Ste- 
pham ,  ait  Beda  in  Chron.  puta  die  27.  Dec.  anno 
C.lirisli  ZU.  ut  si  ilirrt  lihertale  ct  incrcpatione 
S.  Stephoni  exacerbatos  Juda?orum  auimos  sua 


benignitate,  modcstia  etmansuetudinc  lenirct ; 
idque  ila  praestitit,  ut  pacifice  in  ea  quasi  Epis- 
copus  rescdcrit,  Ecclesiamque  rexcrit  per29. 
annos.  Succcssit  ergo  Jacohus  Chrislo,  quasi 
fralcr  fratri ,  ut  illi  semen  suscitaret,  quod 
proindc  Chrislianorum,  non  Jacohitarum  nomcn 
sortirctur.  Unde  et  cidem  Christus  ad  Patrcni 
vadens,  filios  matris  Ecclesiae  commendavit, 
ailS.  Hier.  inc.  1.  cp.  adGal. 

Tertio,  S.  Epiphan.  haeresi78.  asscrit  cjuscog- 
noincn  vulgo  fuisse  Oblias,  id  cst  mutus  [per- 
pcraui  aliqui  lcgunt  munus)  et  prwsidium;  pro 
tpio  alii  Icgunt  Ophilas ,  ab  Ssy  opliel,  id  csl  ar\, 
turris  celsissima  ct  munitissima  :  qualis  erat 
illa  tcmpli,  caputnuhihus  pene  inscrcns,  cujus 
proinde  verticem  intucntcs  caligabant  oculis. 
Undc  Iicbr.  dicta  est  Opliel,  id  cst  caligo  ,  dc  qua 
Joscphus  I.  2.  Belli  c.  18.  et  1.  G.  c.  G.  et  1.  7.  c.  13. 
EtPocta  : 

Aspicc  surgenlcs  obscura  in  nubila  molcs  , 
Templaque  sidereis  invidiosa  globi«. 

Idque  Primo,  quia  S.  Jacobus  orationi  addicti>- 
simus,  in  ea  quasiincoelum  rapichaturad  Deum 
plcno  mcntis  ascensu.  Secundo,quisuaoratiouc 
ctsanctitatc  erat  quasi  arx  et  praesidium,lutan8 
ct  propugnans  totam  Ecclesiam,  totumqtie  Ju- 
dacorum  populum.  Hinc  ex  frcquenti  et  continua 
orationc  non  tanlum  genua  hahebat  callosa,  sed 
ct  frQDtem,  utpote  quamcxprofunda  humilitaie 
ct  rcvercntia  terrae  affligebat,  tcste  S.  Chrysost. 
hom.  b.  in  Malth.  Testatur  S.  Epiphan.  hcer.  78. 
S.  Jacobum  urgcnte  magna  siccitale  elevantcni 
adccelum  manus,  quasi  alterum  Mosen  Deuni 
precatum  esse,  ae  moxpluviam  impetrasse. 

Quarto ,  S.  Jacobus  erat  Nazaroeus :  unde  vino, 
carne,  animatis  omnibus,  oleo,  balneis,  vcsli- 
hus  laneis,  caeterisque  deliciis  abslincbat.  Ita 
Eusebius,  Epiphanius,  etalii  citali.  Addit  Epip!.. 
ha^resi  78.  eum  sempcr  virginem  permansissc, 
putatque  hunc  illum  fuissc,  qui  relicta  sindoou 
nudus  tcmporepassionisChrisliaufugit :  idcirco 
id  opinattis,  quod  S.  Jacobum  lineam  sindonem 
scmpcr  indueresolitum  constet.  Tradit  insuper 
cum  nudis  pcdibus  incedere  consuevisse. 

Quinto,  S.  Jacobus  fuit  post  S.  Petrum  Eccle- 
siac  ct  fidci  columna,  uti  eum  nuncupat  S.  Pau- 
lus  Galat.  2.  9.  ubi  quoque  asserit  se  cum  eodein 
contulisse  suum  Evangelium  ,  aetn  vacuum  cur- 
rcremf  inquit,  aut  cucurrissem.  Unde  Pctrus  «• 
carcere  per  Angelum  liheralus  illico  hujtis  rci 
nunciummisit  adJacohum,  Act.  12.  17.  Hinc  ct 
Judas  scrihit  et  gloriatur  se  fralrcm  Jacobi;  ei 
niatcrejus,  etiamsi  plurcshabuerit  filios,  cos- 
que  Aposlolos,  a  digniori  tamcn  vocatur  matcr 
Jacobi,  Marci  1G.  1. 

Sexlo,  S.  Jacobus  fuit  proprius  Judacorum 
Pastor  etpatronus.  Unde  uteos  sihi  conciliarcl. 
ctad  Christum  traduceret,  servavit  lcgemMosi, 
licct  jam  moriuam,  sed  necdum  mortifcram: 
quin  et  S.  Paulo  eamdem  servandi  auctor  fuii , 
uteum  stiis  Judaeis  acceptum  facerel  ct  conci - 
liarct,  itaque  saluti  Pauli,  communiquc  paci  ei 
concordiae  consuleret.  Actor.  21. 18. 

Scptimo,  Clemens  Alexand.  lib.  7.  Hypotypos. 
et  ex  co  Euscb.  lib.  2.  Histor.  cap.  1.  trai.unt 
Christum  post  Ascensioncm  suani,  siugiilareiu 
qiiamdamcognitioncm  impertii$seJacoboJti»lo, 
Johanni  et  Pctro,  quam  deiodu  illicaeteris  Apos- 
lolis  communicaiint,  hi  70.  diseipulis.  Und'- 
Rabanus  I.  dc  Unhcrso  c;ii>.  5.  ;.ii  JacoLum  bau 


ZtOG 


PROOEMIUM  COMMENTAMORUM  IN  EPIST.  S.  JACOBf. 


Epistola  legentibus  immcnsam  scientiae  clarita- 
tem  infundere  :  oa  onini  complectitur  omnem 
Christiaiuu  doctrinae  et  vitce  perfectionem. 

Octavo,  S.  Jacobns  orat  vita?  adeo  sublimis  ot 
exomplaris  j  ut  videreturesse  speculumctimago 
coeli  vitacque  ccelestis,  quam  agunt  Angeli  et 
Sancti  in  Paradiso.  Hinc  perdius  et  pernox  in 
oralione  cum  Dco  ot  Angelis  versabatur.  Hinc 
et  Cbristi  vultus  moresque  in  co  quasi  in  vivo 
antitypo  rosplondcbant.  Quocirca  fidelcs  post 
Cbrisii  in  ceelum  ascensum,  e  variis  provinciis 
certatim  Hierosolymam  pergebant  S.  Jacobi  vi- 
dendi  causa,ut  in  eo  viderent  et  intuerentur 
Christum,  ob  miram  quam  cum  eobabebat  per 
omnia  simililudinem.  Ita  S.  Ignatius  epist.  ad 
S.  Joan.  Evangel.  (vel  quisquisesl  Auctor  :  nam 
multi  docti  censent  non  csseS.  Ignatii)  scribit 
se  cogitare  pergere  Hierosolymam,  ut  videat 
S.  Jacobum  quasi  vivain  Christi  effigiem.  Hinc 
etiam  JudasChristnm  prodilurus  Judacis,  eis  os- 
culi  signum  dedit,ut  co  Christum  agnoscerent, 
ne  proeo  Jacobum  Christisimillimum  compre- 
henderent.  Vere  Plato  in  Theaeteto  :  Deo ,  ait, 
nihil  cst  simdius ,  quam  cum  cx  hominibus  atiquis 
justissunus  est.  In  hoc  enimvcra  hominis  prcestan- 
tia  versatur. 

Nono,  tradunt  multi  veterum  S.  Jacobo  con- 
oessumfuisse  ingrediinSancta  sanctorum,  quod 
ex  lege  Dei  Levit.  16.  2.  Hebr.  9.  7.  soli  Pontifici 
licebat,  idque  semel  tantum  in  anno,  nimirum 
in  festoexpiationis.  IdS.  Jacobo  concessum  tra- 
duntS.  Hioron.  in  Catalog.  Script.  Eccles.  in  Ja- 
cobo,  S.  Epiphan.  haeres.  29.  Euseb.  lib.  2.  Hist. 
c.  22.  vel  23.  Hegesippus  lib.  f>.  etexiis  Nicoph. 
Abdias  et  alii.  Hoc  multis  viris  doclis  videtur 
incredibile,  tum  quia  Judsei  erant  suae  legis  et 
rituum  observantissimi ;  tum  quia  iidem  summi 
erant  Cbristiet  Christianorum  hostes.  Sedtanta 
ostPatrum  quos  jamcilavi,  fides  et  auctoritas  , 
utei  refrigari  non  liceat.  Quid  ergo?  Tempera- 
mentores  eget,  suaderique  potest,  si  dicamus, 
non  passim  et  communiter  id  S.  Jacobo  fuisse 
permissum,  sedrarisduntaxatcasibusutsiv.  g. 
fulmen  incidisset  in  Sancta  sanctorum  ;  si  casu 
Cherubim,  propitiatorium,  vel  arca  corruisset; 
si  quis  locum  sanctum  violasset  ;  sicuti  enim 
Pilatus  statuam  Caesaris  inurbe,  et  forte  intem- 
plo  collocavit,  teste  Josepho  lib.  2.  de  Belloc.  8. 
sic  forle  et  praeses,  vcl  miles  aliquisRomanus, 
utgratificaretur  Caio  Caligulae  Imper.  (  qui  Ju- 
rioeis  infensus  erat,  abeisque,  aeque  ac  a  ceeteris 
gentibus,  volebat  adorari  ut  Deus,  ideoque  sui 
imaginem  collocari  jusserat  in  tempio  Hieroso- 
lymitano,  ut  patet  ex  Philone  Logat.  ad  Caium) 
statuam  ejus  collocavitinSanctosanctorum,etc. 
Tunc  enim  ut  illud  violatum,  vel  mutilatum 
purgarent  etinstaurarent,  aut  incendiiet  ruime 
periculo  eripercnt,  necesse  erat-eo  immitti  vi- 
rum  eminentis  dignitatis,  sanclitatis  et  sapien- 
tiae,  quiid  praistaret,  aut  quidfactoopusrenun- 
tiaret.  Jacobo  autem  nemo  eratdignior,  nemo 
sapientior ,  ncmo  sanctior.  Adde,  quod  ipsepro- 
prius  erat  Episcopus  etPontifex  Hierosolymee,  et 
ut  talis  colebatur  non  solum  a  Christianis,  sed 
otiama  Judaeis,  qui  eum  ob  lenitalem,  sanctita- 
tom,charitatem,etc,  amabantetreverebanturut 
pareutem;  praesertim  quia  ipse  Judaeorum  et 
Judaismi  etat  observans  ettutor,  uti  paulo  ante 
dixi.  Imo  longe  praeferebant  eum  suo  Pontifici 
Anano,  et  similibus,  qui  vel  intrusi  erant  a  Ro- 
manis,  vel  simoniaci  pecunia  emerant  Pontifi- 


calum,  vel  illum  avare,  impure  et  indigne  ad- 
ministrabant.DeniqueS.  Jacobusobabstincntiam 
orationem  et  zelum ,  non  tam  videbatur  csse 
homo  quam  Angelus,  cui  soli  jure  deberiaditum 
in  Sancta  sanctorum  censebant  Judaei.  Atque 
hincnonnulli,  ut  Salmeronhic,  opinantur  hanc 
fuisse  causam  martyriiS.  Jacobi ,  nimirumquod 
Ananus  Pontifex  non  ferens  Pontificatus  socium 
etasmulum  S.  Jacobum,  dolensque  eumsibiapo- 
pulo  antcferri,  eumquasi  Judaismi  eversorem  et 
ChrisliacChristianismipraeconemcitarit,etapud 
suos  logis  Mosaicae  zelotas  reum  capitis  egerit. 
Confirmat  haec  omnia  testimonium  Josephi,  qui 
ovorsionom  Hierosolymae  factama  Tito  asscribit 
caedi  S.  Jacobi  lib.  20.  Antiq.  cap.  16.  uti  eidem 
oamdom  asscribuntS.  Hieron.  in  Jacobo.  Euseb. 
lib.  2.  Histor.  cap.  22.  Origen.  1.  1.  contra  Cel- 
sum,  Isidorus  lib.  de  Vita  et  morte  Sanctorum 
c.  79.  Ex  quibusfacilecolligas,  quanta  S.,Jacobi 
fuerit  sanctitas,  aequeac  sanctitalis  et  dignitatis 
opinio  apud  Judceos.  Tanti  est  virtus,  tanta  vis 
sanctitatis,  quae  amicat  amicos  pariter,  et  ini- 
micos. 

Sic  S.  Franciscus  Xaverius  sua  sanctitate  ad- 
mirationi  fuit  Bonziis,  licet  Christi  hostibus ,  ac 
otiamnum  est  infidolibus  in  India,  qui  eum  Pa- 
trem  sanctum  vocant  et  invocant,  ac  seepe  ejus 
intercessionesanitatom,  vitam,  aliasquegratias 
por  miraculum  a  Doo  nanciscuntur.  Audi  Tur- 
sollinumin  ejus  Vitalib.  2.  cap.  11.  Vutgo,  in- 
qnit,  Magnus  Pater  vocabatur.  Rex  Travancoridis 
tolo  rcgno  suo  edixit ,  ut  Magno  Patri  omnes  oh- 
lcmperarenl ,  aique  ac  sibi.  ldem  cap.  9.  narrat 
Biachmanas,  licet  infideles,  audita  Francisci 
doctrina,  euin  amplexatos  esse,  illamquemiri^ 
oxtulisse  laudibus. 

Sicetejusdiscipulus  GasparBarzaeus^obsanc- 
tilatem  quasi  Propheta,  vel  Angelus  coelo  lapsus 
cultus  fuit  a  Saraconis  juratis  Christi  inimicis. 
Nam  et  iloxis  in  terram  usque  poplilibus  illum 
salutabant,  et  manum  ejus,  quin  et  veslem  ac 
pedum  vestigia  osculabantur.  Vocabant  eum  Za^ 
chariae  filium,  quasi  atterum  S.  Joannem  Daptis- 
tam,  magnumque  Christianorum  Caciz  :  quin,  et 
nocte  intempesta ,  cum  multis  facibus  in  templum 
suum  [Coranum  vocant)  mdgno  comitatu  induxe- 
runt ,  et  ad  summum  usque deduxerunt ,  idquespcc- 
tante  et  admirante  tota  civitate  Armusiensi.  Et  ta- 
men  etiam  proposita  morte ,  ne  ex  atiena  secla 
quisquam  ingredialur,  Mahometanis  legibus  est 
interdictum.  Verum  itli  sic  Mahometem  explica- 
bant,  notuisse  illum  tam  insignem  virtule  virum 
cxcludere,  ait  Noster  Trigautius  inejus  Vita  1.  2. 
c.  l£i.  Similimodo  legem  explicabant  Judaei,  no- 
luisse  illam  S.  Jacobum,  tam  eximiae  dignitatis 
et  sanclitatis  virum,  ea  comprebendi.  Namprop- 
lcr  summum  sapientia?  et  pielatis  studium,  quod 
in  vita  assidue  excoluerat ,  ab  omnibus  justissimus 
putabatur,  ait  Eusebius  1.  2.  Histor.  cap.  22.  Unde 
ct  populus  fimbriam  vestimenti  ejus  cerlalim 
cupiebat  altingere,  ait  S.  Hicron.  Quare  quod 
S.  Epiphan.  loco  jam  citato  asserit,  S.  Jacobum 
fuisse  sacerdotem  legis  voteris ,  ideoque  admis- 
sum  ad  sancta  sanctorum,  meritoabaliisomni- 
bus  rojicitur  quasi  falsum,et  quasi  insufficiens. 
Soli  enim  Pontifici  licebat  ingredi  in  Sanctum 
sanctorum.  Constat  autem  S.  Jacobum  nonfuisse 
Pontificem  Aaronicum.  Denique  opinantur  non- 
nulli  legem  illam  Levit.  16.  2.  ut  nemo  ingre- 
diatur  Sanclum  sanctorum  nisi  Pontifex  semel 
jn  anno,  limitandam  esse  ad  ingressum  solen- 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  1N  EPiST.  S.  JACoBI. 


W 


nem,  quo  scilicetrcs  divina  solcnnitcr  facienda 
crat  in  Sancto  sanclorum  :  nain  transaclo  illo 
n-inporc  licuisse  iis,  qni  in  sauciiiate  erant  in- 
signes  ,  qualis  cratS.  Jacobus,  ingredi  Sanciuin 
v.uictoruin.  Probant  cxco,  (|iiodS.  Evodiussuc- 
<  (  ssorS.  Pclri  in  talhcdra  Antiocli.  apudNiccph. 
lili.  2.  cap.23.  terman.  tonstant.  Patr.  ctteor- 
giiis,  Niconicd.  orat.  dc  ohlat.  Mariae,  ac  Andreas 
Crctcusis  de  clormitione  Deiparae,  asscrant 
I'..  Virginem  pnesentatam  in  ternplo,  hahilasse 
iu  adyiis  ct  in  Sancto  sanctorum.  lta  ccnsetnos- 
tcr  thristoph.  a  taslro  inllist.  Deip.  c.  3.  Vcrum 
lex  illa  Levit.  16.  2.  non  vidctur  hanc  limitatio- 
ncin  pati ,  uti  graviter  docet  ihidem  Ahulcns. 
ncccaetcraj  virgines,  inter  quasdcgehatB.Virgo 
hahitarunt  in  Sanclo  sanctorum,  sed  inatrio  ad 
ostium  tabernaculi,  ut  dicitur  Exod.  38.  8.  et  1. 
Rcg.  2.  22. 

Deciino,  S.  Jacobus  primus  Missac  sacrificium 
solenmitcr  cclchravit,  ut  indicat  sexta  Synodus 
dc  consecr.  dist.  1.  cap.  Jacobus,  ejusque  cele- 
hrandi  formam  ,  et  ritum  praescripsit.  Extat 
ctiamnum  MissaS.  Jacohi,  quamnon  apocryphi 
cujuspiam,  sed  ipsius  S.  Jacobi  esse,  palet  lum 
ex  scnsu  et  consensu  Doctorum  et  fidelium  in 
toncilio  Trullensi,  tum  cx  Proclo  Archiep.  tons- 
tant.  in  Concilio  Ephesino,  tum  ex  tyrillo  Hiero- 
solymae  pariter  Episcop.  qui  catcchcsi  5.  ora- 
tiones  mystagogicas  hahct  acccptas  ex  Missa 
S.  Jacobi;  ut  lllud  ,  quod  sacerdos  alta  voce  di- 
ceret,  Sursunicorda  ;  et  quae  de  immensa  gloria 
Dei  pracfari  soleat  ante  sacra  mysteria;  quod 
idem  dieeret  :  Orate  pro  vivis  et  dcfunctis;  quod 
Diaconus  ante  sumptioncmdivinorummysterio- 
rum  inclamarct  :  Osculamini  inviccm  in  osculo 
sancto  :  atque  ea  accepluris  intonaret  Sancta 
sanctis,  populus  vero  responderet  :  Unus  cst 
sanctus;  quod  cantorcs  inter  sumplionemS.  Bu- 
eharistire  illud  Psahn.  33.  concinercnt :  Gustaie 
el  vidcte ,  quoniam  suavis  est  Dominus ;  et  plura 
hujusmodi.Vide  SixlumSenensem  lib.  1.  Bibl.  ia 
Jacobo,  et  tlaudiumSainctcspnefat.  inLilurgias 
cap;  8.  Iline  ct  S.  Ignal.  epist.  ad  Heronem,  ait 
S.  Stcphanum  fuisse  Diaconum  S.  Jacobi,  eique 
mlnistrasse.  ldcm  Ignaiius  cpist.  5.  ad  Trallia- 
nos  :  Qttid  vero,  inquit,  Diaconi  nisi  imilatorcs 
angclicarttm  virtutum?  qui  purum  ct  inctdpatum 
ministcrium  itlis  (  saccrdotibus  )  exhibent  ,  ut 
S.  Stcphanus  D.  Jacobo ,  Tirnotlfttsrt  T.inus  Pattlo, 
Anacletus  ct  Clemens  Petro.  Qui  igilur  his  nou 
ohcdit ,  athcos  prorsus  et  impius  cst.  Porro  sanc- 
lusSlephanus  S.  Jacobo,  antequam  ipsecrearc- 
tur  Episcopus  Hierosolymae.  Nam  creatus  est 
postridic  necis  S.  Stephani,  puta  die  27.  Dec. 
ut  superius  dixi  ex  Bcda.  Olim  extabat ,  et  etiam- 
uum  extatEvaiiRclium  tituloS.  Jacobi,  sed  sup- 
posititium  :  fuit  enim  pseudoevangelium.  Ita 
Baronius. 

Undecimo,  S.  Jacobus  interfuit  primoConcilio 
Hlerosolvmitano,  primusque  post  S.  Petrum, 
utpoteHierosoiymaD  Episcopus,  senlcntiamdixit, 
nimirum  Christianos  non  obligare  lege  et  legaji- 
hus  Mosis,  Actor.  15.  13.  Uncle  ad  Episcopalis 
dignilatis  ornamenlum,  S.  Jacobus  in  capite 
gestavit  laminain  auream,  quasi  insigne  tam 
Pontidcatus,  quam  regni  Christi ,  instar  Melchi- 
scdech  ,  ita  ut  regnum  David  una  cttm  Pontiftcatu 
transtulerit,  ac  targitus  sit  scrvis  suis ,  id  cst , 
Ponttficibus  Cathoticai  Ecctcsia',  inquit  S.  Epiph. 

!'®rk  n  ot  78,  ac  Hipron-  1"  Jacobo,  ctad  ta- 
/ai.  2.  Pontifcx  enimAaronicus  cum  cidari,  sive 


tiara  quam  portabat  in  caphe,  ei  alligaiam  la- 
minain  auream  geslabat in  fronte,  cui  inscrip- 
tuin  viiitSanctum  Domino;  ut  signilicaretur  euoi 
esse  Pontilicem  Dci  summi  et  sanctissimi.  Sic  et 
S.  Joannem  Apostolum  gestasse  laininamauream 
instar  coronac,  tradit  Polycrales  apud  Euseh. 
lib.  5.  Histor.  c.  13.  Eamdem  gestasse  caeteros 
Aposiolos,  indequenunc  Episcopos  gestare  mi- 
tiam   [ircliosam,   eo  quod  regali  fungantur  sa- 

<  rrdotio,  tancpiam  Christi  reges  ct  sacerdotes 
censet  tardin.  Baronius  anno  thrisli  3/i.  p.  263. 
UucIeEuscb.  lib.  10.  Ilist.  cap.  u.  ita  Episcopos 
compellat  :  Amici  Dci  ct  saccrdotes ,  quisacra 
podereccclestisque  gloria;  corona,  et  divino  chris- 
vutte,  denique sacerdolali  S.  Spirilusstola  decorati 

<  siis.  Traclit  Eusebius  lib.  7.  Hislor.  cap.  lq.  ca- 
thedram  S.  Jacobi  ad  sua  u»que  lempora  reli- 
giose  asservalam.  Quam,  inquit,  Episcopi  qui 
itlic  ordine  successerant ,  pcrmagni  a?slimanl. 
Unde  liquet,  thrislianoseamextulisse  Hieroso- 
lyma  anteobsidionem  Titi  :  alioqui  enim  cum 
caeteris  in  ea  conflagrasset,  inquit  Baron.  anno 
thrisli  G8.  c.  51. 

Duodecimo,  S.  Jacohus  pro  thriato  gloriosum 
ohivit  martyrium.  Epiphanius  lneresi  78.  tradit 
S.  Jacobum  ad  decrcpilam  vixisse  ictatem,  et 
occubuisse  anno  ajtatis  9G.  post  Ascensionem 
thristi  2A.  Sed  aliipassim  tradunt eumoccisum 
anno  Neronis  7.  qui  fuit  i\  Nativit.  thristi  63.  a 
passione  etAscensione  29.  ac  consequenter  toti- 
dem  puta  29.  annis,  eum  praefuisse  Ecclesiae 
Hierosolymitanae.  Vix  ctiam  credihile  videtur, 
eum  occisum  anno  retalis  96.  Sic  enim  cum  a 
Christo  vocatus  cst  ad  aposlolatum,  fuissetpene 
septuagenarius.  Quis  crcclat  tam  senem  elcclum 
ad  labores  Aposlolicos,  praesertim  cum  cajteri 
Apostoli  a  Christo  electi  fuerint  juvcncs '? 

Porro  vitam ,  mortcm  el  martyrium  ejus  gra- 
viter  etgraphicc  ita  describit  et  enarratex  Cle- 
mente  Alexandrino  et  Hegesippo  Eusehius  lih.  2. 
Hist.  c.  22.  Jacobus,  inquit,  ab  utero  malris  sux 
sanclus  fuit ,  vinumet  siccram  non  bibit ,  anima- 
tittm  camibus  se  abstinuit  :  macttla  caput  cjus 
nunquam  rasttm  fuit,  neqac  corptts  oieo  pcrunctum 
attt  balneis  lotum.  Ilttic  uni  liccbat  in  Sancta  sanc- 
torumingredi;  vestibtts  cnim  utebalur  non  laneis, 
scd  linteis  duntaxat.  In  tcmplum  soltts  intrarc  so- 
littts  est,  atque  ibi  gcnibus  humi  positis  pro  populi 
peccatis  veniam  postulare  :  cttjus  gentta,  quod  tam 
assidue  tum  ad  Deum  auguslc  sanctcqttc  adoran- 
dttm ,  tumctd  veniamprecibtts  populo  cxposcendam 
procumbebat ,  cameli  inslar  tubcrculis  conlraclis 
obdttrttcrunt.  Qui proptcr singtilaremjuslilia? pras- 
tanliam,  Justi  et  Oblia^  (qttod  Latine popttli prx- 
sidittm  dici  potest,  etjustitia)  nomcn,  sicttt  Pro- 
phetx  de  eomemorant,  invenit.  Qttibttsdamigilur 
ex  septem  scctartnn  fautoribtts  in  popttlo  sparsa- 
rum,ct  a  tne  llistoria  anle  dcclaratarum,  ab  eo 
sciscitantibus,  quodnam  essct  ostittm  Jcstt?  lles- 
pondit ,  Jcsttm  csse  Satvatorem.  Ex  qtiorum  nu- 
mcrononnuliicrcdidcrunt  qttodJestts  essct  Chrislus. 
Sectx  atttcmsupradicta;  neqttc  carnis  rcsttmctio- 
nem  fore ,  ncqttc  ttlltim  vcnlurttm ,  qtti  cuique  sit 
pro  his,  qtttf  rccle  aut  sccus  gcsserit  in  vita,  mer- 
ccdcm  rcddilttrtts ,  omnino  credidcrttnt.  Vcrttm 
quotquot  crcdidcrunt ,  Jacobi  pradicationect  hor- 
latu  crcdidcrunt.  Ergo  cum  plcrique  etiam  ex 
principibus  viris  fidcm  csscnt  amplexati ,  nonnulti 
ex  Scribis ,  Pharisa;is,  et  reliquis  Judxis  lumul- 
tttari  atqttc  adco  vocifcrari  caperunt ,  qttod  univer- 
sus  fcrc  popultts  Jcsttm  cxistimabat  vcrum  cssc 


u98 


PHOOEMIUM  COMMENTAIUORUM  IN  EPIST.  S.  JACOBI. 


Christum.  Qui  ctiam  ad  Jacobum  profecti,  sic  eum 
rompellarunt :  Te  obnixe  oramus ,  utquoniampo- 
pulus  fide  in  Jesum ,  perinde  acsi  vere  esset  Christus 
roltata,  in  gravem  errorem  delapsus  est,  ettm  ab 
luic  opinione  avoces ;  atque  ul  omnes  etiam ,  qui 
liodie  ad  festum  diem  Paschatis  celebrandum  con- 
venerunt,  de  Jesu  rectevereque  erudias ,  te  etiam 
atque  ctiam  obtestamur  :  tibi  enim  omnes  fidem 
adhibcmus ,  nec  nos  solttm ,  sed  tota  etiam  multi- 
tudo  perhibet  testimonium  quodjttstus  sis,quodque 
■personam  non  respicias.  Persuadeas  igitur  populo 
de  Jesu,  ne  erret :  etenim  et  universtts  populus,  et 
nos  omnes  tibicredimus.  ldcirco statue  teipsumsu- 
perpinnam  tcmpli,  ut  de  superiori  loco  cunctis  pers- 
picutts  sis ,  atqtte  adeo  ttta  verba  a  tola multitudine 
facile  et  sine  impedimentoaudiantur.  Propterfes- 
tumnamque  Paschatis  non solum  omnes  Jttdxorum 
tribus,  sed  mulli  etiam  ex  Gentibus  convenerant. 
Proinde  Scribx  et  Pharisai,  quos  supra  posuimus, 
Jacobo  supra  pinnam  tempti  cotlocato  cozperunt 
exctamare ,  et  dicere  :  O  Jttste ,  cui  merito  omnes 
debemus  ftdem adjungere ;  quoniam  populusJesum 
cruciftxum  imitando  aberravit;  tu  idcirco  nobis 
commonstra ,  qttod  sit  ostium  Jesu  cruciftxi.  Qui 
clara  voce  sic  respondit  :  Qttid  me  interrogatis  de 
Jesu  ftlio  hominis?  Ipse  sedet  in  ccelo  a  dextris 
magna  virtutis  et  potentia  Dei,  el  in  nubibus  cwli 
venturus.  Haec  expressaet  publica  Christi  profes- 
sio  causa  fuit  ejus  martyrii,  quod  proinde  evi- 
dens  fuit  et  illustre.  Subdit  eniin  Euseb.  Atque 
cummutti  plene  essent  persuasi,  et  ob  Jacobi  tesli- 
monium  Deum  laudibtis  inccelum  ferrent ,  dice- 
renlque  Osanna  ftlio  David  :  Scriba?  et  Pharisaiide 
integro  cozperunt  primum  ita  inter  se  colloqtti : 
Mate  certe  et  infeticiter  cecidit,  ut  istud  testimo- 
nium  nostraoperaJesu  tribueretur.  At  conscensis 
gradibus  iilum  dejiciamus  pracipitem,  ut  homines 
tnde  perterrefacti,  nutlam  ftdem  ejus  doctrina  ad- 
hibeant.  Deinde  clamare  ac  dicere  :  Ojustus  etiam 
crravit.   In  quo  eloquia  sacra  apud  Sapientiam 
scripta  plane  expteta  fuere  :  Toltamus  e  medio  jus- 
tum,  quoniam  nobis  molestia  est  et  incommodo. 
Quocirca  fructus  operum  suorttm  comedent.  Tan- 
dem  ergo  adolescentes  J ustum  prmcipitem  dederunt 
dixeruntque  ipsi  inter  se ,  Jacobttmjustum  obruere 
oportere  lapidibus.  Et  qttoniam  dejectus  in  praceps 
non  statimmortem  obiit,  sedvultu  sursum  sublato 
genibusqueflexis  dixit  :  Obsecro  Domine  Pater  da 
iltis  veniam ;  nesciunt  enim  quidfaciant;  cosperunt 
saxa  in  eum  conjicere,  cumque  tapidibus  illum 
obruere  pergerent ,  unus  ex  sacerdotibus  ex  fttiis 
Rechab,  fitii  Rechabim,  qui  sttnt  Jeremia  testimo- 
nio  commendati,  voce  emissa  contentius  dixil  : 


Quid  agitis?  Jttsttis  pro  vobis  Deum  deprecatur. 
Hominem  vero  qui  hacc  dixit,  fuisse  Simeonem 
ejus  nepotem  ex  sorore,  lilium  Cleophat,  tradit 
Epiphah. 

Prosequitur  Eusebius  :  Attamen  unus  ex  illis, 
qui  fullo  erat ,  arreplo  vecte ,  quo  vestes  solebat 
premere  ,  in  caput  Justi  impegit ;  ita  vitam  beato 
et  felici  murlyrii  cruciatu  affectus,  afflictusquc 
amisit.  In  quo  loco  prope  templum ,  ubi  columetta 
ejus  nomine  inscripta  adhuc  manet,  corpus  tu- 
mulo  mandatum  est.  IsteJacobus  tumjud&is,  tum 
Grxcis  charus  et  incorruptus  fuit  testis,  Jesumvere 
fuisse  Christum.  Non  multo  postVespanius  Judwam 
obsedil,  Judaosque  redegit  in  servitutem.  Hcec  Cle- 
mcntis  Historia:  mire  consentientia  Hegesippus 
ttberius  pleniusque  expticavit.  Hucusque  Eusebius 
de  nece  Jacobi  ex  dictis  auctoribus. 

Quod  vero  ad  sepulchrum  ejus  spectat,  heec 
addit  Hieronymus  :  Ejtts  sepultura  titulum  usqae 
ad  obsidionem  Tili ,  et  ullimam  Hadriani ,notissi- 
mum  habuit.  Quidam  e  nostris  inmonte  Oliveti  eum 
putarunt  conditum  :  sed  falsa  eorum  opinio  est. 
AdditS.  Hieron.  in  Jacobo,  ex  Evangelio  secun- 
dum  Hebraeos  :  Dominus ,  inquit,  cttm  dedisset 
sindonem  servo  sacerdotis  ,  ivit  ad  Jacobttm  etap- 
paruit  ei.  Juraverat  enim  Jacobus,  se  non  comestu- 
rum  panem  ab  illa  hora,  qua  biberat  calicem  Do- 
mini,  donec  videret  eum  resurgentem  amortuis. 
Rursusque  post  paululum  :  Afferte,  ait  ,Dominus, 
mensam  et  panem,statimqtte  additur  :  Tulit  pa- 
nem ,  et  benedixit,  etfregit ,  et  dedit  J acobo  Justo, 
et  dixit  ei :  Frater  mi  comede  panem  tuttm,  quia 
resurrexit  ftlius  hominis  a  dormientibus.  Quin  et 
Adrichomius  ex  Bredembachio ,  Saligniaco,  et 
aliis  in  Descriplione  Hierosolymae  numer.  210. 
describit  antrum,  in  quo  jejunus  triduoDomi- 
nicae  passionis  delituit  Jacobus,  additque  :  Ideo- 
que  Dominus  etiam  ei  post  resurreclionem  suam 
seorsim  hic  apparuit.  In  cujus  honorem  Christiam 
isto  loco  postmodum  Ecclesiam  erexerunt.  Sedhoc 
juramentum  et  jejunium  Jacobi  respuit  S.  Aug. 
lib.  3.  deConsensu  Evangel.  cap.  25.  etalii,  har 
ratione,  quod  apparitio  Christi  facta  Jaeobo,  de 
qua  Apostolus  1.  Corinth.  15.  7.  contigerit  posl 
apparitionem  factam  quingentis  fratribus.  Post 
illamenim  subdit  Paulus:Demd<?  visus  est  Jacobo. 
Illa  aulem  apparitio  Christi  facta  quingentis  fra- 
tribus ,  contigit  diu  post  resurrectionem ,  quous- 
que  Jacobi  jejunium  naturaliter  extendi  non 
potuit:nisi  dicns ™deinde,  numerum  sjgnificare, 
non  ordinem  apparitionum;  sic  ut  idem  sitquod 
insuper,  prueterea.  q.  d.  Christus  apparuit  quin- 
genlis  fratribus ,  insuper  cl  soli  Jacobo. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  /|C0 

CAPUT  PRIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

VETERI  EPISTOLARUM  MORE  ,  VARIA  ET  DISPARATA  DE  VARIIS  VIRTUTIBUS  DAT  PARTIM 
MOMTA  ,  PARTIM  PRjECEPTA.  PrIMO  ,  V.  1  .  USQUE  AD  V.  12.  DOCET  GAUDENDUM  ESSE  IN 
TENTATIONE  ,  EO  QUOD  ILLIUS  PATIENTIA  OPUS  PERFECTUM  HABEAT  ,  POSTULANDAM  ESSE 
A  DeO  SAPIENTIAM  CERTA  SPE  ET  FIDE  :  HUMILES  ET  PAUPERES  GLORIARl  DEBERE  IN  SUI 
EXALTATIONE  FUTURA  ,  DIVITES  VERO  ET  SUPERBOS  CONFUISDI  IN  HUMILIATIONE  ,  QUjE  EOS 
MOX  EXCIPIET.  SECUNDO  ,  V.  12.  USQUE  AD  19.  DOCET  ,  BEATUM  ESSE  QUI  SUFFERT 
TENTATIONEM  :  TENTATIONEM  VERO  NON  ESSE  A  DeO  :  SED  OMNE  DONUM  ET  BONUM  AB  EO  , 
QUASI  A  PATRE  LUMINUM  DESCENDERE.  TeRTIO  ,  V.  19.  USQUE  AD  22.  DOCET  FRENANDAM 
ESSE  LINGUAM  ,  IRAM  ET  IMMUNDITIAM.  QUARTO  ,  V.  22.  USQUE  AD  FINEM  ,  DOCET 
JUSTIFICARI  FACTORES  VERBI  ,  NON  AUDITORES  TANTUM.  ReLIGIONEM  ENIM  VERAM  ESSE  , 
VISITARE  PUPILLOS  ,  ET  VIDUAS  1N  TRIBULATIONE  EORUM  ,  ET  I3IMACULATUM  SE  CUSTODIRE 
AB  HOC  S^ECULO. 

1 ,  fi^^^^Ji^^CAcoBUS  Dci  et  Domini  nostri  Jesu  Christi  servus ,  duodecim  Tribubus  , 
jjquae  sunt  in  dispersione,  salutcm.  2.  Omne  gaudium  existimate  fratrer 
mei ,  cum  in  tentationes  varias  incideritis:  3.  scientes  quod  probatio  Gdei 
/vestrse  patientiam  operalur.  h.  Paticntia  autem  opus  perfectum  habet ;  ut 
jsitis  perfecti  et  integri,  in  nullo  dcficientes.  5.  Si  quis  autem  vestrum 
.indiget  sapientia ,  postulet  a  Deo,  qui  dat  omnibus  aflluenler  ,  et  non 
improperat :  et  dabilur  ei.  6.  Postulet  autem  in  fide  nihil  hsesitans :  qui  enim 
hocsitat ,  similis  est  fluctui  maris,  qui  a  venlo  movetur  et  circumfertur.  7.  Non  ergo  aestimet 
homo  ille  quod  accipiat  aliquid  a  Domino.  8.  Vir  duplex  animo,  inconstans  est  in  omnibus  viis 
suis.  9.  Glorietur  aulem  frater  humilis  in  exaltatione  sua  ;  10.  dives  autem  in  humilitate  sua  , 
quoniam  sicut  flos  fceni  transibit.  11.  Exortus  cst  enim  sol  cum  ardore,  et  arefecit  foenum  ,  et 
flos  ejus  decidit ,  et  decor  vultus  ejus  deperiil :  ita  et  dives  in  ilineribus  suis  marcescet.  1 2.  Beatus 
vir  ,  qui  suflert  tentationem  :  quoniam  cum  probatus  fuerit ,  accipiet  coronam  vitae ,  quam  repro- 
misilDeus  diligentibus  se.  13.  Nemo  cum  tentatur ,  dicat,  quoniam  a  Deo  tentatur  :  Deus  enim 
intentator  malorum  est :  ipse  autem  neminem  lcntat.  14.  Unusquisque  vero  tenlatur  a  concupis- 
centia  sua  abstractus,  et  illectus.  15.  Deinde  concupiscenlia  cum  conceperit ,  parit  peccatum  : 
peccatum  vero  cum  consummatum  fuerit,  generat  mortem.  16.  Nolite  ilaque  errare  fralres  mei 
dilectissimi.  17.  Omne  datum  optimum,  et  omne  donum  perfectum  ,  desursum  est,  descendens 
a  Patrc  luminum  ,  apud  quem  non  est  transmulatio ,  nec  vicissitudinis  obumbratio.  18.  Volun- 
tarie  enim  gcnuit  nos  verbo  veritatis  ,  ut  simus  inilium  aliquod  crealurae  ejus.  19.  Scilis  fralres 
nici  dileclissimi.  Sit  autem  omnis  homo  velox  ad  audiendum :  tardus  autem  ad  loquendum  ,  et 
tardus  ad  iram.  20.  lta  enim  viri ,  justitiam  Dei  non  operatur.  21.  Propter  quod  abjicientes 
omnem  immunditiam,  et  abundantiam  malitiae,  in  mansuetudine  suscipite  insitum  verbum  ,  quod 
potest  salvare  animas  vestras,  22.  Estote  autem  factores  verbi ,  et  non  auditores  tantum , 
fallentes  vosmetipsos.  23.  Qni  si  quis  auditor  est  verbi  ,  ct  non  factor  :  bic  comparabitur  viro 
ronsideranti  vultum  nativitatis  suae  in  speculo.  24,  Consideravit  cnim  se  ,  et  abiit ,  et  statim 
oblitus  est  qualis  fucrit.  25.  Qui  aulcm  perspexerit  in  Icgem  perfectam  libertatis,  et  permanserit 
in  ea ,  non  auditor  obliviosus  factus  ,  sed  factor  operis  :  hic  bcalus  in  faclo  suo  erit.  26.  Si  quis 
autem  putat  sc  religiosum  csse  ,  non  rcfrenans  linguam  suam  ,  scd  educens  cor  suum  ,  huju.> 
vana  est  religio.  27.  Keligio  munda  et  immaculata  apud  Dcum  cl  Patrem  ,  haec  cst :  Visitarc 
pupillos  et  viduas  in  tribulatione  corum ,  et  immaculatum  se  custodire  ab  hoc  soe^ulo. 

1.  JAConrs.  ]  Nomen  hocaccepit  a  prinio  duo-  nueril  plantam  fralris  sui  Esau;   quo  porlento 

oYciui  Tribuum  parenlc  et  Palriarcha ,  qui  dic-  signilicahatur ,  quod  cuin  essel  supplanlaturus, 

tus  est  Jacoh,  id  est  supplantator,  a  Rehecca  eique  ejus  primogcniluia' callidc  prairepturus, 

malre,  co  quod  in  utero,  dum  nascerelur,  te-  uti  dixi  Ucucs.  25.  25.  Simili  modo  S.  Jacohus 

COr.NKI..    A   l.APIHK.   to\i.    X.  53 


MO  COMMENTAIUA  IN  EPIS 

iliabohim,  ejusque  filiiim  Simonem  Magam  cum 
suis  supplantavil.  Sic  Saulus  nomen  accepit  ii 
Saule  primo  rege  suaa  tribus  Bcnjamin.  Et  sicut 
Saul  Davidem,  ita  Saulus  persecutus  est  Ghris- 
tum  etChrislianos. 

Mystice,  Jacob,  id  <-st  lnctator,  est  quivis 
Christianus  :  liic  enim  ad  ducllum,  et  singulare 
certamen  provocat  daemohem,  carncm  etmun- 
(lnin,  totumque  infcfrnunii  Unde  est  pugil  el 
athlela  ChriMi,  ait  S.  Dionys.  c.  2.  Eccl.  Hier.  el 
a  Chrlsto  dicitur  Christianus,  quasi ab  unguenle 
unclus  adspiritualeni  luctam,  quo  tota  vitacuni 
hostibus  confiigere  debet.  Ita  S.  August.  tract.  33. 
in  Joann.  Idipsum  repraesentavit  Jacob  luctans 
cumAngelo,  Gen.  32.  2/i.  ut  docelTheod.  ibid. 
qiiaest.  91. 

Di.i  et  Domixi  nostui  Jesu  Curisti.  ]  Primo , 
Graxi  apud  OEcum.  per  Deum  inteiligunt  Deuin 
Patrem  ,  per  Dominum  ,  Deum  Filium,  quasi 
utriusquepersome  divinae  servum  se  proliteatur 
Jacobns;  utpote  quarum  una  cademque  fit,uti 
cssentiact  operatio,  ita  etauctoritas  ad  dignitas. 
Secundo,  alii  per  Deam  accipiuntS.  Trinitalem; 
per  Dominum ,  Christumqna  homo  est.  Tertio, 
etgenuineS.  Cyrill.  lib.  12.  Thesaur.  c.  13.  Tho- 
mas  Anglicus,  Dionys.  et  alii  ccnsent  eamdem 
personaru,  scilicetFilium,  putaJesum  Christum, 
vocari  liic  Deum  ct  Dominum,  ut  duac  Christi 
naturac  significenlur;  in  Deo  divina,in  Domino 
liumana.  Autcerte,  quia  epithetum  Deo  pro- 
prium  est,  Dominus  :  Deo  enim  proprie  com- 
petit  plenum,  transcendenset  universaledomi- 
nium  in  res  omnes,  juxta  illud  Virgilii  ^Eneid.  1. 

0  qui  res  Iiominumque  Deumque 
^ternis  regis  imperiis,  el  fulmiue  terres. 

Unde  et  illud  Martialis  irridentis  Domitianum 
Imp.  qui  Dcus  haberi  et  coli  volebatj 

Ediclum  Domini  Deique  nostri. 

Testeenim  Suetonio  in  Dormitian.  c.  13.  tanta 
arrogantia  dictabat  Domitianus  epistolam  ,  ut 
sicinciperet :  Dominus  etDeusnoster  sic  fierijubet. 

Notat  S.  Chrysost.  liom.  9.  in  epist.  ad  Coloss. 
nomenDomini,  Trinitatis,  aut  Christi  epistolis 
rebusque  omnibus  a  fidelibus  praefigi  solitum. 
Quia,  inquit,  ubicumque  fuerit  nomen  Domini,ibi 
prospera  erunt  omnia;  vudloque  magis  nomen 
Cliristi,  quam  Consulum,  securitatem  litteris  ad- 
dit.  Ita  Christianos  solere  quibuslibet  litteris  et 
monumentis  praefigere  nomen  Christi,  aut  sig- 
num  crucis  docet  noster  Gretserus  1.  3.  de  Cruce 
c.  9.  et  seq. 

Moraliier  ct  nervose  Primatticius  notat,  per 
t6  Dci  significari  et  commendari  nobis  excellen- 
liam  Majestatis  divinac;  per  t6  Domini,  immen- 
sam  cjusdem  potestatem ;  per  tbnostri,  infinitam 
ejus  charitalem  ;  pevrbjesu  Christi,  regalem  et 
sacerdotalem  ejus  dignitatem. 

Jesu  Christi  servus.  ]Non  se  vocat  Apostolum, 
sed  scrvum  Christi.  Hinc  aliqui  opinati  sunt,  Ja- 
cobum,  qui  fuit  auctor  hujus  epistolae,  non 
fuisse  Aposlolum.  Distinguunt  enim  ponuntque 
tresJacobos,  primum  Zebedaei,  secundum  Al- 
phau,  utrumque  Apostolum,  tertium  fratrem 
Domini  ,  qui  fuerit  Episcopus  duntaxat  (non 
Aposlolus)  Hierosolymse,  scripseritque  hanc 
cpistolam.  Ita  Clemens  lib.  2.  Constit.  cap.  59.  el 
lib.  G.  cap.  12.  et  Turrianus  ibidem.  S.  Hieron. 
inlsai.ne  17.  Cyrillus  Uiercso!.  calechcsi  \h.  Favet 
S.  Anacletus,  quartus  a  S.  Petro,  epist.  2.  ubi 
riocct;  Jacobum  fralrcm  Domini  ordinatumcsse 


T.  S.  JACOBI    Cap.  I. 

Episcopum  Hierosolymae  a  S.  Petro,  Jacobo  '-t 
Joaime  fratrihus  ;  cuin  tamen  communis  senleu- 
tia  Anacleli  ibidem  ,  Cyrilli  catechesi  17.  Ainmo- 
nii,  et  aliorum  quos  cilavi  Act.  2.  l\.  sit,  onmes 
Apostolos  ab  ipso  Christo  immediate  ordinatos 
esse  Episcopos  ,  nisi  quis  dicat  Jacobum  hunca 
Christo  qiioque  ordinalum  Episcopum,  sed  in 
generc  lolius  orbis,  uti  el  caeleros  Apostolos  :  ii 
Peiro  vero  ordinatum,  id  est,  deputatum  etins- 
litutumesseEpiscopum  proprium  primae  Eccle- 
siaj.  puta  Hierosolymilanae,  non  vero  primitus 
ab  iis  consecratum,  uti  recte  observavit  S.  Chrys. 
hom.  87.  in  Joannem. 

Verum  communis  sententia  est,  duos  tantum 
fuisse  Jacobos,  eosque  Apostolos  Zebedaei  sCiti- 
cet,  etAIphaji,  qui  fuit  Episcopus  Hierosolymac, 
et  auctor  hujus  epistolae.  Id  patet  ex  S.  Paulo, 
qui  Galat.  1.  19.  dicit  se  alium  Apostolorum  non 
\idisse,  nisi  JacobumfratremDomini  et  cap.  2.  9. 
Jacobum  hunc  cum  Cepha  et  Joanne  vocat  co- 
lumnam  Ecclesiae.  Ita  sentit  et  docet  Con- 
cil.  Tridentin.  sess.  k.  Eusebius  lih.  2.  Hislor.* 
c.  1.  et  22.  Clemens  Alexand.  6.  Strom.  Chrys. 
hom.  33.  et  l\h.  in  Matth.  S.  Epiph.  hajresi  29.  et 
alii  passim,  imo  tota  Ecclesia,  quae  Jacobi  Mi- 
noris  festum  celebral  1.  Maii,  asserens  illum 
Apostolum,  fratrem  Domini ,  Alphaei  filium,ful- 
lonis  vecte  a  Judaeis  occisum.  Quarc  S.  Hieron. 
sententiam  mutavit  :  nam  epist.  103.  et  lib.  2. 
conlraPelag.  Jacobum  auctorem  epistolac  vocat 
Apostolum.  Clemenlis  libriRecognit.  dubiae  sunt 
auctoritalis.  Undeidem  Clemens  epist.  1.  adJa- 
cobum  hunc,  asserit  eum  a  Christo  immediate 
ordinalum.  Idemasserit  Eusebius,  Dorotheusin 
Synopsi,  et  alii.  Hinc  a  S.  Jacobo  Ecclesia  Hiero- 
solymitana  dignitatem  Patriarchalis  Ecclesia^ 
obtinuit,  aeque  ac  Antiochcna  et  Romana,utpote 
in  quibus  per  se  sedit  S.  Petrus  ;  alque  Alexan- 
drina,  in  qua  sedit  S.  Petrus  per  S.  Marcum 
suum  discipulum.  Patriarchales  enim  Ecclesia: 
sunt  Apostolicse,  et  ab  ipsis  Apostolis  fundatoe 
et  inslitutae.  Porro  Hierosolyma  non  tempore 
S.  Jacobi,  utpotemox  evertenda  a  Tito,  sed  diu 
postea  i\  Vigilio  Papa  hanc  dignitatem  obtinuit, 
uti  dixi  Act.  11.  25.  et  26. 

Causae  ergocur  S.  Jacobus  scribat  se  servum 
Christi,  non  Apostolum,  sunt  variae.  Primaest, 
studium  humilitatis  et  modestiae,  uti  ex  eodem 
B.  Virgovocavitse  ancillamDei,  Lucae  1.  38.  Se- 
cunda,  quod  Apostolus  proprie  vocetur  is,  qui 
missus  a  Christo,  per  orbem  evangelizatum 
discurrit.  Jacobus  autem  non  discurrit  per  or- 
bem,  uti  caeleri  undecim  Apostoli,  sed  affixus 
fuit  Judaeae  et  Hierosolymae;  ejusque  proprius  a 
ChristoetApostolis  crealusfuit  EpiscopusetPas- 
tor.  Tertia,  quia  ingens  dignitas  est,  et  summi 
honoris  titulus  esse  servumChristi.  Nam,  utait 
S.  Ambros.  Magna  dignilas  est  servum  esse  poten- 
tis  :  ergo  summa  dignitas  est  servum  esse  sum- 
me  potentis,  puta  Christi,  servire  enim  Deoreg- 
nare  est.  Quocirca  Apostoli  omnibus  mundi 
regnis  praeferebant  servitutem  Christi,  magis- 
quc  gloriabantur  quod  essentservi Christi,  quam 
si  fuissent  reges  totius  orbis,  inquit  Didymus  et 
OEcumen.  Unde  et  S.  Agatha  Quintiano  praisidi 
dixit  :  Multo  prcestantior  est  Chrisliana  humilitas 
et  servitus  regum  opibus  ac  supcrbia.  Esse  enim 
servum  Chrisli ,  est  esse  servum  aelernac  sapien- 
tia?,  justitiac,  verilatis,  bonilatis,  et  omnium 
omnino  virtutum,  quae  Chrislus  est;  uti  rccie 
dixil  Origencs.    Quarta,  rjiiia  cx  Aposfolis  soli 


S.  Pclrus  quasi  Primas,  ct  S.  Paulus  quasi  Apos- 
tolus  doctorque  ouiuium  Genlium,  antonouKis- 
lice  Apostoli  titulum  occuparunt.  Unde  nec 
S.  Joanncs,  ncc  S.  Judas  in  suis  cpistolis  sevo- 
cant  Aposlolos.  Quinta ,  quia  scrvus  Chrisli  idein 
csl  ipiod  Apostolus.  Scrvusenim  hic  nonqualem 
qualcm  siguilicat,  sed  hcro,  puta  Christo,  fide- 
lissimum,  dilcctissimum,  proximum  ct  inli- 
miiiii,  qui  cjus  res  omnes  curat,  ah  eoque  quo- 
vis  gcntium  ad  eas  convertendas  mittitur,  qui 
sane  non  alius  est,  quam  Aposlolus.  Ilinc  Judas 
cxcmplofratris  sui  Jacohi,  parilerinilioepistobc 
se  vocalscrvum  Christi.  Dcuiquc  Sixtus  Scncn- 
sis  lih.  7.  Biblioth.  ct  Eevardentius  hic  opinanlur 
nomen  Aposloli  hic  crasum  esse.  ah  aliquo  fal- 
sario,  ut  sublalo  Auclore  tollcrct  auctorilatem 
opistohe.  ,Vuu  niulli  codiccs  Eatini ,  Grajci ,  Syri 
et  Arahici  habenl  hic  nomcn  Apostolns. 

Duodkcim  Tniiums  01  1:  si  \r  i\  nisPEnsiONF. ,] 
qiuc  sunt  dispersae  inter  Gentes.  Ila  Syrus  jam 
tribubus  ,  id  cst,  Judseis  quihuslibct  qui  prog- 
nali  sunl  c\  duodccim  trihuhus.  Ncc  enim  tribus 
tolaj  dispc  rsie  fucruut,  sed  multi  cx  singulis 
trihtthus. 

Nola.  Jacob  Patriarcha  duodeeim  habuitfilios, 

pariter  Patriarchas.  Quisqtie  cnim  unam  fami- 

liain  et  tribum  (iliorutn  ct  ncpotum  ex  seprog- 

uatorum  conslituil,  eiquc  suum  nomcn  allrihuit 

ut  tribus    Juda,    l.evi  ,  Rubcn,    dicitut    familia 

prognata  ex  Juda,  Eevi,  uuben,  etc.    Inter  has 

duodecim  tribus  divisa  fuit  terra  sancta,  sive 

Judaea  ii  Josue  c.  15.  Ex  ea  saepius  ilhc  in  capti- 

vilatcm  abduclas,  el  intcr  Gentcs  clispcrsa'  fue- 

runt ,  ppaesertim  pe*  reges  Assyriorum  ,  Uabylo- 

niorum,  Syrornm,  /Egypliorum  et  Graecorum. 

Mulli  etiam  sponte  lua  e  Judoea  in  exleras  rc- 

giones  vcl  lucri,  vcl  quiclis,  vcl  parcntum,  ctc, 

oausa  ahicrunl,  ibiquc  sedes  lixerunt.   Insupcr 

Jddsei  lidelespeneomnes ,  cxccpiis  Apostolis,  in 

porsocutione  ob  S.  Stephanum  excitala,  e  .leru- 

salem  ad  aliaa  eivitates  et  regioves  profngeront 

ctdispcrsifuerunt  ut  patel  Actor.  8.  2.  Hisceom- 

nihus,   ac  pr;vserlim    dispersis   ob  ncccm  Stc- 

phani,   ut  ccnsel  Beda,    CaiMieius ,   ot  Hibora  in 

Osee  cap.  1.  hanc  epislolatn  soribit  S.  Jacnbus 

( ;r(|iic  ac  suam  S.  Petrus)  ut   sicut  praesontes 

verbo ,  ila  absentcs  scripto  doccrct ,  corrobora- 

ret  elexhorlaretiir  ad  vilain  Chiisliano  dignam. 

Erateuim   ipso  proprius  Judaeorum  Episoopus  : 

ttnde  proprie   eorum    curam   pastoralem  egit. 

Hinc  palel  Prinio,  S.  Jacobnm   hano.  epistolam 

diree.to  soripsisso  Juda-is  (idclihus,  indirocle  ta- 

mcn  otiatn  inlidelibus.  tit  vtilt  Beda,cnnsequon- 

ler  tainon  cadoin  sotipsit  ct  fidclibuso  gentili- 

late  conversis.  Hi  enitn    mnncs    oadom  Christi 

fidcm  ctvilain.  ipiam  hie  inottloat  S.  .laoobus, 

profltcbantur.   Addit  I.ucius  DextWP  in  Chronioo. 

plurimos  Judaeos  disporsos  luissc  per  Hispaniam 

iisque  utaxinie  banc  epislolam   scriptam  esso  ;< 

Jaeobo,   utpoio  ipiam    ipse  eonset    fnissc,   non 

Alphafi,  sccl  Zoheihei,  Hispanornm  Apostolorum 

ct  magistrtim  .  do  (pio  di\i  in  Prnunnio. 

Palot  Sooundo,  S.  Jacobum  non  seripsisso 
hane  opistolam  id  docem  Trihus,  qu.O  post 
schisma  facttim  pcr  Joroboam  a  duahus,  pula 
Juda  et  lSenjauiin,  landem  a  Salmanasar  adduo- 
lae  suni  in  As>vriam,  quas  Jiid;ei  fabulantur  Cas- 
pii<  monlibus  imperviis  ronoludi  cl  absoondi. 
Vim  S.  Jaoobus  ait  so  -eribere  dtiodccim  Tribu- 
biis  :  crgo  lam  duabus.  quam  dcccm  jam  diclis 
sorihit. 


COMMENTAIUA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  L  tii  1 

Salutem.]  Suhaudi  oplat  et  prcoalur,  graece 
est  ■/;j-<-o'.i',  quod  tria  signilical  ,  leilicet  gaudere, 
sakerc,  el  valere.  Salulantis  csl  vox  :  unde  ea 
Grceca  utunltir  inilio  cpisiolarum,  quodimilatus 
Iloralius  inilio  lih.  1.  Epislol. 


Ceho,  inquit,  gaudcre,  et  benerem  gerere,  Albinovano 
Musa  rogata  fefer. 

Sic  et  hic  x*ijk«v  alludit  ad  •/*?*',  qute  scquitur 
q,  d.  Opio  \o>  gaudere,  uttribulationem  qu.cvos 
occupal  lestimetis  non   dolorcm,  scd  gaudium. 

Porro  salulalio  Apostolorum  et  Sanclorum, 
non  esl  aulica  et  voibalis,  sed  eflicax  et  realis, 
suflicitque  salute  implere  eurn  qui  salulatur,  uli 
ox  S.  Chryso»t.  dixi  hom.  1.  sub  iniiiurn.  Salus 
autcin  paccm,  gratiam,  omnoquo  honiun,  quod 
ad  salutom  priesenlem  el  aelernam  ducit,  com- 
pleclilur;  ac  consc(|ucntcr  ipsum  Jostini,  qui 
est  salus,  et  Salvator  mundi.  Hoc  responsum 
sit  Cajetano,  qui  hancsalutcm  (ac  con-equentei- 
epistolam)  profanam,  nou  Aposlolicain  censuit, 
el  parvipendit.  Nain  eadom  ustis  cst  S.  Jacohus 
et  Apostoli  iu  Conc.  Hierosolymilano  Actor.  15. 
v.  23.  Undc  cadom  uttintur  Ponlilices  Romani 
in  suis  Jubileis  el  cpistoliscccurncnicis  :  precan- 
lur  cnim  ct  irnperiiunt  omoibus  fidclihus  salu- 
tem  (;t  Aposlolicain  hencdiclioncm. 

Svmboliee  nolatS.  Augusl.  in  E.xpos.  Epistolae 
ad  Roman.  anto  modium  ,  vocom  Salus  lingua 
Punica  (qtiic  aflinis,  ct  lilia  ost  Hebrn?;e,  io  qua 
•Sfthm  salos  parilcrdcnolattria)  significare  tria  , 
ideoque  lacite  indicare  S.  Trinitatem  ,  a  qua 
omnis  salus  dimanat.  ln  qWimdain,  inquit, 
ruslicanorum  coltoculione,  curn  atler  alteri  dixis- 
set,  Salus  :  quasivit  (Valerius  Episcopus  Ilippo- 
nen.sjs)  abeoqui  et  Latine  nosset  et  Vunice,  quid 
essci  Salus  ?  Brsponsum  est  tria.  Tum  ille  agnos- 
eens  cum  gaudio  satutemnoslram  esse  Trinilatem, 
convrnientiam  linguarum  non  forluito  sic  sonuisse 
arbitratus  esl,  sed  occultissima  dispntsalione  di- 
i  iinv  pri>ridentia>,  ut,  cum  Lalinc  noininalur  Sa- 
ttui,  a  Vunicis  intetligantur  tria:  e.t  ctim  Punici 
lingtta  stta  trianominant,  Lutine  intelii^aturSalus. 
Subdil  S.  Au<r.  Chananceam  Matih,  l&  cum  a 
Chrisio  postulavitlilice  salutem,  implicile  postu- 
lasse  S.  Trinitalcm,  ojusquc  lidcin  el  opom,  qua 
filia  non  tantum  in  corpore,  sed  ct  in  aniina 
salvanda  erat. 

Omfel  GAiDiuu.]  Omne,  id  est  tolum,  perfec- 
lum,  plenum,  summum.  Est  cnallauo  (piantita- 
lis  :  ponitur  cnim  totnm  univorsalo  pro  toto  in- 
tcgro,  quodsuis  patribus  completur  et  inlogra- 
lur.  q.  d.  Iri  lentalione  et  tribulatione  nolite 
liistari  oCliristiani,scdfiaudore,  non  qtiali  quali, 
sed  plcno  sunimoque  e:audio.  Aliqui  imperfecti 
in  tribulatione  parlim  dolent,  partim  jrsudent. 
Hi  uniim  iiodem  litmnl  in  patientia,  altcrum  in 
inipationtia  ,  S.  Jacohus  orpo  Milt  utruiiKpie 
animi  pedom  lipi  in  |iationlia,  ejusqiie  .siinimo 
gradu.  Tres  cniiiisiml  palionii.o  aradtis.  Priinus. 
sustinere  patienlerj  SeCundus .  sustinere  liben- 
tor  ;  Tortius.  stislinoro  sraudcntor.  Sic  omne  su- 
mitur  pro  tolo  l.oolos.  PL  vers.  i%.  Drnm  time , 
et  mandata  rjus  ol<s<rva,  liortst  cnirn  omnis  homo: 
id  est,  tolus  hoino.  q.  d.  Totiim  hominis  honum 
consistit  in  Dei  liniore  ojusque  mandatorum 
ohscrvatione;  ao  proindo  totus  ipse,  t ot i s*|ii< 
aniini  viribtts  Hei  timoricl  mandalis  intondero. 
siupio  impendoro  dehet  .  Ut  oa  implcat .  ju\t. 
illud  Dci  mandatum;  Dltiges  Dominum  Dcum 
tttum  cx  lolocordc  luo,  Dculer.  G.  5. 


/<12 


COMMENTARIA  1N  EPIS 


Secundo,  ra  cwinepropriecapipotest,  tuncque 
erit  sensus  nervosior.  q.  d.  Tentaiio  et  tribula- 
tio  adeo  non  est  mala,  nec  fugienda,  ut  in  ea 
situni  sit  omne  bonum,  ac  consequenter  omne 
objeclum  oinuisque  maleria  gaudii,  adeo  ut 
omnis  illa  quam  nalura,  velDeus  per  alia  bona 
sparsil,  in  uno  boc  universali  et  summo  tribu- 
lationis  bono  collecta  et  adunata  videatur;  ita  ut 
in  sola  tribulationc  magis  gaudendum  sit,  quam 
si  solus  omnes  mundi  opes.honores  et  volup- 
tates  possideres.  Unde  sequitur,  tribulationem 
esse  summum  bonum  hujus  vitae  :  summum 
enim  gaudium  nequit  esse  nisi  desummo  bono. 
Tres  enim  passiones,  sive  affeclus  sunt,  quae 
pro  objecto  habent  bonum,  nimirum  amor,  de- 
siderium  ,  gaudium.  Amor  spectat  bonum  in 
genere  :  desiderium  est  cupido  boni  absentis  : 
gaudium  est  fruitio  boni  praesentis  :  et  quanto 
majus  est  bonum,  tanto  majores  sunt  hi  affec- 
tus  Exadverso  affeclus  bis  oppositi,  qui  pro  ob- 
jeclo  habentmalum,  sunt  odium ,  metus,  tris- 
titia.  Odium  estmali  absolute  :  metus  est  fuga 
mali  absenlis  :  tristitia  est  dolor  ex  tristitia  mali 
pracsentis. 

Est  hoc  primum  S.  Jacobi  paradoxum ,  a  quo 
incipit,  ut  tentationem  leclorumconciliel  et  ex- 
citet,  utque  fideles  suo  aevo  a  Judaeis  aliisque 
afilictos,  et  secuturis  sseculis  aflligendos  plene 
consoletur ,  doceatque  quomodo  afllictionem  ca- 
pessere,  in  eaque  se  gerere  debeant,  nimirum 
animum  non  dejiciendo,  sed  erigendo  :  non 
dolendo  ,  sed  gaudendo ,  non  conquerendo ,  sed 
gratias  agendo.  Alta  esthaec  sapientiaetPhiloso- 
phis  incognita,  quam  S.  Jacobus  didicit  a  Cbristo, 
quiillam  velut  arcanam  et  coelestem  e  sinu  Pa- 
tris  in  mundum  detulit,  dicens  :  Beali  qui  perse- 
cutionem  patiuntur ,  etc.  Matlh.  5.  10.  ideoque  e 
coelo  in  carnem  descendit ,  ut  eam  homines  do- 
ceret,  idque  magis  exemplo,  quam  verbo.  Tota 
enim  vita  Chrisli  fuit  continua  affliciio,  crux  et 
martyrium.  Paradoxum  ergo  Christi  etChristia- 
nismi,  a  S.  Jacobo  ceterisque  Apostolis  praedi- 
catum  et  practicatum  ,  est  :  Tribulatio  est  sum- 
mum  bonum ,  ideoque  in  ea  summe  gaudendum. 
Ignorarunt  hoc  prisci  sapientes,  nescivit  hoc 
Aristoteles,  non  inlellexit  Plato,  falsum  censuit 
Anaxagoras  ,  stultum  Epicurus.  Natura  enim  et 
naturalis"  ratio  horret  tribulationem,  quasi  na- 
turaeetnaturali  statui,  commoditati  ac  felicitati 
inimicam,  et  e  diametro  contrariam.  Quocirca 
homo,  etiamsi  totis  naturae  viribus  connitatur, 
nonpotesteo  assurgcre,  utin  tribulalione  gau- 
deat,  et  summe  gaudeat ;  esto  nonnulli  Philoso- 
phiin  ea  se  gaudere  re  simularint  etfinxerint,  ut 
virtutispatientiae  etconslantiae,  nomen,  famam 
et  fumum  inanem  apud  homines  occuparentur. 
Hinc  illud  Calonis  ad  milites  suos  in  Africa,  cum 
arenisetserpentibus  luctantes,apud  Lucanum  : 

•  Serpens ,  silis ,  ardor ,  arenae , 


Dulcia  virluli :  gaudet  patientia  duris. 

Vere  Tertull.  lib.  de  Patientia  c.  16.  Christiano , 
inquit,  patientia  cailestis  et  vera  ,  Gentium  falsa 
et  probrosa,  quce  tanti  boni  nomenfcedis  operalio- 
nibus  occupant  -.  patientes  rivalium,  et  divilum, 
et  invitatorum,  impatientes  soliits  Dei  vivunt.  Et 
S.  Cyprian.  lib.  de  Palientia,  Apud  Gentiles,  ait, 
tamfalsa  est  palienlia  quam  sapientia. 

Christus  ergo  sua  doctrina  et  gratia  superna- 
turali  naturam  adeo  alteevehit,  ut  contra  natu- 
ram  de  malonaturae,  puta  de  tribulatione,  gau- 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 

deat ;  ideoque  permisit  lapsum  Adui  in  pecca* 
lum,  et  perillud  in  mortem,  omnemque  tribu- 
lationem,  ut  in  ea  oslenderet,  quasi  peritissi- 
mus  et  potentissimusmedicus,  vim  gratiae  suae, 
quantumque  pharmacum  sit  patientia  Chris- 
tiana.  Haec  enim  in  statu  innocentiee,  utpote 
immuni  ab  omni  tribulatione,  locum  habere, 
locum  habere ,  cerni  et  demonstrari  non  po- 
tuisset.  Plus  ergovirtutis  a  Christo  accepimus, 
quam  in  Adamo  perdidimus,  uti  ostendi  ex 
Apostolo  Rom.  5.  Quocirca  S.  Hieron.  in  illud 
Ephes.  5.  20.  Gralias  agentes  semper pro  omnibus, 
sic  ait  :  Christianorum  propria  virtus  est ,  etiam 
in  his  quce  adversa  putuntur  ,  gratias  agere 
creatori.QJaxta  Apostolum  koec  virtus  est  maxi- 
ma ,  ut  in  ipsis  periculis  atque  miseriis  gra- 
tia  Deo  referantur ,  et  semper  dicamus  :  Benedic- 
tusDeus,  minora,  me  scio  sustinere  quam  mereor ; 
hcec  ad  mea  peccata,  parva  sunt ;  nihit  mihi  dig- 
num  redditur.  llic  animus  Christiani  esl,  hic  crtt- 
cem  suam  toliens  sequitur  Salvatorem  ,  quem  nec 
orbitas ,  nec  damna  debilitant  :  quem ,  ut  ail 
Flaccus,  si  fraclus  illabatur  orbis  ,  impavidum 
ferient  ruince. 

Antesiguanus  hujus  in  tribulationis  prselio 
gaudii,  fuit  Christus,  qui  anhelans  ad  crucem 
dicebal  :  Baptismo  habeo  baptizari ;  et  quomodu 
coarclor  usque  dumperficiatur?  Lucae  12.  50. 

Primipiius  fuit  S.  Petrus  ;  qui  epist.  1.  c.  lx. 
13.  Communicanles ,  ait,  Christi  passionibus  gau- 
dete ,  ut  et  in  revetatione  glorice  ejus  gaudeath 
exultanles.  Si  exprobramini  in  nomine  Christi, 
beali  eritis  :  quoniam  quod  est  honoris,  glorice  et 
virtutis  Dei,  et  qui  est  ejus  Spiritus,  super  vos  re- 
quiescit. 

Signifer  estS.  Paulus  :  Gloriamur ,  inquit,  in 
tribulationibus ,  Rom.  5.  3.  Et :  Ptaceo  mihi  in  in- 
ftrmilatibus ,  in  contumeliis  ,  innecessitatibus ,  in 
persecutionibus ,  in  attgustiis  pro  Christo,  2.  Cor. 
12.  10.  Et  :  Mihi  absit  gloriari  nisi  in  cruce  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  per  quem  mihi  mundus  cruci- 
fixusest,  el  ego  mundo,  Galat.  6.  v.  \h.  Paulus 
ergo  hoc  amore  et  gaudio  crucis  ,  in  Christum 
crucifixum  transformatus  videbatur.  Sic  et 
S.  Franciscus ;  unde  et  ab  eo  stigmata  quinque 
vulnerum  eidem  impressa  sunt.  Paulus,  inquit 
Chrysost.  hom.  1.  in  2.  ad  Corinth.  Cumviderct 
quasi  nivis  cumulos,  lentationes  quotidie  ingruen- 
tes ;  non  aliter  quam  si  in  medio  paradiso  vixissel, 
ita  gaudebat  gestiebatque  :  ac  proinde  ut  qui  hoc 
non  tenetur  gaudio  gaudet,  non  potest  ab  animi 
perturbatione  vinci ,  ita  qui  hoc  non  lenetur  gau- 
dio,  d  quibuslibet  facile  capi  vincique  potest  :  ac 
prorsus  huic  idem  evenit ,  quasi  si  quis  arma  ges- 
tans  imbeciltia ,  qualibet  tevi  plagavulneraretur  : 
nuitum  armatura  genus  vatidius,  quam  gaudere 
secundum  Deum. 

Centurio  est  S.  Jacobus  hic  ,  casterique  Apos- 
toli,  qui ,  ut  aitLucas  Act.  5.  h\.  Ibant  gaudentes 
d  conspectu  consilii,  quoniam  digni  habiti  sunt  pro 
nomine  Jesu  contumeliam  pali.  Vide  ibi  dicta. 
Unde  S.  Bernard.  serm.  de  tripl.  gen.  bon.  Non 
modo  patienter,  inquil,  sed  et  libenter ,  verum  el 
ardenter  ad  tormenta  sicttt  ad  ornamenta,  ad 
pocnas,  sicttt  addeliciasB.  Andreas  properabat. 

Existimate,  ]  «yriffaSE,  idest,  arbitramini,  ducite, 
putate ;  Syrus  >onr\  teheve ,  id  est ,  habeatis.  q.  d. 
Hoc  gaudium  situm  est  non  in  sensu  naturae  : 
haec  enim  in  tribulatione  sentit  dolorem ,  sed  in 
rationis,  per  fidem  et  gratiam  illuminatae  et 
roboratae,    existimatione,  dictamine    et  judi- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOCI.  Cap.  T. 


cio,quod  varias  naluraj  tcntalae  ct  allliclae  gra- 
ves  considerationes  et  causas,  quas  mox  recen- 
sebo,  suggerit,  ob  quas  in  tcntatione  acl 
gaudium  sese  excitare  debeat.  Vere  Seneca 
epist.  78.  Levis  est  dolor ,  si  nilril  illi  opinio  aclje- 
cerit.  Omnia  ex  opinione  suspensa  sunt. 

Cum  IH  varias  tkntationes.  ]  Ubi  enim  tcnta- 
tioni  succedit  alia  et  alia,  alterius  saepe  generis 
et  materiaj ,  sicut  Huctus  succedit  iluclui,  venlus 
ventOj  annullus  annulo  in  calcna ,  adeoque 
plures  saepe  simul  hominem  invadunt.  Tentatio 
cnim  vita  hominis  supcr  terram,  ul  ait  Job.  c.  7. 1. 
juxta  Septuag.  Quocirca  Joan.  Picus  Mirandula 
spirituaii  pugnae  dans  arma  duodecim,  inter  ea 
sextum  assignat  :  Una  tentatione  superata  aliam 
expectet,  cum  damon  semper  circumeat.  Sepli- 
mum  :  2V<to  tantum  diaboLus  vincendus  est,  sed 
faciendus  cum  tentalione  proventus ,  ac  tcntalio 
v.  g.  superbice,  accipienda  ut  ad  humilitatem 
adhortatio ,  et  invilatio.  Octavum  :  Dum  pugnas, 
pugna  quasi  pcrpctuam  deinde  pacem  habitlirus  : 
quia  sa>pe  hoc  generosis  animis  Deus  largilur  :  sed 
cum  vicisti,  geras  te  quasi  mox  pugnaturus.  Un- 
decimum  :  Cogita  dulcius  esse  vincere  lenlaiio- 
nem,  quam  ire  ad  peccata;  atque  ita  compara 
dulcedinem  victorix  cum  duLcedine  peccati ,  non 
pugnam  cum  votuptate. 

Tr.vrmONKs  iNCinERiTi?.  ]  Quacros,  quidnam 
hic  proprie  tentatio  significet?  Resp.  Primo , 
tentatio  idem  est  quod  aOliclioet  tribulatio,  pula 
paupertas  qua  premebantur  priini  fideles,  fa- 
ines,  morbus ,  infamiaj,  aeslus,  frigus,  caite- 
rseque  adversitatcs  et  aerumnae,  sivc  a  Deo,  sive 
a  daemone,  sive  ab  hoslibus,  sive  ab  amicis, 
sive  a  natura,  sive  aliunde  immissae.  Ha)c  vo- 
cantur  tentatio,  quia  tentant  et  exp^orant  homi- 
nis  virtulein,  patienliam  et  rohur. 

Secundo,  inagis  proprie  eldirectc,  S.  Jacobus 
lentationem  \ocal  hic  persecutionem,  quam  suo 
cevo  fideles  paliebantur  a  Juda;is  aliisque  inlide- 
libus.  Uleniin  illos  in  ea  corroboraret,  scripsit 
hanc  Epistolam,  ideoque  statim  a  tentationehac 
orditur.  Hnc  refer  labores,  fatigationes,  peri- 
cula  ,  innumerasquemolestias  ct  difficultates  , 
in  quas  incidebant,  imo  sponle  se  conjiciebant 
Apostoli,  primiqne  fideles  causa  Evangelii,  ut 
scilicet  illud  toto  orbe  praedicarent  et  propaga-- 
rent. 

Tertio;  tentatio  haec  extendi  potest  ad  verain 
tentationem  dacmonis  externam,  et  internam 
carnis  sive  concupiscentiae.  Haec  enim  proprie 
vocatur  tentatio ,  qiwc  hominem  ad  peccatum 
tentat  et  sollicitat,  et  de  hac  subdit  Jacobus 
v.  13.  Nemo  cum  tcntalur  dicat ,  quoniam  d  Deo 
tentatur.  Adde  tribulalionem  quamvis  pari  modo 
esse  tentationempropriediclam,  quia  hominem 
ad  pusillanimitatem,  impatientiam.iram  aliaquc 
peccata  sollicitat.  Unde  de  hac  concludit  v.  12. 
dicens  :  Bcatus  vir  qui  suffcrt  tentalioncm ,  qtto- 
niam  cum  probatus  fuerit ,  accipiet  coronam  vit<v. 

Quaeres  Secundo,  cur  in  tribulationc  et  per- 
«ecutionc  Christiano  sit  gaudendum,  non  taliter 
qualiter,  sed  omni  summoque  gaudio?  adeoque 
cur  tnbulatio  sit  summum  bonum,  in  quo  feli- 
citasChnstianiin  hacvita  sit?Resp.  Primo,  quia 
tnbulatio  avellit  nos  ab  hoc  sseeulo,  ejusque 
amore,  lllecebris  et  blandimentis,  neviam  pro 
patria  ddigamus ,  ut  ait  S.  Greg.  c.  23.  Moral. 
c.  ~5.  et  ne  viator  tendens  ad  patriam ,  stabulttm 
pro  domo  dtligat ,  ait  S.  Aug.  in  Sent.  sent.  186. 
yere  Seneca  ad  Lucilium  ;  Quantum  possumus  a 


lubrico  rcccdamus  :  in  sicco  parum  fumiu.r  sta- 
mus.  Etepist.  95.  in  fine  :  Quasiinter  se  conlruria 
sunt ,  bona  fortuna  et  mens  bona  :  ita  melius  in 
malis  sapimus,  secunda  reclum  auferunt.  S.  Chry- 
sost.  houiil.  lu.  ad  popul.  Dormitantes  nos  ,  iu- 
quit,  expergefacere  solet ,  et  religiosiores  facerc 
tentationum  nalura. 

Secundo,  quia  tribulatio  signumest  filiationis, 
electionis,  et  pr;edeslinationi6  Dei  :  Quem  enim 
diligit  Domintts  ,  castigat  :  flagellal  aulem  om- 
nem  fdiumquemrecipit ,  Hebr.  12.6.  Unde  S.  Au- 
gust.  1.  de  Pastor.  £>i,  inquit,  exceptus  es  d  pas- 
sione  flagcllorum,  exceptus  es  d  numero  fidelium. 
EtS.  Ambros.  lib.  1.  epist.  l\.  palienliam  tribula- 
tionum  \ocat  rnatrem  fulelium.  Unde  angelus  ad 
Tobiam  c.  12.  13.  Ego  obtuli,  inquit,  oralionem 
tuam  Domino:  et  qttia  acceptus  eras  Deo ,  necessa 
fuit  ut  tentatio  probaret  te  ,  S.  Chrysost.  hom.  32. 
in  Genes.  JSe  existimemus ,  inquit,  csse  signuin 
quod  nos  dereliqueril,  et  despiciat  Dominus,  si  ten- 
lationes  nobis  inferantur  ;  sed  hoc  maximumsit  iu 
nobis  indiciumquod  Deusnostri  curam gerit ,  quia 
peccata  expurgat,  ct  luctam  ac  exercendi  mate- 
riam  nobis  proponit,  ut  si  quod  noslrum  est  de- 
claremus,  largiori  dignetur  nos  cura.  Quod  cum 
scimus ,  ne  tristemur  in  tenlationibus ,  sed  gau- 
deamus  cum  B.  Paulo  dicenle  :  Nunc  enim  gaudeu 
in  afllictionibus ,  Coloss.  1.  v.  2a.  IdemS.  Chrys. 
in  dictum  Apostoli:  Habentes  autem  ettmdem  spi- 
ritttm.  Hoc  generosa ,  inquit,  ac  Deum  amantis 
anima;  offtcium  est ,  afflicliones  et  adversilales 
ferre  generose ,  tolerare  tcntalionem,  atque  insu- 
per  gratias  agere  ei,  qui  se  tenlari  permiltit,  de- 
mum  stunmai  fortiludinis  est  ,anima;que  vigiiantis, 
et  qttcp.  omnibus  httmanis  alfeclibus  superior  sit. 
Unde  S.  Ephrem.  de  Fide  tom.  1.  Christianus, 
inquit,  inter  diversas  tribttlationes  et  tentationes 
slet ,  sicttt  incus,  qux  Licet  scmper  verberetttr , 
non  tamen  dat  tergum,nequcconcavitatis  formam 
in  se  rccipit ,  sed  eadem  semper  manet.  Pro  mttni- 
tione  ac  castro  semper  Christum  Dominum  habeat, 
ad  cumqiie  belli  temporc  confe.giat ,  dicatque  : 
Kstomihi  in  Deum  protectorem,  et  in  locumreftt- 
gii,  ut  salvumme  facias. 

Terlio,  quia  tribulatio  Christo  crucifixo,  Dei 
unigenito  nos  assimilat,  ejusque  opem  accersit. 
Nam  ?io)i  habemtts  Ponliftccm  qtti  non  possil  com~ 
pati  inftrmitatibus  nosiris ,  lentatum  atttem  pcr 
omnia  pro  simititudine  absque  pcccato  ,  ait  Paulus 
Hebr.  a.  15.  Christianum  ergo  nullibi  nisi  in 
cruce  Christi  gaudere  et  gloriari  cum  S.  Paulo 
decet.  Tot  enim  bona  Dcus  abscondit  et  conclu- 
dit  in  cruce  Christi  et  Christianorum,  ut  ca 
scrutans  Paulus  passim  inepistolis  obstupescat. 
Rursum  Christus  sua  cruce  dulcoral  nostras 
cruces,  adeoque  non  tam  nos ,  quam  ipse  in 
nobis  patitur.  Quocirca  S.  Ephrem  crucem  ges- 
tabat  in  fronte  ,  et  serm.  de  cruce  magnilica  ei 
dat  elogia,  quae  recitavi  Ezechiel.  9.  inter  quae 
praecipua  ,  et  huic  loco  apposita  sunt  haec  :  Crux 
spcs  Christianorttm,  crux  rtsurrcctio  mortuorum , 
crttx  affliclorttm  consolatic :  Crux  triumphtts  ad- 
verstts  da-mones  ,  crttx  dcspcratorttm  spes ,  crux  op- 
pugnatorum  mttrus  :  Crttx  infanlittm  cttstos  ,  viro- 
rttm  caput,  senum  corona,  rcgum  magnificentia. 
Cru.xProphetartnnpra'dicatio,Aposlolorumcomes, 
Marlyrttmgloriatio.  Cruxvirgimnn  Pu.Ucilia,  sa- 
cerdotum  gaudium.  Crux  Ecclesiarum  ftrmamen- 
tum,  ctorbis  tcrrarumsecttritas.  CruximbcciUortnn 
fortiludo,  orgr-orum  mcdicina,  monachorum  jlducia. 

Quarto,  "quia  tribulalio  lollit  duo  summa  ho- 


.'.  :  '. 


CmniENTAWA  1N  EPJ 


minismala,  scilicct  peccatum,  et  concupiscen- 
tiam.  Est  ergo  sunjmum  honrinis  bonum  :  esl 
(i)ini  Ipsa  poenitentia  pio  peccatis  commissis. 
estet  alHldotum  contra  futnra,  quia  direcle  ad- 
versatur  concapiscentias.  Sicut  ergosal  conscr- 
vat  carnes  a  putredine,  ita  tribulalio  cooscrvat 
corpus  (i  animam  a  concupiscentia  et  pcccato. 
fdeoque  Deus  toi  iribulationibus  vitam  nosiram 
opplevit,  quia  illffl  in  slalu  hoc  naturce  lapsae  et 
eorruptas,  ad  eam  erigendam  et  sanandam  sunt 
niilcs,  imo  plane  necessarise  ;  ideoque  unicuin 
cjtis  sunt  reroedium ,  summumque  bonum. 
Nonne  gauderet  lapis,  si  sensum  haberet,  quod 
scapello  poliatur,  Piatque  stalua  elegans  regis  ? 
lignum,  (jtiod  runcina  hcvigetur,  fiatque  tliro- 
ntis  principis  ?  panntis,  quod  lixivio  perfricetur 
el  eroundelur?etc.  uiique  gauderet  :ilaprorsus 
justo  gaudendum  est  in  tribulalione.  Quod  cnim 
esi  ignis  attro,  lima  ferro,  scalprum  lapidi ,  cau- 
urittm  cancro ,  runcina  ligno ,  lixivium  panno, 
ventilabrum  trilico ,  sed  carni,  fornax  pani ,  mal- 
L •  ttsconlignationi,  liocjustoel  tribtdalio.  Hinclri- 
bulatio  esttritura  Dci,  itaque  dicla  esl  a  tribula, 
qoa  segetes  tribulanlur  et  triturantur,  Isaise2l. 
'20.  Audi  S.  August.  de  Tempor.  barbarico  c.  3. 
Siaurttmes,quid  times  paleam,quid  times  ignem? 
simuLquidemcritis  infornace,sed  ignispaleas  inci- 
neresverlet,tibisordeslollet.Sifrumentttmes,quid 
times  tribttlatn?  I\on  apparebisqualis  anteaeras  in 
spica,nisi  tribuLacontercndo  ate  separaverit  paleas. 
Si  oleutn es,quid  times  pressuram  prceli?  non decla- 
rabitur  species  tua,  nisi  etiam  pondus  lapidis  a  te 
separavcrit  amarcam.  Unde  B.  Antiochus  homil. 
79.  Sicut  cera ,  ait,  nisi  recalescat ,  aul  permoLUa- 
tur  ,  non  facile  in  se  recipit  sigitli  impressionem, 
ita  et  Itomo,  nisi  laborumet  mullivariai  inftrmitatis 
probetur  exercitio.  Hoc  esl  quod  ait  Doininus 
Isahe  /|8.  9.  Laade  mea  infrcvnabo  te ,  ne  intereas : 
laude,  id  est ,  tribulatione  :  hsec  enim  est  frenum 
eoncupiscentiae  ,  ideoque  laus  Dei.  EtThren.  1. 
13.  De  excclso  misit  ignem  in  ossibtts  meis,  et  ertt- 
divit  me  :  expandit  rete  pedibtts  meis.  Tribulatio 
cniin  esl  rete  Dei,  quo  hoinines  piscatur,  et  in- 
vitos  ad  se  trahit.  Tribulalio  cst  disciplina  ge- 
neris  humani,  uli  fuse  ostendil  nosterGrelserus 
lib.  5.  de  Cruce  cap.  22.  et  sequent.  Quocirca 
ntilhun  gratiam  dat  Deus  hominibus,  nisi  prae- 
via  tribuhttione,  oi  ail  S.  Marchus  Anachoreta. 

(Juinto,  quia  si  in  tribulationc  tristeris  et  do- 
leas-,  auges  trihulalionemet  dolorem,  acminuis 
inerituni  per  mixtionem  minoris  patienliae.  vel 
impatientiae.  Sin  autem  inea  gaudeas  et  exultesj 
nhnuis  tribulalionis  sensum,  et  auges  meritum 
per  incrementum  patienli:e.  Sumus  enim  actus 
gradusque  palientiasesl,  pati  exultanter.  Si  ergo 
sapis,  tribulatioiKMn  animose  excipe  cum  gau- 
dio  non  tor|)ideetinvite  cum  tristitia  :  sic  enim 
niinuet  libi  poenam  ,  et  augebit  coronam. 

Sexto,  quia  tribulationes  omnibus  virtulibus, 
quae  in  arduo  sitae  sunt,  uberem  materiam  et 
exercitium  suggerunt :  virtutcs  aulem  gaudent, 
cum  occasionem  et  objectum  habent,  id  quod 
suum  vigorern  exerant,  suumque  decus  osten- 
<!ant.  Unde  Philo  lib.  de  Quaarcnda  cognit.  erud. 
gram.  asserit  animam  festum  agere,  quando 
(smulando  res  oplimas  capessit  laborem,  quo 
ad  perfectionem  contendat  :  quare  virtutem 
amanii  duicessere  laborem ,  tribulationes  esse 
gaudioet  voluplati. 

Septimo,  tribulatio  facit  hominem  excelsum, 
<t  soeculo  majorcm,  ut  in  ccelo  res  et  spes  suas 


5T.  S.  JACODT.  Cap.  T. 

ponat,  «piasi  nqiiiia  despkiat  hoc  lerra?  punc- 
lum,  omnesquein  eo  lbriuiue  fiatus,  Qucttts  et 
ludibria  videat  el  rideat  juxla  illud  Isaiic  50.  l/i. 
Tttnc  delectaberis  sttper  Domino ,  et  sustollam  ta 
super  allitudincs  terra  ,  et  cibabo  te  hereditate 
Jacob  patris  lui.  Vide  ibi  dicla.  Vide  ibi  dicla.  Vi- 
dil  hoc  per  umbram  Seneca  lib.  de  Provid.  c.  L\. 
1'rosperea,  ait,  in  plebem  et  vilia  ingenia  deve- 
nittnt,  ac  calamitales  terroresque  morlalium  sub 
jttgum  miltere ,  propriam  magni  viri  est,  Et  cap.  5. 
Mililares  viri  glorianlur  vulneribtts,  calamitas 
virlatis  occasio  est  :  dux  leclissimos  mitlit ,  qui 
nocturnishostes  aggrcdiartlurinsidiis.  Pra>ceplorcs 
plus  laboris  ab  his  exigunt ,  in  quibus  ccrtior  spcs 
est.  Ntmquam  virtutis  molle  documenlum  est.  Vcr- 
berat  nos  et  laceral  fortuna  :  paliamur ,  non  esi 
swvitia ,  certamen  est.  Et  cap.  6.  Labor  optimos 
citat.  Ignis  aurum  probat ,  miseria  viros  fortes. 
Vide  quam  alte  asccndere  debeat  virttts.  Nazian- 
zenus  Epist.  6fr.  ad  Fhilagrium,  laudat  illud 
Stoicorum  :  Virbonus  bealus  est ,  etiamsi  iti  Pha- 
laridis  tauro  concremetur.  Proeclare  Gerson 
parte  2.  serm.  deomnibus  Sanctis  :  Ut,  inquit, 
arca  Noe ,  quo  magis  abundarunl  aqtue  diiuvii, 
tanlo  atlitts  ferebatur ;  sic  mansuetus  anitnus  , 
quo  majores  erunt  tribulationis  aquai ,  tanto  erit 
excelsior. 

Quocirca  animce  generosae  Deumque  fervide 
amanti   nil  optabilius  est ,    nil  jucundius ,   nil 
dulcius  quam  multa  pro  eo  pali.  Gujus  rei  causa 
est  mulliplex,  sedmaxime  triplex.  Prima,quod 
animae   sanclse  inlenle  amant  Deum  :  amorem 
auiem  in  eum,  nulla  in  re  magis  ostenderepos- 
sunt,  quam  si  pro  uo.duna  patianlur  vel  agant. 
Rursum  vident  Cbristum  pro  se  tanta  passum : 
ut  ergo  cum  imilenlur,   utque  ei  vicem  quam 
possunt    reddanl  ,    el  amorem    amori  repen- 
dant,  desiderant  pati  cum  eo  et  pro  co  ,  siliunt 
cruces  el  dolores,  dicuntque  cum  S.  Ignatio  : 
Amormeus  crucifixus  esti  lla  S.  Laurentius  ad  ty- 
rannum  '•  Para,  ait,  eculeos,  bestias ,  ignes,  cra- 
ticulas,  et  qttidquid  tormentorum  excogitare  po- 
tes :  haec  omnia  aveo  et  ambio.  Non  est  fameiicus 
qui  ita  desideret  cibum ,  sicut  ego  tortnenla  tua. 
lllaergo expedi ,  el  famem  meam  exsalia.   S.  Xa- 
vcrius  cum  Gentiles  eum  persequerentur  adne- 
cem  ,  ideoque  subinde  in  arboribus  pernoctaret, 
item  in  naufragiis,  cum  in  medio  mari  natans 
fiuctibus  jactaretur,  orabat :  Dotnine ,  ne  hanc 
crucemmihi  auferas ,  nisi  majorem  imitlas.  Quo- 
circa  ita  coeleslibus  consolationibus  affiuebat,  ut 
ut  eas  non  capicns  exclamaret  :  Satis  est  Domi- 
ne ,  salis  est:  in  tribulationibus  vero."  JSon  salis 
cst  Domine ,  non  satis  :  daplus  pati.  ItaP.  Lucerna 
in  ejus  vita  lib.  1.  c.  7.  Edmundus  Campianus 
primus  in  Anglia  e  Societate  Marlyr,  vere  Cam- 
pianus,  id  est,   pugil  Christi,  audita  sententia 
mortis,  Deo  sibiquegratulandocecinit,  TeDeum 
tattdamus  ,  ac  protraclus  ad  supplicium  in  thea- 
tro  consistens  :  spectacutum  ,  inquit,  facti  sumas 
mttndo ,  angelis  et  hotninibus.  Gaudeo  et  gralulor 
mihide  hac  fcLici  sorte ,  quod  Marlyr  moriar :  nunc 
vivo,  nunc  trittmpho.,Quave  instar  Samsonis,  qui 
plures  moriens  quam  vivens  occidit,  plures  in 
morle  quam  in  vita,  suo  zelo  et  martyrii  exem- 
plo  ad  fidem  orthodoxam  convertit,  uti  babet 
ejus  vila.   Eximius  et  choragus  in  liac  re  fuit 
S.   Andreas,  qui  visa  cruce  sibi  parata  jubilans 
exclamavit :  O  bona  crux ,  qtue  decorem  cx  mem- 
bris   Domini  sttscepisti ,  diu  destdcrala  ,  sollicite 
amata  ,  sine  intermissione  quasita,  ct  aliquando 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOJil.  Cap.  J. 


61* 


<  upicnii  animoprceparala :  accipemc  ab  hominibus, 

<  t  rcddc  me  magislro  mco,  ul  pcr  le  me  rcapial , 
qul  per  te  me  redcmit. 

Secuhda,  quod  Dcus  eos  qui  amorc  sui  pa- 
liunlur  vicissim  aniplcctatur,  solelur,  ct  lelpas- 
sionis  melle  consolationis  divinae  dulcoret.  Id 
experli  sunt  Marlyres,  qui  in  cculcis  ct  lornicn- 
tis  Isetitia  gesliebant,  hymnos  ct  laudes  Christo 
( anehant.  Id  cxperiuntiir  oinnes.  qui  libenler 
adversa  pro  Deosuslincnt.  Ita  Psaltcs  :  Sccundum 
mullitudincm ,  inquit,  dolorum  meorum  in  corde 
meo  consotationrs  tttce  latiftcuvcrunt  animam 
mcam.  Psal.  93.  19.  el  Paulus  :  Sicut  abundant 
passioncs  Christi  in  nobis,  ita  el  per  Chrislum 
abundat  consolatio  nostra.  1.  Cor.  1.  5.  Mcnsura 
ergo  passionis,  mcnsura  esl  consolalionis,  ct 
quo  major  passio,  co  major  acccdit  consolalio. 
Hujus  rcitypo  Deus  Mosi  in  Mara  dcdit  lignum  , 
quod  dulcorat  aquas  arnaras,  E.xodi  15.  2<>,  l.ig- 
num  hoc  ligura  fuit  crucis  Chrisli .  quaj  omncs 
advcrsitalum  amaritudines  dulcorat,  ut  ihid<  m 
dJxi.  Qua  dc  causa  sancti  cruces  non  lolli,  ncc 
mitigari  scd  augeri postulahant.  dicenles  illud 
Pii  V.  Pont.  acrihus  calculi  dolorihus  afflicti, 
Domine,  attge  dolorem  ,  auge  el  palicnliam.  lla 
S.  Tercs.a  orahal:  Da  aut  pati  autmori.  Vitam 
enim  nicam  aliud  csse  nolo.  quam  te  amare , 
pro  e  lahorarc  pre  le  |)ali.  Alia  Sancta  dicehat 
86  non  desidcrarc  hrevcm  vitam  et  celerem  mor- 
lcin  ,  qpuii  in  eiclo  ntilla  csl  |)ossio  :  dcsidero 
ergo  \ivcre  diu.  qnia  dcsidcro  diu  pali  pro 
ainoreDei,  non  tantum  marlyria,  sedet  morhos, 
calumnias  ,  inforlunia  ,  el  qiucvis  advcrsa. 
Amanli  ergo  dulcis  est  virtus,  dulcis  palientia, 
dulcis  forlitudo,  aiehat  Cato.  Divinius  S.  Marcus 
ct  Marccllianits  :  iSunquam  tam  jucunde  epalati 
sumus ,  quam  hccc  libcnter  Christi  causa  perfr- 
rimus. 

Terlia,  quod  cogitcnt  passionem  esse  modi- 
cam  cl  hrcvcm,  ac  mox  pro  ea  sc  reccpturos 
immensam  et  aelernarn  gloriam.  Ilahent  enim 
illud  prremcditatum :  Kon  sttiit  condigncc  passio- 
vcshujus  trmporis  adfuturum  gloriam ,  quce  reve- 
labilur  in  nobis.  Id  cnim  quod  in  pntuenti  cst  mo- 
vientanrum  rt  trvc  tribulalionis  noslrce ,  supra 
modum  in  sublimitate  lelernum  gloricc  pondus  opr- 
ratur  in  nobis ,  1.  Cor.  l\.  17.  Ila  S.  Stephano  vi- 
denti  ccelOS  apertos,  Christiimque  coronatn 
coclestem  oslcnlanlcm,  lapidcs  torrcntis  dulces 
fuerunt.  Ila  S.  Franciscus  :  Tanta,  z\t.,cst  gloria 
quam  cxpeclo;  ut  vw  omnis  morbus ,  omnis  mor- 
tificatio,  omnis  humitialio,  omnis  pcena  delectet. 
Mniirum  scnlichat  quain  dulcis  sil  crux  Christi ; 
ac  proindo  crux  non  erat  ei  crux,  scd  vitrc  et 
paudii  dtix.  Fclix,  ctii  irihulatio  dulcescit,  qui 
c.um  P>.  Catliarina  Sencnsi  dulcia  hujus  vitaepro 
amaris,  amara  pro  dnlcihtis  accipit.  Sanc  qui 
tol  tantaque  hona,  quac  in  cruce  el  trihulatione 
Hcus  rccondidit,  |)ervidetct  gustat ,  eam  dulcis- 
Minam  jtidicat,  cxperilur  et  sentit,  cruciquc 
concinil:  Dutce  lignum,  dulccs  rlaros  ,  dtttcia  fr- 
rcns  pondrra.  Ill  cruce  ergO  esl  vcra  dulcedo, 
vera  cousolaiio,  verum  gaudium.  Amplectere 
scnhcns,  cl  ita  esse  expcrieris. 

Fxperttis  id  esl  8.  Ati-usl.  Unde  in  Medit.  c.  7. 
vilul,  ail,  i/ua-so  sinr  ir  Dominr  milu  dttlccscat , 
nlMleomplaceat ,  nilprettostnh,  nil  prteter  tc  mihi 
arndrat  speciosum.  yilrsrant ,  obsccro  ,  absquele 
miln  omma  ,  sordcant  ttnticrsa  :  quad  libi  advrr- 
sum  <-st ,  sit  mihi  molestnm  :  ct  tuum  beneplacitttm 
stt  mtlu  indrltcicns  desidcrium.   Tcrdcut  mc  gatt- 


dere  sine  te ,  ct  delectel  contristari  pro  te.  Quo- 
circa  S.  Chrysost.  hom.  h.  dc  Poeuit.  rlocet,  tri- 
hulaiionem  csse  spiritualem  mercaluram,  in 
qua  aniina  palicntis  in^cns.sihi  parallucrum.  Ita 
in  morhis,  mortalitate  ctmortc  forlilcr  slaudum 
et  gaudcndum  csse  Christiano  docet  S.  Cyprian. 
lih.  de  Morlalilate.  Nisi  prcecesserit ,  ail ,  pugna 
non  polest  csse  victoria  :  cum  fturit  tu  pugna  con- 
gressione  victoria  ,  tunc  dunlur  vinccnlibus  ct  co- 
roncc.  Nam  gubcrnalor  in  tempeslate  dignoscitur, 
iu  aciemiles  probalur.  Delicata  jactatio  est ,  cum 
periculum  non  est  :  confliclatio  in  advcrsis,  prvba- 
tio  cst  verilulis.  Arbor  quce  cdia  rudice  fundata 
<st  j  venlis  incumbcnlibus  non  movetur  :  etnavis 
quoi  forli  compage  solidata  cst ,  puhatur  ictibus 
nec  foratur  :  et  quando  arca  frugcs  tcril  ventos 

rana  fortia  ct  robusta  conlcmnunt  ;  inancs  palcoi 
jlalu  portante  rapiunlur,  Sic  et  Apostolus  Patdtis 
post  naufragia ,  post  jlagclla ,  post  camis  et  cor- 
poris  multaet  gravia  tormenta ,  non  vcxari ,  s<d 
cmendari  se  dicit  in  adversis ,  ut  dum  gravitts 
aljligitur,verius  comprobeiar.  Vide  nostrum  6'rct- 
zcrum  toto  lih.  o.  dcCruce,  qui  csl  dc^cruce  spi- 
rituali  sivc  trihulationc.  Quin  el  Sencca  epi«i. 
78.  contra  dolores  hoc  dat  rcmedium  :  Vir  mag- 
ntts  et  prudens ,  inquit,  animam  dcdttcit  d  corpo- 
reetmultttmcum  meliore  ct  divina  parte  versatttr. 
lloc  solalium  vasli  dolcris  est ,  quodnccesse  est  de- 
sinas  illum  sentire,  sinimissenseris.  Etmox:  Toto 
conlra  iUttm  pttgnet  animo  :  vincctur,  si  cesscrit: 
vinccl,si  se  conlra  dolorem  suum  intendcrit.  Si 
longus  cst ,  hubel  inlereapedinem ,  dat  refectioni 
locum.  Brcvis  morbtts  ac  prceceps  alterulrum  faciet, 
aut  cxlinguetur  ,  aut  cxtinguet.  lla  Agesilaus  Rex 
Sparlac,  teste  Plut.  in  Lacon.  cum  ardcret  poda- 
grce  dolorihus,  eumque  invisisselCarnedes  ,  at- 
que  exiret  tristis  :  Mane ,  inquit,  Carncades  :  ni- 
hil  enim  illinc  huc  pcrvenit,  ostensis  pcdihus  et 
pcctore.  Senliens  pedcs  quidem  dolcre,  sed  pcc- 
tus  animumque  dolore  vacuumesse. 

Ilac  omnia  veriora  el  majora  sunt  ia  ea  lcnta- 
tione  ,  qua?  orilurex  perscculione  ,  de  qua  pro- 
prie  loquitur  S.  Jacohus.  Huic  enim  propriama- 
teria  gaudiorum  ex  multiplex. 

Prima  ,  quod  talis  paliatur  oh  lidem,  ejusquc 
sit  pugil  cl  defensor,  autoh  jusliliam  :  (pialihus 
Christus  dicit  :  Deati  qtti  pcrscculionem  paliuntur 
propterjustiliam,  Mallh.  5.  faiis  crgo  est  hype- 
raspis,  athleta  et  propugnator  prinuc  ct  divinre 
verilatis ,  verse  religionis,  ac  S.  Ecclesi.e,  pro 
iisque  opes,  vires  et  vilam  datprseda- ,  totis  vi- 
rihus  dimicat,  et  saepe  occumhit;  quod  longe 
dignius  <>t  divinius  cst ,  quam  |)ro  rege,  patria 
etrepuhlica  dimicare  et  occumhere.  LndeS.  Au- 
gust.  in  psal.  67.  Murlyres,  ait,  in  Ecctesiis  sttm- 
mum  locum  tcnent ,  atque  apicc  sancla?  dignitatis 
excellunt.  Et  S.  Rasil.  hom.  in  «0.  Martyres  :  O 
sanctttm  ,  inquit,  chorum  !  6  sacrttm  ordincm  !  6 
cttncum  incxpugnabitcm!  o  commttnes  generis  /ui- 
mani  custodes  ,  legati  apud  Dettm  potmtissimi , 
astramundi ,  florcs  Ecclesiaruni ! 

Secunda,  quod  palialur  pro  Deo  ejtisquc  lcgc. 
honorect  amnrc  l  nde  facil  sc  viclimam  nohi- 
lissimamet  holocaustum  Deo,  immolans  cicor- 
pus,  sanguinem,  vilam  et  moi  icm  ,  jtixla  illud 
Sap.  3.  6.  Tanquam  auram  in  fornace  probavtt 
ros ,  ct  quasi  holocausti  hostiam  accepit  cos. 
Deum  ergo  mire  honorat;  seque  ac  delcctal  pa- 
tiens,  ac  vicissim  Deus  <'jus  qtiasi  hoslia?  sihi 
de\oi;e  ct  consecratx,  possessiouem  capit,  iroo 
cum  ipso  ct  in  ipso  palilur ,  \  incit  el  triumpl:. '. 


616  COMMENTARTA  IN  EPTST.  S 

Unde  S.  Hieron.  ad  Hedibiam  q.  12.  Triumphtts 
Dei,  inquit,  esl  passio  Martyrum  el  pro  Chrisli  no- 
mine  cruoris  effusio,  ct  inler  tormenta  laitilia,  elc. 
Ilic  triumphus  cst  Dei  ,  Apostolorumque  victo- 
ria.  Quocirca  martyrium  ex  siugulari  Dei  privi- 
legio  omnia  peccala,  quanlumvis  multa  et  enor- 
mia  ,  expiat, offlnesquepoenaseis  debiias  abolet, 
Martyremque  ilicoin  coeium  transmittit.  Hoccst 
baptisma  in  gratia  majus  ,  in  potestate  sublimius, 
in  honore  prctiosus.  Baplisma  ,  in  quo  angeli  bap- 
lizant.  Baptisma  inquo Deus  et  Chrislus  ejus  exul- 
tanl  :  quod  fidei  noslra?  incrementa  consummat , 
quod  nos  de  mundo  recedentes  stalim  Dco  copulat , 
ait  S.  Cyprian.  ad  Fortun.  praefat,  de  Exhort. 
martyr. 

Tertia,  quod  Christo  amoris  vicem  reddat,  re- 
ponendo  illi  corpus  pro  corpore  ,  sanguinem 
pro  sanguine,  vitam  pro  vita.  UndeS.  Chrysost. 
hom.  h.  in  epist.  ad  Phil.  Pro  Christo  pali,  in- 
quit,  inunus  est  majoris  administrationis ,  quam 
sil  revera  mortuos  suscitare,  et  signa  miranda 
patrare.  Nam  itlic  qttidem  debitor  sum,  hic  vero 
debitorem  habeoChristum.  Basilius  Seleuciae  Epis- 
copus  in  vita  S.  Theclee  scribit  eam  post  supera- 


tas  pro  Christo  bestias,  ignes,  carceres  ,  etc. 
Deum  orasse  pro  perseveranlia.  Etiamsi,  inquit, 
in  singulos  dies  mihi  cum  igne ,  belluis ,  vinculis  , 
carceribus  rem  esse  conligat  :  adeo  mihi  omne 
etiam  mortis  et  discriminis  genus  pro  pietale  su- 
beundum,  ipsismet  paradisi  deliciis  epulisque  ins- 
tructissimis  potius  ducitur  :  tantummodo  digna 
qua'  pro  te  et  nomine  tuo  cruciatus  tolerare  sem- 
ptr  possim ,  habear. 

Quarta,  quod  subeat  martyrium,  qui  est  no- 
bilissimus  actus  fidei ,  charitalis  ,  religionis, 
fortitudinis,  ac  proinde  nobilissimam  in  ccelo  et 
terra  dat  psalmam  et  coronam.  Vide  dicta  Oseac 
11.  12.  etTertull.  in  Scorpiaco,  Cypr.  deExhori. 
martyrii,  etepist.  ad  Marlyres.  QuocircaMarty- 
res  in  tormenlis  non  tantum  exultabant;  sed 
etiam  quo  magis  illa  crescebant  ,  eo  magis  pari- 
ter  crescebat  exultatio,  ut  viderentur  sibi  esse 
in  atriis  et  ingressu  coeli.  Unde  videntes  eos, 
etiam  carnifices  et  praesides,  stupebant,  multi- 
que  ad  Christum  convertebantur,  alii  indigna- 
tur  etfrandebant,  magisquetorquebantur  eoruin 
gaudio,  quam  eos  ipsi  suis  suppliciis  torque- 
bant.  Insullabant ,  inquit  S.  Ephrem  in  Encomio 
Marlyrum ,  judicibus 3  quasi  sensus  doloris  exper- 
tes  ,  et  quasi  in  alienis  corporibus  paterenlur  ,  cli- 
centes :  Si  graviora  habetis  (ormenta  ,  admovele 
nobis.  Hcec  enim  nutlius  momenti  sunl.  Ignis  ves- 
lei-  frigidus  appccvt ,  tormenta  inefficacia  ,  percus- 
sores  imbecilles ,  gludii  vestrisunt  tigna  marcida: 
uihil  quod  nostra?  respondeat  et  promptitudini  el 
alacritati  habetis  ,  ad  plura  et  majora  toleranda 
consislimus.  Et  inferius,  Non  rogus  ardens,  non 
slridens  flamma  ,  non  ignilce  sartagines ,  non  ollce 
ebullientes,  noncandentcs  lamince,  non  ferralarum 
ungularum  denles ,  etc.  ,  (Uterruerunt  animosissi- 
mos  ac  fortissimos  Chrisii  mililes,  elc.  Ccesi  quippc 
magno  cum  gaudio  verboram  ictus,  tanquam  sum- 
mas  delicias  excipiebaid.  ISam  cum  lictorum  ma- 
nus  eorum  membra  lorqucrcnt ,  visceraque  nuda- 
renl,  non  tristi  eos  fac.ie  aspcxerunt ,  neque  inler 
lormenla  gemiturn  ediderunt ;  verum  hilariore  ac 
tiv.tiore  vuttu  iraudia  intcrna  tcstati  sunt :  quippe 
quibus  illi  crucialus  pro  consolatione  erant  ac  re- 
quie  :  afjlicli ,  tcnlati,  verberati ,  exquisilisque 
tormenlis  cruciati  Deum  toto  corde  ac  tota  mente 
ynnperdilexerunt.  Et  pauio  post  :  Lceta  quippe  ac 


JACOBI.  Cap,  I. 

jucunda  vobis  fuit  futurorum  expcclatio ,  qua  vos 
ita  animavit  et  corroboravit ,  ut  singulis  horis 
nova  vobis  et  acriora  adhiberi  cuperetis  supplicia  , 
neque  ullis  satiari  polucritis. 

Denique  passio  et  patientia  non  est  in  coelo  , 
nec  paradiso  ,  sed  est  in  terra  et  statu  lapso.  Per 
patienliam  ergo  homo  superat  non  tantum  Ada* 
mum,sedetangelos:  angelienim  status  felicior, 
sed  patientis  est  fortior.  Quare  S.  Laurentius,  v, 
g.  fortior  fuit  angelis,  qui  pati  nequeunt,  fortior, 
iuquam  ,  per  patientiam,  non  unam  et  simpli- 
cem ,  sed  variam  et  multiplicem.  Haec  eximia 
sunt  tribulationum  et  persecutionum  bona  et 
gaudia,  alque  ideo  ambienda  et  invidenda ;  adeo- 
que  si  in  angelos  cadere  posset  invidia  ,  utique 
inviderent  nobis  tanla  passionis  et  patientiae 
dona  :  quin  et  homines  beati ,  si  tristari  possent, 
de  hoc  uno  trislarentur,  scilicet  quod  non  plura 
pro  Deo  passi  sint,  nec  amplius  pro  eo  pati 
possint.  Cum  ergo  mane  evigilamus,  gaudea- 
mus ,  et  jubilemus,  Deo,  quod  diem  illum  no- 
bis  fecerit  illucescere ,  quo  multa  ejus  amorc 
pati  ,  multosque  ei  patientiae,  meritorum  et 
virtutum  cumulosofferrepossumus;  uti  S.  Mech- 
tildem  a  Beatis  sibi  apparentibus  edoctam  et 
monitam  fuisse,  in  gestis  ejus  legimus,  idem- 
que  de  ea  refert  L.  Blosius  lib.  /i.  Spirit.  grat, 
c.  k.  Omne  ergo  gaudium  existimale  fratres,cum 
in  varias  tenlationes  incideritis. 

Quaeres  tertio,  quomodo  licite  possit  gauderc 
Christianus  in  proprie  dicta  tentatione  concu- 
piscentiee  ,  v.  g.  fornicalionis  ,  gulae,  superbiae; 
cumeam  fugere  etdeprecari  nos  jubeatChristus, 
ut  oremus  scilicel  :  Et  ne  nos  inducas  in  lenlatio- 
nem?  Resp.  Jubet  Christusid  nos  orare  Primo.ut 
nonconsentiamus  tentationi,  aitS.  August.  epist. 
121.  c.  11.  qui  enim  consentit,  non  qui  sentit 
iuducitur  in  tentationem.  Unde  S.  Bernard.  de 
luler.  domo  ait :  Motesta  est  lucta,  sed  frucluosa, 
quiasi  habet  poznam ,  habebit  et  coronam  :  non 
nocet  sensus  ubinon  est  consensus;  imoquod  resis- 
tentem  faligat ,  vincentem  coronat.  Secundo,  ju- 
bet  simul  orare ,  ut  Deus  amoveat  a  nobis  tenta- 
tiones ,  praeserlim  graviores  et  periculosiores. 
Homo  enim  memor  et  conscius  suae  imbecillita- 
tis,  ac  periculiconsensus  quod  ingerit  tentatio, 
communiter  eam  vitare  et  deprecari  debet ,  non 
optare,  vel  accersere,  uti  exponunt  et  docent 
Tertull.  Cyprian.  Nyssen,  ct  Chrysost.  in  orat. 
Domin.  Nunc. 

Dico  Primo  :  licet  communiter  oporteat  fuge- 
re  et  deprecari  tentationem  ob  periculum  lap- 
sus,  ex  humili  agnilione  fragilitatis  nostrae;  ta- 
men  posito  quod  Deus  velit  nos  eam  subireet 
pati ,  subeunda  est  cum  gaudio ;  tum  ut  volun- 
lati  divinaenos  magisconformemus;  tumut  eam 
facilius  sustineamus  et  vincamus  ;  lum  ut  dae- 
monem,  qui  eam  suscitat,  fortius  profiigemus. 
Nulla  enim  re  itavincitur  daemon,  ac  laetitia  spi- 
riluali  et  gaudio,  uti  aiebat  S.  Antonius.  Hujus 
rei  symbolo  de  Machabaeis  invictis,  imo  hos- 
tium  numerosissimorum  victoribus  dicitur  1. 
Machab.  3.  2.  Et  prceliabantur  prceliumlsraelcum 
lcetiiiaH&c  enim  loetitia  dcemonem  intimidatet 
dejicit ,  spemque  vincendi  et  nocendi  ei  adimit. 
Nam,  ut  aitS.  August.  1.  20.  Civit.  8.  Dwmon  esl 
quasi  canis  d  Christo  ligalus,  qui  lalrare  potest , 
sollicilare  pplest;  mordere  omnino  nonpolest,  nisi 
volenlcm  :  persuadere  enim  potest ,  prcecipilare 
non  potesv  spem  autem  persuadendi  amitlit ,  cum 
videl  hominem  in  tentatione  constanlem ,  genero- 


COMMENTAhTA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 
sum  ,  lcptum  et  hilarcm.  Aiuli  S.  Anlonium  in  hoc  teniationem ,  optat  be 
gencrc  c\crcilalissimum.  Si  quod  ,  inquil,  in 
pectoribus  nostris  mtdce  mentU  ct  pavoris  scmcn 
invenerint  dcemones ,  mox  quasi  latrones  qui  de- 
scrla  oblinent  loca,  cccplos  cumulant  limorcs,et 
credulilcr  immincnlcs  infclicem  vexant  animam: 
sin  autem  cdacres  fuerimus  in  Domino  ;  et  futuro- 
rum  nos  bonorum  cupido  succendcrit ,  si  semper 
omnia  manibus  Dci  cornmiltimus ,  nullus  dcumo- 
num adexpugnandumvalebit  accederc.  Iia sanctus 
Atlianas.  in  cjus  Vita.  Quocirca  S.  Jacohus  non 


k\l 
lum,  in  quo  gralia  Dei 


ait,  Optatc  tcntationcs,  uti  notal  Abulens.  in 
S.  Mallh.  c.  k.  q.  70.  sed  caulc  dicit ,  Cum  inva- 
rias  tentalioncs  incidcritis ,  gaudium  exislimalh 
q.  (1.  Nolitc  vos  ullroinjiccrc  in  lcntationcs,  scd 
ubi  incidcritis,  suslinctc  cas  cum  gaudio.  Ita 
Salmeron. 

Dico  Sccundo.  Tentatio  qualenus  sollicitat  ad 
peceaiuni,  appetibilis  non  cst ;  sic  cnim  proxi- 
ma  est  causa  peccati,  quodsummcest  odihile  : 
quatcnus  vero  eadem  est  materia  luctre  el  victo- 
rire,  augendseque  virtutis  et  meritorum ,  appe- 
tihilis  est,  praescrtim  a  viris  generosis  in  Dei  spe 
el  amorc  defixis.  Ita  Dionys.  Cartb.  lih.  dc  Re- 
mcd.  lcntat  art.  7.  llinc  David  psal.  55.  2.  Pro- 
ba  me  Domine ,  inquit,  ct  tcnlame:  ure  rcncs 
mcos  et  cor  meum  :  multa  enim,  eaque  grandia 
Imiia  confert  tentatio.  Prteter  enim  gcneralia 
illa  quae  de  tribulationc  jam  rccensui ,  particu- 
laria  lcntationum  cotnmoda  sunthaec.  Primum, 
quod  '•  irtulem  cxplorat  ct  corrohorat.  Vasa  fi- 
guli  probat  fornax ,  ct  homincsjuslos  tentatio  tri- 
bulalionis ,  aii  Eccles.  c.  27.  Sicut  ergo  vasa 
liguli ,  si  haberenl  rationcm  ct  sensum,  appcte- 
rent  ignc  cxcoqui,  uteo  perDcerentur  ct  soli- 
darcntur  ;  ila  jusli  Dci  gralia  ct  virtute  suffulti, 
possunl  ilammam  tcnlationis  cupere ,  quac  in 
cis  quidquidimpurum  esiexcoquat,  et  in  virtute 
cerboret.  Sicut  cnim  in  bieme  ct  frigorc  calor 
per  antiperistasim  seseintcndit,  ita  paritervir- 
lUSCum  lcniationo  colluclant  seseinlcndit  :  pe- 
linde  ut  pugil  omnes  vires  exerit,  quando  cum 
acri  antagonisla  cicongrediendum  cst.  Unde  Ju- 
lius  C.Tsar  optahat  forlissimos  hostes  ,  ul  in  eos 
virtulem  suam  cxcrcrc  cl  ostendere  posset,  ut- 
que  cos  debeltans  gloriosiorcm  nancisceretur 
victoriam  ,  et Cato  censuit  Carlliagincm  non  cssc 
dclendam,  ut  ipsa  Romanis  darcl  juge  armoruin 
cxcrcitium  ,  ne  otio  effeminarentur ,  cisque  ju- 
gis  csset  cOSVirtUlis  ,  Marcet  cnim  sine  advcrsu- 
rio  virtus.  Hinc  lentatio  lihidinis,  gul;c  super- 
bi;e,  ctc.  in  Sanclis  qui  ei  resistunt,  magis 
auget  linnatquc  castitatem,  sohrictaicm,  humi- 
lilatein,  etc.  Hlcgantcr  ct  verc  S.  Cyprian.  1.  dc 
Bono  pudicili;c :  Mhil,  ait ,  animuin  fidelem  sic 
tlrl/ci,u,  quaut  inlegra  immarulali  pudoris  cons- 
rientia.  Voluplatan  vicisse ,  voluplas  csl  maxinia  : 
nrc  ulla  major  est  victoria ,  quam  qucv  de  cupidi- 
talibut  rcfrrtar. 

Secundum,  quod  tcntatio  sit  cos  virlulis, 
incnlis  induslriain  Dciquc  amorcm  cxacucns, 
perlndeac  eos  ncuii  aciemgladii,  ct  aqua  mo- 
<lica  injccla  in  ignem  ,  cum  magis  accendit. 
Hinc  Aposlolus  ait  :  In  his  omnibus  suprramus 
praptcr  cuin  qui  dllexit  nos.  Ccrtus  sum  cnim,  qttia 
ufquc  mors,  ncque  vila  ,  ncque  angeli,  nequcprin- 
ctpatus  ,  ncqttc  virXtlcs,  nequc  instantia,  ncquc 
ftttttni,  mqttc  forliludo,  ncquc  aUitttdo,  ncqttc 
profmulum  ,  ncquc  crralura  alia  potcrit  nos  sepa- 
rarcu  clutritttlc  Dci ,  qtuv  cst  i,i  Cltrtsto  Jcsu  Do- 
mino  nostro.  Uom.  8.   3S.  Sanclus  crgo  optans 

Ctir.MI.    A    LAPIDE.      T0\l.   X. 


Vincat :  quaerit  pugnam,  in  qua  a  Douiino  adju- 
tus,hostcm  prosternat:  desiderat  occasionem, 
qua  sc  lidclem  Domino  ostcndal :  amhit  tcntatio- 
nem  ,  in  qua  suam  in  Dei  ohsequio  et  amorc 
constantiam  toti  mundo ,  angelis  ct  bominibus 
manifestet  lia  miles  optat  praelium,  nt  suam 
fortitudincm  ct  fidelitatcm  suo  ducicommendet; 
ut  gloriosam  victoriam,  nomcn ,  spolia  ctopes 
sibi  paretj  sic  et  Sanctus  Dei  amore  fervens, 
optat  tcniaiioncm,  ut  cum  ca  ducllans,  osten- 
dat  quam  Dci  sit  amans,  et  inejus  amore  lide- 
lis  etconstans,  ut  luctando  vires  exerat,  virtu- 
tes  augeat,  et  meritorum  acervos  accumulet. 
Nam,  ut  ait  S.  Lco  serm.  i.  de  Quadrag.  Nulla 
sunt  sine  tentationum  experimentis  opera  virtulis, 
nulla  sine perturbationibus  fides ,  nuUumsinc  hoste 
certamen  ,  nulla  sine  congressione  victoria.  Si  vo- 
lumus  superare,  pugnandttm  est. 

Terlium  ,  quod  tenlatio  homincm  virtutibus 
illustrcm  deprimat,  ct  in  humilitate  Deique  ti- 
more  contineat,  nc  in  superbiam  erectus  ,  om- 
nia  sccum  perdat.  ItaPaulus:  Nemagnitudo,  in- 
quit,  revelalionum  extoUat  inc,  datus  est  mihi 
stimulus  carnis  mecB  angclus  Satana,  quimecola- 
phizet.  2.  Cor.  12.  7.  etEccles.  c.  2.  U.  Omne  quod 
tibi  applicitum  fuerit  accipe ,  et  in  dolore  sustine , 
ct  in  humiUtate  tua  patienliam  habc  :  quoniam  in 
igne  probatur  aurum  et  argentum ,  homincs  vero 
rcceptibiles  in  camino  tribulalionis.  Et  Sap.  3.  5. 
Deus  lentavit  eos,  et  invenit  iltos  dignos  se  Prae- 
clare  S.  Gregor.  lib.  2.  Moral.  c.  37.  Mira,  ait, 
hocnobiscum  dispensatione  agitur,  utmens  nostra 
culpce  nonnumquam  pulsatione  feriatur.  Nam  esse 
se magnarumvirium  homo  crederet ,  sinullum  un- 
quam  earumdem  virium  defectum  intra  mentis  ar- 
cana  sentiret  :  Scd  cum  tentalione  irruente  quati- 
tur,  et  quasi  ullra  quam  sufficit  faligatur ,  ei 
conlra  hostis  sui  insidias  munimen  humititatis  os-  . 
lcnditur,  et  uncle  se  perlhnescit  cnerviter  cadcre , 
inde  accipit  fortiter  stare.  Ila  videmus  suhinde 
viros  doclos  etvirtute  eminentes  pulsari  tenta- 
tionc  pusillanimitatis,  utique  providoDci  consi- 
lio,  ne  scientia  more  suo  eos  inflct,  ne  virtus 
cxlollat.  Sic  seepe  una  tentalioe*'  mn°us  ad 
vinccndam  aliam  graviorem  et  periculosiorcm. 
lla  lcgimus  in  Vilis  Patrum,  adolescentem  sti- 
nuilo  carnis  valde  exagilatum ,  cum  frustra  re- 
mcdia  caetera  tentassel,  falsis  criminationibus  a 
sociis  jussu  Abbatis  assidue  appetitum  cum  ex- 
cussisse.  Post  aliquod  cnim  tempus  rogatus  ab 
Abhale,  an  adhuc  ea  pulsaretur?  rcspondit;  Vi- 
vcre  non  licct,  fornicari  libeal. 

Quartum,  tentatio  est  stimulus  spei  et  oratio- 
nis  :  cogit  enim  hominem  afflictum  et  pcricli- 
tantcm,  ad  Dei  opem  et  gratiam  implorandam 
confugere  ,  utpote  sine  quavidetse  tentationcm 
non  possc  supcrare,  sedcerto  vincendum.  Unde 
Ecclcs.  c.  2.  2.  tcntalis  remedium  ct  confugium 
assignans  :  Deprime,  inquit,  cor  tuum,  et  susti- 
ne,  ctc.  Sustine  suslcntationcs  Dei  :  conjungere 
Dco  et  sustine  ,  ut  crcscat  in  novissimo  vita  tua, 
el  mox  :  Crcde  Dco  et  recuperabit  te,  et  dirigc 
riam  tttam,  el  spcra  in  ittum,  etc.  Respicite  fitii 
nationcs  hominum ,  ct  scitotc ,  qttia  Jiutlus  speravit 
in  Domino,  et  confusus  cst.  Unde  Isaice  c.  12.  For- 
litudo  mea ,  inquit,  et  latts  mea  Dominus ,  ctc. 
38.  Domincvimpatior,  rcsponde  promc.  El  psaltes. 
Ps.  69.  Dctts  in  adjttlorium  mcttm  intcndc  :  Dominc 
ad  adjuvandum  mcfestinu,  et  psal.  117.  l.\Dominus 
mihi  adjutor,  et  cgo  dcspiciam  inimicos  meos ,  et 

bo 


i!8 


COMMEJiTARIA  IN  EPIST.  S.  JACODl.  Cup.  1. 


psal.  120.  1.  Lcvavi  octtlos  )iwos  in  vwntcs,  unde 
venict  attxilittm  milti  ,  el  psal.  22.  1.  Domintts  illti- 
minatio  mca  el  saltis  mca  ,  quem  timcbo?  Si  consis- 
lant  advcrsttm  me  castra,  non  timcbitcor  vieant. 
Si  cxurgat  advcrsttm  me  privtium ,  in  koc  ego  spe- 
rabo ,  cl  Christus  :  Con/idilc,  cgo  vici  mundum , 
Johan.  1(3.  33. 

Quintum,  Dous  suis  in  tentaiione  praesentissi- 
mus  e*ti  adest  el  astat,  ul  protegat,  juvet  et 
confirmet.  Linde  psal.  9.  dicil  :  Cum  ipso  sttm  iu 
iribulalione ,  locus  ergo  Dei  est  tribulatio.  Quae- 
ris  Deum?  in  tribulatione  et  tentationeinvenies? 
Cnde  Jeremias  c.  10.  11.  Dominus ,  ait.,  mecum 
cst  qttasi  bcllator  forlis  :  idcirco  qui  persequuntur 
me,  cadent ,  et  inftrmi  crunt :  confttndenlur  vehe- 
mementer,  Hsec  enim  ingens  esl  et  magnifica 
gloria  Domini,  quod  sua  gratia  ita  roborct  ho- 
mines  debiles  ,  et  fragiles,  ul  omnia  diaboli  et 
carnis  potentissima  arma  superent  :  qua  de 
causa  ipse  eligit  infirma  mundi ,  confundat  for- 
tia.  Ego  ero  ei  murus  in  circuitu ,  ait  Dominus 
Zach.  2.  5.  uti  Elisajo  misit  currus  igneos  ange- 
licorumexercituum,  qui  eum  contra  Syros  de- 
fenderent , /4.  Reg.  6.  17.  Vide  Dionys.  Carthus. 
lib.  de  Remcd.  tentat.  art.  25.  Quare  S.  Chrysost. 
tract.  de  Pocnit.  Fortiores,  ait,  nos  tentamenta 
faciunt ,  persuadenlqtie  familiarissimos  Deo  fteri  ; 
torporem  enim  excutiunt  cl  sanctum  fervorem 
itnmitlunt. 

Sextum,  Deus  amplissimapraemia  tentationem 
vincentibus  promittit.  Qui  vicerit ,mqml,  faciam 
illum  columnavi  in  templo  Dei  mei,  Apoc.  3.  12. 
Ita  S.  Antonio  Christus  apparuit,  dixitque,  se 
cum  gaudioejus  pugnas  spectassc,  eumquc  ad- 
juvisse  :  Quia,  inquit,  dimicando  viriliter  non 
cessisti,  semper  auxiliabor  tibi,  et  faciam  te  in 
loto  orbe  nominari.  Ita  S.  Athan.  in  ejus  Vita. 
Hinc  lentalionem  vincens,  aliis  eamdcm  vin- 
cendi  illustre  dat  speculum  et  exemplum,  dis- 
cilque  lentatis  compati,  consulere,  et  opportu- 
na  remedia  adhibere.  Quocirca  Conon  Abbas 
cum  a  suo  monasterio  recessisset,  ne  baptizaret 
puellam  speciosam,  cujus  specie  senliret  sli- 
mulum  carnis  ,  obvium  habuit  S.  Johannem 
Baptistam,  qui  illum  cruce  signans  dixit:  Crede 
mihi  Presbyter  Conon ,  volebam  le  pro  hac  pugna 
mercede  donari;  sed  quia  non  vis  ,  ecce  absttdi  a  te 
hoc  bellum  :  mercede  aulem  hitjus  operis  carebis. 
Ita  Johannes  Moscus  in  Prato  spir.  cap.  3.  Hinc 
Sancti  incoelis  canunt  cum  jubilio  :  Transivimus 
per  ignem  (concupisccntise)  et  aquam  ( desola- 
tionis  et  despectus)  eteduxisti  nos  inrefrigerium, 
psal.  G5.  12. 

.  Septimum,  tentatio  mire  mentem  illuminat  in 
via  virtutis.  Nam  quinon  est  tenlatus,  quid  scit? 
Eccli.  3/i.  9.  Rursum  eum  cautum  facit,  circum- 
spcctum,  vigilem,  ut  undique  carni  et  peccato 
resistat.  Unde  S.  Laurenlius  Justinus ,  in  Ligno 
vitac  tract.  de  Patientia  c.  k.  Sicut ,  ait,  caro  si 
sale  non  aspergitur ,  quamvis  sil  magnaet  praici- 
pua,  corrumpitur ,  ita  et  anima  nisi  tentalionibus 
assidue  saliatur ,  conlinuo  resoivilur  et  relaxatur. 
Per  ipsa  namque  tentamenta  uuima  negligentics 
pulredinem  excutit ,  et  in  spirilus  vivacitate  con- 
servatur.  O  quantos  vidimtis  modicis  tenlationi- 
bus  a  niagnis  periculis  protcgt ,  ct  tcntalionequa- 
dam  limoris  et  corporaii  quadam  ineptitudine  a 
ncstc  superbios  liberari ,  quialius  quasiequi  effra:- 
nes  suis  lalenlis  sttperbirent.  Deniquc  tentatio 
animamconsolatur  ettranquillat,  quia  post  nu- 
bita  Phcebus ,   post   dcsolationem   consolatio , 


post  tentaliotiem  screnitas  exultatio  ,  Deo  iin 
juste  ordinanle  succedit ,  ut  ait  Sara  Tobia-  :'->. 
22.  Quodcirca,  ut  recte  notat  noster  Jacobus 
Alvareztract.  de  Victoria  tcntalionis  cap.  2.  men- 
tium  fortissiniarum  indicium  est,  hostium  in- 
cursus  non  timere,  nec  tentationum  molestia 
tristari,  sed  gaudere.  Quarum  robur  Dominus 
apud  Job.  c.  39.  21.  et  seq.  sub  figura  illius  equi 
generosi  mystice  '<;leganlcr  describit,  dicens  ,• 
Terram  ungula  fodit ,  exultat  audacter  ,  in  occttr- 
sum  pcrgit  armatis  ,  contcmnit  pavorem  ,  nec  ce- 
dit  gladio.  Lbi  vide  S.  Gregorium,  quiinter  alia 
ait  :  Cttm  ccrtamen  passionis  sibi  appropinquare 
considerat ,  cie  exercilio  virtutis  exdUat ;  nec  ter- 
retur  pugnos  periculo ,  quivicloria;  lastatur  trium- 
plto.  Rursus  Climachus  gradu  27.  Nullum,  ait, 
ccrtius  argumenlum  est ,  quod  damones  a  nobis 
victi  sunt ,  quam  si  nos  acerrime  oppugent.  Si 
enim  illis  omnino  rcsistas  fortissime,  oppugnabunt 
te  omnino  acriler ,  ut  quasi  nihil  proficientem  d 
certaminibus  revocenl ,  et  inferius  :  S.  Arsilaites 
dixit  :  Notavi  mane  ttt  plurimttm  inanis  gloria;  et 
concupiscentiai  spiritus  solere  advcnirc  :  meridie 
vero  acedia? ,  iracundiaj  et  tristilia:;  vespere  au- 
tem  infelices  vcnlris  stercorum  tyrannos. 

Vis  talium  pugilum  et  heroum  exempla  ?  Ac- 
cipe.  S.  Antonius  adaemonibus  laniatus  et  semi- 
mortuus  relictus ,  provocabat  eos,  dicens  :  Ecce 
egohic  sum  Antonius,  non  fugio  veslra  cerlamina, 
eliamsi  majora  faciatis  :  nullus  nie  separabit  a 
charitate  Chrisli ,  psallebatque,  dicens  :  Si  con- 
sistant  adversum  me  castra,  non  timebit  cor  meum. 
Ita  S.  Athan.  in  ejus  vita. 

S.  Hilarion.  S.  Antonii  discipulus.  In  tanlum 
exeso  corpore  ,  ut  vix  ossibus  hasreret,  ait  S.  Hie- 
ron.  in  ejus  Vita,  quamdam  nocte  coepit  infantum 
attdire  vagitus ,  balalus  pecorum  ,  mugittts  boum  , 
planclum  quasi  mulierum,  leonum  rugitus ,  mur- 
mur  exercitus ,  et  rursus  variarum  porlenta  vo- 
cum,  ut  ante  sonitu  ,  quam  aspectuterritus  cede- 
ret.  Intellexit  datmonum  ludibria,  et  provolutus 
genibus  Christi  crucem  signavit  in  fronle :  talique 
armatus  casside ,  et  lorica  ftdei  circumdatus  ,  ja- 
cens  fortius  pratiabatur ,  amodo  videre  desiderans 
qttos  horrebat  audire,  et  sollicitis  oculis  huc  illuc- 
qua  circumspiciens ,  cum  interim  ex  improviso 
splendente  luna  cernit  rhedam  ferventibus  equis 
super  se  irruere  :  cum,  inclamasset  Jesuvi,  ante 
oculos  ejus  repentino  terras  hiatu  pompa  omnis  ab- 
sorpta  est.  Tunc  ille  ait :  Equum  et  ascensorem 
projecit  in  mare  ,  et :  Ili  in  curribus  et  hi  in  equis , 
nos  autcm  in  nomine  Dei  nostri  magniftcabimur. 

S.  Johan.  Climachus  narrat  S.  Ephr.  cum  sen- 
tiret  se  in  altissima  pace  et  tranquillitale  men- 
tis,  quasiincoelo  terrestri  impassibilitatiscons- 
titutum,  rogasse  Deum  ,  ut  pristina  tentationum 
certamina  et  praelia  sibi  restitueret,  utnonper- 
deret  materiam  merendi,  et  pertexendi  suam 
coronam. 

Johannes  Moscusin  Prato  spir.  cap  164.  narrat 
Abbatem  Victorem  dixisse  cuidam  a  pusillani- 
mitate  tentato  :  Pusillanimes  ex  modica  tentatione 
perturbantur ,  et  magnam  illam  esse  existimant : 
qui  vero  anima  sani  sunt ,  magis  in  tcntationi- 
bus  gaudent. 

In  VitisPatrum  1.  5.  libello  5.  (sequor  edilio- 
nemnostri  P.  Heriberti)  19.  quidam  discipulus 
tentatus  a  spiritu  fornicationis  ,  adiit  senem 
suum,  aquo  rogatus  :  Vis  rogo  Dominum,  utsu- 
blevet  d  te  moiestiam  istam?  respondit  :  Video 
Abba,  quia  si  laboro,  tamen  ex  pondere  laboris 


lutjtis  considcro  fructificarc  me  :  sed  hoc  roga 
Dettm,  ut  dct  milii  tolcrantiam,  per  quam  susti- 
ncam.  Cui  Abhas  :  Nunc  agnovi,  quia  in  magno 
profectu  es  fili ,  ct  supcrgredcris  me.  Ibid.  nuni. 
10.  narrarur,  Quocl  Sara  tredecim  onnis  ii  spi- 
ritu  fornicationis  impugnala,  nunquam  oravc- 
rit  ui  rccedcrct  a  se  lnijusmodi  pugna,  sed  so- 
lum  dixerit :  Domine  da  miki  fortitudincm.  Pcr 
lcntationcm  enim  sensim  purgaturet  purilicaiur 
anima,  ut  perveniat  ad  puritaiem  ,  ct  perfee- 
tioncm  pcne  angclicam. 

S.  Dorotheus  doctrina  13.  narrat,  monachum 
qucmdam  indoluisse  ,  qnod  Deus  ei  adcmissct 
lentationem  qua  pulsahatur ,  ac  lacrymando 
amicc  dixissc  :  Ergone  Domine  indignus  sum  qui 
patiar  ,  affligar  et  tribulcr  pronominetuo? 

Palladius  in  Lausiaca  refert  monachum  simi- 
Jem  suo  Paslori  dixisse  :  Dominus  liberavil  me 
tentalionum  pugna,  mihiquc  pacemreslituit.  Cui 
pastor  :  llevcrtcre ,  oraque  Deum,  ut  pugnam  tibi 
rcstituat,  ne  incidas  in  lcporcm  et  ncgligentiam. 
r.cversus  rctulit  ad  Deum  vcrba  Pastoris.  Cui 
Dcus  :  IXccle  dixit  Paslor ,  simulque  ci  tcntatio- 
nem  rcstituit.  Nam,  ut  ait  S.  Basil.  orat  de  Pa- 
tientia  :  Ut  gubcrnalorem  navis  tcmpestas ,  athle- 
tam  studium  ,  militcm  acics  ,  magnanimum  cala- 
mttas;  slc  Christianum  homincm  tcntatio  probat. 
ct  sicut  athletas  ccrtaminum  laborcs  coronis  ad  se 
alliciunt ,  ita  ctiam  homines  Christianos  probatio, 
qum  cx  tentationibus  dcsccndit ,  ad  pcrfcclionem 
ducit ,  si  modo  cum  decenti  tolcrantia ,  ac  omni 
gratiarum  actione ,  qtta?  a  Domino  ordinantur , 
susccpcrimus.  EtS.  August.  in  Psal.  C0.  Vitanos- 
tra  inquit ,  m  hac  pcrcgrinationc  non  potest  csse 
stnc  tcnlatione ,  quia  profcctus  noster  per  tcntalio- 
ncm  nostrtim  ftt;  ncc  sibi  quisque  innotcscit ,  nisi 
tcntalus  :  ncc  polcst  coronari ,  nisi  vicerit  :  ncc 
potcst  vinccrc,  nisi  certavcrit  :  potcst  certarc  nisi 
inimicum  ct  tentationes  habucrit.  Et  S.  Anihros. 
I.  U.  in  Lucam  c.  fl.  ISon  limcamus  tcnlalioncs , 
scd  magis  glorivmur  tcntalionibtis ,  diccntes  : 
Quando  inftrmamttr ,  tunc  potenles  sumus.  Tttnc 
cnimnictitur  corona  justitia; ,  clc.  Ergo  quivtttt 
corona  tcntationcs  sttggcrit.  Et  si  quando  lcntaris, 
COgnoscc  qttia  paralur  corona.  Tsonnc  tcntalio  Jo- 
scph  ,  virttttis  cst  consccratio?  nonne  injttria  carcc- 
ris  corona  cst  castilatis?  Cassianqs  collat.  26.  c. 
25.  Majora,  ait,  nobis  pcr  colluclioncm  lenlatio- 
nttm  tatulis  ronttttit  premia  ,  bcnigna  erga  nos 
gratia  Salvatoris  qtiam  si  omncm  a  nobis  neccssi- 
tatcm  certaminis  austttlisset.  Etcnim  sublimioris 
pra>stanliorisque  virtutis  cst,  passionibus  a>rum- 
ntsqtte  vallatttm  mancre  sernpcr  immobilcm  ,  ct 
acquircrc  qttodammodo  dc  infirmitalc  virlutcm  , 
qttia  cirlas  dc  inftrmilatc  pcrftcitur.  Idctn  collat. 
18.  c.  \h.  celebral,  ndigiosain  quamdain  peliis-se 
o  5.  Aihannsio  fcminam  pauporcin  ci  inlirmam, 
M'd  nioloslam,  ingratam  cl  rixosam,  cui  servi- 
nt,  ut  io  <>a"  habcrcl  cxcrciliutn  patientia?. 
Climrfuc  ci  diu  magua  ct  ehariUUe  cl  patirntia 
SerVivlSSet,  tettilgtalias  relatttra,  co  quod  ci  se- 
cundatn  aesideruttn  suum  magistram  paiienlur 
dignis.umum  providissct ,  cttjtts  injuriis  jttgibas  , 
ut  quodam  pabrstra-  olco  ,  quotidie  roborata  ,  ad 
sttmmam  animi  palicntiam  pcrvcnirct. 

?.   Sl.ll.Mis    ocoD    PROUATIO    IMDKI    VESTR.E   PA- 

TiRXTiwi  01'f.uatlu.  ]  Probalto  fidci  ,  idcm  est 
quod  tcntaiio  qua1  praeCesstl :  tcntaiio  cnim  pro- 
batcjusqu)  (cuiatitr  fidcm,  viruiiem  ,  Dci  anio- 
irm  ct  eonslantiam  ;  dat  cnim  causam  ,  cur  dixe- 
i  ii  in  ca  cssc  gaudcnduin.  Hcec  ergo  cst  Jaeobi 


COMMENTAniA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.   Cap.  I.  ^IQ 

argumentatio  :  In  lcnlalione  ct  tribulationc  no- 
lite  tristari,  sed  potius  gaudete;  quia  uihulatio, 
qiirc  non  esl  aliud  quam  fidei  vestrae  probatio, 
operatur  patienliam  ,  quse  preMaM  esl  virtus  , 
ac  liujus  vii.e  quasi  beatitudo.  Ita  Beda  :  Cujus 
patientia,  ail,  vincinon  potest ,  ille  perfeclus  esse 
probatar  :  et  illa  ralio  facit  pcr  patientiam  exer- 
ccri,  ttl  pcr  hanc  fidcsquamsit  perfecta  probetur. 
Porro  tribnlatio  operatur  patirntiam,  non  ef- 
fcctivc,  scd  materialiter  et  pbjective;  perindeac 
lignaoperantur  ignem,  qtiia  ei  fomitem  et  pabu- 
luni  suggerunt.  Quare  eam  tantum  operatur  in 
viro  fidcli,  paticnte  et  conslantc.  Nam  in  insla- 
bili,  impatiente  et  inconstante  operatur  contra- 
rium,  scilicet  impaticntiam  et  indignalionem. 
Audi  S.  Bernard.  cpist.  32.  ad  Abbatem  S.  Nica- 
sii  :  Vasa  flguli  pi-obal  fornax ,  et  homines  justos 
tcntatio.  IScc  idcirco  lamen  immcrilo  hisquos  iu 
anxietate positos  videmus,  amicisnoslris  compati- 
mur ,  quibtis  titique  dum  exilum  ignoramus ,  de- 
fectttm  mctuimus.  Quoniam  qttidem  sicut  Sanctis  et 
eieclis  tribulatio  operatur  palicnliam ,  patienlia 
fwobationem,  \rrobatio  spcm,  spes  aulemnon  con- 
fttndil;  sic  damnandis  et  rcprobis  tribttlatio  parit  C 
conlrario  pusillanimitatcm ,  pusitlanimitas  pcrtur- 
balioncm ,  pertttrbatio  dcspcralioncm;  et  ilta  in- 
terimit ,  etc.  Quocirca  studcat  humiiis  prudentia 
lua  non  vinci  a  malo ,  sed  vinccre  in  bono  malam  : 
vinces  atttem  ,  spcm  tttam  fortitcr  in  Dco  ftgendo, 
ct  rci  fincm  longanimiter  cxpectando. 

Nota.  Jacobus  ad  gaudium  in  trihulalionc,  cx- 
citat ,  vocando  eam  probationcm  fidei ,  q.  d. 
Tentationon  tam  est  trihulatio  ct  afilictio,  quam 
probatio  etexploralio  fidci  vestrac.  Gaudeteergo, 
quod  per  eam  Dcus  fidem  vestram  probctetex- 
ploret;  ac  vos  vicissim  eam  fortiter  et  exultan- 
ler  susiinendo,  probale  ct  ostcnditc  vos  illi  esse 
fideles,  ac  paratos  pro  ejus  fidc  ct  amorc  longc 
plura  ct  majora  lolerarc.  Gaudium  cnim  in  tri- 
bulatione,  signum  est  perfcclce  fidei  ct  virtutis. 
Nam,  ut  ait  Arislot.,  signnm  hahitualae  et  radi- 
catce  virlutis  cst,  si  qiris  eam  operctur  et  cxer- 
ccat,  non  cum  tristitia,  scd  cum  dclectatione 
et  gaudio.  Sapicnlcr  Sencca  lib.  1.  dc  Providen- 
tia  :  Detts,  ait,  bonos,  ut  severi  patres  duriuscdu- 
cat ,  aitque  :  Opcribus,  dotoribtts  ac  damnis  coi- 
ligant  robttr ,  ctc.  Ecce  par  Deo  dignttm  ,  vir  fortis 
cttm  mala  fortutia  compositas,  spectacttlum  Dco 


digni 


Fortana  ,  ttt  gladiator ,  forlissimos  sibi 
parcs  quovret,  alios  faslidio  transit.  Igncm  cxpe- 
ritttr  in  Mutio  ,  paupertatem  in  Eabricio ,  cxitium 
inllutilio,  tormentum  in  Rcgulo,  venenum  in  So- 
crate  ,  mortem  in  Catone.  Gaudcnl  magni  ciri  ali- 
quanxlo  rcbtts  adccrsis,  nonalilcr  qttam  militcsfor- 
tes  bclli  triumpho.  Dicant  crgo  :  digni  visi  sttmtts 
Dco,  Inqulbus  experiretur qaaniumhamana  natura 
possil  pali.  Et  superius  :  Sapicns  manct  in  statu  , 
et  qttidquidcvcnil  insuttm  cotorcm  trahit:  ttt  mare 
flttmina.  Idem  lib.  de  lra  sul)  inilium  :  Jnvalidum 
omnc,  inquit,  nalura  querutumest;  ncc  quidquam 
magnttm,  nisi  qttodsimulct  piacidum.  Et  inferius  : 
yaufragionttnliuto  Zcno ,  cttm  omnia  saa  audirct 
submcrsa  :Jttbct,  ait,  me  fortuna  expcditius  phi- 
losopharl.  ldem  lib.  de  Tranquillilate.  Minabatur, 
inquil,  Theodoro  pltilosopho  Tyrannus  mortcm  . 
tt  qaidcm  insfpultam.  Tttm  illc,  Ilabcs,  ait ,  ittlde 
tibi  placcas.  Ilcmina  sangttinis  in  ttta  potcstatc  cst. 
i\am  <ptod  ad  scputluram  allincl ,  6  lc  in>  i  tum  si 
pttlas  intcrcsse ,  inlra  lcrrum  ,  an  suf/ra  piilr 
cam.  Canitts  J ulitts  d  Caio  Cn*sare dticijussuS  :  Cr,i- 
titts ,  att  ,  ago  tibi  optimc  princtps:  tamentani.biis 


'i20 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


<unicis  :  Vos  ,  inquit ,  quccrilis  an  animce  iininor- 
tales  sint  ego  jam  sciam.  Et  Altcri  :  Observare , 
ait,  proposui,  an  scnsurus  sit  aniinus  exirc  se  ,  ctc. 
Fortunx  ergo  dic  :  cuin  viro  tibi  negotium  est , 
qumrequcm  vincas.  Ikec  locis  cilalis  Seneca,  scd 
spar&im,  nonjunctini  :  selegi  enim. ex  eo  acu- 
tiora  ct  inelioia. 

Proratio  Fim:i  vestr.e  patientiam  operatur.  ] 
Dices,  Contrarium  dicit  Paulus  Rom.  5.  3.  nimi- 
rum.  Gloriamur  in  tribulationibus ,  scientes  quod 
tribulatio  palienliam  opcratur ,  patienlia  autem 
probalionem  ,  probatio  vero  spem.  Ergo  probatio 
non  causat  patientiam  ,  ut  ait  Jacobus  ;  potius 
al)  ea  causatur,  ut  ait  Paulus  ,  ejusque  est  effec- 
tus.  Resp.  Primo,  sa?pe  duae  res  sibi  invicem 
sunt  caustc  ,  ut  una  alteram  quasi  causa  produ- 
cat,  et  vicissim  ab  ea  producatur  quasi  effectus. 
Sic  calor  producil  ignem,  et  ignis  vicissim  ca- 
lorem.  Sic  vapor  causat  pluviam,  et  pluvia  vi- 
cissirn  vaporem.  Sic  ex  aere  humido  fit  aqua,  et 
cx  aqua  vicissim  fit  aer. 

Secundo  probatio  causat  patientiam  materia- 
liter  et  objeclive ,  uli  jam  dixi ;  patientia  vero 
causat  probalionem  cffective,  quia  facit  homi- 
ncm  probatum,  ul  nimirumejus  fides  etvirtus 
omnibus  sit  probata  et  explorata. 

Tertio  et  genuine ,  pro  probatio  hic  grsece  est 
eoxi/uov.apudPaulumveroest,  ooxt/j^:ooxc7.uovJautem 
estipsa  res  ,  puta  tribuiatio  ,  quce  perscrutatur, 
examinat,  probat,  tentat  et  explorat  hominis 
animum,  fidem  et  virtutem  ;  sicut  Soxt/taerte  est 
ipsa  rei  examinatio,  perscrutatio,  probatio,  in- 
quisitio  et  exploratio  :  Soxeju^  vero  est  terminus 
probationis  et  examinationis  ,  "puta  ipsum  expe- 
rimenlum  ,  documentum,  specimen.  Recte  er- 
go  Jacobus  dicit,  quod  ipsa  tribulatio  quasi 
Soxi/Movjid  eslprobatio,  hoc  estproba,  quapcoba- 
tur  et  exploratur  hominis  fides ,  operetur  patien- 
tiam,  id  est,  suggerat  materiam  exercendae, 
confirmandae  et  augendae  palientia?.  Recte  quo- 
que  dicit  S.  Paulus ,  quod  patientia  operelur 
Soxi/uov  t  id  est  probationem,  hoc  est  effectum  et 
terminum  probationis  ,  quia  facit  ut  probatus  et 
exploratus  sit  animus  palientis ,  nimirum  quod 
Deum  ,  fidem  et  zelum  rebus  omnibus  laetis  et 
tristibus  anteponat,  utpote  pro  quo  tanta  sit 
passus,  et  plura  pati  paratus.  Quocirca  haec  pro- 
batio  operatur,  excitat,  acuitque  spem,  quia 
facit  ut  patiens  ,  qui  suam  virtulem  in  tot  ad- 
versis  Deo  probavit,  certo  ab  eo  speret  coronam 
ct  bravium  gloriae  ccelestis,  quod  in  agone  pa- 
lientiae  legitime  certantibus  promisit. 

Nota.  Pro  patientiam  graece  est  ino/xovhv ,  id  est, 
sustinentiam  et  perscverantiam ,  ut  scilicet  cons- 
tanter  et  perseveranter  toleremus  longas  duras- 
que  persecutiones  et  tribulationes  ,  longanimi- 
ter  expectantes  Dei  opem  ,  consolationem  et 
liberationem.  q.  d.  Esto ,  6  Christiani,  diutina 
et  continua  sit  haec  veslri  persecutio,  estogra- 
viter  vos  affligat,  perseverate  tamen  in  fide  et 
patientia,uteam  perficiatis  et  protrahalis  usque 
ad  ultimum  vitae  spiritum,  si  opus  sit,  expec- 
tantes  refringerium  non  in  hac  vita,  sed  in  futu- 
ra ,  eaque  oeterna.  Et  hoc  significat  Graecum  ver- 
bum  compositum  *«xzpy&&tki ,  id  est  peropera- 
tur ,  hoc  est,  plene  et  perfecte  operatur,  quia 
plenam,  continuam  et  perfectam  palienliam,  in 
eaque  perseverantiam  usque  ad  rnortem  opera- 
tur.  Praeclare  Isidorus  Pclus.  lib.  3.  cpist.  26.  ad 
Cassium  :  Vr&cedil,  ait,  coronam  probatio ,  pro- 
lationem  vicloria,   patienlia  victoriam ,  afflictio 


atquc  lcntatio ,  seu  exploralio  palicntiam.  Et  Lau* 
rent.  Juslin.  dc  Patientia  cap.  3.  Quemadmodum, 
ait,  in  corporibus  reparat  sanitatem  medicina,sic 
inanimabus  palicntiam  tribulatio  generat. 

Ilujus  probalionis  causa  Supcriores  ,  praeser- 
tim  Rcligiosorum,  eis  subinde  ardua  et  naturae 
repugnantia  praecipiunt ,  vel  offerunt,  ut  eorum 
virlutem  probent,  excilent  et  acuant ;  adeoque 
in  Vilis  1'atrum  lcgimus,  illud  apud  cos  vulgare 
fuisse.  Censuisse  cnim  eos.Superiorem  quisub- 
ditum  non  exercct,  eiquc  morlificationis,  pa- 
tientiae,  obedieniiae,  aliarumque  virtutum  occa- 
sionem  etexercitium  non  suggerit,inhumanum 
esse  ;  perindc  ac  inhumanus  estpater,  qui  filio 
famelico  cibum  poscenli  ncgat :  pari  enim  modo 
haec  probatio  cibus  et  pabulum  est  animae,  eam 
instarpanis  roborans  et  confortans.  Quocircain 
nonnullis  Rcligionibus  regula  et  praxis  est,  ut 
Superior  quolannis  subditis  singulis  hanc  proba- 
tionismateriam  ingerat,eosque  tentet,  negando 
nonnulla  alias  dari  solita,  vel  subtrahendo  con- 
cessa,  vel  jubendo  insueta.  Subditus  ergo,  cum 
quid  taleingruit,  non  cadat  animo  ;  sed  cogilet, 
hanc  esse  solitam  Superiorum  legem  etpraxim; 
illudque  accipiat  quasi  probationem,  quae  pa- 
tientiam  operatur,  ne  illa  carens  exercitio, 
desuetudine  rubiginem  obducat.  Sane  non  tan- 
tum  novitialus,  sed  et  religio  ipsa,  non  aliud 
cst,  quam  continua  probatio.  Lege  Dorotheum 
ct  Climachum  gradu  de  Obedientia,  Cassianum 
1.  h.  de  Instit.  c.  23.  et  sequent. 

ft.  Patientia  autem  opus  perfectum  habet.  ]  Est 
hic  duplex  lectio  et  intellectio.  Aliqui  enim  co- 
diccs  legunt  habet  in  indicativo,  alii  liabcatm 
optativo,  vel  imperativo  :  Groeca  enim  habent 
e*j™ ,  id  est ,  habeat  vel  habeto  :  et  ita  legunt 
Didymus  OEcum.  Beda,  Pagnin.  Tigurina,  Va- 
tab.  et  multa  Biblia  Latina  ,  Syrus  vertit,  habebil, 
id  est,  habeat,  vel  habet,  phrasi  Hebraea  etSyra  : 
Hebraei  enim  futuro  utuntur  tam  pro  imperativo 
et  optativo  ,  quam  pro  indicativo  ,  quo  carent. 
Hinc  aliqui  utramque  lectionem  ita  conciliant: 
habet,  inquiunt,  id  est,  habere  debet ,  oportet 
ut  habeat.  Idque  valdecongruit  cum  eo  quodse- 
quitur  :  Utsitis  perfecti ,  ct  integri,  in  nullo  de- 
ftcientes.  q.  d.  Patienlia  vestra  habeat  opus  per- 
fectum  ,  id  est ,  sit  constans  ,  continua  et  plena , 
nullis  aerumnis,  vel  doloribuscedens,  nulla  du- 
ratione  fatiscens ,  sed  fortis,  sui  semper  similis, 
crescens  et  invicta,  ut  sitis  perfecti  et  integri. 
Multi  enim  Christiani  illo  sevo  inilio  ferventes, 
stabant  fortes  in  primis  perseculionis  insultibus, 
sed  illis  quasi  arietibus  continuo  iteratis  pulsati, 
fatigabantur  animoque  cadebant.  Hos  ergo  ani- 
mat  et  roborat  Jacobus,  ut  quod  bene  coeperunt, 
constanterperficiantusquead  mortem  et  marty- 
rium  ,  juxta  illud  Terlull.  de  Patientia  cap.  8. 
Fatigetur  aliena  improbitas  patientia  tua.  Et  :  In 
omnibus  patiens  ero ,  alioqui  cruciabor  impatien- 
tia  mea.  Sic  hodie  multos  videmus  patientcs,  sed 
imperfectos,  ideoque  ex  parte  impatientes  ,  qui 
dicunt :  Vellem  pati  istam  persecutionem,istam 
tribulalionem  ,istam  injuriam,  istummorbum  , 
istud  malum ;  al  pati  nequeo  illam  et  illam  :  vel- 
lem  pati  ab  hoc,  vel  isto,  v.  g.  extero ethoste  meo; 
atab  amico,  filio,  discipulo,  in  quem  tot  bene- 
ficia  conluli ,  quem  promovi  et  evexi ,  tanta  pati 
non  possum  :  vellem  pati  ad  unum  alterumve 
diem,  mensem,  vel  annum;  at  tot  annos  sine 
speexitus  et  finispati,  intolerabile  est  :  vellem 
pati  hoc  istove  modo  :  at  ille  modus  qui  mibi 


COMMENTARIA  IN 

offertur,  novuscst,inaudiiiis,  etviresmeas  supc- 
rnns.  II  <c  estpalicns  inipatientia  ,  et  impatiens 
patienlia,  nec  piscis,  neccaro,  sed  rnixtum  ex 
uiroque,  quoe  onus  sibi  adaugct,  dolorem  et 
crucialum  duplicat.  Patiens  vero  et  perfccta  pa- 
lientia  cupit  pati  quidquid  mali  a  quocumquc, 
quautumcumquc,  quomodocumque  irrogatum 
fuerit.  Tales  fuerunt  Martyres,  de  quibus  canit 
Ecclesia  : 

Ili  pro  te  furias,  atque  ferocia 
Calcarunt  bominum  sajvaque  verbcra, 
Cessit  liis  lacerans  fortiter  ungula  , 

Hax  carpsit  pcnetralia. 
Cxduntur  gladiis  more  bidentium  , 
Non  murmur  resonat  ,  non  querimonia  ; 
Sed  corde  tacito  mens  bene  conscia 

Conservat  palientiam. 

Porro  patientia  habere  debct  opus  perfectum 
triplicitcr.  Primo,  perfectum  in  se,  puta  in  for- 
titudinc  et  conlinualionc  tolerantiae  U8que  ad 
iiiiem  crucis  et  vitae,  ut  non  deliciainus  in  tri- 
bulationibus,  sed  audiamus  a  Ghristd  :  Voscstis 
tjui  permansistis  mccum  in  tcntationibus  mcis;  ct 
ideo  cgo  dispono  vobis ,  sicut  disposuit  mihi  Pater 
mcus  regnum,  Lucae  22.  v.  28.  Secundo.  perfec- 
tum  iu  fine  ,  ul  scilicet  patiatur  pro  Christi  fide, 
justilia  ,  aut  virtute.  Tertio,  perfectum  in  comi- 
tatu  innoceutiaj ,  castcrarumquc  virtutum,  ut 
scilicet  patiens  sit  innocens,  el  purus  ab  omni 
peccalo  et  vilio.  Quid  enim  prodcst  tibi  patiin- 
juriam ,  si  avaritkc,  gulac,  luxuriae  indulgeas? 
lta  Salmeron. 

Ita  S.  Lyduina  cum  vigcsimum  octavum  in  sua 
infirmilate  annum  ageret  (passa  eslaulemannis 
38.)  ardens  desiderio  marlyrii,  in  ccstasi  vidit 
coronam  prciiosissimam,  gemmis  diversorum 
colorum  egregic  variegatam,  necdum  tamen  in 
orbeni  pcnitusabsolutam  :  peliit  ergo  mulla  pati 
proChristo,  ut  buncorbem  absolverct.  Exaudi- 
viteam  Dcus  ,  misitque  milites,  qui  camconvi- 
ciis  et  verberibus  male  mulctarunt.  Angelus 
dcinde  ad  eam  vcnit  instar  solis  splendibus , 
aitquc  ad  eam  :  Salve  charissima  soror.  Ecce  nunc 
absolula  est  corona ,  quam  nupcr  impcrfectamvi- 
disti  ;  proptcr  invcrccundos  contactus  virorum 
illorum,  novcris  te  rcpositam  fuissc  in  vcstigiis 
Satvatoris.  Ludibria  ct  vulncra  corpori  tuo  impo- 
sita  fucre  gemmce  quas  in  illa  corona  et  adcssc 
vidisti,  ct  clecsse.  Ila  habel  ejus  vita  tom.  2. 
Surii. 

Secunda  lectio  est  :  paticntia  opus  pcrfcctum 
habet.  Ita  legunt  codices  Romani,  Lyran.  Tho- 
mas  Anglicus,  Hugo,  Dionys.  et  alii  multi.  Sen- 
sus  est.  q.  d.  Gaudcte  in  tribulationibus,  quia 
illae  paticntiam  operajotur  :  patientia  autcm  est 
res  eximia  el  perfecla  :  illa  cnim  facit,  ut  sitis 
integri  ct  perfccti  quaquaversum. 

Quaeres.  Quomodo  patientia  sola  prae  tempe- 
rantia,  tide,  spe,  cbaritate,  caeterisque  virtu- 
tibus  dicatur  pcrfecta  ,  et  habcrc  opus  perfec- 
tum?  Resp.  Certum  est  cbarilalem  et  religionem, 
utpote  quce  proxime  Deum  respiciunt,  cx  objecto 
esse  nobiliores  et  pcrfectiores  patientia  :  aliunde 
tamen  patientia  habct  opus  perfeclum  ,  idque 
mullipliciter.  Primo,  quia  patienlia  omnia  sus- 
tinensetin  fincm  usque  perseverans  (hanc  enim 
significat  Graecum  Ono,uovrj)  virtutum  consum- 
mationem  cfficit  et  conservat :  crux  enim  conti- 
nua  cst  velut  instrumentum,  v.  g.  runcina, 
scalpellum,  penicillus,  quonos  expolit  perficit- 


EPIST.  S.  JACOIJL  Cap.  I.  421 

gtie  Deus.  Sic  enim  Christus  per  passioncm  con- 
summalus  est.  Hebr.  2.  10.  Palienlia  ergo  est  in 
choro coetuque  virtutum  id ,  quod  in  domo  est 
tectum.  Sicut  enim  teclum  incolas  domus  ab 
;rstu  ,  frigore ,  procellis ,  imbribus ,  ventis ,  etc. , 
tutatur.  eaque  propulsat;  ita  patientia  hominem 
a  procellis  quarumlibet tentafipnum  et  ad'-rsi- 
latum  defendit,  eaque  in  se  excipit  et  elidit  : 
perinde  ac  lana  mollis  excipit  et  elidit impetum 
tormenti  et  globi  ferrei.  Quocirca  nulla  virtus 
potest  csse  ,  v.el  consistere  sine  patientia.  Vera 
niinibumilitasesse  nequit,  nisi  per  patientiam 
toleret  contemptus  et  probra.  Vera  paupertas 
essencquit,  nisi  pcr  patientiam  toleret  inopiam, 
famem,  sitim,  nuditatem.  Vera  cbaritas  esse 
nequit,  quje  per  patientiam  non  toleret  infirmi- 
tates  proximorum,  quin  et  hoslium.  Unde  Ter- 
tull.  lib.  dePatientia  cap.  11.  et  12.  docet  nul- 
lam  csse  virtutem  ,  quou  non  comilem,  imo  du- 
cemhabeat  patientiam  ,  adeoque  complexionem 
virlutum  quam  Apostolus  1.  Cor.  13.  assigna- 
vit  charitati,  ipse  assignat  paticnliae.  Dilectio, 
inquit,  summum  fidei  Sacramentum,  Christiani 
nominis  thesaurus ,  quam  Apostolus  totis  viribus 
Spirittts  sancti  commendat ,  cujus,  nisi  patientio3 
disciplinis  eruditur.  Dilectio ,  inquit,  magnani- 
mis  (Noster  vertit  patiens)  cst :  ita  patientiam 
exercel.  Benefica  est :  malum  paticntia  non  facit. 
Non  a?mulalur;  id  quidcm  paticnfm  proprium  est. 
Nec  protervum  sapit  :  modestiam  de  patientia 
traxit.  ISon  inflatur,non  protervit  :nonenimadpa- 
lientiam  pertinet.  JSec  sua  requirit,  suffert  ( alii  le- 
gunt  si  offert)sua,  dum  alleri prosit :  nec  mutatur. 
Caterum  quid  impalientioz  reliquissel?  Ideo,  in- 
quit,  dilcctio  omnia  sustinet,  omniajtolerat :  utique 
quia  patiens.  Merito  ergo  nunquam  excidet ;  nam 
ctftera  evacuabuntur.  Exhauriuntur  scientia?  ,  linr 
guo3  prophetia  :  permanet  fides,  spes,  dilectio.  Fi- 
des,  quam  Christi  patientia  induxit  spes ,  quam 
hominis  patientia  expectat  :  ditcctio ,  quam  Deo 
magistro  palienlia  comitatur.  Nullus  cnim,  nisi 
vehementer  amans  Deum,fidem  et  virtutem  , 
potest  pcrfcctam  patientiam  obtinere.  Unde 
S.  Ignalius  ,  Laurentius  ,  Vincentius  ,  elc. ,  qui 
fucrunt  specula  patientiac,  fuerunt  pariter  spe- 
cula  charitatis,  utmeritoTrajanus  Imper.  videns 
S.  Ignatii  ardores  admarlyrium,  dixerit :  Nulla 
gens  pro  Deo  suo  tanta  toleravit ,  atque  Christiani 
pro  suo  Christo.  Aurum  ergo  patientiae  Christia- 
nae,  non  nisi  in  fornace  charitatis  coquitur  et 
formalur. 

Secundo,  quia  uno/j.ov?, ,  id  cst,  perseverans 
patientia,  et  patiens  persevcrantia  ,  coronat  et 
perticit  stadium  agonis  cl  vitae  humanae  :  durat 
cnim  usquc  ad  finem  vila?,  ideoque  quasi  om- 
nium  vilrix  patientem  deducit  usque  ad  mor- 
tem ,  et  saepe  ad  martyrium  ,  ac  per  illud  ad  me- 
ritum  in  culis  patientiae  et  victoriae  bravium. 
Hoc  cst  quod  aliis  verbis  explicans  ait  Jacobus 
v.  12.  Bcatus  vir  quisuffert  tentationcm  :  quoniam 
cum  probatus  fuerit ,  accipiet  coronam  vitat.  Tri- 
tum  est  illud  :  Omncsvirtulcs  ccrtant ,  sola  pcrse- 
veranlia  vincit  ct  coronatur.  Vcre.  S.  Aug.  Nemo 
potcst  cuslodire  spem  futurae  vitae,  nisi  qui  pa- 
tientiam  habuerit  in  laboribus  praesentis  vitae. 
In  hoc  stadio  palientise  nobis  quasi  dux  praeivit 
Christus.  Causam  dat  Apost.  Hebr.  2.  10.  Dcccbat 
enim  cum  propter  quem  omnia  ,  ct  pcr  quem  om~ 
7iia,  qui  multos  filios  in  gloriam  adduxcrat ,  auc- 
torem  satutis  corum  pcr  passioncm  consumnare ; 
Syrus ,  pcrfectum  faccrc;  grajce  ~.Cn<.Z>zx<. ;  id  est , 


&22  COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 

perficere ,   immolare,  consecrare,  coronare,     tat ,  Geniilcm  invitat 

glorificare.  Eccc  haec  omnia  praestitit  Christo, 

nobisque  praestat  passlo  et  patientia ,  vide  ibi 

dicta.  ltaque  patientia  hic  siguificat  perscvcran- 

tiam  in  patiendo  :  hanc  enim   significat  iiw/iovT)  , 

et  hoec  habet  opus  perfectum ,  quia  tota  vitam 

complectitur ,  ct  durat  in  linem  usque  ad  mor- 

tem.  Unde  ipsa  sola  coronam  gloriae  plene  me- 

retur,  meritamqueiilico  accipk,  dc  qua  prae- 

clare  S.  Bernard.  epist.  129.  Persevcrantia ,  in- 

quit ,  est  vigor  virium ,  virtulum  consummatio  , 


nutrix  ad  meritum ,  medialrix  ad  prcemium. 
Soror  est  patientice ,  conslantice  filia  ,amica  pacis, 
amicitiarum  nodus ,  unanimitalis  vinculum ,  pro- 
pugnaculum  sanctitalis.  Tolie  perseveranliam } 
ncc  obsequium  mercedem  liabet ,  nec  beneficium 
gratiam,  nec  laudem  fortitudo.  Deniquc  non  qui 
eceperit ,  sed  qui  perseveraverit  usque  in  finem , 
hic  sahus  erit.  Idem  Iib.  5.  de  Consider.  c.  ull. 
Quis  sustinet,  inquit,  et  persevcrat  in  amore , 
nisi  qui  amutatur  aternitalem  charitatis?  nempe 
(Bternitalis  quamdam  imagincm  perseverantia  prce 
se  ferl.  Denique  sola  est ,  cui  ceternilas  redditur, 
vel  potius  quce  celernitati  hominem  redclit.  Idem 
(  vel  quisquis  est  auctor )  serm.  de  obedientia 
ejusque  gradibus  :  Incipere,  ail,  multorum  esl, 
perseverare  paucorum.  Perseverantia  singularis 
est  fitia  summi  rcgis ,  virtutum  fructus,  earumque 
consummatio ,  totius  boni  repositorium ,  virtus 
sine  qua  nemo  vidcbit  Deum ,  neque  a  Deo  videbilur : 
finisest  ad  justitiam omni credenti ,  in  quavirtutum 
conventus  reverendum  sibi  thalamum  consecravit. 
Quid  enim  currere  prodcst  ,  el  ante  metam  cursus 
deficerc?  Sic  currite  ul  comprehendatis ,  dicit 
A postoius.  O  q  uam  perseveranli  pede  cursum  perfece- 
rat ,  qui  dicebat :  Bonum  cerlamen  certavi,cursum 
consummavi ,  fidemservavi :  in  retiquo  reposita  est 
mihi  coronajustilia,  2.  Timoth.  h.  Plura  de  per- 
severantia  dixi  Aclor.  11.  23. 

Tertio  ,  quia  patientia  est  quasi  lorica  et  cly- 
peus ,  qui  omnia  mala ,  quasi  tela ,  ab  homine 
avertit  et  repellit,  ac  contraria  bona  conciliat. 
Ipsa  enim  omnes  animi  motus,  aestus,  concu- 
piscentias ,  passiones  regit,  mitigat,  sedat, 
componit,  omnesque  animae  affcctus  ad  aequi- 
tatemredigit,  et  quasicomplanat.  Unde  sequitur 
mira  animae  pax,  plenumque  sui  dominium. 
Paiiens  enim  est  sui  suorumqum  affectuum  do- 
minus  ,  iisque  quasi  Rex  imperat.  An  non  ergo 
perfectus  est?  Hoc  est  quod  ait  Christus  :  ln 
patientia  vestra  possidcbitis  animas  vestras.  Cau- 
sam  dat  S.  Thom.  2.  2.  q.  136.  art.  2.  ad  2.  Pcr 
palientiam ,  inquit ,  dicitur  homo  animam  suam 
possidere ,  in  quanlum  radicilus  cvellit  passioncs 
adversitatum  (puta  tristiliam  ,  iram  ,  invidiam  , 
vindictam  ,  elc.  ,  qu<e  suscitantur  per  adversa  ) 
quibus  anima  inquietalur.  Et  adverso  impatiens 
non  possedet  suam  animam  ,  sed  cum  ipsa  pos- 
sidetur  ab  ira  et  impalienlia ,  ac  consequenler 
a  Satana.  Duro  ergo  tyranno  dure  servilinstar 
mancipii.  Patienlia ,  ail  S.  Gregor. ,  cst  aliena 
mala  ccquanimiler  perpeli,  el  contra  eum  qui  irro- 
gat  nulto  dotore  moveri.  Audi  Tertull.  lib.  de  Pa- 
iicnlia  c.  15.  Patientia  fidem  munit ,  pacem  gu- 
bernat,  dilectioncm  adjuvat ,  humitilatcm  inslruit, 
pcenitentiam  expectat,  exomologesin  assignat  : 
carnem  regit ,  spiritum  servat  :  linguam  fre- 
vat ,  manum  conlinet ,  tentalioncs  inculcal,  scan- 
dala  pellit,  marlyria  consummat :  pauperem  con- 
sotatur ,  divitem  tempcrat  :  inftrmum  non  ex 
i>ndit,  valcnlcm  non   consumit  :  futelem  dclec- 


•  scrvum  domino ,  domi- 
num  Dco  commendat  :  feminam  cxornat ,  virum 
approbal  :  amatur  in  puero ,  laudatur  injuvene, 
suspicitur  in  sene  :  in  omni  sexu ,  in  omni  oelate  for- 
mosa  est. 

Magistrum  Tertullianum  imitatur  discipulus 
S.  Cypiau.  lib.  de  Bono  palienti;e.  Palientia,  ait, 
est ,  qua;  nos  Deo,  et  commendat  et  servat.  Ipsa 
est  qux  iram  temperat ,  quce  linguam  frcenat ,  quce 
msntem  gubernat ,  paccm  cuslodit ,  disciptinam 
rcgit ,  tibidinis  impelum  frangit ,  tumoris  vio- 
lentiam  comprimit ,  incendium  simultatis  extin- 
guit,  coercet  potenliam  divitum,  inopiam  pauperum 
rcfovet ,  tuetur  invirginibus  bcatam  integritalem, 
inviduis  taboriosamcastilatem,  in  conjunctiset  ma- 
ritatis  individuam  charilatcm  :  facit  humiles  in 
prosperis  ,  in  adversis  fortes ,  contra  injurias  et 
coniumclias  miles,  docet  detinquentibus  cito  ignos- 
cere ;  si  ipse  detinquas ,  diu  et  multum  rogare  : 
lenlationes  expugnat ,  persecutiones  totcrat,  pas- 
siones  ct  martyria  consummat. 

Quocirca  S.  Basil.  in  Admonitione  ad  filium 
spirit.  docet  patientiam  esse  singulare  medium 
ad  acquirendam  perfeclioncm.  Fiti ,  ait,  palien- 
tiam  arripe ,  quia  maxima  cst  virtus  anim& ,  ut 
velocitcr  ad  subtimitatem  perfectionis  possis  ac- 
cendere.'Patientia  grandis  estmedela  anima  :  im- 
patienlia  autem  est  pernicies  cordis.  Et  S.  Thomas 
Aquinas  rogatus  ,  quis  esset  perfectus?  respondit : 
qui  vana  non  loquitur ,  et  faciie  patitur  se  con- 
lemni.  Quem  enim  videris  in  sui  conlemptu  indig- 
nari ,  vel  contristari ,  hunc  tu  ne  dixeris  perfec- 
tum ,  etiamsi  videris  eum  miracuta  patrantem. 
Virtutes  enim  sine  patientia  sunt  id,  quod  mu- 
rus  sine  calce  etcaemento,  qui  proinde  illico 
ruet.Virtutum  ergo  calx  vinculum  et  statumen 
estpatieniia.  Unde  Beda  hic  :  Cujus,  inquit,  pa- 
lientiavincinon potest ,  itte  perfectus  esse  probatur. 

Quarto,  Perfectum  ct  totum  est,  ait,  Arislot. 
lib.  h.  Phys.  id  cui  nihit  deest.  Patientiee  autem 
nihil  deest,  imo  ipsa  omnes  virtutum  rcrumque 
aliarum  defectus  supplet  :  ergo  non  tantum  est 
perfecta,  sed  et  virtules  resque  alias  perficiens 
ct  consummans,  ipsa  ergo opera  imperfecta  alia- 
rum  virtutum  complet  et  perficit.  Unde  S.  Cy- 
prian.  tract.  de  Patienlia  :  Totte ,  ait,  charitatis 
paiientiam ,  et  desotata  non  durat.  Et  S.  Gregor. 
hom.  35.  in  Evang.  Palientia ,  ait,  estradixet 
custos  omniumvirtutum.  Rationem  duplicem  dat 
Dionys  Carthus  Primam,  quia  adversa  quae  to- 
lerat  patientia,  exlinguunt  amorem  proprium  , 
qui  est  causa  omnis  imperfectionis  et  mali  : 
secundam,  quia  patientia  sex  opera  perfecta 
producit.  Primum,  irae  ,  invidia; ,  aliarumque 
passionum  subjugaiionem.  Secundum  ,  proba- 
tionem  hominis  et  virtutum  ejus.  Tertium,  sui 
ipsius  possessionem.  Quartum  gaudium  spiri- 
tus.  Quintum,  gubernalionem  omnium  actio- 
nurn,  ut  in  iis  homo  sit  moderatus  et  circums- 
peclus.  Sextum,  consecutionem  vitce  {eternae. 
Accedit  S.  Thom.  1.  2.  q.  6G.  art.  h.  ad  2.  ubi 
docet  patientiam  haberc  opus  perfectum,  quia 
ipsa  extirpat  inordinatam  tristitiam,  quae  est 
causaetradixirac,odii,  vindictae,  omnisque  mali. 

VereBoetius  lib.  h.  de  Consol.  prosa  6.  Quidam 
inquit ,  suppliciis  inexpugnabites  exempium  cce- 
leris  prcetulerunt ,  invictam  malis  esse  virtutem. 
Et  Lactantius  lib.  3.  Instit.  Beatus  est  igilur  sa- 
piens  in  lormenlis  :  sed  cum  torquetur ,  pro  fidc , 
pro  justitia,  pro  Deo,  illa  patientia  doloris  bca- 
tissimum  facict. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


423 


Alludil  S.  Jacobus  ad  priscos  alhlclas  in  Olym- 
pico  agone.  Perfeclus  cniui  allilela  nomiuaha- 
lur,  qui  perfeclc  oiuues  exercitationes  sui  ccr- 
taminis,  adhihila  lahonun  perpcssione ,  conli- 
nenlia ,  et  legitima  viclus  rationc  ohiverat;  ac 
proindead  omnia  composilus,  adomnempartem 
que  traduxissel  advcrsarius,  ipsi  praestoerat,  co 
niauus  operamque  transfcrrc  longo  usu  didice- 
rat  :  lalcs  cnim  atlilclae  sunt  palientes.  Undo 
S.  Kphrem  orat  dc  laud.  SS.  Martyr.  eos  vocat 
pcrfeclissimos  alhlclas.  llcvc  sunt ,  ait,  6  for- 
mosimilites  Ckristi,  insignia  vcslravictoricv :  ista 
6  alhletcv  probalissimi ,  perfeclique  divini  bellato- 
res ,  vestrcv  fidei  ac  fortitudinis  pra-mia.  Quocirca 
Gentiles  videnles  et  admirantcs  tautain  paticn- 
Liam  Christianoruin,  ptceserlitn  Martyrum,  per 
cam  ad  liilem  Cliristi  convertehanlur.  Uiclila- 
bantenim,  virtutcm  tam  hcroicamct  pc  rlcclam, 
non  posse  manare  a  natura  ,  sed  a  Deo  solo , 
ejusque  fide  et  gratia. 

Quiuto  sicut  truncus  portal  arhorem  cuiu  oni- 
nihus  suis  ramis  et  fructihus  ;  ita  patieulia  por- 
tat  totum  hominis  ct  virtutum  omnium  onus  et 
pondus  ,  puta  omnia  dillicilia,  oinnia  ardua  , 
omnia  adversa  ,  etc.  ,  idque  sercno  aniino  ,  ore 
el  vultu.  Cnde  palienliae  clfigicm  ita  piugit  Ter- 
lullian.  loco  jain  citalo  ,  fultus  illi  tranquittus 
ct  ptacidtts ,  frons  purcx  nulta  mcvivris  aut  ircv  ru- 
gosilale  conlracta  :  remissa  cvque  in  itvtttm  mo- 
dtun  supercilia,  ocutis  kuinilitate ,  non  infeticitate , 
dejectis;  os  laciturnilatis  Iwnore  signatum.  Color, 
quulis  securis  ct  innoxiis.  Motus  frequens  capitis 
in  diabotum ,  ct  minax  risus.  Cwtcrum  amictus 
circa  pcctora  candidus ,  et  corpori  impressus  ,  ut 
qui  ncc  inflalur ,  nec  inquielatur  ;  sedet  enim  in 
trono  spiritus  cjus  milissimi ,  et  mansuelissimi, 
qui  non  turbine  gtomeratur ,  non  nubilo  tunco , 
sed  est  tenercv  serenitatis ,  apertus  et  simplex, 
quem  tcrtio  vidit  Elias ,  3.  Flegum  19.  12.  ISam  1 
ubi  Deus  ,  ibidem  et  alumna  ejus  ,  palientia  sciti- 
cet.  Cum  ergo  spiritus  Dci  descendit ,  individua 
patientia  comitalur  euin.  Et  Prudenlius  in  Psy- 
cliom.  duelluin  iraj  et  patienliae  descrihcns ,  ita 
cum  efligiat : 

Ecce  raoJesta  gravi  stabat  palientia  vultu 
PflT  meJias  immola  acies,  variosque  lumullus  « 
Vulneraque  et  rigiJis  vitalia  pervia  pilis. 
Spectaljai  Jefixa  oculos,  et  lenla  manebat. 

Clemens  Alexand.  in  liomilia  qiiae  refcrtur  tomo 
1.  Concil.  pag.  I20o.  miris  laudihus  cffert  patien- 
tiam,  ac  tandem  concludens  ait  :  Omne  itaquc 
bontim  paticntia  nobis  suppeditat.  Et  Climacus 
gradu  27.  Patientia,  ait,  cst  infraclus  animi  la- 
bor,  nultis  vctpro.vimis  fragoribus  agitalur.  Patien- 
tia  est  vexationis  quotidieexpectatadefinitio,alc., 
patiens  ante  momentum  mortuus  est :  seputchrum 
cnim  celtam  suam  fecit. 

Sexlo,  palientia  Dcum  hahet  agonothetam  et 
dchitorcm.  Adeo  (inquit  Tcrtull.  loco  citato  ) 
saiisicloneus  paticntia;  sequestcr  Deus  :  si  injuriam 
dcposucris  pencs  cum  ultor  est  :  si  damnum,  res- 
titutor  est  :  si  dotorem  medicus  est  :  si  mortem , 
resuscilatorest.  Quantum  paticnticv  licct ,  ul  Deum 
habeat  debitorcm?  Causam  suhdit  :  Omnia  cnim 
placita  cjus  tuetur  :  omnibus  mandatis  cjus  inter- 
venit.  El  paulo  aiite  cap.  1/i.  laudans  palientiam 
S,  Job  :  O  fclicissimttm ,  inquil,  ittum ,  qui,  om- 
nem  paticntiw  sprciem  advcrsus  omncm  diaboli  vim 
cxpunxit.  Quem  non  abacti  greges ,  non  fttii 
uno  ruincv  impclu  adempti ,  non  ipsius  deniquc 


corporis  in  ulcere  crucialus ,  a  palienlicret  ftdc  Du- 
mino  dcbita  cxclusit  ,  ijncm  diabolus  lotis  viribus 
frustra  cecidit ,  etc.  Quate  in  itto  viro  feretrum 
Deus  de  diabolo  extruxi  t '.'  quala  vcxilium  dc  ini- 
mico  glorice  suce  extutit,  cum  iite  homo  ad  omncm 
accrbum  nunxitun  nih.il  ex  ore  promeret ,  nisi  Dco 
gratias? QuicC?  ridebat  Deus,  Quid?  dissccabatur 
mattts  (diaholus.)  Annonergo  perfectumopus  lia- 
Jjcl  palienlia,  qiueS.  Joh  etSanclis  perfcctumdc 
diaholo,  carnc  ,  mundo,  vitiisquc  onmihus  dat 
victoriam,  poelitemque  triumpnumPS.  August. 
in  psalm.  h'l.  ait  palientiam  csse  cilharam ,  tri- 
hufatjones  essc  cliordas,  quoe  dum  pulsanlur, 
melodiain  eduut  :  pari  enim  tnodo  melodiain 
suavein  in  aurihus  Dei  edit  patientia,  dum  in  tribui 
l;itionilmslauilat  Deum,  eiquegratias  igiUOmnis 
enim palienlia ,  inquit,  dulcis  esl  Deo  :  si  autcm  iu 
ipsis  tribulationibus  defeceris ,  citharam  fregisli. 

Scplimo,  patientia  opus  perfcctum  hahet  : 
quiacjus  opus  et  actus  pritnarius  eslmarlyrium, 
iiiquil  Thomas  Angelicus,  quod  est  opus  nohi- 
lissimum  et  perfectissimum.  Marlyr  enim  est 
pugil  Dei,  atldcta  Chrisli ,  victor  mundi ,  trium- 
pliator  mortis,  ideoque  ct  pr.esenlem  et  aeter- 
nam  marlyrii  laurcam  mcrttur,  illicoque  eam 
accipit.  Patienlia  ergo  Martyres  creat  et  coronat. 

Pari  modo  paticntia  vincit  ct  superal  quidquid 
in  mundo  cst  terrihilc  ct  formidahile,  ideoque 
vilam  liominis  facit  serenam  ,  placidam,  com- 
positam  ct  perfectam.  Tota  enim  vita  nostra  , 
adcoque  actiones  singuke ,  et  momenta  singula 
plcna  suntserumnis,  dolorihus  et  crucibus  :  has 
omnes  suslinetct  superat  patientia  continua  us- 
quc  ad  finem  vitae.  Ipsa  ergo  esl  unicum  asy- 
lum,  columenet  coronis  uti  vitae  ,  ita  ct  passio- 
numomnium,  hominemque  transcrihit  vitae  im- 
passihilietimmortali,  itaquecum  perficitetheat. 
Casterae  ergo  virtutcs  saepc  lantum  sunt  utiles 
lomini  :  patieniia  vero  semper  et  ulfique  cst 
necessaria.  Quocirca  Bion ,  tcste  Lacrtio  lih.  U. 
cap.  7.  dicehat  magnum  inalum  esse  non  posse 
ferre  malum  :  ahsque  hoc  enim  uulli  potest 
csse  vita  suavis.  Anlistlicncs  vero  apud  cumdem 
lih.  6.  cap.  2.  dicehat ,  virtutem  sihi  sufiicere 
ad  fclicitatcm  ,  nec  ulla  re  opus  hahcrc,  nisi 
rohore  Socratico  :  Socrates  autem  ad  omnium 
rerum  patientiam  ohduraverat. 

Octavo,  quia  Cliristo  patienlissimo  nos  facit 
simillimos,  juxla  illud  :  Quos  pratcivit  et  pra- 
destinavit  conformes  fieri  imaginis  filii  sui ,  ut 
sit  ipsi  primogenitus  in  ^nultis  fratribus  ,  etc. , 
itlos  et  glorificabit ,  Rom.  8.  28.  q.  d.  Deus  pra> 
deslinavit  nos  utsimiles  simus  Christo  in  Eccle- 
sia ,  tam  militanle,  quam  triumphantc  :  ihi  in 
gratia,  Jiic  in  gloria  :  ihi  in  paiientia  ,  hic  in 
corona ;  ac  consequenter  ul  simus  perfecli  ;  quia 
patieniia  angelis  et  Deo  nos  assimilat.  Deus  {  ait 
Seneca  in  Sapicnte  )  exlra  patientiam,  sapicns 
supra  paticnliam  est.  Tertul.  1.  de  Patient.  c.  16. 
Amemus  ,  ait,  patientiam  Dei,  palientiam  Christi. 
Dependamus  ilta.quam  pronobis  ipse  dcpcndit.  Of- 
feramus  patientiam  camis ,  patientiam  spiritus, 
qui  in  rcsurrectioncm  carnis  ct  spirilus  crcclimtts. 
Ilac  dc  regregie  philosoplialur  MarciliusFicinus. 
lil).  5.  ad  Bastianum  Salvimun  :  O  miram ,  ait , 
paticntiic  potcstatcm!  virtutes  quidcm  alicc  conlra 
factum  quodammodo  pugnanl ;  patientia  vcro  vcl 
sola,  vcl  maxime  omnium  cxpugiutl  fatttm  :  qucv 
enim  fatum  immulabilia  neccssariaiiuc  forc  dccrc- 
vit,  paticntia  ctnn  diviiuv  providcnticv  voluntalc 
consenticns  ita  quodammodo  mutat ,  ut  ex  ncccs- 


klU  +  GOMMENTARIA  IN  EP 

sariis  facial  voiunlaria  :  sicut  cui  matc  agit,  bona 
sibi  converlit  in  tnatutn  ,  ita  qui  bcne  patitur  mala, 
ca  sibi  verlit  in  bonum,  netnpe  in  perfcrcndis  malis 
ipse  bonito  evad.it.  Unde  concludit,  patieniiam 
bontim  ustjue  adeo perfectum  essc,ut  absque  ipsa 
caetera  bominum  perfici  negueant,  Quse  enimab 
aliis  virtutibus  incboantur,  ab  ipsa  perficiuntur. 
El  postmulta  ep.  ad  Anionium  Coccbium  :  Tria, 
inquit,  precipua  patienda  prmcipit,  Prhrnum,  tu 
mala  libcnter  pativclis,  q  ua  ipsanaturaj  ubct  ulpati 
nolis.  Sccundum ,  ut  ipse  tibi  votunlaria  facias , 
qua  fatum  (Deiprovidentia  et  decretum)  necessa- 
saria  fore  dccrevit.  Tertium,  ut  mala  qualibet 
vtrtas  in  bona;  quod  Dei  solius  est  ojficium.  In  pri- 
mo  quidem  rcpugnare  natura,  in  secundo  vero 
cxpugnare  fatttnl,  in  tcrtio  denique  jubct  (  ut  ila 
dicam)  ccquare  se  Deo.  Et  paulo  post  :  Tota  homi- 
num  vita  in  liac  mundi  rcgione  maligna  ,  co?lesti- 
busquecontraria  mentibus  ,  nilul  atiud  esse  videtur, 
quam  morbus  quidam  ,  dotorque  perpetuus.  Acce- 
dit  impatientiam summamatorum,  qttce  adcomata 
est,  ut  nihilnobis  absquc  itta  sitmatum ,  nihitcum 
illa  sit  bonum ,  patienlia  vcro  mala  bene  ferendo , 
transfcrt  in  bonum  ;  ct  bonis  utcndo  bcne ,  feticis- 
sime  fruitur.  Ipse  ergo  est  omnium  medicina 
malorum  :  quia  per  illam  conjungimur  et  con- 
sentimus  Deo,  qui  est  omne  bonum,  clc.  hi  hoc 
uno  paticntia  vis  tota  consistit ,  ut  bene  patiamur 
lanquam  bonum ,  quidquid  sub  inftnitw  bonitatis 
gubernatione  contingit. 

Viderunt  id  per  umbram  Gentiles  quoque.  Bu- 
rus  princeps  cum  inviseretur  a  Nerone ,  a  quo 
ferebatur  venenofaucibusillito,  quasi  remedium 
adhiberetur  ,  in  morbum  cl  mortem  adactus, 
aversatus  est  illum  Burus  ,  qui  jam  scelus  intel- 
lexerat,  multaque  percontanti  nibil  aliud  res- 
pondit ,  quam  :  Ego  bene  me  habeo  ,  quia  sequor 
factum  Deique  providentiam ,  quos  hanc  mortem, 
licet  per  tuumscetus  adornatam ,  mihi  destinavit  : 
tibi  ergo  erubescendum  ,  mihi  conquiescendum  in 
numinis  de  mea  morle  decreto. 

Alexander  post  interfectum  Antoninum  Rom. 
Imp.  cum  audissctBarbaros  magnis  copiis  se  et 
Romanum  Imperium  invadere  :  Decet,  inquit, 
viros  fortes  et  modcratos  optima  quidem  optare  , 
sed  ferre  quacumque  incidant  ( quasi  a  Numine 
venientia )  ul  enim  is  qui  prior  lacessit  ipse  sibi 
injurius  videtur  ,  ila  qui  propulsat  injuriam,  con- 
fidentior  ex  conscienlia  ftt ,  atqtte  cx  justitia  spem 
bonam  mutuatur ;  ita  Herodian.  lib.  6. 

Zeno  roganti,  quo  paclo  ferret  convicia? 
Perinde ,  inquit,  atquesi  tegalus  absque  responso 
dimiitatur.  Indicans  eos ,  qui  non  babent  quod 
respondeant,  ad  convicia  solere  confugere,  ea- 
que  proinde  non  pluris  oporterc  fieri ,  quam  si 
jiihil  csset  responsum  ,•  ita  Laert.  lib.  7  cap. 

Unde  Pbilippus  rex  Macedonum  gratias  agebat 
conviciatoribus  :  Quia  ,  inquit ,  dum  conor  illos 
mendacii  faclis  meis  convincere,  evado  melior; 
ita  Plutarch.  in  Apopth.  Regum. 

Alfonsus  Aragonum  rex,  missa  ad  eumhisto- 
ria  Titi  Livii ,  monitus  ne  acciperet  et  lcgeret, 
quod  veneno  infeclus  esset  codex ,  accepit  et  le- 
i.it,  dicens  :  An  nescitis  regum  animas  non  pri- 
vatorum  tibidini  subjeclas  esse,  sed  sub  cura  Dei 
se.curas  ct  la;las  agcre?  Eslenim  rex  Dei  in  tcrra 
vicarius,  imoimago  et  spcculum  :  ita  Panorm.  et 
/Fneas  Sylvius  in  gestis  el  dietis  Alfonsi. 

S.  Basil.  tractatu  de  Ltilitate  capienda  ex  libris 
Gentilium,  cclcbrat  palientiam  Pericliset  Eucli- 
dis.  Qttidam  ,  ait ,  cn  foro  Perictcm  probris  omnibtts 


IST.  S.  JACOBI.  Cap.  1. 

incessebat.  Js  autcm  minimi  curarc  vistts,  toto  fcre 
die  sustinuit  :  deinde  vespere  jam  discedcntccum 
tumine  comilatus  est ,  ne  quid  in  philosophiai  slu- 
dio  admitteret.  lUusus  quidam  Euctidi  Megarensi 
animo  concilalus  juravit ,  sc  mcrtem  illaturum, 
ltlc  vero  contra  se  paticntcr  lalurumjuravit ,  pta- 
catumque  ct  ei  quamvis  infesto  se  concitiatum  iri. 
Quare  valde  ad  nos  excitandus  refert,  ut  talia 
virorum  cohibentium  iram  exempta  nostram  me- 
moriam  subeant.  Et  paulo  post  :  Quidam  vehe- 
mcnti  impetu  Socratis  faciem  cecidit  :  hic  au- 
tem  minime  commottts ,  furentem  debacchari  et 
iram  satiare permisit :  ex  quo  ettm  lotum  ex  plagis 
tumidum  atque  contusum  reddidit.  Vbivero  itie  ce- 
dendo  destitit ,  nihil  aliudSocrates  fecisse  dicitur, 
quam  fronti  proprioe  inscripsisse :  Talisfecitveluti 
statuaJ  ctddam  attctoris  nomen;  et  eomodo  vindica- 
sse.  Sicut  ergo  Apelles  suis  picturis  perfeclis  et 
eximiis  inscribebat,  Apettes  fecit ;  ita  patiens 
suis  toleranliae  facinoribus  perfectis  et  heroicis, 
quibus  eam  quasi  heroinam  in  anima  siia  de- 
pingit  et  ornat,  inscribat :  Patientia  fecit. 

Denique  Epicletus  in  Arriano  cap.  6.  Quidam 
quceso ,  ait,  esset  llercutes ,  nisi  taurus  leoque 
cxtitisset,  et  hydra,  el  cervus,  et  ursus? 

UT  SITIS  PERFKCTI  ET  INTEGRI  ,  ET  IN  NULLO  DE- 

cifientes.  ]  q.  d.  Si  sitis  patientes ,  et  in  patien- 
tia  usque  ad  finem  vitce  perseverantes,  uli  dixi, 
eritis  perfecti  et  integri :  patientiie  enim  perse- 
veraniia  habet  opus  perfectum,  facitque  per- 
fectos  et  integros. 

Jam  Primo,  Thomas  anglicus  hacc  triailadis- 
tinguit.  Perfccti,  inquit ,  sunt,  qui  sufferunt 
longam  durationem  tentalionum  :  integri,  qui 
earumdem  acerbitatem  et  pondus  in  nullo  defi- 
cientes,  qui  earumdem  varielatem  etmultiplici- 
tatem.  Secundo  ,  idem  :  Perfectio,  ait ,  consistit 
in  agendo  ,  inlegritas  in  paticndo,  absentia  de- 
fectus  in  perseverando.  Terlio  et  genuine,  hasc 
tria  idem,  vel  pene  idem  significant.  Est  enim 
unius  ejusdemque  rei  per  alia  et  alia  verba 
exaggeratio.  q.  d.  Palientiac  perseverantia  faciet 
undequaque  perfectos,  integros  ct  in  nullo  de- 
ficientes  ,  ut  scilicel  in  fide  et  virtute  Christiana 
conslanter  usque  ad  mortem  profitenda  ,  prose- 
quenda  et  propugnanda  sitis  inlegri ,  omnibus- 
queofficii  Christianipartibusetnumerisabsoluti, 
quanlum  fragilitas  naturse  Iapsae  et  corrupta; 
patitur,  ut  ab  ea  nullo  melu  ct  lerrore,  nullis 
poenis,  nullis  promissis  vel  illecebris  illecti  de- 
ficiatis  ,  atque  nullum  in  ea  ta-dii  vel  pusillani- 
mitatis,nullum  impatientise,  tristiticc,  similisve 
perturbationis  vitiique  motum  vel  in  mente, 
vcl  in  phantasia  ,  vel  in  appetiiu,  vel  in  volun- 
tale  sentiatis,  quem  non  illico  superelis  ct  com- 
primalis  :  spiritus  cnim  per  patientiam  subditus 
Deo  Deique  volunlati ,  per  eamdem  subdet  sibi 
animam  ,  anima  subiget  sibi  sensus,  corpus  et 
membra.  Deus  enim  per  patienliam  sanctifica- 
bit ,  sibique  subiget  et  perficiet  vestrum  spiri- 
lum  ,  et  per  spiritum  animam ,  et  per  animam 
sensus  et  membra,  facietque  ut  omnia  sancta, 
integraet  perfecta  illi ,  quasiintegram  patientiae 
v  ictimam  offeratis.  Hoc  esl  quod  ait  Paulus  2. 
Thessal.  5.  23.  Ipse  autem  Detts  pacis  sanctiftcet 
vos  per  omnia ,  ut  integer  vcstcr  spiritus,  et 
anima  ct  corpus,  sine  qucrela-  in  advtntu  Domini 
nostri  Jesu  Christi  servetur.  Vide  dicla. 

Nota.  Pro  perfccli  grajce  cst  -rtieiot  ,  quod  Se- 
cundo  ,  verti  polest  sctecti,  cximii,  summi.  Sic 
enim   apud  Lucianum  rtluet  Zia  vocantur  Dci 


COAIMENTAIUA  1N  EPIS 

jKrfecli ,  id  cst ,  praccipui  et  summi  :  hcroes 
enim  habebantur  a  Gentilibus  dii ,  scd  minores. 
rertio,  adutli  :  nam  ttUioi  k*vp  vocatur  vir 
adultus,  integrae  actatisctmagnitudinis,  ut  sen- 
sus  sit :  ut  sitis  in  patientia  et  virtute  Christiana , 
non  sit  pueri ,  sed  viri  et  adulli ,  ut  virlus  vestra 
non  tenera  et  puerilis,  sed  constans  et  virilis  , 
juxta  illud  Apostoli  Ephes.  h.  12.  Ad  consum- 
malionem  Sanctorum,  etc. ,  donec  occuramus  om- 
nes  in  unitatcm  fidei  et  agnitionis  Filii  Dei,  in 
virum  perfectum,  in  mensuram  celalis  planitudi- 
nis  Christi,  utjam  non  simus  parvuli,  etc.  Quar- 
10,  solidi.  Quinto,  sancti  et  sacri ,  quasi  hostiae 
patientes  et  pacificae  consecraUe  Deo  :  vilua 
cnim  isp«  vocabanlhoslias  eximias,  luculcntas, 
largiores  el  sanctiones  :  et  Te>e;«j;5,  id  est,  per- 
fectio  et  consummatio ,  vocalur  ipsa  purificatio, 
consecratio  ct  sanclificatio ,  ipsumquc  mariy- 
rium ,  quo  palientcs  et  Marlyres  Deo  cou- 
secrantur  et  immolantur.  Unde  S.  Creg.  Nazian. 
Martyres  vocat  «>«iw&<vt«s  8t  «{,«««« ,  id  cst,  Deo 
consecratos  suo  sanguine.  Hinc  et  Te>eiuT>j{,  voca- 
tur  initialus  sacris  ,  sacerdos. 

Nola  Secundo,  deficientes ,  grsece  est  j.uku/j.z- 
voi  ,  id  est  cedentes,  cadentes ,  victi  fracli,  dinii- 
nuti  :  Xtino/jat  cnim  idem  cst  quod  deficio, 
cado  ,  defatigor,  succunibo,  vincor,  impar  et 
inferior  sum  ,  linquor  animo.  Vult  ergo  Jacobus, 
ul  Christiani  nulla  persecutione,  nulla  adversi- 
tate,  nulloonere,  nulla  diuturnilatc,  nullo  tae- 
dio  defatigentur  animisque  cadant,  ut  vel  tan- 
lillum  ii  iidc  autofficio  Christiano  recedant,  vel 
rccedere  deslinent ;  sed  corde  forti,  aeneo  et 
inarmoreo  in  eo  persistant,  omniaque  adversa 
constanter  evincant  et  superent;  itaque  integri- 
talem  fidei ,  patientiae  cl  virtutis  omni  ex  parle 
intactam  et  illibalam  conservent,  ne  quid  in  ea 
sil  mancum,  mutillum,  languidum,  enerve , 
faliscens ,  vel  quoquo  modo  imminutum  et  de- 
ficiens.  Palienliee  enim  pes  frangitur  per  impa- 
tienliam,  cum  injuriis  succumbit  :  manus  fratl- 
gitur,  cum  iri  aliis  opitulandodefaiigaiur :  lumbi 
luxantur,  cum  tarda  fil  et  pigra  ,  etc.  Idem  est 
de  corpore  et  mcmbris,  inlegritate  et  mutila- 
lione  celcraruin  virlutum,  quae  saepe  defectum, 
mutilalioncm,  et  quasi  deliquium  quoddam  pa- 
tiuntur  instar  lun.e.  Talis  cst  illa,  de  qna  Bcr- 
nard.  serm.  dcobcdicniia,  patientia,etsapientia: 
Caterum ,  ail,  nec  lcprosa  obedicnlia  ,  ncc  canina 
IHitienliacomviendalur ;  illanimirum  cutemexul- 
cerat,  bcec  jccur  rodil  ct  fcl  effundit. 

5.    Sl   QUIS  AUTKM    VKSTRUM    INDIGET     {  >ei7r£7«{, 

id  est  dcstiluitur,  deficit,  fatiscit,  uti  paulo 
anie  ilixi)  bapientia.  ]  Ut  cognoscat  quanta  sit 
ulilitas  tribulalionis  ,  quam  alla  et  profunda 
mysleria  in  tcnlalione  ct  cruce  a  Dco  sinl  abs- 
eoudita,  quxjamdepraedicavi,  nimirum  tribula- 
tioncm  esse  summum  bonum ,  ideoque  de  co 
Minimc  gaudendiun  :  trilmlationcm  enim  parerc 
palicnliam,  quae  opus  liabcl  pcrfectum  ,  ul  silis 
pcrfecti,  integri  el  in  nullo  deficientes  :  ut  cog- 
noscat,  inquam,  hsec  non  tanlum  spcculative, 
scd  ct  praclice  ,  nimirum  reipsa  constanler  oin- 
ncs  tribulationcs  palicndo,  in  iisquc  gaudcndo, 
nc  nullis  inodcstiis,  vcl  doloribus  ccdcndo,  vel 
ainmo  cadcndo  ;  sed  intcgra  et  perfccla  forlilu- 
dint  in  fidc  et  virtutc  persistendo.  Ilocc  est  enim 
vera  sapicnlia  ,  non  pbilosopbica  et  humana , 
scd  Chrisliana  et  divina,  quam  proindc  muhi, 
eliam  Chrisliani,  ignorabant,  cietiamnum  Igno- 
ituit,  taliem  prnclice,  nonnuili  eliam  specutu- 

COnVET..    A    I.APIDF.     TO\J.    x. 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  «5 

live  :  ignorantia  enim  practica  sensim  paiit 
speculativam.  Dum  cnim  quis  in  patientia  fatis- 
cit,  sensimquefitimpaticns,  fitutheecimpatien 
tiamcntemexcaecet,  ut  non  videat,  nec  cognos- 
cat  quantum  bonum  sit  palienlia.  Quocirca  sa- 
pientia  dicta  est  a  sapore  et  gustu  ,  quasi  sapida 
scienlia ,  afiectuosa  scilicet,  amans  et  ardens 
rem  quam  cognoscil  et  sapit.  Porro  T6  si  non 
tam  conditionem  significat  dubitandis  ,  quam 
causam  supponentis,  uti  ct  Malachiae  1.  C.  Si 
(id  est,  quia,  cum)  Pater  ego  sum ,  ubiest  honor 
meus  ?  et  si  ( cum )  Dominus  ego  sum ,  ubi  est 
timor  meus?  Omnes  enim  homines,  quanlum- 
vis  sapientes,  indigent  sapientia,  vel  quoad  in- 
choationem,  vel  quoad  incrementum  et  perfec- 
tionem.  Hinc  Plato  in  Hippia  laudat  Heracliii 
dictum,  hominem  sapienlissimum  si  cum  Deo  con- 
feralur ,  simiam  apparare  :  simiam  autem  pulcher- 
rimam  esse  deformem,  si  cum  alioquopiam  animan- 
tium  genere  comparetur ;  perinde  acotla  pulcherri- 
ma  lurpis  cst ,  si  cum  virginum  genere  conferatur. 

Nota  Primo ,  Sapientia,  jam  dicta  non  est  aliud, 
quam  cognitio  Dei  et  ultimi  fini,  ac  mediorum 
ad  eum  assequendum  ,  eoiumque  desiderium, 
amor  et  pius  affectus ,  indeque  usus  et  praxis. 
Unde  Prov.  1.  7.  dicilur  :  Initium  sapicntice  limor 
Domini,  el  Eccles.  1.  20.  Plenitudo  sapientice  est 
tiniere  Deum,  et  cap.  19.  18.  Omnis  sapicnlia 
timor  Dei,  et  in  illa  timere  Deum  ,  ct  in  ornni  sa 
pientiadispositio  legis.  Haec  est  sapienlia  ,  quam 
Sapiens  in  libris  ,  qui ,  ab  ea  ,  vulgo  Sapientiales 
vocantur;  puta  in  Proverbiis,  Sapientia,  Eccle- 
siaste  et  Ecclesiastico  tradit ;  quamque  nunc 
vocal  sapientiam  ,  nunc  scienliam  ,  nunc  inlel- 
lectum  ,  nunc  disciplinam  ,  nunc  erudilionem  , 
nunc  doctrinam,  nunc  prudentiam  ,  nunc  le- 
gem.  Hinc  Sapient.  10.  10.  vocalur  scienlia  Sanc- 
torum ,  et  Luc.  1.  17.  prudenliajustorum,  quae 
cst  timere,  colere  et  amare  Dsum ,  bonaque  cie- 
lesti    acterna  ,  non  terrena  cl  caduca. 

Dc  bac  scripsit  Laclaniius  libros  quatuor  de 
vera  et  falsa  sapientia ,  ubi  1.  3.  c.  9.  Venio  ,  ait, 
nunc  ad  vera  sapicntia;  summum  bonum ,  cujus 
natura  hoc  modo  delerminanda  est.  Primum,  ut 
solius  hominis  sit,  nec  cadal  in  ullum  aliud  animal. 
Deinde  ut  sotius  sit  animi,  nec  communicari  pos- 
sit  cum  corpore.  Postremo,  ul  non  possit  cuipiam 
sine  scientiaet  virtute  contingcrc.  Unde  rcprehen- 
dit  Anaxagoram,  cui  cum  ab  eo  quarctur,  cttjus 
rei  causa  nalus  esset?  Iiespondit ,  cocli  ac  sotis  vi- 
dcndi.  Quis,  ait  Laclant.  te  in  hoc  spectacutum  in- 
dttxil?  autquid  coclo,  rerttmque  natttra?  visio  lua 
confert? nimirum  ul  hoc  immensum  et  admirabile 
opus  taudes.  Confitcre  crgo  rerum  omnium  esse 
constitttlorcm  Deum ,  quitein  huncmundumquasi 
tcstem  tattdatorcmqtte  stti  opcris  induxit.  Magnum 
esse  crcdis  vidcre  ccelum  ac  soiem,  cur  ergo  gra- 
tias  non  agis  ci,  qui  hujus  beneficii  auctor  csl  ?  Cur 
non  ipsitts  virtutcm,  providentiam  polestatem  mc- 
tiris  animo ,  cujus  opcra  miraris.  Et  inferius  : 
Quare  si  qttis  hominttm  quivere  sapit ,  intcrroget 
cujus  rei  gratia  natus  sit  ?  llespondebit  intrcpidus 
ac  paralus ,  colcndi  sc  Dei  gratia  natum,  qui  nos 
ideo  gcneravit ,  ut  ci  scrviamtts.  Scrvirc  atttcm 
Dco  nihil  alittd  cst ,  quam  bonis  operibus  tueri  et 
conservare  juslitiam.  Kl  mox  :  Quia  qttanto  pluris 
cst  anima  qttam  corpus,  tanloptttris  est  Dcus  quam 
mundus :  quia  mundttm  Dcus  fccit  ct  regit ;  et  rur- 
sum  :  Expcdita  cst  igitttr  hominis  ratio,  si  sapial 
cttjtts  propriacst  httmanitas.  IVam  ipsa  humanitas 
quid  csl ,  nisi  juslilia?  Quid  est  Jttslitia,  nisi  pie- 

5'i 


las?  pietas  aulcm  nihil  aliudest,  quam  Dei  paren- 
lisagnitio. 

Quoeirca  cap.  lb.ridci  philosophos  ,  qui  suam 
philosophiam  larde  commenii  sunt,  ut  sapien- 
liain  invcniivnt,  sed  falsani;  non  vcram,  ait  er- 
go :  Dixit  Seneca :  Nondum  sttnl  mille  anni,  ex 
ijuo  inilia  sapientice  nata  sttnl.  Mttltis  ergo  scccu- 
iis  humanum  gaius  sinc  ratione  vixit.  Quod  irri- 
dens  Persius  :  Postquam,  inquit  ,  sapere  ttrbi  cum 
piperc  et  palmis  venit  :  tanqttam  sapientia  cum  sa- 
poris  mercibtts  fuerit  invecla  :  quce  si  secttndum 
Ihominis  naturam  est ,  cum  komine  ipso  cceperit 
neccsse  est.  Idem  1.  3.  c.  28.  Omnis  sapienlia  ho- 
minis ,  ait,  in  hoc  unoest,  ut  Deum  cognoscat  et 
colat.  Hoc  nostrum  dogma,  hcee  sententia  est.  Uoc 
rst  illud,quod  Pliilosophi  omnes  in  lota  vila  stta 
qucesierunt,  nec  tinquam  investigare ,  comprehen- 
dere ,  tenere  vaitterunt :  quia  religionem  aut  pra- 
vam  tenuerunt,  attt  totam  penitus  sustulerunt,  elc. 
Ilttc  ergo  nos  omnes  ,  qtiibiis  est  cura  sapien- 
ti(B,  conferamus.  An  expeclabimtts  donec  Socra- 
tes  aliqttid  sciat?  aut  Anaxagoras  in  tenebris  tu- 
men  inveniat?  aut  Democritus  veritatcm  de  puteo 
extrahat?  aut  Empedocles  dilatet  animi  sui  semi- 
tas?  attl  Arccsilas  et  Carneades  videant,  sentiant, 
percipiant.  Ecce  vox  de  ccelo  veritatem  docens , 
et  nobis  sote  ipso  clarius  litmen  ostendens,  eic.Qui 
vuit  sapiens  ac  bcattts  essc ,  audiat  Dei  voccm  dis- 
catjustiliam ,  sacramentum  nativitatis  suce  norit, 
futmana  contemnctt ,  divina  suscipiat ,  ut  summum 
illud  bonum  ad  qttod  nattts  est ,  possit  adipisci, 
Idem  lih.  k.  cap.  l\.  Quibus  rebus  apparet,  qttam 
inter  se  conjttncta  sint  sapicntia  et  retigio?  sa- 
pienlia  spectat  ad  fdios ,  quce  exigit  amorcm; 
rcligio  ad  scrvos ,  quce  exigit  timorem.  Nam 
sicut  itli  patrem  diligere  debent  et  honorare ,  sic 
hi  Dominttm  cotere  et  vereri.  Deus  autem  qui 
U7ius  est ,  quoniam  tttramque  pcrsonam  suslinet, 
ct  patris  et  domini;  et  amare  eum  debemus ,  quia 
ftlii  sttmus ;  et  timere ,  qttia  servi.  Non  potest  igi- 
tur  retigio  d  sapienlia  secerni :  quia  idem  Deus 
est,  qui  et  intetligi  debetquod  est  sapientice  ;  ct  ho- 
norari,  quod  est  retigionis.  Sapientia  pr&cedit, 
religio  sequitur,  quia  prius  est  Deum  scire,  conse- 
quens  cotere.  Hinc  sapientiac  hieroglyphicum 
fucre  Cherubini,  positi  juxta  arcam  etpropitia- 
torium,  uti  dixi  Exodi  25.  20.  in  fme,  ubi  sa- 
pientiae  apophtegmala,  exempla  et  documenla 
recensui. 

Porro  modum  et  media  acquirendi  sapien- 
tiani,  egregie  ex  sua  praxi  describit  S.  Tbomas 
Aquinas  epist.  ad  amicum,  quae  sic  habet  :  Quia 
qucesisti  cime ,  in  Chrislo  milti  charissime ,  qtiati- 
ter  te  studere  oporteat  in  thesauro  scientice  acqui- 
rendce ;  tate  d  me  tibi  sttper  hoc  traditur  consilium, 
ut  per  rivulos  non  statim  in  mare  eligas  introire, 
quia  per  faciliora  ad  difftciliora  oportet  devenire. 
Hcecestergo  monitio  mea,  et  instructio  ttta  :  Tar- 
diloquum  te  essejttbeo,  et  tarde  adiocutorium  as- 
cendcntem  conscientice  puritatem  amptectere , 
orationi  vocarenon  desinas,cellam  frequenterdili- 
gas,  si  vis  in  ceV.am  vinariam  introduci.  Omnibus 
te  amabilem  exhibe ,  nihil  qucere  penitus  de  factis 
aliorum,  nemini  te  muUttm  familiarem  ostendas  : 
quianimia  familiarilas  parit  contemptttm,  ct  sub- 
tractionis  d  studio  materiam  subministrat.Dc  ver- 
bis  et  factis  scecularium  nullatenus  te  intromittas. 
Discursus  super  omnia  fugias.  Sanctorum  et  bono- 
rum  imitarivestigia  non  omittas  :  nonrespicias  a 
quo  audias,  sed  quidquid  boni  dicatttr,  memorice. 
rccommenda.  Eaquce  agis  etaudis,  fuc  ut  inlelli- 


GOMMliNTAlWA  IN  EPIST.  S.  JAGOBI.  Cup. 


gas  :  de  ciubiis  te  cerlifices;  et  quidquid  poteris  in 
armario  lo  mentis  reponere  satage ,  sicut  cupiens 
vas  implere.  Altiora  tene  qucesieris.  Illa  sequens 
vesligia  frondes  ct  fructtts  invineam  Domini  sa- 
baoih  utiles?  quamdiu  vitam  vixeris,  proferes  ac 
produces.  Hcec  sisectatus  fueris,  ad  id  contingere 
polerisquodaffeclas.BvwHer  vero  Hugo  de  S.  Vic- 
tore  lib.  Didascal.  c.  13.  sex  media  adipisccudte 
sapientia:  prasscribit  hisce  versibus. 

Mens  humilis  studium  quasrendi,  vita  quieta, 
Scrutinium  tacitum,  paupertas,  terra  remota  : 
IIjec  reserare  solent  multis  obscura  legendo. 

Nota  secundo.  Liccthaec  sapientia  exigat  ctcom- 
plectatur  omnem  virlutem,  tamen  prae  cseieris 
sita  esl  in  paiicntia.Ob  causasnimirumbonapa- 
tientiaequas  attuliv.  1.  Verus  crgo  patiens  verus 
cst  sapiens  ,  et  summe  paliens.summrsnpipns 
juxta  illud  Prov.  li).  11.  Doclrinaviri  per  putien- 
tiam  noscilttr.   Hinc  et  r.y.s;,lv.x.zx   sunt  /j.^^xtu  , 
idest  passiones  et  tribulationes  ,  sunt  doctrina: 
el  disciplinae.  QuocircameriloLactant.  1.  6.  Vero 
culiu  c.    18.  reprehendit,  Ciceronem ,  quiin  Ofli- 
ciis  dehnit  virum  bonum  esse  qui  prosit  quibus 
possit,  noceatncmini,  nisi  lacessitus  injuria.  O 
quamsimplicem,  inquiens,  veramque  sententiam, 
dttorum  verborttm  adjectione  corrupit!  quid  enim 
opus  fuerat  addere :  Nisi  lacessitus  injuria,  utvi- 
lium  bonoviro,  quasi  caudam  turpissimam  appo- 
nerel,  patienliceque quce omnium  virtutum  maxima 
est  faceretexpertem?  Nociturumesse  dixit  bonum 
virum  ,  si  ftterit  lacessilus  :  jam  hoc  ipso  boniviri 
nomen  amillat  necesseeslsi  «oce6(7.ProbatinPri- 
mo,  non  minus  enim  mali  cst  referre  injuriam, 
quam  inferre.  Secundo,  quia  iniprobitali  opposita 
impatientia  ,  magnas  scepe  concitat  lempestates. 
Quod  si  patientiam  qtta  virtttte  nihil  verius,  nihil 
homine  dignius  inveniri  potest,  improbilati  oppo- 
sueris,   extingttitur   protinus,    lanquam  si   igni 
aquam  superfuderis.  Terlio,  quod  se  vindicare 
non  sit  hominum,  sed  pecudum.  Nam  et  pecu- 
des  si  lacessas  ,  calce  aut  cornu  repugnant ,  et  ser- 
pentes  ac  ferce,  n  isi  perseq  uaris  et  occidas,  ncgotium 
nobis  exhibcnl ,   et  imperiti  quoqtte  et  insapien- 
tes  si  qttando  accipiunt  injuriam,  cceco  et  irratio- 
nabiii  furore ducuntur,  iisqtti  sibi  nocentvicemre- 
tribuere  conantur.  In  qtto  igitttr  sapiens  ac  bonus 
vir  d  malis  et  insipientibus  differt ,  nisi  quia  ha- 
bet  invictam  patientiam  ,  qua  stulti  carent;  nisi 
qtiod  regere  se  ac  mitigare  iram  suam  novit,  quam 
illi,  quiavirtute  indigent,  refrenare  non  possunt? 
Quarto,  qttia  qtti  referre  injuriam  nititur ,  eum 
ipsum  d  quo  lcesus  est,  gestit  imitari,  ita  quimalum 
imitatur,  bonus   esse  nullo  pacto  potest.  Dttobus 
igitur  verbis  duas  virtutes  maximas  bono  et  sa- 
pientiviro ,  innocentiam  patientiamque  detraxit. 
Quinto,  quia  ipse  (Cicero)  caninam  illam  facun- 
diam  [sicut  Sallust.  ab  Appiodictum  refert)  exer- 
cttit,  voluit  quoqtte  hominem  canino  modo  vivere , 
ut  remordeat  lacessitus.    Sexto,  quce  retribuito 
contumelice ,  quam  perniciosa  sit,  et  quas  edere 
soleat  strages,  unde  oportunius  petetur  exemplum, 
quamex  ipsius  doctoris  tristissimo  casu,  qui  dum 
his  Philosophorum  prceceptis  obtemperare  gestit , 
ipse  se  perdidit.  Quod  si  lacessilus  injuria  (ab  An- 
tonio)  patientiamtenttisset  ,si  dissimulare,  siferre 
contumeliam  boni  viri  esse  didicisset ,  nec   illas 
nobiles  orationes  alieno  titulo  inscriptas ,  impatien- 
tia,  levilate  et  insania  profudisset ,  nunquam  ca- 
pitestto  rostra,  in  quibus  antefloruerat,  cruentas- 
sct  ncc  reinp.  funditus  proscriptio   illa  deiessel. 


COMMENTARIA  IN  EPIS' 

liide  concludit :  Sapientis  acboni  virinonest, 
elle  cerlare,  ac  se  periculo  committere.  Summa 
igitur  virlus  habcnda  patienlia  est,  qua  ut  non 
carcrct  homojuslus ,  voluil  illuin  Deus  pro  inerle 
cohtetnnL  Msi  cnim  conlumeliis  fucrit  ajfeclus, 
quanlum  habet  forlitudinis  in  seipso  cohibendo  ig- 
norabitur.  Si  aulem  laccssitus ,  injuria  ticdenlem 
perscqui  ccc.pcrit ,  victus  cst.  Si  vero  motum  illum 
ratione  compresscrit,  hic  planc  impcrat  sibi,  et  hic 
rcgere  se  potcst.  Qucv  sustenlatio  sui  recte  palien- 
tianominalur  •  quia  unavirlus  omnibus  est  oppo- 
sitavitiis  el  affectibus.  Ilcec perlurbantem  ac  fluc- 
tuantcm  animum  ad  tranquiltUalcmsuam  rcvocat , 
hcecmiligal ,  luec  homincm  sibi  reddit ,  etc.  Deni- 
queMarcus  Tultius  cqntra  suum  prceccptum  obti- 
vioncm    injuriarum   in  magnis   taudibus  posuit. 
SpeVOt  ait,  Cccsar ,  qui  obtivisci  nihil  sotes ,  nisi 
injurias.  Ideni  c.  19.  rcfcllil  eos  ,  qui  dicunt  iram 
Csse  comitem  virtutis,  quia  ignorant  causam  , 
<  urhoinini  irani  tribucrit  Dcus  :  alioquiu  eniin 
quid  immanius  crit  homine?  qttid  simitius  feris , 
(juam  id  animal,  quod  ad  communioncin  ct  inno- 
centiam  Deus  fecit?  Tres  sunt  igitur  ajfeclus ,  qui 
homincs  iu  oinnia  facinora  prcecipites  agunt ,  ira, 
cupidilas ,  libido.  Proplcrca  Poetcc  Ires  furias  essc 
dixerunt ,  qux  mentes  hominum  cxagitant.  ira 
uUioncindcsidcral  :  Cupiditas  opcs.Libido  volupta- 
trs,  etc.  QuUttmque  igilur  affeclus  illos  intra  fi- 
ncs  suos  redegcrit,  quod  ignoranlcs  D/um  facerc 
non  possunl ,  hic  paliens ,  hic  forlis,  hicjuslus  est; 
licec  Laclnnt. 

Patienlioeergo  sapienlia  pr.ccepla  ,  ctpruden- 

tia  diclamina  inter  alia  sunt  luec.  Priinum  :  Pax 

prccslat  quibusvis   opibus  cl   bonis  :  itlorum  ergo 

jactura  eslcmenda.  Secundum  :  Nullus  pejor  ani- 

ma;  hostis,quam  tumullus  aislusque  cogitationum, 

ircv  et  impaticnlicc.  Nam,  ul  ait  Cassian.  col.  18. 

c.  1G.   Lccdi  ab  hominc  quamvis  matignante  non 

potero ,  si  ipse   in  pacifico   adcersum  me   corde 

non   dimiccm.  Si  aulcm   laulor,   non  cst    vilium 

impugnationis  aticncc  ,  scdimpatienluv  mcce.  Ter- 

lium    oplinnun    vindiclce    genus   csl ,    licdenii 

bcnefacere,  ut  aicbat  S.  Joannes  Eleemosyna- 

rius.  Quarlumcstsublime  AbbatisSlepbani  apud 

S.  Greg.  bom.  oo.  in  cvang.   Virtus,  ait,  paticn- 

ticc  vehetnenlcr  in  co  cxcrcverat ,  ita  ut  cum  sil/i 

amicum  crcdcrct ,  qui  sibi  molesticc  aliquid  irro- 

gassct.  Rcddcbat  conlumeliis  gratias.  Si  quod  in 

i/jsa  sua  inopia  daninum  fuisscl  illalum,  hoc maxi- 

mum  Uxrumputabat.  Omnes  suos  adversarios  ni- 

lulatiud,  quam  udjutorcs  icslimabat.  Quintum, 

Mansuetudinc  subdili  vinciUw  aspcritas  pnelali , 

ulieam  vicisseLibertinum  &eribilS.  Greg.  lib.  1. 

Dial.  c.  2.  Sextum  :  Injuria  nobis  illata  anima- 

rumnoslrarumcstmcdicina.  Ila  S.  Monica,  ciun 

ab  ancilla  per  convicium  vocaretur  mcribibula, 

ijuasisiimulo  pcrcussa,  sibi  irwlignans  solilam 

\ini  cupidincm  prorsus  ii  sc  abdicavit,  el  biba- 

cilatem  cxtin\it,  tcste  S.  Aug.  I.  9.  Conf.  c.  S. 

Scptiimnn  ;  Malcficium  compcnsandum  est  benc- 

ficio.  lta  fecit  S.  Liduina,  diccns  :  Illis  crgo  dc- 

bcre  mc  falcor ,  qiti  viam  mandatorum  Dci  quo- 

rum  plcniludo  csl  dilcclio,  mc  currcrc  coinpcllunt , 

iia  babctcjus  vita  apud  Siirium.  Octavum:  Pru- 

ilcntis  cst  modica  ac  brcvi  puna  prascntis  vitcr , 

pcr  pcdientiam  reditnert  ta^gas  et  gravas  Purgato- 

rii,vrlinfcrni,uL\ui  morbo  diecbat  Stcplianus 

nionacbuscirca  Marcotcn  in  liisl.  Trip.  1.8.  0.1. 

NonUDQ  :  Cruccm  hanc  si  nurui ,  fcram  ,  ut  pro 

pcccalis  saiisfaciam  :  si  non  mcrui ,  fcram   <\i  >i- 

d  m ,  iil  coronam  aagemn  :  ut  crit ,  laudcni  h  i- 


r.  S.  JACOBi.  Cap.  I.  W>' 

beo  decusque  vel  pccnitcn  lice  ,  vei  paiienMa?.  Deci- 
niiim  :  PrastOtpati  in   juriam  ,  quam  faccre  :  qui 
cnimnocel  uileri  ptus  nocct  sibi ,  uli    U.  Slcpban. 
dixisse  narralS.  Grcg.  I.  U.  Dial.     c.  19.  ludcci- 
mum  :  Deus  suscipit  palrocinium  paticnlis  cuium- 
niamet  injuriam;  Ila  Senior    ille  in  Pralo  s|)ir. 
c.  219.  Duodeciiuum :  Seneca.  1.  2.  dc^  ira  :  Mag- 
ni,  ait, animi  est  injurias  despicere.  Pusilli  homi- 
nis  etmiscri  cst  repelere  mordentem,  ut  mures  <i 
formicce,  adquas  si  munum   admovcris,  ora  cun- 
verlunl,  Imbecilla  se  lcvdi  pulanl  si  tangunlur.bv- 
cimumtertium  :  S.  Ambr.  cpist.  82.  ad  Eccles. 
Vercell.  Non  hccc  soia  cst  forma  justilicc,  ait ,  ut 
non  lccdas  euin,  qui  le  non  iceserit;  sedcliam  illa, 
ut  eliamremUlas  ei  cui  lccserit.  iMhil  interest  cui 
male  facias  ,  utrumjuslo ,  an  injuslo,  cum  te  inule 
facere  non  oporleat.  Nihil  dist  al ,  quomodo  matig- 
nus  sis   utrum  juslo  vindicandi  studio,   an  voto 
nocendi,  cum  malignitasin  ulrocjue  gcncrenvncu- 
reat  reprehcnsione.  Plura  affert  Plut.  lib.  de  Lti- 
litate capienda  ab  inimicis.  Decimum  qunrtum  : 
Palicnlia  prudens  in  quavis   difficultate  suggcril 
consilium.  DocelbocS.  Ambr.  1.2.    dc   Jacob  ct 
vita  beata  c.  /i.  exemploHebeccie,  qua-  Jacob  lilio 
suasit  iugam,  dum  Lsau  eum  vellet  occidere. 
Veniat,  ail,  lievecca ,  hoc  est ,  inducatur  patien- 
lia ,  bona  custos    innocentict ;  suadcat  ut  ircc  lo- 
cum  dcmus,  ojfensioni  subrepla  oblivio  :  mater  pia 
abesse  sibi  dilectissimum  jilium  lolerat,plus  eicol- 
laturci,  quam  lcvsit  :  ulriquc  lamen  consulens ,  ut 
atterum  immnnem  d  pcriculo,   alterum  inlcgrum 
prcestaret  a  crimine.    Qais    sic  poluil  consulcrc , 
nisi prudens  tolerantia?  Quis    ulrique  ulile  consi- 
lium  apponere,  nisi  sapiens  patientia?  Decimum- 
quintum  :  Seneca  epist.  60.  Vir  sapiens  (ulique 
pat iens )  ad  omnem  incursum  invictus  :  nonsipau- 
pertas,  non  si  tuclus,  non  si  ignominia,  nonsido- 
tor  iinpclum  fac.iat,  pedemrefert.  Usque  adeo pa- 
ticns  est  vir  safjicns,  et  perfecta  paticntia  cum  sa- 
pientiarepcrilur.  Ilocest  quod  ail  Sapiens  Prov. 
\h.  29.  Qui  patiens  esl,  muita  gubcrnatur  prudcn 
lia  :  qui  aulcm  impuliens  cst ,  cxaltat  slultUiain 
.s//<nn.ExquoS.Cbrys.bom.33.in  1.  ;ul  Corintb.Ptf- 
tientia,  ail,  univcrsch  phitosophicC  esl  rudix  ,  elc.  ; 
churilus  omnin  sufjerl ,  ducc  utique  patientia. 

Alle^oi  iam  bnjus  rci  elpgantem  ex  Cenes.c.20. 
nlTcrl  Pliilo  lib.  de  Planlatione  Noe,  scilicet  quoii 
Abimelecli  rex  vidcrit  Isaac  jocanlem  cum  Be- 
becca  :  Isaacenim,  id  cst  risus,  representatgau- 
dium  :  l\cbecca  ,  id  cst  saginata,  j)atientiam  : 
Abimclcch,  id  est  paler  regis,  su|)cranumda- 
nam  sapienlium  q.  d.  Gaudium  in  bracbiis  sa- 
pienliae  rcpcritur,  invicem  se  amplectunlur,  ut 
dixitS.  Jacobus  v.  1.  O  prudenlcm  luclum  ac  dis- 
ciptinam!  visus  a  lolcrantia  ttdjinalur.  nit  Cle- 
incns  1.  Paedag.  c.  5.  Hunc  aulcm  nlriusque, 
betiliae  scilicct,  el  palientke,  coni|)lexum  nenso 
consid(M-are  |)olesl,  nisi  Abimelccb,  id  cst  sa- 
picntia.  Quod  enim  aliud  negotium  sapicnl<ni 
dcrcl,  quam  liulcrc,  ^aiulcrc,  bilaresccrc  cuni 
hcnesta  lolcrautia  ?  l"l  b;ec  csl  ralio,  cur  in  so 
lis  sa|)icn(ibiis  sit  (olcraulia  :  quia  el  illi  soli 
bunc  luduin  spcclant.  Dcnic|ue  invicii  paticnti- 
einblema  est  adamas,  qucm  dccussjlim  slringit 
gladius  et  ll.unma,  cum  boo  lemmate  :  Nccfcrro 
ccdit,  ncc  igui . 

Posn  i.kt  a  Dko.  ]  Deus  enim  est  ipsa  .etcrna  . 
increata   immeusa,    c-SMMilialis   sa|)ici)tia  ,    qui 
quasi  fons  cam   commuuical  .mgclis  .   bomini- 
bus,  omnibusque  crcaluris,  cuic|iic  prosua  COO 
(lilione  el  ca|)acilalo.  Lndc  Laclanl.  I.  U.  de  Vera 


iid 


COMMENTAMA  tN  EPIST.  S.  JAGOBI.  Cap.  I. 

ait ,  sapicntice  et  religionis      tuum  de  altisshnis ,  et  sic  correcta;  sint  semitos  eo- 


sapientia  c.   l\.  Fons 

Deus  est ,  a  quo  hi  duo  rivi  si  aberravcrint  ares 
cant  necesse  cst :  qucm  qui  nesciunt ,  nee  sapien- 
trs  csse  possunt ,  nec  religiosi.  Idein  et  fuse 
ulcganter  docel  Uar.  c.  3.  v.  12.  et  seq.  ubi  cau- 
tam  ouinis  niali  Israelis  assignat,  quod  ignora- 
rit  Deuui  fonlcm  sapientiae:  fruslra  enim  illum 
a  Philosophis  ct  mundi  sapientibus  requiri,  et 
tandem  concludens  v.  36.  llic,  ait,  estDeus  nos- 
t<  r,  et  non  03timabitur  alius  advcrsus  cum.  Uic 
adinvenil  omncm  viam  disciplino?,  et  tradidit  illam 
Jacob  puero  suo,  et  Israel  dilecto  suo.  Post  haic  in 
leiris  visus  est,  et  cum  hominibus  convcrsatus  est, 
per  incarnationem  ut  sapientiam  e  ccelis  inler- 
ram  (quod  Prometheum,  fecisse  fingunt  Poe- 
lae)  deferret,  eamque  hominibus  communica- 
ret.  Id  fecit  Christus ,  qui  est  sapientia  Patris 
acterna  et  incarnata. 

Docel  hic  PrimoS.Jacobus,  prae  reliquis  donis 
postulandam  esse  a  Deo  sapientiam;  quia  haec 
est  origo  et  matrix  omnis  scienlice,  omnis  vir- 
tutis,  omnis  honi.  Unde  eamdem  solam  petiit  a 
Deo  Salomon,  cum  data  esset  ei  optio  petendi 
quidquid  vellet,  ac  cum  ea  caetera  omnia  impe- 
travit.  Quia  postulasli,  ait,  verbum  hoc,  et  non  pe- 
lisli  tibidies  multos,  necdivitas,  aut  animas  ini- 
micorum  luorum;  sed  postulasti  tibi  sapientiamad 
discernendum ,  ecce  feci  tibi  secundum  sermones 
tuos,  et  dedi  tibi  cor  sapiens  et  intelligens  ,  in  tan- 
tum  ut  nullus  ante  te simitis  tui  fuerit ,nec  post  le 
surrecturus  sit :  sed  et  hxcqua  non  postulastidedi 
tibi;  divitias  scilicet ,  et  gtoriam,  ut  nemo  fucrit 
similis  lui  in  regibus  cunctis  relro  diebus,  3.  Reg.3. 
11.  Porroin  sapientia  comprehendit  patientiam; 
hanc  enim  docct  cuique  postulandam  esse  a 
Deo.  Proeclare  enim  Orig.  in  Psal.36.  hom.3.  Ex- 
pectamus,  ait,  Dominum,  quia  ipse  est  expectalio 
noslra  et  patienlia,  sicut  scriptum  est  Ps.  3.  38. 
Et  nunc  quo3  est  expectatio  mea?  nonne  Dominus? 
Sicutergo  Salvator  sapientia  est,  et  pax,  etjusli- 
tia;  ita  est  et  expeclatio ,  vel  patienlia.  Et  sicut 
parlicipatione  justitice  ejusjusti  efficimur  ,  et  par- 
ticipatione  sapientix  ejus  sapientes  ;  ilaet  parti- 
cipatione  patientia  ejus  patientes  efficimur.  Est 
ergo  velut  fons  quidam  perennis ,  de  quo  haurire 
possumus  et  patientiam ,  et  justitiam,  et  sapien- 
liam ,  et  omnia  qua3cumque  sunt  virtutum  bona; 
si  tamen  bona  digna  ct  pura  et  vascula  nostrade- 
feramus  ad  fonlem. 

Secundo,  docet  eam  petendam  non  ab  alio , 
quam  a  Deo,  sive  immediate,  sive  mediante  in- 
vocatione  et  patrocinio  Sanctorum.  Ita  Salomon, 
licet  jam  promissa  et  data  esset  ei  sapientia  i 
Deo,  eam  tamen,  id  est  ejus  conservationemet 
augmentum  peliit  a  Deo,  dicens,  et  nobis  om- 
nibus  dicendum  proponens  :  Damihisedium  tua- 
rum  assistricem  sapienliam ,  et  noli  me  reprobare 
d  pueris  tuis  :  quoniam  servus  tuus  sum  ego ,  et 
fiLius  anciiloe  tuo3 ,  homo  infirmus  et  exiguis  tem- 
poris,  et  minor  ad  intellectum  indicii  et  legum,  elc. 
Mitte  illam  de  ccelis  sanctis  tuis,  et  d  sede  magni- 
tudinis  tuo3,  ut  mecum  sit,  et  mecum  laboret ,  ut 
sciam  quid  acceptum  sit  apud  te,  etc.  Cogitationes 
enim  mortalium  timido3 ,  et  incertos  providentia? 
nostroj.  Corpus  enim  quod  corrumpitur  aggravat 
antmam,  et  terrena  inhabitatio  deprimit  sensum 
multa  cogitantem.  Et  difficiLe  astimamus  quai  in 
terrasunt,  et  quo3  in  prospeclu  sunt  invenimus 
eum  Uxbore.  Quos  autem  in  ccelis  sunt  quis  investi- 
gabit?  Sensum  autem  tuum  quis  sciet ,  nisi  tude- 
deris  sapientiam,  et  miseris  Spiritum  sanctum 


rum  quisunt  in  terris ,  et  quo3  placent  didiccrinl 
homines  ;  nam  per  sapientiam  sanali  sunt  quicum- 
que  placuerunt  tibi  Domine  d  principio.  Sap.  9.  U. 
et  seq.  Unde  6.  10.  mira  sapientiaj  facinora  per 
Adamum ,  Loth,  Joseph ,  Mosen  et  Hebraeos  edita 
depraedicat.  Ha3C  (sapientia)  ait,  itlum  qui  pri- 
mus  formatus  est ,  d  Deo  pater  orbis  terrarum 
( Adamum)  cum  solus  crealus  csset ,  custodivit,  et 
eduxit  itlum  d  dclicto  suo ,  et  dedit  itti  virtulem 
continendi  omnia,  et  v.  6.  llcec  justum  (Lot)  d 
pereuntibus  impiis  liberavit  fugienlem ,  descen- 
dente  ignein  Pentapolim ,  et  v.  10.  Hoec  profugum 
ira  fratris  (Jacob  fugientem  Esau )  justum  de- 
duxit  per  vias  rectas  ,  et  ostendit  illiregnum  Dei, 
et  dedit  illi  scienliam  Sanctorum  :  honestavit  iilum 
in  laboribus ,  et  complevit  labores  itlius,  etc. ,  ut 
vinceret,  et  sciret  quoniam  omnium  potentior  est 
sapientia ,  et  v.  \o.Ho3c  vendilumjustum  (Joseph) 
nondereliquit,  sed  d  peccatoribus  liberavit  eum  , 
descenditque  cum  illo  in  foveam,  et  in  vincutis  non 
dereliquit  illum,  donec  afferret  illi  sceptrum  regni 
et  potentiam  adversus  eos,  quieum  deprimebant , 
et  mendaces  ostendit  qui  maculavei'unt  illum ,  et 
dedit  itticiaritatem  aternam.  Ha3c  poputumjustum 
(Israelilas)  et  semensine  querela,  liberavit  dna- 
tionibus  (jEgypliis)  qui  itlum  deprimebant.  Intra- 
vit  in  animam  servi  Dei  (Moysis)  et  stetil  contra 
reges  horrendos  in  portentis  et  signis,  etc. 

Ita  hanc  sapientiam  a  Deo  petiitet  impetravit 
S.  Antonius,  de  quo  Athanas.  in  ejus  vita  :  Erat, 
ait,  valde  sapiens ,  et  hoc  in  se  mirabile  habebat , 
quia  cumtilteras  nondidicissel ,  ingeniosissimus  et 
prudentissimus ,  immobilis  et  mansuetus  erat.  Ve- 
nerunt  adeum  Gentiles  Philosophi,  putantesseeun^ 
posse  decipere ,  quibus  ille  :  Si  ad  stuitum  venis- 
tis  superfluus  et  labor  vester.  Si  autem  putalis  me 
esse  sapientem,  imitamini  quod  probalis.  Si  ego 
ad  vos  venissem,  vos  imitarer  :  sed  quia  vos  adme 
quasi  ad  sapientem  venislis ,  estote  sicut  egosum, 
Christiani.  Philosophi  mirati  sunt  acumen  ingenii. 
Rursum  Antonius  interrogavit  eos  :  Quid  prius 
sensus,an  Uttero3?et  quid  cujus exordium? sensusne 
ex  Lilleris,an  iittero? oriuntur  ex  sensu?Illis  asse- 
rentibus  quodsensus  esset  aacloi'  ct  inventor  litte- 
rarum,  inquit.  Igitur  cuisensus  incotumis  est ,hic 
litleras  non  requirit.  q.  d.  Talis  ego  sum  littera- 
rum  expers,  sed  theodidactos. 

Sic  S.  Ambrosius,  ait  Paulinus  in  ejus  vita, 
cum  43.  Psalmum  dictaret,  me  excipienle  et  vi- 
dente,  subito  in  modum  scuti  brevis  ignis  (Index 
spiritus  sancti)  caput  ejus  cooperuit,  atque  pau- 
latim  per  os  ejus  tanquam  in  domum  habitator  in- 
gressus  est  :  post  qux  facta  est  facies  ejus  quast. 
nix. 

Rupertus  Tuitiensis  Abbas  1.  12.  Matlh.  obji- 
cientibus  sibi  :  Quisunl  patres  et  magistri  tui? 
respondet :  Iloc  profiteor,  quia  visitatio  ab  altis- 
simo  melior  mihi  est,  quam  decem  patres  etma- 
gislri ;  loquor  ad  scribendum,  quidquid  ille  moni- 
tor  suggcrit. 

S.  Thomas  Aquinas  palam  professus  est,se 
suam  sapientiammagis  orationeinfusam,  quam 
studio  acquisitam  coelitus  accepisse. 

S.  Ephrem  orans  dicensque  :  Largire  Domine 
flumina  gratice  tuce,  ab  Angelis  in  visu  accepit 
librum  cum  eoque  ccelestem  sapientiam  et  fa- 
cundiam ,  adeo  ut,  quantumvis  ei  perpelui  quasi 
verborumfontes  suppeterent ;  rebus  lamen  quas 
mente  conceperat  explicandis,  pares  nequaquam 
essent.  Siquidem  doctrincc  profunditas  et  cogi- 


COMMENTARIA  1N  EPIST 

tntionum  ccleritns  linguam  ipsius  absorbebat , 
utsensa  aniini  efferre  nequiret,  ait  Nyssenus 
iu  ejus  vita. 

S.  Equiliu*  sapienler  et  ardenter  pracdicans  , 
rogatus  unde  boe  haberet?  respondit  iQuadam 
nocte  speciosus  mihiper  visionem  juvenis  astitit , 
atque  in  lingua  mea  mcdicinale  ferramentum ,  id 
est  phlebotomum,  posuit,  dicens  :  Ecce  posui  verba 
mea  in  ore  tuo ,  egrederead  pradicandum.  Alque 
ex  illo  die  cliam  cum  voluero ,  de  Deo  tacere  non 
possum,  ut  referl  S.  Greg.  2.  Dialog.  c.  U. 

S.  Ignatius  fundator  Societatis  nostrac  ,  Mino- 
ressae  orans,  iia  in  Deum  abruplus  est,  ut  Tri- 
nilalis  ipsius  numcn  auguslissimum  cerneret 
distinclum  personis  ,  unum  essentia,  adeo  ,  ut 
licet  litterarum  ignarus  ,  non  duhitaret  lihruui 
deTrinitate  conscrihere,  indeque  miro  reruin 
caelestium  scnsu  afficiebatur,  quotiesS.  Trinitati 
sacra  perageret.  Ohlatus  quoque  estejus  inenli 
modus  ipse,  quem  in  bujus  universitatis  moli- 
tione  summus  ille  rerum  opifex  tenuit.  Pnctc- 
rea  sacrificium  Missaeaudiens,  dum  a  sacerdole 
demorebosliasalutarisattollilur,  aperlissinievi- 
dit  illamspecie  Cbristum  Deum  et  hominem  ve- 
rissimecontineri,  aitMafleius  in  ejusVital.  l.c.7. 

S.  Trudo  illustri  prosapia  in  Belgis  orlus,  vo- 
vit  Deo,  si  Cbrislo  opitulante  sacras  didicisset 
littcras.se  ia  fundosuo  EcclesiaiiKedificaturum, 
illicque  Domino  perpetuo  serviturum.  Missus 
ergo  a  Deo  ad  eum  angelus  :  ISoveris  ,  inquit, 
fraler  ea  vota  quo3  Chrislo  nuncupasti,  ei  esse 
grata,  nec  dubites  quin  quod  prcevcnicns  tibi  as- 
piravit,  ctiam  sit  proseculurus,  et  affectum  perduc- 
turus  in  efjectum.  llle  inquam,  sapicnlia  sua  im- 
buit  cor  luum,  et  crudict  te  prceceptis  suis,et  legem 
suam  inscribet  peclori  luo.  ItaNotgerus  Episcopus 
Leod.  anno  Christi  850.  In  vila  S.  Remacli  c.  6. 

Illustre  est  quod  de  se  scrihit  S.  JuslinusPhi- 
losopbus  ct  Martyr,  Dial.  contra  Tryphonem  , 
nimirum  cum  sapientiae  studiosus  pervagatus 
essetomncs  Philosopborum  scholas  et  sectas, 
frustraque  eam  apud  Pythagoricos ,  Platonicos, 
Peripateticos  requisissel,  a  sene  quoddam  ig- 
noto  audisse,  illam  non  nisi  in  scbola  Christi 
reperiri.  Tuergo,  ait,  votis  et  precibus  libi  anle 
omnia  lucis  portas  aperiri  opta  :  neque  enim  ab 
aliquibus  perspiciunlur  aut  intclliguntur ,  prater- 
quam  si  Dcus  et  Chrislus  cis  concesserint  inlelli- 
gentiam.  Quare  conversus  ad  Christum,  eum- 
que  invocans ,  tanlam  sapientiam  quantam  in 
libris  suis  ostendi,  consecutusest. 

Praeclare  Pbilo  lib.  de  Praemiis  :  et  poenis  :  So- 
tem ,  inquit,  hunc  visibilem,  num  aliare  quam 
tole  ipso  adjuti  cernimus  ?  Lucis  aspeclum  nonne 
luci  debemus  ?  Ad  eumdem  sanc  modum  Deus  per 
tcipsum  illuslrat  sui  notitiam ,  cooperante  ncmine, 
quod  ea  rcs  excedat  vires  omnium.  E.  S.  Aug.  l./i. 
Confess.  c.  16.  Scis  tuDominequia  et  celeritas  in- 
teltigendi ,  et  discernendi  acumen  donum  tuum 
«f.  Ideni  Soliloq.  cap.  5.  Semper  ccecus  fuissem, 
nisi  tu  mc  illuminasses. 

Qot  dat  omnibus.  ]  Haecdos  propria  cst  Deo, 
ut  detomnibusomnia,  et  a  nemine  quidquam 
recipiat,  ideoque  bebr.  vocatur  Saddcei,  id  est 
mammcus,  cornucopice ;  uti  fusiusdixi  Genes.  17. 
5.  Unde  Dcus  nonnullis  a  dandodicitur,  autpo- 
tius  agnoscitur.  Hoc  cst  quod  ait  Psaltes  Ps.  15. 
1.  Dixl  Domino  :  Deus  mcus  es  tu,  quoniam  bo- 
norum  mcorum  non  eges.  Deus  enim  est  quasi 
pelagus  bouorum  omnium  redundans  et  cxass- 
tuaus,  quod  in  omnia  vicina  scsc  largissimc  ef- 


S.  JACOBI.  Cap.  I. 


fc20 


fundii.  VereThom.  Angelieus  :  Deus,  ait,  dat 
Priino  Uberaiiter,  nonvcndit,  sicuimulti.  Secun- 
(lo,  dat  gencratiter,  non  uni,scdomnibus.  Terlio, 
dal  abundunter ,  non  parce.  Quarlo,  dat  curiuii- 
ler ,  vulgo  cortesemente,  quia  non  improperut. 
Erubescal  ergo  humana  pigritia  :  plus  paratus  est 
Deus  darc,  quam  nos  accipcre,  ait  ideou  ex  S.  Aug. 
Erubescat  ergo  humana  ingratitudo  et  avaritui , 
qnae  Deo  tamin  seliberali,  tani  [)arce  et  avurc 
ejus  obsequio  se  suaque  impendit.  Propria  ergo 
nntura  etindoles  Deiest,  darc,  ul  docelS.  Thoni. 
1. 1.  conlra  Genles  cap.  39.  ubi  asseril  liberalita- 
temesse  virtutem  maxime  propriam  Dei,  quia 
solus  selargiter  communicat,  t|uasi  fonshonita- 
tis.  Et  S.  Aug.  tract.  19.  in  Joan.  Dcus ,  inqnil, 
tibi  tolum  est.  Si  esuris ,  panis  tuus  cst.  Si  sitis, 
aqua  tibi  est.  Si  intenebris,  lumen.  Si  nudus ,  im- 
mortatitate  tibi  vestis  est.  Et  S.  Bern.  serm.  3.  dc 
circuni.  Tolus,  ait,  mihi  datus,  et  totus  in  usus 
meos  expensus. 

Simili,  sed  longc  exilori  de  causa,  nimitnm 
ob  reddila  sibi  praedia  prius  erepta,  Virgilius 
Auguslum  Caesarem  adulando  vocat  faciKpie 
Deum.  ecloga  1. 

0  Melibcec  Deus  nobis  liaec  olia  fecil, 

Namque  erit  ille  milii  semper  Deus;  illius  araro 

Sscpc  tener  nostris  ab  ovilibus  imbuet  agnus. 

Et  Cicero  P.  Lentulum  vocat  Deum ,  id  est ,  scr- 
vatorem  siue  vitac  :  sic  enim  ait,  post  reditum 
ad  Quirites  :  P.  Lentulus  consul,  parens,  Deus, 
salus  nostra  vita,  fortunaf ,  memoriie ,  nominis. 
Praeclare  Boetius  lib.  3. 

Unusenim  rerum  patcrest, 

Unus  cuncta  ministrat 
Ille  dcdit  rbcebo  radios, 

Dcdit  et  cornua  lunas. 
Ille  liomines  eiiam  lerris 

Dedit,  et  sidera  ccelo. 
Quem,  quia  respicit  omnia  solus, 

Verum  possit  dicere  solem. 

EtS.  Bern.  16.  in  Cant.  Venus,  ait,  beneficus  est , 
dans  afjluentcr  et  non  improperans  :  non  impro- 
perat  dona,  quia  dona  sunt;  et  benefitia  sua  mihi 
dedit,  non  vendidit. 

Affmjentkb.  ]  Graece  a^).w?,  idest,  simpliciler. 
Suspicantur  aliquiinterpretem  Nostrum  legisso 
iSpoois,  vel  Tt/oujiwi,  id  est,  diviler ,  copiose ,  largi- 
ter,  afflucnter ,-  quia  simpliciter  in  Script.cum  de 
dando  agitur,  significat  dandi  liheralitatem  ,  af- 
lluentiam  ,magnificentiam,  utpatef2.  Corintb.  8. 
2.  Altissima  paupertas  eorum  abundavit  in  divi- 
tias  simplicitatis  eorum,  et  cap.  9.  vers  11.  Ut  in 
omnibus  locupletatis ,  abundetis  in  omnem  simpli- 
citatem,  Rom.  12.  8.  Qui  tribuit,  tribuat  in  sim- 
plicitate,  id  est,  simpliciter  sine  restrictione, 
copiose  largiter;  vide  ibi  dicta.  Alludit  S.  Jacc— 
bus  ad  illud  iiivitamentum  et  promissum  Chris- 
ti  :  Si  quis  sitit ,  veniat  ad  me ,  ct  bibat.  Qui  credit 
in  me  ,  sicut  dicit  Script.  flumina  de  venlre  ejus 
fluent  aqutf  viva?.  lloc  aulemdixitde  Spiritu ,  quem 
accepturierant crcdentes incum ,  Joan.  cap.7.v.  38. 

Nota  primo,  In  Deo  est  infinita  propensio  et 
amor  se  communicandi  :  quae  provenit  ex  infi- 
nita  perfectione  et  plenitudine  essentiae  suac, 
quae  tanta  est,  ul  in  alios  se  eflundere  gestiat  ; 
et  quantumcumque  aliis  imperliat,  nibil  ipse 
sua  de  plenitudine  amittat.  Hincprimo,  ad  inlra 
propendet  naturaliler  et  intiine  ad  commu- 
nionein  sui  infinilam  ;  sicut  res  creatae  ct  cor- 
porcac  propendent  ul  sc  communiccnt,  geuc- 


ftSO  CQMMENTARIA  IN  EP 

rando  sjbi  simile.  Verutt)  qua  id  quod  infiniium 
est,  Oinltiphcari  neqoit,  idcirco divina  essentia 
non  se  communicnt  generando  aliam  sibi  simi- 
letti  numero  distinctam,  uti  facit  liomo  el  ani- 
inaiia;  sed  laTgiendo  seipsam,  et  velut  replican- 
do,  ita  ut  eadem  numerosimplicissifnaetsentia 
divina  sit  in  tribus  distinctis  numcro  personis, 
Palre,  Filio,  el  Spiritu  sancto. 

Secundo,  ad  extra  propendet  ut  infinite  se 
suaquc  bona  connnunicel  crcaturis,  praeser- 
tiin  rationalibus  puta  angelis  et  hominibus. 
Nam,  ut  ait  Nazianz.  Sicut  inrebtts  scnsibilibus  est 
sol,  ita  iit  iiitclligibilibus  cst  Deus.  Sicut  ergo  sol 
ubique  radios  suos  spargit,  ut  omnia  illuminet, 
calefacial,  \ivificel,  fcecundel;  ita  Deus  radios 
beneflcenliae  suae  in  omncs  ct  omnia,  praosertim 
angelos  et  homines  spargit,  ut  eos  luce  sapien- 
tice  suoe  illuminet,  indeque  sui  amore  inflammet, 
vilaque  gratiae  et  gloriao  vivificet,  ut  et  ipsi 
aliis  eamdeni  imperliant.  Quocirca  S.  Dionys. 
dc  Divin.  Nomin.  cap.  h.  part.  1.  ait,  amorem 
divinum  essc  vim  motricem  et  sursum  trahen- 
tcm  in  Denm  ,  qui  solus  est  ipsum  per  se  pul- 
chrum  et  bonum.  Hujus  amoris,  beneficenti.e 
et  communicationis  evidentia  indicia  eteflectus 
sunt,  Verbi  aeteroi  ad  homines  docendos  et  sal- 
vandosincarnatio,  praedicalio,  miracula,  passio, 
niors,  Sacramenla,  missio  Spirilus  sancli,  cura 
singularistotiusEcclesiacetsingulorumfidelium. 
In  incarnatione  enim  seipsum  totum,  et  omnia 
viscera  sua  efTunditin  nos,  juxta  illudZachariaj  : 
Pervisceramisericordice  Deinostri,  in  qtiibus  visi- 
tavitnos  oriens  ex  alto,  Liicae  1.  78. 

Rursum  in  justificalione  et  sanctificatione  cu- 
jusque,  Deus  non  tantum  se  animae  communicat 
per  gratiam,  charitatem  ctvirtules;  sed  etiam 
per  scipsum  :reipsa  enim  datSpirilum  sanctum, 
et  cum  eo  caeteras  personas  divinas  juxta  illud  : 
Charilas  Deicliffusa  est  in  cordibus  noslris  per 
Spirilam  sanctttm  qui  datus  est  nobis,  Rom.  5.  5. 
et  Si  qttis  diligit  me  sermonem  metim  scrvabit,  et 
Pater  metts  diliget  eum  :  et  ad  cum  veniemus,  et 
viansionem  apud  eum  faciemus.  Joan.  12.  23. 
Quocirca  h«c  sui  communicalione  justum  ad  se 
elevat,  in  se  iransformat,  facilque  divinum; 
praescrtim  eos  qui  se  lotos  dedunt  Deo,  illique 
vacant.  Amorenim  divinus  facit  ecstasin  et  ex- 
cessum  amanlis  a  seipso,  ut  illum  in  amatum 
transferat,  et  illi  arctissime  uniat,  unumque 
cum  illo  efficiat,  ut  in  eovivat,  sentiat,  gaudeat, 
quasi  illi  incorporatus.  Amansenim  Deum  pror- 
sus  a  seipso  deficiens  in  Deum  transit,  et  velut 
colliquescit,  nihil  aliud  cogitans,  intelligens  aut 
senticns  praeter  Deum,  nihil  aliud  appetens  aut 
desiderans,  nulla  alia  re  gaudens  quam  bonis 
Dei.  Qui  sic  adhacret  Deo,  unus  efficitur  spiri- 
tns:  quift  scipsum  exuit ,  et  Deum  induit  pe- 
rinde  ac  si  in  divinam  naturam  transformatio 
esset.  Quocirca  totus  cogitatione  et  affectus  est 
in  Deo,  uti  ei  precalur  Cbristus  Joan.  c.  17. 
v.  11.  Pater  sancte,  serva  eos  in  nomine  tuo  quos 
dedistimilii,  ut  sint  unum  sicut  et  nos.  et  v.  21. 
Vt  omnes  unttm  sint,  sicttt  tu  Pater  in  me,  et  ego 
in  te,  ut  et  ipsi  in  nobis  tintitn  sint.  Ralio  est , 
quia  bonum  est  sui  communicalivum  et  diffusi- 
vum.  Si  ergo  sit  summum  bonum,  uti  est  Deus, 
summe  se  communicabitet  diffundet  thaecenim 
boni  et  summi  boni  est  natura  et  indoles.  Deus, 
inquit  S.  Lco  serm.  2.  de  nativit.  cujtts  natttra 
bonitas,  cttjus  votuntas  potentia,  cujus  opus  mise- 
ricordia  est. 


IST.  S.  JACOBI.  Cap.   I. 

Notasecundo,  Iliec  bcneficentiac  Dei  largitas 
et  aflluentia  ingens  est,  et  admiranda  ex  quin- 
que  capitibus,  Ut  recte  notat  noster  Lessius  1.  (J. 
de  Attrib.  divinis  c.  /4.  Primum  est ,  majestas 
amantis  et  largientis.  Qnid  enim  majus  et  mag- 
nificentius  Deo  ,  qui  lanlum  (  imo  infinities 
amplius)  transcendit  omnes  angelos  et  homines, 
quantum  ceelum  transcendit  lerram,  qua3  res- 
pectu  vasliiatis  cceli  se  habet  ut  centrum  et 
punctum.  Secundum  est,  conditio  eorum  in 
quo  se  suaque  effundit;  qui  si  naturam  spectes, 
sunt  homines,  infimi  intercreaturas  rationaies: 
(sicut  enim  materia  prima  est  iniima  inter  res 
corporeas,  ila  anima  esi  infima  inter  res  spiri- 
tuales. )  Si  qualitalem  animae  considcres,  sunt 
peccatores,  inimici,  superbi,  ingrali,  carnales, 
inepti  ad  omne  bonum,  proni  ad  oinne  malum: 
si  corporis,  sunt  moriales,  morbidi,  viles,  sor- 
didi,  putidi,  mox  futuri  esca  vermium,  ut  merito 
cxclamet  Psaltes  Ps.  8.  Qttid  est  homo,  quod  me- 
mor  es  ejus?  aut  filius  hominis ,  quonium  visitas 
ettm?  Tertium  est,  bonum  ingens  et  multrplex 
quod  illis  partim  confert,  partim  oflert.  Homini 
enim  cedit  animam  ralionalem  creatam  ad  sui 
imaginem,  gratiam,  promissionem  gloriee,  an- 
gelicam  custodiam,  totam  mundi  macliinam, 
denique  unigenitum  suum.  ISam  sic  Dettsdilexit 
mundttm ,  ut  fitium  suum  unigenittnn  durel,  ttt 
omnis  qui  credit  in  eum,  non  pereat ,  sed  habeat 
vitam  ceternam,  Joan.  3.  1G.  Quae  verba  si  ex- 
pendantur  singula  magnam  habent  emphasim, 
novamque  Dei  beneficentiam  significant.  Quo- 
circa  Psalles  Psal.  33.  6.  Accedite,  ait,  ad  eum, 
et  illtiminamini,  et  facies  vestrce  non  confundentur. 
Quartum  est,  finis  ob  quem  confert,  qtli  est,  uf. 
liomini  bene  sit,  non  Deo  :  Deus  enim  de  bo- 
mine  nullum  lucrum,  nullum  commodum  ex- 
pcclat,  vel  accipit. 

Quintumest,  modus  quo  sc  communicat  et 
effundit,  qui  est  multiplex.  Primus,  quod  sc 
communicet  nobis,  non  tamquam  servis;  sed 
quasi  filiis,  quos  instituit  suos  heredes  et  cohe- 
redes  Cbristi.  Secundus,  quod  benignitatis  di- 
vitiee  ingenium  sit  demittere  se  ad  infima,  cu- 
rareinfirma,  colligereabjecta,  attollerchumilia, 
et  ubi  major  est  inopia,  ibi  magis  opes  suas 
erogare  et  opem  ferre.  Quocirca  S.  Bernard. 
lib.  5.  deConsider.  c  11.  ita  Deum  definit,  aut 
potius  Dei  affluentiam  circumscribit :  Quid  est 
Deus?  voluntas  omnipotens,  benevolenlissimavir- 
tus,  lumen  ceternttm,  incommut abilis  ratio ,  summa 
beatiludo,  creans  mentes  ad  se  participandtim, 
vivificans  ad  sentiendttm;  alliciens,  ad  appeten- 
dum;  dilatans  ad  capiendum,  justificans  ad  pro- 
promerendum,  accendens  ctd  zeltim,  ftfcundans  ad 
fruclum,  dirigens  ad  ccquitatem,  formans  adbe- 
nivolcntiammoderc.ns  idsapienliam,  roborans  ad 
virttUcm ,  visilans  ad  consoiationcm,  Uluminans 
ad  cognilionem,  perpetuans  ad  immortalitatem, 
implens  ad  felicitatem,  circumdans  ad  securitatem, 
Tertius,  quod  sese  communicet  saepc  antequam 
rogetur,  uti  patet  in  omnibus  gratiis  praevenien- 
tibus,  quodque  iis  moveat  nos  ad  poslulandum 
subsequentes.  Nemo  enim  potest  orarc  Deum 
eo  modo  quo  oportet,  nisi  ad  id  moveatur  a 
gratia  Spiritus  sancli,  uti  passim  docet  S.  Au- 
gust.  et  Concil.  Arausican.  imo  S.  Paulus  Rom, 
8.  26.  Rursum  quod  rogatus,  plus  det  quam  ro- 
getur,  juxta  id  quod  orans  profitetur  Ecclesia, 
Detts  qui  abundantia  pictatis  tuce  merila  stippli- 
cttm  cxccdis  el  vota.  El  S.  Ambros.  iu  Luc.  23. 


COMll r:\TAr.iA  in  El»I 

v.  ftfc  recie  adverlit  latroneni  in  cruce  tanUim 
peiiissc,  ac  dixisse  :  Domine  memento  mei  cum 
veneris  in  regnum  laum;  Clnistum  vero  longe 
plus  ai  pncstitisse,  dicendo  :  llodie  mecumeris 
in  paradiso.  Nam  uberior ,  inquit,  est  gratia 
qtiam  prcrttlio;  semper  cnim  Dominus  [>lits  Iribuit 
quam  rogatur.  Ita  Ezecbias  petiit  a  Deo  saniia- 
icm,  scd  Deus  cuin  illa  adjicit  ei  quindccim 
annos  vitae,  cl  victoriammiraculosam  cajsislS5. 
millihus  Assyriorum,  Isai.c  38.  Salomon  petiit 
sapientiam;  scd  Deus  cum  ea  deditilli  ingentes 
opcs  et  gloriam,  3.  Reg.  tf.  Daniel  peliit  libera- 
tionem  populi  e  captivitate  Babylooica;  sed 
Jicus  dedit  illi  oraculum  et  promissum  de  ad- 
ventu  Messiae  ad  rcdimendum  totum  mundum 
ccaptivitalc  diaboli,  Daniel.  9.  24.  David  peliit 
lilium;  ged  Deua  prscsiitit  ei  Messiam  :  illum 
cnim  ci  promisit,  fecilque  ex  eo  nasci,  2.  Reg.7. 
12.  etPs.  88.  h.  Quarlus,  quod  sua  dona  con- 
lcrat  sa?pe  in  eos,  quos  praescit  fore  ingralos, 
iino  in  impios,  infidcles,  luereticos ,  alheos, 
hiaspliemos  et  reprobos,  juxta  illud  Christi  :  Di- 
ligite  inimicos  vestros,  bcnefacite  liis  nui  oderant 
ros,  clc.  ,  ut  silis  fitii  Patrisvestri  qui  in  ccelis  est, 
qui  solem  suum  oriri  facit  super  bonos  et  malos, 
ct  ptuic  superjustos  ct  injustos  Maith.  5.  hh. 

Moralitcr  discamus  hic  Primo,  liberales  esse 
in  Deum,  Liberaliter  ci  scrviendo,  cum  ipsetam 
liberalis  sit  in  n©s;  CWia  eo  vicissim  liberalio- 
rcm  in  nos  jugiter  cxpciicmur.  Certat  enim  ipse 
nobiscum  ,  et  cum  sit  lihcralissimus,  non  pati- 
tur  se  lihcialitalc  nostra  viuci.  Hoc  est  quod 
promisit  pcr  Isaiam  c.  66.  11.  Ut  sugatis  et  rc- 
pleamini  ab  ubere  consolationis  cjus  :  utmuigeatis 
t.t  deliciis  afflualis  ab  omnimoda  gloria  ejtts. 
(Jtiia  tufiC  dicit  Dominus:  Ecce  ego  declinabosupcr 
cam  quasi  fluvittm ,  et  quasi  torrentem  inundan- 
icm  gloriam  gentium,  quam  sugctis ;  ad  ubera 
porlahiiiiini ,  ct  sttper  genua<blandientur  vobis. 
(hiomodo  si  ctti  matcr  blandiatur ;  ita  ego  conso- 
labor  vos.  Prneclare  Nazianz.  orat.  de  amorc 
paupcrum  :  Nihil,  ait,  tam  divinum  homo  habet, 
tjuam  de  aliis  bene  mereri.  Fac  calamitoso  sis 
Dcus,  Dci  mlsericoratam  imitando.  El  Nyssenus 
de  Pauper.  amandis  :  Bencficicnlia ,  inquil,e5f 
tnnnium  lattdatarttm  virtutttm  pnrsltintissiiiia. 
Uac  cst  felicilatis  comes.  IDvc  assidct  Deo ,  ct 
magna  csl  cum  ipso  nccessitudine  conjuncta  :  uli 
ipsamct  pervisum  apparens  S.  Joanni  Eleemo- 
synario,  incitans  eum  ad  Eleemosynam,  afTir- 
mavit.  Qmn  ct  Seneca  lib.  3.  de  Beneficiis 
cap.  25.  Qui  dat ,  ait,  beneficia,  dcos  imitatur; 
qtti  repetit,  fccneratores. 

Hinc  Secundo,  cum  Deo  in  se  nihil  redderc 
possimus  reddamus  ei  idipsum  in  sua  imatgine, 
puta  in  proximis  nostris;  ut  in  eos  liberalitcr 
sapicnliam,  gratiam,  caeteraque  hona  qnee  a 
Deo  accepimus  clTundamus  :  ideo  enim  ea  ille 
nobisdedit,  tanto  plura  daturus,  quo  plus  in 
alios  effundcmus.  Sicut  enim  fontes  quo  plns 
cffluunt,  eo  plus  a(lluunt  :  si  enim  non  eflluercl 
nqua,  nova  non  alfluerel;  prior  enim  canalem 
occuparct,  ct  alflucnlem  exduderel  :  ila  prorsus 
se  res  hahct  in  doctorc,  pr;edicatore ,  elccmo- 
synario.  ctc,  ul  quoplusdat  proximo,  eo  plus 
recipiat  h  Deo,  uti  ex  S.  Pauloet  Uasilio  docui  2, 
Corintb.  9.  8.  et  seq. 

Tertio,  imitemurDeum.utpeientisimpiumde- 
mus  duplum.  Sic  Cbristus  petentibus  sanitatem 
corporis,  addidil  el  animoe;  de  quo  proinde  S.  Vr- 
irus  Aclor.  10.  38.  Qui  prrtransiit,  inquit,  bcncfa- 


ST.  S.  JAGOBt   Cap.  I. 
ciendo  ct  sanando  omnes  oppressos  adiaboto.  Undc 
Christi  et  Pauli  axioma  fuit  :  Beatius  cst  magis 
darequam  aceipere.  Actor.  20.  Sd.Vide  ihi  dicta. 

IIujiis  rci  illustria  exempla  dedei  tnit  Gentilei : 
pudcat  Chrislianos,  si  eos  non  superent,  sed  ab 
cis  liberalitate  se  roperari  patiantur.  Iia  Plato 
Diogeni  paululum  vini  et  carycarum  pelenli 
intcgram  lagenam  vino  plenam  inisit.  Sed  Dio- 
genes  more  BUO  cynicas,  id  estcaninas,  ei  egit 
gralias  dicens  :  Cum  inlerrogaris ,  quot  sint  duu 
et  duo?  respondes  viginti;  ila  non  secundum  ea 
f/uce  rogaris  das,  nec  ad  ea  qux  inteirogaris  res- 
pondcs;  uti  referl  I.acrt.  I.  6.  c.  1.  qui  et  addit 
Diogenem  dicere  solitum,  manus  non  esse  por- 
rigcnilas  amicis  complicatis  digitis ,  sed  expli- 
calis  et  liberalibus.  Demosihenes  rogatus,  quid 
Deo  simile  haberent  homines  ?  respondit,  be- 
nigne  faccre ;  ita  Maximus  serm.  8.  Cicero  orat. 
pro  Ligario  :  Uomines,  inquit,  ad  deos  nulla  re 
propius  accedunt,  quam  dando.  ISihil  habet  for- 
tuna  tua  majus,  quam  ut  possit,  nec  naiura  mc- 
lius,  quam  ulvelis  servare  quamplurimos.  Anaxi- 
laus  rogatus,  quid  in  tyramiide  esset  felicis- 
sinum  P  respondit  :  In  conferendis  bencficiis 
nunquam  vinci;  ita  Stobaeusserm.  hO.  CyrusPer- 
sarum  rex  ornamenta  ad  se  missa  distribuit  in 
amicos,  nihil  sihi  reservans.  Rogatus  cur?  (Jr- 
natus,  inquit,  amicorum,  ornatus  meus  est ;  ita 
Maximusserm.  6.  Dionysius  adfiliumingressus, 
videns  copiani  vasorum  aureorum  :  JSon  est, 
inquit,  in  te  regius  animus,  qui  his  poculis  qux  d 
me  tam  multa  accepisli ,  neminem  tibi  amicum 
feceris;  ita  Plutarch.  in  Regum  Apoplith.  Alexan- 
der  Magnus  rogatus ,  ubinam  suos  thesauros 
haberel?  amicos  ostendens,  ait;  In  his  scriniis  : 
ita  Maximus  serm.  6.  Idem  onmia  in  amicos 
distribuens,  rogatufl  a  Perillo,  quid  regi  supe- 
ressel  ?  respondit,  Spes  acquirendi  majora.  Idem 
cuidam  donans  urbem,  tum  illcdiceret,  id  non 
convenire  fortun;e  su.e,  respondit  Alexander  : 
Non  qu/vro  qttid  te  accipere,  sed  qttid  me  ,  qui  rex 
sttm,  dare  deceat.  Idem  Perillo  pro  dole  liliarum 
postulanli  decem  talenta,  jussil  dari  quinqua- 
ginta,  dicens  :  Tibi  qttidem  salis  cst ,  tantum  ac- 
cipere,  milti  vero  non  salis  est  tantum  dare ;  ita 
Plularch.  in  Regum  Apophth.  qui  et  addit  Alexan- 
drum  Xenocrali  quinquaginta  talenta  misisse, 
utea  suis  amicis  elargirelur.  Natn  mihi,  inquit, 
vix  Darii  opes  in  amicos  suffecerunt.  Idem  roga- 
tus,  Quis  esset  rex  optimus?  Qui  amicos,  inquit, 
muneribus  retinet ,  et  inimicos  beneficiis  reconci- 
liat;  ita  Maximus  serm.  9.  de  Magistratu.  Hinc 
liberalitatem  ab  Alexandro  didicitejus  dux  Pto- 
lemsfius  Lagi,  primus  post  eum  /Egypti  rex,  qui 
amicos  suos  locupletabat,  diccns  :  Melius  est 
dilare,  quamtliirsctre,  teste  Eliano  lib.  13.  Varia? 
Hist.  Antonius  liiumvir  cum  Lepido  et  Augusto, 
adeo  in  donis  erat  profusus,  ut  diclitaret,  am- 
plitudinem  imperii  Romani  non  per  ea  qua?  ac- 
ciperet,  sed  per  ea  quoe  daret  illustrari,  ail 
Plutarch.  in  ejus  vita. 

Verum  Chrisliani  heroes  liac  in  re  longe  su- 
perarunt  Gentiles.  Nota  esl  onmihus  pcofUsa 
munilicenlia  S.  Joannis  Patriarchce  Alexandrini. 
qui  inde  cognomen  tulit  Eleemosynarii  :  Expe- 
rientia  enim  conlinua  didicerat,  sc  cum  duplum 
darct,  quadruplum  recipcre. 

EtS.  Paulini  Nolani  Episcopi,  qui  vidna?  pe- 
tenli  slipem .  parlemquc  lytri  ad  rcdimcnduni 
f ) I i 1 1 1 1 1 .  scmetipsum,  quanlus  (|uantus  erat,  pro 
lilio  in  serviiutcm  Wandalis  tradidjt,  ldcoq«ie 


635  COMMENTAIUA  1N  EP 

meruit  omncs  NOlanos,  cives  suos,  secum  a  scr- 
\  iuite  libcrare. 

Mrmorabilis  quoque  fuit  Jiberalilas  Adriani 
Secundi  Pontificis,  qui  ingenti  turba  peregrino- 
rum  conllucnte,  cum  oeconomus  dicerct  se  non 
habere  tantum ,  ut  vel  denarium  singulis  eroga- 
ret,  quadragintaenim  denarios  dumtaxathabe- 
b;il  :  Virlttte,  inquit,  Cliristi,  qtli  de  quinque  pa- 
nihus  et  duobus  piscibus  quinque  millia  liominum 
satiavit,  non  singulis  singulos,  sed  ternos  singulis 
ttrnarios  erogabo.  Dixit,  et  fecit;  ac  superfue- 
runt  sex  denarii.  Tum  ad  oeconomum  conver- 
mis  :  Vides,  inquit,  quam  largus  et  suavis  sit 
omnipolentissimus  Dominus,  qui  quadragenariam 
quantitatem  nummorum  et  fralribus  nostris  pcr 
tcrnos  distribuil ,  et  mihi  lernos,  et  tibi  ternos 
(rqua  sorte  servavit ;  ita  ex  Anastas.  Biblioth. 
Daronius  tom.  10.  anno  Cbrisli  867. 

Et  non  lMrROPERAT,  ]  non  exprobrat,  dicens : 
Tu  in  meo  es  aere,  lu  mihi  debes  animam,  hoc 
ego  beneficium  in  tc  immcrentcm  contuli,  plura 
dedi  quam  merebaris,  etc,  exprobatio  cnim  be- 
neficii  cst  tinea  et  aerugo  liberalitatis,  quae  om- 
nem  ejus  gratiam  exugit,  omnem  ejus  colorem 
et  speciem  deformat  et  decolorat.  Unde  monet 
Sapiens  Eccli.  U\.  vers.  28.  ut  caveas  ab  amicis 
de  sermonibus  improperii,  et  cum  dederis,  ne  im- 
properes.  Elc.  18.  v.  18.  Stullus  acriter  imprope- 
rabit,  et  datus  (  8fai«,  idest,  datio,  donalio)  in- 
disciplinalus  tabcscere  facit  oculos ;  quia  eum  cui 
tledit  contristat,  et  pudefacit  suis  improperiis, 
impudenlia  el  duritie  :  et  c.  20.  l/i.  Datus  insi- 
pientis  non  erit  utilis  tibi  :  oculi  cnim  iilitts  sep- 
templiccs  sunt,  id  est,  multiplices.  q.  d.  Mulli- 
plici  oculorum  in  te  jactu  et  nictu  significat,  sc 
plus  a  te  expectare  quam  dederit.  Exiguadabit, 
et  multa  improperabit :  et  aperlio  oris  illius  in- 
flammalio  est ,  id  est  cholera.  q.  d.  Tibi  durc , 
asperc,  cholerice    loquetur ,    givece 


avoiiei    to 


c-o/xa  au-di  &(  zfyu?  ,  i&  est ,  aperict  os  suum  ut 
praco,  vociferabitur  ul  praeco,  ubiquc  praeco- 
nizabil  suum  beneficium,  et  tuam  indigenliam, 
vel  ingratitudinem.  In  qualem  intorqneret  Dc- 
mocritus  suum  illud  spiculum  :  Uale  pcreas, 
quia  gratias  virgincs  ,  merclriccs  effecisli  :  dc 
quo  Maximus  serm.  8. 

Quocirca  sapienter  Cbilon  Lacedsemonius  di- 
cebat,  Dati  bcncficii  dcccre  oblivisci,  accepli  au- 
tcm  meminisse ,  teste  Laertio  1.  1.  c.  h. 

Alexandcr  Magnus  vero  regium  csse  dicebat, 
ii  quibus  male  audias,  in  cos  saepe  et  multum 
conferre,  lcste  Ponlano  c.  30.  de  liberalitate. 

Ex  advcrso  Aristoteles  Cyrenensis  asserebat, 
Pion  oporterc  bcneficium  oblatum  d  quoquam  reci- 
pcre.  Aut  enim,  tttrepcndere  possit,  molestias  ha- 
hiturum  :  aut  si  non  refcrat,  ingralum  audilurum; 
ila  /Elian.  I.  10. 

Huc  spectat  cavillus  Antigoni,  quem  rcfeit 
Seueca  lib.  2.  dc  Bencficiis  c.  17.  Ab  Anligono, 
inquit,  Cynicus  pctiit  talentum ,  respondit ,  pttis 
cssc  quam  quod  Cynicus  petcre  debcret.  llepulsus, 
petit  denarium  :  respondit,  minus  esse  quam  qttod 
rr.gcm  dcceret  dare.  Turpissima  est  ejusmodi  ca- 
vitlatio.  Invenit  quomodo  nculrum  daret  :  in  de- 
nario  regem,  in  lalento  Cynicum  respexit  :  cum 
oossel  et  dcnarium  tanquam  Cynico  dare ,  et  ta- 
initum  tanqtiam  rex.  Idepn  Seneca  ibidemcap.10. 
ihec,  ait,  benrficii  inter  duos  lex  est :  altcr  statim 
ol.ivisci  debel  dali,  alter  acccpli  nunquam.  Lacerat 
cmbnum  et  premit  frcqucns  mcritorum  commemo- 
ratio ;  ct  cap.  U.  Quottsque  diccs  :  Ego  te servavi, 


IST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 

cgo  te  cripui  morti?  etc.  Admonitio  ttfdium  facit, 
c.vprobratio  odium,  et  c.  li.  O  suj)crbia  magna) 
fortunw!  6  stultissimum  malum !  ut  a  te  nihilju- 
vat  accipere,  ut  omne  beneficium  in  injuriam  con- 
vertis,  quidquid  das  corrumpis.  Deus  crgo  cum 
sit  liberalissimus  ,  nemini  exprobrat  donum  , 
q uod  scilicet  nimis,  vel  plus  dederit  quam 
bomo  mereatur,  si  dono  suo  uti,  pcenitere  ct 
sancte  vivere  velit,  uti  videmus  in  Saulo,  Mag- 
dalena,  Petro,  ctc.  Exprobrat  tamen  impio  in- 
gratitudinem  ,  quod  tot  beneficiis  affectus, 
maleficia  Deo  rependat,  iisque  cum  Dei  benefi- 
centia  certet,  ac  in  improbilale  sua  durus  et 
obslinatus  persistat.  Talis  exprobralio  Dei  est 
Michaeae  6.  3.  Popule  meus,  quid  feci  tibi?  elc. 
Jeremiae  2.  k.  Isaiae  1.  v.  2.  ct  seq.  Sic  in  die  ju- 
dicii  Deus  exprobrabit  reprobis,  quod  gratia 
sua  abusi  sit  ad  suam  perniciem  et  damnatio- 
nem,  ut  patet  ex  parabola  debentis  decem 
millia  talentorum,  et  exigenlis  a  conservo  cen- 
tum  dcnarios,  Matth.  18.  2&. 

Et  dabituu  ei.]  Si  videlicet  petet  pro  se,  ne- 
ccssaria  ad  salutem,  pie  ct  perseveranter.  Has 
enim  quatuor  conditiones  si  habeat  oratio , 
certo  impetrabit  id  quod  petit,  ait  D.  Tom.  2.  2. 
quaest.  83.  artic.  15.  ad  2.  qui  ct  addit  ex  S.  Au- 
gust.  in  Senlent.  sent.  212.  Fideliter  suppticans 
Deo,  ait,  pro  neccssitalibus  hujus  vitce  ,  et  miseri- 
cordiler  auditur,  ct  misericordiler  non  auditur. 
Quid  enim  infirmo  sit  ulile ,  magis  novit  medicus 
qaam  agrotus.  Et  propter  hoc  etiam  Paulus  non 
fuit  exauditus,  petens  amoveri  stimulum  carnis, 
quia  non  expcdiehat.  Et  S.  Basil.  serm.  de  orando 
Detun  :  ldeo,  ait,  quandoque  petis,  cl  non  accipis, 
quia  perperam  postulasti,  vet  teniter,  vel  infidell- 
ter,  vel  non  conferentia  tibi,  vcl  dcstilisti.  Quo- 
circa  Plato  in  secundo  Alcibiade  hunc  orandi 
modum  assignat :  Q,eus  opt.  max.  optima  quidem 
nobis  voventibus,  etnon  voventibus,  tribue  ,  mala 
autem  poscentibus  quoque  abesse  jubc.  Nam,  ut 
ait  S.  Bernard.  serm.  contra  vitium  ingratitu- 
dinis.  Sa?pe  misericordio3  est,  sublrahere  miseri- 
cordiam  ;  quemadmodum  ira  et  indignationis , 
miscricordiam  cxhibere.  Et  S.  Creg.  lib.  15.  Mor. 
c.  12.  Majoris,  ait,  iracundia?  est  cum  hoc  tribui- 
tur,  quod  male  desideratur,  atque  inde  repentina 
ultio  sequitur,  quia  hoc  quoque  oblinuil  quod  Deo 
irascente  concupivit.  Benelicium  ergo  tunc  nc- 
gare,  non  maleficium  ,  scd  benelicium  est  : 
sicut  parentes  benigne  negant  cultros  pueris 
poscentibus,  ne  iis  se  laedant  :  iis  enim  dare 
bcneficium  quod  postulant,  esset  eis  ingens 
facerc  maleficium. 

G.  POSTULET  ADTEM  IN  FIDE  XIHII.  H^SITANS.]  Fidcs 

bic  tripliciter  sumitur,  vel  potius  tria  complec- 
tiiur,  quaein  oralione  poscit  S.  Jacobus.  Primo, 
fidem  proprie  dictam  :  Secundo,  fiduciam,  sive 
spem  certam  :  Terlio,  credulitatem  et  firmam 
persuasionem  oblinendi,  quod  petimus.  Huic 
triplici  fidei  opponitur  heesitatio  pariter  triplex. 
Prima,  est  haesitatio  in  fide,  quae  est  incredu- 
lilas  et  infidelitas  :  dubitans  enim  in  fide,  si  in 
dubilatione  sit  pertinax,  est  infidelis  et  haere- 
ticus.  Secunda,  cst  hasitatio  in  fiducia,  quae 
cst  dillidenlia  vel  desperatio.  Tertia,  est  haesi- 
latio  in  credulitate,  quac  est  dubitatio,  aut  opi- 
nio  et  persuasio  non  obtinendi  id  quod  petimus. 
Primo  ergo  S.  Jacobus  ad  orationem  requirit 
fidem  proprie  dictam  ,  non  tantum  generalem 
de  Dei  omnipotentia,  providentia,  munificeniia. 
vcrjtate,  paterna  cura  et  amore  erga  nos,  quod 


COMMENTAhTA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


Mi 


scilicct  ut  Dcus  possit,  et  ut  pater  velit,  nobis 
quasi  filiis  suis  benefacere ;  sed  ct  particularem, 
quod  scilicet  id  quod  pctimus,  dabit  nobis,  si  id 
expediat.  ldipsum  enim  ipse  promisit,  qui  men- 
tiri,  falli,  aut  fallere  nequit,  dicens  :  Omnia 
qucecumque  orantes  petitis,  crcdile  quia  accipietis, 
et  evenient  vobis ,  Marci  11.  22.  Matthaei  21.  21. 
ct  alibisocpe.  Credimus  cnim  fidc  divina  Deum 
in  promissis  csse  fidelcm,  ac  proinde  eum  no- 
bis  id  quod  in  oralione  petimus  ,  daturum  ,  ut- 
pole  cum  idipsum  promiserit,  qui,  uti  seipsum 
negare  nequit,  ita  nec  promissa  sua  violare. 
Danc  fidem  passim  exegit  Christus  ab  iis  qui 
poscebant  sanitatem,  ut  a.  caecis  Matth.  9.  28. 
Creditis,  inquit,  quia  hoc  possum  facere  vobis? 
cumque  responderent,  Utique  Domine ,  audic- 
runt  :  Secundum  fulem  veslram  fuit  vobis.  Et 
apertisunt  oculi  corum.  Dices,  Ergo  vera  est  fides 
spccialis  haerelicorum,  qua  se  credunt  justos, 
praedestinalos  et  infallibiliter  salvandos.  Cum 
cnim  petant  a  Deo  justiliam,  salutem  et  gloriam; 
utique  hsec  a  Deo  assequcntur  :  Deus  cnim  pro- 
misit  se  praestiturum,  quidquid  ab  eo  petimus. 
Nespondco,  Promissio  Ikcc  Dci  non  cst  absoluta, 
scd  condiiionata,  si  videlicet  oremus  ct  peta- 
mus  eo  modo  quo  oporieret,  puta  cum  debila 
fide,  humilitate,  puritate,  reverentia,  devo- 
lionc,  pcrsevcrantia,  etc.  Ignoramus  autem  et 
incerti  sumus,  an  has  in  oratione  conditiones 
piaestemus;  ac  proinde  pariter  incerti  sumus 
an  justiliam  et  salutem  quam  petimus  ,  simus 
obtentuti. 

Secundo,  fidcs  h.xc,  ut  docet  S.  Cyrillus,  ca- 
tech.  5.  poscil  paritque  fiduciam  :  unde  Apos- 
tolus  fidem  defmiens  Ilebr.  11.  1.  ait,  quod  ipsa 
sit  substantia  rerum  sperandarum,  fides  cnim 
omnipotentiae  ct  fidclilatis  Dei  in  prsestendis 
promissis,  est  subslantia,  id  est,  basis  ct  ful- 
cniin  spei,  et  rerum  sperandarum.  Hoc  est 
(|uoil  ait  S.  Aug.  serm.  36.  de  verbis  Domini  : 
Si  fulrs  deficit,  oratio  perit.  Unde  et  Apostolus 
cum  ad  orandum  cxhortaretur,  ait :  Omnis  qui- 
cumque  invocavcrit  nomen  Domini,  salvus  eril ; 
ut  ostcndcrcl  fulcm  csse  fonlem  orationis  (accon- 
scquentcr  et  spei,  quae  est  matcr  orationis  : 
ncinoenim  orat,  nisi  qui  spcrat  se  acceplurum) 
ncc  posse  ire  rivum ,  ubi  caput  aqua;  siccaretur, 
adjunxii  :  Quomodo  invocabunt  in  qucm  non  cre- 
diderunt?  Hanc  fiduciam  pariter  poposcit  Chris- 
tus,  ut  a  paralytico  Malth.  9.  2.  Confule  fdi,  rc- 
mittuntur  tibi  pcccata  tua,  et  ab  hcemorrhoissa  , 
v.  22.  Confulc  fi/ia,  fules  tua  te  salvam  fecit.  Vides 
hic,  ut  Chrislus  cum  fide  poscat  confidcntiam , 
quam  paril  fides  quasi  mater  filiam.  Unde  S. 
Tho.  2.  2.  q.  83.  art.  15.  ad  3.  Oratio ,  inquil, 
rf\icaciam  mercndi  habet  a  charitate,  al  vero  effi- 
raciam  imprtrandi  d  fule  ct  fulucia,  ut  ait  hic  S. 
Jacobus.  Porro  certitudo  spci  nequit  esse  tanta  , 
quanta  est  (idei :  Quod  cnim  videt  quis,  per  fiilcin 
divinam,  quidsperat  :  ait  Paul.  Rom.  8.  v.  2ft. 
I  nde  S.  Chrysost.  imo  Apostolus  ad  Ilcbr.  6. 
v.  18.  ct  19.  iidcin  assimilat  columnae  domum 
sustentanti  :  hsec  cnim  suslcntatio  ost  firinis- 
siina  :  spem  vcro  anchoroc,  quae  navim  in  fuc- 
tibus  sustontat;  sed  ita,  ut  iis  jactetur  et  lluc- 
tuet :  sic  enhn  et  spcs  nostra  inter  fluclus 
timoriselconlUlenliaojaclaluretllucluat.  Verum 
quo  major  cst  fulcs,  eo  majorcm  gignit  spem  ; 
et  quo  niajor  est  spes,  eo  validior  est  oratio , 
certiusque  impetrat  rem  poslulatam,  uti  fuit 
jn  S.  Dominico,  qui  dictitabat,  sc  nihil  unquam 

c.onNF.i.  a  i.Annr.    tom.  \. 


postulasse  a  Deo,  quod  non  impetrassct,  et  in 
S.  Thom.  Aquinate,  qui  asserebat  se  assecutum 
omne  id,  quod  per  inlercessionem  B.  Virginis 
efilagitasset.  Quocirca  S.  Calharina  Senensis  in 
orando  hanc  spem  acuebat,  dicens  :  Domine 
non  dimittam  te,  nisi  id  qaod  postulo,  v.  g.  con- 
vcrsionem  hujus  vcl  iltius  peccatoris ,  a  te  obti- 
nuero ;  itaque  omnia  obtinebat.  Porro  hacc 
fiducia  oritur  parlim  ex  puritate  et  sanctitate 
vitae,  puta  ex  libertate  sancue  et  familiaris 
Deo  conscientiae,  juxta  illud  1.  Joan.  3.  21.  Si 
cor  nostrum  non  reprehenderit  nos ,  fiduciam  ha- 
bemus  ad  Deum :  et  quidquid petierimus,  accipie- 
mus  ab  eo  :  quoniam  mandata  ejus  custodimus,  el 
ea,  qua  sunl  placita  coram  eo,  facimus  :  partim 
et  poliuscx  instinctu  Dei,  qui  orantes  animat, 
et  quasi  promitlit  se  daturum  id,  ad  quod  pe- 
tendum  eos  impellit  et  instigat.  Quocirca  hic 
fides  magis  fiduciam,  quam  fidem  significat. 
Spci  cnim  ct  fiduci:c  proprius  actus  est  oratio  : 
quarc  quo  major  et  eflicacior  est  hducia,  eo 
major  et  efficacior  erit  oratio.  Unde  et  in  ora- 
tione  maxime  excitanda  est  fulucia ,  idque  docet 
hicS.  Jacobus.  q.  d.  Poslulatesapienliam  magna 
certaque  fiducia,  ita  camcerlo  impetrabitis. 

Petcs,  Cur  Deus  adeo  exigit  in  oratione  spem  ? 
Respond.  Primo,  quia  congruus  ordo  et  dispo- 
sitio  eam  poscit  :  decet  enim  orantem  sperare 
id  quod  orat,  imo  sine  spe  rite  orari  nequit : 
nemo  enim  orat  id,  de  quo  desperat.  Sicut  ergo 
in  vase,  ut  capiat  ingentem  vini  copiam,  re- 
quiritur  ingens  capacitas,  ita  in  orante  ut  reci 
piat  ingens  donum  a  Deo,  requiritur  ingens 
fiducia.  Haec  enim  in  anima  idem  est,  quod  ca- 
pacitas  in  vase,  uti  docet  S.  Bernard.  verbis 
mox  citandis.  Secundo,  quia  spes  est  quasi  fis- 
tula  et  canalis,  qui  ab  homine  e  tcrra  in  coelum 
ad  Deum  erigitur,  ut  per  eum  defluant  et  de- 
pluant  aquae  ccelestium  gratiarum  in  ipsum 
Sicut  crgo  aqucX'  ccelestis  pluviae  nisi  in  canali 
recipiantur,  in  cumque  conlluant,  diffluunt  et 
dispereunt;  ita  et  imber  gratiarum  Dei  nisi  ca- 
nali  (iduciaehauriaturct  acervetur,  in  alia  qure- 
libet  se  diffunditet  dispergit.  Tertio,  quia  spes 
et  oralio  sperans  est  quasi  pecunia,  qua  gra- 
tiam  a  Dco  emimus  :  nihil  enim  aliud  ipsi  pro 
ea  offcrrc  ct  dare  possumus.  Hanc  vero  spem 
magni  ipse  aestimal:  quia  ca  ipse  summe  ho- 
noratur.  Ea  enim  profitemur,  nos  nobis  diffi- 
dere,eo  indigere,  ipsumque  esse  omnipoteu- 
tem,  fidelem,  liberalem,  imo  Deum,  patrem, 
gubernatorem,  provisorern  nostrum,  omnium- 
quc  crcaturarum.  Sicut  ergo  mendicus  sperans, 
et  laudans  opes  et  liberalitatcm  divitis,  ab  co 
emendicat,  emit  et  impctrat  elecmosynam  ;  sic 
et  nos  a  Deo.  Itaque  spc,  quasi  honore  Dei, 
emimus  amorem  opesque  Dei. 

Tertio,  sicut  fides  poscit  paritquc  spem  et  fi- 
duciam;  ita  spes  parit  lidem,  id  est,  crudelita- 
tem  cl  persuasionem  obtinendiid,  quod  peti- 
mus.  Sic  fides  subinde  sumitur  pro  crudelitatc, 
non  divina  et  certa,  sed  humana  et  probabili, 
ut  Rom.  14.  23.  Omne  quod  non  cst  ex  fule  (idest, 
cx  crudclilate  puta  exconscicntia,  quae  dictat  et 
crcdit  hoc  illudve  sibi  licere  ,  v.  g.  manducare 
idololhyta)  peccatum  est.  q.  d.  Quidquid  facis 
contra  "dictamen  cl  persuasionem  eonscientiac  , 
in  eo  peceas.  Quoergo  inajor  est  spes  in  affectu, 
eo  majorem  gignit  fidem  et  credulilatem  obti- 
nendi  in  intellectu.  Ralio  est,  quamdat,S.  Bern. 
serm,  3.  dc  Annuuciat.  Dom.  Sola,  ait,  spcsapud 

55 


dclx  COMMENTAUIA  IN  EPIS 

te  (Domioe)  miserationis  obtinet  locum,  necoleum 
misericordUt ,  nisi  in  vase  ftducia  ponis.  Qui  ergo 
hoc  Dci  decretum  novit,  ct  hanc  spei  vim,  nti- 
quc  ex  ea  concipit  Qdem  ,  id  est,  persuasioncm 
obtinendi  id  quod  speratet  postulat. 

Fides  h;ec  Uiplex  ad  oralionem  eflicacem  re- 
quiritur.  Unde  solet  eam  Deus  priusquamdonet 
rein  postula  am,  poslulanti  aspirare,  acproinde 
illa  ingens  estdonum  Dei,  et  quasi  certum  pree- 
sagium  reiconsequendae,etiam  per  miraculum, 
siopus  sit.  Haec  cst  enim  fides  miraculorum  ni- 
mirum  lides  conjuncta  cum  certa  fiducia  divinae 
opis  ad  patrandum  miraculum,  quam  iiduciam 
paritinstinctus  Dei  taumaturgum  animantis,  ci- 
quequasi  promittcntis  suam  opem  miraculum, 
quod  patrare  tentat  de  qua  Christus  Matth.  21. 
22.  Si  liabueritis  ,  inquit,  fidem,  et  non  kcesitave- 
ritis  ,  non  solum  de  ficulneu  facietis;  sed  et  si  monti 
huic  dixcritis  :  Tolle,  et  jacta  te  in  mare ;  fiet , 
ct  omnia  quajcumque  pelieritis  in  oratione  creden- 
tes,  accipielis. 

Vultcnim  Deus  nos  sibi  planefidere,  utfiducia 
nostra  honoremus  ejus  de  nohis  paternam  cu- 
ram  etprovidenliam.  Quare  gaudet  seea  vinci; 
eaque  sihi  piam  quasi  vim  inferri.  Orans  enim 
colluclatur  cum  Deo  ,  sicut  Jacob  cum  an- 
gelo,  qui  eum  vincens,  ah  eo  henedictionem 
obtinuit,  et  vocalus  cst  Israel,  id  est,  dominans 
Deo,  Genes.  32.  28.  ExadversoDeusdiflidentiam 
odit :  quasi  minus  dignc  dc  se  suaque  benigni- 
tate  sentienlem.  Quocirca  Sapiens  c.  1.  Sentite  , 
inquit,  de  Domino  in  bonitate,  et  in  simplicilate 
cordisqucerite  illumquoniam  inveniiur  ab  is ,  qui 
non  tentant  iltum,apparet  autemcis  qui  fidem  ha- 
bent  in  itlum  ,  grsece  tofs  /j.-h  'r.^ov  «u?&v  ,  id  est , 
qui  non  diffidunt  ipsi.  Unde  Cassian.  col.  9.  c.  31. 
hoc  dat  signum  certum  exauditae  orationis,  si 
obtinuisse  nos  in  ipsaorationis  offusione  quodpos- 
cimus,  senscrimus.  Tantum  enim  quis  exaudiri  at- 
que  obtinere  merebitur ,  quantum  vel  inspici  se  a 
Deo ,  vel  Deum  crediderit  posse  prastare.  Irre- 
tractabitis  namque  est  ilta  Salvatoris  sententia  : 
Qucecumque  orantcs  petilis  ,  credite,  quia  accipie- 
tis;  et  evenient  vobis.  Etadversoc.  33.  Procerto, 
inquit,  non  exaudiendum  se  suppticans  quisque 
nondubitet,  curn  se  dubitaverit  exaudiri.  Addit 
deinde  varias  causas  ,  ob  quas  exauditur  ora- 
lio. 

Moraliter  disce  hic  mensuram  orationis  et 
impetrationis  esse  fidem  et  spem  :  quod  certo 
speras,  hoc  certo  impetrabis:  magna  spera  et 
postula,  magna  impetrabis.  Quo  enim  magis 
dilatas  animam  per  spern,  eo  illam  donorum 
Dei  capaciorem  efticis,  eo  magis  Deus  eamillis 
implebit ,  juxta  illud  oraculum :  Dilataos  tuum , 
et  implebo  illud,  Psal.  80.  11. 

Quocirca  sapienter  S.  Bern.  serm.  15.  in  Psal. 
90.  Sperate  in  eo ,  inquit,  omnis  congregatio  po- 
puti.  Quemcumque  enim  locum  occupaverit  pes 
vester  ,  vester  erit  :  pes  vester  ,  utique  spes  ves- 
tra  est,  et  quantumcumque  illa  processesit ,  ob- 
tinebit  :  si  tamen  in  Dcum  tota  figatu ,  ut  firma 
sit,  et  non  titubet.  Quid  limeat  aspidem,  aut  basi- 
tiscum?  quid  leonis  rugitus,  aut  draconis  sibilos 
expavescai  ?  Quoniam  in  me  speravit,  tiberabo 
eum.  Idem  clariusserm.  32.  in  Cant.  loquens  de 
Sanctis  magnis  et  magnanimis  :  Magna,  inquit, 
audent,  quoniammagni  sunt ,  etquce  audent ,  ob- 
tinent.  Magna  si  quidem  fides  magna  meretur  :  et 
quatenus  in  Bonis  Domini  fidutice  pedem  porrexe- 
ris  calcnus  possideOis.  Istiusmotli  magnis  spiriti- 


r.  S.  JACOBl.  pap.  ]. 

bus  magnus  occurril  sponsus,  el  magnificubit  fa- 
cerc  cum  eis. 

Ila  Judas  Macbab;cus  cum  paucis  illustrcs  de 
Antiocho,  ejusque  maximis  copiis  habuit  victo- 
rias,  sed  in  ullimo  pnelio  videns  suos  dilabi , 
confractus  spe  et  animo,  dicensquehaesitanler  : 
Eamus  conlra  adversariosnostros ,  sipugnare po- 
terimus  contra  cos,  succubit  et  occubuit,  1. 
Macbab.  9.  8. 

Hac  fiducia  pollens  Sisois  Abbas  ,  orans  pro 
Abraham  discipulo  suo  tentato  et  lapso,  fiden- 
ter  dixit :  Deus  vis  non  vis ,  non  dimitto  te,  nisi 
curaverimus  eum.  Et  curalus  et  discipulus ,  ut 
habetur  in  Vilis  1'atr.  1.  6.  c.  U.  n.  \l\. 

Eadem  armatus  Theodorus  dicebat :  Si  coelum 
terrai  adhareat ,  Theodorusnonformidat;  popos- 
ceratenim  a  Deo,  ut  auferretur  ab  eo  formido. 
lbidem  1.  5.  c.  7.  n.  6.  Plura  illustris  hujus  spei  et 
rei  exempla  recensui  Jercm.7.  8. 

Porro  haec  non  solis  justis  dicunlur,  sed  et 
peccatoribus.  His  enim  poenitere  velint,  certa  a 
Deo  venia,  gralia  et  salus  ( in  quibusvera  con- 
sistit  sapientia)  promissa  est,  ac  proinde  illi 
eamdem  certa  fide  et  spe  postulare  debent,  uli 
postulavitS.  Magdalena.ideoque  impetravildum 
a  Christo  audivit :  Fides  tua  te  satvam  fecit ,  vade 
iu  pace ,  Lucae  7.  50.  Et  paralyticus,  dum  audivit 
a  Christo:  Confide  fili,  remittuntur  tibi  peccata 
tua.  Matth.  9.  Hoc  est  enim  quod  passim  pcr 
Prophetas  clamat  etpromittit:  Convertimini  ad 
me  ,  et  ego  convertar  ad  vos.  Si  impius  egerit  pceni- 
tentiam,  etc.  vita  vivet,  et  non  morietur  :  omnium 
iniquitatum  ejusquas  operatur  est,  nonrecorda- 
bor.  Ezech.  18.  21. 

Nihil  HjEsitans,  ]  h--'M->  Stxxpivopivot ,  id  est , 
nihil  dijudicans;nihil  disceptans,  nihildisqui- 
rens  (secum  enim  disceptat  ac  dijudicat,  quia 
non  plane  confidit)  nihil  ambigens  ,  nihil  addu- 
bitans',  nihil  disputans ,  nihil  haesitans  :  qui 
enim  duhitant,  secum  ipsi  disputant  alternanti- 
bus  sententiis,  ut  patet  in  iis  qui  perplexi  sunt, 
scrupulosi,  anxii,  mcliculosi,  pusillanimes , 
melancholici. 

Haesitatio  ergo  haec,  vel  fidei  opponitur,  et  est 
incredulitas;vel  potius  fiduciae  obtinendi  rem 
petitam,  et  est  diflidentia.  Si  sit  incredulitas, 
revocat  in  dubium  Dei  potentiam ,  bonitatem  , 
veritatem  ,  et  quod  non  non  exaudiet,  etiamsi 
adsint  requisita  ad  orationem.  Si  sit  diflidentia, 
ha^sitat,  et  diflidit  non  potentioe  et  promissioni 
Dei  ,  sed  suis  meritis,  quod  scilicet  ob  suam  in- 
dignitatem  rem  tantam  quam  petit  a  Deo  non 
oblinebit.  Diflidendia  haec  oritur  ex  acedia 
et  pusillanimitate.  Sic  ha?sitavit|  Moses  ob  po- 
puli  rebellis  indiguitatem,  dicens  :  Num  de  petra 
hac  poterimus  vobis  aquamejicere  ?Numer.  20. 10. 
ideoque  mulctatus  est  morte  in  deserto,  nec 
permissus  ingredi  jerram  promissam.  Sic  heesi- 
tavit  Petrus  videns  ventum  in  mari,  ideoquc 
mergiccepit,  Matth.  14.  31.  undeaudivitaChris- 
to:  M odicos  fidei,  qttare  dubitasti?  Quocirca  hae- 
sitatio  haecnoncomprehendit  timorem,qui  spei 
conjunctus,  moderatus  et  sanctus  est,  donum- 
que  Dei.  Sicutenim  Sancti  incaeteris  actionibus, 
sic  et  in  oratione  habent  fiduciam,  sed  junctam 
cum  timore.  Nam  ut  vulgarehabet  proverbium: 
Spes  in  nobis  est ,  in  Deo  exitus.  Jam  varli  Sanc- 
torum  fuerunt,  et  sunt  spiritus,  et  virtutes.  Alii 
enim  excrcuerunt  se  et  excelluerunt  in  spiritu 
timoris,  uti  S.  Ephrem.  S.  Arsenius,  et  Anacho- 
retae,  de  ouibus  Climachus  gradu  dc  pocniten- 


COMMENTAIUA  1N  EPIST.  S.  JACOBt.  Cap.  I.  43 J 


ii;i.  Alii  vcro  magis  cxcrcucrunt  se  in  spiriiu 
liduciae  et  amoris,  uti  S.  Anlonius,  cujus  h;cc 
crat  vox  :  Ego  Deum  meumamo  ,  non  thneo.Wmc 
faclum  est,  et  fit,  ut  aliqui  Sancti  in  orationc 
ostendant  timorcm  et  mctum  non  obtinendi 
quod  petunt,  praeserlim  si  sint  rcs  tcmporalcs  , 
quac  animac  salulem  non  tangunt.  In  his  enim 
saepe  Deus  fidelcs  non  cxaudit  ad  corum  volun- 
tatcm,  ut  cxaudiat  ad  salutcm.  Sic  David  cum 
mclu  oravit  pro  vita  pucri  a  sc  gcnili  cx  Barsa- 
bec,  diccns  :  Si  forte  donet  eum  mihi  Dominus  , 
2.  Reg.  12.  22.  ct  Ninivitae  orarunt  pro  venia,non 
culpsB  ( hanc  enim  scicbant  a  Deo  promissam 
pcenitentiae)  scd  poenaect  excidii,dicentes:  Quis 
scil ,  si  convertalur  et  ignoscat  Deus,  et  reverla- 
tur  d  furore  ira;  suai ,  et  non  pcribimus  ?  Jonae  3. 
9.  vide  ibi  dicta. 

Verum  prsestatspiritus  spei  et  amoris  spiritui 
limoris  et  formidinis  :  unde  quo  magis  crescit 
spes  ct  amor ,  co  magis  minuitur  mctus  et  ti- 
nior.  Dcniquc  limornon  est  in  charitate,  sed  per- 
fccta  charitas  foras  millit  timorem:  quoniam  li- 
mor  pcvnam  habet  qtti  autem  timet,  non  cst  perfec- 
tus  incharitalc,  1.  Joan.  U.  lS.Significat ergo  hic 
S.  Jacobus,  orantcm  potius  sperare  debcre  , 
quam  limcre,  se  rcm  quam  pctil  obtenturum. 
Lnde  ail  :  Postulet  in  fule  nihil  hasitans.  Quare 
si  vis  fructuoscorarc,  ante  eam  ct  in  ea  excita 
ingentem  fidcm  et  fiduciam,  pro  caquc  Deum 
imoca  diccns  cum  Apostolis  :  Adauge  nobis  fi- 
drm  ,  Luc.  17.  5.  El  cum  patre  lunatici  :  Credo 
Domine,  adjuva  incredulitatem  meam  ,  Marci  9. 
1U.  Ilinc  S.  Bcrn.  serm.  U.  de  Quadrag.  tria  vitia 
cl  impcdimenta  orationis  consignans  ,  docet 
Primo,  cam  non  debereessetimidamjSecundo, 
ncc  ex  adverso  lemcrariam ;  Tertio,  nec  tepi- 
dam.  Timida  cnini  oratio,  ait,  ccclum  non  pene- 
irat  :  quia  restringit  animum  timor immoderatus, 
ut  orans  non  dicam  non  asccndcre  ,  scd  ncc  proce- 
dcrc  qucat.  Tcpida  vero  in  ascensu  languescit  et 
di  ficit,  co  quod  non  habeat  vigorem.  JV«m  temera- 
ria  ascenda  ,  sedresilit:  resistitur  enim  ci ;  nec 
tantumnonobtinel  grutiam,  sed  et  meretur  of- 
frnsam.  Quce  vero  fidclis,  et  humilis ,  et  fervens 
orulio  fuerit,  ccclum  sine  dubio  penelrabil.  Unde 
rrrlttm  esl ,  quod  vacua  redire  non poterit.  Porro 
limida  ex  co  oritur  ,  cum  sic  cogitat  homo  pro- 
priam  indignitatem :  ut  non  convertat  oculos  ad 
divinam  bcnignilatcm  :  abyssus  enim  abyssttm  in- 
vocat  :  abyssus  luminosa  abyssum  tenebrosam , 
alyssus  miscricordia;  abyssum  miseria;.  Profun- 
ilutn  namque  esl  cor  hominis  ct  inscrutabile  ;  sed 
si  magna  cst  iniquilasmea ,  multo  mujor  cst  Do- 
mine  pietas  tua.  Idcoque  cutn  ad  meipsum  turbata 
fitcrit  anima  mca,memor  sum  multiludinis  mise- 
ncordia;  tiue ,  el  respiro  in  ca :  et  cum  inlroiero 
tn  potentias  meas  ,  nolo  memorari  iuslitieetur 
solitts. 

QUI  ENIM  ILESITAT,  SIMILIS   KST  FLDCTll  MAIUS 
QUI    A  VEiNTO  MOVETUH    ET  CirtCCMFEim'n.   ]  Gl.C 

<  uni  y.-oi^  ,  signilical  fiucluationcm.  lcnipcsta- 
lefil,  turhaiioiiem,  impetum,  a\stum  nndaruin, 
pr.rserlirn  cuui  ;i  valido  vcnto  uviyr.nn  ,  id  o; 
w  ulilalur,  agilalur,  jaclalur.  Tunc  cnim  iluc 
lus  Ihicluin  coniinuo  propellit ;  adco  ut  rccipro 
1  antibus  undis  aquanun  nionles  glomercntur  , 
ct  navigiiiiics  vidcantur  nunc  in  ra-hiin  attolli  . 
nuncininfcrnuin  ilcsccndcic,  ju.ua  illud  Psalini 
'-.i.  E.vultoti  stint  Ihuius  ejus :  asrcndant  us- 


ll)(i 


qae  ud  rirlos  ct  discrndiml   usque  ad  abyssos.  Ll 
illud  Ovidii  1.  1.  Trislium. 


Mt  miserum  quanti  monles  volvunlur  aquarum  ? 

Jam  jam  tacluros  sidera  sutnma  puies  : 
Quauta;  diducto  suLsiduut  a;quore  vallcs  ? 

J.iin  jam  lacturas  tarlara  nigra  pules. 
Ncc  levius  latcrum  labulaj  feriuntur  ab  undis  , 

Quam  graves  Lalistac  mceuia  pulsa  tonus. 

Simili  enim  modo  in  orationc  haesitans,  et  difii- 
dcns  variis  cogilalionuin,  aficclionuin  etpassio- 
nuinlluclibus,  quod  h;usitalio  quasi  ventusexci- 
tat,  impcllilurctjactatur;utnuncsperetseobten- 
turum,  nunc  desperel,  ibique  dicat  alternantc 
animi  aestu  :  Oblinebo  quod  peto  .  non  obtine- 
ho  :  dabit  Deus  quod  postulo,  non  dabil;  scro 
dabit;  modice  dabit :  mereor  oblincrc  ,  non  me- 
rcor  :  dignus  sum  ,  imo  indignus  :  miscricors  et 
liberalis  cst  Deus  scd  est  et  justus  rigidusque  : 
misericordia  Dei  magna  est,  sed  peccata  mea 
nimia  sunt,  quam  ut  exaudiri  merear.  Lnde  fit , 
ut  nunc  patiens  Deum  invocet,  nunc  impatiens 
queratur  el  murmuret :  nunc  cxpectel;  nunc 
abjiciat  animum,  et  irascatur,  quod  non  statim 
exaudiatur  :  hisque  turbalionum  acstibus  ccdit , 
rapique  se  sinit,  nec  contra  cos  velis  remisquc 
connilitur  ,  uti  in  tali  rc  facto  opus  est.  Hoc  ve- 
rius  eslcum  quid  adversi  aut  tribulationis  in- 
surgit,  quod  spem  vidctur  elidere  aut  minuere. 
Tunc  enini  pusillanimes  cadunt  animo,  cum 
polius  tunc  animos  ad  Deum,  qui  inarctis  invo- 
catus  adcsse  solet,  per  fiduciam  et  oraiionem 
magis  altollere,  planeque  in  co  dcfigere  debe- 
rent.  Sic  ab  Oraloribus  proverbialiter  vocalur 
iupimqoi ,  vel  Euripus,  homovarius,  mutabilis, 
dtibiae  fidci  et  inconstans,  qui  instar  Euripi  agi- 
talur  et  lluctuat;  nunc  ait,  nunc  negat;  nunc 
vult,  nunc  nonvult;  nuncamat,  nuncaudit; 
nnnc  fidit,nunc  difiidit.  Euripus  enim  maris 
pars  est  inter  Aulidem  et  Eubaeam  ,  septies  die 
ac  nocte  reciprocans;  dc  quo  Cicero  pro  Mu- 
rena  :  Quid  cnim  fretum  ,  inquit ,  quem  Euripum 
lot  motus,  tantas,  lam  varias  habere  putatis  agi- 
taliones  flactuum  ,  quanlas  perturbationes  ,  et 
quantos  ctstus  habet  ralio  comitiorum  ?  Ferunt 
Arislolclcm  in  indaganda  causa  tantse  recipro- 
cationis  Euripi,  ab  eo  esse  absorplum.  Hincillud 
vulgo  trilum  :  Euriptts  habet  Arislotclem  ,  non 
Aristoleles  Euripum.  T.  JJvius  lib.  S.  belli  Punici, 
Euripum  a  ventis  quibusdam  illic  tlantibus,  ita 
rapi  credit.  Objicit/Escbincs  Demoslhcni,  quod 
subinde  commulala  factione  Euripum  ipsum 
inconstantia  suavicissel. 

Talcshodiesunt  multi ,  qui  constanier  sunt 
inconslantcs.  Talisquoque  est  Euripus  humanx 
fclicilatis,  vcl  infelicitatis,  qucm  graphicc  de» 
pingit  Nazianz.  cpistol.  ad  Sophronium.  Vidcs  , 
inquit,  qua;  sit  eondiliorerum  nostrarum ,  utque 
rola  quwdatn  ncgotiorutn  liumanorum  cursu  cir- 
cutnagatur,  nunc  his,  nunc  iltisflorentibus  ac  mar- 
nntibus  :  dttm  ncque  prosperilas  ,  ncquc  adversi- 
las  ,  nobis  constat ,  scd  qttumocyssimein  diversum 
mulalur,  uc  transilil ;  ut  auris,  ac  liltcris  aqua; 
inscriplis  fidcre  iiceat  citius,  quam  htimana  feli- 
cilali.  Tales  dcniquc  suntimpiict  mundani,  qui 
:<  stibus  cupidilalum  continuo  agilanlur  ac  jac- 
u-ntiir,  qui  proindc  sinhlcs  lluctus  et  aestms  in 
cratione  subeunl,  dc  quibus  Isaias  c.  57.  20. 
Impii ,  ait  ,  quasi  marc  fcrvcns  quod  quiescere  non 
l'Pt's( ,  et  rcdundal  (luctus  cjus  in  concut;ationcm 
ttlutum.  /Ycni  cst paximpiis,dicit  Dominus,  I  \cin- 
pliiui  illuslrc  csl  in  Cain  fralricida,  Ocn.  k.  13. 
Piis  vcroest  pax,  indcque  pacifica,  consuus  el 


ho6  COMMENTARIA  IN  EPIST 

felix  mens,  fiducia,  oratio,  operatio  ac  vita. 
Talis  fuit  Anna  matcr  Samuclis,  quae  pro  co 
orans  cum  impctravit,  Vuliusque ,  illiusnonsuni 
amptius  indiversamuiati ,  1.  Reg.  1.18. 

7.  NON    ERGO    SSTIMET    HOMO    ILLE    QUOD    ACCI- 

piat.]  Pro  c»-g-oGraccaliabcntv«p,id  est  enim,  scd 
doctc  interprcs  non  verbum  verbo,  sed  sensum 
reddidit.  q.  d.  Nc  quishaesitet  postulans,  similis- 
quc  sitlluctui  maris;  sienim  talis  sit,  cdicoilli, 
quod  nihil accipiet.  Hocautemestid,  quodclare 
<-t  cum  Empbasi  dicit  Interpres:  ISon  ergo  cesti- 
metkomo  ille  quod  accipiet :  AddcGraecum  y«p,  et 
I.aiinum  enim,  multa  signilicare  ,  nimirum  uti- 
que ,  profecto ,  enim  vero,  certe ,  nimirum  ,  qui- 
dem,  igitur  :  et  omnibus  bis  modis  bic  vcrli  po- 
test,  quoe  omnia  Noster  complexus  est,  verlendo 
crgo.  Sic  enim  latine,  subinde  incboat  senten- 
tiam  ,idemque  videtur  essc  quod  ergo ,  ut  apud 
Plautum  in  Trinummo  ,  enimmc  nominat ,  et  in 
Persa  :  Enim  non  ibis.  et  in  Mil.  Enim  cognovi 
nunc.  Denique  bebraizat  9.  Jacobus.  Heb.  enini 
1  ve  (ut  vertit  hic  Syrus)  id  est,  et  significat 
cnim  ,  quia,  cerle  ,  utique,  igitur  ,  etc.  Est  argu- 
mentum  a  conlrario;  q.  d.  Postulet  in  fide;  sic 
cnim  impelrabit:  quia  qui  postulat  haesitans  et 
diffidens  ,  nilimpetrabit.  Nam  sola  oratio  fidens 
et  constans  ,  meretur  impetrare  quod  petit. 

Nota  Loquitur  S.  Jacobus  de  acceptione  et 
impetratione  quantumestex  vi,  et  quasi  me- 
rito  orationis.  Nam  alioqui  Deus  subinde  ex 
sua  liberalilate  supplet  fidei  et  fiducioe  defec- 
tum  ,  ac  haesitantibus  postulata  largitur,  uti  lar- 
gitus  est  regulo  dubitanti,  an  Cbristus  abscns 
iilium  absentem  curare  posset,  multo  magis  an 
mortuum  possct  resuscitare,  Joan.  U.  vers.  &9. 
Absens  enim  eum  curavit,  ut  banc  illi  de  se 
lidem  et  spem  insereret,  se  nimirum  esse  filium 
Dei  omnipotentis,  Messiam,  Salvatorem  mundi. 
Haec  enim  fides  tum  in  mundo  erat  nova,  recens 
et  inaudita  :  unde  a  Cbristo  miraculisprobanda 
et  confirmanda  erat,  uli  notat  S.  Gregor.  hom. 
28.  in  Evangel.  Eadem  de  causa  curavit  lunati- 
cum  post  increpationem  incredulilatis  :  O  ge- 
neratio  ,  ait ,  incredula  et  perversa,  qtiousque  ero 
vobiscum?  usquequo  vos  paliar?  Matth.  17.  17. 

8.  Vm  duplex  animo.  ]  Spectat  boc  ad  praece- 
denlia :  unde  S.  Petrus  apud  S.  Clementem  lib. 
7.  Constit.  c.  12.  huc  alludensait:  IV  e  sis  in  pre- 
catione  tua  duplici  animo,  ambigenti  ulrumsitfu- 
turum ,  an  non.  Mihi  enim  Petro  dixit  Dominus 
in  mari :  Modicosftdei ,  quare  dubilasli  ?  EtS.lgna- 
tius  ep.  13.  ad  Hieronem  :  Ne ,  ait ,  sis  dtt- 
plici  animo  in  precatione  ttta:  bealus  enim  qtti 
nonkambigit.  Unde  Syrus  verlit ;  vir  divisus , 
animo,  idest  dubius,  graece  Si^xos ,  id  est,  bia- 
nimis,  duas  quasi  habens  animas.  Qui  enim  du- 
bitat  et  haesitat,  videtur  habere  duas  animas  ; 
unam,  qua  sperat  futurum  id  quod  pelit,  alte- 
ram  qua  diffidit  et  desperat  :  unam  ,  qua  credit 
Deum  potentem  et  misericordem  ,  alteram,  qua 
crediteumseverum.necfacturumidquodpetitut. 
.  Opponiturbaecduplicitassimplicitati,  qua  fideli* 
in  uno  Deo  fidem  suam  et  spem  firmilerlocare  et 
figere  debet.  Rursum  duplcx  animo,  esllimidus 
et  irresolutus  ,  qui  ex  timore  animum  habet  di- 
visum,  ut  in  oerumnis  spemnunc  ponat  in  Deo, 
nuncin  homine,  dum  nunc  Dei,  nunc,  quasi  a 
Deo  desertus,  bominum  opem  implorat. 

Secundo  ,  o^\>x°» »  id  est,  bianimis,  et  bicors  , 
dicitur,  qui  animum  etcor  partim  Deoctccelo, 
pariimniauiuiuuoetiicrric,  parlim  viriuli,  par- 


S.  JACOBI.  Cap.  I 

tim  vitio  ct  cupiditati  affigit.  Hujus  cnim  animtt» 
in  duo  distanlissima  dividilur,  et  quasi  discer- 
piiur  induos.  Ita  OEcum.  TangitergoS.  Jacobus 
hic  radiccmmali :  putahoesitalionis  inorationc. 
hleo  enim  haesitanies  fiuctuant  fide  et  spe  in 
orando,  quia  fiuctuant  mente,  dum  simul  vo- 
luni  placere  Deo  et  mundo,  simul  amare  coe- 
lestia  et  terrcna  ,  simul  gaudere  bonis  praesen- 
tibus  ct  futuris  :  hos  redarguit  Christus,  Mattb. 
6.  2ft.  dicens  :  Nemo  polest  duobus  dominis  ser- 
vire,  etc.  Non  polestis  Dco  servireel  mammonaj. 
Non  polestis  uno  oculo  ccelum,  altero  terram 
spectare.  Opponitur,  baecduplicitassimplicitati 
afieclus  et  amoris ,  quae  totum  cor  et  amorem  in 
uno  Deoetvirtute  collocat.  Porro  radixhujus  du- 
plicitatisestvarietas,imocontrarietasaffecluum, 
quae  oritur  ex  eo,  quod  anima  hominis  partim 
sit  rationalis  ,  parlim  sensitiva  :  quatenus  enim 
ralionalisest,  amatbonum  honeslum  :  quatenus 
sensitiva,  bonum  delectabilem,  quod  saepc  ho- 
nesto  rcpugnat.  Unde  nonnulliPhilosophi  viden- 
tcsin  homine  tantam  contrarietalem  affectuum 
etamorum,  ex  ca  collegerunt  in  homine 'essc 
duas  animas  sibi  in  vicem  contrarias,  unam  ra- 
tionalcm,  qua  communicat  cum  angelis;  alte- 
ram  animalem,  qua  co  mmunicat  cum  bestiis. 
Verum  hicesterror. 

Terlio,  oi^uxos  ,  id  cst  bianimis  ,  vel  duplex 
animo,  est  levisct  mutabilis  instar  polypi,  vel 
chamaeleontis ,  qui  omnium  rerum  quibus  se 
applicat,  colores  in  sesuscipit.  Hsecenim  levitas 
est  mater  inconstaritiae,  de  qua  subdit  S.  Jaco- 
bus  dicens:  Inconstans  esl  in  omnibus  viis  suis. 
Haec  levitas  quoque  parit  hcesitationem  in  ora- 
tione,  de  qua  praecessit  sermo.  Unde  Cassianus 
lib.  7.  Instit.  c.  15.  et  S.  Bernard.  epist.  99.  hanc 
Jacobi  sententiam  applicant  aposlalis,  qui  ha-- 
bilum  Religionis  quem  suscepcrunt,  ex  levitale 
excutiunt ,  et  ad  seeculum  rede  unt.  Opponitur 
hcec  duplicitas  constantio^,  quaquis  simpliciter, 
absolule  et  constanter  rectae  ralioni  et  bono  ho- 
nesto  sanctoque  adha^ret. 

Quarto,  Sifuy.os ;  id  est,  bianimis,  est  hypo- 
crita,  parasitus,  omnisque  vafer  et  versipellis. 
Hic  enimduplex  habet  cor,  unum  verum,  alte- 
rum  fictum.  Nam,  v.  g.  fmgit  se  Deum  amare  , 
cum  amet  scelera  ;  fingit  se  fidelem  et  pium  , 
cum  sit  impius  et  infideles.  Tales  sunt  Ilaere- 
lici ,  item  Politici,  qui  cum  Catholicis  sunt  Ca- 
tholici  ,  cum  haerelicis  haeretici  ,  cum  atheis 
athei.  ltem  qui  cum  castis  sunt  casti,  cum  in- 
cestis  incesti,  cum  sobriis  sobrii,  cum  ebriis 
cbrii :  suum  enim  pallium  ad  omnem  ventum 
obverlunt.  Hi  sane  exosi  sunt  Deo  ,  ac  proinde 
corum  orationes ,  ob  bypocrisim  el  impietatem, 
Deo  sunt  execrebiles.  Opponitur  haec  duplicitas 
simplicitati,id  est  sinceritati  :  huiceuim  adver- 
satur  hypocrisis. 

Tales  quoque  suntbilingues  et  adulatores,  de 
quibus.  Psal.  11.  2.  Labia  dolosa,  in  corde  et 
corde  ,  id  est ,  duplici  corde  ,  locttli  sunt.  Unum 
enim  cor  habent  in  ore,  melleum  et  adulato- 
rium  .  alterum  in  mente  felleumet  hostile.^Cnde 
horum  symbolum  est  perdix,  avis  dolosa  ,  uti 
ostendi  Jerem.  17.  9.  et  20,  quam  in  Paphlago- 
nia,  vcre  habere  duplex,  vel  bifidum  cor,  tra- 
dit  Plinius  1.  11.  c.  3.  et  Gellius  1.  16.  15. 

Bilingues  ergo  sunt  bicordes,  ideoque  bicor- 
pores,  imo  bicornes :  sinceri  vero  et  simplices 
suntunanimes,unicordes,  unicorpores,  unilin- 
gues,i(lcoqucfortissimictinvictiquasiunicornes. 


COMMENTARTA  IN  EPIST.  S.  JACODI.  Cap.  I. 


A37 


Hocoplabal  Psaltcs,  diccns  Ps.  85.  11.  Lcctclttr 
cor  mcum,  ut  tirneat  nomen  tuum ;  pro  Uetetur 
hebr.  cst  TrP  iached  ,  idest,  unicum ,  aut  uni- 
tum  fac  cor  metim ,  ut  vertit  Symmachus  et 
S.  Hicr.  ut  sciliccl  libi  uni  adhoereat,  itaque  tibi 
uniatur,  tecumque  liatunum.Nam,  uloil  S.  Gre- 
gor.  p.  3.  1'asl.  c.  12.  Dcus  cum  simplicibus  ser- 
mocinari  dicitur ,  quia  de  stipcrnis  mysteriis  illo- 
rummentes  radio  suce  visilalionis  illuminat,  quos 
nulla  umbra  duplicitatis  obscurat.  Quocirca  recte 
S.  Atbanas.  epist.  de  Nicaena  Syn.  banc  S.  Jacobi 
senlentiam  prae  c;eteris  asscribit  Arrianis  luere- 
licis  ,  qui  nunquam  ,  ait ,  unam  eamdemque,  sen- 
tentiam,  sed  alias  aliam  fovcnt ,  diclaque  ,  sua 
nunc  laude,nunc  vitupcrio  proscquunlur  ;  ut  qttod 
jam probarint ,  e  vestigio  damncnl.  Nimirum  hoe- 
resis ,  quia  falsa,  inconstans  cst  semperque  va- 
riat ,  sicut  ex  adverso  fides,  quia  vera  oonstans 
est  semperque  sui  similis,  imo  eadem  ubique. 
Ergo, 

Ut  quiJ  tot  fidibus  luditur  una  fidcs  ? 

Moralit.  hanc  animi  duplicitatcm ,  duplicumque 
leges,  morcset  actus  graphice  depingit.  S.  Greg. 
1.  10.  Moral.  c.  27.  Deridetur ,  ait, justi  simplici- 
las  :  litijus  mttndi  sapientia  est,  cor  machinalioni- 
bus  tegere,  sensum  verbis  velare,  quce  falsa  sunt 
veraoslenderc,  quce  vera  sunt  falsa  demonstrare. 
llaic  nimirum  prudenlia  ttsu  a  juvenibtts  ;  scitur, 
hccc  dpueris prctio  discitur  :'hanc  quisciunt,  cctte- 
ros  dcspicicndo  sttpcrbiunt :  Itancquinesciunt  sub- 
jccti  et  timidi  in  aliis  miranlur  :  quia  ab  eis  hcec 
cadem  dttpticitas  iniquitalis  munimine  palliala  di- 
ligilur,  dum  mentis  perversitas  ,  ttrbanitas  voca- 
tur,  lictc  sibi  obscqiientibus  prcecepit ,  Iwnorttm 
culmina  qucercre  ,  adepta  temporalis  glorice  vani- 
tate  gaudere  irrogala  ab  cdiis  rnala  multiplicitis 
redderc;  cum  vircs  suppelunt ,  nullis  resistcntibtts 
cedere  ;  cum  virtutis  possibilitas  deest ,  qaidquid 
cxplere  per  matiliam  7ion  valent,  Iwc  in  pacilicala 
bonitate  simulare. 

Inconstans  est  iis  omnibcs  viis  suis.  ]  Puta  in 
omnibus  actionibus  ct  sermonibus  suis.  q.  d. 
Origo  hacsitalionis  in  oratione  esl  duplicitas  ani- 
mi .  quicnim  hanc  habet ,  in  omnibus  aclioni- 
bus  suis  haesilat,  estque  inconstans. 

Pro  inconstans  groece  est  ax«Ta<raTo?,  id  est  , 
confusus,  incomposttus,  inconstans,  instabilis,  tur- 
batus ,  tnflrmus.  Unde  axaTa?aota  est  seditio  ,  in- 
constantia,  tumultus,  con,usto,  tttrbatus  rcrum 
ordo.  Huic  opponitur «^aTaict^o;,  id  est,  incon- 
cttssus ,  firmtts  ,  composilus,  conslans,  stabilis. 

9.  Glorietur  autem  fiuter  HUMiLis.]Etsinon 
sit  necesse  omnes  Jacobi  senlentias  inler  se 
connectere,  cum  more  epistolari  varkc  sint  et 
disparatae;  tamen  nonnulli  bancconncctunt  cum 
versu  proxime  praecedenli ,  quasi  humilem  op- 
ponat  duplici,  qui  ad  magna  conlendit,  ideo- 
que  est  superbus.  q.  d.  Glorientur  supcrbi 
ct  duplices  in  sua  praesenti  superbia,  sed 
caduca  et  brevi  duralura :  at  vcro  humilis  ct 
simplex  glyrietur  in  exaltalionc  sui  futura  ,  sed 
duratura  in  sempiternum.  A  duplicitale  ergo 
gradum  fecit,  transitque  adei  connexam  super- 
blaDi  etopulentiam,  eique  opponit  paupcrtatcn. 
et  humililalem  :  idque  satis  videtur  apposi- 
tuin.  ' 

Alii  apUus  ct  ;concinnius  hoc  remotius  refe- 
runi  ad  v.  1.  Omne  gattdium  c.ristimate  fratres , 
rtim  tnvanas  untattoius  incidcritis,  quasi  hic  a 
thesi  ad  hypotbesiu ,  a  gcnere  ad  spcciem  vcl 


exempium,  puta  a  tribulatione  ad  paupertatem 

et  abjcctionem  ,  qua  prcmebantur  primi  Chris- 
tiani,  descendat,  el  transeat  S.  Jacobus.  Prauci- 
puaenim  tribulatio  primorum  fidelium  eratpau- 
pertas  ,  tum  quia  sponle  bonis  se  abdicarant , 
eaque posuerant  ad  pedcs  Apostolorum.  Act.  h- 
Zh.  idque  pcrfeclionis  studio  :  tum  quiaa  Judajis 
Cnrislianos  persequentibus  ,  bonis  suis  erant 
spoliati.  lloc  euiin  est  quod  ait  Apostolus  Hebr. 
10.  34.  Rapinam  bonorum  vestrorum  cum  gattdiu 
sttscepislis.  Hos  crgo  bic  consolatur  ,  el  ad  cons- 
lantiam  animat.  Unde  sicut  v.  1.  dixit :  Omne 
gaudium  cxistimaie  ,  ila  hic  simili  modo  ,  inio 
amplius  dicit,  glorielur.  q.  d.  Non  tanlum  gau- 
deat,  sed  ct  glorietur  fidelis  in  tribulalione,  v.  g. 
iu  abjeclione  et  paupertalc.  Unde  materiam 
banc  concludens  subdit  :  Jleatus  vir  qui  suffert 
tcnlationem.  Gloriclur  ergo  hunhlis  et  pauper  : 
quia  conformis  est  Chrislo  humili  ct  pauperi  : 
humilitas  enim  et  paupertas  honorala  ,  et  glo- 
riosa  cfiecta  est  per  Cbristum,  adeoque  regum 
opibus  et  splendore  illustrior.  Christi  enim  vox 
cst :  Disciteame ,  quia  mitis  sttm  el  ItttmUiscorde, 
Matlh.  11.  Sccundo,  glorietttr  Itumilis  ,  quia  hu- 
militas  scala  estcceli,  viaquecerta  ad  exaltatio- 
nem  ,  dc  quo  mox  plura. 

Frater.  ]  Id  est  Christianus.  Omnes  enim 
Christiani  fratres  sunt,  quia  eumdem  habent 
patrem  Christum,  eamdeni  matrem  Ecclesiam  , 
eodem  baptismo  quasi  utero  renati  sunt ,  eam- 
dem  heredilatemcoelestemexpcctant :  quia  ,  ut 
ail  Tertull.  Apol.  39.  Unumpatrem  Dcum  agno- 
vcrunt ,  qui  unum  spiritum  biberunt  sanctitalis , 
qtti  de  uno  utero  ignorantice  ejusdem3  ad  unam 
tucem  expaverunt  veritatis. 

HujiiLis  ,  ]  toimwos  ,  id  est  abjecttts ,  puta  pau- 
per  :  Hebraeum  enim  iVJ  ani,  et  abjeclum  sive 
humilcm,  elpauperem  significat.  Haecenimduo 
ordinarie  conjuncta  sunt.  Unde  humili  S.  Jaco- 
bus  opponit  divitem  ,  dicens  :  Dives  autem  in 
humilitate  sua,  q.  d.  Dives,  ideoque  superbus  et 
gloriosus  :  Vcrmis  enim  divitiarum  est  sttpcrbia, 
aitS.  Aug.  serm.  5.  de  verbis  Domin.  secundum 
Matthoeum.  Et  S.  Ecrn.  de  Convers.  ad  Clerc.  c. 
30.  Quidni ,  ait,  periclitetur  castitas  in  deliciis , 
laimiUtas  in  divitiis,  pietas  in  ncgotiis  ,  veritas  in 
multiloquio,  cltaritas  in  hoc  sccculo  nequam  9  Sic 
vicissim  humiles  per  pauperes  significat  Chris- 
tus  dicens  Matlh.  5.  3.  Beati  paupcres  spirilu , 
quoniam  ipsorum  esl  regnum  ccclorum.  Hoc  Jaco- 
bus,  aliis  verbis  didicil :  Glorietur  luimilis  in  cxal- 
tatione  sua. 

PorrOTa^£ivo,-/significat  tum  vilcm  ct  abjec- 
tum,tum  humilem  sive  humilitalis[virtute  prae- 
ditum :  hicutrum  includit.  Significat  enim  abjec- 
tum  ,  qui  suam  abjectionem  cx  virtute  tolerat, 
eumque  humiliter  suscipit  et  capessit.  Tali  enim 
gloriari  licet  in  sui  exaltatione  :  alioqui  qui  in 
ea  indignatur ,  aut  cst  animo  tumido  ct  super- 
bfl  •  exaltationem  sperare  nequit ;  sed  potius 
confusionem  et  abjcctioncm  majorem.  Talis 
cnim  Deo  et  hominibus  est  odibilis  ,  juxta  illud 
Ecclesiastici  25.  3.  Trcs  species  odivit  anima  mca, 
ct  aggravor  valde  animce  illorum  :  pattperem  su- 
perbum,  divitem  mcndacem ,  scnem  fatuum  et  in- 
scnsalum.  Ila  OEcum.  Dion.  etalii. 

Nota.  Dicit  haec  Jacobus,  quia  communis  pri- 
morum  Christianorum  tentalio  eltribulatio  fuit, 
quod  ubique  despicercntur,  quasi  vilcs  et  abjec- 
li  ,idquePrimo,  quia  ipsi  paucierant,  paupercs, 
et  pauperlatis  stutliosi  :  spcrncbanl  cnim  opes 


ti38 


COMMENTABIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap. 


lerrenas,  ut  acquircrcnt  ccelestes.  Sccundo, 
quia  vesiitu  lnodestoctsimpliciutebantur.  Undc 
l.ucianus  in  Philopatro  ila  Christianum  pingil  et 
i  idct ;  PaUium  putre,  sine  calcets  et  tegmine,  ca- 
pite  nudo  inccdcns,  delonsa  coma.  Terlio ,  quia 
in  verbis,  onmique  motu  ct  gcstu  proc  se  fcre- 
baiii  humiliiaicm  et  modcstiam.  Quarto,  quia 
christianismus  tunc  hahchatur  secta  nova,  v'- 
lis .  abjecia  ,  iileonue  exosa  mundo,  puta  Gen- 
tilibus  ct  Judaeis  :  et  lalis  etiamnum  hahetur 
apud  multos  Japones  ct  Indos. 

In  exaltatione  sua.]  Noster  serarius  triplici- 
ter  hoc  explicat.  Primo.  q.  d.  Humilis  si  con- 
tingat  cumexaltari,  humiliter  se  geratct  in  hac 
sua  humilitate  glorietur.  Secundo,  q.  d.  Humilis 
glorietur  in  sua  humilitate,  quia  humilitas  per 
Christum  facta  est  suhlimitas,  summeque  Chris- 
lianum  celehratet  exaltat.  Tertio,  q.  d.  Humilis 
glorietur  in  sua  ahjeclione ,  quia  haec  erit  ei 
eausa  summac  exaltationis  ,  ut  metonymice  po- 
natur  effectus  pvocausa,  sive  merces  pro  me- 
riio,  nimirum  cxallatio  pro  humiliatione,  quae 
meretur  et  causat  cxaltationem.  Quarto,  sim- 
plicius  et  gcrmanius,  q.  d.  Humilis  glorietur  in 
sui  exallationc,  quam  certo  expectat,  hanc  enim 
Deus  humilibus  promisit,  ideoque  eam  praestat 
s;cpein  hoc  saeculo,  et  semperin  futuro.  /Eterna 
cnJBl  juslaquc  Dci  sanctio  est :  Qui  se  exallaverit, 
hitmiliabitur  :  et  qui  se  humiliaverit ,  exaltabitur, 
Matlh.  23.  12.  Unde  canit  B.  Virgo  :  Deposuit  po- 
tentcs  cle  sede ,  et  exaltavit  humiles.  Lucae  1.  52. 
Ila  Saul  humilis  eveclus  cst  ad  regnum,  sed 
superhiens  vita  cum  regno  privatus  est.  Undc 
audivit  ii  Samuele  :  Numquid  cum  parvulus  esses 
inoculis  luis,  caput  in  tribubtts  Israel  factus  es  : 
1.  Begum  15.  17. 
Sic  Davirt  ex  pastore  ovium  factus  est  rex. 
Sic  B.  Virgo  humililate  sua  meruit  fieri  mater 
Dci  .  Quia  respexit ,  inquil,  humilitatem  ancillce 
suce ,  Luc.  hS.  Proprium  enim  opus  Dei  est  alta 
slernere ,  humilia  erigere,  ut  ait  Philosophus. 

Ita  S.  Franciscus,  quia  infra  omnes  homines 
se  dcjecit,  supra  omnes  evectus  est.  Narrat 
S,  Bonavent.  in  ejus  Vila ,  virum  sanctum  vidisse 
thronum  in  ccelis  sublimem  et  gloriosum,  cum- 
que  quaercrel,  cujusnam  ille  esset  ?  audisse  : 
Sedcs  hxc  uniits  de  rucnlibus  fuit,  et  nunc  liumili 
scn.atur  Francisco. 

Ha  Deus  exaltavit  vilem  et  humilem  S.  Equi- 
tium,  ut  narrat  S.  Greg.  1.  1.  Dialog.  c.  U. 

lta  sancta  illa  virgo  in  monasterio  Tabenne- 
siotarum  stultam  se  simulans,  ideoque  vilis  et 
despeeta,  ut  totius  domus  vidoretur  esse  spon- 
gia,  ab  Abbate  Piteriojussu  angeli  declarata,  et 
celebrata  est  omnium  sanctissima  ct  sapienlis- 
sima,  idque  ob  humilitatem  dumtaxat.  ISun- 
ijuamenim  cum  cceteris  mensce  asscdit ,  sed  micas 
tanlum  ex  ea  detergens  ,el  ablucns  ollas,  hic  solis 
alimoniis  conlenta  vivebat ;  nunquam  calceamcn- 
lis  usa  esi,  nulli  unquam  fecit  injuriam  :  nulla 
tpsitts  murmur  audivit,  cum  tamen  ab  omnibtis 
c&deretur ,  et  omnium  irrisiones  et  matedictata- 
cens  sustineret.  Ita  Heraclides  in  Paradiso  c.  21. 
ct  Palladius  in  Lausiaca  c.  Zjl. 

Ita  S.  Antonio  revelatum  est  coriarium  quem- 
dam  co  esse  sancliorem ;  qui  omncs  se  sanctio- 
rescaeloque  d  „fnos,  se  auteni  solum  ob  pcccata 
infcrno  dignuni,  reumque  aestimabat.  Ita  Vil.e 
Patrum  I.  7.  c.  15. 

Ibidein  cap.  13.  prisci  illi  patrcs  haec  hlitfuV 
lilati  danl  clogia  :  llumiUtas  csl  arbor  vita;  in  al- 


tum  excrescens.  Perfeclio  hominis  esl  lumiililas. 
Ilttmililas  ncc  ipsairascitur ,  nec  alios  irasci  per- 
rnittit.  Tcrra  in  qua  Deus  dixit  sibi  sacrificium 
ojfcrri,  humilitas  est.  Omnis  labor  sine  humilitate 
ranus  est.  Ilumililasenim  priecursor  cst  charitatis; 
S''cut  Joanncs  prmcursor  erat  Jesu,  omnes  trahcns 
ad  eum  :  ita  et  humilitas  atlrahit  ad  charilatem, 
idest,  ad  ipsttm  Deum;  quia  Deus  charitas  est. 
Qttantumcumque  se  deposuerit  homo  in  humililate, 
tantum  quoque  proficit  in  attum.  Sicut  enim  su- 
pcrbia  si  ascenderit  in  ccclum,  usque  ad  infernum 
deducitur;  ita  et  humilitas  sidescenderit  ad  infer- 
nttm  ,  tunc  exaltabilur  ad  co3lum.  lbidem  Abbas 
Macarius  audit  a  diabolo  :  Magnam  vim  a  te  pa- 
lior  Uacari,  qui  cum  te  cupio  nocere ,  non  pos- 
su?n.  Tu  saipe  jejunas  et  vigilas ,  ego  semper;  sed 
una  re  me  vincis.  Bogante  Macario  ,  Qua?  ait : 
Ilumilitas  tua  sola  mevincit. 

S.  Bcrnard.  tract.  de  12.  gradibushumililatis, 
docet  scalam  Jacob  a  terra  in  coelum  porrec- 
tam,  significarehumilitatem,  qua  pcr  duodecim 
ejus  gradu  ad  Deum  ascendimus.  Et  Dominus  de 
super  innixus  apparuit,  quia  in  ctdmine  humilita- 
tis  constituitur  cognitio  veritatis.  Idem  serm.  27. 
in  Cantic.  Quid,  inquit,  voluntaria  paupcrtas, 
qttid  humilitas  ?  nonne  altera  regnum  aternum , 
altera  osque  exaltationem  promeretur  aternam? 
Idem  in  annuntiat.  Dominiserm.  3.  Docet  Chris- 
tum  e  coelis  in  terram  et  utcrum  B.  Virginis  des- 
cendisse  ,  ut  omnes  ejus  paupertale  locuptetemur, 
ejus  humililate  sublevemur ,  ejusininoralione  mag- 
nificemur ,  ejus  incarnatione  adhairentes  Deo  in- 
cipiamus  esse  unus  spiritus  cum  eo.  Idem  de  Modo 
bene  vivendi  c.  39.  Quanto  humilior  fueris,  lanto 
te  major  sequetur  glorian  alliludo.  Dcscende  ut 
ascendas ,  humiliare  ut  exalteris ,  ne  exaltala  hu- 
mitieris.  Humilitas  casttm  nescit ,  scit  ascensum. 
Quare  idem  alibi  graviter  arguit  fatuitatem  ho- 
minum  qui  per  fastum  ascendere  volunt,  cum 
ad  ascensum  non  sit  alia  via,  quam  humilitas 
et  descensus ,  eaque  facillima. 

10.  DlVES  AUTEM  IN  HUMILITATE  SUA,  ]  Sciizeiv&ett , 

id  cst,  humitiatione ,  abjectione  sui.  Varii  varie 
hoc  exponunt.  Primo  aliqui  censent  esse  iro- 
niam,  q.  d.  Dives,  si  lubeat,  glorietur  in  suis 
divitiis ,  sed  sciat  certe  se  iis  brevi  privandum  et 
humiliandum.  llaBeda,  Thom.  Anglicus,  Hugo, 
Lyran.  Dionj-s.  Gagneius. 

Secundo,  alii,  q.  d.  Dives  si  honis  suis  spq- 
lielur  ah  hoste,  aut  naufragio  aliove  casu  pri- 
vetur,  hanchumiliationem  et  jacturam  patienter 
ferat,  eamque  cum  gaudio  suscipiat,  adeoque 
in  ea  glorietur. 

Terlio,  alii,  quasi  dicat,  Dives  etiamsi  opibus 
affluat,  non  tamen  iis  superbiat,  necinsolescat, 
scd  in  humilitate  se  contineat,  memor  illas  ins- 
tar  lloris  marcescere ,  et  instar  fceni  statim  exa- 
rescere,  id  est,  diffluere  et  deperire.  Ita  Valabl. 
Cajct.  Salmeron  et  alii. 

Quarto,  OEcum.  subaudit  verbum  humilietur, 
vel  confundatur ,  pudefiat,  et  demisse  de  se  sen- 
liat,utsi  anthithesis.  q.  d.  Humilis  glorietur  in 
spe  suae  exaltationis ,  dives  autem  confundalur 
in  humiliatione,  quae  illi  parala  est,  quamque 
certo  expectare  debet.  Tacuit  autem  Jacobus  « 
confundalur,  ex  modestia.  Hic  sensus  est  nervo- 
sior,  eumque  poscere  videtur  antithesis  humi- 
lis,  sive  pauperis  ,  el  divilis  in  sorte,  quae  con- 
traria  alterutri  obveniet.  Ilem  id  quod  sequitur: 
Quoniam  sicut  flos  fceni  transibit ,  elc.  Dives  in 
itinrribus  snis  marcescel.  Aridiias  crgo  ct  marcar 


COMMENTABIA  IN  EP 

fi.st  liuiniliias,  id  cst  confusio  divilis.  Ita  divcs 
l',pulo  humiliatuscst,  cum  sepultusest  in  infei- 
no  :  Lazarua  vcro  mcndicus  clcvatus  csl  ad  si- 
num  Abralue,  Luc.  16.  22.  VcrcSenecain  Hcrcul. 
Furcntc  :  Sequilur  suiJerOos  ultor  d  tcrgo  Dcus. 
Taxat  S.  Jacobus  hac  scnlcntia  inaxiuie  Gcn- 
liles  et  Judaeos,  qui  opibus  studcbant  ct  gloria- 
bantur;ideoqueCbrislianospaupcres  et  censuet 
spiiilu  aspcrnabanlur,  imo  pcrscqucbantur, 
bonisque  el  vita  spoliabant. 

QUONIAU    SICUT   1'LOS   FOENI  TRANSIRIT,]   qiiasi 

dicat,  Ideo  bumilictur  dives  in  bumilialione  sui 
fulura  ,  quia  scilicct,  sicut  ilos  foeni  transibit, 
mmirum  ipsc  dives,  uli  legit  S.  Aug.  in  Spccu- 
lo,  non  humilitas  cjus  :  hacc  enim  in  inferno 
scmper  pcrdurabit.  Nolat  OEcum.  divilis  opcs  et 
gloriam  bic  comparari ,  non  focno,  scd  fiori  fcc- 
ni,  qui  speciem  babetet  splendorcm  ;  sed  cilius 
quam  ipsa  viridis  herba  foeni  a  sole  siccalur, 
arescil  cl  decidit :  pari  cniin  modo  divitum  opes 
splendorein  liabcnt  ct  gloriam,  scd  iis  a  Deo 
privantur  illico,  transeunt  et  cvanescunt,  uti 
grapbice  dcscribit.  S.  Ambr.  I.  5.  Hexam.  c.  7. 
Sic  Poeta  juventulem,  brcvemque  hominis  vi- 
tatn  comparat  llori,  dicens  : 

Collige  virgo  rosas ,  dum  (los  novus ,  ct  nova  pubes  , 
Et  memor  esto  .xvum  sic  properare  tuuni. 

ct  Virgil.  in  carm.  dc  Bosa  : 

Quam  longa  una  dics,  aetas  tam  longi  rosarum. 

llinc  Itemerocallls ,  id  cst,  uno  die  pulchra,  di- 
cilur,  6t  Manluanus  : 

Mirabar  celerem  fugiliva  a:tate  juventam,' 
El  dum  nascuntar  couscnuisse  rosas. 

Plinius  lib.  1G.  cap.  25.  Flos ,  ait,  est  pleni  vcris 
indiciitin  cl  anni  rcnascenlis ,  flos  gattdittm  arbo- 
rum.  Tunc  se  novas  atiasque  quam  sunt,  oslen- 
dunt  :  lunc  variis  cotorum  piclttris  in  certamcn 
usque  luxuriant.  Idem.  1.  21.  c.  1.  docet  flores 
esse  lusum  lascivum  et  picturam  naturae,  eos- 
que  suafragilitate  etmodica  durationebominem 
admoncrc  mortis.  Qttippc  retiqua,  inquit,  ttsus 
alimcntique  gratia  genuit  naltira;  ideoque  sa>cula 
annosquc  tribttit  iis  :  floresvcro  odoresque  in  diem 
gignit  :  magna  (ut  palam  est)  admotione  ho- 
minum ,  qua:  spectatissime  floreant ,  celerrime 
marcsccre. 

Secundo,  sicut  hcrba  vcridis,  alias  dulcis,si 
exarcscat,  fialque  foenum,  amarescit  :  qua  de 
causa  eam  sccundam  anlcquam  arescat,  jubet 
Calo,  et  cx  co  Plinius  lib.  18.  cap.  28.  ila  ubi  di- 
vitis  gloria  transicrit,  amara  est  ejus  memoria 
et  recordatio. 

Tcrtio,  sicut  sol  suo  aestu  illico  florem  arefa- 
citjita  incendium,  rapina,naufragium,  aliusvo 
similis  casus  et  infortunium  subilo  aufertdiviti 
opes  et  gloriam. 

Quarto,  sicut  flos  ct  hcrba  fceni  resecta.re- 
nascitur  quotannis  in  vere  et  autumno  :  unde 
Varro  1.  h.  de  Lingua  Latina,  et  Feslus  censeni 
loenum  diciuin  a  focnore,  quod  quotannis  in 
pralis  novum  foctum  pariat :  ita  diviiiac  et  gloria 
ab  uno  divitc  sublatae,  transcunt  ad  alium  :  in 
eoque  quasi  renascuntur  et  repullulant;  ab  hoc 
lterum  brevi  transiturae  adalium  elalium. 

Quinlo,  sicul  Ilos  oculos  dumtaxat  suo  colore 
pascit,  nullum  vero  habet  fructum ,  quo  os  et 
ventrem  implcat;  ita  divitiae  oculos  avari  pas- 
cuttt,  uientcm  non  satiant.  Quocirca  Sapicns 


1ST.  S.  JACOBI.  Cap.  1. 

c.  5.  8.  impiorum  rcs  ct  spes  comparat  umbrje. 
nuncio,  navi,  avi  transvolauli,  sa^illae  cmissaj, 
lanugini,  spumaa  cl  fuino.  (Juidnobis,  inqtiiunt, 
profuit  supcrbia?  aut  dioiliarum  jaclanlia  quid 
conlulit  nobis?  Transierunt  omnia  illa  lanquam 
ttmbru,  et  tanqttam  nuncius  percttrrens,  et  lan- 
qttam  navis  qua?  pcrtransit  fluctuantem  aqttam , 
cujuscum  praiterieril ,non  est  vesligiinn  invenire, 
neque  semitam  carina?  illius  in  flttctibus  :  aut  tan- 
qttam  avis ,  qux  transvotut  in  aere ,  cujus  nultum 
invenitttr  argumcnlum  itineris,  sed  tanttimsonitus 
alarum  verberans  tevem  ventttm ,  et  scindens  per 
vim  ilineris  aerem,  commotis  alis  transvoluvit ,  et 
post  Itoc  nutliim  signtnn  invenilur  ilineris  itlius  : 
aut  tanquamsagilta  emissa  in  locttm  destinalum, 
divisus  aer  continuo  in  se  reclusus  cst,  ut  ignoretur 
iransilus  illius  :  sic  et  nos  nali  conlinuo  desivhnus 
csse ;  et  virttttis  quidem  nullum  signttm  valuimus 
oslendere ,  in  malignitate  autemnoslra  consttmpli 
sumus.  Talia  dixerttnt  in  inferno  Iti  qui  peccave- 
runt :  qttoniam  spes  impii  tanquam  tanugo  est , 
quos  ii  venio  toUitur  :  et  tanquam  spttma  gracilis , 
qtue  a  procella  dispergitur  :  et  tanquam  fumtts , 
qtti  d  vento  diffusus  est :  et  tanquam  memoria  Iws- 
pitis  unius  diei  prxtcreunlis.  Justi  autem  in  pcr- 
petuum  vivent,  etapiidDominumestmcrceseoram, 
et  cogitatio  iUorttm  apttd  Allissimum. 

Sexto,  idem  llos  colorem  mulat ,  idque  su- 
hinde  per  diem  sa^pius.  Sic  potii  folia  mane  can- 
dida ,  meridie  pttrpurea,  sole  occidenle  cariUa, 
aspicitmtur ,  ait  IMinius  1.  21.  c.  7.  Pari  modo  ope> 
et  delicias  speciem  saporemque  mutant,  ac  pro 
gustu  divilis  aliler  alilerquc  sapiunt :  famcnti 
melleae,  saturo  fellesevidentur,  suique  fastidium 
ingerunt. 

Septimo,  llorumtres  prsecipui  sunt  colores  ; 
coccineusinrosa  ,  ianlhinusin  viola,  purpureus 
in  iride.  Hos  tres  colores  ars  imitatur  in  vcsti- 
bus  quas  divitcs  nunc  tingunt  gestantque  cocci- 
ncas,  nunc  ianlbincas,  nunc  purpureas,  ail 
Plinius  1.  21.  c.  8.  Hi  trcs  colorcs  repraesenlanl 
paritcr  trcsopum  interemplores,  nimirum  coc- 
cincus  igncm  et  incendium,  violaceus  aquam  et 
naufragium,  purpureus  caedes  et  rapinas.  Opes 
enim  vel  pcrcunt  incendio,  vel  naufragio,  vel 
rapina. 

Octavo,  arbores  ethcrbae  in  florc  sibi  inviccm 
succedunt.  Primo  enim  florem  amygdatus  ,  deindc 
pyrus,  cerascus,  prunus.  Sequitur  tattrus ,  itlam- 
que  cupressus  :  deinde  punica ,  ftci.  Floret  autem 
sotstitio  vitis ,  et  qua:  pattto  serius ,  incipit,  olca. 
Deflorcscuntomniaseplemdiebtts,  aitPlinius  I.  1G. 
cap.  25.  Sicmerces  divitum  sibi  inviccm  succc- 
dunt  in  flore,  usu,  et  pretio  ;  sed  omnes  seplc- 
nis,  id  esl  paucis,  diebus  deflorescunt,  pcrdunl- 
que  florem,  usum  et  pretium. 

11.    EXORTUS  EST  ENIM    SOL    CUM    ARDOHE,]   1111)1 

mane,  tum  potius  meridie:  luncenim  ardet,  pra> 
serlim  cum  esl  in  cancro,  vel  leone. 

Et  decor  vultus  ejus  deperiit.]  Vultum  floris 
metaphorice  vocat ,  ejus  formam  et  specicm.  Sic 
dccor  vultus  divitis  ,  ejusquc  opum  ,  esl  splen- 
dor  vcstium,  lautitia  mensae,  fulgor  domus  et 
suppellcclilis,  pompa  ministrorum,  amicorum 
et  asseclarum,  et  ut  ait  Thomas  Auglicus,  hu- 
mana  gralia  ct  favor.  Omncs  enim  divitis  gra- 
tiam  ambiunt,  eique  applaudunt  :  sed  ha?c  om- 
nia  instar  floris  cito  dccidunt. 

ITA    ET    DIVES   IN    ITINERIIIUS   SUIS     (BCCtC  :  llOC 

enim   sigHificat   Grrecum  ittpcfeic.  Aliqui  legunt 
Ttostat»,  id  est,  divitiis  et  copiis  suis.  Porro  itincra 


/iO  COMMENTAIUA  IN  EPIST 

divitis  sunt,  ium  ojus  aciioncs,  occi.paiioncs, 
recreationes  :  tuni  modi  et  viae  quibus  ad  opes, 
honoresetgloriam  contendit,  imo  currit :  atquo 
in  quibus  gloriose  incedit,  vivit  et  triumpbat, 
quasi  dicat,  Dives  in  sua  opulenlia,  splendoro 
et  gloria)  varcescit.]  Syrus  NEin  chuma,  idcst, 
arescet  instar  lloris.  Marcor  enim  est  languor, 
putredo,  consumptio,  tabes,  quse  srcpe  &  febii 
et  calore  ,  bumidum  radicale  depascente  et  are- 
faciente,  provenit,  uti  patet  in  phthisicisethec- 
ticis.  Similem  ergo  opum  et  gioriac  suae  tabem, 
pbthisim  el  hccticam  sive  abhoste,siveamorte, 
sive  a  fure ,  etc.',  expectent  divites.  Unde  S.  Aug. 
in  Psal.  52.  citans  dictum  impiorum  Sapient.  2. 
Coronemus  nos  rosis  antequam  marcescant.  Quicl 
delicatius,  inquit,  quid  lenius?  Sperares  de  liac 
lenitate  cruces  gladios?  noli  mirari,  lenes  sunt  et 
radices  spinarum.  Si  quis  eas  conlreclet ,  non  pun- 
gitur,  sed  quo  pungeris ,  inde  nascitur. 

12.  BEATUS  VIR  QUI  SXJFFERT  TENTATIONEM.]  Est 

hrcc  conclusio  dictorum  de  tentalione  a  v.  1. 
hucusque.  Qurenam  et  quotuplex  hic  inlelligatur 
tentatio,  dixi  v.l.  nimirum  tentatioest  perseculio, 
ct  quaevis  tribulatio,  quin  et  tentatio  proprio 
dicta,  quam  vel  concupiscentia,  vel  dsemon  sus- 
citat.  Quisquis  enim  bancconstanter  suflert,  ut 
ei  non  cedat,  accipietcoronam  vitae  :ita  Theod. 
Studita  epist.  59.  et  118.  et  Hesych.  1.  2.  inLevit. 
cap.  7.  Porro  hacc  sententia  Jacobi  esl  antistro- 
pba  sententiae  Cbristi ,  qua  ait :  Beati  qui  lugent, 
quoniam  ipsi  consolabuntur,  etc,  Beati  qui  persc- 
cutionem  paliuntur  propler  justitiam,  quoniam 
ipsorum  est  regnum  ccelorum,  Malth.  5.  v.  5.  et  10. 
Patiens  ergo  sufferens  tentationem,  dolorem  et 
perseculionem  est  beatus,  tum  in  re,  ob  virtu- 
tem  palentiae,  quae  cst  summum  bonum  et  bea- 
tiludo  hujus  vitae,  ut  dixi  v.  1.  tum  in  spe,  ob 
coronam  vilae  et  repositam  in  coelis.  Hincet  vo- 
caiur vir,  a  virili  animo,  virtute  et  virore  susti- 
nendi  omnia.  Nam,  ut  ait  Plinius  1.  11.  c.  &9. 
Mares  in  omni  genere  fortiores  sunt  prozlerquam 
in  pantheris  et  ursis.  Sub  voce  vir,  et  feminae 
quae  generose  adYersa  sufferunt,  intelliguntur: 
hae  enim  sunt  viragines ,  imo  viri ;  quia  viros  vir- 
tute  vicerunt  etiamnum  vincunt.  Tales  fucre 
S.  Agnes,  S.  Crccilia,S.  Agatba,  caeteracque  om- 
nes ,  qucc  pro  Cbristo  et  virginitate  gloriosum 
obiere  martyrium.  Hos  mundus  vocatmiseros, 
sed  Christus  et  Jacobus  beatos. 

Nota,  suffert,  inquit  Hugo,  idem  est  quod  sub 
Deo  fcrt,  vel  sursum  fert.  Verum  Graece  est  0™- 
/j-tvu,  id  est  suslinet,  suffert,  perfert,  durat,  pers- 
tat,moram  tolerat,  perseverat,  praestolatur,  cx- 
pectat,  persistit :  inde  enim  ^o^h  vocatur  pa- 
tientia,  non  quaevis,  sed  quse  conjunctam  habet 
perseverantiam  cum  spe,  qua  nimirum  tolera- 
mus  mala  per  patientem  expectalionem,  dum 
scilicet  spe  praemii  duramus  in  malis,  et  nos 
rebus  et  melioribus  servamus,  uti  dixi  v.  3.  Pa- 
tiens  ergosi  perseveret,  est  velutincus,  ut  ait 
S.  Nazianz.  in  Disticbis,  quoe  omnes  malleorum 
ictus  constanter  suffert,  nec  cedit;  ct  velut  ru- 
pes  quae  omnes  marisfluctusexcipitet  repellit, 
et,  utait  Horatius  lib.  h.  odeft. 

Duris  ut  ilex  icla  bipeunibus,  etc. 
Per  damna  ,  per  caedes  ,  ab  ipso 
Ducit  opes  animumque  ferro. 

Vere  Cassianus  Colat.  c.  18.  13.  A  passionibus  et 
sustentatione,  ait,  palienliam  dicinullus  ignorat , 
ideoque  constat  patientem  pronunciari  neminem 


.  S,  JACODI.  Cap.  I. 

posse,  nisieum  qui  univcrsa  qure  sibi  fucrint  ir- 
rogata,  absque  indignalione  toleraverit,  et  infe- 
rius  :  Ncque  enimcsset  alicujus  laudabilis  forlitudo, 
sivinceret  intcntatus ;  cum  utique  victoria  locum 
luiberc  non  possit ,  absque  adversitale  certaminum, 
Beatus  enim  vir  qtti  suffert  tentationem ,  quoniam 
cum  probatus  fucril  accipiet  coronam  vitoe. 

Plutarch.  inLacon.  mira  scribit  de  sufferentia 
puerorum  Laconum.  Pucri,  ait,  apud  Laceda- 
monios  in  ara  Diana;,  cui  ab  indejicibili  virtute 
cognomcn  Ortliia,  flageUisquotanis  stato  fcslo  ex 
more  tolum  diem  c&debantur,  itaquc  frequenter 
durabant  admortem  usque  hUarcs  ac  tati,concer- 
tantes  inlcr  sedevictoria,  quis  ipsorum  diutissime 
fortissimeque  toleraret  verbera:  undcnec genilum, 
ncc  voccm  dabant ,  nec  scapulas  aut  corpus  con- 
trahebant,  tanlum  ad  hoc,  ut  victoria;  hujus 
nomen  et  dectis  obtinercnt.  Quid  jam  faciat 
fidelis,  cui  non  insanas  tolerantise  ostentatio,  et 
modica  hominum  laus ,  sed  aeterna  in  ccelis  glo- 
riae  corona,  ac  laus  a  Deo,Angelis  et  hominibus 
pro  sufferentia  promillitur? 

Quocirca  S.  Athanasius  per  /iG.  annos  perse- 
cutiones  Arrianorum,  ac  totius  pene  orbis,  in- 
victo  animo  sustinuit.  Scio,  ait  ipse  orat.  1. 
contra  Arrian.  pramium  hic  suslinent  retribuea- 
dum  csse  d  Salvatore,  et  quod  vos  ubi  suslinue- 
rilis ,  habebitis  gloriam ,  qua  dicere  licebit,  Fidem 
servavimus.  Recipielis  autem  coronam  vitai ,  quam 
repromissi  Deus  diligentibus  se. 

Et  S.  Basilius  prrclecto  Valenlis  impcr.  minanti 
morlem  ni  Arrianis  consenliret,  intrepidus  res- 
pondit  :  Utinam  mihi  aliquid  esset  digni  muneris , 
quod  offerrem  huic ,  qui  Basilium  cilius  de  nodo 
follis  hujus  absolveret ,  ut  ad  Deum  evolaret.  Ita 
Hist.  Tripart.  lib.  11.  c.  9. 

Constantius  Imper.  minabalur  abscissionem 
dexteree  Eusebio  Samosateno,  ni  traderet  decre- 
tum  Arrianorum  contra  Meletium  factum,  mox 
Eusebius  ambas  manus  porrexit,  inquiens  :  De- 
cretum  non  tlabo,  ita  eadem  1.  5.  c.  ii9. 

S.  Lucius  ob  fidem  damnatus  ab  Urbicio,  cum 
ad  supplicium  duceretur  :  Gratias  ago,  ait,  quod 
me  nequissimis  dominis  absolutum  ad  summum 
cccii  regem  mittas.  Ita  Eusebius  1.  h.  c.  17. 

Simeon  Stylites  in  columna  stetit  per  multos 
annos,  patiensfrigus,  acstum,  ventos,pluviam, 
famem,  etc,  immoto  corporeet  animo  :quia  as- 
sidue  coelum  spectabal.  Ila  Theod.  in  ejus  vita. 

Valens  Imper.  per  praefectum  Edessae  ortho- 
doxos  octoginta  cogere  volebat  ad  fidem  abne- 
gandam.  Cum  ergo  diceret  Elogio  :  Communica 
possidenti  regnum;  respondit :  Et  mihiregni  quo- 
que  ac  sacerdotii  consortium  est.  Ita  Tripart  1. 1, 
c  33. 

S.  Dionysia  matrona  nobilis ,  cum  ab  Hunerici 
ministris  acriier  crcderetur,  et  rivi  sanguinis 
totojam  corpore  fluitarent,  libera  voce  dixit : 
Minislri  diaboti ,  quod  ad  opprobrium  meum  fa- 
citis,  ipsa  est  laus  mea.  Ita  Victor  Uticens.  lib.  3. 
Wandal. 

Abbas  Alexander  cuidam  sentienti  acediam  et 
laedium  in  solitudine,  dixit:  Islud  fiii  signumest, 
quianec  regnum  ccelorum ,  nec  ceternum  crucia- 
tum  in  mente  habes.  Nam  si  ista  soUicita  inten- 
lione  cogilares ,  nullam  in  cella  lua  <  acediam  sen- 
tires.  IlaJoan.  Moscus  in  Prato  spirii.  c  lu2. 

Abbas  Joannes  in  Vitis  Patrum  1.  7.  c  h.  n.  12. 
dicebat  :  Porta  cojli  est  injuriarum  perpessio ,  et 
palres  noslri  per  multas  injurias  in  eam  gralu- 
lantcs  ,  ingressi  sunt.  Nam ,  ul  ait  S.  Aug.  lib,  10, 


COMMliMAlllA  l.N  EP 

dc  Civit.  C.  C.  Ipse  homo ,  inquit,  Dei  nomini 
consecratus  et  Deo  dcvolus ,  in  quantum  mundo 
moritur ,  ut  Deo  vivat ,  sacrificium  est.  Idcm  in 
Ps.  118.  concionc  23.  loquens  dc  Martyribus 
ail :  Multi  pali  voluerunt,  neque  poluerunt  :  nulli 
tamen  poluerunt,  nisi  qui  voluerunt ,  ctc. ,  quia 
non  esl  eis  gloria  temporalis  hominum  vana  quce- 
rcnlium,  sed  elerna  gloria  est  brevi  tempore  pa- 
ticntium,  et  sine  fine  regnantium.  Unde  sequitur : 
Quoniam  exultatio  cordis  mei  sunl ,  et  si  a/lliclio 
corporis,  exultatio  lamen  est  cordis. 

Palientia  ergoet  palicns  est  qtiasi  palma,  quce 
f(iiftninvisei  pondera  imponas,  non  deorsum  ce- 
dit ,  ait  Gelius,  1.  3.  c.  6.  nec  intra  fleclilur ,  sed 
adveisus  pondus  resurgit,  et  sursum  nititur  re~ 
curvalurque.  Vroptcrea ,  ait  Plularcb.,  in  cerlami- 
nibus  palmam  signum  csse  placuit  victorice  :  quo- 
niam  ingcnium  cjusmodi  ligni  cst ,  ut  urgcnlibus 
opprimenlibusque  non  ccdal.  Id  sapiebat  Gernia- 
norum  sapicns  P.  Pctrus  Canisius,  qtii  in  orn- 
nilnis  morbis  et  advcrsis  benedicebat  Deum, 
dicens:  Benedictus  sit  fons  ille  bonorum,  per 
quem  augelur  scnibus  torpor,  fustidium  ,  oblivio , 
incuria,  molcslia,  elc. ,  quce  nos  in  fi-agili  laber- 
naculo  habitare,  ct  ad  meliorem  vitam  tendere 
Itortantur.  lta  referl  in  cjus  vita  P.  Sacchinus  1.  3. 
p.  375. 

QUONIAM   CUM  PHOBATUS   FUEIUT,]  Clim   SCilicet 

per  multam  patientiam  fuerit  ex|)loralus,  pur- 
galus,  expolilus  et  perfeclus,  ut  dixi  c.  3.  Nam, 
ut  ait  Eccli.  c.  2.  3.  In  igne  probatttr  aurum  et  ar- 
gcntum,  homincsvero  reccptibiles  in  camino  humi- 
iiationis.  Et  Sapiens  c.  3.  6.  Tanquam  in  fornace 
probavit  illos ,  et  quasi  holocausti  hostiam  accepit 
illos ,  elc. ,  invenit  illos  dignos  se. 

Accipikt  cono.NAM  viT/K.  ]  Nam ,  ut  ait  S.  Leo 
$crm.  9.  dc  Qiiadragesima  :  Certa  atqtte  secura 
c.st  expcctatio  promissce  bcatitudinis ,  ubi  est  par- 
ticipalio  Dominicce  passionis  ,  etc.  Sicut  ergo  to- 
tius  est  corporis  pic  vivrre ,  ita  totius  cs£  tcmporis 
crucem  ferre.  Gloria  coeleslis  vocatur  corona  vi- 
ttf ,  quia  dalur  vincenti  tenlationes;  sicut  olitn 
olympionicce,  idest,  quiin  agone  Olympico  vin- 
cehant,  coronabanlur  corona  myrtra,  laurea, 
hcderacea.  Vocatur  vitcc,  scilicelbeatce,  glorio- 
s;c  et  celernce.  Unde  i\  S.  Pctro  epist.  1.  c.  5.  U. 
corona  heec  vocatur  immarcescibitis ,  ut  op- 
ponalur  coroine  divitum:  hoc  esl  opihus,  deli- 
ciis,  et  glorice  quihus  diviles  quasi  corona  cin- 
guntur  ct  coronantur  :  nam  licec  est  foenea,  et 
velut  llos  fceni  illico  marccscit  uli  dixit  Jacobus 
v.  11.  illa  vero  paiieulum  est  immarccscibilis, 
ideoque  scmper  virens  et  florens.  Secundo,  vita 
hsec  congruc  quasi  uierces  redditur  tcntationi- 
bus,  plagis  et  morti  pro  Cluislo  toleraUe,  juxta 
illud  Apoc.  2.  10.  Bsto  ftdclis  ttsque  ad  mortem, 
ct  dubo  ttbi  coronam  vilce.  Terlio  ,  vitte,  quia  co- 
rona  ha-c  est  viva  el  animala  ,  vivitquc  in  asler- 
nuin.  Hoec  enim  corona  est  visio  el  fruitio  Dei, 
qua  Beati  pascuntur,  delicianlur  et  heantur  in 
.Tternuin.  Curgloria  ccclestis  vocetur  vitaaelerna, 
1,1X1  «°nj'  G.  23.  quia  scilicel  vila  bsec  complcc- 
iilur  omne  gaudiuin,  onines  delicias,  omnem 
sapientiam  ,  omnehonum.  Unde  Didymus  banc 
coronam  vocat  spei,  deliciarum  et  gratiarum. 
Quarto,  adtlunt  nonnull)  vocari  vitce,  quia  est 
l>r.Tiniiun  vitce  laudabilis  inpatienlia  et  sanctitatc 
iiansacla?. 

Allutlii  S.  Jacobus  ad.  h.  F.sdrce  2.  23.  ubi  Es- 
«Iras  vidii  Cbrishun,  singulorttm  patienlium  et 
>.inclorumcapiiibusimponeiecoronam.  Uisunt, 
CORKCL.   \  Lvnni:.     tom.  X. 


IST.  S.  JACOBI.  Cap.  1.  k'.\ 

ait ,  quimorlalem  tunica  dcposuerunt,  ct  immor- 
talem  sumpserunt ,  et  confessi  sunt  nomen  Dei. 
Modo  coronanlur,  et  accipiunt  palmas.  Et  c.  7.  6. 
vidit  Jerusalem  ccelesiem,  ejusque  iter  strictum 
et  angustuui ,  puta  per  lentationes,  tribulationes 
et  niariyria.  Civilas , ail, cst  cediftcata  et  posila  in 
loco  campcstri :  csl  aulem  plcna  omnium  bonorum : 
introilus  ejits  anguslus ,  ct  in  frrcecipiti  positus ,  ut 
essct  d  dcxtrisquidcm  ignis ,  d  sinislris  aqua  alta. 
(  unde  Psaltes  :  Transivtmta  per  ignem  et  aquam, 
et  eduxisti  nos  inrefrigerium.  Psal.  65.  12.)  Se- 
mila  autem  est  una  sola  inler  eos  posita  :  hoc  est , 
inlcr  ignem  et  aquam,  ut  non  capiat  semita  nisi  so- 
lummodovesligiumhominis,  quod  explicans  v.  18. 
Justi,  ait,  firenl  angusla,  sperantcs  spatiosa. 

Hcec  est  corona  dc  qua  Psaltes  Ps.  20.  k.  Po- 
suisti  in  capile  ejus  coronam  de  lapide  pretioso,  ct 
Ps.  102.  h.  Qui  coronat  te  in  misericordiaet  mise- 
rationibus ,  qui  replet  in  bonis  desiderium  tuum, 
renovabitur  ut  aquilce  jtivenltts  ttta.  Christus  Do- 
minus  S.  Catharincc  Senensi  oblulit  duas  coro- 
nas,  unam  spineam,  alleram  auream  et  gem- 
meam,  dicens  :  Eligeutramvis,  sed  scito  quam- 
libetelegeris,  te  aheram  illi  oppositam  in  futura 
vita  habituram.  Illicoipsa  elegit  spineam,  eam- 
que  capiti  suo  ila  inlixit,  ut  per  plurcs  dies  gra- 
ves  dolores  senserit.  ldcirco  pcr  spineam  in 
terris  merui  gemmeam  in  ccelis  ,  nam  ut  ait  Ec- 
cles.  l.,c.  11.  Tiinor  Dominigloria  et  gtorialio,  et 
tcelilia  ,  corona  exutlalionis.  Timor  nimirum  quo 
qtiis  fidelis  titnens  amansque  Deum,  pro  co 
qucelibel  adversa  palitur,  ct  c.  6.  32.  Stolamglo- 
ria>.  indues  cam  (sapientiam)  el  coronam  gralu- 
lalionis  superpones  itli ,  et  Sapient.  5.  17.  Ideo  ac- 
cipient  regnum  decoris,  et  diadema  spcciei  de  manu 
Domini ,  et  Isaiae  62.  3.  Eris  corona  glorice  in 
manu  Domini,  et  diadema  regni  in  manu  Dei  ttti. 
et  c.  28.  5.  In  die  illa  erit  Dominus  exercituum 
corona  glorice  el  serlum  exultalionis  residuo  po- 
puli  stti.  Vide  dicla  Apoc.  2.  20.  et  c.  3.  in  fine. 

PrajclareS.  Aug.  hom.  16.  Inter  50.  Cum  Deus, 
ait,  coronat  merita  tua ,  nihil  coronat  nisi  dona 
sua.  Quid  enim  habes  quod  non  acccpisti?  undc 
infert  idem  serm.  50.  de  Temp.  Studeamus  ut  in 
mcmbrorum  (Christianoruni)  vitacapitis  (Christi) 
sit  corona.  Idem  coronam  hanc  vitce  ct  glori.e, 
ejusque  decus  et  prcestantiam  patbetice  describit 
].  de  Diligendo  Deo,  (vel  quisquis  est  auclor : 
slylusenim  non  redolet  Auguslinum)  c.  18.  t.  9. 
/\'.i ■tiliemtts ,  ait,  cl  cogitemtts  quale  ct  qiiantum 
cleclorttm  sit,  unicum  ct  singulare  gattdium.  IUud 
scilicet summurn  bonttm,  tfuod  vila,  lux,  bcatiludo, 
sapicntia  ct  cvlernilas  ,  ncc  lamen  non  est  nisi  uni- 
cttiu  ct  summnm  boiutm  ,  omnino  sttfjiciens  nullo  in- 
digens,  quo  omnia  indigent  :  ut  sint ,  et  bene  sint. 
Hoc  bonttin  c.sl  Palcr,  Filias ,  et  Sptritas  sanctus. 
Ilocbonumconlint ( jucundilatemoinnitimbonorum, 
scd  lanto  dijjt •  r< ■ntem,quanlo  differl  crcalor  a  crea- 
tttra.  Si  enim  est  bona  cila  crcata  ,  quam  bona  est 
vila  crcalrix?  Si  jttcunda  cst  salus  facta,quamju- 
cunda  est  satus  quce  fecit  salulcm?  Si  amabilis  est 
sapientia  eum  cognitionc  rerum  conditarwn  ,  quam 
amobilts  cst  sopirntia  <iuct  condidit  omnia  cx  ni- 
hilo?  Deniquesi  inuiiic  el  magna  sunt  delectatio- 
ncs  in  rebus  dclcctabiUbus,  qttalis  cl  quanta  est 
dclectalio  in  illo  qtti  frcit  omnia  deleclabitia?  O  qui 
hoc  bono  fovctur ,  quid  illi  crit ,  ct  qttid  illi  non 
erit?  Cttr  ergo  pcr  mulla  vogtvnur,  quttrendo 
bona  corporis  et  anima'  tlOStrw?  Amcmus  unttm 
bonttm,  in  quosunl  omnia  bona,  el  sttfficit.  Kt  inov  : 
Ihgntim  namattc  Dci  otnni  fama  majusest,  omni 


hhl  COMMENTARIA  l.\  EiMST.  S.  JACOBI.  Gap.  I. 

laude  mrtins ,  omni  scicnlia  innumcrabUius ,  omni 


gloria  qiuc  putatur  cxccltrntitis.  Rcgnum  ilaque 
Dei  plrnum  rst  lucis  ac  pacis,  cliaritalis  ct  palien- 
tiir ,  honcstatis  cl  gtorUe,  ititlccclinis  cl  dctectalio- 
nis ,  latitiiv  cl  bcalitudinis  percnnis ,  et  omnis  boni 
inc/Jabilis,  ipiod  ncc  dici ,  ncc  cogitari  polest.  Et 
infcrius  :  Ergo  fulttra  vita  crcditur  esse  sempUer- 
nti,  cl  scmpilcrnc  beata,  ubi  est  cerla  securitas , 
sccura  tranqttillitas ,  tranquilla  jucunditas ,  fclix 
(tternitas,  aHcrna  fclicilas,  ubi  amorest  perfectus, 
limor  niilltts ,  dics  ceternus,  alacer  motus;  el  unus 
omnium  spiritus  de  contemplatione  Deisui;  ac  dc 
sua  cum  itlo  permansione  sccurus  :  ubi  ipsa  civitas, 
qua:  cst  angelorum  omnium  atque  Sanctorum  con- 
grcgatione  bcala  ,  meritis  fulgcntibus  micans,  ubi 
aterna  salus  cxuberat,  verilas  regnat ,  ubi  nec 
fallit  quispiam  nec  fattilur  :  unde  beatus  nulUis 
rjicilur,  ubi  nutlusmiser  admitlitur.  Etsubfinem: 
Intellectus  erit  sine  errore  memoria  sine  oblivione, 
cogilatio  sine  pervagatione ,  charitas  simulatione, 
scnsus  sine  offensione ,  incolumitas  sine  debitita- 
tione ,  satus  sine  dotore ,  vita  sine  morte,  facititas 
sinc  impedimento ,  saturitas  sine  fastidio ,  et  lota 
sanilas  sine  morbo. 

Promisit  diligentiuus  se  ,  ]  qui  nimirum  ita 
diligunt  Deum  ,  ut  ejus  amore  omnia  adversa 
forliter  et  alacriter  lolerent.  Alludit  ad  illud 
Isaiac  Gk.  k.  quod  cilatPaulus  1.  Corinth.  2.  v.  9. 
Oculus  non  vidit ,  nec  auris  audivit ,  nec  in  cor 
Iwminis  ascendit ,  qux  prceparavit  Deus  in  iis  qui 
diligunl  illum.  Vide  ibi  dicta. 

Charitati  ergo  et  amori  velut  merito  et  causas 
merendi,  quasi  merces  promissa  est  corona 
gloriee,  vitaeque  aeternae.  Hinc  patet  contra  Cal- 
\inum,  justos  sua  patientia  et  bonis  operibus 
mercri  coelestem  gloriam.  Hoc  enim  meritum 
signidcat  hic  S.  Jacobus  tum  nominc  coronac  : 
hcec  enim  vincenti  quasi  praemium  et  merces 
certaminis  debetur;  unde  a  Paulo  vocatur  co- 
rona  justiliaj.  Bonum,  ait,  Certamen  certavi,  cur- 
sum  consummavi,  fidem  servavi;  in  retiquo  repo- 
sita  cst  milii  corona  justitice  ,  quam  reddel  milii 
Dominus  in  itta  die  justus  judex ,  etc.  2.  Ti- 
motli  k.  7.  Tum  verborepromisit,  quodenim  re- 
promittitursubcondilionecerlaminisetoperum, 
est  merces  eorumdein. 

Mor.  S.  August.  serm.  rjft.  in  Evang.  S.  Joann. 
Regnum  Dei,  ait,  venale  est,  Eme,  si  vis.  Nec  mul- 
tum  excestucs  de  re  magna  propter  pretii  viagni- 
tudinem.  Tantum  vatel,  quantum  liabes.  ISoli 
quarere  quid habeas ,  sedqualis  sis.  Res  istatanti 
valet ,  quantum  es  tu.  Teda,  et  habebis  illum.  Sed 
malus  sum,  inquies,  et  forte  me  non  accipit ,  dando 
te  itli,  bonus  eris.  Cum  autem  bonus  fueris  ,  pre- 
tium  ipsius  rei  eris.  Damus  autem  nos  Deo  per 
amorem.  Amor  ergoest  pretium,  quo  emimus 
coronam  glori&>.  Idem  in  Psalm.  118.  conc.  23. 
Si,  ait,  ditigendo  operamur  bona,  aterna  est  ipsa 
dileclio,  eique  aztcrna  est  parata  retributio.  Prop- 
ler  quam  retributionem  dicit  se  inctinasse  cor  suum 
ad  faciendas  juslificationes  Dei,  ut  in  aternum 
ditigens,  in  osternum  mereatur  habere  quod  di 
tigit. 

Ageergoo  pugil,  6  alhletaDeiquicumChristo 
el  pro  Christo  dura  diuque  pateris.  Attolle  ani 
mos,  pectus  obfirma. 

Perferet  obdura ,  dolor  liic  libi  proderit  olim. 

Expecta  Dominum,  viriliter  age,  et  confortetur  cor 
tuum,  et  sustine  Dominum  :  stadium  patientiaj 


mgrcssus  es ,  in  eo  anunose  couccrta  ,  ut  [;;:,'- 
mam  referas.  Spectaculum  faclus  es  Deo  , 
mundo,  angelis  et  hominibus.  Speclat  te  Cliris- 
lus  ,  spectanl  le  angeli  Sanclique  omnes,  spec- 
tat  le  sanctissima  Trinitas  :  eadem  pugnanteni 
adjuval,  ut  vincentem  coronet.  Bcaluin  te  pro- 
nuntiat  S.  Jacobus,  post  probationem  breveni 
et  exilem,  coronam  viUe  libi  pollicetur,  diligen- 
libus  Deum  promissam.  Patere  ergo  pro  Deo  , 
pro  ccclo  ,  pro  ainore  Cbristi.  1 1 11  te  dilexit  us- 
que  ad  mortem^el  morlem  crucis  :  dilectionein 
dilectioni  repenle.  Dulce  est  Chrislum  diligere, 
dulcius  pro  dilecto  pali,  dulcissimum  crit  posl 
modicum  palientioe  agonem  eo  frui ,  et  felicis- 
sime  frui  in  omnem  aelernilatem.  Non  sunt  con- 
dignie  passiones  liujus  temporis  ad  futuram  glo- 
riam,  quce  revetabitur innobis. 

13.  Nemoclm  tentatur  dicat. ]  Egit  S.  Jacobus 
hactenus  de  patientibus  et  fortibus  qui  tentatio- 
nem,  pula  persecutionem  ct  spoliationem  bo- 
norum  fidei  causa  constanler  et  generose  susti- 
nebant,  ideoque  merebantur  coronam  vita? : 
nuncagitde  imbecillis,  qui  tentationi  cedebant 
aut  succumbebanl,  ideoque  merebantur  mor- 
tem.  Ut  enim  persecutionem  evaderenr,  suaque 
bona  relinerent,  tentabantur  ad  fidem  Chrisli 
velnegandam,  vel  dissimulandam,  quales  ho- 
die  multi  nostro  sevo  fuerunt  in  Anglia.  Docet 
ergo  eos,  tentationem  hanc  pusillanimilatis , 
timiditatis  et  avaritiae  non  esse  a  Deo,  sed  i\ 
concupiscentia  opum ,  honorum  et  volupta- 
tum  liujus  vitae,  quam  ex  animo  extirpare  ei 
eradicare  debeant,  si  lentationem  hanc  superare 
velint. 

DlCAT,     QUONIAM     (quod)    A    DEO    TE.NTATUR.  ] 

Graeca  habent ,  Nemo  dum  tenlatur  dicat ,  Quo- 
niam  d  Deo  tentor;  et  ita  legit  S.  Hieron.  lib.  2. 
Contra  Jovinian.  Eodem  redit  sensus.  Transit 
hic  S.  Jacobus  a  genere  ad  speciem,  puta  a  ten- 
talione  generica  ad  tentationem  specificam  et 
proprie  dictam ,  qua  quis  lentatur  tentalione 
quae  sui  nalura,  aut  tentantis  malilia  incitat  ad 
pcccatum,  qualis  est  quoe  interius  a  concupis- 
centia,  exterius  a  daemone  suggeritur.  Dixerat 
Jacobus  v.  2.  tentationem  quamlibetesse  male- 
riam  omnis  gaudii ,  ac  consequenter  esse  bo- 
nam,  et  v.  12.  beatum  esse  eum,  qui  illain  suf- 
fert,  jam  ne  quis  ex  eo  inferat.  Si  tentatio  omnis 
est  bona ,  facitque  beatum ;  ergo  omnis  est  u 
Deo  :  Deus  enim  est  fons  omnis  boni ,  ac  prae- 
sertim  beatitudinis.  Respondet,  id  non  sequi ; 
tentatio  enim  proprie  dicta  per  se  et  natura  sua 
est  mala  ,  quia  ad  malum  illicit  et  impellit;  li- 
cet  per  accidens  in  justis  et  patientibus  sil  bona, 
quia  illi  per  suam  virtutem  ex  malo  eliciuntbo- 
num,  ex  veneno  medicinam;  ex  vipera  theria- 
cam,  dum  contra  tentationem  luctando  victo- 
riam  referunt,  virtutem  et  meritum  adaugent. 
Hac  sententia  damnat  S.  Jacobus  haeresim  Simo- 
nis  Magi,  dicentis  Deum  esse  auctorem  tentatio- 
nis  et  peccati.  Eamdem  docuerunt  mox  post 
Simonem  Florinus,  Apelles,  Hermogenes,  Se- 
lcucius  ,  Valenlinus,  Marcion,  Manichaeus  :  sed 
hi  duos  Deos  fixerunt,  unum  bonum,  auctorem 
omnis  boni;  alterum  malum  auctorem  omnis 
mali. 

Quare  his  insipientior  et  impientior  estCalvi- 
nus,  Melanchthon,  aliique  nostritemporis  hae- 
retici ,  qui  docent  Deum  unum  et  verum  esse 
auctorem  omnium  operum,  tam  malorum, 
quambonorum,  non  tamcn  peccatij,  csto  illml 


i  peri  malo  indivulsc  conjunclum  sit,eoquod 
pcccatum  oriatur  ex  voluniale  libera  hoininis 
volcnlis  pcccare;  opus  autem  entitas  pliysica 
cujus  auctor  est  Deus.  Verum  hinc  scqtiilur 
Deum  esse  auctorem  malitiae.  Nam  si  Dcus  cst 
auctor  opcris  mali ;  crgo  quoque  auclor  cst  pec- 
cali ,  quia  pcccatum  intimcconjunctum  cslcum 
opere  malo,  et  rcipsa  non  est  aliud  quam  opus 
malum.  Nam,  v.  g.  odiumDci,  estopus  itama- 
lum,  ut  a  pcccalo  nullo  modo,  cogiiationequi- 
dem  separari  possit.  Si  ergo  Deus  in  voluntate 
causat  hoc  opus,  puta  odium  Dei,  ejusquc  est 
auctor ,  ergo  quoque  auctor  est  maliliae  a  pec- 
eati ,  quod  intrinsece  et  essenlialiler  in  hoc 
opere  includilur.  Adde,  Deus  cum  sit  causa 
priina  ,  secundum  ipsos  praevenit  el  prsemovet 
voluntatem  ad  omnia  opera  ,  ila  ut  voluntas  ei 
resislerc  nequeat :  ergo  operum  omnium  causa 
est  Deus,  non  voluntas  libera,  utpotc  quaj  ita 
movelur  a  Deo,  utmotum  liunc  amoliri,  aliove 
b«  Qectere  nequeat  Quocirca  Dcus  concurrit 
quidem  ad  entiiatempbysicam,  queeestin  pec- 
cato,  v.  g.  odio  Dei ,  sed  concursu  gencrali  et 
iudclerminato,  quo  tam  amor  Dei,  quam  odium 
Dei  ii  volunlate  produci  polcst,  oplatque  ipse 
et  intendit,  ut  eo  amorem  Dei  producat,  non 
odium  :  sed  voluntas  hoc  Dci  concursu  abutilur, 
eumque  divertit,  distorquot  et  determinat  ad 
odium  Dei,  quare  ipsa  sola  odii  Dei  eslauctor, 
non  Dcus.  Vide  D.  Tbomam  et  Scbolast.  ac  Bel- 
larm.  lib.  2.  de  amissione  gratia*  c.  8.  etS.  Basi- 
lium  hom.  QuodDeus  non  sit  auctor  malorum. 

Deus  enim  iNTENTATOn  mai.orum  est.  ]  Graece 
u-np^oi,  quod  Primo,  aliqui  exponunt  passive, 
ut  sil  idem  quod  intentalulis.,  q.  d.  Deus  in  se 
malo  aliquo  pulsari ,  aut  tentari  nequit  :  est 
enim  impatibilis  ct  oplimus,  qui  nec  pati  ,  nec 
peccare,  ncc  concupiscerc  potest,  ac  conse- 
quenter  ipse  neminem  lenlat;  sed  id  facit  dae- 
mon,  quia  ipse  ardet  concupiscentia  et  mali- 
tia.  Ita  OEcuinen.  et  Cajct.  liide  quidam  suspi- 
cantur  pro  intentator  legendum  inientatus  in 
nostra  Latina  edilione.  Sed  boc  est  contra  om- 
iiinni  Codicuni  lidcin. 

Secundo,  alii  aocipiuntaoiive.  q.  d.  Deusnulii 
inientat  mala  ,  pula  lentaliones  ad  malc  agen- 
<ltun  ;  Deus  niilluni  excilal  ad  maleficia.  Unde 
cxplicans  subdil  :'  Tpse  autnn  nnninem  tentat. 
Ila  Syrus  verlit,  non  cst  VD "\l2menassai -3  id  est, 
tcntator  malorum  s  quia  scilicct  nulla  mala  ten- 
lal,  ac  consequenter  nnllis  malis  tentatur. 

Tcrtio,  alii.  q.  d.  Dcus  itcntator  malorian  esi , 
id  est  Deus  non  lentat  malos ,  sed  l>onos  diiin- 
iaxat,ul  Abrabainuin,  Davidem,  Jobinn,  Tobiam. 
I  nde  S.  C.lcinens  lib.  3.  Cnnsist.  c.  8.  legit:  Vir 
nprobus  non  lcntalur  a  Dco.  lta  Salmcron. 

Cjuarto,  alii  «-ti^cs  ,  id  est  intcntalor ,  in- 
Miiiunt,  idem  est  quod  tlissuasor,  revocator. 
I  nde  ante  subdit  :  Deas  aatem  neminem  tenlat. 
M-  d.  Deus  a  malis  rcvocat ,  non  autem  ad  et' 
iinpellit.  Nani,  ut  ait  Innocent.  1.  epist.  ad  Con- 
cil.  Carlhag.  Ncccsse  cst  ut  quo  auxilianle  viiui- 
mus,  co  rursus  non  ailjuvantc  vincamur. 

Sccundus  sensus  csl  g*  nuinus  :  &mtp*$*i  cnihi 
suniilur  aclive,  atpie  ic  iyiXuw,  uli  vocattises; 
fato.  eo  <piod  nuiHpiani  riilerti  ,  eslo  riderete.r 
ab  aliis.  IVni.pie  |>lenior  et  nervosior  erit  sen- 
Mis.si  pruiuiin  jungaS  sccundo;  fauptnot  ei»im 
lam  passiv<>,  ipiaiu  a<lt\e  siiinitur :  tam  eniin 
iiiieniatu.n  ,  quani  im.  Htatorttm  significat  knti 
fafoj  cnim,  Tel  4ih<5«to{   dicilur,   tatn  <pii  len- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOEI.  Cap.  I.  Uh~ 

lari  nequit,  quam  qui  non  tentat ,  puta  inesper- 
lum,  inlentatum  tjui  c.xperientiam  uou  babet. 
Deus  ergo  est  hvifeaot  um&» t  quia  nullum  mali 
sensum  vel  cxpericntiam  inse  babet,  sed  toius 
csi  bonus,  ipsaquc  honitas,  ac  proinde  aliis 
niala  ingerere,  atit  ad  mala  impellere  nequit; 
perinde  ac  ignis  ncquit  humectare,  aut  frigefa- 
cere  ;  sol  nequit  obscurarc  :  humiliias  nequit 
superbirc;  bonitas,  vel  benelicenlia  nequilma- 
lefaeere,  sed  tantumbenefacere  :  hocenim  pro- 
prium  est  bonitali  et  Deo.  Itaque  Deus  dicitur 
intenlator  malorum,  quia  nulla  mala  teniat,  id 
est,  experiturel  senlil,  vel  inse,  vel  in  aliis.quia 
nullammali  habet  nXftuj  id  esltentationem  ,  ex- 
ploralioniin,  expei  ■icntiam ,  scd  est  kniftoaxofAA 
est  maliexperientiacarens,maliexpers, malitue 
ignarus,  simplex,  rectus,  honus;  ac  proindc 
banc  mali  expcricntiam  in  aliis  non  facit ,  nec 
cos  tenlal  ad  malum. 

Ipse  autem  nkminem  tentat.  ]  Pro  autem  Hugo , 
Dionys.  et  Cajel.  legunl  cnim :  utrumque  enim 
signilicat  Grfficum  /«<  ut  tradunt  lexica  Graeca. 
Verum  aliipassim  Grc-eciet  Lalini  legunt  autem  : 
quod  cst  asseverantis  et  confirmantis  priorcm 
sententiam.  q.  d.  Deus  intentator  malorum  est ; 
ipse,  inquam  cum  sitoptimus,  neminem  tentat : 
vel  atque  adeo  (  boc  enim  quoque  significat  v.v.i 
ut  patet  ex  Lexicis :  ipse neMinm*  tentat,  juxia 
illud  Eccl.  15.  12.  ISon  dicas  :  IUe  (  Deus)  me  im- 
planavit,  (idest,  fecit  errare  :  hoc  enim  est*>a- 
wh  )  JSon  enim  necessarii  sunt  ei  liomincs  impii : 
omne execramentum  erroris  odit  Dominus.  Haba- 
cuc.  1.  Mundi  sunt  oculi  lui  ne  videant  malum. 
Psalm.  1<V».  13.  Fidelis  Dominus  in  omnibus  ver- 
bissuis,  et  sanctus  inomnibusopcribus  suis.  Causa 
est  quod  Deus  per  essenliam  sit  bonus,  ipsaque 
bonitas,  cui  repugnat  omne  malum  ,  omnisque 
malitia.  Bonum  enim  idem  est  quod  perfeclum; 
et  bonitas  rei,  ejus  est  perfectio. 

Porro  in  Deo  triplex,  est  bonilas.  Primo,  na- 
luralis  ;  Secundo,  moralis,  puta  virtus  et  sanc- 
tilas;  Terlio,  bonilas  beneficenlia?,  ut  suum 
honum  aliis  communicet.  Bonilas  naturalis  in 
Deo,  ut  recte  docet  noster  Lessius  lib.  7.  de  At- 
tiibutis  Dei  cap.  1.  est  excellenlia  naturce  di- 
vinae  per  quam  habet  perfectionem  omnem  in 
toto  genere  entis,  ideoque  infinilam  et  immen- 
sam,  cum  ereaiurte  perfeclionem  accipiant  a 
Deo  liinitatain  ad  c<-rtani  speciem.  v.  g.  ange- 
lus  perfeclus  etin  specie  crealurarum  spiriltta 


lium  ,  leo  in  specie  brutorum,  homo  in  specic 
animalium  ralionalium  :  Deus  vero  omnitim 
specicnun  <i  gencruin  bonitatem  et  peifeclio- 
nem  conlinet  perfeclissiine  ,  vel  formaliler,  vel 
eminenter;  unde  baec  bonitas  Dei  compleclitur 
sanctitalcm  cl  benignilatem  ,  aliaque  divina  al- 
tributa,  qtiatenus  ad  divinae  nalnrae  perfcclio- 
nemspeclant.  Gogila  infiniiam  lucem,  infinitam 
sapieniiani  ,  infinilam  piilcbriludinem ,  inlini- 
tam  dulcedinem  ,  infiniluin  saudium,  infinitas 
opes,  infinitam  gloriain,  inlinilam  maj<-slalem, 
infinilam  puriiaicni,  infinitum  amorem ,  infini- 
lam  sanclilalem  :  b.vc  omnia  conlinet  bonilas 
divina  ,  tanquani  infiniluin  bonorum  omnium 
pelagus,  a  quo  omnia  honum,  quod  habent,  par- 
ticipant. 

I'bi  \oi.i  Primo,  Deum  omnimodam  hanc  bo- 
nilatem  balxM-e  modo  eminentissimo ,  nimiiiim 
non  acccssoiiam ,  pcr  mullas  ct  diversas  for- 
mas  ,  vcl  qualitales  ;  siil  inlimam  el  csscniialeni 
p<i-  iinam  simplicissimain  ct  cminentissimant 


m  COMMENTARIA  IN  EMST 

formam,  aempc  p,cr  essentiam  suam.  Qucclrea 
Deus  siiic  quantitate  magnusest,  sine  qualitatc 
bonus,  sine  aumeroiuGnitus,  sine  figura  formo- 
sus,  sine  tempore  aelernus  ,  sine  loco  immen- 
sus,  sine  extensione  diffusus,  sinemuUipHeitale 
perieclus,  sine  silu  allissimus,  sine  habitu  sanc- 
tissimus.  Inipsoergo  est  omnis  amoris  illicium, 
omuis  desideriiconsummatio,  omnis  sanctiiatis 
npex,  omnis  motionis  lerminus,  omnis  appeti- 
tus  saticlas. 

Secundo,  ab  bac  Dci  bonitate  omnes  angeli , 
bomines  et  crcaturae  suam  omnes  bonitalem 
cmendicant  et  iiauriunt ,  Deus  enim,  inquit 
sanctus  Dionysius  de  Divinis  nominibus  c.  13. 
est  07repTe)»!j ,  id  est,  super  perfectus  :  quia  scilicet 
ita  plenus  et  superplenus  est  omnibus  bonis,  ut 
velut  fons  inexbaustus  exbuberet  et  redundet 
perpetua  et  incessabili  largitione  donorum  in 
omnes  rescreatas.  Exuberans,  aitS.  Dionys.  una 
incessabili,et  eadem,  et  superplena,  et  imminuabili 
largitione  ,  per  quam  omnia  perfecta  perftcit ,  et 
unumquodque  congrua  sibi  perfectione  adimplet. 
Et  paulo  ante  :  Vertingens  ad  omnia  pariter,  et 
superomnia  indefeclibilibus  largilionibus,  et  nun- 
quam  ftniendis  operalionibus.  Unde  patet  Deum 
dici  bonum  et  perfectum,  quia  esl  auctoromnis 
perfectionis  naturalis  et  supernaturalis  in  rebus 
omnibus,  a  summis  et  ipsi  vicinissimis  usque 
ad  extremas,  a  prima  substanlia  separatausque 
ad  infimam  materiam,  et  ipsius  radium  pertin- 
gere  ad  omnia,  idque  non  semel  tantum,  sed  as- 
siduc  et  indesinentcr. 

Tu  ergo  6  Domine,  es  ipsa  boni  plenitudo  ct 
universitas,  acconsequenter  omnis  maliexpers. 
Si  enim  vel  minimum  mali  haberes  aut  faceres, 
a  bono  deficeres,  imperfectus  esses,imo  malus, 
quod  horrendum  est  cogitare.  Tu  enim  es  om- 
nis  ,  et  solius  boni  fontalis  origo,  cuiomnia  bo- 
uum  quod  habent ,  acceptum  ferre  debent.  A  te 
omnia  lucitla  suam  trahunt  lucem,  omnia  sa- 
pientia  suam  sapientiam ,  omnia  sancta  suam 
sanctitatem  ,  omnia  pulchra  suam  pulchritudi- 
nem,  omnia  perfecta  suam  perfectionem.  Tu 
enim  omnis  perfectionis  non  tantum  es  causa 
efficiens,  sed  et  exemplar,  ac  mensura,  ut  lan- 
tum  quilibet  angelus  vel  homo  perfectus  sit, 
quantum  suam  mensuram  ,  puta  tuam  perfec- 
tionem  eminus  refert  et  imitatur.  Tua  enim 
sanctitas,  sanctaque  volunlasestregula  omnis 
rectitudinis ,  virtutis  et  sanctitatis.  Tu  omnis 
boni  auctor,  forma,  fmis  et  conservator,  om- 
nem  terminans  infinitalem,  omnem  transiliens 
finem,  omnemdefiniensmensuram,  omnem  fin- 
gens  speciem,  omnem  perficiens  perfeclionem , 
omnem  sanctificans  sanctitatem.  Trahe  nos  post 
te ,  ut  curramus  in  odorem  unguentorum  tuo- 
rum.  Vilescant  nobis  omnes  opes,  omnes  hono- 
res,  omnes  deliciae,  utpotevanae  et  fallaces,  quae 
speciem  habent  boni ,  sed  veritatem  mali ,  ad 
quasnos  allicit  spurca  caro,  daemon  et  mundus  : 
quia  tu  es  honor,  opes,  deliciae,  dulcedo,  bea- 
titudo  noslra,  bonum  omne,  mali  omnis  expers. 
Junge  ergo  nos  tibi  vinculo  amoris  insolubili , 
astringe  nexu  charitatis  aeterno.  Ouid  enim  mihi 
in  cceto,  et  a  te  quid  volui  super  terram?  Deus 
cordis  mei,  et  pars  mea  Deus  in  ctternum. 

Viderunt  idipsum  lumine  naturae  Gentiles, 
qui  Deum  optim.  Maxim.  cognominarunt,  de 
quo  Cicero  lib.  2.  de  Natura  deorum  :  Jupiter , 
ait,  id  est,  juvans  pater  ,  quem  conversis  casibus 
appetlamtts  djuvando  Jovem,  d  Poelis  pater  Deum- 


S.  JXCOBT.  Cap.  1. 

qtie  hominumque  dicitur;  c'i  majoribas  autcm  nos- 
tris,  Opthnusmaximus ,  et  quidem  ante  optimtts , 
idcsl  bcncficentissimus,qaammaximus  :  quiama- 
jus  est ,  cerleque  gratius  prodesse  omnibus  ,  quam 
opcs  magnas  habere. 

Pari  modo  Socrates  dicebat  Deum  csse  opti- 
mum  et  felicissimum  :  ad  ejus  similitudincni 
quo  quisque  proprius  accederet,  hoc  et  mclio- 
rem  esse  et  beatiorem.  Socratem  secutus  est 
Platodiscipulus,  qui  Deum  bonorum  dumtaxat 
causamesse  asseverat :  malorum  ergo  causam 
alibi  quaerendam,  nec  permittendum  esse  in  ci- 
vitate  bonis  lcgibus  institula,  utqtiis  doceat  aut 
dicat,  Deum  esse  auctorem  malorum.  Ita  ipse 
lib.  2.  de  Republ.  Plutarch.  libro  de  Stoicis  con- 
trarietat.  exagitat  illud  Chrysippi  dictum  :  Deus 
operatur  bella  et  malilias  ,  liomines  incitando  et 
pervertendo.  Hinc  illa  impii  apud  inferos  excru- 
ciati  vox  ^Eneid.  6. 


Discite justitiam  moiiili,  et  non  lemnereDiYOs. 

Pltira  vide  apudTheodor.  ].  6.  deGraecan.  affecl. 
etEuseb.  lib.  6.  Praeparat.  Evang.  c.  7.  ubi  inler 
caeteros  adducil  Homerum,  apud  quem  Jupiter 
conquenuir,  quodhomines  diis  impingant  cau- 
sam  malorum.  Etjuste,  nam,  ut  recte  aitS.  Ful- 
gcntius  lib.  1.  ad  Monimum  :  Deus  non  est  auctor 
eorum  quorum  est  ultor.  Est  autem  ultor  malo- 
rum,  ergo  eorumdem  nequit  esse  auctor.  Quin 
et  ipse  Calvinus  lib.  1.  Instit.  c.  17.  §.  5.  Sicut, 
ait,  fa'tor  cadaveris  d  sole  putrefacti  et  reserati, 
radiis  solis  excilalur ,  tamen  eos  non  coinquinat , 
nec  ipsi  fcetcnt  t  sic  et  mala  Iwminum  opera  d  Deo 
sunt,  tamen  ipse  peccatorumsordibus  non  focdatur. 
Ubi  expresse  fatetur  Deum  non  peccare,  aucto- 
rem  tamen  esse  operis  peccali  :  quae  duo  sunt 
«cru?aTa.  Alia  enim  est  ratio  solis,  utpote  agentis 
naturalis;  alia  auctoris  peccali ,  qui  est  agens 
liber;  ac  proinde  manifeste  peccat,  et  peccato 
suo  sordidatur  sordemorali. 

Neminemtentat,  ]  proprie,  ut  alliciat  ad  pec- 
catum  :  sic  enim  tentat  dsemon.  Deus  veroten- 
tat  justos,  ut  Abrahamum,  Davidem,  Jobum,etc. 
ut  eorum  virtutem  orbi  demonstret,  perficiat  ac 
coronet,  uti  dixi  Gen.  22.  1.  Hoc  est  quod  ait 
S.  August.  1.  2.  de  Consensu  Evang.  c.  30.  Alia 
significatione  intelligitur  tentatio  ,  de  qua  dictum 
est :  Deus  neminem  lentat ;  et  alia,  de  qua  dictum 
est  :  Tentat  vos  Dominus  Deus  vester,  ut  sciat  si 
ditigitis  eum.  Deut.  13.  Illa  seductionis  est ,  kcec 
probationis.  Sic  pater  tentat  filium,  herus  ser- 
vum,  vir  uxorem,  magister  discipulum,  ut  ejus 
ingenium,  et  studium,  et  affectum  partim  explo- 
rat,  partim  acuat  et  accendat. 

\U.  Unusquisque  vero  tentatur  a  concupiscen- 
tia  sua  abstractus  et  illectus.  ]  Pro  illectus 
groece  est  leiea^ewas ,  id  est ,  inescatus  ,  esca 
captus,  illecebris  delinitus  et  deceplus;  sicut 
pisceset  aves  capiuntur  esca,  et  sicut  Esau  il- 
lectus  esca  lentis  vindidit  primogenita  sua  Gen- 
nes.  25.  30.  atque  sicut  Eva  et  Adam  illecti  pul- 
chritudine  pomi ,  illud  contra  mandatum  Dei 
comederunt,  ideoque  mortem  incurrerunt. 
Porro  una  concupiscentia  superata,  succeditet 
tentat  nos  alia,  ut  semper  contra  eam  vigilare  et 
dimicare  debeamus.  Vere  S.  Cyprian.  serm.  de 
Opere  et  eleemos.  Obsessa  mens  hominis ,  ait ,  et 
undique  Zabuli  infestatione  valtata,  vix  occurrit 
singutis,  vix  rcsistit.  Si  avaritia  prostrata  est , 


COMMENTARIA  IN  EPIST 

cxurgit  libido.  Praeclare  S.  Gregorius  Sazianz.  in 
Tctrastichis ; 

Quid  culpam  in  liostem  scrnper  ipsi  verlirnus , 
Giui  nostra  prxetent  robur  i]>si  crimina? 
Te  criminare  prorsus,  aulcerte  niagis. 
Iguis  tuus  nam  ;  (lamma  vcro  damionis. 

Nota.  Tentat  nos  concupiscenlia.  Primo,  sicut 
Eva  tenlavit  Adamum,  eumque  a  lege  Dei  abs- 
traxit,  etillexil  adcomedendnm  pomuni  velitum. 
Concupiscentia enim  est  quaai  Eva,  quam  intci- 
nam,  inlimeque  nobis  colKcrcntcm  in  carne  et 
anima  gerinaus.  Unde  sicut  diabolus  per  Evam 
decepiteladpeccatum  illexit  Adamum;  ita  idem 
per  concupiscentiam  decipit  et  illicit  nos,  uii 
ait  S.  Aug.  in  Psal.  hS. 

Secundo,  sicnt  febris  tenlat  febri  restuantem  , 
abstrabilque  et  illicit  ad  bibcndam  aquamsibi 
noxiam,  et  subinde  letbiferam.  Concupiscentia 
enimest  quasi  febris,  etcalor  innaturalis  aestu- 
que  animae.  Nam,  ut  ait  S.  Ambros.  lib.  h.  in  Lu- 
cam  C  h.  Varii  criminum  febribus  caro  nostra 
languet,  et  diversarum  cupiditalum  immodicis  a?s- 
tuat  ardoribus.  Nec  minorcm  febrem  amoris  esse 
dixcrim,  quamcaloris.  Itaque  illa  animum,  ha?c 
corpus  inflammat.  Febris  enim  nostra  avaritiaest, 
febris  nostra  libido  esl,  eo  quod  ignilai  sint  cupidi- 
tates.  Fcbris  noslra  ambilio  est ,  febris  noslra  ira- 
cundia  est.  Quw  licctcorporis  vitia  sunt,  ignem  ta- 
men  ossibus  implicant,  mcntem,  animum,  sensum- 
que  perlcntant. 

Tertio,  sicut  vulpes  colligata  cani,  eum  tentat, 
secumque  abstrabit  et  illicit  ad  invadendam  et 
dcvorandam  gallinam  occurrenlem.  Concupis- 
centia  enim  est  quasi  vulpes,  quac  rationem  et 
voluntalem  bominis  specie  boni  delectabilis  il- 
licit  et  decipit ,  ut  a  bono  bonesto  eam  abstra- 
bat,  ad  volcndumet  amandum  bonumconcupis- 
cibile  et  illicitum. 

Quarto,  sicut  lena  virum  tentat,  abstrabitque 
ab  uxore  ad  fornicandum  secum  ;  sic  et  concu- 
piscentia  animam  a  Deo  sponso  suo  abstrabit, 
utcumbonis  creatis  delicielur.  Concupiscentia 
crgo  est  lcnavitiorum,  ait  S.  Ambros.  loco  jam 
citato  :  similis  enim  est  mulieri  lenocinanti, 
quam  graphice  describit  Sapiens  Proverb.  7.  6. 
ctc.  9.  13.  Unde  in  Viiis  Patrum  lib.  5.  cap.  de 
fornicalione  numer.  23.  legimus,  carnalem  con- 
cupiscentiam  cuidam  apparuisse  in  specie 
mulieris  iEthiopissoe  ,  adeo  turpis  et  fcctidai, 
utejus  foetorem  ferre  non  posset. 

Quinto,  concupiscentia  est  ut  scabies  et  pru- 
rigo,  quam  si  scabas,  litillationem,  sedmoxdo- 
lorem  senties.  Unde  emblema 

Foodarc  frictis  unguibus  cutem  cave  : 

Pro  melle  mox  rcponet  urens  tibi  piper, 

Assiduuscst  pruriginiicomes  dolor. 

Cupido   eamdcm   dulcamarus    (  yiy/.unixpoj  )    vim 

tenet , 
Pro  mellc  felleum  propinanspoculum. 

y.  g.  indulsisti  gulac  et  te  inebriasti,  mox  senties 
m  corpore  dolores  capitis ,  stomachi,  nervo- 
rum ,  etc. ;  in  anima  vero  vermem  conscientiae, 
Dci  offensam,  reatum  gehennae,  ipsamque  ge- 
bennam. 

Nota  Primo,  Concupiscentia  estcausa  intrin- 
*eca  tentationis  et  peccati  :  extrinsecae  vero 
sunt  daemon  et  mundus,  puta  pravi  socii,  cog- 
nati,  amici,  etc.  Sed  hae  extrinsecae  tentant  per 
mtrinsecam,  suscitandonimirum  concupisceu- 


S.  JACORI.  Cap.  I.  (Uij 

liam  i)ropositione  boni  delectabilis ,  ut  ill.i 
ad  illud  voluntatem  secum  abripiat.  Unde  a 
S.  Epbrem  tom.  2.  Paraenesi  50.  Concupiscentitt 
vocalur  germen  diaboli,  vulnus  unimce ,  percussio 
cordis,  arbor  malitia ,  vipera.  Eadem  i\  Gersone 
tractat.  2.  de  coguit.  peccati,  consid.  25.  vocatur 
nuncius  diaboli  a  nobis  consensum  requirentis. 
Nam  sine  concupisccnlia  nuncius  hic  imbecillis 
est  elinvalidus;  sicut  fruslra  quis  folle  flatum 
in  lisnis  suscitat  nisi  subsitignis  ,  qui  hoc  ilalti 
excitatus  ligna  accendat ,  ait  Thomas  Angli- 
cus. 

Porro  peccatum  varias  habct  causas  nobis  in- 
trinsecas,  nimiium  voluntatem  ,  intellectum  , 
passionem  ,  imaginalionem  ,  habilum  pravuni  , 
ignorantiam  ,  et  actum  alterius   peccati.  Primo 
enim  voluntas  cst  causa  immcdiate  eliciens  ac 
tumpeccaii,eumqueinsesuscipiens.Secundoin- 
lcllectus  estcausapcccati  lanquam  proponens, 
seu  consulens  voluntati,  ut  amplectalur  bonuni 
sensibile  relicto  honesto,  atque  tanquam  non 
considerans  regulam  lcgis  divinae,  quce  hoc  bo- 
numamari  vetat.  Terlio ,  imaginatio  el  passio 
est  causa  ejusdem  tanquam  repraesentans  viva- 
citer  voluntati  pulchritudinem  boni  sensibilis. 
Quarto,  habitus  pravus  est  causa  ,  tanquam  im- 
mediale  inclinansin  actum  peccali.  Quinto,  ig- 
norantiacstcausa,  ut  occultans  malitiam  pcc- 
cati.  Sexto,  actus  alteriuspeccati  quadrupliciter 
cslcausapeccati.  Primo,  auferendo  gratiam,  pcr 
quam  homo  pcccato  resistebat.  Secundo,  incli- 
nando  ad  similcs  actus.  Terlio,  praebendo  mate- 
riam  altcri  peccalo  :  sicgulaest  causa  libidinis, 
superbia  rixarum,  avarilia  furtorum.   Quarto, 
tanquam  finis ,  ut  cum  quis  ex  intentione  unius 
peccati  eligit  aliud  peccatum,    tanquam  me- 
dium,  sic  ambitio  est  causa  simonise ,  et  comes- 
satio  est  causa  furtorum.   Septimo  ,  propria  ct 
potentissima  causa  tentationis  et  consequenter 
peccati,  est  concupiscentia.  Haecenim  movet  et 
sollicilat  voluntatem  ,  intelleclum,  imaginatio- 
nerti,  adsecum  consentiendum  peccalo  :eadem 
parit  passionem,  habitum  pravum,  inconsidera- 
tionem.et  ignoranliam,  eaque  malitiam  peccati 
tegitetvelat.  Quocirca  jure  concupiscentia  vo- 
catur  fomes,  origo,  seminarium  peccali ,  et  ii 


Paulo  Rom.  7.  23.  lex  membrorum  repugnans 
legi  mentis. 

Nota  Secundo,  concupiscentiam  non  essc  pra- 
vam  aliquam  substanliam  productam  a  diabolo, 
quae  pravos  appetitus  sensitivi  motus  scilicet,  et 
quasi  cxbalet,  uti  lacus  exhalat  putidos  vapores; 
sicuti  opinattts  est  Illyricus,  sed  stolide.  Nulla 
enim  substantia  potest  esse  per  se  mala,  nec 
produci  h  diabolo  ,  nec  esse  peccatum;  pecca- 
tum  enim  est  accidens,  puta  actus  liber  volun- 
tatis.  Eadcm  fuit  hreresis  Manichaeorum ,  qui 
teste  S.  Aug.  lib.  de  iheres.  censebant  in  ho- 
mine  duas  esse  animas ,  unam  bonam  a  bono 
Deo ,  alteram  malam  productam  a  diabolo, 
bancque  esse  concupiscentlam ,  fontem  omnis 
mali  in  homine.  Huc  spcctat  vesanus  error  Pa- 
ternianorum  ct  Vcnuslianorum  harrcticorum  , 
qui  ut  ait  S.  August.  lib.  5.  contra  Julian.  c.  5. 
Dicunt  d  lumbis  usque  ad  pedes  diabolum  fecisse 
corpus  hominis  ,  superiores  vcro  partes  Deum  ,  ve- 
lut  supra  basin  aliqttam  coltocasse:  adduntque  ni- 
hil  ab  hominis  studio  requiri ,  qttam  ul  anima , 
quam  in  stomacho  ct  capite  habilare  dicttnt , 
munda  scrvetur.  Pttbcm  vcro  si  omnium  flagilio- 
rumsordibus  oblinalur ,  aiunt  adsuivn  non  pcrti- 


hk6  COMMKNTAMA  IN  KPIS 

nere  curam.  Ita  scmpcr ,  ut  ipsi  libidini  turpiter 
servianl ,  titulum  ei  propria  potestatis  affigunt. 
Rursum  coricupiscentia  oon  est  ipsum  pecca- 
imn  originalc  :  eoenim  per  baptismum  condo- 
uato  ct  abolito ,  ipsa  lamen  in  homine  justo  re- 
manet  .  uti  palet  quotidiana  experienlia.  Deni- 
que  conoupiscentia  non  est  prava  qualitas 
progenita  a  peccato  originali,  qu;e  sit  velutfor- 
nax  perpetuo  scintillas  peccatorum  cxhalans, 
nti  vnltCalvinus  lib.  2.  lnslit.  c.  1.  C>8.  9. 10.11. 
et  favet  Magister  sentent  in  2.  dist.  31.  §.  2.  et3. 
ubi  ail  peccatum  originale  esse  morbidam 
quamdam  qualitatem  in  anima  exisientem.  quoc 
perpetiio  prava  desideria  excitet.  Addit  Gregor. 
Arimin.  In  2.  dist.  30.  q.  1.  qualitatem  hanc  m 
anima  oriri  cxalia  quadam  morbida  qualiiate, 
quae  sit  in  seinine  paventum.  Semen  cnim  per 
hanc  qualitalein  inflcere  corpus,  et  corpus  in- 
iicerc  animam  :  porro  semen  infectum  esse 
ex  flalu  serpcnlis.  Verum  hzec  frivola  sunt,  ac 
verae  Philosophiae  et  Theologioe  repugnantia. 
Unde 

Nota  Tertio,  Concupiscenlia  in  re  non  est 
aliud,  quam  ipse  appetitus  sensitivus,  ejusque 
naturalis  inclinalio  adbona  sensibilia,  quoe  con- 
traria  suntrationi  etlegi  Dei,  ideoque  illicita  el 
velita,  qualenus  appetitus  hic  ob  peccalum  ori- 
ginale  privatus  est  justilia  originali.  Nam  si 
homo  fuisset  conditus  in  statu  puroe  nalurae, 
talis  fuisset  qualis  modo  est ,  similcsque  appeti- 
tus  motus  habuisset  quales  jam  habet;  sed  illi 
motus  lunc  nonvocati  fuissent  concupiscenli;e, 
eo  quod  nalurales  ei  fjiissent,  necpoena  peccati : 
jam  aulem  vocantur  concupiscentioe,  quia  sunt 
pocna  peceati  originalis.  Deus  enim  noluit  ho- 
mincm  condere  in  siatu  puroe  naturae,  ne  im- 
perfeclus  esset  et  miser  :  sed  condidit  eum  »n 
siatu  nattme  integrae,  ninhrum  addendo  illi 
gratiam  et  justiliam  originalem,  quoe  omnes 
molus  appelilus  compescebat  et  subdebat  rectoe 
rationi ,  ita  ut  eam  pr.evcnire,  illique  reluclari 
nonpossenl.  Verum  peccante  AdamoDeus  hanc 
gratiam  et  justitiam  originalem  illi,  ornnibus- 
quc  posteris  in  poenam  peccali  sustulit,  ideoque 
eum  quoad  appetitus  et  potentias  reliquit  sibi 
in  statu  purce  naturee  :  quo  fit  ut  appetitus  sen- 
sibilis  feralurinbonascnsibiliaproeterrationem, 
et  rationis  voluntalisque  dictamen,  ac  utram- 
que  secum  ad  sua  bona  abripiat  :  itaque  caro 
concupiscitadversus  spiritum.  Ergo  nunc  voca- 
tur  coneupiscenlia ,  quia  orta  cst  ex  peccato 
originali.  Quare  concupiscentia  non  est  aliud, 
quam  ipsa  naturalis  inclinatio  appetilus,  quate- 
nus  per  absentiam  justiti;e  originalis  proxime 
disposJta  est,  ut  feralur  proeter,  vel  contra  or- 
dinem  rationis  in  sua  objecta  delectabilia  :  unde 
dicit  habitudineni  ad  peccalum,  quasi  ad  cau- 
sam  suam. 

Qua  de  causa  S.  Augustinus  concupiscentiam 
vocal  morbidum  alTeciuni,  et  affeclionalem  qua- 
litalem  :  quia  ipsa  inclinatio  appctitus  est  qua- 
lilas  quocdom  carens  debitoordine,  exprivatione 
Uislitiae  originalis,  non  lamen  quasisemini  per- 
inista  liansftindaliir,  uti  diccbat  Arimin.  Unde 
lib.  G.  Contra  Julian.  cap.  7.  dicit  concupiscen- 
tiam  esse  sicut  malam  valetudinem  :  atqui  mala 
\aletudo  humoribus  nihil  addit,  nisi  privatio- 
nein  debitoe  eommensurationis.  Quod  autem 
S.  Augustin.  non  voluerit  concupiscentiam  esse 
aliquam  qualitatem  positivarn  superadditam  po- 
tentiis  cnim;e  ,  vidcljcct  appetitui  inferiori  et 


T.  S.  JACOBI.   Cap.    I. 

voluntati ,  scd  ipsam  inclinationem  naturolem 
carentem  ordine  rationis,  quem  velut  in  habilu 
efflciebatjustitia  origioalis,  patel  ex  variis  ejus 
loeis ,  quibus  non  aliatn  reddit  causam  concu- 
|)isccntice,  quam  absentiam  justili;u  originalis, 
ut  I.  1.  tle  Peccato  mort.  cap.  16.  1.  /i.  contraju- 
lian.  c.  ult.  lib.  13.  dcCivit.  c.  13.  lilem  patet  ex 
eo,  quod  S.  August.  lib.  h.  contra  lulian.  c.  5.  ct 
lib.  2.  de  Peccato  orig.  c.  /i0.  ct  alibi  doccat  id 
quod  in  homine  est  vitium,  in  belluis  esse  natu- 
ram,  ct  Ioquitur  de  concupiscenlia.  Atqui  con- 
cupiscentia  inbelluis  non  est  aliquid  distinctum 
superadditum  appetitui  naturali  :  crgo  nec  in 
homine.  Ralio  csl,  quia  appelilus  sensitivus  na- 
lura  sua  pronus  est  ad  ea,  quce  sunt  delectabilia 
carni  :  movetur  enim  ex  apprehensione  rei  dc- 
Icctabilis.  Unde  non  requirilur  aliqua  qualitas 
superaddila  qurceum  ad  hoc  inclinet,  sed  solum 
requirilur  absentia  justitioe  originalis,  quae  eum 
reiinebat,  rectum  faciebat,  et  ralioni  velut  in 
actu  primo  conformem.  Ergoipsa  inclinatio  ap- 
petitus  privata  ordine  illo,  et  conformitate  ad 
rationem  rectam,  quam  conformitatem  in  ipsa 
efficiebat  justitia  originalis  ,  dicftur  qualitas 
morbida,  labes,  languor,  etc.  ita  Medina  1.  2. 
q.  82.  a.  1.  et3.  et  fuse  Bellarm.  lib.  5.  de  amis- 
sione  gratioe.  c.  15.  Ilinc 

Quarto  sequitur,  concupiscentiam  non  esse  ii 
Deo^  ulpote  qui  naturam  integram  et  perfectam 
condidit;  sed  a  peccato  et  diabolo,  qui  peccati 
fuit  auctor.  Hoc  est  quod  docet  hic  S.  Jacobus, 
nimirum  tentationem  peccati  non  esse  a  Deo, 
sed  a  concupiscenlia.  Et  hoc  est  quod  ait  Chris- 
tus  parabola  bominisincidentisin  lalrones,  quod 
ab  iis  vulncratus  sit  el  spoliatus  Luc.  10.  38. 
Nam,  ut  ait  ibidem  Glossa  :  Adam  peccans  spo- 
liatus  est  donis  grataitis ,  ct  vulneratus  in  natu- 
ralibus.  Dum  enim  privatus  esl  juslilia  originali, 
necessario  vulnus  accepit  in  natura,  utpote 
quam  integrabat  justitia  originalis.  Deus  enim 
piiniitus  potentias  hominis  condidit  jnclinatas 
ad  suum  objectum,  ac  consequenter  appetitum 
sensitivum  ad  appetendum  objecla  sensibilia, 
quasi  objecla  sibi  proporlionata  ct  commoda  ; 
alqueinsuperaddidilgraliam,  quresubordinaret 
illum  coeterasque  potentias  rect;e  rationi  :  qua 
per  peccatum  spoliaius  homo  relapsus  est  in 
suam  ataxiam  et  concupiscentiam. 

Quinlo,  concupiscentia  non  tantum  est  in  ap- 
petitu  sensitivo,  licet  in  eomagis  appareat,  sed 
et  in  intelleclu  ac  vohmtate  qualenus  in  bona 
sensibilia  et  naturoe  commoda  ferunlur  et  pro- 
pendent,  quae  bono  honesto  et  rectoe  rationi  re- 
pugnanl.  Itaque  intellectus  et  voluntas  in  ho- 
mine  virtualiter  est  quasi  duplex.  Est  enim  in  ea 
pars  superior,  quae  honestum,  Deum  et  ccelum 
intuetur;  et  pars  inferior  ,  quoe  bona  terrena  et 
caduca  spectat.  Concupiscentia  ergo  iniellectus 
est  curiositas,  vanitas,  inllans  superbia.  Concu- 
piscentia  voluntatis  est  cupiditas  honoris,  glo- 
riae,opum,  dcliciarum.  Quocirca  voluntas  hic 
secum  luciatur  etpugnat,  dum,  ut  ait  Apostojus; 
caro  concupiscit  adversus  spiritum  et  spiritus 
adversus  carnem.  Hanc  duplicem  volunlatemin 
se  scnsit  et  expressit  Chiistus  orans  in  horto  : 
Pater  si  vis,  transfer  calicem  istum  a  me  :  verum- 
tamen  non  mea  volunlas,  sed  taa  fiat,  Lucre  22, 
Zi2.  Pars  enim  inferior  voluntatis  Christi  appele- 
batvilam,  horrebat  mortem  a  Patre  decretam  : 
pars  vero  superior  ejusdem  plane  erat  confor- 
mis  voluntati  ct  decrelo  Palris,  appeiens  et  am- 


COMMENTAIUA  IN  EP 

biens  moricm  :  undc  sccundum  eam  Christus 
cst  exauditus,  eademque  noluil  exaudiri  de- 
siderium  et  appelitum  partis  inferioris  mortem 

deprccantis,  utdocleannotavitS.  Alhanas.  tract. 
de  Crucc  el  passionc. 

Ex  dictis  patet,  concupisccntiam  essc  vim  ap- 
petendi  innnoderatam  lum  in  voluniale  ,  tum 
niogis  in  appclitu  scnsilivo.  Homo  cnim  est, 
quasi  composilum  confiatuin  ex  angelo  et  bestia, 
ct  quasi  utriusque  parlicipium,  imo  nexus  et 
unio.  Anima  enim  raiionalis  estinfima  in  genere 
creaturarum  spiritualium,  ideoque  animae  sen- 
sitivae  animalium  vicinissima,  in  eamque  quasi 
dcgencrat  :  jungit  cnim  in  se  ralionem  ,  quam 
habent  augeli,  et  scnsum.  quem  habent  bestiae; 
sed  ita  ut  magis  propcndeal  in  sensum,  quam  in 
rationem  :  unde  plus  liabel  bcstice,  quam  angcli. 
Quocirca  prudenler  monet  S.  Bern.  serm.  5.  de 
ascens.  Ordinanus ,  ait,  el  cuslodiamus  in  nobis 
statum  utriusque  subslantia ,  ne  animam  nobilio- 
rem  utiquc  kominis portioncm,  Tertaroparsdevol- 
vat  inferior,  sed  sccum  polius  ccclo  sanctificatum 
corpus  acquirat.  Nam  utaitClemens  Alex.  lib.  h. 
Strom.  homo  videtur  compositus  cx  Centauro 
(adeoque  cssc  Centaurus)  scilicet  ex  rationis 
participc  ct  rationis  experte ,  anima  sciticet  cx 
corporc :  corpus  lcndit  ad  tcrram,  anima  ad  Deum 
extollitur.  Poetae  enim  finxerunt  Centauros  esse 
conllatos  ex  liomine  ct  cquo ,  vcl  tauro ,  ut 
eques  cum  cquo  essct  Centaurus,  uti  dixi 
Isaiae  3!\.  1/j. 

17.     DeiNDE    CONCUIUSCENTIA    CUM    CONCEPERIT  , 

parit  peccatcm.  ]  Cassian.  collat.  5.  c  !\.  lcgit : 
Concupisccntia  cum  fuerit  concepta  ( seilicet  in  vo- 
luntate)  parii ' peccalum.  BedaetTbeologi  pnssim 
ex  boc  loco  distinguunt  tres  gradus  tentationis  , 
oimirum  suggestionem ,  delectationem,  etcon- 
Bensum  ;  suggestio  enim  est,  cun)  concupiscen- 
'ia  in  se  et  quasi  in  utero  suo  concipit,  et  exciiat 
liosce  pravos  concupiscentioc  motus.  Talis  est 
litillatio  guhc,  libidinis, ir« ,  supcrbiae,etc,  an- 
tequam  cos  ratio  advertat  :  unde  lii  motus  vo- 
cantur  primo  primi  et  indelibcrati ,  in  quibus 
proinde  nulluni  cst  peccatum,  sed  conccplus 
tantum  pcccati  materialis,  qui  parit  peccatum 
formalc  ,  puta  dclectalioncm  ,  qua  ralio  ct  vo- 
luntas  illecebris  concupiscentiae  ct  peccati  in- 
cipit  delectari  :  in  quo  si  hsereat  et  plene 
advertens  conscniiat,  crit  consensus  et  con- 
summatio  pcccaii. 

Dicit  crgo  S.  Jacohus;  Concupiscentia  cum 
bona  delectabilia,  quasi  malum  semen  per  ocu- 
los,  aures,  aut  phantasiam,  sive  a  dannone,  sive 
aliunde  suggcstum  haurit ,  ex  eo  concipit  pec- 
catum,  dum  scilicet  ex  libera  voluntate,  ceu 
patre,  conscnsum  aliquem,  v.  g.  semiplenum, 
ccu  prolcm,  ipsa  quasi  matcr  elicueritefforma- 
rit.  Unde  S.  Aug.  hom.  hl.  inter  50.  cap.  8.  ISoli, 
ait,  conscnlh-e  concupisccntia;  tucc.  JSon  est  unde 
<'oncipi(U,nisidete?  Consensisti?  quasi  concubuisti 
in  cordc  tuo.  Surrcxit  concupisccnlia?  ncga  te  illi : 
noiloam  sequl  :  concupiscentia  cum  concepcrit , 
parit  peccatum,  etc.  Ergone  abstraliaris  a  concu- 
piscentta  tua  :  nega  tc  itli  noli  eam  sequi ,  itlicila 
<:sl,  lascivaest,  lurpis  est ,  alienat  tc  a  Deo.  Mliil 
darc  consensionis  amplexum ,  nc  plangas  par- 
tton  :  quia  si  consenseris  ,  si  amplcxatus  fucris , 
concipis. 

Nota.  Conceptio  peccati  fitper  fortem  rei  con- 
cupito  imaginationem ,  quam  excitat  appetitus 
*ensilivus,  sivcconcupiscentia.  Hajc  enim  ima- 


IST.  S.  JACOBl.  Cap.    I.  ^; 

ginalio  rem  concupitam,  eiusque  pulclniludi- 
nem  ad  vivuin  ralioni  ct  voluntati  reprsesentat, 
cique  oslendil  quam  sit  suav  is  et  delcctabilis,  ac 
facil  eamdcni  ilerum  ilerumque  cogitari;  in»- 
pici,  aoimo  volvi  el  revolvi :  quce  cogilaliorium 
itcratioet  revolulio  parilrei  dclectationem,  non 
laiitnni  in  ipso  appelilu  seJisilivo,  scd  el  in  ra- 
lionali ,  pula  in  volunlate  :  eo  quod  ulerque  i:i 
eadcm  sit  anima  :  unde  ralio  ct  v  olunias  incipit 
iis  aflici,  sed  imperfecle,  quia  necdurn  plene 
advertit  hoc  es*e  grave  malum,  quod  Dcum  gra- 
vitcr  offcndat.  Icccat  crgo  venialiter  cx  inde  li- 
heralione  :  dciiulc  pcrgens  in  hac  rei  concupila: 
cogitationect  deleclatione,  plene  advertens  ejus 
maliliam,  vicla  deicctationc  cidat  manuseique 
consentit,  tuncque  est  peccatum  consummatum 
ct  morlale.  Conceptio  autem  haec  peccati,  ma- 
tcrialis  tanlum  est,  quamdiu  lueret  in  soht  ima- 
ginationc  ct  appetitu  scnsitivo  :  mox  vcro  ul  ad 
se  allicit  rationcmet  voluntatem  ,  est  couceplio 
peccati  formalis,  saltem  venialis. 

Quocirca  Joannes  Alba  Eleclorum  cap.  95. 
Concupiscenlia,inquit,  pcccatum  concipit,  cum 
illud  cogitat  :  conceptus  enim  phantasiaa  et 
mentis,  est  ipsa  ejus  cogitalio.  Nam  concupis- 
cenliaprimolenlatsuggerendohominiillccehias. 
Deinde  homo  sic  tentalus  concipit,  id  cst,  cogi- 
tatctversat  animo  id  ad  quod  invilalur  a  con- 
cupiscentia,  nunc  cogitans  illud  amplecti,  mmc 
cogitans  illud  rcfutare,  ilaque  sccum  luctalur 
et  aninio  lluclual,  pcccalque  semipleno  con- 
scnsu  ,  ac  landeni  victus  illccebrarum  appelitu 
dcliberate  cis  consenlit,  cl  |)leno  voluntalis  con- 
sensu  peccatum  consummat. 

Oui  ergo  vult  lcntationes  concupisceulice  vin- 
cere  ct  evadere,  imagiiuitionem  cohiheat ,  et  a 
honis  concupiscihilihus  violenler  avertat,  eam- 
que  rehus  bonis  sanctisquc  occupet,  ac  in  pri- 
mis  leclioniet  studio  S.  Scriplune,  Patrum,  vi- 
tarum  Sanctorum,  historiarum,  Theologhe , 
Philosophiee,  elc.  addicat.  Ama  scicnliam  Scrip- 
lurarum;  elvitia  carnis  non  amabis ,  ait  S.  Hicr. 
Quin  et  Seneca  senior,  qui  fuit  pater  Senecaj 
Philosophi,  praeceploris  Neronis  :  patris  enim 
cssc  hoc  opus,  patelex  titulo,  eldocclLipsius, 
in  Conlrov.  Sapiens  (Mcla  filius  meus)  hoc  unum, 
inquit,  concupiscit ,  nikit  concupiscere. 

Hinc  patet  Primo,  motus  concupiscentioe  qui 
rationem  pra2\eniunt,  ideoque  omnino  sunt  in- 
voluntarii,  nulla  esse  peccata.  Primo,  quiaS.  Ja- 
cobus  ponit  progressum  quo  a  tentationc  veni- 
tur  od  peccalum,nimirum  Primo,  ponitipsam 
illecebram  concupiscentioe  ante  omne  pecca- 
tum,  quas  estipsatentatio,  dum  dicit :  Unusquis- 
que  vero  tentatur  a  concupiscenliasua,  quam  pa- 
tet  non  esse  peccatum  :  quia  paulo  ante  dixit, 
eum  qui  suffcrt  tcntationem  essebealum,  id  csi. 
qui  eam  patilur  invitus,  quia  talis  tentatio  non 
est  fomes  peccati  sed  materia  meriti.  Deinde 
ponit  partum,videlicetpeccatum  aliquod,  verhi 
gratia,  veniale;  qualis  est  dilectatio  praeveniens 
plenam  deliberationem.  Tertio,  ponitmortem, 
seu  peccatum  mortale,  cum  videlicet  accedit 
plenus  consensus. 

Prieclare  S.  Augustin.  I.  5.  contra  Julianum  , 
Profecto,  ait,  in  lus  vcrbis  (Jacobi)  partus  d  pa- 
ricnle  disccrnitur.  Paricns  cnim  cst  concupiscen- 
tia,partus  peccatum  :  scdconcupisccntia  non  pa- 
rit,  nisi  concepcrit  :  non  concipit ,  iiisi  illcxcrit, 
id  cst  ad  malum  pcrpctrandum  obtinucrit  volun- 
taiis  asscnsum.  Idem  libro  1.  contra  duas  epist. 


fltfi 

Pelag. 


COMMENTAmA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.   I. 


cap.  10.  Xttlla  crgo  damnalio  cst  IU  qui 


sunt  in  Christo  Jesu  :  nori  enim  damnatur ,  nisi  qui 
concupiscenlia;  cat-nis  consentit. 

Secundo,  quia  isti  motus  non  sunt  in  nostra 
poteslate,  ut  eos  avertere  aut  evitare  possimns  : 
non  cnini  in  nostra  potestate  est,  quibus  visis 
langamur.  Pcccatum  autem  est  in  nostra  po- 
leslate,  puta  voluntarium,  acleo  ut,  si  non  sit 
voluntarium,  non  sii  peccatum,  uti  docetS.  Au- 
gust.  1. 1.  Retract.  c.  13.  etl.  22.  contraFaustum 
c.  27.  Unde  hi  motus  inveniuntur  eliam  in  jus- 
tilicatis  et  sanctis,  uti  docet  Apostolus  Rom.  7. 
io  quibus  nibil  est  damnalionis,  ut  idem  ait 
caputS.  1. 

Tertio,  quia  Pbilosophi  etTheologi,  ipsaque 
experientia  docet,  tales  actus non  esse  humanos , 
id  esl  liberos,  qui  a  ralione  advertenle  el  volun- 
tate  consentiente  procedant ;  sed  esse  actus  ima- 
ginationis  et  appetilus  sensitivi.  Unde  S.  Paulus, 
licet  sanclus,  sentienstamen  in  se  bosce  motus, 
aiebal  Rom.  7.  20.  Si  quod  nolo  illud  facio,  jam 
non  ego  operor  illud,  sed  quod  luibilal  in  me  pec- 
catum.  q.  d.  Si  concupisco  repugnante  volunta- 
te,  non  ego  censeor  boc  facere  :  nam  consentio 
legi  Dei :  sed  concupiscentia,  quoe  meam  ralio- 
nem  et  libertatem  antevertit.  Cum  ergo  hi  ac- 
tus  non  sintbumani,  homini  ad  culpam  et  poe- 
nam  imputari  nequeunt. 

Quarlo,  id  docet  Conc.  Trident.  sess.  5.  Ma- 
nere,  ait ,  in  baptizatis  concupiscentiam,  vel  fomi- 
tem,  haic  S.  Synodus  fatetur  et  sentit ;  qux  cum  ad 
agonem  relicta  sit ,  nocere  non  consentientibus , 
sed  viriliter  per  Christi  Jesu  gratiam  repugnanti- 
i)us  non  valet  ;  quinimo  qui  legitime  certaverit, 
coronabitur.  Hanc  concupiscentiam  quamaliquan- 
do  Apostolus  peccatum  appellat,  S.  Synodus  decta- 
rat  Ecclesiam  Catholicam    nunquam  inlellexisse 
peccutum  appellari ,  quod  vere  el  proprie  in  rena- 
tis  peccalum  sit,  sed  quia  cx  peccato  est ,  el  ad 
peccatum  inctinat.  Si  quis  aulem  contrarium  sen- 
serit,  anathcma  sit.   Hinc  S.  Basil.  de  Constit. 
monast.  c.  2.  asserit  omnes  affectioncs  carnis 
esse  naturales  ,  neque  in  iis  esse  peccatum , 
nisi  ex  negligentia  animce  procedant.   Sicut  si 
cquus  petulans,  ait,  dejiciat  sessorem,  culpa 
non  estequi,  utpote  qui  ratione  non  utitur,  sed 
imperiti  et  incauti  sessoris  :  ita  si  homo  per 
concupiscentiam  trahatur  in  peccatum ,  culpa 
non  est  carnis,   sed  spiritus.   Et   S.    Chrysost. 
hom.  19.  ad  populum  :  Concupiscere, inquit,  na- 
turale  est ,  at  male  concupiscere  jam  voluntatis 
cst.  Et  S.  Prosper.  1.   2.  de  Vita  contemplat.  ca- 
pile  3.  agens  de  stimulis  carnis  :  ISonhas,  ait,  af- 
fectiones  habendo,sedeis  mcde  utendo  delinquimus. 
El  lib  3.  cap.  h.  Peccatum  perpelrare  non  possum, 
nisi  malx  dilectationi  consentiam.  S.  Gregor.  I.  21. 
Mor.  c.  3.  Mentem,  ait,  nequaquam cogitatio  im- 
munda  inquinat ,  cum  pulsat ,  sed  cum  hanc  sibi 
per  delectationem  subjugat.  S.  Cyril.  1.  h.  in  Joan. 
<:.  51.  Si  voluptas  qucedam  ante  omne  peccatum 
pracurrit ,  cl  fervens  cupidilas  ad  ditecta  solet  it- 
licere ,  qua;  ante  peccati  actum  insidet ,  et  mentis 
consensum  arripit,  persuadens  facile  hac  via  ve- 
niendum  nobis  esse  quo  gliscimus.  Quod  discipulis 
Christi  verum  ostendit ,  dicens  :   Unusquisque  a 
suacupiditate  dislraclus  atque  seduclus  tentatur. 
Ex  dlctis  patct  errare  Cajetanum  comm.    in 
D.  Thomam,  loco  mox  citando,  quisensit  mo- 
tus  concupiscenlise  in  appetu  sensitivo  per  se , 
et  sine  omni  voluntatis  consensu  esse  peccata 
venialia.  Ralioejus  est,  quod  appetilus  inferior 


habeat  aliquam  per  sc  libertatom,  uli  indicat 
D.  Thomas  1.  2.  q.  74.  a.  2.  ad.  3.  et  art.  3.  ad  1. 
Unde  vulgo  dicitur,  appelilum  moveri  polilice  d 
ratione,  membra  vero  despotice.  Verum  et  hicest 
crror.  Omnis  enim  libertas  est  in  voluntate,  et 
a  voluntale,  uti  docet  Schola  Philosophorumet 
Theologorum  ;  nec  dissentit  D.  Thomas,  uti  pa- 
tet  ibidem  art.  1.  el  2.  ad  1.  ubi  expresse  ex  sanc- 
to  August.  docetnon  nisivoluntatepeccari.  Quod 
ergo  tribuit  peccatum  veniale  appetitui,  mor- 
tale  voluntati,  id  facit  per  quamdam  attributio- 
nem  ,  seu  appropriationem,  quia  enim  pecca- 
tum  veniale  estimperfecte  humanum  et  volun- 
tarium,  ac  sensualitas  est  prima  ejus  origo  ; 
idcirco  illi  tribuitur :  mortale  vero  qui  perfectam 
libertatem  requirit,  tribuitur  vohintati. 

Porro  dicitur  appetitus  inferior  moveri  poli- 
lice,  non  quod  in  se  liber  sit,  sed  quia  potest 
aliquo  modo  resistere  volunlati ,  ut  civis  magis- 
tratui,  saltem  motu  inefficaci:  repugnante  enim 
voluntate  et  invita ,  non  cessat  appetere  et  con- 
cupiscerebona  sensibilia  etillicita. 

Moral.  S.  Jacobus  tacite  hic  docet  Primo,  rc- 
sistendum  esse  concupiscentiae,  ait  S.  August. 
lib.  1.  de  Civit.  21.  nimirum  concupiscentiam 
esse  malam  et   peccali  illicem,  ideoque  non 
amandametsequendam,  sed  summeodiendam. 
et  assidua  contra  eam  lucta  mortificandam  esse. 
lnde  enim  passim  homines  velut  caeci  et  insam 
ruunt  in  peccata,  quod  velut  bruta  sequantur 
concupiscentias,  sicut  Adam  secutus  est  suam 
Evam  ,  juxta  illud  Ps.  48.  21.  Homo  cum  in  hono- 
re  esset ,  non  intellexit  :  comparatus  est  jumentis 
insipientibus ,  et  similis  factus  est  illis.  Concupis- 
centia  eniminhomine  similis,  imo  eadem  est, 
qiue  in  bestiis,  v.  g.  in  sue  est  concupiscentia 
guh-e,  in  leone  superbiae,  in  lupo  rapime,  in  asi- 
no  acedias.  In  homine  cnim  appetitus  inferior  est 
sensibilis  et  vehemens  ;  rationalis  vero  est  spi- 
ritualis  ;  insensibilisetdebilis  :  unde  facile  sinit 
setrahi  ab  appetitu  inferiori,  quasi  a  pondero 
graviori.  Qui  ergo  sapit,  suaeque  animae  et  sa- 
lutis  curam  gerit ,  sciat  concupiscentiam,  licet: 
intime  anima3  infixam  ;  licet  blandicntem,  hcet 
suavem,  esse  sirenem  exitialem,  esse  hostem 
capitalem;  ac  proinde  eam  ut  hostem  insecle- 
tur,  cum  eaque  gerat  3.™o->U->  n&).ly.ov ,  irrecon- 
cltiabile  beltum.  Ipsa  enim  est  vipera,  suo  con- 
ceptu  et    parlu  matrem,  id  est  rationem  et 
vo.untatem,  enecans.  Hinc  quocumque  pergimus, 
nobiscum  portamus   inimicum  ait  S.  Hieron.  ad 
Eustochium.  Unde  semper  ctubique  peromnem 
vitnm,   nobis  cum  eo  colluctandum  et  acriter 
dimicandum  est :  quare  semper  in  eum  oculos 
defigere  debemus,  neclanculum  in  animumse 
insinuet,  nimirum  ut  quasi  bostem  observe- 
mus,  repellamus  et  mortificemus. 

Secundo,  innuit  primis  concupiscentiaemoti- 
bus  stalim  obsistendum  esse,  idque  statim,  ut 
ab  illis  ilico  fidelis  mentem  avertat  ad  Deum, 
cjusque  opem  ad  illos  superandum  imploret  : 
concupiscentia  enim  blande  irrepit,  et  instar 
serpentis  quo  caput  infert,  eodem  totum  reh- 
quum  inducit.  corpus  ,  eoque  totus  illabitur. 
Quare  hic  verissimum  est  illud  : 

Principiis  obsta,  scromedicina  paratur, 
Cui  mala  per  lougas  invaluere  moras. 

Et  istud  Senecae  epist.  117.  TSon  obtinelis  ut  desi- 
nant,  si  incipere  permiseris  :  imbecillis  est  primo 
orttnis  affectus ,  deinde  ipse  se  consistat ,  el  vires 


COMMENTAIUA  LN  EL 
dum  procedit  parat  ;  excluditur  facllius ,  quam 
expellitur.  Et  Plutar.  lib.  de  Profcctu  virtutum  , 
hoc  profcctus  signum  evitlens  assignat;S/  profi- 
ciens  nullum  jam  peccalum  cxiguum  putat,  sed 
omnia  studiose  vitat  ct  obscrvat.  Et  S.  Clirysost. 
hom.  22.  ad  pop.  Cani ,  inquit,  similis  est  volup- 
tas  :  si  pcllas  fugit ;  si  nulrias,  permanet.  Idem 
serm.  3.  in  verba  Isaise.  Vidi  Dominum.  Sicut,  in- 
quit,  cervus  jaculo  confixus  in  vitali  corporis 
partc,  eliamsi  venatorum  manus  effugiat  niliil 
inde  fert  lucri ;  sic  et  anima  acceplo  concupis- 
centirc  jaculo ,  si  cum  eo permittatur  abire ,  ipsa 
pcr  se  corrumpitur  ,  ac  perit. 

Praeclare  S.  Hier.  ep.  adEustoch.  de  custodia 
virg.  post  inilium  :  Slatim,  ait,  ut  libido  tililla- 
vcrit  scnsum,  aut  blandum  voluptalis  incendium 
dulcl  nos  ccdore  perfudcril,  crumpamus  inyoccm,; 
Dominus  auxiliator  mcus ,  non  limcbo  quid  faciat 
mihi  caro.  Et  cum  pautulum  intcrior  liomo  inler 
vilia  alquc  virlules  casperitfluctuare ,  dicito  :  Qua- 
re  trislis  cs  anima  mea,  ct  quare  conturbas  me? 
Spcra  in  Deo,  quia  confitcbor  illi  satularc  vultus 
mei  ct  Dcus  mcus.  JSolo  sinas  cogitalionem  cres- 
:  nihil  in  te  Babytonium,  nihit  confugionis 
adolcscat.  Dum  parvuscst  hostis,  interfice ,  nequi- 
tia ,  nc  zizania  crcscant ,  clidalur  in  semine.  Audi 
Psalmistam  :  Fitia  Babytonis  misera ,  etc.  beatus 
qtti  tcnebit  et  attidet  parvulos  tttos  ad  petram ; 
qttia  cnim  impossibitc  cst  in  scnsum  hominis  non 
irrucre  innatum  medtttlarum  catorem ,  illelauda- 
lur ,  iile  prcedicalur  beatusqui  ttt  cccpcrit  cogitare 
sordida,  statim  interficit  cogitatus,  ct  altidit  ad 
pelram ,  petra  aulcm  Christus  est.  Suhdit  de  se 
exemplum  :  O  quotics  cgo  ipsc  in  eremo  putabam 
me  Bomants  intercsse  dcliciis ,  ctc.  Jtaque  omni 
auxiiio  dcstittttus  adJesujacebam  pcdes,  rigabam 
ymis ,  crine  trrgcbam ,  ct  repugnanlcm  cttr- 
ncm  Uebdomadarum  inedia  subigcbam.  Mcmini  me 
clamantem  diem  crebro  junxisse  cum  noctc ,  nec 
[irias  a  pcctoris  ccssasse  verberibtts  ,  quam  rcdi- 
>ct  Domino  increpanlc  trattquillitas.  Post  rnultas 
tnas,  post  coclo  inscrcntes  oculos ,  nonnun- 
quain  videbar  vtihi  agminibtts  intcresse  angelo- 
v.tm,  ct  la'tiis  gaudensque  cantabam :  Post  te  in 
odorcm  unguentorum  tuorum  currt  mtts. 

Sane  contra  omnes  concupiscentkc  motus  et 
tentationes,  nulltim  est  pr.-csentius  et  efficacius 
remedium,  quam  oratio,  qua  nostris  diffisi  vi- 
rlbus,  Dei  opem  humiliter  et  ardenter  implora- 
mos,  dicentes  cum  Psalte:  Deus  in  adjutorium 
meum  intende:  Domine  ad  adjuvandummc  festina; 
uti  docetCassianus,  imoChrisius  ipse,  dicens: 
Vigilate,  ctorate,  ttt  non  intrctis  in  lcnlalioncm. 
Mattb.  '26.  h\.  Quocirca  daemon  id  sciens.ut 
hoec  armatentatis  eripiat,  solet  eis  injicerealias 
eogitationes,  ut  ad  humana  auxilia  respeclent, 
ac  Deiet  orationisobliviscantur.  Qui  sapitcrgo, 
ilico  ut  sentit  concupiscenti;e  stimulum,  ad 
Deum  mentein  attollat,  ejusque  opem  per  Bca- 
tam  Virginem  supplex  imploret  ;  et  statim  il- 
lam  siln  addesse  sentiet.  Porro  ordinem  gradus- 
que  tenUtioqis  egregie  describit  noster  Thomas 
rbeodidactos  1. 1.  deJmit.  Christi  c.  13.  Primo , 
.ul.orcttrrit  mcnti  simplex  cogitalio  :  dcindefortis 
imaginalio:  postca  dclectatio  c.t  molus  pravus,  ct 
assensio,  sicque  pauiatim  ingreditur  hostis  matig- 
ntts  cx  toto,  dum  illi  non  resislitur  in  principio. 
i:t  quanto  diuiius  quii  ad  r-esistendum  torpuerit , 
tiintoin  sequotidie  dabilior  fil,el  hostis  conlra 
■iiin  potrnlior. 

Tertio.  quisquc  seipsum  noril,  nimirum  qua 
rORNKt,      •    x  I  inriF.      tom.   X. 


IST.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  W. 

maxime  concupisccntia  laboret,  et  pulsetur; 
in  his  enim  dominatur  concupiscentia  gube, 
in  illis  superbiae,  in  aliis  avaritice ,  in  aliis  ace- 
dioe.  Dum  ergo  gulosus  sentit  cogitationem  et 
concupiscentiam  deliciarum,  superbus  hono- 
rum,  avarus  opum,  acedus  timoris  ettorporis, 
sciat  hanc  suam  esse  concupiscentiam,  suam 
tcntalionem,  suum  vitium  cuiillicotolis  viribus 
resistere  debeat.  Magnapars  victoriae  est,  nosse 
idquod  suggeritur,  esse  tentationem  :  si  enim 
scrupulosi,  acedi,  timidi ,  melancolici  scireru 
cogitaliones,  et  molus  limoris,  angoris,  tri>n 
tia3,pusillamitatis,  qui  eis  crebro  suggeruntur  , 
esse  a  scrupulo,  acedia ,  timorc,  melancolia  ; 
ilico  eos  aversarentur  et  repcllerent  :  at  duni 
metus  et  anxietas  mentem  percellunt  et  obnuli 
lant,  id  non  vident  timentque  ne  quid  veri  dubii. 
timoris  et  peccati  subsit  aut  lateat :  ideo  angun- 
turet  cruciantur.  Credant  ergo  suis  confessa- 
riis,  virisqueprudentibus,  credant  sueeexperien- 
tiae,  sibique  dicant  :Egolaboro  nimio  metu,  an- 
gore,  scrupulo,  hicmeus  est  morbus,  hoc  meum 
malum  hoc  meum  vitium  :  crebro  ejus  motibus 
exagitor :  hactenus  rc  discussa  experlus  sum  et  di- 
dici,  melus  qui  mihi  suggerunturinanes  esse  et 
vanos:inre  nihil  esse  metuendum,  hunc  ergo 
pariterut  inanemet  vanum  contemnam.  Sicui 
enim  hydrophobi,  qui  metu  et  melancolia  labo- 
rant,  omnia  tuta  timent ,  ne  v.  g.  domus  in  eos 
cadat,  ne  pavimentum  eis  dehiscat ,  ne  tegula 
decidens  eos  feriat,  ideoque  eis  dicunt  medici : 
Erras,  ista  tibi  suggerit  humor  melancolicus , 
domus  non  gyrat,  firma  consistit,  non  cadet, 
sedtuum  cerebrum  gyrat,  laboras  capitis  verti- 
gineetmania,  ne  ergo  credas  illis  suggeslioni- 
bus,  quos  tibi  tuus  timor  et  mania  parit:  vides 
cnim  caeteros  illis  non  credere,  imo  ridere  ut 
vanoset  futiles.  Ita  prorsus  accidit  scrupulosis, 
meticulosis  et  tristibus,  qui  proindesuis  appre,- 
hensionibus  et  angoribus  tolis  viribus  resisten 
debent,  acimitari  Christum,  qui  orans  in  horlo 
adeo  valide  timori  et  horrori  mortis  reslitit,  ut 
ex  lucla  et  conlentione  sudaril  sanguinem,  Lu- 
c;e  22.  hk.  ideoque  plane  horrorem  hunc  vicit 
et  prostravit.  Si  simili  conalu  timoribus  noslri- 
resisteremus,  utiqueeos  debellarcmus. 

Idem  est  in  aliis  concupiscentiis  et  tenlationi- 
bus  :  nam  ,  ut  ait  S.  Amb.  1.  U.  in  Luc  c.  U.  IIo- 
norum  gratia ,  subtimitas  potestalum,  eputarum 
suavitas  ,  forma  merelricis  laqtteus  est  diaboli ,  et 
quasiquidamnequitue  spiritualis  illccebrosus  effec- 
tus ,  qui  per  carnis  itlecebram,  quo3  cito  fcminca 
quadam  lenitalemotlitur ,  animum  qttoqttc  degra- 
du  dcjicit  :  ncque  enim  formam  muticris  animtts 
prius  ,  quam  corporis  oculus  concupisctt.  Deniquc 
quod  non  vidcris  non  amabis  :  sed  ubi  caro  concu- 
pierit,  compatientis  quoque  animi  conslantia  defa- 
tiscit ,  ct  meyis  consortio  amoris  infleclitur.  Duo 
cnim  in  carnc  toia  sunt ;  atque  ila  mors  irrepit 
scclcris  cffcctu ,  lentantc  diabolo  ,  carnc  suadentc. 
Vchcmcntior  tamen  cst  animi,  quam  corporis  fc- 
bris.  Dat  exemplum  :  Theolimus  cum  gravi  octt- 
torum  incommodo  laboraret,  et  amarct  uxorcm  j 
intcrdicla  sibi  a  mcdico  fucultatc  cocundi ,  cupidi- 
tatis  impaticns ,  atqtte  impctu  libidinis  raptus  : 
Vale,  ait  amicttm  lumen,  sic  fcbre  libido  fagran- 
tior  cst ;  graviusqtie  prwcipitut  ct  inflammat.  Scd 
ttbi  quis  rcsipttcrit  a  furorc,  tunc  conscienlite  in- 
teriorisaperitur  vistts  factique  pocnitcnlia  sacccdii, 
ct  pttdcnda  stti  quisquc  facinoris  crttbcscit.  Quo- 
circa  sapienterS,  Mcthodius  apnd  S.  Epipb.  lue» 

57 


UbO 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


resi  C/i.  Vidcs,  ait,  quod  cogitalioncs ,  propter 
inhabitans  in  nobis  pcccatum,  forinsecus  nobis 
instant  vclut  canes  rabiosi,  aut  feri ,  vel  aadcnlcs 
latrones  contra  nos  scmpcr  instigati  d  tyranno , 
ac  principe  iniqttitatis ,  probantcsnos  an  resistere 
tpsis  possimtts ,  el  aciem  contra  instruere.  Age 
igitur,  6  anima,  fortitcr  resiste  ;  ne  forte  remit- 
lens  capiaris.  Sic  concupiscontia  irrc  agit  homi- 
iies ,  cogitquo  insilire  et  rabie  aflici  ut  canes, 
pungere  ut  scorpiones,  mordere  ut  serpentes. 
Porro  concupiscentia  nascitur  nobiscum,  uti 
docet  S.  August.  lib.  1.  Confess.  c.  7.  nec  deserit 
ante  morlem.  Relicta  est  ergo  nobis  a  Deo  tn 
poenam  peccati  ad  agonem,  utcum  ea  assidue 
colluctantes  inertiam  depellamus ,  vigilesque 
simus  in  Dei  obsequio,  ac  crescamus  in  virtule, 
victoria  et  meritis ,  atque  a  terrenis  mentem 
avocantes  suspiremus  ad  coelum ,  ingemiscen- 
tes  cum  Apostolo  :  Infelix  ego  homo,  quis  meli- 
berabitde  corpore  mortis  hujus  ?  Rom.  7. 

Porroquam  concupiscentia  valida  sit,  effera, 
etindomita,  liquet  Primo,  in  adolescentibus , 
qui  immenso  libidinum  incendio  flagrant,  ut 
pene  ad  insaniam  redigantur.  Secundo,  in  in- 
ventione  novarum  illecebrarum  gulfeet  obscoe- 
nitatis,  quibus  concupiscentia  hominum  longe 
superat  concupiscentiam  bestiarum  ,  uti  osten- 
dit  Plutarch.  lib.  Quod  bruta  ratione  utantur. 
Tertio,  quia  Anachoretae,  Sanctique  omnes  ut 
concupiscentiam  domarent,  miris  modis  seip- 
sos  continuo  afflixerunt  jejuniis,vigiliis,  ciliciis, 
humi  cubationibus,  spinaram  aculeis,  flagel- 
lis,  etc.  Lege  vitas  Patrum,  etmiraberis  eorum 
austeritates,  et  mortificationes.  Quarto,  idemli- 
quetex  lapsibus  virorum  sanctorum,  sapien- 
lum.  etfortium,  quavis  aelate,  etquavis  mundi 
plaga.  Quis  fortior  Samsone  ?  quis  sapienlior 
Salomone  ?  quis  sanctior  Davide  ?  et  lamen  hos 
prostravit  concupiscentia  feminarum.  Quin  et 
Plato  1.  3.  de  Rep.  quem  citat  Clemens  Alexand. 
1.  3.  Strom.  asserit  corporis  voluptatem  sapicn- 
tiae  repugnare,  etesse  dominam  s;evissimam,a 
qua  felicissimum  sit  posse  liberari.  Et  Sopho- 
cles ,  teste  Cicerone  1.  de  Senectute  ( ait )  nullam 
capitaliorem  pestem,  quam  volnptatem  corpo- 
ris  hominibus  a  natura  datam. 

Hinc  Poetas  ex  concupiscentia  formarunt  Cu- 
pidinem  quasi  Deum,  Veneris  filium  :  cnique 
etenim  Deus  est  sua  dira  Cupido.  Pinxerunt  eum 
quasipuerum,  velatis  oculis  alatum,  armatum 
arcu  et  sagiltis,  gestantem  facem,  etnutlum. 

Ex  hisce  disce  concupiscentiae  conditiones,  et 
mores.  Concupiscentia  enim  Primo,  amabilis 
videtur  instar  elegantis  pueri ,  atque  instar 
pueri  mutabilis  est,  nunc  hoc  volens,  nunc 
aliud,  eaque  decausa  puer  hic  a  nonnullis  pin- 
gitur  multiceps  :  multa  enim  capita  multitudi- 
nem  et  varietatem  alternantium  cupiditatum 
repraesentant. 

Secundo,  eadem  caeca  est,  quia  imprudens 
nascitura  ex  se  damna  non  prospicit,  nec  ca- 
vet.  aitSocrates  in  symposio  Xenoph.  EtPlato  : 
Amor ,  ait,  est  ccecus,  quia  amantes  inre  amata 
ccecutiunt.  Et  Theocriti  interp  res  in  decimo  Idyllio 
ad  aliud  Theocriti  :  Caco  non  modo  Paulus ,  ve- 
rum  etiam  delirus  Amor.  Nota,  ait,  quod  antiqui 
duos  caicos  dicebant ,  Cupidinem  et  Plulum  :  nam 
qui  amat,  cacus  est  :  quid  faciat  non  videt  ultus 
amans  ;  nam  deformem  amat  mulierem,  quw  illi 
videtar  esse  pulcheirima ;  amor  enim  facit  turpe 
videri  pulchrum. 


Tertio,  cadem  alata  cst,  quia  celerrime  ad 
objecta  concupita  avolat  ;  imo  involat  instar 
accipitris  aut  vulturis. 

Quarto,  eadem  pharetrata  cst,  quia  suarum 
illecebrarum  cupiditale  sauciat  cor  hominis, 
quod  feritet  occupat. 

Quinto,  eadem  mpo?6pos  est,  et  facem  accen- 
sam  gestat,  quia  rerum  cupilarum  in  animo 
eestus  et  incendiasuscitat. 

Sexto,  eadem  nudaest,quia  seipsam  mani- 
festat  et  celare  nequit : 

— Quiscnimcelaverilignem , 

Lumine  qui  semper  proditur  ipse  suo  ? 

ita  Alexand.  Aphrod.  in  Problem. 

Septimo  ,  fuit  et  in  curia  Octaviae  (  uti  scribit 
Plinius)  Cupido  fulmen  tenens,  idque  fractum  : 
quia  fulmine  potentior  est  amor  et  cupiditas. 
Unde  Pocla  : 

Aligerum  fulmen  regit  Deus  aliger  (  Cnpido  )  igne 
Dum  demonslrat  uli  est,  fortior  ignis  Ainor. 

Ilinc  et  Themistocles  in  scuto  gestabat  Cupidi- 
nem  lenentem  fulmen,  teste  Athen.  1.  12.  quia 
magis  benevoleniia,  quam  ferro  omnes  sibisub- 
jugare  salagebat. 

Octavo,  Cupido  cognominatus  est  6^%-^ , 
id  est  oculeus,  vel  oculatus,  quodoculis  feriat  : 
aspectus  enim  rei  pulchrae  intuenti  sui  injicii 
amorem  quasi  sagittam.  Unde  Plotinus :  e,»wS , 
inquit,  id  esl, amor,  diciturquasi  Spxr.ii ,  id  est, 
aspectusclvisio.  Nam,  ut  ait  Propert. 

Si  nescis,  oculi  sunt  in  amore  duces. 

Nono,  Cupido  a  Platone  vocatur  Tyrannus, 
quod  in  nobiles  ccelestesque  animos  bacchetur, 
et  tyrannidem  exerceat,  deprimens  eas  ad  ter- 
rena  et  sordida  ;  unde  Euripides  : 

Tuque  6  Dcum  tyranne  el  liominum,  Cupido. 

Quinet  Proclus  inPlatonis  Sophista,  Cupidinem 
vocat  magum  :  quia  incantat  animos,  ut  magi, 
etnonraro  magicis  artibns  sui  amorem  excitat. 

Decimo  Harpys  Deus,  a  rapacitate,  vocatus 
est  Amor.  Tradunt  et  fabuloe  Erinnyn  furiam 
ab  Amore  amatam  fuisse,  ut  impotentiam  ei 
impetum  significarent  insane  ac  perdite  aman- 
tium. 

Undecimo,Cupido  appellatus  est  7t«vS«/taTcop  } 
id  est,  omnium domitor ,  unde  heec  ejus  est  vox, 

Perfringunt  ,  penetrant,  urunt  mea  spicula  fulmen  ; 
Scilicet  hinc  nomen  est   milii  ■xxvozpr.Totp. 

nam  omniavincit  amor. 

Duodecimo,  Cupidohicet  amor  terrestriscoe- 
lesti  superandus  etenecandus  est :  nimirum 
per  Anlerota  de  quo  Alciat.  in  Emblem. 

Aligerum,  aligeroque  inimicum  pinxit  Amori , 
Arcu  arcum  ;  alque  ignes  igne  domans  Nemcsis, 

Utque  aliis  fecit ,  patiatur  et  hic  puer  olim. 
Intrepidus  gestans  tela,  miser  hcrymal. 

Ter  spuit,  inque  sinus  imos  (  res  mira  )  crematur 
Ignelgnis,  furias  odit  Amoris  Amor. 

Ileec  Giraldus  de  Diis  Gentium  Syntagmatc  13. 
Hinc  S.  Basil.  in  constit.  monast.  c.  3.  Ajfcctiones, 
ait,  corporis  tunc  violent  a  sunt ,  cum  ratio  cessat : 
easdem  iUa  moderante  et  imperium  suum  exercen- 
te,  facillime  obtemperant.  Ratio  ergo  pervigil 
eas  domat  regitque,  perinde  ut  auriga  vigilans 
cquos  :  si  cnim  dormial,  equi  ibunt  in  avia. 


COMMENTAnlA  IN  EPIS 

Idem  ad  Chiloncm  :  Unam,  ait,  volupialem  ex- 
pugoato;  ne,  si  omnes  simul,  omnes  agmina- 
Uin  in  te  irritalae  cooriantur,  lurbulcniamque 
accersant  mcnti  lua;  tcntalionum  imperiem. 
Corpus  substcrnc  laborum  excrcitio,  animani 
tcntalionibus  sequanimiter  tolerandis  assucfa- 
cito. 

Denique  ut  Cupidinis  et  Amoris  efTicaciam, 
ictumque  fulmincum  signihcarent,  pinxerunt 
cmblcma,  in  quo  pro  Jovc  tonantc  Cnpido  or- 
natus  fulmen  cjaculatur  in  marc,  Neptuno  inle- 
rim  posito  tridcntc,  el  genibus  nixo  Amoris  nu- 
mcn  rcverenlc  ;  siccnim  canil: 

Sol  calet  igne  meo  Ncptunus  llagrat  in  undis  : 
Quamvis  libcrerat,  feci  servire  Tonantem. 
Quamvis  liber  erat,  Martem  sinc  Marte  subegi; 

Et  alius  : 

Amor  Dcum  gubernat , 
Amoris  omne  regnum  est , 
Amor  <lc  Deo  triumnhat. 

ait  S.  nern.  Nimirum  amor  et  pu«*^«wifa  vicit 
vinxitque  Deum,  ut  in  carncm,  moiiein,  et  cru- 
ccm  pro  hominibus  adeo  amalis  dcsccnderet. 
Ilic  est  nostersanctusCupido,  cxcujus  passionis 
lonte  si  hauriamus  aquum,  imo  sanguinem, 
restinguet  illc  omncs  impuri  Cupidinis  faces  , 
porinde  ac  Mulianus  apud  Plinium  1.  31.  c.  2. 
scribit  Cycici  fontcm  Cupidinis  esse  et  vocari , 
eo  quod  cx  co  polantcs  amorem  et  cupidinem 
deponant.  Vide  S.  August.  lib.  de  Continentia,  ct 
strin.  l\b.  de  Temp.  ul)i  inter  alia  docct  concu- 
piscentiam  cedendo  augeri,  resistendo  minui. 
Pugnat ,  inquit,  repugna  :  noli  eam  cedendo  sa- 
liare,  sed  resistendo  necare  :  si  einon  consentias, 
viinor  et  viinor  erit  quotidic  ;  nam  sint  vires  iltius 
snbjectio  tua  :  si  cnim  cesseris ,  das  ei  vires.  El  in- 
fcrius ,  Consuetudini  crgo  scmpcr  repugnandum 
est :  (/uia  ipsa  concupiscentia  cum  qua  nuli  sumus , 
ftniri  nonpotesl  (juandiu  vivimus.  Quolidie  minui 
pbtcst ,  finiri  non  potcst ,  etc.  El  in  islo  bello  est 
tota  vita  Sanctorum.  Quocirca  sapicnter  S.  Bern. 
Mim.  5G.  in  Cant.  Cura,  ait,  concupiscentia?  to- 
tis  resistcre  viribus ;  ut  non  pcrtraliat  in  consensum, 
et  omnis  dcinccps  malignitatis  machina  cvanescit; 
nec  est  omnino ,  quod  sponsum  prohibcal  appro- 
pinquare  tibi,  prmtcr  solam  parictcm  corporis ,  id 
lil  per  circumcisionem  non  carim,  sed  cordis, 
dc  qua  Jcreni.  c.  U.  h.  Circumcidimini  Domino ,  et 
aufcrte  pra:putia  cordium  vestrorum  viri  Juda,  et 
habilatores  Jcrusalem,  id  est,  visionis  pacis, 
quam  parit  haec  circumcisio  et  mortilicalio. 

Porro  vehcmentes  eoncupiscentia?  et  doerno- 
nisinsultus,  cum  phantasias  itlecebrosas  ex  vi- 
su,  audilu,  vel  memoria  rcrum  pra-terilarum , 
ad  extricandum  difticiles  imaginationi,  et  pcr 
eainmenti  ingerit  quasi  jaeula  qu;cdam  igniln, 
>ehcmenliori  agilique  imaginationis  mentisque 
resuUu,  majore,  inquatn ,  contentione ,  el  ab 
aha  objecta  animi  ai)|)licalione  elidere  et  clu- 
dere  oporlet,  atque,  m  ait  S.  Basil.  in  Consist. 
monasl.  cap.  18.  P«riiorum  athletaram  imitanda 
•91  consucludo,  quiaumma  tttm  animi  attcntione , 
tumcorporis  agilitate calerilaleque  advcrsariorttm 
suorum  apprchensioncs  eludunt ,  et  bclli  omnis 
ctasio,  et  telorum  declinatio  orationi,  ac  divintv 
opts  impiorationi  commHtenda.  Hoc  enim  Paultts 
nobis  pracepit,  dum  dtxit :  In  omnibus  sumentcs 
scutum  fidci,  in  quo  possitis  omnia  tela  nequissimi 


T.  S.  JACOBl.  Cap.  I.  /,51 

ignea  extinguere.  Et  mox  :  .S't  vero  per  adversarii 
imprudcnliam,  flagitiosarum  isliusmodi  cogita- 
tionum  vis  vehemenlioretiam  insurgat ,  nesic  qui- 
dcm  est  succumbendum,  aut  dejiciendus  animus , 
ncquesusceplia  certamina  ex  dimida  parleconfecta 
rclinquenda :  sed  eo  usque  obfirmate  perdurandum, 
quoad  Dcus  perspecta  noslra  constantia,  gratia 
Spiriltts  S.  nobis  afjulgeat ,  nosque  illuslret,  qua? 
ct  insidiatorem  infugam  propellat  ,et  mentem  no- 
bis  pitrain  ijliciat ,  cl  divino  tamine  compleat  ,  et 
rationi  nostra;  in  pacatissima  tranquillitate  cons- 
titutce  otium  ad  Dcum  colendum  suppeditet.  Idcx- 
pcrli  suiit  S.  Job,  S.  Antonius,  S.  Athanasius, 
S.  Ililarion,  cajtcriquc  Sancli,  qui  tcntationibus 
cunclisconslantcricslitcrunt,  usqucadultimuni 
vilce  spiritum  ;  ac  proinde  cum  Habacuc  c.  3.  18. 
victorcs  cecinerunl  :  Ego  aulem  in  Domino  gau- 
debo  ,  et  exultabo  in  Deo  Jesu  meo.  Deus  Dominus 
forlitudomea,  et  ponct  pedes  meos  quasi  cervorum: 
ct  supcr  excelsamea deducet  me  viclor  in  psalmis 
canenlem.  Ccrvi  enim  quanlavis  retiael  laqueos, 
ingenlibussaltibuscoiitincntertransiliiint,doncc 
in  tulum  evadant:  ila  et  nobis  in  tentaliouc 
omni  cst  faciendum. 

Idem  S.  Basil.  1.  de  S.  Virg.  sapienter  monct 
virginem  ut  cavcat  a  consorlio  virorum  ,  etiam 
spirilualium  ;  quia  horum  aspeclu  cxcilatur 
concupisccntia,  ut  tandem  amor  spiritalis  de- 
gencret  intcrrenum  ,  et  charilas  fiat  carnalitas. 
Proxima  cnim,  ait,  et  velut  conligui  januis  Gen- 
litcs  quoque  aiunt  vitia  esse  virtutibus.  Quaiibet 
denique  virtutis  janua  simillimam  in  vitia  feren- 
tem  ulrimque  speciem  aperil ,  ut  qui  ad  virtu- 
tem  ingredi  nititur,  ejus  primumjanuo;  assistens, 
dum  hac  se  pulsare  arbitralur ,  aperta  sibi  hinc 
aut  inde  allera  ex  viliorumjanuis,  deccplus  maxi- 
ma  simililudine,  ingredialur  vcluti  virtutis  do- 
mum,  cunctis  ejus  errorem  irridenlibus.  Sic  s&q)e 
amoris  divini  januam  pulsantibus,  vicinum  ei 
oslium  aperit  amor  mundi ;  ut  ad  amorem  mun- 
di  divcrlal  pulsans  ,  putans  sc  divcrtere  ad  amo- 
rem Dei.  Hoc modoeos quiaudentcs advirlutemesse 
cuperenl  fallens,  temcr  arios  arguit  :  qaivcro  te- 
mcritalis  probra  metucrent ,  cos  limidos  ac  pusil- 
Lanimes  prodidit.  Et  qui  misericordes  esse  slude- 
renl ,  ad  vitia  male  mollivit :  qui  vero  misericordes 
csse  renuerent ,  immitlcs  immanesque  declaravit : 
ila  cl  qui charilatis pulchritudincm  sequuntur,  eos 
fulso  dilectionis  nominc,  vci  ad  voluptulcs  corfwris 
vitamque  cunctis  cxtcrabitcm  dcjicit ,  vel  ejuscc 
probraet opprobria  pertimescentes ,  odisse  fratres, 
et  absque  ullo  boni  scnsu  persistcre  facit.  Jtaquc 
ne  declincs  ad  dextcram,  seu  ad  sinistram,  nefor- 
te  errore  scductns  in  aliquam  ex  vilioram  portis 
devolvaris ,  scd  mediam  ct  regiam  incedas  virtu- 
tisviam.  Haec  S.  Basilius. 

PECCATUMVEr.OCt  \l  COMSUMM\TUM  FUERIT,  GENE- 

rat  MotvTEM.]Hicenim,  ulsupehus  dixi,  tentatio- 
niset  peccati  li-iplex  esl  p;radus  et  ordo.  Primus 
estsuggessio,  scucoirilalio  rri  niahe,  inquanul- 
luin  plcniniqur  esl  peccatum,  quia  saqh-  a  dec- 
moneimmitlitur  et  suscilalur  sin»'  noslra  culpa. 
Secundus  est,  delectnlio  ;  viclelicel  cnm  volun- 
tasne^ligil  illam  reprimere,  vel  imperfecte  con- 
seutil  :  el  in  hoc  est  |)cccatinn  veuiale.  Tertius 
estconsensus  deliberaius  in  <pio  est  peccntum 
morlale,  si  materia  sit  giavis  ,  et  sub  gravi  obl;.- 
gatione  vetila.  Unde  S.  Isidorus  lib.  5.  Summo 
bono  c.  23.  Istis,  nit,  fomidbus  qttasi  qttibusdam 
gradibus  convalcscit  omne  pcccatam,  sttggcstio 
opcratur    deUctationem,    deleclatio    comcnsuin , 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


..•)2 

•onsensus  operationem  ,  opcralio  consuetudinem, 
lacnecessitatem. 

Ubi  adverte,  peccatum  dupliciterconsummari. 
Primo,  cum  voluntas  ulterius  deliberale  et  plene 
iii  illud  consentit ;  boc  generat  mortem  animae: 
quia  per  peccatnm  mortale  anima  privatur  gra- 
lia,  quasi  vita  sua,  itaque  spiritualiter  moritur, 
litque  rea  mortis  seternae.  De  hac  morte  buuc 
locum  accepit,  S.  August.  homil.  42.  inter  50. 
Bellarminus  etalii  multi.  Unde  Nazianz.  orat.  19. 
ait  unam  dumtaxatesse  veram  mortem,  nimi- 
rumpeccalum  ;  quiaipsumest  interitus  anima3. 
EtS.  August.  3.  Civit.  11.  Mors,  ait ,  anima  fit , 
cum  eam  deserit  Deus;  sicut  corporis ,  cum  id  de- 
serit  anirna. 

Secundo,  cum  in  eo  voluntas  haeret  et  perdu- 
i  at  usque  ad  finem  vitac ;  tunc  enim  pletie  con- 
summatur,  generatque  mortem  aeternam  in 
gehenna,  ad  quam  illico  animam  transmittit ; 
licet  enimibi  anima  vivat,  diciturtamen  mors, 
quia,  utaitS.  Aug.  6.  Civit.  c.  ult.  Si  anima  in 
poenis  aternis  vivit,  mors  potius  illa  dicenda  est  t 
quam  vita  :  nulla  quippe  major  et  pejor  estmors, 
quam  ubi  non  moritur  mors.  Juxta  illud  Poetse  : 

Immortale  malum  nulla  delebile  morte. 

Huc  quoque  respexit  S.  Jacobus,  quia  mortem 
hanc  peccantium,  qui  tentatione  vincuntur,  op- 
ponit  coronae  vitae  quam  patientes,  qui  tentatio- 
nes  vincunt,  et  in  hac  victoria  constantes 
perdurant  usque  ad  mortem,  post  eam  illico 
adipiscuntur  incoelis,  uti  dixitvers.  12.  Hoec  est 
mors  secunda  etaeterna,  cujus  illa  prior  est 
quasi  conceptio  etinchoatio.  De  hac  accipit  hunc 
locum  Theodorus  Studita  serm.  113.  S.  Fulgent. 
1.  1.  ad  Monimum  c.  5.  Lorinus  etalii. 

Consummatur  ergopeccatum,  Primo  perplc- 
num  et  deliberatum  in  illud  consensum  inter- 
num.  Sccundo,  et  magis,  dumconsensumhunc 
opere  externo  consummat,  v.  g.  dum  homici- 
dium  mente  designatum  reipsa  perpetrat.  Tertio 
cum  in  eo  se  obfirmat,  vel  iterat,  ut  consuetudi- 
nem  sibi  inducat,  et  de  hac  S.  Jacobum  hic  lo- 
qui  censet  Thomas  Anglicus.  Quarto,  dum  in 
eo  moritur  transitque  ad  mortem  oeternam  : 
morsenim  estvitae  rerumque  omnium  consum- 
matio  et  finis.  Unde  et  Christus  pro  peccato  mo- 
riens  in  cruce,  dixit  :  Consummatum  est.  q.  d. 
Hac  mei  holocausti,  lytri,  obedientiae  et  patien- 
tiae  consummationeetmortesatisfacio,  etaboleo 
peccatum ,  ejusque  consummationem  quae  in 
morte  consistit.  Opponit  S.  Jacobus  concupis- 
centiam  patientiae  in  eo,  quod,  sicut  patientia 
perfectum  opus  habet;  sic  et  concupiscentiae 
perfectio  et  consummatio  sit  ipsa  mors. 

Generat  mortem.  ]  Nota  hic  insignem  meta- 
phoram  petitam  a  generatione  humana,  qua 
peccati  generatioet  prosapia  describitur  :  nam 
mater  peccati  est  concupiscentia  :  pater  est  li- 
bera  voluntas;  semen  matris  est  suggestio,  et 
litillatio,  vel  voluptas  quam  ingerit  excitatque 
concupiscentia;  semen  patrisestipse  consensus 
voluntatis,  prout  est  in  fieri.  Proles  est  ipse 
consensus ,  prout  consideratur  in  facto  esse,  hic 
enimest  ipsummet  peccatum.Proles  autemhaec 
Primo,  est  imperfecta,  velut  embryo  et  foetus 
incompletus;  talis  est  consensus  semiplenus, 
sive  peccatum  veniale  ex  indeliberatione.  Se- 
cundo,  est  proles  omnino  formata  et  perfecta  : 
talis  estconsensus  plenus,  sivepeccatummor- 
tale  deliberalum.  De  peccatis  enim  quae  cx  ob- 


jecto  ct  levitate  materiae  tantum  sunt  venialia , 
hic  directe  non  agit  S.  Jacobus.  Nepos  peccati 
est  actus  externus,  v.  g.  ipsum  homicidium. 
Proneposest  consueludo  peccandi.  Abnepos  cst 
mors  in  peccato.  Trinepos  est  mors  reternae  ge- 
hcnnae.  Ecce  quam  mala  et  misera  soboles  a 
peccato,  quasi  atritavo  proseminata  succrescit. 
Quocirca  vere  S.  Aug.  lib.  5.  contra  Julian.  c.  3. 
Concupisccntia  carnis ,  ait,  adversus  quam  bonus 
concupiscit  spiritus  ,  et  peccatum  est ,  quia  inest 
illi  inobedientia  contra  dominatum  mentis  ;  etpa:na 
peccati  est ,  quia  reddita  est  meritis  inobedienlis  : 
et  causa  peccati  est ,  defectione  consentientis ,  vel 
contagione  nascentis. 

Contraria  est  generatioet  prosapia  bonioperis 
et  virtulis.  Ejus  enim  mater  est  voluntas,  paler 
gratiaDei,  semen  sanctae  cogitationes  et  inspi- 
rationes.  Harum  enim  dulcedine  allectavoluntas 
per  gratiam  Dei  parit  bonum  opus,  v.  g.  pceni- 
tentiam,et  propositum  efficax  mutandae  vitae, 
quasiprolem spiritualem,  juxta illud  Isaite  26. 18. 
A  timore  tuo  concepimus  et  peperimus  spiritum 
salutis,  uti  ex  Septuag.  legitS.  August.  serm.  20. 
de  verbis  Domini.  Nepos  est  ipsa  propositi  exe- 
cutio,  vitaeque  mutatio.  Pronepos  est  perseve- 
rantia,  et  progressus  in  hoc  bono  proposito. 
Abnepos  est  mors  in  eo.  Trinepos  est  corona 
vitee,  et  gloria  aeterna.  Haec  ergo  est  generatio 
Dei,  et  filiorum  ejus  quam  diabolus  quasisimia 
mediante  concupiscentia  imitari,  imo  evertere  et 
occideresatagit,  sicutocciditAdamum  perEvam. 

Sapienter  S.  August.  hom.  42.  inter  50.  Vei 
mortem,  ait,  time,  si peccatumnon  times  :  pec- 
catum  enim  cum  consummatum  ftterit ,  generat 
mortem.  Nondum  times  peccatum  :  time  quo 
perducit  peccatum.  Dulce  est  peccatum ,  sed 
amara  est  mors.  Ipsa  est  infelicitas  hominum; 
propter  quod  peccant  morientes,  hic  dimittunt , 
ct  ipsum  peccatum  secum  porlant.  Peccas  prop- 
ler  pecuniam  ,  villam  ,  mutierem  ?  hic  dimit- 
tenda  sunt ,  quando  oculos  in  morte  clauseris , 
et  ipsumpeccatum  quodcommittis ,  tecum  portas  , 
ut  te  comburat  in  omnem  aeternitatem.  Concu- 
piscentiae  enim  sunt  folles  et  fomenta  gehennae, 
juxta  illud  Isaiae  50.  11.  Ecce  vos  omnes  accen- 
dentesignem  accincti  flammis ,  ambulate  inlumina 
ignis  vestri,  etin  flammis  quas  succendistis.  Dv 
manumea  factum  est  hocvobis,  in  doloribus  dor- 
mietis.  Ita  Israelitae  murmurantes  et  concupis- 
centes  carnes, a  Deo  puniti  sunt  morte ,  et  sepulti 
in  sepulcrisconcupiscentiae,  Num.  11.  33.  Plura 
et  recentiora  hujus  rei  exempla  recenset  B.  Pe- 
trus  Damianilib.  7.  epist.  19.  adBlancam  Comi- 
tissam.  Vectigai  ergo  cupiditatis  est  calamitas , 
ipsaque  mors,juxta  illud  Isaiael^.  11.  Subter  te 
sternetur  tinea ,  etoperimentum  tuumeruntvermes 
Dum  ergotentaris  concupiscentia,  cogita  mor- 
tem,  cogita  tineas,  cogita  vermes  et  bufones, 
qui  carnem  tuam  depascentur  ;  in  eaque  tanto 
magisdeliciabuntur,  quanto  delicatius  eamnu- 
triveris  et  impinguaveris.  Sed  haec  exilia  sunt , 
et  praeludiatantummortis  aeternae,  ignisque  ge- 
hennae,  de  quo  Isaias  c.  33. 14.  Quis  poterit  habi- 
tare  de  vobis  cum  igne  devorante?  quis  habitavit 
ex  vobis  cum  ardoribus  sempiternis? 

16.  NOLITE  ITAQUE  ERRA.RE  FIUTRES,]  a>3  n^.avaijSe, 

idest,  nonsinatis  vosdeduci,  etinerrorem  ab- 
ducia  Simone  Mago,  haereticis  autphilosophis, 
utscilicet  cum  tentamini,  dicatis  cumSimone, 
vos  a  Deo  tentari :  Deumenim  auctoremesseom- 

niiimtammalorum,quambonorum,autut(licatis 


COMMENTARIA  IN  EPIS 

gapiefltiam  et  patienliamproprio  ingenioet  vir- 
iuiccomparandam  esse,  nonautemposiulandam 
,i  Deo, utidocui  v.  5.  lota  enim  disputatio  Jacobi 
hucusquc  fuit  de  patieniia  et  concupiscentia, 
njmirum  docuit  palientiam  in  qua  sapientia 
Christiana  consislit,  flagilandama  Deo,  utcon- 
cupisceotiam  vincamus  :  Deuin  enimesse  auc- 
torem  omnis  boni  et  nullius  mali,  omnisvirtu- 
lis  el  nullius  concupiscentiae.  Uude  errores 
hosce  oinnes  una  sententia  etaxioniale,  quasi 
lelhifero  telo  prosternens,  6ubdit :  Omne  daluin 
optimum ,  et  umne  donum  perfectum  desursum  est, 
dcscendens  h  Patre  luminum.  Patris  enim  erroris 
et  impietatis  est,  vel  cum  Simone  aliquid  mali 
Deo  adscribere,  vel  cum  Pbilosopbis  el  Pela- 
gianis  aliquid  boni  adimere.  Impiacnim  et  atbea 
est  illa  Pbilosopbi  vox  de  Jove ,  sive  Deo  : 

Detvilam  ,  detopes,  animum  .xquum  mihi  ipscparabo. 

Ex  adverso  magnasapientia  est  sapere,  etprac- 
tice  intelligere  banc  vcritatcm,  nos  a  nobis  nil 
boni  babcre,  nil  sapientiae,  nilvirtutis ;  sed  to- 
tum  idDeo  donanti  cum  bumili  agnilione  et  gra- 
tiarum  aclionc  acceptum  ferre.  Sapuit  hoc 
S.  Franciscus,  cujus  per  noctes  integras  haec 
una  erat  medilatio  el  oratio  :  Quis  ego  Domine  : 
(juis  tu?  ego  abyssus  nihiti,  ignoranlice ,  miserice, 
maliliai  :  tu  ubyssus  omnis  esscntice,  sapientUv , 
feticitatis  et  Oonitatis.  Abyssus  ergo  meie  inopicB 
tuatn  abyssum  copitv  invocat.  Sic  et  Chrislus 
S.  Calharina»  Senensi  bsec  duo  documentadedil: 
(logita  quce  tu,  (jtiis  ego.  Cogita  demc ,  et  cgo  co- 
gilabo  da  te. 

Idipsum  ccolesti  illuslratione  didicit  noster 
Petrus  Ganisius,  Germankc  Apostolus  :  nam,  ut 
in  ejua  vita  lib.  1.  pag.  257.  scribit  P.  Saccbinus 
cum  LaureUimpcrgeret  Deiparajcellam  venera- 
turus,  Anconcein  tcmplo  aperuit  Deusoculosmcn- 
lis,  novuimpie  dc  cailo  lumen  infudit  ingens,  fulete, 
magnorum  caput  ac  fontem  laudcm.  Monstrabat 
id  lumcn  interiori  oculo  vcrum  jirmumque  funda- 
mcntum  rcligiosce  vitce  :  simulque  docebat ,  qucm- 
admodumconsilia  ei  sua  omniaimponere ,et studia 
omnia  ac  factadebcret.  Fundamentum  autem  crat 
suimct  cognitio  intiina  pcr  quam  penitus  compre- 
lienderet  t  ilitatem  inanitalcmque  suam,  quamfo- 
rct  ipsc  nihil  neque  nossct,  neque  velletpersc,  neque 
possct  ncque  haberet ;  cum  oinnium  bonorum  initia 
media,  extrema  in  uno  silaDco,  nec  usquam  alibi, 
praterquam  inDeoab  ratione  utentibus  coliocanda 
sint.  Iloc  lumen  novum  etinsolitum  magnagra- 
tiarum  actione  cclebravit  Canisius,  cique  quasi 
fundamento  omnes  suas  actioncs  superstruxit, 
soli  Deo  dans  gloriam  :  sibi  vero  defectum , 
corruptionem  ,  miseriam.  Inde  tanta  moles 
icdilicii,  tanta  gratiarum  et  animarum  mes>: 
succrevit. 

17.  Omne  datum  optimum,  ]  iyaSri,  id esl  bonum; 
idque  Primo,  simpliciter,  q.  d.  Omncdatumbo- 
numest  a  Deodante  :  omnc  vero  datum  malum 
non  est  a  Deo ;  sed  vel  a  dcemone,  vel  a  concu- 
l>iscentia. 

Secundo ,  bonum  hic  x«t'  Hoxw  insigne,  et  prrcr 
laus  ,  optimumque  intelligitur ;  nimirum  donum 
perfectton,  ut  subdit,  qualis  cst  palientia,  sa- 
pientia  et  victoria  concupiscenltae;  de  quibus 
hucusqueegilS.  Jacobus,  ac  generatio  etliliatio 
divina.de  qua  mox  explicans  subdit :  Voluntaric 
mim  genuit  nos  verbo  veritalis,  ut  simus  initium 
±tix:X2,  ,  jd  est  primitia ,crp.aturce  ejus.  Fkcccnim 
donum  perfectum  et  daium  oplimum,   uti  ad 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  khZ 

illam  respiciens  recte  ct  solcrlcr  vertit  noster 
Interprcs  :  ita  datum  boc  et  clonuiii  ad  sapten- 
tiam  refertS.  Cyrill.  I.  h.  in  Joanncm  c.  25.  etalii. 

Iloc  donum  desursum  est,  quia  dcsccndita  Deo 
patre  luminum,  qui  gloritc  siue  tbronumsursuni 
posuit  incoclis,  de  quo  ait  Moses  Dculcr.  bi.  27. 
Ascensor  c(vli  auxiliator  tuus;  habitacutum  ejus 
sursum.  Videibi  dicta. 

Nota  Primo.  Pro  dutum  graecc  est  8w«  ,  id  est, 
donalio ;  donum  vero  graece  vocatur  $3ptyt«i  q.  d. 
Non  tantum  donum  omne  est  a  Deo,  scdct  ipsa 
doni  oii(5,  sivc  donatio.  Multicnim  donant  dona 
nonsua,  sed  aliena ;  vel  sua,  sed  aliunde  ac- 
ci|)ta;  aut  sua  non  tam  dant  quam  vcndunt  : 
Deus  autem  doni  omnis  quod  donat,  ct  simul 
ipsius  donationis  gratuita  etliberalis  est  auctor, 
imocrcalor.  Verum  Noster  &»«  verlit  datum,  quia 
saspeper  metonymiam  ipse  aclus  significat  ob- 
jeclum,  puta  datio  significat  datum,  sivcdonum. 
ldem  ergo  est  datum  optimum ,  quod  donum  pcr- 
fectum;  ulilur  cnim  exaggcratione  S.  Jacobus  ut 
donum  Dei  amplificet.  Sapienter  Trismegistus 
in  Asclepio  :  Omnia  Deus,  ait,  et  ab  co  omnia,  ct 
cjus  voluntatis  omnia :  quod  lotum  est  bonum ,  de  - 
ccns ,  immutabile ,  prudens,  ipsi  soli  sensibile  et 
intelligibile  :  et  sine  hoc  nec  fuit  aliquid,  nec  esl , 
nec  erit :  omnia  enirn  ab  eo,  et  in  ipso,  etperipsum. 

Nola  Secundo,  per  datumet  donum  posse  cum 
Didymo  quodlibet  accipi,  sive  illud  sit  naturac, 
sive  gratice,  sivc  gloriae  :  omnia  cnim  dona  ct 
opera  Dei  optima  et  perfccta  sunt,  Genes.  1.  31. 
Deuter.  32.  k.  Propric  tamcn  duo  posteriora 
speclat  S.  Jacobus,  alloquitur  cnim  fideles  qui 
donum  lidei,  gratiae,  sapientiae  ct  patientiae  h 
Deo  acceperant,  certaque  spe  expectabant  do- 
num  gloriae  :  unde  Tbomas  Anglicus  datum  ac- 
commodal  donis,  quae  danturin  via,  donum  iis 
quie  in  pairia.  Quocirca  recte  Primo,hunc  locum 
contra  Pclagianos,  negantes  graliam  ad  benc 
vivendum  a  Deo  postulandam  esse,  intorquet 
Conc.  Arausic.  can.  ult.  et  saepe  S.  August.  quin 
ct  Tbeopbyius  in  Concilio  Ephcsino  per  donum 
accipil  Spiritum  sanctum,  ejusque  dona,  puta 
remissioncm  peccatorum  ,  sanctitatem,  sapien- 
(iam,  etc.  quae  Christus  e  ccelo  in  fideles  duos 
(lemittit.  Alii  accipiunt  ipsummet  Christum,  qui 
scipsum  cum  suis  donis  immenso  amore  nobis 
dcdit,  et  indies  dat.  Hic  enim  est  datum  opti- 
mum  et  donum  perfectum,  idque  multiplicitcr  : 
nam,  uicanit  Ecclesia  ex  S.  Thoma. 

Se  nascens  dedit  socium  , 
Convescens  in  edulium  , 
Se  moriens  in  pra;lium, 
Se  regnans  dat  in  praBmrum. 

Secundo,  recle  quoque  Auctor  Impcrfecti  ho- 
mil.  39.  in  Matlh.  donum  perfectum  adaptat  ad 
potcstalem  regiam  Priucipum  et  Praelatorum  : 
bsec  enim  omnis  i\  Deo  descendit  ct  datur,  uti 
docet  Apostolus  Roman.  13.  1.  quinetTitusImp. 
apud  Sueton.  non  timebat  insidiatores,  dicens 
principalum  fatodari.  Melius  Agatbo  Pont.  epist. 
ad  Heracliumet  Tiberium,  perdonumoptimum 
accipit  sapientiam  principum,  qua  cognoscant 
et  confiteantur  se  potestatem  a  Deo  accepisse, 
nec  eam  posse  sua  prudentia  et  viribus  recte 
administrare ;  sed  ad  hoc  egere  directione  Dei 
el  sapientia  ab  coinfusa;  hocenim  esse  donum 
Det  optimum. 

Tertio,  S.  Jacobus  vult  fideles  posccre  a  Deo 
non  quale  qualc  dalum  et  donum ,  sed  optimum 


hbh 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


et  pcrfectum ;  tum  quia  Chrisiianismus  est  sta- 
tus  et  professio  vitse  optimac  et  perfectae  :  tum 
quia  Christianos  vult  eniti  ad  omnem  Christia- 
nismi  perfectionem  :  uti  reveraenitebanturejus 
jcvo  primi  Christiani.  Vultenim  eos  pollere  cxi- 
mia  sapientia  et  patientia,  ut  summe  gaudeant 
in  tentationibus,  perseculionibus  ct  martyriis. 
Quocirca  Cassianus  lib.  12.  Instit.  cap.  10.   per 
donum  perfectum  accipitperfeclionem  virtutum; 
et  S.  Fulgentius  lib.  1.  epist.  h.  A  Deo,  inquit, 
cmanat  totius  bono3  voluntatis  non  tantumprinci- 
pium ,  sed  et  perfcctio.  Id  probat  ex  S.  Jacobo  di- 
centc  :  Omne  dalum  optimum,  etc.  Deus  enim  est 
(juioperatur  insuis  etvetle,  et  perficere.  Et  S.  Hie- 
ron.  lib.  1.  contra  Jovin.  ac  S.  August.  lib.  1.  de 
virgin.  cap.  h.  per  donum  optimum  et  perfectum 
accipiunt  virginitatem,  quam  virgo  non  sibi, 
scd  Deo  humiliter  ascribere  debeat :  uti  docet 
Apostolus  1.  Corinth.  7.  7.  Cyrillus  vero  I.  h.  in 
Joannem  c.  25.  per  donumoptimum  et  perfectum 
accipit  perfectam  cogniiionem  Chrisli  et  veri- 
tatis ;  hanc  enim  esse  summam  graliam,  ideo- 
que  a  soloDeo  expectandam  :  cogniiionem  (in- 
quam )  non  nudam  et  aridam,  sed  Dei  amore 
informatam  et  ardentem.  Summum  enim  Dei 
donum  estcharitas,  1.  Cor.  13.  1.  Glossa  vero 
accipit  gratiam  robustam,  et  virtutem  perfec- 
tam ;   qualis   baptizatis    datur  in  Sacramento 
Confirmationis.  Alii  idipsum  adaptant  vitae  reli- 
giosse  :  hocc  enim  optima  est  et  perfecta.  Iia 
noster  Alvares  lib.    5.  pag.  1.  cap.  1.  Alii  per 
donum  optimum  accipiunt  tribulationes,  et  cru- 
ces  :  has  enim  v.  2.  vocavit  omnegaudium.  Alii 
accipiunt  Eucharistiam.   Quid  enim  bonum  ejus 
est ,  et  quid  pulclirum  ejus  ,  nisi  frumentum  elec- 
torum,  et  vinum  ger7ninans'virgines?Zach.9.  17. 
Haec  partialia  dona  sunt,  non  omne  doninn;  ut 
ait  S.  Jacobus. 

Denique  humilis  etverax  fidelis  sapiat  etcon- 
fiteatur  cum  S.  August.  Soliloq.  cap.  15.  Si  quid 
boni  est ,  parvivei  magni ,  donum  tuum  est  Do- 
viine  :  et  nostrum,  nonnisi  malum  est.  Vnde  igi- 
tur  gloriabilur  omnis  caro  :  Nunquid  de  malo? 
Hccc  nonest  gloria  sed  miseria.  Sednunquid  gto- 
riabitur de  bono ?nunquid de  alieno ?  Tuum  Domine 
est  bonum,  tua  est  gioria  :  quiaenim  debono  luo 
gioriam  sibi  qucerit ,  et  non  tibi  quarit,  itle  furest 
et  tatro ,  et  similis  estdiabolo,  qui  voiuit  furari 
gloriam  tuam. 

Descendens  a  Patre  lvjminum.  ]  Patrem  lumi- 
num  vocat  Deum  et  SS.  Trinitatem.  Primo,  quia 
respicit  ad  sapientiam,  quam  dixitpostulandam 
a  Deo  :  sapientiaautcmestlumen  mentis,  cujus 
pater,  idestauctor,  est  Deus. 

Secundo,  quia  respicit  ad  solem,  hic  enim  est 
pater  omnis  luminis  in  mundo.  Nulla  enim  crea- 
tura  corporea  ila  repraesentat  Deum ,  sicutsol  : 
Deus  enim  est  sol  quidam  increatus,  lucidissi- 
mus  et  beneficentissimus,  quiomniasuaebene- 
ticentiae  luce  et  radiis  illuminat,  vivificatetper- 
iicit.  Undc  S.  Dionys.  cap.  h.  de  Divin.  nomin. 
Clara  (ait)  expressaque  divinitatis  imago  est 
viagnus  hic  sol,  totus  lucens,  ac semper  splendidus, 
omnibus  etiamquce  ejus  lucem  capere  possunt,  col- 
lucet,  habetque  lumen  peromnia  diffusum,  sursum 
ct  deorsum.  Ac  si  quiaest  quodde  eo  non  partici- 
pet ,  idejus  tmninis  tenuitati,  aut  parvitali  non 
cst  tribuendum  ,  sed  iis ,  qua?  quid  apta  non  sunt 
ad  capiendum  tumen ,  ad  id  capiendum  non  expti- 
cantur.  Itaque  iilius  radius  immensa  splendoris 
magniludine  pcnelral ,  ad  vitam  excilat ,  alit , 


augct,  absolvit,  purgat,renovat  :  aclumen  mcn- 
sura  est  et  numerus  horarum,  dierum,  lotiusque 
nostri  lemporis  :  colligit  convertitque  ad  se  omnia 
quo3  videntur,  qua  moriuntur,  quo3  illustrantur, 
quo3  calescunt ,  et  uno  nomine  caqua  ab  ejus  splen* 
dore  continentur  :  itaque  ri)io;,  id  estsot,  dicitur, 
quodomnia  StoXinjirflttl,  idest,congreget  colligatque 
dispersa  :  eaquc  omnia  eum  expetunt,  qua?  sensu 
percipiuntur,  aut  quod  cernere  cupiant,  aut  sen- 
lirc,  illustrari ,  catescere ,  omninoque  contineri  a 
lumine.  Eccehicest  pater  luminum,  hic  estsol 
lucidissimae  divinitatis.  Perperam  ergo  Anasta- 
sius  Sinaitalib.  h.  Hexaem.  censet  ftlw,  esse  no- 
men  Hebraeum,  idemque  quod  Eli,  id  est,  Deus 
me«s ,  ideoque  Chrislum  in  cruce  soleobscurato 
cxclamasse  :  EliEli  tamma  sabacthani?  Vide  oc- 
todecim  analogias  solis  et  regis,  acmagisDei, 
qui  est  Rex  regum,  quas  recensui  Isaiae  hh. 1. 

Tertio,Deus  est  Paler  luminum  ,id  estbono- 
rum  :  omnis  enim  boni  causa  et  symbolum  esl 
lumen.  Ex  ipso  enimbono  lumenest,  et  bonilatis 
imago.  ltaque  tucis  nomine  ipsum  bonum  celebra' 
lur,  quasi  in  imagine  exemplar  expressum.  Divi- 
nitatis  enim  bonitas  omnia  illustrat ,  efficit ,  vivifi' 
cat,  continet  ,perficit;  estque  eorum  qua  sunt  el 
mcnsura,  et  aternitas ,  et  numerus ,  et  ordo ,  et 
complexus,  etcausa,  et  finis,  ait  S.  Dionys.  de 
Divin.  nomin.  cap.  h.  Hinc  Ecclesia  ad  Primam, 
orans  pro  ope  et  directione  Dei  adomnebonum 
totodie  peragendum,  ait :  Et  sit  splendor  Domini 
Dei  nostri  super  nos ,  et  operamanuum  nostrarum 
dirige  supernos.  Splendor  enim  et  serenitas  fa- 
cici  signum  est  favoris  et  opis ,  benevolentiae  et 
beneficentiae.  Unde  identidem  orat  Psaltes.  Iltu- 
mina  faciem  tuam  superservum  tuum.  et  Ps.  75.  h. 
Itluminans,  ait,  tu  mirabiliter  a  montibus  o3ternis, 
scilicet  ut  nos  a  tenebris  obsidionis  liberes, 
casdendo  castra  Sennacherib  ex  montibus  Sion 
et  Moria,  ait  Theod.  el  Eutbym.  ibidem. 

IlincJoannes  Alba  Eleclorum  cap.  16.  Patrem 
luminum  interpretatur  auctorem  omnium  bono- 
rum.  Lumen  enim  est  primum  mundi  bonum, 
per  quod  fruimur  cseteris.  Unde  et  primo  crea- 
tum  est  a  Deo,  dicente  :  Fiat  lux.  Et  facta  est 
tux  ,  illicoque  additur.  Et  vidit  Deus  lucem,  quod 
esset  bona.  Genes.  1.  h.  Hinc  ex  adverso  Tobias 
Raphaeli  apprecantigaudium  :  Quate,  ait,  gau~ 
dium  mihi  erit,  qui  in  tenebris  sedeo  et  lumen  cozti 
nonvideo?  Tob.  5. 12.  et  c.  10.  h.  filium  vocat  lu- 
men  oculorum  suorum,  id  est,  omne  suum  bo- 
num.  Hincsicut  videre  bona,  Hebraeis  significat 
poiiri  bonis  ;  ita  et  videre  lumen ,  idem  denotat, 
ut  psalm.  35.  In  lumine  tuo  videbimus  iumen,  id 
est,  inte  summo  bono  fruemur  omnibono.  Sic 
ait  Pacatusin  Panegyr.  Theodosii  :  In  ipsis  sta- 
lim  Imperii  auspiciis  privatorum  domos  adibat 
et  urbis  angutos ,  qui  nunquam  imperatorium  so- 
tcm  vidissent,  pio  tumine  complebat.  Hic  sensus 
symbolicus  magis  est,  quam  litteralis. 

Quarlo,  quia  S.  Jacobus  opponit  Deum  con- 
cupiscentire,  quasi  lucem  tenebris  :  concupis- 
centia  enim  caecaest,hominemque  excaecat :  unde 
Deus,  inquit,  quasi  Pater  luminum  invocandus 
esi,  ut  sua  luce  omnes  concupiscentiae  tenebras 
illuminet  etdispellat. 

Quaeres,  quot  modis  et  ralionibus  Deus,  ct 
S.  Trinitas  dicitur,  Pater  taminum?  Resp.  sex. 
Primo,  quia  ad  intra  sive  in  essentia  sua  Deus 
est  lux  increata ,  originalis,  et  immensa.  Vidc 
S.  Dionys.  c.  h.  de  Divin.  nomin.  Unde  et  S.  Pau- 
lus  ait  Deum  habitare  lucem  iuaccessibilem, 


COMMENTARIA  IN  F.PIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


koi 


\.  Tim.  6.  1G.  fiursum  singuhe  pcrsonae  SS.  Tri- 
nitatis  sunt  Iux  immensa ,  sicut  cnim  a  luce  pro- 
Cedft  luincn  ;  ita  a  Palre  proceclit  Filius,  juxta 
illud  Symboli  Nicaeni  :  Lumen  de  luviivc  ;  sicct 
Spiritus  sanctus  a  Patre  et  Filio  proccdit  ut  lu- 
men.  Undc  Ecclesia  in  hymno  Pcntecostes  eum 
invocans:  Veni,'mt\n\\.,  lumencordium.  Quocirca 
S.  Dionys.  c.  2.  dc  Divin.  nomin.  Terlull.  Juslin. 
Nazianz.  et  alii  mysterium  Trinitatis  pcr  luinen 
cxplieant,  utpotc  in  quo  sunt  tria  distincta  et 
cooeva;  qiuc  tamcn  unum  quid  videnlur,  nimi- 
rum  lumcn,  splcndor  ctcalor.  Rursum  sicutlu- 
men  sinc  ulla  sui  imminulione  producit  secun- 
dum  ct  tertium;  ita  Paler  sine  ulla  sui  jactura 
generat  Filiuin  ,  et  spirat  Spiritum  sanctum  cis- 
que  suam  deilalcm  communicat.  Audi  Nazianz. 
orat.  /i0.  Lumcn,  inquil,  hoc  in  Patrc  et  Filio  et 
Spiritn  sanclo  consideralur,  qttorum  opulentia  na- 
turee  idenlitas  cst ,  alque  una  cudemque  splcndoris 
prosultatio.  Idem  orat.  ko.  Dcus ,  ait,  cst  lunwn 
inaccessibile ,  ac  succcssioniminimc obnoxium ,nec 
principium  hubens,nec  fincm  habiturum,  nec  in 
dimensionem  cadens  ,  perpctuo  ftttgore  rutitans  , 
trino  splendore  rnicans,  ct  tale ,  ut  paucis  ,  iino  nc 
paucis  qitidcm,  pcrspicua  sit  ipsius  magnUltdo. 
Unde  rursum  S.  Dionys.  ita  orditur  suam  Hie- 
rarcliiam  ciclestein  :  Omne  datum  optimum,  ait, 
ctomne  donitm  pcrfcctum  dcsursum  est  dcsccndcns 
d  Putre  luminum,  elc.  Itaque  appctlalo  Jesu,qui 
lux  cst  Patris,  quoeest  ,quaivera  csl ,  qtur.omnem 
hominem  in  hunc  mundum  venientem  illuminat , 
cttjtts  bcnignilale  nubis  ad  Palrem  lucis  auctorem 
adilus  putuit ,  ad  itluslrationes  sanctarum  Scrip- 
turarum  vcniamus ,  calesliumque  mentium  atque 
nalurarum  liicrarchias  considcremus ,  lumenque 
illud  priuwgcnitum,  etc.  ac  rursus  nos  ex  eo  ad 
simplicem  ipsius  radium  splendoremque  referumus. 
Et  S.  Aug.  scrm.  122.  dedivcrsis  cap.  15.  Ipsum 
Vcrbum,  ail,  Deus  incommulabilis  est ,  sicut  Deus, 
apud  qunn  est  Deus.  Mhil  in  ilta  persona  cogites 
dctrimcnti,  vet  commutationis  :  Detts  cnim  Pater 
luminum,  apud  qucm  non  cst  commutatio ,  nec 
momcnti  obumbratio.  Dcnique  al)  Aposlolo  Hc- 
brfiel  1.  3.  lilius  Dci  vocalur  splendor  glorice ,  et 
figura  substanticv  Patris. 

Secundo,  quia  Detis  ad  cxlra  producit  ange- 
los,  qui  toli  suntintelligentesellucidi,  dcquibus 
proindcail  Nazianz.  orat.  2.  de  Pascha;  Secundi 
splendores  procreati  sunt ,  primi  sptendoris  com- 
viinistri;  primario  Dci  futgore  cotlucentes.  Ille  ob 
splendorem  Lucifcr,  etc.  itemhomines,  qui  pari- 
ter  naturae  sunt  intelligenlcs  :  unde  et  homo  a 
Graecis  yoij,  iil  e&llnmen,  vocatur,  propter  ratio- 
nis  usum,  aitNazianz.  loco  jam  citato.  Insuper 
Dous  producithomines,  aves,  pisces,  etanima- 
lia  qure  pollcnt  lumine  oculorum,  eeque  ac  ima- 
Binalionis  et  phantasiae. 

Tertio,  quia  Deus  cst  pater  auctorque  solis, 
lunae,  stdlarum,  omniumque  luminum,  adeo- 
que  primo  omnium  luccm  creavit,  dicendo , 
Ftat  lux,  Genes.  1.  aitNazianz.  orat.  ho.  Hoc  est 
quod  canit  Baruch.  cap.  3.  33.  Qui  emittit  lumcn  , 
ct  vadtt :  et  vocavit  illud,  et  obedit  illi  in  tremore  : 
stelta  atttcm  dederunt  Utmen  in  custodiis  sttis,  et 
laHatasunt.Vocata:  sunt,etdixcrunt:  Adsumtts.  Et 
luxertmt  et  cttm  jucttnditate  qai  fecit  itlas.  Hic  est 
Deusnoster.  Rursum  est  auctor  cujusvis  lucis, 
ulest  vitae,  puta  angelicae,  humanaj,  animalis 
et  vegctativre.  Deniquc  omnes  creaturrc  suo  lu- 
mme,  ldest,  sua  pulchritudine,  oslenduntsuum 
creaiorein  quasi  patrem  luminum.  Nam,  ut  ait 


S.i;)itnis  cap.  13.  5.  A  magniludine  speciei,  <t 
crcaturcc  cognoscibiUter  polcrit  crcator  horum 
vidcri. 

Quarto,  quia  producit  omnia  lumina  superna- 
turalia  ,  puta  fidem,  sapientiam  ct  patienliam  , 
cctcrasque  virtutcs  ;  quae  non  sunt  aliud  quam 
lumina  mentis,  a  Palrc  luminum  dcrivala;  ut 
quidem  Sanclorum  dixit.  Huc  maxime  respexit 
S.  Jacobus  :  vult  cnim  patientiam,  sapicntiam  , 
ca?tcrasque  vjrtules  non  nobis,  scd  Deo  ascribi, 
adcoqnc  postulari.  Unde  et  baptismus  a  S.  Dio- 
nysio,  aliisque  Graecis  Vocalur  ywTtiyo;  (quinct 
a  S.  Paulo  llebr.  6.  t\.)  id  esl  itluminatio,  quod 
per  cum  Dcus  fulclibus  infundat  lidem,  sapien- 
tiam,  gratiam,  chariialcm,  onmesque  virtutes 
Chrislianas  ,  quas  sunt  lumina  (]ucedam  super- 
naturalia.  Vull  crgo  S.  Jacobus  fidcles  a  Patre 
luminum  poscere  lumen  intclligentiae,  ut  cog- 
noscanlct  sapiant  virtutcs  illas  sublimesmundo 
paradoxas,  quas  paulo  ante  docuit;  nim;rum 
tribulationcm  csse  gaudium,  et  felicitatem  :  pa- 
tientiam  habcrcopus  [>crfectum  rhumiliglorian- 
dum  esse  in  sua  cxaltalione,  diviti  autem  in  sua 
humilitate  crubcscendum ;  heatum  esse  qui 
suffert  tentationem,  ctc.  Hacc  enim  sunt  axio- 
mata  quaj  omne  rationis  et  philosopbiaj  lumen 
et  dictamen  transcendunt ,  nec  nisi  lumine  di- 
vino  a  Patre  luminum  infuso  capiuntur.  Undc 
\:i/ianz.  orat.  hO.  docct  Deum  essc  lumen  qr.od- 
dam.  Quo  princeps  anmii  nostri pars  illustratur, 
ucnostrisccundum  Deum  gressus  diriguntttr;  imo 
Cbristus  :  Ego,  i\\l,  sum  lux  mundi,  qtii sequilur 
me,  non  ambulat  in  tenebris,  scd  habebit  tumen 
vita.  Joann.  S.  12. 

Quinto,  quia  omne  lumen  propheticum  des- 
cendit  a  Deo,  quasi  Palrc  et  auctore  luminum  : 
Deus  enim  omnibus  prophetis  sua  oracula  ins- 
piravit,  et  quasi  lumina  revelavit :  dc  quo  dixi 
initio  Gommcnt.  in  Prophctas.  Unde  S.  Dionys. 
cap.  6.  deDivin.  nomin.  ait  bonumvocari  lumen 
mentis,  quod  mcntem  spiriluali  luce  impleat, 
cique  sacrum  lumeu  largiatur.  Lux  crgo  mentis, 
ait,  dicitur  bonum,  quod  litccm  omncm  superat , 
quod  quasi  radius  fontis,  lucisquc  vtanans  effusio 
vientem  ontnstn  ex  sua  plenitudine  iltustrat,  om- 
nesque  menlis  facuttates  rcnovat ,  omnes  complexu 
stto  continct ,  congregat  el  colligit.  Idem  cap.  7. 
docetmodum  intclligendi  divina  csse,  Sinostoti 
extranos  simus,  totique Dei  ftamus  :  pr&statenim 
nos  Deiesse  ,  qttam  nostros.  Ita  enim  demumnobis 
divina  tradenlur,  si  cum  Dco  simus.  Et  infcriusas- 
serit,  sapientiae  universaj,  mentisque  omnis,  ac 
rationis  et  sensus  omnis  divinam  sapientiam 
principium,  esse  causam  procreatricem,  per- 
fcctionem,  custodem  el  finem. 

Sexto,  quia  lumen  gloriae,  quo  angelict  Beati 
omnes  vidcnt  Dcum,  coquc  fruuntur  ct  beantur 
promanat  a  Dco  quasi  patre  luminum;  de  quo 
Psaltes  Ps.  35.  10.  Qttouiain,  ait,  apud  te  est  fons 
vitiv ,  et  in  tumine  tuo  videbimus  tttmcn.  Horum 
omnium  auctorest  Deus  :  merito  ergo  Patcriu- 
minum  indigitatur;  nimirum  ut  ait  Pocta  : 

Ipsc  cst  verus  fous  lucis  Jans  lumen  inocciduurn , 

Porro  hoc  lumen  glorirc  in  electis  Deus  ex  anima 
derivabit  incorpus,  illudque  faciet  splendidum 
et  gloriosum  per  dotem  claritatis  in  iilud  trans- 
fusam.  Unde  Christi  facies  in  transfigurationc 
resplcnduitsicut  sol,  Matth.  17.  Et  angeli  in  cor- 
pore  assumpto  repraesentantes  gloriam  corporis 
Christi  resurgentis,   apparuerunt  fulgidi,  imo 


fulguranles.  Krat ,  inquit  S.  Matlh.  c.  28.  3.  as- 
pectus  cjus  sicut  fulgur,  Dcnique  justi  fulgebunt 
sicutsolin  regno  Putris  corum,  Matth.  13.  Quo- 
circa  Ecclesia  invocans  Christum  quasi  Patrem 
luminum,  in  festo  transfigurationis  adLaudes, 
ita  juhilat  : 

Amor  Jcsu  dulcissime, 
Quando  cor  nostrum  visitas, 
Pellis  menlis  caliginem  , 
Et  nos  reples  <lulcedine. 

Quam  felix  est  quem  satias , 
Consors  palernae  dexteraj ! 
Tu  verae  lumen  patrias , 
Quod  omnem  sensum  superat, 

Splendor  paternas  gloriae , 
Incomprehensa  bonitas , 
Amoris  tui  copiam  > 
Da  nobis  pcr  praesentiam  , 

Apud  quem  (greeccTrap'  Z,  id  est,  inquo,  vel  a 
quo ,  vei  usitatius  apud  quem  (non  est  transmu- 
tatio  ,  localis,  qualis  estsolis  dum  mutatlocum 
et  ah  Oricnte  movetur  in  Occidentem  :  nec  vi- 
cissitudinis  graece  TpoTrifc,  quodOEcum.  explicat, 
conversionis)  obumbbatio. 

Dupliciter  enim  sol  causat  tenehras,  et  um- 
hram.  Primo,  motu  diurno,  dum  eo  finilo  ahit 
et  occidit  in  vespera  ;  haec  est  transmutatio  lo- 
calis.  Secundo,  quadam  vicissiludine  et  vicaria 
sui  conversione  a  tropico  Cancri  in  tropicum 
Capricorni  :  hac  enim  varias  apud  varios  gene- 
rat  umhras,  quo  enim  magis  accedit,  eo  mino- 
res;  quoinagis  recedit,  eomajoresparitumhras 
Deus  veronec  mulationem,  ncc  convcrsionem 
ullam  suhit:  unde  plane  tenehrarum  estexpcrs, 
nullasque  secum  vehit  umhras. 

Secundo,  Thomas  Anglicus  :  Apud  Deum,  ait, 
non  est  transmutatio  in  natura,  quia  omnino 
immortalis  est :  nec  vicissitudinis  ohumhratio 
in  effectu, qui  ah  ipso  semper  proceditlux,  nun- 
quam  tenebrce. 

Tertio,  alii :  Apud  Deum,  inquiunt,  non  est 
mutatioaccidentalis,  ut  quod  prius  voluit,post- 
ea  nolit;  utamet,  quod  prius  oderat;  ut  ira, 
inetu,  aliave  passione  agatur.  Nam ,  ut  ait  S.  Au- 
gust.  Deum  alloquens  1.  Confess.  U.  Amas ,  nec 
astuas  :  zelas  ,  ct  securus  es  :  pcenitet  te,  et  ntm 
doles  :  irasceris ,  ct  tranquillus  es  :  opera  mulas, 
et  non  mutas  consilium. 

Quarto.germanius  alii.  q.  d.  Apud  Deumnon 
est  mutatio  nec  virissitudo  luminis  grati.-e  et 
umbraspeccati,  ut  scilicetnunc  causetgratiam, 
nunc  tentet  ad  peccatum  :  de  quo  enim  egit 
S.  Jacobus.  EtGraecum  -apaiia-^ ,  sive  wapsdiofo , 
idem  estquod  altemaiio,  id  esl,  per  vicescom- 
inutatio,  variatio,  vicissiludo,  differentia,  diver- 
Mtas,  aberratio,  praeteritio,  commutalio  :  uli 
serratores  lignorum  alternant  mutantque  vices, 
dum  nunc  serram  elevant,  nunc  deprimunt. 
UndeS.  Hilar.  lib.  U.  dc  Trinit.  vcrlit,  apud  quem 
non  est  demulatio,S.  Hier.  1.  1.  contraJov.  Apiul 
'luem  non  est  differentia;  Valab.  apud  quem  non 
estimmutatio.  Alluditad  Astrologos  quiobscrvant 
steliarum, et  praesertim  cometarum,parallaxin, 
idest,  variationemin  motu,  silu,  aspectu  :  sol 
enim  ad  quem  quasi  patrem  luminum  hic  alludir 
S.  Jacobus,  suamhabetparallaxin,noninessen- 
tia,  nec  in  luce  sihi  intrinseca,  sed  in  motu . 
situ,  et  lumine  quod  diffundit. 

Nota.   Quintuplex  est  immutabilitas  in  Deo. 
Piimo,  naturce,  quia  immortalis  est;  Secundo, 


COMMF.NTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


qualitatis,  quia  inalterabilis  est;  Tertio,  loci, 
quia  immensusest.ideoque  immobilis;  Quarto, 
voluntatis,  quia  constans  est;  Quinlo,  opera- 
lionis  et  ostensionis  sui ;  quia  eodem  tenore 
semper  operatur,  eundemque  se  semper  osten- 
dit,  quatuor  ultimse  ex  prima  promanant:  quia 
enim  Dei  natura  plane  est  immutabilis  in  se, 
hinc  et  talis  est  quoad  qualitates ,  loca  et  volitio- 
nes  :  Omnis  enimmulatio  quaidam  mortis  imitatio 
est,  ait  S.  Bernard.  serm.  81.  in  Cant.  etS.  Gre- 
gor.  12.  Moral.  17.  hunc  locum  sic  explicat : 
Quid ,  ait,  mutabilitas,  nisi  mors  quatdam  est? 
qua?  dum  rem  quamlibet  in  aliud  immutat ,  quasi 
occidit  quod  fuerat,  ut  incipiat  esse  quodnon  erat. 
Apudquem  nonest  transmutalio,  nec  vicissiludinis 
obumbratio  :  ipsa enimmutabilitas  umbraest ,  qum 
quasiobscuraret  tucem,si  hanc  per  aliquas  vicissi- 
tudines  permutaret.  Sed  quia  in  Deo  mulabilitas 
nonvenit,  nulla  ejus  lumen  umbra  vicissitudinis 
intercidit.  Unde  in  Cant.  cap.  U.  6.  gemit  sponsa 
donec  aspiretdies,  eelernitas;  et  inclinentur  um- 
brw,  mortalitatis  et  mutabilitatis.  ltaqueS.  Jaco- 
bus  non  loquitur  hic  de  quatuor  primis  Deiim- 
mulabilitatibus,  sed  de  quinta  quoad  operatio- 
nem;  q.  d.  Deus  in  operando  non  mutat,  nec 
variat  vices  ;  ut  jam  causet  sapientiam  et  patien- 
tiam,  jam  concupiscentiam,  impatientiam  et 
peccatum  :  sedidemsemper,  sibiqueperomnia 
similis  non  nisi  bona  constanter  producil,  eaque 
omnia,mala  vero  nulla.  Confert  enimetprrefert 
Deum  soli,  qui  licet  in  essentia  et  qualitate  sit 
immutabilis,  mutalur  tamen  loco ,  aspectu  et 
operatione,  ut  nunc  diem,  nunc  noctem;  nunc 
calorem,  nuncfrigus;  nunc  aestatem,  nunchie- 
mem  efficiat.  Deus  autem  uti  essentia  et  quali- 
tate.ita  et  loco,  aspectu  etoperatione  immuta- 
bilis  est,  nimirum  ut  semper  lucem,  id  est 
bonumproducat,  nunquam  tenebras,  idestma- 
lum.  Unde  Graecum  ■nv.^.alluyn  Proclus  in  Sphaera, 
pro  solis  conversioneusurpat.  Sensus  ergo  est, 
q.  d.  Deus  est  pater  luminum,  et  solincreatus, 
sed  non  patitur  ut  solnoster,  illam  reciproca- 
tionem  motus,  illuminationis  etoperationis,  ut 
nunc  accedendo  luccm  gratiae ,  nunc  recc- 
dendo  tenebras  errorum  et  peccati  inducat,  sed 
perpetua  est  lux,  constansque  fons  omnis  Iu- 
niinis. 

Nec  vicissitudinis  obumbratio.  ]  Graece  t«- 
/rik  unoQ/.iac/j.a.Si  August.  pro  rpon-oi  videtur  legisse 
po^is,  nam  lib.  de  S.  Virgin.  c.  7.  vertit,  ncc  mo- 
menli,  id  est,  momentanea  obumbralio  :  ponn  , 
enim  significat  lancis  in  libra  momentum,  hoc 
est ,  inclinationem  ,  librationem  ,  impulsum. 
Unde  Sapiens  c.  11.  23.  Tanquampo^i ,  id  est,  mo~ 
mentum  staterce ,  sic  est  ante  te  orbis  lerrarum , 
et  sicut  gutla  roris  antciucani.  Verum  alii  passim 
legunt  rpo~h  ,  id  est  conversio,  vicissitudo ,  fuga , 
sotstitium;  explicat  enim ,  quam  vocarit  muta- 
tionem ,  nimirum  vicissitudinis  obumbrationcm, 
id  est,  vicissiludinem  umbrae,  hoc  est,  instar 
umbraeobumbrantem;  aut  viceversa  obumbra- 
tionem  vicissitudinis,  id  est,  vicariam  et  per 
viccs  succendentem  luci  et  illuminationi,  uli 
obumbratio  nocti  suotempore  et  vice  succedit 
himinaiionidiei.  Est  enim  hypallage  in  utraque 
voce.  S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  legit,  vec 
ronversionis  umbraculum ,  et  1.  2.  contra  Pelag. 
r.  3.  Deus,  ait,  tux  appellatur,  et  tenebrx  in  co 
>non  sunt  ulla,  quia  omnium  atior um  lumina  aliqua 
snrde  maculanlur.  Apostoli  tux  sunt  mundi,  sed 
tcncbra?  in  eis  sunt  aliqua?,nam,  ut  ait  Job  c.  25.  i>. 


CGlttlESTAJUA  LN 

lAina  nou  wlendel,  et  siellce  non  sunt  mundce  itt 
conspeclu  cjus. 

Sensus  crgo  est.  q.  d.  Nostersol,  qui  estpater 
luminnm,  patitur  non  in  se,  sed  quoad  nos, 
sapevicissitudinisobumbrationem:  mutatenim 
vices,  Primo,  diei  et  noclis:  ut  nunc  hemisphae- 
riumnostrum,  nunc  oppositumilluminel;nunc 
iit  nostro,  nunc  in  opposito  ,  causet  umhram  et 
tenebras.  Secundo,  inutat  vices,  grcece  rpoirii*, 
id  est,  conversionem ,  et  a  tropico  Cancri  in  tro- 
picum  Capricorni  reciprocaiionem :  quare  nunc 
habitantibus  subCancro,  nunc  hahiianiihus  sub 
Capricorno  alternat,  allernisque  augetlucem  et 
umhram,  causatque  bicmcm  et  Eestatem.  Terlio, 
sol  paiitur  Eclipsin  per  interpositionem  lunae 
inter  cum  ct  lerram  ;  idemque  lunam  eclipsat, 
si  inler  ulrumquc  intcrjectus  sit  glohus  terrre. 
Ouarlo,  sol  saepe  nubibus,  ventis  et  procellis 
obducitur,  obumbratur  et  obscuralur.  Quinto, 
sol  dumcst  in  solsliliohiberno,  causat  brevissi- 
mos  dies,  in  seslivo  longissimos,  in  sequinoctio 
aoquales  noclibus.  Rursumcausalet  alternat  qua- 
tuor  anni  tempora,  scilicet  vcr,  cestatcm,  au- 
lumnum  et  hieinem.  Hisce  suis  motibus,  acccs- 
sibus  et  recessibus  varias  el  mullipliccs  cffieit 
timbras,  imo  quotidie  in  singula  momcnta  um- 
bra  corporum  omnium  in  terra,  juxia  molum 
solis  mulatur  :  umbra  enim  sequitur  suum  cor- 
pus  lucidum,  pula  solem,  eique  per  omnia  se 
accommodat :  at  Deus  quieslsolfixus,  immotus 
el  immensus,  nullas  in  illuminatione  et  opera- 
lione  causat  umbras,  nullastenebrarumellucis 
habet  vicissiludines  ,  ut  nunc  bonum  operetur, 
nunc  malum,  sed  quantum  estex  se,  illuminat 
omnemhoininem  venientem  in  huncmundum, 
Joan.  i.  9.  nullam  in  operando,  illuminando  et 
benefaciendo  patitur  tsor^v,  id  est  conversionem , 
variationem,  fugam,  solstitium,diminutionem, 
umbram,   Eclipsin;  sed  semper  et  ubique  in 
omnes  el  omnia  bcneficentiae  suae  radios  expli- 
catct  cxpandit,  nunquam  tenebrosus  vel  um- 
brosusest,  id  est,  imnquam  maieficus  aut  mi- 
iius  benefleus,imo  nunquam  consistens  quasi 
in  solstitio ,  el  abenefaciendocessans,  sedjugi- 
ler  operans, et  benefaciens  existit.  UaBeda.  Vere 
S.  Folgent.  episl.  k.  cap.  5.  llle,  ait,  nobis  omncm 
boni  sufjicirntiam  subministrat,  cujus  non  minui- 
tur  ptrnitudo    cum  donut.    Nam,  ut  ait  Sapiens 
eap.  7.  20.  de  sapientia  incrcata,  quae  est  Deus  : 
Incxtinguibile  cst  lumcn  itlius.  Quantum  ergocst 
ex  parte  luminis  et  solis  hujus ,  ille  per  se  omni- 
bus  praBfulget,  in  omnes  radios  suos  spargit :  si 
quis  sua  duritie  claudat  fenestram  cordis  sui, 
tenebras  suas  sibi,  non  soli  huic  ascribat,  uti 
superius  dixi  cx  S.  Dionys.  Haec  dos  soli  Deo 
convenil,  non  angelis  :  nam  ,  ul  ait  Gregor.  1.  5. 
Moral.  c.  27.  Natura  angelica  ctsi  contemplationi 
uuctoris  inhcerendo ,  instatusuo  immutabilis  per- 
manet,  co  tamen  ipso  qtto  creatura  cst ,  in  scmet- 
ipsavicissitudinem  mutabilitatishabcl.  llinc  Luci- 
tcr  cumsuis  ex  angelo  factusest  diabolus  Mullo 
magis  honw  fugit  velut  umbra,   ct  nunquam  in 
'odcm  statu  pcrmanct ,  Job  i/|.  2.  Hinc  Dei  notnen 
esl  Jciun-a,  sive  Egoistm  quisum,  BxodiS.  IV 
I.t,  Kgo  Deus  ,  ct  mm  mutor,  Malach.  3.  G.  Vide  il)i 
dicta.  Quocirca  recte  Ecclesia  Patrem  lununum 
invocans  orat  fcria  3.  ad  Malut. 

Consors  prvlcrni  lnminis, 
I.n\  ipse  1 1 1 1- i s  ci  dica, 
Aufcr  lenebras  menlium ,  cic. 

C01NRI,    \    i  \imdi:.      TOIL  X. 


EPIST.  S.  JACOBI.  Caj).   I 
Et  ad  laudes  feriae  2. 


Splendor  paternae  gloriae , 
De  luce  proferens , 
Lux  lucis  et  fons  luminis  , 
Dies  tliem  illuminans. 

Verusque  sol  illabere , 
Micans  nitore  perpeti, 
Jubarque  sancti  Spirilus  , 
Infunde  nostris  sensibus. 

Hac  de  causa  Dei  filius  suscepit  humanilatem 
factus  homo,  utin  ea  possetumbraspassionum, 
iaborum,  crucis  et  inortis  suscipere  ,  quaruni 
incapax  eratdeitas,  uli  docet  Anaslasius  Sinaita 
in  6onyo>  ,  idest,  vice  duce,  c.  13.  Unde  S.  Dion\>. 
visa  Eclipsi  solis  miraculosa  in  morte  Cbristi, 
rogans  Apollophanem  quidnam  hoc  sibi  vellel, 
ab  eo  autlivit  :  llve  sunt ,  6  bone  Dionysi,  divina- 
rum  vicissitudines  rerum,  uli  ipse  refert  ep.  ad 
Apolloph. 

Hinc  secundo,  Gnosticos  et  Manichspos  docen- 
tes  animam  humanam  esse  divinas  particulam 
aurac,  ei  de  ipsa  Dei  6ubstanlia  decidi,  confutai 
S.  Aug.  1.  de  Hser.  cap.  G.  et  U6.  sic  enim  deitas 
mutaretur  et  minueretur.  Creat  ergo  animam 
Deus,  et  creando  infundit,  unitque  corpori  liu- 
mano  dehite  organizato. 

Tertio,  Deus  in  Script.  suhinde  dicitur  obum- 
brare,  non  quod  instar  umbraj  paliatur  defec- 
luin,  aut  varialionem  luminis  ;  sed  quod  instar 
umbrae  suos  ab  eestu  tcntationum  et  tribulatio- 
num  protegat,  juxta  illud  Psalm.  90.  U.  Scaputis 
suis  obumbrabit  tibi ,  et  sub  pennis  ejus  sperabis. 
Aut  quod  in  umbra,idest,  arcane  et  obscure 
quoad  homines,  hominumque  intellectum  sua 
mysteria  operctur.  Unde  de  Verhi  incarnatione 
dixitGabriel  ad  B.  Virginem  Deiparam  :  Spiritus 
sanctus  superveniet  inle ,  elvirtus  ALlissimiobum 
brabit  tibi,  Lucse  1.  35. 

Quarto,  hinc  S.  August.  in  Speculo  c.  30.  do- 
cet,  SS.  Trinilatem  esse  verum  lumen  ,  el  to  bt  , 
id  est,  ipsum  ens  immobile,  immensum,  sub- 
sistensetconsians.  inus,  a\l,ase  (Pater),«»«5 
ab  uno  (Filius),  unus  ab  ambobus  (Spirilus  sanc- 
tus  )  :  ab  uno  omnia,  per  unum  omnia  ,  in  uno  om- 
nia;  id  est ,  a  se  Pater  :  ab  altero ,  id  est  a  Pcir 
tre,  Fitius  :  ab  utroque  Spirilus  S.  8»  d  se  ;hab 
altero  :  h  ab  utroque:  omne  autem  Svsemper  intri- 
bus,  ci  omne  h  aquaiitcr  insingulis :  vcrax genitor, 
zeritas  gcnilus ,  amor  amborum  Spiritus  S.  :  una 
virlus,  mquaUs  majestas,  par  gloria.  Unde  eam 
invocans  subdil  :  D£iis  trinc  et  une  ,  Deus  omni- 
pateus ,  apud  quctn  non  est  transmutalio  ,  et  idco 
apud  le  cursus  tnnporis ,diei  noctisque  alternatio 
n  juaquam  variatur.  Deus  lux  vera,  qua  sine  ac- 
ecssa  ca  qua?  cligis,  illustras;  et  sine  reccssu  ea 
qtue  rrspuis,  deseris  :  cl  ideo  in  tenullus  defectus , 
nuUa  mutabUitas  venit.  Detts  quiin  temctipsoma- 
nrndo  immtttabilis  es ,  sic  in  se  transitoria  condi- 
distt,  at  apud  tc  transirc  ncqtuujuam  possint;  et 
uro  in  conspcclu  suo  lcmpus  non  dcfluit ,  quod 
apudnos  finc  dccttrril.  Deus  incttjus  a'tcrnitate  fixa 
mamnt  ca ,  qtuv  non  fixa  exterius  sarttlorum  volu- 
:iuna  cmanant:  c(  idco  o?tcrnilas  tuadics  cst  una, 
q.tu  ncc  finc  clauditttr,  ncc  initio  opcritur.  Deus 
quistKC  mutabititale  ttti  simul  cttncla  respicis,sinr 
distensiont  romprchcndis ,  et  bona  qttff  jttvas,  et 
uiida  quu-  jiulicas ,  ct  qtttt  jttvans  rcmttneras ,  et 
qtut  judicans  damnas ,  in  his  divcrso  disponis  or- 
din>  (/,'( .  rsus  non  es.  Dcus  qui  opcra  lua  extro 
circumdas,  ct  intra  rcptes;  supra  regis  ,  et  infi  a 

58 


,68  COMMENTAMA  IN  EPSIT.  S.  JACOBI 

fers  :  et  licct  sis  superior  per  poteniiam,  inferior 
lamenper  sustentationem;  exterurr  permagnitu- 
dinem,  interior  per  subtititatnn;  causa  superior 
ct  inferior  cs  sinc  loco;  amplus  sine  tatitudine, 
subtilis  sine  extenuatione ,  et  ideoper  molem  cor- 
poris  nusquames,  sed  per  incircumscriptam  subs- 
tantiam  et  immensibUitatem  incommutabilis  na- 
tunv  nusquam  dees.  Deinde  cap.  33.  sic  Deum 
alloquilur.  Deussupraquem  nihil,extraquemniliil, 
sinequonihil,  ultraquem  nihil,  infraquem  nihU. 
Dcus  sub  quo  lolum,  cumquo  totum,  inquo  totum. 
Deus  (t  quo  omnia,  perquem  omnia,  in  quoomnia. 
Deus  cujiis  nos  fules  excitat,  spes  erigit ,  charitas. 
jungit.  Deus  qui  petere  jubes ,  et  invenire  facis ,  el 
pulsantibus  aperis.  Dcus  a  quo  averti,  cadere  est ; 
in  quem  converti ,resurgere ;  inquo  mancre ,con- 
sistere.  Deus  quem  nemo  amittit  nisi  deceptus, 
ncmo  qucerit  nisi  admonitus ,  ncmo  invenit  nisipu- 
rus ,  aut  purgatus.  Deus  quem  nescire,  mori  est ; 
qucmnosse,  vivereest;  quem  spernere ,  perire est ; 
cui  servire  regnare  est.  Dcus  cujus  pictatis  ope  et 
bene  servit  subjectas,  et  dominatur  prcelatus;  et 
ideo  sine  te  nemo  eorumrecto  incedit  tramite ,  vel 
ordine.  Deus  invisibilis  et  immense,  ineffabilis  et 
osterne ,  incomprehensibilis ,  et  corpore  immortalis 
ct  perpetue,  incommutabilis  ct  incircumscripte , 
mirabilis  et  benedicte ,  indicibilis ,    cui  esse  est 


Cap.  I. 


vivere,  sapere  ct  intclligere ,  scire  et  posse  pul- 
chrescere  et  clarescere;  unum  et  idem  es ,  quia 
simplex  es ,  et  dividi  non  potes.  Tu  es  ipse  Deus 
meusvivus,  etverus,  Deus  pius ,  Rex  nimis  mag- 
nus. 

Denique  hinc  S.  Greg.  12.  Moral.  c.  17.  tlocet 
viam  el  ralionem  acquirendi  menlis  stabilitatem 
et  constantiam  esse,  si  eam  in  Deo  slabili  et  im- 
mutabili  defigamus  :  qui  enim  in  creaturacoret 
spes  suas  ponit ,  cum  labili  fit  labilis  :  qui  vero  in 
Deo,  cum  stabili  fit  stabilis ,  ut  nulla  rerum,  lem- 
porum,  personarum,occupationum,passionum, 
vicissitudine  agitctur;  sed  idem  semper,  suique 
similis  sit,  eodem  vultu  et  animo  consislens  in 
adversis  et  prosperis.  De  sanctis, inquil,  S.  Greg. 
scriptum  est :  Cceii  enarrant  gloriam  Dei ;  qui  per 
naluram  omnes  in  semetipsis  propriam  mutabilita- 
tem  habent ,  sed  dum  immalabiii  veritati  studiose 
semper  inhctrere  desiderant ,  inhcerendo  agunt  ut 
immutabiles  fiant.  Cumque  ad  hanc  toto  affectu  se 
tencnt ,  quandoque  accipiunt  ut  super  semetipsos 
ducti  vincant  hoc,  quod  in  semelipsis  mutabites ex- 
titerunt ,  etc.  Ipsc  enim  in  semetipso  solus  immu- 
tabilis  est ,  de  quo  per  Jacobum  dicitur  :  Apud 
quem  non  cst  transmutatio ,  nec  vicissitudinis 
obumbratio.  Sancti  ergo  de  Deo  dicunt  cum 
Psalte  Psalm.  h.  in  quavis  occupalione  et  per- 
plexitate  :  In  pace  in  idipsum  dormiam  et  requies- 
cam ,  Quoniam  tu  Domine  singuturiler  inspe  cons- 
tituisti  me.  Quae  fuerunl  ultima  vota  et  verha 
S.  Gorgoniae  sororis  S.  Gregorii  Nazianzeni ,  iis- 
que  immortua  est,  teste  Nazianzeno  orat.  11. 
quae  est  funebris  S.  Gorgonioe. 

18.  Voluntarie  enim  genuit  nos.  ]  ProbatDeum 
non  esse  auctorem  tenebrarum,  id  esttentatio- 
nis  et  peccati,  sed  lucis,  id  est  sapientiae  ,  pa- 
tientiae ,  omnisque  dali  optimi  et  doni  perfecti ; 
quia  genuit  nos  fecitque  filios  suos,  lucis,  in- 
quam,  sicutipse  est  pater  luminum.  Haec  enim 
generatio  est  datum  optimum,  omnemque  do- 
num  perfectum  ambil  et  amplectitur.  Quidenim 
Deus  neget  filiis  suis? 

Nola  zovoluntarie  S.  Bern.  serm.  2.  adFratres, 
super  lioc,  Hcvc  esl  generatio  qutvrenlium  Domi- 


num,  referl  ad  voluntatcm  bominis,  non  Dei 
(j.  d.  Deus  genuit  nos  reformando  volunlalem 
iioslrain,  ut  illa  ex  iinpia,  liat  pia,  ex  carnali , 
jusla  et  sancla.  In  baptisino  eniin  regeneramur 
involuntarie,  utpote  infantes;  adulti  vero  per 
pocnilenliam  sponle  assumptam  regeneramur 
voluntarie.  Nuncdemum,  ait,  voluntaria  genera- 
lio  voluularium  cxhibet  sacrificium  :  j uxta  illud. 
Psalm.  53.  8.  Voluntarie  sacrificabo  libi,  et  confi- 
lebor  nomini  tuo  Domine  ,  quoniam  bonum  est. 
Ilcec  cst  generatio  qucerentium  Dominum.  Qucercn- 
tium ,  an  habcntium  dicam?  Ilabenlium  utique  el 
qucerenlium;  atioquinon  possent  qucvrere  non  ha- 
bentes.  Verbo  geniti,  vcrbum  habent.  Nam  Deus 
crat  Vcrbum.  Verum  graece  est  pwtefcils,  id  est  vo- 
lens;  ut  vertit  S.  Hier.  1. 1.  contra  Jovin.  OEcumen. 
ctt  slinala  voluntate;  alii  quia  voluit;  alii  gratuila 
benevolentia.  Vox  ergo,  voluntarie.  Primo,  secer- 
nit  generalionem  nostram  a  generatione  filii  Dei : 
Deus  enim  ab  aeterno  genuit  Filium,  non  volun- 
tarie,  sed  naturaliter  et  necessario:  nos  vero 
generat  voluntarie  et  Iibere  ,  ita  S.  Athanas. 
serm.  l\.  contra  Arrian.  et  S.  Fulgent.  lib.  3.  acl 
Monim.  c.  8. 

Secundo  ,  to  volunlarie  significat  gratuitam  Dei 
zvSoxixv ,  id  est,  beneplacitum  et  benevolentiam, 
qua  sine  meritis  nostris,  imo  immerentes  et 
indignos ,  clementer  et  liberaliler  vocavit,  elegit, 
justificavit,  regeneravit,  juxta  illud  Oseae  \t\.  h. 
Diligam  eos  spontanee. 

Tertio,  volunlarie  significat  nos  non  casu,  aut 
fortuita  Dei  volunlate,  sed  certo  consilio,  deli- 
beratione,  proposito  et  praedestinatione  Dei  ab 
eo  esse  genitos  :  hoc  enim  significat  jSouA^.  Ita 
OEcum.  Hoc  est,  quod  ait  Apostolus  Ephes.  1.  9. 
Ut  notum  faceret  nobis  sacramentum  voiuntatis 
suce  secundum  beneplacitum  ejus,  quod  proposuit 
ineo,  in dispensatione plenitudinis  temporum ,  ins- 
laurare  omnia  in  Chrislo,  etc,  in  quo  eliam  et  nos 
sorte  vocati  sumus,  prcedestinati  secundum  pro- 
posilum  ejus  qui  operatur  omnia  secundum  consi- 
lium  voluntatis  sucv ,  ut  simus  in  taudem  gloruv 
ejus. 

Genuit  nos.  ]  Ter  geniti  sumus  a  Dco.  Primo 
naturaliter  duni  nati  sumus  :  tunc  enim  genuit , 
id  est  creavit,  et  formavit  nos  Deus.  Ita  Dionys. 
Secundo,  in  baptismo,  dum  ineo  renali  sumu.-. 
Tertio,  in  pcenitentia,  dum  post  baplismum  in 
peccata  relapsi  per  pcenitentiam  renovali  et  re- 
generati  sumus.  Aliqui  putant  S.  Jacobum  ad 
tres  hasce  generationes  respexisse.  Verum  ve- 
rius  est  eum  duas  posleriores  dumtaxat  spec- 
tasse;  has  enim  fecit  Deus  verbo  veritatis.  Hoe 
est  quod  ait  S.  Joan.  c.  1.  12.  Quotquot  autemre- 
ceperunt  eum,  dedit  eis  poteslatem  filios  Dei  fieri 
his ,  qui  credunt  in  nomine  ejus :  qui  non  ex  san- 
guinibus  ,  neque  ex  voluntate  carnis ,  nequeexvo- 
luntate  viri,  sed  ex  Deo  nati  sunt. 

Verbo  veritatis.  ]  Primo  q.  d.  Per  verbum,  id 
est  per  Filium  suum  incarnatum ,  eumque  veri- 
tatis ,  id  est  verum,  et  veracem.  Ita  S.  Athanas. 
serm.  4.  contra  Arrian.  S.  Bern.  verbis  jam  ci- 
tatis ,  et  OEcumen.  hic.  Nam,  ut  ait  S.  Joan.  c.  1. 
17.  Lex  per  Moysen  data  est :  gratia,  et  veritas 
per  Jesum  Christum  facta  est.  E  contrario  gene- 
ratio  diaboli  fit  verbo  falsitatis  :  promittit  enim 
suis  bona,  sed  falsaet  fallacia. 

Secundo,  alii  verbo ,  id  est,  jussu  suo  veraci , 
fideli  et  efficaci;  ut  veritas  hic  idem  sit  quod  fi- 
dclilas ,  qua  Deus  Cdeliter  generationem  hanc 


COMMhNTAI.lA  IN  EPIST.  S.JACOCl.  Cap.  I. 


ttld 


«piiiinltin   iu   Chrislo  promissam  prsestitit  et 
adimpltfi  ii. 

Terlio.alii  verbo,  scilicet  sacramentali,  di- 
cendo  in  baptismo.-  Ego  te  baptizo:  ei  in  sacra- 
inciiio  puniteniiae :  Ego  te  absotvo.  Unde  Apos- 
lolus  ait :  Mundans  eam  lavacro  aqucc  ,  in  verbo 
viice.  Ephes.  5.  19. 

Quarlo,  simplicius  et  germanius  ,  verbo  (Va- 
labl.  scrmone)  verilalis ,  id  esl  pcr  Evangelium 
et  veram  Evangelii  prcedicalioncui,  tum  extei- 
nani,  turn  magis  internam  per  inspirationem  et 
gratiam  Christi,  ita  passim  Interpretes.  Unde 
S.  Ilieron.  lib.  1.  conlra  Jovin.  Christus,  inquit, 
virgo  virginitatem  docuit  verbo  veritatis  ,  quod 
Miccessit  umbrae  ac  speciei  quae  praecessil  in 
lege,  dedicans  in  seipso  virgine  primitias  virgi- 
iimii  suaiuin.  Rursum  vcrbo  veritalis ,  id  csl, 
per  fidem  veram  :  haec  enim  esl  inilium  justili- 
calionis  et  rcgcncrationis  :  diciturque  vcrbum 
iiicionymice,  quia  ex  verbo  Evangelii  pnedicalo 
<l  audilo  concipitur  et  elTormalur.  Peccalorenim 
audicns  vcrbum  Dei,  cx  fide  Chiisli  mediatoris 
concipit  limorem  et  spem  venire,  et  ex  ea  dolo- 
uiii  de  peccatis  conlritionem  etamoremDei, 
quibus  disponilur  ad  justilicatiouem,  quasi  ad 
gcnerationem  spiritualem  Dei. 

Denique  Cajetan,  vb  vcrbo  explicat  ad  verbuvu 
q.  d.  Ceniti  sumus  non  ad  fabulas,  sed  ad  ver- 
biun  vcritatis  vita  el  voce  prsedicandum ,  et  ce- 
l<  •brandum. 

Moral.  disce  qualis  quanlaquc  sic  haec  gcnera- 
tioet  filialio  divina  ;  utpote  per  quam  simus  di- 
vinae  consorles  naturoe,  filii  et  haeredes  Dei,  ac 
( olueredes  Christi.  In  ea  ergo  pater  est  Deus  : 
semen  est  gratia  praevenicns,  per  Christi  pas- 
sionem  et  inerita  aspirata  :  mater  cst  voluntas 
nostra  :  semcn  ejus  est  consensus  in  gratiam  et 
vocationem  Dei:  proles  cst  liomo  novus  vivens 
vita  gratiae  ,  imo  ipso  Deo  et  Christo.  Hic  eniin 
per  juslitiam,  realiter  et  suhslantialitcr  mentein 
jusli  inhabitat ,  sanclilicat,  informat  quasi  ani- 
nia  ,  dirigitque  el  agil  ad  omne  bonum  ;  uti  di.xit 
Oseffl  1.  v.  10.  et  2.  Petri  1.  U.  Vere  S.  Bernardus 
ad  Fralres  de  monte  Dei :  Eormalio  hominis,  ait, 
inslitulio  cst  moralis  :  vita  cjus,  amor  Dci.  Ilunc 
fides  concipil  ,  spcs  parturit ,  charilas  format  et 
cinficat.  Amor  cuim  Dci,  vel  amor  Deus  Spiritus 
sanctus  amori  homuus  sc  infundcns  a/ficit  eum 
stbi.  Et  cnnans  semetipsuin  de  homine  Dcus ,  secum 
nnum  efficit;  cl  spiritum  cjus,  et  amorem  cjus. 
Amorem  crgo  Dci  in  hominc  c.v  gralia  gcnitttm 
luctut  lcclio ,  mcditatio  pascil ,  oralio  confortat 
et  iUuminat. 

Quocirca  Christus  Dominus  ut  hanc  genera- 
tionem  et  filiationem  nobis  procuraret,  adeoque 
nl  ipse  quasi  pater  ,  imo  mater  nos  parluriretcl 
IMrcret,  inunensos  dolores  et  cruciatus  totavi- 
ta,  sed  pr.Tscitimin  crucc  ct  passione  sustinuit : 
adco  ut  videretur  esse  abyssus  et  mare  dolo- 
iiun,  ut  nicrilo  dicere  possitciun  Paulo:  Fiiioii 
mci  quos  iimmi  parturio ,  doncc  ego  Christus  for- 
mctur  tii  rohis.  Y.\  hoe  M^nilicat  hic  grrecum  U-  = 
•«",  id  cst  progenuit ,  parturiit,  peperit ,  in  Uteem 
'misa.  IJihIc.  S.  Bcruardus  serm.  16.  in  Canlic. 
I  oluntarie. ,  <iit,  gcnuit  nos  vcrbo  vcritalis.  non 
stimulo  carnaits  cupiditatis  excussit ,  quemadmo- 
dum  gcnitor  rarnis  mca\  Dcinde  eliam  non  pcpcr- 
ctl  umgenilo  pro  sic  gcnito.  ita  ipse  quidrm  par- 
'<»i  sc  (.ihibuit  mihi ,  sed  »<»i  ego  meilti  vicissim 
liitum.  Ouanam  fronic  atlollo  jam  oculos  ad  vul- 
tttm  ihitris   (am  Ixm;,   tam  mutus   fUius?  Pttdct 


indigna  gessisse  generc  mco,  pudet  tanto  patri 
vixissedegencrem. Idemintr.  deDiligendo  Deo  :Si 
totum,uil,  me  debeo  pro  me  facto ,quidaddam jam 
prorefecto ,  et  refecto  hoc  modo?  IScc  enim  tam  fa- 
ciler  efeclus ,quam  factus :  nam  qui semcl  ettantam 
diccndo  fecil,  in  reficiendo  profccto  et  dixit  multa, 
et  gcssit  mira,  et  pertulit  dura;  nec  tantum  dura, 
scd  indignu.  (Juid  Deo  retribuam  pro  se  ?  nam 
etiamsi  me  mitlies  rependere  posscm,  quid  sum 
ego  ad  Deum?  Deus  eniin,  ut  ait  S.  Aug.  plu> 
me  dilexit  quam  se,  quia  vitam  suam  dedit  pro 
mea.  Quanti  esluthumo  valeat  Deum?  ut  pre- 
lium  morlis  nostree  sit  mors  Dei  ?  ut  lyirum  vitie 
meae  sit  vita  Dei  ?  Video ,  ait  Eusebius  Emissen. 
hom.  C.  in  Pascha ,  ipsum  transiisse  in  prelium 
meum,  quandoquidem  tam  pretioso  munere  ipsa 
rcdcmptio  agitur  ut  homo  Deum  valere  videatur. 
QuocircameritoPetrusChrysol.  serm.70.  llomo, 
ait,  redi  ad  Deum  sit  amatus  a  Deo ,  ct  ad  illius 
gloriam  da  totum  te,  qui  se  totum  propter  tc  ad 
suam  deduxil  injuriam:  et  voca  patrcm  fidens, 
quem  tanto  amore  tuum  /nobas ,  scntis ;  inteltigis 
cssc  genilorcm. 

TJT     SIMUS    I.NITIUVJ    ALIQCOD     CRF.ATUR.E     EJUS.  ] 

Primo,  q.  d.  Ut  simus  inilium  Christianismi  , 
Ecclesioe  et  fidelium.  Aulut  iniliemur,  consccrc- 
mur,  et  dedicemur  Deo.  Quare  perperam  et  imi 
pie  Lutherus  censuit  justiliam  nostram  vocai- 
initium,  quia  incboata  est  tantum,  noncomple- 
ta,  eo  quod  permista  sitcum  concupiscentia  et 
peccato  mortali :  unde  non  lam  esse  justitiam  , 
quam  tegmen  et  pallium  injuslilice  :  non  cnim 
esse  aliud  quam  justitiam  Christi  nohis  injustis 
imputatam.  Hajc  cnim  nonrenovatmentem,  nec 
regenerat,  nec  facit  novam  creaturam,  ut  ait 
S.  Paulus  Ephes  h.  Vu  etJacob.  hic.  VideBellar. 
1.  5.  de  amiss.  grat  c.  11. 

Secundo  ct  germanius,  pro  inilium  grascc  esl 
dr.xpzn  ,  id  est  primitice ;  utvertit  Syrus  et  S.  Hicr. 
1.  1.  contra  Jovin.  Ut  simus ,  inquit,  primitice  crea 
turarum  ejus;  aut  ut  Vatabl.  ut  principatum  obtt- 
ncamus  inter  creaturas  cjus;  et,  ut  OEcumen.  «f* 
simus  primi  cl  honoratisstmi ;  et,  ut  Beda  ,  ut  si- 
mus  cceteris  crealuris mctiorcs ,  nimirum  ul  sinms 
ut  primitiie  ex  reliquo  hominum  acervo  Deo  se 
leciae,  ac  praccipua  pars  totius  creaturaj  ejus, 
cum  angelica  natura  sortem  ct  Iocum  accipicn- 
les  ilignilalis  gloriae  ejus,  ut  scilicet  simus  ge- 
nuselectum,  regale  sacerdotium,  gens  sancta  . 
populus  acquisitionis,  utpote  elevali  ad  filiatio- 
nem  divinam,  et  ad  jus  hereditatis  aeternsejut 
tanquam  sacriliciorum  primitiae,  quae  ex  opti- 
mis  rebusseligisolent,  offeramurDeo,  participes 
eflectigratiae,  charitatis  ,amiciliac  ,  imo  naturm 
divine.  Ita  Beda  ,  Titelman,  Gagneiuset  alii.  Sic 
bchemot ,  id  est ,  clcphas  ,  vocalur  principium  via- 
rum  Uci ,  Job.  U0.  il\.  quia  sua  magnitudine  est 
animalium  princcps  et  Rex  :  atque  ul  ail  S.  Basi- 
lius  in  llcxacm.  clephan.tcs  vidcntur  essc  quidum 
animati  montcs.  Sic  Provcrb.  81  22.  sapientia 
relerna  \wM\w  iniliumviantm  Dci.  Sic  Chrislu- 
Coloss.  3.  15.  vocalur  primogenitus  omnis  crea- 
turce.  ct  Psal.  109.  'i.  T< cum  principium  (hebi. 
milTJ  nedabol ,  id  cst  principatus)  in  dievirln- 
tis  luiv.  Alludit  Jacobus  ad  illud  Jerem.  2.  ,*•. 
Sanclits  Isracl  Domino ,  primitia?  frugum  cjtis. 
Israelitas  enim  ex  omnibus  gentibus  el<tgit 
Deus  quasi  primilias  in  gentem  ct  Ecclesiam 
suam. 

Per  rrcaturam  ,  vel ,  ut  graecc  cst.  creatura»  . 
Piimo,  accipe  tum  homines  et  animantia  ,  Uini 


660  COMMENTAMA    1N  EPiS 

"linii.i  creata  :  liorum  cnim  primus  ct  princeps 
est  homo  justus.  Christus  ergo  cst  quasi  sol  jus- 
litieeximle  fulgens,omniaquecollustrans :  justi 
sunt  sicut  stclhe;  scd  ita  radiis  hujus  solis  as- 
persi,  ut  inter  omnia  lucida  lucidius  resplcn- 
dcant;  suoque  splendore,  licet  parlicipalo:  sed 
mirifice  coruscante,  solem  ipsum  quadamtenus 
rcferant.  Nam,  ut  docet  S.  Thomas  1.  2.  q.  113. 
art.  9.  ad  3.  honumgratiae  estmajushono  naturae 
tolius  univcrsi.  Imo  S.  Aug.  lih.  2.  adBonif.  c.  6. 
CratiaDei,  ait,  non  solum  omniu  sidera  et  ornnes 
ccclos  ,  verum  etiam ,  omnes  angelos  super- 
greditur.  Sic  sumitur  principium  pro  prin- 
cipalu  Apocal.  3.  v.  16.  Qui  est  principium  (id 
est,  praecipuus,  et  princeps)  creatura?  Dei,  et 
Proverb.  1.  7.  et  alihi  dicitur :  Timor  Domini 
principium  sapientice ,  hoc  est,  praecipuum  quid- 
dam,  et  in  sapientia  praestantissimum.  Sic  sa- 
pientia  dicitur principiumviarum Domini ,  Joh  U0. 
16.  et  Initiumvitx hominis  aqua  et panis ,  Eccl.  29. 
28.  et  Brevis  in  volatilibus  est  apis ,  et  initium  dul- 
coris  liabet  fructus  illius,  id  est,  ohtinet  primas 
partes  in  dulcedine,  inter  omnia  dulcia  dulcis- 
simus  est,  Eccli.  11.  v.  2.  itanoster  Augustinus 
Quiros  hic.  Alludit  ad  primalum  et  dominium 
Adae  datum  in  animalia ,  caeterasque  creaturas  , 
Gen.  1.  28.  quod  peccato  perditum  recuperant 
justi  per  Christum,  inchoate  in  hac  vita,  per- 
fecte  in  futura. 

Secundo,  pressius  et  nervosius  per  creaturas 
accipe  fideles  recreatos  et  regeneratos  in  haptis- 
mo.  Hi  enim  per  Christi  gratiam  fiunt  novi  ho- 
mines,  et  novaecreaturae  ipsius,  ut  ait  Apostolus 
Ephes.  2. 10.  Ipsius ,  inquit,  sumus  factura,  creati 
in  Cliristo  Jesu  in  operibus  bonis,  quo3  prceparavit 
Dcus ,  ut  in  itlis  ambulemus ,  etc.  6.  v.  26.  Induite 
novum  hominem,  qui  secundum  Deum  creatus  est 
injustitia,  et  sanctitale  veritatis.  Vide  ihi  dicta. 
Dicit  ergo  Jacobus,  primos  fideles  a  Christo  ge- 
nitos  esse  primitias  creaturarum ,  id  est  filiorum 
ejus ,  puta  fidelium  deinceps  futurorum ;  ideoque 
primilias  Spiritus  Christi  accepisse,  quas  in  pos- 
teros  verbo  et  exemplo  transfunderent,  et  pro- 
seminarent:  uti  reipsa  fecerunt  Aposloli ,  Mar- 
tyres  et  Virgines ,  qui  primo  illo  saeculo  in  omni 
sanctitate  effloruerunt ,  ac  perfectae  virlutis  il- 
lustre  exemplar  futuris  omnibus  dederunt.  Ila 
S.  Fulgenlius  contra  objectiones  Arrianorum  c.  3. 
censet  Apostolos  hic  vocari  initium  creaturas , 
quia  primo  a  Christo  fuere  vocati  et  regenerati , 
ac  per  eos  ceteri  fideles  :  Apostoli  enim  accepe- 
runt  primitias  Spiritus  Christi.  Unde  addit  Jaco- 
bus  tb  aliquod,  quo  significat  primitias  has ,  tum 
essepaucas,  quae  magna  deinceps  fidelium  so- 
bole  propagandae  et  multiplicandae  sint;  tum  e 
multis  selectas  esse  et  eximias  ;  tum  earum 
graliam  et  dona  esse  lantum  inchoata  ,  com- 
plenda  enim  esse  pergloriamincoelo.  SicSimon 
Magus  dicebat  se  esse  aliquem ,  magnum  scilicet 
eteximium,  Actor.  8.  9.  Sicutergoelephas  crea- 
tus  est  princeps  bestiarum,  homo  animalium, 
Lucifer  angelorum  et  populorum,  Christus,  om- 
nium  creaturarum;  uti  paulo  antedixi;  itaApos- 
toli  et  viri  Apostolici  a  Deo  electi  et  effecti  sunt 
principes  iiliorumDei,  putafidelium,  totiusque 
Ecclesiae,  quae  est  creatura,  id  est ,  nova  proge- 
nies,  familia  et  prosapia  Dei,  quos  proinde  Pa- 
tris  luminum  mysticos  esse  montes,  dequibus 
ait  Psaltes  Psal.  75.  3.  Illuminans  tu  mirabiliter  a 
montibus  ceternis,  censent  ibid.  S.  Augustin.  et 
f>.  Uicron. 


r.  S.  JACOBI.    Cap.   I. 

MysticeOEcumen.  per  primitias  accipit  sacvr- 
doles,  quos  Dcus  in  Ecclesia  voluitcsse  princi- 
pes  et  honoratissimos  :  sicenim  Deus  exduodc- 
cim  trihuhtis  Israel  pro  eorum  primogenitis 
clcgit  et  accepit  Levitas  ut  sihi  in  tabernaculo 
deservirent ,  sacraque  ct  sacrificia  peragerent , 
Numer.  3.  12. 

Hincinfert  S.  Alhanas.  tractat.  de  Passioneeos 
qui  denominati  sunt  quasi  primitiae,  siquidexse 
profanis  usihus  trihuant,  id  Deo  sulTurari.  Illud, 
ait ,  sciendum  quod  qucecumque  promisimus  Deo, 
jam  nostra  non  sunt ,  sed  in  aire  Dei  sunt;  adeo  ut 
si  quid  indc  sublraxerimus,  haudquaquam  idfacia* 
mus  velut  qua>  nostra  sunt  usurpantes ,  sed  ut  quw 
Dei  sunt  sacrilegio  deprcedantes.  Et  S.  Bernard.  ad 
Fratres  de  monle  Dei :  Nolite ,  ait,  negligere , 
nolite  tardare  :  grandis  vobis  restat  via :  non  solum 
vovistis  omnem  sanclitatem,  sedomnis  sanctitatis 
perfeclionem ,  el  omnis  consummationis  finem: 
non  est  vestrum  solum  altendere  quid  pracipiat 
Deus ,  sed  quid  velit .  Aliorum  est  Deo  servire,  ves- 
trum  adlmrere. 

19.  Scitis. ]  Legit  ki,  jam  legunt  «?«,  idest  ita- 
que ,  vel  quapropter.  q.d.  Quapropter  fratresmei 
sit  omnis  homo  velox  ad  audiendum,  tardus  acl 
loquendum.  Verum  Latini  passim  leguntr?^,  icl 
est,  scitis.  Est  clausula  diclorum,  q.d.  Sat  scitis, 
6  Christiani,  ea  quae  dixi  esse  vera,  eta  Christo 
Christianis  tradita;  ac  proindeea  planeincor  ves- 
trum  demittite,  et  in  praxim  operando  redigite. 

SlT  AUTEM  OMNIS    HOMO    VELOX  AD    AUDIENDUM.  ] 

Transit  hic  S.  Jacobus  more  epistolari  ad  alia 
dogmata  de  formanda  lingua  et  ira.  Occasionem 
autem  commodam  eo  transeundi  accipit  ex  iis 
quaevers.  5.  dixit  de  sapientia,  ac  modo  tum  eam 
comparandi,  nimirum  per  orationem  ;  tum  ea 
utendi,  nimirum  per  patientiam  in  sufferendis 
tentationihus  et  persecutionibus.  Hic  enim  tres 
alios  modos  eadem  comparandi,  eaque  utendi 
subnectit;  e  quibus  primusest  velocem  esse  ad 
audiendum;  secundus  lardum  esse  ad  loquen- 
dum;  tertius  tardum  esse  ad  iram.  Nam  nihil 
ita  impedit  sapientiam  ,  atque  tria  vitia  virtuti- 
husjam  dictis  opposita  ;  nimirum  Primo,  tardum 
csse  ad  audiendum:  Secundo,  velocem  esse  ad 
loquendum  ;  Tertio,  velocem  esse  adiram.  Ira 
enim  turbat  mentem ,  ut  rem  plene  et  sedatc 
considerare  nequeat,  sed  impetu  feratur  in  co- 
gitationes  indignabundas  et  vindicativas;  ac 
proinde  sapientiae,  quae  quietem  mentis  requi- 
rit,  incapacem  efficit.  Porro  respicitS.  Jacobus 
ad  coetus  et  conventus  fidelium  in  Ecclesia,  in 
quibus  promiscue  doctiores,  magisque  arden- 
tcs  docebant  et  exhortabantur ,  prout  Spiritu 
sancto  agebantur,  ut  patet  1.  Cor.  16.  29.  in  qui- 
bus  subinde  aliqui  audaculi  dicendi  et  docendi 
locum  aliis  modestioribus  praeripiebant,  ut  suam 
ostenderentsapientiam  et  spiritum.  Quare  mo- 
net  eos  hic  Jacohus,  ut  in  illis  ccetibus  humili- 
tatis  potius  quam  doctrinae  dent  specimen ,  ma- 
lintque  audire  et  discere,  quam  loqui  et  docerc 
alios.  Alioquieniminaudiendis  nugis,  obscoenis, 
delractionibus ,  erroribus,  pravis  consiliis.,  non 
oportet  velocem  esse  ad  audiendum,  sed  clau- 
dere  aures,  juxta  illud  Ecclesiastici  28.  28.  Sepi 
aures  tuas  spinis,  et  linguam  nequamnoli  audire. 
Porro  in  velocitale  audiendi  S.  Jacobus  subin- 
telligit  velocitatem  obediendi,  et  audita  opere 
exequendi ;  ut  ipse  explicat  v.  22.  Non  enim,  ut 
ait  S.  Paulus  Rom.  2.  13.  auditores  legisjusti  sunt 
apud  Deum  ,  scd  fuclores  Irgis  juslificabttntttr.  Jta 


COMMENTARIA  1N  EPIS 

CEcuin.  etS.  Bernard.  serm.  de  virtute  obcdien- 
liaj.  Tu  ergo ,  inquit,  cumvoluntatem  cordi,  sim- 
plicitatem  operi,  tiUaritatem  vultui  conjunxcris, 
adde  velocitatem ,  utsisjuxta  Jacobim  Apostolum 
velox  ad  audicndum,  ct  ad  implcndum  vclocior. 
Vide  Plutarcb.  1.  de  Officio  auditoris.  Alludit, 
imo  citat  Jacobus  Eccli.  5.  13.  Bsto  mansuelus  ad 
audiendum,  ut  inteUigas,  ct  cum  sapientia  profe- 
rasresponsumverum.  UbiSyrusetGraxus  habent, 
esto  velox  ad  audiendum  ,  et  cum  tardilalc  du  rcs- 
ponsum,  pro  quo  Jacobus  ail :  Eslo  vclox  ad  au- 
diendum,  tarclus  autem  ad  loqucndum. 

Tardus  auteh  ad  loquendum.  ]  IIoc  etiarn  ad 
concionatores  speciat,  ut  caveant  nimiam  vcr- 
borum  volubilitatem  ,  quam  nonnuili  vane  con- 
sectantur,  ut  facundi  appareant  magis,  quam 

ut  populuin  moveant  :  licei  cnim  subinde  ad 
patbos incilanda  sit  voxetoratio,  lamen  reliquus 
sermo  polius  sit  sedalus  el  solidus ,  qualis  fuit 
S.  Gregorii,  Cbrysostomi,  Leonis,  Augustini  et 
aliorum  Patrum  in  concionando.  Carpit  Seneca 
volubililatem  oralionis  in  Serapione  epist.  AO. 
Vis  i*5*a,  inquit,  diceudi  rapida  alque  abundans 
aptior  est  circulanli  ,quam  agenti  rem  magnani, 
ac  seriam  docenti.  Movere  vutt  turbam,  et  incon- 
suttas  aures  impelu  rapere.  Quomodo  autem  regerc 
potest  oralio ,  qua'  regi  non  potesl?  Quis  medicus 
cegro»  in  transitu  cural?  Rcmcdia  non  prosunt , 
nisi  immorcnlur.  llabeat  vires  magnas  oratio , 
modcrato.s  tamen  :  perennis  sit  unda  non  torrens. 
ScnecaeconsonatS.  Ambrosius  lib.  1.  Ofliciorum 
cap.  S.  legens  enim  cumTextu  GraxoEccles.  38. 
v.  l>9.  Altiga  sermonem  tuum ,  subdil:  A'e  luxuriet, 
ne  tasciviat :  sit  reslrictior ,  ct  ripis  suis  coercea- 
tur.  Cito  lulum  colligit  amnis  exundans. 

Quasres  hic  Primo,  cur  S.  Jacobus  adsapien- 

tiam  prae  reliquis  requirit  velocitatem  audiendi, 

el  lardilatem  loquendi?  Resp.  Primo,  quia  au- 

tlitus  csi  sensus disciplinae,  tesie  Aristotele :  undc 

videbimus  discipulos  omnes  audiendodoctrinam 

magistri,  eani  haurire,  fieriquesapientes,  juxUi 

illud  Prov.  1.  5.  Audiens  sapiens ,  sapientior  crit. 

llaS.  Tbomas  Aquinas  allente  et  silenter  audie- 

bat  Albertum  Magnum,  adeo  ut  a  condiscipulis 

l>er  scomma  vocaretur  bos  mutus ;  sed  defendit 

eum   Albcrlus ,  diccns  :  Bos  mutus  mox  tantos 

edetmugitus,  ut  cos  totus  audiat  mundus.  Ita  fac- 

lum  vidimus,  etetiamnum  fieri  videmus.  Audi- 

tioni  aulem  conlraria  est  locutio:  tum  quia  au- 

ditio  sapientiam  magislri  recipit,  infunditquein 

animum  audientis;  locutio  autem  eam  non  in- 

fundit;  scd  polius  effundit  :  tum  quia  auditio  , 

cst  discentis,  locutio  docentis  :  salius    autem 

tutius    et    ulilius  cuique    est  discere ,    quam 

docere:  quia  qui  discit,  seipsum;  qui  docet, 

alios  sapientia  implet.  Et  lioc  Uic  inlendit  S.  Ja- 

cobus,  nimirum  docere  Cbrislianos,  ut  potius 

.unbiant  sapientiac  Christianae  esse  discipuli  au- 

diendo,  quam  doctores  loquendo.  Diuenim  mul- 

tumque  disci  debet,  quod  doceatur.  In  quo  mulli 

praecipitcs  crrant  qui  docere  volunt,  ([iiaj  non 

didiccrunt;  prius  magistri,  quam  discipuli.  lla- 

que  ordincm  naluraj  ct  disciptioas  invertunt. 

Monet  ergo  Cliristianos  ordinis,  Uumilitatis  et 

lnodcstiae,  ut  potius  cupiant  audire  docentes , 

(iuam  doecrc  amlicnics:  sapientis enim est,  non 

msi  post  multam  auditionem,  meditationcm  et 

studmm  prosilire  ad  docendum,  idque  tarde  , 

etnon  nisi  rogatum,  imojussum.  Unde  Pytba- 

goraJ  a  ,suis  discipulis  exigebal  quinquennalc 


f.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  6Gl 

silcntium  ,   ait  Bcda.    Celebre  est   iilud  Publii 

Mimi . 

Tacere  quisquis  nescit ,  liic  nescit  loqai. 

SublimiusS.  Aug.  cpist.  I32.etin  psaL139.  Verbi 
Dei ,  iniiuit,  inanis  est  forinsecus  praedicator ;  qui 
non  esl  intus  audilor. 

Secundo,  quia  velOCllas  audiciidi  facit,  i.t  ho- 
mo  mulla  audiendo  haurial  ct  cognoscal :  lardi- 
tas  autem loquendi  facit,  ut  pauca  et  bene  pras- 
meditata  loquatur:  quoruni  ulrumque  est  aclus 
et  praxis  sapicnliaj  ;  [jrceserlim  quia  loqoendo 
facile pcccatur :  In  multitoquio  (enim)  nondeerit 
pcccatum,  qtti  atttem  modcralur  labia  sua ,  pru- 
dcnlissimus  est,  ait  Sapiens  Provcrb.  10.  19.  Nam 
c.v  volubilitate  et  lapsU  linguae  innumera  se- 
quuntur  mala  etclades,  uti  audicmus  c.  3.  5. 
IJnde  Cato : 

Nam  nulli  tacuisse  nocet,  nocet  essc  loculum. 

Scitum  est  illud  Epaminondre:  llomo  debct  essc 
cupidus  audiendi  potius  ,  quam  loqueudi ;  quia 
cx  audiendo  doctrina,  ex  loquacilate  pcenitentia 
nascitur.  Rursum  audita  respui  possunt ;  dicta 
revocari,  et  indicla  esse  ncqucunt  :  nam  volat 
irrevocabile  verbum.  Quocirca  Sapienler  S.  Aug. 
in  Quoestionibus  ad  Dulcilium  tom.  h.  quoest.  3. 
Ego ,  ait,  plus  amo  discere  quam  docere ,  cilansque 
liunc  locum  Jacobi  :  Ut  ergo  discamus ,  inquit, 
invitare  nos  debct  suavilas  veritalis;  ut  autem  do- 
ceamus ,  cogere  necessitas  charitatis.  Ubi  potitts 
orandum  cst ,  ttt  transeat  ista  necessitas ,  qua  ho- 
mincm  docet  aliquid  homo,  ct  simus  omnes  docibi- 
les  Dei. 

Tertio,  quia  Deus,   qui  cst  sapienlissimus  , 
Uunc  modum  sapientiae  non  tantum  verbo,  sed 
el  exemplo  suo  pracscribit.  Ipse  enim  per  acterna 
saecula  in  sua  sapientia  contcmplanda  et  fraenda 
conquievit,  et  tarde,  pula  initio  mundi  et  tem- 
poris,  coepil  loqui ,  unicoque  verbo  fiat ,  creavit 
coelum   ct   terram  ,  omniaque  quse  eorum  am- 
bilu  contincntur.  Rursus  Deus  pcr  quinque  an- 
norum  millia,  quihus  stetit  mundus  ,  paucissima 
locutus  cst,  niinirumca  dumtaxat  qtiaein  Bibliis 
continentur ;  adeo  ut  plcrique  bomines  ptus  lo- 
quantur  uno  anno,  quam  Deus  iocutus  sit  per 
tot  annorum  millia.  Deum  ergo  imilantur  qui 
niuUa  audiunt ,  et  pauca  sed  efficacia  loquuntur: 
qui  multa  agunt,  pauca  dicunt.  Insuper  Verbuni 
incarnatum  eumdem  sapientia?  modum  reipsa 
nos  docuit,  dum  Verbum  boc  infans  etelingue 
factum  est;  dum  scilicet  puer  nalus  est  in  Betli- 
lebem  :  dumque  idem  usque  ad  annum  rctatis 
trigesimum  multa  audivit,   pauca  locutus  est. 
Nam  quasi  faber  vitam  egit  in  silentio  :  anno 
vero  trigesimo  ccepit  docere,  sed  quam  pauca 
sunt  ejus  verba  quae  Evangeliis  continentur,  si 
cum  abysso  sapientiae  ,  quam  in  se  continebat, 
conferanlur?  Sic  et  B.   Virgo  pauciloqua  fuit . 
adcoque  paucissima  ejus  verba  in  totis  Evange- 
liis  invenies  :  audiendi  vero  fuilavida,  pra?ser- 
tim  Cbristum.  Unde  dcea  aitLucasc.  1.  51.  Mater 
cjtts  (Jesu)  conservabat  omnia  vcrba  liac  in  tordt 
suo.  Sic  et  S.   Magdalena  tota  intenta  erat  au- 
dicndis  Cbrisli  sermonibus  in  silentio  ,  ideoquc 
i\  Christodicituroptimamparicmelegisse,  Lucse 
10.  Ui. 

Quarto,  quia  angeli,  qui  proxime  inter  crea- 
turas  ad  Dei  sapientiam  accedunt,  multa  au- 
diunt  a  Deo,  sed  pauca  loquuntur.  Legcin  Scrip- 
tura  dicla  ct  nuncia  Gabrielis  ad  B.  Virginem  ct 
ad  Zacbariam,  Raphaclis  ad  Tobiam.  Michaclis 


&62  COMMENTARIA  LN  EPIST 

aii  Danielem  :  videbis  verba  eorum  esserara  ei 

perpauca,  ac  subinde  nulla.  Simili  modo  regum 
etprincipum  est  muita  audire,pauca  lo<iui,  aitPlii- 
losophus.  Rursumangelidummvicemloquuntur, 
imo  conceptu  quasi  una  vocc,  et  uuo  nicntis  in 
ictuid  faciunt,  ut  tloccnl  Scholastici  in  tract.  de 
iocutione  angelorum.  Idemimitanturviri  magni, 
ct  sapientes. 

Quinto,  quia  natura  hunc  sapicnliae  modiun 
nobis  insinuai.  Primo  cnim  animalia  sapientiora 
parum  vocalia  effecit,  ut  elephantcs,  simias, 
leones:  hi  cnim  raras,  sed  efficacesdant  voccs. 
Rursum  aves  canorse  stato  modicoque  tcmporc 
i -anunt,  Ut  philomckc,  merulae,  cycni;  garrulae 
vero  et  stridulae,  ut  passeres  et  hirundincs,  per- 
petuo  pipiunt  ct  garrinnt.  Quocirca  S.  Grcgor. 
Nazianz.  cpist.  1.  ad  Cclcusium  arguentcm  ejus 
tacitumitatem,  rcspondet  per  apologum  cycno- 
rum  ct  hirundinum,  tritumquc  dc  cis  prover- 
bium  :  Tunc  cantabunt  cycni,  cum  graculi  tacue- 
rint.  Sane  una  in  morte  cycnca  cycni  vox  gratior 
est  omnibus  graculorum  slridoribus. 

Simili  modo  magna  et  praestantia  corpora, 
uti  orbesomncs  coelesles,  motum  omncm,  qui 
maximus ,  continuus  et  velocissimus  est,  sinc 
voce  et  strepitu  in  silentio  peragunt.  Atque  haec 
est  silcns  harmonia,  ct  harmonicum  silcnlium 
eoelorum,  quod  celebrat  Job  dicens  c.  38.  37. 
Quis  enarrabil  ccelorum  rationem  et  concentum 
<;ceii  quis  dormire  faciet  ?  Rursum  in  Script.  lc- 
gimus  ccelos  subindc  apertos,  sed  raro,  ct  non 
nisi  gravi  de  causa  ,  ad  Dei  laudem  elhominum 
salutem.utcumcoeli  plueruntmannaExaudi  16. 
cum  Pater  e  coelo  vocem  dedit  in  baptismo 
Christi :  Hic  est  Filius  meus  dilectus.  Malth.  3. 16. 
cum  Stephanus  obiens  martyrium  vidit  coelos 
apertos  ,  ac  Christum  stantem  a  Dextris  Dei,  ad 
ei  epitulandum,ad  dandum  eivictoriam  et  co- 
ronam.  Mystici  coeli  sunt  Apostoli  et  Sancti, 
juxta  illudPsal.  18.  1.  Ccelienarrant  gloriamDei. 
Sancli  ergo  coelos  imitentur,  ut  os  non  aperiant 
nisi  ad  laudem  Dei  ct  salutem  proximorum,  ut 
scilicetmanna  ccelestis  sapientieectcharitatisin 
cos  effundant.  Id  de  sejactabat  Maneshseresiar- 
cha ,  qui  se  propterea  vocabat  Manichaeum , 
quasi  mannae  effusorem ;  sed  revera  erat  /j.a.vrn, 
idcst,  insanus;  et  Manichaeus,  id  cst,  id  est ma- 
nice  et  insanice  effusor  :  sanclus  vero  sit  Manna* 
chaeus,  idcst,  mannai  effttsor. 

Sexlo,  quia  fabricahominis,  putaorgana  au- 
diendi  et  loqucndi ,  idipsum  hominem  docent. 
Primo  cnim  solus  homo  rationalis  inter  omnia 
animalia  vim  loquendi ,  vocemque  articulatam 
efformandi  accepit;utdiscerelrationis  comitcm 
et  pedissequam  esse  linguam  ;  camquc  niliil  elo- 
quiddebere,  nisi  quod  ratio  prius  loquenduin 
dictarit  et  jusserit. 

Secundo,  Deus  homini  deditaures  apertas  ,  ut 
multa  audiret;  linguam  vero  duobus  claustris 
circumsepsit,  nimirum  dentibus  et  labris,  ut 
essettardiloquus. 

Tertio,  Deus  homini  dedit  duas  aures ,  et  uni- 
cam  linguam,  ut  innueret  duplo  plura  illi  au- 
•  lienda  esse,  quam  proloquenda.  Unde  S.  Basi- 
lius  1.  de  Vera  virginit.  Duas  aures,  inquit,  unam 
linguam  nobis  cffinxit,  quasiet  duptum  disciplimr, 
causa  audirc  dcbeamus,  el  ad  ea  quce  interroga- 
mur  sesquiallera  proportione  conlractum  referre 
sermonem.  Castigata  ergo  locutione  prudens  virgo 
tttelur  ,  cumque  tempestive  oporluerit  quempiam 
aUoqui,  multo  audict  plura  qtiam  dicet.  - 


.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 

Quarto  aurium  oflicium  unum  est ,  SClticot 
audire  :  linguae  plura ,  videlicet  loqui ,  cibuni 
noxium  acommodo  discernerc:  sapere,  coinc- 
dere,  et  iu  stomachum  trajicere.  Onae  Varro  lin- 
guam  a  ligando  cibo  dictam  putat.  lta  Lactant.  I. 
tle  Opificio  Dei  c.  10. 

Deniquc  loquaccs  et  garruli  sunl  pucri  et  fe- 
minac,  jn  quibusminusesl  rationis,  sapientiaect 
cerebri :  viri  vero  sapientiorcs  ,  magisque  c.or- 
dati  sunt  pauciloqui.  Garrulitas  ergo  signum  est 
insipicnliae,  aut  minoris  xpi-io-  :  silenlium  vero 
sapientiae,  ellimati  judicii.  Unde  et  nonnullifa- 
tuum  derivant  a  fando,  quod  farigestiat,  etquid- 
vis  effutial.  Nam,  ut  ait  Sapiens  Proverb.  17. 
v.  27.  Qui  moderatur  sermones  suos,  doctus  etpru- 
dens  est,  el  pretiosi  spiritus  (qui  scilicet  spiritum 
novit  cohibere  ,  ne  in  vcrba  temerarius  erum- 
pat,  seucujus  pretiosi,  id  esl  rari  et  maturi , 
sunt  scrmoncs)  vir  eruditus  :  slullus  qttoque  si 
tacuerit,  sapiens  reputabitur,  et  Proverb.  29.  20. 
Vidisli  hominem  velocem  ad  loquendum?  stultilia 
magis  speranda  esl ,  quam  iltius  correptio,  etEc- 
cli.  21.  29.  In  ore  fatuorumcor  ittorum,  et  in  cordc 
sapientum  os  illorum ,  ut  nos  apcriant  nisi  cordc 
consulto.  Hinc  quipueros  instiluunt,  doccnt  eos 
multa  audire,  et  paucaloqui,  ail  Plutarch.  di^ 
Oflic.  audit.  Qui  et  tractatum  concludcns  :  Rectc 
vivendi ,  inquit,  tirocinium  est  bene  audire.  Sic  el 
Sapiens  Proverb.  1.  8.  Audi,  inquil,  (Ui  mi  dis- 
ciplinam  palris  lui,  etc,  fruclum  subdit:  l)t  adda- 
lur  gralia  capili  tuo ,  et  lorques  colio  tuo.  Porro 
res  omnium  difficillimae  sunttacere  et  audire, 
ait  Gellius  1.  1.  c.9.  Vere  S.  Bernard.  de  Interiori 
domo  c  50.  Mullum  toqui,  inquit,  slutlitia  cst  : 
Ungua  dicitur,  quia  lingil  adulando,  mordet  de- 
trakendo,  occidit  meniiendo.  Ligal ,  et  ligari  non 
potest :  labitis  est ,  et  teneri  non  potcsl ,  sed  labi- 
tttr  el  faUilur.  Labitur  ut  anguiiia,  pcnetrat  utsa- 
gilla  :  uno  ictu  multos  percutit  et  interftcit. 

Septimo,  hunc  sapientiae  modum  docuerunt 
omnes  prisci  sapientes  ,  tam  Genliles,  quam 
Christiani.  Accipc  Genliles  paucos  selectosquc 
e  multis. 

Appollodorus  dicebat,  optimos  homines  in  di~ 
cendo  brevissimos  esse ,  aitSlobaeus  serm.  Zh.  Qui 
et  addit,  Zeno  philosophus  audiens  adolescen- 
lem  nimis  garruium  :  lluic ,  inquit,  aures  in  lin- 
guam  diffluxere ,  significans  adolescenlis  esse 
multa  audire,  pauca  loqui  :  ideoque  cum  uni- 
cum  habere  os  ,  ct  binas  aures.  Idem  alleri  stul- 
tiloquo  :  Nisi  Ungtta,  inquit,  in  mentem  instincta 
disserueris ,  adhttc  multo  amplius  dicendo  delin- 
ques.  Idem  dicebat  e  discipulis  suis  aliquo  esse 
-:t).o),o-/ou- ,  id  est ,  studiosos  rationis  et  scientiae, 
alios  xero )oyo?Ooj',  id  est,  loquendidumtaxatcu- 
pidos. 

Theocritus  audiens  Anaximenem,  dixit: /??- 
cipit  verborum  flumen,  mentis  gutta  ,  significans 
eum  essemultiloquum,  sed  parum  sapere. 

Democratesavaritiam  quamdam  esse  dicebat 
omnia  velle  dicere,  et  nihil  audire.  Hsec  omnia 
refert  Stobaeus  serm.  34. 

Demosthenes  in  convivio  cuidam  multa  1o- 
quenti :  Si  tam  mulla ,  inquit,  sapuisses ,  nun- 
quam  tam  mtdta  locutus  fuisses.  Idcm  rogalus 
cur  unam  habeamns  linguam,  sed  duas  aures. 
Quia,  inquit,  duplo  plus  audiendum ,  quam  o- 
qttendum.  Uu  Maximus  serm.  Ul, 

Isocrates  a  Careone  loquaci  discipulo  duplt- 
ccm  mercedem  postulavil.  Alteram,  inquit ,  ut  lo- 
qui  discas,  alleram  ut  taccre.  ibidcm. 


GOMHKSTAWA  1N  EPIS 

Nicostralus  diccbat  :  Si  conlinenter  multa  el 
celeriler  toqui  sapiendi  signum  esset,  hirundines  di- 
cerentur  nobis  muLlo  sapientiores.  Ibidem. 

Xenocralcs  in  maledictis  silens,  rogatus  cau- 
sam,  dixit :  Quia  dixisseme  aliquando  pcvnituit , 
lacuisse  nunquam.  Idem  de  obscoenis  interroga- 
uis,  cum  taceret  causam  postulatus  ait :  De  ta- 
tibus  lcrogare  decet ,  me  autem  non  respondere. 
lta  maximus  serm.  31. 

Solon  ciiidam  dicenti,  ideo  illum  non  loqui, 
quod  insanus  esset;  respondet  :  Stultus  silere 
nequit. 

Plato  Dionysio  tyranno  roganti ,  num  Atbcnis 
de  se  loquerentur?  Philosophi ,  inquit ,  Athe- 
nis  nunquam  ita  vacant ,  aut  de  tam  vili  matcria 
tractant,  ut  toqui de Dionysiovaleant;  libere  sugil- 
lans  ejus  vitam  ellyranuidem.  Ita  Fulgos.  1.  6. 

Lacedaemoniis  propria  erat  verborum  pauci- 
tas,  undc  breviloquentia  vocatur  Laconismus. 
Cum  ergo  Abderitarum  legalus  apud  Agidem 
dicendi  fmem  nonfaceret,  ac  responsum  pos- 
lularet.  Agis ,  respondit  :  Jllud  tuis  renuntia, 
quantum  temporis  tibi  opus  fuit  ad  diccndum, 
tantum  me  silentem  audisse.  lla  ei  loquacitatem 
exprobravit,  teste  Plutarch.  in  Lacon. 

Iidem  Samiorum  legatis  multiloquis  dixerunl: 
Prima  sumus  obliti,  postrema  non  intelleximus , 
quia  prima  non  mcminimus.  Idem  ibidem. 

Laebotus cuidam  prolixo in  sermone  di\it :  Quid 
mihi  de  re  pusilla  longa  texis  prcemia?  Lacon  de 
luscinia  dixil :  Vox  es,  praiterca  nihit.  Idem  di- 
cas  garulo  :  ettamcn  lucinia  dicitur  pbilomela, 
CO  quod  lugens  canat.  Audi  Martiale  1.  14. 

Flct  pliilomela  nefas  incesti  Tcreos ;  et  qua; 
Mula  puclla  fuit,  garrula  fcrtur  avis. 

Ibidem  Cbarillus  roganti,  cur  Lycurgus  tam 
paucas  lcgcs  dedisset  Laccdaemoniis?  Quia,  in- 
i\w\l,  pauca  lo<iuentibus  paucis  etiam  legibus  est 
opus,  sensit  nimirum  pleraqucmala  ex  multilo- 
<luio  nasci.  lbidcm. 

Accipc  lidcles  cl  Cbrislianos,  Sponsa  Ecclesia 
a  Ciiristo  spnnso  audit  Psal.  hh-  11.  Atuti  filia  ct 
vide,  et  inctina  aurem  luam,  et  obliviscerc  popu- 
lum  tuum,  ct  domum  patris  tui ,  ct  concupiscct 
rex  dccorcm  tuum;  quoniam  ipseest  Dominus  Deus 
tuus. Dcut.  27.  9.  Altendccl audi Isracl;Se\H.Audi 
Isract  ct  tace ,  quod  praeceptum  pulcberrimum 
vocat  Pbilo  libro.  Quis  rerum  dtvinarum  heres. 
S.  Joannes  Baptisla  Joan.  3.  29.  se  nuncupat 
amicum  sponsi  (Cbristi)  qui  stat  el  auditcum, 
H  gutidio  gaudet  propter  vocem  sponsi. 

S.Greg.  Naz.epist.  98.  ad  Cledonhim :  Sermone, 
j\l,  tacemus ,  ut  qua?  loqui  opus  sit  discamus ,  et 
cpist.  102.  ad  Eulalium.  Ttt  solitudiniet  immodico 
jejunio  das  opcram,  et  silentio.  S.  Amb.  1. 1.  Oflic. 
'•.  2.  Lex  dicit ,  ait,  Audi  Israel  Dominum  Deum 
tuum.  ISon  dicit ,  Loquerc ,  scd  Audi.  Ideo  Eva 
lapsaest,  quia  locuta  est  viro ,  qucv  non  audierat 
t\  Domino  Dco suo.  Prima  vox  Dcidicit  tibi:  Audi, 
ii  audis,  custodi  vias  tuas ;  ct  si  lapsus  cs ,  cito 
•  orrigr.  Tacc  crgo  priusct  audi,ct  non  dclinqucs 
in  tingua  ttta. 

S.  Hasilius  inmonasterio  silentium  coluit  pcr 
iredecim  annos ,  totus  vacans  lcclioni  sacrre 
Scripturrc  ct  orationi :  silentium  enim  est  verbi 
nutrimentum,  uti  docet  S.Greg.  hom.  12.  supcr 
rizeobielem ,  qui  et  1.  5.  Mor.  c.  8.  Silere ,  ait,  est 
mentem  a  tcrrcnorum  drsidcriorum  voce  rcstrin- 
gcrc,  ut  adsupcrna  attollattir  :  ju\ta  illud  Ps.  h5. 
Varatr,  ct  Vidcte,  quoniam  ego  sum  Deus.  Tert. 


r.  s.  UGOBI.  Gap.  I. 

in  stilo  stricius  esl  et  concisus ,  ideoque  ocrvo- 

sus  et  efficax,  aeque  ac  S.  Hieron. 

S.  Aug.  in  l's.  51.  Sicut,  inquit,  cligis  quo  ves- 
caris,sic  etige  quod  loquaris. 

Idem  iu  Psal.  139.  cxplicans  illud,  Vir  tin- 
guosus  non  dirigelur  :  Quales ,  iuquil,  esse  debel 
scrvus  Dei?  ntmagis  optet  audire ,  quam  dicure  ; 
sicut  scriplum  est  :  Sil  autem  omnis  homo  veloxad 
audiendum,  tardus  autem  ad  loquendum.  Et  si 
(lerl  potest  hoc  cupiat  :  non  habere  necessilatem 
loquejidi  et  docendi;  sed  audire  illum  cui  dicitur  : 
Audituimeo  daJbis  gaudium  et  latitiam.  Gaudium 
autem  tacilurnilatis  intus  habealinvoluntate ,  vo~ 
cem  doctrince  in  necessitate.  Et  mox  :  Quare  vis  tc- 
ijui ,  audire  non  vis  ?  semper  foras  exis,  intus  rcdir<- 
detreclas.  Qui  enim  tc  docet ,  intus  cst  :  </ttando  tu 
doces  :  tanquam  foras  exis  ad  eos  qui  foris  sunt. 
UndeconcludiUAcm  ergo  amemus  magis  exterio- 
ra  ,  sed  interiora.  De  interioribus  gatidcamus  ,  iu 
exterioribus  aulem  neccssitatem  habeamus,  non  vo- 
luptatem.  Idem  in  Evangelio  sccundum  Lucam 
serm.  32.  Praidcstinati  in  vitamalernam,  inquit , 
operibus  loquantur,non  vocibus,  et  serm.  G9.  de 
Temporc  :  JSoe,  inquit,  etsi  tacebal  voce  ,  operc 
loquebatur  :  silebat  lingua  ,  fabricatione  clama- 
bat ,  scilicct  irnminere  diluvium  :  ut  hoc  cnini 
cvaderet,  fabricabat  arcam. 

S.  Bern.  serm.  18.  in  Cant.  ait  doctorem  de- 
bcrc  essc  concbam  audicntlo  et  rctincndo  non 
canalem  cfTundcndo  dumlaxat  vcrba  sapienti;c 
instar  Clnisli,  decujus  plcnitudine  omnes  accepi- 
mus.  Disce,  inquit,  et  tu  non  nisi  de  pteno  effun- 
derc  nec.  Deo  largior  esse  vclis.  Concha  imitetur 
fontem.Non  manat  ille  in  rivum,  nec  in  lacumex- 
tenditur ,  donec  suis  sacielur  aquis ,  etc.  Implere 
prius,  et  sic  curato  effundere.  Idem  in  Octo 
punctis  perfectionis  :  Bis,  ait,  ad  limam  veniant 
verba,  quam  scmet  ad  tinguam.  Plus  diligas  audire, 
quam  audiri;  ut  interrogatio  magis  aperiat  os 
tuum,  quam  ad  non  interrogata  respondere.  Dc 
silentio  plura  dixi  Tbrenor.  3.  26.  Isaiae  30. 15.  et 
c.  32.  17.  Mora  itaque  pensanda  sunt  verba,  et 
adrationis  obrussam  examinanda ,  ut  non  nisi 
clave  mentis  os  pandamus.  Ita  S.  Cbrys.  in 
Ps.  50.  Os  nostrum ,  ait ,  perpetuo  cuslodia- 
nius,  rationem  ei  tanquam  clavem  adhibcntes. 
Proverb.  29.  11.  Totum  spiritum  suum  profert 
slultus ,  sapiens  differt  et  rescrvat  in  poslcrum. 
Quem  locum  illustrant  Scptu.  Totam  iram  suam 
profert  insipiens  :  sapiensautem  dispensat  per  par- 
tes.  Explicat  Cassianus  collat.  16.  c.  27.  quid  sit 
pcr  partes  iram  dispensare ;  sapiens  autem  pau- 
tatim  eammaturitate  consilii  ac  moderationis  ex- 
tenuat  et  expellit.  Nec  minus  congrue  Sencca 
1.  2.  de  Ira  c.  28.  Maximum  remcdium  est  ir<e 
mora  :  desinet,  si  cxpectat  :  ncc  universam  illain 
tentaveris  tollere  :  graves  habet  impctus  primos. 
Tota  vincetur,  dum  partibus  carpitur.  Haereant 
vero  in  animo  ad  boc  prcestandum,  luculcnti 
illi  versus  Ovidii  3.  Tristium  elcg.  3. 

Quo  quisque  cst  roajor,  magis  est  placabilis  irae  : 
Et  facilcs  motus  mens  generosa  copit. 

Ha  Julius  Coesar  omncs  conjuratorum  EpistoIa> 
simul  exussit,  quod  tantopere  cclebrat  Seneca 
lib.  2.  de  Ira  c.  23.  Gratissimumenim  putavit  ge- 
nus  venice  (adde  etiam  tutissimum)  nescirc  quid 
quisque  peccasset. 

Et  tardus  ad  iram.  ]  Ut  ira  velox  ct  praedo- 
minans  non  pr.vveniat,  sccuinquc  in  praeccp- 
irabat  rationcm  et  voluntatem;  scd  tarde  cam 


UOU  COMMENTAMA  IN  EPIS 

velut  pedissequa  sequatur,  nec  nisi  jussa  acu- 
leumsuum  exerat,  ubiopus  arduumiram,  quasi 
cotem  virtuiis  exposcit.  Jungit  s.  Jacobus  tar- 
(iiun  ad  iram  lardo  ad  loquendum.  Prhno,  quasi 
suggerens  remedium  tardiloqueniiae.  q.  d.  Vis 
esse  lardus  ad  loquendum,  esto  tardusadiram. 
Communiter  enim  proecipitatio  lingme  oriiurex 
praeeipitalione  mentis,  quam  paritira;  et  vi- 
cissim  pnccipitalio  linguae  parit  jurgia,  iras  et 
rixas  :  sicul  ex  advcrso  lardiloquentia  facil  ho- 
minem  tardumad  iram.  Sccundo,  quia,utait 
S.  Gregor.  5.  Mora.  30.  Per  iram  sapientia  perdi- 
tttr,  ut  quid,  quove  ordine  agcndum  sit  ovinino 
nesciatur  :  quia  nimirum  inteltigentice  lucem  sub- 
traliit  ,  cum  mentcm  permovendo  confundit. 
Idem  docet  Sapiens  Eccles.  7. 10.  Ne  sis  vetox  ad 
irascendum,  quia  ira  insinu  stulti  requiescit.EHi- 
cacissimum  cnim  irae  remedium  est,  vindiclae, 
vcloperis  in  ira  concepti  dilalio,  ait  Senecal.  3. 
delrac.  1.  UndeAtbenodorus  philosophusabiens 
ultimum  hoc  monitum  dcdit  Auguslo  Csesari  : 
Iratus  nit  dicas,  aut  facias,  priusquam  alphabe- 
tum  integrum  recitaveris ,  teste  Plutarcho  in  vita 
Augusli.  Sapientius  S.  Ambros.  Theodosio  Im- 
per.  qui  ira,  licet  ex  parte  justa,  commotus 
Tessalonicenses  jusserat  necari,  praecepit  ut 
legem  conderct,  qua  neci  a  sc  adjudicatos  ve- 
taret  plecli  antetrigesimum  diemalatasententia 
elapsum.  lta  nimirumDeus  lancos  habetpedes, 
sed  ferreas  manus ;  quia  tardo  ad  vindictam  pe- 
de  progreditur,  sed  cum  accedit  acriter  punit , 
et  tarditatem  vindictae  gravitatecompensat. 

Praeclarc  S.  Gregor.  I.  5.  Moral.  c.  30.  damna 
iree  recensens  :  Per  iram,  inquit,  gratiavitce  so- 
cialis  amittitur,  concordia  rumpilur,  lux  verlla- 
tis  amittitur ,  Spiritus  sancti  splendor  excludilur ; 
irce  stimulis  accensum  cor  palpitat,  corpus  tremit , 
lingua  se  prcepedit ,  facies  ignescit  exasperanlur 
oculi ,  et  nequaquam  recognoscuntur  amici ,  et 
Cassianuscollat.  16.  c.  27.  Hcec,  ait,  natura  est 
irce;  ut  dilata  languescat  et  pereat ,  prolata  vero 
magis  magisque  conflagret.  Ditatanda  ergo  alque 
amplianda  sunt  pectora,  ne  angustiis  pusillunimi- 
tatis  arctata ,  iracundice  turbulentis  cestibus  op- 
pleantur,  et  paulo  ante  docet,  iram  vincendam 
esse  non  fuga,  sed  amplexu  ejus  cui  irascimur. 
Nisienim,  inquit,  iracundia  proximi  humili  sta- 
timsatisfactione  vincatur ,  provocat  eam  fugiens 
potius,  quam  declinat.  Idem  I.  8.  de  Instit.  re- 
nunt.  c.  6.  docet  iram  nobis  datam,  ut  irasca- 
murvitiis,  eaque  pcrimamus.  Unde  Nazianz.  in 
carmine  delra:  Irascor,  inquit,  irce  dcemoni  in- 
tus  condito;  quia  ira  ex  hominefacit  feram,  puta 
leonem  ,  tigridem,  serpcntem,  imo  diabolum  ; 
ut  iralus  et  furens  non  videaUir  esse  homo,  sed 
daemon  incarnalus. 

nemedia  quibus  vincenda  est  ira,  assignavi 
Ephes.  U.  25.  Plura  vide  apud  S.  Basil.  Senecam, 
et  Plutarchum  tract.  dc  Ira ,  Cassianum  toto  1. 8. 
de  Instit.  renunt.  et  S.  Gregor.  5.  Moral.  30.  ad 
illud  Job.  5.  Virum  stultum  interficit  iracundia, 
et  S.  Amb.  lib.  1.  Offic.  c.  21.  v.  21.  interalia  ait : 
Morum  tranquillitas  usu  quodam  affectionis  pro- 
posito  innaturam  vei'talur,  ira  ratione  reprima- 
tur,  se  prceoccupaverit  mentem ,  ne  relinquas  to- 
cum  tuum.  Locus  tuus  patientia  est,  tocus  luus  ra- 
tio  est,  locus  tuus  sedalio  indignationis  esl.  Si  non 
potueris  miligare  mentem,  reprime  tinguam.  Et 
inferius  :  Si  irascimini ,  nolite peccare,  sedvincite 
ratione  iracundiam.  Vei  certe  sic;  Si  irascimini, 
Kobis  irascimini,  quiacommoti  estis  ,  et  non  pcc- 


I.  S.  JACOBl.  Cap.  I. 

cabitis.Qui  cnim  sibi  irascitur,  quia  cilocommoHis 
est,  desinit  irasci  allcri  :  qui  autem  vutt  iram 
suamjustam  probare,  plus  inflammalur,  ct  cito  in 
culpam  cadit.  Mclior  esl  autem  secundum  Salomo- 
ncm,  qui  iracundiam  conlinet  quam  qui  urbem 
capit  :  quia  iraetiam  fortes  capit.  Ait  enim  Salo- 
monProverb.  16.32.  Meliorest  paliensviro  forti: 
ct  qui  dominatur  animo  suo,  fortior  est  expug- 
natore  urbium. 

20.  IlU  ENIM  Vim   JUSTITIAM  DEI  NON  OPERATUR,] 

Deus  enim  sine  ira  cum  tranquilliiate  judicat, 
Sapicnt.  12.  18.  Unde  S.  Clemens  1.  2.  Constit. 
c.  37.  Ubi  est  ira,  inquit,  ibi  non  est  Dominus , 
sed  amicaSalance.  Hinc  Elias  iralus  cultoribus 
Baal ,  vidit  Deum  in  specie  non  turbinis ,  sed  au^ 
rae  lenis,  quoe  symbolum  est  mansuetudinis, 
animique  placidi  et  sercni.  3.  Beg.  19.  12.  Nomi- 
nnijustitiam  proealiis  virtutibus,  quia  ira  induit 
nomen  ct  pnclexlum  justitiae  :  iratus  enim  putat 
asseritque  se  justam  sccleris  et  injuriae  sibi  ir- 
rogatae  ultionem  deposcere.  Ita  ergo  juslitiae 
specie  sc  vclat  et  palliat. 

Jam  varii  varios  hic  dant  sensus.  Primo,  Ca- 
jetan.  q.  d.  Deus  ad  operandam  et  exercendam 
justitiam  non  conslituit  iram,  sed  judices  :  illi 
ergojustiliam  justamque  vindictam  exerceant, 
non  ira  et  iratus,  esto  possit,  viresque  habeat 
ad  se  ulciscendum. 

Secundo,  Nilus  Abbas  tract.  de  ira  explicat, 
q.  d.  Ira  nonamat,  sed  odit  justiliam,  ac  proinde 
adeo  non  operalur  justitiam,  ut  injuslitiam, 
saevitiam  et  crudelitatem  operelur  :  est  enim 
miosis.parum  enimdicitur, sedplussignificatur. 

Tertio,  S.  Hieron.  1.  2.  contra  Pelag.  Ira,  in- 
quit,  Dci  justa  est,  el  justiliam  operatur;  quia 
Deiira  quietaest,  et  rationc  ducitur  :  nec  enim 
in  Deo  aliud  esl  ira  quam  apetitus  justitiae ,  jus- 
taeque  vindiclae  :  ira  vero  viri  injusla  est ,  quia 
de  perturbala  mente  procedit. 

Quarto,  S.  Gregor.  1.  5.  Moral.c.  30.  Iraviri, 
inquil,  justitiam  non  operatur,  quiadum  pertur- 
bata  mens  judicium  sucerationis  exasperat ,  omne 
quod  furor  suggerit  rcctum  pulat.  Ila  ergo  pro 
justitia  substituit  furorem,  eumque  censet  essc 
justiliain  :  quia  adeo  caecaest,  mentcmque  ex- 
ciecat ,  ut  unum  contrariorum  pro  altero  cer- 
nat;  velut  si  quis  lurbato  visu,  id  quod  album 
est  cerneret  nigrum ,  et  vice  versa. 

Quintogenuineet  adxquale  justitia  hic  gene- 
ratim  sumitur  pro  qualibet  virtute.  q.d.  Ira  ope- 
ratur ,  id  quod  justum ,  aequum ,  rationi  conso- 
num  et  sanctum  est,  sed  multa  perpetrat  con- 
tra  mansuetudinem,  charitatem,  palientiam  , 
prudentiam,  aequitatem,  caeterasque  virtutes, 
quas  exigit  et  complectitur  juslitia  Chrisliana. 
Alludit  S.  Jacobus  ad  Ecclesiastici  1.  28.  Quisine 
timore  est ,  greceavip  Su/*wo/)S)idest,  vir  animosus, 
a.tdax  ct  iracundus  :  (audacia  enimeique,  affinis 
ita  opponitur  timori,  utdocent  Ethici)worc  poterit 
justificari :  iracundia  enim  animosilatis  iltius,  sub- 
versio  ittius  est.  Ira  ergo  extinguit  in  animo  irali 
omnem  patientiam,  humanitatem  ,  charilatem, 
justiliam,etc. 

necie  S.  Thomas  3.  p.  q.  15.  art.  9.  ad  1.  quae- 
rcns  an  in  Christo  fuerit  ira  ,  cum  S.  Jacobus 
dicat  iram  non  operari  juslitiam?  respondet 
iram  tunc  proprie  dici  opcrari,  cum  prasvenit 
rationem,  eamque  sccum  rapit  ad  operandum  : 
secus  est  cum  sequitur  rationem,  ejusque  est 
inslrumentum,  utifuitin  Cbristo  et  sanclis.  Ira, 
inqnit,  dupliciler  se  habet  in  homine;  quando- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


66; 


que  enim  prcevenil  rationem,  et  iraldt  cam  se- 
rum  ad  operandum ,   et  tunc  proprie    Ira  dici- 
tur  opcrari:   nam  operatio  tribuitur   principali 
vgenti!  Et  secundum  lioc  inlelligitur,  quodira  viri 
jttStitiamDcinonoperalur.  Quandoquevero  irase- 
quitur  rationem  est  quasi  inslrumentum  ipsius;  el 
tunc  operatio  qua3  est  juslitice ,  non  attribuilur 
ira ,  sed  rationi,  quae  ira  utilur  quasi  cole  auimi 
ad  opus  arduum,  v.  g.  justae  viudictae.  Accepit 
hoc  S.  Thomas  a  S.  Gregorio,  qui  lih.  7.  cpist. 
126.  Recharedum  Regem  Gothorum,   mouens 
cum  ne  in  regendo  iramadmisceat:  Curandum, 
inquit,  est,  ne   ira  surrepat.  Ne  fiat  citius  omne 
quod  licel.  Ira  quippe  cum  detinquenlium  culpas 
exequitur,  non  debel  quasi  domina  prceire ,  scd 
post  rationis  tergum  vclut  ancilla  famulari ,  ut  ad 
faciemjussa  veniat ;  nam  sisemelmenlemceperit, 
justum  esse  deputal  eliam  quod  crudetiter  fecit. 
Hinc  enim  scriplum  est :  Ita  virijustiliam  Dci  non 
operatur.  Ex  adverso  de  S.  Mosc  dicilur  Eccle- 
siastiei  65.  v.  6.  ln  fide  et  lenilate  ipsius  sanc- 
tumfccit  iltum,  et  elegit  cum  ex  omni  carne.  Ila 
S.  Augustinus  epistol.  75.  ad  Auxilium  Episco- 
pum  juvenem  ,  qui  ex  ira  videhatur  praecipitasse 
senlentiam  excommuiiicationis  in  Classianum; 
moncl  uloret,  et  exclamat  ad  Deum  :  Turbatus 
est  pne  ira  oculus  meus ,  miserere  mei  Domine , 
quoniam   infinnus  sum;    ut  porrigat    dexteram 
suam,et  comprimat  iracundiam   tuam,  et  tran- 
quiitet    mentem  tuam   ad   videndam   faciendam- 
que  justitiam.  Sicut  enim  scriptum  est  :  ira  viri 
justitium  Dei  non  operatur.  Ita  S.  Amhrosius  1.  1. 
Oflic.  c.  21.  laudat  Arcliitam  philosophum,  quod 
ad  villicum  suum  dixerilrO  te  infclicem  quam 
te  affliclarcm  nisi  iratus  csscm!  Scd  ctiam  David 
armatam  dcxtcram  in  indignal  ione  comprcsserat: 
et  beltalorcs  aveisus  Nabat  ad  ullionem  paratos , 
Abigati  dcprccatione  rcvocaverat,  1.  Regum  25. 
ldem  Anibros.  de  obitu  Theodosii   Imper.  eum 
laudat  a  dominalu  irae,  dicens  :  Bcneficum  sc  pu- 
tabat,  ct  tunc  propior  cral  venite ,  cum  fuisset 
commotio  major  iracundicc.   Piwrogativa  ignos- 
ccndicrat  indignatum  fuisse,  ct  oplubatur  in  eo, 
quod  in  aliit  limrbatur,  ul  irascerctur.  Idem  I.  2. 
Ollic.  c.  7.  David,  inquit,  fortis  in  pralio ,  man- 
suctus  in  impcrio,  palicns  in  conoitio  ferre  injurias. 
Ideo  lam  charus  crat  omnibus ,  utjuvcnis  adreg- 
num  cliam  petcretur  invilas,  rcsistens  cogeretur, 
scnex  ne  prmiio  interesset  a  suis  rogaretur,  quod 
mallcnt  omncs  pro  ipso  periclitari ,  quam  ipsum 
pro  omnibus. 

21.    PnOPTER  QUOD    ABJICIENV2S    OMNEM   IMMUN- 
DITIAM,  KT   ABUNDANTIAM  MAI.lTl/E,   IN   MANSUETU- 

dine  susciiTiE  iNsiiuM  VKiuiUM.  j  Multi  hsec  re- 
feruntad  iram,  de  qua  proximc  scnno  pneces- 
sit.  q.  d.  Lt  abjiciatis  iram ,  abjiciie  immundas 
eupiditates :  hae  enim  dum  amanmr,  cxcilant 
iras  et  rixas  contra  eos  qui  easdem  amhiunt,  ct 
DOblseripere  aul  pneripere  salagunt.  Alii.  q.  d. 
Cum  ira  Don  jusiitiam ,  sed  injusliliam,  om- 
nemque  iniquitalem  operetur,  hac  de  causa 
eam  abjicite;  quia  ipsa  animam  facit  immun- 
dam, eamque  sordldat,  excitando  motus  ambi- 
tionis,  avarilice,  invidiae,  luxuriac,  omniuinque 
cupidilatum;  sed  prasertim  malitiie  ct  mali- 
pintatis,  pula  odii,  vindicUe,  calumniac,  homi- 
cidii,  etc. 

Aptius  taaec  referemusad  omniaprpccedentia, 
ctiam  remotiora.  ac  praasertim  ad  vers.  1S.  ubi 
dixit,  Volunlaric  nos  gniuit  vcrbo  veritatis;  hoc 
cnim  vocal  hic  insitum  verbum  quod  potcst  salvare 

CORRBIh   A   I.APIDE.      T0M.   X. 


animas  ,•  q.  d.  Cum  regenerati  simus  verho  veri- 
talis,  efleelisque  filii  Dei ,  sagatainus  hanc  rege- 
nerationem,  novamque  vitam  el  filiationemdi- 
vinam  lueri  ct  conservare,  ideoque  ahjiciamus 
omnem  immundiliam  etmaliiiam,  qiuc  eam  vel 
maculant,  \el  infirmant,  vel  intcrimunt.  Porro 
in  nomine  immundiliam  respicit  ad  concupi>- 
centiam ,  a  qua  nos  tentari ,  trabique  ad  morlem 
dixil,  v.  16.  et  15.  in  nomine  vero  malilia  res- 
prcil  ad  iram,  quam  immediatc  ante  cavendam 
monuerat:  tam  enim  concupiscmiia  ,  quam  ira 
lilialioni  divinae,  novceque  Ctaristianorum  vitaj 
repugnat. 

Pro   immunditiam  graece   est  '^ol-Ax  ,  id   est  , 
spurcilia,  sordes ,  fsex  ,  rctrimentum  ,   situs, 
squalor,  illuvies,  paedor:  cum  vcro  transfertur 
adanimum,  signilicat  avaritiam,  animum  illi- 
heralem,  parcum  et  sordidum.  Inde  enim  p»™- 
/5«,- vocalur  sordidus  ,  spurcus,   illiberalis  ,  ava- 
rus.  Proprie  ergo  S.  Jacobus  taxathic  avariliam: 
lKCcenim  suscitat  iras  ,  lites  et  jurgia  •  haecque 
erat  prima  tentatio  Chrislianorum  :  dum  enim 
oh  lidem  Chrisli  a  Judaeis  et  Gentilibus  patiehan- 
tur  persccutionem  et  rapinam  honorum,   ten- 
labat  eos  avarilia ,  ut  ea  con  servarent ,  non  tan- 
tum  ad  impalientiam,  sed  et  ad  fidem,  vel  ne- 
gandam  vel  certe  dissimulandam.  Tangititaque 
tentationis,  de  qua  initio  fuse  egit,  fontem  et 
radicem,  ut  ea   succisa   succidat  tentationem. 
q.  d.  0  Cbristiani  patimini  spoliationem  hono- 
rum  propter  Christum  :  ca  spernite,  omnemque 
eorumcupiditatem  et  avaritiam  ex  animo  evel- 
lite  :  ita  facile  sustinehitis   omnem  hanc  perse- 
cutionem  ;  ita  slahitis  firmi  elconslantes  in  fide, 
gralia,  novaque  generatione  Christi ,  quam  ul- 
tro  suscepislis,  pu-xzpi*  enim,   et  sordidi  animi 
est,  ut  hona  caduca  relincas,  perdere  fidem , 
gratiam,  animam ,  ipsumque  Deum.  Sic  hodie 
puwpoi  sunt  avari,qui  ut  aliquot  obolos,  dena- 
rios  vel  aureos   lucrentur  ,   fallunt,  fraudant, 
pejerant,  negligunt  sacium  Missae  officium  die 
festo,  aliasquc  Dei  leges  violanl.  Hi  enimobolo, 
vel  denario  instar  Judae  vendunt  Cbrislum ,  id 
est,  Christi  Iegem,  gratiam,  amicitiam,  suam- 
que  conscicntiam  ct  vitam  aelernam.  Lndc  me- 
rito  deea  dixit  Apostolus  1.  Timotb.  v.  10.  Radix 
omnium maloram  est  cupiditas,  graece  ptlapyup&c, 
id  est,  cupido  pecunia? ,  sive  avaritia.  Hoc  sensu 
accipi  potcst  immundilia,  ut  vcrlit  Nosler,  pro 
sordibus  avaritiae;  ut  omncm  immunditiem  ab- 
jicere  sit  idem,  quod  omnes  sordes  avaritiae  ab- 
jicere.  Porro  haec  avaritia  non  in  solis  opibus. 
sed  in  qualibet  alia  re  locum  hahet,   uti  mox 
plurihus  dicam. 

Secundo,  tamenp-iTra^x,  id  est,  spurciiia  potest 
significare  luxuriam,  gulam,  omniaque  vitia 
carnalia,  quae  proprie  vocantur  immundilia. 
quia  in  se  spurca  sunt,  et  corpus  animumqur 
conspurcanl,  juxta  illud  Apostoli  1.  Cor.  6.18. 
Omne  peccatum  quodcumque  fecerit  homo,  exlra 
corpus  esl :  quiautem  fornicatur,  in  corpus  suam 
peccat.  Ila  per  immunditiam  vitia  carnis  accipit 
Beda,  Thomas  Anglicus,  Salmcron.ct  alii  pas- 
siui.  Praeclare  Clemens  Alex.  oral.  ad  Gentes. 
Ego,  ait,  calcare  tcrram  didici,  non  adorare. 

Er  abundantiam  MAMTi.E.  ]  Perperam  Beza 
vertit,  et  cxcrcmcntum  malilia? ;  ttejui-ix  enim 
abundanliam  signilicat,  non  excrcmentum. 
'Quicres  :  Quaenain  hacc  malitia  ?  Primo,  aliqui 
accipiunt  nimiam  sollicitudinem  rerum  tempo- 
ralium,  quam  ex  animis  fidelium  volens  evel- 

59 


<iCG 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap    I. 


lere  Christus,  dicit  Matth.  6.  ZU.  sulJicit  diei  maii- 
lia,  id  est  sollicitudo  et  afflictio  sua.  llaec  enim 
sollicitudo  intlammat  iram  ,  impatientiam  , 
aliarumque  tentationum,  de  quibus  egit  S.  Ja- 
cohus,  estcausa. 

Secundo  alii  pro  maiitice  vertunt  timiditatis, 
ignaviae,  probri  dedccoris,  haecenim  significat 
Graecum  xzxia  apud  Thucydidem  et  Demosthe- 
nem.  q.  d.  Ahjicite  nimiam  timiditatem  et  igna- 
viam  quasi  ingens  prohrum  et  dedecus,  haec 
enim  facit  vos  pcrsecutioni  cedere,  patientiam 
perdcre,  fidem  prodere.  Ita  Catharinus. 

Tcrtii  alii  proprie  maiitiam  accipiunt  pro  ani- 
momalo,  pravo,  fallaci,  versuto,  dupjici,  su- 
perho,  nocendi  cupido.  Ita  Hugo  per  abundan- 
liam  malitice  accipit  abundantem  pravilatem 
cordis,  sedlatenlem;quae  proindedicitur  ahun- 
dans,  quia  simulato  eequitai  ex  duplex  iniquitas. 
SicetGlossa  interlinearis  :Abundantia  maliiiae, 
inquit,  est  interior  pravitas,  peculiaris  impro- 
l)is  qui  abundant  divitiis,  praesertim  cupido 
vindictae,  aitLyran. 

Quarto,  xaxia,  id  est,  malitia,  sumi  potest  pro 
xaxwuct ,  id  est  malignilate ,  maledicentia  et  ma- 
leficentia,  qua  quis  fit  maledicus  et  calumnia- 
tor ,  aliosque  vexat  et  turbat.  Sic  Callimachus 

pictor    dictUS  est    y.xy.i^bxz-^oi  ,    quasi    XKwlJew    ttjv 

t«xjJ*  ,  id  est,  maledicens  ,  improbans  accusans 
suam  artem  et  picturam ,  de  quo  Plinius  1.  34. 
c.  9.  Ex  omnibus ,  ait,  maxime  insignis  est  Caili- 
machus  calumniator  sul,  nec  finem  habens  diiigen- 
tia; :  ob  id  «ontjoTexvos  appelatus  ,  memorabiii 
exempio  adhibondi  curce  modum.  Tales  xaxijjoTsx- 
voi,  sunt  mulli ,  qui  omnia  censent,  carpunt, 
improbant,  spernunt:  itaque  omnibus  moles- 
tias,  sibi  odia  et  rixas  creant.  Quocirca  Hugo 
ait,  immundiliem  esse  in  cogitatione  prava , 
maliliam  in  voluntale  perversa,  abundantiam 
malitiae  in  operatione  iniqua. 

Quinto,  OEcum.  et  Beda  per  abundantiam  ma- 
titice  accipiunt  peccandi  consueludinem  ,  habi- 
tum  ,  pertinaciam  cl  destinatum  propositum. 

Sexto,  Cajetan.  Serarius  et  Salmeron  mati- 
liam  generaliter  accipiunt  pro  quovis  vitio  quo 
voluntas  ad  malum  accenditur;  ideoque  vocari 
abundantiammalitice ,  quia  scilicet  malilia  abun- 
det,  imo  exuberet  in  perniciem  aliorum. 

Septimo,  alii  censent  perexaggerationem  hic 
addi  abundantiatn  matitice:  idem  enim  essequod 
immunditiem,  sed  eam  aggravare  et  exaggerare: 
Gentes  enim  in  immunditiem  et  luxuriam 
erant  profusae  ,  ideoque  abundantes  in  malitia. 

Omnes  hi  sensus  probabiles  sunt,  suntproba- 
hiliores  tamen,  nostraqueLatinse  versionicon- 
gruentiores  videntur  tertius  et  quartus.  Ubi  ad- 
verte,  abundantiammatitia;  hic  vetari  a  Jacobo, 
non  quasiparcitas  malitiac  permittatur;  sed  to 
abundantia  signilicatproprietatem  malitiae.  q.  d. 
Abjicite  malitiam,  quia  ipsa  ex  sua  natura  et 
indole  ebullit,  abundat  et  redundat  in  omne 
malum  :  sicutenim  vinumrecens  ebullit,  egerit- 
que  continuo  spumas  et  faeces  :  sic  maliiia  sem- 
perebullit,  eructat  ct  suggerit  quaslibet  malas 
cogitationes,  locutiones  et  actiones  ,  omnesque 
fraudes'et  nocendi  arles.  Sic  peccatum  malitice 
opponitur  peccato  infirmitatis,  vel  fragilitatis  : 
Theologi  enim  peccatum  ex  sua  causa  in  tres 
distinguunt  spccies  ;  aliud  enim  committitur  ex 
ignorantia,  aliudex  infirmilate,  aliud  exmalitia. 

Denique  Emmanuel  Sa,  et  Maldonatus  in  No- 
tis  ad  novum  Testamentum  ,  quas  vidi  legiquc 


in  Collegio  Romano,  censent  hic  esse  hebrais- 
mum,  ut  abundantiamalitice  idem  sit.quod  abun- 
dantiamala,  id  est,  quidquid  male  abundat  , 
omnis  superiluitas.  Hanc  enim  significat  ite- 
piasux  y.uxiui ;  nzpt<7^eix  enim  est  superfluitas , 
redundantia  ,  exuberantia,  etomne  idquod  mo- 
dum  excedit,  puta  excessus  qui  honesti  et  ra- 
tionis  limitestransgreditur ;  sicque  recle  oppo- 
nitur  ei  pvnxpix  :  haec  enim  sunt  duo  extrema  , 
ideoque  vitiosa ,  nimirum  punxpix  et  n^pmgux , 
id  est  avaritia  et  superfluitas ,  parsimonia  et 
prodigalitas,  qure  cavenda  monet  S.  Jacobus,  ut 
teneatur  medium  in  quo  consistit  virlus.  q.  d. 
Nolite  esse  parci  nec  prodigi ;  nolite  esse  sor- 
didiet  avari,  nec  superflui  et  profusi  in  vestris 
opibus,  sumplibus  ,  familiis ,  aclibus  et  rehus 
quibuslibet;  sed  in  omuibus  auream  mediocri- 
tatem  servate,  ac  cor  ah  omni  affectu  ieque  ac 
defectu  vilioso  liberum,  ut  sit  capax  seminis 
divini,  etfacilesuscipiat  insitum  verbum  salutis. 
Hic  sensus  valde  congruus ,  nervosus  et  con- 
nexus  est.  Ubi  Nota  ,  no  xaxiaS  tam  ad  punxpixv, 
quam  ad  mpieeuxv  rcferri  posse  ,  quasi  dicat : 
Cavete  omnem  malam,  tam  avaritiam  et  tena- 
citatem,  quam  copiam  et  superiluitatem  :  est 
enim  utrique  adversa  bona  tam  tenacitas,  quam 
copia.  v.  g.  Tenacitas  veritatisbonaest  eeque  ac 
copia  liberalitatis,  sive  eleemosynae.  Docetergo 
S.  Jacobus  malitiamet  vitium  in  extremis  con- 
sistere,  puta  in  excessu  et  defectu;  bonitatem 
vero  et  virtutem  in  medio,  puta  in  moderatione 
et  mediocritate:  ideoque  omnes  surculos  et  fi- 
bras  malitiae  e  corde  nostro  esse  evellendas,  ut 
nimirum  semen  verbi  divini  ei  inseri ,  cohaere  , 
radices  agere  ,  et  bonorum  operum  fruges  ger- 
minare  ac  producere  possit. 

In  mansuetudine.  ]  Mansuetudinem  opponit 
malitiae  :  mansuetudo  enim  facil  cor  docile ,  ca- 
paxque  seminis  verbi  divini ,  cujus  incapax  et 
indocile  facit  malitia,  juxta  illud  Eccli.  5.  v.  13. 
Esto  mansuetus  ad  audiendum  verbum ,  ut  intetli- 
gas  et  cum  sapientia  proferas  responsum  verum. 
Mansuetudo  enim  cst  mentis  serenitas  ,  tran- 
qu'illitas,  claritas,  quoo  facile  capit  sapientiam, 
cernitque  omne  verum  :  unde  ipsa  est  quasi 
aqua  limpida,  vel  speculum  tersum,  in  quo  re- 
rum  imagines  clare  perspiciuntur  ;  ex  adverso 
malilia  et  ira  est  mentis  turbatio ,  tumultus  , 
tempestas  et  obscuritas  ,  unde  similis  est  aquae 
turbidae,  et  speculo  pulveribus  obducto ,  in 
quo  nihil  recte  videri  potest,  praesertim  quia 
sicut  malitieeet  irae  individua  comes  est  super- 
bia,  ita  mansuetudinis  comes  et  socia  esthumi- 
litas,  quae  necessaria  ct  optima  ad  sapientiam 
est  dispositio,  adeoque  eam  aDeo  emendicando 
meretur  accipere.  Insuper  mansuetudinem  exi- 
git  S.  Jacobus  uti  matrem  palientiae  ,  qua3  fi- 
delidus  illo  aevo  in  tantis  persecutionibus  et 
tribulationibus  erat  neccssaria  ;  quam  proin- 
de^eis  v.  1.  et  deinceps  impense  commcndavit. 

Suscipite.  ]  Id  est,  susceptum  retinete  ;  sig- 
nificatur  cnim  actus  non  inchoatus,  sed  conti- 
nualus  et  perfeclus.  Loquitur  enim  fidelibus  , 
qui  jam  verbum  fidei  susceperant ,  quos  monet 
utillud  studiose  conservent,  augeant  etpromo- 
veant. 

Insitum  vf.rbum.  ]  Malc  OEcum.  ;o-/ov  vertit, 
rationem  ,  quac  opponitur  irae  :  agitur  enim  hic 
de  verbo  non  de  ratione ;  unde  Syrus  verlit , 
verbum  quod  est  insitum  innaluranostra  graecc 
'ipforov,   qnod  OEcumen.  et  Vatah.  vcrtunt,  na- 


lurale,  nativum,  verum,  non  fictum,  sicut  Sap. 
12.10.  exaclverso  vocatur  i/tfurosiwwijpte,  naluralis 
malitia  obstinatorum.  Melius  alii  passim  hic 
ii.yj-.v*  vertunt,  inditum,  insertum,  implanta- 
tum ,  sicut  fitcumramus  unius  arboris  alteri 
inseritur,  et,  ut  agricoloeloquuntur,  inoculatur, 
vel  implastratur,  quam  Graeci  el  Latini  vocant 
empliyleusin.  Sic  enirn  videmus  pomo  arbori 
inscri  ramum  piri,  pereumque  producere  pira. 
Simili  modo  voluntati  nostrae  inserilur  Dei  ver- 
bum,  fides  et  gratia  quasi  surculus  et  ramus 
divinus,  per  eumque  volunlas  noslra  produ- 
cil  opera  supernaturalia  fidei ,  spei,  charilatis  , 
patienfiae,  marlyrii  ,  cajterarumquo  virlutum. 
Ubi  adverle,  to  insitum,  significare  verbum  Dei , 
hdem  el  gratiam  non  esse  nobis  connaluralia  , 
sed  aliunde,  pula  divinitus  insita,  ideoque  gra- 
tuita  ,  et  supernaluralia.  Secundo,  opera  iidei 
et  ^gratiae  non  lam  esse  tribuenda,  voluntati, 
quam  Gdei  et  gratiae:ex  voluniate  cnim  tan- 
tum  accipiunt  libertatem  ,  scilicet  quod  sinl 
opera  vitalia,  humana  et  libera  :  ex  fide  vero 
et  gratia  accipiuut  suam  dignilatem  et  speciem, 
icilicet  qaod  sint  opera  supernaluralia  fidei , 
( liarilatiselgrathe:  sicul  arborpomus  enimcum 
per  insertum  ramum  piri  producil  pira  ,  esto 
succum  suum  ei  communicet  ;  tamen  quod 
pira  producat,  non  poma  ,  ramo  piri  inserto  ac- 
cepttun  ferre  debet,  non  sibi.  Alibi  S.  Paulus  et 
Script.  vicc  versa  dicit  nos  inseri  Cbrislo,  quasi 
Gbristus  sit  arbor,  cui  nos  quasi  rami,  vel  sur- 
euli  inseramur,  ut  ab  eo  vilam  ,  succum  et 
vigorem  gratiaa  sugamua ,  juxta  illud  Romam. 
6.  5.  Sicomplantati  facli  sumus  simililudini  mor- 
tis  rjus,  simulet  rcsurrectionis  erimus,  et  1.  Joan- 
nis  c.  U.  1G.  Qui  manct  in  cliaritutc  in  Deo  inanet, 
et  Dcus  in  co.  Sic  S.  Paulus  Roman.  11.  17.  ait 
gentes  iufideles  et  iinpias,  quasi  oleastros, 
per  Qdem  et  graliam  insertos  esse  in  bonam 
olivam,  puta  in  Christum,  ot  dulccs  pingues- 
que  charitalis  et  bonorum  operuui  olivas  pro- 
ducant, 

Quasres,  quodnam  rst  hoc  insitum  vcrbum  , 
quod  a  nobis  suecipijubet  S.  Jacobus?  Respond. 
Primo,  Concil.  Viennense  esse  Christum ,  sive 
Verbum  incarnatum  :  hocenim  si  per  fidem  "et 
gratiam  siiscipiamus,  salvabit  nos  :  ejus  enini 
incarnatio  simillima  est  insilioni ,  sive  inocula- 
tioni  arborum.  Primo  enim  sicut  arbori  agres- 
tioii  aut  steriliori  mseri  solet  surculus  arboris 
inclioris  ct  feracioris,  Ut  per  eum  ponat  suani 
agrestem  sterilitalem  ,  fructusquc  mcliores  el 
copiosiores  producat :  ita  carni  noslrae  et  hu- 
nianitati  infccundae  et  sterili.in  horto  uteri 
beata  Virginia  ,  operante  Spiritu  sancto  ,  inser- 
tnm  fuit  vcibum  divinum  ,  ut  ex  htuoanitate  ei 
et  divinitate  tieret  una  hypostasis ,  unumquc 
suppoaitum  quasi  una  arbor,  quod  per  ramum 
Verbi  divini  fructus  divinos,  dulcissimos  et  op- 
tunos  produxit ;  viceversa  dici  potest,  quod  hu- 
manitas  quasi  rainusin  Christo  inscrta  silVerbo 
el  diviniiati  quaai  arbori  et  trunco.  Deitas  cnini 
ct  hypostasis  divina  suslcnlat  humanilatcm  cl 
luunanain  naturam  in  Christo  ,  non  aulcm  vice 
vcrsa  hypoataais  huinana  sustcntat  divinam  , 
hlO  cnim  fuit  errorNcstorii. 

Secuodo,  sicut  ramus  resecatur  ab  unaarbore 
ut  allen  inscratur  ;  ita  Christus  descendens  in 
<  arncin  quasi  ablatus  fuit,  etresectus  a  sinu  Pa- 
tris,  ut  e  ccelesti  paradiso  transplantarctur  in 
tcrrestrem. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I.  /,G7 

Tertio,  sicut  arboris,  cui  insitio  facienda  est, 
ramus  praescinditur  ,.ut  ei  alterisque  melior  in- 
seranlur  :  ita  ab  humanitate  Christi  ablata  et 
quasi  praecisa  esthypostasis  humana  et  creata  , 
humana  etcreata  ,  ut  ei  hypostasis  divina  com- 
municaretur  ,  el  quasi  inseretur. 

Quarto  sicut  ramus  arbori  insitus  cum  ea  coa- 
lescil,  fitque  una  arbor  :  ita  humanitas  Verbo 
insita  cum  ea  coaluit  in  unam  eademque  per- 
sonam. 

Quinto,sicut  ramus  colligaiur  arbori  ut  coa- 
lescat:  ita  colligata  est  divinitas  humanitati  per 
vinculum  unionis  hypostalicse.  Prceclare  S.  Ber- 
nard.  serm.  3.  de  vigil.  Nalivit.  Nilul  Deo  subli- 
mius,  inquit,  niltit  vilius  limo,  et  tamen  tanta  dig- 
natione  Deus  descendit  in  limum,  tantaque  digni- 
tate  timus  ascendit  ad  Deum ,  ut  quidquid  in  eo 
Deusfecit,  liinus  fecisse  credatur  ;  quidquid  pertu- 
lit  limus,  Deus  in  illo  perlulisse  dicalur. 

Sexto,  sicut  in  vere  flante  austro  cum  arbores 
sudant,  ac  in  gemmas  prorumpunt ,  facienda 
est  ramorum  insitio  ;  ita  incarnatio  Verbi  facta 
cstinvere,  pula  25.  die  Martii,quo  conditus 
cst  mundus  ut  eum  repararet  et  renovaret. 

Hinc  secundo,  nonnulli  per  insitum  verbum 
accipiunt  Eucharistiam.  In  ea  enim  Christus 
nobis  nostroque  stomacho  et  menli  rcaliter  et 
substantialiter  inseritur,  et  quasi  inoculatur  ; 
sedita  ut  nos  potius  convertat  in  se  ,  quam  ipse 
convertatur  in  nostram  substantiam  et  qualila- 
tatem  ,  uti  aitS.  Aug.  Verum  hoc  myslicumest, 
litterale. 

Alii  per  verbum  insitum  accipiunt  Christunr 
cruci  aflixum.  Arbor  enim  crucis  erat  dignum 
silvestrae  et  sterile  ;  juxla  illud  :  Maledictus  om- 
nis  qui  pendet  in  Ugno ,  Galat.  3.  v.  13.  Christus 
autem  generosum  et  foecundum  fuit  virgultum, 
juxla  illud  Isaire  6.  2.  In  illa  die  erit  germen  Do- 
mini  in  magnificentia  ,  et  gloria,  et  fructuslerra- 
sublimis.  Hoc  igitur  virgultum  per  clavos  insi- 
tum  et  inexum  fuit  in  crucem  ,  tuncque  crux 
uherrimos  orbi  protulit  fructus,  juxta  illud  Je- 
rcm.  33.  15.  Germinare  faciam  David  germenjus- 
titia.  Verum  hic  sensus  accommodatitius  estet 
concionatorius  ,  non  genuinus. 

Tertio,  verbum  insitum  csl  Verbum  Dei ,  puta 
S.  Script.  et  Evangelium.  Ita  Beda,  Glossa,  Gag- 
neius,  Cathar.   ct  Cajetan.   Dicitur  insitum,   ut 


distinguatur  a  congcnito,  puta  a  lumine  ratio- 
nis  nobis  a  natura  ingenerato.  Unde  :S.  Thom. 
explicans  illud  Ephes.  6.  18.  Et  gtadium  spiri- 
tns ,  quod  cst  verbum  Dei.  Vmdicatio ,  inquit. 
dicitur  gladius  spiritus,  quia  non  pcnetrat  usque 
ad  spiritum  ,  nisi  ducatur  a  Spirilu  sancto.  Di- 
citur  ergo  insitum,  quia  per  Apostolorum  prae- 
dicationem  et  audieniium  fidem  animis  cre- 
dcniium  &  Spirilu  sancto  inseritur  et  inspi- 
ratur. 

Dbi  Nota  appositas  analogias  inoculationis 
surculi  in  arhorem,  et  insitionis  verbi  in  ani- 
main.  Multse  enim  conditiones  ininsitionearbo- 
rum  servandae  sunt,  quas  recenset  Columella 
I.  5.  c.  11.  Varrol.  1.  de  Re  rust.  Plinius  lib.  17. 
c.  14.  et  alii.  Prima  cst,  sicut  ramus  per  insitio- 
ncin  arbori  inseritur ;  ita  Christus  per  praedica- 
tioncm  ct  lidem  menti  inditur.  Secunda,  sicut 
ramus  nativus  pra^scinditur  ut  alter  melior  in- 
seratur  ;  itain  lege  veteri  circumcidebaturcaro 
prvputii,  ut  fideles  insererentur  Ecclesiae  et 
gratiae  Dei:  in  lege  autem  nova  circumciditur 
anima  resecando  peccata  ei  vitia,  ut  Dei  fides  et 


ftiiS 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  1. 


gratia  menli  inseri  possit.  Tertia  ut  ramus  unius 
arboris  commode  alteri  iaseri  possit,  debet  ei 
similis  esse  in  cortice  :  ita  Christus  nobis  inse- 
i  ilur,  quia  externa  specie  et  quasi  corlice,  puta 
humaniiate  ;  nobis  est  similis.  Quarta,  fmden- 
dus  est  ramus  usque  ad  medullam,  ut  ei  alter 
surculus  inseri  et  agglutinari  possit;ita  findenda 
est  anima  usque  ad  cor,  etintimum  ejus  sinum 
per  amorem  Cbristi,  ut  ei  ipse  Cbristus  inseri 
el  inoculari,  ac,  ut  ita  dicam,  incordiari  inti- 
meque  uniri  possit ,  sicut  vicissim  usque  ad  cor 
iissus  et  transfixusesl  in  cruce,  ut  nostro  cordi 
uniri  posset.  Unde  Canticor.  A.  v.  9.  dicit :  Vul- 
nerasti  cor  tneuin  soror  mea  sponsa  ,  ubi  pro  vul- 
nerastl  hebr.  est  lanaib  libbalhani ,  id  est,  abs- 
tulisti  mibicor,  transfixisti  mibi  cor,  excordiasti 
me:  amansenimamalocaredebetcor,  ut,  sicutin 
oculatione  rami ,  ejus  medulla  medulhc  arbori ; 
ita  cor  amanlis  cordiamali  unialur  etinseratur. 
Quinta,  ramus  insitus  arbori,  ei  bubulo  fimo  et 
luto  colligandus,  et  conlra  frigus  aestumque 
muniendus  est :  ita  meditatione  nostri  fimi  et 
luli,  id  est,  miseriae  humanae  mortis  et  novis- 
simorum,  anima  Cbristo  colliganda,  et  contra 
omnes  acediae,  gulae,  luxuriae,  aliorumque  vitio- 
rum  tentationes  munienda  est.  Sexta  ,  insitio 
arborea  facienda  est  in  vere  ,  flante  Austro: 
itainsitio  spiritualis  optime  fit  in  juventute  et 
.etate  florida,  afllante  Spirilu  sancto.  Juventus 
enim  flexilisestjomnemque  insitionem  recipit: 
senectusvero  si  in  vitiis  enutrita  consenuit,  dif- 
ficile  inolitos  mores  et  vitia  deponit ,  ac  proinde 
perdiflicile  est  virtules  oppositas  ei  inserere. 
Septima,  surculi  inserendi  praescindendi  sunt 
ex  arbore  nimirum  triennali :  item  ex  ramis  no- 
viSj  qui  spectant  Orientem,  iidemque  ramis  al- 
terius  arboris  Orientem  pariter  speclantibus 
inserendi  sunt :  ita  verbum  Dei  animae  inden- 
dum  ,  hauriendum  est  a  sancta  Trinitate  ,  et  a. 
Christo,  cujus  nomen  est  Oriens,  Zachar.  6.  v. 
12.  ac  vicissim  animae  ad  Orientem,  hoc  est, 
parti  superiori,  qua  coelum  coelestia  spectat,  vi- 
tamque  novam  et  spiritualem  desiderat ,  inse- 
rendum  est.  Octava,  sicut  arbor  silvestris  quae 
prius  nihil  producebat  ,  aut  non  nisi  pruna 
agrestia,  per  inoculationem  piri  producit  pira 
dulcia  et  sapida  ;  ita  anima  inculta  et  cupidita- 
tibusluxurians,  qurc  prius  nonnisi  opera  guke, 
luxuriae,  superbioe,  etc.  ,  producebat,  per  insi- 
tionem  verbi  et  gratise  Dei  producit  pira  sua- 
vissima  sobrielatis  ,  castitatis  ,  humilitalis,  cha- 
ritatis,  etc,  ita  Clemens  Alexandr.  6.  Stromat.  6. 
ubi  quatuor  insitionis  corporalis  species  re- 
censet ,  easque  mystice  totidem  speciebus  in- 
sitionis  spiritualis  accommodat.  Nona ,  ramus 
insertus  ramum,  arboremquecuiinseriturquasi 
maritat,  et  arclissimo  conjugii  vinculo  sibi  co- 
pulat :  ita  Christus  per  verbum  Dei  despondet 
sibianimam  fidelem  ,  juxta  illud  2.  Corintb.  11. 
v.  2.  Despondi  vos  uni  viro  virginem  castam  exhi- 
bere  Christo.  Rursus  ramus  insertus  ramum  al- 
terum  cui  inseritur  quasi  adoptat,  juxta  illud 
Ovidiilib.  1.  de  Remediis  Amoris  : 

Venerat  insitio,  fac  ramum  ut  ramusadoptet. 

ita  Christus  per  verbum,  fidem  et  gratiam  nos 
sibi  in  filios  et  heredes  adoptat.  Decima  ,  sicut 
ramus  insertus  altericui  inseritur,  firmecohee- 
ret,  adeoque  unus  cum  eo  fitidemque,  ita  Cbris- 
tus  per  fidem  et  gratiam  firme  animse  nostrae 
copulaturet  unitur,  utnisi  per  hostilem  volun- 


talem  abjicialur  et  resecftur  ,  perpetuo  animac 
conjunclus,  et  quasi  conjugatus  maneat.  Unde- 
eima,  insilio  arbori  est  inslar  culturae:  facit 
enim  ut  melior  sit ,  melioremque  ac  magis  di- 
"istum  succum  trahat,  indeque  meliorem  fmc- 
tum  producat,  ita  insilio  iidei  el  gratiaj  animam 
animalem,  exrolil  innoval,  perpolit,  ut  succum 
coelestem  imbibat  et  induat,  indeque  ccelestes 
actiones  producat.  Ilinc  disce  quam  utile  sit 
audire,  legere,  ruminare  verbum  Dei :  sic  enim 
illud  menti  inserendo ,  eam  innovamus  ;  cceles- 
temque  facimus,  ut  omnis  ejus  succus,  id  est , 
cogilatio  ,  et  aflectio,  et  fructus  ,  id  est  actio,  sit 
spirilualis  etcoelestis  :  sicut  ex  adverso  legere, 
audire  ,  ruminare  verba  vana  ,  carnalia  ,  las- 
civa,  maledica,  bominem  facit  vanum  ,  carna- 
lem,  lascivum,  maledicum.  Unde  S.  Ambrosius 
lib.  9.  ifl  Lucam  c.  20.  Vt  tencr  surculus ,  inquit, 
veteri  excisus  ab  arbore  in  alterius  fcctu  radicis  in- 
seritur :  itapopulus  sanclus  surculi  veteris  cicatri- 
cibus  enodatis ,  innovo  illo  crucis  ligno  tanauam 
gremio  pi&  parentis  fotus  inolescit ,  Spirilusque 
sanctus  in  hoc  carcereum  corpus  infusus  velut  in 
altas  demissus  terrarum  scrobes ,  acjuce  salutaris 
irriguo  diiuit  quidquid  est  fcelidum  membrorum- 
que  nostrorum  habitus  in  cccleslem  erigit  discipli- 
nam. 

Mystice  haec  omnia  facile  adaptes  verbo  Dei 
inspirato,  hoc  est,  inspirationi  divinae :  hanc 
enim  inserit  menti  Spiritus  sanclus,  adeoquc 
verbum  Dei  frustra  a  concionatoribus  pncdica- 
tur  exterius,  nisi  illud  inlerius  praedicet,  men- 
tique  inserat  Spiritus  sanclus,  sive  autem  ipse 
illud  per  concionatorem  exlerius,  sive  per  sc 
solum  interius  menti  inspiret  et  inserat,  paruni 
refert :  idem  enim  ulrobique  est  gustus  et  fruc- 
tus.  Transit  enim  in  naturam  nostram  ,  facit- 
que  nos  Deo  fructificare  ,  ut  ait  Tbomas  An- 
glicus. 

Quod  potest  salvare  ( Syrus,  vivificare)  ani- 
mas  vestras,  ]  nimirum  eas  regenerarc,  eisque 
tribuere  novam  nativitatem,  eamque  supernatu- 
ralem,  bic  per  gratiam  in  fuluro  per  gloriam. 
Resfticit  S.  Jacobus  adid  quod  dixitver.  18.  Vo- 
tuntarie  enim  nos  genuilverbo  veritalis ;  verbum 
enim  veritatis  est  verbum  insitum  animaenoslrae 
i\  Spiritu  sancto,  ad  peragendam  |banc  divinam 
generationem,  quoe  fit  per  remissionem  peccato- 
rum,  infusionem  juslitiae  et  sanclificalionem, 
quam  indies  innovare  et  augere  possumus  et 
debemus.  Hoc  est  quod  ait  Paulus.  Roman.  1. 
vers.  16.  ISon  enim  crubesco  Evangelium  :  virlus 
enim  Dei  esl  in  salutem  omni  credenti,  el  C.  10.  v. 
10.  Corde  creditur  ad  justitiam  :  ore  autem  con- 
fcssio  fit  ad  salulem.  Vide  ibi  dicta.  Porro  ver- 
bum  Dei  salvat  animam,  non  persolam  fidem  ci 
credendo,  ut  volunt  haeretici ;  sed  ei  obediendo, 
illudque  opere  et  vita  complendo,  ac  praescrtim 
multa  pro  iideles  et  Martyres.  lllud  ita  esse  docet 
S.  Jacobus  dum  subdit: 

22.  ESTOTE  AUTEM  FACTORES  VERBI,  ET  NON  AU- 

uitores  tantum.J  q.  d.  Quod  dixi  :  Suscipile  insi- 
lum  verbum,  intelligo  sic,  ut  non  tantum  illud 
audiatis  et  credatis,  sed  et  ut  idem  opere  perfi- 
ciatis.  Scienti  enim  bonum  etnon  facienti,  pecca- 
lum  cst  illi,  ait  S.  Jacobus  c.  l\.  17.  ct  Cbristus 
Lucae  11.  v.  28.  Beati,  inquit,  qui  audiunt  vcrbum 
Dei,  et  custodiunl  iitud,  adeoque  Jesus  ccepit  pri- 
mofacere,  ct  deinde  docere,  Actor.  1.  v.  1.  Cbristo 
cnimscientia  eralnormavivendi,viladicendi.  Non 
cnim  praeclarius  scivit,  quam  sanctius  vixit; 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  C:ip.  I. 


h(,'J 


necdocuit  majora  quam  fecit.  Christum  ducem 
imilalisuntonines  Sancti.  Ita  S.  Paulus  :  Imita- 
tores,  ait ,  melestole,  sicat  ct  ego  Christi ,  1.  Co- 
rinlh.  11.  S.  Gregor.  homil.  29.  inEvang.  dicenti: 
Egojamcredidi,  ergo  satous  ero,  respondct:  Ve- 
rum  dicit ,  si  jidem  opcribus  tenet  :  vera  etenim 
(ides  est ,  quce  inlioc  quod  vertis  dicit,  moribus  non 
contradicit.  Hinc  enim  est  quod  de  quibusdam  fal- 
sis  ftdelibus  I'aulus  dicil,  adTilnm  5.  Qui  confiten- 
lur  nosse  Deum,  factis  autem  negant.  Ilinc  Joannes 
ait  epist.  1.  cap.  2.  Qui  dicit  se  nosse  Deum ,  et 
mandatu  ejus  non  cuslodit ,  mcndax  est.  Tunc 
i  nhn  vcraciter  ftdcles  sumus,  si,  quod  verbis  pro- 
miltimus ,  operibus  complemus.  S.  Augusliniis 
serm.  de  hlasphemia  in  Spiritnm  sanctum : 3c&- 
pus,  ail,  Christiance  religionis  est ,  utquce  ex  doc- 
trina  veritatis  didicimus ,  opcre  impleamus.  Aon 
enim  audilorcs  legisjusti  sunt  apud  Deum;  sed 
factores  legis  jusliftcabuntur.  Nervose  Nazianz. 
oral.  27.  Opus,  inquit ,  serthone  forlius  cst.  Et 
S.  Bernardus  ad  Eugenium  Poulif.  I.  2.  de  Con- 
sider  ,  c.  7.  Audi,  ait,  canticum  meum,  el  quidem 
ininus  suave,  sed  salutare.  Monstruosa  res  gradus 
summus,  etanimus  infimus  :  sedes  prima,  et  vita 
tma :  lingua  magniloqua ,  et  manus  otiosa  :  sermo 
midlus,  et  fructusnullus  :  vultus  gravis ,  el  aclus 
Irvis  :  ingcnsauctoritas,  et  nutans  slabilitas.  Vide 
dicla  Aclor.  1.  1. 

Fai.I.ENTES  VOSMETIPSOS,  ]   nupx/oytZoy.vjoi  iibr&v  , 

h\  est  ,  paralogismo  et  fallaci  arguinenlalione 
decipientes,  el  in  errorem  seducentes  vosme- 
i/psos.  uii  faciunt  Sophistae.  Hoc  euim  est  so- 
phisino  diaboli  et  haereticorum  ,  scripium  est : 
oui  crcdideril,  ct  l)aplizalus  fuerit,  salvus  erit: 
crgo  honis  operibus  non  est  opus,  sed  sola  fides 
ad  salulcm  sullicit.  Bursum  :  Beatus  est  qui  au- 
dit  el  suscipit  verha  Dci :  valeant  ergo  opera  ct 
labores,  abcant  cruccs  in  malam  cruccm.  Sed 
respondendum  est,  neminem  pradenter  audire 
etcredere,  nisi  auditis  ct credllis obediat,  ea(pic 
in  opus  rcdigal.  Poi  ro  infclicius  est  decipere  quain 
tlr(ipi,i\\*  S.  Eucherius  epist.  ad  Valerianum ; 
sed  infelicissimum  estdecipere  seipsum,  etde- 
cipi  a  seipso,  praeserlim  ubi  eterna  salus  agiiur. 
lta  hodie  plurimi  seipsos  fallunt;  auditoribus 
inim  verbi  Dci  plena  sunt  tempia,  sed  factori- 
bus  vacua.  Tot  millia  crebro  audiuut  conciones, 
i ■tvix  unusest  qui  viiam  in  melius  conimutet ; 
nimirum  quia  audiunt  verbum  Dei  ut  carmen 
musicum  aures  tiiillans;  non  mentemferiens , 
uli  qucritur  Ezcch.  c.  33.  32. 

23.  QlIIA  SI  QUIS  AUlHTOn  EST  VERIU,  ET  NON 
I  ICTOR  ,     HIC   C.OMPAKABlTim  VII\0     CONSIDEHANTI 

\i  i.riM  nativitatis  svjE.  ]  Id  est,  nativum  cum 
quo  naiuscst;  non  ficlum,  non  picluin,  nou 
pcrsoualum.  Nola-ro  viro  ,  innuit  viros  non 
uti,  sed  abuli  speculo  :  inulierum  cnim  -ruo 
itsvpuv  ,  non  viroruni ,  cst  spcculum  et  imago. 
Unde  S.  Paulinus  Nolce  Episcopus,  el  eum  imi- 
latus  nupcr  Cardinalis  Bcllarminus  ,  rogan- 
libus  amicis  ul  pcrmilleret  se  depingi,  suique 
imaginem  suis  operibus  prsefigi ,  acute  et  reli- 
giose  rcspondit :  Vel  cupilis  dcpingere  meum  vc- 
iirrm  liomincm,  vti  novum?  Si  veterem  ,  ille  dc- 
formis  est;  ncc  piclttra,  scd  lalebris  dignus  :  si 
novttm  ,  iltc  nccdum  prrfcclits. 

1n  specvlo.  1  Nota,  Sicut  speculum  dicimr  in 
quod  inspicimus,  ci  spccicm,  id  est  imaginem  . 
nostram  conlempiamur;  sic  hic  verbum  et  lcx 

Dci  vocalur  speculum,  quia  in  eo  nos  inspici- 
inus  rt  speciem  aniinai  conlemplannir ;  ut  vi- 


deamus  quanlum  a  virtutis  perfectione  distemus, 
et  maculas  anunas  intuentes  eas  abstergamus  el 
eluainus.  Verburn  enimetlex  Dei  ostendit  clare 
sine  fuco  et  adulatione  prascepta  virtutum  ,  ei 
prohibitiones  vitiorum  omnium  ;  jllis  addens 
promissa  el  priemia,  liis  minas  et  supplicia  ;  ut 
illas  nobis  imprimat,  lisec  e  menle  eradat.  Unde 
&  Augustinus  scripsit  librum  quem  vocavil  Spe- 
culum,  quia  in  eo  colligil  sentenlias  morales 
S.  Scripturae  de  Virtutihus  et  vitiis;  utin  eo  Cre- 
dens  ,  inquit,  cui  Deo  obedire  voluerit ;  se  inspi- 
ciat  quanlumque  in  bonis  moribus  operibusque  pro- 
fecerit ,  et  quantum  sibi  desit  altendat.  ldem  in 
Psalm.  103.  conc.  1.  Vide,uil,  si  hoc  es ,  quod 
dixit  (Psalles  ; )  si  nondum  es,  geme  ut  sis.  Iie- 
nuntiavit  tibi  speculum  faciem  tuam  :  sicut  specu- 
lum  non  sentit  adulatorem ,  sic  nec  te  palpes.  Et 
S.  Leo  serm.  11.  de  Dundrag.  Arlifex  misericor- 
dia  Dei,  inquit,  splendidissimum  inmandalis  suis 
condidit  speculum  ,  in  quo  homo  suct  menlis  fa- 
ciem  inspiceret  ;  et  quam  conformis  imagini  Dei , 
aut  quam  dissimitis  esset ,  agnosceret.  Speculum 
enim  ita  pingit  Virgiliusin  Epigramm. 

Imngo  iu  unda. 
Redditur  effigies  liquida  spectanlis  in  unda  : 
Qualem  rejectat  speculi  nilidissimus  orbis. 
Efligies  liquido  respondet  ab  xquore  fonlis. 
Qualis  et  aspeculo  simulalm  ujnbra  resultat. 

Pari  modo  ait  S.  Bcrnard.  serm.  1.  de  septem 
panibus  :  Evangelium  speculttm  veritatis,  nemin- 
blandilur  nullum  seducit ,  tatem  in  co  se  quisque 
reperiet,  qualis  fuerit ,  utnec  ibi  timore  trepidct 
ubi  non  est  timor;  ncc  l&telur  cum  male  fecerit. 
Et  citato  hoc  loco  S.  Jacobi  :  Aos  autcm  fra- 
tres  consideremus  nosmelipsos  in  eaquum  audivi- 
mus  S.  Evangelii  leclione,  ut  proftciamus  ex  ea,  et 
corrigamus  ,  siqua  in  nobis  deprehendimus  corri- 
genda. 

Ilujus  rei  symbolo  jusserat  Deus  Exodi  30.  8. 
fieri  labrum  ameum  ex  speculis  mulierum;  ul 
in  eo  sacerdotes  sacrificaturi  se  lavantes  inspi- 
cerent,  et  si  quid  maculatuui,  vel  incomposi- 
tuni  invenirent  ,  detegerent  el  componerenl. 
Nam,  ut  aitS.  Gregor,  hom.  17.  in  Evangelia  ; 
Speculamulierum  sunt  prctccpta  Dei,  in  quibus  se 
sanct03  animce  scmper  aspiciunt  ,  ct  si  quce  in  eis 
sunl  ftrditatis  macutce ,  dcprehendunt.  Cogitatio- 
num  vitia  corrigunt ,  et  quasi  renitentes  vultus 
velut  ex  reddita  imagine  componunt :  quia  dum 
prctceptis  Dominicis  soterter  inlendunt,  in  cis  pro- 
cttl  dubio  quid  in  se  ccxlesti  viro  placeat  ,  vel  quid 
displiceat  agnoscunt. 

Sicut  ergo  feminae  dum  se  comuntet  ornant, 
sludiosc  se  in  speculo  inluentur,  ut  omne  quod 
ftcdum  in  facie  viderint  eluant,  eamque  pulchrc 
per  omniacomponant  :  ita  Christianus  dehet  as- 
sidueintueri  speculum  verhi  et  legis  divinae,  ac 
juxta  eam  se  totum  moresque  omnes  reformare 
ct  cxornare,  scribit  Lud.  Vives  in  S.  August.  lib. 
18.  Civil.  c.  13.  hasiliscum  sic  occidi:  circum- 
dant  vcnatorcs  se  undique  speculis,  in  quaecum 
illc  se  inlrospicil,  vcnenali  specierum  visualium 
radii  ex  oculis  egressi,  vi  speculi  ad  ipsummei 
rcllecttmtur,  itaque  eum  inficiunt  el  cnccant  : 
ita  peccalor  scelcrum  suorum  radices  in  lege 
Dci  inlaens  el  ad  se  rcllccicns  compunctus  in- 
lcrimit  illa  pcccala  ,  quae  tam  fcoda  et  lcgi  Dei  rc- 
pugnanlia  conspicit  ,  novumque  honhnem  in- 
(luit.  Hocestquod  ait  S.  Paulus  2.  Cor.  3.  18. 
Pios  vcro  omncs  rcvtiata  facie  gloriam  Vominis,  t  - 


670 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


cutantes,  ineamdein  imaginem  transformamur  a 
claritate  in  claritatem,  tamquam  aDomini  spiritu. 
Nam,  ut  ait  S.  Aug.  15.  Trinit.  c.  6.  Speculantes 
dixit  pcr  speculum  videntes  (hoc  cnim  est  xxron- 
Tpi&fitvot)  non  de  specuto  prospicienles.  Transfor- 
mamur  ergo ,  dicit ,  de  formain  formam  muta- 
mur,  atque  transimus  de  forma  obscura  in  formum 
lucidam;  ut  scilicet  simus  imagoDei ,  eumque 
quasi  exemplar  ad  quod  creati  sumus  reprae- 
sentemus  ;  dum  conformamus  nos  verbo  tum 
animato  et  incarnato ,  puta  Christo  ;  tum 
scripto,  praecepto  et  audito :  de  eo  enim  ait  Psal- 
tes  Psal.  112.  105.  Lucerna  pedibus  meis  verbum 
tuum ,  et  lumen  semitis  meis.  Et  Prov.  6.  23. 
Mandatum  lucerna  est,  et  tex  lux,  el  via  vitoz  in- 
crepatio  disciplinx.  Praeclare  S.  Leo  scrm.  1.  de 
Quadrag.  llcec,  ait,  nostri  generis  est  dignitas,  si 
in  nobis  quasi  in  quodam  speculo  divinilatis  forma 
resplendeat.  Hinculilissimum  est  crebro  intueri, 
legere,  vel  audire  vitam  Christi  et  Sanctorum , 
quae  est  quasi  lex  viva  et  speculum  anima 
tum,  ut  ex  eo  mores  nostros  corrigamus, 
viueque  Christi  et  Sanctorum  conformemus. 
Efficacia  enim  sunt  sanctitatis  exempla  ;  quia 
Sancli  fuerunt  homines  debiles  et  infirmi ,  uti 
sumus  nos  ,  et  quod  illi  per  gratiam  Dei  potue- 
runt  quoque  possumus. 

Nota  to  vuttumnativitatis  sua,  id  est,  nativum 
et  genuinum  (huncenim  significat  Graeca  vox 
ytviatui )  significat  nos  in  speculo  non  intueri 
imaginem  vultus  nostri,  ut  vulgus  putat,  sed 
ipsummet  vultum  per  speciem  non  directam, 
sed  rellexam.  Aliter  ergo  videmus  rem  in  spc- 
culo,  aliler  in  imagine  :  quia  ad  imaginem  quasi 
objectum  adaequatum  terminalur  visio,  ex  qua 
mens  assurgit  ad  rem,  cujus  est  imago,  imagi- 
nandam  et  contemplandam  :  in  speculo  vero 
imago  quae  videlur,  non  estimago,  se  est  ip- 
sissima  res  objecta  speculo,  visa  in  eo  per  sui 
speciem,a  speculoadoculumvidentis  refiexam, 
ita  ut  visio  proxime  lerminetur  ad  faciem  pro- 
priam,  illaque  sit  objectum  visus  (non  imago 
speculi)  in  quod  ipse  immediate  per  speciem 
illam  rellexam  fertur  :  illa  ergo  imago  visa  in 
speculo  non  est  imago,  sed  est  ipsissima  ho- 
ininis  facies,  prout  per  speciem  in  specuiO,  ei 
a  speculo  rellexam  videtur.  Quare  delira  fuit 
Acco  anus,  quae  in  speculo  seipsam  quasi  in 
imagine  intuens ,  cum  ea  quasi  cum  alia  muliere 
colloquebatur,  arridebat,  minabatur,  etc. ,  de 
qua  Rhodiginus  1.  17.  c.  2.  Ferunt  et  eos  qui  ra- 
piunt  catulum  tigris,  illi  insequenti  speculum 
e  vitro  objicerein  quo  ipsa  seintuens,  visa  sui 
in  speculo  imagine,  puians  illam  esse  suum 
catulum,  in  eo  conlemplando  haeret,  reptorem- 
que  cum  catuloabirepermittit. 

Sed  audi  hanc  quaeslionemutrimque  ventilan- 
lem,  et  definientem  nostrumFranc.  Aguilonium 
1.  1.  Oplicorum  proposit.  Zj6.  An  imago  illa,  in- 
quit,  quae  in  speculo  cernitur ,  species  sit ,  an  res 
ipsa?  Alii  aiunt ,  alii  negant.  Speciem  esse  his  ar- 
gumentis  probari  videtur.  Primo,  quia  idquod  in 
speculi  profunditate  oberrat ,  non  tam  verum  ali- 
quod  corpus,  quam  phantaslicum  et  imaginabite 
esse  potest.  Unde  illud  d  S.  Jacobo  usurpalum 
cap.  1.  Si  quis  auditor  est  verbi ,  et  non  faclor ,  Uic 
comparabitur  viro  consideranti  vullum  nativilalis 
sum  in  speculo,  etc.  Deinde  res  vera  minime  ibi 
est,  ubi  idoium  apparet.  Est  ergo  hoc  aliud  d 
reipsa  :  at  niful  aliud  esse  potest  quam  species; 
ergo  quod  in  speculo  cernitur  species  est ,  non  res 


vera.  Contra  non  speciem ,  sed  rem  ipsam  in  spe- 
culo  videri ,  argumento  est ,  quod  phantasia  in 
profundilate  speculi  immersa  appareat  :  si  autem 
species  esset,  ea  in  speculi  superficie  ubi  termina- 
tur  ,  necessario  videretur.  Dlon  est  ergo  species;sed 
res  ipsa  quam  in  specuto  cemimus.  An  quomodo 
res  intra  specutum  videtur ,  curn  ibi  non  sit?  Besp. 
in  omni  specierum  inftexione  rem  alio  loco,  quam 
revera  sit,  apparere.  Idem  est  de  imagine ,  sive  dc 
virunculo  (unde  ab  Hebroeis  vocalur  ^ltyx 
iscon)  quem  inalterius  pupilla  cernimus.  Est  enim 
itla  velut  d  convexo  specuto  repcrcussa  intuentis 
simutacrum  :  cornea  enim  tunica  propter  lazvorem 
formas  rerum  objectarum  remittit,  at  rebus  ipsis 
minores  propter  spharicam  convexitatem.  Sic  mys- 
ticein  verboet  lege  Dei  non  imaginem  aliquam, 
sedipsissimam  Dei  volunlatem,  Dcumqueipsum 
quasi  in  speculo  iutuemur,  ampleclimur  et  re- 
veremur. 

CONSIDERAVIT    EWJM    SE  ,    ET    AI5IIT,    ET    STATIM 

ohlitus  est  qualis  fueiut.]  Hinc  Romoe  vir  qui- 
dam  solers  mihi  quaestionem  proposuit,  an 
speculum  vimaliquainhabeat  inducendi  oblivio- 
nem  sui  potius,  quam  alterius  subjecti  in  eo 
visi ;  id  enim  videtur  innuere  hic  S.  Jacobus. 
Verum  nil  tale  est,  nec  tale  quid  significat 
S.'Jacobus  :  speculum  cnim  eodemmodo,  eadem 
claritate  et  eflicacitale  repraesentat  vultum  pro- 
prium,  atque  alienum,  ac  proinde  tam  quis 
obliviscilur  vullus  alieni,  quam  proprii,  si  eum 
in  speculo  dumtaxat  inspexerit  :  sed  quia  vul- 
tum  alicnum  ,  quem  in  speculo  inspexil,  comi- 
nus  in  se  sine  speculo  per  speciem  directam 
intueri  potest,  et  soepe  intuetur;  hinc  magis 
menti  et  memoriae  imprimit  imaginem  ejus, 
quam  proprii ,  quem  in  se  directe  intueri  nequit, 
sed  lantum  rellexe  in  speculo.  Reilexae  enim 
species  refranguntur,  ideoque  debiliores  sunt, 
et  debilius  feriunt  oculum  et  mentem  quam 
directa?  :  unde  Aposlolus  1.  Corinth.  13.  visio- 
nem  perspeculum  vocat  obscuram  et  aenigma- 
ticam.  Videmus  ,  ail,  nunc  per  speculum  in  anig- 
mate ,  lunc  autem  jacie  ad  faciem.  Ita  Dionys. 
Carthus.  Imago ,  inquit,  in  speculo  habet  debite 
esse ,  et  intenlionate  potius  quam  reale;  ideo  debi- 
lem  facit  impressionem  :  quia  modus  agendi  sequi- 
tur  modum  essendi,  ac  propterea  ex  tali  impres- 
sione  sequilur  labilis  in  mente  cognitio ,  indeque 
facitis  oblivio.  Idem  docet  Aguilonius  1.  1.  Optic. 
propos.  66.  Cur,  inquit,  adeo  debilis  figurain 
speculo  oslenditur?  Resp.  quia  repercussione  lan- 
gucscit.  Undc  cum  eadem  ex  uno  speculo  in  atiud 
et  atiud  reflectitur ,  secunda  reftexio  obscurior  est 
prima,  et  tertia  quam  secunda,  atque  eodem  or- 
dine  cxtera. 

Quapropter  speculum  divini  verbi  et  legis 
identidem  nobis  inspiciendum  est;  ut  ejus  jne- 
moriamin  mente  renovemus,nutriamus,  acua- 
mus  ,  adeoque  vivaciter  imprimamus,  ut  volun- 
talem  feriat,  compungat  et  ad  opera  bona 
adigat.  Hoc  significat  S.  Jacobus  cum  dicit  : 
Consideravit  enim  se ,  et  abiit.  q.  d.  Obiter  et  in 
transitu  contemplalus  est  se  in  speculo ;  ideoque 
abiens  et  in  alia  objecta  incurrens,  stalim  obU- 
tus  est  quasi  fuerit ,  id  est,  qualem  se  videril  in 
speculo  :  undenec  maculas  eluere,  necincom- 
posita  componere  curat.  Simili  enim  modo  qui 
obiter  verbum  Dei  audit,  etillico  ad  negotiater- 
rena  resque  caducas  animum  transfert,  statim 
obliviscitur  et  speculi  et  sui ,  id  est,  et  legis  di- 
vinee  et  morum  suorum ,  ut  eos  corrigere  et  legi 


COMMENTAMA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


tul 


(1  j vinan  adeequare  non  curet,  praescrtim  si  spe- 
cnliim  hoc  legis  divinae  intneatur  non  lam  utili- 
latis,  quam  volnptatis  et  curiositatis  causa, 
niiiiinini  ut  pascat  oculos  et  aures,  vana  cjus 
cogaitione  et  eloquentia;  non  autem  ut  illam 
in  praxhn  redigal,  vitamque  illi  conformet.  Sic 
1'iiiin  curiose  nnilti,  viri  praesertim  (unile  soler- 
irr  ait  S.  Jacobus,  similis  esl  viro ,  non  mulieri  : 
haec  enini  se  aspicit  in  speculo  utmundet,et 
ornet)  intuentur  se  in  speculo,  ut  videant  an 
sencs  appareant,  an  juvenes;  an  pulchri,  an 
deformos;  an  sereni,  an  morosi  et  rugosijuti 
Uaudian.  1.  1.  in  Eulropium  ,  de  Laide  se  in 
speculo  contemplanle  ait  : 

Sequc  reformidal  speculo  damnante  sencctus  , 

et  Ovidius  lib.  Trist. 

Flet  quoqne,  ul  in  speculo  rugas  aspexit  anile3 
Tyndaris. 

Videreorgo  in  speculo,  cst  proverbium  signi- 
ficans,  videre  superlicialiier  dumtaxat,  ita  ut 
penilus  rem  non  perspicias,  nec  ejus  intima 
penetres  :  unde  1.  Cor.  13.  12,  Videmus,  inquit, 
nune  per  specalum  in  cenigmate ,  tunc  autem  facie 
ad  faciem.  q,  d.  Videmus  nuuc  divina  per  fidem 
superlicialiter,  sed  in  coelo  et  visione  Dei  per 
speciem  intima  eorum  conspiciemus.  Minc  et 
S.  Jacobus  visioni  in  speculo  quasi  superficiali 
opponit  perfeclionein ,  qua  penitus  resinspicitur 
et  pei  spieitur  :  cum  subdil  :  <Jui  autem  perspexit 
in  lege. 

Quocirca  apposile  Petrus  Hlescnsis  scrm.  51. 
ait,  triplices  esse  verbi  Dei  auditores,  pigros, 
activos,  conlemplalivos  :  prinios  audire,  ct 
contemncre  :  secundos  audire,  et  auditls  obe- 
dire  :  terlios  audire  et  in  amplexu  obdormiro. 
Primos  essc  quos  hic  tangit  S.  Jacobus,  qui  ni- 
miriun  audilo  verbo  Dci  cogilanlcs  de  niorte  , 
jiulicio  et  infcrno  compimgunlur  ;  sed  mox 
convcrsi  ad  lcrrenas  euias  et  illecebras ,  cjus 
obliviscunlur.  Eosdem  noster  Joannes  David  in 
hnagin.  duodeeiin  speculorum  comparal  cuni 
iridc  ,  quae  solis  quoddam  est  spcculum,  ul  ail 
Seneca  I.  1.  Natur.  quaest.  c.  U.  sed  in  perfectum 
et  evanidum,  quia  partes  aliquae  nubis  sunt 
crassiores  qnam  ut  solem  transmittant,  aliae 
tenuiores  quam  ut  excludant  i  quo  fit  ut  in 
iride  sit  color  igneus  ii  sole,  coeruleus  a  nube  , 
coeteri  ab  utriusque  miviura. 

Mcmorabile  est  quod  scribii  Thcodor.  in  His- 
loiia  ss.  Patrum  cap.  k.  de  Eusebio  Anachorcta 
spectante  araotes  in  agro.  Cutn,  inquit,  divinus 
tmmianius,  lcgissct  locum  EvangeUcum,  scisch 
laretUT  autem  inlcrprelalioncm,  jussit  mai>nus 
Eusebius  ut  repeterel  (ectioncm.  Cumis  autem 
dixisset  :  Kiis  qui  arant  forte  delectatus,  minimi 
exaudisti;  suu  dcinceps  oculis  legem  tulit ,  ttt 
neque  campum  Ulum  unquam  contemplarentur , 
neque  calesti  ptdchritudine  et  clwri  aslrorum  us- 
pectu  fruerentur  :  sed  angustissima  utcnssemita, 
cujus  mensuram  aiunt  ftusse  unius  patmi,  ferente 
adoratorum  ,  txtra  eam  deinceps  egredi  non  est 
passus.  nictun  (titicm  ctun  plusquam  quadraginta 
(uutis  vixUst  post  hanc  lcgcm.  (luin  et  cttm  Itunbos 
zone  ferrea  aUigasset ,  et  gravissimum  collare  rollo 
nnpostitssct ,  alio  fcrro  conjunxit  zonam   colluri , 

04  crat  collo  impositum,  ut  hoc  modo  inclinaltts 

■irdur  assidae  in  terrqm  dcspiccrc.  Has  ipsede 

se  exegit  pcenas  neglecue  auditionis  Bvangelii. 

Moraliter  ox  speculo  ct  speculante  sc  in  co , 


disce  quale  sit  verbum  Dei,  ejusque  auditor. 
Primo  enim,  sicut  in  spcculo  videtur,  non 
imago  rei ,  sed  res  ipsa  per  speciem  non  diiec- 
tam,  sed  reflexam  :  ita  in  verbo  Dei  videtur  ipsa 
Dei  voluntas,  ipseque  Deus,  uti  verbummenti- 
cernitur  in  verbo  oris ;  quasi  in  speculo.  flinc 
tritum  est  acnigma  speculi   apud  Symposium  : 

Nulla  mihi  certaest,  nulla  est  peregrina  figura  : 
Fulgor  inest  intus  radianti  luce  coruscus ; 
Qui  nihil  ostendit,  nisi  quidquid  viderit  ante. 

Secundo,  specula  plana  imagines  exhibent 
ipsis  rebus  sequalcs  ,  convexa  vero  minores  : 
ulraque  quo  longius  absunt,  eo  minora  rcddunt 
idola,  uti  docet  Aguilonius  1.  5.  Opticor.  propos. 
5G.  et  seq. 

Unde  et  Plinius  lib.  33.  c.  9.  Eadem,  inquit, 
vi  in  speculis  usu  polita  crassitudine ,  paulumaui 
propulsa  dilatalur  in  immensum  magnitudo  ima- 
ginum.  Tantum  interest ,  rcpercussum  iliamres- 
puat,  an  accipiat ,  ctc.  Plurimumque  refert  con- 
cava  sint  et  poculi  modo,  an  depressa,  an  elala  , 
anaversa,  an  obliqua,supina ,  anrecta,  qualitatc 
excipientis  figurcc  torquenle  venientes  umbras.  Nec 
enim  est  aliud  illa  imago ,  quam  digesta  clarilas 
materia:  excipientis  umbram. 

Pari  modo  verbum  Dei  plane,  aperte  el  can- 
dide  auditum,  lectum  et  ruminatum  ,  Dei 
voluntatem  omnino  nobisexbibet,  el  quasi  adae- 
quat.  At  vero  si  verbum  Dei  timore  quodam  sa- 
pientiae  et  eloqucnliee  humanae  exornatum 
fucatumque  audias  vel  legas,  minus  in  eo  Deum 
Deique  volunlalem  cernes,  minusque  pios  erga 
cam  menlis  et  voluntatis  moius  persentices. 
Quocirca  praccones  verbi  Dei  debent  esse  sin- 
ceri,  liberi,  nec  curare  auditorum  querelas, 
juxta  illud  S.  Hieron.  ad  Nepotian.  de  vita  Cle- 
ricorum  :  Neminem  specialilcr  meus  sermc  pulsa- 
vit ,  generalis  de  vitiis  disputatio  est  :  qui  mihi 
irasci  voluerit;  ipse  de  se  quod  talis  sit  confttebi- 
litr.  Nam,  ut  ait  Clemens  Alex.  I.  1.  Paedag.  c.  9. 
Sicul  speculum  non  est  malum  deformi ,  quod  ip- 
sttm  Ostendat,  qualis  sit  :  ct  sicut  medicus  non  est 
wgroto  malus ,  quod  ci  febrim  annuncict  :  non 
i  iiim  medicus  cst  causa  febris ,  sed  ipse  fcbrim  ar- 
guit  :  ita  nec  is  qui  rcprehendit ,  ci  male  vult,  qui 
luborat  animo,  neque  ci  delicta  adjungil;  sed  ia 
quce  adsunt  peccata  ostendit ,  ad  hoc  ut  avertat  ab 
liujiismodi  studiis. 

Terlio,  uti  virgines  nubiles  pulchritudinis  et 
ornatus  studiosae,  diu  multumque  seipsas  spe- 
culantur  in  speculo,  omnesque  naevos  et  Htta- 
culas,  eliam  minimas  ,  quas  in  eo  vident,  ema- 
culant  et  extergunt,  ac  totam  faciem  ,  vesies  , 
gcstus  el  moitis  ad  speculum  formant  et  com- 
ponunt  :  ita  fidelis  qui  salutis  et  pulchriludinis 
aniinae  &use  studiosus  est,  has  virgines  aemulari , 
imo  superare  debet,  ul  assidue  se  ifl  verbo  Dei 
intueatur ,  moresque  et  vilam  omnem  cum  legc 
et  voluntale  Dei  conferat  et  componat ,  idque  in 
dies  melius  semperet  melius. 

Quarto,  Spccula  concava  adrcrsa  solis  radiis 
facilius  accendtintur ,  qutun  utlus  alitts  ignis ,  ail 
Plin.  1.  2.  c.  107.  adeo  ut  stupas,  chartam,  ma- 
num,  aliaque  opposita  adurant  et  infiammeut  : 
ila  si  humili  corde  humilein  Dei  legem  ,  ideoque 
radios  divini  ardoris  excipienteni,  diulius  et 
penitius  intucamur,  ab  eodeni  amoie  divino 
accendenlur.  Nam,utait  Psaltes  Psalm.  11.7. 
Elvquia  Domini  eloquia  casta  (sicut)  argentum 
ignc  cxaminatam  ,  et  psal.  US..  ^O.  Jgnitum  elo- 


IxVk 


COMMENTARTA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


quium  luum  vehcmenlcr,  ct  scrvus  tuus  dilexit 
tUud. 

Quinto,  spcculorum  acies  et  fulgor  menstruis 
mulieris  hebctalur,  ait  Plinius  1.  7.  c.  15.  ila 
luxuriaet  viliis  carnalibus  in  anima  offuscatur 
et  quasi  hcbetatur  verbum  Dei,  ut  aluxurioso 
et  carnali  vix  cerni  et  cognosci  queat.  Unde 
idem  Plinius  1.  11.  c.  37.  llominum  dentibus ,  ait, 
quoddum  inest  virus.  ISamque  el  speculi  nilorem ex 
adverso  hebetant ,  et  columborum  fcetus  implumes 
necant.  Dentes  enim  sjmbolum  sunt,  guloe , 
aeque  ac  dicacilatis,  calumniae  et  detractionis, 
quibus  quasi  nubibus  verbum  Dei  obvelatur,  ut 
aegre  perspici  queat.  Porro  idem  Plin.  1.  28. 
c.  7.  remedium  assignat,  aitque  hebetata  as- 
pectu  specula  recipere  nitorem,  si  nullum  pis- 
cem  secum  habeant,  qui,  ut  idem  1.  9.  c.  18. 
durus  est ,  ut  nunquam  percoqui  possit,  nisi 
ferula  verberatus;  ita  durilie  et  asperitate  vitae 
superatur  gula  et  libido,  ac  verbum  Dei  intuenti 
pnstinus  ejus  fulgor  reddilur. 

Sexto  ,  multuni  inlerestquod  situ,  qualibusve 
oculis  speculum  intuearis  :  aliter  enim  videbis 
rem  in  speculo  si  ad  laevam,  vel  ad  dextram; 
aliler  si  directeet  sequa  distanlia  illud  inspexe- 
ris,  rursum  aliler  videbis  si  obliquis,  limis , 
aversis,  etc. ,  oculis  illud  intuearis,  planeque 
qualiter  speculum  inspexeris,  taliter  illud  vicis- 
sim  se,  imo  le,  tuique  imaginem  tibi  exhibebit. 
Si  accedis,  accedit;  si  recedis,  recedit;  si  tran- 
sis.transit;  si  procumbis,  procumbit;  si  irri- 
des,  irridet;  si  irasceris,  irascitur;  si  percutis  , 
repercutit.  Ita  qualem  te  Deo  Deique  verbo  ex- 
hibes,  talem  vicissimille  setibiexhibebit,  uxla 
illud  psal.  17.  26.  Cttm  sancto  sanctus  eris ,  etc. 
et  cum  perverso  perverteris.  Intuere  ergo  hoc 
speculum  ;  puta  Dei  verbum,  in  eoque  Deum 
ipsum  directis,  fixis  et  benignis  oculis  ;  et  ille 
iisdem  vicissim  te  aspiciet. 

Septimo,  Plinius  1.  33.  c.  9.  Specula,  inquit, 
oplima  apud  majores  fuerunt  Brundttsina ,  stanno 
et  are  mixlis  :  pralata  sunt  argentea.  Primus 
fecit  Praxileles  Magni  Pompeii  cetate ;  nuperque 
credi  cceptum  certiorem  imaginem  reddi  attro  op- 
posito  avei-sis.  Ila  oplima  virtutum  et  vitiorum 
specula  suntlegesctsententiaeillaeS.Script.,qua3 
instar  argenti  clare,  et  instar  aeris  ac  stanni  for- 
titer  et  constanter  intonant  minas  etsupplicia, 
legum  violatoribus,  a  Deo  decreta.  Hisce  enim 
acies  mentis  repercussa  in  se  reflectitur,  humi- 
liatur,  compungitur,  cum  Deo,  Deique  lege  ir 
gratiam  redit. 

Ita  in  oraculo  et  minis  Jonae  ,  quasi  in  speculo 
Ninivitae  intuiti  suascelera,  poenilueruntin  sacco 
et  cinere,  vitam  mutarunt,  excidium  a  Jona 
comminatum  evaserunt,  Jonoe  3.  Idemfecit  Da- 
vid  in  oraculo  Natban.  2.  Keg.  12.  13.  et  Nabu- 
chodonosor  iu  oraculo  Danielis  cap.  2.  i\6.  ei 
Cornelius  ad  pra^dicationem  S.  Petri  Actor.  10. 
25.  Ita  Babylas  mirnus  el  magus,  habensqu< 
duas  concubinas  ,  adiens  Ecclesiam  audiensquc 
Evangelium,  dicens  :  Pwnitentiam  agite ,  appro- 
pinquavit  enim  regnum  ccelorum,  Matlh.  3.  om- 
nibus  sese  abdicavit,  factusque  estmonachus  . 
acconcubinis  ut  idem  facerent  persuasit,  test< 
Joanne  Moscho  in  Prato  spirit.  c.  32. 

Memorabile  est  quod  scribit  Sozomen    1.  2 
c.  lx.  et  exeo  Bron.  Anno,    inquit,  Domini  350. 
Miles  fuitin  Persia  civitaliscujusdam  Episcopus, 
cumquein  ca  praedicando  nihil  proficcret,civi- 
tatem  exccralus  inde  discessil;  quare  Sapores 


urbem  obsedit,  evertit,  ct  in  agrum  convertit  : 
ita  ultus  est  Deus  ncglectum  verbi  sui  et  legis 
Evangelicae.  Simile  extat  in  vita  S.  Laureutii 
Justiani  Veneliarum  Patriarchaj. 

In  Vilis  Patr.  lib.  2.  cap.  90.  refertur  quod  . 
cum  quidam  apud  Arsenium  quereretur,  se 
verba  S.  Script.  audirc  sed  non  capere,  nec  ex 
ea  fructum  percipere,  responderit  Arsenius  : 
Filimi  ,necesse  est  ttt  magno  ardore  meditationi 
divina?  doctrina  insistas  :  attdivi  enim  a  Patribus, 
quod  serpenlum  incantatores  verba  quibus  serpen- 
tes  effascinant ,  non  intelligant ;  serpentes  autem 
attdientes  verba,  ea  intelligant ,  eorumvim  perci- 
piant,  eique  obediant.  Idem  et  nobis  faciendum 
est:  etiamsi  virtutem  et  efficaciam  sacrarum  lilte- 
rarum  plane  non  inlelUgamus ,  attamen  virtutem 
verborum  diaboli  percipiunt ,  ct  fugantur. 

Ita  S.  Chrysantus  assidue  legens  sacros  libros 
in  iisque  sese  intuens,  et  fidelis  et  sanctus  et 
Marlyr  effectus  est,-uti  habet  ejus  vita  apud 
Surium  die  25.  Octob.  c.  2. 

ItaS.  Anlonius  audiens  in  Ecclesia  :  Sivis  per- 
feclus  esse ,  vade ,  vende  omnia  qux  habes,  et  da 
pauperibus,  et  habetis  thesaurum  in  coclo  :  atqui: 
hoc  speculum  jugiter  inluens,  ad  illud  totam 
vitam  conformavit  teste  S.  Alhanas.  Idem  de 
S.  Francisco  scribitS.  Bonaventura.  Nam,  ut  ait 
S.  Paulus  2.  Timoth.  3.  16.  Omnis  scripturadivi- 
nitusinspirata  utilis  est  addocendttm,  ad  arguen- 
dam ,  ad  corripiendum ,  ad  erudiendtim  injuslitia, 
ut  perfectus  sit  homo  Dei  adomneopus  bonum  ins- 
truclus. 

Denique  in  hoc  verbi  Dei  speculo  assidue  et 
ardenler  speculantes  etexcolentes  seS.  Lauren- 
tius,  VJncentius,  Caecilia  (quae  assidue  Evange- 
lium  gestabal  in  pectore)  Agnes,  Augustinus , 
Basilius,  Gregorius,  Chrysostomus,  omnesque 
sancti  Doctores,  Martyres,  Virgines,  Confessores 
ad  heroica  martyrii,  virginilalis,  religionis , 
conlemplus  mundi,  ceterarumque  virtutum 
opera  sese  extimulanles,  tanti  evaserunt,  quan- 
tos  eos  legimus  et  suspicimus.  Dehisce  respectu 
nostri  vere  dixeris  illud  Plauti  in  Mostell.  Quid 
opus  speculo  libi ,  qua  tttltt  specttlo  speculum'  es 
maximum,  eis  enim  speculolegis  non  eratopus, 
qui  nobis  ejusderh  viva  facti  sunt  specula. 

25.  Qui  autem  perspexerit,]  intus,  usque  ad 
medullas,  ait  Ilugo  ,  Tigurina,  Qui  autem  pers- 
pexerit.  Graece  enim  est  nxpctvp a; ,  id  est,  qui 
fixis  intentisque  oculis  incumbens  penilus  in- 
trospexerit  :  opponit  hunc  ei,  qui  obiter  et  le- 
viter  se  consideravit  in  speculo,  et  abiit,ideo- 
que  oblitus  est  qualis  fuerit,  et  quid  in  se  corri- 
gere  debeat  ,  ■Ka.pa.xvme.i-j  enim  est  inclinalo 
capite,  et  collo  curvato,  pronoque  corpore,  in- 
tento  vullu  et  oculis  in  obliquum  aspicere,  uti 
faciunt ,  qui  per  fenestram  proni  et  procumben- 
tes  transversis  oculis  venientes  euntesque  cu- 
riose  observant.  Unde  proverbium  :  moi  ovou  ■ntxpa- 
^ew; ,  de  asino  qui  cum  ab  agasone  neglectim 
ageretur,  in  transitu  caput  in  tabernam  vel  offi- 
cinam  inseruit,  et  vasa  evertit.  Ita  Budeeus  in 
Comment.  linguae  Graecae.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Qui  non  obiter,  sed  studiose;  non  negligenter, 
sed  attente;  non  confuse,  sed  accurate  quasi 
totus  incumbens  in  speculum  Iegis  Christi,  in 
illudque  oculos  obliquans  et  retorquens,  illud 
inlrospexerit,  explorarit,  vimque  ejus  et  effica- 
ciam  penetrarit,  hic  id  quod  vidit  in  opus  con- 
feiet,  facietque  quod  lex  docetet  jubet;  itaque 
in  facto  suo  beatus  erit.  Quocirca  minus  recto 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


473 


fficum.  «a/»«xii|act ,  vcrtit  qui  transpcxerit ,  et 
quasi  in  transitu  aspexeril  :  licet  enim  Gnecum 
■xu.fi  aliquando  signiticet  trans  ,  obiler ,  cursim, 
tamenhic  non  iransiium,  sed  Oxam  conteinpla- 
tionem  signilicat;  opponitur  enim  obiter  consi- 
deranti ,  et  abeunli.  Significat  ergo  transpicere, 
idest,  adfundum  usque  inspicere;  sicul  faciunl 
qui  toti  incumbunt  speculo,  vel  alteri  rei  inspi- 
ciendae. 

1n  legem  perfectam,]  in  legem  Evangelicam  : 
haec  enim  perfecta  esl,  cum  Mosaica  fuerit  im- 
perfecta  :  quia  perfecta  vitae  ei  virluiis  dat  non 
tantum  documenta  etpraecepta,  sed  et  auxilia 
gratiae,  eaquecopiosa  et  ellicacia.  Vide  2.  Cor.  3. 
Unde  Christus  ait  Matlh.  5.  17.  JSon  veni  icgem 
solvere ,  sed  adimptere.  Quin  et  Cicero  graviter 
incusat  Clodium  orat.  Pro  domo  sua,  quod  in  sua 
domo,  quam  liberlali  consecraverat,  libertatem 
cfligians  efligiasset  simulacrutn  meretricis.  Qui 
enim  merctrici  et  voluptatibus  indulget,  non 
liber  est,  sed  servus  :  maximis  enim  hostibus  , 
et  impotenlissimis  dominis  servit.  Aliqui  legunt 
in  legemperfcclai  libertatis;  verum  Graeca  legunt 
reietov  t'l  Romana  perfectam;  sic  et  Syrus. 

Libertatis.  ]  q.  d.  Lex  Evangelica  el  perfecta, 
cst  lex  liberlatis,  nec  servitutis,  ut  fuil  vetus, 
Galat.  U.  2£i.  Porro  libertas  haec  non  est  a  lege  , 
quasi  Evangelium  faciat  Christianos  liberos  ab 
observatione  mandatorum  utnulla  lege  tencan- 
tur,  sed  perpetrare  possint  quidquid  htbet,  uti 
docent  Lntberus  et  Liberlini :  si  enim  in  Evan- 
gelio  esllex,  eaque  perfecta;  ergo  et  subjectos 
obligat,  el  a  Chrislianis  servanda  est,  uti  docet 
Chrislus  Matth.  5.  Nam  Christus  venit  in  mun- 
(luni,  non  tantum  ut  ejus  esset  redemptor,  sed 
eliain  ut  esset  legislalor  novae  legis  ,  ulicontra 
Luiherum  delinit  Concil.  Trident.  sess.  6.  can.  19. 
20.  et  22. 

Liberlas  crgo  haec  legis  Evangelicae  quam  attu- 
lit  Cbristus,  Primo,  est  a  lege  veteri  puta  a 
praeceplis  judicialibus,  et  caeremonialibus  Pen- 
taleuclii  :illisenimexolvit  etliberavit  nos  Chris- 
tus ,  non  autem  lcge  Decalogi :  haec  enim  obligat 
Christianos,  non  quatcnus  lata  est  per  Mosen  : 
scd  qualenus  esl  lex  naturae  sancita  a  Deo,  et 
renovala  per  Christum,  Matlb.  5.  Secundo,  cst 
libcrtas  a  pcccato,  et  a  potestate  daemonis,  et 
inferni,  Ilom.  6.  20.  Sota  (enim)  apud  Detan 
Ubertas  cst ,  non  scrvire  peccalis  ,  ait  S.  Hieron. 
ad  Geiaotiam. 

Tertio,  est  libertas  a  coaclione  et  metu,  ui 
legem  impleamus  non  ex  limore  vindicUe,  sed 
examore  justitiae,  juxta  illud  2.  Corinlb.  3.  17. 
Ubi  spiritus  Domini ,  ibi  libcrtas ,  et  1.  Tim.  1.  9. 
hexjuxlo  non  eslposita.  Cbrisliani  enim  non  sunt 
servi,  mi  Judaei,  sedfilii;non  sub  spiritu  servi 
tulis  in  timore,  sed  sub  spiritu  adoplionis  in 
amore.  Galat.  k.  5.  Sic  olim  Stoici,  et  Cicero 
Paradoxo  5.  censuerunt,  solum  sapienlem  esse 
libcrum,  ct  omncm  stultum  servum;  quia  sapiens 
sequens  rationem,  legem  farit  facile,  libere  ct 
libenter;  easteri  ?ero  difliculter  invite  et  coactc. 
Ita  Seneca  de  Vita  beala  c.  15.  In  regno,  ait,  nati 
sumus  :  Deo  parere  liberlas  est.  Et  Ovidius  1.  1. 
Melam.  auream  mundi  aetalem  ita  pingit: 

—  Quk  vindice  nullo 

Spoiite  lua ,  sineloge  fiilero  reclumque  oolebal. 

Divinus  S.  August.  libr.  de  Continentiac.  3.  I\on 
sumus,  ait,  sub  lege  bonum  quidemjubentc,   non 

CORNRT..    k   LIPIDE.      TOM.    X. 


tamen  danle;  sedsumus  sub  gratia,  qucz  id  quod 
lexjubet  faciens  nos  amare ,  potest  liberis  impt- 
rare.  Idem  tract.  91.  in  Joannem  :  Noli  libertai>- 
abuti  ad  libere  peccandum,  sed  utere  ad  non  pec- 
candum  :  erit  enim  votuntas  tua  tibera  si  fuerit 
pia:  eris  liber ,  si  fueris  servus ,  liberpeccati,  servus 
justitia?. 

Quarto,  in  resurrectione  erit  libertas  ii  morle, 
omnique  miseria.  Vide  dicla  Rom.  6.  20.  ubi  cx 
S.  Bernardo  tripliccm  assignavi  libertatem,  sci- 
licet  naturae,  gratia^  et  glori.x.  Pr.ecIareS.  Aga- 
tha  tyranno  exprobranti  :  ISonne  te  pudet  nobiti 
genere  nalam,  liumilem  et  servitcm  Christianorum 
vitam  agere?  respondit  :  Multo  prxstantior  est 
Christiana  humititas  et  servitus,  regum  opibus  ac 
superbia.  Nam,  ut  ait  S.  Aug.  1.  de  Quantitale 
animae  c.  3h.  llleab  omnibus  liberal,  cui  servire 
omnibus  utilissimum  est ,  et  in  cujus  servitio,  pla- 
cere  perfecle ,  sola  libertas  est.  Ille  est  Christus. 

Ex  adverso  infideles  et  carnales  non  ingenui 
sunt,  sed  suarum  cupiditatum  servi ,  imo  manci- 
pia.  Italibertas  libertate  perit,  adeoque  summa 
libertas  summa  est  servitus,  sicut  summum  jus 
summa  est  injuria,  et  summa  sapientia  summa 
est  insipientia  :  quia  in  ea  tot  servitur  tyrannis , 
quot  cupidinibus. 

Et  permanserit  in  ea,]  eam  assidue  contem- 
plando,  meditando  et  opere  exercendo.  Hoc 
cnim  in  Scriplura  significat  manere  in  lege,  in 
Deo,  in  Christo,  nimirum  jugiter  meditari  et  fa- 
cere  ea  quae  lex,  Deus  et  Christus  jubent ;  utiex- 
plicat  Moses  Deuter.  6.  7.  Sic  ait  Christus  Joannis 
16.  7.  Si  manseritis  in  me ,  et  verba  mea  in  vobis 
manserint ,  quodcumque  voluerilis  petetis,  et  fiet 
vobis.  Et  Moses  Deut.  27.  26.  Malediclus  qui  non 
permanet  in  sermonibus  legis  hujus  ,  nec  eos  operr 
perficit.  EtS.  Joannes  epist.  1.  c.  2.  5.  Qui  dicic 
se  in  ipso  manere ,  dcbet  sicut  ille  ambulavit ,  et 
ipse  ambutare.  Lex  enim  est  quasi  anima,  quae 
hominem,  in  quo  manet,  quasi  informat,  et 
animat,  agitque  ad  omnebonum  quod  lex  praes- 
cribit,  opere  perficiendum.  Unde  subdit  S.  Ja- 
cobus. 

Non  auditor  obliviosus.]  Grajce  t^i/>ii?,ut)vo,-, 
id  est  oblivionis,  qui  scilicet  ea  quae  audivit, 
tradat  oblivioni.  Syrus,  non  est  auditor,  qui  au- 
diat,  et  obtiviscatur;  sicut  lupi  cognominati  cer- 
varii,  praedoe  oblatae  obliviscuntur,  aliamque 
quaerunt ,  testc  Solino  in  Polyhist.  c.  18.  Et  tjmces 
tergum  respicientcs  non  mcmincrunt  priorum,  tt 
mens  perdit  quod  oculi  videre  desierint ,  ait  S.  Hier. 
epist.  hh.  ad  Chrysogonum. 

HlC  BEATUS  IN  FACTO  (  tv  :ioir;ce<  ,   i(l  6*1,    m    fa<  - 

tione  et  operatione)  suo  erit.]  q.  d.  Beatus  eril 
non  in  contemplalione,  sedinfacto,  praxis  et 
exercitio  legis;  beatus ,  inquam,  beatitudine 
viae,  quae  rectaducitet  perducit  ad  beatitudinem 
patriae.  Hinc  liquet  beatiludinemnostram  in,hac 
vita  consistere  in  facienda  et  adimplenda  lege 
Dei  :  haec  enim  est  justitia  nostra ,  ex  adverso 
miserum  et  infelicem  esse  peccatorem,  qui 
violat  legem  Dei,  adeoque  infelicitatem  hujus 
vitae  consistere  in  transgressione  legis  Dei  ; 
quia  parit  ofiensam  Dei,  quae  ducit  adaeternam 
damnationem,  ubi  est  omnis  miscria  etinfelici- 
tas. 

Adhoc  factum  et  factorum  legis  spectat  quod 
legimus  in  vita  (aptid  Surium  die  23.  Aprilis) 
Si  ,£gidii  (qui  fuit  socius  S.  Francisci)  viri  rarae 
sanctilatis  et  valde  illuminati  a  Deo.  NamS.  .4-: i» i - 
dius  audien»    dominum  vinea?   vinitores   iihii 

60 


474  COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap 

objurganlem,  iisque  diccntem  Uatiee  fatc  fate , 

et  non  parlate  :    Atidite ,   inqnit,    concionatorcs 

quid  iste  vir   dicat  :  facessant  verba ,  et  mantis 

operi  admovele.  Concionamini  operc  potius ,  quam 

verbo.  Si  cnim  totam  trrram  possideres ,  nec  ta~ 

men  eam  colercs ,   quid  fructus  ex  ca  percipercs? 

Certe  niliil.  Ex  adverso  si  parvum  liaberes  agel- 

lum  ,   cumque  diligentcr   excoleres;  muttuminde 

frucJus  pro  lecuisque  perciperes.  Sic  pariter  scicn- 

lia  legis  divince  et  cujustibet  rei ,  licel  eximia,  niliil 

tibi  confcretsi  cam  per  opera  non excolas ,  sin  illa 

exigtia   sit,  sed  operibns  excolaiur,  magnain 

meritorum  et  glorise  messem  producet. 

26.    Sl   QUIS  AUTEM    PUTAT    SE    nEMGIOSUM    ESSE 

(Syrus  servire  Deo  :  Graecum  3pYj™>?  et  religio- 
sum  et  generosum  ,  nobilemque  significat)  non 

IIEFILKNANS  LINGUAM  SUAM,  SED  SKDUCBNS  COR 
KUUM  ,  HUJUS   VANA    EST  KELIGIO.  ]  Etsi  11011  sit   ne- 

cesse  omnes  epistohe  sententias  inter  se  con- 
nectere  :  saepe  enim  sunt  disparatae,  et  more 
Hebraeo  disparata  dant  monita  ;  lamen  bac  sen- 
tentia  respicit  S.  Jacobus  et  confirmat  id  quod 
dixit  v.  19.  Sit  autem  omnis  Iwrno  velox  ad  au- 
diendum,  tardus  ad  loquendum.  Rursum  imme- 
diale  ante  dixerat  factorem  operis  beatum  esse : 
factori  autein  repugnat loquax ,  qui  non  refracnat 
bnguam  suam.  Hujus  enim  anima  occupatur  in 
lingua,  et  defluit  in  verba,  ut  manum  deserat, 
ctopera  negligat:  sicut  videmusloquacesparum 
operari.  Aliosvero,  inquit  (lciimen.  videmus 
de  factis  suis  gloriari,  et  vane  se  jaclare,  qui 
laudem  operis  bac  jactantia  perdunt,  eo  quod 
non  refracnanllinguam  :  alios  vero  eliam  probos, 
et  in  bonis  operibus  assiduos  senlimus  subinde 
garruios,  et  pronos  ad  censendum,  detrahen- 
<lum  ,  maledicendnm  ,  ait  Beda.  Hos  monet  bic 
Jacobus,  ut  linguam  refrasnent.  Denique  com- 
mendarat  Jacobus  factorem  legis:  nunc  ostendit 
quis  sit  factor  legis,  nimirum  religiosus,  qui 
refraenat  linguam.  Iieligio  enim  juxta  nonnullos, 
u  lege  pula  a  relegenda  lege,  dicilur  :  sita  enim 
«'St  in  observalione  legis  divinae.  Oslendit  ergo 
Jacobus  Deilegem ,  cullum  et  religionem  in  om- 
nibus  quidem  mandatis  ,  sed  praesertim  in  iribus 
cerni,  nimirum  primo,  in  moderanda  lingua: 
secundo,  in  visiiationepupillorum  et  viduarum; 
tertio,  in  custodiendo  se  immaculatum  ab  hoc 


I. 

linguam  essequasi  equum  indomitum  et  effrae- 
nem,  qui  nisi  fraenore  fraeneretur  asessore,  puta 
;'»  ratione,  eum  agat  fn  praeceps  ut  rual  in  exi- 
tium,  juxta  illud  Theophrasti  apud  Laertium 
lib.  5.  Magis  credendum infrw.ni  crqito,  quam  verbo 
incomposito.  Quocirca  sapienter  motiet  Eccles. 
cap.  28.  29.  Aurum  tutim ,  inquil,  et  argentum 
tuum  confla,  et  verbis  tuis  facito  staleram,  et  frce- 
nos  ori  luo  rectos,  et  atlende  ne  forte  labaris  in 
tingua,  et  cadas  in  conspeclu  inimicorum  insidian- 
tium  tibi,  etsit  casus  tuus  insanabilis  in  mortem. 
Vide  S.  Tbom.  in  scrm.  Dominicae  h.  post  Pas- 
cha,  ubi  hanc  Jacobi  sententiam  cgregie  per- 
tractat,  ostendens  qiue  damna  ex  effrajni,  qua; 
commoda  ex  fraenata  Iingua  consequantur. 
Pono  fraenum  linguae  est  mens  cl  ralio,  cujuj 
proinde  hoc  est  aenigma  apud  Symposium: 

Lex  bona  dicendi,  lex  sum  quoque  dura  tacendi, 

Vis  avidajlingwaj  finis,  sine  iine  loquendi. 

Ipsa  fluens,  dum  verba  fluunl,  ut  lingua  quiescat. 


saeculo. 

Nota.  Religiosum  nox\m\\\\  accipiunt  stricte  pro 
«'0  qui  studens  perfectioni,  arcte  per  vota  se 
Deo  religavit  et  obslrinxit  :  hunc  enim  hodie 
vulgus  religiosum  vocat;  liujus  enim  proprium 
est  silentium,  non  colloquium,  ait  Gillebertus 
Abbas  sermone  7.  in  Cantic.  quiextatinteropera 
S.  Bernardi.  Ita  explicant  Actor.  sermonum  ad 
Eratres  ineremo  (qni  falso  tribuunturS.  Augus- 
tino)  serm.3.  Hugo.Thomas  Anglicus,  Dionysius, 
Catharinus,  et  alii.  Sane  religiosorum  horum 
proe  caeleris  est  fraenare  linguam  ,  adeoque  irre- 
ligiosus  videtur,qui  eam  fraenare  nescit.  Verum 
S.  Jacobus  generalius  accipit  nomen  religiosi 
pro  quovis  fideli,  qui  Deum  colit  :  ac  primaevi 
Chrisliani  inter  Gentes  videbanlur  religiosi  ; 
imo  vereerant  religiosi,  uti  ostendi  Actor.  5.  2. 
Quare  plene  decebat  eos  pauca,  prudenter  pie- 
que  loqui,  ut  et  Cbristianos  et  Gentes  aedifica- 
rent,  acad  fidem  Cliristi  allicerent.  Unde  S.  Cy- 
rillus  1.  3.  in  Joan.  cap.  2G.  pro  religiosus  legit 
fidelis.  Ait  enim  :  Si  quis  in  vobis  fidelis  videlur  , 
qai  non  reframat  linguam,  etc. 

Nox  rkfiuenans  linguam.  ]  Significat  Jacobus 


Sed  seducens  cor  suum.  ]  Syrus,  XITOQ  mate, 
idesl,  errare  faciens  sibi  cor  suum.  Aliqui  ver- 
I unt,  fornicans;  alii ,  idololatrans ,  quasi  loquax 
et  garrulus  fornicetur  cuin  lingua  sua,  eamque 
colatquasi  idolum:  sicut  gulosus  palatum  colit 
quasi  idoluni,  libidinosus  ventrem ,  superbus 
sui  aestimationem,  avarus  pecuniam.  Radix 
enim  xyo  vel  myia  taa  chaldaice  ,  syriace  et 
arabice  significat  errare,  et  per  melaphoram 
fornicari;  inde  per  aliam  metaphoram  idolaco* 
iere  ;  summus  enim  error  in  carnalibus  est  for- 
nicalio,  in  spiritualibus  idololatria.  Verum 
primus  sensus  est  genuinus  :  nam  Graecum 
*ww»9i  et  Latinum  seducens  ,  proprie  idem 
est  quod  errare  faciens,  decipiens,  seducens ; 
quia  garrulus  non  lam  aliumdecipit  quam  seip- 
sum  :  nam  per  loquacitatem  seipsum  a  vera 
salutis,  virlutis  et  quietis  pacisque  via  avertit , 
ac  inducit  in  multas  lites,  rixas ,  pericula  cor- 
poris  etanimae,  mortemque  praesentem  etaeter- 
iiam. 

Secundo,  seducens  cor  suum,  id  est,  ex  ^t).au- 
ti*  et  nimio  sui  amore  sibi  persuadens  se  reli- 
giosum  esse,  licet  petulans  sit,  garrulus  et  ma- 
ledicus.  Intendil  S.  Jacobus  digilum  ad  fontem, 
unde  lluil  petulanlia  linguae,  nempe  ad  cor  se- 
ductum.  Qni  enim  aberrare  sinit  cor  suum,  ul 
vertithic  Tigurina,  hujus  linguae  nunquam  ra- 
tionis  fraenum  injicitur  :  Ex  abundantia  enim 
cordis  os  loquitur ,  Maltb.  12.  34.  Quare  si  verba 
non  expendunlur  aberrante  corde  ruent  caeco 
impetu  sine  fneno.  Sapienter  enim  scribit  Gel- 
lius  1.  1.  cap.  15.  garrulorum  orationem  in  ore 
nasci,  non  in  pectore.  Conlra  Homerus  Ulyssem 
virum  sapienli  facundia  pracdilum,  vocem  mil- 
tere  ait  non  exore,  sed  ex  pectore.  Quae  Gellii 
sentenlia  valde  illustrat  illud  Eccli.  21.  18.  Labia 
imprudenlium  stultanarrabunt :  verba  aulem  pru- 
dentium  statera  pondcrabuntur.  In  ore  fatuorum 
cor  illorum,  et  in  corde  sapientium  os  illorum. 
Prudentes  nimirum  de  corde  suo  proferenl  elo- 
quia ,  Job.  8.  10.  Donus  homo  de  bono  thesauro 
cordis  sui  profert  bonum ,  Lucae  6.  Uh.  Slulli  con- 
tra  impraemeditata  effundunl  verba  :  psal.  51.  2. 
Tota  die  injustiliam  cogituvit  lingua  tua.  Recte 
Origenes  apud  Angellium  ibi;  Cor  faluorum,  ait, 
in  superftcie  sitttm  est,  non  in  profundo  :  ad  labia 
exilit. 

Hujus  vana  est  religio.  ]  Syrus ,  hujus  vunum 
cst  obsequium ,  vel  vana  servitus.  Rcligio ergo  hic 


COMMENTAUJA  1N  EPIS 

Mgnificat  tum  virtutem  rcligionis,  qua  Deo  tlc- 
hilum  cultum  deferimus,  qua;  prima  estinler 
rnortales  virlutes,  sicut  caritas  prima  est  inter 
ilieologicas,  tum  professionem  chrislianismi  : 
ha3ccnim  vocalur  religio  Christiana ,  quia  Deum 
vera  religione,  veroque  sacrorum  cultu  colit. 
Nam  ut  ait  Lactant.  1.  h.  Divin.  inslilut  c.  28.  Hac 
ronditione gignimur  ut  generanti  Deo  justa et  de- 
bitaobsequia  \wmbeamus ,  hunc  solumnoverimus  : 
hunc  sequamur  :  hoc  vinculo  pietulis  obslricti  Deo 
rt  religali  sumus.  Unde  ipsareligio  nomen  accepit. 
Et  ad  id  dicimus ,  nomen  religionis  d  vinculo  pic- 
fatis  esse  deduclum ,  quod  homincs  sibi  Deus  reli- 
gaverit,  et  pietate  conslrinxcrit  :  quia  nos  servire 
e.i ,  ut  domino,  obsequi ,  ut  parenli  necesse  est. 
Idem  asserit  S.  Angust.  libr.  de  Vera  religione 
cap.  55.  Sensus  ergo  Jacohi  est ,  q.  d.  Loquax 
fruslra  se  Christianum  esse  profitetur  :  frustra 
se  religiosum,  id  est,  Deum  timentem  et  colen- 
tem,  jactitat ;  inanis  est  ejus  professio ,  inane 
religionis  Christianas  nomen  prae  se  fert,  cum 
lotam  virtulum  slructuram  dejiciat  garrulitas  , 
et  vana  injustaque  loquela  :  nihil  enim  ita  Chris- 
tianos  el  Chrislianam  religionem  apud  Gentiles 
commendahal  atque  moderatio  pietasque  verho- 
rum.  Lnde  S.  Hier.  ad  Marcellam  de  Asella  ait : 
llabcbat  silentium  loqucns  ,  quasi  silendo  magis 
suam  sanctilatcm,  quam  loquendoexplicarel. 

Causam  dat  S.  Gregor.  7.  Moral.  7.  citans  ex- 
plicansque  hunc  Jacohi  locum  -.  inquit ,  sehabet 
humana  mens.  Sicut  enim  detenla  aqua  sursum 
clcvatur ,  sic  humana  mcns  circumclusa  ad  supe- 
riora  colligitur,  et  rclaxata  deperit ;  quia  se  per 
infima  inutiliter  spargit.  Quot  enim  supervacuis 
verbis  a  silentii  sui  censura  dissipatur,  quasi  tot 
rivis  extra  sc  ducilar  ;  unde  et  redire  interius  ad 
sui  cognitioncm  non  sufficit ,  quia  pcr  multitoquium 
rxtcriusexpansa,  vim  inlime  consideralionis  amit- 
tit;  unde  scriptum  est  Proverb.  25.  Sicut  urbs  p<t- 
tcns  absquc  murorum  ambilu,  ita  vir  quinon  po- 
icst  in  loquendo  cohibere  spiritum  suum.  Quia 
rnim  tnurum  silentu  non  habet,  palel  inimici  jacu- 
tis  civitas  mcnlis,  et  enim  se  pcr  verba  cxtra  se- 
metipsam  cjicit,  apcrlam  in  advcrsario  cxhibet : 
quam  tanto  illcsine  taborc  superat,  quanlo  et  ha>c 
cadem  quo!  vincilur  conlra  scmctipsam  pcr  multi- 
loquium  pugnat.  Hoc  est  quod  ail  Isaias  cap.  32. 
17.  Et  crit  ctttlus  justitiiv  silcntium.  Vide  ihi 
dicla.  EtCanlic.  2.  laudalur  sponsa  a  tacilurni- 
lale.  Labia,  inquil,  tua  sicul  vitta  occinea,  sci- 
licetnon  loquendo  disjuncla  et  divisa  sunt,  sed 
silendoconjuncta  et  unita  instar  vittie.  Praeclare 
id  insacerdolepraecaeteris  requirens  Nazianzen. 
orat.  de  silenlio  Quadrag.  Providendum  cst ,  in- 
quit,  ne  quem  sonum  edamus,  qtti  d  Dei  lautlc 
discrcpcl.  Equidcm  ipse  puris  sacrificiis,  quibus 
magnum  illum  rcgnn  morlalibus  concilio,  puram 
linguam  scrvabo  :  ncquc  cnim  commiltam,  ttt  ab 
alicna  lingua,  fada  atque  obscana  mcnlc ;  vivifi- 
atmUJud  sacrifieium purissimum  Deo  mittam. 

Nota  Retigio  proprie  idem  esl,  quod  cultus 
Dei.  fie/igio,  ait  S.  August.  lih.  83.  quaest.  31. 
est  qua  sttpcrioriscujusdam  natura  qttam  tlirinam 
vocant,  curam  ccrcmoiuamquc  a/Jcrt.  Vide  eum- 
dem  lih.  10.  deCivit.  l.  Religio  enim  est  virtus 
qua  Deum  ut  creatorem ,  dominum  et  patrem 
nte  cohmus,  eique  delmum  honorem  deferi- 
mus,  tum  interius  per  adorationem,  invoca- 
tionem,  revei-eniiam ,  eic.  uim  exterius  per 
>ota,  lacrificia,  genullexiones,  hymnos,  etc. 
Heligionis  inilium  et  fuudameutum   est  lides, 


T.  5.  JACOBI.  Cap.  I.  l~S 

quia  enim  fide  msnoecimus  verum  Deum,  bioc 

eum  ultalem  religione  colimus.  Unde  S.  f.yrilliu 
lil).  3.  in  Joan.  eap.  2G.  legit  :  llujits  inanis  ett 
fules.  Nam,  ut  ait  Trismegislus  -.lieligio  estnotitia 
Dei.  Et  D.  Thom.  Opusc.  19.  c.  1.  ait  primum 
vincnlum  quo  Deo  ligatur  liomo,  esse  fidem.  Kt 
Lactanl.  lih.  h.  de  Vera  sapienlia  c.  /i.  Sapientia, 
inquit,  privcedit,  religio  sequitur,  quia  prius  csc 
Deum  scire,  conscquenter  colcre.  Unde  religiosuh- 
inde  vocatur  pietas,  et  religiosi  vocantur  ii)v- 
6««,  id  est  pii,  ut  palel  Aclor.  2.  5.  et  c.  10. 
v.  2.  Huc  spectat  religionis  elymon,  ut  dicatiu 
a  religando,  sicul  jam  dixi :  per  eam  eniin  nos 
redigamus  et  ohstiingimus  Deo,  ut  aucloriom- 
nis  tum  natura:,  tum  gratiaj  etgloriae. 

Ilinc  Secundo,  religio  exlendit  se  ad  legem 
Dei,  et  religiosi  vocantur,  qui  sludiose  Dei  leges 
omnes  ohservant  :  religio  eniin  includit  Dei  ti- 
moremet  reverentiam.  Timor  imperat ,  ei  eogit 
nos  servare  ejus  leges  et  praecepta.  Unde  iu 
Scriptura  viri  religiosi  vocanttir  timenl.-s  Deum. 
juxta  illud  :  Beatus  vir  qui  timct  Dominum,  in 
mandatis  ejus  volet  nimis,  Psal.  111.  1.  Qui  enim 
Deum  honorat  et  reveretur,  ulique  satagit  tu 
ejus  voluntalem  et  legem  impleat.  Hinc  de  pcr- 
sonis  religiosis,  Zacharia  et  Elisaheth  ,  tlicitur  , 
quod  erant  incedentes  in  omnibus  mandalis  Do- 
mini  sine  querela.  Lucee  1.  6.  Hucspectatelymon 
religionis  quod  afferl  Cicero  1.  2.  de  Natura  deo- 
rum  ,  ut  dicalur  a  relegendo,  quia  religiosii* 
assidue  legit  et  relegit  leges  Dei.  Hoc  est  quod 
ait  SapiensEccles.  12.  13.  Deum  time,  et  mandala 
cjus  obscrva,  hoc  estcnimomnis  homo.  Ila  dicimu* 
religionem  injicere,  id  est,  scrupulum  conscien- 
tiae ;  aliquid  esse  religioni,  id  est,  dehito  cons- 
cientice,  accuraa  ne  Deum  offendat.  Sicofhcium 
ad  quod  tenemur,  vocatur  religio.  Unde  Cicero 
actione  U,  10  Verrem  :  Ego ,  inquil,  quos  adhuc 
magistratus  mihi popultts  liomanus  maiidavit,  ila 
accepi ,  ut  me  omnium  ojficiorum  religione  obs- 
tringi  arbitrarer.  Ita  Francisc.  Suarez  lih.  1.  d« 
Religione  cap.  I. 

Hinc  terlio,  rcligio  vocatur  ij)sa  professid 
fidei,  legis  et  culltis  Dei  :  unde  religio  Cbristi 
vocatur  christianismus,  et  professio  Christiana. 
.Nam,  utait  S.  August.  lih.  8.  Civit.  cap.  17.  licli- 
gionis  summa  csl  imitari  quam  coiis.  Et  S.  Hieron. 
in  cap.  9.  Amos,  ait  religionem  homines  qua.^i 
in  unum  colligare  gregem;  ac  proplerea  justo- 
rum,  seu  eleclorum  fasciculum  appellari,  quiii 
una  Domini  religione  constrictus  est.  Uode  et 
ipsa  religio  a  religando,  et  in  fascem  Doiuini 
vinciendo  nomen  accepil. 

Quarlo,  rcligio  vocatur  excellentia  religionis, 
qua  quis  totum  se  Deo  alligat  et  ohstriugil ,  uli 
faciunt  Religiosi  per  tria  vola.  Hi  enim  dicli  sunt 
Religiosijii  religendo,  el  aheligendo  eligenles,ei  ,i 
diligendi  diligentes.et  inlelligendointelligente.s . 
ui  ait  Cicero  I.  2.  de  Natura  deorum.  I;t  Isidoru>. 
Religio,  inquil,  dicilur  ii  religendo,  id  est 
eligendo,  ut  religio  dicatur  quasi  eligio,  reli- 
giosi  ergo  dicuntur  ah  eligendo,  quasi  reeligen- 
les  Deum  fonlem  healilndinis  ouii)is(|ue  honi, 
queoi  per  peccatum  amiseramus  negligentes. 
ail  S.  August.  lih.  10.  Civil.  c.  /i.  Hinc  riirsuin 
Gellius  lih.  /i.  cap.  9.  religionem  dici  censei  a 
relinquendOi  ut  religiosum  sit  id  quod  propter 
sanclilaieiii  relicluni,  el  reinolum  et  sepositum 
esl,  uii  sunt  religiosi,  et  claustrales.  Verius  ta- 
men  elymon  est,  ut  religio  dicatur  a  religando. 
quia  no»  reilgat  Deo,  unde  Religiosi  vocanim 


476 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


quasi  Deo  religati.  Ita  S.  Augustinus,  Lactant. 
et  alii,  acS.  Thomas  opusc.  li).  Contra  Impugn. 
Relig.  cap.  1. 

Loquacis  ergoqui  linguam  non  refraenat,  vana 
est  religio  quadruplex  jam  recensita. 

Prima,  quia  ostentlit  se  Deumnon  colere,  nec 
maguifacere  :  tum  quia  in  ejus  prsesentia,  et  ab 
eoaudire  se  sciens  non  veretur,  nec  verecun- 
datur  loqui  ea  ,  quae  Deo  displicent  :  tuui  qnia 
ore,  quod  Deus  et  dedit  ad  sui  cultum  et  lau- 
dem,  abulitur  ad  vana,  turpia,  maledica,  etc. 
Lingaaeoxxn  nobis  a  Deo  data  est  quasi organum 
religionis ,  ut  sit  cithara  et  pleclrum  laudis  divinat. 

Secunda,  quia  loquax  religionem  ,  id  est,  le- 
gem  Dei,  crebro  multisque  modis  violat,  men- 
tiendo ,  detrahendo,  irritando,  jurando,  etc. 
Rursnm  religionem  ,  id  est  ,  studiosam  et 
anxiamcuram  servandae  legis  divinoe  habere  ne- 
quit,  qui  religiose  ,  idest  studiose  linguam  non 
fraenat,  ne  leges  divinas  violet,  Deumque  offen- 
dat. 

Tertia,  quia  loquax  sua  garulitate  dedecorat 
et  infamat  religionem  Christianam,  ut  infideles 
dicant  :  Impossibile  est  hunc  Christianum  (et 
consequenter  caeteros)  esse  religiosum,  Deique 
cultorem  modestuni ,  et  menie  compositum, 
qui  in  verbis  tain  est  effusus  et  incompositus. 
Unde  S.  Petrus  Damiani  serm.  de  spiritu  sancto 
scribit  vaniloquio  non  tantum  animam  sauciari, 
sed  et  ipsam  honestae  vitse  rationem,  quae  ho- 
minem  Deojunxit,  evacuari.  Quin  et  S.  Petrus 
apud  Clementemepist.  1.  ad  Jacobum  hunc  nos- 
trum ,  asserit  S.  Pelrum  crebro  praedicasse 
Christianis,  ut  studiose  os  et  linguam  cuslodi- 
rent  et  moderarentur.  Ex  lingua  enim  quasiex 
porta  conspicimus  quisin  domo,  pula  in  mente, 
habitet,  an  sanctitas  vel  vanitas,  an  Deus  vcl 
diabolus.  Sicut  enim  modestia  corporis,  prae- 
sertim  linguoe,  arguit  el  indicat  modestiam 
animi,  ex  qua  illa  quasi  ex  fonte  promanat  et 
resultat :  ita  ex  adverso  immodestia  etintempe- 
rantia  linguae  index  est  et  effectus  immodesliae, 
et  intemperanliae  animi. 

Quarta,  quia  loquacitas  signumestanimi  vagi, 
dissoluti,  improvidi,  irreligiosi  :  qui  enim  lin- 
guam  non  froenat,  quomodo  framabit  iram,  cu- 
riositatem,  gulam,  superbiam,  aliaque  potentis- 
sima  vitia?  QuaniobremS.  Hieron.  (vel  quisquis 
est  auctor,  cerle  non  esl  S.  Hieron.)  in  Regula 
jubet  monachoscrebro  relegere  hanc  S.  Jacobi 
sententiam  :  religionem  cnim  sanclam  nonposse 
esse  in  loquacibus  ,  qui  linguae  moderari  ne- 
queunt,  nam  mors  et  vita  in  manu  lingux.  Pro- 
verb.  18.  51.  Quocirca  S.  Bernard.  serm.  1.  de 
lnulalione  aquae,  silentium  vocat  custodem  re- 
hgionis  ,  in  eoque  sitam  esse  fortitudinem  Reli- 
giosorum,  sicut  Samsonis  fortiludo  sita  erat  in 
capillis.  Hinc  et  in  Ordinibus  pene  omnibus 
arcte,  et  sub  gravibus  peenis  prrecipitur  silen- 
tium  :  etqui  monasteria  reformare  volunt,  pri- 
mum  curant  reslitui  silentium.  Sane  S.  P.  N. 
lgnalius  fundator  Societatis  nostrre,  dictitabat  : 
Vis  nosse,  an  in  aliquo  Ordine  vigeat  religiosa 
disciplina  ?  aspice  an  in  eo  rile  haec  tria  serven- 
tur,  nimirum  silentium,  clausura  etmundities. 
Si  enim  hac  triu  repereris,  scito  vigere  in  eo 
disciplinam  :  si  non,  scito  eam  languere. 

Vere  S.  Bernardus  (vel  quisquis  est  auctor) 
tract.  de  Passione  Domini,  c.  27.  Religa,  ait,  lin- 
guam  tuam  si  vis  esse  religiosus  :  quiasine  iin- 
gua  religatione  rcligio  vana  est,  Et  mox  :  Sciunt 


homincs  spirituales,qui  hoc  expcrli  sunt,  quantttm 
auferat  devotionis  ,  quantum  afjerat  dissotutionis 
intrinsecus,  frequens  linguK  resolulio.  JSam  sicut 
fornax ,  cujus  os  semper  aperlum  esl ,  non  potest 
in  se  retinere  fervorem  :  sic  nec  cor  devolionis  in 
se  graliam  poterit  conservare,  cujus  os  non  fuerit 
janua  silentii  reclusum.  Ctaudamus  igilur  os  nos- 
trum,  ut  cum  devolionis  fervore  Christum  devotio- 
nis  largilorem  in  ferventi  affeclu possimus  conser- 
vare,  et  Paulo  post :  O  quambonum  et  jucundum 
est  tecumd  dulcissime  Jesu,  habitarc  in  ttnum ;  te- 
cumcolloqui,  tibi  reveiare  causam  anima  nostra, 
tuaqtie  consolationis  responso  perfrui. 

27.  Rehgio  munda.  ]  Alludit  S.  Jacobus  tum  ad 
Judaeos  quorum  ipse  eral  Episcopus  ,  qui  suam 
religionem  et  munditiem  collocabant  in  cere- 
moniis  et  purificationibus  legalibus ,  tum  ad 
Centiles  qui  religiosos  se  putabant ,  si  colerent 
multitudinem  deorum  nefandis  sacrificiis  et  ri- 
libus.  Opponit  ergo  religionem  mundam  Chris- 
tianorum  vanae  et  immundad  religioni  Judaeo- 
rum,  aeque  ac  impie  superstitioni  Paganorum, 
Saracenorum  et  haereticorum  :  videtur  enim  Ja- 
cobusin  spiritu  prscvidisse,  et  taxasse  impuras 
religiones  et  ritus  Gnosticorum  et  Carpocratia- 
norum,  qui  in  suis  ceelibus  incestu,  infandoque 
concubitu  sese  inquinabant  tcste  Eusebio  lib.  h. 
c.  7.  et  Ophitarum,  qui  Eucbaristiam  suam  con- 
secrabant  conlactu  serpentis  :  hunc  enim  cre- 
debantesse  Christum,  tesleS.  August.  haeres.  6. 
et  17.  Sic  hodie  Lulheri  et  Calvini  impura  est 
religio,  qua  damnant  Ecclesire  jejunia  ,  leges  ct 
vota;  ac  monachos  incilanl,  imo  cogunt  ad  sa- 
crilegas  nuptias.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Judaji 
suaereligionis  niunditiemcollocanlin  multislus- 
trationibus ;  Pagani  in  multis  miiltorum  deorum 
victimis;  haereticl  in  impurissuicerebrifigmen- 
tis  etturpitudinibus;  Saraceni  nunc  in  cullu  Lu- 
ciferi,  poslea  Mahometi,  etc.  At  vero  munda  et 
immaculata  religio  et  pietas  Chrisli  et  Christia- 
norum  maxime  cernitur  et  consistit  in  miseri- 
cordia,  et  charitate:  nimirum  in  visitando  pu- 
pillos  etviduas,  ac  immaculatum  se  conser- 
vando  ab  hoc  saeculo.  Munda  enim  est  visitatio 
pupillorum  :  quia  hoc  est  opus  purae  misericor- 
diae  et  charitatis,  cum  a  pupillis  nibil  lucri,  gra- 
liae,  honoris  aul  mercedis  sperelur,  untle  et 
Deus  et  angeli  et  homines  hoc  opus  pietatis  ut 
purum  etmundum,  dilaudant  et  celebrant. 

Nota  Primo.  Beligio  hic  quatuor  modis  paulo 
ante  diclis  accipi  polest.  q.  d.  Et  cullus  Dei ,  et 
lex  charitatiset  professio  Christiana,  et  excel- 
lens  religio  consistit  maxime  in  visitandis  pu- 
pillis,  ac  in  immaculata  conscientia.  Proprie 
tamen  religio  significal  cullum  Dei  :  hic  enim 
graece  vocalur  Sfimix  (  heb.  mi3S  aboda  ,  id 
est  servitus,  cullura,  opus,  ministerium)  a 
Thracibus  quod  bicceteris  religiosiorescocperint 
certosacroqtie  rilu,  institutore  Orpheo,  colere 
Deum.  Ita  Suidas.  Zprtai*  ,  inquit ,  est  latria , 
idemque  cullus  et  Dei  obsequittm,  et  dcorum  vene- 
ratio.  Narrant  enim  Orpheum  Thracem  primum 
arte  quadam  mysteria  Grwcorum  tradidisse  ,  et 
cultum  deorum  &fjj«xeiav  nominasse ,  qttod  Thra- 
cum  esset  inventum. 

Posset  denique  retigio  hic  sumi  pro  pietate. 
Sic  enim  viros  pios  vocamus  religiosos  ;  pietas 
autem  est  pius  affectus  non  tantum  erga  Deum  , 
sed  et  erga  homines  ,  praesertim  miseros  et  af- 
Hictos,  unde  Hebr.  TDn  chesed  pietalem  et  mi- 
sericordiani   significat,  ac  lon  chasid  vocalur 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACORT.  Cap.  I. 


un 


vir  pius  et  miscricors.  Hacc  enim  duo  conjuncta 
»unt:  quienimpiusestinDeum,  piusquoqueest 
rt  misericors  in  proximum  :  sicut  qui  amat 
Dcum  ;  amat  et  proximum  propter  Deum. 

Nota  Secundo.  Virtutis  religionis  aclus  pro- 
prius  et  elicitus  est  colere  et  iionorare  Deum , 
lum  interna  nientis  submissione  et  reverenlia, 
idiii  externa,  puta  adoralione,  viclimis,  liymnis; 
votis,  jurainentis ,  elc.  Actus  vero  a  religionis 
virtule  imperatus  est,  visitare  pauperes,  jeju- 
nare,  mortificare  caruem,  etc,  in  bonorem  Dei 
ctSanclorum.  Poleral  ergo  S.  Jacobus  dicere  : 
Religio  munda  est,  orare,  psallere,  vovere  , 
peregrinari  llierosolymam  ,  Romam,  Compos- 
lellain.ctc;  bieniin  sunt  actus  religionis  elicili. 
Poteral  quoque  dicere  Religio  munda  est  absli- 
nere  carne,  vino,  gestarccilicium,  jejunare, etc 
Sed  maluit  dicere  :  Religio  munda  est  visitare 
pupillos  el  viduas,  quia  boc  opus  maxime  lunc, 
ut  mox  oslendam  ,  necessariuni  erat,  Deoque 
gratissimum ,  ct  sumnue  scdiGcationis  apud  in- 
iideles ;  adeo  ut  mulli  propter  Cbrislianorum 
cbarilatcm  et  misericordiam  ad  Cbristi  fidem 
se  convertercnt  :  alioqui  visitare  pupillos  |)ro- 
l>rie  est  aclus  miscricordi;e  ;  ab  ca  enim  elici- 
itir,  scd  a  religione,  ut  dixi,  imperalur.  Perpe- 
ram  ergo  bseretici  bunc  locum  intorquent 
contra  monacbos  solitarios,  qui  pupillos  non  vi- 
.silant  :  religio  cnim  est  nuiltiplcx  ,  niultasque 
species  compleclitur,  adeoque  religio  niona- 
cborum  est  vera,  et  proprie  dicia.  Ipsi  cnim 
totisunt  in  Deo  adorando,  meditando,  laudando, 
seqdunturque  sortem  Magdalenae,  quain  Cbris- 
tus  laudcvil,  et  praelulit  Martbo.',  Lucae  10.  62. 
undesuis  nicritisct  prtccibus  sustcnlant  Eccle- 
siam,  iis(|uc  magis  prosuni  viduis,  quani  diviles 
suis  eleemosynis  :  ut  meriio  de  iis  di&erit  Rulli- 
nusprcefat.  invitas  Patr.  Quisdubitet  staremun- 
dum  preeibus  Sanct&rum  ? 

Mtjnda,]  scilicet  paritboseflectus,  visitarc  pu- 
pillos,  et  innnaculatuin  se  conscrvarc  ab  boc 
saeculo.  Aut  q.  d.  Religio  niuiula  cst  si  visilet 
pupillos,  ct  immaculatum  se  custodiat. 

Apun  Dbom  et  Patrbh.  ]  Syrus,  apud  Deum 
Patrem.  Idem  enim  cst  Deus  et  Patcr  :  Deus 
enim  est  patcr,  id  est  crcator  gubernator,  con- 
servator,  et  provisor  omnium,  q.  d.  Apud  Deuin 
qui  et  pater  noster  est.  Aliqui  tamen ,  ut  Dyonis. 
Cartbus.  Iktc  disiinguunt,  etper Deum  accipiunt 
vcl  S.  Trinitatem,  vcl  Deum  Filium,  ct  per  Pa- 
trcm  Deum  Patrem.  q.  d.  Apud  S.  Trinitatem  et 
Deum  Filiuni,  qui  ut  Verbum  omnia  videt ,  et 
apud  Deum  Patrem,  qui  ut  Patcr  omnibus, 
eliam  miseris,  quasi  iiliis  suis  consulit,  religio 
nuuula  ccnsetur,  magni  fit,  ctbonoratur,  visi- 
tare  pupillos ,  etc 

VisiTARB  lMPiu.os.]  Visitare  per  mclalcpsim 
significat  visitando  consolari,  consulerc, juvarc, 
paso rc  :  Iktc  cnini  oinnia  signilicat  llcbr.  ^pD 
pacad.  id  csl  visitare  :  Ilcbraus  cniin  S.  Jacobus 
bebraizat:  imo  pauper  <|ui  pascere  nequit ,  visi- 
tando  solatur  pupillum,  juxta  vetus  proverbium  : 
Farrclttetqui  tlutre  non  potcst.  (iraece  cst  inu^n- 
T*aaa<,ul  cst,  providcre,  prospiccre;  Syrus  eu- 
rarc,  et  pro  vuili  sublevare.  Iiule  apud  Gentiles 
Bpucopi  vocabantur  magistratus,  quibus  incum- 
bebatreipubl.  providerodofrumeutoelannona, 
uti  dixi  Actor.  1.  w2fl. 

Nominat  prrs  cseteris  pauperibus  ct  miseris 
pupillosct  viduas,  quia  in  priina  illa  Juda-orum 
ci  Centibum  persecutione  multi  viri  Cbristiaui 


partim  occidebantur,  partim  incxilium  autcai- 
ccres  tradebantur  :  ac  plerique  omnes  bonis 
privabanturuti  dixi  Actor.  8. 1.  Hiergofilios  re- 
liuquebant  pupillos,  el  uxores  viduas.  Uorum 
derelictorum  curam  susccpit  S.  Jacobus  quasi 
coruin  Episcopus,  ideoque  eos  Cbrislianorum 
cbaritati  commendat,  quasi  Marlyrum  vel  Con- 
fessorum  filios  ,  sed  pupillos;  aut  uxores  ,  sed 
jam  viduas.  Jam  enim  cessarat  illa  communio 
el  distribulio  bonorum  Ecclesbe ,  de  qua  dixi 
AclorC.  et  3.  Creveral  enim  numerus  Cbrislia- 
norum  ad  plurima  rnillia,  inter  quos  impossibi- 
lis  eral  baec  vila  communis.  Addc  ,  bonorum 
communio  tantum  Hicrosolymae  fuit  recepta  iu 
primo  paucorum  Cbristianorurn  fervore ,  uon 
vero  in  cojleris  Ecclcsiisct  urbibus,  uti  dixi  Ac- 
lor.  5.  2.  Quare  cum  pupilli  et  viduae  nullos 
adbuc  babcrent  curatores,  tutelam  eorum  bic 
susci|)it  et  Cbristianis  commendat  S.  Jacobus. 
Ita  S.  Lucia,  ut  babet  ejus  vita,  cum  opes  suas 
in  pauperes,  viduas  et  pupillos  distnbuisset, 
easque  sponsus  per  Pascbasium  praefectum  re- 
posceret,  respondit ;  Sacrificium  vivum  et  imma- 
culatum  apud  Deum  et  1'alrem  hoc  est,  visitare  vi- 
duasetorplianosintribulalioneeorum:  et  uuia  niltil 
superesl ,  offero  meipsam  in  sacrificium  Deo  Itos- 
tiamviventem,  nimirum  per  martyrium,  quod 
ipsa  paulo  post  beroicesubiit. 

Ullimus  bisce  saeculis  in  bac  virtute  eminuit 
S.  Ivo,  quem  proinde  cjus  merito  Clemens  IV. 
Pont.  relulitin  Sanctorum  numerum  anno  Do- 
mini  1347.  die  19.  Maii.  De  eoenimsic  inler  alia 
scribit  auctor  gravis  Vitae  ejus  apud  Suriuni 
die  29.  Maii.  Pupillos  et  orphanos  cgregie  lueba- 
tur ,  et  eorum  causa  divcrsis  in  locis  adibatjudi- 
cia,  patronum  se  illis  exhibens  ,  neque  lamen  id 
spe  alicujtts  muneris  aul  premii,  sed  pietate  cl  jus- 
titia  permotus,  imo  vcro  suis  impendiis  illoruiit 
causas  defendebat  apttd  judiccs,  ut  posset  d  Du- 
mino  attdire  :  Quod  uni  cx  mtnimis  meis  fecisti  , 
mihi  fecisti.  Dule  factum  est ,  ut  in  illa  rcgione 
merito  appellatus  sil,  Advocalus  paitpcruin,  ct  an- 
tcrius  :  Orphani,  afflicli,  calamitosi  homir.cs  ejus 
fovebantur  humanitale  et  pralrociniis  ;  inttr  dis- 
cordes  conciliabat  pacem  et  amiciliam ;  eos  qui 
carceribusdestinebanlurhorlabaluradpalientiam: 
ct  cum  proferenda  ab  ipso  essct  injtulicio  scnten- 
lia ,  sine  lacrymis  id  non  facicbat ,  in  miscricor- 
dia  opera  totum  se  impendebat,  toto  pectore  qua: 
sunt  hujus  mundi  despiciens ,  et  caUestibus  scmper 
que  mansuris  bonis  inhians.  Et  infcrius  :  AUcni- 
genas,  pauperes ,  ilem  egenos,  mala  affectos  valc- 
titdine ,  deformes ,  haud  secus  ac  fratrcs  suos  hu- 
maniter  excepit ,  ad  mensam  sibi  assidcre  volttil. 
dc  cibis  suis  apposuit ,  leclos  apparavit  ,  propriis 
manibus  illorum  pedes  abluit.  Cnde  et  pcr  mira- 
culum  pancs  in  pauperes  erogando  sibi  multi- 
plicari,  ac  Cbristum  ipsum,  aut  cerle  angelum 
Cbristi  vicarium,  speciepauperis  mensae  socium 
babcrc  mcruit. 

Popillos  K.r  vinuAs. ]  Ikecnim  personce  abom 
nibus  dereliolaa  ,  caeleris  afflictis  miserabiliores 
sunt,  scd  sub  bis  a  pari  vel  simili,  quoslibet  mi- 
seros,  puta  pauperes,  cegrotos,  nudos,  incarce- 
raios ,  famelicos,  sitibundos,  peregiuos,  vex.i- 
tos,  opprcssos,  tentaios,  elc,  accipe.  Ila  Diony- 
sius.  Horumenimomnium  itlcaetspecimen  suni 
pupilli  ct  viduae,  qui  proinde  mystice  repra-scn- 
tanl  peccatorem  ,  qui  per  peccatum  Dco,  quasi 
patrc  ct  sponso  orbatus  faclusque  pupillus  cl 
viduus  prteda  fit  dsemonibus. 


4*78 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


Plurima  enim  sunt  wduarum  <'i  viduitatis  in- 
cominuda ,  ail  Nysscnus  tract.  de  Virgin.  c.  3. 
nimirum  vidniias  ,  aerumna,  soliludo,  caligo  , 
tcnebrae,  luctus,  lamentabiles  ploralus,  oppres- 
sio,  etc.  Unde  Deus  eas  sibi  asciscens  ,  vocalur 
pater  orphanorum ,  et  j udex  viduarum,  psal.  67.  6. 
et  Exodi  22.  22.  Vidua:  et  pupillo  non  nocebilis  • 
si  laseritis  eos,  vociferabuntur  ad  me,  et  ego  au- 
diam  ciamorem  eorum.  Vere  S.  Ambros.  lib.  1. 
Oflic.  cap.  11.  Nihil,  ait,  tam  commendut  Chris- 
tianam  animam,  quam  misericordia,  necquisquam 
magis  beatus,  quamqui  intelligit  super  pauperum 
necessitalem.  Id  pneslilit  Job ;  unde  ait  c.  31.  10. 
Si  oculos  vidua  exspectare  feci. 

Porro  haec  vocatur  religio,  quia  religio  versa- 
turcirca  Deum  :  ut  ei  debitum  honorem  praes- 
tet.  Ad  Deum  autem  quasi  ad  patrem  et  tutorem 
pertinent  pupilli  et  viduae;  qui  ergo  eos  lacdil, 
Deum  laedit :  qui  eos  et  pascit  et  curat,  Deum 
pascit  et  curat.  Quocirca  Heliodorus  coelitus  fla- 
gellatus  fuil,  quod  ex  aerariolemplibonavidua- 
rum  diripere  destinas>et,  2.  Machab.  3.  Hinc  et 
Plato  lib.  12.  de  Legibus,  ait  miserorum  causas 
proprias  esse  Dei ,  ac  proinde  neminem  debere 
pupillos  aut  viduas  affligere  ,  ne  Deum  ultorem 
et  hostcm  sentiat.  Hac  de  causa  S.  Ignatius  in 
epist.  ad  Tarsenses,  viduas  appellat  altare  Dei , 
quia  scilicet  sicut  in  altari  offeruntur  sacrificia  : 
ita  et  eleemosynis  in  viduas  collatis  maxime 
placatur  Deus.  Quocirca  Sapiens  Proverb.  23. 
20.  Agrum,  inquit,  pupillorum  ne  introeas  :  pro- 
pinquus  (Hebr.  S*0.3  goel ,  id  est  redemplor, 
vindex  ,  qualis  in  Iege  veteri  erat  propinquus  et 
cognatus)  enim  illorum  forlis  est ,  et  ipse  conlra 
te  judicabit  causam  illorum.  Idcirco  S.  Basilius, 
Ambrosius,  Chrysoslomus,  Gregorius,  etc.  se 
exhibuerunt  patres  viduarum  et  pupillorum.  Et 
S.  Paulus  Hebr.  13.  16.  Benificentia? ,  a\l,et  com- 
munionis  nolite  oblivisci :  talibus  enim  hostiis  pro- 
meretur  Deus. 

Si  beneficentia  est  hostia  ,  ergo  eadem  est  ac- 
tus  religionis,  isque  nobilissimus,  puta  sacrifi- 
cium.  Unde  lianc  hostiam  caeteris  preeferens 
Deus  :  Misericordiam,  inquit,  volo,  et  non  sacrifi- 
cium,  Osee  6.  6.  Eleemosynarius  ergo  visitans 
pupillos  utviduas,  est  quasi  sacerdos  ,  victima 
est  eleemosyna ,  sacrificium  est  ipsa  ejus  dona- 
tio,  altare  estpupillus  etvidua.  Unde  Aposlolus 
in  carcere  recipiens  eleemosynam  a  Pbilippen- 
sibus  :  Repletus  sum,  inquit,  acceptis  ab  Epaphro- 
dito  quazmisistisodoremsuavitatis,  hostiamaccep- 
lam,  placentem  Deo ,  Philipp.  U.  18.  Sicut  enim 
sacrificium  est  quasi  cibus  et  potus  Dei,  ut  dixi 
Levit.  2.  sic  est  et  eleemosyna  :  in  ea  enim  Deus 
comeditet  bibit  perora  pauperum,  pupillorum 
et  viduarum.  Ipseenim  dicit  dicetque  in  dieju- 
dicii  :  Esurivi,  et  dedistis  mihi  manducare  ;  silivi, 
el  dedistis  mihibibere,elc.  Amendicovobis,  quam- 
diu  fecistis  uni  ex  fratribus  meis  minimis  ,  milu 
fecistis,  Matlh.  25.  U0. 

lta  S.  Gregorius  prandio  inter  alios  pauperes 
excepit  angelum,  ipsumque  Christum  in  mensa, 
quae  etiamnum  Romae  in  ejus  domo ,  nunc  Ec- 
clesia,  ostenditur,  et  religiose  visitur.  Sicsanc- 
tus  Martyrius  leprosum  suscipiens ,  Christum 
suscepit  teste  eodem  S.  Gregorio  homil.  39.  in 
Evang. 

Jam  vero  qui  viduoe  et  pupillo  consulit,  sibi 
consulit.  Nam,  utaitS.  Ambros.  de  obitu  Theo- 
dosii  :  Bonum  est  misericors  homo ,  qui  dum  aliis 
subvenit,  sibi  consulit,  el  in  atieno remedio  vutnera 


sua  curat.  Et  S.  Basilius  hom.  6.  in  ditcscentes  : 
Benefactorum  gratia?,  inquit,  addanles  rcvertun- 
tur  :  dedisti  esurienli,  tibi  consuluisli :  quod  enim 
dedisli ,  cum  aucluario  revertelur. 

Eleemosyna  enim  est  velut  semen  sparsum  in 
agrum  ,  quod  in  mcsse  magnum  dat  fcenus 
spargenli ;  ad  eumque  ingenli  cuin  fcenore  redit, 
uliexS.  Paulodixi2.  Cor.9. 10.  QuocircaCIemens 
Alexand.  lib.  1.  Paedagog.  eleemosynam  compa- 
rat  ludo  pilae,  in  quo  pila  projecta  per  reverbe- 
rationem  reditadeumqui  projecerat.  Etsanctus 
S.  Chrysost.  hom.  84.  in  Joan.  Eleemosyna ,  in- 
quit,  est  veslis  quce  cum  mortuo  resurget.  llis  ves- 
tibus  fulgebunt ,  qui  tunc  audient :  Esurientem  me 
vidistis  :  et  dedistis  mihi  manducare :  lm  insignes 
faciunt,  conspicuos,  hai  securos.  Idem  homilioe33. 
ad  pop.  hunc  dat  titulum  :  Quod  eleemosyna  est 
ars  omnium  qu&sluosissima ,  in  qua  inter  alia 
hoec  ei  dat  elogia  :  Melius  est  scire  eleemosynam  , 
quam  esse  regem  et  diademate  coronari :  domos 
cedificat  in  ccctis,  sed  permansuras.  Hiec  le  docet 
quomodo  possis  Deo  similis  fieri.  Idem  hom.  7.  de 
Poenitentia  :  Eleemosyna,  ait,  artifex  est  optima- 
que  itlorum  propugnatrix  et  tutela,qui  eam  exer- 
ccnt :  elenim  Deo  amica  est,  et  cominus  eisemper 
assistit  :  quos  amaverit ;  his  facillime  gratiam  im- 
petraveril ,  modo  non  paliatur  a  nobis  injuriam. 
Quomodo  vero  patitur?  cum  eam  fecerimus  ex  ra- 
pina.  Idem  hom.  16.  in  2.  ad  Corinth.  Magnum, 
inquit,  et  jn~etiosum  quidvir  misericors.  Islama- 
jor  est  gratia  quam  morluos  excitare  :  nam  hic 
quidem  tu  Christo  benefacis,  iltic  autem  ipse  tibi. 
lllic  debitor  efficeris  Dei,  hic  eleemosyna  Deum  de- 
bitorem  constiluis. 

Mystice  S.  Chrysost.  in  psalm.  95.  enurnerat 
decem  religionis  et  sacrificii  species.  Primum, 
inquit  sacrificium  est  proprie  dictum  ,  de  quo 
Apost.  Ephes.  5.  Chrislus  dilexit  nos  et  tradidit 
semetipsum  pro  nobis  oblationem  et  hostiam  Deo , 
in  odorem  suavilatis.  Secundum,  est  martyrium , 
juxta  illudad  Romanos  12.  Obsecrovos  fralres,  ut 
exhibeatis  corpora  vestra  hostiam  viventem,  sanc- 
tam  Deo  placentem.  Tertium  ,  est  deprecatio , 
juxta  illud  psalm.  lftO.  Dirigatar  oratio  measicut 
incensumin  conspectutuo  :  elevatio  manuummea- 
rum,sacrificium  vespertinum.  Quarlum,  estlaudis 
ethymnodiae,  juxta  illud Psalm.  U9.  ik.  immolaDeo 
sacrificium  taudis.  Quintum  estjustitiaepsalm.  50. 
Tunc  acceptabis  sacrificium  justitia.  Sextum  ,  est 
misericordiaeeteleemosynoeJacobi  1.  Sacrificium 
(sic  enim  legit  Chrysost. )  mundum  et  immacula- 
tum  est,  visitare  pauperesez  orphanos  in  afflictione 
ipsorum.  Septimum  est  jubili,  psalm.  26.  Cir- 
cuivi,  et  immotavi  in  tabernaculo  ejus  hostiam  vo- 
ciferationis ;  Chrysost.  legit  jubilalionis.  Octa- 
vum,  compunctionis,  psalm.  50.  Sacrificium 
Deo  spiritus  contribulatus.  Nonum,  humilitatis, 
ibidem:  Corconlrilumet humitialumnon  despicies. 
Dccimum  praedicationis,  Rom.  15.  16.  Sacrifi- 
cans  (grneceispoupyoOv ,  id  est,  sacris  operans ,  sa- 
crificans)  Evangelium  Dei,  ut  fiat  oblatio  Gentium 
accepta  et  sanclificata  in  Spiritu  sancto. 

Et  immaculatum  se  custodire  AB  HOC  SJECVI.O,] 
a7roTou  y.oc/jou  ,  id  est,  e  mundo.  Mundus  sive  sae- 
culum  metonymice  sumitur  pro  saecularibus, 
putapro  saeculari,  animali  et  carnali  vita,  qua- 
lis  est  hominum  mundanorum  qui  se  opibus , 
deliciis  et  honoribus  hujus  mundi  ambiendis  et 
fruendis  dedunt,  ac  proinde  conscientias  suas 
saepe  maculant  avarilia,  gula,  libidine,  ambi- 
tione,  etc  Hinc  in  baptismo   abrenuntiamus 


COMMENTARIA  IN  EP1ST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


kl'J 


omnibus  mnndi  pompis,  ideoque  induimur  . 
vestecanditla,  monemurqueeam  candidam  ser- 
vare,  referre,  et  sistere  Cliristojudici  in  ullimo 
inundi  die.  Hincet  de  Sanctis  Agnum  sequenti- 
bus  dicitur  Apocal.  \h.  5.  Sine  macula  enim  sunt 
ante  thronum  Dei.  Insinuat  S.  Jacobus  Cbristia- 
uos,  cum  sint  in  saeculo,  debere  cum  sseculari- 
bus  conversari,  et  facile  bac  conversatione  in- 
quinari,  uteorum  vitia  ipsis  affricentur.  Nam, 
ut  ait  S.  Leo  serm.  h.  de  Quadrag.  Necesse  de 
mundano  pulvere etiamreligiosacordasordescere; 
quin  et  visiiando  pupillos  et  viduas  periculum 
csse  a  vanitate,  avarilia,  luxuria.  Krgo  sapien- 
ter  monet  ut  inter  eos,  caeterosque  omnes  ita 
versentur,  ut  immaculatos  se  servent. 

Diflicile  enim  est  in  mundo  versari,  et  ab  eo 
non  inquinari :  qui  enim  tangit  picem,  inquina- 
lur  ab  ea.  Dilicile  esse  versari  in  igne  et  non 
atluri  :  inundus  enim  immundus  est,  plenusque 
sordibus,  ut  significat  bic  S.  Jacobus  :  intpiinat 
enim  jiice  vanitaium,  adurit  aestu  cupiditalum. 
Unde  aitTbomas  Anglicus  : 

Mundus  non  mumlus,  quiu  mundos  polluit  :  crgo, 
Qui  manet  in  rnundo  quomodo  mundus  cril? 

Qu.rres ,  cur  religio  muntla  sit  servare  se  im- 
maculalumabhocsacculo,  sivecurDeus  maxime 
colatur  puritale  conscientia;  etviL-e!  Respond. 
Primo,  quia  Deus  est  spirilus  purissimus,  et  a 
fa3ce  terr;e  remolissiinus  :  dccet  ergo  eum  vic- 
tima  purissima  puta  mundissima  conscientia, 
lalique  lionoralur  et  gaudet,  juxla  illud  princi- 
pium  Elhic.e  Calonis  : 

Sl  Dcus  est  animus,  nobis  ut  carmina  dicunt , 
llic  libi  pnccipue  pura  sit  mente  Colendus, 

Hinc  angeli;  qui  sunt  purissimi  spiritus  puris- 
sime  etperfeclissimccoIuntDeum,  adeoque  toli 
sunt  in  eo  amando,  fruendo  et  laudando,  ac  ju- 
Ritcr  ei  accinendo,  Sanclus,  sanctus  ,  sancius, 
Isaia-  (i.  8. 

Secundo,  qnia  Deus  est  ipse  per  esseniiam 
saniiiias  j  deeet  crgo  enni  victima  sancta.Sancta 
autem  est  ea  quae  illibata  est  et  pura.  Onde  Ori- 
gen,  i/«ov,  id  est  sanctum,  derivat  ab  <*  privativo, 
et  y*l  »  id  est  terra,  q.  d.  Sine  lerra  semolus  a 
tcrra,  terneque  inquinamenlis.  Et  S.  Dionysius 
de  Divinis  nominibus  cap.  12.  Sanctilas  ,  inquit, 
cst,  ab  omni  immiinditia  libera  ,  et  perfecta,  et 
omniuo  immuculaia  munditia.  Hoc  esl  quod  suis 
niinistiis  jubet  saneitque  Deus  :  Eritis  mihi 
sancli,  qttia  sanctus  sum  ego  Dominus,  et  separavi 
ros  ti  aeteris  populis ,  ut  cssctismci.  Levit.  20.  26. 
vide  ibi  dietii,  etc.  21.  ac  22.  ubi  Deus  tam  vic- 
fnnas,  quain  sacerdoles  requiritpuros,  omnique 
niacula  carentes. 

Terlio,  quia  religio  Cbristiana,  ac  consequen- 
ler  Deus,  quem  illa  profileturet  colit,  primo  illo 
Bcclesise  aevo  valde  bonorabatur  et  celebraba- 
lurapud  Gentiles  et  Judseos  lotoorbe  per  inno- 
cemiom  ei  puritalem  vitae  Chrislianorum ,  ut 
patei  Tertulliano,  Justino,  Atbenagora  in  Apolo- 
get.  Dicebant  enim  Gentiles.  Quain  sanctus  est 
Dcus,  qiu  tain  pure  et  sancte  a  Cbristianis  coli- 
lur,  uno  qm  eos  facit  tam  puros  et  sanctos?  hl 
etlamnum  fii. 

Quarto,  quia  qni  absirabit  se  a  saeculo,  unit 
se  Deo,  et  quo  minus  servit  sseculo,  eo  plus  ser- 
\it  Deo,  adeoque  sepe  totum  sc  Deo  Deique 
tulttii  niancipal.  Hinc  vicissim  Dcus  in  puris 
corportbus  et  mentibus,  qttasi  in  domo  cl  tcm- 


plo  inbabitat.  An  nescilis  quoniam  membra  ves- 
tra  lcmplum  sunt  Spiritus  suncti,  qui  in  vobis  est , 
quem  liabelis  a  Deo ,  et  non  eslis  vestri?  ait  Apos- 
poslolus  1.  Corinlb.  G.  19.  Denique  :  Beali 
mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt ,  Mul- 
tbaei  5.  8. 

Porro.  modi  et  mediaconservandi  se  immacu- 
laluminsneculoetasauculo,  suntniulta.  Primum 
est,  liinor  Dei ,  ejusque  judicii  et  vindiclae,  juxlu 
illud  |)salm.  118.  120.  Confige  timore  tuo  carnes 
meas  :  djudiciis  enim  tuis  timui.  Vere  S.  August. 
in  S.  Joannem  serm.  &0.  Spes,  ait,  noslranon  esl  dt 
hoc  sicculo ;  non  amemus  saculum.  Ab  amore  sa- 
culi  liujus  vocali  sumus  ,  ul  aliud  s(cculum  spere- 
mus  el  diligamus.  ldem  senn.  13.  de  verbis  Do- 
mini  sccundum  Maltb.  Atlendile ,  ait,  sceculum 
quasimare,  venlus  validus  ct  magna  tempestas. 
Unicuique  sua  cupidilas  tempestas  est.  Ama* 
Deumumbulas  super  mure ,  sub  pedibus  tuis  est  ti- 
mor  steculi.  Amas  sceculum  absorbebit  le.  Amato- 
tores  suos  vocare  novit,  non  porture.  Sedcum  (luc- 
tuat  cupidilale  cor  luum,  in  vincas  tuam  cupidi- 
tulem ,  et  invoca  Clirisli  divinitatem.  Et  mox  : 
Magntevirtulis  est  cum  felicitate  luctari ,  magnu 
felicilatis  est  u  felicitale  non  vinci  :  si  titubas ,  si 
mergiincipis  ,  dic  ;  Domino  pcreo ,  libera  me  ;  dic  , 
Domine  pereo ,  ne  pereas. 

Secundum ,  mortificatio  oppetitum  et  seu- 
suum.  Immunditia  enim  et  macula  non  esl  iu 
saeeulo,  id  est  s;ecularibus  opibus  ,  deliciis  ct 
bonoribus,  sed  in  appetitu  nostro,  qui  nimis  ea 
amatetambit,  relicloet  spreto  saepe  Deo.  Appe- 
tituin  ergo  mortilica  et  rectifica  ,  ita  a  saeculo 
non  maculaberis.  Unde  S.  August.  I.  10.  Confess. 
c.  31.  ISon  ego  immunditiem  obsonii  limeo,  inquil, 
sed  immunditiam  cupiditatis.  Item  consideralio 
vanitatis  et  brevitalis  vit;e,  omniuuique  bono- 
rum  temporalium ;  ac  ex  adverso  verilatis  et 
aeternitatis  glorire  cceleslis,  ac  gehennae  et  in- 
lerni.  Hoc  eniin  est  sal ,  quo  contliendae  et  moi- 
lilicandse  sunt  voltiptates  sieculi ,  juxla  illud 
Kccli.  7.  a0.  Memorare  novissima  tua,  ct  in  ttter- 
num  non  peccabis.  Quid  ainas  sajculum,  hoc  est, 
senium?  A  senio  enim  dicitur  steculum ,  quod 
non  est  aliud  ,  qtiain  tetas  sencscendorum  htmii- 
niim,  ait  Varro,  rerumque  omnium.  Alii  saecu- 
lum  etsequcndo  derivant,eo  quod  sequaturse, 
ot  in  se  revolvalur.  Vere  S.  August.  in  psal.  30. 
conc.  1.  David  ait  :  Accelera,  ut  hoc  tolum,  quod 
nobis  videtur,  quamdiu  volvilur  sacutumintelli^as 
piinctum  cssc.  Xon  cst  diu  quod  habet  cxtrcmum  : 
si  adhuc  viverel  Adam ,  et  hodie  morerctur,  quid  t  i 
prodesset  tamdiu  vixisse  ?  Ergo  celeritas  luec 
quare?  quia  transeunt  tcmpora,  ct  quod  libi  tar- 
tltim  est ,  in  oculis  Dci  breve  est.  Cur  ergo  amas 
voluptatem  et  bonorem  ?  dum  oritur,  senescit 
et  occidit :  Filii  hominum  ut  quiddiligitis  vanita- 
(cm,  ct  quarilis  mcndacium?  Mcntilur  voluptas  : 
non  voluptas  est,  sed  dolor  et  angor.  Mentitur 
reruni  eopia  :  non  copia  esl,  sed  inopia  vera- 
ruin  opum  quae  in  coelis  suni.  Mentitur  honor  : 
non  honor  est,  sed  onus  et  steculi  ludibriutn. 

Tertium,  est  constans  resolulioel  fortitudo  ad 
resistendum  sociisj  illecebris,  omnibusque 
mundi  invilamenlis,  quibiis  nos  allicit  illicitque 
ad  peccatum  et  maculandam  conscientiam.  Ita 
de  Fabricio  consule  Roinano  vulgi  cral  sermo: 
Facilius  est  solem  it  suo  cttrsu ,  quam  Fabricium  u 
suo  proposito  avertere,  Testis  est  Plularcb.  in 
Apoph.  Smilisfuit  Calo,  dequo  aitValer.  Maxiin. 
lib.  h,  cap.  3.  F.x  co.l.m  naturaj  ulero  et  contineA- 


/i80 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  I. 


tia  nataest  ct  Cato.  Et  C.  Piso,  de  quo  idemVa- 
ler.  lil).  3.  c.  8.  Multa,  ail,  et  terribilia  Piso  con- 
tcmpsit,  dum  speciosum  mentis  sua;  flecti  non  vult 
rigorem.  El  C.  MaeviuscenturioAugusli,  qui  cap- 
tus  ab  Antonio,  rogalusque  quidde  eo  statui  de- 
berel:  Jugulari  mc,  inquit,  jube:  quianonsalutis 
beneflcio ,  aut  mortis  supplicio  adduci  possum  ut 
aut  Civsaris  miles  dcsinam,  aut  tuus  csse  incipiam. 
lta  Valer.  ibidem.  Multo  magis  tentanti  saeculo 
dicit  fidelis  illud  S.  Pauli  :  Quis  nos  separabit  d 
churilate  Christi?  Tribulatio?  an  anguslia?  an 
famcs?  etc.  Certus  sum  quia  neque  mors,  neque 
vita,  elc.  Roman.  8.  35. 

Quartum  ,  est  saeculum  quam  minimum  tan- 
gere  :  hinc  cor  habemus  pyramidale  :  cujus 
orificium  spectat  ccelum  ,  conus  terram  ;  ut  per 
hoc  significel  Deus,  noncorde,  id  est  amoreet 
affectu  tantum  in  puncto  debere  terram  et  ter- 
rena  langore.  Id  sapiuntelfaciunt  Religiosi,  qui 
totum  affectum  et  conversationem  a  mundo 
abstrahunt,  utomnemspem  et  amorem  in  Deo 
collocent,  et  cum  Psalte  psal.  72.  dicant  :  Mihi 
aulem  adhmrere  Deo  bonum  est ,  et :  Quid  mihi  esl 
in  carlo,  et  d  te  quid  volui  super  terram,  Deus  cor- 
dis  mei,  et  pars  mea  Deus  in  xternum?  Ita  Abbas 
Olympius  apud  Sophronium  (vel  potius  Joan- 
nem  Moschum)  c.  12.  hoc  salutis  monitum  al- 
teri  dedit ;  Conline  linguam ,  etventrem;  ac  ubi- 
cumque  sederis  dic  assidue  :  Perigrinus  sum.  Ita 
S.  Gregor.  Nazianzen.  epist.  51.  alias  17.  Caesa- 
rium  fratrem  objurgat,  quodhonorumcupidine 
delinitus,  se  in  Juliani  Apostatae  familiam  con- 
tulerat,  publicique  aerarii  curam  susceperat; 
urget  eum  ut  ab  illa  recedat.  Hanc  enim  esse  ve- 
ram  gloriam,  securitatemel  opes,  nimirumfortiter 
et  strenue  adversus  tempus  stare ,  et  quam  longis- 
sime  se  ab  scelere  et  piaculo  removere.  Alioqui , 
inquit,  honores  expetens,  in  rebus  majoris  mo- 
tnenti  detrimentum  capies ,  fumiquesaltem,  si  non 
ignis,  fies  particeps.  q.  d.  Julianus  idololatriae  si 
non  culpam  ,  certe  famam  et  suspicionem  tibi 
asperget. 

Vis  ergo  immaculatus  esse  a  saeculo?  esto  pe- 
regrinus  in  saeculo,  et  civis  ac  domesticus  in 
ccelo.  Peregrinus  hospitio  cor  suum  non  afligit, 
noninhaeret,  non  fruitur:  quia  scit  se  quasi 
peregrinum  per  illud  transire,  ac  post  horam 
in  eo  non  fore  :  omnibus  ergo  utitur  velut  in 
transitu.  Fac  similiter  ettu :  edis,  bibis,  etc.  ede, 
bibe,  etc.  necessitatis  causa  :  iis  utere,  non 
fruere.  Si  voluptas  se  misceat,  illacum  comes- 
tione  ct  bibitione  transeat.  Noli  cibo  et  potui  af- 
fici,  inhaerere,  addicerecortuum  :  nolide  iis  ex- 
tra  prandium  cogitare,  ea  desiderare,  eorum 
appetitu  te  oblectareelpascere:  itanonmacula- 
bunt  te.  Idemdictum  aeslima  de  ?ii«im« ,  idest, 


•  amore  sui,  et  f0.o$o*ix,  id  est,  amore  favoris,  bc- 
nevolentiae,  laudiset  gloriaehuinanse;  quae  aliud 
nonest,  quam  evanida  aura  popularis,  mcraque 
vanitas.  Cogita  illud  Psal.  118.  96.  Omnisconsum- 
mationis  vidi  fmem ,  et  finem  celerem ,  latum 
mandalum  tuum  nimis.  Id  cogitabat.S.  Agatha, 
cui  proinde  angeli  hoc  epilaphium  posuerunt : 
Mentem  sanctam  spontaneam  Deo  honorem,  etpa- 
tria?  liberalionem.  Vixerat  enim  in  corporc 
quasicarens  corpore,  quasi  angelus  in  corporo 
assumplor.  EtS.  Barlaam,qui  Josaphalregimun- 
diliem  menlis,  quasi  ingentis  pretii  thesaurum 
commendat  apud  Damascenum  in  Historia 
cap.  39. 

DeniqueS.  August.  in  psalm.  68.  Quis,  ait,  non 
contemnat  dulcedinem  s&culi ,  inhians  dulcedini 
vitx  mternm?  nam ,  ut  idem  ait  in  psalm.  123. 
Dulcedo  hujus  sajculi  ad  tempus  fauces  indulcat , 
sed  in  magnam  amaritudinem  poslea  convertetur. 
Dulcedo  aulem  vita>.  ailernce  constans  esl ;  ideoque 
expers  omnis  tam  amaritudinis  quam  finis , 
mentem  implet  et  satiat.  Quocirca  s.  Gregor. 
Nazianz.  in  Distichis  :  Perpeluttm,  inquit,  tibi 
sit  hoc  studium,  ut  mentem  tuam  templum  Deo 
extruas  :  sic  enim  eum  pro  spirituali  stalua  in  in- 
limo  corde  habebis.  Et  nonnullis  interjectis  ;  Agt 
vero  deserto  universo  hoc  mundo ,  mundique  sar- 
cinis  excussis  ad  vilam  ccclestem  vela  pande:  prce- 
sertim  libi  Trinilas  cura  sit.  Alii  aurum ,  alii 
argentum ,  alii  mensas  delicalas ,  id  est ,  vitx  lu- 
dibria  in  prelio  habeant ;  ego  vero  Christum  am- 
plissimarum  opum  inslar  duco  :  quem  ulinam 
aliquando  mihi  conlingat  pura  menle  intueri; 
ccetera  autemmundushabeat.  Causam  deditpaulo 
ante  :  Palris  verbum  est  homo  noster ,  ut  hujus- 
modi  mixlione  Deum  hominibus  misceat  :  unus 
utrimque  Deus  est ,  hactenus  homo  effeclus ,  utme 
ex  morlali  Deum  efficiat.  Et  S.  Eucherius  epist. 
ad  Valcrianum  :  Vera,  ait,  beatitudo  est  sceculi 
beatiludinem  spernere ,  neglectisque  terrenis  in 
divina  fiagrare.  Rursum  Nazianzenus  epist.  57. 
alias  63.  exhortans  Eudoxium  ut  Rhetorica  et 
mundo  relicto,  se  det  vitae  puras  ac  perfectae. 
Migremus,  ail,  hinc,  viri  efficiamur ,  somniapro- 
jiciamus ,  umbras  praitereamus  :  alios  occupatos 
tencant  ,jactent ,  ludificenlur  invidia,  et  tempus  et 
fortuna.  Valeant  throni,  principatus,  opes,  splen- 
dores ,  vilis  hcec  et  despicabilis  gioriola,  ac  denique 
magnce  hujus  scena?  ludicra,  nugceque  theatricat. 
Nos  verbum  arctissime  complectamur  ;  ac  pro  om- 
nibusrebus  Deum  habere  oplemus  :  solum,  inquam, 
perenne  iltud  bonum,  et  nostrum ;  quia  virtutis 
pramium  est ,  Deum  fieri.  Ad  hxc  contende  et 
volita.  Nusquam  spes  tuas  siste,  quoadusque  ad 
illud  summe  expetendum  et  bealum  bonum  perve- 
neris. 


COMMENTAhlA  13  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II.  «31 

CAPUT  SECUNDUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

TlUNSIT  A  RELIGIONE  AD  FIDEM  ,  QILE  RELIGIONIS  EST  PRINCIPIUM  ,  ET  FUNDAMENTUM.  De 
FIDE  ERGO  TRIA  DOCET.  PRIMUM  ,  FIDEM  NON  ADMITTERE  ACCEPTIONEM  PERSONARUM  ,  UT 
DIVITEM  PRjEFERAT  PAUPERI  ,  NORILEM  IGNORILI  :  HOC  ENIM  RECTE  COHiERET  EI  ,  QUOD 
PAULO  ANTE  DIXERAT.  RELIGIO  MUNDA  ,  ETC.  ,  EST  VISITARE  PUPILLOS  ET  VIDUAS  IN 
TRIRULATIONE  IPSORUM,  ET  IMMACULATUM  SE  CUSTODIRE  AR  HOC  S/ECULO.  SjECULUM  ENIM 
PR.EFERT  DIVITEM  PAUPERI  ,  NORILEM  IGNORILI  ,  HOCQUE  EST  EJUS  VITIUM  ,  ET  MACULA. 
SECUNDO,  V.  10.  ASSERIT  FIDEM  DOCERE  ,  EUM  QUI  VIOLAT  UNUM  LEGIS  PR.ECEPTUM ,  FIERI 
OMNIUM  REUM.  TERTIO  ,  V.  14.  USQUE  AD  FINEM  MULTIS  ARGUMENTIS  ET  EXEMPLIS  DOCET, 
FIDEM  SINE  OPERIRUS  ESSE  INANEM  ET  MORTUAM  ,  INSTAR  CADAVERIS. 

[ratres  mei ,  nolite  in  personarum  acceptione  habere  fidem  Domini  nostri 
) Jesu  Christi  glorise ,  2.  etenim  si  introierit  in  conventum  vestrum  vir  aureum 
'annulum  habens  in  veste  candida,  introierit  autem  et  pauper  in  sordido 
|habitu  ,  3.  et  intendatis  in  eum  ,  qui  indutus  est  veste  praeclara,  et  dixeritis 
>ei:  Tu  scde  hic  bene :  pauperi  autem  dicatis:  Tu  sta  illic,  aut  sede  sub 
\scabcllo  pedum  meorum:  4.  nonne  judicatis  apud  vosmetipsos,  et  facti 
estis  judices  cogitationum  iniquarum?  5.  Audite  fratres  mei  dilectissimi , 
nonne  Deus  elegit  pauperes  in  hoc  mundo  divites  in  fide ,  et  heredes  regni ,  quod  reproraisit 
Deus  diligentibus  se?  6.  Vos  autem  exhonorastis  pauperem.  Nonne  divites  per  potentiam 
opprimunt  vos ,  et  ipsi  trahunt  vos  ad  judicia?  7.  Nonnc  ipsi  blasphemant  bonum  nomen  quod 
invocatum  est  super  vos  ?  8.  Si  tamen  legem  perficitis  regalem  secundum  Scripturas :  Diliges 
proximum  tuum  sicut  tcipsum  :  bene  facitis  :  9.  si  autem  personas  accipitis,  peccatum  operamini , 
rcdarguti  a  lege  quasi  transgressores.  10.  Quicumque  autem  totam  legem  servaverit,  offendat 
autcm  in  uno ,  factus  est  omnium  reus.  1 1 .  Qui  enim  dixit ,  Non  mcechaberis :  dixit  et ,  Non 
occides.  Quod  si  non  mcechaberis,  occides  autem  ,  factus  es  transgressor  legis.  12.  Sic  loqui- 
mini ,  et  sic  facite  ,  sicut  per  lcgem  libertatis  incipienles  judicari.  13.  Judicium  enim  sine  mise- 
ricordia  illi ,  qui  non  fecit  misericordiam  :  superexaltat  autem  misericordia  judicium.  14.  Quid 
prodcrit  fratres  mei,  si  fidem  quis  dicat  se  habere  ,  opera  autem  non  habeat  ?  Numquid  poterit 
fides  salvarc  eum  ?  15.  Si  autem  frater,  et  soror  nudi  sint ,  ct  indigeant  victu  quotidiano , 
1G.  Dicat  autem  aliquis  ex  vobis  illis:  Ite  in  pace ,  calefacimini  et  saturamini :  non  dederitis 
autem  eis ,  quae  necessaria  sint  corpori ,  quid  proderit.  17.  Sic  et  fides  si  non  habeat  opera  , 
mortua  est  in  semetipsa.  18.  Scd  dicct  quis  ?  Tu  fidem  habes ,  et  cgo  opera  habeo,  ostende  mihi 
fidem  tuam  sinc  operibus :  et  ego  ostendam  tibi  ex  operibus  fidem  meam.  19.  Tu  crcdis  quoniam 
unus  est  Deus  :  Bene  facis ;  et  dremones  credunt ,  et  contremiscunt.  20.  Vis  autem  scire  o  homo 
manis ,  quoniam  fides  sinc  operibus  mortua  est?  21 .  Abraham  paler  noster  nonne  ex  operibus 
juslificatos  est ,  offerens  Isaac  Glium  suum  super  altare?  22.  Vides  quoniam  Gdes  cooperabalur 
operibus  illius:  et  ex  operibus  fides  consummala  est.  23.  Et  supplela  est  Scriptura  ,  dicens : 
Credidit  Abraham  Deo,  et  reputatum  est  illi  ad  justiliam ,  et  amicus  Dei  appellatus  est. 
2U.\  idetis qooniam  exoperibus juslificaliir  liomo,  el  non  exGde  tantum.  25.  Simililer  et  Jlahab 
morelrix,  nonneex  operibus  justifiralaest ,  suscipiens  nuncios  ,et  aliaviacjiciens?  26.  Sicut  cnim 
corpus  sine  spiritu  morluum  est,  ita  et  fides  sinc  operibus  mortua  est. 

1.  Fiatbbs  mki  nolite  in  (id  cst ,  nnn  :  poiest  e(  majora  dct  consanguincis,  amicis,  <livitibus. 

lauiea  m  proprie    accipi ,   ut  dicam    inferiUs)  nobilihus;  pejora  et  minora  exleris,  inimicis. 

nusoNAiuM  ACCEPTioiSE  iuberk  fidem.]  Acccptio  paiiperihus.  ignobilibus.  Aliquandoetiam  oppo- 

personarum  est  viiium  oppositum  justitiae  dis-  nitur  juslitioe  commutativa>,  ut  cum  judex  liteni 

iril)utiva\  quo  quis  in  dislribuendis  olliciis,  dig-  adjudicat  amico.qua'  ex  juslilia  adjudicandaeral 

niiatihus.  heneliciis,  muneribus  ,  locis,  etc,  non  inimico;  et  tunc  inducit  obligationem  restitu- 

ir.spuii  menium,  nec  dignitatem,  led  qualita-  tionis. 

lem  persona  ad  rem  non  pertinentem  utineliora  S.  Augustinus  cpist.  28.  banc  sententiam  Ja. 

COnNE!..    \  L.4PIDE.     TOM.   X.  Cl 


:si 


<obi  refert  ad  eos,  qui  ad  Episcopatumaliosque 
Ordinesei  beneficia  promovent  consanguineos, 
amieos,  aut  divites,  postposilis  exteris  etpaupe- 
ribus,  licet  dignioribus  :  quibus  proindefit  in- 
juria,  oeque  ae  Ecclesiae,  quoe  jure  majus  decus, 
majusque  auxilium  a  dignioribus  expectabat. 
Quare  boc  est  peccatum  morlale,  uti  docel  nos- 
ter  Lessius  deJustitia  etjurecap.  32.  dub.  1.  Be- 
nedictus  Justitianus  bic,  et  alii;  undograviler 
vetatur  a  Concil.  Trid.  sess.  24.  cap.  1.  de  refor- 
inat.  Verum  S.  Jacobi  sententia  generalis  est  et 
omnes  perstringit,  qui  quocumque  modo  diviles 
praeferunt  pauperibus;  hoc  solo  nomine  quod 
tlivites  sint,  sive  id  fiat  dando  eis  honoratiorem 
locum  in  templo,  mensa,  consessu  publico,sive 
injudiciis  favendo  plus  amicis,  quam  exteris ; 
sive  in  vectigalibus  aliisque  oneribus,  gravando 
magis  pauperes,  quam  divites ;  sive  in  distri- 
buendis  officiiset  beneficiis,  dando  illa  cognatis 
licetindignioribus,  etc.  Maxime  autemS.  Jaco- 
bus  spectat  hic  honorem  quem  multi  divitibus 
deferebant,  neglectis  vel  spretis  pauperibus  in 
communibus,  ut  ipse  ait  v.  2.  consessibus  et 
conviviis,  praesertim  sacris,  puta  in  agape,  in 
qua  divites  post  Eucharistiam  inter  se  splendide 
epuldbantur,  non  expectatis  vel  exclusis  pau- 
peribus.  Unde  idem  hoc  eorum  vitium  taxat 
S.  Paulus  1.  Cor.  11.  21.  dicens,  Unusquisque 
suam  ccenam  praisumit  ad  manducandum :  et  alius 
quidem  esurit ,  alius  autem  ebrius  est,  vide  ibi 
dicta.  Hoc  est  enim  quod  v.  3.  subdit  Jacobus 
eosdixissediviti;  Tu  sede  hic  bene ;  pauperi  au- 
tem  :  T-u  sta  illic ,  aut  sede  sub  scabelio  pedum 
meorum. 

Memorabilefuitexemplum  S.  Martini,  qui,  ut 
inquit  Severus  Sulpit.  lib.  1.  Dialog.  cap.  23.  a 
Maximo  lyranno  feroce  et  victoris  insolenti  ad 
convivium  invilatus,  cum  minister  regi  paleram 
obtulisset,  ille  eam  S.  Martino  dari  jussit,  ex- 
pectans  et  ambiens  ut  ab  illius  dextera  eamdem 
reciperet;  sed  vir  sanctus  ubi  ebibit  pateram 
presbytero  suo  pariter  pauperi  tradidi,  nullum 
scilicet  existimans  digniorem  qui  post  se  bibe- 
ret :  nec  integrum  sibi  fore,  si  aut  regem  ipsum, 
aut  eos  qui  a  rege  erant  proximi  presbytero 
praetulissct.  Quod  factum  rex  omnesque  qui 
aderant  ita  admirati  sunt,  ut  hoc  ipsum  eis ,  in 
quo  contempti  erant ,  placeret ,  perque  totum 
palatium  celebraretur  fecisse  Martinum  in  re- 
gis  prandio,  quod  in  infimorum  judicum  convi- 
viis  Episcoporum  nemo  fecisset. 

Idem  viderunt  Genliles,  Lycurgus  intelligens 
aequalitatem  et  ad  frugalitatem  et  ad  concor- 
diam  in  primis  conducere;  Spartae  novam  fecit 
agrorum  partitionem,  et  in  singulos  cives 
aequam  portionem  distribuit,  ut  tota  Lacedaj- 
mon  videretur  multorum  esse  fratrum  qui  in- 
ter  se  diviserunt  hereditatem.  Eadem  de  causa 
instituit  syssitia,  id  est,  convivia  publica,  in 
quibus  inter  omnes,  potus  ac  cibi  aequa  erat 
portio  :  quin  et  in  vasis,  et  alia  re  quacumque 
statuit,  utdives  non  plus  haberet,  quampauper. 
Ita  Plutarch.  in  Lacon. 

Curius  cum  devictis  Sabinis,  eia  senatu  plus 
agri  oflerretur,  recusavit ,  et  regalium  portione 
contentus  fuit,  dicens,  esse  malum  civem,  cui 
non  esset  satis  id  quod  caeteris  erat  satis.  Ita 
Plinius  Junior  in  Viris  illustr.  c.  33. 

Epaminondas  Simonidi  aliud  iniquum  postu- 
lanti  respondit  :  Neque  tu  bonus  poetaesses,  si 
numeros  carminis  negligeres ,  neque  ego  bonus 


COMMENTAMA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 

prcctor ,  si  gratiam  cujuspiam  tegibus  anlcponc- 


rem. 

Socratis  (qui  oraculo  Apollinis  sapientissimus 
mortalium  est  judicalus)  opes  erant  mina  ar- 
genti,  ait  Plalo  in  Apolog.  Socratis,  hoc  est, 
decem  aurei  coronali.  Mina  enim  Groecis  est  li- 
bra,  continens  cenlum  drachmas,  hoc  est,  cen- 
lum  deuarios  Romanos,  seu  quadringentos  ses- 
lertios,  qui  faci  unt  decem  coronatos.  Ita  Bu- 
daeus  de  Asse. 

Themistocles  admonitus  audiit  a  viro  sapiente, 
Bene  principatum  geres ,  si  cunctis  cequalis  et 
communis  esse  voies.  Ita  Plutarch.  in  Apophth. 

Habeus  fidem  Domini  nostri  Jesu  Christi.]  Va- 
rii  varie  haec  exponunt ,  sed  pauci  rem  acu  tan- 
gunt.  Primo,  aliqui  fidem  hic  sumunt  pro  opi- 
nione  et  existimatione.  q.  d.  Nolite  opinari  et 
existimare  de  Domino  nostro  Jesu  Chrislo,  quod 
in  ipso  sit  acceptio  personarum,  ita  ut  ad  fidem 
et  salutem  vocaverit  divites ,  non  pauperes. 
Ipse  enim  est  Dominus  gloriae  r  ac  proinde  nul- 
lius  ipse  ,  sed  omnes  ipsius  favore  et  gratia  in- 
digent.  Ita  Hugo. 

Secundo,  idem  fidem  proprie  accipit  ,  hunc- 
que  dat  sensum  :  Nolite  fidem  Christi  ponere  in 
personis  acceptis ,  puta  in  divitibus ,  ut  illos 
quasi  deos,  aut  numina  quaedam  prae  aliis  om- 
nibus  colatis. 

Tertio,  Dionys.  Carthus.  to  fidem  refert  ad  glo- 
rice.  q.  d.  Nolite  habere  fidem  glorias  Christi,  hoc 
est,  nolite  credere  quod  gloriam  aeternam  a 
Christo  sili  accepturi,  si  accipiatispersonas. 

Quarto,  alii  accipiunt  fulem  pro  spe  et  fiducia. 
q.  d.  Ne  speretis  gratiam  Christi ,  si  accipiendo 
personas  ostendatis  vos  spem  collocare  in  ho- 
minibus,  puta  in  divitibus.  lta  Beda. 

Quinto  et  genuine.  q.  d.  Nolite  fidem  Christi 
conjungere  cum  acceptione  personarum,  utpu- 
tetis  hanc  cumilla  posse  consislere.  Fides  enim 
Christi  docet  jubetque  justitiam,  aequitatem  , 
amorem,  curamque  pauperum ,  quibus  omni- 
bus  repugnat  acceptio  personarum,  quae  divites 
praefert,  pauperes  spernit.  Unde  Vatabl.  sic  ex- 
ponit  Cumsitis  Christiani,  ne  habeatis  personarum 
deiectum;  alii.  q.  d.  Nolite  putare  vos  vere  Chris- 
lianos ,  si  accipiatis  personas.  Praeposilio  enim 
in  saepe  apud  Hebraeos  sumitur  pro  cum  :  in  ac- 
ceptione  ergo  ,  id  est  cum  acceptione ,  persona- 
rum.  q.  d.  Professio  Christiana  non  patitur  ac- 
ceptionem  personarum,  eamque  non  admittit 
christianismus  ;  sed  vetat,  culpatet  damnat.  Po- 
tius  tamen  ait  in,  quam  cum,  ut  vitii  gravita- 
temexaggeret,  q.  d.  Nolite  in  eodem  corde  ves- 
tro  ponere  fidem  et  vitium  acceptionis  perso- 
narum ,  imo  nolite  fidem  ponere  in  vitio  hoc, 
id  est,  in  corde  vitio  hoc  imbuto  et  pleno  :  nolite 
balsamum  nobilissimum  fidei  in  vase  tam  im- 
puro  et  sordido  collocare  et  inquinare.  Hoc 
enim  injurium  est  fidei,  ipsique  Christo,  qui 
pauper  pauperes  vocavit  etelegit  eosquebeatos 
praedicavit.  Simile  est  quod  ait  Paulus  2.  Cor.  6. 
15.  Quce  socielas  iuci  ad  tenebras?  quce  autem  con- 
ventio  Christi  ad  Beliai?  Aut  quce  pars  fideii  cum 
in(ldeli?qui  autem  consensus  tempto  Deicum  idotis? 
ldipsum  recte  cuivis  vitio  adaptes  :  necenimin 
eodem  corde  poni  potest  virtus  et  vitium,  fides 
et  infidelitas,  Christus  et  diabolus. 

Quocirca  aliqui  nervosius  sicexponunt,  q.  d. 
Nolite  fidem  Christi  ponerein  acceptioneperso- 
narum  :  id  est,  in  acceptis  personis  (per  me- 
tonymiam,  vel  hypallagen)  ut  scilicct  fidem  ei 


COMMENTAIUA  IN  EI>1S 

fiduciam  vestramcollocetis  inpersonis  divilibus 
ei  potentibtis ,  quas  colitis  el  Jionoraiis,  cequo, 
\r\  magis,  quam  in  Christo.  Nolite  transformare 
fidem  et  spem  Christi  in  iidein  ct  spcm  iiomi- 
num  utplus  eis  credatisetfidatisquamChristo : 
multi  enim  iidem,  «eque  ac  cor,  magis  liabent 
in  aere,  quam  in  aethere;  quia  pluris  faciunt  acs, 
id  est  pecuniam,  quam  opem  cceliclDei,  plus- 
que  fidunlaeriquamoetheri.  Tales  suntdequibus 
ail  Psaltes.  Nolite  spcrare  in  iniquitale,  et  rapinas 
nolile  concupiscere ,  diviliai  si  ajjluant ,  nolite  cor 
apponcre ,  Psalm.  61.  11.  Et  haec  vidctur  essc 
nicns  Ilugonis  juxta  secundam  exposilionem. 

Denique  planissimus  cril  sensus,  si  per  faci- 
lem  metatliesin  verba  ita  connectas  :  Nolite  fi- 
dem  habere  glorise  Christi  in  acceptione  perso- 
naruin.  q.  d.  Nolile  credcre  quod  Chrisli  gloria 
consislalin  acceptionc  personarum,  quem  sen- 
sinn  mox  plenius  explicabo. 

Iloc  cst  (piod  ait  S.  Hier.  ad  Celantiam  :  Nescit 
religio  noslra  personas  accipere ,  nec  conditiones 
hominum,  sed  animos  inspicit  singulorum  :  ser- 
vum  el  nobilem  de  moribtts  pronunciat.  Sola  apud 
Deum  libcrlas  cst ,  non  scrvire  pcccalis.  Summa 
apud  Deum  nobilitas  cst ,  clarum  csse  virlutis.  Et 
S.  Bernardus  lib.  2.  dcConsider.  c.  6.  Argenti  el 
attri,  inquil,  usus  bonus ,  abusio  mala,  sollicitudo 
major ,  qua;stus  lurpior.  Unde  S.  Petrus  dixit : 
Argentum  et  aurum  non  est  milii,  quod  autemha- 
beo,  Itoc  ibido,  Act.  3.  Quin  ct  Apuleius  :  Lattdas, 
i  nquil,  aliquem  qttia  gcncrosus  csl,  parentem  ejus 
laudas  :  si  vero  qttia  divcs ,forlunai  lioc  debctur ; 
si  eum  laudas  qttta  bonis  moribus  sit ,  tunc  ipsum 
virum  lattdas,  non  alicna.  Liberevero  S.  Bcrnar- 
dus  1.  2.  deConsidcrat.  adEugenium  Pontificem 
c.  Ib..  Non  sit,  inquit,  in  te  acceptio  pcrsonarum  : 
nonparvi  le  reum  pcccati  existimcs ,  si  facies  pcc- 
ratorum  ,  ct  non  pritts  causas  judicas  mtrilortnn. 
Acceptio  ergo  persenarum  jusiitiam  pervertit, 
charitatem  lasdit  scindit  unitatem  christianismi 
Cumenim  Sdeset  lex  Christi  sit  lex  chariiatis, 
omncs  et  aequodcbel  comprehendere  ,  et  in  se 
unire;  ac  consequentec  nec  diviiem  ob  di\iiias 
bonorare  et  extollere  :  oec  pauperom  ob  ind- 
piam  fjespicere.  Comraria  ergo  opinio,  et  accep- 
tio  personarum  contraria  esi  Christo  etindigna 
elirislianistno.  Vere  Clemens  Alexand.  3.  Paedag. 
cap,  (3.  Sotus  Cliristianus,  inquit,  csl  divcs;  quia 
vcr<v  divititr  siint  in  aiiinut ,  pula  ftdes,  gratia  et 
in-lutrs,  qaibtts  pollet  Cliristiantts. 

fiLORiiE.]  Graece  T>jS  S&frs,  quod  Erasmus  et 
Tigurina  veriunl,  ex  opinionc,  scilicetnonChristi, 
sed  vulgi,  (piod  divilias  et  diviles  eolit,  pauper- 
uuem  et  pauperes  spernit  Verumhi  addunt  ™  « 
multaque  supplent,  quse  oonsuntintextuGraeco. 
Quare  alii  pas&in)  veriunt,  gloria  illudque  refe- 
runt  vel  remotius  ad  fljdem,  q.  d.  Fidem  glori;e, 
hoc  est,  gloriosam,  quasque  ducU  ad  gtoriam 
xternam.  VelprOximiusetconcinniusadC/irwft.- 
ChriStus  eniin  voratur  gloiiw,  seilicet  re\  e(  do- 
niiniis,  hocest,  gloriosissimus  in  se,  ttuBque 
(;leclis  et  Beatis,  q.  d.  Aceipiendo  personas  in 
lule  (.liristi,  faeilis  injuriam  Cbrislo  uloriosis- 
simo;  quasi  scilieet  ipse  pendeat  a  divitibus  el 
non  polms  di\iies  al)  ipM,  ;,,u  quasi  ipse  vos 
juvare,  liilanel  pmuiovere  nonpossil.  utdi\i- 
lum  favoreinei.-iiiuianieapiare  debeatis  :  quo- 
rum  utrunxjue  injuiimn  esl  gloriaa  Christi, 
Christoque  gloriosissimo.  simili  modo  Christus 
vocotur  spes  gloria- ,  Coloss.  1.  v.  27.  Et  Chrisli 
gratia  vocaturglori.T,idestgloriosa,  Ephes.  18. 


I.  S.  JACOlil.  Cap.  II.  :4b. 

Sic  Dei  proprium  est  esse ,  etdici  regem  glorix, 
Psalm.  23.  10.  Unde  Cyrillus  lib.  12.  Thcsaun 
cap.  13.  probat  Christum  esse  Deum  ex  eo,  quod 
lhc  vocetur  Dominus  gloria.  Denique  Joannes 
Alba  Eleclorum  cap.  9G.  ti  gloricp,  exponit  se- 
cundum,  vel  juxta  gloriam.  q.  d.  Nolite  sestimare 
Christi  iidern  et  fideles  juxta  gloriam,  id  est, 
juxtaopes,  honorem  et  potentiam  eorum,  ita  ut 
accipiutis  personas ,  divites  et  potentes  colendo, 
pauperes  vero  spernendo. 

Verum  ,  ut  ingenue  dicam  quod  sentio,  lia; 
omnes  exposiliones  remotaa,  durae  et  hiulcee 
videntur.  Quare  planissime  sic  exponemus,  q.  d. 
Nolite  fidem  habere  gloria;  Christi ;  id  est,  nolile 
crcdere  quod  Christi  gloria  sila  sit  in  acceptione 
personarum  ,  nimirum  quod  glorielur  vel  glori- 
iicetur  Christus,  cum  ad  agapes  et  coelus  ves- 
tros  admillilis  solos  diviles,  nobiles  et  glorio- 
sos,  spretisvel  cxclusis  pauperibus  etsqualidis, 
quasi  gloria  Christi  el  christianismi  consistat  in 
gloria  veslium  aurcarum  et  purpurearum ;  in 
splendore  aulicorum  el  famulorum,  in  pompa 
equorum  et  curruum.  H.ec  enim  est  gloria 
mundi,  non  Christi ;  Judaeorum,  non  Christia- 
norum  ;  gentilismi,  non  chrislianismi,  ita  Tho- 
mas  Anglicus.  Notent  hoc  confessarii,  concio- 
natores  ,  doctores  ,  praesides  congregationum  , 
qui  glorianlur  dum  habent  poenitentes,  audito- 
res  ,  discipulos,  asseclas  nobiles,  divites,  splen- 
dide  vestilos,  plebeios  vcro  ct  squalidos  aegre 
vident,  aegre  audiunt  et  admittunt.  Sciant  hunc 
csse  sensum  vanitatis,  non  veritatis,  mundi, 
non  Christi  sape  sub  veslibus  sericis  niagna? 
latent  sordes. 

Postliume  non  beneolet,  qui  bene  sempcrolet. 

Hunc  ergo  vilem  affectum  exuant,  et  contrarium 
Christi  discipulo  dignum  induanl. 

2.  ETEMMSI  INTKOIERIT  IX  CONVENTUM  VESTnUM,] 

tum  privatum  ,  tum  publicum  ;  tum  civilem, 
tum  sacrum  ,  puta  i«  concionem ,  Liturgiam  , 
S.  Synaxin  (quae  Grceco  swxy^r, ,  id  est  con- 
venltis,  coetus,  congregatio,  Ecclesia,  uti  eiymo, 
ita  significalione  apte  respondet :  Sy naxis  enim 
fiebatin  synagoga,  id  est,  conventu  et  Ecclesia) 
et  agapen  uti  superius  dixi ,  docetque  hic  Tho- 
mas  Anglicus,  Salmeron,  Serarius  et  Gagneius. 
Declarat  accepliontMii  personarum  exemplo  il- 
lorum,  qui  divites  in  conventu  et  consessu  lio- 
norant;  pauperes  vilipendunl  :  quod  commune 
olim  fuit,  et  etiamnum  est  vitium  ;  juxta  illud 
Ovidii  1.  Fastor. 

In  pretio  prelium  nunc  esl ,  dat  census  honores , 
Census  amicitias  :  pauper  ubique  jacet. 

EtEuripides  :  In  paupertate  ignobilitas  cst ,et  ti- 
mi(litas,ctigno>niniavit(T.\Qrc$i\inensEcclesAO. 
19.  Vecunice ,  ail,  obediunt  omnia ;  Septuag.  htt- 
miliantw  omnia;  alii,  canlant,  id  esl  adtilantur, 
el  applaudunt,  oinnia  ;  alii ,  testificanluromniu; 
alii,  respondenl  omnia,  s\cnl  famuli  respondent 
domin.T  vorantiet  mandanli,  li.xc  enim  omnia 
signilical  Hebr.  TVfr\  iaanr.  tlunc  vulgi  mun- 
dique  sensum,  hunc  paganismum  corrigit 
Christus  el  christianismus  ,  qui  in  Jide,  gratia  et 
gloria  pauperlalem  divitiis,  et  pauperes  diviti- 
hns;r(|uat  ;inioanleponit ;  Otiodplcrique  paupcrrs 
dicimur,  noiust.  inqui!  Minulius  in  Oclavio  ,  ui- 
famia  noslra,  scd  gloria:  nec  pattprr  est  qui  non 
( git .  qui  non  inhiat  alicno  ,  qui  Dco  divcs  est. 
S.  Salvianus  lib.  2.  de  Eccles.  Cathol.  Dciilis.  aii. 


4S4 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOCI.  Cap.  II. 


(jui  cxpediti  omnibus,  aut  pcne  omnibus  sarcinis 
Salvatoris  via^n  scquuntur,  et  Dominum  Jesum 
Christum  non  sanclitatc  solum,  sed  etiam  pauper- 
tate  imitantur,  niliil  est  quod  dici  possil,  nisi  illud 
tantum  quod  etiam  Vropkcta  dixit  :  Mihi  aulem 
nimis  honorificati  sttnt  ainici  tui  Dcus.  Hos  enim 
e.go  omnes  7ion  aliter  quam  imilalores  Christi  ho- 
noro,  nonalitcr  qua^n  Christi  imagines  colo ,  7\on 
aliter  qua^n  Christi  membra  suscipio.  Eosdem  1.  3. 
vocat  nummularios  Christi :  Christiani  enim  qui 
opes  coelestes  ambiunt,  terrenas  contemnunt; 
imo  illas  emunt  harum  conlemptu.  Unde  Chrisii 
praeceptum  est  :  Dirnitte  terrena,  et  accipies  ca;- 
lestia,  ait  S.  Aug.  serm.  233.  de  Temp.  Est  enim 
paupertas  reg7ii  ccelestis  pretium ,  ait  idem 
sermone  28.  de  verbis  Apostoli.  Et  S.  Gregor. 
homil.  18.  inEzech.  Volant,  ait,  qui  terra^nquasi 
non  tangunt,  quia  in  ipsa  nihil  appetunt.  S.  Pros- 
per  libr.  2.  de  Vita  contempl  cap.  26.  Qui  vult, 
inquit,  Deum  possidere,  renunciet  mundo,  ut  sit 
illi  Deus  beata  possessio. 

Aureum  annulum  habens.  ]  Baronius  anno 
Christi  34.  et  Pineda  de  Rebus  Salomonis  lib.  6. 
c.  i.  censent  annulum  hunc  fuisse  in  veste,  ni- 
mirum  fibulam  auream  (haec  enim  circulo  au- 
reo  quasi  annulo  inseritur,  et  constringitur ) 
quam  gestabant  regum  et  principum  affines, 
vel  singulares  amici  in  veste,  ut  patetex  Jose- 
pho  14.  Antiq.  16.  Sic  Alexander  rex  dedit  au- 
ream  fibulam  Jonathae  in  summae  benevolenliae 
aeque  ac  honoris  indicium,  1.  Mach.  10.  88.  uti 
apudRomanos  erat  latus  clavus.  Formam  hujus 
libuLe  fuisse  instar  fibulae  auratae  etgemmata^ 
Pluvialis  Abbatum  et  Episcoporum,  qua  unum 
latus  alteri  ad  pectus  connectitur,  censet  nos- 
ter  Raderus  in  lib.  5.  Martial.  epigram.  42.  unde 
etVirgil.  jEneid.  4. 

Aurea  purpuream  subnectit  fibula  vestem. 

Verum  Graecum  oaxfiUtos  non  fibulam ,  sed  an- 
nulum  digitalem  significat :  SaxTuAos  enim  graece 
est  digitus ,  unde  fructus  palmee  vocantur  dac- 
tyli,  quiapraelonga  gracilitatecurvati,  humanis 
digitis  similes  sunt,  leste  Dioscoride  lib.  1.  c.  67. 
Inde  SaxTu).toi  vocatur  annulus,  qui  digito  in- 
seritur.  Ergo  xp^»5**-^ l°s  ad  verbum  idem 
est  quod  auroannuleus,  vel  aurodigilalis,  qui 
scilicet  aureum  annulum  in  digito  gerit.  Abolim 
enim  divitesetpotenles  solent  annulum  aureum 
gestare,  tumab  obsinandum  epistolas,  tum  ad 
ornamentum ,  tum  ad  cordis  hilaritatem  :  unde 
eum  gestabant  in  digito  penultimo  manus  si- 
nistrae,  qui  auricularis  dicitur,  eo  quod  ab  illo 
nervus,  vel  arteria  ad  cortendat,  teste  Gellio 
lib.  10.  cap.  10.  aurum  enim,  ac  praesertim  hya- 
cinthi ,  carbunculi ,  smaragdi ,  similesque 
gemmae,  quee  annuli  paloinseruntur,  cor  aeque 
ac  oculos  exhilarant  et  confortant.  Episcopi 
tamen  gestant  annullum  in  digito  medio  manus 
dexterae,  qui  Index  dicitur,  quia  silentiumin- 
dicat,  ut  docet  Apuleius  lib.  1.  Causam  dat  ipsa 
formula  donationis  annuli  inconsecratione  Epis- 
copi,  quae  sic  habet  :  Accipe  annulum  disc7-etio- 
nis ,  et  honoris  fidei  signum,  ut  quee  signanda 
sunt  signes,  et  qua?  aperienda  sunt  pandas  :  qua 
liganda  sunt  liges ,  qua  solvenda  sunlsolvas.  Vide 
Alexandrum  ab  Alexandrol.  2.  Genial.  c.  19.  et 
Pierium  Hierogl.  41. 

Porro  annulos  divitum  vani  esse  splendoris, 
docet  S.  Auguslinus3.  Civitat.  19.  cx  facto  Han- 
nibalis  in  victoria  Canensi,  cx  qua  tres  7nodios 


annulorum  aurcorutn  Carthaginctn  misit  :  quo 
intelligerent  tanlam,  in  illo  pralio  dignitatci7i  ce- 
cidisse  Bomanam,  ut  facilius  eam  capcrctme7isura, 
qua77i  7iu77ierus.  Et  mox  :  Turn  etiarn  slipendiis 
sufjicicndis  cum  defccisset  ararium ,  in  ususpubli- 
cos  opes  venere  privatce  ,  adeo  unoquoque  idquod 
habuit  conferente,  ut  prccler  singulos  annulos  au- 
reos ,  singulasque  bullas  miserabitia  dignitatis 
insignia,  nihil  sibi  auri  senatus  ipse  quantomagis 
aeteri  ordines  tribusque  relinquerent.  Olim  cnim 
apud  Romanos  soli  senalores  ct  equites  annuli.s 
utebantur  teste  Dione  1.  £8.  Quocirca  Clemcns 
Alexand.  libr.  3.  Paedag.  annulum  Chrislianis 
tantum  permittit  ad  hoc  ,  ut  eo  res  suas  obsig- 
nent.  Alii  autem,  ait,  abjiciendi  sunt  a^inulli,  ut 
vult  Scriptura.  Aureus  prudenti  niundus ,  est  dis- 
ciplina.  Et  mox  :Sedneque  est  a  virte  annulus  in 
articulo  ferendus  {hoc  enim  est  muliebre)  sed  in 
parvo  digito  ,  atque  adeo  in  exlre77ia  cjus  partc  : 
ita  enim  erit  manus  maxime  ad  operandum  expc- 
dila  :  neque  facile  excidet  sigillum ,  quodmajori 
articuli  tiga^nento  cusloditur. 

Investe.]  Id  est,  cum  vestejnam,  ut  jam 
dixi,  annulus  non  erat  in  veste,  sed  in  digito  : 
tam  enim  vestis  candida  ,  quam  annulus  erat 
dignitatis  insigne. 

Candida,]  Aa//.7rp5,  id  est,  splendida,  qualis  erat 
candida.  Candor  enim  prae  caeteris  coloribus 
splendet,  estque  ipse  splendor;  itasplendetcan- 
dor  cycni,  nivis,  fulguris  solis.  Hinc  Romae  olini 
candida  erat  veslis  ambientium  magistratus, 
qui  inde  Caudidali  dicebantur  :  candidati  enim 
descendebant  in  campum  Martium  ,  ubi  populi 
comitia  agebanlur.  Sic  et  principes  candida 
feque  ac  pureura  utebantur.  Unde  Herodes  illu- 
sit  Christum  induens  eum  veste  alba ,  graece 
Xx.iJ.nfS. ,  id  est  splendida ,  quo  tacite  insimula- 
bat  eum,  quod  fatue  affectasset  regnum  Judaeaj, 
Luc.  23. 11.  Hincet  Christus  et  Aposloli  Apoc.  6. 
2.  reproesentatur  perequum  album.  Ecce,  inquit, 
equus  albus,  et  quisedebat  super  iltum  habebat  ar- 
cian,  et  dataest  ei  corona,  et  exivit  vi^iccnsutvin- 
cei-et.  Albus  enim  color  est  pulcher  ,  laetus, 
lucens  et  splendens  ,  unde  vestis  candida  est 
festiva,  laeta ,  splendida,  magnifica.  Audi  Pru- 
dentium  contra  Symmachum  : 

Exultarepatres  videas ,  pulcherrima  mundi 
Lumina  conciliumque  senum  gestire  Catonum 
Candidiore  toga,  niveum  pietatisaraictum 
Sumcre. 

Et  Martial.  8.  epist.  28.  candidissimam  praes- 
tantissimamque  togam,  sibi  a  Parthenio  cubi- 
culi  Domitiani  praefecto  donatam,  ila  dilaudat  : 

Lilia  tu  vincis,  nec  adhuc  dilapsa  liguslra, 
Et  Tiburtino  monte  quod  albet  ebur  : 

Spartanus  tibi  cedet  olor ,  Paphiaeque  columbae , 
Cedet  Erythraiis  eruta  gemma  vadis  .• 

Quocirca  S.  Joanni  in  coelo  visi  sunt  Sancti  ac 
Beati  amicti  stolis,  albis,  Apoc.  7.  9.  nam  colo- 
res  alibi  maxime  decent  deos,  ait  Plato  1.  11.  de 
Legibus.  Denique  Christus  triumphator  glorio- 
sus  post  se  exercitum  ducit  albatorum,  Apo- 
cal.  19.  14.  Exercitus,  inquit,  qui  sunt  in  ccclo  se- 
quebanlur  cum  in  equis  albis ,  vestiti  byssino  albo 
et  mundo.  Vide  ibi  dicta.  Candor  ergo  vestium 
est  divinaegloriae  quaedam  aemulatio  :  namcan- 
didus  fulgor  est  divinitalis  ornamentum ,  Da- 
niel  7.  9. 
Porro  quam  vanum  sil  gloriari,  aut  honorare 


COMMENTARIA  1N  EPIST 

ve9tes  splendidas,  ct  vestitos  splcndide,  patet 

Primo,exeo,  quod  vestis  sit  poena  et  tegmen 

peccati.  Adam  enim  innocens  creatus  cst  nudus, 

sedmoxa  pcccato  erubescens  suam  concupis- 

centiam ,  tcxit  sc  veslibus  consutis  ex  foliis  ficus. 

Sicut  ergo  Rex  conjcctus  in  vincula  compcdes 

gestansaureas,  iis  non  honoraretur,  sed  magis 

vilipenderetur  :  licet  enim  sunt  aureae.compe- 

des  tamen  sunt;  quodquc  sint  aureae,  refiicant 

eipristinum  regni  decus,  cx  quo  in  compedes 

decidit,  quasie  summo  honorisfasiigioinimum 

dedecoris  dejectus  :  sic  parilererubescere  debet 

dives  in  vestibus  splendidis;  quia  illse  non  sunt 

aliud  nisi  sligma  peccati,  velamen  concupis- 

centiae ,  tegmen  pudoris.  Secundo,  quia  primae 

vestes  quibus  Deus  vestivit  Adamum,  fuerunl 

simplices  et  nativac,  puta  crudae  pclles  anima- 

lium.  Genes.  3.  21.  ul  doceret  eum  ac  posieros, 

vestem  liomini  dalam  tantum  ad  necessitatem, 

esseque  symbolum  poenitentiac  ct  mortalitatis, 

cui  per  peccatum  obnoxii  effccti  sumus,  uli  dixi 

Genes.  3.  21.  Non  magis  ergo  dives  in  vcste  bys- 

sina  extolli  debet,  quam  fur  in  laqueo  byssino. 

Terlio,  quia  simplcx  et  rudis  fuit  vcstitus  Eliae, 

Elisaci  ,    Prophetarum,    S.   Joannis    Baplistae, 

Christi   Domini  ,  Apostolorum,   Essenorum  et 

primorum  fidelium.  Unde  habitum   Christiani 

describcns  Lucianus  in  Philopatro  :  PallLum  pu- 

ire ,  inquit,  sine  calcels  el  tegmine,  capile  nudo 

incedens  ,  deionsa  coma.  Quarlo,  quia  femineus 

est  vcstium  ornalus,  fcminasquc  indicat,  non 

viros  :  horum  cnim  ornatus  cst  intcrior  in  judi- 

cio,  sapientia  el  virlulc.  Nam  quid  est  aurumet 

argcntum,  nisi  terra  alba,  cl  rubra?  Quid  est 

byssus,  nisi  vermium,  puta  bombycum,  pu- 

iredo  ;  Quid  uniones,  nisi  concharum  cxccre- 

menta?  Quid  lan;e  praetiosae,  nisi  ovium  vel- 

lera? 

Audi  S.  Bernard.  scrm.  h.  dc  Advcntu  ;  Auriim 
ct  argentum  nonnc  tcrra  cst  rubra  ct  alba,  quam 
sotus  hominum  error  facit  (aut  magis  repulat) 
pretiosam?  Verx  ergo  divitia:  non  opes  sunt ,  sed 
virtutes,  quas  secum  conscicmia  porlat,  ul  in 
perpetuum  divcs  ftat.  El  S.  Cyril.  1.  h.  in  Joan.  c.  h. 
Sancli  considcrandi  sunt  non  carnc,  scd  intrinscca 
gloria. 

Ita  Sisinnius  Novatianorum  Episcopus,  hom  , 
mollis  rcprehensus  fuit  a  fidelibus,  quod  quoti 
die  bis  lavaretur  et  vestc  candida  induerelur 
abutens  illo  Eccl.   9.  8.  Omni  temporc  sint  vesli- 
menta  lua  candida.  Ita  Socratcs  1.  6.  c.  22. 

S.  Asellam  laudal  S.  Hier.  epist.  15.  adMarcel- 
\zm:Sermo,  ait,  silens ,  et  silentium  loquens : 
ncccitus  ncc  tardus  inccssus ,  idcm  sempcr  habilus, 
neglccta  mundilies,  ct  incuUavcstecuitus  ipscsinc 
cullu. 

Aristotelcs  vidcns  adolescentem  sumptuosiori 
toga  lndulum  :  Adolesccns,  ait,  num  aliquando  a 
cultu  isto  immodico  lemperabis,  ovium  virtute 
parte?  Platodixit  Aristippo  :  Tibiunietcldamydem 
rt  pannum  fcrrc  datum  cst.  Chlamys  veslis  erat 
principum,  pannus  pauperum.  UndeHoratius  : 
Omnts  Ansttppum  decuit  color.  Testis  Laertius, 
I.  2.  8. 

Diogenes  divitem  indoctum,  sed  splendide 
vestitum  xpwopnh» ,  id  est  ovcmaurcam ,  vcl ,  ut 
,w  'eBunt  xp»«A«iiov,  idest  vcllus  aurcum,  appcl- 
labat.  Teslis  Laert.  I.  6. 

Demonax  cuidam  purpura  vestito  insolescenti 
in  aurem  dixit  :  Iletts  ttt,  hoc  anle  gcslabat  ovis  , 
ct  ovts  crat;signilicansillum  aeque  stupidum 


S.  JACOBI.  Cap.  II.  LHo 

esse  in  purpura  atque  ante,  nec  purpuram  «i 
ingenium  addidisse.  Tritum  est  illud  :  Simia  in 
purpura.  Et,  Siiniaestsimia,  etiamsi  aurea gestet 
insignia.  Artaxerxes  Teribazo  vcstibus  insoles- 
cenli  ait :  Tibi  ut  mulieri  aurum,  ut  insano  regium 
amiclum  gestandi  jus  concedo.  Augusti  Caesaris 
axioma  fuit  :  Veslitusinsignis  ac  mollis  superbue 
vexiUum  est  nidusque  luxurice.  Testis  Sueton.  in 
ejus  vita. 

Alexander  Scverus  Imp.  humili  vestitu  ince- 
dens,  cumob  id  abaulicis  reprehenderetur,  ail: 
Imperatoriamajestas  constat  virtute ,  non  corpo- 
ris  cultu. 

Simile  fecit  et  dixit  Alfonsus  AragonumRex  : 
Malo,  inquit,  moribus  ct  auclorilate  meos  exccl- 
lere ,  quam  diademate  et  purpura.  Ila  Panorm. 
1.  1.  de  geslis  Alfons.  Plura  dixi  Isaiae  cap.  3.  in 
linc. 

Denique  Clemens  Alexand.  1.  2.  Pacdag.  c.  10. 
narral  Cseum  sophislam  improbilatcm  reprae- 
sentasse  candida  veste  velatam,  virtulem  vero 
sola  vcrecundia  vestitam  :  perinde  ac  piclor 
ille,  quicum  Helenam  elegantem  pingere  non 
posset,  pinxiteam  vestc  aurea  gemmeaque  non 
lam  decoraiam,  quam  sepultam, 

Nota,  veslis  proeclara  saepesignum  est  magis- 
tratus,  dignitatis  aut  nobilitalis  :  tuncque  non 
ci,  sed  dignitati  et  officio  deferendus  est  honor, 
sed  eam  ab  hisce  abslrahit  hic  S.  Jacohus,  tan- 
liimquc  considcrat ,  ut  indicem  diviliarum  , 
ceque  ac  deliciarum,  lautaeque  vitae.  Solebant 
enim  olim  infestivis  epulis,  ludis,sacrificiis,etc. 
indui  veste  candida  quasi  indice  loelitiie,  uli  do- 
cet  Valer.  Max.  I.  1.  c.  1.  et  indicat  Ecclcsiastcs 
c.  9.  8. 

Quocirca  S.  Jacobus  per  vestiium  candida,  in- 
telligithic  non  tantumdivitem,  sedet  voluptua- 
rium,  quifeslis.ludis  ,  epulisque  vitamtransigit 
cum  despeclu  pauperum  :qualis  fui  divesEpulo 
qui  bysso  induebatur,  et  epulabatur  splendide. 
ac  Lazarum  spernebat,  eique  micas  mensaesuaj 
ncgahat.Sicut  ergo  Christus  Luc.  16.  laxat  hunc 
divitem  spernentemLazarum,  ita  Jacobus  taxat 
cos ,  qui  divites  ct  deliciosos  honoranl  cum  con- 
tcmptu  ct  injuria  pauperum  et  egenorum. 

INTROIKIUT  AUTEJI  ET  PAUPER  IS  SORDIDO  HABITU.] 

Graece py^api?,  idest,  squalido,  delrito,  sordido, 
de  puTxuztZ  dixi  c.  1.  21.  Plerique  fidelium  in  pri- 
mitiva  Ecclesia  erant  pauperes  vel  conditione, 
vel  exspoliatione  bonorum  quam  patiebantur  a 
Judaeis.vel  voluntate  etspiritu.  Audi  S.  Justinum 
ep.  ad  Diogenetum,  mores  Christianorum  sui 
revi  describentem  :  Omni  peregrina  regio ,  ait, 
patria  eorum  esl ,  ct  omnis  palria  est  percgrina. 
In  carne  sunt ,  scd  non  secundum  carncm  vi- 
vunt :  in  terra  degunt ,  sed  in  coelo  conversantur, 
pauperes  sunt  cl  multos  ditant  :  omnibus  indigent, 
ct  omnibus  abundant. 

3.  Pn.ECLARA,]>3£,a^iv,  id  est,  splcndidam,  puta 
candidam  de  qua  paulo  antc  dixi.  Praeclarc  Sc- 
neca  epist.  37.  Quemadmodum,  ait.  sttilttts  cst 
qui  equum  empturus  non  ipsttm  inspicit ,  scdstra- 
tum  ejus  ac  fra>nos  :  sic  et  stullissimus  csl  qui 
hominem  ex  condilionc ,qux  vestis  modo  nobis  cir- 
cumdata  est ,  aslimat.  Servus  est?  sed  fortasse 
libcro  animo.  Servus  esl?  hoc  illi  nocebit ,  aliisnon 
nocebit.  Parviergo  judicii  est.qui  hominemnon 
exseipso,sedex  vesteseslimat,  uli  faciunt  stulti 
et  pueri.  S.  Chrysost.  homil.  /|7.  ad  popul.  Ves- 
tes,  ail,  ct  aurum  ct  argcntum  sttnt  vcrmium 
pcnsa:virtutcm  attlcm  indutus  talcmluibct  vcslcm. 


fc86  COMMBNTAMA  1N  EP 

quam  non  tantinn  linca,  scd  ct  mors  ipsa  Ucdcrc 
neqait.  Et  merito  :  non  enim  hce  animw  virtutes 
rx  tcrra  origincm  trahunt ,  scd  sunt  fructus  spiri- 
lus. 

Er  dixkritis  ei  :  Tu  SEDE  iuc  BENE.  ]  Graece 
*»xat  Syrus  VSV  seapplr ,  icl  estpulchre ,  scilicct 
loco  non  (antum  conimodoel  honorato,  sed  ei 
cleganti,  puta  in  sede  primaria  vel  altiore,  pul- 
vinari  byssinq  insirata,  auleeis  in  conopseo  re- 
dimita.  Sedcbant  Judaei  in  Synagogis  :  magistri 
quidem  altius,  auditorcs  autem  etdiscipuli  de- 
missius,  uti  tradit  S.  Ambros.  in  1.  Cor.  lli.  30. 
et  insinuat  ibidem  Apostolus.  Pbilo  quoque  Es- 
senos  sedisse  tradit  lib.  de  Vita  contempl.  Idem 
dc  Cbrisiianis  Romanis  iradil  S.  Clemens  lib.  2. 
Constit.  c.  57.  Nam  in  Africa  nonlicuisse  laieis 
in  Ecclesia  sedere,  teslatur  Oplaius  Milevit.  1.  L\. 
sicut  etiam  iisdem  in  templo  sedere  non  licet  in 
JEthiopia,  sive  Abyssia,  ne  senibus  quidem  etin- 
fumis  :  his  enim  solum  scipioni  innitti  conce- 
ditur,  uti  Romai  ab  Abyssinis  accepi. 

Memorabile  est  quod  de  Conslaniino  Magno 
in  Vita  ejus  scribit  Euseb.  lib.  l\.  cap.  33.  ipsum 
in  Ecclesia  concionem  audivisse  stantem,  ac 
noluisse  sedere,  licet  ab  Episcopo  ad  id  invita- 
relur,  imo  juberetur;  quoddiceret,  res  divi- 
nas  erectis  animis,  auribus  et  pedibus  audire 
oporiere. 

Apud  Romanos  in  Theatro  suus  cuique  pro 
dignitale  erat  locus  :  unde  inter  equites  nemini 
considere  licebat,  nisi  equestrem  haberet  cen- 
sum,  nimirum  sestertia  quadringenta;hocest, 
decem  millia  aureorum.  Audi  Martialem  lib.  5. 
epigr.  26. 

Quadringenta  Ubi  non  sunt  Cbaerestrate,  surge, 

Leclius    ( locorum  censor )  ecce   venit    :    sla  ,  fuge  , 
curre,  latc. 

Similimodo  apud  S.  Clementem  lib.  2.  Constit. 
c.  57.  et&8.  Apostoli  sanciunt,  quos  operae  pre- 
tium  est  audire,  ut  ex  iis  ordinem  synaxeos  et 
sessionis  in  ea  discamus.  Cum  Ecclesiam  Dei, 
inquiunt, convocas  (OEpiscope)  tanquammagncp. 
navis  gubemator  jube  cum  omni  prudentia  congre- 
gari ,  pracipiens  Diaconis  veluti  nautis,  ut  loca 
fratribus  tanquam  navigantibus  valde  accurate  ct 
honeste  disponant.  Ac  primum  quidem  sit  cedes  ob- 
tonga  ad  Orientem  ve?'sus  navi  similis ,  utrimquc 
pastophoria  in  Orientem.  Sit  solium  Episcopi  in  me- 
dio  positum,  et  ex  utraqueejus  latere  sedeat  Pres- 
byteri,  et  astent  Diaconi  succincti  et  expediti  sinc 
multa  veste :  sunt  enimilli  similes  naulis,  fii  ittis 
qui  per  foros  navis  cursilant.  Sit  autem  horum 
cura,  ut  laici  in  attera  parte,  ordine ,  etdecorect 
quiete  sedeant :  item  ut  sedeant  mulieres  separatim, 
ac  cum  silentio.  Et  paulo  post :  Si  quis  autem  re- 
pertus  fuerit  qui  sedeat  loco  non  decenti ,  increpe- 
lur  a  Diacono,  tanquam  iiproreta;  traducatur- 
quein  locum  qui  eum  deceat.  Est  cnim  Ecclesia  non 
solum  similis  navi,  sedgregi;  namut  Pastores  sin- 
gulas  pecudes ,  capras  dico  et  oves  pro  generis  et 
cetatis  ratione  locant ,  et  quodque  eorum  similc 
cumsimili  congregatur  :  sic  in  Ecclesia  adolescen- 
tcs  quidem  seorsum  sedcant ,  silocus  sit  :sinautem 
non  sit ,  stent ;  atate  vero  provecti  ordine  sedeant : 
pueros  autem  stantes ,  patres  et  matres  eorum  sus- 
cipiant  :  rursus  adolescentula?  seorsum,  si  fuerit 
locus;si  veronon  fuerit ,  post  mulieres  locentur. 
Nupta?  jam  et  matresfamilias  item  seorsum  :  vir- 
gines  autem ,  et  vidux,  et  anus  prima?  omnium 
stcnt ,  aut  sedcant.   Locis  vero  occupandis  prasit 


1ST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 
Diaconus ,  ut  quisque  corum  qui  ingrcdiuntur,  in 
locumsuum  se  conferat ,  et  nemo  prater  decorum 
scdeat  :  simililer  Diaconus  popuium  specutelur ,ne 
quis  murmure  obstrepat ,  dormilet ,  autnutus  fa~ 
ciat.  Oportct  cnimslure  in  Ecclesia  sapienter ,  so- 
brie,  et  vigitanler,  auribus  ad  verbum  Domini 
intentis.  Deinde  cuncti  pariter  consurgentes ,  et  in 
Orientem  spectantes ,  cgressis  catechumenis  et 
pamilentibus ,  precentur  Deum,  qui  ascendit  super 
ccelum  cccli,  idque  ad  Orientem.  Et  inferius  :  Si 
aulcm  cum  jamscdelur,  alius  quispiam  adveniat 
honestus  el  nobilis,  sive  externus  sive  ejus  regio- 
nis,  etc.  Diaconus  j uniorem  locomoveat  prudenter 
tamen,  et  non  irate ,  et  illum  sessum  recipial  : 
aquum  enim  cst  ul  qui  est  in  fralres  benevolus , 
sponle  sua  hoc  faciat  :  quod  si  recusaverit ,  move 
eum  cogendo ,  et  in  cxtremum  locum  rejice ,  ut 
discant  cateri  cedere  loco  honoratioribus.  Siautem 
pauper,  aut  ignobilis ,  aut  peregrinus  quispiam 
sencx  vcl  adoiesccns  advenerit,  neque  sit  locus  va- 
cuus,  his  quoque  Diaconus  ex  toto  animo  tocum 
faciat,  utnon  fiat  adversus  Iwminem  acceptio  per^ 
sonce ,  scd  flat  ministcrium  Deo  acceptum  :  cum 
muiiercs ,  sive  pauperes ,  sive  diviles  advenerint , 
atrumquehorum  faciat  Diaconissa. 

Addii  S.  Clemens  Christianos  sedisseduntaxat 
in  concione  et  lectione,  in  oratione  vero  et  li- 
turgia  sletisse,  aut  cerlegcnuflexisse.  Posterius 
hoc  diserte  docet  Tertull.  lib.  de  Orat.  cap.  12. 
Irreverens  est,  ait,  assidere  sub  conspectu,  contru- 
que  conspectum  ejus,  quemmaxime  rcverearis  ac 
vencreris ,  quanto  magis  sub  conspeclu  Dei  vivi , 
angcto  adhuc  oralionis  astante,  factum  istud  ir- 
religiosissimum est?  ISisi  exprobrumus  Deo,  quod 
nos  oratio  fatigaverit.  Atqui  cum  modeslia  et  hu- 
mitilate  adoranles ,  magis  ccmmendamus  Deo  pre- 
ces  noslras.  Videdicta  Act.  20.  36. 

Pauperi  actem  dicatis  :  Tu  sta  ielic  ,  AUT 
sf.de  sub  (Tigur.  subler ;  alii,  juxta  ;  Syrus, 
ante)  scabello  pedum  meorum.  ]  Significatur 
contemptus  pauperis.  q.  d.  Sede  non  in  scabello, 
sed  sub  scabello  pedum  meorum  :  adeo  enim 
vilis  es,  utnon  sis  dignus  qui  pedesmeos,  imo 
nec  eorum  scabellum  tangas.  lbi  crgo  sede,  aut 
quasi  alter  Alexius  sta  in  angulo,  aut  cum  La- 
zaro  quasi  canis  procumbe  ad  januam  divitis 
Epulonis  :  qui  contemptus  sane  est  gravis,  ideo- 
que  peccatum  lethiferum.  Inde  sequebaturpau- 
perum  oppressio,  quod  est  peccatum  clamans 
in  ccelum,  de  quo  v.  6.  ait  S.  Jacobus  :  ISonne 
divites  per  polentiam  opprimunt  vos? 

Nota  Primo  ,  Honor  est  bonum  commune  , 
;eque  ac  officia  et  beneficia.  Nam  in  mensa,  ju- 
dicio,  concilio,  aliove  cofessu  publico  cuique 
suus  debetur honor  etlocus,  qui  sinondetur, 
fit  eiinjuria,  estque  peccatum  acceptionis  per- 
sonarum.  Secundo,  honor  debetur  creaturae  ra- 
lionaliobexcellentiam,  quee  consistit  in  sapien- 
tia,virtute,  officio,  dignitate  et  potenlia. Diviliae 
ergoperse  non  sunt  honorandse,  quia  per  se 
non  faciunthominem  sapientiorem,  magis  vir- 
tuosum,  digniorem  et  excellentiorem  creteris  : 
tantum  ergo  honorantur  divites  per  rcceptam 
consuetudinem,  velquia  diviliae  comitanturdig- 
nitatem  et  principatum.  Quare  si  quis  ex  inter 
riori  reverentia  erga  divitias ,  divitem  hoc  solo 
nomine  quod  divesest,  prseferatpauperi  fideli, 
peccat  vitio  acceplionis  personarum  :  fierique 
potest  ut  pecce  tmortaliter,  nimirum  si  fiat  cum 
notabili  pauperis  contemptu,  vel  injuria  et  op- 
pressione ,  ut  dicilur  y.  6.  alioqui  peccat  tantum 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOI3I.  Cap.  I. 


487 


vcnialiter.  Ita  noster  Lcssius  dc  Justilia  et  jurc 
c.  32.  dub.  1. 

U.  Nonne  (griccc  ,  id  cst  non,  dc  morc  poni- 
tur  pro  ou/t,  id l  esl  nonne)  judicatis,]  foaxptaw , 
idest,  dijudicaslis,  id  cst,  dclcclum  pcrsona- 
rum  liabuistis  cxtollcndo  suninie  divitcm,  dc- 
primendo  in  imum  paupcrem.  Ita  Valabl.  Undc 
Syrus  vcrtit,  y\T)2hHT\»etpalgetuntiie»tt  divisis- 
tis ,  diserimen  fccistis,  discrcvisiis  iniquc  intcr 
paupcrem  ct  divitem,  quod  Nostcr  vcrtit,. judi- 
catis;  quia  judicis  cst  intcr  partcs  aequitalcni 
dividere,  utcui(|ue  jus  suum  tribuat,  non  vcio 
unum  alteri  inique  pr.x-ferat,  eiquc  totuin  per 
las  el  nefas  allribuat  :  oec  cnim  paupcr  ob  pau- 
perlatem  suo  jurc  cst  spoliandus,  ut  illud  per 
injuriam  detur  diviti  ob  solas  ejus  divitias.  Se- 
cundo,  Tigur. ,  Erasmus  et  alil  Se«tp&ijT*,  acci- 
piunt  passivc,  verluntquc  asserlivc,  noninlci- 
rogativc  :  cl  nondijudicali  cstis  apud  vosmelipsos. 
q.  d.  Non  sensistis  conscientiae  judicium  ct  re- 
niorsum,  quod  scilicct  in  bac  personanim  ac- 
ceplionc  Deum  offcnderetis.  Undc  Cajct.  Non 
estis,  ait, judicati  invobis  ipsis ,  sed  cstis  judicati 
in  vcstibus,  dum  divitcs  ob  vesles  splcndidas 
honoralis,  pauperesob  squalidas  spernitis.  Alii 
verlentes  intcrrogativc  sic  cxplicant.  q.  d.  Nonnc 
vestro  judicio  judicati,  convicti  el  damnaliestis  ? 
q.  d.  Nonne  rccta  ratio  etjudicium  vos  condem- 
nat,  arguilque  quod  iniquc  faciatis;  ila  Bcda. 
Verum  verlcndum  csse  aclivcj  udicalis ,  patel  cx 
eo,  quod  explicando  subdit  S.  Jacobtis.  Ei  facti 
cstisjudices  cogitationum  iniquarum  ;'}m\\cis  cnim 
est  judicare,  non  judicari  :  unde  suspicatur  Ga- 
gneius  Nostrum  Intcrpreicm  legisse  cix^iviTe , 
in  Indicalivo,  id  cst,  judicalis :  scd  judicalis  idem 
esl  quod  judicarc  solelis ,  id  csl,  judicastis  :  quod 
significat  Giaecum  Staxpi=bjT=. 

Urget  IIugoclDionys.  zbapud  vosmetipsos,uu&$i 
dicat,  avobis,  vcstraquc  prava  pbanlasia  judi- 
cium  boc  perversuin  smnilis,  non  a  Deo  :  Deus 
cnim  jubettam  pauperibus,  quamdivilibussuum 
jus  et  locuni  tribui.  Sapicnlcr  Plalo  in  Prolagora  : 
Veprius,  ait,  in  alio tiibunuli  judicavcris,  quam 
ipse  coramjustitia  (coram  Dco)judicutus  fueris. 
Et  Seneca  ep.  37.  Si  vis  tibi  omnia  subjiccre,  sub- 
jice  te  rationi  (et  consequenter  Dco)  Multos  re- 
ges ,  si  ratio  te  rexerit  :  ab  ilta  disces  quid,  et 
quemadmoditm  aggredi  debcas.  Et  Socrates  apud 
Stobanun  serm.  Z|8.  Optimus,  ait,  liex  cst,  qui 
suis  affectibus  impcrare  potest. 

ET  FACTI    ESTIS   JUDICES    COGITATIONUM    IMQUA- 

iujm  ,  ]  N3ti71Dn  mcpharsanc ,  id  cst,  separatores , 
discretores  pauperiset  divitis.  Pro  cogitationum, 
graece  cst  fitodoyts/twv ,  id  est,  ratiocinalionum , 
disputationum,  disceptationum,  consultationum, 
rcputationum,  sermocinationum.  q.  d.  Facli 
cstis  judices  iniqui  perversarum  ratiocinatio- 
num,  id  cst ,  judices  pcrverse  ratiocinanles  et 
concludcntes  pauperem  contemnendum  esse, 
quia  pauperest;  divitem  bonorandum,  quia  di- 
vei  est.  Ergo  facti  cstis  judiccs  judiciorum  ini- 
quoruni,  quia  iniquc  judicalis  iniqua  cogitando, 
raliocinando,  concludendc  ,  scrmocinando,  ea- 
(|uc  opere  exequendo;  dum  scilicct  pauperem 
pra  divite  spernitis,  plusquesplcndori  vcstium, 
quam  lulcict  virtuti  tribuilis,  honorando  impios 
dnitcs,  et  despiciendo  sanctos  pauperes,  ait 
S.  Ilicr.  in  c.  5.  lsaiae.  Hoc  ipso  enim  tacitc  judi- 
catlfl,  quod  divcs  tanto  paupere  sit  vielior,  quanto 
cst  dmor,  aitS.  Aug.  ep.  29.  ad  S.  Hier.  quod  uli- 
quc  falsum  ctpcrvcrsum  est  judicium ,  instarquc 


monslri.  Incongruus  cnim  scrmoest,  ait  Epic- 
tclus,  si  dicas  :  Kgo  sum  ditior  te ;  ergo  teme- 
lior.  Ego  sapienlior ,  crgo  mtlior.  Ili  vero  suut 
congrui  :  Ego  te  ditior  ;  mea  igitur  possessio  me- 
lior  est  tua.  Ego  sapientior  :  mea  igitur  oralio 
melibr  est  lua.  Tu  autem  ncquc  possessioes,  neque 
oralio.  Ita  ipse  Encbirid.  c.  59. 

Seneca  I.  10.  ep.  77.  Gladium,  ait,  bonum  di- 
ccs,  non  cui  deauratus  est  baltheus,  nec  cuivagina 
gcmmis  distinguitur ;  sedcuiest  ad  secandumsub- 
tilis  acies.  liegula,  non  quam  formosa,  sed  quam 
rccta  sit  quaritur.  Ergo  in  hoviine  nildl  ad  revx 
pcrlinct  quantum  arel ,  quantum  fanerel ,  d  quam 
uiullis  salutcHir,quam  pretioso  incumbat  lccto,sed 
quam  bonus sit.Nemo  istorum  qttos divilice honores- 
uuc  in  altafastigio  ponunl,  magntts  est.  Quare  ergo 
magntts  videlur?  cum  basi  sua  illum  metiris.  Parvus 
pumilio ,  licet  in  vwnte  constiterit.  Colossus  mag- 
nitudincm suamservabit ,  cliamsi  stetcrit  inputeo. 
lloc  laboramus  errore,  quod  neminem  astimamus 
co  quod  est,  scd  abjicimus  illi  ct  ca  quibus  ornatus 
est ,  imo  ex  itlis  ipsuvi  aslhnamus  et  metimur. 

Porro  ait  S.  Jacobus  cogitationum,  non  cogi- 
talionis  graece  iuxAoyuft&Vf  idest,  ratiocinationum. 
consullationum,  conclusionum  :  quiabaec  una  , 
qua  divitice  praeferuntur  paupertati,  mullas  in- 
cludit,  ct  cx  bac  una  quasi  principiomultcealia- 
educuntur,  v.  g.  qui  divilias  praefert  paupertati 
secum  ita  ratiocinabitur.  Primo,  divitiae  sunt 
commodiores,  magisque  in  bominum  prctio; 
crgodivites  prajferendi  pauperibus.  Secundo, 
dives  me  juvarc,  commendare,  promovere,  di- 
tare  polest,  non  pauper  :  divites  ergo  colendi, 
non  pauperes.  Tertio ,  dives  sui  contemptum  ul- 
ciscipolest,  nonpauper  :  illius  ergo  offensacu- 
randa  est,  non  btijus.  Quarto,  a  paupere  nibil 
expecto  :  ergo  mibi  negligendus  est.  Quinto, 
paupcr  mibi  est  dedecori  eloneri,  quia  a  me 
pclit  et  emendicat  eleemosyuam ,  itaque  opes 
mcas  minuit :  dives  veromibi  est  bonori  et  com- 
modo  :  ergobic  sequendus,  ille  fugiendus  est. 

Hae  sunt  raliocinaliones  iniquae  et  falsac,  puta 
paralogismi  mundi  et  mundanorum.  Exadverso 
Deus  contra  bos,  ait  PJiilo  lib.  1.  de  Monarcbia 
sancit  Exodi  20.  Pion  facietis  vobis  deos  argcnteos 
itaureos,  in  sensumystico  :  Ili  cnhn,  ait,  adoru- 
turi  mane  ad  a?des  diiitum  quasi  ad  sanctissima 
tcmplacursitant ,  bona  petituriab  illisqttasinumi- 
bus  :  cum  tamen  verissimum  sitillud  August.  5. 
Civit.  6.  Remota  jactanlia  quid  sunt  omncs  homi- 
nes,  nisi  homines?  Ergo  contra  bos  primo  argu- 
mcntatur  Cbristus,  dicens  :  Facite  vobis  amicos 
de  mammonainiquitatis  ,  ut  cum  dcfeceritis ,  re- 
cipiant  vos  inaitcrna  tabcrnacula,  Luc.  16.  19. 

Secundo,  S.  August.  serni.  55.  dc  Temp.  Iste 
mundttm ,  ait ,  aut  ridet  nos ,  aut  ridetur  d  nobis. 
Mclius  cst  ut  caices  mundum,  et  calcatoeo  gradum 
tibi  facias  per  quem  in  subiime  conscendas. 

Terlio,  Seneca  lib.  dc  Vita  beala  c.  26.  Divitiw 
apud  sapicntcm  virum  in  servitule  sunt ,  apud  stul- 
tumin  impcrio.  Sapiens  diviliis  nihil  permittit , 
vobis  divitia  omnia.  Undeet  Alexandr.  Magnus, 
lesle  Plularcb.  orat.  1.  de  Fortuna  Alexandri , 
dixit  :  Si  Alcxandcr  non  csscm,  Diogenes  esse  vel- 
lettu 

Quarto,  Auctor  imperfecii  apud  S.  Chrysost. 
bom.  22.  Si  divilcm  honoras,  ait,  propUr  perso- 
nam  ipsius,  honoras  cum  :  si  autcm  paupercm  lu>- 
noras  ,  propter  personam  Christi  honoras. 

Quinio,  S.  Ambros.  lib.  2.  Ollic.  25.  docet 
multis  rationibus  favores  ct  benclicia  pauperi- 


ASS  COMMENTAIUA  IN 

bus  potius  exhibenda  esse,  quam  divitibus. 
Primo,  quia  Christus,  ait,  docel  ad  epulas  non 
eos  qui  divites  sttnt ,  scd  pattperes  invitandos ,  Lu- 
cae  IU.  Secundo,  divites  enimrogari  videntur,  ut 
ipsi  quoque  nobis  reddant  :  pattperes  quianon  ha- 
bent  quodrestituant,  cum  acceperint  remuneralo- 
rem  nobis  faciunt  Dominum,  qui  se  pro  paupere 
obligandum  obtulit.  Tertio,  quia  dives  dedignatur 
bcneftcium ,  et  pudct  ettm  debitorem  esse  gratice. 
Quin  etiamid  quod  coltatum  estsibi,  meritis  suis 
arrogat.  Quarto,  qttia  in  accipiendo  beneficio  eo 
ipso  quod  acceperinl  ,divites  dedisse  se  magisquam 
uccepisse  existimant  :  pauper  vero  etsi  non  liabet 
ttnde  reddat  pecuniam,  refert  gratiam  :  in  quo 
certum  est ,  quod  plus  reddat ,  quam  acceperit. 
Pecunia  enim  nummo  sotvitttr,  gratia  nunquam 
exinanitur.  Quinto,  quod  dives  refugit,  pauper 
fatetur  quod  sit  obligatus  debilo ,  sibique  subven 


tum ,  non  honori  stto  delatum  putat  :  donatos  sibi 
arbitratur  filios,  vitamreddilam,  servatam  fami- 
liam.  Idem  ibid.  c.  1.  Tantus,  ait,  splendor  ho- 
nestatis  est ,  ut  vitam  beatam  efficiant  tranquiili- 
tas  conscientice ,  et  securitas  innocenlia.  Etideo 
sicut  exortus  sol,  lunce  globum  el  ccetera  stellarum 
abscondit  lumina,  ita  fulgor  honestatis ;  ubivero 
et  incorrupto  vibrat  decore,  ccetera  qucepulantur 
bona  secundum  volttptatem  corporis,  aut  secundum 
sceculum  clara  et  illustria  obumbrat.  Et  c.  U.  lo- 
quens  de  Elia,  cui  pauperi  corvus  deferebat  pa- 
nem  3.  Reg.  17.  Nunquidideo,  ait,  minus  beatus 
quia  pauper  erat  sibi?  Minime,  imo  eomagis  bea- 
tus,  quia  Deo  dives.  Aliis  enim  qttam  sibi  divitem 
esse  prcestat ,  ttt  iste  erat ,  qui  tempore  famis  cibttm 
d  vidtta  petebat,  largiturus  ei ,  ttt  hydria  farince 
per  triennium  et  sex  menses  non  deficerel ,  et  per 
qttotidianos  usus  olei  vas  viduce  inopi  sufficeret  ac 
ministraret. 

Sexto,  in  paupere  honoramusChristum  quasi 
exemplar  in  sua  imagine.  Unde  Chrysost.  s.  14. 
explicans  illud  Psalm.  140.  Beattts  qui  intelligit 
super  egenum  et  pattperem.  Non  dicit,  ait,  Qui 
vidct,  sedqui  intelligit.  ArCana  enim  res  est,  et 
occultum  mundo  paupertatis  pretium.  Oremtts 
fratres  ut  ipse  nobts  intelligere  intetiigenda  con- 
cedat,  qui  se  inteUigi  in  paupere  sic  demonstrat , 
quod  ipsequi  ccclum  tegit ,  sit  nttdtts  in  paupere; 
<fuod  in  esuriente  esuriat  satietas  rerum;  quod 
sitiat  in  siliente  fons  fontium.  Beatus  proinde  illc 
censendus  est ,  qui  hoc  intelligit ,  ut  super  paupc- 
res  intelligat  eorum  necessitatibus  occurrendo,  eos- 
quc  d  neccssitatibus  cruendo. 

Septimo,  S.  Bern.  serm.  1.  de  vigilia Nativitat. 
Paupertas ,  ait,  non  inveniebatur  inccelis,  porro  in 
terris  abundabat  hcec  species ,  et  nesciebat  homo 
pretiumejus.  Hanc  itaque  Dei  Filitts  concupiscens 
dcscendit  ut  eam  eligat  sibi,  et  nobis  quoqtte  sua 
cestimatione  faciat  pretiosam.  Hoc  est  quod  ait 
Christus  Isaiae  61.  et  Lucae  L\.  18.  Spiritus  Domini 
saper  me ,  propter  quod  unxit  me ,  evangelizare 
pauperibtts  misit  me.  Plura  de  bono  paupertatis 
dixi  Act.  c.  k.  eta. 

5.  Nonne  Deus  elegitpauperes  in  hoc  mundo.  ] 
Syrus ,  pauperes  mundi.  Probat  non  esse  acci- 
piendas  personas  utdivites  honoremus,  paupe- 
res  aspernemur  ,  exemplo  Dei,  quod  nobis  de- 
bet  esse  instar  normae  et  praecepti.  Deus  enim 
elegit  pauperes  sere,  eosque  divites  effecit  fide ; 
inopes  censu ,  eosque  opulentos  fecit  rerum  di- 
vinarumsensu.  UndeS.  Leoserm.  10.  de  Quadr. 
Ouosviles,  ait,  facit  carnalis  sapientia,  nescitnus 
quam  fnetiosos  spiritualis  sit  factura  gratia. 


EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 

Divites  in  fide,]  ut  scilicet  fierent  divites, 
ipseque  faceret  eos  divites  in  lide.  Nam  simil, 
modo  addit.  Et  heredes  regni.  Clarum  autemesti 
Deum  neminem  elegisse  qui  jam  erat  hercs 
regni,  sedeligendo  haeredem  regni  fecisse.  q.  d. 
Pauperes  non  sunt  spernendi,  quia  Deus  non 
sprevit,  sed  elegit  pauperes,  eosque  eligendo 
ditavit  lide,  fecilque  heredes  regni.  Nihilergo 
hic  habent  Pelagiani,  quo  probent  fidemesseex 
nobis,  non  exgratia  Dei,  quasiob  fidem  viribus 
naturae  elicitam  Deus  fidelem  eligat,  infidelem 
respuat.  Fides  enim  estprimum  Dei  donum,  quo 
pauperes  Apostolos  primosque  fideles  ditavit 
Deus,  ita  S.  Augustinus  lib.  1.  de  Praedest.  sanct. 
cap.  17.  Agit  ergo  Jacobus  de  electione  tam  ad 
fidem  et  gratiam,  quam  ad  regnum  et  gloriam. 
Quosenim  Deus  elegit  adgratiam,  eos  conse- 
quenter  destinavit  ad  gloriam,  ut  fiant  heredes 
regnicoelestis.  Hicsensusestgenuinus.  Secundo, 
lamenGabriel  Vasquezl.  part.  disp.  89.  cap.  2. 
sic  explicat,  quasi  dicat,  Deus  Apostolospaupe- 
rescensu,  sed  divites  fide  etvirlute,  elegit  ad 
gloriam,  puta  ad  hereditatem  regnicoelestis,  et 
ad  vitamaeternamex  meritis  ;  quia  scilicet  prae- 
vidit  quod  ipsi  bene  ntendo  et  strenue  coope- 
rando  fidei,  et  gratia?  sibi  a  Deo  datae,  perbona 
opera  mererentur  regnum  cceleste.  Unde  sequi- 
tur  :  Quod  rcpromisit  Deus  diligentibus  se.  Censet 
ergohic  agi  de  electione  ad  gloriam  duntaxat, 
eamque  fieri  ex  meritis  probareex  hocloco  con- 
tendit;gloria  enim  esthaereditas,  quiadaturfiliis 
eadem  est  et  corona  justitiae,  ac  merces,  quia 
datur  merenlibus  et  vincenlibus.  Hinc  et  Jaco- 
bus  prius  ait,  quod  Deus  elegeritdivites  in  fide, 
deindequod  heredes  regni,  quia  perdivitias  fidei 
destinavit  nos  ad  regnum  in  prima  electione, 
quam  fecit  ab  reterno. 

Moral.  docethic  S.  Jacobus  veras  divitias  non 
esse  aurum,  argentum,  vestes  splendidas;  sed 
fidem  et  fidei  virtutes  :  sicut  ex  adverso  pauper- 
tatem  et  pauperes  non  facit  egestas,  sedcupidi- 
tas  etimpietas.  UndeS.  August.  hom.  decentum 
ovibus  :  Deus,  ait,  omnibus  cequaliter  adest ,  sed 
apttd  Deumphts  habet  loci,  quiplus  atttderit,  non 
argenti,  sedftdei.  Et  S.  Gregor.  hom.  15,  in  Evang. 
Solce ,  ait.  divitice  sunt ,  qttce  nos  divites  virtutibus 
faciunt.  Et  Clemens  Alexandr.  lib.  6.  Slromat. 
Ver<e,  ait,  divitice  est  abandantia  in  iis  qucesimt 
ex  virlute  aclionibtts  :  paupertas  autem  est  inopia 
inmoderatis  actionibtts.  S.  Ambrosius  1.  3.  ep.  10. 
Solttm  illum  Deus  divitem  novit,  qui  sitdives  ceter- 
nitali. 

Praeclare  vero  S.  Prosper  lib.  2.  de  Vita  con- 
templativa  c.  13.  Illce,  ait,  nobis  sunt  ambiendce 
clivitice ,  quce  nos  ornare  pariter  possint ,  et  mtt- 
nire,  quas  nec  acquirere  possttmus  inviti,  nec  per- 
dere ,  quce  nos  contra  hostites  impetus  armant ,  d 
mttndo  disterminant ,  Deo  commendant ,  ditant 
animas  nostras  atque  nobilitant,  nobiscum  sunt, 
intra  nos  sunt.  Divilice  nostrce  credendce  sunt  pu- 
dicitia,  quce  nos  pttdicos;  jttstitia,  quce  justos; 
pielas ,  qttce  pios;  humititas ,  quce  humites;  man- 
suetudo ,  qttce  mansttetos ;  innocentia,  quce  inno- 
centes;  pttritas ,  qttce  pttros;  prttdentia,  qace  prtt- 
denles;  temperantia,quce  temperantes ;  etcharitas 
qttce  nos  facit  Deo  et  hominibtts  charos;  virtutum 
potentes,scectiti  contemptores,  ac  bonorumomnium 
sectatores.  Hcecnon  sunl  omnittm ,  scd  Sanctorum 
sanctce  virtutes ,  non  divitum  superborum,  sed  htt- 
miliiimpauperumfacultates,  patrimonium  cordium 
divitice  incorruplibiles  morum ,  quibus  non  abttn- 


COMMENTARIA  IN  EPIS 

dnnt ;  nisi  illc  qui  illi  carnalibus  cx  corde  renun- 
lianl.  Et  inferius  :  Propier  hoc  igilur  eis  qui  mili- 
tant  Deo,  fugienda  sunt  ex  loto  corde  divitia  : 
quas  qui  luibere  volunt ,  sine  labore  non  quasrunl, 
sinc  difficultale  non  inveniunt ,  sine  cura  non  ser- 
vant,  sine  anxia  delcclatione  non  possident ,  sine 
dolore  non perdunt.  yipostolus  autcm  Christimili- 
tibus  dicit  :  Volo  vos  sine  sollicitudine  esse.  Et  : 
lladix  omnium  malorum  esl  cupidilas,  quamqui- 
dam  appetcnlcs  eiraverunl  a  ftde ,  et  inscruerunt 
se  doloribus  muttis ,  ac  sic  census  iste  tcrrcnus  eis  a 
quibus  vitiose  diligitur,  non  est  voluplatum  matc- 
ria ,  sed  dolorum. 

Breviler,  sed  nervose  S.  Greg.  1.  6.  episl.190. 
ad  Andream  :  !\on  crgo ,  ait,  honores  aut  divilia; 
qua;renda>  sitnl,  qtuB dimittuntur,  scdsi  bonaqua- 
rhnus ,  iltadiligamtts,  qtue  sine  ftne  habcbimtis.  Si 
autem  mala  pertimcscimus,  timcamus  quai  a  re- 
probis  sine  ftne  tolerantur.  Idem  hom.  18.  in 
Ezech.  llle ,  ait,  paupercst,  qui  cgcleoquod  non 
habct.  Namct  quinon  habens  habere  non  appclit , 
divcs  cst.  Paupcrtas  quippe  in  inopia  mcntis  est 
non  in  quanlitatc  posscssionis  :  namcui  cum  pau- 
pcrlate  bene  convenit ,  non  cst  pauper. 

Heredes  hegm.  ]  Id  esl,  destinaios  ad  regnum 

coclesle ;  illudque  certo  adcpturos,  si  in   fide 

operibusque  fidei  ad  fincm  usque  vitac  constan- 

ter  perseverent.  Praeclare  S.  Amhros.  scrm.  10. 

t.um  rcgnum  Dci ,  ait,  pauperum  sit ,  quid  locu- 

pletius  esse  potcst.  Vide  hic  miram  harmoniam 

Jacobi  et  Pauli.  Idem  cnim  eodem  acvo  intonuit 

1'aulus  scribens   1.   Gorintb.  cap.  2.  26.  Videte , 

ait,  vocalionem  vcstram  fialres,  etc,  quce  slulla 

sunt  mandi,  et  ignobilia,  et  conlemplibilia  elegit 

Deus.  Porro  regnum  Dei  estipse  Deus  cumomni 

sua  felicilale  et  gloria.  Vide  S.  August.  serm.  119. 

d(>  Tcmp.  et  in  Psalm.  186.  et  149.  ubi  ait  :  Ilere- 

des  Dei  sicsunt ,  ut  ipse  Dctts  sit  hereditas  noslra. 

Hatc  hcrcdilas   non  minuilur  copia  posscssortun , 

non   fit   angustior  numcrositate  coheredum;  scd 

lanta  est  mullis,  quanta  paucis;  tanla  singulis, 

quanta  ornnibus  :  non  talis  tc  fccit   heredem  cui 

mortuo  sttcrcdas  ,  sed  cum  quo  in  (elcrnum  vivas. 

Et  S.  AmbrosiuminPsalm.  118.  Omncs  possidcnt, 

ncc  minuitur  hcrcdi;  manet   cmolumcntum   inte- 

prum,  ct  co  magis  singulis  crcscit ,  quo  pluribus 

fuerit  acquisitum.  Cbaritasenim  perfecta  inccclis 

facit  omnia  communia  :  undc  quisquebeatus  de 

aliorum  singulorum  gloria  ita  gaudet,  ac  si  sua 

esset.  Quare  non  semel,  sed  millies,  et  millesies 

inillies  estbeatus  et  gloriosus.  S.  Bern.  de  Tri- 

plici  genere  bonorum  :  Quce  cst ,  ait,  copia  ubi 

mhil  quod  nolissit,  et  toittm  sit  quod  vclis?  Idem 

serm.  de  fallacia  praesenlis  saculi  :  In  rcmune- 

ratione,  nit,  lorrcns  csl  voltiplalis,  ctfluminis  bn- 

petus.    Flumen  planc  cst ,  scd  quod  affluat,  non 

quod  fluat,  vcl  cffluat ;  flumcn  vocatur,  non  quod 

transeat ,  vcl  prrtranscat ,  scd  quod  abundet.  Rur- 

sum  S.  Aug.  lib.  3.  de  Liber.  arbitr.  sub  finem  : 

lanta,  ail,  cstjucunditas  lucisxtcrna- ,  utctiamsi 

non  liccrct  amplius  01  ca  mancrc ,  quam  uniusdiri 

mora  .  proplcv  hoc  soltim  innumerabiles  anni  hujtis 

vtta  plenl  tlciiciis,  et  circumfluentia  temporalium 

honorum  rrdr  mtritoque  contcmncrcnlitr.  Idmiin 

Manuali  C»p.  14.  O  anima  mca,si  qitotidtc  oporte- 

rct   nos    tovmrnla  pcrfcrrc ,   si  ipsam  gehcnnam 

tongo  tempore  tolrvarc,  aut  Christum  in  tjloriu 

uia  vutrrc  posscmus  et  Sanctis  ejus  sociari,  noitur 

lUgnum    cssrt  pati  omnc  quod  tvislc  cst,  ut  tanii 

honi  tunurqtir  glovia  pavlicipcs  habcrcmur?  Insi- 

dientwr  crgo  dtemones,  pareni  suas  tentationes, 

CORNtL.     K    I.AHDF.      T0M.    X. 


T.  S.  JACOBl.  Cap.  II. 

frangant  corpus  jcjunia;  premant  carnem  vesti- 
mcnta,  laborcs  gravent ,  vigiiioz  cxsiccenl ,  clamel 
in  me  istc ,  inquietel  me  ille  vel  ille  ,  frigus  incur- 
vet ,  conscientia  murmuret ,  calor  urat ,  caput  do- 
lcat ,  pectus  ardeat,  infletur  stomaclius,  pallcscat 
vultus ,  inftrmelur  totum  corpus,  defciat  in  dolore 
vita  mea,  et  anni  mei  in  gemitibus,  ingrediatur 
pulredo  in  ossibus  meis  et  subter  me  scateat ,  ut 
requiescam  in  die  tribulationis,  el  ascendam  ad 
populum  accinclum  nostrum.  Qua:  enim  crit  jus- 
lorum  gloria,  quam  grandis  Sanctorum  laililia, 
cum  unaquaquc  facies  fulgebit  utsol?  cum  ordi- 
nibus  dislinclis  populum  suum  Dominus  in  regno 
patris  sui  cccperit  recensere  et  merilis  atque  ope- 
ribus  singulorum  promissa  praimia  restiluct,  pro 
terrenis  coclestia,  pro  temporalibus  sempilerna , 
pro  modicis  magna?  Revera  cumulus  fclicilutis  erit 
cum  Dominus  adducet  Sanclos  suos  in  visionem 
patcrna  glorice ,  el  faciel  in  cccleslibus  considere , 
ut  sit  omnia  in  omnibus.  O  felix  jucundilas ,  etju- 
cunda  felicitas  :  Sanctos  videre ,  cum  Sanctis  esse 
cl  sanctum,  Deumvidcre,  et  Deum  habere  in  oslcr- 
num  el  ullra! 

Porro  caussecurDeus  adfidem  et  regnum  ele- 
geril  pauperes  potius,  quam  divites,  sunt  va- 
ri;e,  eaeque  congruac.  Prima,  quia  id  requirit 
apla  disliibulio  donorum,  ut  qui  carent  terres- 
tribus,  abundeni  coelesiibus,  etvice  versa.  Unde 
S.  Hieron.  epist.  34.  ad  Julianum  :  Difficilc ,  ait, 
imo  impossibile  est ,  ut  prctsenlibus  quis  cl  fuluris 
frualur  bonis ;  ut  hic  vcntrcm,  et  ibimentemex- 
pleal  :  ut  de  deliciis  transeat  ad  delicias  :  ut  in 
utroque  sosculo  primus  sil  :  ut  in  ccclo  et  lerra  ap- 
pareat  gloriosus.  Et  S.  Cbrysosl  homil.  2.  ad  po- 
pulum  docel  S.  Paulum  ,  cum  nominat  divites 
liujus  sa-culi  1.  Tim.  6.  17.  hoc  ipso  significare 
aliosesse  divites  futuri  saeculi ,  nimirum  paupe- 
res  hujus  saeculi.  Sic  dives  bujus  sa-culi  fuii 
Epulo,  futuri  vero  Lazarus,  Lucae  16.  v.  24.  sic 
Nazianz.  orat.  16.  religiosos  vocat  proptcr  humili- 
talcm  exallatos,  el  propler  paupcrtatem  locupie- 
tatos.  Quocirca  Palres  pauperes  Evangelicos  vo- 
cant  divites,eosque  veroset  solos.  IiaS.  Nazianz. 
orat.  20.  de  S.  Basilio;  Divitice,  ait,  illi  crant , 
nihil  habcre.  Et  S.  Lco  serm.  4.  de  Quadrages. 
Cltrisliana  pauperlas  dives  est  :  quiaplus  est  quod 
hubct,  quamquod  non  habet  :  nec  pavet  in  islo 
mundo  indigentia  laborare  cui donutum  inomnium 
rcrum  Domino  omnia  possidere.  EtS.  Anibr.  lib.  4. 
ep.  24.  ad  Simplic.  Vere,  ait,  divesest,  quiin 
conspectu  Dci  polcst  dives  videri ,  in  cujus  conspectu 
tcrra  exigua ,  mundus  ipse  anguslus  cst;  scd  solum 
illum  Dcus  divilcm  novit,  qui  sit  dives  aternilatis, 
qtti  non  opcra,  sed  virlutum  fructus  rccondal. 
Vide  lotam  Epistolam,  in  qua  demonslrat,  hoc 
paradoxuin  :  Quod  solus  sapicns ,  licet  paupcr ,  sit 
divcs. 

Secunda,  quia  divitiae  suntfomites  etillecebr.T 
ambitionis,  avaritiae,  gula%  hrxuriae,  omuiumque 
vitiorum ,  quibus  ilur  in  gehennam  :  pauperlas 
vcrosuggeril  malei  iam  humililalis,  conlinenliiv, 
modcstiac,  sobrielatis,  castitatis,  omniumquu 
virtutum,  quibus  tendilur  ad  gloriam.  Dnde 
Cbristus  Maltb.  19.  24.  Facilius,  Sl\1,  esl  camelum 
transirc  pcr  foramcn  acus ,  quam  divitcm  intrarc 
in  regnum  cceiorum.  Sicut  ergo  non  nisi  pcr  mi- 
racuTum  camelus  iransire  poiest  per  foramen 
acus;  ita  et  dives  non  nisi  per  miiaculum  in- 
irare  potest  in  regnum  coelorum.  Vide  ea  qua- 
de  pernicie  divitiarum  dixilsaiae  5.  9.  Pauperlii* 
ergo  opibus  vicinior  esl  coclo.   Magna  qiuedam 

Cl 


/i30  COMMENTAMA  1N  EP 

penna  pauperlatU  csl ,  qua  lam  cito  volalur  in 
regnum  cojlorum ,  ait  S.  Bern,  s.  U.  de  Adveniu. 

Tertia,  Deus  ut  ostenderet  diviiias  bonitatis , 
miserieordke  »t  magiiifieentiae  suae,  elegit  pan- 
peres  potius  quam  dh  ites  utuue  pauperesexsti- 
mularet  ad  magnam  humilitaiem ,  gratiiudinem, 
honoremetamorem  Dei-  Vide  dictal.  Cor.  1.  26. 
el  seq. 

Quarla,  quia  pauperes  conicmptu  muncli 
emunt  a  Deo  cocluin.  Deus  ergo  eis  fil  debilor  : 
[•iiiii  enini  onmia  proplcr  Deutn  rcliquerint,  p.ar 
est  ut  Deus  iis  suum  regnum  rcpentlat.  Undc 
Nazianz.  in  Carm.  de  Beatit.  Felix ,  ail,  quiChris- 
tuni  forlums  omnibas  emit.  Et  orat.  18.  llcec ,  ail, 
negotialio  pra'stanlissima ,  quabrevia  ct  fragilia 
Uona  cam  semperlina  gloria  commutanlur.  Et 
S  Aug.  serm.  ult.  de.  diversi  :  Quid,  ait,  glorio- 
sius  hominiquamsua  vendcre ,et  Christum  emere? 
\  ide  Malth.  c.  19.  18. 

Quinta,  quia  Deus  vacuum  requirit  cor,  ut 
totum  illud  possideat ;  pauperum  aulem  corda 
sunt  vacua;  divitum  vero  plena  divitiis  sequc  ac 
vitiis  :  illa  crgo  capacia  sunt  fidei,  gloriae  et 
gratiae,  haec  vero  incapacia.  Divcs  itaque  qui 
cor  habet  in  aere,  ineptus  est  ad  capiendas  res 
sethereas  :  pauper  vero  cum  cor  nequeat  hahere 
jn  aere  quo  caret,  transfert  illud  in  asthera  quem 
sperat :  liberum  ergo  amplumque,  el  Dei  capax 
habet  cor.  Vide  S.  Chrysosl.  hom.  2.  ad  popul. 
Vidit  idipsum  per  umbram  Seneca  ep.  8.  TSemo 
alius,  ait,  est  Deo  dignas,  nisi  qui  opes  conlemp- 
sit ;  et  ideo  olhn  Flamini  Diali  non  modo  tangere 
hederam  criminosum  erat ,  verum  etiam  nomi- 
nare  :  Nam  hedera  symbolum  erat  tenacilatis, 
et  adhaesionis  adterrena,  teste  Pierio  Hierog.  51. 

Praeclare  S.  August,  1.  de  12.  grad.  abusionum 
gradu  8.  Becta,  ait,  dispensatione  misericors  ju- 
dex  regnum  ccelorum  illis  committit,  quiUus  regni 
lerrarum  participalionem  inter  mortales  aUstulit, 
ul  ipse  dives  in  cceli  sede  appareat ,  quiin  terra  ni- 
liil  penitas  procarat.  Etmox  :  NoUilis  ergo  inopia, 
esl  mentis  humilitas,  et  inepta?  divilue  sunt  animo- 
rum  enormitas.  Idem  (si  tamen  ipse  est  auclor) 
J.  de  Contemptu  mundi  c.  6.  Regnum  ccelorum 
non  divitum ,  sed  pauperum  est.  Dicitnamque  pau- 
pcriUas  :  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum 
cst  regnam  ccclorum.  Si  est  regnum  ccclorum  pau- 
perum;  restat  ut  infcrnus  sit  divilum ;  idque  pro- 
Jjat  exemplo  divitis  Epulonis,  qui  sepultus  est  in 
inferno,  Luc.  16. 1U.  et  seq. 

QUOD  REPROMISIT  DEUS  DILIGE.NTIBUS  SE,  ]  ideO 

que  suas  legi  oljtemperantibus.  Qui  enim  diligit 
Deum,  debet  ea  diligerc,  quae  Deus  diligil;  et 
ea  odire,  quae  Deus  odit,  ait  S.  August.  imo 
Christus  Joan.  U.  15.  Si  diligitis,  ait,  me ,  mandata 
mea  servate.  Hinc  disce  Primo,  non  soli  fidei  et 
credentiJjus,  ut  volunt  haerelici ,  sed  dilectioni 
ct  diligentibus,  id  est,  opera  charitatis  erga 
Deum  ct  proximum  exercenlibus,  promissum 
esse  regnum  Dei  :  ac  proinde  volenti  illud  asse- 
qui  necessaria  esse  charitatis  opera.  Secundo, 
rcgnum  coelorum  promitti  et  dari  quasi  merce- 
dempro  meritooperumcharitatis.  Tertio,  sanc- 
tum  esse  liaec  obire  inluitu  hujus  mercedis  et 
pracmii,  ut  fecit  David  Ps.  118.  112.  dicens  : 
Jnclinavi  cor  meum  ad  faciendas  justificationes 
tuas  in  oeternum  propter  retributionem. 

Alludit  ad  Isaiae  c.  64.  U.  quem  sub  idem  tem- 
pusquo  Jacobus  haec  scripsit,  S.  Paulus  scribens 
Corinthiis  ep.  1.  c.  2.  9.  ex  Sept.  ita  citat  :  Ocu- 
Lusnon  vidit,  nccauris  audivit,  ncc  in  cor  hominis 


IST.  S.  JAGOBI.  Cap.  II. 

asccndil ,  <jua;  praparavit  Deus  iis  qai  diligunt 
illam.  Ultiina  eniin  baec  Isaiaj  et  Pauli  verba  an- 
lisiropha  sunt  verbis  hisceJacobi,  nimirum  quia 
idem  Spiritus  S.  per  ora  trium  horum  teslium, 
iuio  Prophclarum  suoruin  ,  loquebatur. 

Moral.  Disce  quam  facili  pretio  Deus  vendal 
regnum  cuelorum,  nimirum  amore  :  amorejus 
est  pretium.  Ama  Deum  ,  ct  Deum  Deiquereg- 
num  mereberis,  emes  et  obtinebis.  Ama  Deum 
et  regna,  tum  in  coelo,  lum  in  terra,  uti  Israeli 
promitlit  Moses  Deul.  11.  2U. 

Porroquis  non  amet  Dcum  summe  amabilem 
summumque  bonum  suum,  qui  est  gaudium 
omnium  angelorum  et  hominum  :  in  quo  sunt 
omnes  deliciaj,  omncs  opes,  omnes  bonores , 
omnis  sapientia,  omnis  gloria,  omnia  bona  in 
gradu  immenso  etiniinito?  Quis  nonametDeum 
qui  prius  lam  impense  amavit  nos,  ut  nos  cx 
nihilo  crearet,  perditos  perfilium  suum  recrea- 
retet  redimcret,  aversos  revocaret,  rucntes  in 
gehennam  relraherelad  coelum  ?  Quis  non  amet 
Deum,  qui  suum  amorem,  se  tolum,  suaque 
charitatis  viscera  in  nos  largissime  effudit?  qui 
nos  indies,  imo  singulis  momentis  animat,  ve- 
getal,  pascit,  sua  gratia  donisqueinnumeris  cu- 
mulat?  Quis  nonamet  Deum,  qui  a  nobis  amari 
optat,imo  jubel,  ac  amanli  promittit  coelum  , 
non  amanti  minaturinfernum  ?  Quare  inexcusa- 
biles  sunt  peccatores  etreprobi,  imo  stulli  sunt 
etinsani,  qui,  ut  creatura  cxigua,  pulavilivo- 
luptate,  vel  lionore  fruantur,  eamquediligant, 
Creatorcm  oderunt;  qui  terram  paradiso,  liomi- 
nes  et  hruta  angelis ,  regnum  daemonis  regno 
Dei,  infernum  coelo  anteponunt.  Quid  demen- 
lius?  quid  insanius? 

Praeclare  S.  August.  hom.  9.  dcverbis  Apostoli 
docetpauperem  sola  bona  voluntate,  id  est  di- 
lectione,  emere  coelum  :  Quia  quod  vcdde  neces- 
sariumest,  inquit,  haUet  :  pauper  eslinarca,sed 
divcs  in  conscientia ;  pauper  est  in  domo ,  sed  dives 
in  animo ,  etc.  Quam  parvo  constat  regnum  ccelo- 
rum,  quam  vili  pretio  tanta  possessio  proponitur? 
Proponilur  in  terra,  quod  possideas  in  cozio  :  pro- 
ponilur  intempore  ,  quodpossideas  in  asternum.  El 
mox  :  DuoUus  minulis  emil  quadam  vidua  regnum 
coztorum,  qua:  misit  in  gazophylacium  duos  num- 
mos  ,  Marci  12.  Misit  illos  in  domum  Dei,  et  emit 
regnum  cce  lorum.  En  duoUus  numrnis  vaiet.  Plus 
addo ,  valet  el  vilius  :  vilior  est  calix  aquce  fri- 
gidoe ,vilior  est  sola  bonavoluntas.  Audi  clamantes 
angelos  :  In  lerra  pax  hominiUus  bona?  voiuntatis. 
Dona  enim  voluntas  ipsa  dicitur  charitas.  Totum 
ergo  habet ,  qui  bonam  volunlatem  habet.  Idem 
liom.  13.  Begnum  coetorum  venale  proposuit,  el 
pretium  ejus  caticem  aqum  frigida  esse  voluit , 
Matth.  10.  U'2.  Quocirca  idem  in  Manuali  c.  10. 
suspirans  ad  Deum  :  Amo ,  ait,  le  Deus  meus, 
amo  te,  et  magis  atque  magis  amare  volo.  Da  mihi 
Domine  Deus  meus ,  speciose  pr&  filiis  hominum, 
ut  desiderem  te ,  ul  amen  le  quantum  volo  el 
quantum  debeo  :  immensus  ,  et  sine  men- 
sura  debes  amari ,  prxsertim  anobis,  quos  sic 
amasti,  sic  satvasti ,  proquibus  tanla  ae  tatia  fe- 
cisti.  O  amor  qui  semper  ardes ,  et  nunquam  ex- 
tingueris,  dutcis  Christe,  boneJesu,  charitasDeus 
meus,  accende  me  toto  igne  tuo,  amore  tuo,  dul- 
cedine  tua,  dileclione  lua,  desiderio  tuo ,charitate 
tua,  jucunditate  ct  exullatione  tua,  pietale  et  sua- 
vitale  tua,  votuptale  et  concupiscentia  tua,qux 
sancla  cst  ct  bona,  qua?  casla  csl  et  munda,  ul  lo- 
tus  dulcedinc  amoris  tui  plcnus,   tolas  in  famma 


COMMENTARLA  IN  EPIST.  S 

luce  ckaritalis  vaporatus,  diligam  te  Dominum 
meurn  dulcissimum  et  pulckcrrimum  ex  toto  corde 
nieo,  et  tota  anima  m<  a,  ex  lotis  viribus  meis,  et 
cx  omni  inlcnlione  m<  u,  cum  multa  cordis  con- 
tritione  et  lachrymarum  fontc ,  cum  multa  reve- 
rentia  et  tremore ,  habens  te  in  corde ,  in  ore,  et 
prcB  oculis  meis  sempcret  ubiquc ,  ita  ut  nullus  in 
me  adulterinis  amoribus  patcal  locus.  Et  cap.  12. 
Odulcedo  amoris,  cl  amor  dulcedinis ,  comedat  te 
venter  meus ,  et  nectare  tui  amoris  rcpleanlurvis- 
cera  mea,  et  eructet  mens  mea  vcrbum  bonum. 
Cliaritas  Dcus  meus ,  meldulce,  lacniveum,  cibus 
et  grundium;  fac  me  crescere  in  te ,  ut  sano  pulato 
l>ossis  manducari  a  me.  Tu  es  vita  mea  cui  vivo , 
spes  cui  inkcerco,  gloriu  quatn  adipisci  desidero. 
Tu  miki  cortcnc,  mentem  rege,  intellectum  dirige , 
amorcm  erige,  animum  suspcndc,  et  in  superna 
fluenta  os  sitienlis  te  spiritus  trakc.  Taceat  quccso 
tumuUus  carnis.  Conlicescant  pkantasia:  lcrrarum 
et  atiuarum,  acris  et  poli ,  taceant  somnia  elimu- 
ginaritv  revclationes ,  omnis  lingua,  omnesignum, 
ct  quidquid  transeundo  fit.  Sileat  sibi  et  ipsa 
unima,  et  transeat  se,  non  cogilando  se ,  sed  te 
jx>tts  mcus ,  </uoniam  tu  cs  revera  totaspes  el  fidu- 
cia  mca. 

6.     VOS    AUTF.M    EXHONORASTIS   PAUPEREM,  ]     /?t<- 

.«xjxre  ,  id  est,  inkonorastis ;  contempsistis 
sprevistis.  Ita  Syrus  ac  consequenter  inhono- 
raslis  Deum  ,  qui  auctor  est  pauperlalis,  pater- 
que  pauperum,  juxta  illud  Eccl.  11.  la.  Bona  et 
mala,  vila  et  mors,  paupertas  et  konestas  (id  est 
opulentia)  a  Dco  sunt.  Et  Proverb.  22.  2.  Dives 
1 1  paupcr  obviavcrunt  sibi,  utriusque  operator  est 
Duminus.  Unde  infertidem  c.  l/i.  31.  Qui  calum- 
niatur  cgentem,  cxprobral  factori  ejus;  konorat 
autcm  cum,  qui  miseretur  paupcris.  Quare  me- 
rito  exclamat  Damasc.  parallel.  3.  c.  37.  O 
quanta  est  dignilus  paupertalis  !  Dei  velut  lurva 
efficitur  :  delitescil  cnim  sub  paupcrtate  Deus  :  ac 
pauper  quidcm  sttppliccm  manum  cxtcndit ,  Deus 
aulcm  est  qui  accipil. 

1'ono  S.  Jacobus  mutat  personam  tertiam  in 
secuiulau),  diecns  :  Vos  autcm  cxkonoruslis,  ut 
acrius  corripial ,  pungatquc  divites  superbos,  et 
iu  pauperes  injurios. 

Dcnique  aliqui  per  pauperem  accipiunl  Cbris- 
luin  qui  paupcnun  fuit  pauper  (id  esi,  pauper- 
riuius)  ideoquecorum  pater.  Verum  boc  arclius 
estel  lmslicum  :  ad  lillcrain  cniin  qnosvis  pau- 
perea  iniclligit,  ut  patet  ex  toto  sermonis  dis- 
ctirsu. 

Nqkne  divites  rasn  potentiam  oppiumunt  vos?] 
<">  paupcrcs.  Compcllavit  divites  oppressorcs, 
nime  c.onipellat  pauperes  oppressos.  Grtece, 
x«w«uva<;!r\Mw  ojm6ij  ,  id  est,  dominanlur  in  vos , 
Urannice  vobis  iinpciunt  ,  yiolenler  oppri- 
iuiintvos  oneribus,  rapinis,  injuriis,  veeligalibus 
iniquis  :  duui  ul  ait  Salvianus  I.  b.  de  Provid. 
tltccrnunt  putcnlcs,  quud  sulvant  paupercs;  de- 
ttrnit  gralttt  dicilum,  quod  pcrdit  lurba  niisetw- 
nun.  Vci-c  Kccl.  13.  &  Tcnatio  lconis,  onagcr  in 
<  n-mo;  sic  ct  pascuu  divitum  sunt  pnttprrrs.  q.  d. 
Mculleo  vcnatur  ci  prasdatur  onagrum ;  sic  ct 
(b\ilcs  paupcrcin.  Di.vhuceniininlhml  aniniiiin 
di\iiis,  ut  pulel  sibi  onniia  liccrc,  sc  posse  ca> 
leris  dominari,  sibi  oportcrc  p;iupcres  subjici 
ct  parerc,  sibi  omola  deberi;  ac  proindc  pau- 
pcres  esse  ipiasi  scrvos  ci  mancipia,  quil.us 
suas  op,>  ,-i  pampae  adaugcat :  denique  corum 
opcs  dcvoraiK,  sicul  piscis  niajor  dcvorat  mi- 
uorem.  Quocirca  Sallusllos  in  Catilina  :  Divilia 


JACOUI.  Cap.  H.  /,01 

el  imperia,  ait,  belta  atque  certamina  inler  mor- 
tates  excitant.  Et,  O  urbem  venalem  et  mature 
pcrituram ,  si  emplorcm  invencril !  Et  Juvenal. 
saiyra  6. 

Luxuria  incultuil,  victumque  ulciscilur  orljem, 
Kulluni  ciimcn  abesl  lacinusquc  liliidinis,  ex  quo 
PaapeclOB  Kumatia  peril. 

Tp.aiiuntvos  ad  judicia,]  ad  tribunalia  ,  etiani 
Ccnliliuni  et  inlideliuin  judicuni ,  quos  vel  con- 
sanguineos  et  amicos  babent,  vel  muneribus 
corruinpiint.  Hoc  enim  illo  aevo  a  Cbristianis 
faclilalum  fuisse  docet  ,  et  gravitcr  culpat 
S.  Paulus  1.  Cor.  (i.  1.  videibi  dicla.  Hocestquod 
monet  Sapiens  Eccl.  5.  7.  Si  vidcris  calumnias 
egenorum  et  violenta  judicia,  et  subvcrti  justi- 
tiam  in  provincia  ;  non  mireris  super  koc  negolio, 
quiuexcelso excelsior  est  alius,  et  super  hos  quo- 
que  eminentiores  sunt  alii ,  et  insupcr  universa: 
terra?  Rex  imperat  servienti. 

7.     NONNE    IPSI    BLASPHEMANT     150MM   NOMEN.    ] 

Blaspkemant ,  id  est  blasphemari  faciunt,  sunl 
causa  ut  blaspbemetur.  Esl  bebraismus ,  cul 
ponilur  pro  kipkil.  Sensus  cst.  q.  d.  Divites 
Christiani  suo  fastu  ,  avaritia,  tyrannide  ,  op- 
pressione  pauperuin  faciunt,  ul  (ientes  haec 
corum  scelcra  videntes  blasphement  nomen 
Clirisli  et  Christianismij  ipsamque  lidem  el  re- 
ligionem  Chrisli;  quasi  illa  (alia  doceat,  aul 
cerle  permiltat,  nec  castiget  vel  puniat.  Nota. 
Pro  bonum  gra:ce  est  *x'/.<»  ,  quod  non  tantum 
bonum,  sed  et  prceclarum  significat.  q.  d.  Blas- 
phemant  nomen  Jesu,  quod  pr.eclarum  est  ei 
divinum,  a>que  ac  bonum,  mclliiluum  et  salu- 
tiferum.  Nomen  enim  Jesu  cst  mcl  in  ore,  melos 
in  aure,jubilus  in  corde,  ait  S.  Bern.  serm.  15. 
in  Cant. 

NOMEN  QUOD  INVOCATUM  EST  SIPER  VOS,]    id  CSt, 

noincn  quo  vos  vocamini,  quodque  invocarc 
soletis,  puta  nomen  Chrisli  et  Christiaui  :  a 
Chrislo  enim  vocaniur  Clirisliani,  quasi  asse- 
cla?,  discipuli  ct  filii  Christi.  Est  hebraismus 
crcber  in  scriptur.  u(i  sajpius  monui.  Alluditad 
Isaias  62.  2.  Et  vocabitur  tibi  nomcn  nucum,quod 
os  Domini  nominabit.  Vere  3.  Amb.  serin.  12.  in 
Psal.  118.  liespondendum,  ail,  csl  tam  glorioso 
nornini :  Ckristianum  dum  dico ,  pcrfectum  dico  : 
in  Ckristo  enim  plenitudo  dignitatis  est,  cujus  no- 
men  usurpas  :  qui  vocabutum  geris,  interprela- 
tionem  vocabuli  perfeclionemque  cur  rcfugis  '.' 

8.  Si  tamen  (  si  //cvroi ,  id  est,  si  quidem,  si  la- 
men,  vcrumtamen  si,  equidcm  si)  legem  PE&ftl- 
citis  REGAXEH.l  Occurrit  tacita-  objcctioni :  er- 
gone  di\itcs  odio  habeiuliet  conlcinnendi  sunt? 
r.cspondct  minime.  q.  d.  Verumtanicn  non  velo, 
quin  lcgc  comniuni  charitatis  ct  diviles  diliga- 
tis  :  si  cniin  hoc  facitis,  bene  facilis,  dummodo 
pcrsonas  non  accipialis  :  nec  paupcres  aspcr- 
ncniini  ;  praescrliin  quia  ut  ait  S.  Amb.  in  Luc. 
c.  16.  Neytce  omnis  suncla  paupcrlas,  aut  diviliw 
Crhrtmosa,  sed  ut  luxuria  tufamal  divilias ,  ila 
pattpcrlatan  cummcndat  sxinctiLas.  Et  Eccl^.  13. 
S0,  liona  cst  stthstuntiti  cui  nun  tst  pcccatum  tu 
conscicntia  (  cst  cnLni  iusti-uincntum  clccmo- 
s\iueet  bcncliccnlue)  ct  ucquissima  jiauputt;^ 
in  urr  impii. 

Secundo,  tt/ufcoi  expoui  pote>t  igitur  si„  \ 
purru  si,  c<rt<  si,  sanc si.  q.  (L  1'urrojsi  pcj-ficiti^ 
lcgem   rcgalcm   qua;  dicil  :    Diliges  ^roxuutnu 
tuum  sicut  tcipsum,  bene  facilis.  Sic  eniin  \ita- 
bitis  acceptioncm  personarum,  hanc  enini  e% 


W5 

rludit  dilectio,  quae  proximos  omncs  codem 
rharitatis  sinu  complectitur,  tamque  paupercs 
quam  divites  amore  et  honore  debito  prose- 
quitur.  Videtur  enim  hic  assignarc  remedium 
ncceptionis  personarum,  nimirum  charitatem. 
1'bicnim  est  charitas,  ibi  exulat  cupiditas,  ac 
conscquenter  personarum  acceptio. 

Quaeres ,  quaenam  lex  hic  vocetur  regatis ,  et 
cnr?  Primo,  aliqui,  ut  Cajet.  censent  legem 
regalem  vocari  eam  qua  reges  jubentsuos  prae- 
fectos,  nuncios,  amicos  a  subditis  honorari  : 
juxta  illudAssueri  regis  de  Mardochaeoedictum  : 
lloc  honore  condignus  est ,  quemcumque  Rex  vo- 
luerit  honorare,  Esther6.  11.  q.  d.  Jacobus,  dum 
veto  acceptionem  personarum  ne  divites  hono- 
retis,  pauperes  spernatis,  non  veto  honorem 
deferri  regibus  et  magistratibus,  qui  divites 
sunt,  hic  enim  cis  debitus,  ac  lcge  naturse,  di- 
vina  et  humana  praeceptus  est.  Verum  nulla  re- 
gum  hic  praecessit  aut  sequitnr  mentio. 

Secundo,  aliilegem  quamlibet  censentvocari 
regalem,  quia  praecipitet  sancitid  quod  justum 
est.  Justitia  enim  est  virtus  regalis,  basisque 
regni  et  reipub.  Unde  Orpheus  in  hymno  »«- 
//ou  vSfiov,  id  est  legem,  vocat  deorum  hominumque 
reginam.  Et  Cicero  Philip.  1.  legem  definit  rec- 
tam,  et  d  numine  deorum  rationem.  Et  Arislot.  3. 
Polit.  c.  ult.  aitquodlex  imperat,  hoc  imperare 
Deum.  Omnis  enim  lex  est  derivatio  et  radius 
legis  aeternae,  quae  est  in  Deo.  Qnocirca  Archi- 
damus  roganti :  Quinam  essent  Spartanm  civita- 
tis  prafecti?  Leges,  ait,  et  legitimi  magistratus. 
Demaratus  vero  percunctanti  :  Cur  exularet 
Sparta,  cum  esset  Rex  :  Quoniam,  inquit,  leges 
in  ea  sunt  potentiores ;  regales  ergo  sunt  leges , 
quia  regibus  imperant. 

Tertio,  alii  censent  legem  regalem  vocari , 
quia  ad  regnum  cceleste  et  aeternum  nos  ducit, 
lataque  est  a  Deo,  qui  est  Rexregum  et  Domi- 
nus  dominantium  ;  unde  Syrus  pro  legem  rega- 
lem  vertit ,  legem  Dei. 

Quarto,  Hugo,  Thomas  Anglicus  et  Glossa  : 
Lex  regalis,  inquiunt,  est  lex  gratiae,  pula  lex 
Evangelica  :  haec  enim  lege  naturae  et  Mosaica 
eminet  quasi  regina,  facitque  nos  reges,  Apoc. 
5.10. 

Quinto  genuine,  lex  regalis  vocalur  lex  cha- 
ritatis  et  dilectionis  mutuae  :  de  ea  enim  explicat 
Jacobus  dum  illico  subdit  :  Diliges  proximum 
tuum  sicut  teipsum. 

Proximi  ergo  dilectio  est  lex  rcgalis;  idque 
Primo,  quia  charitas  est  omnium  virtutum  re- 
gina  et  princeps.  Lex  ergo  charitatis  est  regia 
et  regalis,  hoc  est,  eximia,  splendida,  magni- 
fica,  omniumque  praestantissima  :  sic  dicitur 
animus  regius ,  virtus  regia,  munus  regium  , 
id  est,  magnificum  et  excellens  :  tale  enim 
decet  regem. 

Secundo,  quia  haec  virtus  decet  et  ornat  om- 
nes  homines,  praesertim  potentes  principes  et 
reges  :  hi  enim  uti  caeleris  virtutibus,  ita  chari- 
tate  maxime  eminere  debent,  utpote  quam  sub- 
ditis  omnibus  exhibeant  oportet.  Hinc  Christus 
constituturus  S.  Petrum  principem  Ecclesiae, 
hanc  unam  charitatis  virtutem  quasi  conditio- 
nem  necessariam  ab  eo  postulavit,  dicens? 
Simon  Joannis  diligis  me  plus  his  ?  eoque  respon- 
dente,  Etiam  Domine  :  tu  scis  quia  amo  te;  sub- 
junxit :  Pasce  agnos  meos,  Joan.  21. 15. 

Tertio,  quia  haec  estpraecipua  lex  Christi  Re- 
gis  regum,  quam  impense  et  ereberrimc  com- 


COMMF.NTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBl.  Cap.  II. 

mendavit,  ut  Joan.  15 


17.  Ucbc  mando  vobis  ul 
inviccm  diligalis.  Et  c.  13.  34.  Mandatum  novum 
do  vobis,  ut  diligatis  inviccm ,  sicut  dilexi  vos. 
RODO.  13.  8.  Omnemandalum  in  hoc  verbo  instau- 
ratur  :  Diligcs  proximum  tuum  sicttt  tcipsum.  Di- 
tectio  malum  non  operatur  :  plenitudo  crgo  legis 
csldilectio.  Lex  ergo  charitatis  regalis  est,  quia 
caeteras  in  se  complectitur. 

Quarto,  lex  charitatis  est  regalis,  id  est,  com- 
munis  et  universalis,  quia  omncs  obligat,  atque 
ad  omnes  omnino  homines,  etiam  inimicos, 
barbaros,  pauperes,  se  extendit.  Sicut  ergo  di- 
citur  via  regia,  id  est,  publica ,  communis, 
qua  omnes  incedunt,  non  avia,  vel  devia :  sic 
lex  charitatis  incedit  via  regia,  quia  nil  habet 
obliquitatis,  nec  declinat  ad  dexteram,  vel  ad 
sinistram.  Ita  Hugo  et  Dionys.  Unde  per  eam 
omnes  justi  et  sancti  incedunt,  tenduntque  ad 
coelum. 

Quinto,  quia  regibus  omnibus  et  tyrannis  eo- 
rumque  minis  et  suppliciis  est  superior.  Hinc 
Christiani  olim  sese  pro  Confessoribus  captis  et 
damnatis  offerebant  morti  et  martyrio.  Unde 
exclamatS.  Nilus  hom.  2.  de  Christi  ascensione  : 
O  religionem  omnibus  regibus  potcntiorem ,  ma- 
gtsque  regiam  l  qua?  enim  reges  armis  excitabant , 
hazc  absqtte  armis  dissolvebat :  qitce  isti  mactando 
prohibebat  ,  hcec  dum  mactaretttr  excitabat ,  ct 
sttorum  casdibus  trophcea  contra  mactantes  eri- 
gebat. 

Sexto,  estregaiis,  id  est  inviolabilis,  ait  Va- 
tabl.  legesenim  regum  sunt  inviolabiles,  nam 
qui  legem  charitatis  violat,  culpam  luet  ge- 
henna ,  et  incendiis  aeternis. 

Septimo,  Mosis  lex  fuit  timoris,  ideoque  ser- 
vilis;  Christi  vero  est  amoris,  ideoque  regalis. 
Amorem  enim  veteres  pinxere  undique  coronis 
aureis  cinctum,  quasi  totum  regalem. 

Octavo,  denique  lex  charitatis  est  regatis  : 
quia,  ut  ait  S.  Bern.  serm.  83.  in  Cant.  Amor  ubi 
venerit,  omnes  in  se  traducit  et  captivat  affectus, 
quasi  Rex  omnibus  affectibtts  imperans.  Et  mox  : 
Solus  est  amor  ex  omnibus  aritmm  sensibus,  moti- 
bus  atque  affectibus  in  quo  potest  crealura,  et  st 
non  ex  cequo,  respondere  auctori ,  vel  de  simili 
mutuumredderevicem,elc.  Namcumamat  Deusr 
non  aliud  vutt  quam  amari :  quippe  non  ad  aliud 
amat,  nisi  ut  ametur,  sciens  ipso  amore  beatoz 
qui  se  amaverint. 

Moraliter,  lex  regalis  charitalis  et  Christi,  sig- 
nificat  omnes  Christianos  Christi  subditos , 
eaque  praeditos  esse  reges,  ac  habere  animum 
regium,  hoc  est,  amplum,  praeslantem,  bene- 
ficum  et  munificum  in  omnes,  ut  singulos  tam 
pauperes,  quam  divites  ;  tam  exteros,  quam 
cives ;  tam  malevolos ,  quam  benevolos  amarer 
juvare,  protegere,  promovere  gestiant :  arclum 
enim,  strictumet  frigidum  cor  est  privatorum  , 
qui  sua  dumtaxat  quaerunt  commoda,  ideoque 
injuriis,  maleficiis,  calumniis  sese  conlrahit,  et 
ab  injuriantibus  avertit :  regum  vero  et  princi- 
pum  cor  est  latum,  liberale,  excelsum,  aestuans 
instar  solis,  qui  in  omnes  sive  amicos,  sive  ini- 
micos  radios  suae  beneficentiae  spargit,  uti  dixi 
Isaiae  kh.  1.  Hoc  est  quod  ait  S.  Petrus,  S.  Jacobo 
concinens  :  Vos  genus  etcctum  ,  regale  sacerdo- 
tium,gens  sancta,  epist.  1.  c.  2.  9.  Quocirca 
Saul  videns  charitatem  Davidis ,  qua  sub  ini- 
mico,  quem  in  potestate  habebat,  pepercerat, 
eam  accepit  ut  certum  regni  omen.  Nunc  scio, 
ait ,  qttod  cerlissimt fregnaitirus  sis,  ct  Itabiturus 


COMAIEYIARIA  LN  EPIST.  S.  JACOBl.  Cap.  II. 


.','  * 


in  manu  tua  regnum  Israel,  1.  Reg.  1l\.  21.  Simili 
modo  dicilur  Dcus  dedisse  Salomini  rcgi  laiitu- 
dinem  cordis,3.  Rcg.  k.  29.  hocesl,  aniini  mag- 
nitudinem  et  magnificeniiam  ,  ut  inter  Judccos 
et  homines  esset  et  emineret  animo,  sapientia, 
consilio,  judicio,  aequitate,  charitale,  providen- 
tia,  regimine  quasi  angelus;  essetque  quasi 
palerinter  pueros,  quasi  magister  inler  disci- 
pulos,  quasi  pastor  inler  oves,  quasi  dux  inter 
milites  ;  ita  ex  Abul.  Lyran.  Cajet.  et  aliis  noster 
Pineda  lib.  6.  de  Rebus  Salomonis  c.  9.  I'r;e- 
clare  Plinius  in  Panegyrico  Trajani  :  Ut  felici- 
latis  est,  inquit,  quantum  velis  posse ;  sic  magni- 
tudinis,  velte  quantum  possis. 

Porro  hsecmagnitudo  animi  inducit  ejusdem 
rectitudinem  ,  aequitatem  ,  tranquillitatem  in 
omnibus  et  per  omnia ;  ut  nullis  blanditiis ,  mu- 
neribus,  viribus,  nullis  conviciis,  injuriis,  in- 
gratitudine,  etc.,  a  rectitudine  aeque  ac  a  benefi- 
centiadimoveatur.  Honestum,  aitPolyb.  senn.  G. 
deorum  est,  aut  eorum  qui  diis  proximicensentur. 
Ex  adverso,  Tyrannis  servire  prcestat ,  quam 
affectibus ,  ait  Pythagoras.  Quocirca  praeclare 
Jamblichus  epist.  ad  Agrippam  :  Oportct,  ail, 
legibus  prcefectum  summe  purgatum  esse,  juxta 
summam  legumrectitudinem;  acneque  seduclione, 
neque  fraude  falli  per  ignorantiam,  neque  vim  in- 
ferioribus  inferre,  nec  ulla  occasione  injusta  al- 
lici  :  nam  servatorem  et  cuslodem  legum  tam  in- 
corruptum  oportetesse,  quam  summe  fieri  potest 
in  humana  natura.  Quamobrem  lex  regalis  ea- 
dem  est  quae  perfectae  libcrtatis,  uti  eamdem 
appellavit  S.  Jacobus  c.  1.  25.  Liberenim  a  metu, 
amore,  omnique  alia  cupiditate,  quae  sibi  ob- 
sequentes  serviluti  suae  mancipat,  facitque  ser- 
vos,  regalem  habet  animum  et  regalia  opera, 
ac  proinde  regaliterlegem  adimplet.  Lex  autem 
charitatis,  quia  enecat  cupiditatem,  parit  hanc 
libertatem,  ideoque  est  lex  perfecloe  libertatis  , 
adeoque  regalis. 

Secundo,  lex  charitatis  et  Christi  est  regalis 
et  aurea,  non  tanlum  quia  objectum  ejus  est 
regale,  aureum  et  excellens,  sed  quia  modus 
ejus  pariterest  regalis,  aureus  et  eximius.  Vo- 
hiitenim  Chrislus  nos  eam  implere  liberaliter 
ix  amore  justitioe,  non  serviliter  ex  timore  vin- 
dictoe.  Insuper  Christus,  juxta  illud  Osee  11.  k. 
In  funiculis  Adam  traham  eos  ,  in  vinculis  chari- 
tatis,  legem  regalem  charitatis  quam  nobis  im- 
posuit,  ipse  excmplo  suo  praeivit,  quando  pro 
nobis  ingratis  et  peccatoribus  ex  immenso 
amore  omnem  suam  vitam,  corpus  et  sangui- 
nem  expendit,  ut  nos  idem  ejus  amore  el  cxem- 
plo  faceremus. 

Tertio,  charitas  est  regalis,  quia  nunquam 
velul  serva  laborem  sentit,  sed  ut  domina  vo- 
luptalem  habet  etiam  in  morte  et  tormenlis. 
Unde  S.  Aug.  tr.  65.  in  Joan.  Quam  mirandi  gc- 
neris  mors  cst,  ait,  cui  non  satis  fuit  non  esse  in 
pxnis,  nisi  csset  insuper  in  deliciis  ?  Id  adumbra- 
tum  est  in  Samsone  Judic.  \k.  8.  qui  ad  dilectam 
suam  Philistseam  profectus  leonem  occidit ,  ac 
remeans  in  ore  leonis  reperit  favum  mellis; 
quia  amor  quaecumque  difhcillima  sunt,  dulcia 
facit  et  mellea.  Ita  Martyres  ibant  gaudentes  ad 
cruces  etignes;  quia  urgebal  eos  lex,  urebat, 
inquam,  charitas  regalis. 

Quarto,  denique  charitas  regalis  est,  quia 
amantes  facit  reges,  eisque  coronas  et  diade- 
mata  regni  in  coelis  imponit.  Maxime  vero  amor 
immicorum  facit  animum  excelsum  et  regium. 


Unde  Didymus,  Chrysost.  et  Euthym.  in  Psal.  U. 
asserunt  Davidem  ibid.  cum  ait  v.  1.  in  tribula- 
tiune  dilatasti  mild,  postulare  dilatalionem  cor- 
dis  et  magnanimitatis  donum,  ac  latitudinem 
charitatis,  qua  etiam  inimicos  diligeret.  Cha- 
rilas  ergo  regalis  est,  quia  omne  bonum,  om- 
ncm  dignitatem,  omnem  eminentiam  complec- 
titur.  rorus  licx  captus  ab  Alexandro  rogatusqite 
quomodo  se  tractari  vellet?  Iiegio  more ,  resp. 
lltasumque  interrogatus,  an  aliquid  aliud  vellet? 
rcsp.  Nihil;  nam  in  regio  more  insunt  omnia,  in- 
quit  Plutarch.  orat.  1.  de  Fortuna  Alexandri. 
Multo  magis  in  regali  charitatis  Iege,  et  amore 
insunt  omnia.  Quocirca  si  qua  ingruit  in  nobis 
velcum  proximis  pugna  cupiditatum,  litium, 
bellorum,  illam  dirimat,  vincat  et  triumphet 
cbaritas  quasi  Rex,  lex  et  Judex  omnium,  juxta 
illud  Colos.  3.  15.  Super  omnia  aulem  hcec  chari- 
latem  habele,  quod  est  vincutum  perfectionis;  eC 
pax  Chrisli  exultet  in  cordibus  vestris.  Vide  ibi 
dicta. 

Secundum  Scriptuius.]  q.  d.  Lex  regalis  quam 
perficiendam  monui,  est  ea  quam  dictant  et 
sanciunt  S.  Scripturae  tam  veteris  quam  novi 
Teslamenti,  nimirum  :  Diliges  proximum  ituau 
sicut  teipsum  :  haec  enim  lex  scripta  et  sancila 
est  Levit.  19.  18.  ubi  dicitur  :  Diliges  amicum 
tuum  sicut  teipsum.  Amicus  enim  est  quivis 
proximus,  qui  nobis  nalura  conjunctus  est,  ut 
ibi  dixi;  et  Matth.  5.  43.  ac  Rom.  13.  9.  S.  Jaco- 
bus  enim  hanc  Epistolam  scripsit  post  Episto- 
lam  Pauli  ad  Romanos,  ut  ostendi  in  prooemio, 
ac  consequenter  post  Evangelium  S.  Ifalthaei. 
Hoc  enim  scripsit  S.  Mallhaeus  anno  Chrisli /il. 
ut  tradit  Eusebius  et  S.  Hieron.  Epistolam  vero 
ad  Romanos  scripsit  Paulus  anno  Chrisli  58.  uii 
ibidem  ex  Baronio  docui. 

DlUGES  PROXIMUM  TUUM  SlCUT  TEIPSUM.]  PrOXi- 

mus  est  quivis  homo  :  hic  enim  compos  est 
cjusdem  naturae  nobiscum;  ideoque  faclus  est 
ad  imaginem  Dei,  alque  a  Deo  ad  eamdem  des- 
tinatus  est  gratiam,  gloriam  et  felicitatem  aeter- 
nam.  Vide  dicta  Levit.  19.  18.  et  Rom.  13.  9. 
Sensus  est.  q.  d.  Lex  regalis  charitatis  ,  quae 
jubet  dicitque  :  Diliges  proximum  tuum  sicat 
tcipsum,  non  accipit  ncc  excipit  personas,  sed 
omnes  tam  pauperes  quam  divites ;  tam  amicos, 
quam  inimicos;  tam  exleros,  quam  domesticos, 
eodem  charitalis  gremio  complectitur.  Hanc 
ergo  ubique  exercete,  itanon  peccabitis  accep- 
tionepersonarum,  vel  alio  peccato.  Omneenim 
peccatum  violat  legem  charitatis. 

Benefacitis,]  si  nimirum  Iegem  perficitis,  ut 
praecessit.  Unde  evidens  est  nos  posse  cum  gra- 
lia  Dei  legem  perficere.  Perperam  ergohoc  in- 
ficiantur  hseretici. 

Redakguti  a  lege.]  Lex  enim  vetat  acceptio- 
nem  personarum  Levit.  19.  15.  Deut.  1.  17.  et 
alibi.  Alii,  a  lege,  scilicet  nalurac,  qu;e  scripta 
et  sculpta  cst  in  conscientia.  Conscientia  enini 
dictat  acceptionem  personarum  esse  pcccatum  : 
unde  de  ea  dixit  Menander  :  Mortalibus  omnibus 
conscienlia  est  Deus. 

10.  QUICUMQUE  AUTtM  TOTAM  LEGEM  SERVAVI- 
RIT,  OFFENDAT  AUTEM  I>  U>0  ,   FACTUS  EST  OMNIUM 

reus.]  Occurrit  objectioni.  Ne  quis  enim  dicat  : 
Ego  reliquam  legem  servo,  esto  accipiam  per- 
sonas  divitum;  ergo  sum  juslus,  ergo  salvabor. 
Fuit  enim  hic  error  Pharisaeorum  ,  et  postea 
R.  Mosis,  et  R.  Salomonis  in  Deut.  tit.  1.  de  pn>- 
nitent.  nimirum  salvandum  fore  qui  majon-m 


i  COMMFNTAMA  IN  EPIS 

paricin  legis  servaret,  etsi  non  totam  :  eo  quod 
majorein  liabeat  acervum  operiun  bonorum, 
(|iiain  nialoruin.  RespondetS.  Jacobus,  cum  qui 
unani  legeii)  violal,  onmes  violare,  lieriqueom- 
niuin  reuni  ;  ac  proinde  esse  injuslum,  ct  reuin 
gehennoe.  lia  Beiln  et  s.  Aug.  epist.  29. 

Quaeres,  quomodo  boc  sit  vcrtun  ?  Multienim 
iinam  legemtanlum  violanl,  caelcras  observanl. 
Ergo  uiiiiis  lantum  fiunt  rci ,  non  autem  caetera- 
i ntn  omnium.  Primo,  Auctor  apud  S.  Augusl. 
lib.  de  Vera  et  falsa  pocnit.  c.  \U.  respondct  fieri 
omnium  rcum,  quia  omnia  peccata  dimissa 
quodammodo  per  ingralitudinem  redeunt,  el 
imputantur.  Secr.ndo,  Dionys.  et  Riehard.  Vic- 
tor.  lil).  de  Incarnat.  Verbi  part.  1.  cap.  1Z|.  di- 
eunt  lieri  omnium  reum,  quia  omnia  merila 
amittit,  ac  si  loiam  legem  violasset,  juxtaillud 
Ezech.  18.  Omnes  juslitice  ejus  non  recordabun- 
tur.  Tertio,  aliicensent  fieri omnium  reum,  id 
est,  laedere  omnes  virtutes  acquisitas,  quia  des- 
iruit  earum  statum  pcrfectum  ,  gcnerando  sci- 
licet  debitum  viliosum,  qui  earum  operationes 
impcdiat.  Verum  hrc  responsiones  ad  rem  non 
faciunt.  Cum  enim  ait  Jacobus  omnium  lieri 
reum,  omnium  inlellige  praeceptorum,  non  pec- 
catorum,  meritorum,  aut  virtutum  acquisita- 
rum.  Quarto,  vcrisimilius  Glossa,  Lyranus  ct 
alii  aiunt,  fieri  omnium  reum,  quia  eamdem 
pcenam  damni  incurrit,  scilicet  privationem 
gratiee,  charitaiis,  virtutum  moralium  infusa- 
rum  ,  merilorum,  ac  ipsius  gloriae  ct  coeli ;  pe- 
rinde  ac  si  omnia  praeccpta  violaret.  Verum  nec 
hoc  punctum  altingit,  tum  quia  non  cxplicat 
quomodo  omnium  mandatorum  fiat  reus,  cum 
omnia  non  violet  :  tum  quia  reatus  propric 
culpam  significat,  non  pcenam,  esto  ex  culpa 
scquatur  obligatio  ad  poenam  ipsaque  poena. 

Pro  rcsponsione.  Nota  quod  paulo  ante  de 
Pharisaeis  innui  cx  Burgeusi  et  aliis,  nimirum 
iilo  tempore  fuissc  crrorem  et  lueresim  Phari- 
saeorum,  qui  uti  in  cxplicandis  praeceptis  deca- 
logi  multis  modis  errabant,  uti  ostendit  Chris- 
tujg  Mattb.  5.  ita  pariter  censebant  unum  aut 
alterum  Iegis  praeceptum  transgredi  non  esse 
grave  peccatum,  quo  Deus  offenderetur,  nisi 
quis  omnia  praecepta  aut  potiorem  eorum  par- 
icm  transgredcretur  :  a  potiore  enim  parte 
quam  servat  ccnscndum  esse  justum  potius, 
quam  ab  una  violata  injustum  :  nec  omne  pec- 
catum  csse  iniquitatcm  :  nec  ullum  essc  crimen 
si  quis  charitatis  oflicium  proximo  denegaret, 
dummodo  amorem  ergaDeum  retineret.  Conlra 
hos  asserithis  Jacobus  eum  quiin  uno  offendit, 
fieri  omnium  reum,  Dei(|uo  offensam  et  iram 
incurrere,  utpolc  qui  lam  unum  quam  alterum 
pr.Tceperii:  qui  enim  universam  legem  condi- 
dit,  singula  quoque  ejus  praecepta  condidit. 
Contra  eosdem  scribit  S.  Joan.  cp.  1.  c.  3.  aii- 
que  :  Omnis  qui  facit  peccatum,  el  iniquitalem 
facit  :  et  peccatum  est  iniquitas.  Rursum  :  qtti 
non  diligit  fratrem  suum,  in  tenebris  est ,  et  ma- 
net  in  morte  :  qui  odit  fralrem  suum,  homicida 
est,  lege  c.  3.  quod  totum  est  de  hac  re. 

Similis  fuitcrror  nonnullorum  Christianortim 
lempore  S.  Aug.  uti  ipse  refert  Enchir.  75.  qui 
putabant  se  sanclos  et  salvos  fore  si  facerent 
ileemosynam,  ctiamsi  caetera  preecepla  viola- 
rent  et  ilagiiiose  viverent,  exeo,  quod  Christus 
dixerit  Luc.  11.  ftl.  Datc  eleemosynam,  et  ecce 
omnia  munda  sunt  vobis.  Sicut  nunc  hacretici 
docent  se  et  suos  sanclificaTi  et  salvari  per  so- 


I'.  S.  JAQOBI.  Cap.  II. 

lam  fidcin,  Btiamsi  legem  Dci  violeni,  ct  multa 
peccata  committnt.  Conlra  hos  omncs  docrt 
liic  S.  Jacobus  impiiim  et  injustum  esse ,  ae 
damnationis  reuin,  qui  vel  unam  legem  Dei 
violet,  et  ut  radicem  erroris  refringat,  ail  euin 
oinuiuin  ficri  reum  ,  taulum  abest  ut  ea  ser- 
vasse,  indcque  justus  denominari  aut  dici  pos- 
sit.  Bomun  cnim,  ail  S.  Dion.  de  Divin.  nomin. 
c.  U.  cst  (>x  integra  causa,  malum  ex  singulis 
defectibus.  Ut  enimopus  sit  bonum,  debet  om- 
nes  condiliones  requisitas  liaberc  :  quod  si  vel 
una  desit  malum  erii ,  non  bonum.  Sintili  modo 
ut  quis  dicatur  bonus  et  justus,  debet  tolam  le- 
gem  servare.  Si  enim  vel  unam  violet,  erit  ma- 
lus  et  injustus,  omniumque  reus. 

At  qua  ratione  omniuin,  cum  unam  dum- 
laxat  violarit  ?  Rcsp.  xo  omnittm  inlelligc 
conjunctim,  sive  copulalim  sumptorum,  non 
copulative.  Omnes  cniin  leges  et  ,pr;ecepta  in- 
tegrant  el  conllant  unam  totalein  legem,  sicut 
decem  priecepta  integrant  et  conllant  decalo- 
gum.  q.  d.  Qui  unajii  legem  violal,  totam  legis 
universitatem,  quaj  exsingulis  legibus  integra- 
tur,  violat,  spernendo  legislatoris ,  puta  Dei, 
majeslatem  et  potestatem  ;  ut  sequitur.  Violat 
ergo  omnia,  non  singula,  quatcnus  omnia  con- 
llant  unum  totum  :  loio  enim  violato,  violantur 
omnes  partes  quae  illud  integrant,  quajtcnus 
illud  integrant.  Est  ergo  enallage  totius  univer- 
salis  pro  toto  integro;  nimirum  omnium,  id  est 
totius  legis.  q.  d.  Violat  omnem  ,  id  est  totam, 
legem,  violat  integritatem  legis  :  totum  enim 
deperit  desinitque  esse  totum,  si  una  dumtaxat 
pars  ex  eo  dematur;  esto  caeier;c  in  eo  rema- 
neant.  Sic  qui  fornicatur,  totum  decalogum,  qui 
denominalur  a  denario  mandatorum,  ex  iisque 
iustar  unius  compositi  coalcscit,  transgreditur. 
Esto  enim  ceeteraomnia  servct,  non  tamen  po- 
tcst  dici  servasse  et  implesse  decalogum.  Si- 
mili  enallage  dixit  Jacobus  c.  1.  2.  Omne ,  id  est 
lotum  plenumque,  gaudium  exislimate  fratres, 
cum  in  varias  tentaliones  incideritis.  Ita  Beda, 
Qui,  inquit,  offcndit  in  uno ,  fit  omnium  reus ; 
non  quod  omnia  Legis  prxcepta  violarit ,  sed  quod 
legis  auctorem  contempserit,  eoque  prcemio  merito 
careat,  quod  legis  cuitoribtts  propositum  est.  Hunc 
esse  sensum  patet  manifeste  ex  ratione  quam 
subdit  Jacobus  :  Qui  enim  dixit :  Non  machaberis, 
dixit,  et,  Non  occides.  Quod  si  non  mcechaberis, 
occides  autem,  factus  es  transgressor  legis ,  quae 
scilicet  quasi  totum  quoddam  quantum  jntegra- 
tur  ex  singulis  lcgibus,  quasi  sui  partibus.  Si- 
mili  modo  in  musica  unica  vox  dissona  totam 
musicam  etharmoniam  corrumpit.  Sensus  ergo 
Jacobi  est:  quasi  dicat.  Justitia  consistit  in  ob- 
servalione  totius  legis  :  quare  ut  quis  justus  sit 
et  dicatur,  debet  totam  legem  observare;  adeo 
ut,  si  vel  in  uno,  puta  in  personarum  accep- 
tione  offendat,  sit  et  dicatur  injustus,  legisque 
praovaricator;  ideoque  irae  divinae  reus,  et  con- 
demnationi  obnoxius.  Lex  enim  et  justitia  legis 
cst  quasi  una  corona,  una  vestis.,  una  cyclas 
aurea  vestiens  ornansque  totumliominem ;  qu.-e 
tota  violatur  si  vel  unam  ex  ea  partem  demas 
aujt  violes  :  -sic  enim  tollitur  ejus  integritas, 
species  et  decor. 

Hinc  Secundo ,  S.  Aug.  ep.  .29.  (qufe  lota  est 
dc  bac  Jacobisententia)  Qui  in  uno,  ait,  pffendit, 
fit  omnium  reus,  quia  .contra.charita.tem  facit; 
undc  tota  lex  pendet.  Reus  itaque  fil  omnium, 
fariendo  contra  eam,  in  quapendet  omnia ,  utpoie 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  11. 


U-Jo 


io  qua  conncxa  sunt,  fiinUquc  quasi  unuminte- 
grum  cliaritalis  inanclatutn  :  charitas  cnim  est 
forma  legurn  et  virtulum  omnium.  Sic  et  OEcum. 
et  S.  Greg.  hom.  27.  in  Evangel.  Omnia,  ail, 
prxcepta  unum  sunt  in  radice  charitatis.  Sicut 
ergo  haereticus,  qui  non  creditunum  articulum 
fidei ,  perdit  tolam  fidem  non  tantum  illius  arti- 
culi ,  sed  etcaeterorum  omniuin  :  esto  cnim  eos 
dicat  se  crcdere ,  lamen  non  credit  eos  fide  di- 
vina ,  sed  humana  :  sic  qui  violat  unam  legem , 
perdit  charilatem  ;  non  tanlum  illius  legis ,  sed 
cailerarum  ornnium  :  ul  licct  eas  ohservet  et  fa- 
ciatjtamen  nuUamohservctelfacialexcharilate. 

Hinc  Tertio,  Dionys.  Fit ,  inquit  omnium 
reus  ,  quia  averlitse  a  stimtno  hono,  in  quo  om- 
nia  habent  qiiaiiulam  connexionem  :  oinnia 
enim  ah  eo  manant,  et  eodem  tendunt;  ila  ul  si 
nnum  negligas  suinmum  bonum  non  sis  adep- 
turus. 

Hinc  Quarto,  fit  omnium  rcus,  quia  perdit 
Dei  amicitiam,  graliam  ct  vitam  spiritualcm , 
atque  incurrit  moiiem  spiritualem  animae  et 
reaium  geheniKc;  perintle  ac  qui  toto  corporc 
armalus  cxcepla  una  parte  ,  in  illa  lethalem  pla- 
gam  accipit,  qtiaj  illum  OCCidit  aeque,  ac  si  in 
casteris  omnihus  plagam  lcthalem  acccpissct. 
Sicutergo  plaga  unius  memhri,  vitam  adimil  et 
("eleris  ;  ita  unuin  pcccattun,  v.  g.  ehriclatis , 
non  tantum  adimil  vilam  sohrictalis,  conlrariac, 
sed  ct  caicris  oinnihus  virlutihus,  ila  Auctnr 
imperfecti  apud  Chrysost.  bom.  35. 

Hinc  Guinlo,  Hugo.  q.  d.  Fit  omnium  reus , 
id  est,  perinde  damnahitur  quasi  hoslis  Dei ,  ac 
si  esset  omnium  rcus  ,  licet  non  tam  graviter 
tanlaque  pocna  :  sicui  qui  unam  portam  hosli 
aperit ,  omncs,  tolamque  urhcm  apcrit  :  hoslis 
eniin  per  unam  ingreditur ,  urhemque  occupat 
et  vastat.  Sic  una  scinlilla  ignis  totam  domum 
comhurit  :  sic  unuin  foramcn  in  aggcre  facit 
cluvionem  loiius  iluminis,  ut  omncs  agros  iiiiin- 
det  :  sic  modicum  fermentum  totam  massani 
corrumpit,  ait  Apostol.  1.  Cor.  5.  5. 

Omnes  ergo  hi  sensus  connexi  sunt ,  et  c\ 
primo  qucm  proprie  intendit  S.  Jacohus,  quasi 
livuli  e  fonte  ct  quasi  conclusiones  e  suo  pria- 
(  ipio  deducunlur.  Omnes  enim  clidunt  crrorem 
Pharisaeorum  ct  rahbinorum  patilo  anlccitatum, 
el  nonntillorum  rudium  Chrislianorum ,  t|iii 
ccnsent  salvandos  foreeos,  qui  plura  habuerint 
opera  hona  quam  mala.  Et  ad  boc  prohandtun 
ahutuntur  dicto  Chrisli  :  Date  elecmosynam  ct 
ccceomnia  munda  sunt  vobis,  Lucre  11.  k\.  Quos 
refellit  S.  Aug.  Enchir.  cap.  75.  uli  jam  dixi. 
Longe  enim  alia  est  mcns  Christi ,  nimiruni 
avaros  Pharisajos  hortari  ad  Eleemosynam,  illam 
cnim  eluere  peccata  ,  non  haplismos  et  Ittstra- 
tionjM  lcgales,  uti  Pbarisaeipulabant.  q.  d.  Om- 
ma  inicinaetextcrna,(furevos6Pharisa:ipulatis 
"  ui  aqua  vestra  lustrali,  non  illa  ,  scd  politis 
' •lcemosyna  cluuniur.  Eleemosyna  enim  si  a 
peccatore  ftatuti  debet,  nimirum  praemissa  con- 
jntionc  pcccatorum  et  proposito  rcstilucndi 
l)ona  male  parta,  ahstergit  culpam  omncm,  aut 
certeeo  hominem  disponit,  illique  ad  paeniten- 
dum  Dei  gratiam  et  misericordiam  conciliat  el 
unpclrat. 

Nota.  Agit  S.  Jacobus  de  offensa  gravi  ct  per- 
fecta,  puta,  quae  lit  peccatum  morialc.   Hoc 
cnlmest  perfecta  legis  violatio,  facitque  om- 
iiium  reum  :  lalc  veronon  cstpeccatum  veniale 
l  ndc  rccte  cx  hoc  loco  colligunl  Doctores  dis- 


tinctionem  peccati  venialis  a  mortali.  Secundo, 
cx  hoc  dicto  Jacobi  non  sequilur  dogma  Stoi- 
corum  et  Lutherarum,  nimirum  omnia  peccata 
esseparia,  aut  connexa  ;  imo  Jacohus  supponit 
possc  fteri ,  ut  quis  servet  totam  legem,  el  tan- 
tuinofTendatin  uno.  Ita  D.  Thom.  1.  2.  p.  73.  a.  1. 
Mystice  et  moral.  in  unooffendens  fit  omnium 
icits,  quia  violatio  unius  legis  sensim  allicit  et 
trahit  ad  violationem  alterius  et  allerius,  tan- 
demque  omnium  :  v.  g.  nimius  amor  pecuniac 
iraliilad  fraudcs ,  illicitos  conlractus ,  lites,  pug- 
nas,  verbera,  csedes  ;  rursum  ad  faslum  ,  gulam, 
libidinem  :  tandem  ad  blasphemiam  ,  hxresim  et 
atheismum  :  peccata  enim  stinl  colligata  quasi 
tiines  ,  quia  impium  conslringunt ,  juxla  illud  : 
l'unibuspeccatorum  suorum constringitur,  Prov.  5. 
u22.  et  :  Vce.  qui  traliitis  iniquitatem  in  finiculis  va- 
nitatis  ,  et  quasi  vinctdum  plaustri  peccatum 
Isaiae  5.  18.  Vide  ibi  dicta  hoc  est  quod  ail  Auctor 
lib.  de  Vera  et  falsa  panilentia  lom.  U.  operum 
S.  Aug.  c.  \h.  O/fendens,  ait ,  in  uno  fit  omnittm 
reus,  qaia  o^nnis  virttts  patilttr  dctrimentum  ab 
ttno  vitio  :  nam  si  qttis  cadit  in  avariliam  ,  largi- 
tatem  destruit ,  ct  ctiam  castitalem  minoravit  : 
amorc  cnim  pcciiniw  vclvioiaret  caslitalem ,  vel 
saltemminus  amarcl.Uinc  rursum  unuin  pecca- 
tum  rcmilli  nequit  nisi  rcmillanlur  caetera  om- 
nia  quia  unum  remilli  nequit  nisi  infundalur 
gratia  etchariias,  quae  tam  ceeteris  omnibus, 
(|iiam  uni  soli  rcpugnat.  Hinc  disce  quanta  cura 
ct  studio  quodlibcl  pcccalum  evitare,  tolisque 
animis  virtuti  et  charitati  studcrc  dcheamus. 
Quia,  ul  ail  Nazianz.  in  Carm.  ad  Virgines  : 

Qui  parvis  obvius  ibit , 

Is  nunquam  praeceps  scelera  in  graviora  ferelur. 

Nam  licel  una  virlus  imperfecla  possit  essc 
sinc  alia,  lamen  una  perfecta  caeleras  omnes 
plerumque  addncit :  virtules  enim  in  statu  per- 
fecto  sunt  connexc-e,  ut  docet  D.  Thom.  1.  2. 
qu.  73.  a.  1.  ad  1.  Similiter  ex  adverso  unum  vi- 
lium  perfeclum  adducit  caetcra  :  unde  S.  August. 
cp.  29.  Qttanto ,  ait,  quisque  gravius  levittsquc 
pcccaril ,  tanto  in  peccato  commillcndo  major, 
quanlo  in  diligendo  Dco  ct  proximo  minor.  Tanto 
itaqtte  plenior  iniquitatis  ,  qttanlo  inanior  chari- 
lalts.  Et  lunc  perfecti  sumtts  in  charitu;>  ,  qtiando 
tnilti  rcstat  ex  in/irmitate.  El  anterius  ex  senten- 
tia  Stoicornm  ila  viriutum  et  vitiorum  conca- 
tcnationem  ostendit  :  Ccrte  Itinc  persuadent  qtti 
unam  virlutcm  Itabttcrit ,  Itabere  omncs  :  et  omnts 
decssecui  una  dcftterit  :  qttod  prttdcnlia ,  ncc  igna- 
va  ,  nec  injusta  ,  ncc  intemperans  potest  csse  :  nam 
sialiquid  itorumdcfuerit ,  prudcnlia  non  crit.  Porro 
si  prttdcntia  tttnc  erit ,si  et  fortis  etjusta  et  tempi- 
rans sil,  profecto ttbifuerit,  secum Itabcl calcras.  Sic 
rtfortitttdo  iinprttdens  intemperens  cssenonpotest , 
vel  injusta :  sic  temperantia  necesse  iitprudens,  for- 
tis  ctjttsta  sit :  sicjttstitia  non  cst  nisi prudens,  fortls 
ct  tcmpcrans.  Ita  ubi  est  ttna  vera  aliqtta  carum. 
<  t  alia'  similitcrsunt.  Ubi  autcm  alia'  desttnt ,  r 
ilta  ttna  non  cst ,  eliam  si  aliqtto  modo  slmilis  i 
ritUalar  .  etc.  Si  cnim  virttts  csset ,  a  ca.'tcris  vit- 
/ulibus  tanqttam  inseparabilibtts  comitibus  nun- 
qttam  rclinqucrctur.  S.  Amb.  1.  5.  iuLuc.  ad  illud  : 
Tieati  pattpcrcs ,  etc.  Connexa:,  ait ,  sibi  sunt  concu- 
tcnat(Vqucvirtutcs,utquiunamhabeat,plurcshaber< 
vidcatur  :  ct  Sanctis  ttna  compctit  virtus  ,  sedcjus 
tpttv  fuerit  ubcrior ,  ubcritts  cst  prcmittm. 

Seneca  epfot.  07.  Mhii  inveniei  rertlus  recto  . 
noii  magis  quam   veritts  vcro,  quam  temperato 


::,6  COMMENTAMA  1N  EPIST.  S.  JACOBl.  Cap.  II 

tcmpcratius,  omnis  in  modocstvirtus;  moduscerta 
mensura  est.  Conslantia  non  habet  quo  procedat, 
non  magis  quatn  fulucia ,  aut  vtrilas ,  aul  fides. 
Qttid  accedere  perfecto  polest  ?  nih.il.  Aut  pcrfeclum 
non  crat  cui  accessit.  Ergo  ne  virtuti  quidem ,  aul 
si  quid  adjici  polest ,  defuit.  Crescere  posse  imper- 
fcctm  rei  signum  est :  bonum  omne  in  easdem  cadit 
leges  :  jtnicta  cst  privata  et  publica  utilitas.  Idem 
v.p.  GS.  Cum  atiquistormcnlaforliter patitur ,omni- 
bus  virlutibus  utitur ,  fortasse  cum  una  inpromptu 
sit  ct  maxime  appareat  patientia.  Calerumillic  est 
fortitudo ,  cujus  patientia  et  perpessio  et  toleran- 
lia  rami  sunt.  lllic  est  prudentia ,  sine  qua  nul- 
tum  initur  consilium ,  qtta  suadet  quod  effugere 
nonpossis ,  quam  fortissime  ferrc.  IUic  esl  conslan- 
tia  quw  dejici  loco  non  potest,  ct  pro  positum  nulla 
vi  cxlorquente  dimitlit.  Illic  est  individuus  ille  co- 
mitatus  virlutum.  Quidquid  honesle  fit ,  una  virlus 
facit ,  scd  ex  consilii  scnlentia.  Quod  autem  ab  om- 
nibus  virtutibus  comprobatur ,  etiamsi  ab  unafieri 
videatur ,  optabile  est. 

Plutarch.  orat.  1.  Foriuna  Alex.  Magni,  Alex. 
ait, conftrmavit  Sloicorum illuddecretum :  Quidquid 
agit  sapiens ,  omnibus  eum  virlutibus  agere,  unam- 
quc  virtutcm  atiquam  primas  obire parles,reliquas 
autem  socias  sibi  perficienda:  rei  adsciscere.  lta  in 
Alexandro  videre  licet  bellicam  virtulcm  humani- 
tale  tempcratam ,  mansueludinem  forlem ,  tibera- 
Iilatem  in  donundo  rei  familiaris  ralionibus  ac- 
romniodatam ,  iram  placatu  facilem ,  amorem  tem- 
perantem ,  remissionem  non  otiosam  ,  tolerantiam 
laborum  non  vacantem  solatio.  Quis  miscuit  bello 
fcsticitates,  quis  comessationibus  expeditiones,  quis 
obsidionibus  ct  rebus  difficillimis  gercndis  nuptias 
cl  hymenaios  ?  Quis  peccantibus  se  magis  infensum, 
adversas  res  passis  humaniorem  prmbuil  ?  Quis 
pugnanlibus  gravior  ,veniam  pelentibus  bcnignior 
fuil  ? 

Simili  modo  peccatum  umim  nisi  illico  per 
poBnilentiam  deleatur,  illico  suo  pondere  ad  aliud 
ct  aliud  trahit,  ac  tandem  caetera  inducit.  Est 
enim  uti  virtutum ,  ita  et  viliorum  catena  ac 
nexus.  S.  Greg,  31.  Mor.  cap.  31.  alias  17.  ait : 
Ipsa  viliorum  regina  superbia ,  cum  devictum  plene 
cor  ceperit ,  mox  ipsum  septem  principalibus  vitiis 
quasi  quibusdam  ducibus  suis  devastandum  tradit, 
quos  videlicet  duces  exercitus  sequitur ,  quia  ex 
ris  procul  dubio  importunm  vitiorum  multitudines 
oriunlur.  Etinferius  :  Radix  quippe cunctimali  su- 
perbia  est,  de  qua'Eccl.  10.  dicitur.  Initium  omnis 
peccatisuperbia.  Prima? autemej us soboles,nimirum 
septcm  principalia  vitia,  de  hac  virutenta  radice 
proferuntur.  Vide  eumdem  lih.  7.  Moral.  c.  12. 
in  illud  Joh  6.  18.  Invotulce  sunt  semitx  gressuum 
corum. 

11.  QUI   ENIM    DIXIT,    NON    MOECHABERIS  ;    DIXIT 

et,  Non  occides.  ]  Prohat  et  ostendit  eum  qui  in 
uno  offendit,  fieri  omnium  reum ,  ex  eo  quod 
omnia  prsecepta  sancita  sint  ah  eodem  legisla- 
tore  Deo,  cujus  proinde  auctoritas  contemnitur 
et  offenditur,  si  vel  unum  transgredieris ,  pe- 
rinde  ac  si  omnia  transgredereris.  In  legislatore 
<-rgo  uno  leges  omnes  coeunl,  suamque  habent 
unilatem,  ut  si  unam  violes  ,  omnes  violare 
ccnsearis ,  eo  quod  enim  inlegritalem  violes ,  eo 
modo  quo  paulo  ante  exposui. 

12.  Sic  LOQuiMiNi,  et  sic  facite.  ]  Concludit 
Jacohus  horiando  ut  jam  dicta  faciant,  nec  per- 
sonas  divitum  accipiant,  scd  legem  regalem 
(ieliciionis  proximorum  tam  pauperum,  quam 
'iivitum  implcant,  memorcs  judicii  divini,  in 


quo  gravius  damnahuntur  Chrisiiani  qui  eam 
violarunt ;  eo  quod  ipsi  a  Chrislo  legem  lihertaiis 
acceperint,  eaque  ingrate  ahusi ,  imo  eam  trans- 
gressi  sint.  Sensus  ergo  est ,  Primo,  q.  d.  Quaj 
hucusque  docui  ,  praesertim  de  acceptione  per- 
sonarum  vitanda,  et  ei  opposita  delectione  om- 
nium  consectanda,  nimirum  ,  acceptionem  per- 
sonarum  repugnare  iidei  el  religioni  Christianae  ; 
ac  proinde  non  licere  fideli  spernere  pauperes, 
et  divites  extollere  :  sed  tam  cir,ca  illos  ,  quam 
hos  implendam  essc  legem  ,  quae  sancit.  Ditigcs 
proximum  tuum  sicut  leipsum.  Haec  inquam ,  ac- 
cipite  ut  dicta  non  mea,  sed  Christi ,  itaque  cre- 
dite,  ac  sic  loquimini  cum  de  iis  sermo  incidit, 
et  sic  facitc  fidem  ct  sermonem  in  opus  confe- 
rcndOj  cum  res  poscitopus.  Ad  quod  stimulum 
vohis  suggero  ,  nimirum  memoriam  ct  metum 
divini  judicii,  in  quo  Dens  exactam  a  vohis  lam 
dc  verbis ,  quam  de  factis  singolis  ralionem  re- 
poscet;  eoque  majorcm,  quo  vobis  dedit  legem 
Evangelicam,  quaeregalis  est,  el  perfectae  liber- 
tatis  ,  uti  jam  dixi  :  hoc  enim  modo  vicissim  a 
Deo  diligemini,  et  misericordiam  in  ejus  ju- 
dicio  consequemini.  Ita  Beda. 

Secundo  ,  Thomas  Anglicus  haec  restringit 
ad  prseceptum  dileclionis  proximi,  quod  prae- 
ccssit,  quasi  dicat:  Loquimini  proximis  tam  be- 
nigne,  tam  affabiliter,  tam  amanier,  ac  opera 
talia  dilectionis  eis  exhibete  et  facite,  ut  ipsi 
sentiant  se  a  vobis  diligi,  vosque  implere  dilec- 
tionis  divinae  mandatum. 

Tertio,  Fevardenlius.  q.  d.  Loquimini  hones- 
ta  ,  Christiana,  religiosa,  uti  decet  discipulos 
Christi;  non  inhonesta  ,  Genlilitia  ,  mundana  : 
talia  enim  congruunt  carnalibus,  Gentilibus  et 
mundanis. 

Quarto,  gencralius  Dion,  et  noster  Lorinus , 
q.  d.  In  verbiset  factis  omnibus  tam  prudenter, 
honeste  et  ardenter  vos  gerile,  quasi  mox  sitis 
judicandi  per  legem  libertatis,  id  est  Evangeli- 
cam,  quae  a  suis  tanta  liberlate  donatis,  majo- 
rem  exigit  perfeclionem.  Unde  concinens  Jacobo 
S.  Petrus  ep.  1.  cap.  h.  11.  Si  quis  toquitur ,  in- 
quit,  quasi  sermones  Dei  {  quod  Jacobus  ait,  sic 
loquimini )  si  quis  ministrat  lanquam  ex  virlule 
qttam  adminislrat  Deus  (  quod  Jacobus  ait,  et  sic 
facile)  ut  in  omnibus  honoriftcetur  Deus.  Primus 
sensus  magis  genuinus,  magisque  textui  adae- 
quatus  videtur. 

Sicut  per  legem  libertatis  (Evangelicam ,  de 
qua  cap.  1.  25. )  incipientes  judicari.  ]  Graece 
fj.MovTEs  xpivEGzai  ,  u\  est  futurijudicari,  hoc  est, 
judicandi.  Verum  peUu  in  Script.  Saepe  idem  est 
quod  incipio,  ut  patet  Apoc.  3.  16.  Actor.  3.  3. 
et  cap.  18.  IZj.  Joan.  h.  hl.  et  alibi,  eaque  signi- 
ficatio  hic  est  aptior  et  efficacior,  q.  d.  Instat 
judicium  illudquemox  inchoandumest :  adillud 
ergo  vos  assidue  comparate  :  quare  sic  facite,  et 
sic  loquimini ,  quasi  memores  vos  brevi  judi- 
candos ,  omniumque  dictorum  et  factorum  ra- 
tionem  Christo  judici  reddituros.  Lex  enitn 
Evangelica  cum  sit  lex  libertatis,  non  tantum 
cxactam ,  sed  et  liberam  ac  liberalem  exigi  man- 
datorum  Christi  observantiam.  Incipit  ergo  Deus 
nos  judicare  illico  in  hac  vita  per  judicium  cons- 
cientiae,  quod  suum  quasi  tribunal  in  menle 
hominis  constituit,  ac  saepe  per  plagas  exter- 
nas,  etinternas  minas  quas  peccatoribus  inlli- 
git;  proprie  vero  per  judicium  parliculare,  quod 
anima  subit  in  morte  :  perficiet  vero  illud  h> 
extrcmo  mundi  die,  in  quo  nos  judicabit  secun 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 


fi97 


dum   legem  libcrlatis,  id  esl  Evangelicam,  non 
Jtfosaicam. 

Moral.  docet  Jacobus  nos  in  omnibus  dictis 
et  faciis  recordari  judicis  Christi,  et  judicii  di- 
vini  :  illud  enim  vicinum  esse,  imo  ex  nunc 
incipere.  Inspirationes  enim  et  minse  a  Deo 
interius  menti  immissa?,  ac  monitiones  et  re- 
prebensiones  Concionatorum,  Confessariorum , 
Superiorum;  item  adversitates  et  plagoc  a  Deo 
intlicta3  ,  sunt  qnasi  incboalio  judicii  exlrenii 
mox  secuturi.  Adde  ,  vita  h<ec  brevis  non  est 
aliud  quam  cursus  ad  mortem ,  mortisque  in- 
cboatio  et  contiuua  persecutio  :  in  morle  autem 
liljudicium  animae  particulare,  quod  esl  incboa- 
tio,  iino  compendium  ,  et  pracjudicium  certuni 
judicii  universalis  et  extremi.  Hoc  est  quo  ait 
Jacobus  cap.  5.  9.  Eccejudex  antejanuam  assistit. 
Et  S.  Paulus  Areopagilas  impellil  ad  pceniten- 
tiam  metu  diei  judicii ,  Actor.  17.  30.  asque  ac  Fe- 
licem  Pnesidem ,  Actor.  2ft.  35.  Idem  Heb.  9.  27. 
Statutum  est ,  ait,  Iwminibus  scmel  mori ,  post  lioc 
autcm  judicium.  Rursum  judicium  boc  inculcat 
Romanis  cap.  2.  5.  et  Corintbiis  indigne  com- 
municantibus,  1.  Cor.  11.  &9.  et  Tbessalonicen- 
sibus  epist.  2.  cap.  1.  5.  et  S.  Joan.  Epistol.  1. 
cap.  U.  17.  Ut  fiduciam  liabcamus ,  ait ,  in  dieju- 
dicii.  S.  Judas  v.  13.  ex  Henocb  Propbeta  ?  Ecce, 
ait,  venit  Dominus  in  sanctis  mitlibus  suis  faccre 
judicium  contra  omncs.  S.  Petrus  Ep.  2.  c.  3.  10. 
Advcniet ,  ait,  dies  Domini ,  ut  fur ,  in  quo  cccli 
magno  impetu  transient ,  clc.  Igitur  quales  opor- 
tet  vos  essein  sanctis  convcrsationibus  ct pictatibus, 
expectantes  et  propcrantcs  in  adventum  dici  Do- 
mini. 

S.  Clemens  Epist.  1.  Narrat  S.  Petrum  dicere 
solilum  ;  Quis  peccare  poterit ,  si  semper  ante  ocu- 
tos  suos  judicium  Dei  ponal?  Praeclare  Climacbus 
gradu  20.  Sicut,  ait ,  qui  esitrit ,  recordatur  pa- 
nis  :  sic  qui  satvari  cupit ,  non  potest  rccordari 
extremum  judicium.  Uude  illud  observans  jugitcr 
menti  S.  Augustiui  antc  convertionem,  ardo- 
rem  concupiscentioc  in  eo  si  non  extinguebat, 
cerle  refrajnebat  ne  tot  tantaque  peccaret,  ut 
ipse  refert  lib.  Confess.  c.  ult.  Ft  S.  Hier.  Epist. 
ad  Florentium  :  Ego ,  ait,  cunclis  peccatorum 
sordibus  ini/uinatus  diebus  ac  tractibus  operior 
cum  tremore  rcddere  novissimttm  qttadrantcm. 
S.  Epbrem  assidue  mente  vcrsauat  Deijudicium, 
ideoque  in  conlinuoerat  timore  ;  compunctionc 
et  lacrymis,  quibus  pleni  sunt  ejus  libri  et  trac- 
tatus  omnes.  Sapicns  ergo  est  qui  boscc  sapien- 
tes,  ac  nominalim  S.  Jacobum  bic  sccntus  ,  sic 
loquitur ,  sic  facit  omnia  sua  ,  sicut  iu  die  judicii 
de  iis  Deo  judici  respondere  ,  el  exigcnti  ratio- 
nem  reddere  cogitat  et  destinat ,  uti  sapienter 
monet  S.  Greg.  bom.  1.  in  Evang.  Illtan  crgo 
diem,  ait ,  fratrcs  charissimi ,  tota  intentione  co- 
gitate,  vitam  corrigite  ,mores  mutate  ,  mala  len- 
tantia  resistendo  vincite ,  pcrtrata  autem  fletibus 
punite  :  adventum  namqtte  CBtcrni  jttdicis  tanlo 
tecutiores  quantoque  vidcbilis  ,  quanlo  nunc  dis- 
trictioncm  ejus  timendo  pravcnitis. 

13.  JlJDIClUM    ENIXI  SINE    MISElUCOrtDH    (  Slipplc  , 
Crit)   ILI.l  Ql)I    NON    FECIT   MISEIUCOnDUBI.  ]    II.TC 

aptc  praccedentibus  cohaMent.  Dixcrat  enlm  Ja- 
cobus  sic  nos  loqui,  sic  nos  facere  debere  om- 
nia  ,  ut  semper  memorc*  iudicii  divini  illud 
nobis  conciliemus,  itaqut  benignum  ct  propi- 
lium  experiamur.  Jain  floce»  modum  illud  con- 
ciliantli,  esse  miscricordiam  juxta  promissum 
Chrilli  :  Reali  mtscricordrs  .  qttoniam  ipsl  miscri- 
CORPiEL.    A    LAPIDK.      TOU.    X. 


cordiam  consequcntur.  Matt.  5.  7.  Ex  advrrso 
enim  qui  non  facil  misericordiam ,  experieUn- 
illud  rigidum,  et  sine  misericordia,  id  est  irn- 
misericors.  Sub  judicio  intellige  metonymycc 
ipsam  damnationem,  qua^  judicio  divino  impli* 
et  immisericorditius  infiigetur.  Matt.  25.  Ivi. 
Idem  docel  Cbristus  paraljola  illa  servi  immis<- 
ricordis ,  cui  herai  omne  dcbilum  decem  mil- 
lium  talenlorum  jam  condonalum  revocavit , 
eo  quod  conservo  suo  noluisset  condonare  cen- 
tum  denarios,  Matt.  18.  3/i.  Grrece  est  elegans 
paronomasia  :  -h  •/«/>  oju<m  in).ioi  tw  /j.yi  Ttoi/jaav  n 
Uios.  q.  d.  Immisericors  et  crudele  judiciuin 
subibil  crudelis  et  immisericors.  Causam  dal 
S.  Greg.  bom.  13.  in  Evang.  Pensate ,  ait,  fratres 
quia  conclusit  pietas  Dei  duritiam  nostram  :  non 
est  jam[quid  Itomo  excusationis  inveniat.  Deus  des- 
picilur\  et  expectat  :  contemni  se  videt ,  et  revo- 
cat  :  injuriamde  contemplu  suo  suscipit,  et  tamen 
quandoque  revertentibus  etiam pramia  promittit  : 
ideoque  poslquam  Jacobus  dixit  misericordiam 
superexattare  judicium,  recle  addidit ,  judicium 
dislrictum  subiturum  eum ,  qui  hanc  ineffabilem 
misericordiam  non  fuerit  imitatus.  Qui  ergo  non 
facit  misericordiam  in  egenos,  excludit  a  se  Dei 
misericordiam  ,  ait  OEcumen. 

SUPEREXALTAT  AUTEM  MISERICORDIA   JUDICIUM.  ] 

Potest  accipi  bic  misericordia,  vel  divina,  ve! 
humana.  De  Divina  mulli  cum  S.  Gregorio  jam 
citato  accipiunt ,  q.  d.  Misecordia  Dei  supcrat 
Dei  justitiam  et  judicium  ;  quia  Dei  proprium 
est  misereri  et  parcere.  Unde  lapso  genere  bu- 
mano  peccante  Adamo,  cum  judicium  vellct 
omnes  punire  et  damnare ,  accurrit  vichque  mi- 
scricordia,  decernens  uthomo  redimcretur  per 
Verbi  incarnationem  et  passionem.  Licet  enim 
in  Deo  omnia  attributa  sint  sequalia ,  ac  tanta 
sitjustitia,  quanta  misericortlia  ;  tamen  magis 
ipse  utilur  et  excrcet  misericordiam  ,  quain  jus- 
titiam.  Nam  ut  ait  Psalles  Psal.  Ikk.  9.  Miseratio- 
nes  ejus  ( Dei )  supei'  omnia  opcra  ejtts.  Unde  et 
misericordia  Dci  impios  punil  citra  contlignum. 
et  pios  praemiat  nltra  condignum,  ut  babet  com- 
munis  Scbolaslicorum  senientia. 

Hinc  aliqui  apud  Rcdam  siccxponnnt,  q.  d. 
Plurcs  per  Dei  misericortliam  salvantur,  nimi- 
rum  qui  fecerunt  misericordiam  ,  quam  per  ju- 
dicium  damnentur  ;  plures  sunt  electi  quam 
reprobi.  Hoc  in  angelis  verum  est  :  plures  enim 
steterunt,  quam  cecitlerint;  unde  Apoc.  12.  6. 
dicitur  draco  traxisse  tantum  tertiam  partent 
stellarum  idest  angelorum,  mystice  :  nam  alius 
litlcralis  ejus  loci  est  sensus,  uti  ibidem  dicam. 

Inbominibusfalsumest.  Certumenimestlongc 
majorem  hominum  partcm  damnari,  si  omnes 
omnino  etiam  Gcnliles,  Saracenos  et  haerelicos 
coniprcbcndas.  At,  si  tribus  bisce  exclusis  solos 
Catbolicos  accipias  ,  censent  nonnulli  plurcs  ex 
eis  salvari,  non  modo  parvulos  (bi  enim  omncs 
pene  salvantur,  cnm  omnes  pene  baptizantur  ) 
sed  et  adultos ;  eo  quod  plerique  omnes  in  Bne 
vitaj  suscipiant  sancta  Sacramenta,  tpiibus  pec- 
cata  omnia  expiant ,  ilaque  expiati  in  statu  gra- 
lise  ct  salulis  dcccdunt.  Favcl  parabola  nuplia- 
rum  regni  coelcslis,  it  quibus  unus  solus  ex  in- 
vitatis  exclusus  fuit ,  eo  quod  non  haberet  ves- 
tcni  nuptialem,  Mattb.  22.  12.  ubi  unus  ille  re- 
presentat  totam  multitudinem  rcproborum.  Ita 
cx  Sylvcstro  Franciscus  Suarez  dc  Deo  trino  ct 
uno  I.  6.  cap.  3. 

Verum  ex  adverso  plures  ex  Christianls  adubi» 

63 


m 


COMMENTAHIA  IN  EPIST.  S.  JACOBl..  Cap.  II. 


damnari  quam  salvari ,  suadere  videtur  ratio  et 
auctoritas.  Batioprima  :  quia  Ionge  plures  fuere 
damnati  tani  lu  stalu  legis  naturaj,  utpote  in  quo 
omnes  perierunt  per  diluviuin ,  ex  quo  solus  Noe 
justUB  cuni  suis  filiis  eorumque  uxoribus  evasit : 
qaam  in  statu  legis  Mo6&icae ,  utpote  in  quo  om- 
ncs  egressi  ex  jEgypto,  puta  sexcenta  hominum 
millia  et  ainplius,  ob  lnurmur  et  peccala  perie- 
runt  in  deserio,  tantuinque  duo,  puta  Josue  et 
Caleb,  ingressi  suut  lerram  promissam;  filii  au- 
tem  pereuutium  qui  iugressi  sunteamdem,  non 
fuere  meliores  parentibus  :  mulli  etiam  Chris- 
liaui  iis  non  sunt  meliores.  Secunda  quia  longe 
major  pars  Christianorum  vivit  in  statu  peccati 
mortalis  :  juxta  regulam  autem  S.  August.  sicut 
<pii  vixit ,  ita  et  morilur ,  ul  raro  qui  male  vixit, 
bene  moriatur,  et  vice  versa.  Dices ,  omnes 
suscipiunt  S.  Sacramenta  in  fine  vila?.  Resp.  non 
omnes  :  nam  multi  in  prseliis,  navibus,  monli- 
bus,  pagis  ,  etc.  ,  moriuntur  sine  Sacramenlis. 
Uursum  ex  iis,  quiea  suscipiunt,  multi  ea  male 
suscipiunt,  ac  proinde  peccata  non  expiant  : 
multi  enim  laborant  ignorantia  crassa  articulo- 
rum  fidei,  quos  explicile  scire  et  credere  tenen- 
lur ,  aeque  ac  Sacramentorum ;  ac  prassertim 
ignorant  efficax  propositum  abstinendi  a  peccalis 
rcquiri  ut  quis  sit  capax  absolutionis,  et  nes- 
ciunt  quam  fortis  et  constans  resolutio  animi 
requiratur,  ut  propositum  censeatur  esse  abso- 
lutum  et  efficax.  Alii  esto  sciant  necessaria  salu- 
tis,  tamen  vivunt  incurii  suaj  salutis,  toti  intenti 
colligendis  divitiis  et  dignitatibus,  fabricandis 
domibus  ,  hortis  ,  vineis,  etc. ,  ut  raro,  vel  nun- 
quam  de  Deo  et  vita  aeterna  ,  deque  conscientia 
sua  cogitent  nisi  in  Paschate  ,  idque  idcirco  lan- 
tum  quia  coguntur  praecepto  Ecclesiae  confileri 
ct  communicare;  peracto  Paschate  illico  ad  res 
terrenas  redeunt,  iisque  se  immergunt,  imo 
obruunt.  Alii  irreliti  sunt  usuris,  simoniis  ,  bo- 
nis  injustis  quae  restituere  nolunl.  Alii  habent 
pellices,  vel  obscoenis  amoribus  sunt  implicili  , 
nt  iis  se  expedire  nequeant,  quia  serio  se  expe- 
dire  nolunt.  Alii  fovent  Iites ,  rixas  et  odia  im- 
mortalia.  Dcnique  mulli  esto  sciant  propositnm 
cfficaxrequiri  acl  absolutionem,  tamen  illutl  pro- 
curare  et  babere  non  satabunt,  sed  habere  se 
simulant,  imo  sibi  ipsis  falso  persuadent.  Est 
cniin  propositum  hoc  serium  res  ardua,  subli- 
mis  ct  difficilis  :  multi  autem  nolunt  vim  sibi 
adhibere ,  et  ad  rem  tam  ardua  totis  viribus 
conili  praesertim  in  morbo  et  arliculo  mortis, 
cum  ratio,  judicium  ,  sensus  et  vires  homini 
debilitantur  el  sopiuntur  :  unde  ex  habilu  tot 
annorum  in  morte  formant  tale  quale  solent  in 
Paschate,  scilicet  superficiale,  verbale  et  ineffi- 
cax. 

Hac  enim  justa  animadversione  punitur  pec 
cator ,  ut  qui  vivens  oblitus  est  Dei ,  moriens 
obliviscatur  sui ,  ait  S.  Gregor.  et  S.  Aug.  lib.  3. 
de  Libero  arbitrio.  Illa  est  pcena  peccati  justis- 
sima,  ut  qui  rectum  facere  cum  possel,  nolit, 
amittat  posse  cutr.  velit.  Porro  mullos  carere 
hoc  serio  proposil^  colligitur  ex  variis  indiciis. 
Primum  est,  qu\!  noc  propositum  obilersemel 
eliciant  in  Paschale  ad  hoc  ut  confiteantur  ;  quia 
ad  hoc  a  Pastoribus  coguntur  :  unde  hoc  pro- 


riculum  hocevadant  et  rcvaleseant :  qui  ridilus 
signum  est  illud  propositum  fuisse  coaclum  ,  el 
melu  mortis  extortum  ,  non  sincerum  et  serium. 
Secundum  quia  multi  malos  habent  habitus 
inebriandi  se  ,  fornicandi,  ctc. ,  rixandi ,  peje- 
raruli,  maledicendi ,  quos  deponere  nolunl;  aul 
si  volunt,  non  adhibenl  remedia  ad  rem  taiu 
inolitam  defricandam  necessaria.  Porro  pree  re- 
licpiis  vitiis  passim  in  honhnibus  dominatur 
luxuria  et  superbia  :  hsec  duo  potentissima  stint 
implentque  infcrnum. 

Tertium ,  quia  multi  habent  principia  politica , 
aut  viliosa ,  proposito  huic  directe  contraria  , 
in  quibus  a  puero  enutriunlur,  adolescunt  et 
vivunt,  v.  g.  injuriam  tibi  et  tuis  factam  lalione 
esse  vindicandam  :  inglorium  ,  vilem  etinfamen 
esse  qui  id  non  faciat :  duellum  siolTeratur  esse 
acceptandum,  ne  honor  perdatur  :  in  conviviis 
cuilibetad  acquales  haustus  propinanti  essc  res- 
pondendum,  ideoque  inebriandum  :  anleomnia 
consulendum  esse  stalui ,  prolibus,  familiac,  M 
statum  ,  honoremque  retineas  vel  augeas  ,  omni 
modo  enitendum,  nec  curantlas  leges  Ecclesue, 
vel  Dei ,  si  obsislant  :  vilam  el  fortunas  tuendas 
esse  prae  omnibus  ,  etiam  cum  dispenclio  legis 
Dei  :  non  esse  tolerandas  ignominias,  calum- 
nias ,  verbera  ,  sed  par  pari  referendum.  Haec 
autem  dictamina  et  principia  data  occasionc 
saepius  actu  cogitanl,  deslinant,  confirmant,  ac 
nunqnam  deponunt,  ne  in  confessione  quidem, 
adeo  ut,  si  a  Confessario  de  iis  preecise  rogen- 
tur,  respondeant,  se  in  iis  perstiluros :  quia  ubi 
agilur  de  bonore,  lucro  aut  cotnmodo,  non  cu- 
ranl  conscienliam  nec  Deum ,  nec  infernum. 
Porro  haec  proposita  habituahler,  imo  virtua- 
liter  semper  in  iis  manentia,  ex  diametro  re- 
pugnant  proposito  serio  cavendi  omnia  peccata, 
Deifpie  legibus  per  omnia  obediendi  :  atcpie  Con- 
cionaiores  saepe  hoec  non  docent,  non  expiicant, 
non  inculcant,  sed  communem  tramitem  expli- 
candi  Evangelia  sequuntur,  peccaloribus  com- 
mendant  passionem  Cbristi  misericordiam  Dei, 
largitionem  Eleemosynarum  ,  el  cultum  B.  Vir- 
ginis,  quod  illa  sui  cullores  non  sinal  perire, 
ncc  descendunt  ad  vilia  huic  illive  loco  pro- 
pria,  ut  conlra  ea  tonent  el  fulminent,  caquc 
extirpent :  unde  urbes  et  populi  manent  in  iis- 
dcm  malis  legibus  consuetudinibus  ,  propositis, 
vitiis,  nec  ullum  ,  vel  exiguum  ex  concionibus 
omnibus  fructum  referunt.  Mutent  ergo  modum 
concionandi,  si  Deo  ,  conscientiae,  Ecclesiae  ei 
auditoribus  consu/ere  salagunt  ut  conscientias 
feriant,  ex  iisque  omne  malum  semen,  quod 
in  lali  loco  grassari  sciunt ,  slirpitus  evellant. 
Quartum,  eslo  aliqui  morte  ronfilentes  con- 
cipianl  verum  propositum,  taincn  poslconfessio- 
nem  ,  si  pluribus  diebus  ,  ut  fit,  decumbanl , 
recurrit  memoria  pristinarum  cupiditalum  , 
quae  animum  iis  se  pascer»-  solitum,  ad  con- 
sensunl  ilcctum,  ut  pravam  cogitationem  etdc- 
lectalionem  morosam  pra?terit;e  et  solitae  vo- 
luplalis  illicilae  conscnliat;  pr.esertim  quia  dae- 
mon  tunc  eamdcm  mcnti  objicere  et  refricarc 
solet,  gravissimeque  hominem  tentarein  ultimo 
illeo  duello  ,  adeoque  in  ipso  agone,  quo  anima 
e  corpore  migrat  :  permittit  euim  in  daunoni 
l>ositum  magis  extortum  est  et  coaclum  ,  qiiam  Deus  juslo  judicio  in  pocnam  scelerum  et  negli- 
liberum  el  spontaneum  :  hinc  mox  a  Paschate  ct  genliae,  qua  sani  ct  vcgeti  cupiditalcs  iJlas  mor- 
confcssione  ad  suas  cupiditales,  vitia  et  scelera  tificare  non  curarunt,  sed  eis  indulscrunl  quasi 
redeunt,  uli  mulli  redeunt  ad  eadem  post  Con-  equus  et  mulus  ,  quare  lunc  multi  succumbunt 
fessiouem  ifl  poriculo  mortis  pcractam  ,  si  pc-     ct  pereuni,  cujusrei  plurafunestaexstant  excm- 


COMMF.NTAMA  1N  EPIST.  S 


|)la.  Vere  enim  dixit  noster  R.  P.  Franc.  Villa- 
nova,  uti  referl  P.  Saccliinus  to.  S.  Ilisl.  Societ. 
lib.  1.  n.  131.  Passio  ct  vitittm  qttod  in  vila  mor- 
tificare  neglexisti,  acriter  tenlabit  le  ingruenle 
mortc. 

Quintum,  virtus,  salus  el  gloria   cceleslis  est 
res  sublimis  et  ardua,  superans  omnes  naiura; 
vires  :  ex  altera  parle  boininis  natura  per  pec- 
catum  corrupla,  el  plane  ad  res  terrenas  de- 
pressa  est,   tamque  vivi  in   ea  sunt  affectus 
terrcni,  et  cupidilatis  opum,  bonorum,  coin- 
moditaluin  ,  deliciarum  :  ut  vix  apprchcndat  aut 
capiat  res  coelesles,  mullo  minus  ad  eas  se  eri- 
gat,  et  lotis  viribus  connitendo  assurgat  :  Esto 
enim  gratia  Dei  praeveniatur,  tamen  illa  perinde 
■e  habet in  homine  lapso,  ac  medicina  in  bo- 
mine  infirmo  et  prostrato,  ut  illuin  vix  erigere 
queat;  el,  si  erigat,  facile  rursum  collabatur  et 
OOrruat.  Quare  in  liac  generali  nalurse  corrup- 
lione,  facile  est  cuilibel  inter  tot  occasiones  et 
tcntationes  carnis,  mundi  et  daemonis,  labi  in 
aliquod  peccatum  mortale  :  ex  eo  autem  resur- 
gere  per  poenitentiam  el  proposilum  eflicax,  ar- 
duum  est  et   perdiflicile.   Alque  hae  sunt  du.e 
causa3,  et  quasi    duo  poli,  in  quibus  vertitur 
bujus   quaestionis   cardo,  puta   damnandoruni 
multitudo,  et  salvandorum  paucitas.  Vera  cst 
eniin  gnome  S.  Justini  apud  Damasc.  lib.  2.  Pa- 
ral.  cap.   87.  Animus  ad  ea  bona  qttibus  excidit , 
a?gre  revocari  potest ,  ac  rurstts  ab  iis  quibus  as- 
suevit  malis ,non  facili extrahi potest.  Sane  haruin 
rationum  momenta  et  experimenta  coegeruni 
viros  sapientes,  ac  inter  eos  nostrum  Benedic- 
lum  Jutinianum  mutare  senlentiam,  ut,  cum 
prius  sensisset  plures  eChristianis  salvari,  hoc 
loco    senlentiam   revocct,    censeatque    plures 
damnari.  Romoe  plures  audivi  idem  sentientes, 
ac  inter  eos  nuper  celebris  quidam  doctor  et 
concionator  passim   praedicabat,  confessioncs 
eoruin  qui  iinminente  morte  coniitentur,  cnin 
male  vixerint,  coeteris  antea  lota  vila  factis  esse 
deteriorcs.  Quinet  S.  August.  serm.  57.  de  Tem- 
pore  :  ISec  illtul  sci-vct,  inquit ,  ut  in  extcmo  vittc 
sttw   tenipore,   tttnc  ptrnitcntiam  pelat,    quando 
eum  agerc  nonpossit.  Inutilisest  cnim  dileclissimi 
ista  persttasio.   Et  mox  :  Jdro  pwnitentia  qua?  ab 
infirmo  petitur,   infirma  est.  Panitentia  qtm  d 
moricnte  tantum  petilttr ,  timeo  nc  ipsa  morialur. 
Et  ideo  dikclissimi  qtticttmque  invenire  vult  misc- 
srricordiuin  Dci ,  santts  agat  pcenitcntiam  in  hoc 
stvrtdo,    ttt  santts   csse    valeat  in    futuro.   Idem 
boin.  M.  inter  50.  Agens,  inquit,  pccnitentiam  , 
et  rcconciliatus  si  sccttrtts  hinc  exit ,  cgo  non  sttni 
securus.  Causam  subdit :  Sivis  agcre  pcenitentiam 
tunc  quando  prccare  non  potcs  ,  pcccata  tedimisi- 
rtint,  non  tu  illa,  etc.  Ergo  tene  certum,  dimitte 
•ncrrtum.  Idcm  de  Verbis  Domini  secundum  Lu- 
earm  ser.  1l\.  Vivite  bcne,  ne  malc  moriamini.  Eoe- 
rtena  ratienea  idem  mihi  persuadent;  ut,  licet 
iii  nonnnllis  oppidis,  locis,  populis  bona?  indolis 
<-i  educatiotris,  ubi  scilicet  insignes  sunt  ma- 
psiri  pastores,  eonfessarii  senatores,  gnberna- 
lores,  «1 1 1 1  assidue  a  puero  populum  in  iide  el 
pietateeriHliunt,  nulriunt  el  foTent,  plures  sal- 
vari  credam  ;  tamen  in  imiliis  aliis,  ubi  b;ec  de- 
sunt  ubi  scilicel  niagnaest  ignorantia  el  incuria 
*alutis,  atque  ubi  indoles  genlis  perversa  .  prava 
educatione   aut    socielale   nulritur    et    robora- 
tur,  plures  damnari  quam  salvari  opiner,  aut 
inetuam.  s 

Accedit  auctoriias.  Primo,  S.  Script.  iioc  sa- 


JACOBI.  Cap.  II.  (fg 

cttlum  fecit  Deus  proptcr  mullos ,  futurum  autem 

propter  paucos :  sicut  lerra  dat  mtiLlam  materiam 

ex  qua  fiant   lictilia,  paucam  vcro  cx  quu  fial 

aurumet  argentum.  Mulli  qttidem  crcali  sttnt ,  ted 

pauci  salvantur,  ait  1.  h.  Esdroe.  c.  8.  1.  2.  '6.  qui 

liber  eisi  non  sit  canonicus,  tamen  suani  babet 

auctorilalem.  Rursum  :  Multi  sunt  vocali  pum  t 

vero  electi ,  Matth.  20. 16.  ubi  passhn  baterpretes 

docenl  jilures  Cbrislarios  damnari,  paucos  sal- 

vari.  HaOrig.  Eulhim.  Beda,  Haymo,  S.  Thoina>, 

Lyranus,  Abulens.  Dyonis.  Arias  Mont.  et   alii. 

ac  Malclon.  in  c.  21.  S.  Mall.  U.  v.  l/i.  Lutlov.  .Mo- 

lina.  1.  p.  q.  23.  a.  7.  Lnus  Cajel.  explicans  pa- 

rabolam  quinque  virginumfaiuarumetquiinpK 

prudcnlium.  Matt.  25.  3.  opinalur  numeruin  sal- 

vandoruin  et  damnandorum  esse  eequalem,  lol- 

<|iie  salvari  quot  damnari.   Insuper  clara  sunl 

vcrba  Chrisli  :  lntrate  per  angustam  porlam  . 

quia  lata  porta  et  spatiosa  via  est  quo3  ducit  ad 

perdilioncm ,  et  mulli  sunt  qui  inlrant  per  eam. 

Quam  augusta  porla  et  arcta  via  est  quce  ducit  atl 

vitam  et  pauci  sunt  qui  inveniunl  eam.  Mall.  7.  13. 

scilicet  ul  ait  Isaias  c.  2&.  13.  Quomodo  si  pauctr 

oliva?  qux  remanserunt,  excutiantur  ex  olea,  ci 

racemi  cum  fueril  finita  vindemia.  Et  Michaeas 

c.  7.  1.  V&  mihi,quia  factus  sum  sicut  qui  col- 

ligit  in  autumno  racemos  vindemiar.  S.  Anselmus 

iter  faciens  incidit  in  venatores  et  canes  perse- 

quentes  leporem,  qui  cum  jam  pene  esset  in 

ore  canum,  accurrit  ad  pedes  Sancti  totustre- 

mens  el  sudans.  Manueum  excepit  S.  Ansclmus, 

dixitque  sociis  :  Talis  est  anima  in  extremo  pe- 

riculo  vila3  ,  quam  canes  infernales  persequunlur, 

ct  dcvorarc  contendunt.  Ita  habet  ejus  Vita. 

Deinde  favithuic  sententiae  auctoritas  Palrum. 
S.  Aug.  1.  3.  contra  Crcscon.  c.  66.  Ipsi ,  ait,  boni 
vcrique  Cltrisliani  qui  pcr  scipsos  mttlli  sunt,  com- 
para(ioncmalorum,falsorumqueitidempauci  sunt. 
Sic  multa  granaquibus  horrea  multa  complentur , 
pauca dicimus  nicomparatione p alear um.  S.  Chrys. 
bo.  A6.  ad  pop.  Mutlo  sunt  plures  gehennam  in- 
gredientcs ,  sed  majtts  est  regnum  ccctorum.  Ideni 
clarius  bom.  40.  Qttot ,  inquit ,  putatis  esse  in  hac 
civitate  nostra  (Anliochia)  qui  salvi  fiant  :  infes- 
tttm  est  quod  dicturus  sum  dicam  tamen  :  Mou 
possttyit  inveniri  in  tot  mitlibus  ccntttm  qui  sul- 
vcntur ,  qttin  et  de  his  dubilo.  Quanla  enim  injtt- 
venibtts  malitia?  quantus  in  senibus  torpor,  etc. 
S.  Gregor.  hom.  19.  in  Evang.  Ad  fulcm  pkires 
vcnittnt,  sed  ad  caiestia  regna  pauci  reducttntui . 
Idem  fuse  probatAlfonsusMendozaq.  1.  positiva. 
An  numerus  praidestinatorum  sttperet  nutncriti,, 
rcproborum?  conclus  k.  qui  inter  caBtera  depra- 
vaios  sosculi  nostri  mores  recensens  :  Adi,  in- 
quit,  aulas,  tribunalia,  officinas ,  nundinas, 
militiam,  fora  ,  naves,  currus,  elc.  Et  ibi  puc- 
rorum,  adolescentium,  virorum,  senumqiw' 
dorruptissimos  mores  intuere,  perjuria  ,  invi- 
dias,  detractiones,  fraudes,  convicia,  rixas. 
abscrrnitates ,  corrupta  desideria,  superbiam. 
avariliam,  edacitafem  ,  vinolentiam,  etc. ,  pro- 
fccio  mecum  senties  dieesque  ,  'ftemo,  autunus 
allcrve  horumest,  qui  salutis  suae  memor  ad 
Deum  aliquandorevertatur  juxta  illud  Psal.  13.  1. 
Corrttpti  sunt ,  ct  abomina''itcs  facti  sunt  in  stttdiis 
suis.  Ntm  cst  qui  faciat  honum  ,  non  csl  ttsqtte  ad 
ttnttm  et  Michaea.1  7.  2.  Pcriil  sanctus  dr  tcrra  ,  1 1 
rccltts  in  hominibus  non  cst.  Hae  raliones  e(  ha?c 
sententia  magnum  cuique  de  salute  injiciuni 
metum  sanctumquc  timorem  ;  utjuxta  Aposto 
lum  cum  timorc  et  tremore  eam  operetur;  ac 


.«»00 


COMMENTAKIA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 


proinde  coiisi.kjUian-.  snam  serio  indaget:et  si 
quaein  ea  principia  etdictamina  saluti  contraria 
inveniat,  prorsus  abnegal  et  evellal,  ore  et  vo- 
luntatem  a  nimio  opuin  et  honorum  amore  abs- 
Uahat,  mpiditutlbus  generose  resistat,  totum- 
i(ue  so  Domino,  Deique  legi  afhgat,  malens 
omnia  pati,  omnium  jacturam  facere,  et  millies 
mori  potius,  quam  eum  offendere,  aut  ejus 
^ratiam  et  amicitiam  perdere.  Cum  enim  tam 
uiulii  etiam  Christiani  damnentur,  tam  pauci 
salvenlur,  quis  non  timeat  ?  quis  non  inter  pau- 
cos  esse  satagat?  quis  non  pericula  salutis 
studiose  devitet?  quis  non  eam  omni  modo  as- 
securel?  Unam  enim  habemus  animam,  non 
plures  :  una  perdila,  omnes  perdimus,  idque 
irrevocabiliier  in  omnem  aeternitatem  ,  ut  per 
eam  fulura  sit  miserrima  urendaque  ceternis  in- 
cendiis.  Ex  adverso  si  unam  salvas  omnes  sal- 
vasti ,  ac  in  aelernum  eris  felicissimus  el  glorio- 
Mssimus.  Hoc  cogila,  quisquis  haec  legis.  Vive 
Deo,  vive  ceternitati. 

Secundo,  alii ,  ut  Damas.  2.  Parallel.  c.  16. 
Catharinus  et  Salmeron  hic  accipiunt  hsec  de 
misericordia  humana,  ut  sit  anlitbesis  cum  he- 
mistichio  praecedenti.  q.  d.  Judicium  rigidum  ct 
sine  misericordia  erit  ei  qui  non  fecit  misericor- 
diam  :  qui  autem  facit  misericordiam,  habebit 
judicium  mixlum  magna  misericordia  ,  adeoque 
misesicordia  superabit  judicium,  severilalem 
llectetctmolliel.  Unde  Vatablus  verlit,  misericor- 
tlianon  rcformulal  j  udicium ;  Syrus  clare,  exultali 
cslis  per  miscricordiasstiperjudicium.  Misericordes 
enim  impetranl  per  misericordiam  et  Eleemo- 
synam  remissionem ,  vel  niiligalionem  poenae 
peccalis  suis  debilae,  et  in  judicio  Dei  eis  in- 
Uigendic,  atque  si  in  peccato  lethali  sint,  per 
Eleemosynam  disponunt  se  ad  misericordiam, 
graliam  et  juslitiam  a  Dco  recipieiidam  ,  eamque 
de  congruo  merentur  et  a  Dco  impctraut:  quo 
fit,  ut  in  judicio  ob  boc  peccatum  nou  dainnan- 
di,  sed  absolvendi  sint.  Miscricordia  ergo  supe- 
rat  et  elidil  rigorem  judicii ,  atque  e  manu  ju- 
dicis  quasi  virgam  et  flagcllum  extorquet,  ut 
reusos  flagellandus  immunis  et  liber  abeat. 

Hoc  est  quod  ait  sapiens  Proverb.  \l\.  21.  Mi- 
sericordia  et  veritas  praparant  bona.  El  Ps.  60.  1. 
Beatus  qui  intelligit  super  egenum  et  pauperem, 
in  die  mala  liberavit  eum  Dominus  ,  et  ,  Beati  mi- 
sericordes  quoniam  ipsi  consequenlur.  Malt.  5.  7. 
Denique  Christus  in  die  judicii  elcetos  omnes, 
obexercita  operamisericordiaeadjudicabitcoelo. 
reprobos  vero  ob  ea  neglecta  infemo,  Maltb. 
25.  Zh. 

Tertio,  plenus  et  ad.equatus  erit  sensus,  si 
primum  cum  secundo  jam  dalo  jungas,  et  mi- 
sericordiam  hic  accipias  lam  humanam  quam 
divinam.  q.  d.  Misericordia  hominis  misericor- 
dis  provocat  misericordiam  Def,  eaimpie  sibi 
advocatam  et  patronam  adsciscit:  utraque  au- 
tem  tam  potens  et  efficax  csl  apud  Deuin,  ut 
cjus  judicio,  et  justiliae  resislat,  eamque  viueat 
et  elidat.  Est  pposopopceia.  Judicium  eniin  et 
misericordia  finguntur  quasi  duae  pcrson.e,  li- 
tigantes  apud  Deum  de  homine  peccatoreel  reo : 
judicium  quasi  aclor  eum  accusat  reuinque 
damnationis  agit,  defendit  et  excusat  miseri- 
cordia:  impeiratque  ct  facit  ut  absolvalur,  ]i- 
berque  abeat. 

Sic  visa  est  S.  Joanni  Eleemosynario  miseri- 
cordia  quasi  virgo  pulcherrima,  spleudide  ves- 
titaet  oleagina  corona  in  capite  redimita,  in- 


citans  eum  ad  eleemosynam,  dicendo  se  ?!>*£ 
liliam  summi  rcgis,  eique  familiarissimam  et 
gratiosissimam,  omniaque  quae  vellet  ab  eo  ob- 
tinere;  uti  relert  Leonlius  in  ejus  Vila.  Excilans, 
ait  Joanuem  a  somno,  eumque  subridenli  et 
laelo  vultu  hilariter  intuens  ,  dixit :  Sum  prima 
ex  filiabus  mugni  regis.  Si  tu  me  tibi  amicam  pa- 
raveris  y  polero  te  ei  ofjicere  familiarem.  Nulti 
major  est  apud  eum  qtiam  milii  fiducia,  quoniam 
ei  ut  ccelo  descenderct  in  tcrram ,  et  carnem  ac- 
ciperet  kumanam  ego  persuasi.  Quocirca  Joannes 
deinceps  in  pauperes  fuit  liberalissimus,  eosque 
vocabat  dominos  suos  ;  causamqu,e  dabal;  ISu^n 
illisolis,  ait,  mihi possunl  opem  ferre,  ut  a  Christi 
regno  noncxcidam.  Ila  explicat  S.  Aug.  in  Ps.  1&3. 
dicens  :  Superponiturmisericordiajudicio,  inquo 
invenlum  fuerit  opus  misericordia: ,  et  si  habuerit 
aiiquid  forle  in  judicio  quo  puniatur ,  tanquam 
unda  misericordice  peccati  ignis  exlinguitur.  Et 
S.  Hier.  ad  Nepoiianum  :  Non  memini  melegere, 
ait,  mala  morlemortuum,  qui  Ubenler  opera  cha- 
ritatis  exercuit  :  habet  enim  multos  intercessores , 
et  impossibile  est  multorum  preces  non  cxaudiri; 
ut  impelrentei  contritionem  et  poenitenliam,  si 
sitin  peccato  morlali  ne  in  eo  decedat  et  dam- 
nelur,  juxta  illud  Tobioe/i.  11.  Elecmosyna  ab  omni 
peccatoet  cimorte  liberat ,  el  nonpatietur  animam 
ire  in  tenebras.  Ubi  vide  Serarium  et  Bellar.  1.  3. 
de  bonis  oper.  c.  3. 

Jam  verba  ipsa  pra^cise  expendamus  et  expli- 
cemus.  Supcrexaltal  autem misericordiaj udicium, 
hocest,  misericoidia  exallal  se  supra  judicium, 
superatel  vineit  judicium,ejusque  rigidam  dam- 
nalioiiis  sentcnliam,  cui  peccatorobnoxius  est, 
infiingil  et  abolet  dum  facit  ut  misericordesse- 
cuuduinmisericordiamsalvenlur, ctnon  perjudi- 
cii  rigorein  ct  severitatem  damnentur.  Inlerpres 
Nosler  lcgisse  videlur  zaTauxaxai  (el  siehabenl  ali- 
qui  codices  Craeci )  id  est  cervicemerigil,  collum 
atlollit  conlra  judicium:  a^v  enim  esl  cervix 
vel  coiium  :  grjecis  unde  uTTau^5 ,  idem  est. 
quod  cervicem  aloUo,superbio  :  et  //.£ ya^x^,  quod 
No.ster  verlil,  magna  exaltat ,  cap.  3.  5.  Super- 
exaltal  ergo  misericordia  judicium,  id  est,  exal- 
tatsecontra  judicium,  super  judicium  cervicem 
aitolit.  q.  d.  Misericoidia  esl  judicii  victrix ,  et 
quasi  jndex  illud  discernit  et.  judicat  :  habel 
euim  altius  tribunal,  ut  judicii  sententiam  ir- 
ritare  aut  mutare  possil ,  sicut  rex  et  Ponlifex 
irrilanl  aut  mulant  senlentias  Cardinalium  vel 
principum.  Sicutergo  ii  Cardinalibus  ad  Papam, 
ila  a  judicio  ad  misericordiam  ii  misericordibus 
fil  appcllatio;  adeoque  qui  injudieio  ob  peccala 
slabant  capile  demisso  et  pavitli ;  quasi  dam- 
nandi ,  in  tribunali  misicordiae  ob  misericor- 
diani,  quam  feccrunt.caput erigunl,cerlamque 
absolulionis  gratiaeet  gloriae  sententiam  expec- 
lant.  Untle  Nosler  Mariana  sic  explicat,  q.  d. 
Misericordiajudicio superior  est.  El  Emmanuel  Sa  : 
Misericordia,  ail,  superaxaltat ,scilicet  liominem, 
id  est,  collocat  eum  super  judidium,  hoc  est,facit 
cvadere condemnalionem.  AUqui  legunt  superexal' 
tatjudicio,  id  est  prcvvalet  judicio  scilicct  tiberans 
hominem  a  condemnalione.  El  S.  Thom.  Anglicus: 
Misericordia,  ail,  exallat  judicium,  quiamajor 
est  veluli  curia  misericordice  quamjusliticv  :  sicut 
licet  a  minore  curia  appellare  ad  majorem ,  ita  d 
curiajusiilicv  ad  cttriam  misericordice.  Sieut  Ro- 
mae  niulli  causam  quam  perdiderunt  in  signa- 
tura  justitiac,  impeirant  in  signatura  graliac. 
Quocircasuadet  Paulus  Heb.  h- 16.  dicens :  Adea- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 


601 


mus  ergo  cum  fiducia  ad  thronum  gralice ,  ut  mi- 
sericordiam  consequamur ,  et  gratium  inveniamus 
in  auxilio  opportuno.  Cnde  S.  Cyrillus,  vcl  |>o- 
lius  Cliclovaeus  (hic  enim  mediosoctoCyrilli  li- 
bros  deperditos  supplevit)  lib.  5.  in  Joan.  c.  \k. 
Suprajudicium ,  ait,  cxaltatur  misericordia,  sicut 
oleum  super  aquum,  sicut  crgo  oleuni  ae(|ue  su- 
pernatat,  ila  niisericordia  supeialjudicium. 

PorroCracca  nunc  liabenl  non  r.xw/&Tirj ,  sed 

/«Taxauxarat ,    (juod    respoudel    Hebrseo  SSnnu 

milhudel,  id  esl  gtorlatur  misericordia  conlraju- 

dicium,  quasi  illud  superans  el  in  causa  triuin- 

pbans  :  sicut  qui  lilem  vincit,  solet  gloriari  de 

victoria  conlra  parteni  adversam.  Gloriatur  er- 

go,  idestvincit,  (xpugnat,  obtundit,  hebelat 

judictum    ait  OEcumen.  ;  yh.tmw/x-cj.1  ,  enirn  po- 

nilur  pro  wj. ,  per  catacbresin  quia  victoriam 

comitari  soh-tgloriatio.  Rursumgloriatur  contra 

judiciuin,  id  esl  damnaiioncin,  lioc  esl  damna- 

lioni    quasi  superior  el  victrix   insultat.  Huic 

leclioni  el  sensui  aliqui  adaplant  nostruui  supe- 

rcxalal,  siibaudiendo  GrsBCum,  /j.-!-j.  id  cslcontra. 

q.  d.  Superexallal  misevicordia  judicio,  felc&ntra 

judicium,  id  est,  ipsa  sc  effert  et  gloriatur  ad- 

vcrsus  judicium,  gloriose  se  extollit  ac  supe- 

riorcm  facil  judicio.  Veruni  Latinis  insolens  est 

subaudire   to  contra.   Quocirca  Erasmus,  Cag- 

neius  et  alii  suspicantur,  pro  superexaltal,  lcgen- 

dum  esse  superexultat.  Siccnim  S.  Aug.  Ep.  29. 

legit  superexultat  judicium,  el  Ep.  89.  superextd- 

tatjudicio,  ac  Beda  bic  dum  sic  cxplical  :  Sicut 

injudiciodolebit  qui  non  fccit  misericordiam ,  ita 

quifecit,  remuncratus  cxuttabit  atque  gaudebit. 

Qui  cnini  lilem  vincit,  glorialur  et  cxullal  snper 

judicium,  quasiqui  illud  vicerit.  q.  d.  Sicut  qui 

non  faciunt  iniscricordiain,  dainnabunlur  a  Dei 

judicio,  et  ab  ipsa  ejus  misericordia,  ita  ex  ad- 

verso  qut  faciunt  misericordiam,  nnn  reformi- 

dabunt  Dei  judicium  et  danmationcm,  sed  ipsi 

judicio,  id  est  damnationi,  morti,  gchcnnae , 

peCCatO  ct  diabolo  qnasi   viclorcs   insullabunl, 

dicentescumCbristoeorumtriumpbatoresiioque 

salvatore:  Absorpta  est  mors  in  victoria.   Ubi  est 

mors  victoria  ttta?  ubi  cst  mors  stimulus  tuus? 

1.  Corinlb.  15.  55.  et  illud  Rom.  8.  31.  Si  Deus 

pro  nobis,  quis  contva  nos?  ct  v.  33.  Quis  accusabit 

adversusclectos  (misericordes)  Dei?  Deus,  quijus- 

lificat ,  quis  est  qui  condemnet  ? 

Hunc  sensum  poscit  aniitbesis  cum  bemisti- 
chio  praecedenli :  Judicium  cnim  sinemisericordia 
ci  qui  non  facit  miscricovdiam ,•  buicenim  opponit: 
Sitpevexaltatautemmiscvicovdiujudicium.  q.  d.  Im- 
miscricors  judicabitur  rigide  a  judicio,  cum  non 
babeal  patronam  misericordiam  qu;c  eum  defen- 
dat :  misericors  autem  judicabitur  misericorditer 
etniiseridordiamconscqnciur.qniadcfendeteum 
misericordia,  causamquccjus  m  judicio  agct  el 
peraget,  ut  \incat  et  triumphet.  Eumdem  sen- 
sumposcit  connexiocum  vers.  pneccdenti :  ejus 
enim  dal  rationem,  utpalct  cx  vocula  rationali 
cntm  :  vcrsu  autem  prtecedenli  dixit,  Sic  toqui- 
tninl  cl  sic  facile ,  sicut  incipientcs  pcr  tcgcm  ti- 
hn-tatis  indicari.  q.  d.  Sic  loquimini  ct  sic  facitc, 
Ut  loctilionis  cl  faciorum  vcstrorum  Deo  in  ju- 
dteioexactam  rationemvos  reddiiuros  memine- 
ritis.  Subdii  deinde  ralionem,  dicens  :  Jtulicium 
rnun  stnc  miscricordia  ci  qui  non  facit  mistricor- 
diam.  q.  d.  Qui  accipit  personas  divilum ,  pau- 
perea  ?ero  Bspernatur,  In  eosque  immiscricors 
eat:  ac  proinde  violat  legcm  charitalis,  Diligcs 
proxtmum  tuum  sicut  teipsum,  quam  paulo  aiilo 


commendavi;  hic  paritcr  subidtt  judicium  rigi- 
dum  sine  misericordia  :  qui  vero  non  accipit 
pcrsonas,  sed  omnes  lam  pauperes  ,  quam  di- 
vites  diligit,  in  eos(jii<;  miscricois  est,  hic  pa- 
riterexperielnrjudicium  Deimisericors  adeoquc 
misericordia  omnem  judicii  vim,  mclumque  su- 
pcrabit  ct  auferet,  ac  facict ,  ut  misci  icors  non 
tantnmdamnalionem  evadat,  sed  et  pr.cmio  glo- 
riaqnc  cojlesti  donetur.  Hic  sensus  est  ycrus  ct 
genuinus  :  ex  quo  discimus  quanta  sil  vis  mise- 
ricordiie ,  et  quam  illa  Deo  sit  grata  ,  quamquam 
illam  amplecti  et  exercere  debeamus,  si  salvari 
vcliinus,  cum  in  ca  salus  nostra  consistat. 

Tanta  enim  est  vis  misericordiae  ,  ul  in  judicio 
exaltarc  valeat  misericordes  per  pauperes,  qui 
cos  recepluri  sunt   in  .elerna  tabernacula   ait 
S.  Aug.  1.  21.  Civit.  c.  27.  qui  et  idipsum  adum- 
bratum  fuisse  in  arca  et  propitiatorio   scribi. 
qu.  105.  id  Exod.  In  arca,  a\l,  jussasunt  poni  tex, 
el  manna,et  virga  Aaron;  nt  tege  prcecepta  sunt , 
virga  potestatem  signiftcat ,  manna  gratiam,  quia 
nisi  cum  gralia  non  estpolestas  prcecepta  faciendt. 
Verttmtamen  quia  lex  d  quovis  proficiente  non  ex 
omni  parte  comptetur,  propitiatorium  est  dcsuper. 
Ad  hoc  enim  opus  est  ut  propitius  sit  Detts  ,et  ideo 
dc.snper  ponitur ,  quia  superexallat  miscricordia 
jutlicio.  Duo  vero  Cherubini pennis  suis  obumbrant 
propiliatorium,  id  est,  honorant  velando.  El  vuttus 
eorum  sttnt  in  propilialorium,  quia  misericordiam 
Domini  in  quo  una  spes  est ,  vatde  commendanl. 
Pulchre  OEcumen.  ex  vocum   analogia  quae  est 
inler  ilxw,  id  est  oleum,  et  ftwj,  id  est  misericor- 
diain,  ulriusque  vim  et  usum  declarat.  Sicul,  ail , 
oleum  athletis  illilttmdat  cis  etabi,  ne  ab  adversa- 
riis  leneantur,  sic  et  in  universali  judicio  miseri- 
cordia  noslra  crga  egenos  dabit  ejfugcre  impetus 
ac  pericula  qua  d  dannonibas  acctisatoribus  nos- 
tris  imminebunt.  Sicut  ergo  Sardius  lapis  prelio- 
sus,  sed  ruheus  et  cruentus,  ideoque  symboluui 
jndicii  et  yindictae ,  hebetatur  oleo >  leste  Plinio 
I.  37.  c.  7.  sicjudicium  Dei  hahetatur  et  rcfran- 
Situr  per   misericordiam.    Rnrstim   S.   August. 
liom.  39.   intn*  50.  Ante  foras  gchenna ,  inquit, 
stat  misericordia ,  et  neminrm  permittit  in  carce- 
rem  mitli.  Est  ergo  ipsa  domina  cceli  terras  et  in- 
ferni,  omniumque  clavcs   habet.   S.  Chrysost. 
hom.  33.   ad  popul.    Eleemosyna,  inquit,  astat 
tribunali  non  tantum  patrocinans ,  sed  ipsi  judici 
persuadens ,  ut  reo  patrocinium  pnestel ,  ct  pro  eo 
sententiani  ferat.  Pe.trus  Chrysol.  serm.  't-.  Van- 
durat ,  ait,  Deus  paivm  in  co3lo,  qttrm  p  rccperit 
pauper  in  terra.  Da  crgo  pancin  si  Deum  debito- 
rem,  non  judicem  vis  hahcrc.  Misericordiam  nescit 
divinus  ignis  exurere.  Vide  S.  Leonem.  serm.  5. 
de  jcjunio,  u  i  inter  alia  praeclare  ait:  Mquatuar 
ptcrumque  mcrito ,  quod  distat  impcndio   :  quia 
potest  esse  par  animtts  ubi  impar  est  census.  Idem 
scrm.  10.   de  Quadrag.  Ubi  Deus  curam  miseri- 
cordio?  invcnit ,  ibi  imaginem  sure  pietatis  agnos- 
cit,  Nazianz.  orat.  16.  de  cura  pauperum  :  Esto, 
inquit.  catamitoso  Deus.  Idem  in  Uonoslicis;£r(J 
si  bcneficus ,  imitabcris  Deum.  Fac  sis  bcnigntts, 
ut  benignum  habcas  Deum.  Deniquc  misnicordia 
secundumscesl  maxima  virtatttm  ,  ait  D.  Tho.  2.  2. 
([.   30.  art.  t\.  Unde  et  miscreri  poniluv  pvopvium 
Dco  ct  in  hoc  maxime   dicituv  ejus  omnipotentia 
manifestari.  Et  mox  :  Xnter  omnes  vivtutcs  qiut  ud 
pvoximum  pcvtincnt  ,  potissima  csl  miscvicovdia. 
y<tm  suppteve  defectum  altevius ,  est  supcvioviset 
mctiovis.  Et  S.  Amb.  iii  iilud  1.  Timoth.  u.  Pictas 
adomnia  utitis  cst ;  Omnis,  ait,  sumtna  discipuna 


COMMENTARIA  IN  EPIST 

miscricordia    ct  pietate    est.    Et 
7.  Miscricordiam ,  ail,  uo(t>  g{  wm 


5j>2 

C.liristiana:  in 
S.  Matt.  c.  12. 
sacrificium. 

Porro  Hugo  Cardin.  quatuoc  alios  affert  sensus 
in  se  veros,  scd  huic  loco  incongruos  ot  im- 
pertinentcs.  Primus  est ,  q.  d.  Misericordia  sn- 
perponitur  rationi  et  judicio  hominis,  ipsumque 
illuminat  sicul  lucernacandelabrum.  Secundus, 
<].  d.  Dei  misericordia  plus  super  condignum 
praemiabit  in  judicio  bonos  ct  misericordes, 
quam  malis  et  immisericordibus  de  poena  re- 
laxet  el  remiltat.  Tertius,  q.  d.  Plures  salvantur 
per  misericordiam  quam  per  judicium,  plures 
enim  decedunt  in  peccatis  venialibus,  quae  per 
misericordiam  Dei  remittenda  sunt;  pauciores 
moriuntur  ila  puri,  ut  statim  evoleut  in  coehun. 
Ouartus,  q.  d.  Misericordia  faciet  allius  gra- 
viusque  judicium  ejus,  qui  magnam  misericor- 
diam  conseculus  est  a  Deo,  si  fuerit  immiseri- 
cors.  Quintus  est,  Dionys.  Carthus.  q.  d.  Plus 
placetDeo,  charitativa  miseratioquamjudicialis 
districtio.  Undeoportetutjura  sint  in  misericor- 
diam  prona,  et  stent  magis  juramento  accusali 
quam  accusantis,  acin  dubiis  casibus  ad  miseri- 
eordiaeparleminclinent.  SexlusCajetani,q.  d.  Si- 
cut  inslatera  una  lanx  pondere  aliquo  depressa 
elevatalteram  etadversam,itamisericordia  elo- 
vatjudicium.  q.  d.  Apud  Deum  plus  ponderis  et 
momenti  habet  misericordia  quam  judicium, 
adeoque  ipsa  judicii  vim  extenuat  et  elevat. 

Hi  omnes  sensus  partim  detorti  sunt,  partim 
accomodatitii,  partim  symbolici  :quarelitteralcs 
et  genuini  esse  nequeunt. 

Mystice,  Primo,  Elias  Cretens.  in  orat.  10. 
Naz.  n.23.  Miscricordia superexaltat judicium;  quia 
misericordice  opera,  ait  ascendunt  ad  Deum  , 
etexaltantmisericordemjquae  veroin  voluptates 
effunduntur,  abscedunt  et  ad  cruciatus  transmit- 
tunt  puta  in  gehennam,  ubi  est  sedes  judicii 
et  damnationis.  Et  Dion.  Carthus.  Misericordia  , 
ait,  est  alior  judicio,  quia  relucet  in  beatis  in 
coelo,  judicium  vero  jacet  in  damnatis  in  tar- 
taro. 

Secundo,  S.  Thom.  1.  p.  q.  21.  a.  3.  ad  2.  Mi- 
sericordiasuperexaltatjudicium.  Quia,  Deus,  ait, 
misericorditer  agit,  non  contra  justiliam  suam 
faciendo,  sed  aliquid  super  justitiam  operando  : 
sicut  si  aliqui,  cui  debentur  centum  denarii  aliquis 
ducentos  det  de  suo,  non  facit  contra  justiiiam , 
sed  liberaliler  vel  misericorditer  operatur.  Et  si- 
tniliter  si  aliquis  offensam  in  se  commissam  remit- 
tat :  eam  enim  donat  et  condonat.  Ex  quo  patet, 
quod  misericordia  non  tollit  justitiam,  sed  est 
qucedamjustitice  plenitudo,  unde  dicitur  Jacobil. 
quod  misericordia  superexaltat  judicium ;  sicut 
opera  supererogationis  superant  mandata,  ac 
consilia  Evangelica  transcendunt  praecepta :  mi- 
sericordia  enim  saepe  est  consilii ,  judicium  vero 
praecepti  apud  homines,  sednon  apud  Deum. 

Tertio,  Petrus  Blesens.  1.  de  Poenit.  et  satis- 
fact.  hanc  sententiam  applicat  correctioni  fra- 
ternse,  q.  d.  Qui  alium  corripit  id  faciat  potius 
permisericordiam,  ostendendo  lenitatem,  quam 
per  judicium  dure  increpando ;  ne  et  ipsum  ea- 
dem  invadat  tentatio,  uti  docet  Apostolus  Ga- 
lat.  6. 1.  videibi  dicta. 

Anagog.  mire  exaltabuntur ,  ideoque  mire 
exultabunt  misericordes  in  judicio,  cum  a 
Ghristo  judice  cycneam  hanc  vocem  audient : 
Venite  Benedicti  Patris  mei ,  possidete  paratum  vo- 
bisregnum  a  constitutionemundi.  Esurivi  enim,  et 


JACOBI.  Cap.  II. 

dedislis  mihi  manducarc ,  ctc.  Malt.  25.  ok,  Hoc 
est  quod  dixit  Jacobus  c.  1.  Gloriclur  autcm  />•«- 
terhitmilisin  exatlatione  sua.  Et  Pelrus  ep.  c.  5.6. 
11 1  vos  exaltet  in  tcmporc  visitationis,  El  Ps.  71*.  11. 
Exaltabuntur  cornuajusli.  Et :  Cornuejus  exallu- 
bitur  in  gloria.  Ps.  88.  25.  et  Exultabunt  Sancli 
in gloria ,  Uetabuntttr  in  cubilibus  sttis.  El  :  Exalta- 
tiones,  Dei  in  gutlure  eorttm.  Ps.  169.  5.  Et :  Tran 
sibo  in  locum  tabernaculi  admirabilis  ttsqtie  addo- 
vium  Dei ,  in  voce  exultalionis  et  confessionis  , 
sontts  epulanlis ,  Ps.  Ul.  5.  Et :  Vox  exttltationis  el 
salutis  in  tabernactdis  justorum,V$.  117.  15.  El: 
Lwlabunlur  coram  le  sicut  qui  Imtantttr  in  messe  , 
sicut  extdtant  victores  capta  praida,  quando  divi- 
dunt  spolia.  Isa  ia?  9.  3. 

\k.  QtUD   1'KODKRIT  FIUTRES  MKI,    SI  FIDEM  QUIS 
DICATSE   IIABERE,   OPERA  AUTEM  NON  IIABEAT.]  H*c 

est  tertia   pars  capiiis,  in  qua  contra  haeresim 
tunc  exorientem  docet,  ad  salutem  non  suflicere 
fidem,    sed  et  requiri  opera  bona.  Ad  ea  ergo 
transit  S.  Jacobus  occasione  operum   miseri- 
cordia3,qua3  paulo  anle commendavit,  dicens  : 
Misericordia  atttem  superexaUul  jiidiciam.  Ab  iis 
ergo  assurgit  quasi  a  specie  ad  genus  ad  quo- 
rumlibel  bonorum  operum  necessilatem,  simul 
explicat  illud  quod  dixit  cap.  1.  22.  Estote  aulem 
factores  verbi,  et  non  auditores  tantttm,  nimi- 
rum  docendo  fidem  verbi  non  sufiicere,  sed  re- 
quiri  ut  verbum  in  opera   conferatur  :  et  illud 
hoc  c.  v.  8.  Si  tamen  legem  perftcitis  regalem  sc- 
cundum  Scripluras ,  Diliges  proximum  tuum  sicut 
leipsum ,   bene  facilis;  nimirum   docendo  hanc 
legemimpleri  non  per  nudam  fidem,   sed  per 
opera  charitatis.  Insuper  explicat  legem  liberta- 
tis ,  quam  nominavit  v.  12.   puta  Evangelicam, 
nimirum  illam  non  ita  Christianos  facere  libe- 
ros,ut  omni  lege  soluli  libere  facere  possint, 
quidquid  lubet,  quasi  sufficiat  fides  qua  credant 
in  Christum  Salvatorem.  Hoc  enim  docebat  illo 
H3vo  Simon  Magus,  teste  Irenaeo  1.  1.  cap.  20.  ei 
Theodor.  lib.  Haeretic.  fabul.  et  post  enim  Va- 
lentinus    Basilides,    Eunomius,    Aetius,    teste 
S.  Ircnneo  et  Theodoreto  locis  jam  citatis ,  ac 
S.  Aug.  lib.  de  Heres.  c.  hh.  et  S.  Hieron.  lib.  2. 
contra  Jovinian.  Simonem,ejusque  asseclas  jam 
dictos  sequuntur  nostri  haeretici  quasi  dignum 
patella  operculum,  cui  docent  ad  salutem  suf- 
ficere  fidem ,  qua  credas  Christum  pro  te  esse 
mortuum,   pro  tuis  peccatis  satisfecisse,  tibi- 
que  meruisse  gratiam  cl  gloriam ;  quare  ad  sa- 
lutem  non  requiri  opera  bona.  Probabat  id  Si- 
mon,  uti  etiamnum  probant  nostri  haeretici,  ex 
Epist.  S.  Pauli  ad  Rom.  in  qua  Paulus  contra  Ju- 
daeos  gloriantes  in  Mose  et  operibus  legis,  ac 
fidem  Christi  despicientes,  deprimit  opera  le- 
gis ,  ac  fidem  Christi  extollit.  Ut  ergo  hunc  er- 
rorem  eliderent  S.  Petrus,  S.  Jacobus.  S.  Joan., 
scripserunt    Epistolas   Canonicas,    in     quibus 
Pauli  mentem  explicant,  ac  impense  commen- 
dant  et  exigunt  studium  bonornm  operum,  uti 
diserte  affirmat  S.  Aug.  lib.  de  Fide  ct  operibus 
c.  14.  et  15. 

Unde  liquet  Paulum,  dum  ait  Rom.  3.  28.  nos 
justificari  ex  fide  sine  operibus  legis ,  non  ad- 
versari  Petro,  Jacobo  et  Joanni,  qui  dicunt  nos 
justificari  non  ex  fide  sola ,  sed  etoperibus.  Pau- 
lus  enim  intelligit  opera  legis,  facta  viribus  na- 
turae  sine  fideet  gratia  Christi,  qualia  jactabant 
Judaei.  Petrus  vero ,  Jacobus  et  Joannes  intelli- 
gunt  opera  fidei,  puta  facta  ex  fide  et  gratia 
Christi,  quae  Paulus  nomine  fidei  comprehendit 


COMMENTARIA  IN  E 

n  intellexit.  Ita  S.  Aug.  Iib.  /4.  v.  3.  q.  76.  Paulus, 
inquit,  intclligit  opera  quae  fidem  praecedunt ; 
Jacobus  opera  quse  fidem  sequuntur.  Porro  du- 
|)Iex  estjustificatio:  Priina,  qua  liotno  ex  injusto 
lil  justus.  Secunda,  qua  exjusto  fit  juslior  et 
sanclior;  qu;e  proinde  non  est  aliud  quam  aug- 
inenttnn  juatitifB.  Jain  opera  fidei  conferunt  pri- 
inam  juslitiain  dispositive,  secundam  vero  me- 
ritorie:  justus  eniin  per  opera  bona  meretur 
augmentum  justiliae;  iiijuslus  vero  per  opera 
spei,  limoris,  pmnitentiae  disponit  se  adprimam 
justitiam,  non  vero  eaia  merelur  de  condigno, 
sed  tanlum  de  congruo.  Vide  Concil.  Trident. 
.>ess.  6. 

Nota  Primo.  Per  fidem  S.  Jacobus  intelligit  ve- 
ram  fidein,  nou  umbram  fidei,  pula  inanem 
cognitionem  arliculorum  ftdei,  uti  exponit  et 
eludit  Calvinus:  lides  enim  fidcm  veram,  non 
uinbram  fidei  significatj  et  talem  babuit  Abra- 
bam,  quem  hic  citat  et  urget  S.  Jacohus  v.  21. 
lia  conlra  Calvinmn  fidcni  veram  liic  intelligil 
S.  Augustinus  loco  jam  citato.  Naz.  orat.  27. 
Cbrysosl.  bom.  2.  in  Cen.  Cyrill.  1.  10.  in  Joan. 
c.  18.  S.  Ilieron.  in  c.  5.  ad  Galatas  sub  finem  , 
et  alii  passim.  Hinc  palel  fidem  veram  posse  esse 
sine  operibus  qnod  negant  h;erelici,  sed  perpe- 
ram.  Q"od  eniin  suiit  Christiani,  qui  vere  cre- 
dunt  in  Cbristum  et  tamen  carent  operibus  bo- 
nis,  imo  abundant  malis? 

Nota  Secuiido,  Calvinus  cum  suiscoactus  lioc 
loco  et  siniilibus,  fatelur  opera  requiri  ad  sa- 
Iutem,  vertim  non  tanqtiam  causas  ct  merila 
salulis,  sed  tautnm  ut  vera  fidei  verac  signa  et 
indicia.  Veruin  boc  quoque  elidit  S.  Jacobus , 
dicens  v.  21.  Abraham  pater  noster  nonne  ex  ope- 
ribus  jusliftcatus  est ,  offerens  Isaac  fdiuni  super 
altare?  el :  Credidit  Abraham  Deo,  etreputaturn 
est  illi  ad  juslilianu  Videlis  quoniam  ex  opcribus 
justificalur  homo ,  et  non  ex  fide  tantum.  SimUitcr 
et  Hahab  mrrrtri.v  nonne  ex  opcribus  jusli/icata 
rst ,  etc.  Quid  clarius?  Vide  Bellar.  1.  h.  de  Jusli- 
fic.  c.  18.  et  seq. 

Nota  Tertio.  Opera  requiri  ut  fidesprosit,  pro- 
bat  S.  Jacobus  sex  argumentis.  Priimiinestv.  1G. 
Sicul  pauper  non  veslitur,  necsaturalur  verbo  , 
sedopere  Eleemoaynae,  dando scilicel  ei  panem 
ut  veslem ;  ita  pariler  animae  nuditas  et  inopia 
iik 'ritoriun  non  vestitur,  nec  saluratur  fide,  sed 
bonorum  opertnn  exercitio.  Secundum  v.  17. 
Fides  sine  cbaritate  et  opere  est,  sicut  corpus 
sine  anima,  puia  mortua  :  ergo  non  tantum 
inutilis,  sedel  fceda  quasi  cadaver.  Terlium  v.  18. 
Fidea  oon  nisi  peropera  seostendercetcommu- 
nicare  potest :  ergo  si  demas  opera,  cst  invisibi- 
lis,  insensibilis,  ac  consequentcr  nulli  ulilis. 
Quarlum  v.  19.  Fides  sine  operihue  est  demo- 
niaca  :  nain  et  daemones  crethmt  et  contremis- 
cunt.  Quintum  v.  21.  Abrabam  fuit  juslificatus 
non  ex  fide  sola,  sed  et  ex  operibus,  offerendo 
scilicetfiliumsuum  super  altare.  Atqui  Abrabam 
iiut  paier  oredentium  et  norma  justlflcandoruna 
et  salvandoriun.  Krgo  et  bi  quasi  Abralix  filii , 
justtttam  ct  saluleni  spcrarc  dcbcnt  cx  operibw, 
non  r.v  nuda  ftdr.  Sextnm  v.  25.  Idipsum  patel 
ex  Uabab,  qme  ex  operibns  jusiiticata  est,  exci- 
pienset  prolegens  exploratores  missos  a  Josue 
C  2.  10. 

Numquid  1'OTi.nir  rii)i:s  (sola  sine  operihu>; 
sai.vahe  kum?]  q.  (1.  Mininie.  Salvarc ,  id  cst, 
jnslihcare  et  bralilicaic  :  justilia  enim  est  salus 
mchoata,  bealitudoel  gloria  est  salus  constim- 


PIST.  S.  JACOBI.  Cap.  II. 

mata.  Justilia  enim  salvat  et  lib<  ratnos  a  peccato 
•  tdiabolo;  beatiludo  vero  a  morte,  miseiiis,  et 
inferno. 

Pr.eclare  S.  Crcgorius  lib.  3.  in  1.  Regum  c.  3. 
Arca,  inquit,  vacua  esse  non  debet,  boc  esl , 
scienti  i  sine  bona  operalione  :  ficnlnea  enim  in 
qna  sunt  sola  folia  sine  friiclu  a  Cbristo  mab-di- 
cittir,  Maltb.  21.  19.  ac  servtis  piger,  oiiosus  e| 
dcses  damnatura  Cbristo,  Mattb.  25.  26.  S.  Ful- 
gentiua  lib.  2.  de  Remiss.  peccaU  c.  1.  Vila  ,  aif/ 
bona  non  veraciicr  dicitur ,  quce  perversa?  crudeli- 
tatis  vilio  depravalur  ;  nequc  sufficil  ad  saUUcm 
fdes  recte  crcdcntis  ,  si  conversatio  moribus  atque 
operibus  turpatttr  obscwnis.  S.  Bern.  serm.  51.  in 
Cantica,  explicana  illud  :  Fulcitemc  floribus ,  sti- 
pateme  malis ;  fidem  asshnilal  fiori,  opera  fruc 
mi  et  poino.  Sicut  eniminutilis  esl  llos,  qui  nou 
excrescil  in  fructum  ;  ita  inulilis  est  litles,  quae 
fructum  bonortim  operum  non  producit.  Disertt? 
\ero  S.  Cregorius  bom.  29.  in  Evang.  Fortafse, 
ait,  unusquisquc  apud  semelipsum  dicat  :  Egojam 
credidi ,  salvus  cro.  Verum  dicit ,  si  fldcm  opcri- 
bus  tenet.  Vcra  etenim  ftdes  cst,  qua:  in  Itoc  quod 
verbii  dicit ,  moribus  non  conlradicit.  Ilinccst  enim 
qttod  de  quibusdam  fulsis  ftdctibtts  Pattlus  dicil : 
Oui  confttcntur  se  nosse  9ettm,  faclis  autcm  ne- 
gant.  llinc  Joannes  ait  :  Qui  dicit  se  nosse  Dcttm. 
et  mandata  ejtts  non  custodit,  mendax  cst.  Quud 
cum  itasit ,  fulei  nostrce  verilatcm  In  vila;  nostiut 
consideratione  debemus  agnoscere .  Tunc  enim  ve- 
raciler  fuleles  sttmus ,  si  quod  verbis  promittimu* , 
opcribus  compleamus.  Diadocus  de  perfeclione 
spirituali  cap.  20.  et  21.  Fides,  inquit,  in  actiont 
per  charilatem  posita ,  magnitudo  virttttum  esl. 
S.  Isidorus  lib.  de  Different.  spirit.  in  30.  Fides  , 
ait,  sine  operibus  non  prodest,  quia  non  polcst 
prr  fidem  Deo  placere ,  qui  Deum  conlcmnil  iu 
opcrc. 

15.  Sl  AXITEM  FRATEn,  ET   (id  CSt   tttlt ,  CtSJC  1).>- 

bent  nonnulli  codices  :  boc  enim  significat  Gra- 
cum  )  sohou  NBDJ  sint. ]  Fratcr ,  id  esl  Cbrisli,  - 
nus  ;  soror ,  id  esl  Cbrisliana.  Hicenim  est  fratcr 
el  soror  cognalione,  non  naturae  et  sanguinis  . 
sed  Ecclesiae  el  fidei,  utdixi  Actor.  1.  15.  Estboc 
primum  argumentum  pro  necessitale  Operum , 
petitum  a  simili ,  imo  ab  exemplo  ,  q.  d.  Sicul  .-i 
t|uisdivesesuricnti  diceret,  Salurare;  nudo,  N  es- 
tire  et  calefias;  non  vero  daret  panem  quo  se 
saturaret,  necvestem  qua  se  vestiret,  nibilcon- 
feret,  nibil  prodessel  pauperi.  Nain,  tit  ait  Valc- 
rianusCameliensisbom.  7 '.  yon  pascttnt  csttricntem 
blanda  colloquia,  ncc  vestiunt  alienam  nudltateiti 
infructuosa  consilia ;  ita  et  fitles  quae  tlicit ,  Crcdo 
in  Deum  et  Cbrislum,  adeoque  crcdo  bona  opera 
facere  ad  salulem  si  eadem  non  operai  etur,  m<- 
reipsa  exerceret  jnibilconferrel,  nibil  prodessi  : 
acl  assequendam  salutem  :  Di.xi  Divcs  ,  qui  potest 
succurrere  :  nam  pauper  paupeii  magnam  dat 
Eleemosynam,  si  ei  cominiserationi>  noneffec- 
tum,  sed  affectum  ostendat ,  eique  bene  pre<  < 
tur.  Cnde  S.  Aug.  in  Ps.  125.  $i cordr  misrroiris  , 
inqui t,  cliamsi  non  habcas  qttotl  porrigas  manu . 
acceptat  Dcus  El< ■cmosynam  taam.  EtS.  Job.  c.  30. 
-25.  Flcbam  ,  inquil,  super  co  qui  afjlicttts  crtt!  . 
compaticbalur  anima  mca  paupcri.  In  quem  l<<- 
cum  S.  Creg.  20.  Moral.  2(>.  Vir  sancttts ,  ait,  apttd 
omnipotcnlcm  Dcum,  atiqtiando  majtts  datttm  nc- 
crrat  mcntis  cssc  qttam  mnitrris.  Ettttrtottk  < •  ntm 
largicns,  rcm  c.rtra  scmctipsam  pnrbttil.  Qui  au- 
tcm  jlctum  cl  compassioncm  proximo  tribttit ,  a 
uliqttitl  ctiam  dc  sriwtipso  dcdit.    Idcirco  aui 


504  COMMENTAMA  IN  EPIS 

plus  compassionem ,  quam  datum  dicimus,  quia 
rcm  quamtibet  plcrumque  dat  et  qui  non  compa- 
titur;  nunquam  autcm  qui  verp  compalitur t  quod 
necessarium  proximo  conspicil  negat. 

16.  Qu.e  isecessaria  sunt  corpori.  ]  Quia  cor- 
pus  egel  viciu  ad  sustenlationem ,  veste  ad  le- 
gendam  nuditatem  :  innuit  S.  Jacobus  Christia- 
nos  in  hac  vita  tanlum  quaerere  dehere  necessa- 
xia  vitae,  non  vero  ambire  delicias,  luxumque 
vestium.  Idem  docuitS.  Paulus :  Est ,  u\i,qucesttts 
magnus  pietas  cum  sufficientia.  JSihil  enim  intuli- 
mus  in  hunc  mundum;  haud  dubium  quod  nec  au- 
ferrequid  possumus.  Habentes  alimenta  et  qttibtts 
tegamur  his  contenti simus.  Namquivolunt  divitcs 
fieri ,  incidunt  in  tentalionem ,  et  in  laqueumdia- 
boti,  et  in  desideriamulla  inulitia  ct  nociva ,  quce 
mergunl  homines  in  interitumel  perditionem.  Ra- 
dix  cnimomnium  malorum  est  cupiditas,  graecc 
fOxpyjpix  ,  idest,  cupicio  argentiet  pecunicc ,  1.  Ti- 
mot.  6.  6.  Hinc  severe  S.  Basil.  orat.  in  illud, 
Destruam  horrea  mea,  sub  finem,  At  tu,vt\\, 
nonne  spoliator  es,  qui  quce  dispensanda  accepisti, 
propria  reputas?  Est  panis  fametici ,  quem  lu  te- 
nes ,  nucli  lunica,  quam  in  conclavi  conservas  dis- 
catceasti  calceus ,  qui  apucl  temarescit;  indigenlis 
argentum;  quod  possides  inhumatum.  Quocirca 
injuriam  tot  pauperibus  facis ,  quot  darevaleres. 

17.  SlC  ET  FIDES  SI  NON    HABEAT    OPERA  MORTl A 

est.  ]  Quasi  non  habens  animam,  ipsam  dilectio- 
nem;  qua  vegetetur  et  moveatur  ad  opera ,  ait 
S.  Bern.  Epist.  Z»2.  Talis  ergo  fides  est  quasi  ca"- 
daverexanime,  ut  ait  idem  sermone2/i.  in  Can- 
tica,  et  corpus  mortuum,  quod  tamen  verum 
est  corpus,  sicut  fides  sine  operibus  vera  est  fi- 
des,  quod  falso  negat  alvinus,  sed  elumbis, 
exanguis,  deses,  inanis  otiosa  etquasi  mortua  : 
sic  radix  dicitur  mortua  e  qua  non  germinant 
frondes,  ilores  et  fructus  :  sic  aqua  non  germi- 
nant  frondes,  flores  et  fructus  :  sic  aqua  stag- 
nans,  quia  stat,  necfiuit,  dicitur  mortua,  quia 
earet  motu  qui  in  viventibus  est  index  et  effectus 
vitae.  Sic  virtutes  dicuntur  moituae,  si  desit  cha- 
ritas  :  haec  enim  earum  est  quasi  forma  et  vita 
non  physica,  sed  moralis,  quia  sua  praesentia 
tribuit  eis  dignitatem  et  statum  virlutis,  ac  vim 
merendi,  uthomo  coram  Deosenseatur  virtute 
praeditus  ,  justus,  amicus,  filius,  cujus  opera 
digna  sint  et  meritoria  vitae  (eternae,  alioqui  cha- 
ritalem  non  esse  propriam  fidei  et  virtutum  for- 
mam  nec  essentialem,  nec  accidentalem,  sed 
extrinsecam  dumtaxatet  moralem,  patet  ex  eo, 
quod  fides  sit  in  intellectu ,  charilas  vero  et  vir- 
tutes  sint  involuntate:  rursum,  quod  fides  in 
suo  genere  sit  species  perfecta,  aeque  ac  chari- 
tas :  charitas  tamen  fidem  aliasque  virtutes  diri- 
git  ad  Deum  quasi  ad  summum  bonum,ulti- 
mumque  finem ,  ideoque  eis  dignitatem  statum- 
que  virtutis  tribuit.  Vide  Gregorium  de  Valentia 
2.  2.  disp.  1.  quaest.  h.  puncto  3.  ac  disp.  3.  q.  1. 
puncto  3.  Proeclare  S.  Chrys.  in  1.  Tim.  5.  Viven- 
tes,  ait,  non  eo  tantum  d  mortuis  differunt ,  quod 
solem  et  aerem  vident ,  sed  eo  quocl  boni  atiquid 
faciunt :  nisienim  id  adsil viventibus ,nihito defunc- 
tis  meliores  sunt.  Est  hoc  secundum  argumen- 
tum,  quo  probat  Jacobus  ad  fidem,  ut  salvet, 
requiri  opera. 

Ex  hoc  loco  S.  Jacobi  colligit  S.  Cyrill.  in  Con- 
cilio  Ephesino  p.  3.  cap.  Uo.  Sicut  fides  absque 
operibus  mortua  est.  Ita  vicissim,  opera  mor- 
tua  sunt,  si  desitvera  fides.  Rursum  :  ergofides 
habens  opera  viva  est. 


T.  S.  JACOBI.  Cap.   IT. 

Denique  multi  Patres  asscruntfidcm  carentcm 
operibus  non  esse  veram  fidem,  quia  scilicet 
non  est  fides  viva  ,  ardens,  perfecta  et  charitate 
formata,  quae  per  dileclionem  operatur,  ut  ait 
Apostolus  Galat.  5.  6.  sed  informis  et  mortuajet 
quia  fidelis  deses  ad  bona  opera  ,  facile  labilur  in 
peccata  ,  adeo  gravia,  ut  tandem  ipsam  fidem 
aniittal  fialque  infidelis.  Terlio,  quia  lides  docet 
et  jubet  facere  opera  bona.  Si  ergo  ea  non  faciat, 
fallax  videturel  mendax.  Ita  Didymus  hic  Fides, 
ait,  morlua  non  est  futes ,  sicut  homo  mortutts  non 
cst  homo.  S.  Bern.  serrn.  2U.  in  Cant.  Munus,  ait, 
mortuum  of]'ers  Deo ,  elc,  bene  honoras  Deum  mu- 
ncre  fcclido?  bcne  ptacas  tuce  fulei  interfector? 
Cyrill.  Alex.  in  c.  h.  Malach.  n.  U2>.  Si quis,  ait, 
post  justificationem  recidat  in  peccata ,  fidem  in 
seipso  quasi  occidil.  S.  Hier.  in  c.  5.  ad  Galat.  Cum 
ditectio  procul  abfuerit ,  fidcs  pariler  abscedit. 
Cyrill.  Hierosol.  Fides ,  ail,  sine  operibus  est  quasi 
lampas  sine  oleo.  Sicul  ergo  hacc  hiscere  nequit , 
ita  nec  illa  salvare  :  hoc  enim  solum  potest  lides 
dilectione  ardens.  Quare  fides  bonis  operibus 
alendaest,  alioqui  emoritur,  uti  lampas  ardens 
deficienle  oleo.  Unde  S.  Hier.  in  Ezech.  cap.  3. 
ait  iKereticos  propter  impuros  mores  et  opera 
fidem  amisisse.  Idem  Chrislianis  impie  viventi- 
bus  non  raro  accidere  docel  S.  Greg.  25.  Moral.  10. 
Symbolice  quoque  fldes  otiosafidesnon  est,  quia 
futes  dicitur,  eo  quod  fiat  quod  dicitur.  Si  ergo 
non  fiat  quod  dicitur ,  fides  non  est,  si  fidei  ety- 
mon  specles,  inquit  Thomas  Anglicus.  Unde  ei 
S.  Greg.  Probatio ,  ait,  dileclionis  (consequenter 
et  fidei)  exhibitio  est  operis.  Simili  phrasi  dicimus 
homines  feros  et  barbaros  non  esse  homines , 
sed  Belluas,  haereticos  non  esse  homines ,  sed 
lupos  tyrannos  esse  tigrides  et  leoncs. 

MORTUA   EST   IN  SEMETIPSA,  ]  xxd'  ixurii-j  ,  id  est , 

secundum  seipsa,  hoc  est  per  se  sola  ac  solitaria, 
quia  remota  a  charitate,  ejus  queoperibus  :licet 
enim  fides  actusque  fidei  in  se  sit  vivus  :  tum 
naluraliter,  quia  scilicetest  actus  a  vitali  poten- 
tia;  puta  intellectu  et  voluntate  vitaliter  proce- 
dens,  tum  supernaturaliter,  quia  scilicet  est 
actUs  fidei,  quae  est  virtus  supernaturalis  et  gra- 
tia  inchoata;  gratia  enim  dat  vitam  supernatu- 
ralem  animae :  quatenus  tamen  charitate,  quae 
plenam  et  perfectam  vitam  supernaturalem  tam 
fidei  quam  homini  tribuit,  destituitur  ,  catenus 
mortuus  dicitur;  sicut  brachium  slupefactum 
mortuum  dicitur  quod  ab  anima  vegetationem 
et nutritionem,non  vero  motum  et  sensationem 
recipit :  mortuum  enim  est  quoad  animam  sensi- 
tivam,  vivitvero  quoad  vegetativam. 

Praeclare  S.  Bern.  serm.  1l\.  in  Cant.  Mors  fi- 
dei,  inquit,  est  separalio  charitatis.  Credis  in 
Christum?  fac  Christi  opera ,  ut  vival  fides  tua. 
Fidem  tuam  ditectio  animet ,  probet  actio.  Non  m- 
curvel  terrenum  opus ,  quod  fides  ccclestium  erigit. 
Qui  te  dicis  in  Chrtsto  manere,  debes  sicut  ipse  am- 
butavit,  et  tu  ambulare.  Quod  si  propriam  gtoriam 
quceris  ,  florenti  invides,  absenti  detrahis,  reponis 
losdenti  te :  hoc  Chrislus  non  fecit.  Confiteris  te 
nosse  Deum ,  factis  autem  negas.  Non  recte  plane, 
sed  impie  linguam  Christo,  animamdedisti  diabolo. 
Vita  ergo ,  linguaque  fidei  sunt  opera  :  opera 
enim  loquuntur  ait  S.  Augustinus  tr.  3.  et  6.  in 
Epist.  S.  Joannis,  Loquuntur,  inquam,  veram 
et  probam  esse  fidem,  quae  tam  proba  parit 
opera.  Nam ,  ut  ait  Naz.  orat.  in  plagam  gran- 
dinis  ,  Prccslantior  est  sapientia  quce  factis  indica- 
tur,  quam  quce  verbis  splendescit.  Inteltectus  enim 


COMMIiNTAhlA  1N  EPIS 

hontis  (inquil  ille)  omnibus  facientibus  eum,  non 
ilem  prcedicanlibus. 

Fides  orgo  jiiteiynm  ct  carens  oporum  praxi , 
mortua  ost,  quia  quando  debet  operari  et  idip- 
Riim  renuit,  signnm  cst  eam  non  csse  vivam, 
nec  habcrc  animam  ct  vitam  cbaritatis  :  charilas 
onim  opcratur,  si  est,  sin  renuit opcrari,  chari- 
tas  non  cst  ait  S.  Grogor.  lum  quia  vila  animoB, 
putajustilia,  charitas  ct  gralia  oporibus  bonisali, 
cDnsorvari  ot  augcri  dobol;  sicut  vila  corporis 
cibo  alenda  cl  conservanda  ost  :  sicnim  isdesit, 
famc  conlaboscet  et  morictur.  Ita  Trid.  sess.  G. 
o.  10.  Simili  phrasi  liomo  dicilur  vivore  ox  rcs- 
piralionc  el  halitu  ,  adcoquc  carens  halilu  esse 
mortuus,  quia  halitus  ita  comilatur  fovetquc 
animam,  ut  hcec  sinc  iila  consisterc  nequeat; 
nam  refrigcrando  cor,  conservat  corpus,  ani- 
niamcl  vitam.  Intolligo  haec  de  adultis,  scilicet 
hos  din  non  posse  vivere  vita  gratiae,  si  bonc 
pperari  nogligant.  Nam  in  parvulis  ct  adultis 
justilicaiis ,  si  statim  a  baptismo,  vel  justifica- 
lione  moriantur,  patet  cos  salvari  sine  operi- 
bus.  Cum  orgo  ait  Jacobus,  fidem  sine  oporibus 
esse  nioriuam,  intollige  fidem  quae  ronuit  ope- 
rari;  cum  lox  charilatis  aut  alia,  opus  aliquod 
jubot  ot  poscil.  Ita  Cajet.  Quotidic  onim  lox  di- 
viua  vcl  humana  non  unum,  sed  plura  opera 
fiori  prcecipiunl,  quae  si  quis  facere  contemnat 
aut  negligat,  poccat,  itaquo  amillit  Dei  graliam, 
qUae  vila  est  anhnre  :  quo  fit  ut  fides  io  eo  jam 
non  sitviva,  scdmoitua.  Uoc  est  quod  aitS.  Au- 
gust.  I.  do  Cognil.  veraj  vilae  cap.  37.  Hcec  fides 
spc  nulritur ,  sicutcorpus  cibo  rcficilur;  dilectione 
animatur ,  sicut  corpus  avima  vivificatur.  Idom  de 
Spirilu  ot  lit.  c.  32.  Charitas  qim  cst  vita  fidei , 
ipsam  non  prccccdit  scd  sequitur.  S.  Bcrn.  Ep.  b,2. 
Mortua  fidcs  cst  qurc  non  operalur  ex  dilcctionc , 
quasi  non  habcns  animam  ipsam  dilcctioncm , 
qua  vegeleturet  movcatur  ad  opcra. 

18.  Sed  dicet  niis.  ]  Erasmus  puta  esseoeeu- 
paliononi,  quasi  Jacobus,  ut  oslendal  nec  fidem 
absque  operibus,  necoperasine  fidcvalero,  in- 
ducat  hic  duos  colloquoiilos,  quorum  altor  frotus 
fidc  nogligil  opora.  Huic  dicitur.  Tu  fidomhabcs, 
«it  huc  tibi  salis.  lUirsus  altor  fidons  operibus 
neglecta  fido,  respondelilli :  Etegooporahaboo, 
inilii  satis  ost.  Jacobus  autonrutriusque  scrmo- 
iioin  rofollil,  dicons  :  Imo  ncutrum  quodalloru- 
tor  babot,  suflieit  ad  salutom.  Sed  tu  qui  fidem 
tuam  jaclas,  doce  factis  ipsis  tibi  fidom  csse,  quae 
certe  res  otiosa  non  est .  otogofaciis  ipsis  docla- 
rabo  mihi  noutrum  dcesso.  Vcrum  hoc  intrica- 
Lius  esl ,  noc  trium  porsonarum  colloquium  hoc 
iu  texlu  reperiri  potest.  Nam  pronomen  ego, 
cum  ait ,  Ego  opcra  habeo  cst  idem  ojusdom  (iion 
aUeriusj  pcrsonae  loquentis,  ac  mox  dieentis  : 
KgO  o.Ucndam  tlbi  cx  operibus  fidcm  mcam;  ac 
consequenler  Ues personae,  triaquc  oorum dicta 
Inc  inveniri  nequeunt. 

Secundo,  Glossa,  Ilugo  et  Thomas  Anglicus 
ccnsent  baec  irridendo  et  improperando  dicj ; 
quasi  is  qni  lidom  c".  opera  habet ,  irrideateum 
qui  de  solo  Dde  sejactat,  ox  eaquesalutemspe- 
rat,  iii  signiDcei  lalem  essc  risu  et  probro  dig- 
nmii,  ideoqueexplodendum.  Verum,  utaliata- 
ceam  .  hoec  irrisio  indigna  videlur  gravitate 
Apostohca  el  tnodestia  s.  Jacobi. 

Teriio  crgoet  genuinu  ,  ost  haectota  sontentia 
rt  ohjeetio  s.  Jacobi,  qua  iiovo,  puta  tcriio  ar- 
gnmwnlo,  vel  nova  argumenti  jani  allati  con- 
lirmalione  retundil  jacumiam  ejus,  qui  soJa 

COHNEI..     A    UtNDE.      TOM.    X. . 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  U.  505 

fide  gloriatur :  rtenim  ki.Xd,  id  est  scd,  e.*t  parti- 
cula  non  adversantis ,  sed  confirmantis,  vol  exag- 
geranlis  suum  diclum ,  ut  sit  idem  quod  sed  sane, 
vcrumtamen,  certe,  insuper,  praeterea;  vel 
quippo,  quare.quamobrem,  vel  quinimo,  imo, 
vero  :  haec  enim  omnia  significat  >;;>,  et  haec  om- 
niahuic  loco  congruunt.  q.  d.  Sed  sane,  verum- 
tamen,  vel  praeterca,  velquippe,  vel  quinimo 
dicel,  id  est,  jure  dicere  ct  recte  objicerc  poterit 
quis  eij  jactitat  ot  opera  nogligil  (ailque  nndii 
el  famelicis  :  Ite  in  pace,  calefacimini,  satura- 
mini.)  Tu  fidem  habes  etjactas,  at  ego  fidoi  ad- 
juncta  habeo  opora.  Ostcnde  ergo  mihi  fidem 
tuam  sine  operibus  :  certe  cam  nudam  iisquc 
dcstilulam  nunquam  mihi  ostendes.  At  cgo  ex 
oporibus  clare  ibi  ostondam  fidom  meam  , 
iiaque  simul  ostondam  libi  me  esse  verc  fido- 
lem  ,  et  e  coetu  Ecclesiac  verorumque  fidclium  , 
ac  pariter  ostendam  fidem  mcam  non  mihi 
soli,  sed  et  tibi  aliisquc  prodessc  vel  ad  auxi- 
lium,  vol  ad  oxomplum.  Ostensio  enim  fidoi  por 
opora  ad  haec  duo  roquirilur  in  Ecclesia,  scilicet, 
Primo,  ut  iis  Qdeles  sibi  mutuo  ostendant  suam 
fidem ,  itaque  coeani  ot  conllent  unum  coettini 
Gdelium  enmque  visibilem.  Fidoles  enim  quiii 
homines  sunt,  non  angcli,  fidern  montis  videre 
noquount:  operibus  ergo  illam  ostendore,  aliis- 
quo  spectandam  exbiberc  debenl  ad  hoc,  ut  sc 
invicem  nosse,  etab  infidelibus  distingucre,  ao 
inunumcoelum  convonirc  et  coalescere  possint. 
Quocirca  Salvianus  1.  3.  de  providcntia,  trac- 
tans  hunc  Jacobi  locum,  ait  :  Bonos  actus  esse 
tcstes  fidci  Christiance.  Secundo  ,  ul  fides  unius 
non  illi  soli,  sed  et  celeris  fidolibus  prosit,  vol 
bonorum  morum  et  virtutum  cxemplum  pr.c- 
bondo.  Idcirco  enim  in  Ecclesia,  uthabet  syni- 
bolum,  est  Sanctorum  communio  ,  puta  bono- 
rum  mulua  communicatio,  ut  in  ea  singuli 
aliis  sua  communicarc,  cisque  prodesse  sala- 
gant.  Jam  quid  niihi  predest  fidos  quam  in  cordo 
gerere  dicis,sioam  in  oporibus  non  videam,  non 
sentiam,  ncc  ullum  ox  oa  cmolumentum  porci- 
piam  ? 

Atqueutrumque  significatToostew/e.Oslcndere 
onim  in  Scriptma  signilicat  non  tanlum  reni 
spcctandam  proponoro,  scdctroipsam  cxhibere, 
dare,  donarc,  largiri ;  ut  cum  dicimus  Deo  : 
Ostende  nobis  Domine  misericordiam  tuam.  O.v- 
tcnde ,  id  est,  exhibe  el  clargire  ;  nt  sciliccl  tua 
dona,  beneficia  el  opera  misoricordiae  nobis 
impcrtias.  Cum  ergo  ait  Jacobus  :  Oslende  viihi 
fidem ,  oxigit  non  tantum  ut  illa  oculis  videnda 
subjiciaUir,  sed  et  reipsa  mihi  communicetur , 
mihiquc commodum et utilitatom  aliquam confc- 
rat,  vcl  Eleemosynas  importinondo,  vol  adju- 
vando,  vei  consulondo  vcl  aliis  quibnsque  mo- 
dis.  lUirsum  <p  d.  Ostcndo  mihi  fidom  luam  esse 
vivam ,  et  charitate  animatam  vivorc,  non  au- 
tcni  esse  morluam  et  cadaver;  vita  onim  osten- 
dilur  ex  habitu  el  motu.  Si  onim  animal  so  mo- 
veal  «'t  respiret,  \i\ii;  si  sit  iinmohile,  cst 
morluum  :  ila  parilor  fides  oslondit  sc  vivorc, 
si  se  moveat  ot  agat  ad  bona  opora  ;  sin  ab  iis 
quiosoal  el  sil  immoia,  ostonditsoosse  mortuam. 

OSTENDBMHII    FIDKMTLAM    SIXE  OPEIUIiUS.  ]  Jam 

conlrario  legunt  (irceca  ix  twv  «syo»,  id  est,  <?.r 
operibtts:  sed  pro  i»  lcgcndtim  c/re;,id  cst  sine; 
sic  cnim  logit  Noster,  Syrtts  et  multi  Grasci:  id- 

quo  cxi^it  BDliLhesis  :  (Jstcnde  mihi  fidcm  tuain 
iinc  optribus ,  ct  cgo  ostcndam  tibi  ex  operibut 
fidcm  mcam.  q.  d.  Tu  lidom  sinc  operibus  ntihi 

C. 


.:>0G  COMMENTARIA  IN  EPIST, 

oslendere  non  poteris,  ego  vero  ex  operlbus 
plane  lihi  ostendam  fidem  meam.  Ita  Apostoli , 
Mari\res  et  \irgiues  conteiimentes  opes,  hono- 
res,  delicias,  ipsainque  vitani,  oslendcbant  se 
credere  vilain  ruiurani,  opes,  honores  et  dcli- 
cias  cielesles.  Idco  cnini  liic  pauperlalein  am- 
plcxi  sunl,  humilitali  afllicli ,  ut  in  coelo  dilaren- 
lur  ,  exaltareniur,  ct  gaudiis  aeternis  aflluercni. 
Censet  Salmeron  alludere  S.  Jacobum  ad  Pro- 
verb.  12.  17.  ubi  pro  eo  quod  Nosler  vertit,  qui 
quod  novit  loquitur ,  indexjustilia  est;  Sept.  ver- 

tllllt  ,     eJTiSet/.vu/ievjjv    nt^iv  a.nxyye).).v.  Si/.xiO{  ,    id   CSt, 

demonstratam  fidcm  annanciat  justus ,  quasi  dt- 
monstratam ,  idem  sit  quod  operibus  demons- 
trabilem ,  Symmachus,  cx^atvwv  ni^tv  &mefye))ti 
otxxioewYi» ,  id  est,  q ui  patefacit  fidem,  puta  per 
opera ,  annunciat  justitiam.  Verum  fidcs  ibi  su- 
mitur  pro  veritalc  et  fidelitale.  q.  d.  Justus  pa- 
tefacit  veraciter  et  fideliter  ipsam  fidem,  id  est, 
rei  veritatem  sibi  patefactam  et  demonstratam. 
Hoc  est  enim  quod  Nostcr  verlit,  qui  quod  novit 
loquitur,  index  justitia?  est ,  id  est,  indicat  id 
quod  verum  et  justum  est :  cui  per  antilhesin  dc 
moreSapiens  moxopponit:  Qui  autem  mentitur, 
lestis  est  fraudulentus.  Si  ergo  eo  alludit  S.  Jaco- 
bus  ,  verbotenus  tantum  alludit,  aut  certe  mys- 
ticeet  symbolicc  dumlaxat. 

Symbolice  haec  adaptes  haereticis,  eisque  di- 
cas  :  Ostende  mihi  fldem  tuam  novam,  imoper- 
fidam,  sine  operibus  divinis,  id  est  miraculis: 
cgo  ex  iis  ostendam  tibi  fidem  meam  et  ortho- 
doxam.  Miracula  enim  fidei  orthodoxae  sunt, 
ex  mortuis  suscitare  vivos,  ex  caecis  facere  vi- 
dentes,  ex  surdis  audienles,  haereticae  vero  fidei 
miracula  sunt,  ex  vivis  facere  mortuos,  ex  vi- 
denlibu*  coecos ,  ex  audientibus  surdos. 

Ita  Calvinus  volens  suscitare  vivum  fingen- 
tem  se  mortuum  ,  eum  vere  morluum  eflecii, 
uti  narrat  Bolsecus  ejus  discipulus  in  ipsius 
Vita  c.  13.  Idem  fecisse  Cirolam  Episcopum 
Arrianum,  docet  Gregor.  Turoncnsis  1.  2.  Hist. 
Franc.  c.  3. 

Sic  S.  Macarium  disputantcm  cumEunomiano 
haeretico  provocasse  ad  miraculum ,  ut  ex  ope- 
ribus  quisque  ostenderet  fidem  suam,  ideoque 
mortuum  suscitasse;  cum  Eunomianus  diffidens 
suae  fidei,  imo  perfidiae,  se  subduxisset,  narrat 
Cassianus  coll.  15.  c.  3. 

Efllcacius  arguit  eosdem  Georgius  Dux  Saxo- 
niae  :  cum  enim  a  Lulhero  invitaretur  ad  suam 
haeresim,  respondit ;  opera  Lutheri  etLuthera- 
norumostendere  ipsius  fidem  non  esse  a  Deo  , 
sed  ex  diabolo  :  opera  enim  quae  fides  Lutheri 
docet  et  suadet,  sunt,  violare  vota,  jejunia, 
festa,  profanarc  templa  et  altaria  ,  imagines 
Sanctorumconfringere,  S.  Sacramenta  concul- 
care,  blasphemare.  B.  Virginem  ,  omnesque 
Sanctos,  imo  Deum  ipsum ,  quem  omnis  operis 
mali  auctorem  facit.  Quando  unquam  inquit , 
facta  sunt  tot  sacrilegia  sacerdotum.  Religioso- 
rum  et  Virginum  Deo  dicalarum,  quot  sub  tuo, 
6  Lulhere  Evangelio  ?  Quando  crebiores  in  prin- 
cipes  extitere  rebelliones.  Quando  tot  sacrarum 
cedium  expilationes ,  tot  furta  et  rapinae  visae 
sunt  ?  Quando  lot  maritis  ablatae  sunt  uxores 
aliisque  traditae  ?  Quando  tot  fornicationes,  adul- 
teria,  incestus,  etc. 

19.  TO  CREDIS  QUONIAM  UNUS  EST  DEUS  :  BENE 
FACIS  *.  ET   D.EMONES  CREDUNT  ET  CONTREMISCUNT.] 

Est  hoc,  quarlum  argumentum  probans  ad  fi- 
dem  justificanlem  requiri  bona  opera,  quod  fi- 


S.  JACOBI.  Cap.  IL 

des  operum  expers  sit  d;cmonum  ,  non  Bdelium 
el  sanclorum.  Objicil  Calvinus,S.  Jacobum  per 
(idem  accipere  umbram  fidei,  quia  daemones 
non  habent  lidem  veram  et  divinam,  scd  huma- 
nam.  Resp.  Multi  probabiliter  censent  in  doemo- 
nibus  et  damnatis  remanere  habitum  et  actum 
fidei  divinae;  quia  ipsi,  exceptis  haerelicis,  nun- 
quam  habucrunt  actum  infidelilatis,  quiutcon- 
trarius  fidei,  eam  expellit,  et  quia  iu  damnalis 
remanet  characler  haptismi,  quiest  quasi  nota 
fidei  etfidelium.  Ita  censent  Durand.  in  3.  disi. 
23.  q.  9.  a.  2.  Alensis  3.  p.  q.  6k.  memb.  7.  Ca- 
tharinus  et  Salmeron  hic,  Magister  sent.  in  3. 
dist.  23.  §  Atiud  est ,  ubi  id  probatex  Augustino 
in  Psal.  77.  Idem  probabile  essecenset  Gregor. 
de  Valentia  2.'  2.  q.  5.  a.  2.  puncto  2.  ac  magis 
Justinianus  hic,  qui  idem  asscribit  S.  Augustino 
Enchir.  3.  et  S.  Thomae  2.  2.  q.  18.  a.  3.  ad  2. 

Verum  verius  est  in  daemonibus  et  damnatis 
non  remanere  fidem,  quia  Deus  cam,  uti  etcae- 
teras  virtutes  supernalurales ,  ab  illis  aufert ;  eo 
quod  hae  virtutes  hominem  ordinent  et  dirigant 
ad  salutem  et  vitam  aeternam ,  qua  indigni  et  in- 
capaces  sunt  damnati.  Ita  censent  S.  Thomas  2. 
2.  q.  5.  art.  2.  quemThomasAnglicus,  Grcgorius 
de  Valentia  et  passim  Scholastici  sequuntur.  Fa- 
vet  S.  Dionysius  de  Divin.  nom.  c.  U.  ubi  ait 
naturalia  in  daemonibus  mansisse  integra,pe- 
riisse  vero  gratuita  :  fides  enim  est  unum  e  gra- 
tuitis. 

Dico  ergo,  argumentum  Jacobi  non  peti  ab 
eadem  specie  ct  fitle ,  sed  peti  a  pari  vel  simili. 
q.  d.  Non  est  quod  jactes  te  credere  Deum  caelc- 
rosque  fidei  articulos;  quia  etiam  daemones  eo- 
rum  evidentia  (unde  Plato  in  Cratylo,  ait  da>- 
mones  dici  &zviy.ovxs,  id  est  scientes)  coactieosdem 
credunt,  sive  id  faciant  fide  divina,  sive  huma- 
na  :  ettamen  haec  eorum  credulitas  nil  eis  pro- 
dest,  nisi  admajus  tormentum.  Pariergo  modo 
fides  tua,'etsi  divinitus  indita,  tibi  non  proderit, 
nisi  ad  majorem  damnationem ,  si  secundum 
eam  non  vixeris,  nec  bona  opera  quae  fides  fa- 
cienda  dictat  exercueris,  sed  cum  daemonibus 
erituti  fides,ita  et  sors  ac  gehennatua,  infra  dae- 
mones  subsidebis,  cum  daemonibus  flammabe- 
ris  :  aeque  enim  tua,  ac  daemonum  fides  non  est 
aliud  nisi  inanis  cognitio,  imo  iners  ac  socors 
credulitas,  qua  credisDeum  jussisse,  ut  haec  ei 
illa  facias,  quae  tamenfacere  et  operari  non  vis. 
Quocirca  S.  August.  Enchirid.  8.  fidem  sine  opt- 
ribus  vocat  daemoniacam,  eamque  opponit  fidei , 
quae  per  dilectionem  operatur.  Et  S.  Anselmus 
in  c.  5.  ad  Galat.  fidem  operibus  destitutam  vo- 
catdaemonum,  non  Christianorum. 

Et  co.ntremiscunt,  ]  ppiffffouut^id  est  exhoires- 
cunt,  quia  videlicet  tantam  Dei  judicis  et  vindi- 
cis  majestatem  ,  potentiam  ,  severitatem  non 
tantum  credunt,  sed  et  reipsa  experiuntur  ac 
sentiunt. 

Vis  autem  scire  ,  o  homo  inanis.  ]  Instat  acrius 
S.  Jacobus  ,  quintumque  argumentum  affert, 
quo  rem  conficit,  nimirum  proponendo  Abra- 
ham  patrem  fidei  et  justitiae,  qui  ex  operibus 
non ex fide  sola  justificatus  est.  Inanem  vocat  ho- 
minem,  qui  inanem  jactat  fidem,  utpote  fruc- 
tuum,  id  est  operum  expertem,  ideoque  inanis 
et  expers   est  prudentiae,  sanaeque  mentis. 

Mortua  est.  ]  Ita  Romana,  Graeca  et  Syra  : 
minus  ergo  recte  aliqui  legunl  otiosa  est. 

21.  Abraham  pater  noster,]  tum  secunduin 
rarnom,  tum  secundum  fidem  et  «niritum.  Ja- 


CO.U.WLMAnTA  LN   EPU) 

cobus  cniin  Judccus  loquiiur  prcecipue  Judseis  , 
quasi  eorum  Episcopus.  Producit  Abrahamum, 
lum  quiuipse  fuitpuler  credentiuni,  elexemplar 
justorum;  tum  quia  Puulus  Ilom.  h.  3.  produxe- 
rut  Abruhumum,  dixerutque  euni  per  fideni  jus- 
Uficatum  esse;  unde  infercbat  Simon  Magus , 
eum  sine  operibus  justificatum  esse.  Explical 
ergo  bic  Jacobus  1'aulum  ,  nimirum  fidein 
Abrahse  non  fuisse  otiosain,  sed  bonis  operibus 
cumulatam.  Ita  (|uoque  seipsum  explical  Paulus 
Heb.  11.  8.  et  17.  ubi  heroica  lidei  Abrahae  opera 
recenset  et  celebrat. 

Offekens  Isaac  ]  Otferens  ,  id  est  offerre  pa- 
rans,  nimirum  eum  ligans,  imponens  altari,  et 
slringens  ineum  gladium  ;  sed  ab  Angelo  prolii- 
bitus;  eum  reipsa  nou  obtulit,  nec  immolavit. 
Ofjercns,  ergo  in  actu  dcstiuato  etincboalo,  oOn 
perfecto  etconsummato.  Euilhic  Abrahae  lieroi- 
cus  fidei,  fortiludinis,  obedienlice ,  charitalis  et 
rcligionis  actus,  quo  Deo  jubcnli  inimolare  fi- 
lium,  eumque  unicuni ,  illico  paruit.  Lnde  Sa- 
piens  c.  10.  5.  vocat  Abrahain  in  fdii  misericor- 
dia  forlcm ,  quia  fortitudine  vicit  misericordiam. 
Quare  actus  Abralice  innnolaiitis  fidelium  longe 
cxcellentior  fuit  acius  Jephle  Agamemnonis , 
Codri  Iphigenice,  Harinonii,  Aristogitonis,  Leoni- 
il;e,  Lpuminondce,  L.  Hruli,  Deciorum,  Creontis, 
Idomenei,  el  siiniliuin,  de  quibus  CiceroTusc.  1, 
et  Serarius  noster  in  Judic.  11.  q.  17.  qui  se, 
vel  lilius,  vel  filias  immolarunt,  aut  morli  devo- 
verunl,  quia  idfecerunl  vel  coacli,  ad  tuendum 
patrise  saluteni,  vel  cupidine  famce  et  glorke. 
Abraham  auteni  libere  id  fecit,  sola  Deo  obe- 
dienili  volunlate  el  zelo  hnpulsus.  Adde  Abra- 
liani  innnolavit  filium,  ex  quo  Deus  promiserat 
illi  po.sieriiatein  muximam,  ipsumque  Christum; 
i 'redidit  ergo,  quod  Deus  liliuin  a  se  inunolaluin 
resuscilaret.  Lnde  Apostolus  ait,  quod  conlra 
apem  nalur;e,  in  spcm  gralise  et  resurrectionis  ii 
DeO  pronhss;e  credidei  it  lloni.  h.  18.  Arbilruns 
quia  ct  a  morlttis  sttscitan:  polats  csl  Dctts ,  Ileb. 
11.  19.  Vide  dicla  (ien.  12.  el  22. 

Nola  Primo,  ciun  l.eda,  Jacobum  producerc 
hoc  exeinpluin  Abralwe,  ut  eo  fidclcs  aniinelad 
illud  imituuduin,  ut  scilicel  in  pcrscculione  in- 
Hiuente  suam  el  suorum  vitam  Deo  iu-  niariv- 
riuin  offerant,  nnilto  magis  nt  eideni  in  paupe- 
ribus  bona  sua  elargiaiilur ,  ilaque  0|>era  chari- 
talis  aliaruinque  \irtutuni  exerceant,  et  cuni 
lide  conjungant. 

Nola  Secundo,  Abraham  jam  eral  justus  :  jani 
enim  dicluin  erat  de  eo  Gen.  15.  6.  CrcdiUit  Abra- 
ham  Deo,  et  rcputalum  cst  ci  adjttstitiam.  Quod 
erim  poslca  Cen.  22.  10.  offcrcns  filium,  dicitur, 
bic  juslilicatus,  inlellige  magis,  quia  scilicel 
valdc  in  accepla  justilia  per  ucluin  t.un  heroi- 
<um  obedientiae,  religionis  et  charitalis  profecii 
et  crevit,  ut  patetex  eo,  quodin  pramium  tunti 
•ii  tus  Deus  cum  sna  beoedictione  cumulavit, 
IMOiniltendo  ei  filium  Messiam,  slve  Chrisluni. 
Ailenim  (ien.  22.  l(i.  Vcr  mcmctipstim  jitrati  ,Ui- 
nt  Dominus  ,  tptia  fecisti  hanc  rtm,  ct  non  pcpcr  ■ 
risti  ftlio  ttto  unigcnito  proplcr  mc ,  bcntdicam  libi 
et  vmitiplicnio  Mrnn  tuum  sicut  stcllas  caii,  et 
lnt  arcnam  qtuc  csl  m  lillorc  niaris  :  possiUabit 
semen  lniim  portas  inimicorttm  tttorttui.Et  bencdi- 
rcntur  tn  soninc  luo  onuus  iientcs  tcme ,  uttia 
obcdisli  roci  incic. 

r.\  quihns  relelluntur  Lalvinus  et  Leza  (quod 

' ..ilvinista?  Bibliis  Valabl.   inseruerunl )  qui  cen- 

ut  s.  Jacob.  proeier  fldem  opcra  requirerc .  non 


T.  S.  JACOLl.  Cap.  II. 

ut  causam  juslificationis  sed  ut  e]us  effeciium  ; 
quasi  opera  sint  signum  duinlaxat  et  osteOHO 
lidei  juslificantis,  quce,  inquiunt,  acharilale  se- 
parari  nequit.  Ergo  rbjustificatus  esl ,  iulerpre- 
lanlurjustus  declaratus  est.  Sed  perperam,  quia 
hce  benedictiones  et  hcec  praemia  ex  Genesi  jam 
recensila,  a  Ueo  non  sunt  data  Abrahce  ob  justi- 
lise  declurationem,  sed  ob  insignem  ejus  virlu- 
tem  et  juslitiam,  qua  ollerendo  filium  eximie 
Deo  placuit,  eximiamque  ejus  graliam  et  jusli- 
tiam  consecutusest.  Quis  enim  neget  Abraham, 
cuin  tanla  lide,  charilate  et  obedientia  filium 
suum  voluit  immolare  magis  Deo  gratum,  ac 
proinde  magis  justificatum  fuisse?  Secundo, 
idem  palet  exeo  quod  subdil  Jacobus,  Abrabam 
justificalum  ess(;  ex  opc-ribus,  non  tanlum  ex 
fide.  At((i)i  ex  iide  non  tantum  juslus  declaratus, 
sed  vere  justificalus  dicitur,  ul  1'atentur  hcere- 
tiei :  ergo  el  ex  operibus  non  lanluin  justus  de- 
claratus,  sed  ct  vere  juslilicatus  est.  Terlio  , 
quia  subdit  Jacobus  ex  operibus  fidem  Abraha 
esse  consummatum  :  quia  scilicet  vere  iis  con- 
summata  est,  non  autem  quia  ex  eis  consum- 
mata  dcclarata  est  :  ergo  opera  afferunt  lidei 
perfectionem  et  consuinmationem  ;  quia  scilicet 
merentur  augmentum  el  perfectionem  juslilia-. 
Quarto,  quia  v.  25  ait  Ilahab  merelricem  e\ 
operibus  justiiicatam  ,  neque  enim  meretrix 
declarari  potuit  jusla,  sed  vcre  justificala  ,  id  est, 
e.\  inlideli  fidelis,  et  ex  merelrice  casta  justaque 
facta  esl.  Quinto,  ita  explical  Conc.  Ti  id.  sess.  6. 
c.  8.  et  10.  ac  S.  Aug.  I.  de  Fide  etoperibus  c.  1U. 
et  ad  Dulcitium  q.  1.  et  alibi  s.epc  ac  passim  Pa- 
tres,  omnes(|iie  Doctores  oriliodoxi. 

Morul  S.  Amb.  I.  1.  de  Abruham  c.  8.  docet . 
Deum  ad  hunc  tentulionis  et  perfectionis  gra- 
dum,  ut  filium  suum  immoluret,  sensim  pro- 
vexisse  Abrahamum  per  multas  prcevias  proba- 
tiones  el  experimenta,  sicut  duces  solenl  mililes 
per  velitalioncs  instruere  et  formare  ad  prajlium 
el  victoriam.  lit  sanclum,  ail,  Abraltam  probavit 
anle  et  sic  lentavit ;  nc  si  ante  tentaret  qttampro- 
basset,  gravarct.  Probavit  cttm,  cttm  exire  d< 
Cltara  jttssil ,  et  obedientcm  repcrit,  probavit  cum 
ftdei  lilttlo  frettts  libcravit  ncpotem,  cumUcprada 
nihilaltigit ,  cttm  promisit  seni  filium;  et  cum  cssc/ 
Ct  nlitm  annorum ,  quamvis  Sara?  genitalia  consi- 
ih  ravit  cmorttta ,  tamen  crcdidit ,  nec  fulc  lta;sita- 
cil;  probavit  eum  seUttlitatc  hospilii.  Probatuni 
igitur  qttasi  fortiorem  tentantlttm  ptttavtt  major- 
bus,et  quibttsclam  impcriis  dtwioribtts,  jubendo 
immolare  filium  unigenilnm. 

Discant  Pnelali  cl  Superiorcs  a  Deo  ,  non  su- 
bilolentare  subdilos,  neconerare  gravibus  pra- 
ceplis,  sed  sensim  ii  ininoribus  eos  provenerc 
ad  majora.  Subdit  aliud  morale  documenlum 
S.  Ambr.  Et  hoc  quidem  cxemplo  docemttr ,  quiu 
veris  probatur  quis  ,  tcntatur  aittcm  composilis  et 
ficlis.  Nec  enim  volebat  Detis  inuitoluri  a  putre  (i- 
littm  ,sed  tentubat  affcclum  patris  ,  si  Dci  ptceceptu 
pnvfcrrct  ftiio,  si  putcrmr  pictatis  contempLUioue 
vim  dcvotionis  infltrtcrtt.  In  magnis  eigo  voluissr 
sat  est,suflicitque  Deo  affectus.  Idem  imiUeutur 
PraMati. 

22.  VlDES  QUOMAM  (qUOd)    FIDES  COOPtn ABATL T. 

(Syrus  auxfliataeit)tmMmm  ai.us.  ]  Sicut  radiv 
coopcratur  ramis,  instillando  eis  succum  ad 
producendum  friiclus  :  quod  enim  radix  est  in 
arbore  ,  hoc  esl  lides  in  serie  virtulum  et  bono 
norum  operum  i  fides  enim  esl  (piasi  fax  nstei:- 
dens  (-t  suadens  quid  faciendum,  quid  rugicn- 


COMMENTARIA   1N  EPIST.  S. 
ut  gehennam   vitenuis ,    et  coelum     3.  35 


608 

dum  sit 

adipiscamur,  ac  eo  ipso  ad  bona  opera  capes 
»enda,  mala  declinanda  impellit.  Nam  fides  est 
tubstantia  revum  sperundarum ,  argumentum  non 
apparentium ,  Heb.  11.  1.  Vide  il)i  dicta. 

Et  ex  Opkribis  fides  co.\simmata  est.  ]  Grsece 
i-rtXuuiS»,  id  est,I'rimo,  perfecta  est;  Secundo 
tinein  suum  nacta  est:  Terlio,  victoriam  conse- 
cuta  ;  Quarto  ,  coronata  et  coronam  adepta  ; 
Quinto,  consecrata  est,  vide  dictac.  1. 1\.  Opera 
ergo  tribuunt  fidei  perfectionem  et  consumma- 
tionem,  quia  tribuunt  ei  meritum  vitae  aelernse. 
itemaugmentumetperfectionem  cbaritatis,  ca3- 
terarumque  virtulum.  Ex  earum  actibus  iteratis 
seseque  intendentibus,  intenditur  perficiturque 
earumdem  habitus.  Hucfacitquod  mystice  notat 
Orig.  homil.  10.  in  Gen.  famuluin  scilicet  Abrahae, 
dum  jussu  domini  sui  sponsam  Isaaco  elegit 
Rebeccam,  statim  obtulisseei  inaureset  armil- 
las,  ut  aures  manusque  simulornatas  haberet. 
Idque  uiystice  explicans  :  Vult  enim ,  ait,  Chris- 
tus  sponsus  animam.  Sponsam  suam  aurea  in 
auribus  suscipere  fidei  verba,et  aureos  actus 
in  manibus  habere. 

23.  Et  supleta  est  scriptura.  ]  Hugo  et  Tho- 
mas  Anglicus  legunt,  impleta  est :  utrumque 
significat  Graecum  in^pu^ri.  Sensus  est.  q.  d.  Ne 
putaremus  ex  sola  fide  Abraham  et  fideles  justi- 
iicari,  eo  quod  deeo  Scriptura  Gen.  15.6.  dicat: 
Credidit  Abraham  Deo ,  et  reputatum  est  eiadjus- 
titiam;  ecce  tibi  alia  Scriptura  idipsum  supplet 
et  implet,  addens  ad  fidem  requiri  opera,  nimi- 
rumcumdicit  Abraham  obtulisse  filium,  mul- 
taque  alia  heroica  virtutum  opera  edidisse , 
quibus  magis  magisque  sibi  Dei  gratiam,  justi- 
tiam  et  amicitiam  conciliavit.  Alii  legentes  im- 
pleta  est  simpliciter  sic  explicant.  q.  d.  Atque 
hac  ratione  impleta  estScriptura,  qua3  dicit Abra- 
ham  per  idemjustificatum  esse:per  opera  enim 
impleta  etperfecta  estfides,etconsequenier  jus- 
titia  Abrahee.  Verum-ro  suppleta  exposcit  priorem 
sensum,  praesertim  quia  Jacobus  hic  urget  jus- 
tificationem  fieriex  operibus,  nonex  fide  dum- 
taxat ,  hic  enim  est  scopus  ipsius. 

Credidit  Abraham  Deo,  et  reputatum  est  illi 
ad  justitiam.  ]  Huec  verba  expiicui  Gen.  15.  6. 
Moral.  Philol.  Quis  rer.  divin.  sit  heres,  ait,  dif- 
ficile  esse  credere  soli  Deo,  propter  cognalionem 
quam  liabemus  cum  rebus  rnorlalibus  ,  quce  nobis 
persuadent  ut  credamus  fidamusque  gtorim  prin- 
cipatui,  amicis,  sanitati,  robori,  etc.  Has  per- 
suasiones  eluere ,  et  diffidere  creaturce  per  se  inji- 
dissimce ,  ac  soli  Deo  fidere,  qui  solus  vere  fidus 
est,  res  est  animi  magni  ccclestisque  non  inescali 
ullis  rebus  nostratibus.  Idem  1.  de  praem.  etpcen. 
Quisquis,  ait ,  Deo  credit  ex  animo,  in  nutlare 
creata  corruplibilique  coltocat  fiduciam ,  ne  in  his 
quidemquibus  sibimaxime placet.  Idem  l.de  Abra- 
ham  :  Solum  igitur,  ait,  certum  firmumque  bo- 
num  est  (ides  qua  Deo  creditur ,  vilce  solatium, 
boncespei  supplementum  depulsivum  calamitatum, 
felicitatum  conciliativum,  superstitionis  abnega- 
tio,  pietatis  assertio,  prosperitatis  hmredilas ,  pro- 
fectus  in  bonis  omnibus  fultus  universorum  aucto- 
re ,  qui  potest  omnia,  vult  tantum  optima. 

Etamicus  Dei  appellatus  est.  ]2.  Paral.  20.  7. 
etJudith.  8.  22.  Memores,  ait,  essedebent ,quo- 
modo  pater  nosler  Abraham  tentatus  est ,  et  per 
muttas  tributationes  probatus,  Dei  amicus  effectus 
est,  etlsaise  U\.  8.  Et  tu  Israel,servemeus  Jacob, 
quem  elegi  semen  Abraham  amici  mei ,  ac  Daniel 


JACOIil.    Cap.  II. 

Neque  auferat  d  nobis  miscricordiam  tuant 
propter  Abraham  dilectum  tuum,  et  Isaac  servuin 
tuum,  et  Israet  sanctum  tuum. 

Nota.  Licet  omnes  justi  sint  et  vocenturamici 
Dei,  proprie  tamen  et  quasi  antonomastice  hic 
litulus  et  epithetum  datur  Abrahae,  ut  ait  Epi- 
phan.  haeres.  78.  quia  mira  Dei  cum  Abraham 
fuit  familiarilas  et  amicitia,  ut  patet  in  Gen.  a, 
c.  12.  usque  ad  25.  Hinc  et  ei  quasi  singulari  suo 
amico  secreta  sua  revelavit  Deus,  uti  excidium 
SodomseetPentapolis.  Numquid,  a\t,celarepotero 
Abraham  (Septu.  addunt,  amicum  meum)  qucn 
gesturus  sum.  Gen.  18.  17.  Vere  Philo  1.  in  illud, 
Besipuit  Noe  :  Cuicumque,  ait,  hcec  sors  contige- 
rit  ut  amicus  Dei  sit ,  is  humance  felicitatis  termi- 
nos  transcendit. 

Ratio  hujus  amicitinc  fuit,  Prima,  quod  Abra- 
ham  Deum  mire  amans  et  colens  eum  vocan- 
tem  secutus,  expatria  exteritin  Chanaan,  ibi- 
que  quasi  peregrinus,  sed  civis  coeli  et  domesti- 
cus  Dei  vixerit.  Secunda,  quod  Dei  voluntati  in 
omnibus  se  conformarit.  Ita  S.  Aug.  serm.  40. 
de  Temp.  c.  h.  Vera  enim  amicitia  estidem  velle 
et  idem  nolle,  ait  Aristot.  Tertia ,  quod  ardua  et 
iieroica  virtutumopera  ediderit,  etin  tentatione 
valida  fidelis  Deo  et  constans  permanserit,  ut  ait 
Judith  verbis  paulo  ante  citatis.  Nam,  uti  ait 
Seneca  1.  1.  de  Provid.  Bonum  virum  Deus  in  de- 
ticiis  non  habet;  sediniris  modis  probat,  purgat 
et  exagitat.  Quarta ,  quod  Deo  fuerit  similis  :  si- 
cut  enim  Deus  immolavit  Filium  pro  salute 
mundi,  sic  et  Abraham  immolavit  Isaac,  qui 
typus  eratChristi,  uti  Abraham  Dei  Patris.  Si- 
militudo  autem  est  illex  amoris  et  amicitiae  teste 
Aristot.  Quinta  ,  quia  Abraham  in  omnes  fuit 
beneficus  et  liberalis.  Id  autem  mire  Deo  placet, 
eique  nos  facit  persimiles  :  Deus  enim  in  om- 
nes  beneficentissimus  est.  Titus  Imp.  cum  ves- 
peri  recordaretur,  se  eo  die  nulli  beneficium 
contulisse,  exclamavit ,  Amici3  diem  perdidi. 
Quod  recitans  S.  Hier.  in  c.  6.  ad  Galat.  Etnos, 
ait,  non  putamus  perire  nobis  horam,  diem,  mo- 
mentum,  tempus,  cetatem;  cum  otiosum  verbum 
toquimur  pro  quo  reddituri  sumus  rationem  in  die 
judicii?  Sexta ,  quia  conversatio  ejus  erat  in  coe- 
liscum  Deo  et  angelis  ;  unde  mente,  lingua  cl 
moribus  non  tam  terrestris  erat,  quamcoelestis 
etdivinus.  Septima,  quia  Dei  fidem,  cultumet 
gloriam  docendo  orando,  sacrificando,  ideoque 
a?dificando  allaria  per  totam  Chananaeam  pro- 
pagavit.  Rursus,  eadem  imbuit  lotam  suamfa- 
miliametposteritatem  amplissimam,quae  Abra- 
hami  patriarchae  disciplinam  secuta  in  Dei  Re- 
ligione  constans  et  firma  stetit  per  annos  bis 
milleusque  ad  Christum.  Octava,  quia  insigni 
fuit  in  rebus  omnibuset  eventibus  animimode- 
ratione  et  aequitate  ;  qua  uti  preecellit  Deus,  ita 
ea  praeditos  quasi  amicos  diligit.  Hancin  Scipio- 
ne  Africano  celebratSeneca  Ep.  87.  Animamejus, 
ait,  in  ccetum ,  exquo  erat,  rediisse  mihi  persua- 
deo ,  non  quia  magnos  exercitus  duxit ,  hoc  enim 
et  Cambyses  furiosus  et  furore  feliciter  usus  ha- 
buit,  sedob  egregiamejus  moderationem. 

lisdem  de  Causis  S.  Johannes  ,  quasi  alter 
Abraham  novse legis ,  vocatur  discipulus  itte quem 
ditigebat  Jesus.  Johan.  13.  23.  Quin  et  Apostoli 
omnesaChristo  amici  vocantur.  Vos  autem,  ait, 
dixi  amicos;  quia  omnia  quacumque  audivid  Pa- 
tre  meo,  nota  feci  vobis.  Johan.  15.  15.  Sic  et  cae- 
teri  Christiani  non  lantumamici,  sed  filii  Dei 
nuncupantur,  de  quibus  S.  Johannes  rfdasi  ad- 


mirans  aitepis.  1.  c.  3 

tatemdedit  nobis  Pater ,  ut  fitii  Dci  nominemar  et 
simus.  Eosdem  preevidcns  in  spirilus  Psall.cs  cxul- 
luns  canebat  :  Milu  aulem  nimis  Iwnorati  sunt 
amici  tui  Deus ,  nimis  confortalus  est  principattts 
eorum.  Psal.  138.  17.  ct  sponsa  Cant.  5. 10.  Dilec- 
tus ,  ait ,  candidus  et  rubicundus ,  electus  ex  milli- 
bus  ,  etv.  16.  Totus  desiderabilis  :  tulis  estdilectus 
meus  ,  et  ipse  cst  amicus  meus.  Porro  hoininum  , 
ctiam  principum,  amicilia  infida,  est,  fragilis, 
caduca  ,  inulilis,  ct  saepc  noxia  ,  non  tanlum 
corpori  ;  sed  et  animae  extremam  pcrnicicm  af- 
fert :  Dei  vero  amicitia  fidacst,  slabilis  ,  secura, 
utilis,  salulemque  el  corpori  et  animee,  tam 
praesentem  quam  ajteruam  conciliat.  Quocirca 
sapienler  Aulicus  iste  apud  S.  August.  8.  Con- 
fess.  cap.  6.  lecla  victa  S.  Antonii,  ad  socinm 
conversus  :  Dicquatso  te ,  ait ,  omnibtts  laboribus 
nostris  quo  ambimus  pervenire?  qui  qtuBritnusfcw 
jus  rei  causa  mililamus?  Majorne  esse  polerit  spes 
noslra  in  palatio,  qttam  ut  amici  Impcratoris  si- 
inus  ?  Et  ibi  quid  non  fragile  plenumque  periculis? 
Et  per  quot  pericula  pervenitur  ad  grandius  peri- 
culum?  Et  quandiu  istuderil?  Amicus  autem  Dei 
sivoluero,  ecce  nunc  fto.  Voluit,  et  faclus  est. 
Porro  inter  Deumeljnslum  non  eslamicitia  ri- 
gida,  quae  soltim  est  intcr  aequales  :  Deus  cnim 
in  immcnsum  supcrat  omnes  liomines  ,  angelos 
et  crealuras  ;  sed  qualis  csse  potcst  el  solct  in- 
terprincipemetsubditum,interpalremel  filium, 
intercreatorcm  et  crealuram,  qurc  tota  summa 
dignatione  et  bcncvolentia  Crealoris  nililur,  in 
eaque  fundatur  ct  consistit.  Et  boc  sensu  accipe 
illud  S.  Hier.  in  c.  7.  Micbaeae  :  Amicilia  pares  aut 
accipit,  aut  facit ;  pares  scilicet  in  ofiiciis  ami- 
cilia?. 

25.  Rahabmerktiux.  ]  Cbald.  Lyran.  Abul.  Pag« 
ninus,  Arias  pro  mcretrix  vertunt,  cattponam. 
vel  hospiam.  Hcb.  cniin  r~l31T  zona  etcauponam 
ct  meretricem  significat :  utrumque  bic  con- 
gruit,  quia  non  raro  bospitae  dum  marito  ca- 
rent,  tam  se  quam  sua  prostituunt.  Porro  Rabab 
rneretricem  fuisscex  Clemente  Romano,  Origc- 
ne,  Irenaeo,  Nazianzcno,  Ephrem  .  Cbrysost. 
Theodor.  Ambros.  August.  Hicron.  et  aliis  docet 
noster  Serarius  in  Josuecap.  2.  q.  3.  etseq.  Lndo 
exemplo  Rahab  conversae  ad  fidem  et  castitatcm, 
eeque  ac  S.  Magdalenae,S.  Ephremtomo  1.  scrni. 
2.  de  Poenit.  inviiat  peccatores  omncs  ad  poeni- 
tentiam.  Idem  facit  S.  Chrysost.  hom.  5.  dc  Pa> 
nitentia  ,  ubi  de  Rahab  ait :  Erat  in  fornicevclut 
in  volutabro  confttsa  margarita ,  atirttm  in  Ittto 
abjectum,  flos  spinis  confossus  ,  religiosa  anima 
reclusa  impictatis  loco,  quia  scilicet  talis  erat  non 
actu  ,  sed  in  Dci  praescientia  ct  praedcstinatione. 
UndeetRabab  hebr.  idcm  est  quod  robur ,  vel 
latitudo.  Origen.  hom.  3.  in  Josue  eam  vocat 
Prophetidem.  Cyril.  Hierosol.  catech.  2.  ait  eam 
•udvatam;  quin  et  S.  Paulus  Heb.  11.  31.  eam  in 
(-atulogo  Sanctorum  veteris  testamenti  collocat, 
d  ab  msigni  fide  commcndat,  Fide,  ait,  Rahab 
meretrtxnonperiit  ctim  incredulis,  excipiens  explo- 
ratores  cum  pace.  q.  d.  Cum  omnes  cives  Jeri- 
cluintis  incrcduli  persisterent,  nollentque  se 
dedere  Hebraeis ,  quibus  Deus  urbem  totamque 
(.hananaeam  dono  dederat,  perierunt  et  ab  He- 
braeis  occisi  sunl;  sola  Raha  credens ,  et  Hebrceis 
dedens  se  et  palriam  ,  salvata  est. 

Mor.  S.  Amb.  1.  3.  epist.  25.  sub  finem :  Hospita- 
Ittatcm  ,  ait,  diligite ,  perquamS.  Abraham  invr- 
ntt  gratiam ,   Chrislum   hospitio  susccpit ,  fUium 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACORI.  Cap.  II.  609 

1.   Videte  qualcm  chari-      Sara  mcruit  effcetajam  senectule ,   LotquoqueSo- 

domitani  cxcidii  evasit  ignem  :  et  tu  poles  susci- 


pere  angeloi,  si  advenicnlibus  hospilium  tuumof- 
fcras.  Quid  de  Rahab  dicam ,  qttoi  hoc  rnunere  in- 
venit  salulem  ? 

NO.VNK     KX    01'EIUBUS   JfSTIFlC  ATA    EST  ?  ]    OpCPa 

fidci  Rabab  fucrc  illuslria.  Primo,  insignis  fuit 
cjns  bospilalitas,  quae  exteros  et  ignotos  explo- 
ratores  Jerichuulis,  palriae  licct  boslcs  ;  bospi- 
tio  cxcepit,  abscondit,  servavit;  eoquoddivino 
inslinclu  intcllcxissct  Dcum  vcllc  civitatcm  Hc- 
braeis  tradi.  Ouarc  fallitur  Abulcns.  in  Josuc  I. 
(|.  UO.  c|  !\l.  ubi  ait  Rabab  sinc  pcccato  poluisso 
cxploratorcs  prodcrc,  vel  occidere;  Dco  cnim  , 
•  jiisqucvoluntalicognit.ercpugnare  non  poterat. 
Sccundo,  fuit  iu  ea  amor  ingens  Dci ,  quo  vicit 
ainorcm  patriae,  adeoque  illo  palriam  Hcbra^is 
prodidit  et  pcrdidit :  amor  autcm  palriae  in  cive 
vchcmens  cst,  amorique  palris  el  malris  praepo- 
nitur,  ait  Plato  in  Crilone.  lta  pro  patria  morti 
se  devoverunt  Codrus  Rex  Alhcnarum,  Curtius, 
Decii,  Brutus  ,  Tbrasybulus,  Themistocles  et 
alii,  quos  mire  cclebrat  Valcr.  Max.  lib.  5.  c.  6. 
et  Cicero  Tuscul.  1.  Tertio ,  cnituit  in  ca  forti- 
ludo  ingens,  qua  se  suasque  fortunas  ,  totam 
familiam  extremo  discrimini  objecit  pro  Dco 
cjusque  populo.  Nam  ,  ut  aitS.  Amb.  in  Psal.  37. 
Animam  suam  non  solttm  contcmplu  omnium  qua: 
habebat ,  sedeliamvitte  periculis  putavit  esse  redi- 
mendam,  qute  exploratores  Jesu  ISave  civibus  suis 
qtKerentibtts  denegavit ,  el  hostes  patria? ,  legatos 
tamcn  ftdei ,  maluit  occultare  quam  prodere.  Non 
cam  mina?  civium,non  beliorum  pcricula  ,  non  in- 
cendia  patria; ,  non  suorum  discrimina  tcrrticrunt. 
Disce  vir ,  disce  Christiane  ,  qtiomodo  verum  Je- 
sttm  sequi  debeas  ;  qttando  femina  contempsit  om- 
nia  sua ,  et  Jesttm  in  figura  propter  similitudinem 
nominis  est  secttta. 

Quocirca  R.  Simcon  et  R.  Jobai  apud  Masium 
in  Josue2.  pag.  16.  asserunt  tantain  fuisse  (ideni 
Rahab  ,  adeoque  Dco  acceplam  ,  ut  ctiamsi  du- 
centosbabuissetconsanguineos  ,  ct  ducentas  ex- 
tcras  familias  eis  affinitate  conjunctas  ,  omnes 
illae  ob  Rabab  salvandae  fuissent. 

Hinc  Nota  Primo,  Rabab  justificalam  esse  as- 
seritbic  S.  Jacobus  etS.  Paulus  Hebr.  11.  31.  ex 
communi  Synagogae  ct  JiuUeorum  consensu, 
atque  ex  fide  ejus  tam  generosa  ,  qua  et  vilam  , 
suaque  omnia  pro  populo  Dci  evidenti  exposuit 
periculo  ac  exidolatra  et  Cbananaea  facta  est  fi- 
dclis  et  prosclyta,  adcoque  in  veram  Dei  religio- 
nem  ,  Ecclcsiam  et  judaismum  transiit :  undeet 
nupsilSalomon  principi  tribusJuda,  ex  quo  des- 
ccndit  Cbristus.  Sahnon  enim  ex  Rahab  genuit 
Roos,  hic  Obed,  hic  Jesse,  hicDavidcm,  Mattb. 
1.  5.  Quare  meruitessegenilrix  et  avia  Davidis, 
Salomonis ,  ipsiusque  Cbristi.  Addunt  Rabbini 
(pencs  quos  sit  fidcs )  Rahab  sua  fide  prome- 
ruisscutex  cjus  slirpe  procrearentur  Propbetae 
et  sacerdotcs ,  Jcicmias,  Helcias,  Sarias;  Maa- 
sias ,  Barachias ,  Hanameel ,  Sellum ,  Ezechiel  et 
Huldam. 

Nota  Secundo  ,  Rahab  ante  adventumcxplora- 
torum  audiens  prodigia,  qwe  Deus  pro  Hcbraeis 
fecerat  in  ^Egypto,  el  in  transilu  maris  rubri, 
Dei  instinclu  in  eumcredidit ,  dicens  :  Dominus 
Deus  vesler  ipse  est  Deus,  in  calo  sursumet  in  ter- 
radorsum  Josuc  2.  11.  Sedproblema  est,  an  an- 
tequam  exciperet  exploratores ,  fidem  contri- 
tione  et  charitale  perfectam  habuerit,  idcoquc 
justificala  sit;  an  vero  post  eorum  adventnm  <t 


510  CO.MMENTARIA  IN  fcP 

rolloquium  cnm  conccperit , ita  uteosexcipien- 
do  non  sit  |)rimo  justiflcata  ,  sed  jam  justa  facta 
>itjustior  ct  sanctior.  Utramlibet  est  probabile 
ei  jraves  habet  auctores  ;  iuissct  justificaiam 
anteeorum  adventum  videlur  indicare  narratio 
Ifistorica  Josue  2.  Non  fuisse  justificalam,  sua- 
tlet  quod  hic,  eta  S.  Paulo  Hebr.  11.  31.  vocelur 
mereirix,  quae,  ait  Ambr.  in  Psal.  UO.  Perftdia: 
d  intemperantice  se  alebat  slipcndiis,  tarnen  ubi 
exploratores  vidit  quosmiserat  Jestts  Nave,  ftdem 
indait,  el  periculo  imminenle  juslitia  servavit.  Se- 
<undo,quia  non  potuit  velle  mularc  gentilis- 
imim  in  veram  religionem  et  judaismum,  nisi 
visis  et  auditis  exploribus  Judceis,  ab  cisque  de 
judaismo  edocta ,  Atqui  debuit  mutarc  gentilis- 
nitim  in  culuim  et  religionem  viri  Dei  Hebraeo- 
runi,  anlequam  justificari  posset  :  crgo  debuit 
j)riuseos  nudire  ct  ab  eis  edoceri.  Quare  multa 
inter  cam  ct  exploratores  colloquia  de  Deo  ,  et 
Hebrseorum  religione  corumque  portcntis  inter- 
oessisse  non  est  dubium,  licelea  silentur  Josue 
caj).  2.  Hoc  si  vcrum  cst,  sequitur  Rahab  post  et 
j)cr  adventum  cxploralorum  fuisse  plcne  ad 
Deum  conversam,  primoquejustificatam,  quam 
justitiamdeindeauxitabscondendocldimittendo 
^  exploratores.  Quocirca  s.  Jacobus  agit  tam  de 
prima  ,  quam  secunda  ejtis  justificalione,  puia 
de  augmento  juslitise. 

Slscipiens  nuntio,  ]  duos  cxploratores  in  Je- 
rico  missos  a  Josue.  Hebraei  nonnulli  tradunt  hos 
duos  fuisse  Caleb,  et  Phinecs  filium  Eleazari, 
qucm  aliqui  censent  fuisse  arigelum,  vcl  instar 
angeli,qui  cum  vellet  videretur  ,  rum  nollet 
absconderetur;  ac  proinde  cum  Rahab  eum  vel- 
lct  abscondere,  respondissc:  Ego  sacerdossum; 
sacerdoles  vcro,  quippe  angelorum  similes,  si 
volunt ,  aspectabiles  sunt ;  si  nolunt,  non  cer- 
nuntur:  itaque  Rahab  abscondissctantumCaleb, 
non  Phinees.  Sed  hoc  Rabbinicam  olet  fabulam, 
ctrcpugnat  versioni  Latinre  Josue  2.  h.  ubi  ulcr- 
que  d  Rahab  abscondilus  dicilur. 

2G.  Sicutknim  corpus  sine  spiritu  (id  csthalitu 
vitali,  qui  indcx  ctfomes  est  animoc,  acviiaein- 
dicitim)  moutuum  est,  ita  et  fides  sine  operibi  s 
mortca  est.]  Hinc  patelerrare  eos,  qui  virtutem 
in  verbis  non  rebusponunt,  de  quibusPlularch. 
I.  de  Superstitione,  et  Horat.  Virtutem,  inquit, 
verba  putas ,  at  luceni  tigna.  Ex  adverso  enim 
Paulus  1.  Cor.  h.  20.  Non  insermone  ,  ait,  cstreg- 
?ium  Dei,  sed  in  virtate.  Philo  lib.  de  Migral. 
Abraham  :  Verba ,  inqtiit,  Dei,  opera  sant  sa- 
pientis  :  qaod  enim  Detts  loquitttr ,  hoc  sapiens  opc- 
ratur.  S.  Amb.  iu  Psal.  h'i.  Virlus,  ail,  non  ver- 
his  et  in  voce ;  aat  sirnnlta.ionc ,  sed  in  re  ar  in 
rnanibus  et  operibtis  consistit.  S.  Ephrem  lib.  de 
Vita  spirituali  :  Considera,  ait,  titrum  habeas 
operafidei  congrnentia.  Nam  si  dicendi  lantttm  et 
audiendi  sttidiostts  cs ,  illitd  in  tejacietttr  :  Fides 
sine  operibus  morltia  cst. 

Hinc  Christus  ut  necessitatem  operum  nobis 
commendaret :  ln  vita  passiva  liabuit  aclionem , 
et  in  morte  passionem  aclivam  sttstinuit ,  dum  sa- 
lutem  operalur  in  medio  terrce.  ait  S.  Bernard. 
serm.  feriae  /j.  Hebd.  poenosae  ;  quia,  ut  idcm 
inquit  serm.  de  obedientia,  palientia  ct  sapien- 
tia,  Christusdum  operabatur  simul  patiebatur, 
ddum  paiicbntur,  simul  operabatur  ;  ut.  ulrnm- 
que  nos  ambire  ct  jungere  doceret.  Idem  serm. 
de  resurr.  Fidcm,  ait,  veramopera  tcstantur.  Si- 
cttt  enim  corporis  liajas  vitam  in  motu  stto  dignos- 
rimus,  ila  et  fidei  vitam  ex  oprribus  bonis.  Jta- 


rsT.  s.  jacori.  cap.  lf. 

que  vila  qtiidem  corporis  cst  auima,  per  qttam 
muvclur  cl  senlil  :  vila  vero  fidei  ckaritas  ,  quia 
prr  itlain  operatur ;  unde  cl  refrigescenlecliaritute 
ftdcs  moritur ,  sicut  corpus,  nima  recendente.  Tu 
ergo  si  vidcris  Itominem  in  bonis  operibus  stre- 
ntttim  vivere,  in  co  ftdem  esse  non  dubites ,  tenens 
/idri  illitis  argumcnta.  Hoc  est  quod  ait  Paulus 
Ephcs.  2.  10.  Ipsitis  enim  sttmus  faclura,creati  in 
Christo  Jesu  in  opcribits  bonis  ,  idest,  ad  oj)era 
bona  peragenda  ct  accumulanda  ,  qua?  prccpara- 
vit  Deus  ut  inillis  ambutemus.  q.  d.  Idcirco  Chris- 
lus  nos  fecit  Christianos  tantaque  gralia  donavil, 
ut  ea  non  sit  iners  el  otiosa  ,  sed  operosa  ,  ac  in 
opera  bona  studiose  conferatur. 

Moral.  Thomas  Anglicus  :  Notat  ,  inquit, 
quod  oportel  nos  habcre  fulemveram,  non  ficlam, 
1.  Tim.  1.  Finis  prw.cepti ,  ait,  est  cliaritas  de 
corde  puro  et  conscicntia  bona  ,  et  fide  non  ficla. 
Certam,  non  dubiam ,  c.  1.  G.  Postutet  infuleni- 
hil  kcesitans ,  Matth.  \h.  31.  Modicce  ftdei  quare  du- 
bilasti?  Unam,  non  divisam,  Ephes.  h.  5.  Unus 
Dominus ,  unaftdes,  unum  baptima.  Vivam,  non 
mortuam ,  Habac.  2.  h.  Juslus  cuttem  in  fule  sua 
vivet.  Magnam,  non  parvarn ,  Malth.  15.  28.  O 
mulier  magna  est  fides  ttta.  Fervidam ,  non  tepi- 
dam,  Mallh.  17.  19.  Si  habuerilis  ftdem  sicut  gra- 
nurn  sinapis.  Operosam,  nonotiosam,  ttt  hic ,  fides 
sine  operibus  otiosa  est.  Firmam,  non  in/irmam , 
Coloss.  2.  5.  Videns  vestrum  ordinem ,  et  ftrma- 
mentiimejus  quce  Christi  est  fldei  vestrce.  Animo- 
sam  non  timidam.  Ephcs.  6.  In  omnibus  sumen- 
tes  sculum  fldei.  Perpetuam ,  non  transitoriam ; 
Tob.  2.  18.  Filii  sanctorum  sumus  et  vitam  itlam 
exspectamtts  quarn  Deus  daturus  est ,  iis,quifi- 
dem  suarn  ntinquam  mutant  ab  co. 

Ex  dictis  liquelquomodo  conciliandus  sil  S.  Ja- 
cobus,  dicens  nosfidc  eto|)eribusjustificari,cum 
S.  Paulo,  qui  asserit  nos  ex  fide,  non  ex  operibus 
justificari.  Nam  Jacobusper  opera  intelligitopera 
fidei;  Paulus  vero  opera  legis  ct  nalurae,  seclusa 
fide  el  gratia  Christi,  ex  quibus  nos  non  justifi- 
cari  manifestum  est.  Porro  Paulus  sub  fide  com- 
prehendit  opera  fidei,ex  iisque  nos  justiiicari 
non  negat,  imo  asserit,  aeque  ac  Jacobus.  Ut 
alia  taceam,  idipsum  plurimis  exemplis  confir- 
mat  toto  cap.  11.  ad  Hebraeos  ,  ubi  heroica  fidci 
patrum  facta  enarrat,  per  quae  ipsi  Dei  homi- 
numque  gratiam  et  gloriam  meruerunt.  JJnde 
per  anadiplosin  concludens  v.  53.  Gedeon,  inquit, 
Barac ,  Samson,  Jcphte,  David,  Samuel ,  etc.,pe>- 
fidem  vicerunt  rcgna ,  operali  sunt  jttstitiam  , 
adepti  sunl  repromissiones ,  obturaverunt  oraleo- 
nitm  ,  exlinxerunt  impetum  ignis  ,  effugerunt 
aciem  gladii ,  ctc.  lapidati  sunt ,  secti  sunt ,  ten- 
tati  sunt ,  in  occisione  gladii  mortui  sunt.  Circuie- 
runt  in  melotis,  inpeltibtis  caprinis  ,  egenles  ,  an- 
gtistiali ,  affticti ,  quibus  dignas  nonerat  mundus, 
in  soliludinibus  errantes ,  in  monlibus  et  speluncis, 
et  in  cavernis  terrce.  Ita  S.  August.  de  Fide  et 
oper.  c.  \h.  qui  et  I.  83.  q.  9.  76.  ait  Paulum  in- 
telligere  opera  quae  fidem  praecedunt;  Jacobum 
vero  opera  qure  fidem  sequunlur. 

Addunt  aliqui  Paulum  loqui  de  prima  justifi- 
catione,  qua  quis  ex  injusto  lit  justus;  Jacobum 
de  secunda,  qua  quis  ex  justo  fitjustior:  scd 
Rom.  h.  v.  3.  ostendi  tam  Paulum  quam  Jaco- 
bum  loqui  deutraque.  Verum  tamen  est,  Jaco- 
bum  magisloqui  de  secunda,  puta  de  augmcnlo 
justitiae  :  conatur  enim  fideles  ct  justos  excitarc 
ad  sludium  bonorum  opcrum,  Paulum  vero 
magis  loqui  de  prima,  qua  quis  ex  impio  fit  jus- 


COMMENTAKIA  LN  EPIST 


lns.  Id  liquet  ex  c.  3.  ad  Rom.  v.  23.  ubl  sic,  ait : 
Omne»  peccaverunt  ct  agent  gioria  Dei  ,justificuti 
gratis  per  grcttidm  ipsius,  uic,  propter  remissio- 
ncm  praicedentiam  dclictorum.  elc.  U.  3.  Credenti, 
,iii ,  in  rum  quijustiflcati  impium,  reputalur fides 
ejus  ud  justitium.  Ldque  probat  ex  psal.  31.  1. 
hcatiquorum  remissai  sunt  iniquitates,  et  quorum 
tecta  tuni  neccata. 

Dcnique  Paulus  peropera  propric  intelligii  lc- 
galia.  Cu.m  enhn  Judaei  ccnscrcnl  sc  justificari 
cx  circumcisionc,  et  caeremoniis  lege  Mosaica 
pnescriplis,  Paulus  idipsum  confutat,  doectquc 
h;ccomnia  sinc  lidc  ct  gralia  Chrisli  cssc  incf- 


S.  JACOBI.  Qap.  1U.  511 

ficacia,ctinuiiliaadjusliliamctsalutcu).  Idipsum 
palel  liom.  3.28.  ubidiserie  ait:  Arbilramur jus- 
Uficari  hominem  per  fidem  sine  operibus  legis  ,  ac 
subdit  :  An  Judawum  Deus  tantum?  mi  Juxlnei 
putabant,  nonne  et  Gentium?  imo  et  Gentium. 

Idcm   liqucl.  ex  co ,  quod  Hom.  c.  2.  c.  3.  c.  U.  <l 

cpii.  ad  Galat.  cum  nominat  onera  lcgis,  sciu- 
pciallcit  cxcinpluin  circumcisionis,  quae  fuit 
pivccipuum  opus  legale  veteiis  lcgis.  Jacobu* 
vcro  per  opcra  inlclligit  Evangclica  ct  Chris- 
liana,  quae  fiunt  cx  fide  ct  gratia  Christi,  ex 
quilms  nos  justiticari  tam  Paulus  quam  fidcs 
docei. 


CAPUT  TERTIUM. 

SYNOPSIS  GAPITIS. 

IIOC  CAPITR  S.  JACOBUS  A  FIDE  TRANSIT  AD  FIDEI  DOCTRINAM  ,  PUTA  AD  iMAGISTERIuM  ;  AC 
COMTENTIONI  ET  AMDITIONI  OPPOMT  SAPIENTIAM  HUMILEM  ET  MANSUETAM.  PRIMO  ,  ERGO 
TAXAT  EOS  QUI  OFFICIUM  DOCENDI  AMBIEBANT,  QUORUM  OCCASIONE  IN  LlNGUvE  VITIA 
EXCURRIT,  AITQUE  UNGUAM  ESSE  INDOMABILEM,  IGNEM  OMNIA  COMDURENTEM,  ADEOQUE 
UNIVERSITATEM  INIQUITATIS.  DeNIQUE  V.  13.  DOCET  VERAM  SAPIENTIAM  DISCENDI  ET 
DOCENDl  NON  CONSISTERE  IN  CONTENTIONE  ET  ZELO  ,  SED  IN  MANSUETUDINE  ET  PACE. 


[olite  plurcs  magistri  fieri ,  frafrcs  mei ,  scientes  qnoniam  majus  judicium 
'sumilis.  2.  In  multis  enim  oflendimus  omnes.  Si  quis  in  verbo  non  oflendit, 
Shic  perfectus  est  vir,  potest  etiam  fraeno  circumducere  totum  corpus.  3.  Si 
*aulem  cquis  frocna  in  ora  mittimus  ad  consentiendum  nobis ,  et  omne  corpus 
Sillorum  circumferimus.  4.  Ecce  et  naves  cum  magnae  sint,  et  a  ventis 
;validis  minentur ,  circumferuntur  a  modico  gubernaculo  ubi  impetus  diri— 
Sgentis  volucrit.  5.  Ita  et  lmgua  modicum  quidem  membrum  est ,  et  magna 
cxaltat.  Eccc  quanlus  ignis  quam  magnam  silvam  incendit.  G.  Et  lingua  ignis  est,  universitalis 
iniquitas.  Lingua  constituitur  in  membris  nostris ,  quae  maculat  totum  corpus  et  inflammat  rotani 
nalivitatis  noslrse,  inflammata  a  gcbenna.  7.  Omnis  enim  natura  bestiarum ,  et  volucrum  ,  el 
xTpentium,  et  eeterortim  domantur,  et  domila  sunt  a  natura  litimana.  8.  Linguam  auteni 
nullus  bominum  domare  potest :  inquictum  malnm :  plena  veneno  mortifero.  9.  In  ipsa  benedi- 
cimus  Deum  ctPalrem  :  et  in  ipsa  maledicimus  bomines,  qui  ad  simililudinem  Dei  facti  sunt. 

10.  Ex  ipso  ore  procedit  benedictio  ct  maledictio.  Non  oportet,  fralres  mei ,  hnec  ita  fieri. 

11.  Nunquid  fons  de  eodem  foramine  emanat  dulcem  et  amaram  aquam  ?  12.  Nunquid  potest, 
fratres  mei ,  Gcus  uvas  facere,  ut  vitis  ficus  ?  Sic  neque  salsa  dulcem  potest  facere  aquam. 
13.  Quis  sapiens ,  et  disciplinatus  inler  vos?  Oslcndat  ex  bona  conversatione  operationem  suani 
in  mansuetudine  sapientioe.  14.  Quod  si  zelum  amarum  habetis ,  et  contentiones  sint  in  cordibus 
vestris:  nolile  gloriari ,  ct  mendaces  esse  adversus  veritatem.  15.  Non  est  enim  ista  sapientia 
desursum  dcsccndens :  sed  terrena ,  animalis  ,  diabolica.  1C.  Ubi  enim  zelus  et  contentio :  ibi 
mconstantia,  cl  omne  opus  pravum.  17.  Qua?  autem  desursum  est  sapientia ,  primum  quidem 
pudica  est,  deinde  pacifica ,  modesta ,  suadibilis,  bonis  consentiens ,  plena  raisericordia  et 
fructibus  bonis,  non  judicans  siue  simulatione.  18.  Fructus  autem  juslitiae ,  in  pace  seminatur  , 
facientibus  pacem. 


1.  Nolitk  plukes  fieri  Magistri.  ]  Graecc,  nc 
mutti  dactores  fuitis.  Magistcr  Latinis  appcllalur 
qoiUbel  proefectus,  unde  vocatur  magistcr  mo- 
rum,  magister  equitum,  magister  navis,  ma- 
gistcrpopuh,  ul  est  dictator,  magister  pecoris, 
ulcstpastor.  Hinc  magistrare  est  regere,  indc- 
que  nomen  magistraius,  aitFestus.  Undc  Primo 
aliqm  pcr  Magistros  accipiunt  Episcopos  :  Epis- 


copus  cnim  cst  doctor  populi,  ul  ait  Aposlolus 
1.  Timotb.  3.  2.  q.  d.  Nolitc  plures  licri  Episcopi 
cjusdem  loci  at  urbis  :  una  cnim  urbs  unuin 
poscit  Episcopum,  ct  unus  Episcopus  unam  ur- 
bem  ;  sicut  sponsus  unam  sponsam  .  cl  spons.i 
unum  sponsum.  Indc  cnim  nat.c  sunt  bereses 
et  scbismala,  ait  S.  Cyprianus  lib.  1.  epist.  3.  atl 
Cornelium,  quod  plurcs  volucrunt  esse  Fpi>co- 


M2  COMMENTARIA  IN  EPIST 

pi  et  Pontificcs,  acconsequenler  quod  uni  sacer- 
doii  Dei  non  oblempcraluv  ncc  unus  in  Ecclesiaad 
icvipus  sacerdos  judexvice  Clirisli  cogitatur  :  cui 
si  secundum  magisteria  divina  oblemperaret  fra- 
ternitas  universa,  nrmo  advej-sus  sacerdotum  col- 
legium  quidquam  moveret.  Et  Lactaniius  1.  U.  c. 
ult  :  Uceresiurchce,  ait,  augcndis  opibus  et  hono- 
ribus  studentes  ,  a/Jectabant  magnum  sacerdotium, 
et  u  potioribus  vicli  sccedere  cum  suffvagatoribus 
suis  maluerunt,  quam  eos  ferre  prapositos  ,  quibus 
roncupierant  ipsi  anle  praponi.  Huc  accedit  Tho- 
nias  Anglicus,  qni  sic  exponit.  q.  d.  Nemo  in 
pluribus  Ecclesiis  velitesse  magister,  pluraquo 
beneficia  consequi. 

Secundo,  planius  etplenius,  q.  d.  Nolite  plu- 
res  ambirc  cathedram  doctoralem  ,  scilicet,  no- 
lite  singuli  e  pluribus  aml)ire  magisterium , 
lierique  magislri  fidelium  :  Per  plures  enim  in- 
telligit  singulos  e  pluribus,  per  syllepsin,  qua 
uti  pro  mullis  ponitur  unus,  ut  ;Eneid.  2. 

Armato  rnilite  complent , 

id  est  armatis  militibus ;  ita  vicissim  pro  uno 
ponuntur  multi,  ut  jEneid.  9, 

Vos  6  Calliope  precor  aspirate  canenti. 

Sed  dicil  plures  non  singulos,  quia  plures  con- 
currebantet  ambiebanlmagisterium,  uli  etiam- 
num  concurruntet  ambiunt,  q.  d.  Solentplures 
aspirare  ad  magisterium,  illudque  ambire  :  velo 
id  fieri ;  quia  pauci  ad  id  ii  Praelatis  Ecclesiae 
destinati  et  auctoritali  sufficiunt  :  pluresvero  si 
liant,  paucos  impcdiunt,  idque  Primo,  quia  in 
pluritate  semper  esl  confusio.  Secundo,  quia 
inler  plures  facile  irrepunt  indocli ,  indiscreti , 
perversi,  scandalosi.  Rursum  inlcr  plures  levi 
de  causa  oritur  ambilio  et  conteniio,  dum  unus 
alium  excellere  vel  supprimere  satagit.  Terlio  , 
quia  plures  plura  et  diversa  liabent  judicia  ;  un- 
de  facile  diversa  et  contraria  docebunt,  ex  quo 
orienlur  liies  et  scandala.  Quarto,  quia  inter 
plures  facile  inseril  se  aliquis  heterocliti  et  su- 
perbi  cerebri ,  qui  solus  sapere,  ac  discipulos 
post  se  trabcrc  sataget,  ut  novae  scholae,  sen- 
tentise,  ct  sectce  auctoret  princeps  habealur; 
ilaquc  haeresim  introducet,  fielquehseresiarcha. 
H.ec  enim  ambitio  impulit  Simonem,  Arrium , 
Pelagium,  Calvinum,  Lutherum  ,  creterosque 
Novatores  ,  ad  comminiscendum  suas  haereses, 
uli  docet  Tertull.  lib  de  Prrcscript.  haeret.  c.  U\. 
et  S.  Juslinus.  q.  U.  ad  Orthod.  Unde  S.  August. 
in  prologo.  lib.  1.  Relract.  Magistri,  inquit, 
tunc  plures  fieri  dicuntuv ,  cum  diversa  et  inter  se 
adversa  srntiunl :  cum  vero  idipsum  dicunt  omnes, 
et  verum  dicunt ,  ab  unius  viri  magistri  magiste- 
rio  non  recedunt.  Offendunt  aulcm,non  cumilli 
multa  dicunt  :  sed  cum  addunt  sua  :  sic  quippe 
incidunt  ex  muttiloquio  in  falsiloquium. 

Occasio  id  scribent  Jacoho  fuil  ea  quam  dat 
Reda  :  Mulli ,  ait,  fuere  temporibus  Apostotorum 
qui  dcscendenles  dc  Judcea  Anliochiam  ,  non  bcne 
eruditi  in  tcge  jidei ,  docebant  credenler  ex  Gcnti- 
bus  debere  circumcidi ,  et  aiioscrroresinducebanl, 
dr  quibus  in  Aclis  Apostolicis  loquitur  Lucas.  Ta- 
Irs  fuere  Ebion,  Cherinthus  ,  Simon,  et  similes, 
uti  dixi  Act.  15.  Hosceergo  vitandos  docetS.  Ja- 
cobus  ,  aeque  ac  S.  Paulus  Act.  20.  29.  Ego  scio  , 
ail  ,  quoniam  intrabunl  post  disccssionem  meam 
lnpi  rapaces  in  vos ,  non  parcentes  gregi.  Et  ex 
vobis  ipsis  exurgcnl  viri  loqucnlcs  perversa ,    ut 


S.  JACOEI.  Cap.  III. 

abducant  discipulos  post  se ,  ut  scilicet  eorum  vo« 
centur  magistri. 

Alludit  S.  Jacobus  ad  illudChristi  Matth.  23.  6, 
ubi  taxans  arrogantiam  Pharisajorum  :  Amant , 
inquit,  primas  cathedras  in  Synagogis  ,  et  saluta- 
tioncs  in  foro ,  ct  vocari  ab  hominibus  Babbi  :  vos 
aulcm  nolite  vocari  Babbi.  Unus  est  enim  magis- 
terverter  (Christus)  omnes  aulem  vos  fralres  es- 
tis.  q.  d.  N.  arrogetis  vobis  honorem  et  titulum 
Rabbi  prae  Christo,  imo  excluso  Chrislo,  ut  fa- 
ciunt  Pharisoei ,  sed  polius  quasi  discipuli  unum 
magistrum  Christum  sectamini  et  nuncupate, 
ejusque ,  non  vcslra  dogmata  praedicate,  non 
tam  quasi  magistri ,  quam  quasi  christi  disci- 
puliel  prrccones.  Scripsit  S.  August.  lib  de  Ma- 
gistro,  in  quo  docet  non  alium  esse  magistrum 
qui  docet  hominem  scienliam ,  quam  Deum. 
hominesenimexteriustantum  admonere,  Chris- 
lum  vero  intcrius  doccre  veritatem.  Dum  enim 
loqdimur  et  docemus  nos  loquendo  asserit  ni- 
hit  atiud  agere ,  quam  commonere ;  cummemoria, 
cui  verba  inhmrcnt,  ea  rcvolvendo  facit  venire  in 
mentem  res  ipsas,  quarum  signa  sunt  verba.  Unde 
sic  concludit  :  Ego  vero  didici  admonilione  ver- 
borum  luorum ,  nihit  aliud  verbis  quam  admoneri 
hominem,  ut  discat,  et  perparum  esse  quod  pcr 
locutionem  aliquanla  cogitalio  loquenlis  apparel. 
Utrum  autem  vera  dicantur  eum  docerst  sotum , 
qui  se  intus  habitare ,  cumforis  loqueretur,  admo- 
nuit.  Quemjam  faventes  Ipso  tanlo  ardentius  diti- 
gam,  quanto  ero  in  discendo  provictior.  Idem 
serm.  122.  de  diversis  c.  2.  Totiuscst  ergo  ut  et 
nos  qui  loquimur ,  el  vos  qui  auditis ,  sub  uno  ma- 
gistro  condiscipulos  nos  esse  novcrimus  :  ornnino 
lolius  esl  et  hoc  expedit ,  ul  nos  non  tanquam  ma- 
gistros  ,  sed  tanquam  condiscipulos  vesiros  audia- 
tis.  Hinc  haeretici  volentes  esse  magistri,  ab  uno 
magistro  Christo  desciverunt.  Cum  enim  Phryges 
aut  Novaliani ,  aut  Vatenliani ,  aut  Marcionisla?, 
aut  Anthropiani ;  seu  quitibet  alii  nominantur , 
Christiani  esse  desierunt  qui  Christi  nomine amisso , 
humana  aut  extcrna  vocabula  induerunt ,  ait  Lac- 
lant.  1.  k.  c.  ult.  Tales  fuere  qui  se  superbe  Gnos- 
ticos,  id  estj  scientes  omnia,  indigitarunt , 
lesle  Clemente  Alex.  lib  1.  Paedag.  cap.  6.  Ilaque 
Jacobus  hic  lantum  vetat  docendi  ambitionem  , 
prfesertim  juvenum  et  indoctorum,  quipriu* 
docere  volunt  quam  discere  ,  et  ut  sint  doctore» 
dedignantur  esse  discipuli  :  in  quos  invehitur 
S.  Hieron.  epist.  ad  Paulinum ,  simulque  docet 
totius  esse  discere  quam  docere ,  juxta  illud 
Psal.  50.  15.  Audilui  meo  dabis  gaudium  et  lati- 
liam.  Vide  quae  contra  ambilionem  dixi  1.  Ti- 
moth.  3. 1. 

Quare  ineple  hanc  Jacobi  scntentiam  haere- 
lici  torquent  conlra  Academias,  eorumque  gra- 
dus,  quasi  Jacobus  vetet  creari  Baccalaureos  ? 
Linccntiatos ,  eos  enim  non  plus  prodcsse  Eccle- 
siae  quam  diabolum ,  asseruit  Wiclef ,  leste  Pra- 
teolo,  et  AndreasCaroIstadius  cxDoctore  factus 
pistor,  cathedrae  Wittenborgicae ,  in  qua  docto- 
randi  stabant ,  inscripsit :  Nolitevocari  magislri, 
quod  legensLutherus  dixit,  hac  Chrisli  et  Jacobi 
sententiae  non  aliud  sanciri,  quam  ne  quis  no- 
vum  dogma  excogilet  et  doceat ,  nti  relert  Co- 
chlseus  in  gestis  Lulheri.  Inepte,  inquam.  Nam 
Paulus  fuit  doclor  Gentium,  aitque  Deum  in 
Ecclesia  posuisse  doctores  Ephes.  U.  11  et  tales 
in  Schola  Alexand.  fuerunt  Clemens,  Origenes  , 
Heraclas  ,  Pantenus  ,  Dionysius,  Theonas,  Achil- 
lns,etc.,ac  similes  Pharisiis  Carolus  Magnus  ins- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  111. 


515 


Mliiit,  qaos  secutisunt  Albcrtus  Magnus,  Alcxan- 
der  Alensis,  S.  Thomas,  S.  Ronavenlura,  qui  ct 
doctoratus  insignia  susccpcrunt.  Vidc  Midden- 
dorpiumlib.de  Aeademiis,  etdccrcta  dcmagis- 
tris  in  Synodo  Vicnncnsi ,  Basileensi,  Lalcranensi 
et  Tridcntina.  Denique  Nazianz.  oral.  1.  in  Julian. 
S.  August.  I.  18.  de  Civit.  c.  5.  el  passim  velercs 
laxantjulianum  Aposlatam,  quod  vctuerilCiiris- 
tianos  docere,  ut  arma  iis  eripcrct,  quibus 
gentilismum  suum  destruebant. 

Mystice  S.  August.  in  Psal.  ltVi.  Breve ,  ait, 
magisterium  cst  :  ut  semper  laucles  Deum  ,  vero- 
que  corde  non  falso  dicas  :  Benedicam  Dominum 
in  omni  tempore  :  semper  laus  ejus  in  ore  meo.  Bre- 
ve  myslerium  (alias  magisierium)  est,  scilicet  ut 
noveris  eummisericorditer  dare  cum  dat,  miscri- 
corditer  auferre  cum  tollit :  nec  te  crcdas  d  mise- 
ricordia  ejus  derelinqui ,  qui  tibi  aut  btanditur 
dando  ne  deficias ,  aut  corripit  exultantem  ne 
pereus.  Sive  ergo  in  ejus  donis ,  sive  in  ejus  flagel- 
lis ,  lauda  eum.  Laus  flageilantis  medicina  est 
vulncris. 

SciENTES  QUONIAM  GRAVIUS    JUDICIUM    SUMITIS.  ] 

Graece  >>i<fo/*£aa  ,  id  est  sumemus ,  scilicel  nos 
magistri,  q.  d.  Magislerium  cst  Xow* ,  id  esl, 
onus  cl  pondus,  quod  quis  imprudcnter  in  hu- 
meros  assumit  nisi,  a  superiore  imponatur.  Dat 
causam  cur  magislcrium  potius  fugiendum  sit, 
quam  ambiendum  ?  quia  scilicet  magistri  apud 
Christum  judiccm  gravius  et  severius  judium  et 
condcmnationem  subibunt,  quam  discipuli,  si 
arrogantcs  gloriam  captent,  aliosque  coniem- 
nant ,  aut  si  mala  doceant,  vel  male  vivant  : 
magislri  enim  discipulis  pnclucerc  debent  non 
lantum  verbo  ,  sed  et  excmplo.  Unde  caute  mo- 
n  ct  S.  August.  lib.  dc  Pastoribus  c.  10.  JSe  lace- 
reris  d  [spinis ,  id  est,  ne  facta  imiteris  malorum ; 
iege  uvam  inter  spinas  pendentem ,  sed  de  vile  nas- 
cenlem.  Ad  te  perveniat  botri  alimcntum ,  spinis 
seroatur  ignis  tormentum.  Idem  tract  ZiG.  in  Jo- 
hann.  Botrum  carpe ,  spinam  cave  :  doclrina  vera 
pcr  malos ,  palmcs  in  spc  :  bolrum  intcr  spinas 
caule  lege,  nedum  (juwris  fructum,  laceres  mamtm, 
et  cum  audis  bona  diccntcm,  ne  imitcris  mala  fa- 
cientem.  Auctor  impcrfccli  apud  S.  Chrysost. 
hom.  Zi3.  ISttnquid ,  inquit ,  propter  tcrram  vilcm 
pretiosum  aurum  contemnitur  ?  Non  :  sicut  aurttm 
eligitur ,  et  tcrra  retinquitur ,sicet  vos  doclrinam 
accipite,  et  morcs  rclinquite.  Et  nonnullis  inler- 
ycl\s:  Apes,  ait,  flores  colligunt ,  licrbas  relin- 
quunt  :  sic  et  vos  flores  doclrinx  colligite,  et  con- 
versationem  relinquite. 

Porro  magnum,  inquit  Hugo,  est  judicium, 
si  magisler  sit  illilcratiis  :  majus,  immorigcra- 
tus  :  maximum  ,  si  deficiens  in  utroque,  quod 
Sapiens  c.  (i.  6.  durissimum  asseril  fore  ci  qui 
ppeest  Quocirca  formidabile  est  quod  scribit 
S.  Chrysost.  hom.  3.  in  Acta  :  Non  temere  dico  ; 
scd  nt  affcctus  sum  ac  sentio.  ISon  arbitror  inter 
saccrdotes  multos  esse  qui  salvi  fiant ,  sed  mullo 
irturcs  qui  pcreant.  Quod  alii  peccant ,  sacerdoti 
imputatur ,  Si  vel  unus  tantum  dcccdat  non  ini- 
tiatus,  nonne  totam  ipsius  subvei'tit  salutem?  Ele- 
mm  si  iinius  unimtc  sutus  tttuti  cst ,  ut  ob  hanc  Fi- 
tiits  Dci  ftcrct  homo,  tantuquc  palcrctur  t  pcrditio 
cogita  quantam  eonciliabit  pcenam?  Quod  si  quis 
ob  homtncm  in  huc  vita  perditttm  morte  dignus 
«tt ,  qttanlo  magii  ille? 

Rccle  itaque  monct  Imperator  lib.  Si  quem- 
quam,  C.  de  Episcopis  el  Clericis  :  Tantum  ab 
«mbitudebct  cssc scpositus.  ut  quaratur C0gendust 

COlWKL.    A    LAPIDK.       TOU.    X. 


rogalus  recedat ,  invitatus  effugiat.  Profecto  enim 
indignus  est  sacerdotio,  nisi  fuerit  ordinatus  in- 
vitus. 

2.   I.N   MULTIS  ENIM  OFFENDIMLS    (grOCCC  7iraio/«t», 

id  est ,  cadimus)  omnes,  ]  tum  verbo,  cum  alios 
docerc  volumus,  de  quo  proprie  hic  agitur,  tum 
exemplo.  q.  d.  Cum  quisque,  etiam  sibi  soli  et 
Deo  vivens,  in  multis  otfendat,  sane  impruden- 
ler  ambiet  quis  aliorum  magisterium  ,  cum  in 
co  in  longe  pluribus  sil  offensurus,  de  quibus  in 
Dei  judicio  exactam  rationcm  est  redditurus. 
Audi  S.  August.  serm.  122.  de  Diversis  c.  2.  Vi- 
dete,  quia  sotlicitudo  nobis  imposita  est ,  ubi  dici- 
tur  :  Nolite  plures  ficri  magistri,  in  multis  enim 
offendimus  omnes.  Quis  non  conlremiscat  cum 
.ipostolus  dicat,  omnes?  elc.  Oportet  ergo  vos 
esse  non  solum  loquentium  audilores,  sed  timen- 
tium  miseratores  ;  ut  in  eo  quod  verum  dicimus , 
quoniam  verum  d  veritate  est ,  non  nos  ,  sed  ipsum 
(verum  etveritatem  quaeestipseDeus)  laudetis: 
ubi  aulem  sicul  Itomines  ofjendimus  ,  eumdem  <*/>- 
sum  pronobis  orctis.  Hocest  quod  ait  Ecclesiastes 
c.  7.  21.  Non  est  liomo  justus  in  terra  ,  qui  faciat 
bonum,  ct  non  peccet,  Et  Proverb.  2h.  16.  Sep- 
ties  enim  cadet  juslus  ,  et  resurget.  Unde  Clemens 
Alex.  1.  Paedag.  c.  2.  Nil  omnino  peccare ,  inquit , 
proprium  cst  Dei.  ClareveroS.  Joannes  epist.  l.c. 
1.  8.  Sidixerimus  ,  ait,  quod  peccalum  non  habe- 
mus,  ipsi  nos  seducimus,  et  verttas  innobis  non  est, 
et  S.  Paulus  1.  Cor.  U.  U.  TSihil  mihi  conscius  sum, 
sed  non  in  hoc  justificatus  sum.  Unde  S.  Grego- 
rius  24.  Moral.  c.  7.  vel  18.  Quid  ergo,  ait,  facient 
tabula',  si  tremunt  columnte?  Aul  quomodo  vir 
gulta  immobilia  stabunt ,  si  hujus  pavoi'is  turbine 
eliam  cccli  quatiuntur?  Quocirca  singulariter  ex 
praecepto  Chrisli  quolidie  oramus  :  Dimitte  no- 
bisdebita  nostra ;  idque  vere,  non  ex  ficta  humili- 
tate,  ac  in  persona  propria,  non  aliena,  utcon- 
tra  Pelagium  delinitConcilium  Milevitan.can.  C. 

Itaque  de  6de  est,  homincm  justum  non  posse, 
cliam  cum  auxilio  speciali ,  quod  ordinarie  con- 
fertur,  sine  singulari  privilegio  omnia  peccala 
veniala  ad  longum  tcmpus  cvitare.  Ita  dcfinil 
Concil.  Trident.  sesse.  6.  can.  23.  Si  quis ,  ait, 
hominem  semcl  justiftcatum  dixerit  posse  in  tota 
vita  peccata  omnia,  etiam  veniatiavitare ,  nisiex 
spcriati  Dci  privilegio,  quemadmodum  de  B.  Vir- 
gine  tcnet  Ecclesia,  anathema  sit.  Ubi  Nota  Primo. 
posse  bomincm  justum  carere  omni  omnino 
peccato  ad  leinpus;  v.  g.  cum  baptizatur ,  cum 
deomnibuscxtoto  corde  conleritur  ct  ronfitelur 
cum  indulgcntiain  plcnariam  consequilur,  elc. 
Scd  non  potesl  per  omncm  vitam,  ut  volebant 
Pclagiani ,  imo  nec  ad  longum  tcmpus  sc  couti- 
nere  abomni  peccalo  vcniali. 

Raiioest,  quia  auxilium  omnc  grallte  (|notl 
Dcus  ordinaric  confert,  non  tollit  coiicupiscen- 
tiam,  ut  patet  in  S.  Paulo.  Rom.  7.  el  2.  Cor. 
12.  9.  Ac  proindc  non  impcdit  omncs  motus  ra- 
tionem  priuvenicntcs  quibus  rapimur  iu  illicit... 
Motus  autem  hi  concupiscentiae  varii  sunt,  et 
pene  inuumeii  ,  ac  dum  unum  supcramus, 
exurgitet  quasi  ebullit  alius  ct  alius  quasi  con- 
tinuc.  Lbicumque  autem  sunitales  tantique  mo- 
tus  ad  peccatum  illices,  lieri  moraliter  nequit, 
ut  spcclala  luimana  infirmilale  aliquando  non 
peccetur  venialiter.  Nam  si  ?el  paruoi  quis  ne- 
gligens  in  uno  fuerit,  illico  esl  peccatum  vcuia- 
le  :  non  cst  autem  humanae  industriae,  istam 
extrcmam  diligcntiam  el  vigiianliam  in  omni- 
bus  aniini  molibus  pra:slure.  Ergo  morahtcr  fi<*i  i 

G5 


614 


COMMENTARIA  IN  EPIST 


nequit  ut  per  BQXlVum  specialc  ordinarium, 
quod  etiani  sanctissimis  confcrtur,  honio  evi- 
tct  in  tota  vita,  iino  ad  unuin  annum  omne  pec- 
catum  veniale.  Mininia  enim  ncgligentia  suflicit 
ad  pcccatum  vcnialc  ;  quia  non  rcquirit  per- 
fcctam  deliberationem  ,  aut  adverlcntiam.  Sic 
impossibile  est,  ut  quis  opus  aliquod  magnum 
conscribat  vel  imprimat ,  aut  navim,  domum  , 
templum  ;cdificet;  et  ntillum,  ne  minimum  qui- 
dcmerrorem  commitial;  quia  impossibile  estut 
mcns  humana  ad  omnia  eliam  minima  vigil 
excubet,  vigilque  consistat.  Unde  illud:  Quando- 
que  bonus  dormilat  Homcrus.  Sicut  ergo  facile  in 
citbara  chorda  aliqua  pcr  longum  tempus  laxa- 
tur,  facitque  dissonantiam,  ita  et  in  homine 
contentio  animi  diu  durare  nequit ,  quin  se  re- 
miltat  et  in  aliquo  hallucinetur.  Rursum  sicut 
qui  in  Alpihus  pcr  montes  asperos  et  saxa  mul- 
tis  diebus  incedunt,  impossibile  est  ita  semper 
esse  cautos,  ut  aliquando  in  aliquod  saxum  non 
impingant  et  offcndant  :  sic  homini  inler  tot 
lapsum  occasiones  etscandala,  aliquando  non 
impingere  et  offendere  moraliter  est  impossi- 
bile.  Licetenim  singuli  aciusetlapsussint  liberi, 
ideoque  in  hominis  potesiate  sit  eos  evitare ,  ta- 
men  omnes  simul  sumpti  non  ita  sunt  in  homi- 
nis  potestate  ,  ut  omnes  vitare  possit.  Libertas 
ergo  est  singulorum,  necessitas  vero  peccandi 
aliquando,  est  omnium  copulatim  et  simul 
sumplorum.  Denique  peccatum  veniale  non  tol- 
!il  justiliam  ,  aut  gratiam  Dci,  sed  cum  ea  con- 
sistit ,  estque  quasi  naevus  in  facie  pulcbra  :  un- 
fle  pariter  non  impcdit,  quo  minus  juslus  ccn- 
seatur  implcre  lcgem  juxta  possibilitatem  hujus 
vitac.  Praetor  enim  ,  et  mullo  magis  Deus,  non 
ourat  errata  minima,  ul  ob  ea  graviter  indigne- 
lur ,  hominem  odio  prosequatur  et  morte  pu- 
niat. 

Dices,  si  homo  tantummodo  moraliter  hanc 
a  Iapsu  veniali  immunem  inlegritatcm  praestare 
non  potest,  pbysice  tamen  polcst,  ergo  non  est 
<:i  absolute  id  impossibile;  acproinde  fieri  pote- 
rit ,  ut  aliquis  in  toto  gcnere  humano,  per 
auxilium  Dci  commune  viiet  omnc  peccatum 
vcniale.  Respond.  Cum  dicimus  homioem  mo- 
raliter  hoc  non  posse,  non  sic  inlelligimus , 
quasi  aliquo  modo,  raro  tamen,  aut  non  nisi 
cum  summa  difficultate  fieri  possit,  ut  homo 
omne  omnino  peccatum  caveat;  scd  quia  non 
carctpotestate  intrinseca,  puta  libertateet  volun- 
tate  pbysica  ,  quoe  secundum  se  cum  Dci  gratia 
sufficiens  est  ad  hoc  praestandum  :  haec  (amen 
tot  difficultatibus  et  mutalionibus  cst  obvallata; 
utspectala  humanae  fragilitatis  conditione  nun- 
quam  possit  rcduci  in  acluni :  cl  ideo  diciinus 
moraliler  hoc  esse  impossibile,  physice  tanien 
possibile;  ttti  recte  docet  Andr.  Vcga.  1.  14.  in 
Concil.  Tridcnt.  cap.  25» 

Si  quaeras,  an  justus  cnm  auxilio  speciali 
non  possil  vitare  sallcm  omnia  peccata  venia- 
lia  exgenere,  quae  plena  deliberatione  commit- 
tunlur?  Respondet  Durand.  in  2.  dist.  58.  q.  3. 
n.  8.  id  fieri  posse  :  idquc  non  est  improbabile, 
81  de  aliquo  viro  sanclissimo  loquamur,  ut  de 
S.  Joanne  Baptisla,  qui  nnnquam  videtur  dixisse 
verbum  otiosum.  Unde  de  eo  canit  Ecclesia, 
quod  a  puero  iverit  in  deserlum  ,  ne  levl  sallem 
maculare  vilam  faminc  possct :  Idem  forte  dici 
posset  de  S.  Paulo  primo  Eremita  et  Antonio, 
cos  ad  aliquol  annos  haec  vitare  potuisse  :  licct 
de  tota  vita  non  ausim  id  afiirmare  :  facillime 


.  S.  JACORT.  Cap.  III. 

enim  tanto  tempore  contcngit  aliquis  lingua? 
vel  phantasise  et  meniis  lapsus,  uti  docet  hic 
S.  Jacobus.  lta  olim  sensildocuitque  noster  Les- 
sius  in  tract.  de  Gratia. 

Moral.  haec  peccandi  necessitas  est  rnateria 
profundae  humilitatis,  acuitque  hominis  vigilan- 
tiam,  stuiiittm  ct  luctam,  ut  quam  minime  pec- 
cet,  atque  ideo  eam  in  justo  permittit  Deus,  uli 
S.  Paulusait,  sibi  stimulum  carnis  relictum,  ae 
magnitudo  revelationnm  eum  extolleret,  et  vir- 
tus  divina  in  ejus  infirmitate  perficeretur,  2. 
Cor.  12.  9.  Hic  ergo  Jebusaeus  in  carne  nostra 
habitans,  subjugari  polest  ,  extirpari  non  po- 
test,  sicut  olimidcmrclictus  fuita  Deo  Hebrneis, 
ut  in  eo  experiretur  Israelem ,  Judic.  2.  22.  Hic 
rursum  monet  nos  misereri  aliorum ,  eisque 
qui  nos  offenderunt  facile  dare  veniam,  utpote 
conscios  fragilitalis  tam  nostrae  quam  alienae, 
ac  pariter  peccantes  corripere  in  spiritu  lenita- 
tis,  Galat.  6.  1.  Unde  S.  Aug.  1.  2.  de  serm.  Do- 
mini  in  montecap.  20.  hunc  corripiendi  modum 
praescribit,utcorripiensconsideret  an  aliquando 
idem  vilium  habuerit,  au  non  :  Si  non  habuit , 
cogitel  se  hominem  esse  ,  habereque  potuisse  ;  si 
habuit  et  non  habet;  tangat  memoriam  communis 
fragililas ,  ut  objurgationcm  non  odium  sedmise- 
ricordia  prcecedat.  Si  est  in  eodem  vitio  non  repre- 
hendat ,  vel  objurget  ,  sed  congemiscal  et  ad  pari- 
tcr  cavendum  invitet.  Iiinc  de  S.  Francisco  mul- 
tisque  aliis  Sanctis  legimus,  quod  assiduc  se 
vocarint  peccatores,  et  quidem  maximos.adeo- 
que  noster  Franc.  Borgia  suis  cpistolis  non  aliud 
subscribebal,  quam  Franciscus  peccator  ,  uti  re- 
fert  Ribaden.  in  ejus  Vita.  De  aliis  legimus  eos 
optasse  liberari  hoc  cxilio,  et  transiread  Chris- 
tum,  ut  hanc  eum  offcndendi  miserabilem  ne- 
cessitatem  cvadcrent. 

Sl  QUIS    IN  VERIJO  NON  OFFENDIT  ,  niC  PERFECTUS 

est  vir.  ]  Didymus  id  acccpil  de  vcrbo  interno 
cordis,  non  externo  oris;  qui  cnim,  inquit,  ha- 
bet  veritalem  sensus  derebusquae  sunt;  isinof- 
fensibilc  habebit  verbum  :  atque  perfeclio  con- 
sistit  in  moderatione  et  fraeno  non  lam  verbo- 
rum,  quam  cogitationum  ct  passionum.  Verum 
boc  symbolicum  est.  Agit  enim  Jacobus  de  usu 
et  vitio  linguae,  ut  patet  ex  sequent.  perpetua 
cnim  linguce  moderatio  effectus  et  signum  cer- 
tumestmoderationiscogitalionumetpassionum 
Qualis  enim  est  vitalis  est  loqucla.  Unde  Hugo 
Victorin.  annol.  in  c.  13.  epist.  ad  Roman.  docet 
in  moderatione  linguae  non  tam  consistere  per- 
fectionem,  quain  cumulum  perfectionis  :  sicut 
senem  vocamus  ,  qui  centesimum  annum  agit : 
etsi  enim  solus  centesimus  non  inducat  senium  : 
tamen  id  facit,  si  jungatur  caetcris  praccedenli- 
bus.  Talcm  virum  quasi  vix  inveniendum  requi- 
rcbat  Eccles.  c.  19.  17.  Quis  est  qui  non  detiquerit 
in  iinguasua  :  Ratio  est ,  Prima  ,  qttia  inler  vitia 
corruptae  naturae  humanae  unum  non  minimum 
est  innata  loquacitas,  utquod  cupit  et  concipit, 
hoc  proloqui  gestiat;  uti  videre  est  in  pueris  et 
mulieribus  :  hanc  autem,  quia  innata  et  quasi 
naturalis  est  propensio,  compescere  et  egere  est 
difficillimum.  Exabundantia  enim  cordis  os  loqui- 
tur,  Matlb.  12.  34 

Secunda  ,  quia  lingua  vicina  est  cercbro,  os 
phanliasia?  ut  quod  illa  cogilal  mox  derivet  in 
os,  et  in  verba  effluat :  quare  nisi  phantasiam 
regas  (quodestperdifficile)  linguamnon  rexeris; 
verbum  enim  oris  est  partus  verbimentis  :  ser- 
mo  esl  fructus  cogitationis,  imago  cordis ,  index 


COMMENTARIA  IN  EPIST. 

srnsorum  animi.  IlincSocrates  dicebat :  Loquere 
adolescens,  ut  tevideam.  Unde  Psalles  Psal.  38.  1. 
Dixi,  ait,  Cuslodiamvius  meas,  ut  non  delinquam 
in  tingua  mea. 

Tertia,  quia  magna  rerum  et  circumstantia- 
ium  omnium  cireuinspectione  opus  est  in  lo- 
quendo  ,  ut  dieas  accommodate  loco ,  tempori , 
personis  audientibus,  ne  quem  offendas.  Haec 
autem  circumspectio  actus  est  magnae  pruden- 
tiae  et  perfeclionis  ac  viribus  naturae  in  omni 
sermone  longo  tempore  praeslari  nequit,  sed  ad 
id  gratia  Dei  singulari  opus  est.  Quocirca  vere 
S.  August.  epist.  7.  ad  Marcellinum  :  Quamvis, 
ait,  Tullius  (ut  scribitur)  nullum  verbum  unquum 
emiserit ,  quod  revocure  vellet ,  licec  tamen  Utus 
credibilior  est  de  nimium  fatuo ,  quam  de  sapiente 
perfecto. 

Quarta,  quia  homo  pronus  esl  ad  se  laudan- 
dumetaliis  detrahendum  :  ilem  ad  aclulandum, 
simulandum,  fallendum  ,  mentiendum  :  rursum 
ad  loqucndum  ,curiosa,  fabulosa,  otiosa,  et  su- 
perihia,  cum  tamen  Christus  edicat  Matlh.  12. 
26.  Dico  autem  vobis,  quoniam  omne  verbum  otio- 
sum  quod  locuti  fuerinl  homines ,  reddent  ratio- 
nem  de  eo  in  die  judicii. 

Hoc  est  quod  pronuntiat  Sapicns  Proverb.  16. 
1.  Uominis  est ,  prxparare  animam  ;  et  Domini , 
gubernare  linguam.  Hoc  oratPsaltes  Psal.  140.  3. 
Ponc  Domine  custodiam  ori  meo ,  et  ostium  cir- 
rumslantue  labiis  meis,  ut  non  declinem  in  verba 
muiitice ,  ad  excusandas  excusationes  in  peccatis. 
Quocirca  unus  e  Seraphim  calculo  igniio  adus- 
sit  labia  Isaiae,  ul  expurgata  discerent  recta  et 
ignita  loqui ,  Tsaiie  6.  idem  viderunt  Genliles. 
interrogatus  Aristotelesapud  Stobaeum  serm.  33. 
quaj  res  honiini  esset  diflicillima  ?  respondit, 
Sitere  taeenda.  Longiusprogressus  estidem  Aris- 
lOt.  apud  Antonium  inMelissal.  p.serm.73.  tom. 
1.  BibliotheceeSS.  Patruni,cum  enim  exeoquu;- 
reretur,  quisnam  posset  arcanum  sibi  credilum 
continere  :  Qui  carbonem,  ail,  ignitum  Ungua 
retine  potest.  Consentanee  refert  Cicero.  1.  2.  de 
Orat.  Enniuindiceresolilum  Ilammam  asapiente 
facilius  ore  inardcnle  opprimi,  quam  bona  dic- 
la  teneal. 

Atque  ha?c  Philosophorum  apophthegmata  il- 
lustrant  illud  Eccl.  19.  v.  12.  Sagittu  infixa  fe- 
mori  carnis,  sic  verbum  in  cordc  stutti,  id  est, 
qualis  impressa  fugax  taurus  bipennc,  vulnus 
cl  telum  ferens(ut  loquitur  Senei  a  in  Hercule 
Furente  Actor.  3.)  acerbissime  saucius  coelum 
horrido  mugitu  complel,  donec.  ailactum  ac  pe- 
nitus  inflxum  venabuluni  cxcutiat  :  sic  stultus, 
quoad  vcrbuin  sibi  creditum  effutiat  |)arturien- 
tis,  aut  hosto  veneno  nauseanlis  ( quas  eliam 
simililudines  usurpai  ibi  Spirilus  sanctus)  nulla 
capit  intervalla  requictis.  Krgo  tam  impotenti 
belluce  fraenum  rationis  injiciendun.  est  Eccl. 
°-H.  30.  Facito  frwtws  ori  tuo  reclos  ,  ct  altende  ne 
fortc  Uibaris  in  tingua.  Psal.  88.  2.  Posui  ori  meo 
cuslodiam  ,  h<  braice  fnnunii. 

Porro  ratio  et  inodus  dirigendi  linguam  ne 
Offendat,  est  silentium.  \  is  disecre  loqui?sileel 
in  silcnlio  cogita  quid  ei  quomodo  sit  loquendum. 
Hac  dc  causa  in  omnibus  hcliginnibus  tanta  est 
disciplina  ct  cnra  silemil.quodid  ad  cavcndum 
offensaset  ad  cordis  puriiatem  ac  innocentiam 
sit  utilissimum.  imo  nrcessarium.  Itali  pruden- 
tcr  suis  hoc  pro\erbiuni  occinunt  :  Odi,  vedi  ct 
taci,  sc  voi  vivrrr  in  pacc  :  hocest,  Audi ,  vide  et 
tace ,  si  vis  degere  in  pace  : 


S.  JACOBI.  Cap.  III.  5ij 

Lcge  vitas  Patrum,  et  innumeris  exemplis  id 
ita  esse  deprehendes ,  inter  alios  eximius  fuit 
Abbas  Pambo,  qui  suo  silentio  eo  perfeclioni» 
pervenit ,  ut  in  morte  protestatus  sit,  nullum 
sibi  verbum  unquam  excidisse,  cujus  se  paeni- 
teret.  Rudis  enim  cum  esset ,  ait  Socrales  lib. 
U.  cap.  18.  niagislrum  adiit,  a  quo  audiens  pri- 
mum  versum  Psal.  138.  Dixi ,  Custodiam  vias 
meas ,  ut  non  deiinquam  in  lingua  mea  ;  secun- 
dum  audirc  noluit ,  sed  discedens  dixit  :  Lnus 
hic  versus  satis  est ,  si  modo  eum  reipsa  el  opere 
discere  potuero.  Cumque  post  sex  mensesrogare- 
tur  a  magistro,  cur  ad  se  lanlo  lemporenon  re 
disset?  respondit  se  versum  Psalmi  nondum 
reipsa  didicisse.  Post  plures  annos  rogatus  an 
eum  didicisset?  ait,  se  decem  et  novem  annis 
integris  vix  didicisse  eum  opere  explere.  (Juo- 
circa  moriens,  inquit,  Palladius  in  Lausiaca  c 
10.  dixit:  Non  memini  me  ab  aliquo  panem  gratis 
datum  comedisse  ,  nec  mc  in  hanc  Iwram  pccnitet 
alicujus  sexjnonis  quem  dixerim  ;  et  sic  ad  Deutn 
recedo ,  ut  qui  nec  pius  quidem ,  nec  retigiosus 
esse  cceperim.  Subdit  Palladius :  quod  nunquam 
de  sacra  Scriptura ,  vel  derc  atiqua  interrogatus 
slalim  responderit ,  sed  dixerit  :  JSondum  inveni 
quod  respondeam.  Prxleribant  tres  menses  ,  et  non 
debat  responsum  ,  dicens  :  ISondum  comprehendi. 
Tam  considerate  ex  Deo  dabat  responsa,  ut  a  Deo 
cum  omni  metu  omnes  acciperent  :  dicebatur  enini 
luinc  virtutem  supra  magnum  Jntoniian  et  super 
omnesSanctos  exercuisse,  nempe  utesset  in  loquendo 
accuratus  el  perfectus. 

Similis  fuit  Arsenius,  olim  prccccptor  ArcadH 
et  Honorii  Imp.  qui  eorum  iram  declinans  abih 
in  eremum,  audiitque  ab  angclo  :  Arseni  fuge , 
tuce ,  quiesce ,  hcec  sunt  principia  satutis  :  quae  in 
praxin  redigens,  virmirac  sanctitatis  evasit.  Si- 
milis  fuit  Evagrius,  qui  a  quodam  sene  dogma 
salutis  posccns  dicensque.  Dic  mihi  Abba  sermo- 
nem  quo  sutvus  fiam  ,  ab  eo  audit :  Si  vis  satvari , 
quando  ad  aliquemvadis ,  non  prius  loquaris  antc 
quum  te  itle  inquirat.  Ita  habelur  in  Vitis  Patr. 
lib.  5.  cap.  10.  de  discretione  num,  19. 

S.  Anlonii  monitum  salulis  fuit  :  Contine  lin- 
guamelventrem.  Alius|senior  in  VitisPatr.  eos  qui 
linguam  non  conlinent,  vocabat  stabulum  sinr 
janua  :  quia  quodcwmque  eis  ascendit  Ui  cor ,  id 
ore  loqiiuntur.  Ibidem  Abbas  Sisois  ait  ;  Tri- 
ginta  annos  non  deprecor  Deum  propter  peccata  , 
sed  orans  hoc  dico  :  Domine  Jesu  Christi  protege 
me  a  lingua  mea  :  Et  usque  nunc  pcr  singutos  dics 
rornu)  per  ipsam  et  delinquo.  lbidem  Abbas  Hy- 
perichius  ait  :  Monachus  qui  non  retinet  linguain 
m  lempore  furoris  ,  neque  passionum  corporaUuvi 
relevor  crit  aliquando.  £1  Abbas  Lucius  cuidam 
volenti  peregrinari  ait  :  Si  non  tenucris  Unguum 
tuam ,  ubicumque  perrexeris,  non  erifipenegrinus  ; 
sed  rcfroyna  liic  Unguam  tuam  +  et  eris  etiam  hic 
peregrinus. 

Abbas  Agatlio  per  triennium  lapidcm  orc  ges- 
tavit,  ut  coactuus  disceret  silerc;  idque  ita  di- 
dicit ,  ut  postea ,  cum  vellct  loqui ,  vix   posset. 

Idem  viderunt  Uentiles.  Hesiodus  apud  Plu- 
tarch. in  Lacon. 

Optimus  ,  art  est  homini  Liogua;  ihtsnurus  et  ingerx 
Gratia  quae  parcis  mensurat  singula  Ttrbis. 

Anacharsis  rogatus  quid  in  homine  esse  opti- 
nnim  et  pessimum  ?  respondit ,  Lingua,  teste 
Laertio  I.  1.  c.  9.  /F.gyplii  socrilicantcsHarpocrati 


i!6 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  111. 


Deo  silentii  clamabanl :  Lingua  fortuna  ,  lingua 
dcemon,  le*te  Plutarch.  lib.  de  lside. 

Inmulliloquioenim  non  deeslpeccatum.  Quo- 
circa  S.  August.  prooemio,  in  lib.  Retract.  tesla- 
tur  selibros  retraclalionum  scribere,ut  mulla 
locutus  male  dicta  casligaret.  Neque  enim,  iu- 
quit,  eareprehendcre  deberem ,  si  dicere  debuissem: 
sedqui primas  non  poluil  habere  sapientia,  secun- 
das  habcat  partes  modeslia :  ut  qui  non  valuit  omnia 
impanitenda  dicerc,  saltem  pceniteat  quai  cogno- 
veril  dicendanon  fuisse.  Ex  mox  :  In  muitis  enim 
offendimus  omnes.  Si  quis  in  verbo  non  offendit , 
hic  perfectus  esl  vir,  Ego  mihi  hanc  perfectionem 
nec  nunc  arrogo,  cumjam  sim  senex,  quanto  mi- 
nus  cum  jiwenis  capi  scribere ,  vel  ad  populos  di- 
cere  :  tanlumque  mihi  tributumest ,  ut  ubicumque 
me  prxsente  loqui  opus  esset  ad  popuium,  rarissi- 
mx  tacere ,  atque  atios  audire  permitterer ,  et 
esse  velox  ad  audiendum ,  tardus  autem  ad  loquen- 
dum, 

POTF.ST  ETUM  FR,ENO  CIRCUMDUCERE  {  SjTUS  Sllb- 

jicei'eet  inservitemredigere)  totum  C0RPUs.]Graece 
AWtoj ,  id  est  potens  ;  sed  eodem  redit  sensus  , 
q.  d.  Sicutqui  fraenat  osequi,  per  illud  fraenat, 
regit  et  circumducit  quocumque  vult  tolum 
corpus  equi ,  totumque  equum  :  ita  qui  fraenat 
os  et  linguam  ,  potest  fraenare,  regere,  et  quo- 
cumque  libuerit  gyrare  et  circumducere  totum 
corpus.  Aliqui  per  corpus  accipiunt  corpus 
peccati,  pula  congeriem  vitiorum,  quse  qua 
sitotum  quoddam  corpus  ex  variis  speciebus  et 
actibus  peccatorum,  quasi  partibus  el  membris 
conflatur  et  integralur  ,  uti  docet  Cassian.  col- 
lat.  12.  c.  1.  et  2.  Alii  per  corpus  accipiunt  con- 
geriem  passionum,  quae  exira  ,  odio,  spe,  me- 
tu,  aliisque  passionibus  integratur  :  passiones 
enim  sunt  quasi  equi  indomili,  qui  fraenis  do- 
mandi  et  circumducendi  sunt.  Ita  Origen.  hom. 
15.  in  Josue.  Terlio,  alii  accipiunt  corpus  actio- 
numomnium.  q.  d.  Quifraenal  regilquelinguam, 
potest  pariler  fraenare  et  regere  passiones  mo- 
tusque  animi,  atque  actiones  omnes.  Nam,  ut 
ait  S.  August.  serm.  17.  de  verbis  Apostoli  : 
Ream  linguam  non  facit  nisi  mens  rea.  Quarto, 
genuine  et  proprie.  q.  d.  Qui  fraenare  novil  lin- 
guam.hic  perfectus  est  vir,  ideoque  fraenare 
potest  caetera  corporis  membra,  omnesque  ac- 
tiones  et  motus  moderari  et  componere  ad  leges 
modestiae  et  virtulis.  Causam  cur  perfectus  sit 
paulo  ante  dedi.  - 

3.  Si  autem.  ]  Legit  Interpres  cum  nonnullis 
ei  Kaijam  plures  legunt  lot,  vel  tsou  ,  id  est,  ecce 
vidi :  illud  enim  mox  repetit  Jacobus  in  altera 
navium  shnililudine,  dicens  :  Ecce  (iSou)  el  na- 
ves,  etc.  Aliqui  pro  si  legunt  sicut.  Est  ananlapo- 
doton.deest  enim  altera  pars  comparalionis, 
quam  ila  supplet  et  explet  Beda ,  q.  d.  Si  equum 
fraeno  in  os  misso  regimus  :  ergo  multo  magis 
decel  hominem  fr.enando  os  et  linguam,  totum 
corpus,  omnesque  actiones  suas  regere  et  mo- 
derari.  Aut,  ut  Gagneius  :  si  autem  in  ora  equo- 
rum  fraenos  mittimus,  omne  illorum  corpus  cir- 
cumferimus;  ita  qui  linguae  fraena  imponit, 
quoquo  vulteam  agit,  nec  sinil  praecipitem  ferri. 
Verum  haec  suppletio  nimia  esl,  nimisque  multa 
subaudit  et  supplet.  Quare  lam  hujus,  quam  se- 
quenlisdenavisimilitudinis  reddilionemetcom- 
parationem  explet  Jacobus.cum  post  ulramque 
subdil :  Ita  et  lingua  modicum  membrum  est ,  el 
magna  exaltat.  Id  ita  esse  patetex  Textu  Graeco. 
Jacobusenim  duplici  similitudine  declaral  quanti 


momenti  sit  fraenare  iinguam  :  prior  petilur  ab 
equis,  poslerior  a  navibus.  q.  d.  Sicut  equos  li- 
cet  generosos  ,  forles  et  indomitos  fraeno  in  ot 
missos  domamus,  gyramus  et  flectimus  quo 
volumus  :  rursum  sicut  clavo  modico  navim 
vastissimam  dirigimus  quo  volumus  :  ita  pari- 
ter  si  linguae,  quae  modicum  est  membrum, 
fraenum  injicias,  framabis  et  reges  lotum  cor- 
pus  animumque  hominis.  Aut  cerle  dicendum 
est  to  autem  poni  pro  cnim,  ut  et  alibi  fit.  Unde 
Syrus  vertit ,  ecce  enim  :  et  Hugo  ,  qnia  si ;  ut  det 
causam  ejusquod  dixit  :  Potest  etiam  franocir- 
cumducere  totum  corpus  ;  quia  scilicet  simili 
modo  si  in  equorum  ora  millamus  fraenum,  to- 
lum  corpus  eorum  circumducimus.  Ila  Franc. 
Lucas  in  Notationibus  ad  hunc  locum.  Hinc  illa- 
Theophrasti  gnome  apud  Laert.  lib.  5.  cap.  2. 
Fidendum  est  magis  equo  effroeni ,  quam  verboin- 
composito.  q.  d.  Ab  hoc  plus  periculi  est,  plusque 
noxae ,  quam  ab  equo  effraeni.  Perstal  Jacobus  in 
similitudine  equi  fraeno  recti,  quam  quia  paulo 
ante  verbo  innuerat,  hic  fuse  el  clare  explicatet 
pertractat ,  docetque  non  tantum  linguam  esse 
iramandam  ,  sed  et  ipsammet  esse  fraenum  , 
qttod  fraenantur  omnia  membra  totumque  cor- 
pus,  q.  d.  Quod  fr;enum  est  equis,  hoc  esl 
hominibus  lingua  :  sed  fraeno  reguntur,  dirigun- 
tur  et  circumllectuntur  equi  ad  sessoris  arbi- 
trium  :  igilur  et  lingua  Dei  timoris  el  amoris 
proximi  legibus  coercita  et  temperata ,  omnes 
iacullales  et  actiones  humanas ,  tam  corporis 
quam  animi,  in  suum  finem  moderabilur ,  di- 
riget  el  perducet. 

A»  conse.ntiendum  (jq?ft«  to  xuSsoSut ,  id  est  ad 
obedicndum,  hoc  est,  ad  obedire  faciendum,  est 
hebraismus  :  ponitur  cal  pro  hiphil;  scilicel  ver- 
bum  neulrum  pro  aclivo)  illos  nobis.  ]  q.  d. 
Fraeno  facimus  equos  indociles  ,  dociles  ,  indo- 
mitos  domitos  ,  intlexiles  flexiles  et  ducliles,  ut 
nobis  per  omnia  obediant,  juxta  illud  Ovidii  U. 
Trisiiuni  eleg.  6. 

Tempore  paret  equus  lenlis  nnimosus  habenis, 
Et  placido  duros  accipit  ore  lupos. 

Hinc  Cassiodorus  inPsal.  31.  frcenum,  censetdi- 
ci  a  fero  (id  esl,  equo)  retinendo  :  ferum  quippc 
antiqui  cabatlum  dixerunt ,  licet  alii  ii  frangendo 
dictum  putenl,  quod  equorum  ora  frangat. 

ETOMNE  CORPUS   1LI.ORUM   CIRCUMFF.RIMUS,  ]  p-tta- 

)ojj.v>,  id  est,  circumagimus.  Ralio  esl ,  quia  dtim 
«essor  frceno  regit  os  equi,  regit  pariter  totum 
equi  caput,  ejusque  phanlasiam  :  haec  aulem 
regi»  tottim  equi  corpus,  omnesque  ejus  affec- 
lus,  motus  el  gressus  :  equus  enim  per  omnia 
phantasiam  suam  sequitur  :  eoque  ferlur,  quo 
illaeum  ducit.  Simili  modo  fncnando  linguani 
per  continentiam,  fraenamus  pariter  caput  nos- 
trum,  ejusque  |)bantasiam  ,  mentem  et  volunta- 
tem ,  quae  refreenat  pariler  lotum  corpus,  om- 
nesqueejus  mottis  et  actus  :  tum  quia  omnium 
idem  est  fraenum ,  scilicet  continentia,  quae  si 
partem  fraenet  difficillimam,  puta  linguam  re- 
fraenel,  facile  caetera  membra  minus  rebellia  et 
difficilia  fra^nabit  :  tum  qtiia  lingua  fraenari 
nequit,  nisi  prius  fraenetur  pronilas  et  aviditas 
loquandi  qua^  esl  in  phanlasia  et  appelitu  ;  fne- 
nata  autem  phantasia  et  appetilu,  fraenanlur 
omnes  acliones  et  molus  qui  ab  iis  mananl  : 
tumdenique  quia  lingua  vicina  est  cerebro ,  in 
quo  residet  uli  phanlasia  et  appetitus,  sic  et 
vis  motiva  toiius  corporis  per  nervos ,  niusculo» 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.   III. 


ct  spirilus  quos  cx  se  in  rcliqua  membra  deri- 
vat  ettransmitiit.  Refncnata  ergo  lingua,  refrae- 
natur  parilcr  ccrebrum ;  cjusque  pliantasia ,  ap- 
petilus  cl  vis  niotiva,  omnesquenervi,  musculi 
et  spiritus  uiolivi. 

Mystice,  equus  cst  corpus  bominis  :  scssorest 
Chiislus  qui  illud  sua  gralia  fraenat  ct  regit.Ila 
S.  Joan.  Apoc.  6.  2.  Ecce ,  ait,  equus  albus,  el  qul 
sedebat  super  illum  habebal  urcum,  et  data  est  ei 
corona ,  et  exivit  vincens  ut  vinceret.  Hic  equus 
«unt  Apostoli,  sessor  est  Christus,  qui  per  cum 
vicit  et  subegit  lotum  orbem.  Equus  crgo  notat 
Apostolorutn  crga  Cbristum  Primo,  obedien- 
tiam  ;  Sccundo,  paticntiam  laborum;  Tcrtio  , 
alacrilatem;  Quarto,  ferociam  contra  dnemones, 
infidelilatcm  el  pcccala  ;  Quinlo,  vclocitalein  in 
evangelizando;  Sexto,  quod  Christum  Chrisliquc 
nomcn  et  regnum  pcr  lotum  orbcm  porlariut. 
Vide  ibi  dicta.  Hinc  S.  Chrysost.  hom.  52.  in 
Matlh.  linguam  nostram  vocat  rcgiuin  cquum  , 
quem  si  frajnes,  gradarium  cflicics,  dignumque 
cui  insidcal  et  inequitct  Chrislus.  S.  Ambrosius 
lib.  9.  in  cap.  19.  S.  Lucae  v.  30.  quaerens  cur 
Christus  asina  in  die  Palmarum  vehi,  itaque 
Hierosolymam  ingrcdi  volucrit,  respoudet.  Non, 
inquil,  mundi  Dominum  forensi  specie  gestari  dorso 
usince  delectuvit ,  sed  ut  lalcnte  myslerio,  penetra- 
lia  nostrce  mcnlis  inslcrnercl,etin  secrelis  animo- 
rum  inlcriore  confessu  mysticus  vector  insideret , 
quasi  quodam  corpore  divinilatis  infusus,  regens 
mentis  vestigia  ,  lasciviam  carnis  infrcenans  ut 
ductu  pietalis  assuelum  populi  Gentilis  cdomaret 
affeclum.  Felices  illos  ,  qui  lalem  internis  renibus 
reccpere  veclorem.  Fetices  plane  illos,  quorum  ora 
multiloquio  solvcrenlur,  verbi  ccelestis  habena  res- 
trinxit.  Quce.  est  isla  hubenu,fralres  ?  Quis  medo- 
r.eat  quemadmodum  ora  hominum  aut  restringat 
aut  soloal  ?  Monstravit  mihi  habenam  illam  qui 
dixit  :  Ut  delur  mihi  sermo  in  apertione  oris  mei. 
Sermo  ergo  habena  est ,  sermo  stimutus  est,  et 
ideo  durum  est  tibi  adversus  stimulum  calces  mit- 
tere.  Docuit  igitur  hic  nos  aperire  ora,  slimutum 
perpeli  fjugum  ducere.  Doceat  ct  alius  lingtuere- 
tinacula  pati.  liarior  enim  tacendi  virtus  cst , 
quam  loquendi.  Doceat  ptanc  ille,  qui  velut  mutus 
udversus  dolum  non  apnruit  os  suum  paratus  in 
flagella  ,  et  verbera  non  recusans ,  ut  esset  pia 
sessio  Dei. 

Nota  hic  Primo.  Sicut  fracno  domantur  cqui , 
cameli,  ursi,  aliaqui  animalia  fcra  etindomita, 
juxta  illud  Martial.  1.  1.  cpigram.  105. 

1'ktoquod  juga  delicata  collo 
Pardus  susliuet ,  improbxque  tigrcs 
lndulgent  patienliam  llagello  : 
Mordenl  aurea  quod  lupata  cervi, 
Quod  franis  Lybici  domaulur  ursi  , 
Et  quanlum  Caljdon  tulisse  fertur. 
1'aret  purpureis  aper  capistris  : 
Turpes  esseda  quod  trahunt  bisontes  , 

ita  nulla  cst  liugua  ,  phanlasia  et  cupiditas  tam 
USDVO  cl  vehemens,  quae  non  Christi  gratia  et 
conUnentia  dometnr,  cicuretur ,  jugumque  ra- 
lionis  el  spiritus  divini  subeat.  Hoccstquod  mo- 
net  Eccl.  C.  28.  29.  dicens  :  Aurum  tuurn  et 
argentum  tuum  conjta  et  vcrbis  tuis  facito  state- 
ram,  et  framos  ori  tuo  rectos.  Quae  vcrba  cxpli- 
cansS.  Atnbros.  lib.  1.  Oriic.cap.3.  Possessio  tuu, 
attj  mrns  ttta  est  :  uitrum  tuum  ,  cor  tuum  csl ; 
argentum  tuum,  cloquium  tuumcst ,  etc  jugum 
iii  vcrbis  tuis  ct  statcra,  Itoc  cst ,  kumUUas,  utqiie 


mensura,    ut 


lingua 


tua  mcnti   subdita  sit. 


M7 
I\es- 


tringutur  habenx  vincutis  :  franos  habeat  suos  , 
quibus  revocari  possil.  Ad  mensuram  sermonts 
proferat,  libra  examinatos  juslitia: ,  ut  sit  gru- 
vitas  in  sensu,  in  sermone  pondus,  atque  in  verbis 
modus.  Ila;c  si  custodiut  aliq  uis ,  fit  milis  ,  man- 
suetus,  modeslus. 

PorroPhilo,  lib.  Qms  divin.  rerum  hcres,  sub 
initium,  fraenum  linguae  asserit  csse  meditalio- 
nem  rcrum  divinarum.  ldcm  alibi.  Quit  ait , 
narranl  qtuc  non  dccent,  non  etoquentiam  osten- 
tant ,  sed  silendi  impolenliam. 

Nota  Secundo.  Sicut  equtis  fraenatur  et  fraeno 
inhibetur  cum  dolore  ,  ideoque  framum  a  fran- 
gcndo  ore  dicitur,  uli  jam  indicavi  ;  ila  et  lin- 
guae  vis  inferenda  est  per  silentium  et  conti- 
nentiam  ,  cum  dolore.  U  nde  Seneca  lib.  U.  de 
Benef.  cap.  36.  Ecce,  inquil ,  ut  doleas,  ut  postea 
consideratius  toquaris  quod  dicere  solemus ,  tin- 
guarium;  id  cst,  linguae  vinculum  et  retinacu- 
lum,  v.  g.  capislrum  (quo  equorum  morda- 
cium  os  et  labra  claudi  et  conslringi  solent ) 
dabo.  Voluplas  cnim,  aviditas  et  quasi  pruri- 
lits  loquendi  qu;e  vidimus,  audivimus  aut  sci- 
mus  ,  adeo  nobis  innata  cst,  ut  sine  dolore  in- 
liiberi  nequeat.  Mullis  cnim  pruril  lingua  ad 
loquendum  magis,  quam  mcns  ad  cogitandum, 
aut  manus  ad  operaudum.  Quocirca  sapientcr 
S.  Gregor.  lib.  5.  Moral.  cap.  11.  alias  12.  Boni 
viri ,  inquit,  frwno  consilii  relincnt  prcecipilatio- 
nem  verbi,  et  caute  consider  ant ,  ne  relaxantes 
linguce  tascivium  ,  atulilorum  conscientiam  in- 
cauta  tocutione  transftgant.  inde  bene  per  Sato- 
monem  dicitur:  Quidimittit  aquam,  caput  estjur- 
giorum.  Aquaqtdppe dimilt  itttr,  cum  linguce  fluxus 
cffrccnatur :  scd  dimis  sor  aquoi,  caput  jurgiorum 
efficitur ,  quia  per  lingua?  incontinenliam  discor- 
dice  origo  propinat  ur.  Igitur  sicut  pravi  in  scnsu 
teves  "sunt,  itu  in  locutione  prcecipiles,  et  reticere 
pertractando  negt  igunt  qtue  loquantur  ;  sed  quod 
tevis  concupiscentiu  concipit,  tevior  protinus  lin- 
gua  prodit. 

Nota  Teriio.  Sicut  sessor  laxando  fraenum  ct 
calcaribus  slimulando  cquum  incitat  "ad  cur- 
sum,  ita  pariler  Chrislus  jubet  incitalquc  suos 
pnccones,  et  fideles,  ut  tempore  congruo  lo- 
quantur,  ac  fidenter  et  animose  praedicent,  mo- 
neant,  carpant  vitia  hominutn.  Quocirca  rogan- 
dus  cst  ul  millat  in  nos  Spiriium  sanctum  ,  qui 
linguas  igneas  et  Seraphicas  nohis  indat,  qui- 
bus  tumejus  magnalia  cclebremus,  omnesque 
ejus  amorc  accendamus  :  lum  Deum  fidenter  ct 
audaclcr  invocemus  ,  ac  pia  quadam  libertate  ct 
vi  quasi  cogamus  ul  postulata  concedat ;  uti  fc- 
cit  Moses  Exodi  32.  32.  Quia,  ut  ait  Philo  loco 
citato  :  Libertus  loquendi  cognata  est  amicitue  . 
namarrogands  est  temeritas,  amici  vero  fiduciu. 
Quocirca  S.  Bernard.  de  passioneDomini,  c.  26. 
Ostittm,  ait,  nonsempcr  palct,  nec semper clauditui ; 
sedindomo  sapienlis  palet  sapientibus  ,  ctaudilar 
verostultis :  sicct  osnostrttmquodest  ostium  cordts 
nostri,  pcr  quod  vcrba  quasi  qtuedam  nuncia  egre- 
dittntur ,  nttncianlia  qitid  interitts  agatur  in  cor- 
de ,  quod  verbis  prudentibus  et  utilibus,  est  in 
tempore  rescrandttm  ,  pravis  vero  verbis  qua  de 
matis  moribus  cordis  surgunt  ,  jugiter  est  ctau- 
dcndttm.  Tnnpus  cnim  loquendi  et  temptts  tacendi, 
nec  minus  pcccat  is  qui  sub  trahit  verbum  in  tempor* 
oppurtuno,qttam  quiprava  loquendo  alios  scanda- 
lizat.  Idcmdocet  S.  Crcgor.  lib.  7.  Moral.  in  Dne. 
Huc   speclat.   illud  Theophrasti  ad  queindaiu. 


'518 


COMMENTAMA  W  EPIST.  S.  JACOBL  Cap.  IIH 


qui  in  COnviviopcrpcluO  silcbal :  Sl  indoclus,  ct 
imprudcns  cs  ,  ait,  prudenler  facis  ;  sin  doctus  , 
imprudentcr.  Ita  Laert.  lib.  5.  c.  2.  Plutarcbus 
vero  sic  dixisse  scribit :  Si  slultus  es ,  rem  facis 
sapientem  :  sin  sapicns  ,  stultam.  Estcnim  sapien- 
tia?  pars  non  levis  lcgcre  silcnlio  stultitiam. 

U.  Ecce  et  naves.  ]  Est  sccunda  similitudo  petita 
a  navium  gubernaculo ,  ideoque  similis  primoe 
pelitae  ab  cquorum  fracno.  Nam  navisinmari  est 
id  quod  in  terra  equus  et  currus ;  ac  sicut  cquus 
regitur  fraeno ,  sic  navis  gubernaculo :  unde 
navis  a  Plauto  inRudcntc  actu  1.  vocatur  equus 
ligneus.  EtHomerus  Odyssea  U.  Celeres,  ail,  in 
mari  naves  equorum  toco  sunt.  Hinc  et  nautae  a 
Varrone  apud  Nonium  Yocantur  cquisones,  ac 
Seneca  in  Medea  actu  1.  rati  sive  navi  dat  frae- 
num,  quo  instar  equi  frcenanda  sit.  EtPindarus 
Pythior.  ode3.  aitanchoramessefraenumnavis: 
quin  et  Horatius  lib.  U.  Carm.  ode  U>  aitEurum 
Siculas  equitare  perundas.  Pulchre  vero.Catullus 
in  carm.;  de  nupliis  Pelei,  navim  vocat  volitan- 
tcmflamine  currum,  quia  fiatu  ventorum  agitur. 

Ipsa,  ait,  lcvi  fccit  volilantem  flaminecurrum, 
Pinea  conjungens,  inflexa)  textacarinsc. 

Vice  versa  Martianusl.  2.  remigiumnavisvocat 
solis  equos. 

CUM    MAGNJE    SINT,  ]  fjj/tzauTa  ovra  ,'id  eSt  ,  CUm 

tant®  sint,  puta  tam  magnae  et  vastae. 

Et  a  ventis  validis  ,  ]  axUps».  Vatabl.  scevis  : 
Pagnin.  duris,  alii ,  asperis,  rigidis. 

Minentur,  ]  Dauvo/jeva ,  id  est ,  agantur  ;  Pa- 
gnin.  vehantur;  alii  proprie  impetiantur. 

ClRCUMFERUNTUR  A  MODICO  (e}axi?ov,   ideSt.Wt- 

nimo)  gubernaculo.  ]  puta  clavo;  quod  enim  in 
cquo  est  fraenum,  in  currutemo,  hocinnavi  est 
clavus.  Unde  proverbia,  adclavum  sedere,  cla- 
vum  tenere  reipubl.  praesidere ,  eamque  guber- 
nare  et  regere.  Ita  Cicero  ad  Papirium  1. 9.  epist. 
15.  Sedebamus  in  puppi  clavumque  tenebamus ; 
nunc  autem  vix  est  in  sentina  tocus. 

Ubi  impetus  dirigentis  voluerit.  ]  Impetus  ,  id 
est,  voluntas,  seddicitop^,  idcst,  impetus,  <jjaia 
gubernator  volens  recta  dirigere  navim  ,  debet 
saepe  obniti  ventis  et  undis  ;  ideoque  vi  et  im- 
pe(,u  clavum  iis  opponere,  aut  certe  illis  eum  to- 
taaique  navim  ita  aptare  et  accommodare  ,  ut, 
si  non  rectum ,  certe  lateralem  cursum  tencat, 
feraturque  in  locum  a  se  destinatum.  Adde, 
Sp/j-r)  accipi  posse  pro  impetu  ,  id  est,  impulsu , 
studio  et  conatu  voluntatis  :  in  nauclero  enim 
ad  clavum  sedenti  ut  eum  recte  gubernet, 
magis  opus  est  animi  attentione  et  dexteritate , 
quam  brachiorum  impetu  viriumque  impulsu. 
Vere  Plato  ep.  ad  Axiochum  :  frrtmts,  inquit 
ac  flagcllo  equos  dirigimus  :  et  navigamus  aii- 
quando  velis  navim  expandentes  ,  atiquando  an 
choris  franantes  retinemus ,  seu  degravamus  :  sic 
gubernanda  lingua  ,  Axioche,  modo  ut  verbis  ar- 
memus ,  modo  ut  sitentio  reprimamus. 

5.  Ita  et  lingua  modicum  quidem  membrum 
est.  ]Vere  Nazianz.  in  car.  de  Silentio  inter  alia 
ait  :  Lingua  quidem  parva  est,  at  viribus  omnia 
vincit ,  praesertim  in  sacerdote ,  cujus  ungua , 
ait,  est  musicum  instrumentum.  S.  Bern.  serm. 
de  custodia  linguae,  manus  et  cordis:  Lingua, 
ait,  modicum  est  membrum,sed  nisi caveas ,  mag- 
num  matum.  Idem  de  Interiori  domo  c.  50.  lin- 
guam  a  lingendo,  vel  ligando  deducit :  Quia,  ait, 
lingit  adulando,  mordet  detrahendo  ,occidit  men- 
tiendo,  etc,  ligat,  et  ligarinon  potest;  labilisest, 


ct  teneri  potest :  sed  labitar  ct  faltitur  :  tabiturt:l 
anguilta  ,penetrai  ut  sagitta :  totlit  amicos ,  multi- 
plicat  inimicos  ;  movet  rixas,  seminat  discordias  , 
ttno  ictu  mutlos  percutit  et  interficit  ;  blanda  est 
ct  subdola ,  lata  ct  parata  ad  exhaurienda  bona, 
ct  miscenda  mala. 

Et  magna  exaltat.  ]  Est  hic  apodosis ,  sivc 
redditio  utriusquc  similitudinis  ,  scilicet  freeni 
regentis  equum,  et  gubernaculi  regentis  navim, 
quibus  linguam  comparavit.  Promagna  exaltat, 
graece  est  /«fy«veiux<* ,  quod  primo ,  multi  jux.ta 
propriam  verbi  significationem  usu  communi 
receptam  vcrtunt,  magnifice  gloriatur;  Syrus, 
se  extoltit ,  nimirum,  ut  ait  Poeta  : 

Projicit  ampullas  et  sesquipedalia  verba. 

q.  d.  Pusillum  membrum  est  lingua,  scd  jacta- 
bundum  ,  quod  verborum  suorum  quasi  toti- 
dem  verberum  jactu,  impetu  et  ponderc  tota 
regna ,  totosque  populos  inter  se  committit ;  ac 
proinde  maxime  curanda  est  ejus  directio  et 
moderatio.  Hinc  Beda  et  alii  pro  exatlat  legunt 
cxultat  (perperamAuctor.  cum  inPsal.  119.  apud 
S.  Hieron.  legit  exultat)  id  est,  impotenter  gestit, 
gloriatur,  et  jactantia  sua  quasi  in  altumexilit, 
ferocit  et  saevit,  ut  contineri  non  possit ,  nisi 
frcenum  rationis  et  continentiae  adbibeas.  Sic 
Cicero  U.  de  Repub.  dixit:  Omni  crudelitate  exul~ 
tare,  quod  Nonius  interprctatur  sxvire.  Rursum 
Cicero  lib.  de  Senectute :  Fabius  ,  inquit ,  Anni- 
balcm  juveniliter  exultantem,\A  est,  ferocientcm 
et  saevicntem  ,  patientia  sua  emoltivit. 

Itaque  S.  Jacobus  fj.tyuiuuxii  hic  non  sumit 
pro  inani  jactantia  ,  ostentatione  et  gloriatione; 
haec  enim  parum  boni  vei;  mah  efficit,  sed  pro 
jactantia  impetuosa  et  eflicaci,  qualingua  mul- 
tos  ,  adeoque  intcgros  saepe  populos  ad  magna 
vel  bona,  vel  mala  impellitetconcitat.  Ilinc  per 
metalepsia  jueya^aux"  idem  est  quod  magna 
exaltat,  ul  verlit  Noster  ,  id  est ,  magna  erigit , 
efficit ,  operatur.  Unde  Pagnin.  et  Vatabl.  vcr- 
tunt ,  magnajactat ,  videlicct  verba  et  verbera  ; 
OEcumen.  magna  operatur ,  bona  videticet  et  ma- 
la,  sicet  Mariana  et  alii.  Emmanuel  Sa,  magnas 
turbas  excitat.  Alludit  ixzyalauxti  ad  ail^v ,  id 
est ,  cervix ,  cottum.  q.  d.  MEva^«  «^ei  ,  id  est , 
magna  in  cervicem  attoliit ,  magna  in  altum  eri- 
git,  magna  exaltat :  unde  eodem  allusitin  voce 
xarauxaxat ,  id  cst  ,  superexaltat  ,  uli  dixi  cap. 
2.  vers.  13.  Rursum  ai^v  est  pars  clavi ,  sive 
gubernaculi,  in  quam  gubernator  incumbit,  ait 
Pollux,  idem  pene  quod  mjoaiiov  nominatum  hic 
a  S.  Jacobo,  ait /««y«aaux««  sit  idem  quod  magna; 
navis  clavum  gerit  et  regit.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Sicut  fraenum  cervicem  equi  totumque  equum 
agit,  et  in  altum  erigit ;  et  sicut  clavus  se  totam- 
que  navim  regitet  erigit  supra  aquas  el  undas, 
ut  iis  non  obruatur  et  mergatur,  sed  iis  super- 
feratur  et  inequitet ;  ita  quoque  lingua  non  tan- 
tum  hominem  totum  sua  jactantia  in  altum 
sustollit,  sed  et  coetus  ac  respubl.  integras  in  al- 
tum  erigit,  agitquequo  vult,  ac  proindc  magna 
vel  bona,  vel  mala  exaltat,  id  est,  erigit,  cfficit, 
producit;  perinde  ac  aurigoe  currusin  profundo 
limi  defixos  modico  instrumento  ferreo  ,  quod 
instar  vertebrae  gyrando  sese  exerit ,  sensimque 
assurgit,  facile  elevant  et  educunt.  Simili  vcrte- 
bra  et  rota  exigua  vidi  in  Belgio,  apuero  uno 
maximos  pontes  et  naves  in  altum  attolli.  Itidem 
facit  et  lingua;  licet  enim  minimum  sit  meni- 
brvtm,  magoa  tamen  potestet  oDeratuv. 


COMMENTARIA  1N  EP1ST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


Dicitergo  Jacobus:  Sicutsessor  peritus  equi- 
tandi  fraeno  rcgil  equum,  eteo  vehatur  quocum- 
quc  libuerit ;  imperitus  vero  sessor  aut  negli- 
gens  framum,  facit  tam  sc  quam  equum  etcur- 
rum ,  omnesque  qui  eo  vcliuntur  prriclilari  ut 
cursu  praecipiti  allidantur  ,  excutiantur  ,  aui 
ruant  in  praeceps.  Rursum  sicut  nauclrrus  peri- 
tus  clavo  regilnavim  et  omnes  quiea  velmntur, 
ut  superatis  lluctibusetventis  salvi  perducantur 
in  portum  ;  impcrilus  vcro  aut  ncgligens  cla- 
vum,  se,  et  navim,  ac  omncs  qui  ea  vchuntur, 
certo  periculo  naufragii  exponit,  ut  in  scopulos 
illisa  dissiliat,  aut  ventis  ,  lluclibus  ,  et  vortici- 
bus  hauriatur  :  ita  paritcr  vir  prudens,  qui 
linguam  rite  moderatur,  semultosque  alios  ad 
magna  bona  atlollil ;  hnpriulrns  \ero  qui  eani 
regere  nescit,  sibi  aliisque  pluribus  magha  mala 
invehitet  accersil:  linguaj  enirn  eflra-nis  pulu- 
iantia  excilal  lites,  jurgia,  odia,  bella,  excidia 
fanhliarum  ,  urbiuin  el  genlium;  lingua  vero 
framata  ct  moderala  salutem  sibi  doniui,  urbi, 
totiquc  genti  conciliat.  Sicut  ergo  dircetum 
fraenum  et  clavus  saluli  cst  quo,  navi  et  vcc- 
toribus,  negleclum  vero  utrumque,  pericuhun 
et  perniciem  ulrisquc  afferl :  itapariteret  lingua 
a  prudenti  prudenler  dirccta  ,  pacem  ct  omnc 
bonum;  ab  imprudenti  veroiniprudenler  direc- 
ta,  bellum  et  oinne  inaluin  sibi  tnultisque  aliis 
conciliabit.  Comparat  enim  linguam  framo  et 
clavo  ;  virum  sessori  et  nauclero;  domum,  ur- 
bem  et  rempubl.  equo  et  currui,  ac  navi  et  vcc- 
toribus.  Ha?c  omnia  intelligit  ,  unoqne  vcrbo 
magna  exallat ,  brevilalis  studio  compleclilur 
S.  Jacobus.  Unde  OEcumen.  Non  est  adeo,  inquit, 
explicatus  s«rmo,  qttoniam  abbreviali  Vtrbi  disci- 
pulas  cst  is  qui  hoc  scribit. 

Mystice  Beda,  llugo,  Eyran.  et  Tliom.  Angli- 
cus.  Lingaa  magna  exaltat,  inquiunt,  id  est , 
niagna  pnrniia,  Vel  niagnas  poenas  atfcrt. 

Exempla  bonas  HngUae  magna  bona  concilian- 
lis  suht  apud  Vaier.  Max  lib.  8.  cap.  9.  rrhnum 
rie  Valerio,  qui  cum  plebs  a  scnalu  pcstifcra  fte* 
ditione  divisa  in  monlem  sacrum  scccssisscl  , 
eaindem  sua  oralione  et  blandiloquentia  adsa- 
niora  consilia  revocatam  scnalni  std/jicit,  id  cst , 
urbem  itrbi  junxit.  Verbis  crgo  facundis  ira  ,  con 
sleinatio,  arma  cesserttnt. 

Secunduni  de  llegcsia  Cyrenaico  Philosopho, 
qui  sicmala  vitai  sua  cloquentia  reprcesentubttt  , 
uteortim  miseranda  imagine  audicntium  pccloribus 
inserta,  multis  voluntarice  mortis  appttenda  cupi- 
ditatem  ingenerdret  :  ideoque  a  regc  Ptolomcvo 
tUlerius  hac  de  rc  disserere  prohibitus  est. 

Tcrtius  sit  Ainphion,qui  sua  orationc  saxa  ad 
struendosmurosThcbanostraxissedicilur.  Undc 
Horalius  dc  Artepoclica  : 

Dictus  el  Amphion  Thehanx  conditor  urbis, 
Saxa  moveresonotestudinis,  et  prece  blanda 
Ducere  quo  vellet. 

Idem  lib.  3.  de  Carm.  ode  11. 
Hovit  Amphion  lapides  canendo. 
Et  Statius  lib.  8.  Theb. 

El  duras  nnimantem  Amphionacaules. 

sic  Orpheua  et  Arion  perhibentur  suo  carminc  ct 

suaviloqucntia  movissc  .uborcs,  silvas  cl  feras  : 
non  quod  \crc  id  feceribl,  sedquod  homines  (\u- 
ros,  stupidos  et  barbaros  instar  ferarum  in  sil- 


bVJ 

visvivcntes,  sua  oralione  pellexerint  ad  viiam 
civilcm,  humanam  et  socialeni  ,  ac  ad  urbes  efl 
dc  cansa  construendas  et  incolendas. 

Quartus  sitCicero,  qtii  Romee  omnia  poterat, 
ct  Romanis  persuadebat  quaecumque  volebat , 
Catilinam,  Antonium,  aliosque  tyrannidein  am- 
bientes  urbe  expulit.  Audi  Plutarch.  in  eju* 
vita  :  Nempe  hic  vir  quanlum  afferat  honesto  con- 
Uimentum  cloquentid  ostendit  populo  Romano  : 
alque  invincibde  esse,  quod  juslum  est  ,  si  rectt 
dicalur :  deberequeeum  qul  sedulo  tracture  Rcmp. 
intendit,  semper  quidcm  in  rebus  agendis  Iwnes- 
lum  blandienti  anteferre  a  sed  in  dicendo  acerbum. 
eximere  conduciblli.  Et  inferius  :  Fuit  Cbceronu  ea 
lcinpcslute  potcnlia  Roma:  maxima  :  cl  cum  om- 
nia  efftcerel  quie  veilel,  Antonium  factione  oppres- 
sil,  etc.  Subdit  Augusluin,  poslea  Caisarein,  per 
Ciceronem  postulasse  el  impetrasse  consula- 
lum,  quo  viain  sibi  stravit  ad  triumviratum , 
deinde  ad  monarchiam. 

Similis  Ciccroni  in  suavitale  dicendi ,  sed  in 
cflicacia  dicendi  supcrior  fuil  AthenisDemosthe- 
nes  :de  eoenim  sic  scribilPlutarch.  in  ejusvila  : 
IIujus  oraloris  vis  qum  excilabat  animos  et  incen- 
debat  ad  gloriam,  obstruxit  omnibus  reliquis  ,  ut 
(juasi  lymphati  ab  ejus  oratione  rapti  ad  hones- 
tum,  metum,rationem,  graliam  abjicerent,  ut  lc- 
gatos  mitteret  Philippus  ad  pacem  petendam  ;  om- 
nis  Grcecia  erigeret  se ;  accommodarent  se  vero 
Demoslheni  non  modo  pratores  Athenienses  diclo 
ei  audientes ,  scd  et  Boeolarcha;  concionibus  illic 
prtvesset  omnibus,  Thcbanorum  osque  ac  Alhenien- 
sium. 

Verum  hos  omnes  supcrarunt  oratores  Chris- 
tiani ,  ac  in  immensum  Christus  ipse,  qui  lurfcafl 
ilectebat  quo  volebat,  ut  missi  a  Pharisaeis  ad 
capicndum  slupefacli  redirent  dicerentque  : 
Nunquam  sic  locutus  est  homo  sicut  hic  homo,  quia 
scilicet  erat  verbum  in  carne  loquens  hngua 
coelestietdivina,  Joan.  7.  &6.  et  Petrus  :  Domine, 
ad  quem  ibimtts  (nisi  ad  te  )  ?  vcrba  vtUB  wterna 
habes.  Joan.  6.  69.  Hinc  Aposloiis  hnguas  dedit 
igneas ,  ac  praeserlim  S.  Paulo  qui  reges  et 
principes  ,  oratores  et  philosophos  Juda^os  et 
Graecos,  adeoquegentes  tolius  orbis  perlraxilad 
Cbrisli  fidein  et  cultum.  Ejus  tliscipulus  fuit 
S.  toannes  Palriarcha  Constantin.  qui  ab  aureo 
Ore  ellingua  persuadendi  quidlibet  cognoniina- 
tus  est  Chrysostomus.  Tales  posterioribus  sajcu- 
lis  fuercS.  Autonius  <lr  Padua,  S.  Vincenlius  Fer- 
rcrius,  S.  Bernardinus  ,  qui  suis  concionibus 
saxea  hominum  corda  ttd  poenitentiam  et  sanc- 
tinioniam  inllexeruiii  ;  adeo  nt  corum  lingux 
cssent  plectra  el  orgaua  Spiritus  Sancti. 

Exempla  maUe  linguaj  magna  mala  concilian- 
tisrecenset  Valerius  loco  ciiato.  Pisistralus  ,  in- 
quit ,  tantum  dicendo  iultiisse  traditus  est ,  ut  ei 
Athenienses  rcgittm  imprrittm  oralionc  capti  per- 
mittercnt  ,  cttm  pnrscrliit!  r.i  ronlraria  parlr 
amantissimus  patriiv  Soton  nittrclttr }  sedultt- 
rius  salubrio7~es  erant  conciones ,  altrritts  diserlio- 
res.  Pericles  liberis  Athenarum  ccrvicibtts  jttgum 
srrvitutis  imposuit  :  egit  enim  tt  vrrsavil  illam 
urbem  arbitrio  stto,  ramqur  adrcrsus  voluntalcm 
populi  loqurretur ,  jucunda  niltilominus  ct  popu- 
larisejui  rox  crat;  itndc  futebantur  in  tubris  ho- 
minis  mt  llr  dulbiorem  lep&tem  Itabilarc.  Qttocirca 
senex  qttidam  cxclamavit ,  caixriitlum  civnn  opor- 
terc,qttod  Pisistrali  simillima  ejus  forct  oratio. 
i\ec  hominein  aut  icstimatio  cloquii ,  aut  morum 
attgurium  fefellit.  Quid  enim  inter  Pisistratum  ct 


020 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


Pcriclem  intcrfuit?  nisi  qttod  iUe  armatus,  liic  sinc 
armis  tyrannidcm  gc  sit. 

C.  Gracchus  sua  eloquentia  perturbavit  rcmp. 
ait  Valer.  lib.  8.  cap.  11.  luter  fideles  quid  Eva 
et  Adamo  totoque  genere  humano  tniserabilius : 
Quid  illud  in  bas  miserias  conjecil  ?  lingua  ser- 
pentis.  Genes.  3.  Quid  exitialius  lingua  Judae  ? 
quae  prodidit  ei  perdidit  Cbristum,  unicum  ho- 
niinuni  et  angelorum  bonum  et  gaudium.  Quid 
stolida  lingua  Roboam  vesanius?  quae  sua  seevi- 
tia  totum  Israelis  regnum  a  se,  a  Juda,  i\  lemplo 
et  Deo  avertit.  3.  Reg.  12.  Quid  hodie  bella  inler 
regna  et  reges  Christianos,  quae  utrisque  innu- 
meras  calamilates  et  clades  afferunt,  suscitat  ? 
linguae  pestiferae  invidorum  et  inquielorum,  qui 
suam  quietemastimant  bellum  commune,  qui 
sua  lucra  aestimant  damna  aliena  ,qui  rapinas 
etspoliaaucupantur.  Videhicquotincendia.quot 
stupra,  quotfurta,  quot  exitia ,  quot  funera  cu- 
mulet,  atlollat  etexaltet,  parva,  sed  nocentis- 
sima  lingua.  Vere  Sapiens  Proverb.  18.  21.  Mors 
et  vita,  ait ,  in  manibus  Unguce. 

Ecce.]  In  Graeco  est  hoc  te rti u m  itov,  id  est, 
vide,  ecce.  Est  enim  haec  tertia  simililudo  ,  qua 
docet  quanlo  studio  moderanda  sit  lingua  : 
Primo  ,  enim  assimilavii  linguam  ori  equi  frae- 
nato,  sive  fraeno  equi.  Secundo  ,  gubernaculo 
uavis.  Tertio,  hic  assimilat  eam  modico  igni  , 
sive  scintillae,  quse  tolam  domum,  silvam  et  ur- 
bem  incendit. 

Quantus.  ]  Id  est ,  quantulus  ,  quam  exiguus: 
graece  enim  est  6Uyov,  id  est ,  modicus,  parvus  ; 
videtur  interpres  legisse,  ^Afacov,  id  est,  quan- 
tus,  sic  enim  habel  Textus  Graecus  Veronensis, 
teste  Gagneio,  qui  et  explicans  addit:  Et  Iwc 
modo  ironice  legendum  :  Videle  quanto  et  quam 
magno  igni  opusesl  ad  incendendam  silvam.  q.  d. 
Non  multo  opus  est,  sed  modico  ,  imo  una  scin- 
tilla  dumtaxat.  Ita,  ut  ait  S.  Hier.  in  c.  3.  ad 
Gal.  Arius  in  Alexandria  parva  scintillufuit,  scd 
quia  non  statim  oppressus  est,  tolum  orbem 
flamma  ejnsest  populata.  lta  Faustus  Manichaeus 
sua  eloquentia  ,  ait  S.  Aug.  1.  5.  Confess.  c.  3. 
magnus  erat  laqueus  diaboli :  et  multi  implica- 
bantur  in  eo  per  illecebram  suaviloquentia. 

Ita  Lutheri  lingua  quasi  ignis  scinlilla  ,  quia 
illico  non  repressa,  proserpens  incendit  lotam 
Gerinaniam  ,  Calvini  Galliam,  Wiclef  Bobe- 
miam,  etc.  Annon  hae  faces  orbis  ? 

6.  Etlingua  igms  est.  ]  Et ,  id  est,  sic;  simili 
modo,  pariter.  Incipit  enim  hic  apodosis  sive 
redditio  similitudinis.  q.  d.  Sicut  modicus  ignis 
totam  silvam  accendit,  simili  modo  ignis  est 
lingua.silva  esl  universitas  iniquilatis,  quam 
lingua  accendiudum  domos,  urbes,  resp.  et 
regna  implet  rixis,  litibus,  bellis,  aliisque  scele- 
ribus  :  juxta  illud  Proverb.  16.  27.  Vir  impius 
fodit  matum,  et  in  labiis  ejus  ignis  ardescit.  Et 
Eccl.  28.  11.  Homo  iracundus  incendit  litem,  etc. 
Secundum  enim  ligna  silvce ,  sic  ignis  cxardescit. 
Eo  alludit  hic  Jacobus.  Sic  in  Proverbiis  passim 
Hebr.  T  vau,  id  est,  et  sumilur  pro  sic,  ut  pat<  t 
intuenti. 

Comparat  linguamigni.  Primo,  obformamrt 
speciem  :  utrumque  enim  formam  habet  pyra- 
midalem.  Secundo,  ob  similem  colorem;  utrum- 
que  enim  rubicundum  est.  Tertio,  ob  velocita- 
tem,  volubililatem  etagiliiatem  similem.  Quarto, 
ob  parem  eflicaciam  :  verbum  enim  mordax  urit 
el  cruciat  proximum  mstar  ignis.  Quinto,  obsi- 
milem  agendi  modum :  unde  Ilamma  aeque  ac 


lingua  diciturlambere  rcmquamaccendit.juxta 
illud  Claud.  de  1.  Rap. 

Lamhit  conliimas  innoxia  flamma  firuina*. 

Sexto,  quia  lingua  se  prodit  inlernus  ignis,  id 
cst,  amor,  vel  impurus  et  carnalis,  vel  purus  et 
divinus,  (jui  proinde  Apostolis  indidit  linguas 
igneas.  Quocirca  sapienler  ct  pie  S.  Aug.  lib. 
10.  Confess.  c.  37.  Quotidiana  fornax  nostra, 
a\l,est  humana  tingua ,  imperas  nobis  et  inhoc 
genere  conlinenliam  :  daquodjubes  et  jube  quod 
vis.  Tu  nosti  de  hac  re  ad  te  gemitum  cordii 
mei ,  et  (lumina  oculorum  rneorum.  Neque  enim 
facile  colligo  quam  sim  ab  liac  peste  munda- 
tior  ;  et  multum  timeo  occulla  mea  qua  norunt 
oculi  tui,  mei  autem  non.  Est  enim  qualiscumqu* 
in  aliis  generibus  lenlationum  mihi  facultas  ex~ 
plorandime,  in  koc  pene  nulla  csl.  Et  inferius  : 
Confiteor  me  delectari  laudibus  ,  sed  amplius  ipsa 
veritate,  quam  laudibus.  Denique  uli  ignis ,  ita 
linguae  damnum  saepe  esl  irreparabile.  Fama 
enim  semel  perdita  recuperari  nequit.  Pro- 
verb.  25.  8. 

Moral.  Sicut  lingua  et  loquacitas  ignem  et  in- 
cendium  immane  excitat,  ila  sileniium  et  linguae 
moderalio  idem  sopitelextinguit.  Cnde  Sapiens 
Proverb.  26.  20.  Cum  defecerint  ligna,  inquit, 
extinguetur  ignis :  (sic)  et  susurrone  subtracto 
jurgia  conquiescent.  Et  Eccles.  c.  8.  4.  Non  Litiges 
cum  liomine  linguato,  et  nonstrues  in  ignem  il- 
lius  ligna.  Quocirca  S.  Basilius  graviter  deceptu» 
et  olfensus  ab  Eustachio  haeretico  ,  quem  simu- 
lantem  conversionem  ad  communionem  admi- 
serat,  per  triennium  siluit,  et  ne  vel  litterulam 
ad  eum  scripsit,  ne  potius  ex  dolore  quam  ex 
ratione  cum  eo  expostulare  videretur  ,  neve 
novasrixas  suscitaret.  Ita  habet  ejus  Vila.  S.  Ba« 
siliuni  quasi  sociurn  et  fratrem  imitatus  est 
S.  Gregor.  Nazianzen.  Cum  enim  nonnulli  pro- 
bra  in  eum  jacerent,  ut  ignem,  id  est  iram,  eli- 
cerent,  ille  se  siluisse  narrat  orat.  deserm.  suis. 
Negant ,  inquit,  ut  pyritem  (qui  lapis  est  inter- 
num  habens  ignem ,  quem  percussus  exerit,,, 
ait  Nicetas,)  sic  me  convitiis  tundere  desituros, 
donec  ex  parva  scintitla  ingentem  sermonum  flam- 
mam  excitarint. 

Hujus  rei  symbolo,  Deus  incendium  voce  si- 
lentis  extinxit.  Erat  is  Radulphus,  ob  silentium 
coniinuum  cognominatus  Tacens  :  per  sede- 
cim  enim  annos  nullum  verbum  ex  ore  emise- 
rat.  Habitabat  ipse  in  monasterio  Affligemiensi , 
quod  Bruxellae  adjacens  Belgis  notum  est  et  ce- 
lebre.  In  eo  casu  exortum  est  incendium,  quod 
cum  nulla  vi  reslingui  posset,  Radulphus  silen- 
tium  solvens  fidenter  edixil :  Stes  ignis  ,flamma 
penitus  conquiescas  ;  illico  slelit  ignis,  ut  sletit 
sol  adimperium  Josue.  Ita  Thom.  Cantip.  lib.  2. 
de  Apibus,  cap.  13.  §  h.  Quocirca  S.  Ephrem  de 
Passion.  animi,  sic  nos  antequam  loquamur 
pro  lingua  moderanda  Deum  orare  docet :  Di- 
gitus  gratitf  tu& ,  Domine  ,  semper  moveat  lin- 
guam  meam ,  tanquam  nervum  cithara?  ad  glo^ 
riam  tuam.  Conccde  mihi  ,  Salvalor ,  petitionem 
cordis  mei,  fiatque  lingua  mea  velut  cithara  ad 
resonandum  jugiter  laudes  tuas.  Et  Esther  c.  lii. 
13.  Tribue  sermonem  compositum  in  ore  meo.  Et 
Psaltes  Psal.  50.  17.  Domine,  labiamea  aperies  , 
el  os  meum  annunliabit  laudem  tuam.  Et  Psal. 
70.  8.  Repleatur  os  meum  tatide,  ut  cantem  glo- 
riam  tuam. 

Univeusitas  iniquitatis.  ]  Uniwsitas ,  id  e*t , 


COMMENTAMA  IN  EPIST 

rmnulus,  congeries,  simili  provcrbio  vocamus 
malorum  oceanum  ,  malorum  iliadem.  Graece  6 
r.oa/jLot  T/,s  k&ixlxst  id  est,  mundus  injuslilice ,  scilicet 
est  liugua  ,  aut  potius  silva  ,  quani  liugua  quasi 
igaia  inceudit.  sicuienimlinguamcoiiiparaiigni, 
ila  niuiiduiu  iniquuni  comparat  silvae  ,  in  quam 
agit  ignis  linguae ; alioqui  quidigni  cum  univer- 
sitale  iuiquitaiis  ?  Jam  xov/j.bi,  id  est  mundus. 
Primo,  cum  Nostro  iuterprete  accipi  potest  pro 
universo,  siye  nniversitate.  q.  d.  Uti  mundus 
omnium  rerum  varieiatem  et  universitatem 
CQmplectitur  ;  ita  lingua  omnern  iuiquitalem 
parit  rt  eontinet  :  aut  potius.  q.  d.  Lingua  to- 
turn  Ijiiiic  ntunduin  ,  qui  non  est  aliud  quain 
silva  quaedam  iniquitalis  et  injustiliae,  velnt 
ignis  infernalis  acccndil.  Rursuin  q.  d.  Lingua 
implet  lotuni  Universum  iniquitate.  Nulla  eniin 
est  regio,  nulla  civilas  ,  nulla  platea  ,  imo  sae- 
l»e  nulla  donuis  quain  malctlica  lingua  non  iin- 
pleat  dctractionibus  ,  calumniis  ,  litibus,  tumul- 
tibus,  lxllis  ,  concupiscentiis,  libidiuibus.  Ad 
liaec  niundus  iniquitatis  accipi  polest  ipsa  con- 
gerics  injuriaruin  et  scelerum  :  bujus  enim  fol- 
Jis  cl  causa  cst  lingua  ;  adeo  ut  ipsa  tribunalia  , 
qu;c  sunt  asyla  jusiitiae,  iniplcat  falsis  teslibus, 
injuslis  advocatis  ,  procuratoribus, ,  judicibus. 
lla  lingua  iinpia  et  baerelica  Deuni,  blaspbemal, 
Sanctos  oinncs  probris  aflicit,  Verbum  Doinini 
corrnmpit ,  auditortun  nientes  excsecat ,  volun- 
tales  ad  quidvis  audendum  accendit,  fidem  ex- 
termiuat, spem  in  pnrsumpiionem  vertit,  cba- 
ritatem  extinguit,  bunianitatem  tollit ,  sedilio- 
ncni  bcllorumque  faces  accendit;  facit  superbos, 
invidos,  rixosos,  avaros,  gulosos  ,  luxuriosos  , 
corpora  couimaculat,  et  animas  intarlarum  dc- 
nicrgit.  An  non  ergo  ipsa  cst  univcrsitas  iniqili- 
tatis?  oinnes  eriim  iuiquitates  ct  scelera  per 
linguain  aut  pcriiciuntur,  aut  persuadenlur,  anl 
defendunlur ,  aut  cxcusantur  :  Lingua  (cnim ) 
fst  lena  et  conciliatrix  peccatorum,  ait  S.  Basil. 
in  Psal.  33.  Denique  linguaest  mundus  ct  uni- 
versitas  iuiquitatis,  quia  maculat  totum  corpus, 
tolamque  vilam  bominis  cujusque  ,  uti  subdit  ct 
explicat.  S.  Jacobus.  Addnnt  aliqui :  lingua  est 
universitas,  id  cst  acadeniia,  iniquitatis ;  quia  si- 
cut  in  academiis  docentur  omnes  artcs  et  scicn- 
liae  ;  sic  lingua  docetomnia  genera  iniquitatnm. 
Scd  *o<jij.6i  ,  non  significal  acadciniam. 

Secundo  ,  xoo/*6»,  id  est  mundus,  verti  potesl 
ornatus  el  ornamentum ;  sic  enim  niundus  mu- 
liebris  vocatur  mulierum  ornalus.  q.  d.  Lingua 
est  velamentum  et  ornamentum  iniquitatum. 
Sicut  enim  meretrix  sua  dedecora  et  sordes  tegit 
vestibus  sericis  et  aureis  ;  sic  multi  sua  scelera 
velant,  excusanl,  imo  exornant  sua  garrulitatc 
el  lalsiloquentia.  Ita  OEcumen.  et  Isidor.  Pelus. 
I.  /4.  epist.  10.  Hinc  toties  in  Script.  lingua  dici- 
iur  concinnare,  id  est,  comere  el  adornarc 
mendacium  vel  dolos,  ut  Psal.  U9.  19.  Job.  6. 
'26.  Proverb.  12.  19.  Verum  prior  scnsus  aplior 
cst  el  nervosior,  ac  plane  gcnuinus. 

Symbolice  Priino,  Tbomas  Anglicus  :  Lingua, 
inquit,  totuin  Universum,  puta  coeluni,  lcrram 
et  infernum,  iinplct  iniquitate.  In  coelo  eniin 
Lucifcr,  dicens  :  In  calum  conscendam,  super 
astra  exaltabo solium  mcum,elc.  similiscro  Altis- 
simo,  Isaice  c.  \U.  13.  suisque  asseclis  idipsiun 
suadens  et  pcrsuadens,  ccelum  implevit  sedi- 
tionc  ct  apostasia.  Sic  ct  impii  posucrunt  os  ra- 
tum  in  suum  ,  Psal.  11.  9.  nialedicendo  Dcuni  el 
ccelites.  Rursum   .  Lingua  corum  transivii   in 

CORNF.L.    A    LAPIUE.    TOM.    X. 


S.  JACOBI.  Cap.  III.  521 

terra,  quia  terram  implcnl  rixis  ,  bcllis,  perju- 
riis ,  etc.  Daniuati  vcro  infcrnuin  implent  suis 
blasphemiis ,  jurgiis,  sannis,  maledictionibus. 
Secundo,  Hugua  inipctit  Deum  blasphemando , 
proximum  calumniando ,  seipsum  jaetando. 
Tertio,  noslcr  Salmeron  ct  Paes  boc  loco  p< 
litteras  alphabeti  osteudunt  linguam  esse  alpha- 
betiini  et  congeriem  omoium  vitiorum  :  cx  lin- 
gua  enini  oritur  adulatio,  blasphemia,  calum- 
nia,  detraciio,  excusalio  iu  peCcatis,  glorialio  , 
b.cresis,  liyiiocrisis,  irrisio,  lamentatJO,  incn- 
dacium,  nugaj,  oliosa  verba,  perjiiriuni ,  que- 
riuionia,  rixa,  susurratio,  secreli  revclatio , 
scandalum,  tacilurnilas  noxia  ,  viluperalio , 
zelus  amarus.  Scribil  Joanncs  Pcllccyus  c  Socic- 
tatc  noslra  librum  boc  tilulo,  Universitas  iniaui- 
talis ,  in  quo  quot  quantaque  sint  vitia  liuguae 
ostendit. 

LlNGUA   CO.VSTITUITUR    IX    MF.MBRIS.  ]    GlcfJCa    ad- 

duntourtu;,  id  est,  sic.  Hic  enim  liniiur  apodosis  : 
explet  enim  bic  Jacobus  cneptam  siBiilitudinem 
ignis  et  silvce  cum  lingua  et  universitale  iniqui- 
tatis.  Verum  quia  concisus  est  mulla  subaudit,  ut 
superius  annotaviexOEcum.  Quare  tota  baecejus 
senlentia  ita  reddenda  et  connecienda  videtur  : 
Ecce  quantulus  ignis  quantam  silvam  accendit : 
unaenim  scintilla  potest  accendere  totam  silvam 
Herciniam,  cujus  ,  ut  aitCaesar  lib.  0.  Comment. 
latitudo  ad  novem  diaetas,  longitudo  ultra  sexa- 
ginta  diaetas  extenditur.  Pari  modocllingua  ignis 
esl,  universitas  iniquitatis  est  silva ,  in  quam  lin- 
gua  instar  ignis  agit :  sicut  ergo  modicus  ignis  in 
silva  constitutus  eam  totam  accendit :  sic  lingua 
quasi  modica  corporis  parlicula  inslar  scinlillas 
in  membris  constituilur,  quae  totum corpus  pu- 
lida  sua  exhalalione  et  adustione  commaculat, 
totamquevitae  seriem  malitiaefiammis  succendit. 
Hiinc  essti  sensum  patetex  Giceco,  eumque  exi- 
gil  liujus  vcrsus  cum  preecedenti  coheerentia  et 
connexio,  ncc  alia  idonea  causa  afferri  potest , 
cur  Jacobus  dicat  linguam  constilui  in  membris 
noslris. 

Nota.  Lingua  a  Dco  posila  cst  in  ore  P.ominis 
cl  animalium  quatuor  de  causis.  Prima  est,  ut 
sit  inlcrpres  animi ,  cjusque  cogitaliones  et  af- 
(ectua  enunciet.  Nam,  utait  S.  August.  priefat. 
in  Psal.  93.  Quid  vclit  cor ,  lingua  testatur.  I.r 
Arislotelcs  libro  Periherm.  docet  voces  ess 
signa  concepttuim  et  passionum  animae. 

Secunda  ,  ut  scrv  iat  cibo  ct  comeslioni :  lingua 
enim  contritos  et  commolitos  dentibus  cibo> 
(olligit,  et  collectos  vi  sua  deprimit  et  traus- 
nhttit  ad  ventrem.  Quocirca  Varro  censet  lin- 
guam  dici  it  ligando,  quod  liget  cibum  :  liccl 
alii  a  lingendo  diclam  vclint. 

Tertia,  lingua  sapores  sentimus  el  discerni- 
mus  ut  cibos  commodos  ab  incommodisetnoxii- 
sccernamus ,  lingua  crgo  est  quasi  praeliba- 
lor  et  praeguslator  stomacbi. 

Quarta,  lingua  bcstias  in  polu  adjnvat  :  ille 
cnini  cxtcnta  cavalaque  lingua  bauriunt  aquam. 
camquc  comprcbensam  linguae  sinu,  ne  tar- 
dilatc  ac  mora  tlclluat,  ad  palatum  celeri  m  - 
cessitate  complodunt,  itaque  io  ventrem  tra- 
jiciunt. 

Vcriun  homocorruptuset  vitialushis  omnibus 
abutitur,  eaque  in  vitium  et  scelus  vertit,  pri- 
mum  scilicet  in  mendacia,  perjuria,  detractio- 
ncs.  rixas,  ctc.  secundum,  tertium  et  quartum 
in  gulam  et  crapulam. 

Qv.£  macvlat.]  Pcrsislit  in  metapbora  ignis. 

66 


512  COMMENTAIUA  IN  EPIST. 

lguis  cnim  dum  rcm  adurit,  ram  alro  colore, 
asque  dc  odore  inficil  el  maculal  :  ita  lingua  dum 
tduril  totum  homincin,  eumdem  letro  Iil)itli- 
imm ,  rixarum,  vulnerum,  omnisque  viiii, 
teque  ac  infamiic  colore  et  odore  ftnlai  et  ma- 
eulat.  lta  CEcum.  Probat  mundum  sivo  univer- 
«itaicm  iniquitalis  esse  silvam,  quam  lingua 
iiislarignisaceendil,cxeoquodliuguatotumcor- 
pu«  totamque  viiam ,  omnesque  actioncs  liominis 
cujusque  commaculet  etsuccendat  i  ex  omnibus 
•nim  liominibus  conllatur  niundus,  cl  cx  iniqua 
viia  cujusque  bominis  conilalur  universilas  ini- 
quitatis. 

Toium  corpus.  ]  Pcrboc  aliquiaccipiuntomnes 
hominis  polcntias,  habilus,  passioncs,  quae  sihi 
invicem  subordmataa  unum  quasi  corpus  cons- 
tiluunt.  Alii  tolum actionum  humanarum  congc- 
rieui ,  ac  corpus.  Verum  lioc  corpus  myslicum 
est   polius,  quam  litlerale.    Alii,  q.    d.  Lingua 
vitia  animi  profert  in  luccm,  itaque  totum  quasi 
corpus   hominis  puhlice  dehoncslat.    Ego  pro- 
priam  maculamel  homiuis  corpus  hic  intclligo, 
quod  suis  mcmhris  conslat  et  intcgralur  :  in  his 
cnim  dixitconstitulam  essc  linguam.  q.   d.  Lin- 
gua  exigua  in  mcmbris  hominis  constiiuta  cst , 
iion  tam  quasi  memhrum,  quam  quasi pariicula 
«■t  p.cne  punctum  memhrorum.  Quod  cnim  in 
circulo  csl  cenlrum ,  in  rota  modiolus,  boc  in 
capila  est  lingua.  Sicut  ergo  moto  ccntro  move- 
lur  lotus  cireulus,  et  cenlro  vitialo  vitiatur  cir- 
culus  ;  ila  nioia  ct  maculala  lingua  movctur  et 
macuiatur  tolum  caput,  totunique  cor|)tis  bo- 
minis.  Porropercorpus  synccdochicc  animam, 
totumque  homincm,  intcilige.  q.  d.  Lingua  ma- 
eulat  corpus  et  animam ,  id  cst  lotum  homincm, 
omnesqueejnsacliones:  nam.ulexplicatsanclus 
Chrys.  bom.  22.  ad  popul.  maculato  corpore  ne- 
cesse  eslmaculari  animam,  juxla  iilud  :  Corrum- 
/>unt  bonos  mores  coltoquia  prava,  1.  Cor.  15.  33. 
lingua  cnim  inlicit  aurcs  ,  et  per  aurcs  phanla- 
siam,  capul,  menlem  et  voluntatcm  pravis  desi- 
deriis,cupidilatibus,odiis,inimiciliis,  crrorihus, 
etc.  ,ex  quihus  sequuntur  crapulae,  fornicaliones, 
adulteria,  pugnae,  verhcra,  caedes,  elc,  qiue  cor- 
puscommaculanl.  llursum  lingua  inlicil  tresap- 
petitus  bominis,  et  per  eos   tolum  homincm  : 
iniicit  enim  appctitum  concupiscibilcm  concu- 
piscentiis ;. irascihilcm  ira  et  rixa:  rationahilcm 
crrore,  odio,  haeresi ,  etc.  In  bujus  rei  signum 
et  symholum  DeusMariamsororcm  Mosis  lingua 
abuleniem,  el  iuurmurantemcontra  Mosen  pcr- 
cussit  lcpra  in  toto  corpore.  Num.  12.  1.  Simili 
enim   modo  lingua  impudica ,    rixosa  ,    blas- 
phema.clc.  tolam  mentem,  et  totum  corpus  , 
idest,  totum  bominem  commaculat,  et  quasi 
lepra  inficit. 

ET  INFLAMMAT  ROTAM  NATIVITATIS  NOSTRJ2.  ]  PrO 

/>jv£7-:w;  ,  id  est  generationis,  nalivitatis ,  non- 
nulli  apud  OEcum.  legerunt  yewbfls.,  id  est  ge- 
hennaj.  q.  d.  Lingua  incendit  et  excilat  in  nos 
ixehennam  veluli  grassari  faciens  adve7'sus  nos 
ignem.  Sed  et  ipsa  incenditur  a  gehenna,  ut  mani 
festum  est  exdivite,  qui  Lingua  cruciabatur.  Luc. 
16.  ail  OEcumen.  Huc  spectat  illud  Chrisli 
Matlh.  5.  22.  Qui  dixcrit  fatue,  reus  erit  gehennai 
ignis.  Vcrum  alii  passim  lcgunt  yaiaeut  quod 
Primo,  Syrus  verlit,  genealogiam.  Injlammat , 
inquit,  series  genealogiarum  nostrarum,qucecur- 
runt  in  modum  rotarum;  lingua  enim  serens 
odia  inter  familias,  urbeset  rcgna,  cademtrans- 
lnittit  in  posteros  per  multas  goncrationes  ct 


S.  JACOBI.  Cap.  III. 

s;ccula  ,  ut  perpetuas  intcr  eos,  immortalcs,  rt 
iireconciliahiles  litcs  et  inimicili;e  cssc  videan- 
lur. 

Secundo,  alii  pcr  r^byo-j  yziiniut  accipiunt 
iinivcrsum  orhcm  condilum,  ut  Tfiyoi  ponatur 
pro  /uz/oj,  itl  cst,  circtda  ct  oihc,  favitrtut,  pio 
ouTtT«w«,  itl  est  creatione  etCOndilione  :  rcspicil 
cnim  el  cxplical  id  tpiod  dixil,  liiiguam  essu 
ignem  a  quo  accenditur  xo«>4s  hZivXvi,  idesl, 
mundus  vel  universilas  iniquilatls.  q.  d.  Lingua 
tolum  orhem  lartarco  ignc  inllammat. 

Tcrtio,  Vatahl.  pcr  rolam  nalivitalis,  itl  esl 
rolam  natam  cl  gcnilain,  non  arie  a  fabro  fac- 
tam  ,  accipit  lolum  coi  pus  ,  quod  csl  vchiculum 
anim;c.  q.  d.  Lingua  adducil  in  discrimcn  totum 
corpus  et  animam ,  idcst,tolum  homincm  ,  si 
inconsulle  movcalur  :  sicutimol;e  inolcnilinorum 
tolum  molcndinum  inccndunl ,  ubi  nimio  motu 
igncm  concepcrint. 

Quarlo  el  gcnuinc,  rotam  nativitatis  nostraj 
vocatJacohus  univcrsum  vitae  noslr;e  cursum, 
qui  ii  lingua  inllammalur  ira,  lihidine,  super- 
hia,  aliisque  scclcribus  ,  atque  uritur  mulli.s 
a&rumnis,  morhis,  molesliiset  malis,  ail  Valab. 
Hic  cursus  dicitur  rola  :  quia  inslar  roise  a  nali- 
vitate  usque  ad  moricm  sempcr  volvitur  cum 
ratione  coeli,  cui  subjacel,  et  a  qua  regituret 
rolatur.  Groecum  enim  r^xw,  si  accentum  gra- 
vem  ponas  in  ullinia,  signilical  tam  rotationcm 
quam  rolam  :  sin  vero  pcr  accenium  in  penul- 
tima  lcgas  scribasque  ^poyov ,  signilical  currum. 
Untle  Bcda:  Cursttm,  in(|uit,  httmance  vitce  lingua 
conlaniinat,  qtto  ad  morlem  usque  veluti  currenli 
rota  agimur.  Ila  OEcum.  liota,  inquit,  dicitur 
vila,  qttia  in  se  ipsatn  revoluta.  Et  Isidor.  Pelus. 
1.  1.  epist.  158.  Tcmpus,  inquit,  vita;  nostra: 
rolae  speciem  imilatur ;  utpote  qtiod  in  se  tor- 
qucatur  etconvolvalur.  Dicsenim  succedil  diei, 
mensis  mensi,  annus  anno,  ut  uno  liuienle  altcr 
incipiat,  ilaquead  sui  principium  dics,  mensis 
et  annus  quasi  redcant  et  in  se  perpeluo  re- 
volvantur,  ut  choream  jugem  agere  vitleantur. 
Sic  etLyran.  Glossa.  Hugo,  Thomas  Anglicus, 
Cajctanus,  Salmeron,  Calhar.  Vatabl.  et  aiii 
passim. 

iEtas  ergo  vitaque  nostra  vocalur  rota.  Primo, 
quia  nunquam  consistit ,  sed  sempcr  inslar 
roiae  circumvolvitur.  Audi  S.  Greg.  Nazianz.  in 
Senlent.  liota,  ait ,  estincerte  fixa,  brevis  Iwc  et 
mulliptex  vita.  Sursum  movelur ,  ac  deorsum 
Irahitur  :  neque  enim  stabilis  esi  quanlttmvis  ita 
videatur  :  fugiens  tenetur ,  et  manens  efjugit  : 
sallat  plerumqtte  ,  nec  lamen  fugere  potest  :  sta- 
tionem  suam  motu  trahit  ac  retrahit.  Quocirca 
ipsius  inanitas  nttllo  modo  rectius  describi  potest  , 
quam  si  vel  fumus ,  vel  insomnium,  vel  herba  flos 
appellelur.  Atque  olim  quidem  avarus  quispiam 
his  verbis  ususesse  fertttr  :  Fortttua?  gultam  malo, 
quam  mentis  dolium.  Sed  ei  prceciare  sapiens  qtu- 
dam.  hoc  opposuit :  Menlis  guttam  pluris  facio 
qttam  forlunce  dolium. 

AlluditS.  Jacobusadroias  curruum  etadlami- 
nas  ferreas  quae  ignitaecircumcirca  rolisa  fabris 
afliguntur,  ut  rolee  sint  lorliores,  et  lapidibus, 
dum  pcr  eos  rotantur  ?  diutius  resislant.  Hisce 
enim  laminis  ignitis  comparal  linguam.  q.  d. 
Quod  lamina  ignita  est  in  rota,  hoc  lingua  est 
in  rotavitae  :  sicutenim  lamina  h;ec  ignitur  in 
fornace;  ita  lingua  ignilur  in  fornacc  gchcnnre: 
ct  sicut  lamina  ignita  a  fabris  dum  applicatur 
clavisque  afligilur  rotao,  undiquevomit  ilammas, 


COUUENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACODI.  Cap.  III. 


555 


\idcturque  lotnm  rotam  igneam  circumcirca 
itiflammare;  ita  pariter  lingtia  iiillainniat  totain 
roiam  vitse  nostra?.  Ita  ne  lingua  laudanio 
dixilS.  Aug.  lil).  20.  Confess.  c.  37.  (Juolidiana 
fornax  noslra  lingua  lutmana.  Quid  do  petu- 
lauti,  impudica  ,  malediea  ,  invida  ,  rixosa 
dixisset? 

Secundo,  sicut  rota  in  puiicto  tantum  lerram 
altingit ;  ita  liomiinun  vila  res  terrcnas  lcviter 
lantuin  degustat  :  illee  cnim  mox  rotanlur  et 
abeunt. 

Tertio,  sicut  rola  major  rapit  minorem  sibi 
subdilamet  suballcrnam;  ila  rolalioeceli  sccuin 
rapit  et  rolat  rolam  viUe  nostrae,  ait  Cajctan. 

Quarto,  quia  instar  rotae  velocissime  ad  nie- 
tam  et  morlem  decurrit.  Vocalur  atUem  rota 
nutivitalis,  quia  ab  ipsa  nativilale  ad  mortein 
properamus,  cl  inslar  rolae  currimus.  Unde  ex 
Isidor.  1'elus.  OEcum.  Lingua,  incpiit,  inllainmal 
rotam  nalivitalis,  conlaininat  vilam,  dum  te- 
mcre  ac  pclulanter  movclur;  iiude  i/.r?zxvjira.i  , 
id  est  exaccrbatur ,  exasperalur,  atque  innu- 
meris  reruin  varietatibus  et  icrumnis  succum- 
bil;vcl,  ut  alii  lcgunl,  i/.ry.yy>zrxi ,  id  est,  ac- 
releralur  viia  noslra,  sive  tcinpus  et  linis  viUe 
nostne.  Simili  melaphora  Eccles.  cap.  12.  6. 
dicit  in  morle  conteri  bydriam  super  fontem  , 
et  confringi  rotam  super  cislernam.  Ubi  inler- 
preles  per  hydriam  accipitint  venas  aut  fel ,  pcr 
fontem  jecur  :  aul  per  hydriam  corpus,  per/ou- 
tem  elcrnenta,  in  quoe  moriens  iiomo  abil  et 
rcsolvitur  \  per  rotam  caput ,  per  cislernam  cor, 
ex  quo  caput  haurit  omnes  spiritus  vitalc*.  Corde 
enim  exlincto,  eliam  cerebruin  deficit  et  extin- 
guitur.  Hinc  noster  Scrarius  bic  :  Rola ,  ait,  est 
naliva  quadibct  perturbalio,  qua  tanquam  rola , 
huc  iiluc  rotamur  ct  agilumur. 

Quinto  ,  sicut  rota  rotando  redit  ad  sui  princi- 
pium  ;  sic  vita  nostra  lum  agendo,  tiun  mo- 
riciulo  rcdil  ad  stti  principia.  Dum  ciiiin  una 
actio  finilur,  incipit  alia  :  sic  labor  laborem 
parit,  et  sacpe  duni  credimus  eum  finire,  ile 
novo  idem  incboandus  esl,  juxta  Eccli.  18.  v.  6. 
Cum  consummavcrit  homo,  tunc  incipiet.  Ita  Ly- 
ran.  Hinc  veleres  piuxerunt  anniim  quasi  ser- 
pentem  acltim  in  gyrum,  qui  gaudam  ore 
mordet :  quia  ubi  cauda  el  finis  unius  anni  de- 
sinit,  ibi  os  et  principium  allcrius  incipit. 

Scxlo,  sicut  in  rota  duin  una  pars  deprimiiur, 
adversa  erigitur,  sic  in  bac  vita,  dum  bi  depri- 
mtintur,  adversa  crigitur,  illi  exaltanlur;  et 
vice  versa.  Na?c  est  rota  forturue.  Itotam  hane 
quisque  conlinuo  subit,  ut  nunc  bumilielur, 
nunc  cxallrlur,  nimc  rursum  butniliclur. 

In  bujus  rei  syinbolum  Archiepiscopus  Mo- 
guntinus  pro  stemmaie  gcrit  rotam  :  cujusorigo 
ct  auctor  fuit  Willigisus,  qui  cum  cxcarpenla- 
rio  ct  fabro  rolarum  creatus  esset  Archiepisco- 
pus  Mogunlinus,  rotam  pro  insigui  sumpsit,  ut 
perpetuo  prioris  suae  tenuis  forlunse  memor  ,  in 
humililate  se  conlineret,  quod  deinde  succiv-- 
•orea  cjus  relinuerunt,  ulinarralnoster  Serariu> 
in  Mogunlia  1.  k.  pag.  723. 

Simile  cst  quod  Glycas  refert.   lib.  /|.  Anna 
de  Sultano  caplo  a  rege  Francornm,  qui  ctiin 
in  vinculis  nunquam  risisset  ,   visa   rotalionc 


currus  in  risum  sc  ciTudit,  rogatus  causam, 
dixit  rotalionem  banc  ci  repncsenlasse  suam  el 
rerum  humanarum  vicissiludinem;  qua  nunc 
hi,  nunciili,  imo  quisque  nunc  erigitur,  nunc 
deprimitur :  quocirca  vinculis  liberatus  iu  Con- 


siliariorum  numcrum  a  .rege  COaptatni  esL  Hoc 

est  quod  hoelius  in  seipso  expcitus,  de  rot.i 
forlun.e  ail  I.  2.  dc  Consol.  prosa  1.  Ilac  nostrii 
vis  est,  hunc  continuo  ludum  ludimns  :  rotam  volu- 
biti  orbe  versamus,  infima  sttnnuis,  summa  infimi 
mutara  gaudeHitU.  Asccnde  si  placet  :  sed  ea  lege 
?r,'  ntK\ne,  cum  ludicri  mci  ratio  poscet,  descenderc 
injuriam  putet. 

Sic  el  Theodorus  prisci  medicus  apud  Nic<- 
phor.  I.  18.  29.  recilat  quemdam  rcgein,  Seso»- 
trisregis  juncltimcurrui,  rotaruni  cjus  conlinuas 
volutioncs  spectanlcm,  ct  his  \ilaui  nostram 
comparantem,  sc  suosque  in  iibcrtatem  as- 
sei  uisse.  Sesostris  cnim  quatuor  rcges  devictos 
instar  equorum  currum  suum  trahere  jusserat; 
sed  hac  unius  sapienli  oralione  flexus  illos  hoc 
jugoexolvit.  Vere  Pylliagoras  apud  Diogcnem 
Laertium  I.  8.  ait  vitam  humanam  similem  e&se 
foro  el  nundinis ,  ad  quas  duin  alii  veniunt,  alii 
reverluninr,  alii  vcndituri,  alii  cmpturi,  alii 
spectaturi. 

Porroccetera  vitia  certa  m  aelatis  ctvitae  parlem 
occupant,  ul  gulapucritiam,  libido  juventutem, 
ambiiio  virilem  ajtalcm,  etc.  omniaquc  fcrc 
cum  hominc  scnescun  t  cl  cmoriuntur  :  soluin 
linguae  vitium  omnem  vitam  occupat,  ul  ait  hic 
S.  Jacobus ,  et  in  senio  perdurat.  Senum  eniin 
propria  esl  loquacitas ,  qua  narrant  omnia  per 
totam  vitam  a  se  gesta ,  visa  et  audila  ,  quare 
putanl  se  sapere  suumque  esse  loqui ,  esse  ju- 
venum  vero  tacere,  atidire  aut  discere.  Intcr 
omnia  autem  lingtue  vilia  nocentissimum,  ac 
perpetuum,  et  quasi  per  omnem  vitam  peren- 
nans  esl  delractio.  Haic  iullammat  totam  rotam 
etcursum  actatisnostrae  ,  ac  dcnigiat  et  niaculat 
aliena;.  Il.ec  cst  qax  turbat  domos,  urbes  cl 
regna  :  hrcc  estquae  concitat  odia,  lites,  rixas 
immortales,  et  bella  inlernecina.  Ha?c  esl  qme 
ubique  grassatur  et  dominalur :  undc  quidam 
eam  comparat  linguUe  chalybea?  sclopeti,  qu:c 
collisione  ad  rotulam  ignem  elicit,  qui  sulphu- 
reum  pulvereminflammans  glandcm  plumbeam 
cjaculalur,  qua  instar  fulminis  illico  quemlibct 
percutit  ctoccidit,  sed  perperam  censet  S.  Ja- 
cobum  dc  ea  loqui  :  hoec  enim  non  est  rola  nati- 
vitatis,  nec  cognila  a?tate  S.  Jacobi ,  sed  nuper- 
rimum  invenlum  Ccrmani  anonymi,  qui  illud 
primo  ostendit  Venelis  in  bello  contra  Genuenses 
anno  Domini  1330.  uti  narrat  Polydor.  Virgil. 
lib.  2.  dc  Inventor.  rerum  cap.  11. 

HancEcclesiaslicuscap.  2S.  1G.  vocal  linguam 
tertiam,  quia  discordiam  seril  intcr  duos  ,  et 
quia  detrabit  terlio  absenti.  Alii  tcriiam,  expo- 
nunt  trisulcam,  quia  inslar  tridentis  ct  gladii 
tricipilis,  ac  fulminis  trisulci  trcs  uno  iciu  seril 
et  conficit,  nimirum  dcirahenlem,  audicntcm 
cl  absenlem  cui  dclrabitur  ,  uti  nolat  S.  Der- 
nard.  sermon.  de  Triplici  custodia  ,  nianus  , 
linguae  et  cordis.  Sed  audiamus  ulrumque  : 
Lingua  tcrtia,  ait  Ecclcsiast.  mullos  commovil, 
1 1  dispcrsit  ilios  de  geiite  in  genlcm  :  cioitates  mn- 
ratas  dicitum  destruxil  ,  et  domos  magnatorum 
cffodit  :  cirtulcs  populorum  concidit,  et  genles 
I.  sorlcs  dissolvit  :  lingua  lcrlia  mulicrcs  viratas 
(  graece  xA?uj.i,  id  cst,  viriles  ,  viragines)  cjccil, 
et  privavit  iltas  taboribus  suis.  Qui  respicil  illam  . 
non  habcbit  requiem,  ncc  habebit  amictim  in  qm> 
rcquiescat.  Flagctli  plaga  livorem  facit  :  plaga  ou- 
li  ni  linguaj  comminuel  ossa.  Multi  cecidcrunt  in 
ore  gladii ,  sed  non  sic   quasi  qui  intcrierunt  per 


Unguam  suam.  Deatus  qui  kctus  est  a  lingua  n<  - 


524  COMMENTARIA  IN  EPIS 

quam,  qtti  in  iracundiam  UUus  non  irunsivit ,  et 
qui  non  uttruxit  j ugum  illius  ,  et  in  vinculis  ejus 
nonest  Ugutus,  jugttm  enim  illitts,  jugumferreum 
;  et  vinculuin  itlitts,  vincultim  cerettm  est.Mors 
illius,  nwrs  nequissima:  ct  utilis  potius  infernus , 
quam  illtt.  (|.  (I.  Satius  est  mori  et  ire  ad  inferos 
statumque  defunctorum,  puta  ad  limbumquam 
paii  vexationes  linguoe  tertiae,  puta  detractoris. 
s.  Bernardi  verba  sunt :  Numquid  non  viperu 
est  tingua  istu?  Ferocissima  plune,  nimirum  quce 
ittm  lcthalitcr  trcs  inficiut  Jlatu  uno.  Numquid 
non  lancea  est  tsla  lingita?  Profecto  ,  et  ucutissi- 
mu ,qutc  tres  penetrat  ictu  uno.  Linguu,  inquit 
Psalles  ,  eorttm  gladius  aculus.  Gladitts  equidem 
anccps,  imo  triceps  cst  iingua  delractoris.  Nec 
vero  cjusmodi  linguum  ipso  etiam  mucrone , 
tjtio  Dominicum  tuttis  confossum  est ,  crudeiiorem 
tliccre  verearis.  Fottit  enim  Imc  quoque  Christi 
(Orpus  ,  et  membrum  de  membro,  nejam  exanime 
fodil :  sed  fucit  cxanime  fodiendo  :  ipsis  quoque 
nocentior  est  spinis ,  quasitlotam  sublimi  capiti 
furor  militaris  imposuit :  sex  etiam  ctavis  ferreis, 
ijttos  sunctissimis  manibus  illiset  pedibtts  consum- 
matio  judaicte  iniquitatis  infixit.  Nisi  enim  hujus 
tptod  nunc  pungitur  et  transfoditttris  corporis 
stti  vitam  illius  vitce  corporis  prcetulisset ,  nun- 
qttam  itltid  pro  isto  morits  injurice ,  crucis  igno- 
minice  tradidisset.  Et  dicimus  :  Levis  res  sermo  , 
tenera,  motlis  el  exigua  caro ,  lingua  hominis  : 
tjttis  sapiens  magni  pendat?  tevi  qutdem  res  sermo, 
quiu  lcviter  volat ,  sed  graviler  vulnerat  tevi- 
ter  transit,  scd  graviter  urit ;  teviter  penetrat 
tintmum,  sed  non  teviter  exit  :  profertur  levi- 
ler,  sed  non  teviter  revocatur  :  facile  volat, 
atque  idco  facile  viotat  charilatem.  Vilis  res  est 
musca  moricns  ,  sed  exlerminat  oleum  suavitatis. 
Tenerum  membrttm  lingua,  altamen  vix  teneripo- 
test  substantia  quidem  infirmum  utque  exigutim  ; 
scd  usu  magnum  el  validttm  invenitur.  Modicum 
membrum  esl;  sed  nisi  cavens,  magnum  malum. 
Denique  nosler  Augustin.  Quiros  liic  nove ,  sed 
ingeniose  et  apposiie  hanc  rotam  explicat.  Arbi- 
tior,  inquit,  liic  rotam  sumi  metaphorice  pro 
acerbissimo  illoantiquissimoquecruciatu,  quem 
trochon  Graeci,  rotam  Lalini  nominarunt  :  cujus 
supplicii  mentio  fit  Proverbior.  c.  20.  26.  El  in- 
curvat  super  eos  fornicem  :  ubi  in  Hebraico  textu 
etin  edilione  Septuag.  legimus  :  Et  immittet  iltis 
rotam, graece Trochon  :observatqueibi  Vatablus, 
genus  fuisse  supplicii  usitatum  apud  Hebroeos. 
£t  veroin  eo  supplicio  non  solum  distentis  laxa- 
tisque  membris  bomines  alrocissime  excarni- 
iicabanlur,  sed  urebantur  etiam  admotis  fiam- 
mis,  ut  aperte  constat  ex  Josepho  in  lib.  de 
Machabaeis  ,  cujus  hoec  sunt  verba  ;  Ut  eral  af- 
ftxus  rotte,  igni  in  catasla  objicitur :  atque  ita  ten- 
dentibus  corptts  rudiis,  et  contralwntibus  flummis, 
ct  costis  dcinde  palcntibus,  luterum  vitalia  rum- 
puntttr.  Et  ex  Apuleio  lib.  S.  de  Asino  aureo  : 
Nec  mora,  ignis  et  rota  :  tttm  omne  flagrorum 
genus  inferunlur.  Ab  hoc  supplicii  genere  voci- 
tatos  allirmat  Christianos  per  irrisionem  sar- 
menlitios.  Terlullianus  in  Apologetico  capite  50. 
Ouia  ad  slipilem,  inquit,  dimidii  axis  revincti, 
sarmenlorum  ambitu  exurimur.  Tractantde  hoc 
supplicio  Baronius  in  martyrologio  die  23.  Apri- 
lis,  Ponlanusin  lib.  /Eneidos  col.  1.  1485.  Tur- 
nebus  lib.  7.  Adversarior.  cap.  16.  Omniumvero 
ut  novissime,  ita  accuratissime  noster  Cerda  in 
].  6.  /Eneid.  vers.  616.  num.  10.  Bisciola  tom.  2. 
Horarum  subcisivarum  lib.  12.  cap.  9.  Rotam 


T.  S.  JACOBI.  Cap.   III. 

ilaque  nativitatis  explico  per  metaphoram,  sup* 
pliciumuaturae  nostrae  :  nam  etiain  Plautus  m<  - 
taphoriceusus  est  el  voc  abulo  et  supplicioRotae, 
in  Cistellaria  Actu  2.  scena  1.  faclor,  crucior, 
agitor,  stimulor,  versor  in  amoris  rota  miser. 
Eodem  gignendi  casu  usus  est  Jacobus  cap.  1. 
v.  23.  cum  faciem  nalivam  appellavit  vultum  nu- 
livitutis.  Quocl  aulem  supplicium  alrocius,  quis 
carnifex  naturae  nostrae  truculentiOr  excogitaii 
|)otest,  quam  impotentesanimi  perturbationes? 
Ece  nativae  cum  sint,  id  est ,  ipsa  ab  natura  in- 
genitae,  ubi  motlum  intemperanter  excedunt, 
hominem  miserrime  et  acerbissime  torquent  : 
ut  merito  rota  nativitatis  ,  hoc  est  nativus  cru- 
ciatus,  nominentur.  Subol  uit  Ikcc  explicatio  sa- 
gacissimo  ingenio  Serarii  nostri,  dum  ait  in 
Commenlario  hujus  loci  :  Vel  rota  est  nativti 
qualibet  perturbatio,  qua  tanquam  rota  huc  illuc 
rotamur  et  agitamur.  Hacc  ipse. 

Vita  ergo  nostra  est  rota,  non  quaelibet,  sed 
torquens  et  discrucians ,  adeoque  ipsa  est  tor- 
mentum  rotae,  quia  non  est  aliud,  quam  con- 
tinrua  rotatio  laborum  ,  morborum,  dolornm , 
anxielatum,  perturbat  ionum  ;  curarum  ,  limo- 
rum,  cupiditatum ,  miseriarum  et  malornm 
omnium,  quae  hominem  continue,  sed  varic 
rotant,  iacerant,  discerpunt ,  excerebrant  :  liuic 
vero  tormento  rotee  aliud,  ignis  scilicet,  addit 
lingua  petulans,  dum  hominum  tot  malis  rota- 
tum  instar  ignis  urit,  cruciat,  consumit :  perinde 
ac  tormentum  rotae  er  at ;  quo  corpus  ut  rotce 
aptaretur,  debebat  nec  essario  frangi,  exossari, 
exvertebrari.  Deinde  co  rpus  sic  rotae  illigatum 
et  pendens  rotabalur  in  gyrum,  idque  velocis- 
simeetconversim,  utjam  in  unam  partem  ver- 
saretur ,  jam  in  contrariam  mulato  motu  :  quo 
fiebat,  ut  viscera  et  membr  a  omnia  miserum  in 
modum  jactarentur  et  divelleren  tur,  juxta  ilkld 
Senecae  in  Hercule  Furente  : 

Rapitur  volucri  torlus  Ixion  rola. 
EtStatius  8.  Theb. 

Ixione  frango 
Vorticibus. 

Denique  non  raro  homini  sic  rotac  affixo  subji-* 
ciebatur  ignis,  uti  factum  esse  Machabaeis  testi- 
tur  Josephus  in  eorum  vita.  Talis  est  ei  rota  vita; 
nostrae,  ab  igne  linguoe  succensa. 

Inflammata  a  gehenna.]  Cajet.  vertit  active  in- 
flammat  subgehenna.  q.  d.  Lingua  inflammat  ro-1 
lam  nativitatis  nostroe,  idest,  vitam  pracsentem 
quoad  culpam  ,  sed  futuram,  quoad  poenam  :  in 
gehenna  enim  et  sub  gehenna  ,  puta  supposiia 
et  subjecta  igni  gehennae,  rota  ardens  et  sulphu- 
rea  inflammabit  hominem,  qui  lingua  tota  viia 
abususest,  per  omnem  aelernitatem.  Sic  dives 
Epulo  in  gehenna  cruciabatur  inlingua  ,  qua  de- 
licate  vivens  spreverat  Lazarum  :  unde  petebat 
eum  ad  se  mitti,  ut  injecta  frigida  mitigaret  in- 
cendia  lingu.e,  Lucae  16. 

Verum  passive  verlendum  est  inflammata,  uli 
vertit  nosteret  alii  passim  :  passivum  enim  est 
est  Graecum  fXoyi%opivY) ,  appositum  activo  pio* 
yi?ouja,  quoddixitde  rola  nalivitalis.  q.  d.Lingua 
adeo  est  exilialis,  adeo  omnia  adurit,  adeo  in- 
llammat  rotam  totius  vitae  noslrae,  ut  videatur 
conflatain  fornacegehennae,  ibique  ignetartareo 
inilammata  inllammare  rotam  et  cursum  totius 
vilae  cujusque  ,  ac  consequenter  totius  Universi : 
siculi  Poetoe  finxerunt  furias  accensis  ex  Erebo 
lacibus  totum  mundum  inllammare,  est  cata- 


chresis  :  non  onim  voro  ct  propno 
dica  inflaromatur  a  geheiraa ,  sed  per.  shnilitu- 
dinem;  qnia  scilicet  tam  maledica  ot  tain  pesti- 
lcns  urensque  est,  utvideatur  non  terreno ,  sed 
infernali  igne  succensa.  In  inferno  enim  damnati 
ex  desperatione  lingua  ignita  et  furibunda  male- 
diciiiit  Deo,  Sanclis,  ac  croaturis  omnibus. 
Simili  tropo  (licimus  :  ihec  tyranni  superbia , 
haecira,  liajc  invidia  tanlaosl,  ut  non  vidoatur 
liuniana,  sed  infernahs  et  diabolica. 

Adde;  tinguam  dici  inflammari  a  gehenna  per 
motonyniiain ,  quia  scilicet  inllanimalur  a  dia- 
bolo,  quiest  rox  et praeSes gehennae.  Sicutergo 
Sancti,  praesertim  doctores  et  praedicatores , 
loquuntur  lingua  angelorum,  imo  evangeli  per 
tingnam  toquuntur :  iia  ex  adverso  perversi, 
prsssertim  doctores,  ut  h.cretici,  scliismaiici, 
susurrones,  seininantes  rixas  et  bella  ,  doeenles 
obscoena,  famam  alienam  mordentes,  otc..,  lo- 
quuntur  lingua  daemonum,  imo  damiones  per 
eorum  oraet  linguas  loquuntur.  Unde  lneresiar- 
cbasomnes  suas  hajrosos  didicisse  a  doctore  dia- 
holo  docot  S.  Aug.  1.  2.  do  Genesi  contra  Manicb. 
C.  25.  et26.  Irenajus  lib.  5.  e.  23.  S.  Alhanas.  orat 
conlra  Arrianos.  Imo  ipsos  habuisscdamionespa- 
rodros,  idest  assessores  el  familiares,  tradit  Ire- 
lueus  lib.  1.  c.9.  etlib.2.  c  57.  Eosdem  bal)uisso 
Berengarium,  Lutherum,  Calvinumj  Ztiiriglium, 
oslendi  1.  Timolb.  /i.  1.  Hoc  est  quod  ail  Job. 
c.  /il.  12.  do  Behemot,  id  est  elephante,  qui  est 
lypus  diaboli  :  llatitus  ejus  prunas  ardere  facit , 
tl  flamma  de  orc  ejus  egreditur.  El  S.  Joan.  Apoc. 
e.  9.  17.  Vidi  cqtios  in  visione  ,  ct  qui  scdehctnt 
supcr  eos  liahchant  loricas  igneas ,  elltyacinlltinas, 
ct  Bitlphureas,  et  capita  equ&rum  erant  tanquam 
eapita  teonum  ,  ct  de  ore  eorum  procedit  ignis,  ci 
fttmits,  cl  stttpliur.WiU*  ibi  dicla.  ConcludatS.  Cbry- 
sost.  boinil.  ad  baptizandos  ,  tomo  5.  Undiqtte, 
ail,  nohis  insidias  dwmon  prapararc  consttcvit  ; 
scd  facitius  lingua  ct  orc  peccante  :  nullum  enim 
(njtte  congruum  iiii  orgdnum  in  ministerium  est 
interitus  atque  peccati. 

Denique  gehenna  est  proprius  locus  ig-nis  el 
incendiorum,  eorumque  quasi  fons,  imo  ooea- 
niis  et  baratbruin  :  ardent  enim  damnali  ul 
omni  culpa  et  scelere ;  itaetomnipoenael  igne: 
(piocirca  sieut  £thna  ,  Vcsuvius, Hecla,  simiies- 
que  nioiiics  qui  ignesevomunl ,  dicuntur  a  mul- 
lis  inilaininari  ab  Igne  inferni,  ejusque  esse 
quasi  os,  camini  el  spiracula  :  itael  lingua  quaa 
ardon\s  litium,  bellorum,  incendiorura,  om- 
niumque  scelerum  ei  malorUm  tam  culpa? 
•  piain  poenas  suscitat,  dicitur  inllammari  ii  <ic- 
bcnna,  quasi  illa  in  vieinam  sibi  superpositam 
lcrram  cos  cxbalcl,  per  ealacbresim  ,  qua  res 
quasque  suis  assighamus  locis,  quibus  abun- 
danl.  Sic  lliunina  oinnia  dicuntur  oriri  a  niari , 
Eccles.  1.  7.  quia  maro  aquis  abundat.  Igitur 
sioql  faber  tignarius,  vcl  carpentariuis  eoniun- 
dciidis  caedendisque  lignis  et  lapidibus  praspa- 
rans  inallcuin  ,  ciundcin  prius  ad  ignilam  niillit 
incudem,  ul  Ibi  aptetur  ci  exacuatur:  iia  inalc- 
dieus  boino,  inipelu  fiircns,  odiisque  armatus 
ad  ineudcin  raferni,  ad  cacodasmones  gebennae 
malleaiorcs  suain  iniiiii  liiiguam,  ut  furiali 
quodam  splendescat  acumine,  quod  deinde 
mores  boniinuin  eonfundal,  honorcin.  fainam  , 
vitamque  prorsus  comminual,discindat,  lace- 
i  et  ;  quin  (.|  ra'des,  r.ipinas,  ineendia  doinorum, 
iubiuin  etregnorum  suscitet,aeuai ,  inflammet 
GBnsmiA.  ]  lla  pcr  crasin  dicitur  bcbraic 


COMMENTAP.IA  I!N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III.  525 

ben  ennom,  id  ost,  vatlis  fdii  Ennom,  quae  crat 
juxta  Jerusalem,  in  qua  parentes  cremabant 
lilios  idolo  Moloeb,  ct  ne  eos  ejulanles  audirent, 
pulsabant  topli,  id  ost ,  tympanum  ;  unde  locus 
diclus  cstTopbet.  Ibidein  c  i  sa  sunt  ab  angelo 
occullo  ardore  el  igne  185.  rnillia  uhliluin  Sen- 
nacherib  :  unde  ob  similem  crudelitatem ,  stra- 


^eniet  ineendia  infernus  dictus  esi  Gelienria  et 
Tophet,  uti  dixi  Isaias  32.33.  etJerem.  cap.  7. 

31.el  eap.  19.  2. 

Deniquetotam  hanc  Jacobi  senteutiam  egrc- 
gie  perlractat  Gilbertus  Abbas  in  Appendice  ad 
Cantic.  sancti  Bernardi  serm.  2/i.  dicitque 
Jacobus  ait:  Lingua  modicum  membrum  inftam- 
mat  rotam  nativilatis  nostrce ,  inftammata  ct  ipsa 
dgehenna.  Quomodo  potest  bcne  inflammare  lingua 
tampcssime  injlammata?  vitiatcc  nativitatis  ?no- 
bilis  corruptela  pcr  se  nimis  roiaiur  ad  malum , 
ct  votubitilatc  propria  ferlur  in  prceceps.  Et  quid 
necesse  cst  inflammari  rotam  Itanc,  qtiai  firman 
nonpotcsl,  scd  per  sc  fcrtur  in  malum?  Denique 
diligenter  appositum  est  cor  Iwminis  in  malum  ab 
adotescentia  sua.  A  prima  nativitate  impulsa  nes- 
cit  cursum  inflectere ,  et  tu  illam  lingua  prava 
impeltis  amptius  ct  inflammas?  lingua  prava  ira- 
cundiaict  indignationis  occasiones  requirit ,  inju- 
rias  vel  falsas  simulat,  vet  veras  exaggcral,  quas 
debuerat  dissimulare :  ad  offensam  ofjicia  ctiam 
interprelatur,  et  venenati  sermonis  scinlillas  adld- 
beta^  commovendum  cor  suum.  Quid  lingua  ne- 
quam  cordi  tuo  talcm  adkibes  flammam?  sufficial 
ttli  llamma  stta,  sufficiat  itli  concupisccntia;  ardor 
carnatis,et  tcvitatiscalor  innata? ,quibus  cor  luttm 
ac  si  volubilis  rota  impcllitur.  Deinde  cjtts  origi- 
ncm  et  tcrminum  recenset.  Ilanc  tibi  flammam  na- 
tivilas  prima  iiigenuit ,  scd  rcnascendi  gratia  res- 
tringil.  JSoli  ignemigniadlubere ,  et  concupisccnlia- 
addcre  matitiam  :  ignem  hunc  quem  cvomis ,  luiu- 
ris  dcgeltcnna  :  indeincipit,  ct  itto  rapit  :  Lingua, 
inquit,  inflammata  a  gclienna.  Lingua  Itccc  mata 
coccinea  est ,  scd  vitta  non  cst.  ISon  cnim  tigat , 
sed  dissipat.  Malc  succcndit ,  quia  succidit  ttnita  , 
quia  dissidii  vcrba  scintiltat ,  ct  flamma  tatis  dc. 
iufris  cst  :  nam  jtamma  ,  qttce  desur.stim  cst ,  pu- 
dica  est,  pacijicala  cst ,  bonis  cotisenticns,  et  bonos 
faciens.  Vcrbum  cntm  dttlce  ct  mullipticat  amicos, 
<l  mitigat  inimicos.  Quasi  flammam  ftammacon- 
stimit,  inferiorem  superior ,  infernalem  ccvlestis: 
dtun  sapietis  ct  suave  verbum  vincit  malignum , 
(t  dulcc  dttrttm  cmollit ,  el  ideo  dicit:  Sicut  vitta 
coccinca  tahia  ttta,  cl  eloquittm  tuum  dulcc.  Ao/( 
i  nim  dccent  sponsamnisi  verba  dttlciu,  vtrba  amo- 
ris,  verba  qtuv  dclicati  funicuti  vicc,  funganltti  , 
vcrbaquo!  sponsttm  irretiant ,  ct  traltant  vincuiis 
cliarilatis.  Feli.v  anima ,quo3  Itujus  novit  dulcium 
verborum  nectere  retia;  quibus  Jesttm  iilaqueet,  at- 
liget  Vcrbtim  Patris  ;  animi  affcclihus  vt  I  affatibtts 
Clirislum  inctttdat ,  ttmatorio  dcliniu'.  scrmone  et 
dctcctct ,  ut  cjus  cloquittm  dttlcc  sit  ei  qtti  habii 
vcrha  vitiv  ivtcrmv ,  ct  cst  lcrhttm  atcinttm,  qtuul 
cum  Patre  ct  Spirilu  sancto  vivit  et  rcgnat  Deus 
pcr  omnia  sivcula  scTcutorttm.  Anun. 

7.  Ounis  BNIM  NAiTiu  ltKsiiAiu  \i.  ]  S.  Jacobu.-. 
ut  oslendat  quantam  vim  et  ellieariani  babeat 
linfrua,  ae  proinde  quanla  ci  sit  adbibendacura. 
priino  eomparavil  eain  fncno  equi.  secundo 
gubernaeulo  na\  is.  Icrlio  igni  modieo  silvain  in- 
cendentL  Dnde  Quarto,  hic  comparat  eamdem 
besliis  ferocissimis  .  atquc  iis  magis  offeram  et 
indonhtam  :  idque  apposite  ad  etyinon  linguie 
in  Hebrajo  :  lingtia  cnim   hebraice  dicilur  'veh 


526  COMMENTARIA  IN  EPIST. 

lascon  j  qnofl   vidctur  esse  diminiitivum  A  tp*S 
lais,  id  est,  tro  :  (sicul  abu>N  is,  id  cst  vir,  dici- 
lur  ntlPN  frttm.,  idest,  virtincttlus  cl  pttpillaocu- 
ti  ■■  iti  ea  cnitn  apparet  viritucultis.)  Unde  luscon, 
id  eft  lingtta,  idcm  cst  quod  lcuuculus,  parvus 
leo;  quia  sieut  lco  saevus  cst  ct  forlissimus  ani- 
malium,  ac  bestiarum  omuium  Rex;ita  et  liu- 
gua   saeyissima,  el  forlissima  est,  omuiumque 
princeps  et  domina.  Rursum  sicut  leo  laict  in 
spehmca,  ex  eaque  iu  praedam  a  se  visam  im- 
provisus  insilit ;  ita  lingua  lalct  in  ore  quasi  in 
insidiis,  ex  coque  obvios  quosque  et  ignarosin- 
vadit.  Porro  lais,  id  est   lco ,  dicilur  i\  ^*ib  tus , 
id  est  subegit,  eo  quod  pra?dam  subigat,  om- 
nesque  feras  sibi  subjiciat.  Unde  alii  lascon,  id 
esl   linguam,   derivant  per   metatbesin  i\  blin 
nascal,  id  est  delraxit,  dejecit :  utrobique  eniin 
eaedem  prorsus  sunt  littera*,  sed  transpositse : 
tascon  cnim  nascal,  id  est,  lingua  omnia  detrabil, 
dejicit,  subigit  et  sternit  quasi  leo.   Porro  ab 
Hebrso  lascon  nonnullideducuntGracum  /**»<«, 
id  est  lingua,  addilo  •/  et  a  y).»<nx«  deducunt  Lati- 
num  gtoria,  quasi  glosia  :  lingua  enim  est  quae 
gloriatur,  ipsaque  unicum  glorialionis  et  jac- 
tantiae  est  inslrumentum.  Simili  modononnulli 
linguam  Latine  dictam  volunt  i\  ligando,  quod 
ipsaquasi  indomita  fera  et  leo,  dentium  et  la- 
biorum  septis,  tanquam  muris  vallata  ac  ligata 
sit.  Hinc  de  lingua  maledica  ait  Eccles.  cap.  28. 
vers.  27.  immitlelur  in  illos  (injuslos  et  impios) 
quasi  leo ,  quasi  pardus  ladcl  itlos.  Ipsa  est  ergo 
quasi  leopardus,  saevior  leone  et  pardo,  ulpole 
qui  utriusque  saeviliam  exsuxit,   et  in  se  con- 
junxit.  Hincct  ilkid  Proverb.  20.  2.  Sicutrugitus 
leonis,  itaet  lerror,  puta  lingua,  etterrifica,  re- 
gis  :  qui  provocat  eam ,  peccat  in  animam  suam. 
q.  d.  Animae,  id  est  viiae  suae,  creat  periculum. 
Et  Isaiae  5.  29.  de  Nabucbodonosor  :  Rugitus  ejtts 
ut  leonis,  rugietulcaluti  leonum.  SimileestEzecb. 
19.  v.  7.  Zacbar.  11.  3. 

Nota.  In  statu  innocentiae,  et  integrae  naturoe, 
in  quali  conditus  fuit  Adam,  positusque  in  pa- 
radiso,  omnia  animalia,  etiam  ferae ,  homini 
obediebanl  ad  nulum.  Unde  singula  venerunt  ad 
Adam ,  qtiasi  servi  ad  dominum,  ab  eoque  sin- 
gula  nomen  acceperunt.  Genes,  2.  19.  Id  fiebat 
per  instinctum  obediendi  homini,  quem  eis  in- 
debat  Deus  per  angelos  -.pertalem  enim  instinc- 
tum  canes,  equi,  asini,  muli  et  boves  parent 
homini,  et  catuli  ferarum  parcntmatribus  feris. 
Hunc  instinctum  perdiderunt  bestiae ,  peccante 
Adamo,  qui  proinde  jus  herile  et  dominium  in 
eas  per  peccatum  amisit.  Sancti  tamen  eminen- 
tes,  qui  proxime  accesserunt  ad  primaevam  in- 
nocentiam,  hoc  dominium  recupcrarunt,  ut 
S.  Paulus,  S.  Antonius,  S.  Franciscus.  Caeteri 
homines  longo  usu,  arte  et  industria  similem 
instinctum  feris  indunt,  itaqueeasaliquo  modo 
domant  et  cicurant. 

Primo.ergo  feras  quaslibet  domariab  homi- 
ne,  multis  docetur  exemplis.  Experientia  cons- 
lat,  et  docet  Plinius  lib.  8.  c.  16.  hac  arte  do- 
marietvinci  leones ,  etiam  furentes  et  irruen- 
tes,  si  quis  in  capul  eorum  pallium  aut  vestjem 
objiciat,  qua  oculi  eorum  velentur:  quia  omnis 
vis  etferitas  consistit  in  ocutis.  \di\il  Plinius  :  Ju- 
go  subdidit  eos,primusque  Ronuead  curramjunxit 
M.  Antonius ,  et  quidem  civiti  bello,  cum  dimica- 
tum  esset  in  Pharsalicis  campis.  Primus  autem  lio- 
minum  leonem  manu  tractare  ausus ,  et  ostendere 
mansuefactum  Hanno  d  clarissimis  Pacnorum  tra- 


S.  JACOBI.  Cap.  III. 

ditur,  damnatusquc  itlo  argumanto,  qttoniamnihil 
non  persuasurus  vir  tam  artificis  ingenii  videbatur; 
ct  male  credi  libertas  ci ,  cui  in  tantum  cessissct 
ctiam  fcritas.  Menlor  Syracusanus  in  Syria  lcone 
obvio  suppliciler  votutantc ,  allonitus  pavore ,  cum 
rrfugicnti  undique  frra  opponerct  scse,  et  vestigia 
lamberet  adutanli  similis  ,  animadvcrtit  in  pede 
ejus  tumorem  vutnusque ,  el  exlraclo  surculo  tibe- 
ravit  cruciatu. 

Simile  est,  quod  de  leone  obediente  Androdo, 
ob  spinam  c  pcde  sibi  ab  eo  excmptam  ,  recilavi 
Isaiae  1.  3.  Et  tale  subdit  Plinius  de  Elpide  Sa- 
mio,  ac  cap.  17.  de  Democrito  Physico,  qui 
pantlierae  blandienti  catulos  e  fovea  eximens, 
ab  ea  Imta  ct  gestiente  usque  ullra  solitudines  de- 
ductusest,  ul  facile  appareret  gratiam  referre. 
Subdit  de  inlantibus  ferarum  lacte  nutrilts,  cum 
essent  exposili,  uli  Romulus  el  Remus  a  lupa. 
/Elianus  lib.  15.  cap.  l/i.  narrat  Indos  suo  rcgi 
offerre  cicures  tigrides ,  pardos  el  oryges  qua- 
dricornes.  Paulus  Vcnetus  in  Historia  Tartaro- 
rum  narrat  magnum  eorum  Cbam  cicuratos 
baberelcones,  ligrides,  pardos,  ursus,  etc.,qui- 
bus  in  venatione  se  oblectet,  veneturque  ejus- 
dem  spcciei  feras.  Rbinocerotes  cicuratos  Do- 
milianolmper.  Romam  adveclos  narrantSueton. 
et  alii.  De elephantum  docililalestupenda ,  quaj 
fidem  videntur  exccdere,  ex  /Eliano,  Plinio  Op- 
piano  ,  Aristolele,  et  aliis  recenset  Lipsius  cen- 
turia  1.  cpist.  50.  Denique  bestiarii,  sive  prae- 
fecli  bcstiarum  Romoe  alebant  et  regebant  leo- 
nes,  ligrides,  pardos,  ursos,  omnesque  feras. 
quas  e  caveis  in  amphitbeatrum  ad  pugnas  et 
speclacula  educcbanl  et  reducebant. 

Jacobus  ergocomparans  linguam  cum  bestiis, 
innuit  in  ea  quid  esse  irrationale,  stultum  el 
besliale,  ideoque  indomitum.  Ha  Pbilosopbi 
censentloquacilatemsignum  esse  parvi  cerebri, 
et  judicii,  adeoque  siullitiae.  Lnde  Solon  cuidam 
dicenti,  illtim  ideo  non  loqui,  quia  insanus  es- 
set  :  Nulius,  inquit,  sltiltus  tacere  polest.  Theo- 
criius  audiens  initium  orationis  Anaximenis  : 
Incipit,  inquit,  verborttm  fJumen  ,  mentis  gutla; 
significans  illumesse  multiloquum,  sed  parum 
sapientem.  Ita  Stobacus  scrin.  3^i.  Alfonsus,  Ara- 
gonum  Rex,  tesle  Panormitano  in  ejus  Gestis 
lib.  U.  homines  ad  loquendum  turgidos  et  quasi 
dislentos  vocabat  utres  et  vesicas :  turgent  enim, 
donecea  eruclent.  Quarc  prudenter  iEneas  Sil- 
vius  lib.  1.  de  Gestis  ejusdem  Alfonsi  ait :  Sa- 
pienlius  esse  agere  quam  fari :  numquam  enim  , 
nisicum  necessitas  postulat,  sapiens  loquitur  : 
neque  vana  ,  sed  ponderata  profert.  Stulto  aur 
tem  nullum  est  tempus  sermoni  clausum  ;  sed 
quovis  loco  et  tempore  quidquid  in  buccam  ve- 
nerit,  effutit. 

Secundo,  volucres  quaslibetab  homine  doma- 
ri,  puta  falcones,  aquilas,  accipitres,  mertdas  , 
graculos,  luscinias,  etc,  patetexperientia:  quin 
et  multae  earum  humanum  sermonem  addiscunt 
tam  Groecum,  quam  Latinum  :  uti  de  slurno  ct 
lusciniis  Caesarum  narrat  Plinius  lib.  10.  cap.42. 
Idemde  perdiceaffirmat  Plutarcb.  in  Symposiis. 
De  psiltacis  res  clara  est.  Idem  de  picis  CJrti 
generis  asserit  Plinius  loco  citato.  Adamanl , 
inquit,  verba  quce  loquantur;  nec  discunt  tantum; 
sed  ditigunt,  meditantcsque  intra  semet  cura  at- 
que  cogitatione  intentionem  non  occultant.  Cons- 
tat  emori  viclas  difficultate  verbi ,  ac  nisi  subinde 
eadem  audiant,  memoria  fatiit  quxrentes;  mirum 
in  modumhitarari ,  si  interim  audierint  id  verbum. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


5:7 


Lepidn  suntqnac  narralMacrobius  lil).  2.  Saturn. 
cap.  10.  in  linc,  decorvis  Augustuin  sululanlibus: 
Avc,  (kesar,  vicivr,  imperutor,  quos  viginti  niil- 
libns  nuunnoruin  emil.  Similc  lucruin  aucu|iaus, 
sulor  corvttm  insliluit  ad  parem  sulululioncm. 
Huc  audilu  dttm  trunsit  Auguslus,  rcspondil :  Sa- 
lis  domi  stdululorum  tulium  liabeo.Hupcrfuit  corvo 
mcmoria ,  ut  ct  illu  quibus  qucerentem  dominum 
solebut  uttdire ,  sttbtexcrct  :  Opera  ct  impensa  pe~ 
ritl.  Ad  qttod  Ccesur  risit ,  emiqtie  avem  jttssit, 
qtutnti  nttttum  udltttc  cmcrut.  Subdit  dc  graculo, 
tpii  Cajsari  solcbat  porrigero  honorilicuni  cpi- 
grannna,  ac  shnile  submissuma  C;csarc  Icgen- 
do  laudavil,  admirans  tam  voce  quam  vullu.et 
Ca^sari  paucos  denarios  dedit,  adjcclo  boc  ser- 
mone  :  Non  secundum  fortunum  litum,  Auguste; 
si  plus  lutbcrem,  plus  durem.  Quaro  August.  scs- 
terlia  centum  millia  graculonumerari  jussit.Ve* 
rum  pro  graculo  legendum  cst  Cruculo ,  puta 
bomine  Cr.cco,  ut  palet  ex  nairalionis  seric,  tt 
cx  emcndaiis  Macrobii  codicibus. 

Terlio,  scr[)enles  domari  patetcx  Plinio  lib.  8. 
cap.  7.  qui  lltoanlem  in  Arcudia  servatum  d  dra- 
cone  narral.  Ettm  nttlrierul  puer,  dileclum  udmo- 
dttm,  puvcnsque  scrpentis  nalurum  ct  mugnitudi- 
nem  metuens  in  solttudincs  lulcrut ;  in  quibus 
circumvcnto  lutronttm  insidiis,  agniioquc  voce , 
subvenit.  klein  lib.  10.  c.  7Zj.  narrat  de  aspide 
rem  miram  :  Ipsam  (cnim)  cum  ud  mensum  cu- 
jttsdam  in  /Egypto  vcniens  uteretur  ussidtte  , 
cnixam  cattdos ;  quorttmab  uno  jitittm  hospitisin- 
tereviplum;  iltam  reversum  ad  consttclttdinem  cibi 
inteltexissc  calpum ,  et  necem  inlutisse  cttluto ,  nec 
poslca  in  lcctttm  id  reversttm.  Psyllos  ct  Marsos 
domare  scrpenles  liadit  Plinius,  ct  nlii ,  licct 
nonnulli  viri  sapicntcscenseant  cos  cssc  incan- 
tatorcs.  Crocodilos  mansucscerc  Iradit  /Eliunus 
lib.  8.  cap.  U.  adilunt  alii  Tondyritas  cis  inctpii- 
tarcquict  addil  lnurenuin  piscem  agnovis^e 
voccm  Crussi  r>oniani,  cl  ab  co  alilam  ct  dilcc- 
tam  adco,  ut  in  ejus  morle  luxcrit.  Dc  delpbini 
in  hoinines  aniore  ct  obscquio  mira  narrat  Pli- 
nius  lib  i).  c.  8.  niuiirum  quod  ipsc  pueruin  u 
quoalcbalur,  in  dorsum  rcccptuin,  Pttteolos  pcr 
magnum  ceqttor  in  ludum  ferebat  :  simiti  modo 
revcltcns  pturibus  annis ,  doncc  morbo  cxlinclo 
pitcro,  subindc  ad  consttclum  tocum  ventituns  tris- 
tis  ct  marcnti  simitis  ipsc  quoqite  desiderio  e.vpi- 
ruvit.  Et  inlra:  Qtttv  facittnt  ttt  crcdalur,  Ario- 
nem  quoque  citliarwdicte  urtis  intcrjiccre  nuittis  in 
nutri  parantibtts  ,  ad  inlcrcipicndos  cjtts  qtuvslus  , 
cblundiltim,  ut  pritts  cuncrct  ctthura;  congregm- 
lis  cantu  delpltinis  cttm  se  jecissel  in  mure,  cxccp- 
tum  ab  ttno  Tanurum  in  ttlttts  pcrvccttim.  Subdil 
delpbinos  cvocalos  ii  piscaloribus  accurrcre,  ct 
cogcre  mugiles  in  coruin  rclia.  Quid  ad  ba?c 
bomincs  indociles,  loquaces  ct  iudomiti?  uii- 
que  eis  dociliores  sunl  dclpbini  cl  bcsliie,  ina- 
gisque  domari  ct  rcgi  se  sinunt. 

B  r  ciiTEiionuM  ]  aninialiuin.  Ita  I.oniana  :  le- 
gitlnlerpres  -6»  a/).wv,  id  cst  atiortun;  vcl  tva/^v, 
id  cst  variorum  :  jam  lcgunl  i-^yv^  ,  id  est  muri- 
nvrnin  :  ita  Syrus.  Lnde  nonnulli  pro  avtcrorum 
ccmcnt  legenduui  crionnn.  lta  Cajetanus  ,  Cla- 
rius,  Salnienni,  Gagneius,  Catliar.  et  alii.  Ceto- 
rtini  cniin  \ari;e  sitni  species,  (pias  recciisii 
liondclclius 61  AUlrovand.  lib.  dePiscibus.  Maxi- 
uia  est  babcna,  ipiam  domat,  imo  rugil  piscicu- 
Itis.cuinonicn  niusculus.llic  camducit  el  praeit, 
ejusqiie  cst  quasi  OCUlus  ,  du\  et  nnuiilor,  indi- 
eatis  \  ada  el  pericula  qtta  cavcrc  ilcbeal.  cibum 


ostentans,  ceteraquc  otunia  praesentiensetpia- 
monens  :  und«:  eo  inorienic  inoiitur  pariler  bj- 
lama,  tcslo  .l.liano  lib.  2.  cap.  13.  el  aliis.  Ve- 
rum  -ocelorum  non  respondct  Craeco  bo/iM»,  jd 
est  marinorum  :  innumcra  cnim  suul  gcnci  a 
animalium  murinorum,  e  quibus  unum  duni- 
taxal  est  cettis. 

Doma.mlis,  J  non  ail,  Cicurantur,  quia  aliqiue 
bestueadeo  fenesunt,  utplanccicurari  neqin  ant; 
scd  domuntttr,  ul  scilicet  corum  ferilus  com- 
pesealur  etrelraenelur.  Domantur  auleni  mulLe 
pastu;  illi  cnim  u  tpio  pascunlur,  obsequuutur  : 
aliae  frcenis  cl  capistris  ;  alioe  llagcllis  et  verbc- 
ribus;  aliee  per  res  quus  meluunl,  ut  leones  ter- 
rcnlur  flammis,  rotis  et  vocc  galli  gallinacei ; 
aliae  fame  el  iuedia.  Unde  illud  :  Quis  docuit  pstl- 
tacum  suumyziii?  fames.  Alice  per  animalia  sil  i 
inimica. Sic  inquil  1'linius  lib.  10.  c.  7/i.  Dissident 
otoreset  aquiUe ,corvus  ct  mitvus,  cornices  ct  noc- 
lua',  mttsteta  etcornix ,  turlur et pyrutis ,  anates  ei 
graviai,  sorices  et  ardeoUe,  cegitkus  mtninia  (tois 
cum  usino ,vulpes  el iSili angucs ,  mustelce  cl  stus: 
dissidenl  tltocs  et  leones,  et  minima  ceque  acmaxima. 

8.     LlNGUAM    AUTEM     NULLUS    IIO\II.M\l     DOMAKL 

potest.  ]OEcum.  lcgil  inlcrrogalive,  q.  d.  Fer;u 
domunlur,  cur  lingua  ab  bomine  domari  non 
possil?  omuino  polest :  bumanior  cniin  ct  doci- 
lior  est,  quain  iene.  Abulebantur  bac  lcclionc 
et  expositionc  Pelagiani,  ut  probarent  graliam 
Dei  non  csse  necessariam,  sed  bomincm  sui* 
et  naturse  viribus  possc  refrtcnare  omncs  tam 
linguae,  quam  aninue  passiones  et  concupis- 
ccnlias.  Vcrum  perperani  :  nam  caelcri  Graeciet 
Laliniiegunt  asserlivc,  non  inlerrogative.  Se- 
quilur  enim ,  Inqiticlum  inalum,  pLcnu  veneno 
mortifero.  lla  S.  Auguslin.  de  Nat.  et  gratio  c.  15. 
Jdein  scrm.  6.  de  vcrbis  Domini  secundum  Mat. 
llomo,  ail,  donutt  feram,  non  domat  tinguam  ; 
domat  teoncm  ,  ct  non  rcfnenat  sermonem  ;  domut 
ipse ,  cl  nondomatseipsttm  ;domat  qttod  timcbal , 
et  ut  sedomct,  non  ttmet  qttvd  ttinerc  dcbebat.  I  l 
mox  :  Ergo  inlelligumus,  clutrissimi ,  quiu  si  lin- 
gttam  nutlus  hominum  domare  polest,  ad  Deum. 
confttgicndttm  cst ,  qui  domct  lingtutm  nostrum. 
Si  cnim  tu  cum  domure  volucris,  non  potes,qttia 
liomo  cs :  lingttam  ntilius  liominttm  domarc  potest. 
Sic  Cbrislus  Matt.  19.  2Zi.  uit  tam  impossibile 
esscdivilcin  salvari ,  quam  impossibile  estca- 
mclum  transire  per  forainen  ucus.  Miraulibus 
discipulis  uc  dicenlibus  :  Quis  ergo  poterit  sal- 
vtts  cssc?  respondit  seque  explicuvit  Christm». 
dicens  :  Apud  livmincm  Itoc  impossibile  est ,  upttd 
Deum  aulcm  omnia  possibilia  sttiit.  q.  d.  .Vbn  b<'- 
niinis,  scd  Dei  virtute  ucgratia  potest  divcs  sal- 
\ari,  ;eque  ac  camclus  pcr  foramen  ttcus  trans- 
irc.  Pergit  S.  August.  Allendilc  similtttidinem  at> 
ipsis  besliis  qttas  domamtts.  liquus  non  sc  domat  , 
titinelus  nonse  domttt,  aspis  non  se  dvmal ,  leonon 
sc  domal,  ct  sic  liomo  nvn  se  domal.  Scd  ttt  dvnu  - 
tttr  cqutts,  bos ,  camelus  ,  etepliantus  ,  leo  ,  uspis  . 
tpuvritur  lionto.  ErgO  Deus  tpuvratur  tti  domclur 
Itomo  :  crgv,  Domine,  refagiuin  ttt  factus  cs  nvbis. 
etc.  Qititt  eigv,  fratres  mci,  dubltare debemastquia 
inunsuetvs  nvs  faeit  Ihnninus ,  si  nos  domundos 
d  prcebeamus?  Domuisti  leonem  quem  non  fecisti, 
non  dvmal  lc  qtti  fetit  /  '.'  t  lc.  nnugo  Dki  dviitu. 
frttin  ,  et  non  dvnutt  Detts  imai;inem  siutni. 

Subtiil  inoduin  tloinaiuli  Dei,  sc;!irct  liibula- 
tioucs.  ln  illo,  ;;il,  spem  nvstram  f>onttmtts ,  . 
donec  domcmur  et  perdvmcmur,  idcst  perftciainnr, 
domitorcm  fcrttmus.  Ptcrai  nim  profert 


5*8  COMMENTARTA  IN  EPIS 

milor  noster  etiam  flagctla.  Si  enim  tu  ad  doman- 
dajumenta  (iticst ,adjumcntainftrmilatis  tua)  lua , 
profers  virgam,profers  flagcUum;  Dcus  non  proferl 
<ui  domanda  jmncnta  suas  qtiod  sumtis  nos,  quida 
jumentis  suis  faciel  jitios  suos?  Et  paulo  post  dat 
stimulum  prsemii:  Dotnitotibl  Dcus  hereditatem 
scrvat ,  qttod  cst  ipse  Deus  :  et  constituet  te  cum 
angetisin  ceternum,  ubijamnon  indigeas  domari, 
scd  lanlmnmodo  dpiissimo  possideri.Erit  enim  tunc 
Deus  omnia  in  omnibus  :  ncc  crit  ulla  infclicitas 
quanos  exerccat ,  sed  feticitas  sota  quce  pascat. 
Subdit  cxenipluni  lilii  quem  castigat  et  erudit 
pater,  ut  eum  bonorum  omnium  relinquat  hie- 
redem  :  Deus  autem  tuus  rcdemptor  tuus ,  casli- 
gator  taus,  pater  tuus  erudit  tc.  Quo?  ut  accipias 
hereditatem ,  ubinon  efferas  palrem ,  sed  heredi- 
tatem  habeas  ipsum  patrcm.  Ad  hanc  spem  erudi- 
ris  et  murmuras ,  et  si  quid  trisle  acciderit ,  for- 
tasse  blasphemas  ?  Nonne  mclitts  est ,  ut  flagcllct 
te  et  recipial  lc ,  quam  parcat  tibi  et  deserat  te? 
Unde  concludit  :  Dicamus  crgo  :  A  te  non  rece- 
demus,  cum  Uberaveris  nos  ab  omnibus  malis 
nostris ,  et  impleveris  nos  bonis  luis.  Bona  das , 
btandiris ,  ne  fatigemur  in  via.  Corripis ,  ca?dis , 
perculis,  dirigis  ne  aberremus  a  via  :  sive  ergo 
blandiris ,  ne  fatigemur  in  via  :  sive  castiges  ,ne 
aberremus  civia,  Domine,refugium  tu  facttis  cs 
nobis.  Hoc  esl  quod  ait  Sapiens  Proverb.  16. 
vcrs.  1.  Hominis  est  animam  praparare ,  et  Do- 
mini  gubernare  tinguam.  Nam,  ut  ait  Ecclesiasl. 
cap.  19.  vers.  17.  Quis  est  qui  non  deliquerit  inliti- 
gua  sua?  adeo  ut  et  S.  Job.  ita  laudatus  a  Deo 
dicat  cap.  42.  3.  Insipienter  locuttts  sum,  et  qum 
idtra  modum  excederunt  scientiam  meam.  Tanla 
enim  est  linguae  cupido  et  pruritus  ad  loquen- 
dum,  quanta  cst  ejus  qui  hausit  venenum  ulil- 
lud  evomat;  quanta  est  musti  bullientis  el  dif- 
fringeniis  lagenas  ;  quanta  est  mulieris  gravida) 
ad  pariendum  ;  quanla  est  vulnerati  ut  sagitla 
eximatur.  Audi  Ecclesiast.  cap.  19.  10.  Audisti, 
ait,  vcrbum  adversus  proximum  tuum?  commoria- 
lur  in  te,  ftdens  quoniam  non  te  disrumpet.  A  fa- 
cieverbi  parturit  faluus,  tanquam  gemitus  partus 
infantis.  Sagitta  infixa  femori  carnis ,  sic  verbum 
in  corde  stulti.Umie  Eliae  Job.  32.  18.  Plenus  sum  , 
inquit ,  sermonibus ,  et  coarctat  me  spirilus  uteri 
mei.  En  venler  meus  quasi  mustum  absque  spira- 
c.uto,  quod  lagunculas  novas  disrumpit.  Hinc  lin- 
gua  a  Nazianzeno  tractatu  de  silentio  vocatur 
aia;j.xqoi,  id  est  indomabilis,  axa).tvo?;  id  est  effrce- 
nis;  aslapo? ,  id  est  exlex  ,  quia  scilicet  fraenari 
non  potest  a  natura  ,  sed  a  gratia ;  non  ab 
homine,  sed  a  Deo.  Rursum  quia  cum  gratia 
communi  et  ordinaria  nemo,  id  est,  pauci 
et  vix  ullus ,  ita  eam  fraenare  potest,  quin 
aliquandoexorbitet,  ct  fraenum  excutiens  instar 
•■ffraenis  equi  huc  illucque  discurrat,  et  in  alio- 
rum  noxam  grassetur.  Unde  Nazianzenus  loco 
citato,  ait  se  jejuniis,  vigiliis,  ciliciis,  humicu- 
batione  domuisse  gulam,  libidinem,  iram,  etc, 
sed  non  linguam. 

Namque  milii ,  ait ,  effraenis  lingua  est  et  garrula  :  per 
quam 
Livor  me  innumeris  afficit  usque  malis. 

Verum  loqui  videtur  de  lingua  non  sua,  sedin- 
vidorum  sibi  detrahentium,  seque  exagilantium. 
Preeclare  hanc  Jacobi  sententiam  pertractat 
B.  Petrus  Damiani  lib.  2.  epistol.  18.  adGardinal. 
additque  Religiosis  per  caetera  fere  securis  a 
sola  lingua  esse  periculum  damnationis  (quotl 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 

etalii  viri  sapientes  olitn  asscruerunl,  eletiam- 
num  asserunl.)  Fateor,  ail,  fratres  mei,  nihilfere 
in  monastcriis  agitttr,  unde  mens  mca  terribilius 
super  monachos  imminere  Dei  judicium  suspicetur: 
nani  contiyitto  mealus  impulsu ,  quasi  lorrens  per 
decUoa  devexa  procedens  eorum  lingua  decurrit  : 
et  cum  linlinnabulum  sonat,  sic  iUis  est,  tanquatn 
si  de  repentino  protinus  ictu  eorum  capul  Ulidal. 
Quod  lamen  dc  quibttsdam ,  absit  aulem  ul  de  om- 
nibus  dicam,  etc.  Omnibus  lioris  taborandi ,  ac  le- 
gendi ,  sludium  quidam  poslponentes ,  abutuntm 
in  fabulis ,  et  quidquid  luboribus  ac  tectionibus  de- 
bent ,  totum  vanitoquis  sermonibtts  exliibent.  Et 
mox  citato  Proverb.  18.  Mors  et  vila  inmanwtin- 
gtm  :  Qttam  inhoneslumest ,  ail,  ul  in  hoc  mune- 
re ,quo  creaturis  omnibus  homo  proiponiltir ,  ipsc 
largitor  ab  homine  frequentius  offendatur !  Et  cum 
naturis  reliquis  homo  prcesideat ,  easque  suce  di- 
lionis  legibus  subdal ,  quanti  pudoris  cst ,  ut  ca- 
runculam  tenuem  quam  inlrafauces  includit ,  edo- 
mare  non  possit !  Unde  el  Jucobus  dicit :  Omnis 
natura  bestiarum  et  volucrum  domabitis  cst ,  lin- 
guam  autem  nttlUis  hominum  domare  potcst.  Nul- 
lius  quippe  frcena  doctoris  coercere  valent  Unguam 
se  cohibere nolenlis ,  (est  hrec  ejus  nova  el  lertia 
hujus  loci  S.  Jacobi  exposilio)  aUoqui  si  pulsal 
et  nilitur,  qttod  optat  procut  dubio  conseq  uelur. 
Et  inferius  :  Serpentes  sunt  de  quibtts  diclum  est : 
Venenum  aspidum  sub  tabiis  eorttm.  Ubi.ergo 
supervacuis  vacatttr  inepliis,  et  quasi symbola  con- 
geruntur  verbis  otiosis ,  apud  intrinsecus  auscul- 
lantem  non  sermones  hominum ,  sed  quasi  mulli- 
gena  decerniturvociferatio  bestiarum.  Ipse  nimi- 
rttm  est ,de  quo  in  Canticis  cap.  2.  dicitur:  Dilectus 
meus  respicit  per  fenestram ,  respicit  per  cancellos. 
Et  ipse  per  Prophetam  (Jerem.  8.)  Attendt,  ait, 
ct  auscultavi ;  nemo  quod  bonttm  esl  loquilur.  Sed 
ut  noster  sermo  ab  ea  qudm  semel  cozpit  matcria 
nonrecedat,  et  loquentium  vitia  per  non  loquen- 
tium  animatium  prosequatar  exempla,  nunquam 
fauces  hydrus  ingreditur ,  nisi  cum  crocodilus  os- 
citans  invenitur  :  nam  si  clausum  os  teneat ,  insi- 
dianlis  impetum  non  formidal.  Attlludopus  cum 
exctamal ,  ad  suum  ignarus  interitum ,  gladios 
venatoris  invilat;  quidonec  obticuit,  persequentis 
industriam  fugacis  cursus  opinione  delusit.  Atquc 
uthoc  inferam,  quod  cancer  ostreo,  facit  pterum- 
que  diabolus  monaclw,  etc.  Solerter  explorat ,  si 
quando  ostreum  se  contra  solis  radios  aperiat : 
tunc  ergo  calcutum  clandestinus .  incursalor  im- 
mittit ,  sicque  hiantia  claustra  reperiens,  viscera 
ostrei  inlerna  decerpit.  Ostreum  significat  mona- 
chum  qui  nimirum  vivit,  dum  sub  silentii  censura 
conctuditur  :  perit  autem  cum  ad  loquendum  im- 
moderatius  aperitur.  Quid  enim  designat  calculus 
qtti  ostreo  ne  recludatur  injicitur,  nisi  duritiacon- 
suetudinis,  qua  quisque  ne  sese  ad  poenilenliam 
emolUat ,  induratur.  Nam  quasi  quidam  lapillus 
pravm  consuetudinis  obstat ,  ne  is  qui  fabutarum 
vacat  ineptiis ,  dsuase  vanitate  recludat.  Cancer 
qui  post  se  naturaliter  graditur,  est  Apostataspi- 
ritus,  qui  postquam  semel  d  conditore  recessit ,  in 
posterior  relabi  ntinquam  desiit. 

Inquietum  malum.]  axxTdcxuziv,  id  est,  ut  Pagni- 
nus  et  Vatablus,  incoercibile ;  S.  Hieronymus  1.2. 
contra  Pelagium,  incontinens ,  scilicet  passive  , 
quod  contineri  et  coliiberi  nequit;  alii,  incohi- 
bile;  Syrus,  inimpedibiie ,  irremorabite;  alii,  iu- 
toterabite. 

Nonnulli  legunt  «zKTa^arov ,  id  est  inconstans  , 
instabile,  consistere  non  potens;  sicut  cor  et 


COMMfiNTAIUA  1N  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


*?0 


ptihno,  quibus  lingua  respondet,  et  quoad  for- 
uiam  assimilatur,  consistere  nequeunt,  sed  per- 
peluo  agilantur  :  cor.ut  spirilus  vitales  loticor- 
pori  subministret;  pulmo  ,  ut  cor  refrigeret. 
Lnde  Poeta  : 

Corsapit,  et  pulmo  loquitur,  fcl  commovet  iram, 
Splen  ridere  facit,  cogit  amare  jecur. 

Item  «xaTa^v  est  sediliosum  et  tumultuosum  : 
Mara  «aT«;a5(a  est  sedilio,  inconstantia ,  tumul- 
lus  ,  confusio,  turbatus  rerumordo.  Hinc  et  se- 
quitur,  Plena  veneno  mortifero.  Porro  cur  lingua 
.sil  inquieta,  causam  dalS.  August.  serm.  31.  de 
verbis  Apost.  Lingtta,  inquit,  facilitatem  habet 
motus,  in  udo  posila  est ,  facile  in  lubrico  labilur. 
Ouanto  illa  citius  ct  facilius  movetur,  tanto  tuad- 
nrsusillam  ftxus  csto.  Domabis ,  si  vigilabis;vi- 
gilabis,si  limcbis;  timebis,  si  Cltristianum  te  esse 
rogttaveris. 

Plena  veneno  mortifero.  ]  quo  proximi  fa- 
tnani,  suam  et  audientis  animam,  ac  saepemul- 
torum  corpora  occidit  per  odia,  rixas  et  bella 
quac  suscitat:  unde  Psal.  139.  h.  Acuerunt,  ait, 
linguas  suas  sicut  serpenlis  :  venenum  aspidum  sttb 
tubiis  corum.  EtPsal.  5.  11.  Sepulcrum  patens  est 
gullur  eorum,  Ungttis  suis  dolose  agebant  ,judica 
illos  Deus.  Sepulchrum  est,  Primo,  quia  lethife- 
iumcstgutturmaledicum,et  quos  teiigerit  occi- 
dit,  etinscpulcruminfertjuxtailludjerem.  5.16. 
Pliaretra  ejus  quasi  sepulchrum  patcns.q.  d.  Nabu- 
chodonosoris  sagittae  sunt  lcthiferae,  et  omnes 
quos  confixerit,  occidet  et  sepeliet. 

Secundo,  quiainstar  sepulcri  tetrum  et  lelha- 
loni  halitum  ac  virulentiam  calumniarum, 
dolorum  et  impiarum  machinalionum  exhalat. 
Terlio,  qui  obscocna  loquuntur  :  ait  ibidem 
S.  Chrys.  ora  habent  quasi  sepulchra,  quia  foetor 
ille  spiritalis,  qui  ex  animac  putrefaciione  ori- 
lur,  faetore  sensibili  major  ct  gravior  est. 

Linguaergosimilisesthydrargyro,  siveargen- 
lo  vivo,  quod  consistere  nequit,  sed  perpetuo 
agitatur  :  ac  si  langatur,  in  mille  et  minulissi- 
mas  partes  dissilil;  estque  venenum  exitiale,  ut 
si  vel  minimum  quid  ex  eo  haurialur,  illico  in- 
tciimat :  ut  olim  Lovanii  juvenem  curiositatis 
causa  illud  dclibantem,  illico  interimi  cons- 
pexi.  Porro  alludit  Jacobus  ad  linguam  aspi- 
dum  ct  serpehtum  ,  quae  vcncnata  cst,  et  venc- 
nummorsueffundit.  Nam  animalia  quae  veneno 
nocenl ,  venenum  in  vesica  sub  Jingua  inclu- 
sum  habent;  quae,  cum  mordent,  rumpitur,  et 
morsu  venenum  cffundunt,  ait  Mercurial.  De 
Venen.  juxla  illud  Job.  20.  12.  Cum  cnim  dulce 
fttcrit  in  oreejus  malum,  abscondet  illud  sub  lin- 
guasua. 

9.  1n  iPSA(idest  ipsa,  per  ipsam)  iienedici- 
mus  Deum,]  lum  psallendo,  tumdocendo,  tum 
concionando,  elc.  Hic  enim  est  finis  linguac  ob 
qucm  nobis  a  Deo  est  indita,  scilicel  ut  illa 
Dciun  glorificemus,  aliosque  glorificare  docea- 
nius.  Ita  fccil  S.  Antonius  de  Padua,  qui  ardenti 
corde  ct  lingua  concionando  innumcros  ad 
Druinconvcrtit.Unde  32.annoa  mortc  cjus,  lin- 
guo  cjus  incorrupta,  reccns  et  rubicunda  in- 
xcntaesl  a  S.  Bonaveniura,  qui  lachrymando 
cam  deosculans:0  tinguabenedicta,  inquit,  qucs 
Dominttm  semper  bencdixisti,  aliosque  bcnedicere 
docttisli,  nttnc  liqttct  quam  grata  ci  fueris,  quan- 
tique  apttd  cum  mcriti.  ltahabet  cjusVila  ct  Chro- 
nicaOrdin.  S.  Francisci  :  quae  et  addunt  ipsius 
s.  Bonaventurae  linguam,  160.  annis  post  mor- 

CORNEL.    \    I.ArtDF.      TOM.    X. 


tem,  puta  anno  Domini  ilxiU  ,  integrum  et  re- 
centem  csse  repertam,  aeque  ac  coret  caput,  in 
translalione  ejusdem.  Ita  Psalles  Ps.  33.  1.  Bene- 
dicam,  inquil,  Dominum  in  omni  tempore,  temper 
lausejus  in  oremeo.  Ita  Sancti  in  coelis  non  aliud 
lingua  concinunt  quam  Dei  laudes  et  magnalia. 
Apoc.  ti.  8.  et  c.  5.  8.  et  c.  7.  12.  vide  ibi  dicta. 
Quocirca  S.  Paulus  quasi  angelus  terreslris, 
salagens  fideles  efficere  coeliteset  angclos  :  Im- 
plemini,  inquit,  Spiritu  sancto ,  loquentes  yobis- 
melipsis  in  psalmis,  et  hymnis,  et  canticis  spirilua- 
itbits,  canlanlcs  et  psallcnles  in  cordibus  veslris 
Domino,  gralias  agentes  semper  pro  omnibus  in 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Chrisli,  Deo  et  Patrt. 
Ephes.  5.  18.  Ila  S,  Nazianz.  in  carm.  de  Silentio 
de  lingua  canit  : 

Sum  lyra  supremi  regis,  modulisque  canoris 
Hunc  cano  ,  qui  tremulo  cuncta  pavore  quatit. 

ItaS.  August.  totislrcdecim  librisConfessionum 
assidue  benedicit,  laudatque  Dominum  :  unde 
ita  orditur  :  Magnus  cs,  Domine,  et  laudabilis  val- 
de;  magnavirtus  tua,et  sapientix  tua  non  est 
numertts.  Et  laudare  te  vult  homo ,  aliqua  portio 
creaturde  tux  ,ct  homo  circumferens  mortaUlatem 
suam,  circumferens  lcstimonium  peccati  sui,  quia 
sttperbis  resistis  :  et  tamen  laudare  le  vull  homo 
aliqtia  portio  creatura:  lua.  Tu  enim  excitas  ul 
laudare  te  deleclet  :  quia  fecisti  nos  ad  le ,  el  in- 
qttietum  est  cor  noslrum  donec  rcquiescal  in  te. 
El  1.  9.  c.  1.  Laudet  te  cor  meum  et  Ungua  mea,et 
omnia  mea  dicant  :  Qttis  similis  tibi?  Quocirca 
impius  Neslorius  lingua  abutens,  etmaledicens 
Christo,  ejusque  malri,  diccnsque  et  doccns 
Christum  non  esse  Deum,  ac  consequenlcr  ejus 
matrem  non  esse  Deiparam,  sed  Christiparani, 
in  eadem  ii  Deo  mulctatus  est :  lingua  enim  ejus 
a  vermibus  corrosa  ct  exesa  est ,  teste  Cedreno 
et  Evagrio  1. 1.  c.  7.  Ex  adverso  Martyres  plures, 
quibus  ob  fidei  confessioncm  exsedse  erant  lin- 
guae ,  Deum  laudarunt  perinde  ac  si  illae  exsectx 
non  fuissenl,  uti  fecerunt  Martyres  Africani, 
teste  Victore  Ulicensi  in  Perseculione  Wandali- 
ca.  Tota  crgo  vita  fidelium ,  praescrtim  Clcrico- 
rum,  Religiosorum ,  et  Praedicalorum,  non 
aliud  esse  debet,  quam  continua  Dei  laus  et  prae- 
dicatio. 

Dicit  hoc  Jacobus,  ut  ostendat  proprium  fi- 
nem  et  usum  linguae,  qui  eslbenedicere  etlan- 
dare  Deum,  ut  ex  illo  ostendat  gravitatem  abu- 
sus  ,  quo  homines  passim  eadem  impie  et  quasi 
sacrilege  abutunlurad  maledicendum.  Nam,  ut 
aitS.  Chrys.  hom.  \k.  in  ep.  ad  Ephes.  Os  habes , 
jnquit,  spiritale  obsignatumSpiritu  sancto  :  cogita 
qux  sit  oris  tui  dignilas.  Patrem  vocas  Deum,  et 
fratrem  mox  vituperas? Cogila  qua  mensa  digna- 
tttm  sit  os  luum,  quai  contingat,  qiuv  degustel,  quo 
cibo  frttatur.  Pcrpende  cum  quibus  tempore  mys- 
teriorum  astes ,nempc cttm  Chcrubim  ac  Seraphim. 
Seraphini  neminem  vituperant  ,  sed  unus  ct  idem 
tisits  ora  illorum  adimplcl ,  nempe  benedicendi  el 
gloriftcandi  Dcum.  Quomodo  crgo  polcs  cum  ittii 
dicere:  Sancttis,  sanctus,  sanctus,  qui  orc  tuo  ad 
vitupcrium  abuteris? PorlwW.mn  ergo  est  qui  lin- 
{fua  prrcdicatDei  bonitatcm,  camdcm  vero  exa- 
cuit  inconsortes  et  proximos  suos.  Indignusest 
hominis  titulo  qui  paccin  habcl  in  orc,  opere  au- 
tem  serit  litcs  et  bella  :  qui  semcn  cceleslis  doc- 
triua2  pollicetur,  et  merum  seminat  oconitum. 
ldctn  Chrysost.  Homi  1.  21.  in  epist  ad.  Rom.O«o- 
modo ,  inquit ,  sacram  oblationem  sumes ,  quilin 

67 


6  50  COAIMENTARIA  IN  EPIS 

ruam  humano  sanguinc  crucntasti?  Quomoclo  pa- 
crm  das  orc ,  bcilis  adco  referUf 

Deum  et  PAmEM.]Deum  quiesl  pater  omniuni. 
Vide  dicla  c.  1.  27. 

ET   IN    IPSA  MAI.F.DICIMUS   IIOMINES,  ]  x!iT«p^.£jj  , 

id  est  execramur, mala  imprccanmr,  diris  de- 
vovemus  jrursum,  calumniamur,  conviciamur, 
irridemus,  subsannamus,  elc. :  hiec  enim  omnia 
significatx&matedictfjww  per  catacliresin.  Vide- 
runt  idipsum  per  umbram  Gentiles  :  Anachar- 
sis  rogatus  quid  in  homine  esset  optimum,  quid 
pcssimum,  respondit:  Lingua;  testis  est  Laer- 
lius  lib.  1.  c.  9.  Bias  Amasi  regi  /Egypti  poscenti 
optimumet  pessimum  exvictima,  linguam  re- 
misit ,  sentiens  linguam,  si  ratione  regatur, 
esse  oplimum  hominismembrum  ;sin  ira,  aliave 
passione  instigelur,  essc  pessimum.  lla  refert 
Plutarch.  lib.  de  Garrulitate.  Vide  Pierium  1.  33. 
titul.  de  lingua. 

Qui  ad  siMii.iTUDiNtM  (id  est  imaginem.  Vide 
dicta  Genes.  1.  '20. )  Dei  facti  sunt.  ]  q.  d.  Ala- 
lediceudo  homines,  maledicimus  Deum  :  quia 
liomines  suntopUs,  crealura  et  imagoDei.Pne- 
clare  S.  Ambrosius  lib.  de  Dignitate  humanae 
condit.  c.  3.  Quis  major ,  inquit,  lionor  homini 
potuit  esse  quam  ut  ad  simililudinem  sui  factoris 
conderelur?  Et  S.  Leo  serm.  1.  de  jejunioX.  men- 
sis  :  Si  (ideliter  atque  sapienter  a-eationis  noslros 
intelligamus  exordium,  inveniemus  liominem  ideo 
ad  imaginem  Dei  conditum,  ut  imitator  sui  esset 
auctoris ,  et  hanc  esse  naturalem  nostri  generis 
dignitalem ,  si  in  nobis  in  quodam  speculo ,  divince 
benignitatis  forma  resplendeat.  Explicatvenenum 
morliferum  linguae,  taxatque  proprie  eos  qui 
pii  videntur,  Deumque  benedicunt  psallendo, 
orando,  prcedicando,et  interim  proniin  maledi- 
centiam  assidue  eadem  lingua  petulanter  male- 
dicunt  proximis,  eo  utique  nocentius,  quo  ex 
pietatis  specie,  quam  prae  seferunt,  justeet  pie 
id  facere  videntur.  Tales  sunt  non  pauci  qui  fre- 
quentes  sunt  in  officiis  divinis,  et  domum  re- 
versi  eam  implent  rixis,  jurgiis,  calumniis, 
maledictis,  utin  lemplo  videantur  esse  angeli, 
in  domo  daemones.  Contra  quos  magna  palien- 
tia  certandumest,  etcogitandum  illudSenecae 
de  Remediis  forluitis  ;  Bene  nesciunt  loqui :  fa- 
ciuntnon  quodmereor ,  sedquod  solent  :  quibus- 
dam  enim  canibussic  innatum  est ,  ut  nonpro  feri- 
tate ,  sed  pro  consuetudine  latrent. 

Sensus  ergo  est.  q.  d.  En  lingua  adeo  plena 
est  veneno  mortifero,  ut  eliam  tunc  cum  Dcum 
laudat,  non  cesset  a  maledictis  in  proximos, 
itaquein  Deumsit  injuria,  adeoque  Deum  simul 
maledicat  et  benedicat.  Qui  enim  imaginem, 
inio  amicum  et  filium  regis  violat,  aut  male- 
dicit,  regem  violat  aut  maledicit;  multo  magis 
qui  Dei.  Unde  OEcum.  bsec  legit  interrogative  .- 
In  ipsa  benedicimus  Deum,  et  in  ipsa  maledi- 
cimus  Iwmines?  q.  d.  Fierine  potest,  ut  eodem 
ore  el  lingua  laudemus  Deum  et  vitupere- 
mus  homines,  qui  sunt  peculium  et  imago 
Dei?  Fierine  potestut  simullaudes  et  vituperes 
Deum?  laudes  in  se,  vituperes  in  sua  imagine? 
Unde  subdit  Jacobus  :  Non  oportet,  fratres  mei, 
hcec  itafieri;  sed  si  laudas  Deum,  lauda  et  ho- 
minem,  qui  estmagnaDei  portio.  Hocest  quod 
ait  Sapiens  Prov.  1/j.  v.  31.  Qui  calumniatur  egen- 
tem ,  exprobrat  faclori  ejus ;  honorat  autem  eu?n 
quimiserelur  paupcris.  Et  Psalles  Psal.  &9.  16. 
Peccatori  autetn  dixit  Deus  :  Quare  tu  enarras 
justitiasmeas,  ct  assumis  testamentum  meum  per 


r.  S.  JACOBI.  C:>p.  ilL 

os  tuum?  elc.  Os  tuum  abundavil  tnalitia,  ct  lin- 
gua  tua  concinnabat  dolos ,  scdens  adversus  fru- 
tremtuum  loqucbaris.  Tales  similessunl  pauthc- 
ne,  qme  cum  hoinini  nocere  nequit,  imagineni 
ejus  dilaceral,  tesle  S.  Basilio  orat.  10.  de  invi- 
dia  :  ita  et  hi  cum  Deo  nocere  nequeant  in 
seipso,  nocentei  insuaimagine,  puta  in  homine. 
Nota.  Etsi  homo  quoad  naturam  inferior  sit 
angelo,  ilaque  minor  imago  Dei ,  tamen  quoad 
qiuedamangeluni  superat ,  magisque  quamihV 
est  imago  Dei.  Primo,  quia  mundus  hic  visibi 
lis  creaius  est  propter  hominem,  non  propter 
angelum;  utpoie  qui  spiritus  est  invisibilis.  Ho- 
mo  ergo  in  mundo  est  quasi  princeps,  Rex  rt 
Deus  quidam  terrestris,  in  eo  ergomagis  referi 
Deum  quam  angelum.  Secundo,  quia  omne* 
besliee,  aves,  pisces,  elementa,  sidera,  cceli , 
quin  et  angeli  serviunt  homini  perinde  ac  ser- 
viunt  Deo.  Terlio  quia  homo  per  tot  rerum  in- 
ventiones,  per  totfabricas  et  machinas,  pertoi 
fructuum  sationem  et  productionem,  per  tor 
artesmechanicas  quibus  nihil  non  efficit,  vide- 
tur  imitari  Dei  omnipotentiam,  omniscienliam  , 
rerumque  omnium  creationem.  Quarlo,  quia 
hominis  productio  refert  S.  Trinitatem ,  Adam 
scilicet  ingenitus  reprassentat  Patrem  ingenituin, 
Eva  producta  ex  Adamo  Filium  genitum,  Seth 
Spiritum  sanctum  procedentem  ex  utroque,  uti 
innuit  Nazianz.  orat.  39.  Quinto,  quia  sicut  in 
Deo  sunt  omnes  rerum  species  et  gradus  vel 
formaliter,  vel  cminenter:  ita  sunt  etin  hominc. 
Homo  enim  habet  esse  communecum  inanimis, 
vivere  cum  planlis ,  sentire  cum  animalibns  ,  in- 
lelligerecum  angelis.  Denique  homoest  affinis, 
consanguineuset  frater  Dei  per  Verbum  incar- 
natum,  non  angeli :  Chrislusenim  nascens  non 
angelos  apprehendit ,  sed  semen  Abrahce.  Hebr.  2. 
v.  16.  Noli  ergo,  6  homo,  te  abjicere,  et  tanli  gc- 
neris  esse  degener,  sed  divinae  consors  natur;e 
despice  haec  vilia  et  exilia,  suspice  illa  magna 
et  divina,  Deum  luum  imilare.  Estoquidamquasi 
in  terris  obambulans  Deus  ,  et  sanctus  in  came  «/;- 
gelus. 

Vidit  haec  per  nmbram  Trismegistus;  unde 
scribens  ad  Asclepium  exclamat  :  O  Asclepi , 
magnummiraculum  est  homo,  animal  adoranduvi . 
llic  enim  in  naturam  Dei  transit ,  quasi  ipse  su 
Deus.  Hic  human&nalurai  partemin  seipso  despt- 
cit,  atterius  partis  divinitate  confisus :  diis  cognala 
divinilate  conjunctus  ,  partem  sui  qua  terrenus  csi 
despicit :  ccelera  omnia  q uibus  se  necessarium  essc 
ccelesti  dispositione  cognoscit ,  nexu  secum  chari- 
talis  ustringit  sicque  suspicit  ccclum.  Sic  ergo  fe- 
liciore  loco  medielatis  est  positus  ,  ut  qua;  infra  sr 
sunt  diligat ,  ipse  a  superioribus  diligalur.  Elc- 
mentis  velocitate  miscetur.  Acumine  mentis  in  ma- 
ris  profunda  descendit :  omnia  illi  lucent.  Non  ca- 
tum  videtur  attissimum ;  quasi  enim  proxima 
sagacilate  animi  intuetur.  Jntentionem  animieju* 
caligo  aeris  non  confundit,  non  aqux  altitudo  as- 
peclumejus  obtundit  :  omnia  idem  est,  et  ubiqur 
idem  est.  Nam,  ut  aiunt  Theologi :  Factus  esthomo 
ul  Deumintelligerel,  inteltigendo  amaret ,amando 
possiderel ,  possidendo  frueretur. 

19.  Ex  IPSO  OnEPROCEDIT   nENEDlCTIO  ET   MALK- 

dictio.  ]  Exaggerat  mali  indignitatem,  illudque 
insistendo  etrepetendo  perurget.  q.  d.  Ex  eodem 
ergo  procedit  benedictio  et  maledictio ;  quod  in 
se  tam  iniquum  et  indijpum  esse  liquet ,  ut  aliis 
verbis  magisexaggerannon  egeat,imonequeat: 
unde'OF.ciim.  rursum  hacclegitet  intelligit  inter-. 


COMMENTAIUA  1N  EPIS 

rogalivc  :  Anjuslum  est  ut  cx  eodem  ore  et  bene- 
dictio  et  detestatio  egrediatur?  non  profecto.  Hinc 
et  leni  piaque ,  sed  cflicaci  correplione  idipsum 
studiosecavendum  monet  S.  Jacobus,  dicens  : 
Non  oportet,  fralres  mei,  hxc  ita  fieri;  sed  ore  ad 
benedicendum  tantum  (ad  hocenim  nobisa  Deo 
inditumest),  non  ad  malcdicendum  utnos  con- 
vcnit.  S.  Maximus  scrm.  U2>.  et  alii  banc  Jacobi 
sententiam  apposite  exponunt  de  adulatoribus 
qui  palam  laudant,  occulte  viluperant,  et  ex 
eodem  ore  calidum  et  frigidum,  ul  vulgo  dici- 
lur,  efllant.  Verum  prior  sensus  videtur  genui- 
nus  :  loquitur  enim  de  cadem  benedictione  ct 
iijaledictioue,  de  qua  locutus  est  immediate 
ante. 

Disce  hic  mansuctudinem  in  corripiendo  a 
S.  Jacobo,  quam  ipse  didicit  a  Christo,  cui  pcr 
omnia  similis  erat,  ideoque  vocabalur  Fratcr 
Domini :  unde  ct  subditos  vocal  fratrcs.  Praecla- 
re  S.  Chrysost.  hom.  62.  ad  popul.  ait  linguam 
nostram  fieri  linguam  Christi,siin  loquendo, 
doccndo  et  corripicndo  imitcmur  mansuetudi- 
nem  Christi.  Ita  David  de  se:  Memcnto ,  inquit, 
Domine  David ,  et  omnis  mansuetudinis  ejus. 
Psal.  131.  1.  Et  Paulus  2.  Cor.  10.  1.  Ipse  ego 
Paulus,  inquit,  obsecro  vos  per  mansuetudincm  et 
modesliam  Chrisli.  Et  Ephes.  k.  1.  Obsecro  itaque 
ros  ego  vinctus  in  Domino,  ut  digne  ambuletis  vo- 
cai.ione  qua  vocati  estis,  cum  omni  huiuilitate  et 
mansuctiuiine.  Et  1.  Timoth.  6.  11.  Tu  vero,  6  ho- 
mo  Dci ,  haic  fuge,  sectare  vero  justitiam ,  picla- 
(<m,  fidem,  charitatem ,  patienliam ,  mansuetu- 
dinem.  Et  ad  Titum  3.  2.  Omnem  ostendentes 
mansuetudincm  ad  omncs  homines.  Aurea  estSa- 
pientis  vox  :  Fiti  in  mansuetudine  opera  tua  pcr~ 
/ice,  et  supcr  hominum  gloriarn  diiigeris.  Eccles. 
3.  19. 

11.   NUMQUID    FONS    DK   EODEM    FORAMIISE    EMA- 
NVT  DUIXEM  ET  AMARAM  AQUAM ]  q.    d.    NOn.   ErgO 

iicc  homo  ex  eodem  ore  dcbet  proferre  bcne- 
dictioncm,  qu*c  cst  quasi  aqua  dulcis;  ct  male- 
diclionem,  quaeest  quasiaqua  amara  amaricans 
Deum  et  honiincs;  sed  solum  benedictionem. 
hursum,  sicut  aqua  amara  immixta  dulci  eani 
eflicit  amaram;  ita  dulcedinem  benedictionis 
maledictionisamaritudo  incodcmore  consumit, 
ait  Beda ;  sicut  modicum  fcrmenlum  totam 
niassamcorruinpit,  1.  Corintb.  5.  6.  Huic  tamen 
non  obstat  quin  Concionator  populo  nunc  blan- 
diri,  nunc  minari  et  objurgare;  nunc  dulcia 
Dcipromissa,  nunc  amaras  ejusminas  et  pcenas 
proponere  debeal  :  quia  hxc  omnia  inducunt 
populum  ad  Deo  servicndum  et|benediccndiun  ; 
iilcoquc  sunt  Dci  benedictio,  nou  malediclio. 

Nola.  Quidam  fontes  dulcem  ct  amarani  ftn.- 
dunt  aipiam,  scd  divcrso  tempore,  vcl  loco. 
Audi  Plinium  1.  2.  c.  103.  ln  Troglodytis  fon. 
Solis  appcliatur  dulcis,  ct  circamcridicm  maxime 
frigidus  ;  mox  paalalim  tcpcsccns ;  ad  noctis  mc- 
dia  fercore  et  amaritudinc  infcstatur.  Et  mav  : 
l.ynccstis  aqua  qiue  vocatur  Acidula ,  viui  inodo 
tanulentos  facit.  ln  Audro  insula  lenydo  IJhoi 
patris  fonlcm  Nouis  Januarii  semper  viiii  sapoj-e 
fluere  Muiianus  crcdil.  Adduulnostri  ConiuilMi- 
eenses  Iracl.  9.  in  Meleora  c.  9.  in  TrogloUytU 
lacum  csse  qui  Ur  die  fit  amarus  s<dsusque  uc 
dcindc  dulcis,  toticsquc  ctiam  noctu.  Simile*  in 
Ardetuia  non  louge  a  Leodio  sunt  fontes  Spha- 
dani  aciduii,  qui  ferri,  uiui,  suiphuri*  et  vi- 
irioli  si.porem  referunt;  eo  quod  eorum  aqua 
|mt  vrna*  ferri,  uilri,  mlphwris  cl  vilrioli  per- 


I.  S.  JACOBl.  Ca|i.   III.  i>o\ 

Iabalur,  eorunupje  vimct  saporem  imbibat,  uti 
e  tricnnali  experientia  eos  frequentando  didici: 
quocirca  invicem  vicini  foutes  diversos  habent 
sapores,  ob  diversas  venas  quas  pertranseunt : 
iino  idem  fons  si  per  aliam  venam  labatur,  sa- 
porem  mutabit. 

Talis  quoque  est  Arethusa  fons  et  llumen  Sy- 
racusae,  qui  diversis  in  locis  fcrtur  diversum 
liabere  saporem,  eo  quod  alii  fontes  in  eum 
inlluant;  el  quia  sub  mari  labitur,  si  ex  eo  quid 
hauriat,  marinam  et  salsam  dulci  immixtam 
emanabit,  dc  quo  Virgilius  ecloga  10. 

Extremum  hunc  Arethusa  mihi  concede  laborem. 
Sic  libi,  cura  fluctus  subtcr  labere  Sicanos, 
Doris  araara  suam  uon  intermisceat  undam. 

Sed  audi  Thomam  Fazellum  oculatum  testem  , 
qui  dc  Arethusa,  ita  scribit.  1.  «.  de  Reb.  Siculis 
p.  89.  Crassas  salsioresque  el  ad  potum  injucun- 
das  habct  aquas;  quarum  usum,  cum  durce  et  in- 
coclilcs  sint,  incolumitali  humancc  minus  conferre 
lib.  2.  docet  Alhenwus.  !\onprocul  ab  Arethusa  in 
mediis  maris  fluctibus  fons  aqua  dulcis  mire 
exundat ,  caputque  inler  aquas  salsas  atloliit , 
oculus  CiUca;  vulgo  appcllatus.  El  mox  :  Quod  si 
ex  Arcthusx  fontibus  hic  non  est  unus ,  ex  aliquo 
certe  vicino  monte  gigni,  ct  ex  pelagi  vadis ,  ex- 
pellente  eum  intcriori  vcnlo,  sursum  emcrgerc 
necessc  est.  Et  anlerius  causam  aperit,  scilicei 
quod  aqua  Arethusae  non  orinlur  in  Sicilia ,  sed 
in  Achaia  et  Peloponneso.  Siquidem  Alplueum  , 
ail,  Acbaiae  rcgionis  Huvium  terra  absorptum  . 
subtcr  mare  in  Siciliam  pcr  passuum  millia 
fcre  quingcnta  flucrc,  atque  cx  boc  fonte  Are- 
tbusae  rursum  cmcrgere  primum  Pindarus, 
dcinde  Timauis,  quos  Graeci  et  Lalini  seculi 
sunt,  tradiderunt.  Sic  de  Ascanio  lacu  et  fonti- 
bus  Chalcidis  scribil  Plinius  1.  31.  c.  10.  corum 
superliciem  dulcem  essc  et  potabilem,  infc- 
riorcs  vcro  parles  nitrosas  cl  amaras. 

Verum  S.  Jacobus  loipiittir  de  fontibus  eom- 
munibus  et  ordinariis  :  lii  enim  siinul  aqUcttD 
dulcem  et  amaram  non  reddunt,  pauci  jam  uo- 
minati  extraordinarii  sunt,  et  quasi  portenta  et 
monstra  naturae,  ideoque  sunt  lypi  et  symbola 
lingiue,  qtiae  siniul  fundit  iualedictionem  etbc- 
ncdictionem,  ideoque  ipsa  paiitcr  ostentuiu 
est  cl  monstrum  naturce.  Addc,  liccl  iti  jam 
diclis  fonlibus,  cxterior  fons,  puta  fouti6  orifi- 
cium  sit  idcm,  quod  emauat  aquam  dulcem  ct 
amaram;  tamen  intcrior  fons,  hoc  esl,  ipsa 
priina  vcna  et  scalurigo,  quae  est  quasi  cor  aut 
hepar  fontis,  esl  diversa,  ut  patet  ex  dicli»  de 
fonte  Arethusae,  cui  nomen  oculus  CAUca.  Iu 
hoiniiK^  auirni  secus  se  res  habet.  Sicutenim 
in  eo  unus  cst  fous  exte»rior,  puta  uiuun  os ,  o^ 
proferens  bona  et  nulaj  sic  et  uuu$  est  fons 
intcrior,  puta  unmn  cur  ei  uaa  auima ,  ex  quo 
ulraque  juanant.  Iloc  ergti  in*t<ir|iorlenli  est  et 
prodigii,  qjftod  .scilicet  idein  cor  ptrr  eaaauein 
linguam  injuriain  et  laudeiu,  pietalem  et  im- 
liieiateui.  niiirlein  el  vu.uu,  veiitatcin  et  u>eu- 
dac.iuiu  ik'pronii.i. 

12.    Nl'MQVM>  TOTRST,  FRAT&ES  NU  ,    FJCU6   UViS 

facehe.  ]  Graeca  et  Syrus  pro  uvas  Iegtmt««»«» , 
id  esl  oiivas,  et  tunc  major  QBt  JHUiLho*i6  :  ficu> 
cnim  sunt4uioes;  oliv«  vero  amar*,  aed  #*>- 
que.iHia  iu<lk«inl  de  uvis  «gi.  Subdil  eniw:  An\ 
viiis  liaa$?  q.  tL  Nulto  modo  :  nec  ««im  *iii' 
pcr  se  aliud  qtuuu  uvas  profcrt,  uec  licus  *in 


Jo2 


COMMENTARIA  IN  EPSl 


inseri  potest,  ut  in  ea  producat  ficus ,  uti  pirus 
inseritur  pruno,  alque  in  pruno  profert  pira. 

SlCNEQUE  SALSA  DU>CEM  TOTEST  FACEnE  AQLAM.] 

Salsa,  id  est,  fons  salsus  :  unde  griece  est,  sic 
nullus  fons  salsus  satsam  ac  tlulcem  polest  edere 
aquam.  Ita  Tigurin.  Pagnin.  et  alii.  Probatenim 
priorem  similitudinem,  scilicetquod  ex  eodem 
fonte  non  manet  aqua  dulcis  et  amara  (ex  qua 
probat  etconcludit,  moraliternon  posse,  idest 
non  deberc,  ex  eodem  ore  prodire  benedictio- 
nem  et  maledictionem)  alia  similitudine  vitis 
et  ficus ,  quarum  illa  non  ficus ,  sed  uvas  dum- 
taxat,  bttc  non  uvas,  sed  ficus  dumtaxat  pro- 
fert.  Burgensis  tamen  censet  hic  esse  aliam  , 
puta  tertiam  similitudinem  :  primam  enim  peli 
a  fonte,  secundam  a  vite  et  ficu,  tertiam  bic  ex 
aqua  salsa,  quae  ex  se  non  potest  dulcem  dif- 
fundere.  Verum  se  diffundit,  ergo  fons  est  et 
fontis  rationem  babet  :  quare  eadem  est  haec 
similitudo  cum  prima.  Ex  hisce  similitudinibus 
ostendit  Jacobus  innaturale  esse  et  prseter  re- 
rum  ordinem,  ac  quasi  cum  ipsa  natura  pug- 
nare  ut  ex  ore  a  Deo  et  natura  destinato  ad 
benedicendum  procedat  maledictio  :  sicut  cum 
natura  pugnat,  ut  ex  fonte  dulci  procedat  aqua 
amara ,  ex  vite  ficus,  ex  ficu  uva ;  ideoque  idip- 
sum  fieri  nequit.  Rursum  sicut  aqua  amara  im- 
mista  dulci  eam  facit  amaram,  ita  maledictio- 
nem  mistam  benedictioni  in  eodem  ore  eam 
vitiare,  ac  quasi  convertere  in  maledictionem  ; 
quia  scilicet  maledictum  est  os,  quod  cum  sit 
soli  benedictioni  destinatum,  ex  se  emittit  ma- 
ledictionem  :  bonum  enim  est  ex  integra  causa, 
malum  ex  singulis  defectibus,  ut  ait  S.  Diony- 
sius.  Insuper  sicut  ficus  non  profert  uvas ,  nec 
vitis  ficus;  sic  maledicum,  licet  aliquid  boni  ad 
tempus  loqui  videatur ,  fructum  henedictionis 
habere  nullatenus  posse.  Ita  Beda.  Porro  octo 
differentias  et  quasi  species  malaelinguaeassig- 
nat  Thomas  Anglicus,  nimirum  lingua  tertia, 
inquit,  de  qua  Eccli.  18.  16.  est  detractorum, 
solumque  detrahit,  falsa  est  adulatorum  Ec- 
cli.  20.  18.  magniloqua  superborum  Psal.  11.  h. 
viperea  haerelicorum  Job  20. 16.  blasphema  ma- 
ledicorum  Job  15.  5.  dolosa  hypocritarum 
Ps.  119.  v.  2.  coinquinata  luxuriosorum  Fc 
cli.  51.  3.  iniqua  advocatorum  Prov.  17.  h. 

Nota.  S.  Jacobus  noxam  et  damna  linguae  dt 
monstrat  ex  duodecim  partim  argumentis,  par- 
tim  attributis.  Primum  est  v.  3.  quod  instar 
equi  sit  effraenis;  Secundum  v.  1.  quod  modica 
licet,  magna  tamen  exaltet;  Tertium  ibidem , 
quod  sit  instar  scintillae  quae  totam  silvamcom- 
burit;  Quartum  v.  6.  quod  sit  universilas  ini- 
quitatis;  Quintum  ibidem,  quod  maculet  totum 
corpus;  Sextum,  quod  inflammet  totam  rotam 
nativitatis  et  vitae  nostrae  ;  Septimum,  quod  in- 
flammetur  a  gehenna;  Octavum,  quod  magis 
indomita  sit  quam  omnes  ferae,  ideoque  a  ne- 
mine  domari  possit;  Nonum,  quod  sit  inquie- 
tum  malum;  Decimum,  quod  sit  plena  veneno 
mortifero;  Undecimum,  quod  cum  sit  data  et 
dicata  benedictioni  Dei,  simul  tamen  maledicat 
proximis;  Duodecimum,  quod  sit  quasi  fons 
monstrosus,  eructans  simul  aquam  dulcem  et 
amaram. 

13.  Qui  sapiens  (  aofoi  ,  iU  est  eruditus,  sci- 
licet  rerum  divinarum  )  et  disciplinatls,  ] 
iiirtnuv  ,  idest,  sciens  ea  quae  ad  praxim  et 
mores  pertinent,  non  tantum  speculative,  sed 
et  practice,  hoc  est,  disciplinae  studiosus. 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 

Porro  idem  est  sapiens  et  disciplinalus ;  sed  bic 
illi  additur,  ut  significetur  sapientem  non  spe- 
culativum  dumtaxat,  sed  et  praclicum  essti 
debere,  puta  disciplinatum  et  bene  instilulum  : 
unde  vers.  ultimo  diserte  asserit  sapientiain 
esse  pudicam  ,  pacificam ,  modestam  ,  suadibi- 
lem,  etc.  Disciplina  enim  est  morum  ordinata 
correctio,  et  regularum  amajoribus  traditarum  stu- 
diosa  observalio.  Ita  Cicero  Tuscul.  h.  Sapiens,  ait, 
est  qui  rerum  divinarum  et  Uumanarum  (ad  qua» 
pertinet  morum  disciplina )  scientiaest  praditu.s. 

OSTENDAT  EXBONA  CONVEHSATIONEOPERATIONEM 

suam  in  mansuetudine  sapienti£.]  Syrus ,  osten- 
dat  opera  sua  in  conversationibus  bonis.  Redil 
S.  Jacobus  ad  doctores  et  magistros,  de  quibus 
egil  v.  1.  quorum  occasione  bucusque  digressus 
est  ad  vitia  linguae.  Eis  ergo  impense  commen- 
dat  mansuetudinem  et  modestiam,  ut  plus  do- 
ceant  exemplo  quam  verbo;  plus  modesta  et 
miti  conversatione ,  quam  magna  ostentatione 
sapientiae.  Magis  enim  docent  et  movent  opera 
quam  sermones ,  magis  vita  quam  vox.  Ita 
Christus  prius  coepit  facere,  deinde  docere  Ac- 
tor.  2. 1.  Christum  imilatus  S.  Petrus  pastoribus 
hanc  legem  praefigit  epist.  1.  c.  5.  3.  Forma, 
inquit,  facti  gregis  ex  animo,  praemiumque  as- 
signat  :  Et  cum  apparuerit  princeps  pastorum  , 
percipietis  immarcescibilem  gloria  coronam.  Et 
S.  Paulus  Philipp.  3.  17.  Imitatores  mei  estote  , 
fratres,  et  observate  eos  qui  ita  ambulant  sicui 
habetis  formam  nostram.  Hinc  pontifex  Aaroni- 
cus  in  Rationali  ad  pectus  gestabat  urim  et  tum- 
mim,  id  est,  doctrina  et  veritas,  ut  significaret 
in  Pontifice  requiri  tam  veritatem,  idest,  inte- 
gritatem  vitae  et  exempli,  quam  doctrinam  le- 
gis  et  Scripturae.  Exodi  28.  30. 

Insignis  in  hac  re  fuit  Origenes ,  de  quo  scri- 
bit  Euseb.  lib.  6.  histor.  c.  3.  quod  qualis  ejas 
eral  sermo,  tales  et  mores;  et  quales  mores,  talis 
sermo,  ideoque  habitus  est  Ecclesiae  oraculum , 
orbisque  miraculum  ,  ac  plurimos  ad  fidcm  et 
sanctimoniam  convertit.  Ex  adverso  piobro 
fuit  ille  qui  audivit  :  Verba  tua  sunt  verba  Dei, 
sed  facta  tua  sunt  facta  diaboli. 

Illustrior  fuit  S.  Lucianus  Martyr,  qui  adeo 
moribus  erat  compositus,  pios,  hilaris  et  sanc- 
tus,  ut  angelus  videretur,  omnesque  ad  sui  et 
Christi  amorem  alliceret :  quocirca  Maximianus 
Imper.  non  nisi  eminus  et  per  velum  eum  as- 
picere  et  alloqui  est  ausus,  timens  ne  et  ipse  ab 
eo  virtutis  quasi  philtro  dementarelur,  vellel- 
que  fieri  Christianus.  Vide  dicta  Philip.  h.  5. 

Similis  fuit  S.  Bonaventura ,  in  cujus  funere 
perorans  in  Concilio  Lugdunensi  anno  Domini 
I27h.  Petru9  Tarantasius  Cardinalis  ex  Ordine 
S.  Dominici ,  qui  postea  creatus  Pontifex  dictus 
est  Innocentius  V.  inler  alias  ejus  laudes  dixil : 
Quotquot  aspiciebant  vel  audiebant  S.  Bona- 
venturam ,  ejus  amore  capiebantur,  illi  cede- 
bant,  illius  sententiam  et  consilium  amplecte- 
bantur;  eo  quod  esset  benignus,  affabilis,  bu- 
milis,  charus  omnibu9,  pius,  prudens,  castus , 
pacificus,  omnique  virtute  ornatissimus. 

SapienterS.  Hieron.  epist.  3.  Heliodoro  Epis- 
copo  hunc  vivendi  canonem  praefigit :  In  te,  in- 
quit,  ocuti  omnium  diriguntar  :  domus  tua  et 
conversatio  tua  quasi  in  specula  constituta,  ma- 
gistraest publica  discipiina.  Quidquid  feceris,id 
sibi  omnes  faciendum  putant.  Cave  ne  commitlas 
quodaut  quireprehenderevolunt  ,dignelacerassevi- 
deantur;aut  quiimitari,coganturdelinquere.  Talis 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


533 


fuil  Grcgorius  senior  Episcopus  Nazianzeni,  pa- 
tcr  S.  Gregorii  Nazianzcni.  Nam,  ut  liic  tle  co 
ait  orat.  19.  Ferinos  liominum  mores  haud  magno 
negotio  miligavit,  lum  pastoratis  arlis  sermoni- 
bus,  tum  eliam  quod  velul  spirituatcm  quamdam 
staluam  ad  optima?  cujusque  aclionis  pulchritu- 
dinem  expolitam  ad  imilandum  proponerct.  Idcni 
in  laudibus  S.  Basilii  :  Oratio  Dasilii  erat  toni- 
tru ,  quia  vita  ejus  crat  fulgur.  Ex  advcrso 
S.  Bernard.  lib.  2.  de  Consid.  ad  Eugcn.  Pont. 
Monstrosa  res,  inquit,  est  locus  summus,  et  ani- 
mus  infimus ;  sedes  prima,ct  vita  ima;  lingua 
magniloqua,  et  manus  otiosa;  sermo  niullus ,  ct 
fruclus  nullus. 

Idem  cminus  viderunt  Gentium  Philosophi. 
Aristides  apud  Platoncm  inTheag.  profitctur  se 
cxalloquio  Socratis  nihil  didicisse,  ex  conver- 
salione  et  morihus  plurimum.  Agesilaus  roga- 
tus  qua  ratione  quis  maxime  apud  homines 
proharetur:  Si  dicat ,  inquit,  oplima,  el  faciat 
lionestissima.  Praeclare  Seneca  1.  1.  ep.  6.  Plus, 
inquit,  tibi  etvivavox,  et  convictus,  quam  oratio 
proderit.  In  rem  prcesentem  venias  oportet.  Pri- 
mum,  quia  homines  amplius  oculis,  quam  auribus 
credunt.  Deinde ,  quia  longum  iter  esl  per  prce- 
ccpta,  breve  et  efficax  pcr  exempla.  Zenonem 
Cteanthes  non  expressisset ,  si  eum  tantummodo 
audisset,  vitce  ejus  interfuit ,  secreta  perspexit , 
observavit  iltum  an  ex  formula  sua  vivcret.  Ptato 
et  Aristotetes,  et  omnis  in  diversum  itura  sapien- 
tium  lurba,  plus  ex  moribus  quam  ex  verbis  So- 
( ratis  traxit.  Metrodorum,  et  Erymachum,  et  Po- 
lycenum,  magnos  viros  non  schota  Epicuri,  sed 
contubernium  fecit.  Idem  alihi  :  Eum,  ait,  doc- 
torem  elige  quem  magis  admireris  cum  vidcris, 
quam  cum  audieris.  Scilum  est  illud  Democriti 
apud  Laertium  lih.  9.  cap.  7.  >oyos  «pyou  «xfsjj ,  id 
est,  oratio  operis  est  umbra.  Sicut  ergo  se  habct 
nmhra  ad  corpus,  ila  oratio  ad  opus  :  opus 
crgo  est  quasi  corpus  solidum ,  oratio  et  sermo 
quasi  umhraticum  ct  cvanidum,  puta  corporis 
virtutisque  umbra,  non  corpus  et  solida  virtus. 

In  mansuetudine  sapienti^e.]  In  mansueta  sa- 
pientia,  quae  mansuete  audit,  respondet,  mo- 
net,  corripit  ct  docet.  Talis  enim  est  Christi  ct 
discipulorum  ejus,  juxta  illud  ejusdem  :  Discite 
d  me,  quia  mitis  sum  ct  humilis  corde.  Matth.  11. 
Est  hebraismus.  Sic  charitas  fraternitatis  voca- 
tur  cbarilas  fraterna,  lilius  dilectionis  vocatur 
lllius  dilectus,  filii  inobedientiae  et  diffidentiae 
vocantur  filii  inobedicntcs  ct  diffidentes. 

Nota.  Veroe  sapientiae  propria  dos  ct  quasi  flos 
est  mansuetudo.  Vide  dicta  c.  1.  21. 

Quaerit  Petrus  Damiani  libro  de  Contcmptu 
saeculi  c.  28.  cur  U.  Rcgum  U.  31.  Elisaeus  nequi- 
verit  puerum  suscitare  pcr  baculum  illi  appli- 
citum,  sed  per  seipsum  incumhendo  illi  euin 
rcvocarit  ad  vitam  ?  ac  rcspondet :  Is  quem  tcr- 
roris  virga  suscilare  non  potcrat ,  per  amoris 
spiritum  ad  vitam  redit,  dumque  se  parvuto  ac- 
commodavit  et  composuit ,  facile  erexit  et  susci- 
tavit.  Sic  subditi  soepe  magis  moventur  amore 
Pradati,  quam  terrore,  si  leniter  seeis  accom- 
modat,  moresque  attemperet  et  bcnigne  com- 
ponat.  S.  August.  serm.  6.  deverbisDom.durum 
Praelatum  vocat  tentatorem  subditorum.  Vide 
S.  Dionysium  ep.  8.  ad  Demophilum.etS.  Ber- 
nard.  serm.  de  S.  Magdalena. 

14.    QUOD    SI    ZELUM     AMARVM    HABETIS.  ]    ZelUS 

amarus  est  invidia ,  zelus  dulcis  est  fervens  cha- 
ritas,  a  qua  Simon  Chananoeus  cognominatus 


e*t  Zelotcs.  Opponit  mansueiudini  sapienUae 
zelum  amarum ,  id  cst,  amarulentam  aemula- 
tionem  et  invidiam,  quae  nata  ex  Buperbia  ei 
amore  excellentiae  parit  conlentiones  et  scbis 

mata,  ideoquc  abit  incnores,  haercses  etmen- 
dacia,  exquibus  gloriosum,  sed  vanum  docto- 
ris  nomen  aucupaiur,  nt  scilicct  inanitcr  de 
nova  secta  a  se  inventa,  de  nova  schola,  novis- 
que  discipulis  glorielur  el  se  jactitci. 

Notat  Isidorus  Pelus.  I.  2.  ep.  90.  plurcs  fuisse 
ct  esse  seclas,  conicntiones,  schismata  et  hae- 
reses  in  christianismo,  quamfuerint  in  judais- 
moet  gentilismo,  eo  quod  diabolus  t  teclarum 
auctor,  invidcns  et  indignans  utilitati  ct  <-xcel- 
lentise  Christi  et  christianismi,  ul  eum  evertat, 
illa  magis  nunc  seral  et  succcndat  quam  anle, 
praeserlim  quia  gentilismus  lolus  eral  diaboli ; 
Judaeorum  etiam  longe  major  pars.  Acccdit, 
Primo,  quod  inter  Christianos  major  sil  sapicn- 
tia  majusque  sapienliae  sludium:  inlcr  studiosos 
aulem  sapienti;c  oriri  solent  variae  sectentias  et 
sectoe.  Secundo,  quod  in  christianismo  omnes 
errores  se  tegant  sanctissimo  nomine  Chrisli , 
pratextu  veric  fidei  et  pietalis,  quem  (Haboltts 
magistris  superhis  et  novarum  opinionum  avi- 
dis  obtendit,  itaque  eos  exceecat ,  ut  vere,  recte 
et  pie  se  agerc  putent. 

Adverte  to  amara :  nam  invidia  cst  amarulen- 
ta,  et  iis  quibus  invidet,  et  magis  sihi.  Invidus 
enim  mire  cruciatur  cruciatu  invidiae  suac,  quo 
torquet  et  affiigit  se  de  excellentia  alterius , 
quem  dolet  sihi  praeferri  vel  aequari  in  sapien- 
tia ,  virtute  el  gloria  :  tunc  enim ,  ut  ait  Statius  2. 
Theb.  crucemsecretus  coquit  invidiam.  HincNota 
conditiones  invidiae.  Prima  cst,  invidia  signum 
est  animi  parvi  et  abjecti  :  invidendo  enim 
agnoscit  alium  esse  se  superiorem,  vel  parem. 
Etquiinvident,  feresunt  inertes,  pusillanimcs, 
depressi,  juxta  illud  Ovidii  1.  5.  de  Ponto  : 

Livor  iners  vitium  mores  non  exit  in  altos, 
Ulque  latens  ima  vipera  serpit  liumo. 

Unde  Plinius  1.  6.  epist.  17.  Disertiores?  inquit. 
tanto  magis  ne  invideris.  Nam  qui  invidet,  minor 
cst. 

Secunda,  id  quod  cxcellit  et  eminet,  ferit 
oculos  invidia,  estquc  objectum  invidiae.  Undc 
Ovid.  1.  1.  de  Remedio  amoris : 

Summa  petit  livor,  perflant  altissima  venti  i 
Summa  petunt  dextra  fulmina  missa  Jovis. 

Quocirca  Themistocles  juvenis  dolebat  sibi 
non  invidcri :  hocenim  signum  est,  inquit,  me 
nihil  adhuc  praeclari  gessisse.  Sicutenim  cantha- 
rides  rosce,  sic  invidia  virtuli  innascitur.  Ita  An- 
tonius  in  Melissa  sermone  62.  ubi  et  addit  Aris- 
totelem  rogatum  quid  esset  invidia ,  respon- 
disse,  esse  antagonistam  fortunatorum. 

Terlia,  invidia  saepe  res  maximas  impedit  et 
evertit,  uti  in  urbibus,  bellis,  congregationibus 
eliam  bonorum  suhinde  experimur.  Trita  est 
Belisarii  Ducis  Justiniani  Imper.  tot  victoriis 
inclyti,   sed  per  aemulos   ad  extrema   redacti 
mendica  et  miseranda  vox  :  Da  obolum  Bclisario, 
quem  extulit  virtus ,  c&cavit  invidia.  Ila  multi  : 
licet  nonnulli  viri  docti  ex  Zonara  et  aliis  id 
refutent,    asserantque   Belisarium   honoratum 
semper  vixisse  et  obiisse.  Vere  Silius  1. 1. 
0  dirum  exitium  mortalibus,  o  nihil  umquam 
Crescere,  nec  magnas  paticns  exurgere  lauJes, 
Invidia  I 


bik  COMMENTARIA  1N  BPIS 

Ita  duos  primos  fratrcs  Cainum  et  Abclem  una 
domus,  imo  totus  mundus  capere  non  poluit. 

Quarta,  invidiam  liqucl  rssc  amaram  ct  M- 
lcim  :  commovd  cniin  fcl  cl  bilcm  utramquc, 
scilicettam  flavani  quam  atram,  hocest,  tam 
choleram  quam  mclanclioliam  ;  adeo  ut  iuvidus 
iu  vultu  atrum,  fcllcum  lividumque  colorem 
prce  sc  fcrat.  Unde  Martial.  I.  1. 

Ecce  ilerum  nigros  corrodil  lividus  ungues. 
Omnibus  invideas,  livide,  ncmo  tibi. 

Et  Siliuslib.  11. 

Alra  veneno 

Invidix,  nigroque  uudanlia  pectora  felle. 

Quinta,  duo  suni  aclus  invidiae,  videlicet:  In- 
sultare  malis,  rebusque  cegrcscere  laitis,  ait  Sla- 
tius  I.  2. 

Sexta,  invidia  summum  est  tormentum  in- 
vidi,  eumque  lenla  longaque  tabe  exedil  el 
consumit,  indeque  invidia  vocatur  edax.  Unde 
Claudian.  lib.  3.  de  Raplu  Proserp. 

Invidus  alterius  rebus  macrescit  opitnis. 

Et  Horat.  lib.  1.  epist. 

Invidia  Siculi  tion  invenere  tyranoi 
Bfajus  tormenlum. 

Hinc  Socrates  dixit  invidiam  esse  ulcus,imo 
serram  animae,  teste  Stobaeo  sermone  36.  et 
Antonio  in  Melissa  serm.  62.  etMartial.  lib.  9, 

Rumpilur  invidia  quod  amamur,  quodque  probamur, 
Rumpatur  quisquis  rumpitur  iuvidia. 

Et  Ovid.  2.  Metamorph.  graphice  eam  depingit ; 

—  Lentaque  miserrima  tabe 

Liquitur,  ut  glacies  incerto  saucia  sole, 
Felicisque  bonis  non  lenius  uritur  Herses, 
Quam  cum  spinosis  iguis  supponitur  Iierbis. 
Qua?  neque  dant  (lammas,  lenique  tepore  cremantur. 

Hinc  PoeUe  fmxerunt  invidos  apud  inferos  ser- 
pcntibus  vesci,  el  hydris  recreari.  Quin  et  Cas- 
sianus  collat.  1S.  c.  17.  illud  Jerem.  8.  Ecce  ego 
viittam  vobis  serpentes  regulos ,  quibus  non  est 
incantatio,  et  mordebunt  vos,  mystice  accipit  de 
invidia.Vide  cum.  Agis,  rex  Lacedajmonum,  au- 
diens  sibi  ab  aemulis  invideri  :  Geminam  igilur, 
iuquit,  habcbunt  molestiam  :  nam  ipsos  et  sua 
ipsorum  mala  discr  lociabunt ,  ac  insupcr  meis  et 
meorum  bonis  torquebuntur.  Magnifica  vox,  sig- 
nificans  eos  quos  tcnet  invidia,  magis  esse 
miscricordia  dignos  quam  ira  ;  ac  invidum  salis 
dare  peenarum,  ctiamsi  alius  ejus  ultor  non 
cxistat.  Ita  Plutarc.  in  Lacon.  nam,  ut  ait  An- 
listhcncs  apud  Laerlium  1.  6.  c.  1.  sicut  fcrrum 
consumit  rubigo  ex  ipsomet  nata,  ita  invidus  suo 
ipsiils  vitio  contabescit.  Elegantius  vero  Chryso- 
logus  scrm.  172.  Invidia  suorum  carnifcx  semper 
cxtitit :  extcndit  scnsus,  torquet  animos .,  discru- 
ciat  metUes,  corda  corrumpit.  Ouid  plura?  llanc 
qui  receperit ,  sua  sustinet  sine  fine  supplicia : 
quia  in  sc  domesticum  semper  diliget  habere  tor- 
torem.  Quis  ibi  malorum  finis,  ubi  atterius  bonam 
ncena  esl  ?  ubi  cruciatus  est  aliena  felicitas  ?  Prop- 
t«-rea  acute  dixit  Nazianz.  or.  27.  Solus  ex  oiu- 
nibus  affectibus,  iniqtus&imus  simul  et  a^quissimus 
est  invidia  :  imquissitnus.,  quia  bonis  onmibus  ad- 
versus  est ;  aquissimus ,  quia  dominos  suos  excst 
cl  conficit. 

Sepiima,  rcmcdium  invidine  ost  huthilitas , 
modcsiia  ct  gluriae  contemptus.  Hinc  Cato  dicc- 


r.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 

bal  eos  qui  moderate  sobrieque  forluna  utercn- 
tur,  minime  peti  invidia.  Nonenim,  inquit,  no- 
bis,  scd  bonis  quce  nos  circumstant,  invidcnt 
homines.  Externa  bona  extra  hominem  sunt ; 
at  insolenter  utenti  vitium  intra  hominem  esl , 
quieo  sibi  conflatinvidiam,  seque  facil  invidio- 
sum  et  exosum.  lta  Plutarch.  in  Apoph.  Roman. 
Diogeni  Cynico,  utpote  omnium  contemptori, 
nemo  invidcbat.  Cratcs  Thcbanus  dicebat  se 
pro  palria  habere  gloriae  contemptum  et  pau- 
pertatem,  inquee  nullumjus  exerceret  fortuna. 
Aiebat  item  se  Diogenis  esse  discipulum,  qui 
nullis  invidiae  patebat  insidiis.  Opes  enim  el  ho- 
nores  plerumque  conciliant  invidiam,  praeser- 
tim  subiti,  si  sortem  stalumque  valdeexcedant. 
lta  Laert.  1.  6.  c.  5.  Praeclare  S.  Ambr.  I.  2.  de 
Abraham.  c.  h.  Grande,  ail,  virtutis  mysterium , 
cui  cito  invidelur.  Et  ideo  ut  invidiam  reprimat , 
humitiorem  se  prxslare  d  ebet.  Non  sibi  principa- 
tum  super  omnes  vindicet  ;  non  sibi  soli  sapien- 
tiam  pracipuam  arroget.  Idem  in  conflictu  vi- 
tiorum  et  virtutum.  lnvidia ,  ait,  dicit  :  In  quo 
illo  vel  isto  minor  es?  Cur  ergo  eis  vel  tequalis,  vet 
superior  noti  es  ?  Quanta  vates  qux  ipsi  non  va- 
lent?  Non  ergo  tibi  aut  superiores ,  aut  etiam 
wquales  esse  dcbcnt.  Verum  ditectio  fraterna  res- 
pondet  :  Siceteros,  dhomo,  virtutibus  antecellere 
te existimas,  tutius  in  infimoquamin  summo  loco 
temetipsum  servabis.  Semper  enim  de  atto  pejor 
fit  ruina.  Quod  si  tibi,  ut  asseris ,  quidem  supe- 
riores,  alii  aiquales  sunt  ,  quid  te  la?det  ?  quid  ta 
nocet?  Cave  prorsus  ne ,  dum  aliis  locum  celsitu- 
dinis  invides ,  illum  imiteris  de  quo  scriptum  est : 
Invidia  diaboti  mors  intravit  in  orbem  tcrrarum. 
Imitantur  autem  iltum  qui  ex  parte  cjus  simt. 

Octava,  denique  invidia  solet  morte  ejus  cui 
invidetur  finiri,  ct  in  commiseralionem  quinct 
admirationem  verti. 

pascilur  in  vivis  livor,  post  fata  quiescit. 

Kt  :  Virtutem  incolumem  odimus,  subiatam  ex 
ocutis  quterimtts  invidi.  Ita  Julius  Caesar  audiens 
tragicam  necem  Pompeii  sui  semuli,  iHachry- 
mavit. 

Et  contentiones  sint  in  coitDrnus.  ]  Conten- 
tiones  solent  esse  in  ore  el  linguis,  non  in  cor- 
dibus  :  per  contentiones  ergo  hic  accipe  studia 
ct  proposita  contendendi  :  unde  graece  est 
ip&tix  ,  idest,  contentio  insingulari,  hoc  est 
voluntas  et  cupido  contendendi,  qnam  parit 
zelus  amarus ,  id  est  invidia.  Qui  enim  fel  in- 
vidiae  gerit  in  menlis  stomacho,  ille  gestit  illutl 
ore  exhalare,  omnibusque  contradicere,  etcum 
omnibus  conlendere.  Praeclare  Sapiens  Pro- 
verb.  20.  3.  Honor  cst  homini  qui  sepurat  se  a 
conten  tionibus  :  omnes  aulem  slulti  miscentur 
contumeliis,  rd  est  contentionibus,  quae  pariunt 
jactantque  vicissim  contumelias  :  Puerilis  enim 
animositatis  esl  conlendere ,  ait  S.  Augustin. 
cp.  17&.  et  studere  ut  alter  alterum  vincat,  cum 
apud  Chrislianos  vincere  debeat  verilas ,  pax  et 
humililas.  Et  Seneca  lib.  2.  de  Ira  cap.  t>h.  Cam 
pari  contendere,  inquit,  anceps  est,  cttm  superiore 
fariosumfVum  infeiiore  sordtdum ;  pusitU  homi- 
?iis  et  miscri  cst  repetere  inovdenlem.  fmb&cilla 
se  tcedipitltint ,  si  langtfnlnr,  M  mures  et  formkce; 
quas  si  manu  amovcris,  ora  converumt. 

Quid  quaeris,  o  Chris^tiane,  dmn  conlra'ChristI 
leges  cirtn  fratve  contenms?  «uOrtpie  scientiae 
ostehtationem  ct  vietorhc  laadem  aptid  tui  si- 
rniles,    superbos    et  stolidos.    Egregiam  »ano 


COMMENTARIA  IN  l-PIST.  S.  JACOBI.  Cup.  III. 


53; 


laudem  nancisceris,  ut  audias  conienliosus , 
arrogans,  ostenlator,  sophista  :  quanto  gloiio- 
sius  libi  forct  abstinere  jurgio,  ut  apud  corda- 
tos  audire  sapiens,  pacilicus,  religiosus,  nienlis 
Iingueequo  conipos  et  dominus^  Sapieriler  Pa- 
pias  S.  Joannis  Apostoli  discipulus  el  S.  Poly- 
carpi  sodalis  audiens  multorum  clamoribus 
Dei  veritatem  lacerari  :  JSon  multa  dicentibus, 
inquit,  sed  vera  tradentibus  auscullandum  est. 
Ila  Euseb.  I.  3.  c.  59.  Religiose  S.  Ignatius,  fuu- 
dator  Socielatis  nostrae ,  hoc  suis  docuuienlum 
dabat: 

Nulli  vcl  miiiimo  quavis  ratione  repugncs  : 
Cedere  le  potius,  quam  superarc  juvet. 

EtS.  Bern.  I.  de  Modo  bene  vivendi  c. 


mites ,  ait,  semper  despiciunt  lites.  El 


17.  Viri 
mox  :  Si 
delraclio  eljurgia  sunt  in  claustro,  ubi  est  taci- 
turnitas  regularis,  ubi  sanctilas  religionis ,  ubi 
silentium  Ordinis,  ubi  religiositas  monastcrii, 
ubi  vinculum  charitatis ,  ubi  pax  unitalis ,  ubi 
concordia  fraternitatis,  ubi  amor  socialis?  Ileu 
proh  dolor!  periit  taciturnitas  regutaris ,  abiata 
est  sanctitas  rcligionis,  defecit  silentium  Ordinis, 
adnihilumdevenit  reiigiositas  monaslerii ,  annul- 
lata  charitas  fraternitalis  :  sed  si  illi  qui  in  pace 
debent  vivere,  incipiunt  contendere ,  Utigare,  de- 
trahere,  ubi  est  vita  tranquiUa,  ubi  vita  quieta, 
ubi  vita  pacifica ,  ubi  vita  honesta,  ubi  vita  mo- 
desta,  ubivitacasta,  ubi  vita  contemplativa  ,  ubi 
vita  angelica?  Et  inferius  :  Contentio  lites  parit : 
rontentio  pacem  cordis  extinguit :  conlcnlio  rixas 
gignit :  contentiojurgia  seminat :  contentio  faces 
odiorum  accendit :  contentio  concordiam  rumpit  ; 
contentio  conturbat  oculum  mentis.  Modum  eam 
excludendi  subdit,  si  quis  ubique  eligat  viliora, 
nc  concludens  ait :  Innulta  causa  decertare  slu- 
deas,  nisi  ut  soli  Deo  placeas. 

NOLITE   OI.OIUARI    ET   MENDACES    ESSE    ADVERSUS 

veritatem.]  q.  d.  Si  senlitis  in  mente  ardorem 

contendendi ,  noliteillum  sequi,  eumqueper  os 

verbaque  egerere   et  exerere,  ut  gloriose  et 

mendaciter  oppugnetis  veritatem;    sed  potius 

ardorem  hunc  silentio  rcprimile,   et   ratione 

compcscite.  Unde  Graeca  habenl,  ne  gloriemini , 

rt  mentiamini  contra  verilatem;  Syrus,  ne  intu- 

mcscatis  adversus  vcritalem ,  ct  menliamini.   Qui 

enim  libidine  conlcndendi  agilur  ex  studio  con- 

tradicendi,  ut  scilicetvideatur  esseprudentior, 

vel  doctior  caeteris  omnibus,  tam  veris  quam 

falsis  contradicit  omncsque  et  omnia  impug- 

nat;  ac  proinde  necessum  est  ut  saepe  inaniter 

glorietur  et   mentiatur  contra   veritatem;  uti 

clare  videre  est  in  sophistis  et  haereticis,  qui 

ngnitam    veritatem   impugnant.   Significat  Ja- 

cobus  zelum,  sive  invidiam  matrem  et  fontem 

esse  contentionis,  jaclantise  et  mendaciorum. 

Porro  sicut  summum  decus  est  tueri  veritatem, 

ita  summum  dedecus  est  eam  impngnare  et  pro- 

pugnare  falsitatem  :  quod  faciunt  invidi  et  con- 

tentiosi.Quocircacumquaererelurquidnamesset 

fortissimum,  unusque  responderet  esse  regem, 

nlius  esse  vinum  aulmulieres,  Zorobabel  rem 

acu  tangens  respondit  essc  veritatem,  de  qua 

perorans  coram  Dario  regc,  impetravit  ab  eo 

toti  genti  suae  plenam  solutionem  captivitatis 

Habylonicae  et  templi  reredificationem.  Vide  3. 

Lsdrae  3.  v.  1'2.  et  seq.  usque  ad  v.  hl.  c.  h. 

Praeclare  S.  August.  epist.  9.  ad  S.  Hieron.  In- 
iomparabititer,  ail,  pulchrior  est  veritas  Christia- 
norum,  quain  Ilclena   Grcecorum  :  pro  ista  cnim 


fortius  nostri  Martyres  adoersus  hanc  Sodomam  , 
quam  pro  illa  illiheroes  adversns  Trojam  dimica- 
rri-iiui.  Idi.-in  epist.  7.  ad  Maicelliniiin  :  Nitnts, 
ait,  pervcrse  seipsum  amat,  qui  ct  ulios  vutt  er- 
rare,  ut  error  suus  /atea/.Dcmostlienes  rogatus, 
quid  Deo  simite  haberent  hominrs  ,  respondit:  De- 
nigne  facene,  et  veritatcm  amare.  Itu  Maximus 
serm.  H.  Pytliagoras  asscrebat  haec  duo  divinitii5 
hominibus  dala  csse  longe  pulcherriina  ,  vcrila- 
lem  amplccti  et  bencficiis  operam  dare  :utrum- 
que  eniin  cum  deorum  iinmortalium  0|><jnbus 
coinparuri  posse.  Ita  /Elianus  lib.  12.  Vaiiaj  his- 
torhe. 

Deuique  verilas  et  charitas  sorores  sunt. 
adeoque  Deus  per  essentiam  tam  e-M  vcritas 
quam  cbaritas  :  qui  ergo  vcritateni  dppugftat, 
oppugnal  pariter  charilatem  ,  ipsuiiKpie  Deum. 
(jui  est  i)iima  veritas  et  increata  cbaritas.  !'.<  - 
niedium  igilur  contentionis  et  clypcus  veritatis 
esl  charitas.Nam,  utait  Aposlol.  l.Corinlb.  13.6. 
Charitas  non  cemulatur,  non  agil  perperam ,  non 
inflalur,  non  est  ambitiosa ,  non  qucerit  qux  sua 
sunt,  non  irrilatur,  non  cogitat  malum,  non  guu- 
det  super  iniquilale,  congaudet  uutem  oerilati.  El 
S.  Bernardus  tract.  de  duodecim  Gradibushumi- 
litatis  :  Dona,  inquit,  est  via  humililalis ,  qua 
veritas  inquirilur,  charitas  acquiritur,  gcnera- 
tiones  sapientios  participantur.  Denique  sicut  finis 
legis  Christus ,  sic  perfectio  humiUtatis  cognilio 
veritalis.  Christus  cum  venit,  attulit  gratiam  :  vc- 
ritas  quibus  innoluit,  dal  charitatem  ;  innotescit 
autem  liumilibus  :  humilibus  ergo  dat  gratiam. 
Tres  igitur  sociaj  ct  comiies  inseparabiles,  ac 
quasi  tres  Chrislianae  Charites  sunt  humilitas, 
veritas  et  charitas. 

Idem  paulo  post  tres  voritatis  gradus  assignat 
Primum ,  quo  Deum  el  Christum  ac  nos  ipsos 
agnoscimus ,  ideoque  eum  summe  reveremur, 
et  nos  sub  co  summe  humiliamus.  Secundum, 
quo  proximorum  culpasetmiserias  pervidcmus, 
eisque  compatimur.  Tertium ,  quo  Deum  con- 
templamur,  partim  hic  in  asnigmale,  parlim  in 
ccelo  facie  ad  faciem  per  visioncm  beatilicam, 
juxta  illud  :  Deati  mundo  corde ,  quoniam  ipsi 
Dcumvidebunt.  Ad  primum,  inquit,  ascendimus 
per  laborem  humilitatis ,  ad  secundum  per  affeclum 
compassionis  ,  ad  tertium  per  excessum  contempta~ 
lionis.  In  primo  veritas  reperilur  sevcra,  in  se- 
cundo  pia,  in  tertio  pura.  Ad  primum  ratio  ducil, 
quanos  discutimus ;  adsecundum  affeclus  perducit, 
quo  aliis  miseremur ;  ad  tertium  purilas  rapit, 
qua  ad  invisibitia  sublcvamur. 

Tropolog.  Beda  explicat,  q.  d.  Jacobus  :  No- 
lite,  6  Christiani,  mentiri  Deo,  cui  in  baptismo 
promisistis  vos  abrenuntiare  Satanae  et  pompis 
ejus:  hisce  enimnonabrenuntiatis  sibonavestra 
insolentius  jactetis,  et  glQriosius  supra,  imo 
contra  veritalem  mendaciter  pracdicetis.  Magis 
ad  mentem  S.  Jacobi  dicas  eos  Deomentiri, 
qui  cum  ejus  cultores  se  profiteantur,  proximis 
tamen,  quos  Deus  ut  scipsos  diligere  jubet, 
irascuntur,  indignanlur,  invident,  cum  eisque 
contendunt  et  rixantur,  in  eoque  quasi  re  prae- 
clare  et  animose  gesta  gloriantur. 

15.  Non  emm  est  ista  sahentia  (zelum  ama- 
rum  habcntis  ct  contentiosi,  qui  gloriam  aucu- 
patur,  ideoque  veritatem  mendaciteroppugnat, 
ut  videalur  caeteris  sapientior)  desursum  dcs- 
cendens,  (coelilus  i  Deo  Patre  luminum,  ut 
dixit  c.  1.  v.  17.  infusa)  sed  terrena,  ob  avari- 
liam,  qua  quaerit  opes  terrenas  :  animaus,  ob 


336  COMMENTARIA  1N  EPIST. 

gulam  ct  luxuriam,  qua  concu[)iscit  voluptaies 
M-nsibiles  venlris  el  veneris,  ideoque  illius 
Deus  venter  esl ,  ul  ait  Apost.  Philip.  3.  v.  19. 
DUBOUCE,]  ob  superl)iatn,  qua  ambil  prac  cae- 
■  ••ris  excellere  el  bonorari :  atque  ad  id  subtiles 
modos  ,  dolos  et  astus  adinvenit  ,  quorum 
auctor  et  antesignanus  est  diabolus.  Ex  ad- 
verso  sapientia  vera  viri  el  docloris  humilis, 
pacifici  el  sancli  est  coelestis  ,  spiritalis,  di- 
vina.  Antistropha  huic  Jacobi  sententiae  est 
illa  S.  Joan.  epist.  1.  cap.  2.  16.  qui  mundotri- 
huens  id  quod  Jacobus  sapientiae  terrenae  et 
mundanae  ait  :  Nolite  dUigere  mundum,  neque 
ea  quce  in  mundo  sunl ,  elc.  Quoniam  omne  quod 
cst  in  mundo,  concupiscentia  carnis  cst ,  puta 
gula  et  luxuria,  ciconcupiscentia  oculorum,  ava- 
ritia;  el  superbiavitce,  quce  non  est  ex  Palre,  sed 
cx  mundo.  Anlistropha  quoque,  et  magis  est  illa 
S.  Pauli  1.  Cor.  3.  v.  3.  Cum  enim  sit  inter  vos 
zelus  et  contentio,  nonne  camales  estis  et.secun- 
dum  hominem  ambulatis?  ubi  Tbeod.  Carnalis , 
ait,  est,  qui  contentus  cst  propriis  cogitationibus , 
et  spiritus  doctrinam  non  admittit.  Ambrosiaster 
vero  :  Qui  pecoribus  similis,  ait,  sensum  suum  in 
terram  deprimit  :  ideoque  non  asiequilur  nisi  ea 
quce  videt,  nec  putat  aliquid  posse  fieri  nisi  quod 
scit;  ideo  quidquid  aliud  audit  quam  norit,  stul- 
tumjudicat.  Talis  est  hacresis  et  hcereticus,  qui 
non  capit  nisi  terrena,  noncapit  nisi  quae  sentit 
sensibusque  tangit,  non  sapit  nisi  ventrem  et 
venerem,  non  ambitnjsiprimas  cathedras,  ideo- 
que  plenus  estinvidia,  odio,  contentione,  fastu, 
ostentatione,  falsitate. 

Nota.  Primo,  Animalis,  groece  ? ux«o; ,  est  is 
qui  non  cupit  nec  capit  et  sapit  aliud,  quam  id 
quod  familiare  et  gratum  ct  aoimae  et  animali, 
nuta  sensui,  gustui  et  tactui,instarbestiae,  qua- 
les  sunt  gulosi  et  ljbidinosi :  et,  ut  ait  S.  Ber- 
nardus,  vel  quisquis  est  auctor,  lib,  de  Solitar. 
vita ,  qui  corporis  sensibus  et  aniuiae  sensitivas 
desideriis  servit,  el  pascit  ac  nutrit  sensualita- 
tem  suam,  adeoquc  nescit  nisi  corporeas  vo- 
Juptates  imaginando  cogitare  :  ubiet  addit  tres 
esse  gradus  fidelium,  nimirum  primum  inci- 
pientium;  secundum ,  prolicientium;  tertium, 
perfeclorum  :  primum  esse  animalem,  secun- 
dum  rationalem,  lertium  spiritualem.  Sic  Ter- 
tul.  jam  factus  Montanista,  o.rthotloxos  per 
scomma  vocabat psychicos  (maleRhenanus  legit 
Physicos)  id  est  animales,  se  vero  Montanistas 
spirituales,  eo  quod  tres  Quadragesimas  jeju- 
narent,  «lamnarent  secundas  nuptias,  ctc,  quas 
admiltebant  orlbodoxi.  Unde  scripsit  librum  dc 
Jejuniiscontra  Psychicos.  Rursuaianimales  sunt 
haeretici,  qui  nil  credunl  nisi  quod  videnletin- 
tclligunt.  Nam,  ul  ail  S.  August.  serm.  151.  dc 
Temp.  in  homine  carnali  lolaregula  inlelligendi 
est  consuetudo  cernencU. 

Secundo,  hcec  mundi  sapientia  vocalur  diabo- 
lica,  tum  quia  diabolum  imitalur;.  Primus  enim 
diabolusin  coelo  inviditDeo  su.um.thronum  glo- 
riae,  eamque  voluit  inviderc,.  ac-.contra  eum, 
cjusque  angelos  contendit  et:  dlmicavit,  sed 
victus  dejectus  est  in  tarlara.  Tum  quia  a  dia- 
bolo  suggeritur  et  aspiralur,  unde  invidia  dia- 
holi  mors  intravit  in  orbem  terrarum.  Sap.  2.  1k. 
fpsequc  Princeps  cst  super  omnes  fdios  superbiai 
,Iob.  ki.  2o.  insuper  cst  mendax  et  mendacii 
pater.  Joan.  8.  v.  hh.  Sic  Paulus  Elymam  sibi  et 
Christo  resistentem  vocavit  filium  diaboli 


Acto- 
rxun.  13.  10.  S.  Polycarpus  Marcionem  vocavit 


S.  JACOBI.  Cap.  III. 

primogenitum  Salance ,  teslc  Eusebio  lib.  ...  hist. 
c.  ll\.  Iren.  lib.  3.  c.  3.  eumdem  vocato.?  diaboli. 
Porro  alludit  Jacobus  ad  etymon  daEmonum: 
(Uemones  enim  dicuntur  quasi  Savj/xovts,  id  esi 
scientes;  elhis  antiqui  tribuebant  scientiarum  et 
artium  humanarum  inventionem ;  sed  proprie 
ipsi  primi  auclores  et  inventores  sunt  sapieniiae 
mundanae ,  quae  docet  se  suaque  extollere,  alios 
deprimere,  ideoque  miscerelites,  contentiones 
et  bella. 

Igitur  sapioutia  coelcstis  est  theodora,  id  est, 
Dei  donum;  terrena  vere  est  dxmonodora ,  icl 
est,  diaboli  donum.  Ita  Theodora  uxor  sapiens 
Justiniani  Imper.  facta  dictaqueest  daemonodo- 
ra,  cum  Justinianum  ad  hreresin  Eutychianam 
inflexit,  Concilium  Chalcedonense  proscripsit, 
Sylverium  Poniificem  coepit  morique  coegit , 
aliaque  nefanda  perpetravit.  Ita  Theophilus  in 
vita  Jusliniani.  Quocirca  coelitus  icta  misere  pe- 
riit.  Audi  Viclorem  Tunensem  in  Africa  Episco- 
pum  in  Chronico  :  Theodora  Augusta,  inquit, 
ChcUcedonensis  Synodi  inimica,  canceris  plaga  toto 
corpore  perfusa,  vitam  prodigiose  finivit. 

16.  Ubi  exim  zelus  et  contentio.  ]  Contendere, 
ail  S.  Aug.  1.  k.  de  Doctr.  Christ.  c.  28.  est  non 
curare  quomodo  error  veritate  vincalur,  sed  quo- 
modo  lua  dictio  dictioni  prxferatur  alterius. 

Ibi  inconstantu.  ]  Greece.axarasasix,  id  est  in- 
constantia,  inquietudo,  inordinatio,  turbulen- 
tia,  perturbalio,  agitatio,  lumuUus,  sedilio.ut 
dixi  v.  8.  Probat  Jacobus  superbam  invidorum 
et  contentiosorum  sapientiam  esse  terrenam, 
animalem,  ac  praecipue  diabolicam,  ex  eo  quod 
sit  inconstans  et  turbulenta,  cieatque  tumultus 
et  seditiones  :  id  quod  in  haeresi  ct  haereticis 
o.mni  sacculo  visum  est,  qui  internecina  bella 
et ^ediliones  ubique  suscitarunt.  Unde  hic  ve- 
rum  est  illud  Tertul,  lib.  de  Pallio  cap.  5.  Plus 
togct  lcesere  RempuOL  quam  loricai ;  plus  scilicfct 
in  pace  heeresiarchoj  laeserunt  Ecclesiam,  quam 
ia  persecutione  lyraniii :  nam  hinc  Martyres  ex- 
liiere  invicti  el  gloiiosi ,  inde  pertidi  et  seditio^i 
np.ostalae  qui  Rempubl.  et  Ecclesjam  discide- 
runt. 

Porro  quam  hafretici  iq  haeresi  sint  inconstan- 
tes,  patet  ex  eo,  quod  iutlies  nova  cudant  dog- 
mata  prioribus  contraria.  Unde  S.  Hilarius  libro 
ui\  Constantium  et  Constantem  Imper.  asserit, 
Arrianis  annuas  et  menstruas  esse  fidis  :  circum- 
feruntur  enim  omni  vento  doclrinae,  ut  ait 
Apostol.  Ephes.  U.  v.  lk.  Id  in  Lulhero  clareos- 
tendit  Cochlaeus  in  lib.  cui  litulus:  Lutherus  sep- 
liceps.  Ralio  cst  prima ,  quia  haereticj  aguntur 
spiritu  verliginis.  Secunda,  quia  hoeresis  est 
mcndax,  omne  autem  mendacium  debiles  habet 
pedes;mox  enim  ejus  falsitas  deprehenditur , 
tumque  aliam  adinvenit,  qua  se  obvelet  et  sus- 
tcntet.  Tertia.quia  diabolus  ejus  auctormendax 
cstet  pater  mendacii ,  atque  suos  ad  nova  sem- 
per  et  majora  scelera,  ic  blasphemias  impelli.t 
ex  odio  immani  quo  llagrat  jn  Deum,  et  invidia 
qua  uritur  in  homines,  ne  in  thronos  ccelestes 
quibus  ipseexcidit,  succcdant. 

Et  omne  qpus  piuvum.  ]  Ex  invidia  enim  et  con- 
tentione  oriuntur  rixae,  oohtumeliae,  blasphe- 
miae,  pugnae,  caedes,  rapinae,  schismata,  hae- 
reses,  sacrilegia,'  omniaque  scelera  :  nam,  ut 
ait  S.  Cyprianus  serm.de  zelo  et  livore,  Mala 
ccnterahabent  termhium,  et  quodcumque  cieiinqui- 
lur,  delicti  consummatione  finitur  :  invidia  termi- 
nnm  non  habel  permanens  jugiter  maium,  et  sine 


fine  peccalum.  Vide  quanta  scelera  etclades  se- 
cuta  sintex  haeresi  Donatistarum  apud  Optatum 
contra  Parmen.  et  Arrianorum  apud  Athanas. 
Apolog.  2.  et  Viclorein  Uticens.  in  Wandalica. 
Quale  incendium  Galliae,  Germaniae.Angliae,  elc, 
intulerint  Lutherus  et  Calvinus,  nuper  specta- 
vimus,  atque  adliuc  spectamus  el  lugemus. 

17.    QU4?   AUTEM    DESURSUM    EST    SAPIENTIA  PRI- 

mum  quidem  pudica  est.  ]  Oppouit  falsae  invido- 
rum,  superborum  et  contenliosorum  sapientiae, 
qu;e  terrena  est,  animalis  et  diabolica,  veram 
et  sanctam  fidelium  et  doclorum  liumilitali, 
paci,  cliaritati  et  sedificationi  studenlium,  ejus- 
que  novem,  partim  signa,  partim  effeclus  ct 
dotes assignal.  Sapientiam  inlelligitcognilionein 
sapidam  (puta  cum  affeclu  ,  amore  ct  praxi  con- 
junclam)  rerum  divinarum,  quoe  lideles  ad  sa- 
lutem  ctbeatitudinem  perducunt.  Sapientia  ergo 
haec  complectitur  omnia  mysteria  fidei,  totam 
doctrinam  Christianam,  Theologiam,  S.  Scrip- 
turam,  Ethicam,  cseteraque  quae  ad  christiane 
aancleque  vivendum  conducunt.  Ihec  dcsursum 
rsl,  quia  a  Christo  tradita,  quia  bac  de  causa  e 
COBlis  descendit,  ut  eam  nos  doccret.  Rursum, 
quia  sine  supcrnalurali  Dei  lumine  gratia  intel- 
ligi  et capi  nequit ,  requirit  tamen  ipsa  honrinis 
cooperationem  et  studium  :  licct  cnim  Apostoli 
cam  infusam  acceperint,  tamen  posteri  eorum 
proprio  studio  et  laboreeam  acquirereetaugere 
dcbent  :  unde  qui  plus  ei  vacant,  sapientiores 
evadunt  iis  qui  ininus  ei  student  :  uti  videre  est 
in  Theologia  et  Theologis.  Hi  enim  lumen  et 
•  logmata  fidei  sequenles,  cx  iis  speculando  alias 
ventatea  scrutantur,et  quasi  conclusiones  theo- 
logicas  ex  suis  principiis  cliciunt  et  colligunt. 
Denique  de$ursum  cst ,  quiaearum  sapor  etamor 
ac  praxis  sine  gratia  Dei  haberi  neqtiit. 

Porro  conferre  libelhascc  novem  antitheses 
vcrae  etfalsae  sapientiae,  quasi  hic  assignatS.  Ja- 
cobus,  easque  in  sinopsi  leclori  spectandas  pro- 
ponere.  Primaest,  sapientia  vera  est  pudica  : 
lalsa  cst  animalis  et  impudica.  Secuntla,  vera 
est  pacifica  :  falsa,  conlenliosa.  Tertia,  vcra  est 
niodesla:falsa,  petulanset  superba.  Quarta,  vera 
cst  suadibilis  :  falsa  esl  impersuadibilis,  quia 
ncc  a  vcra  quidquam  sibi  suaderi  sinit,  nec  seip- 
sam  cordatis  persuadere  potest.  Quinta,  vera 
ist  bonis  consentiens  :  falsa  cst  invidens  ,  atlvcr- 
sans  et  rixora.  Sexta,  vera  esl  plena  misericordia: 
falsa,  immisericors,  erudelis  et  impia.  Septima, 
vcra  est  plena  fruclibus  et  operibus  bonis:  falsa, 
plenaoperibus  malis  cunctisque  sceleribus.  Oc- 
tava.vera  neminem  temere  judicat :  falsaju- 
diciumpnecipitat,  quiaomniacensuratet  carpit. 
Nona,  veraestsincera:  falsa  est  simulata  et  by- 
pocrita.  Simili  modo  ait  Apost.  l.Cor.  13.  Ckaritas 
(  quam  includit  sapientia  haec  practica  )  patiens 
>st ,  benigna  est,  non  annulatur ,  congaudct  veri- 
tuli,  etc.  Jam  si  sapicntia  pudica  cst ,  paciflca, 
.nodcsta,  suadibilis ,  etc.  ergoet  sapiens  pudicus 
e.sjt,  pacificus,  modestus,  suadibilis,  etc.  Ksl 
argumentum  a  conjugatis  :  sapiens,  inquam, 
tuin  disripulus,  tum  doctor  :  doctorum  eiiam 
et  magistrorum  causa  haec  dicit  Jacobus,  ut  pa- 
tetv.  i. 

Pudica  f.st,  ] iyvri,  id  est  pura,  casta,  intemerata 
est  instar  agni ,  tum  a  libidine,  tum  a  quavis  ini- 
puritate  pravae  doctrinae,  sceleris  et  vitii,  ut 
possit  pingi  specie  S.  Agnelis,  quae  pudicilioe 
aeque  ac  sapienUaB  Christianae  fuit  exemplar  et 
\  iva  efiigies,  ut  jure  vocelur  sitque  Agnes.  Nulla 

COR>EI..    A    LAIMDE.      TOM.    X. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III.  537 

cnim  religio  aut  secta  docet  jubetque  tantani 
puritatem  tam  castitatis  et  morum,  quam  verita- 
tis  et  dogmatum,  atque  Cbristiana.  Haec  enim 
de  Deo  docet  omnia  augusta ,  divina,  eoque 
digna.  Haec  sancil  omne  quod  honestum  est. 
Haec  jubet  conjuges  caste  in  conjugio  vivere, 
sibi  servare  fidem ,  nec  eo  uti  ad  voluptatem, 
sed  ad  suscipiendam  educandamque  Deo  pro- 
lem.  Hcec  consulit  virginitalem ,  celibatum  et 
continentiam,  eamque  omnibus  sacerdotibus 
et  Religiosis  severe  praecipil  et  indicit. 

Quocirca  ha?c  puritas  doctrinae,  castitalis  et 
vitae  est  una  e  nolis  verse  fidei,  et  religionis  el 
Ecclcsi.e.  Ab  ea  enim  longe  aberrarunt  et  aber- 
rant  Centiles  ,  Mahometani ,  lueretici  :  doceni 
enim  cudibatum  et  continentiam  boniini  esse 
impossibilem  :  fornicationem  esse  licitain  cen- 
suerunt  Gentiles,  ut  colligitur  Actor.  15.  v.  2H. 
Mabomctanis  tot  in  Alcorano  permiltuntur  con- 
cubinoe,quotpossuntalere.Idem  deDeoetCbristo 
multa  docent  insulsa  ,  ridicula,  blasphema  ,  et 
aeque  ac  Juda;i  in  Thalmud.  Hoeresiarchas  omnes 
suas  babuisse  amasias,  docet.  S.  Hier.  epist.  ad 
Ctesipbontem  :  scilicet  Simon  Magus,  inquit, 
habuit  Helenam  meretricem  :  Nicolaus  Antio- 
chenus  choros  duxit  femineos  :  Apclles  habuit 
Philumenem;  Montanus,  Priscam  et  Maximillam; 
Elpidius  ,  Agapen  ;  Priscillianus  ,  Gallam,  ttc. 
Gnostici  docebant  frequentandamesse  fornica- 
tionem  quasi  palmar*e  vitium,  conceptum  vero 
impediendum  esse  per  abortum ,  foetumque  ene- 
candum,  teste  Epiphan.  haercs.  26.  qui  et  h;e- 
resi  27.  tradit  Carpocratianos  docuisse  quemquc 
satagere  debere  ut  ante  mortem  omnibus  sce- 
leribus  se  commaculet,  alioqui  toties  revocan- 
dum  ad  vitam,  donec  id  perfecerit  et  perpetru- 
rit.  Quam  impia  et  impura  doceant  Lutberus 
et  Calvinus  ,  omnibus  liquet,  ut  Deum  esse  auc- 
torem  operum  tam  malorum  quam  bonorum  : 
Christum  m  cruce  perpessum  esse  poenas  ge- 
hennae,  ideoque  desperassc  :  Religiosis  et  sacer- 
dotibus  violanda  esse  vola  caslilatis  :  non  esse 
liberum  arbitrium  ;  sed  electos  a  Deo  incoelum  : 
reprobatos  in  tartara  uuius  Dei  decreto,  quasi 
fato  agi  et  impelli ;  si  uxor  nolit  rem  uxoriam  , 
vocandam  ancillam  ,  omnia  opera  iidelium, 
etiam  pia  et  sancta,  esse  peccata  :  nulla  esse 
eorum  merita  ;  sola  lide  quemque  salvari ; 
quemque  fidelem  certum  esse  de  sua  fide  gratia 
ctsalute,  accredere  debere  fide  divina  se  itu- 
rnm  in  coelum  ad  gloriam  aeternam. 

Denique  Dionys.  Carth.  ailveram  sapientiam, 
puta  ftdem  et  professionem  Christianam  ,  esse 
pudicam  ,  eo  quod  pcrspiciat  quanta  cujusquc 
|ieccali  sit  fceditas,  ideoque  illud  cane  pejuset 
angue  fugiat  et  cxecretur;  ac  eo  quod  summ.T 
veritatis,  ac  primae  lucis  pulchritudinem ,  pu- 
ritatcnKpic  conlemplans,  pariat  in  mente  castnm 
pudorem  et  timorem ,  qtio  bonio  limel  et  eru- 
liescit  se  in  divinae  Majestatis  preesentia  et  as- 
pectu  viliter  turpiterquc  gferere,  aut  aliquid  co- 
gilare,  dicere,  agere,  quod  Dei  oculos  offendat. 
losuper  quia  de  praeteritis  culpis  salubrem  in- 
jicit  pudorem,  ut  eas  contritionc  et  lacbrvmi» 
deleat.  Tertio,  quia  facitut  ad  contemplationcui 
Dei  rcverenier,  pureet  verecundc  quis  accedat, 
non  praesumptuose ,  impudenter  ac  temerarie 
ingerens  st>  ad  diviuorum  ac  incomprehensibi- 
lium  perscrutationem. 

Moral.  Disce  hic  comitem  individuam  et  quasi 
sororem  sapientiae  esse  pudicitiam.  Hinc  amb.x- 

68 


6i8  COMMENTARIA  IN  EPIST 

appuriurunt  in  somnis  S.  Cregorio  Nazianzeno, 
eumque  coinpleclentes  dixcrunt :  Ne  moleste  ac- 
cipias,  juvenis;  nota  tibi  et  familiares  sumus  :  ul- 
teva  enim  ex  nobis  sapientia,  alteru  castitas  di- 
cilur ;  et  missa  sumus  d  Domino  tecum  habitare; 
quiajucundum  nobis  et  mundum  in  luo  corde  kabi- 
taculumpraparasli.  Uti  refert  lUiffiuus  in  prologo 
Apolog. 

S.  Joannes  Apostolua,  quia  virgo,  mertiit  ex 
pectore  aelernae  sapicntiae  Cliristi  Domini  hau- 
pire  arcana  coelestia.  Uude  quasi  aquila  libravit 
»e  ad  Uironum  S.  Trinitatis,  Verbique  aelerni  ge- 
nerationem  enarravil.  Ibi  quoque  didicit  Apoca- 
lypsim  ,  qiue  lol  babet  sacramenta  ;  quot  verba 
iude  unus  ipse  Apostolorum  cognominatus  est 
Tbeologus.  Similis  ei  fuil  Joannes  Baplisla  ;eque 
ac  Elias  uterque  virgo,  uterque  Propiieta  :  nam, 
ut  ait  Clemens  Alexand.  3.  Paedag.  c.  2.  Doini, 
foris,  semper  comes  est  sapientis  pudicitia. 

S.  Tbomas  Aquinas  Doclor  Angelicus,  angeli- 
cam  habuit  tam  castitatem  quam  sapientiam, 
adeoque  ab  angelis  in  ecstasi  singulo  castitatis 
(quod  Vercellis  in  lemplo  P.  Dominicanorum 
religiose  asservatur)  accinctus,  omni  deinceps 
libidinis  sensu  caruit. 

Illustre  est  quod  legimus  in  vita  S.  Laurentii 
Jusliniani  :  hic  enim  cum  annum  ageret  deci- 
mum  nonum ,  qui  aetatis  tlexus  lubricus  esse 
solet,  apparuit  ei  Sapienlia,  puta  Christus  Do- 
minus  specie  virginis,  cujus  splendor  solis 
splendorem  superabat,  eique  dixit  :  Cur ,  ado- 
tescens,  cor  tuum  ef\'undis,  et  pacem  seclando  teip- 
sum  per  multa  spargis?  Ego,  si  me  sponsam  ac- 
cipere  decrevcris ,  pacem  hanc  certissime  polliceor. 
Ille  tam  magnifica.specic  et  promissodelectatus, 
quaesivit  quod  ei  nomen,  quod  genusesset? 
Tum  illa  :  Kgo  sum  Dei  sapienlia ,  qua  ad  lio- 
mines  refoi-mandos  liumanam  formam  assumpsi. 
Quare  cum  Laurcntius  se  vero  eam  libentis- 
sime  accipere  respondisset ,  illa  dato  osculo 
l.eta  et  gaudens  abscessit  :  ipse  autem  non 
inulio  posl  iu  nionasterium  ad  oblatas  nuptias 
sapientitC  et  caslitalis  se  conlulit,  in  quibus 
abunde  id  expertus  est,  quod  promisso  acce- 
perat. 

Simili  visu  et  schemale  sapientia  despondit 
sibi  Henricum  Susonem  qui  proinde  inter  alia 
scripsit  officium  de  aeterna  Sapientia  ,omnibus 
ejus  sludiosis  etdiscipulis  quotidie  recilandum, 
indeque  vocatus  est  Minister  aterna  Sapientia, 
ut  habet  Vita  ejus  c.  k. 

Simili,  sed  reali  et  visibili  specie,  Sapientia  in- 
carnata,  puta  Chiistus  Jesus,  despondit  S.  Ca- 
tharinam  Senensem  virginemcastissimam,  qiuc 
licet  litterarum  rudis,  inde  facla  est  sapieniis- 
iima;  quin  et  prophetiae  spiritum  accepit.  An- 
nulus  hujus  ejus  desponsationisRomae  in  montw, 
qui  vulgo  dicitur  Magnanapoli,  religiose  asserva- 
lur,  ubi  mihi  ostensus  est. 

Causa  est,  quod  sapientia  sit  ccelestis  et  pu- 
tissimae  sapientiae  Dei  participalio,  Deique  filia, 
ut  aiebat  Alfonsus  Arragonum  rex  apud  Panorm. 
lib.  3.  Ilequirit  crgo  cor  purum  et  cceleste,  non 
spurcum  et  libidinosum  :  hoc  enim  in  cceno 
luxuriae  demersum,  cceleslem  hanc  lucem  in- 
tueri  nequit.  Unde  Sapiens  pingens  sapienliam 
c.  7.  25.  Vapor  est ,  inquit,  virtutis  Dei ,  et  ema~ 
natio  quadain  est  claritatis  omnipotentis  Dei  sin- 
cera,  et  ideo  nihil  inquinatum  in  eam  incurrit ; 
candor  est  enim  lucis  atema ,  et  speculum  sine 
maculaDei  majestatis,  et  imagobonitatisillius.Ex 


.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 

adverso  Osec.c.  U.  11.  ait :  Fornicatio,  et  vinum,  et 
ebrietas  auferunt  cor.  lla  Bersabee  demeniavit 
Davidem  virum  secundum  cor  Dei :  et  niulieres 
(lctnentarunt  Saloinonem  mortalium  sapientis- 
simum,  caecilas  eniin  mentis  est  proles  luxu- 
riae,  ait  S.  Gregor.  I.  31.  Moral.  Nimirum  cum  in 
uliquem  supercecidit  ignis  concupiscenlia ,  vidcri 
ab  eo  nequil  sol  inteliigentia,  ut  docet  S.  Aug. 
in  psalm.  57.  v.  9.  lla  Dalila  exciecavil  Samso- 
nem.  Judic.  16.  et  libido  Sodomitas.  Gen.  19. 11. 

Idem  viderunt  Gentilium  Philosopbi.  Seneca  , 
pr;efat.  ad  Controversias,  asserit  nil  lam  morti- 
ferum  esse  ingeniis,  quam  luxuriam.  Plato  sem- 
perfuitcontinensobsapienliajstudium,ailS.Aug. 
lib.  de  vera  relig.  Idem  Academia  locum  morbi- 
dum ,  ideoque  aptum  libidini  reprimendae,  ad 
scholam  elegit.  Hinc  Platonis  ad  Musas  monitum 
fuitteste  Laertio:  Veneremexhorrescile,Nympha; 
Cui  Musae  :  Aliger  huc  ad  nos  non  volat  ille  puer. 
Ilinc  el  Musas  vocarunt  Camoenas,  quasi  casUe 
tnentis.  Sybillae  sapientissimae  fuere  virgines, 
imo  ob  virginitatem  adeptae  sunt  donum  pro- 
pheliae,  ait  S.  Hieron.  contra  Jovin.  et  Lactant. 
1.  1.  Divin.  institut.  Averroes  1.  7.  Physic.  aitcas- 
titalem  et  alias  virtules  ,  quibus  concupiscentia 
carnis  comprimitur,  plurimum  valere  ad  ac- 
quirendas  scientias  speculativas.  Hippocrates 
copulam  carnalem  vocabat  parvam  epilepsiam  : 
quia  inea  homo  ila  a  turpi  voluptate  abripitur, 
ut  videatur  esse  epilepticus,  et  rationis  men- 
lisque  impos  :  libido  enim  ,  ait  Nyssenus  lib.  de 
Virg.  cap.  U.  et  seq.  facilhomines  quasi  porcos, 
quorum  oculi  in  coenum  demersi  coelum  et  coe- 
lestia  aspicere  nequeunt.  Cicero  in  Hortensio, 
asseril  luxuriee  motuin  uti  maximus  est,  itaini- 
micissimum  esse  sapientiae.  Hinc  Venus,  juxta 
uonnullos  ,  dicta  est  a  ve  quae  est  particula  pri- 
vativa,  significans  sine,  etvot/?,  id  est,  mens,  quasi 
sine  mente,  amens;  atitpolius,  ut  Varro,  a  vien- 
do ,  idest,  ligando  et  vinciendo,  quia  ligat  ra- 
lionem,  mentem  etvoluntatem  amantis.  Venus 
enim  ex  homine  facit  brtitum  ;  ex  adverso  cas- 
titas  ex  homine  facit  angelum. 

Pacifica,  ]  lianvwji,  id  est,  pacis  amans,  pacem 
colensinse,  et  conseciucnter  eamdem  aliis  com- 
municanset  concilians;  Syrus,  plena  pace.Exa<\* 
verso  falsa  sapientia  ,  ut  lueresis  tptgu/i  ,  id  est 
rontenliosa,  est  amans  litium,  rixarum  el  bello- 
rum ;  uti  omni  cevo,  sed  praeserlim  nostro  in 
Gallia,  Scotia,  German  ia,  Hollandia  ,  etc.  vidi- 
mus.  Causae  suut.  Prima,  quia  vera  sapientia  est 
donum  Spiritus  sancti,  qtii  concordino  et  pacis 
est  auctor ;  falsa  est  enim  donum  diaboli,  qui 
discordiae,  belli  el  sedilionum  est  princeps.  Se- 
cunda ,  quia  sapientia  baec  fide  et  charitate  ni- 
litur,  quae  una  eademque  est  in  omnibus  fideli- 
bus  :  unde  multitudinis  credentium  erat  corunum, 
et  anima  una,  ait  S.  Lucas  Actor.  l\.  32.  Ita  sa- 
pientissimus  mortalium  fuitrex  Salomon,  idest 
pacilicus.  Hinc  Christus  Marci  9.  v.  ult.  Habete, 
inquit,  in  vobis  sal,  et  pacem  habele  inter  vos.  Sal 
est  symbolum  sapientiae,  hujus  comesest  pax  : 
Sal  quippe  sine  pace  non  esl  virtutis  donum,sed 
damnationis  augmentum,  ait  S.  Gregorius.  Unde 
etsal  priscis  erat  symboltun  amicili.'e,  ideoque 
hospitibus  ante  alios  cibos  apponi  solebat,  tesle 
Pierio  Hieroglyph.  13.  Unde  proverbium  :  ISon 
oportet  transgredi  salem  et  mensam,  id  est,  jus 
amiciliae.  Sed  audi  S.  Gregorium  2.  parte  Pas- 
tor.  c.  h.  Per  sal,  inquit,  sapienlia  designatur. 
Quiloquiigitur  sapienter  nititur,  magnopere  me- 


COMMENTARIA  IN  EPIST 

luat  ne  ejus  eloquio  audientium  unilasconfunda- 
tur.  Ilinc  Paulus  ait :  Non  plus  sapere.  quam  opor- 
tet;  sed  sapere  ad  sobrietalem.  Ilinc  in  sacerdotis 
veste  juxta  divinam  vocem  tintinnabulis  mala 
punica  conjunguntur.  Quid  enim  per  rnala  pu- 
nica,  nisi  fidei  unitas  designatur?  nam  sicut  in 
malo  punico  uno  exterius  cortice  multa  inte- 
rius  grana  muniunlur  ;  sic  innumeros  Ecclesia; 
l>opulos  unitas  fidei  contegit ,  quos  intus  diversilas 
meritorum  tenet.  Terlia  ,  quia  pax  non  est  aliud 
quam  tranquilliias  ordinis  :  ordinareautem  est 
sapientis,  ait  Aristot.  I.  1.  Melapbysic.  Quarla, 
quia  Sapientia  increata,  a  qua  noslra  creata  de- 
rivatur  ,  eslChristus,  qui  est  pax  noslra  Ephes. 
2.  ll\.  el  princeps  pacis.  lsaiae  9.  v.  6.  Unde  suis 
valediceus  Joan.  ih.  27.  Pacem,  inquil,  relinquo 
vobis,  pacem  meam  do  vobis.  Hincde  Cherubinis, 
(  qui  creaUe  sapientiee  primum  vivumque 
sunt  exeinplar)  dicitur  Ezech.  1.  v.  9.  Juncttt- 
que  erunt  penna  eorum  atterius  ad  atlerum,  in 
signum  pacis  et  concordiae.  Quinla,quia  sapientia 
est  humilis;  humilitas  autem  est  mater  pacis  : 
unde  humiles  jugiter  sunt  in  pace;cum  inter 
superbos  semper  sint  jurgia.  Sexta,  quia  sapiens 
scit  omnia  bona  pace  constare,  omnia  vero 
mala  dissensione,  lite  et  bello  conllari;  omni 
ergo  conalu  pacem  seclatur,  liles  fugit.  Hinc 
apostolus  Philip.  h.  7.  Et  pax  Dei,  inquit.  qutt 
rxnperal  omnem  scnsum ,  custodiat  corda  vestra 
et  inleltigentias  vestras.  Vide  ibi  dicta.  Et  S.  Au- 
gust.  19.  Civit.  c.  13.  Pax  corporis ,  inquit,  esl 
ordinata  temperatura  parlium.  Pax  anima  ra- 
tionalis,  ordinala  requies  appetitionum.  Pax  ani- 
vm  rationaiis ,  ordinata  cognitionis  actionisque 
consensio.  Pax  corporis  et  animc9 ,  ordinata  vita 
ct  salus  animanlis.  Pax  hominis  mortaiis  el  Dei 
immortalis ,  ordinata  in  ftde  sub  teterna  lege 
obedientia.  Pax  hominum,  ordinata  concordia. 
i'a.r  domus ,  ordinata  impcrandi  atque  obediendi 
■oncordia  cohabitantium.  Pax  civilatis ,  ordinala 
impcrandi  alqttc  obediendi  concordia  civium.  Pax 
axiestis  civitatis,  ordinatissima  el  concordissima 
societas  fruendi  Deo  et  invicem  in  Deo.  l'ax  om- 
nium  rerum,  tranquiltilas  ordinis.  Ordo  esl  pa- 
rium  disparium<iuc  rcrumsuacuique  loca  tribuens 
dispositio. 

Modesta,  ]  intiur.i ■  Syrus,  mansuela,  dimissa  , 

humilis;  Tigurina,  trqua:  Valabl.  et  Pagnin.  mo- 

rigcra;  alii,  moderata,  humana ,  facilis,  civilis  ; 

nam  mundi  sapientia  facit  superciliosos,  moro- 

sos  ,  dilliciles  :  alii ,  moderata,  sedala  ,  honesta, 

laudabilis;  haee  enim  omnia  significat  -h  i-*m- 

>i%.  Modestiai  mater  eslhumilitas,  filia  verecun- 

dia,  soror  patientia,  magistro  exerceuda  :  nam. 

nl  ailCiccro  pro  Hoscio,  Coraoedo,  quo  quisque 

est  solriiior  «>i  ingcniosior  ,  hoc  docet  iracun- 

dius  ci  laboriosius;  et  quod  ipse  celeriter  arri- 

puil,  t.diquam  tardea  discipulis  percipi  videns, 

discrucialur.  Porro  modestia  in  schola  et  dispu- 

latione  csi  necessaria,  ut  refr;enet  juvenum  pe- 

tulanliametaudaciani ,  unde  uiodeslia  ab  ora- 

toribus  voeaiui    Vlos  ei  dccus  adoiescentum  :  ab 

Euripide,  donum  ihttcherrimum  deorum :  a  S.  Am- 

htos\o,  purpura  vtriutum.  Ejus  haec  es.t  sanclio  : 

Sic  habiltiiii  ,  vocetn,  vidtum  ,  gressttm  conifyone , 

tttdeceat  Ihum,  tti  le  ornct ,  ut  proxtmum  xdiji- 

cel ;  alioqui  dectts  lalei  in  animo,  dedecus  patet  in 

voce,  vultu.  habitu,  Vide  dicia  Philipp.  U.  b.  et 

S.  Naziaiu.  or.n.  Jii.  qiwe  cst  de  moderatione  in 

disputatioueserv.oida.  VereS.  Bernardus  serm. 

3«i.  inCautic.  Uultascientia  ,  inquit.  ingestasto- 


.  S.  JACOIil.  Cap.  III.  5*9 

macho  anima  ,  si  charilatc  decocta  non  fucrit , 
converlilur  in  pravos  noxiosque  humorcs,  atquc 
inflationes  mentisque  tormina  facit. 

Siudibius.  ]  id  est,  persuasu  facilis.  Crsece 
cuTia-Sv,;;  Syrus,  obediens,  obsequens  ;  Pagniu.  mo- 
rigera;  Tigur.  tractabitis ;  alii  ,  faciie  cedens  et 
rredens.  Ex  adverso  falsa  sapientia  ,  ut  baeratu 
est  «7r=(=ry;?,  jd  est,  impersuasibilis ,  intractabilis  , 
cerebrosa  ,  dura  ,  cervicosa  ,  pertiuax,  obstinala 
iu  sua  sententia  et  errore.  Sapientis  ergo  est 
rationi  cedere  ,  verilati  cor  pandere ,  errorem 
agnaeoere  ,  sententiam  mutare.  Uude  Apostolus 
Kpiscopum,  (|iii  est  doctor  populi ,  vult  esse  do- 
ribilein.  2.  Tim.  2.  2i.  Et  Salomon  poslulans  a 
Deo  sapientiam,  petiil  cor  docile  ,  Hebr.  audiens, 
.').  Heg.  c.  3.  Docilitas  enim  est  pars  prudentiae  , 
ait  IMato  apud  Macrob.  lib.  1.  in  Somnium  Sci- 
pionis.  Quia,  utailS.  Cyprian.  epist  ad  Stepha- 
Kpiscopum  ,  et  doctorem,  oportet  non  tanlum 
doccre ;  sed  etiam  discere  :  quia  idem  mclius  docet 
qui  quotidie  proficit ,  elcrescit  discendo  meliora. 
Ita  S.  Aug.  S.  Damasus,  aliique  doctores  consu- 
luerunt.  S.  Hieron.  in  diflicultatibus  S.  Script. 
Vide  S.  August,  inepistolis,  quas  plures  de  ei» 
dedit  adeumdem.  Idem  Auguslin.  ad  Dulcilium 
quaest.  3.  Ego  ,  inquit ,  ptus  amo  discere ,  qudin 
docere. 

Porro  rosuadibilis  dupliciter  accipi  polest.  Pri- 
mo,  passive  ,  ut  sit  idem  quod  quse  facile  sibi 
persuadcri  sinit.  Secundo  ,  active ,  qua?  facile 
persuadetur  aliis,  quia  ipsa  facile  seipsam  iis 
persuadet :  sapientia  enim  tantam  veri  et  ho- 
nesti  babel  speciem,  ut  illico  audienti  se  sua- 
quepersuadeat.  Ita  religio  Chrisliana  nil  docet 
absurdi  ,  nil  lurpe,  nil  inopinabile  ;  sed  omnia 
naturae  et  reclae  ralioni  conformia  ;  uti  contia 
Gentiles  docent  Euseb.  in  lib.  de  Demonstr.  Au- 
gust.  in  lib.  deCivit.  elalii. 

Ex  adverso  Philosophi  et  ha?retici  plurima  do- 
cent  absurda  ,  turpia  ,  incredibilia.  Uycurgus 
dabat  impunitatem  adulteriis.  Persce  cum  soro- 
ribus  el  fratribus  inibant  conjugia.  Plato,  qui  .i 
suis  nuncupatur  sidus  sapienliaB,  uxores  voluii 
essecommunes,  etpr.-eposteram  libidinemcom- 
mendat  lil).3.  deRepubl.  In  solo  fere  Timaeobar 
habet  paradoxa,  imo  contraria.  Priinum,  mun- 
duin  creatum  esse  non  ex  nibilo,  sed  ex  alo- 
mis.  Secundum  ,  mundum  facit  animal  intcl- 
ligens  aelernum  ,  eo  quod  pulcberrima  creatura, 
qualis  est  mundus  ,  non  possit  esse  sine  in- 
hllectu.  Tertium,  hoc  animal  ii  Deo  crcatum 
esse  ad  ideam  alterius  animalis.  Fingit  enim 
ipseanimal  aliud  universale  ,  jeternum  ,  separa- 
bile  et  ideale,  cujus  exemplum  Deus  secutus  sii 
in  creando.  Rursum,  Deumesse  animam  mundi. 
Quartum,  ignem  et  terram  censet  primo  fabri- 
eata,  deinde  aere  et  aqua  quasi  vinculis  fuisse 
colligata.  Quintum,  terram  antiquissimam  deo- 
rum  coelo  conlentorum  facit.  Sextum  ,  mundum 
ait  ali  senio  et  consumptione  sui  ipsius,  et  la- 
men  aeternumesse.  Septimum,  inundum  appel- 
lat  Deum  beatum.  Oclavum  ,  animam  mundi 
ponitin  ejusmedio,  abjeetissima  scilicel  parte. 
Nonum,  stellascensel  animalia  esse  ,  imodeos. 
Decimum,  solem  in  seCuudo  a  terrae  circulo 
statim  a  luna  positum,  quod  Astronomi  et  ratio 
ipsa  confutat.  Undecimum.  astra  ex  igne  es<e 
fabricata,  ideoque  ignea.  Duodecimum,  terram 
esse  circa  poluin  suspensam  ,  antiquissimam  el 
primain  deorum  (id  est  stellarum)  qui  intra  roe 
lum  sint  geniti.  Decimum  tertium  .    fabulo»am 


COMMENTAhlA  1N  EPIST. 


640 

daeinonuin  generaiionem  cx  terraet  coelo,et 

prosapiam  per  Oceanum  etThelidem  produe- 

luni ,  Qdelem  esse.   Idem  in  Apolog.   Dcemones, 

ail,   sunt  dcorum   fdii  spurii,  unde   deos    facit 

udulteros.  Decimum  quartum,  omnem  animam 

statuit  eelernam  ei  ingenitam.  Decimum  quin- 

tum,   iniquoa  transmutari  in  ortu  secundoin 

mulieres,  avcs  et  bestias  pro  cujusque  delicto. 

Decimum  sextum,  delicia  expiariper  ignem  et 

reliqua  elementa.  Decimum  septimum,  deos  ju- 

uiores  fecisse  hominis  corpus  ex  quatuor  ele- 

meniis  secundum  atomos.  Decimum  octavum 

mundi  generationem  ail  ex  necessiiaiis  et  men- 

lis  coetu  mislam  ,  quasi  Deus  coactus  fuisset 

inundum  gcnerare,  aut  facere.  Huc  speclatquod 

de  necessitatis  filiabus,  scilicet  Parcis  ,  scribit 

lib.  10.  de  Nepubl.  et  quodalibi  habetdefortuna 

pariier  gubernante  mundum  :  et  quod  Deus  ne- 

cessiiati  non  repugnet.  Unde  Marsilius  Plaionis 

interpres,  duplicem  Platonicorum   sententiam 

afleri.  Primam  Procli ,  mundum  faclum  esse  ; 

secundam,  mundum  non  esse  factum.sedsem- 

per  fuisse  el  tluxisse  a  Deo,  quasi  fiat  semper  et 

lluat.  Decimum  nonum,  ante  mundum  elemenla 

in  suis  fuisse  sedibus  inordinate  mota;  Deum 

ordinem  attulisse  etornatum.  Vigesimum,  mun- 

dum  esse  Deum  seipso  sufficientem.  Vigesimum 

primum   homini  dat   plures  animas ,  unam  a 

Deo  factam ,  alias  duas  mortales  ,  perturbationi 

et  libidini  obnoxias,  factas  a  Dei  liliis  ,  id  est, 

stellis  el  da?monibus,  quarum  unam  jecori,  al- 

teram  cordi  indiderint.  Vigesimum  secundum  , 

injecore,  ait,  dii  valicinia  expleri  statuerunt, 

membroscilicel  rationis  experte,  ne  quis  sit  sa- 

piens  simul  et  vates.  Quare  nemo  dum  sanaeest 

mentis  vaticinatur,    sed    cum    vis  prudentia; 

somno,  vel  morbo  oppressa  aut  diviuo  aliquo 

raptu  e  suo  statu  est  dimota;  vaticinia  enim 

esse  pronuntiata  furentis    ingenii.  Vigesimum 

tertium,  homincm  acquirere  iinmorlalitalem  ex 

veritatis  intentissimo  intuitu:  undecolligasani- 

mam  per  se  non  esse  inimortalein.  Vigesimum 

quartum,  anima,  ait.cum  semper  divinumco- 

lat,  ipsumque  familiarem  daemonem  in  se  ha- 

beat  ornatissimum  ,   fit  beata.    Hoc  familiari 

daemone  valde  gaudent  Platonici,  ob  id  magije 

suspecti,  ut  et  Socrates.  Vigesimum  quinlum  , 

idem  alibi  docel  animam  anle  corpus  extitisse, 

ideoque  cognilionem  nostram  non  esse  scien- 

tiam,  aut  potius  discentiam  ,  ut  ita  dicam  ,  sed 

reminiscentiam,  elc.  Vigesimum  sextum,  po- 

nit    TTa/ty/cveoiav  ,    sive    rcdilum    rerum    om- 

nium  ,  nimirum  post  duodecim  millia  annorum 

(quod  spatium  ipsemagnuni  annum  nuncupal: 

hic  enim  proecise  conlinet  annos  12554.  ail  Ci- 

cero  1.  2.  deJNatur.  deor. )  omnia   praeterita  in 

integrum  revocanda  csse,  ut  iterum  fianl  eo 

modo  quo  facta  sunl. 

Aristotelis,  qui  a  S.  Hieron.  et  aliis  vocatur 
miraculum  naturae  ct  ingenii,  paradoxa  sunt. 
Primum,  mundum  fuisse  ah  oeterno.  Secundum, 
primum  motorem  Orienti  afligit.  Terlium,  asse- 
rit  eum  moveri  falo  et  nalurali  nccessilate.  Quar- 
tum,  futurorum  conlingentium  non  esse  deler- 
minatam  veritatem,  ncc  Deum  ca  delerminate 
scire.  Quintum,  de  aninuc  mortalitate  ita  su- 
binde  loquiiur,  ut  nonnulli  asserant  eum  pu- 
tasse  animam  esse  mortalem  :  licet  alii  verius 
contrarium  opinentur.  Sexturn ,  censet  licere 
partum  abigere,  etliberis  neccm  parare.  Septi- 
mum ,  docet  Dei  providentiam  non  se  extcndere 


S.  JACOBI.  Cap.  III. 

ad  singularia.  Ociavum,  lib.  dc  Bonor.  fortun» 
liegat  Deum  curam  gerere  forluitorum.  Nonum 
negavil  Dei  providentiam  se  extendere  infra  lu- 
nam,  Deumque  curare  sublunaria,  si  credimus 
Clem.  lib.  5.  Slromat.  Nazianz.  orat.  1.  de  Theo- 
log.  Ambros.  1.  Offic.  cap.  13.  Decimum  ,  mo- 
tum  et  lempus  censuit  esse  perpetuum,  ideoque 
iulinituin.  Undecimum  ,  ex  nihilo  nihil  fieri  : 
unde  inferunt  Deum  non  creasse  mundum,  sed 
omnia  fecisse  ex  praejacerite  materia.  Plura 
vide  apudS.  Juslinum  lib.  de  Error.  Aristolelis. 
Sloicorum  et  Epicurcorum  absurda  dogmata 
recensui  Aclor.  17.  18. 

Vere  Psaltes  Psal.  118.  85.  Narraverunt,  inquit, 
mihi  iniqui  fubulaliones  ,  sed  non  ut  lex  ttta  :  nam 
in  vera  sapientia  tum  increata ,  tum  creata  et 
derivata,  c&lSpiritus  intelligenlice  ,  sanctus  ,  ait 
Sapiens  c.  7.22.  unicus,  mulliplex,  subtilis,  discr- 
tus,  mobilis,  incoinquinatus,  cerlus,  suavis,  amans 
bonum,  acutus,  quemnihilvelat,  humanus,  benig- 
nus,  stabitis,  securus,  elc,  intelligibilis,  mundus  , 
sublilis  :  omnibus  enim  mobilibus  mobilior  est  sa~ 
pientia  ,  attingit  autem  ubique  propter  suam  mun- 
ditiam. 

Bonis  consentiens.  ]  Hoc  epithetum  non  est 
in  Graeco  et  Syro,  illudque  expungit  Prosper  de 
lib.  Arbitr.  Dion.  Cajelan.  Cathar.  Gagneius  et 
alii  :  legunt  tamen  Romani  codices.  Videlur 
ergo  additum  ad  explicandum  et  determinan- 
dum  suadibilis,  nimirum  quod  sapientia  sibi 
bona  persuaderi  sinai ,  non  mala,  ut  bonis  lam 
rebus  quam  hominibus  sit  consentiens,  non 
malis,  nimirum  eiscredendo,  eorum  bonacon- 
silia  et  opera  probando ,  imitando,  diligendo  et 
promovendo,  nulli  invidendo  aut  resislendo, 
neminem  vituperando ,  et  a  sanclo  opere  impe- 
diendo.  Ex  adverso  haereses  et  haeretici  bonis 
dissentiunt,  malis  consenliunt.  Ha  Lutherus  in 
Colloquiis  mensalibus  respuil  Chrysostomumut 
loquacem,  Basilium  ut  abjectum  ,  Cyprianum 
ut  infirmum  Theologum  ,  Hieronymum  ut  er~ 
rantem  et  de  hseresi  suspectum ,  ac  omnibus 
praefert  Apologiam  sui  Melanchthonis  :  qui  et 
alibi  satanico  faslu  intonat,  nihil  securare,  si 
mille  Cypriani,  mille  Augustini ,  miile  Ecclesiae 
contra  se  starent. 

Mortaliter  S.  Aug.  serm.  12.  de  Verbis  Aposl. 
Nihil,  ait,  in  te  atteri  resistit  ?  vide  ne  forte  ideo 
non  sit  bellum ,  quia  pax  perversa  est ,  forte  m 
totum  carni  conseniiens  ,  et  nullarixaest. 

Plena  misericordia.  ]  Syrus  icm  rachame,  id 
est,  miserationibus  ex  intimis  visceribus  ma- 
nantibus.  Sapienlia  enim  novii,  didicitque  illud 
Christi :  Beati  misericordes  ,  quoniam  ipsi  miseri- 
cordiam  consequentur.  Mallh,  5.  7.  lta  S.  Cypria- 
nus  serm.  de  lapsis  :  Doleo ,  ait ,  fratres  ,  vobis- 
cum.  Cum  singutis  copulo  pectus  meum,  cum  ja- 
centibus  jacere  me  credo ,  cum  prostratis  fratri- 
bus  et  me  proslravit  a/fectus.  Talis  quoque  fuit 
S.  Job,  ut  paletc.  Sl.  et  S.  Paulus  2.  Corintb.  11. 
29.  Quis  ,  ait  infirmatur ,  et  ego  non  infirmor  ? 
Quis  scandalizatur  ,  et  ego  non  uror  ?  et  S.  Leo 
serm.  10.  de  Quadragesima :  Pulchrumvaldeest 
etdivinx  benevolentice  comparandum,  suiquemque 
in  atlero  mcminisse.  Porro  Plinius  1.  2.  cap.  7. 
omnem  divinilatem  ponit  in  beneficentia  :  nam 
quasi  atheus  dubitat  de  Deo  et  numine ,  deos 
vero  censetabhominibus  factos,  fuissenon  alios 
quam  viros  forles  et  beneficos.  Deus,  ait,  est 
mortali  juvare  mortalem :  et  hxc  ad  xlernam  glo- 
riam  via,  Ilac  proceres  iere  Romani :  hac  nunc  cce- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  III. 


541 


lesti  passu  cum  tiberis  suis  vadit  maximus  omnis 
<evi  rector  Vespasianus  Augustus  fessis  rebus 
Aubveniens.  llic  est  vetustissimus  referendi  bene- 
merilis  gratiam  mos  ,  ul  tales  numinibus  ascri- 
banlur.  Quippe  el  aliorum  omnium  nomina  deo- 
rum ,  cl  quce  supra  retuli  siderum  ct  hominum  , 
natasunt  meritis. 

Misericors  ergo  et  beneficus  suis  clientibus 
<st  Apollo,  iEsculapius  etJupiter,  id  est,  ju- 
vans  pater.  Idem  debeneficis  in  deosrelatis  cen- 
set  Cicero  lib.  2.  de  legibus ,  et  ex  eo  Lactan- 
tius  1.  1.  Inst. 

Et  fructihus  bonis,]  puta  bonis  operibusjhax 
enim  sunt  eflectus,  parlus  et  fructus  sapientiae. 
Non  judicans.  ]  Mulli  codices  et  interpretes 
deleut.To  non  :  et  rbjudicans  nectunl  sequenti,  le- 
guntque  judicans  sine  simulalione ,  q.  d.  quasi 
Judicans  sincere  ,  non  licteet  simulate;  verum 
codices  Romani,  Lovanienses,  Lugdunenses , 
Regii  et  caeteri,  ;eque  ac  Syrus  et  Graecus  le- 
gunt ,  non  judicans;  Pagnin.  et  Tigur.  niltil  di- 
judicans,  scilicet  lemere ,  non  usurpans  sibi 
munus  judicandi,  non  faciens  se  judicem  alio- 
rum  eos  carpendo ,  censurando,  spernendo, 
juxta  illud  Cbrisii  :  Nolite  judlcare ,  ut  nonjudi- 
cemini.  Mallb.  7.  1.  q.  d.  Nolite  in  aliorumfacla 
et  mores  curiose  inquirere,  carpere ,  censu- 
rare,  damnare  :  ita  fiot,  Deo  jtiste  disponente , 
ut  vicissim  ab  aliis  non  judicemini ,  censuremini 
et  damnemini. 

Secundo  Gr.-ecum  «ScJx^tos  quasi  passivum 
noster  Turrianus  I.  4.  deDogmat.  cbaracl.  vertit 
passive,  qua  non  judicatur,  quia  scilicet  certa 
el  indubitata  est,  ut  ipsa  potius  de  aliis  judi- 
care  debeat,  quam  judicari;  quomodo  Aposto- 
lus  ait  spirilualem  a  nemine  judicari.  1.  Corintb. 
2.  15.  Hinc  S.  Auguslin.  lib.  de  Gratia  et  lib. 
Arbitr.  ad  Valent.  c.  ultim.  aScix^Tos  vertit, 
in&stimabilis ,  q.  d.  Sapienlia  adeo  sublimis  et 
pretiosaest,  ut  superet  omne  bominum  judi- 
ciumet  aestimationem,  de  qua  re  vide  Barucb. 
c.  3. 16.  et  sequent.  et  Job  28.  v.  13.  et  seq.  Ter- 
tio.aliqui  ao(axp(To;  vertunt,  nihil  ha^sitans,  non 
dubitans  ,  non  nutans,  sed  resoluta  ccrla  et  se- 
cura  de  verilate. 

Sine  simulatione,  ]  «vuttoxsito?  ,  sine  hypocrisi; 
Pagnin.  ni/iil simulans.  Ex  adversofalsa  sapien- 
tia,  ut  haeresis  et  haeretici  simulant  verilatem, 
sinceritatem,  castitatem  ,  pacem,  sanctilatem  , 
cum  moliuntur,  docentque  falsilatem  ,  hypocri- 
sin,  libidinem,  bellum,  omneque  scelus  :  sunt 
ergo  lupi  vestiti  pelle  ovina,  ut  ait  Christus 
Matth.  7.  17.  Vere  Sap.  c.  1.  5.  Spiritus  sanctus , 
ail,  dUcifUirue  cffiigict  ficlum,cl  auferel  se  acogi- 
lalionibtts  qmv  sunt  sine  intcllectu,  et  cap.  7.  13. 
Quam  sine  fictione  didici ,  et  sine  invidia  commu- 
nico,el  honestatem  illius  non  abscondo. 

Vide  actus  et  mores  bypocritarum  graphice 
dcpmgentem  S.  Greg.  10.  Moral  16.  alias  27. 

18.  FlUiCTUS  AUTEM  JUSTITI.K,  IN  PACE  SEMINA- 
TUn,  FAClENTIIlls  1'ACEM.  ]  Syrus  iis  qui  Sllllt  pa- 
cifici.  Juslitia;,  id  est  sapienliu:;  sapientia  enim 
practica  ,  de  qua  bic  agilur  ,  est  justilia,  id  est, 
coinplcxio  omnium  virtutuin.  Concludit  Jacobus 
lotius  capitis  de  sapientia  et  magislris  discur- 
sum  hoc  quasi  epiphoneinate,  quo  sapientiac 
usumfructum  et  prttmiiuu  assignat  el  complec- 
Utur,  q.  d.  Dixi  sapiemiam  plenam  esse  mise- 
ncordia  el  fruetibus  bonis,  quia  sapientia  et 
>apicns  certoscit  hos  justiiia.- ,  id  est  virtutis 
bonoruiuquc  opcrum ,  fruclu»  esse  quasi  se- 


men  jeterna^  felicilatis  ei  gloriae,  quam  quasi 
copiosam  segetem ,  ac  pracmium  metet  in  cotlo : 
scitpariter  se  hocsemen  serere  debere  in  pace, 
pacem  et  mutuam  concordiam  sludiose  co- 
lendo,  et  interdissidentes  conciliando;  cum  se- 
ges  luec  et  merces  solis  pacis  cultoribus  propo- 
sita  et  promissa  sil,  non  superbis,  non  conlen- 
tiosis ,  non  facientibus  schismata,  nonse,  et 
sua  dogmata  factaque  jactanlibus.qui  alios  cou- 
lemnunt  ut  soli  sapere  videantur :  lios  enim  toto 
capite  laxavii  S.  Jacobus.  Nam ,  ut  ait  Origen. 
hom.  13.  in  Levit.  Deo  grataopera  nostra,  quan- 
tuinlibet  in  se  bona  ,  esse  nequeunt,  nisi  in  pace 
peraganlur,  adeo  ul  et  sacrificium  ejus  qui  a 
fralre  dissidet,  ei  non  placeat,  juxta  illud  Christi 
Mallh.  5.  23.  Siergo  offersmunus  tuumad  altare, 
et  ibi  recordalus  fueris ,  quod  frater  tttus  habet 
aliquid  udvcrsumte,vade  prius  reconciliari  frulri 
tuo,  et  tunc  veniens  offeres  mttnus  tuum.  Antistro- 
pba  buic  Jacobi  senlentia  est  illa  S.  Pauli,  sub 
idem  lempus  ad  eosdem  edita  Hebr.  12.11.  cum 
de  disciplina  ait  :  Quod  fructum  pacatissimuin 
exercitatis  per  eam  reddet  justitia ;  el :  Qua?  se- 
minaverit  homo  ,  hazc  etmetct.  Qttoniam  qui  scmi. 
nat  in  carne  sua,  de  carne  et  metel  corruptionem; 
qui  autem  seminat  inspirittt,  de  spiritu  metel  vi- 
tamaternam.  Galat.  6.  v.  8.  et  illud  Psaltis  de 
Apostolis  et  doctoribus.  Euntes  ibant  ct  flebant 
mittentes  semina  sua  :  venientes  autem  venient 
cum  cxultatione  portantes  manipulos  suos.  Psal. 
125.  6. 

Nota  Tbfacieyitibus  pacem,  id  est  opcra  pacis  , 
quse  scilicet  ad  pacem  couciliandam  et  augen- 
dam  faciunt,  qui  scilicetet  sibi  et  aliis  pacifici 
sunt,  ut  vertit  Syrus:  sic  enim  in  Script.  jube- 
mur  facere  misericordiam,  justitiam,  judicium, 
pielatem,  etc,  id  est,  opera  misericordite,  jus- 
titiae,  judicii,  pielatis,  etc. 

Moral.  Nota  quanta  sint  commoda  pacis.  Pri- 
mum,  quod  Deo  sit  gratissima,  unde  ipse  voca  • 
tur  Deuspacis  et  dileclionis.  2.  Cor.  13.  11.  Se- 
cunduin,  quod  pax  sit  via  ad  coelum,  adeoque 
iochoatio  vilae  coelestis.  In  coelo  enim  unum  e 
summis  Sanctorum  gaudiis  est  summa  aeterna- 
que  omnium  pax.  Tertium ,  quod  pax  sit  ipsa 
Dei  et  SS.  Tri  nitatis  similitudo  :  in  Deo  enim 
cum  sint  tres  personae  ,  una  tamen  voluntas  est, 
unus  amor,  unus  omnium  sensus  et  consensus. 
Audi  Nazianz.  orat.  2.  de  pace.  iSonminns,  ait, 
quam  ipsa  secum,divinitas  (nisi  hoc  nimis  mag- 
nifice  dictum  videatttr)  inter  yios  conscntimus, 
concordcsque  sumus  ,  labiumqtte  uniim  ct  vox 
una  existimus :  contrario  tamen  modo  atque  illi 
qui  turrim  olim  extruebut  ;  animo  atque  ore 
Valrcm,  et  Filium  ,  et  Spiritum  sanctttm  celebra- 
mus ,  idque  de  nobis  pr&dicatur  quod  vere  in 
nobis  sil  Deus ,  eos ,  a  quibus  unilur  ,  uniens.  Quar- 
lum,  quod  Cbrislus  ideo  e  coeio  descendit ,  ut 
pacem  hominibus  cum  Deo  et  secum  aflerret. 
Unde  S.  Chrysosl.  hom.  18.  in  1.  ad  Corinth.  Ut 
in  Christo,  ait,  ttniamur,  multa  moverenos  debent, 
quia  ipse  csl  caput;  nos  corptts  :  ipse  fundamentum, 
nos  &dificium  :  ipsc  vitis,  nos  palmitcs  :  ipse  pastor, 
nos  oves ,  etc.  Quintum,  quod  pax  vitam  suavis» 
simam  eflicit.  VideS.  Bern.  serm.  5.  de  Assumpt. 
B.  Virg.  Unitas,  ail,  Sanctorttm  alia  csl  qttajus- 
liftcat,  alia  qtta  glorifical ;  una  meritttm,  attera 
pra^mium  :  ttnitas  qtta?  in  hac  vita  habetttr  ,  esl  de- 
cus  sttavitatis,  de  qtta  scriplttm  cst :  Ecce  quam  bo- 
nttmct  qttam  jucttndttm  habitarc  fralres  in  ttnum. 
Cuvi  enim  descripsisset  Propheta  pulchritudinem , 


562 


COMMENTAMA  IN  EtMST.  S.  JACOBI.  Cap.  IV. 


non  lacuit  utititulem;  quoniam  illic  mandavit  Do- 
minus  benedictionem  et  vitam  ;  hic  benedictionem , 
illic  vitam  a;ternam.  Plura  de  pacc  dixi  Isaiae  2. 
h.  et  Philip.  1.  ct  scq.  Ephes.  h.  3.  Coloss. 
S.  15. 
forro  ut  hoec  pax  cum  Dco,  nohiscwm  et  cum 


proximis  hal>eatur;  nohis,  id  estnosiris  concn- 
pisccniiis  ,  infcrendum  est  hclluin.  Unde  S.  Au- 
gusl.  scrm.  6.  dc  verhis  Apostol.  Et  si  spiritus. 
iiit,  concupisrit  adversus  carnem,  el  simodo  rixa 
cst  in  ista  domo;  maritus  litigans ,  non  pcrniciem, 
scd  concordiam  quttrit. 


CAPUT   QUARTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

CAP.  PRjECEDENTI  IPiSECTATUS  EST  FIDELIUM  ,  PILESERTIM  MAGISTRORUM  ,  CONTENTIONE5  , 
JEMULATIONES  ET  LITES  ;  HIC  MALI  RAD1CE3I  INDICAT  ET  AMPUTAT  ,  NIMIRUM  CONCUPIS- 
CENTIAS  ,  AMOREMQUE  3IUNDI  ET  COMMODORUM  PRjESENTIS  VIT.E  ,  CUI  OPPONIT  AMOREM  ET 
ACCESSUM  AD  DeUM.  IgITUR  VERS.  1.  CONCUPISCENTIAS  QUASI  LITIUM  ET  BKLLORUM 
FOMITES  PERSTRINGIT.  INDE  VERS.  4.  DOCET  AMICITIAM  MUNDI  ESSE  INIMICAM  DeO.  Ad 
DEU31  AUTE31  ,  QUI  SUPERBIS  RESISTIT  ,  PER  HUMILITATE31  ET  MUNDITIEM  CORDIS  ACCE- 
DENDUBl  ESSE,  UT  IPSE  NOS  EXALTET.  TERTIO  ,  V.  11.  INVEHITUR  IN  DETRACTORES. 
QUARTO,  V.  13.  OSTENDIT  VANITATEM  CONCUPISCENTIARUM  EX  VANITATE  VIT.E  ,  CUI  ET 
INHvERENT  ET  ADHiERENT.  SUMMA  ERGO  CAPITIS  EST  :  CONCUPISCENTIA3I  HONORIS  F.T 
EXCELLENTIjE  ,    SIVE    AMBITIONEM  ,    QUiE    3IATER    EST    INVIDLE  ,    LITIU31  ,    BELLORUM    ET 


DETRACTIONUM,  SANARE  ET  EXTINGUERE  PER  STUDIUM  HU3IILITATIS  ET  3IODESTI*:. 


1 


nde  bella  et  lites  in  vobis?  Nonne  hinc?  ex  concupiscentiis  vestris ,  quse 
militant  in  membris  vestris?  2.  Concupiscitis,  et  non  habetis  :  occiditis,  et 
zeiatis  :  et  non  potestis  adipisci :  litigatis,  et  belligeratis  ,  et  non  habetis 
propter  quod  non  postulatis.  3.  Petitis ,  et  non  accipilis  :  eo  quod  male 
petalis :  ut  in  concupiscentiis  vestris  insumatis.  4.  Aduiteri  nescitis ,  quia 
amicilia  hujus  mundi,  inimica  est  Dei?Quicumque  ergo  voluerit  amicus  esse 
saeculi  hujus,  inimicus  Dei  constituitur.  5.  An  putatis  quia  inaniter  Scrip- 
tura  dicat :  Ad  invidiam  concupiscit  spiritus ,  qui  habitat  in  vobis?  6.  Majorem  autem  dat 
gratiam.  Propter  quod  dicit:  Deus  superbis  resistit,  humilibus  autem  dat  gratiam.  7.  Subditi 
ergo  estote  Deo ,  resistite  autem  diabolo ,  et  fugiet  a  vobis.  8.  Appropinquate  Deo ,  et  appro- 
pinquabit  vobis.  Emundate  manus,  peccatores :  et  puriOcate  corda,  duplices  animo.  9.  Miseri 
cstote,  et  lugete ,  et  plorate:  risus  vester  in  luctum  convertatur,  et  gaudium  in  moerorem. 
1 0.  Humiliamini  in  conspectu Domini ,  et  exallabit  vos.  1 1 .  Nolite  detrahere  alterutrum  ,  fratres. 
Qui  detrahit  fratri ,  aut  qui  judicat  fratrem  suum ,  detrahit  legi ,  et  judicat  legem.  Si  autem 
judicas  legem  :  non  es  factor  legis,  et  judex.  12.  Unus  est  legislator,  et  judex,  qui  pdtest 
perdere,  et  liberare.  13.  Tu  autem  quis  es,  qui  judicas  proximum  ?  Ecce  nunc  qui  dicitis : 
Hodie  autcrastino  ibimusin  illam  civitatem,  et  faciemus  ibi  quidem  annum,  et  mercabimur,  et 
lucrum  faciemus.  14.  Qui  ignoratis  quid  erit  in  crastino.  15.  Quae  est  enim  vita  vestra?  vapor 
est  ad  modicum  parens ,  et  deinceps  exterminabitar :  pro  eo  ut  dicatis :  Si  Dominus  voluerit. 
Et:  Si  vixerimus ,  faciemus  hoc,  aut  illud.  1 6.  Nunc  autem  exultatis  in  superbiis  vestris.  Omnis 
cxultatio  talis  ,  matigna  est,  17.  Scienti  igitur  bonum  facere ,  et  non  facienti ,  peccatum  est  illi. 


1.  Unde  bella.  et  lites  in  vobis?]  Primi 
Christiaru'  nulla  gesserunt  bella,  nec  gerere  po- 
terant,  utpote  pauci  el  Gentilibus  subdili :  bella 
ergo  vocat  iites ,  rixas  et  pugnas  ;  ut  to  et  sit  ex- 
plicaiivum,  q.  d.  Belta,  id  est  lites.  Ita  Lyran. 
Secundo,  lites  accipi  possunt  Yerborum ,  bella 
verberum ;  unde  Thomas  Anglicus ,  iites,  in- 
quit ,  pertinent  ad  litigantes|coram  judice ,  dum 
yoluntobtinerecausampercalumniam.prjetextu 
justiliae  :  bella  pertinent  ad  violentes,  qui  rem 
per  violentam  injuriam  sibi  vindicare  conan- 
tur.  Tertio,  per  bella  accipe  pugnas  et  duella  : 
duellumenimestduorumbellum.  Denique  prce- 


videbat  Jacobus  inter  Christianos  post  Constan- 
tinum  fore  bella,  eaquehic  toliere  satagit.  Sen- 
sus  ergo  est,  q.  d.  Capite  praeced.  culpavi  invi- 
diam  et  contentiones,  quaa  suscitant  bella  et  li- 
tes  ;  ac  suasi  studium  modestiae ,  concordiae  et 
pacis  :  nunc  profundius  radicem  eorum  digilo 
commonstrabo,  ut  ea  k  vobis  amputata,  ampu- 
tentur  pariter  hi  mali  ejus  rami.  Unde  ergo  ctex 
qua  radice  oriuntur  bella  et  lites  in  vobis  ?  uti- 
que  ex  concupiscentiis  vestris  :  dum  enim  plu- 
res  eamdem  rem  concupiscitis ,  eamque  simul 
omnes  obtinere  non  potestis,  quisque  proea 
obtinenda  ,  .sibique  vindicanda  contendit,  litigat 


COMMENTARIA  1N  EPIST, 

H  pugnat.  Cnpis  proferre  limiies  agri  el  clomi- 
niitui,  aspiras  ad  dignilalem,  ambis  oflicium  : 
resislilur  tibi  ab  aliis  qui  eadem  retinere,  vel 
obtinere  satagunt ;  incitaris  ergo  ut  cum  eis  li- 
liges ,  eosque  pessumdes,  itaque  rem  concupi- 
tam  assequaris.  Omnes  ergo  lites  etbella  oriuu- 
tur  propler  meum  et  luum  :  tolle  baec  duo  pro- 
nomina  o  mundo,  aut  saltem  ementibus  boini- 
nuin  ,  nullae  erunt  lites,  nulla  beila  ,  inquit 
S.  Chrysost.  Hinc,  utaitVirgil.  12.  /Eneid. 

Limes  agro  positus,  lilem  ut  discerneret  arvis. 

Sane  priscos  principes  et  tyrannos  non  alia 
causa  incilavit  ad  bella,  quam  ambilio  profe- 
rendi  imperii  el  cupiditas  opum  externarum.  Id 
significat  Hebrseum  an  rlb  ,  id  est  Us  :  deriva- 
tur  enim  vel  alludit  ad  im  rahabs  id  est  super- 
bivit ;  et  ad  im  raliab ,  id  est  multiplicavit.  Ex 
superbia  enim  et  cupiditate  excellendi,  ac  mul- 
tiplicandi  opes  et  bonores  oriuntur  omnes  lites 
elbella.  Audi  Sallustium  in  Conjur.  Calil.  Una  , 
ait,  et  ea  vetus  causa  bellandi ,  profunda  cupido 
imperiiet  divitiarum  ;  ctTacitum  in  lib.  L\.  His- 
tor.  Aurum  et  opes  prxcipuce  bellorum  cattsa ; 
el  Lucanum  in  lib.  3.  Pbarsal. 

At  pars  vilissima  rcrum 
Certameu  movistis  opes; 
et  Ovid.  1.  Melainorpb. 

Jamque  nocens  ferrum  ,  ferroque  nocentius  auruiu 
Prodieral  ,  prodit  bellura  quod  pugnat  ulroque. 

Porro  sapienter  S.  Aug.  1.  U.  dcCivit.  6.  Inferre, 

ait ,  bella  fmiihnis,  et  inde  in  ccelera  procedere  , 

ac  populos  sibi  non  molestos  sola  regni  cupiditate 

conlcrere ,  quid  aliud  qttam  grande  Uilrocinium 

nominandum  est  ?  Talia  fuere  olim  bclla  Alexan- 

dri,  Nabucbodonosoris,  Ccesaris ,  et  passim  re- 

gum   Assy riorum ,  Babyloniorum  ,  Persarum  , 

Medorum  ,    Graecorum  et  Romanorum.   Unde 

licet  Priscianus  belluin  dictum  putat  per  anli- 

phrasim,  quasi   minime  bellum,   id  est  pul- 

ehrum;  Festus  veroquasibelluinumetferinum; 

alii  lamen  censentdictum  a  Belo,qui  primus  As- 

syriorum  rexccepitbellovicinosappelereetsub- 

jugare.  PorroBelus  proprio  nomine  vocatus  est 

Nemrod,  cujtis  tyrannis  describitur  Genes.  10. 

Appellative  vero  vocatus  cst  hebraice #<«(/,  B«/, 

licl  et  Belus,  id  est  dominus,  quia  omnibus  do- 

minari  satagebat.  Vide  dicta  Genes.  10.   10.  Ita 

Cassiodorus   lib.  1.  Variarum  epist.    30.    Non 

rrant,  inquit,  pritis  armala  certamina,  scd  pug- 

»u'5  se  quamlibct  frrvida  laccsscbat  inlentio ;  ttnde 

et  pitgna  nomen  arcepit.  Postca  Bclus  ferreumgla- 

dium  primtts  produxit ;    aquo  et  bellum  placait 

nominari.  Consilium  atrox,  crudelc  pra?sidiuni, 

ferina  cerlalio.  Crimini   applicandum   est ,  quod 

nidr  postrritas  potuit  intcrire.  Intellige  posl  dilu- 

vuiin  ;  nam  ante  diluvium  giganles  bellis  ct  cae- 

mbus  fuere  infaniestestcJosephol.  Antiqu.  cap. 

13. 1  bi  etprimuDQ  qui  militarem  artemexercuit, 

eenset  fuisse  Tubal  Cain  ,  qui  invenit  artem  fa- 

brllem  m  cuucta  opera  aeris  et  ferri  Genes.  h. 

■22.  Josepbum  sequitur  Glossa. 

NONNehimc,]  scilicet  cx  concupisceuliis  ;  ut 
sequiiur. 

Ex  concupiscentiis  (grajce  ^wOn,  id  estyo/((/;- 

tatibus)  vi;snu.s;](|iiassciliceiconcupisciiis,boc 

est .  ex  wncupisccntiis  opum ,  scilicet  honorum 

el  aeUciarum  :  quia  licet  ira  sitin  appetituiras- 

oibiU  ;  ontur  tamcn  ox  appetitu  concupiscibili. 


S.  JACOBI.  Cap.  IV.  bhZ 

Ex  eo  enim  quod  oblinere  ncquit  reni  coiku- 
pilam,  irascitur,  lites  et  betla  movet.  Porro  pax 
dedit  maleriam  concupiscenliee,  concupiscen- 
lia  bello  :  unde  lempore  persecutionum  nulla 
inter  Cbristiauos  fuerunt  bella  usque  ad  Cons- 
tanlinum,  sed  pace  ab  eo  data  Ecclesiae ,  illico 
in  eo  lites  et  bella  movere  coeperuut  Arriani 
Episcopi  et  principes  ;  ac  mox  ca-leri.  Unde  verc 
S.  Leo  sertn.  G.  in  Epiphan.  Terrorcs ,  ail,  pro- 
scriplionum  diabolus  in  avaritia?  mutat  incen- 
dium,  et  qttos  damnis  non  fregit,  cuputitate  cor- 
rumpit ;  inflammal  concupisccntiis  ,  quos  nun  pu- 
test  vexare  tormcnlis.  el  Terlullian.  Magis  toga 
lasere  remp.  quum  lorica?.  Licct  enim  lis  el  bt I- 
lum  jusium  debiio  modo  susceplum ,  etiani 
Cbristianis  licitum  sil  el  sanctum ,  ut  conlra 
Erasmum  et  Anabaptistas  docet  S.  Augustinus 
Encbirid.  78.  lamen  vix  caret  peccalis,  saltein 
venialibus:fere  enim  suscipilur  exnimio  amore 
rerum  terrenarum.  Insuper  facile  se  inlerserit 
cupido  vindictie  ,  invidiaj  ,  malevolentiae,  su- 
perbiai  ,  gloriae,  etc. 

QVX  MILITANT  l.N  MEMBAIS   VESTRIS.  ]  LJCet  eilim 

passiones  et  concupiscentice  sint  in  anima  et  ap- 
petitu,  vel  concupiscibili,  vel  irascibili ;  tamen 
quia  hi  appetitus  sedem  habent,  et  quasi  castra 
sua  figunt  in  membris,  per  eaque  se  cxeruut; 
hinc  pariter  coucupiscentiae  in  membris  suam 
habent  sedem,  ut  ira  in  felle,  libido  in  membris 
generationi  destinatis,  trisiitia  in  liene,  amor  in 
jecore,  etc.  Hinc  concupiscentia  ab  Aposlolo  vo- 
catur  lex  membrorum.  Rom.  7.  23.  Forro  con- 
cupiscentbe  militant  adversus  mentein  et  spiri- 
lum.  Nam,  ut  ait  Apostolus  Galat.  5.  v.  17.  Caro, 
id  esl  concupiscentia  ,  concupiscit  adversus  spiri- 
tum ,  et  spiritus  advcrsus  carncm.  Hi  ergo  sunt 
quasi  duo  milites,  aut  potius  duo  belli  duces , 
qui  assidueinter  se  confiigunt,  suosque  milites 
in  aciem  educunt,  nimirum  concupiscentia  edu- 
cit  omnes  passiones,  sensaliones,  imaginationes 
et  membra  :  spirilus  educit  lidem ,  spem,cba- 
rilatem,  omnesque  virlutes  morales,  qu;e  ciuii 
concupiscentiis  singulis  decertant,  uti  graphice 
describit  Prudentius  in  Psychouiachia  ,  id  est 
animae  pugna. 

Denique  concupiscentiae  hae  in  membris  ita 
militant,  ut  dominentur  quoad  aclus  subitos  et 
indeliberatos  ,  qui  rationem  et  libertatem  prae- 
veniunt;  quoad  actusvero  humanos,  liberos  et 
deliberatos  non  dominanlur  :  sed  tam  ips.x  quam 
membra  subsunt  voluntali  et  libero  arbitrio  ,  a 
quo  reguntur  non  despolice,  uti  brtitiim  regitur 
ab  homine ;  sed  polilicc ,  uli  civis  regitur  a  magi- 
stratu,  cui  contradicereel  reluctaripotest.  Unde 
Apostolus  horlatur  fideles  jam  baptizatos  et  jus- 
liiicalos  Rom.  C.  12.  dicens  :  ffon  ergo  regnet  pcc- 
catum  (peccali  fomes,  puta  coucupiscenlia)  m 
vestro  morlali  corpore  ,  ut  obedtatis  concupis- 
centiis  ejus.  Sed  neque  exhibealis  mcmbra  vcstra 
ai-ma  iniquitalis  peccato ;  sed  exhibcle  vos  Deo 
tanquam  cx  morluis  vivenles ,  ct  mcmbra  vcstra 
arma  justilia;  Deo :  pcccatum  cnim  vobis  non  do- 
minabitur.  Vide  ibi  dicta.  Hinc  vere  ct  sapienier 
ait  Laurent.  Justinian.  1.  de  iuteriori  Conlliclu 
c.  8.  Omnis  disciplina  Clirisliante  profcssionis  non 
in  miraculis  facicndis  ,  non  in  fulttra  prcrdicendo  , 
non  in  eloquio  composito  scrtptururmnque  expla- 
natione ,  scd  in  rcsccandis  concupisctntiis  comuu  n- 
dalttr.  Qttantum  Cliristtim  quis  ditigat ,  in  lioc spi- 
ritttali  ccrlaminc  rccognoscat.  Et  S.  August.  I.  de 
Agone  Chrislianoc.  2.  Ibiergo ,  inquit,  cinemmUu 


iUU  COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI 

inimiat  nobis  visibiles  poteslates ,  tibi  vincuntur 
visibiles  cupiditatrs.  Kt  idco  qui  in  riobis  vincimtts 
temporalium  rcrum  cupiditatcs ,  necesseest  ut  in 
nobis  ipsis  vincatnui  ct  illum,  quiper  ipsas  cupidi- 
tates  regnal  in  hominc.  Quando  enim  diclum  est 
diabolo  :  Terram  manducabis,  dictum  est  pccca- 
tori :  Tcrra  es,  etjn  terram  ibis.  Datus  est  ergO  in 
cibum  diabolo  peccator.  Non  simus  terra  ,  si  nolu- 
mus  tnanducari  d  serpente. 

2.  Concupiscitis,  etnon  iiahetis.]  Docet  con- 
cupiscentiam  ,  quaj  ciel  lites  et  bella  ,  inquietum 
esse  malum,  quod  animam  jugi  rerum  concu- 
pitarum  desiderio  et  siti  cruciat,  ac  nunquam 
explet  et  satiat.  Rursum  concupiscenliam  con- 
cilare  lites  et  bella ,  ut  rem  concupitam  sibi  vin- 
dicet,  at  frustra  :  res  enim  concupita  non  armis 
paranda,  sed  a  Deo  rerum  omnium  auctore  et 
datore  postulantla  est.  Concupiscentia  ergo  non 
nisi  tumultus  irarum  et  lilium  in  animo  susci- 
tat,  eosquc  inanes  et  evanidos;  utpotequibus  re 
desiderata  potiri  nequit ,  magisque  angores , 
metus  et  dolores  sibi  asciscit. 

Concupiscitis  ergo  et  non  habetis.  To  et  potest 
Primo,  accipi  morc  Hebraeo  pro  quia,  q.  cl. 
Concupiscilis,  quia  non  babetis  id  quod  concu- 
piscitis :  concupiscendo  ergo  significalis  vos  esse 
egentes  et  miseros. 

Secundo,  ct  simpliciter  accipi  potest  ut  vox 
copulativa,  q.  d.  Concupiscitis ,  et  tamen  non  ha- 
betis,  non  obtinetis  quod  concupiscitis ,  idque 
Primo,  quia  saepe  aliena  et  illicita  concupisci- 
tis,  quaeper  jus  et  fas,  et  saepe  per  injuriamet 
nefas  acquirere  non  potestis.  Secundo  ,  quia 
concupiscentia  est  insatiabilis;  nam  habito  eo 
quod  concupivit,  illico  aliud  et  aliud  in  immen- 
sumconcupiscet.  Idvidemusinmercatoribus,qui 
cum  centum  lucrati  sunt,  appetunt  mille,  inde 
decem  millia,  inde  centum  millia,  inde  millio- 
nem ,  etc. ,  juxta  illud  , 

Quo  plus  sunt  potse ,  plus  sitiuntur  aquae  ; 

et  in  ambitiosis :  nam  qui  ambit  esse  senator, 
ubi  id  obtinuit ,  ambit  esse  gubernator,  inde  Co- 
mes,  inde  Dux,  inde  Princeps,  inde  Rex,  inde 
Imperator. 

Tertio,  quia  concupiscentia  est  instabilis :  nam 
ubi  rem  concupitam  obtinuit,  faslidit,  et  aliam 
concupiscit:  ita  finis  concupiscentiae  unius,  est 
initium  alterius,  juxta  illud  Thren.  1.  8.  Pecca- 
tum  peccavit  Jerusalem,  propterea  instabilis  facta 
est ,  ubi  multashujus  instabilitatiscausas  attuli. 
Idem  vidit  Seneca  lib.  de  Vita  beata  c.  7.  Voluptas, 
ait,  tunc  cum  maxime  delectat ,  extinguitur.  Nec 
multum  loci  habet  :  itaque  cito  implet  et  t&dio  est, 
et  post  primum  impetum  marcet.  Nec  id  unquam 
certum  esl ,  cujus  in  motu  nalura  est.  Ita  non 
potest  quidem  ulla  ejus  esse  substantia  quod  venit 
transitve  ceterrime  ,  in  ipso  usu  sui  periturum.  Eo 
enim  pervenit,  ubi  desinit ;  et  dum  incipit,  spectat 
ad  finem.  Idem.  1.  3.  de  Benefic.  c.  3.  Novis,  ait, 
semper  cupiditatibus  occupatinon  quid  habeamus, 
sedqui  dpetimus  inspicimus :  non  in  id  quod  est,  sed 
inquod  appetitar  intenti.  Quidquid  enimdomi  est, 
vile  est.  Ergo  non  habctis,  quia  licet  habeatis, 
habere  vos  non  existimatis;  et  quia  aliud  con- 
cupiscitis,  quod  revera  non  habetis.  Concupis- 
cens  itaque  est  quasi  chamaeleon,  qui  vivit  vento 
sui  desiderii,  et  re  desiderata  non  fruitur  :  est- 
que,  ut  illeait,  vir  desideriorum,  sed  alio  sensu 
quam  Daniel  c.  9.  23. 

Quarto,  quia   concupiscens  non  tam  habet 


Cap.  IV. 

rem  concupitam ,  quam  ab  ea  habelur  et  possi- 
detur  quasi  ab  hero,  imo  tyranno.  Audi  Sene- 
cam  de  Vita  beala  c.  \U.  Catcrum  non  ipsi  votup- 
tatem,  scd  ipsos  voluplas  habet ,  cujus  aut  inopia 
torquenlur ,  aut  copia  strangulantur.  Miscri ,  si 
dcserunlitr  ab  illa;  miscriores ,  si  obruttntur.  Si- 
cut  dcpreliensi  mari  Sirtico,  rnodo  in  sicco  relin- 
quunlur,modo  torrente  undafluctuantur.  Etmox: 
Ut  feras  cum  labore  periculoque  venamur  ,  et  cap- 
tarum  quoque  iltarum  soUicila  possessio  est ;  swpc 
cnim  tanianl  dominos  :  ila  habentes  magnas  vo- 
luptates,  in  magnam  matum  evasere ,  captaquc 
cepere,  qua?  quo  plures  majoresque  sunl ,  eo  Ute 
minor  ac  pluriumservus  esl,  quem  vulgus  felicem 
appellat,  elc.  ;  nec  voluplates  sibi  emit,  sedse  vo- 
luptatibus  vendit. 

Quinto,  quia  cupidorum  vita  in  rerum  cupi- 
tarum  prosecutione  saepe  tota  pene  consumitur. 
Quosdam,  ait  Seneca  de  Brevit.  viUe  c.  19.  cum 
in  summum  ambitionis  enilerentur,  inler  prima 
tuctantes  a?tas  relinquit.  Quosdam  cum  in  consum 
mationem  dignitatis  per  mille  indignationes  (alii 
legunt  indignitates)  erupissent ,  misera  subit  co- 
gitatio  ipsos  laborasse  in  titulum  sepulchri.  Quu- 
rumdam  ullima  senectus  dum  in  novas  spes ,  ut 
juventa,  disponitur,  inter  conatus  magnos  et  im- 
probos  invalida  defecit.  De  hac  concupiscentia 
ambitionis  maxime  hic  agit  Jacobus  :  baec  enim 
innumeros  suscitat  sibi  tumulius,  aliis  liles  et 
bella. 

Sexto ,  quia  ssepe  cupidus  re  cupita  uti  fruique 
non  audet ;  ita  avarus  opes  congerit,  et  sordide 
vivit,  nec  easexpendere  audet,  ne  minuat.  Opes 
ergo  quas  habet,  vere  non  habet,  sed  aliis  ha- 
bendas  custodit.  Hoc  est  quod  ait  Sapiens  Prov. 
13.  7.  Est  quasi  dives ,  cum  nihit  habeat ;  et  est 
quasi  pauper ,  cum  in  multis  divitiis  sit.  Unde  De- 
mocritus  teste  Hippocrale  ep.  2.  adDamagetum, 
ridebat  hominum  insaniam,  quod  dum  non  ha- 
bent  opes  ,  expetant;  dum  habent,  occultant : 
quod  omnia  pervertantadpropriamcupiditatem; 
quod  ex  omnibus  affectionibus  cegrotent ;  quod 
concupiscant  ea  quae  tristitiam  et  noxam  inle- 
runt;  ideoque  feris  sint  deteriores  etstolidiores, 
utpote  quae  intra  sufRcientiam  seconlinent.  De- 
nique  Sapiens  Prov.  30.  15.  Sanguisugce,  ait, 
duai  filia? ,  dicentes  :  Affer ,  affer.  Sanguisuga  est 
hirudo,  quae  ab  heerendo  dicitur,  juxta  illud: 

Non  missura  cutem  nisi  plena  cruoris  hirudo. 

Duae  ergo  filiae  sunt  duo  ora ,  quibus  hirudo  san- 
guinem  sugit.  Symbolice  sanguisuga  est  concu- 
piscenlia,  praesertim  avaritia  in  pauperes,  de 
qua  immediate  ante  egerat  Sapiens ,  quae  quasi 
hirudo  pauperum  sanguinem  sugit.  Haec  dicit : 
Affer  munera,  ut  vendam  justitiam  :  affer  dona, 
ut  vendam  gratiam ,  ail  Cajetan.  Beda  vero :  San- 
guisuga,  ait,  est  diabolus ,  cujus  duae  flliae  di- 
centes  :  Affer  ,  affer  ,  sunt  luxuria  et  avaritia. 
S.  Bernard.  autem  in  declamat.  sub  initium: 
Propria  voluntatis,  ait.,  sanguisugKdua  sunt  in- 
satiabiles  fdix ,  clamantes:  Affer ,  affer.  Siquidem 
nec  animus  vanitate,  necvoluptatecorpus  aliquando 
satiatur.  Fuge  sanguisugam  hanc,  et  omnia  re- 
liquisti.  Vere  Seneca  lib.  8.  deBenef.  c.  26.  Aspi- 
ce,  ait,  quemadmodum  immensx  hominum  cupidi- 
tales  hient  semper ,  et  poscant.  Non  miraberis  ibi 
neminem  reddere ,  ubinemosatis  accipit. 

Occiditis.  ]  Legit  interpres  cum  Syro,  Com- 
plut.  et  Regiis  fo-^Xrt ,  vel  ?oveusTe.  Alii  legunt, 
f&o/etTE ,  idest  invidetis.  Ita  Cajet.  Clarius,  Vatabi. 


COMMKNTAUIA  l.\  EPIS 

non  cnim  videntur  fideles  adcoinvidisse  aemu- 
lis,  Ut  eos  occiderent.  Sed  rcsp.  inlanto  numero 
lideles  aliquos  in  caedes  erupisse,  Uti  eruperunt 
in  hsereses  et  schismata ;  quorum  licet  paucorurn 
scelufi  hic  Jacobus  cxaggerat  et  quasi  indignum 
omnihusexecrandumproponit.  J\ursumocciditis, 
in  actu  non  perfecto,  scd  inchoato,  id  est,  occi- 
derc  cogitatis,  csedcm  machinamini.  Invidia 
cnim  et  ira  semper  crescunt,  ac  tandem  in  ca> 
deserumpunt.  Undcvicina  sunt,  uti  nomine,  ita 
el  re  ac  opcratione  v«v65  ZKi  ?*&w  ,  id  est,  invidia 
ct  occisio.  SolentOratores,  cum  vitiuminsectan- 
tur,  extrema  et  gravissima  ejus  damna,  licet 
rara,recensereetexaggerarc,utaudiiorcsmagis 
ad  vitii  odium  impellant :  iia  facit  hic  Jacohus, 
praeserlimquia  scrihiteliam  postcris,  quos  prnc- 
videhat  ex  ira  ct  invidia  patraturos  homicidia , 
uii  saepc  nunc  fieri  videmus. 

Et  zei.atis.  ]  Primo,  ct,  id  eslquia,  ut  paulo  ante 
dixi.  q.  d.  Quia  invidetis,  ideo  occiditis;  alioqui 
mim  decresceret  oratio;minus  enim  mali  est 
inviderequamoccidere.  Secundo  proprie,  q.  d. 
Postquam  occidistis ,  pergiiis  aliis  invidere,  imo 
zelari  .  zelus  enim  non  qualem  qualem,  sed  ve- 
Iiemcntem  el  acrem  invidiam  signilicat,  qualis 
fuitin  Cain  fratricida.  Quocirca  Euscb.  1.  11.  de 
Pra-par.  c.  U.  Cain  cx  Hebraeo  interprelatur  m- 
lidiam  et  zelum  a  rad.  N2p  kana ,  id  est  zclari 
(unde  Simon  Apostolus  dictus  est  Chananaeus, 
id  est£d0tes),licetmaterEvaeumvocaveritCani, 
id  est  possessionem ,  a  rad.  top  kana ,  id  est  pos- 
scdit,  dicens  :  Possedi  hominem  per  Deum.  Gen. 
U.  1.  Nimirum  portendit,  quod  amor  possidendi 
in  Cain  causaret  invidiam,  invidia  cnxlem,  imo 
parricidium. 

Et  non  potestis  auipisci,  ]  id  quod  concupis- 
citis  et  ob  quod  zelatis  et  occiditis.  Causas  dedi 
paulo  nnte. 

Litigatis  et  bem.igeiutis.  ]  An,  ct  quantum 
diatetlis  a  hcllo,  dixi  inilio  capitis. 

Proptkr  qvod  (proptcrca  quod;grncce  enim 
rst  iia.  tb  fxfj  «(TttiSat ,  id  est  quia)  nonpostui.atis.  ] 
Siguiticatcausam,  curremconcupitam  non  ob- 
tincant,  esse  quod  eam  litibus  cl  armis  pcr  in- 
juriain  occupare  satagant ,  non  vero  postulenl  a 
Deo,  qui  solusest  dator  omnium. 

3.  Petitis,   et  non  accipitis,  60  quod  mai.f. 

IT.TATIS,    VT    IN   CONCUPISCENTIIS     (gl\T:Ce   /,cW:,  , 

id  cst  volitptatibus)  vestius  insumatis.  ]  Syrus, 
ut  cas  atatis,  cibelis,  pascatis  et  nutrialis.  Est 
occupalio:  occurrii  enim  objectioni  concupis- 
centium  ac  dicentium :  Ecce  nos  petiimus  saepe 
.i  Deo  res  quasconcupiscimus,  ct  nonimpetra- 
%imus:  frustra  ergo  nos  mones  peterc  eas  a  Deo 
non  per  litesetbella  occupare.  Resp.  S.  Jacohus: 
Pelitis  quidem,  sed  non  accipitis:  co  q.uod  male 
petalis.ut  iis  abulamini  conlra  Deum  ad  ves- 
tram  libidinem.  Audi  Bedam  :  Male  petit  d  Deo, 
•nl,  Pmno,  qui  jussa  Domini  contcmnens ,  d  Do- 
mmo  beneficia  superna  dcsiderat.  Sccundo,  qui 
•  'mtsso  amore  supemorum,  inftma  tantum  qumrit 
bona  pcraprre.  Tertio  ,  ct  ha;c  non  ad  sustenta- 
iionem  humana  fragilitatis,  sed  ad  redundantiam 
tibcrat  voluptatis;  quod  est  vcllc  insumere  in  con- 
rnpisetntus.  Modus  recte  petendi  esl,  quem  do- 
cet  Christus  Matth.  6.  33.  dicens  :  Quarite  pri- 
mumrcgnum  Dei  ct  justitiam  ejus,  et  hac  ornnia 
adjiaentur  vobts ,  quae  scilicet  necessaria  snnt 
ul  vitam,  non  ad  concupiscentiam:  Deus  enim 
tlat  tantnmbonaetsalutaria,  non  malaetnoxia, 
quaha  lUrtt  en  quibus  expletur  concnpisccntia 

COr.NEI.    A    I  APIDF..      TOM.   X. 


1.  S.  JACOBl.  Cap.  IV.  5i5 

Eis  ergo  qui  talia  pelunt,  Dcus  aures  plane  ob- 
struit.  llla  enim  odit,  quia  turpia,  ac  proinde  ea 
largiri  nequit;  nec  dulcedinis  fons  amarum  ali- 
quid  scaturire  potest,  ait  Cyrill.  1.  9.  in  Joan. 
c.  W.  et  S.  Aug.  tract.  73.  in  Joannem,  et  ex  eo 
S.  Bernard.  serm.  contra  vitium  ingraliL  Mise- 
ricordinc,  ait,  esl  aliquando  subtrahere  miseri- 
cordiam,  quemadmodum  irne  et  indignationis 
misericordiamexhibere,  ulifuil  ilebraeisin  mur- 
mure  petentibus  carnes ,  eas  dare :  mox  enim 
ira  et  ultio  Dei  ascendit  super  eos.  Ps.  77.  30. 
Quocirca  Cassian.  collat.  9.  c.  23.  docetaDco 
non  esse  postulandas  opes,  honorcs,  delicias, 
potentiam,  robur,  etc.  Nihilcnim  caducum,  ait, 
vult  h  se,  nihil  temporale  ailernitatum  condilor 
implorari.  Itaquc  magnificentia  ejus,  ac  omnifi- 
ccntix  maximam  irrogabit  injuriam  ,  quisquis 
sempiternis  pelitionibus  prartermissis  transitorium 
aliquid  ct  caducum  ab  co  maluerit  postulare ,  ct 
offensas  potius  quam  propilialionem  judicis  sui, 
vilitate  orationis  incurret.  Elcganter  S.  Gregor. 
hom.  27.  in  Evang.  explicans  illud  Christi, 
Joan.  ih.  Si  quid  petieritis  in  nomine  mco.  Nomen, 
inquit,  Fttil  Jesus  esl  :  Jcsus  aulcm  Salvator,  vel 
etiam  Salutaris  dicitur  :  ille  ergo  in  nomine  Sal- 
vatoris  petit  qui  illud  petit  quod  adveramsalutem 
pertinetjeic.  Pensate,  quxso,  pctitionesvcstras,vi- 
dele  si  in  nomine  Jesu  pclilis,  id  est ,  si  gaudia  sa- 
lulis  xternai  postulatis.  In  domo  cnim  Jesu  Jcsum 
non  quxrilis ,  si  in  aiternitalis  tcmplo  importuni 
pro  temporalibus  oratis.  Ecce  alius  in  oralionequa- 
rit  uxorem,  alius  petit  viltam,  atius  postutat  ves- 
tem,  alius  dari  sibi  deprecatur  alimentum.  Et  qui- 
dem  cum  ha?c  desunt ,  ab  omnipotenti  Deo  petenda 
sunt ;  sed  meminisse  debcmus  quod  ex  mandato 
ejusdem  nostri  lledemploris  accipimtts:  Qttaritepri- 
mum  regnum  Dci.  Subdit  aliquos  orare  prohibita 
a  Deo,  ut  vindiclam  el  mortem  inimici,  aitque  : 
Quisquis  itaque  sic  orat,  in  ipsis  sttis  precibus  con- 
traDeum  pttgnat ;  undeet  subJuda?  specie  dicitur: 
Piat  oratio  cjus  in  peccatum.  Oratio  autem  inpec- 
catumest  ilta  pctere  qua>  prohibet  ipsequi  pctitur. 
Chrysologus  serm.  132.  Quimalad  Deo  postutat , 
inquit,  Dettm  malijtidicat  et  scntit  auclorem. 

Sanxerunt  idipsum  Genliles.  Seneca  epist.  10. 
ex  Athcnodoro  :  Tttnc,  ait,  scito esse  te  omnibtts 
cupidttatibus  solutum,  cum  co  pervencris ,  utnihtt 
Dcum  roges,  nisi  qttod  rogare  possis  palam.  Nunc 
cnim  quanta  cst  dementia  hominum  !  tttrpissima 
vota  diis  insttsurrant ;  si  qttis  admoverlt  attrem, 
conticcscent ;  et  quod  scire  homincm  nolunl ,  Dco 
narrant.  Et  mox  :  Sic  vive  cttm  hominibus,  tan- 
quam  Deus  videat :  sic  toqucre  cumDeo,  tanquam 
homincs  audiant.  Et  Juvenal.    salyra  10. 

Orandura  cst ,  ut  sit  mens  sana  in  corpore  sano  ; 
Forlcm  posce  animura  ,  morlis  errore  carentcra  , 
Qui  spatium  vita;  extremum  inler  muncra  ponat 
Naturae;  qui  ferre  queat  quoscumquc  laborct, 
Nesci.it  irasci,  cupial  niliil. 

Plalonis  oralio  eral  :  Jupitcr,  da  nobis  bona,  sive 
ea  petamus,  sivc  non :  arce  vcro  mata,ctiamsi  ca  ex 
crrore  petamus.  Secus  enim  videmur  vclle  Deo 
legem  sapiendi  el  dandi  pracscribere.  Sed  audi 
de  Socrate  Valer.  Max.  1.  7.  c.  2.  Socrates  huma- 
na?  sapientia?  quasi  qttoddam  terrcstre  oracutum  , 
nihit  ttltra  petcndum  d  diis  immortatibus  arbilra- 
batur,  quam  ut  bona  tribuerent :  qtiia  ii  demum 
scirent ,  qttid  anicuique  csset  utitc  :  nos  autem 
ptcrumquc idvotis  cxpctcre,  qttod  non  impctrass>: 
mclitts  forct.  Etcnim  densissimis  tcnebris  involuui 

09 


566  COMMENTAMA  IN  EPIS 

mortutium  mens ,  in  qaam  late  palentem  errorcm 
ctecas  prccutiones  tuas  spargis?  divitias  appetis , 
quce  mullis  cxilio  ftierunt  :  honores  concupiscis , 
qui  complures  pessumdederunt :  regna  tecum  ipsa 
cotvis ,  quorum  exilus  scipenumcro  miserabiles 
cernunlur  :  splendidis  conjugiis  injicis  manus; 
dt  lnvc  ul  atiquando  illuslrant  ,  ita  nonnun- 
quatn  fundilus  domos  evertunl.Desine igitur  stulta 
futuris  malorum  tuorum  causis ,  quasi  felicissimis 
rebus  inhiare ,  teque  totum  ccelestium  arbitrio  per- 
mitte :  quia  qui  tribuerc  bona  ex  facili  soient , 
ctiam  eligere  aptissima  possunt. 

Quocirca  misericordiam  suam  ostenditDeus, 
cum  noxia  quae  petimus,  negat;  iram  vero,  cum 
ea  tribuit  et  concedit.  Multos  Deus  non  exaudit 
ad  votuntatem  ,  ut  exaudiat  ad  salutem  ,  ait  lsi- 
dorus  I.  3.  de  Summo  bono  c.  7.  el  S.  August. 
ep.  SZi.  ad  Paulinum  :  Bonus  Dominus  qui  non 
iribuit  s&pe  quod  votumus ,  ut  quodmatlemus  at- 
tribuat.  S.  Bern.  serm.  contra  vitium  ingratitu- 
dinis  :  Misericordia:  res  esl,  liac  inparte  subtra- 
herc  Deum  misericordiam.  Denique  S.  Gregor.15. 
Moral.  12.  Majoris  iracundia:  est,  inquit,  cum 
hoc  tribuitur,  quod  male  desideratur ;  atque  inde 
repentina  ultio  sequitur  :  nam  quanto  cilius  ma- 
lum  votum  impleri  permittitur,  tanto  celerius  pu- 
nitur;  sicut  punivit  Deus  Judaeos  concupiscen- 
tes  carnes  ,  dum  eas  illi  dando,  illico  plagam 
mortis  in  poenam  eis  immisit.  Numer.  11.  33. 
ideoque  loco  datum  est  nomen,  Seputchra  con- 
cupiscentice. 

U.  Adulteri.  ]  Grseca  addunt ,  x«i  //otxaiiJEj ,  id 
est,  et  aduiteria :  tamenim  feminas ,  quam  viros 
objurgat.  Dices:  Vocare  aliquem  adulterum.est 
grave  convicium.  Resp.  Convicium  est,  cum  in 
aliquem  lorquetur  ut  probrum,  ad  eum  infa- 
mandum  vel  debonestandum  ;  cum  vero  jacitur 
in  aliquem  ad  eum  corripiendum  et  objurgan- 
dum,  ut  ille  se  emendet,  correctio  est  et  disci- 
plina,  quee  ex  amore,  non  ex  odio  et  ira  profi- 
ciscitur.  Talis  est  haec  Jacobi  aeque,  ac  illa 
Joannis  Baptistae  Matth.  3.  7.  Progenies  vipcra- 
riirn;  et  illa  Christi  Lucae  ult.  v.  25.  O  stulli  et 
tardi  corde  ad  credendum;  et  illa  Pauli  Galat.  3. 
10.  0  insensati  Galatce;  etActor.  13.  10.  ad  Ely- 
mam  Magum  :  O  plene  omni  dolo  et  omni  fallacia, 
fui  diaboti.  Duri  enim  dure  sunt  increpandi,  uti 
jubet  Apostoli.  Titoc.  1.  13.  Sicuteuim  longi  et 
etpertinaces  morbi  non  nisiustione,  sectioneet 
cauterio  curantur;  sic  et  amor  mundi,  puia 
concupiscentia  omnibus  innata ,  quam  homi- 
nes  quasi  bruta  sequuntur,  non  nisi  acri  objur- 
galione,  longaque  mortificatione  quasi  perfri- 
catione  et  sectione  curari  potest.  Porro  si  pa- 
rentibus  et  magistris  licet  filios  et  discipulos 
flagellare  virgisetverberibus,  multo  magis  licet 
eosdem  verbis  acrioribus  castigare:  imo,  utait 
S.  Cbrysost.  homil.  7.  ad  popul.  Tunc  maxime 
patres  sunt ,  cum  filios  mensa  prohibens,  flagella 
infligunt,  afftciunt  ignominia. 

Quaeres,  quo  sensu  et  qua  veritate  vocat  eos 
adulteros?  Resp.  Eo  quo  idololatrae  a  Prophetis 
vocantur  adulteri ;  quia  scilicet  relicto  Deo  ani- 
mae  suae  sponso  adhaerent  idolis,  quasi  adulte- 
ris ;  ita  hi  relicto  Deo  sponso  adhasrebant  mun- 
do,  qnasiadultcro.  Nam,  ut  ait  Apostol.  2.  Cor. 
11.  2.  Despondi  vos  uni  viro  virginem  castam  ex- 
hibere  Christo.  Aut ,  quod  eodem  redit ,  adulteri 
dicuntur,  quia  ad  amplexus  mundanae  sapien- 
tiae  turpiter  dcficctebant,  spreta  cnclesti,,  quam 
paulo  ante  S..Jacobus  celebravit:dequuetiamaii 


f.  S.  JACOBI.  Cap.  IV. 

Sapiensc.  8.  2.  Qua-sivi  sponsam  mihi  eam  assu- 
mere,  et  amator  factus  sum  fornuv  iltius. 

Moraliter  bic  disce,  quain  muiidum  odisse  et 
fugcre  debcamus  ,  nimirum  quasi  adulterum  : 
amor  ergo  mundi  esl  adulterium  spiritale  et 
mysticum ,  quod  tanto  gravius  est  carnali  e.l 
litterali,  quanio  Deus  ,  qui  hiccontemnilur,  no- 
bilior  est  bomine  ,  cui  uxor  se  despondii. 
Amans  ergo  mundum  vere  coram  Deo  est  adul- 
ler,  et  ut  adulter  plectetur.  Omnes  enim  eju.s 
amoressunt  adulterini,  qui  caslo  Dei  amori  ei 
charitati,  quo;  per  Spirituin  sanctum  diffusa  est 
in  cordibus  nostris,  e  diametro  repugnant.  Hoi 
est  quod  Synagogam  idololatrantem  increpaii^ 
Jereinias  intonat  cap.  3.  2.  Tu  autem  fornicata 
es  cum  amatoribus  multis.  Et  Osee  c.  2.  2.  Judi- 
cale  malrem  vestram,  judicale :  quoniamipsa  nou 
uxormea,  et  ego  non  vir  ejus.  Auferat  fornicatio- 
nes  suas  a  facie  mea,  et  adulleria  sua  de  mcdio 
uberum  suorum.)  Eoalludit  bic  Jacobus;concu- 
piscentiae  enini,  de  quibus  hic  agii,  sunt  mys 
ticae  fornicationes  et  adulteria  animae  :  unde  qui 
eis  obediunt  contra  Dei  legem,  potius  diaboli 
quem  imitantur  etsequuntur,  filii  dicendi  sunt 
quam  Dei,  ait  S.  lren.  I.  U.  c.  79.  IlaS.  Nazianz. 
in  Iambicis  carm.  3.  divitias  vocat  meretricem: 
quia  ut  meretrix  nunc  huic  amasio  blandilur, 
nunc  illi,  nunc  alteri,  omnesque  ludit  et  deci- 
pit;  sicet  divitine. 

Secundo,  alii  sic  cxplicant :  Adulteri ,  id  est 
spurii,  degeneres  et  adulterini  filii  videmini ; 
quia  non  Deum  patrem  vestrum,  sed  munduin 
adulterum  amatis  etcolitis.  Sic  aitPaulusHeb.12. 
8.  Quod  si  extra  disciplinam  estis,  etc.  crgo  adul- 
teri  graece  voSoi ,  id  est  adulterini  et  spurii,  et 
non  fdii  estis.  Verum  prior  sensus  est  genuinus : 
quia  gra3ceest//oixs^°<,  idest  adutteri,  non  voSoi, 
id  est  adutterini  et  spurii, 

Nescitis.  ]  Hocverbum  emphasim  habetacri- 
terque  pungit.  q.  d.  Itane  ignoratis  ,  aut  non 
consideratis  juratum  vestrum  hostem,  puta 
mundum,  imo  eum  amicum  putatis,  qui  vos 
Dei  vestri  inimicos  constituit  ?  Et  sane  mira  est 
hominumignorantia,  inconsideratio  et  demen- 
tia,  quod  mundum  cum  Dei  etbonorum  cceles- 
tium  aeterno  dispendio  sequanluret  diligant. 

QUIA  AMICITIA    HUJUS   MUNDI   INIMICA    EST  DEl.  ] 

Aliqui  efficacius legunt,  inimicitia  est  Dei,  si  enini 
'ixdpa  legas  cum  Syro  accentu  penacuto,  signifi- 
cat  inimicitiam:  sin  cum  aliis  passim  legat  ac- 
centu  gravi  ixfy*,  significat  inimicam. 

Quaeres,  quaenamest  amicitia  mundi?  Primo, 
aliqui  active  accipiunt  eamqua  mundus  impro- 
bos  amat,fovet,  exaltat;  probos  vero  odit,  de- 
primit,  persequitur.  Joan.  15.  18. 

Secundo,  alii  melius  amicitiam  mundi  ac- 
cipiunt  passive,  qua  scilicet  mundus  a  mun- 
danis  amatur  et  colitur  prae  Deo,  imo  spretii 
Dei  lege.  Unde  apposite  subdit  Jacobus  :  Qiu- 
cumque  ergo  voluerit  esse  amicus  sxculi  hujus , 
inimicus  Dei  constituitur.  Amicilia  ergo  mundi 
est,  qua  quis  amat  mundi  bona,  puta  opes , 
honores  ,  delicias  ;  ita  ut  propter  illa  Dei 
legem  violet,  aut  violare,  eumque  mortali- 
ter  offendere  sit  paratus.  Item  ea  qua  quis  amat 
et  colit  homines  mundanos ,  puta  superbos ,  di- 
vites,  potentes,  ut  adeorumgratiam  captandam, 
aut  retinendam  praecepta  Dei  et  Ecclesiae  trans- 
grediatur.  Id  ita  esse  patet,eoquod  quas  paulo 
onte  vocavitconcupiscentias,  easdem  bic  vocet 
munduin.  Lnde  Iuuic  Jacobi  locuin  unlislropba 


COMMEMAlilA  l.\  EPIS 

<  ntcnlia  cxplicans  S.  Joannes  epist.  1.  c.  2.  15. 
Xulite,  inquil,  diligerc  mundam,  neque  ea  quce  in 
mundo  sunt.  Quoniam  omne  quod  in  mundo  est , 
concupiscenlia  carnis  est ,  ct  concupiscentia  ocu- 
lorum ,  et  supcrbia  vilw,  qtue  non  est  cx  Vatre , 
scd  cx  mundo.  Vere  Seneca  ep.  85.  Iielinque,  ait, 
ista  ad  qtue  discurritur ;  rclinque  divitias  pericu- 
lum  possidentium,  aut  onus ;  relinque  corporis 
atque  animivoluptatcs;  molliunt  ct  cnervant  :  re- 
linquc  ambitum;  tumida  rcs  cst ,  vana,  ventosa , 
nullum  Itabel  lerminum:  tam  sollicila est ,  nequem 
anlc  vtdeat,  quam  ne  alium  post  se  :  laborat  in- 
vidia,  ct  quidem  dupiici :  vides  aulcm  quam  miser 
sit ,  si  is,  cut  invidctur  et  invidet.  Confragosa  in 
fasligium  dignilalis  via  est. 

Quocirca    christiaiie  et  sapienter  Tertull.  Jn 

Itoc  mundo,  ail,  niliilnoslra  interest,  nisi  ut  quam- 

l'>  unum  cx  eo  exccdamus.  El  S.  Cyprian.  1.  de  Ha- 

bilu  virg.  c.  2.  Scianl  Cltristiani  bona  illaessc  qiuv 

\iint    spirtlualia,  divina,   cceleslia ,  qiue  nos  ad 

Dominum  ducunt ,  qute  nobiscum  apud  Deum  per- 

pelua  possessione  permaneant.  Ctetcrum  qutvcum- 

que  terrcna  sunt ,  in  sttculo  acccpta  ct  luc  cum  ste- 

cuto  remansura,    tam  contcmni    dcbent ,  quam 

mundus  ipse  contemnilur,  ctijus  pompis  et  deiiciis 

jum  tunc  renunliamus ,  cum  meliorc  transgressu 

(td  Dominum  venimus.  ldem  tractat.  tle  Mortalila- 

te  :  1'orro,  ait,  cummundus  oderit  Chrislianum; 

quid  amtts  cum  qtti  tc  odit,  ct  non  magis  sequeris 

Cltristum  qui  tc  rcdcmit  et  diligit?  Mundus  ecce 

uttlat  ct  labitur,ct  rttinam  suinon  senectule  re- 

rum,  scd  fine  teslalur ,  etc.  Considerandum  estct 

ulcntidemcogitanduni  renunliasse  nos  mundo ,  cl 

tunqitum  hospitcsct  percgrinos  hic  interim  degere. 

Vidc  S.  Ambros.  tolo  libro  de  Fuga  sacculi,  qui 

<tde  Virginis  fornia  vivcndic.  1.  hisce  Jacobiver- 

l)is  urgel  virginem  Deo  addictam,utplane  fugiat 

saeculariuinconsorlia.  Et  S.  Creg.  homil.  28.  in 

Kvang.  Eccc,   ait,  mundtis  qui  tlUigilur ,  fugil ; 

Sancli  tsli    (Nereus  et    Archilleus)   ad  quoriuit 

tumbam  consistimus ,  florentem  mundum  mentis 

despectu  culcavcrunl.  Erai  tttnc  vita  tonga,  salus 

continua ,  opalcntia  in  rebus ,  facundilas  in  pro- 

pagine ,  (ranqtttUitas  in  pace  :  et  tamcn  cum  in 

snpso  florcrct ,  jum   in  eorum  cordibus  mundus 

urucral.  Eccejum  mundus  in  seipso  aruit ,  et  ad- 

buc  in  cordibus  nostris  lloret.  Ubique  mors,  ubiquc 

lucltis ,  ubiquc  drsolalio,  undiqtte  percutimur,  itn- 

dique    umurittuliirbiis   rcplcmur ,   cl  lamcn  cteca 

menlc  curnulis  concupiscentia:,  ipsas  cjus  amarilu- 

itines  scquimur,  fugicntcm  scquimur  ,  labunli  in- 

ii.vicmus.Et  quiu  Utbcntem  retinere  non  possumus, 

nmipsoiubimur  qucm  cadentem  tcncmus. 

QtJlCUMOUE    KIIGO  VOI.UKIUT    AMICUS   KSSE  SyECUM 

lnundi)  iujus,  immicus  Dhj  constituitur.  ] |  Ergo 
"iitrarii  fct  aniagouistae  sunt,  hostcsque  inlcr- 
ni-cini  Dous  et  inundus  ,  amor  Dei  et  amor 
iniindi.  Ua  Didyimis  hic:  Sicut,  ait,  impossibile 
rst  scrvirc  Dcocl  mummontv ,  ita  amicum  Dei  cssc 
stmtUetmuntli.  Et  S.  Augusl.  ik.  Civit.  28.  Fecc- 
rttnt ,  ail,  civitulcs  duas  amorcs  dtto  :  civitatvm 
lcrusalcm  umor  Dei ,  usqtie  ud  contcmptum  sui , 
i  ivitatcm  lhihyloncm  ttmor  sui  us<iuc  ad  conlnnp- 
fttm  Dct.  Hine  ad  amorcm  Christi  classicum  ca- 
nens  Apostolus  :  MilU,  inquil ,  absit  gloriari  tiisi 
in  crucc  Domtninostri  Jesu  Cltristi,  prr qitem  mihi 
mtnutus  rrucili.rits  cst,ct  egomundo.  Vide  i  i  dic- 
la  .  qucm/juasi  m.vgisirum  serultis  S.  Ignatius 
ep<  ail  Hoin.  /Imor  mrus,  inquil,  cntcifi.vus  esl. 
Sapicnter  Uichanl.  Viclorin.  de  Cradil).  charit. 
cap.  ,".  Columbinus ,  inquil,  vcrc  pii  ocutits  umor 


1.  S.  JACODI.  Cap.  IV. 

est ,  qui  in  rebus  humano  usui  conccssis  nttl.lu  tCbi- 
dine  ftgitur,  scd  intrunsitoriis  contcmplatur  tvter- 
num.  Vere  enim  Beda  hic  :  07nne5,inquit,  ama- 
lores  mundi ,  omnes  inquisitoresnttgarum.S.  Aug. 
(vel  quisquisest  auctor)  lib.  de  Duodecim  abu- 
sionib.  gradu7.  Mundi  amor,  inquit,£t!  Dei,par- 
rilerin  unocorde  cohabitarenon  possunt ,quemad- 
modum  iidcm  ocuti  ctxlum  pariler  et  lcrram 
nequaquam  aspiciunt.  S.  Cyprian.  ep.  ad  Donat. 
Arridel  mundus,  inquit,  ut  socviat  ;  blanditur ,  nt 
fttllut ;  iliicil,  ut  occidat  ;  exlollit ,  ut  dcmimat : 
famore  quodam  nocendi ,  quam  fuerit  amplior 
summa  dignitatis  ct  honorum ,  tammajor  exigi- 
turet  ttsura  pojnarum.  Dcnique  mundi  typus  fuit 
Sodoma,plena  omnibns  ct  infandis  sceleribus 
qiue  proinde  coelilus  siderata  conllagravit.  Sicut 
ergo  Lot  Sodormc  incendium  angelum  sequens 
(^flugit;  ita  nos  graliam  Dci  sequentes  niundi 
pericula  etincendia  fugiamus. 

Nota.  Pro  constituitur  Crseceest  ?.xQiyzry.i, idcst, 
plane  ct  lirmiter  conslituilur,  puta  semper  ci 
in  omnes  ajternitates ;  ni  Dcus  inlinita  sua  cle- 
mentia  amatorem  mundi  in  gehennam  ruentem 
excipiat,  et  ad  se  ca-lumque  revocet. 

5.  An  putalis.  ]  Cr.ecc  >,,  id  cst  aui ,  et  sic  te- 
gunt  nonnulli  Codices.  Verum  r, ,  id  csi  aut , 
srepe  idcm  cst  quod  un ,  ut  multis  exemiilis  do- 
cet  Thesaurus  linguae  CiNecae. 

Quia  inanitcr  (  fruslra,  sinecausa)  Scriptura 
dicat.  ]  Quid  ?  Respondent  aliqui,  id  quod  proxi- 
me  praecessit;  scilicet  ut  mundi  amiciliam,  le- 
ges  et  consortiafugiamus,  acDei  gratiametami- 
citiam  ambiamus:  hocenim  passim  concionan- 
tur  prophetac  Bt  alii  libri  S.  Script.  ila  Beda. 
Alii  cum  OEcum.  referunt  ad  id  quod  paulo 
posl  sequilur  :  Deus  suptrbis  resistil,  humilibtts 
titiicm  dat  graliam.  Verum  alii  passim  referuni 
adid  quod  proxime  sequitur  :  Ad  invidium  con 
cupiscit  spirilus  qui  habitat  in  vobis.  q.  d.  Deus 
est  zelotes  ,  et  quasi  zelotypus  animae  vcstrae, 
vclut  sponsee  siuc  :  undc  non  palilur  rivalem, 
mundum  scilicet  :  nam  ad  invidiam  concupis- 
cere  idcm  est,  quod  cssc  zelotypum.  Qui  cnim 
zclotypns  esl,  ita  rem  amatam  concupiscit,  ut 
camdem  rivali  cuilibet  invideat,  cupiatque  ea 
solus  potiri  ,  nec  quemquam  in  amoris  partem 
adnhiti  paiialur  :  Deuni  anlem  esse  zeloiem  , 
scriptum  est  Kxodi  V.i).  b.  iSahum  1.  2.  et  alihi. 
Si  velis  plus  velle  S.  Jacobum,  nimiruin  han. 
sentenliam  ab  eo  ivoiiatam,  in  Script.  pr;ecise  ei 
in  lerminis  scriptam  esso ,  fateor  ubi  ea  stripto 
sit  mc  lalere,  nec  quisquam  hacteiius  idipsum 
indicare  potuit.  Quare  nova  et  contorta  videtui 
t*xumenii  dispunclio,  vcrsio  el  expositio.  Ipsc 
enim  sic  dispungit ,  vertit  elexplicat:  An  putu- 
lis  quia  inunilcr  Script.  dicat  uut  ad  invidium  ?  q. 
d.  AnputatisquodScript.  dilficilianobis  pnecopta 
et  vires  excedenlia  de  odio  mundi  el  concupis 
tiae  tradat ,  eo  quod  illa  nobis  invide-it  P  En  alis  : 
non  enim  id  facit  inaniter  aul  e\  invidia,  sod 
quia  concupiscil  latip*  in  accusativo,  id  est 
spiritum,  scilicet  roctuin.  idest,  be^nuni  pnqio- 
situm,  bonamqne  voluntatem  sua  exhortalioi,' 
in  vobis  excitare  ot  habitaro  :  quam  ubi  per  spi- 
riliialom  modesliam  Invenerlt  operantem  in 
nobis  ,  majorem  dal  yratiam.  Catori  onim 
omnes  nliter  dispuncrnnt  ct  V(>rtunt  ,  exeopio 
Krancisco  Luca  Annot.oi»^i.  qUl  OKcumen.  peqni 
tur. 

Ad  invidinm  concttpiscit  spiritus  qui  habitat  iu 
ro'us.]  lla  per  interrogationein  haec  legunt  ( 


5Zi8  COMMENTARIA  IN  EPIS 

dices  Roiiiani  et  alii  pleriqae  :  nonnulli  tamen 
interrogationem  tolluntet  legunl  assertivc.  Rur- 
sum  alii  interrogationem  referunl  ad  to  putatis, 
alii  ad  t6  concupiscit  spirilus.  Jam  nonnulliperspi- 
ritum  accipiunt  humanum,  sed  vario  sensu.  Pri- 
mo,  aliqui,q.d.  Spiritushomiiiismundodedituset 
concupiscens  ea  quae  sunt  mundi,  sibi  suaeque 
saluti  nocet  et  quasi  invidet ;  sed  Deus  copiosius 
impertit  gratiam  ,  quam  ipsi  cupiamus.  Secun- 
do,  q.  d.  Spiritus  humanuset  mundanus  impel- 
lit  nos  ad  aliena  concupiscenda ,  et  ad  aliis  ea 
invidendum.  Ita  Lyra.  Hugo  et  Thomas  Anglicus. 
Tertio,  Emuianuel  Sa,q.  d.  Spiritus  hominis  ad 
invidiain,  id  cst  per  invidiam ,  concupiscit  bona 
proximi.  Quarto,  alii,  q.  d.  Spiritus  zeli  et  fer- 
voris  habitans  in  nobis  adeo  concupiscit,  idest, 
concupiscere  nos  facit  virlulem  et  sanctimo- 
niam  ,  ut  sanctam  in  nobis  excitet  invidiam  ae- 
quandi,  imo  superandi  eos,  qui  nos  in  studio 
virtutis  praccurrunt. 

Verum  alii  passim  accipiunt  hic  Spiritum  divi- 
num  et  Spiritum  S.  idque  melius.  Illi  enim  soli 
competit  id  quod  sequitur  :  majorem  autem  dat 
gratiam.  Primo  ergo  Beda  inter  alias  expositio- 
nes  hanc  affert,  q.  d.  Putatisne  quod  Spiritus 
divinus  nos  excilet  ad  concupiscentiam  et  invi- 
diam  ?  Erratis,  si  id  putatis  :  ipse  enim  est  spiri- 
tus  conlinentise,  charitatis  et  concordioe,  ac 
majorem  dat  graliam,  quam  sunt  bona  et  gratia 
mundi,  quam  concupiscitis  :  ergo  malus  sitspi- 
ritus  oportet,  qui  ad  concupiscendum  et  invi- 
dendum  vos  concitat.  Secundo  Glossa,  q.  d. 
Spiritus  Dei  cupit  etconcupiscit  ut  invideamus 
mundo  eumque  odio  prosequamur.  Terlio  Hu- 
go ,  q.  d.  Spiritus  concupiscit  ad  invidiam,  id 
est  contra  invidiam ,  ut  scilicet  ea  quasi  opus 
diaboli  tollatur  e  mundo.  Quarto  noster  Justi- 
nianus.q.  d.  SpiritusS.  quo  inBaplismo  imbuti 
estis  ad  invidiamconcupiscit,  hoc  est,  ita  affici- 
tur  erga  vos  sui  cultores  et  amicos,  tantisque 
donis  vos  cumulat,  ut  mundi  amatores  merito 
vobis  invidere  queant,  juxta  illud  Isaiae  65.  13. 
Ecce  servimei  comedent,  etvos  esurietis.  Ecceser- 
vimei  bibent,  et  vos  sitietis ,  etc.  Hoc  sensu  invi- 
dia  datur  mundanis,  non  Deo  ,  ut  fit  in  aliis 
expositionibus  ;  quae  proinde  duriusculae  viden- 
tur.  Nusquam  enim  alibi  in  Script.  invidia  tri- 
buitur  Deo ,  sed  nec  proprie  tribui  potest.  Quin- 
lo ,  apposite  alii  interrogationem  referentes  ad 
to  Spiritus  concupiscit ,  exponunt,  q.  d.  An  puta- 
tis  Spiritum  S.  vos  inhabitantem  et  regentem 
veslri  esse  zelotypum,  vobisque  mundi  amici- 
tiam,  quae  e  re  vestra  sit,  invidere,  ut  ipse  solus 
corde  vestro  potiatur  et  fruatur,  quasi  ex  hoc 
illi  ingens  bonum  accedat  ?  q.  d.  Absit  :  imo 
vero  majorem  dat  gratiam  quam  vel  accipi, 
vel  sperari  possit  a  mundo  ;  quam  tamen  ipse 
mundiamaloribus  ,  utpote  tam  sibi,  quam  pro- 
priae  saluticontrariis,  negat.  Propler  quod  scrip- 
tumest:  Deus  superbis  resistit ,  humilibus  autem 
dat  gratiam.  Ita  Franc.  Tilelmannus  et  Franc. 
Lucas  Notat.  593.  Sexto,  Gagneius,  Cajet.  Catha- 
rinus,  Salmeron,  Mariana,  et  Lorinus  interro- 
gationem  referentes  ad  to  putatis,  censent  sig- 
nificantius  et  nervosius  hic  anthropopathos  Spi- 
ritui  Dei  tribui  invidiam,  id  est  zelotypiam, 
quae  Deo  tribuitur  a  Prophetis  et  Apostolis  2. 
Corinth.  11.  2.  Exodi  20.  5.  Jerem.  c.  2.  et  aliis 
locis  mox  citandis.  Invidia  enim  subinde  in  bo« 
nam  partem  capitur,  ut  cum  duorum  virtutis 
aniulaiionem,  et  in  untegressu  conlenliouem 


r.  S.  JACOBf.  Cap.  IV. 

vocamus  sanctam  invidiam.  Talis  qunque  rst 
ea  quae  vitiis  et  viliosis  invidet  opes  et  ho- 
nores,  quibus  ipsi  contra  Deum  ad  scelera 
abuluntur.  Talis  qnoque  est  illa  Plinii  lib.  2. 
epist.  ult.  Quid  invidetis  bonam  mortem,  cui  darc 
vitam  bonam  non  potestis?  Sic  Deus  invidetmun- 
do,  quod  animas  a  Deo  ad  se  pelliciat  et  perdai, 
quae  utique  est  sancta  invidia.  Sensus  ergo  est, 
q.  d.  Putalisne,  6  Christiani ,  frustra  in  Script. 
Deum  vocari  zelotypum  vestrl,  ac  osorem  mun- 
di,  illique  quasi  invidentem  possessionem  cor- 
dis  vestri,  eamque  ad  invidiam,  id  est  cuin  in- 
vidia  mundi,  sive  ita  ut  eam  invideat  mundo, 
concupiscere  ?  non  sane  frustra  ita  vocatui. 
Reipsa  enim  est  zeloles,  consortis  impatiens  : 
non  patitur  ut  alios  amemus  praeter  ipsum,  nou 
fert  nos  diligere  mundum  quasi  adulteros.  Deus 
ergo  concupiscit  cor  nostrum  instar  zelotypi , 
magnoque  zelo  illud  affectat,  ideoque  dolet  et 
quasi  invidet  mundo,  quod  animasDeo  despon- 
satas  per  illecebras  ad  se  pelliciat.  Probat  Jaco- 
busidquod  dixit,  scilicet  amicitiam  mundi  esse 
inimicitiam  Dei,  ex  eo  quod  ita  nos  amat  Spiri- 
tus  Dei,  ut  solus  velit  amari,  nec  patiatur  riva- 
lem.  Amat  enim  nos  tanquam  sponsas  suas 
charissimas.  Unde  si  alium,  putamundum,  ame- 
mus,  nobis  quasi  adulteris  irascitur.  Ardetergo 
nostri  amore  :  si  quando  igitur  aliquid  nobis 
postulantibus  neget,  non  id  facitquod  nobis  in- 
videat ,  utpote  qui  usque  ad  invidiam  amat  nos, 
sed  ne  id  nobis  obsit,  nosque  ab  amore  suo  ad 
amorem  mundi  avertat. 

Ubi  moraliter  nota  quantus  sit  amor  Spiiiltis 
divini  in  nos  :  nimirum  ardenti  zelo  amat  nos, 
et  eodem  vult  amari  a  nobis ;  ac  si  non  ametur , 
indignatur  et  soevit  tanquam  ursa  raptis  catulis 
raptori  occurrens.  Osee  13.  8.  Praeclare  sanc- 
tus  August.  hunc  zelumex  Script.  inDeo  ponit, 
et  defendit  lib.  contra  Adimantum  c.  13.  Tolle, 
inquit ,  de  zelo  errorem  et  dolorem,  quidremane- 
bit  aliud  nisi  voluntas  custodiens  castitatem,  et 
corruptionem  vindicans  conjugalem  ?  Quo  igitur 
verbo  nisi  zelo  Dei  melius  posset  insinuari  ?  quo 
vocamur  ad  conjugium  Dei ,  el  non  vutt  nos  turpi 
amore  corrumpi  ;  et  punit  impudicitiam  nostram  , 
et  diiigit  castitatem.  Non  enim  frustra  etiam  vulgo 
dici  solet  :  Qui  nonzelat ,  non  amat.  Hic  ergo  Dei 
zelus  sanctus  est,  haec  sancta  invidia.  Simili 
schemate  et  figura  Deo  tribuitur  indignatio, 
ultio,  furor  in  peccatores,  qui  mundum  Deo 
anteponunt  :  rege  enim  furorem  ratione,  uti 
Deus  regit,  eumque  pro  justitia  exere,  sanctus 
erit ;  nec  tam  vindiciee  furor,  quam  justitiae  ri- 
gor.  Sic  et  S.  Hier.  in  Sophon.  1.  Nisi  Deus ,  in- 
quit,  amaret  animam  humanam,  nunquam  zela- 
retur  eam ,  et  in  similitudinem  mariti  peccatum 
ulcisceretur  amoris.  Quin  etS.  Paulus2.  ad  Corin- 
thios  11.  2.  y£/n«/o?-,inquit ,  vos  Dei  xmulatione: 
despondi  enim  vos  uni  viro  virginem  castam  exhi- 
bere  Christo.  Quocirca  decet  nos  simili,  cum 
pari  non  possimus,  passu,  huic  Dei  amori  oc- 
currere,  vicemque  vicietzelum  zelo  rependere, 
ut  totum  cor ,  totumque  amorem  a  creaturi» 
mundi  avocantes ,  in  eum  unum  tota  animi  con- 
tentione  et  ardore  conferamus. 

Ita  fecit  S.  Agnes ,  quae  Christo  sponso  totam 
se  addixit,  ideoquejuvenemnobilissimum  nup- 
tias  ejus  ambientem,  ac  omnia  promittenlem 
dantemque  quasi  diaboli  satellitem  cum  suis 
muneribus  indignabunda  repulit  :  Discede,  itt- 
quit,  dmefomcs  peccali ,  nutrimentum  facinoris, 


COMMENTAMA  1N  BPtST.  S.  JACOBI.  Ca|>.  IV. 


5'i9 


pabutum  mortis.  Dlscede  a  me ,  quia  jam  ab  alio 
amatorc  praventa  sutn ,  qui  miliisalis  meliora  te 
obtulit  ornamenla  ,et  annulo  ftdeisuai  subarrha- 
vit  me ,  longe  te  nobitior  et  genere  et  dignitatc. 
Cujus  est  generositus  cetsior ,  possibililas  fortior , 
aspectus  pulchrior,  amor  suavior,  et  omni  gratia 
etegantior :  cujus  Mater  Virgo  est,  cujus  Pater 
fcminamnescit ,  cujus  pulchritudinem  Sol  ethuna 
mirantur,  cujus  odore  reoiviscunt  mortui.  Uti  soti 
servo  fidem,  illime  totadevotione  commitlo.  Quem 
cum  amavero  casta  sum,  cum  tetigero  munda 
sum  ;  cum  tetigero  virgosum,  uti  refert  sancius 
Ambrosius  lib.  I\.  epist.  2>l\.  Idem  nobis  dicen- 
dum  mundo,  carni  et  diabolo,  cum  nostentant, 
ct  a  Cbristo  ad  se  pellicere  satagunt.  Quocirca 
S.  Agnes  post  mortem  apparens  parenlibus  cum 
choro  Virginum,  cycladibus  aureis  el  ingenli 
lumine  radianlium,  consistensjuxta  Agnumni- 
ve  candidiorem,  iis  dixil  :  Congaudete  mihi  el 
congratulemini ,  quia  cum  his  omnibus  lucidas 
sedes  accepi :  itli  sumjuncta  in  ccelis ,  quem  in  ter- 
ris  positatota  animi  intentione  dilexi.  Ita  S.  Am- 
brosius.  Similis  estsponsain  Canticis,  qiwe  ubi- 
<|ue  non  nisi  amoris  ardorem ,  languorem, 
delicias,  et  zelum  spirat  :  Futcite ,  inquit,  me 
floribus,  slipate  me  matis ,  quia  amore  tanguco. 
Poneme  ut  signaculum  super  cor  tuum,  ut  signa- 
culum  super  brachium  tuum,  quia  fortis  est  ut 
mors  dilectio,  dura  sicut  infernus  amutalio ,  lam- 
padesejuslumpades  ignis  atque  flatnmariim.  Can- 
tic.  8.  6.  etc.  Et  Psaltes  in  Epithalamio  Christi 
etEcclesiae,  sive  animae  sanctae:  Astitit  ,\nqu\i, 
Regina  a  dextris  tuis  in  vestitu  deaurato  circum- 
datavarietate.  Audi,  fdia,  et  vidc,  et  inclina  aurem 
luatn,  ct  oblivisccre  populum  tuum  et  dovium  pa- 
tris  tui :  et  concupiscet  Rex  dccorem  tuum. 

Porro  Cbristus  usque  ad  agoniam  et  sangui- 

neum  sudorem  zelatus  est  nos.  Patiens  enim  vi 

orans  pro  nobis  in  horto,  sanguinem  copiosum 

«uidavit  ex  angore  non  tam  doloris,  quam  amo- 

ris  nostri,  quodque  plus  amans  nosparum  auic- 

tur  a  nobis  ,  imo  a  multis  odio  babeatur.  Hunc 

suum  innoszelum  passim  in  Propbetis  explicat, 

ut  Isaiae  9.  Parvultis  ,  inquit,  natus  est  nobis ,  elc. 

Zeltis  Domini  exercituum  faciet  hcc,  etc.  c.  59.  17. 

Opcrtus  cst  quasipaltio  zeli.  Zachar.  8.  2.  Zelatus 

sum  Sion  zelo  magno ,  et  indignalione  magna  ze- 

tatus  sum  eam.  Ezecb.  36.  6.  Ecceego  in  zelomeo 

et  furore  meo  locutus  sum,  co  quod  confusionem 

gentium  sustinueritis  et  vers.  5.  In  igne  zeli  mei 

locutus  sum  de  rcliquis  gentibus.   Psalm.  78.   5. 

accendelur  velut  ignis  zelus  tuus.  Sap.  1. 10.  Auris 

zeli  audit  omnia.   Ezech.  23.  25.    Ponam  zclum 

meum  inte.  Sophon.  3.  8.  ln  igne  zeiimei  devora- 

bitur  omnis  terra.  Ad  haec  loca  alludit  hic  S.  Ja- 

cobus.  Hunc  zclum  pro  Deo  et  vice  Dei  ostendit 

Angelus  custos  S.  Cecilia\  De  eo  enim  ipso  sic 

ait  adValerianumsponsum:  Voio  tescireme  An- 

gelum  Dei  habere  amicum,  qui  summo  zelo  corpus 

tneum  custodit.  Is  sivel  minimum  fuerit  suspicatus, 

quod  tu  incesto  me  amore  contingat,  iratn  suam 

protinus  in  te  accendet ,  et  juventutis  tux  florem 

perdet  ;  sin  autem  cognoverit  quod  tu  simplici  et 

immaculato  mei  amorc  tenearis ,  et  virginitatem 

meam  integram  et  impollutam  cuslodias ,  te  sicut 

tne  diliget,  ct  ostendet  tibi  suam  gratiam%  uli 

reipsa  praeslitit,  dum  visibiliter  ipsi  apparens 

eum  Chrislianum,  virginem  et  martyrem  effecit. 

Porro  pie  et  pulchre  Chrysologus  explicat  ar- 

dentissimum  zelum  conlestis  sponsi  Christi  pen- 

denlis  m  crucc,  et  adulteras  animas  benigne  ad 


se  vocanlis  scrm.  108.  Distendil  membra  ,  ditalat 
viscera,  pectus  porrigil ,  offert  sinum.  .Sonne  dt- 
cil :  Vide  in  me  corpus  vestrum  ?  et  si  quod  Dei  est, 
timelis  ,  qttare  vel  quod  veslrum  cst  non  amala.' 
si  Dominttm  fugitis,  quare  non  rccurritis  ad  l'a- 
rentem  '.'  Sed  forte  vos  passionis  meo3  ,  quam  fects- 
lis ,  magnitudo  confundit  ?  iSolile.  Clavi  isti  non 
mihi  injtgunt  dolorem,  sed  vestram  mihi  inftgunt 
altius  charitatem.  Sanguis  meus  non  mthi  deperit , 
sed  vcstrum  prorogatur  iu  oretium.  Nec  minus  ele- 
ganter  Bernard.  tum  Spinlussancli ,  tum  Chris- 
ti  charilatem  extollil  epist  107.  O  geminum  ip- 
sumque  lirmissimum  Dei  erga  nos  amoris  argu- 
mentum  !  Christus  moritur,  et  merclur  atnurt  ; 
Spirilus  afjicil,el  facit  amari:  iiie  facit  cur  amt- 
lur  ;  iste  ut  atnetur  :  ilte  saam  niultam  dtleclio- 
netn  nobis  commendat ;  iste  et  dat  :  in  itto  cerni- 
mtts  quod  atnemas;  ab  islo  sumimus  ttnde  amemus: 
charitatis  igitur  ab  illo  occasio  ,  ab  illo  affectio. 

Qui  HAMTAT.  J  Gnece  x*Td*ii*«Vi  id  est  habitapit, 
q.  d.  Olim  in  baplismo  habitavit  Spirilus  Deiin 
vobis ;  atjam  in  multis  vestrum  non  habital, 
quia  ab  eo  descivislis  et  munduin  diligilis  :  in 
cseteris  tamen,  qui  in  grutia  baptismi  perseve- 
rant ,  etiamnum  habilat. 

6.  Majohem  autkmdat  gratiam.  ]  Syrus,  pra- 
slantiorem  autem  dat  graliamdalus  nobis  Dominas 
noster ;  pula  Spiritus  sanclus  ostendit  Spirilum 
Dei  adinvidiam,  id  est,  ardentissime  et  quasi 
/'•loiype  nos  amare  et  concupiscere  ,  exeo  quod 
longe  majoremdelgratiam,  dona  et  bona.quam 
inundus,  et  quam  mereamur,  ut  nos  a  mundi, 
aemuli  sui,  amore  avellat,  et  ad  sui  amorem 
invitet ,  el  pene  cogat.  Invidet  ergo  mundo,  quod 
pauca  donans,  multumametur  :  se  vero  inlinita 
donantem  parum  et  vix  a  nobis  amari.  Rursum 
occurrit  objectioni  mundanorum  dicentium  : 
Amormundi  itanobis  innatus  est,  ut  eum  abji- 
cere  nequeamus.  Respondet  enim  :  Deus  majo- 
rem  dat  gratiam,  quam  sil  amor  mundi,  ul  per 
cam  amorcni  muiuti  facile  vincere  et  ex  animo 
ejicere  possitis,  si  gratiae  Dei  vos  subdere  et 
slrenuecooperari  velitis.  Nam  ,  ut  ait  Apostolus 
Philip.  k.  13.  Omnia possuin  ineo  quime  conforlat ; 
ct :  Potensest  Deus  omnia  facere  superabundanler, 
quam  pelimus  aut  intelligimus.  Ephes.  3.  20.  Al- 
ludit  Jacobus  ad  illud  Exodi  20.  6.  Faciens  miseri- 
cordiam  in  millia  his  qui  diligunt  me ;  sicut  in  tu  , 
Ad  invidiam  concupiscit  spiritus ,  allusit  ad  rb , 
Ego  sttm  Dominus  Deus  tuus  forlis  zetotes.  Ibid. 
v.  5. 

Propter  quod  dicit.  Hic  versus  in  nonnulli.-» 
Graecis  deest;  undeeum  omiilit  Tigur.  et  Pagn. 
Verum  Romani  aliique  plures  Graeci  et  Lalini 
eum  legunt.  Probat  Spiritum  Dei  majorem  dare 
gratiam  iis  qui  ipsum  amant,  reverentur,  in- 
vocant,  ipsiquc  totos  se  subdunt,  ex  eo  quod 
dicit  Script.  et  Spiritus  sanctus:  Deus  superbis, 
qui  sprelo  Deo  mundum  mundique  honores  et 
pompas  sectantur,  hesistit;  vel,  ut  Cassian. 
legit  I.  12.  Inslit.  c.  6.  adversatnr;  vel,  ut  Cypr. 
ep.  ad  Novatianum,  contrasistit ;  Syrus,  depri- 
mit,  conterit  :  HuWLlBUS  autem,  qui  sprelis 
mundi  pompis  et  fastu ,  humiliter  se  Spirilui  Dei 
subduntet  peromnia  obediunt,  ab  eoque  se  in 
omnibus  duci  regiquc  sinunt,  dat  gratiam.  ] 
Porro  id  dicit  Spiritus  sanctus  Prov.  3.  1>U.  ubi 
enim  nos  legimus:  Ulusorcs  ipse  dclttdet  ,ctman- 
suetis  dabit  gratiam.  Septuag.  quos  more  suo 
citat  et  sequilur  S.  Jacobus,  ct  S.  Pelrus  episi. 
C.   5.    vertunl :  Dcus  supcrbis  rcsisli:  ,   humilibus 


V,0 


COMMENTARIA   IN  EPIS 
usores  cnim  sunt  superbi, 


■ttttcm  dat  grattam 

et  mansueti  sunt  humilcs 

Antistrophas  lniic  .lacobi  gnomas  babcnt  om- 

ncs  auctorcshagiographi,  tit  boc  dogma  veris- 

simum,   scd  in  praxi  obscurum  ctdillicile,  lot 

consonis  tcstibus  nobis  pcrsuadeant.  Prima  cst, 

Davidis  Psalm.  17.  28.  Populum  humilcm  scdvtim 

facies,  ct  ocutos  superborum  lutmiliabis.  Secunda, 

Salomonis  Proverb.   59.  vers.  2.  et  3.  Superbttrn 

scquitur  humilitas,  et  humilem  spiritu  suscipict 

glorta.  Tertia,  lsaiae  c.  2.  12.  Dics  Domini  super 

Hmnem  arroganlem  ct  supcrbum.  Et  c.  66.  1.  Ad 

qucm  respiciam,  nisi  ad  pauperculum  etcontritum 

spiritu,et  trernentem sermonesmeos? Quarta,Annoe 

Matris  Samuelis:  Arcus  fortium  superatus  est ,  et 

iufirmi  accincti  sttnt  robore.  Suscitat  de  puivere 

cgenum,  et  de  stercore  erigit  pauperem,  ut  sedeat 

cum  principibus  ,et  soitum  giorice  teneal.  Quinta, 

Judilh.  c.  9.  16.  Nec  superbi  ab  initio  placuerunt 

libi,    scd  humilium  et  mansuelorum  semper  tibi 

placuitdeprecatio.  Sexla,  Virginis  Deiparae  :  De- 

posuit  polentes  desede,  et  exailavit  humiles.  Esu- 

ricntes  implevit  bonis ,  et  divites  dimisit  inanes. 

I.ucsc  1.  51.  Accedat  septimus,  unus  ex  Septuag. 

sacrae  Script.  interpretibus,  qui  rogatus  a  Pto- 

lemaeo  Philadelpho   rege  jEgypti,  qua  ratione 

quispossetcavere  superbiam,  respondit :  Si  co- 

gitet   quod   Deus  superbos  deprimit ,  mansuetos 

aulemet  humiles  cxaltat.  Denique  omnes  divino- 

rum  voluminum  pagimehanc  ubique  sentenliam 

spirant,  ait  S.  August.  3.  Doct.  Christ.  cap.  23. 

Quocirca  apposite  Isidor.  Pelus.  lib.  1.  ep.  16Z|. 

monet  Martyrium,  dicens  :  Sttperbis  Detts  resis- 

lit :  nam  etiam  ipsorum  principiab  initioseseoppo- 

suit.  Considera  igitttr  quantttmest,  et  Deumhostem 

atqtte  adversarium  habere ,  et  velerem  hostem  so- 

cittm. 

Causae  sunt  mult.T.  Prima ,  quia  uti  radix  om- 
nis  peccati  et  mali  estsuperbia,  Eccli.  10.  15. 
ita  radix  el  fons  omni  boni  et  virtutis  est  humi- 
Jitas. 

Secunda  ,  quia  superbus  est  vas  tumidum  et 
vento  arrogantiae  plenum,  ideoque  gratiae  inca- 
pax  :  humilisveroestvas  demissumet  vacuum, 
ideoque  gralise  et  liquoris  divini  capax.  Sicut 
ergo  pluvia  a  collibus  descendit  in  valles;  ita 
gratia  e  coelo  depluit  in  humiles. 

Tertia,  quia  Deus  est  zelotesglorice  suae  :unde 
supcrbos  eam  ambientes  deprimitet  sternitin 
gehennam,  bumiles  vero  eam  adornntesexaltat 
ad  gratiam  et  gloriam.  Rursumhumilitas  mer<- 
tnr  ditari  et  sublimari ,  superbia  spoliari  et  dc- 
primi.  Sicut  ergo  umbra  sequentem  fugit,  fu- 
gientem  sequitur  ;  ita  Deus,  gratia,  honor , 
superbos  qui  eum  ambiliose  sequuntur,  fugit; 
humiles  qui  eumfugiunt,  sequitur. 

Quarta,  quiagratia  estgratia  et  gratuitodatur 
nec  nisi  gratis,  quales  sunt  humiles,  qui  de  ea 
gratias  agunt ;  non  superbi ,  qui  eam  suis  viribus 
etmerilis  atlribuunt. 

Quinta,  quia  regum  ,  et  praesertim  Dei,  su- 
blimitas  et  magnificenlia  poscit  illud.  Virgin. 
/1'.neid.  6. 

Parcere  subjectis  ,  etdebellare  superbos. 

Denique  humilitas  est  virtus  propria  Chrisli 
ct  christianiMni ,  juxta  iHud  Matth.  11.  29.  Discite 
(tme,  quia  ruilis  snm  et  humilis  corde;  ita  S.  Ber- 
nr.rd.  tract.  deGrad.  humil.  Undehumilitas  tam 
potens  cst,  ut  resistat  Deo,  juxta  illud  :  Dixit  nt 


f.  S.  JACOHI.    Cap.   IV. 

dispcrdcret  cos ,  si  nonMuyses  clcclas  cjtts  stclissct 
iu  confractione  in  conspeclu  cjus.  Confractio  eniin 
cordis  estbumilitas,  virlutuin  regina,  quaeDeum 
vincil  pro  sua  reverentia,  ait  Rupert.  lib.  ti.  Kl 
Exod.  c.  26. 

Quocirca  S.  Cbrysost.  hom.  20.  iri  ep.  ad  Ro- 
nnm.  ait  supcrbiam  cssc  summam  stultiliam  et 
insaniam,  nec  superbo  quidqqara  esse  insanius. 
Quid  enim  insanius  quain  Deo  resistere ,  et 
cumDeo  instar  gigantum  velle  bellum  gerere  ? 
Quid  insanius  quam  se  Dei,  a  quoomnia  pen- 
dent,  favore,  gralia  el  ope  sponte  privare  et 
spoliare?  Quid  insanius  quam  non  bomineni , 
non  angelum ,  non  daemonem ,  sed  Deum  babere 
antagonislam  ct  bostem  ,  eumque  quiin  super- 
bos  tonat  etfulminat,  ad  duellum  provocare? 
undeS.  Hicron.  cpist.  /i5.  Quate ,  ait,  rnalum  sil 
oportet,  tjtiod  adversarium  habet  £>e«7?i?Superbus 
enim  suofaslu  quasi  Deum  lacessit,  et  ad  singu- 
lare  certamen  provocat.  Undc  Deus  zelotes  illud 
acceptat,  aitquc  :  Meus  est  liic  antagonista, 
meum  hoc  duellum  :  hic  exerendae  meae  vires  , 
hic  proterendus  novus  Lucifer.lta  Cassian.l.  12. 
de  inslit.  renunc.  c.  7. 

Unde  S.  Ambros.  serm.  7.  in  psalm.  118.  de 
superbia  loculus  :  Quid  ,  inquit,  hoc  peccato 
potcst  esse  dclcrius,  qttod  a  Dei  cccpit  injuria? 
idcoque  Scriptura  dicit  :  Dctts  superbis  resistil. 
Jacob.  h.  6.  Tanquam  suce  contumelice  propulsa- 
lor,  veluli  quoddam  suscepit  adverstts  superbiam 
speciale  certamen;  lanquam  dicat  :  Meus  islc 
aduersarius  cst,  quime  lacessit;  mihi  debetur  isla 
congressio. 

Sapienter  ergo  S.  Fulgent.  epist.  6.  c.  9.  Crcs- 

cat,  inquit,  in  te  humililas  animi,  quce  vera  estet 

intcgra  sublimilas  Chrisliani :  el  tanlo  magis  in  te 

cognosces  gratiam  Dci  crescere ,qttanto  magistibi 

httmililatem  cordis  videris  abundare.  Et  S.  August. 

serm.    16.  de  Martyribus  :  Allitudinem ,  inquil, 

qtuerilis?  per  vallern  pervenitur  ad  monlem. Sedem 

(juarilis  claritalis  :  priusbibite  calicem  humilitatis. 

ideni  serm.  3.  de  verbis  Domini  :  Comprehensus 

est  Christus,  co3sus,  crucifixus  et  occisus.  Ista  esl 

via.   Ambula  per  humiiitatem ,  ut  pervenias  ad 

ceternitatem.  Deus  Christus  patria  est  qtto  imtis  : 

homo  Chrislus  via  est  qua  imtts.  Ad  ilium  imus , 

per  illum  imus ,  quid  timcmus  ne  erremus?  non 

recessit  ii  Patre ,  et  venit  ad  nos  :  ttbera  sugebat, 

et  mundum  continebat  :  in  prasepi  manebat ,  et 

angelos  pascebat  Deus  homo.  ldem  liomoqui  Detts  : 

idem  Deus  qui  homo.  Idem,  serm.  8.  de  Epipbania  : 

Tota,  inquit,  Christiance  sapienlia?  disciplina  non 

in  abundantia  verbi,  non  in  aslutia  disputandi , 

neque  in  appetilu  laudis  et  gloria?,  sed  in  vera  et 

voluntaria  humilitate  consistit ,  quam  Dominus 

Jesus  Chrislus  ab  ulero  matrisusque  ad  supplicium 

crucis,  pro  omni  fortitudine  elegit  et  docuit.  Idem 

epist.  65.  ad  Dioscorum  docet  non  esse  aliam 

viam  ad  veritatem,  quam  humilitatem  :  etsicut 

Demosthenes    dixit ,   omnem  vim  eloquentice 

consistere  id  pronuntiatione,  sic  omiiem  Vim 

christianismi  consistere  in  humihlate. 

Idem   vidcrunt   Genliles.   JEsopus   rogatus   a 
Chilone;  quidnam  agcrel  Deus,  respondit  :  Tx  &- 

liilvdt  irj/oX  ,   tk  ifpy\x  rx-nttvol. ,  )d  CSl  liumilill  CXClltClt, 

alta  hiimiliat;  ita  habet  ejus  Vita.  Artabanus,  ut 
Xerxi  dtesuadeat  cxpeditionem  in  Cr.ecos,  ait 
Deririi  altas  arbores,  turreselmontcsfuliriinarc. 
humiles  vero  servare  ettueri  ;magna  et  stiperh;t 
castra  parviscopiis  sternere,  nec  sinere  aliiirii 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  IV. 
pncter  se  altum   sapere.  lta  Ilcrod.  I.  7.   Vere 


Tragicus  :  Scquilur  superbos  ultor  d  tcrgo  Deus. 
Porro  haec  signa  et  efleelus  huniililalis  assig- 
nat  S.  Basilius  oral.  17.  de  huuiilitate  :  Qui ,  iu- 
quit,  summa  modeslia  est  prceditus ,  et  qui  dum 
conviciis  afficitur,  fatetur  se  tonge  esse  infcriorem, 
<fuam  dicalur ;  ejus  animum  nulla  unquam  convi- 
cia  perceltent  el  perturbabunt  :  sed  si  appettubitur 
inops,  novitse  inopem  esse,  et  omnibus  rebus  indi- 
gentem,  acquotidiana  Domini suppedilatione  opus 
liabere.  Quod  si  accepcrit  ignobilem  et  obscuro  toco 
natumse  dici,jam  animo  mutto  ante  percepil  fic- 
tum  se  esse  ex  limo.  Et  mox  :  Consequitur  autem 
humilcm  animum  visus  subtrislis  cl  in  terram  dc- 
missus ,  kabilusnegleclus ,  capiltus  passus,  veslis 
sordida ,  ita  tamen  ut  videantur  luvc  casu  ac  for- 
tuito  ficri,  quce  lugcntes  de  industria  faciunt. 

7.   SUBDITI  ERGO  ESTOTE  DtO,  J    OaOTayCTS  ,     id  est 

subordinamini ;  Syrlis,  servi  estote  :  rectus  enim 
nalurse  ordo  postulat,  utcreatura  suhordinetur 
et  serviat  suo  creatori  :  Deo  ergo  servite ,  ul  I)  i 
gratiam  et  amicitiam  ohtineatis.  Nam  ,  ut  dixi, 
Deus  humilibus  dat  gratiam.  Quocirca  Psaltes 
Psalm.  G2.  2.  Nonnc  Deo ,  inquil,  subjecta  erit 
anima  mca?  ab  ipso  cnim  satutaremeum.  Nam  et 
ipse  Detts  rneus,  et  salutaris  meus,  susceptor  meus , 
nonmovebar  amplius. 

Resistite,  kvti?/]tc,  id  est,  contra  state,  opponite 
vos,  adversamini  :  Syrus,  insurgite  in  eum; 
diabolo,]  qui  quasi  rex  super  uuiversos  filios 
superbiae,  utait  Johcap.  h\.  25.  vos  sollicitatad 
superhiam,  pompasque  mundi  ambiendas.  Re- 
sistere  autein  non  possunius  acriori  et  longiori 
tenlalioni,  sine  novo  gratia?  Dei  auxilio,  uli  ex 
S.  August.  docenl  Doctores.  Ergo  ante  omniain- 
vocanda  est  assidue  Dei  gratia  ,  ac  parta  victoria 
illam  non  nostris,  sed  Dei  viribus  acceptam 
ferre  debemus.  iSam  ulique  ut  diabolo  resistamus 
etfugiat  d  nobis ,  ideo  precantes  dicimus ,  ne  nos 
mducas  in  tentationcm,  ait  S.  Aug.  de  Natur.  et 
Gratia  c.  58. 

Et  pugiet  a  vobis.  ]  Si  homini  te  invadenli  re- 
sistas,  non  idcirco  illum  fugas  et  vincis  :  at  si 
diabolo  resistas,  illum  fugas  et  vincis.  In  lua 
ergo  potestate,  libique  facilis  est  deeo  vicloria  : 
quia,  ut  ait  S.  August.  hom.  12.  inter50.  Suaderc 
diabolus  et  sotlicitare  potest ,  cogere  omnino  non 
potest  :  et  ideocum  pcr  Dei  adjutorium  in  tua  po- 
testale  sit ,  ulrum  consentias  diaboto ,  quare  non 
magis  Deo  quam  ipsi  obtemperare  deliberas? 

Porro  diabolus  nostris  ipsorum  desideriis  nos 
oppugnat,  ail  S.  Basil.  hom.  23.  EtutaitS.  Amb. 
lib.  1.  de  Cain  et  Abel  c.  5.  Oculos  delcctat ,  aures 
dnnutcet,  sed  mentem  inquinat ;  multa  mentilur, 
falsaiuijungit,  vera  subducit  :  spondct  pccuuiam  , 
iiurum  offert ,  sed  aufcrl  disciplinam.  Ad  h&C  illa 
est  calliditas  diaboli ,  ut  ea  parte  qua  infirmiores 
sumusnosoppugnet;  sicut  dux  oppugnat  arcein 
<a  parte  qua  debiliorest,  ait  S.  Gregorius  31. 
Mor.  17.  alias  30.  qui  et  addit  :  Dolosus  adversa- 
'''"'?  f*Tm*f  ferire  nititur,  et  aperle  sceviens  et  in 
msidiis  tatens ,  elc.  Sapeenim  tcntationem  propo- 
nit  (tctibidine,  et  subito  fraudulcntius  cessans  ela- 
tionvm  suggcrit  de  servata  castitatc.  Et  sunt  non- 
nulli,  qui  dum  mullos  ex  castitatis  arce  in  fovcam 
elationiscccidisse  conspiciunt,  vitcE  suce  castitalem 
ncgligentes  in  immunditia  tibidinis  dcmerguntur. 
Suntvcroediverso  nonnuUi ,  qui  dum  libidinis  im- 
munditiamfugiunt,per  castitatis  culmen  invoragi- 
nem  clationis  ruiint.  Quocirca  seinper  vigilare 
dehemus,  semperque parali  ad  diinicandum ,  ac 


nascenti  tentationi  illico  resislere  :  naui,  ul  idem 
ail21.  lior.  7.  Si  tentaliuni  incordenus':< -nli  fcsitn/ 
non  rcsistilur,  liaceadem  qua  nutrilur,  mura  iobu- 
ratur  :  etexislens  foris  inoperibusvinci  otx  prcevu- 
t't,<juia  ipsam  intus  membrorum  dominummenlem 
captivam  tenei.  Hucmmu  dcemon  seinel  viclus  et 
fugatus,  ileruni iter unique  redil  adnos  tentan- 
duni,  uli  rediil  ad  Christum  Mallh.  h.  v.  5.  et  8. 
Si  lamen  fortiter  et  constanter  repellatur,  non 
(am  facile  etcito  redit  ad  lentanduin  nos  sallern 
eodein  tentalionis  genere,  ne  iteruin  vincatur 
el  pudefial.  Unde  S.  Amhros.  in  cap.  h.  Luca;  : 
c.i.dcrc ,  ait ,  soiet  veroe  virtuti ,  etsi  incidere  non 
desinat ,  lamen  instare  formidat  :  quia  frequentius 
nfugit  triumpliari. 

Quocirca  S.  P.  N.  Ignalius  iu  Exercit.  spiril. 
diahiluin  comparat  ITimo,  fenhnaj  procaci  , 
qua3  viro  tiuiido  impotenter  donhnalur  et  insul- 
lat,  audacem  vero  veretur,  eique  silens  se  sub- 
mittit.  Secundo,  S.  Gregor.  lib.  5.  Moral.  c.  17. 
ac  Olympiod.  et  alii  exponentes  illuu  Job  h. 
v.  11.  Tigris  periit ,  eo  quodnon  haberet  prcedam ; 
ubi  pro  tigris,  Sepluag.  verlunt,  myrmycoleon  . 
id  est  formicaleo  :  Diabolus,  inqtiiunt,  estmyr- 
mycoleon,  qui  coram  piis  et  conslantibus  qui 
ei  resistunt,  timi  dissimusest  ut  formica;  impiis 
\eroet  inconstant  ibus  qui  eicedunt,  terrihilis 
instalut  leo.  Sicet  Theodorus  Studita  ep.  68.  Ti- 
midus ,  ait,  est  diabotus ,  rcjiculus,  imbcllis,  icko- 
que  animositate  quadam  tonge  abigendus ,  ut 
idcirco  gerinanus  Dei  ctamel  Jacobus  :  llesist  itt 
diaboto,  et  fugiet  d  vobis.  Tertio , -S.  Chrysost. 
conc.  3.  de  Lazaro,  diabolum  comparat  cani,  qui 
mens.e  assislit  quamdiu  quid  inde  ei  projicitur: 
sin  nil  ei  projiciatur  ,  quin  et  baculo  forliter  abi- 
galur.  fugit,  nec  temerc  redit.  ldem  homil.  22. 
ad  pop.  Cani ,  inquit,  simitis  cst  voluplas  :  sipet- 
las,  fugit  :  sinulrias,  permanet.  Quarto,  diabolus 
est  similis  militi  qui  acrius  scquilur  fugientes  , 
ut  ignavos  et  imbelles;  ita  S.  Bernard.  epist.  1. 
ad  Robertum,  qui  Cistertio  fugerat  Cluniacum  : 
An,  inquit,  quia  fugistiex  acie ,  putas  te manus 
hostium  evasisse?  libentius  te  inscquilur  adversu- 
rius  fugientem ,  quam  sustineat  repugnantcm;  <t 
audacius  insistit  d  tergo ,  quam  resistat  infaciem. 
Quocirca  sapienter  S.  Cyprian.  serm.  de  zelo  et 
livore  :  Tam  paralus  ,  iuquit,  ad  repugnandum 
semprr  animus  debet  esse ,  quamadimpugnanduu, 
s<-inpcr  inimicus. 

Moral.  Notat  S.  Gregor.  3.  Mor.  c.  8.  diabolum 
quo  valentius  vincitur,  eo  ardenlius  ad  i n s i d i a > 
instigari,  ut  qui  viribus  victus  est,  insidiis  et 
dolis  vincat.  Lndc  Cassianus  lib.  5.  Insiit.  c.  19. 
monet  atbletam  Christi ,  ut  quanto  magis  trium- 
phorum  successibuscrevit,taniocolluctalionuni 
robustiorem  ordinem  successurum  expectei. 
Hinc  sicutvulpes  procumbunt,  quasi  morluae.ui 
gallinasquasi  securas  alliciantet  devorent :  sic  el 
d;emonsubindesequasivictumfugeresimulat,iil 
hominenKiuasidevictoriasecurum.exiinproviso 
invadat  et  prosternat  :  perindc  ac  Horatius  unus 
e  tribus  superstes  .  fugiens  ,  tres  Curialios  vicis- 
simoccidit,  ila(|iie  Romanis  dominium  in  Alba- 
nos  consignavii.  II  AnligoiK\s  cedens  hostibus  . 
dicebat  senonfugere;  sed  commodum  suuin  a 
tergo  persequi,  teste  Plularch.  in  Apo|)htb. 
Deniquesancliores  magis  infeslat  diabolus  .  iis- 
que  magis  insidiatur;  utpole  quos  sibi  dissimi- 
liores,  ac  Deo  similiores  videt  el  invidet  :  \k<  - 
catores  enim  quasisibi  similes  negligit,  quiaeos 
possidet. 


5u2  COMMENTAIUA  IN  EP1S1 

8.  Appuopinquate  Deo  (non  corporis,  scd  cor- 
dis  nicntisque  passibus,  id  csl  affeclibus)  ,  et 
appropinqcabit  vohis.  ]  Quaeres  qua  via  appro- 
pinqucuuis  Deo?Respondeo  Prinio,  recedendou 
diabolo  ciquc  resistendo,  ut  praecessit  :  Deus 
cnim  ct  diabolus  sunt  duo  cxtrcma  sunmiecon- 
traria.  duosque  bosles  sibi  infensissimi  :  unde 
<ji»o  inagis  ab  unorecedis,  eo  magis  accedis  ad 
alium  oppositum;  ila  Origen.  1.  h.  in  epist.  ad 
lloman.  c.  5.  Bellum,  inquit,  conlra  diabolum, 
paoem  parat  ad  Deum;  tumque  buic  appropin- 
quamus,  cum  illi  rcsistimus. 

Secundo,  bumiliando  nos  :  Deus  enim  bumi- 
libus  dat  gratiam,  ut  praecessit;  ita  S.  August. 
serm.  2.  de  Ascensione  :  Videte,  fralres ,  ait, 
magnum  miraculum.  Altus  est  Deus  :  erigis  te , 
pl  fugit  d  te  :  humilias  le,  et  descendit  ad  te. 
Quare?  quia  excelsus  esl  et  humitia  respicit ,  et 
nlta,  id  est  superba,  de  longe  cognoscit ,  ut  depri- 
mat;  ita  Hugo  :  Per  bumilitatem,  ait,  ctbona 
opera  appropinquare  dcbemusDeo,  utad  mise- 
ricordiam ,  ut  nudi  ad  divitem ,  ul  famelici  adpa- 
nem,  utinfirmiad  medicum , ut servi addominum, 
ut  discipuli  admagistrum,  utc&ciad  lumen,  ut 
frigidi  ad  ignem. 

Tertio,  purificando  nos  a  peccatis  per  pceni- 
tcntiam.  Undequasiexplicans  subditS.  Jacobus: 
Emundate  manus  peccatoris ,  el  purificate  corda ; 
quo  enimmagis  apeccato  et  impuritate  recedi- 
mus ,  eo  magis  ad  virtutem ,  puritatem  et  Deum 
accedimus;  juxta  illud  Psalm.  33.  15.  Declina  d 
mato  et  fac  bonum.  Ita  Concil.  Trident.  sess.  6. 
cap.  6.  docet  peccatorem  accedere  adDeum  per 
actus  lidei,  timoris,  spei,  dileclionis,  contritio- 
nis  et  propositi  novae  vitae;  juxla  illud  Zacba- 
rise  1.  3.  Convertimini  adme ,  el  ego  convertar  ad 
vos.  Ita  Magdalena  poenitens  accessit  ad  pedes 
Jesu  rigans  eos  lachryrnis,  osculans  et  ungens. 
Lucae  7. 

Quarto,  amando  Deum  et  opera  cbaritalis 
exercendo.  Amor  enim  jungit  amanlem  amato. 
imo  eum  in  illum  transformat.  Unde  S.  Joannes 
ep-ist.  1.  cap.  h.  16.  De«5,inquit,  charilas  est ,  et 
<jui  manet  in  charilate,  in  Deo  manet  et  Deus  in  eo; 
et  Sapiens  Proverb.  8.  17.  Ego  diligentes  me  di- 
tigo,  ct  quimane  vigilant  adme,  invenient  me ;  et 
Aposlolus  Rom.  8.  35.  Quis  nos  separabit  a  chari- 
taleChristi?  An  tributalio?  an  ang us t ia?  etc.  Ni- 
mirum  magnes  amoris  est  amor  :  amor  trahit 
amorem ,  uti  magncs  ferrum. 

Quinto,  perorationem  ac  per  studium  perfec- 
tionisjila  Origen.  bom.  1.  in  Genes.  Sicut,  in- 
cjuit,  non  aequaliter  illuminantur  oculicorporis 
a  sole,  sed  tanto  magis,  quanto  allius  quis  in 
altiora  loca  conscenderit  ;ita  mens  quanto  ex- 
celsius  appropinquatChristo,tantociarius  ejus 
lumine  radiatur;  juxta  illud  Psalm.  33.  6.  Acce~ 
diie  adeum  et  illuminamini.  Proprie  veroappro- 
pinquamus  Deo,  cum  quasi  obsequentes  servi, 
amici  et  -filii  nos  nostraque  omnia  offerimus 
Deo  tanquam  summo  omnium  domino,  amico 
••t  patri;  dicimusque  cum  Psalte  :  Mihi  autem 
udhcerere  Deo  bonum  est.  Psalm.  72.  28.  Ex  ad- 
versoenim  queritur  Deus  de  nonnullis,  dicens 
Isaiae  29.  13.  Appropinquat  populus  iste  ore  suo, 
el  labiis  sttis  gtorificat  me;cor  autemejus  longeest 
ame;  et  Jerem.  2.  12.  Prope  es  tuori  eorum,  el 
longe  arenibtts  eorum.  Vidilid  per  umbram  Plo- 
i inus  Platonicus  Philosophus  Enneade6.  1. 7.  c.  7. 
cum  ait  :  Oportet  nos  animam  ab  omnibus  rebus 
extcrnis  separare  tanquam  asarcinis  ct  obstaculis, 


S.  JACOBl.  Cap.  IV. 

ttl  possit  d  Deo  illustrari,  Sicul  enim  oporlet  ma- 
lc.riam  primam  omnibus  formis  esse  vacuam ,  ttt 
ita  figuras  omnium  rerum  possil  recipcre;  ilaopor- 
lel  animam  hominis  esse  informem,  ut  d  Deo  in- 
formari  commode  possit. 

Porroappropinquamus  Deo  non  puris  naturaj 
et  liberi  arbilrii  viribus,  quasi  iis  nos  praepare- 
musadDei  gratiam  recipiendam  :  uti  contende- 
bant  Semipelagiani  facienles  gratiam  pedisse- 
quam  liberi  arbitrii ;  sed  praeventi  et  excitati  a 
Dei  gratia.  Haec  enim  nostr;e  conversionis  clac- 
cessus  adDeum  est,  et  dux,etprincipium,utide- 
linit  Concilium  Trident.  sess.  6.  c.  5.  Et  Chrislu* 
ipse  Apocal.  3.  20.  Ego  sto  adostiumet  pulso :  si 
quis  audierit  vocem  meam,  et  aperuerit  mihi  ja- 
nuain ,  inlrabo  ad  illum,  et  cccnabo  cum  itlo,  et  ipse 
mecum.  EtPsaltcs  Psal.  58.  11.  Misericordia  ejus 
praivenietmc.  Diserle  vero  Christus  asserilJoan- 
nes  6.  hh.  TSemo  potest  venire  ad  me,  nisi  Pater 
qui  misit  me,  traxerit  ettm.  Vere  S.  Hieronym. 
in  cap.  2.  ad  Ephes.  Absque  cruore  (id  est,  me- 
rilocruoris)  Domini  Jesu,  nemo  appropinquat  Deo. 

ET  APPROPINQUABIT   VOBIS.  ]   DeUS  CUffl  sit    ubi- 

que ,  non  longc  est  ab  unoquoque  nostrum.  In 
ipso  enim  vivimus,  movemuret  sumus,  ut  ait 
Apostolus  Act.  17.  28.  Localiter  crgo  et  sub- 
stantialiler  nulli  appropinquat ,  sed  accidenlali- 
ter  per  gratiam  ,  et  causaliter  per  operationem 
virtulum.  Sicut  enim  peccator  per  peccalum 
recedit  a  Deo  et  appropinquatdiabolo,  morli  et 
infernojsicidem  per  pcenitentiam  elbonaopera 
accedit  ad  Deum.  lta  Cain  post  occisum  fratrem 
vagus  et  profugus  exula  vit  a  Deo.  Genes.  /j.  12. 
Et  filiusprodigus  abiit  in  regionem  longinquam. 
Lucae  15. 13.  Sed,  ut  rec  te  notat  S.  August.  1.  h. 
Confess.  c.  9.  Qui  amittens  dimillit  Dcum,  fugit 
ab  ipso  placato  ad  ipsum  iralum.  E  contrario  ad 
Cbristum  accesserunt  Apostoli ,  dicenle  Pelro  ; 
Domine,  ad  quem  ibimus?  verba  vita?  cetema  habes. 
Joannis  6.  69. 

Porro  non  tanlum  peccatores  per  peccatum 
mortale,  sed  et  justi  per  peccata  venialia  elon- 
gant  se  aliquatenus  a  Deo,  praesertim  per  tepi^ 
ditatem  et  torporem,  cum  in  bonis  operibus  et 
studio  proficiendi  intepescunt  :  appropinquant 
vero  Deo,  cum  defeclus  suos  lachrymis  abluunt, 
fervorem  resumunt,  bonis  operibus  sedulo  in- 
tendunt,  perfectioni  sludent.  Jam  quia  multiplex 
nobis  quotidie  ob  repit  negligentia ,  hinc  jugi 
ejus  expurgatione  mentisque  excitatione  nobi* 
opus  est,  uti  docetS.  Leo  serm.  5.  et  11.  de  Quad. 

Nota.  Appropinquat  Deus  pcenitentibus  et  jus- 
lis  ferventibus  per  multiplicem  operationem  et 
effeclum,  quem  quadruplicem  assignal  Thomas 
Anglicus.  Primus,  inquit,  est illuminatiomentis 
respectu  cognoscendorum,  ut  cuni  caecus  illu- 
minatusest  aJesu.  Lucae  18.  /i0.  Secundus  esl, 
inslruclio  rcspectu  operandorum,  juxla  illud 
Deuler.  33.  3.  Omnes  Sancli  in  manuillius  sunl  : 
et  qui  appropinquant  pedibus  ejtts ,  accipicnt  de 
doc  trina  itlius.  Terlius  est,  recuperatio  divina» 
gratiae,  puta  justitiae,  vel  primae,  vel  augmenti 
illius.  Quartus  est,  delectatio  inlernae  laetiliae, 
qui  dicitur  hym  nus  omnibus  Sanctis  Dei,  populo 
appropinquanli  sibi,  Psalm,  ihS.  lh.  Bonuses, 
Domine,  anima?  quirrentCte ,  quid  ergo  invenienfi? 
Vis  ergo  inveniri  ut  quoeraris,quari  ut  inveniaris , 
aitS.  Bern.  de  Diligendo  Deo.  Et  Psalles  Ps.  83. 
Beatus  vir  cujus  est  auxilium  abs  te ,  ascenfiones 
in  corde  suo  disposuit ,  in  valle  lachrymarum ,  in 
loco  quem  posuit. 


COMMENTAhlA  1N  EPIS 

I.mi.ndate  manus  ]  ab  omni  rapiiiii ,  pugna, 
libidine  ,  gula,  omnique  peccalo.  Per  manus 
rnim  intelligit  metonymice  omne  opus  extcr- 
num  :  hoc  enim  manibus  (it  et  perpetratur;  si- 
cut  per  corda  intelliyil  opus  internum.  Manus 
ergo  significant  exlernas  acliones,  cor  internas 
aflecliones.  q.  d.  Puriiicate  corda  ab  omni  prava 
cogitalione,  machinalione,  deleclalione,  ac  vi- 
cissim  ,  et  manus  ab  omni  pravo  opere,  ut  nec 
mali  quidquam  agatis,  vel  velitis.  Alludit  ad 
1'salm.  23.  3.  Quis  ascendel  in  montem  Domini? 
lnnocens  manibus  el  munclo  corde.  Sic  Paulus  ju- 
bet  orantcs  levare  ad  Deum  puras  manus.  1.  Ti- 
molh.  2.  v.  8.  vide  ibi  dicla.  Hujus  rei  symholo 
saccrdotes  etfideles  antcsacram  communionem 
lavantmanus,  ul  protestentur  se  poenitere  de 
eulpis  per  manus  commissis  ;  nam ,  ut  ait  Beda  : 
lloc  est  veraciter  nos  approplnquare  Domino , 
ppcris  vidciicet  mundiliem  et  cordis  simplicilalcm 
habcre. 

Et  pumficate  (Syrus,  sanclificale)  corda,  ] 
nienles  cl  animos.  Dicit  hoc  Primo,  contra  Ju- 
dicos,  qui  omnem  purificationem  ponebant  in 
caeremoniis  externis,  cum  Chrislus  el  Cbrislia- 
nismus  prarcipuam  sanctilatem  ponant  in  puii- 
late  cordis  et  menlis.  Secundo,  ut  doceat  quo- 
inodo  debeanl  emundare  manus,  id  estopera, 
niinirum  puriiicando  eorum  fonlem  et  radicem, 
pula  cor.  Nam,  ut  Christus  ait  :  Decordeexeunt 
cogilationes  malce ,  homicidia,  adulteria,  forni- 
cationcs,  furla ,  falsa  tcslimonia  :  ha;c  sunlqucs 
coinquinant  hominem.  Malth.  15.  19. 

Sicut  ergo  Medici  curant  externos  memhro- 
rum  morbos,  expurgando  internos  viscerum 
pravos  humores  qui  eos  causant  :  ila  fideli  cx- 
purganda  est  mens ,  ut  sordes  manuum ,  id  esl 
pperum,  inde  manantesexpurgentur.  Quocirca 
S.  Paulus  1.  Timoth.  1.  5.  Finis,  ait,  prcecepti  cst 
charitas  dccordc  puro ,  el  conscicnlia  bona ,  etfule 
non  ficta. 

D.upucks  animo,]  in  Psalmis  vocantur  dupUci 
corae,  qui  aliud  quasi  cor  in  visceribus  abscon- 
iliinl,  aliud  in  manihus  et  operihus  ostenduni. 
Graece  Ztyvyot,  id  est  bianimes,  inconstantes  ,  quj 
nunc  hoc,  Qunc  aliud  cupiunl  et  volunt  :  unde 
Syfus  vertit  divisi  vel  dttbii  menlc;  vide  dicla 
c.  1.  8.  Prasclare  Nyssenus  :  Simpliccmmenlem, 
ailj  el  unius  modivoco,  eatnqua  in  solo  bono  ani- 
inadvcrlitur,  cl  yiullius  mali  communione pcrmi.rla 
est.  F.t  Ciccro  lib.  de  Senect.  Animus,  ait,  omni 
ndmixtionc  corporis  libcralus ,  purus  ct  integer 
rsse  ctipit. 

9.  MlSKM  ESTOTE,]  Tzlzi-zupoax-rt ,  id  est  oJJUgite 
vos,  Vel  affligimini,  tum  per  internum  dolorem, 
nientisquc  compunctionem;  tum  per  exlernas 
corporis  afllicliones,  ut  jejunia,  orationes,  hu- 
micubationes.  Syrus,  humilcs  cjjiciamini.  Docct 
modum  emundandj  manus  et  corda,  itaqueap- 
propinquandi  Deo.csse  poenitcntiam,  compunc- 
noncin,  afflictionem.  qua  miserias  animsenos- 
irffl  non  tantum  cognoscamus  et  confilcainur 
sed  et  dcplorcnnis,  puniamus,  castigcnms,  c\- 
nrpemusper  pcenas  et  miserias  partlm  buius 
Mise  palicntcr  lolcralas,  partim  voluntarias  ct 
sponte  assumptas. 

liiseri  estote  crgo,  Primo,  miseriam  vestram 
liunnlitcr  agnosccndo.  Secundo,  miseriam  culnaj 
ci  peccaii  deplorando  et  casligando.  Tertio  mi- 
Miias  Imjus  viue  patienter  tolcrando.  Quario 
mifcenas  ct  tormenta  reterna  gejiennae  per  modi- 
ras  ci  brcves  pccnitcntias  redimenda  Quinto, 

CORNKT..    \    I.XPIDE.      TOM.   y. 


f.  S.  JACOBI.  Cap.  IV.  y.  ' 

tentalionesetpersecutioncs  fortitercum  Cbrisio 
sustinendo.  Sexto,  alieniscalamilatibus  compa- 
tiendo.  Septimo,  per  labores  praesentis  vitae  ala- 
criter  ad  teterna  gaudia  transeundo.  Octavo,  a 
miseriis  hujus  peregrinationisetexilii  adChris- 
tum  et  coelum  suspirando.  Unde  Thomas  Angli- 
cus  octo  hujus  vitae  recenset  miserias,  nimirum 
culpae  originalis,  peccati  aclualis,  innalae  fragi- 
lilatis,  mundanaj  paupertatis,  humanae  persc- 
culionis,  diabolicae  tentationis  ,  selernae  calami- 
talis,  posnilentiae  salutaris.  Sumus  ergo  hic  in 
valle  lacbrymarum  et  miseriarum,  ideoque  nos 
ipsos  miserari,  gismere  et  dcplorare  dehemus, 
juxta  illud  Eccles.  7.  5.  Cor  sapienlum,  ubilrisli- 
lia  est  :  et  cor  slultorum,  ubi  lcttitia.  Quin  tt 
Seneca  in  Consol.  ad  Polyb.  Larga,  ait,  ubique 
flendi  est  et  assidua  matcria.  Lachrymai  nobis  dcc- 
runt  anlequamcausa  dolcndi.  Quocirca  Heraclilus 
semper  flebat  suam  hominumque  miseriam  ;  Dc- 
mociilus  vero  eorumdcm  ineptam  slolidamquc 
in  tantis  aerumnis  ketitiam  et  risum  perpeliin 
ridendo  deridebat. 

Solerter  colligit  S.  Bernard.  serm.  3.  de  Nati- 
vilate  ex  Christi  exemplo :  Ipse  est  promissus  olim 
pcr  Isaiam  parvulus,  sciensreprobare  matumel  eli- 
gere  bonum  :  mcdum  crgo  voluptas  corporis;  bo- 
num  afjlictio  cst :  siquidcmct  hanc  eligit ,  et  illam 
rcprobat.  Jam  quod  ad  promerendam  peccato- 
rum  veniam  attinet  asseveranler  allirmat  Naz. 
orat.  18.  pag.  Zi90.  JSeque  enim  Detts  ulla  re,  pe- 
rinde  atque  corporis  arumna  conciliatur.  Et 
B.  Virgo  Maria  aflirmavit  S.  Elisabelhae  apud 
Bonav.  in  Vita  Christi  c.  3.  l'ro  cerlo  habeas  quod 
nulla  gratia  descendit  in  animam ,  nisi  per  oratio- 
nem  cl  corporis  aJJUctioncm. 

Et  lugetk  et  PLOiiATE.jSy  rus,  iS^Nnx  et  abbelu, 
idest,  lugele  instar  Abctis ,  qui  perseculioncm 
passus,  etoccisus  i\  Cain  Iralre  lypum  geritlu- 
gentium,  sicut  Cain  gaudenlium  :  unde  Ahel, 
llchr.  H^n  Habel,  significal  vanilalem ,  vel /»r- 
tttm  (arad.  H^n  aval,  id  est  luxit.  Sa?pe  enim 
llcbran  N  cum  n  commulant ),  inquitOrig.  tr.  2(5. 
in  Mallh.  el  S.  August.  18.  Civ.  15.  Causai  luctus 
sunt  octo  miseria*  jam  recensitae.  Unde  Beda  sic 
explicat,  q.  d.  ISolile  locuptetari  et  gaudere  in 
hoc  seculo,  sed  memores  scelcrttm  qucv  fecistis ,  hoc 
potius  procurate ,  ul  per  breoes  vittc  hitjus  mise- 
rias ,  pattpertatem ,  ac  tamentationem  transito- 
riam  ad  sempitcrna  gauclia  ccclestisregni  perlin- 
gatis.  El  S.  Aug.  in  liunc  Jacobi  locum  :  Utique, 
regio  isla  scandulorum  est ,  et  lenlalionum,  ct 
omniummalorum ,  ut  gemamus  hic,  et  mereamttr 
gauderc  ibi ;  hic  tribulari,  cl  consolari  ibi ,  et  di- 
cere  :  Quoniam  excmisli  octtlos  meos  a  lachrymis, 
pcdes  meos  a  ruina  ,  qttoniam  placebo  Domino  in 
regione  vivorum  :  in  regione  morluorum  labor , 
dotor  ,  timor  ,  tribulatio  ,  gemittts  ,  suspirium. 
Christianos  ergo  in  hac  vita  decet  luctusct  do- 
lor,  non  risus  etgaudiuin;  scd  illud  in  coelo 
expcctant.  Ex  adverso  infideles  cl  impii  hic  gau- 
dcnl  ad  inodicum,  sed  iu  gchenna  aeternum 
cjulabunt,  juxta  illud  Chrisli  :  Vce  vobis  qui  ri- 
dctis,  quia  jlcbitis.  Lucoe  G.  25.  et  :  Beati  qui  lu- 
gent ,  quoniam  ipsi  consolabttntur.  Matlh.  5.  Sanc- 
lus  ergo  hicluctiisopponilur  risui  et  ridcnlibus. 
acgaudio,  onuiique  lelicilaLe  aflluentibus,  qui- 
bus  mundus  ul  bcalis  applaudil;  Chrislus  va? 
intcniat;  lugen,tes  vero  bealos  pronuntiat.  tlbi 
nota  ircs  hujus  beatiludinis  gradus  :  Bcaticniin 
sunt,  (|iii  advcrsilalcs  Uigubres  a  Deo  iminiss.i> 
aul  pennissas  patienlcr  lolerant,   ait  S.  Augu.-i. 

70 


5oft  COMMENTAMA  IN  EPIST 

h!).  1.  <le  sorm.  Dom.  in  Monlo.  Beatiores  sunt, 
<|ui  sua  aut  aliena  peccata  lugerrt  et  deflent.  Ita 
S.  Chnsosl.  Aml>r.  Hilar.  el  Hieron.  in  Malth.  5. 
Bealissimi  sunl,  qui  pr;e  dolore  luctre  quam 
habent cuin  carne,  muiulo  et  diabolo,  ac  pne 
desiderlo  coeleslis  palrite ,  ot  amaris  Dei  et 
(hrisli,  lugent  suum  hoc  in  corpore  exiliuin.  Ita 
Nyssenus  oral.  3.  de  bealitud.  Talis  lugens  fuit 
Paulus,  dicons  :  Infetix  ego  homo ,  quis  me  li- 
brrabit  de  corpore  mortis  hajus?  Rom.  7.  24.  et  i 
Dcsidcrium  habens  dissolvi  et  esse  cam  Christo. 
IMiilip.  1.  28.  vide  ibi  dicta.  Talis  quoque  fuil 
David,  dicens  :  Faerant  mihi  iacrymce  mecepanes 
die  ac  nocte ,  dam  dicitar  mihi  quotidie  :  Ubi  est 
Dcas  taas?  Psalm.  6.  7.  Kt  Jeremias  totis  Thre- 
nis,  ac  prcesertim  cap.  2.  18.  Deduc,  ait,  quasi 
torrentem  lachrymas  per  diem  et  noclem  :  non  des 
rcqaiem  tibi ,  nequc  taceat  pupilla  oculi  tui.  Tales 
fuore  veteres  Anachoretae,  quorum  luctum  re- 
censet  Climachus  gradu  7.  ui»i  luctum  sanctum 
ita  definil  :  Luctus  secundum  Deum  est  mceror 
animce ,  afflicli  cordis  affeclus ,  sernper  id  quodsitit 
ardentissime  inquirens;  quo  non  potitur,  summo 
id  eum  labore  persequitur ,  atque  post  ipsum  mce- 
rens  ulutat.  Doinde  haec  luctus  assignat  partim 
signa  ,  partim  effectus.  Proprium  itlorum  est  qui 
in  beato  luclu  proficiunt  continentia ,  tabiorumque 
silentium.  Eorum  vero  qui  jam  profecerunt ,  non 
irasci,  injariarumque  omnino  obtivisci.  Eoram 
vero  qai  perfecti  et  consummati  sunt,  profunda 
animi  humilitas  ,  ignominice  silis  vexatio  vexatio- 
numque  invitis  advenientium  spontanea  esuries , 
peccantium  non  condemnalio  ,  sed  altra  vires  mi- 
seratio.  Et  mox  praxin  luctus  tradit :  Sta  in  ora- 
tionis  prcce  tremens ,  nec  atiter  quamjudici  assis- 
tens ,  at  el  interiori  et  exleriori  habitu  favorem 
jttstc  judicis  concities,  elc. 

Inter  priscos  lugentes  excelluit  S.  Ephrem, 
qui  totus  est  in  compunctione  et  luctu,  ut  patct 
ex  omnibus  ejus  operibus,  ac  preesertim  trac- 
tatude  Compunctione  :  O lachrymarum  virtutem, 
inquit,  quce  mcdicinatis  officina  es  peccalorum , 
per  te  peccalores  efficiunlur  beati;  et  :  Luctus  ani- 
mam  lachrymis  tergit,  mundamque  reddit ,  vo- 
luptates  excindit  et  virtutes  perficit.  EtS.  Bernar- 
dus  serm.  16.  in  Cant.  Paveo ,  inquit,  gchennam; 
contremisco  d  dentibus  bestice  infernalis,  ac  ventre 
inferi,  a  rugientibus prceparatis  ad  escam;horreo 
vermem  rodentem  et  ignem  lorrentem,  famum  et 
vaporem,  et  suiphur  et  spiritum  procettarum  ;  hor- 
reo  tenebras  exterioi%es.  Quis  dabit  capiti  mco 
aquam  et  ocutis  meis  fontem  tachiymarum,  ut 
prceveniam  fletibus  fletum  et  slridorem  dentium? 
Pathetice  vero  S.  Augustinus  in  Meditat.  c.  36. 
Da  mihi,  inquit,  Domine ,  irriguum  superius  et 
irriguum  inferius;  ut  sint  mihi  lachrymce  mece 
panes  die  ac  nocte.  Prcesta  mihi  hanc gratiam prop- 
ter  te ,  ut  quoties  de  te  cogito ,  de  te  loquor,  de  te 
scribo ,  quoties  tui  reminiscor,  libiassisto,  laudes, 
\rreces  et  sacrificium  offero,  totus  obortis  tachrymis 
in  conspectu  tuo  copiose  et  dulciter  fleam,  ita  ut 
cfficianlur  mihi  tachrymce  mece  panes  die  ac 
nocte,  etc.  Et  S.  Laurentius  Justin.  in  Lignovitce 
cap.  9.  O  tacluyma  humilis!  inquit,  tuaeslpoten- 
tia,  tuumregnum;  tribunal  judicis  non  vereris, 
amicorum  tuorum  accusatoribus  sitentium  impo- 
nis.  Quid  plura?  Vincis  invincibilem ,  ligas  omni- 
potentem,  inclinas  fitium  Virginis ,  aperis  ccetum , 
fugas  diabolum. 

IXisus  vester   (quo  risistis  in   gentilismo   gau- 
donles  opulis,  jocis,  slultiloquio,  scurruliiaio, 


.  S.  JACOBI.  Cap.   IV. 

onmique  voluplali  turpi  indulgentos)  in  iuctum 
cunverlalur  pcenitentice ,  ac  gravioris  etseverio- 
ris  vit;u  Chrislianse;  juxta  illudChristi  ;  Mundus 
gaadebil ,  vos  vero  conlristabimini;  sed  tristitia 
vestra  vertetur  in  gaadium,  etc.  ,  et  gaudium 
vcstrum  nemo  lottel  d  vobis.  Joannis  16.  20.  el  il- 
lud  Apocal.  7.  17.  Abstergcl  Deus  omncm  lachry- 
mam  ab  oculis  eorum.  Et  illud  Psalm.  125.  5. 
Eantes  ibant  el  flebant  mittentes  semina  sua  :  ve- 
nicntes  autcm  venient  cum  exullatione  portantes 
manipulos  suos.  Et  illnd  Ps.  136.  1.  Super  flumina 
llabytonisillic  sedimuset  flevimus ,  dumrecordare- 
mur  Sion.  Ubi  sparsim  S.  August.  Flurnina,  ait  , 
Bahylonis  sunt  omnia  qace  hic  amantur  et  tran- 
seunt.  Amas  honores,  opes,  delicias?  amas  flu- 
mina  Babylonis,  id  est  confusionis,  quae  ce- 
lerrime  inslar  fluminum  perlranseunt.  Aiii  ergo 
cives  sanclcv  Jerusatem  inlelligentes  captivitalem 
suam,  attendttnt  humana  vota,  et  diversas  homi- 
num  cupiditates  hac  atque  iltac  rapientes,  trahen- 
les ,  im pellentes  in  mare.  Vident  hcec,  el  non  se 
mitlunt  in  flumina  Dabytonis,  sed  sedent  super 
flumina  Babylonis.  O  sancta  Sion,  ubi  totumstat, 
et  nihitfluit!  quis  nos  in  isla  prcecipilavit?  Quare 
dimisimus  condilorem  tuum ,  et  societatem  tuam? 
Ecce  inter  fluenlia  et  labentia  constituti ,  vix  quis- 
quam  raptus  d  flumine,  si  tenere  lignum  potuerit, 
evadet ,  etc.  Scde  sttper  ftttmina,  noti  in  flumine, 
noti  sub  flumine,  sed  tamen  sede  humilis.  Indc 
oportet  fleas  recordando  Sion.  Mulli  enim  flent 
ftelu  Babytonico,quia et  gaudent gaudio  Babylonis  : 
qttia  gaudent  lucris ,  et  flent  damnis  :  utrumquede. 
Babyionia  est.  Flere  debes,  sed  recordando  Sion. 
O  pax  itla,  quam  videbimtts  apucl  Deum!  6  pax 
illa ,  et  sancta  cequalitas  Angeloram!  6  itta  visio 
ct  speclaculum  putchrum!  Ecce  in  Babylonia  pul- 
chrce  sunt  quce  tenent ,  non  te  teneanl ,  non  deci- 
piant.  Atiud  est  solatium  caplivorum,  aliucl  gau- 
dium  tiberorttm.  Nimirum  illud  ad  quod  suspiral 
Psaltos  Psalm.  83.  1.  Quam  ditecta  tabernacuta 
tua,  Domine  virtulum! concupiscit  et  deficit  anima 
mea  in  alria  Domini. 

Et  gauimum  in  MOEROaEM.  ]  Syrus  in  angus- 
tiam. 

HUMIUAMINI    IN    CONSPECTU  DOMINI.  ]    Tiglirillil 

clare,  Humiliatevos.  Syrus  ,  Humites  vosredditc 
coram  Domino.  Redit  ad  dicta  vers.  6.  et  7.  de 
humilitate;  et  quia  humilitas  est  filia  vcri  luc- 
lus,  de  quo  egit  versu  praecedenti.  Quienim  flet , 
non superbit ;  quiluget ,  humitialur,  ait  S.  Ambro- 
sius  lib.  5.  in  Lucam.  Sunt  enim  nonnuili  qui 
falso  et  ficte  lugent,  nimirum  qui  dum  lamen- 
tantur ,  contra  proximum  vel  Deum  superbiunt 
et  murmurant,  ait  S.  Gregor.  9.  moral.  19. 
alias  28. 

Alludit  Jacobus  ,  imo  cilat  illud  Chrisii 
Lucae  lk.  11.  Omnis  qui  se  exaltat  humiliabitur ; 
et  qui  se  humitiat  exaltabitur :  sicut  Christus  hu- 
milians  seinfra  omnia,  exaltatus  est  super  om- 
nia.  Philip.  2.  8.  Nam,  ut  ait  S.  Aug.  tract.  104. 
in  Joan.  Humilitas  claritatis  est  meritum,  claritas 
humilitatis  est  prcemium. 

Nota.  In  conspeclu  Domini.  q.  d.  Primo,  humi- 
liamini  non  ficte,  non  exterius,  sed  sincere  et 
interius  ex  toto  corde  coram  Domino,  qui  cor 
intuetur.  Secundo,  q.  d.  studete  profundae  oi 
intimae  humilitali;  haec  enim  ante  districti  judi- 
cis  oculos  caeteris  virlutibtis  prreeminet,  ait 
S.  Gregorius  loco  jam  citalo.  Tortio ,  q.  d.  hu- 
miliamini  non  tantum  coram  hominibus  vos 
proslcrncndo,  pcccatorcs  profitondo,  pedes  os- 


COMMENTAIUA  IN  El 

nilnnilo,  scri  ct coram  Dcofiistum  mcntis  depri- 
inenrio,  ac  calcando,  ric  qua  rc  virie  Cassianum 
collat.  19.  cap.  11.  El  S.  Bernarri.  sermone /i2. 
in  Canlic.  Ilumilitas ,  inquit,  justificat  nos,  non 
humiUatio.  Quunti  humiliantur  et  humiles  non 
sunt  ?  Alii  cum  rancore  humitianltir;  alii  palienter, 
et  alii  libenter.  Primirei  sunt ,  sequentes  innoxii, 
ultimi  jusli  :  quanquam  et  innocentia  portio  jus- 
litice  esl;  sed  consummatio  ejus  apud  humitem. 
Qui  autem  dicere  potest  :  Bonum  mihi  quia  humi- 
liastime,  is  vere  humilis  est.  Quarlo,  quia  hu- 
militas  vera  nihil  aliud  est,  quam  vera  cl  prac- 
tica  cognitio  su!  et  Dei;  nimirum  ut  homo 
cognoscat  suum  nihil,  et  immensitalem  Dei. 
Verus  ergo  humilis  non  homines,  seri  Deum 
respicit  :  seipsum  enim  in  oculis  Dei  conside- 
rans,  viriensquc  se  esse  abyssum  nihili,  igno- 
i  antiae,  peccatorum  et  vitiorom,  profundissime 
coram  Dco  seriejicit  :  ct  si  quiri  boni  habel,  ab 
•  osibi  gratis  riatum  agnoscit,  eiquetolum  accep- 
tum  refert.  lla  sanclus  Franciscus  noctes  inle- 
gras  non  aliuri  riicebat,  non  aliuri  mcriilabatur 
quam  :  Quis  tu,  Domine?  Quis  cgo?  Tu  abyssus 
omnis  boni;  ego  abyssus  omnis  mali  et  nihili.  De- 
niquc  humilis  cum  Deum  cognoscat  et  reverea- 
tur,  scmper  Dei  prajseniiam  cogilat,  omniaque 
ita  humililer  agil  et  lo(|uilur,  ut  Dei  sc  intuen- 
tis  oculos  nusquam  offenriat,  sed  placet  et  oh- 
lectet. 

Bt  exaltabit  vos  ]  in  ccelo ,  et  ctiam  in  hac 
vita  per  graliam ,  et  sa^pe  per  famam  el  gloriam 
apud  homines,  prncsertiin  post  mortem.  q.  d.  nc 
vereamini  sluriere  humililali,  quasi  illa  vobis 
(iepressioni  et  ricriecori  sit  ftilura.  Hicenim  cst 
cxploratuserror,  qui  multos  hominumoccupal: 
nam  illa  sola  vos  exallahit  el  riccorahit,  irique 
ea  proportione  etinensura,  ut  quanlum  ries- 
cenriendo  vos  humiliaverilis,  tanlum  nscen- 
dendo  exaltemini  :  uli  Chrislus  super  omnes 
i  nlos  nsccnriit,  qnia  nioriens  descenriit  ari  imos 
inferos.  lloc  cniin  suis  ipse  promisil,  qui  est 
rcternaveritaseliinmutabiiislidclitas.  Luc.  14. 11. 
Ralio  est  priina,  quia  congruum  lnimilialionis 
praemium  cst  exaltatio.  Sccunria,  quia  humiles 
siinnne  honoranl  Deum :  merenlur  ergo  v  icissim 
ah  co  honorari.  Unrie  sapienler  Ecclesiasticus 
c.  i,  21.  Quantum  viagnus  es,  inquit,  humilia  te 
in  omnibus ,  <t  coram  Dco  invcnics  graliam  :  quo- 
niam  magna  potentia  Dci  solius ,  cl  ab  humitibus 
honoratur.  Ilumilis  enim  sicul  corain  Dco  suam 
summam  vililalcm,  sic  el  Dei  summam  majcs- 
latcm  virict  ct  agnoscii.  Terlio,  quia  gloriosa 
rcs  est  bumililas,  qua  ipsa  quo(|uc  supcri)ia  pal- 
liaro  se  appctit,  ne  vilescat,  ail  S.  Bcrnarrius 
de  Gradihus  lnunil.  in  nono.  Plures  raliones  rierii 
v.  G.  ot7. 

Anlistropha  huic  Jacobi  scnlenliu.1  esl  illa 
5.  Pelri  1.  e.ap.  5.  6.  Humiliamini sub potenlimanu 
Dei,  ut  yoscxaltct  in  temporc  visitationis;  ct  illa 
Sapieoiis  :  llumilem  spiritu  suscipiet  gloria.  Pro- 
vcrhiorum  5ffl.  2S.  cl.loh  22.  29.  Ita  Virgo  Deipara 
nicrito  buniilitalis  facla  esl  malcr  Dci ,  cl  cxal- 
lala  siipcrninncs  An-clorum  choros.  S.  Joannes 
laclus  csl  haplisla  Chrisli ,  quia  inriignumse  pu- 
tahat,  qui  solverei corrigiam  calccamenti  ejus. 
S.  ivtrus  se  quasi  peccatorem  imlignum  juriicans 
liospilio  Chrisli,  faclus  csl  Chrisli  Vicarius,  et 
IM-muis  Aposlol.)nmi,caiHii(nic  Kcclesiaa.  S.  Tau- 
Ins  scnlicns  sc  ahorliwuucl  novissimum  Apos- 
loloriiBB  ,  uti  scq.siim  postea  vocavit,  factus  est 
*..»clcrtioms.  Otiocirca  meriloS.  Cvprianus  ail 


1ST.  S.  JACOCI.  Cup.  IV. 

libro  de  Zelo  ct  Livorc  :  Exallalionis  apud  nos  non 
polest  esse  contentio  :  de  humililate  ad  summa 
crescimus;  didicimus  unde  placeamus.  Hanc  viam 
numierat  nobis  coelestis  Magistcr.  Marci  9.  34. 
Si  quis  vult primus  esse ,  crit  (id  est,  sit  vel  fiat) 
omnium  novissimus.  Eamdem  munit  Augustinus 
scrm.  213.  de  Tempore.  Esto  parvulus  in  oculis 
tuis,  ut  sis  7tiagnus  in  oculis  Dei.  El  S.  Bernardus 
serm.  2.  de  Ascensione  :  Sola  est  humilitas  qna 
exallat ;  sola  qua?  ducit  ad  vitam  :  ho3c  esl  via ,  et 
non  est  atia  prasler  eam. 

Nota.  Haec  Jacobi  senlentia  et  sequentes  ali- 
quot  ad  verbum  cilanlur  a  S.  Clemcnte  epist.  2. 
ad  Jacobum  fratrem  Doinini;  ac  ah  co  tribuun- 
tur  S.  Petro,  non  Jacobo  :  unde  Epistolae  illar 
Clcmenlis  non  carenl  scrupulo  ;  ut  advertit 
Bcllarmin.  de  Script.  Ecclesiast.  inClemente, 
praescrtim  quia  Epist.  1.  dicil  jam  morluum  cssc 
S.  Petrum  ;  cum  constct  Jacobum  ari  quem  scri- 
bit,  occisum  esse  ante  S.  Petrum  :  quare  videlur 
auctor  illarum  Epistolarum  censuisse  Jacobum 
fratrein  Domini,  el  primum  Episcopum  Hieroso- 
lymae  ad  quem  scribit,  diversum  esse  k  Jacobo 
Apostolo  auctore  hujus  Epistolae;  uli  dixi  in 
Proocmio.  ldem  Epistola  quinta  cital  Platonem 
dicentem  amicorum  omnia  debere  csse  com- 
munia,  cliam  uxorcs  ;  nec  idipsum  refulat  , 
quanquam  in  exemplari  Vaticano  id  non  invcni- 
tur  :  undc  videlur  a  sciolo  aliquo  insertum,  et 
buc  translatum  ex  lib.  10.  Recogn.  ubi  Clcmens 
iricmcilatel  refulat. 

11.  NOLITE  DETRAHERE  ALTERCTRIM.  ]  Transit 

ab  humilitate  ari  rictraclionem  ,  quasi  ad  vilium 
opposilum.  Humilis  cnim  sc  omnibus  inferio- 
rcni  et  priorem  aeslimal ;  unrie  ntilli  detrahit , 
nisi  sibi  :  superbus  aulcm  aliis  rielrahit,  ut  iis 
major  et  melior  appareal,  itaque  concitat  oriia, 
lites  et  bella,  quae  taxavil  Jacobus  v.  1.  Porro 
hoc  delraclionis  vilium  arieo  proclive  el  com- 
muneesl,  utomncs  pcnedomoscl  fideles,  etiam 
pios,  occupel ,  aricoquc  vix  sit  colluquium  alt- 
quori  longius,  cui  scse  non  iinmisceat ,  tantaaae 
litijttsmali  libidomcntes  hominum  intasit,  utclimr. 
qui  procul  ab  aliis  vitiis  rcccsscrunt ,  fti  isttttt  ta- 
mcn  quasi  in  cxtrcmum  diaboli  laqacum  incidant , 
ait  S.  Hieronym.  episL  ari  Celantiam. 

Fil  autem  quintupliciler.  Primo,  falsum  cri- 
men  alleri  impingenrio.  Secunrio,  vcrum  nimis 
cxaggeranrio.  Tertio  ,  occultum  prorienrio. 
Quarlo,  benefaclum  male  interprctanrio ,  rel 
cxlenuanrio ,  vel  frigide  laudanrio.  Quinlo,  re- 
ticendo  virtutes  et  laudes,  cum  eas  deberct  pan- 
riere  et  recilare.  Grave  cst  hoccrimcn,  quia 
proximo  ariimit  famam,  quae  mclior  cst  opibus 
el  bonis  foriunae :  unrie  majus  est  furto,  et  proxi- 
inum  homiciriio  :  imo  ipsum  manans  ex  oriio 
est  spiritale  bomiciriium,  ait  S.  Pctrus  apiul 
Ciementem  cpist.  l.ariJacobum;  quia  scilicet 
occiriit  animam  tam  riicentis,  quam  aiiriicntis  , 
si  consenliat  :  quin  et  ejus  cui  detrahilur,  si 
eum  vicissim  ari  oriium  ct  riclrahcndiiin  con- 
citel. 

llinc  rietracior  riicilur  oriibilis  et  abominabili.» 
Deo.  Prov.  (>.  v.  16.  et  17.  Rom.  1.  50.  Ratto 
est  triplcx.  Prima  .  quia  lirriif  non  tanlum  cha- 
ritalcm  ,  scii  ct  jusiitiam  ,  quam  ricbcmtis  proxi- 
mo  :  auferl  enim  illi  famam  ;  qtuT  ingens  esi 
ejus  bonum.  Secunria,  quia  Dci  iegcm  iri  vclan- 
tcm  contemnil.  Lex  cnim  Chrisli  est  :  ISotitejn- 
dicarc  ,  cl  non  judicabimini.  Maftb.  7.  V.  1.  vl 
KosJS  l.cvit.  19.  1G.  yon  rrit  criminator,  nec  su- 


556  COMMENTARIA  IN  EP 

mrro  in  populo;  et  Sapientis  Proverbiorum  l\. 
2ft.  Rcmove  d  (e  os  pravum,  ct  dctrahtntia  labia 
sini  procul  (\  te.  Rnrsum  detractor  et  iniquus 
censor  inique  usurpat  judiciuin  Dei ,  cujus  so- 
lius  est  de  factis  ei  intenlionibus  hominuni, 
praescrtim  occuilis,  judicare.  Teriia,  quianemo 
<st  sine  peccato.  Dum  ergo  quis  peccatum  alte- 
rius  ceuset  et  judical,  lioc  ipsuin  suum  ipse 
condemnat,  et  simili  censura  dignuni  judicat. 
Adde,  detractor  ordinem  pervertit  :  deberel 
rniin  prius  sua  vilia  carpere  et  emeudare ,  au- 
tequam  carpat  alterius  :  subit  ergo  illam  senten- 
Uam  Christi  conlru  Pharisseos  dictatam  :  Qui 
sine  peccuto  est  veslrthn,  primus  in  illam  lapidem 
uiittat.  Joaii.  c.  8.  v.  7. 

Merito  ergo  querilur  S.  August.  serm.  202.  de 
Temp.  Maxima,  ait,  pars  gencris  humani indis- 
i  reto  judicio  ad  rcprehendcndumprompta  ctparata 
csse  probatur,  cum  lamen  non  ita  se  velit  ab  aliis 
jtidicari,  quomodo  vult  aliosjudicare.  Violat  ergo 
illud  naturaeet  Christi  praxeplum  :  Prout  vultis 
ut  faciant  vobis  homines,  etvos  facite  illis simililer. 
Lucae  v.  6.  31.  Et  S.  Hieronymus  epist.  ad  Rustic. 
.\ulli  detrahas,  nec  in  eo  te  sanctum  putes,  si  cate- 
ros  iaceres.  Accusamus  s&pc  quod  facimus,  et  con- 
tra  nos  ipsos  diserti  in  nostra  vitia  invehimur , 
vudti  de  eloquentibus  judicantes.  Idem  ad  Celan- 
tiam  :  Est  sane  hoc  vitium  quod  vel  in  primis  ex- 
tingui  debeat,  et  ab  eisqui  se  sancte  instituere  vo- 
lunt,  prorsus  excludi.  ISihit  enim  tam  inquietat 
animum,  nihil  esl  quod  ita  mobilem  mentem  ac 
levemfaciat,  quamfacile  totum  credere,  et  obtrec- 
tatorum  verba  temerario  menlis  assensu  sequi. 
llinc  enim  crebra  dissensiones ,  hinc  odia  injusta 
nascuntur.  Hoc  est  quodsape  de  amicissimis eliam 
inimicos  facit,  dum  concordes  quidem,  sed  credu- 
las  animas  maliloqua  lingua  dissociat.  S.  Bernar- 
dus  serm.  de  simplici  cust.  linguam  detracloris 
vocat  viperamet  lanceam  ,  qua  tres  penelrat  ictu 
uno.  Gladius  equidem  anceps ,  ail;  imo  triceps  est 
lingua  detractoris.  Vide  eumdem  serm.  2&.  in 
Cantic.  S.  Chrysostomus  hom.  3.  ad  pop.  ait  vi- 
tandum  esse  detractorem,  perinde  ac  vitamus 
stercora  commoventes ,  quse  nil  nisi  fo3tores  ex- 
citant;  juxta  illud  Sapientis  :  Sepi  aures  tuas  spi- 
nis,  linguam  nequam  noti  audire.  Ecclesiast.  28. 
v.  28. 

S.  Franciscus,  ait  S.  Bonavent.  in  ejus  Vita 
1. 1.  cap.  8.  Detractionis  vitium  inimicum  fonti  pie- 
latis  et  gratia,  tanquam  serpenlinum  abhorre- 
bat  morsum  et  atrocissimam  pestem\ :  et  piissimo 
Deo  abominabile  fore  firmabat ,  pro  eo  quod  de- 
tractor  animarum  sanguine  pascitur,  quosgladio 
lingua  necat.  Tanto  major  est  aiebat ,  detracto- 
rum  impietas,  quam  latronum ;  quanto  lex  Chrisli 
quxe  in  observantia  pietatis  implelur,  magis  ani- 
marum  quam  corporum,  nos  astringit  optare  sa- 
lutem. 

Qui  DETRAHIT  FRATRI ,  AUT  QUI  JUDICAT  FRATREM 
SUUM    DETRAUIT  LEGI ,  ET  JUDICAT  LEGEM  ,  ]  et  COn- 

sequenter  ipsum  legislalorem  Deum  judicat,  id 
est,  arguitetcondemnat  ;ita  OEcumen.  Sed  quo 
sensu?  Primo,  aliqui  sic  exponunt.  q.  d.  De- 
iractor  condemnat  legem ,  quia  quos  peccantes 
lex  sustinet  utpoeniteant,  ipsi  illico  ut  puniendos 
judicant,  et  supplicio  dignosclamitant.  Secundo, 
S.  Thomas  2.  2.  qu.  75.  art.  1.  ad  3.  Delractor, 
inquit,  detrahit  legi,  id  est,  eam  contemnit.  Si- 
cut  enim  is  qui  servat  legem ,  eam  honorat ;  ita 
qui  transgreditur,  quasi  detrahit  et  infamat  eam. 
Terlio,el  geuuine.  q.  d.  Delractor  judicatlegem 


IST.  S.  JAGOUI.  Cap.  IV. 

inactu,  nou  signalo,  sed  excrcito  :  quia  ncni 
verbo,  sed  faclo  dicit  legem  non  recte  suuxissr. 
ne  cui  delrahainus  ,  aul  ue  quempium  judice- 
nius.  Judicatergo  legem  nonjudicio  formali  el 
explicilo,  sed  virttiali  et  lacito  ;  quia  reipsa  et 
practicejudicat  sibi  bic  et  nunc  csse  faciendum 
id  quod  lex  velat ,  scilicel  esse  detrabeudum. 
"Unde  videtur  legem  divinam  maculare,  carpere 
et  reprebensibilem  reddere,  quasi  impossibilia 
vel  incongrua  pracceperit ;  ita  Dionys.  Cajetan. 
Cathar.  Salmeron.  bic,  et  Cassian.  collat.  16. 
cap.  16.  Lexenim  dicil:  Tibi  non  est  judicandus 
frater.  E  contrario  detractor  scienshanc  legem  , 
reipsa  dicit :  Imo  vero  mihihic  ct  nunc  judican- 
dus  est  frater.  Judicando  ergo  fratrem,  judicat 
legein  hoc  fralris  judicium  vetantem,  illamque 
tacite  arguit  etcoudemnat,  quasi  ipse  perperam 
hoc  vetarit.  Simili  modo  qui  furatur,  tacite  ju- 
dical  legem  quse  dicit:  Non  furaberis  ;  sed  ma- 
gis  proprie  is  qui  judicat  fratrem ,  judical  legem 
id  vetantem;  qui  format  sibi  formale  judicium 
de  fratre,  de  eoque  contra  legem  formaliter  ju- 
dicat:  quod  non  facit  fur  ,  qui  neminemjudicut. 
Denique  detructor  in  terminis  judicat  legem, 
cum  ulicui  delrubit  ob  opera  virtulis  lege  Evan- 
gelii  sancita  aut  consulta,  eaque  in  probrum 
et  irrisionem  vertit  :  quod  tunc  frequens  erat, 
uti  etnuncest ;  ut  dum  fratrem  pietati  studen- 
tem  vocat  hypocritam ;  dum  palienter  probru 
tolerantem  vocat  ignavum;  dum  silentem  vo- 
cat  vecordem;  dum  modestum  vocat  idiotam 
et  simplicem  ;  dum  sua  omnia  dantem  pauperi- 
bus  vocat  prodigum,  et  secedentem  in  monaste- 
rium  vocat  insanum.  Hoc  ipso  enimopera  virtu- 
tis  etsanctitatis  quae  lexcommendat,  condemnat, 
facitque  vitia  :  novam  ergo  legem  sancit  Dei 
legi  contrariam,  sed  ipsius  lex  est  lex  vitio- 
rum :  Dei  lex  est  lex  virlulis.  Ita  OEcum.  Ly- 
ran.  Hugo  et  Gagneius. 

Quocirca  sapienter  monet  S.  Bern.  serm.  &o. 
in  Gantic.  Cave  ,  ait ,  aliena?  conversationis  curio- 
sus  esse  explorator ,  aut  temerarius  j udex ,  etiamsi 
perperam  actum  quid  deprehendas  :  nec  sicjudi- 
ces  proximum,  sed  magis  excusa.  Excusa  intentio- 
nem  ,  si  opus  non  potes ;  pula  ignorantiam ,  puta 
subreptionem ,  puta  casum.  Qui  si  omnem  omnino 
dissimulationem  rei  certitudo  recusat ,  suade  ni- 
hilominus  ipse  tibi ,  et  dicito  apud  teipsum  :  Vehe- 
mens  fuit  nimis  tentatio.  Quid  de  me  illa  fecissel , 
si  accepisset  in  me  similiter  potestalem? 

12.  Unus  est  legislator  et  judex  ,  ]  puta  Deus 
et  Ghristus  ,  sive  Deus  homo  :  illi  ergo  judicium 
relinque  ,  nec  tibi  arroga.  q.  d.  Dum  fratrem 
judicas  ,  legem  el  legislaiorem  judicas  ,  in  eum- 
que  peccas  dupliciler.  Primo ,  quia  tacite  ejus 
legem  redarguis.  Secundo,  quia  ejus  judtcium 
tibi  arrogas  etusurpas  ;  cum  ipse  solus  sit  tam 
legislator  quam  judex  omnium,  scilicet  pri- 
mus  et  summus  ,  a  quoMoses,  Abraham,  Salo- 
mon,  caeterique  reges  et  legislatores,  quasi  ejini 
ministri,  suam  vim  etpotestatem  legescondendi 
acceperunt ,  juxta  illud  Proverb.  8.  15.  Per  me 
reges  regnant ,  et  legum  conditores  justa  decer- 
nunt  :  per  me  principes  imperant ,  et  potentes  d?- 
cernunt  jusliliam. 

Qui  potest  perdere  et  mberare.  ]  Graece,  »»- 
<r«t  xat  ano/esizi ,  id  est  salvare  et  perdere ;  scilicet 
tam  in  praesenti  vita,  quam  in  futura  et  aeterna. 
SicetSyrus.  Addit  hoc  Jacobus,  ut  doceathomi- 
num  non  esse  judicare  fratres,  sed  Dei,  qui 
suos,  suaeque  legi  obedientes  (qui  scilicet  non 


COMMENTAIUA  1N 

ticlrahunt,  nec  judicnnt  fralrea  suos)  salvabit 
el  beabit  in  aMernuni;  inobedienles  vero,  scili- 
cet  qui    dclraliunl  et  judicanl  fralres,  ideoque 
tacile  judicant  legem,  el  in  ipsum  legislatorein 
injurii  sunl ,  perdet  et  damnabit  ad  gehennam  , 
Ut  omnes  liac  spe  et  melu  a  delractione  et  judi- 
cio  temerario  avocet.  nursum  occurril  objeclioni 
detrahentis  ac  dicenlis  :  Si  ergo  non  castigo  pec- 
caluin  etinjuriam  lratris,  illa  manebit impuni- 
ta.  Uespondet  enim  non  fore  impunitam,   sed 
puniendam  a  Deo.  q.  d.  Cum  ergo  fraler  pec- 
cans  suum  hobeat  judiccm  et  vindicein  acerri- 
mum  ,  is  tibi  sufficiat;  tu  nolieum  judicare  :  siu 
i.s  velit  ejus  misereri,  eumque   convertere  et 
salvarc;  lu    velle  non   debes,  nec  potes  euin 
perdere.  Ita  Hugo.  Non  eadem  est  sententia  iri- 
bunalis  Christi :  el  anguli  susurronttm  ,  ail  S.  Hier. 
ep.  39.  et  S.  Ephrem  Paraen.  JSonjudicemusqucm- 
</«rt7n,inquit ,  quia  nonnovimus  ejus pcenilenliam : 
in  testaceis  vasis  aurum  sa>pe  reconditur.  Anlis- 
tropha  huic  Jacobi  sententiae  est  illa  Paoli  ad 
llom.  l/i.  U.  Tuquis  es  quijudicas  atienumservum? 
nomino  suo  stat ,  aut  cadit.  Et  v.  10.  Tu  auU  m 
quidjudicas  fratrem  tuum?  aut  tuquare  spcrnis 
fralrem  luum?  omnes  enim  stabimus  ante  tribunal 
Christi. 

13.  TU  AUTEM  QUIS    ES  QUI    JUDICAS  PROXIMUM?  ] 

Quis,  id  est  qualis,  quam  temerarius  et  audax 
es,  qui  cum  sis  vilis  homuncio,  similibusque 
et  saepe  iisdem peccatis obnoxius, audeas  tamen 
de  iis  fratrem  judicare,  et  Dei  de  eojudiciuin 
usurpare.  Sic  ait  David  :  Quis  est  hic  Philislli(eus 
incircumcisus,  qui  exprobruvit  acies  Dei  viventis? 
1.  Reg.  17.  26. 

Moraliter  nota  hic  quam  vitanda  sit  detraciio 
et  judicium  texnerarium  proximi.  Quocirca  in 
Vitis  Palrum  libello  U.  §  1.  Abbas  Moyses:  Debet, 
inquit,  homo  quasi  mortuus  esse  socio  suo ,  hoc 
est,mori  amico  suo,  ut  non  dijudicet  eum  m  atiqtia 
causa. 

Et  S.  Antonius  :  Nolite,  ait,  anle  temptts  jtttli- 
care  :  debent  enim  omnes  Christi,  cui  soti  occulla 
patent ,  reservarijudicio.  Atiud  cnim  homintim  , 
aliudDei  cst  jttdicittm.  Quisqtte  seipsum  inspicial 
ct  judicet.  Ita  S.  Alhanasius  in  ejus  Vila. 

Abbati  Isaac,  quiquemdam  peccantem  judica* 
verat,  occurritangelusdicens:  Ubijubes  utmittam 
fratrem  illum  cutpabilem  ,  quem  addixisti  ?  Mox 
Isaac  :  Peccavi,  inquit,  ignosce  iiiihi.  Cui  angelus : 
Surge,  ignoscit  tibi  Deus;  sed  vide  ne  de  ccetero  ad- 
judices  quemquam  prittsquam  Deus  adjudicet  eum. 
Ita  inVitis  Palr.  1.  5.  libel.  9. 

Ibidem  alius  dicit  :  Pcccata  mea  sttnt  post  mc 
rttrrentia,  el  nonvideo  ea ;  etveniego  Iwclie  jttdi- 
rare  peccata  aliena.  Et  alius  :  Quacumque  hora  lc- 
gimus  peccatum  fralris  nostri,  teget  et  Detts  nos-> 
trttm;  et  quacumque  hora  [wodiderimus  ctttpas 
fratrum ,  et  Dcus  nostras  similiter  prodet.  Alius  : 
Ne  judices  fornicatorem ,  si  casttts  es  :  quoniam 
timiliter  lcgem  prcevaricaris.  Etenim  qui  dixit  : 
Non  forniceris ,  dixit :  Nejttdiccs.  Alius  vidit  gra- 
tiam  ,  quae  visibililer  in  celebratione  Eucharistiae 
tolebal  in  virum  sanctum  descendere,  ab  eo 
recessisse;  qua  de  re  eum  admonens,  cum  ille 
delractionis  culpam  agnosceret  et  pcenileret, 
visaest  gratia  ad  eum  reverti.  Verum  maxime 
omnes  a  temere  judicando  absterrere  debet  illa 
augusta  Christi  sententia  et  promissio  Maith. 
7.  1.  Nolite  judicare ,  et  non  judicabimini;  notite 
condemnare ,  ct  non  condemnabimini. 
MeniorabilecstexemplumquodscribitS.  Anas- 


EPIST.  S.  JACOBt.  Cap.  IV.  .V-? 

lasius  Sinaita,  Episcopus  Antiochenus  lcmpon- 
s.  Gregorii  (cuju»  Pastorale ex  latino iu  (•raecum 
conveitil)  oiat.   de  S.    Synaxi ,  el  ex  eo  Baron. 
loni.  7.  anno  Christi  599.   Quidam,   ail,  mona- 
clttts  qui  negtigentissime  per  summum  otium  vixc- 
ral  ,  cttm  ud  ntortnn  inftnnarelur ,  eam  non  pt  > 
lion-escens,  sttmma  votttptate  magnaque  cum  gra- 
liarttm  actionc  exotulus  vinculis    excedebat.   Aii 
quem  assidentittm  Patrttm  ttntts  :  Fraler ,  inquit, 
scimus  te  summa  negligentia  tiucusqtte  vixisse  : 
unde  ergo  libi  Ittec  lanta  securilas?  Cui  ilte  :  Ita 
est ,  negligentissime  vixi  :    sed   angeli   Dei  h<t< 
ipsahora  peccaturum  meorum  ad  me  chirogru- 
phum  allulcrunt;  ctimque  ca  quce  fecissem  post- 
ijttam   sccculo   renunliassem ,  peccata   legissent  , 
numqttidagnosccrem  ,   rogaverunt.   Quibtts  ego  : 
Maxime  verc,  inquam,  agnosco  :  scd  id  ex  qtto  re- 
nuntiavi  sceculo  vitamqtte  instiluimonasticam,n<  i 
judicavi  quem<mam,  nec  ab  ulto  mihi  factam  inju- 
riam  meminisse  volui.  lgitttr  Domini  verba  ad  vu 
quoquc  perlinere  oploet  oro ,  qtti  dixit  :  iSolitejtt- 
dicare,  el  nonjudicabimini.  Et :  Dimillite,  el  dimil- 
tclttrvobis.  Quce  postquavi  angelis  dixi,chirogra- 
phum  peccatorum  meorum  consciderunt ;  el  inde 
nunc  summa  cum  Uelitia  et  securitate  projiciscor 
ad  Dominum.  IIoc  ubi  fraler  itte  narravil  Palribus, 
Domino  inpace  spirilum  reddtdit.  Plura  recensui 
Jerem.  c.  37.  v.  17. 

Ecce,  ]  <*-/£.  Qme  vox  transitionis  est  nota,  no- 
vumque  sermonem  et  materiam  inchoat.  q.  d. 
Agite,  vidcle  \estram  prudenliam ,  superbiam 
el  stultitiam,  quam  vobisdemonslro.  Lnde  v.  1G. 
concludens  ,  ait  :  Omnis  exultatio  talis  malig- 
na  est. 

QUI  DICITIS  :  HODIE  ,    AUT  CIUSTINO  IHIMUS  1N  11-- 

lam  civitatem.  ]  Disparala  videtur  hOBC  senten- 
tia  a  prcecedentc  :  vetcres  enim  sua  dogmata 
clhica  docebant  per  gnomas  disparatas,  ul  pa- 
tet  in  Proverbiis  et  Ecclcsiaslico.  Romani  lamen 
codices  eodem  versu  cum  praecedenli  haec  con- 
nectunt,  quasi  ad  judicium  temeraiium  lia-e 
spectent.  q.  d.  Tu  quis  es  qui  judicas  fratrem 
tuum  ?  nimirum  es  homo  liber,  praxeps,  incon- 
sideratus,  quilongam  tibi  libcramque  vitain  pol- 
liceris ;  nec  cogitas  tibi  immincre  mortem,  in 
qua  judicii  temerarii,  onmiumque  peccatorum 
cxaclam  judici  Deo  reddilurus  es  rationem.  Ve- 
ruin  esto  ita  connectamus,  generalis  lamen  haec 
estsententia  ,  utnotatlieda,  qua  Jacobus  taxat 
multorum  stoliditatem  ,  qui  toti  lucris  mundi- 
que  negotiis  intenti  diu  se  victuros  testimant , 
ideoque  pro  arbitratu  futura  disponunt,  quasi 
liberi ,  vitaeque  et  temporis  domini ;  nec  cogilanl 
haec  omnia  pendere  a  Dei  nutu,  quisingulis  ce- 
lerem  finem  vitae  cerlumque  diem  morlis  prae- 
stituit ,  qui  omnes  has  dispositiones  et  spes  suc- 
cidet;de  quibus  celebratur  feslivus  iste  Apolo- 
gus  rustici,  qui  laclis  amphoram  portaus  ad 
forum  tacite  secum  cogilabat:  Tanti  vendam  lac 
meum,  ex  pretio  emam  gallinam,  illa  mihi  ge- 
nerabit  pullos  :  illos  alam ,  el  grandiores  effectos 
vendam ,  ex  prelio  emam  porcellum ,  qucm  im- 
pinguatum  vendam;  emamque  vilulum,  illum 
saginabo  et  vendam.  Quid  tanto  pretio  faciam  ? 
emam  equulum  cui  iilius  meus  inequitet,  ac 
gesliens  subsultare  coepil ,  ac  exprimere  spe- 
ciem  filii  in  equo  exultantis.  Subsiliens  ampbo- 
ram  e  capite  excussil,  et  lac  omne  in  terram 
effudit ,  ac  cum  lacte  pariler  omnes  suas  spes. 
conceptuset  gaudia  cffudit.  Ita  hodie  multi  mag 
na  moliuutur,  magna  sibi   polliccntur,    aura 


558 


CUMMKNTAIUA   1N   EPIS 


auhe  Telut  cbamaeleontes  vivunt,  spes  altissi- 
inas  sibi  eflbrmant,  Bed  chimericas;  quas  vel 
morbns,  vel  mors,  vcl  sinisicr  aliquis  casus 
r\criii,  ct  inipso  saepeexorlu  succidit.  Niniirum, 

Nescia  meos  liominuin  fali  sorlisquc  futurae. 

Exeniplum  divilis  cxstat  Luc.  12.  v.  17.  qui  sibi 
applaudens  dicensque :  Quid  faciam,  quianon 
huOeo  quo  congrcgem  fructus  meos?  Ki  dixit :  iloc 
fariam ,  (leslraam  Itoirea  mea  ct  mujora  faciam; 
rt  illuc  congregabo  omnia  qtue  nala  sttnl  mihi  et 
Oonamea,  et  dicam  unimce  mece  :  Anitna,  haOes 
inulla  Oona  posita  in  annos  plurimos  ;  requiesce , 
biOe,  epulare.  Sed  cadcm  die  audiil  u  Deo  iSlulte, 
Itac  nocte  animatn  tuum  repctttnl  a  tc  :  quceautem 
parasti  cujus  erunt?  utique  immemoris,  ingrati 
et  saepe  ignoti  incertique  Uaeredis. 

Nota.  Haec  futura  :  iOimtts,  faciemus ,  mercaOi- 
mur ,  lucrum  faciemus,  accipi  possunt  pro  opta- 
tivis:eamus,  faciamus ,  merccmur,  lucrum 
faciamus  ,  ut  vertunt  Pagnin.  et  Tigurin.  signi- 
licant  enim  non  tantum  suam  de  fuluris  disposi- 
tionem,  sed  et  (idque  magis)  suam  lucrandi 
cupidifatem  ;  scilicet  se  non  Deum,  non  coelum, 
sed  lucrum  dumtaxat  cogitare  et  ambire;  quos 
merilo  miserans  S.  Ambr.  lib.  de  Naboth  c.  12. 
Servitis,  inquit,  diviles ,  acmiseram  quidem  servi- 
lutem,qui  servilis  errori ,  cupiditati ,  avaritice , 
■jtuii  expleri  non  potcst.  Capliva  est  opulenlia , 
paupertas  libera.  Elcap.  \U.  Desideriorum  suorum 
cestu  voivuntur?  et  quodamsale  fluctuant.  Nam,  ul 
ait  S.  Chrysosl.  hom.  39.  in  Genes.  Mure  flucti- 
bus  non  ila  intumescil ,  ut  talem  animam  a  cogi- 
talionibus  et  affeclionibus  infeslari  videmus.  Et 
S.  Gregor.  vocathanc  plagam  muscarum  jEgypto 
a  Mose  inflictam  :  Musca  enim . ,  inquit,  nimis  in- 
solens  et  inquielum  animalest,  in  quaquid  aliud 
tjuam  insolentes  curce  desideriorum  carnalium  de- 
signantur?  Unde  hos  culpans  Sapiens  c.  15.  12. 
/Estimaverunt ,  inquit,  lusum  esse  vilam  nostram, 
et  conversationem  vitce  compositam  ad  lucrum,  et 
oportere  undecumque  etiam  ex  malo  ucquirere  : 
cum  tamen  mala  lucra  semper  damnum  affc- 
rant,  ut  ait  Hesiodorus  et  Menander. 

Faciemus  ibi  quidem  annum.]S.  Ignatius,  funda- 
lor  Socielatis  nostrae,  cuidam  dicenti  se  post 
aliquot  menses  quippiam  facturum  :  Bone  Deus, 
inquit ,  tamdiu  te  victurum  ptitas?  cui  mors  cer- 
ta,  sed  die  incerto  imminet,  et  aUernitas.  Quid 
cnim  est  annus  vita_>  lure,  nisi  annulus  qui  sem- 
per  in  orbem  rolatur,  donec  ad  numerum  sibi 
a  Deo  praefixum  decurral?  Audi  Servium  :  An- 
nus,  inquit,  dicitur  quasi  anus,  id  est  aunulus  , 
quia  in  se  redil: 

Atque  in  se  sua  per  vcsligia  volvitur  annus. 

Vel  ano  toj  avavsoDaSai ,  id  est,  ab  innovatione , 
quod  scilicet  assidue  innovetur  et  alter  flat. 

\.k.  QUI  IGNOIUTIS  QUID  ERIT  |fl  CRASTINO.  ]  Mag- 

na  iiominum  est  fidentia,  qui  de  crastino  ita  mt 
cure  disponunt,  atque  si  crastinuminsua  habe- 
rent  manu  et  dominio,  cum  nesciant  an  crastino 
sint  victuri,  res  suas  habituri ,  libertate  et  sani- 
latc  usuri.  Sapienter  ergo  monet  Sapiens  :  N£ 
glorierisin  crastinum,  ignoransquid  superventura 
(l«l»uff«  ,  id  est  crastina)  pariat  dies.  Prov.  27. 
1.  el  Psaltes  :  Deus  meus  es  tu,  in  manibus  luis 
wrtes  mece-,  bebr.  tempora  mea.  Psal.  30. 15.  Et 
Christus  Mallli.  25.  13.  Vigiiale,  quianescilisdiem 
neque  lioram. 
Quacirca  sapienier  monetS.  Grcgor.  I.  h.  Dial. 


f.  S.  JACUBI.  Cap.  IV. 

cap.  /|9.  diabolum  illaqueare  homines  promit- 
tendo  longam  vilam  ,  datque  exemplum  de  quo- 
dam.  Qui  dum  somnia ,  inquit,  veliementer  at- 
lenderet ,  ei  per  somnum  longu  spatia  hujusvitat 
promissa  sunl.  Cttmque  multas  pecunias  pro  lon- 
gioris  vita stipendiis collegisset ,  ila  repentedefunc- 
luscst ,  ut  intactas  omnesrelinqtieret,  el  ipse  secum 
nildl  ex  bono  opere  portaret.  Ha  mullos  decipi 
videmus  a  Matheinalicis,  qui  dum  falso  promit- 
tuntamplos  honores,  metum  mortis  adimunt  : 
quo  fit  ut  eis  creduli  ad  mortem  se  non  parent, 
quia  promissos  ab  eis  honores  expectanl ;  ac  in- 
gruenle  morle  non  tantum  honoribus ,  sed  et 
vila  privenlur  prsesenli,  ac  saepe  eelerna. 

Vere  Pindarus  in  Nemeis  ode  8.  Vanaj  spes  ,  in- 
quil,  exitus  liaOcnt  futiies,  Idem  in  Isthmiis  ode 
3.  Tempus ,  dum  volvuntur  dies ,  alias  aliam  affert 
rerum  vicissitudinem ;  sed  tamen  invutnerabiles 
sunt  filii  deorum;  el  ode  5.  Mortalia  mortales  de- 
cent ;  et  ode  7.  Vetus  beneficium  dormil  :  immn- 
moresque  sunt  mortales  ejusrei,  qua?  non  perv«- 
nerit  ad  florem  summum  sapienlice. 

Egregie  Seneca  lib.  17.  epist.  102.  narraiasn- 
bila  morle  Senecionis  Cornelii ,  qui  lotus  divitiis 
imminens,in  ipso  procurrentis  pecuniae  impetu 
raplus  est,  subdit : 

Insere  nunc,  Melibcee  ,  piros,  pone  ordine  viles. 

Quam  stultum  est  atalem  disponere !  nec  craslino 
quidem  dominamur.  O  quanta  dementia  est  spes 
longas  inclwanlium  !  Emam,  adificabo ,  credam  , 
exigam;  honores  geram,  lum  demum  lassam  el 
plcnam  senectutem  inoliumreferam!  Omnia,mihi 
crede ,  eliam  felicibus ,  duOia  sunl.  Nihil  sibi  quis- 
quamde  futuro  debet  promittere ,  id  quoque  quod 
tenetur  per  manus  exit  :  et  ipsam  quam  premimus 
horam,  casusincidil.  Volvitur  lempus  rala  quidem 
lege,  sed  per  oOaCurum.  Quid  autem  ad  me ,  an 
nalurce  certumsit ,  quod  mihi  incertum  esl?  Navi- 
gationcs  longas ,  et  pererratis  littoriOus  atienis  , 
seros  in  patriam  reditus  irroporumus ,  mililiam, 
et  castrensium  laborum  tarda  manu  pretia ,  pro- 
curationes,  officiorumque  per  ojficia  processus ; 
cum  interim  ad  tatus  mors  est ,  qtue  quoniam  nun- 
quam  cogitatur ,  nisi  atiena  subinde  nobis  inge- 
runtur  mortalitatis  exempla ,  non  diulius  quam 
dum  mirantur ,  hwsura.  Et  mox  :  Slat  quidetn 
terminus  nobis ,  ubi  itlum  inexoraOilis  fatorum  ne- 
cessitas  fixit;  sed  nemo  scit  nostrum  quam  propa 
versetur  terminus  :  sic  itaque  formemus  animum, 
tanquam  ad  extrema  ventum  sil :  nikit  differamus; 
quolidie  cum  vila  paria  faciamus.  Maximum  vilir 
vitium  est ,  quod  imperfecta  semper  est,  quod  in 
uliudex  alio  differtur.  Qui  quolidie  vitce  sua;  sum- 
mam  manum  imposuit ,  non  indiget  tempore.  E.c 
hac  uutem  indigentia,  timor  nascitur ,  etcupiditas 
fuluti excedens  anitnum.  Nihilestmiserius  cluOila- 
lione  volutanlium  quorsum  evadant ,  quantum  sit 
itlud  quod  restat ,  autquale.  Qu.eritdeinde  :  Quo- 
modo  effugietnus  hanc  volulalionem?  Uno,  si  vita 
nostra  non  promineOit ,  si  in  se  coiligetur.  ltte 
rnitn  cx  futttro  suspenditur ,  cuiirritum  est  prte- 
.sms.  Ubi  vero,  quidquid  tnihi  deOui  redditutnesl , 
ttbi  sluOilia  mens  scit ,  niltit  interesse  inter  diem  et 
scecuium  ,  quidquid  deinceps  dierurn  rerumque  ven- 
lurum  esl  ex  ulto  prospicit ,  el  cummutto  risuse- 
riem  temporunicogilut.  Quidenimvarietas  mo^tili- 
lusque  casuum  perlurOaOit ,  si  certus  sit  adversus 
inccrla?  Ideo,miLucili,  propera  vivere,  etsingtdos 
dies  singutas  vilas  pttta.  Qui  kocmodo  se  aplaOit , 
etti  cii.a  sua  quolidie  fuit  tola,  securus  est.  Inspe 


GCMMENTAMA  IN  BPIS 

riventibus,  proximum  quodque  tempus  clabitur,  su- 
bitquc  avidilas  lemporis,et  miserrimus ,  atauemt- 
serrima  omnia  efficiens  metus  morlis.  Inde  itlud 
Mctccnalis  turpissimum  votum  ,  quod  et  debititatriii 
non  recusal  el  deformilatem ,  et  novissime  acutam 
crucem,  dummodo  inter  Itcec  mala  spiritus  proro- 
gelur. 

Quocirca  Plutarch.  lih.  dc  Tranquill.  docet  sa- 
pientem  ita  moderari  vitam  pet  prospera  et  ad- 
versa,  ut  iis  non  insolcscat,  his  non  dejicialur  : 
sicut  musicus  chordas  ctfistulas,  quaruni  alice 
aculum  ,  aliac  gravem  ,  aliae  niedium  sonuin 
eduut,  ita  conteinperat,  ul  suavem  hannoniain 
efflciant. 

15.   Qu.E    EST  ENIM    VITA    VESTHA ,  ]   Ut    aildcatis 

de  ea  in  crastinuni  et  fuiuruni  ccrlo  disponeie  '.' 
Quce  ,  id  est,  qualis  ct  quantula  ,  puta  quain  ins- 
fabilis,  hrevis  ,  caduca  el  misera  est.  Tanquam 
semper  victuri  vivitis ;  nunquam  vobis  frugUilas 
veslra  sttccurril ,  aitSeneca  de  Brevit.  vitae  c.  k. 
( )mnia  tanquammorlales  limetis.  Omnia  tanquam 
immortales  concttpiscilis.  Idem  ep.  121.  Niltil, i\\l, 
tmprudentius  aut  stultius  fingi  potest ,  quam  si 
putre  corpus  sortili ,  ceterna  tamen  proponamus  , 
et  in  quanlum  potest  cetas  kumana  protendi ,  tan- 
tum  spe  occupemus.  Et  niox  :  Ideomagnus  animus 
sibi  conscius  metioris  vitcvdat  quidem  operam,  ut 
in  hac  stalione  qua  positus  est ,  Iwneste  se  atque 
industrie  gerat  :  caiterum  nih.il  liorum  qucv  circa 
ipsum  sunt ,  suunt  judicctl ;  sed  ut  commodalis 
utitur  peregrinus  et  propcrans. 
Vapor  est,  id  est,  quasi  vapor,  vapori  simi- 

liS  ,  Al)  MODICUM  PAKENS  ,  ET  DEINCEPS    EXTERMI.NA- 

niTun.  ]  Gr.ecum  ar,ui? ,  significat  Primo,  vapo- 
rem  ;  Secundo  ,  llatum  ;  Tertio,  fumum  ;  Quarlo, 
halilum;  Quinto,  auram  tenuem  ;  ah  «t/uSu,  id 
est  cvaporo,  cxhato,expiro.  Alludit  ad  illud  axio- 
ma  et  epiphonema  Eccl.  c.  1.  1.  Vanitasvanita- 
tum ,  ct  omnia  vanitas ,  pro  quo  Aquila  ,  Sym- 
machus,  Theodosion ,  ceterique  omnes  ,  ex- 
ceplis  Septuag.  ut  ait  ibidem  S.  Hieronymus  , 
\crlunl,vaporvaporumAet  omniavapor.  Quidenim 
vanius  vapore,  qui  illico  tenus  vanescit  in  au- 
ras  ?  Porro  vapor,  ait  Aristot.  Meteorol.  cap.  1. 
fitcum  humidum  quodcirca  terram  est,  a  radiis, 
et  ab  alia  quae  desuper  est  caliditate  eraporans 
fertur  sursum,  ubi  infrigidatus  vel  in  rorem  et 
pluviam  resolvitur,  vel  constrictus  in  nivem , 
pluviam,  glaciem  et  grandinem  densatur,  et 
coalescit.  Undehunc  '-'ocat  quasi  fluvium  peren- 
nem,quicirculariter  lluatsursum  cumflt  vapor; 
et  deorsum,  cum  resolvitur  in  pluviam,  quae  in 
lerram  ,  e  qua  vapor  ascendit,  depluit. 

Talis  vapor  est  vita  noslra.  Primo  enim  ut 
vapor  calore  cogilur,  ascendit  et  consistit,  sed 
modico  ;  ita  et  vita  nostra  calore  consistit,  sed 
modico,  estque  quasi  scintilla  ignis ,  ut  ait  Sa- 
piens  c.  2.  2. 

Secundo  ,  sicut  vapor  statim  in  auras  dispcr- 
gitur  ei  evanescit;  sic  et  vita  nostra.  Et  hocpro- 
pne  lne.  inirndit  S.  Jacobus. 

Tertio ,  sieut  vapor  adeo  exilis,  lenuis,  et  pene 
invisibilis  est,  ut  non  tam  res,  quam  rei  vidcatur 
umbra  et  sunulacrum;  sic  et  vita  nostra,  adco- 
que  omnis  res  crcata  respeciu  entis  increati  et 
«tcrni,  puia  Dei,  est  tantum  umhra ,  unde  Dei 
nonien  est,  Ego  sum  quisum,  ut  dixi  Exodi3.  lft. 

Quarto,  sicutvapor  adeo  debilis  est,  ut  omni 
vento  etiam  minimo  huc  illucque  feratur ;  sic  et 
Mta  nostra  niinima  re  Impellitur  et  mulatur. 
I  nde  S.  Greg.  in  Prologo  Psal.  G.  Po?nit.   labo- 


T.  S.  JACOfll.  Cap.  IV. 

riosa,  ait,  est  vita  temporalis ,  levior  fabults  ,  te- 
tocior  cursorc,  inslabilitate  flurtuans,  imbecillitat 
nutans;  cui  nulla  est  fortitudo ,  nulla  //ropusitt 
conslantia,  nutla  d  turbalionibus  requies  ,  nullu  u 
taboribus  reciinatio.  Quis  denique  cst ,  quem  non 
excruciel  dulor,  sollicitudo  non  urgeal  ,  nonsub- 
ruat  timor?  Hisus  ftetum  sequitur,  gaudium  tns- 
litiacomilalur  :  esurici  succedil  saturilas ,  saturt- 
tatem ilerumexcLudit esuries  :  innoctediesoptatur, 
in  dienox  quccritur  ,  in  algore  calor,  in  cvslu  re- 
frigerium  :  antc  cibum  suspiria,  post  cibum  tribu- 
tatio  ,  ircc  ,  indignationes  exagilanl ,  ct  innumera- 
biles  miseros  homines  motus  pcrturbant. 

Quinto  ,  sicul  vapor  obsctirus  est  et  coalescit 
in  nuftem,  sic  et  vita  nostra  plenaest  ignorantia, 
errore,  iniprudentia.  Unde  S.  Gregorius23.  Mo- 
ial.  c.  12.  Isaiam  citans  c.  26.  Prophela ,  inquit, 
ad  videndum  Dominum  quadam  se  premi  caligine 
scntiebat  ,  dicens  :  Anima  mea  desideracil  te 
in  nocle.  q.  d.  In  liac  obscuritale  vitce  prcesentis  , 
videre  te  appelo  ;  sed  adkuc  infirmitalis  nubilo  cir- 
cumscribor.  David  quoque  hujus  noctis  caliginem 
videns,  claritatem  vcri  luminis  prastolatus  ait  : 
Mane  astabo  libi  et  videbo. 

Sexlo,  sicut  vapor  confusus  est.ita  etconfusa 
et  perturbata  est  vita  noslra;  idque  pio  Dei  con- 
silio,  aitS.  Gregorius  25.  Moral.  cap.  15.  neviam 
pro  palria  ditigamus ;  nc ,  dum  vialor  delectalia 
in  via ,  obliviscatur  quod  desiderabal  in  patria. 
Idem.  I.  31.  c.  17.  Justus,  ait,  vitam  suant  bonis 
malisque  permixtam  conspicit  ,  et  cogitationes 
suas  aliquo  modo  spe  ct  timorc  confundit. 

Septimo,  sicut  vapor  resolutus  in  pluviani 
descendit,  reditque  in  terram  ex  qua  exhalando 
ascendit ;  ila  et  vila  noslra  ac  corpus,  per  mor- 
hum  et  mortem  resoltitum  ,  redit  in  lerram  ,  ex 
quasumptum  esl;undeSalomoiiconcioiiemsium) 
de  vanitate  niiindi ,  quam  prae  cacteris expertus 
erat,  ita  concludit  Eccles.  12.  1.  Memenlo  crealo- 
ris  ttti  in  diebus  juvenlutis  tuce,  antequam  veniat 
tcmptts  ctffliclionis ,  elc.  Et  rcvertatur  pluvia  in 
trrram  suam,  uncle  erat,  et  spiritus  redcat  mi 
Dettm  (jtti  dedit  illum.  Vunitas  ranitatum  ,  di.rd 
Ecclesiastes  ,  et  omnia  vanitas.  Alii,  ul  dixi,  ver- 
tunt  :  Vapor  vaporttm  ,  et  omnia  vapor. 

Octavo  sicutvapor  lerrenus  putrescit,  et  voca- 
tur  situs,  ait  Arist.  lib.  5.  de  Gener.  aiiinialium, 
c.  ft.  Situs,  inquit,  caries  vaporis  lcrreniest  :  nam 
si  vapor  se  efferens  concrescit,  ftt  pruina.  sin  putres- 
cit,  silus.  Sic  comcrdi  senectutis  silum  pruinam  no- 
minant.  Unde  infert  :  Ilectc  dixcris  morbunt  ess- 
adventitiam  senectutem,  senecttttem  autem  esse 
morbum  naturalem.  Sic  et  vila  nostra  vaporibus, 
tum  corporalibus  in  catarrhos ,  phlegmata  et  fla- 
tus  resolutis  :  tum  spiriiualihus  ,  puta  concu- 
piscenliis  carnalibus,  quas  quasi  vapores  exha- 
lat ,  corrumpitur  et  putrescit.  Dnde  Avicennaet 
Medici  tlocent  in  monlihus  puriorem  esse  ae- 
rem,  ideoque  ibi  homines  diutius,  saniuset  ro- 
bustius  vivei  e  :  in  vallibus  vero  aei  em  esse  impii- 
riorem,  ob  continuos  vapores  e\  ea  ascendcntr-. 
ideoque  hominum  in  vallihushahiianiiuin  viiam 
minus  esse  longapvam,  sauam  el  rohustam.  Pari 
modo  in  hac  lachrymarum  \alle  brevis,  aegra 
et  infirma  est  vita  nostra  ob  vapores  eorporalo. 
quibus  corpus;  et  spiritaies,  quibiu  anima  infl- 
citur.  In  coelis  vero  quasi  in  nionlihus  celernis 
ab  onini  Tapore  el  (whalatione  liheris,  viia  esl 
eeterna,  sanissima,  fortissima  et  gloriosissima. 
Porro  S.  Script.  tit  hrevitaiem,  instabilitatem. 
(>xiliiaiem  el  miseriam  vitse  noslnc  nohis  rrpne- 


i-0  COMMENTARIA  IN  EPIS 

seulet,  variis  uiitur  similitudinibus.  Primo , 
comparat  eam  momento,  id  est,  inclinationi 
staterae ,  cujus  lances  continuo  ascendunt  et  des- 
cendunt.  Isaiae.&O,  15.  Secundo,  guttae  roris  an- 
telucanf,  qtiae  illico  a  sole  oriente  sorbetur  ;  uti 
vita  a.  febrl  aliovc  morbo.  Sap.  9.  13.  Tertio, 
fumo.  Sap.  2.  2.  Fumus  flatus  est  in  naribus  nos- 
tris ,  ct  senno  scintilla  ad  commovendum  cor  nos- 
trum,  qua  cxlincla  cinis  erit  corpus  nostrum,  et 
spiritus  diffundelur  tanquam  mollis  aer ,  et  tran- 
sibitvita  noslra  tanquam  vestigiumnubis,  etsicut 
r.cbula  dissolvetur  qtta  fugata  est  a  radiis  sotis. 
Ouarto,  umbrae  :  umbrce  enimtr-ansitus  est  tempus 
noslrum,  Ibidem.  Quinto,  llori  illico  marces- 
centi,  et  foeno  arido.  Isaiae  hO.  6.  Omnis  caro 
fccnum  et  omnis  gbria  ejus  quasi  flos  agri.  Vide  ibi 
dicta.  Job  \h.  1.  Homo  nalus  de  muticre  brevi  vi- 
vens  tempore,  rcptetur  muttis  miseriis ,  qui  quasi 
jlos  egreditur  et  contcritur,  ct  fugil  vetut  umbra, 
et  nunquam  in  eodemstatu  permanet.  Sexto,  stillae 
ct  pulveri.  Isaiae  hO.  15.  Ecce  gentes  quasi  stilla 
xitulce ,  etc.  Ecce  insulce  quasi  pulvis  exiguus. 
Scptimo,  nibilo.  Ibid.  v.  17.  Qmnes  gentes ,  quasi 
non  sint ,  sic  sunt  coram  eo,  et  quasi  nihilum  et 
uiiine  reputatce  sunt  ei.  Oclavo,  palmo,  id  est, 
mensurae  quatuor  digitorum  transversorum. 
Psal.  38.  G.  Mensurabites  posuisti  dies  meos;  heb. 
n*nSu)  tepacltot ,  Sept.  71^)0.1^  ,  id  est  patmares. 
Symmaclius,  patmum  posuisti  dies  meos.  Nono, 
araneae.  Ps.  89.  10.  Anni  nostri  sicut  araneamedi- 
(abuntur.  Graecum  apdxvo  potius  telam  quam 
araneam  significat :  sicut  ergo  tcla  araneae  scopa 
eyerritur;  sic  vita  nostra  telo,  aut  morbo.  Heb. 
ust  ~Z7]licge,  idest  medilatio,  velsermo  loquen- 
tjs,  ulverlilS.  Hier.  SedSeptuag.  vertunt, aranea; 
quia  ipsa  est  animal  cogitabundum  ,  et  quasi  me- 
ditabundum.  Subdit  Psalles  :  Dies  annorumnos- 
irorum  in  ipsis ,  septuaginta  anni :  si  autem  in 
potentatibus ,  octoginta  anni ,  et  amptius  eorum 
labor  et  dotor.  Decimo,  imagini  et  vanitati.  Ps. 
38.  7.  Universa  vanitas  omnis  homo  vivens  :  verum- 
ittmen  in  imagine  pertransit  Iwmo ,  sed  et  frustra 
( onturbalur.  Undecimo,  vento.  Job  7.  vers.  7.  Me- 
mento  quitt  ventus  estvita  mea.  Duodecimo,  pluviae 
aut  flumini.  2.  Regum  \h.  v.  \h.  Omnes  morimur, 
t  '  tjuasi  aqtuc  dilabimur  in  terram,  qua  non  rever- 
inntur.  Decimo  tertio,  nuntio  percurrenti,  navi 
sulcanti  mare,  avi  per  aerem  transvolanti,  et 
sagitue  emissae..  Sapient.  5.  v.  9.  et  seq. 

Ite  nunc,  mortales,erigitefamilias  ,titulos,pa- 
lalia  ,  arces  :  eeternos  vos  credile,  cras  morituri. 
Mors  ultimum  vitae  vestras  actum  claudet  :  cum 
ad  mortalilatis  finem  veneritis,  finis  pariler  crit 
iionorum  elopum  :  discedct  ambitio,  nullus  crit 
avaritUe  locus.  omnis  cupiditas  in  aeternumcon- 
ticescet.  Llquid  ergocaducaambitis,  quac  mors 
adimet,  imo  extinguet? 

<1  curas  hominum  !  6  quantum  est  in  rebus  iuanc ! 
O  quam  angnsli  sunt  mortalium  lermini ! 
0  quam  angusti  mortalium  animi ! 

i  tcrnilati  creaii  estis;  cur  tempori  tam  modico 
vivilis  ?  Ccelo  destinali,  cur  terrae  quasi  talprc 
iucumbiijs.9  Deum  possessuri,  cur  mundi  pos- 
•.cssioni  inhiatis  ? 

Quid  meni^m  traxisse  polo,  quid  profuit  altum 
Erexisse  cn|.ut  ,  pecudum  si  more  pererrant 
Avii  ,  n  frangunt  communia  pabula,  glandes? 

ait  Claudian.  3.  de  Raplu  Proser.  Glandes  sunt 
•lcli'i;c  ,  opes,  honores,  pompae  :  has  porcis  et 


1'.  S.  JACORl.  Cap.  IV. 

pecudibus    relinquile;  escam   angelorum  quae- 
rite;  Clirisli  neclar  et  ambrosiam  ambile. 
Idem  uno  ore  clamilant  Gentiles.  Manilius  1.  h, 

Nascentes  morimur,  fiuisque  ab  origine  pendet. 

Martial.  lib.  1, 

Si  sapis ,  ularis  totis,  Coline  ,  diebus, 
Extremumque  libi  semper  adesse  pute» . 

Sencca  in  Hercule  Furente  ; 

Vivitelajli,  properat  cursu 
Vita  citato,  volucrique  die 
Rota  pracipitis  verlitur  anni ,  elc, 
Certo  veniunt  ordine  Parcaj. 
Nulli  jusso  cessare  licet , 
Nulli  scriplum  proferre  diem  , 
Recipit  populos  urna  citatos. 

Menander  :  Umbrie  somnium  est  homo.  flomo ,  ait 
Pbilosopbus ,  esl  forluna  lusus  ,  temporis  spolium, 
inconstantia?  imago ,  imbecitlitatis  exemptum  ,  in- 
vidicB  et  calamitatis  trulina,  reliquum  pituita 
et  bilis.  Rursum  :  Ilomo  butla.  Sicut  ergo  pueri 
conchas  sapone  et  aqua  plenas  inflant,  bullas- 
que  tremulas  excitant ,  quae  mox  tenues  difflan- 
tur  in  auras;  sic  et  omnis  vitae  nostrae  decor  et 
bonor  bulla  est,  quae  mox  in  auras  evanescit. 
Ambis  ergo  sponsam?  bullam  ambis.  Ambis  de- 
licias  ventris  et  veneris  ?  bullam  ambis.  Ambi.s 
Canonicatum,  Episcopatum,etc.  ?bullamambia. 
Horat.  lib.  k.  Carm.  ode  7. 

Pulvis  et  umbra  sumus. 

Horemus  apud  Plutarch.  in  Orat.  consol.  Quale 
est  foiiorum  genus ,  tale  cst  hominum ;  sicut  enim 
illa  veuto,  ita  homines  levi  adversitate  deculiun- 
tur.  Zeno  :  Dei  ludibrium  esl  homo.  Quolidie ,  aii 
Seneca  epistol.  2h.  morimur ,  quotidie  cnimdemi- 
tur  aliqua pars  vita? ,  et  tunc  quoque  cum  crescimus , 
vitadecrescit ,  infanliam  amisimus ,  deindc  pueri- 
tiam,  deinde  adolescentiam  :  usque  ad  hesternum 
quidquid  transiit  temporis,  periit :  hunc  ipsumquem 
agimus  diem ,  cum  morle  dividimus.  Idem  ljb.  6. 
Natur.  quaest.  cap.  32.  Fluit  tempus ,  ait,  et  avi- 
dissimos  sui  deserit  :  nec  quod  fulurumest ,  meum 
est ,  nec  quod  fuit  :  in  puncto  fugienlis  temporis 
hareo.  Et  epist.  99.  Nihrt  firmum  infirmo ,  nifiil 
fragili  aternum  et  invictum  est;  tam  necesse  est 
perire  quam  perdere.  Idcm  epist.  59.  docet  v  itam 
nostram  non  consistere,  sed  jugiter  lluerc.  Nemo 
nostrum  ,  ait ,  idem  est  in  senectute ,  qui  fuitju- 
venis  :  nemo  est  mane ,  qui  fuit  pridie  :  corpora 
nostra  rapiunlur  fluminum  more.  Quidquid  vidcs 
currit  cum  tempore  :  nihil  ex  iis  qua?  videmus  , 
manet.  Ego  ipse  dumloquor  mulari  ista ,  mutattts 
sum.  Iloc  est  quod  ait  Ileraclilus  :  In  idemflumen 
bis  non  dcscendimus.  Plura  recensui  hac  de  r« 
Ezech.  2. 1.  . 

Ad  modicum  pakens.  ]  Modico  tempore  appa- 
rcns  :  graece  vcuvo/iin).  q.  d.  Vita  haec  est  vapor, 
qui  nullam  babet  soliditatem ,  nullam  quasi 
substantiam  etconsistentiam  ,  sed  lantum  appa- 
rentiam  modicam  et  modici  temporis;  perindc 
a.c  speclra  quae  in  aere,  et  personae  ac  larv.v 
quae  in  comoediis  repraesentantur  ,  nullain  pene 
babent  subsistenliam  :  sed  sunt  res  dumtaxut. 
apparentes  et  fictae  ,  quae  proinde  a  Fbilosopbis 
vocantur  ^«(vo>evk  ,  quales  sunt  parelii,  sivelies 
soles  apparentes  ,  aeris  biatus,  balones,  colores 
iridis,  e.tc. ,  de  quibus  Proclus  in  sphaera  ,  Aris- 
tol.  in  Meteorol.  et  Aratus  in  Pbaenomenis  :  baac 
enim  fiunt  ex  radiis  solis  in  vapore  el  nube  va- 
i-i;-  rcceplis  ,  transparentibus  el  reflexis.  Sic  Au- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  IV.  5Gi 


guslus  Ca;sar  moriens,  oinncm  suae  vitae  pom- 
pam  dixit esse  comcccliani  jani  transaclain.  Audi 
Suetonium  in  ejus  Vila  cap.  99.  Amicos  admissos 
pcrcunclalus  :  ccquid  his  viderelur ,  mlmtim  vitcv 
i ommode  transegisse?  adjeeit  et  clausulam  :  Aotc 

/SOTOU,     /Kt    7iavT£«      i>/JLlli     /.X.TX     yV-fVi    /TUT7,TaT£,     i(I     eSt 

Uate  plausum ,  et  omnes  vos  cttm  gaudio  plaudilc. 
I'inila  eiiim  comoedia ,  valedicendo  spectalori- 
biig  dicunt  aclores  :  Valete  el  plaudite. 

Et  DEINCEN  extekmiinalituh.  ]  in  Graeco  est 
clegans  el  empliatica  paronomasia  inler  ^atvo- 
pivn  ,  id  est  parens ,  et  kf«vi$ofiivii ,  id  esl  eoaucs- 
cens;  quasi  diceret  :Vila  haec  est  quasi  vapor 
apparens,  et  subiio  disparens,  ita  ut  nullum 
ejus  vestigiuin  cernalur,  sed  prorsus  evanescat 
i*l  exlerminelur;  lioc  enim  esl  &foc»t%tw\  unde 
Syrus  verlit,  qui  cilo  apparel  el  dcjicitttr  ac  eva- 
nescit.  Sapienter  s.  Antonius  apud  S.  Athanas. 
.Id  inertiam,  inquit,  calcandam Apostoli praxepta 
i  rplicnnus ,  quibtts  sc  mori  quolidie  lestabalur  ; 
*imitiler  el  nos  humance  conditiunis  vitam  ancipi- 
tem  retractanlcs  non  peccabimus.  Cttm  enim  exci- 
lati  d  somno,  ad  vcsperam  nospervenire  dubitemus; 
•  t  (jttieti  corpora  concedenles  ,  de  lucis  non  conji- 
dumus  advettlu  ,  cl  ttbique  naturce  ac  vitce  incertai 
mcmores  ,  Deinos  inlelligamtis  providentia  guber- 
iiari.  lloc  modo  non  delinquemus ,  aut  aliqua  fra- 
gili  cttpidilate  raptabimur ;  sed  nec  irascemur 
quidem  adversus  aliquem,nec  terrenos  congregare 
ihcscmros  ambicmus  :  quin  potiusmcttt  qttotidiani 
rccesstts  ,  et  sejungendi  corporis  jttgi  meditalione , 
omnia  caduca  calcabimus.  Vis  exempla  ! 

Scrihunt  Plinius  lib.  7.  cap.  7.  el  Valer.  Max. 
lil).  9.  cap.  12.  Anacreontem  Poetam  acino  uvae 
passtt  perlinacius  in  faucibus  bajrente  ,  Fabium 
vero  scnatorcm  unico  pilo  in  lactis  haustu  gut- 
turi  transverso,  slrangulatos.  Chilon  Spartanus 
ilUUl  victorem  Olymphe  lilium  amplectitur,  pr;e 
gaudio  inter  lilii  amplexus  animam  efllavit,  ait 
Plinius  lib.  7.  cap.  32.  Sopbocles  in  certamine 
tragtedise  viclor  renuntiatus,  prae  laetitia  expi- 
■  ivil.  ail  Valer.  lib.  9.  cap.  12.  Clidemus  dum 
viclor  auro  coronarelur ,  repente  obiit,  ait  Ter- 
tull.  de  Anima  cap.  52.  Diagoras  cum  tres  filios 
eodem  Olyinpiie  die  vincere  coronarique  vide- 
rel,  illique  coronas  sibi  detraclas  capiti  palris 
imponerent,  animam  exbalavit,  ait  Gellius  I.  Z. 
cap.  15.  Itenunc,  mortales,  quitam  fragilem 
ordimini  tcxitisque  vitae  telam ,  et  Nestoris  annos 
vobis  promittile,  cras  moriluri.  SapienlerTer- 
Ulll.  de  Anima  cap.  52.  Vis  est  cl  illa  navigiis , 
inquit,  cum  longe  d  saxis,  nullis  depugnata  tur- 
binibus,  nallis  <ittassata  decumanis ,  adulante  fla- 
'"  ,  tabente  cttrsti ,  Uetanlc  comilatu,  intestino 
repmit  pcrcuisu,  cum  tola  securitale  desidunl. 
>"«  steus  nattfragia  sttnt  vitte  etiam  tranquiUd 
mortis  eventus. 

PRO  to  ut  DlCATlS  (  Hcltit  hsec  superius  ad 
yerg,  i*.Eccenuncquidicitis  :  llodicautcrastino 
■'ninus  tn  illam civitatem ,  elc.  q.  d.  Vos  vestras 
ucuones  ei  lucra  Lta  disponitiSj  (piasi  a  nullo 
iniid.-atis;  Weoque  dieitis  :  lbimus,  mereabi- 
1,1111  -  uicrum  lacicnius,  cum  cogitare deberetis 
v  itam  ,  omnesque  actus  vcstros  pendere  a  nutu 
"ci .  ideoque  addere  ci  uicere  :  )  Si  Dominus 
volukuit;  ]  ut  boc  dicto  Dei  providentiam  con- 
n,    revereamini.  invocetis,   illique 


vos,  veatraque  omma  bunhli,  totoque  corde 
subdaiis  el  commiltaUs.  Ipse  enim  est  vester 
Kiolnm  ,  ul  est  Dominus,  crealor,  provisor,  gu- 
nernator  .  conscrvator,  protcclor.  judcx  et  vin- 

CUKMtL  .       A   LAriUK.      TOM.    X. 


dex.  Ila  suis  decretis  et  propositis  addere  solent : 
Si  Ueus  voluerit ,  non  tantum  Christiani,  sed  el 
Judaei ,  Genliles,  et  Saraceni.  Chrisliani  ex  doc. 
trina  S.  Jacobi  hic.  Unde  S.  August.  in  psal.  32. 
conc.  1.  Discite  ,  ait,  habere  in  corde ,  quodhabel 
omnis  homo  in  lingua  :  quod  vull  Deus.  Jpsa  lin- 
gtta  popularis  plcrumque  est  doctrina  salutaris, 
Ita  S.  Paulus  1.  Corinl.  U.  19.  Veniam,  inquil. 
ad  vos  cito ,  si  Dominus  volucrit ;  el  cap.  16.  7. 
Spero  enimme  aliquuntulum  temporis  manere  apttd 
vos  ,  si  Dominus  permiserit.  Philip.  2.  19.  Spero 
in  Domino  Jcstt  Timotheum  me  cilo  mittcre  advos. 
Hac  crgo  Christiana,  haec  Paulina  est  vox  :  Fa 
ciam  hoc  Deo  volente  ,  si  Dominus  voluerit,  per- 
miseril ,  cum  Dei  ope  ,  per  gratiam  Dei,  elc. 

Judaei.  Ut  Judas  Machabaeus  initurus  praelium 
i\il:Sicut  fueritvotuntas in ccelo , sic ftat.  1.  Mach.  3. 
(iO.  Eadem  est  praxis  el  phrasis  caeterorum  Judajo- 
rum  ,  ut  aliquid  facturi  dicant :  Si  Deus  voluerit ; 
cujus  originern  ex  Ben  Syra  narrat  \i\z  nostcr 
Serarius.  Quidam ,  inquit,  dicens  :  Cras  inibo 
nuplias,  monitus  fuit  ab  amico,  ut  adderct  :  Si 
Deus  voluerit.  At  ille  :  Sive,  inquit,  Deusvelil, 
sive  nolit ,  ego  cras  cum  sponsa  sedebo  in  tha- 
lamo  meo  :  seditque  cum  ea  tota  die ;  nocte  vero 
mortui  sunt  ambo.  Quos  cum  mortuos  invenis- 
sent,  dixerunt:  Vere  dixil  Ben  Syra  :  Sponsa  a>- 
cendil  ad  thalamum  ,  necjue  novil  quid  acciderit 
sibi.Quicumqueergocupitaliquidfacerefeliciter. 
dicat  prius  :  Volente  Deo  ;  vel :  Si  Deus  voluerit, 
Diserte  Jeremias  cap.  10.  To.Scio,  ait,  Domine , 
ijttia  non  est  hominis  via  ejus :  necviriest  ut  ambulet 
ct  dirigat  gressus  suos ;  et  cap.  17.  8.  Benediclus 
vir  qui  conftdit  in  Domino ,  et  erit  Dominus  fiducia 
ejus;  et  v.  ik.  Saname,  Domine,  et  sanabor :  salvum 
me  fac  ,  et  salvus  ero  :  qttoniam  laus  mea  tu  es. 

Gentiles.  Socrates  suum  Alcihiadem  docuit 
anle  opus  dicere  :  Si  Deus  voluerit,  ait  Plato  in 
Alcibiade.  Vide  Brisson.  in  Form.  lib.  1.  pag.  57. 
ubi  oslendit  has  voces  fuisse  familiaresAugusto, 
Ciceroni,  Catoni,  Ennio,  etc.  :SiDii  volent,Diis 
volentibus.  Seneca  epist.  41.  Prope,  inquit,  est 
d  le  Detts ,  tecumcst ,  inlus  est.  lta  dico  ,  Lttcili , 
saccr  inlra  nos  spiritus  sedet ,  malorum  bonorum- 
que  noslrorum  observator  et  cuslos  :  hic  prottt  a 
nobis  tractalus  est  ila  nos  tractat  :  bonus  vir  sine 
Deo  nemo  est.  An  potest  aliquis  supra  forlunam  , 
nisi  ab  illo  adjuttts,  exurgere?  llle  dat  consiiia 
magnifica  et  recta.  El  inferius  :  Animum  excel- 
lenlem,  moderattt,m ,  omnia  tanquam  minora  tran- 
seuntem,  quidquid  timemus  oplamusque  ridentem , 
ccvlcstis  potenlia  agitat  :  non  potest  rcs  tanla  sine 
adminiculo  numinis  slare.  ldem  lib.  U.  de  Benefi- 
ciis  cap.  G.  Vncle  tibi  islum  quem  trahis  spiritum? 
Unde  istam ,  per  quam  aclus  vitce  tuct  disponis 
atqtte  ordinas ,  lucem?  Uncle  sanguinem,  cujus 
cttrsu  vittdis  conlinctur  calor?  Unde  ista  palatum 
tuum  saporibus  exquisitis  ultra  salietatem  laces- 
sentia?  Unde  hcvc  irritamentajam  lasstv  voluplatts? 
Unde  isla  quics  in  qua  putrcscis  ac  marccs  ? 
Nonne  si  gratus  cs  ,  dices  : 

Deus  uoliis  hccc  otia  fecit. 

Namquc  cril  ille  milii  scmper  Deus  :  illius  aram 
S>cpe  tener  noslris  ab  ovi'ibus  imbuel  agnus  : 
Ille  meas  errare  boves  (  ut  ccruis  )  et  ipsum  , 
Ludere  qus  vellem  calamo  permijit  agresti. 

Saraceni  et  Turcae  toti  a  Dei  voluntate  quasi  a 
fato  pendent;  ideoque  in  praelia  et  pericula  prae- 
cipiles  caecique  ruunt.  Agunt  enim  hoc  dilem 
mate  ?  Aut  Dcus  slatuit  me  hoc  pra'!io  mori, 


663 


f.OMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOD'.  Cap.  IV. 


hocpcrictiloobrui,  aulnon  :  Si  statuit,  non  pos- 
sum  evaderc  :  si  non  staluit,  ergo  non  inoriar, 
non  ohruar.  Nullnm  cnim  honum ,  vel  malum 
cuiquam  evenire  potesl,  nisi  volente  et  immit- 
lenle  Ueo.  Sed  paralogizant  :  Dcus  enim  multa 
nonstaluit,  nisi  praevisa  hominum  lihera  dis- 
posiiione,  merito  ,  veldemerito.  Sic  non  statuit 
ut  moriaris  in  praelio,  nisi  illi  te  ingresseris  : 
non  siatuit  ut  periculo  obruaris,  nisi  tc  sponlc 
iu  illud  coujeccris.  Sed  hanc  arguliam  Turcce 
non  capiunt.  Quocirca  Solymanus  Imp.  cum 
filium  haheret  refractarium  cl  regimen  turban- 
teni ,  ac  quidam  c  principihus  consulcret,  ul 
illum  quasipcrniciosum  reipubl.  emediotolleret, 
illico  illi  caput  coram  se  praecidi  jussit  ,'eo  quod 
uon  addidisset :  Si  ila  Deo  placuerit;  nam  postea 
ejus  consilium  secutus ,  filium  inlerfecit.  Ita 
refert  P.  Salmeron  hic. 

Er  si  vixeiumus.  ]  Agit  contra  superhos,  sibi- 
que  praefidentes,  nec  Deo  innitentes.  His  jubet 
addi  :  Et  si  vixerimus;  ut  memores  fragilitatis 
suae  et  mortalitatis,  cristas  ponant,  ac  a  Deo  se 
suaquc  pendere  profiteantur.  Nam  alioqui  lideles 
in  omni  sua  deliberatione  el  proposilo  idipsum 
lacilesubintelligunt :  qui  vero  religiosiores  sunt 
et  modestiores,  idipsum  expresse  adduut  exem- 
plo  angeli  qui  ad  Ahraham  ait  :  Revertens  ve- 
niam  ad  te  tempore isto ,vita comite.  Genes.  18. 10. 

Idipsum  monere  et  repncscntare  voluerunt 
Gentiles  ,  quando  tres  Parcas  vitae  necisque  nos- 
troe  praesides  excogilarunt :  quarum  una  colum 
gestahat  lana  obvolutum,  altera  fila  sensim  e 
lana  deducebat,  coloque  agglomerabat  :  tertia 
deuique  cum  falo  praeslitutum  aderat  temporis 
momentum,  repente  staminasecabat,  vilamque 
praicidebat,  juxta  illud  Poetae  : 

Clolho  colum  retiaet ,  Lachesis  net ,  et  Atropos  occai. 

Cicero  lib.  3.  de  Natura  Dcorum,  Parcas  Erehi 
et  Noctis  filias  facit,  eteasdem  fata  esse  existi- 
mat.  Unde  est  illud  Cleantis  :  Ducunt  volentem 
fata  ,  nolenlem  trahunt,  Et  Virgil. 

Concordes  stabili  fatorum  nomine  Parcw. 

Huc  subinde  alludit  Script.  ut  Ezechias  Isaiae  38. 
12.  Prascisa  esl  velut  a  texenle  vita  mea  :  dum 
adliuc  ordirer,  succidil  me.  Ezech.  37.  11.  Periit 
fidcs  nostra,  et  abscissi  sumus.  Ubi  nonnulli  ver- 
tunt ,  periit  glomus  noster  ,  et  succisi  siitnus.  Hinc 
prima  dicta  est  Clotho?  a  circumvolvendi  ofiicio, 
eo  quod  contorta  et  coordinata  omnia  leneat  : 
y.XuOot  enim  Graecis  idem  est  quod  circumvolvo , 
glomero  ,  contorqueo.  Secunda  dicla  est  Lachesis, 
id  est  soriitio,  a  A*7je<*»«»,  id  est siirliri,  quasi 
sortilo  vilae  spatia  hominihus  oblingant ;  heec 
cnim  est  quse  fila  ducit.  Martialis  lib.  1.  epi- 
gram.  89. 

Cum  mihi  supremos  Lachesis  perneverit  annof. 

Hujus  item  nominis  vestigium  in  sacris  monu- 
mcnlis  reperimus.  Nam  ubi  legitur  in  Hehraico 
Textu  psal.  30.  16.  In  manibus  luis  tempora  mea, 
reddiderunt  Septuag.  inmanibus  tuis  sortcs  mea\ 
Voluerunt  nimirum  sapientissimi  viri  (  ut  docte 
ihiohscrvatAgcllius)Parcarumfabulascorrigerc, 
ad  vcramque  sententiam  traducere.  Asserebant 
Pocta3,  spatia  vilae  cuique  ,  vel  falo  obtingcrc , 
aut  sorte  sua  temere  evcnire;  unde  Parcaruin 
unamLachesim,hocestsortitionem,appellahani. 
Hoc  mendacium  rcfularunl  Septuag.  et  sortitio- 
nem  omncm  in  Dei  manu  esse  dixertmt;  ab  po 
vitse  spatia  morlalibus  tribui,  ab  co  propagari, 


ab  eo  dcuique  pro  «Herno  suo  consilio  arbilralu  - 
(piefiniri,  licet  sorlitoet  quasi  lemerehominibus 
haec  acciderc  videantur;  quia  lalcntesin  ahdilo 
dcilatis  peclore  lantae  varietalis  causas  invesli- 
garc  non  possumus.  Terlia  dcmum  Paica  voca- 
batur  Alropos  :  ad  verbum  rcddas  invertibilis , 
aut,  si  Latinius  mavis,  inexorabilis ,  implacahilis, 
inllexibilis ;  quia  fatalis  illamoriendi  neccssitas, 
ubi  adcst  instans  pi\cstitutum  ,  nullo  modoflccli 
aulimmutari  polest.  Unde  Martialis  lib.  3. 

Lanificas  nulli  tres  exorare  puellas 

Couligit ,  observant  quem  statuere  diem. 

Quocirca  sapicnlcr  Sencca  cpist.  61.  id  ago , 
inquil,  ul  miki  instar  lolius  vita?  sit  dies  :  sic 
illum  aspicio  ,  lanquam  csse  vel  ultimus  possil. 
Sapientius  S.  Gregorius  hom.  12.  in  Evang.  Qui. 
poznitenti ,  ait ,  veniam  spopondit ,  peccanti  dicm 
craslinum  non  promisit  :  semper  ergo  extremum 
diem  dcbemus  metuere  ,  quem  nunquam  possuinu.i 
prxvidere,  juxta  illud  : 

Omnem  crede  diem  tibi  diluxissesupremum. 

Praemonuit  omnes  Christus ,  dicens  :  Vigikite 

itaque , quianescitis  diemneque  horam.  Mat-  25.  124 

10.  NUNC  AUTliM  EXULTATIS  IN  SUPERMIS  VKSTRIS.  ] 

Grsece  a;.«i;o^i5<t5  ,  id  vsl,jaclantiis  el  arrogan- 
tiis  vcstris,  quibus  jactatis  vos  hoc  illove  dio 
hoec  et  ista  facturos,  tantas  merces  et  lucra 
captaturos.  Secundo,  Glossa  et  Thomas  Angli- 
cus  :  In  supcrbiis ,  inquiunl,  id  est,  in  diviliis 
quee  faciunt  supcrbos,  et  in  quibus  supcibilis. 
Vermis  cmm  divitiarum  est  superbia ,  ail  S.  Aug. 
A';a?ovc-t«  enim  est  hominum  |)lura  quam  prae- 
stare  possint  pollicciuiuin  ,  ait  Ulpianus  in  De- 
mosthencm.  Hiac  pro  exultalis  ,  gteece  est  *nv- 
/Zrtz ,  vel  ,  ut  alii  legunt ,  /.a-zzau^a^&s  ,  id  est 
gloriamini  conlra  alium,  pula  Dcum,  quasives- 
tro  marte  tol  vobis  opes  paretis.  Facete  So- 
crales  irrisit  Alcibiadem  sua  prsedia  jaclantem  , 
cum  ei  objecit  tabulam  cosmographicam  At- 
ticae,  petiitqueilla  sibi  in  ea  ostendi  :  cuin  enim 
ea  ostendere  non  possct  :  Vide ,  inquit ,  quantula 
ea  sunt ,  quai  in  lantilla  tabula  ostendi  ncipieunt. 
Ita  lib.  3.  Variae  hislor. 

Omms  exultatio  talis  ( graece  x*yMni  >  U\ 
cst  gloriatio)  MAi.ic.iSA  est.  ]  Suggesta  a  maligno 
spiritu,  graece  w-fi^ ,  id  est  mala,  improba  est. 

17.    SCIENTI   IGITUR  BONUM   TACEaE,    ET   NON  FA- 

cienti,  peccatum  f.st  ii.i-i.  ]  Tacite  significal 
S.  Jacobus  fideles  haec  sua  monita  scire.  q.  d. 
Credo  vos  haec  scirc  ;  quare  moneo  ul  ea  operc 
perficiatis.  Sciens  enitn  bonum  quod  Dcus  ct  lcv 
praecipit ,  si  illud  nou  facial,  peccat ,  et  ut  reus 
ii  Dco  punietur.  Recle  S.  Ephrem  cx  hac  senten- 
tia  colligit  ser.  de  pcenitent.  Si  scienli  honum  ei 
non  facienti  peccatum  est  illi;  multo  magis  ma- 
lum  scienlietillud  facienti,  peccatumeril.  S.  Ber- 
nard.  scrm.  36.  in  Cant.  Scienti,  ait ,  bonum  cl 
iion  facienti ,  peccatum  est  illi ;  ac  si  per  similitu- 
dinem  dicat  :  Sumenli  cibum  ct  non  digerenti  ■, 
perniciosum  est  ei.  Cibus  siquidem  indigestus  ma- 
los  generat  humores  ,  el  corrumpit  corpus ,  non 
nutrit  :  itaetmultascientia  ingesta  stomacho  ani- 
ma>, ,  qiue  est  memoria  ,  si  decocta  igne  charitalis 
non  fuerit,  et  pcr  quosdam  artus  anima' ,  mores 
scilicet  alqueaclus,  (ransfusa  atque  digesla,  elC. , 
reputabilur  in  pcccalum  tanquam  cibus  conversus 
in  noxios  pravosque  humores.  Annon  inllaliones 
et  lorsiones  in  conscientia  sustinebit ,  qui  hujus- 
modi  esl ,  sciens  videlicet  bonum  el  non  facicns? 


COMMENTAIUA  1N  EPIST.  S.  JACOIil.  Cap.  V.  563 

CAPUT  QUINTUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

PERGIT  PKRSTRINGERE  DIVITUM  1N  PAUPERES  S>EVITIAM  ,  INSOLENTJAM  ETLUXUM.  InDE  V.  ?. 
PAUPERES  ET  AFFLICTOS  HORTATUR  AD  PATIENTIAM  ,  EXEMPLO  JOB  ET  PlUJPHETARUM. 
MOX  V.  12.  VETAT  JURARE,  TRISTES  JUDETORARE,  L^ETOS  PSALLERE  ,  JEGROS  UNGI  OLEO  , 
PECCATORES  PECCATA  SUA  CONFITERI.  DeMQUE  V.  1  G.  COMMENDAT  STUDILM  ORATIONIS 
ET  SALUTIS  PROXIMORUM. 

gite  nunc  divites,  plorate  ululanles  in  miseriis  vcslris,  quae  advenknt  vobiV 

2.  Divitiae  vcstraepulrefactae  sunt:  et  vestimenta  vestra  a  tineis  comesla  sunt. 

3.  Aurum  et  argentum  vestrura  aeruginavit :  et  a?rugo  eorum  in  testimonium 


j)vobis  erit,  et  manducabit  carnes  vestras  sicut  ignis.  Thesaurizastis  vobis  iram 
in  novissimis  diebus.  h.  Eccc  merces  operariorurn  ,  qui  messuerunt  regiones 
ivestras,  qu?e  fraudala  esta  vobis,  clamat :  et  clamor  eorum  in  aures  Domini 
'sabaoth  introivit.  5.  Epulati  cstis  super  terram ,  et  in  luxuriis  enulristis 
corda  vestra  in  die  occisionis.  6.  Adduxistis ,  et  occidistis  justum ,  et  non  reslitit  vobis. 
7.  PaUeotes  igitur  estote  fralres  usque  ad  adventum  Domini.  Ecce  agricola  exspeclal  preliosum 
fructum  terrae,  palienter  fercns  donec  accipiat  tcmporaneum ,  et  serotinum.  8.  Patientes  igitur 
estole  et  vos ,  et  confirmate  corda  vestra  :  quoniam  adventus  Domini  appropinquavit.  9.  Nolile 
ingcmiscere  fratrcsin  alterutrum,  ut  non  judicemini.  Ecce  judex  ante  januam  assistil.  10.  Exem- 
plum  accipite  fralres,  exitus  mali  laboris  et  patientiae,  Prophetas  qui  locuti  sunt  in  nomine 
Domini.  11.  Ecce  beatificamus  eos,qui  suslinuerunt.  Sufferentiam  Job  audislis,  et  fioem 
Domini  vidislis,  quonram  misericors  Dominus  cst,  et  miseralor.  12.  Anle  omnia  autem  fratres 
inei  nolite  jurare,  neque  per  coelum  ,  neque  pcr  terram  ,  neque  aliud  quodcumque  juramentum. 
Sit  autein  sermo  vester,  Est ,  est :  Non,  non  :  ut  non  sub  judicio  decidatis.  13.  Tristatur  aliquis 
veslrum?  oret.  ^quo  animo  est?  psallct.  \h.  Infirmatur  quis  in  vobis  ?  inducat  Presbyteros 
Ecclesi* ,  et  orent  super  eum  ,  iingenles  eum  oleo  in  nomine  Domini.  1 5.  Et  oratio  fidei  salvabit 
iniirmum  ,  et  alleviabit  cum  Dominus :  el,  si  in  peccalis  sit ,  remitlentur  ei.  16.  Confitemiii! 
ergo  altcrutrum  pcccata  vestra,  et  oiate  pro  invicem  utsalvemini :  multurn  enim  valet  deprecatio 
justj  assidua.  1 7.  Elias  homo  erat  similis  nobis  passibilis :  et  oratione  oravit  ut  non  plueret  supei 
terram  ,  ct  non  pluit  annos  tres ,  et  menses  sex.  18.  Et  rursum  oravit :  et  ccelum  dedit  pluviam  , 
et  lcrra  dedit  fructum  suum.  1 9.  Fratres  mei ,  si  quis  ex  vobis  erraverit  a  veritate ,  cl  converlcri! 
quis  eum  :  20.  scire  debct  quoniam  quiconverli  fecerit  peccatorem  ab  errore  vire  suae ,  salvabit 
.iminam  ejus  a  morle,  et  operiet  multitudinem  peccatorum. 

AGlTE  nunc  divjtks,  PLon\TE.  ]  S.  Jacobus  in  iniquus ,  aul  iniqui  hceres.  Hinc  Thomas  Anglicus 

Dne  cap.  praeced.  laxavU  divitum  culpam,  puta  diviiesexplicat,  in  pecunia  aeque  ac  in  peccatie. 

avaritiam  et insolentem  exullationem :  h ic eam-  Nam,  ut  ait  Eccles.  11.  11.  Si  divcs  fueris ,  non 

(tom  reprimit  assigpando  pceoam,  puta  miserias  eHs  immundus  d  peccato.  Et  Chrisius  Luca?  6.  1h. 

eis  obveoturas :  unde  auod  cap,  prseced,  vers.  3.  Vce ,  ait ,  vobis  divitibus,  quia  habetis  consolatio- 

hortatua  c.si   eos   ad    tuclum  et  ploratum,  hic  nem  vestram.  Uhi  pouderanda  est  particula  cati- 

perurget.  Sicul  eoim  faber  insistit  tonsiooi  ferri,  saUsquia,  juxta  illudKpuloni  dictum :  Fili,  reear- 

uonec  ulud  ad  arhitrium  suum  QecUt  et  for-  darc,quia  recepisti  bona  in  vita  tua,  et  Laearus 

init  j  Ua  ct  concionator  diu  multumque  tunderc  simiUter  mala  :  nunc  autem  hic  consolatur ,  tu 

(lebcl  (lura  et  Viliosa  hominum  corda,  ut  ca  ad  vero  cruciaris.  Nain ,  ul  ail  S.  Hieron.  episl.  oU. 

|j<rnilci)liam  ,  novamquc    vitam    inflectat.   Per  di/Jicile ,  imo  impossibile  est  ,  ul  pro?senlibus  quis 

rtiviies  accipe  philodivites ,  id  est ,  diviiiarum  et  futurU  fruatwr  bonis ;  et  hir  vewtrem,  >:t  ibi 

cupidos  el  lenaces;  sicut  per  sophos  inteliigun-  mentem  cxjileat ,  ut  de  deliciis  transeat  ad  deticias. 
iin  piuiosopni,  ld  cst,  amatores  sapieotiae.  Qui        Porro  va?  illud  ploratum  ciens,  a  Christo  et 

cmni  rov  \um  haheni  diviiiis  allixum,  sed  coelo,  Scripl.   (livitibus  inlenlaluui  ,    non   lanlum  esi 

n  mvites  hcel  sint  censn,  pauperea  tamen  sunt  fulura,  sed  ei  prasseotis  viiae;  nuod  explicans 

21?  S  ■i°S?l.|ame,!1.m.*lle»«  n»ia  divites  solent  S.  Cypr.  1.  2.  epist.  "2.  ait  :  llos  inter  diviuassuas 

esse  pmioatvues  :  divilix  enim  sunl  viscosae ,  trcpidoscogitationisinccrtaisoUiciltulodiscruciai: 

niin?^i  r  Pos1scdenl,s  dligant  ,   ut  sa^pe  eas  non  cibus  sccuro  ,  somnusve  contingit :  suspirat  Ui 

npiat  per  las  el  nefas.  Unde  illud  :  Oives  ,  aul  in  convivio.bibat  ticet  gcmma,  et  cum  eptUu  mai- 


666  COMMENTARIA  IN  EPIST 

cidum  corpus  torus  uioltior  alto  sinu  condidcrit  , 
vigilat  in  pluma  :  nec  inteltigil  miser  speciosa  sibi 
esse  supplicia  ,  auro  sc  alligalum  teneri,  et  possi- 
ilcri  magis  quam  possdere  divitias.  Consentanec 
Ambros.  lib.  de  Nabuthe  cap.  1U.  Bene ,  inquit, 
ciros  diviliarum  appeilavit  David.  Psalm.  75.  G. 
/io/i  divitias  virorum,  ul  ostendat  cos  non  posscs- 
'sores  divitiarum  esse ,  sed  d  suis  divitiis  possideri. 
Recte  Uem  omnino  Seneca  epist.  119.  Sic  divi- 
tias  habcnl  quomodo  liaberc  dicimur  febrim  ,  cum 
itlanos  habcat.  E  contrario  diccre  debemus :  Febris 
ittuin  tcnel.  Eodem  quomodo  dicendum  esl  :  Divi- 
tue  itlum  tenent ,  imoet  torquent.  Acute  observat 
S.  Gregor.  expendens  verba  illius  divitis  Lucae 
c.  12.  V.  17.  Quid  faciam ,  quia  non  habeo  quo 
congregem  fruclusmeos?  O  angustia,  inquit  Gre- 
gorius  lib.  V?.  Moralium  c.  11.  ex  satietatenata! 
de  abcrtate  agri  angustialur  animus  avari. 

Concludat  S.  Augustinus  tract.  9.  in  Joan- 
nem  :  O  Iwmo ,  qui  taboras ,  amando  avaritiam  , 
cum  labore  amatur  quod  arnas  :  sine  laborc  ama- 
tur  Deus.  Avaritiajussura  cst  labores ,  pericula  , 
tristilias,  tribulationes;  et  oblemperatus  es.  Quo 
jine?  ul  habeas  quo  impleas  arcam,  etperdas  secu- 
rilatem.  Securior  forte  eras  antequam  haberes , 
quam  cum  habere  cwpititi.  Ecce  quid  tibi  jussit 
avaritia.  Implesti  domum  ,  timentur  latrones  : 
acquisivisti  aurum,  perdidisti  somnum.  Deus  sine 
laboreatm  amatur,  acquiritur  et  tenelur.  Legen- 
dus  jmnino  etiam  ejusdem  sermo  vigesimus 
secundus  de  verbis  Apostoli,  ubi  et  de  somno, 
quem  capere  tales  nequeunt,  plura  ingerit. 

Plorate  ululantes.]  Syrus,  plorate  et  ululate. 
Ululare  proprie  est  luporum  et  canum  cum  ra- 
bida  fame  cruciantur  :  inde  transfertur  ad  sum- 
mas  in  extrema  clade  complorationes  etejula- 
tus,  quales  solent  esse  feminarum  cum  bostis 
urbem  capit,  omniaque  ferro  etflamma  vastat. 
q.  d.  0  divites  crudeles  ,  more  luporum  fame 
rabidorum  ululate;  quia  cum  Titus  vaslabilJu- 
daeam,  etmagiscumDeusdetrudelvosin  tartara, 
exlrema  inopia,  doloreetquasilupina  accanina 
fame  et  siti  cruciabimini,  adeo  in  ardentissimis 
ilammis  cum  divite  Epulone  postulantes  vel  gut- 
iam  aquae  ad  refrigerandam  linguam,  non  sitis 
obtenluri,  eo  quod  pauperibus  fame  et  siti  af- 
ilictis  panemet  potum  postulantibusnegaveritis, 
imo  mercedem  operae  et  labori  ipsorum  pro- 
missam  debitamque  fraudaveritis.  Ita  Hugo.  Ita 
poetae  lingunt  Tantalum  quasi  scbema  avariet 
avaritiae,  apud  inferos  siti  torqueri  et  fame. 
Mento  summam  aquam  atlingens  sitienectus  Tan- 
talus,  ait  Cicero  k.  Tuscul.  et  Virgil.  6.  jEneid. 
de  Tantalo : 

Epulaeque  ante  ora  paralae 
Regifico  luxu  ;  furiarum  maxima  juxla 
Accubat,  et  manibus  prohibet  contingere  mensas. 

Flinc  Plato  in  Craiylo  Tantalum  dictum  censet 
quasi  tz).x\>txto.>  ,  id  est  infelicissimum.  Se- 
cundo  ,  ululate  ,  6  divites,  in  tanta  clade,  sicut 
pueri  et  mulieres  ululant  in  communi  domus 
urbisve  ruina,  quia  vixistis  utmulieres  baben- 
tes  cor  aflixum  rebus  vilissimis ,  puta  terrae  et 
luto.  Unde  S.  Cbrysost.  homil.  55.  in  Matth. 
Nihil,  ait,  mulierosius  quam  vinci  ab  avarilia. 
Quocirca  Beda  censet  hic  moneri  divites,  utfle- 
tibus  et  eleemosynis  inferorum  supplicia  redi- 
mant :  Divites  enim  qui  pietatis  et  misericordice 
opera  neglexerint ,  inquit,  non  modo  visibilis  ge- 
henncB  ignis  cruciabit,  sed  eliam  memoria  inanium 
diriliarum,  quibus  suas  culpas  redimere poluerunl; 


.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

cl  anle  judicium  animas  corum,  et  post  resurrec- 
tionem  etiam  carnes  exuret,  cum  sibi  irasci  cccpc- 
rint ,  quare  culpas  eleemosynis  non  redemerint ; 
unde  dicitur  diviti :  Fili ,  recordare  quia  recepisti 
bona  in  vita  tua. 

In  miseriis  ( iitt,  id  est  super,  propter  miscrias ) 
qujE  advenient  vobis]  a  vindice  Deo,  tum  inhoc 
saxulo,  ttim  in  futuro.  Miser  dicitur  qui  om- 
nemfelicilatem  amiseiil,  ait  Isidor.  1. 10.  Etymol. 
Cnde  OEcumen.  censet  hic  praedici  excidium 
Hierosolyma^  et  Jutheae  quo  tlivites  omnes  tam 
Christiani  quam  Judaei  bonis ,  libertate  et  vita 
spoliati  sunt.  SicPropbetae  divitibus  insolentibus 
sui  aevi  inlentant  cladem  et  caplivitatem  Baby- 
lonycam ;  ul  Amos  c.  G.  1.  Vce  qui  opulenti  eslis 
inSion,  et  confulitis  in  monte  Samaria:,  optimates, 
capila  populorum,  ingredientes  pompatice  domuiu 
Israel.  Et  Isaias  c.  5.  8.  Vx  qui  conjungitis  do- 
mum  ad  domum  ,  et  agrum  agro  copulalis ,  etc. 
Nunquid  habitabitis  vos  soli  in  medio  terrce?  Et 
Christus  Lucae  6.  1k.  Va  vobis  divitibus  quiridetis 
nunc ,  quia  lugebilis  et  flebitis.  Pathetice  auctor 
serm.  ad  Fratres  in  eremo  tom.  10.  S.  August. 
serm.  62.  Cogitate,  ait,  fralres  charissimi,ubi  siut 
reges,  ubi  polentes ,  ubi  amici,  ubi  parentes.  Ecce 
quomodo  de  tanta  polentia  vel  lictitia  tanta  pro- 
venit  miseria  et  angustia  :  de  tantis  divitiis  tol 
inopice  :  de  tantis  satietatibus  tanta  fames  :  de 
tam  levi  delectatione  tam  longa  infirmitas  :  dc 
tam  brevi  lace  lam  longce  tenebrce  :  de  tam  parva 
suavitale  odoris,  vel  luxurice  tanti  dolores ,  ac  /oj- 
tores  damnationis  perpctucc  :  et  de  vestimcntorum 
abundanlia  tanta  nuditas.  Istas  cataslrophas 
saepe  Deus  juslus  scelerum  vindex  facit  in  hac 
vita,  uti  oculis  cernimus,  et  semper  faciet  in 
futura. 

Symbolice  Hugo  :  Recte,  ait,  dicitur  ,  qiue  ad- 
venient;  quia  miseria  pcena?  veniet  ad  miseriam 
culpce ,  ut  simul  conjungantur ,  et  quamdiu  durat 
culpa,  duret  et  pama  ,  quia  vero  in  inferno  culpa 
perennis  crit,  sic  etiam  pcena. 

1.  DivitijE  vestr^e  putrefact/e  sunt.  ]  Haec  est 
justa  causaluctus  et  ploratus.  Syrus,  opesvcstne 
corruptce  sunt,  et  fccterunt;  ex  corruplione  enim 
oritur  putredo ,  ex  putredine  foetor.  Diviles 
avari  maluntsua  frumenta,  vina,  panes,  carnes, 
pisces  ,  ova,  etc. ,  in  arcis  putrescere,  quam  ea 
dare  pauperibus,  iisque  emere  coelestes  et  aeler- 
nas  opes,  quae  sane  ingens  est  stoliditas  ,  aequc 
ac  crudelitas.  S.  August.  (vel  quisquis  est  Auc- 
tor)  lib.de  Duodecim  abusionibus  tom.  9.  inler 
duodecim  hanc  ponil  quartam.  Prima  abusio , 
inquit,  est  sapiens,  et  pr.edicalor  sine  bonis 
operibus  ;  Secunda,  senex  sine  religione  ;  Tertia, 
adolescens  sine  obedientia  ;  Quarla  ,  dives  sine 
eleemosyna ;  Quinta,  femina  sine  pudicitia ; 
Sexta,  dominus  sine  virtule;  Seplima,  Christia- 
nus  contentiosus;  Octava ,  pauper  stiperbus  ; 
Nona,  Rex  iniquus  ;  Decima,  Episcopus  negli- 
gens;  Undecima,  plebs  sine  disciplina:  Duode- 
cima,  populus  sine  lege.  Hinc  Seneca  avaros 
vocat  opum  arcas,  lib.  de  Remed.  fortuit.  Mag- 
nam,  inquit,  pecuniam  habet ,  hominem  itlum 
judicas?  arcaest.  Quis  cerario,  quis  plenis  loculis 
invidet?  Et  iste,quem  dominum pecunia; cestimas, 
pecunia  loculus  est.  Multumhabet :  utrumavarus, 
an  prodigus  est  ?  Si  avarus,  non  habet ;  si  prodigus, 
non  habebit.  Iste  quem  beatum  credis ,  sccpe  dolet , 
sa;pe  suspirat ;  multi  illum  comitantur  :  met 
muscx  sequuntur ,  cadavera  lupi,  frumenta  for- 
micce  :  pra?dam  sequitur  ista  turba,  non  Iwminem. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


\;un,  ut  ail  Isocratcsin  /Eginetico  :  Multi  pecu- 
niai ,  non  hominis  cognati  sunt. 

NolalS.  Chrys.  orat.  dc  divit.  etpaupcr.  pecu- 
nias  gr.ece  dici  wfi/u&*  -i  xp-i'*'-".  idcstita',  quod 
iis  utendum  sit,  illacqueexpendendceinnoslram 
et  aliorum  ulililatem  :  servi  esse,  asservare  eas 
quasi  in  cuslodia;  domini,  eas  expendere.  Ava- 
ris  ergo  quasi  servis  ,  x,=>VaTa  non  sunt  xp^/wwa, 
sed  r.Tiifut.r*  kxphoiiuL ,  id  cst,  possessiones  inuliLcs, 
imo  x,iIX»  id  est,  formicarum  domicilium.  Quo- 
(  irea  idem  Chrys.  homil.  15.  inJoannem,  pru- 
denter  monet,  ut  opes  fugaces  pcr  manus  pau- 
peruin  in  ccclum,  quasi  in  asylum  transmitta- 
mus,  eas  ibi  post  morlem  reperturi.  Et  S.  Aug. 
Miin.  50.  de  Tempore  :  Quid,  ait,  sunt  paupcres, 
nisi  laturarii  nostri,  id  estbajuU?  Das  laturario 
tuo,  adcttluvi  porlal  quod  das.  Et  mox  :  Perdes 
(\uod  dedisti ,  sed  scqueris  quo  misisli.  Non  sine 
thesauroremanebis,  scd  quos  habebas  in  terrasoL- 
Hcitus ,  habcbis  in  cozLo  securus.  Et  S.  Ambros. 
lib.  de  Nabulhe  c.  14.  Cuslos,  inquit,  es,  non  do- 
niinus  fucttltalum,  qui  auruni  tcrree  infodis  :  minis- 
ter  utique  ejus ,  non  arbiter.  Vende  potius  aurum, 
el  anc  salulem ;  vende  lapidem,  et  eme  regnum 
Dei ;  vendc  agrum,  et  eme  tibi  vitam  ceternum.  Et 
mox  :  Nescis,  6  homo,  slruere  divilias  :  si  vis  dives 
esse  ,  eslo  pattper  sceculo ,  ut  sis  dives  Deo.  Dives 
fidei,  dives  est  Deo.  Qui  dives  est  in  misericordia , 
hic  dives  est  Dco.  Dives  in  simplicitate ,  dives  est 
Deo.  Dives  sapientice  et  scicntice,  dives  est  Deo.  Et 
c.  15.  Quicumque  igitur  putrimonio  suo  tanquam 
possessione  non  ulilur,  qui  largiri  pauperi ,  et  dis- 
pensare  non  novit ,  is  suarum  servulus  est,  non 
dominus  facuLlatum  :  quia  aliena  custodit  ut  fa- 
multts,  nontanquam  dominus  suis  utilur.  In  httjus- 
modi  crgo  affeclu  dicimus,  quod  vir  divitiarum  sit, 
non  divitice  viri. 

El  VE8T1MENTA  VESTRA  A  TINEIS   COMESTA  SU.Vl'] 

•qTofyorrci  yiyovtv ,  idesl,  facta  sunt  tineosa,  sive 

lineis  obnoxia,  puta  lalia  ut  a  tineis  rodanlur, 

quibus   pauperes  nudos   vestire  debeatis,  qui 

proinde  10  die  judicii  sceleratam  vestram  avari- 

tiam  accusabunl  et  damnabunt.  Unde  OEcum. 

haec  referens  ad  sequenlia  :  Divitice,  ait,  vcstne 

quas  sicul  igncm  tliesaurizastis ,  comcdent  carnes 

vestras  :  pulrcdo  autcm  diviliurum,  et  corrosio  in- 

dumcntorum  a  tincis,  et  wrugo  auri  et  argenti 

COntra  vos  tcstiftcabuntur,  et  avaritiam  vcslram 

arguent ,  qtiod  nemini  eas  distribuere  voLueritis. 

ldcirco,  inquit.m  cxlrcmis  dicbus ,  adventus  sci- 

licet  Domini ,  divitias  vestras  sicut  ignem,  in  per- 

niciemvestram  reconditus  ct  lliesaurizatas  reperie- 

tis.  Hinc  avaris  istis  et  tincosis  Deus  minatur  se 

tore  lineain,  cos  corrodenlem.  Et  ego ,  inquil, 

quati  tincu  Epliraim,  etquasi  pulredo  domuijuda. 

0«ee  5.  12.  Nola  pbysiceex  Plinio  lib.  11.  c.  53. 

1'ulvis,  inquil,  in  lanis  et  vcste  lineas  crcat ,  pra- 

cipue  si  araneus  una  inctudatur  :  sitit  enim,  ut 

omnenx  kumorem  absorbcns,  ariditatem  ampliat. 

Hmc  Horatius  lib.  ±  satyra  3. 

Cuistragula  veslis , 
Blaltaium  ac  tinearum  epulae,  pulrescat  in  arca. 

Ome  siultitia  ,  quse  soavitia,  dare  vestes  conn- 
deudas  tineis,  quibus  in  pauperes  distributis , 
emissescoelum?in  quibus  conciliasses  tibigra- 
nain  iioii  tantum  pauperum,  sed  et  Dei  cujlitum- 
queomnium?  VereenimdicatQdelisilludM.An- 
toni  :  lloc  habco  ,  quodcumqncdcdi,  teste  Seneca 
bb.  o.  de  Bencf.  c.  3. 
Porro  tineas  a  veslibus  arceut  herbae  odori- 


563 

fri-.ijiisopposita},  utlavandula,  rosrnarinus,  men- 
tlia  :  aut  amarae,  ut  absintbium,  teste  IMinio  1.  27. 
c.  7.  autsi  olei  amurca  decocta  cistam  perlinas 
testeCalonelib.  de  Re  Rustica  c.  98.  Ita  mysti- 
cam  tineam  etcariem,idest,  corruptionem  ani- 
mae,  qu;e  lit  per  otium  et  avariliain,  arccnl 
odorata  virlutum  opera,et  amaracarnis  mortifi- 
catio,  et  oleatacharitatis  et  misericordise  evr- 
cilia. 

Moraliler  Nota.  Sicut  eleemosyna  eleemosy- 
narios  eflicit  divites,  uti  patetex  Vita  S.  Joannis 
Eleemosynarii ,  et  ex  S.  Cbrysost.  homil.  33.  ad 
populum,  ciijus  hicest  titulus:  Quod  eleemosyna 
sit  ars  omnium  qucestuosissima;  ita  ex  adverso 
immisericordiaet  avarilia  avarum,  licetdiviteni, 
depauperat ,  adeo  ut  opes  ejus  seipsas  instarti- 
neaj  consumant:  sicut  feruntur  pennae  aquilee, 
si  pennis  aliarum  avium  misceantur,  eas  vorare 
etconsumere.  Solet  enimDeus  segetes,  frugo  i 
opes  avarorum  immissis  locustis,  tineis,  auru- 
gine,  hoslibus  disperdere ,  juxta  illud  Prov.  II. 
26.  Qui  ubscondit  framenta  maledicetur;  benedic- 
tio  autem  super  caput  vendentium. 

Ita  Joannes  Moschus  inPralo  Spir.  c.  85.  nar 
rat  in  monasterio  Abbatis  Theodosii  triticum 
omne  fuisse  corruptum,  eo  quod  monachi  con 
suelam  et  statutam  a  Theodosio  eleemosynam, 
ob  annonae  carilatem  pauperibus  sublraxissent, 
ac  pro  quingenlis  modiis,  quos  de  more  daturi 
erant  pauperibus ,  quinque  millia  modiorum 
perdidisse.  Unde  Abbas  eos  arguens  :  Quantum  , 
inquit,  nobis  ipsis  nocuimus?  Duo  profccto  malu 
egimus,  unum,  quiamandatum  Valris  noslriprai 
lcrivimus  :  aLterum,  quia  spem  in  Deum  non  ha- 
bttimus,  sed  in  hoireo  nostro.  VeL  ex  hoc  discamu*, 
frutres ,  quia  Deus  est  qui  disponit  omne  gentts 
humanum  ;  quodque  S.  Theodosius  invisibiliter  pru 
nobis  filiis  suis  curam  sollicite  gcril.  Noster  Delrio 
tom.  2.  Magic.  lib.  3.  p.  1.  q.  7.  ex  Pelro  Bisaio 
narrat  Suevum  quemdam  opulentum,  instanti 
annonce  caritate  cocmisse  omne  frumentum,  ut 
caro  venderet :  cumoue  pauperi  illud  solitopre- 
tio  nollet  vendere,  pauperem  ei  diras  impreca- 
tum,  atqueillico  visos  fuisse  nigros  boves  (uti- 
que  d;emones  erant  specie  boum)  in  horreo , 
qui  omnc  frumentum  absumpserunt.  Idem  de 
multis  monasteriis  legimus,  imovidimus,  scili- 
cet  ea  fuisse  opulenla  quamdiu  liberales  deik- 
runt  eleemosynas;  at  ubi  eas  restrinxerunt , 
Deum  pariter  restrinxisse  suam  manum,  acpro- 
ventus  aniuiosminuisse.  Festive  quidani  cuidain 
hujus  depauperationis  causam  perquirenli,  hanc 
dedit :  Date,  inquit,  ct  dabitur  vobis ,  sunt  soro- 
res  jugiter  sibi  associalae  a  Chrislo,  Lucee  (J. 
v.  38.  vos  unam  expulistis,  nimirum  date  ,  so- 
rorem  ergoexpulsam  secuta  est  soror  allera  ni- 
mirum  dabitttr  vobis. 

S.  Paulinus  Nola»  Episcopus  integramin  mari 
perdidit  navim  frumento  onustam ,  eo  quod 
uxor  ejus  jussa  dare  paupcri  panem  qui  unti* 
domi  erat  reliquus,  eum  non  dedisset;  uli  habi  t 
ejua  Vita. 

Memorabilius  esl  quod  scribit  Sigeberlus  ,  vl 
r\  eo  Baron.  anno  Domini  (305.  omnia  edulia  n«- 
\is  eujusdam  fuisse  conversa  in  saxa ,  eo  quod 
nauclerus  pauperi  petenti  eleemosynam  i\i\\- 
set  se  in  navi  nil  nisi  lapides  liabere,  ac  paupn 
iliras  ei  imprecatus,  optasset  omnia  vcrti  iii 
lapides. 

Aliis  prodigiis  idipsum  s;epe  declaravil  Deus  , 
quibus  opes  et  bona  a  se  huic  illive  proflnciw 


5GG  COMMGNTAMA  IN  EPIST 

ilata  sublraxit,  eo  quod  aliqui  sibi  solis  tyran- 
nice  ea  vindicarent,  aul  tributis  ea  onerarent. 
Audi  tria  talia  recensentein  Athenaeum  lil).  3. 
Priinum  :  /'liitarchus  ,  iii(|uit  ,  scribil  cum 
(tntea  et  nunquam  et  nttsquam  Aigyptia  faba 
sereretur ,  aul  sata  cresceret ,  pralerquam  in 
AZgyplo ,  Atexandro  lamen  Pyrrhi  filio  regnante 
in  Epiri  palude  quadam  enatam  casu  fuisse,  ac 
toto  biennio  abunde  fructus  pepcrisse.  Cum  vero 
prcesidium  Aiexander  ibi  collocasset,  qtto  arceren- 
litr ,  non  ii  tanlttm  qui  decerpere  veltent ,  sed  illi 
eltam  qtti  eocommearenl  vidcndi  gratia ,  exsicca- 
tcun  fuisse  paludem,  el  in posterum  non  solumejus 
fabcv,  non  genuisse  plantas,sed  necjaminde  aquam 
in  ea  fuisse  conspectam. 

Secundum  :  Accidil  et  in  Epiro  per  miraculum. 
Nam  m-octil  d  cceteris  aquis  rivutus  mari  vicinus  , 
gelidam  aquam  fttndens  emicuit,  cttjus  potuscegris 
plurimum  auxttiabatur,  ideo  confluentibusillomul- 
tis  eliam  £  locis  remotioribus,  ut  aquam  blberent ; 
Antigoni  vero  duces  cum  res  principis  aUminis- 
trare  diligentius  cuperent ,  et  bibituros  vectigalis 
notnine  pendere  quippiam  jussissent ,  evanuit  illa 
scatebra. 

Tertium  :  ln  Troade  cum  antea  cuivis  permil- 
tcretur  satcm  Tragasamm  auferre  gralis,  mox  ut 
Lysimachus  inde  salarium  tributum  exigi  manda- 
vit ,  ittic  postea  nihil  salis  visum  est.  Admiratus  id 
Ijysimacltus  tributumremisit,  continuoqtte  salrur- 
sum  extitit.  Hsec  Athenaeus.  Similia  plura  extant 
in  historiis.  Avarilia  ergo  dona  Dei  aufert,  et 
fontem  diviuae  liberalitatis  exsiccat  :  quia  non 
palitur  Deus  ut  quae  ipse  omnibus  liberaliter 
erogat,  a  paucis  usurpeniur,  onerenlur  aut  res- 
iringantur. 

3.    AURUM    ET    ARGEIVTUM    VESTRUM  ^ERUGINAVIT.] 

Custoditum  in  arca  silum  et  aeruginem,  vel  po- 
lius  auruginem  contraxit.  Sicut  enim  aeris  vi- 
tium  et  corruptio dicitur  aerugo,  ac  ferri  ferrugo  ; 
sic  auri  diciiur  aurugo.  Verum  sicut  aes  signifi- 
cat  quamvis  pecuniam,  eliam  auream  et  argen- 
team ,  quia  prima  veterum  pecunia  fuit  ;erea  , 
teste  Plinio  lib.  33.  c.  3.  unde  et  aerarium  voca- 
tur  gazopbilacium ;  sic  pariter  ejus  vitiuui  voca- 
tur  aerugo.  Ferrum  et  tts,  ait  Philo  lib.  de  Mundi 
opificio,  aliasque  liujuscemodinaturas  compertum 
habemus  sua  ipsa  sponte  exolescere ,  cumvidelicet 
rubigo  gliscens  eas  absumit  instar  morbiserpentis. 
Sensus  est,  q.  d.  Vos,  avari,  aurumet  argentum 
in  arcis  asservatis  ut  corrumpatur  et  ieruginet; 
quare  illud  quasi  idolum  vestrum  colitis  ,  ac 
Deum  verum  spernitis ;  quia  non  vultis  commu- 
nicare  ea  quae  ipse  voluit  esse  communia  ;  sed 
pecuniam  quasi  numen  quoddam  custoditis 
el  conditis  in  arca,  adeo  ut  illam  tangere  ei 
expendere  non  audeatis.  Unde  Apostolus  avari- 
tiam  vocat  idotorum  servicutem.  Gal.  5.  20.  et 
Ephes.  5.  7.  videibi  dicta.  Hicveteres  pecuniam 
fecere  deam,  ac  deos  fecere  jEsculanum  et  Ar- 
gentinum,  LesieS.  Aug.  li.  Civit.  21.  Unde  Proper. 
lib.  3.  eleg.  13. 

Aurum  omaes  victajam  pielate  colunt. 

Hinc  S.  Basil.  hom.  7.  contra  divites  avaros  ,  eos 
comparat  gryphis  et  draconibus ,  qui  gene- 
rantur  in  locis  ubi  gignitur  aurum  ,  ut  illud 
custodiant;  uti  narrant,  vel  potius  fabulantur 
Poetae. 

Nota  aurum  et  argentum  vere  aeruginem  con- 
trahere.  Id  enim  docetS.  Jacobus  hic,etBarucb 
cap.  6.  v.  3.  et  23.  ac  Sapiens  Prov.  25.  U.  Item 


.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

experientia  etratio;  quia  sicut  alia  metalla,  slc 
et  aurum  vetustate  vitiatur ,  minuitur,  consu- 
mitur  :  qtiod  vitium  vocat  Jacobus  aeruginem  : 
proprie  tamen  aerugiiiem  et  rubiginem,  id  esl , 
situni  colorisicterici,  sive  viridisetbumidi,  con- 
trabit  aes  et  ferrum,  non  aurum  et  argenlum  , 
uti  docet  Plato  apud  Rbodiginum  lib.  13.  21.  el 
Sappbo  ita  de  auro  canit  :  Quia  Jove  prognuttuii 
aurum,  ipsum  ncqtie  tinea,  nacjue  cossus  rodit  :  cl 
Plinius  1.  33.  3.  Super  ccetera ,  inquit,  non  rubigo 
ulla,  non  cerugo,  non  aliud  ex  ipso,  qttod  consunta! 
bonitatem  ,  minualve  pondtts  ,  scilicel  tam  facilc 
etcito,ac  fit  in  aliis  metallis  :  aegre  lamen  et 
tarde  consumilur  quoque  bonitas  auri  et  pon- 
dus  minuitur.  Rursum  Nota  ™ex  ipso,  quia  cae- 
tera  metalla  sensim  ex  se  ejiciunt  sordes  ef 
quasi  faeces  uti  oleum  ejicit  amurcam,  quac  cau- 
sant  aeruginem  :  aurum  vero  si  purum  sit,  nihil 
sordium  ejicit ;  aliunde  tamen  ,  puta  ex  terra 
locoquebumido,  viscoso,  mucido,  situm  elmu- 
corem  aeque  acquaevis  alia  res  contrabit ;  atque 
excalce,  vitriolo,  aqua  forti  corrosionem  et  vi- 
lium  quasi  aeruginem  patitur,  ut  experientia 
constat.  Deniqui:  aurum  saspe  non  est  purum  , 
sed  aurichalco,  aliaque  re  mistum,  et  tunc  aeru- 
ginem  contrahere  omnes  consentittnt  :  imo  qui 
cudunt  monetam  auream  ,  auro  miscent  aes  ut 
illud  colligel;  idque  ea  proporlione,  ut  unde- 
cim  partes  sint  auri,  duodecima  sit  aeris.  Hinc 
Festus  censet  aurum  dici  a  custodiendo,  quod 
scilicet  secustodiat,  aut  cuslodiatur  ab  avaris  : 
graece  enim  tbpiuv  ,  custodire  ,  dicitur;  unde  et 
thesauri  nomen.  Alii  aurum  dicicensent,  quod 
mentes  hominum  avertat.  Hippocrates  ab  inven- 
tore ,  quem  vocatum  dicit  Auryon,  putat  dici 
aurum.  Alii  ab  aurora,  quod  illi  colore  sit  si- 
mile.  Praeclare  Isidor.  Pelus.  lib.  2.  epist.  1&6. 
et223.  ostendit  divitem  dies  noctesquetam  dire 
cruciari  ut  inferorum  supplicium  jam  perpeli 
videatur.  Jugi  enim  lerrore  agitatur  dum  latro- 
nes  timet,  potenliores  veretur,  famulis  non  cre- 
dit;  etaliquando  a  filiis  non  solum  mortui  sed 
et  vivi  spoliantur. 

Er  ^erugo  eorum  in  testimoniis  vobis  (Syrus , 
contra  vos)  erit.  ]  q.  d.  iErugo  in  Dei  tribunali 
testis  erit  vestrae  crudelitatis  el  avaritiee ,  taci- 
tequevos  accusabitet  damnationis  reosperaget, 
quod  auium  vestrum  malueritis  corrumpi  et 
perire  potius,  quam  in  pauperes  expendere.  Ita 
Caesarius  Arelat.  homil.  2.  agens  deeleemosyna, 
ait  se  terreri  hac  Jacobi  sententia  :  Quia  fortr 
atiquolies,  inquit,  evenit  ,  ut  per  negtigentiam 
veslimenta  mea,  quce  debuerunt  accipere  pauperes, 
devorarentur  d  tineis  :  et  tiineo  ne  mihi  ipsi  panni 
ad  teslimonium  proferantur  in  diejudicii ,  secun  ■ 
dum  itlud  qtiod  Jacobus  Apostolus  terribiliter  in- 
crepat,  dicens :  Agite  nttnc,  divites,  plorate  et  tdti- 
tate,  elc. 

Praeclare  Seneca  lib.  3.  de  Ira  c.  33.  Avaritia, 
inquil,  itentm  sub  terras  refert  qua?  male  egesse- 
rat.  Praeclaritis  S.  Basilius  hom.  7.  in  divites 
avaros  :  Grandis  profecto  insania  esl,  inqtiit, 
primum,  in  metallis  aurum  (atitans  omni  diligen- 
lia  in  lucem  proferre ,  ac  ex  liumo  recludere  : 
deinde  semel  effusum  rursus  in  terra  occultare. 
Nam  quicumque  hoc  facis,  profecto  et  cor  simut  fo- 
dere  videris ;  dicilur  enim  Matth.  6.  21.  Ubi  tlie- 
saurus  tuus,  ibi  et  cor  tuum.  Congruenter  S.  Am- 
bros.  lib.  2.  de  Jacob  et  Vita  beata  c.  7.  Multide- 
fosso  auro  incubant  :  aurum  eorum  sub  terra,  et 
cor  eorum  sttb  terra  :  cave  ergo  ne  et  tu  cor  tuum 


COMiYIENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


.67 


tcrriccivusinfoUius.  Depingil  liic  S.  Jacobus  ava- 
loniui  ingenium  :  quo  plures  corroserunt  opes, 
eo  illas  amanl  ardentius,  eo  diflfioilius  erogant 
in  egenos ,  adeoque  sibi  pulrescere  nialunt , 
quani  aliis  prodesse.Verissimumestillud  S.  Hier. 
ad  Paulinuin  :  Avuro  lum  dcest  quod  luibci ,  quam 
quodnon  liubct.  Et  illud  Senecae  episl.  108. 

Desunt  inopia!  multa ,  avaritia;  omnia  : 

In  nullum  avarus  bonus  est,  in  se  pessimus. 

Et  illud  P.  Mimi  :  Avurus  nisi  cum  moritur,  niltil 
recte  fucit;  moriens  euim  opes  aliis  iis  usuris 
rclinquit.  Vere  Iloratius  lib.  2.  Carm.  ode  2. 

Crescit  indulgens  sibi  dirus  bydrops, 
Necsitim  pellit. 

Quia  nimirum,  ut  ait  Ovid.  1.  Faslorum  : 

Creverunl  et  opcs  ,  et  opum  furiosa  cupido  : 
Et  cum  possideant  plurima,  plurapetunf. 

Sapienter  ilaque  Seneca  lib.  2.  de  Beneliciis 
C,  27.  Eo  majora  cupimus ,  quo  majora  venerunt  : 
muttoque  coucitutor  est  uvurilia  in  mugnurum 
opum  congestu  coilocatu  :  ut  llummce  infinilo 
acrior  vis  est ,  quo  ex  majore  incendio  emicuit. 

MaINDUCAIIIT  CARNES  VKSTItAS  SICUT  IfiBUS.  ]  q.   d. 

Quia  vos  ex  avarilia  permisistis.-cruginem  man- 
ducare  aurum  ;  binc  pariler  aerugo  mar.ducabit 
carnes  veslras  in  gebenna  :  nam  per  quce  quis 
peccal,  per  lncc  et  torquctur.  Sapient.  11.  17. 
Manducabit,  inquani,  non  pbysice,  sed  morali- 
ter  ;  quia  ejus  demerito,  ac  propter  illam  arde- 
bilis  iu  igne  gebemne,  ila  lamen  ut  eo  non  con- 
sumamini,  sed  vivi  semper  ardeatis  in  aeter- 
imin,  uti  ardet  dives  Epulo  Lucee  1G.  v.  2l\. 
/Erugo  enim  eril  causa  cur  iguis  gebeniue  man- 
ducet,  id  est,  urat  et  cruciet,  carnes  vestras. 
Hoc  esl  quod  ait  Isaias  c.  50.  11.  Eccc  vos  omnes 
acccndcntcs  ignem  uccincti  flammis  ambulajle 
mlumine  ignis  vcstri ,  ct  in  jlummis  quas  succen- 
distis. 

HaS.  Gregor  Turon.  de  Gloria  Martyr.  c.  106. 
narratexsepulcbro  cujusdam  feniiiuc  avarae  au- 
ilila  lamenta,  el  vocem  dicenlem  se  in  igneau- 
reo  torqueri,  eoque  aperlo  Parocbum  vidisse 
aurum  liquefaclum  cum  sulfure  in  os  de- 
fuuctae  infundi. 

Et  Jacobus  de  Vitriaco  Card.  in  Spec.  exemp. 
disl.  9.  c.  21G.  narrat  quod  aperto  sepulcro  cu- 
jusdam  usurarii,  visi  sunt  bufones  aureos  ar- 
tlentes  per  os  ejus  projicere,  et  de  venlre 
iicnun  exlrahere.  Alii  dicunt  dcemones  pecu- 
niam  in  sai tagine  liquefecisse  ,  et  in  os  defuncli 
infiHlisse,  dicentes  cum  clamore  borribili  :  Au- 
rum  silisti,  aurumbibr.  Nolent  baec  avari.  Causa 
est,  quod  juste  et  congrue  ignis  avariliae  puni- 
iur  igne  gchennue,  et  ignis  cupidilatis  igne  con- 
ilagrationis.  Avaritia  enim,  ait  sanctus  Basilius 
liom.  1,').  de  avaritia,  muLum  cst  quod  starc  nes- 
tit  uttt  quicsccre;  scd  ignis  nutttrtv  simtlc.  Et  mox  : 
Ignc  vcltcmcntior  cst ,  omniu  continuundo  finibus 
stus  occuput  ■  ca  qtuv  sunt  vicinisibi  uufrt  :  mo.v 
nbi  ulttim  sortilur  vicinum  ,  ct  quw  illius  sunl ,ud 
strapit.  EtS.  Creg.  l.  15.  MoraL  c.  12.  alias  10. 
lcuntKt,  ail,  dcstdcratis  rcbus  non  extinguitur, 
sed  au^etur  .-  nam  mora  ignis  cum  ligna  qtue  con- 
suintl  acceperit,  accrcscit ;  c.l  ttndc  vidclur  ait 
momcntum  lUimma  coinprimi,  indc  paulo  post  ccr- 
nilur  diluturi. 

Triplici  ergo  igne  ardet  avarus.  Primo  cupidi- 
tatis;   Fecundo,  curarum  cl  sollicitudinum  ar- 


dentium  ad  opes  eomparandas  et  augenda>; 
Tertio,  gebenn.c.  AlluditS.  Jacobus  ad  illud.Mi- 
cbea:  G.  10.  Adhuc  ignis  indomo  impii  tltcsauri  ini- 
quitulis  ,  el  mensura  minor  irw  pLenu.  Vide  ibi 
dicta.  HincelSyrus  rbsicut  ignis  refertad  wquen», 
thcsuurizuslis ;  vertil  eniin,  ignem  coacervaslt 
vobis  indies  extremos.  Quod  OEcum»  sic  explical, 
q.  d.  Opes  vestraj  (pias  sicut  ignem  tbesauri- 
zastis,  comedent  carnes  vestras,  et  in  novissi- 
misdiebus,  advcntus  scilicet  Domini,  reperie- 
lis  opes  veslras  sicul  ignem,  in  perniciem  vet 
tram  reconditaset  thesaurizalas. 

IIuc  spectantexempla  avarorum,  qui  auro  tuo 
puniti  vel  occisi  sunt.  Partbi  casso  Crasso  aurum 
in  os  occisi  infuderunt,  seque  ac  Tomyris  regina 
Scytbarum  in  os  Cyri  csesi ,  dicens  :  Aurum  ti- 
tisti,  aurum  bibe.  Idem  fecit  Milbridales  A(juilio 
Romano  duci.  Eodem  supplicio  avorum  memo- 
ria  Sigismundus  Imp.  mulclavit  Philippum  Flo- 
rentinum,  ducem  suum  contra  Venelos,  quod 
in  Hungariam  re  infecta  auro  corruptus  revci- 
tisset.  ltaSabell.  Enneade9.  lib.  9. 

Memorabile  cst  quod  scribil  Haitonus  Arnu  - 
nus  in  Historia  de  Tarlaria  caput  26.  Anno 
Christi  1258.  inquit,  Caliphas  Babylonis  Rexlur- 
rim  habebat  refertam  auro,  argenlo  el  variis 
lapidibus  pretiosis  :  atque  obsidione  cinctus,  ne 
tbesauros  altingeret  suos  ,  conlempsit  milites 
evocare.  Verum  expugnata  clemuiii  iube  captus, 
et  vinculis  constrictus,  in  illam  ipsam  turrim. 
omni  prorsus  subducto  cibo  inclusns  est  :  en 
insuper  objurgalione  incrcpitus  :  /  nunc  et  fu- 
memdepelle  tltesauris  istis ,  quos  lamaviUe  sitisti. 
Paulo  post  fame  enectus,  inter  aurum  et  gem- 
mas  miscrandum  in  modum  expiravit. 

TiiESAUhizAris  vobis  ( ad  vestram  damnalio- 
nem)  ikam  m  novissimis  diebus.  ]  q.  d.  Voluisiis 
studiose  coacervare  aurum  verum  :  at  coacer- 
vaslisnon  aurum,  sed  thesaurum  irae,  etconsc- 
qiientervindicUe  Dei ,  pula  ihesaiirum  ignis  iu- 
ferni ,  ad  quem  ille  vos  daninabit  in  die  judicii , 
ut  eo  ardeatis  per  omnem  atterniiatem.  Thesau- 
rus  notat  tria  :  Primo,  ingentem  copiam  ine  et 
ignis.  Secundo,  quod  ea  impiis  reserveltir  in  lo- 
cis  recondilis,  puta  in  inferno,  seque  ac  in 
menteet  decreto  Dei.  Tertio,  quod  ab  olitano 
tempore,  puta  ab  a3lerno,  illa  ipsis  reservata  el 
pracparala  sit :  nam,  ul  ait  Paulus  Juriscons.  dr 
acquirendorerum  dominio  L.  nunquum:  Thesau- 
rus  vocatur  vetus  quitdum  dcpositio  pccunia',  cujtts 
non  extat  memoriu,  utjum  dominum  non  liabeat  : 
thesaurus  enim  vox  est  Graeca  ;  dicitur  eniio 
ipiasi  3£,</evoj  st»  «Jitov,  id  est,  repositus  incrus- 
linum ,  id  esl,  in  fulurum.  Verum  S.  Bernard. 
serm.  de  tripl.  miseric.  Tibi,  inquit,  (peccato- 
rem  alloquitur)  tlusuuros  iriv  tltesaurizus  pn> 
prorogulis  thcsuuris  misericorUicv ,  quos  conlem- 
nis ,  et  cvacuus  in  misericorUiam  Dci ,  imo  ven» 
pro  denegalis  ihesauris  misericordiae,  et  exbi- 
liilis  immisericordiae,  quibus  pauperes  vacuos 
a  te  abegisli.  Denique  vox  thesauri  signilicat 
avaros  quotidie  cum ,  contenlo  et  indefesst) 
studio ,  per  modicas  additiones  accumulare  tt 
augere,  itaullandem  in  ingenlem  cumulum  ac- 
crescal:  7'«  minututim  imponis,  seU  postea  cumu 
lum  inccnics  ,•  attcndcrt  ininutuix  ccatuqtioliUiunu: 
Ue  minutissimis  cnim  guttis  lluminu  implentttr  . 
ailS.  Aug.  conlra  advers.  legis  el  Prophct.  c.  1. 
Idcm  in  Psalm.ii;>.  d(K-(i  juslos  omnia  sua  misc- 
ricordiffi  opera  millere  in  thesaurum  ctvlesleni . 
impitmi  vcro  opcra  mala  ,  ut  immisericonli:i\ 


5G3 


COMMENTAMA  IN  EPIST.  S.  JA  £OBI.  Cap.  V. 


miltere  inthesaurum  gchcnnalcm,quieumpost 
mortem  expectat. 

lta  ex  adverso  Tibcrius  Impcr.  cflusus  eratin 
pauperes,  ac  Sophiae  Augustee  ohjicienti  hac 
profusione  nhnui  liscum,  respondit :  Hicesl  mag- 
nus  thesaurus ,  diccnte  Domino :  Thesaurizate  vo- 
bis  thesauros  tn  civlo.  Ergo  dc  quoDeus  dedit,  con- 
gregemtis  per  pauperes  in  ccclo ,  ul  Dominus  nobis 
augere  dignetur  in  saculo.  Ita  faclum  :  nam  mox 
ingentem  sub  cruce  defossum  reperit  ihesau- 
rum,  uti  narrat  Gregor.  Turon.  lih.  5.  Histor. 
c.  19. 

Alludit  Jacohus  partim  ad  illud  Deuter.  32.  De 
vinea  Sodomorum  vinea  eorum ,  et  de  suburbanis 
(.omorrkai,  etc.  fel  draconum  vinum  eorum,  et 
venenum  aspidum  insanabite.  Nonne  hmc  condita 
sunl  apud  me  el signala  in  thesauris  meis?  Partim 
ad  illud  Rom.  2.  5.  Secundum  duritiam  tuam  et 
imptrnitens  cor  thesaurizas  libi  iram,  indie  irceet 
revelationis  jusli  judicii  Dei.  Illa  enim  Epistola 
anle  hanc  scripta  esi ,  imo  hujus  scribendae  fuil 
occasio,  ut  dixi  in  Prooemio.  Sapientior  fuit  Job, 
qui  libensproDcoomnia  sua  perdidit,  dixilque: 
Nudus  egressus  sum de ulero matrismeoi,  el  nudus 
revertar  illuc.  Quae  verba  profunde  cxpendens 
Origen.  lib.  1.  in  Job  :  Nonridebil,  inquit,  deme 
diabotus.  Nudus  exivi  de  utero  matris  mece,  nudus 
ibo  sub  lerram.  Nihit  habui  cum  venissem,  nihil  re- 
quiro  cum  iero.  Nihil  attulinatus ,  nihil  hinc  aufe- 
ramsubtatus.  Nudus  ibo,  nudus  peculio,  sed  et  pec- 
cato  :  nudus  divitiis ,  sed  et  impietatibus  :  nudus 
subslantia ,  sed  et  injustitia  :  ha?c  cnim  substan- 
tiam  consequitur.  ISon  comitantur  mecum  neque 
maUgnitas,  neque  iracundia,  neque  superbia,  ne- 
que  cupidilas  :  nudus  ero.  Non  sum  ut  illi  dequi- 
bus  dicitur  :  Quia  non  habuerunt  tegumentum,  in- 
ferno  vestiti  sunt  :  nudus  malis  omnibus  ibo,  bonis 
vero  omnibus  indutus ,justitia  vestitus ,  sanclilate 
circumdalus ,  charitate  ornatus ,  misericordia  qt 
honis  operibus  coronatus.  Bealisunt,et  beatierunt, 
6  gloriose  Job,  qui  te  imilati  fuerint ,  omnes  qui 
post  te  cum  fiducia  poluerinl  dicere  :  Nudus  exivi 
de  utero,nudus  et  ibo  in  terram.  Va?  autem  illis 
quinudi  venerunt ,  innumeris  autem  injustitiis  el 
impietatibus  pragravati  ibunl  in  lerram  :  tales 
vestientur  calamitate  elmiseria,  in  diejusli  et per- 
sonam  non  accipienlis  judicii  Dei. 

k.  ECCE  MERCES  OPERARIORUM  ,  QUI  MESSUERUNT 
LEGIONES   VESTRAS,    QVJE  FRAUDATA  EST   A    VOBIS  , 

clamat]  in  coelum  posccns  vindictam  a  Deo 
tam  atrocis  injuriae  :  operarii  enim  pauperes 
sunt,  et  lahorando  per  aestus  et  frigora  exhau- 
riunt  suum  succum  et  sanguinem  ;  nec  habent 
unde  ea  restaurent :  Viclitant  enim  ex  mercede 
diurna  :  quare  si  ea  illis  negetur,  fame,  siti  et 
nuditate  perire  debent  tam  ipsi,  quam  eorum 
conjuges  et  filii.  Unde  hoc  peccalum  compara- 
turhomicidio  Eccli.  36.  27.  Qui  e/fundil  sangui- 
nem,  inquit,  el  qui  fraudem  facit  mercenario , 
fratres  sunt.  Et  C.  7.  22.  Ne  twdas  servum  in  veri- 
tate  operantem,  neque  mercenarium  dantemani- 
mam  suam.  Quocirca  Deus  Judaeis  praeceperat, 
ut  ante  vesperam  operariis  egenlibus  debilam 
mercedem  solverent :  Non  negabis,  inquit,  mer- 
cedem  indigentis  et  pauperis  fratris  tui,  sive  ad- 
venm  qui  tecum  moralur  in  terra,  et  intra  portas 
tuasest;  sed  eadem  die  reddes  ei  prelium  laboris 
sui  ante  solis  occasum;  quia  pauper  est ,  et  ex  eo 
sustentat  animam  suam,neclamet  contrateadDo- 
minum,  et  reputetur  libi  in  peccatum. 
Idem  refricatjubelque  filio  suo  Tobiasc.  U.  15. 


quin  et  Chrislus  in  parahola  operaliorum  Mat- 
thaei  20.  8.  jubet  singulis  vcsperc  dari  denarium 
diurnum. 

Porro  in  voce  clamat  cst  catachrcsis  ct  pro- 
sopopoeia.  Fingitur  cnim  fraudalio  mercedisesse 
persona  tam  crudelis ,  adeoque  crudeliter  in 
pauperes  sajviens,  ut  ejus  tyrannis  et  scevitia 
non  tanlum  hominibus  sit  exosa  ,  sed  et  Deo  , 
atque  fraudantes  apud  eum  accusct,  et  contra 
illos  ab  eo  postulet  vindictam.  Clamor  ergo  hic, 
non  est  aliud  quam  enormitas  et  atrocitas  sce 
leris,  utexcusari,  vel  occullari  nequcat,  quae 
Dei  aures  et  oculos  verberat,  eumque  adiram 
et  vindictam  impellit,  adeo  ut  vincatur  pietas 
Dei,  acpunire  cogatur,  nec  possit  pcenam  dif- 
ferre,  ail  Salvianus  lib.  1.  de  Provid.  cap.  1.  et  2. 
Sic  terra  oppressa  dicitur  clamare  Job  31.  v.  38. 
Si  adversum  me  terra  mea  clamat  (petens  vin- 
dictam  pro  justosuo  Domino,  quasiiniquea  me 
possessa,  aut  quasi  non  solverim  operasmerce- 
nariis ,  justamque  mercedem  colonis)  et  cum 
ipsa  sulci  ejus  deflent  hanc  meam  tyrannidem , 
qua  colonis  iachrymas  iletumque  excivi :  Si  fruc- 
lusejus  comedi  absque  pecunia,  et  animam  agrico- 
tarum  ejus  afflixi  ,  pro  frumento  oriatur  mihi  tri- 
bulus,etpro  hordeo  spina.  Notent  hoc  principes  , 
qui  suos  colonos  vel  subditos  cogunt  laborare 
gratis  ;  item  minislri  principum  qui  militibus 
non  solvunt  stipendia  ,  ilaque  eos  cogunt  vel 
fame  et  eerumnis  mori,  vel  furari  et  opprimere 
agricolas,  vel  rebellare,  undeoritur  periculum, 
et  exilium  reip.  uti  in  Belgio  saepius  oculis  meis 
ingenti  dolore  conspexi. 

Porro  quatuor  sunt  enormia  peccala,  quaein 
Scriptura  dicuntur  clamare  in  coelum.  Primum 
est  homicidium  voluntarium.  Genes.  h.  v.  10. 
Vox  sanguinis  fratris  tui  (Abel ,  quem  occidisti, 
6  Cain)  ctamat  ad  me  de  lerra.  Secundum  ,  pec- 
catum  Sodomiticum.  Gen.  18.  20.  Clamor  Sodo- 
morum  el  Gomorrhm  mutlipticatus  cst,  elc.  Ter- 
tium,  merces  operariorum  defraudala,  ut  patet 
hoc  loco.  Quartum  ,  oppressio  pauperum. 
Exodi  2.  23.  Ingemiscentes  fitii  Israet  propter 
opera  vociferati  sunt ,  ascenditque  ctamor  eorum 
ad  Deum  ab  operibus.  Et  Eccles.  53. 18.  Nonne  la- 
chrymo2  viducc  ad  maxitlam  descendunt,  et  excla- 
matio  ejus  super  deducenlem  eas  ?  A  maxilla  enim 
ascendunt  usque  ad  ccelum.  Sic  Jeremias  minalur 
Judaeis  captivilatem  Babylonicam,  eo  quod 
servos  suos  oppresserint.  cap.  36. 11.  et  Amos 
cap.  6.  6. 

QU^E  FRAUDATAEST  A  VOIHSjaTtscso/^evos,  idest, 

qua?  ablata  et  erepta  est  a  vobis  sive  per  frau- 
dem,  sive  per  vim  ,  sive  per  calumniam  :  qui- 
cumque  enim  damnum  alteri  injuste  infert , 
quomodocumque  id  faciat ,  dicitur  eum  sua  re 
defraudare.  Syrus,-  quam  perverse  denegastis. 

Et  clamor  (graece  at  %o-A,  id  est,  clamores)  eo- 
rum  (qui  messuerunt  :  hoc  enim  est  Graecum&£- 

ptuaurwv  )     IN   AURES    DOMINI    SABAOTH    INTROIVIT.  ] 

q.  d.  Clamor  eorum  exauditus  est  a  Deo,  qui 
etiam  eorum  faciel  vindictam.  Ingressio  oratio- 
nisacceptatioejus  est,  ait  S.  August.  in  Psal.  87. 
Ex  adverso  :  Excommunicatur  ab  Ecclesia  cceli 
oratio  ejus  qui  ad  pauperis  ctamorem  obturat  au- 
rem,  ait  Hugo  Cardin.  ibidem.  Porro  to  sabaoth 
habet  emphasim  :Deus  enim  dicitur  sabaoth,  id 
est  exercituum,  puta  angelorum  ,  fulminum  , 
grandinum,  leonum,  luporum,  febrium,  pesti- 
lentiarum,  omniumque  creaturarum  :  hae  enim 
militant  Deo,  ut  ad  ejus  nutum  insiliant  in  ejus 


COMMENTAIUA  LN  EITST 
bosles,  puia  petcatores,  eosqucquasicarnifices 
pleciant.  Ita  Dcus  sideravit  Pbaraonemet/Egyp- 
lios  fulmiuibus  ci  tonilruia  in  mafi  Rubro,  eo- 
rumquc  opes  elapolia  dedit  Hebraeis,  ut  repen- 
deretmercedemoperumetlaborumeiadebitam, 
et  injuste  ab  JSgyptiis  negatam  ,  juxta  illud  Sa- 
picnt.  10.  17.  Reddidit  Deus  justis  mercedem  la- 
borum  suorum,  clc.  ;  inimicos  aulcm  illorum  de- 
mcrsil  in  mare  ,  et  ab  altitudine  infcrorum  eduxit 
eos.  ldeojusli  tulerunt  spolia  impiorum,  et  decan- 
taverunt,  Domine,  nomen  sanctum  tuum,  et  vic- 
tricem  manum  tuam  lauduverunt  paritcr.  Vidc 
dicta  Exodill.  2.  etc.12.  35. 

5.  Epulati  estis,  ]  ivpoftiamt ,  id  est,  deliciuti 

estis.  Epulee  significant  tum  deliciaa,  et  copiam 

ciborum,  vinorum,  odorum,  florum,  unguento- 

rum;  tum   splendorem  menaarum,  laucium, 

scypborum  aureorum,  argenteorum,  etc,  qui- 

bus  irritatur  gula,  Libido,  ira,  rixa  omnisque  cu- 

piditas  :  unde  epulaa  dictaa  volunt  quasi  edipu- 

las,  ab  cd  mlo;  vcl  epulas  quaai  epulentiaa  vcl 

opulentias,  (|uod  uon  nisi  opulentorumsinl,  ut 

patet  in  diviic  Epulone.  Lucae  16.  19.  Ha  Isidor. 

lil>.  2.  Etymol.  cap.  1.  Idipsum  significat  Grae- 

cum  tfUjn  j  sciliccl  luxum  el  delicias.  Unde  Sa- 

pient.  19.  11.  Postulaverunt ,  ait,  cscas  cpulatio- 

nis,  graece  tipwfHt,  idcst,  cibos  lautos,  delicatos 

et  exquisitos,  quales  babebal  ille  divesLucae  12. 

19.  diccns  animae  suae  :  Requiesce  /comede ,  bibe, 

epulare.  ln  quac  veiba  scribens  S.  Basil.  excla- 

mat  :  O  verba  stidtissima}  6  dementiam  singula- 

rcm  !  Namsi  porcinam  liabttisses  animam,  quid 

aliud  enuntiare  potuisses?  Itane  pecuinus  es,  ita 

bonorum  aninuv  ignarus,  ut  eamcxccptcs  carna- 

libus  cpttlis?  Porro  epulones  sibi  lauti  et  libera- 

les,  aliis  parci  et  crudeles  sunt,  iisquenon  tan- 

lum  eleemosynas,  sed  et  mcrcedem  labori  de- 

biiam  negant,  ut  corrogent  opes  quibus  epulas 

inslruanl  :  unde  apposke  mcrcedi  operariis  ne- 

gat.c  Jacobus  subjicit  epulas,  quasi  causam  et 

finem  :  comites  ergo  individuae  sunt  epulatio et 

immisericordia ,    crapula    ct   crudelilas.    Audi 

Ezech.  c.  10.  ftO.  Ecce  hcec  fuit  iniqUitas  Sodonur 

iororis  tucv ;  supcrbia ,  salurilas  panis ,  et  abun- 

dantia,  ct  olitun  ipsius  cl  filiarttm  cjus  :  ctmamun 

rgeno  ct  pattpcrinon  porrigcbunt.  LlJercm.  c.  22. 

13.  de  Joakim  regeJuda  :  Va-,,  ait,  quiadiftcat 

domum  suam  in  injustilia,  et  cccnacuta  sua  non  in 

jutlicio  :  amicum  stittm  opprimet  fruslra,  et  mcr- 

rcdim  ejjus  non  reddct  ci.  EtAmos  G.  6.  Bibentes 

rintim  in  pliialis  ,  cl  oplimo  ungucnlo  dcitbuli ,  ct 

nihil  patiebantu}'  super  contritione  Joseph. 

Porro damna  epulorum  sunt:Primum,  hebc- 
tudo  nicnlis:  mcns  cnini  in  cpulis  el  vcnlrequa.M 
sepelitur,  unde  ejus  virtua  et  vigor  enervatur. 
Quocirca  Chrislus  Lucoe  21.  36.  Atlendile,  ait , 
obist  nc  forti  gravenlur  corda  vestra  in  crapula 
fft  ebrietate.  Et  Osee  c.  U.  11.  Fornicatio,  et  vinttm. 
ft  ebrietas  auferunl  cor.  Vide  ibi  dicta.  Secun- 
dum,  quodcapitis  stomachique  dolores,  febres, 
paralyses,  apoplexias,  et  innumcros  morbos 
'•oncilicni,  vitamque  abbrcvicnl.  Unde  illud 
vulgo  trituni :  Pluros  occidit  crapula,  quam  gtn- 
tiias.  Quocirca  Antisthenes  quodam  praedicantc 
l&ulilias  :  iiosiimn,  inquit,  ftliis  coniingal  tn  de- 
tiais  vivere.  Iia  Laert.  lil>.  6. cap.  1.  Cratesvidena 
qucnidam  epulis  iinpinguari  :  O  miser,  inquit, 
desine  advei-sus  temetipsum  carcerem  munire,  Ita 
Maximus»serm.  27.  Rursum  deliciac  gulam  longa 
jrritalione  cruciant.  i  nde  Cyrus  Pcrsa  avo  suo 
\ktyagi  lautam  coenam  instruenti,  roganUque 

COTVNFI.     K    I   MMHF.       TOM.    X. 


,  S.  JACOBL  Cap.  V.  b  . 

annon  coena  ista  Medica  meiior  essct  Persica ,  rt:>- 
pondit:  Nequaquam,  aoe;  sed  est  multo  simplicior 
cl  dircctior  apud  nos  via  ud  satietatem,  quam  apud 
vos.  ISam  ad  hanc  nos  dcducit  panis  et  caro  :  w. 
vos  eodem  quidem  (/uo  nos,  tenditis ;  scd  per  mullas 
ambages  stirsum  deorsum  vagantes,  vix  tandem  eo 
pertingitis,  qttonos  jamdttdum  perveneramus.  Ila 
\« mophon  lib.  1.  Huc  spectat  illud  Dionysii  Si- 
cilice  lyranni  apud  Euscbium  lib.  8.  Praepar.  c  5. 
lllis  animalibus  similcs  sumus  quibus  comedendi 
bibcndique  non  ad  aliud,  quam  ad  perniciem  suam 
copiasolel  offerri.  Ardenler  vero  inlonat  S.  Chry- 
sostomus  bom.  bl\.  ad  populum  Antiochen. 
Ti  inptts  est  belli ,  trmptts  ccrtaminis ;  tu  vero  sedes 
in  dcliciis?  Stal  slridens  dcnlibus  advcrsarius ,  lu 
atttcm  mensis  vacas?  Christus  famc  lubescit,  et  tu 
voracilate  lemctipsum  distendis?  Numquid  mac- 
tandi  sumus,  quoniam  nos  ipsos  saginamas?  et 
Glemens  Alexandrinus  lib.  2.  Paedagogi  cap.  1. 
circa  mediiim  :  Estautemvcdde  d  ratione  alienum, 
et  inutile,el  nequaqttam  httmanum, pecudum  mort 
pingucfaclum  morti  nutriri. 

Teriium,  quod  epulonem  ad  paupertatem  re- 
digal.  Hinc  monct  SapiensProv.  23.  20.  Noli  esse 
in  conviviis  polalorum,  nec  \in  comessationibtts 
corum  qtti  carnes  ad  vescendum  conferunt  :  quia 
vacantes  polibtis,  el  dantessymbolu,  consumentur, 
cl  vestietur  pannis  dormilatio.  Hcliogabalus,  pos- 
tca  Imperator,  cumdeliciose  viveret,  reprehen- 
sus  a  quodam  qui  dicebal  :  An  non  limes  ne 
post  delicias  paupcr  fias?  respondit :  Quid  melius, 
quam  ut  ipse  mihi  lueres  sim  ,  el  uxori  mece?  Ex 
epulis  ergooriturpaupertas,ex  paupertate furta, 
prodiliones  eteversiones  urbium  et  rerumpub. 
Quocirca  Lycurgus  ex  Sparta  sustulit  dclicias 
onmcmque  luxum,  teste  Plularcho  in  Lacon. 

Quartum ,  quod  animi  barmoniam  dissolvat, 
facialque  protervum  ,  procacem,  litigiosum , 
rixosum,  pugnaceni.  Cuivcc?  cttjus  patri  vce?  ctti 
rixce?  cuifovea;?  cui  sinc  causa  vulncra?  ctti  suf- 
fasio  ocutorum?  Nonne  his  qui  commorantur  in 
vino  et  sludcnl  calicibus  epotandts?  Ne  intuearis 
vintun  quando  flavescit ,  cum  splenducrit  in  vilro 
color  ejus  :  ingredilur  biande ,  sed  in  novissimo 
mordebil  ul  coluber ,  el  sicut  regulus  vcnena  dif- 
fundct.  Proverb.  23.  29.  Quocirca  vere  S.  Basil. 
bom.  de  Paradiso  :  Corpus,  inquit,  abunde  sagi- 
'utliun,  cl  anima  illi  immersa  ,  el  ad  pcccandum 
proclivis  facta,  compcndium  quoddam  estad  lasci- 
viamcl  procacitatcm,  ac  simul  omnia  ea  qua:  ve- 
titu  sttnt.  Ita  Diogencs  cognomento  Cynicus,  id 
cst  canis  ,  vel  caninus,  roganti  qttalis  ipse  esset 
canis,  respondil  :  Esuriens,summelitaus  :  satur, 
snm  molossus  :  eo  quod  esuriens  blandiietur, 
salur  morderet,  omncsquecarperet.  Ila  Laert. 
lib.  6. 

Quinlum,  quod  bomincm  faciat  ineplum  ad 
vigilandum,  laborandum,  piignandum  ,  studcn- 
dum  ,  orandum,  eumque  rcddat  quasi  boliam 
et  porcum,  imo  cadaver  vivum,  ut  ait  Sopbocles 
in  Antigono ;  unde  epulones  et  ebriosi  incapaces 
sunt  discfphnae,  monitionis ,  gratias  divinae, 
Sa«  ramcntoruni  et  rerum  salutis  aeicriKC  ;  ut 
pene  eorum  salua  sit  desperata.  Tota  enim  eo- 
iiim  mcns,  lolns  scnsus  cst  in  palato  el  ore,  non 
incorde.  Deliciae  ergo non  sunt  aliudquam  per- 
dilio  sanilalis,  tcmporis,  honoris,  caslitalis,  COr- 
poris  el  mcniis.  DeliCiosi  cnim  plus  sapiunt  pa- 
lalo  quam  cerebro ,  juxla  illud  : 

Sunl  qiiibus  in  sulo  est  sapicptia  lotn  palaio, 

7-2 


570  COMMENTARIA  IN  EPIS 

Ouocirca  Clcmcns  Alexand.  lib.  2.  Strom.  cap.  1. 
lis,  inquit,  qui  ad  luxummensarum  propensisunt, 
el  suos  sibimorboscnulriunt,pra;cst  diemon  helluo 
maxitnus ,  (jucm  cgo  non  vcrcbor  appe.ltare  ventri- 
damowm,  dwmonum  autcm pessimum  et  pcrnicio- 
sissimum.  FA  infcrius  cilat  Plalonem  diccnlem  : 
Mihi  autem  cum  vcnisscm,  qua;  illic  beala  viladi- 
cilur,  Halicis  ct  Syrucusanis  mensis  plena,  nulto 
modo  ptuctdl ,  bis  die  saturam  vivere  ,  ctc.  Ex  his 
cnim  nutlus  homo  cx  iis  qui  sunt  sub  ccclo  potcst 
esse  prudens,  utpolc  qui  mentcm  in  ventre  infode- 
rtt,  similis  pisci  qui  &'vo;,id  est  asinus ,  dicitur, 
tjtiem  dicil  Aristotetes  soium  ex  animalibus  habcre 
cor  in  ventre.  Tales  sunt  ii  qui  in  venlrem  crcdi- 
dcrunt,  quorum  Deus  ventcr  cst,  finis  intcritus,  ut 
ait  Aposlolus  Philip.  3. 

Et  in  luxuriis  enutristis  corda  vestra.  ] 
Luxuria  hic  significat  luxum  epularum ,  ves- 
tium,  omniumque  dcliciarum  :  hisce  enimenu- 
triuntur  et  saginantur  corda  ct  corpora  epulo- 
num,  atque  incitantur  ad  libidinem.  Hoc  enim 
significat  vox  Graeca  i<rrt«A«T^««t«  ;  Syrus  vertit, 
sannas  egistis,  per  melalepsin;quia  scilicetepu- 
lones  ubi  mero  incaluerunt,  solent  lascivire, 
protervire,  et  in  dicteria,  scommala  et  sannas 
erumpere. 

In  die  occisionis.]  Grasce  addunt  ci; ,  id  est  si- 
cul ,  q.  d.  Continue  epulati  estis  adeo  splendide, 
quasi  quotidie  ageretis  epulum  solemne  et  diem 
festum,  in  quo  solent  Deo  offerri  et  occidi  vic- 
timae,  ex  iisqueconvivium  instrui,  perinde  ac 
si  omnes  dies  essentfestiet  epulis  deslinati.  Se- 
cundo,  lollendo  to  d,;,  id  est  sicut,  uti  lollit  Nos- 
ter,  sensus  est,  q.  d.  Crebro  instruxistis  splen- 
didissima  convivia,  in  iisque  vacastis  ventri  ct 
veneri :  ut  taxet  nontantum  frequcntiam ,  sed  et 
nimium  luxum  conviviorum  :  dies  enim  occi- 
sionis  est  dies  solemnis  sacrificii  et  cpuli,  quo 
multae  mactantur  pecudes,  aves  et  pisces  ad 
instruendum  magnificum  convivium.  Talesdies 
apud  Gentiles  erant  Calendae,  Hilaria,  Saturna- 
lia,  Charislia,  Sponsalia,  Repotia,  Nalalilia, 
ludi,  triumphi,  aliique  lreti  et  celebres ,  quibus 
instruebant  epulas  sumptuosissimas. 

Sic  hodie  nonnullis  in  locis  ii  qui  de  Magis- 
tratu  sunt,  perpetua  quasi  agitant  convivia, 
eaque  splendida ,  idque  ex  aorario  non  suo ,  sed 
communi  populi,  quod  laxat  hic  Jacobus;  tum 
quia  excedunt  in  frequentia  et  splendore  fercu- 
lorum ;  tum  quia  extruuntur  ex  labore  et  sudore 
pauperum ;  tum  quia  eos  faciunt  ineptos  ad  agi- 
tandum  consiliaetjudicia,  quoe  illisexofficioin- 
cumbuntadrecteadministrandam  rempubl.  tum 
quia  dantscandalum  subditis,  quibuspraelucere 
debent  exemplo  modestiae  et  sobrietalis.  Sic  alii 
privali  festa  Paschae,  Pentecostes  Nativitatis 
Christi  celebrantpompa  vestium  et  conviviorum 
ad  eaque  se  praeparant  multis  diebus ;  ita  ut  ne- 
gligant  sacram  confessionem,  communionem 
etdevotionem,etc,  quia  carosuffocat  spirilum, 
in  quos  invehitur  S.  Bernard.  serm.  3.  de  Ad- 
ventu. 

Mystice,  q.  d.  Epulamini  et  saginatis  corpora 
vestra  quasi  hostias  ad  mortem ,  ut  paretis  epu- 
lum  lumbricis  et  bufonibus,  3eque  ac daemonibus 
etgehennae.  Similes  ergo  estis  porcis,  qui  sagi- 
nantur  ad  mactationem,  ait  Theodorus  Studita 
serm.  37.  Unde  Syrus  vertit :  In  deliciis  vixistis 
super  terram,  et  sannas  egistis,  ac  nutrivistis 
corpora  vestra  tanquam  ad  diem  mactalionis.  Sic 
ait  Jerem.  c.  12.  3.  Sanclifica  eos  indie  occisionis , 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

id  cst ,  dcstina  et  praepara  eos  ad  occisioneni ,  u  t 
scilicet  impii  Judaei  mactenlur  a  Chaldoeis  : 
unde  vcrs.  9.  invitans  bcstias  ad  cadavera  eo- 
rum  devoranda  quasi  ad  epulum  solemne  :  Ve- 
nile ,  inquil,  congregamini  omnes  bestice  terra, 
properate  ad  devorundum.  Et  Ps.  Zj3.  22.  JEstimati 
sumus  sicut  oves  occisionis.  Et  Ezech.  32.  U.  de  Pha- 
raone  :  Projiciam,  inquit,  te  in  tcrram,  supcr 
fuciem  agri  abjiciam  te ,  et  Itabitarc  faciam  super 
te  omnia  volatilia  caili,  et  saturabo  de  te  beslias 
universw  terrar.  Et  cap.  39.  3.  dc  Gog  ct  Magog  : 
Super  montes  Israet  cades  tu,  et  omnia  agmina 
tua,  et  poputi  qui  sunt  tecum  :  feris ,  avibus, 
omnique  volalili  ct  bestiis  terra?  dedi  le  ad  devo- 
randum. 

Alii  permulti,  «m  die  occisionis  referentes  ad 
sequentia,  explicant  de  Christo  et  Chrislianis  , 
q.  d.  In  die  occisionis ,  id  eslPaschatis,  quoocci- 
dere  soletis  agnum  Paschalem,  addixistis  et  oc- 
cidistis  justum ,  puta  Christum  verum  agnumqui 
tollit  peccata  mundi.  Ita  OFcumen.  Beda,  Hugo, 
Dionys.  Gagneius,  Cathar.  Serarius,  Salmeron 
et  alii.  Puirsum  simplicius  '.Justum ,  idest,  justos 
Christianos,  occidistis  in  die  publico  et  solemni , 
quem  occisioni  eoruni  destinatis,  inquitLyran. 
ac  denique  me  Jacobum  cognomento  Justum  si- 
mili  dic  mox  occidetis. 

6.  Addixistis,  ]  morti :  graece  enim  est  zaTsJi/ai- 
gxtb,  id  est  condemnastis.  Ita  Syrus,  unde  sequitur 
ct  occidistis.  Sic  S.  Gregor.  hom.  17.  in  Evangel. 
Ne  apudjustum  judicem,  ait,  nostra  nos  tacitur- 
nitas  addicat,  id  est  condemnet.  Quin  et  Cicero 
in  Pisonem  :  Hujus  ipsius  domum  evertisti ,  ait, 
cujus  sanguinem  addixeras ,  effusioni  scilicet,  et 
morti.  Perperam  ergo  Beda,  Lyran.  Hugo,  Dion. 
et  alii  pro  addixistis  legunt  adduxistis.  Judaei 
enim  ad  Christum  conversi  (  quibus  directehaec 
scribit  Jacobus,  ut  patet  c.  11.  et  seq. )  per  or- 
bem  sparsi  multis  in  locis  crant  potentes,  ut 
pecuniis  testes  et  judices  corrumpere  possent 
ad  condemnandos  innocenteset  justos,  quin  et 
ipsiin  nonnullis  urbibus  suos  habebant  judices 
etmagistralus. 

Et  occidistis  justum  ,  ]  tum  Christum  ,  ut 
paulo  ante  dixi :  unde  graece  est  tov  Siziov ,  q.  <l. 
illum  justum,  eximium  scilicet,  et  antonomas- 
tice,  qui  est  princeps  et  parens  justorum  om- 
nium.  Ita  OEcumen.  Hugo  et  alii.  Vel  justum , 
scilicet  S.  Slephanum,  qui  fuit  plenus  fide  et 
Spiritu  sancto,  ac  DiaconusS.  Jacobi ,  vel  potius 
justum  quemlibet.  Est  climax  sive  gradalio  : 
crescit  enim  oratio,  q.  d.  Vos,  6  divites,  non  lan- 
tum  mercedem  operariis  negastis,  sed  etocci- 
distis  innocentes  et  justos  per  calumnias ,  falsos 
testes,  corruptos  judices,  ut  eorum  bona  inva- 
deretis.  Loquitur  enim  directe  Chrislianis  divili- 
bus  etavaris,  ut  patet  ex  praecedentibus,  non 
Judaeis  Christicidis;  nisi  quis  cum  Beda  dicat  ad 
eosquoqueindirecteextendisermonem.  Jacobus 
enim  ita  fideles  instruit,  ut  infideles  non  negli- 
gat;  sed  eos  satagat  ad  Christum  convertere. 
Esto  enim  pontifices  Hierosolymis  agentes  pro- 
prie  occiderint  Christum  ;  tamen  id  feceruntpcr 
plebem  coram  Pilaio  clamantem  :  Crucifige, 
crucifige  eum  :  plebs  autem  hsec  collecta  eral  cx 
Judaeis  toto  orbe  dispersis,  ad  quos  scribit :  hi 
enim  convenerant  Hierosolymam,  ut  ibi  dc 
more  celebrarent  Pascha. 

Denique  nonnulli  pvo occidistis  ekponunl  cxpo- 
liaslis  ,deprceduticstis,  ulex  ejusopibusel  praeda 
epulas  vesiras  (dc  his  errihi  egk  pattlo  anlej 


COMMENTARIA  1N  EPIS 

inslrucrcti*.  Tam  dira  enim  bonorumdeprceda- 
iio,  quaepaupereg  saepe  fameetmiseriis  empri 
cogit,  in  Script.  vocatur  occisio,  utEccl. 24.  25. 
Panii  egentiumvila  paupcrum  est :  qui  defraudat 
iltum  ,  Itomo  sanguinis  est ;  qui  auferl  in  sudore 
panein,  quasi  qui  occidit  prOximum  suum.  ElJc- 
rem.  2.  3/j.  In  atis  luis  inventus  est  sanguis  ani- 
marumpauperum,  ubi  de  pauperum  pru-donibus 
loquitur.  similis  locusestProv.  22.  22. 

Et  i\on  restitit  voiiis  ,  ]  exeniplo  Cliristi,  de 
(juo  ait  Isaias  c.  53.  Sicutovis  adoccisioncm  dttcc- 
titr,  cl  qttasi  agnuscoram  tondenle  scobmutescct, 
et  non  apcriet  os  suum.  Ita  fecere  Sancti  patientes 
et  Martyrcs.  llnde  Terlull.  I.  dc  Patieutia  c.  14. 
patientis  os  in  adversis  tacens,  ail  tacituruitalis 
bonore  signatum.  Alludil  Jacobus  ad  illud 
Isaia;  57.  1.  Justus  pcril,  cl  non  cst  qtti  recogitct 
in  corde  stto.  Ita  olini  Jezabcl  pcr  falsos  tcstcs 
occidit  Naboib,  ut  ejus  \  ineani  occuparet.3.  Re- 
gum21.  Graece  est  usTizv.mTc/.t,  in  praesenti.  q.  <l. 
Cluisius  adbuc  tacet,  el  non  resislil  vobis,  6  Jn- 
da:i ;  sed  pO£t  paucos  annos  resislet,  rugietque 
utleo,  quandoper  Tiium  Hierosolyniam  et  Ju- 
(ke;uii  exscindet. 

Cbi •isium  ergo  secuti  sunt  patientes  et  Mar- 
i\res,  (|ui  lyrannis  nOD  reslilerunt,  etiam  cum 
possent;  imo  ad  rationem  et  Lanream  martyrii 
tequiiitur,  ul  non  resistat,  sed  mortem  pro 
Ghristo spoote  acceplet,  iiaque  voluntariamorte 
leslimomum  perbibeat  fidei ,  eanujuc  suo  san- 
giiinc  qnasi  obsignet,  uti  docel  nosler  Lessius 
1.  3.  de  Jusliiiac.  1.  dub.  3.  Hinc  Tbeologonun 
estaxioma  :  Murtyrnon  pugnat.  Militesergo  qui 
pro  iide  pngnantes  occumbunt,  agunt  ut  milites, 
<f  niililiun  locum  et  coronam  sorliuntur,  non 
Marlyruin.  Iloc  cst  quod  de  Marlyribus  canit 
Ecclesia. 

Ciilimiur  gladiis  morc  bidentium , 
Non  mormur  resenat  ,  non  querimonla; 
Sed  *•< ii  '!'■  tacrto  incns  liere  conseia 
Conservat  pattentiam. 

Quocirca  Tbebaea  legio  duce  Maurilio,  cum 
|)ossel  resislcre  Maximiano  Ini|)er.  noltiit,  sed 
depositis  armis,  ac  positis  genibus  ,  jugulum  ei 
pracbuit.  Idem  (ecerunt  decem  millia  lniliinm 
(lucc  Zenone,  ab  eodem  niactali  Rom.T  adAquas 
Salvias  :  bi  enim  mililjbus  non  resislendo  facli 
sjuot  Marlyres. 

7.  Patientes  iGirua  kstotk. ]  Grasce  iMxp&v/tr,- 
"'■in ,  id  est ,  longaniuus  es.to.te,  Converlil  sernto- 
ncin  a  divilibus  allligeiitibus  ad  pauperes  alllic- 
<!,s.  ().  d.  Toleralc,  o  Cbrisliani , cum  vidclis  vosii 
divitnjua  avaris  et  superbis  etiain  Cbristianis, 
opprirni,  ac  lam  injnsta  et  dira  p a t i  :  licel  eniin 
diu  vidcalur  persisfere  eoiinn  tyrannis  el  gl.oria 
■  ei|uc  ac  vcsha  ojqircssio  el  ;rruinna,  dnralela- 
iDeo  ,  quia  breyi  adveniet  Cbristus  justus  judex, 
qui  illoruni  lyrannidein  acriter  puniet,  etves- 
iiam  |)atientiatn  large  reniuncrabilur. 

i  SQue  AD  Ai)\i..NTiM  Domim.  ]  q.  d.  PaUenj.es 
CSlOte  pej  lotam  \itani  us(|tie  ad  niorlem  el  ju- 
diciiun,  luin  partieulare,  tum  uoiversaje  :  boc 
enim  plihi  passim  vocalur  adveiilus  Domini. 
Quare  miuus  recte  P&eumen.  adventum  bomini 

dici  ccomI.  (|iio  Clii-istus  \eiiil  ad  excidiiim  Hie- 
losolynuc  |)er  Tilum  ct  Vespasianum.  Graecc 
-..i  n^pQutwi,  id  rs\,us(iucattp)(Vs<ntui>iiDomini. 
q.  d.  A(l\eimt  Dominus  seque  pwescntcm  vobis 
-isiei,  ac  sua  prsesenlxa  vos  planc  consolabi- 
tiii-. 


T.  S.  JACOUl.  Cap.  V.  571 

Ecck  AGlUCOLA.]  Exeinplo  agricolac  docet , 
quarn  debeantcsselonganimes,  simulque  docet 
cosbac  in  re  debere  imitari  agricolas  ,  eorum- 
quc  spe  se  solari.  q.  d.  Sicut  agricola;  multos 
magnosque  subeunt  labores  arandi,  sercndi , 
sarriendi,  occandi,  elc,  ob  spemnicssis  et  fruc- 
tuumjicetremotam  etdistaniem,  quampatienter 
et  longanimiter  exspcctant ,  ideoque  duranl  i:i 
continuis  laboribus :  itaet  vos,  ofideles,  sustinele 
fortiteret  longanimiter  oinnia  adversa,  prreser- 
tim  quas  ii  divitibus  et  potentibus  tot  tantaque 
injusie  patimini,  spe  mercediset  coronaecceles- 
tis  quam  dabit  vobis  Cbristus  judex  ,  aclicetca 
diHeratur  aliquanlum,  durate  tamen  in  vestra 
loleranlia,  quiaveniens  veniet,  et  non  lardabit 
niultutn.  Ilabacuc  2.  3.  juxta  illud  Cbristi  pro- 
missum  :  Ecce  venio  cito,  et  merces  mea  mecum 
cst ,  rcddere  unicuiqiiejuxta  opcra  stta.  Ap.  22.12. 
Vere  Eurip.  apud  Slobaeum  serm.  55. 

Agricolarum  vita  voluptatem  capit, 
Dum  liislitiam  spc  fulurorum  solatur. 

Et  Tibullus  clcg.  6.  1.  2. 

Spes  fovet  agricolas,  spes  sulcis  credit  aralis 
Scmina,  cpiie  magno  fcenore  reddai  ager. 

PraeclareS.  Ambr.  in  Psahn.72.  queminscribit: 

Dcinterpellatione  Dacid,  ad  illud  v.  1.  Quam  bo- 
nus  Israel  Deus,  etc.  Bontts ,  ait,  Ituic sempcr  esl 
Deus  qui  nocil ,  tpto  tcmpore  mctat  :  ct  ideo  quasi 
bontts  agricola,  liic  arat  agrttin  suum  quasi  quo- 
dam  rigidiorc  abstinentue  vomere ;  hic  stirpat 
qttadamfalce  virtutum  amputalrice  viliorum;  luc 
stcrcoral  humiliando  se  ttsqtic  ad  terram,  sciens 
quia  Deus  de  lerra  sttscitat  inopem,  cl  de  slcrcorc 
erigit  pauperem  :  hic  cttslodit  fruclus  sttos ,  utillic 
sccuriusrecondat.  Necminus  eleganter  Cbrysol. 
serm.  103.  Credamus  qttod  crttx  nostri  corporis 
sil  aratrum;  ftdes ,  scmcn;  sulctts ,  scpulchruin: 
rcsolulio ,  germen;  expeclatio ,  tcvtptts  :  ut  cum 
I  er  Dominici  advcnlus  arriscrit  ,corporum  noslro- 
i  um  maltira  tttnc  viridilas  vitalcm  rcsurgat  in 
mcssem ,  ncsciluram  jani  jinnn.  Ouanta  crit  lunc 
etquain  beala  horum  spirilualinm  agricolarum 
bclitia?  Ofelices,  inquient,  labores,  quittun  ube- 
res  nobis  fructus  protulcrunt!  IsaiceO.  3.  Ltvla- 
bunlttr  coram  le  sicui  qui  twtanlur  in  mcssc. 
I'sal.li'5.  5.  Qui  seminanl  in  lacltrvmis  ,  in  cxulta- 
tionc  mctcnt ,  etc.  Slat  nimirum  fixa  Ajiostoli 
senlenlia  ad  Galat.  6.  8.  Qtuc  enim  seminuverit 
homo,  luvcctmetet.  Et  2.  Cor.  9.  G.  Qtti  parce  se- 
minal,  parce  et  metet  :  ct  qui  scminat  in  bcnedic- 
tionibus,  de  benedictionibtts  ct  metet. 

Pketiosum  laicrcM  tki\u.e.  ]  Prctiosum.  Primo. 
quia  fructus  bic  agricolis  magni  laboris  et  ope- 
rariim  stat  prelio.  Secundo.,  quia  in  se  preliosus 
cst,  ulpote  vilam  bominis  sustentans,  roborans 
et  recreans.  Tertio,  quia  niagoo  pretio  vendi- 
tur. 

NolatClcmens  Rom.  2.  Const.  cap.  ull.  S.  Jaco- 
bum  ct  fratreiu  ejus  Judani  fuis.se  agiicolas, 
ideo(|iiesa?pius  exetnjilael  .similitudiiiesmuluari 
ab  agricullura.  Scd  hujus  rci  pcncs  auctoremsit 

Qdes. 

Patikxtf.h  FKnr.xs.  1  ^x/po^uv ,  id  est  longa- 
nimitei'ag(  »s ,  loogaDimiter  laborans,  longani- 
miiei  expectans.  ItaTigur.  Pagnin.  etalii;  unde 
codices  Graeci  addunt  i*  aurou ,  id  cst  in  ipso.  id 
esl,  ipsum  scilicet  fnicluin  cxpecC;n>:  Syrus. 
sujwysot .  sciliccl  fruciu.s. 

Do.XEC    ACCiriAT   TEMP09ANEU1I  ET  SK.nOTIM  M.  J 


572  COMMENTARIA  IN  EPIS 

Croecc  adduni  &n*v ,  id  est  imbrem  et  pluviam.  Ila 
Syrus.  Imber  lemporaneus,  id  est  praeproperus, 
estqui  tempestive,  puta  in  Oclobri,  depluitjacta 
semente ,  ut  eam  faciai  germinare  :  serotinus, 

sive  sero,  pula  inAprilivel  Maio,ad  maturandas 
fruges.  Vide  (lictajerem.  5.  2u.  elOseeG.  h.  Se- 
getesenimsuumhabentdiem,cujusquasiaurora 
ct  mane  sunt  germina,  serum  et  vespera  est 
messis.  Porroomnis  spes  frugum  omnecjuebo- 
nuin  agricohc  consistit  in  pluvia ,  semente  et 
mcsseopportuna,  ut,  cum  hanc  luibet ,  vidcatur 
messem  habere  iu  manu.  UndeMoses  :  Aperiet, 
inquit,  Dominus  thesaurum  suum  oplimum ,  ccc- 
ium ,  ul  tribuat  pluviam  terrce  in  tempore  suo. 
Deuter.  28.  12.  Quocirca  nonnulli  per  tempora- 
neum  et  serolinum  accipiunt  fructum  de  quo 
prsecessit;  ac  per  fructum  temporaneum  acci- 
piunt  praecocem  et  primum ,  per  seroiinum  tar- 
dum  et  posteriorem.  Sic  sunt  ficus  prsecoces  in 
Julio  ct  serae  in  Septembri.  Sic  in  cadem  arbore 
alia  poma,  pira,  cerasa  et  pruna  primo  malu- 
rescunt,  alia  sero  et  tarde.  Idem  est  in  agris  et 
segetibus.  Ita  Hugo,  Thomas  Anglicus,  Salmeron, 
Fevardentius,  et  alii. 

Unde  mystice  Beda  heec  applicans  palienti  : 
Fructus,  inquit,  justi  et  patientis  temporaneus 
est  gloria  animae;  haec  enim  stalim  datur  post 
mortem  :  fructus  vero  serotinus  est  gloria 
corporis;  haec  enim  dabitur  sero,  puta  in  fine 
mundi  in  die  judicii.  Rursus  ,  lemporaneus  est 
augmentum  gratiae  el  juslitiae,  quodillico  dalur 
in  hac  vita  ;  serotinus,  estcorona  ccelestis,  quae 
datur  post  viiam.  Denique  apposite  ad  priorem 
sensum  de  imbre  :  lmber  temporaneus  est  gra- 
tia  praeveniens,serotinus  estgratia  subsequens, 
ait  Hugo.  UndeoratEcclesia  :  Tuanos,qucesumus, 
Domine,  gratia  prceveniat  et  sequatur,  ac  bonis 
operibus  jugiler  faciat  esse  intentos.  ldem  in  ten- 
tatione ,  ariditate  et  desolatione  orandum  insi- 
nuat  hic  S.  Jacobus. 

Rursum ,  imber  temporaneus  est  inilium  fidci 
et  virtulis,  pula  inchoatio  viiae  sanclae;  seroti- 
nus  est  ejusdem  profectus  et  perfectio.  Alleg. 
S.  Hieron.  in  Jerem.  5.  et  Cyril.  in  Zachar.  10. 
per  temporaneum  imbrem  aecipiunt  vetus  Testa- 
menlunij  quia  prius  datum  :  per  serotinum, 
novum  Testamenlum,  quia  serius  dalum,  et 
quia  nos  ad  perfectioncm  gratiae  et  glori;c  per- 
ducit. 

8.    PATIENTER   IGITUR    ESTOTE  ET  VOS ,  ]  fixxpofrj- 

fi-hexzs ,  id  est,  tonganimes  estote  inpatiendo  inju- 
rias  divilum  et  potentum ;  q.  d.  Si  agricolce  hcec 
palienler  ferunt  pro  temporalibus  fructibus ,  q  uanlo 
magis  vos  pro  ceternis  patientes  esse debetis !  Estote 
ergo  palienles  el  confirmale  corda  vestra,  ut  ad- 
veniente  judic&Christo  lo3ti  et  probali  essevaleatis, 
ait  Anaclelus  Papa  epist.  1.  Simili  comparatione 
athletae,  pugilis  et  stadiodromi  Paulus  incitat 
fideles  ad  constantiam  in  paliendo  et  certando : 
Omnis,  inquit,  qui  inagonecontendit ,  abomnibus 
se  abstinet/et  illiquidem  ut corruptibilemcoronam 
accipiant ,  nos  autem  incorruplam.  1.  Cor.  9.  25. 
Sane  si  quis  attente  consideret  dolores  et  labo- 
res  quos  subeunt  agricolae,  athletae,  milites, 
opifices  pro  modico  lucro,  erubescet  quod  pro 
Deo  et  ccelo  lam  modica,  tam  frigide  et  aegre 
paliatur  et  agat. 

Et  co.nfirmatf.  corda  vestra  ,  ]  ut  firmiter  du- 
retis  in  vestra  tolerantia.  Sic  ait  Apostolus  : 
Conforlamini  in  Domino,  et  in  potentia  virtutis 
Dei.  Induite  armaturam  Dei ,  ut  possilis  staread- 


T.  S.  JACOhl.  Cap.  V. 

vrrsus  insidias  diaboli.  Ephes.  G.  10.  vide  ihi 
dicta.  EtDavid  :  Expecta  Dominum  ,viriliter  age ; 
ct  conforlelur  cor  luum,  el  susline  Dominum. 
Psalm.  26. 14.  Antistropha  huic  Jacobi  sententiae 
est  illa  eodem  cevo,  iisdem  fidelibus  a  S.  Petro 
scripta  ep.  1.  c.  5.  10.  Deus  autem  omnis  gratice, 
qui  vocavit  nos  in  ceternam  suam  gloriam  in  Christo 
Jesu,  modicum  passos  ipse  perficiet,  conflrmabit 
solidabitque.  Quae  sane  mirae  est  consolalionis  ; 
simulque  docct  Primo,  hanc  confirmationem 
magis  esse  gratiae  Dei,  quam  nostrarum  viriuni 
gratiae  Dci  cooperantium  ;  Secundo  Deum  post 
modicam  tolerantiam,copiosamimmitterecon- 
solationem  et  robur,  quo  nos  in  patientia  et 
virluteperficit,  confirmat  et  solidat,  utproinde, 
in  qualibel  tribulatione  et  tcntatione  debeamus 
esse  patientes  et  generosi ,  certo  scientes,  si  id 
fecerimus  ,  Deum  illico  affore,  et  omnem  vim 
tribulalionis  elisurum,  uti  quilibet  in  seipso  ex- 
perilur. 

Quoniam  adventus  ( nxpovetx ,  id  esl  pr&sentia ) 
Domiisi  appropinquavit,  ]  ut  post  brevem  hane 
vitam  judicet  et  praemiel  nostram  patientiam. 
Sic  Apostolus  :  Ego,  inquit,  jam  detibor,  et  lem- 
pus  resolutionis  mece  instat.  Bonum  certamen 
cerlavi,  cursumconsummavi,  fldem  servavi.  In  reli- 
quo  reposita  est  milii  corona  justitia? ,  quamred- 
det  mihi  Dominus  in  ilia  die  justus  judex,  non 
solum  autem  mihi,  sed  et  iis  qui  diligunt  adventum 
ejus.  2.  Timoth.  k.  G. 

9.  Nolite  ingemiscere,fratres,  in  alterutrum, 
ut  non  judicemini.  ]  q.  d.  Ininjuriis  et  pressuris 
nolite  nimis  dolere  et  flere,  impatientiam  osten- 
dere,  murmurare,  et  irasci  vobis  mutuo,  ne 
propter  impatientiam  a  Domino  condemnemini : 
hoc  enim  significat  graecum  xar«)yi9^Ts,  licet  ali- 
qui  lcgant  rtpi^tt ,  id  est  j udicemini ,  et  ita  legit 
Nosler  :  sed  judicare  in  Script.  saepe  idem  est 
quod  condemnare  per  metalepsin. 

Nota  to  in  alterutrum.  Solent  enim  pauperes  el 
afflicli,  cum  cor  plenum  habent  dolore,  erum- 
pere  in  gemitus,  ac  queri  nunc  de  divitum 
et  fortunalorum  nimia  felicitate  ,  potenti;< 
et  tyrannide;  nunc  de  sua  injuria  et  afflic- 
tione;  nunc  de  proximorum  meliori  sorte  et 
conditione.  Ingemiscendo  ergo  divilibus  ob- 
murmurant,  sibi  sunt  impatientes,  proximis 
invidenl,  itaque  landem  de  Deo  queruntur, 
cjusque  providentiam  accusant,  quod  alios  for- 
lunel,  se  vero  miseros  efficiat  et  injuste  opprimi 
sinat :  quin  et  subinde  injuriam  passiabuno, 
alteri  innocenti  similem  inferunt  iniquatalione, 
ut  vel  injuriam  suam  sarciant,  aut  socium  in 
pcena  sibi  asciscant,  itaque  suum  dolorem  le- 
vigent;  solalium  enim  est  miseris  in  poena  ha- 
bere  socium ,  sed  hoc  manifesla  est  injustiliar 
Denique  afflicti  utrimque  stimulante  dolore  su- 
binde  ingemiscunt,  suasque  injurias  exponunt 
Deo,  elapud  eum  se  invicem  accusant,  poslu- 
lantque  vindictam  :  Deus  autem  non  raro  utros- 
que  exaudit  et  punit.  Hic  ergo  gemitus  oritur 
eximpatientia  :  ejus  auctor  et  choragus  est  dia- 
bolus.  Nam,  ut  aitTertull.  lib.  de  Patientiac.  5. 
natates  impatienlice  in  ipso  diabolo  deprehendo 
jam  tunc ,cum Dominum  Deum  universa opera  sua 
homini  subjecisse  impatienter  lulit.  Decepit  homi- 
nes ,  quiainvideral ;  inviderat  autem,  quia  dolue- 
rat;  doluerat ,  quia  patienter  utique  non  tulerat. 
Ejus  remedium  assignat  Apostolus  Galat.  G.  2. 
Atterallerius  onery  portate :  et  sic  adimplebitis  le- 
gem  Ghristi. 


COMMENTARIA  1N  EPIS 

Porro  gemitus  signum  cst  el  effectus  animi 
debilis,  infirmiet  feminei:  Omneeniminvaliditm 

natuva  est  qucrulum,  ait  Seneca.  Viri  cnim  for- 
tes  el  generosi,  quales  fuere  Martyres,  in  ad- 
versis  et  tbrmentis  quibusque  non  geniunt,  sed 
stant  quasi  incudes,  inio  exultant,  triumphant, 
ct  tyrannos  irrident,  uti  fecerunt  Machabaei  J. 
Machab.  7.  PraeclareS.  Chrysost.  hom.  5.  adpop. 
docet  gemitum  et  tristitiam  omnem  esse  inuti- 
lem,  excepta  ea  quse  suscipitur  propter  pecca- 
iuni  :  hujus  enimipsa  propriumest  remedium. 
Pecunia ,  ail,  quis  mtdclattts  esl  ,  doluit ,  non 
emendavit.  Filium  amisil ;  doluil,  nonresuscilaoit 
mortaum.  Contumeliis  affecttts  cst;  doluit ,  r.on 
reoocavit  contumeliam.  Injirmalur;  dolct ,  mor- 
hum  non  aufert ,  imo  augel.  Al  peccavil  quis; 
trislatus  cst ,  peccala  delcvil :  nam  qiue  secundum 
Dettm  trislilia  est ,  panitentiam  in  salulem  slabi- 
tem  operatur.  Ergo  tristitia  tantum  facta  esl 
propter  peccatums  dquo  nata  est ;  ideo  ui  linea 
ipsum  corrodit  ct  absumit. 

ECCK     JUDISX     ANTK     JANUAM     ASSISTIT.  ]     q.     d. 

Christus  judex  e  ccelo  omnia  vestra  cominus 
intuetur,  perinde  ac  si  ante  januam  vestram 
aperlam  consistens,  intueretur  omnia  quae  in 
domovestra  geruntur;  nolite  ergo  ingemiscere 
in  alterutrum  ,  quia  ipse  uti  videt  vestras  afflic- 
tioneset  injurias,  ut  eas  ulciscatur;  ita  pariter 
videt  vestros  gemitus  et  impatientiam ,  ut  eam 
castiget.  Sic  dicimus  litiganlibus  el  pugnanti- 
bus  :  Quiescite;  nam  praetor  est  antc  ostium, 
qui  vos  comprehendet  et  in  carcerem  conjiciet. 
Hoc  est  quod  ait  l'salles  Psalm.  101.  20.  Dominus 
de  caio  in  terram  prospexit ,  ut  audirct  gemilus 
compeditorum,  ut  soloerct  fdios  interemplorum. 

Sectmdo,  Ctiristus  anle  januam  assislit  :  id 
cstimminet,  brevique  veniet  adjudicium  tum 
parliculare,  tum  universale,  quovestram  pa- 

ticntiam  laudabit  et  coronabit  :  persequenlium 
vero  lyrannidem  damnabitetpuniet  Namex  ju- 
dicio  particulari,  quod  cito  adveniet,  pendet 
•ientenlia  cujusque  injudicio  univeisali.  Quid- 
quid  cnim  dc  mc  statuetur  in  morle,  idipsum 
pul)lice  confirmabit  Cbristus  in  die  judicii,  ut 
ratum  ct  lixum  sit  per  omnem  reternitatem.  Al- 
que  bac  ralione  vcrissimum  cst  judicii  diem 
prope  esse  respectu  singulorum,  adeoque  illum 
cuilibct  imminere.  Ita  S.  August.  epist.  8.  adHe- 
sicbium  :  Jn  quo,  ait,  quemque  inoenerit  suusno- 
vissimus  dics,  in  hoc  cum  comprehendet  mundi 
nooissimks  dies  :  qttoniamqualis  indie  istoquisque 
morilur,  talis  in  die  illo  judicabitur.  Undeconclu- 
dil :  Vigdarcdcbct  omnis  Christianus ,  ne  impara- 
tttni  invcniat  ram  Domini  adoenttts  :  imparatum 
aulcm  invcniclillc  dics ,  quem  imparatum  inocnerit 
tua;  vila;  luijtts  tdtimus  dies. 

Moral.  Cum  tentamur  aconcupiscentia  ad  pec- 
catum  ,  cogiicmus  :  Ecce  judex  antc  januam 
issistii  :  ludex,  inquam,  qui  acerrimus  peccaii 
cst  vindex.  Nobis  magnaest  indita  ncccssitasjuste 
rectequevivcndi,  quicuncta  facimus  antc  oados 
Ittdirts.  cuncta  ccnirtuis ,  ait  S.  Aug.  in  Soliloq. 
<;.  l'i.  et  Boetius  deconsol.  I.  5.  prosa  6.  Addit 
S.  Aug.  Sic  gressus  meos  semitasque  considerasa  et 
die  noctuque  super  custodiam  meam  vigilas ,  om- 
ncsscmttas  meas  ditigenter  notans speculator  per- 
pctutts,  vdttt  sitotius  creatura  tua  caii  ct  terfa 
oblitus,  tantttm  mc  soltim  considcrcs,  ct  nihit  sit 
tibi  curav  dc  aliis  :  qtiia  sictlt  unttm  totum  simul 
perfecte  cousidcras ,  sic  singuta  qttirlihrt .-  sic  i 


T.  S.  JACOIil.  Cap.  V. 

tur  super  custodiam  meam  stas ,  sicut  si  omniuni 
oblilus  sis ,  et  mihi  soli  intendere  vetis. 

10.  EXEHPLUM  ACCIIMTE,  FBATRgS,  BXTTTJS  MALI 
LABOBIS  ET  PATIBRTIA  ]  Exitum  mulum  \ocat  a>  - 
peram  Sanctorum  mortem,  ait  Gagneius.  Sic 
Sapient.  .'>.  'i.  dicitur  de  Sanetis  patientibus  el 
Martyribus  :  Visi  suntoctdis  insipientium  mori,  et 
astimata  est  afflictio  exitus  iliorum,  et  quod  a 
uobis  esl  iterexleiininium,  illi  auteui  sunl  in  pace. 
Sic  Gentiles  olim  Christianos  et  Hartyres  voca- 
bant  ^toravKTout  biot hanalos ,  id  est  violenta  mort<! 
iiiorientes.  Crajce  cst  /.v./o--;/ji'.v. ,  id  estmalorum 
passio ,  afflictio,  dolorumperpessio,qua3suinina 
cst  in  violcnta  morte  et  martyrio,  quod  inveteri 
Testamento  forliter  subierunt  Abel,  Isaias,  Je- 
remias,  Ezechiel,  Zacharias,  etc;  in  novoJoan- 
nes  Baptista,  S.  Stepbanus,  S.  Jacobus  Zebe- 
daei,  elc.  Horiatur  fideles  ad  patieuliam  ct 
constantiam  exemplo  Martyrum  tum  veleris, 
tum  novi  Testamenti,  ut  iilud  velut  spcculum 
intueantur,  et  ad  iliud  vilam  suam  confor- 
ment. 

Ita  Alexandr.  Magnus  ad  magna  se  incitabat 
legendo  ct  considerando  heroica  facla  Acbillis  : 
Alexandri  Scipio,  Scipionis  ct  Alexandri  Julius 
Cicsar,  teste  Plutarch.  in  Apopb.  Rom.  ct  lib.  dc 
Profectu  virtul.  Hocest  quod  ait  Paulus  Ileb.  13.7. 
Mcmentote  pra'posilorum  oeslromm ,  qtti  oobis  lo- 
cuti  sunt  verbum  Dci ,  quorum  intuentes  exitttm 
conocrsationis  imitamini  fidem.  El  c.  12.1.  Ideo- 
queet  nos  tanlain  habcntcs  impositam  nubem  tcs- 
titan,  deponentcs  omnc  pondtts  et  circumstansnos 
peccatum,  cttrramas  ad  proposilum  nobis  certa- 
men ,  aspicicnles  in  auctorem  fulei  et  consummalo- 
lorem  Jesum ,  qai  proposito  sibi  gaudio  sustinuii 
cruccm  confusione  contempta. 

Quocirca  recte  ait  S.  August.  serm.  ^7.  de 
Sanclis  :  Solcmnitas  Martyrum  exhortaliones 
martyriorum  sunt,  ut  imitari  non  pigeat  quod 
celcbrare  delectat.  IlaS.  Justinus  Apolog.  I.  et  '2. 
testaturse  forlitudine  Martyrum  convcrsumessc 
ad  Christum.  Vita  enim  et  mors  Sanctorum  est 
quasi  lex  viva  ,  qu;e  suis  factis  ct  moribusedicit 
quid  facloopus,  quidlex,  quid  rcligio  velil.  ln 
Sanctorum  oita  cognoscimtts  quid  in  Script.  lc- 
gerc  debeamus ,  ait  S.  Cregor.  liom.  10.  in  Ezecb. 
Hinc  Philo  hb.  de  Abrabam,  ait  lcges  scriptas 
esse  commentarios  viiue  Sanclorum.  Vice  versa 
S.  August.  lib.  de  Mendacio  cap.  15.  docet  vi- 
tam  Sanctorum  esse  interpretationem  Scriptu- 
rarum. 

Rursum  S.  Grcgor.  53.  Mor.  cap.  7.  ait  ignem 
olim  jussum  in  altari  ali  lignis,  ut  significetur 
ignem  cbaritatis  nobis  alendum  per  cxempla 
Sanciorum.  Igniscnim  iste,  ail,  in  altari Domini, 
id  esl ,  in  corde  nostro  citius  extinguitttr,  nisi  so- 
lcrter  adhibilis  cxemplis  palrum  ct  Dominicis  testi- 
moniis roberetur.  Etl.  27.  cap.  5.  vel  6.  cxplicans 
illud  Ps.  75.  5.  IUuminans  tu  mirabililer  a  mon- 
tibus  alernis  :  Ex  aternis ,  ait,  montibus  Deus  nos 
illuminat ,  quia  pcr  admiratam  uitam  patrumpra- 
ccdcntium  radio  nos  stuv  ctaritalis  illustrat.  Vidc- 
runt  idipsum  Gentiles  :  nnde  .Encas  ad  Asca- 
nium  filiui  •  P2.  .Encid. 

Te  pntr>-  .Cne.is,  el  avunculus  cxcitet  Ilector. 

Et  alir.s  • 

Tunc  bem  lnrlis  equus  reserato  carcerc  currit ; 
Cwm  quos  pra;lereat ,  quosque  sequatnr,  hatiet. 

Nunquam  Theseus  neeSoronem,  nccProwstein, 


:,;/,  COMMENTARIA  IN  EPLST 

necCreonlem  Lyrannum,  nec  bicorpprem  Mi- 
notaurum  interfecissi  t,  nisi  sibi  Herculis  exem- 
plnni  proposuisset ,  cjusque  facinora  factis  ex- 
primeredecrevisset. 

Laboris.  1  Jam  h»c  vox  non  est  in  Grseco ,  sed 
comprehetlditur  in  preecedenti  wtxow«9«tej  idcst 
tnalorum  passione. 

Et  P.\in;.vn.E,]  /JMxpotofitas ,  id  esl  longanimi- 

taiis. 

on  locuti  stNTin  nomine  Domixi,]  dicentes : 
llar  dicil  Domiutts.  Nomen  crgo  significat  per- 
sonam,  auctorilatem ,  jussum  ,  voluntatem, 
inslinclum  Domiui.  Propheise  enim  inspirati  a 
Deo  promebanl  oracula  et  mandata  Dei,  non 

sua. 

11.  Ecce.  ]  Haec  vox  Primo  est  nota  admira- 
tionis,  sequeac  lselitiae  ingentis,  quod  per  lan- 
lammiseriam  perventum  sit  adtantam  gloriam, 
alt  Thomas  Anglicus.  Secundo ,  est  adhortanlis 
ad  imilandum  Sanctorum  patientiam ;  ut  per 
eam  eamdem  cum  illis  coronam  adipisci  me- 
reamur. 

Beatificamcs  (  beatos  prsedicamus ;  Syrus  , 
damusiliis  KHtB  tuba,  id  est  bonum,  puta  sum- 
nium  ,  hoc  cst  bealitudinem  )  eos  qui  sustinue- 
runt  ]  exemplo  Christi  qui  aii:  Beati  qui  perse- 
culionem  patiunlur  propter  justiticnn:  quoniam 
ipsorum  esl  rcgnum  coclorum.  Matth.  5. 

Pro  qui  sustinuerunt,  greece  est  vno/iivjnncci  t 
id  est,  qui  sustinent.  Ita  Pagn.  Tigur.  et  alii;  sed 
inlerpres  legit  uTtopivovtcn ,  in  aoristo ,  id  est,  qui 
suslinuerunl :  non  enim  quis  in  vita  ,  sed  dum- 
taxat  post  mortem  dicendus  est  bealus,  uti  aie- 
bat  Solon  ad  Crcesum.  Hinc  Ecclesia  in  Canone 
Missae  nullos  Sanclos  recolit  el  celcbrat,  nisi 
eos  qui  mulia  suslinucrunt  Martyresque  obie- 
runt,  ut  S.  Petrum,  PauLum  ,  Jacobum  ,  An- 
dream  ,  Laurentium  ,  Caeciliam,  eic.  Jam  enim 
patefacto  per  Christum  coelo  ,  illico  Marlyres 
omnes  e  terra  evolant  in  cceium,  ibiquc  visionc 
et  gloria  Dei  beaniur;  uti  conlra  Calvinum  , 
qui  ait  eos  usquc  ad  diem  judicii  dormire  sub 
altari ,  docet  Ecclesia  catliolica. 

Martyres  ergo  fuere  feliciter  infclices  ,  ait 
S.  August.inPs.  127.  quibus  in  passione  martyrii 
tanquam  vasculis  fractis  (  ad  instar  militum 
Gedeonis  Judic.  7.  20. )  major  corum  gloricv  ful- 
gor  emicuit ,  qtice  impios  Evangelicce  prcedicationis 
inimicos ,  inopinata  iliis  Christi  clarilate  supe- 
ravit.  Ait  idem  August.  qu.  in  1.  Judicum.  c.  20. 
Idcm  I.  13.  dc  Civit.  c.  6.  Mors,  inquit,  cum  sit 
pccna  nascentis,  si  pro  justilia  pietateque  penda- 
tur  ,  fit  gloria  renascentis.  ldem  serm.  26.  de 
Sanctis:  Reddere,  ait,  debemus  Martyribus  hono- 
riftcentiam,  qui  nobis  salutem  cffusione  sui  san- 
guinis  pepererunt,  qui  tam  sacratam  hostiam  pr*o 
nostra  propitiatione  Domino  se  obtulerunt ,  prce- 
sertim  cum  dicat  ad  Sanctos  suos  omnipotens  Deus: 
Oui  vos  honorat ,  me  honorat :  et  qui  vos  spernit , 
me  spernit.  Quisquis  ergo  honorat  Martyres  , 
honorat  Christum;  ct  qui  spcrnit  Sanctos,  spernit 
Christum  Dominum  nostrum. 

SUFFERENTIAM    JOB    AUDISTIS  ,  ]    UTOfWV^»,  id  e*t 

tolerantiam,  sustinentiam  ,  palientiam.  Produ- 
cit  e  multis  patientibus  unum  Joh,  quia  ipse 
fuit  speculum  et  exemplar  singularc  patientise, 
ut  aitS.  Hieron.  epist.  103.  quod  Deus  toti  inundo 
omnibusque  saeculis  speculandumetimitandum 
proponere  voluit.  Cnde  Suidas,  verbo  Job,  eum 
vocat  ftrmissimam  columnam  et  incudem  :  S.  Cy- 
prian.   ir.  de  Bono  patienlice,  ad  summum  fas- 


.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

tigium  laudis  patientue  virtute  provcctum ;  S.  Ba- 
sil.  liom.  U.  dc  gratiarum  actione ,  adamanlini 
cordis  hominem ,  et  ut  scopulum  inmari  cminen- 
lem ,  et  exemplum  fortiludinis ;  S.  Hilar.  in  Ps.  G8. 
et  118.  universarum  passionum  humanarum  glo- 
riosum  et  beatttm  viclorcm ;  Terlull.  1.  de  Patienl. 
c.  ih-  qui  omnem  paticnliai  speciem  adversus 
umncm  diaboti  vimexpunxerit ,  idcslexpresseril; 
in  quo  Deus  fcretrum  de  diabolo  extruxeril  ,vexil- 
tum  dc  inimico  gioria;  sucb  exlulerit ;  S.  Chrysosl. 
Lio.  25.  ad  pop.  Martyrem  ,  imo  multis  Marlyri- 
bus  majorem.  Merito  ergo  beatificamns  Job,  qui 
tain  mulla  generosc  el  invicte  sustinuit.  S.  Amb. 
1,  2.  etinterpcl.  Job.  c.  2.  5.  Job ,  ail,  quasi  athleta 
forlisin  stercore  scdens,  in  taniis  vibicibus  ct  savis 
doloribus  vulneris ,  lotum  corpus  cliris  perfusas 
ulceribus  ,  mysleria  loquebatur  :  nec  acquirendis 
proprice  remediis  agritudinis ,  sed  sacris  vacabat 
sermonibus.  Fortiores  itaque  sermoncs  cegri  ho- 
minis,  quam  iilorum  qui  non  cegrotabant.  El  mox : 
Et  quid  dicam  fortiorem  inventum  cteleris?  fortior 
seipso  inventus  est.  Fortior  cegcr,  quam  cumsanus 
fuerat ,  secundum  quod  scriptum  est :  Virtus  in 
inftrmilute  consummatur.  Ergo  et  Job  cuminftr- 
marelur,  tunc  vaUdior  cral.  Non  cnim  cvgrotabat 
animo  ,  etsi  doleret  corpore  :  quia  non  erat  in 
carne  ejus  anirna,  cujus  passionibus  non  adhcere- 
bat ;  sed  in  spiritu  cujus  virtule  se  tcxerat.  Ideo 
ergo  non  carnis  gemitus  et  corporis  infirmitates  , 
sed  voces  spiritus  loquebatur,  quibus  urgeret ,  non 
quibtis  cederet. 

Quocirca  exclamat  S.  August.  serm.  105,  de 
Temp.  O  virum  putrem  ,  et  integrum  !  6  fccclum, 
et  pulchrum !  6  vulneratum ,  et  sanum  !  6  in  ster- 
core  sedentem ,  et  in  ccclo  regnantem!  Et  S.  Ful- 
gent.  epist.  2.  c.  9.  Bealiis  ,  inquit  ,  fuit  Job , 
cum  in  divitiis  juste  viveret ;  scd  bealior,  cum  in 
paupertale  justior  exlitisset.  Beattts  fttit  ,  curn 
dccem  circumdaretur  fitiis ;  sed  beatior ,  cum  una 
cunctorum  simul  orbttale  percttssus  ,  in  Dei  dilec- 
tione  permansit  immobilis.  Beatus  fuit  in  corporis 
sospitate ,  sed  bealior  factus  est  in  vulnere  :  bea- 
tior  etiam  in  acervo  squaloribus  pteno ,  quam  in 
palatio  marmoribus  adornalo. 

Allegor.  Job  fuit  expressus  typus  Cbristi  pa- 
tientis.  Sicut  enim  Christus  passus  fuitinomni- 
bus  bonis  corporis  et  animi ,  et  a  quovis  homi- 
num  genere;  ita  et  Job.  Primo  enim  Job  per- 
didit  oves,  L)Oves  ,  domum,  omnemque  substan- 
liam;Christus  in  passione  bonis  onmibus,  quin 
et  vestibus  spoliatus  nudus  pependit  in  cruce. 
Secundo,  Job  septem  filios  perdidit  :  Christus 
omnes  Apostolos  et  discipulos :  hi  enim  eo  com- 
prehcnsofugerunt.  TertiQ,  Job  percussus  fuit  ul- 
cere  a  capite  ad  talos  ;  Christus  toto  corpore , 
ct  in  singulis  membris  acerbissimos  dolores 
suslinuit.  Quarto ,  Job  ab  amicis  gravia  probra 
sustinuit ,  vocatusque  est  impius  ,  hypocrita  , 
tyrannus,  leo,  tigris  :  Christus  in  cruce  irrisus 
est  quasi  blasphemus  ,  seditiosus  ,  percussus  a 
Deo.  Quinto,  Job  ab  uxore  passus  estmaledicta. 
Cbristus  passus  est  a  matre  non  maledicta  ,  sed 
compassionis  ^tormenta.  Sexto,  Job  passus  est 
in  animo  moorores,  timores  scrupulos,  anxie- 
tates :  Christus  in  liorto  coepit  pavere ,  tsedere  , 
contristari  et  moestus  esse ,  adeoque  in  crucc 
exclamavil:  Deus  meus,  Deus  meus,  utquid  dere- 
liquislime?Mallh.Tl.  ZiO.  Septimo  in  Job  vcxando 
et  affligendo  da?mon  omnes  suas  vires  exeruit : 
multo  magis  eas  exeruit  in  Christum.  Octavo, 
Job  ab  omnibus  fuit  dcreliclus;  ita  ct  CfiriiU**. 


CO.MMKNTAIUA  IN   EP 

Nono,  Jol)  haec  omnia  stislinuil  mira  htiinililatc 
ci  constanlia  cuin  essel  princeps,  imoRcx  Idu- 
maeae ,  uli  doccnt  Isidor.  Pliilippus  Rcda  et  alii 
passim  Praefat.  in  Job.  ;  el  salis  COlligitur  ex 
co  (|iiod  amici  ejus  fuerint  rcges,  ui  patet  To- 
biaj  2.  v.  15.  Cluistus  tanla  passus  est  cuni 
esset  Rcx  regum ,  et  Doniinus  doininantium. 
Dccimo,  Job  omncs  pene  morborum  ct  dolo- 
itiiii  spccies  stistinuit  :  ila  et  Chrislus  vir  fuit 
dolorum,  quia  vir  amortim.  Joh  enim  lahorassc 
plusquam  (riginla  morhis,  puta  podagra  ,  chi- 
ragra,  ischiade,  arthrilide,  dysenlcria,  incuho, 
marasmo  ,  angina,  famc  canina  ,  igne  sacro  , 
cancro  ,  erysipelis,  asthmale  ,  phthinasi,  febri 
hectica ,  lepra  ,  apostemate,  lonsillis  ,  pleuri- 
tide,  gonorrhaea  ,  salyriasmo  ,  vigilia  ,  dolore 
renum  ,  vermibus  ,  plagis  yF.gyptiacis  ,  dolore 
coslarum  ,  viscerihus  putidis  ,  ulccre  pttlino- 
num,  scahie,  lue  veucrea,  animi  deliquio,  elc. 
(ex  quihus  nonnulli  fucrnnl  dcspcrati  el  morti- 
feri)  cx  ipsis  Johi  verhis  toto  lihro  sparsis  col- 
ligil  nosterPineda  in  cap.  2.  Joh  v.  7.  sed  de  his 
ihidem  tractandum  erit. 

Quocirca  apposite  vocatus  est  2VN  Jiob,  la- 
tinc  et  grsece  Job  ,  id  est  dolens,  gemens  ,  ulu- 
lans,  tjulans a  rad.  zz'*  iabab, quodNoslev  Judic.  5. 
v.  27.  vcrlil,  cjulare  ,  ut  prima  Iitlera  Aleph 
non  sil  radicalis  ,  sed  hccmantica  ,  id  esl ,  asci- 
titia  ct  formativa  nominis ,  uli  solet  esse  in  no- 
minihus  Ilehraicis ,  Syriis  et  Arabicis  (de  quo 
vide  nostrum  Serarium  in  Tohiae  cap.  2.  ).  Ita 
S.  Greg.  Chrysosl.  Hier.  Philippus  Presbyter  et 
alii  inJoh.  cap.  1.  1.  Rursutn.,  Job,  id  est  exosus, 
inimicilias  paliens,  a  radice  3.HN  aliab ,  id  est 
iniinicalus  est,  bosiis  fuit,  adversatus  est,  quia 
scilicet  tela  omnia  inimici ,  puta  diaboli,  in  se 
excepit.  Ita  Origen.  hom.  \h.  in  c.  11.  Josue ,  ct 
exeo  Pincda.  Tertio,  S.  Cyprian.  contra  Juda>os 
ait  Job  esse  nomen  Cyprium  ,  et  signilicare 
charissimum  ])ci :  quia  ejus  amore  constanlcr 
lanta  sustinuit.  Sic  et  hebraicc  anN  ahab,  quod 
alludit  2VN  Jiob ,  signilicat  amare  ,  diiigcre. 
Ouarto  ,  alii  deducunt  a  radicc  21«  ob  ,  id  est 
lytho,  divinus  :  quia  scilicet  Job  erat  Propheta 
et  oraculum  Dei,  ut  littera  iod  sit  inserta  ex  no- 
niine  tetragrammalo  Jehova,  significans  ipsius 
prophctiam  esse  ex  Deo.non  diabolo.  SicAbrahrc 
a  Deo  addita  est  littera/ie  ex  nomine  telragram- 
mato,  ac  pro  Abram  vocatus  est  Abraham ,  ui 
significaretur  Abrahae  cum  Deo  singularis  con- 
junctio  ct  amor  ,  teste  S.  Hier.  iu  qu.  Heb, 
Quinto  ivn  Job  per  metathesin  dicilur  quasi 
2K  ab ,  id  est  pater ,  prior,  antiquus  ,  doclor , 
invenlor  ;  ?-\2V  ionai,  id  est  opprcssionis ,  pas- 
sionis  et  palicnlice!  Rursum  alludit  ad  n*3N 
rbion  ,  id  est  pauper  ,  a  radicc  r~!2N  aba  ,  id  esl 
votuit,  concupivit,  desideravit;quiapauper,  cum 
oinnibus  careat  ,  omnia  desiderat  :  a  culminc 
«nim  opum  et  felicitatis  ,  Job  dejcctus  est  ad 
imam  paupcrlatcm  ct  miscriam. 

POTTO  taclte  innuitbic  S.  Jacobus,  afllictis  ct 
paticniilms  legendum  esse  librum  Job  ,  ut  ex 
co  discant  paiicntiam.  Similis  Joho  fuit  Tobias 
ceeoitate  percossns,  ut  posteris  daretur  exem- 
pium  patientk»  sjus ,  sicutet  S.  Job,  Tob.  2.  12. 
Pneclare  Prosper  1.  parte  Praed.  c.  22.  Exsemine, 
•iit,  Esau  Idumwa  gens  ,  in  qua  inter  ccelcros 
duces  Job  ille  fortissimus  athtcta  Dci  cnituit ,  in 
crcmplum  omnis  paticntice  productus  ,  ut  agonts- 
1(00  ccrtaminc  principem  totius  militicc  diabolum 
supcraret,  fultus  'au.rilio  Dei. 


ST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

FlNEH  Domim  viuistis.  ]  S\ius,  pncm  tfuem 
prcestitit  ei  Dominus  ,  vidistis.  Finis  crgo  hic  est 
nicrces  palientiaj,  pula  felicitas  iu  quam  dcsiil 
a/IIiclio  Jobi  ,  dum  paupcrlas  transiil  in  opu- 
lentiam,  infirmitas  in  sanitatcm  ,  ignominia  in 
gloriam:  redididit  enim  Deusei  omnia  duplicia, 
i  cclebrem  ct  gloriosum  t-ITecil  toto  orbe  sae- 
culisque  omnihus  ,  ut  fontes  suee  misericordi;e 
(l  lihcralitatis  iu  euin  effudisse  vitleatur.  Ila 
Dionysius  Cajetanus,  Calharinus,  Salnicron,  Se- 
rarius,  Stevartius,  Fevard.  et  passiiu  recen- 
liores. 

Id  significal  Job  nominihus  filiaruiu  iriuni  , 
quas  sihi  suistiuc  reslitutus  genuil.  Primam 
enim  v ocavii  jcmima  ,  idest  diem:  secundam  , 
Ketsia,  id  est  casiaui  :  lcrliam  Kerenhapuch  ,  id 
estcornustihii:  q.  d.  Hoec  omnia  iis  indo  in  mo- 
uumentum  utriuscjue  fortunas  mese  ,  |)rosperre 
cl  advcrs;e:  quasi  jam  ex  nocteet  lenehris  infe- 
Jicitalis  ad  diem  etlucem  felicitatis ,  cx  foctore 
sterquilinii  ad  fragrantiam  casiae  ,  ex  sordibus 
ad  nitorem  et  eleganliam  quasi  stibio  depiclus 
rediisset.  ItaOlympiodorus,  Vatab.  el  alii  in  Joh 
cap.  /j2.  Unde  pro  cornu  stibii ,  R.  Abraham  ver- 
lit ,  cornu,  vel  robur  immulatum  (hocenim  Heb. 
significat  Kcrenhapucli),  scilicet  ex  inlirmilate  et 
adversitatecommutatum  in  hanc  forliludinemct 
prosperitalem  ,  pristina  majorcm.  Scpt.  vero 
vcrtunt  comu  Amalthea?  ,  id  est  cornu  copia1  ; 
fmgtint  cnim  Poeiae  Amaltheam  capram  fuisse 
nulricem  Jovis,  e  ctijus  proinde  cornu  Jupiter 
omnia  bona  in  homines  efTunderel.  Quare  vere 
Prosper.  1.  part.  de  Promis.  c.  22.  Job ,  inquit , 
dttpla  prcemia  viclor  accepit.  Pugnanlibus  vcro 
suis  et  sua  gralia  juvante  vinccnlibus ,  centupla 
hic  se  daturum  Dominus  pollicetur,  et  vitam  xler- 
nam  in  futttro  sccculo  largilttrum.  Ottod  in  Vaien- 
tiano  Vaientis  fratre  vidimus  impletttm:  qtti  dttm 
pro  Chrislo  militiam  tribunalus  sprcvit  ,  hujus 
mundi  regnum  adcptus  est  ,  et  verus  Christi  con- 
fessor  vitam  acquisivit  ceternam. 

Secundo,  alii  pev  fincm  Domini  accipiunt  mor- 
lcm  Chrisli  in  cruce,  sive  palientiam  Christi  us- 
que  admortem  ,  et  in  morte  perfectam  consum- 
malamque  :  quasi  Jacobus  jungat  typum  cum 
antitypo,  puta  Job  cum  Christo  ,  duoque  fideli- 
bus  afllictis  contemplanda  et  imitanda  proponat 
exemplariapatientiaa,  JobumetChrislum:Chrisii 
enim  paticntia  longe  superavit  patientiamJobi : 
ut  enim  alia  omiltam ,  duravit  usque  ad  finem 
vitce  ipsamque  mortem  ,  cum  Jobi  afflicli  dura- 
verit  tantum  septcm  annos  ,  si  credimus  Olym- 
piodoro,  el  Auctori  Catenae  Grcccorum  in  Job 
cap.  hl.  19.  (  nam  noster  Pineda  valde  probabi- 
litcr  censet  ,  longe  brevius  fuisse  calamitaii> 
Jobi  tempus.  Vide  eum  cap.  2.  7.  et  8.  sect  12. 
num.  h. )  post  eam  enim  successit  felicitas  us- 
que  ad  morlem  per  annos  l/iO.  quibus  fuit  su- 
perstes.  Job  h'2. 1G.  Lnde  Guerricus  Abbas  serm.o. 
de  Dominica  Paltnar.  'Suffercnlia  namqtte  Joh  , 
inquil ,  fuit  usque  ad  rcdilum  subslaninc  :  SUJfe- 
rcntia  Domini  USque  ad  c.rilam  vito3.  lla  S.  Au:. 
lib,  de  Symholo  ad  Catcchum.  c.  3.  ct  cp.  130. 
C.  10.  Vt\  ait ,  110»  talrm  rcmttncrationcm  (qua- 
Iem  accepit  Job)  spcrarcmtts.  quando  mala  tcm- 
poralia  paU  rcmttr ;  non  ait :  Sustincntiam  ct  ftnem 
Job  vidistis,  sed  ait :  Sustincntiam  Job  audistis  . 
et  finem  Domini  vidistis ;  tanquam  diccrct :  Mala 
tfmporalia  sicttt  Job  suslinete ,  scd  pro  hac  sust- 
nentia  non  tcmporalia  bona  spcrate,  qtta  Uliaucla 


H6  COMMENTAMA  1N  EPIS 

redicrunt ,  scd  cvlcrna  potius  qucein  Domino  prai- 
cesserunt. 

Probat  S.  August.  hancexpositionem  ex  verbo 
vidistis  ;  lincin  enini  Christi  niulti  illo  acvo  vide- 
rant ;  fincm  vero  Johi  nemo.  Secl  ad  hoc  res- 
ponderi  potest,  videre  in  Script.  ssepe  sumi  pro 
cognoscere  ,  sive  id  Qat  visu,  sive  auditu,  sive 
quo  alio  seusu,  ui  alihi  oslendi.  S.  August.  de 
inore  sequiinr  Beda  ,  Clossa  ,  Hugo  el  alii.  llic 
sensus  sublimis  est  ,  sed  symholicus  :  prior 
ergo  litteralis  videtur  et  genuinus,  cpiem  con- 
firmat  id  quod  secjuilur  :  Quoniam  Dominus  mi- 
serieors  cst  et  miscrator,  scilicet  in  Johum  ,  duni 
illi  finem  felicem  irihulationum  dedit.  ldem 
cnim  est  dum  dicitur  :  Fincm  Domini  vidistis  , 
eum  eo  (|uod  quasi  causam  rcddens  sui  dicii , 
illico  suhdil :  Quoniam  Dominus  misericors  est  el 
miscrator. 

Anagogicc  finis  Domini  est  Christi  resurrectio, 
ascensio,  missio  Spirilus  sancti,  nominis  exal- 
latio,  gloria  ct  cullus  apud  omncs  gentes.  Jta 
S.  August.  verhis  jam  citatis  ,  Serarius  et  alii. 
Rursum  finis  Domini  estmerces  et  corona  glome 
;riernae,  quam  Deus  post  mortem  dedit  Joho , 
dalque  omnihus  patientihus.,  de  quaS.  Cyprian. 
I.  de  Mortalitate  :  Ad  immorlatilalem  ,  ait  , 
morle  transgredimur ,  nec  potest  vita  xlerna  suc- 
cvdcrc  ,  nisi  hinc  conligerit  emigrare :  non  est 
cxitus  iste  ,  sed  transitus. 

QUONIAM  MISERICORS   DOMIMJS    EST  ET    MISERA- 

tor.  ]  Misericors  per  hahilum  ,  miserator  per 
aclum  quo  conlinuo  miseretur  ,  adeo  ut  vis- 
cera  misericordke  suae  in  Johum  et  afflictos  ad 
eos  consolandos  effundere  videalur  :  unde  pro 
misericors  graece  est  ~ol\ja^la.y/yoi  ,  id  cst  mul- 
tumvisceratis,  ex  intimis  visceribus  commise- 
rans  ,  quem  Heh.  vocantmm  raclium  :  anlayx^ 
enim  sunt  viscera. 

Hacc  verha  significant  de  Jobo  ad  litteram  hic 
agi  non  de  Chrislo  ,  uti  dixi ,  praesertim  quia 
Christo  homini  ratione  unionis  hypostaticae,  et 
merito  passionis  debita  ftit  resurrectio  et  glo- 
ria;  licet  misericorditer  illi  data  dici  possit  hac- 
tenus  ,  quod  nalurae  humanae  in  Christo  praecise 
spectatae  ( scclusa  scilicet  unione  cum  Verbo ) 
clebita  non  esset ,  sed  gratuito  collata  a  Deo , 
aeque  ac  ipsa  unio  hypostatica. 

12.  AlSTEOMINTA  AUTEM,  FRATRESMEI,  ISOLITE  3V- 

rare  ,  ]  q.  d.  Prae  omnibus  curate  ,  ne  temere 
juretis.  Videntur  enim  multi  fidcles  tunc  aeque 
ac  nunc  proclives  fuisse  ad  juramenta  ,  ac  sibi 
induxisse  habitum  jurandi.  Quare  ul  hanc  pro- 
clivitatem  etlapsum  lingure,  ex  vitiosa  consue- 
tudine  contractum  emendet  et  corrigat  JacoJ)us, 
monet  ut  majorem  curam  et  custodiam  adbi- 
heant  linguae  nejurent,  quam  ulli  alieri  vitio: 
qui  enim  uni  vitio  valde  addictus  est ,  illi  prae 
cieteris  invigilare  dehet,  si  illudcorrigere  velit, 
ac  circa  illud  facere  examen  particulare. 

Minus  ergo  genuine  explicat  Lyran.  q.  d.  AnLe 
omnia  nolitc  jurare  ,  hoc  est  ,  omnibus  diclis 
vcstris  nolite  ,  ut  soletis  ,  praeponere  jura- 
mentum  ;  sunt  enim  nonnulli  ita  faciles  ad  ju- 
randum  ,  ut  ante  tertium  quodlibet  verbum 
jurent. 

Alludit  Jacohus,  imo  citat  illud  Christi  Mat- 
tluei  5.  3Z|.  Ego  autem  dico  vobis,  non  jurare  om- 
nino  ,  neque  ccclum ,  etc.  Ex  quibus  verbis  perpe- 
ram  colligunt  et  docent  Anabaptistae  ,  Wiclef 
(  cujus  liac  de  re  crror  damnatus  est  in  Conc. 
fConttantiensi  sess.  8.)  et  olim  Waldenses ,  ac 


T.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

Pelagiani,  tesie  S.  August.  ep.  8.  q.  5.  (ubi  ri- 
det  eos  ,  quod  putarcnt  se  tanluin  jurare  si 
dicerent :  Per  Deum  ,  non  autem  dicendo  :  Tes- 
tis  esl  miki  Deus)  nullum  juramenlum  Cliris- 
tianis  esse  licitum.  Favere  videtur  S.  Chrysost. 
et  Theoph.  in  MaLlli.  5.  et  OEcum.  hic  ,  qui  di- 
cunt  juramentum  omne  Christianis  vctari  a 
Clnislo  ;  Jndseis  vcro  ut  imperfeclis  fuisse  per- 
missum,  aeque  ac  libellum  ropudii.  Sed  hi  Pa- 
tres  benigne  cxponendi  sunt,  ut  tantum  velint 
dicerc  ,  Christianis  ii  Christo  severius  prohi- 
beri  juramentum  quam  Juchris  :  illos  enim  ob 
consuetudinem  jurandi  non  tam  acriler  fuissu 
castigatos  et  punitos  a  Deo  ,  ut  castiganlur 
Clirisliani  a  Cbristo. 

Dc  lide  ergo  est ,  licere  quandoque  Christia- 
nis  jurare.  Sic  enim  juravit  Paulus  2.  Co- 
rinlh.  1.  23.  Testem  Deum  invoco  in  animam 
meam.  Philip.  1.  v.  8.  Testis  est  mihi  Deus.  Ac 
angelus  Apoc.  10.  G.  jurat  per  viventem  in  sae- 
cula  saeculorum.  Quin  et  Deus  juxla  illud 
Psal.  109.  h.  Juravit  Dominus ,  et  non  pocnitebit 
eum.  Ratio  est,  quia  juramento  honoratur  Deus 
lanquam  prima  et  infallibilis  veritas  ,  quae  in 
teslem  vocatur.  Est  ergo  juramentum  actus  re- 
ligionis  et  latrite  ,  si ,  ut  docet  Jeremias  c.  U.  2. 
fiat  in  vcritale,  scilicet  ne  juretur  falsuin  :  in 
justitia  ,  ne  juretur  injustum  et  malum  :  in  ju- 
dicio  ,  ne  juretur  temere  et  sine  magna  utilitate, 
aut  necessitate  ;  judicio  cnim  caret  juramenlum 
incautum,  veritatc  juramentum  mcndax  ,justitia 
juramentum  iniquum,  ait  S.  Thom.  2, 2.  quaest.  89. 
art.  3. 

Dices :  Quomodo  ergo  Christus  sancit :  Ego 
autem  dico  vobis  nonjurare  omnino?  Rcspondet 
S.  Bernard.  serm.  65.  in  Cantic.  non  jurare  om- 
nino  esse  consilium  ,  non  praeceptum.  Alii  fa- 
tentur  esse  praeceptum  ,  sed  vetans  tantum  ne 
juretur  per  creaturas ,  idque  ne  decus  primae 
veritalis  iis  detur  ,  et  Deo  adimatur  ,  id  innuit 
S.  Hieron.  in  c.  5.  S.  Matlh.  Alii  per  jurare  in- 
telligunt  pejerare.  Verum  haec  omnia  aliena  , 
aut  contorta  vidcnlur,  ct  refellunlur  ex  verbis* 
quac  subdit  Christus  Matlh.  5. 

Pro  responsione  ergo  nola  duplicem  a  Christo 
perstringi  errorem  Pharisaeorum.  Prior  erat 
Exod.  20.  7.  ubi  dicitur :  Non  assumes  nomen  Do- 
mini  Dei  tui  in  vanum,  tantum  prohiberi  perju- 
rium  ,  non  juramentum  leve  et  vanum  :  Hebreea 
enim  vox  Kiffl  scau ,  quam  Noster  vertit  vanum, 
significat  etiam  mendacium:  mendacium  autem 
in  juramentoestperjurium.  ImoRabbini  censent 
iJ)i  tantum  vetari ,  ne  quis  pronuntiet  nomen 
Jckova,  praeter  summum  pontificem;  quod  sane 
ridiculum  est.  Posterior ,  licitum  esse  per  crea- 
turas  temere  jurare  et  pcjerare.  Id  enim  Phari- 
saeos  sensisse  patet  Matth.  23.  17.  Chrislus  uti- 
que  errori  opponit  vocem  omnino.  q.  d.  Ego 
autem  dico,  vetoque  non  tantum  jurari  falsum, 
sed  et  verum ,  sive  id  fiat  dicendo  per  Deum , 
sive  per  templum,  sive  per  aliam  creaturam  : 
intellige  ad  mentem  Pharisaeorum  leviler  et  te- 
mere ,  uti  fit  in  communi  hominum  sermonc. 
Vult  cnim  Christus  docerc ,  tesle  S.  August.  cl 
Chrysost.  malam  esse  propensionem  adjuran- 
dum  ;  et  juramentum  ,  licet  in  se  bonum  sit , 
oriri  tamen  a  malo  (putaexincredulitate  homi- 
num  ,  qui  non  credunt  nisi  juretur)  nec  esse 
pcr  se  appetendum.  Ilaque  non  jurandum  om- 
nino,  nisi  malum  hoc  cogat ,  idque  Primo  , 
ne  cx  assuetudine  jurandi    labanuir  in  perju- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S. 

niun,  uti  monciEeclesiasticus  c.  23.  v.  9.  etl2.  jurat 
lla  S.  Aiigusf,  epist.  15/«.  Nolite ,  ait,  jurare  om- 
nino  ,  propterea  mihi  dictum  videtur  ,  non  quia 
verum  jurare  peccatum  est ,  sed  quia  pejerare  im- 
mane  peccatum  est ,  d  quo  nos  longe  esse  votuit 
qui  omnino  ncjuremus  admonuit.  Sccnndo,  qnia 
revcrentia  nominis  divini  lmc  posiulai.  Tcriio, 
quia  ea  dejberet  csse  fitlcs  et  veritas  Chrisiiano- 
rum  ,  ul  injuratis  credi  possct ,  et  de  factocre- 
deretur,  inquit  Clemens  Alex.  I,  7.  Strom.  Sic 
apud  Romanos  ilamini  Diali  jurare  non  licebat, 
quod  indignum  viderelurci  non  credi,  cui  cre- 
dila  essenl  divina,  aitPlularch.  in  Problem.Ro- 
man.  in  Ui.  ubi  et  addit :  Juramcntum  homini 
libero  pro  tormento  est.  Romani  enim  a  servis 
veritatem  per  tormenta  cxtorquebant ,  a  cive 
per  jtiramentum  ,  a  sacerdote  per  solum 
verbuni. 

S.  Jacobus  ergo  cxcmplo  Christi  velat  quod- 
cumque  juramentum.  Primo  quia,  ut  ait  S.  Aug. 
serm.  28.  de  verb.  Apost.  Falsajuratio  exiliosa 
est ,  vera  juratio  pcricttlosa  est ,  nullajuratio  se- 
curacst.  Secundo,  quia  vult  ut,  quantum  in  te 
<st ,  non  affectes  ,  non  ames  ,  nec  quasi  bonum 
cum  aliqua  delcctaiione  appetat  jusjurandum  , 
;iii  S.  August.  c.  15.  de  Mendacio.  Tertio,  quia 
jurare  in  se  est  quasi  malum  morale  ad  irreve- 
rcutiam  erga  Deum  spectans  ,  sed  necessarium 
in  hoc  stalu  naluraj  lapsse  et  corruptae  ;  uti 
nialuni  in  se  est  hominem  occidere ,  sed  sicut 
hoc  (occiderc)  subinde  ubi  adsunt  debitae  cir- 
euinslanli;c  licet  ,  imo  est  laudabile,  sic  et  ju- 
rare  ,  si  Qat  eum  veritale  ,  justitia  et  judicio  , 
niinirum  ut  non  fiat  libenter  et  leviter^sed  tan- 
i u ni  quia  illud  cxtorquet  «llerius  incredula  dif- 
iideulia.  Unde  S.  Thom.  Opusc.  U.  ait  juramen- 
liuu  non  aliter  acmedicamentum,nonnisicogente 
necessitate  usurpandum.  ]n  paradiso  ergo  non 
licebat  jurare  ,  uti  nec  licet  in  ccelo.  Tanta 
enini  est  niajestas  nominis  Dei  ,  ut  illud  in 
ic.slem  vocanduin  non  sit,  nisi  cogat  necessilas. 
Ouarc  id  facere  ultro  ob  res  parvas  et  viles,  vile 
<  st ,  irrcverens  et  injurium  Deo ,  perinde  ac 
injurium  essct  regi ,  si  quis  eum  prouno  aureo 
citaret  et  vocaret  in  teslem.  Unde  Aristot.  1. 
Mctaph.  c.  S.  ait  juramentum  esse  summo  lio- 
norc  dignum. 

Neqiie  pkr  coelum.]  Nam,  utjam  dixi,  Scribae, 
Pharissei  et  similes  censebant  juramentum  per 
i  rcaturas  non  esse  juramentum  ,  nec  obligarc. 
Audi  Christum  Malth.  23.  16.  increpantem  Pha- 
risajos  :  Va;  vobis,  duces  cceci,  qui  dicitis :  Quicum- 
que  juraverit  per  temptum ,  nihil  est.  Sed  iidem 
avaritia  excscati  ,  excipiebanl  ea  qure  oblata 
Deo,  ipsorum  loculos  implcbant,  quasi  baec 
SOla  sanctissima  haberentur,  ideoque  si  quis 
per  ca  jurasset  ,  juramenlo  suo  obligaretur. 
Unde  sulitlit  Christus  :  Qui  autcm  juraverit  in 
auro  lcmpli ,  debet.  Slulti  et  cceci ,  quid  enim  vut 
lus  cst,uurum,  an  templum  quod  sanctificat  au- 
rum  .'  Et  (luicuniqucjuraiciit  in  altari  nihil  est  : 
qmcinnquc  atttnn  juravn'il  in  dono  quod  cst  stt- 
per  tltud  ,  dcbet.  Caici ,  quid  enim  majus  cst ,  do- 
num,  iin  altart  quod  sanctificat  donum?  Ratio- 
iicm  deinde  dat  a  priori ,  quod  nimirum  qui 
jurat  pcr  ercaluram  ,  tacilc  ex  commiini  ho- 
minuin  scnsu  jurcl  per  cicalorcm,  qui  est  auc- 
lor  cl  conscivator  crcalura>.  Qui  ergo,  a\l,jurat 

%  atturi,jtira(  in  co  ,  ct  j,i  omnibus  qua-  sitpcr 
Et   quicumque  juraverit   in  tempto  , 


,ltud   sunt 


jurat  in  illo  ,  el  in  co  qui  habitat  in  ipso.  Et  qui 

f.ORISl!..    A    I.APIDE.       TOM.    X. 


JACOBT.  Cap.  V.  hll 

in  ccelo  ,  jurat  in  tlirono  Dei,  ct  in  eo  qui 
sedet  srtpereum,  ac  prointle  vere  et  proprieju- 
rat  Dcumque  in  tesiem  vocat ,  atque  juramento 
suo  obligatur,  periunc  ac  si  per  Deum  imme- 
diate  jurasset.  El  Matlh.  5.  bU,  Ego  atttem  dico 
vobis  non  jurare  omnino,  neque  per  ccclum,  quia 
thronus  Dci  est  ,  neque  per  terram  ,  quia  scabel- 
Ittm  esl  pedum  ejus ;  neque  per  Uicrosotymam  , 
quia  civilas  est  regis  magni  ;  neque  per  caput 
luumjuraveris  ,  quia  non  poles  unum  capitlum 
album  facere ,  aut  nigrum.  q.  d.  Ne  putes  licere 
jurare  per  caput  tuum  quasi  illud  sit  tuum, 
libique  pleno  dominio  ad  quemvis  usum  subdi- 
tum  ;  quia  tuum  non  est ,  sed  Dei :  si  ergo  per 
caput  tuum  juras ,  juras  per  Deum  qui  illud  tibi 
dedit.  Alioqui  enim  tjui  per  se  caputque  suum 
proprie  juraret,  nec  intenderet  jurare  per  ueum, 
scd  per  se  solum  ,  esset  idololatra  ;  quia  seip- 
sum  faceret  primam  et  infallibilem  veiilatem, 
et  consequenter  Deum. 

SlT  AUTEM    SEBMO   VESTEH  :  EsT  ,    EST    (  grSBCe  , 

wcl,  vai,  id  cst  certe,certe.  Pagnin.  eliam,  etiam) , 
noiv,  NOi\.  ]  q.  d.  Sermo  vester  sit  simplex  affir- 
malio  aut  negatio  sine  juramento  ;  ut  quod  est, 
dicalis  simpliciter  esse  ;  quodnon  est,  non  esse. 
Ita  GF.cum.  Anl.  q.  d.  Pro  juramento  utimini 
constantiet  gemina  asseveralione  tlicendo:  Est, 
cst  ,  aut  constanti  et  gemina  negatione  di- 
cendo:  Non,  non.  Vide  de  hac  phrasi  dicta  2. 
Cor.  1.  17. 

Sane  ea  deberet  esse  hominum  ,  praeserlim 
fidelium  sinceritas  ,  probitas  el  fitles,  ut  corum 
simplici  assertioni  aut  negationi  crederetur.  Ila 
Jsocraius  ad  Da^monicum  :  Decel,  ait,  bonos  viros 
/idrhores  exhibere  se  juramenlo ,  tantumque  ju- 
randum  est  ut  te  crimine ,  vel  amicum  gravi  pcri- 
rulo  Uberes  ;  non  autem  ob  pecuniam. 

Solon  tantain  aiebat  hominibus  inesse  dcbere 
probilalcm  ,  ul  non  opus  esset  ligare  eos  jura- 
mentOj  teste  Maximo  serm.33.  Socrales  dicebat 
bonos  viros  decere  eos  morcs  ostendere  ,  qui  essent 
juramcnto  fmniores, leslc  Anlonio  in  Melissa  p.  2. 
serm.  63. 

Ita  Clinias  ,  familiaris  Pythagorac  ,  maluit  tria 
taleota  promulcta  solvere,  quam  jurando  mulc- 
'.am  evadere  ,  uti  refert  S.  Basil.  scrm.  de 
Jlilit.  ex  I.  Gentil.  capienda.  Esseni  (qui  fuere 
•)rimi  e  Judaeis  Chrisliani )  omne  quod  dicunt  , 
uramento  fortius  habent  ,  ait  Josephus  I.  2. 
Mellic.  7. 

Ita  S.  Greg.  Naz.  legem  sibi  indixit  nunquam 
jurare,  idque  usque  ad  mortem  servavit ,  uti 
ipse  refert  in  Carm.  de  vita  sua. 

Vere  Clemens  Alex.  7.  Strom.  Ubinam  ,  ait  , 
crgo  est  amplius  opus  juramcnto  ci ,  qiti  ita  vivit, 
ttt  quipervenerit  ad  summum  vcrilatis?  EtS.  Aug. 
1.  1.  de  serin.  Domini  in  monle.  Chrislianus,  ail. 
verum  loquatur ,  ncque  juradonibus  crebris ,  sed 
morum  probitale  commendet  veritatem.  Quin  et 
Philo  I.  1.  tlc  speciali  leg.  Quidquid ,  ait  ,  vir 
bonus  asseverat  pernde  acjurato  credi  debet  , 
cum  vci-htini  cjits  firmum  sit  ac  rigidum  ,  nullu 
mendacio  \lcxibilc,  veritatc  in  </«(<  fundatur  sub- 
iiixinn.  S.  Chrysost.  vero  hom.  "26.  ad  pop.  Iloc, 
ait,  tnterdum  d  nonnullis  audivi:  Msi  jaravcro , 
non  crcdit.  Tu  cs  horum  causa ,  qui  facilc  juras  : 
quia  si  id  non  faccrcs ,  scd  omnibus  constaret  quod 
uon  jures  ,  inilii  crrdc  diccnti  ,  qttod  iis  qui  millc 
devorant  juramcnta  ,  majorcm  ipse  ftdcmsolo  nuttt 
invcnircs.  Vidc  eumdein  hom.  17.  ubi  varia  me- 
dia  assignat  quibus  facile  corrigi  potest  jurandi 

73 


578  COMMENTARIA  1N  EPIST 

consuetudo.  Ila  Carbone  pollicente  quippiam  et 
jurante,  populus  Rom.  vicissim  juravit  se  illi 
non  credere ,  nimirum  probis  viris  etiam  inju- 
ratis  babenda  esl  fides  :  levibus,  ne  juratis  qui- 
dem  :  Nam  ,  ut  ait  Menander,  suadet  loquentis 
<ila,  non  oratio. 

Ut  no*  sub  judicio  decidatis.  ]  Sic  et  Syrus. 
q.  d.  Ut  non  incidatis  in  condemnationem  , 
dum  ex  frequentia  jurandi  inciditis  in  perju- 
rium  jurando  falsum.  Graeca  jam  habent  vndxpi- 
w  ,  hoc  est ,  ut  non  incidatis  in  simutationem, 
uti  vertit  Pagnin.  Tigur.  Cajet.  Clarius.  q.  d. 
Ne  ficte  et  simulate  juretis ,  ore  jurantes  ,  non 
corde  ,  ac  dicentes :  Juravi  lingua,  mentem  inju- 
ratam  gero  :  qua  ratione  Lysander  tyrannus  di- 
cebat  pueros  tesseris,  viros  juramentis  opor- 
tere  circumvenire  ,  teste  Plutarch.  in  Lacon. 
ldem  dicunt,  imo  faciunt,  politici  et  athei,  qui- 
bus  cum  nullum  sit  numen,  nulla  conscientia, 
nulla  etiam  est  religio  et  fides  juramenti ,  quod 
sane  plusquam  ethnicum  est,  fraudulentum  , 
sacrilegum  et  barbarum.  Verum  alii  codices 
habent  xa.-c&xpi<nv  t  id  est  judicium  et  condem- 
nalionem:  quin  et  OEcum.  legens  vnoxptnv ,  ex- 

ponuilt  xzTocxptatv. 

13.  Tristatur  ( xxxponaZtX  ,  id  est patitur,  vexa- 
tur  ,  affligitur  )  aliquis  vestrum  ,  oret.  ]  Ila 
Christus  in  horto  tristis  usque  ad  mortem ,  ora- 
vit:  quia  oratio  impetrat  a  Deo  auxilium  ,  laeti- 
tiam  et  robur  ad  vincendam  tristiliam  :  adeoque 
ipsum  orare  et  colloqui  cum  Deo,  orantem  ex- 
hilarat  et  laetificat.  Patet  haec  disparata  esse 
prajcepta  vel  monita.  Quid  enim  tristilia  cum 
juramento,  de  quo  praecessit  ?  Porro  fructus 
orationis  patet  in  Anna  matre  Samuelis ,  quae 
cum  esset  amaro  animo ,  et  orasset ,  vultus  ejus 
non  sunt  amplius  in  diversa  mutati.  1.  Reg.  1. 18. 
et  in  Cbristo  qui  agoniam  oratione  superavit , 
ac ,  post  eam  intrepide  procedens  obviam  Ju- 
daeis,  tradidit  se  in  morlem.  Dum  ergo  tristaris, 
noli  captare  solatia  ab  amicis,  ab  epulis,  a  mu- 
sicis  ,  a  fabulis  ;  sed  ab  oratione  et  colloquio 
cum  Deo.  Porro  omni  diabolica  actione  poten- 
tior  ad  nocendum  est  mceroris  spiritus;  daemon 
enim  quoscumque  fere  superat ,  per  moerorem 
superat  :  eum  si  auferas  ,  nemo  a  daemone 
laedi  poterit ,  ait  S.  Chrysost.  serm.  2.  et  3.  de 
Provid. 

JEqvo  animo  est  ?  psallat.  ]  Syrus,  si  tatatur, 
psallat.  Aliqui  contrarie  legunt  a-ru/xet,  idest, 
agro  est  animo ,  ut  idem  dicatur,  et  inculcetur 
id  quod  praecessit.  q.  d.  Dum  tristis  es,  ora  et 
psalle,  ut  tristitiam  discutias.  Verum  legendum 
est  £imy«t ,  uti  passim  alii  legunt,  id  est  a?quo, 
pacato  ,  tranquillo ,  securo ,  laeto .  alacri  esl  ani- 
mo  :  licet  enim  utile  sit  tristi  psallere ,  tamen  id 
difficile  est  juxta  illud  :  Musica  in  luctu  hnpor- 
tuna  narratio.  Eccl.  22.  6.  Laetus  vero  et  alacer 
gestit  ad  canendum  et  psallendum.  Psalmodia 
ergo  conservat  augetque  laetitiam  ,  excitatque 
jubilum  Deo. 

Hac  de  causa  inducla  est  in  Ecclesiam  psal- 
modia.  Primo,  ut  ea  fideles  ad  Dei  amoremex- 
citentur.  Secundo,  ut,  sicutvariae  voces  in  unam 
harmoniam  consentiunt,  ita  in  unum  fidelium 
animi  conspirent,  ait  S.  Athanas.  de  Interpret. 
Psalm.  Tertio,  ut  suavitate  cantus  demulcean- 
lur  animi,  ut  divinorumoraculorum  vim  eteffi- 
cacitatem  avidius  excipiant,  ait  S.  Basil.  praef. 
in  Ps.  Quarlo,  ut  angelos  aemulemur  et  Sera- 
phinos ,  qui  perpetuo  Deo  laudes  canunt,  con- 


.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 

cinuntque:  Sanctus,  sanctus,  sanclus,  Dominus 
Deus  sabaoth.  Is.  6.  3.  ItaCyrillus  catechcsi  13. 
Vide  dicta  Ephes.  5.  19.  Psalmus,  ait  S.  August. 
praefat.  in  Psalmos,  est  signifer  pacis ,  spirituale 
thymiama ,  exercitium  coelestium  :  luxum  repri- 
mit,  sobrietatem  suggerit ,  tachrymas  movet.  Et 
S.  Basil.  prooemio  in  Psalmos  :  Psatmus,  ait, 
est  animarum  tranquiltitas ,  pacis  arbiter  ,  turbas 
et  fluctus  cogitationum  compescens  ,  iracundiam 
mollit.  Psatmus  amicilix  conciliator ,  dissidentium 
conjunctio ,  inimicorum  reconciliatio.  Quis  enim 
inimicum  existimabit  jeum ,  cum  quo  unam  ad 
Deum  vocem  emiltit  ?  Etinferius  :  Psalmus  da?mo~ 
nes  fugat ,  auxiliares  angetos  advocat,  in  noc- 
turnis  lerroribus  securitas  ,  in  diui~nis  laboribus 
requies  est  :  infantibus  tuteta  ,  junioribus  decor , 
senioribus  solatium,  mulieribus  honestissimus  or- 
natus ,  soliludines  celebres  facit  :  elementum 
incipientibus ,  incrementum  proficientibus ,  con- 
summatio  perfectorum.  Psalmus  est  vox  Ecclesia, 
ac  dies  festos  agit.  Psalmus  est  angelorum  opus , 
ccelestis  reip.  spiriluale  ornamentum.  S.  Chrysosf. 
inPsal.  \h.  Psalmus,  a\l,est  animx  sanctificatio, 
est  putcher  animi  concentus,  acutissimum  telum 
contra  damones  ;  nec  cervi  ila  tela  fugiunt ,  ut 
Psalmos  David  damones.  Sumpsil  David  cilharam 
et  pulsavit  et  a  Saute  recessit  malus  spiritus ,  et 
recedens  daimon  cecidit ,  ut  cervus  sagitta  percus- 
sus  et  injecore  sauciatus. 

Unde  in  Vitis  Palrum  legimus  daemonem  nul- 
lam  orationem  aeque  horrere  ac  psalmodiam. 
Causam  datSophroniusin  Pratospirit.  cap.  152. 
quod  inPsatmis  parlimnobis  ipsis ,  Deum  laudan- 
do  oramus  et  invocamus,  partim  maledictis  insec- 
tamur  dxmones.  Rursum  S.  Chrysost.  in  Ps.  13&. 
Psalmus,  ait,  habet  voluptatem  cum  utilitate. 
Principale  ejus  lucrum  est  ad  Deum  hymnos  dice- 
cei'e,  animam  expurgare ,  cogilationem  in  altum 
extollere ,  vera  et  accurata  dogmata  discere ,  de 
pr&sentlbus  et  futuris  philosophari.  Et  mox  :  Nam 
licet  milties  petutans  sit  isqui  canit,  dumpsalmum 
reverelur,  sopit  tyrannidem  sua  petuiantia  :  ticet 
oppressus  sit  maiis  innumeris ,  et  ab  (egritudine 
animi  occupetur,  dum  demulcetur  avoluplate,  te- 
vat  animum,  extollit  cogitalionem,  el  mentem  in 
sublime  evehit. 

\k.  Infirmatur  quis  in  vobis.  ]  Catholici  hunc 
Iocum  accipiunt  de  Sacramento  Extremae  Unc- 
tionis.  HocSacramentum  negaruntolim  Armeni, 
Waldenses,  Albigenses,  Wiclef,  et  hoc  saeculo 
Lutherus  et  Calvinus.  Cajetan.  vero  licet  Sacra- 
mentum  esse  concedat,  negat  tamen  de  eo  hic 
agi,  sed  de  unctione  miraculosa  ad  sananduni 
aegrotos,  ad  quam  Chrislus  discipulos,  qui  tum 
necdum  erant  sacerdotes,  ac  proinde  ministri 
Sacramenliesse  non  poterant,  misit.  Marci  6.13. 

Verum  de  fide  est  tam  Extremam  Unctionem 
esse  Sacramentum,  quam  deea  hic  agere  Jaco- 
bum.  Ita  sentit  Ecclesia,  quaa  in  administratione 
hujus  Sacramenti,  ita  precatur  :  Deus,  qui per 
Apostotum  tuumJacobum  locutus  es ,  dicens  :  In- 
firmatur  quis  in  vobis,  etc.  Ideni  definivil  Conc. 
Florent.  in  Decreto  unionis,  et  diserte  Trident. 
sess.  14.  ubi  hunc  Jacobi  locum  fuse  explicat. 
Ait  ergocan.  1.  de  Extrem.  Unct.  Si  quis  dixerit 
Extremam  Unctionem  non  esse  vere  et  proprie  Sa- 
cramentum,  a  Chrislo  Domino  nostro  institutum, 
eta  B.  Jacobo  Aposloio  promulgalum ,  sed  rilum 
lantum  acceptum  d  Patribus ,  aul  figmenlum  hu- 
manum,  analhema  sit.  Et  can.  2. Si  quis  dixerit  sa- 
a-aminfirmorum  unctionemnon  conferre  gratiam, 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


nec  remitlere  peccata,  nec  alleviare  infirmos ,  sed 
jam  cessasse  quasi  olim  tantum  fuerit  gralia  cura- 
lionum  ,  analhema  sit.  Explicatius  vero  c.  1.  In- 
stituta  est ,  ait,  sacra  hac  unclio  infirmorum, 
tanquamvere  et  proprie  Sacramentum  noviTcsta- 
menti ,  a  Christo  Domino  nostro,  apud  Murcum 
quidem  insinuatum,  per  J acobumautem  Apostolum 
ac  Domini  fratrem  /idelibus  commendalum  acpro- 
mutgalum.  Infirmatur,  ait ,  quis  in  vobis,  inducat 
Presbyteros  Ecctesiae ,  et  orent  super  eum,  ungen- 
tes  eum  oleo  in  nomine  Domini ,  et  oraliofidei  sal- 
vubit  infirmum ,  el  atleviabit  eum  Dominus  ;  el ,  si 
in  peccatis  sit,  dimittentur  ei.  Quibus  verbis ,  ul  ex 
Apostolica  tradilione  per  munus  accepta  Ecclesia 
didicit ,  docet  materiam ,  formam  ,  proprium  mi- 
nistrum  et  effectum  hujus  salutaris  Sacramenti. 
Inteilexit  enim  Ecclesia  materiam  esse  oleum  ab 
Episcopo  benedictum  ;  nam  unclio  aplissime  Spiri- 
tus  S.  gratiam,  qua  invisibiliter  animaxgrotanlis 
ungitur  ,  reprasentat  ;  formam  deinde  esse  ilta 
verba:  Per  istam  unctionem,  etc. 

Errat  ergo  Calvinus ,  dum  ait  Innocentium  I. 
instituisse  Sacramentum  Extremae  Unctionis , 
idque  asserere  Sigebertum  in  Chronico.  Magis 
errat  Kemnitius,  dum  id  tribuit  Felici  IV.  sub 
annum  Domini  528.  quilnnocentiocentum  annis 
fuit  posterior;  nil  enim  tale  habet  Sigebertus, 
vel  quis  alius  Historicus.  Idem  docent  et  defi- 
niuntPoniifices  Fabianus  et  Innocent.  I.  etlll. 
Calistus  I.  ac  Concilia  Meldense,  Grangrense, 
Senonense,  Cabilonense, Moguntinum,  Worma- 
liense,  Coloniense.Aquisgranense.  VideBellarm. 
tom.  l\.  de  Extrem.  Unct.  Ratio  est  Primo,  quia 
gratia  curationum  non  fuit  res  permanens,  sed 
tantum  ad  tempus  a  Christo  data  etdemandata 
discipulis :  Jacobus  autem  loquitur  de  hac  unc- 
tione  tanquam  de  re  permanente,  ordinaria  et 
habente  effectum  infallibilem.  Haec  enim  epis- 
lola  scripta  est  diu  postmortem  Christi,  quando 
gratia  curalionum  cessabat.  Secundo,  gratiam 
curationum  habebantApost.  etdiscipuli  Christi, 
non  autem  omnes  Presbyleri.  Ergocum  Prcsby- 
teros  induci  jubet,  signilicat  eos  esse  ministros 
SacramentiExtremae  Unclionis.  Terlio,  quia  ait: 
Etsi  in  peccatis  [uei-it,remittentur  ei.  Unde  liquet 
banc  non  fuisse  gratiam  curationum;  illa  enim 
sanabatcorpus  amorbis,  non  animam  a  pecca- 
tis.  Rursum  hanc  unctionem  esse  Sacramentum  : 
quia  Sacramentum  non  est  aliud  quam  signum 
visibile  ,  talis  autem  est  Extrema  Unclio;  re- 
missio  enim  peccatorum  non  lit  nisi  per  infusio- 
nem  gratiie.  Quarlo,  quia  Jacobus  hic  omnia 
recenset  ad  Sacramenlum  necessaria,  scilicet 
promaleria  assignat  oleum,  pro  forma  oratio- 
nemGdei,  pro  minislro  Presbyterum,  pro  ef- 
fectu  remissionem  peccatorum. 

Nota.  Quod  ail  infwmatur,  intellige  graviteret 
periculose  ad  mortem ;  hic  enim  ao3««£t ,  id  est, 
viribus  etrobore  plane  destituitur,quemproinde 
lnoxvocatxuv  xa/i«o«Ta,  idest  periculose  laborantem. 
Rursum  talein  ait,  iyipti,  id  est,  excitabit  quasi 
a  niorte  ad  vitamDominus  :  alioqui  enim  inle- 
vibus  inorbis  advocari  jussisset  non  Presbyteros 
sed  medicos,  qui  per  pharmaca  aegruni  sanas- 
•AQL  IU  explicatConc.  Trident.  sess.  14.  cap.  3. 
de  Exircm.  UncL  Declaratur  etiam ,  ait,  esse 
lumc  unctionan  infirmis  adhibendam,  illis  vero 
prtesertimqui tam periculosedecumbunt,  utinexitu 
vita  constittui  vidtantur  :  unde  et  Sacramentum 
r.riuntium  nuncitpatur,  crque  acExlrema  Unctio. 
Kxtrema  eniin  esl  earum  qurc  homini  fideli  in 


blO 

vita  adhibentur  :  fidelis  enim  Primo  ungitur  fa 
baptismo,  sed  in  vertice.  Secundo,  in  Confirma- 
lione,  sed  m  fronte.  Tertio,  in  Ordine,  sed  in 
manibus  :  cxtreme  vero  ungitur  hac  unctione 
aeger  extreme  laborans,  ad  extremam  luctam 
cum  daemone,  mundo  et  carne  fortiter  ineun- 
dam  et  superandam.  Unde  Conc.  Trid.  sess.  13. 
ait  eam  esse  pcenitentiae  ettotius  vitie  consum- 
matricem,  ac  Christum  voluisse  ea  finem  vitae 
quasi  firmissimo  praesidio  munire  contra  dia- 
bolum  ,  qui  tunc  omnes  nervos  su;e  versutiae  in- 
tendit  ad  nos  perdendos,  et  a  fidueia  divinae 
misericordiae  deturbandos.  Quare  quod  legimus 
in  Vita  S.  Hedwigis ,  eam  imminente  morbo ,  cum 
adhuc  sana  esset,  petiisse  inungi ,  ut  devotius 
Sacramentum  susciperet ,  ac  fuisse  inunctam, 
instinctu  tlivino  dispensatorie  factum  est,  nec 
imitandum,  uli  monet  Auctor  ViUe. 

Nota  Secundo.  Te  infirmatur  significathanc  unc- 
lionem  non  esse  adhibendam  sanis  vitac  dis- 
crimen  adeuntibus  in  praelio,  naufragio,  ex- 
tremo  capitis  supplicio,  etc.  ,  sed  tanlum  iis 
qui  ex  morbo  ita  infirmantur,  ut  periclitentur 
de  vita. 

Nota  Tertio.  Tb  inftrmatur  significat  hanc  unc- 
tionem  non  esse  adhibendam  mortuis ,  uti  fece- 
runt  olim  Valentiniani  et  Archontici  haeretici , 
invocando  nomina  Principaluum,  ut  mortui  fie- 
rent  incomprehensibiles,  etredimerentur  a  po- 
testate  principatuum.  Vide  Theodor.  lib.  1.  Hae- 
retic.  fabul.  lren.  lib.  1.  cap.  18.  S.  Augustin. 
haeresi  16. 

I.nducat.  ]  Hoc  verbum  significat  hanc  unctio- 
uem  non  esse  adhibendam,  nisi  ei  qui  compos 
estrationis  et  mentis,  vel  certe  aliquando  fuit : 
hic  enim  solus  potest  inducere,  id  est,  evocare 
et  jubere  ut  inducantur  Presbyteri  :  graece  enim 
est  7rpoaxa/£55to&ca,  id est  advocet.  Quare  ejus  inca- 
paces  sunt  amentes  perpetuo,  etpueri,  etiamsi 
desperate  aegrotent.  Perperam  ergo  Nicolaus  Cu- 
sanus  ep.  3.  scribit  infantibus  olim  datam  fuisse 
ExiremamUnctionem.  Rursum  to  inducat,  non 
tanlum  consilium,  sed  et  praeceptum  significat, 
scilicet  eum  qui  commode  potest,  debere  hoc 
Sacramentum  suscipere,  ut  suae  saluti  aeterna- 
in  tanto  periculo,  et  ullimo  vitae  articulo  secu- 
rius  consulat  ;  quia  non  raro  fit  ut  per  Extre- 
mam  Unctionem  salvetur,  qui  sineea  periisset, 
fuissetque  damnatus,  v.  g.  si  aeger  confiteri  et 
absolvi  nequeat,  et  tamen  sit  in  peccato  mor- 
lali,  ungendus  est,  ac  unctio  delebit  peccatum, 
elprimam  gratiam  ac  justitiam  illi  conferet. 

Quocirca  legimus  in  Vita  S.  Malachiae  apud 
S.  Bernard.  eum  cum  evocatus  esset  ad  inun- 
gendam  quamdam  mulierem ,  et  nonnihil  tar- 
dans,  invenisset  eam  morluam  sine  hoc  Sacra- 
mento ,  ita  indoluisse,  ut  diu  cum  suis  orans 
mortuam  suscitarilet  inunxerit.  Quare  ubi  alia 
Sacramenta  adhiberi  aegrononpossunt,  adhiberi 
debet  Extrema  Uuclio,  idque  videlur  esse  pr;e 
cepli;  nemo  enim  tutoin  tali  articuloconfideic 
potest  suae  contritioni :  ita  docet  Magister  in  k. 
dist.  22.  Bonavent.  et  Major  ibidem,  ac  Cajet.  in 
Summula.  Si  vero  aliaSacramenta  adhiberi  pos- 
sint,  non  videtur  Extrema  Unctioesse  praecepti . 
sedconsilh,  quod  tamen  imprudenler  negligi- 
tur ,  uti  docet  D.  Thom.  in  tx.  dist.  23.  q.  1.  a.  i. 
quaestiunc.  c.  5.  Palud.  et  Sotoibidem,  Sjlve- 
ter  verbo  Extrcma  Unctio,  dub.  9.  Navar.  Ench. 
c.  22.  n.  1T>. 

Phesuvteros,  non  seniores  laicos,  praescriiai 


530 

inedicos,  uli  fingii  Arctins,  Calvinus,  Lutherus  ; 
Mil  saccrdotes,  uli  kabet sensus et  praxistotius 
Kcclesiae.  Audi  Cooc.  Trjdent.  sess.  \k.  can.  k. 
Si  quis  dixcril  Pfesfyteros  Ecclesice ,  quos  B.  Ja- 
<obus  adducendos  esse  ad  infirmum  inungendum 
liortalur,  non  csse  Sacerdotes  ab  Episcopo  ordina- 
los ,  scd  atate  seniorcs  in  quavis  communitate ,  ob 
idque  proprium  Extremce  Vnctionis  ministrum  non 
cssc  solum  saccrdotem ,  anathema  sit. 

Perperam  ergo  Thomas  Waldensis  part.  2.  de 
Sacrain.  c.  13G.  ccnset  in  extrema  neccssitate  a 
laico  posse  confcrri  Extremam  Unctioncm  :  ni- 
niiruin  deccplus  fuit  verhislnnocentii,  quaemox 
cilaho. 

Porro  Prcsbyteros ,  id  cst,  unum  e  Presbyteris 
Lcclesiae;  sed  olim  solehant  eum  comitari  alii 
Pivsbyteri,  ut  orarent  pro  infirmo.  Addit  ex 
Ruardo  Suarcz  3.  part.  tom.  k.  disp.  ft3.  sect.  1. 
a  plurihus  valide  confici  hoc  Sacramenlum  si 
unus  ungataures,  alitis  orulos,  alius  pedes.etc; 
scd  tamcn  idficri  non  debere.  Denique  fuit  olim 
nonnullis  in  locis  consuetudo,  ut  infirmum  sep- 
icm  sacerdotcs  adirent,  ac  tolidem  dies  pro  eo 
orarelur,  ail  Gahriel  in  k.  dist.  23. 

Dices :  Innoc.  1.  epist.  1.  ad  Decenlium  c.  8. 
*l  ex  eo  Concil.  Wormatiense  cap.  72.  ail  oleo 
.sanclo  uti  posse  non  solum  sacerdotes,  sed 
«tiam  laicos  in  suis  et  suorum  necessitatihus. 
r.cspondcl  D.  Soto  in  k.  dist.  23.  art.  1.  Inno- 
ccntiuin  loqui  dc  usu  olei  extra  Sacramen- 
turn  ad  curandos  infirmos  :  verum  tunc  non 
utuntur  olco  sancto  ah  Episcopo  hcnedicto,  sed 
proprio  a  sc  hcncdicto,  uti  fecerunt  Eremitae. 
Dico  ergo  Innocenlium  loqui  derecipienle,  non 
de  minislro.  q.  d.  Licet  omnibus  Chrislianis  uli 
olco  sanclo  in  suis  et  suorum  necessitalibus, 
nimirum  advocando  Prcsbyteros,  et  ab  eis  acci- 
p.iendo  Exlremam  Cnctionem,  non  autem  eam 
aliis  ministrando.  Ita  Bell.  de  Exlr.  Unct.  c.  9. 

Er  orent  suPEn  eum  ,  ]  oratione  tum  communi 
liim  sacratnenlali ,  pula  forma  Extremae  Unctio- 
nis,  quae  est  deprecatoria,  dicendo  ;  Per  istam 
:>anctam  unctionem ,  ct  suam  piissimam  misericor- 
diam,  indulgcat  libi  Deus  quidquid  deliquisti  per 
visum,  etc.  Nota  super  eum;  hinc  enim  olim 
inanus  imponebatur  infirmo,  nti  etiamnum  im- 
ponitur  ;  idqueordinat  Rituale  Romanum  nuper 
jussu  Pauli  V.  recognitum  et  editum  :  quin  et 
imponitur  manus  organis  sensuum,  dum  illa 
unguntur.  Idque  apposile,  quia  infirmus  agoni- 
/ans  patitur  extremos  tum  in  corpore  dolores, 
infirmitates,  defectus,  deliquia;  tum  in  animo 
tentationes,  scrupulos,  anxietates,  quin  ethor- 
ribiles  daemonis  visiones  :  qttare  oralurpro  co, 
manusque  ei  imponitui ,  ut  Deus  eum  solari  et 
johorare  dignetur.  Qttocirca  licet  Mediolanensis 
Leclesia  ex  rilualiS.  Ambrosiiutaturforma,  non 
deprecatoria,  scd  absoluta,  dicendo  :  Ungo  te 
oleo  sanclificato  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiri- 
tus  sancti,  tamer.  ex  adjunclis  deprecationem 
innuit  et  involvit.  Unde  Suarez  3.  part.  tom.  k. 
disp.  /tO.  sect.  3.  censet  invalidum  esse  Sacra- 
inentum ,  nisi  aliquid  addatur  quo  significelur 
deprecalio. 

Ingentes  elm  oi. eo  J  olivarum  (hoc  enim  pro- 
prie  vocalur  oleum)  ah  Episcopo  benedicto,  uti 
definit  lnnoccnt.  I.  cpist.  ad  Decentium  cap.  8. 
Conc.  Trident.  et  Florent.  Benedictio  heec  est 
tacita  oratio  qua  Episcopus  nomine  Ecclesiae 
oral,  ul  Deushoc  oleum  faciat  salutareinfirmis. 
Uinc  praxis  Ecclcsiae  habct,  ut  Episcopus  fcria  5. 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACODI.  Cap.  V. 


Hcbdomadaesanctae,  puta  in  coena  Domini  (<|tto 
die  videtur  Christus  hoc  Sacramentum  insli- 
tuisse),  consecret  oleum  lum  inftrmornm,  tum 
catechumenorum ,  tum  confirmandorum,  pnta 
chrisma  in  quo  oleo  miscetur  halsamum.  Undc 
Suarez  loco  cilato  asserit  validum  esse  Sacra- 
menlum,  s»i  infirmus  ungatur  chrismate.  Hinc 
liquet  materiam  hiijus  Sacramenti  esse  oleum, 
idqttc  accommodcelcongrue.  Primo,quia  oleum 
morhos  Icnit,  el  subinde  sanat.  Secundo ,  quia 
dat  pabulum  Iuniini,  ul  significetur  aegrumqui 
io  tcncbris  et  in  umbra  mortis  versalur,  vi  hu- 
jus  Sacramenti  illuminari  et  consolari  a  Deo. 
Terlio,  quia  oleo  ungunlur  athletae,  ait  S.  Hier. 
in  Osccc.  ik.  ad  agonem;  aeger  auteni  hic  subit 
agonem  mortis  :  oleo  ergo  hoc  inungitur,  ut  a 
Deo  ad  luctam  ultimam  corrohoretur.  Quocirca 
hac  unctionedaemonum  vires  et  iras,  qnas  alio- 
qui  totas  in  uliitno  hoc  arliculo  cxpromerent, 
infringi  el  fraenari  docent  S.  Gregor.  hom.  39.  in 
Evang.  Climachus  gradu  7.  Emissenus  hom.  1. 
ad  monachos.  Quarto,  quia  oleum  exhilarat  et 
laetificat :  laetitia  autcm  eget  «Tger  morho  et  ma> 
rore  oppressus.  Vere  Theoph.  in  cap.  6.  Marci, 
oleo  sanatos  infirmos  tradit,  cum  oleum  adlabo- 
res  utile  sit ,  lucis  fomentum  el  hilarilatis  effecti- 
vum,  significetque  misericordiam  Dei  et  gratiam 
spirilus,  per  quam  a  tabore  liberamur,  et  lucem, 
ac  gaudium  hilaritatemque  spirilualem  accipimus. 
Hinc  io  Vitis  Patrum  legimus  S.  Hilarionem, 
S.  Martinum,S.  Macarium,  aliosque  Anacho- 
retas  sanctos  curasse  morhos  oleo  a  se  bene- 
dicto. 

I.\  nomine  Domini.]  Syrus,  Domini  nostri ,  puta 
Jesu  Christi,  ut  habet  S.  Aug.  de  Visit.  infirni. 
c.  k.  Porro  to  in  nomine  Domini  significat,  ait 
Beda,  oleum  consccratum  in  nomine  Domini(nh 
Episcopo),  vel  certe  quia  eliam  cum  ungunt  infir- 
mum  ,  nomen  Domini  super  eum  invocare  debent, 

Addunt  aliqui  in  nomine  Domini,  id  est,  vice 
Domini  :  Deus  enim  per  Sacramenta  quasi  ins- 
trumenta  operatur  et  sanat. 

Symbolice  ,  to  in  nomine  Domini  significat 
acgros,  praesertim  moribundos,  totos  se  dehere 
commendare  ac  dare  Domino,  eum  perpetuo 
habere  in  menle  el  invocare,  ut,  sicut  ab  eo 
vitam  hauserunl,  ila  eamdem  illi  reddant :  atque 
sicut.  a  puero  mox  ut  ratione  uti  coeperunt,  ad 
Deum  conversi  sunt,  imo  illud  in  primo  usus 
rationis  instanti  faciendum  censet  S.  Thom.  1.  2. 
q.  89.  art.  6.  ila  pariler  deficientes  eidemimmo- 
riantur,  dicentes  :  In  manustuas,  Domine,  com- 
mendo  spiritum  meum.  Hoc  est  quod  monet  Apos- 
tolus  Rom.  lk.  8.  Sivevivimus ,  Dominovivimus : 
sive  morimur,  Domino  morimur.  Sive  ergo  vivimus, 
sive  morimur,  Domini  sumus. 

Laudat  Xenophon  lib.  8.  Cyri  paed.  Cyrum, 
quod  imperium  a  Deoinierit,  etcum  eo  finierit: 
nam,  ut  idem  ait  1.  1.  Cyrus  creatus  Imperator 
primus  omnium  rem  divinam  fecit,  et  litatis 
sacris  orsus  estregere  etnegoiia  regni  tractare. 
1.8.  vero  itamortem  Cyri  describit  :  Videbatur 
ascendere  ad  ipsum  (Cyruni)  quidam  specie  liu- 
manaaugustior,  et  dicere  :  Vasa  colligilo,  oCyre : 
statim  enim  ad  Deosabilurus  es.  Statim  ergo  captis 
hostiis  remdivinam  fecil  Jovi patrio  et  soli,dicens: 
Jupiler  patria?  el  sol,  Dcique  omnes ,  magnas  ago 
gratias ,  quod  veslram  de  me  curam  intellexiy 
quodque  nunquam  rebussecundis  super  conditionem 
humanam  animus  elatus  est,  elc. 

Praeclarius  Nazianz.  Philagrium  infirmum  od 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


S81 


fortilcr  fcrcndos  dolores  cohortans  epist.  58. 
lloc,  ait,  Philagrium  meum  decebat ,  nempe  non 
cmoUiri ,  nec  doloribus  frangi,  sed  lutum  contem- 
nere ,  ac  corpus  quidem  sincre  ea  pali  quce  ipsius 
nalura  fert ,  naturce  lcge  omnino ,  vel  nunc ,  vel 
poslea  dilapsurum  (interibil  enim  vel  morbo,  vel 
senectute  confectum),  sursum  autem  animam  ha- 
bere ,  ac  per  cogitationes  cum  Deo  conjungi.  Epist. 
vcro  GO.  ejus  in  doloribus  consiantiam  laudat  : 
Nammanus,  ail,  in  ccelum  lendens,  Orienlemver- 
sus  oculos  habensclamarecwpisti :  Gratias  ago  tibi, 
Pater,  luorumque  hominum  condilor,  quod  nos 
invitos  et  reluctanles  bcneficio  afjicis,  acper  exter- 
num  hominem  inlernum  purgas,  et  per  contraria 
nos  ad  bealum  finem,  pro  iis  quusnosli  ralionibus 
ducis.  Et  epist.  6/j.  llortor  le ,  inquit,  dolori  re- 
sistere ,  vinculisque  superiorem  praibcre ,  ac  mor- 
bumnihil  aliud  esse  ducere,  quam  utilemquumdam 
disciplinam  huc  videlicet  tendenlem,  ut  et  corpora 
omnia,  et  quidquid  fluxum  ac  turbulentum  est , 
interiluique  obnoxium ,  conlemnens  ac  pro  nihilo 
pulans,  lolum  te  ccclesti  purti  uddicas ,  nec  prce- 
senti  lempori,  sed  futuro  aivo  vivas.  Denique  tam 
veneranda  est  viva  crux  Christi,qualis  esl  morbus, 
quam  mortua,  puta  picta  aut  ficta,  ut  quidam 
Sancloruni  ait. 

Salvianus  epist.  ad  Catturam  sororem  infir- 

mam  :  Corporis,  ait,  fortiludo  sempermenli  ini- 

mica  est ,  ul  le  jurenunc  tanlo  fortiorem  spiritu 

pulcm,quanto  imbecillior  carne  esse  cccpisli.  Caro 

enim,  inquit  Apostolus  ,  concupiscit  adversus  spi- 

tum  ,  spiiitus  adversus  carnem  :  hcecenim  invicem 

sibi  tidversanlur,   ut  non  quos  vultis  illa  faciatis. 

Ergo  si  repugnunte  corpore  quai  volumus  fucere 

non  possumus ,  infirmandum  carne  est  ul  optata 

faciamus.  Et  verum  est  :  imbecilUtas  enim  carnis 

menlis  vigorem  cxacuit,  et  affectis  artubus  vires 

corporum  in  virtutes  transferuntur  animorum  ;  ul 

milti  genus  quoddam  sunilatis  esse  videattir,  homi- 

nem  intcrdtim  non  csse  sanum.  Causam  prolinus 

•-ubjicit  :  ISulla  cnim'maihnoilum  tum  spirilui  cum 

COttptre,  id  cst ,  nulla  divinte  indoli  cum  lerreno 

hosle  luclutio  est  :  non  turpibus  fiammis  mcditllir 

asluunl,  non  malcsanam  mcntcm  latentia  incen- 

liva  succcndunt ,  non  vagi  scnsus  pcr  varia  oblec- 

iamcnta  lasciviunt,  sed  sota  cxultat   anima  Ittta 

corporc  affecto,  quasi  adversario  subjugato.  Gaude 

ergOt  alumna  Christi,  scmper  quidem  simpliciset 

quiclif ,  scd  nunc  magis  defacattv  tuay  menlis  et 

libcrtv  ostiumapcri,  et  allrahe ,  ut  legis ,  Spiritum 

sunrtum.  Nunquam,  ul  puto,  hubitalore  Deo  dig- 

niorcxstitisti;  quanto  imbecillior  corporc ,  lanlo 

puripr  scnsu  :  vincenlibus  carncm  tuatn  morbis  , 

mentcvicisti.  Felix si  hancscmpcr  corporis  mortem 

ni  citum  spiritus  conservaveris,  exlinctis  in  te  forsi- 

tan  cunctis  humanarum  tcntutionum  incenlivis. 

15.  Oll.VIIO  l'll)lil  s.U.VAIIIT  lNI'IRMUM,]T>;vx5(^vovTa 

id  est,  graviler  laboranlem,  delicientcm  et  mo- 
rieoiom,  uade  mortui  ab  Homero,  Platonc  ct 
irislotele  vocantur  *A/nwut.  Oralio  fulci  accipi 
polosl  luni  comnuinis,  lum  sacramcnlalis. 
Comimmis,  qua  sacerdosel  aslaulcs  pivcantur 
piosalule  inliimi.  H«C  dicitur,  /Icfcj;  quia  e\ 
inle  \im  suam  ci  efficaciam  habet  :  quo  enim 
major  csl  ficles  Ol  spes  orantis ,  eo  plus  oralionr 
sua  impetral  a  Dco;  juxla  illud  Matlli.  9.  ^. 
Secundum  //</<  »>  vestram  fiat  wbis;  et  c.  17.  19.  Si 
habueritis  fidt  m  sicut  granum  sinapis,dicelis  monli 
huic:  Transi  tunc  illuc  :<  t  tranubit. 

Secundoel  potius,  oratio  lidri  vocatur  forma 
SacrnmenU  i.\iicr.:a:  Unclionis : haec euim  habet 


speciem  orationiset  deprecationis.  Dicitur  fldei* 
Primo,  quia  fides  metonjmice  significat  omnia 
charismata  et  Sacramenta  quae  fide  nituntur  ,  et 
cx  ea  profluunt  quasi  ramus  ex  arbore.  Sic  Apos- 
tolus  Rom.  3.  28.  ait  nos  justificari  per  fidem  : 
ubi  sub  lide  comprehendit  spem,  poenitentiam  , 
charitatem,  csuterasque  virtutes  quee  ex  fide 
quasi  radice  proiluunt :  sinc  his  enim  nemo  jus- 
tificalur.  SicRom.  12.  3.  ait :  UnicuiqucsicutDeus 
divisit  mensuram  fidei,  id  cst,  charismatum  spi- 
ritualium,quae  Deus  inter  fideles  distribuit. 

Secundo  dicitur,  fidei  :  quia  vis  et  efficacia 
Sacramenticonsistit,non  in  physica  vi  materia-, 
v.  g.  olei,  sedin  fide,  id  est,  vi  spirituali  verbo- 
rum,  quae  (ide  comprehenditur.  Hinc.aitS.  Aug. 
tract.  80.  in  Joan.  accedit  verbum  ad  etementum, 
et  fit  Sacramentum ;  non  quia  dicitur,  sed  quiu 
creditur;  id  est,  non  ratione  externi  soni  qm 
transit,  sed  rationeinternae  virtutis  quae  sola  fidc 
percipilur.  Unde  subdit  :  ISam  in  ipso  sono  aliud 
est  sonus  trtuisiens,  uliud  virtus  manens,  quaesci- 
licetvirtus  esl  quasi  anima  Sacramenti,  necsen- 
sibus  percipitur,  sed  fide  creditur.  Diciturergo 
haec  oraiio  fidei,  quia  a  fide  dictata  est,  et  fide 
intelligilur. 

Tertio,  dicitur  oratio  fidei,  quiarequiritfidein 
in  suscipienie  Sacramentum,  et  sine  hac  fidc 
invalidaest  etinefficax.  Rursum,  quiSacramen- 
tum  suscipit,  hoc  ipso  publice  profitetur  se  cre- 
dcre  et  amplecti  doctrinam  Chrisli,  et  vim  hu- 
jus  Sacramenti  ab  eo  instituti. 

Quarto,  oratio  fidei,  idest  fidelis,  id  est  certa 
et  indubitata,  q.  d.  Heecoraiio,  puta  forma  de- 
precatoria  Sacramenti  Extrema)  Unciionis ,  non 
est  dubiae  et  inccrlae  virtutis,  sed  fidelis  ct  certa, 
quia  certo  impetrat  quod  orat,  operalur  enim 
per  modum  Sacramenti  ex  opere  operato,  non 
ex  opere  operantis,  pula  orantis.  Sic  Apostolus 
saepe  ait :  Fidelis  sermo ,  id  estcertus,  indubita- 
tus,  verissimussermo.  1.  Tim. ,1.  v.  15.  etc.  3.  1. 
ad  Titum  3. 8. 

Quinlo,  fidei ,  id  est  fidelium  et  Ecclesia^  : 
quia  sacerdos  inungens,  nomine  totius  Eccle- 
siae  inungitetorat  pro  infirmo.  Agit  enim  tan- 
quam  minister  Ecclesiae;  unde  debet  habere 
inlentionem  faciendi  id  quod  Ecclesia  intendit, 
puia  conferre  infirmo  Sacramentum  Extrcm* 
Cnctionis. 

Sai.vaijit.  ]  Primo,  Syrus,  ianabit corporalitcr. 
Secundo  Dionys.  sanabit  spirilualitcr,  id  es!  , 
cooperabilur  adejussaluteiru-cternam,  nimirmn 
ut  Fcvardent.  conferendo  ei  graliam  el  robur, 
quomortis  horrori  et  daemonis  tentalioni  resis- 
tat.  Tertio,  plenius  Hugo,  Tliomas  Anglicus,  et 
alii,  salutem  utramque  accipiunt,  scilicet  tam 
corporis  quam  animae,  ut  generalis  sit  baec  sa- 
lus,  qu;e  deindccxplicelur  Dliqiio  modo  parlicu- 
lalim,  nimirum  salus  corporis  pci* refbam  dtte- 
viabit ;  salus  animae  per  rt  et  si  in  peCCatis  fucrit . 
rcmiltcnttir  ci.  Pro  salvabit  enim  gr;ece  est  t&ou  . 
id  esl  scrrabit ,  quod  est  verbuui  gencralr.  tam- 
que  animae  quam  corporis  salutcm  comptec 
tur. 

Sensus  ergoest,  q.  d.  Oratio  fidci ,  id  est  Sa- 
cranicnliiin  el  forma  sacramentalis  lAtrrm.r 
Luctionis,  salvabit  btfirmum  ,  hoc  est.  conferrt 
ei  gratiam  qua  salvelur  aniina  :  graliam,  in- 
quam,  \cl  primam,  si  ;eger  sil  in  peccalo  mor- 
tali ;  vcl  sccundam,  hoc  est  aiigmciilum  grati  r. 
si  ;eger  jam  eral  in  uratia.  lla  pcr  salnlrm  i  . 
tclligit  Braliam  C-WC.    Elorent.   dum  elTccimu 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


582 

hujus  Sacramenti  ait  esse  animi  sanationem ;  et 
Conc.  Trident.  sess.  16.  c.  2.  ait  enim :  Resporro 
et  e/fectus  luijusSacramenli  illis  verbisexplicatur : 
Et  oratio  fulei  salvabit  infirmum  ,  etc.  Res  etenim 
hxcestgralia  Spiritus  sancti.  Alioqui  Jacobus  hic 
omisisset  primarium  et  propriura  effectum  Sa- 
cramenti,  qui  est  conferre  vel  augere  gratiam 
justiticantem,  itaque  facere  justum  vel  justio- 
rem.  Rursum  salvabit  t  vel,  ut  graece  est,  «w«i , 
id  est,  servabit  eum,  hoc  est,  confereteisani- 
tatem  corporalem ,  si  ita  saluti  animae  expediat, 
ait  Conc  Trident.  lococitato.  Posset  insupersic 
exponi  Oratio  (idei  salvabit  infu-mum  ,  scilicet 
dando  gratiam  quae  aegrum,  vel  per  mortem 
transmittat  ad  salulem  aeternam,  vel eumdem  ad 
vitam  revocet ,  eique  salutem ,  etsanitatem  cor- 
poralem  restituat.  Sic  enim«ei«i,  idest,  servabit 
eum  in  vita  vel  praesenti  vel  aeterna.  Proprius 
enim  effectus  Extremae  Unctionis  est,  ut  quasi 
viaticum  aut  potius  pharmacum  immortalitatis 
morientem  condttcat  et  transmittal  ad  alteram 
vitam  meliorem  et  acternam. 

Porro  hinc  patet  falsumet  praeposterum  esse 
metum  nonnullorum ,  qui  putant  se  certo  mori- 
turos,  si  hoc  Sacramentum  suscipiant,  ideoque 
illud  differunt  usque  ad  ultimum  vitae  halitum, 
imo  subinde  sine  eo  moriuntur  :  cum  e  contra- 
rio  proprius  effectus  hujus  Sacramenti  sit  red- 
dere  sanitatem,  si  idanimae  salutiexpediat,  ut 
ait  Trident.  cujus  rei  multa  legimus  et  vidimus, 
ac  indies  videmus  exempla. 

Et  allevubit  eum  Dominus.  ]  S.  August.  tr. 

de  Restit.  Cathol.  convers.  et  Cassianus  collat. 

20.  c  8.  legunt  allevabit ;  graece  iyz?* ,  Syrus  et 

Heb.  IJCp^  iekimennu,  id  est  excitabit,  eriget 

suscitabit,  alleviabiteum,  nontautumcorpora- 

liter  alleviando  morbum ,  sed  etiam  et  magis 

spiritualiler  conferendo  ei  robur,  alacritatem 

et  laetitiam,  quometusetscrupulosob  praeterita 

peccata,  ac  tenlationes  deemonis  ( praesertim 

diffidenliae,  desperalionis ,  moeroris )  et  morbi 

dolores,  taedia ,  torporem ,  atque  mortis  pavo- 

rem  ,  anxietatemque  obinstans  judiciumfortiter 

et  alacriter  superet,  ut  allevietur,  idest,  cor- 

pore  et  animo  erigatur,  exhilaretur  et  corrobo- 

retur.  Ita  Conc.  Trident.  sess.  14.  c.  3.  jEgroti 

animam ,  inquit ,  alleviat  et  confirmat,  magnam 

in  eo  divina?  misericordia  (iduciam  excitando,  qua 

infirmus  sublevatus  et  morbi  incommoda  ac  labo- 

res  levius  fert,  et  tentationibus  darmonis  calcaneo 

insidiantis  facilius  resistit. 

PraecIareJoan.  EckiusdebellatorLutheriserm. 
57.  de  Sacrament.  assignat  sex  olei  proprieta- 
tes ,  quibus  significentur  sex  dona  et  effectus 
hujus  Sacramenti ,  scilicet,  Primus,  sanatio  sa- 
nitasque  spiritalis.  Secundus,  nitor  conscien- 
tiae.  Tertius,  robur  facullatum  auimae.  Quartus, 
pax  et  quies  in  misericordia  Dei.  Quintus,  con- 
secratio  quaedam  quasi  pugilis  et  athletae 
Christi.  Sextus,  gaudium  et  laetitia.  HincRituale 
S.  Ambrosii,  quo  utilur  Ecclesia  Mediolanensis, 
jubet  ungi  caput,  in  quo  haec  sex  dona  exci- 
piuntur.  Hinc  et  Episcopus  benedicens  hoc 
oleum  orat,  ut  sit  omni  hoc  unguento  coelestis 
medicinae  peruncto  tutamen  mentis  et  corporis , 
ad  evacuandos  omnes  dolores ,  omnes  infir- 
mitates  ,  omnemque  aegritudinem  mentis  et 
rorporis. 

Vis  exempla  ?  Accipe  illustria.  Sancta  Maria 
Oigniacensis,  cum  Beata  Virgine  prcemonente  Ex- 
iremam  Unctionem  susciperet,  Apostotiomnes  ad- 


fuere,  et  B.  Petrtis  clatieS  ostendens,  polliceba- 
tur  se  illi  cccli  januam  patefacturum.  Porro  ChriS' 
lus  signum  crucis ,  vexiUum  victorix  sua,  ad  pe- 
des  ejus  fixit.  Cumque  in  diversis  locis  ungeretur, 
in  ipsa  Sacramenti  ejus  perceptione  S.  Spiritus 
operationem  cum  ingenti  singutorum  iocorum  il- 
lustratione  persensit.  Quidam  etiam  amici  et  noti 
ejus  ,  qui  jam  pridem  obieranl ,  ejus  consolanda 
causa  ad  eam  missi  sunt ,  ait  Jacobus  a  Vitriaco 
Card.  1.  2.  Vilas  ejus  c.  12.  Idem  c.  U.  Cum  pra- 
sente  Maria  Oigniacensi,  ait,  Vnctionis  Exlrema' 
Sacramentum  agroti  perciperent ,  illa  Christum 
cum  Sanctorum  multitudine  adesse  sentiebat , 
cegrotumque  illum  misericorditer  corroborantem, 
dxmones  expellentem  ,  animam purgantem ,  seque 
dummembra  ejusungerentur  ,  quasi  in  tumine  per 
totum  ejus  corpus  diffundentem. 

Reginaldus ,  unus  e  S.  Dominici  discipulis  ,  cum 
moneretur  ut  Extrema  Unclionese  ad  tuctam  cum 
damone proepararet:  Ego,  ait,hanc  luctamminimc 
reformido; quin potius  t&tus  expecto.  Jam  enimdu- 
dum  Mater  misericordiame  inunxit ,  in  qua  pluri- 
mum  confido ,  et  ad  quam  cupide  proficiscor.  Quod 
autem  se  prius  ab  ea  inunctum  dicebat,  id  ita  ha- 
buerat.  Cum  ante  annosmultos  gravissime  cegro' 
taret,  vigilantide  nocte  apparuit  Regina  cceti  cum 
aliis  duabus  virginibus,  ipsaque  ad  eum  accedens, 
jacentis  ocutos ,  aures  ,  os  et  manus  unguento 
quod  attulerat,  propriis  manibus  Univit,  denique 
et  pedes  in  praparationem  Evangetii,  ut  ipsamet 
quasi  ex  formula  orans  adjunxit.  lta  habet  Vita 
S.  Dominici  1.  2.  c.  2. 

S.  Lyduvina  a.Chrislo  Domino,  praesente  beata 
Virgine,  omnibus  Apostolis,  multisque  Angelis 
et  Sanctis ,  fuit  inuncta  in  omnibus  membris 
quae  morituris  inungi  solent.  Rogavit  illa  ut  se 
tot  doloribus  oneraret,  quot  opus  esset  ad  redi- 
mendumPurgatorium.CuiChrislus:  Itafiet,  filia, 
ut  petis  :  post  biduum  cantabis  Alteluia  cum  atiis 
virginibus  inregno  Patris  mei.  Ita  habet  Vita  ejus 
apud  Surium  7.  Aprilis  p.  3.  c.  11. 

Et  si  in  peccatis  sit,  remittentur  ei.  ]  Pec- 

catis,  non  tantum  venialibus ;  haec  enim  omnes 

habent;  sed  el  mortalibus,  si  quae  sint.   Unde 

caute  ait  si.  Sic  et  Conc.  Trident.  sess.  1U.  c.  3. 

Unctio  ,  ait,  Spiritus  sancti  (quam  significat  et 

confertExtrema  Unctio),  delicta  siqumsint  adhuc 

expianda,  ac  peccati  reliquias  abstergit.  Hinc  un- 

guntur  quinque  sensus ,  quia  illi   sunt  quasi 

quinque  ostia,  per  quae  peccata  in  animam  in- 

trant.  Porro  peccati  reliquiae  sunt  Primo,  pec- 

cata  venialia.  Secundo,  poenae  peccatis  ,  etiam 

mortalibus  jam  remissis,  debitae.  Tertio,  infir- 

mitas  et  languor  virium  animae  ad  peccato  et 

tentationibus  ,  quibus  moribundi  a  daemone  op- 

pugnari  solent,  resistendum.  Quarto,  peccata 

morlalia  ,  in  quae  aeger  post  confessionem  inci- 

dit ,  et  ignorat  se  iis  teneri.  Rursum  cum  con- 

fessio  ob  aliquem  defectum ,  quem  aeger  bona 

fide  ignorat,  fuit  invalida,  si  ipse  de  peccatis 

omnibus  in  genere  doleat,  uti  par  est ,  Extrema 

Unctio  omnia  omnino  remiltit  et  abolet.  Idem 

faciunt  alia  Sacramenta,  sed  per  accidens  ;  et 

Extrema  Unctio  id  facit  per  se  et  proprie  ;  quia 

ad  hoc  peculiariter  est  inslituta,  et  parata  in 

finem  vitae  ul  amoveat  omnia  impedimenta,  quae 

animam  evolantem  e  corpore  ab  ingressu  coeli 

remorari  possunt.  Quocirca  nulliest  negligen- 

da,  quia  multi  per  eam  salvantur,  qui  alioqui 

damnarentur  :  multi  recta  in  coelum  evolani  , 

aut  breviter  in  Purgatorio  expiantur,  alioqui 


diu  in  co  cxpiandi.  Ila 

Ucllarm.  de  extrema  Unct.  c.  8.  cujus  rei  exem 

plu  suppetunl. 

Hinc  nonnulli  inferunt,  B.  Virginem  in  fine 
vitae  non  snscepisse  Extremam  Unclionem,  nec 
ejus  fuisse  capacem;  quia  nullum  in  ea  fuil 
pcccalum,  autpeccatorum  reliquiae.  Undein  ea 
lalsa  fuisset  forma,  dicendo:  lndulgeat  tibi  Deus 
quidquid  deliquisti  per  visum,  auditum  ,  etc.  Rur- 
sum  ipsa  non  eguit  confortatione  in  morbo  et 
morle ,  imo  sinc  morbo,  ex  amore  et  desiderio 
I  rucndi  Cbrislo  suo  filio  creditur  animam  exba- 
lasse.  Ita  Gabriel,  Paludanus  ,  Victoria  et  Ec- 
kius. 

Verum  contrarium,  scilicet  eam  fuisse  inunc- 
tam,  docent  Alberius,  Sylvester,  Canisius,  quos 
ciiat  et  sequilur  Suarez  3.  part.  tora.  2. 
disp.  18.  sect.  Ratio  esl,  quia  proprius  effectus 
Extremac  Unctionis  est  confortare  bominem  in 
ullima  lucta  conlra  insidias  inimici ;  non  vero 
pcccatorum  remissio  ,  nisi  sub  bac  conditione, 
si  quae  babeal  eeger ,  ul  ait  Jacobus.  Decuitergo 
B.  virginem  hoc  Sacramentum  uti  et  cceiera 
(cxcepto  Ordine  ,  Pcenitentia,  et  Matrimonio) 
susciperc  :  ut  fidelibus  praeberet  exemplum  bu- 
militatis ,  et  vitae  Chrislianac.  Ad  argumenlum 
rcsp.  Suarez ,  formam  intelligi  condilionate , 
scilicet,  Si  quid  deliquisti  per  visum,  etc.  Melius 
respondemus  ,  illam  alia  forma  ,  v.  g.  Ambro- 
siana  (quam  superius  recitavi )  fuisseinunctam, 
quae  peccalorum  non  facit  mentionem.  Porro 
quod  Albcrlus  ait,  eam  usurpasse  Sacramen- 
tum  Pcenitentiae  ct  confessam  S.  Joanni,  passim 
alii  rcdarguunt :  propria  enim  materia  poeniten- 
liffi  sunt  peccata  propria  ,  qualia  nulla  liabuit 
sanctissima  Virgo,  idque  ipsa  oplime  sciebat, 
iitpote  lumine  divino  ,  seque  ac  graiia ,  plenis- 
sima. 

Dcnique  falsum  est  quod  scribit  Guilielmus  Du- 
rand.  1.  1.  Ralional.  divin.  oflic.  c.  8.  n.  25.  et 
Eckius  hom.  56  el  58.  deSacrament.  scilicetquod 
iniirmus  debeat  semel  tantum  in  anno ,  licet  sae- 
pius  cegrotet,  ungi,  aut  non  nisi  post  plures 
menses  :  nec  enim  Exlrema  unctio  imprimit 
characterem.  Repeti  ergo  potcst  quolics  is  qui  e 
morbo  convaluit ,  in  eum ,  vcl  alium  rursus  in- 
lidit,  ac  periculose  aegrotat.  Ex  dictis  patet 
S.  Jacobum  tres  assignare  efleclus  Extrcmae 
unclionis.  Primus  est ,  salus  animae  et  subinde 
corporis  :  secundus,  alleviatio  infirmi ;  terlius  , 
peccatorum  ,  si  quae  sintrcliqua  ,  remissio. 

16.     CONFITEMIM    KRGO      ALTEUUTKUM    PECCATA. 

vkstr\.  J  Pro  crgo  Syrus  babct  "p  den ,  id  est 
<iutem ,  Graeci  nonnulli  (nam  plures  non  ha- 
lient)  oJv ,  id  est  igitur.  Vocula  ergo  ,  vcl  au- 
icm  connectit  haec  praecedentibus,  q.  d.  Dixi 
de  Extrema  unctionc  :  Si  in  peccatis  sit,  re- 
mittentui-  eis ,  scilicel  si  is  qui  ungilur  ca  ig- 
noret  ,  aut  eorum  sit  oblitus  :  nam  si  eo- 
rum  sit  conscius,  debet  ea  ante  Extremam 
unctionemconliteri,  ut  docet  Innoc.  1.  Epist.  1. 
ad  Deccntium  c.  8.  Utcrgo  eam  rite  suscipiatis, 
Confitcmini  altcrutrum  pcccata  veslra ,  id  est  , 
eonlitcmini  bomineshominibus  vobissimilibus, 
puta  Ulis,  quibusa  Christo  demandata  est  ab- 
solvendi  cura  ct  potcslas  ,  scilicet  saccrdoti- 
bus,  juxta  illud  1.  Petri  4.  Unusquisque  sicut 
accepit  gratiam,  in  atterulrum  itlam  adminis- 
trantcs.  Sic  vulgodicimus  :  Docete  invicem,  cu- 
rate  inviccm  ,  sustcntalo  inviccm  ,  sacrificalc 
pro  iuviccm;  nimirum  ut  qui  docti  sunt,  do- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V.  583 

passim  Interpretes  et     ceant  indoctos ;  qui  medici  sunt,  curent  aegro- 


tos;  qui  diviles  eunt,  sustentent  pauperes;  qui 
sacerdotes  sunt,  sacrificent  pro  laicis :  illa  enim 
verba  exponenda  sunl  apposite  ad  subjectam 
raateriam ,  gratiam  et  officium  cujusque.  Ita  ex- 
ponil  Beda  ,  S.  Bernard.  in  lib.  Medits  c.  9.  Hugo 
Victor  I.  2.  de  Sacram.  part.  \U.  c.  1.  Alcuinus 
Epist.  26.  apud  Henricum  Canisium  tom.  1.  An- 
tiquit.  lect.  El  Concil.  Senonense  decrct.  10.  ac 
S.  August.  lib.  2.  de  visit.  infirmorum  c.  U.  (li- 
cet  Doctores  Lovan.  dubitent  an  hic  liber  sit 
S.  August.  et  Erasmus  ncget. )  AcceduntS.  Bo- 
navent.  et  Alexander  Alensis  mox  cilandi.  Hinc 
palet  agi  hic  de  confessione  sacramentali ;  quod 
perperam  negat  Erasmizans  Cajetanus. 

Dices,  Cur  ergo  ait  S.  Jacobus  :  Confitemini 
altcrutrum  ?  Cur  non  expresse  dicit  :  Confite- 
mini  sacerdotibus  PResp.  Primo  ,  ad  leniendum 
confessionis  onus  et  verecundiam.  q.  d.  Confi- 
teri  debetis  ,  at  non  angelis  coram  quibus  , 
utpote  purissimis  et  sanctissimis,  nimis  erubes- 
cerelis  peccata  vestra  praesertim  carnalia  de- 
nudare;  sed  hominibus,  puta  sacerdotibus,  qui 
iisdem  tentationibus  et  peccatis  obnoxii  sunl  , 
vel  fyerunt ,  aut  esse  possunt.  Atterutrum  ergo, 
id  est,  homo  homini,  similis  simili,  fraler  fra- 
tri  confilemini,  pula  sacerdoti,  qui  licet  olficio 
sit  superior,  natura  tamen  est  par ,  infirmitate 
similis,  obligatione  confilendi  aequalis. 

Secundo,  ut  significet  sacerdotes  aeque  ac  lai- 
cos  sua  peccata  confiteri  debere.  Noluit  ergo 
dicere  :  Confiteraini  presbyteris  ,  ne  presby 
teri  putarent  se  onere  confitendi  eximi,  eo 
quod  ipsorum  sil  laicorum  confessiones  exci- 
pere  ,  eosque  absolvere  quasi  judices  ;  sed  judi- 
cum  personam  debere  deponere  ,  seque  facere 
reos  cum  peccata  sua  confitentur  :  quasi  dicat, 
Confitcmini  alterutrum,  presbyteris  scilicet , 
ita  ut,  cum  ipsipeccanl,  similiter  aliispresby- 
teris  confiteanlur.  Ita  Serarius  hic,  elTnrrianus 
in  lib.  2.  Conslit.  S.  Clement.  cap.  18. 

Tertio,  ut  innuat  Jacobus  consilii  esse  ,  nou 
praecepti,  non  tantum  sacerdotibus,  sed  etiani 
laicis  peccata  confiteri ,  sive  reconcilialionis 
mutuae  causa,  sive  humilitatis  studio,  sivc  ad 
petcndum  consilium  et  auxilium,  sive  ad  majus 
charitatis  vinculum  ,  prsesertim  imminenle  dis- 
cessu  et  morte.  Unde  mullos  Sanctos  id  fecisse 
legimus  ,  ut  S.  Grcgorium  toto  cap.  ultimo  Mo- 
ralium.  EtinReligionibus  viri  religiosiores  idip- 
sum  facere  solent,  ac  offensarum  suarum  et 
scandali  quodsua  lepiditate,  velimpatientia,  aut 
cbolera  sociis  dederunt,  ab  eis  veniam  petere. 
Idipsum  significal  etmonet  hic  S.  Jacobus.  Unde 
Beda  :  In  hac,  ait,  Jacobi  scntcntia  debet  esse 
discretio,  ut  quotidiana  lcviaquepeccata  alteru- 
trum  coaequalibus  confileaniur ,  ut  orent  pro 
nobis  :  sed  gravia  juxta  lcgcm  sacerdoti  panda- 
mus,  ut  ille  ab  eis  nos  absolvat,  quod  laici  fa- 
cere  nequeunt.  ElSiuieon  Thessalonicensis  lib. 
de  Divino  templo  ,  ait  |ba'C  Jacobi  verba  ab  Epis- 
copo  ,  dum  preccs  populi  pronocapitc  i^ostulat, 
ct  se  peccatorem  conlitetur  (uti  facil  saccrdos 
in  introitu  Missae)  impleri.  Et  S.  Epbrem  tom. 
2.  part.  72.  in  reprehens.  sui  et  confcss.  implo- 
rans  fratrum  crga  se  commiseraiionem ,  citat 
huncJacobi  locum. 

Quarto,  ex  hoc  Jacobi  loco  nonnulli  censue- 
runt,  absentcsaccrdole  conlitendum  css«j  laico  : 
unde  Alcuinus  Epist.  26.  Scotis  id  persuadero 
volens:Jubclur,  inquit,  ut  couGteamur  altem- 


584 


CO.uMLiYlAlUA  fN  BJ 

trum,  iil  est,  homo  homini,  reus  judici,  aegrotus 
inedico.  Idem  suis  sancit  S.  Franciscus  in  Re- 
gula  c.  20.  citans  himc  Jacobi  locum.  Idipsuin 
fccit  Baptista  catechumeni ;  qui,  teste  S.  Augus- 
tino,  uti  refertur  de  consecrat.  dist.  4.  cap. 
sanctum  est ,  in  navi  orla  tempestate  a  laicobap- 
tizatus  est :  ille  enim  ah  hocjam  haptizato  ab- 
soluliouem  petiit ,  et  impetravit.  Idem  liquet  ex 
ConcilioTrihuriensi,  quod  cilatur  in  decretal. 
c.  furcs,  de  furtis.  Dicilque  fures  et  lalrones,  si 
comprehensi  aut  vulnerati  Presbytero  vel  Dia- 
cono  confessi  fuerint,  communionem  eis  non 
esse  uegandam.  Unde  putarunt  aliqui  in  articulo 
mortis  deficiente  sacerdote  ,  laico  faciendam 
esse  confessionem  ,  idque  a  Jacobo  hic  prsecipi, 
ac  proinde  laicum  tunc  posse  confitentem  ab- 
solvere.  Id  videtur  innuere  S.  Thomas  in  Sup- 
plem.  q.  8.  a.  2.  ad.  1.  etAhulensisin  Levit.  c.  16. 
q.  24.  Quin  etS.  Franciscus  in  Regula  c.  20.  suis 
Religiosis  ila  prsescrihit :  Si  saccrdotem  haberc 
non  poterunt ,  confiteantur  fratri  suo,  sicut  dicit 
apostolus  Jacobus:  Confiteminialterutrumpeccata 
vestra.  Sed  ilico  subdit  :  Non  tarnen  ob  hoc  di- 
mittunt  recurrere  ad  sacerdotes  ,  quia  potestas 
tigandi  alque  solvendi  sotis  sacerdolibus  esse  con- 
cessa. 

Verum  dico,  confessio  facta  laico  nullo  modo 
est  Sacramentalis  ,  neque  unquam  fuitnecessa- 
sia.  Prior  pars  patet ;  quia  laicus  non  habet  po- 
testatem  clavium,  confessio  autem  Sacramen- 
talisfit  propter  absoltitionem.  Secunda  pars  pa- 
tet  ,  quia  nullnm  est  pr.Tccptum,  nec  divinum  , 
nec  Ecclesiasticum,nisi  deConfessione  facienda 
sacerdoti,  deinde  quia  necessitas  confessionis 
nascitur  ex  necessiiate  absolutionis,  quam  lai- 
cus  non  potest  dare. 

Dices,  Cyprian.  lib.  3.  Epist.  17.  conlendit,  ut 
lapsi  in  persecutione  possint  in  articulo  mortis, 
si  sacerdos  non  adfuerit ,  apud  Diaconum  exo- 
mologesin  facere  ,  et  manus  impositionem  in 
poeuitenliamaccipere;  auctorlib.  deVeraetfalsa 
pcenitentia  c.  10.  Tantavis  ,  ait,  est  confessionis , 
ttt,  si  deest  sacerdos ,  confiteatur  laico.  Sic  et 
Beda  Verbis  paulo  ante  recitatis.  Similia  habet 
Glossa  in  cap.  pastoratis  ,  de  officio  judicis  or- 
din.  ( tamen  in  quibusdam  exemplaribus  cor- 
rectioribus  sunt  ista  jam  deleta. )  Respond.  Cy- 
prian.  loquitur  deconfessione,quae  abagentihus 
pcenitentiam  publicam  fieri  solet  in  eum  finem  , 
ut  absolvantur  ab  excommunicatione  ,  et  re- 
concilientur  ab  Ecclesia  :  quae  confessio  potest 
fieri  Diacono  habenti  jurisdictionem  absolvendi 
ab  excommunicatione  :  Conjectura  autem 
D.  Pammelii,  qua  dicit  forte  absente  Episcopo,  et 
presbyteris  carceribus  inclusis,  ex  privilegio 
quodam  in  necessitate  Diaconis  permissam  et 
concessam  fuisse  pcenitentium  reconciliatio- 
nem  sicuti  a  S.  Gregorio  presbyteris  concessam 
legimus  Sacramenli  Confirmationis  adminis- 
trationem  ,  nullo  modo  est  probabilis  ,  tum 
quia  nemo  hoc  unquam  dixit ,  tum  quia 
Diaconus  non  habet  sacerdotalem  characle- 
rem  ,  et  longe  major  est  distantia  inter  Diaco- 
num  et  preshyterum,  quam  presbyterum  et 
Episcopum  :  tum  denique  quia  Episcopus  nullo 
modo  potest  concedere  administrationem  Sa- 
cramenti  Confirmationis ,  sed  soli  Christi  vicarii 
hoc  concedunt :  ergo  multo  minus  potes  con- 
cedere  Diacono  administrationem  Sacramenti 
Poenitentiae ,  sicutnec  potest  ci  concedere  con- 
secrationem  corporis  Domini.  Auctor  vero  lib. 


IST.  S.  JACOBI.  Cop.  V. 

de  Poenit.  et  Beda  commendani  hanc  ComVsr 
sionem  non  tamquam  necessariam  ,  sed  tain - 
quam  utilem  ;  tum  quia  homo  cxcital  in  se  fa- 
cilius  dolorem  peccatorum,  dum  ea  alleri  con- 
fitelur  :  tum  etiam  quia  per  illam  veiecundiam 
ex  parie  satisfacit  pro  peccatis  :  tum  deniquc 
quia  consilium  et  consolationem  ah  allero  ac- 
cipere  potest.  Unde  etiam  Magisler  sentent.  ei 
Doctores  in  4.  q.  17.  laudant  hanc  Confessioneni 
in  extrema  necessitate  laico  factam,  quod  intel- 
tellige,  quaiido  abest  scandalum,  et  omnealiud 
periculiun  quod  ex  tali  Confessione  posset  pro- 
venire.  Quod  autem  D.  Thom.  in  Supplem.  q.  8. 
a.  2.  ad  1.  aii  neccssitale  poenitentem  deberc 
confiteri  cui  potesl,  non  est  pneceptum  ,  sed 
coiisilium  ,  ut  intelligit  Sotus  :  quod  tempore 
D.  Thomae  frequentius  erat  in  usu  quam  modo. 
Quod  autem  addit  defeclum  sacerdotisa  summo 
sacerdote  lunc  suppleriintellige,  suppleri  quoarl 
consecutionem  remissionis  peccalorum,  si  alter 
estcontritus.non  autemsitantumestattritus,quia 
nullaextat  hujus  rei  promissio:  undeilla  supple- 
lio  esset  omnino  praeter  legem  ordinariam.  Porro 
laicus  audiens  Confessionem  ,  non  polest  confi- 
tentem  absolvere  :  sic  enim  usurparet  ollicium 
sacerdotis,  faceretque  sacrilegium.  Sed  fieretne 
irregularis  ?  Affirmat  D.  Soto  :  quia,  inquit, cap. 
si  qttis  de  Clerico  non  ordinalo  ,  imponitur  poena 
irregularitaiis  solemniter  baplizanti  ,  aut  ali- 
quod  divinum  officium  exercenti  sine  Ordine  : 
nomine  autem  officii  divini  conlinentur  omnia 
Sacramenta.  Verum  melius  alii  negant;quia  no- 
mine  ofiicii  divini  ex  usu  Canonum  intelligitur 
solum  sacrificium  Missoe  et  solemnis  decantatio 
Evangelii,  aut  Epistoloe.  Ita  Sylvester  v.  Confes- 
sor  ,  1.  Ledesma  in  U.  p.  2.  q.  7.  a.  3.  et  alii. 

Deniqueerrat  Thom.  Anglicus  hic  dum  insli- 
tutionem  Confessionis  tribuit  Ecclesiae,  Jacobo 
promulgationem,  Christotantuminsinuationem, 
cum  scilicet  B.  Petro  dedit  claves  :  iino  Canon 
Quidam  Deo ,  tit.  de  Poenit.  dist.  1.  cum  Glos- 
sa  ,  videtur  instilutionem  Confessionis  tribuere 
S.  Jacobo  :  sed  per  inslitutionem  intellige  ex- 
prcssam  dcnunciationem,  quani  prae  S.  Petro, 
Paulo,  Joanne  et  Juda  facit  hic  S.  Jacobus.  De 
fide  enimesthoc  Sacramentnm,  aequc  accaetera, 
a  Christo  Domino  immediate  esse  instituta  ,  uti 
definit  Conc.  Trid.  sess.  14.  c.  1.  de  Extrema 
Unct.  Unde  S.  Bonavent.  in  4.  dist.  17.  a.  1.  qu. 
3.  et  Alensis  ibid.  n.  3.  a.  2.  docent  Confessio- 
nem  a  Christo  institutam  ,  sed  a  Jacobo  hic  pro- 
mulgatam. 

Porro  quam  peccatori  necessaria  sit  Confes- 
sio  ad  salulem,  patet  exemplo  Severi,  qui  mor- 
tuum  sine  Confessione  defunctum  ,  ideoque 
raptum  ad  tartara  suscitavit,  ut  confiteri  posset : 
ut  narratS.  Greg.  I.  Dialog.  c.  ult.  De  ejus  utili- 
tate  plura  dixi  Actor.  19.  18.  Eamdem  saepe  Deus 
declaravit  miraculis;  quae  recenset  Beda  1.  b. 
hist.  c.  14.  Petrus  Cluniacensis  1.  1.  de  Mirac.  c 
3.  4.  5.  6.  Auctor  vitaeS.  Bern.  1.  l.c.  9.S.  Bonav. 
in  Vita  S.  Francisci  c.  10.  AlanusCopusI.  2.  Dial. 
c.  ult. 

Praeclare  S.  Bern.  Epist.  113.  explicans  illud 
Ps.  95.  Confessio  et  putchritudo  in  conspectu  ejus. 
Revera  ,  ait ,  ubi  Confessio  ,  ibi  putchritudo ,  ibi 
decor :  si  peccata  sunt ,  in  Confessione  lavantur  : 
si  bona  opera,  mundantur.  Cum  mala  tua  confite- 
ris  ,  sacrificium  est  Deo  spiritus  contribulatus  : 
cum  Dei  beneficia  immolas  Deo  sacrificium  laudis. 
Ama  Confessionem ,  si  affectas  decorem.  Bonum 


COMMENTAIUA  IN  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.  V. 


585 


,vki  ornanientum  Confesslo,  quce  peccatorcm 
purgat,  et  justum  rcddit  purgatiorem  :  absque 
Confcssione  justus  judicalur  ingratus,  ct  peccalor 
mortuus  reputalur.  Confessio  igitur  peccaloris  est 
vita,  et  jusli  gloria. 

Deniquc  mira  est  vis  Confcssionis  ,  ut  uno 
verboimpetreta  Deoomniumpeccatorum.etiam 
gravissimorum,  indulgentiam,  Deique  rcconci- 
liationem,  uti  impetravit  David;  dicendo  enim, 
Peccavi  Domino,  illico  audivita  Nathan:  Dominus 
quoquc  transtulil  pcccalum  luum  ,  non  morieris , 
'2.  Reg.  12.  13.  Memorabilis  est  Glossa  Helmeo- 
rum  Jn  illud  Cantic.  5.  2.  Apcri  milii  sorormea  , 
cdita  a  Galatino  1.  8.  c.  8.  Filii  mei ,  ait,  aperilc 
milii  aperturam  unam  pcenitenlUs ,  sicut  est  for- 
mam  acus ;  ct  ego  aperiam  vobis  aperturas  mise- 
ricordia?,  pcr  quas  intrabunt  quadrigce  et  currus. 

Ob ate pro invicem.  ]  Tum  laici  pro  laicis,  tum 
sacerdoles  pro  sac< rdolibus,  ct  laicis  pnesertim 
inflrmis  quandoeos  intmgunt,  de  illis  enimhuc- 
usque  egit,  et  sacerdotes  a  Deoet  Ecclesia  ordi- 
naii  et  deputati  sunt ,  ul  nomine  Ecclesiae  orent 
pro  fldelibus  omnibus,  sintque  quasi  publici  le- 
gati  <l  mcdiatores  Inter  D<-umelpopulum;  und<: 
et  Bequitur  :  Ut  satvemini,  graece,  ie&nn  ,  id  est 
ut  sanemini,  scilicet  ab  inflrmilate  (puevos  de- 
tinet.  Rcspicit  ad  v.  15.  Oralio  futei  salvabit  in- 
firmtim.  Ilinc  ex  usu  Ecciesiae  pro  infinhis  inunc- 
lis  leguntur  Litaniae  quasi  communes  omnium 
preces,  ad  implorandam  iis  in  ullimo  agone 
opem  Sanctorum,  contra  daemonum  phalanges. 
Gcneralis  tamen  haec  sententia  ad  omnes,  etiam 
laicos,  extendenda  cst :  charitas  enim  dictat  et 
instigat,  ul  pro  invicem oremus,  ut  sanemur,  id 
<:st ,  salvcmur  tam  animo,  quam  corpore :  pluris 
enimest  sanitas  animcequamcorporis.  Idipsum 
conflrmat  exemplum  Eliac,  quod  subdit  Jaco- 
btis.  Nota.  Jacobus  praemisit  monitum  de  Con- 
fessione,  qnia  post  eam  validior  est  oratio,  ut- 
pote  quaeabanima  pura  et  sancta,  Deiqueamica 
<'tlilia  ad  Deum  patrcm  cmiiiiiur,  qui  volunta- 
tem  timentiumsc  facit,Ps.  lVi.  19.  sicJobjussu 
l/ei  orans  pro  amicis,  eis  veniam  impetravit  c. 
ult.  v.  8.  Juiliih  postulans  preces  civium ,  Holo- 
fernem  occiditc. 8.  Jeremias  prb  populo  orabat, 
Deoque  iralo  quasi  manus  ligabat  ,  c.  \h.  II. 
Unde  et  posl  mortem  visns  esl  pro  codem  sup- 
plicare,  '2.  Machab.  15.  lft.  i'ro  S.  Petro  incar- 
cerato  oravit  tola  Ecclesia  ,  cique  libertan  ni 
impetravit  Act.  12.  5.  Paultis  pro  aliis  oravit", 
'•i  aliorum  preces  pro  s«  postulavit ,  Rom.  1.  9. 
'•t  c.  15.  30.  Coloss.  A.  8. :.  Joan.  pro  omnibus 
orat.  Epist.  3.  c.  2.  Denique  Cbristus  orat.  pro 
\postolis  omnibusque  fidclibus ,  Joan.  17.  11. 

Porro  uliliusesloranli  orarc  pro  aliis  ,  quam 

pro  sc  sOlo,    Primo,  quia    libcnlius   sacrificiuni 

ivalionisaccipilur,cum  in  COnspectU  niiscricor- 

-  judicis  proximi   dilectione  conditur,  quare 

mmunibns  ei  alternisplus  agimus  orationibus , 

m,  singularibus  aut  privatis,  ait  S.  Aug.  epist. 

Secuodo,  quia  dmn  singaU  orant  proomnibus, 

tiam  omms  onnu  prosingulis,  ait  S.  Amb.  1. 

Abcl  C.    7.  qui  cl  addit  :   Ua   magna  mnunr- 

oest,  ut  oraiionibus  singulorum  acquirantur 

unfidis  totius  plebissafragia.  S.  Chrysostom.  5. 

serm.  ne  desperemus,  asserit  optimum  esse  pai> 

ildnem  iicn  oraiionum,  quas  fundunt  sancti  . 

tdeoque  Deum  seepc  iis  trifauere;  quod  nostris  , 

mua  indigni  sumus  .  oon  tribuk.  s.  Greg.  I.  1. 

eplst.  2ft.  crealus  jam  Pontifex  postulat  pro  sc 

arari  .  Ne  suscepta  me pondera,  ait,   ultra  vir  s 

c/.nNFi..   a  t  Annr.     tom.  y. 


premant.  Memor  vcroquod  scriplum  cst :  Oratef/ro 
invicem  ut  salvemini ;  ctiam  impendo  quod  peto  , 
sed  recipiam  quod  impendo  :  dum  cnim  nos  vobis 
per  oralionis  opem  conjungimus  ,  quasi  ambulan- 
lcs  per  lubricum  ,  vicissim  nobis  manum  lenemus , 
fitque  cx  magna  provisione  charilatis ,  uteosin- 
gulorum  robuslitis  charitas  perfigalur  ,  quo  in 
altcrulrum  alter  innitilur.  Vere  S.  Aug.  Nisi 
Stephanus,  orasset ,  ait,  Ecclesia  Paulum  non 
haberct.  RursumS.  Greg.  1.  5.  RegistriEp.  119.  Pre- 
ces  clenim  nostra?,  inquit ,  tanto  cclerius  in  Domi- 
nicay  pictatis  aurcm  sublevantur,  quanto  eas  vicis- 
simpro  nobis  fusas  charitatis  ardor  exacuit. 

MtJLTBM  KMM   VAl.l.r   DEPRECA.TIO  (8ft»«« ,  id   est 

precatio,  quae  in  indigentia  et  afllictione  suppli- 
citer  fitad  eam  levandam  ;  3ita9at enim  esl  indi- 
gerc)  justi  assidua.  ]  Evjsyou^ev/j ,  id  est  clabo- 
rata ,  slrenua,  cfficax,  vivida  ;  Pagnin.  intcnta, 
quae  scilicettola  animicontentione  ex  fundopec- 
toris  ardcnli  spiritu  ,  certaque  fide  et  spe  for- 
maturet  emittitur.  Hacc  enim  quasi  cogitDeum 
dare  quodpelitur.  Assidua  ergo  ,  id  est,  inlenta 
et  inslans  ,  ut  assequatur  quod  pelil.  Assiduus 
enim  lalinc  propric  idem  est  quod  jugis,  conti- 
nuus  ,  et  quasi  assidens  rei  cui  incumbit.  Ita 
Festus.  Inde  Secundo  ,  assiduus  ,  idem  est  quod 
intentus,  diligens,  sollicilus.  Sic  Ciccro  I.  1.  dc 
Orat.  Scripluram  diligentem  et  elaboratarn  vo- 
cat  assiduam.  Et  I.  deSenect.  Sempcr  ,  ait,  boni 
assiduique,  domini  referta  cella  vinaria,  olcaria  , 
et  penuaria  est,  vitlaque  tota  locuplcs  est.  Terlio 
assiduus  per  metalepsin  idcm  cst  quod  locuples 
et  probatissimus.  Ita  a  Gellio  1. 18.  vocaiur  clas- 
sicus  assiduusque  scriptor  non  proletarius.  Simili 
modo  oraiio  assidua.  Primo,  cst  intenta,  ela- 
borata,  sollicita.  Secundo,  continua  donec  obli- 
ncatquodlam  sollicite  pelit.  Tertio,  probata  cl 
locuples,  quia  totam  se  dat  Deo,  omnesque  cor- 
poriset  ammae  vires  in  oratione  impeodens  Dco 
tradil:  locuplcs  crgo  est  in  Dcum,  dum  ci  se 
suaque  Hberaliter  offert,  ut  eum  vicissim  siln 
obliget ,  et  libcralcrn  in  dando  id  ,  quod  petitur, 
essesuadcat,  ct  pcne  compellat.  Sic  Grajcum 
lv*p-/6s3  idcm  est  quod  b  vw  •»  >  id  est  in  opera 
existens  ,  operi  intentus,  sollicitus  ,  strenuus, 
accr,  continuos,  doncc  opus  suum  conficiat. 
Talis  ergo  cncrgia  ,  cfficacia  ,  intentio  et  con- 
tenlio  requiritur  in  oratione  ,  qualcm  in  opcre  , 
v.  g.  in  sludio  adhibet  sludiosus  ,  in  fabrica  ar- 
chitectus  ,  in  praelio  miles  et  dux  ut  victoriam 
obiineat:  ut'scilicet  ab  efficaci  principio,  puta 
ab  animo  ct  spiritu  ardcnti  i  vilicmenti  iuci- 
lala,et  quasi  animata  ardcns  sit  et  vehcmcns,  ac 
ardcntia  suspiria,  quasi  pilas  c  tormento  bcllico 
ignitas,  in  coelum  cjaculetur,  quibus  Deum  fe- 
riai  et  quasi  sanciet ,  cogatque  darc  quod  (lagi- 
lal.  Talis  crat  oratioS.  Catharinae  Senonsis,  quae 
obsecrans  dicebat:  Domine  non  discedam,  non  te 
dimittam  ,  doncc  milii  hanc  iltamvc  rcm,  puta  ani- 
m,im  donrs. 

Ilinc  Secundo,  oralio  justi  mullum  valct,  si 
sil  l-j::yojy.ijr ,  id  <'st  agnis  ,  opcrans.  non  dcsi- 
diosa  et  torpens,  scd  bonis  operibus intenta  iis- 
(|ik^  comitala  .  alala  ,  et  armata  ropera  cnim  lum 
orantis,  luui  cjus  pro  quo  oralur  ,  puta  pomi- 
tentia,  vitaeemendatio,  obscrvatio  mandatorum. 
ct  exercitium  cbarilatis,  paticntiae,  bumilita- 
lis.  aliarttmquc  viilulum  faciunt  oralioncm  cf- 
ficacem  et  quasi  oinnipotcntem  ,  ait  Maximus 
centuria  S.  c.  8.  ct  S'i.  ei  cx  co  Theodorus  Slu- 
dita  scrm.  107.  Sic  Paulus  Galal.  b.  C.   ait  mul- 

76 


584  COMMENTARIA  1N  EPIST 

tum  valrre  fulcmquae  pcr  dilectioneni  opcratur, 
Kraece  fayyw^w»,   Hoc  est  quod  angelus  docet 

Tobiam  c.   12.  8.   Bona  est  oratio  cum  jejunio 
Eleanosyna ,  magis  qaam  thesauros  auri   recon- 

rf<  rr. 

Jejunium  crgo,  id  est,  afllicliocorporisct  spi- 
ritus  ,  ac  pnesertim  animi  contrilio,  gemilus  ct 
lacrym.e  dant  oralioni  vim  Dcumque  quasi  co- 
gunt  ut  aflliclo  succurrat.  Unde  ,  Quando  orabas 
ntni  larltrymis ,  ait  Haphael  Tobiae  c.  12.  12. 
cxaaditus  es :  et  Judith  c.  8.  \h.  Indulgentiam 
cjus  ,  inquit ,  fusis  lachrymis  postuiemus,  et  Mag- 
dalcna  vcniam  impetravit ,  cum  tachrymis  ccnpil 
rigarcpedes  cjus,Lucml.  38.  Underecteait  S.  Na- 
zianz.  orat.  1.  contra  Julianum  :  Piorum  taclnyma; 
peccati  dituvium  sunt ,  et  mundi  expiamcnlum.  Et 
Climach.  gradu  7.  Major  ac  potentior  baptismate, 
posl  baptisma  est  fons  lacfnymatum,  S.  Maxim. 
hom.  de  pcenit.  S.  Petri :  Utltiorcs,  ait,  lachryma- 
rumpreces  sunt,  quam  sermonum  :  quia  sernw  in 
precando  forte  fatlit ,  lachryma  omnino  non  fallit; 
sermo  enim  inlerdum  non  lolumproferl  negotium, 
lachryma  semper  totum  prodil  affectum.  Chrys. 
hom.  30.  in  Genes.  Quidnam  dic,  oro,  ocuiis  illis 
formosius,  perpetuo  tachrymarum  imbre ,  ct  quasi 
margaritarum  decore  ornatis  ?  S.  Gregorius  Nys- 
sen.  orat.  funehri  dePIacilla:  V  ulnerum  animi , 
inquit,  tamquam  sanguis  lachryma  sunt.  S.  Leo 
serm.  9.  de  passione  :  Felices  ,  inquit ,  S.  Apos- 
tole ,  tua?  lachryma? ,  quce  ad  diluendam  culpam 
negationis  virtutem  sacri  habuere  baptismatis. 
Unde  Petrus  Cellensis  1.  de  panibus  c.  12.  Diabo- 
lus,  ait,  tolerabilius  sustinet  flammam,  quam  la- 
chrymam  noslram. 

Expostulavit  graviter  Antipater  cum  Alexandro 
magno  per  litteras  deOIympia  Alexandri  ipsius 
matre,  enixeque  contendit  a  rege,  ut  illatae  sibi 
per  summam  insolentiam  injuriae  quam  primum 
resarcirentur.  Legit  sedate  querelas  Alexander, 
et  nobili  illo  apophlhegmaterespondit:  Ignorare 
videlur  Antipater ,  quod  una  malris  lachryma 
mattas  delebit  Epistolas.  Una  pariter  peccatoris 
lachryma  igne  eliquata  contritionis,  multas, 
easque  gravissimas  illatas  Deo  delebit  injurias. 
Petrus  Chrysologus  serm.  93.  O  quanta,  ait,  vis 
cst  in  lachrymis  peccatorum !  rigant  ccelum,  ter- 
ram  diluunt ,  extingaunt  gehennam ,  delent  in 
omne  facinus  latam  divinam  promulgatione  sen- 
tentiam.  Anselmus  Laudunensis  sive  Glossa  in- 
lerlinearis  in  illud  Tob.  3.  11.  In  oratione  per- 
sistens  cum  lachrymis  deprecabatur  Deum :  Oratio 
Deum,  aitj  lenit,  lachryma  cogit,  hcec  ungit,  illa 
pungit.  S.  Bernardus  serm.  30.  in  Cantic.  La- 
chryma  pcenitentium,  inquit,  vinum  sunt  angelo- 
rum,  imo  Dci  ipsius,  quo  ipse  se  oblectat  et 
quasi  sitim  suam  sedat,  juxta  illud  Ps.  55.  9. 
Posuisti  lachrymas  meas  in  conspectu  tuo.  Ubi 
Tigur.  vertit,  lachrymas  meas  repono  in  langun- 
culam  tuam.  Merito  ergo  exclamat  Justinianus 
1.  de  Ligno  vitae  c.  9.  O  iachryma  humilis,  tua 
est  potentia  ,  tuum  est  regnum.  Tribunal  judicis 
non  vereris  ,  amicorum  tuorum  accusaloribus  si- 
lentium  imponis,  non  est  qui  te  ad  Deum  accedere 
vetet;  si  sola  intres,  vacuanon  redibis.  Quid  plu- 
ra  !  vincis  invincibilem,  ligas  omnipotentem,  ape- 
ris  ccetum,  fugas  diabolum. 

Nota  Tbjasti,  inlellige  cujuslibet,  sed  praeser- 
tim  ejus  qui  est  minister  Ecclesiae  et  presbyter, 
quem  decet  omnino  esse  justum,  maxime  cum 
•:xtremam  Unrtionem  aliaque  Sacramenta  ad- 
mhnstrat.  uursum  jusii  oratio  debct  csse  hzpyn- 


S.  JACOBI.  Cap.  V. 

fnivn,  id  est,  intenta ,  operosa,  cfficax  ,  assidua  , 
qualis  fuit  S.  Jacobi  nostri,  cognomonlo  Justi  ; 
cujus  gcnua  ex  continua  oratione  callum  ob- 
dnxerant  :  uti  dixi  in  Proceinio.  Talis  pariler 
fuit  S.  Benedicli,  S.  Francisci ,  S.  Dominici , 
S.  Thomae  Aquinalis,  qui  proinde  asserebant  se 
nihil  petiisse  umquam,  praesertim  per  B.  Virgi- 
nem,aDeo,  quod  protinus  non  impetrassent. 
Sanclorum  enim  mentes  sunt  quasi  altare  thy- 
miamatis,  quod  juge  orationum  et  suspiriorurn 
thymiama,  Deo  odoralissimum  et  gratissimum 
exhalat.  Talis  fuit  Abralue  orantis,  et  impetran- 
tis  ut  parceretur  Sodomoe,  si  in  ea  inveniren- 
tur  decem  justi  Gen.  18.  32.  Justus  ergo  unus 
pluris  est  apud  Deum,  quam  omnes  peccatores, 
quam  coelum  et  terra.  Sanctorum  deprecatio  cst 
commune  omnium  morborum  remedium,  aitTheo- 
dor.  in  Hist.  relig.  c.  16.  Quid  mirum  ?  Augustus 
Caesar  capta  Alexandria,  licet  illi  ob  injurias  sibi 
illatas  indignans,  pepercit  in  gratiam  Arii  phi- 
losophi  Alexandrini,  amici  sui.  At  Deus  longc 
clementior  estAugusto,  longe  liberalior.  Quo- 
circaDeusper  Jerem.  c.  5. 1.  vociferatur :  Circuite 
viasJerusalem,  et  aspicite,  et  considerate,  etqua^- 
rite  in  plaleis  ejus ,  an  invenialis  virum  facientem 
judicium  et  quarentem  fidem,  et  propilius  ero  ei. 
Justi  ergo  sunt  bases,  fulcra  et  columnae  ur- 
bium,  provinciarum  et  regnorum.  Quis  dubitet 
mundum  precibus  sture  Sanclorum :  ait  Buffin. 
praefat.  in  Vilis  Patrum.  Peccatoris  vero  oratio 
parum  valet,  nisi  is  pceniteat  et  opem  a  Deo 
convertendi  se  petat :  uti  fecit  S.  Magdalena , 
Publicanus,  S.  Petrus  ,  S.  Paulus.  Talis  praeom- 
nibus  fuit  oratio  Mosis  Exodi  32.  10.  Nam  ,  ut  ait 
S.  Basil.  orat.  2.  quae  est  de precatione :  magnipon- 
deris  corum auxiliumcst,  qui possunt  precibusflec- 
lereDeum;  et supplicationes  mutua? cum  exhacvita 
salutares  sunt ,  tum  cum  ex  hac  vita  decidimus , 
copiosum  nobis  viaticum  advitam  futuram  suppe- 
ditabunt. 

Nota  Secundo,  Cassianus  coUat.  8.  c.  33.  mul- 
tos  modos  et  causas  assignat,  quibus  oralio 
redditur  efficax.  Ilabes,  ait,  in  duorum  consensione 
fructum  exauditionis  Dominica  voce signatum,  se- 
cundum  illud  :  Si  duo  ex  vobis  consenserint  super 
lerram,  de  omnire,  quamcumque  peticrint  fiet 
iltis  d  Patre  meo,  qui  in  ccelis  est.  Habes  aliam  in 
fidei  plenitudine,  qiue  grano  sinapis  comparatur ; 
Sienim,  ail ,  habueritis  fidem  sicut  granum  sina- 
pis,  dicetis  monti  huic  :  Transi  hinc ,  et  transibit, 
et  nihit  impossibile  erit  vobis.  Ilabet  in  assiduitatc 
orationum  quam  propter  indefessam  pelitionum 
perseverantiam ,  imporlunitatem  sermo  Domini- 
cus  nominavil  :  Amen  enim  dico  vobis ,  quia  si  non 
propter  amicitiam  vel  propter  imporlunilatem 
ejus  surget ,  et  dabit  ei  quantum  opus  habuerit. 
Habes  in  Eteemosynarum  fructu  :  Conciude ,  ait , 
Eleeinosynam  in  corde  pauperis ,  et  ipsa  ora- 
bit  pro  te  in  tempore  tributationis.  Habes  in  emen- 
datione  vit& ,  et  operibus  misericordice ,  secundum 
illud  :  Dissolve  colligationes  impietatis ,  solve  fas- 
ciculos  deprimentes.  Et  post  pauca,  quibus  in- 
fructuosa  jejunii  sterilitas  castigatur.  Tunc,  ait, 
invocabis ,  et  Dominus  exaudiel  te ;  clamabis ,  ct 
dicet :  Ecce  adsum  :  Nonnunquam  sane  exaudiri 
etiam  tribulationum  nimielas  facit  ,  secundum 
illud  :  ad  Dominum,  cumtributarer,  clamavi,  el 
exaudivit  me,  et  iterum :  Ne  afflixeris  advenam, 
quia  si  clamaverit  ad  me ,  exaudiam  eum ,  quia 
misericors  sum. 

Nota  Tcrtio,  S.  Thomas  srrm.  in  Pogationibus 


COMMKNTAIUA  I.\  EPIST.  S.  JACOBI.  Cap.   V 


oslendit  quailtum  oralio  jusli  valeal,  cx  sc\ 
ujua  effectibus.  Primo  ,  enim,  ait ,  iram  Doi 
miligat,  ei  sesc  oppoucus  ut  scutum  Sapicnt. 
18.  21.  impctral  oninia,  Mallli.  21.  21.  inclinat 
Deum,  ul  bominiobedial,  Josue  10. 1Z».  Secundo, 
angeli  assislunt  oranli ,  Daniel  9.  21.  oralioncs 
iidcm  oflerunt  Deo,  referunlquo  cxauditionem, 
Jol)  12.  12.  Terlio,  oralio  justi  boininem  libcrat 
amalis,  ct  veniam  impetrat,  salutcm  piu-scn- 
tcm,  ct  aeternam,  corporalem  ct  spiritualem 
confert,  bic  v.  15.  Quarto,  Daunones  fugat  c 
cordc,  et  corpore.  Mattb.  ult.  v.  17.  cosdem 
obcdientesfacit,  etiam  ul  in  marese  praxipilenl, 
Mallb.  21.    21.    Quinto,  oninibu.s  clcmenlis  ct 

reaturis  dominatur,  solem  sistit,  Josue  10.  l'i. 
ignemccelo  evocatj  U.  Reg.  1.  10.  cadum  clau- 
ilil,  ut  patet  versu  seq.  mare  ct  aquas  dividit 
Exodi  lli.  15.  ct  21.  Josuc  3. 16.  mortuos  c  Pur- 
gatorio  ctlucit,  Eccli.  &8.  5.  bestias  fcrocissimas 
cicurat,  curat  lcpram,  febrim,  pcstcm  omncs- 
(pic  morbos,  scdat  lempestales  ,  inccndia,  clu- 
vioncs;  omncs  virlutes  et  gratias  c  ceelo  accer- 
^it  ,  adeoque  Deum  omnipoleutcm  vincit ,  ct 
quasi  ligat.  Denique  Origenes  bom.  9.  in  Num. 
docct,  Detim  oraiiti  plus concedcre,  quampos- 
lulet.  Untle  et  orat  Bcclesia  :  Dctis  qui  ubundan- 
tiu  pictaiis  tuce  ,  ct  merita  supplicum  cxccdis,  et 
vota,  effunde  super  nos  misericordiam  tuarn ,  ut 
dtmillas  quce  conscientia  mctuit ,  et  adjicius  quod 
ovatio  non  prcesumit. 
Egrcgie  auctor  scrm.    atl  Fralres  in  eremo 

iputl  S.  Aug.  serm.  22.  orationis  eflicaciam  os- 
tcndit.  Orans  Jeremias,  inquit,  confortatur  in 
carcere ,  Daniel  inler  lcones  cxtdtat,  tres  pueri  in 
fornace  tripudiant ,  Job  in  sterquilinio  triumphat 
ile  diabolo ,  Latro  de  cruce  paradisum  invenit ,  Su- 
tanna  u  senibus  defenditur,  Stephanus  de  torrente 
in  avlum  sascipitur s  non  csl  igilttr  locus  ,  in  quo 


orare  non  debeamus,  Oratc  igitur 


srmpcr ,  ct  tn 


omni  loco,et  pro  inviccm,  ut  suhrmini.  Oratio 
rancta  est  columna  virtutum,  dcilulis  scala ,  vi- 
duurum  maritus ,  ungclortim  cognulu  ,  fundu- 
irrntttm  ftdri ,  monucltorum  corona,  conjugato- 
i  um  levamcn. 

17.   Kl.lAS  II0M0   K.r.AT  SIMIMS  NOMS    PASSIHI  I.IS.  ] 

Glossa  :  simili  mrnds  ct  rarnis  frugilitatc ;  Gr.ccc 
i/iotonx^i,  similibus  affcciionibus  et  passionibtis 
obnoxius,  quibus  nos;  et  lainen  cjus  oratio 
ttiit  rescratio  ceeli,  illud  ad  libitum  aperiens, 
ct  claudeus;  terram  bumcetans,  et siccans; fse- 
oundans  ,  et  arcfaciens.  Probat  orationcm  jusli 
imillum  valere  exemplo  Kliae,  cujus  juslitia  et 
«anctitas,  ceque  ac  orationis  eflicacia  in  patran- 
>\is  lniiaculis,  et  porlentis,  apud  Jndicos  er;it 
celeberrima.  Klias  cnim  erat  bomo  similis  no- 
l)is.  Id    dicit  Primo  ,   quia   Klias  jam  raptus  in 

(fliiin   nobis    cst  dissimilis  .    et    impassibilis. 

iecnndo,  quia  vita-fuit  tam  subbmis-,  adeoquc 
'baiiinaturgus,  ul  angclus  poiius  vidcri  posscl , 

|iiam  boiuo.  Kndc  cl  eurru  igneo  raptus  csl  Hl 
cccltini  ;ni  Blias,  ;ui  S.  Cbrvsost.  scrm.  i\v  ;is- 

:ensione  i  li;c,  vNteatur  faisse  >>"o;,u\  estsol,  e 
terra  in  cmhim  conseendens.  Sic  erom  Judaei 
Malacbiam,   Aggantm ,  et  Joannem  Raptistam 

uitarunt  esse  angelos  incarnatos.  Hinc  et  BUm 
ilicltur  quasi  mnKBMAfl,  id  c.sl ,  Dominus  mcus 
Deus,  lesle  Pagnkiofn  Nomin.  iicbr.  vel  foras 
mrus  Dcus.  I  nde  S.  AHianas.  Apolog.  t\v  fu-a 
sua,  ail  r.liam  noininaluin  csscDeuin.  Quocirca 
Ecelesinst.  c  'iS.  \.  Surrr.rit,  inquH,  EtiasPro- 
'aquasl  ignis ,  ct  vcrbum  ipsius  quasi  facr.tu 


ardcbat ,  io'us  cnim  ardcbat  zelQ  D<i ,  idqiic 
prodigio  siguilicatuin  essoasscrit  Bpiphan.  bb. 
de  vita  Propbcl.  in  Elia.  Ait  eniin,  Quem  cum  eni- 
terelur  parens  ejus  talis  sol  uc  patri  cisio  appu- 
ruit :  viri  niveum  quemdam  pr<e  seferenles  habitum 
pusionem  salulubunt ,  malrisque  uberibus  in  ig- 
nem  cvellebanl ,  quin  et  flainmam  ignis  loco  cibi 
minislrabant.  Profecttts  cst  itaquc  genilor  in.Jcru- 
sulcm,  visaque  ad  saccrdotcs  rettdil.  liespondit 
uulem  illi  chrematismus  (id  cst ,  oraculum ,  sivc 
rcsponsor)  :  Cuve  manifcslum  facuis  :  erit  qitippc 
lumen  ftlii  hujus  domicilium,  sermoque  ejus  dc- 
monslratio  alque  senteniia  brevis ,  et  judicabit 
Israel  cum  in  igne ,  lum  rhompiueu.  Hic  est  ille 
Elias  qui  ter  ignem  e  coclo  deduxit ,  quique  imbrem 
sua  lingua  gestuvit ,  morlttos  itcm  suscitavit ,  et 
in  civlum  denique  nimbo ,  seu  turbine  ignis  as- 
sumptus  est. 

Tertio,  quia  Bebraei  tradunt  Eliam  enmdem 
csse  Pbinees  filioEleazari  pontif.  qui  ob  zelum 
meruerit  immorialitaiem,  vivere  sciliccl  usquc 
ad  finem  muntli.  Quem  errorem  secutus  csl  Pe- 
trus  Damiani  epist.  11.  ad  Nicolaum  Pontiliccm. 
hl  lacitc  bicconfutat  Jacobus,  tlicens  cum  pas- 
sibilem  et  mortalcm.  Hunc  errorem  pariter 
confutavi  Num.  25.  13.  Sensus  ergo  cst ,  q.  d. 
Si  Elias  vir  juslus  et  sanctus  tanta  orando  impc- 
travil  i\  Deo  :  ergo  similiter  oralio  alioruni  jus~ 
torum  inagna  impelrabit  a  Deo  :  Klias  cuim 
non  fuit  angelus ,  nec  alterius  naturx  quam 
nos ;  quin  ct  per  omnia  nobis  fuit  similis;  scd 
babuit  magnam  in  orantlo  fiduciam,  eaque  im- 
pctravilqmc  naliiralitereranlimpossibilia;  eam- 
dcm  per  Dei  gratiam  induamus  ct  nos,  ac  si- 
milia  impctrabimus. 

Moraliler  S.  Giegor.  lib.  19.  Moral.  c.  5.  notat 
Deum  Ili;c  et  Sanctis  per  quos  lanla  operalur, 
relinquere  innatam  fragilitatem,  ncex  Dei  opc- 
ribus  superbiant,  eaqucsibi  arrogent.  Cum,  ait, 
Elias  tol  virlutibus  in  alta  profecisset,  tamcnmu- 
lierculam  (Jesabel)  fugil ,  de  uianu  Dei  mortem 
petit ,  nec  accipit,  clc.  In  illis  virlutibtts  Elias , 
qttid  de  Dco  accepcrat ,  in  istis  infirmitalibu: , 
quid  dc  se  csse  poterat,  ugnoscebat  :  itla  polcntia 
rirtus  fuit,  ista  in/irmitas  citstos  virlutis  :  in  itlis 
virlutibtts  ostendebat  quid  acceperat ;  in  islis  in- 
ftrmitulibus  hoc  quod  acceperat ,  custodiebat.  In 
miracuiis  monstrabatur  Elias;  in  inftrmitatibus 
srrcabutur. 

Et  oratione  oiuyit  (  id  est,  fcrventcr  oravit : 
banc  cnimvimbabetgeminatio)  lt  non  ploiabt 

SUPF.RTERRAM,  KT  NON  PIAIT  ANNOS  TUES.  ]  Lib.  3. 

heg.  17.  1.  dicitur  tantum,  quotl  Elias  banc  sic- 
citalem  praedixcrit.  Jacobus  addit  ipsum  eam- 
dem  suis  prccibus  conciliassc  el  impetrassc  , 
idquc  ex  ingcnti  bonoris  divini  zelo  ,  ut  scili- 
cet  oslcndcrct  sc  vcrum  ct  cflicaccm  Dci  vcri 
cssc  Propbctam  ;  utquc  Acbab  ct  Jcsabel  eo- 
rumquo  inipios  subditos ,  ipii  colcbant  Baal, 
bar.  pcena  c;istigarct,  et  ad  veri  Dei  banc  plagam 
immillcnlis  ciillum  rcduccrct.  Qnocirca  jurc 
S.  Cbrysostomus  bom.  1G.  cx  \ariis  Matlbau  lo- 
cis  :  Etia) ,  intpiil.  linguu  fuil  quasi  caiicluvis: 
factus  estenim  velul  urhitir  ,  citjusnutu  ti  cohibe- 
nntur  ,  rt  drflm  rmt  imbrcs  :  ejus  cnivi  oratio  , 
inquilTerlull.  lib.  advcrs.  Psyebicos  c.  ti.jcjunio 
dtqtir  abslinrntid  roborutu  vim  kabuit  impclrandi, 
idque  ad  boc  ut  caium  tmpiis  clatidtrctur  quc 
lcrrcna  poltttcranl ,  ait  S.  Ambrosius  lib.  tlc  Elia 
C.  -.  Kuit  bic  ingens  Eli.e  zelus ;  non  tamen  ni- 
mius,  uti  videtur  diccrc  S.  Cbrysostomus ,  qui 


5*8  COMMENTARIA  IN  EPIST 

serm.  l.de  Eliain  fine,  causam  rapura  Eliae  in 
eoelum  clat  niiniuin  ejus  zelum ,  ne  eo  orbis  per- 
deretur  et  periret  Nam  si  diu  tibi  manendum  in 
lerris,  ait ,  propediem  humanum  genus  quoda  le 
plectitur  ,  absolvereluv.  Transi  ergo  in  ccelos  ,  6 
EUa  :  non  potcs  ignis  cohabitare  calamo.  Impecca- 
biles  contubemales  post  hcec  habiturus  es ,  inter 
angelorum  choros  habitare  te  faciam. 

fdem  serm.  de  Elia  etPetro,  nominat  Eliam 
terrestrem  angelum,  coelestem  hominem,  «jui 
per  humum  ingrediens  coelum  clauderet,  aqua- 
i  um  custos  essel,  ejus  enim  lingua  thesaurus 
erataquarum ,  qui  cceli  nubes  lingua  contineret, 
iion  precans  nec  obsecrans;  sed  statim  ut  ver- 
bum  veritatis  cmisit ,  coelum  clausit,  imo  fecit 
quasi  aeneum  :  cujus  sermo  in  terrae  viscera 
quasi  febris  incubuit,  et  illico  arefacta  sunloin- 
nia;  unde  communis  ejulatus  et  comploratio 
puerorum  et  matrum,  ac  summa  desperatio , 
emortuae  pecudes,  jumenta,  ferae,  volucres, 
viri,  fontes,  Qumina,  lacus,  etomniain  eis  inte- 
rierunt  :  universale  naufragium  terras  obtinuit 
ex  aquarum,  non  copia,  sed  inopia  factum. 
Ettamen,  inquit,  nibil  borum  curae  erat  Elke. 
Unde  censet,  eumidcirco  diu  non  fuisse  exau- 
dilum  aDeo,  cum  ejus  opem  imploraret  fugiens 
Jesabelem  per  quadraginta  dies,  ut  aliis  com- 
pati  et  misereri  disceret.  Verum  zelus  Eliam 
excusat :  zelas  purgat  facinus ,  inquit  ille.  Quo- 
circa  oratione  sua  obtinuit  tot  prodigia  quibus 
idololatras  plecteret,  et  unius  Dei  veri  cultum 
stabiliret.  Unde  illis  pcenitentibus  illico  prodigia 
stitit,  et  plagas  revocavit.  Hinc  et  asccndens  in 
coelum  merito  audiil  ab  Elisaeo:  Patermi,  currus 
Israel  et  auriga  ejus.  q.  d.  Tu,  6  Elia,  eras  totum 
robur  Israelis,  qui  magis  juvabas  Israelem  tua 
oratione  et  zelo,  quam  magna  curruum  et  equi- 
tum  multitudo.  Ita  Chald.  Procopius,  Vatabl. 
Cajetan.  et  alii  ibidem.  Tropol.  Doctor  populi 
mores  corrigens,  qualis  erat  Elias,  currus  est , 
quia  mores  populi  tolerando  portat :  idem  auriga 
est,  quia  eumdem  exlwrlando  agitat,  aitS.  Greg. 
1.  2.  in  Ezech.  hom.  21. 

18.  Et  rursum  oravit]  poenilente  Achab  ct 
populo  postulante  pluviam,  cujus  clavem  solus 
habet  Deus,  ut  aiunt  Hebraei.  Elias  typus  fuit 
sacerdotis,  qui  ccelum  peccatori  aperit,  plu- 
viamque  gratiae  ei  conciliat ,  dum  eum  absolvit 
el  peccata  remittil.  Ita  noster  Turrianus  c.  h.  de 
Dogm.  charact.  Porro  Elias  orans  ,  pronas  in 
terram  posuit  faciem  inter  genua  sua,  3.  I\eg.  18. 
v.  42.  ut  hac  difficili,  attenta,  humili,  verecunda, 
fidenti  corporis  composiMone  et  situ  ,  Deum 
quasi  cogeret  ad  danduin. 

Rursum  septies  oravit  Elias  ad  impetrandam 
pluviam  :  septies  enim  misit  puerum  ut  vide- 
ret,  num  ccelum  nubibus  obduceretur  et  par- 
turiret  pluviam ,  cumque  ille  nihil  se  videre 
diceret,  Elias  rediit  ad  orationem  et  intensius 
oravit  donec  septima  vice  contentissime  orans 
pluviam  impetravit,  3.  Reg.  18.  hh.  itaBeda.  Sic 
saipe  Deus  initio  orationis  non  concedit  quod 
petimus,  ut  contentius  et  constantius  oremus  : 
quare  tunc  desperandum  non  est,  sed  spes  ex- 
citanda  et  augenda,  acfidentius  orandum.  Quiid 
sciunt,  etadvertunt,  numquam  cadunt  animo, 
sed  semper  animosius  orationi  instant ,  itaque 
votis  suis  potiuntur,  aut  ccrte  melius  quid  ob- 
tinent. 

Et  coelum  dedit  pluviam.  ]  Historia  narratur 
o.  Reg.  c.  1S.  v.  1.  et  41.  Sic  orans  S.  Hilarion 


S.  JACOBI.   Cap.   V. 

suis  pluviain  impetravit,  de  quo  in  ejus  Vita  ita 
scribitS.  Hier.  Porro  jamlrienniumeral  (amorle 
S.  Antonii )  quod  clausum  ccclum  illas  terras  art- 
fecerat ,  ut  vulgo  dicerent ,  Anlonii  mortem  eliam 
elementa  lugere.Accolx  crgo  pluvias  aservoChristi 
(S.  Hilarione)  id  est ,  d  D.  Antonii  successore  de- 
precabantur  :  quos  ille  cerncns,  mire  dotuit,  ele- 
valisque  in  ccclum  oculis ,  et  utrasque  in  sublime 
erigens  palmas ,  statim  impetravit  quod  rogave- 
rant. 

Sic  noslro  Eliae  homonymus  Elias  Episcopus 
Hierosolymae,  sua  sede  inique  pulsus  ab  impio 
Severo  Patriarcha  Antiocheno,  siccitatem,  locus- 
tas  et  famem  Palaeslinae  induxit,  ut  habet  Vita 
S.  Sabse. 

Sic  S.  Wilfridus  Anglo-Saxones  susceptoBap- 
tismo  et  atriennali  siccitate  liberavit,  ait  Beda 
1.  h.  hist.  Angl.  c.  13. 

Idem  inHispania  fecilS.  Audoenus,  teste  Vo- 
laterrano  1.  21.  ac  in  Bohemia  S.  Adalbertus,  ut 
habet  ejus  Vita. 

Oratio  ergo  est  clavis  coeli.  Audi  S.  Augustin. 
serm.  226.  de  Tempore  :  Oratio  justi  clavis  est 
cccli :  ascendit  precatio,  et  descendit  Deimiseratio. 
Ipsa  ergo  clavis  est  cceli.  Primo,  quia  per  illam 
Elias  coelum  clausit  et  aperuitj  quinimo  Josue 
c.  10.  13.  coelum  totamque  ccelestium  orbium 
machinam  vi  orationis  slitit :  Ezechias  etiam  re- 
flexit  et  retroegit  per  decem  gradus,  Isaiaa  38. 
v.  9.  Secundo,  quia  fortissimos  Angelos  ccelorum 
prsesides  oratio  ccelo  deducit,  etin  opem  elicit. 
Nam  ci«n  orasset  Elisaus ,  etc.  ecce  mons  plenus 
equorum  et  curruum  igneorum  incircuitu  Elisazi , 
h.  Reg.  6.  17.  Tertio ,  quia  quod  mirabilius  est, 
Deum  oratio  alligat,  ut  quasi  devinctum  e  ccelo 
adjustos  trahit,  aut  potiusjustos  e  terra  in  coe- 
lum  trahit,  Deoque  illigat,  utnulla  res  eisnocere 
possit.  Docet  id  pulchre  S.  Dion.  c.  3.  de  Divin. 
nomin.  duobus  exemplis,  catenae  scilicet  coeli- 
tus  dimissae,  ibique  fortiter  affixae  ;  et  funis  sco- 
pulo  alligali  dum  nayis  jactatur  fluclibus.  qua-; 
quimanibus  ad  se  traheret,  potius  ipse  ab  illis 
traheretur.  Vincitur  ergo  quasi  ab  orante  Deus, 
sed  hoc  arctissimo  orationis  modo  magis  illr 
trahituradDeum,quamDeustrahaturad  ipsum. 
Huc  spectat  illud  Dei  populo  irati  ad  Moseu 
orantem  :  Dimitleme,  ut  irascatur  furor  meus 
contra  eos.  Exodi  32.  10.  Cui  enim  dicilur ,  Di- 
mitteme,  ostenditur ,  quod  tenendi  abeat  faculta- 
tem,  ait  S.  Hier.  in  c.  13.  Ezechiel. 

Alleg.  S.  Aug.  serm.  201.  de  Temp.  Elias,  ait, 
fuit  typus  Chrisli :  Sicut  ergo  oranteEUapost  tres 
annos  et  sex  menses  pluvia  de  ccelo  descendit ,  ita 
et  in  adventu  Salvatoris  tribus  annis  et  sex  mensi- 
bus,  quibus  pr&dicare  dignalus  esl,  pluvia  verbi 
Dei  totum  mundum  feiiciter  irrigavit ,  et  sicut  tunc 
in  adventu  Elix  omnes  sacerdotes  idolorum  inter- 
fectisunt  et  deleli ;  ita  adventu  veri  Elia ,  id  est , 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  observalio  sacrilego 
Paganorum  destructa  est. 

Et  teura  dedit  fructum  suum.  ]  Hinc  terra  a 
Gentilibus  culta  quasi  dea,  dicta  est  Ceres,  quasi 
Geres  a  gerendis  fructibus,  sicuta  Groecis  dicta 
cst  Svi/jL-nztip ,  quasi  rirtwp*  ait  Cicero  lib.  2.  dc 
Natura  deorum.  Eadem  dicta  est  et  Pandora  , 
quasi  omne  bonum  donumque  afferens  et  ger- 
minans.HincfabulatisuntPoeteePandoramfuissc; 
mulierem  speciosissimam  et  gratiosissimam 
cui  singuli  Dei  sua  dona  dederunt,  scilicelPalla* 
sapientiam  ,  Venus  decorem  ,  Apollo  musicam , 
Mercurius   eloquentiam.    Unde    dicitur    graece 


COMMEXTARIA  1N  EPIST.  S.  JACODI.  Cap.  V. 


5?9 


Pandora,  quasi  omniuni  donuni,  vcl  ub  omnibus 
donatj,  velomnibusbonis  dotata.  Vera  S.  Trini- 
latis,  angelorurn  et  bominum  Pandora  ,  est 
15.  Virgo.  Ipsa  scilicet  est  paradisus  volupiatis, 
»st  terra  viventium.  Vere  enim  Poeta  Chrislum 
alloquens  de  ea  ilacecinit : 

Ncc  genitriee  tua  foecundior  ulla  pnrontum  , 
Tot  Lona  per  parluin  qua3  dcdit  uua  suum. 

Verius  Propbeta,  ad  ejus  ortum  suspirans  : 
Rorale ,  ait,  cccli  desupcr ,  et  nubcs  pluanl  jus- 
lum;  aperialur  tcrra ,  ct  germinet  Saloalorem , 
Isaiae  45. 

19.  Fratris  UEI.  ]  Disparata  et  prsecedentibus 
est  ba'C  gnome  ,  iis  tainen  connecti  potest.  fies- 
|)icit  eniin  id  quod  dictuin  esl  v.  16.  Confilcmini 
crgo  inviccm  pcccata  veslra,  et  orate  pro  invicem 
ut  salvemini.  Huic  enim  apte  bic  Jacobus  sub- 
nectit  docetque  quanli  momenti  sit  procorare 
peccatorum  conve.-sionem  et  salulem  sive  pro 
iis  orando,  siveeos  monendo,  exbortando,  etc. 
Magis  enim  convertuntur  peccatores  oratione 
impetrando  eis  graliam  Dei  ellicacem,  quam 
eoncionando. 

Sl  QUIS  EX  VOBIS  ERRAVF.RIT    A    VEIUTATE.  ]  Dll- 

plex  est  verilas  ,|speculativa  et  practica ,  sive  fi- 
dei  et  morum.  Veritas  fidei  est  crcderc  id  quod 
iides  ortbodoxa  docet ;  veritas  morum  estfacere 
quod  fides,  lex  el  virtus  faciendum  dictant.  Si- 
cut  enim  vcritas  mentis  est  adaequatio,  et  con- 
formitas  conceplus  ad  ipsum  objectum ,  puta 
reni  conceptam;  dum  scilicet  mens  ita  conci- 
pit  rem  sicut  in  sc  cst;  et  veritas  oris  est  con- 
formitas  scrmonis  cum  conceptu  mentis ,  dum 
scilicet  os  loquilur  id  quod  mcns  scniil :  iia  ve- 
ritas  lidci  estconformilas  actis  fidei  curn  objecto, 
puta  re  credenda  ,  dum  scilicet  credil  id  quod 
verccredendum  cst;  ac  vcritas  morum  et  vitae 
esleorumdeinconformitascumsua  rcgula,pula 
cum  iide  et  lege  Dei. 

Pari  modo  duplex  estrrror,  nimirum  Gdei  et 

morum.  Error  in  fidecst  lKeresis,velinfidelitas; 

error  in  moribus,  est  peccatum  et  scelus.  Dtra- 

que  veritas  et  uterque  error  bic  accipi  potest. 

Nam,  ut  ait  Sapiens  Proverb.  21.  16.  Virquier- 

raverit  a  via  doclriiuc,  in  caitu  gigantum  cummo- 

rabitur  :  giganttun,  id  est  damnalorum  :  nain 

gigantcscrudeles  et  superbi  olim  diluvio  mersi, 

daninati  ad  inferos  descenderunt;  et  doemones 

inferni  incolae,  mystici  gigantcs  sunt,  imo  gi- 

gantum  et  superborum  parentes.  Hinc  Scripl. 

infernum  vocat  locum  gigantum  Sapieni.  14.  C. 

Isaise  26.  14.  Job  26.  5.  Quin  et  Gentiles ,  tesle 

Macrobio  1.  Satur.  20.  censent  gigantes  et  Tita- 

nes  significarcimpiamgentem  deoscontemnen- 

tem  et  negantem,  ideoquc  Poetas  draconum 

pedes  eis  afiinxisse ,  ut  significarent  nibil  eos 

rectum  cogitasse,  totius  vfta  eorum  gressu  ai- 

<|tte  processu  in  infcrna  vergente. 

20.    Qui  CONVERTI  FECF.RIT   PECCATOREM    AU   ER- 

ROBB  vi.e  su,e.  J  Via  significat  vilam,  mores,  ac- 
tiones,  modum  vivendi.  Convertit  autem  quis 
peccatorem  orando,  docendo,  corripiendo,  in- 
citando,  sanclse  vitse  exempla  dando,  Eleemo- 
syuas  largiendo,  bcncraciendo  ,  laudando  ,  ete. 
Prlmum,  ergo  convertemis  animas  instrumen- 
tum  sitoratio.  Secundum,  charitas  qua  se  oni- 
nibns  accommodet,  ad  omnia  se  demittat,  et 
cum  Paulo  omnibus  orania  fiat.  Rationem  dat 


Chrys.  boin.  33.  in  1.  ad  Cor.  Magnus,  ioquit, 
doclorest  charilas ,  satis  idunrtts  qui  et  tullat  er- 
rores,  et  mores  formet,  et  ad  Phtlusophium  manu 
ducat ,  et  c  lapidibus  homines  reddat.  Is  proinde 
qui  charitate  praeminet ,  aliis  succurrere  debet, 
etomnes  quanlumvis  perditos  lucrifacere.  Ter- 
tium,  inansuetudo,  de  qua  S.  Bernard.  scrm.  de 
S.  Magdalena  :  O  quam  leni,  ait,  el  dulcissimo  spi- 
rituimbulusest  spiritus  itlius,  quinovil  inspirilu 
tenitatis  peccatum  instruere ,  suspendcre  vindic- 
lam,  et  affcctuosis  visceribus  inviscerare  sibi pecca- 
lorem  donec  vilx  reddatur.  Quartum,  prudentia, 
ut  quibus  vcrbum  suadens  et  admonens  non  me- 
detur,  minai  medeantur  ;  quibus  autem  mintc  non 
medenlur,  virga  mcdealur  ;  quibus  vcro  virga  non 
medetur,eos  ignis  dcpascct,  ait  Clcmensl.  Pedag. 
c.  7.  Unde  et  sponsa,  licet  pulcbra,  nigram  om- 
men  se  suis  exbibuit,  utremissis  et  fugitanlibus 
disciplinam  non  candorem  serenilatis,  sedobs- 
curum  severitatis  zelunr  exbibeat,  ait  S.  Bern. 
serm.  28.  in  Cant. 

Salvabit arimam  ejus  a  morte ]  praesenti,et 
«xterna  :  in  praesenti  enim  vila  animas  per  pec- 
catum  moritur,  quia  per  illud  privatur  gratia 
Dei.  Sicut  enim  vitacorporis  est  anima,  ita  vita 
animse  est  Deus  ,  Deique  gratia  ,  ait  S.  Aug.  In 
futura  vero  moritur  in  gehenna ,  quia  palitur 
aelernos  dolores  et  agonias  mortis  ,  semperque 
moritur,  et  numquam  est  mortua.  Quanti  ergo 
est  convcrtere  peccatorem  ?  Tanti,  quanti  est 
animam  salvare;  liberare  a  peccatoetgehenna, 
eique  reslituere  gratiam  et  gloriam  ;eternam. 

Pracclare  S.  Cbrys.  bom.  de  babenda  cura  sa- 
lutis  proximi  lom.  1.  Nautic,  ait,  licet  navis  se- 
cundo  vento  feratur ,  cum  tamen  vident  alios  vel  a 
longe  naufragium  facere  ,  non  ad  proprium  spec- 
iantes  ulititatem,  iltorum  contemnunl  calamita- 
tem;  sed  sistunt  navem,  detrahunt  vela,  ejiciunt 
anchoram,  proferunt  funes,  projiciunt  tabulas,  ut 
ille  qtti  ii  fluclibus  mergitur ,  forte  aliquo  illorttin 
arrepto  emergat.  Imitareet  tunautas,  cum  videris 
navigantium  atiquem  natare  in  flttctibus,  et  jam 
submergi  :  reliclis  negotiis  tuis  statim  itlius  pro- 
vidc  saluti.  Idem  bom.  3.  in  1.  ad  Cor.  Nultius  , 
ait,  rei  prctium  cst  cum  anima  confercndum  :  nt 
totus  quidem  mundus.  Quare  etiamsi  divitias  in- 
numcras  dcderis  pauperibus ,  nihil  tale  cfficies, 
quate  is  qui  convcrtit  animam.  Merito  ergo  luget 
S.  Bern.  lib.  4.  de  Consid.  Cadit,  ait,  asina,  et  est 
qui  subtevet  cam :  perit  anima,  et  nemo  est  quire- 
putet.  Ita  jacitur  alea,  ita  luditur  tot  animaruni 
salus,  et  salus  aeterna.  Quot  millia  animarum 
indies  adtartara  descendunt,  quac  salvarentursi 
haberent  zelosum  sui  curatorem!  0  si  earum 
cruciatus  videres,  si  gemitus  audires,  querelas 
de  suis  confessariis ,  pastoribus,  sacerdotibus 
cognosceres ,  quam  te  earum  conversioni  et  sa- 
luti  addiceres  et  impenderes !  semel  periisse , 
aeternum  est :  semel  esse  damnatum ,  irrevoca- 
bile  est. 

Si  videres  puerum  ruere  in  ignem,  accurrc- 
res,  onmique  conatu  cxtrabcrcs :  vides  ruentes 
aoimas  io  knem  aeternuni ,  in  incendia  gc- 
hennas,  etvix  pedem  moves  ut  eas  eripias.  o 
lorpor!  6  stupor  !  virgo  Israel  projecta  est  iv 
terram  suam ,  non  est  qtti  suscitet  eam  ,  clamat 
Dcus  per  Amos  c.  5.  2. 

Nota.  Tbcjus,  puta  kOtoj,  jam  non  est  in  Grceco ; 
olim  lanien  fuit  :  unde  aliqui  legenles  per  spii  i- 
tum  asperum  b»t«S  ,  vertunt    sttam.    Ita    Joan- 


£•90  COMMENTAIWA  IN  EPIST 

nes  VIII.  Pont.  Epist.  38.  Beda  ,  Glos.sa ,  llugo, 
Dion.  et  alii.  q.  d.  Qui  salvat  unimam  alicnam , 
salvabil  et  suam,  quia  si  justus  est,  de  condigno 
promerebitur  opere  tam  pio  gloriam  coclestem. 
si  iojuslus,  dc  congruo  mcrchiiur  gratiam  ct 
justiliam,  uti  mox  ostendam.  Rursum  qui  saiuli 
altcrkis  invigilat,  saluti  suoe  consulit:  quia  mor- 
tem  aninue  incurreret,  si  salutem  illius  sibi  cre- 
ditam  negligeret,  juxta  illud  Pauli  1.  Tim.ft.  16. 
Altende  tibi  et  doctrince  :  insta  in  illis ;  lioc  enim 
facicns  ct  tcipsum  salvum  facies ,  et  eos  qui  te  au- 
Uiunt. 

Moral.  Disce  liic,  eos  qui  studentconversioni 
bominum,  post  Cbristum  ,  esse  eorum  salvato- 
res.  Hoc  est  quod  ait  Abdias  v.  21.  Et  ascendent 
salvatores  in  montem  Sionjudicarc  montemEsau  : 
el  erit  Domino  rcgnum.  UbiS.  Hieron.  Ipse  ,  ait, 
Satvator  Apostolos  suosmundi  esse  voluit  salvato- 
res.  Quod  quam  gloriosum  sit.  Primo,  liquet  ex 
pretio  animre  :  anima  enim  pluris  valet  quam 
totus  mundus  :  animae  enim  cst  Dei  imago, 
summaque  Dci  participatio.  Unde  S.  Ignatius 
fundator  Sociclatis  nostrag  ostensa  sibi  a  Deo 
pulcbritudine  animae  sunguine  Christi  ablutae , 
ita  zelo  animarum  exarsit,  ut  totum  vitum  pcr 
immensoslabores  et  dolores  illi  addixerit;  quin 
etSocietatem  adhocinstituerit,  cumdicerettan- 
lam  esse  pulchritudinem  animre,  ut  omne  pre- 
lium,  omnemque  laborem  superet.  Ita  Ribaden. 
inejus  Vital.  5.  c.  2. 

Secundo  ex  exemplo  Christi,  qui  ad  hoc  e 
ccelis  descendit  ul  animas  salvaret,  ideoque  tota 
vita  laboravit,  sudavit,  et  acerbissimos  dolores, 
ipsamquecrucem  sponte  subivit.  Vis  ergo  scire 
quam  pretiosa  sit  anima  :  aestima  ex  pretio  quo 
empta  est,  puta  e  sanguine  Cbristi  :  prelium 
ergo  animae  est  vita  Christi,  ipseque  Christus. 
Quocirca  qui  student  proximorum  saluti ,  sunt 
de  familia  et  societute  Jesu.  Si  aurifex  peritissi- 
mus  adamantem  emeret  mille  aureis ,  omnes 
lapillum  magno  jestimaremus.  Christus  sungui- 
nem  suum  fudit,  ut  unimam  redimeret  :  quanti 
lla  igitur  cestimanda   est!   Magna  res  anima, 


quce  Cliristi  sanguine  redempta  est ,   exclamat 
S.  Bern.  Epist.  hh. 

Tertio,  ex  illo  S.  Dionysii  Coelest.  Hier.  c.  3. 
ubi  docet  hoc  esse  opus  non  tantum  angelorum 
horum  enim  est  purgare,  et  illuminareet  per- 
ficere)  sed  Dei  ipsius  :  quare  omnium  divino- 
rum  operum  divinissimum  esso,  Deo  cooperaii 
in  convcrsionem  impiorum  ad  enm.  Dei  enim 
adjulcres  sumus ,  aitPaulns  1.  Cor.  3.  9.  el  Deus 
adJerem.  c.  16.  19.  Si  separt-vcris,  inquit,  prclio- 
stnn  d  viii ,  quasi  os  meum  eris.  Vide  il>i  dicta.  Hi 
scilicet  sunt  angeli  et  logati  Dei  :  angeli  cnim 
sunt  administratorii  spirilits  inministerium  missi, 
proptcreos  qtii  hcrrcditatemcapiuntsalulis.Yiizb.  1. 
\h.  Rursum  nuUum  Dco  (a!e  rarrifiritim  ,  quale 
zettts  animarum,  aitS.  Greg.  3'j.  Mor.  c.  7. 

Quarto,  ex  sensu  Sanctorum.  Animabus  enim 
convertendis  totum  sc  impendit  sanetus  Pau- 
lus,  tantaque  passus  est,  quanta  ipse  recen- 
set  2.  Corinth.  c.  11.  Idem  fecerunt  Apostoli 
omnes.  Qui  ergo  lucro  animarum  student  , 
ohctint  munus  Apostolicum,  suntquc  viri  Apos- 
lolici;  quabs  fuere  S.  Athanasius ,  Basilius, 
Uirys.  Greg.  August.  Ambros.  Bern.  Dominicus, 
rranciscus,etc.  Vere  S.  Leo  serm.  de  S.  Lauren- 
iio,  NuUns  bonus ,  inquit,  sibi  soli  bonus  est ,  nec , 
ctijttsrpiam  sapientis  sibi  tantum  amica  est  sapien- 


S.  JACOBI.  Cup.  V 

lia;  el  lta;c  vcrarum  nattira  virtulttm  est ,  ut  mul- 
tos  d  tenebroso  abducant  errore. 

Quinto,  quodin  hocopereconsistat  charitalis 
el  virlutis  perfcclio,  uli  docet  S.  Cyrill.  Sophon. 
2.  n.  IU.  et  S.  Aug.  in  Epist.  1.  S.  Joan.  hom.  6. 
Ilxcest,  ait ,  pcrfectio  charitatis ,  et  major  om- 
nino  inveniri  non  potcst ,  quam  pro  fratribus  ani- 
mam  ponerc.  Idem  citatus  hic  a  Dionys.  Carth. 
asserit  illum  in  charitate  Dei  esse  pcrfectionem , 
qui  plures  ad  ejus  amorem  convertit  :  et  sicut 
Christus  graviorcm  pati  nequit  persecutionem  , 
quam  ut  quis  verbo  aut  cxemplo  animas  suo 
sanguine  redemptas  ab  ipso  avertat;  sic  amplio- 
rcm  bonorcm  ci  impcndcrc  nos  non  valere, 
quam  animas  deviantes  convcrtendo  ad  ipsum. 

Sexto,  ex  premioet  aureolu  illustri.  Qui  docti 
fuerinl,  fttlgrbitnt  ut  splendor  ftrmamcnli:  ct  qui  ad 
jttslitiamertidiunt  multos,  quasisteUce  in  perpetuas 
cclernitales,  ait  Dun.  12.  3.  et  Christus  :  Oui  au- 
tem  fecerit  et  docuil ,  liic  magnus  vocabitur  in 
regno  ccclorum.  Mutth.  5.  17.  Odo  Cluniacensis 
serm.  deS.  Benedicto,  asseritfidelem  esseopinio- 
nem,  quod  qiiilibel  resurget  cum  illis  quos  Do- 
mino  acquisivil.Cum  igitur,  ait.universi  bujusce 
ejus  instituti  oves  sequaces  in  unum  coacti  fue- 
rint,  quale  signum  apostolalus  S.  Benedicto  tunc 
cop.iosus  ille  cxcrcitus  exbibebit  :  Sic  Apostolus 
fideles  a  se  conversos  vocat  suam  coronam, 
suam  glorium  et  guudium  in  die  Domini,  Phi- 
lipp.  h.  1.  et  1.  Thessul.  2.  19.  Sic  S.  Amundus 
gloriosus  uppuruitS.  Aldegundi ,  stipatus  iis  om- 
nibus  quos  ;converterat,  ut  habel  Vita  S.  Alde- 
gundis.  Et  S.  Greg.  hom.  17.  in  Evang.  Ibi ,  ait, 
Pctrus  cttm  Judcea  conversa ,  quam  post  se  traxit , 
apparebit  :  Ibi  Paulus  conversum ,  ut  ita  dixerim, 
mundum  ducens  :  Ibi  Andreas  post  se  Acliaiam  , 
ibi  Joannes  Asiam  ,  Ttiomas  Indiam  in  conspectum 
sui  jttdicis  conversam  ducet.  Ibi  omnes  Dominici 
grcgis  arietes  cum  animarum  lttcris\apparebunt , 
qui  sanctis  suis  prcedicationibus  Deo  post  se  subdi- 
titm  gregem  traltunt. 

Porro  qui  animas  convertere  satagit ,  suam 
primus  ipse  convertat,  seque  in  virtuteconsoli- 
det  et  perficiat  oportet ,  tum  quia  sanclitas  plus 
valet  ad  convertendum  peccatores ,  quam  con- 
cio;  lum  ne  sihi  periculum  creet :  sunt  enim  qui 
nnufragose  periculo  eripere  volunt,  nisi  ipsi  in 
tuto  sint,  idem  ssepe  periculum  adeunt  ac  cum 
illis  merguntur ;  ita  nonnulli  fragiles  dum  pccca- 
lores  convertere  moiiuntur,  ab  iis  pervertuntur, 
et  in  eamdem  cum  eis  peccati  et  gehennee  cha- 
i  ybdim  involvuntur.  Unde  sapienler  monetChris- 
tus  :  Quid  prodest  homini  si  mttndum  universum 
lucrctttr ,  animce  vero  sttce  detrimentum  patialur? 
aut  qttam  dabit  homo  commutationem  pro  anima 
sua?  Matth.  16.  26. 

Et  operiet  (aliqui  legunt,  operit)  multitudi- 
nem  peccatokum,  j  tum  ejus  quem  conyertit ,  tum 
suorum.  Alludit  S.  Jacobus  adilludProv.  10.  12. 
Universa  delicta  operit  cliaritas.  Primo,  ergo  cha- 
ritas  est  quasi  pallium ,  calyptra,  velum  et 
tegmen,  quo  peccator  conversus  et  poenitens 
opcrit,  id  est,  abolet  omnia  peccala  pneterita 
(unde  greece  est  y.a.Mn,  id  est  obducet ,  leget, 
operiel)  sicuti  lux  tegit  tenebras,  eas  abolendo  ; 
sicut  pallium  tegit  nuditatem  ,  eam  tollendo  , 
sicut  fossa  tegitur  injecta  terra  dum  ea  imple- 
tur,  sicut  color  niger  inductus  albo  eum  tegit 
non  abscondendo ,  sed  abotendo ;  sicut  aqua 
operit  ignem  dum  eam  obruit  et  extinguit.  Hoc 
est  quod  do  Magdalena  dicit  Christus  :  Dimissct 


snnt  ei  peccata  mulla  quoniam  dilexit  multum , 
Luc.  7.  hl. 

Secundo,  cmendatio  morum  vitaquo  nova  et 
^uncia  tegit peccata et  pro])ra  viiae  praecedentis, 
ac  pro  illis  se  supponil  et  opponit  oculis  Dci ,  ut 
illa  quasi  tccta  ct  abscondita  amplius  non  vi- 
dcat  :  juxla  illud  Ps.  31.  1.  Beati  quorum  rcmis- 
sasunt  iniquilates  ,  et  quorum  tccta  sunl  peccata. 

Tertio  ,  opcriet ,  id  cst ,  restinguct  grassans 
diluvium  vcl  inccndium  peccalorum.  Error  cnim 
in  fide,  pula  haeresis,  est  fons  ct  origo  blasphe- 
miae,  conientionis,  superbiae  ,  gulae,  lihidinis, 
fraudis  ,  omniumque  poccatorum.  Qui  crgo  er- 
rantem  ,  puta  haereticum,  convertit,  liic  omnia 
haec  peccata  quae  facturus  erat,  operit  et  extin- 
guit.  Simililer  pcccalor  ex  uno  pcccato  trahitur 
ad  aliud  et  aliud.  Peccatum  enim  est  quasi  lucs  , 
pestis,  gangraena  etcancer,  qui  semper  proscr- 
pit,  donec  totum  corpus  inficiat  ct  peccatis  im- 
pleat.  Haec  omnia  operit  et  incidit,  qu!  pecca- 
torem  convertit. 

Quarto,  qui  peccatorem  convertit,  operitom- 
nia  scandalactpcccata  aliorum,  quae  scilicet  alii 
ipsam  exemplo  perpctraturi  essent.  Sic  saepe 
unius  viri  potcntis  orror  et  scelus,  tolam  urbcm 
ct  rempubl.  sua  contagionc  inficit  ct  scoleribus 
tontaminat.  Qui  ergo  talem  convcrlit,  liaec  om- 
nia  operit  cl  tollit,  ut  non  unum,  scd  millena 
peccata  ac  innumeras  Dei  opt.  max.  offensas  et 
injurias  inhibcat  et  avertat.  Annon  hoc  ingens 
cst  bonum  ac  insignis  Dei  honor  et  gloria  ? 

Quinlo ,  et  magis  genuine ,  operiet  peccata  non 
tantum  aliona ,  sed  et  sua ,  uli  communitcr  expo- 
nunt  Intorpretes,  Beda  ,  Thomas  Anglicus  ,  Dio- 
nys.  Titclm.  Fevardent.  etalii.  (citant  aliqui  Sy- 
rum,  quasi  \erler\l,  peccatorum  suorum  •  sed  frus- 
tra,  affixum  enim  Hebraeum  et  Syrum  att,  tam 
cjus,  quam  suorum  verti  potest  :  Hebraeis  enim 
ct  Syris  idem  cst  pronomen  reciprocum  quod 
absolutum )  si  enim  iustus  est,  ut  saepe  fit ,  ope- 
riet  tam  pio  operc  charitatis  culpas  veniales  ,  ct 
magnam  partom  poenae  restantis  e  peccatis  mor- 
lalibus  jam  remissis;sin  adhuc  injustus  estct  in 
stato  peccati  mortalis,  hoc  ejus  studium,  solli- 
citudo  et  ardor  convertendi  proximum  elicit  ot 
provocat ,  ac  quasi  de  congruo  emeretur  Dci 
misericordiam,  ut  gratiamefiicacemeilargiatur, 
qua  excitatur  et  ipsepristina  peccata  dctestetur, 
^itam  mutet,  acjustus  .sanctusqucevadat:  Nam, 
ut  ait  S.  Greg.  19.  Mor.  c.  12.  alias  16.  Bcncdiclio 
l»  rituri  sttpcr  cum  venit ,  cum  peccatoris  interitttm 
prceven.it,  ct  cum  sanctis  cxhortalionibus  a  culpa 
fovca  reducit.  Ilic  ergo  ejus  zclus  esl  quasi  pal- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JACOBJ.  Cap.  V.  591 

ium,  quo  velat  sua  peccala  coram  oculis  Dei 


ut  in  iis  graliam  inveniat  :  zelus  enim  adeo  gra- 
tus  esl  Doo,  ut  ejus  sit  dccus  :  ipsequc  eo  quasi 
]>allio  vestiatur  et  ornetur,  juxta  illud  Isaiae  h\). 
17.  Opertus  est  quasi  pallio  zeli.  Donique  si  jua- 
iiis  cst ,  mcretur  in  justitia  conservari  el  robo- 
rari  contra  poccala  fuiura,  ut  poricula  et  occa- 
siones  peccalorum  sibi  instantes  volevadat,  vel 
superet,  inquibus  alioqui  fuisset  lapsurus.  Hanc 
enim  Doi  gratiam  et  protectionem  meretur,  qui 
aliosa  peccato  libcrarectprotegere  salagit:quod 
valde  pondorandum  est,  ut  hoc  promio  ad  zolum 
animarnin  incitoinur.  Dum  cnim  alienam  salu- 
lemcuramus,  nostram  curamus,  ettantumnos- 
tram,  quanlum  alicnam.  Scripturn  estenim:Be«*t 
miscricordes  ,  quoniam  ipsi  miscricordiayn  conse- 
quentur,  Matlh.  5.  7.  Unde  Damascon.  1.  1.  Pa- 
i  all.  /18.  ex  his  Jacobi  verbis  docet  modum  abo- 
lendi  peccata  propria  ,  esse  studium  abolendi 
aliena. 

Ita  hunc  locum  explicat  Zacharias  Poniifox 
Epist.  1.  ad  Bonifac.  Elabora,  ait,  sanctissim< 
frater,  in  eis  ;  quia  scriplum  cognoscis  :  Qui  con- 
verti  fecerit  peccatorem  ab  errore  via?  sttOi ,  sal- 
cabil  animam  ejus  amorte ,  et  suorum  operit  mul- 
titudinem  pcccatorum  ;  idem  habel  Joannes  VIII. 
Ponlif.  Epist.  38.  ot  Orig.  hom.  2.  in  Levit.  et 
Cassian.  collat.  20.  8.  Ralio  est,  quia  anima 
quam  convertis,  est  quasi  hoslia  pro  peccato 
quam  offers  Deo,  longe  ei  gratior  quam  hircus  , 
aries  ,  bos  ,  quae  olim  quasi  hostias  pro  peccato 
sibi  jussit  offerri.  Hic  enim  quasi  ex  lege  talio- 
nis ,  Deo  das  animam  proximi  pro  anima  tua  : 
lanlumdem  ergo  das,  quantum  debes  ,  anim;c 
enim  tusc  pretium  quasi  adaequatum  est  anima 
aliena  :  anima  cnim  valet  animam,  sicut  bos 
valet  bovem,  aureus  aureum. 

Quocirca  sapienter  S.  Greg.  1.  6.  ep.  27.  Do- 
minicam  monasterii  Praepositam  monet ,  ut 
quantas  votet  animas  in  creatoris  stti  scrvitium 
colligat ,  ut  carttm  mcntes  per  verbuvi  ejtts  gru- 
tiam  compunctionis  accipiant ,  et  tanlo  celerius 
ipsa  ab  omnibus  peccatis  suis  absoluta  sit ,  quanlv 
per  ejus  vitam  et  linguam  etiam  aliarum  aninur 
peccatorum  suorum  nexibus  eruperint ,  elc. ;  ttt 
crgo  domina;  sua?.  id  cst ,  ajtcrna?  sapientio2  pcr- 
fecte  satisfaciat ,  quaj  solafugit,  cttm  mttltis  rt- 
deat.  Aversionis  enim  suo3  culpa  nulli  impulabi- 
lur  ,  quo3  revertens  lucrum  rcportal.  Idcm  lib.  19. 
Mor.  cap.  6.  Sicnim,  ait,  magna?  mercedis  est , 
a  morte  eripere  carnem  quandoqtte  morituram , 
quanti  mcriti  crit,  a  morte  animam  Uberarr ,  iu 
coctesti  patria  sine  fme  victuravi ! 


592 


COMMENTARIUS 


1N  PRIMAM 


SANCTI PETRI 


EPISTOLAM. 


PROCEMIUM. 


/ 


■ria  hic  de  more  prremiUemla 
jsunt.  Primum  de  auctoritato 
'et  dignitale  bujus  Epistolae  : 
secundum  de  ejus  argumen- 
kto  :  tertium  de  Auctore. 

Quoadprimum.  Haec  Epis- 
(tola  est  IegilimaS.  Petri,  ac 
!)Scrip.  Canonica,  Confessioue 
'ommum  Catholicorum ,  nul- 
lusque  unquam  de  eo  dubitavit ,  tesle  Eusebio 
lib.  5.  cap.  3.  quocirca  concilia  ,  Pontilices , 
el  Patres  qui  caialogum  librorum  Canonicorum 
contexunt,  in  eo  indubitate  collocaut  hanc  Epis- 
tolam.  Citat  eos  exacte  et  fuse  Judocus  Coccius 
in  Thesauro  Cathol.  tom.  1.  lib.  6.  pag.  720. 

Scripta  est  Romac  (  hanc  enim  lecte  Babylo- 
nem  vocat  cap.  5.  13.  )  missa  per  Silam ,  sive 
Silvanum  cap.  5.  13.  sub  annum  ,  ut  videlur, 
a  nativitate  Christi  hb.  quo  annoPetrus  Romam 
appulit,  eoque  ex  Antiochia  Cathedram  Pontifi- 
ciam  transtulit.  Id  patet  ex  eo,  quod  in  fine 
Epistolac  inducit  S.  Marcum  salutantem  fideles. 
S.  Marcus  autem  Roma  discessit  missus  a  S.  Pe- 
tro  Alexandriam  an.  Christi  hh.  cum  prius  Romoe 
suum  scripsisset  Evangelium,  uti  dixi  in  Chro- 
notaxi.  Ilic  aunus  Christi  Zi5.  fuit  Claudii  Imp. 
tertius,  Pauli  a  conversione  decimus.  Quare 
scripta  est  baec  epistola  ante  omnes  Pauli  Episto- 
las.  Ita  Baron.  qui  et  addit  \ideri  ex  S.  Hieron. 
eam  a  S.  Petro  scriplam  esse  hebraice,  sed  con- 
versam  in  Latinum  a  S.  Marco  :  verum  S.  Hier. 
tantum  dicit  S.  Petrum  variassc  stylum  :  stylum 
onim  secundnc  Epistolae  diversum  esse  a  stylo 
primae,  quod  verum  est,  etiamsidicamus  utram- 
que  eadem  lingua  Latina,  vel  Graeca  ab  eo  fuisse 
conscriptam.  Passim  Inlerpretes  censent  graece 
<'sse  scriptam,  utpote  ad  Grrccos ,  scilicet  Cap- 
padoces,  Asianos,  Bilhynios,  Ponlicos  :  uude  el 
in  dubiis  ad  textum  Graecum,  quasi  originalem 
recurrunt. 

Porro  scripta  est  primario  ad  Christianos  e 
Judaeis  ad  Christum  conversos ,  qui  dispersi 
erant  per  Pontum  ,  Galatiam  ,  Cappadociam  , 
Asiam  et  Bithyniam,  ul  patet  ex  tituio  epislolae 
et  cap.  3.  6.  ila  S.  Athanas.  in  Synopsi ,  Euseb. 
lib.  3.  histor.  cap.  k.  S.  Hieron.  de  Script.  Eccl. 
in  Petro,  Didymus  ,  OEcum.  Beda  ,  Cajet.  et  Ti- 
telman.  hic ,  et  faciet  cap.  1.  vers.  h.  8.  9.  et 
cpist.  2.  cap.  3.  vers.  15.  et  16.  Hi  enim  fuere 
primi  Christiani,  quos  paulo  ante  praedicando 
converlerat  S.  Petrus  ;  quorum  proinde  peculia- 
rem  ipse  curam  egit ,  ut  palet  Galat.  Secunda- 
iio  tamen  et  consequenter  scripta  est  quoque 
0  Chrisiianos  e  gentilismo  conversos.  Horum 


enim  ,  oeque  ac  illorum  Pastor,  Episcopus  ,  et 
Pontifex  univcrsalis  a  Christo  creatus  erat  S.  Pe- 
trus  ,  Joannis  22.  15.  Unde  cap.  2.  10.  Gentium 
vocationem  ex  Osee  cap.  2. 10.  confirmat  et  cele- 
brat.  Idipsum  insinuat  cap.  1.  18.  et  cap.  h.  3. 
epist.  2.  cap.  1.  vers.  1.  ita  S.  August.  lib.  22. 
contra  Faustum  cap.  86.  S.  Thom.  Beda  ,  Glossa, 
Lyran.  hic,  Ribera  in  Osee  2.  n.  h.  et  alii.  S.  Bo- 
nifacius  primus  Moguntiae  Episcopus ,  et  Ger- 
maniae  Apostolus  ,  qui  Martyr  in  Frisia  occubuit, 
tanti  fecit  S.  Petri  Epislolas  ,  ut  eas  petierit  au- 
reis  litteris  sibi  describi  ab  Eadburga  Abbatissa, 
uti  patet  ex,epislola  ejus  apud  Barou.  t.  9.  pag.  39. 
Olim  circumferebantur  quinque  libri  S.  Pelri , 
scilicet  Acta,  Praedicatio,  Evangelium,  Apoca- 
lypsis ,  et  Judicium.,  sed  suspecteefidei  et  adulr 
terini,  teste  S.  Hieron.  lib.  de  Script.  Eccles.  in 
Petro  :  et  Rnffino  in  expositione  Symboli.  Sic  et 
Itinerarium  S.  Petri  nomineS.  Clementiseditum, 
Gelasius  inter  Apocrypha  retulitcap.  SanclaRo- 
mana ,   dist.  15. 

Quoad  secundum.  Argumentum  epistolae  est 
duplex.  Primum  ad  fidem  spectat,  secundum 
ad  mOres.  Primo  enim  confirmat  el  celebrat  ad- 
mirabile  Dei  consilium  etbeneficium  de  Verbi  in- 
carnatione,  passione,  redemptione,  Judaeorum  ei 
Gentium  ad  Christi  gratiam,  salulem  ,  etgloriam 
aelernam.  Hancenim  esse  orlhodoxam  doclrinam 
;iProphetisprsedictam,abApostolisjussuDeipraj- 
dicatam  :quam  proinde  consiauter  sequi  et  reti- 
neredebeant^acproea  tuenda  duraomnia,  ipsam 
que  morlem  ct  martyrium  fortiter  obire.  Quo- 
circa  omnes  Christi  exemplo  ad  persecutionuin 
tolerantiam  ,  et  tn  fide  constantiam  exhortatur. 

Secundo,  a  fide  transit  ad  mores,  eosque  ad 
Christi  normam  el  disciplinam  cfiormat.  Docc. 
crgo  Christianosdebcreobedire  regibus.principi- 
Ims  et  magistratibus,  ethnicis;  licet  servos  do- 
minis  ,  uxores  maritis ,  adolescenles  senioribus  , 
fideles  pastoribus  et  doctoribus,  acvicissim  qui<i 
viri  uxoribus,  pastores  subdilis  dcbeant,  edocet. 
Exhortatur  ad  prudentiam  ,  vigilantiam  in  ora- 
tiooibus,  charilatem  mutuam  ,  hospitalitem  , 
palientiam  ,  lunnilitatcm  et  temperantiam.  Pr;c 
ca^teris  autem  patienliam ,  et  Christi  palientis 
exemplum  refricat  et  inculcat ,  idque  singulN 
eapitibus ,  eo  quod  Christiani  tunc  novi,  ob  no- 
vam  Christi  religionemubique  mulla  a  Judreis  ct 
(ienlibus  paterenlur,  non  tantum  verba  et  proba  , 
sed  et  spolia  ,  careeres,  verbe.ra,  mortem  elmar- 
lyrium.  Scriptaestmajeslaleetspirilu  Aposlolico, 
sublimi  etexultanti.  Profunde  enim  scrutatur  et 
admiratur  bona  in  Christo ,  Chrislique  cruce  ei 
redemplione  latentia  ,  coelitus  nobis  imperlita. 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  IN  EPIST.  S.  PETRI 

Nota.  Eeedcm  subinde  sententiee  reperiuntur 
apud  S.  Pelrum  ,  S.  Paulum  ,  S.  Jacobum  ,  et 
Joannem  :  cujus  ratio  est.  Prima  ,  quod  omnes 
Apostoli  eodem  agebantur  Spiritu  sancto ,  qui 
easdcm  veritales  et  sententias  eis  suggerebal, 
idque  ad  testimonium  tum  veritatis ,  tum  con- 
cordiae.  Secunda,  quod  omncs  eosdem  de  virtu- 
tibus  Cbristianis  liaberenl  sensus  ct  dictamina  : 
nbi  autem  idem  esl  conceptus  et  sensus,  facile 
idein  sequiiur  sermoet  scntentia  :  verbum  enim 
oiis  n  spondet  verbo  menlis  ;  ab  eo  enim  gigni- 
tur  et  producitur.  Terlia,  quod ,  sicut  ante  se- 
parationem  edlderunt  commune  Symbolum  Fi- 
dei,  sicetverisimilesiteosincommuni  sermone, 
reque  ac  doclrina  et  concionibus  usurpasse  plu- 
res  easdem  gnomas  et  axiomata  Cbristiana,  ad 
lormandos  morcs  fidclium,  quae  deinde  scriptis 
mandarunt.  Talia  sunt :  Christiano  gaudendum 
csse  in  tribulatione  :  beatos  esse  qui  persecu- 
tionem  patiuutur  :  exuliandum  esse  in  adoplione 
Piliorum  Dei  facta  per  Cbristum  :  sperandam  esse 
immarcescibilem  gloriae  coronam  :  Deum  su- 
perbis  resistcrc  ,  liumilibus  autem  dare  gratiam  : 
cbaritatem  esse  legis  plenitudinem ;  cbaritatem 
operire  multitudinem  peccatorum  :  ihesaurizan- 
dumesseincoelis,  non  in  terra  :  conversationem 
noslram  debere  esse  in  coelis  :  semper  orandum 
csse,  vincendum  in  bono  malum  :  gloriandum 
iu  spe  vitae  aeternre  :  studendum  esse  Eleemo- 
synae  et  saluti  animarum. 
Quoad  terlium.  Auctor  Epistolac  est  S.  Petrus 

Apostolorum  Princcps  ,  qui  Bethsaidae   in  Gali- 

laea  nalus,  piscatuquevictitans,  a  Christo  voca- 

tus,  factus  est  ejus  in  terris  vicarius  ,  totiusque 

Ecclesise  Pastor  et  Pontifex  :  de  cujus  admira  - 

bili  sapientia,  poenitentia,  austeritate,  chari- 

late,  zclo,  propagatione  Fidei  per  totum  orbem 

( in  quem  ipse  discipulos  suos  cvangelizatum 

misit)   passione,  martyrio  ,   privilegiis  ,  mira- 

culis,  veneratione,  fama  et  gloria  ,  vide  Baro- 

iiiuin,  aliosqueHistoricos.  Sane  Dionys.  Areopag. 

de  Divin.  nomin.  cap.  3.  S.  Petrum  vocat  supre- 

mam  gloriam,  ornamcntumcoelcste,  aummum 

capitis  verlicem  ,  basin  et  columnam  Thcologo- 

rum  foriissimam  et autiquissimam.  Pctrus  enim 

Ecclesiae  non  lantum  est  monarcha  ,  sed  et  post 

Cbristum  petra  fundamenlaiis.  Ideo  enim  Chris- 

tus  vocavit  cuni  Pctrum  ,  cum  prius  vocarelur 

Simon  ,  ut  significaret  eum  fore  pelram  Fidei  et 

Eeclesiae,  quam  nec  tyranni,  nec  Philosophi , 

nec  haeretici ,  nec  scelerali ,  non  dico  everiere , 

sed  nec  concutere  possent.  Hoc  est  quod  ei  pro- 

inisit  Christus,  qui  est  aeterna  Veritas  ,  dicens  : 

Btatua  cs  Simon  llarjona,   quia  caro  el  sanguis 

rton  revctavit  tibi ,  scd  Palcr  meus  qui  in  ccalis  cst. 
l'i  ego  dico  tibi  :  quia  tu  cs  Pctrus ,  ct  super  hanc 

l>rtram  ( super  tc  scilicet ,  quem  voco  facioque 
(.cpbani,  id  est ,  petram  Ecclesiae)  a>diftcai>o 
Eccleslam  meam  ,  et  porta3.  infcri  non  pravalcbunl 
adotraus  eom,  Et  tibi  dabo  clavcs  rcgni  ccclorum  : 
el  quodeumque  tigamissupertcrram,erit  ligatum 
/t  m  ccelU,  1 1  quodcumque  salveris  super  terram, 
rrit  solutum  rt  in  ctvlis,  Matth.  16.  17.  Rursum 
uni  intcr  oinncs  Apostolos  Petro  dixit,  jussitque 
lertio  Christus  :  Pasce  oves  mcas.  Joan.  22.  Et 
iturus  adcrucemet  mortem  :  simon,  ait,  ecce 

Satanas  c.vpclivil  vos  ut  cribrarct  sictit  triticum, 
egO  autcm  rogavi  pro  te,  ut  non  dcftciat  fldes 
lua  :  ct  tu  altquando  convcrsus  conftrma  fratres 
tuos,  Lucae  22.  1%, 
E  quibus  Christi  promissia  ct  donis  collige  , 
conxia.  *  lapidf.     tom.  x. 


593 

summam  S.  Petri  aucloritatcm ,   ac    privilegia 

;unplissima.  Privilcgia  enim  duodeciin  uui  S.  Pc- 
tro  respectu  totius  Ecclesiae  (  privala  cnini  oaiii- 
lo,  vide  ea  apud  Bellarm.  lib.  1.  de  Rom.  Pont. 
cap.  17.  et  seq. )  a  Christo  concessa  sunt  haec. 
Primum ,  quod  a  Christo  creatus  sit  pelra  et  fun- 
damenlum  Ecclesiae.  Cum  ego  (Christus)  sim 
inviotabilis  petra ,  elc. ,  tamen  tu  quoque  pelra 
es ,  quia  mea  virtute  solidaris ,  ul  quue.  milti  po- 
tcslalc  sunt  propria ,  sinl  milii  tecum  parlicipa- 
tione  communia  ,  ait  S.  Leo  serm.  3.  de  annivers. 
suiPontif.  CephasergoestCepha.PetrusestPetra, 
nimirum  Cephalon  ,   et  Capituli  immobile  saxum. 

Secundum,  quod  Petrus  fuerit  caput ,  superior, 
rector,  ct  judexomnium  Apostolorum.  Quocircj 
S.  Hieron.  in  Ep.  89.  ad  S.  Aug.  Tantaj ,  ait,  Pe- 
trus  aucloritatis  fuit ,  ul  Paulus  in  Epistola  sua 
scripscrit  :  Deinde  post  annos  tres  veni  Hicrosoly- 
mam  viderc  Petrum.  Theod.  epist.  ad  Leonem  : 
Paulus ,  ait,  praco  veritatis ,  tuba  sanclissimi 
Spiriius  ,  admagnum  Petrum  cucurrit ,  ul  iis  qui 
/Inliocliice  de  legalibus  instilutis  contendcbanl , 
ab  ipso  ajferret  sotulionem.  Hinc  el  S.  Evodius 
successor  S.  Petri  in  sede  Antiochena ,  Episi. 
quae  dicitur  rb  ^p  docet  Christum  ex  mulieribus 
solam  baplizasse  Virginem  matrem  suam,  ex 
viris  solum  Petrum  :  a  Petro  vero  baptizalos 
fuisse  Andream  ,  Jacobum  et  Joannem  ,  et  ab  iis 
caeteros.  Et  S.  Epiph.  hoer.  15.  Petrum ,  ait,  ele- 
git ,  ut  dux  csset  discipulorum. 

Tertium ,  quod  S.  Petrus  fucrit  hierarcha  , 
quodque  ab  eo  omnis  ordo  hierarchicus  ,  puta 
omnium  Episcoporum  ,  sacerdotum.coeterorum- 
qne  Ecclesiae  ministrorum  ordinatio,  aeque  ac 
jurisdictio  descendat.  Unde  Innoc.  ep.  ad  Conc 
Carthag.  quae  est  91.  inter  Epist.  S.  Aug.  A  quo 
(Petro)  inquit,  ipse  episcopatus ,  et  tota  aucto- 
ritas  nominis  hujus  cmersil.  Julius  1.  Epist.  6.  ad 
Orientalcs  :  B.  Aposloli  Pelri  sedes ,  ait,  nobis 
saccrdotalis  mater  cst  dignitatis.  S.  Leo  serm.  3. 
de  Assumpt.  sua  ad  Pont.  Si  quid ,  ait,  cum  co 
(  Pelro)  commune  catteris  voluit  esse  principibus , 
nunquam  ,  nisi  pcr  ipsum  dedit ,  quidquid  aliis  non 
ncgavit.  Idem  Ep.  89.  Hujus ,  ait,  muneris  Sac7-a- 
mcntum,ita  Dominus  adomnium  Apostolorum  ofji- 
cium  perlinere  voluit,  ul  in  Deatissi^no  Pctro  Apos- 
tolorum  omnium  summo  principatiter  collocaret; 
ut  ab  ipso  quasi  quodam  capile ,  dona  sua  velut  in 
corpus  omnc  diffunderet. 

Quarlum,  quod  Christus  S.  Petro  ejusquc  suc- 
cessoribus  promiserit ,  et  dederit  assislentiam 
Spiritus  sancti  ad  regendam  Ecclesiam,  et  ad 
docendam  veram  fidem,  ut  in  ea  errare  non 
possit,  sed  quod  ille  hoereseos  damnat,  lota  Ec- 
clesia  pariter  ut  haereticum  damnet.  Dnde  In- 
nocent.  I.  Ep.  ad  Concil.  Milevit.  quae  est  93.  apud 
S.  Aug.  Quoties,  ail ,  ftdei  ratiq  vcntilatitr  ,  arbi- 
troromnes  fralres  et  Coepiscopos  nostros  noii  7iisi 
ad  Petrton,  id  est ,  sui  /wminis  ct  ho7ioris  aur- 
toi-cm,  defcrre  debere.  Id  patel  ex  USU  ct  praxi 
omnium  s.TCulorum.  Pontificcs  enini  Homani 
omnia  in  Bde  dubia  declararunt  et  resolverunt . 
omnesque  hoereses  condemnaruni. 

Quintum,  quod  Petrus  et  Poolifex  quilibet 
Christi  personam  et  auctorilatem  reprasentel ; 
sicut  prorex  repr.Tsentat  regcm.  Hincet  Pclrus 
Christo  in  vila,  zclo,  propagalionc  Qdei  .  morte 
et  martyrio  fuit  persimilis  el  conjunctissimus. 
Unde  S.  Greg.  in  psalm.  k.  Poenil.  Pefro,  inqoit. 
aitChristus,  Vcnio  P,07/iam  itcrttm  cruciftgi.  Qui 
cnt77i  in  seipso  jam  pridcm  crucift.vus  fucrat ,  m 

75 


WU  PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  IN  EPIST 

Petro  iterum  se  cruciftgcndum  dicebat.   Et  Ter- 

tull.  lib.  de  Praescript.  Habcs,  ait,  Romam  unde 

nobis  quoque  aucloritas  prasto  est.  Felix  Ecclesia, 

cut  totam  doclrinum  Apostoli  cum  sanguine  suo 

profttderunt,  ubi Pctrtts passioni Dominica adcpqua- 

tur,  ubi  1'aulusJoannisexitucoronaltir.  EtS.  Maxi- 

mus  serui.  5.  de  Natali  S.  Apost.  Peirus ,  ait,  et 

Paulus  marlyrium  pertulerunt  in  urbe  Roma,  qua 

principatttm  et  caput  oblinet  nationum,  ut  scilicet 

ubt  capttt  supertitionis  eral ,  ildc  caput  quiesceret 

sanctitatis.  EtS.  Paulinus  Natali  3.  S.  Felicis  : 


S.  PETRI. 


Ipsaque  ccelestura  sacris  procerum  monumentis 
Roma  Petro  Pauloque  potens. 

Sextum,  quodS.  Petrus  ejusque  successores  Ro- 
mani  Pontifices,  toti  Ecclesiae  praesint  quasi  Mo- 
narchae  ;  ideoque  Ecclesiam  faciant  unam , 
unumque  Chrisii  regnum  et  Monarchiam.  Sicut 
enim  unum  est  imperium  quodunum  hahet  im- 
peratorem  :  unum  regnum  quotl  ahuno  regilur 
rege  .  unum  universum  quod  unus  condidit  et 
moderatur  Deus  :  unum  coelum  quod  unus  il- 
luminatsol,  ita  pariter  Ecclesia  non  posset  esse 
unum  visihile  Chrisli  regnum,  nisi  haberel  unum 
visihile  caput,  cui  tota  subesset,  eta  quoregere- 
tur ;  quod  atiud  esse  nequit  quam  S.  Petrus  ejus- 
que  successores  :  perinde  ac  corpus  humanum 
sine  capite  uno  consisiere  nequit ;  alioqui  enim 
esset  acephalum,  carens  ra4ione,  regimine  et 
rectore.  Unde  S.  Ambros.  serm.  11.  Hanc ,  ait, 
soiam  Ecclesia?  navim  ascendit  Dominus,  in  qtta 
Pctrus  magister  cst  constitutus,  dicente  Domino  : 
Supcr  lianc  petram  cedificabo  Ecclesiam  meam.  Si~ 
cttt  enim  Noe  arca  naufragante  mundo ,  cunctos 
quos  susceperat  illcesos  reservavit ;  ita  et  Petri  Ec~ 
clesia  conflagrante  smculo ,  omnes  quos  amplecli- 
tur  repraisentabit  Ultesos  :  et  sicut  tunc  transacto 
dituvio  ad  arcam  ISoe  columba  signum  pacis  detu- 
lit  :  ita  et  transacto  judicio  ad  Ecctesiam  Petri 
Christus  gaudium  pacis  referet.  El  S.  Aug.  serm. 
\1h.  de  Tempore,  agens  de  poenilentia  S.  Petri : 
Tolius,  ail,  corporis  morbum  in  ipso  capite  curat 
Ecclesia,  in  ipso  vertice  componit  membrorttm  om- 
nium  sanitatem.  Et  S.  Leo,  serm.  3.  de  assumpt. 
sua  ad  Pont.  De  tanto  mundo  ,  ait,  tmitts  etigitttr 
Petrus ,  qui  el  universarum  gentium  vocationi,  et 
omnibus  Af.ostolis  cunctisque  Ecclcsiai  Palribus 
pro?ponatur  :  ut  qttamvis  in  populo  Dei  muUi  sa- 
cerdoles  sint ,  muitique  pastores ,  omnes  tamen 
proprie  regat  Petrvs  ,  qttos  principalitcr  regit  et 
Cliristus.  Sicut  ergo  membrum  corporis  esse 
nequit  quod  a  capite  esl  divisum  ,  quodque  ca- 
pitis  vi  et  influxu  non  vegelatur  et  regitur;  ita 
pariler  memhrum  Ecclesias  esse  nequit ,  qui  a 
Petro  et  Pontilice  Rom.  schismate  vel  haeresi  est 
divisus;  nec  ad  ovile  Cnristi  pertinet ,  qui  ad 
gregem  Petri  non  spectat;  quos  enim  Christus 
curalet  regit,  per  Pelrum  Paslorem  suum  cural 
et  regit.  Lnde  S.  Hieronymus  epist.  1.  ad  Da- 
masum  de  nomine  hyposlasis  :  Super  iUam,  ait, 
petram  (cathedrae  Pelri)  xdificatam  Ecclesiam 
scio  :  quicttmque  extra  Itanc  domttm  agnttm  come- 
derit,  profanus  est :  si  quis  in  arca  Pioe  non  fuerit, 
peribit  regnante  diluvio.  Et  infra  :  Quicumque  le- 
cum  (6  Damasce  Pont. )  non  coUigit,  spargil :  hoc 
est,  qtti  Clirisli  non  est ,  Antichrisli  csl.  S.  Cypria- 
nus  lib.  1.  epist.  8.  ad  ptebem  :  Deus ,  ait ,  unus 
esl  et  Chrisltts  ttnus,  et  una  Ecclesia ,  et  calhedra 
una  super  Petrum  Domini  voce  fundata.  Aliud 
altare  constifui,   aut   sacerdotium    novum   fieri 


pr&ler  unttm  atlare,  et  unum  sacerdotium  non  po- 
tcst  :  Qitisquis  alibi  collegerit  ,  spargit.  Idem 
epist.  3.  ad  Cornel.  lib.  1.  Ncque  enim ,  ail , 
aliunde  orta  sunt  hcereses ,  aut  nata  sunt  schis- 
mata,  quam  inde ,  quod  saccrdoli  Dei  non  obtem- 
peratur,  nec  unus  in  Ecclesiaad  tempus  sacerdos , 
et  ad  tempusjudex  vice  Cltristi  cogitatur ,  cui  si 
secundum  magisteria  divina  obtemperaret  frater- 
nitas  universa,  nemo  adversus  collegium  saccrdo- 
tum  quidquammoveret. 

Septimum  ,  quod  jus  et  imperium  Petri  non 
tantum  sublimius,  sed  et  amplius  sitquam  quo- 
rumvis  Regum  et  Imperalorum  :  tum  quia  ad 
fideles  per  totum  orbem  dispersos  se  extendit ; 
tum  quia  pertinet  quoque  ad  infidetes,  ut  eos 
Christo  et  Ecclesiae  aggregari  curet  ;tum  quia 
exserit  se  ad  Anthropophagos,  Indos,  et  Barbaros, 
qui  vivunt  sine  rege,  sine  lege,  sine  Deo.  Unde 
S.  Prosper  in  Carm.  de  ingratis  : 

Sedes  Roma  Petri,  quae  pastoralis  honoris 

Facta  caput  mundo  ,  quulquid  non  posgidet  armis 

Relligione  tenet. 

S.  Cyrill.  in  Thesauro  :  Petro,  ait,  omnesjuredi- 
vino  caput  inclinant,  et  primates  mundi  tanquam 
ipsi  Domino  Jesu  obediunt.  Et  rursum  :  Debemus 
nos,  ut  quimembra  sttmus ,  capiti  nostro  liomano 
Pontiftci ,  et  AposloUcce  scdi  adluerere.  Qtiocirca 
veteres  in  litteris  Canonicis  (quas  Formatas  vo- 
cabant)  ut  latorem  earum  testarentur  esse  or- 
thodoxaifidei  et  communionis  Catholicae  inscri- 
behant  nomenPetri.  lnFormatis  enimexDecreto 
Concil.  Nicaeni ,  haec  nomina  quasi  verae  fidei 
lesseram,  per  primas  eorum  litteras  inscribe- 
bant,  Pater ,  Filius ,  Spiritus  sanclus;  Petrus 
Amen,  ut  significarent  earum  latorem  habere 
communionem  cum  cathedra  et  successore 
S.  Petri ,  RotnanoPonlifice,  ideoque  esse  Catho- 
licum.  Umle  Optatus  Milevit.  lib.  2.  ut  se  probet 
Calholicum  ,  Donatistas  veroesse  schismaticos, 
enumerans  Ponlifices  qui  sederunt  in  cathedra 
Pelri  usqtie  ad  Siricium,  addit  :  Hic  noster  est 
socius,  cum  quo  nobis  totus  orbis ,  commercio 
Formatarum,  in  unam  communionis  societatem 
concordat.  De  Donatistis  vero  subjicit,  eos  pro- 
cul  abesse  ut  Formatis  communicent  cum  ca- 
thedra  S.  Petri.  VideBaron.  annoChristi  325. 

Octavum,  S.  Petri  jus  et  imperium  non  tantum 
in  terram,  sed  et  ad  inferos  et  superos  pertinet. 
Nam  non  tantum  hominibus  terrigenis,  sed  et 
animahusin  Purgatorio  coelum  pandit. Estenim 
ipse  claviger  coeli;  ejus  enim  claves  a  Christo 
accepit  Matth.  16.  Unde  Arator  in  fine  Actor. 
Apostol. 

Dignaque  materies  Pctri  Paulique  coronae 
Caesareas  superare  minas,  et  in  arce  tyranni 
Pandere  jura  poli ,  summumque  in  agone  tribunal 
Vincere,  ne  lilulos  parvus  contingeret  hostis. 

S.  Bernard.  lib.  2.  de  Consid.  ad  Eugen.  Tu,  ait, 
Episcopo  catum  claudere ,  tu  ipsttm  ab  Episcopatu 
deponeres,  etiam  et  traderc  Satcniaf  poles.  Et  Op- 
lib.  7.  contra  Parmen.  Bono  unita- 
Petrus  prtfferri  omnibus  Aposlolis 
mcruit ,  et  claves  regni  cozlorttm  commttnicandas 
ca?teris ,  soltts  accepit,  etc.  stant  tol  innocentes,  et 
peccator  accipit  claves  :  ul  unilalis  negotium  for- 
maretur,  provisttm  est ,  ut  peccator  apcriret  inno- 
centibus ,  ne  innocentes  clauderent  contra  peccato- 
res,  et  quos  necessaria  esl  unitas,  csse  non  posset. 


latus  Milevil 
tis ,  inquit,  B 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  IN  EPIST.  S.  PETRl. 


59; 


EtPetrus  Chrysol.  scrm.  107.  Petrus,  ait,  estcus- 
tos  fidei,  pctra  Ecclcsice  janitorque  ccelorum. 

Nonum,  S.  Petri  potestas  propagatur  in  poste- 
ros,  et  cieteris  Patriarcliis  defieienlibus  ,  incon- 
cussa  perdural  hucusque  per  annoslGOO.  etdu- 
rabit  usque  ad  finem  mundi.  Unde  S.  Cyprian. 
].  1.  epist.  3.  ad  Cornelium  Pont. /V aoigareaudent, 
inquit,  ad  Petri  cathedram  atque  ad  Ecclesiam 
principalcm,  unde  unitas  sacerdotatis  exortaest,d 
schismalicis  ct  profanis  Uttcras  ferre  :  neccogitare 
cos  esse  Romanos,  ad  quos  perfidia  habere  non  pos- 
sit  accessum.  EtS.  Hieronymusepist.  1.  ad  Dama- 
sum  de  nomine  hypostasis  :  Cum  successore,  in- 
quit,  piscatoris  et  disciputo  crucis  Loquor.  Ego 
beatiludiniluce,  idest,cathedrce  Petri communione 
consocior.  Hinc  in  Concilio  Ephesino  I.  tom.  2. 
cap.  16.  Ccelestinus  Romanus  Pontifcx  vocatur 
ordinarius  successor,  et  Vicarius  R.  Petri  Aposto- 
lorum  Principis.  Et  in  Conc.  Chalcedon.  act.  2. 
lecta  Epistola  Leonis  Pont.  omnes  acclamarunt, 
Petrus per  Leonemlocutusest ,  et  inep.  ad  Leonem, 
tolum  Concilium  dicit :  Leonem  vocis  Petri  inter- 
prelcm  fuisse ,  id  esl ,  Petrum  per  Leonem  esse 
locutum.  Petrus  Episcopus  Ravennrc  epist.  ad 
Euiychea ,  qiue  habetur  ante  Concil.  Chalced. 
llorlamur ,  ait,  te  fraler  ,  ut  his  qtue  d  B.  Papa 
Romance  civitalis  scripla  sunt,  obedientcr  alten- 
das.  Quoniam  R.  Petrus  qui  in  propria  sede,  et  vi- 
vit  et  prcesidet ,  prcestat  qucerentibus  fidci  vcrita- 
tem.  S.  SiriciusPont.  epist.  ad  Himericum  Episc 
Taracon.  Portamus ,  ait,  onera  omniumqui  gra- 
vantur.  Quinhno  luec  portal  in  nobis  R.  Apostolus 
Petrus ,  qui  nos  in  omnibus  ,  ut  confidimus ,  admi- 
nistralionis  suce  protegit  el  tuelur  hceredes. 

Decinium,  S.  Pelri  potcstas  et  dignitas  supe- 
rat  polestalem  Abrahae,  Mosis,  Aaronis,  Melchi- 
sedec,  omuiumquc  veterum  Pontificum,  Pa- 
triarcharum  et  Prophelarum  ,  iisque  omnibus 
adumbrala  et  prrefigurata  fuit.  Audi  S.  Bernard. 
ad  Bugen.  Pont.  lib.  2.  dc  Consider.  Quis  es?  sa- 
cerdos  magnus ,  summus  Pontifex.  fu  princeps 
Episcoporum,  lu  hercs  Apostolorum.  Tu  primatu 
Abel,  gubcrnalu  l\'oe,  Patriarchatu  Abraham,  or- 
dinc  Melchisedech ,  dignitale  Aaron,  auctoritate 
Moses,  judicatu  Samuel,  potestate  Petrus,  unctione 
Christus.  Tu  cs  cui  claves  traditce,  cuioves  creditce 
sunt,  elc.  nec  modo  ovium,  sed  et  Pastorum  tu 
unus  omnium  paslor. 

Undecimum ,  S.  Petrus  per  discipulos  a  sc 
missos  fundavit  per  totum  orbem  Ecclesias.  Ita 
habuit  a  S.  Petro  institutos  Episcopos ,  Sicilia 
Pancralium,  Marcianum.Beryllum  :  Capua  Pris- 
cum,  Neapolis  Aspren,  Tarracina  Epaphroditum 
Equicolae  populi  Marcum,  PlolenuEiim  Nepe,  Ro- 
inuluin  Fesuli,  Paulinum  Luca ,  Ravenna  Apol- 
linarem,  Verona  Eupreprium.Palavium  Prosdo- 
cimum,  Ticinum  Syrum,  Aquilcia  Hermagoram  : 
in  Galliis  Lcmovicenses,  Burdigalenses  elTho- 
losani  Martialem;  Tungrenses,  Colonienses  et 
Trevnvuses  Matcrnuui;  Rhemenses  Sixtum, 
Arelatcnscs  Trophiinum ,  Senonenses  Sabinia- 
nuni,  Cenomancnses  Julianum,  Vienna  et  Mo- 
gimda  Crescentem,  Catalaunum  Menimium, 
Biluriccnses  Ursinum,  Arvernenses  Austremo- 
nium,  Sanctonenses  Eutropiutn;  Germania  Eu- 
charium,  Egistum,  Marcianuni;  Hispania  Tor- 
qualum,  Ctesiphoniem,  Secundum,  Indalesium, 
Caecilium,  Hesyehium.elc.  ulpalet  ex  Marlyrol. 
S.  Petrum  Bizautiois  quoque  primum  dedissc 
Episcopum  docct  Agapetas  Puntifex  in  litteris  , 
qiuc  recilantur  in  Synodo  V.  act.  2.  Si  Meta- 


phraslse  credimus  29.  Junii,  Petrus  Roma  pulsus 
ii  Claudio  anno  imperii  ejus  9.  navigavit  ia 
Africam  et  Carlhaginensem  rexit  Ecclesiam, 
eique  praefecit  Crescentem  discipulum  :  inde 
Ale.xandriam  concessit,  erectaque  Ecclesia 
Alexandria,  ibique  Marco  instilulo  Episcopo, 
ac  Thebis  Rufo,  Hierosolymam  piofectus  est. 

Tradunl  Historici  rerum  Angliae  ,  S.  Petrum 
misisse  in  Angliam  evangelizandi  causa  Jose- 
phum  ab  Ariinathia  :  alii  ipsummet  S.  Pelruui 
in  Angliam  profectum,  Anglos  convertisse.  Sane 
ab  olimmira  fuitS.  Petrierga  Anglos  pastoralis 
cura  et  vicissim  Anglorum  erga  S.  Petrum  de- 
votio.  Ut  alia  omittam ,  memorabile  est  quod 
scribit  Alredus  Abbas  Cislerciensis  ,  qui  floruit 
anno  Doinini  H6U.  in  vita  S.  Eduardi  regis  An- 
glorum,  nimirum,  cum  Anglia  d  Danis  vastata , 
regia  stirpe  exlincta,  proxima  esset  ruince  et  exi- 
tio,  Episcopum  quemdam  ardenter  pro  eacum  sus- 
piriis  et  gemitibus  ad  Deum  preces  effudisse ,  ac 
mox  apparuisse  ei  S.  Petrum ,  et  dixisse  ,  nasci- 
turum  S.  Eduardum,  eumque  fore  regemjustum  , 
sanctum  et  fortem,  qui  omnibus  hisce  Anglice  malis 
mederetur.  Regnum  enim  Anglorum  esse  regnum 
Christi,  et  suum.  Ita  faclum  :  oracuii  veritatem 
exilus  comprobavit.  llac  de  causa  S.  Eduardus 
mire  devotus  fuitS.  Petro,  et  S.  Petrus  vicissim  in 
eum  beneficus,  uti  ostendi  Actor.  7.  v.  3.  Audiant 
et  leganl  hiec  Angli,  ut  videant  a  quanto  paslore 
desciverint ,  ac  postliminio  ad  eum  redeant, 
eumque  in  successoreRomano  Pontifice  vene- 
rentur.  Ita  prislinam  ejus  curam  et  opem  sen- 
tient.  Audi  Innocentium  I.  Pont.  epist.  1.  Mani- 
feslum,  ait,  in  omnemltaliam,  Gatlias,  Hispanias, 
Africam  el  Siciliam,  insulasque  interjacentes  nul- 
lum  hominum  instituisse  Ecclesias,  nisi  eos  ,  quos 
venerabilis  Aposlolus  Petrus,  aut  ejus  successores 
constituerunt  sacerdotes. 

Denique  S.  Chrysost.  homil.  32.  iu  epislol.  ad 
Rom.  Nonita,  ait,  ccelum  splendescit,  quando  ra- 
clios  suos  sol  ex  se  demittit,  sicut  Romanorum  urbs 
duas  iltas  lampades  ubique  tcrrarum  effundcns. 
Hinc  rapietur  Paulus ,  hinc  Petrus.  Considerate  et 
horrete  quale  spectaculum  visura  sit  Roma,  Pau- 
lum  videlicet  et  theca  Ula  repente  cum  Petro  resttr- 
gentem  in  occursum  Domini  sursum  ferri.  Et  Elpis 
uxorBoetii  hymno  de  Apostolis  : 

0  felix  Roma,  quae  tantorum  principum 
Es  purpurata  preUoso  sanguine  ! 
Non  laude  tua  ,  scd  ipsorum  meritis  , 
Excellis  omnem  mundi  pulchriludinem. 

EtS.  Leo  serm.  2.  de  Natali  Aposlol.  ISon  minui- 
lur ,  ait,  persecutionibus  Ecclesia,  sed  augetur,  et 
semper  Dominicus  ager  segete  ditiore  vestitur, 
dumgrana  qttce  singulacadtuit ,  mtUtipiicata  nas- 
cuntur.  Unde  duo  ista  prceclara  divini  germina  se- 
minis  in  quantam  sobotem  germinarent,  beatorum 
millia  Marlyrum  protestantur ,  qui  Aposlolicorum 
annttU  triumphorum  urbem  nostram  purpurarunt , 
et  longe  lateque  rutilantibus  poputis  ambierunt,  et 
qttasi  ex  multarumhonore  gemmarumconserto  utw 
diiutrmate  coronarunt. 

Porro  efiigiemS.  Petri  ex  antiquis  imaginibu> 
ita  pingit  Nicephor.  lib.  2.  c.  27.  Petrus  quidem 
haud  crassa  corporis  stat  ttra  fttit ,  sed  quct  atiq  uanto 
essct  erectior,  facie  subpcUUda  et  alba  admodum  : 
capilli  et  capitis  et  barbcv  crispi  et  densi  ,  scd  non 
admodum  prominentes  ftuire  :  oculi  quasisanguinr 
(quia  assidue  plorassc  fertur)  respcrsi  nigri  : 
supcrcilia  prope  evulsa  :  nasus  autem  tongior  ttte 


596 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  L 


(liiidem,  non  tamen  in  acumcn  desincns  ;  scd  pres- 
sus  simusque  mugis.  Uxorcm  S.  Petri  marlyrio 
laureatam  tradit  Clemens  Alcxand.  lib.  7.  Stro- 
matum.  Aiunt ,  inquit ,  B.  Petram  cum  vidissct 
uxorcm  duci  ad  mortem ,  taitatum  cjuidem  esse 
proptcr  vocationcm,  et  quod  domum  rcverteretur , 
valde  tamcn  exliortando  et  compellando  eam  pro- 
prio  nomincdixissc:  lleus!  tu  memento  Domini.  Tale 
erat  bonorum  matrimonium.  Tradilur  ex  ea  ge- 
ouisse  S.  Petronillam,  qu<c  ob  speciem  appetita 
iu  malrimonium  a  Flacco  ,  mortcm  precibus  a 
Deo  impetravit,  nc  virginitatis  decus  perderet  ; 
cujus  reliquias  Romse  in  basilica  S.  Petri  vene- 
ramur. 

S.  Petrus  cum  S.  Paulo  gloriosum  Roma?  obiil 
martyrium,  eo  quod  Simonem  Magum  (qui  Ne- 
roni  ob  magicas  artes  erat  in  deliciis)  prostra- 
visset,  crucifixus  capite  deorsum  ,  petlibus  sur- 
sum,  uti  petierat  (neChristoDominosequaretur) 
in  Valicano  anno  Domini  69.  Neronis  13.  etpe- 
nullimo.  die  29.  Junii,  cum  Romce  sedisset  an- 
nos  1k.  menses  5.  dies  11.  Unde  Tertull.  lib.  de 
script.  c.  36.  Bomos  ,  inquit,  Petrus  passioni  Do- 
minico3  adaquatur,  quia  crucifixus  estuti  Chris- 
tus.  Et  in  Scorpiaco  c.  \k.  Orientem  fidem  Roma? 
primus  IScro  cruentavit  :  tunc  Petrus  ab  altero 
cingilur,  cum  cruci  astringitur.  Et  S.  Chrysost. 
hom.  in  Princ.  Apost.  Gaudeas,\i\qu\l,  Petre,  qui 
ligno  crucis  fruitus es,  et  admagislri  similitudinem 
recta  quidem  figura,  sicut  Dominus  noster  cruci- 
figi  noluisti,  sed  magis  inverso  capite ,velut  a  terra 
ad  ccetum  iler  parans.  O  clavos  illos  beatos ,  qui 
membra  illa  sanctissima  pertransierunt !  Sepul- 
tus  est  pariterin  Vaticano  juxta  viani  triumpha- 
lem  :  locum  sepulturae  Constantinus  Magnus 
Imp.  magnifica  basilicaexornavit,  quam  hoc  sae- 
culoPontifices  denovo  a  fundamentis,  sedlonge 


majorcm  per  centum  annos  exaedificarunt,  adeo 
augustam  et  magnificam  ,  ut  urbis  et  orbis  mi- 
raculum  esse  videatur.  Solcnt  Chrisliani  ab 
omni  aevo  ex  toto  orbe  eam  religionis  ergo  vi- 
sitare,  ac  ad  ipsa  ejus  limina  pronos  se  proster- 
nere ;  sanctumque  Petrum  venerarietejusopem 
suppliciter  implorare.  AudiS.  Aug.  scrm.  28.  dc 
Sanctis  :  Nunc  ad  mcmoriam  Piscatoris  fkctuntur 
genua  Imperatoris  :  ibi  radianl  gemma diadema- 
tis,  ubi  fulgent  beneficia  Piscatoris.  Et  Epist.  42. 
ad  Madaur.  Videtis,  ait,  impcrii  nobitissimi  cmi- 
nentissimum  cutmen,  adscpulchrum  piscatoris  Pe- 
tri  submisso  diademate  supplicare.  Et  S.  Chrys. 
hom.  quod  Christus  sit  Deus  :  Relictis  omnibus 
ad  seputchra  piscatoris  et  pellionis  (Pauli  qui  e 
pellibus  faciebat  tabernacula )  currunt  et  reges 
et  prasides  et  milites  :  et  Conslantinopoli  reges 
nostri  magnam  gratiam  pulant,  si  non  prope 
Apostotos,  sed  si  vel  extraeorum  vestibuta  corpora 
sua  sepcliantur  ,  fiantque  piscatorum  ostiarii  re- 
ges.  Romae  ergo  ubi  Petrus  martyr  occubuit,  ibi 
et  victor  resurrexit,  ac  supplantato  Nerone,  Im- 
peratoribus  et  idololatria  ,  urbem  orbemque 
triumphator  occupal  :  e  Vaticano  Romam,  fi- 
demque  et  Ecclesiam  Romanam,  quasiomnium 
Ecclesiarum  matrem,  magistram  et  dominam 
tuetur,  dirigit  et  propugnat;  ut  hucusque  hae- 
resis  et  perfidia  eam  convellere  non  potuerint, 
nec  umquam  convulsura;  sint ;  quia  scilicet 
supra  firmam  petram  aedificata  est,  ut  port3e 
inferi  contra  eam  praevalere  nequeant.  Aspice 
nos  ex  alto  S.  Petre,  et  tuos  cives,  imo  clienteset 
filios  protege,  ac  per  vilae  hujus  turbines  dirige 
in  viam  salulis  aeternae,  ut  peracto  peregrina- 
lionis  hujus  cursu,  cceli  ostia  te  pandente  in- 
gredi ,  ac  tecum  Christo  Jesu  Domino  nostro 
frui  in  seternum  mereamur.  Amen. 


CAPUT  PRIMUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 

PRIOR  HUJUS  CAPITIS  PARS  A  VERS.  1.  USQUE  AD  13.  EST  DOGMATICA  ,  POSTERIOR  A  V.  13. 
USQUE  AD  FINEM  EST  ETHICA.  INITIO  ENIM  PR^MISSA  SALUTATIONE  DeUM  BENEDICIT, 
QUOD  FIDELES  PER  CltRISTUM  REGENERARIT  ET   DESTINARIT  AD  HEREDITATEM  ^TERNAM  : 

IN  CUJUS  SPE  DOCET  Christiano  exultandum  esse  in  quibusvis  tribulationibus  ; 

ATQUE  HJEC  OMNIA  PR.EDICTA  ESSE  A  PROPHETIS.  InDE  V.  13.  INCITAT  EOS  AD  VITAM 
PURAM  ET  SANCTAM  QUA  CHRISTUM  IMITENTUR,  EJUSQUE  HEREDITATEM  ET  GLORIAM 
ASSEQUANTUR. 

rETRUS  Apostolus  Jesu  Christi,  electis  advenis  dispersionis  Ponti,  Galatiae , 
Cappadocire ,  Asia? ,  et  Bithyniae ,  2.  secundum  praescientiam  Dei  Patris ,  in 
sancliGcationem  Spiritus,  in  obedientiam  ,  et  aspersionem  sanguinis  Jesu 
iChrisli  :  Gratia  vobis ,  et  pax  multiplicetur.  3.  Benedictus  Deus  et  Pater 
;Domini  nostri  Jesu  Christi,  qui  secundum  misericordiam  suam  magnam 
regeneravit  nos  in  spem  vivam ,  per  resurrectionem  Jesu  Christi  ex  mortuis , 
D4.  in  hereditatem  incorruptibilem ,  et  incontaminatam  ,  et  immarcescibilem , 
conservatam  in  ccelis  in  vobis ,  5.  qui  in  virtute  Dei  custodimini  per  fidem  in  salutem ,  paratam 
revelari  in  tempore  novissimo.  6.  In  quo  exultabitis ,  modicum  nunc  si  oportet  contristari  in 
variis  tentationibus :  7.  ut  probatio  vcstrae  fidei  multo  pretiosior  auro  ( quod  per  ignem  probatur ) 
inveniatur  in  laudem ,  et  gloriam,  et  honorem  in  revelatione  Jesu  Christi.  8.  Quem  cum  non 
videritis ,  diligitis :  in  quem  nunc  quoque  non  videntes  creditis  :  crcdentes  autem  exultabitis 


COMMENTARIA  IN  EPIS  T.  S.  PETRI.  Cap.  I.  ■,<,</ 

laetitia  inenarrabili ,  et  glorificata  :  9.  reportantes  finem  fidei  vestrae,  salutem  animarum.  10.  De 
qua  salute  exquisierunt,  atque  scrutati  suntProphetae  ,  qui  de  futura  in  vobis  gratia  prophetave- 
runt,  11 .  scrutantes  in  quod  ,  vel  quale  tempus  significaret  in  eis  Spiritus  Christi  praenuntians 
eas  quae  in  Christo  sunt  passiones,  et  posteriores  glorias,  12.  quibus  revelalum  est,  quia  non 
sibimetipsis  ,  vobis  autem  ministrabant  ca  ,  quae  nunc  nuntiata  sunt  vobis  per  eos ,  qui  evange- 
lizaverunt  vobis ,  Spiritu  sancto  misso  de  ccelo ,  in  quem  desiderant  angeli  prospicere.  13.  Propter 
quod  succincti  lumbos  mentis  vestrae ,  sobrii  perfecte  sperate  in  eam ,  quae  offertur  vobis ,  gratiam  , 
in  revelationem  Jesu  Christi :  1 4.  quasi  filii  obedientiae  ,  non  configurati  prioribus  ignorantia 
vestrae  desideriis  :  15.  sed  secundum  eum  ,  qui  vocavit  vos ,  Sanctum  :  et  ipsi  in  omni  conversa- 
tione  sancti  sitis.  16.  Quoniam  scriptum  est :  Sancti  eritis ,  quoniam  ego  sanctus  sum.  17.  Et 
si  patrem  invocatis  eum  ,  qui  sine  acceptione  personarum  judicat  secundum  uniuscujusque  opus, 
in  timore  incolatus  vestri  tempore  conversamini.  18.  Scientes  quod  non  corruptibilibus  auro  ,  vel 
argento  redempti  estis  de  vana  vestra  conversatione  paternae  traditionis  :  19.  sed  pretioso  san- 
guinc  quasi  agni  immaculati  Christi ,  et  incontaminati:  20.  praecogniti  quidem  ante  mundi 
eonstitutionem  ,  manifestati  autem  novissimis  temporibus  propter  vos ;  21 .  qui  per  ipsum  fidelc 
estis  in  Deo ,  qui  suscitavit  eum  a  mortuis ,  et  dedit  ei  gloriam ,  ut  fides  vestra  et  spes  esset  m 
Deo.  22.  Animas  veslras  castificantes  in  obedientia  charitatis,  in  fraternitatis  amore ,  simplici 
ex  corde  invicem  diligitc  attcntius  :  23.  renati  non  ex  semine  corruptibili,  sed  incorruptibili  per 
vcrbum  Dei  vivi ,  et  permanenlis  in  aeternum.  24.  Quia  omnis  caro  ut  foenum  ,  et  omnis  gloria 
ejus  tanquam  flos  fceni :  exaruit  fcenum  et  flos  ejus  decidit.  25.  Verbum  autem  Domiui  manet 
in  aeternum  :  hoc  est  autem  verbum  ,  quod  cvangelizatum  est  in  vos. 


1.  Petrus  Apostolus  Jf.su  CHiusTi.]Syrus,  Epis- 

tola  Petri  Apostoli  Shnonis  Cephcp. ,  quia  scilicet 

Syrus  vertit  ex  Graeco,  in  quo  Ceplias  vocatur 

IVtrus,  unde  Petri  nomen  adSyros  aliasque  gen- 

tes  et  linguas  transiil ,  quia  usitatissimum  erat 

in    Ecclesiis    Graecis    et   Latinis.  Nota.   Petrus 

Primo,  vocatus  est  Simon  Bar  Jona,  idest  filius 

Jonae,  pater  enim  Petri  vocabatur  Joannes,  hc- 

braice  Joanan  ,  et  per  crasin   Jonan  et  Jona. 

Unde  Christus  aitei  Joann.  21.  v.  25.  SimonJoan- 

nis   (scilicet  fili)  diligis  me  plus  liis  ?  Deinde  a 

Christo  syriace  vocatus  est  Kepha,  (hebraice 

Keph)  id  est,  ut  Graeciet  Latini  pronuntiant,  Ce- 

phas,  hoc    est  petra ,  vel  Petrus  :  ni-rpos  enim 

iuYm  est  quod  petra  :  nam  si  esset  diversum,  et 

derivatum  tanlum  a  petra  ,   Petreus   dicendus 

erat,  non  Pctrus,  uti  relractans  atlvertitS.  Aug.  1. 

Ketract.  29.  et  serm.  16.  et  29.  de  Sanctis.  Porro 

nomen  Cephas  ,  id  est  Petrus  Simoni  indidit 

Cliristus,  quia  destinabat  eum  facere  suum  in 

Ecclesia  Vicarium  ,   id^oque  ei  suum   nomen 

(Cbristus  cnim  vocatur  petra  et  lapis  angularis 

Kcclesiae,  juxta  illud  1.  Corintb.  10.  U.  Petra  au- 

tcmerut  Christus)  indidit,  et  juxta  nomen  fidei 

animique  sui  firmitatem  et  constantiam  com- 

municavit.  Unde  ejus  typus  fuit  Joseph,  qui  Ge- 

nes.  /i9.  v.  2/i.  vocatur  pastor  et  tapis  lsracl,  quia, 

ut  explicat  Eccli.   cap.  69.17.  prineeps  fuit  fra- 

trum,  firmamrntum  gcntis ,  rector  fratrum,  et 

ilabilimentum  populi. 

Petraa  ergo  idem  est  quod  petra  etfundamen- 
lum  Ecclesiae.  Petraenimdicitur,  eoquodprimus 
m  nationibus  fidri  fnndamenta  posuerit,  et  tan- 
quam  saxum  immobile  totius  operis  Christiani 
compagem  molemque  contineat.  Petra  ergo  pro 
devptione  Petrus  dicitur,  et  petra  pro  virtute  Do- 
minus  nunrupatur.  Rcctr  consortium  mcrrtur  no- 
minis,qui  consortium  meretur  et  operis ,  inquit 
S.  Aug.  s.  uY  cathedraPetri.etS.  Ambr.  s.  kl.  sic 
ol  S.  Hilar.  can.  16.  in  Matth.  0,  inquit,  innuncu- 
pattonr  novt  nomtnis  felix  Ecclesice  fundumcntum, 
dtgnaqur  irdificationc illius  pelra,  qua  infcrnilcges 


ct  tartari  portas  ,  et  omnia  mortis  claustra  dis- 
solverel.  Et  S.  Chrysost.  in  psalm.  50.  Pelrus, 
inquit,  appetlatus,  qui  saxea  fide  pr&ditus.  S.  Lec» 
epist.  89.  c.  1.  Tu,  inquit,  es  Petrus,  et  super  hanc 
petram  aidificabo  Ecclcsiam  meam  ut  ccterni  cedifi- 
catio  templi  mirabili  munere  gratia?  Dei,  in  Petri 
soliditate  consislerel.  S.  Gregor.  lib.  6.  Registri 
epist.  37.  Quis  nesciat ,  inquit,  S.  Ecclesiam  in 
Apostolorum  Principis  sotiditate  firmatam?  quia 
ftrmitatem  mentis  traxil  in  nomine ,  ut  Petrus  a 
petravocaretur.  S.  GermanusConstant.  in  Theo- 
ria  vers.  Eccles.  Vertex ,  inquii ,  ornatus  et  co- 
rona  duodccim  lapillorum  Apostoii  sunt  :  petra 
vero  sanctissimus  Apostotus ,  primus  Hierarcha- 
rum  Christi.  Idem  docent  Tertullian.  Origen. 
S.  Alhanasius  ,  S.  Basil.  S.  Epiphan.  S.  Nazianz. 
S.  Paulinus  et  alii,  quos  citat  Bellarm.  lib.  1.  de 
Roman.  Ponl.  c.  10.  etll. 

Hinc  aple  Syrum  Kcpha  alludit  el  conscnlit 
cum  Graeco  x«?«A»is,  id  est  caput  :  quia  Petrus 
est  caput  Ecclesiae.  Sic  Hebr.xum  Pascha  con- 
sentit  cum  Graeco  nisxuv :  quia  in  Paschate  pas- 
sus  estChristus.  Et  Hebraeum  Jesus  cum  Graeco 
'tutii,  id  est  medela,  sanitas  :  quia  Jesus  est  me- 
dicus  et  sanator  omnium  infirmitatum.  Dnde 
Kepham  y.zf-x)*,-'  interpretantursanctus  Anacletus 
epist.  3.  et  Optalus  milevit.  lib.  2.  conlra  Par- 
men.  etsi  hoc  ejus  non  sit  genuinum  elymon  , 
ut  patet.  Forte  Christus  indens  Simoni  nomen 
Ophas  respexit  ad  scopulosum  collem  praeal- 
lum  vicinum  Hierosolyma;,  ex  quo  tota  urbs 
cerni  poterat,  qui  vocabatur  Kepha,  et  poslca 
variala  dialeclo  Kipho ,  de  quo  Josippus  Gorio- 
nides  lib.  2.  Belli  Judaici  cap.  25.  Quod  enini 
hic  collis  est  Hierosol.,  hoc  Petrus  est  Ecclesia'. 

Apostolus,  ]  xxt'  Hoxr.i ,  quia  Apostoloruni 
princeps;  sed  hoc  ex  modestia  et  homilitate 
sublicetPctrus  :  unde  PontifexRomanusS.  Petro 
succedens  vocalur  Apostolicus,  ejusque  cathe- 
dra  sedes  Appstolica.  Porro  Apostolus  idem  est 
quod  legatus  Christi.  Audi  Clement.  lib.  2.  Re- 
cogn.  I\'os,  inquit.  Apostoli  illius  qui  nos  misit , 


598  COMMENTARIA  IN  EPIST, 

verba  exponcre  missisumus :  proprium  veroaliquid 
dicere  non  habemus  in  mandalis  ,  scd  vcrborum  il- 
lius,  ut  dixi  apcrirc  veriiatcm. 

Electis, ]  supple  scrihil  lianc  cpistolam  ,  pre- 
calurque  oiiine  boiuini  dic.eus  :  Gratia  vobis  ct 
pax  multiplicelur.  Elcctos  accipe  ad  fidem  et  gra- 
tiam,  non  pd  gloriam  :  non  enim  voluitS.  Pelrus 
dicere  omnes  fideles  efficaciler  electos  esse  ad 
gloriam  ;  multo  minus  voluil  cos  omnes  de  liac 
sui  elcctione  cerlos  el  sccuros  facere;  cum 
mullidefeccrintnontanlumagratia;sedeta  flde, 
factique  sinl  hauetici  asscclae  Simonis  Magi , 
Menandri,  Cherinthi,  ctc.  ld  ila  esse  patet  exco 
quod  subdit  S.  Pelrus,  ln  sanclificalioncm  Spiri- 
tus ,  q.  d.  Scribo  electis  non  immediaie  ad  glo- 
riam  ,  sed  ad  sanclilatem  et  graliam,  et  epist.  2. 
cap.  2.  v.  12.  Nos  autcm  debcmus  gratias  agere 
Deo  semper  pro  vobis  fralrcs  dilecli  d  Deo,  quocl 
elegerit  vos  Deus  primilias  in  salutem,  in  sanctifi- 
calione  Spiritus  ,  et  in  fule  veritatis.  Anlislropb. 
S.  Pelro  est  illudPauli  Ephes.  1.  U.  Sicut  elegit 
nos  in  ipso  ante  mundi  constitutionem ,  ut  cssemus 
sancti  et  immaculatiia  conspectu  ejus  incliaritate. 
Videibi  dicta. 

Magna  est  haecelectio,  quia  ad  magnum  bo- 
num,  puta  ad  fidem  et  gratiam,  quae  esl  semen 
glorioe  et  felicitatis  aeternse.  Unde  cap.  2.  9.  Vos, 
inquit,  genus  electum,  regale  sacerdolium ,  gens 
sancta,  populus  acquisilionis,  ut  virtutes  annun- 
tietis  ejus ,  qui  de  tenebris  vos  vocavit  in  admira- 
bile  lumen  suum,  etc. 

Advems.]  Primo  Lyran.  advenis ,  inquit,  hoc 
ml  [iroselytis,  qui  scilicet  ex  gentilismo  con- 
versi  erant  atl  judaismum,  et  inde  ad  Christia- 
nismum.  Verum  gracce  non  est  tt^ojjJutcks  ,  sed 
waoeTteSrj/tot;.  Secundo  ,  Maldon.  in  c.  7.  S.  Joan. 
v.  35.  per  advenas  accipitGentiles;  hi  enim  quia 
toto  orbe  eranl  sparsi ,  vocabantur  dispersio  ,  et 
dispersi,  juxta  illud  S.  Joannis  ibidem  iNumquid 
in  dispersionem  Genlium  iturus  est ,  et  docturus 
Gentes?  cum  Judaei  in  Judaea  viverent  collecti  et 
uniti.  Tertio,  S.  Hieron.  lib.  de  Script.  Eccles.  in 
Petro.  S.  Alhan.  in  Synopsi,  Didymus;  OEcum. 
Cathar.  Cajetan.  et  alii  hic  per  advenas  acc\[)\\mi 
Judaeos  ad  Christum  advenientes  et  conversos. 
Quarto  et  genuine,  advence  dispersionis  Ponti,  Ga- 
katice ,  etc.  vocantur  Judai  Chrisliani ,  qui  tum 
alias,  tum  recenter  ob  persecutionem  a  nece 
Stephania  Judaeisexcitalam  Actor.  8.  1.  eJudaea 
dispersi  fugerantin  Pontum,  Galaliam,  etc.  ibi- 
que  proinde  erant  hospites  et  advenae  non  in- 
colae  et  inquilini,  estoibi  sedemet  domum  fixis- 
sent.  Unde  S.  Jacobus  iisdem  scribens  ait  c.  1. 1. 
Duodecim  Tribubus  qucs  sunt  in  dispersione  salu- 
tem.  Hi  enim  vocantur  graece  n*pzTuZr,tj.u ,  id  est 
incolos ,  qui  advense  sunt,  et  domiciliumhabent 
in  aliena  terra  :  Tza.pznitrnj.iu  enim  idem  est  quod 
peregre  eo ,  advenio,  hospes  sum. 

Mystice,  tacite  monet  et  innuit  S.  Petrus  fide- 
les  in  hoc  mundo  ubivis  genlium  sint,  sestimare 
debere  se  esse  hospites  et  peregrinos,  ut  nulli 
loco  vel  rei  cor  afligant;  sed  quasi  advena?  per- 
transeant  ad  patriam  coelestem,  dicantquecum 
David  :  Advena  ego  sum  apud  te  et  peregrinus, 
sicut  omnes  patres  mei ,  Psal.  38.  13.  cogitentque 
illud  Pauli  :  Fratres  jam  non  estis  hospites  et  ad- 
vence,  sed  estis  cives  Sanctorum  et  domestici  Dei. 
Ephes.  2.  19.  Christiani  ergo  sunt  cives  coeli, 
hospites  et  advenoe  terrae.  Vere  S.  Augustinus 
quaest.  91.  in  Levit.  Omnis  homo ,  inquit,  advena 
est  nascendo,  quonium  compellitur  migrare  mo- 


S.  PETRI.  Cap.  I. 

riendo.  Vide  eumdem  scrmonem  32.  de  vcrbis 
Domini. 

Ex  dictis  liquet  hos  advenas  gente  et  genere 
fuisse  Judceos,  fide  et  religione  Christianos ;  e 
Judaea  cnim  erant  exules  et  profugi  :  sed  sub  hi* 
omncs  fidclcs  Ponti,  etiam  cives  el  inquilinos  6 
gcnlilismo  ad  Cbrislum  conversos  inlelligit.tum 
quia  primi  qul  Chrisli  lidem  in  Pontum,  etc. 
invcxerunt,  fucrunt  advcnee  Judaei :  hi  enim  Ju- 
d;eos  et  Genliles  in  Ponto  degentes  converte- 
runl.  Jure  crgo  advcnarum  quasi  parcntum 
suorum  in  Chrislo,  nomine  censentur,  praeser- 
timquia  S.  Pelro  pcculiaris  cura  Judaeorumin- 
cumhebat,  sicutPaulo  Gentium,  Galat.  2.  7.  tum 
quia  pauci  Ponli  cives  hoclempore  ad  Christuiii 
conversi  eranl.  Scripta  enim  cst  Ii.tc  Epistola 
paulo  post  apcrtum  per  Cornelium  fidei  ostium 
Gentibus,  anno  Christi  £»5.  Major  ergo  pars 
Chrislianorum  in  Ponto  crat  advenarum  : 
quare  omnes  S.  Petrus  vocat  advenas  per  synec- 
dochcn. 

Advems  dispersioms  Ponti.]  Hoc  est,  advenis 
Ponti  ex  dispersione  :  proscriptio  enim  peperit 
dispersioncm  ,  dispcrsio  fccit  exules  et  advenas 
Ponti :  vcl,  q.  d.  Advenis  dispersis  per  Ponlum  ; 
sacpe  enim  Hebrtei  abstracta  usurpant  pro  con- 
cretis. 

Ponti.  ]  Pontus  regio  est  Asiae  Minoris  vicina 
Ponto  Euxino  :  unde  ab  eo  nomen  accepit.  Ponti 
Rex  fuit  Milhridates.  ExPontooriundus  fuit  Mar- 
cion  hacresiarcha;  unde  a  Tertnllian.  1.  1.  con- 
tra  eum  cap.  1.  vocatur  vius  Ponticus  qui  Evan- 
g-e//acor?"05(7.Ponlicusquoque  fuit  Aquilapriscus 
Script.  interpres.  Ponitur  Pontus  hic  primoloco. 
Unde  Tertull.  Cyprian.  Hieron.  Cassiod.  cilantes 
hanc  Epislolam,  vocant  Epistolam  ad  Ponticos, 
sicut  primam  S.  Joannis  vocant  Epistolam  ad 
Parthos.  Porro  S.  Leo  serm.  1.  de  S.  Petro  et 
Paulo  asserit  S.  PetrumPontum,  Galatiam,Capr 
padociam,  Asiam,  Bithyniam,  legibus  Evange- 
licae  pradicationis  implevisse.  Praedicavit  ergo 
in  Ponto  Pelrus,  Ponlicosque  ad  finem  convertit. 
Ubi  Nota  efficaciam  Evangelii  de  praedicationi* 
S.  Petri ,  utpote  qui  homines  feros  et  barbaros 
ad  legem  et  sanctimoniam  Christianam  tra- 
duxerit. 

Quam  enim  Pontici    fuerint  barbari,  docet 
Tertull.  lib.  1.  contra  Marc.  cap.  1.  Pontus ,  in- 
quit,  qui  Euxinus  natura  negatur,  nomine  alludi- 
dur.  Caterum  hospitcdem  Pontum  nec  de  situ  ces- 
ti^nes;  ita  ab  humanioribus  fretis  nostris ,  quasi 
quodam  barbarics  suo  pudore  secessit ;  gentes  fero- 
cissimce  inhabitant  ,  si  tamen  habitatur  in  plaus- 
tro.  Sedes  incerta,  vila  cruda,  libido  promiscua  et 
plurimum  nuda,  etiam  cum  abscondunt ,  suspensis 
de  jugo  pharelris  indicibus,  ne  temere  quis  inter- 
cedat.  Ita  nec  armis  suis  erubescunt ,    Parentum 
cadavera  cum  pecudibus  ccesa,  convivio  convorant. 
Qui  non  ita  decesserint,  ut  escalilesfuerint,  male- 
dicta  mors  est.  Nec  femince  sexu  mitigantur  se- 
cundum  pudorem,  ubera  excludunt,  pensum  secu- 
ribus  faciunt ,  malunt  mititare  quam  nubere.  Du- 
ritia  cle  cozlo  quoque   dies  numquam  patens  :  sol 
numquam  liber  :  unus  aer ,  nebula  :  totus  annus  , 
hibernum  :  omne  quod  flaverit ,  Aquilo  est.  Li- 
quores  ignibus  redeunt ,  omnes  glacie  negantur , 
montes  pruina  exaggeranlur.  Omnia  torpent,  om- 
nia  rigent;  nihil  iilic  nisiferilas  catet ;  illa  scilicet 
quce  fabulas  scenis  cledit ,  de  sacrificiis  Taurorum , 
et  amoribus  Colchorum ,  et  crucibus  Caucasorum. 
Scd  nihit  tam  barbarum  ac  triste  apud  Pontttm 


COMMENTARIA  1N  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


599 


qunm  quodiUlc  Marcion  nalus  est,  Scylka  tetrior, 
tlamaxobio  instabilior ,  Massagela  inhumanior  , 
Amazonia  audacior ,  nubilo  obscttrior,  hicme  fri- 
gidior ,  gelu  fragilior ,  Istro  faliacior,  Caucaso 
abruptior.  Rursum  in  Ponto  Pluto  etProserpinn 
inferorum  dii.humanis  hosiiisplacabantur :  ibi 
quoque  antrum  eral  cxtracti  Cerbcri  el  Hcrcnlis 
desccnsus  ad  infcros ,  urbsquc  ipsa  Ccrbcrion 
vocabatur,  nc  rcgno  Pontico  sive  Bosphorano 
infcrni  nomcn  intlitum.  Accolae  vocabanlur 
Tauri  Cimnierii  (undc  Cimrneri;e  lenebrse)  sive 
Cimbri,seuCcrberci,  Hcniochi,CoIchi,  Cappado- 
ces.Paphlagones.  Nonne  infcrnus  cratCitnnicria 
regJo  diisinfcroi  uni  sacra,  ubi  striges,  ubiAche- 
rontis  palus,  ubi  Cerberasf  VidcSuidam,  Stra- 
boncm  et  alios  Cosinographos. 

2.  Skcundum  ciitcscii-.vitam  Df.i  patius.  ]  Prcr- 
ttientia&iglARcal  providcnliam et  pr;cdcslinalio- 
nem  Dci,  qua  Ponticos  elegil  ad  fitlcm  ct  gra- 
liani  Christi  et  Chrislianisini ,  providendo  eis 
picedicatores  aliaque  opportuna  mcdia,  quibus 
praescicbal  cos  nuscultuluros  et  obcditurus ,  uc 
oblntum  Chrisli  (idcrnct  graliam  libcrc  amplexu- 
ros.  Cndc  prascicntia  huee  paiTim  inchoulu  est 
et  conditionala ;  parlim  pcrfecta  ,  el  absolula. 
Inchoala  csl,  (pialcnus  pcr  eani  pra*scit  Deus 
quid  quilibel  homo  hac  vcl  illa  conditionc  ,  v.  g. 
vocalionc  ct  gralia,  sit  facturus  cl  libere  cleclu- 
rus.  Perfcclacsl,quatcnus  posiiaper  Dei  praedes- 
linalionemct  decrctum  condilionc,  putn  tnli  vel 
luli  yocationc,  vidct  Dcus  nbsolutc  voluntutem 
homiuis  libcrc  ei  conscnlirc,  crcdcrc  ci  obcdire. 
Prior  pia  scicuiia  a  Thcologis  vocatur  simplicis 
intelligeniia; ;  poslerior  visionis  :  hinc  ot  elec- 
lorum  cleclio  juxla  priorem  e*t  inchoata  tan- 
tmn  ct  condilionata,  juxta  posleriorcm  vero  per- 
fecla  ct  absoluta.  Prior  significatur  per  to  in 
sanctijicatiowm ,  uti  legunt  Laliua;  poslerior 
per  to  in  sancliftcalione ,  uti  legunt  Graeca  ,  de 
quo  mox. 

Toiro  maluit  Petrusdicerc/wvpsaVn/iflm,  quam 
prajdesliiialioium,  quia  pra-scicntia  latius  patct 
el  plura  innuit  :  nimirum  Primo  prsedestinalio- 
ncni  hanc  lidelium  ad  fidcm  ct  graliam  factam 
cssc  sapicnlissimc,  utpole  ab  selcrna  Dci  om- 
niscii  praescientia  ct  providenlia.  Secundo  : 
cam  csscarcanam  cl  inscrulabilem,  ulpole  fac- 
lain  arcano  divinse  mcnlis  consilio  etprajscien- 
tia.  Tcrtio,  cam  csse  suavem  a?que ,  ac  eflica- 
cem  ct  infallibilcm.  Suavcm ,  quia  liberum 
urbitrium  non  cocgit ,  scd  suavilcr  allexit  ad 
lidcm  ,  providcndo  illa  media  quibus  pracscie- 
bat  ci  pi.evidebat  liberum  arbitrium  libere  con- 
sensunnn  ,  ci  nsurum  ad  suam  salutem  effica- 
ccm  (T  iniallibilcm  :  quia  providenlia  Dei  cum 
oninia  prospiciat  cl  praevidcat,  quibus  rationi- 
bus  inovenda  sit  voluntas  hominis,  dum  eas  illi 
suggerh,  cHicaciler  el  inlallibiliter  cnm  movct, 
lleclilque  ad  libci  e  consentiendum.  Hoc  cst  quod 
de  alcrna  Dci  Sapientia  ail  Sapiens  c.  8.  v.  1. 
Atltngtt  a  finc  usquc  ad  fincm  fortiter ,  et  disponit 
omnla  suavitdr.  Quarto ,  eam  praovvnire  nostra 
opera  et  mcrila  ,  ac  proinde  essc  liberalem  et 
gralmlam,  dignnmque  omni  laudc  etgraliarum 
actioue.  Hoc  cnim  signilicat  to  pree  et  pro  in 
pracstienlia  cl  providenlia.  Quinto  lianc  Dei  in 
suos  cleclos  quasi  lilios  providenliam  csse  pa- 
lernam,  suuunam  ct  divinam  :  illam  eniin  sig- 
nilicat  to  Dci  palris.  Scxto ,  prsescienliain  hanc 
3ii  tanlum  esse  spt>culalivain,  sed  et  prac- 
includitenim  Dei  voiuntatem,  amorem ., 


licam 


ctdecretum  dandi  gratiam,  qua  ad  fidem,  justi- 
liam  etsalutcm  perdueainur. 

Porro  S.  Cyrill.  lib.  de  Recta  fide  ad  Reginas, 
etOEcum.  Iiic,  pr&scientium  rcferunt  ad  1'clrum, 
Pelrique  aposlolalum  ;  quasi  ille  ipsi  collatus  sit 
per  Dei  praescicntiam  ,  id  est  providcniiam  :  et 
proinde  non  dignitale,  sed  lcmpoie  dumtaxat 
inferior  sil  Jer»  mia  ,  qui  cap.  1.  a  Dco  audivji ; 
Pritisquam  formarem  le  in  utero ,  novi  te.  Melius 
alii  passim  prcescientiam  rcferunt  ad  ?o  electis. 
q.  d.  Scribo  electis,  qui  ad  fidem  a  Deo  clccliet 
dirccti  sunl  per  suavem  cjus  prxscientiam  et 
providcntiain.  Antistrophon  Peli  iesl  illudPauli  : 
Nonrepulit  Deus  plcbem  quam  prtrscivil.  Rom.  11. 
2.  el :  Quos  prcescivit  et  pnedeslinavit  conformes 
fieri  imaginis  filii  sui,  Rom.  8.  29.  el  :  O  allitudo 
divitiarttm  sapientice  et  scientice  Dei .'  qttam  incom- 
prehcnsibilia  sunl  judicia  ejus,  ct  invesligabiles 
vicFcjus!  Quis  enim  cognovit  scnsum  Domini?  aut 
qttis  consiltarius  ejus  fuit?  Rom.  11.  ZU.  vide  ibi 
dicta. 

Dei  Patius.  ]  Pater  hic  accipi  potcst  lum  no- 
tionaliler,  ulsiuriificcl  primain  persoiiain  S.  Tri- 
nitatis,  quae  genuit  Filium,  lum  cssentialiter,  ut 
significcl  Dcuni,  (jui  tribus  personisest  commn- 
nis.  Hic  enim  esl  paler  respcclu  hominum,  an- 
gelorum  et  crcaturarum  omnium. 

I\     SA.NCTIITCMTONEM    Sl»IIUTCS.  ]    OEcUII).     haeC 

refert  ad  to  Apostolus.  Unde  omnia  ha'C  siccon- 
lcxit  ct  explicat  :  1'elrtts  ex  prcvcognilione  Dei 
Patris  missus  Apostoitts  ad  segregandos  ipsi  in  Spi- 
ritu,  et  obedienles  reddmdos  eos ,  qui  aspersionem 
sanguinis  Jesu  expiatricem  admiseranl ,  vobis 
electis  peregrinis  cx  dispersione  Ponti,  Galatia? , 
Cappadocia  ,  Asiai  ,  et  Dithynuc ,  gralia  ct  pax 
mullipUcetur.  Alii  melius  referunl  ad  to  clcctts. 
q.  d.  Electi  estis  a  Deo  ad  sanctilicationem  Spi— 
ritus  tum  aclivam,  ut  sciliccl  Spiritus  sanctus 
vos  per  gratiam  infusam  sanclificet ;  tum  conse- 
quenter  passivam,  ut  scilicet  anima  et  spiritus 
Testejr  a  Dco,  misso  in  vos  SpmUi  suncto  sunc- 
lilicctur;  tv  crgo  S/nrilus  significnt  Primo,  hanc 
sanctificationem  esse  proprium  opus  Spiritus 
sancti,  ita  tamen  ul  reliqua.»  duse  personae  S.  Tri- 
nilatis  non  cxcludantur,  scd  polius  in  co  pcr 
divinam  ^=.0^^^  t  jdest  circumcisionejn,  utait 
Damas.  includanlur.  Unde  myslerium  sancla; 
Trinitatis  tresquc  ejus  personas  nominat  hic 
sanctus  Petrus  :  scilicct  primam,  dicens  Dei  Pa- 
tris ;  secundam,  diccns  Jcsu  Christi ,  tertiam, 
dicens  Spiritus.  Rursiim  apposile  Patri  tribuit 
clectionem,  pra;scientiam  et  pr;edestinalionem; 
Spiritui  sancto  sanclificalionem  ;  Filio  aspersio- 
nem  sanguinis  :  eo  enini  nos  redemil  el  abluita 
peccatis  nostris.  Secundo  to  Spi?'itus  significat 
hanc  sanctificationem  non  esse  carnis,  utierat 
illa  legis  veleris,  sed  spiritus.  Tcrtio,  in  sanctifi- 
cationenobis  infundispiritum,puta  habitum  gra- 
ti;c,  charilatis,  cajlerarumque  virtutum  ,  quibus 
iinbuta  mens  noslra  liat  spiritalis,  imo  spiritus  ; 
ulinslar  spirituum  an^clicorum,  spirituali  et  an- 
gclica  purilale  et  sanctilale  placeat  et  servial 
Deo.  Porro  hunc  spiritum  haurimus  et  parlicipa- 
nius  h  Deo  el  Spiriiu  sanclo,  per  illumque  ei 
similcs  e(licimur,  juxta  illud  :  Qui  adkctret  Do- 
mino  unus  spirilus  cst,  1.  Cor.  6.  17. 

Nota.  Pro  in  sanctificationc  gra»ce  est  «>■  kyiaa- 
fiu,  id  esl  in  sanctificationc,  vel  ctiam  in  sanctifi- 
calionem:  soepeenim  i»  ponitur  proii? :  utrumquc 
verum,  ct  huic  loco  congruum.  Inchoate  enim 
elegit  nos  Deus  in  sanctilicalionem,  quando  nos 


^oo 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1. 


;b  tetorno  desliuavit ,  et  in  lcmpore  vocavit  ad 
sanctitalem  :  perfecte  vero  elegit  nos  in  sancti- 
tale,  quantlo  jani  libere  cretlenles  baplizatos  et 
-anciificatos  amat,  et  elegitad  suani  gratiam , 
.unicitiam,  filiationemet  hsereditalcm.  Idemdi- 
cit  Paulus  Ephes.  1.  li.  et  1.  Tliess.  5.  23.  Ipsc 
aalem  Dcus  pacis  sanctificet  vos  peromnia,  ut  in*- 
trger  spirilus  vcster ,  et  anima,  et  corpus  ,  sine 
querela  in  advenlu  Domini  nostri  Jesu  Christi  ser- 
vetur.  Vide  ibi  dicta.  Moral.  discant  bic  Chris- 
(iani  quanti  facienda  sit  sanctitas ;  utpote  ad 
(juamab  aeterno  a  Deo  electi  sint,  qui  ad  hoc 
misil  Cbristum  in  mundum,  ut  scilicet  servia- 
mus  illi  in  sanctitate  et  justitia  coram  ipso  omni- 
bus  diebusnostris,  ut  canit  Zachar.  Lucee  l.v.  75. 
llacest  enim  voluntas  Dei  sanctificatio  vestra,  ait 
Paulus  1.  Thessalon.  Ix.  3.  Chrisliani  ergo  sibi  a 
Deo  et  Christo  dici  putent  illud  Dei  per  Mosen  : 
Eritis  mihi  sancti;  quia  sanctussumego  Dominus, 
et  separavi  vos  a  ccetcris  populis ,  ut  essetis  mei. 
Levit.  20.  26.  etc.  22.  32.  Ego  Dominus  qui  sanc- 
tiftco  vos.  Orent  ergo  assidue  cum  Davide  :  Cor 
mundum  crea  in  me  Deus,  et  spiritum  rectum  in- 
ncva  in  visceribus  meis.  Ne  projicias  me  a  facie 
tua,  et  Spiritum  sanctum  tuum  ne  aufcras  a  me. 
Redde  mihi  lcetitiam salutaris  lui,  el  Spiritu  prin- 
cipali  confirma  me. 

IN  OBEDIENTIAM  ET  ASPERSIONEM  SANGUINIS  JESU 

Christi.  ]  Praepositiom  potest  Primo,  significare 
causam  meritoriam  :  ut  sit  idem  ,  quod  per.  q. 
d.  Electi  sumus  ad  sanctitatem  per  obedientiam 
Cbristi  usque  ad  mortem  et  per  sanguinem  ejus 
in  cruce  effusum,  quo  in  baptismo  aspersi  et 
lustrati  sumus.  Ha  Lyran.  et  Cajetan.  Hebraeum 
euim  2  id  est  in,  sumitur  pro  per ,  propter,  ex , 
adeoquc  omne  genus  causee  significat,  ut  os- 
tendi  can.  25.  in  S.  Paulum. 

Secundo,  To  msignificat  causam  finalem.  q.  d. 
Fideles  electi  sunt  a  Deo  ad  sanctitatem,  hoc 
fructu  et  fine,  ut  ejus  jussis  obediant ,  et  indies 
fiuctum  majorem  (  Hebr.  enim  2,  id  est  in,  cum 
accusativo  significat  augmentum  )  effusionis 
sanguinis  Cbristi,  puta  perseverantiam  et  vitam 
teternam,  consequantur  in  coeio  :  hoc  enim  as- 
persionem  sanguinis  Christi  nobis  reseratur, 
ut  aitPaulus  Hebr.  9.  11.  Per  metonymiam  ergo 
et  mctalepsin  ponitur  sanguis  Christi  pro  rese- 
ratione  coeli  et  ccelestigloria,  sicut  causa  poni- 
tur  pro  effectu,  meritum  promercede  :  ut  S.  Pe- 
trus  tres  effectus  praedestinationis  divinee  as- 
signet,  scilicet  electionem  ,  obedicntiam  et  vi- 
lam  aeternamper  merita  sanguinis  Chrisli,  sicut 
S.  Paulus  cosdem  assignat ,  dum  eos  nominat 
vocationem,  justificationem  et  glorificationem, 
Rom.  8.  30. 

Tertio,  in  significarepotest  causam  materia- 
lem.  q.  d.  Electi  sunt  a  Deo  qui  Christo  obedien- 
tes  se  preestiterunt,  et  sanguinem  Christi  pro 
se  effusum  per  fidem  amplexi ,  eo  sc  asperse- 
runtet  purificarunt.  Ita  sanctus  Cyrillus  de  Fide 
ad  Reginas  ,  et  OEcum. 

Secundus  sensus  profundus  est,  sed  obscurus 
et  novus  :  nusquam  enim  ita  accipitur  aspcrsio 
sanguinis.  Primus  crgo  planus  est  et  usitatus  , 
si  quis  tamensecundumcummultis  sequi  malit, 
dicat  aspersionem  sanguinis  Christi  metonymi- 
ce  poni  pro  fructu  aspersionis  sanguinis  Christi, 
hoc  sensu.q.  d.  Vocati  estis  ad  sanctitatem,  hoc 
fine  ut  Christo  obediendo,  ejusque  sancta  prae- 
cepta  et  monita  sequendo,  ejusque  redemptio- 
nem,  sanguincm  et  morlem  indics  commemo- 


rando,  magismagisqucejus  fructumpercipiatis ; 
ut  scilicet  iudies  in  omui  virtute  et  sanctitate 
crescatis  el  proficiatis ,  usque  ad  finem  vitae, 
itaque  coelestis  gloriae  tbesauros  consequamini. 

Nota.  Sanguinem  Christi  hic  fidelibus  propo- 
nit  S.  Petrus  ,  quasi  balneum  quoddam  pretio- 
sissimum  ad  sanctificationcm,  hoc  est,  ad  sa- 
nandos  omnes  animi  morbos,  omncsque  virtu- 
lcs  (  quae  nonaliud  sunt  quam  sanitates  anima?* 
conciliandas  et  augendas  eflicacissiinum,  quod 
proinde  crcbro  omnique  die  et  hora  usurpave 
debeamns.  Alludit  ad  aspersionem  sanguims 
victimarum  veteris  testamenti ,  in  qua  omnjs 
illius  aevi  purificalio  et  sanctimonia  consistebal, 
uti  ostendi  Levit.  1.  maxime  vero  alludit  ad  as- 
persionem  leprosi  mundandi :  hic  enim  die  octa- 
vo  aspergebatur  sanguine  victimae,  eoque  mun- 
dabatur  ab  immunditia  legali,  quae  arcebat  eum 
quasi  irregularem  i  templo  hominumque  con- 
victu,  qua  bucusque  ob  lepram  irretitus  fuerat, 
Levit.  1U.  Leprosusenim  typice  figurabat  pecca- 
torem,  qui  a  leprapeccati  mundatur  per  asper- 
sionem ,  id  est,  applicationem  sanguinis  Chris- 
ti,  quae  fit  per  baplismum  aliaque  Sacramenta  , 
item  per  fidcm  ,  contritionem  et  bona  opera. 
Hoc  est  quod  praedixit  Isaias  c.  52.  15.  Iste  as- 
perget  gentes  multas.  q.  d.  Christus  suo  san- 
guine  per  aquam  baptismi  multos  abluet  a  pec- 
catis,  justificabit  ct  sanctificabit.  Hoc  est  quod 
orat  David  Psalm.  50.  Asperges  me  Domine  hys- 
sopo,  etmundabor.  q.  d.  Sicut  olim  leprosus  ty- 
pice  mundabatur  per  aspersionem  hyssopi  san- 
guine  victimae  tincti,  ita  aspersione  sanguinis 
Christi,  qui  vere  esl  hyssopus  sanguineus  Agni 
immaculati  mundans  peccata,  elue  et  emunda 
meum  reatum  homicidiict  adulterii.  Orat  enim 
per  sanguinem  et  merita  Christi  venluri,  per 
hyssopum  ,  sanguinem  et  agnum  praefigurati , 
sibi  remitti  peccata  ,  ita  S.  Ambros.  de  Apolog. 
David  cap.  12.  Sic  Apostolus  Hebr.  10.  22.  As- 
persi,  ait ,  corda  a  conscienlia  mala  ,  id  est,  in 
cordibus  sanguine  Christi  per  baptismum  lus-" 
trati  et  purgati  a  peccalis.  Unde  explicans  sub- 
dit:  Et  abluti  corpus  aqua  munda  baptismi.  As- 
persio  ergo  sanguinis,  idem  est  quod  lustratio 
et  purificalio  c  peccatis  ,  quae  fit  per  sanguinem 
Christi.  Vidc  dicta  Hebr.  9.  13. 

Porro  haec  aspersio,  idest,  applicatio  sangui- 
nis  Chrisli,  adhibeturanimae,  Primo,  per  baptis- 
mum,  aliaqueSacramenta,praesertim  Eucharis- 
tiae  :  in  ea  enim  realiter  comedimus  corpus  ,  et 
bibimus  sanguinem  Christi.  Secundo,  perfidem 
et  orationem  jobsecrando  scilicet  ut  Deus  per 
merita  sanguinis  Christi  nobispeccata  remittat, 
gratiam  donet,  virtutes  largiatur  et  augeat.  Sic 
Ecclesia  omnes  oraliones  et  collectas  conclude- 
re  solet  dicendo  :  Per  Dominum  noslrum  Jesum 
Christum,  etc.  Tertio ,  per  rememorationem  et 
meditationem  passionis  Christi ;  hac  enim  gra- 
tos  nos  exhibemus  Christo,  ejusque  pretiosam 
redemptionem  celebramus,  ac  per  eam  benefi- 
cia  speramus,  poscimus  et  impetramus.  Atquc 
hac  de  causa  Christus  sacrilicium  Missae  et  Eu- 
charistiae  instituit,  ut  in  eojugiter  tantam  pas- 
sionis  ejus  dignalionem  recoleremus ,  et  cum 
omni  gratiarum  actione  celebraremus  ,  juxta 
illud  :  Hoc  faciie  inmeam  commemorationem.  Et : 
Quotiescumque  manducdbitis  panem  hunc,  et  cali- 
cem  bibetis,  mortem  Domini  annuntiabitis  donec 
veniat,  1.  Corinth.  11.26.  Quarto,  uniendo  ope- 
rationes  et  passiones  nostras  actionibus  et  pas- 


COMMENTAHIA  IN  J.  EPIST.  S.  PETfti.  Cap.  I. 


co: 


«ionibus  Chrisli  :  hoc  enim  Christo  perhonori- 
licum ,  Patri  gratissimum,  nohis  utilissimum 
est  :  dumenim  nostra  exilia  opera  unita  operi- 
husdivinis  Christl,  iisque  quasi  vestita  et  inau- 
rata,  ejusque  sanguine  purpurata  Deo  Patri  of- 
fenmus  ;  conciliamus  ejus  oculos  (  ut  respiciat 
in  faciem  Christisui )  et  gratiam,  acimpetramus 
quod  obsecramus.  Unde  viri  pii  et  sapientes 
idipsum  sludiose  factiiant.  Hoc  est  quod  ait  Pau- 
lus  Hehr.  12.  1l\.  Acccssislis,  elc.  ad  testamenti 
novi  mediatorem ,  et  sanguinis  aspcrsionem  melius 
loquentem  quam  Abel,  quia  sanguis  Ahel  clamat 
vindictam,  Christi  misericordiam. 

GnATiA  vobis  et  pax  multipucetur.  ]  Gratiam 
intellige  tum  increalam  in  Deo ,  tum  creatam 
in  nohis.  Increata  esl,  henevolentia,  amor,  fa- 
vor ,  quo  suos  prosequitur  :  creata,  estgratia, 
donaque  quae  Deus  ex  amore  gratis  in  animam 
infundit.  Cratiaj  effectus  et  comes  est  pax  tri- 
plex,  scilicet  pax  cum  Deo,  nobiscum,  et  cum 
proximis.  Kaque  S.  Pelrus  tam  pacem  quam 
gratiam  in  fidelihus  augeri  et  perfici  precatur, 

•  xeniplo  Ghristi,  qui  discipulos  post  resurrec- 
tionem  salutans  ait,  Pax  vobis  ,  praesertim  quia 
ipse  eam  non  tantum  promisit ,  sed  et  dedit ,  di- 
ceni  Pacem  relinquo  vobis ,  pacem  meam  do  vobis, 
Joan.  c.  20.  unde  S.  Cyril.  lib.  12.  in  Joan.  c.  53. 
el  bh.  et  1.  10.  c.  7.  Lex,  ait ,  quaedam  Ecclesiae 
tradita  est  :  in  sanctis  enim  congregationibus 
iiaac  sacpius  ad  invicem  dicimus.  Pacem  enim 
et  ad  nos,  et  ad  Deum  hahere,  fons  et  origo 
omnium  bonorum  est.  Quare  Paulus  quoque 
onine  bonum  fidelibus  optans  dicit  :  Gratia 
vobis  et  pax.  PorroCyrillus,  pacem  quam  Chris- 
tus  optabat  etrelinquebat  Apostolis,  censet  esse 
Spiritum  sanctum,  quia  scilicet  ipse  est  pax 
«ausalis  ;causal  enim  pacem.  SicChristus  dici- 
lnr  csse  pax  nostra,  Ephes.  2.  \h.  id  csl ,  pacifi- 
cator  noster  qui  pacem  inter  nos  et  Deum  con- 
ciliavit. 

3.  Benedictus  Deus.]  Ordilur  a  benedictionc, 
gratiarum  actione  et  laude  Dei ,  quia  celebrat 
r.igens  beneficiumredemplionis  Christi,  nostraj- 
que  per  eum  vocationis  ad  graliam  etgloriam 
a?lernam.  Idcm  facit  Paulus  toto  c.  1.  ad  Ephe- 
*ios,quo  mirehocDeibeneficium  extollit,  scru- 

•  aiur  et  admiraiur.  Quin  et  Gcnliles  nonnulli 
suas  epistolas  et  libros  a  Dco  inchoant.  Ita  Ara- 
tussua  Phxnomena  orditur:  A  Jovc  principium, 
»"tc.  ulirecensui  Acior.  17.  v.  28.  Porro  hsecDei 
laus  et  benediclio  est  voxangclica,  ctinchoatio 
vitae  beata*.  Beali  enim  in  coelis  absorpti  in  marc 
«livinitatis  non  nisi  Dcum  laudant  ct  glorificanl, 
Apoc.  h.  8.  ct  10.  yide  ibi  dicla. 

Moral.  Nota,cordacl  ora  Sanctorumcsse  quasi 
ajtare  thymiamatis,  quod  jugitcr  thymiama  di- 
Miiae  laudis  cxhalat  et  quasi  apiarium,imo  fa- 
vns.qui  perennitcr  doxologiae  mclla  stillant, 
ut  cum  S.  Joh  ,  tam  in  prospcris  quain  in  adver- 
•il  dicant :  Sit  nomcn  Domini  bcncdictum,  ct  cum 
Psalte  psal.  S3.  liencdicam  Dominum  in  omni  tcm- 
pore,  et  cumtrihus  puerisin  camino  ignis  :  Dc- 
nidicite  omnia  opera  Domini  Domino,  laudateet 
supcrexaUalc  cum  in  svcula,  Daniel.  3.  et  cum 
/acharia  :  Baicdictus  Dominus  Deus  Isracl  :  quia 
vtsitavil  etfecit  redemptionnn  plebissua,  Lucael. 
»1  cum  B.  Vjrg.  Magniftcat  anima  mca  Dominum. 
Ita  Paulusomnespenc  suas  Kpistolas  ordilur  a 
graliarum  actione,  vcl  bcnedicliooe  Dci. 

PaterDomini  nostriJesdCuristi,]  tumquoad 
*liMmtaleni,  pcr  generationem  ci  communica- 

COrtNEt.    i    I.4PIDE.      TO«.    X. 


tam  ab  aeterno  ;  tum  poiiu.«  q«»o^d  bumanita- 
tem,  quam  per  operationem  Spiritus  sancti  in 
tcmpore  ipsi  effoi  mavit  in  utero  B.  Virginis,  qua 
ratione  tota  S.  Trinitas  dicitur  Pater  Cliristi  et 
Christianorum  :  nomen  enim  Jesus  est  nomen 
hnmanilatis  Christi ,  non  divinilatis.  Passim 
quippe  Apostoli  celebrant  mysterium  incarna- 
tionis  Christi  ;  tum  quia  novum,  tum  quia  per 
illud  peracta  est  redemptio  nostra  :  quia  non 
nisi  per  ejus  fidemet  meiita  justificamur  et  sal- 
vamur. 

QUI    SECUNDUM    MISEIUCORDIAM    SIAM    MACNAM.  ] 

Causam  cur  Deum  benedicat,,  dat  magnam  ejus 
misericordiam  nohis  per  Chrislum  exhibitam. 
Alludit  ad  illud  Psalm.  50.  1.  Miserere  mei  Deus 
sccundammagnammisericordiam  tuam,  et  secun- 
dum  muttiludinem  miserationum  tuarum  dele  ini- 
quitatcm  meam.  Et  Psalm.  Ihh.  9.  Miserationes 
ejus  super  omnia  opera  ejus.  Et  Psal.  107.  5.  Mag- 
naest  super  coelos  misericordia  tua.  S.  Petro  suc- 
cinitPaulus2.  Cor.  1.  3.  Benedictus  Deus,  etc.  pa- 
ter  misericordiarum  ,  et  Deus  totius  consoiationis. 
EtEph.  2.  h.  Deusautem,  quidives  est  in  misericor- 
dia,  per  nimiam  suam  charitatemqua  ditexit  nos. 

Porro  misericordia  Deimagna  ,  idestmaxima 
etimmensaest ,  Primo,  ex  causa  efficiente.quia 
promanat  a  Deo  ,  ejusque  amore  in  nos  immen- 
so  :  tanta  ergo  est  quanta  cst  deitas  cum  qua 
unum  esl  idemque.  Secundo,  exobjecto,  quia 
scilicet  donavit  nobis  filium  suum  unigenitum  , 
ut  in  eo  viscera  sua  in  nos  effudisse  videatur, 
juxta  illud  Zachariae  :  Per  viscera  misericordia 
Dei  nostri ,  in  quibus  nos  visilavit  oriens  ex  allo. 
Lucae  1.  Magna  ergo  est  quia  Dcus  immensus  se 
exinanivit  usque  ad  mortcm,  mortcm  autem 
crucis  ,  ut  hominis  sihi  inimicissimi  miserere- 
tur,  eumquc  ab  aeterna  miseria  liberaret.  Tertio, 
ex  subjecto,  quia  nos  homines,  quasi  vermes 
vilissimos  plenos  peccalis  ,  omnique  miseria  ad 
se  evocavit,  et  evexit  ad  sunm  gratiam  el  glo- 
riam  juxta  illud  :  /f6yss«.shuman3e  miseriae  abys- 
sum  divinae  misericordia}  invocat ,  Psalm.  Ul.  8. 
Quarto ,  ex  copia  donorum  ,  quia  innumcra  be- 
neficia,  gratias  et  dona  nobis  contulit,  et  con- 
ferre  non  cessat.  Unde  S.  August.  conc.  2.  in 
Psal.  58.  Totum,  ait,  quidquid  sum,  Domine ,  dc 
miscricordia  tua  cst  :  ut  enim  essem,  quidfeci? 
ul  esscm  qui  te  invocarem ,  quid  cgi?  quia  crgo  ne- 
mo  tc  in  misericordia  largior  ,  a  quo  accepi  ut  es- 
sem,  ab  ilto  acccpi  ut  bonus  cssem ,  Deus  meus  mi- 
sericordia  mca.  Quinto,  magna  est  loco  et 
tempore,  quia  ad  onines  homines  omnium  lo- 
corum  ,  temporum  et  saeculorum  se  extendit , 
juxta  illud  Psalm.  32.  5.  Misericordia  Domini 
plcna  est  tcrra.  Rursum  in  Sanctis  durat  in  aeter- 
num.  Sexto,  ex  fine,  quia  ducil  nos  ad  magnum 
suum  regnum  ,  suaeque  heredilalis  ct  gloriae 
immensno  nos  participes  facitcl  consortes,  juxta 
illud  Psaltis  :  Ctamavi  ad  te  Dominc;  dixi .  Tu  es 
spcs  mca, portiomea  in  tcrra  rivcyitium,  Psal.  ih\. 
G.  Magna  ergo  est,  Primo.  quia  a  niagnomanat 
Deo  ;  Secundo  ,  quia  per  magnuni  datur  Chris- 
tum  ;  Tertio ,  quia  magnam  levat  miseriam  ; 
Quarto,  quia  magna  dat  dona;  Quinto,  quia 
magnas  amhil  gcntes  ,  loca  el  tempora  ;  Sexlo, 
quiamagno  nos  hcat  Cirlo  et  Deo. 

Regeneravitsoi  in  spem  vivam.  ]  Regcncralio 
est  duplex  :  Prima  eit  jusiificatio  et  iinctifica- 
lio,  qua  a  morle  peccati  suscilamur  et  rcvoca- 
niur  ad  vitani  gratiu1  perdita.m  in  lapsu  Adami  ; 
hacc  dicitur  rcgeueratio  ,  id  <'sl ,  iierata  el  se- 

76 


002 

cunda  gcneralio 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


(|iiia  prima  generatio  fuit  in 
Adamo,  (jua  Deus  Adamum,  et  in  eo  posteros 
omnes  creavil  in  gratia  ;  per  eamque  filios  suos 
effecit  ;  ideoque  in  spiritu  genuit  :  secunda  ge- 
neratio,  hoc  est  regeneratio  ,  cst  qua  lapsi  et 
mortui  per  Christuin  revocamur  ad  priinaevam 
vitain  et  gratiam  quam  habuimus  in  Adamo, 
ante  lapsum.  l\egeneratio  secundaest  resurrec- 
lio  :  per  illam  enim  a  morte  suscilamur,  et  in 
novam  vitam  quasi  rcgeneramur,  puta  coeles- 
lem  ,  beatam  et  aeternam  ;  lisec  dicilur  regene- 
ratio  respectu  primse  generationis,  qua  a  paren- 
til)us  nostris  gcniti  sumus  in  vitam  hanc  natu- 
ralem  et  mortalem.  Ulroque  modo  hic  accipi 
potesl. 

Juxla  primam  cnim  sensus  erit,  q.  d.  Deus 
perChristum  ,  Christiquebaptismumet  gratiam 
nos  regeneravit,  id  est  justificavit,  ot  ad  vitam 
gratice  revocavit,  inspem  vivam,  id  est,  hoc  fine 
elfructu  ,  ut  scilicetper  gratiam  speremus  con- 
scqui  gloriam  et  vilam  aetcrnam. 

Juxta  secundam  sensus  erit,  q.  d.  Christus 
nos  suo  sanguine  aspergens,  purificans,  sancti- 
licans  etvivificans  regeneravit,  id  est,  resusci- 
tavit  nos  adgloriamet  vitambeatam,  in,  idest, 
per  spem  vivam.  Spe  enim  salvi  facti  sumus :  haec 
coim  spes  ex  parte  Dei  promittenlis  ita  est  viva, 
rertaet  efficax,  acsi  rem  speratam,  puta  vitam 
l)eatam,  nobis  reipsadaret,  et  in  manus  consig- 
narct.  Quo  sensu  aitPaulus  :  Habemus  per  fidem 
accessum  in  gratiam  istam ,  in  qua  stamus  et  glo- 
riamur  inspe  glorix  fdiorum  Dei,  Rom.  5.  v.  2. 
et:  Conresuscitavit  et  consedere  fecit  in  ccelestibus, 
Ephes.  2.  6.  q.  d.  Christus  resurgendoet  ascen- 
dendo  in  coelum  nos  secum  evexit ,  sibique  as- 
sidere  fecit  in  coelo  :  adeo  enim  cerli  sumus, 
si  Christo  inhaereamus ,  nos  illi  assessuros  in 
coelo,  ac  si  jam  ei  assideremus  :  quo  enimpraz- 
cessit  gloria  capilis ,  eo  spes  vocatur  et  corporis, 
ait  S.  Leo.  Unde  S.  Aug.  in  Medit.  cap.  15.  llcec 
tota,  ait,  mihiest  spes ,  omnisque  fiducia  cst  iu 
ipsoJesuChristo,  qui  uniuscujusque  nostrum  por- 
tio  est,caro  et  sanguis.  Ubi  crgo  portio  mea  rvg 
nat ,  ibi  me  regnare  credo  :  ubi  caro  mea  glorifi- 
catur,  ibi  me  gloriosum  esse  recognosco  :  ubi  san- 
guis  meus  dominatur,  ibime dominari senlio.  Unde 

Tertio,  sic  exponi  potest,  ut  spes  viva  vo- 
celur  ipsa  regeneratio,  q.  d.  Regeneravit, 'i;I 
est  rursum  generavit  et  vivificavit  nos,  dando 
nobis  non  rem,  puta  gloriam,  sed  ejus  spem 
vivam  :  haec  enim  spes  viva  est,  quasi  anima  et 
vita  Christiani,  qua  vivit  vigetque  in  laboribus 
et  tribulationibus  pro  Chrislo ;  quia  scilicet  spe- 
rat  ab  eo  vitam  aeternam  :  illam  enim  vitam  per 
spem  praecipit ,  ut  videatur  jam  illam  possidere, 
illaque  vivere,  ac  proinde  per  spem  jam  vide- 
tur  regeneratus  et  resuscitatus.  Inde  enim  spem 
vocat  vivam,  quia  scilicet  fideles  remunerat  et 
vivificat ,  de  quo  mox  plura.  Ubi  adverle  ™  in  , 
phrasi  Hebraea  significare  augmentum  spei  vi- 
vee.  q.  d.  Regenerat  nos  Deus,  indiesque  magis 
in  Chrislianismo  vividos  et  vegetos  facit  per 
spem,  quam  indies  majorem  magisque  vivam 
in  nobis  suscitat,  per  nova  auxilia  et  robora 
gratias  per  continuam  opem,  directionem  et 
protectionem,  per  varias  consolationes,  quas  in 
mediis  tribulationibus  et  desolationibus  majo- 
res  et  copiosiores  quotidie  nobis  suggerit  et  as- 
piraL 

In  spem  vivam.  ]Dicitur  spes  viva.  Primo,  quia 
speral  vituin  selurnam.  Uude  S.  Hieron.  lib.  1. 


contra  Jovin.  legit  in  spem  vita.  Alii  apud  S.  Au- 
gust.  1. 1.  de  Peccat.  merit.  c.  27.  legunl  in  spem 
vila;  alerna;.  Melonymicc  ergo  spes  viva  ponitur 
provita  sperata,  sive  pro  re  viva  obtinenda  per 
spem.  Significanter  vero  ait,  vivam,  ut  indicet 
vitam  praesentem  esse  mortalem  et  mortuam, 
magisque  esse  mortem  quam  vitam.  Nam,  ut 
ait  S.  Gregor.  homil.  37.  in  Evangel.  Temporalis 
vita  aternai  vila:  comparata  ,  mors  est  potius  di- 
cenda,  quam  vita.  Jpse  enim  quotidianus  defectus 
corruplionis  quid  est  aliud ,  quam  qucedam  pro- 
lixitas  mortis  ? 

Secundo,  quia  spes  haec  non  esl  fallax  et  du- 
bia,  qualis  est  mundanorum  sperantium  opes 
et  bonores,  sed  veraxet  certa  ,  ut,  nisi  per  nos 
steterit,  certo  gloriam  speratam  simus  adep- 
luri,  ait  Beda.  Tertio,  quia  haec  spes  nunquam 
moritur,  ncc  interit,  sed  semper  vivit,  donec 
ad  rem  speratam  nos  perducat.  Quarto  :  spcs 
dicitur  viva ,  quia  fidelium  vitam  sustentat,  ut 
in  mediis  tribulationibus  vivant  Ueti ,  in  viva 
spegloriae  :  spes  ergodaleis  vitam  et  animos, 
facitque  eos  vivere  et  vigere  in  quibusvis  ad- 
versilatibus.  UndcPhilo  lib.  quod  deterius  potiori 
insidiatur  :  Quid  enim  ,  ait,  fiomini  magis  potest 
esse  proprium  quam  spes  et  exspectatio  possessio- 
nis  bonorum  accipiendorum  a  solo  munificentissimo 
Deo  ?  Quod  genus  liominum,  si  vera  fateri  volu- 
mus,  proprie  hominum  est  ;  lanquam  hi  qui  nou 
sperant  in  Deum ,  exlra  naturam  rationalem  cen- 
seantur.  Ita  Paulus  :  Quod  autem  nunc  vivo  in  car- 
ne  ,  inquit,  in  fide  (  et  spe  :  hanc  enim  parit  et 
includit  fides  )  vivo  Fitii  Dei,  qui  dilexitme,  et 
tradidil  semetipsum  prome,  Galat.  2.  v.  20.  Ho- 
moenim  desperans  languet  instar  mortui,  spe- 
rans  vero  vivit  et  valet,  juxta  illud  Tibull.  lib.  2. 

Credula  vitam 

Spes  fovet ,  et  melius  cras  fure  semper  ait. 

Spes  alit   agricolas,  spes  sulcis  credit  aratis 
Semina. 

Spes  etiam  valida  solatur  compede  vinctum. 

VideS.  Bernard.  serm.  7.  in  Psalm.  Qui  habitat : 
In  spe,  ait,  vivimus,  frater,  nec  discimus  in  tribu- 
latione  ,  quod  in  exspeclatione  simus  ineffabilium 
gaudiorum.  Neque  enimvana  nobishac  exspecla- 
tio ,  aut  dubia  spes  videtur  innixa  ate^ma?  pro- 
missionibus  veritatis.  Deinde  etiam  ex  perceptionc 
pro3sentium  munerum  ,  firma  est  exspectalio  futu- 
rorum;  et  prasentis  gratia?  virtus  nimis  credibili- 
ter  altestatur  felicitatem  promisscn glorioR  sine  du- 
bio  secuturam.  Nempe  Dominus  virtutum  ipse  ct 
esl  Rex  glorice,  gratiam  et  gloriam  dabit  Domi- 
uus.  Viriliter  ergo  suslineat  in  hoc  sozculo  pielas 
colluctationem,  et  persecutionem  quamlibet  cequa- 
nimiter  patiatur. 

Quinto,  spesdicitur  viva,  id  est,  vegeta  et  vi- 
rens.  Sicut  enim  Ezechiel  c.  37.  k.  Judaeorum  in 
Babylonedesperationem  deliberationeet  reditu 
in  Jerusalem  repraesentat  per  ossa  arida  ,  ita 
eorumdem  spem  excitat  et  vivificat  per  visio- 
nem ,  qua  vidit  haec  ossa  reviviscere.  Unde 
S.  Gregor.  31.  Moral.  c.  Zh.  vel  18.  Arentia,  ait, 
corda  sunt  hominum,  quce  in  hujus  saculi  spe  pe- 
ritura  plantala,  aternitatis  fiduciam  non  habent: 
virent  autem ,  quas  illi  hereditali  inhxrent.  Quo- 
niam  tu ,  Domine,,  singulariter  in  spe  constituisti 
me,  Psal.  h.  10.  et  :  In  te ,  Domine  ,  speravi,  non 
confundar  in  mternum,  Psal.  30.  1. 

Sexto,  sicutaquaestanteset  stagnantesdicun- 
turmorrune.  fontanse  vero  et  fluentes  dicuntur 


vivir,  quia  vitfl,  id  csl,  vitalisoperalio ,  consis- 
lil  in  aclione  et  motu  ;  ila  spes  viva  dicitur,  quoe 
liominem  cxcitat  ad  vivas  cl  heroicas  actioncs 
virlutum,  quibus  gloriam  spcratam  adipiscatur. 
Hinc  ait  Paulus  :  Sancli  per  fulcm  (  uliquc  et 
spem  )  vicerant  regna,  operati  sunt  justitiam, 
adcpti  sunt  repromissiones  ,  obturaverunt  ora  leo- 
mtm,  extinxerunt  impelum  ignis,  effugerunt 
uciem  gladii,  convaluerunt  de  infirmilate,  fortes 
facti  sunt  in  bello,  castra  vcrterunt  exterorum , 
acceperunt  mulieres  de  resurrectione  mortuos 
suos  :  atii  autem  distenti  sunt  non  suspicienles  rc- 
<U  mptionem ,  ut  mcliorem  invemrent  resurrectio- 
nem,  etc.  Lapidali  sunt,  secti  sunt,  lentati ,  in 
orcisionc  gladii  morlui  sunt,  circuierunt  in  mc- 
lotis ,  ctc. 

Dcnique  Clcmens  Alcxandr.  1.  Paedagog.  c.  6. 
«pem  censet  vocari  vivam ,  co  quod  spcs  fidci 
det  vitam,  cjiisque  quflsi  sil  anima.  Ectiesia, 
iii(|iiit,  constat  corpore  sciticet  ftde  ;  animavero 
tpe  ,  uli  Chrislus  constal  carnc  et  sanguine  (  san- 
guinem  cnim  veteres  putarunt  esse  substantiain 
aninuc. )  Jtcvera  enim  sanguis  fidei  est  spes,  in  qua 
continrtur ,  sicul  fides  ab  anima.  Cum  autem  spcs 
i  .rpiravcrit ,  perindc  ac  si  sanguis  effluxcrit ,  VI- 
lalis  ftdri  facultas  dissotvitur. 

Hac  spe  viva  excclluil  S.  Martinus  ,  cum  Julia- 
no  Apostatae  metum  exprobranti  respondit :  Ego 
i^nio  crucis  non  cfypeo  protcctus  aut  galea,  hos- 
uumcuneos  penetrabo  sccurus  ,  etcum  a  Iatroni- 
bus  capttis  dixit  sc  nihil  prorsus  limere  :  Scio 
rnim,  inquit,  Deutn  in  majoribus  pericutis  magis 
adesse  sttis  in  se  conftdentibus.  Et  cum  in  morte 
diabolo  dixit :  Quid  liic  aslas  cruenta  bestia?  ni- 
hil  in  tne  funeste  reperies,  et  suis  :  Sinite  me  ccc- 
Ittm  potitts  quam  terratn  aspiccrc,  ut  suojam  ili- 
nrrciturus  ad  Dominum  spiritus  dirigatur.  Phl- 
ra  rcccnsui  Jeremiacc.  1.  18.  etc.  17.  8. 

Pi:nnF.ST!I\I\ECTIOXEM  JKSU  ClIRISTI    KX  MORTUIS.J 

Refert  hsec  Primo,  ad  ?bin  spemvivam,  q.  d.  Spes 
nostra  cst  viva,  sperans  vitam  aicrnam,  quia 
io  hanc  proecessit  Christus  caput  nostrum  per 
icsurrectionem  j  ut  nos  secum  quasi  membra 
in  camdem  ioduceret.  Spcs  cnim  viva  dicit: 
Spero  mc  rcsurrecturum,quia  Christusrcdemp- 
tor  mcus  rcsurrcxit,  non  tanlum  pro  sc,  scd  ct 
l>ro  me,  ut  scilicet  me  a  morte  ad  vitam  et  glo- 
riam  suscitaret.  Secundo,  rcfcr  ttAroregencra- 
ctl.  q.  d.  Deus  nos  regeneravit ,  id  est ,  suscita- 
\  it  tam  a  peccato  ad  gratiam  ,  quam  a  morte  ad 
viiam  aiernam  perresurrectionemChristi :  baec 
iniin  fuit  cansa  non  tantum  exemplaris,  sedet 
efliciens  nostrae  rcsurrcctionis,  idipic  Primo, 
(|uia  Christus  sun  passioue  clmorte,  cujus  finis 
'i  tcrniinusfuitresurrcctio,  meruit  nobis  utram- 
qiic  stfscnationem, 

SecundOj  quia  Cbristus  resurgcns  niortem 
1'lane  devicit  eamquc  non  tantum  in  sc  ,  sed  et 
in  nobis  qnasieius  domilor  et  Iriumphator  pro- 
I  igavit.  Unde  ait  Paultre  Romau.  k.  25.  Qui  tra- 
tlttus  cst  propfrr  dclicta  noslract  resurrcxit  prop- 
tcrjustifictaimemnostram.  Vide  ibi  dkia  cf  c.  (>. 
'. .  h.  I  t  quomodo  Cltristtts  sttrrcxit  a  vtorfitis  pcr 
:  lortam  Patris,  ita  rl  nos  in  novilatc  vita>  amhtt- 
lejnus  :  St  rntm  complantati  facti  sttmiis  similitu- 
dM  mortis  cjtts  .simul  rt  trsiirrectionis  crimus. 

Tcriio,  quia  Cbrislns  qui  rcsurrexit  h>  die  ju 
OlCll,  parlim  pcr  sc,  partim  pcr  angclos,  nos 
resuscttablt,  juxta  illud  PhiTip.  3.  20.  Pfastra  au- 
t>m  convcrsalio  in  rtvlis  cst;  ttnde  ctiam  Salvalo- 
rtm  cxpcctamus  Dominttm  nosfrttm  Jesum  Chris- 


COMMENTAIUA  LN  I.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  I. 

tum,qui  reformabit  corptts  humililatis  noslra  con- 


/iguratum  corpori  tiaritatissuw. 

Prasclare  S.  Hieron.  ad  Heliodorum  in  Epita- 
phio  Nepotiani  :  Qui,  inquit,/?er  Osee  quondam 
tibi  rigidus  minabatur  :  Ero  tnors  tua,  6  tnors,  ero 
morstts  luus,  infernc ;  illius  morte,  tu  tnortua  es  ; 
illitts  tnorte  nos  vivimus  :  devorasti,  ct  devoratu 
es  :  dutnque  assumpti  corporis sollicitaris  illecebra, 
ct  avidis  fattcibus  prccdam  putas,  interiora  tua 
adttnco  dente  confossa  sunt.  Gratias  libi ,  Cltrisle 
Salvator ,  lua  agimus  creatura,  quod  tam  poten- 
tem  adversariutn  nostrum ,  dum  occideris  ,  occi- 
disti. 

Spes  ergo  noslra,  acque  ac  amor  el  jubilus 
cordis  nostri,  esl  Christus.  Audi  S,  Bernard. 
serm.  9.  in  Psalm.  Qui  Itabitat  :  Quoniam  lu  ts 
Domine  spes  mea.  Quidquid  igilur  agendum  sit , 
quidquid  declinandum ,  quidquid  lolerandum, 
qttidiiuid  optandum,  tu  es  Domine  spes  mea.  Hac 
una  milti  omnium  promissionum  causa ,  luxc  tola 
ratiomcx expectationis.  Pr&tendat  alter  mcrilum, 
sustinere  se  jactet  pondus  dici  et  a?stus,  jejunarc 
bis  in  sabbato  dicat ,  se  non  esse  sicut  cxteros 
liominum  glorielur  :  milii  adluerere  Deo  bonum, 
poncre  in  Domino  spem  tneam.  Sperent  in  tdiis  alit 
forle  hic  in  scicntia  litterarum ,  hic  in  aslulia  ste- 
culi,  ille  innobilitate,  ilte  in  dignitate  :  itte  in  alto 
qualibet  vanitate  conftdat  :  propter  te  omnia  di  - 
trimcntafeci ,et  ut  stercora  arbitror,  quoniam  tu 
cs  Domine  spes  mea.  Si  mihi prannia  promiltttntur, 
pcr  te  obtinenda  spcrabo.  Si  insurganl  advcrsum 
me pr&tia,  si  sxviat  mttndus,  si  fremat  matignus, 
si  ipsa  caro  advcrstts  spiritum  concupiscal,  in  lr 
cgo  sperabo.  Fratres ,  hoc  sapere ,  ex  ftde  vivcri 
cst  ;  ncc  ulius  ex  sententia  diccre  potest  :  Quo- 
ttiam  tu  cs  Domine  spes  mea,  e.tc.  E£  quid  enim  si 
htvc  sapimtts,  ut  quid  ctinctamur  abjicere  omnrs 
spcs  misrras ,  vanas ,  inutiies  ,  scductorias ,  et  hiii< 
ttni  tam  soiidw ,  lam  perfectiv,  tam  beatm  if,et 
lota  dcvotionc  animi ,  lolo  fcrvore  spiritus  inha- 
rcre  ? 

Kx  \ioimis,  ]  cx  numero,  statu  etlocomoi- 
luorum  ,  putaex  scpulcroel  inferno. 

U.  In  ukrkiht.vtem.  ]  Rcfcr  ad  rcgeneravit.  q.  d. 
Ilcgcneravit  nos  Deus  in  baplismo,  suosque  li- 
lios  clVccit,  ut  heredilalis  suae  faceret  participo 
ct  hcredes.  Ideo  cnim  parcnles  generant  filios. 
ul  eos  babebant  hcredes.  Possel  quoque  rcfcrri 
ad  -0  spetn  vivatn.  q.  d.  Regcneravk  nos  in  spcu 
vivam,  quae  sperando  tendit  in  bereditatem  . 
sive  quoe  est  spes  hercdilatis  incorruplibilis. 
Hebrrci  enim  saepe  per  1,  id  esl  t« ,  cum  accusa- 
tivo  ,  signilicant  regimen  genitivi. 

Porro  hcreditas  h;ec,  quam  Deus  filiis  suis 
dileclis  et  clcclis  dabit,  est  regnum  ccelorum  . 
ipscqne  Dcus  lotus  quantus  quantus  esl.  Reati 
coitnvidendo  ct  contcniplando  Dcum  ,  eo  fruun- 
tnr,  gaudent,  et  beantur  in  aelernum.  Ila  sanc- 
lus  August.  serm.  19.  de  Tcmp.  Vnam,  ait,  citm 
sanctis  angrlis  civitatcm  liabantts,  a  Dotnino  (H>s- 
sidchimtir ,  hrrcditas  noslrarril  ;  quontam  rt  mo- 
do  dicinttts  :  Domintts  pars  htrcditalis  mete.  Et 
dc  nobis  dictitm  rst  :  Postttla  d  me  ,  et  dubo  titn 
Crntrs  lin-cditafrm  ttiam. 

Imotuu  PTnui  1  m.  ]  nalura  et  subsiaiKia.  Op- 
ponil  ho€  epilhetiim  hcrcditati.  Primo,  Judajo- 
rum,  quortnn  hercditas  in  terra  promissa  laclc 
etmelle  man,>nle,  putain  Chanaan,  fNilcorrnp- 
tibilis,  quia  CSWfota  et  modici  temporis.  Secun- 
do  lnM-editati  Chtliaslarum,  sive  Millenarioruni. 
uui  diecbant  Sanctos  millc  annos  dumtaxat  reg 


G04  COMMENTAKIA  IN  I. 

jiaturos  ifl  uac  vita  ,  quorum  auclor  fuit  Che- 
rintus  s.  Petro  coaevus  et  antagonista  :  de  quo 


|)lura  Apocal.  20.  U.  Tertio,  errori  Origenis,  qui 

«x  Platonedocebat,  post  annum  magnum  ,puta 

post  duodecirn ,  vel,  utalii,  36.  annorum  mil- 

lia,  omnia   revolvenda,  et  reditura  ad  pristi- 

num  vel  primacvum  statum  ;  ideoque  Beatos  in 

ooelo  ad  praesentem  vitam  redituros.  Ita  Didy- 

mus.  Quarto  hoereditati  terrenae,  quam  parentes 

liliis  corruptibilibus  corruptibilem  relinquunt  ; 

Christiana  enim  hasreditas  est  immortalis,  in- 

eorruptibilis,  aeterna,  qua3  nec  morte,  nec  se- 

nio,  nec  lempore  ullo  mutatur,  aut  corrumpi- 

tur  ;  quia  hsec  haereditas  est  coelum  empyreum, 

quod  est  inecrruptibile,  imo  est  ipse  Deus  im- 

mortalis,  ut  paulo  ante  dixi.  Animae  enim  im- 

morlali   immortalis   haereditas  et  felicilas   uti 

debetur,  ita  et  adaequatur.  Vere  S.   August.  in 

Psal.  1&9.  Deus,  ait,  erit  haereditas  nostra,  quce 

nec  minuitur  copia  possessorum ,  non  fit  angustior 

numerositate  cohxredum  :  sed  tanta  est  mullis , 

quanta  paucis  ;  tanta  singulis ,  quanta  omnibus  ; 

cum  in  creata  hwreditate  longe  aliud  cveniat. 

Tnnc  pariler  corpus  hoc  corruptibiie  induet  in- 

corruptionem ,  et  mortale  lioc  immortalitatem  , 

utait  Apost.  1.  Corinth.  15.  53. 

Et  incontaminatam.  ]  Opponit  id  errori  Judaeo- 
rum,  Chiliastarum,  Mahometi  et  Saracenorum, 
quia  paradisum  expectant,  in  quo  omni  volup- 
late  caruis  fruantur,  omnique  luxu  el  libidine 
se  contaminent.  Rursum  errori  Origenis,  qui 
dicebat  animas  Beatorum  post  annum  magnum 
e  coelis  et  consortio  angelorum  redituras  ad 
carnem  hanc  miseram  et  contaminatam.  Contra 
hos  ait  Petrus  coelestem  haereditatem  fore  uti 
incorruptibilem.ita  pariterpuram  semper,  etin- 
contaminatam  ab  omni  non  solum  culpa ,  sed  et 
a  qualibet  sorde ,  vitio  et  naevo.  Quocirca  Apo- 
cal.  21.  27.  de  ea  dicitur  :  Non  intrabit  in  eam 
atiquod  coinquinatum.  Et  Psal.  23.  3.  Quis  ascen- 
det  in  montem  Domini ,  aut  quis  stabit  in  loco 
sancto  ejus?  Innocens  manibus  et  mundo  corde,qui 
non  accepit  in  vano  animam  suam. 

Pro  incontaminatam,  graece  est  xiJ.ia.rtw,  idest 
impollutam,  defaecatain,  incontaminatam,  im- 
maculalam,  puram.  Unde  Amiantus  lapis  voca- 
tur,  qui  in  Cypro  nascitur,  scissili  alumini  simi- 
lis,  quo  utpote  lento,  tales  conficiunt,  quae  in 
ignem  conjectae  accenduntur  quidem,  aguntque 
flammam,  sed  nulla  amissa  parte  nilidiores  eva- 
dunt ,  teste  Dioscor.  lib.  5.  c.  113.  et  Plinio  1.  36 
c.  19.  qui  ait :  Amiantus  alumini  similis,  niliil  igni 
deperdit.  Unde  idem  1.  19.  c.  1.  eumdem  linum 
vivum  appellat,  sed  fallitur,  dum  censet  vere 
esse  linum,  quod  in  India  nascatur,  cum  sit  la- 
pis ,  vel  alumen.  Quare  amiantus,  divinitatis, 
utpote  purissimae,  est  imago  et  symbolum.qua  de 
causa  Brachmanes  ex  amianto  vestes  sibi  con- 
Hciebant,  ut  diviuitatis  de  se  specimen  ederent : 
ex  eo  quoque  funebres  regum  vesles  lexebantur, 
utillis  tecti  corporum  in  rogum  injectorum  ci- 
neres  a  cinere  lignorum  secerni  possent ,  ait 
Mathiol.  in  Diosc.  I.  1.  c.  113.  et  Plin.  1. 19.  c.  1. 
Nota  Secundo,  incontaminatam  ,01  est  inconta- 
minabilem,  ut  vertit  Pagnin.  etTigurin.;hocenim 
significat  Graecum  k/iiavrov,  asque  ac  a/tapavTav 
significat  immarcescibilem ,  potius  quam  non 
marcescentem.  Haereditas  enim  coelestis  non  tan- 
tum  actu  est  pura  et  incontaminata,  sed  et  ha- 
bitu  ac  potentia.  quia  contaminari  nequit,  nec 
ulla  illius  rci  labe  infici  potest.  Sic  Aggaei  2.  di- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cup.  I. 

citur  :  Veniet  desideralus ,  id  esl  desiderabilis, 
cunctis  gentibus.  Hebraei  enim  scepe  parlicipia 
passiva  usurpant  pro  verbalibus  \n  bitis,  quibus 
carent,  ut  Sophon.  2.  1.  Gens  Tion  amabilis , 
Hebr.  non  amata.  2.  Reg.  1.  Saut  et  Jonathas  ama- 
biles;  Hebr.  amali.  Psal.  136.  Mirabilia  opera  tua; 
hebr.  mirata.  Idem  imitantur  Greeci  et  Latini,  ut 
Gal.  2.  Quoniam  reprehensibilis  erat ,  graece  xocti- 
•/vu9(i.txot,  id  esireprehensus  erat.  Virg.  7.  ;Eneid. 

Dives  inaccessos  ubi  Solis  filia  lucos  ; 


inaccessos ,  id  est  inaccessibiles.  Idem.  1.  8. 
Haret  inexpletum  lacluymans  ,  id  est  inexple- 
biliter. 

Significatergo  to  incont aminatam,  haeredilatem 
coeleslem  fore  plane  puram  :  priino,  ab  omni 
peccaio  etiam  levissimo,  imo  ab  omni  potestate 
ppocandi  ;  secundo,  ab  omni  sorde  sordisque 
periculo  ;  tertio ,  ab  omni  carnali  voluptate  , 
imo  ab  omniconcupiscentia,  juxta  illud  Christi : 
Jn  resuiTcclione  neque  nubenl,  neque  nubentur; 
sederunt  sicut  angeli  Dei.  Matt.  22.  30. 

Fidelium  enim  haereditas  et  beatitudo  in  coelis 
erit  spiritualis,  angelica,  divina  :  quam  proinde 
S.  Joan.  Apoc.  21. 19.  vidit  per  aurum  ,  smarag- 
dum,  beryllum ,  jaspidem,  aliasque  gemmas 
purissimas,  aeque  ac  pretiosissimas  repraesen- 
tari.  Unde  S.  August.  inMedit.  paradisum  coeles- 
tem  describens  : 

Solis  gemmis,  ait ,  haec  structura  neclitur  ; 
Auro  mundotanquam  vilro  urbis  via  sternitur  , 
Abest  limus,  deest  fimus  ,  lues  nullacernitur. 

Tropol.  Beda,  fideles,  ait,  ut  assequantur  hae- 
reditatem  coelestem  in  hac  vila  faciunt  haeredita- 
tem  Dei  incorruptibilem ,  ne  utlo  tethali  crimine 
corrumpantur ;  incontaminatam,  ne  mediocribus 
culpis  inquinentur ;  immarcescibilem,ne  levisslmis 
et  quotidianis  cutpis  marcescant ;  denique  conser- 
vatam  in  ccelis ,  quia  hac  sanctitate  prcediti  Bea- 
torum  c&tui,  citra  utlam  dubitationem,  si perse- 
veraverint  usque  in  finem,  aggregabuntur. 

Hanc  incontaminatam  et  immortalem  haeredi- 
tatem  ambiebat  S.  Casimirus  Casimiri  Polonia' 
regis  filius,  qui  in  morbum  incidens  cum  a  Me- 
dicis  audiret,  seeolevari  nonpossenisiuxorem 
duceret,  ac  parentes  ad  id  eum  urgerent,  res- 
pondit  generose  :  Nutlam  atiam  novi  vitam ,ni.st 
ccelestem  illam  incontaminatam  immortalitatem,  ot> 
quametigovirgomori,  instar  Armelini,  quiluteo 
aggere  circumdalus  eum  transire  et  fugere  non 
vult,  ne  luto  se  inquinet,  sed  sinit  se  a  venatori- 
bus  capi,  itaque  tacite  ait :  Malo  moriquam  fce- 
dari.  Virgo  ergo,  et  virginitatis  victima  occu- 
buit  anno  aetatis  2L.  Christi  1&8&.  jure  coelo  ,  et 
coeliti  VirginumMartyrumquemysticorumchoro 
ascriptus.  Ita  habet  ejus  Vita. 

Immarcescibilem  ,  oy^avTov ,  id  est  quae  ne- 
quit  /xapatvsfxSat ,  id  est  marcescere.  Unde  S.  Au- 
gust.  lib.  1.  Peccat.  merit.  cap.  27.  legit  floren- 
tem.  Est  enim  metaphora  a  Iloribus,  foliis  et 
fructibus,  qui  mox  ut  plane  effloruerunt  etma- 
turuerunt,  illico  marcescunt,  flaccescunt,  pu- 
trescunt.  Unde  iis  adversus  amarantus  flos  no- 
men  habet  ab  immortalitate  ,  quoniam  non 
marcescit :  de  quo  Plinius  1.  21.  c.  8.  Amaranto, 
inquit,  non  dubie  vincimur.  Est  autem  spica  pur- 
purea  verius  quam  flos  aliquis,  et  ipse  sine  odore  : 
mirumque  in  eo  gaudere  decerpi ,  et  laBtius  renas- 
ci.  Provenit  Auguslo  mense,  durat  in  autumnum. 
Ale.tandrino  palma,  qui  decerplus  assei'vatur.  Mi- 


COMMENTAFUA  LN  I.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  I. 
rumquc  postquam  dcfccere  cuncli  flores,madcfac-     rC.aest  vobis.    S.  Hieron 


tus  aqua  reviviscil,  et  hibernas  coronas  facit.  Vc- 
rum  Clcmens  Alex.  lib.  2.  c.  8.  docci  plenuni 
amarantumin  ccelo  dunitaxal  reperiri  -.Putchra , 
inquit,  amaranti  corona  illi  reposila  esl,  qui 
rccte  se  gesscrit :  kunc  florem  terra  fcrre  non  po- 
test ,  ccelinn  soiummodo  eum  fcn^c  potcst.  Juxla 
quod  sensus  B.  Petri  erit,  q.  d.  ln  coelo  tandcin 
amaranti  coronam  assequi  licebit  :  nec  euiin 
tellus  florem  aliquem  immarcescibilem  parii. 
Sanctorum  ergo  luereditas  et  corona  erit  arna- 
rantina  et  immarcescibilis,  quia  non  tantuin 
quoad  substantiam  erit  incorruptibilis ,  sed  et 
quoad  qualitatem  ,  speciem  et  voluptatein ,  sem- 
per  in  eodem  flore,  vigore  et  decore  permane- 
bit.  Secus  est  in  marmoribus  et  geminis,  quflB 
licetsint  incorruptil)iles,  politae  tamen  tanlumad 
tempus  vigent  et  splendent;  nam  cum  tempore 
splendoremillumet  speciemdeperdunt,  fuscan- 
tur  et  quasi  scnescunt.  Ex  adverso  in  ceelis  Sanc- 
torum  gloria  et  felicitas  semper  erit  recens,  sein- 
per  florens,  semper  virens  :  unde  postcentum 
annorum  millia  tamsuavis,  tamjucunda  erit, 
lamque  mentem  Beatorum  delectabit ,  quam 
oblectabatprimodie,  quoillumperceperunt.  Cu- 
jus  rei  causa  est,  quod  ha-c  gloria  et  delectatio 
quaquaversum  sit  consians,  immutabilis,  sui 
semper  similis,  immarcescibilisetinfinita,  quasi 
mare  quoddam  gaudiorum.  Hoc  est  quod  de  ea 
canit  S.  August.  in  Medit. 

Hiems  liorrens  ,  xstas  torrens  illic  nunquam  sxviunt. 
Flos  perpetuus  rosarum  ver  agit  perpetuum. 
Candent  lilia,  rubescit  crocus  ,  sudat  balsamum  : 
Virent  prata,  vernant  sata,  rivi  mellis  influunt , 
Pigmentorum  spirat  odor,  liquor  et  aromatum, 
Peudent  poma  lloridorum  non  lapsura  nemorum. 

Secus  est  in  gaudiis  terrenis,  qujc  omnia  licet 
maxima  videantur,  longo  tamen  usu  fastidiunt 
ct  nauseam  pariunt,  imo  quo  magis  gusiantur, 
eo  minus  sapiunt  :  in  iisergo  sapere  paritdesi- 
pere,  uti  notat  S.  Gregor.  bomil.  36.  in  Evangel. 
Hoc  est  quod  ait  Sapiens  Eccli.  1h.  v.  29.  Qui 
edunt  me ,  adhuc  csuricnt ,  et  qui  bibunt  me,  a<l- 
hucsitient.  Et  S.  Petrus  c.  2.  12.  In  quemdeside- 
rant  angeli  prospicere. 

Beati  ergo  visione  Dei  ita  satiantur,  ut  tamen 
a»que  semper  ad  eam  anhelent,  eumtpie  jugiler 
intueri  desiderenl.In  nullo  ergo  minuiiur  corum 
felicitas,  sivequoadrcm  possessam,  sivc  quoad 
ejus  speciemetpulchritudioem,  sive  quoad  ejus 
«ensum,  gustum  et  voluptatem ,  Tanto  enim  sul 
•ensu ,  gustu  et  voluptate  aflicit  Beatos  posl  mille 
annos  ,  atque  aflecil  primo  die.  Immarcescibi- 
lis  ergo  est.  Primo,  quia  telate  non  senescit. 
Secundo,  quia  temporc  non  deflorescit.  Ter- 
tio,  quia  specie  non  flaccescit.  Quarto ,  quia 
sapore  non  marcescit.  Quinto,  quia  maturitale 
nou  putrescit.  Sexto,  quia  rugositate  non  decres- 
cit.  Septimo,  quia  ajstimatione  non  vilescit.  Ex 
adverso  omnis  hujus  vit;e  voluptas  ,  ait  Seneca 
hb.de  Vita  beatac.  6.  tunccum  maxime  dclcclat 
«mtmguttur  ,  nec  multum  loci  habet :  itaque  cito 
tmplct,  et  ta>dio  est ,  et  post  primum  impetum 
marcet :  ncc  id  unquamcertum  cst ,  cujus  in  mo- 
tu natura  est  :  itanon  potest  quidcm  ulla  csse 
substantia,  quod  venit  transitive ,  celerrime  in 
ipso  usu  sul  periturum  :  eo  enim  pervenit,  ubi 
desimt;et  dum  incipit ,  spectat  ad  finem. 

CONSKRVATAM    IN    COELIS    IH  VOBI3 , ]tCj  U/t*?  ,     Id 

m  <n  voi  ,  id  est  vobis.  Undc  Syrus  :  quat  pa- 


60, 

ib.  1.  contra  Jovin. 
quai  servatur  in  ccelis  in  vobis  ,  id  esl  vobis.  Hinc 
Paulus  ail  eain  absconditam  in  Deo.  Coloss.  3. 
v.  3.  Hinc  et  Christus  electis  dicet  in  die  judicii : 
Venite,  bencdicti  Patris  mei,  possidctc  paratum  vo- 
bis  regnum  a  constilulione  mundi.  Malt.  25.  3ii. 
lUec  ergo  hajreditas  nobis  quasi  liliis  a  Deo  cerlo 
paratQret  servatur,  ut  de  ea  dubitare  non  de- 
l)eamus,  si  tamen  ejus  filiationem ,  gratiam  et 
amicitiam  constanter  usque  ad  mortem  retinea- 
iniis  ;  idque  significari  putat  Clossa  voce  conser- 
vatam  :  quasi  ea  significelur  cooperalio  nostra  , 
noslrique  liheri  arbitrii.  Verum  minus  recte  : 
nam  gr;ece  est  wnjf*jynA«)v ,   id  est  servalam. 

Nota.  Ihereditatemcoelestem  expIicatS.  Petrus 
per  quatuor  pra^dicamenla ,  Substantiee,  Qua- 
litatis  ,  Quando,  et  Ubi,  sive  temporis  et  loci. 
Subslantia  enim  ait  eam  esse  incorruptihilem  : 
qualitate  incontaminatam  ;  lempore  immarces- 
cibilem;  situ  et  loco-  ccelestem  :  in  ccelis  enim 
eam  nobis  asservari.  Porro  inter  haBC  quatuor 
est  apta  connexioet  ordo  :  nam  ex  primo  castera 
ordine  consequuntur.  Quia  enim  ha^reditas  est 
ZfSxpros ,  id est  incorr uptibilis,  natura  sua  ,  hinc 
qualitate  est  x/j.ix-j'o;,  id  est  incontaminata : 
(|uae  enim  per  essenliam  sunt  incorruptibilia  , 
illa  pariter  sunt  immista ,  incomposita  ;  ideoque 
pura,  simplicia  et  incontaminala  ;  ut  Deus,  coe- 
lum,  angeli,  anima  rationalis  :  quae  vero  sunt 
corruptibilia  ,  eadem  pariler  sunt  mista  ,  com- 
posita,  ideoqueimpuraet  contaminata;  uti  sunt 
omnia  corpora  ex  elementis  conflata.  Rursum, 
quia  ha;c  hacredilas  esl  a/j««vTo;et  incontaminata, 
idcirco  cst  et  a/iaaavro?  et  immarcescibilis  :  qua* 
enim  marcescunt,  aliquid  in  se  labis,  fascis,  sor- 
tlis  et  impuritatishabent,  quod  dumsensimege- 
runtet  quasi  evomunt,  marcoris  cst  causa  :  qua- 
vero  plane  sunt  pura  ,  hasc  nihil  in  se  habent , 
quodmarcorem  egerere  autebullire  possit.  De- 
nique  quia  ipsa  est  st//a»avToj  et  immarcescibilis, 
idco  et  ayoto;  zat  oJiavto; ,  id  est ,  expers  terra?,ei 
cccicstis  :  terra  enim  et  terrena,  quia  foeculenia 
marcescunt ;  coelumvero,  quia  purum  et  niii- 
dum  est  immarcescihile,  ac  consequenler  la- 
lia  pariter  suntcoelestia  omnia. 

Mcrito  ergo  S.  August.  serm.  2.  de  omnih. 
Sanclis :  Tanla,  ait,  est  pulchritudo  juslitia , 
tantajucunditas  lucis  aterna  ,  hoc  est ,  incommu- 
tabitis  vcritalis  atque  sapientia? ,  ut ,  ctiamsi  nou 
liceret  in  ea  amplius  manere  quam  unius  diei  mora. 
proptcr  hoc  solum  innumerabiles  anni  hujus  vita> 
pleni  dcliciis  et  circumfluenlia  temporalium  bono- 
rum,  recte  mcritoque  contemnerenlur.  Vere  enim 
dixit  Psaltes  :  Quoniam  melior  est  diesuna  in  atriis 
tuis  supcr  millia.  Psal.  83.  11.  At  vero  jam  nou 
uno  die  ,  sedmillenis,  imo  infinitis;  adeoquein 
a?ternum  ,  in  ea  manebimus  ejusque  delicii."" 
perfruemur.Quamergoillaambienda.cateraquc 
omnia  despicienda  sunt!  Quam  ad  illam  anhe- 
landum,  dicendumquc  cum  nostro  S.  Ig-natio  : 
Quomodo  sordct  mihi  tcrra,  cum  coclum  aspicio! 

5.  Qui  in  virtute  Dei  (grocce  oW,ust,  id  est 
potentia,  robore)  cvstouimim  per  fidem  in  salu- 
tem.  ]  Sensus  est,  q.  d.  Quibusnam  Deus  opt. 
max.  Qsereditatenj  illain  immarcescibilem  con 
servat?  vobis  ,  quos  quasi  filios  ,  velut  pater  non 
tantum  gentiit,  sed  et  robusta  potentique  mani 
contra  omnes  infidelitim,  dannonis,  mundi  et 
carnis  insultus  custodit,  educat,  ducitque  per 
fideni  ad  salutem  asternam,  quee  est  hasreditas 
illa  immacescibilis.  Unde  pro  custodimini  gra^-e 


J<S 


«>st  fcoj:ojy«-vou,- ,  quae  vox  propric  ad  caslrenses 
«•xcubias  ,  et  arcium  urbiumque  custodias  perti- 
net  :  has  enim  suis  praestat  Deus,  uti  praestitii 
Ezechiae  et  Hierosolymae  obsessae  a  Sennacherib, 
juxta  promissum  Is*a:ae  cap.  38.  v.  6.  De  manu 
rcgis  Assyriorum  eruam  le  et  civitatem  istam ,  et 
protegam  eam.  Et  Zachar.  2.  v.  5.  Ego  ero  ei 
( Hierosolymae),  ait  Dominus,murus  ignis  in  cir- 
cuitu,  et  in  gloria  ero  in  medio  ejus.  Et  Psal.  26. 

1.  Dominus  illuminalio  mea  et  salus  mea,  quem 
timebo?  Dominus  prolector  vitce  mece ,  a  quo  tre- 
pidabo  ?  consurgant  adversum  me  castra ,  non  ti- 
mcbitcormeum.  Et  Psal.  33.  Immittet  angelus  Do- 
mini  in  circuilu  timentium  eum ,  et  eripiet  eos. 
lmmiltet ,  scilicet  se  el  suum  praesidium  ,  suas 
aeiesetcastra  ,  suas  angelorum  sibi  subditorum 
legiones,  sua  lela  et  fnlmina.  Unde  Hebr.  est 
T]V\V>  chone ,  id  est  castrametabilur ;  S.  Hie- 
ron.  circumdat ;  Chald.  immoratur.  Ubirecte  no 
tat  S.  Basil.  angelum  ob  magnitudinem  compa- 
rari  integro  exercitui,  ob  robur  et  fortitudinem 
muro  ,  qui  in  circuitu  nos  tuetur  et  protegit.  Ta- 
lia  fuere  castra  angelorum  lutelarium  Jacobi 
Patriarchae,  qui  proinde  locum  ubi  illa  sibi  ap- 
paruerunt,  vocavit  Mahanaim,  id  est  gemina 
castra.  Gen.  32.  2.  Talis  fuit  mons  plenus  equorum 
et  curruum  igneorumincircuituEUscei,  angelorum 
utique,ut  Elisaeum  contra  Syrorum  acies  dp- 
fenderent.  k.  Reg.  6.  17.  Similes  excubias  et  cus- 
todias  Deus  benignissimus  caeteris  suis  fidelibus 
et  sanctis  exhibet,  ut  merito  de  iis  cecinerit 
Psalles  :  Custodit  Dominus  omnia  ossa  eorum, 
anum  ex  his  non  conteretur.  Psalm.  33.  21.  Untle 
et  easdem  sibi  precatur  :  A  resistenlibus  dexterce 
tuce ,  ait,  custodi  me  ut  pupillam  oculi.  Psalm. 
16.  8.  Custodit  ergo  suos  Deus  tum  per  se , 
tum  per  suos  angelos.  Unde  discimus  neminem 
sibi  suaeque  custodiae  debere  confidere,  sed 
eam  tribuereDeo.  Ipseenim  estcustos  Ecclesiae 
<>t  gregis  sui.  ISisi  enim  Dominus  custodicrit  civi- 
talem ,  frustra  vigilat  qui  custodit  eam.  Psal. 
126.  1.  Hoc  est  quod  ait  Dominus  per  Isaiam 
he>.  v.  2.  Si  transieris  per  aquas,  tecum  ero,  et  flu- 
minanon  operient  te  :  cum  ambutaveris  in  igne . 
non  combureris ,  et  flamma  non  ardebit  in  te.  Ei. 
Psal.  90.  Scuto  circumdabit  te  verilas  ejus,  non 
timebis  d  timore  nocturno ,  dsagittavolante  in  die, 
a  negotio  perambulante  in  tenebris ,  ab  incursue'. 
dwmonio  meridiano.  Et  mox :  Cum  ipso  sum  in 
tribulatione ,  eripiam  eum ,  ct  glorificabo  eum. 

Per  hdem.  ]  Fides  ergo  est  fidelium  custodia  ; 
fides  ,  inquam,  non  nuda  et  mortua  ,  sed  viva 
<:t  giatia  ac  charitate  animata  ,  uti  dixi  Jacobi 

2.  IZi.  Unde  S.  Chrysost.  et  Beda  per  iidem  acci- 
piunt  Christianam  religionem  ,  Christique  gra- 
»iam,  quae  nos  justificat.  Fides  ergo  et  gratiaest 
instrumentum ,  et  quasi  custodia  militaris,  qua 
Deus  fideles  custodit,  tum  ne  in  pristinum  gen- 
tilismum  el  errores  relabantur ;  tum  ut  tentatio- 
nibus  carnis  et  diaboli  resistant;  tum  ut  perse- 
cutionesproChristoetveritatefortitersustineant; 
tum  ul  Christiana  et  heroica  fidei  et  virtutum 
opera  edant ;  qualia  recenset  Paulus  a  priscis 
fidei  heroibus  patrata.  Hebr.  11.  Fides  enim  qua 
quis  credit  se,  si  Deo  servial ,  pro  eoque  Jabo- 
rei  et  patiatur  ,  abeo  aeternis  maximisque  prae- 
miis  donanduin,  excitat  fidelem  ad  omnia  au- 
dendumet  tolerandum.  Fideles  ergo  per  fidem 
resistunt  diabolo ,  1.  Petri  5.  9.  ejusque  ignea 
tela  extinguuntscuto  fidei.  Ephes.  6.  16.  Unde  : 
flcec  est  victoria  quce  vincit  mundum ,  fides  nos- 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRT.  Cap.  I. 

tra ,  ait  S.   Joan.  1.  et  epist.  5.    k.  Quo  simul 
monet    novellos    fideles  ui  fidem  graliamque 

n. „:...: , :„» .    -n-.     . 


Christi  nuper  receptam,  integram  et  illibatam 
constanler  teneant ,  in  eaque  perseverenl ,  si 
hos  fidei  fructus ,  si  Dei  opem  et  salutem,  et 
ccclesleni  haereditatem  assequi  cupiant.  Ita  OEcu- 
men.  Christus  enim  fideles  in  fide  sua  constan- 
les  protegit  e  coelo,  uti  pro  eisdem  oravit  vivens 
in  terra  :  Valer  sancte,  serva  eos  innomine  tuo , 
quos  dedisti  mihi  ut  sint  unum  sicut  et  nos. 
Et  mox :  Cumessemcum  eis,  ego  servabam  eos 
in  nomine  tuo  :  quos  dedisti  mihi ,  custodivi,  et 
nemo  ex  eis  periit ,  nisi  filius  perditionis.  Joan. 
17.  11. 

In  salutkm.  ]  Salus  est  acterna  vita  et  gloria 
Beatorum;  vox  in  significat  finem ,  fructum  et 
preemium  fidei ,  quasi  dicat :  Fides  tendit  et  du- 
cit  ad  salutem,  salusque  est  fidei  terminus , 
fruclus  et  proemium.  Fides  enim  et  gratia  est  sa- 
lus  inchoata ,  gloria  vero  est  salus  consummata. 

Paratam  revelari  (quaeparata  est  ut  revele- 
lur.  Ita  Pagnin. )  in  tempore  novissimo.  ]  Salus 
haec  animae  cujusquefidelis  plene  expiata  statim 
a  morte  revelatur,  secreto  in  judicio  particulari; 
scd  in  tempore  novissimo,  puta  in  die  judicii, 
publice  coram  totomur.do  revelabitur,  non  so- 
l«m  in  aniina ,  sed  et  in  corpore  cujusquebeati : 
tnnc  enim  corpus  cum  anima  resurget  ad  glo- 
Ham  immortalem.  Nimirum  ha:c  salus  est  hae- 
reditas  incorruptibiiis  ,  incontaminata  et  im- 
marcescibilis,  ad  quam  Deus  Sanctos  ab  aeterno 
tlestinavit  et  elegit ,  quamque  eis  paravit  et  con- 
servat  in  coelis. 

Nota  to  revelari  significat  salutem  et  gloriam 
cnclestem  nobis  obscuram  esse,  et  per  fidem 
auasi  per  umbram  et  aenigma  tantum  a  nobis 
conspici ;  in  die  vero  judicii  fore  revelandam  , 
cuin  fides  vertetur  in  speciem ,  spes  in  rem, 
promissio  in  donationem  ,  expectatio  in  posses- 
sionem.  Hoc  est  quod  ait  S.  Joannes  epist. 
1.  cap.  3.  2.  NuncfiUi  Dei  sumus  ,et  nondum  ap- 
paruit  quid  erimus :  scimus  quoniam  cum  apparue- 
rit ,  similesei  erimus.  Et  ex  Isaia  S.  Paul.  Oculus 
non  vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor  Iwminis  as- 
cendit,  quce  pmparavit  Deus  iis  quidiUgunt  illum, 
1.  Corinlh.  2.9. 

6.  In  quo  Exm.TABiTis.  ]  Pronomen  quo  non- 
ntilli  censent  referre  tempus  novissimum,  quod 
r-roximepraecessit.  q.  d.  In  tempore  novissimo, 
puta  in  die  judicii,  exultabitis,  dum  videbitis 
vos  pro  modica  tentatione,  quamin  hacvitasus- 
tinetis  ,  beari  et  donari  gloria  aeterna.  UndeSy- 
rus  vertit ,  lcetabimini  in  ceternum. 

Melius  alii  to  in  quo  censenl  referre  omnia 
praccetlentia.  q.  d.  In  quo ,  id  est,  qua  in  re,  si 
videlicet  recogitetis,  quod  Deus  vos  regeneravit 
in  spem  vivam  haeredilatis  aeternae ,  revelanda- 
in  tempore  novissimo,  utique  exultabilis  in  hac 
regeneratione,  et  spe  viva  haereditatis  ccelestis, 
ctiamin  mediis  tentationibus;  quia  haecumsint 
motlicae  el  breves  haereditatem  illam  merenlur , 
eoque  recto  tramite  vos  ducunt.  lta  OEcumen. 
Potrst  quoque  futurum  exutlabitis  more  Hebraeo 
accipi  pro  imperativo  exullate,  aut  pro  indicali- 
xoexullaredebetis,  aut  proconjunclivOtft/««m«< 
utexultetis.  Unde  groecc  est  uyxyhxcdi  quod  par- 
tim  estindicaiivi  modi,  significans  exultatis,xn 
verlit  Pagnin.  etTigurin.  parlini  imperativi ,  sig- 
nificans  exultate.  Ita  Christus  prop&nilo  sibi  gau- 
dio  sustinuit  crucem.  Hebr.  12.  2.  Sic  etS.  Agalha 
ct  Martyresibant  adignes,  eculeos  el  torraenla. 


, 


COMMENTAIUA  1N  1.  EPIS 

qua«i  ad  cpulas,  nuptias  et  Iriumpbo».  Cliris- 
tiani  ergo  est  gaudere  in  omni  tribulatione , 
teniutione  et  trislitia.  Licet  enim  tribulatio  af- 
fligat  corpus ,  sensum,  et  portionem  inferio- 
rem  animae ,  in  eaque  causet  dolorem  et  tris- 
litiani  ;  tamen  eadem  causat  hetiliam  ,  earn- 
que  ingentem  in  portione  superiore  animae, 
puta  in  raiione  ,  mente  et  spiritu,  dum  cogitat 
tribulationem  sibi  parituram  coronam  aeter- 
nam.  In  spe  ergo  et  merito  hujus  coronajgau- 
det,  dum  est  in  tribulatione  et  tristitia  :  atque 
h.ec  spes  tristitiam  commulat  in  laetitiam ,  uti 
Christus  in  Cana  commutavit  aquam  in  vinum, 
adeoutin  ea  prae  gaudio  exiliat  et  exultet,  no- 
litque  ea  carere,  imo  durare  et  augeri  eam  op- 
tat.  Graecum  aya;ii«s&a( ,  id  est  exultare,  dicitur 
quasi  ayav  a^i£s9ai ,  id  est ,  valde  saltare;  sicut 
S.  Joannes  Baptista  prae  gaudio  ob  Christum 
incarnatum,  exiliitin  utero  matris.  Lucae  1. 

ConsonatS.  Petro  S.  Paulus,  dicens  2.  Corinth. 
7.  U.  licpletus  sum  consolatione,  superabundo  gau- 
dio  in  omni  tribulatione  nostra.  Et  S.  Jacobus 
c.  1.  v.  1.  Onfne  gaudium  existimate,  fratresmei , 
cmn  in  varias  tenlationes  incideritis  ;  ubi  multas 
hujus  gaudii  causas  recensui. 

Modicum  mjnc  81  oponTETCONTiusTARi.']  Pagnin. 
nunc  ad  breve  lcmpus  afflicti,  si  opus  sit.  q.  d.|Exul- 
labitis  nunc  modico  tempore  afflicli  et  contris- 
tati,  si  necesse  sit,  si  videlicet  afflictio  et  tristi- 
tia  ingruat  et  irruat ,  uti  in  hac  vila  oinnibus  , 
praesertim  hdelibus,  saepe  conlingit.  Vita  enim 
nostra  circumsessa  est  molesliis,  persecutioni- 
bus  et  tentationibus ,  quoe  necessario  pariunt 
trisliliam  ,  ideoque  in  ea  contristari  est  unum 
oportct,  ut  vulgo  dicitur,  quod  cvitari  nequil, 
sed  ferendum  est ,  juxta  illud: 

Quidquid  id  est,  superanda  omnis  fortuna  fe- 
rendoest.  Alludit  ad  id,  quod  Christus  abiturus 
suos  pramionuit ,  dicens  :  Modicum ,  et  non  vi- 
debitis  me ,  et  iterum  modicum  ,  et  videbitis  me. 
Amen  ,  amen  dico  vobis,  quia  plorabitis  et  flebilis 
vos ,  mundus  aulem  gaudebit;  vos  vcro  contrista- 
bimini  :  sed  tristitia  vestra  vertetur  in  gaudium. 
Joan.  16.  19.  Omnes  enim  dolores  et  moerores 
reque  ac  gaudia  hujus  vitae,  sunt  modicum  nunc, 
id  est,  exiguumquid,  tum  quantitate,  tum  du- 
ratione,  instar  puncti  et  momenti,  juxta  illud 
Pauli  :  Id  quod  in  prxsenti  momentaneum  estet  le- 
ve  tribulationis  nostrw ,  supra  modum  in  sublimi- 
tate  ceternum  gtoria?  pcndus  operatur  in  nobis.  2. 
Corinth.  U.  17. 

Nota  Primo.  Singula  verba  habent  emphasin  , 
novamque  rationem  tolerantke  et  exultationis 
suggerunt.  q.  d.  Exultate  in  tentationibus.  Pri- 
nao,  quia  illae  modicae  sunt  respectu  immensae 
gloriae  et  coronae,  quam  eis  in  ccelo  adornat 
Christus,  juxta  illud  Sapient.  3.  5.  In  paucis 
"crati,  inmultis  bcne  disponentur.  Secundo,  quia 
breves;  durant  enim  unum  nunc,  id  est  mo- 
mentum.  Haec  enim  vita  est  momentum  unde  pen- 
det  atcmitas.  Tertio,  quia  oportetet  necesse  est 
ea9  tolerari.  Quis  non  subdat  se  necessitati  ? 
quis  contrafaium  pugnet?  Quarto,  addit  si,  di- 
cens  si  oportet.  q.  d.  Tribulationes  non  semper , 
nec  omnibus,  sed  aliquando  nunc  his,  nunc 
illis  ingruunt  :  sponte  ergo  capessite  vestram 
aleain,  vestram  vicem  et  sortem.  Ita  OEcumen. 
Quinto,  quia  sunl  lentationes  ,  id  est  exercita- 
tiones  et  explorationes ,  quibus  Deus  exercet  et 
explorat  vestram  patientiam  etvirtutem. 
Nota  Secundo  ro    si  quadruplichcr  posse  ac- 


S.  PETRl.  Cap.  1.  807 

eipi.  Primo,  proprie ,  ul  notet  condilionem , 
q.  d.  Non  dico  absolute  vos  oporlero  contristari, 
sedconditionate,  ut  si  oporteat  vos  contristari, 
idipsum  patienter  toleretis.  Secundo,  causali- 
ter,  ut  idem  sit  quod  quia.  q.  d.  Quia  oporlet 
vos  in  vita  hac  tot  aerumnis  vallata  sa;pe  con- 
tristari,  idcirco  idipsum  tolerate,  et  exnecessi- 
lale  facite  virtutein.  Tertio,  comitanler,  ut  sit 
idem  quodcum.  q,  d.  Nondicooportere  vos  sein- 
per  contristari,  sed  si,  id  est,  cum  oportet,  cum 
scilicet  illa  ingiuit.  Quarto  ,  per  concessionem 
pro  esto.  q.  d.  Exullabitis  in  spe  gloriae,  eslo 
modicum  nunc  oporteat  vos  contristari. 

Moral.  modicunt  hoc  passionum ,  cui  debe- 
lur  selernum  pramiiorum,  excitare  nos  debet 
ad  praestandam  in  iis  oinnem  anirni  alacritalem, 
fortiludinem  et  constantiam.  Nam,  ut  aitS.  Eu- 
cherius  ad  Valcr.  ISihil  est  magnum  re ,  quod 
parvum  tempore  :  ncc  longis  dilatatur  gaudiis  , 
quidquid  arcto  fine  conctuditur.  S.  Basil.  de  leg. 
lib.  Gentil.  laudat  Bianlem  dicenlem  se  studere 
virtuti,  ut  illam  quasi  vialicum  senectutis  pos- 
sideret.  At  tu ,  inquit,  o  Chrisliane,  ad  futuri 
saeculi,  cujus  non  est  finis,  possessionem,  cotn- 
paraviaticum,  puta  virtutes:illienimcomparata 
omnia  tempora,  nihil  sunt. 

S.  August.  in  Psal.  30.  Pro  aterna ,  ait,  requle 
aternus  tabor  subeundus  erat.  /Elernam  felicita- 
tem  accepturus ,  xternas  passiones  sustinere  de- 
beres  :  nam  elsi  mille  annorum  esset ,  appendc 
miile  annos  conlra  asternitatem ,  quid  appendis 
cum  infinito  quantumcumque  ftnitum?  Decemmil- 
lia  annorum ,  decies  centena  miltia,  et  miUiamil- 
lium,  quct  fincm  Itabent ,  cum  atemitate  compa- 
rari  non  possunt.  Paucorum  dierum  est  lota  vita 
hominis  :  etiamsi  lceta  dttris  7ion  miscerentur,  quce 
plura  et  longiora  sunt  ccrte ,  quam  dura;  et  ideo 
breviora  etpauciora  sunt  dura,  ttt  dttrare  possimus. 
Siergopei'  totamvitam  suam  Itomo  in  laboribusel 
in  xrumnis  esset  ,  in  doloribus  et  in  tormenlis ,  iu 
carcere  et  in  plagis,  in  fame  et  insiti,  omnibusdie- 
bus,  horis  omnibus  per  totam  vitam  suam  usque  ad 
atatem  senectutis ,  pauci  dies  sttnt  tota  vita  ho- 
minis  :  quo  labore  transacto  veniet  regnum  cetcr- 
num,  veniet  sine  fine  felicitas,  veniet  a?qualitas 
angetorum  ,  vcniet  hosreditas  Christi,  veniet  coltoz- 
res  Christus  :  pro  quanto  laborc  quantam  merce- 
dem  accipimus?  Veterani  homines  qui  laborant  in 
mititia  ,  etversanlur  inter  vulnera  tot  annos,in- 
cipiunt  militare  a  juvcntute ,  exeunl  senes  :  ut  ha- 
beant  paucos  dies  quietos  scncctutis  sua? ,  qttando 
eosjam  ipsa  a>tas  incipit  gravare  :  qttos  bella  nou 
gravant ,  quanta  dttra  tolerant ,  qua  itinera ,  qua' 
frigora ,  quos  sotes ,  quantas  necessitales ,  qua- 
vuinera  ,  qux pericula?  et  non  attendunt  pOtiektes 
hxc  omnia,  nisipaucos  dies  quietos  illos  sencctutis, 
ad  quos  utrum  pemeniant  nesciunt.  EtS.  Chrysost. 
hom.  de  Lazaro  :  Si  quis  ,  ait ,  in  centum  ayinis 
vtdissct  per  unamnoclem  suave  somnium ,  multis- 
que deliciis  per  somnium  fruitus  centum  dcinde  an- 
nis  cruciarelur ,  num  is  ve.tlet  unam  noctan  quam 
somniavit ,  centum  annis  aquiparare?  lloc  de 
futura  vita  cogita.  Nam  quod  cst  somnium  unttm 
ad  ccntum  atinos,  hoc  cst prafscns  vita  adfuturam . 
imo  multo  7iiinus  :  quod  estexigua  gulta  adpeta- 
gus  immensum ,  hoc  sunt  milic  aimi  ad  futuram 
illam  fruitionem  ;  qttantumquc  intcrest  inter  som- 
nia  et  res  veras  ,  tantum  inlcrest  inter  hujus  vitai 
statum  ct  illius. 

Ita  breviiatis  passionum,  et  aeternitatis  pr.-r- 
miorum   cogitationem ,  quasi  siimuhun  tcrciu 


608  COMMENTAftlA  1N  I.  E 

adprofectumsuis  (liscipuliscommcndabatS.  An- 
tonius.  Audi  eum  apudS.  Athanas.  Hoc siprimum 
runctis  in  commune  mandatum  ,  nuUum  in  arrepli 
propositi  vigore  lasscsccre  ,  sed  quasi  incipientem 
augere  semper  dcbcre  qtiod  cceperit,  prcesertim  cttm 
immanie  vilce  spatia  ceternitati  comparata  brevissi- 
ma  sint.  El  mox  •.  Promissio  v'Uo3  sempiterna?  vili 
prctio  comparatur.  Scriptum  est  enim  :  Dies  vitie 
nostrce  septuaginta  anni :  si  autem  in  potentatibus, 
octoginta.  Quando  ergo  octoginta  aut  centum  annos 
tuborantes  in  Dei  opere  vixcrimus  ,  non  pari  tem- 
pore  regnaturi  sumusin  futu.ro,  sed pro  annis  prce- 
dictis  omniumnobis  scvculorum  regna  tribuentur. 
.\on  terram  ho2reditabimus ,  sed  ccelum;  corpus 
qttoque  corruptttm  relinquentcs  ,  idipsum  cum  in- 
corruptione  recipiemus.  Ergo ,  fdioli ,  non  vos  aut 
tadium  defatiget,  aut  vancc  glorice  delcclet  ambi- 
tio.  JSemo  cum  aspexerit  rnundum ,  reliquisse  se 
arbitretur  ingentia  :  qttia  omnis  lerra  ad  infinita- 
tem  comparala  ccelorum,  brevis  ac  parva  est.  Et 
rursumsubdensopes  omniaque  hujus  vitae  bona 
necessario  esserelinquendain  morte:  Curergo, 
inquitj  nonfachnusde  necessitate  virttttem?  Cur 
non  ad  iucrandum  regna  ccciestia  ullro  relinquimus, 
quocl  tucis  istius  ftnc  perdendum  est  ?  Et  infra  :  Ad 
inerliam  calcandam  Aposloit  pro^cepla  replicemus, 
quibus  sc  mori  quotidie  testabatttr.  Cum  enim  ex- 
citatia  somno,  ad  vesperam  nos  pervenire  dubite- 
mus ,  et  quicti  corpora  concedentes ,  de  lucis  non 
conftdamus  adventu  ,  non  detinquemus,  aut  aliqtta 
fragili  cttpiditate  raptabimur  :  sed  nec  irascemur 
quidem  adversusaliquem,  ncc  terrenos  congregare 
thesauros  ambicmus :  qttin  potitts  metuquotidiani 
recessus ,  et  srjungendi  corporis  jttgi  medttatione 
omnia  cadttca  calcabimus, 

Contristari.  ]  Gagneius  et  Hesselius  censent 
legendum  contristari :  grcecc  enim  est  Xim-oSivre;, 
id  est  afflicti,  contristali :  sed  eodem  redit  sen- 
sus,  etclarius  molliusquc  vertas,  si  cum  Nos- 
irosententiamsic  evolvas  et  revolvas  :  sioportet 
contrislari.q.d.Non  dico  absolute,necjubeosem- 
per  vos contristari,  sed  si  oportet  vos  contristari, 
patienterfertote.  Rursum  q.d.Exultabitis  in  spe 
gloriae,si  (esto)  oporteat  vos  modicum  nunc 
contristari :  quo  insinuat  non  accersendam ,  nec 
quaerendam  esse  persecutionem  et  tribulatio- 
nem,  sed  potius  infirmis  declinandam  et  fu- 
giendam  :  si  lamen  ingruat,  patienter  et  forli- 
tcresse  sustinendam.  Quid  necesseest,  ait  Seneca 
episl.  1h.  mala  accersere,  et  satis  cito  patienda 
rum  venerint,  pro3sumere ,  ac  pratsens  tempus  fu- 
turi  mctu  perdere?  Est  sine  dubio  stuttum,  quia 
quanquam  futurus  sis  miser,  essejam  miserum. 

lN  VARIIS  TENTATIONIBUS.  ]  ■neipxa/j.oU ,  id  est  ten- 

tationibus  elexperimentis,  utvertit  Tigurin.  q.  d. 
Tribulationes  variae,  quihus  quis  nunc  morbo, 
nunc  paupertate,  nunc  calumnia,  nunc  perse- 
cutione,  nunc  cupiditate  appetitur,  cum  iisque 
ronflictatur,  sunt  tentationes  et  experimenta, 
quibus  Deus  explorat  quanta  in  nobis  sit  virtus 
et  constantia,  eamque  excitat,  acuit ,  roborat  et 
indurat :  omnes  ergo  generose  sustinere  opor- 
let.  Sapiens,  inquit  Seneca,  praebet  se  fato,  si- 
cut  silex  ferienti.  Duritia  siticis,  inquit  ipse  de 
Vita  bcata  c.  Fl.nullimagisquamferientibusnola 
rst.  Prcebeo  me  non  aliter  quam  rupes  atiqua  in 
radosa  mari  destituta,  quam  fluctusnon  desinunt, 
inidccumque  moli  sunt,  verberare ,  nec  ideo  aut 
loco  eammovent,  autper  tol  cetates  crebro  incursu 
suo  constimunt. 
7.  I  r  rr.or.ATio  VR»m.«  fid*.i  multo  vretiosior 


PIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

avro.]  Vox  ut  explicat  rboporlet  :  dat  enim  cau- 
s.un  cur  oportcat  nos  allligi  ct  conlrislari  in 
variis  tentalionibus.  Causa  enim  est  ut  fides  e-t 
constantia  nostra  probctur,  roborelur,  celebre- 
tur  et  coronetur.  Undc  pro  probatio  graece  est 
czxiixto-j ,  id  est  exploramentum ,  experimentum  , 
proba  fidei ,  lioc  est  fides  probata  et  explorala  : 
basc  enimlaudatur,  non  ipsaprobalio  fidei,  quae 
fit  a  daemone  et  tyranno ,  ac  multos  saepe  in  lap- 
sum  et  ruinam  adigit.  Rursum  haec  est  prelio- 
sior  auro  per  ignem  probato,  et  a  scoriis  defa> 
cato.  Sicut  enim  aurum  non  tantum  tactu  lydii 
Iapidis,  sed  multo  magis  et  certius  probatur 
per  ignem  in  fornace,  ignis  enim  aurum  purum 
separat  a  scoria  :  ila  Christiani  fides  probatur 
igne  tribulaiionis,  qui  fideles  et  constantes  se- 
parat  ab  infidelibus  et  inconstantibus  :  rursum 
fideles  a  suis  naevis  et  cupidinibus  avellit,  pu- 
rosque  Deoexhibet.Porro  hsec  fides  non  est  sola 
et  nuda,  utpatet,  sedcharitate  formata,  et  con- 
stantia  armata  :  quia  enim  charitate  et  sohcla 
Deum  et  Chrislum  amat,  hinc  constanter  ejus 
amore  tentationem  sustinet,  alioqui  enim  illi 
succumberet.  Haec  autemcharitas  fidelis  et  con- 
stans  longe  est  pretiosior  auro;  Graeca  addunt 
anoX).\jfj.tvou,  id  est  perettnte  et  perdente;  sienim  au- 
rum  quod  perit  multosque  perdil  (mullis  enim 
est  perniciosum  ,  causaque  morlis  animae  et 
corporis,  praesentis  et  aeternas)  per  ignem  pro- 
batur  :  multo  magis  fides  charitale  formata,  quaa 
in  omne  aevum  perennabit,  ac  lideles  servabit 
et  salvabit  in  aeternum,  tribulatione  probanda 
et  exploranda  est.  Quod  ergo  ignis  cst  auro, 
hoc  tribulatio  est  justo  :  ignis  aurum  non  per- 
dit,  sed  servat,  purumque  et  splendidum  efficit; 
sic  et  tribulatio  justum  non  perdit,  sed  roborat 
etillustrat. 

Audi  Plinium  auri  doles  recensenlem  lib.  33. 
c.  3.  Nec  pondere ,  ait,  aul  faciiitate  materiin 
prcetatum  est  cmleris  metatlis,  cum  cedat  per 
utrumque  plumbo  :  sed  quia  rerum  uni  nihil  igna 
cleperit,  tuto  etiam  in  incendiis  rogisque  darante 
materia.  Quinimo  quoso3pitis  arsit,  proftcit  ad  bo- 
nitalem.  Aurique  experimento  ignis  est ,  ut  simiii 
colore  rubeat  quo  ignis.  Alque  ipsum  obrysumvo- 
cant.  Primum  autem  bonitalis  argumentum  est 
qttam  difficiitime  accendi.  Secundo  :  Mirum,  ait , 
pruno3  violentissima3  igni  indomitum ,  palea  citis- 
sime  ardescere :  atque  ut  purgetur,  cum  plumbo 
coqtti.  Tertio,  altera  causa  pretii  major ,  quod 
quam  minimum  ustts  deterit ;  cum  argento ,  are , 
pltimbo ,  lineo3  producantur  manusque  sordescant 
decidua  materia.  Quarto,  nec  aiiud  laxitts  dilata- 
lur,  aut  numerosius  dividitur ,  utpote  cujus  uncim 
in  septuagenas  et  quinquagenas ,  pluresque  brac- 
teas,  quaternum  ulroque  digitorum  spargantur. 
Quinto,  super  c&tera  nonrubigo  tdla,  non  ceru- 
go ,  non  aliud  ex  ipso  quod  consumat  bonitatem  , 
minuatve  pondus.  Sexto,  contra  salis  el  aceti 
succos  domitores  rerum  constantia.  Septimo , 
super  omnia  nelur  ac  texitur  lance  modo,  et  sine 
lana.  Tunica  aurea  triumphasse  Tarquinium  Pris- 
cum  Verrius  tradit.  Altalicis  verojam  pridem  in- 
texitur  invento  regttm  Asio3. 

Haec  facile  est  applicare  justo  :  nam  Primo, 
igne,  id  est  tribulatione,  nihil  virlutis  in  eo  de- 
perit,  sed  potius  accrescit.  Secundo,  mirum 
est  quod  justus  igni  tribulationis  resistat,  et  pa- 
iea  humanae  miseriae  per  commiserationeni 
inardescat.  Tertio,  nihil  virtulis  ex  eo  conver- 
saiiocum  saecularibus  deterit,  sed  suam  ipsc 


COMMENTARIA  1N  T.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 
vim  et  spiiiltirn  in  eos  afTricandoexcrit.  Quarto,     Unde  explicans  subdil 


ilil;it.it  sna  Charitalis  visecra  in  onines  lalissi- 
me  et  minulissinie.  Qiiinlo,  nulla  ex  eo  prodit 
invidiae  aut  tristitiae  aei  ngo,  quae  ejus  bonita- 
leni  minuat.  Sexlo,  constanler  resistit  sali  et 
aceto,  id  esl  iraeet  mordacitali.  Seplimo,  llexi- 
lis  est,  sinitque  se  quihusvis  rebus,  licet  vili- 
bus  et  molestis  inseri,  ut  aliis  prosit  eosqueor- 
nel.  Ita  S.  Job  c.  25.  v.  10.  Ipse  (Deus)  inquit, 
scit  viam  mcam,et  probavil  me  quasi  aurum  quod 
l>er  ignem  transit.  El  David  Rex  :  Probasli  nos 
Dctts,  igne  nos  examinasli  :  sicut  examinalur 
argentum,  etc.  Transivitnus  per  igncm  et  aquam, 
et  eduxisti  nos  in  rcfrigcrium,  Ps.  65.  10.  Ita 
S.  Laurentius  assatus  in  craticula  :  Probasli ,  ail, 
cor  mcum,  et  visitasti  nocle  :  igneme  exuminasli, 
et  non  esl  invcnta  inme  iniquitas ,  pula  inlideli- 
tas,  quia  in  medio  igne  fideliler  et  constanter 
tibi  adhaesi,  Psalm.  16.  3.  lta  de  Martyrlbus  ct 
palientibus  dicilur  Sapicnt.  3.  6.  Tanquam  au- 
rum  in  fornace  probavit  illos,  et  quasi  holocausti 
hostiam  acccpit  illos.  Et  Eccli.  27.  6.  Vasa  figuli 
probat  fornax  ,  el  homines  jttstos  tenlatio  tribula- 
tionis.  Sic  tres  pueri  Dnnielis  socii  probali  sunl 
au  esscnt  fidelcs  Deo  suo,  in  igne  fornacis  Ba- 
hylonicae,  Daniel.  3.  Ita  Machahaei  ab  Antiocho 
in  sartagine  frixi  probaruot  suam  Qdem  Deo, 
2.  Macbab.  7.  Ita  Sancli  in  fine  mundi  affligen- 
tur  igne  acerrimae  persecutionis  ab  Anticliris- 
lo ,  ut  conflenlur  et  eligantur  et  dealbentur. 
Daniel.  11.  36.  Dura  itaque  est  haec  probatio, 
durum  examen,  durum  tentamen;  sed  modi- 
cum  et  brevc  respectu  aeternae  coronae ,  quam 
cis  in  ccelo  adornat  Deus.  Ila  S.  Sebaslianus, 
S.  Marcum  et  Marcellianum  acritcr  tentatos  et 
afilictos,  utaChristi  fide  dcficerent,  hacratione 
animavit,  et  ad  martyiium  confirmavil.  Tor- 
menta,  inquit,  vel  lcvia  sunt,  vel  gravia  et  acria. 
Si  (cvia,  tolerabilia  sunl  :  siacria,  nondurant,  sed 
palientem  ad  mortem  adigunt,  et  per  mortem  ad 
immortalitatem  transmiltunt.  Tolcrate  crgo  tam 
acria  quam  levia,  quia  illa  brevia,  lurc  modica 
mnt :  illa  ciloexting.ient,  ha:c  brcvi  extinguentur. 
lit  fias  Laurcnlius,  ignem  subeas  oportet:ut 
Vincentius,  eciileum  hilariter  paliare  necessc 
cst  :  Joluun  finxitomnigena  calamitas  ;  Tobiam 
formavit  c;ecilas;  Josephum  calumnia  ;  Davidem 
pcrsecutio ;  Danielem  leones  ;  Machab.eos  sar- 
tagines. 

Inveniatur  in  laudem,  et  cloriam,  et  iiono- 
IBM  IN  ruvelatione  Jesu  Christi.  ]  Invcniatvi 
•cilicet  fuisse  et  cessisse  vobis  in  laudem,  etc. 
quia  scilicet  vestra  fides  lot  tenlationibus  pro- 
bata  vos  laudahiles  et  gloriosos  effecit  in  coelo 
el  tcrra.  Spcctaruut  cuim  cain  angeli ,  et  lauda- 
riint :  viderunt  et  audierunl  homines,  eamquc 
celebrarunt  ct  adinirali  sunt.  Secundo,  invcnia- 
tur,  ideslstr,  vel  cedat.  q.  d.  Ut  fides  veslra  ita 
probata  ,  sit  vobis  laudi,  cedatque  vobis  in  glo- 
riam  el  honorem  in  diejudicii,  quando  C.bris- 
tus  judexcam  toti  mundo  dcclarabil,  laudabit 
rt  corona  uetcrna  donabit.  hivcniri  enim  saepe 
pcr  mctalcpsin  ponilur  pro  esse ;  quia  quod 
csl  ,  invcniri  polesl;  quod  non  esl ,  inveniri 
nequit.  Sic  dc  aiiRclis  e  ccelo  cum  Lucifero 
ruentibus  dicitur  Apoc.  12.  8.  Rcque  locus  in 
vcntus  cst  eorum  ampUus  in  cato,  id  est,  nul- 
lus  fuil  cis  amplius  locus  in  coelo ,  sed  in 
tartaro.  Sic  Eccli.  31.  dicitur  :  Deatus  vir  qui 
imcntus  cst  sinc  macula  ;  invcntus  est ,  id  est, 
fuit   inunaculatus  ,    ut    talis   inveniri   possct. 

CORISEL.    A    LAPIUE.     TO«     X. 


609 

Qui    posl  aururn   non 
abiit,  etc. 

;  Nola.  Christus  in  die  judicii  laudabit  fidern  ct 
virlutem  juslorum  ;  qinesane  lans  eril  maxima. 
tum  (piia  fict  coram  omnibus  angelia  ct  homi- 
nibus,  qui  unquam  fuerunt,  sunt,  vel  erunt ; 
tiun  quia  iiel  a  Cbrislo,  qni  est  aeterna  veritus 
ac  majestas.  Ipse  enim  est  Rex  regum  et  Do 
niinus  doininanlium?  tum  quia  haec  lex  durabii 
per  oinncin  aternitatem  in  praemio  et  laure; 
relorna,  quain  pro  meriliscuiqtie  dabit  Christu: 
Dicet  ergo  :  Venite  benedicli  Vutris  mei ,  possidetr 
paralumvobis  regnum  a  conslilutione  mundi.  Esu- 
rivienim,  et  dedistis  mihi  manducare,  elc.  Eugr 
serve  bone  et  ftdelis,  quiasuper  pattcafuisti  ftdeli.- . 
supcr  multa  te  constiluam  :  intra  in  gaudium  Do- 
mini  tui.  Matth.  25.  21.  Veni  Petre ,  qui  Romanam 
Ecclesiam  tuo  labore  et  sanguine  iundasti  :  ac 
cipe  coronam  tui  laboris  et  sudoris.  Veni  Paule  . 
qui  omnes  gcntes  docuisti  :  accipe  coronam  tui 
doctoralus  et  apostolatus.  Veni  Stephane,  qui 
lapides  mei  amore  excepisti ,  et  dulces  aesti- 
masli  :  accipe  coronam  martyrio  tuo  dehitam. 
Veni  Francisce,  qui  summc  te  humiliasti  :  ac- 
cipe  summum  glorisethronum.VeniThecla,  qmc 
tot  lantaque  supplicia  pro  me  tam  generost- 
sustinuisli.  Veni  Agnes,  qtuxj  pro  castilate  supra 
annos  et  vires  decertasti.  Veni  Caecilia,  veni 
Agatha,  veni  Catharina,  quae  haec  et  illa  sigilUi- 
tim  tam  heroice  egislis  et  tolerastis :  accipite 
singulae  laureanf  castitalis,  lauream  martyrii, 
quisque  suam,  suoque  agoni  et  victoriaa,  adaj- 
quatam.  Tunc  itaque  liet  illud  Jerem.  39.  1'J. 
Egredietur  de  eis  laus,  voxque  Ludentium;  et  mul- 
tiplicabo  eos ,  et  non  minuentur;  et  gloriftcaboeos, 
et  non  altenuabuntur.  Laudem  enim  Christicom- 
muni  voce  et  acclamatione  approbabnnt  et  cc- 
lebrabunt  omnes  angeli  et  Sancti.  Et  illud  Isaiae 
Gl.  3.  Iicddct  eis  coronam  pro  cincre,  olettm  gau- 
dii  pro  liictu ,  pallium  laudis  pro  spiritu  maroris : 
el  vocabuntur  in  ea  sortesjuslilia ,  plantacio  Do- 
mini  ad  glorificandum.  Id  rcpraesentatum  estper 
laudem  Davidis.quia  triginta  viros  sui  exerci- 
tus  fortissimos  sibi  selcgit,  laudavit  et  juxta  se 
gloriose  collocavitin  domo  fortium,  2.  Reg.  23. 
S.  Similiter  enim  Christus  suos  fortcs  laudabit 
et  glorificabit  in  ccelo,  quod  est  civitas  fortium. 

Porro  haec  Christi  laus  non  tantum  pro  meri- 
tis  prsemium  cuiqtie  dabit,  sed  et  honorem, 
juxta  illud  Joan.  12.26. Si quis  mihi  ministraverit , 
hutwrificabit  eum  Patermeus,  vocandoeum  suum 
fidelemservum,  amicum ,  Iilium,heredem,exal- 
tandoillum  eterra  incoelum,  dandoei  sedemho- 
noratamet  sublimemjuxtase,secundumid  quod 
promisit  Apostolis  et  viris  Aposlolicis  :  Amen 
dico  vobis,  qttod  vos  qui  secuti  estis  me,  in  rcgene- 
ratione  cum  scdcrit  filitts  hominis  in  sede  ma- 
jestatis  stta?  ,  scdcbitis  et  vos  supcr  sedes  duode- 
cim,  judicantcs  duodecim  Tribus  Isracl.  Matth. 
19.  28, 

Rursum  haec  laus  dabit  gloriam  non  tantuin 
beatificam,  qtiae  in  visionc  Dci  consistit,  sed  et 
eam  quae  in  claritalc  nominis  ct  fanue  sita  esl, 
facilque  liomines  celebres  ct  gloriosos,  ut  sci- 
licctomnes  angeli  ethomincs  uloriosa  cujusquc 
sancti  facinora  depravdiconlctglorificent.  Gtoria, 
inquit  Quintil.  cst  conscnticiis  laus  bonorum.  Et 
Cicero  pro  Marccl.  Gloria,  ait,  cst  illustris  ac 
pervagatamultorumetmagnorum  vei  insuoscives. 
vcl  m patriam,rcl  in  omne  gcnus  hominum  famu 
mcritorum.  Quid  majus.quid  numcrosiusangeliN 

77 


f10  COMMENTARIA  IN  I. 

rt  Bcatis.qui  sanctos  quoslibct,  eorumque  vir- 
tutes  celcbrabunt.  Hic  ergo  discainus  illucl  Statii 
lib.  1. 

Tu  sola  aitimum  mentemque  neruris 
Gloria. 

et  illud  Mutii  Scaevolae  manum  urentis  :  Tam  vite 
est  corpus  gloriam  spectantibus.  Rursum  h.ec  glo- 
ria  nou  tantum  verbalis  erit,  sed  et  realis;  quia 
consislct  etperdurabit  in  regno  glorioso,  quod 
eis  dabit  Cbristus  :  juxta  illud  Sapient.  5.  16.  Ac- 
cipient  regnum  decoris  et  diadema  specieide  manu 
Domini.  Honorabit  ergo  et  glorificabit  electos 
Cbristus,  cum  eos  creabit  reges ,  donabilque 
icgno  coelesli  et  aeterno,  juxta  illud  Apocal.  5. 
10.  Fecisti  nos  Deo  nostro  regnum  el  sacerdotes , 
et  regnabimus  super  lcrram.  0  quam  gloriosum 
est  regnum,  in  quocum  Cbrislo  regnant  omnes 
Sancti  bic  afflieti  et  abjecti  !  amicti  stolis  albis 
scquuntur  Agnum  quocumque  ierit. 

.1«  reveuatione  Jesu  Ciiristi  ]  puta  in  die  ju- 
dicii :  bsecenim  vocatur  dies  revelationis,  tum 
quia  in  eo  rev  labitur  Cbristtis,  qui  jam  nobis 
est  abscondilus  et  invisibilis  ;  tum  quia  in  eo  re- 
velabuntur  cujusque  opera  ct  merita;  quse  bic 
absconduntur,  imo  saepe  a  malevolis  per  calum- 
niam denigrantur,  obscurantur  et  infamantur. 
Impiienim  pios  hic  traducunl  quasi  hypocritas, 
quod  pietalem  simulent,  ejusque  inancm  um- 
bram,  et  laudem  bominum  captent.  Cbristus 
ergo  justus  judex  eorum  pietatem,  virtutem, 
integritatem  et  sinceritatem  revelabit,  totique 
mundo  patefaciet  et  celebrabit. 

8.    QUEM    CDM     NON    VIDF.RITIS   DIMGITIS.  ]  EslO 

enim  aliqtti  proficiscentes  in  Jud;eam,  potcrant 
ibi  Christum  vidisse,  mulii  tamen  domi  manen- 
tes  eum  non  viderant :  hi  ergo  credebant  in 
Christum  non  visum,  sed  audilum  ,  eumque 
summe  diligebant.  Haec  scilicet  est  natura  fidei, 
et  dilectionis  eam  consequentis.  Quid  est  enim 
fides,  nisi  credere  quod  non  vidcs?  ait  S.  Augusli- 
iius  tract.  U0.  in  Joan.  Fidei  autem  opus  est  di- 
tectio,  ail  idem  in  Ps.  31.  OEcumen.  censet  heec 
referri  ad  excitandam  fidelium  spem  et  robur 
in  adversis.  Si  enim,  ait,  oculis  carnis  ipsum  non 
intuitu,  ex  soia  auditione  amatis,  considerate 
quantum  amorem  ubi  eum  videritis,  pra>vobis  fe- 
retis ,  prcbserlim  cum  in  gloria  vobis  revelabitur. 
Si  enim  passio  ejus  ita  vos  attraxit ,  quando  vobis 
in  splendore  insuperabiti  apparebit,  quem  in  mo- 
dum  animum  vestrum  affeclurus  esl  :  Unde 
S.  Aug.  lib.  1.  de  Pec.  Merit.  27.  sic  lcgit  :  Quem 
ignorabitis ,  in  quem  modo  non  videntes  creditis , 
quem  cum  videritis  exultabilis  gaudio  inenarra- 
bili. 

Porromira  fuit  primorum  fidelium  erga  Chris- 
tum  affectuset  dileclio,  ut  proeo  gauderentnon 
tantum  bonis  spoliari,  probris  aflici  verberari , 
fusligari,  sed  et  morte  mulctari.  Unde  illud  Ig- 
natii  epist.  ad  Rom.  Amor  meus  crucifixus  est.  El 
quis  cogitans  Jesum,  idest,  Deum  proseincar- 
natum ,  passtun ,  crncifixum  ,  non  cum  toiis  vis- 
ceribus  diligat?  Quis  non  amet  amorem?  quis 
non  diligat  dilectionem?  Jesus  enim  Primo,  qua 
Deusestsumma  bonilas,  summa  sapientia,  sum- 
ma  potentia,  summa  clemeniia,  summa  majes- 
las;  ergosumme  diligibilis  juxla  illud  Matth.  22. 
Diliges  Dominum  Deum  luum  ex  loto  cordc  ttio,  et 
in  tola  anima  tua,  ct  in  tola  mente  lua.  Secnndo, 
qua  homo  plcnus  est  gratia,  veritateel  virtute, 
adcoque  in  co  omncs  thcsanri  sapientiaeet  gratioc 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

stmt  reconditi,  atque  ex  eo  quasi  capitein  nos 
vclut  incinbra  derivanttir.  Ergo  ipsum  ut  caput 
nostrum,  omnisqtieboni  foniem  el  parcntem  di- 
ligere  debenms.  Tertio,  pcr  bumanitatcm  nos- 
tram  a  se  assuniptam,  nos  sibi  ctDco  arclissinic 
eopulavit,  nosqtte  sibicognatos  cl  fratres  cfTccil: 
''cscendendo  enim  ad  nostram  naturam ,  eam- 
dem  ad  Deilatis  Ibronum  aseendere  fccit.  Prse- 
clare  B.  Petrus  Chrys.  serm.  150.  Chrislus,  ait, 
venit  suscipere  infirmilates  noslras ,  et  suas  nobis. 
conferre  virtutes ;  htnnanu  quatrere,  pra>slare  di- 
vina;  accipere  injurias,  rvddcrv,  dignitates;  ferre 
tivdia,referre sanitales;  quia  mcdictts  qui  non  fert 
infirmitates,curarenescit;  ct  quinon  fucritcum  in- 
firmo  infirmatus,  infirmo  non  polest  conferre sani- 
talem.  Qtiis  talem  tantumquemedicum  infirmus 
non  diligat?  Quarlo,  summis  bencficiis  nos  sibi 
devinxit  quando  ul  redcmptor  ,  salvator,  doctor 
et  legislator  noster  annunliavit  nobis  volunla- 
tem  Dei  Patris,  cjus  fidcm  edocuit,  spem  con- 
firmavit,  miraculis  probavit,  accendit  charita- 
tem  sanclissimae  vita1  exemplis  mores  formavit, 
sanguine  suo  peccala  noslra  eluit  et  expiavit , 
tormentis  suis  plurimis  et  acerhissimis  pro 
nohis  Patri  satisfecit,  propria  morte  morlem 
nostram  superavit,  resurrectione  dcnique  et  as- 
censione  sua  in  coelos  felernae  vitae  aditum 
nobis  reseravit.Quinto,  hisadde  particularia  be- 
neficia  ,  gratias  et  dona  ,  qure  cuiquc  fidcli  clar- 
gi  tus  est  et  in  dies  singulis  multa  et  magna  elar- 
gitur.  Quis  baec  menle  revolvens,  aesluans  et 
ponderans  amore  Jesu  non  accendatur,  lique- 
fiat  et  diffluat  ?  Ut  cum  sponsa  dicat  in  Cant.  Di- 
lectus  meus  mihi  et  ego  illi ,  qui  pascitur  inter  li- 
lia,  donec  aspirct  dies  et  inclinenlur  umbrw.  Fas- 
ciculus  myrrlue  dilectus  meus  milii ,  inter  ubera 
mea  commorabitur  :  omnia  poma  dilccle  mi ,  nova 
et  vetera  servavi  libi.  Fulcile  me  floribtis ,  stipate 
me  malis ,  quia  amore  langueo. Quocirca  Clemens 
Alex.  1.  t\.  Strom.  c.  7.  docet  viruin  perfectum 
maximo  repleri  gaudio,  cum  pro  Chrislo  suo, 
quem  non  videt,  mtilla  palitur. 

IN  QUEM  NUNC   QUOQCE  NON   VIDENTES  CREDITIS  : 
CREDKNTES     AUTEM    EXULTABITIS.  ]  To  CredWlS  1)01) 

estin  Graeco,  sed  includitur  in  ™  credenles  ,<\.  d. 
Quem  cum  videatis ,  credilis  lamen.  Noster  Tur- 
rian.  tract.  2.  de  Eucbarist.  c.  16.  et  seq.  atquc 
ex  eo  Salmeron.  haec  ad  litteram  accipiunt  de 
Eucharistia.  q.  d.  In  Eucharistia,  quam  post 
baptismum  sumitis,  non  videtis  Christum;  cre- 
dilis  tameneum  realiler  essepreesentem,  ideo- 
que  eum  manducantes  exultalis  hctilia  inenar- 
rabili,  uti  in  sacra  ejus  communione  exultavit 
S.  Monica  ,  dicens  :  Cor  meum  et  caro  mca  exul- 
taverunt  in  Deum  vivum ,  ac  S.  Franciscus  , 
S.  Catbarina  Senensis,  aliique  Sancti ,  juxtn 
illud  Psal.  33.9.  Gustate  et  videle ,qaoniam  sua- 
cis  esl  Dominus.  Unde  et  sequitur  :  In  qttem  dc- 
siderant  angeli  prospicere.  Et  :  propter  qttod  suc- 
cincti  tumbosmentisvestra>,  clc.  Ilisceenim  ver- 
bis  videtur  alludere  ad  agnum  typicum,  quem 
comedebant  succincti  ad  iler  in  terram  pro- 
missam,  qui  erat  typtis  Eucharistiae,  qure  est 
cibus  et  viaticum  proficiscentium  in  coclnm. 
Eidem  haec  adaptat  S.  Thom.  opusc.  58.  de  Sa- 
cram.  Altar.  e.  15.  Verum  hic  scnstts  potius  ac- 
commodatitius  estaut  mysticus,  quam  littcralis. 
Loquitur  enim  Pclrus  absohile  de  fide  in  Chris- 
tum,  quem  oculis  non  vidimus  ,  sed  fide  credi- 
mus  esse  nostrum  Redemptorem.  Nam,  ut  aif 
S.  Gregor.  hom.  26.  in  Evang.  Fides  non  habet 


COMMENTARIA  IN  I.  EP13T.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


cn 


pwriium,  cui  Immana  ratio  prccbel  experimcnluin. 
Exu.taimtis  ]  non  tanium  in  fuluro  beata  vita, 
sed  etiara  ih  pr;csenti,  plena  molestiis  el  tribu- 
lationihus.  DnJe  Gra;cahabent  &y*eJU«fieS«f  id  esl 
cxullulis,  juxla  illud  Pauli  Pfctro  concinenlis  :  Al 
Caudete  in  Domino  scinper,  itcrum  dic.o  gaudete, 
Philip.  h.  h.  vide  dicta  ibidem,  et  Jacobi  1.  1. 
Porro  perperam  IiincinfertCatliarinus,  Sanctos 
certos  es.se  se  esse  in  slatu  graliaj  ;  exullalio 
eniin  Sanctorum  in  bac  viia  non  cst  limpida, 
sed  inixta  cum  limore  el  tremore ,  1'sal.  2.  11. 

l.i:rniA  inenaiuuiuli  ,  ]  lum  ol)  spem  futurse 
glorinj  lidelibus  a  Christo  promiss.e,  quae  esl 
inenarrabilis.  Juxta  illud  Ps.  35.  9.  inebriabuntur 
ab  ttbcrlate  doinus  tua;,et  torrente  volupiatis  tuce 
potabis  eos;  torrente,  non  vilro,  non  calice,  non 
poculo  :   torrcntc ,    (pio   eos    inebriabis,    imo 
Obrues  et  sepelies,  quasi  in  Oceanogaudioruin: 
talis  niiuiesi di\  initas  ,cujus  visione  elfruitione 
beabimur.  Ila  S.  Ephrem  lib.  1.  de  Resurrect.  et 
jud.  c.  2.  Has  ,  inquit,  promissiones  habenles  incf- 
fabilcs  ,  cxultemus  exultalione  incnarrabili  et  glo- 
riosa.  Tantum  enim  in  c<elis  est  Bcatorum  gau- 
diiini,  ul  de  eo  suis  dicat  Chrislus  Maltli.  25.  23. 
iniru  in  gaudium  Dominitui.  q.  d.  Gaudium  boc 
lantumest,  utcorde  tuo  capinequeut,  ac  pro- 
inde  non  illud  in  le,  sed  tu  in  iliud  inlraturus 
es  :  tiuii  qnia  |>er  lidein  et  gratiam  possidemus 
Chrisium,  cujus  suavitas  est  inenarrabilis  :  lum 
quia   Chrislus   cordi  suorum    consolaliones  et 
gaudia  ineffabilia,  quasi  praegustum  quemdam 
coeleslis  bealitudiuis  suggeritet  iusiillat,  ut  cuin 
S.  Xavcrio  dicant  :  Sulis  cst  Domine ,  satis  est. 
\ec  cnini  vascuU  cordis  mci  angustia  tanta  capil 
gaudia.  Etcuni  Psalle  ;  Lwtatus  sum  in  his  qucc 
dicta  sunl  mihi,  in  doinum  Domini  ibimus,  psal. 
1:11.1.  EtcumS.  Francisco:  Tanta  est  gtoria  quce 
mc  expectat,  quod  omnis  pcena  me  deleclat.  Rur- 
sum  :  ln  sota   crucc  csl  pcrfccta  lcclitia.  Porro 
idein  sui  Ordinis  fralribus  dicebat:  Quod  si  Dei 
scrvus  studeat  Iwtitiam  spirilalcm  interius  exte- 
riusque  st  mper  conscrvarc ,  qtue  ex  cordis  mundi- 
lia  orilttr,  ac  per  devqlionis  exercitia  fovclur ,ni- 
hil  ci  divmoncs  nocerc  potcrunt ,  imo  confusi  di- 
ccnt  :  Siquidcm  liomo  islc  lain  in  advcrsis ,  quum 
prospcris  bctilia  vallalttr,  non  inveniemus  aditum 
ad  ipstun.  Tuiu:  aiitcin  c.viiltant  dwmones ,  quando 
lceliliain  Itanc  spiritalem  cxlinguere  vel  impcdire 
possunt.  Rursum  :  Bealus  iile  reiigiosus  qui  non 
Ituurit  jttcunditutem  et  Ueliliam ,  nisi  in  sanctis 
cloqttiis  ct  opcribus  Domini;  et  per  luec  ipsa  alios 
provocat  ad  amorem  Dci  ctun  gattdioet  lcetilia.Vce 
autcm  rcligioso ,  qtti  dclectalttr  vcrbis  inanibus  et 
otiosis  alios  ad  risum  provocantibus.  Ex  Uetilia 
crgo  exlcrnu  pcrcipicbat  fervorem,  el  solliciludi- 
"'  >n  ,  dispositioiinn    quoque  ct    promptitudincni 
animi  adbomtm  libcnler  amplectendum ,  ait  Auc- 
tor  speeuli  viue  ejus  part.  1.  c.  62.  et  68.  Deni- 
quehoc  esl  mama  ai>sconditum,  quodncmo  scit 
ntsi.  quiaccipit.  Non  illud  cruditio ,  sedunclio  do 
cct :  ncc  scicntia  srd  conscientia  comprchendit :  sa 
picntia  cst  cttjus  pretittm  ncscit  homo  :  de  occultis 
tralutttr,ncvin  termu  sttavitcr  viventittm  invcnitttr 
tsta  saavilas.  Mmirum  sttavilas  Domini  est ,  a>' 

s.  Bernardua  de  Cbnvers.  ad  Cleric  c.  21. 

Gi.orii ic.ata  ,  ]  id  cst  gloriosa,  lum  ob  rem 
tum  ob  spein  glorise  cirlrstis.  Hinc  dicitur  glo- 
nficata.  q.  d.  I.aiiiia  Iwrc  vestra  vestita  et  per- 
lusa   est  gk)ria,   quia  ob  gloriam    coelestcm , 
quam  speratis,  laetamini,  adeoque  hsec  lcetiria 


ftcaia,  inquit,  dicitur  ,  tum  ex  parte  matcri*  , 
(piiu  estdeKlorificato  Jesu,  quem  diligilis,  el  in 
quem  credilis  :  linn  ex  p:irte  forni.e  ,  quia  pai- 
licipalii)  qu.cdain  est  gloriosaB  betilife  Beatorum. 
Aliler  HugO  :  Gloriflcata,  inquil,  id  esl,  gloriosj 
repulata  a  Cbristo  Bfit  ab  eo  nobis  gloi  iose  data. 
KtTboiuas  Anglic.us:  Gloriflcala,  inquit,  1d  est , 
a  Deo  laudata.  q.  d.  Impii  rident  laliliam  fid< 
liiun  ob  spem  lulurae  glorife  ,  at  vero  Deus  iu 
judicio  cam  laudabit  et  glorificabit. 

9.  Repohtantes  finem  (|)uia  mercedem)  fidei 

VESTIlyE   SALUTIM   AMMAHI.M    VKSTRUUM.    ]   Iiepor- 

lantesluni  \n  prcesooli,  lum  potius  in  futuro,  id 
est  reporlaturi  ,  cum  scilicet  exultabilis  in  CQ3- 
lo,  uii  prasceasit  :  in  prassenti  enim  reportamus 
saluiem  animarum  incboatam  per  gratiam  et 
jusliliam;in  futuro  reportabimus  salulem  ple- 
nam;  per  felicitalem  el  gloriam.  q.  d.  Ex.  fide 
<pia  creditis  iu  Cbrisium  quem  non  videtis, 
eumque  summe  diligilis,  parlim  conseculi 
estis,  parlim  consequemini  finem  fidei  ,  qui 
est  salus  animarum  vestrarum  :  saluiem  enim 
incboatam  consecuti  estis  per  graliam,  quae 
vos  elTecit  filios  et  beredes  Dei  ,  ideoque 
certam  dat  spem,  imo  jus  ad  beatitudinem, 
regnum<pie  cceleste;  saluiem  vero  consumma- 
trtna  per  gloriam  consequemini  post  morlem  in 
cadis.  Slate  ergo  in  iide,  pro  eaque  adversa 
qu.-elibet  constanler  toleratc,  scientes  quia  fides 
et  tolerantia  vestra  non  erit  inanis  inDomino, 
sed  ad  linem  optatissimum  et  beatissimum  fe- 
licitatis  aelernaj  vos  perducet.  Merito  ergo  S.  Au- 
gustinus  lib.  1.  Confcss.  cap.  1.  Fecisti,  inquit, 
nos  Detts  ad  te,  et  inquictum  cst  cor  noslrum  do- 
nec  rcquiescat  inte.  Et  in  Soliloq.  cap.  13.  Omnis 
copiaqua3  Deus  meus  non  est,  egestas  cst.  Nam,  ut 
c.  30.  Nihilest  quodanimam  impleat  ,nisi\(\en\  ait 
lu  Dctts,  ad  cujus  hnaginem  est  creata.  Et  lib.  13. 
Confess.  c.  8.  Satis  ostendis  quam  magnam  crca- 
turam  rationabilem  feceris ,  cui  nullo  modo  sufficit 
ad  beatam  requiem  quidquid  te  minus  est ,  ac  per 
hoc  non  ipsa  sibi. 

10.     DE  QUA    SALUTE   EXQflSII-rxlNT    ATQLE   SCRl- 

tati  srNT.]E'?£;r,7/;T!zv  s-xi  l£tipww<tsb,  id  est  accura- 
le,  diligenter  ,  sollicite,  magna  contentione  et 
sludio  perquisiverunt,  et  perscrutati  sunt.  Pro- 
bal  fidem  et  graliam  Cbristi  etCbristianismi  non 
esse  nuperum  bominis  inventum,  sed  priscum 
Dei  decrelum  Prophetis  omnibus  revelatum, 
qui  studiose  illud  indagarunt,  serio  preedixe- 
runt  ct  avidissime  expectarunt,  trt  Jacob  Ge- 
nes.  ^9.  18.  Salutare  (Salvatorem  Jcsum)  tuum 
expectabo,  Domine :  et  mox  vocat  eum  dcsiderium 
cotlium  ceternorum.  Moses  Exod.  h-  \Z.Obsccro  Do- 
mine,  milte  quem  missurus  es.  Isaiae  c.  h5.  8.  Ro- 
rate  ccvli  dcsuper,  el  nubes  pluant  juslum.  Habac. 
c.  2.  1.  Sttpcr  cttstodiam  meam  stabo ,  ut  videam 
qttid  clicatttr  mihi,  Daniel.  toto  c.  9.  etc.  Hinc 
IreiKciis  lib.  'i.  c.  13.  Ruseb.  I.  1.  Histor.  c.  ft.  el 
1.  12.  13.  et  19.  contra  Faus- 


Auguslinus 


est  praegusius  illius  glorice.  Unde  Cajetan.  gloi 


r»se  s. 

lum  c.  13.  16.  17.  docent  omnes  Palriarchas, 
1'ropln'tas.  vct<Mcsque  Sanctos  ab  Adamo  usque 
ad  Christum  fuisse  Christianos,  non  nomine, 
sed  lide  el  professionc,  quia  crcdebant  in  Chris 
lum  venturum,  uti  noscredimus  in  prateritum, 
scilicet  natum  jam  et  crucifixum,  hacque  fide 
justificati  et  salvali  sunt ,  ideoque  magna  spe 
ct  amnrc  ad  eum  anhelabant,  juxta  illud  Chris- 
ti :  Abraham  patcr  rcstcr  cxultavit  ut  videret  diem 
mcum :  vidit  cl  gavisus  est.  Joan.  8.  50.  Ubi  recte 
notatS.Th.quo  quisqueSanctorum,siveante.*i»' 


Cll 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1. 


post  Chrislnm,  illi  fuit  vicinior  ct  proximior, 
comagis  ab  illo  radiis  iidci  ct  gratia?  fuissccol- 
lustratum  :  unde  Aposioli  el  priini  fidelcs  a 
Christo  prhnitias  spiritus  accepisse  dicuntur, 
Roman.  8.  23.  Sic  anle  Christuni  B.  Virgo  ,  Joan- 
nesBaptista,  Zacliarias,  Anna.Simeon,  Joa- 
chim  et  Anna  parcntes  B.  Virginis,  ctc.  Christi 
tidc,  gralia  et  sanctitale  caeteris  rcmolioribus 
praecclluerunt  :  quo  enim  quis  vicinior  est  soli 
et  igni,  eo  magis  eo  illuslratur  el  ealefit.  Lo- 
<|iior  ordinarie  et  communitcr.  Nam  aliquos,  ut 
Abrahamum ,  Mosen,  Davidem,  Isaiam  muliis 
vicinioribus  Christo  ejus  fide  ct  spirilu  magis 
afllalos  fuisse  ex  Genesi,  Psalmis,  et  valiciniis 
eorum  liquet. 

11.  SCRUTANTES  IN   QUOU  VEL  QVJAVE  TEMPUS  SIG- 

mficaret  ( i&riXw ,  id  est  dcclararet,  demonstra- 
ret  venturam  istam  gratiam  Christi  et  Christia- 
nismi)  in  eis  Spiritus  Ciiristi  to  iv  kOtot?  7tvcD/i« 
Xpt^ov  ,  id  est  Spiritus  Christi  qtii  erat  in  eis , 
tum  inheereudo  per  gratiam,  lum  inspirando 
per  propheliam.  Nam  Spirita  sanclo  inspiratilo- 
cutisunt  sancti  Dei  homines ,  ait  S.  Petrus  epist. 
2.  c.  1.  21.  Ita  Danielc.9.  intellexit  in  medio70. 
hebdomad;e,  id  est,  anno  Zi87.  occidendum  esse 
Christum ;  Jacob  ,  post  ablatum  sceptrum  a  Juda, 
Gen.  49.  10.  Malachias  c.  3.  1.  mox  post  ad- 
ventum  et  proedicationem  S.  Joannis  Bapiislae. 

Pn^EINUNTIANS  EAS   QVJ&  1N  CHRISTO  SUNT  PASSIO- 

nes.]  Gr.xce  xi  515  Xpiqbv  nx°iY)/jixTtz,  idest  in  Christum, 
vcl  Christo  obvenluras  el  infligendas  passiones  et 
plagas.  Undequidam  Lalinicodices  legunt :  quce 
in  Christo  fulurce  erant. 

Pro  pramuntians ,  graece  significantius  est  npo~ 
fiuprvp6/i.i9ov  ,  id  csl  prazteslificans ,  sive  teslificans 
antequam  eveniret.  q.  d.  Deus  Christo  lestes 
dedit  Prophelas,  el  ne  quis  eos  ab  eo  suborna- 
tos  diceret ,  praemisit  anle  Christum,  ut  suis 
oraculis  quasi testimoniis  divinis  Christo  vcnluro 
viam  sternercnl,  fidemque  cerlam  conciliarent. 

Et  posteriores  gi.orias.  ]  Posteriores ,  id  est 
quae  posl  passionem  secuturac  eranl  quasi  pas- 
sionum  merces  el  praemium,  qualcs  fucrunt 
resurreclio,  ascensio  in  ccelum,  missio  S[)irilus 
sancli,conversioGentium:  Chrislusenimpropter 
passionem  mortis  gloria  et  honore  coronatus  est , 
llcbr.  2.  9.  Dicil  lioc  Petrus,  ul  scandalnm  cru- 
cis  tollat  :  multi  enim  tunc  ridebant,  quin  et 
nunc  Pagani  et  Tnrcae  rident  Christianos,  quod 
credant  in  Dcum  crucifixum.  Hisce  respondet 
Petrus  dnpliciter  :  Primo,  passiones  lias  crucis 
a  Deo  decretas  in  lytrum  scelerum  nostrorum, 
etnecui  scandalo  essent,  perProphetas  aboiim 
fuisse  pranuntiatas.  Secundo,  has  passiones 
Clirisli  desiisse  et  compensalas  fuisse  ingenli  et 
aelerna  gloria,  tiun  in  ccelis  apud  Deum  el  ange- 
los,  tiun  in  tenis  apud  omnes  genles,  qua? 
Christiiin  crucifixum  crediderunl,  susceperunt 
et  adorarunt.  Hoc  cst  (piotl  aitChristus  discipu- 
lis  iucredulis  :  JSonnc  luec  oportuil  pati  Christum, 
et  ita  inlrare  in  gtoriam  suam?  Lucae  1h.  26.  Hoc 
est  quod  plena  vpce  buccinat  Paulus  :  Judai 
signa  pctunl ,  el  Crceci  sapientiam  qucerunt  :  nos 
aulem  pratdicamus  Christum  crucifixum ,  Judceis 
quidem  scundalum ,  Genlibus  aulem  stullitiam, 
ipsis  autcm  vocalis  Judatis  alque  Grwcis  Christum 
Deivirlutcm  et  Dci  sapienliam ,  1.  Corinth.  1.  23. 
Pulclm-  hanc  Christi  gloriam  explical  S.  Cyrill. 
de  Fidc  ad  Reginas:  Ilumililas,  ait,  passionis 
mei-itumest  cxaUationis.  Et  S.  Augustinus  tr.  IOZi. 
in   Joannem  :  Ilumilitas  claritatis  est  mcrilum, 


ctaritas  humilitatis  est  pramtum.  Christianus 
ergo  cum  Clnisto  patiatur  et  humilietur,  ut  cum 
codem  glorificetur  et  exalletur.  Si  enim  compa- 
timur,  et  conglorificabimur,  Rom.  8.  17.  Chrislus 
favos  post  fella  gustavit ,  ait  Tertull.  1.  2.  de 
Corona  milit.  cap.  \k.  Sic  et  Chrisliani  cogitent 
se  post  fclla  gustaturos  mella;  impii  vero  post 
guttam  mellis  oceanum  fellis  in  gehenna  se  po- 
laluros. 

12.  QUIISUS  REVELATCM  EST,  QUIA  NON  SIBIMET- 
IPSIS  ,    VOHIS      ACTEM     MINISTRABANT    EA.  ]     q.     d. 

Prophct;e  non  sibi  prophetarunt,  sed  posteris; 
puta  non  Judaeis  ,  sed  Christianis  :  prajdixerunt 
enim  Christi  adventum,  vocationem,  gratiamet 
salutem  obventuram  Christianis,  non  Judaeis. 
Unde  Syrus  vcrtit,  nostra  nobis  valicinabantur , 
hoc  est  quod  ait  Paulus  :  Ilac  autem  omnia  in 
figura  conlingebant  illis  :  scripta  sunt  autem  ad 
corrcplionem  noslram,  in  qtto  ftnes  swculorum  de- 
venerunt ,  1.  Corinlh.  10.  11.  q.  d.  Ergo  par  est, 
ut  ea  quasi  ingentia  DH  bcneficia  nobis  ab  olim 
collata,  cum  ingeuli  gratiarum  actione  eldevo- 
lione  complectamur,  ulque  vos,  o  Judaei,  credatis 
et  obedialis  Apostolis,  sicut  credidistis  et  obe- 
divistis  Prophi-lis  :  utrique  enim  idem  eodem 
spiritu  de  Christo  praedicant,  et  quod  Apostoli 
annuntiarunt  ,  Prophetne  prasnunliarunt.  Ita 
OEcumen.  Praevidit  S.  Pelrus  Marcionem  haere- 
siarcham,  qui  doceret  alium  fuisse  Deum  auc- 
torem  veteris  testamenti,  aliuni  novi,  eumque 
perstringit  (aeque  ac  postea  Tertull.  librisquin- 
que  conlra  Marcionem  scriptis  )  q.  d.  ail  Beda  : 
Idem  spiritus  Christi  erat  in  Prophetis  prius ,  qui 
poslmodum  in  Apostolis;  ideoque  eamdem  fidcm 
ulrique  populis  pradicaverunt ,  illi  Christum  adhuc 
venturum ,  isti  jctm  venisse;  ac  per  hoc  unam  Ec- 
clesiam.  cujus  pars  camalem  Domini  adventum 
pracesserit ,  pars  altera  sit  secuta. 

Ministrarant  ea.  ]  Hessclius  to  ministrabant 
neutralitcr  accipit.  q.  d.  Vobis  servicbant,  vobis 
commodabant,  vestrae  ulilitati  minislrabant  ea 
quac  de  Christo  praedixere  Propheta'.  Vcrum  me- 
lius  alii  active  accipiunt.  q.  d.  Prophetae  subrni- 
nistrarunt  vobis  sua  oracula.  Unde  ipsi  tum 
Apostolorum,  tum  Chrislianorum  fuere  quasi 
ininistri  etdiaconi :  hocenim  significatGraecum 
5i»jzovouv  ,  ministrabant  ergo  idem  et  quod  prophe- 
tabant  :  prophelia  enim  sua  ministrarunt  nobis. 
Diaconi  ergo  Christi  el  Christianorum  fuerePro- 
phelae,  Apostoli  vero  eorumdem  sunl  Evange- 
lislae,  quia  eis  evangelizarunt  Evangclium ,  id 
est,  laelissimum  nuntium  de  Messiae  adventu, 
redemptione  et  salute.  Vide  2.  Corinth.  3.  ubi 
Apostolus  Mosen  ct  Prophetas  vocat  ministros 
mortis  et  damnationis,  quia  promulgarunt  le- 
gem  veterem  ,  quae  praevaricatores  Judaeos  mor- 
lis  reos  efficiebat  et  condcmnabat;  Apostolos 
vero  vocal  ministros  vilae,  gratioe  et  gloriae  : 
hanc  enim  attulcre  per  Chrisli  Evangelium. 

PER   EOS   QOI    EVANGELIZAVERUNT,]    pilta    ApOS- 

tolos,  quorum  unus,  imo  princeps  sum  ego. 
Quare  minus  recte  putant  aliqui  S.  Petrum  hic 
seexcludere,  nec  evangelizasse  Ponticis,  Gala- 
lis,  Cappadocibus,  etc.  cum  potius  modestccae- 
teris  sc  jungat  et  includat. 

Spiritu  sancto  misso  de  coEi.o.  ]  Refer  ad  evan- 
gelizaverunl.  q.  d.  Sicut  Proplietae  per  spirilum 
f.hrisli  dc quo  v.  11.  praedixerunt Clnistum  ven- 
lurum.ita  Apostoli  evangelizaverunt  vobis  eum- 
dem  jam  praesentem ,  inspiratione  Spiritus  sancli, 
quem  rcceperunt  in  Pcntecoste  specie  lingua- 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  GlJ 

in  Cantic-  Qui  ei-exit,  inquit,  hominem  lapsum, 
dcdit  angclo  stanti  ne  cadcret ,  sic  illum  de  capti- 
vilate  eruens,  sicut  hanc  de  caplivilate  defendens  ; 
et  hac  ralione  fuit  ulrique  redemptio  ,  solvens  ii- 
lum,  ct  servans  istum. 

Porro  nova  est  exposiiio  Philippi  Solitarii  I. 
3.  Dioptrae  ca|).  3.  quae  talis  est :  angeli  deside- 
laul  Cliristum  videre,  non  tanlurn  liumaualum, 
sed,  ut  ita  dicam  ,  angelizatum  :  desiderant 
enim  ut  Christus  assumat  naturam  angelicam  . 
sicul  assumpsil  liumanam  per  unionem  hypos- 
lalicam,  ut  ipsormn  natura  perinde  acnoslra 
adorelur  ifl  Cliristo,  et  glorificetur  in  throno 
Clieruhico  sedens  ad  dexteram  Patris,  ac  proinde 
ut  ipsi  quoque  haherent  claves  coelorum  ,  sint- 
que  judices  cum  Christo  judicanles  duodecim 
Trihus  Israel,  ;eque  8C  futuri  sunl  Aposloli  et 
Sancti ,  Halth.  19.  v.  28.  Verum  hoc  desiderium 
eflicax  et  absolutum  esse  nequit;  sciuntenim 
angeli  unionem  suae  naturae  cum  Verho  ex  Dei 
ordinalione  non  esse  possihilem,  nec  unquam 
fiituram;  unde  eam  eflicaciler  desiderare  ne- 
queunt  volunlate  ahsoluta,  sed  lantum  condi- 
tionala,  si  videlicet  id  Deo  placeret,  quae  vel- 
eilas  tantum  esl  ,  oslendens  quanli  facianl 
cissumpiioneni  humanae  naturae factam  aVerbo. 

Priorexpositio  de  Spirilu  sancio  videlnr  veri- 
similior;  t.tim  quia  illeproxime  praecessil,  tum 
quia  facilis  fuit  lapsus  ex  o,  scilicet  rrvetyia,  in  «  , 
quomodo  legunl  Graci  et  Groeca.  Porro  deside- 
rant  angeli  prospicere,  Primo  ,  in  ipsum  Spiri- 
tum  sanctum  :  eumenim  vidcndo,videntpariler 
Patrcm  et  Filium  ,  omnium  enim  una  est 
csseniia,  hacque  visione  heantur.  Secundo,  in 
opera  et  dona  Spirilus  sancti,  quihus  fideles  et 
Ecclesiamornat;  haec  eniin  deferunt,  procurant, 
promovent  et  dirigunt  angeli,  ulpote  adniinU- 
tratorii  Spirilus  sancti  circa  regimen  Ecclesiae 
etsalulem  fideliuin.  Ila  Cyrill.  Alex.  serm.  quod 
Verbnm  Dei  factum  sit  homo ,  S.  Basil.  elDid>- 
mus  lib.  deSpirilu  sancto,  S.  Alhanas.  epist.  ad 
Serapionem ,  S.  Ambr.  lib.  de  Isaac  c.  5.  S.  Epiph. 
haeres.  1U.  et  alii,  quj  ex  hoc  loco  contra  Mace- 
donium  probant  divinilalem  Spiritus  sancli. 
Hinc  patel  heatiludinem  angelorum,  acque  ac 
hominum,  consislere  in  visione  Dei  el  Spiritus 
sancti  :  Ii.tc  enim  omne  eorum  desiderium  sa- 
tial  et  explet.  Unde  hereditalem  incorruplihileui 
ad  quam  nos  per  Christum  vocatos  dixil  S.  Pe- 
trus  v.  3.  hic  explicai,  asseriique  silam  essc  in 
prospectione  et  visione  Spiritus  sancti ,  id  eaf 
Dei.  Poterat  dicere  S.  Pctrus,  Angeli  desiderant 
prospicere  in  Deum,  sedmaluit  dieere,  in  Spiri- 
tum  sanctum,  eo  quod  paulo  ante  dixissel  Spi- 
rilum  sanclum  proenunliasse  per  Pro|)helas,  ei 
annuntiasse  per  Aposiolos  Christi  passiones  el 
ulorias  ;  ct  quia  tolum  hoc  opus  ceconomia- 
Christi,  nostraque  redemptionis ,  vocationis. 
sanclilicationis  el  salutis  ,  quod  hic  cclebrat 
1'clrus,  fuil  opus  suninia1  graliae  el  atnoiis  di- 
vini,  qui  approprialur  SpirituisauctO.  Addilhoc. 
S.  Pelrus,  ul  acual  dcsidcriuin  lidclium  adavide 
audicnda  et  amplecleud.i  (,hii>li  inysteria  ,  ul- 
pote  qua  praedicla  et  evangcli/.na  sunl  per  Spi- 
ritum  sancluni  ,  in  qucin  desideranl  angeli  pros- 
picere,  ut  baec  inysteria  in  ipso,  quasi  in  sui 
fonte  inlueantur.  Si  eniin  angeli  ca  videre  desi- 
dcranl  in  Spiiilu  sancto  quasi  oinnis  honilali> 
auctore,  multo  magis  hoinines,  quoruoi  saluii 
dcslinata  sunt,  magnuni  desidcrium  eadem  VI- 
dcudi  et  complecleudi  in  sc  acuere  et  eatciurc 


rum  ignoarum  ,  ut  ipse  pcr  eorum  linguas 
ardentci  sermones,  quasl  sagittas  igniiasenht- 
leret,  quihus  corda  aiidienlium  Dei  et  Chrisli 
cognitione  el  amore  accenderel.  lla  OEcum. 

I^    QUICM    DESIDEBAWT  AMJKLI  PB08PICEBE.  ]   PrO 

inquem,  gr.Tce  est  eU  «,  id  est  in  qua; ,  scilicet 
mysleria  Chrisli,  praese.rtim  sahniscl  glorisehea- 
tilicae  desiderant  angeli  prospicere,  ul  scilicet 
ea  videant  perfecta  et  completa.  Ita  Syrus,  Di- 
dynius  OEctunen.  (iagneius,  Cajetan.  Calharin. 
Valahl.  hic  et  lren.  lih.  «.  c.  67.  el  lih.  2.  c.  29. 
S.  Bphrem  Iract.  de  Armat.  spiritali  c.  1.  Cyrill. 
lib.  de  Incarn.  Cnigen.  c.  28.  Lhi  adverte ,  Pro- 
nomen  5  proprie  refert  Christi  TraO^ara  ,  id  est 
passiones,  et  posleriores  glorias,  quae  proxime 
prscesserunt.  Unde  colligas,  angelos  mire  de- 
leclari  visione  linniaiiilatis  Chrisli,  ejusque  pla- 
garum  el  sliginatuin  sacrorum,  ac  gloriarum 
corporis ,  tiiui  aiiimi,qua  longe  angelos  omnes 
transcendit.  Unde  Sophronius  Parl.  Constanl. 
orat.  1.  ih;  nalura  Christi  quae  exslal,  tom.  2. 
Bibliolh.  SS.  Patruni,  per  in quce  accipit  Chrisli 
nativitatem  ,  Hethlehem  el  pi;rsepe,  in  quae 
desiderant  angeli  prospicere.  Unde  et  Christo 
nato  ex  abundanti  gatuiio  ceeinerunt  :  Gloria  in 
altissimis  Deo ,  ail  OKcumen.  Simili  modo  incre- 
dibiliter  delectantur  angeli  avenlipie  speclare 
marlyiiuni,  agones  cl  fidelium  passiones  qnas- 
libel,  dum  eas  gcncrose  Chrisli  amoresustincnt 
eorumque  coronam  et  gloriam  ,  ut  sedes  ex 
quibus  i •ueriiut  daemones  inler  angelos  impleant. 
Unde  Apostolus  :  Spectac ulum,  ait,  facti  suinus 
muiiilo  et  angelis  et  Iwminibus,  1.  Corinth.  /i.  9. 
El  S.  Cypriau.  ep.  ad  Tibarilanos  :  Prxlianles , 
ait,  nos  el  fidei  congressione  pugnanles  spectat 
Deus ,  spectant  angeii,  spectat  et  Christus.  Quanta 
est  gloria;  dignitas ;  quanta  feticitas  pra^scnic  Deo 
congredi ,  el  Christo  judice  coronari?  Ita  Calhari- 
nus  el  Salmeron  to  in  qiuv  relerunl  ad  omnia  ge- 
renda  io  Ecclesia  ( luisli  militante,  pia-scrlim 
ccttainina  et  viclorias  Marlyrum,  aliorunique 
lidelium  inlribulalionccl  peiseeulione;  Didymus 
et  Cajetan.  ad  statum  Ecclesiae  qui  eral  in  fine 
inundi. 

Verum  noster  linerpres  legit  d,  S  ,  feliciter 
nviO/xx,  id  est  splritum,  qui  proxime ;  vel  si;  fc,  sci- 
licet  Christuin  ,  qui  remolius  praressit.  Primo  , 
ergo  ail  Spirilum  sanctum  haec  referunt  S.  Tho- 
mas  1.  p.  q.  58.  arl.  1.  ad  2.  lsidor.  1.  1.  Sentent. 
c.  12.  senl.  22.  22.  Pelrus  Damiani  serm.  11.  qui 
est  de  Annuntiatione,  quin  et  S.  Basil.  et  Didy- 
mus  l.  de  Sph  itu  sancto,  et  Athanas.  Epiphan.  et 
Cyrillus  Alex.  inox  cilandi. 

Secundo,  ad  Christum  haec  referunl  Beda, 
(dossa ,  Auctor  libri  de  Spirilu  et  anima  apud 
S.  Augustiinun  tom.  3.  c.  59.  S.  Bernard,  serm.  I. 
el  t\.  de  omniluis  Sanclis,  uhi  Chrisluin  vocat 
angelouun  delicias,  Hugo,  Thomas  Anglicus, 
Tilehnannus.  Videtur  enim  S.  Petius  alluderc  ad 
Cherubim  Mosis,  quijugiter  iotuebantur  propi- 
tialorium,  quod  repraesenlabal  propilialoreui 
Ghristum,  Exodl  Sfi.  v.  20.  Porro  angelos  mire 
desideiasse  Chrislum  natiun  ,  palienlciu  et  rc- 
siirgenlem  videre,  palel  Isaiae  23.  Psahn.  23.  et 
ahhi.  (Inisltis  (  nim  qua  homo  est  capul  non 
tantiun  hominum,  led  et  angelorum  Coloss.  1. 
v.  1G.  Unde  nonntilli  Theologi  cum  Clem.  Alc\. 
1.  7.  Strom.  cl  Origen.  honhl.  k.  cl  2.  in  Le\it. 
censent  non  tanlutn  liouhnes,  sed  el  angelos 
suam  gratiam  et  gloriam  Chrislo  Christique  me- 
ritis  acceptam  ferre.  Ilinc  S.  Bernard.  serm.  22. 


>ltl 


COMMENTAMA  LN  I.  EPIST.  S.  PEThT.  Cap.  1. 


debenl.  Quare  sive  legas  in  qtuv ,  sivc  in  qucm, 
et  sive  inlelligas  Spiriluin  saiu-(uin,  sive  Chris- 
tum,  eodein  omnia  redennt.  Sensus  enim  esi, 
quod  angeli  in  Spiritu  sanelo  inlueri  desiderenl 
Christum  Christique  redemptionem  ctmysteria. 
Hoc  esl  quod  ail  Paulus  :  Manifeste  magv.umesl 
pietatis  sacramt ittttm ,  quod  mavifcsluLum  est  in 
carne ,  justificatumest  in  spiritu,  apparuilangeli.\ 
pradtcatttmest  Gcnlibus,  creditum  esl  in  mundo  , 
assumptum  est  in  gloria,  1.  Tiinoth.  3.  16. 

Porro  angeli  in  Spiritum  sanclum  prospicere 
desiderant,  idest,  desideranter  et  cupidepros- 
piciunt,  desiderando  saliantur,  et  satiando  de- 
siderant.  Audi  S.  Cregor.  18.  Moral.  cap.  28. 
Deum ,  ait,  angeli  vident ,  el  videre  desiderant ,  ct 
sitiunt  intueri,  et  inluenlur.  JSe  autem  sit  in  desi- 
derio  anxietus,  desideranles  suliantur  :  etne  sit  in 
satietate  fastidium,  sutiuli  desiderant.  Et  deside- 
rant  sine  labore ,  quiu  dcsiderium  sulietas  comita- 
talur  :  et  satianlur sine  fustidio ,  quia  ipsasutietus 
ex  desiderio  semper  accenditur.  El  Beda  :  Conlem- 
ptalio  divina?  prasentiaj  ita  angelos  bealificat,  ut 
ejus  semper  visa  gloria  satientur ,  et  semper  ejtts 
dulcedinem  quasi  novam  insaliabiliter  esurianl. 
Id  significat  Graecum  nxpmtyiA ,  id  est  inclinato 
pronoque  capite  studiose  et  exacte  prospicereet 
introspicere.  Beati  enim  totos  mentis  oculos,  to- 
tamaciem ,  totam  mentem  in  Deo  contemplando 
defigunt,  adeoque  quasi  extra  se  exeunt,  ut 
toti  in  Deum  aheant  ettranseant.  Causamhujus 
desiderii  dedi  v.  h.  explicaus  to  immarcescibilem. 

Myslice  noster  Turrianus  tract.  2.  de  Eucha- 
ristiacap.  16.  17.  ct  18.  et  ex  eo  Salmeron  (imo 
i psi  censent  hunc  esse  sensum  litleralem )  in 
qtiem  ,  scilioet  Christum  in  Eucharistia,  in- 
quiunt.  Inea  enim  non  videmus  Christum,  sed 
tamen  realiler  praesentem  credimus,  atque  in 
eum  ihidem  desiderant  angeli  ■Ror.paxuTzruv ,  id  est 
studiose,  accurate,  sollicite,  fixis  oculis  intro- 
spicere,  tuin  ut  ipsum  ,  tum  ut  modum  essendi 
(qui  est  angelicus,  ut  totum  Christi  corpus  sit 
in  quolibet  hostiae  puncto  totum  et  integrum) , 
tum  ut  ejus  dignationem  et  gratiam,  quam  as- 
tantibus  et  communicantibus  copiose  elargilur, 
introspiciant.  Hucrespexil  S.  Marcus  in  Liturgia, 
dicens  :  Post  consecrationem  in  animo  beneficia 
confers ,  et  eis  qui  in  te  fidttciam  collocant  illa  tri- 
buis,  qu&inse  angeli  prospicere  desiderant.  Ouo- 
circa  angelorum  chori  sacerdoti  celebranti 
assislunt,  ut  tanta  mysteria  venerabundi  aspi- 
ciant,  honorentet  verentur.  Quis  enim  ftdelium  , 
ait  S.  Gregor.  lib.  t\.  Dialog.  cap.  58.  habere  du- 
bium  possit ,  in  ipsa  immolationis  hora  ad  sacer- 
dotis  vocem  ccelos  aperiri ,  in  Hlo  Jesu  Chrisli 
mysterio  angetorum  choros  adesse ,  summis  ima 
sociari:  terrenaccelestibusjungi,  unumquoqueex 
visibilibus  atque  invisibitibus  fieri?  Et  S.  Ambros. 
in  cap.  1.  Luc.  Non  dubites,  ait,  assistere  ange- 
lumquando  Christus  assistit ,  quando  Christus  im- 
molatur.  Quin  et  S.  Jacobusin  Liturgia  :  Taceant, 
ait,  mortales ,et stent cummetu  et  tremorenihil  ter- 
renum  cogitantes.  Hex  enimregum  Clmstus  Domi- 
nus  Deus  noster  exit  utmactetur ,  el  deturincibum 
fidelibus ,  eum  vero  chori  angelorum  anlecedunt. 
Quare  exclamatS.  Chrysost.  homil.  de  sacra  et 
divina  mensa  :  Omiraculum,  mensatam  magni- 
ficeinstructa,  in  qua  Agnus  Dei  pro  te  mactatur, 
ad  quam  assislunt  Cherubini ,  descendunt  Sera- 
phinijquisenisprceditiatisvultusdemittuntfUbiom- 
nes  angeli  cumsacerdotepro  te  legalionem  obeunt! 

13.  Proi>ter  quod  srcciNCTi  lumbos.  ]  Est  hic 


aliera  rapilis  pars,  elhica  scilicet  (prior  enitn  - 
fuil  dogmatica)  qua  fidelium  mores,  ut  Chrislo 
el  Chrisiiano  sint  digni,  efformat.  Vox  propler 
qtiod,  haec  prsecedentibus  conneclit  el  ex  iis  quasi 
principiis  congruam  conclusionem  educii.  q.  d. 
Ciim  lieredilas  incorruptibilis,  et  coeleslia  bona 
a  ine  el  Apostolis  praedicala,  per  Chrislum  vo- 
bis,  6  Christiani,  parata  siut,  eaque  tanta  sint, 
utnon  tariliun  Propheta;,  sed  etangeli  ea  videri' 
desiderent,  quid  restat,  nisi  ul  terrenis  cogita- 
tionibus  calcalis,  quasi  succincti  lumbosmentis 
totis  aniini  afiectibus,  quasi  plenis  passibusten- 
datis  ad  ccelum?  Sectentur  avari  quasi  lalpae 
opes  terrenas,  anihiauL  superbi  quasi  chamae- 
leontes  auram  honoris,  gulosi  quasi  porci  inhient 
escis;  vos  vero  cives,  imo  reges  cceli  a  Deo 
scripti  el  deslinali,  longc  ardentiori  sludio  quae- 
rite,  et  accincli,  id  est  expediti,  contendile  ad 
regnum  icternum,  ut  contemptis  omnibus  mundi 
illecebris,  opibus,  minis,  odiis,  peisecutionibus 
speretis  et  assequamini  gratiam  ,  id  est,  gloriam 
istam  revelandam  iii  die  judicii. 

Nota  Primo.  Lumbos  succingimus  ad  quatuor 
usus.  Primo,  adiler;  Seciuulo,  ad  opus;  Tertio, 
ad  bellum  ;  Quarto  ,  ad  minislcriiim.  Unde 
August.  in  psalm.  92.  Succingi ,  inquit,  est  iter 
aggressuri;  cingi ,  operis  quippiam  faclttri;  ac- 
cingi ,  pralialuri;  prcecingi,  ministraturi.  Chris- 
tianis  hiccomnia  competunt;  nam  Primo,  quasi 
peregrini  iter  faciunt  incoelum  ;  Sccnndo,  quasi 
operarii  opus  Dei  peragunt;  Tertio,  quasi  mili- 
tes  Christi  prieliantur  cum  niundo,  carne  et  dae- 
mone;  Quarto,  quasi  famuli  ministrant  Christo: 
debent  ergo  esse  succincli  lumbos  mentis,  id 
esl,  debent  esse  mente  el  aniino  nonimpedito, 
sedprompto,  libero  et  expedito  ad  quatuor  jam 
dicta.  Est  Primo,  calechresis  lumhorum  enim 
succinctio  facit  hominem  expedilum ,  ideoque 
eum  significat.  Secundo,  est  metaphora,  eaque 
duplex ,  prior  sumpta  ex  vestilu  Juckeorum  et 
veterum  :  hi  enim  praelongis  vestilms  eltunicis 
utebantur;  unde  opus,  vel  ilcr  factnri  eas  suc- 
cingcbant.  Hinc  fidelibiis  in  morte  sibi  occursu- 
ris,  ait  Chrislus  Lucee  12.  Sint  lumbi  veslri  pra- 
cincli.  Qui  enim  discinctus  est ,  ait  Haymo  ,  ipsis 
suis  veslimenlis  impeditur,  ne  tibere  ambulet;  qui 
vero  prmcincttts  est ,  quaquaversus  discurrere  po- 
test.  Posterior,  quod  lumbos  menti  tribuit,  quo 
significat  Christianos  mentem,  sublatisomnibus 
impedimentis,  debere  exhibere  paralam,  ala- 
crem  et  acrem  adopuseliter  hoc  ingrediendum. 
Succingit  ergo  lumbos  menlis  ,  qui  e  mente  er- 
rores,  priesertim  prava  principia  praclica,  ac 
noxias  cogilationes  et  cupidilates  pellit.  Ila 
OEcumen.  Gagneius  et  Thomas  Anglicus ,  qui 
pulchre  aithominem  interiorem ,  id  est  animam, 
suo  modoexteriori  homini  proportionari.  Dici- 
tur  enim  haberepedem,  id  est  affectionem :  ocu- 
lum,idest;rationem:manum,idestoperationem: 
narem,  id  est  discretionem  :  lumbos  et  renes, 
id  est  delectationes.  Sic  Lucae  16.  animarum  La- 
zari  etEpulonisspiritalesoperationes  per  oculos, 
digitos,  linguam  et  membra  corporea  signili- 
cantur. 

S.  Petrus  ergo  per  lumbos  mentis,  mentis 
vires,  facultates,  affectiones,  amores  el  cupidi- 
tales  intelligit,  easque  cingi  et  restringi  jubel. 
ne  libere  iluant,  et  propositum  in  corlum  ad 
Deum  cursum  remorentur.  Secundo,  ut  expe- 
dili  Deo  ad  evangelizandum,  multa  cum  eo  pa- 
tiendum,  etquidlibet  aliud  vocanli  respondere 


COMMENTARIA  IN  I. 

possint  :  Paratumcor  mcttm  Deus ,  paratttm  cor 
meum ,  psalm.  50.  8.  Tcrtio,  ut  mens  sui.s  luni- 
liis,  id  ost,  viribus  et affectibu fl  impcr<'t,  cosquo, 
;id  libitum  evagari  non  sinat,  sed  regat  ct  dirigat 
t uii)  ad  siiam  salutcm,  lum  ad  Dei  obscquium 
et  gloriam.  Mena  cnim  sibi  suisque  affectibus 
imperans,  cst  regina  plene  lateque  dominans, 
inagisquain  Rexvel  Imperatororbis,  juxta  illud 
lloratii  : 


Lalius  regnC8  avidum  domando 
Spirilum,  quam  si  Libyam  remolis 
Gadiliusjuugas  ,  et  ulerque  1'oenus 
Serviat  uni. 

Talis  ergo  succingit  lumbos  mcntis,  quia  omni- 
bus  mcutis  affectibus,  amoribus  et  limoribus 
dominatur,  ut  eos  stringere  etlaxare  ad  libi- 
iiim  possit,  velut  vcnalor  canem ,  auceps  acci- 
pitrcin. 

Nota  Secundo  ,  Cingulum  Primo,  symbolum 
ctcausa  estfortitudinis  ei  constantiae :  quocirca 
Geoliles  cingulum  dicabant  Marti.  Et  Ciccro 
oratori  boc  dat  prasceplum :  Arctlori  cingulo  la- 
tera  Cingat,  ut  ea  aci  dicendum  sint  firmiora  et 
fortiora.  Sic  Proverb.  31.  17.  de  muliere  forti 
dicitur  :  Accinxil  fortilttdihc  lumbos  suos ,  roho- 
ravit  brackium  sutim.  El  Dcns  tlicilur  accinetus 
poientia.  Psalm.  G4.  7.  aliosque  praecingere.  Unde 
David  ait  :  1'nrrin.visli  me  virtule  qd  brtlum  , 
Psalm.  17.  13.  Significat  ergb  Petrus  Christianis 
non  segniter  agendum,  sed  cos  tlebere  inten- 
dere  ammum,  ac  fortiter  et  constanter  Lncum- 
bere  Cbristo,  Cbristianisnio,  ac  saluti  etgloriaa 
alcriKc,  ad  quam  a  Cbrislo  vocantnr.  Ita  OEcu- 
mcn.  Ilinc  apud  Craecos  eu^wvas,  idest,  benc  cinc- 
ttis,  idcm  cst ,  ac  forliset  strenuus.  Contra  vcro 
discinctus  apud  I.atinos  sonat  dissolutum  et  im- 
bellem  :  quia  summo  duccbatur  probro,  si  nii- 
liteni  ignavum  juberet  Imperator  dicm  transi- 
gece  discinctuin,  ait  Sucton.  in  Auguslo  c.  2Z». 
Huc  facil  illud  3.  Reg.  20.  11.  Ne  glorictur  ac- 
cincttts  tsque  ttt  discinctus  :  itl  cst  pugnaturus, 
squeacjama  pugna  quiescens,  parta  scilicet 
vicloria. 

Secundo,  cingulum  symbolum  cst  castiiaiis. 

ium  quia  ipsum  restringit  lumbos,  ac  conse- 

qucntcr  libidincm ,  quae  in  luinbis  babct  origi- 

nctn;tum  quia  castitatem  tuericst  actusmagnae 

fortitudinis.  Ilinc  illud  Cbrisli  :  sint  Ittmbi  vcstri 

prcecincti ,  mulli  cxpomrit  sic,  q.   d.  Mortificate 

luxufiam,  sludete castitati.  Ita  S.  Aug.  bom.  23. 

inEvaug.  s.  Basili  in  cap.  15.  Isai;c,  S.  tlieron. 

1.  1.  contra  Jovin.  el  alii.  Sic  ct  S.    Petri  vcrba 

bic  cxponunt  nonnulli.  Unde  et  scquilur  :  Sobrii 

perfecte speratc ,  sobrietas  cnim  est  conies,  imo 

tnatcr   caalitatis.  Ila  Bcda  :  Succingit,   inquit, 

lumbos  meritis,  quihanc  ab  itnpura  cogitatione 

restrmgit.  Et  qui  mentect  corpore  casttts  Domini 

adventumexspectat,  merito qtiando  rcvciaiur  spe- 

rat.  KtS.  Gregor.  1%  Mor.  c.  2.  Lumhes  camis , 

inquit,  sueemgtre ,  cst  Uixuriam  ah  cffcctn  refrta- 

.  lumbos  vero  mcntis  succingere ,   est  hunr 

ctiatn  «  cogitationr  restrmgcre.  Kl  PctrusChryso- 

logus  :  Cinctl,  inquit,  castitatis  batleo,  qttodest 

insigne  miiitiai  Christianaj ,  (tuxa  carnis  dctrun- 

rcmtis  ignaviam,   vw.   DonUuus   lumbos  nostros 

astrmgi  Jiibct  balteo   caslitalia ,  et  tolum  carnis 

nostra  pcndttltun,jhti,Utm,  rrsolulum,  conslrinut 

manclai  ccmttnua  zqna  vi rtuus,  <u  eame  sacciMta 

■  ut  Domini  occursum  liber,  vctoff,  cxpcdiltis  nostrcv 

tnentis  trddatur  inccssus. 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  613 

Tertio ,  cingulum  signum  est  animi  houeali, 
modesti  et  compoaiti ;  qualia  cnim  est  bomo  ex- 
terior,  puta  \csiisel  veslitus,  lalis  est  et  inte- 
rior.  Umlc  S> lla  fuit  notatus,  qpod  male  pru:- 
cioctUfl  incedcrct,  quasi  id  signum  essct  animi 
incompositi  et  intemperantis.  Sicetde  JuIioCae- 
sare  adliuc  pucro  oincn  [\\\l ,  Syllce  optimales  ad- 
vioncntis,  ut  malc  prcecinctum  puerttm  caverent. 
Kuin  enim  oplimatum  partibtts  exilio  fulurum  : 
nam  Ccesari  mullos  Marios  inesse ,  ait  Sueton.  iu 
vila  Julii  Cui.s.  c.  1.  el/i5. 

Quarto ,  cingulum  signum  est  fidelitalis  : 
conjuges  eniin  cinguntur  cingulo  conjugali,  m 
moneantur  mutuo  scrvare  fidcm  coujugalem. 

Quinto,  contincnli.e  el  mortificalionis  appe- 
liluumcrga  res  saBcnlarcsctlluxas.  Ita  S.  Augusl. 
scrm.  39.  dc  Verbis  Domini,  et  S.  Cregor.  3Zi. 
Moral.  cap.  35.  Lumbos  el  mammillas  ,  inquit, 
succingit,  qui  cunctos  mulabilium  cogitalionum 
motus  ,  per  solius  amoris  vincula  restringit,  ut 
dical  cum  Psalte  :  Quid  enim  mild  est  in  coclo ,  et 
ate  quid  volui  sttper  lcrram?  Deus  cordis  mei ,  et 
parsmea  Deus  in  cetcrnum,  Psalm.  72.  25. 

Quaercs,  quo  cingulo  cingendi  sunl  lumbi 
i  icutis?  1'icsp.  verHate.  Hoc  cnim  veritatis  cin- 
gulum  assignat  Paulus  Ephes.  6.  14.  Vide  ibi 
dicta  :  quibus  adde  expositioncni  S.  Crcgorii 
Nazianz.  orat.  hl.  Qtutro ,  inqnit,  qttid  lumbis , 
cttm  vcritate  commune  sit ,  ct  qttov  Pattli  mcnsfue- 
rit  cum  diccrel ,  Slate  igitur  succincti  lumbos  ves- 
tros  in  veritate  :  Xonforte  quod  specuUitio  concu- 
pisccnliam  cocrceat ,  nec  aUorsttm  ferri  sinat?  Nec 
(ttim  ftcri  potcst ,  ut  qui  cujuspiam  rei  amore  fla- 
gral ,  parcm  ad  alias  volaplatesvim  habcat  :  bOC 
cst ,  ul  explical  Nicetas,  Chrisli contemplatio  lum- 
bum  nostrum  et  concttpiscentiam  constringit  , 
camquc  lolam  adrerttm  divinarum  amorcm  trans- 
fusam  et  derivalam  diffundi  ac  dispergi  non  sinu. 
Cbristus  enitn  esl  veritas,  1.  Joan.  5.  6.  Oralio 
ergo  et  contemplatio  Cbristi,  rerumque  cceles- 
liumminuilcl  infringitconcupisccntiam  omncm 
quae  in  lumbis  rcsidct.  Quocirca  oralio  est  ma- 
ler  ntortificalionis,  continenti;e,  castitatis.  Et 
\  i<  issim  morlificatio  orationem  purilicat  et  ac- 
ccndil.  Idem  Nazianz.  orat.  ZiO.  Qttid  litmbi ,  in- 
quit,  qttidrcnes?  sint  lumbivestri  succincli ,  ac  per 
rontincnliam  restricti,  sicttt  Israeti  olim  cx  legb 
prctsrripto  pascha  comedenti  :  ncmo  enitn  pure  ac 
perfcctc  ex  .Egyplo  excedit ,  ncc  exterminationem 
fttgit ,  nisihcec.  domuerit  ac  fro?naicrit.  Ucnes  att- 
tem  Uutdabilrin  immtttationcm  sentiant,vimlola,u 
cttpiditatis  ad  Deutn  transferentcs ,  tttdiccre  queu- 


mus :  Dominc,antc  teomne  desidrrium  mcttm ,  cl  : 
Dicm  hominis  non  concupivi.  Viros  cnitn  spiritatt- 
Htitn  dcsidcriorttm  tws  esse  convenit.  I\am  ita  d<  - 
mitm  draconem  ttlttm  ,  ctijtts  vircs  ma.riiiuf  in  uti:- 
hilico  el  litmbis  silce  sunt ,  opin-csscrimtts ,  extincta 
videlicet  eversttquc  ca  polcntia,  qtiiim  in  his  parti- 
hits  obtinet.  Ratio  csl,  qui;\  anima  in  bominc  6*1 
una  ct  catlem;  quarc  cum  illa  sit  liinilatae  vir- 
tutis,  si  ipsa  vim  suam  toiam  exerat  d  expen- 
dat  in  speculatione  etamorc  rcrum  calc>tiuni, 
non  babcl  ultra  quidquain  quod  cxpcndat  in 
amore  cl  spceulalione  rcrum  carnalium.  Indr 
videmua  homines  Bieditatiomet  orationi  addic 
los,  vix  senlire  slinuilos  carnis. 

lla  noslcr  B.  Aloysius  Conzaga  adeoor;<iioni  tt 
lncditaiioni  pcrpciim  crat  intcntus,  ul  nullam 
in  ea  mcnlis  cvagalioruMi) ,  vel  dislractionem 
scnlirct,  ac  mirarctur  quod  bomo  colloqccn* 
< 'iim  Dcoin  piwseuiia  tantae  mnjesWtta diiwahl, 


f>lG  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

aliovementem  llectere  posset ; indeqae eximfum 

castitatis  donum  est  assccutus,  ut  inslar  suncti 
Tliomaj  Aquinalis  nullos  impuros  carnis  ani- 
mive  motus  sentiret,  et  ad  eos  videretur  insen- 
sibilis,  quasi  angeius  foret,  non  nalura,  sed 
virtuir. 

Sobrii.]  Primo,  q.  d.  Non  ebrii,  nec  indul- 
gentes  vino,  guke  et  ventri.  Nam  vina  parant 
animos  veneri,  el  vice  versa  :  sine  Cerere  el  Bac- 
cho  friget  Venus.  Unde  S.  Hieron.  epist.  83.  ad 
Oceanum  :  Vinolentia ,  ait,  scurrarum  est  et  co- 
messatorum,  venterque  mero  a?sluans  facile  des- 
pumat  in  tibidinem.  Vide  dicta  Ephes.  5.  v.  18.  ad 
illud  :  Nolite  inebriari  vino  in  quo  est  tuxuria. 
Sicul  enim  ebrietas,  venterque  salur  et  plenus 
ineptus  est  ad  iler,ad  opus  adpraelium,  adobse- 
quium;  ita  ad  ba^c  omnia  paratus  est  sobrius , 
paratque  sobrietas.  Vere  Orig.  hom.  3.  in  Levit. 
Sobrielas,  inquit,  omnium  virtutum  mater  esl , 
sicut  e  contrario  ebrictas  omniam  vitiorum.  Et 
mox  :  In  ebrielatis  cegritudine  corpus  simut  et 
anima  corrumpitur,  spiritus  pariter  cum  carne 
vitiatur,  omniamembra  debilitat,pedem,  manum, 
linguam  resolvit ,  oculos  tenebrat ,  mentem  velat 
oblivio;  ila  ut  kominem  se  esse  nesciat ,  nec  sen- 
tiat.  Et  S.  Basil.  homil.  lh.  Ebriorum  animce  vino 
submersce  sunt.  Et  mox  :  Mentis  tumine  per  ebric- 
tatem  le  privas,  inter  bestiasratione  carentes  an- 
numerari  poles.  Et  S.  Chrysost.  hom.  58.  in  Malth. 
diabolo ,  ait,  nemo  magis  amicus  est ,  quam  qui 
deliciis  et  ebrietate  macuiatur,  elc.  Mox  ebrium 
comparat  possesso  a  dsemone  :  ebrius  enim  non 
videtur  esse  homo,  sed  daemon  incarnatus,  ita 
furit,  rixatur,  pugnal,  insanit.  Deliciis  vacans , 
ait,  nutlo  discrimine  a  dcemoniaco  separatur :  im- 
pudens  enim  et  furiosus  pariter  est ,  et  dcemonia- 
cian  omnes  miseremur :  liunc  vero  aversamur  :quia 
sponte  furorem  sibi  attraliit;  et  os ,  oculos  ,  nares 
et  ccetera  sensuum  instrumenta  amarissimas  volup- 
latis  facit  cloacas. 

Secundo,  OEcumen.  et  Syrus  vh  sobrii  nectunt 
cum  perfecte;  quasi  S.  Petrus  non  semiplenam  , 
qualis  fuit  Judaeorum,  sed  plenam  etperfectam 
sobrietatem  aChristianis  requirat,  quaementem 
eorum  faciat  succinctam  et  paratam  ad  iter  coc- 
leste  :  plena  autem  sobrietas  est  abstinentia  non 
tantum  carnis,  sed  et  menlis,  puta  conlinentia 
animique  moderatio,  qua  cupiditatibus  omnibus 
dominatur.  De  qua  Seneca  ep.  39.  Magni  animi, 
inquit,  est  magna  contemnere ,  ac  mediocria 
mallequam  nimia  :  illa  enim  utilia  vitaliaq ue  sunt, 
at  hcec  eo  quce superftuunt  nocent.  Sic  segetcm  ni- 
mia  sternit  ubertas,  sic  rami  onere  franguntur, 
sic  admaturitatem  non  pervenit  nimia  foccunditas. 
Idem  animis  quoque  evenit ,  quos  nimia  felicitas 
rumpit.  EtPlutarch.  de  Virtut.  mor.  Temperatus 
animus ,  ait,  est  cequalis  et  pacatus,  inferiorc 
animce  nostrce  portione  cum  superiore  consentiente 
admirabili  quiete ,  ornatus  et  compositus,  inquem 
intuens  dicas  : 


Conciderant  venti  jam,  et  tranquillus  sine  Tento 
Pontus  erat,  namque  ipse  Deus  sedaverat  undas , 

vehementes ,  insanosrabidosque  motus  cupiditatum 
restinguente  ratione ,  etquibus  natura  indigeleos 
sibi  consentientes  obedientesque  reddente ,  utnec 
rationem  prctcurrant ,  nec  lcrga  vertant,  nec  or- 
dinem  turbent ,  nec  dicto  non  sint  audientes  ;  sed 
at  omnis  motus  quocumque  velit  ratio  ducere  ,  pa- 
ratus  sequi,  seu  tactens  pullus  cum  equa  simut 
r  irrat.  Verum  hcec  mvstica  est  sobrietas  :  al- 


S.  PETRI.  Cap.  T. 

que  to  perfecte  aptius  referas  ad  sequens  spe- 
rate. 

Terlio,  Graecum  wtyovrit  vorti  potest vigilantes, 
uti  vertit  Valabl.  et  S.  Hieron.  lib.  1.  contra 
Jovin.  unde  et  Syrus  verlit,  excilamini  perfecte. 
Sobrietas  enim  est  mater  vigilantiie,  aeque  ac 
ebrielas  somni  et  ignaviae.  Quocirca  S.  Petru» 
haec  duo  quasi  individuos  comites  jungit  c.  5.  8. 
dicens  :  Sobrii  estote  et  vigilate.  Vita  enim  fide- 
lium  est  vigilia  :  excubare  enim  debenl  inter  tot 
hostes  ,  quibus  undique  cingunlur.  Rursum 
Chrisli  doctrina  sublimis,  aeque  ac  gratiaetglo- 
ria,poscilmentemvigilantem,  attentam,acrem, 
studiosam,  operosam. 

Perfecte  (Glossa,  Hugo,  Dion.  et  alii  legunt 
perfecti,  sed  Grseca  habent  nXdws,  hlest perfecte. 
ItaetRomana)  sperate  ineam,  qilevobis  offer- 
tur  ,  gratiam.  ]  Requirit  S.  Petrus  a  fidelibus  non 
qualem  qualem,  sed  perfectam  spem ,  eamque 
innuit  parari  sobrietale  :  abstinenlia  enim  a  vo- 
luptatibus  carnalibus  facit  nos  sperare  coelestes, 
ad  easque  capiendas  et  praelibandas  mentem 
habilem ,  acrem  et  alacrcm  facit.  Pro  offertur 
graece  est  ^o^i^,  quod  S.  Hier.  et  alii  vertunt , 
defertur  :  quia  scilicet  Deus  hanc  gratiam  non 
tantum  promiltit ,  sed  et  offert,  defert,  et  quasi 
in  manum  sinumque  dat;  ita  tamen  ut  non  co- 
gat ,  sed  liberum  relinquat  volunlali  eam  accep- 
tare,  vel  respuere,  uti  definit  Conc.  Trident. 
sess.  6.  c.  5. 

Pro  gratiam ,  graece  x«?lv .  alii  legunt  xap«v , 
id  esl  gaudium.  Ita  Syrus,  gratia  enim  hic  licet 
proprie  accipi  possit.  q.  d.  Sperate  in  fidem  et 
gratiam ,  quod  illa  vos  perducet  ad  salutem  : 
melius  tamen  gratiam  accipias  pro  gloria ,  hanc 
enim  fideles  et  justi  sperant;  ethrccplenum  af- 
fert  gaudium  ,  juxta  illud  Christi :  Intra  in  gau- 
dium  Domini  tui ,  Malth.  25-  26.  Ha?c  etiam  est 
gratia,  quia  licet  ipsa  sit  merces  bonorum  ope- 
rum,  tamen  baec  orlum  habent  a  gratia.  Undv 
Rom.  6.  23.  dicitur  :  Gratia  Dei  vita  cetcrna. 

Haec  plena  spes  adegit  et  excitavit  S.  Pelrum  : 
S.  Andream,  Philippum  et  Simonem  ,  ad  exul- 
tanter  conscendendum  crucem,  Jacobum  et 
Paulum  ad  gladios  et  secures  complectendum, 
S.  Laurentium  ad  calcandam  craticulam ,  Se- 
bastianum  ad  sagittas,  Stephanum  ad  lapides, 
Ignatiumad  Ieonem,Clementem  ad  naufragium, 
Polycarpum  ad  ignem,  Theclam  ad  serpentes, 
tauros,  eculeos,  omniaque  genera  tormentorum 
fortiter  et  alacriter  superanda.  Vere  Tertuil.  lib. 
de  Resurrect.  carnis  :  Fiducia  Christianorum , 
inquit,  resurrectio  est  mortuorum. 

Nota  Primo.  Spes,  cum  sit  virtus  Theologica, 
pro  objecto  habet  Deum  ,  uti  et  fides  et  chari- 
tas  :  sperat  ergo  primario  in  Deum ,  non  in  crea- 
turam  qualis  est  gratia;  secundario  tamen  spe- 
rat  quoque  media  quibus  Deus  nos  ad  se,  quasi 
finem  ultimum  et  beatum  ducit,  qualia  sunt 
gratia,  fides,  charitas,  caeteneque  virtutes.  Sic 
fides  creditmulta  de  Christo,  rebusquecreatis, 
quatenus  ea  a  Deo  revelata  sunt.  Sic  charitas 
amat  non  tantum  Deum,  sed  et  proximum prop- 
ter  Deum. 

Nota  Secundo  hebraismum  :  sperare  in  gra- 
liam,  id  est ,  sperare  gratiam ,  hoc  est  gloriam ; 
haec  enim  est  gratia  consummata  :  sic  credere 
in  Deum,  est  credere  Deum,  et  credere  Deo. 

Myslice,  Turrianus  noster  3.  Dogmat.  charact. 
per  gratiam  accipit  Eucharistiam,  quae  idem 
grsece  sonat  quod  bona  gratia  :  quia  ipsa  gratia- 


COMMENTARIA  1N  1.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


0i~ 


rum  esl  sunmia,  e(  gratia  o«»t«i5>?s,  id  est  substan- 
tialis,  in  ea  enim  Chrislus  se  et  suam  substan- 
liam,  puta  totam  deitatem  et  humanitatem, 
quasi  eximium  donum  et  gratiam  nobis  imper- 
iit,  ac  proinde  proprie  spcramus  in  hanc  gra- 
tiam,  quia  speramus  in  Chrislum,  qui  realitcr 
praesens  est  in  Eucharistia ,  imo  est  ipsamet  Eu- 
charistia  et  gratiarum  gratia. 

1\  REVELATIONEM.  ]  Ita  Romana.  q.  d.  Spcrate 
hancgratiam,  id  est  gloriam,  usqucin  dicm  re- 
vclationis  Cliristi,  doncc  scilicet  veniat  dies  ju- 
dicii  :  tunc  enim  a  Christo  juriice  illa,  quasi 
merces  laborum  ct  palienliae  vobis  dabitur.  Aut 
sperate  in  revelalionem  Jesu  Cliristi,  id  est,  in 
.Jcsum  Chrislum,  quod  in  revelalionc  suae  glo- 
Hsb  et  potestatis  judiciariee,  puta  in  die  judicii, 
hanc  gratiam,  id  cst  gloriam,  vobis  consignabit. 
Aut  spcrate  in  diem  revelationis  Christi;quia 
illc  dics  vobis  lianc  gratiam  afferet.  Graeca  ha- 
bent  m  iitex«\w//«,  id  est,  in  rcvelatione.  q.  d. 
Sperate  in  hanc  gratiam  nunc  ,  quando  ea  per 
nicain  ct  Aposlolorum  praediealionem  vobis  re- 
\clatur.  Aul  potius,  q.  d.  Sperate  hanc  graliam 
vobis  datum  iri  in  revelatione  Chrisli,  puta  in 
diejudicii. 

Nola  :  -orcvclationcm  significat  nos  hanc  vilam 
agere  in  fidc,  id  cst,  in  acnigmale  et  obscuri- 
talc,  qua  rcs  a  nobis  creditae  et  speratae  non  ap- 
parcnt,  non  cernuntur;  sed  quasi  arcanae  et 
abscOUditse  suntapud  Deum:  nam  hac  omnes  eo- 
i  umque  dignitas  ct  majestas  revclabitur  in  die 
juriicii ;  ut  tunc  facic  ad  faciem  cas  contemple- 
mur,  iisque  fruamur.  Sic  Paulus  ait  :  Mortui 
rstis,  ct  vita  vestra  est  abscondila  cum  Chrislo  in 
Deo.  Cum  Cliristus apparuerit  vila  vestra,  tuncet 
voi  appiircbilis  cum  ilto  in  gloria,  Coloss.  3.  3. 
\idc  ibi  dicta. 

16.  Quasi  filh  oukdiknti/e.  ]  Haec  pendent  a 

praecedentibus.  q.  d.  State  succincti  lumhos,  id 

cst,  cxpediti  ctconstanles,  ac  sobrii  spcratc  fu- 

turam  gloriam ,  uti  riccct  filios  obedientiae,  id 

cst,  obcdicntcs  pr.-vccptis  Christi,  meis  et  Apos- 

lolorum,  qualcs  vos  cslis.  Decclenim  filios  obc- 

riirc   parcntibus.  S.  Petrus  crgo  rcquirit  a  fidc- 

libus  obcdicniiain,   non  qualcm  qualcm,  sed 

lilialem  cx  filiali   amorc  ct  rcvcrentia.  Rursum 

filii  obcdinttiic ,  vocautur  dcriiti  cl  plane  adriicti 

obedientiae,   ut  ex  ca  <|uasi  malrc  progcniti, 

plancque  obedientice  indolem  ct  naturam  hau- 

sisse  climbibisse  viricantur.  Insupcr  filiiobedicn- 

tiiv ,  quasi  ricvotict  consccrali  oberiicntiac;  quo- 

uiodo  Rcligiosi  vocantur  filii  obedienli.c,  quia  ci 

t  dcvovcrunt,  cjusque  volum   Dco  nuncupa- 

ruiit.  Et  tales  fuere  primi  Christiani ,» nimirum 

bcriicnlissimi  Christo  et  Apostolis,  aricoqucvo- 

tum  vel  profcssioncm  ohedienliac  Apostolis  crii- 

derunt,  utiostendi  Actor.  5.  1.  Sic  vocanlur  lilii 

perditionis,  incredulitatis,  tliffldentias,  id  cst, 

planc  pcrriili,  incrcduli,   ditlidcnlcs.  Item  filii 

irae  mortis,  gchcnnre,  idest,  addicli  vindicuc, 

morli  cl  gchcnncc. 

Moral.  significat  S.  Pelrus  Christianos  ricbcre 
<ssc  obedieniiMimos  quasi  filios  obcdientiae, 
lilios  Chrisli  ct  primorum  Christianorum,  qui 
fucrunt  obcriicntissimi.Christus  euim  factus  cst 
obedicnsttsqucad  mortcm,  mortem  aulcm  crucis  , 
Philipp.  2,  8.  Ucm  quasi  fratres  angelorum  : 
angeli  enim  suut  potmtes  virtute,  facientcs  vcr- 
h'tm  iltitts  ad  attdicndam  vocem  sermonum  ejus , 
Psalm.  102.20.  llinc  alati  pinguntur  et  ignei , 
/piia  celerrimc  ct  eflicacissime  Dci  jussa  cxc- 

CORM:t.     *    LAPIDF.      Tf.v.    \. 


quuntur,  juxta  illud  :  Quifacit  angelos  suos  spi- 
ritus,  et  minislros  suos  flammam  ignis  ,Ps.  103.6. 

NON  CONFIGURATI  MlORIRCS  IGKOBAKTLB  VESTR.K 

DKsiDEnns.]Ostendit  qualem  obedientiam  afide- 
libus  quasi  filiis  requirat,  scilicet  non  fideitan- 
tum  ,  ut  crcdant  in  Christum,  ut  volunt  haerc- 
tici;  sed  opcrum  quoque ,  ut  non  scclentur 
pristina  desideria  ct  cupiditates,  quae  sectati 
sunt  in  gentilismo,  sed  studeant  sanctitati,  ut 
in  omni  conversationc  sancti  sint.  Unde  Syrus 
vertit,  non  communicetis  amplius  concupiscentiis 
primis,  quibus  concupiscebalis  sine  scientia.  Nota 
configurali,  id  est  conformati;  qui  enim  sequi- 
tur  cupiditates,  iis  se  conformat  ct  configurat  , 
utearum  formam  et  figuram  induerc  vich-atur. 
Viries  ehrium?  videsformam,  morcs  et  gestus 
chrietatis.  Vides  gulosum?  vides  figuram,  hia- 
tnm  et  voracitatcm  gulee  et  veneris.  Vides  am- 
bitiosum?  vides  figuram,  lumorcm  ct  geslus 
amhitionis.  Ex  adverso  qui  se  configurant  et 
conformant  Christo  ejusque  virtulibus,  ipsius 
formam,  mores  et  actus  induunt.  Sicut  cmm 
charta  pnelo  appressa  ,  et  configurata  lamina; 
in  qua  incisa  et  sculpta  est  effigies  Christi ,  ilh 
configuratur,  cjusquc  imaginem  induit,  ut  n  - 
fcrat  cl  cxprimat  Chrisli  formam  et  habitum  ;  ita 
prorsus  qui  Christo  quasi  normae,  regula?  et 
exemplari  mentemet  voluntatem  plane  applicat, 
ei  se  configurat,  cjusque  formam,  morcs  ct 
virtutes  in  se  exprimit.  Hoc  est  quod  juhet  Pau- 
lus  Ephes.  U.  22.  Dcponere  vossecundum  prislinam 
conversalioncm  veterem  hominem,  qui  corrumpi- 
tttr  sccundtim  desideria  erroris.  Pro  quo  S.  Petrus 
ait,  ignorantia ,  ut  significet  eos  in  gentilismo 
fuisse  in  profunria  caligine  et  nocte  infidclitatis  , 
gulae,  libidinis,  superbiac,  etc.  quae  honcsta, 
recta  et  pulchra  putabant  Gentilcs,  adeoque  iis 
gloriahantur  :  jam  vero  per  Chrislianismum 
traductos  csse  ad  claram  diem  ct  lucem  fidei, 
cognitionis  Dci ,  sobrictatis  ,  castitatis,  omnis- 
que  virtutis.  Subdit  Paulus  :  Renovamini  autem 
spiritumentisvcslra; ;  et  indtule  novttm  Itominem  , 
qui  secundum  Dcum  creatus  cst  injuslitia  ct  sanc- 
(itatevcritatis.  Virie  ibi  dicta. 

15.    SEJ)    SECUNDUM    EIM    QLI    VOCAVIT    VOS    (0(1 

fidem,  gratiam  ct  salutem)  Sanctum  (Deum  et 
Chrislum,  qui  est  Sanctus  sanctorum  et  justitia 
scmpitcrna.  Daniel.  9.  2t\.)  f.t  ipsi  IS  omni  con- 
versatione  sancti  sitis.  ]  Vetus  unius  scptcni 
Sapientumdictum  fuit  :  Sequere  Deum;  vetustiu> 
DeiperMosen,  Sancti  eritis ,  quia  cgo  sanctus 
5<im,Levit.  11.  65.  Recentius,  scd  plcnius  csi 
Cliristi  :  Estote  ergo  perfecti,  sicut  et  rater  vestcr 
ccclestis  perfeclus  esl ,  Mallhaei  5.  68.  ct  Pauli 
Ephes.  5.  1.  Estote  imitalores  Dei ,  sicut  fdii  cha- 
rissimi. 

Porro  sanctitatcm  opponit  desideriis,  id  cst 
concupiscentiis  ;  quo  significat  sanctitatemcon- 
sisterein  puritate,  quao  acquiritur  fugicndo  ct 
mortificando  carnales  et  terrcnas  cupiriitates. 
ut  sicut  Deus  sanctus,  idcst,  segregatus  est  a 
tcrra  terraequc  faecibus,  ita  pariter  sit  ctfidcli> 
sanclus.  UndeOrigen.  hom.  H.inLevit.  *mc*«s, 
inquit,  gnvcc  dicitur  «•/«>?,  quod  cum  quasi  extra 
tcrram  esse  significat ,  quicumque  cnim  se  consc 
cravcrit  Dco ,  merito  extra  tcrram  ct  extramun- 
dum  esse  vidcbitur.  Clare  vcro  S.  Dionys.  cap.  12. 
dc  Divin.  nomin.  Sanctitas,  ait ,  est  ab  omni 
scciere  libera,  perfectaque  ac  omni  ex  parte  incon- 
taminata  pttritas  :  qua  ita  in  Deo  eminct ,  ttt  m>- 
rito  Sanctus  sanctorum  nuncupelur,cl  cclcberrimo 

75 


018  COMMENTAMA  JN  J.  E 

Uto  Itymno  trisagio  a  bcalis  mentibus  in  ccelo  cele- 
bretur.  Et  S.  Basil.  de  Spiritu  sanclo  cap.  9. 
Anima,  inquit,  purgula  d  probro  quod  eani  per 
malitiam  conlaminaral ;  et  ud  nativam  pulcliritu- 
dinem  rcversa ,  ac  velttli  imagine  regia  veterem 
formam  purilale  reddens,  Iwc  uno  demum  modo 
potesl  ad  Paracletum  appropinquare.  Ille  vero  vc- 
luli  solpurum  naclusoculum,  ostendet  tibi  inseipso 
imaginem  iltius  ,  qui  videri  non  polest.  Et  mox  : 
Hic  (Paraclelus)  eis  qui  d  tumultu  cupiditatum 
purgati  sunt  illucescens  ,  per  communionem,quam 
cttm  ipso  liabent  spiritales  reddit.  Et  sicul  corpora 
illuslria  perlucidaque  contacta  radio  sotis ,  fiunt  et 
ipsa  supramodum  splendida,  et  alium  fulgoremex 
sese  profundunt ;  sic  et  animce  spirilu  afjlata,  ac 
spiritu  illustrata  fiunt  et  ipsatspiritales  ,  clin  alios 
gratiam  emiltunt. 

Porro  S.  Pelrus  plenam  el  universaleni  a  lide- 
libus  sanctitatem  requirit;  ait  enim  :  In  omni 
convcrsatione  sancti  sitis.  Aliqui  enim  in  templo 
videnlur  angeli,  sed  in  domo  sunt  diaboli.  Rc- 
quirit  ergo  continuum  exercitium  non  unius, 
sed  omnium  virlulum ,  ulque  earum  babitus  so- 
lidos  et  intensos  sibi  comparent.  Habitus  enim 
virtuli  dat  non  solum  facilitatem,  sed  el  cons- 
tantiam,  utea  praeditus  contra  quaslibet  tenta- 
tiones  sibi  similis,  fortis  firmusque  consistat, 
ac  virtutem  in  omni  conversatione  exerat,  ex 
eaqueomnia  agenda  agat.  Sensus  ergoest,  q.  d. 
Omnis  conversatio  vestra,  6  Cliristiani,  in  gen- 
tilismo  fuit  impura,maculata,  et  saepe  bestialis. 
Multi  enim  vestrum  in  lemplo  fuere  supersti- 
tiosi,  in  curia  contentiosi,  in  foro  ambitiosi,  in 
plateaconlumeliosi,  in  officina  fraudulenti,  in 
agro  rapaces,  in  domo  rixosi;  multi  in  mensa 
fuere  lupi,  in  cubiculo  vulpes.in  opereasini, 
domi  pavones,  foris  accipitres,  in  leclo  porci , 
in  tribunalitigrides,  in  circulis  canes,in  plateis 
leoncs.  At  nunc  in  Chrislianismo  oportel,  ut 
onmis  conversatio  vestra  in  agendo,  loquendo  , 
ambulando,  comedendo,  studendo,  disputando, 
dormiendo,  operando,  regendo,  etc.  sitpura, 
Ghristiana,  sancta,  angelica;  ut  in  templo  sitis 
ardeutes  in  oratione  ut  Seraphini ;  in  scbola  et 
cubiculo  speculantes  ut  Cberubini ;  in  judicio 
placidi  etoequi  utThroni;  in  cupiditatibus  frae- 
nandis  cxcelsi  ut  Dominationes ;  in  regimine 
prudentesut  Principatus;  in  tentatione  mundi 
calcandi  generosi  ut  Poiestates;  in  luctucum 
daeraone  fortes  utVirtutes;  in  officio  et  opere 
publico  fideles  ut  Arcbangeli ;  in  mensa ,  platea , 
foro,  leclo,  etc.  honesti ,  pudici,  compositi , 
sancti  ut  Angeli.  Vide  S.  Bernardum  tract.  de 
Modo  bene  vivendi  ad  sororem  ,  ubi  ostendit 
qualis  debeat  ejus  esse  conversalio  in  templo, 
cubiculo,  mensa,  colloquio,  lectione,  somno,  etc. 

Id  praestiterunt  primi  Christiani ,  qui  proinde 
proprio  nomine  vulgo  vocabanlur  Sancti  ,  uti 
passim  eos  vocat  S.  Paulus.  Audi  S.  Justinum 
Philosophum  et  martyrem  ,  Christianorum  sui 
aevi,  id  est,  anno  Christi  150.  vitam  et  mores 
graphice  depingentem  epist.  ad  Diogenetum  I. 
Patrias ,  inquit,  habitant  proprias ,  sed  tanquam 
inquilini.  Omnium  participes  sunt  ,  ut  cives :  et 
omnia  paliuntur  ,  ut  peregrini.  Omnis  peregrina 
regia  patria  eorum  est ,  et  omnis  patria  est  pere- 
grina.  Uxores  dicunt  ut  alii  omnes;  et  tiberos  pro- 
creant ,  sed  non  abjiciunt  fcettts.  Mensam  commu- 
nem  apponuut ,  sed  non  impuris  communem.  In 
carnn  sunt  :  sed  non  secundum  carnem  vivunt. 
}n  lerra  degunt  ;  sed  iu  ccelo  conversantur.  San- 


PIST.  S.  PETRl.  Cap.  I. 

citis  obsequuntur  legibus  ,  et  suo  oitce  genere 
leges  supcrant.  Amanl  omnes,  et  al>  omnibus  iufcs- 
(antur.  Ignoranlur  et  condcmnanlur.  Morle  af}i- 
ciunlur,  et  vivificantur.  Paupercs  sunt ,  et  multos 
ditant.  Omnibus  indigcnt ,  et  omnibus  abundant. 
Ignominia  afficiuntur,  cl  ignominiis  celebrantur. 
Blasphemantitr,  et  jusliftcuntur.  Maledicuntur,  et 
bencdicunt.  Conlumcliis  lacessunlur  ,  et  honorant. 
Dencfaciunt ,  et  lanquam  improbi  punitmtur.  Pu- 
niti  gaudcnt ,  tanquam  viviftcati.  A  Judms  tan- 
quam  alienigenx  oppugnantttr  ,  et  ab  inftdelibus 
perseculionem  patiuntur  :  nec  possunt  tamen  qui 
cos  oderunt  utlam  odii  causam  adferre. 

Tales  fuere  Essaei ,  primi  scilicet  Christiani 
Alexandriae  sub  S.  Marco ,  qui  Essaei  dicti  sunt 
quasi  onai ,  id  est  sancti ,  aut  potius  quasi  7iDn 
chaside  ,  id  est ,  pii.  Quam  enim  Essoei  in  omni 
conversatione  fuerint  sancti,  ex  Porphyrio  ju- 
ralo  Hcet  Chrisli  et  Clirislianorum  hoste  et  ob- 
trectalore  disce,  mirare  et  imitare.  Sic  cnim 
ipse  eos  depingit  apud  Eusebium  1.  9.  de  Prae- 
parat.  Evangel.  cap.  1.  Ess&i  J udcei  genere  sunt : 
hi  aller  allerum  magis  diligunt  quam  cojteri  ho- 
mines  faciant :  el  voluptalem  omnem  quasi  vitio- 
sam  aspernantur  ,  continenliam  et  integritatem 
animi  ab  omni  perlurbalione  remolam  ,  praci- 
puam  putanles  virtutem.  Vxores  non  ducunt  ; 
alienos  autem  liberos  tencros  adhuc,  et  ad  otnnem 
aplos  doctrinam  adoptantes  ,  pro  suis  educare,  ac 
moribus  suis  stabilire  solenl ,  quod  faciunl ,  not> 
quia  malrimonium  abominentur,  sed  quia  mulie- 
rutn  mores  cavendos  putant.  Divitias  omnes  adeo 
spernunt ,  ttt  mirabilis  qiuedam  in  eis  communila.s 
sit.  Nullus  eorum  prater  cwteros  aliquid  possidet, 
omnia  eis  communia  sunt.  Nemo  alio  ditior  aut 
pauperior.  Una  omnibus  qttasi  fratribtts  facultas 
est.  Ungi  oleo  non  patiuntur:  qttod  si  qttis  forla 
oleo  tacttts  fuerit ,  diligenter  quasi  d  magna  ma- 
cttta  corpus  illi  abstergitur  :  non  enim  molles ,  sed 
aridi  atque  duri  esse  corpore  cupiunt:  alba  sempei 
induuntur :  electione  communi  quaslores  et  guber- 
natores  sibi creant,  et  indivisa:  in  omnibus  res  sttnt. 
Non  habitant  urbem  ttnam,  sed  hinc  illo  facite  mi- 
grant ,  semperque  adsequentes  heresim  (id  est,  sec- 
tam  ,  puta  religionem )  sttam  proficiscuntur ;  d 
quibus  ila  suscipiunlttr ,  ttt  ttnaeos  semper  vixisse 
diceres:  unde  sit  ttt  proficiscentes  nihil  impensm  sr- 
cum  ferant.  Vestem  et  calceos  anlequam  omnino 
tempore  dirumpantur  non  mutant ;  nec  emunt  ali- 
quid,  nec  vendunt;  sed  commutatione  rerum  utun- 
lur ,  cttm  egeant.  Nam  inter  eos  eommunia  quaz- 
cumquevolunt ,  etiam  nihit  afferentes. 

Deinde  eorum  preces,  opera  et  prandia  ita  de- 
scribit:  Erga  Deum  maxima  pietate  utuntur.  Navi 
antequam  sol  oriatur  nihil  eis  profanum  dicitur  , 
sed  patria  oratione  uluntur  ,  qua  sotem  oriri  prc- 
cuntttr,  deinde  d  prafectis  singuti  ad  artes  operu- 
que  sua  mittuntur  :  et  posteaquam  horis  quinqur 
laboraverint ,  ad  unum  rurstts  locum  congregan- 
tur :  et  aqua  frigida  perloti ,  in  domum  veniunt  , 
quo  nemini  nisi  ejusdem  secto3  introire  licel.  Ilu 
mundi  quasi  in  templum  ad  ccenaculum  vcniunt , 
ubi  magna  tranquillitate  sedentibus  ordine  omni- 
bus  panis  apponitur  ,  et  ferculum  unum  unicuique. 
Primus  autem  omnium  sacerdos  facta  oratione 
comedere  incipit :  nefasque  omnino  putant  ante 
orationem  quidquam  gustare.  Cttmque  pransi  fue- 
rint ,  multo  diligentius  orant.  Ita  incipientes  vi 
desinentes  taudes  Dei  diligenter  concinunt.  Post 
hmc  vestibus,  quibus  prudentes  quasi  sacris  utun- 
lur,  deposilis,  ad operarursus exeunl:  noctttmoqne 


COMMKNTAIUA  1N  I.  E 

rrvcrsi  crepusculo  simititer  ccenant ,  hospitibus 
ctiam  confidenlibus  ,  si  qui  forte  affuerint  : 
clamor  aut  tumultus  nunquam  apud  eos  auditttr, 
sed  ordine  ita  coiloquuntur  ,  ut  tanta  eos  inter  se 
titi  ordine  atque  sitentio  mirabile  videalur ,  cujus 
causa  perpelua  continentiaest.  Cibuset  potttsvila? 
necessitate  mensuratur. 

Deinde  recensito  eorum  juramento  quo  juraut 
semodestiam,  justitiam,  veritalem  ,  pietatem 
et  secretum  culturos  subdit:  Tantavero  tenuitate 
paucitateque  utuntur  rerum,  ut  raro  ptus  quam 
semel  in  septem  diebus  alvi  purgatione  indigeant. 
Qtta  quidem  ex  conlincntia  in  tantum  perveniunt 
palienliam  ,  animique  robur ,  ut  nec  acuteo ,  ncc 
igne,  nec  alio  qumtionum  genere  impelli  possint , 
ut  aut  verbis  legislatorem  vitupcrent,  aut  illicilitm 
quidquam  comedant ,  quod  maxime  in  bello ,  quod 
sibi  d  Itomanis  illalum  fuit ,  ostcnderunt  :  nulla 
cnim  adulatione  ad  torquenles  unquam  sttnt  usi , 
nultas  lacrymas  torti  emiserunt ;  sed  suaviter  in 
doloribus  ridentes ,  et  eis  illudentes  h  quibus  tor- 
qucbantur ,  sic  expirabant  jucundissime  ,  ul  ad 
patriam  redire  viderentur.  Fi7-ma  enim  ha:c  opinio 
apiid  eos  est ,  corpora  qtttdem  morli  esse  subjeclu, 
animas  vero  tanquam  immortales  semper  vivere  : 
cumque  a  subtitissimo  cethere  dimittantur ,  natu- 
rali  quodam  delatos  impetu  corporis  conjungi : 
cum  vero  a  vinctdis  corporum  qttasi  a  longa  ser- 
vilute  liberati  sint ,  tunc  sttmmo  cum  gaudio  al- 
liora  petere.  Qua  quidem  vita  et  pietate  facile  fit , 
ut  multi  apitd  eos  futura  provideant ,  praciptte 
qttl  d  sacris  votuminibus  et  varia  carnis  castiga- 
tione,  ct  Prophetarumdictis  exercentur.  HacPor- 
phyrius  de  pictate  ac  Phitosophia  Essaorum  tesla- 
tus  est.  Hucusque  Euseb. 

In  boc  speculo  intuere  te  tuosque  mores  o 

Chrisliane ,  et  si  te  ab  eis  longe  abesse  depre- 

licndcris ,  conare  eos  insequi  et  assequi  ;  ne 

illud  Salviani  lib.  t\.  de  Providentia  in  le  tuique 

similes  quadrct  :   Frttstra  nobis  de  prarrogativa 

ct  nomine  christianitatis  blandimur,  qui  ita  agimtts 

acvivimus,  ut  hoc  ipsum  quod  Christianus  popu- 

tus  esse  dicimur,  opprobrittm  Christi  csse  videatttr. 

Et  mox :  Vbi  est  lex  Catholica ,  quam  credunl? 

Ubi  sunt  pietatis  et  caslitatis  pracepta,  qtta?  dis- 

runt?  Evangctia  lcgunt ,  ct  impudici  sunt ;  Apos- 

totos  audiunt ,  ct  inebriantur.  Christum  scquuntur, 

ct  rapiunt.  Vitam  improbam  agttnt ,  et  probatam 

lcgcm  habere  se  dicunt ,  ete.  In  nobis  Christus  pa- 

titur  opprobrium  ,  in  nobis  palitur  lex  Christianci 

maledictum  ,  dum  dicitur :  Ecce  qualcs  sttnt  qui 

Christum  colunt :  fatsum  plane  est  qttod  aittnt  se 

t>ona  discere.  Si  cnim  bona  discerent ,  boni  essent. 

Talis  profecto  facta  est ,  quates  et  sectatorcs  :  hoc 

sttnt  absque  dttbio  qttod  docentur:  sancta  d  Chris- 

tianis  ftcrrnl ,  si  Christus  sancta  docuisset.  Msti- 

marl  itaque  de  cultoribtts  sttis  potcst  Ule  qui  coli- 

ittr.  Qttomodoenim  bonus  magister  esV,  ctijiis  tam 

maloi  vidcmtts  cssc  disripulos?  Ex  ipsoenim  Chris- 

tiani  sunt,  ipsum  audittnt ,  ipsttm  lcgttnt. 

16.  Qvoniam  scuiptum  kst:Saxcti  kriti^;  Quo- 
rviAM  ec.o  sanctcs  bum.j  ld  scriptnm  est  Levit.  50. 
2(>.  vide  ibi  dicta  el  Levit.  27.  28.  Sensns  est , 
aii  Didymus  ,  q.  d.  Sicut  ego  fons  sanctitatis  sum 
l>t  r  sttbstantiam  sanrtus  existcns ,  itavos  studctc 
•mrticipare  sanctitatem  quos  diligo,  nt  silis,  sicttt 
<(  cgo.  Quare  prccclare  Nazinnz.  lambico  15. 
Qmd,  ait,  est  sanrtitas  ?  Cum  Deo  consutsccrr. 
Slc  Not-  ct  Henoch  ambulantes  cum  Deo  sancti 
efTeeti  sunr,  Cenes.  b.  2.'i  ct  c.  6.  9. 

17.  ET  Sl   PATHKM   IMOrATIS    F.VM  ,  QUI  SINE  AC- 


PIST.  S.  PETM.  Cap.  I.  010 

CEPTIONE  PERSOXARUM  JlDICAT  SECUNDIM  CNICS- 
CUJUSQUE  OPUS ,  1N  TIMORE  IKCOLATUS  VESTRI  TEM- 

pore  conversamim.]  Pergit  S.  Petrus  urgere  fi- 
deles,  ut  in  omni  conversatione  sancti  sint,  ac 
jugiter  in  sancto  timore  Dei  conversentur  ,  va- 
riis  rationibus  et  stimulis.  Primaesthoc  versu, 
scilicet  quod  ille  ipse  Sanctus,  qui  eos  vocavit  , 
sit  ipsorum  Deus,  pater  et  judex  quem  adorant 
et  invocant.  q.  d.  Ergo  eum  ut  Deum  sancte  co- 
lite ;  ut  patri  velut  morigeri  iilii ,  sancte  obedite; 
ut  judicem  ,  sancte  timele :  ipse  enim  judicat 
sine  personarum  acceptione,  ncc  respicit  divi- 
tem  prae  paupere ,  herum  prae  servo  ,  nobilem 
prae  ignobili,  sed  quemque  pro  meritis  secun- 
dum  opera  cujusque  judicat.  Quapropter  dum 
hanc  vitam  ,  carnem  et  terram  quasi  adveme  et 
peregrini  incolitis  ,  in  sancto  timore  conversa- 
mini,  ac  Deum  quasi  patrem  filiali  amore  ,  vel 
cerle  utjudicem  servili  timore  timete  et  revere- 
mini,  ut  omnes  ejus  offensaset  peccala  decli- 
netis,  faciatisque  omne  quodd  placitum ,  ab 
eoque  jussum  etlege  sancitum  est,  itaque  ge- 
hennam  evitetis ,  et  aeternam  in  ccelis  heredi- 
tatem  ab  eo  ,  velut  timorali  servi ,  et  morigeri 
f.lii  nanciscamini.  Hoc  est  quod  ait  Malach. 
c.  1.  6.  Filius  honorat  palrem  ,  et  servus  domi- 
num  sttum.  Si  ergo  pater  ego  sttm  ,  ubi  est  honor 
meus?  Et  sidomintts  ego  sum,  ubi  est  timor  vieus? 
dicit  Dominus  exercituum. 

Nota.  Patrem  vocat  Deum  ,  qui  commutiis  est 
tribus  personis,  Patri ,  Filio  et  Spiritui  sanclo. 
Hic  cnim  est  pater,  id  est ,  crealor,  conserva- 
tor,  provisor,  gubernator  angelorum,  hominum, 
omniumque  creaturarum.  Sic  Christus  in  ora- 
tione  Dominica  nos  ita  orare  et  ordiri  jussit: 
Pater  nosler  qui  es  in  ccelis  ,  Mattb.  6.  9.  Ex  quo 
loco  perperam  contendit  Calvinus  et  Calvinistae, 
Deum  a  nobis  invocandum  esse  dumtaxat  no- 
mine  Patris,  non  vero  S.  Trinitati.s  ,  dicendo  : 
S.  Trinitas  unus  Deus  misercrc  nobis.  Unde  ipsi 
nomen  S.  Trinitatise  suis  Calcndariis,  precibus, 
litaniis  expunxerunt.  Perperam  ,  inquam  :  nam 
Christus  jussit  nos  baptizare  invocando  S.  Tri- 
nitatem,  dicendo:  Ego  te  baptizo  in  nomine  Pa 
tris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  Hinc  S.  Trinilatem 
invocat  S.  Dionvs.  fle  Mystica  Theolog.  c.  1. 
S.  August.  I.  uk.*de  Trihit.  c.  ult.  et  alii  pas- 
sim  ;  imo  tota  Ecclcsia  in  Festo  S.  Trinitatis  , 
el  alias  snepe.  Vide  Fcvardent.  dialog.  1.  contra 
Calvin.  Non  sine  causa  viri  sopientes  Calvinnm 
insimularunt  arianismi  et  judaismi  ,  ut  Hun- 
nius  scripserit  librum  hoc  litulo  ,  Calvintis  ju- 
daizans.  Si  enim  non  Hcet  invocare  Filium,  Spi- 
ritum  sanctum,  S.  Trinitatem  ;  ergo  Filius  non 
est  Deus ,  nec  Spiritus  sanctus ,  nec  S.  Trinitas. 
Quicumqne  enim  est  verus  Deus,  hunc  uti  ado- 
rare,  ita  etinvocarenon  tatitum  possumus,  sed 
et  debemus. 

Nota  Secundo.  Solu*  filius  ,  qua  homo ,  erit 
personalis  judex  judicans  omnes  homines;  Pater 
lamen  et  Spiritus  sanclns  erunt  quoqtie  judices, 
<|uia  judicabunt  per  Christum  hominem  ,  sicut 
rcx  judicat  pcr  suum  pra?torcm.  Ila  S.  August. 
tiact.  21.  in  Joannem.  Vide  Franc.  Suarez  3.  p. 
q.  57.  art.  1. 

Magnus  stimulus  ad  conversationem  sanctam 
est  timor  Dei  omnia  cernentis  ,  jndicjniis  et 
vindicantis.  Inde  Apostoli  jugiter  fum  inculca- 
ritnt,  et  prasdicatores  crcbro  inculcare  debcnt. 
Refcrt  S.  Clemens  S.  Petrum  dictitasse  :  <?«" 
pcccare  potcrit ,  si  semper  ante  oculos  suos  Dri 


C20  COMMENTARIA  IN  !.  EP 

iuilicium  ponat?  S.  Paulus  vehementer  idipsum 
liinuit:  A'e  forle  ,  inquit ,  cum  aliis  prcedicave- 
rim,  ipse  reprobus  efficiar,  1.  Corinth.  5.  10.  et: 
Cum  metu  et  tremore  vestram  salutem  operamini, 
Philipp.  1.  12.  el :  Omncs  nos  manifestari  oportet 
ante  tribunal  Chrisli ,  ut  referat  unusquisque pro- 
pria  corporis  prout  gessit  ,  sive  bonutn ,  sive  ma- 
lum,  2.  Corinth.  5.  10.  etc.  Serviamus  placentes 
Deo  cum  metu  et  reverentia  :  etenim  Deus  nostcr 
ignis  consumens  est ,  Hehr.  12.  28.  Vide  ibi  dicta, 
et  Joel.  3.  2.  et  Apocal.  6.  in  Qne,  etcap.  22. 12. 
ubi  Christus  ait :  Ecce  venio  cito ,  et  merces  mea 
viecum  est ,  reddere  unicuique  secundum  opera 
sua.  Merito  ergo  regius  Propheta  :  Servite ,  ait , 
Domino  in  timore ,  el  exullale  ei  cum  tremore  , 
Psalm.  2.  11.  Quis  non  tremat  coram  Deo  , 
coram  summo  judice,  coram  rigido  vindice  , 
qui  potest  animam  et  corpus  perdere  in  gehen- 
nam,  in  cujus  manibus  suntsortes  nostrae,  vita 
et  mors,  coelum  et  infernus ,  aeterna  nostra 
salus  et  damnalio  ?  Verebar  omnia  opera  mea  , 
sciens  quod  non  parceres  delinquenti,  ait  S.  Job 
cap.  9.  28.  Hieron.  epistol.  5.  Ego ,  ait,  pecca- 
torum  sordibus  inquinatus  diebus  ac  noctibus  ope- 
ror  cum  timore  reddere  novissimum  quadrantem  , 
et  quod  mihi  dicatur ,  Hieronyme  veni  foras.  Et 
ad  Eustochium  recensens  suas  in  eremo  lachry- 
mas,  jejunia  cl  poenitentias  ,  Ego ,  inquit,  ob 
gehennx  metum  talime  carcere  ipse  damnaveram, 
idem  ad  suam  eremum  invitans  Heliodorum  , 
ait ,  eum  omnes  remoras  superaturum,  si  amor 
Dei ,  et  gehenna  timor  animum  occupet. 

Nota  Tertio,  Per  incolatum  intelligit  peregri- 
nationem  hujus  vitae.  Unde  graece  est  napotxiccs 
xp$m ,  id  est ,  tempore  modico,  quo  in  hac  vita  et 
terra  quasi  hospites  et  advence  peregrinamur. 
q.  d.  In  terra  estis  peregrini ,  et  per  eam  quasi 
hospites  transitis  ad  coelum  ,  nolite  ergo  terree 
illecebris  capi  et  inhaerere,  sed  iis  contemptis 
ad  patriam  pergite  ,  et  pertransite.  Hinc  paroeci 
dicti  sunt  incolae  ,  paroecia  incolarum  vicinia  , 
sive  coetus  fidelium  ,  qui  ad  unum  idemque 
templum  pertinent;  et  Parochus  dictus  est ,  qui 
iis  praeest,  vel  qui  iis  Sacramenta  et  panem 
Eucharistiae  administrat.  Parochus  enim  Roma- 
nis  erat,  qui  hospitibus  panem  ceteraque  ad 
victum  necessaria  suppeditabat,  teste  Cicercne 
J.  3.  ad  Atticum  epist.  2. 

Sic  incolatus  sui  semper  erat  memor  David  ; 
dicens  psal.  119.  5.  Hei  mihi  quia  incolatus  meus 
protongatus  est,  habitavi  cum  habitantibus  caidar, 
mulium  incola  fuit  anima  mea.  Sic  Abraham  , 
Isaac  ,  Jacob  ,  omnesque  Patriarchae  et  Pro- 
phetae  in  terra  promissionis  morati  sunt  tan- 
quam  in  aliena  ,  confitentes  quia  peregrini  et  hos- 
piles  sunt  super  terram.  Hebr.  11.  v.  9.  et  11. 
vide  ibi  dicta.  Quotidie ,  ait  S.  Hieron.  ad  Helio- 
dor.  morimur  ,  quotidie  commutamur ,  et  tamen 
asternos  nos  esse  credimus.  Seneca  1.  6.  Natur. 
qucest.  cap.  32.  Fluit  tempus ,  inquit,  et  avidissi- 
vios  suideserit,  necquod  futurum  est  meum  est, 
nec  cum  fuit ;  in  puncto  fugientis  temporis  pendeo, 
ef  magni  est  modicum  fuisse.  Eleganter  ille  hce- 
tius  sapiens  dicenti  cuidam  ,  Sexaginla  annos 
habeo  :  Hos  ,  inquit ,  dices  sexaginta  ,  quos  non 
habes. 

18.  SCIENTES  QUOD  NON  CORRUPTIBILIRUS.]  SeCUIl- 

dum  hic  stimulum  Petrus  adhibet  fidelibus ,  ut 
in  omni  conversatione  sancti  sint,  scilicetquod 
ad  eam  empti ,  redempti  et  a  vana  et  impura  in 
gentilismo  convcrsatione   traducti   sint  pretio 


IST.  S.  PETRI.  Cap.    I. 

inaestimabili,  sciljcet  sanguine  et  morte  Clnisli, 
filii  Dei  unigeniti.  Videant  ergo  ut  in  ea  penna- 
neant.ne,  si  ad  prislina  vitia  redeant,  sanguinein 
Christi  proculcent  ,  illius  iram  et  vindiclani 
provocent,  qui  hunc  suisanguinis  contemptum 
et  injuriam  acerrime  puniet  et  ulciscetur.  lta 
Beda  :  Quanto  majus,  inquit,  cst  pretium  quo  re- 
dempti  estis  d  corruptione  vita  carnalis  ,  tanlo 
amplius  timere  debelis  ,  ne  revertendo  ad  corrup- 
telam  viliorum  ,  animum  veslri  redemploris  of- 
fendatis. 

De  vana  vestra  conversatione  patern^e  tra- 

DITIONIS.]  Graece  TrarpoTrapaSoTou  ,  id  est  «  patri- 
bus  tradita  ,  scilicet  de  conversalione  in  lege 
Mosis ,  item  in  gentilismo:  Judaeis  enim  seque  ac 
Gentibus  ad  Chrislum  conversis  loquitur.  Ju- 
daismi  traditio  et  conversatio  vana  erat,  quia 
purificalionem  et  sanctilatem  ponebat  in  victi- 
mis  et  lustrationibus  corporalibus  :  et  quia  ex- 
cludcbat  Chrisli  fidem  et  gratiam  ,  qui  sancli- 
tatem  in  interna  virtute  constituit  ;  et  quia 
promulgala  jam  lege  Christi  inutilis  erat,  imo 
mortifera.  Ita  Cajet.  el  Cagn.  Gentilium  tradilio 
vana  erat,  quia  adorabant  idola  lignea  et  lapi- 
dea,  ab  eisque  salutem  et  bonum  omne  postu- 
labant  et  expectabant  ;  et  quia  sectabanlur 
vanas  et  impuras  carnis  mundique  illecebras. 

19.  Sed  pretioso  sanguine  quasi  agni  immacu- 
lati  Christi.]  Sanguinis  Chrisli ,  ut  pote  Dei 
pretium  est  infinitum,  infinito  ergo  pretio  re- 
dempti  sumus.  Empli  estis  pretio  magno ,  glori- 
ficate  et  portate  Deum  in  corpore  vestro  ,  ail 
Paulus  1.  Corinth.  6.  20.  vide  eumdem  Hebr.  9. 13. 
Hoc  pretium  magnum  est  ipse  Christus,  lotus 
nobis  datus ,  totus  in  nostros  usus  expensus ,  ait 
S.  Bernard.  serm.  3.  de  circumcis.  Porro  Chris- 
tum  vocat  quasi  agnum  ,  id  est,  similem  agno 
in  puritate  ,  innocentia  ,  caslitate,  mansuetti- 
dine,  obedientia  :  qua  quasi  agnus  immolatus 
est  pro  peccatis  noslris.  Alludit  ad  agnum  a  Ju- 
.daeis  immolari  solitum  inPascate,  qui  erattypus 
Chrisli  immolandi  pariter  in  Paschale.  Hicenim 
debebat  esse  a/xuy.o; ,  id  est ,  irreprehensibilis  ei. 
immaculatus ,  Exodi  12.  5.  Agni  hujus  Paschali.v 
lana  designat  exemplum  ,  lac  doctrinam  ,  caro 
Eucharistiam,  sanguis  redemplionem ,  ait  Tho- 
mas  Anglicus.  Praeclare  S.  Paulinus  epist.  ad 
Florentium :  Idem ,  inquit,  agnus  et  paslor  re- 
get  nos  in  sxcula,  qui  nos  de  lupis  oves  fecit ,  ea- 
rumque  nunc  ovium  pastor  est  ad  custodiam ,  pro 
quibus  fuit  agnus  in  victimam.  Rursum  alludit  ad 
Isaiae  53.  7.  Sicut  ovis  ad  occisionem  ducetur  ,  et 
quasi  agnus  coram  tondente  se  obmutescet ,  etnon 
aperiet  os  suum.  Et  Jerem.  11.  19.  Et  ego  quasi 
agnus  mansuetus  qui  porlatur  ad  victimam  ,  el 
non  cognovi.  Proximius  vero  alludit  ad  testimo- 
nium  Joannis  Baptistae  de  Christo :  Ecce  agnus 
Dei ,  qui  tollit  peccatum  mundi ,  Joan.  1.  29.  Hac 
voce  Agni  gaudet  alter  S.  Joannes  Apostolus , 
itaque  passim  vocat  Christum  Apocal.  cap.  b. 
et  sequent.  quibusomnibussignificat,  a  Christn 
Agno  Christianos  omnes  debere  esse  agnos  ,  et 
agninos  mores  imitari ,  uti  fecit  et  re  et  nomine 
S.  Agnes:  Agnes  enim  dicitur  quasi  agna ,  aii 
S.  August.  serm.  101.  de  diversis.  Vere  S.  Am- 
bros.  lib.  7.  in  Lucae  cap.  12.  Bene  pretiosus  , 
inquit ,  dicitur  sanguis  Christi  quia  immaculuU 
corporis  sanguis  est ,  quia  sanguis  est  fiiii  Dei , 
qui  non  sotum  de  maledicto  legis  ,  sed  etiam  dr 
impietatis  morte  perpetua  nos  redemit. 

Redemit  autem  non  tantum  solvens  lytrum 


COMMENTARIA  IN  I.  EI 
pio  peccatis  cominissis ,  sed  el  a  viliis,  slalu- 
(|ue  pravae  vitae  nos  transferendo  ad  viriutes 
statumque  vitse  sanctae,  mutando  uientcm,  eam- 
queimbueudo  sua  gralia,  qua;  nos  agat  cl  im- 
pellat  ad  omnc  bonum.  Hoc  est  quod  aitPaulus 
Galat.  3.  13.  Christus  nos  redcmit  de  malcdictb 
lcgis,  factus  pro  nobis  maledictum.  Etl.  Cor.  1.  30. 
Chrislus  factus  est  nobis  sapientia  a  Deo  ,  et  jus- 
litia,  et  sanctificatio ,  et  redemptio.  Unde  ele- 
ganter  pieque  S.  Ambros.  lib.  3.  tle  fide  cap.  3. 
ostendens  quautumChristiani  Chrislo  dcbeant : 
Sapientia  mea ,  inquit ,  crux  Domini  est  :  re- 
demptio  mea  mors  Domini  est :  sanguine  enhn 
pretioso  redempti  sumus  ,  ut  Apostolus  Pelrus 
dixit ,  sanguine  suo  quasi  liomo  Dominus  nos  re- 
demit,  idemque  quasi  Deus  peccata  donavit.  Prae- 
clare  S.  Leo  serm.  3.  de  pass.  lnter  omnia ,  ait, 
opera  misericordia  Deinihil  est  mirabilius  ,  nihil- 
que  sublimius ,  quam  quod  pro  mundo  crucifixus 
est  Christus. 

Hinc  docent  Theologi,  sanguinem  Christi  in 
passione  eflusum  non  fuisse  separatum  a  divi- 
uitate ,  uti  censuit  Franc.  Mayronis  in  U.  dist.  /i3. 
q.  1.  sed  hanc  mansisse  cum  eo,  acque  ac  cum 
corpore  hypostatice  conjunctum  ;  sanguis  enim 
Christi  fuit  pretium  justum  el  sufficiens  pecca- 
torum  nostrorum  ,  eo  quod  esset  sanguis  per- 
sonae  divina;  ,  puia  Verbi ,  quod  est  infinitaj  dig- 
nitatis.  Mansit  ergo  sanguis  Verbi  ;  ergo  Verbo 
hypostatice  mansit  conjunctus.  Si  enim  ab  ea 
per  eiTusionem  fuisset  separatus  ,  desiisset  esse 
per  pretium  condignum  pro  peccatis  noslris  : 
jam  enim  fuisset  sanguis  purae  creaturae,  ideo- 
que  limitatae  et  exiguae  dignitatis ,  ac  proinde 
insufficiens  ad  satisfaciendum  pro  peccatis,  quae 
immensam  immensi  Dei  continent  offensam. 
Huc  facit  axioma  Theologorum  ex  Damasceno 
lib.  3.  cap.  27.  Quod  Deus  assumpsit  ,  nunquam 
dimisit.  Ergo  sanguinem  semel  assumptum  non 
dimisit.  Adde  ,  si  in  triduo  mortis  Christi  S.  Pe- 
trus  consecrasset  calicem  Eucharistiae  ,  fuisset 
in  eo  sub  speciebus  vini  ex  vi  verborum  conse- 
crationis  sanguis  Christi :  ergo  fuisset  in  eo  di- 
vinitas  per  concomitantiam  ;  quia  sicut  caro 
Chrisli  non  est  in  Eucharistia  nisi  caro  ut  vivi- 
fica,  atque  adeo  ut  caro  Verbi  (  ut  ait  Concil. 
Ephesinum  epist.  ad  Nestorium)  ita  paritersan- 
guis  ille  est  vivilicus,  atqueideo  divinus  et  uni- 
tus  Verbo.  Denique  idipsum  definivisse  Cle- 
mens  VI.  dicitur  in  Inquisitorio  2.  p.  q.  10.  et 
Pius  II.  uti  refert  Sylvester  in  Rosa  aurea  q.  30. 
Plura  vide  apud  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disput.  hl. 
sect.  3. 

Moraliler  S.  Ambros.  libr.  de  Isaac  cap.  3. 
pulchredocetquantam  servitulem  Christo  emp- 
lori  et  hcro  nostro  debeamus.  JSescis  ,  inquil , 
i/uod  redcmerit  le  Christus  ,  non  emerit  auro  , 
non  argento,  sed  prelioso  sanguine  agni.  Ergo 
rcdemptus  d  Domino  es,  servus  es  qui  creatus  es  ; 
scrvus  rs  qui  rcdemptus  es  :  ct  quasi  domino  ser- 
vitutem  debes  ,  et  quasi  redemptori.  Fuit  enim 
non  qualis  qualis,  sed  copiosa  Christi  redemp- 
lio,  psal.  129.  7.  Unde  Urbanus  VI.  in  Extravag. 
Unigenitus,  agens  de  pretio  et  thesauro  sangui- 
nis  Christi ,  ex  quo  hauriuntur  Indulgentiae  et 
Jubilea  ,  sic  ait :  Agni  immaculati  pretioso  san- 
guine  nos  redemit,  qui  m  ara  crucis  innocens  im- 
molatus,  non  guttam  sanguinis  modicam  ,  quo3 
tamen  propter  unionem  ad  Verbum  ,  pro  redemp- 
tione  totius  generif  humani  suffecisset  ,  sed  co- 
l<tose  velut  qitoddam  profluvium  noscitur  effudissc. 


>1ST.  S.  PETUI.  Cap.  I.  621 

Erat  enim  Christi  sanguis,  sanguis  pcrsonae  di- 
viiue,  puta  Verbi,  hanc  carnem  et  sanguincm 
hyposlatice  sustentanlis.Toti  ergosumuM  i  esti 
dcbemus  Christi ,  non  tantum  tilulo  creationis , 
sed  multo  magis  redemptionis.  ltaque  nos  nostn 
juris  non  stonus,  sed  Chrisli,  qui  nos  emit  el  ser- 
vavit ,  ait  Cyrill.  1.  h.  in  cap.  Uo.  Isaiae.  Ipse 
enim  nos  emit  nonarre,  sed  sanguine ,  ail  S.  Am- 
bros.  lib.  7.  in  cap.  12.  Lucae.  Sicut  ergo  Lusi- 
tani  eniunt  mancipia  vEthiopica  ,  Itali  Turcica, 
illaque  tota  sunlhcri,  ac  quidquid  agunt  et  ope- 
rantur  ,  id  totum  cedithero,  sic  Chrislus  nos 
emit  non  auro,  sed  sanguine  suo  ,  idcoque  su- 
mus  mancipia  Chrisli,  el  quidquid  habcmuset 
possumus ,  id  omne  ejus  est  cjusque  obsequio 
impendendum.  Christus  se  tolum  tibi,  tu  te  lotum 
da  Christo.  Christus  omnes  suas  opcs,  vires  ,  la- 
bores  ,  spirilus  pro  te  expendit  ;  tu  eadem  tua 
pro  illo  expende  :  Fetix  qui  Christum  fortunis 
omnibus  emil ,  ait  Nazianz.  in  carm.  Ila  S.  Paulu.» 
passim  se  vocatservumChrisii.  Ita  S.  Magdalena 
totam  se  Christo  mancipavit ,  ita  S.  Franciscus 
totus  in  Christo  crucifixo  habilabat,  ct  Christus 
in  eo.  Ita  S.  Elzearius  uxori  eum  requirenti  per 
lilteras  rescripsit :  Habilo,  inquit,  in  latereChristi 
crucifixi ,  ibi  me  reperies,  fruslra  alibi  queesitura. 

Rursum  disce  hic  ,  quam  anima  sit  pretiosa  , 
ejus  enim  pretium  cst  sanguis  ,  anima  et  vita 
Chrisli  filii  Dei  ;  illo  enim  quasi  prelio  eam 
emit;  quam  ergo  animarum,  quasi  gemmarum 
praeslaniissimarum  ,  quas  tanli  Christus  appre- 
tiavit,  piscationi  et  saluti  studeredebemus?  ut- 
pote  pro  quibus  Christus  e  coelo  descendit,  la- 
boravit,  sudavit,  per  3ft.  annos  ,  morluus  et 
crucifixus  est  ;  pro  quibus  corpus ,  animam  . 
labores  omnes  et  seipsum  tolum  impendil.  Vis 
videre  quanti  prelii  sit  anima  tua ,  et  cujtisvis 
hominis  etiam  mendici,  Indi,  iEthiopisPChris- 
tum  valet,  Deum  valet:  vita  enim  Chrisli ,  quasi 
in  pretio,  in  bilance  divinae  justitiae  appretiata 
et  appensa  est.  Nec  enim  Angelus  ,  nec  Archan- 
gelus,  nec  Seraphini ,  nec  Cherubini,  nec  ipsa 
B.  Virgo  poluit  pro  hoc  animae  tua;  debilo  satis- 
facere,  sed  solus  Christus  ;  solius  enim  Chrisii 
sanguis  sufficiens  fuit  lytrum  ,  et  condignum 
pretium  ad  solvenda  nostra  debita  et  peccata. 
Ite  nunc  stolidi  mortales ,  ite  infelices ,  animam 
vestram  tam  pretiosam  venditedaemoni  pro  scu- 
tella  pultis,  instar  profani  Esau  ,  pro  vento  ho- 
noris,  pro  venere  unius  horae  ,  pro  gutta  vo- 
luptatis,  dicitecum  Theotimo  (ut  refert  sanctus 
Ambros.  1.  U.  in  Lucam )  qui  maluit  privari  oculis 
perpetuo,  quam  momentanea  venere :  Vale  ami- 
cum  lumen  ,  vale  anima  ,  vale  ccelum ,  vale 
Deus  ,  valete  angeli,  in  aeternum  vobis  vale- 
dico;  in  aeternum  daemoni  me  associo,  gehcnnaj 
me  trado,  ut  gutta  mellis  ad  momentum  fruar. 

Sanius  et  sapientiusS.  Chrysos.  homil.  11.  in  2. 
ad  Corinth.  Cum  ,  inquit  ,  per  Jesum  Christum 
morluum  vivamus  ,  ei  utique  ob  quem  vivimus  , 
vivere  debemus.  Et  S.  Ambros.  de  Elia  et  jcjunio 
cap.  20.  Dicito  ,  si  forte  vides  pugnarc  advtrsum 
te  diaboii  tentamenta  :  Quid  mihi  ct  tibi  est  Detiat  ? 
Ego  Christiservus  sum,  iltius  redemptus  sunguine, 
itli  me  totum  mancipavi.  Quid  mihi  et  tibi  est  ? 
JMon  noviopera  tua:  nihil  tuum  quxro ,  nihil  tuuvi 
possideo ,  nihil  tuum  desidero.  EtS.  Bernard.  trac- 
tat.  de  Diligendo  Deo  :  Si  totum  ,  inquit ,  mc 
debeo  pro  me  facto ,  quid  addam  jam  pro  me  rc- 
fecto  ,  et  refecto  hoc  modo  ?  JMec  enim  tam  facite 
rcfectus  quam  factus.  ISam  qui  me  semelel  tanlmn 


COMUKNTARIA  IN  I.   EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


6*22 

dicendo  ferit ,  in  reficiendo  jrrofecto  ct  dixit  multa, 
el  gessil  mira,  el  pertulil  dura,  nec  tantum  dura, 
sed  et  indigna.  Qttid  retribuam  Dco  pro  se?  Nam 
ctiamsi  me  millics  rependere  posscm ,  quid  sum 
rgo  ad  Deum?  Idem  serm.  de  quadruplici  debito : 
O  si  cognovisses  et  tu  quam  mulla,  et  quam  multis 
debeas  :  vidercs  quam  nihil  sit  quod  facis  ,  quam 
nec  inter  minima  numerandum  ad  comparationem 
debitorum  tuorum.  Vis  scire  qua  et  quibus  debeas? 
Primo ,  Christo  Jesu  debes  omnem  vitam  tuam, 
ijuia  ipse  vitam  suam  posuit  pro  vita  tua:  et  cru- 
riatus  amaros  sustinuit ,  ne  tu  perpetuos  sustineres. 
Quid  tibi  dirum  ,  vet  durum  esse  poterit ,  cum  re- 
cordatus  fueris,  quia  ille  in  forma  Dei  in  die  aler- 
nitatis  sua> ,  in  splendoribus  Sanctorum  ante  luci- 
ferum  genitus  splendor  et  figura  substantia?  Dei , 
cenit  ad  carcerem  tuum  ,  ad  limum  tuum  ,  inftxus 
(ut  dicitur)  usque  adcubitosin  limo  profundi.  Quid 
non  suave  tibi ,  cum  tibi  coltegeris  omnes  amari- 
tudines  Domini  tui  ,  et  rememoraberis  primum 
quidem  illarum  infantilium  necessitatum :  deinde 
iaborum  quos  pertulit  in  prxdicando  ,  faligatio- 
num  in  discurrendo  ;  tentalionum  in  jejunando , 
vigiliarum  in  orando  ;  lachrymarum  in  compa- 
tiendo;  insidiarum  in  cotloquendo;  postremo  peri- 
rulorum  in  falsis  fratribus ,  convitiorum ,  sputo- 
rum  ,  cotaphorum,  flagetlorum  ,  irrisionum,  sub- 
sannationum  ,  exprobrationum  ,  ctavorum  ,  ho- 
rumque  simitium  :  qua?  in  satutem  nostri  generis 
triginta  et  tribus  annis  operatus  et  passus  est  in 
rnedio  terra?  O  quam  indebita  miseratio  ,  quam 
gratuita  et  sic  probata  dilectio  ,  quam  inopinata 
dignatio  !  quam  stupenda  dulcedo  ,  quam  invicta 
mansuetudo  ,  regem  gloria  ,  pro  despicatissimo 
vernaculo  ,  imo  vermiculo  crucifigi!  Quis  autern 
unquam  tale ,  aut  quis  vidit  huic  simile?  Et  paulo 
inferius  :  Sicut  nihil  ad  aliquid  nultam  habet  com- 
parationem  ;  ita  et  vita  nostra  nuttam  habet  ad 
vitdm  illius  proportionem  ;  cum  ilta  dignior,  hta 
miserior  esse  non  possit.  ISec  me  pules  rem  exag- 
gerare  sermonibus  :  quiahic  deficit  omnis  lingua  , 
nec  sufficit  oculus  vel  ad  intuendum  tanta  digna- 
tionis  arcanum.  Cum  ergo  ei  donavero  quidquid 
sum,  quidquid  possum:  nonne  istud  sic  est  sicut 
stella  ad  solem  ,  gutta  ad  fluvium,  tapis  admon- 
lem,  granum  ad  acei~vum?  ISon  habeo  nisi  minuta 
duo ,  imo  minutissima  ,  corpus  et  animam  ;  vel 
potius  unum  minutum,  voluntatem  meam:  el  non 
dabo  itlam  ad  voluntatem  illius  ,  qui  tantus  tan- 
titlum  tantis  beneficiis  pravenit,  qui  totosetotum 
me  comparavil  ?  Alioquin  si  illam  retinuero  ,  qua 
fronte,  quibus  oculis ,  qua  mente ,  qua  conscien- 
lia  vado  ad  viscera  misericordias  Dei  noslri  ,  et 
audeo  perfoaere  illud  fortissimum  propugnaculum 
quod  custodit  Israel ,  et  islius  sanguinis  non  gut- 
tas  ,  sed  undas  d  quinque  partibus  corporis  in 
meum  pretium  detorquere  ?   O   generatio    per- 
versa.,  el  infideles  filii ,  quid  facietis  in  die  ca- 
tamitatis  de  longe  venientis  ?  ad  cujus  fugietis 
auxiUum  ? 

Aoni  iMMACiiLvn.  ]  Respicit  ad  agnum  pascha- 
lem ,  qui  debebat  esse  sine macula ,  non  coloris, 
sed  vitii,  puta  esse  integer  et  perfectus,  non 
claudus,  non  caecus,  non  mancus*  non  muti- 
lus,  ut  significaret  Cbristum  quaquaversum  in 
sapientia  et  virtute  fore  integrum  et  perfectum, 
■sine  ullo  erroris  defectu ,  aut  peccati  labe  tt 
macula  :  hanc  enim  significat  Hebr.  aic  mum  : 
iiude  Gracum  i/muu»^  id  est.  imviacalatus ;  in- 
uocens,  inviolatus.,  inculpatus,  irreprehensus, 
->mni  reprehensione  major. 


Et  incontaminati.J  Aliqui  censent  Chrislum 
dici  immaculatum ,  quia  purus  fuit  a  macula 
peccati  originalis;  incontaminatum ,  quia  purus 
ab  omni  labe  peccati  actualis.  Verum  haec  duo 
synonyma  csse  videntur ,  quae  conglomerat 
S.  Petrus  ad  auxesin ,  ut  ostendat  Christum  planc 
ct  per  omnia  fuisse  immaculatum  et  purum.  Si 
tamen  ea  distinguere  quis  velit,  dicat  Christum 
immacutatum  fuisse  in  se  et  actibusinternis;  in- 
contaminatum  vero  in  habitu,  conversatione  et 
veslibus  externis.  Macula  enim  qua  carere  de- 
bebat  agnus  Paschalis,  consisiebat  in  vitio  in- 
lerno  corporis,  uti  jam  dixi :  sru>o«  vero ,  unde 
dicitur  aan0.ot,\([  est ,  incontaminatus ,  proprie 
est  macula  coloris  in  veste  e  vino  aut  unguine. 
Unde  Marcel.  in  Dioscor.  1.  1.  c.  39.  s-raoe,  ait, 
sunt  nota?  quos  investibus  hwentes  eas  discolorant , 
quarum  similitudine  aliquando  in  humano  vuttu 
et  reliquo  corpore  macula?  oriuntur,  nutlo  aut  exi- 
guo  vitio  summam  tantum  cutem  variantes:  quas 
Plinius  videlur  vocare  furunculos.  Quocircii 
Christus  longe  purior  fuit  agno  Paschali :  hic 
enim  erat  a>u//.oj ,  at  non  aoni)os ,  poterat  enim 
habere  maculas  coloris  albi,  nigri,  rufi;  Chris- 
tus  vero  fuit  tam  ««rUos,  quam  «//u//.o{,  idest, 
plane  purus ,  carens  omni  macula  tam  coloris, 
quam  corporis;  tam  externa,  quam  interna  ; 
tam  morum,  quam  mentis ;  tam  actionum,  quam 
cogitationum. 

20.   PR^ECOGISITI    QUTDEM  AIVTE   MUNDI    CONSTITO- 

tionem.]  Prcecogniti,  id  est ,  prxdestinati ,  ut 
vertit  Syrus  et  Tigurina.  Cognitio  enim  Dei  hic, 
uti  et  apud  S.  Paulum  ,  srepe  intelligilur  prac- 
tica,  scilicet  conjuncta  cum  Dei  voluntate,  de- 
creto  et  prsedestinatione.  Dicit  hoc  Petrus,  tum 
ut  sternat  supercilium  Judaeorum ,  qui ,  ut  inquit 
S.  Cyrill.  lib.  11.  in  Joannem  c.  28.  Legi  Mosis 
semper  inhairent ,  et  virtutem  nostri  mysteriire- 
centi  Patris  concilio  excogitalam  arbitranlur : 
tum  ut  declaret  antiquitatem  et  magnitudinem 
amoris  Dei  in  bomines ,  q.  d.  Deus  Pater  non  ab 
heri,  non  ab  initio  mundt,  sed  anle  ejus  crea- 
tionem  ab  omni  aeternitate  cogitavit  de  nobis , 
dilexit  nos ,  voluit  nos  beare ,  ideoque  praedesti- 
navit  Christi  incarnationem  et  mortem,  ut  per 
eamnos  sibi  reconciliaret  etsalvaret. 

Aliqui  haec  Petri  verba  extendunt  ad  illam 
Scoti,  etejus  asseclarum  sententiam,  qure  cen- 
setChristum  incarnandumfuisse,  eliamsi  Adam 
non  peccasset,  ut  scilicet  Deus  divitias  bonita- 
lis,  sapientiae  et  potentite  suae  per  Christum, 
angelis  et  hominibus  ostenderet;  sed  Christum 
tunc  futurum  fuisse  impassibilem  :  crux  enim 
et  mors  Christi  decreta  fuit  a  Deo  post  praevi- 
sum  Adae  peccatum ,  ad  ejus  remedium.  Ratio 
eorum  est,  quia  alioqui,  inquiunt,  si  Christus 
praccise  propter  nos  praedestinatus  et  incarnatus 
esset ,  deberet  utique  nobis  agere  gratias ,  nos- 
que  esscmus  priores  Christo  apud  Deum  in  ejus 
mente  et  prasdestinatione  ,  ac  consequenter 
Christus  esset  gloria  nostra,  siout  mulier  est 
gloria  viri,  uti  argumentatur  S.  Cyrillus  libr.  3. 
Thesauri  cap.  2.  Verum  haec  hoc  loco  parerga 
videntur.  S.  Petrus  enim  tantum  ait  Christum 
praedestinatum  esse,  ante  mundi  constitutio- 
nem ,  non  autem  anle  praevisionem  peccati  Adae, 
vel  ante  praevisionemetpraedestinationem  cons- 
titutionissivecreationismundi,  quiahocfalsum 
est.  Deus  enim  praedestinavil  Christum  ad  or- 
natum  universi,  non  ergo  prius  prsedestinavit 
r.hristum,  quam  universum,  sed  posterius,  aut 


C0MMENTAR1A  IN  1-  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


poiius  simnl  cun)  mutuu  quuduui  contrudepen- 
dentiu  :  dccrevitenim  Deus  creure  iuundiiin  ta- 
lem  ,  in  quo  labenle  Adamo  nusceretur  Chrislus 
qui  eumerigeret,  itaqueDeigloriamtoiomundo 
cclcbrarct;  ita  ut  noluissel  creare  munduin, 
nisi  cum  Cbristo  et  propler  Cbristum,  ac  vicis- 
sim  noluisset  incarnari  Cbristum  nisi  cum 
mundo  et  in  mundo.  Ubi  enim  incarnalus  fuis- 
set  Cbristus  nisi  in  mundo?  ubi  suam  gloriam 
per  Cbristum  patcfecisset,  nisi  in  mundo,  ange- 
lis  etbominibus?  S.  Petro  succinit  S.  Joannes; 
qui  Apocal.  13.  8.  Christum  vocat  agnum  qui 
occisus  est  ab origine mundi.  EtS.  Paulus,  qui  boc 
Cbristi  mysterium  vocal  temporibus  ajtcrnis 
lacitum,  et  praedestinatum  antetempora  saecu- 
laria ,  quocl  nunc  patefactum  est  per  scripluras 
Prophetarum,  secundum  praceptum  tttemi  Dei , 
ad  obcditionem  fidei ,  Roman.  16.  26.  et  ad  Ti- 
lum  1.  2. 

Mamfestati  autem,  ]  per  Christi  incarnalio- 
nem,  crucifixionem,  resurreclioncm,  ascensio- 
nem  in  ccelum,  missioncm  Spiritus  sancti,  et 
pncdicationem  Aposlolorum. 

NovissiMis  temporibus  ,  ]  puta  post  quatuor 
fcreannorum  millia  elapsa  a  creatione  mundi. 
Causaehujus  Christi  tardilalis  fuere  variae.  Prima 
est,  dignitas  et  majestas  Christi,  quam  praeire 
et  prajfigurare  dchebant  Abraham,  Moses  om- 
nesque  Patriarchoe  ,  Prophetae,  ac  legis  ccre- 
moniae.  Secunda,  ut  quo  tardius,  eo  avidius 
exciperetur.  Tertia,  ut  per  tot  annorum  millia 
morbusetcorruptio  humanae  nalurae  omne  pec- 
catorum  virus  evomeret ,  itaque  liqueret  quanta 
csset  Christi  necessitas,  qui  omnc  hoc  maluin 
curaret.  Vide  Barradium  lib.  5.  Harmon.  c.  31. 
unde  S.  Paulus  ait  Christum  venisse  in  plenitu- 
dinc  temporum,  id  est,  cum  tempora  ejus  in- 
carnationi  &  Deo  pracfinita,  essent  evoluta  et 
adimplela  Galut.  t\.  h. 

Propter  vos,]  propter  omnes  praedeslinatus 
et  natus  est  Christus,  sed  primo,  ob  primitivos 
fideles  :  hi  enim  primi  Christi  fructum  et  gra- 
tiam  participarunt.  Pungit  S.  Pelrus  fideles  sui 
aevi,  ut  Deum  et  Cbrislum  adeo  se  amantem, 
sibique  vicinum  ardentcr  redament :  ipse  enim 
ex  tot  sacculis,  et  ex  centenis  millibus  illius 
saeculi  paucos  Judaeos  et  Genliles  credentes  ele- 
git,  quibus  hoc  novum  et  recens  Chrisli  Salva- 
toris  beneficium ,  puta  graliam  et  salutem,  con- 
tulit.  (Jnde  Paulus  delicias  amoris  sui  in  Chris- 
tnm  exprimens  Galat.  2.  20.  In  fi.de,  inquit, 
vivo  filii  Dei,  qui  dilexit  me ,  et  tradidit  semetip- 
sum  pro  me.  Perinde  ac  si  pro  solo  Paulotraditus 
et  crucifixus  fuisset  Christus.  Tantum  enim 
Paulo  profuit  mors  Christi,  quantum  profuisset 
si  pro  eo  solo  mortuus  esset.  Pie  et  vere  S.  Au- 
gustinus  1.  3.  Confessionumll.  O  tubone,  ail, 
Omnipotens,  qui  sic  curas  unumquemquenostrum 
tanquam  solum  cures,et  sic  omnes  tanquam  sin- 
gulos. 

21.  Qui  per  ipsum  ( agnum  immaculatum  Chris- 
tum,  puta  per  Christi  passionem,  merita,  vo- 
cationem,  pracdicationem  et  gratiam)  fideles 
estis  in  Deo.]  Gra?cumiri?iuovSa«  «i«  Stov,  creditisin 
Deum  ( ita  Syrus )  ,  vivum  scilicet  et  verum , 
cum  antea  credidissetis  in  deos  falsos  Gentium, 
puta  iu  idola  et  daemones  (unde  S.  Prosper.  1. 1. 
de  Vocat.  Gent.  c.  23.  legit :  Quiper  ipsum  fideles 
estisinDeum,  idesl,  flde  creditis  in  Deum:) 
declarat  quod  dixit  propter  vos,  scilicet  mani- 
feslatusest  Curistu»,  quia  nimirum  vos  fecit  fi- 


C2:. 

deles  et  cultores  veri  Dei.  Hinc  patet  fideni  non 
esseexnobis  nostriqueingeniietnaturae  viribu-,, 
sed  esse  opus  et  donum  gralire  Christi  :  uti  poit 
Concil.  Arausicanum  et  Milevit.  definit  Tiid. 
sess.  6.  can.  3.  Christus  enim  est  auctor  et  pa- 
rens  totius  oeconomiae  gratiae,  quae  complectilur 
fidem  quasi  principium  ,  spem  ,  charitatem  , 
caetcrasque  virtutes,  acomniadonu  quibusper- 
ducimur  ad  salutem  et  gloriam  aeternain,  quasi 
ad  finem  et  terminum  redemptionis  Christi. 

Qui  suscitavit  eum  a  mortuis.  ]  q.  d.  Ne  quis 
Christum  respuat  quasi  suspensum,  occisum 
et  crucifixum  pro  peccatis  nostris,  ccce  ipse 
mox  a  Deo  suscitatus  est  ad  gloriam ,  factusque 
dominus  cceli  et  terrae ,  angelorum  et  hominum, 
imopercumDeusomncs  ejusfidelcsadeamdem 
gloriam  suscitabit.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  : 
Propter  quod  (quia  humiliavit  sc  usque  ad  mor- 
tem  crucis)  et  Deus  exaltavit  illum,  et  donavit 
illi  nomen  quod  est  super  omne  nomen ,  ut  in  no- 
mine  Jesu  omne  genu  flectatur ,  ccelestium,  ler- 
restrium  et  infemorum,  Philip.  2.  9. 

Hoc  est  quod  iturus  ad  passionem  Christu*. 
oravit  Patrem,  et  impetravit :  Clarifica  me  lu 
Pater  apud  temetipsum  claritate  ,  quam  habui , 
priusquam  mundus  esset,  apud  te.  Joan.  17.  5. 

Ut  fides  vestra  et  spes  esset  in  Deo.]  q.  d. 
Deus  hoc  fructu  et  fine  suscitavit  Christum  ad 
gloriam  ,  ut  vos  videntes  ct  audientes  eum  quasi 
caput  vestrumresurrexisse,  mortem  superasse 
suisque  iter  a  morte  ad  vitam  praeivisse,  fide 
iirma  crederetis,  et  certa  spe  speraretis  vos 
quoque  quasi  inembra  Christi,  per  ipsumeam- 
dem  gtoriam  adepturos,  et  ad  eam  resurrectu- 
ros,  ideoque  per  eamdem  gratiam ,  dona, 
omniaque  media  ad  gloriam  necessaria  vel  op- 
portuna  consecuturos.  Vere  S.  Leo  serm.  8.  de 
passione  :  Crux  tua,  ait,  omnium  fons  est  bene- 
dictionum,  omnium  est  causa  gratiarum,  per 
quam  credentibus  datur  virtus  de  infirmitate,  glo- 
riade  oppr»brio ,  vita  de  morte.  Et  nonnullis  in- 
terjectis  :  Cum  ergo  Dominus  lignum  portaret 
crucis ,  quod  in  sceptrum  sibi  converteret  potesta- 
tis ,  eratquidem  hoc  apud  impiorum  oculos  grandr 
ludibrium,  sed  manifeslabatur  fidelibus  grande 
mysterium  :  quia  gtoriosissimus  diaboli  victor,  et 
inimicarum  virtutum  potentissimus  debellator , 
pulclwa  specie  triumphi  sui  portabat  trophxum  , 
et  invicta;  patientim  humeris  signum  satutis  ado- 
randum  regnis  omnibus  inferebat.  Et  serm.  1.  de 
resurrect.  Ex  hoc  initium  nobis  factum  est  resur- 
rectionis  in  Christo,  ex  quo  in  eo  qui  pro  omnibus 
mortuus  est ,  totius  spei  nostra  forma  prxcessit , 
praesertim  quia  Christus  vi  divinitatis  suae  seip- 
sum  suscitavit:  Quoniam  deitas,  ait  idem  ibi- 
dem,  qua  ab  utraque  suscepti  hominis  substantia 
nonrecessit,  quod  potestate  divisit,  potestate con- 
junxit.  Et  S.  Athanas.  de  Incarn.  Verbi :  Revixit , 
ait,  persuamqua  inipsoerat  vitam. 

22.  Ammas  vestras  castificantes  in  oredien- 
tiacharitatis,  in  fratermtatis  amore  simplici 

EX    CORDE    INVICEM    DILIGITE    ATTENTIUS.  ]  Omili- 

bus  hisce  verbis  non  aliud  dicit,  quam,  casto, 
id  est  puro,  amore  fraterno  invicem  impense 
diligite,  serviteet  obedite  :  sed  hujusdilectionis 
puritatem  multis  verbis  exaggerat  et  repraesen- 
tat.  Singulaergo  pondus  habent,  quare  singula 
expendamus.  Suppono  omnia  haec  pendere  ah 
illo  propter  quod,  v.  13.  ibi  enim  incipit  altera 
capitis  pars,  scilicet  ethica ,  quaehucusque ,  Imo 
nd  finem  capitis  protenditur,  qua  S.  Pelrus  dc 


u2i  COMMENTARIA  1N  1. 

morc  vuria  dal  virtntum  pr«Tcq)ta,  vcl  moniia. 
q.  d.  Vroptcr  quod ,  vcl  itaque  ut  haereditatem 
incorruptibilcm  ,  dc  qua  disserui,  asscquamini, 
succingile  lumbos  mcnlis  ;  et  animas  vestras 
castificanles  invicem  diligite,  elc. 

Primo,  costificanles ,  graece  iffVmin^  quod  al- 
ludit  ad  vocem  agni,  q.  d.  A  Chrislo  agno  im- 
maculalo  progenili,  estote  agni  immaculali,  et 
agnizate,  id  est,  castificale  et  purificale  animas 
vcstras.  Hinc  Chrislus  aitS.  Petro  :  Pasce  agnos 
meos  ,  Joan.  '22.  15.  Rursum  rr/vtxores  est  praeteri- 
tum,  q.  d.  Cum  caslificaveritis.  Sed  Hebraei  sacpe 
rommntant  lempora,  vel  ampliant:  sub  castifi- 
caveritis  ergo  intelligecastificetis,  velcaslificate, 
q.  d.  In  baptismo  ccepistis  vos  castificare  et  pu- 
rificare;  at  pergite,  et  continuo  magis  ct  magis 
pcr  obedientiam  charitatis  vos  castificate  et  pu- 
rificaie.  Porro  castitas  hoec  a  multis  proprie  ca- 
pitur  pro  virtute  castitatis ,  quae  comprimit 
luxuriam.  Hinc  sanclimoniales  ob  professionem 
caslitatis  vocantur  Castimoniales  a  S.  Auguslino 
in  psal.  73.  Secundo ,  et  genuine,  castificatio 
h.TC  est  purificatio  affectionum  animae  ,  praeser- 
lim  amoris,  quae  lit  per  charilatem,  sive  amo- 
rem  divinum.  Castitas  ergo  hic  vocatur  puritas 
affectionis,  intentionis  el  amoris,  ut  patet  ex 
sequentibus,  q.  d.  Castificate,  id  est,  castigate 
et  purificale  vest.rum  amorem  et  affectum  ab 
omni  impuritate ,  facile  ut  amor  vester  purus  sit 
et  sincerus ,  non  quaeren9  sua ,  sed  Dei  et  proximi 
commoda.  Hocest  quod  ait  Joannes  epistolae  1. 
c.  3.  3.  Omnis  qui  habet  lianc  spem  in  eo ,  sanctifi- 
cat  se  sicut  el  ille  sanctus  est;  ubi  graece  idem  est 
verbum  quodhic  scilicet  iyvi^u.  Unde  S.  August. 
iract.  5.  in  epistol.  S.  Joannis  vertit,  caslificat 
semetipsum ,  sicut  et  ipse  castus  est. 

Secundo ,  obeUientia  charitalis,  graece  fcluSjsfafs , 
id  est  veritatis.  Primo,  accipi  potest  fides  et  obe- 
dientia  qua  credimus  et  obedimus  Evangelio 
quasi  lege  veritatis  et  charitatis.  Unde  Vatabl. 
v evlit ;  qui  animas  vestras  purificaslis  obeUienUo 
veritati;  et  Syrus,  cum  sanclijicaverilis  animas 
vestyas  pcr  obeUientiam  veritatis ,  et  fueritis  pteni 
ckaritate.  Sic  Paulus  ait  Galat.  3.  1.  O  insensali 
Galalce .  quis  vos  fascinavit  non  obeUire  verir 
lati? 

Secundo,  obeUientia  charitatis  est  obedientia 
filialis  ex  amore,  non  servilis  ex  timore :  hcec 
enan  est  necessitatis  illa,  charilalis ,  ait  S.  Bern. 
tracl.  de  Praecepto  et  dispens.  c.  9.  qux  noncer- 
tis  aslricta  limitibus ,  voti  et  professionis,  ferlur 
largiori  voluntate  in  latitudinem  charitatis  ,  et 
ad  omne  quod  injungitur  spontaneo  vigore  libe- 
rahs  alacrisque  animi,modum  non  considerans, 
in  inlinitam  libertatem  extenditur.  Idem  serm. 
de  S.  Andrea  :  Sola  est  charitas,  inquit,  quo3  obe- 
dientiam  gratam  facit,  et  acceptabiiem  Deo  com- 
menUat.  Porro  haec  obedientia  caslificat  animam; 
quia  dum  anima  per  humilemobedientiam  sub- 
flit  se  Deo  et  legi,  meretur,  ul  ei  vicissim  sub- 
datur  corpus.  Ila  S.  Augusl.  in  psal.  143.  TuDeo, 
inquit,  tibi  caro.  QuiU  justius?  quiU  pulchrius? 
Ta  majori,  minor  tibi:  servi  tu  ei  qui  fecit  te ,  ut 
tibi  servial  quoU  factum  est  propter  te :  si  autem 
rontemnis  tu  Deum,  nunquiUsubjicielur  libicaro? 
Oui  non  obtemperas  Domino ,  torqueris  a  servo. 
Ita  Asceta?  docent,  efficax  medium  ad  conser- 
vandam  casiiiatem  essehumilitatemelobedien- 
iiam,.quaquis  suo  superiori  plcne  obediat.  Sic 
•nim  pro  congrua  mercede  accipict  a  Deo  obe- 
jienlian)  oajrnis,  tit  illa  paritersubjicialurmcnii 


F.PIST.  S.  PKTRI.  Cap.  1. 

<>(  spiritui,  obedientia  crgo  carnis,  pula  casiilas 
et  lilia  obedientiaa  mentis. 

Tertio  ,  obeUientia  charitatis  magis  proprie  ct 
pertinentcr  ad  proposilum  S.  Petri,  est  obedieu- 
lia  et  subjectio  quas  fidelis  in  omnibus  subdil  sc 
lcgi,  dictamini  et  impulsui  charitatis,  ut  quid- 
quid  facit  faciat  ex  dicto  et  ductu  charitatis,  ac 
pnesertim  qua  quis  per  fraternam  charitatem 
fratri  se  subjicit,  ei  se  accommodat,  ei  consn- 
lerc  salagit,  ejus  nutus  sequitur,  cjus  commoda 
captat,  ut  idem  sit,  Obedire  charitati,  quod, 
per  charitatem  spiritus  servire  invicem  ,  Galat.  5. 
13.  et :  Subjecti  invicem  in  timore  Chrisli.  Ephes. 
5.  21.  Ita  se  explical  S.  Petrus  c.  2.  13.  diccns  : 
Subjecti  igitur  estote  omni  humana  creaturai  prop- 
ler  Deum:  Huic  enim  legicharitatis,  utpole  legi 
Christi,  subdidit  se  quivis  Christianus  in  bap- 
lismo,  dum  amplexus  est  christianismum:  hic 
enimestlexet  professio  charitatis.  Quaresi  quis 
roget,  Quid  esl  religio  Christiana?  recte  rcs-- 
pondebis  :  Est  religio  el  obedientia  charitatis,  m 
qua  omnes  profitentur  sc  studere  et  obedirc 
cbaritati.  Huc  ergo  speclat  tota  scntentia  S.  Petri, 
nimirumutinculcet  fidclibus  charitatem  frater- 
nam ,  qua  alter  alieri  serviat ,  se  objicial  et  obe- 
diat,  utejus  commodis  et  saluti  consulat. 

Hinc  patet  quod  charitas  sit  castratio  pula  cas- 
tificatio  omnium  amorum  et  appetituum,  vera- 
que  et  plena  castitas  animee  :  charilas  enim  cas- 
trat  et  resecat  amorem  proprium,  et  amorem 
carnis  et  mundi,  puta  amorem  proprii  honoris, 
lucri ,  voluptatis,  quae  est  animse  impuriias,  quia 
cam  multis  vitiis  maculat  et  conspurcat.  Rur- 
sum  charitas  omnia  melitur  amore  Dei,  oumia 
ordinatet  operatur  ex  amore  Dei :  quare  omnis 
cjus  actio  pura  cst,  sancta  ,  spiritalis  et  deifor •• 
mis  ;  utpote  manans  ex  amore  Dei,  eoque  dirccta 
et  regulata.  Quocirca  Graeca  addunt  Zt*  Trvcu^aTo,-, 
id  est,  per  Spiritum ,  quia  charilas  diffusa  in  coi- 
dibus  nostris  per  Spirilum  sanctum  facit  homi^- 
ncm  spirilalem  et  purum,  omniaque  cjus  opera 
spiritualia  et  pura.  q.  d.  Jubeo  vos  casiificare 
animas  vestras  ;  at,  ne  putetis  vos  veslris  viribus 
id  posse  preestare,  addo  per Spirilum ,  utdoceam 
vos  nihil  vobis  arrogare,  sed  omnia  Spiritui 
sancto  tribuerc,  ejusquc  opem  implorare.  Ali- 
qui  spiritum  jungenles  fraternilati ,  quae  sequi- 
tur,  verlunt  per  spiritum  fraternitatis  :  quia  spi- 
rilus  amoris  fraternicastificatetpurificatomnia 
nostraopera  circa  proximum ,  omniumque  cuiu 
eoconversationem.  Merito  crgo  S.  Leo  serm.  <S. 
de  Quadrag.  Charitas,  inquit,  robur,  estfulei,  fiUfs 
forlitucio  est  charitatis;  fidesenim  roboralchat  i- 
talem ,  et  charilas  fidem ,  una  alteri  jungi  debc», 
nec  separari. 

Denique  S.  Basil.  in  regul.  brevior.  interroga- 
tione  115.  QuomoUo,  inquit,  alii  aliis  obeUienliam 
inlernos  pr&stabimus  ?  Resp.  Tanquam  servi  aU- 
versus  Uominos ,  convenienter  illi  pracepto  Domini. 
Qui  vult  in  vobis  esse  magnus ,  sit  omnium  ultimus, 
et  servus  omnium ,  Marci  10.  Quibusverbis  utljun- 
git ,  quoU  nos  efficacius  etiain  possit  permoverc 
Sicut  fiiius  hominis  non  venit  utministrcturvi ,  sed 
ut  ministraret. 

Tertio,  in  fraternitatis  amore ,  graeceEv>i;.a(5j)- 
?La,  id  est,  in  charitatc  fraterna,  quia  Christiani 
scse  inviccm  quasi  filios  Chrisli  et  fratres  inter 
sesefraterno  amore  diligeredebent,  ct  olim  di- 
ligebant,  adeo  ut  se  merilo  passim  vocarcnr 
fralres,  hanc  fO.xSeXvixv  suis  reliquit  Christus 
Joan.  13.  3/i.  Unde  eaiu  impcnse  fidelibus  coni- 


COMMENTARIA  IN  I 

mendant  S.  Petrus,  S.  Paulus,  S.  Joannes,  S.  Ja- 
cobus.  Gncce  est  th  ftXxStXflxv  kmtndxpifov ,  id 
cst,  in  honorem  fraternum  non  hypocriticum;  non 
fjctum  etsiniulatuni,  scd  a  siinulatione  alienuni, 
simplicem,  verum  et  sincerum.  Sensus  estq.  d. 
Cum  castificaveritis,  id  est  purificaveritis  ani- 
mas  vestras,  obediendo  cliarilate  per  sincerum 
amorem  fralernum.  Hic  enim  sincerus  amor 
defricabit  ab  anima  omnem  bypocrisin  ,  omnem 
simulalioncm,  omnein  avaritiam,omnem  amo- 
remproprium,  omnem  cupidilalem,  omnium 
ambilionem,  ac  pure  quaeret  id  quod  placilum 
est  Deo,  et  proximo  ulile  ac  salulare. 

(Jbi  Nola.  To  in  fratcrnUalis  amore  potest  re- 
ferri  tam  ad  castiftr.antes  (et  eo  videnlur  refcrre 
Graeca,  q.  d.  Caslificanles  animas  per  fralerni- 
tatis amorem, quasi  persal  etnilrum  animaruin. 
ila  Vatabl.)  quam  ad  invicem  diligite ,  q.  d.  Dili- 
gite  invicem  piAaisiffa  ,  id  est  amore  fraterni- 
talis,  id  est  fraterne,  diligile  invicem  quasi 
fratres  et  filios  Cbristi.  Vere  Isidorus  :  Qui  dfra- 
terna,  inquil ,  dilectione  secernitur ,  d  divina  par- 
ticipalione  privalar.  Et  S.  Ambros.  (vel  polius 
S.  Maximius)  serm.  9.  Major,  ait.  est  fralernitas 
Christi ,  quam  sangttinis  :  sanguinis  enim  fratcr- 
nilas  similitudinem  tanlummodo  corporis  refert  , 
Christi  autem  fralrrnitas  unanimitatem  cordis 
animoyque  demonstrat ,  sicut  scr.plum  est  :  Erat 
credeniium  cor  unum  et  anima  una.  Vere  ergo 
frater  ilte  est ,  qui  tam  corpore,  qitam  unanimi- 
tate  gcrmanusest.  Vcrus,  inquam,fraterest,  cujus 
idem  spiritus ,  etvolttntas  infralre  est.  Melior  est 
igitur  fratcrnilale  sangttinis  fraternitas  Christi, 
quoniam  intcrdum  illa  sibi  inimica  est;  Christi 
aulem  fraternitas  sine  intcrmissione  paciftca  est. 
Ula  inter  se  communia  cum  annulatione  dividit , 
ho3C  etiam  cum  gralulalione  communicat.  llla  in 
consortio  sa?pe  despicit  germanum,  hatc  assumit 
frequenter  alicnum.  Hic  ergo  fraternilalis  amor 
estcentrum,  basis  ,  columcn  Ecclesiaj ,  etquasi 
anima  christianismi ,  ejus  vero  odium  et  invi- 
dia,  el  utriusquecladcs  et  ruina.  Qnocirca  Vere 
Christoph.  Yarscvicius  scripsit  boc  paradoxon  : 
Christianorum  de  Christianis  parta  cadit  vicloria 
victa,  in  quo  ostcndit  Turcam  ad  lanlum  im- 
perium  cxcrevisse  non  alia  rationc,  quam  per 
Cbrislianorum  dissidia, idque percetalesel rcgna 
singula  ex  bisioriis  ad  oculum  demonstrat. 

Quarto,  simplici,  mulli  to  simplici,  referuntad 
cordc,  ut  respondeat  Grseco  xa&as»*,  id  cst  puro ; 
unde  sic  vertunt,  ex  corde  invicem  diligite.  Ve- 
rum  ex  Grajco  liquet  referendum  cssc  ad  to  in 
amore  fratcrnitatis.  Itaque  sentenlia  toia  sic  dis- 
pungenda cst,  animas  castiftcantes,  elc.  in  fra- 
ternitatis  amore  simplici ,  ex  corde  invicem  diti- 
gite  :  to  enini  simplici  rcspondet  Gneco  kwaiKpmv, 
id  est,  n0H/fc/o,nonfucato,  sedsimplici  etsin- 
cero  amore,  ac  consequenler  ex  corde  imo  et 
toto  (Unde  Graeca  addunt  xa3ap«5>id  est  puro) 
layicem  diUgite.  Simplici  ergo  amore  diligit. 
rruno  ,  is  qui  diligit  sine  bypocrisi  ,  non 
Qcte  ,  sed  vere  ,  et  ex  corde.  Simplex  enim 
dicilur  quod  caret  composilione  ,  partilione 
ct  mixlione.  Simplcx  ergo  cor  est,  quod  amo- 
rein  quem  lingu«  praefcrt ,  corde  gerit  et  rc- 
fcrl;  qui  «  nim  vcrbis  amorem  ostcntat,  corde 
oduun  fovet,  (•oniplicaluinelquasiduplcx  habct 
cor ,  unum  m  orc,  altcnun  ct  conlrarium  in  pec- 
tore.  Secundo,  qui  non  accipit  personas.  Ita  Sy- 
rus;qui  scihcet  non  proefert  divitem  pauperi, 
exlraneo,   nobilcm   ignobili  ,    sed 

GORNBIn    A    LAPIDE.      TOM.   X. 


familiarem 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1.  625 

ajqualiter  diligil  omnes,  juxta  legem  tamen  et  or- 
dinem  cliaritatis.  Tertio,  qui  non  suum,  sed 
fralris  commodum  quaeril :  simplcx  enim  amor 
recla  tcndit  in  amaluin,  nec  refleclilur  aut  re- 
lorquelur  in  seipsum.  Id  enim  facere  negotiatio 
est ,  non  amicitia;  ait  Seneca  ep.  9.  Quarto  ,  qui 
candidus  eslcl  aperlus,  non  fucalus,  ut  si  quid 
in  fralre  displiceat  aperle  dicat,  et  candideeum 
moneat.  Quinlo,  qui  fralrem  diligit  ad  bonum  , 
etin  bono,  non  in  malo,  qui  scilicetnon  favet, 
nec  fovct  illius  vilia,  sed  virtutes  :  qui  non  adu- 
latur  ejus  cupidinibus,  sedeas  redaiguit,  eisque 
resistit.  ac  slrcnuc  proximi  salulem  etperfec- 
tioneni  io  omnibus  procurat,  pula  qui  diligit 
fratrem  in  spirilu,  non  in  carne,  in  Domino  , 
non  in  daemone ,  in  cliaritate,  non  in  voluptate. 
Sexto,  qui  quod  verbis  dicit,  rebus  exhibet , 
juxla  illud  S.  Joannis  1.  c.  3.  v.  18.  Filioli  non 
diligumus  verbo ,  ncque  lingua,  scd  opere  et  ve- 
rilute.  Veritas  enim  simplex  cst,  mcndacium 
duplex.  Septimo,  qui  non  tantum  caret  invidia  , 
scd  omnia  sua  liheralilcr  communicat,  juxta 
illudPauli  :  Qui  tribuit  in  simplicilatc,  Rom.  12. 
v.  8.  El :  Ut  in  omnibus  locupletati  abundetis  in 
omnem  simpticitatem.  2.  Corinlli.  9.  11.  vide  ibi 
dicta.  Nam,  ut  ait  S.  Leo  serm.  10.  de  Quadrag. 
Incremento  ditescunt  proprio  ,  qtti  profectu  latan- 
turalieno.  Simplici  ergo  amore  prseditufl  in  bonig 
proximi  gaudct  ct  bilarescil ,  quasi  in  suis  ;  non 
dolct,  non  tristatur,  non  rtigat  frontem,  sed  ex- 
porrigit,  caqueaugcrioplat.elpromoveresatagit. 
Audi  S.  Bern.  siinplicitaicm  varie  definientem 
tract.  de  Vita  solitaria  :  Animaiilas  ad  Deumcon- 
versa,  inquit,  sit  sancta  simplicitas ,  hoc  est  ea- 
dcm  semper  circa  idem  voluntas ,  sicul  fuit  inJob, 
qui  dictus  est  simplex  et  rectus ,  ac  timens  Deum. 
Proprie  enim  simplicilas  cst  perfecte  ad  Dcum 
conversa  votuntas ,  unam  pelens  d  Domino,  hanc 
requirens,  non  ambicns  muttiplicari  in  saculo.  Vel 
est  simplicilas  in  conversatione,  vcra  humilitas  , 
scilicct  virtutis  magis  conscientiam  amptectens  , 
quamfamam ,  cumnon  rcfttgit  vir  simplex  videri 
stulttts  in  scnculo ,  ul  sit  sapiens  in  l)eo.  Vel  sim- 
plicitas  est  sola  ad  Dcum  conversa  voluntas,  sed 
nondum  ralionc  formala ,  ut  amor  sit ,  idcst,  for- 
mata  voluntas  ,  nondum  iltuminata ,  ut  sit  chari- 
tas  ,  hoc  esi ,  amoris  jucundilas.  Simpticilas  crgo 
initimn  aliquod  in  seipsa  habcns  creaturoe  Dei , 
hoc  est,  voluntatcm  simpticem  ct  bonam ,  quasi 
futuri,  boni  hominis  informr.m  materiam,  in  pri- 
mordio  conversionis  suo3  offcrt  auctori  suo  cam 
formandam ,  etc.  Jam  timore  Dci  incipientes  ope- 
rari  in  eo  omnem  virtutum  pleniludinem  ,  dum  per 
justitiamdefert  majori ,  per  prudentiam  noncre- 
dit  se  sibi,  per  temperantiam  rcfugit  discernere  , 
per  fortitudinem  lotttm  se  obedientix  subjicit . 
7ion  discernenda' ,  sed  adimptmda. 

Quinto,  diligite  atlentius;  graecc  «revwj ;  Va- 
labl.  impense.  Clarius  ,  intense  ,  alii  contincnlcr  . 
alii  cum  Syro,  vehemcnter ,  quod  Hebraei  dicum 
"TND3  bimod.  Turrianus  libr.  k.  de  Dogmat.  Ctaa- 
racter.  extense,  inquit,  scilicet  ut  dileclio  nos- 
tra  se  extendat  ad  aliud  saeculum,  puta  ad  ani- 
mas  in  Purgatorio  ,  ut  eas  sulTragiis  juvemus. 
Rursum  ut  extendat  se  ad  quamvis  hominum 
condilionemet  sortem,  uiquc  lam  diligal  proxi- 
mum  in  rebus  advcrsis,  quam  prosperis  ;  inu> 
magis  ei  tunc  opilulelur ,  cum  magis  opeindi- 
get  ixroficj  graece  valde  significans  est  :  ideui 
cnim  valct  quod  u).ofuxu,- ,  3foW,uoj ,  id  e*l, 
omnibus  viribus ,   impense,    vehementer,   toto 

79 


626  COMMENTARIA  1N  I 

aninio,  piolixe,  liberalitcr,  profuse.  Talemergo 
charitatem  crga  fratres  poscit  S.  Pctrus. 

Vere  S.  Leo  serm.  1.  de  jejunio  10.  mensis : 
Dedit  y  ait,  nobis  majores  diligendi  proximum 
vausas  Christiana  gralix  latitudo ,  quaz  se  per 
tmines  partes  totitis  orbis  extendens  neminem  des- 
pectat ,  dum  docel  neminem  negligendum ,  etc. 
iivc  itli  hostes  sint ,  sive  socii ,  sive  liberi,  sive 
servL  Unus  enim  nos  conditor  finxit ,  unus  nos 
creator  animuvit ,  eodem  cuncti  coclo  et  aere  ,  iis- 
dem  utimur  diebus  el  noclibus.  Ralio  est,  quia  cor 
siinplex  et  purum  Christiana  charilaie  dotatum, 
in  proximo  unum  Deum,  Deique  imaginem  , 
spectat,  eumque  diligit  quasi  aliquid  Dei,  quasi 
Deiopuset  peculium  ,  quasi  Dei  filium  et  here- 
dem  ad  cernendam  coeleslem  ejus  hereditatem 
secum  ab  aeterno  praulestinalum,  et  in  tempore 
vocatum,  electum  et  adoptalum. 

Diligilc  ergo  invicem  attentius,  idest ,  inten- 
sius  et  impensius,  hoc  est,  intente  et  impense. 
Lalini  enim  saepe  sumunt  comparativum  pro 
positivo,  ut  significent  auxesin.  Sic  Latine  dici- 
tur  attentus  ad  rem  ,  qui  diligens  est ,  sedulus, 
sollicitus  ut  opes  suas  servet  et  augeat.  Ita  Ci- 
cero  act.  3.  in  Verrem :  Qui  in  re,  inquit,  adven- 
titia  atque  hereditaria  tam  diligens ,  tam  attentus 
esset.  Et  Horat.  2.  Serm.  satyr.  1. 


Verba  perattentam  (intentam)  non  ibunt  Caesaris  aurem. 

Quinlil.  1.  5.  C  IU.  Eritjudex  circajusnostrum  spe 
modestice  attentior.  Attendo  enim  idem  est  quod 
mente  in  rem  tendo,  eique  intendo.  Terent. 
Heaut.  1.  Ita  attente  illorum  officio  fungere.  De- 
uique  attenta  vila  a  Cicerone  pro  Roscio  Amer. 
vocatur  vita  diligens ,  curiosa ,  operosa.  Vide 
ergo  quam  interpres  Noster  non  tantum  sit  fidelis, 
sed  et  Latinus,  imo  elegans.  Perperam  itaque 
nonnulli  eum  barbariei  insimulant. 

Sensus  ergo  totiushujus  versus  est,  q.  d.  Cas- 
tificantes ,  id  est,partim  caslificastis,  hoc  est 
purificastis ,  animas  vestras  in  baplismo ,  partim 
indies  eas  magis  castificare  debelis  obediendo 
charitati;  ejusquelegi,  dictamini  elimpulsui  per 
amorem  fraternum  .  eumqne  simplicem,  id  est, 
purum  et  sincerum,  non  simulatum  et  ficlum  , 
atque  ila  ex  vero  imoque  corde  invicem  diligite 
impense,  intense  el  extense. 

23.  Renati  non  ex  semine  corruptibili.  ]  Dat 
Causam  cur  Cbristiani  debeant  fraterno  amore 
invicem  diligere,  uti  dixi  vers.  praecedenti , 
quia  scilicel  omnes  fratres  sunt,  renati  ex  eo- 
dem  semine  verbi  Dei  et  Evangehi  Christi,  ac 
consequenler  quasi  filii  Christi  onmes  heredita- 
tem  ejus  incorruptibilem  ,  de  qua  dixit  initio 
capitis,  sperant,  ad  eamque  aspirant;  ac  reipsa 
assequentur,  si  filiationem  hanc  et  amorem  fra- 
ternitatis  conservent.  q.  d.  Mementote  6  Chris- 
tiani  vos  in  baplismo  Cbristi  regeneralos,  ac  per 
novam  mysticam  el  spiriiualem  nativiiatem  re- 
natos  esse  factosque  filios  Dei  :  ergo  vivite  digne 
tanta  nativitate  et  filialione  divina  ,  ac  impense 
invicem  velut  fratres  in  Christo,  fide,  Ecclesia, 
gratia  et  gloria  diligite.  Renati  itaque  eslis  non 
ex  semine  humanoet  corruptibili,  sed  divino  el 
incoi-ruptibili ,  puta  per  Verbum  Deivivi. 

Semen  ergo  hoc  incorruptibile  est  Verbum 
Dei,  pula  Evangelium,  ejusque  prnedicatio,  au» 
magis  praccise,  semen  hoc  esl  inspiralio  divina  , 
sive  gralia  praeveniens ,  qua  Deus  menlem  ,  dum 
per  aurem  verbum  Dei  audit,  excitat  ad  fidem, 
poenitentiam  et  novam  vitam :  hisce  enim  pciibus 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

quasi  dispositionibus  in  anima  positis  illico  Deus 
infundit  gratiam  sanctificantem,  qua  regenera- 
mur,  fimusque  (ilii  Dei ,  sicui  positis  in  embryone 
dispositionibus  requisitis,  illico  Deus  infundit 
animam  rationalem  ;  qua  generatur  el  nascitur 
homo.  Sic  Matth.  13.  Christus  multis  parabolis 
docet  verbum  Dei  esse  semen.  Porro  verbum 
Dei  est  incorruplibile,  tum  respectu  causae  effi- 
cienlis,  puta  loquenlis  ,  quia  Deus  el  Christus 
qui  illud  proloquitur,  est  incorruptiblis  :  tum 
ralionesubjecti,  quia  scilicet  bominemquem  re- 
generat  facil  incorruptibilem  ,  ut  scilicet  quasi 
iilius  Dei  adeat  hereditalem  ejus  incorruptibi- 
lem.juxta  illud  Chrisli  Joan.  3.  5.  Quodnalum 
est  ex  carne  ,  caro  est  :  quod  nalum  est  ex  spiritu 
spiritus  est.  Significat  ergo  Christus,  a?que  ac 
Petrus  hic,  duplicem  esse  hominis  nativitatem, 
unam  ex  carne  carneam  et  corruptibilem,  alte- 
ram  ex  Spirilus  spirtualem  et  incorruptibilem. 

Secundo  ,  nonnulli  per  verbum  Dei  vivi ,  acci- 
piunt  verbum,  sive  formam  Sacramenti  baptis- 
mi  :  Ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Fitii  et 
Spirilus  sancti,  et  aliorum  Sacramentorum.  In 
baptismo  enim  aqua  est  materia  quasi  mater, 
verbum  est  forma  qua  pater  quae  regenerant 
baptizatum  in  filium  Dei.  Undebaptismus  voca- 
tur  tavacrum  regenerationis  et  renovationis  Spi- 
ritus  sancti ,  ad  Titum  3.  5.  el  Epbes.  5.  26. 
Lavacrum  aqucein  verbo  vita,  id  est  per  verbum, 
puta  formam  baptismi  vivificantem,  vitamque 
gratiae  baptizato  aspirantem.  Et  S.  Dionys.  Ec- 
cles.  hier.  cap.  3.  baptisterium  vocat  //vjTspa  vlo- 
Sesias  ,  id  est ,  matrem  adoplionis  et  ftliationis. 
Hoc  est  quod  ait  Cbrislus  Joan.  3.  5.  Nisi  quis 
renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spirilu  sancto ,  non 
potest  introire  in  regnum  Dei.  Unde  S.  Chrysost. 
hom.  25.  in  Joannem  :  Quod  matrix ,  ait,  est 
embryoni ,  hoc  ftdeli  est  aqua  :  siquidem  in  aquafin- 
gitur  et  formatur.  Et  hom.  6.  ad  Coloss.  in  bap- 
tismo ,  ait,  homo  d  Spiritu  sanclo  fingilur  et  com- 
ponitur,  sicut  Chrislus  in  utero  Virginis.  Prae- 
clare  vero  S.  Leo  serm.  5.  de  Nativit.  Factus  est 
homo,  inquit ,  noslri  generis,  ut  nos  divinx  na- 
turm  possemus  esse  consortes.  Originem  quam 
sumpsit  in  utero  Virginis,  posttit  in  forte  baptis- 
malis.  Dedit  aqtta?  quod  dedit  matri :  virtus  enim 
Altissimi  et  obumbralio  Spiritus  sancti  qtm  fecit 
ut  Maria  pareret  Salvatorem ,  cadem  facit  ut  re- 
generet  unda  credentem.  Verum  prior  sensusger- 
manior  est.  Nam  verbum  Dei  absolute  positum 
significat  Evangelium;  verbum  vero  lavacri  vel 
baptismi,  significat  formambaptismi,  juxtaillud 
S.  August.  tract.  80.  in  Joannem  :  Accedit  verbum 
ad  elementum  ,  et  fit  Sacramentum;  non  quia  di- 
citur ,  sedquia  creditur. 

Tertio ,  nonnulli ,  per  verbum  Dei  accipiunt 
Christum ,  qui  est  Verbum  Patris  permanens  in 
aeternum ,  per  Cbristum  enim  Christique  gratiam 
etbapiismumregeneramurin  filios  Dei :  sedhaec 
regeneratio  fit  mediante  praedicatione  et  fide. 
Quare  hic  sensus  in  primo  includitur,  estque 
genuinus  et  sublimis,  praesertim  quiain  genera- 
lione  et  adoptione  hac  coelesti  non  tantum  datur 
nobis  gratia  Christi ;  sed  et  personaliter  ipse 
Christus  aeque  ac  Pater  et  Spiritus  sanctus,  ul 
vere  simus  divinm  consortes  natura  per  ipsam 
deilatem ,  quae  nobis  cominunicatur,  et  in  anima 
nostra  quasi  in  templo  inhabitat ,  de  quo  plura  2. 
Petri  1.  h. 

Moraliter  Nota  quanta  sit  dignitas  hujus  re- 
generationis  qua  renascimur  filii  Dei.  Audi  Chris- 


COMMENTARIA  IN  1.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  L  637 


tum  Joan.  i.  12.  Qitotquot  autem  receperant  eum, 
dedit  eis  potestatem  fitios  Dei  fieri ,  his  qul  credunt 
in  nomim  ejus,  qui  nonex  sanguinibus ,  ncque  ex 
volunlate  carnis  ,  neque  ex  voluntale  viri ,  sed  ex 
Deo  nati  sunt.  Audi  S.  Chrys.  in  c.  6.  ad  Galat.  Na~ 
turanostraquce  senio  peccati  invcteraverat,  repente 
baptismi  tavacro  renovata  csl ,  non  aliter  quam  si 
denuo  esset  condita.  Audi  S.  Cyrillum  Alex.  I.  2.  in 
Joan.  cap.  hZ.  Natum  ex  Spiritu  spiritum  hominis 
dicimus,  non  quia  ex  eo  secundum  naturam  est, 
sed  quia  per  ipsum  ad  Deum  reformali  ac  proprio 
ejus  charactere  insigniti ,  ad  suam ,  ut  sic  dixcrim, 
qualitalem  animo  transformamur.  Audi  S.  Basil. 
liomil.  de  haptismo  :  Sicut  quod  secundum  carnem 
natum  est  ex  aliquo,  tale  est  quate  id  ex  quo  na- 
tum  est ;  ila  et  nos  ex  Spiritu  nati  spirilus  simus. 

Quocirca  Christiani  jam  haptismo  renati  et  filii 
Dei  affecti,  cogilent  se  mortuos  peccatis,  vivere 
dehere  Deo  secundum  spiritum  instar  angclo- 
rum.  Pcr  baptismi  operalionem ,  ait  S.  Ambros. 
in  cap.  23.  Num.  moriuntur  homines  culpa:  veteri, 
et  iniquorum  operibus  ,  ut  in  novitatem  vix  in  con- 
sortio  justorum  transfigurati ,  in  eorum  mores 
resurgant.  Et  Optatus  Milevit.  lih.  5.  contra  Par- 
men.  Est,  ait,  baptismus  virtutum  vita ,  crimi' 
num  mors ,  iiativilas  immortalis ,  cceteslis  regni 
comparalio ,  innocentia?  portus,  peccatorum  nau- 
fragium.  S.  Cyprian.  lih.  2.  epist.  ad  Donatum  : 
Postqttam ,  ait ,  undx  genitalis  auxilio  superioris 
avi  labe  detersa,  in  expiatum  pectus  ac  purumde- 
supcr  se  lumen  irfttdit ,  postquam  ccelitus  spiritu 
hausto  in  novum  me  hominem  nativitas  secunda 
reparavit,  nimirum  in  modum  protinus  confir- 
maresedubia,  patcre  clausa ,  lucere  tenebrosa; 
facultalem  dare,  quod  prius  difficile  videbatur ; 
geri  posse  ,  quod  impossibile  putabatur  ut  esset ; 
agnoscere  terrenum  fuisse ,  quod  prius  carnaliter 
natum  delictls  obnoxium  viveret ;  Dei  esse  ccepisse, 
quodjam  Spiritus  sanctus  animaret.  Scis  ipsequid 
detraxerit  7iobis ,  quidve  contulerit  ista  mors  cri- 
minum  ,  vila  virtutum,  ctc. ,  ut  quis  expialius  , 
?t  prius  nulla  incusantis  inimici  labe  captatur  ;  ut 
in  omnem  grassantis  adversarii  cxercitum  impe- 
rioso  jurc  dominctur.  El  sub  finem  :  Una  igitur 
placida  ct  fida  tranquillitas  ,  una  solida  et  firma 
securitas ,  si  quis  ab  iniquitatis  stfculi  turbinibus 
extractus ,  salutaris  portus  slatione  fundatus  ad 
ccctum  oculos  toltat  a  terris ,  et  ad  Domini  mu- 
nus  admissus,  ac  Deo  suo  jam  mente  m'Oximus%, 
quidquid  apud  cateros  in  rebus  humanis  sublime 
ac  magnum  vidctur ,  infra  suam  jacere  conscien- 
tiam  glorictur.  Nihil  appetere  de  saicuto  potest , 
qui  skcuIo  major  est. 

Et  permanentis  in  ,ETEimuM.  ]  q.  d.  Sicut  Deus 
rst  aciernus,  et  permanet  in  aeternum,  itaet  ver- 
bum  Dei ,  ex  eoque  nostra  regeneratio ,  adoptio 


et  filiatio  estaeterna,  permanetquein  sr.ternum. 
Unde  S.  Paulinus  Natali  2.  S.  Felicis,  Chri&luui 
alloquens  ait : 

In  tc  compositae  mihi  fixa  sit  anchora  vitae. 

EtNazianz.  in  Distichis  : 

Ut  statua  in  mcdio  tibi  peclore  corporis  expers 
Sit  Deus  ,  huic  templum  construe  mente  tua. 

24.  QUIA  OMMS  CARO  UT  FOENUM  ,   etC.  ,  VERBl'1 
AUTEM    DOMl.M    MANET    IN    iETER.NUM.    ]    PrObat    id 

quod  dixit,  scilicet  verbum  Dei  esse  incorrupti- 
bile  et  permanere  cum  Deo  et  in  Deo  in  seter- 
num,exlsaia,  qui  cap.  40.6.  ait,  omnem  car- 
nem  omnemque  hominem  instar  foeni  exares- 
cere  et  mori ,  verhum  autem  Domini  manere  in 
aeternum.  Locum  hunc  explicui  in  Isaia  ,  quare 
ibi  dicta  hic  non  repetam,  nec  actum  agam. 
Dicit  hoc  Petrus ,  ut  fideles  avocet  ab  amore 
carnis  et  mundi ,  omniumque  rerum  terrena- 
rum,  itaque  traducat  ad  simplicem  amorem  Dei 
etproximi.  Stimulus  ejus  est,  quod  resterrena» 
perpetuo  Huant,  illicoque  transeant,  juxta  illud 
psal.  101.  12.  Dies  mei  sicut  umbra  declinaverunl, 
et  ego  sicut  fcenum  arui;  tu  autem  Domine  in  aiter- 
num  permanes.  Vere  S.  August.  tract.  7.  in  Joan. 
ait :  Latitia  s&cuti  vanitas  est ,  cum  magna  expec- 
tatione  speratur  ut  veniat ,  et  non  potest  teneri 
cum  venerit.  Iste  dies  qui  laitus  est ,  cras  utiqut 
non  erit.  Transeunt  omnia  ,  evolant  omnia,  et  si- 
cut  fumus  evanescunt.  Va  qui  amant  tatia.  Omnis 
quippe  caro  fcenum,  et  omnis  gtoria  ejus  ut  flos 
fccni.  Filii  ergo  hominum ,  ut  quid  diligitis  vani- 
tatem  ,  etquairitis  mendacium.  Vidil  hoc  per  um- 
hram,  sed  tenuem  et  obscuram,  Plinius  Secuu- 
dus,  qui  lib.  2.  epist.  1.  deflens  mortem  Virginii 
Rufi  consulis.  Si  tamen,  ait,  fas  est  aut  flere,  aut 
mortem  vocare ,  qua  tanti  viri  mortalilas  magis 
ftnita,  quam  vitaest.  Vivit  enim,  vivetque  semper 
in  memoria  hominum  :  utinam  Dei ,  si  salutis  sii 
capax. 

25.  HOC  EST  VERBUM  QUOD  EVANGELIZATCM  EST  IN 

vos,]  id  est,  vobis.  Ita  Syrus,  q.  d.  Hoc  Isaise  ver- 
bum  est  verbum  Evangelii  de  Christo ,  ejusquc 
redemptione,  vocalione,  fide,  gratia,  salute  et 
gloria  quam  vobis  attulit.  Vere  de  hujus  verbi 
fide  crediti  eflicacia  S.  Leo  serm.  2.  de  Ascens. 
Hanc ,  ait,  Domini  ascensione  auctam,  etSpiritus 
sancti  munere  roboratam,  non  vincula,  non  car- 
ceres ,  non  exitia ,  non  famcs  ,  non  ignis ,  non  la- 
niatus  fcrartim,  non  exquisita  persequentimn  cru- 
delitatibus  suppticia  terruerunt.  Pro  hac  fide  per 
universum  mundum  non  solum  viri ,  sed  etiam 
femina,  nec  tantum  impuberes  pueri ,  sed  etiam 
tenera3virgines ,  usquc  ad  effusionem  sui  sanguinis 
decertarunt.  Hxc  fides  dxmonia  ejecit ,  Qgritudi- 
nes  depulit,  mortuos  suscitaiit. 


*•+« 


S28  COMMENTAIUA  IN  1.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  II. 

CAPUT  SECUNDUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

POST  CATECIIESIN  DOGMATICAM  MYSTERIORUM  ET  DOCTRIN^E  ClIRISTI ,  PERGIT  AD  ETHICAM 
VIRTUTUM  ET  MORU31  ChRISTIANORUM  ,  INSTRUENDO  FIDELES  JAM  PER  BAPTISMUM  RENA- 
TOS,  QUIBUS  VIRTUTIBUS  QUASI  CIBIS  ALl  ET  CKESCERE  DEBEANT  1N  VIRUxM  PERFECTUM  IN 
CHRISTO  J  MIMIRUM  PrIMO,  UT  SICUT  MODO  GENITI  INFANTES  RATIONABILE,  SINE  DOLO 
LAC  CONCUPISCANT.  SECUNDO  ,  UT  MAGNITUDINEM  VOCATIONIS  SUM  ^STIMENT,  ET  JUXTA 
EAM  CONDIGNE  VIVANT,  OFFERENDO  DeO  SPIRITALES  HOSTIAS,  QUASI  GENUS  ELECTUM  , 
REGALE  SACERDOTIUM  ,  GENS  SANCTA  :  V.  4.  ET  SEQUENT.  TERTIO  ,  V.  1  1  .  UT  QUASI 
PEREGRINI  ABSTINEANT  A  CARNALIBUS  DESIDERIIS.  QUARTO  ,  V.  13.  UT  SUIS  PRINCIPIBUS 
ET  HERIS  ,  LICET  ETHNICIS  ET  DISCOLIS,  OBEDIENTIAM  DEBITAM  EXHIBEANT.  QuiNTO , 
V.  19.  UT  PATIENTER  SUSTINEANT  PERSECUTIONES  ET  AFFLICTIONES  QUASLIBET  EXEMPLO 
CHRISTI  ,  QUI  QUASI  AGNUS  TRADIDIT  SE  JUD.E1S  AD  CRUCEM  ET  MORTEM. 

^  •  tiSr$£$jyti2t^L eponentes  igitur  omnem  maliliam ,  et  omnem  dolum  ,  et  simulationes ,  et 

invidias  ,  et  omnes  detractiones.  2.  Sicut  modo  geniti  infantes  ,  rationabile  , 
[sine  dolo  lac  concupiscile:  ut  in  eo  crescatis  in  salutem.  3.  Si  tamen  gus- 
■  laslis  quoniam  dulcis  est  Dominus.  4.  Ad  quem  accedentes  lapidem  viyum  , 
'ab  hominibus  quidem  reprobalum ,  a  Deo  autem  electum  ,  et  honoriGcalum  : 
5.  et  ipsi  tan(|iiam  lapides  vivi  superaedificamini,  domus  spirilualis,  sacer- 
dolium  sanctum  ,  offerre  spirituales  hostias ,  acceptabiles  Deo  per  Jesum 
Christum.  6.  Propter  qtiod  continet  Scriptura  :  Ecce  pono  in  Sion  lapidem  summum  angularem  : 
electum  ,  preliosum  :  et  qui  crediderit  in  eum ,  non  confundetur.  7.  Vobis  igitur  honor  creden- 
tibus ,  non  credentibus  autem  lapis,quem  reprobaverunt  sedificantes,  hic  factus  est  iu  caput 
anguli ,  8.  et  lapis  oflfensionis  et  pelra  scandali  his,  qui  offendunt  verbo,  nec  credunt  in  quo  et 
positi  sunt.  9.  Vos  autem  genus  eleclum ,  regale  sacerdotium  ,  gens  sancta ,  populus  acquisitionis : 
ut  virlutcs  annuntietis  ejus,  qui  de  tenebris  vos  vocavit  in  admirabile  lumen  suum.  10.  Qui 
aliquando  non  populus  ,  nunc  autem  populus  Dei :  qui  non  consecuti  misericordiam  ,  nunc  autem 
misericordiam  consccuti.  11 .  Charissimi ,  obsecro  vos  tanquam  advenas  et  peregrinos  abstinere 
vos  a  carnalibus  desideriis,  quse  militant  adversus  animam.  12.  Conversationem  vestram  inter 
Gentes  habentes  bonam  :  ut  in  eo ,  quod  detrectant  de  vobis ,  tanquam  de  malefacloribus  ,  ex 
bonis operibus  vos considerantes gloriGcent  Deum in die  visitationis.  1 3.  Subjecti  igitur  estoteomni 
humanoe  crealura?  propter  Dcum :  sive  regi  quasi  praecellenli :  14.  sive  ducibus  tanquam  ab  eo 
missis  ad  vindictam  malefaclorum ,  laudem  vero  bonorum :  15.  quia  sic  est  voluntas  Dei ,  ut 
benefacientes  obmutescere  faciatis  imprudentium  hominum  ignorantiam  :1 6.  quasi  liberi ,  et  non 
quasi  velamen  habcntcs  malitiae  liberlatem  ,  sed  sicut  servi  Dei.  17.  Omnes  honorate  :  fraterni- 
lalem  diligite  ,  Deum  timete:  Regem  honorificate.  18.  Servi  subditi  estote  in  omni  timore 
dominis ,  non  tantum  bonis  et  modeslis,  scd  ctiam  discolis.  19.  Haec  enim  gratia,  si  propter  Dei 
conscienliam  sustinet  quis  trislilias,  paliens  injuste.  20.  Quse  enim  est  gloria,  si  peccantes  ,  et 
colaphyzati  sulferlis?  Sed  si  benefacientes  palienter  sustinelis  :  haec  est  gralia  apud  Deum. 
21 .  In  hoc  enim  vocati  eslis:  quia  et  Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum 
ut  sequamini  vestigia  ejus.  22.  Qui  peccatum  non  fccit ,  nec  inventus  est  dolus  in  ore  ejus : 
23.  qui  cum  malediceretur ,  non  maledicebat  :  cttm  pateretur,  non  comminabatur ,  tradebat 
autem  judicanti  se  injuste.  24.  Qui  peccata  nostra  ipse  pertulit  in  corpore  suo  super  lignum  :  ut 
peccatis  mortui ,  juslitia?  vivamus :  cujus  livore  sanati  estis.  25.  Eratis  enim  sicut  oves  errantes , 
sed  conversi  eslis  nunc  ad  pastorem  et  episcopum  animarum  vestrarum. 

1.  Deponentes  igitur.  ]  Voxigitur  connectit  v.  23.  vos  renatos  essein  baptismoex  semine  in- 
haec  praeccdeulibus ,  cx  iisque  quasi  principiis  corrupiibili  perverbum  Dei  vivi,  ita  utjam  nov{ 
conclusionenm  elicit.  q.  d.  Dixi  cap.  praeced.     homines  esse  caeperitis,  puta  fideles  ,  Christiaiij 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

rt  sancli  jn  Cbristo  :  igitnr  studiose  satagite,  ut     nns,  id   cst,   benignus 

inlanllam 


depositis  gentilismi  moribus  cl  vitiis, 

etinnoceniiaui  Cbrisiianam,  quam  in  coelestibac 

regeneralioneetnalivitate  inclioaslis,  constanler 

retineatis,  in  eaque  quotidie  adolescatis  et  cresca- 

tis  ,  ut  niliil  nisi  Dcum  cl  Clu  islum  quern  induisli 

sapialis ,  guslelis  ,  spirclis.  Pro  dcponcntes  gr.cce 

est  &so9*/tcvoi  in  aorislo ,  id  est ,  cttm  deposueritis  : 

quia  acilicct  in  baptismo  jam  dcposueranlomne 

peccalum  etculpain.at  nonomne  vitium,  quia  re- 

mancbanl  in  cis  prislini  inali  liabilus.  Jubct  crgo 

Pelrus,  ut,  sicul  jain  dcposuerunl  omne   pec- 

catum,  ita  et  salagant  omncs  cjus  radices,  et 

habitus  pravos  exuere  et  dcponere  :  nec  cnim 

posse  contraria  virtule  simplicilatis  ct  innocen- 

tise  poliri,  nisi  piius  omncm  nialiliam  cxucrint. 

Unde  Noster  aple  verlit,  deponenles  ;  Syrus,  ces~ 

sare  facite.  q.  d.  Cum  dcposucritis  culpam,  de- 

ponite  paritcr  ct  cxtirpale  omnem  ad  eam  incli- 

nalionem  ct  babitum;  piins  cnim  bic  dcponcn- 

dus  cst ,  quam  conlraria    virlutis  vcstis  plene 

assumi  Induique  possil.  Unde  el  Pagnin.  et  'fi- 

gurina  vcrlunt,  dcposita  igilttr  omnimalilia,  etc, 

ralionubile  sine  dulo  tuc  concttpiscile.   Quocirca 

antistropba  buic  IVtii  senlcntiae  cst  illa  Pauli 

Epbes.  k.  22.    Deponerc  vos  secundttm  prislinum 

conversationem  veterem  Itominem,  qui  corrampi- 

tttr  secundum  desideriu  erroris;  renovcrmini   au- 

tem  spiritu  menlis  vestra?,  et  indttite  novttm  Ito- 

minem ,  qui  secitndttm  Dcttm  creatus  est  injustiliu 

et  sanctitutc  vcritulis  ,  elc.  Et  S.  Jacobi  c.  1.  21. 

Proptcrqttod  ubjicicntcs  immunditiam  et  abundaii- 

tiam  malititf ,  in  munsuetudine  sttscipitc  insitttm 

verbum  (  quasi  rationabile  lac  )  quod  polest  sal- 

vare  animas  vestrus.  Vide  ulrobique  dicta.  Prae- 

clare    sanctus    Cyprianus    dc    Zelo  et    livore, 

citans  illud  1.  Corinth.  c.   15.  v.  kl.  Sicut  portu- 

vitnus  imuginem  lerreni  (Adaj)  porlemus  et  imu- 

ginem  ccelestis  (Cbrisli).  Imaginem ,  ail,  cccles- 

tem  portare  non  possumus ,  nisi  in  eo  quod  csse 

nunc  capimtis  ,  Cliristi  simililudinem  prwbeamtts. 

Hoc  est  cnim  mutusse  quod  fuerus ,  et  cocpisse  qttod 

non  eras ,  ut  in  le  divina  nulivitus  luceut  .  ut  Uu 

patrcm  Dettm  dciftca  disciplina  respondeat ,  ut  Ito- 

nore  et  laude  vivendi  Detts  in  liominc  clurcscat. 

Malitiam.  ]  Malilia  ,  graece  vwj..  Primo,  est 

malignilas ,  quaj  in  tergiversalione  el  callidilale 

sentitur,   ail  S.  Hieron.    in  cap.  k.   ad    Epbes. 

Secundo  ,  est  nocendi  amor ,  cl  cum  qttis  mulo  de- 

lectatttr  alieno,  ail  S.  Auguslin.  bom.  20.  inlcr 

50.  A  quo  famosus  ille  latro  aptid  Poclas  diclus 

estCacus.  Nain,  ut  ait  S.  August.  19.  Civit.  12. 

Cacus  tam  erul  mulitia;  singutaris ,  ut  cx  Ituc  ei 

nomen  inventttm  sil ,  nam  malus  gra?ce  *a/o«  di- 

citttr,  quod  ille  vocabatttr ,  et  propter  insaliabi- 

lem  feritutem  semihominem  qttam  Itomincm  diccrc 

maluerunt.  Tertio,  malitia  cst  inlcrna  perversi- 

las  ,   e.v  qua    quis  data    opcra  male  agit  :  ex 

malitia  enim  oritur  maleficenlia  ,  sicut  ex  boni- 

tale  beneficenlia.  Malitia  ergo  est  animi  pravi- 

tas,  oduun,  invidia  ,  macbinatio  doli,  fraudis, 

omnisquc  inali.  Quarlo ,  xxxix  sumi  poiest  pro 

xaxcisu  ,  ui  cst ,  malitia,  pro  nwlediceniia  et  ma- 

leflcentia,  puta  proobtreclatione,  criminatione, 

noxa  :  xaxi;u  enim  idcm  cst  quod  aggravo ,  im- 

probo,  accuso,  maledico.  Inde  Callimacbus  pic- 

tor    dictus  esl    culu;otcclmos,   quia  sui  operis 

el :  pictune  jugis  crat  calumniator,  ail   Plinius 

hb.  ck.  cap.  9.  .Sic  cx  adverso  bonitas  subinde 

vocatur  ipsa  benigoitas  ei  beneficentia,  ut  ctim 

uicimus  bonus  Deus,  bonus  pater,  bonus  domi- 


et  ciemens.  Justitiam 
enim  dividunt  in  duas  parles  :  justitiam ,  quae 
est  severitas,ell)enignitalem  seu  bencficentiani. 
Qiiinto,  mutitia  est  omne  vitium  el  peccatum  , 
ait  Arislot.  lib.  7.  Elbicor.  sicut  e  conlrario  bo- 
nitas  vocatur quaelibct  virtus  ctbonestas,  eliam 
justitiae,  ut  cum  dicimus,  bonus  vir,  bonus 
judex,  bonus  s(;rvus  ,  id  esl ,  jnsius  et  exequens 
ofiicii  sui  dcbilum.  Omnibus  bis  modis  accipi 
potcsl,  aplius  lamen  secundo.  Agit  enim  S.  Pe- 
trus  de  malitia  quae  opponilur  cbaritati  frater- 
nilalis,  de  qua  proxinie  scrmo  praxessit,  quae- 
quc  general  dolum,  simulationcs,  invidias,  de- 
tracliones,  ul  sequilur  :  baec  aulem  est  improba 
advcrsus  proximum  cogitalio,  eique  nocendi 
amor. 

Er  om>em  doi.um.  ]  Dolus  est  macbinalio  fraudis 
ad  ciicumvenicnduin  aliquem ,  quae  proinde 
bominum  socielatcm  cvcrlit.  Quocirca  Donatus 
censet  dolum  dici  a  dolando,  id  est,  bedendo 
el  minucndo  :  nam  ct  *;i aece  oojos  l&sio  dicilur. 
Verum  dolus  fiaudcm  polius,  fuciim  el  simu- 
lalioncm  sigoificatquam  lasioncm.  Cnde  ettinc- 
tores,  cum  lanae  alium  color<-m  inducunt ,  di- 
ctinlur  oo)oi/«,  ct  co/wk;  vocanlur  pugiones  cl 
sic.e  ,  quibtis  quis  alitim  fcrit  fraudulenter  et 
dolosc.  Hinc  eliam  vocalur  doltts  maltts ,  cui  op- 
ponittir  bona  fides.  Esl  enim  dolus  bonus  ,  quo 
usus  est  Paulns  ,  dicens  :  Cum  essem  astulus  dolo 
vos  cepi ,  2.  Corintb.  12.  16.  Audi  Ulpianum  1.  1. 
ff.  de  dolo  malo  :  Dolum  malum  Sewitts  ila  deft- 
nil ,  inacltiiuitioncm  alteritts  decipiendi  cattsa  , 
cum  alitid  agiltir  ct  ulitid  simulaliir.  Kt  inferius  : 
Labeo  sic  deftnil ,  Dolitm  esseomnem  callidilatem, 
fatlaciam ,  macltinationem  ad  circttmveniendum , 
fullendttm,  decipiendttm  alterum  adhibitam.  La- 
bconis  deftnilio  vera  est  :  mutum  dolum  adjecit  : 
vctcres  enim  bonum  dolttm  dicebant ,  el  pro  so- 
lerlia  hoc  nomen  accipiebant;  maximc  si  adverstts 
liostcm  lutroncmve  qttis  murhinetttr.  Sic  et  Cicero 
lib.  ;').  Oflic.  Cttm  ex  co  (Aquilio)  inquit,  qttare- 
rcm  qttidcssct  dolusmulus?  respondcbat,  cum  esset 
aliud  simttlattim  t  alittd  actttm.  Et  lib.  3.  de  Natura 
deorum  :  Inde  cverriculttm  mulitiarum  omnium , 
jttdicittm  dcdolomalo,  qttod  Aquilius  protulit :  qttem 
dolum  idcm  AquiUtts  familiaris  nosler  lum  teneri 
pulat ,  cttm  alittd  sil  simulatttm ,  alittd  actum. 
Quare  dolosus  vidclur  habere  duplex  cor,  untim 
in  qtto  vidcas  vcritatem ,  altcrum  in  quo  conspi- 
cias  mendacittm,  ait  S.  Auguslin.  tract.  7.  in 
Joan.  Hinc  NatbanaelcnilaudalCbristus,  dicens  : 
Ecce  vcre Israelita  in  quo  doltts  noncst.  Joan.  1.  kl. 

Tales  sint  Cbrisliani ,  ut  idem  de  iis  dicat 
Cbristus.  Deus  enim  est  Detts  veritalis ,  Calat.  2. 
11.  Diabolus  vcro  esl  pater  mendacii ,  et  conse- 
quenlcr  doli,  Joannis  8.  kk. 

Et  siMULT.vriONES.  ]  Craece  ifxor.?i«ui  ,  Chris- 
tiana  cnim  verilas,  sinccritas  et  simplicitas  est 
columbina,  ovina,  el  agnina,  quaeque  abomina- 
tur  omncm  bypocrisim  ct  sunuilationcm  :  ait 
OEcum.  Et  ut  "ait  S.  Aiif,Mist.  in  psalm.  63.  Simu- 
luta  wqtiitus  non  est  aquitas ,  scd  dttplex  imiqmitM. 
Veritascnim  cst  virlus  ,  qita  quis  elvitact sermone 
talem  se  demonslrat,  qttalis  revera  est,  ait  Arist.  k. 
Etbic.  c.  7.  Undc  ct  Plalo  apud  Plnlarcb.  I.  num 
intcr  pocula  phHosopliundttm  sit?  ait  summaeper- 
versilalis  esse,  cum  quis  malus  et  perversus  ad 
bocconaturulvideaturcssebonus.HincDiogenes 
Cynicus  videns  qucmdam  mollem  lconis  exuviis 
amiclum,  quasi  altcrum  Hcrculcm  inccdere  : 
Non  tu  dcsines ,  inquit ,  virtutis  straguia  pudefa- 


630 


COMMENTAIUA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


cere.  Ita  Laert.  lib.  6.  cap.  2.  Quocirca  sapienter 
Alfonsus  Aragonumrexdicebal,  propterea  Deum 
lantopere  in  hypocritas  saevire,  quod  dum  bo- 
mines  decipiunt,  interponant  Deum  ipsum  tan- 
quam  sceleris  mediatorem ;  ideoque  ut  pluri- 
mum  viventes  adbuc  plecti  in  oculis  hominum 
quos  Dei  nomine  fefellissent,  ut  intelligant  bo- 
mines,  a  talibus  monslris  maxime  cavendum 
esse.  Ita  Panorm.  et  JEneas  Sylvius  in  gestis  et 
dictis  Alfonsi.  Hoc  est  quod  dicilur,  Job.  36.  13. 
Simulatores  et  callidi  provocant  iram  Dei.  S.  Au- 
gust.  hom.  2.  inter  50.  ^expiaui ,  vertit  adula- 
tiones  ,  scilicet  pro  genere  ponens  speciem 
maxime  insignem;  adulalores  enimsuntsummi 
et  nocentissimi  hypocritae. 

Invidias.  ]  Invidia  proprium  est  diaboli  pecca- 
tum  ,  ait  S.  Basilius  hom.  de  ira,  invidia  etava- 
ritia ,  et  August.  lib.  de  Discipl.  Cbristi  cap.  1. 
Diabolus  enim  in  coelo  invidit  bumanitati  Christi 
unionem  hypostaticam  sibi  a  Deo  revelatam,  in 
terra  vero  invidit  Adae  et  posteris  gloriam  eoe- 
lestem,  e  qua  ipse  per  peccatum  exciderat.  Unde 
invidia  diaboti  mors  introioit  in  orbem  terrarum  : 
imitantur  autem  itlum  omnes  qui  sunt  ex  parte 
illius,  Sap.  2.  25.  Rursum  S.  August.  serm.  18. 
de  Temp.  invidiae  damna  recensens.  Ha?c ,  ait, 
est  quce  angelum  de  cozlo  projecit ,  hominemde  pa- 
radiso  exulaoil;  Abelem  occidit ,  contra  Joseph 
fralres  armavit ,  Danielem  in  lacum  leonum  vdsit, 
caput  noslrum  cruci  affixit,  et  Judam  suspendio 
sustulit.  Fratresmei  super  tecta  prcedicate,  quod 
invidia  est  illa  fera  pessima  qua?  fidem  tollit ,  con- 
cordiam  dissipat ,  justitiam  disperdit ,  et  omnia 
mala  generat.  Ho3c  muros  Jerusalem  evertit ,  Ro- 
viam  depopulavit,  Carthaginem  destruxit ,  Trojean 
devastavit.  Invidiam  paucis  ita  describit  Pinda- 
rus  in  Nemeis  ode  8.  Opsonium  invidis  sunl  ser- 
mones  :  attingit  vero  probos  semper  invidia,  et 
cum  deterioribus  non  contendit. 

Sed  eamdem  egregie  pingit  sanctus   Basilius 

Admonil.  ad  filium  spiritualem,  cum  hasce  in- 

vidi  el  pacifici  antitheses  assignat.  Prima,  qui 

amplectitur  pacem  in  mentis  sua  hospilio ,  man- 

sionem  prceparat  Christo,  quia  Christus  pax  est , 

ct  in  pace  requiescere  cupit  :  vir  autem  invidus 

omnibus  modis  execratur.  Secunda,  vir  pacificus 

in  iranquillitate  est  semper  cor  ejus  :  invidus  au- 

tem  similis  navi  cum  jactatur  d  fluctibus  maris. 

Tertia  homo  pacificus  securam  possidet  mentem  : 

invidus  autem  in  perturbatione  est  semper  :  qui 

autem  sectatur  pacem ,  tutus  est  semper  undique 

ac  munitus.  Nam  invidus ,  ut  lupus  rapax  insanit 

inaniter,   Quarta,  pacificus  est  ut  vinea  honesta 

abundans  fructu  copioso  :  invidi  autem  opus  indi' 

gentia  ac  miseria  delinetur:  et  quanlum  pacificus 

gaudens  in  Domino  delectatur ,  tantum  invidus 

tabescens  ad  nihilum  redigitur.  Quinta,  ex  abun- 

dantia  lcetitia?  pacificus  homo  dignoscitur  :  exvultu 

marcido  et  furore  pleno  invidus  demonstratur. 

Sexta ,  pacificus  homo  consortium  angelorum  me- 

rebitur  :  invidus  homo  particeps  daimoniorum  effi- 

citur.  Septima  ,  sicut  pax  secrela  mentis  illumi- 

nat  :  ita  invidia  occutta  cordis  obcxcat.  Octava , 

pax  effugat  et  perturbat  omnem  discordiam ;  in- 

vidla  autem  iracundiam  cumulat :  d  splendore  au- 

tem  pacis  effugalur  omnis  caligo  ;  et  ubi  obsederit 

invtdia ,  ibi  obscuritas  et  exteriores  tenebra.  Sec- 

tareergo,fili,  desiderabile  nomen  pacis,  ul  fructus 

pacis  possis  acquirere,  et  execrare  invidiam ,  ne 

malorum  fructibus  replearis. 

Idem  homil.  deinvidia  ejusindolem  ,  habitum 


et  mores  per  haec  epitheta  ct  similitudines  des- 
cribit  :  Fugiemus  ,  ait ,  fratres,  intolerabile  ma- 
lum.  Serpentis,  id  esl  prceceptum,  diaboli  inventum, 
inimici  salio  punitionis  arrhabo ,  pietalis  impedi- 
mentum ,  via  ad  gehennam ,  regni  ccelorum  pri- 
valio.  Nam  et  ipso  fatentur  ore  hoc  vitium  invidi  : 
aspectus  illis  est  aridus  et  obscurus ,  gena  sub- 
tristis ,  supercilium  demissum ,  anima  ipsamorbo 
suffusa ,  prudentiam  in  dignoscenda  veritate  ac 
rebus  agendis  minime  habens.  Apud  eos  enim  nec 
aclio  secundum  virlulem  ulla  est  ,  nec  vis  oratio- 
nis  gravitale  ornata ,  non  gralia  comilala,  non 
denique  aliquid  aliud  honestum  aut  circumspectum 
conspicitur.  Sicut  autem  vullures  per  muila  qui- 
dem  prala  ,  muita  etiam  amcena  et  odorata  loca 
circumvolantes ,  ad  tabida ,  el  fosculenta  loca  ferun- 
tur  :  musca  quoque  salubre,  si  quod  offendunl, 
prcetereunt ,  ad  ulcera  vero  properant  :  sic  et  in- 
vidi  vita?  splendorem ,  ac  rerum  bene  gestarum 
magniludinem  minime  quidem  respiciunt;  manca 
vero  et  fragilia ,  et  si  quid  erratum  (  ut  quandoque 
rebus  accidit  humanis)  lantum  observant ,  haic  di- 
vulgant,  et  per  hoc  taninm  homines  cognosci  vo- 
lunl.  Quemadmodum  maligni  pictores  ,  qui  homi- 
nis  imaginem,  vel.  ex  conloria  nare ,  vel  tubere, 
aut  membri  cujuspiam  mutilatione  ,  natura  seu 
casu  insita  ,  corpori  effingunt ,  notabilemque  red- 
dunt.  Iniquum  profecto  ,  idquod  laudabile  potissi- 
mum  fuerit ,  alicujus  pejoris  gralia  manifeste  oc- 
cultare  et  virtutem  ex  vicinitate  vitii  (si  quod  forte 
reperitur)  calumniari.  Fortitudinem ,  audaciam 
potius  appellat :  modestum  vero,  sine  sensu  homi- 
nem  :  justum  ,  immitem  et  nimium  severum  :  pru- 
dentem  ,  astutum  :  magnificum ,  vastum  :  libera- 
lem ,  ut  prodigum  taxant  :  domestice  frugalem  , 
avarum  dicunt.  Denique  omnes  virtutis  species  in 
vicina  vitiorum  nomina  convertunt ,  nusquam  ca- 
lumniarebus  laudatis  deficiente.  Additque,  invidia: 
remedium  esse ,  nil  cestimare  magnum  in  rebus 
humanis  ,  non  gloriam,  non  opes,  sed  cogitare 
ad  sempiternorum  et  verorum  bonorum  partici- 
pationem  se  esse  vocalum. 

Praeclare  S.  Athanas.  (vel  quisquisest  Auctor  : 
stylusenim  arguitfuisseLatinum,  non  Graecum) 
Exhort.  ad  Monach.  Esto,  inquit,  ab  aliquibus 
frater  luus  propensius  honoretur,  nec  illos  quasi 
minus  amicos  habeas,  nec  hunc  quasi  xmulum 
prtttataz  veneralionis  attendas.  Quinimo  judica 
circa  te  augmentum  illius  honoris  accrescere, 
sciens  scriptum  :  Si  enim  gtoriatur  unum  mem- 
brum,  congaudent  omnia  membra  :  Vos  autem 
estis  corpus  Christi,  et  membra.  Nam  quicumque 
aliquem  vestrum  diligit ,  omnem  dignitatem  Deo, 
in  quo  vos  coitis,  adscribit.  Tlura  de  invidia  dixi 
Genes.  c.  37.  3. 

Et  omnes  detractiones.  ]  Multiplex  enim  et 
pene  infinitum  est  detractionum  genus  quod 
omnem  fraternam  charilatem,  quam  impense 
hic  commendat  S.  Petrus,  laedit  et  interimit, 
Vide  dicta  Jacobi  3.  6.  Audi  S.  August.  hom.  20. 
inter  50.  haec  omnia  paucis  enucleantem  :  Quld, 
ait,  est  malitia  ,  nisinocendi  amor?  Quid  dotus , 
nisi  aliud  agere ,  aliud  simulare?  Quid  adulatio, 
nisi  fallaci  laude  seduclio?  Quidinvidia,  nisiodium 
felicitalis  aliena?  Quid  detractio,  nisi  mordacior, 
quam  veracior  reprehensio?  Malitia  malo  delecta- 
tur  alieno.  Dolus  duplicat  cor,  adutatio  linguam, 
detractio  vulneral  famam. 

2.   SlCUT  MODO  GENITI  INFANTES.  ]  SyruS,  eStOt» 

sicut  infan'es   simplices.   Commendal   fidelibu» 
jam  renatis  in  Christo,  etiam  vcteranis  etcani», 


COMMENTARIA  1N  1.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


651 


ut  infantium  innocentiam,  puritatcm,  humili- 
tatem,  obedientiam,  docilitalem,  facilitatem  , 
simplicitaiem  et  sincerilatem  imitentur  :  esto 
enim  hee  in  infanlibus,  ulpote  ratione  carenti- 
bus,  non  sint  virtules,  sed  virtulum  dumtaxat 
imagines;  in  baptizaiis  tamen  sunt  verac  virtu- 
tes:quia  perbapiismum  eisinduniur.  UndeLac- 
tant.  in  Carm.  de  Resurrect.  Domini  de  iis  ila 
canit  : 

Itex  saccr  ccce  tui  radiat  pars  magna  trocliaei, 
Cum  puras  auimas  sacra  lavacra  beant. 

Candidus  egreditur  nilidisexerciius  undis, 
Atque  velus  vilium  purgat  in  amne  novo. 

Et  S.  Paulinus : 

Inde  parens  sacro  ducit  de  fontc  sacerdos 
1 1 1 1 a 1 1 1 > - s  niveos  corpore  ,  corde,  habitu. 

Baptizati  cnim  vestiuniur  candida,  ut  illa  inter- 

uum  candorem  baptismo  receplum  repraesen- 

tent :  idque  factiiatum  a  tempore  Apostolorum, 

ul  patet  ex  S.  Dionysio  Ccelest.  Hier.  cap.  2.  et  5. 

Hinc  Clemens  Alexandr.  scripsit  librum  Pacda- 

gogi ,  in  quo  cap.  5.  et  6.  docet  omnes  Cbristia- 

nos  in  Scriptur.  vocari  pueros,  puellos  et  pullos, 

co  quod  dehcant  cmnlari  puerilem  sincerita- 

tem,  buniiiilalem  et  puritalem.  Christus  enim 

edixit :  A isi conversl  fueritis ,  et  efficiamini sicut  par- 

vuli,  non  intrabitis  in  regnum  coslorum,  Mallh.  18. 

y.  3.  Sic  Paulus  :  Facti,  ait,  sumus  sicut  parvuli 

in  medio  vestri ,  tanquam  si  nutrix  foveat  filios 

suos,  1.  Thessal.  2.  7.  Rursum,  in  hac  vita  om- 

nes  fideles  iu  gratia  et  sanctilate  snnt  infantes 

in  futura  vero  resurrerlinne  erunt  viri.  Hinc  cn- 

cullis  ( qure  est  vestis  infanlium  tegens  eorum 

capita  )  ab  olim  utuntur  monnchi,  ut  habitu  pro- 

liteantur  infanlitera  simpliciiatem  el  innocen- 

tiam.  Audi  Cassinnum  lib.  1.  deHabitu  monachi 

cap.  U.  Cucullis  namque perp.irvis  usqtie  adcervicis 

humerorumque  demissis  confinta,  quibus  tantum 

capila  contegant ,  indesinenter  dicbus  utuntur  ac 

noclibus,  scilicet  ut  innocentiam  el  simplicitatem 

parvulorum  jugitcr  custodire,  etiamimitalione  ip- 

sius  vetaminis  commoneantur,  qui  reversi  ad  in- 

fantiam  Christi,  cunctis  horis  cum  affectu  et  vir- 

tute  decantant  :  Domine  ,  non  est  exaltatum  cor 

meum ,  neque  elati  sunt  oculimei;  neque  ambu- 

lavi  in  magnis,  neque  in  mirabilibus  super  mc, 

Si  non   humititer  senticbam ,  sed   exaltavi   ani- 

mam  mcam   :   sicut    ablactatus    est    super    ma- 

trem    suam.    Denique   in   Dominica    in    albis, 

quando  baptizati  olim  deponebant  vestes  albas 

in  baptisnio   acceptas,  solent  legi  h?ec  verba 

loco  episiokc,  ut  iis  moneantur  udeles  cando- 

rcin  vestium  mutare  et  conservare  in  candore 

animorum.  Atqucin  hujus  rei  symbolum  etmne- 

mosynon  dabatur  eis  agni  effigies ;  hsecque  est 

origo  cerearum  imaginum,  quas  vulgo  Agnos 

Dei  vocant,  uti  demonstrant  Josephus  Viceco- 

mes  in  Obscrv.  Eccles.  lib.  5.  cap.  51.  dc  ritibus 

Baptismi. 

HATIORABILE.]  Ita  Romnna  :  grsece  enim  cst 
loyixtv.  Pcrperam  ergo  nonnulli  lcgunt,  radons- 
bites.  Jubct  ita(|ue  S.  Petrus  concupisci  lac  ra- 
tionabitc.  Primo,  q.  d.  Humanum,  non  malc- 
rialc,  scd  ralionabile,  quod  ex  rectae  ralionis 
dictamine,  quasi  mentis  ubere  manat.  Secundo 
rationabite,  q.  d.  Prudcns,  modcratum,  discrc- 
tum  ;  sic  enini  jubct  Paulns  rationabilc  csse  ob- 
sequium  nostruni.  Rom.  12.  1.  Tcrtio,  Clcni. 
Alcxnndr.  1.  Pacdag.  c.  6.  Vatabl.  et  alii  Xoyixiv 
veriuut,  vcrbalc  :  verbum  enim  doctruue  etoris 


manat  ex  mente,  ejusque  verbo,  quasi  lac  ex 
ubere.  Quarlo,  Syrus  ioy./.^  vertit,  N:rvn  racha- 
na,  id  est  spiritale ,  q.  d.  Lac  hoc  non  est  carna- 
le,  sed  spiriiale,  pascit  menlem,  non  ventrem  ; 
esca  esl  spiriius,  non  corporis;  impinguat  ra- 
tionem  et  spirilum,  non  adipem  et  carncm. 

Sine  dolo.]  «3olov,id  est  sincerum,  utvertitSy- 
rus,  S.  Aug.  hom.  20.  inter  50.  legit,  lac  inno- 
cens.  Hcerelici  enim  gypsum  lacte  miscent,  id  est, 
vcnenum  erroris  doctrinae  orthodoxaa  insper- 
gunt,  ut  ait  lrena-us,  1.  3.  cap.  19.  Solet  enim, 
uti  vino,  ita  et  lacti  misceri  ac  propinari  vene- 
num  ;  unde  et  lactare  a  lacio,  id  est  illicio,  sig- 
nificat  fallcre  ct  in  fraudem  inducere. 

Lac  concvpiscitb.]  Quaeres ,  quodnam  hoc  lac  ? 
Respond.  Primo,  est  doclrina  Evangelica,  de 
qua  paulo  ante  dixit  :  Iloc  cst  verbum  quod  evan- 
gelizatum  est  in  vos  :  illaque  tam  rudior  quae  ru- 
dibus,  quam  sublimior  quae  provcctioribus 
traditur.  Hrec  vocatur  lac.  Priino,  ob  ejus  sua- 
vitatem  et  dulcedinem,  cum  lex  velus  fueritse- 
vera  instar  ausleri  vini,  vel  aceti,  juxta  illud 
Cant.  1.  1.  Metiora  sunt  ubera  (dantia  lac )  tua 
vino;  sic  psal.  18.  11,  eloquia  Dei  dicuntur  dul- 
ciora  supermetet  favum.  Secundo,quod  animam 
nulriat,  uti  laccorpus;  nec  tantum  nutriat,  sed 
et  impingnet  (lacti  enim  inest  pinguedo  butyri 
et  casei )  delectet ,  ac  miris  consolationibus  mul- 
ceat;  lac  enim  non  tantum  est  cibus,  sed  et  po- 
tus  infaniium,  ita  Clemens  loco  citato.  Tertio, 
quod  animam  faciat  nitidam,  speciosam  el  ful- 
gidam  inslar  laclis.  Cnde  de  Nazareis  dicitur 
Thren.  l\.  7.  Mtidiorrs  tacte.  Quarto,  quia  pnra 
estet  sincera,  sicut  in  lacte  nihil  est  mixlum, 
nihil  alienuin,  nihil  fucatum,  imo  lac  nullam 
rei  objeCUe  recipit  refertque  specicm,  uti  re- 
ferunt  vinum  ,  oleum,  aqua,  quae  rerum  oh- 
jectarum  sunt  specula.  Hinc  Canlic.  5.  12.  oculi 
sponsae  vocantur  columbini,  ioti  lacte;  quia 
nullis  falsis  dedunlur  imaginibus,  ut  explicat 
ibidem  Nyssehus.  Quinto,  quia  sicntlac  estpue- 
rorum  delicine,  eisque  somnium  conciliat,  ac 
aliarum  rerum  scnsum  aufert;  sic  et  doctrina 
Christi  mentem  dulcorat,  sopit,  tranquillat, 
inebrial.  Hinc  Pindarus  hymnorum  suavilalem 
et  eleganliam  per  lac  melle  mixlum  significat. 
cum  ode  3.  in  Nemesis  ait :  Ego  tibi  hoc  mitto 
mel  mixtum  cum  aibo  lacte.  JubetergoS.  Pelrus, 
ut  fideles  hoc  lac  doctrinae  Evangelicce  assidue 
hauriant  ab  ubcribus  nialris  Ecclesjae,  coque  se 
saginent,  adolescant  etcrescant ,  juxta  illam  vi- 
vendo,  illamque  in  aclus  et  morcs  conierendo 
et  convertcndo,  uti  infantes  concoquendo  et  con- 
vertendo  lac  in  suam  substantiam  ,  crcscunl  et 
adolescunt.  Et  hoc  significat,  concupiscite  :  fa- 
mes  enim  et  concupiscentia  lactis  facit  illud 
optime  concoqui,  et  converti  in  sanguinem  pu- 
rum. 

Secundo.lac  symbolum  cst  candoris,  since- 
rilatis,  benevolentiae.  Hoc  enim  loc  opponit 
Petrus  dolo,  siinulationi,  invidia».  Pcr  illud  crgo 
significat  se  velle  ,  ot  Chrisliani  in  sua  conver- 
satione  non  sint  acidi,  asperi  et  fellei,  sed  mel- 
lei  et  lactei ,  id  est  candidi ,  amahilcs  ,  suaves  , 
benigni,  hcnclici,  fratcrnc  invicem  diligcntes, 
juvantes  ct  promovcnU  s.  Ilinc  ct  Homerus,  ait 
Clemens,  viros  jusios  vocat  yaJujuwpywn  ,  id  cst . 
lacle  vcsccntes.  Allmlit  S.  Pclrus  ad  illud  Cant.  5. 
v.  1.  Comedi  favam  cum  melte  meo ,  bibi  vinum 
cum  lacte  mco  :  comcditc  amici  et  bibite ,  ct  irtr- 
briamini  charissimi.   Rursum   alludit  ad  escam 


6.52  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

quam  Emmanueli,  id  est,  puero  Jesu  assignat 
lsaias  c.  7.  15.  diccns  :  liutyrum  et  mel  comedel ; 
ac  Christianis  c.  55.  1.  Venile,  emile ,  elc.  vinum 
rtlac,  vlde  utrobique  dicia.  llujus  rei  syinbolo 
olim  recens  baplizalis  dabaiur  lac  et  mcl  (quin 
et  etiamnum  iisdeni  dant  /Eihiopes,  ut  palet  ex 
eorum  Rilnali  lom.  h.  Bibliolh.  SS.  Patrum)  ut 
significaretur,  Primo,  eoruin  infantia  in  Cbris- 
to.  Secundo,  vilae  Christianae  suavilas.  Tertio, 
humilitas  et  mansueludo  infanlilis.  Lnde  Ter- 
tull.  lib.  1.  contra  Marc.  c.  \h.  Meltis,  inquit,  ct 
laclis  societate  suos  infanlat  Deas.  Et  lib.  de  Co- 
rona  mililis  cap.  3.  Inde  suscepli  laclis  et  meliis 
concordiam  pr&guslamus.  Hoc  est  quod  aiebat 
S.  Agnes  :  Mclet  lac  suscepi  ex  ore  ejus.  Plnra  de 
hoc  prisco  ritu  vide  apud  Josephum  Viceco- 
mitem  in  Observat.  Eccles.  lib.  5.  de  Baptismo 
c.  61.  et  hl. 

Tertio,  Clem.  Alex.  1.  Paedag.  c.  6.  per  lac  ver- 
bale  (sic  enim  ipse  vertil)  accipit  Verbum  in- 
carnatum,  puta  Christum,  de  quo  explicans 
subdit :  Si  tamen  gustaslis  quoniam  dalcis  est  Do- 
minus,  idquc  Primo,  quia,  sicut  lac  ab  ubere 
manat,  ita  Cbrislus  qua  Ueus,  a  Patre,  qua  ho- 
mo,  a  matre  procedit  tanquam  puer  lacieus  et 
Jactens.  Secunclo,  quia  per  Cbristum  quasi  lac 
ad  mammillam  Pairis  confugimus,  utex  ea  gra- 
tiam,omneque  bonum  sugamus.  Tertio,  quia 
verba  Christi  erant  laclea,  id  est,  suavia  et  gra- 
tiosa.  Quarto,  lacte  notatur  Christi  hutnilitas. 
Unde  S.  Aug.  tract.  S.  in  ep.  1.  S.  Joannis  :  Lac 
nostrum,  ait,  Christus  humilis  est.  Quinlo,  quia 
Christus  est  lac,  id  est  alimentum  parvulorum 
et  humilium,  ait  Clemens  loco  citato  :  imo  ipse 
omnium  fidelium  est  lac,  mel  et  vinum  ,  id  est 
deliciae,  dulcedo,  exuiialio  etgaudium,  uii  do- 
cet  Richard.  de  S.  Vict.  1.  2.  de  Emman.  c.  21, 


Sexto,  quia  Christus  sanguine  conslat:  sanguis 
autem  concoctus  fitlac.  Audi  Aristot.  1.  U.  de  Ce- 
nerat.  animal.  c.  8.  Eademmateriaestquce  alit , 
et  ex  qua  generalionem  nalura  constituit :  eaque 
sanguineus  humor  in  sanguinem  habentibus  est. 
Lac  enim  sanguis  concoctus  est ,  non  corruptus. 
Unde  Empedoclem  reprehendit  quod  lac  voca- 
verit  pus  album  :  pus  enim  putredo  est.  Hinc 
^Egypti  uii  carne  et  sanguine  ,  ita  ct  ovis  ac  lacte 
abslinebant,  quod  dicerent  ova  esse  carnes  li- 
quidas,  lac  esse  sanguinem  colore  lantum  mu- 
tato,  ait  Pier.  Hier.  57. 

Quarto,  per  lac  ralionale  nonnulli  accipiunl 
Kucharisliam,  quae  olim  baptizalis,  etiam  infan- 
tibus,  dabatur  mox  a  baptismo,  idque  ex  Apos- 
tolica  traditione,  uti  docet  S.  Dionys.  Eccles. 
hierarch.  cap.  5.  undeetGraeci  etiamniim  pueris 
dant  Eucharistiam.  Ila  Salmeron  hic,  Turrian. 
lib.  2.  de  Eucharislia  cap.  20.  et  21.  et  innuii 
Clem.  Alex.  1.  Paedag.  c.  6. 

Sic  S.  Petrus,  cum  in  carcere  Mamertino  Ro- 
maeconvertisset,  et  baptizasset  S.  Processum  et 
Martinianum  cum  familia,  participes  eos  fecit 
corporis  et  sanguinis  Domini.  ldem  factilatum 
S.  Getulio,  Cereali,  Amantio,  Primitivo,et  Pro- 
copio,  aliisque  Martyribus  recens  baplizalis, 
tradunt  corum  acta.  Porro  pueros  sub  una  sci- 
Hcet  vini  dumtaxat  specie,  adullos  vero  sub 
utraque  Eucharistiam  sumpsisse,  docet  Hugo 
Victor.  1. 1.  de  Sacram.  cap.  20.  et  ex  eo  Josephus 
Vicecomes  in  Observ.  Eccles.  lib.  5.  c.  36.  Pueri 
enim,  praesertim  infantes  recens,  naii  facilius 
sumunt  speciem  vini,  quam  panis:  illaque  ap- 
posite  vocatur  lac,  quia  sicut  vinum,  dicitur 


S.  PETRI.  Cap.  II. 

esse  lac  senum,  sic  vice  versa  lac  dicitur  es»o 
vinum  puerorum. 

Per  lac  ergo  Eucharisliam  hic  accipi  probant. 
Primo,  quia  lac  hoc  non  est  mortuum,  nec 
brutuin,  sed  vivum  et  rationale,  puta  homo  ra- 
lionalis,  scilicel  Christus  in  Eucharislia.  Secun- 
do,  quia  Eucharislia  quoad  specics  habet  laclis 
colorem  ,  videtur  enim  boslia  laclea  :  quoad  sa- 
porem  dulcissima  est,  ut  lac  :  quoad  vim  nu- 
triendi,  summe  animas  pascit  et  roborat.  Unde 
subdit  Petrus  :  Ut  in  co  crcscatis  in  scdutem,  quo 
alludens  S.  Dionysius.  Eccles.  Hierarc.  cap.  5. 
Tribuit ,  ait ,  sacerdos  Sacramentum  infanli  ut  in 
eo  nutriatur  et  crescat  sacris  augmentis.  Tertio, 
quia  antc  Eucharisliam  debemus  deponereom- 
nem  dolum,  simulalionem,  invidiam  :  imo  re- 
conciliari  fratri  si  eum  offendimus,  non  vero 
anle  audilionem  doclrinae  Evangelicae ,  imo  ex 
ejus  auditu  illa  deponimus.  Quarto,  quia  lac  est 
sanguis  Cbrisli,  quo  nulrimur  in  Eucharistia  : 
lac  enim  non  est  aliud  quam  sanguis  plane 
concoclus,  ideoque  albus.  Sienim,  ait  Clemens, 
in  Christo  regenerati  sumus ,  qui  nos  regeneravit, 
proprio  lacte  nulrit ,  nempe  verbo.  Quidquid  ge- 
neravit ,  ei  quod  generatur  protinus  alimentum 
prcebere  est  consentaneum.  Ornni  ergo  ratione  nos 
in  omnibus  Christo  conjungimur ,  et  familiares 
reddimur ,  et  in  cognitione  per  sanguinem  ejus 
quo  redimimur  ,  et  in  consensione  per  nutritionem 
qua  ex  verbo  efficilur ,  et  in  incorruplione  per 
ejus  ipsius  inslitulioncm  et  vilas  agendai rationem. 
Quinto,  quia  Eucharistiae  competit  to  concupis- 
cite :  ipsa  enim  quasi  cibus  et  vita  menlium 
summa  aviditate  sumi  debet,  tanta  scilicet 
quania  infanles  papillas  matrissugunt,  imoma- 
jori,  ait  S.  Chrysost.  homil.  G0.  ad  pop.  Sexto, 
quia  subdit  S.  Pelrus  :Si  lamen  guslatis,  quoniam 
dulcis  est  Dominus;  quae  verba  sumpta  sunt  ex 
psal.  33.  v.  9.  Guslate  et  videte,  quoniam  suavis  est 
Dominus.  q.  d.  Gustate  suavitalem  carnis  Christi 
in  Eucharistia,  inquitS.  Basil.  et  August.  undeet 
Psalmus  ille  inscribitur  \Davidi,  cum  immutavit 
vultum  suum  coram  Achimelech,  et  dimisit  eum 
et  abiit ,  cum  scilicet  finxit  se  missum  alio  a 
Saule,  ut  impetraret  ab  Achimelech  panes  pro- 
positionis,  qui  erant  typus  Eucharistiae.  Quo- 
circa  idem  psalmus  allegorice  tribuitur  Eucha- 
risliee  a  S.  Jacobo  in  Liturgia,  S.  Dionys.  lib.  de 
Ecclesiast.  Hier.  cap.  de  communione,  et  S.  Cy- 
rill.  Alex.  hom.  de  Coena  Domini,  alque  ab  Apos- 
tolis  apud  S.  Clementem.  1.  8.  Constit.  cap.  20. 
mandatur  legi  in  Missa  cum  fit  S.  Synaxis. 

Hio  sensus  appositusvidelur  (renatorum  enim 
in  Christo  lac,  id  est  esca,  est  Eucharistia)  sed 
partialis.  Per  lac  ergo  adaequate  accipe  omnem 
cibum  spiritualem,  quem  suis  fidelibus  praestat 
Cbrislus,  nimirum  doctrinam.graliam,  virtutes 
(praecipuecanrloris.sincerilalis  et  charitatis)  Sa- 
crameuta,  praesertim  Eucharistiam.  Hisce  enim 
eos  alil  in  vitam  aeiernam,  facitque  crescere  in 
virum  perfectum,  Ephes.  h.  13. 

Tropol.  lac  hoc  doctrinae  viteeque  Christiana: 
comedunlfideles,  ut  idem  aliis  communicent  in 
eosque  transfundant,  itaque  lac  passivum  fit  ac- 
tivum.  Cnde  in  feminis  lac  signum  est  fcecundi- 
tatis  et  maternitatis.  Quocirca  S.  Pauli  doctoris 
Gentium  caput  recisum  pro  sanguine  dedit  lac. 
ac  triplici  saltu  ternos  fontes  dulces  et  quasi 
lacteos  e  terra  elicuit,  ut  hoc  miraculo  doctri- 
nae  suae  puritatem  et  copiam  repraesenlaret. 

Hinc  et  S.  Basilius  homil.  in  S.  Julittam  Mar- 


COMMENTARlA  1N  L   EPIST. 

Jyrriu ,  (iocct  camdem  euntem  ad  martyrium  lac 
stiis  propinassc,  lum  spirituale  exhortationis, 
qua  omnes  etiam  feminas  hortabatur  ad  mar- 
tyrium;  tum  corporale,  quo  aquarum  copiam, 
iodeque  f(ecunditaiem  illi  loco  in  quo  sepulta 
est  conciliavit.  Sed  audi  S.  Basilium  :  Ad  desli- 
natam  sibi  flammam  concila  perrcxit  facie  ,  habi- 
tu,  i[>sis  quce  depromebatverbis,  alacritale  insuper 
efjlorescenlc,  palam  indicans  quod  in  animo  deli- 
tescebat ,  profusissimum  gattdium.  Mulieres  quot- 
quot  astabant  proxime  obsecrabat ,  nec  ad  tole- 
randos  pro  tuenda  Chrisliana  religione  labores 
animos  sinerent  remollescere  :  neu  causificarentur, 
aul  praitcxerent  infirmam  femince  nalurce  condi- 
tionem  :  Eadem  quippe  massa  qua  et  viri  ct  ipsce 
constamus ,  dicebat  :  Ad  imaginem  Dei  perinde  ac 
isti ,  et  nos  condttce  surnus :  est  sane  mulier  ab  opi- 
fice  creata  perceque  ac  vir,  capax  virtutis.  Quid 
enim  miri  est?  An  non  consanguinece  et  ipscc  su- 
mtts  viris  per  omnia?  JSon  enim  ad  constituendam 
mtdierem  sola  est  assumpta  caro ,  sed  et  os  ex  os- 
sibus  :  qtio  fit  ut  et  ipsce  Domino  nihil  minus  ac 
viri,  rcdhibcrc  debeamtis  ftrmitatcm  ftdei  atque 
constantiam,  necnon  in  adversis  paticnliam.  Ilis 
clictis  in  iignorum  slrttem  acccnsam  insiliit,  quce 
perinde  ac  thalamtts  splendore  coruscus ,  corptts 
S.  Juliltce  circumplcxa,  animam  quidem  inccctes- 
tem  illam  dcstinavil  regionem,  el  quce  illius  me- 
ritis  congruebat  requiem;  corpus  autem  honore 
prcecipuo  vcncrabilc  asservavit  afftnibus  ,  et  cog- 
7tatis  incolume,  nec  ulla  sui  parte  lcesum ,  qttod 
sane  in  ornatissimo  primarii  tempii  ttrbis  totitts 
vestibulo  condilum,  loco  quidcm  adfert  venera- 
hilem  sanctimoniam ,  nec  minus  qui  eo  loci  conve- 
niunt  cfficit  sanctiorcs.  Terra  porro  istius  bcatce 
adventu  aquam  emisit;  quce  suapte  natura  nttlli 
non  noslrum  graliosissima  essc  debeat.  Adeo  ut 
Marlyr  luvc  imaginem  picntissimce  referat  matris, 
(lum  nutricis  in  morcm  tolius  incolas  ttrbis  alit 
suavilcr ,  perinde  ac  lacte  quopiam  in  commttncs 
usus  affatim  scatttricnle.  Ilanc  ipsam  in  nos  bc- 
nigne  contttlit  Martyr  gratiam,  quam  olim  sttis 
lerichuntinus  Elisams  imparlivit ,  dum  salsilagi- 
nem  naturce  communis  aquarum  loci  istius  cir- 
cumquaque  ftnilimi ,  bencdictione  permutavit  in 
saporem  dulcetn  planc  dcliciosum  ct  pcrquamsua- 
vem. 

Ut  in  eo  (scilicct  lacte  Evanpelii)  crescatis.] 
adolescatis  ct  prolicialis  in  virtutc  et  perfectione 
Christiana.  Alludit  ad  lactis  usum  et  fructum  : 
lac  eniin  non  tantum  nulrit  pueros,  sed  et  facit 
oos  crescereinjustam  staturam.  Significat  ergo 
tac,  fideles  per  doclrinam  ct  graliam  Christi  de- 
bere  quotidie  proficereet  crescerein  sanctiiate: 
juxtaillud  Christi  :  Bcali  qui  csuriunt  ct  sitittnt 
jttstitiam.  Vide  S.  Greg.  22.  Mor.  c.  20.  et  S.  Ber- 
nardum  epist.  253.  ad  Guarinum,  ubi  inter  alia 
ait  :  Vera  virtus  fmem  nescit ,  tempore  non  clau- 
dilur,  elc.  Nunquamjustus  arbitratur  se  comprc- 
lundisse,  nunquam  dicit ,  Satis  cst;  sed  semper 
esurit  sitilque  justitiam  :  itaul  si  semper  viveret , 
scmpcr  qttantum  in  se  estjustior  essc  contenderet, 
semper  sc  bono  in  melius  proficere  tolis  viribus  co- 


S.  PETR'.  Cap.  II.  63  > 

crgo  vis ,  quod  esse  non  potes.  Quid  cntm  slat  tn 
hoc  sieculo  ?  Illuslrat  id  exemplo  Christi ,  qui  per- 
transiit  benefaciendoet  sanando  omnes,  Act.  10. 
et  Jacob ,  qui  in  scala  vidit  angelos  ,  vel  descen- 
dentes  vel  ascendentes,  nullos  subsistentes,  ut 
significaretur  inter  profectum  et  defectum  in  hoc 
statu  morlatis  vilce  nihit  medium  inveniri ,  sed 
quomodo  ipsum  corpus  nostrum  continue  aut  cres- 
cere  constat,  aut  decrescere;  sicnecesse  sit  et  spi- 
ritum  aut  \rroficere  semper  aut  deficere. 

S.  August.  serm.  15.  de  verbis  Apostoli  hunc 
modum  crescendi  assignat  dicens  :  Semper  tibi 
displiceat  quod  es,  si  vis  pervenire  ad  id  quod  non- 
dttm  es.  Nam  ubi  tibi  placuisti,  ibi  remansisti :  Si 
atttem  dixeris  Sufficit ,  et  peristi.  Semper  adde, 
scmper  ambula,  semper  profice ;  noli  in  vi 
rcmanere,  noli  retro  redire ,  noli  deviare.  Re- 
manet,  qui  non  proficit  :  retro  redit ,  qui  ad 
ea  rcvobitur  unde  jam  abscesserat  :  deviat , 
qui  apostatat.  Melius  it  claudus  in  via,  quam 
cttrsor  prceter  viam.  Alium  assignat  in  psal.  60. 
sub  initium,  dicens  :  Vita  nostra  in  hac  peregn- 
natione  non  potest  esse  sine  tentatione,  quia  pro- 
feclus  noster  per  tentationem  nostram  fit,  nec  sibi 
quisquam  innotescit  nisi  tentatus,  ncc  potest  co- 
ronari  nisi  vicerit ,  nec  potest  vincere  nisi  certa- 
veiit,  nec  potesl  certare  nisi  inimicum  et  tentationes 
habuerit.  Signum  vero  profectus  idem  assignat 
in  Procem.  psalm.  119.  Cum,  inquit.  homo  cce- 
pcrit  disponere  ascensum,  hoc  dico  apertius, 
cum  cceperit  homo  Christianus  cogitare  proficere , 
incipit  pati  Linguas  adversantium.  Quicumque  lllas 
nondum  passtts  est,  nondum  proficit  :  quicumque 
illas  non  patitur ,  nec  conatur  proficere. 

In  salutem.  ]  Syrus  advitam.  Vita  enim  gratiae 
actu  crescit  per  operum  merita ,  vita  vero  glo- 
rije  per  eamdem  crescit  in  spe  et  jure  :  majora 
enim  merita  majusdant  jus  adgloriam ,  eamque 
majorem.  Indicat  S.  Petrus  Christianos  in  virtu- 
tibus  crescere  debere  tota  vita  usque  ad  mor- 
tcm,  per  quam  ibunt  ad  salulem  ct  vitam  aeter- 
nam  :  sicut  puer  crescit  usque  ad  virilem 
cftatem.  Unde  Paulus  jubet  nos  tota  vita  cre»- 
cere  in  virum  perfectum ,  in  mcnsuram  aetatis 
plenitudinis  Christi,  Ephes.  U.  13.  Virlus  enim 
et  vita  Christiana  non  patitur  senium,  sed  sem- 
per  vivida  et  vegeta  perdurat,  imo  crescit 
semper  et  intenditur.  Nam ,  ut  ait  Sapiens  :  Jus- 
torum  semita  quasi  lux  splendens ,  procedit  ec 
crescit  usquead  perfectum  diem,  Prov.  U.  18. 

Proeclare  Fernandus  Diaconus,  qui  S.  Fulgen- 
tio  Ruspensi  Episcopo  cooevus  et  familiaris, 
magna  sanctitate  vixit  onno  Christi  480.  Regino 
Comiti  poscenti  regulam  recte  viue  ad  salutem, 
lianc  dat  septem  legibus  comprehensam.  Extat 
in  Appendice  Biblioth.  SS.  Patrum.  Prima,  Gra- 
ticc  Dei  adjulorium  tibi  necessarium  per  actus 
singulos  Ci-ede ,  dicens  cum  Apostolo  :  Gratia  Dei 
sum  id  quod  stan.  Secunda ,  Vita  tua  speculum 
sit,  ubi  milites  tui  videant ,  quid  agcre  debeant. 
Tertia,  Non  prceesse  appetas ,  sed  prodesse.  Quar- 
ta,  Dilige  rempub.  sicut  teipsum.  Quinta,  Huma- 
nis  divina  prcepone.  Sexta,  ISoli  esse  jnultumjustus. 


n&ftur.  Non  enim  ad  annum,  vel  ad  tempus  itistar     Septima  et  ultima,  Mcmcnto  te  csse  Christianum. 

Quae  deinde  singula  fuse  expiicat  et  pertractat. 
3.  Si  tamen.  ]  Graece  tiTtp.id  est,  siquidem;  po- 
test  quoque  ttnip  accipi  pro  inuSr^tp,  id  est  quando- 
quidem,  ut  sit  causale,  tumque  sententia  erit 
efficacior. 

Gustastis   (aliqui  codices  habent  gustatis  : 
ccrte  sub  gustastis  inlelligit  gustatis  more  Ih- 

S0 


mcrcenarii,  sed  in  cetcrnum  divino  sc  mancipat  fa- 
mutatui.  Attdi  voccmjusti :  in  ceternttm  nonobli- 
viscar  justtficationes  tuas ,  quia  in  ipsis  vivificasli 
vic.  Et  inferius  :  O  monache  non  vis  proftcere? 
Ntm.  Vis  crgo  dcftccrc?  Neqaaquam.  Quidergo? 
Sic,  inquis,  mihi  vtccrc  voloet  manere  in  quoper- 
vcni  :  ncc  pcjor  furi  patior,  necmelior  cupio.  IIoc 

COnHFX.    ,\    I.AIMHF.       TOM.    X. 


634 

brceo.  S.  Hier.  in  c.  UO 

\iii ,  eradidisth,  qua  gustus  hic  iit  per  fidem ; 

plus   tainen  sigoilicat  gustasth,  scilicot  effec- 

lum ,  fructum  et  gusUnn  dcliciarum  et  consola- 
lionum  ex  tiile  inanantium  ,  quas  fidelibus 
infundit  Dcus  )  QUOHIAM  (quod)  dulcis  f.st  Do- 
minls.  ]  Chrislus;  unde  pro  dulcis  graeee  est 
zp^oid  est,  ulS.  Hieron.  in  c.  18.  Ezech.  suavis; 
Pagnin.  et  Valabl.  benignus;  clarius,  bonus; 
alii,  utiUs ,  probus,  buinanus,  frucluosus,  fa- 
cilis  ad  gratificandum,  indulgens,  commodus , 
clcmcns.  Haec  enim  omnia  signilicat  y.posH  ,  et 
lalis  fuit  Gbristus,  talcsque  fuerunt  primi  Cbris- 
tiani,  ac  debent  esse  eorum  sequaces  et  postcri, 
aitS.  JustinusApolog.  2.Xpt?o«  ergo  ,  icl  est  Chris- 
tus ,  per  iota ,  id  esl  unctus  ,  fuit  xFr-^,  pe*  ita,  id 
est,  benignus,  suavis,  offlciosus  omnibus.  [Inde 
Gentiles  olim  Cbristum  vocabant  Chrestum,  et 
Chrisfianos  Cbreslianos,  leste  Lactantio  lib.  U. 
cap.  7.  et  Terlull.  Apol.  3.  Alludit  S.  Petrus  , 
imo  citat  psalm.  33.  v.  9.  Gustate  et  videte ,  quo- 
nimnsuavis  est  Dominus. 

Porro  banc  Domini  dulcedinem  gustarunt ,,  ct 
etiamnum  gustant  fidelcs,  cum  doctrina  Chris- 
tiana  quasi  lacte  divino  imbuuntur,  ac  baptismo 
et  vita  Christiana  iniliantur,  in  eaque  constan- 
tes  progrediuntur.  Dulcedinem  hanc  parit  pu- 
rilas  et  securitas  conscientiae,  fiducia  in  Deum, 
spesgloriae,  ac  consolationesspiritales,  quas  no- 
vitiis  in  fide  el  religione  infundere  solet  Deus, 
iisque  quasi  lacte  eos  ad  se  allicere  et  alere. 
Cujus  rei  figura  fuit  manna,  quo  Hebraeos  ex 
^gypto  in  desertum  Deum  sequentes  aluit. 
Manna,  inquam,  quod  in  se  habebat  omne  delec- 
tamenlum,  et  omnem  saporis  suavitatem.  Sa- 
pient.  16.  20. 

Hanc  Dei  dulcedinem  gustarat  S.  Petrus,  cum 
visa  humaniiaiis  Christi  gloria  in  monte  Thabor 
quasi  ebrius  exclamavit :  Domine  bonum  est  nos 
hic  essc  :  faciamus  hic  tria  tabernacula,  tibi  unum, 
Mosi  unum,  et  EUce  unum ,  Malth.  17.  U.  et  Psal- 
tes  :  Quam  magnamultitudo  dulcedinis  tuce,  quam 
abscondisli  timentibus  te  !  Psal.  30.  v.  20.  etspon- 
sa  :  Inlroduxit  me  in  cellam  vinariam,  ordinavit 
in  me  charitatem.  Fulcite  me  floribus,  stipate  me 
maiis ,  quia  amore  langueo.  Cantic.  2.  v.  5  ubi 
vidc  S.  Bernardum,  et  S.  Paulus  :  Benedictus 
Deus  et  Pater  Domini  nostri  Jesu  Chrisli,  paler 
misericordiarum ,  et  Deus  totius  consolationis ,  qui 
consolatur  nos  in  omni  tribulalione  nostra ,  2.  Co- 
rinth.  1.  v.  3.  vide  dicta  Actor.  5.  v.  U\.  et  Sa- 
piens  c.  12.  1.  O  quam  bonus  et  suavis  est  Dominus 
spiritus  tuus!  et  Isaias  c.  66.  v.  11.  Ut  sugatis  et 
repleamini  ab  ubere  consolalionis  ejus,  ut  mulgea- 
'is  et  deliciis  affluatis  ab  omnimoda  gloria  ejus,  ct 
S.  Hier.  epist.  ad  Ctesiphontem  :  Omne,  ait,  quod 
habemus  bonum,  gustus  est  Domini  :  quanto  plus 
plus  bibo  .  tanto  sitio  fontem  vitce.  Vide  S.  Aug. 
in  Soliloquiis  ,  c.  21.  et  22. 

Ad  quem  (Dominum,  pula  Christum)  acce- 
dentes  lapidem  vivum.  ]  S.  Petrus  a  metaphora 
novae  nativitatis  et  lactis  spiritalis  ,  quod  fideli- 
bus  assignavit,  transit  ad  aliam  apud  Hebrasos 
similem  ,  fabricae  scilicet,  et  lapidum  ejus.  He- 
brsei  enim  filios  vocant  C331  banim,  quasi  niJlN 
abanim,  id  est  tapides  ,  ex  quibus  Christus  r~IJl 


Oana,  id  est  a>dificat,  suum  "pai  binian,  id  est, 
fabricam  et  donum ,  puta  Ecclesiam.  Sic  ait  Poe- 
la,  svAot  oiymv  TTztSs;  dais  Zpcvji; ,  id  est,  cotumnce  do- 
vicrum,  (familiarum)  fdiisunt  mascuti,  sicuiemm 


COUAIENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1,. 

Ezech.progw/asrtsle-     cx    lapidihus   ccdilicantur  domus,  sic  ex   fiiiis 

masculis  familiae. 

Porroad  Christum  accedimus  non  ambulando, 
sed  per  fidcm,  spcm  et  cbaritalem  ei  credendo, 
in  eiun  sperando,  eum  amando;  Deus  autem 
tam  bcnignus  est,  ut  quandocumque  etiamme- 
dia  nocte  ad  eum  accedimus,  aures  et  manus 
nohis  prcebeat,  nosque  amantissime  excipiat. 
Vide  S.  Chrysost.  in  psal.  U.  ita  S.  Augustin.  iu 
psal.  86.  Erigeris :  ait,  in  hanc  fabricum  affectu 
mo,  religione  sincera,  fide,  spe,  charitale  :  et  ip- 
sum  cedificare  umbulure  est. 

Nola  Primo,  Petrus  quia  petra ,  deleclatur  no- 
mine  et  metaphora  pelrae  et  lapidis,  simulque 
modeste  significat  se  factum  esse  petram  pre- 
cario  et  gratis  a  Christo,  qui  est  vera  et  prima 
Ecclesiae  petra ,  a  quo  Petrus  et  caeteri  fideles 
fiunt  pelrae;  Christus  ergo  est  primus  Petrus,  id 
est ,  petra  et  lapis.  Primo,  quia  ipse  est  lapis  an- 
gularis  et  fundamentalis  Ecclesia?.  Secundo . 
quia  uti  lapis  suo  pondere  ex  alto  ruit  in  prae- 
ccps,  ita  Christus  amoris  sui  erga  nos  pondere 
de  ccelis  descendit  in  terram.  Teriio ,  quia  forlis 
est  el  conslans,  ut  pctra ,  lapis^ergo  significat 
fortitudinem,  humilitatem  etcharilatem  Christi. 
Quarto,  quia  uti  lapis  Davidis  percussit  et  oc- 
cidit  Goliath,  itaChrislus  percussilet  enervavit 
dcemonein.  Quinto,  quia  Christus  est  petra  re- 
fugii  fidelibus  in  se  sperantibus  juxta  illud 
Psal.  103.  Petra  refugium  herinaciis.  Hinc  David 
jubilans  ait  :  In  petra  exaltavit  me.  Et  :  Statuit 
super  petram  pedcs  meos  ,  psalm.  39.  3.  et  psalm. 
26.  5. 

Hisce  de  causis  Christusmultoties  in  Script. 
adumbratus  est  per  Japidem.  Primo,  Zach.  3. 
cum  ait  :  Super  lapidem  unum  septem  oculi  sunt: 
ecce  ego  ccetabo  scutpturam  ejus,  ait  Dominus ,  el 
auferam  iniquitatem  terrce  in  die  una.  Secundo, 
per  lapidem  super  quo  dormiens  Jacob  vidii 
scalam  in  ccelos  porrectam,  per  quam  ascende- 
bantetdescendebant  angeli,  Gen.  28.  utibi  dixi. 
Tertioper  lapidem  super  quoorans  etlassabra- 
cbia  sustentans  Moses  ,  victoriam  impelravit 
Josue  et  Hebraeis  contra  Amalec  ,  Exodi  17. 
Quarto,  per  lapidem  qui  percussus  a  Mose  de- 
dit  aquam  populo  sitienti ,  Num.  20.  Quinto, 
per  lapidem  speluncae ,  in  quo  positus  Moses 
vidit  gloriam  Dei  transeuntis,  Exodi  34.  Sexto  , 
per  lapidem,  quo  David  interemit  Goliath ,  1. 
Regum  17.  Septimo,  per  lapidem  tabnlarum  , 
cui  Deus  digito  suo  Decalogum  inscripsit,  Deu- 
ter.  27.  2.  Octavo  per  lapidem  ,  quem  Josue  in 
testimonium  erexit.  Josue  2U.  26.  Nono,  per  la 
pidem  cui  imp^osita  est  arca  teslamenti,  1.  Re- 
gum  6.  25.  Decimo,  per  lapidem  adjutorii ,  1. 
Regum  7.  12.  Ha3C  omnia  congessit  S.  Cyprian. 
lib.  2.  contra  Judaeos  cap.  16.  Porro  Christus  est 
lapis  non  qualis  qualis ,  sed  pretiosus,  uti  di- 
citur  v.  6.  puta  marmoreus,  gemmeus ,  ada- 
mantinus  :  unde  eidem  inaedificata  sunt  duode- 
cim  fundamenta  gemmea  ,  puta  duodecim 
Apostoli.  Totaenim  fabrica  ccelestis  Jerusalem, 
id  est  Ecclesiae,  est  aurea  et  gemmea.  Apocal. 
21.  19. 

Nota.  Secundo,  S.  Petrus  Christum  vocat  la- 
pidem  non  inanimem  :  sed  animatum  et  vivum, 
graece  savTa ,  id  est  viventem,  quia  ipse  est  Deus 
et  homo  vivus.  Nam  Primo ,  qua  Deus  ,  est  vi- 
vus,  imoipsa  vita  essentialis  etincreata,  ac  vita 
causalis  omnium  viventium  ,  puta  angelorum  , 
hominum  et  animalium :  est  enim  ipse  causa 


COMMENTARIA  1N  I.  EP 

vitae,  Primo,  naturalis,  pula  vegetativte ,  sen- 
sitivse  el  ralionalis.  Secitndo,  est  eausa  vitae 
spirilalis  animae  per  gratiain.  Tertio,  est  causa 
vilae  beatae  per  gloriam.  Hoc  estquod  aitS.  Joan. 
Evangel.  c.  1.  h.  ln  ipso  vila  erat,  el  vila  erat  lux 
hominum,  et  epist.  1.  S.  Joan.  1.  v.  2.  Vilamani- 
festata  est,  et  vidimus  ,  et  teslamur ,  et  annunlia- 
mus  vobis  vitam  cetcrnam ,  quce  eral  apud  Patrcm, 
et  apparuit  nobis.  Secundo,  Christus  qua  homo  , 
est  vivus,  quia  a  morte  resurrexit  ad  vitam  im- 
mortalem  et  gloriosam.  Tertio,  Cliristus  est  vi- 
vns,  id  est,  vivificans  omnes  per  sna  meriia  et 
mortem  ,  scilicet  animas  per  graliam  ,  corpora 
per  resurrectionem  ,  jnxla  illnd  Joannis  6.  58. 
Sieut  viisit  mc  vioens  Palcr  ct  ego  vivo  propler 
Patrcm,  et  qui  manducat  mc  ct  ipse  vivct  proplcr 
me  :  et  Joan.  5.  25.  Venil  hora,  et  nunc  cst  quando 
mortui  audient  vocem  filii  Dci,  ct  qui  audierint  vi- 
vcnt.  Sicut  enhn  Vai<  r  habet  vitam  in  scmctipso, 
sic  dcdit  ct  Filio  liabcre  vitam  in  scmctipso.  Super 
Christum  ergo  quasi  lapidem  vivum  sedificatur 
Ecclesia,  quasi  corpus  Chrisli  vivum  ab  eo  vivi- 
(lcatum. 

Porro  grammaticc  ad  lilteram  lapis  vivus  voca- 
tur,  qui  in  sua  rupc  aut  vena  nascitur,  indeque 
exciditur  auteruitur  (undc  Cbristus  vocatur  la- 
pis  cxcisus  de  monle,  Daniel.  2.  2ft.)  Sicut  enim 
sunt  venae  argenti ,  auri,  ferri,  aeris,  etc.  sic 
sunt  et  yenae  lapidum  acgemmarum,  uti  docet 
Anselmus  Boethius  lil).  de  Ccmmis.  Unde  Pli- 
niusl.  36.  cap.  18.  Tlicoplirastus ,  inquit,  et  Mu- 
fianus  essc  aliquos  iapidcs  qui  pariant ,  crcdunt. 
Idem  I.  35.  c.  13.  asserit  terrcc  pulvercm  in  Pu- 
tcolanis  collibus  opponi  maris  (luctibus ,  mersum- 
que  protinus  ficri  tapldefn  untim  inexpugnabilem 
undis ,  ctforliorcmqtiolidic.  Additque  pari  modo 
tcrram  Cyzicenam  lapidescere,  seque  ac  Cni- 
diam  :  Quin  ct  abOrapo,  inquit ,  Etdidem  usque 
qtiidquid  tcrrce  atlingilur  mari  ,  mulalur  in 
saxa. 

Simili  modo  aqua  viva  dicitur  quae  e  sua  sca- 
turigine  aut  vcna  (uti  sanguis  ab  hepare)  ebul- 
)it,  ct  quasi  vitalilcr  scaturil  ac  Quit,  ex  adverso 
aqua  moriua  est  stagnans,  qutc  in  lacubus  etpa- 
ludibus  immota  consislit. 

Rursum  tapis  vivus  cst  magnes,  quia  ferrum 

movet  et  traliit.  Vitam  enim  habent  qtue  se  mo- 

vcnt;anima  enim  est  principium  motus.  Item 

pyrites,  qui  plurinium  babct  ignis,  vivus  appel- 

latur,  ait  Plinius  l.  36.  cap.  19.  Huc  pertinet  lapis 

fugitivus ,  ita  dictus  a  fuga,  de  quo  Plinius  lib. 

36.  15.  F.odcm  ,  ait,  in  oppido  (Cyzico)   est  lapis 

fugitiytts  appcltutus.   Argonautce  eo  pro  ancliora 

usi,  ibi  irliqui  runt.   Hunc  i  Vrytanco  scepe  pro- 

fugum  fixere plumbo.  ldeni  lapis  in  slalua  Mem- 

nonis,  quem  quotidiano  solis  ortu  contactum  cre- 

parc  dicunl ,  ait  Pliuius    1.  36.  cap.   7.   quorum 

penes  Plmiuin  sit  lidcs.  Heec  omnia  facile   est 

adaptare  Christo. 

An  iioviMm  soi  ii)F.MnErROr..vTiM.]Jud;cieniin, 
Scribie,  Pharisoai  ei  PonuGces  spreverunt  Cbri*- 
tnm.  eunique  quasi  iapidem  inutilem,  iino 
noxiurn  repniliarunt  ci  rejecerunt  ii  fabrica  sute 

SynagogaB. 

A  Di:o  ai  tfm  iaixTiM.1  In  funilamentum  Ec- 
clesiaj,  per  resurreeUonem ;  ascensionemincosr 
lum,  missionem  Spiritus  sancti,et  nominis  ec- 
lebnlatem  in  toto  orbe  illi  subjccto.  Crtecum 
tvrvtev  el  prruosum,  ut  verlit  Tigiuin.  elhonora- 

'  rn  sigmQcat. 

■-•  Kt  irsi  T.wi.jrvM  Lvr;r.rs  vivi  svncn.EPiFii:  v- 


IST.  S.  PL.THI.  Cap.  II.  G:j 

mi.m.  ]  ld  est,  superaadificale  vos  Cbristo  pec 
charitatem,  ejusque  opera  qute  fidein  vivili- 
cant.  Beda  ait  quosdam  legere  sursum  czdiftca- 
■mini,  ut  scilicet  tendatis  in  coelum  ,  ibique  sit 
mens  ,  cogitatio  et  conversalio  vestra.  Lapides 
vivos  vocat  viros  robore  ftrmalos,  ait  S.  Ambros. 
in  cap.  3.  S.  Lucae. 

Nota  analogias  lapidis  in  fabrica,  et  fidelis  in 
Ecclesia.  Priino  enim,  sicut  lapis  poliri  et  qua- 
drari  debetut  sit  aptus  ad  fabricam,  ita  etfidelis 
poliri  et  quadrari  debet  per  tribulationes  et  ten- 
taliones,  ut  sit  actus  ad  fabricam  Christi  ;juxia 
illudS.  Amlirosii ,  ctOfiicii  divini  in  dedicalione 
Ecclesite  :  Tunsionibtts ,  pressuris  expolili  lapides 
suis  coaptanlur  locis,  per  munus  arli/icis  dispo- 
nuulur  prrmansuri sacris  ccdificiis. 

Sccundo,  sicut  lapis  et  fabrica  suas  Labet  di- 
mcnsiones  ,  sic  et  lidelis,  quas  dimelitur  Spii  i- 
tus  sanctusquasi  perpendiculum.  Audi  S.  Ignat. 
epistola  ad  Ephesios  :  Jesus  Chrislus  ,  inquit, 
fundavit  vos  super  petram  ul  lapides  electos,  aptos 
ad  divinum  cediftcitun  Palris ,  sublatos  in  altum 
per  Christum ,  qui  pro  nobis  crucifixus  esl ,  per- 
pendiculo  usos  Spiritu  sancto,  fide  vcrosubductos, 
et  charitate  elcvatos  a  terra  in  ccetum.  Plura  de 
virlutis  dimensionibus  dixi  Ephes.  3.  18. 

Tertio  ,  lapis  ut  collocelur  in  domo,  debet  essc 
durus  et  fortis ,  ut  et  molem  sibi  incumbentem  , 
ct  insultus  tcmpeslatum  ac  hoslium  sustineat  : 
ita  fortis  pariter  et  constans  debet  esse  fidelis  : 
bancautem  fortiludinemhaurita  Cbristo,  quasi 
a  petra  cui  incumbit.  Ita  S.  Bernard.  serm.  61. 
inCant.  Inpelra,  ait,  exallatus ,  in  pctra  sccu- 
rus,  in  pelra  ftrmiter  sto  ,  securus  ab  hosle,  tulus 
cicasu;  tremit  mundus,  premit  corpus ,  diabolus 
insidialur  ,  non  cado  :  fundatus  enim  sttm  supra 
/irmam  petram.  Et  inferius  :  Stat  Martyr  tripu- 
dians  et  triumplians  toto  Ucet  lacero  corpore ,  et 
rimanle  latera  ferro ,  non  modo  forlitcr ,  sed  et 
alacriter  sacrum  e  carne  sua  circumspicit  ebullire 
cruorcm.  Ubi  ergo  tunc  anima  Mariyris  ?  nempe 
in  tuto;  nempe  in  pctra,  nempe  in  visccribus  Jesu, 
vtdncribtis  nimirum  patcnlibus  ad  introcundum. 
Si  in  suis  essel  visceribus,  scrutans  ca  fcrrum  pro- 
fccto  senliret ,  dolorem  non  ferret ,  succumberet 
etncgaret,  nunc  aulem  in  pelra  habitans ,  quid 
mirum  si  in  modttm  petrcc.  duruerit  ?  sed  neque  hoc 
mirum  ;  scd  c.iitt  d  corpore  ,  dolores  non  sentiat 
corporis  :  neque  hoc  facit  stupor ,  sed  amor  :  suh- 
mitlitur  cnim  scnsus,  non  amillitur :  nec  deest  do- 
lor ,  sed  superatur,  sed  contemnilur. 

Quarto,  lapis  inferior  portat  superiorem,  et 
hic  inferiorem ,  ac  collateralem :  ita  in  S.  Eccte- 
sia  unusquisque  et  portat  altcrum,  ct  portatur  ab 
altero ,  ait  S.  Gregor.  homil.  13.  in  Ez.ecb.  juxta 
monitum  S.  Pauli  Galat.  6.  2.  Aller  atlcrius  onera 
porlatc.  Rursum  faber  murarius  ad  perpendicu- 
liim  ;ediiicat  lapides  ,  ut  si  quis  extet,  eum  in- 
trorsum  relrudat  ;  si  quis  nimis  sit  retru- 
sus  ,  foras  educat.  lla  et  Superiores  humiles 
educunt,  superbos  recondunt  :  nimis  amanles 
soliludinis,  exercent  in  operibus  Marlhae  :  ni- 
mis  amantes  externam  conversalionein  ,  addi- 
cunt  eeliae  et  silentio. 

Quinto,  lapis  untis  alteri  calce  conglulinatur  , 
itaque  se  el  socium,  totamque  fabricam  lirmat: 
sic  et  lidelis  unus  alteri  cliarilate  compagina- 
tur,  qua  se  et  proximiun,  tolamqne  l.cclesiain 
firmatet  corroborat.  Plures  analogias  receHMii 
in  lineComment.  inAggeum. 
Anlistroplia  liuie  S.  Pctri  sentcntice  est  il'« 


63G  COMMENTARIA  IN  I. 

Pnuli  Ephes.  2.  19.  Ergojamnon  estis  hospites  et 
advena ,  sed  estis  cives  sanctorum  et  domestici  Dei 
sttperasdiftcati  stipra  fundamentum  Apostolorum 
et  Prophetarum  ,  ipso  summo  angulari  lapide 
Christo  Jcsu ,  in  quo  omnis  cedificatio  constructa 
crescit  in  temptum  sanclum  in  Domino:  in  quo  ct 
vos  coa?dificamini  in  habitaculum  Dei  in  Spiritu. 
Vide  ibi  dicta.  Alludit  S.  Petrus,  oequeacS.  Pau- 
lus,  ad  Isaiaj  hh.  11.  Ecce  ego  sternam  per  ordi- 
nem  lapides  tuos ,  et  fundabo  te  in  sapphiris ,  et 
ponam  jaspidem  propugnacula  tua,el  portas  tuas 
in  lapides  sculplos,  et  omnes  terminos  tuos  in  la- 
pides  desiderabiles ,  universos  fdios  tuos  doctos  d 
Domino.  Et  ad  illud  Christi :  Tu  es  Pelrus ,  et 
super  hanc  petram  cedificabo  Ecclesiam  meam , 
Malth.  16.  18. 

Domus  spiritualis.  ]  S.  August.  in  psal.  86.  et 
alii  legunt,  in  domum  spirilualem ,  q.  d.  Super 
Christum  oedificamini,  ut  sitis  domus  Dei ,  non 
materialis ,  lignea  scilicet ,  vel  lapidea ;  sed 
mystica  etspiritalis  per  fidem  ,  spem  ,  charita- 
tem,  religionem  Dei  et  Christi.  Porro  haec  do- 
mus  sive  templum  spirituale  Dei ,  partim  est 
universale  ,  puta  Ecclesia,  partim  particulare 
et  singulare  ,  puta  anima  cujusque  fidelis  et 
sancti,  de  utroquehic  accipi  potest.  Singuli  enim 
fideles,  quasi  lapides  vivi  coagmentantfabricam 
Ecclesiae  quasi  uniusdomus  ettempli  universa- 
lis  :  unde  nonnulli  teste  Beda  legunt,  sursum 
adificamini  in  domum  spiritualem.  Iidem  in  hac 
fabrica  Ecclesiae  quasitempli  ampli,  sunt  quasi 
templa  particularia,  puta  sacella  etcamerae  Dei, 
juxtailludl.  Corinth.  3.  16.  Nescitis  quia  tem- 
plum  Dei  estis ,  et  spiritus  Dei  habitat  in  vobis:  et 
2.  Cor.  6.  16.  Vos  enim  estis  templum  Dei  vivi,  etc. 
Unde  sanctus  Hieron.  in  cap.  28.  Ezech.  3.  Leo 
serm.  3.  in  Assumpt.  ct  S.  Ambros.  in  cap.  3.  et 
12.  Lucee  legunt  domos  spiritales,  inplurali,  cum 
scilicet  libidinumvolutabrum  commutatur  in  Dei 
templum,  diversoriumque  vitiorum  sacrarium  in- 
cipit  esse  virtutum ,  ait  S.  Ambros.  ibid.  c.  12. 

Hoc  sensu  el  Syrus  vertit ,  estote  templa  spi- 
rilalia.  Sed  prior  sensus  ut  scilicet  domus  spiri- 
tualis,  intelligatur  Ecclesia  ,  est  congruentior , 
tum  quia  domus  singularisestnumeri,  nonplu- 
ralis,  unamergo  significat,  non  multas:  unde 
et  Graeca  in  singulari  habent  owos  «veu//. artxo; , 
tum  quia  S.  Petrus  fideles  vocat  lapides  ;  lapides 
autem  non  sunt  ipsa  domus,  sed  partes  ex  qui- 
bus  assurgit  et  conflatur  domus,  tum  quia  ea- 
dem  phrasi  S.  Paulus  Ephes.  2.  19.  ait  lideles 
aedificare  unam  domum  ,  puta  Ecclesiam. 

Objiciunt  hseretici  :  Ecclesia  est  domus  Dei 
spiritalis  ;  ergo  non  est  visibilis  ,  sed  invisibilis. 
Resp.  negando  consequentiam:  domus  spirita- 
lis  enim  hic  opponitur  domui  materiali,  quae  ex 
lignis  et  lapidibusconstat,non  visibili.  Id  patet: 
nam  hominesChristianos  vocat  lapidesconflan- 
tes hanc  domum :  homines  autem Christiani  sunt 
visibiles,  non  invisibiles.  Rursum  spiritualis  vo- 
catur,  quia  spiritualifide,  religione  et  cultu  colit 
Deum  :  ille  autem  spiritualis  cultus  licet  sit  in- 
visibilis,  quatenus  internus  est,  et  in  anima 
absconditus  :  idem  tamen  visibilis  est ,  quate- 
uus  se  prodit  et  videndum  exhibet  per  exter- 
namfideiet  cultus  sui  professionem,  qua  fideles 
in  eadem  Ecclesia  ,  concione ,  Eucharistia,  Sa- 
cramentis,  precibus,  etc.  visibiliter  commu- 
nicant,  suamque  fidem  et  religiouem  mani- 
iestant. 

Sacerdotioi  sa^ctui.  ]  S.  Hieron.  et  Ambr. 


EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  II. 

locis  jam  citatis  legunt,  in  sacerdotium  sanc- 
tum  ,  q.  d.  Super  Christum  aedificamini ,  ut  sitis 
sacerdotium,  non  impurum  ,  profanum  et  sa- 
crilegum,  quale  est  idololatrarum  et  haeretico- 
rum  ;  sed  purum ,  sacrum  et  sanctum.  Jam  sa- 
cerdotium  hic  dupliciter  accipi  potest ;  Primo  , 
proprie.  Ecclesia  enim  sicutestregnumquodre- 
git,  et  in  quoregnat  Chrislus,  sic  est  etsacerdo- 
tium,  in  quo,  etper  quod  Christus  sacrificatet  sa- 
crificia  oflert  Deo  Patri.  Ecclesia  enim  perveros 
sacerdotes  vera  et  propria  oITert  sacrificia  Deo  , 
per  singulos  verofideles  offert  sacrificia  impro- 
pria  et  mystica  laudum  ,  precum  et  bonorum 
operum.  Secundo,  metonymice,  idque  duplici- 
ler;  Piimo,  ut  sacerdotiumsitidem  quod  coetus 
sacerdotum,  quomodo  coetus  clericorum  voca- 
tur  clerus  ,  quia  ipse  est  sors  ,  pars  et  haeredi- 
tas  Domini.  Secundo,  ut  abstractum  more  He- 
braeo  ponatur  pro  concreto,  sacerdotium  pro 
sacerdotibus.  Unde  Syrus  vertit,  estote  sacerdotes 
sancti.  Sic  rursum  clerus  vocantur  clerici. 
Porro  in  Ecclesia  proprii  sacerdotes  sunt  Apos- 
toli ,  el  ab  eis  ordinati  :  improprii  et  mystici  , 
sunt  laici.  Unde  S.  Ambrosius  lih.  l\.  de  Sacra- 
ment.  cap.  1.  unusquisque  ,  inquit,  urtgitur  ( in 
Baplismo  etconfirmatione)  in  sacerdotium,  ungi- 
tar  in  regnum,  ut  sit  mysticus  sacerdos,  sicut 
mysticus  est  Rex.  Unde  subdit  :  Sed  spirituale 
regnum  est ,  et  sacerdotium  spirituale.  Sic  et  Ori- 
gen.  homil.  9.  in  Levit.  ait  iaicos  fieri  sacerdo- 
tes  per  Sacramentum  Confirmationis  :  in  illo 
enim  unguntur  in  fronte  quasi  athletae,  ut  pro 
fide  usque  admortem  decertent,  et  si  opus  sit, 
seipsos  per  martyrium  Deo  in  sacrificium  offe- 
rant. 

Fidelis  ergo  laicus  dicitur  estque  sacerdos  , 
sed  mysticus,  Primo,  quia  membrum  estEcde- 
sise  ,  quae  veros  habetsacerdotes  ;  et  Christi,  qui 
estsummus  Sacerdos  ;  ita  S.  Didymus  et  S.  Au- 
gustinus  20.  Civit.  10.  et  alii.  Secundo,  quia  pei 
veros  sacerdotes  eis  assistendo  ,  serviendo  , 
alendo  ,  cooperando,  verum  in  Missa  Deo  offeri 
sacrificium.  Tertio,  quia  offert  Deo  vitulos  la- 
biorum,  puta  hostia  laudis,  poenitentiae,  morti- 
ficationis  ,  charitatis  ,  aliarumque  virlutum.  It;. 
explicant  S.  Athanas.  hom.  de  semente  ,  S.  Hi- 
lar.  in  psal.  118.  Clemens  Alexandr.  orat.  ad 
Gentes,  S.  Ambros.  in  psal.  118.  octon.  6.  vidc 
Origenem  homil.  9.  in  Levit.  Hoc  sensu  S.  Au- 
gust.  10.  Civit.  c.  6.  ait ,  Sacrificium  verum  (id  est 
insigne,  dignum,  praestans  et  Deo  gratum,  non 
autem  proprie  dictum )  est  omne  opus  quod  agi- 
tur,  ut  sancta societale  inhcereatur  Deo,  relatum 
ad  illum  finem,  quo  beati  esse  possimus.  Unde 
S.  Leo  serm.  3.  in  die  anniversario  assumptio- 
nis  suse  ad  pontificatum  :  Omnes  ,  inquit ,  in 
Christo  regeneratos  ,  crucis  signum  efficit  reges  : 
sancti  vero  Spirilus  unctio  consecrat  sacerdotes. 
Et  statim  declarat,  qua  in  re  hoc  regnum  et 
sacerdolium  consistat.  Quid  enim ,  inquit ,  tam 
regium  ,  quam  subditum  Deo  animum  ,  corporis 
sui  esse  rectorem  ?  Et  quia  tam  sacerdotale,  quam 
vovere  Domino  conscientiam  puram,  et  immacula- 
tas  pietatis  hostias  de  altari  cordis  offerre:  Quar- 
to,  quia  offertDeopassionemet  mortem  Christi, 
qui  vivamin  cruce  se  fecit  victimam  Deo ,  prse- 
sertimdum  sumitS.  Synaxin.  Tunc  enimreipsa 
repraesentat  et  annuntiat  mortem  Domini,  ut 
ait  Chrislus  Lucae  22.  19.  et  Paulus  1.  Cor.  11. 
16.  Quinto ,  quia  in  coelo  seipsum  totum  adper- 
petuam  Dei  laudem  quasi  in  sacriiicium  offeret, 


COMMEiYIARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

Apocal.  5.  10.  Sexto,  quia  lidclcssancli  Dco  sunt     noluerunt  Christo  obedirc 

conjunclissimi,quasiejusamici,doniestici,liliiet 

Jieredes.  Sic  enim  principes  Davidi  regi  conjunc- 


tissimi,  vocantur  sacerdotes.  2.  Regum  v.  8.  ult. 

Haec  tamen  non  prohant  laicos  csse  veros  et 
proprie  dictos  sacerdoles,  aut  in  Ecclcsia  non 
esse  sacerdotes  proprie  dictos :  hos  enim  habuit 
omnis  respub.  omnis  lex,  omnis  gens ,  uti  efli- 
cacitcr  demonstrat  Bcllarm.  lib.  1.  de  Missa  c. 
2.  et  15.  Vide  et  S.  fiasil.  lib.  2.  deBaptismo  c.  8. 
imo  idipsum  ex  hoc  loco  colligitur.  Proprie 
enim  loquitur  S.  Pelrus  ,  non  de  quovis  fideli , 
sed  de  toto  fidelium  coctu  ,  sive  Ecclesia  ,  ut  pa- 
tel  ex  eo  quod  ail :  Vos  genus  clectum ,  gens 
sancla ,  populus  acquisilionis.  Loquilur  ergo  toli 
genti  et  populo  iidelium  :  ille  autem  ccetus  et 
populus  verum  habet  sacerdotium  ,  verosque 
sacerdotes  ad  id  depulatos,  ut  pro  populo  sacri- 
ficia  propriedicta  Deo  oflerant,  uti  habuerunt 
et  habcnt  omnes  alice  gentes  et  populi ,  alioqui 
respubl.  christiana  manca  esset  et  mutila,  lon- 
gequc  inlerior  aliis  omnibus  rebus  publicis  imo 
profana  et  laica.  Deesset  enim  ei  nobilissima 
dos  et  munns,  quod  rempublicam  Deo  conjun- 
git  ct  subordinat  :  tale  cnim  cst  sacerdotium. 

Offerre  (  ad  ofiercndum,  ut  offeratis)  spi- 
iutuales  hostias  Dko.  ]  In  spirituali  domo  et 
n-mplo  ,  pula  in  Ecclesia.  T6  spirilucdes  partim 
opponitur  carnalibus  bosiiis  sacerdoium  Aaro- 
nicorum  :  Christiani  enim  sacerdotes  non  ofie- 
runt  hoslias  carnales  eas  mactando ;  cxcoriando, 
cremando,  etc.  sedliostiam  myslicam  puta  Eu- 
Charistiam,  in  qua  Chrisli  caro  sub  speciebus  pa- 
nis  et  vini  absconditur:  ac  integra  oflerlur,  im- 
molatur  et  sumitur  :  partim  opponitur  hosliis 
veris  ,  utspirituales  idcm  sil  quodimpropriae  ct 
figuratae ,  quales  offerunt  fidelcs  laici,  uti  jam 
dixi  :  de  qualibus  ait  PaulusRom.  12.  1.  Obsecro 
vos ,  fratres ,  etc'  ut  exhibeatis  corpora  vestra 
hostiam  viventem  ,  sanctam  ,  Dco  placentcm  ,  et 
Lactant.  1.  G.  Inslit.  c.  24.  et  25.  Quisquis,  inquif, 
omnibus  prwceptis  ccclestibus  obtcmperat ,  liic  csl 
vere  Dei  cullor ,  cujus  sacrificia  sunt  mansuctudo 
animi,  et  vila  innocens ,  ct  actus  boni :  qua?  om- 
nia  quiexhibet ,  toties  sacrifical,  quotics  bonum 
aliquid  ct  pium  fecerit ;  praesertim  si  id  Deo  in 
sacrificium  mysticum  oflerat:  eoque  magisquo 
opus  in  se  cst  diflicilius  ,  et  majoris  mortifica- 
Uonis  ,  patientiae ,  obedientiae,  martyrii,  ctc. 

ACCEPTABILES    DEO  PER  JESUM  ClIRISTUM.  ]  IpSC 

enim  est  redemptor  et  mediator  noster  a  Dco 
constitutus.per  quemomnia  nostraPatriofferrG 
aebemus,  ut  ei  accepta  ,  grata,  meritoria  etim- 
petratoria  sint.  Quocirca  Ecclesia  omnes  ora- 
nones  terminat,  dicendo :  Per  Dominum  nos- 
trum  Jcsum  Christum,  etc.  Hoc  est  quod  ait  Apos- 
tolus  Rom.  5.  2.  Per  ipsum  habemus  accessumpcr 
fidem.  Et  ad  Hebr.  7.  25.  ait  Christum  semper 
Deo  assistere  ,  ad  intcrpcllandum  pro  nobis. 

<>.  Profter  quodcontinet  Scriptura.]  Isaiae  28. 
»»).  uhi  aque  ac  Ephes.  2.  20.  hunc  versum  ex- 
plicui:  quareibi  dicta  hic  non  repetam. 

7.  Voms  icitur  honor  credentibus.  ]  q.  d. 
Vojcredentesin  Christum  ,  non  confundemini , 
•edhonorabiminiaChristoin  die  judicii,  quando 
abeo  accipietis  gloriam  et  coronam  regni  cce- 
lestis  juxta  illud  Psal.  138.  17.  Nimis  honorift- 
cati  sttnt  anicl  tui  Deus,  nimis  confortatus  est 
vrtnctpatus  eorum. 

Non  CREDENTinus.]  Legit  interpres  i^oim ;  jam 
legunt  an«i(?oi8<,  idesl  inobcdientibus,  qui  scilicet 


(M 
sive  ut  in  eum  crc- 
derent,  sive  ut  legi  ejus  parerent. 

Factcs  est  in  caput  a.noci.i.  ]  Factus  est  lapis 
capitalis  ,  angularis  ,  primarius  et  fundamenta- 
lis  domus  Dei ,  pula  Ecclesiae. 

6.  Et  lapis  offensio.nis  et  petra  scandali.  ] 
Citat  Isaiae  8.  \k.  vide  ibi  dicla.  Hoc  est  quod  ca- 
nit  Simeon  :  Positus  cst  hic  in  ruinam  et  in  re- 
surrectionem  multorum  in  Israel;  Lucae  2.  36. 

His  qui  offendunt  verbo.  ]  Multi  explicant , 
q.  d.  Qui  peccant  per  verbum  ,  puta  verbis  suis 
contradicendo  el  resislendo  Cbristo ,  cumquc 
blasphemando.  Ita  Hugo,  Lyran.  Thomas  An- 
glicus  et  'Dionys.  Verum  graece  est  ^off/s-TOjK 
tw  ).6yv  ,  idcst,  qui  impingunt  in  verbum  ,  qui 
scilicet  ad  verbum  Evangelii  offenduntur  et 
scandalizantur.  UndeSyrus  vertit,  qui  offendunt 
ad  pelram,  eo  quodnon  acquiescanl  scrmoni.  Hinc 
explicans  subdit  Pelrus  ,  Nec  credunt  in  quo  et 
positisunt,  Judaeis  eniin  pnedicatio,  Cbristi  cru- 
cifixi  erat  scandalum,  gentibus  stultilia  ,  1.  Co- 
rinth.  1.  23. 

Nec  credunt  in  quo  positi  sunt.  ]  Primo,  Beza 
ex  hoc  loco  contendit,  reprobos  ante  praevisio- 
nem  operum  et  peccatorum  a  Deo  positos  ,  id 
est,  destinatos  esse  ad  inobedientiam  et  rebel- 
lionem,  sicut  electi  a  Deo  solo  ante  praevisio- 
nem  meritorum  desiinati  sunt  ad  fidem  ,  obe- 
dientiam  et  salutem.  Additque  :  Hoc  enim  ,  ait 
bic  S.  Petrus  ,  scilicct  eos  positos  esse,  uiique  ix 
Deo  ,  adhoc,  ut  non  credant.  Dices:  Ergo  cru- 
delis  est  Deus.  Respondet  Beza  ,  Imomisericors, 
qui  vel  unam  salvet.  Ad  ha'C  inter  decrelum 
Dei ,  et  decreti  executioncm  intercedit  causa 
damnationis  ,  eorum  scilicet  improbitas,  ita  ut 
nullos  nisi  seipsos  possint  accusare.  Haec  ille, 
sed  impie  el  imperite  :  nam  Primo,  si  Deus  des- 
tinatillos  adinobedientiamet  rebellionem,  Ergo 
primus  ipse  peccati ,  puta  inobedientiae  et  re- 
bellionis  est  auctor,  quod  est  blasphemum.  Se- 
cundo,  ergo  destinatiad  hoc  a  Deo  nonpeccant 
rebcllando,  tum  quia  parent  ejus  decreto  et 
dcstinationi  :  tum  quia  illi,  utpote  divino'  ct 
inevitabili ,  resistere  nequeunt.  Quis  enim  ho- 
minum  resistere  queal  Deo  ?  voluntati  enim  cjus 
quis  resistit  ?  Rom.  9.  19.  Tertio,  si  Deus  decer- 
nit  inobedientiam  ;  ergo  eamdem  exequitur  et 
operatur:  decretumeuim  Deiestefiicax,  etquod 
decernit  hoc  eflicit.  Quare  improbitas  inobe- 
dientium  non  aliunde  manabit ,  quam  a  Deo, 
Deique  decreto,  eique  erit  adscribenda  ,  non 
ipsis ,  hominibus  improbis  et  inobedientibus,  ut- 
pote  qui  ad  inobedientiamaDeoeflicaciter  agun- 
tur  et  impelluntur,  imo  determinantur  juxla 
Calvinum  et  Bezam  ,  qui  negant  liberum  homi- 
nis  arbilrium ,  omniaque  in  homine  censent 
fieri  agiquc  a  Deo,  quae  omnia  suut  slolida , 
aeque  ac  blaspbema. 

Secundo  ,  Catholici  nonnulli  sic  explicant . 
q.  d.  Infideles  posiii,  id  est,  deslinati  sunt  ad 
non  credendum  a  se  ,  suaque  voluntate  et  mali- 
tia  dcinde  a  Deo  positi  sunt  in  ordine  repro- 
borum.  Rursum  et  potius,  infideles  ob  priora 
sua  scelera  merentur  relinqui  a  Deo ,  excae- 
cari  et  obdurari,  ut  non  credant  Evangelio  , 
esto  gratiam  suflicientem  eis  non  deneget ,  ita 
Didymus,  OEcum.  Gagneius,  Salmeron,  et  alii. 

Tertio,  Erasmus  ,  Vatablus  ,  Cajetanus  ct 
Titelman. ,  sic  explicant ,  q.  d.  fiec  crcdunt , 
scilicet  in  fundamentum  ,  vel  lapidem  angu- 
larem ,   in    quo   positi    et  collocat:   fuerant . 


638 


puia  inChristum :  judaismus  enimet  Synagoga 
tamc|uam  vcra  Dei  Ecclcsia  in  Christo  posita 
et  fuiulala  erat  ,  ejusque    nierilis  innitebatur. 

Quarto  et  genuine  :  pro  in  quo  graece  est 
sis  0 ,  id  est,  in  quod  ,  ad  quocl  ,  scilicet  ad  cre- 
dendum,  sive  ut  credant  Christo  et  Evangelio. 
q.  d.  Positi  sunt  ad  credendum  in  Chrislum, 
nec  tamen  credunt,  quia  credere  nolunt.  Om- 
nes  enim  homines  ,  et  maxime  Judaei,  positi, 
id  est ,  creati  sunl  et  ordinati  per  legem  et  Pro- 
plictas  ad  hoc  ,  ut  in  Chrislum  lcge  et  Prophe- 
lis  pra-signatum  ciedanl.  lta  Bcda  et  Lyran. 
Deus  enim  creavit  el  ordinavit  homines  ad  bo- 
num ,  puta  ad  credendum  ut  salulem  assequan- 
lur,  non  autem  ad  malum,  puia  ad  non  cre- 
dendum  et  rebcllnnduin  ,  ut  eant  in  gehennam. 
Hoc  enim  tyrannicum  el  plusquam  tyrannicum 
est :  nemo  enim  lyrannorum  hoc  fecit ,  aut  fa- 
cere  voluit,  et  potuit. 

9.  Vos  autem.  ]  Pronomen  vos  Primo,  poiesl 
accipi  collective ,  q.  d.  Vos  6  fideles  in  unum 
coetum  colleeli,vos6congregatioChristianorum; 
vos  6  Ecclesia  Christi  eslis  regale  sacerdotium  , 
genssancia  ,  eie.  Secundo  ,  distributive,  q.  d. 
Vos  6  singuli  fideles  estis  genus  electum,  etc. 
quos  scilicet  Deus  sibi  elegit ,  et  qui  vicissim 
Deum  elegistis ,  electioni  et  vocationi  ejus  con- 
sentiendo  et  cooperando  ,  uii  docet  Moses  Deu- 
ter.  26.  v.  17.  et  18.  Sicut  Crgo  Deus  olim  Ju- 
dn?os  ,  ita  nunc  Chrislianos  elegit  in  suum 
populum  et  Ecclesiam  ,  ac  per  eos  totimundo 
benedicit  et  benefacit.  Unde  pulchre  S.  Justinus 
epist.  ad  Diogenctum  ,  docet  Christianos  esse 
in  mundo  quasi  animam  in  corpore  :  Sparsa 
est  anima  ,  inquit ,  per  omnla  corporis  mem- 
bra ,  et  Chrisliani  per  onines  mundi  urbes.  Habi- 
tat  quidem  in  corpore  anima;  non  est  tamen  de 
corpore  :  et  Chrisliani  in  mundo  kabilant ,  non 
sunt  tamen  e  mundo.  InaspeclabiUs  anima  in 
corpore  aspectabili  tanquam  in  prcesidio  collo- 
cata  est  :  et  Christiani  in  mundo  manere  cognos- 
cuntur  ,  sed  eorum  pietas  manel  inaspectabilis. 
Odit  oppugnalque  animam  caro  nihil  lcesa  prop- 
terea  quod  frui  voluplatibus  proltibelur  :  odit  et 
Christianos  mundus  nulla  inre  violatus ,  quiavo- 
luplatibus  resistunt.  Infensam sibi  carnemetmem- 
bra  amat  anima  ,  et  Christiani  odio  ipsos  prose- 
quentes  amant.  Anima  corpore  inclusa  est,  et  ipsa 
corpus  conservat  :  el  Christiani  continenlur  in 
mundo  tanquam  in  custodia ,  et  ipsi  conservanl 
mundum.  Imnwrtaiis  anima  in  mortali  taberna- 
culo  habital :  el  Christiani  caduca  ut  inquilini  in- 
colunt,  immortalitatem  inccelis  prcestantes.  Anima 
dum  cibis  et  polionibus  male  tractalur  fit  melior  : 
et  Chrisliani  dum  quotidie  suppliciis  mulclanlur , 
magis  mulliplicanlur. 

Moraliter  liiuc  docet  S.  Hilar.  in  psal.  118.  et 
Clemens  Alex.  orat.  ad  Gentes,  Christianos  de- 
bere  fugere  omnem  umbram  luxuriae,  super- 
bise,etc.  quia  omncs  sumus  genus  electum, 
imo  reges  et  sacerdotes  ,  in  quibus  eligendis 
summa  adhibetur  ratio  eldiscretio. 

Regale  sacerdotium.  ]  Citat  Exodi  19.  6.  ubi 
Moses  Synagogam  Judeeorum  vocat  regnum  sa- 
cerdotale ,  vel,  uthebr.  est,  regnum  sacerdotum  t 
simili  enim  modo  Petrus  et  Septuag.  Verba  Mo- 
sis  eleganu  r  el  prudenler  invertens,  vocat  re- 
gale  saccrdolium.  Causam  hujus  inversionis  dedi 
Exodi  29.  6.  quia  scilicet  inSynagoga  Judaeorum 
regnum  eminehat  saeerdotio,  in  Ecclesia  vero 
' ".hristi  sacerdoiium  eminel  regno  ,  et  regiuun 


COMMENTARIA  IN  1.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

refertur  ad  sacerdotium  quasi  temporale  ad  spi- 
ritale.  Unde  Syrus  verlit,  vos  estis  saccrdoliumad 
regnum.  Ecclesia  ergo  est  regnum  Christi,  non 
temporalc  ,  laicum  et  profanum  ,  sed  coeleste, 


sacerdotale  et  sacrum.  Eadem  ,  vice  versa  et 
polius,  esl  Christi  sacerdolium  non  legale,  non 
gentilitium  ,  non  plebeium,  sed  regale,  exi- 
mium,  illusirc,  magnificum  ,  cccleste  et  divi- 
num  :  idque  Primo  ,  quia  primus  ejus  sacerdos 
etconditor,  pula  Chrislus,  fuit  summus  Ponti- 
fex  el  Rex,  imo  Deus  et  Dei  filius.  Unde  ejus 
typus  fuit  Melchisedech  Rex  ct  Pontifex ,  ad 
quem  hic  alludit  S.  Pelrus,  Heb.  7.  1.  Secundo, 
quia  viclima  ejus  est  regalis  ,  eximia  et  divina  , 
pula  Christus,  qui  in  ara  crucis  quasi  regalem 
hosliam  pro  nohis  obtulit  se ,  atque  indies  in 
Allari  Eucharistiae  per  sacerdoles  se  offert  Deo, 
uti  docet  Concil.  Trid.  sess.  23.  cap.  2.  Terlio, 
quia  modus  offerendi  est  regalis,  tuin  quia  non 
mactandoet  laniando,  uti  faciebat  Aaron  et  cse- 
leri ,  sublimi  et  arcana  opcratione  Spiritus  S. 
consecrando  et  transsubstantiando  panein  in 
corpus  Christi,  peragitur :  tum  quia  regali,  li- 
berali,  munifico  animo,  plcnoque  amore  et 
cultu,  quasi  regium  donum  regi  Deo  offertur  , 
cst  ergo  lioc  j3a<7t>uov  oupov.  Simili  de  causaS.  Ja- 
cohus  legem  charitatis  vocat  regalem  :  ut  dixi 
c.  2.  8.  Quarto,  quia  fructus  ejus  estregalis: 
nam  peccala  abolet,  Deum  placat,  gratias  ei 
virlutes  omnes  conciliat  ,  denique  mcretur  et 
ducit  ad  regnum  coelorum  ,  tamque  sacerdotes 
quam  fideles  proquibus  offertur  reges,  cceli  ef- 
ficit.  Meminerint  ergo  sacerdotes  cum  cele- 
brant,  se  obire  regale  sacerdotium  ,  illudque 
regali  animo,  amore  et  religione  Deo  offerant. 
Hoc  est  quod  ait  Paulus  Hebr.  9.  11.  Christus  as- 
sistens  Pontifex  futurorum  bonorum,  etc.  neque 
pcr  sanguinem  hircorum  aut  vilulorum  ,  sed  per 
proprium  sanguinem  introivit  semel  in  sancta  , 
ceterna  redemplione  inventa.  Hinc  sacerdotes  ges- 
tantin  capite  coronam ,  tum  alias  ob  causas  , 
tnm  ob  regale  sacerdotium  novi  Testamenti , 
quod  omnium  rerum  est  perfectio,  cujus  index 
est  circulus  et  corona. 

Secundo,  non  solum  Ecclesia,  sed  et  singuli 
fideles  sunt  sacerdotales  regnum,  et  regale  sa- 
cerdotium  ,  sive  ,  ut  vertit  Chald.  Exodi  19.  6. 
Reges  et  sacerdotes :  Reges ,  tum  quia  regunt  suos 
sensus  ,  membra,  potentias,  passiones  ,  iisque 
dominantur.  Ita  S.  Gregor.  26.  Moral.  26.  tum 
quia  familiares,  imo  filii  sunt  Jesu  Chrisli,  Re- 
gis  regum,  et  Domini  dominantium  ,  qui  in  no- 
his  regnatcum  Palre  etSpiriiusancto,  ail  S.  Am- 
bros.  in  Apocal.  c.  1.  6.  et  c.  5.  10.  Unde  aliqui 
exponunt,  sacerdotium  regale ,  id  est,  praestans 
el  proprium  regis  Dei,  tum  quia  vocati  sunt  ad 
regnum  coeleste.  Hinc  baptizatorum  capiti  olim 
imponebatur  corona,  quasi  reges  essent  ad  Dei 
familiam  et  rerum  omnium  perfectionem  evecti : 
perinde  ac  fascia,  qua  frontes  fidelium  chris- 
mate  uncue  in  Sacramento  Confirmationis  reli- 
gantur,  diadema  regium  repraesenlat.  Id  ita  essc 
diserte  docetSeverus  Alex.  lib.  de  Bapt.  Elevant, 
inquit,  baplizatos  ad  Aitare ,  eisque  dant  myste 
ria ,  Eucharisliam ,  el  sertis  eos  coronat  sacerdos. 
Et  paulo  post :  Fratres  mei  psallite  hymnum  fdio 
dominatoris  omnium  ,  qui  regum  corona  vos  coro- 
navit ,  peroptateeam,  immutale  vestimenla  vestra, 
et  canclidi  estote  in  mundum  nivis  ,  ac  in  similitu- 
dine  angelorum  splendores  vestros  itluminatc.  Et 
in    precalione  :  Deus  dignos  vos  efficiat   ccetesti 


COMMENTARIA  IN  EPl 

regnoiuo,  ac  pro  hac  dissolubili  corona,  coronet 
i  us  coronis  justilia:  ct  operibus  bonis.  El  S.  Chry- 
sost.  hom.  adhaptizat.  Mementomei,  ait,  quando 
coronam  solis  radiis  splendidiorem  senticlis  in  ca- 
\)itc.  EtCyrillus  Ilicrosol.  insuaprocatech.  Jam, 
ait,  spirilualcs  coliigitisflurcs  ad  plcctcndas  ccclcs- 
les  coronas  :  jam  circa  porticum  regalis  palatii 
fuistis  :  utinum  vero  et  ab  ipso  rege  introducami- 
ni,  S.  Cregor.  Nazianz.  orat.  23.  invitans  Hero- 
nem  Philosophum  ad  cito  suscipiendum  baplis- 
ma  :  Adcsdam ,  ait,  coronis  nostrisde  te  vincium, 
ac  clara  voce  ,  non  in  mcdia  Olympia  ,  ncc  in  exi- 
guo  Griecta;  thealro ,  sed  coram  Deo  et  angelis , 
alque  universo  Ecclesia;  cozlu,  viclorem  proclama- 
bo.  ldcm  orat.  i\0.  baptismo  consignare  :  hic  tibi 
ct  vitam  c.t  vcrba  moderetur  ,  omnia  membra  , 
omnes  unimi  molus ,  omncs  sensus;  bonore  eum 
compleclere ,  ut  te  ornet,  capitique  tuo  gratiartim 
coronam  ncctat ,  et  corona  deliciarum  te  prote- 
gut.  Porro  solebat  coronahaec  ah  Episcopo  hene- 
dici.  Bcncdictionis  forma  cxtat  in  Ritu  baptismi 
/Etbiopum  apud  Severum  lih.  dc  Baptismo,  est- 
que  hcec  :  Domine  Pater  bone  et  sancle ,  qui  coro- 
nasti  Santtos  luos  corona  qace  non  corrampitur, 
benedic  eis ,  qui  dignos  nos  fecisli ,  qui  cas  impo- 
neremus  capitibus  famulorum  tuorum  ,  ut  sint  eis 
coroncc  honoris  et  glorite,  coronce  benediclionis  et 
sututis.  Amcn.  lhirsum  hoc  rcgnnm  ct  sacordo- 
lium  reprsesentat  unciio,  qua  fidcles  unguntur 
in  Baptismo  et  confirmatione.  Audi  Clemenicm 
o.  Conslit.  Aposl.  c.  15.  Episcopus,  ait,  in  baptismo 
caput  cjus  unget,  sicut  prius  ungebanlur  reges  et 
sacerdotes;  non  q uidcm  q uod q ui  nunc  baptizantur, 
etiam  saccrdotes  ordinentur ;  sed  quod  fiant  a 
Christo  Chrisliani ,  regale  sacerdotium ,  gens 
sancta,  Ecclesia  Dei  columnaet  firmamentum  prce- 
srntis  Ittminis ,  qtti  atiquando  non  popultts,  nunc 
autcm  dilccti  et  electi,  super  quos  invocatitm  est 
novum  nomcn  cjus ,  ut  testatur  Isaias  dicens  :  Et 
vocabunt  populum  novo  ejus  nomine ,  quo  Dominus 
nominabit  cum.  Idem  significatPrudent.  Cuui  ita 
canit  in  Psychomach. 

Post  inscripta  olco  frontis  signacula ,  pcr  qua; 
Unguentum  regale  datur  ,  et  Chiisma  perenne. 

Pari  modo  fidcles  sunt  sacerdotes ,  quia  Dei 
cultui  addicti,  mysticas  et  mctaphoricas  laudum 
ct  viftutum  hostiasilli  oflerunt,  uli  dixi  v.  5.  Pci- 
peram  ergo  haerelici  hinc  colligunt,  omnes 
Christianos  esse  propric  sacerdotes  :  nam  tales 
sunt  sacerdotes,  quales  etreges  (utrumqueenim 
aits.  Pcirus).  Atqui  reges  sunt  mystici  et  meta- 
phorici  ,  non  veri  et  proprii.  Ergo  el  tales  sunt 
saeerdotes.  Adde  Judseos  omnes  ,  quihus  primi- 
uis  hos  titulos  rcgum  et  sacerdotum  dedit 
Moses  Exodi  19.  6.  non  fuisse  veros  sacerdotes 
(sed  solos  posteros  Aaronis)  nc  quidem  in  Pas- 
chatc  :  tunc  enim  soli  primogeniti  familiarum 
crant  ex  prisco  jurc  sacerdotes,  immolahantque 
agnutn  pasclialcm  ,  quisque  pro  tota  sua  fami- 
lia  ,  uti  dtxi  i:xodi  12.  3.  Brgo  multo  magis  idem 
diceiHlutn  est  de  Christianis. 

Alhidit  tam  Pcitns  ipiam  Moses  ad  priscam 
genimm  consuetudinem,  qtia  sarcrdotiumjunc- 
tum  erat  regno ,  uti  fuit  in  Machaha^is  qui  simul 
fueruntpontiflcesetprincipes.  Primogeniti  enim 
famihariun  earuradem  erautsacerdotes ,  seque 
ac  princiDeset  reges:ei  illxMiiagnos  essent  et 
amplae.  Vide  Pinddam  in  c.  1.  Job  5.  n.  18. 
Addunt  Terlio,  Cajetan.  Cathar.  etSalmeron, 
r.nrtttianorum  saccrdotium  css^  regale,  quia 


T.  I.  S.  PETRI.  Cap.  II.  CVj 

reges  dirigit ,  iisque  imperal ;  Pontifices  eniin 
ossereges  spirituales,  ac  icgihus  piaeesse,  quia 
eorum  potestatem  temporalem  dirigunt  ad  finem 
spiritalem.  i.t  bacralione  potestate  laica  suhjici 
debet  potestati  gacerdotali.  Itaque  sacerdotale 
regnum  Ecclesix'  imprimia  cernitur  in  Episco- 
pis  et  episcoi)alu.  Hoc  enim  sacerdotitim  summa 
est  omnium  bonorum  quce  in  liominibus  consistunt, 
ait  S.  Iguatius  epist.  ad  Smyin.  Idem  epist.  ad 
Philadelph.  ait:  Cwsures  in  cpiscopo  pereant.  Fuse 
idipsum  ostendit  S.  Chrysost.  lihris  sex  quos  de 
sacerdotio  conscripsit.  Maxime  vero  idipsum 
cernitur  in  Summo  Pontiflce  et  Pontilicatu,  cu- 
jus  summa  et  amplissima  quaqnaversum  estpo- 
tostas  per  totum  orhem  sesc  extendens  ,  qua 
otiam  regibus  impcrat  (  unde  et  reges  se  ei  sup- 
pliccs  prosternunt,  suaque  sceptra  suhsternunt) 
ac  reges  Ecclesice  rcbelles  regno  privari  polcst , 
uli  saepe  privavit.  Hujus  regnisacerdotalis  insig- 
ne  est  cidaris,  sivc  tiara,  quam  triplici  corona 
icdimitam  capite  gestat  (  unde  vulgus  regnum 
vocat);  heec  onim  significat  regnum  Christi  ple- 
numet  summum,  quod  Pontifex  quasi  Christi 
vicarius  administrat.  Triplex  ergo  corona  signi- 
licat  eum  triplici  dominatu ,  id  est  summa  potes- 
lale  ,  prreditum.  Rursum  hac  triade  indicalur 
omnis  potestatis  consummalio,  plenaque  Eccle- 
.siastici  muneris  perfectio,  utjurehic  illud  Pru- 
dcniii  -xzpi  fifimi  exclamarc  liceat. 

0  triplex  lionor  !  6  triforme  culineu  ! 
Quo  uostri  caput  cxcitatur  orbis  , 
Orbis  Cliristianidecus  pereune. 

Ha3c  est  illa  majestas  ,  suhlimitas ,  efficacilas 
triverlicis,  trini,  inquam,  illius  ct  incompara- 
bijis  diadcmalis  ,  de  quo  plura  Carolus  Pascha- 
lius  1.  9.  de  Coronis  cap.  \U.  Non  crgo  mirenlur 
h.erotici  si  Ponlifex  regalom  haheat,  diadema, 
satellitium,  opes,  honorem  ,  adorationem,  ha- 
hetenim  regale  sacerdolium.  Hinc  regalis  illa 
Pontificum  lihertas  et  auctoritas,  qua  reguni 
scelcra  itnpei -lerrile  casligarunt.  Regalis  utiqne 
fuit  S.  Vigilii  vox,  ctini  a  Jtisliano  Imp.  sollicita- 
tus  ad  Eutychianam  h.erosim,  intrepide  ei  infa- 
ciem  restitit ,  dixilque  :  Ego  ad  J ustinianum 
Christianissimum  Imperatorcm  venire  optavi ,  sed 
Dioctctianum  inveni.  Similis  fuil  S.  Martini  ad 
Constantem  Imp.  Monothelitam,  cum  ah  eocap- 
tus  :  Potius ,  ait,  sinam  me  disccrpi  in  milte  par- 
tcs ,  quam  tuce  hceresi  vet  in  puncto  subscribam. 
Dixil  etfecit,  namin  Chersonam  ntcgatus  frigorc, 
fame  et  pcedore  consttmpttis  gloriosumobiit  marlv- 
rium.  Ita  actaejusdem.  Similis  fuil  S.  Alhanasii, 
qui  Apolog.  ad  Constantium  Imp.  eum  vocat 
Anliochum  Herodem  ,  imo  Anlichristum.  Pono 
in  tantofastigio  servat  Pontifex  decus  humilila- 
tis,  vocans  se  servum  servorum  ,  singulisque 
reipsa  uhi  opus  est  serviens  et  commodis  tam 
animae  ,  quam  corporis  cujusque  consulens. 
Quare  prodigiicst  inslar  illud  :  Scrvus  servorum  , 
dominans  dominis  dotninantittm. 

Dcnique  Ecclesia  sive  ceetas  fidelium  ( illi 
enim  proprie  hos  litulos  assignat  Petrus  )  est 
regale  saccrdotium,  quia  uli  liabet  vcros  reges, 
ita  habet  et  veros  sacerdotes,  et  illis  his  con- 
juncti  et  suhordinati  sunt  :  et  quia  ipse  est  reg- 
num  Dei  sacrum  in  quo  scilfcet  Deus  per  gra- 
tiam  regnat ,  regnaturus  dcindc  per  gloriam  . 
cum  illam  resni  sui  coeleslis  participem  et  here- 
dem  efficiet.  Quamobrom  ipsa  in  Evangelii  saepe 
vocanlur  regnnmDeiet  regnum  coelorum.  Ende 


cw 

S.  Epiph.  haeresi  29.  Thronus  David,  ait,  et  regia 
sedes  est  saccrdotium  inS.  Ecclcsia  quam  dignita- 
lem  regiam  simulque  ponti/iciam  conjunctim  lar- 
gitus  est  Dominus  sancta  Ecclcsia?  sux,  translato 
in  ipsam  tlirono  David  non  deficiente  in  ceternum. 

Hinc  colligont  reges,  quales  debeat  eoruni 
esse  regnum,  scilicet  non  Ethnicum,  non  profu- 
num,  sed  sacerdotale  et  sacrum,  quod  Ecclesioe 
subserviat ,  et  fideles  dirigat  ad  salulem  aeter- 
nam.  Rursum  sacerdotes  colligant ,  quale  dc- 
beat  esse  eorum  sacerdotium ,  scilicet  noncom- 
munc  et  plebeium,  sed  eximium  et  regale.  Audi 
Decretum  distinct.  40.  c.  fin.  ex  Auctore  Imper- 
fecti  bom.  UZ.  in  Matth.  Mutli  sacerdotes,  inquit, 
pauci  sacerdotes  ;  multi  in  nomine  et  pauci  in 
opere.  Videte  ergo  fratres  ,  quomodo  sedeatis  su- 
per  calhedram  :  quia  non  calhedra  facit  sacerdo- 
tem ,  sed  sacerdos  cathedram  :  non  locus  sanctifi- 
cat  hominem,  sed  homo  locum.  Non  omnis  sacerdos 
sanctus,  sed  omnis  sanctus  est  sacerdos.  Qui  bene 
sederit  super  calhedram  ,  honorem  accipit  calhe- 
dra?:  qui  male  sederit ,  injuriam  facit  cathedrce. 
Ideoque  malus  sacerdos  cle  sacerdotio  suo  crimen 
acquirit,  non  dignilatem:  injudicio  enimtuo  sedes. 
Siquidembene  vixeris ,  et  bene  docueris ,  populum 
instruis  :  si  bene  docueris ,  et  male  vixeris ,  tui  so- 
lius  comdemnator  eris ,  etc.  quia  Deum  inslruis 
quomodo  te  debeat  condemnare ,  et  distinct.  93. 
c.  Sacerdotes ,  ex  S.  Clement.  Sacerdoles,  inquit, 
docebat  B.  Petrus  sal  terra ,  et  mundi  lumen:  do- 
cens  eos  in  sptendore  bonorum  operum  glorificare 
Deum  Patrem. 

Moraliter  contemplentur  hic  fideles  dignitatem 
soae  vocationisad  regnum  etsacerdotium  Chris- 
ti ,  eique  condigne  vivant,  omnia  faciendo  et 
ordinando  ad  gloriam  Dei,  ul  ipsi  soli  placeant, 
ipsum  colant,  honorent,  et  toto  orbe  glorificent, 
itaque  regnum  Dei  coeleste  consequantur.  Om- 
nes,  ait  S.  Ambros.  filii  Ecciesim  sacerdotes  sunt : 
ungimur  enim  in  sacerdotium  sanctum  ,  offerenles 
nosmetipsos  Deo  hostias  spiritales.  S.  Augustinus 
autem  :  Immotamus,  ait,  hostiam  jubilationis  , 
hostiam  l&titice ,  hostiam  gratutationis ,  hostiam 
gratiarum  actionis  in  sancta  Ecclesia,  et  alibi : 
Sicutomnes  Christianos  dicimus  propter  myslicum 
chrisma,  sic  omnes  sacerdotes ,  quoniam  sunt 
membra  unius  sacerdotis.  Elegantissime  vero  Leo : 
Omnes  enim  ,  inquit,  in  Christo  regeneratos  cru- 
cis  signum  efficit  reges,  sancti  vero  Spiritus  unc- 
tio  consecrat  sacerdotes ,  ut  prceter  istam  specialem 
nostri  mysterii  servitutem,  universi  spiritales  et 
rationales  Christiani  agnoscant  se  regii  generis , 
'■t  sacerdotati  officii  esse  consortes.  Quid  enim  tam 
regium,  quam  subditum  Deo  animum  corporis  sui 
esse  rectorem  ?  Et  quid  tam  sacerdotate ,  quam  vo- 
vere  Domino  conscientiam  puram,et  immacutatas 
pietatis  hostias  de  Altari  cordis  offerre?  Simili 
modo  ait  Seneca  epist.  37.  Si  vis  tibi  omnia  subji- 
cere,  subjice  te  rationi  :  multos  reges  ,  si  ratio  te 
rexerit.  Et  Claudian. 

Si  metuis,  si  prava  cupis ,  si  duceris  ira  , 
Serviiii  patiere  jugum,  tolerabis  iniquas 
Interius  leges  :  tuncomniajure  tenebis, 
Cum  poteris  Rex  esse  tui. 

Audi  Origen.  hom.  9.  in  Num.  Ego,  ait,  si  re- 
nuntiem  omnibus  qua3  possideo,  et  tollam  crucem 
meam ,  el  sequar  Christum,  holocaustum,  obtuli  ad 
Ailare  Dei :  aut ,  si  tradidero  corpus  meum  ut  ar- 
deam ,  habens  caritatem ,  et   gloriam   martyrii 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRL   Cap.  II. 

consequar  ,  holocaustum  meipsum  obtuti  adAUare 
Dei  :  si  diligam  fratres  meos ,  ita  ut  animam 
meam  ponam  pro  fratribus  meis;  si  pro  justitia, 
pro  veritate  usque  ad  mortem  certavero ,  holo- 
causlum  obtuli  ad  Attare  Dei :  si  membra  mea  ab 
omni  concupiscentia  carnis  morliftcavero,  si  mun- 
dus  mihicrucifixus  sit ,  et  ego  mundo,  hotocaustum 
obtuli  ad  Attare  Dci,  et  ipse  mca:  hostice  sacerdos 
efficior ,  hoc  ergo  moclo  sacrificium  geritur. 

Prae  reliquis  autem  martyrium  cst  regale  sa- 
cerdolium,  quia  Martyr  regali  animo,  ardenti 
charitate  se  suaque  omnia ,  vilam  et  mortem 
Deo  in  holocaustum  offert.  Dicebat  Heliogabalus, 
teste  Lampridio  et  aliis  in  ejus  vita  :  Imperatori 
et  regi  basilice  ,  id  est  rcgaliter  ,  essc  moricndum  , 
seque  ac  vivendum.  Dixit,  al  non  fecit  :'Martyres 
et  dicunt  et  faciunt.  Rursum  Religio  est  regale 
sacerdotium,  quia  in  ea  Religiosi  se  totos  quasi 
victimas  spontaneas ,  imo  quasi  holocausta ,  Deo 
offerunt.  Ipse  homoDei  nomine  consecratus  acde- 
votus  ,  in  quantum  mundo  moritur  ut  Deo  vivat , 
sacrificium  est ,  ait  S.  August.  10.  Civit.  c.  6.  et 
S.  Greg.  1.  9.  Mor.  31.  Nos  quippe  ipsos,  inquit, 
sacrificium  Dco  offerimus ,  cum  vitam  nostram  di- 
vino  cuttui  dedicamus.  Idem  hom.  12.  in  Ezecb. 
Qui ,  ait ,  sic  operantur  ea  quce  Dei  sunt ,  ut  tamen 
ct  qucedam  quce  sunt  sceculi  non  relinquant ,  nimi- 
rum  sacrificiumet  non  holocaustum  offerunl.  Qui 
autemcunctaqaai  mundi  sunt  deserunt ,  et  totam 
mentem  igne  divini  amoris  incendunt ,  hi  nimirum 
omnipotenli  Domini  sacrificium  et  holocauslum 
fiunt.  Sic  et  D.  Thom.  2.  2.  q.  186.  art.  7.  docet 
Religiosos  esse  holocausta ,  quia  omnia  sua  Deo 
tradunt,  nimirum  opes  per  votumpaupertatis, 
corpus  per  votumcastitatis,,  voluntatemet  judi- 
cium  per  votum  obedientiae.  Plura  vide  apud 
Hieronymum  Platum  lib.  2.  de  Bono  status  Reli- 
giosi  cap.  15. 

Gens  sancta.  ]  Primo  ,  quia  utiSynagoga  Ju- 
dieorum  olim  ,  ita  nunc  Ecclesia  Christianorum 
ex  omnibus  gentibus  Deo  est  segregata,  dicata 
et  sanctificata.  Secundo,  quia  plurimos  habuit 
et  habet  Sanctos,  Apostolos ,  Martyres,  Confes- 
sores ,  Virgines.  Sunt  viri  eruditi  qui  numerum 
Martyrum  accurate  ineunt,  asseruntque  facile 
esse  undecim  milliones,  ita  utcuique  diei  per 
annum  assignari  queant  triginta  millia  Marty- 
rum,  uti  ostendam  Apoc.  7.  9.  Tertio,  quia  omnes 
ad  sanctitatem  vocati  sunt  juxta  illudHebr.  12. 
22.  Accessisti  ad  Sion  montem  et  civitatem  Dei  vi- 
ventis  ,  Jerusalem  coziestem,  et  multorum  millium 
angelorum  frequentiam,  et  Ecctesiam  primitivo- 
rum,  qui  conscripti  sunt  in  ccelis,  et  judicem  om- 
nium ,  Deum,  et  spiritu  justorum  ,  perfectorum, 
et  Testamenli  novi  mediatorem  Jesum.  Quarto , 
quia  sancla  est  Christianorum  religio,  fides, 
doctrina,  Sacramenta,  sacrificia.  Quinto,  quia 
ejus  auctor  Christus  est  Sanctussanctorum,  Da- 
niel.  9.  1k.  ejusque  rector  est  Spiritus  sanctus. 
Sexto,  quia  nullibi  nisi  in  Ecclesia  invenitur  vera 
sanctitas.  Septimo ,  quia  eorum  lex ,  et  vita  legi 
conformis  est  sancta. 

Audi  S.  Basil.  in  Moralibus  regula80.c  21.  Quid 
proprium,  ait,  Christiani?Fides  quoeper  charitatem 
operatur.  Quid  proprium  ejus  quce  in  proximum 
est  charitatis?  utititalem  propriam  non  quarere, 
sed  utititatem  ejus  qui  diligitur  cumanima,  tum 
corporis.  Quid  proprium  Christiani?  utper  baptis- 
mum  denuo  ex  aqua  et  spiritu  generetur,  ut  unus  fiat 
spiritus  cum  Christo  ,  ut  quemadmodum  Christus 
peccato  semelmortuus  est ,  ita  eliam  ipse  mortuus 


COMMENTARIA  IN  I.  1 

sit,  ct  ad  omne  peccatum  immobilis,  sicut  scriptum 
est,  l\om.  6.  Quicumque  in  Christum  Jesum  bupli- 
zati  sumus ,  in  mortcm  illius  baplizali  sumus.  Con- 
scpulti  enim  sumus  cum  itlo  per  baptismum  in 
mortem,  hoc  scientes  quod  vetus  homo  noster  si- 
mul  crucifixus  esl ,  ut  dcslruatur  corpus  peccati , 
ut  ultra  non  serviamus  peccalo.  Quid  proprium 
Christiani?  mundari  ab  omni  inquinamento  carnis 
et  spiritus ,  et  perficere  sanctitatem  in  timore  Dei 
et  charitate  Christi,  et  nullam  habere  maculam, 
nequerugam.  Quidproprium  Chrisliani?  providere 
Dominum  in  conspectu  suo  semper.  Quid  proprium 
Chrisliani  ?  quotidie  ac  singulis  horis  vigilare,  et 
assidue  paratum  esse  ad  eam  perfcctionem  per 
quam  placeat  Deo ,  illud  scienlem,  venturutn  esse 
Dominum  hora  illa  qua  non  sperat. 

Popui.us  ACQinsmoNis,  ]  id  est,  acquisitus. 
Syrus ,  congregatio  redempta  ,  quam  scilicet 
Christus  suo  sanguine  acquisivit,  redemit  et 
emit.  Minus  recte  Vatablus  et  Erasmus  vertunt , 
qui  Chrislo  in  lucrum  accessit.  Esto  enim  id  verum 
sit,  tamen  id  praecise  non  significal  ««pijrofojMf , 
sed  acquisitionem  et  emptionem,  ex  qua  non 
tam  Christo  quam  ipsismet  emptis  ingenslucrum 
gratiue,  gloriue  et  hercditatis  ccelestis  accessit. 
Hinc  Paulus  fideles  ait  positis  in  acquisitionem 
salulis  per  Chrislum,  ipsosque  vocat  filios  fidei 
in  acquisitionem  anima?.,  Hebr.  10.  59.  et  1. 
Thessal.  5.  9.  Christo  tamen  ex  eadem  accessit 
ingens  gloria.  Nam,  utait  S.  Bernardus  in  Sen- 
tentiis  :  llajc  pars  Chrisli  quam  tulit  de  manu 
Amorrhwi  (qui  amarum  ac  rebellem  significat, 
puta  diabolum)  in  gladio  praidicalionis  et  arcu 
incarnalionis.  Idcirco  Christus  nos  summe  amat, 
quia  caro  ei  constilimus  :  emit  enim  nos  san- 
guine  suo. 

S.   Auguslinus  1.  de  Peccat.   mor.  c.   27.  et 

S.  Ambrosius  in  psal.  118.  octon.  6.  legunt  po- 

putus  in  adoptione,  rem  reddentes,  non  verba  : 

Tttpixoiwi  enim  non  significat  adoptionem  sed 

vinditias,    sive  vendicalionem  in    libertalem, 

acquisitionem  ,    possessionein  ,    conservatio- 

nem  ,  salutcm  :  ra?tr;ouXa$xi  enim  est  asserere 

in  libertatem ,  acquirere ,   servare  ;  nepmoiriai; , 

respondet    Ilebr.     nSiD  segulla,   id  est,   pars 

eximia,  selecta  et  dilecta,  uti  est  thesaurus  et 

gemmac  preliosse.  Vide  dicta  Exodi  19.  6.  Sensus 

est,  q.   d.   Chrisliani  sunt  populus  peculiaris  , 

hoc  est  possessio,  peculium  et  cymelium  Dei. 

Unde  et    OEcum.   Acquisilionem  interpretatur 

possessionem  et  hereditatem.  Omnes  enim  ,  ait, 

'.rio/jix ,  id  cst  crealura  Dei  sunt  :  xTrj/xa  vero ,  id 

cst  possessio ,  soli  illi  qtti  per  bonam  suam  opera- 

lionem  dignati  ca  re  fucrint.  Propterea,  inquit , 

clecti  fuistis ,  ut  pcr  obedientiam  et  bona  opera  ves- 

'ra,  prwcones  virtutis  ejus  qui  nos  vocavit  dica- 

mini.  PulchreS.  August.  de  Verbis  Dom.  secund. 

Lucam  Bftim   35.  in  fine.    Magna  res ,  inquit, 

fralrcs  ,  ct  hcirditas   ipsitts  sumus,   ct   hereditas 

nostra  cst;  quia  ct  cotimus   ctim  ,  et  colit  nos. 

Sutta  cst  injuria  illi  quicolit  nos.  Qttia  si  nos  co- 

litiuts  itlum  ut  Deum  nostrum  ,  ille  cotit  nos  ut 

agrum  suutn.   Egosum,  inquit  Chriilus,  ritis, 

ros  estispalmiteSjpaier  meus  agrirola  est ,  Joan. 

C.  15.  Krgo  colit  nos ;  scd ,  si  fructum  rcddamus  , 

paral  hormtm. 

Hinc  S.  Hasil.  iu  Mnralibus  regula  S0.  cap.  1. 
rt  tequent,  docei  fideiesessel  oves,  palmites, 
«.ponsas,  templa,  victimas,  filios  Christi,  ideo- 
que  debere  ita  vivere  ui  sintlux  mundi,  ct  sal 
irrrae.  Ctijusmodi  Christianos  esse ,  inquit,  ratio 
con^Ki..  a  i.Artnr.    tov.  N. 


PIST.  S.  PETRI.  Cap.  II.  r   t 

vult  ?  Primo  ,  tanquam  discipulos  Christi ,  qui  ad 
ea  se  tantummodo  conformentquce  vidcant  in  ipsu, 
vel  quce  audiant  ab  ipso.  Tollite  jugttin  meumsu- 
pervos,  et  discile  ame.  Vosvocatis  me  mugisler 
etDomine,  et  bene  dicitis ,  sum  etenim.  Si  ergo 
ego  lavi  pedes  vestros  Dominus  et  magister,  et 
vos  debetis  aller  alterius  tavare  pedes.  Exemplum 
enimdedivobis,  ut  quemadmodum  ego  fcci  vobis  , 
ita  et  vos  faciatis. 

Secundo,  tanquam  oves  Christi ,  qui  solam  uu- 
diantvocemPastoris  sui,  et  ipsum  sequantur.  Oves 
meoe  vocem  meam  audiunt ,  et  ego  cognosco  eas  , 
et  scquuntur  me.  AUenum  aulem  non  sequentur , 
sed  fugienl  ab  eo. 

Tertio  ,  tanquam  palmites  Christi  in  ipso  radi- 
catos,  et  ipsi  fructum  ferentes  et  omnia  quce  illu 
digna  sunt,  ct  ipsius  voluntati  consentanea  facien- 
tes,  et  habentes.  Ego  sum  vitis  et  vos  palmites. 

Quarto  ,  tanquam  membra  Christi  in  omni  cxe- 
cutione  mandalorum  Domini ,  aut  donorum  Spi- 
ritus  sancti  absolute  perfectos ,  dignitatem  capitis 
ipsorum,  qui  est  Christus.  Nescitis  quod  corpora 
vestra  membra  sunt  Christi?  veritatem  autem  fa- 
cientes  in  charitate  crescamus  in  illo  per  omnia  , 
qui  est  caput  Christus ,  ex  quo  totum  corpus  com- 
pactum  et  connexum  per  omnem  juncluram  sub- 
ministrationis  ,  secundum  operationem  in  mensu- 
ram  unicujusque  membri ,  augmentum  corporis 
facit  in  a?dificationem  sui  in  charitale. 

Quinto,  tanquam  sponsam  Christi  servantem 
caslitatem  ,  in  eo  quod  insolis  sponsi  suivolunta- 
tibus  ambulet.  Qui  habet  sponsam  sponsus  esC  : 
despondi  enim  vos  uni  viro  virginem  castam  exhi- 
bere  Christo. 

Sexto,  tanquam  templum  Dei  sanctos  ac  mun- 
dos  ,  et  iis  repletos  solum  quos  ad  Dei  cultum  perti- 
neant.  Si  quis  diligitme,  sermonem  meum  servabit, 
ctPatermeus  diliget  eum ,  et  ad  eumveniemus, 
et  mansionem  apud  eum  faciemus.  Vos  enim  estis 
templum  Dei  vivi,  sicut  dicit  Deus  :  Inhabitabo  in 
illis,  et  ambulabo  inter  eos ,  et  cro  illorum  Deus. 
Seplimo,  tanquam  victimam  immaculatam , 
omnibusque  suis  membris  et  partibus  absolutam , 
verat  in  Deum  pietatis  integritalem  conservantcs. 
Obsecro  itaque  vos  fratres  per  misei-ationes  Dei, 
ut  cxhibeatis  corpora  vestra  hostiam  viventem 
sanctam,Deo  ptacentem ,  rationabile  obscquium 
vcslrum. 

Octavo,  tanquam  filios  Dei  formatos  ad  imagi- 
nem  Dei,  secundum  mensuram  qua?  donata  est 
Iwminibus.  Filioli  adhuc  modicum  vobiscum  sum  . 
ftlioli  mei  quos  iterum  parturio  ,  donec  formetur 
Christus  in  vobis. 

Nono  ,  tanquam  lucem  in  mundo  :  ut  et  ipsi  vi- 
delicct  puri  sint  ab  omni  vitio,  et  eos  qui  ad  ipsos 
accedunt  illumincnt  ad  agnitionem  veritatis  ,  ut 
vel  lalcs  fiant  quales  convenit ,  vel  declarent  quid 
sint.  Vos  estis  lux  mundi.  Jnter  quos  lucetis  sicut 
luminaria  in  mando. 

Decinio,  tanquam  sal  in  trrra  :  ut  vidclicel  qtti 
communionrm  cttm  ipsis  habuerint ,  spiritureno- 
ventttr  ad  incorrtiptioncm.  los  cstis  sal  tcrro:. 

Ut  vihtvti-.s  \>>tntiktis  f.jus.  ]  Quas  virtutes  : 
Primo.  q.  d.  Ut  vos  quasi  regales  sacerdotes 
Christi  narrelis,  praedicetis  et  celebretis  im- 
mensam  ejus  in  nos  clemenliam,  sapientiam  , 
patientiam.  humilitatem,  chariiatem,  justitiam. 
caeterasque  virtutes,  quas  in  vita  et  morte  pm 
nobis  redimendis  exhibuit  Christus.  Alludit  ad 
Hebraeos ,  qui  transito  mari  Rubro  Deo  gratia> 
agentes,  celebroruol  ejus  magnalia,  dfeentes  : 

M 


#i2 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


<:antemus  Domino:  glorioseenimmagniftcatusest, 
equum  el  ascensorem  projecit  in  mare.  Exod. 
15.  1. 

Secundo  ,  «-prch  icl  est  virtus ,  significat  indus- 
triam  (undeab  a.p^h  deductum  est  nomeu  ar- 
tis,  ait  ex  Donato  S.  August.  U.  de  Civit.  21.) 
Chrisius  enim  magna  industria  assumpsit  car- 
nem  passibilem,  ineaque  crucifixus  est,  utdia- 
bolum  falleret,  et  per  lignum  quo  cecideramus 
nos  redimeret.  Hinc  canit  Ecclesia  in  Hymno 
Dominicae  passionis  :  De  parentis  protoplasti 
fraude  facta  condolens  ipse  tignum  tunc  notavit , 
damna  ligni  ut  soiveret.  Hoc  opus  nostrce  salulis 
ordo  depoposcerat ,  multiformis  prodiloris  ars  ut 
arlem  falleret ,  et  medeiam  ferret  inde  hostis  unde 
lceserat. 

Tertio,  tytrii  significatvirtutemetfortitudinem 
bellicam  ;  deducitur  enim  ab  cipm,  id  est  Mars. 
Sicvirtutes,  id  est,  heroica  praelia  et  victoriae 
.ludae  et  fratrum  Machabaeorum  celebrantur  in 
libris  Machab.  Christus  enim  ingenti  fortitudine 
vicit  diabolum,  mundum,  carnem,  omnesque 
tyrannoset  Gentes  non  ferro,  sedligno  ;  nonfe- 
riendo,  sed  moriendo.  Unde  Petrus  Damiani 
serm.  10.  de  Coena  Domini ,  pro  virtutes  legit 
virtutem  in  singulari. 

Quarto  virtus  significat  opus  eximium  etmag- 
nificum ,  quod  insignem  parit  laudem  et  decus  : 
unde  Syrus  vertit  nnriWWI  tesbechate ,  id  est , 
laudem  etgloriam  ejus.  Sic  vice  versa  laus  sumi- 
lur  pro  virtute  per  metonymiam  ,  qua  effectus 
pro  causa  ponitur  ;  ut  cum  Poeta  ait :  Sunt  sua 
prcemia  laudi,  id  est  virtuti :  virtutis  enim  indi- 
vidua  comes  est  laus  et  gloria,  nimirum  , 

Ardua  per  praeceps  gloria  vadit  iter. 

Hinc  Romani  templum  honoris  aedificarunt  con- 
tiguumtemplo  virtutis,  cujus  vestigia  eliamnum 
Romae  cernimus. 

Quinlo,  virtutes  Chrhti  accipi  possunt  non  pas- 
sive,  sed  active,quas  scilicet  ipse  agit  et  opera- 
uirin  nobis,  scilicet  miram ,  imo  divinam  hu- 
militatem,  charitatem,  patientiam  ,  castitalem  , 
constantiam,  etc.  nobis  aspirando,  quae  longe 
superant  virtutes  omnium  Pharisaeorum  etJu- 
daeorum,  uti  ostendit  Christus  Matth.  5.  toio  ca- 
pite.  Hae  enim  nostrae  virlutes  mire  commen- 
dant  gloriam  Christi,  quia  ab  ipso  nobis  sunt 
indilae.  Alludit  ad  oraculum  Davidis  Psalm.  21. 
v.  32.  Annuntiabitur  Domino  generatio  ventura, 
et  annuntiabunt  cceli  j ustitiam  ejus  popuio  qui  nas- 
cetur ,  quem  fecit  Dominus.  Et  illud  Isaiae  cap. 
63.  21.  Populum  istum  formavi  miki;  laudem  meam 
narrabis.  Huic  expositioni  favet  id  quod  subdit 
S.  Petrus. 

Qui  de  tenebius  infidelitatis ,  ignorantiee  Dei 
etsalulis,  errorum  et peccatorum,  vos  vocavit 

1N   ADM1RABII.E  LIJMEN  SUUM,]  fidei    SCilicet,    COg- 

nitionis  Dei,  prudentiae  et  virtutum  :  quibus 
verbis  S.  Petrus  alludit  ad  Isaiae  9.  v.  2.  Populus 
qui  ambulabat  in  tenebris  vidit  tucem  magnam;ha- 
hitantibus  in  regione  umbrce  mortis  ,  lux  orta  est 
cis  ;  et  cap.  60.  1.  Surge  ,  illuminare  Jerusatem, 
quia  venit  lumen  tuum,  et  gloria  Domini  super  te 
orta  est.  Quia  ecce  tenebras  operient  lerram ,  et 
catigo  populos  :  super  te  autem  orietur  Dominus  , 
ct  gloria  ejus  in  te  videbitur.  Et  ambutabunt  gen- 
tes  in  luminetuo;  el  reges  in  splendore  ortus  tui. 
Hac  sententia  tacite  monet  fideles  S.  Petrus,  ut 
lumen  hoc  et  solem  justiliae  qui  eis  ccelitus  afful- 
s:t,  senuantur,  in  ejusquc  luce  ambulent  ct  vi- 


vant,  juxta  illud  Pauli  Ephes.  5.  v.  8.  Eratis  ali- 
quando  tenebrcp.,  nunc  autem  lux  in  Domino  ,  ut 
fttii  lucis  ambulate ,  fructus  enim  lucis  est  in  omni 
bonitate  et  justitia  et  veritate  probantes  quid  sit 
beneplacilum  Deo.  Et  Rom.  13.  12.  ISox  prcecessit, 
dies  autemappropinquavit.  Abjiciamus  ergo  opera 
tencbrarum  ,  et  induamur  arma  lucis.  Et  Philipp. 
2.  15.  Ut  sitis  sine  querela,  et  simplices  fitii  Dei 
sine  reprehensione  in  medio  nationis  prava  et  pcr- 
versas  ,  inter  quos  lucetis  (Syrus  spectamini)  si- 
cut  luminaria  in  mundo. 

Porro  hoc  lumen  vocat  admirabile,  tum  quia 
mira  de  Deo,  de  S.  Trinitate,  de  Christo,  deprae- 
destinatione,  de  vocatione  Gentium,  etc.  mys- 
teria  revelat  et  ostendit :  lum  quia  mira  docet 
de  virtutum  officiis,  de  perfectione  castitatis, 
patientiag,  charilatis,  obedientise,  religionis,  con- 
temptus  mundi,  aliorumque  yirtutum,  ex  qui- 
bus  omnibus  clarescit  gloria  Christi :  tum  quia 
Sancti  per  illud  heroica  et  mira  virtutum  opera 
patrarunt,  uti  ostendit  Paulus  Hebr.  11.  Ita  mirus 
fuit  amor  Christi  in  S.  Petro,  mirus  amor  cru- 
cis  in  Andrea,  mira  vis  praedicandi  in  S.  Paulo, 
mira  puritas  in  S.  Joanne  ,  mira  fortitudo  in 
S.  Stephano,  mira  constantia  in  S.  Alhanasio, 
mira  poenitentia  in  S.  Magdalena  ,  mira  con- 
templatio  in  S.  Antonio,  mira  religio  in  sancto 
Basilio,  mira  humiliias  in  S.  Francisco,  mirus 
fervor  in  S.  Dominico ,  mirus  candor  in  S.  Ber- 
nardo,  mirus  ardor  in  S.  Laurenlio,  etc.  Hajc 
omnia  ostendunt  et  prsedicant  virlutes,  et  glo- 
riam  Christi :  nam  ab  eo  quasi  capite  et  fonle  di- 
manarunt  in  Sanctos  :  unde  necesseest  ea  om- 
nia  longe  perfectiora  fuisse  in  Christo.  Ut  ergo 
metiaris  viriutes  Christi,  metire  et  considera 
vitas  et  virlutcs  Sanctorum  singulorum.  Hae 
enim  a  Christo  quasi  radii  a  sole  prolluxerunt. 
Idque  patebil  in  die  judicii ,  cum  venerit  glorifi- 
cari  in  Sanctis  suis  ,  et  admirabitis  fieri  in  omni- 
bus  qui  crediderunt ,  ait  Paulus  2.  Thessal.  1. 
v.  10. 

Jam  vero  quantum  hoc  lumen  et  virtutes 
Christi,  et  ex  eo  Christianorum,  superent  omne 
lumen  omnesque  virtutes  Philosophorum,  prae- 
ler  alios  pulchre  docet  S.  Eucherius  Epist.  ad 
Valerianum,  ubi  mulla  Christi  el  Christianorum 
axiomata  recenset,  quae  Philosophis  videnlur 
paradoxa  :  In  itlis  namque  eorum  prceceplis ,  in- 
quit,  vel  adumbrala  virtus ,  vet  falsa  sapienlia  : 
in  his  vero  consummalajustitia,  solidavirlus  con- 
linetur,  etc.  Ibi  (]in  schola  el  Philosophia  Christi) 
tibi  istud  insinuabitur :  Si  amas  te ,  proximum  di- 
lige  ;  quia  nihil  magis  commodis  tuis  dabis ,  quam 
quod'.contutcris  atienis.  Ibi  libi  prcecipietur.  Nul- 
lamesse  causam  lamdignam  putes ,  qua  tibijusta 
fiatmors  hominis.  Iltic  adversns  iiticila  moneberis: 
Libidiniresisle  tanquam  hosfi  acerbissimo ,  quiin- 
sultare  victis  etiam  contumelia  corporis  gaudeat, 
lltic,ne  concupiscas ,  islud  edoceberis  :  Metius  est 
nollequcenon  habeas ,  quam  habere qucevelis.  lltic, 
ne  irascaris  ,  hoc  ingerelur  :  Qui  provocatus  iras- 
citur ,  tunc  solttm  irascilur ,  cum  non  provo- 
catur.  Ibi  etiam  de  inimicis  auclies  :  Amato  non 
amanlem :  quia  amanlcm  vix  ultusnonamat.  lllic 
scepius  id  libi  ilerabitur  :  Thesaurum  is  bcncrecon- 
dit ,  qui  indigentibus  dividit.  Perdcre  enim  jam 
non  poterit  ,quod  largiendo  collocavit.  Illicctiam 
felicior  suadcberis ,  cum  dicelur  :  Fidelium  conju- 
giorttm  fruclus  est  continentia.  Ibi  tu  dicernenda 
cognosces  ,  cum  audies  :  Mata  sceculi  hujits  jttst/s 
injitstisque  communia  sunt.  Ibi  tibi  istttd  attdicn- 


COMMENTARIA  1N  1.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


643 


dumofferetur :  Major  cegritudocst  langucre  ani- 
mam  viliis  ,  quarn  corpus  morbis.  Ibi  libi  ad  com- 
mendandam  pacem  islud  i>ronunliabitur  :  Impa- 
tientibus  simitiludo  morum  cuusa  discordicc.'  lbi 
ne  sequaris  matos,  istud  atuiies  :  Prudcntemet  sa- 
picns  informal,  cl  stultus  :  ille  quid  imitandum  sit 
docet ,  iste  quidvitandum.  Itlicet  ista  proferentur: 
Multa  prosunt  nescienlibus  :  ideo  non  minor  est 
Dei  in  opcrlo  quam  in  apcrlo  bcnignilas.  Illic  ad- 
moneberis  :  Uratias  Deo  non  magis  in  prosperis 
agas  ,  quam  in  adoersis  :  ct  cum  prospera  sint ,  te 
nun  meruissc  falearis.  lliic  libi  etiam  remoliora 
patefient ,  cum  ista  prcedicabunlur  :  Fatum  non 
esse,  interrogent  gentes  vet  lcges  suas ,  quce.  utique 
iton  punitinl  nisi  factorum  voluntalem.  Illic  attdics 
ad  custodiendam  puritalem ,  ct  ista  prcecipi  :  Si 
vis  esse  verax  ,  non  eris  suspicax :  non  enim  suspi- 
camur,  nisi  quid  nescimus.  Et  islud  :  Dco  mente 
defixus,  d  passionibus  cum  titiUatnr ,  a  ccclo  in  ler- 
ram  dcvolvitur.  IUic  tibi  suggeretur  :  Eliam  in 
secretis  tuis  ,  quod  veli\  homincs  nescire,  ne  fece- 
ris  :  quod  Dcum ,  ne  cogitavcris.  Et  illud  contra 
fraudcm  :  Infclicius  est  decipere  quam  decipi.  Et 
tstud  contra  jactantiam:  Vanitatem  tanto  magis 
fuge ,  quanto  melior  efficeris  :  ccetera  enim  vitia 
trescunl  viliis ,  vanitus  vtrtutibus.  Ac  tandem 
concludens  ait :  Proinde  omnia  dicta  factaque  tua 
ad  Deum,  vei  proptcr  Deum  dirige.  Unus  hic  por- 
lusest,in  quem  nos  ab  omni  fluctuantis  sccculijac- 
talione  referamur  :  hic  stalio  ftdelissima,  et  quies 
certu;  hic  btanda  tranquillitas  serenum  renidet. 
IIuc  cum  fueris  delatus,  tutonavis  ttta  post  inanes 
labores  hic  ad  crucis  anchoram  fundata  retincbi- 
tur.  Annon  hse  virtutes ,  ha>c  Christi  dictamina 
et  lumina,  haec  Chrislianae  legis  dogmata  sunt 
admirabilia  et  mundo  paradoxa? 

10.  Qui    AUQUANDO   NON    POPULUS,  NUNC    AUTEM 

populusDei.  ]  CitatOseel.  6.  Videibi  dicta. 

11.  Chaiussimi,]  ayx7r/jTot,  id  cst  diligibiles,  ama- 
biles ,  digni  dilectione,  chari ,  dilecti.  Hinc  Aga- 
petae,  id  est  charee  olim  vocabantur  virgines  et 
ieminae  devotionis  speciem  pnese  ferentes,  quae 
viris  Ecclesiasticis,  aut  laicis  in  speciem  spiri- 
talibus  adhoercbant,  cum  iisque  commoraban- 
tur.uteis  vel  servirent,  vel  ab  eis  instrueren- 
lur,  sed  subhocpallio  latebant  sordes  ,  et  cha- 
ritas  fiebat  carnalitas,  ut  qucevenerat  Penelope, 
abiret  Ilelene  ;  quod  de  Laevina  scribit  Martial. 
1.  1.  epigr.  63.  unde  in  eas  et  earum  amasios 
prasertim  Ecclesiasticos,  acriter  invehitur  Na- 
ziauz.  S.  Hier.  S.  Basil.  I.  de  Virg.  S.  Cyprian. 
lib.  de  Singularitate  Clericorum  ,  et  alii  veteres 
passim. 


disi,  descendens  in  terram  ,  natusest  in  diver 
sorio,  vixitin  hospitio,  mortuus  est  in  patibulo. 
Quid  estergo  Christianus  ?  est  instar  Chrisii  pe- 
icgrinus  terraeet  civis  coeli.  Porro,  peregrini  offi- 
ciumcst,  aiebatS.  Franciscus,  colligi  sub  alienu 
tccto,  pacifice  perlransire  et  anhelare  ad  pulriam. 
Cnde  S.  Basilius  in  Ascetic.  Oculos,  ait,  habeto 
ad  lerram  dejectos,  animum  ad  ccclum  ereclum. 

Prima  ergo  condilio,  dos  et  virtus  peregrini 
est,  ut  sciat  se  esse  peregrinum.  Multienim  pe- 
legrini  deliciis  viarum  inescati,  iis  inhaerentet 
obliviscuntur  patriae  :  quia  hospitium  ,  imo  sta- 
bulum  pro  domoet  patria  adamani,  aitS.  Greg. 
qui  saneimprudenter  aguntet  slolide.Quot  quan- 
liquemortales  hic  domos  ,  praedia  ,  horlos  ,  pala- 
lia  conslruunt;  aurum,  argenlumelcensus  sine 
fine  coacervant ;  servos,  equos,  oflicia ,  bene- 
licia  accumulant,  quasi  hic  perpetuo  mansuri , 
iisque  fruituri  ?  Cogitanlne  illi  se  esse  advenas 
et  peregrinos  ?  Vere  vilem  eorum  sortem  ei 
mentem  miserans  Poeta  exclamat  :  O  curva;  in 
terras  animce  el  coelestium  inanes?  Et  Seneca 
epistola  99.  tales  ridens  :  Coeterum ,  ait,  tam 
improbisunt,  tamqueobliti  quo  canl ,  ut  mirenttu 
aliquid  ipsos  amittere,  amissuri  uno  die  omnia. 
Quidquid  est  cui  dominus  inscriberis,  apud  te  est, 
luum  non.  Piihil  firmum  infirmo ,  nihil  fragiti 
aiternum,  invictum  est.  Idem  1.  2.  Nalur.  qu.  ca- 
pite  59.  Omnes,  ait,  reservamur  admortem  :  totum 
hunc  quem  vides  populum  quousque  cogitas  esse'/ 
cilo  natura  revocabit  ct  condet ,  nec  dere,  sed  de 
die  qtuvritur  :  eodem  citiusve  lardiusve  veniendum 
cst. 

Brevius  vero ,  clarius  et  acutius  S.  Aug.  qu.  91 . 
in  Levit.  Omnis  homo,  ait,  advena  est  nascendo, 
quoniam  competlilur  migrare  moriendo. 

Secundo,  peregrinus  omnia  quasi  percgre  vi- 
det,  a  se  aliena  et  peregrina  aestimat  :  undeeis 
cor  non  affigit,  sed  et  obiter  ea  quasi  ad  se  non 
pertinentia  aspicit  et  pertransit.  Ita  et  Christia- 
nus  omnia  in  hoc  mundo  aestimat  sibi  peregrino 
essc  aliena  et  percgrina.  Peregrini  cnim  sunuu 
coram  te  ct  advcnce ,  sicut  omnes  patres  nostri : 
dics  nostri  quasi  umbra  super  terram ,  cl  nulta 
cst  mora,  ait  David.  1.  Paralip.  29.  15.  Pneclare 
S.  Eucherius  Epist.  ad  Valerianum  :  Vera,  ait , 
beatitudo  est  sceculi  beatitudinem  spernere,  neglec- 
tisqueterrcnis  ad  divina  flagrare.  Abrumpatur  illa 
interminabilis  scecularium  negotiorum  cura  ,  nihit 
est  magnum  re  ,  quod  parvum  est  tempore  ;  ncc 
longis  dilatatur  gaudiis  ,  quidquid  arcto  flne  con- 
cluditur. 


Tertio  ,  hospes  una  nocte  versatus  in  hospi 
Obsecro,  ]  Ttapazcdw,  id  est  hortor,  vcl  obsecro.      lio  abit,  illudque  aliis  hospitibus  venturis  relin 
Sota  modestiam  S.  Petri  summi  Pontilicis,  dum     quit:  ita  facitet  homo.  Audi  S.  Aug.  serm.  32.  & 


subditis  non  pnecipit,  seAobsecrat.  Hoc  subinde 
unitandum  Prcelatis,  uti  docetS.  Bonav.  tr.  de 
Sex  alis  Seraphim. 

Tanquam  advenas  (  S.  Cyprian.  lib.  1.  Epist.  5. 
legit  hospitcs )  et  peregiunos.  ]  Anima  enim  nos- 
Ira  coelestis  et  a  Deo  creata  venit  in  terram,  et 
corpus  hocmortale,  ibiqueest  advena,  indeque 
quasi  peregrina  tcnditet  cupil  redire  ad  cceliim. 
lUirsum  Jerusalem  cieleslis  ,  cujus  consciipti 
suinus  cives,  descendit  decoelo,  ut  inde  lideles 
suossecuin  rapial  ascendensincaduin.  Apoc.  21. 
1.  Insuperposili  fuimus  i  Deoin  paradiso  quasi 
ejus  lnquilini.indeol)  peccatum  expulsi,  exules 
et  peregrini  vagamur  in  lerra.  lta  S.  August.  in 
l's.  118.  conc.  S.  sub  initium.  Quocirca  Christus 
ut  nos  al)  hoc  exilio  revocaret  in  patriam  para- 


Verbis  Domini :  Unusquisque,  ait,  hic  etindomo 
sua  hospes  est ;  si  non  cst  hospcs  ,  non  inde  tran- 
seat ;  si  transiturus  est ,  velit,  nolit ,  hospes  cst. 
Nam  dimittit  iUam  fitiis  suis ,  hospcs  hospitibus  : 
cessit  tibi  locum  pater  tuus ,  cessurus  cs  locum  £Jtu 
tuis  :  nec  mansurus  manes  ,  nec  mansurus  relin- 
quis.  Quocirca  S.  Greg.  Naz.  in  Carm.  de  homi- 
nis  v  ililate  ita  eam  pingit; 

Quac  vila  lrnec  ?  tumulum  a  tumulo  (  h  rentre  mairi? 

peto  rursus  ,  et  ignis 
Post  tumulum  rursus  me  tumulabit  edax. 
Idque  ipsum  est  quod  vivo  velut  rapidissimus  amnis , 

Qui  sursum  exoriens  semper  ad  ima  fluit,  etc. 
Ast  ego  coraplectar  mansura  in  ssecula  Christum  , 

Cum  fuerint  vilae  vincula  rupta  meae. 


Gbti 


COMMENTAHIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETfti.  Cap.  II. 


7.  de  Quadrag.  Pere- 
per  viani  ,  contentus 


Quarto,  S.  Bern.  scnn. 
grinus,  ait,  recta  pcrgil 

victu  ac  veslitu,  sinc  sarcinis  supervacaneis; 
unumiter  suum  curat ,  non  aliena  negotia.  Ita 
laciat  et  Christianus.  Vcre  ait  S.  Aug.  de  Con- 
solat.  morluor.  serin.  1.  Peregrinalio  est  omne 
quod  vivimus.  Nam  sicut  percgrini  in  sacuLosedes 
habemus  incerlas  ,  laboramus  ,  desudamus  vias 
ambulantes  dif/iciles  ,  periculis  plenas  ;  undique 
insidia  d  corporatibus,  a  spiritualibus  inimicis  ; 
ubique  errorum  catliculi  sunt  prceparati.  Et  cum 
uintis  periculis  urgeamur ,  nonsolum  ipsi  noncu- 
fiimus  liberari ,  sed  etiam  liberatos  tanquam  pe- 
reuntcs  lugemus  et  plangimus.  Idcrn  dc  Verbis 
Aposl.  serm.  26.  Nos ,  ait,  irridetis,  quia  spera- 
mus  celcrna,  quce cum  venerinlnon  transibunt ,  scd 
semper  manent :  nos  autem  ad  illa  veniemus,  cum 
per  viam  Dominicam  ista  quce  transeunt  transie- 
rimus.  A  vobis  vero  temporalia  nec  sperari  ali- 
quando  desinunt  ,  et  tamen  crebro  sperata  vos 
fatlunt  :  nec  cessant  vos  inflammare  ventura,  cor- 
rumpere  venientia',  torquere  transeunlia.  Nonne 
ipsa  sant  quce  concupila  inardescunt ,  adepta  vi- 
lescunt,  amissa  vanescunt  ?  utimur  eis  et  nos  secun- 
dum  peregrinalionis  nostra?  necessitatem ,  sed  non 
in  eis  gaudia  nostra  figimus,  ne  illis  labentibus  sub- 
ruamur.  Utimur  autem  hoc  mundo  tanquam  non 
ulentes  ,  utveniamus  ad  eumqui  fecit  hunc  mun- 
dum,et  in  eomaneamus  ejus  xternilate  perfr  uentes. 
Quinto  peregrinus  anhelat  ad  patriam.  Idem 
faciat  Christianus.  Audi  S.  Cyprian.  tract.  de 
Mortal."  Palriam  nostram  paradisum  computa- 
mus  :  mugnus  nos  illic  charorum  numerus  expec- 
tat ,  parentum  ,  fratrum  ,  flUorum  copiosa  turba 
desiderat,jam  desua  incolumitate  secura,  eladhuc 
de  nostra  salule  sollicita.  Quid  igitur  non  prope- 
ramus  ,  ut  patriam  nostram  vidcre  ,  et  parentes 
salutare  possimus  ?  Ad  hos  properemus  ,  ul  cum 
his  cito  esse  ,ut  cito  ad  Christumvenire  contingat , 
oplemus.  Et  S.  Aug.  in  Ps.  1^8.  Qui,  ait,  nonge- 
mit  peregrinus,  non  gaudebit  civis;  quia  deside- 
rium  non  est  in  illo.  Idem  in  Ps.  l/i5.  initio  : 
Fideli  homini,  ait,  et  peregrino  in  scecuto  nutla  est 
jucundior  recordatio ,  quam  civitatis  illius  unde 
peregrinatur.  Sed  recordatio  civitatis  in  peregri- 
natione  non  est  sine  clolore  atque  suspirio;  spes 
tamenreditus  nostri  certe  etiam  peregrinando 
iristes  consolatur  et  exhortatur. 

Sexto  peregrinus  fortiter  et  constanter  fert 
labores  itineris,  eestus,  frigora,  famem  ,  sitim  , 
omniaque  viarum  et  hospitiorum  incommoda. 
Ita  Christianus  fortiter  ferat  omnes  hujus  vitae 
et  peregrinationis  aerumnas  ,  cogitando  illas 
esse  breves  et  modicas ,  ac  per  eas  perveniri  ad 
quietem  et  gloriam  coelestem.  Talis  fuit  Abel 
primus  mundi  peregrinus,  sed  civis  coeli,  quem 
occiilit  Cain  primus  mundi  civis  et  coeli  exul. 
Undc  ab  Abel  ceepit  civitasDei,  a  Cain  civitas 
mundi  et  diaboli,  ait  S.  Aug.  15.  Civitat.  1.  Prior, 
ait,  est  natus  civis  hujus  saculi  (Cain),  poslerior 
autem  islo  peregrinus  in  saculo  (Abel)  et  perti- 
nens  ad  civilatem  Dei,  gratia  prcedestinatus,  gra- 
tiaelectus,  gratia  peregrinus  deorsum,  gratia  ci- 
vis  sursum.  Idem  iu  Ps.  137.  Vita  isla,  ait,  parva 
tribulatio  est :  si  non  est  tribulatio,  non  est  peregri- 
natio.  Si  auiem  peregrinatio  est ,  aut  parum  pa- 
triam  diligis ,  aut  sine  dubio  tribularis.  Quis  enim 
non  tribulelur,  nonse  esse  cum  eo  quod  desideret? 
Seplimo,  peregrinus  decore,  honesle  el  jusle 
se  gent.nulli  esl  injurius,  caute  se  habetin  om- 
mbus ,  cavetque  ne  quod  periculum  incurrat , 


vel  ad  judices  ct  tribunalia  trahatur.  Quocirca 
S.  Paulus,  cujus  verba  S.  Petri  antistrophasunt : 
Apparuil  ,  ait,  gratia  Dei  et  Salvatoris  noslri  om- 
nibus  hominibus ,  erudiensnos,  ut  abnegantes  im- 
pictatcmet  saicutari adesideria ,  sobrie,  etjuste,  et 
pie  vivamus  in  hoc  saiculo ,  expectantes  beatam 
spem  et  adventum  gtoria?  magni  Dei ,  et  Salvato- 
risnoslrijesu  Christi ,  qui  dedit  semetipsum  pro 
nobis,  at  nosredimeret  ab  omni  iniquitate,  etmun- 
daret  sibi  populum  acceptabitcm,  sectalorem  bono- 
rum  operum.  Undc  Pocta  hominem  Chrislianum 
quasi  peregrinum  ita  pingit : 

Beatus  ille  qui  procul  negotiis, 

In  Christo  opes  ponit  suas  : 
A  sasculo  rebusque  saeculi  omnihus  , 

Ipsique  mortuus  sihi , 
Uni  Deo  jam  deditus,  soli  Deo, 

Suoque  vivit  proximo  ; 
Quidam  quasi  in  terris  obambulans  Deus , 

Et  sanclus  in  carue  angelus  , 
In  regeneratione  similis  futurus  Dei  lilio  , 

Suaque  mensura  Deus. 

Octavo,  peregrinus  homines  quoslibet  sive 
indigenas  ,  sive  obvios  quos  videt  et  audil,  quasi 
peregrinos  aestimal :  cor  ejus  est  in  patria,  mens 
cum  parentibus,  filiis  et  cognatis.  Ita  Christia- 
nus  homines  et  feminas  omnes  hujus  saeculi 
peregrinos  aestimat ,  cor  habel  apud  Deum  ,  an- 
gelos  et  Sanctos.  Unde  sanctus  Basilius  ,  ad- 
lnonilione  ad  filium  spiritalem:  Avidilate  coz- 
testi  anima  flagrans,  ait,  Chrisli  amori  copulatur 
cum  in  terris  agens  de  ccetestibusjugitermedita- 
lur  :  catcat  so3culi  votuptates ,  nec  ulla  sa- 
culi  cura  eam  segregat  ab  amore  Christi ;  sed  ut 
figura  (nota  hoc)  quadam  inter  homines  versari 
videlur ,  et  tota  conversatio  ejus  in  ccelis  est.  Mors 
itti  prasens  ,  tanquam  vita  ipsa  est  dulcis  :  cupit 
dissolviet  esse  cum  Christo ,  quem  in  carne  iivens 
intra  suum  portaverit  temptum.  Idem  Regul.  fu- 
sius  disp.  inter  5.  quaerit.  Quomodo  coliibenda 
sil  mentis  ad  futiles  cogitationes  evagalio  ?  ac 
respondet :  Qui  vere  Deum  sequi  destinat,  is  d  vin- 
culis  affectionum  hujus  vitx  sotutus  sit :  id  quod 
facile  assequimur,si  et  d  superioris  vita  nos  con- 
suetudine  penitus  abducimus ,  eamque  oblivioni 
funditus  mandamus.  Nisi  enim  ab  ea  quai  ex  san- 
guinis  necessitudine  nobiscum  intercedit  conjunc- 
tione  nos  alienaverimus  ,  et  famitiari  congressu 
sascutarium,  acmentis  Liabituin  atium  vclutimun- 
dum  commigraverimus  ,  juxta  illud  Apostoli  : 
Noslra  conversatio  in  coclis  est;  nullo  modo  sco- 
pum  attingemus ,  Deo  videlicet  ut  placeamus ; 
cum  praecise  Dominus  dixerit :  Sic  omnis  ex  vobis 
qui  non  renuntiat  omnibus  qua;  possidet  ,  non 
potest  meus  esse  disciputus.  Additdeinde:  Hcecau- 
tem  ubi  prastilerimus ,  omni  custodia  custodien- 
dum  fuerit  cor  nostrum,  neque  patiendum,  ut  assi- 
dua  cte  Deo  cogitatio  ex  animis  nostris  elabatur  , 
neve  eorum  quaj  mirabiliter  ab  eo  facla  sunt ,  me- 
moria  conlaminetur  per  futiles  et  evanidas  cogita- 
liones  :  conlraque  iltud  agendum  assidue ,  ut  ex 
assidua  et  purissima  recordatione  impressam  in 
animis  nostris  piam  de  Deo  cogitationem,  veLut 
indelebile  aliquod  signum  circumferamus.  Si  qui- 
dem  hac  est  ratio  per  quam  erga  Deum  acquiri 
charitas  consuevit.  Hinc  S.  Bern.  de  Modo  bene 
vivendi  c.  7.  Omnia,  ait,  qua  in  lioc  mundosunt, 
servis  Dei  contraria  sunt ,  ut  dum  ista  adversa 
sentiunt,  ad  cceleste  regnum  cum  summo  desiderio 
suspirent.  Magna  apttd  Deumrcfulget  gratia,  qui 


COMMENTAIUA  1N  1.  EPIST 

Jnuc  mundo  contemplibiUs  est.  Nam  revera  necesse 
<st ,  utquce  mundus  odit ,  diligantur  d  Deo.  Sancti 
viri  peregrini  sunt  et  hospitcs  in  saiculo  :  unde  re- 
prehenditur  Petrus ,  qttod  tabernaculum  in  monte 
ficri  voluerit ;  qtiia  sanctis  in  hoc  mundo  taberna- 
culum  non  est ,  quibus  in  ccclo  patria  ct  domus 
est,  Cuncla  tctnporaliaquasi  herba  marcentes  sic- 
cantur  el  transeunt ;  sancti  viri  qui  perfecte  s<e- 
culum  contcmnunt ,  ita  huic  mundo  moriuntur ,  ut 
soli  Deo  vivcre  delectentur.  Et  quunto  se  d  conver- 
satione  hujits  safcuii  subtrahunt,  lanto  magis  ocu- 
Us  mentis  prtrsentiam  Dei  et  angelica:  societatis 
frequentiamcontemplantur. 

Nono,  peregrinus  parai  ct  munit  se  ad  iter  per 
calceos,  pallium  et  vestes  ceratas ,  quae  plu- 
viam  arceant ,  baculum  cui  innitatur,  elc.  ita 
Qdelis  contra  omnes  difficultates  el  tentationcs 
se  muniat  solida  humililate,  patientia,  oralione, 
ac  preeserlim  Christo,  ejusque  cruce  et  morte. 
Hinc  agrum  qui  emptus  esl  pretio  sanguinis 
Christi  in  sepulluram  peregrinorum ,  ila  mys- 
tice  interpretatur  S.  Aug.  serm.  128.  de  Tem- 
pore.  Quibus ,  ait,  non  est  in  mundo  possessio ,  his 
in  Christo  fil  sepultura.  Islos  peregrinos  quos  esse 
dicimus,  nisi  devotissimos  Christianos ,  quirenun- 
tiantes  stfculo  ,  et  niliil  possidcntes  in  mundo  ,  in 
Christi  sanguine  rcquiescunl  ?  Christianus  enim 
qui  mundum  non  possidet,  hic  tolttm  possidet  Sat- 
vatorcm.  Idco  atttem  peregrinis  sepultura  Chrisli 
promittitur  ,ut  qtti  se  d  carnaUbttsviis  tanquam  perc- 
grinttm  et  alienum  custodicrit,  is  Christi  requiem 
mereatur.  Sepultura  cnim  ChrisliquidestaUudnisi 
requics  Chrisliani ? ISos  crgo pcregrini  in  hocmundo 
sttnats  ,  ct  lanquam  hospitcs  in  hac  luce  versamttr, 
sicut  Aposlolus  ait :  Etenim  ditmsumusin  corporc , 
pcregrinamur  d  Domino :  peregrini ,  inqttam  ,  su- 
mus ,  et  nobis  Salvatoris  cmpta  est  septtllura.  Con- 
sepulti  enim  sumus  cum  illo  pcr  baplismttm  in 
mortcm.  Rursum  peregrinus  viaticum  si  A  parat 
ad  iter  necessarium  :  ita  fidelis  S.  Eucharistia 
pro  vialico  utiiur.  Praeclare  S.  Basil.  de  Leg. 
Gentil.  Ad  futuri  stxculi ,  inquit,  cujus  non  cst 
flnls  ,  possessioncmviaticum  tibi  para,  puta  S.  Sa- 
cramenta,  virtutes  et  mcrita,  ex  quibus  vivas 
in  acternum. 

Decimo,  peregrinusrideturabindigenis,  pr.x- 
sertim  pueris ,  quasi  barbarus  ob  novinn  habi- 
tum,  loquelam,  gestum;  sed  contenmit  cl  per- 
transit,  ac  ridcntes  ipse  pariter  ridet.  Ita  ct 
Chrisiianus  ridetur  a  mundo  et  mundanis  ;  sed 
pariter  eos  ridet,  ailque  cum  Apostolo  :  Tan- 
quum  purgamcnla  hiijus  mundi  (tstimali  sitmtts  : 
omnium  peripsema  usqUe  adhuc.  1.  Cor.  h.  13.  6t 
illud  :  Jam  non  estis  hospites  et  advena  ,  sed  cstis 
civcs  sanctortimct  domcstici  Dei.  Ephes.  2.  19.  et 
illud  Cor.  h.  3.  Mihi  pro  minimo  est ,  ut  d  vobis 
judicer  aut  ab  humano  die.  Prima  ergo  virttts 
Christianicst,  contemnere  et  contemni,  ait  S.  Bie- 
ron. 

Ita  Sanctl  aestimarunt  se  peregrinos.  Eorum 
exempla  et  gnomas  recensui  Heb.  11.  13.  Deni- 
que  pr;cclare  S.  Greg.  Nazianzcn.  in  Prseceptis  ad 
virgin. 

Quocirca,  inquit,  nec  te  praesentis  commoth  vit.-c 
Immodice  oblectent ,  necrursus  tristia  frangant : 
Trislia  quippe  tibi  simul  et  jucuuda  necesse  cst 
Linqucrc  cuncta  brevi. 

Ilospes  es  in  misera  peregrinus  ct  incola  terra  ; 
Post  vero  ad  patriam  divina  potentia  sedcm 
Tc  vehcl ,  in  fragili  poslquam  oettawris  a»vo  : 
Praemia  sunt  porro  longe  majoitl  labore. 


S.  PETRI.  Cap.   II.  645 

Hauc  est  ergo  vocatio  Christiani ,  ut  quasi  pere- 
grinus  ,  cor  avocet  a  cognatis,  deliciis,  opibu», 
lotusque  quasi  a  mundo  abstractus  ad  cujIuui 
contendat  per  aspera  (|ua2que  ,  uti  fecitS.  Gae- 
cilia  ,  S.  Agnes,  S.  Calhaiina  ,  oninesque  Mar  - 
lyres. 

PEHEGRINOS     ABSTINERE    A    CAHNALlIiLS    UEslUh- 

iins.  ]  Primo,  quia  peregrinus  iis  abstinet ;  non 
enim  se  graval  et  opplet  cibo  et  polu,  sed  leviler 
et  moderale  eum  sumit,  ut  sil  expedilus  et  agi- 
lis  ad  iter.  Peregrinft  cnim  congruit  illa  Epic- 
tet  ignome :  Sustine  elabstine.  Secundo,  quia  iide- 
lis  sibi  peregrinam  esse  aestimat  non  tautuin 
tcrram,  sed  multo  magis  carnalem  concupis- 
centiam  ,  quia  concupiscit  delicias  spiiituales 
('tasternas.  Tcrtio,  quia  concupiscentia  carna- 
lis  ei  nontantumesl  impedimento  ad  viam,  sed 
ct  veneno  ad  vitam  :  occidit  enim  animam  pe- 
regrinantis  in  coelum  truditque  eam  in  tar- 
lara. 

Porro  carnalia  desideria  inlellige  non  lanlum 
gulae  et  libidinis,  sed  et  ira? ,  invidue  ,  supei- 
bias  ,  etc.  Haecenim  omnia  sunt  opera  carnis,  id 
est,  concupiscentiae,  qu;e  non  tantum  in  carne, 
sed  et  in  anima  ac  mente  residct,  uti  docet  Apos- 
tolus  Galat.  5.  19.  Vide  ibi  dicta. 

Pcr  abslinere  ergo  intellige  continere  el  con- 
tincntiam.  Haec  enim  omnem  concupiscentiam 
domat  et  refraenat  :  atque  haec  Gentilibus  erat 
amori  et  \enerationi ,  ideoque  fideles  continen- 
tes  eis  faciebat  amabiles  et  admirabiles,  longe 
magis  quam  suum  Catonem,  quem  illimiris  lan- 
dibus  in  coclum  evehebant,  et  tantum  non  ut 
ntimen  colebant ,  dictantes  Catonem  et  conii- 
nentiam  ex  eodem  utero  prognartos  videri ;  aut 
Anacharsin,  qui  suis  imaginibus  inscribi  jussit : 
Lingua,  ventri  et  Vencri  tempcrandum;  quod  lin- 
gua  petulans  causa  sit  gravium  malorum,  et 
luxu  nihil  turpius  ,  et  libido  ex  homine  faciat 
pecudem.  Ita  Laert.  1.  1.  cap.  9.  et  Alexandruni 
Magnum,  qui  Darii  filias  in  praelio  captas  videre 
noluit,  dicens  tttrpe  fore  si  quiviros  vicerat ,  a 
mttlicribus  vincerelur.  Et  :  Indigntim  cst  ttt ,  qui 
aliorum  Inconlinentiam  castigamtts,  ipsi  inconti- 
ncntiaj  scrvire  ab  extcris  deprchcndamur.  ItaS.  Ba- 
sil.  de  Legend.  1.  Gentil.  et  Maxim.  serm.  3.  <  t 
Menedemum  ,  qui  dicenli  :  Magnam  est  qtui 
concupiscas  assequi :  Mttlto  majtts  cst ,  ait ,  nihil 
corum  qua?  non  decent  concupiscere.  lbidem  <t 
Archidamum,  qui  pioniittcnti  vinum  suavissi- 
inum  :  Quorsum,  ait,  opttsest?  qttia  quo  melius 
est  y  eo  pltts  absumetttr ,  ct  quo3  fortes  viros  de- 
cent,  ea  reddet  inutitiora.  Ita  Plutarch.  in  La- 
con. 

Eminuerunt  prisci  Christiani  in  eontinentia. 
Nota  est  continenlia  S.  Jacobi  Alphaei ,  qui  vino, 
carne,  balneis  ,  caeterisque  deliciis  abstinens  . 
austeram  cgit  vitam,  uti  fusius  dixi  in  Prooemio 
Rpistolae  ipsius.  Similis  fuit  S.  Petri,  S.  Pauli  el 
caeterorum  Apostolorum. 

Joannes  Eremita,  qui  Theodosio  Imp.  victo- 
riam  de  Eugenio  lyranno  praedixit  ct  pi  aestitit . 
lantaefuil  continenliae,  uli  per  /i0.  annoa  femi- 
nam  non  viderit,  adeoque  cum  Tribuni  uxor 
eum  devotionis  causa  videre  percuperet,  eani 
non  admiscrit,  scd  per  visioncin  absenli  appa- 
rensejus  voto  satisfecerit,  admonens  oe  dein- 
ceps  faciem  corporalem  servorum  Dei  aspioere 
desideraret,  sea  gesta  corum  st  actus  pw  spi- 
ritumcontemplaretur.  Ila  Ruffinus,  PaUadius, 
Ct  alii  in  cjus  \  ila. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 


S.  Antonius  Abbali  Pambo  poscenti  monitum 
>alutis  et  perfectionis  ,  lioc  dedit :  Noli  esse  in 
tuu  justitia  confidens ,  nec  pamiteat  te  rei  trans- 
actce ,  ac  continens  esto  linguai  tux  et  ventris. 
Ita  Vitaspat.  1.  5.  cap.  U. 

Eusebius,  teste  Theodoretoin  Philotheocap.  h. 
ila  continens  fuit  oculorum,  ul  ferreum  collare 
cervici  imposuerit,  ut  hoc  pondere  inclinatus, 
cogcretur  assidue  in  terram  dcspicere. 

S.  Arsenius  mulieri  quae  clam  ad  eum  irrep- 
seral  poscenti  ejuspreces,  ut  in  iis  sui  recor- 
daretur  respondit  :  Oro  Deum  meum  ut  deleat 
tuam  ex  corde  meo  memoriam.  Ita  Vitaspat.  1.  3. 
n.  05. 

Celebris  est  gnome  Abbatis  Pastoris  ibidem 
1.  5.  c.  U.  de  continentia  n.  29.  Nisi  Nabuzardan 
archimagirus  venisset ,  non  concrementum  esset 
lemplum  Domini  igne :  ita  et  nisi  quies,  gula?  et 
ventris  venerit  in  animam,  nequaquam  mens  cor- 
ruit  pugnans  contra  inimicum. 

El  n.  kb.  Abbatis  Hyperichii:  Sicut  leo  terribi- 
lis  est  onagris  ,  sic  monachus  probatus  cogitatio- 
nibus  concupiscentia.  Jejunium  frcenum  est  adver- 
sus  peccatum.  Qui  autem  abjicit  jejunium,  velul 
cquus  fervens  desiderio  femina  rapitur.  Siccatttm 
jejunio  corpus  animam  de  profundo  elevat ,  et  sic- 
cat  fistulas  delectalionum. 

Et  n.  60.  celebratur  continentia  Religiosi,  qui 
matrem  jam  senem  per  torrentem  translaturus 
manus  suas  pallio  inyolvit,  ne  eam  continge- 
ret.  Rogatus  a  matre  cur  id  faceret ,  respondit  : 
Ouia  corpus  muiieris  ignis  est ,  et  ex  eo  ipso  qtto 
te  contingebam,  veniebat  mihi  commemoratio  alia- 
rum  feminarum  in  animo. 

Porro  prudenter  monet  S.  Greg.  30.  Mor.  l/i. 
Sic ,  ait,  necesse  est  ut  artem  quisque  continen- 
tice  teneat,  quatenus  non  carnem,  sed  vitia  occidat. 
Nam  plerumque  dum  plusjusto  caro  restringitur, 
etiam  ab  exercitatione  boni  operis  enervatur ,  ut 
ad  orationem  quoque  vel  prosdicationem  non  suffi- 
ciat ,  dum  incentiva  vitiorum  in  se  funditus  suffo- 
care  festinat. 

Plura  de  concupiscentia,  continentia,  volup- 
tatumfuga  ,  dixi  Jacobi  1.  \U.  Jerem.  2. 1U.  Da- 
niel.  1. 17. 

QlLE  MILITANT  ADVERSUS    ANIMAM.  ]    CarO  enim 

concupiscit  adversus  spiritum  ,  et  spiritus  adver- 
sus  carnem.  Galat.  5.  17.  unde:  Militia  est  vita 
hominis  super  terram,  ait  Job  c.  \U.  U.  Hanc  mi- 
litiam  et  luctam  egregieinseipso  depingit  S.  Au- 
gust.  1.  8.  Confess.  8.  et  serm.  105.  de  Temp.  et 
I.  deConflictu  virtutum  et  vitiorum.,  ac  S.  Ephrem 
1.  deArmatura  spirituali,  etS.  Bern,  tribusserm. 
de  Pugna  spirituali  ,  et  Prudentius  in  Psycho- 
inachia,  ubi  graphice  describit  duellum  humi- 
litatis  et  superbiae ,  patientiae  et  impatientiae  , 
castitatis  et  libidinis,  etc.  Nervose  Terlull.  ad 
Martyr.  c.  3.  Stat ,  ait,  conflictus  et  victorix  suo' 
rum  Aganothetes  Deus  vivus  :  Xystarches,Spiritus 
sanctus  :  Epistates,  Christus  Jesus  :  corona ,  &ter- 
nitatis  :  bravium,  angelicce  in  ccciis  substantice 
politia:  gioria,  in  scecula  s&culorum.El  S.  Hila- 
rius  in  Psal.  118.  littera  nun:  Aiia,  ait,  sttnt 
saculi  leges ,  alia  Dei  munera.  Diabolus  cum  Deum 
tentare  aususest ,  suum  esse  sceculum  gloriatur  : 
Dominus  vero  morinos  saculo  jubet,  ut  vivamus 
ipsi.  Cum  Domino  opumcontemptus,  opuientiaesl. 
Cum  Domino  terreni  honoris  despectus  ,  ccelorttm 
regnum  esl.  Cum  Domino  humilitas  cordis ,  gcne- 
>nsa  et  regia  nalivitatis  ornatus  est. 

CONVERSATIONF.M  VESTRAM  INTER  GENTES  (  Sj- 


S.  PETIVI.  Cap.  II. 

rus  ,  coram  omnibus  filiis  huminum)  IIABENTES 
honam.  ]  Speclaculum  enim  facli  sumus  mundo , 
angelis  et  hominibus.  1.  Cor.  U.  9.  Et :  Proximo 
famam,  Deo  debemus  et  providemus  conscientiam, 
ait  S.  Bern.  serm.  71.  in  Cant.  Notent  hic  Cbris- 
tiani  se  ita  conversari  debere,  ul  et  fidcles  et 
infideles,  achaereticos  suasancta  convcrsatione 
ad  Deum ,  fidem  et  sanctitalem  traducant.  Major 
enim  est  vis  exempli  quam  verbi ,  vitse  quam 
vocis,  morumquam  verborum.  Quocirca  S.  Pau- 
lus  coram  Agrippa  rege  :  ln  hoc ,  inquit,  et 
ipse  studeosine  offendiculo  conscienliam  habere  ad 
Deum ,  et  ad  homines  semper.  Actor.  2Zi.  16.  Et 
Job  1.  1.  Laudatur  quod  inter  infideles  et  im- 
pios  fueril  vir  simplex  et  rectus.  Quin  olCicero 
apud  Lactant.  lib.  3.  cap.  15.  et  16.  Male  ,  ait, 
mecum  agitur  si  meoratio  magis  quam  vita  pur- 
gat.  Et  Aristippus  rogatus  quid  in  hoc  orb<; 
esset  admirandum,  respondit:  Virprobus  etmo- 
deratus  :  quia  licet  inter  multos  impios  degat,  non 
tamen  pei~oertitur.  Ita  Stobseus  serm.  35.  Prae- 
clare  S.  Chrysost.  orat.  de  S.  Babyla:  Convin- 
cunt  ,  ait,  magis  opera  virlutis ,  quammiracula; 
haicnamque  vel  ficle  fteri  possunt ,  vel  si  verc  , 
etiam  ab  improbis  per  gratiam  gratis  dalam. 
Vide  Lactantium  1.  3.  c.  15.  ubi  inter  multa  ait 
eos  qui  docent  et  non  faciunt ,  praeceptis  suis 
detrahere  pondus  ,  ac  verbo  veritatem  ,  opere 
mendacium  exhibere. 

Ut  in  eo  quod  uetrectant  (  detrahunt,  ob- 
trectanl ,  calumniantur )  de  vobis  tanquam  de 
malefactoribus.]  Dicebant  enim  Christianos  esse 
contemptores  principum,  numinis  et  deorum, 
voluptarios,  usurpare  promiscuos  concubilus 
(  qitia  id  faciebant  Gnostici  haeretici ,  ex  Chris- 
tianis  prognati),  vesci  carnibus  humanis  (scili- 
cet  carne  Christi  in  Eucbaristia,  cujus  rumo- 
morem  inaudierant  Gentiles,  sed  modum  et 
mysterium  non  intellexerant,etc. ),  adeo  utom- 
nes  orbis  plagas  et  clades  tribuerent  impietati 
Christianorum  ,  ideoque  per  trecentos  annos 
eos  atrocissime  persccuti  sunt  omnes  penelm- 
peratores  usque  ad  Constantinum.  Si  Tiberis , 
ait  Tertul.  Apolog.  i0.  ascendit  in  mcenia,  si  Nilus 
non  ascendit  in  arva,  si  terra  movet,  si  fames  ,  si 
lues,  statim  Christianos  ad  leonem.  Quocirca  pro 
innocentia  Christianorum  graves  etdoclas  Apo- 
logias  scripserunt  S.  Justinus,  Athenagoras , 
Clemcns  Alex.  Cyprian.  Tertull.  Arnobius  et 
alii. 

ET  BONISOPERIBUSVOS  CONSIDERANTES  (  sttottteuov- 

■cn  ,  id  est  introspicientes ,  plane  et  penitus  ins- 
picientes;  Clemens  Alex.  2.  Paedag.  11.  suspi- 
cientes;  Vatabl.  &stimantes)  glorificent  Deum.  ] 
S.  Blandina  atrociter  torta ,  ut  Christianis  objecta 
crimina  jam  dicta  confiteretur,  constanter  et 
alacriler  proclamando  :  Christiana  sum,  et  nihil 
apud  nos  mali  geritur,  obstupefecit  tortores.  Ea- 
demrevocata  ad  tormenta,.etin  mortis  confinio 
posita  :  Multum,  ait,  erratis,  6  viril  quodputalis 
infanlium  visceribus  vesci  eos ,  qui  ne  multorum 
quidem  animalium  camibus  utuntur.  Et  sanctus 
Diaconus  de  iisdem  in  tormenlis  interrogalus, 
nihil  aliud  respondit  quam  :  Aliud  nihil  sum 
quam  Christianus.  Hoc  mihi  nomen,  hoc  genus , 
hoc  patria  est.  Cumque  ei  laminas  candentes  xris 
et  ferri  adhiberent ,  ita  ut  carnes  ejus  adusta  igni 
defluerent ,  ipse  psrmanebat  immobilis ,  inconcus- 
sus,  intrepidus ,  ccclestibus  atemisque  fontibus , 
qui  procedunt  de  ventreJesu ,  humanas  in  se  lem- 
pcrans  flammas.   Verumlamen  membris  omnibus 


COMMENTARIA  LN  1. 

Marlyrerat,  et  tolocorpore  unumvutnus  Iwnrebat. 
Perit  in  eo  humance  formce  agnitio ,  et  non  solum 
tfuis  esset  et  quid  esset,  tormcntorum  cjudelitas, 
neagnosci  posset  abstulerat.  Christus  tamen  in  eo 


solus  per  martyrii  gloriam  recognoscebalur ,  qui 
per  ejus  patienliam  destruebat  adveijarias  potes- 
tates ,  et  suos  milites  per  tolcranlkn  roborabat 
exemptum,  ostendens  omnibus  quia  nihil  lerribile 
esty  ubi  ditigitur  paler ;  nihil  doloris  est  ,  ubi  fides 
Christi  ,  aiun».  Lugdunenses  Christiani  apucl 
Euseb.  lib.  U.  Histor.  cap.  1.  in  epist.  encyclica. 
Quocirca  Plinius  Sccundus,  Proconsul  Asi;e,  in- 
quisitione  facta  de  vua  Christianorum,  scripsit 
ad  Trajanum  1. 10.  Ep.  97.  nihil  se  in  eis  crimi- 
nis  deprchendisse,  nisi  quod  hymnos  anteluca- 
nos  Christo  canerent,  rogans  quid  et  eis  iieri 
juberel  :  cui  Trajanus  rescripsit,  inquirendos 
quidem  non  esse,  oblatos  vero  puniri  oportere. 
Unde  exclamat  Tertull.  Apolog.  2.  O  sententiam 
necessitale  confusam  !  negat  inquirendos  ut  inno- 
centes,et  mandat  puniendos  ut  nocentes.  Antonius 
vero  Imp.  Trajani  lilius  adoptivus  et  successor 
in  epist.  quam  rccitat  Euseb.  I.  3.  Hist.  cap.  12. 
Christianos  palam  laudat  et  propugnat,  aitque 
Gentiles  suis  tormentis  magis  confirmare  eorum 
Rcligioncm  :  IUis  enim,  ait,  magis  in  optatis  est , 
ut  in  crimen  adductimortem pro Deo suo oppetant, 
quam  ut  vita  fruantur  :  unde  vita  ipsorum  hoc 
pacto  prodila  multo  majorem  clarioremque  repor- 
tant  victoriam ,  quum  si  imperata  quai  vos  ab  ipsis 
fieri  postutaiis ,  obirent.  Unde  concludens  decer- 
nit :  Quod  si  quispiam  igitur  cuiquam  Christiano, 
quia  Chrislianus  sit ,  pergat  moleslia;  quidquam 
aut  criminis  inferrc,  ilte  cuicrimen  iltatum  fuerit, 
etiamsireipsa  Christianus  deprehcnsus  sit,  absotva- 
tur;  qui  autem  illum  accusaverit,  justum  debitum- 
que  supplicium  subeat. 

Hac  sanctitate  r.hristianornm  perspecta  con- 
versus  est  Justinus  Philosophus  etMartyr,  ut 
ipse  narrat  Dialog.  contra  Tryph.  Mulli  quoquc 
judices  et  tortores  conversi  fuere,  ut  patet  ex 
vita  S.  Jacobi,  Alexandri,  Luciani,  Tryphonis, 
aliorumquc  Martyrum.  Eadem  victus  Porphy- 
rius,  licetjuratus  Christi  hostis,  scripsit  librum 
de  Essaeis,  in  quo  eorum  mores  angelicos  des- 
cribit  et  dilaudat.  Tam  potens  estvirtus,  ut  ab 
hoslibus  non  tantum  testimonium ,  sed  et  elo- 
gium,  ac  praeconium  extorqueat.  Quamobrem 
Jacobus  Lainez  primus  a  S.  Ignatio  Societatis 
Jesu  Praepositus  Generalis,  et  exeoP.  Canisius 
(teste  P.  Sacchinio  1.  2.  Vitaeejus)  censebant 
optimam  rationem  refulandi maledicta  csse ,  illus- 
trem  recte  faclorum  constantiam. 

In  dik  visitatioms.]  Primo,  per  visitationem , 
OEcum.  et  Arias  aecipiunt  vestigationem  et  in- 
quisitiouem.  q.  d.  Ut  cum  Plinius,  aliique  Prae- 
sides  et  Centiles  de  vobis  inquirunt ,  vestraque 
visitant,  videntes  vestra  omnia  esse  sancta, 
glonficent  Deum.  Unde  Terlull.  Apolog.  ult. 
Cruciate ,  ait,  torquete,  damnate,  atterite  nos  : 
probatio  est  enim  innocentice  noslrft  iniquitas  ves- 
tra  :  c.vquisitior  qua-qtte  iniquilas  vestra  illecebra 
est  magts  sectcc.  Plures  efjicimur,  quotics  mctimur 
avobis.  Scmcnestsangtus  Chrisiianortim. 

Secutuio,  alii  visitationcm,  graece  fewxotrii» ,  M 
est inspeciionan , curam,  eoirectionem  accipiuni 
mystuam  per  illuminalionem  et  gratiam.  q.  d. 
Ut  Genliles  glorilicent  Deuin,  tuuc  quando  Deus 
eos  visitavil  luminc  gratiie  sua3,  ut  vldfeant  vert- 
tatem  et  sanctilalem  Chrlsti  vi  Christianismi, 
cainque  ampleclanlur.  q.  d.  Vestru  bona  convct- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II.  64? 

satic  acer  erit  eis  stimulus  ad  conversionem  et 
fideni.  IlaClossa,  Dionys.Gagncius,  Catharinus. 
Valalj.  Salmcron,  etalii. 

Teriio,  Ilugo  ct  Thomas  Anglicus  accipiunt 
de  visilatione,  qua  Deus  visital  et  Uagellat  Udc- 
les,  ulexeoruui  patienlia  extorqueat  laudcmab 
infidclibus  ei*  detralienlibus  :  quo  fidele»  monei 
S.  Pelrus,  ut  cuin  perseculionemaliamvcquam- 
vis  irihulalioncmpaliuntur,  sciant  eainnoncasu 
accidcre,  nec  tam  ab  hominibus,  quaui  a  Deo 
proficisci,  adpurgaudam,  explorandam  eliterfi- 
cicndam  coruni  virtutem.  Hac  cnim  dc  causa 
inslituunlur  visitatorcs  et  visitulioncs  in  Ecclesiis 
etmonasleriis. 

Quarto,  Beda  perdiemvisitationis  accipil  diem 
judicii.  Tunc  enim  improbi ,  praesertim  judices 
et  persecutores,  videntcs  gloriam  Martyrum  ct 
Sanctorum  Deum  glorificabuut,  diccntcs  :  lli 
sunt  quos  atiquando  habuimus  in  dcrisum ,  clc. 
Ecce  quomodo  computati  sunt  inter  fdios  Dci,  ci 
inter  Sancios  sors  aliorumest,  Sap.  5. 

Verum  h<ec  tarda  nimis  cl  sera,  ac  alterius 
saeculi  est  visitatio  :  idcoque  invita  infidelium 
glorificatio.  Quare  secuudus  el  tcrtius  sensus 
magis  genuini  sunt. 

13.   SUBJECTI   IGITUn    ESTOTE.  ]    VOX   igitUC  IliUlC 

quasi  conclusionem  cducit  ex  iis  quae  dixil  de 
bona  conversatione.  q.  d.  Jussi  vobis  bonam  con- 
versationcm,  ergo  pariter  jubeo  subjeclioncm 
ct  obedienti.un  :  in  hac  enim  illa  vel  maxime 
consistitet  cernitur,praesertimprimoilloEccle- 
sioe  et  S.  Pelri  sevo.  Male  euim  audiebat  apud 
nonnullos  Christiana  religio  ,  quasi  doccret 
Christianos  utpote  Chrisli  filios ,  et  designatos 


hcredcs  regni  coelorum  ,  non  debere  subjici 
principibus,  praeserlim  Etlmicis  et  infidelibus, 
inquit  OF.cunien.  Accedebat,  quod  primi  Chris- 
tianioriginc  erantJudaei,  qui  sub  hoc  tempus 
rcbclhire  cceperunt  Romanis  ,  imo  Apostoli  erant 
Galil;ci  :  lunc  autem  orta  fuit  secta  Galilaeorum 
a  Juda  Calilaeo;  qui  docebat  Judaeos,  utpotc  po- 
pulum  Dei,  liberos  esse  debere  a  vectigalibus, 
ncc  subjicere  se  Imperatori  Romano  ,  utpote 
Genlili  et  infideli.  Quocirca  hujus  erroris  insi- 
mulali  sunt  Aposloli  et  Christiani,  ideoquc  stu- 
diose  contrarium  scribunt  et  jubent,  uti  dixi 
Act.  5.  37.  Sicetiamnum  AnabaptisUeexadverso 
dicunt,  omnes  Christianos  esse  pares,  et  libc- 
ros,  ac  proinde  unum  Christianum  alteri  non 
debere  dominari,  ac  consequentcr  nullos  intei 
eos  debere  esse  magistratus,  nulla  tiibunalia, 
nulla  judicia,  nullum  jus  plectendi  fontcs.  Con- 
tra  hos  omnesscribit  Paulus  cap.  13.  ad  Roman. 
ubi  multis  rationibus  ostendit  Christianos  de- 
bere  non  tantum  in  foro  externo,  sed  et  inlerno, 
puta  in  conscientia,  obediresuismagisiratibus. 
lllas  ibidemordine  recensui.  Vere  S.  Basil.  serm. 
de  abdicatione  rerum.  Animi,  inquit,  in  vtrtutt 
progresstts  est ,  in  humititate  progrcssus  est,  con- 
traque  in  postremis  rctinqui ,  non  aliundc  quam  ex 
clationc  progignilttr.  Pietatiscnim  cognitio,  humi- 
litatis  et  mansuetudinis  cognitio  est ,  quando  st 
ttnimo  scire  submiltcre ,  Clrristum  est  scirc  imitari. 
contra  atttcm  arrogantia  cffcrri,  cst  diabolo  se  si- 
milem  facere. 

Omm  htmvn.e  CRE.uun.t. ]  Primo,  Syrus  ver- 
ttt,  omnibus  filiis  hominum ,  quasi  Pefrus  velit 
Christianos  sunnne  esse  humiles,  ita  ut  secui- 
vis  hoinini  substernant.  Primtis  enim  gradus 
huntililalis  cst,  subjiccre  se  supcriori  ;  Sccun- 
dus,  ce<iuali;  Tcrtitts,  iufcriori  :  juxta  illud  Pauli 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S 


Galat.  5.  13.  Per  charltatem  spiritus  servite  invi- 
cem ,  et  Philipp.  5.  S.  ln  humiUtate  superiores  sibi 
invicem  arbitrantes.  Ita  Dion.  Carth.  Verum  hoc 
consilii  est  ctperfectionis,  non  proeccpti. 

Secundo,  et  genuine,  omnem  humanam  crea- 
turam  vocat  Petrus  omnem  hominem,  scilicct. 
superiorem,  cui  subjectio  debelur.  Dicit  omnem, 
ne  quis  infideles  et  impios  excipiat.  q.  d.  Qualis 
qualis  sit,  etiamsi  inlidelis,impius,  iinprudens, 
raptor,  etc.  si  superior  est,  hoc  solo  nomine  ci 
subjecti  estote.  Creat uram  ergo  humanam  vocat 
principes  et  magistratus  ab  hominibus  creatos, 
puta  reges  et  duces,  uti  explicans  subdit.  Iia 
GEcumen.  Graecum  enim  x-tsis,  id  est  creatura, 
ponitur  pro  t~?Ej  x«l  noUrtia. ,  id  est,  pro  ordina- 
tioue,  politia  et  civilis  gubernationis  disposi- 
tione.  Sic  Latinum  creare  subinde  capitur  pro 
ordinare;  et  creatura  vel  creatio  pro  ordina- 
tione,  gubernatione,  potestate,puta  pro  magis- 
tratu  potestate  preedito.  Sic  dicimus  creari  Pon- 
tificein,  Cardinales,  reges,  principes,  consules, 
cum  scilicet  per  suffragia  tales  eliguntur  et  cons- 
liluuntur  :  imo  Cardinales  vocantur  creaturae 
Pontificis,  quia  ab  eocreantur  principes  Eccle- 
siae.  Sicut  enim  in  creatione  Deus  ex  non  esse 
facit  rem  esse  pulchram  etmagnam  :  ita  prin- 
cipes,  praesertim  qui  eximo  ad  summum,  puia 
e  plebe  ad  principalum  ,  evehuntur,  recte  di- 
cuntur  creari;  quia  ingens  novum  esse  morale 
accipiunt,  quodeos  facit  spectabiles  etillustres 
apud  homines.  Porro  hi  dicuntur  humana  crea- 
tura,  vel  quia  creati  ab  hominibus,  vel  potius 
quiaipsisunthumanaecreaturee,  idest,  homines 
creali  principes  a  Deo;  sunt  ergo  creaturae  Dei, 
quia  ex  hominibus  ad  hanc  dignitatem  a  Deo 
electi  et  evecti  sunt  :  et  quia  proo  caeteris  ipsi 
sunt  viva  imago  creatoris  Dei,  in  quibus  scilicet 
Deus  suam  majestatem ,  jus  et  imperium  reprae- 
sentat. 

Loquitur  directe  S.  Petrus  de  principibus  civi- 
libus ,  iisque  jubet  subjici  fideles ,  ne  per  Chris- 
tum  se  ab  eorum  dominio  exemptos  putent; 
argumento  tamen  a  pari  vel  minori,  idem  de 
principibus  Ecclesiasticis  ,  puta  Episcopis  ct 
Praelalis,  scilicet  iis  subjici  debere  laicos  quos- 
iibetin  rebus  spiritualibus,  ex  hoc  loco  conclu- 
dit  S.  Basil.  Const.  monast.  c.  23.  imo  Christus 
Matth.  19.U0.Quivosaudit,\i\(]uil,  meaudit:quivos 
spernitmespernit.  EtS.  Paul.Hebr.  13.  17.  Obedite 
Prcepositis  vestris ,  el  subjacete  eis.  Ipsi  enim  per- 
vigilant  quasi  rationem  pro  animabus  vestris  red- 
dituri,  ut  cum gaudio hoc  facianl ,  etnon gementes. 
Et  S.  Pauli  discipulus  S.  Ignatius  Epist.  9.  ad 
Philadelph.  Principes ,  ait,  obediant  Casari,  mi- 
lites  principibus ,  Diaconi  Presbyteris  sacrorum 
\n-xfectis  :  Presbyteri,  Diaconi  et  reliquus  Clerus 
una  cum  populo  universo,  militibus,  principibus , 
rt  C&sares  (alii  legunt.sed  et  Casares)  ipsiEpis- 
copo  parcant ,  Episcopus  Christo,  utChristus  Patri 
obedivit ,  et  hac  ratione  per  omnia  conservabitur 
unitas.  Idem  epist.  ad  Smymcnses  :  Honora, 
inquit,  fiU,'Deum  etregem.  Ego  autem  dico  :  Ho- 
norate  quidem  Deum  ut  auctorem  omnium  et  do- 
minum ,  Episcopum  autem  tanquam  principem 
sacerdotum  imaginem  Dei  ferentem  :  principatum 
quidem  secundum  Deum  :  sacerdotium  vero  secun- 
dum  Chrislum  :  et  post  hunc  honorare  oportel 
"tiam  regem.  Nemo  enim  potior  est  Deo ,  neque 
similis  ei ,  neque  Episcopo  honorabilior  in  Ecclesia 
sacprdotium  Dei  gerente  nro  salnte  mundi ,  etc. 


PETRI.  Cap.  II. 

saccrdotium  enim  summa  est  omnium  honorum, 
qua  in  hominibus  consistunt. 

Quocirca  appositc  S.  Bernardus  Epist.  183.  ad 
Conradum  Imper.  Legi ,  ait,  Omnis  anima  potes- 
tatibus  sublimioribus  subdita  sit,  quam  sentenliam 
cupio  vos  custodire  in  exhibenda  reverenlia  Petri 
vicario,  sicut  ipsam  vobis  vultis  ab  universi  ser- 
vari  Imperio.  Et  Innocent.  III.  Pont.  cap.  solitai 
demajor.  et  obedient.  Imperatorem  Constantinop. 
qui  ex  hisce  Petri  verbis  mandabat  Patriarchoe 
Constantin.  sederc  ad  pedes  suos,  confutat,  di- 
cens  :  Sequeretur  quod  etiam  servus  quilibet  in 
sacerdotes  imperium  accepisset ,  cum  dicatur, 
Omni  humanai  creaturx.  Aptius  quis  inferat, 
principes  debere  subesse  Episcopis  in  rcbus  Ec- 
clesiasticis,  quia  Episcopi  sunt  creaturae  Dei,  id 
cst,  Praelatia  Deo  dati  toti  Ecclesiae,  non  solum 
plebeiis,  sedet  principibus.  Suntenim  Episcopi 
tam  regum,  quam  plebeiorum.  Vide  Bellarm. 
toto  1.  3.  de  Laicis. 

Politice  hic  disce  ,  signum  et  cffectum  vera- 
fidei  esse  humilitatem,  subjectionem,  obedien- 
liam  subditorum  erga  magistratus;  infidelitatis 
vero  et  hreresis  effectum  esse  supcrbiam,  ino- 
bedientiam,  rebellionem,  uti  vidimus  ct  vide-^ 
mus  factitari  a  Lutheranis ,  ct  magis  a  Calvinistis 
in  Scotia,  Anglia,  Germania,etc.  SaneLutherus 
horum  omnium  parens  sua  rcbellione  et  haeresi 
per  suos  discipulos  centum  millia  rusticorum 
armavit  contra  principes,  bcllumque  rustica- 
num  excitavit,  quod  tantas  Germanioe  clades 
edidit.  Hflereticorum  enim  axioma,imoprimum 
principium  est,  suam  sectam  et  heeresin  omni- 
bus  modis  etartibus,  ac  praesertim  armis,  tuen- 
dam  et  propagandam  esse,  ac  consequentcr 
principi  orthodoxo ,  si  obsistat ,  omnibus  viribus 
obsistendum.  Ex  advcrso  Catholici  per  primos 
trecentos  annos  obediverunt  Imperatoribus  Eth- 
nicis ,  etiam  persecutoribus  in  omnibus,  excepta 
fide  et  religione,  nec  quisquam  necem  aut  re~ 
bellionem  contra  eosmachinatus  est  fidei  prae- 
textu,  etiamsi  saepe  id  facere  potuissent  si  vo- 
luissent.  Sane  potuisset  tota  legio  Thebaeorum 
fortissima  duce  S.  Maurilio  Maximo  resistere, 
armisque  fidem  et  vitam  tueri ,  aut  certe  non 
inulta,  occumbere;  sednoluit,  lotaque  posi- 
tis  armis ,  genibus  nixa  fidei  causa  obtrun» 
cari  se  permisit.  Pluribus  idipsum  demonslrat 
Thomas  Bozius  in  Signis  Ecclesiae,  signo  53. 
et90. 

Id  etiamnum  experiuntur  et  sentiunt  mulli 
principes  Ethnici  apudlndos,  Japones  ct  Sinas, 
qui  ChristianosetChristianam  religionemamant 
et  fovent,  eo  quod  videant  Christianos  magis 
sibi  obedire  quam  Ethnicos.  Sane  ante  annos 
triginta  cum  degerem  Lovanii,  Alexander  Far- 
nesius  Dux  Parmcnsis,  Belgii  gubernator,  qui 
invicta  sua  fortitudine  et  prudentia  longe  majo- 
rem  Belgii  partem  ad  Regis  sui  Philippi  II.  obe- 
dientiam  revocavit;  cumRcx  juberet  in  urbibus 
a  se  captis  arces  exstrui,  quae  cives  in  officio 
continerent,  ne  quis  rebellionem  novam  ordi- 
retur;  rescripsit  Regi  Alexander,  arces  muni- 
tissimas  et  securissimas  fore  Collegia  Societatis 
nostra?.  Illa  ergo  loco  arcium  curaret  in  urbibus 
majoribus,  et  periculosioribus  extrui.  Rationem 
dabat :  Religiosi  Societatis  per  scholas.  concio- 
ncs,  ct  alia  ministeria  docebunt  cives,  eisque 
instillabunt  veram  fidem,  obedientiam  et  amu- 
rcm,  quem  debentnon  tantum  Deo,  scd  et  stio 
principi,  quem  Dcuseis  pracfecit,  suumquc  vi- 


COMMENTARIA  1N  L  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   II. 


6W 


•  ,n  iiiiu  constituii,  ul  cum  quasi  talem  colantet 
ament.  Validiorautem  obedientiaj  et  principatus 
oustos  estamor,  quam  timor,  qui  cum  sit  vio- 
lentus,  diu  durare  nequit,  sed  data  occasione 
orumpit,  jugumqucexcutit,  et  arces  sibi  impo- 
sitas  (quas  Grajci  dicebant  esse  tyrannorum  ni- 
dos)  evertit.  Persuasil  haec  ratio  Regi,quiconsi- 
lium  Ducis  secutus  ,  mandavit  ei  ut  locis 
oportunis  Collegia  Societatis  fundaret ;  quod  ipse 
accurate  praestilit,  magno  et  Belgarum  et  Regis 
bono. 

Orthodoxa  ergo  fides  cst  columen  reip.  aeque 
ac  Ecclesias,  cujus  pestis  est  infidelitaset  hcere- 
sis.  Columen  enim  reipubl.  estobedientiacivium 
quam  praestat  fides,  negat  haeresis.  Unde  Solon 
legislator  Atheniensium  rogatus,  qua  ratione 
consistere  possit  civitas?  resp.  Si  civcs  obtempe- 
rent  suis  magistralibus ;  magistratus  autcm  legi- 
bus.  Ita  Stobajus  serm.  k\.  Laconumeruditioerat 
parere  magislratibus ,  patientem  esse  laborum,  et 
in  prcelio  vincere  aut  mori,  ait  Plutarch.  in  Lac. 
Scipio  cum  in  Africa  bellum  gereret,  oslendit 
milites  suos,  ct  turrim  excelsam  in  mari,  ait- 
(jiie  :  Sullus  liorumest ,  quinonconscensa  turrisc- 
met  in  marc  prtvcipilalurus  sit,  si  egojussero,  Ita 
1'lularch.  in  Scipione. 

PaOPTEn  Dlum.  ]  Primo,  quia  Deus  sanxitma- 
gislratus  jussitque  eis  obediri.  JSon  cst  enim  po- 
testas  nisi  d  Deo ;  qua?  aulem  sunt ,  d  Deo  ordinatm 
sunt,  Rom.  13.  1.  Unde  hanc  causam  illico  sub- 
dit  S.  Petrus,  dicens  :  Quia  sic  est  voluntas  Dci. 
Hac  decausaNuma,  Lycurgus  et  alii  legislatores 
Jinxerunt  secum  diis  colloqui,  ab  iisque  legesac- 
cipere,  ul  iis  auctoritatem  adderent,  teste  Platone 
in  Minoe.  Legislatoresaulcm  fidelium,  ut  Chris- 
ms,  Moses,  Pelrus  et  Paulus  cum  Deo  ctChrislo 
collocuti  sunt,  ab  eoque  suas  leges  acceperunt. 
Secundo,  quia  Rexet  princeps  est  viva  Dei  in 
terris  imago,  estque  quasi  vicarius  Dei ,  imo 
Deus  quidam  lerrestris.  Quocirca  qui  eum  vio- 
lat,  Deum  violat.  Ituque  qui  resistit  poteslati,  Dei 
urdinalioni  resislil.  Qui  autcm  rcsislunt ,  ipsi  sibi 
dmnnalioncm  acquirunt,  ait  Paulus  Rom.  13.  2. 
Hinc  Plutarchus  in  Themistocle  regcm  vocat 
tt/ova"iu^uxo.)  Szoj  i-x-j-.u.  aci^ovTo; ,  id  est ,  imuginem 
vivam  Dei  cuncta  scrvantis. 

Terlio,  quia  Dcus  s.iugulos  reges  et  principes 
vel  per  se  ut  Saulem,  Davidem,  vel  per  suos 
«onstituit,  juxla  illud  Prov.  8.  15.  Permereges 
,  regnant,  et  legum  conditores  justa  decernunt. 
I  uilc  Tertull.  ad  Scapulam  cap.  2.  Christianus , 
ait,  nullius  cst  hostis ,ncdum  Imperaloris ,  qurin 
sciens  a  Deo  suo  constitui  nccesse  est  ut  et  ipsum 
diligat,  ct  rcverealur,  ethonoret,  et  salvumvelit 
cum  totu  liomano  Impcrio  quousquc  sxculum  sla- 
l>it ,  tunuliutnim  slubit. 

Quarto,  Didynius  el  OEcumen.  proplcr  Deum  , 
inquiunt,  id  est,  60  inodo  quo  Deus  praecipit, 
iiiuiiiiim  ui  cis  (ibediatur,  quando  nihil  conlra 
Deum  Deique  legcm  prcecipiunt:  si  enim  id  fa- 
eiant  diceajdum  «'st  cum  S.  Peiro  :  Obedire  opor- 
ictDeomagis  qu<im  liominibus,  Act.  b..  19.  etcum 
Machabax) :  IVqn  obcdio  piwceptoregis ,  sal  pnc- 
ceptp  lcgis.  2.  Maclud).  7.  30.  Nam  et  Ren  ipse  Deo 
Milulilus  est,  ejusquelegi  paiere  dehet  :  licgesin 
ipsos  Imperium  esi  .lovis,  ail  liorai.  I.  3.  ode  1. 
Hoc  est  quod  sauxit  Cluislus  :  Reddile  ergo  qu,r 
sunt  Ctespris  Ca-suri ,  ct  quee  sunt  Dei  Deo , 
Malth.  13.  7.  Ul.i  S.  C.hrys.  h.  71.  iu  Matlh.  Tu . 
-ait,  cum  audis  rrddnida  essc  Ovsari  qua-  sua 
nt ;  ill,i  sotum  dici  non  dubita,  qtur  pictati   at 

CORM -.I.IVS   A    LAMDE.      TOM.   X. 


religioni  nihil  officiunt  :  nam  quod  fidei  aut  vir- 
tutiobest,  non  Ccesaris,  seddiaboti  tributum  ac 
vectigat  est. 

Quinto,  propter  Deum,  id  est,  ex  Dei  amore 
ct  reverentia  subjecli  estote  magistratibus.  q.d. 
Obedite  iis  non  quasi  coacli  metu  gladii  et  vin- 
dictaeipsorum,  sedpropter  Deum,  id  estsponte 
et  liheraliter  ex  Dei  amore ,  ne  scilicet  eum  of- 
fendatia  (quod  Paulus  ait  propter  conscientiam , 
Rom.  13.  5.  sed  eum  in  suis  vicariis  honoretis 
et  revereamini.  Hocest  quod  servis  (et  cuilibet 
subdito)  pracipit  Paulus  Ephes.  6.  7.  dicens  : 
Servi  obedite  dominis  carnalibus  cum  limore  et 
tremore  in  simplicitate  cordis  vestri,siculChristo, 
nonadoculum  servientes  quasi  hominibus  placen- 
les,sed  ut  servi  Christi  facienles  voluntalem  Dei 
c.v  animo,  cum  bona  voluntate  servientes  sicut 
Domino  ,et  non  hominibus ,  scientes  quoniam  unus- 
quisque  quodcumque  fecerit  bonum,  hoc  recipiet  a 
Domino. 

Sexto,  propter  Deum ,  ut  scilicet  Gcnliles  vi- 
dentes  vestram  obedientiam  Deum  veslrum  glo- 
rificent,  ul  dixit  vers.  12.  ac  Dei  fidem  etcultum 
allicianiur.  Ita  Iberos  Hispania;  populos  obedien- 
tia,  paiientia,  devotione  et  viflute  captivae  cu- 
jusdam  Christiana^  ad  Christum  esse  conversos 
fuse  narrat  Euseb.  1. 10.  cap.  10.  et  Ruffinus  1.  1. 
Ilist.  c.  10. 

Septimo,  propter  Deum,  ut  reges  et  pnncipes 
meminerint  se  Deo  esse  subditos,  ac  propter 
ipsum  imperare  et  pra;cipere.  Sapienler  S.  Fulg. 
1.  de  Praedcst.  et  gratia  Christi.  Clementisstmus 
Imperutor,  ait,  non  ideo  est  vas  praparatum  in 
gloriam,  quiaapicem  terreni  principatus  accepit , 
sed  si  in  imperiaticulminerecta  fule  vivat,  et  vera 
cordis  humilitate  pradilus ,  cutmen  regice  dignita- 
lis  sancta  rcligioni  subjiciat,  etc.  si  prat  omntbus 
ila  se  sanctwmatris  Ecclesia:  Catholira  meminerit 
filium,  ut  cjus  pauci  atque  tranquiltitati  per  uni- 
vrrsummundum  prodesse  suum  faciat  principatum. 
Talis  fuit  Constantinus,  Theodosius,  Carolus 
Magnus,  S.  Ludovicus  in  Gallia  ,  S.  Stephanus 
in  Hungariaj  S.  Leopoldus  in  Auslria,  S.  Weii- 
ceslaus  in  Boemia,S.  Hermenigildus  in  Hispa- 
nia,  S.  Hcnricus  in  Germania,  S.  Casimirus  in 
Polonia,  qui  impense  Ecclesiam  et  Pontificem 
Romanum  coluerunt  ac  propugnarunt,  ejusque 
filii  esse  et  nominari  ambierunt,  ac  id  lpsum 
filiis  suis  testamento  reliquerunt. 

SlVE  REGI  QUASI  PrtJECELLENTI.  ]    SjTUS,   regibltS 

propter  imperium  ipsorum.  Praecellentia  crgo  re- 
gis  est  ejus  imperium  et  potestas  regia  :  quare 
sub  rege  accipc  Imperatorem,  qualis  tunc  erat 
Romse,  duces  ct  principes  absolutos,  qui  nulli 
subsunt.  Rex  enim  dignitate  et  potestate  subditis 
longe  prcTccllit  ,  iisdemque  sapientia ,  beneli- 
centia  et  virtute  pra^cellere  debet.  Ipse  enim  est 
quasi  sol  in  regno,  uti  multis  analogiis  oslendi 
Isaiae&o.  1.  kl  animadverlit  Alhalaricus  Gotho- 
rum  Rex,  qui  apud  Cassiodorum  1.  8.  Epist  5V 
ita  loquitur  :  Tanto  divinitati  plura  debemus  , 
quanto  a  ctttcris  mortalibus  majora  suscepitnus; 
nam  qttid  simile  rependat  Deo ,  quipotitur  imperio. 
srd  licrt  pro  lantomuncre  nihil  compcnsari  possit 
ulonee,ipsitttmrn  gratia  redditur,  dum  inscrvien- 
tibus  honoratur. 

li.SivEucciBUS.]Tigur.  sive prasidibus ;  Syrus. 
judicibus.  Graece  eniin  ryt^-;  vocantur  praefecti. 
pracsides,  caelcrisquc  magistraius,  qui  ii  majoi  i 
pendent,  ejusque  quasi  sunt  vicarii. 

Al)  VINDIC.T.VM     MALKFACTORRM    (  Tigur.     tlOcen- 

82 


«350  COMMENTAIUA   1N  I.  EP 

'itim)    l.Al  DEM   VKl.O   UONOUUM,  ]  ayxSoTioiwv ,  id  CSl, 

recle  agmlium.  Hic  enini  est  finis  potestatis  rc- 
galis  et  magistratus  cujusque,  nimirum  utim- 
probos  punicndo,  probos  tucanlur,  itaquecivi- 
lem  hominum  socictalem  conscrvcnt,  quod  lit 
per  justitiam ,  qua  bonis  prajmiuin,  malis  pcena 
irrogatur.  Unde  Socrates  aicbal  :  Optime  guber- 
nari  civitates  cum  injusli  dant  painas,  ait  Plato 
1. 1.  de  Pliilos.  Cicero  ad  Brutum  laudat  senten- 
tiam  Solonis,  qui  rogatus  :  Qua  ratione  optime 
gubernaretur  Respubl.  respondit  :  Si  boni  prasmiis 
invitentur,  malipamis  coerceantur.  Tiieopbrastus 
interrogatus  :  Quidnam  vitam  luunanam  conser- 
varet?  rcspondit  :  beneficentia ,  honor  el  pcena. 
Ita  Stobaeus  serm.  Ul.  Lycurgus  ccnsuit  rempub. 
duabus  rebus  contineri  praemio  et  poena,  ct 
Pytbagoras  civitatem  optimam  esse  dixit  :  qua? 
posleaquam  malos  pcenis  coerceret,  viros  tantum 
bonos  admitteret.  Ita  Stobseus  ibid.  Catodicebat : 
injuriam,  etiamsi  facienti  nih.il  inferat  pcriculi, 
univeisis  tamen  pericuLosamesle.  Quocircamagis- 
tratus  qui  maleplcos  non  coercent,  lapidibus  esse 
obruendos,  ne  pcena  negleclus  salutem  reipub.  la- 
befactaret.  Ita  Plutarch.  in  Apophth.  Rom.  Hinc 
Architas  philos.  lib.  3.  Rhet.  dixit  magistratus 
esseinstar  arae,  ad  quam  injuria  affecti  confu- 
giant.  Porro  recte  apud  jEgyptios  Pontifex  pu- 
blice  pro  rege  orans,  hoc  ei  inter  alia  precaba- 
tur  :  Ut  Leviores  pamas  infligeret  quam  deiicta 
merentur,  et  majores  gratias  rependeret  quam 
beneficia  exposcerent.  Ita  Diodor.  lib.  1.  Biblio- 
tbecus. 

15.  QUIA  SIC  EST  VOLUNTAS  DEI,  UT  BENEFACIEN- 

tes  (aya&onoiouvTEs ,  quod  paulo  ante  Nostcr  verlit , 
bonos,  dicens  :  Laudem  vero  bonorum,  id  est, 
bene  agentium.  Idem  Secundo,  verti  potest  be- 
neficiis  afficientes)  obmutescere  faciatis  ?i/jlou-j,  id 
est  obturetis  ,  obstruatis  ,  oppiletis,  impruden- 
tium,  a?p6v6>K,  id  est,  insipientium  (nam,  ut  ait 
S.  Hieron.  in  Epitaph.  Nepotiani  sine  notitia  Crea- 
toris  omnis  homo  pecus  est )  hominum  ignoran- 
tiam.  ]  Syrus ,  ut  per  bona  vestra  obturetis  os  stul- 
torum  illorum,  qui  nonnorunt  Deum.  Cum  enim, 
ait  OEcum.  de  nobis  quasi  arrogantes ,  insolentes 
et  inobedientes  simus,  obloquantur,  si  et  humiies 
et  obedientes  in  quibus  oportet  nos  esse  videant ,ma- 
gis  erubescunt  et  obmutescunt. 

Pro  a/vusiav ,  id  est  ignorantiam ,  Clem.  Alex. 
1.  3.  Strom.  cap.  6.  legit  ipyzaz;,  quod  inter  alia, 
teste  Budaeo,  significat  sycophantiam,  id  est  ca- 
lumniam,  fraudulentiam,  qua  scilicet  subdolis 
artibus  et  verbis  vestram  innocentiam  traducere, 
calumniari  et  in  odium  adducere  satagunt.  Syco- 
phanla  enim  est  mendax  et  cavillalor  subdotus, 
ita  dictus  a  servo,  qui  furtum  ficorum  a  se 
commissum  in  socium  innocentem  artificiose 
conjecit :  sycophanta  enimdicitur  a  suxa  <?xhuv , 
id  est,  ab  judicando  eum  qui  ficos  comederat. 
Sapienter  monet  S.  Athanas.  (vel  quisquis  est 
auctor. )  Exhort.  ad  Monach.  Sic  omne  quod  fingi 
potest,  tanquam  possit  et  credi,  caveamus:  ne  in 
ullo  famx  nostrce  vulnere  serpat  nata  ab  occasione 
suspicio.  Ipsafamce  semina  priusquam  linguisnu- 
triantur,  intereant.  Non  tanlum  nobis  fides  facti , 
sed  possibilitas  etiam  releganda  mendacii.  Beata 
enim  vita  est  praclara  de  qua  niliil  licet  falsitati. 
Et  inferius  :  Utatur  mundus  natura ,  dum  nihil 
in  nostra  inveniat  disciptina.  Falsitas  exmorejac- 
tetur,  dum  nec  verisimile  quidem  possit  esse  quod 
dicitur. 

16.  QUASI    LIBERI  ,   ET  NON   QUASI  VELAMEN  HA- 


IST.  S.  PETIU.  Cap.  II. 

UENTES  MALITI/E  LIIJEllTATEM.  J  VOX  quusi    11011  CSt 

assimilantis,  sed  assevcrantis.  q.  d.  Obeditc 
principibus  libere  et  libcraliler  quasi  liberi  et 
ingenui  Christi  et  obedientiai  filii.  Esl  occupa- 
tio  :  occurritenim  objectioni :  Christus  nosfecit 
liberos  :  ergo  nulli  principi  subjici  et  servirc 
debemus.  Rursum,  ergolicet  nobis  facere  quid- 
quid  lubet.  Ita  olim  Gnostici  (et  nunc  Libertini  ) 
hapc  libertate  Chrisliana  abutcbantur  ad  omnc 
dedecus  et  nefas.  Respondct  S.  Petrus  :  Facti 
estis  liberi  a  Christo,  sed  a  peccato,  non  a  legc 
Dei,  nec  ab  obedientia  principum  :  nolite  ergo 
inobedientiae  ,  turpitudini  et  malitiae  veslrae  prae- 
lexere  libertatem  Christi :  haecenim  non  est  liber- 
tas,  sednequitiae  servitus.  Idemmonuit  S.  Pau- 
lus  Galatas  c.  5.  13.  dicens  :  Vos  in  Libertatem 
vocati  estis ,  tantum  ne  libertatem  in  occasionem 
detis  carnis.  Nam,  ut  idem  ait  2.  Corinth.  3.  17. 
Ubi  Spiritus  Domini ,  ibi  libertas.  Vide  ibi  dicta. 
Porro,  ut  ait  OEcumen.  Si  peccamus ,  Ubertate 
perdita  servi  efficimur  inobedienlia?  et  peccati ,  et 
S.  August.  lib.  de  Quantitate  animae  cap.  ZU.  IUe 
(Deus)  ab  omnibus  Uberat ,  cui  servire  omnibus 
utiiissimumest,et  in  cujus  servitio placere perfecte 
sola  libertas  est.  Idem  tract.  21.  in  Joan.  Hcec, 
ait,  spes  nostra  est,  fratres,  ut  d  Ubero  liberemur, 
et  Uberando  servos  nos  faciat.  Servi  enim  eramus 
cupiditatis ,  liberati  servi  efficimur  charitatis. 
Scripsitde  libertate  Christiana  libros  quindecim 
Joannes  Lensaeus  Belliolanus,  Doctor  Lovan. 
et  breviter  Bellarm.  1.  h.  de  Justificatione  cap.  5. 
et  6. 

Yoxvelamen,  alludit  ad  velum  sive  vestem 
candidam,  quam  baptizati  accipiebant  in  bap- 
tismo ,  tum  ut  memores  essent  candorem  ani- 
mae  baptismo  acceptum,  usque  ad  extremum 
vitae  spiritum  sibi  esse  servandum  ;  tum  ut  lae- 
titiam  spiritalem ,  ac  spem  resurrectionis  et  vita? 
beatae  habitu  ostenderent ;  tum  ad  indicandam 
libertatem  per  Christum  adeptam ,  ut  anima  li- 
bertate  novas  vita3  induta,  adversus  diabolum 
cum  adjutorio  divino  valeal  fortiter  dimicare ,  ail 
S.  Augustinus  lib.  U.  de  Symb.  adcatechum.  c.  9. 
etTertull.  lib.  5.  contra  Marc.  Ipsum  quod  ait , 
qua  libertate  Christus  nos  manumisit,  nonne  eum 
constituet  manumissorem  qui  fuit  Dominus?  alie- 
nos  enim  servos  nec  Alba  manumisit :  servis  enim, 
cum  manumittebantur  et  libertatedonabantur, 
dabatur  vestis  alba.  Hac  de  causa  olim  fideles 
statim  a  baptismo  calceabantur  calceis  albis, 
eosque  deferebant  per  septem  dies,  oeque  ac 
vestem  candidam;  idque  Primo,  ut  significare- 
tur  eos  libertate  Christiana  donari :  servi  enim 
incedebant  nudipedes  ,  liberi,  calceati.  Se- 
cundo ,  ut  calcei  signum  essent  eos  in  Ecclesi* 
et  filiorum  Dei  possessionem  mitti.  Tertio,  ut 
memores  essent  mortis  Christi  :  calcei  enim  de 
mortuis  animalibusfiunt.  Ita  Rupert.  lib.  7.  c.  1. 
Quarto ,  ut  memores  essent  vestigia  a  peccaii 
vulnere  custodire ,  aitS.  Greg.  hoin.  22.  in  Evang. 
Quinto,  ut  veterum  patrem,  qui  impollutum 
incontaminatumque  spiritum  Deo  reddiderunt , 
moresetinstitutasequerentur,  itaquetenderent 
ad  ccelum.  Huc  alludit  Paulus  Ephes.  6. 15.  di- 
cens  :  Calceati  pedes  in  prxparatione  Evangelii 
pacis.  Ita  Anselm.  ibidem.  Vide  Josephum  Vicc- 
comitem  de  Ritibus  baptismi  I.  5.  cap.  18.  Vide 
pariter  dicta  Ezech.  16.  10.  ad  illud  Calceavi  te 
ianthino. 

Sed  sicut  servi  Dei,  ]  qui  libere  et  liberaliter 
serviunt  et  obediunt  non  tantum  Deo.    sed  et 


COMMENTARIA  1N  I.  EP 

oinnibusmagistralibus,  quos  Deus  sibi  vicarios 
nostrosquc  superiores  ordinavit :  servire  enim 
Deo  regnareest. 

17.  Omnes  honorate,]  juxta  statumcujusque, 
et  honorem  ei  debitum.  Hoc  est  quod  ait  Paulus 
Roman.  12. 10.  Honore  invicem  prcevenientes.  Se- 
cundo,  honorate,  id  est,  charilatis  ofliciis  et 
beneficiis  omnes  prosequimini.  Honorenim  non 
tantum  reverentiam ,  et  obedientiam ,  sed  et 
amorem,  alimoniam  omnemque  opilulationem 
includit,  utcum  dicitur,  Honora  patrem  et  ma- 
trem.  Exod.  20.  12. 

Fraternitatem,  id  est  fratres ,  puta  Christia- 
nos  :  vel  potius  fraternitutern ,  hoc  est  fratrum, 
idest  Christianorum,  coetum  et  conjunctionem 
diligite.  ]  Jubet  enim  non  tantum  ut  unionem, 
sed  et  ccetum  fidelium  ac  conventum  ad  com- 
munes  preces,  conciones,  Synaxcs  diligant  et 
frequentent,  juxla  illud  Pauli  Hebr.  10.  25.  Non 
deserenles  coUectioncm  nostram,  sicut  consuetudi- 
nis  cst  quibusdam. 

Deumtimete,]  non  servili,  sed  filiali  timore, 
quo  iilii  cx  amorc  timentoffcndere  patrem,  ca- 
vcntque  sedulo  ne  quid  faciant  quod  ei  displi- 
ceat.  Deo  ergo  proprium  quasi  tributum  et  de- 
biluin  est  bic  timor,  juxta  illud  Ps.  2. 11.  Servite 
Domino  in  timore ,  et  exultate  ei  cum  tremore.  Et 
Malach.  1.  6.  Si  Dominus  ego  sum,  ubi  est  timor 
rneus?  Et  Psalm.  33.  10.  Timete- Dominum  omnes 
Sancti  cjus ,  quoniam  nihil  deest  timentibus  eum. 
Accedit  quod,  ut  ait  Poeta  :  Primus  in  orbe  deos 
fecit  timor.  Hinc  Clemcns  Rom.  ep.  1.  Seos,  inquit 
dicitur ,  quasi  Stbs ,  id  est  timor,  quia  summe  ti- 
mendus,  colendus  ct  amandus;  licel  alii  alia 
dent  etyma.  Sic  Jacob  Deum  vocat  timorem  pa- 
tris  sui  Isaac ,  id  est  quem  limuit  et  coluit  Isaac , 
Gcn.  31.  l\1. 

Regem  honoriiicate,  ]  honore  eo  qui  regi, 
id  est  sunnna'  polcstali  civili,  debetur.  Honor 
hic  includil  obedientiam  et  orationem,  ut  scilicet 
subditi  pro  regibus  orent,  uti  jubct  S.  Paulusl. 
Tiinolh.  2.  utilissiinum  cnimestorare  proprin- 
cipibus,  tum  civilibus  quam  Ecclesiaslicis;  ab 
illis  cnim  pcndet  salus  reipubl.  al)  his  Ecclesiae. 
Oui  ergo  pro  iis  orat,  oral  pro  tola  republ.  et 
Ecclesia.  Prudcnlcr  Tcrlull.  in  Scorpiaco  c.  la. 
Honorandus ,  ait,  est  licx  cum  suis  r-cbus  insistit , 
cum  d  divinis  Iwnoribus  longe  est ,  cum  scilicet  eos 
aversaturquos  mulli  rcges  ambierunl. 

18.  Servi  subditi  estote  in  om.m  timore  domi- 
nis.  ]  Primo,  Lyran.  et  Hugo  onini,  id  est  in- 
quiunt,  toto,  pleno  ct  pcrlecto  timore  ,  qui  in- 
cludit  uinorem.  Secundo,  ornni,  quia  multiplex 
«st  tinior,  scilicet  Primo,  pirnae,  nc  ab  heris, 
siinobedientessint,  puniantur.  Secundo,culpa?, 
ne  Deum  per  inobedientiam  oflendant.  Ila  OEcu- 
inen.  Tertio  ,  scandali,  ne  sua  inobedienlia 
provocent  heros  ad  odium  lidei,  sed  in  omnibus 
bonam  fidvm  ostendentes,  ut  doctrinam  Saivaloris 
nostri  Dri  ornait  in  omnibus ,  aii  Paulus  ad  Til. 
<••  i.  9,  ldcin  servis  praecipit  Paulus  fuse  Ephcs. 
c.  6,  5,  \ide  il)i  dida.  ldquc  congruc  :  vulgo 
cnim  jactabatur,  ct  etiamnum  jactatur  subinde 
lioc  proverbium,  toiidnn  nobis  hostes  esse  quot 
sei-vos  :  el  Plato  I.  6.  de  Legibus  ait :  Jovem  dimi- 
dium  mcntis  servis  ademisse. 

NON      TANTl M     liOMS      EE     MOUESTIS     (  inmxlciv, 

id  cst  a>quis ,  modestis,  benignis,  probis,  cle- 
mcntibus)  sed  etiam  dyscolis,  idest  fastidiosis, 
gnece  w«iwlf,  idcst/;?w('.s,  obliquis,  torluosis, 
.i«-|ieris,  inorosis.  (lillicilil)us,  severis  et  sxvis. 


1ST.  S.  PETRI.  Cap.  II.  G51 

Augustinus  Marloralus  apostalaethajrcticus  hoc 
loco  falso  asserit,  Sorbonicos  et  Catholicos  per 
dyscolos  accipere  dissolutos,  atque  hinc  docere 
Papae  et  cornutis  ejus  bestiis  (sic  nebulo  vocat 
Cardinales  et  Episcopos)  obediendumesseetiam 
cum  tyrannidem  exercent;  tyrannidem  ipse  vo- 
cat  disciplinam  Ecclesiaslicam,  haec  enim  ha^re- 
ticis  tyrannis  est,  sed  vipera;  sua3  lingua^  mcritas 
po.-nas  dedit,  cum  ob  seditiones  in  Callia  susci- 
tatas  a  Parlamento  ad  laqueum  damnatus,infe- 
licem  animam  exhalavit. 

Perperam  Hugo  et  Clossa,  dyscolos ,  iu- 
(|iiiunt,  vocatur  agreslis,  rudis,  indoctus ,  ila 
diclus  quasi  alienus  i\  schola  et  studiis,  quae  ho- 
minesredduntciviles,  politos,  benignos  :  JwxWa* 
enim  gra^ce  dicitur,  non  l^yoioi ,  ac  significat 
inorosum  et  difficilcm,  qui  tibi  et  aliis  taedium 
et  fastidiumcreat. 

Moral.  docet  hic  S.  Petrus,  obedientiam  se 
extendere  debere  ad  patientiam,  eamque  com- 
plecti;  sicut  Christus  eam  extendit,  factus  obe- 
diens  usque  ab  mortem,  mortem  autem  crucis; 
perfectio  ergo  obedientias  est  patienlia,  si  vide- 
licet  patiatur  humiliter  et  hilariterSuperiorum 
suorum  asperilatem ,  reprehensiones,  jurgia, 
quinetminas  ac  verbera.  Patientia  cnim  et  hu- 
militas,  humilisque  obedientia  sunt  duae  alae, 
quibus  evolatur  in  ccelum,  ut  ait  quidam  Sanc- 
lorum. 

Cassianus  Collat.  19.  c.  1.  celebrat  obedien- 
tiam  et  patientiam  cujusdam  religiosi,  qui  iu 
conventu  fratrum  publice  ab  Abbate  Paulo  palma 
percussus,  ita  utsonitus  longius  eliam  in  con- 
sidentium  auribus  resultaret,  nullum  deditsig- 
num  commotionis ,  multo  minus  murmuris,  sed 
os  habens  taciturnitate  signatum,  eamdem  vul- 
tus  modestiam  et  tranquillitatem  ostendit,  ita 
ut  ne  colorem  quidem  vel  in  minimo  mutarel. 

S.  Stephanus,ait  S.  Gregor.  hom.  35.  inEvang. 
ad  tantam  patientiam  excreverat,  ut  eum  ami- 
cum  diceret ,  qui  ribi  aliquid  molestice  irrogassel. 
lleddebat  contumeliis  gratias ,  damnurn  sibi  illu- 
tum  maximum  lucrum  putabal ,  omnes  suos  adver- 
sarios  nihil  aliudquam  adjutores  &stimabat. 

Idem  1.  1.  Dial.  c.  2.  laudat  Libertinum,  qui  a 
suoAbbate  irato,  scabello  in  vultum  impaclo 
cum  gerebat  tumentum  etlividum,  dicebatque 
id  suaeesse  culpoe,  non  illius  sajvitiae  :  itaquc 
Abbatem  ad  magnam  mansuetudinem  produxit, 
et  humilitas  discipuli  rdagislra  facta  est  magislri. 

Similis  fuit  obedientia  et  patientia  S.  Joannis 
Damasceni,  qui  ob  carmen  a  se  compositum  re- 
jectus  a  suo  seniore,  jussusque  cloacas  et  la- 
trinas  purgare,  hilariter  id  praestitii. 

Sic  S.  Monica  ab  ancilla  vocala  meribibula, 
omnem  vini  cupidinem  a  seab<licavil ,  et  ancilla: 
injuria  facta  est  dominai  medicina ,  ait  S.  Aug.  9. 
Confess.  c.  8. 

Catharina  Aragonia  uxor  Henrici  VIII.  regis 
Anglorum  ab  co  repudiato,  conslanler  repu- 
dium  tulit,  dicens ,  malle  se  fortunam  tristissi- 
mam,  quam  blandissimam  :  quod  in  illa  non 
desit  consolalio,  haec  fortunatismenlcm  eripiat. 
lta  Sanderus  L  1.  de  Schismate  Anglia\ 

Thomas  Cantipr.  1.  1.  Apum  c  24.  p.  5.  narrat 
caplivum  qucindam  dixisse  hero  Gentili  :  Ego 
sligmata  Christi  in  cordc  mco  porto.  Iratus  herus 
eum  occidit  Marlyremque  fccil ,  ac  in  cordc 
cjus  Christi  crucilixi  imaginem  repcrit,  quarc 
compunctus  cum  omnibus  suisin  Chrislumcrc- 
clidiL 


6S2 

19.  IU:c  kst  knim  r.iUTiA.  ]  q.  d.  Hicestgra- 
tiae  divinae  effcctus  illustris,  vel  hoc  valdc  gra- 
lum  est  Deo.  Unde  Syrus  verlit,  illis  enim  est 
gratia  apud  Deum.  Au*.  Teriio,  et  nervosius, 
q.  d.  Haecest  gralia,  id  est,  gloria  veslra.  Unde 
explicaos  subdit:  Qtta  est  enim  gloria.  SicPaulus 
gloriam  suam  esse  ait,  non  evangelizare,  ad 
lioc  euim  necessitas  praecepti  Dei  eum  obliga- 
bat;  sed  evangelizare  sine  sumptu,  id  est  gra- 
lis  :  boc  enim  erat  opus  Jiberale  et  illustre 
supererogationis  elconsilii,  non  praecepti,  l.Co- 
rinlb.  9.  16.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Haec  estgra- 
ii;i ,  id  cst  haec  est  gloria  Cbrisliani,  in  hoccon- 
sistitexinha  virtus  et  perfeclio  Cbristiana  :  boc 
est  illustre  discipulorum  Christi  oflicium  ,  laus 
et  decus,  si  propter  Deum  multa  tristia  pa- 
tiantur. 

Sl  PROPTER  Dei  conscientiam  sustinet  quis 
tristitias.  ]  Quare,  queenam  est  Dei  conscien- 
lia?  Resp.  Primo,  est  conscientia  secundum 
Deum,  qua  quis  uni  Deo  placere  studet  et  sata- 
git,  etiam  cum  offensa  hominum,  ideoque  ut 
Deo  placeat,  patienter  sustinet  asperos  heri 
mores  ejusque  duris  imperiis  obedit.  Id  enim 
facil,  ut  suce  conscientiae  et  Deo  satisfaciat :  con- 
scienlia  enim  dictat  talibus  esse  obediendum 
propter  Deum  ,  qui  praecepit  ut  subditi  suis  do- 
minis  obsccundent.  Haec  conscienlia  vocatur 
Dei,  tum  quia  Deo  maxime  probatur  et  placet ; 
tum  quia  propter  Deum,  ulei  placeat,  suscipi- 
tur  :  loquitur  enim  S.  Petrus  de  servis ,  quos 
jussitparere  heris,  etiam  dyscolis.  ItaCatharin. 
el  Salmeron. 

Secundo,  Gagneius  :  propter  Deiconscienliam, 
ait,  id  est,  propter  Deum  qui  tuae  patientiae ,  et 
herorum  saevitiae  ac  nequitiae  est  conscius,  ac 
utriusque  erit  judex  etvindex,  ut  tuam  obe- 
dientiam  et  palientiam  praemiis  coelestibus  co- 
ronet,  heri  saevitiam  flammis  gehennae  puniat. 
Conscientia  ergo  Dei  est,  quae  uni  Deo  patet, 
cui,  ut  ait  Seneca  Ep.  8.  niliil  clausum  est.  Inter- 
est  «nim  animis  nostris ,  ct  cogilalionibus  mediis 
intcrvenit.  Conscientia  ergo  Dei  est  innocentia 
coram  Deo,  ut  Christi  exemplo  explicat  S.  Pe- 
trus  vers.  22.  quae  in  duris  est  murus  aheneus, 
quandoscilicet  servi  innocentes,  qui  nihil  pec- 
carunt,  puniuntur  ab  heris  perversis.  Hi  enim 
cum  non  puniantur  propter  culpam  quam  non 
admiserunt,  utique  puniuntur  propter  innocen- 
liam  :  in  innocente  enim  innocentiam  punitur, 
non  culpa,  pula  factum  aliquod  innocens,  et 
saepe  pium  ac  sanctum.  Ita  OEcum.  Summum 
enim  solatium  et  gloria  est,  testimonium  bonae 
conscientiae,  ait  Apostolus  2.  Corinth.  1.  8.  et 
scq. 

Tertio,  Dei  conscientia  est,  quae  unius  Dci  ho- 
norem  et  gloriam  spectat.  Rursum,  quae  omni 
culpa  vacans,  totam  sese  Deo  addicit  et  man- 
cipat.  Servi  ergo  qui  dies  festos  cessando  a  la- 
boribus  observant,  omnesque  Ecclesiae  et  Dei 
leges  sludiose  custodiunt,  ideoque  ab  heris  ava- 
ris  et  perversis  male  tractantur  autvapulant, 
patiuntur  propter  Dei  conscientiam,  sive,  ut 
Christus  ait,  Propler  justiliam  :  Beati,  a\t,qui 
patiuntur  propler  justitiam.  Matth.  5.  10.  Undeet 
subdit  S.  Petrus  :  patiens  injuste.  Hinc  et  Syrus 
verlit  :  illi  graliam  liabent  coram  Deo ,  qui  prop- 
ter  bonam  conscientiam  perferunt. 

Quarto,  et  perfectissime  :  multi  olim  servi 
facti  Christiani,  ab  heris  infidelibus  in  odium 
Christi  et  fidei  mulctabantur  verberibus,  pla^is, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  II. 


vinculis,  famc,  et  saepe  morle  aemartyrio  :  hi 
planeetplene  paticbantur  propter  Deiconscien- 
tiam,  id  est,  propterDcum,  Deique  lidem  et 
cultum,  quem  in  conscientia  gerebant,  ideoque 
erant  Confessores ,  vel  Martyres. 

Sustinet  tristitias  ,  ]  id  est  tristitia  ,  acerba  : 
Gnece  Wttks,  idest  molestias ,  dolores,  tristitias , 
mcerores  :  omnis  enim  moleslia  et  dolor  parit 
tristiliam.  Tristitia  enim  est  aegritudo  et  con- 
tractio  animi  obpraesens  malum,  in  quo  scilicet 
demitii  contrahique  animo  reclum  esse  videa- 
tur.  Unde  Chrysippus  l^hv  ,  quasi  viiti» ,  idest, 
soluiionem  totius  hominis  appellatam  putat, 
ait  Cicero  3.  et&.  Tusculan.  Nihil  enim  ita  ani* 
mos  viresque  hominis  dissolvit  et  labefactat, 
ac  tristitia.  Occasione  servorum  a  duris  heris 
aillictorum,  haec  dicit  S.  Petrus,  sed  sermo  ejus 
generalis  est,  ideoque  ad  omnes  qui  quomodo- 
libet  innocentes  patiuntur  pertinet ,  eosque  ad 
fortiter  tolerandum  animatetconsolatur. 

Patiens  injuste,]  quiaest  innocens,et  multo 
magis  si  patiatur  pro  justilia. 

20.  QU/E  EST  ENIMGLORIA?  ]  ttoTov    *lioi  ,   id    eSt, 

quale  decus ,  qualislaus,  quidillustre,  quid  mag- 
num  Tertull.  in  Scorpiac.  c.  12.  Quanta  est  glo^ 
ria?  q.  d.  Exigua,  vel  nulla  est  gloria  sufferre 
colaphos  et  plagas  pro  scelere;  at  magna  est, 
eossufferre  pro  innocentia  et  justitia. 

Colaphizati.  ]  Haec  propria  est  pcena  servo- 
rum  :  hisce  enim  heri  alapas  sive  colaphos  vel 
in  faciem,  vel  in  dorsum  impingunt.  Unde  ille 
apud  Terentium  in  Adelph.  Homini  misero ,  ait, 
ptus  quingentos  cotaphos  infregit  milii.  Hinc  Mar- 
tyribus,  etiam,  nobilibus,v.  g.  S.  Symphorosae, 
S.  Torpeti  aulico  Neronis  ,  S.  Marcellino  et  aliis 
colaphi  impacti  sunt,  tum  ad  poenam,  tum  ma- 
gis  ad  contumeliam,  ut  quasi  servi  servili  poena 
castigarentur. 

Sed  si  renefacientes.]  Gracca  addunt,  xamii- 
xovre,-,  id  est ,  el  patientes,  quod  noster  Interpres 
per  adverbium,  sed  eodem  sensu,  reddidit, 
vertens ,  patienler  sustinetis.  Hxc  est  gratia  apud 
Deum,  Syrus,  lunc  crescit  gloria  vestra  apuil 
Deum.  Vide  dicta  v.  13.  initio. 

21.  In  hoc  enim  vocati  estis.  ]  Inlwc,  adhoc. 
q.  d.  Christianorum  vocalio  est  ad  cruccm  et 
patientiam,  juxta  illud  Thren.  3.12.  Posuit  me 
quasi  signum  ad  sagittam,  misit  in  renibus  meb 
fitias  pharetrce  suce.  Ubi  ostendi  Christianum 
quemlibet  esse  quasi  alterum  sanctum  Sebas- 
tianum,  positum  scilicet  in  scopum  sagittario- 
rum  ,  in  quem  omnes  suae  maledicentiae  ei 
maleficentiae  tela  colliment  et  jaculentur. 

Quia  et  Christus  passus  est  pro  nobis.  ]  Esj 
ratio  ab  exemplo  Christi.  q.  d.  Non  miremini ,  6 
Christiani,  vos  vocalos  ad  crucem  :  nam  el Chris- 
tus  dux  et  antesignanus  vester  ad  eamdem  voca- 
tus,  illam  propriis  humeris  bajulavit,  in  eaque 
suspensus  et  enecatus  est.  Agite  ergo,  Christuin 
ducem  sequimini  alacriter  et  intrepide  :  pei 
crucem  enim  cum  eo  intrabitis  iii  gloriam. 

Vobis,]  6  servi.  Loquitur  directe  servis,  sed  per 
hos  quibuslibet  aliis.  Christum  ergo  servis  ii; 
ducem  proponit,  quia  Christus  formam  servi 
assumpsit,  et  quasi  servus  ac  vile  mancipium  ad 
furcam  damnatus  est.  Inspice  et  fac  secundum 
exemptar  quod  tibi  in  monte  Calvariae  a  Christo 
monstratum  est.  Exodi  25.  i0.  Praeclare  S.  Cy- 
prian.  tr.  de  Passione  :  Christus,  ait,  postposlto 
timore  quasi  utens  potentiori  auctoritate ,  intcr 
sputamenta  et  coiaphos,  et  retiqua  ludibria,  pa- 


timtia  et  mansuctadine  vcsanas 
mentes  conturbat ,  et  in  eo  quod  inler  injurias  et 
convicia  se  malilia  JuUaica  senlit  contemptum , 
vekementius  exacerbatur  :  et  Ue  impietate  et  ma- 
litia  suavitas  pietasque  Clirisli  triumplial;  et  in- 
ferius  :  Ascendisli  Domine  palmam  :  quia  illud 
crucis  tuos  lignum  portcnUebat  triumphum  Ue  dia- 
bolo,  vel  de  principatibus  et  potestatibus  et  nequi- 
tiis  spiritualibus  victoriam  :  erantque  in  manibus 
tuis  duo  cornua,in  quibus  erant  fortitudo  tuaabs- 
condita,  et  imperium  tuum  super  humerum  tuum: 
tu  ipse  palibuli  tui  bajulus  harebas  ligno  quod 
tuleras,  evectionis  et  passioiiis  anxietates  stistinens 
et  labores.  Considcravi  opera  tua  el  cxpavi,  ct 
paulo  post :  Considero  opera  tua,  et  admiror  te 
cruci  inlcr  damnalos  affixum,jamnec  tristem,  nec 
pavidum;  sed  suppticiorum  victorem  etevalis  ma- 
nibus  triumphantem  de  Amaicc ,  et  quosi  sanctifi- 
canlem  de  excelso  ptebem,  et  etevatum  in  sublimi, 
et  quasi  cceto  proximum  superioribus  infercntcm 
consummali  agonis  vexillum,  et  inferibus  crcxisse 
scalam  in  Patris  occursum.  Et  mox  :  ln  tantum 
infirmis  compateris ,  ut  nec  crucifigi ,  nec  mori, 
dum  illi  vivant ,  et  te  patrocinante  non  pereant , 
nec  erubescas ,  nec  formides,  altitudinem  tuamde- 
relinquens,  ad  tempus  gloria;  tua;  majestatem  cva- 
cuans ,  ut  redeant  dispersi  et  respirent  derelicti. 
Uazc  est  causa  quare  derelictus  sis,  ut  colligeret 
et  revocarel  inanilio  lua  eos  qui  fuerunt  dereticli, 
et  qui  sine  Dco  fuerant  dum  dominaretur  eis  pec- 
catum  reducti  adjttstiliam  conformes  Chrisli ,  et 
Christi  efficerentur  el  dii.  Unde  scriplum  est :  Ego 
dixi,  Dii  estis.  Considera ,  Domine,  tein  ilto  pati- 
bulo  ubi  videbaris  sine  aUjutorio  ,  quomoUo  impe- 
ratoria  potestale  latronem  pramitlis  aU  regnum : 
et  in  cujus  assumptionejammanifesle  conslat  quan- 
tum  apuU  Uereliclos  profeceris ,  quorum  primus 
iste  gtoria  et  honore  coronatus,  ipsaclie  paraUisi 
civis  et  Uomcsticus  curia;  ccclestis  cfficitur. 

Remnquens  exemplum.  ]  Christus  enim  tribus 
de  causis  venit  in  mundum.  Primo,  ut  sua 
morte  nos  rcdimeret.  Secundo,  utsua  praedica- 
tione  doceret.  Tertio ,  ut  sua  vita  sanclae  viuc 
daret  exomplum,  imo  exemplar  perfectissimum. 
Hoc  nimirum  esl  principis  et  superioris,  vitam 
suam  subditis  proponere  quasi  pictam  virtutis 
tabulam,quamimitandoscquanturetexprimant, 
uti  Josephum  fccisse  ait  Philo  lib.  de  eo.  Hinc 
S.  Basilius  Constitut.  Monast.  cap.  2.  et  5.  Chris- 
tum  vocat  nostrumexemplar,  typum,  archety- 
pum  et  programma  :  quod  quo  magis  intuemur, 
vitaque  et  moribusexprimimus,eoChristo  simi- 
liores,  sanctiores  Deoque  gratiores  evadimus. 
Prceclare  S.  Aug.  de  verbis  Apostoli  serm.  26. 
Docuit,  ait,  nos  cxemplo  passionis,  cum  quanta 
patientia  in  illo  ambulcmus,  et  ftrmavit  nos  exem- 
plo  sua:  restm-ectionis ,  quiU  ab  itla  patienter  spe- 
rare  debeamus.  Si  enim  qttod  non  videmus  spera- 
mus ,  pcr  palientiam  speramus ,  per  palienliam 
cxspectamus.  Quod nonvidemus quidem  speramus, 
scd  corpus  sumus  iltius  capitis,  in  quojam  perfec- 
tum  cst  quod  speramus.  Sapienterquoquesanctus 
Athanasius  (vel  quisquisest  auctor)  Exhort.  ad 
Monach.  Vitanoslra,  &it,jubeat,  lingtta  perstia- 
dcat,  quiaplus  auctoritatis  gestat  exemplum  ,  et 
ingcrit  appctentiam  sui  morum  lenis  formatio. 

Pathetice  vero  S.  Cyprian.  tr.  de  Passione  in 
line  :  Tu,  Dominc  ,  ait ,  sacerdos  sanclc ,  qui  in 
tempore  iracundia;  factus  es  reconcitiatio ,  sancti 
hujus  sanguinis  pcrmanentem  plenitudinem  reti- 
qnisti,  ct  bcncficium  httjus  sanctiliquoris  in  perpc- 


COMMENTAIilA  IN  1.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  II.  CbZ 

pcrsccutorum     tuum  tradidisti  et  constiluisti  nobis  incomumpiibi- 


liter potum  vivificum,crucis  signum,  ct  morltfica- 
tionis  exemptum.  Tu  consummatis  omnibus  vailr 
ad  Palrem,  et  trahe  nos  post  le  :  da  nobis  in  vita 
prmsenli,  ut  simussine  angaria  bajuli  crttcis  tiue , 
et  comprehendamus  cum  omnibus  sanclis,  quid  (a- 
titttdo,  quid  longiludo ,quid  sublimiias,  quid  pro- 
fundum  hujus  tigni  signiftcet  :  quo  conspccto  non 
noccatnobis,  neque  mordeat  coiuber  soliludinis , 
sed  incolumes  per  omnia  sequamur  te,  lecum  par- 
vulisimus,  tecum  circumcidamur ,  tccum  baptize- 
mur,  tecumjejuncmus,  tecum  tolis  pedibus  panem 
angetorum  edamus ,  tecum  crucifixi  mundo  viiu- 
mus,  tecum  Spiritu  S.  repleti,  et  corpore  et  spiritu 
in  Klernum  maneamus  :  Qui  vivis ,  et  non  ultra 
morieris  in  s&cula  sa;culorum.  Et  S.  Leo  serm.  1. 
dePassione:  Ampleclamur ,  ait,  saluiaris  pasclue 
mirabile  Sacramcnlum  ct  ad  ejus  imaginem,  qui 
deformilali  nostra:  conformis  faclus  est ,  removc- 
mur.  Erigamur  ad  eum,  qui  pulverem  objectionis 
nostra;,  corpus  fccit gtoria;  sua;,  et  ut  rcsurrectionis 
ejus  mereamur  esse  consortes,  humititali  et  patien- 
tioe  ipsius  pcr  omnia  congruamtts. 

Ut  sequamini  (Tcrlull.  Scorpiaci  cap.  12.  lcgii 
obsequamini)  vestigia  ejus]  sanguinc  ejus  sig- 
nata,  ideoque  inventu  facilia  ,  obvia  et  ccrla.  Sic 
S.  Stephanus  secutus  est  Christi  vestigia  patiendo 
et  pro  lapidantibus  orando,  ait  S.  Aug.  serm.  2. 
de  S.  Stephano. 

Notent  hoc  molles  heeretici,  qui  fulem  Christi 
sequi  volunt ,  non  passionis  vestigia  ,  dicentes 
solam  fldem  in  Christum  sufficere  ,  ad  salutem, 
Christum  enim  pro  nobis  plane  satisfecisse  : 
quare  nulla  esse  bonorum  opcrum  nostrorunj 
merita  ,  satisfactiones  nullas.  Audiant  hi  quod 
intonat  hic  S.  Petrus,  et  ex  eo  S.  Greg.  in  1. 
Reg.  9.  1h.  Remansit ,  ait,  quia  nonomnia  nostra 
Christus  explevit  :  per  crucem  quidem  suam  om- 
nes  redemit ;  sed  remansit,  ut  qui  redimi  el  regnare 
cum  eonititur  crucifigatur.  Hoc profectoresiduum 
viderat,  qui  dicebat :  Si  compatimur,  el  conregnu- 
bimus ,  2.  Timoth.  2.  12.  et  :  Adimpleo  ea  qua 
desunt  Passionum  Christi  in  carne  mea,  Coloss.  1. 
26.  Esto  enim  Christus  patiendo  solverit  plenum 
redemptionis  nostrae  pretium,  vull  lamen  nos 
quoque  pati  :  tum  quia  Deus  vult  hos  Christum 
ducem  nostrum  a  se  datum  sequi,  lum  quia  non 
decet  sub  capite  spinis  coronalo  membra  essc 
delicata,  ait  S.  Hieronymus,  sed  potius  decei 
membra  capiti  configurari ,  ul  conformes  simtis 
imagini  Filii  Dei ,  ait  Paulus  ad  Romanos  8.  29. 
tum  quia  ipse  sanxit  ul  hoc  passionis  suoc  prc- 
tium  per  passiones  nostras  nobis  applicemus  : 
non  enim  otiosis  ct  desidibus,  sed  laborio- 
sis  et  studiosis  hoc  offert  :  sicut  ergo  sol  ei 
homo  generant  hominem  :  et  sicut  Deus  non 
solus  ,  sed  cum  crcaturis  operatur,  sic  et  Chris- 
tus  non  solus,  sed  nobiscum  salutem  nostrani 
operatur  :  tum  quia  ad  coelum  non  alia  est  vii 
quam  crucis  a  Deo  statuta. 

Scripsit  S.  Chrys.  tom.  3.  homiliam  hoc  titulo  : 
Ut  bencdicamus  matcdiccnlibus  Ckristiet  Sancto- 
rum  cxemplo  :  in  qua  intcr  c.clcra  ait  :  Velle  alios 
male  agendo  supcrarc ,  noit  ilivina;  id  legis  esse , 
quin  datmoniaca?  constat.  Siquidi  m  in  Olvmpicis 
certaminibus  infcris  dcdicatis  hoc  pacto  victorin 
comparatur  :  scd  in  Christi  stadia  vincendi  modns 
est  longe  diversus.  Sancitttm  namqttc  cst  percusso- 
rcm,  corona  donari  oportcre.  Additquc  :  II ic  non 
solttm  ipsa  victoria ,  scd  ct  vincendi  modus  admi- 
rationis  habct  pturimum  :  siquidcm  qiti  mccnbuitse 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.   Gap.   II. 
pulmam  rctulisse  credantur  :  liac  est     cestimatam  et  imputatam 


6bh 

videntur 

potentia  Dei,  tale  cceleste  studium,  hoc  angelorum 
speclaculum.  Et  mox  :  Nam  si  mansuctudinem  ac 
benignitatem  prattUeritis ,  inojfensi  omnium  ma- 
nus  cstis  evasuri.  Confirmat  exemplo  Abelis,  qui 
occisus  a  Cain  in  tranquillissimum  caeli  portum 
recessit.  Cain  vero  toto  orbe  factus  est  vagus  ei 
profugus  :  ac  Josephi,  qui  invidiam  fratrum 
suslinens  ,  per  eam  factus  est  princeps  iEgypii. 

Hoc  est  quod  de  se  et  suis  probtetur  Christtis 
.loan.  14.  6.  Ego  sum  vita,  et  veritas,  et  vita;  ubi 
S.  Cyrillus  :  Chrislus,  ait,  nobis  est  via  per  vita? 
actionem ,  veritas  per  fidei  reclitudinem  ,  vita  per 
sanctificationem.  S.  Leo  serm.  2.  de  Resurrect. 
Christus,  ait,  est  via  sancta?  conversationis,  veri- 
tas  doctrinre  divince,  vita  bealitudinis  sempilerna?. 
S.  Cyprianus  lib.  de  Bono  patientiae :  Si  ipse ,  ait, 
i-st  salutis  nostraj  via,  qui  Christum  vestigiis  salu- 
taribus  sequimur,  per  Cliristi  exempla  gradiamur. 
S.  Bernardusserm.  2.  de  Ascensione :  Sequamur, 
ait,  Domine,  te  per  le  ad  te,  quia  tu  es  via,  veritas 
et  vita  :  via  in  exemplo ,  veritas  in  promisso ,  vita 
in  prmmio. 

Denique  tuba  hic  intonatS.  Paulus  Heb.  12.  1. 
Ideoque  et  nos  tantam  habentcs  impositam  nubem 
testium  ,  deponentes  omne  pondus  el  circumstans 
nos  peccatum  per  patientiam  curramus  ad  propo- 
situm  nobis  certamen,  aspicientes  in  auclorem  fi- 
dei  et  consummatorem  Jesum  ,  qui  proposilo  sibi 
gaudio  sustinuit  crucem  confusione  contempta,  at- 
que  in  dextera  sedis  Dei  sedet.  Recogitate  enim 
eum  qui  talem  sustinuit  a  peccaloribus  adversus 
semetipsum  contradictionem ,  ut  ne  fatigemini  ani- 
mis  veslris  deficienles  :  nondum  enim  usque  ad 
sanguinem  restitistis.  Quocirca  S.  Athanasius 
lib.  de  Virg.  Christianum  hisce  virtutibus  quasi 
coloribus  pingit  et  ornat :  Mansuetus  et  quietus 
sit  et  tolerans  malorum ,  nulli  malum  pro  mato 
reddens ;  sicut  ipse  (Christus)  d  Judais  contume- 
liis  affectus  est  et  sustinuit,  verbera  et  lorluras  fe- 
rat.  Et  S.  Aug.  in  Ps.  36.  Christianus,  ait,  est  qui 
non  aspernaturviam  Christi,  sedvtdtviam  Christi 
sequi  per  passiones  ipsius.  Noliper  aliam  viam  velle 
ire  quam  per  illam  qua  ipse  ivit.  Dura  videtur  ,  sed 
ipsa  est  tuta  via.  Alia  forte  delicias  habet ,  sed  la- 
tronibus  plena  est.  Et  paulo  anterius.  Per  dura 
ambulavit,  sed  magna  promisit.  Sequere.  Noli  tan- 
tum  attendere  qua  ilurus  es ,  sed  et  quo  venturus 
sis.  Tolerabis  dura  temporalia,  sed  ad  lcetiliam 
pervenies  sempiternam. 

22.  Qui  peccatum  nonfecit]  eo  quod  huma- 
nitas  ejus  hypostatice  conjuncta  Verbo,  ab  co 
iia  custodiebaturet  dirigebatur,  ut  peccarenon 
posset.  Ejusenim  custodiacommissaeratVerbo, 
quasihypostasi.  Sienimhichomo  (putaChristus) 
peccasset,  peccasset  et  Verbum,  quod  erat  ejus 
hypostasis ,  et  suppositum.  Actione  enim  sunt 
suppositorum,  et  originalitera  suppositis  proce- 
dunt.  Ita  Theologi  et  ex  iis  Suarez  3.  p.  q.  15.  a.  1. 

Quarehorrenda  est  blasphemia  Calvini  dicen- 
tis,  Christum  fuisse  vere  peccatoremet  damna- 
tionis  reum,  ex  metu  passionis  calicem  fugisse, 
ac  in  cruce  desperasse.  Quam  multis  confutavi 
Heb.  5.  7.  Longe  aliter  Paulus  Christum  vocat  : 
1'ontificem  innocentem ,  impollutum ,  segregatum 
a  peccatoribns ,  Heb.  7.  26.  et,Eum,  ait,  qui  non 
nnveral  peccoium,  pro  nobis  peccatum  fecit,  ut  nos 
'fficeremur  justitia Dei in ipso ,  2.  Cor.  5.  21. 

Hic  declaratS.  Petrus,  quid  vocarit,  v.  19.  pali 
proptcr  Dei  conscientiam,  nimirum  pati  propter 
ninocentiam,  pati  scilicet  propter  causam  falso 


quse  non  est  culpa, 
sed  innocentia,  hoc  est,  pati  innocentem.  Sic 
enim  Christus  quipeccatum  non  fecit,  innocens 
passus  est,  quia  scilicet  dicebat  se  esse  filiuin 
Dei ,  quse  non  erat  falsilas  nec  culpa  blasphe- 
mise,  sed  Confessio  veritalis  et  innocentiee. 

Nec  inventus  est  dolus  in  ore  ejus]  etiam  a 
Scribis  et  Pharisseis,  quisalagebant  eum  capere 
in  sermone  ,  ut  accusare  el  occidere  possent , 
Matth.  22.  15.  Cilat  S.  Petrus  Isaiam  cap.  53.  8. 
quod  totum  caput  est  de  Christi  passione,  ag- 
nina  patientia,  obedienlia,  et  innocentia.  Sicut 
ovis ,  ait,  ad  occisionem  ducetur ,  et  quasi  agnus 
coram  tondente  se  obmulcscet ,  et  non  aperiet  os 
suum.  Vide  ibi  dicta. 

23.  Qui  cum  maledicebetur  (vocaretur  pota- 
lor  vini ,  Samaritanus,  possessus  a  diabolo,  se- 
ditiosus,  hoslis  Caesaris,  subversor  gentis,  etc.) 
non  maledicebat,]  6Zk  kvrilotUpu ,  non  remaledi- 
cebat,  uti  legit  S.  Hieronym.  lib.  2.  contra  Jovin. 
Augustinus  tract.  21.  in  Joannem,  Ambros.  in 
Psalm.  37.  et  alii ,  q.  d.  Christus  non  reddebat 
talionem,  maledictum  non  pensabat  maledicto, 
maledicentibus  vicissim  non  maledicebat ,  sed 
altissimum  servabat  silentium  ,  ita  ut  Pilatus 
miraretur.  Quod  signum  erat  animi  non  tantum 
innocentis  ,  sed  et  excelsi.  Imo  sanxit  discipu- 
lis  suis  :  Diligite  inimicos  veslros,  benefacite  his 
qui  oderunt  vos.  Benedicite  maledicenlibus  vobis , 
et  orate  pro  caiumniantibus  vos.  Et  :  Qui  te  per- 
cutit  in  maxillam,  proebe  et  alteram.  Luc  6.  28. 
Quantahic  in  Christoinnocentia,  patientia,cha- 
ritas,  animi  celsitudo  :  Groeca  addunt:  Cumper- 
cuteretur  non  repercutiebat ,  cam  malediceretur 
non  remaledicebat ,  cum  pateretur  non  commina- 
balur  :  et  ila  legit  Canon  28.  Apostol.  S.  Prosper 
ad  Demetriadem  legit,  percutienti  se  non  commi- 
nabatur.  Licet  enim  Judaeis  et  Scribis  ssepe  vae 
maledictionis  eeternae,  Deique  judicium  tam  in 
vita  quam  in  morte  inlentarit,  ut  Matth.  23.  toto 
capite,  etc.  26.  0>h.  tamen  id  non  fecit  propter 
se,  nec  ex  impatientia  vel  appelitu  vindictae,  ut 
scilicet  se  de  iis  vindicaret,  sed  propter  ipsos 
et  ex  charitate,  ut  scilicet  denuntiando  scelera- 
tis  iras  divinas  et  ignes  aeternos ,  eos  avocaret  a 
scelere  et  gehenna. 

Hinc  apte  S.  Ambrosius  Christianum  ita  pin- 
git  in  Psal.  37.  Ad  ejus  (Christi)  similitudinem, 
atque  imaginemjustus  sua?  vitai  cupiens  instituta 
formare,  accusatus  tacet,  lasus  remittit,  dissimu- 
lat  lacessitus  ,  et  non  aperit  os  suum,  ut  illum  imi- 
temur ,  qui  sicut  agnus  ad  victhnam  ductus  non 
aperuitossuum;  ut  cumpossit  habere  quod  referat, 
magisvult  silere  quam  dicere.  Hlustre  hujus  vir- 
tulis  nuper  dedit  exemplum  lllustrissimus  Car- 
dinalis  Bellarminus  ,  qui  cum  a  quodam  aemulo 
in  omnibus  pene  sententiis  suis  carperetur  et 
refutaretur,  idque  assidue ,  continuo  tacebat; 
miranlibus  aliis  ac  rogantibus,  cur  se  suaque 
dicta  et  honorem  Cardinalium  non  tueretur, 
respondit :  Melior  est  uncia  charitatis  et  pacis  li- 
bra  victoricB. 

Tradebatautemjudicanti  (Pilato,  aliqui  apud 
Franc.  Lucam  legunt  judicari,  idest,  ut  judica- 
retur)  se  injuste,]  tum  quia  innocens  ab  eo  con- 
demnatus  est,  hancque  innocentiam  agnovit 
Pilatus;  cum  lavans  manus  dixit  :  Innocens  ego 
suma  sanguine  justi  hujus,  vosvideritis,  Matth.  27. 
24.  Itaque  ut  piaceret  Judneis  sceleratus  judex  , 
Christum  innocentem  injuste  ad  crucem  con- 
dcninnvit.  Unde  S.  Leo  serm.  3-  de  pa?sione  : 


COMMENTARIA  UA  I.  EIUST.  S.  PETlll.  Cap.  II. 


■ 


l.olis  manibus ,  ail,  cl  orc  polluto ;  iisdcm  labiis 
Jesutn  misit  ad  crucem  quibus  cum  pronunciavit 
innocentem.  Tum  quia  Christus  eliam  qua  homo, 
utpote  hyposlatice  unitus  Verho,  nec  Pilato,  ncc 
ulli  principi  vel  judici  suberat,  sed  ipse  omnium 
erat  judex  et  princeps.  Porro  idipsum  facile 
scire  poterat  Pilatus  inquirendo  in  vitam,  acta 
et  miracula  Christi.  Ex  iis  enim   cognovisset 
ipsum  non  essepurumhominem,  sedhominem 
Deum,  ac  proinde  sibi  non  subditum,  sed  supe- 
riorem.  Ita  S.  Athanas.  serm.  de  passione  et 
cruce.  Graecicodiccscontrarielegunt;  nimirum: 
Tradidit  autem  judicanti  juste.  UndeSyrus,  tra- 
debat  judicium  suum  judici  justitice ,  scilicet  Deo 
Verbo  inhabitanti  in  semetipso,  ail  OEcumen.  aut 
polius  Deo  Patri.    Ita  Didymus  et  S.   August. 
tr.  21.  in  Joan.  idque  vario  sensu.  Primo ,  q.  d. 
Christus  suam  causam  et  injuriam  non  vindica- 
vit,  sed  ejus  vindictam  reliquit  Deo  Patri,  juxta 
illud  :  Mihi  vindicta :  ego  relribuam,  dicit  Domi- 
nus.  Rom.  12.  19.   unde  Gracum  ■napeSwou,  non 
tantum   significat  tradidit,  sed  et  commisit  ac 
commendavit.  Secundo,  q.  d.  Christus  suos  per- 
secutores,  tortores,  et  carnifices  commendavit 
Deo  Patri,  pro  eis  orando  ac  dicendo  :  Pater,  di- 
mitte  illis  :  non  cnim  sciunt  quid  faciunt.  Lucae23. 
34.  ita  Didymus.  Tertio,  et  magis  apposite  ac 
genuine,  q.  d.  Christus  quasi  agnus  ultro  et  li- 
beraliter  tradidit  sc  Deo  Patri  ad  mortcm  et  cru- 
cem,  ut  ei  obediret ,  utquc  obediendo,  patiendo 
et  moriendo  salisfaceret  pro  peccatis  omnium 
hominum,  eosque  illi  reconciliarel  :  itaqueno- 
bis  exemplum  dedit,  ut  cum  ab  hominibus  in- 
juste  affligimur,  non  ad  eorum  injustitiam  res- 
piciamus,  illisque  irascamur,  sedde  manuDei 
juste  judicantis  illa  accipiamus,  dicentes  cum 
S.  Job  :  Dominus  dedit,  Dominus  abstulit ,sitnomen 
Domini  benedictum.  Verum  nostra  Latina  lectio 
est  verior  magisque  apposita,  quam  et  e  Graecis 
babet  vetus  auctor  Clemens  Alexand.  in  Com- 
ment.  Undeverisimileestpro  Stxatwj,  idcsij  uste, 
olim  Iectum  fuisse  &3<*w> ,  id  est,  injuste.  Hoc  est 
quod  ait  Christus  Jerem.  11.  19.   Et  ego  quasi 
ugnus  mansuetus qui  portatur  ad  victimam,  et  non 
cognovit ;  quia  cogitaverunt  super  me  consitia , 
dicentes  :  Mitlamus  lignum  in  panem  cjus,  et  era- 
damus  eum  de  terra  viventium.  Et  Isaiae  50.  (J. 
Corpus  meum  dedi  percutientibus ,  ct  genas  meas 
vellentibus.  Vide  utrobique  dicta.  Sic  S.  Eusebius 
Vercellensis  epist.  ad  Eccles.  Vercellens.  scribit 
se  corpus  suum  Arrianis   dedisse  in  proedam. 
Uinc  patet  Christum  in  se  suaque  passione  dc- 
disse  etproposuisse  singulis  imitandum  perfec- 
tissimum  excmplar  patientioe,  innocentiae,  hu- 
militatis,  chariiatis  ,  fortitudinis ,  omniumqur 
virtutum.  Harum  enim  omnium  ipse  fuitprodi 
gium  et  portentum,  ut  ipse  ait  Isaiae  8.  18.  F.cct 
egoet  puerimei,  quos  dedit  mihi  Doyninus  in  sig- 
num  et  in  portentum  Israel;  ubi  multa  hac  de  re 
dlxl. 

Quocirca  ad  lolcrandas  quaslibet  injurias ,  ca- 
lummas,  probra.irrisiones,  contradictiones.vi- 
hpensiones.molestias,  dolorcs,  ajrumnas  efli- 
cacissimum  est  remedium,  et  singulare  refu- 
gium  ,  inquit  S.  Bcrnardus  serm.  22.  in  Cantic. 
Chnsti  passio,  siilla  attenteruminetur  et  invo- 
cetur.  Ita  faciebat  S.  Elzearius  Comes  Arriani. 
Rogatus  emm  quomodo  ad  tantam  animi  man- 
suetudinemetpatientiampervenissetrespondit : 
Per  mcditationem  passionisChristi.  Quoties,  ait, 
aliquam  anuni  commotionem  ad  iram  vel  impa~ 


tienliam  sentio ,  cogito  de  Christi  passione  et  pu- 
tientia,  nec  ab  eacogitanda  et  ruminanda  cesso  , 
donec  per  eam  detumescat  et  subsidat  omnis  animi 
n-sius  et  commotio.  Quocirca  idem  degens  iu 
MontePessuIano,  cum  Delphina  ejus  uxor,  sed 
virgo  (vivebant  enim  in  conjugio  conlinentes  et 
coelibes)  adcum  misisset  famulumcum  litteris, 
scire  cupiens  ubi  et  quid  ageret,  respondit  : 
Sanus  sum  corpore  et  sospes.  Quodsi  me  videre  cu- 
pis,  quaireinvulnere  laleris  Christi:  itlic  enimha- 
bito ,  el  ibi  mepoteris  invenire ,  fruslra  alibiquo3- 
silura.  Ila  habet  Vita  cjus  c.  30. 

Ilac  de  causa  S.  Franciscus  Xaverius  quotidie 
per  dimidiam  horam  ad  minimum  mcditabatur 
de passione  Christi,  idemque  nostris  omnibus  cae- 
terisque  utfacerent  consulcbat,  uti  legiinusin 
<jus  Vita.  Abbas  Stephanus  in  Prato  spirit.  c.  64. 
Ego ,  ait,  die  noctuque  nihil  aliud  aspicio,  nisi  Do~ 
minum  nostrum  Jesum  Christum  in  ligno  penden- 
tem.  Idem  fecit  S.  August.  Sic  enim  in  Manuali 
(quod  ex  eo  quispiamcollegit)  ait  cap.  21.  Tuta  et 
firmarequies  est  infirmis  et  peccatoribus  in  vul- 
neribus  Satvatoris  ;  securus  iltic  habito ,  patent 
mihi  viscera  per  vulnera.  Quidquid  ex  me  mihi 
deest,  usurpo  mihi  ex  visceribus  Domini  mei,  quo- 
niam  misericordia  afjluimt ,  nec  desunt  foramina 
per  qux  affluant.  Per  has  rimas  ticct  mihi  gus- 
tarc  quam  suavis  est  Dominus  Deusmeus.  Copiosa 
redemplio  dataest  nobis  in  vulneribus  JesuChristi 
Salvaloris  nostri ,  magna  multiludo  dulccdinis  , 
pleniludo  gratia?  et  pcrfectio  virtutum.  Cum  me 
putsat  aliqua  turpis  cogitatio ,recurro  ad  vulnera 
Christi.  Cum  me  premit  caro  mea,  recordatione 
vuinerum  Domini  mei  resurgo.  Cum  diabolus  mihi 
parat  insidias ,  fugio  ad  viscera  misericordix  Do- 
mini  mei,'et  recedit  d  me  :  in  omnibus  adversitati- 
bus  non  inveni  tam  efficax  remedium ,  quam  vut- 
nera  Christi;  in  itlis  dormio  securus,  et  requiesco 
intrepidus  :  Christus  mortuus  est  pro  nobis.  ISihit 
tam  ad  mortemamaram,  quod  morte  Christi  non 
sanetur.  Tota  spes  mca  est  in  morte  Domini  mei. 
Mors  cjus  merilummeum,  refugium  meum,salus, 
vita  et  resurreclio  mca.  Quanto  ille  potentior  est 
adsalvandum,  tanto  ego  stmi  securior. 

S.  Leo  serm.  8.  dc  Quadragcsimac.  U.  Pia,  ait, 
vita  sanclorum  nunquam  aliena  est  crucis  Chrisli, 
dum  continentixclavisdesideriacarnis  configit,  el 
corporeas  cupiditates  virtute  spiritus  in  se  habitan- 
tis  interficit.  Idem  sermone  2.  de  Resurrectione. 
Siveei'go,  ait, contra  ambitionemsaculi,  sivecontra 
concupiscentias  carnis,  sive  contra  hosreticorum 
jacula  dimicemus  ,  Dominica  cruce  semper  arme- 
mur.  Et  S.  Bernardus  serm.  kZ. in  Cantica,  agens 
de  doloribus  et  vulneribus  Christi ,  ait  se  ex  iis 
baurire  omnem  gratiam  et  virlutem.  Ilac,  in- 
quit,  meditari  dixi  sapientiam,  in  his  justitia?  milii 
perfectionem  constitui ,  in  his  pienitudinem  scien- 
ti«,  in  his  divitias  salutis,  inhis  copias  meritorum. 
Ex  his  mihi  interdum  potus  salularis  amaritudi- 
nis,  ex  his  rursum  suavis  unctio  consolalionis  : 
hxc  me  erigunt  in  adversis  ,  in  prosperis  reprt  - 
munt ,  el  inter  lata  tristiaque  vita  pra>sentis ,  via 
regia  incedcnti  tulum  pra;bent  utrobiquc  duca- 
'um,  hinc  inde  maia  imminenlia  propulsando.  Hcvc 
mihi  conciliant  mundi  judiccm ,  dum  tremendum 
potestatibus ,  mitcm  humilcmquc  figurant;  dum 
non  solum  placabilem ,  sed  ct  imitabilcm  prasen- 
tant  eum  qui  inaccessibitis  est  principalibus,  terri- 
bilis  apud  rcgcs  tcrrcv. 

111.  QVI  PECCATA  NOSTRA  IPSE  PERTOUT   IN  COR- 

ponE  suo  siper   ligmm]  crucis,  quasi  hirciu 


656  COMMENTAUIA  IN  I.  El 

emissarius,  cui  Hebrsei  omnia  peccata  sua  im- 
ponebant.  Levil.  16.  21.  Syrus,  bajutavit  omnia 
peccata  nostra,  caque  sustutit  in  corpore  suo  ad 
cruccm.  Athanasiusorat.4.  contra  Hrrian.  efferen.s 
peccala  nostra  in  cruccm  una  cum  corpore  suo. 
Alluditad  Isaiae  53.  /i.  Vcre  languoresnoslros  ipse 
tulit,  ct  dolores  nostros  ipse  partavit,  ubi  Sepluag. 
verlunt  :  Vcccala  nostra  portat ,  et  pro  nobis  do- 
lct ;  Chaldaeus  :  Dcprecabitur  pro  pcccatis  noslris, 
et  deticta  nostra  propter  eum  dimittentur. 

Peccata  nostra]  id  est ,  pcenas  peccatis  nos- 
tris  dcbilas  :  est  metonymia.  Culpa  enim  poni- 
lurpropcena  culpae  dehita ;  velut  merces  pro 
mcrilo.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  Colossens.  2.  \k. 
Detens  quod  adversus  nos  erat  chirographum  de- 
creti,  etc,  afligens  iltudcruci.  Hocenimchirogra- 
phum,  inquit  Origen.  hom.  13.  inGenesim,  pec- 
calorum  noslrorum  cautio  fuit.  Unusquisque  enim 
yiostrum  in  his  quce  delinquit  debilor  efficitur ,  et 
peccati  sui  litteras  scribit.  Rursum  significat  hic 
S.  Petrus ,  Christum  peccata  noslra  secum  af- 
fixisse  cruci  et  crucifixisse,  ut  iis  mortui  justi- 
tiae  vivamus.  Unde  Clemens  Alex.  3.  Pcedagogi 
cap.  12.  Limitem,  ait,  (peccati  et  quasi  peccandi 
terminum)  habemus  crucem  Domini,  cui  crucifi- 
gimur,  et  a  prioribus  peccalis  reprimimur.  Et  Ori- 
gen.  hom.  8.  in  Josue  :  Visibiliter  quidem,  ait, 
Fitius  Dei  in  carne  crucifixus  est,  invisibiliter  vero 
in  ea  cruce  diabotus  cum  principatibus  suis  et  po~ 
teslalibusaffixus  est  cruci,  etc.  Cruxitta  trophxum 
diaboti  fuit,  in  quo  et  crucifixus  estet  triumphatus. 
In  cruce  enim  Christus  expolians  principatus  et 
potestates,  ut  ait  Paulus  Coloss.  2.  \h.  traduxit 
confidenter  palam  triumphans  iltos  in  semetipso. 
Origen.  hom.  8.  in  Josue  legit,  in  cruce,  quia  pro 
«Otwv  legit  per  spiritum  lenem  aOrou,  id  est,  in 
ipsa,  scilicet  saovpaS ,  id  est  cruce,  ut  praccessit. 

Hinc  terlio ,  a  ligno  rcgnavit  Deus.  Psal.  95. 
10.  juxta  Septuag.  ut  citat  S.  Juslin.  contra 
Tryph.  Victoriam  enim  et  regnumtotius  mundi 
peperit  sibi  Christus  per  Crucem.  Factus  enim 
est  principatus  super  humerum  ejus.  Isaiae  9.  G. 
Kam  principatus  Domini  et  regnum  ejus  est  crux, 
ait  Theoph.  in  Lucae  23.  Crux  ergo  fuit  currus 
triumphalis  Christi  :  unde  admirans  S.  August. 
tr,  117.  in  Joann.  Grande,  a\t,spectacutum,  sedsi 
spectet  impietas ,  grande  ludibrium;  si  spectet 
vietas ,  grande  myslerium.  Si  spectet  impietas, 
videt  regem  pro  virga  regni  tignum  sui  porlare 
supplicii;  si  pielas  spectct  ,  videt  regem  bajulan- 
tem  tignum,  quod  fixurus  eral  etiam  in  frontibus~ 
regum:  in  eo  spernendus  ocutis  impiorum ,  in  quo 
erant  gtoriatura  corda  Sanctorum.  Quia,  ut  ait 
S.  Leo  serm.  8.  depassione,  gtoriosissimus  dia- 
boli  victor  putchra  specie  triumphi  sui  portabat 
trophamm,  et  inviclx  palientice  humeris  signum 
satutis  adorandum  regnis  omnibus  inferebat. 

Justiti/EVivamvs.  ]  Quocirca  exclamat  S.  Am- 
hros.  O  divinum  crucis  iltius  sacramentum ,  inqua 
harrel  infirmilas,  virtus  tibera  est ,  affiguntur  vi- 
tia,  erigunttiT  trophceal  unde  concludit :  Ergo  et 
lu  crucifige peccatum,  ut  moriare peccato.  Quienim 
pcccalo  moritur ,  Deo  vivit.  Vivamus  ei,  qui  Fitio 
f/roprio  non  pepercit ,  ut  in  illius  corpore  noslras 
crucifigerct  passiones.  Pro  nobis  enim  morluusest 
Christus,  ut  nos  in  illius  corpore  redivivo  viverc- 
mus.  Mortua  cst  ergo  in  ilto  non  vila  noslra,  sed 
rutpa'.  El  S.  Bern.  epist.  105.  ad  Romanum  :  Mo- 
ritur ,  inquit,  jusius ,  secl  secure  :  quippe  cujtis 
mors  ut  pr&sentis  cst  exilus  vitie,  ita  introitus  mc- 
boris.  Dona  mors  h  moriaris  peccalo,  ut  justitite 


MST.  S.  PETFU.  Cap.  II. 

vivas.  Ha?c  mors  necesse  est  ut  pr&currat,  ut  se- 
(jttatur  itla  secura.  Dum  vivis  in  carne ,  morere 
mundo,  ut  post  mortem  carnis  Deo  vivere  inci- 
pias. 

Cujus  livore]  graece  y.i>).o>m,  id  cst,  vulnere, 
vibice ,  plaga  (hocenimapud  Isaiam  est  heb. 
PTOn  chabbera,  id  e&tlivor,  sicdictus  a  sanguine, 
qui  in  eo  aggregatur  :  radix  enim  lin  chabat 
significat  conjungere.  ita  Pagnin.)  sanati  estis.  ] 
Chrisli  cnim  corpus  in  passione  itaflagellis  et 
plagis  fuit  contusum  ,  conscissum  et  lividum, 
ut  lotum  videretur  essc  livor,  imo  lepra,  ut  ail 
Isaias  cap.  53.  Porro  S.  Petrus  citat  Isaiae  53.  5. 
vidc  ibi  dicta.  Pie  S.  Ambrosius  citans  hunc  lo- 
cum  1.  de  Spiritu  sancto  c.  8.  Ptaga,  ait,  Christi 
nostra  medicina  est.  Idem  in  cap.  21.  Lucae  : 
Doles  ergo,  Domine,  non  tua,  sedmea  vutnera;non 
tuammortem,  scd  nostram  infirmitalem ;  et  nos 
tfstimavimus  te  esse  in  doloribus,  cum  tu  non  frro 
te ,  sed  prome  dotores ,  etc,  et  livore  tuo  vutnera 
nostra  sanares.  Sicut  ergo  avis  dicta  icterus  ic- 
tcricos  sanat,  quia  morbum  in  se  trahit ,  eoque 
emorilur.  Avis  icterus,  ait  Plinius  1.  30.  11.  voca- 
tur  a  colore ,  quce  si  spectetur  sanari  id  matum 
(icteri  sive  morbi  regii)  tradunt ,  et  avem  mori. 
Ilanc  puto  taline  vocari  gcdgutum.  Sic  Christus 
morhos  animae  nostrae  in  se  trahens  iis  eneclus 
est,  et  nos  vivificati  sumus. 

Ita  S.  Elisabeth  Hungarorum  regis  filia  inten- 
sius  intuens  in  imaginem  Christi  crucifixi,  ita 
compuncta  fuit,  ut  in  lachrymas  prorumpens 
sibi  diceret :  En  creator  et  redemptor  meus  nudo 
corpore,  mea  causa  ignominiosam  in  cruce  oppetit 
mortem  :  ego  vero  misera  gemmis ,  auro,  bysso  et 
purpuracontecta,  vitam  ccclestibus  indignam  bene- 
ficiis  perdo  magis  quam  ago.  Ittud  caput  spinea 
corona  dispunxit^Juda-orumvallarunt  opprobria : 
me  numcrosa  circumdalam  familia ,  aurea  corona 
redimitam  cuncli  mirantur,  suspiciunt,  honorant. 
Me  miseram,  me  infeliccm!  Sic  illius  obedio  pro?- 
ccplis,  beneficia  revolvo,  vestigia  sequor ,  qui  me 
eum  non  essem  creavit,  perditamque  suo  sanguine 
rcdcmit?  Quare  vehementia  compunctionis  quasi 
exanimis  in  terram  concidil  :  ad  se  reversa  ,  to- 
tum  vitae  statum  mutavit,  tolamque  se  dedit 
pietali,  simplicitati,  humilitati,  suicontemptui, 
obedientioc,  charitati,  et  obsequio  pauperum  ; 
ita  habet  ejus  Vita  cap.  7. 

S.  Clara  exemplo  sui  magistri  S.  Francisci , 
assidueintuebatnr  oculis  mentis  Christum  cru- 
cifixum,  itaquead  mundicontemptum,  deside- 
rium  crucis  ,  paupertatem  ,  amorem  divinum, 
omnemque  perfecljonem  incendebatur.  Docebat 
novitias  plangere  Christum  crucifixum.  Inter 
horas  diei  sextaetnona  (quibusin  cruce  pepen- 
dit  Christus)  majori  compunctione  afficiebatur, 
ut  cum  immolalo  Domino  immolaretur.  Chor- 
dam  tredecim  nodorum  ad  carnem  cingebat  in 
memoriam  vulnerum  Christi ;  ita  habetVita  ejus 
cap.  20. 

Notum  est  quod  scribit  S.  Bonavenlura  de 
siigmatibus  S.  Francisci,  ei  de  Christi  passione 
meditanti  a  Christo  impressis. 

S.  Coleta  adeo  frequens  et  intenla  erat  in  me- 
ditalione  passionis  Chrisli,  ut  extra  se  rapere- 
lur;  et  in  Deum  transformaretur  ardentissimo 
desidcrio  et  amore,  prsesertim  feriis  sextis,  qui- 
bus  saepe  prae  doloris  vehementia  in  manibus, 
pedihus  et  latere  sibi  revera  videbalur  clavis  et 
lancea  conligi.  Quare  apparuit  ei  Christus, 
iMcdimique  quo   passus   esset,    et  ut  singuhx 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  If. 


C57 


uicmbris  singulares  nostri   amore   pertulisset  ° 
cruciatus,   revelavit.  Quamobrem  ipsa  incide- 
bal  in  deliquium,  nil  nisi  Cbrislum  sentiens,  et 
in  ipsum  transformata;  ita  babet  Vita  ejus  apud 
Surium  tomo  2. 

Similis  fuit  Lyduvina,  qurc  versans  assidue  in 
viridario  passionis,  inio  ex  corde  trabebatsus- 
piria,  ex  oculis  lachrymaruni  fundebat  imbres, 
ac  per  triginta  tres  annos  continuis  morbis  el 
doloribus  acribus  afllicta,  summa  palientia  se 
Christo  patienli  conformavit;  ita  habet  Vita  ejus 

c.  7. 

LudovicusBlosius,  Abbas  Laetiensis,  vir  doctus 
etsanclus,  cap.  2.  Monilis  spirit.  narrat  Chris- 
tum  srcpe  revelasse  charissimis  suis  sponsis 
lirigilUu,  Gertrudi,  Mcchtildi,  Catharimc  mire 
sibi  gratum  esse  devote  recolere  passioncm,  et 
amorem  nobis  in  ea  ostensum.  Quarc  eas  illam 
tam  profunde  visceribus  animarum  suarum  in- 
fixisse,  el  tam  ardenti  suavlque  affectu  rumi- 
nasse,  ut  illa  cis  esset  mcl  in  ore,  melos  in 
aurc,  jubilus  in  corde.  Harum  omnium  dux  et 
antesignana  fuitS.  Magdalena,  quae  Chrislo  pa- 
tienti  sola  pene  crcteris  metu  diffugientibus  in- 
ter  carnilices,  Scribas  et  Pharisaeos  constanter 
adstititusque  ad  mortcm.imousqueadresurrec- 
tionem.Patheliceetgrapbice  animi  ejus  amoris- 
quescnsaexprimilOrig.  deS.  Magd.  ubiinier  cae- 
tera  aitenim  sibi  dixisse  :  Stabo  et  hic  moriar,  ut 
saltcm  juxta  sepulchrum  Domini  mei  sepeliar.  O 
quam  beatumcorpus  meum,  si  fuerit  sepultum  prope 
magistrum  meum.  Vivens  juxta  illud  manebo , 
moriens  ilti  adharebo,  nec  viva  nec  mortua  ab 
eo  separabor.  Et  inferius  :  Joseph  posuit  corpus 
luum  (6  Christe)  in  monumento.  Maria  sepelivit 
ibi  pariter  spiritum  suum,  et  ita  indissolubiliter 
junxit  et  quodummodo  ttnivit  cum  corpore  tuo,  ut 
facilius  posset  separare  animam  se  vivi/icantem  a 
vivificato  corpore  suo,  quam  spiritum  suum  tcdi- 
ligentem  a  dcfuncto  corpore  tuo,  Spiritus  enim 
Mariai  magis  erat  in  corpore  tuo  quam  in  corpore 
suo,  cumque  requircbal  corpus  tuum ,  requirebat 
pariter  spirilum  suum  :  et  ubi  perdidit  corpus 
tuum,  perdidit  cum  co  spiritum  suunu  Quid  mirum 
ergo  si  sensum  non  habcbat  (ut  Chrislum  videns 
non  videret,  sed  hortulanum  pularet)  qua  spi- 
ritum  amiserat?  quidmirum  si  te  ncsciebat ,  qucp. 
non  habebat  spiritum  quo  scire  debcbat?  Rcdde  ei 
itaque  spiritum  suum  quem  habet  in  se  corpus 
tuum,  ct  mox  recuperabit  sensian  suum,  etrelin- 
quet  crrorem  suum,  etc 

25.  Eratis  enim  sicut  oves  errantes.  ]  Excitat 
lideles  ad  humilitatem  et  gratiludinem,  ut  scili- 
cet  cogitent  se  fuisse  oves  a  Deo,  virtute ,  salute 
et  coelo  aberrantes ,  ac  diabolum,  scelera ,  dam- 
nationem  et  gehennam  ruentes,  sed  a  Christo 
pastore  revocatas,  reductas,  et  in  recta  ad  sa- 
lutem  via  posilas.  Immensas  crgo  agant  gratias 
Christo  suo  pastori.  Alludil  ad  Isaire  53.  6.  Om- 
7ies  quusi  oves  erravimus ,  unusquisque  in  viam 
suam  dcctinavit.  Et  Ps.  118.  v.  ult.  Erravi  sicut 
ovis  qtue  periit  :  quare  servum  tuum,  Domine.  Et 
ad  parabolam  pastoris,  qui  relictis  nonaginta- 
novem  ovibus  centesimam  aberrantem  requisi- 
vit.et  inventam  imposuit  in  humeros,  ac  ad 
ovile  reduxit.  Luc.  15.  U.  Hinc  Romre  in  basilica 
Lateranensi  (qurc  antiquissima  est,  elprimain 
toto  orbc  a  Constantino  Magno  fabricata)  et  aliis 
Ecclesiis  crebro  pingitur  Christus  quasi  pastor 
inter  oves,  quiovem  perditam  humeris  imposi- 
tam  gcstat  el  rcducit  ad  caulam.    Undc  S.  Leo 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOIfi    X. 


erm.  18.  depassione.Adamo,oponens  Cbrisium: 
Jlte,  ait,  per  superbia  cupiditatem  itcr  fecit  ud 
miseriam,  hic  per  humililalis  fortitudinem  viam 
paravit  ad  gloriam. 

Nota.  Apte  homines  peccantes  comparantur 
ovibus  erranlibus  :  primo,  quia  ovisest  animal 
simplex  et  mansuetum,  sic  et  homo.  Cnde  oves 
nonnullis  in  locis,  uti  in  Chalcide  Eubolica , 
prorsus  carentfelle,  uti  et  homines  nonnulli, 
inquit  Aristoteles  libft.  de  Partibus  animal.  c.  2. 
Secundo,  idem  alibi  scribit  oves  infestari  tot 
morbis,  quot  homines.  Tertio,  oves  ruminant 
et  somniant  seque  ut  homines,  leste  Aristot. 
lib.  U.  de  Historia  animal.  c.  10.  Quarto,  ovis  so- 
cialeest  animal  tam  ovibus  quam  hominibus  ; 
sicethomo.  Quinto,  oves  brevi  tempore  vivuut; 
sic  et  homines  sunt  brevis  aevi.  Vita  capris  ad 
octonos  cumpturimum  annos,  ovibus  ad  denos, 
sed  magna  ex  parle  ad  pauciores  :  dttces  pecoris 
tamen  vel  adquindenos  protrahttnt  vitam,  ait  Aris- 
tot.  6.  Hist.  animal.  c.  19.  Sexlo,  idem  ibidem  : 
Singulis ,  ait,  ovilibus  singuti  duces  constituun- 
tur,  qui  quoties  suo  nomine  d  paslore  vocantur, 
antecedunt :  quod  ab  ineunte  a;tate  facere  assucs- 
cunt;  sic  singulae  Respublicae,  urbes  etcoetus  ho- 
minum  suos  habentrectores.  Capris  autem  nul- 
tum  ducem  Pastores  constituunt ,  quia  earum 
nutura  non  stabitis ,  sed  tubrica  est  et  mobilis. 
Septimo,  ovis  est  animal  gregale,  sic  et  homo. 
Doccnt  Paslores  suas  oves  gre  garifacto  slrepitu. 
Nam  si  cum  tonuerit,  atiqua  retinquatur  qtue  non 
concurrerit,  abortum,  si  esl  gi'avida,  facit.  Unde 
fit  ut  si  quem  domi  strepitum  commoveris,  omnes 
concurrant  propler  consuetudinem ,  inquit  Aristot. 
lib.  9.  Hist.  animal.  cap.  3.  Octavo  ,  ovisfacilc 
deviat  et  aberrat;  sic  et  homo.  Rationcm  dai 
Aristoteles  loco  jam  citato.  Gcnus  ovile,  inquit, 
amens,  etmoribus,  uli  dici  sotet,  stultissimis  esl; 
qttippe  qttod  omnium  quadrupcdum  ineptissimum 
sit :  repit  in  deserta  sine  cansa  :hicme  obstante  ip- 
sttm  scepe  §grcditur  stabuto :  occupatum  d  nive, 
nisi  Paslor  compulcrit ,  abire  non  vult ;  sed  perit 
desistens,  nisimarcs  d  Pastore  dttcantur,  itaenitn 
reliquus grex  consequitur.  Nono,  ovis  saepe  paril 
monstrum;  sic  et  homo.  Causam  dat  Aristot. 
lib.  /i.  de  Gener.  animal.  c.  4.  llomini  tocis  qttibus 
mulieres  perfcccundx  sttnt  magis  id  (generarc 
monstrum)  evenit,  ut  in  terra  AZgypli;  caprisvero 
et  ovibus  magis ,  ut  fcocundioribus  accidit ,  atquc 
etiam  magis  multiftdis  :  mttltipara  enim  id  gcntts 
animalia  sunt ,  nec  partum  perftciunt.  Oves 
pariunt  monstra  agnorum;  homines  edunt 
monstra  amorum,  morumetvitiorum.  Decimo, 
ovis  errans  praeda  fit  lupo;ita  homo  peccans 
diabolo  :  lupum  arcent  canes  ;  ila  diabolum 
concionatorcs. 

Sed  conversi  estis  NCNC  ]  non  a  vobis.  sed  « 
Chrislo  per  gratiam  suam  vocantc  et  trahenie 
ad  sc,  juxta  illud  Joan.  6.  hk.  Ncmo  potest  ve- 
nire  ad  mc ,  nisi  Patcr  qui  misit  me  trtuerit  etim , 
elilludPauli  :  Dcus  cst  qui  operatur  in  vobis  et 
vclteet  perficcrc.  Philip.  2.  13.  et  illud  Psalti» 
Psal.  58.  11.  Misericordia  ejus  prxvcniet  me ,  ct 
\\hu\:Convertenos,  Dominc,  ad  lc,ct  comertrmur. 
Thren.  5.21.  et  illud  Jerem.  31.  18.  Castigasti 
me,ct  crudilus  stnn  quasi  juvcnculus  indomitus  : 
convertcme  ct  converlar,  quia  lu  Domintts  Deus 
metts.  Postquam  enim  convertisti  me ,  egt  paeni- 
tcntiam. 

AD  PASTOREM   ET  EPISCOI'1'M    AMMARVM  VF.STRA- 

RfM.  ]  Cbrislum  scilicct .  juxta  illud  Cbrisli :  Ego 

M 


658 

suvi  pastor  bonus.  Joan 

gregem  suum  pascet,  in  brachio 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

10.  11.  et  illud  Isaiae&O.     jugiter  cum  S.  Thoma  lolaque  Ecclesia  in  festo 

Corporis  Christi : 


11.  Sicut  Pastor 

suo  congregabit  agnos,  in  sinu  suo  levabit,  fcetas 
ipse  porlabit.  et  Ezech.  34.  23.  Suscitabo  super 
eos  Pastorem  unum,  qui  pascat  eas,  servummeum 
David  :  ipse  pascct  eas ,  et  ipse  erit  eis  in  Pasto- 
rem,  etc.  totum  enim  hoc  Ezech.  caput  est  de 
Pasloribus.  Videibi  dicta,  et  dotes  veri  Pastoris 
quas  assignavi  ibidem,  et  Zachar.  11.  7.  Non- 
nulli  per  Pastorem  accipiunt  regem.  Sic  enim 
ab  Homcro  Agamemnon  rex  vocatur  Pastor  po- 
pulorum,  et  David  ab  Ezechiele  vocatur  Pastor: 
quod  enim  cst  Pastor  in  grege,  hoc  debet  esse 
rex  in  plebe.  Christus  ergo  est  Paslor,  id  e$t 
rex  animarum,  quia  in  eis  regnat  per  fidem  et 
graliam,  easque  regit  et  dirigit  ad  gloriam  et 
regnum  icternum,  juxla  illud  Psal.  22. 1.  Domi- 
nus  regil  me  (lieb.  Dominus  Pustor  meus,  vel , 
pascit  me)  et,  id  est  idcirco,  nihil  mihi  deerit,  in 
loco  pascua  ibi  me  collocavit.  Sic  Christus  Apo- 
cal.  19.  16.  vocatur  Rex  regum,  Dominus  domi- 
nantium.  Hinc  Christus  veniens  in  mundum , 
primo  ad  suum  praesepe  per  angelos  vocavit 
Pastores  ovium,  et  Magos  regeS  qui  erant  Pas- 
tores  populorum  per  stellam.  Iliuc  et  in  Echina» 
dis  insulis  audita  est  vox  Christo  morienle, 
Pana  magnum  mortuum.  Pan  enim  erat  Deus 
Pastorum.  Talis  autemeratChristus;ita  Euseb. 
1.  5.  deprcepar.  c.  9. 

Et  episcopum  animamjm  vestramjm.*)  Est  ipse 
episcopus  et  corporum,  qualenus  salus  corpo- 
rum  dirigitur  ad  salutem  animarum  :  alioqui 
enim  salus  corporumpersespectatadmedicum, 
uon  ad  episcopum.  Christus  ergo  est  episcopus  , 
;>peculator,  superintendens,  regens,  custodiens, 
dirigens  animas  quasi  oves  suas  in  vitam  aeter- 
nam.  Unde  discant  Episcopi,  suum  munus  esse 
non  suis  commodis  et  honoribus ,  sed  anima- 
rum  saluti  incumbere  ,  ut  docet  S.  Bern.  1.  2.  ad 
Eugen.  c.  6.  Blanditur,  ait,  cathedra?  speculaest: 
inde  denique  superintendis ,  sonanle  tioi  Episcopi 
nomine  non  dominum,  sed  officium.  Praeclare 
S.  Epiphaniushaeresi55.  ostendit  Christum  esse 
Paslorem  et  Episcopum.  Qui ,  ait,  pro  toto 
mundo  obtulit  se,  ipse  victima,  ipse  sacrificium, 
ipse  sacerdos,  ipse  altare,  ipse  Deus ,  ipse  homo, 
ipse  rex,  ipse  pontifex,  ipse  ovis,  ipse  agnus  omnia 
in  omnibus  pro  nobis  factus ,  ut  nobis  vita  omni- 
bus  modis  fierct,  et  sacerdotii  sui  immutabile  fir- 
mamentum  in  sacula  efficeret.  Nimirum  ipse  ila 
estPastor,  ut  nos  oves  suas  propria  carne  pas- 
cat,  et  proprio  sanguine  potet  in  Eucharistia. 
Quare  merito  S.  Eucheriusepist.  ad  Valerianum: 
lmprudentissimum  est ,  ait  ,  cum  pro  nobis  tam 
multa  fcceril  Deus ,  nihil  nosmetipsos  fecisse  pro 
nobis. 

Ei  ergoquasi  Pastori  animse  nostrae  amantis- 
simo,   vigilanlissimo,    poleutissimo   canamus 


Bone  Paslor,  panis  vere, 

Jesu,  noslrl  miserere  : 

Tu  aos  pasce ,  nos  tuere , 

Tu  nos  bona  fac  videre, 

In  terra  viventium. 
Tu  qui  cuncta  scis  et  vales , 

Qui  nos  pascis  Lic  mortales, 

Tuos  ibi  commensales , 

Cohaeredes  ct  sodales 

Fac  sanctorum  civium. 

Jtsubone,  animam  meam  unicam.quasi  ovi- 
culam  tuam  ex  toto  corde  tibi  committo  :  tua 
ost ,  quia  tuo  sanguine  empta  :  tu  eam  rege  et 
custodi :  tu  eam  rectis  itineribus ,  qiue  p<:ccati 
non  habeant  scandalum,  dirigead  portum  sa- 
lutis  seternae.  Dico  cum  S.  Naz.  carm.  9.  Soli  tibi 
solus  egosum,  Christe ,  relictus.  In  te  mitd  robur 
omne  situm  est ;  in  le  fiducia  tota  satulis. 

Christum  ergo  quasi  principem  Pastorumju- 
giler  intueantur  Episcopi  et  Pastores,  in  eo  et 
ex  eo  cognoscantquanlam  animarum  curam  ge- 
rere  debeant,  ut  Christo  assimilentur  :  illius 
enim  onus  et  officium  ,  quasi  ejus  vicarii  in  se 
susceperunt.  Ita  suorum  curam  gessitS.  Grego- 
rius  Thaumaturgus  Episcopus  Neocrcsareensis, 
qui  omnes  pene  suos  cives  ab  infidelitate  ad  fi- 
dem  Christi  traduxit.  Unde  moriens  cum  qu£e- 
sisset  quot  in  civilate  reliqui  essent  infideles, 
responsumque  esset,  lanlum  superesse  seplem- 
decim,  Deogratias  agens:  Tolidem,  inquit, erant 
fuleles  cum  cepi  episcopatum.  Idem  singulos  eru 
diebatad  virtutem  suo  siatui  congruam  :  juve- 
nes  hortabatur  admodesliam,  senes  ad  patien- 
tiam;  servos  ad  obedientiam  ,  ut  erga  dominos 
fideles  et  morigeri  essent;  dominos  ad  clemen- 
tiam,  uterga  subditos  se  humanos  exhiberent; 
pauperes  ad  contemptum  opum ,  ut  veras 
divitias  censerent  esse  virtutes;  divites  ad 
beneficentiam  ,  ut  eleemosynas  egenis  face- 
rent ,  cogitantes  se  opuin  non  esse  dominos , 
sed  dispensato  res  ;  mulieribuspudicitiam,  pue- 
ris  obedientiam  ,  parentibus  disciplinam  incul- 
cabat:  moerentibus  consdlationem,  dubiis  con- 
silium,  afflictis  opem  afferebat,  omnibus  omnia 
factus,  aitNyssenus  inejus  Vita.  Similis  et  ho- 
monymus  illi  fuit  S.  Gregorius  Magnus  pontifex, 
inquo  quantusfuerit  animarum  zelus,  liquetex 
tot  tamque  assiduis  ejus  epistolis,  homiliis,  cu- 
ris  el  gestis.  Unde  ipse  lib.  2.  ep.  25.  ad  Joannem 
Episcopum  Squilatinum  :  Admonemus ,  ait,  fra- 
ternitatem  tuam,  ut  in  commissis  sibi  animabus 
solerter  invigilet,  et  animarummagis tucris ,  quam 
commodis  vitce  prasentis  intendat.  In  continendis 
aut  disponendis  rebus  Ecclesio3  diligens  insistat,  ut 
omni  ex  parte  susceptum  digne  te  gessisse  Pasto- 
ris  officium  venturus  judex  cum  ad  judicandum 
venerit,  debeat  approbare. 


— — «s>os3^3@C>»gS*e<< 


COUMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Gap.  III.  gfr9 

CAPUTTERTIUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

JUBET  CXORES  FIDELES  SUBESSE  VIRIS,  ETIAM  INFIDELIBUS  ,  EAQUE  OCCASIONE  UXORIS  ^QLfc 
AC  VIRI  UTRIMQUE  OFFICIA  PERSEQUITUR.  SeCUNDO ,  V.  8.  FIDELES  OMNES  HORTATUR  AD 
CONCORDIAM  ,  CHARITATEM  ,  MODESTIAM  ,  HUMILITATEM  ,  PATIENTIAM.  TERTIA  ,  V.  18. 
PROPONIT  EIS  EXEMPLUM  CHRISTI  ,  CUI  PER  BAPTISMUM  INCORPORATI  SUNT  ,  UT  EJUS 
PURITATEM  ET  MORES  IMITANTES  CUM  EO  CONSCENDANT  IN  COELUM  ,  VITAQUE  iETERNA 
DONENTUR. 

imiliter  et  mulieres  subditae  sint  viris  suis :  ut  et  si  qui  non  credunt  verbo , 

per  mulierum  conversationem  sine  verbo  lucrifiant,  2.  considerantes  in 

limore  castam  conversationem  vestram.  3.  Quarum  non  sit  extrinsecus 

capillatura  ,  aut  circumdatio  auri ,  aut  indumenti  vestimentorum  cultus  : 

4.  sed  qui   absconditus  est  cordis  homo,   in  incorruptibilitate  quieti  el 

modesti  spiritus,  qui  est  in  conspectu  Dei  locuples.  5.  Sic  enim  aliquando 

et  sanctae  mulieres,  sperantes  in  Deo,  ornabant  se  subjectae  propriis  viris. 

G.  Sicut  Sara  obediebat  Abrahae,  dominum  eum  vocans:  cujus  estis  filiae  benefacientes ,  et  non 

pertinentes  ullam  perturbationem.  7.   Viri  similiter  cohabitantes  secundum  scientiam  ,  quasi 

infirmiori  vasculo  muliebri  imparlientes  honorem ,  tanquam  et  coheredibus  gratiee  vitae :  ut  non 

impediantur  orationes  vestrae.  8.  In  fide  autem  omnes  unanimes ,  compatientes ,  fraternitati5 

amatores  ,  misericordes ,  modesti ,  humiles :  9.  non  reddentes  malum  pro  malo ,  nec  maledictum 

pro  maledicto,  sed  e  contrario  benedicentes :  quia  in  hoc  vocati  estis ,  ut  benedictionem  heredi- 

late  possideatis.  10.  Qui  enim  vult  vitam  diligere  ,  et  dies  videre  bonos,  coerceat  linguam  suam 

a  malo ,  et  labia  ejus  ne  loquantur  dolum.  1 1 .  Declinet  a  malo  ,  et  faciat  bonum  :  inquirat  pacem 

et  sequatur  eam :  12.  quia  oculi  Domini  super  justos,  et  aures  ejus  in  preces  eorum  :  vultus 

autcm  Domini  super  facientes  mala.  13.  Et  quis  est  qui  vobis  noceat ,  si  boni  aemuiatores 

fueritis?  14.  Sed  et  si  quid  patimini  propter  justitiam,  beati.  Timorem  autem  eorum  ne  timue- 

rilis,  et  non  conturbemini.  15.  Dominum  autem  Christum  sanctificate  in  cordibus  vestris  , 

parati  semper  ad  satisfactionem  omni  poscenti  vos  rationera  de  ea,  quae  in  vobis  est,  spe. 

16.  Sed  cum  modestia  et  timore  ,  conscientiam  habentes  bonam:  utin  eo,  quod  detrahunt  vobis, 

confundantur ,  qui  calumniantur  vestram  bonam  in  Christo  conversationem.  1 7.  Melius  cst  enim 

benefacientes  (si  voluntas  Dei  velit)  pati ,  quam  malefacientes.  18.  Quia  et  Christus  semel  pro 

peccatis  nostris  morluus  est ,  justus  pro  injustis ,  ut  nos  offerret  Deo ,  morlificatus  quidem 

carne ,  viviGcatus  autcm  spiritu.  19.  In  quo  et  his ,  qui  in  carcere  erant,  spiritibus  veniens 

praedicavit :  20.  qui  increduli  fuerant  aliquando ,  quando  exspectabant  Dei  patientiam  in  diebu> 

Noe ,  cum  fabricaretur  arca ,  in  qua  pauci,  id  est ,  octo  animae  salvae  factae  sunt  per  aquam. 

21.  Quod  et  vos  nunc  similis  formae  salvos  facit  baptisma  :  non  carnis  depositio  sordium  ,  sed 

conscientiae  bonae  interrogatio  in  Deum  per  resurrectionem  Jesu  Christi ,  22.  qui  est  in  dextera 

Dei ,  deglutiens  mortem  ,  ut  vitae  aeternae  heredcs  efliceremur :  profectis  in  ccelum  subjectis  sibi 

angelis ,  et  potestatibus,  et  virtutibus. 

i.  Simimter  et  mcmeres  surdit.e  sixt  viris  Gcnliles  uxoribus  praeposlere  contra  nniuram  al> 

sms.  ]Vox  similiter  respicit  subditos  et  servos,  utebanlur  :  boc  autem  uxoribus  ncpermittereni 

dequibus  egii  capite  praecedenti  v.  13.  etlS.  q.  d.  vetabant  Apostoli,  ideoque  nonnullae  a  maritis. 

Ju*si   subditos  subesse  principibus ,  servos  lie-  quibus    legitimum   conjugii   usum    persuadere 

ris,  tnnc  similiter  jubeo  uxores  subesse  inaritis;  nou  poterant,  faciebant  divortium  ,   uti  faciebut 

hoc  cnim  jubei  lex  naturae,  divina  et  bumana,  matrona  i!Ia,  de  qua   Euseb.  lib.   6.  Histor.  17. 

tam  Gentilis  (|uam  Cbristiana.  Saneil  boc  S.  Pe-  et  ali.x  de  quibus  S.  Linus  in  passione  S.  Petri; 

trus  tam  diserte  eo  quod  per  Cieiililes  spargere-  parlim  ex  eo,  quod  multae  Virgines  a  parentibus 

lur  rninor,  sed  falsus,  Cbrislianos  quasi  Chrisli  desponsatae  viris  inlidelibus,  ante  consumma- 

Iili09  velle  se  eximere  r.bonuii  servitute  et  sub-  tum  matrimcnium  a  sponsalibus  et  sponsis  re- 

jectione,  ac  praesertitn  morea  a  consortio  con-  silirent  obamorem  vel  votuni  virginitatis,  quam 

jugum;    idque   parlim   ex   eo  ,  quod  luxurioji  adeo  ab  Apostolis  celebrari  audiebant.  Sicenm; 


6G0  COMMENTARIA  IN  I 

S.  Flavia  Domitilla  desponsata  Aurcliano,  anle 
connubium  conversa  a  suis  eunuchis,  Nereo  et 
Achilleo,  velum  virginitatis  a  S.  Clemente  Papa 
accipiens,  nuptias  sponsumque  respuit:  eaque 
de  causa  tam  ipsa,  quam  S.  Clemens,  Nereusel 
Achileus  martyrium  subierunt.  Sic  S.  Thecla 
conversa  a  S.  Paulo,  resiliil  a  nuptiis  Tamyridis 
cui  desponsata  erat,  eaque  de  causa  multa  et 
atrocia  suslinuit.  Sic  S.  Iphigenia  hortatuS.  Mat- 
thaei  refutavit  connuhium  Hyrtaci  regis  :  qui  ea 
decausa  S.  Matthaeum  morte  et  martyrio  affecit. 
Sic  et  Susanna  neptis  Diocletiani  lmperatoris 
respuit  nuptias  Maximiani  Imp.  qui  proiude  eam 
occidit ,  Marlyremque  effecit.  Sic  S.  Agnes , 
S.  Felicula,  et  pleraeque  aliae  virgines,  eo  quod 
nuptias  et  sponsos  rejicerent,  martyriocorona- 
uv  sunt.  Inde  ergo  calumnia  conflata  est  in 
Christum  et  christianismum  quasi  nuptiis  con- 
trarium  et  sponsorum  jura  evertentem ,  adeo  ut 
mariti  vetarent  uxores  fieri  Christianas,  nejus 
et  imperiumin  illasperderent.  Huic  calumni.-e 
ut  occurrat  Petrus ,  juhet  uxoribus  ut  subsint  vi- 
ris  in  iis  scilicet  quae  conjugale  jus  exigit,  aut 
permitlit.  Causam  dat  S.  Aug.  in  q.  super  Gen. 
c.  153.  Est  ordo ,  inquit,  naturalls  in  kominibus  , 
ut  serviant  femince  viris  :  quia  el  illic  justitia  est 
hxc,  ut  infirmior  ratio  serviat  fortiori :  et  hcec  in 
dominationibus  et  servitutibus  clarajustitia  est,  ut 
qui  excellunl  ratione,  exceUant  dominatione.Uade 
Euripidesin  Iphigenia  : 

Prestat,  ait,  unicus  vir,  estque  lucis  Iiujus  munere 
Dignior,  quam  multa  sane  feminarum  mitlia. 

Hinc  Christus  assumpsit  humanam  naturam  in 
sexu  virili,  qui  dignior  est,  perfectior  et  hono- 
rabilior,  ait  S.  August.  1.  83.  qusest.  et  ex  eo 
S.  Bonavent.  in  3.  dist.  12.  a.  3.  q.  1.  Excellit 
enim,  inquit,  sexus  virilis  muliebrem,  Primo, 
quantum  ad  dignitatem  in  principiando;  quia 
omnes  tam  viri  quam  mulieres  ex  uno  viro  Ada- 
mo  prodierunt.  Secundo,  quantum  ad  virtutem 
in  agendo,  vir  enim  magis  robustus  et  indus- 
trius  est  quam  femina.  Tertio,quantum  adauc- 
toritatem  in  praesidendo.  Quin  et  Pythagoras 
asseruit  marem  inomni  genere  animalium  esse 
naturae  et  virtutis  principium.  Et  vElianus  lib.ll. 
c.  26.  Sexus,  ait,  masculus  etiam  inter  brutavi- 
detur  d  nalurapraferri :  siquidem  draco  mas  in- 
signis  est  crista  et  barba  hirsutus  :  gallinaceus  et 
ipse  cristatus :  paleas  insuper  velut  barbam  gerit : 
cervuscornuius ,  leojubatus ,  cicada  mas  canorus 
est. 

Simili  modo  S.  Paulus  multis  docet  u^ores  de- 
bere  subesse  viris.et  in  signum  hujus  subjec- 
tionis  gestareincapite  velamen.  1.  Cor.  11.  10. 
vide  ibi  dicta.  Citat  Clemens  Alex.  lib.  h.  Strom. 
hanc  Euripidis  sentenliam  :  Quavis  pudica  mu- 
lier  est  viri  serva  :  quce  autem  non  est  pudica, 
eum  qui  una  versalur  superat  amentia. 

Nam  melius  nec  prasstanlius  ullum  est, 
Concordes  quam  ut  cum  in  tecto  vcrsantur  eodem 
Vir  simul  et  mulier. 

Quocirca  monstrum  est  uxor  viro  imperans ,  et 
vir  uxoris  imperium  patiens.  Juda?is,  id  summo 
probro  vertit  Isaias  c.3.  h.  dicens  :  Effeminati  do- 
minabuntur  eis ;  et  Aristot.  2.  Polit.  3.  laxat  Spar- 
tanas  viris  imperantes.  Nam,ut  ait  Philo  apud 
Antonium  in  Melissa  tom.  2.  serm.  Zh.  A  muliere 
dominari  summum  est  viro  dedecus.  Quocirca 
Assuerus  uxorem  volentem  dominari,  regisque 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 

jussa  respuentem  repudiavit.  Eslher  2.  20.  Veie 
S.  August.  de  Catech.  rud.  Cum  femina,  ait,  do- 
minatur  in  virum,  perversa  et  misera  domus  est. 
Plutarch.  in  Prcecept.  connub.  cap.  5.  asseril 
uxores  quaemalunt  stolidis  viris  imperare  quam 
pareresapientibus,  siinilesesse  illis  quae  ducere 
potius  volunt  caecos ,  quam  intelligentia  visuque 
praeditos  sequi.  Viros  vero  effeminalos  ridet  Je- 
rem.  c.  51.  30.  dicens  :  Devoratum  est  robur  eo- 
rum,  facti  sunt  quasi  muliercs ;  ct  Homerus  Illiad. 
2.  O  imbelles ,  mala  vituperia,  Achiva,  neque 
amplius  Achivi  ;  et  Hom  erum  secutus  Virgil.  9. 
;Eneid. 


0  vera  Phrygiae  ,  neque  enim  Phryges. 

Et  Turnus  ^Eneid.  12.  per  contemplum  iEneam 
yocat  semivirum  Phrygem. 

Ut  et  si  qui  (  marili )  non  credunt  verbo 
(Christi  et  Evangelii,  puta  praedicationiEvange- 

liCCC)  PER  MULIERUM  CONVERSATIONEM  Sh"sE  VERBO, 

sine  sermone  (Syrus  per  bonos  mores  absque  la- 
bore)  lucrifiant  ]  ut  earum  anima  et  salus  qua- 
si  ingens  lucrum  acquiratur,  etaccedat  Chrislo 
etEcclesiae.  Hincjubet  Paulus  1.  Cor.  7.  13.  mu- 
lieres  conversas  ad  fidem  non  facere  divortium 
a  marilis  infidelibus,  sed  eis  cohabitare,  ut  sua 
sancta  conversatione  tam  eos  quam  filios  ad 
Christum  traducant,  uti  traduxit  S.  Natalia 
S.  Adrianum  ,  Clotildis  Clodovaeum,  S.  Cacilia 
S.  Valerianum,  S.  MarthaS.  Marium,  S.  Monica 
Patricium  et  S.  Auguslinum,  S.  (iorgonia  Vita- 
lianum.  Mulierenim  cum  sitgratiosa,  et  ame- 
tur  a  viro,  eique  jugiter  adsit,  in  ejus  animum 
sicutaquain  spongiam  sensim  sine  sensu  illa- 
bitur,  illumque  occupat  et  flectit  quo  vult,  in- 
quitS.  Chrysost.  hom.  60.  in  Joannem,  praeser- 
tim  cum  accedit  pia  et  sancta  conversatio.Nam, 
ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  19.  in  epist.  ad  Hebr. 
Facere  majorem  vim  habet  ad  docendum,  quam 
docere. 

2.  Considerantes  scilicet  viri,  non  mulieres, 
ut  vult  Hugo  et  Lyran.  ( InomvJouvzes enim  cum  sit 
masculinum,  viros  respicit)  in  timore  castam 
conversationem  vestram.  ]  Timor  hic  idem  esl 
quod  reverentia  qua  muheres  Christum,  et 
amore  viceque  Christi  maritum,  reverentur, 
caventque  studiose  ne  eum  etiam  in  re  minima 
offendant,  ac  praesertim  ul  integram  el  omni- 
modam  ei  fidem  et  castitatem  conjugalem  ser- 
vent.  Posset  vicissim  accipi  timor  maritorum, 
quo  scilicet  mariti  considerantes  castam  con- 
versationem  uxoris,  eam  reverentur  et  amant : 
indeque  ad  eam  aemulandam  et  ad  christianis- 
mum  alliciuntur. 

Noiathic  S.  Petrus  primam  uxoris  dotem  esse 
fidem  et  caslitatem  :  femina  enim  et  natura,  el 
fragilitate,  etcomplexione  (utpote  calida  et  hu- 
mida)  in  venerem  valde  est  propensa.  Propria 
feminarum  passio  est  libido,  ait  S.  Chrysost. 
hom.  M).  in  Matth.  ejusque  causam  dat  otium 
quo  abundat:amorenim  est  animi  curavacan- 
tis  passio.  Hinc  illud  Ovidii  1.  1.  de  Remedio 
amoris  : 

Otia,  sitollas  periere  Cupidinis  arcus. 
Quaeritur,  iEgistus  quare  sit  factus  adulter? 
In  promptu  causa  est,  desidiosus  erat. 

Idipsum  docetSalomon  Proverb.  30.  15.  ubi  in- 
ler  quatuor  insaturabilia  secundum  ponit  os 
vulvee.  EtEccles.  cap.  36.   23.  Omnem,  inquit, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


»01 


land.  virg.  Jure  S.  Grcg.  horu.  G.  in  Evang.  Pen- 
sate ,  ait,  </<we  c«/pa  5t£  /ioc  ctiam  viros  appetere  , 
</«o  curavit  Pastor  Ecclesia;  et  feminas  prohibere. 
S.  Tiburtius  asseruil  Torquatum  Clirisliani  no- 
men  mentiri,  eo  quod  capillos  crisparet;  it<t 
habet  cjus  vita. 

Porro  tolus  hic  versus  graece  sic  clare  habtfl : 
Quarum  culius  (  ornatus )  sit  non  exterius  implicu- 
tionis  capillorum ,  aut  circumpositionis  auri ,  aut 
amictus  vestimentorum ,  sed  absconditus  cst  cor- 
disliomo  (qui  consistit)  in  incorruptione  mansueti 
ct  quieti  spiritus ,  q.  d.  Cultus  feminarum  sit 
nonexternus,  sed  iniernus,  puta  interior  homo 
spiritalis,  nimirum  incorruptus  animi  placidi  et 
quieti  spiritus.  Secunda  est  luec  dos  et  virtus, 
mulieris,  nimirum  modestus  ethonestus  corpo- 
ris  cultus  :  prima  enim  est  castitas,  ut  dixi. 

Autcircumdatio  auri.  ]  Tigur.  aut  in  circumpo- 
sitione  auri,  quomodocumque  ea  fiat,  sive  au- 
rcas  geslando  vestes ,  catenas,  bullas,  sive  ca- 
pillos  aureis  filis  vittisque  colligando ;  sive  vestes 
limbis  et  fimbriis  aureis  dislinguendo.  Porro 
non  vetat  S.  Petrus  omnem  capillaturae  et  auri 
usum  ,  sed  tantum  immodicum ,  et  qui  statum 
superet.  Hoc  rcsponsum  sit  Cajetano ,  qui  censet 
lisec  ad  fideles  aevi  S.  Petri  sanctissimos  perli- 
nere ,  non  ad  matronas  nostri  saeculi.  Quis  au- 
tcm  modus  sit  adhibendus,  docet  S.  Basilius  ln 
Isaiaccap.  5.  Quaremerito  S.  Hicron.  lib.  1.  con- 
tra  Pclagium ,  Pelagium  refellit ,  quod  diceret 
omnem  omnino  ornatum  a  S.  Petro  prohibere. 

AUT  INDIMENTI  VESTIME.NTORVM  CULTUS.  ]  TigUI'. 

aut  in  amiclu  palliorum.  Solenl  enim  tot  indueic 
vcstcs,  totque  tunicis,  peplis,  velis,  palliis,  etc, 
iisque  sericis  et  pretiosis  se  amicerc  et  ornarc 
mulieres  cultus  studiosae ,  ut  Isaias  cas  enume- 
rando  multos  versus  impleat  cap.  3.  18.  et  Tira- 
quellus  in  Connub.  lege  3.  n.  27.  et  seq.  mulia 
alphabeta,  multasquc  paginas.  Imo  nonnulhe 
in  vestitu  suo  omnes  viri  opes  exhauriunt ,  juxta 
illud  Propcrtii  : 

Matrona  incedit  census  indula  nopotum  , 

quod  detestans  Ovidius  lib.  3.  de  Arle  amai. 
exclamat : 

Quis  pudor  est  census  corpore  ferre  suos  ? 

Et  Seneca  lib.  7.  de  Benefic.  cap.  9.  ait  insanis 
quibusdam  bina  ex  auribus  pendere  gemmarum 
palrimonia. 

/i.  Sed  qui  absconditus  est  cobdis  homo  ,  hoc 
est,  mens  et  animus ,  supple  et  repete,  hic  sit 
mulierum  cultus  et  ornatus;  ut  prsecessit  :  hic 
autem  situs  est  in  incorruptibilitate  quieti 
et  modesti  spiritus.  ]  q.  d.  Absconditus  cordis 
estincorruptusjanimi  mansueti  etmodesti  spiri- 
tus  :  hicque  verus  et  unicus  est  feminarum  cultu.s. 
Dcduplicihomine,  interiore  scilicet  etexteriore, 
vide  S.  Augustinum  lib.  1.  deNuptiis  et  concup. 
c.  30.  et  S.  Ambros.  de  Instit.  virg.  c.  2.  et  ea  quar 
dixi  Rom.  2.  89.  et  Ephes.  h.  2/i.  Philosophice 
ncrc  fucorum  vocabantur  Cinerarii  et  Cinillones,  Cajet.  absconditum  hominem  censet  vocari  ani- 
ait  Tiraquell.  lcg.  2.  Connub.  n.  27.  Praxlaro  mam  immortalem  in  corpore  absconditam,  cu- 
Esther  cap.  l/i.  16.  Deum  alloqucns  :  Tu  scis  ,  juscor  est  voluntas.  MeliusS.  Ambros.  epist.  27. 
ait,  nccessitatem  meam  ,  quod  abomincr  signtun  Extcrior  homo  ,  ait,  plurima  in  sc  mcmbra  habet? 
supcrbue  ct  gloria  ynea ,  quod  est  supcr  caput  interlor  autcm  cordis  homo  totus  sapientice  est . 
mcttm  in  dicbus  ostentationis  mciv ,  et  detester  plcnus  gratia? ,  plcnus  dccoris.  Dicitur  cordis  . 
illud  quasi  panniun  mrnstraata:,  et  non  portcm  in  non  quod  in  corde  resideal  (  anima  enim  potius 
dicbus  sitentii  mci.  Si  id  culpabile  in  fcminis,  rcsidct  in  capite)  sed  quia  cordi,  id  est  appetitui. 
multo  magis  in  viris,  qui  sc  effeminant  apcr-  pra?est,  eumque  regit  et  moderatur.  Tigurina 
tam  profcssi  mulierositatem ,  ail  Tertull.  dc  Ye-     vertit,  sed  occtdtus  sit  ornatus.  qui  est  in  cordt 


masculum  excipict  mulier.  Et  Arislot.  1.  /i.  Pro- 
Idcni.  c.  27.  scribit  muliercs  in  vcnere  esse  in- 
satiabiles.  Nota  cst  Messalinre  Claudii  Imp.  uxo- 
ris  porlcntosa  libido.  Narrat  Diodorus  1.  2.  et 
Herod.  I.  2.  quod  cum  Phcron  Sesostris  lilius 
rex  jEgypti,  captus  oculis  fuisset,  ideoque  deo- 
rum  opem  per  varia  sacra  implorasset,  rcspon- 
sum  et  remedium  acceperit,  ut  placato  Deo  qui 
In  Heliopoli  colerelur,  faciem  mulieris  inspice- 
ret,  qua3  nullum  nisi  sibi  proprium  virum  no- 
visset,  ab  uxore  propria  incipiens  mullas  ex- 
perlus  est,  nullam  tamen  reperit  incorruptam 
prseter  hortulanicujusdam,  quam  restilulo  visu 
uxorem  acccpit;  rcliquas  omnes  vivas  combus- 
sit.  jEschines  Satyricus  omnes  feminas  ionicas 
ij.oiyaaa.ii,  id  cst  adulleras ,  appellare  est  ausus. 
Josephus  lib.  2.  Belli  c.  7.  scribit  Essaeosnondu- 
cere  uxorem ,  eo  quod  nullam  uni  viro  fidem 
servare  credant :  licet  alia  potior  fuerit  ralio , 
nimirum  studium  pietalis  et  contemplationis. 
Porro  inter  Christianos  scimus  multas  mulicres 
fuisse  et  esse  castissimas,  imo  virgines  :  habet 
enim  Ecclesia  innumera  sanctarum  virginum 
agmina  ,  in  eoque  insignis  elucet  gratia  Chrisli 
et  chrislianismi ,  quae  naturam  fragilcm  ila 
corrigit,  consolidat,  evehit  etperficit.  Plutarch. 
in  Problem.  ait  olim  novse  nuptae  praeferri  soli- 
tum  ignemel  aquam,  ul  significaretuream  cas- 
tam  et  puram  esse  debere;  ignis  enim  purg-at, 
aqua  lustrat. 

3.  QUARUM  NON  SIT  EXTRINSECUS  CAPILLATURA.  ] 

S.  Fulgent.  lib.  2.  cap.  11.  capillorum  implicatio  ; 
Tigur.  quarum  ornalus  sit  non  externtts,  qui  siltis 
cst  in  plicalura  capillorttm;  Syrus ,  in  cincinnis 
capitlorum.  S.  Ambros.  Exhort.  adVirg.  inplicatu 
capillortan ,  grsece  enim  aliqui  legunt  1^)0/.^ 
vfHX&v,  id  esl ,  implicationis  capillorum.  Alii  per 
diastolen,  ivTt/ozjj  tpiy&v  ,  id  est  in  plicatura  ca- 
pillorum.  Sedeodem  redit  sensus.  Intelligitenim 
capillorum  Tt^/^ara  quaelibet,  sive  ea  fiant  eos 
crispando,  sive  relorquendo,  sive  innodando, 
sive  in  cirrhos  et  cornua  calamistris  discrimi- 
nando,  sive  alienos  accersendo.  Hoc  est  quod 
ait  Paulus  1.  Tim.  2.  9.  Ornantes  se  non  in  tortis 
crinibus.  Solent  enim  feminae  studere  composi- 
tioni  el  ornatui  capillorum  :  unde  Terent.  in 
Heaut.  act.  2.  Dum  poliuntur  ct  comunlur  annus 
est.  Imo  alienis  capillis  verlicem  strutint ,  ait 
S.  Hieron.  adMarcell.  ut  videantur  in  fronte  eri- 
gere  crinium  fastigia  et  turres ;  quas  incusans 
Juven.  satyr.  6.  ait, 

Tot  adlmc  compagibus  altum 

/Editicat  caput. 

Et  Tertul.  de  Cullu  femin.  cap.  7.  Quid,  ait,  tanta 
ornandi  capitis  onerositas  salutcm  subministrat? 
Et  S.  Hieron.  ad  Laetam  de  instit.  filiae  :  ISec  ca- 
put,  ail,  gcmmis  onercs ,  nec  capillitm  irrufes,  ct 
eialiquid  de  gchenna  ignibus  auspiceris ;  solcbant 
enim  crines  et  vullum  Cterussa,  stibio  ,  aliisque 
pigmentis  colorare  :  et  qui  haec  parabant  a  ci 


66 '2 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


homo ,  si  is  careal  omni  corruptcla ,  ita  ut  spirltus 
ptacidus  sic  ac  quietus.  q.  d.  Oplimus  ornatus 
inulieris  esl  mansuetudo,  motlestia  et  pax  ani- 
ml;  haec  enim  omnes  aninii  potentias,  passio- 
nes  et  molus  componit,  ornat,  dilat.  Hic  enim 
esi.  decor  occultus  et  tecta  venuslas ,  ait  Nazianz. 
in  Praecept.  ad  virg.  et  Psaltes  ps.  hh.  ih.  Omnis, 
ait ,  gloria  fdice  regis  ab  intus.  Tritum  est  illud  : 
Mulieri  ornamenlum  mores  ,  etnon  aurum.  Orna- 
inentum,  ait,  Crates,  est  quod  ornat  :  ornat 
autem  quod  honestiorem  mulierem  facit :  talem 
vero  praestat  non  aurum,  non  smaragdus,  non 
coccus,  sed  gravitas ,  moderatio,  pudor ;  ita 
Plutarch.  in  Lacon.  Plinius  in  Panegyr.  Trajani. 
Laudat  ejus  uxorem,  quod  in  cultu  esset  mo- 
desta.  Pythagoras  Crotoniensibus  matronis  per- 
suasit  ut  auratas  vestes,  aliaque  ornamenta  velut 
instrumenta  luxuriae  deponerent,  eaque  omnia 
in  Junonis  aede  deae  consecrarent  :  vera  enim 
ornamenta  matronae  esse  pudicitiam ,  non  ves- 
tes ,  uti  refert  Justin.  lib.  20.  Sic  et  Aristot.  in 
OEconom.  ait  ornatum  mulieris  non  esse cultum, 
sed  modestiam  ,  ac  studium  honeste  et  decore 
vivendi.  Clemens  Alex.  lib.  2.  Paedagog.  c.  12. 
docet  verum  mulieris  ornamentum  esse  vere- 
cundiam  ;  et  eas  quae  se  auro  ornant  imitari  bar- 
baros,  qui  maleficos  auro  vinciunt.  An  non  enim, 
ait,  cotli  vinculum  est  torques  aureus ,  monitia- 
que  et  quoe  catenarum  locum  oblinent  ?  hinc  et 
dXvaeti ',  id  est  catenae ,  appeliantur.  Unde  Phile- 
mon  pellucidas  vestes  vocat  compedem  auream. 

Ac  recensitis  plurimis  mulierum  ornamentis  : 
Minor,  ait,  easnon  enecari,  dum  tantum  onus 
bajulant,  vide  eumdem  1.  3.  cap.  et  2.  S.  Chrys. 
hom.  21.  adpopul.  Vis,  ait ,  ornare  faciem?  orna 
non  margaritis ,  sed  modestia  et  honestate  :  sic- 
que  vir  gi'atiorem  cernet  aspectum.  Ille  nempe  or- 
natus  et  zelotypia?  suspicionem  injicere  sospe  solet, 
et  inimicitias ,  et  contentiones ,  et  pugnas ,  etc.  ; 
modestia  autem  ornatus  omnem  quidem  improbam 
suspicionem  expeltit  :  omni  autem  vinculo  firmius 
conjugium  conciliat.  Non  enim  tam  decorum  facil 
formas  naturafieri  aspectum,  quam  eam  spectantis 
affectus.  Affectum  vero  nihil  sic  ut  modestia  et 
honestas  inducere  solet ,  etc.  Circa  margaritarum 
cultum  insania,  est  pompa  satanica.  Aurum  enim 
cepisti  non  ut  corpus  vincias,  sed  ut  pauperes 
salves  et  enutrias,  Idem  hom.  hl.  in  Genes.  A 
cuttu ,  ait ,  corporis  innumera  fiunt  mala ,  an-ogan- 
tia  qua  intrinsecus  nascitur ,  despectus  proximi, 
factus  spiritus ,  animce  corruptio ,  voluptatum 
itlicitarum  fomes;  etc.  S.  Greg.  Naz.  scripsit  ora- 
tionem  contra  mulieres  ambitiosius  se  ornantes, 
in  qua  sic  orditur  :  Cavete  6  mulieres ,  nec  caput 
vestrum  notis  et  adulterinis  crinibus  :  tanquam 
turribus  quibusdam  muniatis ,  moltia  colta  e  sca- 
putis  delicate  oslentantes  :  neu  Dei  formas  fasdis 
coloribus  inungatis,  sic  ut  jam  non  facies ,  sed 
tarvas  gestetis.  Et  post  nonnulla  :  Verendum  est , 
ne  Deus  iratus  sic  te  attoquatur :  Dic,  age,  6  aliena 
mulier  ;  ecquis  tandem,  et  undenam  est  tuus  fictor 
et  procreator  ?  Non  te  depinxi  canis  :  sed  imagi- 
nem  mei  finxi.  Qui  fit  igitur ,  ut  pro  chara  ima- 
gine  idotum  habeam?  Additque  externi  cultus 
studiosa  internum  negligere  ,  ideoque  interne 
Hecubam,  externe  Helenam  repraesentare.  S.  Cy- 
prianus  de  habitu  Virgin.  affirmat  deteriorem 
esse  ornatum  superfluum  ipso  adulterio  :  quia, 
ut  aitS.  August.  lib.  1.  de  serm.  Dominiinmonte, 
ibipudicitia,  hic  naturaadulteralur.  Idem  ep.  73. 
ad  Possidon.  Verus,  ait,  ornatus  Christianorum 


et  Christianarum,  non  tantum  nutlus  fucns  men- 
dax,  verum  ne  auri  quidem  vestisque  pompa ,  sed 
mores  boni  sunt.  Eleganter  Proper.  Iib.  1.  ele- 
gant.  1. 

Quid  juvat  ornato  procedere  vitta  capillo  ? 

Teque  peregrinis  vendere  muneribus? 
Naturacque  decus  mercato  perdere  cullu? 

Nec  sinere  in  propriis  membra  nitere  boub? 

Salse,  sed  vere  S.  Cyprian.  de  Habitu  virg.  Or- 
namcntorum,  ait,  et  vestium  insignia  ,  et  lenocinia 
formarum ,non  nisi prostitutis  et  impudicis  feminis 
congruunt :  et  nullarumfere  preliosior  cuttus  est , 
quam  quarum  pudor  vilis  est ,  etc.  Sericum  et 
purpuram  induta  Christum  induere  non  possunt : 
auro  et  margaritis  et  monitibus  adornatai  orna- 
menta  cordis  ac  pectori  perdiderunt.  Plura  citavi 
Isaiae  3.  18. 

In  incorruptibilitate  quieti  et  modesti  spiri- 
tus.  ]  S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  in  incor- 
ruptione  mitis  et  silenlis  spiritus.  Declarat  quis 
sit  absconditus  ;  id  est ,  interior  homo  cordis , 
id  est,  mentis  et  animi,  ac  in  quo  consistat, 
aitque  consistere,  in  incorruptibilitate ,  graec« 
e'v  «^ajsT&j ,  id  est ,  in  incorruptione ,  hoc  est,  in 
integritate,  quieti;  grasce  ■npa.w;,  id  est  mitis, 
mansueti ,  placidi ,  et  modesti  (  mansuetudinis 
enim  comes,  imo  filia  est  tranquillitas  et  modestia) 
spiritus.  Incorruptionem  quieti  spiritus  vocat  Pri- 
mo,  castitatem et  puritatem  spiritus ,  eamque  op- 
ponit  corruptioni  corporis  ,  quam  uxores  passae 
sunt  in  conjugio.  q.  d.  S.  Hier.  1. 1.  contraJovin. 
Quoniam  exterior  vester  homo  (corpus)  corruptus 
est ,  et  beatiludinem  incorruptionis  qua;  proprie 
virginum  est ,  habere  desiistis  :  imitamini  incor- 
ruptionem  spiritus,  saltem  per  seram  abstinen- 
tiam ,  et  quod  corpore  nonpotestis,  mente  prxstale. 
Has  enim  Chrislus  divitias,  et  hos  vestros  con- 
junctionis  qucerit  ornatus.  Sic  et  alii  per  incor- 
ruptionem  accipiunt  castilatem  conjugalem.  Ubi 
nota  ,  mansuetudinem ,  humilitatem  et  modes- 
tiam  parere  incorruptionem  ,  itl  est  castitatem, 
uti  Rom.  1.  1h.  ostendi  :  idque  docet  S.  Greg.  26. 
Moral.  12.  vel  13.  et  S.  Bernardus  serm.  4.  in 
festo  omnium  Sanctorum,  ita  explicat  illud 
Christi  Matlh.  5.  Beatimites,  quoniam  ipsi  pos- 
sidebunt  terram,  id  est ,  inquit,  carnem  suam. 
Incorruptio  aulem  facit  proximum  esse  Deo, 
Sap.  9.  20.  Casti  ergo  ,  humiles  et  modesti  suut, 
quasi  dii  quidam  terrestres ,  juxta  illud  :  Ego 
dixi ,  Dii  estis ,  et  Filii  Excelsi  omnes;  Psal.  81.  6. 
Hinc  et  Poetae,  ait  Clem.  Alex.  lib.  h.  Strom. 
in  fine,  electos  appellarunt  5touli<x.i,  id  est  deifor- 
mes  ;  et  9eoD;,  id  est  divos,  et  avuSiou; ,  idest,  diis 
wquales ;  et  Au  //lyjtiv  aTaHvTouj ,  id  est  consilio 
Jovis  pares ;  et  vco?s  ivxXiyy.tx  ^8'  exovT£s  »  id  est 
prudentia  divis  similes ,  et  &eoEixaous ,  id  est , 
Deo  similes.  Euripides  itaque  :  In  meo,  inquit, 
tergo  sunt  pennx  aurex ,  et  aptantur  grataSire- 
num  tataria,  iboque  in  immensum  subtatus  cethera, 
Jovem  conventurus.  Egoautem  Christi  spiritum  op- 
taverim,  ut  me  inmeam  sustotlat  Jerusalem.  S.  Hi- 
larius  scripsit  epistolam  ad  Abram  filiam  suam, 
in  qua  promittit  ei  margaritam  pretiosissimam  , 
si  margaritas  vulgares  contemnat.  Margarita 
harc,  ait,  virtutis  ejus  est ,  ut ,  si  quis  eam  indui- 
turnon&grotet,  non  senescat,  nonmoriatur.  Rur- 
sum ,  ut  eam  habere  non  possit ,  si  quis  margarilam 
atiam  habuerit ,  nam  speciosa  est ,  pretiosa,  in- 
comparabilis  et  calestis ,  prastans  salutem  et  aler- 
nitatem ,  nec  dignulur  ibi  esse ,  ubi  alia  sunt  : 


COMMENTARIA  LN  T.  EPIST. 

nimiium  margarita  hacc  cst  virginitalis  status, 
quam  S.  Uilarius  fi  1  i ae  oplavit  et  persuasit.  Sic 
et  S.  Agnes  dixit  so  u  Christo  ornatarn  esse  inaes- 
timabilibus  margaritis. 

Secundo,  incorruptio  spiritus  est  inlegrilas 
animi  mansucti  et  tranquilli ,  qui  nullis  exagi- 
talur  cupidilatum  procellis,  nullis  passionum 
eegritudinibus,  nulla  ira,  superbia  ,  invidia,etc, 
corrumpitur,  sedilkesus,  integer  etincorruplus 
consistit.  Hanc  enim  parit  mansuetudo  el  mo- 
destia  :  hisceergo  ornari  vultmulieres;  ac  man- 
sueludinem  quidem  opponit  invidiac ,  iracundiae, 
superbiae  :  modestiam  vcro  levitati,  petulantiae, 
inconstantiae,  garrulitati,murmuralioni,  in  quae 
\itia  naturaliter  propendent  mulieres  ornatum 
externum  seciantes  ,  internum  negligentes,  ait 
S.  Chrysosl.  hom.  lh.  in  Matth.  Nam  si,  inquit, 
consclentia  singulorum  cernere  possemus ,  multos 
ibi  vermes  ,  multam  saniem  ct  incomparabilem  re~ 
perirem  fcetorem  :  cupiditates  clico  improbat ,  qua? 
vermes  spurcitia  mirum  in  modum  excedunt,  impii 
enim  quasi  mare  fervens ,  quod  quiescere  non  po- 
test ,  et  redundant  fluctus  ejus  in  conculcationem 
ct  lutum,  Isaia?,  57.  20. 

Tertia  huec  est  virtus  mulieris,  nimirum  man- 

suetudo,  pax  et  modestia,  cujus  fructus  est  incor- 

ruptio,  ut  scilicet  faciat  hominem  a  vitiisom- 

nibus  incorruptum,  integrum, imperturbabilem. 

Modesti   (  graece  ^\>/M  ,   id  est ,   tranquilli  , 

silentis,  pacilici,  el  consequenter  modesti)  Siu- 

iutus.  ]  S.  Ambros.  lib.  1.  Offic.  cap.  18.  Modes- 

tia,  ait,  quam  a  modo  scientue  quid  deceret  appct- 

latam  arbitror  ,  etc.  S.  August.  lib.  de  Vita  bcata, 

sub  finem  :  Modcstia  ulique  dicta  est ,  inquit , 

a  modo;  et  a  temporis  temperantia.   Ubi  autem 

viodus  est  atque  tempcrics,  ncc  plus  cst  quicquam, 

necminus.  AdditS.  Ambr.  Oremus  in  incorruptione 

quieti  et  modesti  spiritus,  qui  cst  ante  Deum  locu- 

ptes,  ut  ait  Pelrus  1.  ep.  c.  3.  U.  Magna  igiturtno- 

destia,  quce  cum  sit  etiamjuris  sui  remissior  nihil 

sibi  usurpans ,  nihil  vindicans ,  et  quodammodo 

intravires  suas  contractior ,  divcs  est  apud  Deum, 

apud  qucm  nemo  dives.  Divcs  est  modestia ,  quiu 

portio  Dei  est.  Deus  enim  est  ipsa  increata  et 

essentialis  modestia  tam  ad  intra ,  quam  ad 

extra;  adeo  ut  in  toto  mundo  intelligi ,  at  nou 

sentiri  possit.   llabilus  cnim  mcnlis  in  corporis 

stutu  cernitur.  SicetS.  Maria  audila  angeli  salu- 

talione  ,  praverecundia  non  rcsalutauit ,  ncc  illum 

responsumrctulit ,  nisi  ubi  de  suscipienda  Domini 

generatione  cognovit ,  ut  qualitatem  affcclus  dis- 

ceret ,  non  ut  sermonem  refelleret ,  ait  idem  I.  1. 

in  lucam.  Et  lib.  2.  de  Virg.   eam  ita  pingit  : 

NikU  torvum  in  ocutis,  nihitin  verbis  procax ,  nihil 

in  actus  invcrccundum  ,  non  gcstus  fractior ,  non 

incessus  solutior,  non  vox  petulantior ,  ut   ipsa 

corporis  species  simulacrum  fuerit  mentis,  figura 

probilalis. 

Narrat  Dion.  Carth.  in  cap.  3.  de  Divin.  nom. 
S.  Dion.  Areop.  S.  Dionysiiun  cum  e  Gr.Tcia  in 
Judoeam  venisset,  ct  B.  Virginem  convenisset , 
tanta  charitate  fulgcntem  ejus  vultum  cons- 
pexisse,  ut  prae  nimio  slupore  dcficiens  in  i.i- 
ram  cectderit ,  dixeritque,  nisi  ratione  naturali 
et  fule  cognovlsset  allam  esse  diviniiatem ,  se 
hanc  ipsam  Virginem  loco  Dcae  habilunini 
fuissc.  Scd  audi  ipsum  S.  Dionvsium  haec  i\v  Sti 
narrantem  epistola  ad  s.  Pauium  (Kcet  Bcllarui. 
de  Script.  Bcoles.  et  Blilnegem  illam  csseS.  Dio- 
nysii)  quam  recitat  noslcr  Christoph.  ft  Caslro 
in  Ilisu.n.i  Dciparw  cap.  10.  num.  10.  Fatcor , 


S.  PETRI.  Cap.  III. 


inquit,  coram  omnipotenlia  Dei  ,  et  clementi11 
Satvatoris ,  et  gloria  majcstatis  Virginis  tnatris 
cjus,  quoniam  cum  d  Joanne,  etc. ,  ductus  sui  ait 
deiformem  proesentiam  altissima  Virginis  ,  tantiu 
medivinus  splcndor  circumfulsit  exterius,etplenin^ 
irradiavit  inlerius  :  lanta  etiam  in  me  omniui;: 
odoramenlorum  supcrub  undavit  fragrantia ,  ul 
nec  corpus  infelix  ,  neque  spiritus  posset  tolius  uc 
tantaz  aterna?  felicitatis  in  signiasuslinere.  Defecit 
cor  meum,  defecit  et  spiritus  lanlx  gloria  rnajes- 
talis  oppressus.  Tcslor  qui  aderat  in  VirgineDeum. 
si  tua  divina  concepta  mente  non  me  docuissent , 
hanc  ego  verum  Deum  esse  credidisscm.  linde  non 
mirum  quod  B.  Virgo  solo  aspcclu  el  praesentia. 
Ilis  quos  viseret  integrilatis  insigne  confcrret ,  uti 
ait  S.  Ambros.  de  Institut.  Virg.  cap.  7.  S.  llie- 
i  on.  in  cap.  9.  Maltban  dans  causam ,  ctu 
Mattbaeus  Christumvocantem  illico  sit  secutu.s  : 
Certe,  inquit,  fulgor  ipse  el  majestas  divinilalis 
occutta ;  qu$  etiam  in  liumana  Clirisli  facie  re- 
lucebat ,  ex  primo  ad  se  videntes  trahere  poterat 
aspectu.  Et  in  cap.  21.  danscausam,  curCbristo 
per  flagellum  exigente  nummularios  e  templo, 
mensasque  subverlcnte,  etc. ,  quae  magnus  non 
fccisset  exercitus,  nemorestiterit :  Igneum  enim. 
ait,  atque  sidereum  radiabat  ex  oculis  ejus,  et  di- 
vinilalis  majestas  lucebal  in  facie.  Unde  Aa/ianz. 
cpist.  193.  ad  Dioclem.  Unum,  ail,  bonorum  est, 
ul  Christus  nupliis  inlwsit  (  Forro  ubi  Chrislus 
est  ,  m  odestia  quoque  est )  operai  pretium  est ,  ut. 
sicut  catera  omnia ,  sic  et  Christia  norum  matri- 
monia  modesla  et  composita  sint.  Modeslia  porro 
in  gravitate  sita  est.  Iclem  in  Carm.  de  vila  sua. 
aitse  propteraemulossponte  renuntiassepalriar- 
chatui  Constant.  duabus  de  causis  :  Ilinc  namque 
redibat,  ait,  commodum  duplex  mihi ,  modesttts 
ipsos  dumtrahoad  modesliam,  simulque  amorcm 
colligo  et  clarum  decus. 

Laudat  Nebridium  S.  Hicron.  epist.  ad  Sah  i- 
nam  ejus  uxorein  jam  viduam  ,  qttod  de  sorore 
generatus  Augttsttc ,  ct  in  materlcrai  ntttrittts  unut 
in  palalio ,  contubeimalis  et  condiscipulus  /lagtts- 
torum ,  quorum  mensa?  ministrat  orbis ,  et  terrcc 
ac  maria  serviunt ,  inter  rerum  omnium  abundan- 
tiam  ,  in  primo  atatis  flore  tanta?  verecundia?  fuit  , 
ut  virginalem  pudorem  vinceret,  et  ne  levem  quidem 
obscceni  rumoris  in  se  fabulam  darel.  Deinde  pur- 
puralorum  propinquus ,  socius ,  consobrinus  ,  non 
esl  inflatus  sttperbia  ,  sed  cunctis  amabilis  ,  ipsos 
principes  amabat  ttt  fratres,venerabatur  ut  domi- 
nos:  ministros  autem  et  universttm  ordinempalatii, 
qtto  regalis  frequentatur  ambitio,  sicsibicharitate 
sociarat ,  ut  qui  merito  infcriores  essent ,  officiis 
se  pares  arbilrarcntur.  Di/ficile  factu  est  gloriam 
virlute  saperarc ,  ct  ab  his  diligi  quos  prtfcedas. 
S.  Grcgorius  .'i.  Dialog.  17.  narral  Musam  puel- 
lamjuseuB.  Virg.  mores  leviorcs  conimutasse  in 
modesios,  ilaque  abcadcm  evocalani  incoelum. 

Spiritus.  ]  S.  Albanasius  cpist.  ad  Serap.  ac- 
cipil  Spirilum  S.  bic  cnini  dives  est  apud  Deum. 
quia  di\  inilatis  consors  est  et  parliceps.  q.  d. 
Qui  sc  puros  et  incorruplos  custodiont,  in  se 
cxcipiunt  Spirituui  S.  quictus  et  modc.slus,  eo> 
facit  parilcr  quietos  »t  niodcstos.  Modeslia  enini 
cst  fruclus  Spirilus  S.  Galal.  &  i% 

Yenim  ad  liilcram  bic  spiriiuin  liumanum  a<  - 
cipe  ciim  S.  Ambro««  1.  Olliciorum  cap.   1S.  1/  - 
cnim  modcslus  ciquictus.  csl  vcslis  el  ornalu.- 
liuilicrum  :  manat  lamen  a  Spiiilu  sancto.  c»i- 
que  ejus  doiuini. 

Qci  (  spirilus  incorruptus ,  qoiclus  ei  modf*- 


m 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.   III. 


Uis)  est  in  conspectu  Dei  locuples.  ]  Quia  supcr 
terrena  omnia  sc  elevans  Dcum  possidet,  heres- 
que  est  cceli  et  regni  aeterni.  Nam  ,  ut  ail  Seneca 
epist.  67.  ratlo  niliil  est  alittd,  quam  in  corpus 
humanum  pars  divini  Spiritus  mersa.  Audi  S.  Arn- 
bros.  lib.  U.  epist.  27.  Vere  divcs  ,  qui  in  conspeclu 
Dci  potest  dives  videri,  in  cujus  conspectu  terra 
exigua ,  mundtts  ipse  angustus  est.  Sed  sotum 
illum  Deus  divitem  novit ,  qui  sit  dives  alernitati, 
qui  non  opum,  sed  virtutum  fructus  recondal. 
Quis  autem  ante  Deum  dives ,  nisi  quictus  et  mo- 
dcstus  spiritus  qui  nunquam  corrumpitur?  JSonne 
tibi  videlur  dives,  qui  habet  pacem  animi ,  tran- 
quillitatem  quietis ,  ut  nihil  concupiscat ,  nullis 
exagitclur  cupiditatum  procellis,  nec  vetera  fas- 
tidias  et  nova  quceras,  et  semper  desiderando  fiut 
in  summis  divitiis  inops?  Ea  est  pax  vere  dives  , 
qttce  superat  omnem  mentem.  Dives  pax ,  dives  ?no- 
destia,  dives  fules  (ftdeli  enim  totus  mundus  pos- 
sessio  est),  dives simplicitas  :  sunt  enim  et  divitice 
simpticitatis  ,  qucenihildiscutit,  nihit  contraclum, 
nihil  suspectum  aut  fraudulentum  putat ,  sed  puro 
sc  fundit  affectu.  Dives  bonitas  :  quam  si  quis  ser- 
vaverit,  pascitur  in  divitiis  ccelestis  hereditatis.  Me- 
rito  justus  semper  foznerat ,  iniquus  indiget.  Ille 
justitias  fcenerat  mandato  Dei  pauperibus  et  ege- 
nis  :  at  vero  insipiens  et  quod  putat  se  liabere  ne- 
quaquam  possidet.  An  putas  iUum  possidere ,  qui 
thesauro  suo  die  ac  nocte  incubans  avara  et  misera 
torquetur  sollicitudine.  Ille  vero  eget,  etsi  alii  di- 
ves  videtur  :  sibi  pauper  est ,  qui  non  utitur  eo 
quod  habet ,  qui  adhuc  alia  rapit,  alia  desiderat, 
Ubi  enim  nullus  cupiditati  modus  ,  qui  fruclus  di- 
vitiarum?  nemo  est  dives,  qui  qttod  habet  secum 
auferre  non  potest.  Quod  enim  hic  retinquitttr ,  non 
nostrum,  sed  aiienumest.  Subditexempla  :  Dives 
Henoch,  qui  quod  habuil  secum  transtulit ,  et  om- 
nem  illum  bonitatis  suce  sensum  ccslestibus  intulit 
receptaculis  :  qui  ideoraptus  est,  ne  cor  ejus  ma- 
Utia  mularet.  Dives  Elias ,  qui  virtutum  suarum 
thesauros  curru  igneo  sublimis  sedibus  cethereis 
invexit.  Et  tamen  iste  non  mediocres  divitias  he- 
redi  reliquit ,  quas  ipse  non  amitteret.  Quis  hunc 
pauperem  vel  tunc  dixerit  ,  cum  victus  quotidiani 
indigens  [alimonia  mitleretur  ad  vidttam,  ut  pas- 
ceretur  ab  ea  quando  ad  ejtts  vocem  ccetum  ctattde- 
batur  et  aperiebatur;  quando  ad  ejus  verbum  hydria 
larince ,  et  vas  olei  non  deftciebat  per  triennium , 
sed  abundabat ,  nec  minuebatur  usu  sed  replebatur? 
Quis  illum  pauperem  dixerit ,  ad  cujus  voluntatem 
dcscedebat  ignis ,  quem  invia  flumina  non  conclu- 
debanl,  sed  insuttm  fonlem  recurrebant ,  ut  sicco 
Propheta  transiret  pede?  Duos  finitimos  vetus  his- 
toria  describit ,  regem  Achab  et  pauperem  Nabu- 
then  :  quem  horum  pauperiorem,  quem  ditiorem 
credimus?  Alter  regaii  fulcro  divitiarum  prczdi- 
tus ,  inexplebilis  insatiabilisque  of)ibus  suis  exi- 
g uam  pauperis  vineam  desideravit.  Aliter  despiciens 
animo  Gzsuiuv  t«5  ■noj.w/pvGous  Tu^a5  >  imperia- 
tesque  gazas  suo  erat  contentus  palmite.  Nonne 
videtur  hic  magis  dives ,  hic  magis  rex ,  qui  sibi 
abundabat ,  suas  regebat  cupiditates  ,  ut  nihil  alie- 
num  concupisceret?  Ilte  autem  egentissimus ,  cui 
aurum  suum  vile  alienus  pabnes  pretiossimus  tss- 
timabatur?  Deinde  idipsum  hoc  sorite  demons- 
trat.  Quid  est  divitem  esse ,  nisi  abundare?  Quis 
autem  abundat ,  qui  sil  animo  contractior  ?  Quis 
autem  animo  contractior ,  utique  angustior?  Quce 
igitur  in  angustiis  abundantia?  Non  ergo  dives  , 
qui  non  abundat?  Unde  pulchre  David  :  Divites, 
ait,  eguerunt  el  csttrierunt.  Niliit  ergo  affectu  sa- 


pienlis  dilius ,  nihil  insipientis  cgerttlUS  ;  Ibi  abun- 
danlia  ubi  satietas  :  ubi  autem  famei  cuptdltatum, 
ubi  inexplebilis  appetentia ,  ibi  utlque  pattper- 
tas, 
nivit 


etc.  Secundum  haic  Petrus  Apostolus  de/i- 
non  in  auro  et  argenlo  et  indumentis  femi- 
narum  esse  ornamentum ,  sed  in  occutto  cordis 
homine  atque  abscondito  :  unde  nulla  se  exuat  cul- 
tum  pietatis  ornatum  gralite ,  vita?  aternce  here- 
ditatem.  Idem  per  umbram  vidit  Socrates,  cujus 
haec  vox  et  oratio  extat  apud  Clement.  Alex. 
hb.  5.  Strom.  O  Pan  et  dii  alii  date  mihi,  ut  intus 
sim  pulcher  et  honeslus  :  siquidem  est  pulcherri- 
mum  id  quod  est  sapientissimum.  Dicebat  enim  vir- 
tutem  esse  animai  pulchritudinem ,  contra  autem 
vitium  animw  turpitudinem. 

5.  SlC  ENIM  ALIQUANDO  et  SANCTjE  mulieres  spe- 
rantes  in  Deo  ,  et  consequenter  credentes  et 
amantes  Deum,  ornabant  se.  ]  T6  sperantes  in 
Deo,  parlim  refert  ad  sancta.  q.  d.  Quia  sanctse 
ideo  sperabantin  Deo ,  sancti  enim  cor  per  speni 
quasi  anchoram  defixerunt  in  Deo.  Partim  ad 
ornabantse.  q.  d.  Quia  sperabant  inDeo,ideomo- 
deste  ornabant  se,  non  capillatura,  auroet  ves- 
tibus  preliosis  ,  sed  obedientia ,  subdendo  se 
maritis,  castitate,  ac  spiritu  quieto  et  modesto. 
Nota sperantes,  idest  timentes,  amantes,  colentes 
q.d.  Deumcolebant,  ideoornabantse  obedientia, 
caslitate,  modestia;  quia  scilicet  sciebant  hune 
ornatum  Deoplacere,  ab  eoque  praecipi ,  ac  per 
eum  sperabant  se  in  matrimonio  a  Deo  omni 
fructu  etgratiabenedicendaset  cumulandas.Spes 
enim  hic  per  synecdochen  omnem  Dei  cultum 
complectitur ,  aeque  ac  ei  conjunctus  timor 
omnem  Dei  cultum  comprehendit,  ut  cum  dici- 
tur  :  Timete  Dominum  omnes  Sancti  ejus  :  timete, 
id  est  reveremini,  et  colite.  Nihil  deest  timenti- 
bus  eum.  Timor  Domini  pteniludo  sajnentia? ,  etc. 
Qui  enim  Deum  timet  et  sperat,  per  hunc  timo- 
rem  et  spem  impellitur,  et  quasi  cogitur  ad  ei 
obediendum  etserviendum.  Ita  de  Josaphat  regc 
veri  Dei  cultore  dicitur  2.  Paral.  17.  3.  Non  spe- 
ravit  in  Baalim  ,  sed  in  Deo  Patris  sui ,  id  est 
non  coluit  Baalim,  sed  Deum  patris  sui.  Unde 
subdit  :  Et  perrexit  in  praceplis  itlius  et  nonjuxta 
peccata  Israel ,  qui  coluit  Baalim  ,  id  est  idola. 
Ps.  h.  Sacrificate  sacrificium  justitia,  et  sperate  in 
Domino,  id  est  sacrificate  et  colite  Dominum, 
Ps.  53.  9.  Gustate  el  vidcte  quoniam  suavis  est 
Dominus  :  hinc,  Beatus  vir  qui  sperat  in  eo,  id 
est  eum  colit  et  amat,  ilaque  ejus  dulcedinem 
gustat.  Unde  subdit,  Timete,  id  est  colite,  Domi- 
num  omnes  sancti  ejus,  quoniam  non  est  inopia 
timentibus  eum.  Ps.  36.  3.  Spera  in  Domino,  et  fac 
bonitatem.  Similia  suntPsal.  83.  13.  Psal.  113.  9. 
Thren.  3.  25.  Ita  Rebecca  viso  Isaac  sponso  suo 
modeste  pallio  se  velavit ,  ac  ex  camelo  desiliens 
ei  honorem,  reverentiam,  submissionem  et  ob- 
sequium  obtulit,  atque  tota  vita  praestitit,  Ge- 
nes.  2/i.  §k.  Rebeccam  socrum  secutae  sunt  nurus 
Rachel  et  Lia,  ex  eisque  progenita?  Noemi,  Anna , 
Abigail,  Esther,  Judith  et  Ruth  Moabitis.  Sic  mu- 
lieris  fortis  ornatum  pingens,  Sapiens  Proverb. 
cap.  31.  21.  Fortitudo,  ait,  et  decor  indumentum 
ejus. 

Ita  S.  Gorgoniam  sororemsuam  laudat  S.  Gre- 
gor.  Nazian.  orat.  11.  Non  illam,  ait,  aurum  or- 
navit ,  non  flavce  comaj ,  crinium  nocti  et  impos- 
turce ,  pretiosum  caput  summacum  insania  scenam 
efficientium ,  non  circumflua  et  pellucidce  vestis 
magnificentia,  non  lapidumsplendores  propinquum 
aerem  colorantes ,  non  pictorum  artes  °.t  prwsh- 


COiwAlENTAKJA  IN  EPIST 

i'i(p ,  (■/■/ciiusqne  fictor  in  contrarium  fabricans, 
msidiosisque  coloribus  Dci  figmentum  obduccns,  et 
per  honorcm  infamiam  inurens,  ac  divinam  for- 
mam  meretricum  procacibus  oculis  idolum  propo- 
nens ,  ut  adulterina  pulchritudo  naturale  imagi- 
nem,  qtmDeofuturoavoservatur,surripiat.  Verum 
cum  exlernos  multos  et  varios  mulierum  cum  or- 
natus  cognitos  haberet;  nullum  tamen  moribus 
suis  ,  atque  intus  condito  splendore  prcestanliorcm 
agnosceoat.  Unus  illi  rubor  placebat ,  quem  pudor 
affert  :  unus  candor,  quemparit  abstinentia.  Nam 
pigmenla  et  fucos,  hacfluxam  forma;  ventistatem, 
sceniciset  trivialibus  relinquebat ,  quibusque  pro- 
brum  ac  dedecus  est  erubescere.  Unde  post  plura 
mortificationis  ejus,  austeritalis,  pietatis  et  de- 
votionis  heroica  opera  recensita  exclamat  :  O 
fcmineamnaturam;  quo3 propler  omnc salutis  cer- 
tamen  viritem  naturamsuperasti ;  atque  illud  cons- 
picuum  fecisli ,  masculum  et  feminam ,  corporis , 
non  item  animiv  discrimen  esse!  O  ingenlem  post 
baplismum  castitatem,  el  sponsam  Christi  animam 
in  puro  corporis  thalamo!  O  Chrisli  exinanitionem, 
at  servi  formam,  et  passiones  ipsius  mortificatione 
honoratas? 

6.  Sicut  Sara  obedierat  AmuiEE,  ]  adeo  ut  eum 
c.x  patria  Chaldsea  abeuntcm  relictis  parentibus 
et  cognatis  secuta  sit,  et  cum  cocontinuo  pere- 
grinata  per  Chananaeam  ,  ibique  periculis  etiam 
castitatis  pro  eo  se  objecerit.  Vide  dicta  Gen.  12. 
13.  et  seq. 

Dominum  eum  vocans  ,  ]  dicens  Gen.  18.  12. 
Postquam  consenui ,  et  dominus  meus  (  marilus 
ineus  Abraham )  vetulus  est ,  voluptati  operam 
clabo?  Sara  proprio  nomine  vocabalur  Jescha  , 
uli  dixi  Gencs.  11.  in  fine,  posteadicta  est  Sarai, 
id  est,  domina  vel  princeps  mea ,  idque  ut  vide- 
tur,  ab  Abraham,  qui  videns  se  ab  ea  honorari, 
vocarique  dominum  ,  vicissim  eam  honorare 
voluit ,  ideoque  vocavit  eam  Sarai ;  ita  noster 
Eorinus.  Cujus  rei  magnum  indicium  est,  quod 
primitus  vocata  sit  Sarai ,  id  cst  domina  mca  , 
quomodo  a  nullo  alio  congrue  vocari  potuit 
quam  ab  Abraham  marito.  Deindea  Deopromii- 
lente  ei  filium  Isaac ,  ex  quo  nascilurus  erat 
Christus,  vocata  est  absolute  Sara,  id  est  do- 
mina  :  quia  per  Christum  filium  suum  domina- 
lura  erat  loti  orbi,  Genes.  17.  15.  Discant  ergo 
uxores  aSara  honorare  maritos,  sic  vicissim  ab 
eis  honorabuntur  ;  discant  eis  parere  ,  quia  pa- 
rendo  imperabunt ,  et  oblinebunt  ab  eis  quid- 
quid  volent.   Ita  hodie  videmus  viros  graves 
nxores  suas  vocare  dominas.  Nimirum  ,  verum 
<st  illud  Senecac  :  Casta  ad  virum  malrona  pa- 
/cndo  imperat.  Unde  mystice  Origen.  hom.  6.  in 
f.cn.  Sura ,  ait  ,  qua;  interpretalur  princeps ,  vel 
principatum  agcns,  formam  tenet  ipt-^  ,  quod  est 
animi  virtus,  Ihvc  ergo  virtus  conjuncta  cst  et  cc- 
lueret  sapicnti  ct  ftdeli  viro,  sicut  et  ille  sapieris  qui 
•liccbatde  sapientia  :  llanc  quwsivi  adducere  spon- 
sam  mihi:  ideo  ergo  dicitur  ad  Abraham:  Omnia 
quacumque  dixerit  tibi  Sara ,  audi  vocem  ejus.  Si 
i/uis  ergoascivil  sibi  in  conjugiovirtutcm,  audivi 
imcjus  inomnibus.  Et  postquam  eam  habucrit 
'ixorcm  pcrfeclus  ,  effcctus  faciat  ct  sororem ,  ut 
ramdcm  aliis  communicct  ,  uti   Abraham   dixil 
Saram  esse  suam  sororem.  Porro  S.   Nazianz. 
orat.   11.  de  S.   Gorgonla  sorore  sua  ,  asserit 
Saram  bac  obedientia  et  honore  quem  detulit 
inarito,  piomeiitani  esse  non  tantum  justiti.e 
iauclem  ,  sed  et  ul  ex  eo  conciperet  et  pareret 
Jilium  sanctum  et  illustrem  Patfiarcham  ,  sci- 
conxF.i     \  i  ipiue.    rosi.  X. 


,  S.  PETfll.  Cap.  III.  665 

licet  Isaac.  Vide  S.  Chrys.  hom.  32.  in  Gen.  ubi 
inire  Saree  obedientiam  et  amorem  erga  inari- 
tum  celebrat. 

S.  Ignatius  epist.  12.  ad  Antioch.  monet  uxores 
ita  revereri  viros,  utillos  ne  quidem  ex  nomine 
compellare  audeant. 

Clemens  Alex.  1.  U.  Strom.  Mulierem,  inquit, 
quce  cum  honeslate  amat  marilum,  describit  Euri- 
pides  sic  monens. 

Bonisque  vcrbis  prosequi  oportct  ,  si   quid  conjux  dixe- 

rit : 
Si  haud  dixerit ;  laborare  ut  ad  gratiam  dicat  luarili. 
Dulce  est  conjugera ,  mali  si  quid  evenerit , 
Cum  viro  tristarier,  doloris  el  gaudii  esse  participem. 

Sic  morum  mansuetudinem  oslendens ,  et  benevo- 
lcnliam,  vel  in  calamilatibus.  Deinde  subjungit 
uxoris  dignam  csse  vocera : 

^grotus  et  si  sis,  ajgra  simul  feram , 

Tuaque  patiar  mala  ;  et  certe  milii 

Non  quidquam  acerbi  ?  una  cum  amicis  nam  decet 

Fieri  beatos  quid  nisi  hoc  amicitia  est  ? 

Idem  Clemens  1.  3.  Paedagogi  cap.  11.  lies ,  ait . 
cst  pulcherrima  mulier  domus  custos  ,  quce  et  se  et 
maritum  propriis  ornamentis  induit  ,  per  quw- 
omnes  exultant  :  fdii  quidem  propter  matrcm , 
maritus  proplcr  uxorem  ,  ipsa  propter  cos  ,  om- 
nes  autem  propter  Deum.  Ut  paucis  igilur  dicam 
virtutis  penus  csl  fortis  mulier.  S.  Amb.  in  c.  31. 
Proverb.  c.  3.  Bona  ,  ait,  conjux  virum  suum 
dominum  vocat,  sicut  Sara  obediebat  Abrahce ,  di- 
ccbat  relrus  Apostolus  ,  dominum  cum  vocans. 
Uona ,  inquam ,  conjux  non  solum  vocat  virum 
dominum  suum ,  sed  hoc  sapit  ,  hoc  sonat ,  hoc 
gestat  corde ,  hoc  profitetur  ore ,  tabulas  matri- 
monialcs  instrumcnla  anptionis  sua?  deputat  ; 
solebat  enim  olim  uxor  a  maritis  coemi ,  et 
per  coemptionem  duci )  Est  ergo  ancilla  dans 
(  opera  anciilis.  Sic  S.  Natalia  maritum  suum 
Adrianum  vocabat  dominum.  Sic  S.  Monica  Pa- 
tricio  viro  suo  serviebat  qua-si  domino,  aitS.  Au- 
gust.  9.  Confess.  9.  Vide  sex  prsecepta  qu.T 
uxori  ex  Aristotele  dedi  Epbes.  5.  22.  et  v.  nlt. 
in  fine  capilis.  Vide  et  exempla  honoris  ct  amo- 
ris  conjugum  ,  quse  recensui  Gen.  2.  1h. 

Denique  S.   Hier.  scribensad  Celanliam  hoc 
ei  uxoribus  praeceptum  dat:  Vra:cipur  in  conju- 
gio  venerabili  et  immaculato  Apostohca;  reguicn 
ordo  tcneatur  :  servetur  in  primis  viro  auctoritus 
sua,  totaquc  a  te  discat  domus  quantum  iili  hono 
ris  debeal :   lu  dominum  illum  obsequio  iuo,  tu 
magnum  illum  tua  humilitate  dcmonslra :  tanto 
ipsa  honoratior  futura  ,  quanlo  illnm  amplius  hc* 
noraveris.  Caput  cnim  (ut  ait  Aposlolus)  mulieris 
est  vir:  nec  aliunde  magis  icliquum  corpus  orna- 
tur ,  quam  e.r  capitis  dignitatc.  Lxorenim  trans- 
it  in  domum  ,  stirpem  et  familiam  mnriti,  ab 
eoque  omne  suum  decus,  nobilitatem  ct  digni- 
latem  accipii.  Porro  hac   dc  causa  duccndam 
essc  uxorem  in  stalu  parem ,  non  stipcrioiem  , 
ne  niarilo  snperbe  praeesse  velit ,  monent  sa- 
pientes  Chilon  et  Pittacus.  Audi   Ausonium  de 
scptem  Sapient.  in  Solone  :  Par ,  pari,  inquil. 
ItigatO  conjux  :   quod  impar    cst  ,    dissidet.   El 
Oviuius  in  ep.  Dejanirsc  ad  Herculem  : 

Si  qua  voles  aptc  nubere,  nubc  pari. 

Inde  illud  vulgo  tritum  :  Ttt  libi  sttmc  parcm. 

Cljcs    i:stis  fii.i.e.  ]   Hinc  Kquel    S.    Pelmm 
proprieet  directe  luvc  scribere  JudaoSs  :  hicnini 


CG6  COMMENTAMA  1N  I.  E 

erant  filh  el  fili^e  Sarae  ad  litteram  :  consc- 
quenter  lamen  scribit  et  Genlibus  :  hi  eniui 
erant  lilii  ot  filiae  Sarae  et  Abrabae  secundum 
spiritum  ,  quia  ejus  fidem ,  pietalem  el  opera 
sancta  imitabantur.  Rom.  9.  8.  ila  Didym.  Untle 
subdit  Petrus  benefacientcs  ;  Syrus  iu  operibus 
bonis,  scilicet  imilandoSarae  eleemosynaset  be- 
neficentiam.  Hancenim  significat  graecum  isyfrfo- 
^eioOvTst,  licet  idem  verbum  adhonoreem  et  be- 
nevolenliam  mariloexhibendam,  acquaevis  alia 
bona  opera  extendi  possit.  Porro  uxoris  oflicia 
et  opera  bona  egregie  depingit  Sapiens  Prover- 
biorum  31.  etTobiascap.  10.  13.  et  S.  Paulusad 
Tiium  2.  h.  et5. 

NON     PERTIMENTES     ULLAM    PERTURBATIONEM  ,    ] 

quasi,  si  vos  subdatis  mariiis,  eisque  benevolae, 
beneficae  el  obsequentes  sitis  ,  imperiosius  ab 
iis  tractandae  sitis  ,  quin  potius  obsequium  ves- 
trum  conciliabit  vobis  maritorum  amorem  , 
pacem  ,  honorem  :  magnes  enim  amoris  est 
amor  ;  ita  OEcum.  Rursum,  q.  d.  Nolile  timere 
perturbationes,  id  est ,  molestias  conjugii  :  si 
enim  bencfacialis ,  digneque  conjugio  vivatis  , 
Deus  sua  gratia  eas  vobis  faciet  faciles.  Haec 
enim  graliaesteffectus  Sacramenti  matrimonii, 
conjugibus  a  Deo  praeparata  ,  ut  matrimonii 
onera  fortiter  sustineant ,  sibique  bene  consciae 
nihil  timeant.  Tertio  et  nervose  ,  q.  d.  Si  qua 
domi  oriatur  perlurbatio  ,  uti  saepe  fit ;  si  ma- 
litus  irascatur,  siproleslitigent,  siinter  ancillas, 
iamulos,  cognatos,  vicinos  oriaturlis  et  conlen- 
uo,  nolite  timere,  nolite  percelli;  sed  foriiter 
omnia  quasi  viragines  sustinete  ,  ac  vestra  pru- 
dentia  et  gratia  sopite  et  conciliate.  Estote  im- 
perturbabiles ;  ita  omnes  domus  perturbalioncs 
sedabitis,  facietisque  ut  tota  familia  instar  vestri 
sit  tranquilla  et  pacifica. 

Minus  caste  aliqui  pertubationem  accipiunt  li- 
])idiuis  (hancenim  significat  Graecum  ,  xTOYian, 
apud  Aristot.  de  Gener.  animal.  c.  5. )  q.  d.  Ne 
timeatis  per  obsequia  erga  maritum  inflamman- 
dam  in  vobis  libidinem  ,  quia  illa  charitatem 
pariunt,  non  cupiditatem. 

7.  VlRI  SIMILITER  COHABITANTES,  ]  mulieri  ,    Ut 

jequitur.  Cohabitantcs  ,  id  est  cohabitent ,  sci- 
licet  ut  utantur  eodem  tecto  et  lecto,  ne  ab 
uxoribusfaciantdivortiumveldomus,  vel  thori, 
neve  ad  alias  divertant  aut  foris  pernoctent.  Est 
hebraismus.  Hebraeienim  utuniur  participio  pro 
indicativo,  quo  carent ;  cujus  rei  multa  sunt 
exempla  Rom.  12.  10.  et  seq. 

Secundum  scientiam.]  Scientia  hic  significat 
prudentiam  et  discretionem.,  quae  dictat  viro, 
ut  infirmitati  uxoris  se  accommodet,  eique  ho- 
norem  deferat,  ut  eam  tractet  quasi  sociam  , 
non  quasi  ancillam ;  ita  Lyran.  Dion.  et  alii. 
Est  enim  vir  in  domo  id  quod  rex  in  regno  , 
aitAristot.  in  OEconom.  Sicut  ergorexdebetessc 
praeditus  prudentia  politica,  qua  regnum  regat 
congrue  pro  subditorum  capacitate  et  disposi- 
tione  ,  ita  vir  praeditus  sit  oportet  prudentia 
ceconomica ,  qua  uxorem ,  filios  et  familiam  ita 
regat ,  ut  inter  omnes  constet  unio  ,  pax  et 
amor.  Rursum  ut  omnes  doceat  Dei  legem  et 
voluntatem,  quid  scilicet  in  quavis  re  agere  vel 
cavere  debeant  ut  Deo  placeant ,  ejusdem  gra- 
tiam  et  gloriam  consequamur.  Est  enim  vir  in 
domo  quasi  oculus,  lucerna  et  sol  totam  domum 
docens  et  illuminans  ;  ita  Beda. 

QUASI  INFIRMIORI  VASCULO  MULIEBRI  (  S.  Ambr. 

dc  Paradiso  c.  ft.  legit ;  tanquam  infirmiori  vasi 


PIST.  S.  PETRI.  Gap.  III. 

mulieri)  impertientes  iio.noium.]  Infirmae  suut 
mulieres  tum  sexu  et  complexione  ,  tum  animo 
et  judicio;  tum  arte,  industria  et  sapientia  ad 
res  gerendas  ;  unde  viri  est  exlerna,  mulieris 
domestica  curare.  Haec  infirmitas  facit  eam  pro- 
nam,  utfaeile  aestimet  se  despici  el  contemni : 
jubet  ergo  S.  Petrus  ei  occurri ,  eamque  suble- 
vari  per  honorem ,  ul  uxores  videntes  se  hono- 
rari  a  maritis  ,  suo  statu  conienlae  vivant  , 
maritumque  ament ,  et  cum  eo  pacifice  vivani 
quasi  una  caro,  id  est ,  una  persona  civilis  ei 
ceconomica,  Genes.  2.  24. 

Per  Iwnorem  S.  Hier.  1. 1.  contra  Jovin.  et  Hes- 
selius  accipiunt  absiinentiam  ab  usu  matrimo- 
nii ,  ut  statis  temporibus  vacent  oralioni ,  ut 
sequilur:  Si  abstinemus  nos ,  ait,  acoitu,  hono- 
rem  tribuimus  uxoribus  :  si  non  abslinemus ,  pers- 
picuum  est  honori  contrariam  esse  contumeliam : 
quo  indicat  usum  matrimoniiesse  contumeliam, 
id  est ,  esse  vile  quid,  carnale  et  pudendum  , 
qua  de  causa  hic  actus  turpis  vulgo  vocalur,ct 
a  Script.  ignominiae  et  turpitudinis  revelatio  , 
Levit.  18.  7. 

Secundo  ,  OEcumen.  per  Iwnorem  accipit  leni- 
tatem  ,  ut  ait ,  viri  leniter  quod  quadam  reve- 
rentia  pe  rsuadeant  uxoribus  in  voluptatempro- 
nis  ,  ut  abstinenliam  a  conjugio  tempore 
orationis  admiltant.  Tertio  alii  ex  adverso  per 
honorem  accipiunt  debitum  conjugale  ,  quasi 
jubeat  illud  uxoribus  reddi;  sed  honeste,  non 
petulanter  et  inhoneste  instar  equi  etasini.  Hoe 
est  quod  ait  Paulus  1.  Thessal.  U.  3.  Ut  abstinea- 
tis  a  fornicationc,  ut  scial  unusquisque  vas  suum 
(uxorem  suam)  possiclere  in  sanctificatione  etlw- 
nore,  non  in  passione  desiderii,  sicut  et  Gentes  qucc 
Deum  ignorant;\la  ex  Turriano  noster  Lorinus. 
Quarto  ,  melius  et  plenius  OEcumen.  rursum  , 
honorem  generaliler  etproprie  ut  sonat  accipii , 
ac  praeser  tim  ut  mitem  ,  inquit ,  se  vir  uxori  v\ 
placibilem  exbibeat,  nequedomesticarumrerum 
quae  ipsius  fidei  creditae  sunt ,  nimis  severani 
aut  accuratam  ab  ea  ralionem  exigat.  Rursum 
ut  honorifice  eam  tractet  et  compellet,  dicendo, 
v.  g.  cum  Abraham  ,  Sarai,  id  est  domina  mea 
quid  cupis  ,  quid  a  me  postulas  :  Mulier  enim 
natura  sua  est  timida,  verecundaet  pusillanimis 
timoris  hujus  ,  pudoris  et  pusillanimilalis  phar- 
macum  est  honor ,  si  videat  scilicet  se  a  marito 
honorari.  Sic  Claudius  Imper.  Messalinam  uxo- 
rem,  licet  impuram,  vocabat  dominam.  Nesloi 
apud  Homerum  Odyss.  3.  conjugem  vocat  domi- 
nam:  sic  quoque  S.  Adrianus  compellavit  suam 
S.  Nataliam.  Hinc  Itali ,  Hispani  et  Galli  per- 
mulli  uxores  vocant  damas  ,  Graeci  lionov^, 
idest  dominas.  Huc  spectat  illud  Marlial.  1. 11.  in 
Paulam  epigram.  8. 

Hserebit  dominae  vir  comes  ipse  suae. 
EtVirgil.  iEneid.  6. 

Hi  dominum  Ditis  thalamo  deducere  adorli , 
Et  Catull.  in  Epithal.  Juliae , 

Ad  domum  dominam  voca. 

Praeclare S. Basil.  hom.  7.  Hexatrn.Fos,  aii, dviri, 
conjuges  vestras  diligite  ,  etiamsi  locis  longinquis 
in  conjugii  societalem  convenistis ,  naturos  vin- 
culum  legibus  ac  benedictione  obstriclum  ,  unio 
acjugum  distantium  esto.  Et  mferius,  cum  exem- 
plo  viperae  et  murenae  docuisset,  uxori  mores 
viri  asperos  ferendos  esse  subdit ,  Audiat  et  ipse 
vir  accommodatam  seque  decentem  admonitionem: 


COMMENTAIUA  l.\  I.  EPIST.  S.  PETttl.  Gap.  III.  CC7 


vipora  virus  ob  nuptiarttm  veneralionem  evomit,  tu 
iLuritiam  animi ,  tuferilatem,  tu  crudelitatem  ob 
unionis  reverenliam  non  deponis  ? 

El  S.  Clirys.  hom.  26.  in  1.  adCor.  Consideramu- 
licrcmdcbile  vas  csse.  Tuautemvir,  propterea  prin- 
ceps  factus  et  capitis  loco  datus  ,  ul  sttbdita;  feras 
hnbeciUitalem  :  velis  igitur  tuum  illustrare  prin- 
cipatum;  quodfacies,  sisubdila?  non  insultavcris  : 
ct  (jucmadmodumrcx  lanto  clarior  apparet,  quanto 
pncfeclum  suum  clariorem  ostendit,  quem  si  inlio- 
nuraret ,  et  conlttmeUa  illius  dignitatis  magni- 
ludtnem  afficeret,  non  parvam  glorut  suo3  par- 
tcm  uuferret :  itulem  et  tu  si  illam  quce  secundttm 
posl  te  locum  oblinet ,  contumelia  afficis ,  non  pa- 
rum  ttti  frrincipatus  lionori  derogas.  Quotiescum- 
que  aliquid  molesti  domi  contigcrit ,  si  quid  ttxor 
peccavcrit ,  consolare ,  et  noti  mcerorcm  augere. 
Ltcct  enim  omnia  projicias^-nikil  molcstius  con- 
tingct,  qttam  non  Itabere  bcnevolam  domi  uxorcm: 
licet  quodcttmque  dixeris  peccalum ,  nullttm  ma- 
gis  dolcndum  inveneris  ,  quam  cum  uxore  seditio- 
nemhabere.  llaqtte  propterca  omniuin  maximo  in 
honore  liabenda  est  Itttjttsmodi  dilcctio.  Qttod  si 
invicem  oncra  fcrcnda  sttnl ,  mtillo  mngis  uxoris  , 
<  l  si  pauper  sit ,  noli  exprobrare ;  et  si  slttlta,  noli 
ci  instdlare  ,  sed  esto  modcslior :  ctcnim  tttttm 
mcmbrum  est  ,  el  caro  una  facli  estis.  Sed  stulla 
<st,  cbria  ,  iracunda.  Igitttr  dolendum  est ,  non 
irascendum  :  et  Deo  supplicandum  cst ,  et  ipsa  ad- 
monenda  ct  adjuvanda  consilio ,  el  omni  conatu 
adnitcndum  ttt  illis  libcretur  affcctibus.  Qttod  si 
vcrbcraveris,  exasperabis  morbttm :  aspcrilas  enim 
mansuctttdine  ,  non  alia  asperitate  dissolvitttr. 
Subdit  exemplum  Socratis  ,  qui  rogatus  quo- 
inodomoresuxoris  pravaeeltemu  lenuetoleraret, 
respondit ,  ttl  gymnasium,  pale.stram  philosophia 
(  pallenHae )  domi  habeam.  Ero  enim ,  inquii  , 
ctttn  aliis  mansttcttts  ,  cum  in  ea  quotidie  tote- 
randa  crudiar. 

Tanquam  coH.Ei\Ei)inus  oiuti,e  \\tjr.  ]  Dat  cau- 
sam  cur  viri  honorare  debeanl  uxores,  quia  sci- 
lioet  j,  cslo  natura  et  sexu  sinl  infirma)  et  impa- 
rt'S  lamen  gratia  et  vocalione  viris  sunt  pares; 
vocatae  enim  sunt  ad  eamrtem  cum  virisgraliam 
elgloriam.  Honorent  ergo  illas,  quasi  sihi  colie- 
redes  in  Ecclesia  tam  militante  ,  quam  trium- 
phanle.  Nota.  Gratia  vocalur  vitce,  id  cst,  Primo, 
viialis  quia  scilicet  gratia  dat  animae  vilam  spi- 
rilualem  ,  ut  vivat  spiritu  Dei.  Sccundo,  quia 
gratia  ducit  ad  vitam  aeiernam  :  gratia  enim  est 
scmen  gloria?  ,  quocircirca  a  Christo  vocatur 
fons  aquac  salientis  in  vilam  aeternam,  Johan.  l\. 
v.  l'i.  Ohde  pro  ^^,  id  cst  vilm  ,  Grocca  negia 
babent  Swmr;?  ,  \t\  est  vivce ,  vivificaniis  ,  et  vitam 
aclcrnam  conferenlis.  S.  Hieron.  I.  1.  contra  Jo- 
vin.  legil,  tanquumcoharedibus  mttltiplicis  gratuc. 
Cratia  enim  Christi  et  Chrislianismi  mulliplex 
i»4<  ,  multasque  virtules  et  rtona  complectilur. 
Porro  ro  cohcrrcdibus  ,  scilicet  mulicribus  :  Sins 
enhYl  intcllexil /h  rascttlo  mttlicbri.  Sic  enim  lle- 
l>ia>i  saepe  per  enallagen  commulaiu  numeros , 
i  ique  ac  personas  et  genera,  pnesertim  cum  in 
(iiio  alterum  inchidimr,  nthic  fit.  Graeca  hnlxnt 
^•-■it)f)coT,o;>f>i ,  ld  est  coharcdcs ,  in  nominativo, 
ul  referalur  ad  viros.  Sed  eortem  rertit  sensus. 
Si  enim  vir  est  eohoeres  uxori,  ergo  et  uxor  viro : 
cohaeres  enim  cohxredis  cst  coheres-.haeCenim 
MiUlcorrelativa. 

I   r  NON  IMrFniANTCft  0TIAT10NF.S  VF.STn/F.]Gl\TCe 

:ir'-^  .    irt  est ,  rcfringantur,  intcroipianlur  , 
;ilirogentnr,  extirpentnr.  Tigiirina,  ne  tntcrrum- 


panlur  precesvesli  a-,  ul  significct  assirtue  ,  irt  esl 
crebro  esse  orandum  etiam  conjugibus.  Sensus 
est.  q.  d.  Si  vir  uxori  honorem  non  deferat  ; 
sert  illam  viliter  ,  dure  et  indigne  traclet,  si  il!i 
irascatur,  inrtignetur  ,  objurget,  vcrberet ;  illa 
vicissim  viro  indignabitur  ,  cum  co  jurgabilur 
et  rixabitur,  ae  plaustra  conviciorum  et  malertic- 
torum  in  illum  regeret.  Itaque  impedielur  utrius- 
que  pielas  el  oratio:  hnic  enim  nil  tam  conlra- 
rium,  quam  ira  et  rixa  ;  animusque  tnrbatus  , 
inipaliens  et  vindiclae  avidus.  Unde  Christus  ju- 
bet  nos  reconciliari  fratri ,  antequam  munus 
nostrum  Deo  offeramus  ,  Matth.  5.  v.  23.  lla 
Hugo,  Lyran.  Dionys.  et  alii.  Secundo,  alii.  q.  d. 
lmpcrlite  honorem,  id  est ,  debitum  conjugalu 
uxori ,  ita  tamen  ut  non  impcrtiantur  orationes 
vestrae,  sed  cum  sumenda  est  Eucharistia  ,  aut 
alias  orationi  vacanrtum,  ab  usu  conjugii  absti- 
neatis ,  uli  monet  Paulus  1.  Corinlh.  7.  v.  5.  Unde 
S.  Hieron.  Glossa  etlSeda  per  honorem  accipitmt 
abslinenliam  a  conjugio  ,  uti  paulo  ante  rtixi. 
Y< Tiimhrec  expositio  supplet  to  ita  lamen,  quort 
non  est  in  Gra:co  ,  imo  a  Grncco  excludilur ,  ha- 
bet  enim  sic:  m  -o  f»n  tr/.o^tz^u.i  t«j  ■n.f.ootoy^ 
w/May,  idest,  adnon  infringcndum orationesveslra , 
quod  ad  omnia  proccedcnlia,  quac  dicla  sunttam 
demulieris  ofliciiserga  virum,  quam  devirierga 
mulierem,  referendumcst.  q.  d.  Vos,  Omulieres, 
subjectfe  estote  viris,  eis  obedite,  ac  tollite  om- 
nem  perturljaiioncm.  Vos  similitcr,  6  viri,  mu- 
heribus  imperlilc  honorcm,  ne  interrumpanlur 
preces  vestrae  ,  ul  vel  vir  oirensus  a  muliere , 
vel  mulier  offensa  a  viro  ,  vel  uterque  amarum 
ergo  alterum  gestans  cor  pie,  tranquille  et  fruc- 
tuose  orare  non  possit ,  sed  uterquc  alteri  obse- 
quens  concordans  ct  quasi  concineris  ,  con- 
cordem  cum  ahero  Dco  offerat  orationem. 
Ilanc  enim  concordiam  mire  amat  poscilque 
Deus,  pia?sertim  a  conjugibus  et  confoederatis , 
jiixta  illud  Eccli.  25.  1.  ln  tribtts  placitum  cst  spi- 
ritttimco,  qttce  probata  coram  Dco  ct  hominibus  : 
concordia  fratrttm  ,  ct  amor  proximorum  ,  cl  vir 
<l  mttlicr  bcne  sibi  consenlicnlcs.  Ouareoratio  viri 
et  mulieris  concordium  esl  alata  duabiis  alis, 
quibus  facile  evolat  ad  Deum  ,  ibique  suavem 
cdil  harmoniam  et  concentum.  Oratio  vcro  dis- 
(ordium,  si  virtelicel  unus  ab  allero  rtiscordet, 
Vel  una,  vel  ulraque  caret  ala  (ala  enim  estcon 
cordia  )  ac  proinde  art  Deum  evolare  nequit , 
estque  velut  harmonia  hiulca  et  dissonans  ; 
\im  enimoralionisunius  impedil  et  elidit  alter 
consors  rt  conjux ,  qui  offensns  tacile  ct  sacpe 
aclu  et  explicite  petit  vinrtictam,  ut  Deus  vocem, 
consortis  non  audiat.  Et  hoc  signiiicat  Graecum 
ir..:onrto$u,.  q.  d.  Ne  inciclntiir ,  vel  (^xcirtatur  et 
enervetur  vis  oralionis  vc-lr;e.  Incirtilur  enim 
et  elirtitur  per  rtissirtium  el  discorrtiam:  coales- 
cit  vcro  et  corrdboralur  per  concorrtiam  ,  juxta 
i II urt  Christi  :  Diro  vobis  ,  qttia  si  duo  cx  vobis 
conscnsrrinl  sttprr  tirrmn  de  omni  re  qttamcum- 
qttc  pelicrint  ,  ftct  illis  a  Patre  mco.  Mallh.  18. 
v.  19. 

S.  In  finf.  ]  Perpcram  Hcrta,  I.yraii.  C.lossa  et 
Hugo  legunl  /'»»  ^(/r.t.r.Tcecnim  est  to  o<  Ttio,-,  hoc 
esl  ut  Syrus  ,  ftnis  vcro.  q.  d.  Finaliter  ,  pos- 
tremo,  ad  extremum  ;  Tigur.  i»  sttmma  ;  quod 
e\  Scneca  ep.  ,'»0.  rticimus,  sttmma  summarum  , 
rtuni  rcm  vel  oralionem  concludere  volumu*. 
Virte  1'rnnc.  Uucam.  Sanctus  Pelrus  enim  post- 
qiiamdertit  |u<TCcpla  propria  servis,  uxoribus, 
marilis  ,    concjurtil  rtatulo    prceccpta   fidclibus 


IGS  GOMMENTARIA  IN  I.   El 

(  mnibus  communia  ,  ne  prolixe  ct  cum  taedio 
kingpuia  singulis  hominum  slatibus  assignare 
cogatur. 

Omnes  dnahimes.]  Pingit  hjc  S.  Petrus  Cbris- 
liaiium  perfectum,  d  viriuiibus  quasi  dotibus 
Miis  nmnibus  adornatum.  Rcquirit  ergo  ab  eo 
novcm  virtules.  Priino  unanimitalem  ;  Sccundo, 
compassionem  ;  Tertio  fralernuin  amorem  ; 
Quarlo,  miscricordiam ;  Quinto,  modestiam  ; 
Sexlo,  liumilitalem  }  Seplimo,  cbaritatcm,  qua 
bonuin  promalo  reddal :  Oclavo,  patienliam  et 
<  onstantiam  m  persecutionibus  ;  Nono  ,  sancti- 
moniam,  ut  Cbristum  in  corde  sanctificct :  hae 
sunt  novcm  virtutcs  Christianorum  ,  quasi  no- 
veno  ciiori  angelorum  ,  adeoque  ad  eos  fideles 
transmillunt  et  sicut  omnes  chori  angelorum 
inter  se  connexi  et  consociati  sunt ,  ita  et  hae 
virtutes.  Una  enim  alterius,  imo  caeterarum  om- 
nium  individua  est  comes,  ut  soror  esse  videa- 
inr,  imo  saepe  velmater,  vel  filia.  Unanimilas 
cnim  parit  compassionem,  compassio  fraternum 
amorem ,  amor  misericordiam  ,  misericordia 
modesliam  ,  modestia  humilitatem ,  humilitas 
cbariiatem,  charitaspalienliam,  patientia  sanc- 
timoniam. 

Pro  unanimes  graece  est  o/j.ofpovti,  id  est  ejus- 
dem  mentis  et  animi ,  idem  sentientes,  consen- 
tientes.  Jubet  Petrus  ut  fideles  mente  et  volun- 
tale  sibi  invicem  consentiant .  ut  quod  unus 
vull  velit  et  alter  ;  quod  S.  Paulus  clare  et  cre- 
bro  suis  inculcat ,  dicens  :  Idipsum  invicem  sen- 
tientes.  Rom.  12.  16.  Et:  Implete  gaudium  meum 
ut  idern  sapiatis  ,  camdem  habcntes  charitatem  , 
unanimes  idipsum  sentientes.  Philipp.  2.  2.  El  : 
Deus  aulem  patientice  et  solatii  det  vobis  idipsum 
tapere  in  alterulrum  secundum  Jesum  Christum  , 
ut  unanimes  uno  ore  honorificetis  Deum  ct  Patrem 
Domini  nostri  Jesu  Christi.  Aliqui  addunt ,  una- 
nimes  in  oratione;  sed  hoc  estglossema  ipsorum 
quod  textum  Script.  explicat ,  at  non  plane  nec 
adaequate :  Petrus  enim  exigit  ut  fideles  sint  una- 
nimes  non  tantum  in  oratione  ,  sed  etin  rebus 
omnibus. 

Porro  S.  Petrus  primam  fidelium  et  Ecclesiae 
virtutem  assignat  unanimitatem  ,  quia  ipsa  est 
vinculum  indissolubile  eorumdcm  ,  quod  eos 
contra  omnes  hostes  facit  invictos  ct  insupera- 
biles.  Est  haec  communis  Philosophorum  ,  om- 
niumque  gentium  vox  et  sententia.  Antisthenes, 
inquit  Laertius  1.  6.  c.  1.  Dixit  fratrum  inter  se 
concordiam  quovis  muro  firmius  esse  munimen- 
tum.  Agisilaus  rex  Lacedaemonum  rogatus  cur 
Lacedaemon  moenibus  non  cingeretur  ?  osten- 
dens  cives  armatos  et  unanimes :  Hi ,  inquit, 
sunt  Sparta:  vicenia  ,  significans  unanimitalem 
civium  ,  quibusvis  mcenibus  esse  fortiorem  , 
juxtailludHomeri: 

Sculum  haesit  scuto  ,  galeae  galea ,  atque  viro  vir. 

Civibus  ergo  quos  jungit  concordia,  nullus  po- 
tesl  esse  murus  inexpugnabilior.  Ita  Plutarch. 
in  Lacon.  qui  et  addit:  Lycurgus  rediens  Lace- 
daemonem  ,  videns  civium  manipulorum  acer- 
vos  in  messe  ordine  positos  ,  ridens  dixit :  Vt 
tota  Lacedamon  videretur  multorum  esse  fratrum, 
qui  inter  se  diviserunt  htereditatem.ldem  rogatus  a 
civibus,  quo  paclo  contra  hostes  luti  esse  pos- 
sent?  respondit  :  Si  pauperes  manseritis  ,  et 
contentiones  mutuas  deponetis ,  significans  immo- 
dicas  opes  et  discordiam  duas  esse  urbis  exi- 
tiale.^  pestes. 


»IST.  S.  PETRI.  Cap.  111. 

Scipio  Africanus  capla  Numantia  Tyresium 
principem  rogavit ,  qua  ratione  Numantia  prius 
invicta  jam  manus  bosti  dcdissct ?  cui  illc  :  Con- 
cordui  victoriam,  discordia  cxitium  praibuit. 

Micipsa  apud  Salusl.  in  Jugurth.  jam  mori- 
lurus  lilios  suos  ad  concordiam  cxbortans  , 
auream  de  ea  edklit  gnomen  :  Concordia  enim 
res  parvan  crescunt ,  discordia  autem  maxime  di- 
iabuntur. 

Severus  Rom.  Impcr.  moricns  vocavit  M.  An- 
tonium  et  Getam  iilios  ,  aitque  :  Vacile  ut  con- 
veniat  inter  vos  ,  locupLetute  militcs  ,  cceteros 
omnes  contemnile.  Ita  Dion.  et  Xiphilinus  in  vita 
Severi. 

Scilurus  octoginta  habens  lilios  moriturus 
fasciculum  telorum  singulis  porrexit  jussitquc 
rumpere.  Id  cum  singuli  recusassent  quasi  im- 
possibile,  ipse  singula  exemit  ,itaque  sigillatim 
facile  confregit  omnia ;  addiditque  :  Si  concordes 
fueritis  ,  validi  invictique  manebitis  :  contra  ,  si 
dissidiis  et  seditione  distrahamini,  imbecitles  eritis, 
et  expugnalu  faciles.  Ila  Plutarch.  in  Apoph. 
regum. 

Clarius  et  particularius  idipsum  docet  Eccles. 
c.  lu  9.  Melius  est  ,  ait ,  duos  esse  simul  quam 
unum  :  habent  enim  emolumentum  societatis  sua. 
Si  unus  ceciderit,  ab  alterofulcielur.  V&  soti,  quia 
cum  ceciderit  non  habet  sublevantem  se,  el  si  dor- 
mierint  duo  fovebuntur  mutuo :  unus  quomodo  ca- 
lefiet  ?  Et  si  quispiam  pravaluerit  conlra  unum  , 
duo  resistent  ei  :  funiculus  triplex  difficile  rum- 
pitur. 

Ratio  a  priori  hujus  rei  est ,  quod  origo  con- 
cordiae  sit  ipsa  SS.  Trinitas :  h.cc  enim  est  prima 
essenlialis  et  increata  concordia  ,  eaquc  tanta, 
ut  tribus  personis  divinis  non  tantum  sit  una 
eademque  mens  et  voluntas,  scd  una  eademqm- 
singularis  et  individua  essentia  ,  quee  proindc 
creaturis  quo  magis  sibi  vicinae  sunt ,  co  majo- 
rem  ex  se  impertit  concordiam.  Quocirca  intet 
tot  milliones  angelorum  summa  est  concordia , 
aeque  ac  in  orbibus  omnibus  cceleslibus ,  astris 
et  stellis,  licet  plurimos  etcontrarios  motus  ha- 
hentibus.  Unde  illud  Job  25.  2.  Qui  facit  concor- 
diam  in  sublimibus.  Et  C.  38.  37.  Concentum  cceli 
quis  dormire  faciet? 

Ex  adverso  in  inferno  summa  esl  discordia. 
Quocirca  homines  in  terra  concordes  .-emulan- 
tur  vitam  ccelitum  et  angelorum :  discordes  vero 
sequuntur  vitam  infernaliumet  daemonum.inter 
quos  perpetua  est  lis  et  rixa.  Rursum  Christus 
ut  concordiam  inter  homines  et  angelos  ,  inter 
coelum  et  terram  ,  inter  Deum  et  Adami  postc- 
ros  sanciret,  descendit  in  terram  ,  carnemque 
assumpsit ,  ut  existens  Deus  homo  in  se  uniret 
Deum  et  homines.  Insuper  et  Spiritus  sanctus 
est  personalis  amoret  concordia  Patris  et  Filii: 
qui  ergo  concordes  sunt,  templum  sunt  Spiri- 
tus  sancti  aeque  ac  Christi ,  juxta  illud  ipsiux 
promissum  :  Vbicumque  sunl  duo  vei  tres  congre- 
gati  in  nomine  meo  ,  ibi  sum  in  medio  eorum. 
Matth.  18.  20. 

Hac  de  causa  primitivi  Christiani  obtempe 
rantes  huic  praecepto  S.  Pelri,  impense  studue- 
runt  unanimitali ,  ut  patet  ex  Apologiis  Tertul- 
liani ,  Justini ,  Athenagorae  ,  et  aliorum ,  imo  ex 
S.  Luca  Actor.  U.  32.  Multitudinis,  ait,  credentium 
erat  cor  unum,  et  anima  una.  Celebrat  S.  Cyprian. 
ep.  1.  ad  Cornelium  ,  concordiam  populi  Ro- 
mani ,  quod  omnes  unanimiter  cum  suoPonti- 
ficc  Cornclio  oblulcrint  se  martyrio  :   Virtus  , 


juquit ,  illic  Episcopi  prcecedentis  publice  compro- 
bataest,  adunalio  sequentis  fraternitatis  offensa 
est ,  dum  apud  vos  unus  animus  et  una  vox  est  , 
Ecclesia  otnnis  liomana ,  confessa  est ,  ctc.  Docuis- 
lis  granditer  Deum  timere ,  Chrislo  firmiter  ad- 
hcerere ,  plebem  sacerdotibus  in  periculo  jungi ,  in 
pcrseculione  fratres  a  fralribus  non  separari  , 
c.oncordiam  simuljunctam  vinciomnino  non  posse; 
quidquid  simut  petilur  iicunclis,  Deum  pacis  paci- 
ficis  exhibere.  Et  mox  :  Quale  fuit  illud  sub  oculis 
Dei  speclaculum  gloriosum  ?  quate  in  conspectu 
Christi  ejus :  Ecclesice  suce  gaudium ,  ad  pugncun 
quam  tentaverat  Iwstis  inferre ,  non  singulos  mili- 
tes,sed  tota  simul  caslra  prodisse? 

Memorabilc  est  quod  in  Vita  S.  Macarii  legi- 
mus,  nimirum  ipsi  revclatum  cssc,  quod  omni 
sua  oratione,  jejunio  et  studio  virtutum  necdum 
pervenisset  ad  mensuram  meriti  duarum  mu- 
)ierum,qu£e  cum  maritis  in  eadem  domo  pcr 
quindecim  annos  vixerant  in  paccct  concordia, 
adeo  ut  numquam  una  alleri  verbum  asperius 
dixerit. 

PraeclareS.  Antiochus  homil.  80.  dc  Concordia  : 
Quemadmodum,  inquit,  examen  apud  favumsibi 
conficit  mellis ,  ita  fratrum  congregalio  regnum 
reprcesenlat  Dei :  sicut  lubarum  clangor  beltan- 
t!um  promovet  et  cxcitat  alacritatem  ,  itaet  prac- 
ticoe  virtutis  doctrina  studia  disciputorum  mire 
exacuit.  EtS.  Maximus  serm.  6.  de  JYaterna  di- 
lect.  Nihil,  inquit,  est  concordice  comparandum  , 
pcr  illam  enim  unus  mulliplicatur  et  fil  decuplex, 
inveniesque  in  decem  unum ,  et  in  uno  decem.  Quod 
si  hostcs  illi  atiqui  sint ,  qui  in  unum  impctumfe- 
cerit,  is  quasiin  decem  irruerit ,  sic  capitur.  Eget 
unus  ,  at  non  premitur  egestate  ,  nam  majore 
parte  et  numero  inopia  obumbratur :  illorum  unus- 
quisque  vigenti  habet  manus  ,  ac  viginti  oculos  , 
totidem  pedes  ,  animas  item  decem:  non  enim  suis 
tantum,  scd  illorum  etiam  membris  quisque  utilur 
in  omnibus  ac  si  centum  forent. 

Compatientes.]  Syrus  patientes  cum  iis  qui  pa- 
tiuntur.  Grsecum  <™/*7raSc<{  valde  est  significans. 
Tigurina  vertit,  similitcr  affecli ;  Vatabl.  mutuo 
affectu  tangamini;  Pagnin.  iisdem  afjlictionibus 
affecti:  ou^Tra^ua  enim  est  naturalis  consensus 
ct  convenientia  ,  ac  quasi  concentus  membro- 
rum,  vel  rerum  similium,  qua  passionem  unius 
roembri  senlit  et  patitur  aliud  membrum ,  quasi 
illi  commembrum.  Unde  a  Plinio  vocatur  con- 
sensus  membrorum,  et  collegium  naturac,  cui 
antipathiam  sive  naturaj  repugnantiam  oppo- 
suit.  Jubet  ergo  S.  Petrus  ut  fideles  inviccm  com- 
paliantur,  muluasque  afllictiones  scntiant,  et 
sentiendo  accondolendo  sublevcnt,  perinde  ac 
anima  per  naturalem  unionem  et  sympathiam 
senlit  molestias  corporis,  cique  condolet :  vel 
perinde  accaputper  sympathiam  sentit  dolorcs 
Rtomachi,  et  cujuslibetmcmbri ,  eique  condolci 
et  succurrit.  Iloc  est  quod  ait  Paulus  Roman. 
12.  v.  U.  Gaudere  cum  gaudentibus ,  et  flere  cum 
flentibus.  Et  l.Corinth.  12.  v.  26.  Siquid  patitur 
unum  membrum,  compatiuntur  omnia  membra ; 
tive  gloriatur  unummembrum,  congaudent  omnia 
membra.  Sympalhia  enim  hax  membrorum  tam 
est  in  bono,  quam  in  malo  :  in  bono  enim  con- 
gaudent,  in  malo  condolent.  Et  Galat.  6.  2.  Alter 
alterius  onera  portate ,  et  sic  adimplebitis  legem 
Chrisli.  Vide  ibi  dicta. 

Pracclare  S.  Maximus  de  charitate  1.  3.  n.  78. 
Hle,  ait,  gcrmanus  est  amicus ,  ingruente  infor- 
uinio  tribulationes,  et  difficultates,  et  calamitatcs 


COMMENTARIA  I.N  I.  EPIST.  S.  PETUl.  Cup.  111. 

in  tempore  tentalionis  una  cum  proximo  pcrmd- 


ul  suas ,  sinc  aninu  consternalione  el  periurbu- 
tione  loteral. 

ElS.  Chrysost.  apud  Anloniumin  Mcliss.  parte 
2.  cap.  55.  Quanlo  forlior  fueris ,  tanto  cequius 
estte  imbecilliorem  ferrc.  Xonenim  sibi  solifurtis 
esse  debel  qui  robore  prcedilus  est ,  sedetiam  aliis. 
Quod  si  dicis  leforlem  esse,  et  iltius  imbecitlilalem 
conlemnis ,  dupliccm  dabis  painam  :  ncun  quisque 
dc  salute  proximi  sotticilus  esse  debet. 

Fratermtatis  amatores.  ]  Tigurina,  fralerna 
prcediti  charilale.  Haec  est  philadelpliia  ihldiuui, 
qua  invicem,  id  est,  totum  fidelium  coctum 
amant  ut  fratres,  ut  sicut  frater  impcnse  amal 
lolam  suam  fratcrnilatem,  id  esl,  loitim  coDluni 
fratrum  ,  puta  omnes  etsingulos  fralrcs;  ita  li- 
delis  fralernc  amet  omnes  cl  singulos  tidcles  , 
loiamque  eorum  congregationcm  el  Ecclesiuin. 
Vide  dicta  cap.  1.  22.  et  c.  2.  17. 

Misericorues,]  ex  intimis  animi  visceribus  ; 
hoc  enim  significat  zjin/ay/yoi.  Misericordia,  ait 
S.  August.  lib.  9.  Civit.  5.  est  alience  miscricB  qua- 
dam  in  corde  nostro  compassio,  qtta  ulique ,  si  pos- 
sumus  ,  subvenire  compcllimur.  Servit  enim  molus 
isterationi ,  quando  ita  prcebetur  misericordia  ,  ut 
justitia  conservetur ,  sive  cum  indigcnli  tribuitur, 
sive  cum  ignoscitur  pctnitenti.  Ilanc  Cicero  locutor 
cgregius  non  dubitavit  appellare  virtutem.  Sic  cnim 
ille  Ccesarem  altoquens  (oralione  pro  Q.  Ligario) 
ait:  Nutla  de  virlulibus  tuis ,  nc.c  admirabitior ,  nec 
gratior  misericordia  cst.  Erranl  ergo  Seneca  et 
Stoicicensentes  misericordiam  essevitium.puta 
passionem  et  rcgriiudinem  animi  mollisetcom- 
miserantis,  uti  dixi  Actor.  17.  18. 

Modesti,  humiles.  ]  Modesliie  comes  et  soror 
est  humilitas  :  Mansuetudo  el  humilitas,  sunt 
velul  sorores  collactanece ,  ait  S.  Bernard.  serm. 
in  illud  Apocal.  12.  Signum  magnum.  Unde  grascc 
pro  his  duobus  est  una  vox  fi/o^n  :  quod  Ti- 
gur.  et  Pagnin.  vertunt,  affabiles ;  alii,  quibus 
benigna  ct  benevola  cst  mens  :  ppi»  enim  cst  mens. 
Budseus  in  epist.  poster.  benevoli ,  amicabiles  . 
bttmani,  faciles,  commodi,  comes ,  festivi,  blandi, 
benigni ,  <fuo<?fiow/i  cnim  est  comilas,  benigni- 
tas,  affabilitas,  benevolcntia,  hilaritas,  benignu 
excepiio,  hospitalitas,  familiariias  ,  liberalitas, 
quseomnia  promanant  a  modestiael  humilitate, 
adeoque  pra?cipua  et  gratissima ,  modestia?  pars 
est  comitas  et  benevolentia.  Adde,  videri  in 
Graicis  unam  vocem  deesse  ,  id  colligo  tum  ex 
eo,  quod  aliqui  Codices  habeant  ydo^ovej,  id 
est  modesti,  comes,benigni,  etc.  alii^i/oTaTrcivu^*- 
v«« ,  id  est ,  amantes  humilitatis ;  et  ita  legit  OEcu- 
men.  Videlur  ergo  olim  utraque  vox  fuisse  in 
Gracco;  sed  scioli  aliqui  putantes  unam  super- 
fluere,  eam  vel  expunxerunt,  vel  admarginem 
rejecerunt:  tum  ex  eo  quod  Nosler  duahus  vo- 
cibus  vertit,  modesti,  humiles;  ergo  videtur  ipsc 
in  Craeco  pariler  legisse  duas  voccs  eis  respon- 
dentes.  Jubet  iiaque  S.  Peirus  fidelibus  ut  sini 
modesti ,  id  esthumani,  placidi,  cunctis  affabi- 
les,  et  in  vita  communi  facilcs,  ut  omnes  sibi 
et  Christo  concilient,  ideoque  neminem  licct 
vilem  et  pauperem  fastidiant,  nullum  offcndani 
verbis,  aut  moribus  asperis.  Sunt  cnim  aliqui 
instar  Timonis  misanthropi  tam  morosi ,  difli- 
cilcs  et  agrestes,  ut  cum  illis  vix  possis  agere  . 
aut  loqui,  quia  assidue  grunniunt,  murmurani. 
detrahunt,  irascuntur,  rixantur.  Porro  modesii 
et  comes  vocantur  ?i*o?covis ,  quasi  omnia  sa- 
pientes,  vel  quasi   amantcs  sapienti;e  el  pru- 


670 


COMMENTARIA  IN  I.  El 


(lciitiiT.  fpovti*  cnim  est  sapere  ,  et  <&>■**?.*  pru- 
drntia;  quia  vera  sapientia  et  prudentia  esl 
modestia  :  hrec  enim  Dei  et  hominum  oculos 
animosque  ad  se  allicit,  omnia  impetrat,  omnia 
persuadet.  Ex  adverso  arrogantia,  immodestia, 
asperftas  omnibus  exosa  est,  omnia  turbat, 
omnia  evertit.  Hinc  et  modestia,  agque  actem- 
perantia  ,  vocatur  <suff.oavv*i ,  quasi  uwCouua  twypa- 
n7«(v',id  est,  conservansmcntem  et  sapientiam ,  ail 
Aristot.  1. 6.  Ethic.  c.  5.  et,  utSocrates  apud  Pla- 
lonem  ,  quasi  conripix  n«  yeowjeeoe,  ,  id  est ,  salus 
mcntis  et  sapientia. 

Quceres,  quae  et  qualis  virlus  sit  modestia? 
quae  ejus  offlcia?  quomodo  acquirenda  ?  Dico 
Primo  :  Modeslia  totum  hominem  exteriorem 
honeste  et  decenter  componit ;  sicut  interiorem 
componunt  aliae  virtutes.  Modestia  ergo  est 
composilio  membrorum,  sensuum,  vestium  , 
iucessus,  sermonis,  aspectus,  vullus,  omnium- 
que  motuum  el  actuum  externorum.  Quocirca 
ipsa  estvirtutum  purpura,  ut  ait  S.  Ambrosius 
necila  purpura  ornalReges  et  Cardinales,  sicut 
modeslia  decorat  fideles  ,  itaque  ipsa  est  cyclas 
aureaet  gemmea  ornans  Chrislianum,  juxta  il- 
lud  Cant.  1.  11.  Murenulas  aureas  faciemus  libi 
vermictdatas  argento.  Et  Aslilil  regina  a  dextris 
uiis  in  vestilu  deaurato  circumdata  varielate.  Et  : 
Omnis  gloria  ejus  fttiai  regis  ab  intus ,  in  fimbriis 
aureis  circumamicta  varietalibus ,  Psal.  hh.  v.  10. 
et  \h.  Quare  modestia  Primo,  est  ornamenlum 
et  vestis  regia  hominis,  quae  mire  ipsum  spe- 
ciosum  reddit.  Sicutenim  corpus  pulchrum  or- 
nat  animam ,  el  veslis  pulchra  ornal  corpus ;  ita 
modestia  exornat  et  vestem  et  corpus  et  ani- 
mam.  Modestiaenim  dicitur  a  modo  et  mode- 
ratione,  quia  omnibus  hominis  actibus  et  ges- 
tibus  modum  ponit,  eosque  decore  moderatur. 
Unde  S.  August.  in  Regula  :  In  omnibus,  inquit, 
motibus  vestris  niltil  fial  quod  cujusquam  offendat 
aspectum,  sed  quod  veslram  doceat  sanctitatem. 
Religiosi  nonnulli  ab  aliis  non  discriminantur 
vcste  ,  ut  modeslia  quasi  vestis  eos  discriminet. 
Hinc  Secundo,  modeslia  mire  placet  Deo,  ejus- 
que  et  angelorum  oculos  valde  recreat,  aeque 
aceosdem  offendit  immodestia  et  inverecundia. 
Sicut  enim  homines  deleetat  vidcre  reginas  cy- 
clade  regia  ornatas,  ita  angelos  deleclat  videre 
homines  vestitos  et  ornatos  modestia.  Unde 
sponsus  ait  Cant.  7. 1.  Quam  putcltri  sunt  gresstts 
tui  in  catceamentis  fdia  principis  ?  Et  S.  Paulus  : 
Spectaculum  facli  sumus  mundo  ct  angetis  et  ho- 
minibas,  1.  Corinth.  h. 

Tertio,  modeslia  valdeaedificat  proximos  :  illi 
enim  internam  virtutem  cernere  nequeunt,  nisi 
per  externam  modestiam.  Modestus  ergo  est 
quasi  stalua  virtutis.  Tales  fucrunt  Essaei,  qui 
adeo  fuere  modesti,  ut  in  ccetu  nullus  spueret , 
nemo  vel  minimum  ederet  sibilum  aut  strepi- 
tum ,  ut  angeli  viderentur.  Vide  de  iis  Philonem, 
Josephum,  et  ex  iis  Eusebium. 

Dico  Secundo,  modesiia  est  effectus  et  aclus 
externus  virtulis  etcompositionis  internae,  ideo- 
que  impossibile  est  ut  quis  continuo  et  in  omni- 
bus  actibus  sit  modestus  et  compositus  ,  nisi 
prius  mores ,  affectus  et  passiones  internas  edo- 
muerit  et  composuerit.  Compositio  enim  exte- 
rior  manat  abinterna,  et,  ut  ait  HugoViclo- 
rin.  Habilus  mentis  in  slatu  corporis  agnoscitttr. 
Quocirca  angeli  ut  docerent  nos  modestiam, 
saepe  apparuerunt  in  corpore  assumplo,  ut  in 
ed  angelicosmoresetmodestiam  exptimerent  : 


IST.  S.  PETRI.  Cap.  111. 

quin  et  Verbum  divinum  ideo  incarnatum  est , 
ut  in  carne  divinos  mores  exprimeret.  Reprte- 
senta  ergo  tibi  angelorum  et  Cbrisli  in  carne 
conversationem  el  modestiam,  in  eoque  quasi 
speculo  le  intuere,  et  ad  illud  mores  tuos  re- 
forma  et  conforma.  Age  quasi  quidamobambu- 
tans  in  terra  Deus,  et  sanctus  in  carne  angelus. 

Dico  Tertio,  S.  Thomas  2.  2.  q.  160.  art.  2. 
ponit  quatuor  species  modesliae.  Prima,  inquit, 
est  humilitas,  quas  moderalur  appetilum  excel- 
lentiae.  Secunda  est  sludiositas,  quae  moderatur 
curiositatem  sciendi.  Tertia  cst  modeslia,  qn.e 
moderatur  sensus  et  actus  hominis.  Quarta  est 
modestia  vestitus.  Verum  large  sumit  modes- 
tiam  :  proprie  enim  modestia  est  compositio 
hominis  cxterioris,  cujus  actus  sunt  varii.  Pri- 
mus,  modeste  componere  singula  membra.  Se- 
cundus,  componere  habitum  et  vestitum.  Ter- 
lius,  componere  incessum  et  conversationem. 
Quarlus,  componere  sensus,  praeserlim  oculos, 
ne  sint  vagi,  sed  modesti  et  demissi :  anres,  ne 
pateant  vanis,  curiosis  ,  detractoriis  :  linguam, 
ne  proferal  otiosa,  nociva,  maledica,  iracunda, 
superba,  etc.  Modestiae  enim  opponitur  immo- 
destia,  pelulanlia,  levitas. 

Porro,  modestia  componit  mores  ubique , 
puta  in  cubiculo,  inoralorio  ,  inschola,  in  tem- 
plo,  inmensa.  Saeculares  maximenotanl  sacer- 
dotes  et  Religiosos  in  mensa ,  quia  facile  in  ea 
exceditur  cibo,  potu,  garrulitate.  Cavcant  ergo 
sibi  Religiosi ,  ac  modestiam  servenl ,  praesertim 
quando  in  saecularium  mensis  versantur,  si 
suum  decus,  nomen  et  famam  tueri  volunt. 
Quocirca  sisapis,  sic  oculos,  vultum,  vocem, 
habitum,  gressum,  motusque  omnes  compone, 
ut  deceanl  Deum,  ut  te  ornent,  ut  proximum 
icdificent :  alioqui  enim  decus  lalet  in  animo, 
dedecus  patet  in  voce,  vultu ,  habitu :  sciat  Reli- 
giosus,  cogitet  sacerdos,  se  suigradus,  Ordinis 
et  monasterii  decus  et  dignitatem  suo  habitu 
circumferre.  Saeculares  enim  ex  uno  aestimant 
judicantque  caeteros,  ac  dicunt :  Vidi  unum  Re- 
iipiosum  talis  Ordinis,  vel  unum  sacerdotem 
talis  Ecclesiae  tam  modestum,  pium,  devotum  ; 
vel  tam  immodestum  ,  dissolutum  ,  irreligio- 
sum  :  ergo  caeteri  sunt  tales.  Uiinam  hoc  sin- 
guli  cogitarent,  eoque  quasi  fraeno  se  cohibc- 
rent;  sane  magnam  de  se  suoque  coetu  opinio- 
nem  cQncitarent. 

Dico  Quarto  :  Modestia  maxime  spectatur  in 
verbis,  praeserlim  in  correptione  et  castiga- 
tione.  Ea  ergosil  humilis,  lenis, modesta,  suavis. 
Sic  Cbristus  corripuit  Samaritanam,  dicendo: 
Voca  virttm  luttm.  Joan.  h.  Non  dixit :  Tu  es  mc- 
rctiix  ;  sed  suaviter  per  ambages  induxit  illam  , 
ut  ipsa  id  sponte  fateretur.  Rursum  plus  monuit 
vita,  quam  verbo  :  sicut  et  S.  Basilius,  cujus 
oralio  erat  tonitru,  quia  vita  crat  futgur  }  ait 
Nazianz.  in  ejus  Encomio. 

Sic  S.  Bonaventura  adeo  erat  modestus . 
bumilis  ,  suavis  ,  devotus  ,  ut  quotquot  eum 
audirent  vel  viderent ,  illico  ejus  amore  capc- 
rentur. 

S.  Mechlildis,  ita  colebat  silenlium  ut  muta 
videretur:  sin  ctim  eaquis  colloquerelur,  an- 
gelum  se  audire  putabat.  Ita  habet  ejus  Vita. 

EximUis  in  modestia  fuit  S.  Lucianus,  quem 
Maximianus  Imper.  comiuus  intueri  non  est 
ausUfej  sed  per  velum,  ne  a-b  eo  dementaretur 
et  Christianus  volens  uolep*  efliccretur.  Vidc 
dicla  Pbilip.  h.  v.  5. 


v 
< 


COMMENTARIA  LN  I,  EP 

Diro  Quinto:  Modi  el  media  acquircndi  rno- 
destiam  suiii  varii.  Priinus,  cogitaic  sc.  versari 
in  prncsentia  Dci ,  angelorum  et  homioum ,  ab 
cisque  ufaique  videri,  audiri,  notari.  Speetacu- 
lum  enim  lacti  sumus  Dco,  angelis  et  lioinini- 
bus.  Ita  ooslcr  Edmundus  Campianus  Angliae 
Marlyr.  Ubicttmquc ,  inquil,  fucro ,  meminerome 
inortns  thcatro  versart.  Si  cnim  modcsli  cl  cir- 
cumspccli  sumus  dum  scimus  nos  in  oculis 
Pontilieis,  Episeopi,  Regis,  imo  Rectoris,  aut 
viri  gravi.-.  versari,  quid  faciemus  scicntes  nos 
slare  coram  Deo,  illumque  nos  nostraque  om- 
uia  penitissime  inlucri  et  conlemplari,  ul  ea 
judicct  et  puniat  vel  pr;emiet?  lUirsum  inslar 
llenoch.  Noc  ct  Iiliae  am))iilare  cum  Dco,  cum 
coque  crebro  agere  et  colloqui;  iiem  cum  sanc- 
tissimis  angelis,  sicenim  corum  mores  indue- 
mus.  Cogita  si  angeluse  coelo  lapsus  nobiscuin 
agcrel,  qua  gravilate,  decore,  lionestatc  ageret : 
cogita  te,  tuamque  animam  essc  quasi  angc- 
hun  c  coelo  lapsum.  Insupcr  ora  Deum  ul  le 
tuumque  cor ,  os  et  linguam ,  totumquc  corpus 
et  mentcm  possidcat,  componat  ,  dirigat  ad 
suani  laudeni,  ut  in  omnibus  tuis  motibus  et 
moribus  ipse  lionoretur  et  glorificelur,  adeo- 
quc  non  tam  tu,  quam  Deus  per  tc  agat,  videat, 
loquatur,  opcrelur. 

Sccundus  est  modestia  ,  interna  et  pax  ani- 
mae;ex  ea  cnim  naturaliter  sequitur  modestia 
cxtcrna ,  sicut  ex  citbara  pcr  cbordas  rite  in  se 
composita  sequitur  sonus  barmonicus.  Quare 
mortiucandie  et  componendoe  sunt  passiones 
animae,  proesertim  ambilio,  ira  ,  tristilia.  Sicut 
cnim  in  mari  cst  tranquillitas,  si  nullus  in  co 
sit  venius;  lluctus  autem  et  tempestas  oritur  ex 
spiritu  ct  vento  in  co  incluso,  qui  illud  agitat 
et  collidit :  sic  etmorum  compositio  vel  pertur- 
batio  externa  oritur  ex  interna.  Laudat  S.  Grc- 
gorius  Nazianzcn.  orat.  11.  sororcm  suam  C.or- 
goniam  a  mortificatione  ,  pudorc ,  modestia, 
contemptu  mundi,  adeo  ut  cupcrct  dissolvi  et 
esse  cum  Chrislo.  Quare  Deus  illi  diem  obitus 
rcvelavit:  et  quia  in  plena  animi  pace  vixerat, 
eidem  immortua  est,  dicendo  :  lnpacein  idip- 
sum  dormiam  ct  requiescam. 

Tertius  est  habere  monitorcs  qui  morcsnos- 
tros  notcnt ,  nosque  sicubi  minus  compositi 
sint,  mooeant.  Ita  S.  Carolus  Borromaeus  duos 
sacerdotes  ad  Jioc  alebat,  ut  in  actioncs  suas 
omnes  invigilarent,  seque  si  quid  indecore  fa- 
ceret  libere  moncrent.  Hinc  tota  cjus  vita  adeo 
fuit  composita,  concinna  et  sancta.  Seilum  est 
illud  Zcnonis  apud  Laertium  lib.  7. 

Oplimus  illcquidem  qui  paretrecta  monenti  ; 

oculatius  enim  nos  intuentur  alii,  quam  nos 

ipsi. 

Quarlus,  reflectere  crebro  io  actiooes  siogu- 
las,  an  quid  immodesle  etindccenter  faciamus 
in  Missa,  mensa,  incessu  ,colloquio,  etc.  idquc 
corrigcre,  acconstanter  et  fortiter  correctioni 
incumberc  per  assiduam  reflexionem,  praeme- 
ditationcm,  orationem.donccillud  plane  emen- 
daverimus  :  ut  assequamur  illud  S.  Ambros.  1.  1. 
Offlc.  c.  22.  Disccptatio  sinc  ira,  suavitas  sinc 
amaritudine  sit,  monitio  sine  aspcritate ,  Iwrtatio 
tine  offcnsione.  Et  mox  :  Oratio  sit  pura,  simplex, 
dilucidaatque  manifesta,  plena  gravitatis  et  pon- 
deris,  non  affcctata  elegantia  ,  scci  non  inter- 
missa  gratia. 

Quintus.  considerare  mores  Christi  dum  vi- 


JST.  S.  PEIKI.  Cap.  III.  671 

verct,  pnedicaret,  circumcursaret  vicoseicas- 
tella  ,  ac  prcesertim  in  passionc  et  cruce  :  qui , 
nt  ait  S.  Pelrus  c.  2.  Peccatum  non  fecit ,  nec  in- 
vcntus  est  dolus  in  ore  ejus.  Qui  cum  matcdicere- 
tur ,  non  malcdicebat ;  cum  paleretur,  non  cont- 
minabatur:  tradebat  autem  judicanti  se  injuslc. 
Sanc  porlentosa,  jucunda,  ct  quae  valdc  com- 
movcat,  cst  consideratio  humanitalis  Cbrisli, 
quod  in  ea  Deus  dignatus  sit  nobiscum  agere, 
vesci,  docere,  prolicisci ,  pati  contradictiones, 
irrisiones ,  blaspbemias ,  summa  auimi  aequitate 
ct  pacc,  ut  pudeat  bominem  irasci,  esse  impa- 
lientem  ,  inimodestuin  ,  cum  videl  Cbristum  se 
exhibuisse  tain  mansuelum,  patientem  et  mo- 
destum,  utnoseademimitaridoceret.  ItaS.  Bcr- 
nardus  serm.  15.  in  Cantic.  Cum  nomino,  ait, 
Jesum ,  Iwminem  mild  propono  mitem  et  humilem 
corde,  benignttm,  sobrium,  castum,  misericordcm, 
et  omni  dcnique  lionestale  ac  sanctitate  conspi- 
cuum,  eumdemque  ipsum  Deum  omnipotenlan, 
qui  suo  me  el  exemplo  sanet ,  et  roboret  udjutorio. 
Sumoergo  mihi  exempla  de  liomine,  et  auxiliuin 
d  potente ,  elc.  Semper  libi  in  sinu  sit ,  semper  in 
manu,  quo  tui  omnes  in  Jesum  et  scnsus  dirigan- 
tur  et  aclus.  Denique  el  invilaris:  Poneme,  in- 
quit,  signaculum  in  corde  tuo,  signaculum  in 
bracliio  tuo. 

Scxtus  est ,  versari  cum  modestis.  Versarc 
cum  Catonibus  et  Scipionibus,  ait  Scneca.  Mo- 
destus  enim  facit  alios  modestos,  sicut  Deus 
tranquillus  tranquillat  omnia  ;  sic  qui  aspicit 
quietum  el  modcstum  ,  se  componit  ad  quietcm 
et  modestiam.  Exemplum  dat  S.  Ambrosius  in 
Psalm.  118.  serm.  10.  in  avc  dicta  Icterus ,  quod 
icteros  sanet,  eorumquemorbumin  se  attrahat, 
teste  Plinio  1.  30.  c.  11.  ait  crgodc  ea  S.  Ambr.  Si 
est  tanla  vis in  naturalibus ,  ut  animal  ipsum  prosit 
ictericis ,  ita  ut  mortui  quoque  corptts  prodesse  di- 
catur ,  si  ftterit  dcmonstratum  iis,  qui  in  httjus- 
modi  incidcrint  passionem  ,  dttbitare  possumus 
qttodjttsti sanet  aspectus?  Xonne  vel  ipsioculorttm 
7-adii  virttttem  quamdam  videnttir  infundere  iis , 
qui  futeliter  ettm  vidcre  dcsiderant  ?  Sed  qttemad- 
modumjusttis  Itftificat  cor  innocentium  cam  vide- 
tttr ,  itact  improbijustorum  cognitione  torqtten- 
tttr,qtiia  veltacitis  Sanctorummoribus  arguttntur. 
Torquet  castitas  inconlinenliam ,  avaritiam  libe- 
ralitas  ,  impictatem  fides.  Affert  exemplum  basi- 
lisci,  qui  si  prior  viderit  liominem,  eum  ene- 
cat;  sin  ab  ipso  prius  fuerilvisus,  cnccalur,  ex 
coque  concludit :  Ergo  si  tanta  virtus  vel  in  octt- 
lis  serpentis,  vel  in  octdis  cst  hominis ,  ut  si  altcr 
alteiuim  prior  viderit  possit  occidere ,  nonest  vir- 
tus  in  octttis  jttsli,  qui  rcptetusvirtutis  est  gratia, 
cum  pra?scrtim  tantttm  opcretur  fidcs ,  utetillu 
qua  ftmbriam  Domini  tetigit  sanaretur ,  Matlh.^. 
et  ille  ctti  intendit  Domiyuts  Jesas  ,  slatim  ex  ejtts 
oculis  gratiam  sanitatis  haurirel  ?  Lucre  9.  Scd 
qtti  videt  justttm,  debet  scire  quid  videat ,  non 
illttm  videt  in  corpore,  non  in  vestimcnto ,  non  in 
patrimonio ,  non  in  vtdtu,  sed  inttts  videt ,  etc. 
Sane  in  co  qtti  foris  est,  illamqui  inttts  cst  frcquen- 
ter  aspirimtts. 

Talis  fuit  S.  Cyprianus  ,  dc  quo  ait  Poolius 
Diaconusin  cjusVita  :  Tantttm  sanctitatis  et  gra- 
ticv  cx  ore  tucebat ,  at  confundcret  intucntitan 
jnentcs  gravis  vttttus  ct  latus  :  nec  severitas  tris- 
tis ,  ncc  comilas  nimia,  admixta  tttrimque  tcmpe- 
ries ,  ut  csset  ambigere,  vereri  an  diligi  mereretur, 
ntsi  qttod  ct  vnrri  rt  diligi  mercbatur.  S.  Francis- 
cus  suos  mitlcbat  ambulalum  per  urbem,  dk(*0$ : 


COMMENTARIA  1N  I.  E 

Ite  concionalum,  vestro  scilicet  modestoet  reli- 
gioso  inccssu  ,  eoque  plus  animos  civium  com- 
movcrunt,  quam  si  eis  concionati  fuissent.  Mo- 
rum  enim  concio  est  viva,  vcrborum  mortua. 
Ponlifcx  cmu  suis  ProBlalis  visitans  S,  Bernar- 
(lum in  Claravalle,  ipsiuset  monachorum  mo» 
deslia  adeo  commotus  el  compunctus  cst,  ut 

filerjque  eorum  prae  devotion<>  uberesfunderent 
acrymas.  Ita  habet  Vila  S.  Bernardi.  Plura  rc- 
censui  vers.  h. 

Hlmii.es.  ]  Ilumllilas  cst  virtus  qua  quis  ex  vc- 
rissima  sui  cognitione  sibi  ipsi  vilescit ,  aitS.  Ber- 
nard.  de  Grad.  humil.  Aurea  cst  S,  Nili  gnome 
apud  S.  Antonium  in  Melissa  serm.  73.  de  mo- 
destis  :  Beatus  cujus  esl  vita  excelsa ,  spiritus  au~ 
lem  humilis.  Et  S.  Chrysoslomus  :  NUiil  est  tam 
Dco  gratum ,  quam  seipsum  cum  postremis  nu- 
mcrare.  Et  S.  Basilius  :  Simus  vila  elati ,  sed  spi- 
riluhumiles;  et  virlute  quiciem  inaccessibilcs ,  con- 
vcrsatione  autem  facillimus  sit  acl  no$  aditus.  Et 
Evagrii  :  Armatuva  tutissima  animi  modestia , 
ibidem.  Porro  S.  Antiochns  serm.  70.  de  humi- 
litate  :  Verissimce ,  ajt,  humililalis  insigne  hoc 
est ,  nultas  inquempiam  intovquere  contumelias , 
scd  ab  aliis  in  te  contortas  generose  et  infraclo 
ferre  animo.  Ut  enim  arborum  ramos  exuberans 
copia  fructuum  dcorsum  versus  inflectit ,  ita  et 
accessio  dives  virtutum  sensum  hominis  se  possi- 
dentis  demittit  alque  humiiiat. 

Quocirca  S.  Ephrem  serm.  1.  de  evers,  su- 
perb.  humililatem  indigitatprincipiumet  finem 
bonorum  omnium.  Dorotheus  doctrina  1/j.  ab- 
solutam  omnium  virtutum  perfectionem,  imo 
earum  calcem  et  caementum ,  quod  omnes  inler 
se  conglutinal.  S.  Augustinus  epist.  5G.  primas, 
sec.indas,  tertias,  etc.  in  sapientia  Christiana 
assignat  humilitati :  sicut  Demosthenes  primas. 
secundas,  tertias,  etc.  in  oratore  assignavit 
pronuntiationi  et  actioni.  Idem  serm.  10.  de  ver- 
bis  Domini  :  Cogitas ,  ait,  magnam  fabricam 
ronslruere  celsitudinis ,  de  fundamenlo  pvius  cor 
gita  humilitatis.  Et  mox:  Hoc  in  te  fode  funda- 
menlum  humilitatis ,  et  pervenies  ad  fastigiuni 
charitatis.  Et  serm.  27,  Confluit  aqtta  ad  humitita- 
rrm  vailis ,  denatat  de  tumoribus  collis.  Etserm. 
157.  de  Temp.  Videte  magnum  miraculum.  Allus 
est  Deus  :  crigis  le  et  fugit  a  te :  hiimilias  te ,  ct 
descendit  ad  te.  Quare  hoc?  quia  excelsus  Domi- 
nus,  et  humilia  respicil,  ut  altollat;  alla,  id  est 
superba,  de  longe  cognoscit ,  ut  deprimat.  S.  Ba- 
silius  Admon.  ad  filium  spirit.  Fili-  inquit,  prce 
omnibus  humilitati  slude ;  qtiod  est  omni  virtute 
sublimius,  ut  ad  perfeclionis  fasligium  possis  cons- 
cendere;  cumjusfce  institutiones  non  aliter  nisi 
per  humilitatem  impleantur  ,  et  multorum  tempo- 
rum  labores  per  superbiam  in  nihilum  deputentur, 
Vir  humilis  Deo  est  similis,  et  in  templo  pectoris 
sui  gestat  eum.  Supevbus  autem  cum  sit  Deo  ocli- 
bilis  ,  diabolo  similis  cst.  Humilis  verolicet  in  ha- 
bitu  videatur  vilissirnus ,  gloriostts  est  in  virtuti- 
bus;  superbus  autem  homo  ,  etsi  decorus  videatur 
aspectu  ctclarus,  sed  lamen  inutilem  eum  mani- 
festant  opera  ipsius ,  et  per  hos  incessus  et  motus 
dignoscitur  ejus  superbia,  et  ex  verbisejus  publi- 
cabitur  levitas  ipsius.  Cupit  semper  taudavi  ab 
hominibus,  et  virtutibus,  quibus  alienus,  se  prctdi- 
care  gestit.  Aon  se  patilur  cuiquam  esse  subjcc- 
cim  ,  sed  semper  primatum  cupit,  ct  ad  majoreni 
gradum  se  conatur  immergere.  Et  quod  ex  meritis 
obtincrenon  potest ,  ambiendo  feslinat.  Ambulat 
srmper  tumens  ut  uter  vacuus  ct  inanis.  El  sicut 


IMST.  S.  PETBI.  Cap.  llf. 

navis  absquc  gubernalore  cumjactatuv  a  fluctious, 
ila  et  is  circumfertur  inter  omnes  actus  suos.  llu- 
milis  e  contrario  despuit  omncm  honorcm  terre- 
num  ,  et  uttirnum  se  csse  judicat  omnibus  homini- 
bus.  Nam  etsi  mediocris  apparcat  in  vultu ,  eminens 
apud  Dominum  intuctur ,  cum  consummaverit 
omnia  mandala  Domini ,  nihil  se  fecisse  teslatur  , 
et  omnes  virtutes  animce  sucv  celare  festinat :  sed 
divulgat  Dominus  omnia  opcva  ipsius,  et  profert 
in  medium,  et  miriftcat  gesta  ipsius  et  exaltabit , 
et  clarum  facict  eum ,  et  in  tempore  precum  sua- 
rum  quod  postttlat  impetrabit. 

9.  Non  reddentes  malum  pro  malo,  ]  non  reta- 
liantes  injuriam  injuria  ,  convitium  convitio. 
Non  vetathic  Petrus  justum  judicium  et  justam 
vindiclam,  sed  eam  quse  vel  privata  exercetur 
auctoritate,  vel  non  amore  justitiae,  sedlibidinc 
ulciscendi ,  aut  odio  infligitur.  Ita  Hesselius, 
S,  Petro  succinit  S.  Paulus  :  Non  vosmetipsos , 
inquit ,  defendcnles  charissimi ,  sed  date  locum 
irce,  elc.  Vide  ibi  dicta.  Praeclare  S.  Chrysostom, 
homil.  18.  in  Matlh.  Nihil,  ait,  ita  lced  nles  coer- 
cet ,  ut  patienlia  modestiaque  lcesorum,  etc.  Non 
extinguitur  ignis  igne ,  serf  aqua  :  sic  injuria  et 
ira  non  extinguitur  irce  lalione ,  scci  mansuetudi- 
ne,  httmititate,  beneficiis.  Chrysostomum  magis- 
trum  secutus  Isidor.  Pelus.  ejus  discipulus  1.  3. 
epist.  21.  ad  Eustath.  Inimicitia,  ait,  scribenda 
est  in  aqua,  ut  statim  e  mente  et  memoria  effluat : 
amicilia  vero  inciclenda  in  ces ,  utjugiter  menti 
inhcereat.  Inculcat  hoc  Petrus  fidelibus,  quia 
hic  est  apex  virtutis  :  in  injuriarum  enim  tole- 
rantia  et  inimicorum  amore  consistit  vitae  Chris- 
tianae  perfectio.  Unde  S.  Basil.  formulam  vitaj 
perfectae  Religiosis  et  Anachoretis  prsescribens 
Admonit.  ad  Juniores,  id  pene  solum  inculcat: 
Qttisquis,  ait,  soidariam  vilam  semel  es  com- 
plexus,o  homo  fidelis ,  et  idem  pietatis  cultor  , 
fac  condiscas  ac  doccaris  Evangciicce  conversatio- 
nis  formulam ,  corpus  in  primis  utsanctcescrvituti 
mancipes ;  animum  erudilo ,  nihil  de  se  sublimc 
sapere ;  cogitationes  instruito;  purce  ut  sint ,  ira' 
imprtum  exinanito.  Vim  tibi  injecit  atiquis?  in 
Domini  unius  gratiam  huic  prceterquam  vult  ad- 
dito.  Re  quapiam  spoliatus  es?  spoliatorem  injus 
nevocato,  neu  litc  dccernito,  Odiohaberis?  osorem 
amato.  Persecutione  percelleris?  sustincto.  Exe- 
cratione.  te  devovit  aliquis ,  aut  maledicentia? 
hunc  tu  ad  irrogatce  conlumeliw  cognitionem  ad- 
hortator  ,  aut  certe  pro  cjusmodi  intercedito.  Pecr 
catis  in  poslerum  designandis  movtuus  esto ,  Cruci 
Christi  conftgitor.  Omnem  animi  tuisolliciludineni 
in  ipsum  transcribito  Dominum,  ut  inveniri  tan- 
clem  promerearis  ubi  angeiorum  myriades  ,  coztus 
primogenilorum,  per  quam  festivi  Apostolorum 
throni ,  primarice  aucloricalis  subsellia  Propheta- 
rtnn ,  Patviarcharum  sceplra ,  coronce  Martyrum , 
jusiorum  prceconia.  Inter  justos  oiim  istos ,  ut  al- 
Irgi  possis ,  et  annumerari  toto  pectore  concupis- 
cito.  ln  Christo  Jesu  Domino  nostvo.  Ipsi  gloriain 
scvcuta.  Amen, 

Sed  e co.ntrario  benedicentes,  q.  d.  Male  pre- 
cantibus  bene  precamini,  maledicta  benedic- 
tionibus,  vituperia  laudibus,  asperos  sermones 
blandis;  quin  et  maleficia  beneficiis  compen- 
sate,  utijubetChristus  Mait.  5.  hh.  Ralionemdat 
S.  Basilius  in  Reg.  brev.  resp.  176.  quia  maledici 
et  malefici  nobis  sunt  occasio  et  causa  heroicc 
patientiae,  ideoque  nos  faciunt  beatos,  juxta  il- 
lud  Christi  Matth.  5.  11.  Beati  evifis  cum  male- 
direrint  vobis  homines, 


[GOMMENTAIUA  IN  I.  EP 

lloc  sapiebat  Religiosus  illc,de  quo  in  Apo- 
phih.  Patrum  nu.  76.  qui  quomajori  «tfficiebatur 
iujuriaet  irrisione,  eo  magis  gaudebat,  dicens: 
Isti  sant  qui  nobis  occasionem  prosbent  ati  profec- 
tum  nostrum:  qui  autem  beatificant  nos ,  contur- 
banl  animas  nostras.  Scriptum  est  enim :  Quoniam 
Iti  qui  beatificant  vos ,  ipsi  decipiunt  vos. 

EtS.  Franciscus,  qui  jubcbat  suis  ut  ipsum 
oonviciis  et  probris  afficerent,  iisque  'auditis  di- 
cebat :  Benedicat  tibi  Deus ,  quia  lalia  filium  Petri 
Bernardonis  audire  decet.  Ita  S.  Bonavent.  in  ejus 
Vita.  Laudat  et  Seneca  lib.  2.  de  lra  c.  33.  dictum 
aulici,  qui  rogatus  quomodo  rarissimam  rcm  in 
auta  consccutusesset  sencclutem?  Injurias,  inquit, 
accipiendo  ct  gratias  agentio. 

Praeclare  Nazianz.  apud  Antonium  in  Melissa 
parte  1.  serin.  55.  Concetiamus ,  ait,  aliquid  exi- 
gutnnut  majus  impetrcmus ,  nempe  concordiam  : 
paliamar  nos  vinci,  ut  vincamus.  Videte  atftieta- 
rum  consuetudinem,  et  tuctatorum  certamina , 
qai  saspe  hocipso  quod  suppositi  sunl  adversarios 
sibi  incumbenles  vincunt.  Bonum  esl  mansuetutiine 
audaciam  vincere ,  et  meliores  cfjiccre  eos  qui  in- 
juriam  faciunt ,  quce  toleramus  patientio.  Unus- 
qaisque  nostrum  multum  Christo  tiebet.  Veniam 
dcmus ,  ut  impclremus ;  remittamus  ,  ut  nobis  re- 
mittalur. 

In  Vilis  Patr.  in  vila  S.  Apollonii  narratur,. 
quod,  cum  ipse  a  Pbilemone  choraula  muliis 
afficereturinjuriis,  ac  vocaretur  impius,  seduc- 
tor,  scelcstus  ,  rcsponderit :  Misereatur  tibi  Do- 
minus,  ftii  mi,et  nihilhorum  qiue  locutus  esrepulet 
ati  peccatum.  Hac  benedictione  compunctus  Plii- 
iemon  ad  Christum  se  convertit,  adeoque  glo- 
riostim  pro  eo  cum  Apollonio  obiit  martyrium. 
lloc  cst  quod  suis  preecipit  Cbristus  Mallh.  5.  UZ. 
Audistis  quia  tiictum  est :  Diliges  proximum  tuam, 
cl  otiio  habcbis  inimicum  tuum.  Ego  autem  dico 
iobis  :  Diligitc  inimicos  vestros ,  bcncfacite  his 
qui  otierunt  vos ,  ct  orate  pro  pcrsequcntibus  et 
calumniantibus  vos.  Nam,  ut  ibidem  ail  S.  Chry- 
bost.  tcmpus  orationis  est  tcmpus  mansuetudinis , 
idco  Deam  a  se  expellit ,  qui  Ulum  a  proximo 
avertit.  Imo  ut  ait  S.  August.  serm.  U.  deSanctis: 
Vacit  Dco  injuriam  qui seipsum  judiccm  consliluit , 
rt  Deum  tortorem,  cum  cx  adverso  subjungat 
Cbristus  :  Vt  silis  ftiii  Patris  vestriqui  incaslisest, 
i/ui  solem  suum  oriri  facit  supcr  bonos  et  matos , 
ri  pluit  supcrjustos  et  injustos. 

QUIA    1N    HOC    VOCATl    F.STIS    CT  BENEDICTIONEM 

u  r.rxUDiTATE  (S.  Fulgent.  1.  i.  adThrasimundum, 
lcgit  harcditalis)  possideatis]  q.  d.Ad  hoc  vo- 
eatiestisuiper  injuriarumtolerantiam.nimirum 
bencdiccndo  maledicentibus,  benedictionem  Dei 
iumpr.Tscntcm,iuma?ternam,putabealiludinem 
ftgloriam  leternam  ltsereditctis.Quseres,  cur  coe- 
lestemhacredilatemetfelicitatemvocatfcencd/ctio- 
ncm^Resn,  Primo,  quiaipsa  summaestDeibene- 
tlictio,  id  est,  summum  donum  :  Dei  enim  be- 
nedicere  cst  cfficax,  idcmque  quod  benefacere. 
Secundo  ,  quia  electi  coelo  adjuclicandi  a  Chrislo 
in  diejudicii  benedicentur,  dum  audient :  Ve- 
nite,  bcncdicti  Patris  mci,  possidete  paratum  vo- 
bis  rcgnum  a  constitutione  mundi.  Matth.  25. 
v.  34.  quo  alludit  hic  Petrus.  Tertio,  quiaalludit 
pariter  ad  Deuler.  27.  v.  13.  ubi  sex  nobiliores 
tribua  benedicuntservantibus  legem  Mosi.igno- 
biliores  maledicunlcam  violantibus  :  quo  sche- 
juate  repnesentatacstbcnediciio.Tterna  eieclis, 
'  t  maledictio  reprobis  a  Christo  irroganda  iu 
diejittUcii.  Quarto,  quia  benedictionis  merce- 
coi.M.i..  a   i  «ni  r.     Tint.  N. 


IST.  S.  PETRI.  Cap.  III.  C73 

dem  congrue  significat  nomine  benedictionfs  : 
congruum  enim  est  ut  qui  injuriantibus  benedi- 
citbenedicatur  et  beetur  a  Christo  :imo  id  abeo 
promissum  est,  ideoque  debitum.  Ait  enim 
Matth.  5.  11.  Beati  eslis  cum  maledixerint  vo- 
bis,  ct  persecuti  vos  fuerint ,  et  dixerint  omne 
malum  adversam  vos  menlienles  propter  me  :  gau- 
dele  et  exultate ,  quoniam  merces  vestra  copiosa 
cst  in  ccctis.  Quinio,  quia  Sanctorum  felicitas 
magna  ex  parte  consistit  in  bcnedictione ,  id  est, 
in  continua  laude  et  jubilo  Dei :  Laus  enim  Dei 
est  negotiosum  lieatorum  otium,  et  otiosum  ne- 
gotium. 

Nota,  prseter  aiias  virtutes,  amorcm  inimi- 
corum  et  injuriarum  tolerantiam  dare  nobisjus 
ad  coelum,  illudque  nobis  pandere  :  sicut  cx  ad- 
verso  injuriarum  memoria,  ira  et  amaritudo, 
etiam  levis,  illud  nobis  occludit,  de  qua  re 
audi  exemplum  memorabile. 

S.  Anno  Archiepisc.  Coloniensis,  paulo  ante 
mortcm  per  visionem  raptus  in  coelurn,  vidit 
consessum  illustrem  sanctorum  Episcoporum 
Germaniae  et  Galliae  sui  aivi,  atque  inter  eos 
scdem  splendidam  sibiparatam,  ad  quam  cum 
pergeret  prohibitus  est  ab  Arnulpho  Worma- 
liensi  Episcopo,  quod  diceret  prius  illi  clueij- 
dam  esse  maculam  unam ,  quam  in  vestc  ad 
pcctus  habebal.  Experrectus  inlellexit  maculam 
liancesse  injuriae  memoriam,  et  animi  acerbi- 
tatem  in  civcs  Colonienses,  eo  quod  ipsum  ex- 
pulisscnt.  Quareillicocum  iisin  gratiam  rediit, 
itaque maculam  detersit,  ac  paulo  post  plane 
immaculatus  in  co?lum  migravit.  Ita  narrat 
Lambert.  Schafnaburg.  in  descript.  Annon.  ad 
annum  Domini  1075. 

Deniquead  hanc  S.  Petri  sentenliam  facit  il- 
lud  Clcm.  Alex.  1.  U.  Strom.  Atimiror,  ait,  Epi- 
charmum  qui  aperte  tiicit  :  Si  fueris  menle  pius, 
nihil  mali  patieris  rnortuus.  Supatius  manet  in 
ralo  spiritus.  Et  PoetamLyricum  cancntem  :  Im- 
pioram  aulcm  anima?  sub  cccto  votant  in  cruentis 
dotoribus,  sub  malorum  jugis  inevilabitibus;  pio- 
rum  autem  menlcs  in  calis  habilabunl ,  cantibus 
bcatummagnam  canentes  in  hymnis. 

10.  QUI  ENIM  VULT  VITAM  DILIGERE.  ]  Id  eSt,  qili 

oplatet  diligil  vitam,  hic  longaevam  et  prospe- 
ram,  ac  in  coelo  a^ternam  ct  beatam.  q.  d.  Qui 
vultbcate  vivere,  tum  in  hac  vita,  tum  potiu.-. 
in  futura.  UndeClcmcns  Alex.  explicat  sic  :  Qui 
vult  alernus  ctincorruptibitis  furi.  Probat.  S.  Pe- 
trus  id  quod  dixit  nimirum  maledicentibus  esse 
benedicendum ,  ut  benedictionem  haereditate 
possideamus ,  ex  Psalm.  33.  13.  ubi  dicitur :  Quis 
est  homo  qui  vutt  vitam ,  tiiligit  tiies  videre  bonos '.' 
(pro  quo  S.  Petrus  verbis  dumtaxat  parum  im- 
mutatis  ait :  Qui  enim  vult  vitam  diligere ,  et  dtij 
viderebonos.  )  Proltibeiinguam  luam  iimalo,  etc. 

Et  dies  videi\e  bonos.  ]  Videre ,  id  est  sentire 
gaudere,  frui.  Videre  enim  et  visus  in  ScripL 
pro  quolibet  sensu  et  gustu  capitur  pcr  cala- 
chresin. 

Dies  boni  vocantur  commodi,  l.xli,  felices, 
tum  hujus,  tum  potius  futurae  vitce,  puta  dies 
gratiaj  et  glori.-e.  Unde  Clemens  Alexandr.  dies 
bonos  explicat  sanctos.  Nam  ut  ait  S.  August.  in 
psal.  33.  Semper  dies  muli  in  saculo ,  semper  dies 
boni  in  Deo.  EtS.  Basilius  ibidem  :  Dies  hujus  sa„ 
cati  mali  sunt ,  quoniam  et  hoc  saculum  cum  sit 
meiisttra  mundi ,  dequo  dictum  est ,  quod  mundus 
totus  in  matigno  sit  positus,  naturce  assimilattt,- 
mundi,  quem  dimittetur :   partes  hujus  taHfwrfj 

85 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1IF. 

Idcirco  dicit  Apostolus  :  lledimen-     ncre  in  inferno,  nec  inde  egredi  io  vallem  Josa- 

phat,  neeumaspiccre,  eoque  pcrcelli  coganlur. 


sant  dies  ipsi 

tes  tempits,  quoniumdics  muli  sunt.  Jacob  autem; 
Dies ,  inquit,  annorum  mcorum  pauci  admodum 
et  mali  (id  est  miseri  et  aerumnosi)  sunt.  Dies 
crgo  boni,  inquit  S.  Basilius,  sunt  non  liujus, 
sed  futuri  saeculi,  et  quos  sol  hic  sensibilis  pera- 
git,  decidui  sunt  et  dispereunt.  De  futuris  autem 
dicilur  :  Melior  est  dies  unus  in  atriis  tuis  supcr 
millia,  psal.  83.  v.  11. 

Coerceat  linguam  suam  a  MAi.0,]  lingua  enim 
non  coercita,  sed  effrcenislinguaci  conciliatdies 
malos ,  id  est  miseros  etcalamitosos  :  vide  dicta 
Jacobi  3.  v.  2.  etseq. 

ET    LAUIA    EJUS  NE    LOQUANTUR   DOLUM.  ]  Dolltm 

Graeci  defmiunl,  maleficium  occullum  cum 
praescriptione  bona.  Cortex  bonus  macula  sub- 
jacente,  ait  Eugubinusinpsalm.  33.  Vide  dicla  v.l. 

11.  Declinet  a  malo,  et  faciatbonum.  ]  Hisce 
diiobus  preeccptis  concluditur  omnis  justitice 
lcx,omnis  virtutis  norma  et  praescriptio. 

Inquirat  pacem  ]  cum  Deo,  secum,  et  cum 
proximis.  Hanc  pacem  Christus  e  ccelo  quasi 
donum  divinum  in  terras  detulil.  Unde  eo  nato 
cecinerunt  angeli :  Gloria  in  allissimis  Deo,  et  in 
tcrru  pax  hominibus  bona;  voluntatis.  Lucse  2.  ll\. 
Hinc  eam  impense  celebravit  et  praedixit  Isaias 
c.  2.  U.  et  c.  11.  6.  et  seq. 

Et  sequatur  eam.  ]Aiu?a-co,  id  est,  persequalur 
cam  fixis  oculis,  toto  corde  et  conatu,  sicut' 
venator  persequitur  leporem.  lta  S.  Hier.  ad 
Rusticum.  Htec  enim  pax  eruperat  omnem  sen- 
sum.  Philip.  U.  7.  Haec  quasiregina  sedetin  ani- 
mae  Uirono,  ejusquepotentias,  sensus  et  mem- 
hra  tranquille  et  hilariter  regit,  juxta  illud  :  Pax 
Christi  exultet  in  cordibus  vestris.  Coloss.  3.  15. 
Vide  ibi  dicta.  Vere  S.  Augustin.  de  Continent. 
g.  7.  Pax  perfecta,  ait,  lunc  erit  nobis,  quando 
natura  nostra  creatori  suo  inseparabitiler  coha;- 
rcnte ,  nihil  nobis  repugnabit  exnobis. 

12.  Quia  oculi  Domini  super  justos.  ]  q.  d.  Do- 
minus  benignis,  paternis  et  beneficis  oculis 
respiciet  justos,  qui  preecepta  jam  dicta  serva- 
rint. 

Et  aures  ejus  in  preces  eorum  ]  ut  eas  au- 
diat,  et  exaudiat,  iisque  annuat  et  postulata 
concedat. 

Vultus  autem  Domini  super  facientes  mala.] 
Vultus ,  scilicet  iratus,  trux  etminax,  ut  mala 
etmalos  indignans  videat  et  plectat.  Hinc  Aben 
Esdra  et  Eugubinus  in  Psal33.  pro  vultus ,  ver- 
tunt,  excandescentia,  undeet  sequitur  :  Utper- 
dat  de  terra  memoriam  ipsorum.  Sic  Latiui 
vultuosum  vocanttetricuin,  morosum  et  aspe- 
rum.  Ingens  est  hic  stimulus  ad  declinandum  a 
malo,  etfaciendum  bonum,  nimirum  cogitare 
quod  Deus  quasi  agonotheta  bonos  et  bona  in- 
tucatur  vultu  amoeno,  ut  prsemiet,  malos  et 
mala  austero  et  minaci,  ut  puniat  acerrime. 
ISihil,  ait  Tertull.  lib.  de  Poenit.  c.  6.  occultum 
quodnon  reveletur  :  quantascumque  tenebras  fac- 
tis  tuis  superslruxeris,  Deus  lumen  est,  et  illius 
oculi  lucidiores  super  solem,  circumspicientes  om- 
nesvias  hominum  ,  et  profundum  abyssi,  et  corda 
hominum  intuentes  in  absconditas  partes.  Porro 
Deus  cum  sit  incorporeus  non  habet  oculos  et 
vultum  ,  sed  oculi  vocantur  ipsa  mentis  ejus 
acies  lucidissima ,  qua  omnia  intuetur  :  vultus 
vocatur  ipseejusdem  intuitus,  quiquam  impiis 
sit  terribilis  colligere  licet  ex  eo,  quod  Christi 
hominis  et  judicis  vultus  in  die  judicii  tam  erit 
rtprobis  formidabilis  ,  ut  ipsi  optaturi  siut  ma- 


Unde  regcs  ct  principes ,  inquil  S.  Joannes  Apo- 
cal.  6.  1G.  diccnt  montibus  et  petris  :  Cadilc  supcr 
nos,  el  abscondite  nos  a  facie  sedentis  supcr  Ihro- 
num,  et  abiraAgni :  quoniam  vcniet  dies  magnus 
ira  ipsorum,  et  quis  poterit  stare?  Hunc  vultum 
cogita  qtiando  te  tentat  daemon,  quando  in  se- 
crelo  concupiscentia  le  ad  peccatum  sollicitat. 
Verc  Boetius  :  Magna,  inquil,  nobis  incumbit  ne- 
ccssitas  bcne  agendi,  qttando  in  conspeclujttdicis 
cuncta  cernentis  omnia  agimus.  Et  Cicmens  Alex. 
1.  5.  Strom.  Non  est,  ait,  atiquis  adco  magnus  ul 
superet  justitiam,  neque  adeo  parvus  ut  latcat. 
Et  S.  Bern.  in  Medit.  cap.  6.  IUum,  inquit,  sem- 
pcr  ante  oculos  habere  debemus,  per  quem  siunus  , 
vivimuset  sapimus.  In  vita  S.  Dosithei  legimus, 
illum  a  B.  Dorothco  magislro  hoc  accepissc  vii;i 
documentum  :  ISunquam  corde  tuo  Deus  excidat. 
Cogita  semper  Deum  tibi  prttsentem,  et  le  coram 
illo  stare ,  illumque  id  assidue  ruminantcm  a 
vita  militari  ct  dissoluta  se  convertisse  ad  rcli- 
giosam  et  sanctam.  S.  Ephrem  tract.  de  Patien- 
tia  :  Semper,  ait,  Dei  memineris  ,  et  ccetum  mens 
tua  evadet.  S.  Hieron.  in  Ezech.  c.  5.  Memoria 
Dei  excludit  omnia  flagitia.  Clemens  Alexand.  3. 
Paedag.  5.  Ilac  sola  ratione  ftt  ut  quis  numquam 
labatur,  si  Deum  sibi  ipsi  semper  adesse  existi- 
met. 

13.  ET  QUIS  EST  QUI  VOBIS  NOCEAT    SI  BONI  iEMU- 

latores  fueritis.]  Boni,  id  est  bonitatis,  ut  vertii 
Syrus  et  Vatab.  Graece  enim  est  tou  «yaSou  //.i/r/jrai , 
id  est  boni  (in  genitivo)  imitatores.  Per  bonuvi 
accipe  vel  Deum  et  Christum  cum  S.  Aug.  serm. 
107.  de  diversis  c.  6.  et  7.  Vel  potius  ipsum  bo- 
num  honestum,  puta  virtutem,  de  quo  paulo 
ante  dixit :  Declinet  dmalo  et  faciat  bonum;eo 
enim  respicit.  lta  Lyran.  Hugo,  Cajct.  et  Tho- 
mas  Anglicus.  Bonum  euim  honeslum  est  quasi 
idea  et  norma  virtutis ,  quae  omnibus  ad  imitau- 
dum proponitur ,  ut  eam  moribus  exprimant,  ci 
in  seipsis  depingant.  SicS.  Joannes  aitep.  3.11. 
Charissime,  noli  imitari  malum,  sedquod  bomun 
est.  VereS.  Prosper  epigram.  1. 

Perfecte ,  ait,  bonus  est  et  vere  dicilur  insons, 
Nec  sibi,  nec  cuiquam  quod  noceat,  faciens. 

Nam  quicumque  alium  molitur  laedere,  primum 
Ipsum  se  jaculo  percutiet  proprio. 

Vox  xmuiatores  significat  vehemens  studiuur 
ardorem  boni,  sive  virtulis,illamque  ardentius 
amandametprosequendamesse,  quam  sponsus 
amat  etprosequitur  sponsamdilectissimam.Huc 
spectat  iilud  :  Qui  non  zeiat ,  non  amat ,  et  illud 
S.  Ambros.  de  Instit.  virg.  c.  W.Cttr,  inquit,  sr- 
cuto  potius  laboramus,  et  fraudamus  animam 
nostram  tantaz  bonitalis  dispendio,  qui  nutli  alii 
nisi  huic  Domino  servire  deberemus?  Sic  enini 
nihil  et  nemo  nobisnocebit.  Vere  enim  S.  Au» 
locopaulo  antecitato  :  Impius,  ait,  sibi  nocei , 
non  alteri,  cui  nocere  cupit.  Et  S.  Chrysosi. 
scripsit  ultimum  opus  ad  Olympiadem,  in  quo 
hanc  cygnaeam  vocem  canit ,  multisque  confir- 
mat :  Quod  nemo  txditur  nisi  a  seipso  :  extat  to- 
mo  operum  ejus  5. 

OccurritS.  Petrus  objectioni.  Dicetenim  quis, 
Si  declinemus  a  malo  et  sectemur  bonum ;  si 
mala  toleramus  nec  vindicemus,  patebimus 
omnium  injuriis  et  rapinis.  Resp.  S.  Petrus  , 
Nemo  vobis  nocere,  graece  ™/o>w  ,  id  est  affli- 
gcrc ,  poterU.   si  bonum  patientiae  et  viruuis 


COMMENTAMA  I.N  I.  Bl 

scctcmini ;  lumquia  virtus  omuia  mala  superat; 
luiu  quia  Deus  virtutis  eique  sludentium  esttu- 
tor  et  proteclor.  Quocirca  diligentibus  Deumom- 
nia  coopcranlur  in  bonum.  Koman.  8.  '28.  Hoc  est 
quod  orans  profitctur  Ecclesia  :  ISutla  nobis  no- 
ceblt  adversilas,  si  nulta  dominetur  iniquitas.Sic 
Valerianus  sua  ignea  craticula  non  nocuit 
S.  Laurentio  sed  proluit,  quia  ejus  charitatem 
magis  accendit.  Sicadversaonmiaquasi  agmine 
uno  irruentia  in  S.  Job  ei  non  nocuerunl;  sed 
robur  animi  ejus  toti  orbi  ostenderunt.  Sic  Ar- 
rianipersequentes  assidue  S.  Alhanasium  terra 
marique,  ejus  virtutem  auxeruntet  illustrarunt. 
Sic  Dccii,  Aureliani,  Nerones,  Domiliani,  Dio- 
cletiani,  suis  tormentis  non  nocuerunt  S.  Vin- 
cenlio,  S.  Sebastiano,  S.  Mauriiio,  S.  Tiburtio, 
S.  Gcorgio,  cajterisque  Martyribus,  sed  eis  lau- 
reas  martyrii  adornarunt,  neceis  aliud  exlile- 
nrnt  qiuun  fabri  et  auriiices  coronarum  cceles- 
tium. 

Praeclare  Origcn.  hom.  23.  in  Num.  Ita,  ait, 

in  hoc  mundo  sunt  disposita,   tit  nihil  prorsus , 

otiosumsit  apud  Dettm,  eliamsi  malum  illudsit. 

Malitiam  Deus  non  facit ,  tamen  cum  ab  aliis  in~ 

ventam  possit  prohibere ,  non  prohibet,  sed  cum 

ipsis  a  quibtis  habctur,  utilur  ea  ad  necessarias 

causas.  Per  ipsos  cnim  in  quibus  est  maiitia,  cia- 

ros  et  probatos  efficiteos,  quiad  virlutum  gtoriam 

lendunl.  Nam  si  perimeretur  malilia,  non  esset 

utiquequi  contrairet  virtutibus.  Virtus  autemnon 

habens  aliquid  conlrarium  non  ctaresceret ,  nec 

splendidior  et  examinatior   ficret.  Non  probata 

vero  nec  examinata  virtus ,  nec  virtus  est.  Dat 

exemplum  in  Josepho  :  Tolte  maiitiam  fratrum 

ejus,    tolte  invidiam,    tolte  iltud  omne  parrici- 

date  commentum  qtto  scevierunt  in  fratrem,  us- 

qttc  qtto   venderent  eum.    Si  hazc  aufcras ,  vkle 

quantum    percmeris    dispcnsalionem    Dei.  Simttl 

enim  abscindes  cuncta  illa  quce  apud  Mgyptum 

non  tantttm  pcr  Joseph,  sed  et  per  Moscn  pro  sa- 

tule  omnittm  gesta  sttnt  :  pcriisset  Aigyptus ,  pc- 

riissent  et  linilimcc  regiones  fame,  interiisset  ipsc 

Israet.  Nasquam  ptage  in  Aigyptios,  nec  virtutes 

tltct  quas  fecit  Deus  per  Mosen  et  Aaron.  hemo  per 

marerubrum  siccis  vestigiis  incessisset ,  ncmoler- 

ram  promissam  inlrasset ,  cibum  mannic  mortalis 

citu  ncscisset.   Nulla  de  sequenti  petra  aquarum 

Ihtcnta  prorupissent.  Lex  a  Deo  hominibtts  data 

uon  fuisset.  Et  inferius :  Si  auferas  malitiam  ct 

prodilionem  JucUc,  abslulerif  pariler  crucem  ct 

rassioncm  Christi :  ct  sinon  sit  crux,  non  cxuun- 

tur  jyrincipatus  ct  potestales ,  nec  triumphantur  in 

tigno  crucis.  Si  non  fuisset  mors  Christi ,  ulique 

nec  resurrcctio  fuissct ,  ncc  extitisset  aliquis  pri- 

mogenitus  ex  mortuis ,  nec  spcs  nobis  resurreclio- 

nts  fuisset.  Aufer  peccatum  et  mcUitiam  diaboli , 

stmul  aufercs  nobis  certamenadvcrsusejusinsidias, 

ncc  expectabitttr  corona  victorice  ei  qui  lcgitimc 

'tuvcrit.  Si  non  habcrcmus  qtti  aciversumnosob- 

sistcrent,  agones  non  csscnt,  nec  victoribus  mu- 

ncraponerentttr,  nccrcgnum  aclorum  vinctntibus 

pararetur:  neque  momcntancum  hoc  el  teve  tribu- 

tationis  nostrcc ,  supramodum  pondus  gloricv  ope- 

rarclur  nobis  in  futuro.  Bt  hoc  valde  mirubile  est , 

qttod  malis  vasis  utitur  Deus  ad  optts  bonum.  Do- 

cuit  id  Origrnesnon  tantum  verbo,  scdetcxem- 

plo.  Ardebat  enftn  desiderio  martyrii,  adeoque 

puer  eo  procurrisset,  nisi  parente»  vestes  ejus 

.ibscondissent ,  tcsie  l.usebio. 

\t\.  Sf.D  ET  SI  QCII)   PATIMtM  ri\0PTF.R  JVSTITIAM, 

'iuati.  ]  Alludit.  imocitat  illud  Christi  Matth.  5. 


MST.  S.   1'KTHI.  Cap.  III. 

10.  Beati  qui  persecutionem  patiuntur  proplet 
juslitiam,  quoniam  ipsorum  est  regnum  ccelorum, 
pio  quo  Clemens  I.  h.  Strom.  3.  legil :  Beati  qui 
pcrsecutioncm  patiuntur  pro  justitia,  et  proptcr 
me ,  quoniam  habebunt  locum  ubi  non  paticntar 
pn-sccutioncm. 

Nota  Primo,  to  sed  et  si  quid  patimini.  q.  d.  Levc 
el  quasi  nihil  est  quidquid  patimiui :  non  enim 
sunl  condignce  passioncs  hujus  tcmporis  ad  futuram 
gioriam,  quct  revelabilur  in  nobis. 

Nota  Secundo,  proptei'  justiliam,  id  est,  quia 
jusli,  quia  Christiani,  quia  justiliam,  id  esl  vii  • 
tutem,  sequuntur,  v.  g.  quia  servantDei  legem, 
CastUatem,  tempeiantiam,  statuta  Ecclesi<e  vei 
Oidinis,  quia  luenuir  res  pupillorum ,  fidem, 
agroset  res  Ecclesia),  quiastudentreformationi 
Rcclesiae,  Cleri  vel  monasterii.  Licel  enim  l'hi- 
losophi  propter  justitiam,  ut  Socrates  propter 
doctrinam  unius  Dei,  videanlur  passi;  tamen 
ubi  vera  fides  non  est,  nec  charitas,  ibi  nec 
vcra  estjuslilia,  inquit  S.  Augast.  epist.  50.  et 
conlra  Donalistas  post  Collat.  cap  17.  Justitia 
ergo  hic  non  proprie  et  stricle  accipitur,  pro 
virlute  qurc  cuique  reddit  jus  quod  illi  tkbet , 
sed  generalim  pro  quavis  virtule.  Martyr  enim 
est  qui  patitur  mortem,  non  pro  sola  justilia; 
sed  et  qui  pro  fide,  caslitalc,  aut  qualihet  alia 
virtute,  uti  passimdocenlTheoIogi.  SicS.Agnes, 
S.  Felicula,  aliaeque  virgines  occisse  |>ro  casti- 
tate  suntMartyres.  SicMachabcei  occisi  pro  lege 
Mosis ,  ac  nominatim  pro  temperanlia,  quia 
scilicet  nolebant  vesci  carne  porcina  lege  veti- 
ta,  sunt  Marlyres.  Sic  S.  Thomas  Cantuariensis, 
S.  Stanislaus  ,  et  alii  occisi  pro  lihertale  Eccle- 
siastica,  sunt  Martyres.  Porro  recte  S.  August. 
1.  3.  contra  Crcscent.  c.  i8.  Martyrcm,  iuquit, 
facit  nonpccna,  sed  causa. 

Nota  Terlio.  Patientes  propter  jusliliam 
sunt  heati,  beatitudine  tum  rei,  lum  spei.  Ilei 
tfita  possident  bonum  patientiie  quod  opus  per- 
feetum  habet,  Jacob  1.  itleoque  beat  el  beututn 
f;icil  :  beulitudo  enim  hujus  vilae  consislit  itt 
palieotia  el  charitate.  Spei,  quia  ccrto  spcrat 
regunm  coelorum  patieulihus  promissum,  uti 
subditel  explicat  Chrislus  Malth.  5.  \.  12.  Addc, 
Deum  patieolibus  atlesse,  eisque  augere  rohur, 
spem,  charitatem,  etc.  eosque  miris  consola- 
lionihus  mulcere,  juxta  illud  S.  Pauli  :  sicut 
abundant  passioncs  Christi  in  7iobis,  ita  et  pcr 
Cltristum  abundat  consolatio  noslra,  2  Cor.  1.  5. 
Quocirca  S.  Cyprian.  lib.  U.  epist.  6.  adTibari- 
tan.  Exultare,  ait,  nos  votuit  in  persecutionibus 
Dominus ,  quia  quando pcrsecutiones  fiunt ,  dantur 
coroncs  ftdei,  tunc  probantur  mililes  Dei ,  lunc 
Marlyribus  patent  cali.  Idem  exhortat.  ad  mar- 
tyr.  Hoc  (  marlyrium)  ait,  est  baptisma  in  gratia 
majus,  in  poteslate  subiimius ,  in  honorc  pretio- 
sitts  :  baptisma,  in  quo  baptizant  angeti :  baplis- 
ma,  post  quod  ncmojam  pcccat.  Baptisma,  quod 
ftdci  nostrce  inci'ementa  consummat  :  baptisma, 
quod  nos  dc  mundo  rcccdentcs  stutim  Dco  copulat. 
In  aquct  baptismo  accipilur  rcmissio  peccalorum , 
in  sangttinis ,  corona  virtutitm. 

TlMOREM     AUTF.M     EORUM     (  qill    VOS     affligUUl , 

faciuntque  pati  propter  justitiam  )  ne  ti- 
MiF.niTis.  ]  Timorcm,  id  est  terrorem,  minns 
et  plagas :  alioqui  enim  timor  limet  ,  non 
limetur  :  timet  autem  non  limorem  ,  sed 
rem  timendam.  Est  ergo  metonymia.  Tintor 
enim  ponitur  pro  limoris  non  aclu,  sed  ob- 
jVclo,  puta  pro  terriculamentis,  quae  limorcm 


676  COMMENTARIA  IN  I.  EPl 

incutiunt,  uti  suntmina;,  eculei,  gladii,  ignes, 
erux,  mors;unde  Syrus  vertit,  ncqtte  formidelis 
eos  qui  vobis  tcrrorem  incutiunt.  Fideles  itaque 
nihil  horum  limere  debent,  tum  quia  in  sebre- 
ves  sunt  et  leves,  tum  quia  gratia  Christi  his 
omnibus  eos  superiores  eflicit,  tum  quia  per 
haec  transeunt  ad  coronam  etregnumaeternum. 
Mors  enim  pcena  nascentis  ,  si  projuslitia  pietate- 
que  pendatur,  fit  gloria  renascentis ,  ait  S.  Aug.  6. 
Civit.  13.  Quocirca  S.  Ambr.  in  Psal.  118.  oc- 
ton.  21.  Nullis  ergo ,  &\l,  juslus  frangatur  injuriis, 
nullis  moveatur  periculis ,  nuliis  tcntelur  proceliis, 
sivemors  ingruat  sive  vita ,  sive  angeli  ccelorum, 
neque  dejiciatur  adveisis,  nec  extollatar  secundis, 
nusquam  sit  ejus  infirmus  affectus.  Et  postmulta  : 
Ubi  pax  et  multa  pax ,  ibi  crux  Cliristi  non  oppro- 
brio,  sedsalutis  est.  Non  fuit  opprobrio  Petro  crux 
Christi  ,quia  tantum  ejus  gloria?  dedit ,  ul  inver- 
sis  Christum  honoraret  vestigiis,  metuens  ne  si  ea 
specie  crucifixus  esset  qua  Dominus ,  affectasse 
Domini  gloriam  videretur.  Crux  ergo  opprobrium 
perfido ,  fideli  autem  gratia,  fideliredemplio ,  fi- 
deli  resurrectio  est ,  quia  pro  nobis  passus  est  Do- 
minus  ,quia  Uta  nos  redemit  sanguine  ,  Ula  adpa- 
radisum  resurrectionc  revocavit. 

Ita  S.  Ignatius  non  timebat  leones ;  sed  am- 
biebat :  unde  epist.  ad  Rom.  lgnis ,  ait,  crux, 
bestix,  confractio  ossium ,  membrorumque  divisio, 
et  totius  corporis  contritio ,  et  tormenta  diaboliin 
meveniant,  tantumut  Cliristo  fruar.  Cumquejam 
damnatus  esset ,  ait  S.  Hieronymus  de  Script. 
Eccles.  inlgnatio,  ad  bestias,  et  ardore  patiendi 
rugientes  leones audiret, dixit: Frumentum Chrisli 
sum  dentibus  bestiarum  molar,  ut  panis  mundus 
inveniar,  justus  enim  confiditutleo,  in  Dei  enim 
defixus  ait : 

Si  fractus  illabaturorbis, 
Impavidum  ferienl  ruinx. 

Ita  Confessores  et  Martyres  coram  judicibus 
etlmperatoribus  stabant  imperlerrili,  imo  illos 
sua  constantia  et  animositate  terrebant  et  per- 
cellebant.  Sic  S.  Andrcas  perculit  ^Egeam  vo- 
cando  eum  filium  diaboli,  eique  minando  seterna 
gehennaeincendia.  Idem  fecere  Machabaei  Antio- 
choregi  et  tyranno.  2.  Machab.  7. 

Ut  alios  taceam ,  hac  in  reexcelluit  S.  Hilarius, 
qoi  Constantino  Imp.  Arriano  ssevienti  in  Or- 
thodoxos ,  eisque  extremam  perniciem  minitanti 
animo  interrito  et  leonino  restitit,  ejusque  fu- 
rorcm  repressit,  in  faciem  ei  omnia  scelera  et 
sacrilegia  exprobrando,  eumque  Antichristum 
nuncupando.  Audi  in  Apolog.  ad  Constantium 
liberas ,  igneas  et  adamantinas  ejus  voces ,  Epis- 
copo  et  Martyre,  imo  Hilario  dignas  :  Atque  uti- 
nam  illud  potius  omnipotens  Deus  el  universorum 
Creator,  sed  unius  Domini  nostri  Jesu  Christi  pa- 
ter,  atati  mea?  et  tempori  prastitisses,  ul  hoc 
confessionis  meaz  in  te ,  atque  in  Unigenitum  tuum 
ministerium  Neronianis  Decianisve  temporibus  ex- 
ptessem.  Nec  ego  per  misericordiam  Domini  Dei 
fUii  tui  Jesu  Christi ,  calens  eculeummetuissem, 
qui  desectum  Isaiam  scisscm  :  nec  ignes  timuis- 
sem,inter  quos  Hebrwos  pueros cantasse  meminis- 
.iem :  nec  crucem  et  fragmenta  crurum  meorum 
vitassem,  postquam  in  paradisum  translatum  ta- 
tronem  recordarer :  nec  profundum  maris,  etPon- 
tici  astus  absorbentem  rheumam  trepidassem  ,  cum 
per  Jonam  et  Paulum  docuisses  fidelibus  esse  in 
mari  vitam.  Adversus  enim  absolutos  hostes  felix 
miki  illud  certamen  fuisset.  A  t  nunc  pugnamus 


ST.  S.  PETRI.  Cap.  II!. 

contra   persecutorem  fallcntem ,   contra  hoslem 
blandienlem ,  conlra  Conslantinum  Antichrislum , 
qui  non  dorsa   c&dil ,  scd  ventrem  palpat  :  non 
proscribit  ad  vitam ,  sed  ditat  in  mortem :  non 
trudit  carcere  ad  libertatem,  sed  inlra  patalium 
honorat  ad  servitutem  :  non  latera  vexat ,  sed  cor 
occupal :  non  caput  gladio  desecat,  sed  animam 
auro  occidit :  non  igncs  pubticc  minatur,  sedge- 
hennam  privatam  accendit :  non  contendit  ne  vim- 
calur,  sedadulatur  ul  dominetur  :  Christum  con- 
fttetur,  ut  neget:  unilatem  procurat ,  ne  pax  sit : 
hccreses  comprimit ,  ne  Chrisliani  sint :  sacerdotes 
honorat,  ne  Episcopi  sint ;  Ecclesia?  tecta  struit  , 
ul  fidem  destruat.  Te  in  verbis  ,  te  in  ore  circum- 
fert,  et  omnia  ornnino  agit,  ne  tu  ut  Deus  ,  ita  pa- 
ter  esse  credaris.  Etpaucis  interjectis  :  Proclanw 
tibi  Constanti ,  quod  Neroni   locuturus   fttissem , 
quod  ex  me  Decius,et  Maximianus  audirent :  con- 
tra  Deum  pugnas ,  contra  Ecclesiam  swvis  ,Sanc- 
tos  persequeris ,  pr&dicalores   Christi  odis  ,  reli- 
gionem  tollis,  lyrannus  nonjam  humanorum  ,  sed 
divinorum.  Ha?c  tibi  it  me  atque  illis  socia  atque 
communia  sunt;  at  vero  nunc  propria  tua  accipe, 
Christianum  le  menliris ,  Christi  novus  hostis  es  ; 
Antichristum  prazvenis ,  et  arcanorum  mysteriu 
ejus  operaris.  Condis  fidem ,  contra  fidem  vivens  : 
doctor  profanorum  es ,  indoctus  piorum:  Episco- 
palus  tuis  donas  ,  bonos  malis  demutas  ;  sacerdo- 
tes  custodias  mandas ,  exercilus  tuos  ad  :ei'rorem 
Ecclesio3  disponis.  Synodos  contrahis,  et  occiden- 
talium  fidem  ad  impietatem   compeilis  :  conclusos 
urbe  una  minis  terres,  fame  debilitas  ,  hieme  con- 
ficis ,  dissimutatione  depravas.  Orientales  autem 
dissensiones  artifex  nulris ,  blandos  elicis ,  fauto- 
res  instigas ,  veterum  turbator  es,  profanus  novo- 
rum  es.  Omnia  so^vissima,  sine  invidia  gloriosa- 
rum  mortium  peragis.  Novo  inauditoque  ingenii 
triumpho  de  diaboto  vincis ,  et  sine  martyrio  per- 
sequeris.    Plus   crudelitati    vestra  Nero ,   Deci, 
Maximiane  debemus;  diabotum  enim  per  vos  vici- 
mus.  Sanctus  ubique  beatorum  Martyrum  sanguis 
exceptus  est,  dum  in  his  dxmones  mugiunt ,  dum 
agritudines  depeltuntur,  dum  admirationum  opera 
cernuntur;  elevari  sine laqtieis  corpora ,  et  suspen- 
sis  pede  fceminis  vestes  non  defluere  in  faciem,  uri 
sine  ignibus  spiritus ,  confiteri  sine  inlerroganlis 
incremento  fidei.  Et  tu  omnium  crudelitat  um  cru- 
delissime,  damno  majore  in  nos  ,  et  venia  minore 
des&vis.  Subrepis  nomine  blandienti,  occidis  spe- 
cie  religionis  ,  impietatem  peragis  ,  Christi  fidem 
Christi  mendax  proedicator  extinguis.  Non  relin- 
quis  sallemmiseris  excusationes ,  ut  xlerno  judi- 
ci  suo  pamas,  et  aliquas  laniatorum  corporum 
pra;ferant  cicatrices,  ut  infirmitas  defendal  neces- 
sitatem.  Scelestissime  mortalium  omnia  persecu- 
tionis  mata  ita  temperas ,  ut  excludas  et  in  pec- 
cato  veniam  ,  et  in  confessionemartyrium.Sed  hac 
itle  patertuus  artifex  humanarum  moitium  docuit, 
vinceresine  contumacia,  jugulare  sine  gladio,  per- 
sequisine  infamia,  odire  sine  suspicione ,  mentiri 
sine  inlelligentia,  profiteri  sine  fide  ,  blandiri  sine 
bonitate ,  agere  quod  velis,  nec  manifestare  qucn 
velis. 

Et  ison  conturbemim.  ]  Justus  enim  subinde 
timet,  at  non  conturbatur,  lsaias  habet,  ne  pa- 
veatis,  totus  enim  hic  locus  a  S.  Petro  citatur 
ex  Isaia  c.  8. 12.  ubi  sic  legimus ,  Timorem  ejus 
ne  timeatisneque  paveatis.  Dominum  exercituum 
ipsumsanctificate  (id  est,  ut  sanctum  celebrate  , 
colite,g!orificate)  ipse  pavorvester,  et  ipse  terroi , 
vesler  et  erit  vobis  in  sanctiffationem.  Vide  ibi 


COMMLNTARIA  IN  I.  EP 

dicta,  nc  hic  cogar  rcpetere.  Nota  hic:  nil  ita 
limorem  discutil,  hominemque  facit  ad  omnia 
intcrritum,  atque  sanctitas  et  sanctificaiio,  id 
cst  spes,  amor  et  laus  Dei.  Qui  enim  timet,  id 
est  reverelur,  sperat  et  amat  Deuin,  non  ti- 
niet  homines,  nechominibus  placere  cupit,  aut 
displicerc  metuit,  sed  soli  Deo.  Nam,  ut  ait 
S.  Hilarius  in  Psal.  52.  Placere  tantum  hominibus 
vclle ,  Deo  cst  displiccrc.  Placere  autem  homini- 
hus  ut  salvenlur ,  lioc  non  cst  hominibus,  sed  Dco 
placere ,  cum  per  id  quod  Deo  placetur,  et  liomi- 
nibus  sit  placendum.  Ex  causa  enim  placcndi  Dco 
causa  etiam  hominibus  probabilis  fit  placendi. 

15.  Parati  sempeu  ad  satisfactionem  (Graece 
tr.™).oytxv ,    id  cst  defensionem)  omni  poscenti  vos 

RATIONEM  DE  EA  ,  QU/E  IN  VOBIS   EST,    SPE.  ]  SyrilS 

de  spe  fidei,  id  cst ,  de  spe  quam  gignit  acuiK|ue 
fides,  juxla  illud  Hebr.  11.  1.  Fidcs  est  subslantia 
rcrum  sperandarum.  Unde  S.  Fulg.  I.  1.  ad  Tlira- 
simund.  legit,  de  fuleet  spe.  Quia  enim  infideles 
urgebant  primos  credentes  in  Christum  roga- 
bautquc,  cur  creditis  in  hominem  crucifixum 
et  occisum?  Cur  tam  rigidam  legcm  Christica- 
pessitis?  Cur  tot  et  tanta,  adeoquc  lormenta  et 
martyria  proea  toleratis?  Hinc  cis  juhet  S.  Pe- 
trus ,  ut  in  promptu  haheant  id  quod  eis  res- 
pondeant,  nimirum  se  credcrc  in  Christum  cru- 
cifixum,  non  ob  sua  sed  ob  nostra  scelera,  ut 
ea  expiaret,  ideoque  ipsum  tertio  die  a  morte 
ad  vitam  gloriosam  resurrexisse,  quare  se  cre- 
dere  in  ipsum  ut  redcmptorem  mundi,  ac  pec- 
cati,  mortis  et  infernidebellatorcm  etlriumpha- 
torem.  Rursum  se  cum  eo  et  pro  eo  tanla  pati, 
quia  certa  fide  et  spe  credant  et  sperent  se  per 
cum et  cum  eo ituros  in  coelum,  ac  in  fine  mundi 
una  cum  corpore  resurrecturos  in  vitam  bea- 
tam  et  aeternam,  praj  qua  omnes  hujus  mundi 
deliciac ,  omnesque  minae  et  poenae  nihil  aliud 
sunt,  quam  ludicra  puerorum.  Id  enim  respon- 
disse  Martyres  infidelibus  passim  ingenti  liber- 
late,  ardore  et  spiritu  in  eorum  Actis  legimus, 
ac  nominatim  in  Aclis  S.  Gaeciliae ,  quae  ab  inli- 
delibus  rogata  cur  aetatem ,  nobilitatem,  opes  et 
vitam  pro  Chrislo  prodigeret?  tanta  alacritate  et 
ardore  respondit,  se  id  facere  ut  Chrislo  pro  sc 
mortuo  vicem  reddat;  ideoque  libentissimc  pro 
eo  mori ,  cerlamque  esse  se  pro  hoc  vitse  con- 
temptu  accepturam  vitam  meliorem,  imo  bea- 
tam  etaeteruani,  ut  quadringentos  ad  Christum 
converlerit. 

Quare  perperam  haeretici  ex  hisce  S.  Pelri 
verbis  urgent  laicos  indoctos,  ut  secum  de  fide 
disputent:  hocenim  ad  sacerdotes  et  doctores 
pertinet.  Responsionem  exigit  S.  Petrus;  non 
disputationem,  eamque  dandam  infidelibus  in 
origine  Ecclesiae;  non  haereticis,  confirmata 
jam  lide  omnium  saeculorum  consensu.  Laici 
ergo  rogati  ab  haereticis ,  cur  credant ,  v.  g. 
Christumesse  pracsentem  in  Eucharistia?  res- 
pondeant.  Quia  id  credit  et  credidit  Ecclesia 
omni  saeculo,  quoo  est  columna  et  firmamen- 
tum  veritatis,  utpote  sponsa  Chrisli  gubernata 
et  protecta  aSpirituS.  quarestolidum  esse  hoc 
post  tot  saccula  in  dubium  revocare.  Ita  Tertull. 
I.  de  Praescript.  adversus  haeret.  c.  17.  ubi  et 
addit  rationem  :  Quoniam,  ait,  nihil  proficict 
congressio  Scriptura; ,  nisi  ptanc  ut  aut  stomachi 
quis  ineat  cversionem  aut  ca-ebri. 

Audi  Bedam  :  Duobus  modis,  ait,  de  spe  ct 
fide  nostra  ralionem  posccntibus  rcddere  dcbcmus. 
Primo,  ut  ctjustas  spei  ac  fidei  nostra  causasom- 


IST.  S.  PETRI.   Cap.  III.  «77 

nibus  intimemus  sive  fideliter  sive  infideliter  quceren- 
libus.  Secundo,  ut  ipsam  fideiac  spei  noslrie  posses- 
sionem  illibatam  stmper  leneamus ,  eliam  inlerpres- 
suras  adversantium  ostendentes  per  paticnliam  , 
quam  rationabiliter  eam  servundam  didicerimus , 
pro  cujus  amore  nec  adversa  pali ,  nec  mortem  su~ 
bire  formidcmus. 

Excelluit  hac  hiude  Origen.  qui  rationem  Gdei 
ct  spei  suae  et  nostrae  assidue  cunctis  reddidit, 
ideoque  indefesse  docens  ,  legens  et  scribens  , 
fidelium  praeceplor,  infidelium  catechista  ,  Mar- 
lyrum  pater  extitit,  ut  illud  Horalii  de  Graecis 
jure  illi  accommodelur  : 

Origeni  ingenium  ,  Origeni  dcdit  ore  rotundo 
ttvtvfia,  loqui  ,  proeter  Christum  nuilius  avaro. 

Hinc  cognominalus  est  Adamantius.  Adamas 
enim  indomili  nonien  obtinuit,  quod.cumsit 
lucidissimus,  ne  chalyhis  quidem  duritiae  ,  nec 
mallcorum  iclibus  ignibusque  cedat.  Origcnis 
autem  animus  fuit  adamantinus  ,  utpotc  qucni 
nec  vitaa  austeritas,  nec  perpetui  labores  ,  ncc 
dura  paupertas ,  nec  aemulorum  improbitas, 
nec  suppliciorum  timor,  nec  ulla  morlis  facies 
a  sanctoinstitulo  vel  tantillum  dimoverc  potuit. 
Phrasis  ejus  vivida ,  distincta,  dilucida,  ipsa 
hrevitale  vital  fastidium.  Amabat  quae  loqueba- 
tur  ,  et  de  amatis  cum  voluptatc  loquimur  :  id- 
circo  fervet.  Cum  dc  martyrio  agit,  sentias  en- 
thusiasmum  quemdam.  Quocirca  adamatus  ille 
adamanliusmultos  Episcopos,  Doctores  et  Mar- 
tyres  quasi  adamantes  Christo  genuit,  ut  S.  Gre- 
gorium  Thaumaturgum  ,  Alhenagoram,  Theo- 
dorum  ,  Ambrosium  ,  Firmilianum  ,  Clcmentom 
Alexandrinum,  et  alios  plures.  LTinam  senior 
et  honoratior  non  dedisset  maculam  in  gloriam 
suam  ! 

Denique  caute  ait  S.  Petrus  parati  non  dantcs 
quia  semper  paralos  nos  esse  oportet ,  at  non 
semper  actu  dare  rationem  lidei  et  spci  noslrae, 
v.  g.  cum  irrisores  poscunt  rationem  ut  irri- 
tleant,  cum  incapaces  sunt,  cum  per  hoc  ro- 
gantibus,  vel  aliis  damnum  aul  periculum  erea- 
tur,  juxta  illud  Christi  :  Nolite  dare  sanctum 
canibus ,  ncque  mittatis  margaritas  vcstras  ante 
porcos,  Matth.  6.  7. 

16.  Sed  cum  modestia  et  timore  ,  ]  q,  d.  Datc 
raiionemspei  vestraeet  iidei  posceniibus,  ainon 
arroganteret  impudenter,  scd  modcstect  timide 
ac  reverenter.  Sic  enim  loquendum  esse  de  Deo 
etrebus  divinis  docet  Nazianzen.  oral.  26.  dc 
moderatione  in  disputat.  servanda.  Pro  cum 
modestia,  graece  est  /inx  ^wwjnjtoj,  id  est,  curn 
mansucludine  :  Syrus,  cum  humilitate  :  mansue- 
tudinis  enim  et  humilitatis  comes  et  index  cer- 
tus ,  est  modestia. 

Praeclare  S.  Athanas.  vel  quisquis  est  auctor, 
Exhortat.  ad  Monach.  Magis,  ait  ,  bcnignita- 
tis  adhortutione ,  ct  illicicntc  btaniUmento  via 
veritatis  ostensa,  nubem  erroris  aperit ,  ut  non 
trahi  incipiat  unusquisque  sed  scqui  pr&cedentem  . 
scmpcr  duriora  flectcndasunt ,  ne  viribus  iiuiinala 
curvatio,  priusquam  in  circulum  veniat  fatiscens 
fragmen  efjundat. 

Conscientiam livBENTEs rtoNAM. ] Tuta  enini est. 
nihilque  timet  bona  conscientia  ,  ac  vim  et  efii- 
caciam  dat  sermoni  et  apologi;c ,  pnesertim  cum 
per  puram  sanctamquc  conversationem  (  ut  so- 
let)  hominibus  se  spectandam  exhibet.  Iia  OE- 
cum.  S.  Petrus,  ailconsulit  utrcsponsiones  itvitu 
etiam  nostra  comprobentur,  id  quod  conscientiam 


COMMENTAIUA  1N  I.  EP 

i  ocat ,  et  mox  :  Ila  ut  acliones  quoque  bonas  prie 
vobis  feratis.  Nam  si  humane  et  mansuctefeceritis, 
et  conscientiam  vestram  bonam  esse,  id  est ,  cons- 
cios  vos  bonorum  csse ,  et  non  malorum,  ul  clicuiit 
qui  vos  catumniantur ,  probabitis.  1'raeclare  Ciccro 
iu  TtlSCul.  Hultum  theatrum  virtuti,  ait,  majus 
conscicntia  est;  et  Juven.  satyr.  13. 

Hjcc  e;tsumma  boni ,  mens  quie  sibi  conscia  recli  est. 

Prteclarius  S.  Bern.  serm.  71.  in  Cantic.  ex- 
pllcans  illud.  Ego  flos  campi  et  lilium  convallium: 
llabent ,  ait,  mores  colores  suos ,  habenl  etodores, 
odorcm  in  fama,  colorcm  in  conscientia.  Colorem 
operi  tuo  dat  ejus  bonitas ,  et  cordis  inlentio;  odo- 
rem  modeslice  et  virlutis  exemplum.  Justus  lilium 
csl  in  se  candidum,  scd  proximo  odoralum  :  pro- 
ximo  enim  famam ,  nobis  debemus  el  providemus 
conscientiam. 

Ut.  in  eo  qcod  detraiiunt  vobis,  confundan- 
tur.  ]  Cum  enim  sancta  conversatione  valide 
confulatis  eorum  detracliones  et  calumnias, 
crubescunt  de  falsitate  et  calumnia  sua.  Hoc  est 
quod  dixit  c.  praeced.  v.  12.  Conversationem  ves- 
iram  intcr  Gentes  habentes  bonam,  ut  in  eo  quod 
detrectant  devobis  tanquam  de  malefactoribus,  ex 
houis  operibus  vos  consideranles  ,  glorificent  Deum 
in  die  visitationis.  Huc  facit  illud  Origen.  hom. 
7.  in  Judic.  Palienlia  Chrislianorumvincat  impu- 
dentiam  persequentium  :  calumniam  incestirs 
vincat  angelica  castilas;  superbiae,  profunda 
humililas  ;  crapuloe ,  sancta  sobrietas ;  avaritiae, 
cleemosynarum  largitas  ,  etc.  Id  studiose  fecisse 
primos  Cbristianos  lemporeS.  Petri  et  deinceps, 
paiet  exepistola  Plinii  ad  Trajanum,  et  ex  Apo- 
logiis  Justini,  Athenagorae,  Tertul.  Arnobii  et 
eaeterorum,  adeout  Justinus  in  Apologia  ad  An- 
toninum  asseratGentilesplures  exemplo  sancti- 
tatis  Christianorum  mutasse  mores,  etex  cru- 
delibus  ac  truculentis  factos  humanos  et  mites, 
dum  palienliam  injurias  toleranlium  (Christia- 
norum)  perspicerent ,  aut  fidem  eorum  in  contrac- 
tibus  experirentur. 

17.  Meliusestenim  benefacientes  (si  voluntas 
Dtei  velit)  pati  ,  ]  scilicet  si  velit  Deus  nos  pati , 
si  affiictiones  nobis  immittat,  aut  immitti  per- 
miltat.  Hocaddit  ad  consolationem  fidelium,  ut 
sciant ,  niliil  acerbi  ibi  accidere  nisi  ex  nulu  et 
ordinationeDei  ,qui  omniaordinat  adsuam  gio- 
riam  et  ipsorum  salutem.  Resignent  se  ergo  in 
manus  Dei  Palris,  et  divinae  ejus  de  se  provi- 
dentiae  ,  nec  dubitent  quin  Deus  eis  daturus  sit 
vires  ad  patiendum;  ac  deinde  patientiae  lau- 
ream.  Ita  OEcum.  Perstringit,  ait  Beda  ,  quos- 
dam  qui  si  pro  culpa  patiantur ,  patienter  fue- 
runt  :  sin  inculpati  patiantur ,  murmurant , 
itaque  bonum  innocentiae  perdunt  per  culpam 
impatientiae  ,  cum  potius  illud  augere  et  ornare 
deberent  merito  patientiae.  Ita  Socrates  damna- 
lus  ad  mortem  Apollodore  comploranti  dicenti- 
que  :  Innocens  morieris.  Quid,  inquit,  non  me 
nocentem  mo7'i  matles?  Ea  igitur  mors  libentius 
subeundaest,  in  qua  criminis  innocentia  excu- 
satur.  Ita  Xenophon.  in  Apolog.  Socrat. 

Aliter  legit  S.  August.  de  Bono  persever.  c.  2. 
scilicet ,  si  spirilus  Dei  velit,  sicque  explicat.  q.  d. 
Si  spiritus  Dei  dederit,  vobisque  affiaverit  do- 
num  patientiae  ,  quo  fortiter  dura  pro  Deo  et 
Christo  patiamini. 

Qcam  mali:  facientes,]  q.  d.  Bonum  estpaii 
nocentem,  at  melius  est  pati  innocentem.  Unde 
colligas,  bonum  esse  malefacienles  pati  el  pu- 


IST.  S.  PETRl.  Cap.   III. 

niri;  hic  enim  est  aclus  justitiie  vindicativa? ;, 
qua  et  vindicatur  scelus  prajteritum  ,  et  sit.isiil 
reipubl.  cjusque  laesioni  et  scandalo:  quaie  fu- 
rcset  latrones  dum  puniuntur  et  paiienter  poe- 
nam  sustinent,  faciunt  actum  virlutis ,  non 
iinius,  sed  plurium,  puta  pocniientiee,  patientiae, 
justitiae,  qua  pro  injuria  illata  Deo,  proximo  et 
reipubl.  satis  paticndo  satisfaciunt et  facinorosis 
staiuuntur  in  exemplum,  quo  timore  simili» 
supplicii  a  sceleresecontineant.  Sicutergo  sum- 
mum  pcccatorum  malum  est  impunilas;  ila 
sunimum  eorum  bonum  est  punitio.  Pneclare 
Beda  bic  :  Si  mihi  detur  oplio,  inquit ,  malim  cum 
S.  Tobiasive  divinis  ,  sive  humanis  subjacerejuslis 
verberibus,  quam  ab  injusliliaverberum  vi  adjus- 
tilim  studia  trahi.  Bursumque  matim  a  culpis  fla- 
gello  retrahi  [ut  Sautus)  quam  pro  insanabiti  pon- 
derc  peccatorum  aternoe  ultioni  subjici,  ut  Elymas. 
Sane  signum  reprobalionis  seternae  est ,  cum 
fures  et  scelerali  sinuntur  a  Deo  impune  gras- 
sari,  et  in  suis  sceleribus  triumphare  et  mori. 
Signum  divinae  electionis  est,  si  eos  tradat  in 
manus  justitiae  :  tum  enim  per  Confessarios  in- 
ducuntur  ad  contritionem,  et  animi  mutationeui 
seque  disponunt  ad  pie  moriendum.  Sane  vir 
sapiens  non  temere  dixit,  proportioncditer  plu- 
res  e  patibuio  quam  e  tecto  ad  ccclum  ascendere. 

Idem  per  umbram  viderunt  Gentiles.  Cato 
Censorinus  dictitabat,  semallepro  cottato  benefi- . 
cionuttam  reportare  gratiam,  quampro  maleficio 
perpetrato  non  dare  pccnam  ,  significans  nihil 
esse*periculosius  impunitate,  quae  scmper  ad 
deteriora  invitat.  Idem  dicebat  :  Magistratus  qui 
maleficos  impunitate  donarent,  lapidibus  obruendos 
esse  quasi  reipub.  perniciosissimos.  Idem  dicebat 
se  omnibus  peccanlibus  ignoscere prcsterquam  sibi. 
Multum  dissimilisilliMevio,  quicarpens  alios, 
sibi  condonabatomnia.  Sibi  ignoscit,  quemnon 
poenitet  admissi ;  non  ignoscit ,  qui  de  se  pce- 
nas  sumit,  autajudice  irrogataslibcnssubit.  Ita 
FlutarCh.  in  Apopht.  Roman. 

Agesipolis  Cleombroti  filius,  cum  quispiamei 
dixisset,  ipsum  cum  aequalibus  obsidem  fuisse  : 
Mertto,  inquit,  decet  enim  nostrapeccatanostras- 
que  culpas  nos  ferre. 

Socrates  censuiturbes  optimegubernari,  cum 
inipii  dant  pcenas,  teste  Platone.  Solon  rogatus 
in  quos  salus  reipubl.  consisteret  ?  Si  boni ,  ait  , 
prwmiis  invitentur ,  mati  pcenis  coerceantur ,  teslc 
Cicerone  ad  Brutum.  Ubi  addit  idem  dixisse  Ly- 
curgum;qui  fuit  legislator  Lacedaemoniorum, 
sicut  Solon  Atheniensium. 

Bias  damnaturus  reum  admortem,  lachryma- 
tus  est ,  et  cum  dixisset  quidam  :  Quid  est  quod 
fleas ,  cum  penes  te  sit  vel  absolvcre,  vet  condem- 
nare  hominem?  respondit  :  Quia  necessarium  est 
naturce  quidem  condolere  ,  legi  autem  suffragari. 
Ita  Maximus  serm.  6. 

Junius  Brutus  Et  Manlius  Torquatus  proprios 
filios  delinquentes  damnarunt  ad  mortem ,  ut 
publicam  legum  disciplinam  suorum  sanguinc 
sancirent,  nequiseamviolans.impunitatem  sibi 
polliceretur. 

18.  Quia  et  Christus  semel  pro  peccatis  nos- 
tris  mortuus  est  (ita  Grceci  legunt  «ireSave :  alii 
tamen  legunt  e^«3£ ,  id  est,  passus  est )  justus 
pro  injustis.  ]  Probat  fideles ,  Jicet  innocentes  , 
debere  pati  exemplo  Christi,  qui  innocens  et 
justus  passus  est  pro  injustis ,  pula  pro  peccato- 
ribus  totius  mundi,  quorumpeccata  in  se  luenda 
suscepit.  lllud  ergo  velut  ducis  sui  exemplum 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


eis  jugiter  iutucndum  ci  iniitandum  proponit, 
nti,  ct  lecit  c.  praeced.  v.  21.  et  c.  scq.  13.  Ulem 
faoit  Jeremias  Thren.  h.  "20.  dicens  :  Spiritus 
oris  nostri  Christtts  Dominus  caplus  esl  in  peccatis 
uostris,  cui  diximus  :  In  umbra  tua  vivemus  in 
genlibus.  Patiamur  ergo  pro  Chrislo,  quia  ipsc 
pro  nobis  passus  cst  :  ille  crat  innocens,  nos 
nocentes  ;  dicamus  cum  S.  Francisco  :  Da  Do- 
viine,  amore  amoris  tuimori,  qui  amore  amoris 
mei  dignatus  es  mori.  Praeclare  S.  Paulinus  episi. 
l\,  ad  Scverum  sub  finem  :  Quid  ergo ,  ait,  illi 
retribuemus  pro  omnibus  quce  retribuit  nobis  ?  Iie- 
tribuit  cnim,  scd  ut  bonus  Domintts,  bona  pro  ma- 
lis,  cuinos  mala  pro  bonis  ingrcsscramus.  Bene- 
diccbat ,  ct  maledicebamus.  Ille  sanabat ,  et  nos 
blasphemabamus  :  justificabat  impios ,  etcum  ini- 
quis  dcpulabatur.  Quid  ergo  illi  pro  malis  meis 
qucv  pertulit ,  quid  pro  bonis  sttis  quce  contulit  re- 
feram?  Quid  pro  suscepta  carne?  quid  pro  ala- 
pis  ,  pro  opprobriis?  quidpro  flagellis ,  pro  cruce , 
obilu,  sepullura  rependam?  Esto  reddamus  cru- 
cem  pro  cruce,  funus  pro  funcre  :  numquid  potc- 
rimus  reddcre  quod  cx  ipso ,  ct  per  ipsum ,  et  in 
ipso  habemus  omnia,  et  ipsi  qui  habemus  sumus? 
Ipscenim  fecit  nos,  el  non  ipsi  nos  ,  ct  animanos- 
tra  semper  in  manibus  cjtts.  Iieddamtts  crgo  amo- 
rempro  debito  ,  charitatcm  pro  munere  :  gratiam 
pro  pecunia. 

Nola  rb  semel.  q.  d.  Prhno,  Christus  simtil  et 

semel  omnia  cruciatuum  genera  subiit,  totum- 

que  passionum  mare  absorpsit,  ut  nos  doceret 

guttas  breves,  exiguas  et  dispertitas  passionis 

ebibere.  Secundo,  semel ,   q.  d.  Christus  unico 

heroico  palientire  actu  omnem  passionum  vim 

expunxit,  omniumque  faclus  estvictor  et  trium- 

phator  :  ergo  et  vos  una  heroica  resolutione  de- 

cernite  quaelibet  adversa,  Christi  exemplo  liben- 

ter  pati  :  ita  omni  passioni  cvadetis  superiorcs  , 

cunctisque   adversis   et  cruciatibus  dominabi- 

mini.   Terlio ,    q.    d.  Unica    Christi   passio   et 

patientia   tanla  fuit,   ut  ca   redemerit   totum 

mundum,  imo  mille  mundos  si  existerent,  ac 

proinde  nihil  ei  paliendum  rcstat  aut  restare 

potest.  Unaenim  oblatione  consummavit  in  ceter- 

num  sanclificatos,  Ilebr.  10.  IZi.  lta  et  vos  plane 

et  plene  offerte  vitam  etmortem  vestram  Chris- 

to,  ac  nihil  amplius   ad  offerendum  et  patien- 

dum  reliquumerit :  sed  utChristus  postunicam 

mortem  illico  transivit  ad    vitam  et  gloriam 

aeternam,  sicct  vos  postmodicam  passionem  et 

mortem  ad  eamdemtransibitis.  S.  Petro  antistro- 

phe  succinit  S.  Paulus  Rom.  6.  9.  Scientcs  quod 

Christus  7-esurgcns  cx  mortuis  jam  non  morilur , 

mors  itli  ultranon  dominabitttr.  Quodenimmortuus 

est  peccato,mortuus  cst  scmcl ;  quod  autem  vivit , 

vivitDco.  Apposite  Beda,  Qui  crgo,  mqmljttstus 

patltur  Christumimmitatur;  qui  in  flagetlis  corri- 

gitur,  latronem ,  qui  in  cruce  cognovit  Christttm,  ct 

a  crucc  cum  Christo paradisum  intravit :  qui  nccui- 

tcr  flagclla  desistit  d  culpis ,  sinistrum  imitatttr 

latro7iem ,  qui  proptcr  pcccata  ascendit  in  crttcnn  , 

etpostcrucem  ruit  in  t ar t ar um.  Hinc  refellitur 

error  aliquorum  dicentium    Christum   iterum 

passurum,   ut  daemones  rcdimat.    Ita  putatur 

opmalus  csse  Origenes,  uti  est  in  Concil.  V.  OE- 

cum.  ct  narratNiceph.lib.  17.  27.  Undc  S.  Epipb. 

ep.  ad  Johannem  Hierosol.  Origen.  ait,  censuit 

•  diabolum  rursum  futurum  csse  qttod  fuerat  (ange- 

lum  sanctum)  ct  ad  eandem  rediturum  dignita- 

tem,  ct  consccnsurum  rcgna  caiorum.    Rursum 

quod  anima  honiinum  fuerint  angeii  in  caiis ,  ct 


6:9 

postqttam  peccaverint  dejectas  esse  in  istum  mun- 
dum,  cl  quasi  in  tumulos  el  scpulchra,  sic  incor- 
pora  ista  relegatas,  pccnas  antiquorum  Iture  \><  <  - 
calorum ,  et  corpora  crcdentium  non  templa  Chrtstt 
esse,  sed  carceres  damnatorum.  lndeque  /wy 
dici  v.-o  -.',>  ^jy^-M  ,  id  cst  rcfrigcrare ,  quia  de 
cccleslibus  ad  inferiora  venientes  calorcm  pristi- 
num  amiserunt  :  ac  oupa,  id  cst  corpus,  dici. 
quasi  nyta  ,  id  est  monttmcntum;  eo  qtml  ita  ani- 
viam  in  se  clausam  habeat,  sicut  scpulchra  et  tu- 
viuiicadavercunortitoium.ProbalvxFs.  MS.Prius- 
quam humiliarerego deliqui, atVsA.  \'A.  Hevei  tert 
anima  mea  in  requicm  luam,  et  Psal.  IU\.  Educ 
de  carccre  animam  meam,  et  alia  loco  :  Conjite- 
bor  Domino  in  regione  vivortnn. 

Verum  hjecOrigcnis  dogmala  confutata  sunta 
S.  Epiph.  S.  Hier.  epist.  ad  Avitum.  S.  August.  cl 
aliis  ac  damnata  ab  Ecclesia.  Porro  Hier.  ibidem 
clare  errorem  jam  dictum  assignat  Origeni.  Ait 
cnim  de  eo  :  Ad  cxtremum  intulit  (  quod  et  cogi- 
tasse  sacrileguvi  cst)  pro  salute  dcemowtm  Chris- 
tum  etiam  in  aere  et  in  supernis  locis  esse  passu- 
rum.  Et  licet  ille  non  dixcrit,  tamcn  quod  conse- 
quens  sit  intelligitur,  sicut  pro  Itominibus  homo 
factus  cst  ut  homines  liberaret ,  sic  et  pro  salttl> 
dcemonum  Deum  futurum  quod  sunt  ii ,  ad  qttos 
venturus  est  liberandos.  q.  d.  Ex  sententia  Orige- 
niscolligasChristum  foredcemonem,  siculfactu» 
est  homo. 

Ut  nos  (jam  a  sc  redemptos,  puiificatos  et 
sanctificalos  ,  quasi  iilios  et  coheredes  suos)  of- 

FERET  DEO,   MOiniFIC.VTOS   QDIDEtf  CABflJB ,  MVJFI- 

catos  autf.m  siMiuTU.  ]  Ila  legunt  Complut.  Glossa  , 
Lyran.  aliiquc  veteres  Latiui ,  el  ex  modernis 
Gagneius,Catharinus,  Arias,  etSuarezS.  p.  tom. 
2.  disp.  &3.  sect.  3.  alquc  opposilc  explicans, 
q.  d.  Christus  sua  gralia  facit  nos  mortificare 
carnem  ,  eamque  subjicere  spirilui ,  ut  illo  vi- 
vamus  ;  mentemquecrigamus  ad  bona  spiritua- 
lia  etccclcslia.  Vel  ut  Glossa.  Christus  nos  oblu- 
lit  Patri  vtlul  victinmm  per  moriilicationeni 
carnis  nostrae ,  et  absolutos  carne  in  aternum 
regnum  introducet,  ut  ibi  agamus  vilam  spiri- 
tualem,  beatam  et  divinain.  Id  probat  ex  iis  qui 
mersi  sunt  diluvio  ;  hoseiiimmortificatos  carne, 
Christus  vivificavit  spiritu,  cuui  ad  inleros  des- 
cendens  eis  prsedicavit.  Verum  vera  lectio  cst , 
quod  Christus  sit  morlificatus  quiclcm  carne ,  vi- 
viftcatus  autem  spiritu.  Ita  cnim  legunt  Romana, 
Graeca,  Syrus,  S.  August.  cp.  99.  S.  Cyprianus, 
vel  potius  Ruffinus  in  Expos.  Symboh,  Cynllu> 
de  Fide  ad  Reginas,  Petrus  Alex.  in  Concil. 
Ephes.  tom.  2.  7.  ipse  enim  cx  hisce  Petri  verbis 
probat  Christi  divinitatem;  S.  Hier.  in  c.  54. 
Isaiae,  qui  legit  Occisus ;  OEcum.  Vatabl.  Cajet. 
Hesselius  et  alii  hic.  Sensus  est,  q.  d.  Chnstus 
secundum  carnem  cst  morte  afleclus  et  occisus, 
sed  vivificatus  spiritu. 

Quaeres  :  Quo  spiritu,  et  quomodo.^Resp.  Pn- 
mo,  S.  Athanas.  lib.  de  Spiritu  S.  per  spiritum 
accipit  Spiritum  sanctum  ,  q.  d.  Chrislus  resur- 
rexit  a  mortuis,  vi  et  viitute  Spiritus  S.  \el ,  ut 
S.  August.  ep.  99.  et  OEcumen.  vi  et  potentia  di- 
vinitatis,  quaeest  spiritus  purissimus,  juxta  illud 
2.  Cor.  13.  U.  Et  si  crucifixus  csl  Christusex  inftr- 
mitatc ,  sed  vivit  cx  virlutc  Dci.  Secundo,  Cle- 
mens  Alexand.  lib.  6.  Slrom.  accipit  spiritum 
fidelium,  q.  d.  Chrislus  mentemet  spiritumfide- 
lium  vivificat,  in  eoque  vivit  per  fidem  et  gra- 
tiatn.  Tertio ,  et  genuinc  per  spirilum  accipc  ani- 
inam  :  hanr  enim  opponit  carni  Christi,  et  hac 


(380 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


praedicavit  inferis  ,  ut  sequitur,  q.  d.  Christus 
mortificatus  et  occisus  est  secundum  carnem ,  at 
vivificatus  secundum  animani ,  idque  tripliciter. 
Primo,  q.  d.  Carne  Christi  moriente  anima  ejus 
nonest  mortua ,  sed  vivilicata,  id  est,  remansit 
viva  et  gloriosa.  Sic  cnim  Ilehrsei  suhinde  vivi- 
ficare  sumunt  pro  vivum  relinquere  aut  rema- 
nere,  ut  cum  1.  Reg.  8.  2.  dicitur  de  Davide  : 
ilensusest  daos  funiculos ,  ununi  ad  occidendum , 
et  unum  ad  vivificandum  ,  q.  d.  David  Moahitas 
hostcs  a  se  victos  parlim  occidit ,  partim  in  vita 
servavit,  et  1.  Reg.  27.  11.  Virumet  mulierem 
non  vivificabat  (id  est,  vivum  non  relinquchal, 
sedoccidebat)  David.  Similia  sunt  Actor.  7.  19. 
Psal.  1S7.  7.  et  alihi.  Verha  enim  activa  apud 
Hebraeos  significant  actum  nunc  inchoaium, 
nunc  continuatum  (uthic)  nunc  consumma- 
tum.  Ita  Hesselius.  Secundo  ,  Christi  anima  post 
mortem  carnis  fuit  vivificata,  idest,  planeviva, 
heata  et  gloriosa  effecta,  adeo  ut  triumphatrix 
dominaretur  daemonibus  et  inferno,  uti  sequi- 
tur ;  qui  vivificationis  actus  accessit  Chrislo 
quando  mortuus  estcarne,  ait  Cajet. 

Tertio,  plane  et  plene  Christus  vivificatus  est 
spiritu,  quando  virtute  spiritus,  id  est  animae 
suae ,  a  mortuis  resurrexit.  Tunc  enim  anima 
quasi  instrumentum  divinitatis  ejus  carnem  in- 
gressa,  eam  rursum  animavit  et  vivificavit,  no- 
vamque  vitam  immortalem  et  gloriosam  ei 
communicavit.  Ita  Vatabl.  et  alii  passim.  Dicit 
hoc  Petrus,  ut  Christi  resurgentis  exemplo  ex- 
citet  Chrislianos  ad  palientiam  ,  utpote  qui  cerlo 
sperare  debeant  se  per  Christum  resurrecturos, 
ut  permortificationem  carnis  transeant  ad  vivi- 
licationem  spiritus,  ideoquein  ferumnis  animare 
se  dicendo  :  Licet  multa  patiamur  in  corpore, 
tamen  cum  Chrisloetper  Christum  salvamur  in 
spiritu.  Simili  phrasi  et  sensu  S.  Paulus  1.  Cor. 
15.  Ub.  Factusest,  ait,  primus  homo  Adam  in  ani- 
mamviventem  (id  est  animal  et  homo  vivens) 
novissimus  Adam  (Christus)  in  spiritum  vivifi- 
cantem,  ut  scilicet  anima  Christi  gloriosa  vivi- 
ficarct  corpus  ,  illudque  redderet  immortale  et 
gloriosum,  corpus,  inquam,  tum  suum ,  tum 
nostrum.  Unde  Tropol.  suhdit  :  Primus  homo  de 
terra  terrenus  :  secundus  homo  de  ccelo  co2leslis. 
Igitur  sicut  portavimus  imaginem  terreni ,  pcrte- 
mus  et  imaginem  ccelestis ,  per  temperanliam  , 
patientiam,  aliasque  coelestes  virtutes. 

Quamohrem  Clemens  Alex.  adhort.  ad  Gen- 
tes,  docet  Christum  sua  incarnationeetadventu 
in  orbem,  terram,  (quin  et  infernum,  cum 
post  mortem  eo  descendit)  in  coelum  commu- 
tasse ,  ideoque  illi  cum  hymno  acclamandum 
esse  :  Salve  lux  ,  quoniam  iux  nobis  e  cozio  exorta 
est,  qui  defossi  eramus  in  tenebris ,  et  inctusi  in 
umbramortis.  Lux ,  inquam  ,  sole  purior ,  et  vila 
qua?  hac  estjucundior.  IUa  lux  est  ceterna  ,  et  vi- 
vunt ,  quacumque  eam  participant.  Fiunt  omnia 
lux  quai  sopiri  non  potest ,  et  occasus  cedit  orienti, 
hocnova  voluit  creatura.  Quienimomniaobequilat 
sol  justitia,  a?que  obit  humanitatem ,  imitans  Pa- 
trem,  qui  aque  super  omnes  facit  oriri  soiemsuum, 
etrorem  instillal  veritalis.  Is  occasum  traduxit  in 
orientem  ,  et  mortem  in  vitam  cruci  affixit  :  ab 
exilio  autem  abreptum  hominem  in  ozlhere  sus- 
pendit,  transplantans  interilum  ct  corruptionem 
in  interrituset  corruptionis  vacuilatem :  et  terram 
tnutal  in  ccclum  Dei  agricoia ,  etc.  Veram  vitam 
in  menwriam  redigens,  et  vere  magnam  et  divi- 
jiam,  et  quar  auferri  non  potest,  nobis  hceredila- 


tem  iargiens  ,  ccelesli  doctrina  hominem  Dcum 
faciens ,  et  mox  :  Pro  modica  fide  dat  tibi  tan- 
tam  terram  quam  colas,  aquam  ,  ut  bibas;  et 
aliam  ut  naviges  :  aerem,  ut  respires  :  ignem , 
ut  operis  :  mundum,  ut  inhabitcs.  Hinc  tibi  con- 
cessit  in  ccclos  mittere  coloniam;  et  inferius  : 
Christus ,  ait,  est  Verbum  veritatis ,  Verbumin- 
corruptionis  qui  hominem  regenerat ,  ipsum  redu- 
ccns  ad  veritatem  stimulus  salutis  qui  abigit  inte-- 
ritum,  qui  mortem  persequitur  ,  qui  aidificavit 
tcmplum  in  hominibus ,  ut  in  hominibus  Deum 
collocet.  Fac  ut  templum  sit  caslum  acmundum  , 
et  voluptates  ac  delicias,  tanquam  caducumet  bre- 
vem  florem  relinque  vento  et  igne;  et  sub  finem: 
Curramus ,  tollamus  jugum  ejus,  subeamus  in- 
corruptionem.  Pulchrum  aurigam  hominum  Chris- 
lum  diligamus.  Puilum  cum  veteri  duxit  sub  idem 
jugum,  et  juncta  hominum  biga  currum  dirigit 
ad  immorlalitatem  ,  contendens  ad  Deum,  ut  evi- 
denter  impleat  quod  tacite  significaverat  :  prius 
quidcm  in  Jerusaiem  ,  nunc  autem  agens  in 
ccelos. 

19.  In  QUO,]scilicet  spiritu,  puta  animaChristi 
viva  et  gloriosa.  Probat  Christum  licet  carne 
mortificatum,  vivificatum  tamen  fuisse  spirilu, 
exeo  quod  spiritu.id  est  quoad  animam,vene- 
rit  in  carcerem  inferni,  ibique  spirilibus  praedi- 
carit.  Unde  OEcum.  e»  <?,  id  est,  in  quo,  inter- 
prelatur  causaliter  ob  quod,  idcirco,  quamobrem. 
q.  d.  Quia  Christus  mortuus  est  pro  injuslis,  non 
tantum  sui  aevi  et  sequenlis,  sed  et  pro  iis  qui 
ejus  incarnationem  praecesserunt,  puta  qui  fue- 
runt  temporeNoe,  idcirco  descendit  ad  eos  in 
iufernum,  uteos  inde  liheraret,  eisque  sueemor- 
tis  fructum  ;  puta  beatitudinem  et  visionem  Dei 
impertiret. 

ET  HIS  QUI  IN  CARCERE  ERANT.  ]  Groece   W  fuAax/;, 

id  est,  in  custodia;  Syrus  hw2  basciul,  id  est, 
in  inferno  :  male  enim  Syri  interpres  vertit,  in 
sepulchro:  scheol,  enim  Hebroeis  et  Syris  proprie 
infernum  significat,  non  sepulchrum.  Perperam 
Beza  pro  erant  vertit  sunl.  Ipse  enim  cum  Cal- 
vino  negat  Christum  quoad  animam  personali- 
ter  descendisse  ad  inferos,  sed  tantum  quoad 
vim  et  operationem  liberando  scilicet  patres 
e  limbo.  Unde  hunc  S.  Petri  locum,  ex  quo  cla- 
re  probatur  Christi  realis  descensus  ad  inferos, 
ita  detorquetet  explicat,  q.  d.  Christus  in  spi- 
ritu  ,  id  est  vi  divinjtatis  suae  ,  per  Noe  veniens, 
praedicavit  incredulis  tempore  diluvii,  qui  ob 
incredulitatem  tunc  damnati,  nunc  suntin  car- 
cere,  puta  in  inferno.  Perperam,  inquam:  nam 
Primo,  S.  Petrus  per  spiritum  accipit  animam 
Christi,  hanc  enim  opponit  carni,  non  divini- 
latem.  Secundo,  quia  divinitas  Christi  non  ve- 
nit ,  aut ,  ut  graece,  TzopivSd?,  id  est ,  profecla  est 
in  carcerem ,  quia  semper  ibi  et  ubique  proesens 
fuit';  venitergo  quoad  animam.  Tertio,  quia  ve- 
teres  verlunt,  erant,  non  sunt,  Unde  et  Syrus  : 
pi-adicavit ,  inquit,  animabus  illisqua?  detineban- 
tur  in  inferno. 

Spiritibus,  ]  Syrus ,  animabus :  graece  enim  est 
7rv£u/ua'!(.  Male  ergo  quidam  legunt  Trw^aTi,  id 
cst  spirilu ,  quasi  Christus  non  personaliter, 
sed  in  spiritu,  id  est,  per  vim  etefficaciam,  ve- 
nerit  in  carcerem.  Unde  Johannes  Benedictus 
vertit  legitque  spiritualiter.  Sic  babent  etBiblia 
vetusta  manuscripta  Coilegii  Romani,  sed  per- 
peram.  Grseci  enim  et  Latini  codices,  aeque  ac 
Syrus  et  interpreles,  constanter  legunt  -wp™ , 
id  csl  spiritibus. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


681 


Quacrcs  primo:  Quis  hic  carcer,qui  spiritus, 
quae  Christi  ad  cos  praedicatio? 

Primo,  Arias  Montanus  per  carcerem  accipit 
arcam  Noe,  perspiritus  animasocto,  puta  Noe, 
filiorum  et  uxorum,  quae  salvas  factae  sunt  per 
arcam,  hisenim  praedicasse  Clirislum  perNoe, 
ut  in  arcam  se  rcciperent,  et  finito  diluvio  ut 
egredercntur,  et  terram  incolerent.  Verum  haec 
expositio  solius  est  Ariae  ,  et  ab  aliispassim  me- 
rito  explodilur,  ob  raliones  paulo  anle  contra 
Bezam  allatas;  et  quia  arca  fuit  asylum,  ad  sa- 
lutem,  non  carcer  ad  pcenam;  atque  octo  ani- 
mse  homines  etxmt,  non  spiritus. 

Secundo,  alii  censent  hic  sermonem  esse  de 
vocatione  Gentium,  i deoq ue  carcercm  vocari  te- 
nebras  gentilismi,  puta  infidelitatem  ,  spiritus 
esse  animas  Gentilium  :  his  pnedicasse  Chris- 
tum  per  Apostolos,  cumeos  convertit,  feciique 
Christianos  :  hos  enim  esse  injuslos ,  pro  qui- 
bus  passum  esse  Christum  paulo  ante  dixit 
S.  Petrus.  Sic  Isaias  c.  9.  2.  et  c.  W2.  U9.  Gentiles 
vocat  sedentes  in  tenebris  et  umbra  mortis,  ac 
vinctos.  ItaHesselius.  q.  d.  Christus  per  Aposto- 
los  praedicans  Gentilibus  in  genlilismo  quasi 
carcere  constitutis  eduxiteos  ad  lucem  et  liber- 
tatem  Evangelicam.  Verum  nemo  non  videt  hoc 
esse  symbolicum  et  mysticum ,  non  litterale  et 
germanum,  praesertim  quia  Apostoli  non  pra3- 
dicarunt  incredulis,  qui  fuerunt  tempore  Noe 
(Noe  enim  praecessit  Apostolos  fere  per  tria  an- 
norum  millia )  quod  tamen  ait  S.  Pelrus. 

Tertio ,  S.  August.  ep.  99.  et  ex  eo  Beda, 
Hugo  Dionys.  et  S.  Thom.  3.  part.  q.  52.  a.  1.  ad 
5.  per  carcerem  accipiunt  corpus ,  quod  est 
quasi  carcer  animae,  per  spiriius  animas  corpori 
inclusas  tempore  Noe  :  his  enim  prredicavit 
Christus  per  Noe  fabricantem  arcam ,  ut  poeni- 
tendo  imminens  diluvium  evaderent.  Verum 
hic  carcer  magis  symholicus  et  mysticus  est, 
quam  praecedens.  Porro  perperam  Thomas  An- 
glicus  pro  in  carcere  legit  in  carne. 

Quarto,  ergo  et  genuine  per  carcerem  hunc 

caeteri  Patres  Graeci,  et  latini,  aeque  acDoctores 

etlnterpretes,  quin  et  Beza  accipiunt  infernum, 

uti  clare  vertit  Syrus,  idque  ita  esse  patebitex 

sequentibus.  Ua  S.  Athanas.  epist.  ad  Epictet. 

S.  Cyril.  de  Fide  ad  Regin.  S.  Epiphan.  haeres. 

77.  Clemens  Alexand.  6.  Strom.  S.  Juslin.  contra 

Tryphon.  S.  Iren.  lib.  3.  c.  23.  S.   Hieron.  in  c. 

5fr.  Isaiic,  Ambrosiaster  in  c.  U.  ad  Ephes.  S.  Hi- 

larius  in  Psal.  118.  82.   Unde  ex  hoc  loco  pro- 

bant  Christum  realiter  descendisse  ad  inferos. 

Vide  Bellarm.  1.  U.  de  anima  Christi  c.  13.  quiet 

refutat Calvinum;  in  psychopannychia  ,  id  est, 

animarum  dormitione ,  dicenlem  has  animas 

fuisse    tv  <pj).axri ,    id  est  in  spelunca ,    puta   in 

coelo,  utipse  censet,  exspectantes  Christi  ad- 

ventum  et  mortem  :  his   Christum  praedicassc 

nonpersonaliter,  sed  causaHler,  liberando  eos 

e  sua  spelunca   et  exspectatione ,  ac  donando 

eas  bcatitudine  etgloria  aeterna.  Hoc  enim  cons- 

tanter  confutant  Script.  et  Patres,  docentquc 

Christumpatefccisse  ceclum  eousque  clausum  , 

primumqtte  in  illud  ingressum  in  Ascensione  : 

animas  ergo  justorum  ante  Christum  non  as- 

cendissc  in  coelum ,  sed  descendisse  in  infer- 

num  ,  puta  in  limhum  patrum  ,  ideoque  Chris- 

tum  post  mortem  eodem  descendisse,  ut  eos  inde 

liberaret  et  educeret.  Hoc  enim  est  quod  ait 

Psaltes  et  ex  co  Pelrus  Act.  2.  27.  Quoniam  non 

derelinqucs  animam  meam  in  inferno,  et  Zachar. 

CORNTT.     I    LAPIDF.      TOM.    X. 


c.  9.  11.  Tu  quoque  in  sanguine  testamenti  tui  emi- 
sisti  vinctos  tuos  de  lacu  in  quo  non  est  aqua ,  et 
Sapiens  Kccli.  24.  Uo.  Penetrubo  omnes  inferiora 
parles  terrx,  et  inspiciam  omnes  dormienles,  ei 
itluminabo  omnes  sperantes  in  Domino ,  et  Chris- 
tus  Malth.  12.  UO.  Erit  fdiushominisin  corde  terra 
tribus  diebus  ,  et  tribus  noctibus.  Idem  diserte 
docetS.  Hier.  ep.  ad  Heliodorum:  Abraham ,  ait, 
eral  in  inferis,  S.  Greg.  1.  12.  Moral.  c.  6.  S.  Chry- 
sost.  hom.  U.  in  Marcum  :  Antequam, ail ,  Chris- 
(us  aperiret  paradisi  januam,  cum  latrone  omnes 
Sanclorum  anima:  ad  inferos  deducebantur.  Dicit 
enim  Jacob.  Genes.  37.  Lugens  descendam  ad  in- 
feros.  Evangelium  quoque  Abraham  et  Lazarum  in 
inferis  collocat.  Idem  docet  D.  Thom.  et  Scholas- 
tici  3.  p.  q.  52. 

Quaercs  secundo :  Quibus  spiritibus  praedicavit 
Christus  in  inferno  ?  et  quid  quave  ratione? 
Primo,  aliqui  censent  eum  praedicasse  damna- 
lis,  eosque  convertisse  el  liberasse  ex  inferno, 
saltem  aliquos  eorum,  qui  minus  fuerant  mali 
et  increduli.  Id  dicere  videlur  ex  Hermete  sive 
Pastore  Clemens  Alex.  1.  6.  Strom.  Aug.  lib.  12. 
de  Genesi  ad  lit.  cap.  33.  ubi  ait  Christum  sol- 
visse  dolores  inferni,  liberando  peccatores  a 
tormentis,  quibus  in  eocruciabantur,  S.  Epiph. 
haeresi  U6.  et  Ambrosiaster  in  c.  U.  ad  Ephes. 

Dubitasse  videturNazianz.  orat.  U1.  sub  finem, 
ubi  Nicetas  ejus  interpres  Platonicus,  hanc  de 
Platonis  ( idem  a  pari  dicas  de  Trismegisto, 
Seneca,  Socrate  et  similibus)  in  Christum  fide 
et  salute  historiam  narrat.  Tale  quiddam,  ait, 
de  Ethnico  Platone  in  Patrum  Ilistoriis  circumfei- 
tur.  Nam  cum  diu  untea  vita  functus  a  quodam 
Christiano  maledictis ,  ut  improbus  et  impius  tace- 
ratus  esset,  noctu  ad  conviciatorem  suum  venit , 
hominemque  accusavit ,  ut  inique  ipsum  maledic- 
tis  insectantem.  Ego  enim,  ait ,  me peccatoremesse 
haud  quaquam  inficias  ivero.  Verum  cum  Christus 
in  infernum  descendit,  nemo  ante  me ,  ad  fidem 
accessit.  Citatur  et  S.  Hilar.  in  Psalm.  118.  littera 
Caph  ,  ubi  ait  :  Descendente  in  inferna  Domino , 
etiam  his  qui  in  carcere  erant,  et  increduli  quon- 
dam  fuerant  in  diebus  Noe ,  exhortationem  pradi- 
catam  fuisse.  Sed  perperam  :  nam  per  exhorta- 
tionem  intelligit  consolationem  sanctorum  pa- 
trum,  de  quibus  immediate  ante  dixit  :  Scit 
exhortationem  hanc  Sanctos  quiescentes  in  inferno 
desiderare.  Idipsum  vero  diserte  asseruit  Mar- 
cion  haeresiarcha.  Docuit  enim,  ut  ait  S.  Epiph. 
haeresi  W2.  Christum  ex  supernis  ab  invisibili  inno- 
minato  Patre  descendisse  propter  animarum  salu- 
tem,  et  ad  redarguendum  Deum  Judaorum  el  le- 
gem  ac  Prophetas ,  et  in  infemum  descendisse  ut 
salvaret  Cain ,  et  Core ,  et  Datan,  et  Abiron,  et 
Esau,  et  omnes  gentes  qux  non  novcrunt  Deuvi 
J uda>orum.  Abel  autem,  et  Henoch,  et  Noe,etAbra- 
ham,  et  Isaac,  et  Jacob,  Mosen  item,  Davidque  etSa- 
lomonem  ibidcm  reliquisse,  proptcrea  quod  cogno- 
verunt  Deum  Jud&orum  ,et  non  Dco  invisibili seip- 
sos  addixerunt. 

Verum  hic  est  error,  ac  fabula,  et  haeresis 
confutata  a  S.  August.  lih.  de  Haeres.  cap.  79.  ct 
Philast.  lib.  de  Haeres.  et  S.  Gregor.  6.  Regist. 
epist  15.  vel  alio  computu  179.  in  infernoenim 
nulla  est  redemptio.  Quapropter  Chrislus  des- 
cendens  ad  inferos ,  ait  S.  Gregor.  soios  per  suam 
gratiam  liba-avit ,  quieum  et  venturum  csse  credi- 
derunt,  et  prtfcepta  ejus  vivendo  tenuerunt.  Quare 
Patres  qui  contratium  videntur  indicare,  com- 

86 


682  COMMENTAMA  1N  !.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 

mode  cl  benigneexponendi  sunt,  uiiinsequen-     eendens    ad  lim])iim. 


tibus  exponam. 

Secundo,  alii  censent  Christum  praedicasse 
damnatis,  sed  arguendo,  irridendo ,  expro- 
brando  eorom  incredulitatem  et  scelera,  eo- 
rumquedamnationemconfirmando.  Ita  Angelus 
Paz.  I.  7.  de  Symbolo  c.  20.  Verum  hoc  non  est 
prredicare. 

Tertio,  noster  Turrianus  1.  h.  Pro  ep.  Roman. 
Pontif.  c.  12.  et  alii  (nec  aliud  videtur  voluisse 
S.  Aug.  12.  de  Cen.  ad  litt.  33.)  censent  Chris- 
tumprsedicasseanimabusinPurgatoriodetentis, 
eisque  evangelizasse  primum  sui  jubileum,  ac 
contulisseeisindulgentiam  plenariam.Iiberando 
omnes  e~pcenis.  IdqueChristum  fecissevaldeest 
probabilc  uti  dixi  Act.  2.  1h.  quamquam  parum 
yidetur  credibile  animas  quec  tempore  diluvii 
iverant  ad  Purgatorium,  in  eo  luisse  poenas  us- 
que  ad  Christum,  per  annos  2928.  lot  enim  prae- 
cise  fluxerunt  a  diluvio  usque  ad  mortem Christi ; 
quod  si  tamen  aliquibus  idcontigit,  certe  hi  lon- 
gum  habuere  purgatorium.  Extat  revelatio  de 
Praelato  quodam  celebri  futuro  in  Purgatorio 
usque  ad  diem  judicii. 

Quartoet  magis  proprie  ac  genuine,  Christus 
praedicavit  animabus  patrum  in  limbo  detentis 
avidissime  exspectantibus  Christi  adventum,  et 
sui  liberationem.  His  enim  proprie  praedicavit, 
non  ut  tunc  primum  eos  converleret,  ut  vult 
Beza  ;  nam  antequam  e  vita  excederent,  fuenint 
conversi,  et  egerunt  poenitentiam.  Sed  praedica- 
vitPrimo,  quia  arguit  olitanam  eorum  incredu- 
litatem.  q.  d.  Petrus,  Oportet  ergo  et  nos  cre- 
dere  et  sperare  in  Christum,  ac  propter  hanc 
spem  pati  adversa  quaelibet,  ne  pari  modo  ar- 
guamur  aliquando  ab  eo,  sicutilli  quiincreduli 
fuerunt  tempore  Noe,  arguti  etincrepiti  suntab 
eo  in  limbo.  Secundo,  prcedicavit,  graece  vj-npo^, 
id  est  praeconizavit,  prseconem  egit,  quia  scilicet 
eisevangelizavit,  et  altulit  laetissimum  nuncium 
redempiionis,  liberationis  et  beatitudinis,  com- 
municando  eis  visionem  beatificam.  Quocirca 
tunc  ostendit  se  vivificatum  spiritu,  cum  spiri- 
tus,  idest  animas,  patrum  in  limbo  vivificavit, 
idest,vitagloria3,  donavit,  quin  etmultis  etiam 
vitam  corporis  restituit,  illud  resuscitando  ut 
ait  Matth.  c.  27.  51.  ita  OEcum.  Dionys.  Lyran. 
Cathar.  Bdlarm.  Suarez  et  alii  passim. 

Porro  haec  praedicatio  fuit  locutio  mentalis, 
qua  Christus  mentaliter  locutus  est  animabus 
patrum  eisque  evangelizavit  redemptionem  , 
salutem  et  gloriam  :  sicut  Deus  loquitur  angelis. 
et  angelisibiinvicem. 

Dices:  Spiritus  hi  fuerunt  increduli  Noe  prae- 
dicanti  diluvium ,  ideoque  omnes  eo  mersi  sunt, 
ac  proinde  omnes  videntur  damnati  :  damnatis 
uutem  Christus  non  praedicavit,  nec  attulit  salu- 
tem.  Resp.  primo  multos  ex  iis  qui  prius  Noe 
minitanti  diluvium  non  credebant,  postea  cum 
reipsa  illud  inchoari  cernerent,  credidisse,  quia 
illud  oculis  suis  cernebant,  ac  proindecum  vi- 
derent  de  vita  sua  actum,  antequam  mergeren- 
tur  poenituisse,  ut  animam  salvarent,  uti  in 
naufragio  omnes  etiam  obstinati  peccalores 
compungunturet  poenitent;  ita  S.  Hieron.  etalii 
quos  citayi  Gen.  6.  5.  Secundo,esto  daremusom- 
nes  qui  diluvio  mersi  sunt  fuisse  impoenitentes, 
Ideoque  damnatos,  tamen  muhi  ante  diluvium 
per  spatium  centum  annorum,  quibus  Noe  fa- 
bncavii  arcam,  mortui  sunt  poenitentes,  ideo- 
que  salvati  ;  iis  ergo  prredicavit  Cbristus  des- 


Nam  ut  alios  taccaui 
Malhusalem  avus  Noe  mortuusest  eodem  anno 
quo  factum  est  diluvium  :  hic  autem  videtur 
obiisse  justus  ideoque  salvatus,  nam  sanctefuit 
educatus  a  sancto  patre.,  puta  Henoch,  qui  ob 
sanctitatem  raptus  estin  paradisuni.  Gen.  5. 1h. 
Similiter  Lamech  pater  Noe  mortuus  est  sex  an- 
nis  antediluvium,  utioslendi  Gen.  5.  27.Lamech 
autem  videtur  fuisse  justus,  ideoque  salvatus; 
tum  quia  filius  fuit  Mathusalem  et  nepos  He- 
noch,  utique  a  piis  pie  educatus  ;  tum  quia  vi- 
detur  fuisse  Propheta.  De  filio  eniin  Noe  cutn 
nasceretur,  dixit  et  praedixit  :  Istc  consolabilur 
nos  ab  operibus  et  laboribus  manuum  nosl)  ctrum, 
ideoque  vocavit  eum  Noe,  id  est  consolatorem 
Gen.  6.  29. 

Porro  prcedicavit  Christus  animabus  in  in- 
ferno,  non  tantum  sermone  ,  sed  magis,  opere , 
ait  OEcumen.  his  qui  secundum  carnem  vixerant  , 
adjudicium  ( judicando  et  condemnando  illos  ) 
illis  vey*o  qui  secundum  spiritum,  acl  gloriam  ct 
salulem,  salvando  et  glorificando  illos;  unde 
Origen.  hom.  15.  in  Gen.  Quod  Christus ,  ait, 
dixit  latroni  :  llodie  mecum  eris  in  paradiso ;  non 
illi  soli  dictum  ,  sed  omnibus  Sanctis  dictum  intet- 
lige,  pro  quibus  in  infernum  descendit. 

Putant  aliqui  Christum  brevissimo  tempore  , 
et  vix  una  hora  fuisse  in  inferno,  ibique  praedi- 
casse:statim  enim  inde  secumanimaseduxisse. 
Ifa  S.  Anselm.  in  Elucidario  sub  medium  :  Tam- 
diu,  ait,  fuit  Chrislus  in  inferno  ac  devastavit , 
quamdiu  ad  judicium  veniens  actus  citjusque  exa- 
minabit ,  in  momento ,  in  ictu  oculi,  idest,  quam 
cito  potes  oculttm  movere.  Sic  et  Nicephor.  1.  3. 
cap.  31.  ait  Christum  eadem  hora  qua  ad  infe- 
ros  descendit,  rediisse  instar  fulgctri.  Irlem  In- 
sinuantJustin.  qu.  76.  ad  Orthod.  et  Euthymius 
in  cap.  23.  Lucre.  Sed  verius  est  Christum  tanto 
tempore  quoad  animam  fuisse  in  limbo ,  quanto 
quoad  corpus  fuit  in  sepulchro,  scilicet  triduo 
non  pleno,  sed  inchoato,  nimirum  a  parasceve 
usque  ad  Dominicam  Paschre.  Tunc  enim  anima 
rediens  e  limbo  ad  sepulchrum  corpus  resump- 
sit.  Id  enim  insinuat  Christus,  dicens  Mat- 
thaei  12.  h0.  Sicut  fttit  Jonas  in  ventre  ceti  tribtis 
diebus  et  tribtts  noctibus,  sic  erit  fdius  hominis  m 
corde  terrcp.  tribtts  diebus  et  tribus  noctibtts ,  ubi 
per  cor  terrae  infernum  intelligunt  S.  Hieron. 
Theophyl.  et  Gregor.  Nyssenus  orat.  1.  de  re- 
surrect.  Tertullianus  1.  de  Anima  cap.  31.  et  55. 
lrenaeus  lib.  5.  cap.  31.  et  Ambrosiaster  in  c.  h. 
ad  Ephes.  S.  Thom.  ejusque  asseclae  3.  p.  q.  52. 
a.  h. 

Dices:  Christus  moriens  ait  latroni  :  Hodieme- 
ctim  eris  in  paradiso.  Ergo  eadem  die  ex  inferno 
transiit  ad  paradisum.  Resp.  paradisum  esse, 
ubi  Christus  se  suamque  divinitatem  et  beati- 
tudinem  suis  communicat.  q.  d.  Hotlie  mecum 
eris  in  aeterna  felicitate  elgloria,  quam  des- 
cendens  ad  limbum  patribus  communicabo. 
Tunc  ergo  infernus  fuit  paradisus.  Ita  S.  Aug. 
ep.  57. 

Denique  S.  Justin.  contra  Tryph.  citat  verba 
quaedam  Isaiae,  et  Iren.  lib.  3.  c,  23.  eadem  tri- 
buit  Jeremiae,  quae  jam  in  neutro  inveniuntur, 
simillima  hisce  Petri,  ut  verisimile  sit  inde  ea 
Petrum  accepisse.  Verba  sunt  ista  :  Commemo- 
rattts  est  Dominus  Israel  mortuorum  sttorum ,  qui 
dormierant  in  teira  sepullionis ,  et  descendit  ad 
eos  evangelizare  salutem  quaest  ab  eo,  ut  salva- 
ret  eos. 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


Causas  cur  Cbristus  descenderit  ad  inferos, 
lecensui  Ephes.  U.  10.  ad  illud  :  Ut  impteret  om- 
nia.  Sinjiles  recenset  S.  Thom.  3.  p.  q.  52.  a.  1. 
nimirum  Primam,  ut  plene  subiret  et  lueret 
pocnas  peccatorum  noslrorum,  inter  quas  una 
estmors,  et  post  mortem  desccnsus  ad  inferos. 
Secundam,  utvicto  diaboloper  passioncm  vinc- 
tos  ejus  eriperel,  qui  detinebantur  in  infcrno. 
Tcrliam,  ut,  sicut  potestalem  suam  oslenderat 
in  terra  vivendo  et  moriendo,  itaetiarn  potesta- 
tcmsuam  ostenderetin  inferno,  illum  visitando 
et  illuminando ,  juxta  illud  Psalm.  23.  Atloltite 
porlas  principcs  vcslras,  id  est,  ut  Glossa,  prin- 
cipes  inferni  auferle  poleslatem  vcstram,  qua 
iisque  nunc  homines  io  inferno  dclinehatis  :  cl 
sic  in  nomine  Jesu  omne  genu  flectatur,  non 
solum  coelestium  ,  sed  etinfernorum,  ut  dicitur 
Philipp.  2.  Tropolog.  Vide  et  mirare  hic  divitias 
honitatis,  et  viscera  misericordise  Dei  nostri, 
quihus  dignatus  est  descendere  in  ima  lerrse, 
locumque  damnatorum,  ut  sanctos,  quiibidem 
detenti  fuerant  per  tria  ct  quatuor  annorum 
millia,  ipsumque  avidissime  exspectabant,  libe- 
rarct.  Christus  ergo  est  quasi  sol  quidam  divi- 
nus,  qui  non  lanlum  ratlios  beneDcentiae  suse, 
sed  et  seipsum  sparsit  per  onines  orbispartes, 
summas,  medias,  imas,  puta  percoelum,  ter- 
ram  et  infernum  ,  ut  omnes  sua  luce  et  praesen- 
tia  illustrarct,  hetificaret,  vivilicaret ,  gratia  et 
gloria  sempiterna  donaret. 

20.  QuiINCUEDULIFUERANTALIQUANDO.]S.Epipll. 

haercs.  UG.  incrcdulos  interpretalur,  qui  veram 
Dei  fidem  habuerunt,  sed  illi  alios  habuerunt 
errores  admixtos  :  hosce  cnim  Christum  ab 
errore  liberasse,  et  per  indulgcntiam  salvasse. 
Errores  inlellige  invincibiles,  vel  inculpalos, 
aut  certe  veniales.  Qui  enim  in  errore  et  peccato 
mortali  decesserunt,  damnati  fuere  sine  ulla  spe 
veniae. 

Secundo,  S.  Alhanasius  tract.  de  Incarnat.  et 
S.  Hieron.  in  cap.  9.  Zacharke,  per  increduios 
accipiunt  inobedientes  ( hoc  cnim  significat 
Grajcum  aiiu$nax<si)  qui  scilicet  in  Adamo  viola- 
runt  Dei  preeceptum  de  non  comedendo  pomo 
vetilo,  quales  sunt  omnes  homines ;  omnes 
enim  pcccarunl  in  Adamo.  Verum  S.  Petrus 
ait  hos  incredulos  fuisse  in  diebusNoe,  non 
Adami. 

Tertio,  alii  censent  incredutos  vocariinfideles, 
quales  crant  pene  omnes  tempore  Noe.  Unde 
Hebraci  in  BerescitRahba  tradunt,  tempore  Enos 
homines  abjurasse  fidem  unius  Dci,  fuisseque 
idololatras,  ideoque  Enos  coepisse  puhliceinvo- 
care  nomen  Domini.  Gen.  U.  17.  Quarto,  noster 
Salmeron  incrcdulos  interpretatur  homines  aevi 
Noe ;  qui  multa  de  Deo  ignorabant ,  nec  hahehant 
lidcm  explicitam  de  Christi  ortu  et  morte,  sed 
tantum  implicitam.  Quinto,  Arias  per  incrcdu- 
tos,  accipit  filios  Noe,  qui  initio  patri  Noe  praedi- 
centi  diluvium  non  crediderunt,  sed  post  plura 
ejus  argumenta  et  signa  iidemei  adhibuerunt; 
ideoque  cum  eo  ingressi  sunt  in  arcam.  Sed  hoc 
superius  refutavi. 

Sexto  et  genuine  incrcduli  hi  intelliguntur  qui 
non  credebantNoc  culpanti  peccata ,  et  peccato- 
rihusminitanti  diluvium,  qui  aliquando,  id  esl 
initio  ei  non  crediderunt,  postea  tainen  credi- 
derunt,  praesertim  cum  reipsa  viderunt  diln- 
vimn  a  Noe  praedictuni,  tuncque  compuncli 
et  pu-niicntes  mentein  vitamquc  correxerunt, 
quia  exspcctabant  Dei  palienliam,  ut  sequitnr. 


Nola.  Christusomnes  juslos  ex  inferno  libera- 
vit  :  S.  Petrus  tamen  meminit  tantuni  eonuu  qui 
fuerunt  tempore  Noe  ct  diluvii,  tum  quia  de  eo- 
rum  salule  majoreral  ratiodubilandi :  cumenim 
ii  Deo  vindice  mersi  essent  aquis,  videii  pote- 
rant  et^animae  eorum  relegatae  in  gehennam.  [la 
Bellarm.  lib.  U.  de  anima  Christi  cap.  15.  tum 
quia  vult  liortari  fideles  per  insigne  exemphnn 
adadversitatiun  loleranliam,  cxearum  utilitate, 
utpole  quie  etiam  impiis  in  diluvio  fuerit  causa 
poenitentiae  et  salutis.  Ita  Suarez  3.  p.  tom.  2. 
disp.  Ub.  sect.  3.  tum  quia  diluviuni  et  arca  fuit 
typus  baptismi,de  quo  proxime  agere  intende- 
bat. 

QUANDO   EXSPECTABANT   DEI  PATIKNTIAM.  ]    11»  s 

selius  et  alii  censentlegendum ,  quando  expecta- 
bal  Dei  patientiam.  Sic  enim  legit  S.  Aug.  ep.  99. 
S.  Hieron.  in  cap.  hU.  Isaiae.  Idacius  conlra  Vari- 
mondum,  Beda  etDionys.  hic.  Idem  significam 
Groeca  ott  mn$nltxm  (perperam  Beda  et  Tigur. 
lcgunt  «M(  e.%iZv/_i-!o,  idest,  semel ,  ct  simul  ex- 
spectabant)  r,  ™>j  $tov  fiuxpo&vpia  ;  et  Syrus,  cum  lon- 
ganimilas  Dei  prcecipit  ut  fierct  arca  ob  spem  pceni- 
tenlice  corum.  Haec  lectio  est  plana  et  apposita  ; 
Dei  enim  patientiam  commendat,  quod  incre- 
dulos  et  impios  tempore  Noe  patienter  exspec- 
tarit  per  centum  annos  ad  poenilenliam.  Cum 
enim  potuisset  juste  eis  statim  immittere  dilu- 
vium,  per  Noecomminatum,  noluit,  sed  distu- 
lit  ad  centum  annos,  jubens  Noe  inleiim  fabri- 
care  arcam,  ut  hacc  fabrica  assiduc  feriret 
eorum  oculos  et  mentem,  cogeretque  ad  cre- 
dendum  Noe  minitanti  diluvium  :  unde  non  vi- 
dclur  dnbitandum,  quin  nonnulli  tam  constanti 
comminatione  Noe  et  fabricatione  arcae  terrili 
ei  crediderint,  et  pcenitentiam  egerint.  Ad  hanc 
enim  eos  exspectabat,  etocculte  agebat  Dei  pa- 
tienlia. 

Verum  quia  graecum  mw5«8«x*w  est  vcrbum 
medium,  significans  tam  exspectabatur,  quam 
exspectabat ;  hinc  alii  vertunt,  quando  exspecta- 
batur  Dei  patienlia.  lta  Pagnin.  Tigur.  Yatabl.  et 
Ruperl.  lib.  U.  in  Gen.  cap.  17.  Hoc  autem  idem 
estcum  eo  quod  legimus  in  vulgata  rersione  : 
quando  exspectabant  Dei palientiam,  idcm  euini 
est  homines  exspectare  patientiam  Dei,  quod 
patientiam  Dei  exspectari  ab  hominibus.  Li  haec 
leclio  apte  cohaeret  cum  praecedentibus  :  dat 
enim  rationem  cur  fuerint  increduli,  quia  scili- 
cet  exspectabant  Dei  patientiam,  hoc  est,  quia 
sibi  nimium  promittenles  deDei  palientia,  non 
putabantforediluvium,  sed  Deum  patienter  la- 
turum  eorum  mores  el  scelera,  uti  antea  per 
sexcentos  annos  ab  Enos  usque  ad  Noe  tulerat. 
Secundo,  per  Dei  palientiam  potest  accipi  ip- 
sum  diluvium  ,  cujus  immissionem  Deus  pa- 
ticnter  et  longanimitcr  prorogabat,  exspcctans 
peccatorum  poenitenliam,  ut  sit  catachresis  et 
metonymia.  Peccatores  enim  vidcnles  dillerri 
diluvium  irridendo  rogabantNoe  :  Cur  non  ve- 
nit  diluviuin  a  te  comminatum?  Ecquando  ve- 
niet?  respondebat  Noe  :  Deus  suo  tempore  illud 
immittet,  sed  Djfleit  ct  patienicr  V08  cxspectat 
utpaMiitentiam  agatis.itaqucaverlalis  dilu\  ium. 
Hinc  illi  responsum  Noe  irridcntes  dilu\ium  vo- 
cabant  Dei  palienliam,  dicenles  :  Ecquando  ?e- 
niettua  illa,  quam  praedicas,  Deitui  patientia.' 
longa  etseraest,  vcllcinu>  \idere  illam  el  na- 
tare  in  tuo  diluvio.  Cum  vencrit,  credcmus 
tibi,  tuisque  deeominis,  non  ante.  Similimodo 
Jud.ei  irridentes  oracula  Isaia?,  dicentis  :  //<'" 


684 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


mandat  Dominus ,  dicebant  :  Manda,  remanda; 
txspecta,  reexspecta,  modicum  ibi,  modicum  ibi, 
lsahc  28.  10.  q.  d.  Tu  Isaia  minaris  nobis  exci- 
dium,  dicisque  illud  Deum  tibi  mandasse,  ac 
per  tot  annos  niliil  illius  vidimus,  nec  umbram 
adbuc  videmus.  Falsae  ergo  et  illusoriae  sunt  tuae 
ininae. 

Moral.  Vide  bic  quanta  patientia  sit  Dei,  qui 
peccatores  tamdiu  exspeclat  ad  poenitenliam. 
Sic  exspectavit  Judaeos  per  mulios  centenos  an- 
nos,  donec  illicomplerent  mensuram  peccato- 
rumsuorum,  eaque  complela  tandem  punivit 
ros  per  Titum  et  Vespasianum,  Matth.  23.  32. 
Sicexspectavit  Chananoeos  et  AmorrlueosaCham 
patreeorum,  quifuit  tempore  diluvii,  usque  ad 
Josue,  qui  eos  excidit,  per  annos  octingentos. 
Si  exspeclavit  alias  gentes  usque  ad  Nabuchodo- 
nosorem,  per  quem  eas  evertit.  Sed  lum  indig- 
nans  suam  patienliam  conlemni  ,  tarditatem 
supplicii  gravitate  compensat  juxta  illud  vete- 
rum  :  Dh  laneos  liabent  pedes ,  sed  ferreas  manus. 
Quocircaomnes  totius  mundi  homines,  excepto 
Noe  cum  filiis  et  nuribus,  mersit  diluvio.  Sicex- 
spectatquemlibet  peccaiorem  per  plures  menses 
et  annos  :  quin  et  viros  justos  et  religiosos  diu 
cxspeclat,  ut  serio  a  se  abdicent  vaniiates  om- 
nes,  lotosquedent  se  Deoetperfectioni. 

Vide  ex  adverso  quanta  sit  bominum  pervica- 
cia  et  ingralitudo,  qua  Dei  patientiam  eludunt, 
imo  cum  ea  certant,  nec  a  protervia  sua  desis- 
tunt  donec  ab  eo  obruantur  et  conterantur.  Sa- 
pientiores  fuerunt  Ninivitae,  qui  comminante 
Jona  excidium  ,  illico  pcenitentiam  egerunt, 
ac  per  eam  Deo  se  reconciliantes  illud  evase- 
runt. 

Porro  aliqui  cum  Hesselio  haec  aliler  dispun- 
gunt,  ac  novam  sententiam  incboant,  ibi  :  In 
diebus  Noe,  tuncque  bunc  dant  sensum  :  Dei 
patientia  ne  perderet  gentes  incredulas  diu  ex- 
spectavit  donec  veniret  Christus,  qui  eorum 
peccata  tolleret.  Reos  quoque  et  propter  sua 
scelera  condemnjtos,  qui  in  extremissuis  con- 
vertuntur,  diu  paiienier,  cum  impie  agerent, 
exspectabat  Deus.  Vicissim  Sancli  veteris  Testa- 
menliexspectabaniDei  patientiam,  idestChristi 
adventum,  propter  quem  Deus  patiens  erat  su- 
perhominum  malitia,  ideoquepatientiam  suam 
usque  ad  ejus  adventum  prorogavit,  in  eoque 
illam  terminavit. 

CUM     FABBICARETUR      (  gr.TCe     zarajzeua?o//£v»j;  , 

id  est,  cum  pararetur)  arca  ,]  per  centum  annos, 
uti  jam  dixi.  Vide  quae  de  fabrica  arcae  dixi  Ge- 
nes.  6.  \U.  el  seq. 

IN  QUA   PAUCI,    ID  EST   OCTO    ANIM/E,]   puta  OCtO 

bomines,  scilicet  Noe  cum  suauxore,  ac  tres 
ejus  filii  cuni  lotidem  uxoribus,  quos  Deus  re- 
*ervabat  in  scminarium  nov.e  sobolis,  ne  peri- 
ret  totum  genus  humanum.  Est  synecdoche.  Su- 
persles  quoque  fuit  nonus  Ilenoch,  abavus  Noe 
qui  ex  Paradiso,  vel  potiusexaethere  (Paradisus 
enim  cum  fuerit  in  lerra,  videtur  obrutus  dilu- 
vio)  speciabat  diluvium. 

Per  aquam.  ]  Aquaeenim  diluvii  clevabant  ar- 
cam.et  consequenter  octoanimasin  ea  degentes, 
nehumi  manentes  aquis  obruerentur,  sed  eis 
perarcam  superiores  evaderent. 

Disce  binc  quanta  fuerit  corruptio  illius  sevi, 
tanta  scilicet  tamque  universalis,  ui  solus  Noe 
«um  suis  fuerit  justus,  ideoque  dignus  qui  eva- 
derel  diluvium.  Rursum  quanta  sit  paucitas 
sanctorum  et  salvandorum  :  hujus  enim  typus 


fuitunusNoe  in  tanto  hominum  numero,  «que 
ac  unus  Lot  in  conilagratione  Sodonue ;  ac  Josue 
etCaleb,  qui  ex  lot  Hebraeorum  miilibus  soli 
ingressi  sunt  terram  promissam. 

Tropol.  Noe  est  Christus  et  Aposloli ,  qui  sep- 
tiformem  Spiritus  S.  accipiunt  gratiam,  aitRu- 
pertus. 

Anagogice,  Octonarius  animarum  electarum 
symbolum  est  octavae  resurrectionis  et  felicita- 
lis  oeternae,  ac  Ecclesiae  triumphantis,  aeque  ac 
militantis.  Ita  S.  Hieron.  Dialog.  contra  Lucifer. 
sub  finem  :  Octo  animce  hominum,  ait,  in  arca 
Noe  servata  sunl ,  et  nos  Ecclesiastes  jubet  dare 
partes  septem ,  dare  partes  octo,  id  est ,  credere 
utrique  testamenlo  :  ideo  quidam  Psalmi  pro  oc- 
tava  inscribunlur ,  et  per  octonos  versus ,  qui  sin- 
gulis  Utteris  subjecti  sunt,  in  118.  Psalmojustui 
eruditur.  Beatitudines  quoque ,  quas  Dominus  dis- 
cipulis  in  monte  pronuntians  Ecclesiam  delineavit , 
octo  sunt.  Et  Ezechiel  in  o?difwationem  templi  oc- 
tonarium  numerum  assumit.  Subdit  deinde  alias 
analogias  arcae  et  Ecclesiae.  Primo,  in  arca,  ail, 
erant  animalia  munda  et  immunda  :  in  Ecclesia 
sunt  justi  et  peccatores.  Secundo,  emittitur  de 
arca  corvus  et  non  redit,  et  postea  pacem  terrx 
columba  nunciat  :  ita  et  in  baplismate  Ecclesice, 
teterrimo  alite  expulso,  id  est  diabolo,  pacem 
terra  nostrce  columba  Spiritus  sancti  nuntiat. 
Tertio ,  a  triginta  cubilis  incipiens  usque  ad  unum 
cubitum,  paulalim  decrescens  arca  construitur  : 
similiter  et  Ecclesia  multis  gradibus  consistens  ad 
exlremum  Diaconis  ,  Presbyteris  ,  Episcopisque 
finitur.  Quarto,  perictilata  est  arca  in  diluvio  : 
pcriclitatur  Ecclesia  inmundo.  Quinto,  egressus 
Noe  vineam  plantavit ,  et  bibens  de  ea  inebriatus 
est ,  natus  quoque  in  carne  Christus  Ecclesiam 
plantavit ,  et  passus  est.  Sexto,  nudatum  patrem 
irrisil  major  fdius ,  et  minor  texit  :  et  Deum  cru- 
cifixum  iiluserunt.JudcBi,  et  honoraverunt  Gentiles. 

21.    QUOD   ET  VOS    NtWC    SIMILIS   FORM^    SALVOS 

facit  baptisma.]  Quod ,  id  est,  quomodo;  aut 
potius  est  hcbraismus,  quo  relativum  praeponi- 
lur  antecedenti,  qui  latine  sic  convertitur  :  Et 
tunc  salvos  nos  facit  baplisma,  quod  est  avri-m- 
xov  ,  idestsimilis  formae,  ac  typica  similitudine 
respondet,  subaudi,  aquis  diluvii,  tanquamve- 
ritastypo.  q.  d.  SicutNoe  cum  suis  in  arca  su- 
blata  aquis  servatus  est,  sic  et  nos  per  baptis- 
mum.  II a  Vatabl.  Aliterlegunt  Complut.  et  Regia 
nimirumw,  id  est  cui ,  scilicet  arcae  el  diluvio, 
aniitype  respondet  baptisma.  Ita  Gagneius  et 
Cajetan.  Sed  alii  Grseci  et  Latini  legunt  S ,  id  est 
quod. 

Similis  form^.  ]  S.  August.  lib.  de  Baptism.  c. 
ulti  \eg'rt,simili  forma,  id  est,  simili  typoetana- 
logia;  Syrus  simili  exemplo;  S.  Cyprian.  ep.  1U. 
similiter;  graece  avrnvnov ,  q.  d.  Cui  nunc  anti- 
typus,  id  est,  ut  typo  res  figurata  respondet 
baptismus;  arca  fuit  typus,  arcae  antitypus  est 
baptismus,  quia  per  arcam  ut  typum  fuit  praefi- 
guratus,  eique  apta  proportione  et  convenientia 
respondet  ceu  antitypum  typo,  exemplar  ima- 
gini ,  corpus  umbrae.  Typus  enim  est  antitypi 
typus,  et  antitypum  est  typi  antitypum. 

Sensus  est,  q.  d.  Sicut  arca  olim  servavitocto 
animas  in  vita  corporali,  ita  nunc  baptismus 
salvat  animas  in  vita  spirituali.  Arca  ergo  fuit 
typus  et  figura  baptismi;  diluvium  enim  signifi- 
cat  peccatum  etmortem  inundantem  per  totum 
genus  humanum;  Noe  est  Christus  victor  pec- 
cati  etmortis,  arca  est  Ecclesia,  cujus  ostium 


COMMENTARIA  IN  L  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


m 


est  baptismus;  octo  animae  sunt  omnes  fideles 
baplizaii  ad  hoc,  ni  ad  oclavam  resurrectionis 
et  gloriic  aeternae  pertingant. 

Simili  ratione  Eucharistia  a  S.  Basilio  inl.itur- 
gia,  aliisque  Graecis  Patrihus  vocatur  anlitypa, 
tum  passive,  qui  scilicetper  typos  agni  pascha- 
lis,  manna  et  panum  propositionis  fuit  praefigu- 
rata,  eisquecongrtia  analogia  respondet :  tum 
actiYC,  qui  ipsa  est  lypus  et  reprsesentatio 
Christi  patientis,  niorientis,  etin  coelo  regnan- 
tis.  Jnde  tamen  non  sequitur,  Christum  in  ea 
rcaliler  non  esse  pracsentem ,  sed  tantum  non 
esse  ihi  visihilem,  patientem ,  morientem ,  et 
in  Ccelo  regnantem ,  atque  speciebus  sacramen- 
talihus  panis  et  vini  quasi  typis  velari  et  reprae- 
sentari.  Unde  ii  Theodor.  1.  Corinth.  2.  vocalur 
typorum  archelypus.  Antilypum  ergo  idem  est 
quod  sacramenlum,  et  anlitype  idem  est  quod 
sacramentaliter.  Sacramentum  aulem  est  sig- 
num  rei  non  ahsentis ,  sed  prsesentis ,  licet 
occultac,  v.  g.  corporis  Christi  in  Eucharistia. 
VideBellarm.  1.  2.  de  Euchar.  cap.  1G.  el  lih.  U. 
c.  14. 

Non  caunis  depositio  sordium.  ]  q.  d.  Baptisma 
nossalvos  facit,  non  quateiuis  est  ahlulio  car- 
nis ,  ul  ex  ea  sordes  eleval  el  deponat,  uli  facie~ 
bant  Judseorum  baptismala  et  lavacra  ;  sed 
quatenus  cst  ablutio  animae  et  conscienti;e, 
eamque  bonam,  id  est,  puram  et  sanctam  ef- 
ficit. 

Si:n  CONSCIENTI.E  UON^  INTERROGATIO  IN  DEUM.  ] 

Interrogatio ,  id  est,  probatio  etexploratio.  q. d. 
Baptismus  nos  salvos  facit,  quia  facit  ut  proba- 
tam  coram  Deo  babeamus  conscientiam  bonam 
scihcet,  puram  et  mundam  ,  juxta  illud  Heb. 
c.  10.  v.  22.  Aspersi  corda  a  conscientia  mala,  et 
abluticorpus  aquamunda.  Interrogareenimsaepe 
in  Script.  significat  probare  et  explorare,  quia 
per  inlerrogalionem  facti,  noxre,  vel  innoccntiae 
vcrilas  a  reo  indagalur  elexploratur,  esl  meta- 
lepsis.  Sic  Psalm.  10.  h.  dicilur  :  Palpcbra  ejus 
inlerrogant  [ilios  liominum ,  id  est,  oculi  Dei  ex- 
ploranl  et  luslranl  omnes  homines,  et  vers.  5. 
Dominus  inlerrogat ,  id  est  explorat  juslum  et 
impium,  el  Psalm.  138.  23.  Intcrroga  ct  cognosce 
icmilas  meas,  id  est,  ut  paulo  anle  dixit  :  Proba 
me  Dcus,  et  scito  cor  meum,  in  Psalmis  enim 
saepe  una  pars  versiculi  estexplicatio  et  conlir- 
matio  alterius. 

HincSecnndo,  eadem  metalepsi  interrogatio , 
idest  responsio,  tum  quia  interrogalionicorre- 
lative  respondet  responsio,  eamque  poscit  et 
elicit,  adeoutex  interrogatione  saepe  intelliga- 
tur  responsio,  sicut  unum  simile  ex  alio  simili 
cognoscilur.  Unde  Eccli.  33.  h.  dicitur  :  Qui  in- 
terrogationem  manifcstat ,  pafabil  verbum,  idesl, 
qui  inlerrogationi  manifesle  et  recte  respondere 
Cupitj  hic  prius  cogitabit  el  studcbil  quomodo 
respondere  debeat.  Tum  quia  Hebrsei  cum  quid 
certo  respondere  ct  asserere  cupinnl,  idipsum 
inlerrogationis  forma  enunciant.  Vehemeniius 
cnim  moveni  acres  interrogaliones  quam  sim- 
plices  asscrtioncs,  ut  Gen.  13.  8.  dicit  Abraham 
ad  Lol  :  Ecce.universa  terra  coram  tc  cst?  Hebr. 
nunquid  nonterra  totaeoram  teest? ln  libris  Re- 
ginn  Ldenlidem  dicitur :  Nunquid  non  hcec  scripta 
SUM  in  lihro  dicrtun  regum  Juda?  q.  d.  Oinnino 
Bcripta  sunt  in  chronicis.regum,  omnes  sciunt 
ibidem  scripta  exlare  :  fruslra  ergo  ea  liic  ego 
repetam.  Kzccli.  22.  I.Kt  tu,  jili  hovunis,nonne  ju- 
tticas  civitatem  sanguinum?  q.  d.  Omnino  tuum 


est  judicare  eam ,  ut  ostendas  ei  omnes  abomina- 
liones  suas.  Sensus  ergo  est.  q.  d.  Baplismus  facit 
honam  conscientiam,  adeo  ut  ipsa  audeat  iu- 
terrogari  a  Deo ,  ejusque  tribunali  in  judicio 
confldenter  sesistat,  nonmetuensse  damnatum 
iri,  sed  interrogata  intrepide  coram  Deo  om- 
nium  conscio  respondeat  se  esse  bonam,  et 
omnilabedepuratam.  Hunc  sensum  poscit  anti- 
thesis,  quaetahs  est :  Baptimus  est  ablutio,  de- 
posilioet  suhmersioomnium  sordium,  noncar- 
nis,  sed  animae,  puta  omnium  peccatorum  : 
ideoque  honam  el  puram  efiicit  conscientiam , 
adeo  utipsa  cuivis,  etiam  Deo,  interroganli  li- 
bere  et  vere  respondere  possit  se  esse  talem.  Al- 
ludit  ad  riium  Ecclesiae,  quo  baptizandus  ab  ea 
per  sacerdotem  rogatur,  an  velit  baptizari ,  et 
an  renuntiet  Satanoe,  etomnibus  ejus  pompis? 
Cui  ille  respondel  :  Volo  baptizari ;  ahrenuntio 
Satanaeet  pompisejus,  lesle  S.  Dionys.  Eccles. 
Hier.  pauloante  linem,  el  Cyrill.  1.  12.  in  Joan. 
c.  GU.  el  S.  Aug.  epist.  23. 

Hincterlio,  bapiismus  dat  conscicntiae  bonas 
interrogationem  non  tantum  passivam ,  sed  et 
activam  quia  scilicet  facit  illam  securam  depu- 
ritate,  ut  confidenter  audeat  interrogare,  pos- 
tulare  et  interpellare  Deum,  dicendo  :  Abba 
Pater,  nunquid  non  ego  sum  filius  tuus?  Num- 
quid  non  tu  es  pater  meus?  ergo  pasce,  cura, 
rege,  protege  me  ut  filium  tuum ,  dirige  me  ad 
te  in  viam  salulis  aeternae,  da  ut  tibi  totus  pla- 
ceam,totusserviam,  tolus  uniar.  Hoc  estquod 
orare  nos  docuit  Christus  :  Patcr  noster  quies  in 
coelis;  adveniat  regnum  tuum.  Panem  noslruiu 
quotidianum  da  nobis  hodie.  Et  ne  nos  inducas  in 
tentalionem,sed  libera  nos  d  malo.  Ita  Arias.  Unde 
Syrus  verlit,  sed  gratias  agentes  Deo  cum  puru 
conscienlia.  Hoc  est  pariter  quod  ail  Paulus  :  Ac- 
cepistis  spiritum  adoplionis  jiliorum,  in  quo  cta- 
mamus  ,  Abba  Pater.  Ipse  cnim  spiritus  rcddic 
testimonium  spiritui  nostro  ,  quod  sumus  filii  Dei. 
Rom.  8.  15.  et  S.  Joan.  ep.  1.  c.  3.  21.  Si  cor  nos- 
trum  non  rcprchenderit  nos ,  futuciam  habemus  ad 
Deum,  et  quidquid  pelierimus ,  accipicmus  ab  eo. 
Hinc  fidelis  quasi  filius  in  omnibus  dubiis,  diffi- 
cultatibus  ,  tentationibus,  elc.  recurrit  ad  Deum, 
quasi  infans  ad  matrem,  eumque  inlerrogat,  in- 
vocat  et  consulit.  SicTliucidides  ait :  eTeswrw  -.-.. 
rar,o->,  id  est,  consulo  Dcum. 

AliiGraecum  e^epuT^»,  id  est  interrogatio,  aliter 
vertunt.  Primo,  Cajet.  verlil  inquisitio.  q.  d.  Bap 
tismus  facit  hominem  inquirere,  seu  procurare 
bonam  conscientiam  apud  Deum,  et  OEcum. 
Baptismus,  ait,  est  velut  arrhabo  quidam,  et 
pignus  bonae  erga  Deum  conscienli;e.  Qui  enim 
bene  sibi  conscii  sunt,  id  est,  qui  inculpalam 
amplectunturvitam,  et  illam  penitus  inquiruni . 
ac  velul  interrogant,  hi  etiam  ad  sacrum  accui- 
runt  baptisma  ;  iuule  Glossa,  Gagneius  et  Sua- 
rez  3.  p.  q.  62.  disp.7.  sect.  1.  censent  liic  tanluni 
significari,  qua  dispositione  accedendum  >ii  ad 
baptismum,  scilicet  ut  rogemus  et  cupiamus 
per  baplismum  mundari  non  corpus,  sed  cons- 
cientiam. 

Accedunt  S.  Aug.  tract.  8.  inJoan.  et  S.  Amb. 
de  his  qui  myslcriis  init.  c.  3.  et  h.  qui  b.xc  ac 
cipiunt  de  interrogatione  etexamine  quo  bapti- 
zandus  examinatur,  an  bona  conscienlia ,  iil  est, 
bona  litk'  cl  (lisposilionc,  pula  QOn  licle,  sed 
sincere,  non  impoenitens,  sed  poenitens et  con- 
triius,  vel  certe  atlritus,  nimiriun  an  cum  veru 
lide  et  spe  ac  detestationepeccatorum,  cumqne 


686 

scrio  proposito  nova'  vitte  aceedat  ad  baptis- 
mum  :  intellige  hcec  de  adultis,  quales  erant 
pene  omms  accedentes  ad  baptismum  primo 
illo  EcclcsicT  oevo.  (juare  pcrperam  ex  hisce 
Petri  verbis  conlendunt  Anabaptistae,  non  esso 
baptizandos  infantes,sed  tantum  adultos,  qui 
intcrrogali  respondere  queanl  se  velle  bapti- 
zari.  Pejus  Erasmus  praefat.  in  S.  Mattb.  censet 
infantes  bapiizatos,  cum  adoleverint  rogandos 
esse,  an  rata  babeant  pacla  et  promissa  in 
baptismo ;  et  si  negent,  suae  libertali  dimittendos. 

Secundo,  Gagneius  aliiet  Birep«r»j/*«  vettaiAsti- 
pulatio,  pactum,  contractus,  q.  d.  Baptismus 
jios  salvos  facit ,  qualenus  est  stipulalio  et  pac- 
tum  inter  Deum  et  baptizalum.  Deus  enim  pa- 
ciscilur  in  baptismo  cum  baptizato,  eique  ex 
pacto  dat  bonam  conscientiam,  puta  remissionem 
peccalorum,  graliam,  justitiamet  promissionem 
vitcc  a3ternae.  Insuper  promittit  seei  fore  Deum, 
patrem,  provisorem  et  protectorem:  viceversa 
promittil  baptizatus  se  Deo  fore  fidelem  famu- 
lum  et  filium,  et  novam  vitam  initurum,  bonam 
conscientiam  ab  eo  acceptam  conservaturum 
usque  ad  extremum  vitae  spiritum,  ejusquelegi 
et  mandatis  in  omnibus  obediturum.  Hac  de 
causaolim  in  baptismo  fidem  Cbristianam  pro- 
fessuri  publice  in  coelum  suspiciebant,  ac  manus 
dextras  in  altum  erigebant  adhibito  jurejurando 
coram  testibus  ;  ac  jusjurandum  manu  baptizati 
subscriptum,  ejusque  annulo  obsignatum  in  ta- 
bulas  referebatur,  uti  ex  Patribus  docet  Jose- 
pbus  Vicecomes  1.  2.  deRitibus  baptismi  cap.  27. 
Rursum  aliqui  e«epw«j/*«  e«s  9-sov  vertunt  stipulatio 
in  Deum,  q.  d.  Baptismus  salvos  nos  facit  non 
ex  virtute  aquae  qua  corpus  abluit,  sed  quia 
ex  pacto  et  promissione  divina  assistentem  et 
inoperantem  habet  Spiritum  sanctum,  qui  cons- 
cientiam  emundat  et  sanciificat.  Ita  S.  Basil. 
1.  de  Spirilu  sancto  c.  M.Itaque,  inquit,  siqua 
est  gratia  in  aqua,  non  est  ex  ipsius  aquce  nalura, 
secl  ex  spiritus  prasentia.  Non  enim  est  baptismus 
depositio  sordium  corporis ,  sed  bonce  conscientice 
interrogatio  apud  Deum.  Et  mox  :  Per  Spiritum 
sanctumdatur  in  paradisum  restitutio,  in  regnum 
ccetorum  reditus,  in  adoptionem  fdiorum  reversio, 
datur  fiducia  Deum  appellandi  patrem  suum,  con- 
sortem  fieri  graticeChristi,  filium  lucis  appellari , 
ceternce  gralice  participem  esse ,  el,  ut  semel  om- 
nia  dicam,  esse  in  omni  benedictionis  pleniludine, 
tum  in  prcesenti  hoc  sceculo  tum  in  futuro. 

Quocirca  Patres  saepe  fideles  monenl ,  ut  suce 
stipulationis  et  promissionis  memores,  eam 
opere  pracstent.  Ita  S.  Ambr.  1.  de  iis  qui  myst. 
init.  c.  2.  Repete,  ait,  quid  inter-rogatus  sis,  re- 
cognosce  quid  spoponderis ,  renunciasti  diabolo  et 
operibus  ejus,  mundo  ei  luxuriee  ejus  ac  volupta- 
tibus  :  tenelur  vox  tua  non  in  tumulo  mortuorum, 
sed  in  Libro  vivenlium.  S.  Aug.  1.  h.  de  Symbol. 
ad  catech.  c.  1.  Diabolo,  ait,  vos  renunciare pro- 
fessi  estis,  in  qua  professione  non  hominibus  ,  sed 
Deo  et  angelis  ejus  conscribentibus  dixislis,  Re- 
nuntio.  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  40.  Baptismum 
definit,  secundce  vitce  ac  purioris  vivendi  ralionis 
pactum  cum  Deo  initum,  indeque  concludit :  Ac 
proinde  vcl  maximo  in  metu  omnes  esse,  atque 
umni  custodia  animasnostras  servare debemus ,  ne 
hoc  pactum  violasse  comperiamur. 

Tertio,  Lutherus  ejusque  asseclae  perperam 
s;repwT>j//.a  vertunt  teslimonium ,  sigillum,  obsig- 
natio,  q.  d.  Baptismus  salvos  nos  facit,  non  vi 
sua  (estenim  merum  signum),  sed  quia  est  tes- 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


timonium  bonse,  id  est  fidelis  ,  conscicniiae,  cu- 
jusque  fidem  obsignat  et  sigillat.  Censent  enim 
haeretici  fidem  solam  justilicare ,  Sacramenta 
vero  tantum  esse  signa,  protestationes  et  ob- 
signationes  fidei  juslilicantis  :  intruserunt  ipsi 
hoc  suum  dogma  in  scholia  Vatabli,  quae  tntpu- 
T»i/x5t  explicant  declarationcm  recti  et  fidelis  animi 
erga  Deum.  Verum  haec  est  haeresis  damnata  a 
Concilio  Trident.  totaquc  Ecclesia ,  ac  refutata 
hic  a  S.  Petro.  Ail  enim  :  Quod  et  similis  formce 
salvos  nos  facit  baptisma,  q.  d.  Sicut  aquae  dilu- 
vii  elevantes  arcam,  ct  cum  ea  Noe  cum  suis, 
eum  a  morte  non  salvum  declararunt,  sed  reipsa 
salvarunt,  sic  etbaptisma  reipsa  nos  salvos,  id 
est,  justos  sanctosque  facit,  non  autem  justos 
dumtaxat  declarat. 

Ex  hoc  loco  patet,  quanta  sitbaptismi  vis  et 
dignitas  :  quocirca  eamdemPatres  variis  elogiis 
el  tiiulis  reproesentant.  A  materia  enim ,  puta  ab 
aqua  et  ablulione,  vocant  eum  lavacrum  vitale, 
aquam  salutareai ,  fontem  etfluvium  aquse  vita- 
lis,  undae  genitalis  lavacrum.  lta  vocatur  a  S.  Cy- 
priano  ep.  2.  73.  et  76.  et  Tertull.  1.  de  Bapt. 
Clement.  Alex.  1.  Paedag.  6.  et  Damasc.  k.  de 
Fide  10.  A  forma  vocatur  sigillum  fidei,  Sacra- 
mentum  fidei,  fidei  confessio ,  S.  Trinitatis  sa- 
cramentum.  Ita  S.  Basil.  1.  3.  contra  Eunom.  et 
S.  Ambr.  1.  1.  de  Spiritu  sancto  c.  3.  Ab  elfectu 
vocatur  Sacramentum  illuminalionis  et  regene- 
rationis,  Sacramcntum  Christianorum,  tessera 
militis  Christiani,  diluvium  peccatorum,  flumen 
gratiae,  uterus  Ecclesioe,  mors  peccatorum  et 
vita  virtutum.  Audi  S.  Greg.  Nazianz.  orat.  h.  in 
S.  Baptisma  :  Baptismus,  inquit,  splendor  est  ani- 
marum,  vita  in  melius  mulalio ,  conscientim  ad 
Deum  interrogatio.  Baptismus  infirmilatis  nostrce 
adjument  um.  Baptismus  carnis  est  abjeclio,  spi- 
ritus  affeclatio,  verbi  parlicipalio,  figmenti  cor- 
reclio,  peccati  diluvium,  lucis  commnnicatio ,  te- 
nebrarum  oppressio.  Baplismus  vehiculum  adDeum, 
peregrinatio cumChristo ,  (idei  adminiculum ,  men- 
tis  perfectio ;  ccelestisregni  clavis,  vitce  cornmuta- 
tio,  servilutis  depulsio ,  vinculorum  solulio ,  com- 
posilionis inmeliorem  statum  conversio.  Quid  piuru 
commemorare  atlinet?  Baptismus  omnium  Dei  be- 
neficiorumpraciarissimumest  et  prtfstantissimum. 
Vt  enim  quadam  Sancta  sanctorum  vocanlur,  et 
Cantica  canticorum,  quod  scilicet  latius  pateant, 
ac  plura  complectantur,  prcecipuamque  dignitatem 
habeant  :  eodem  modo  baptismus  quoque  iltumi- 
natio  dicitur,  quod  omnes  atias  illuminationes 
sanctitate  superet.  Et  mox  eumdem  vocat ,  do- 
num ,  gratiam  ,  unctionem ,  illuminalionem,  in- 
corruptionis  indumentum ,  regenerationis  lava- 
crum,  sigillum,  ac  denique  excellenlissimo  quovis 
nomine  appettandum.  Donum  dicitur,  quia  iis,  qui 
nihil  prius  contulerunt  datur.  Gratia,  quia  etiam 
debentibus.  Baptismus,  quia  peccatum  in  aqua 
sepelitur.  Unctio,  quiasaccr  et  regius  :  hujusmodi 
enim  ea  erant  quce  ungebantvr.  Ittuminalio  porro, 
quia  splendor  et  claritas.  Indumentum,  quia  igno- 
minicenoslrce  velamenest.  Lavacrum,  quia  abluit. 
Sigillum,  quia  conservatio  est  ac  dominationis  sig- 
nijicatio.  Iluic  gratulantur  cceti  :  hunc  angeti 
propter  splendoris  cognalionem  celebrant :  hic  bea- 
titudinis  iltius  simulacrum  gerit :  hunc  taudibus 
quidem  et  hymnis  celebrare  votumus;  verum  pro 
rei  dignitate  non  possumus. 

Per  resurrectionem  Jesu  Ciiristi.]  Primo,  q.  d. 
Hanc  vim,  conscientiam  scilicet,  bonam  sanc- 
lamque  efficiendi,  habet  baptismus  ex  merito 


COMMENTAMA  1N  I. 

passionis  Christi,  cujus  terminus  ct  complc- 
rnenium  fuit  resurrcclio  ejusdem,  juxta  illud: 
Mortuus  est  proptcr  dclicta  nostra,  ct  resurrexit 
propter  justificalionemnostram ,  Roni.  fr.25.  Vide 
ibi  dicta. 

Secundo,  per  rcsurrcctionem ,  quia  pcr  eam 
Chrislus  vicil  ct  deglutivit  mortem,  tum  suam, 
tum  conscqucntcr  ct  nostram,  adilumque  in 
coelum  nobis  aperuit,  qui  estsecundus  baptismi 
eflectus,  utscilicct  sicut  dat  nobis  vilam  gratiau, 
ila  paritcr  post  eam  det  vitamgloriae,  faciatque 
heredes  vitae  eeternae.  Ita  Beda  et  Lyran.  Tcrtio, 
quia  Cbristi  resurrectio  est  causa  exemplariset 
iinalis  nostrae  sanctitatis  et  novse  vitse,  quam 
baptismo  accipimus  ct  inimus.  Ita  Glossa,  llugo 
et  Thomas  Anglicus.  Accedit  S.  Basil.  1.  de  Spi- 
ritu  S.  c.  15.  Dominus,  ait,  acl  vitamcx  rcsurrcc- 
tione  nos  pra?parans  totam  Evangelicam  conversa- 
tionem  proponit ,  ut  non  irascamur,  utmalorum 
tolerantes  simus,  et  a  voluptatum  amore  puri,  ut 
a  studio  pecunia?  mores  sunt  liberi,  elc.  Proinde 
si  quis  definiens  dicat,  Evangetium  esse  formam 
vita  quce  est  ex  resurreclione,  mihi  nequaquam 
viderelur  a  vero  abcrrare.  Hoc  cst  quod  aitPaulus 
ad  llom.  6.  U.  Consepulti  cnim  sumus  cttm  illo  per 
baptismitm  in  morlem,  ut  qttomodo  Cliristus  sttr- 
rcxit  ii  mortuis  pcr  gloriam  Palris,  ilaet  nos  in 
novitate  vita  ambulcmus.  Si  enim  complantati  facti 
sttmus  simitiitulini  mortis  ejus,  simttl  et  resurrec- 
tionis  erimus. 

Deniquo  sotentPaulus  et  Apostoli  tribuere  re- 
surrectioni  uostram  justificationcm  et  salutem, 
quia  ille  quasi  clausula  et  sigillum  omnia  Christi 
dogmala  et  sacraincula  obsignavit.  Si  enim 
Christus  non  rcsurrexit,  inanis  est  fules  et  spes 
nostra,  1.  Cor.  15.  15. 

Moralitcr,  nota  summum  bonum  baptismi  et 
Christianismi  cssc  bonamconseientiam,  idcoque 
camdcm  cssc  gcnuinam  tosseram  vcri  Cbristiani. 
Haucenim  nobis  Deus  dedit  In  baptismo,  banc 
jussil  tucri  elaugerc  pe*  oinncm  vitam,  dc  hac 
nos  intcrrogabit  in  liora  morlis,  hanc  a  nobis 
reposcet  in  dic  judicii.  Tunc  cnim  examinabit 
nos  non  dc  opulentia,  sapicntia  aut  scicntia  ,  sefl 
dc  bona  conscientia.  Tunc  non  qtiaretur  de  nobis 
qttid  lcgimtts,  sed  quid  fccimus :  nec  quam  bene 
viximtts,sed  quam  rcligiose  vLvimus,  ait  noster 
Thomas  Theodidaclus  lib.  de  Imit.  Christi  c.  3. 
Quocirca  de  ca  adco  sollicitus  erat  Paulus  :  Gra- 
tias,  ait,  ago  Deo,  cuiservio  d  progenitoribtts  in 
conscientia  pura,  2.  Timoth.  1.  3.  ct  Act.  1l\.  10. 
Stttdeo  sine  offendiculo  conscientiam  Itabere  ad 
Deum;  et  ad  homines  semper.  Eademqnc  impensc 
Chrislianis  commendat  :  Gloria  nostra  hac  est , 
ait,  teslimonittm  conscientiff  nostra?,  qttod  in 
simplicitate  cordis  ct  sincerilale  Dei ,  et  non  in 
sapientia  carnali,  scd  in  gratia  Dei  conversati  stt- 
mus  in  hoc  mundo,  2.  Cor.  1.  12.  Fi^iis  pratcepti 
est  charitas  de  corde  puro  el  conscientia  bona,  et 
fide  non  ficta,  l.Timoth.  1.  5.  et  19.  Milites  in 
illis  bonum  mititiam,  habcns  ftdein  et  bonam 
conscicntiam,quam  quidam  rcpellentes  circa  fulrm 
naufragaverttnt ,  et  c.  3.  9.  Habentrs  mystrrium 
fidci  in  conscicntia  pura,  etc.  4.  2.  ail  hiercticos 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 

habere  cauteriatamconscientiam.  AdTit.  1.  15. 
Infidelibus,  ait,  nihil  est  mundtim,  sed  ittquinaiis 
sunt  eorttm  ct  mens  et  conscientia.  Heb.  13.  19. 
Orale  pro  nobis  :  conftdimus  enim  quia  bonam 
conscicntiam  habcmus  ,  in  omnibus  bene  volcntes 
conversari. 

Preeclarc  Naz.  orat.  UO.  Si  diabolus ,  ait,  per 
avariliam  te  oppugnet ,  regna  omnia  velttt  ad  se 
attinentia  ostendens,  atque  adoralionem  d  te  exi- 
gens,  ut  pauperem  contemne ,  dic ,  signaculo  fre- 
lits  :  Ipse  quoque  Dei  imago  sum,  nondum  ut  lu  d 
superna  gloria  propter  superbiam  dejeclus  sum; 
Chrislo  indutus  sum ,  in  Christo  transmulatus 
sum :  tu  me  ipse  adora. 

22.  Qui  est  in  dexteiu  Dei.  ]  q.  d.  Christus 
patiendo  et  descendendo  in  imum  asccndit  ad 
summum,  puta  ad  dexlerain  Dei;  ita  cl  vobis  6 
Christiani ,  eveniet :  tolcratc  ergo  fortitcr  quacvis 
dura  ct  vilia.  Quomodo  Christus  sedeatin  dex- 
tera  Dei,  dixi  Colos.  3.  1. 

Deglutikns  mortem.  ]  Hiec  jam  dcsunt  in  Gra-- 
co.  Sensus  est  q.  d.  Christus  moriens  et  resur- 
gens  morlem  suam  ct  nostram  abolcvit,  etquasi 
absorpsit,  juxla  illud  Osee  13.  ll\:  Ero  mors  tua, 
omors;  morsus  tuus  ero,  inferne.  Et:  Absorpta  est 
mors  in  victoria.  1.  Cor.  15.  56.  Vidc  ibi  dicla. 
Animat  fidelcs  ad  paliendum  et  moriendum  spc 
resurrectionis  ct  immortalis  acbeatce  vitae,  eis 
a  Christo  patefactae  etpromissae. 

Profectcs  in  coelum.]  Syrus,  evectus ,  non  ab 
angelis,  sed  suapte  vi,non  tantum  divinitatis, 
sed  et  humanilatis  glorios?e,  nimirum  per  do- 
tcm  agilitatis  ascendens  super  omnescoelos,  uti 
dixi  Actor.  1.  9. 

Subjectis  sibi  axgelis.]  Christus  enim  non 
tantum  qua  Deus ,  sed  et  qua  homo,  ex  vl  et 
dignitate  unionis  hyposlaticae,  et  primogenitus 
omniscreaturac,  Colos.  1.  15.  hoc  est,princcps 
omnium  creaturarum,  ac  dominus  universi, 
ideoque  caput  et  Rex  omnium  angelorum,  reque 
ac  hominum,  uti  ait  Paulus  Coloss.  1.  18.  et 
c.  2.  10.  ctEphes.  1.  22.  Vidc  ibi  dicta.  Christus 
enim  est  caput  tolius  Ecclesiae  tam  militantis, 
quam  triumphanlis ,  quae  cum  sit  una ,  conflatur 
ex  angclis  aeque  ac  hominibus.  Unde  graves 
Theologi  probabilitcr  ccnsent,  angelos  quoque 
ex  meritis  Christi  gratiam  et  gloriam  consecu- 
tos  esse;  hoc  enim  pertinuisse  ad  dignitatem 
Christi ,  et  ad  majorem  consociationem  Eccle- 
siae,  quae  constat  angclis  perinde  ac  hominibus. 
Vide  Gregor.  de  Valentia  3.  p.  disp.  1.  quaest.  8. 
puncto  3.  et  Suarez  3.  p.  t.  1.  disp.  62.  Sect.  1. 
et2. 

Quare  mcritoS.  Leo  scrm.  1.  de  Ascensione  : 
llcvera,  ait ,  magna  ct  ineffabilis  erat  causa  gatt- 
dendi,  ctim  in  conspectu  sancttfmultitttdinis  super 
omniitm  tmiestatnt  crcaturarum  dignitatem  htt- 
mani  generis  natura  conscenderet ,  supergres- 
sura  angclicos  ordincs ,  et  ttltra  Archangeloram 
altiludinem  elevanda,  nec  ullis  sublimitatibusmo 
dum  stta:  provectionis  habitttra,  nisimterni  Patris 
recepta  concessn,  iltius  gloria  sociarettcr  in  tftro- 
no,cujus  naturce  copulabatur  in  Filio. 


658 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  ir. 


CAPUT  QUARTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 


HORTATUR  FIDELES  UT  PRISTINAS  GENTILISMI  LUXURIAS  ET  CUPIDITATES  ABDICANTES  , 
CHRISTO  PASSO  SE  CONFORMENT  ,  SOLIQUE  DEO  VIVANT  :  UNDE  V.  7.  HORTATUR  EOS  AD 
STUDIUM  ORATIONIS  ,  MUTU^  DILECTIONIS,  HOSPITALITATIS  ET  GLORI.E  DeI  PROMOVENDjE. 

Denique  A  VERS.  12.  USQUE  ad  finem  hortatur  EOS  AD  TOLERANTIAM  et  magnanimi- 
tatem  ,  UT  cum  Christo  ,  ET  pro  Christo  quaslibet  persecutiones  et  afflictiones 
constanti  fortique  animo  sustineant. 

1 .  fefe^sE^I^C^HRiSTO  igitur  passo  in  carne  ,  et  vos  eadem  cogitatione  armamini :  quia  qui 

passus  est  in  carne,  desiit  a  peccatis:  2.  utjam  non  desideriis  hominum, 
sed  yoluntali  Dei ,  quod  reliquum  est  in  carne  vivat  temporis.  3.  Suflicit 
enim  prseteritum  tempus  ad  voluntatem  Gentium  consummandam  his,  qui 
ambulaverunt  in  luxuriis,  et  desideriis,  vinolentiis,  commessalionibus , 
polationibus  ,  et  illicitis  idolorum  cultibus.  4.  In  quo  admirantur  non 
concurrentibus  vobis  in  eamdem  luxuriae  confusionem  ,  blasphemantes. 
5.  Qui  reddent  rationem  ci ,  qui  paratus  est  judieare  vivos  et  mortuos.  6.  Propter  hoc  enim  et 
mortuis  evangelizatum  est :  ut  judicentur  quidem  secundum  homines  in  carne ,  vivant  autem 
secundum  Deum  in  spiritu.  7.  Omnium  autem  finis  appropinquavit.  Estote  itaqueprudentes  ,  et 
vigilate  in  orationibus:  8.  Ante  omnia  autem ,  mutuam  in  vobismetipsis  charitatem  continuam 
habentes  :  quia  charitas  operit  multitudinem  peccatorum.  9.  Hospitales  invicem  sine  murmura- 
tione.  10.  Unusquisque,  sicut  accepit  gratiam ,  in  alterutrum  illam  administrantes ,  sicut  boni 
dispensatores  multiformis  gratiae  Dei.  1 1 .  Si  quis  loquitur ,  quasi  sermones  Dei :  si  quis  minis- 
trat ,  tanquam  ex  virtute ,  quam  administrat  Deus :  ut  in  omnibus  honorificetur  Deus  per  Jesum 
Christum :  cui  est  gloria,  et  imperium  in  saecula  saeculorum :  Amen.  12.  Charissimi ,  nolite 
peregrinari  in  fervore,  qui  ad  tentationem  vobis  fit,  quasi  novi  aliquid  vobis  contingat:  13.  sed 
communicantes  Christi  passionibus  gaudete,  ut  et  in  revelatione  gloriae  ejus  gaudeatis  exultantes , 
14.  Si  exprobramini  in  nomine  Christi ,  beati  eritis:  quoniam  quod  est  honoris,  gloriae  et  virtutis 
Dei ,  et  qui  est  ejus  Spiritus  ,  super  vos  rcquiescit.  1 5.  Nemo  autem  vestrum  paliatur  ut  homi- 
cida,  aut  fur,  aut  maledicus,  aut  alienorum  appetitor.  16.  Si  autem  ut  Christianus ,  non 
erubescat :  glorificet  autem  Deum  in  isto  nomine.  1 7.  Quoniam  tempus  est ,  ut  incipiet  judicium 
a  domo  Dei.  Si  autem  primum  a  nobis:  quis  finis  eorum,  qui  non  credunt  Dei  Evangelio  ? 
18.  Et  si  justus  vix  salvabitur  ,  impius  et  peccator  ubi  parebunt?  19.  Itaque  et  hi ,  qui  patiuntur 
secundum  voluntaiem  Dei,  fideli  Creatori  commendent  animas  suas  in  benefactis. 


1.  Christo  igitur  passo  in  carne,  et  vos  ea- 

DEMCOGITATIONE  ARMAMINI.  ]  VOX  igitur  significat 

haec  inferri  et  concluui  ex  eo  quod  dixitcapite 
praecedenli  v.  12.  Christus  semel  pro  peccatis  nos- 
tris  mortuus  est  ;  justus  pro  injustis ,  ut  nos  offer- 
ret  Deo.  Inde  enim  recte  concludit;  igitur  et  vos 
Christo  pro  vobis  passo  conformamini,  et  ea- 
dem  cogitatione  armamini,  utcum  Christo  cru- 
cifixo  vitia  vestra  pariter  crucifigatis ,  justitiam 
ab  eo  acceptam  conservetis  :  nec  ad  pristinam 
injustitiam  redeatis,  sed  justos  sanctosque  vos 
sistatis  et  ofleratis  Deo,  ne  ejus  passionem  et 
labores  evacuetis,  neve  ipse  gratis  et  frustra  pro 
vobis  mortuus  sit. 

Pracclare  S.  Bern.  serm.  3.  in  Natali  Domini, 
Ludebam  ego,  ait,  foris  in  platea,  et  in  secreto 
regalis  cubiculi  super  me  ferebatur  judicium  mor- 
tis.  Audivit  hoc  Unigenitus  ejus,  exiit,posilo  dia- 
d»mate ,  sacco  vestitus,  aspersus  sinere  caput , 


nudus  pedes  flens  et  ejulans  quod  morte  damnatus 
esset  servulus  ejus.  Intueor  illum  subito  proce- 
denlem,  stupeo  novitalem,  causam  percunctor  et 
audio  :  Quid  facturus  sum?  Adhuc  ne  ludam,  et 
deludam  lachrymas  ejus?  plane  si  insanus  sum, 
et  mentis  inops  non  sequar  eum,  nec  simul  cum 
tugente  lugebo,  et  mox  :  Agnosce,  6  homo,  quam 
gravia  sunt  vulnera ,  pro  quibus  necesse  est  Do- 
minum  Christum  vulnerari;  si  non  essent  h&c  ad 
mortem,  et  mortem  sempiternam,  nunquam  pro 
eorum  remedio  Dei  filiusmoreretur.  Suo  ergo  san- 
guine  Christus  vitia  abolevit,  et  virtutes  nobis 
emit,  ut  eas  omni  studio,  laboreet  conatucon- 
servemus,  augeamus  et  perficiamus. 

Nota.  T6  in  carne  significat  primo  Christum 
passum  tantum  in  hac  vila  dum  esset  in  carne 
mortali,  non  vero  post  mortem  cum  descendit 
ad  inferos  ,  uti  blasphemat  Calvinus  dicens 
Christum  damnatorum  pcenaspertulisse,  ut  nos- 


COMMENTARIA  IN  L  E 

tram  damnationem  in  se  susciperet  et  lueret. 
Secundo  plerosque  ejus  dolores,  ut  verberum, 
flagellorum,  sputorum,  spinarum,  clavorum, 
fuisse  iu  carne.  Tertio,  sub  came  per  synecdo- 
chen  intelligit  animam  passibilem  et  dolorum 
capacem,  eisque  obnoxiam.  Alludit  enim  ad  il- 
lud  Cbristi  in  borto  passionem  inchoantis  a  tris- 
titia  :  Spiritus  quidem  promplus  est ,  caro  autem 
infirma.  Matlb.  26.  41.  Carnem  ergo  opponens 
spiritui,  sub  ea  et  per  eam  inlelligit  aniniam 
tum  sensitivam  ;  hax  enim  dolores  in  carne  sen- 
tiebat,  non  ipsa  caro.  UndeS.  Augustinus  lib.  de 
Fide  et  operib.  c.  10.  legit :  Cliristo  passo  per  car- 
ncm;  tuni  rationalem,  nimiium  appelilum  ejus 
inferiorem  qui  spcctat-  bonum  et  commodum 
nalurae,  sive  personre,  sentitque  et  doletdeejus 
incommodis,  niolestiis,  doloribus.  Unde  de  ea 
ait  Apostolus  :  Caro,  id  est,  carnalis  anima  et 
appetilus  concupiscit  adversus  spiritum.  Galat.  5. 
17.  potiores  enim  Christi  dolores  fuerunt  in 
anima  sensitiva,  potissimi  in  animaet  appetitu 
rationali.  In  hac  enim  concipiebat  ingentem  do- 
lorem  de  peccatis  singulorum  hominum,  eo 
quod  summe  Deum  offendant ,  ut  hoc  doloris 
et  contritionis  actu  Deo  pro  iis  satisfaceret :  in 
hacquoquedolebat  impense  hominum malitiain 
et  ingratitudinem,  quod  tam  multi  suam  pas- 
sionem  et  graliam  essent  aspernaluri,  et  ultro 
ruituri  in  tartara.  Unde  quarto  ,  per  carnem  sy- 
necdochice  accipe  totam  humanitatem  :  hanc 
enim  opponit  divinitati,  nam  divinitatem  Christi 
esse  passam,  aeque  ac  humanitatem,  docuere 
nonnulli  baeretici,  ut  Eutyches  cum  suis.  Ita 
S.  Fulgentius  lib.  3.  ad  Thrasim.  c.  9.  Propterea, 
inquit,  Christum  fatetur  passum  in  carne ,  cujus 
divinitalem  noverat  prorsus  impassibilem  perma- 
nere.  Sic  Joannis  1.  v.  14.  dicitur  :  Verbum  caro 
factumest:  caro,  id  est,  homo  conslans  carne 
et  anima.  Unde  ex  hoc  loco  Patres  docent  pri- 
mo ,  contra  Nestorium  in  Cliristo  non  fuisse  duas 
personas,  sed  unam,  puta  Verbi;  secundo,  con- 
tra  Eulychetem,  in  Christo  fuisse  duas  naturas, 
divinam  scilicet,  et  humanam,  easque  plane  in- 
confusas  et  impermixtas,  dislinctas  etdivisas, 
eo  quodunafueritimpassibilis.allera  passibilis. 
Ita  Concil.  Ilispal.  c.  13.  Tbeod.  Dialog.  3.  Ire- 
naeus  lib.  3.  cap.  20.  Gelasius  lib.  dc  Duabus  na- 
turis  ct  alii. 

Nota  secundo,  pro  cademcogitatioac  unuumlni, 
S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  Icgit,  vel  potius 
explicat,  cadem  conversationc  armamini.  Groece 
est  t/ju  aur/jv  ewoiav  oTrAisaoSe ,  hoc  esl ,  eamdem 
cogitationem  arma^nini,  id  est,  velut  arma  in- 
duite,  eaque  vos  armate.  OEcumen.  Pagnin.  et 
Tigurin.  subaudientesxaTavcrtunt,J«:r/ae«?HrtVm 
cogitalioncm  armamini.  Per  cogitationem  accipe 
Primo,  considerationem,  acstimationem,  ratioci- 
nationem.  q.  d.  Cum  Christus  tanta  passus  sit 
pro  vobis,  cogitate,  aestimateet  concludite  quanta 
pro  eo  imo  pro  vobis  ipsis ,  puta  pro  fuga  peccati 
et  sequela  virlutis ,  quam  vobis  sua  passionc 
conciliavit,  agere  et  pati  debeatis.  Hoc  est  quod 
monet  Paulus  :  llecogitatc  eum  qui  talnn  susti- 
nuit  d^peccatoribiis  advcrsum  scmctipsum  contra- 
dictionem ;  utnc  fatigcmini  animis  vestris  deficic.i- 
tes.  Nondum  enim  usque  ad  sanguincm  rcstitisl^ 
adversus  pcccatumrcpiignuntcs  ,llcb.  12.  2. 

Secundo,  eadem  cogitatione,  id  est ,  simiii 
lesolutione,  decreto  animi,  proposito  armate 
vos,  ita  Vatabl.  Sic  S.  Paulus  hortans  Philippcn- 
ses  c.  2.  3.  ad  bunhlitatcin  ct  amorem  muluum 

C.ORNKL.    A    I.APIDK.      TOV.    X. 


lJIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV.  620 

codem  utitur  stimulo.  lloc  cuim ,  ail,  sentite  in 
vobis  quod  el  in  Christo  Jesu,  id  est  hunc  animi 
sensum,  hoc  propositum  induitc,  quod  cernitis 
iu  Christo,  qui  cum  in  forma  Dei  essel ,  non  rupi- 
nam  arbitralus  est  esse  se  aquatem  Deo,  sed  se- 
metipsum  cxinunivit,  formam  servi  accipiens  in 
similitudinem  hominum,  et  habitu  inventus  ut 
homo.  Sensus  est ,  q.  d.  Cum  Cbristus  tam  reso- 
lule  et  generose  pro  vobis  passus  sit  et  cruci- 
fixus,  ut  peccata  et  vilia  vestra  crucifigeret,  vos 
similiter  ea  in  vobis  simili  animi  resolutione  et 
efficaci  proposilo  crucifigite  ,  etiamsi  id  fiat 
cuni  passioneet  dolore.  Rursum  Christiexemplo 
omnia  adversa  el  acerba,  qu.-e  in  bac  vila  plu- 
rima  occurrunt,  forliter  et  generosc  lolerate.  Sic 
Paulus  ail  Rom.  6.  G.  Vetus  noster  homo  simul 
(cum  Christo  crucifixo)  crucifixus  esl ,  ut  des- 
truatur  corpus  peccati,  ut  ullra  non  serviamus 
peccato,  Et  Galat.  2.  19.  Ego  enim  per  legem  legi 
mortuus  sum,  ut  Deovivam,  Christo  confixus  sum 
cruci.  Vivo  autemjam  non  ego,  vivit  vero  in  me 
Christus.  Quod  autem  nunc  vivo  in  carne,  in  fide 
vivo  filii  Dei  qui  dilexit  me,  et  tradidit  semetip- 
sum  jrro  me. 

Docent  ergo  S.  Petrus  et  Paulus  non  lantum 
Religiosos ,  uti  pulchre  ostendit  Cassiauus  lib.  U- 
Instit.  c.  34.  et35.  sed  et  Christianos  omnes  curn 
Christo  crucifixo  debere  esse  crucifixos  mundo , 
ejusque  pompis  et  vitiis,  adeo  ut  Cbristianismus 
silimagocrucis,  et  tota  veri  Christiani  vita  eam 
praefcratfiguram  et  speciem,  quam  habuit  Chris- 
tus  cruci  affixus.  Primo  enim,  sicut  qui  in  cruce 
suspensus  est,  non  potest  pro  libito  manus  et 
membra  movere,  sed  ea  affixa  habet  ligno;  ita 
Christianus  non  potest  ad  libitum  se  suaque 
meinbra  movere,  sed  ea  debet  conformare  et 
quasi  affigere  legi  Dei  et  Cln  isti.  Secundo,  sicut 
cruci  aflixus  assidue  sua  cruce  crucialur;  sic 
lex  Christi  assidue  sensum  et  carnem  cruciat, 
utpote  ejusdesideriis  et  concupiscenliis  repug- 
nans,  easque  mortificare  et  resecare  jubens. 
Tcrtio,  sicut  suspensus  non  curat  homines 
trauseunles,  spectacula  ,  pompas,  delicias;  sic 
Christianus  eadem  curare  non  debet,  nec  iiscor 
affigere.  (hiailo,  suspensus  de  crasiino  non  est 
sollicitu',  nullaquepecuuiae,  aut  possessionuin 
cupiditate  tenctur;  idem  faciat  Cbristianus. 
Ouinto,  suspensus  licetin  corpore  spirans.cura 
tamenetcogitalione  rebus  omnibus  est  mortuus, 
ea  vcro  lantum  cogilat  ad  quae  paulo  post  mi- 
gralurum  se  sperat :  sic  et  Cbristianus  non  so- 
lum  viliis  et  concupiscentiis,  sed  et  ipsis  mundi 
elementis  rebusque  oinnibus  affectu  sit  mor- 
tuus  opottet,  totumque  cor  converlal  adDeum 
et  coelum,  quo  singulis  momentis  sperat  se 
perventurum  :  unde  iiet  ut  mundi  aclibus  et 
desidcriis  defunctus ,  jam  non  vivat  ipse ,  sed 
vival  in  co  Cbristus,  qui  crucifixus  est  pro  eo. 

Nota  Terlio  ,  to  armamini.  Prinio  ,  generatim 
polest  accipi  pro  induile,  instruile  :  sic  eniin 
subinde  vestes  et  qiuevis  instrumenta  vocantui 
arma.  Secundo  ,  tamen,  proprie  et  nervosius,  to 
annamini  accipe  pro  armate  vos,  armis  vos  ins- 
truite.  Haec  vox  innuit  Primo,  vitam  homiuis, 
prsesertim  Christiani,  non  esse  aliud  quam  mili- 
tiam,  ul  ail  Job  c.  lh.  1.  in  qua  continuo  contra 
dajnionem ,  cariiem  et  mundum  luctandum 
ct  decertanduin  est.  Secundo,  panopliam,  id 
ist,plenam  armaturam  Christi  fuisse  passio- 
nem  et  crucein  :  bac  enim  debeliavit  pecca- 
tum  ,  mortem ,   infernum  et  diabolum.   Dnde 

S7 


690 


COMMENTARIA  IN  1.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


synibolice  Thomas  AngJicus  nolat  CJiristum  in 
crucc  fuisse  inslar  equilis  arniati  :  coronam 
enim  spinoam  illi  fuisse  pro  gftleSj  carnem  pro 
lorica,  clavos  pro  gladio ,  crucem  pro  eqtio. 
Tertio,  panopliam  pariler  cujusque  Christiani 
esse  passionem  et  cracem  Clnisti,  ejusque  co- 
gitalionem,  nieinoriani ,  considerationem ,  et 
invocationem  :  iisdem  eniin  armis  uli  et  pug- 
nare  debet  Clirislianus,  quibus  usus  est  etpug- 
navit  Cliristus.  Quocirca  nullum  efficacius  telum 
aut  clypeus  est  ad  resistendum  tenlalioni  du> 
inonis  ,  carnis  et  niundi ,  quain  cogitalio  Cbrisli 
crucilixi,  ttti  docui  C.  2.  21.  et  c.  3.  18.  Vide  et 
panopliam  Cbristiani  a  capite  adlalos,  quam  ex 
Apostolo  descripsi  Epbes.  G.  13. 

Hujus  rei  symbolo  in  Conlirmationis  Sacra- 
mento  ab  Episcopo  in  fronte  signamur,  eoque 
quasi  milites  et  pugiles  Cbrisli  auctoramur,  et 
roboramur  ad  certandum  pro  fide  Cbristi  usque 
ad  morlem  etmartyrium.  Ha  ConstantinusMag- 
nus  in edict.  sui ipsius  Confirmationem  referens : 
Levatoque ,  ait,  me  de  fonte ,  indalo  vestibus  can- 
didis  ,  septiformis  gratia:  SpiritasS.  Consignatio- 
ncm  adhibuit  bcali  Chrismatis  unctione  ,  et  vexil- 
lum  crucis  in  mea  fronte  linivit ,  el  Prudent.  in 
Psycbomacb. 

Post  iuscriplaoleo  Irontis  siguacula,  per  quse 
Unguentum  regale  dulum  est,  et  chrisma  pcrenne. 

Hinc  in  Ordine  Romano  die  Jovis  sancto,  forma 
crucis  vocatur,  signum  frontis  et  sacri  titultts 
bellatoris,  ut  signati  Chrismate  sancto ,  signiferi 
esse  mereamur  cceiestes.  Quocirca  veteres  non 
(antum  frontem,  in  qua  residet  pudor,  in  Con- 
lirmatione  uugebant  et  signabant  cruce,  ad  in- 
trepide  profitendam  fidem  et  crucem,  sed  etiam 
alia  membra.  Id  etiamnum  servant  Grteci ,  qui , 
ut  ait  Jeremias  Patr.  Constant.  in  Profess.  fidei ,, 
ungunt  frontem,  oculos  et  dorsum  in  formam 
crucis.  jEihiopes  vero,  ut  babet  eorum  Rituale, 
sive  ordo  baptismi,  unguntnon  tantum  oculos, 
frontem  et  dorsum  in  formam  crucis ,  sed  et 
nares,  labia,  peclus,  stomachum,  tibias,  genua 
etpedes ,  ut  significent  cruce  obsignanda  esse 
omnia  membra,  omnes  seusus,  omnes  actiones 
Chrisliani. 

Hinc  rursuin  militice  Christianaj  lessera  et 
vexilbun  est  crux.  Primus  enim  Conslantinus 
Magnus  aquilas,  quas  Romani  in  vexillis  prae- 
ferebant  mutavit  in  labarum  crucis ,  quod  ei 
coelitus  ostensum  eral  cum  boc  lemmaie  :  In 
hoc  signo  vinces;  eoque  illustres  victorias  de 
Maxentio  aliisque  tyrannis  ohtinuit,  uti  narrat 
Euseb.  in  Vita  Conslant.  Id  seculi  sunt  Christiani 
in  bello  sacro  :  quotquot  enim  nomen  dabant 
militiaj  ad  recuperandam  Terram  sanclam , 
cruce  signabantur.  Vide  Gretserum  de  Cruce. 

QlTA  QUI  PASSUS  EST  IN  CARNE,  DESIIT  A  PFXCA- 

tis.]  Multi  per  passum  in  carne  accipiunt  Chris- 
inni;  de  Christo  enim  paulo  ante  dixit  :  Chrislo 
igilur  passo  in  carne,  etc.  sicque  explicant,  q.  d. 
Uuislus  passus  in  carne  per  passionem  ener- 
vavit  et  abolevit  peccata ,  dum  nos  per  suam 
graliam  ab  iis  facit  desinerc  et  cessare  :  ut  sit 
hebraismus  quo  Cal  ponitur  proHiphil,  puta 
desiit,  pro  desinere  fecit.  Aut,  ut  alii,  desiit  a 
peccalo,  ut  hahent  Greeca  ,  id  esl,  desiit  esse 
boslia  pro  peccalo.  Una  enim  oblatione  consum- 
mavit  in  cBternum  sanctificatos,  Heb.  10.  14. 
Verum  h;ec  violenta  aut  conlorta  videntur. 


Quare  OEcum.  et  alii  genuine  per  passum  in 
carne ,  puta  crucifixum,  accipiunt  Chrislianum, 
hic  enim,  ul  jam  dixi,  in  l)aptismoconcrucifixus, 
commortuus  et  consepultus  est  Christo,  ul  ait 
Paulus  Rom.  6.  U.  Rursum  bic  passus  est  iu 
carne,  quia  carnem  suam  cum  ejus  concupis- 
cenliis  allligit,  mortificat  et  crucifigit.  AdChris- 
lianum  enim,  non  vero  ad  Christum  pertinent 
ea  quaj  sequuntur  :  Ut  jam  non  desideriis  homi- 
num,  sed  voluntati  Dei ,  quod  reliquum  est  in 
carnevivat  temporis.  Sensus  ergo  est,  q.  d.Chris- 
tianus  qui  inslar  Christi  crucilixi  erueifixus  est , 
carnem  suam  crucifigendo  cuin  vitiis  elconcu- 
pisccnliis,  bic  jam  desiit,  valedixil  et  renunlia- 
vil  peccalis  ,  ut  deinceps  in  carne  non  vivat 
carni,  sed  Deo,  perinde  ac  si  angelus  esset  in 
carne,  eamspirituisubdens,  spiritalemefficiens, 
et  pene  in  spirilum  transmutans  :  quocircanon 
\i\t\t  desideriis,  id  est,  secundum  desideria  bo- 
minum  Gentilium  et  carnalium  in  luxuriis,  vi- 
nolentiis,  comessationibus,  uti  mox  explicat  : 
sed  voluntati  id  esl,  juxla  voluntatem  Dei ,  ut 
eam  in  omnibus  sibi  regulam  vivendi  statual, 
eamque  agatur  et  impellatur  ad  omne  bonum 
Deo  placitum,  quod  scilicet  ipse  jubet  aul  con- 
sidit.  Unde  S.  Hier.  lib.  1.  contra  Jovin.  legit.  In 
Dei  voluntate  reliquum  in  carne  tempus  exigat. 
Pie  et  sapieuter  S.  August.  in  Manuali  :  Pcrdit , 
ait,  quod  vivit,  qui  le  Deum  non  diligit ;  qui  cural 
vivere  non  propler  te,  Domine,  nihil  est ,  et  pro  ni- 
hilo  est :  qui  tibi  vivere  recusat ,  mortuus  est :  qui 
tibi  non  sapit,  desipit,  Et  mox  :  Anima  qua:  te  non 
quarit  nec  diligit ,  mundum  diligit ,  peccatis  ser- 
vit ,  et  vitiis  subjecta  est ,  nunquam  quicta ,  nun- 
quam  secura  est.  Famuletur  tibiscmper  anima  mea, 
suspiret  tibi  semper  peregrinatio  mea,  ardeat 
in  amore  tuo  cor  meum ,  requiescat  in  te.  Deus 
meus,  animamea  contempletur  te  in  mentis  ex- 
cessu,  cantet  laudes  tuas  injubilatione,  et  hoc  sit 
in  hoc  exilio  meo  consolalio  mea.  Significat  ergo 
S.  Petrus  Christianos  debere  redimere  tempus 
praeteritum  malc  impensum  carni  et  veneri ,  ut 
a  baptismo  omnem  deinceps  vitam  consecrent 
Christo ,  tantoque  impensius  studeant  virluti, 
quanlo  insolentius  olim  studuerunt  voluptati, 
uti  et  monet  S.  Paulus  Rom.  6.  19.  Si  enim  re- 
deant  ad  priores  cupitlitates,  irritabunt  Deum  , 
graviusque  ab  eo  punientur.  Nam,  ut  ait  S.  Pe- 
trus  epist.  2.  c.  2.  21.  Melius  erat  iltisnon  cognos- 
cere  viamjuslitia? ,  quampost  agnitionem  retror- 
sumconverli  ab  eo  quod  itlis  traditum  esl  sanclo 
mandato.  Conligit  enim  eis  illud  veri  proverbii  : 
Canis  reversus  ad  suum  vomilum  et  sus  lota  invo- 
lutabro  lati. 

3.    SUFFICIT    ENIM    PIUETEIUTUM  TEMPUS    (gra2Ca 

addunt  pwv ,  id  est  vita?)  ad  voluntatem  Gen- 
tium  consummandam]  hoc  est,  voluntates,  id  est 
desideria,  Gentium  consummasse,  utlegitS.  Aug. 
hom.  20.  inter  '60.  Clare  Pagnin.  et  Tigur.  Sat 
enim  est  nobis  quod  anteacta?  vita  tempore  volun- 
latem  Gentium  patraverimus ,  cum  versaremur  in 
lasciviis,  concupiscentiis,  vinolentiis.  Exmodestia, 
et,  ut  lenior  sit  increpatio,  S.  Petrus  se  Gcnli- 
bus  annumerat,  cum  ipse  Geniilis  non  fuerit , 
multo  minus  gentiliter  vixerit.  Explidat  ™ reli- 
quumin  carne,  q.  d.  Magnamet  meliorem  .nctalis 
partem  in  genlilismo  transegistis  carni  et  vitiis  : 
parva  vitae  pars  vobis  superest;  ejus  ergo  reli- 
quum,  quod  modicum  est,  declinans  et  senes- 
cens  date  Deo  etvirluti.  Ergo  sal  veneri  ventri- 
que  datum,  nunc  vivite  Cliristo.  Sic  Udo  Archic- 


COMMENTAIUA  1N  I.  El 

l>isc.  Magdeburgensis  turpiter  vivens  ccelitus 
uionilus  est  hac  voce :  Udo,  Udo  ,  cessa  h  ludo , 
lusmn  satis  Udo.  Sed  quia  fincm  ludcndi  non 
fecit,  caplte  plexus  cst  a  S.  Maurilio  in  publico 
urbis  templo,  ubi  eliamnum  cruoris  ejus  vcsli- 
gia  in  niarmoreccrnuntur,  utinarralNau<  lcrus 
vol.  3.  gcncrai.  ho.  Fulgos.  1.  9.  c.  12.  et  alii.  Sic 
ail  Ezecbicl  c.  hh.  G.  Sufficiant  vobis  domus  Isrwl 
omnia  scelera  vcstra;  et  c.  hh.  9.  Sufficiut  vobis 
principes  Israel ,  iniquilalem  el  rapinas  intermit- 
lite,  et  judiciutn  et  juslilium  facile.  Hoc  eslquod 
iidcles  monet  S.  Pauius  Rom.  13.  11.  Ilora  est 
jam  nos  de  somno  surgcre  ,  elc.  nox  pra?cessi(t 
dies  autcm  appropinquavil.  Abjiciumus  crgooperu 
tencbrarum,  el  induamur  arma  lucis.  Sicut  in  die 
honcste  ambulemus :  non  comcssalionibus  et  ebrie- 
talibus,  non  in cubitibus  et  impudiciis,non  in  conten- 
tione  ct  (cmulatione ,  sed  induimini  DominumJe- 
sum  Christum  :  et  carnis  curam  ne  feccrilis.  Vide 
ut  S.  Pctro  S.  Paulus  quasi  chorda  chordae  con- 
cordel  et  succinat. 

His  qui  ambulaverdnt,]  volutantes  sc  de  vitio 
in  vitium  :  tres  enim  sunt  gradus  peccatorum, 
primus  aggrcdi  peccatum,  secundus  inillo  am- 
bulare  ct  starc,  tertius  inillo  sedereet  conquies 
cere,  illique  se  totum  debere  et  afligere ,  quos 
expressit  Psailes  initio  Psalmorum,  dicens  : 
Beatus  vir ,  quinon  abiit  in  consitio  impiorum  t  et 
in  via^peccatorum  non  stetit ,  et  in  cathedra  pes- 
lilentiaj  non  sedit.  Impii  ergo  ambulant  de  pec- 
eato  in  peccatum.  Ex  adverso  de  juslis  dicitur 
Psalm.  83.  8.  Ibunt  de  virtute  in  virtutem  ,  vide- 
tiitur  Deus  dcorum  in  Sioti ,  quod  S.  Furseus  apud 
Bcdamlib.  3.  Histor.  c.  19.  audivit  angelos  sibi 
occinentes. 

In  luxumis. ]  Griccum  wsAyu*  significat  las- 
civiam,  insolenliam,petulanliam,  procacitatem, 
proterviam,  tumin  impudicis  verbis,  gestibus, 
tactibus,  tum  in  dictcriis,  irrisionibus,  moles- 
liis,  quibus  vexatur  etmolestatur  proximus. 

Desideiuis,]  zi:iSviJ.ixti ,  id  est  concupiscentiis. 
Impiorum  enim  cor  iis  sestuat,  et  instar  clibani 
ardcntis  assidue  ejaculatur  scintillas,  puta  ar- 
denlia  desideria  nunc  libidinis,  nunc  gulae.,  nunc 
avariliae,  nuncirae,  nunc  vindiclse,  etc.  Nam,  ut 
ait  Seneca  :  Immensae  sunt  hominum  cupidita- 
tes  semperque  hiant  et  poscunt.  Altcra  cx  fin<- 
ulterius  nascitur  :  qualcm  dicimus  esse  seriemcau- 
sarum,  ex  quibus  nominatur  fatum,  talem  dici 
mus  esse  cupiditatum.  Ita  ipsc  epist.  19.  Vere  sa- 
piens  Eccl.  18.  30.  Si  fjrestcs  animaz  tace  concu  . 
piscentias  cjus ,  faciet  te  in  gaudium  inimia? 
tuis. 

Vinolentiis.  ]  Pcrperam  aliqui  legimt  violen- 
tiis  :  graece  enim  est  oivoyAuytais ,  id  est  tcmulcn- 
tiis,  vinolentiis,  crapulis ,  quales  sunt  ebrioso- 
rum,  qui  mero  pleni  non  nisi  vinum  olent  ct 
eructant,  adeoque  in  vino  corpus,  sensus,  ani- 
mam,  mentem,  totosqucse  obruunt  etsepeliunt, 
mortuis  quam  vivis  similiores  ,  unde  Syrus 
vertit  ,  in  crapula  et  cbrietate  et  protcrvia 
cantu. 

Comessationibus.  ]  Dehis  dixi,   in  Commeni. 
in  Epist.  S.  Pauli.  Rom.  13.  13. 

Potationibus.]  Ikcc  vox  distiuguitur  a  vino- 

rntiis,   quasi  causa  ab  efleeiu,  potatio  enim 

oausat  vinolcntiam.    Rursum    quasi  genus  i\ 

^pecie;  potatio  enim  fit  non  tautum  vino,  sed 

ct  mulso,  cerevisia,  aliisque  potibus. 

Et  ii.licitis  idolorum  cultibus.]  IlLicitis,  idesu 
al)ominandis  et  execrandis,  est  miosis.  Undc 


>I8T.  S.  PETRJ.  Gap.  IV.  00 1 

S.  Aug.  hom.  20.  iutcr  jO.legil,  nefandis  idotorui:> 
servitulibus.  Gcnliies  enim  non  tantum  colcbant 
Cererem  quasi  deamdanteiu  frugcs,(;t Bpcchuitt 
(|iuisi  deum  dantem  vinum  :  sed  el  aliis  suis 
desideriis  etcupidiniljus  quibusquepracficicbaDt 
deos,  quos  invocabant  ut  res  concupitas  sibi 
concedercnt,  sicut  Volupiam,  qua?  d  voluptate 
appetlata  est,  ct  Libenlinam  cui  nomenest  d  libi- 
dine,  ait  S.  Aug.  1.  h.  deCivit.  cap.  8.  Taceodeam 
Niiginensem,  Preinam,  Parlundam,  Vcnerem, 
Priapum  et  alios  obscoeniores,  quos  nominare 
pudor  non  sinit,  adco  ut  S.  Augut.  eos  referens 
I.  G.  c.  9.  erubescal  et  perhorrcscat- 

Ilinc  palet  hanc  epistolam,  licct  primario 
scripla  sit  adJudasos,  secundario  tamcn  scrip- 
lam  quoque  ad  Gentiles  ad  Chrislum  conversos  : 
hi  enim  in  gentilismo  vacarunt  idololatriae,  luxu- 
ri.e  el  gulae  :  Judaei  vcropost  rediluin  c  Babylone 
amplius  non  coluerunt  idola. 

U.  In  Quo  ADMin\Min.]  ItnQovau,  id  est  percgri- 
nanlur,  hoc  est,  peregrini  sibi  vidcntur,et  quasi 
esse  in  alio  mundo  ,  videntes  rem  tam  inopina- 
tam ,  vitam  scilicet  vestram  lam  sanctam  et  ad- 
mirandam  quam  quasirem  percgrinam,  novam, 
elinsolitam  admiraniur  et  obstupescunt,  nimi- 
rum  ingens  miraculum  est  videre  Gentilemfac- 
tum  Cbristianum  subito  mores  in  contrarium 
mutarc,  ut  fiat  novus  homo,  ex  ebrio  sobrius, 
exincesto  castus  ,  ex  superbo  humilis,  ex  ani- 
mali  spirilualis.  Ea  ergo  eslvis  legis  EvangeJicae 
etgraliae  Cbristi,  de  qua  Psakes  Psal.  18.  8.  Lex 
Domini ,  ait,  immaculata  convertcns  animas.  Et 
Isaias  c.  8. 18.  licce  ego  et  pueri  mei ,  quos  dedit 
miki  Dominus  in  signum  et  in  portenlum.  Cndc 
OEcum.  ipsi ,  ait,  Genliles  demirantur  vos ,  quod 
cum  ipsis  in  similem  impietatis  xvxyjsu  ,  id  est  re- 
fusionem  ,  hoc  est  confusionem  ,  non  concurralis. 
Tum  quia  mirantur  vestram  mutationem  ,  tuni 
quia  mirantur  sc  ii  vobis  deserlos,  tumquiami- 
rantur  vosconcupiscentias  viucere,  quibus  ipsi 
indulgentes  seque  mancipantes  putant  essc  im- 
possibile  possevarere. 

Nota.  Pro  confusione  gracce  est  ava/jjtv  ,  quod 
primo  significat  refusioncm,  qua  sciliccl  inler 
rogationi  turpi  vel  actui,  turpis  responsio  vel 
actus  rcgcrilur  et  refunditur;  secundo,  rcdun- 
danliam.  Libido  enim  inslar  maris  redundat  et 
extestuat  in  omncs  obscoenitatcs.  Unde  Syrus 
vertit,  eccc  nunc  admirantur ,  vosque  malcdictis 
proscindunl ,  eo  quod  libidine  non  pruritis  cum  cis 
in  illa  priore  ingtuvie ;  tertio,  moltitiem  et  lasci- 
viam ;  quarto  ,  confusionem,  ut  vertit  OEcumen. 
eamque  duplicem,  scilicet  primo,  pudorem  ci 
erubescentiam  ;  secundo,  commixtionem  qua 
viri  vel  feminae  turpiler,  infandc,  et  subind< 
conlra  naturam  inter  se  commiscentur :  libido 
enim  est  portentosa  ct  insatiabilis ,  unde  novo» 
semper  turpitudinis  modos  c.xcogital. 

Bi.aspiikmantes.]  q.  d.  iU  vestram  imitationeni 
admirantur,  ut  siinul  eam  non  laudcnl,  svi\ 
blasphement,  id  cst.  vituperent ,  ridcant,exe- 
crentur,  ulpote  6iiis  moribus  contrariam,  ac  ta- 
citameorumdem  reprehensionein  :  vestris  enim 
virtutibus  reipsa  laxatis  et  damnatis  eorum  vi- 
tia.  Sic  hodic  videmus  viros  Rcligiosos  ab  impro- 
bisblasphemari;  quia  eorum  virtulis  et  religio- 
nis  splcndor  improborum  quasi  noctuarum 
oculos  pcrstringit  et  pungit,  cum  videanl  sua 
vitia  abiis  reipsa  traduci  ctdamnari.  Quare  qui 
id  facit,  ostcndit  se  improbum,  scepeque  depre- 
hcnsumestoccultam  aliquam  libidincm  aut  ri- 


692 

tiuin  tulibus  dominai 

exlerna  morum  honestatevelarcconcnlur.  Vere 

S.  Prosper  epigrammat.  32. 


GO.V1MENTAR1A  1N  I.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  IV. 

etiamsi  illud  celare,  et     et  Salmeron  hic,  per mortuos  accipiunt  morilu- 

ros,  q.  d.  Hominibus  morituris  dum  in  hac  vita 
vivunt,  serio  et  vere  praedicatur  futurum  judi- 
cium  posl  mortem  :  ergo  mortui  vere  judicandi 
sunt  a  Christo. 

Secundo,  Arias  mortuos  accipit  mystice,  nimi- 
rum  mortuos  peccato.  q.  d.  lis  qui  in  Christo 
moriui  sunt  mundo  et  peccatis,  hoc  Evangelium 
id  est  :  lastum  nunitum  allatum  est,  quod  licet 
secundum  hominem  et  carnem,  id  est,  quoad 
externam  speciem,  reliquis  hominibus  similes 
esse judicentur ,  vivanttamen  secundumDeum 
inspiritu,  idest,  spiritu,  menteet  vila  Chrislum 
Dei  filium  ejusquegloriamreferant  et  repraesen- 
tent.  Sic  fere  et  Dionys.  explicat,  q.  d.  Morlui  in 
Christo  judicantur  el  damnantur  ab  hominibus 
hujus  saeculi,  vivunttamencoram  Deoinspiritu, 
utpote  Dei  gratia  et  charitate  praediti.  Huc  acce- 
dit  Alcazar  in  Apoc.  21.  20.  annot.  18.  qui  inor- 
luos  intelligit  peccato  et  amori  proprio  ,  q.  d. 
Chrislus  jndicaturus  est  vivos  et  morluos  mys- 
tice.  Sic  enim  ab  Apostolis  evangelizatum  est 
morluis,  id  est,  fidelibus,  qui  peccato  et  mundo 
morlui  sunt,  idque  ad  hoc  ut  patienter  ferant  se 
carne  judicari,  id  est,  damnari,  cruciari  et  oc- 
cidi,  propter  Christum,  scientes  in  Dei  tribunali 
sibi  adjudicandam  causam;  seque  donandos 
proemio  vitse  spiritalis,  gloriosae  et  aeiernae,  ut 
scilicet  apud  Deum  vivant  spiritu  immorlali , 
laelissimo  et  bealissimo. 

Tertio,  alii,  q.  d.  Mortui  in  Christo  judicanl, 
id  est,  damnant  scelera  quee  fere  in  ipsa  homi- 
nis  carne  resident,  ideoque  se  Deo  spiritu  exco- 
lendos  et  vivificandos  subjiciunt.  Verum  hi  om- 
nes  to  mortuis  non  proprie  ad  lilteram,  sedmys- 
tice  et  spiritualiler  accipiunt,  cuni  proprie  ut 
sonatYidealuraccipiendum.Sic  enim  immediate 
ante  accipit  S.  Petrus  cum  dicit  Christum  judi- 
caturum  vivos  et  morluos ,  idque  hic  probare 
conlendit. 

Quarto,  ergo  OEcumen.  proprie  mortuos  acci- 
piens  sic  explicat,  q.  d.  Christus  descendens  ad 
inferos  judicavit,  id  est  damnavit  mortuos  ibi 
degentes,  eos  scilicet,  qui  dum  in  vivis  agerent 
more  hominum  carnalium  turpiter  in  carne 
vixerant:  vivificavitvero  et  salvavit  eos,  qui  se- 
cuntlumDeum  in  spiritu,  id  est,  pieet  spiritua- 
litervitam  traduxerant.  Verum  hic  duos  ponit 
ordines,  unum  salvandorum,  alium  damnando- 
rum  ,  acconsequenter  alios  facit  judicatos  a  vi- 
vificalis,  cum  S.  Petrus  videatur  facere  eosdem. 
Hoc  enim  significant  illae  particulae  quidem  ct 
autem,  qua?  sibi  invicem  in  eadem  re  et  in  eo- 
deni  subjecto  opponi  solent. 

Quinlo,  alii  explicant.  q.  d.  Christus  descen- 
dens  ad  patres  mortuos  in  limbo  delentos,  eis 
evangelizavit  etnunliavit  quodjudicenlur,  graece 
,?i5o><;i ,  in  fuluro  ,  id  est,  judicandi  sint  quidem 
iu  die  judicii,  secundum  homines,  id  est,  quate- 
nus>  homines  non  redivivi  rursum  existent  in 
curne  in  ea  enim  resurrecturi  suntetituri  ad 
judicium,  sedpariter  eis  nuntiavil  quod  adjudi- 
candi  coelo  vivificandi  sint  spiritu  gratiae  et  glo- 
riae  sempiternae.  Verum  haec  expositio  non  satis 
explicat  anliihesim,  quae  est  in  judicari  carne , 


Impia,  aii ,  pars  mundi  parli  est  infesta  piorum, 

Nec  lolerare  potest  dissimiles  animos. 
Ridens  Dolentes  opibus  praisentibus  uti, 

Speranlesque  sibi  credita  posse  dari. 

5.  Qlil  BEDDENT    RATIONEM   EI  QUI    PARATUS  EST 

judicare  vivos  et  mortuos.  ]  Qui  paratus  est. 
Primo,  idem  est  quod  qui  destinatus  estjudex. 
Secundo,  qui  ex  zelo  justitiae  et  vindiclae  inhiat 
judicio,  avideque  diem  judicii  expectat.  Tertio, 
qui  brevi  et  proxime  judicalurus  esl,  id  est ,  qui 
iu  promptu  habet  tum  scientiam  et  lesles,  puta 
angelos,  da3mones,  ipsamque  hominisconscien- 
tiam  ,  quibus  reos  convincat  et  damnet,  tum 
virtutem  et  potenliam,  qua  damnatos  a  se  eliam 
reges  et  principes  trudatin  abyssum  gehennae, 
ut  nemo  ejus  oculos,  os  et  manus  evadere 
possit. 

Quocirca  tunc  sero  agnoscent  suum  errorem 
dicentque  attonili  :  Hi  sunt  quos  aliquando  lia- 
buimus  in  derisum,et  in  similitudinem  improperii. 
Nos  insensali  vitam  illorum  wstimabamus  insa- 
nium,  et  finem  illorum  sine  lionore.  Eccequomodo 
computati  sunt  inter  filios  Dei ,  et  inter  Sanctos 
iors  illorum  est.  De  sc  vero  ululantes  plangent  : 
Ergo  erravimus  a  via  veritatis,  et  justitiaz  Lumen 
non  luxit  nobis  ,  et  sol  intettigenlim  non  est  orlus 
nobis  Lassali  sumus  in  via  Cniquitatis ,  et  perdi- 
tionis  ,  et  ambulavimus  vias  difficiles,  viam  aulem 
Domini  ignoravimus.  Quid  nobis  profuit  superbia? 
aut  diviliarum  jactantia  quid  conlulit  nobis  ? 
Transierunt  omnia  illa  tanquam  umbra,  el  tan- 
quamnuntius  percurrens,  et  tanquam  navis  qiue 
perlransit  fluctuantem  aquam,ctijus,  cumpertrans- 
ierit,  non  est  vestigium  invenire ,  etc.  Sap.  5.  v.  3. 
et  seq. 

Sapienter  S.  Aug.  Soliloq.  c.  lfi.  Cum  hoc,  ait, 
diligenler  considero,  Domine  Deus  meus  terribilis, 
et  fortis,  timore  pariler  et  ingenti  rubore  confun- 
dor ,  quoniam  nobis  magna  est  indita  necessitas 
jusLe  recleque  vivendi,  qui  cuncla  facimus  anLe  ocu- 
los  Judicis  cuncta  cernentis. 

6.  Propteiv  uoc  enimetmoutuis  evangelizatum 
est  :  ut  judicentur  quidem  secundum  homines 
in  carne,  vivant  autem  secundum  deum  in  spi- 
ritu.  ]  Probat  Christum  judicaturum  vivos  et 
mortuos,  exeo  quod  descendens  ad  inferos judi- 
c.arit  mortuos  carne ,  sed  vivos  spirilu.  Plane 
enim  alludit  ad  id  quod  deeisdem  dixit  c.  prae- 
ced.  c.  18.  CkrisLus  enim  pro  peccaLis  nostrismor- 
luus  esL,jusLus  pro  injuslis,  ut  nos  offerret  Deo , 
mortificalus  quidem  carne ,  vivificatus  autemspi 
rilu  :  in  quoet  his  quicarcere  erant  spiritibus  ve- 
niens  pra^dicavil :  solet  enim  S.  Pelrus  idem  re- 
pelere  et  inculcare.  Unde  toties  repetit  etincul- 
cat  passionemChristi,  patientiam,  amorem  fra- 
ternitatis,  aliasque  virtutes  Christianas.  Hoc 
«•nimestoflicium  boni  Pastoris,  doctoris  et  pra?.- 
dicatoris:  neccnim  auditoresea  quaedicunluril 
licocapiunl,  autfaciunt,  sedidenlidem  eadem  il- 
lisrepetietimprimidebent:  quadecausaS.  Chry- 
host.  in  homiliis  ad  populum ,  saepe  et  penc  ad 
nauseam  inseclatur  jurandi  consuetudinem , 
quaj  tunc  Antiochiae  vigebat,  ac  palam  profite- 
tur  se  non  destilurum  ab  hac  iteratione  et  incre- 
patione,  doncc  auditores  eam  correxerint.  Jam 
varii  varie  hunc  locum  explicant. 

Priino,  Pererius  lib.  9.  in  Gcnes.  disp.  30.  n.  ^l. 


et  vivificari  spirilu  :  rursum  ,  inter  sccundum 
homines,  et  secundum  Deum;  sed  homines  Deo, 
carnem  spiritui,  et  judicium  vivificationi  subs- 
ternitcl  subordinat. 

Sexto,  alii:  Probat,  inquiunt,  S.  PetrusChris- 
tum  venturum  utjudicet  non  tuntum  vivos,  sed 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


GW 


et  morluos,  ex  eo  quod,  ut  dixit  c.  praeced.  v.  19. 
Cbristusdescenderit  adinferos,  ut  iis  qui  olim 
mortui  eo  descenderant  cvangelizaret  et  praedi- 
carct,  ad  hoc  non  ut  mortuos  in  peccalo  con- 
vcrtcrel,  sed  ut  quasi  judex  eos  judicaret ,  non 
solum  porcellendo  el  condemnando  daemones  et 
rcprobosjum  in  gehennam  damnatos  sedetiam 
judlotuulo  justos  olim  incrcdulos  Noe  minitanti 
diluvitun,  postea  vero  credentes  ct  pocnitcntcs: 
hos  enim  judicavit,  hancquc  in  cos  scntcntiam 
protulit,  Uicendo  :  Ego  vos  oh  incredulitatemet 
peccata  dumnavi  secundum  hominem,  id  est,  ex- 
terius  carne,  ut  scilicet  extcrior  vester  homo  , 
puta  corpus  et  caro  morcrciur  ct  mcrgcretur 
diluvio;  vcl  secundum  homincs,  id  esl ,  ul  morc 
hominum  ,  qui  corpus  possunt  inierficere,  non 
animam,  punianimi  ctmorianimi  in  carnc;  scd 
quia  anie  mortem  poeniluistis,  idcirco  secundum 
Deum,  id  cst,  intcrius  et  sccrclo  coram  Dco  ani- 
mam  vcslram  adjudico  vitae,  ut  scilicct  pcr  cam 
morlcmctrcdcmptioncm  vivatismccum  spiritu, 
idcoquc  connnunico  spiritui  vestro  visioncm 
meae  divinitatis,  caquc  vos  beo  et  glorifico,  fa- 
ciamquc  parilcr  ul  tcrtio  dic  mccum  is  rcsurgat 
in  corpore  ad  vitam  plcnam,  gloriosam  el  aeter- 
narn.  Ita  Suarcz  3.  p.  tom.  2.  disp.  43.  sect.  3.  et 
Gregor.  de  Valcnlia  3.  p.  2.  q.  U.  puncto  2. 

Diccs  :  Pvojudicenturel  vivant,  graecc  sunt  fu- 
lura  xptSwst  et  s&w.  Ergo  hoc  judicium  adhuc 
futurum  cst,  illud  vero  Christi  jam  dictum  pc- 
ractum  cst  cum  ipse  dcsccnditad  inferos.  Ergo 
de eo non  loquitur  hic  S.  Pclrus.  Rcspond.  Primo, 
haec  futura  non  rcfcruntur  ad  tempus  prrcscns 
nobis,  scd  Christo,  puta  ad  lcmpus  Cbrisli  des- 
cendentis  ad  inferos  :  tunc  cnim  crat  adhuc  fu- 
turum,  non  facium.  q.  d.  Cbristus  descendit  ad 
inferos  cvangclizatum  mortuis,  ad  hoc  ut  eos 
judicarcl  carne,  et  vivificarel  spiritu  :  nccdiun 
enim  crant  ab  cojudicali  cl  vivificuli,  sedadbuc 
judicandi  et  vivificandi. 

Secundo,  Chrislus  tunc  inclioavit  judicium  , 
consummabit  vero  illud  in  fine  mundi.  Tunc 
ergo  peraget  plenum  et  universalc  judicium, 
quod  sancadhuc  futurum  cst  :  lunc  cnim  judi- 
cium  illud  in  limbo  secreto  pcractumcelebrabit 
coram  toto  mundo,  sententiamque  suam  con- 
firmabit,  etpublicabit  ut  durct  per  omncin  ceter- 
nitatem.  q.  d.  Christus  descendit  ad  inferos  ut 
morluos  palresjudicetcarne, etvivificetspiritu, 
illudque  in  hoc  dcscensu  fecit  inchoate,  plene 
vero  et  perfccte  idipsum  facict  in  die  judicii. 

Tcrtio,  Christus  judicavit  morluos  in  limbo 
carne  ,  id  est,  punietcos  in  futurum  ,  quia  eis 
hanc  pGBnitentiam  exterius  irrogavit,  ut  publi- 
cam  apud  bomincs  subirent  noiam  ct  ignomi- 
niam,  ut  scilicet  bomines  non  tantum  praetcriti, 
sed  ct  futuri  judiccnt,  cestimentque  cos  quoad 
carnem  diluvio  mcrsos  et  suffocalos  justc  ob 
corum  increduliiatem  et  pcccata ,  imo  judicent 
008  tpioad  aniinam  danmatos,  cslo  sccreto  co- 
ram  Dco  vivificali  sint  spiritu.  Sic  enim  etiam- 
num  viri  docti,  uli  dixi  cap.  pneccd.  v.  19.  ct  20. 
censcntomnesdiluviomersos  fuissc  damnaios. 
Cbnslus  crgo  suo  judicio  hanc  eis  nolam  apud 
homincs  nrogavit,  voluitque  ut  hoc  hominum 
judieiumpaterenturob  suam  culpam.  quia  sci- 
Iicet  sua  incicdulilateet  peccatis,  cjusquc  justa 
puniiioneel  morte  qua  mersi  sunt  diluvio,  bo- 
minibus  justam  hoc  suspicandi  occasioncm 
dedcrunt  verum  quia  S.  Petrus  ait  :  Utjudicen- 
lur  sccundum  homines ,  non  homincm ,  hinc  vide- 


lur  potius  loqui  cTe  judicio  hominum  ,  quam  de 
judicio  Cbristi,  atioquin  dixisset  utjudicet  ><>- 
Cbrislus  ,  vel  ut  judicentur  a  Clirisio.  Potius 
crgo  vidctur  loqui  de  mortuis,  qui  in  pielate  et 
carnalibus  egisse  vitam  miscram,  supcrstitio- 
sam  et  stultam.nonautemdc  mortuisin  peccato, 
et  mcrsis  in  diluvio.  Lnde  ait  his  cvangcliza- 
lum,  id  est,  laetum  nuntium  de  mercedc  ct  prae- 
mio  vitffl  bealae  allatum  fuisse. 

Quarc  seplimo,  hic  videtur  genuinus  totius 
hujus  loci  esse  contextus  et  sensus,  ncquis  mi- 
relur  id  quod  dixit  S.  Pctrus  Christum  judica- 
turum  morluos,  idipsum  probat,  dicens  '.Propter 
hoc  cnitn  et  mortuis  evangelizalum  est.  Loquilur 
cniin  contra  Gentiles  et  Epicuraeos  viventes  in 
luxuriis,  vinolenliis ,  coinmessationibus ,  di- 
centes  : 

Ede,  bibe,  lude,  post  mortem  nulla  voluptas. 

quasi  omnis  felicitas  in  iis  etin  hac  vita  consis- 
lat ;  censebant  enim  animam  interire  cum  cor- 
pore  acproinde  stullum  esse  voluptatibus  hujus 
vitaa  abstinere  elcarnemmortificare  spe  futunc 
vitee,  utpotc  quae  nulla  sit ,  ac  proinde  nullum 
in  ea  de  gestis  praesentis  vitae  sit  exspectandum 
judicium  nulla  merces  et  relributio,  mortuos 
(  nim  nihil  scntire,  nihil  scire,  nibil  pati,  imo 
plane  non  esse.  Evertit  hoc  S.  Petrus  doccns 
Cbristum  judicaturum  tam  mortuos  ,  quam  \i- 
vos,  eisque  pro  meritis  praemia  reddilurum  : 
morluos  ergovivere  quoad  animam,  ac  proinde 
Christianos  debere  prislinis  cupiditatibus  re- 
nuntiare,  vitiis  carnis  abstinere;  ac  Christo 
passo  et  crucifixo  se  conformare,  crucifigendo 
carnis  appetitus  :  Utjam,  \nqu\l,  vers.  2.  non 
desidcriis  hominum,  sed  votunlati  Dei  quod  rcU- 
quumest  in  carnc  vivat  temporis ,  ut  nimirum  in 
altera  vila  cum  Christo  resurgalis  ad  gloriam. 
Probal  haec  omnia  ex  eo  quod  Chrislus,  ut  os- 
tenderet  sejudicaturum  mortuos  aequcac  vivos. 
dcscenderit  ad  mortuos  patrcs  in  limbo  dcgi  n- 
tes,  qui  in  hac  vita  vixerunt  pie,  caste ,  sanctc 
secundum  spiritum,  non  sccundum  carnem  . 
iisquc  evangelizarit,  id  est ,  atlulcrit  laeluni 
nuncium  bealitudinis  ,  nimirum  adjudicando 
cos  coelo  et  vitac  beatae,  eamquc  quasi  judex 
reipsa  illis  largiendo,  ita  ut  licet  illijudiccniui 
ct  nesiimentur  secundum  homincs,  id  est  ab  ho- 
minibus  mundanis  esse  morlui  (to  enim  mortui 
bic  repetendum  esse  patet  ex  antithesi  quae  sc- 
f|uitur,  Virant  autem ,  clc. )  id  est  plane ,  inli- 
riisse  in  carne,  ideoque  fuissemiseri  et  supersti- 
liosi  vel  fatui ,  quod  ,  dum  viverent ,  carnis 
voluptates  sprevcrint ,  camque  cum  vitiis  et 
concupisccntiis  moriificarint  et  crucifixerint,  Ul 
scsc  assimilarcnt  Cbristo  postea  passoet  cruci- 
fixo,  iisdcm  tamen  vivant  secundum  Deum,U\  esl. 
coram  Dco,  etdono  Dci  in  spirilu  gratioe  etglo- 
riae  coelestis.  To  enim  utlicet  judiccniur  secundum 
liomincs ,  rcspicit  id  quod  dixit  v.  U.  Jn  quo  ad- 
iniranturnonconcurrentibus  vobis  ineamdcm  luxu- 
rite  confttsioncm,  blasphcmantcs.  Nam ,  ut  ait 
S.  Paulus  1.  Cor.  15.  19.  Si  in  hac  rita  tantum  in 
Christo  spcrantcs  stimus,  mistrabiliores  sumus 
omnitms  kotninikus. 

Tales  mortui  fucrc  Prophct.T,  Machabaei  ct  >  - 
milcs,  quos  recenset  Apostolus  Hebr.  11.  qui 
austeram  vitam  eajerant  in  carnis  moriificatiom  . 
cl  in  spiritu  puro  sanctoque  servivcrunt  Deo, 
pro  coquc  dura ,  adcoquc  moitcm  ipsam  passi 
sunt.  Talcs  quoquc  fucre  mulii  mersi  diiuvlo, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

qui  prius  increduli  Noc  illud  minilanti,  uli  dixit 
Oi  proeced.  V.  20.  (oo  enim  alludii)  vacabantluxu- 
riis  ,  potationibus  ,  CDinessntionibus  ;  poslea 
tamen  territi  constantia  minarum  Noe  et  fabri- 
cationis  arcae  poeniiuerunt ,  seque  dederunt 
abstineniiae,continentiaeetpcenitenliae.  Hosenim 
homines  carnales  judicabant  planemorluos,  et 
carne  mersos  in  diluvio  ,  cum  tamen  per  Chris- 
ium  vivant  spiritu.  Horum  enim  exempluni 
Christianis  proponitut  eos  imitenlur,  ac  pristi- 
nas  carnis  illecebras  abdicent,  spiriluque  gra- 
liae  vivant ,  ut  mox  cum  Christo  resuscitaii, 
felicitate  donari,  et  spiritu  gloriic  aoternae  vi- 
vere  et  beari  mereantur.  Hic  enim  versus  pen- 
det  a.  v.  1 .  et  seq. 

Porro  ex  horum  piorum  gloria  et  priemio  col- 
ligendas  relinquit  S.  Petrus  impiorum  poenas  et 
supplicia  quae  scilicet  tormenta  eos  maneant , 
qui  carnis  voluptatibus  indulgentes,  totos  se 
tradiderunt  luxuriae  etcrapulae,  uthos  devitent 
fideles,  etpios  in  mortificatione  carnis  videntes 
et  mortuos  sequuntur.  Unde  et  subdit :  Omnium 
autem  finis  appropinquavit. 

Nota  primo,  -o  sccundum  homines,  idem  esl 
quod  ab  hominibus,  qui  humana,  id  est  exte- 
riora  el  sensibilia  sestimant,  qui  tantum  judi- 
cant,  amant  et  sectantur  ea  quae  vident,  sen- 
tiunt  et  sapiunt  in  carne,  et  carnalibus  volupta- 
tibus,  ac  proinde  judicant  eos  qui  in  carnc 
vixerunt  et  vivunt  abstinentes  et  continentes  , 
esse  miseros ,  superstitiosos  et  fatuos. 

Huic  opponitur,™  secundum  Deum ,  id  est , 
apud  Deum ,  coram  Deo ,  a  Deo ,  dono  et  praemio 
Dei,  qui  est  Dominus  spirituum,  piam  mentem 
inspicit ,  eamque  judicat  secreto,  interius  et  in- 
visibiiiter  conferendo  eivitam  spiritus,  puta  vi- 
tam  spiritalem,  coelestem,  angelicam,  beatam 
et  divinam. 

Nota  secundo,  alludit  S.  Petrus  ad  Christum  , 
quem  c.  praeced.  v.  18.  dixit  passum  pro  nobis  , 
ut  nos  offerret  Deo  mortificatus  quidem  carne , 
oiviflcatus  autem  spiritu.  q.  d.  Sicut  Christus  pro 
nostris  patrumque  culpis  hoc  judicium  subiit , 
ut  moreretur,  carne,  sed  tertio  die  resurgens 
vivificaretur  spiritu,  ita  pariter  idem  judicium 
patribus,  qui  secundum  spiritum,  non  secun- 
dum  carnem  vixerunt,  irrogavit,  hanc  in  eos 
sententiam  pronuntians.  Quia  carnis  concupis- 
centias  mortificastis,  dono  vos  vita  spiritus,  e> 
licet  ab  hominibus  carnalibus  judicemini  plane 
esse  mortui ,  ideoque  vixisse  miserein  carne  ; 
lamen  apud  Deum  vivatis  felices  in  spiritu,  ni- 
mirumimmorlales,  beati  et  gloriosi  inanima, 
ac  suo  tempore  cum  Christo  vobiscum  passo  et 
erucifixo  resurgatis  in  corporeimmortali,  beato 
et  glorioso.  Hoc  significat  tbpropter,  liocel  mortuis 
evangelizatumest,  fuitenimhocjudicium  Christi 
e.vangelium  ,  id  est  ,  laetissimum  nuncium  , 
quod  patribus  toties  et  tamdiu  carne  mortifi- 
catis  attulit  de  sua  morte  et  redemptione  jam 
paracta,  ideoquc  eorum  liberatione,  felicitate  <  i 
gloria. 

Unde  Tropol.  lioc  judicium  Christi  el  patrmn 
necesse  est  ut  subeat  quilibet  Christianus ,  nimi- 
rum  ut  judicetur  et  mortificetur  carne  tum  ab 
aliis,  tum  a  seipso,  indeque  vivificetur  spiritu 
tum  per  gratiam,  tum  per  gloriam.  Huc  referri 
potestexpositiomoralis  potiusquamlitteralis  S. 
Aug.  ep.  99.  qui  per  mortuos  accipiens  non  infe- 
ros,  sed  infideles et  iniquos,'sic  explicat :  Propter- 
ea,\iu\u'\l,  inhacvitaet mortuis evangelizatum est, 


PETIU.  Cap.  IV. 

idest,  infidclibus  et  iniquis;  ul  ctun  crediderint  jil- 
dicenlur  quidcm  sccundian  homincs  incarne ,  hoc 
cst  in  divcrsis  iribiilationibtts ,  et  in  ipsa  morle 
carnis :  unde  idem  Aposlolus  alio  in  loco  dicil  tem- 
pus  esse  ut  judicitim  incipiat  d  domo  Domini;  vi- 
vant  autem  secundum  spiritum,  qttia  ct  in  ipso 
fucrant  morlificati,  cuni  morlc  infideiitatis  et  im- 
pietatis  detinerentur.  Et  ita  OEcum.  Dicunt ,  ait, 
eosqui  ita  Christo  mortui  sttnt ,  ut  morli  Christi 
conformenlur ,  et  mundo,  id  est ,  mundanis  concu- 
piscentiis  morlui  sunt,  et  soii  Christo  vivunl ,  ob 
anteactam  ignave  ac  negligenter  vilam  seipsos  in 
carne  condemnare ,  atque  id  nihil  aliud  essequam 
spiritu,  idest,  ex  Christi  instilutione ,  vitam  tra- 
ducere  :  quippe  cum  priorum  vitm  actionum  dam- 
natio  alacriores  ac  prompliores  ad  ea  qua  pra; 
manibus  habent  exercenda  ipsos  efficiat.  Sic  et  Hu- 
go,  Vatabl.  et  alii. 

7.  OMNIUM  AUTEM  FINIS  APPnOPINQUAVlT.  ]T6  au- 

lem  non  respicit  proxime  praecedentia  de  judicio 
mortuorum,  sed  id  quod  superius  dixit  de  abs- 
linendo  a  luxuriis,  comessalionibus  et  pristinis 
vitiis,  hujus  enim  abstinentiae  causam  reddil , 
quod  voluptatum  aeque  ac  rerum  omnium  finis 
appropinquet,  proprie  vero  respicit  to  paratus 
est  judicare.  q.  d.  Instat  nobis  Christus  judex, 
quia  instat  finis  omnium  :  ergo  par  est  sobrie  et 
caste  vivere,  ac  Christo  passo  conformari,  ut 
coram  eo  judice  securi  et  laeti  comparare,  et 
vitae  sanctae  transactae  rationem  reddere  possi- 
mus.  Hoc  est  quod  monet  Christus  Lucae  21.  34. 
Attendite  ne  graventur  corda  vestra  in  crapula , 
et  ebrietate ,  et  curis  hujus  vita,  et  superveniat  in 
vos  repentina  dies  illa. 

Porro ,  finis  hic  primo  accipi  potest  vitee  , 
q.  d.  Brevis  est  vita  nostra,  jamque  multi  30. 
ZiO.  50.  ejus  annos  vixerunt:  parum  ergo  eis  res- 
tat :  imminet  ergo  vitae  finis,  mors  et  judicium 
particulare. 

Secundo,  et  potius,  finis  hicintelligitur  mundi 
et  saeculi  :  hoc  enim  innuit  to  omnium,  q.  d. 
Mundus  jam  stetit  per  quatuor  annorum  millia  , 
vergitque  ad  senium  et  occasum  :  mundus  sex 
vitae  suae  aetates  transegit,  agit  jam  septimam 
et  ultimam ;  ergo  ejus  finis  appropinquat.  Prima 
enim  mundi  aetas  fuit  ab  Adam  ad  Noe  et  dilu- 
vium.  Secunda  a  Noe  ad  Abraham.  Tertia  ab 
Abraham  ad  Mosen.  Quarta  a  Mose  ad  Davidem. 
Quinta  a  Davide  ad  captivitalem  Babylonicam. 
Sexta  a  captivitate  Babylonica  ad  Christum. 
Septima  jam  agitur  a  Christo  usque  ad  finem 
mundi.  HincS.  Joan.  epist.  l.|c.  1. 18.  ait,  Filioli, 
novissima  hora  est ,  et  S.  Paulus  1.  Corinth.  10. 
11.  Exc ,  inquit,  scripta  sunt  ad  correctionem 
nostram ,  in  quos  fines  smcuiorum  devenerunt. 
Hinc  aitin  praeterito  appropinquavit ,  quia  major 
saeculorum  pars  et  numerus  jam  praeteriit. 

Mystice  OEcum.  Finis,  inquit,  omnium,  scilicet 
Prophetarum ,  est  Christus.  q.  d.  Quoniam  om- 
nium  perfectio ,  qui  est  Christus ,  accessit ,  vos 
quoque  debetis  huic  conformari ,  inomnibus  abso- 
lutos  ac  perfectos  vos  reddere  in  temperantia,  in 
sobrietate  orationum. 

ESTOTE    ITAQUE     PRUDENTES,     ET    VIGILATE     IN 

orationibus.  ]  T6  itaque  significat  haec  educi  et 
concludiex  jam  dictis,  q.  d.  Quia  finis  omnium 
appropinquat,  parest,  ut  ad  eumvos  compa- 
retis,  prudenterin  omnibus  agendoet  vigilando 
in  orationibus ,  juxta  illud  vulgo  tritum  : 

Quidquid  agas ,  prndcnter  ogas,  et  rcspicc  fiiirm. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


693 


Allndit,  imo  refricat  illud  Christi :  Vigiiateergo, 
quia  nescitis  qua  liora  Dominus  vester  venturus 
sit;  et  Matth.  c.  25.13.  Vigilate ,  itaque ,  quia 
ncscitis  diem  neque  lioram,  et  c.  26.  41.  Vigilale 
et  orate  ut  non  intretis  in  tentationem. 

Pro  eslote  prudentes  ,  gracce  est  eu<fpor/\<sv.Tt , 
quod  OEcum.  Pagnin.  Vatabl.  Isidor.  Gagnoius, 
el  alii  vertunt,  sobrii  estote  :  quippe ,  ait  OEcum. 
cum  sobriorum  sit  oratio  et  precum  effusio ,  id  cst, 
vigiiantium ,  et  non  eorum  qui  mundanorum  re- 
rum  ebrietate  sopili  opprimuntur.  Hinc  sobrielas 
dicitur  auypoawjvi ,  eo  quod  aw^u  tvjv  Montvu,  id  est, 
servet  prudentiam  ct  mentis  sanitatem.  Syrus 
verlit,  eslote  casti  :  sobrietatis  enim  comes  et 
lilia  estcastitas.  Nostergcnoralius  et  planius  ver- 
tit,  prudentes  estote.  Prudentia  enim  omnium 
\irtuium  cst  dux  et  auriga,  ut  aiebat  S.  Anto- 
nius,  quas  singulas  hominis  actiones  ordinatct 
moderatur  ,  itaque  hominem  componit  et  dispo- 
nit ,  ut  secure  finem  omnium  expectet,  et  fiden- 
ler  coram  tribunali  Christi  rationem  viUe  suoe 
rcdditurus  sc  sistat. 

Nota,  quoad  etymon  prudens  dicitur  quasi 
porro  videns ,  ait  Isidor.  lib.  20.  Etymol.  c.  15. 
Perspicax  cnivi  est ,  et  incertorum  casus  vidcl. 
Prudenlia  crgo  dicitur  quasi  porro  vidcntia  ,  vel 
provideniia.  Definitio  ejus  hacc  traditura  S.  Au- 
gust.  1.  1.  dc  Lib.  arbit.  c.  13.  Prudenlia  est  re- 
rum  appetendarum  et  fugiendarum  scienlia.  Ab 
Aristot.  G.  Etbic.  c.  5.  Prudentia  est  recla  ralio 
agendorum.  Ab  aliis  plane  ct  plene  sic  definitur: 
Prudentia  est  virtus  intetleclus  ,  quia  in  quovis 
negolio  occurrente  novimus  quid  lioneslum  sit , 
quid  turpe;  quid  faciendum  ,  quid  fugiendum. 
Partes  integrantes  prudcntiae  a  nonnullis  tra- 
duntur  sex.  Prima  est  providentia ,  qiuc  est  con- 
sideratio  futurorum  eventuum  ,  qui  possunt  se- 
qui  ex  opere.  Secunda  est  ratio ,  pula  prompti- 
tutlo  ratiocinandi  et  colligendi  unum  cx  alio. 
Tertia  est  docititas  ,  sivc  promplitudo  ad  discen- 
dum.  Quarta  est  solertia ,  sive  sagacitas,  quee 
eit  medii  inventio  tempore  brevissimo,  ait 
Arislot.  Quinta  est  circumspectio  ,  puta  considc- 
ralio  circumstanliarum  ne  qua  desil  in  opere. 
Sexla  esl  cautio,  puta  cura  ut  vitentur  pericula 
ct  incommoda  opcri  conjuncta.  Oflicia  et  actus 
l)rudenti;e  prcecipui  sunt  quatuor  :  concilium,  e.\ 
bona  dcliberalione:  judicium  ,  ut  melior  res  et 
mcdium  aptius  ad  finem  eligalur  :  constantia , 
in  relinendo  eo  quod  recte  judicatum  esl :  diti- 
gentia,  in  exequendo.  Hisce  tolidem  vitia  ct 
actus  imprudcntiae  opponuntur,  nimirum  prw- 
cipitatio,  quac  militat  contra  consilium  ;  inconsi- 
dcratio  contra  judicium  ;  inconstantia  contra 
oonslantiam  et  judicii  (irmitatem  :  negligcntia 
contra  diligentiamet  vigilantiam  rationisinexc- 
<|ticndo.  Prudentia  ergo  cst  mensura  et  rc- 
sula  virtutum  omnium  quae  sunt  in  volunlate  , 
a  qua  ratio  honcsti  el  virtulis  in  singulas  derifl  a- 
tur  et  desccndit.  Illud  cnim  est  opus  virtutis  , 
quod  couforme  cst  jtulicio  ct  dictamini  pruden- 
liae.  Pradeotke  cnim  officium  est,  prjescribcrc 
modum  virlutibus,  quidnam  scilioct  in  si ntrnlis 
lunctionihus  sit  ralioni  commcnsum,  non  cxor- 
hitans  pcr  cxccssum  \cl  dcfcclum.  Quocirca 
perfecla  prtu!c:iiia  taiiiuiii  c>i  in  viris  probis, 
flJQi  affcctus  liahcnl  domilos:  in  aliis  cniin  affec- 
lus  seepe  mutanl  ct  pcrvcrtunt  jtidicium  rationis 
et  prudentiie,  aii  1).  Thom.  2.  -2.  <;.  'i9.  Dcniquc 
prudentia  olrca  parlicidaria  vcrsalur,  ut  singula 
liani  convcniinti  loco,  ct  lemporc  ct  modo. 


Moral.  discc  hic  primam  et  pnncipem  virtu- 
tumomniumesseprudcntiani.Pr^claicNa/ian/.. 
in  Iambico  dc  fortuna  tt  prudenlia  :  Malim  ,  \\\- 
quit,  prudentia;  gultam,  quam  inlegrum  statn- 
dioris  fortunm  pelagus.  S.  Basil.  in  Constit.  Mo- 
nast.  c.  15.  In  omni ,  ait,  qiue  suscipitttr  actiont 
antecedere  priulentia  debet.  ftam  prudentia  remo- 
ta  ,  nihil  cujusvis  generis  est,  quod  licel  bonumvi- 
deatur,  non  in  vitium  recedat,  si  aut  alieno  tempo- 
re,  aut  non  adhibita  moderalione  fial.  Idem  orai. 
21.  de  felicitate  et  prudenlia :  Vera,  inquit  . 
prudenlia  niliilaUud  est  quam  rerum  faciendarum 
omittendarumque  cognilio,  quamqui  sequitur  ,nul- 
lo  temporeavirtutis  operibus  defleclel,  nec  unquam 
pravitatis  spiculo  configelur.  S.  August.  conc.  1. 
in  Ps.  37.  Prudens  ,  ait ,  dictus  est  porro  videns  , 
ergo  fide  videt.  Idemin  epist.  ad  hom.  propos.49. 
Prudentia  est  spiritus,  quando  neque  in  bonis  tem- 
poralibus  spes  noslra  est  ,neque  in  mcdis  timor. 
Idem  1.  6.  Musicse  :  Prudentia  est  affectio  aniirur 
vel  molus  quo  intelligit  celerna  superioru  essv  el 
inferiora  csse  temporalia,  idcoque  illa  prte  his 
appetenda. 

Idem  censere  Gonliles,  qui  haec  prudenti:e 
partim  dant  elogia,  partim  prcecepia.  Socralcs 
rogatus,  quid  essel  prudentia:  Anima,  inquit,  con- 
rinnitas.  Ila  Stobaeus  serm.  de  prudcntia.  Idem  : 
Ut  navisvacua,  inquit,  instrumentis  convenienti- 
bus,  sic  vita  prudenlix  affectibus  instruenda  cst 
ct  munienda.  Nec  equo  sine  fraeno ,  nec  divitiis  sine 
prudentia  tuto  quis  uti  potcrit.  ldcm  discipulos 
docebat  tria.  Primo,  ut  in  animo  haberent  pru- 
dentiam.  Sccundo,  in  lingua sUenlium.  Tertio,  oi 
vtltu  vcrecundiam.  Ita  Maxim.  serm.  41.  Philo 
I.  1.  Allcg.  Quod,  inquit,  intermetalla  estaurum, 
hoc  inter  vtrtules  est  prudenlia.  Plutarch.  Vt  Cy- 
clops  ixoculatus,  ait,  qttoqtioversus  manus  porri- 
gat,nutlo  certo  innititur  scopo ;  ita  magnus  Bex 
ctti  desit  prudentia,  quidquid  aggi-cdilur  ingcnli 
rerum  tumuttu,  sednulto  judicio. 

Prudentiae  praeepta,  haec  assignat.  Priinum 
cst  Biantis  apud  Laerlium  :  Consukra  et  posteu 
rem  aggredere. 

Item  :  Aggredere  tardus  agenda,aggrcssus  age 

constans. 

Secundum  est  Periandri  apud  Laertium  :  Ka 
facito  quorum  te  non  pccjiiteat.  Idem  rogatus 
quid  in  minimo  esset  maximum?  Respondii, 
Prudentes  cogitationes  anima?  in  corpore  humano. 

Terlium  :  Prudenlia  perfecta  nikit  in  rchus  Itu- 
manis  admiratur.  Ila  Democritus  apud  Stobieuui 
M-rmon.  3. 

Quartum  :  Prudcntia  virtutibus  omnibns  utitiu 
alque  earum  modum  ,  ordinemet  occasionnnquu>t 
oculusquidammcnlis  ttndcquaque  luciilissimus  os- 
tcndit ,  ideoque  prudentia  sui  possessorcs  efficil  Deo 
simites.  Ita  Jambl.  apud  Stobsuim  scrm.  dc  Pruo. 

Quintum  :  Prudens  vir  ad  vitam  qttasi  ad  rm"i 
quamdam  ,  non  pretiosius  ciaticum  ,  scd  qttod 
nuigis  nrccssarium  est  comparat.  Ila  Criton  iliid. 

Scxtuni  l  Prudcntice  stint  trio  munia.  Pnmo, 
pr&lcritorum  mcminisse.  Sectmdo ,  mg€*e  nra'scn- 
tia.  Terlio,  ftituracavcrc.  Ita  Isocratcs  apud  Sto- 
b;eum  scrm.  1. 

Septimum  :  In  pnrlio  soli  cordati  vuiites  sur.t 
causa  victoricr.  Ila  Agcsilaus  apud  IMulaicli.  i^i 
i.acon.  undc  <lc  Scipionc  juniorc  dixil  Cato  illud 
Homcri  dc  Tiresia  Odyss.  i. 

Ille  sapit  solus,  volilanl  alii  wlut  unii 

ba  Plutarch.  in  ApopHtJl  . 


696 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


Celebrc  est  illud  Euripidis  :  Unum  consilium 
rectum  magnam  mititum  manum  vincit.  Inbello 
ergo  aeque,  ac  casteris  rebus  plus  valet  pruden- 
tia,  quam  arma  et  vires. 

Octavum  :  Sicut  exercitum  ducit  Imperator , 
gubernator  navigia ,  mundum  Deus ,  animam 
ipsa  mens ;  sic  ipsam  felicilatem  prassentis  vitce 
temperat  regitque  prudentia.  Ita  Architas  apud 
Stobaeum  serm.  11.  de  virtute,  quae  estin  ordino 
prima. 

Nonum  :  Prudentia  te  docet  ut  in  cunctis  semper 
idem  sis ,  tam  in  prosperis,  quam  in  adversis  , 
sicut  ?nanus  eademest  sive  in  palmum  extendatur, 
sive  in  pugnum  contrahatur.  Ita  S.  Auctor  serm. 
ad  Fratres  in  eremo  serm.  de  prudenlia  t.  10. 
S.  August. 

Decimum  :  Uti  cicatrix  admonet  cavendum  esse 
vuinus,  ita  memoria  prceteritorummaloramreddit 
cautiores.  Ita  Plutarch. 

Undecimum  :  Fibri  Pontici  genitalia  sibi  ampu- 
tant  in  venatu,  quod  ob  hcec  se  peliinteiligant :  ita 
prudentis  est  rem  abjicere  ob  quam  periclitatur. 
Ita  Plutarch.  Sic  Christus  jubet  erui  oculum  . 
manum ,  pedem ,  si  ea  ipsi  sunt  scandalo  ei 
ruinae,  Matlh.|18. 8.  Prudentia  ergodocet  postpo- 
nere  bona  famae,  famam  vitae,  vitam  conscienlia.'. 

Omnia  si  perdes  famam  servare  raemento. 

Duodecimum  :  Eum  osculta  cui  quatuor  sunt 
aures ,  hoc  est,  audi  eum  qui  diuturno  com- 
plurium  rerum  usu  prae  ceteris  sapit,  uti  fere 
sunt  senes ,  qui  res  privalas  et  publicas  diu  trac- 
larunt. 

Decimum  lertium -.InbeUicis  difficultatibuspro- 
videndum  est  ut  potius  in  nocendo  aliquid  omitta- 
tur ,  quam  cum  atiquo  detrimento  mililum  nocea- 
tur.  Ita  Caesar.  1.  6.  de  Bello  Gallico. 

Decimumquartum :  Loco  sapienlice  est  alienam 
stultitiam  aperiri,  et  quiete  intuerihostem  impi^xi- 
dentia  ruentem.  Ita  Tacit.  1.  2.  Histor. 

Decimum  quintum  :  Prudentium  et  Deum  co- 
lentium  est ,  pullulantis  belli  causas ,  prcesertim 
cum  amicis  protinus  incidere ;  Imprudentium 
vero  et  Deum  sibi  iratum  qucerentium  est ,  tumul- 
tus  occasionem  excitare.  Ita  Procop.  lib.  2.  Belli 
Persici. 

Decimum  sextum  :  Prudentium  est,  amicis  ini- 
micitias  condonare  :  stultorum  et  barbarorum  est, 
amicos  cum  inimicis  toiiere.  Ila  Dionys.  Halicarn. 
lib.  5.  Idem  1.  11.  Prudentes,  ait,  pubtica  com- 
moda  privatis  simultatibus  polioraducunt. 

Decimum  septimum :  Ex  malis  minimum  elige, 
ex  bonis  maximum.  Quce  divinitus  accidunt ,  ne- 
cessario  ;  quce  ab  hostibus  fortiter  ferto.  Ita  Thu- 
cid.  lib.  2.  Ne  temere  cuilibet  credas,  nec  propter 
rerum  successum  insotescas  :  sed  cuncta  expecta 
qua?  hominibus  accidere  possunl.  Ita  Polyp.  I.  8. 

Decimum  octavum  :  Nemo  bonus  vir  imperii 
cupiditate  tenetur,  sibive  gravium  negoliorum  cu- 
ram  exoplat,  et  in  huj usmodi  re  expedit  munus 
impositum  considerate  subire,  ut  tuto  idipsum  li- 
ceat  exequi.  Ita  Dionys.  1.  36.  Ergovita  privata, 
est  vita  beata. 

Decimum  nonum  :  Prcevenienda  sunt  hostium 
consitia,  antequam  cum  damno  crescant.  Ita  Dio- 
nys.  1.  38. 

Vigesimum :  Qui  suce  incotumitatis  curam  gerit, 
duo  observet  :  Unum,  ut  negotio  pr&fectus  diffi- 
cuttatemejus  aseremoveat;  atte7'um ,  ut  rei  bene 
gestce  nomen  servet.  Ita  idem  lib.  49. 

Vigesimum  primum  :  Priusquam  incipias  con- 


sulta,  et  ubi  consulucris  malure  facto  opus  cst.  Ita 
Sallust.  in  Catil. 

Vigesimum  sccundum  :  Prcesentibus  bonis  uti 
pnestat ,  q uam  fugicnlia  qucerere.  lta  Procop.  1. 1. 
Belli  Persici.Sicsecurapericulosis,  certadubiis, 
perpetua  temporariis,  multa  paucis,  faciliadif- 
ficilibus,  publica  privatis,  divina  humanis,  coe- 
leslia  terrenis  anteponenda  sunt;  haec  enim 
dictat  prudentia. 

Vigesimum  terlium  :  Plurimumjuvat  in  rebus 
obeundis  temporis  uti  opportunitaie.  Ita  Procop. 
1.  1.  Belli  Wandal. 

Vigesimum  quartum  :  Insignis  est  prudentia 
quod  non  facere  non  possis,  id  facere  ut  tibenter 
fecisse  videaris.  Ita  Pachym.  I.  9. 

Vigesimum  quinlum  :  Super  arduis  rebus  diu 
multumque  et  graviter  detiberandum,  ut  quod 
honestissimum  est  et  cequissimum  amplectamur  , 
sed  imprimis  interpeltandus  est  Deus ,  ut  quodop- 
timum  est  nobis  suggerat.  Ita  Cominaeus  1.  2. 

Vigesimumsextum  :  Satius  est  sua  tueri,  quam 
aiiena  cum  pericuio  appetcre. 

Rursum  :  Prudentis  est  sua  non  ostentare , 
consiliacelare ,  rumoribus  non  terreri ,  in  alieno 
malo  fugienda  intueri :  juxta  illud, 

Felix  quem  faeiunt  aliena  pericula  cautum. 

Vigesimum  septimum :  Accommodes  te  tempori, 
nec  te  in  aliquibus  mules,  sed  potius  aptes :  ait 
Seneca  de  Quatuor  virt. 

Vigesimumoctavum  :  Aristoleles  ad  Alexan- 
drum  :  Annates ,  ait,  patrum  discute ,  inde  poteris 
bona  exempla  exlrahere,  quia  acta  prceteritadant 
certum  documenlum  de  futuris. 

Vigesimum  nonum :  In  prudentia  duo  vitia  vi- 
tanda  sunt.  Unum ,  ne  incognita  pro  cognitis 
habeamus,  hisque  temere  assentiamus.  Alterum, 
ne  nimis  magnum  studium  ,  multamque  ope- 
ram  in  res  obscuras  alque  diffic  itcs ,  easdemque 
non  necessarias  conferamur.  Ita  Cicero  1. 1.  Offic. 

Trigesimum  :  Prudentia  est  virtus  inteltigentice 
el  rationis ,  per  quam  inconsutendo  delectus  haberi 
potest  bonorum  et  matorum,  quce  perlinent  ad  fc- 
ticitatem,  aitAristot.  1.  1.  Rhet.  c.  9. 

Trigesimum  primum  :  Prudentice  est  futuram 
injuriam  prcecavere  :  indolentice  vero  quod  factum 
est  non  ulcisci,  ait  Democritus. 

Denique  septem  Graeciae  Sapientum  h;e  fuere 
gnomae  et  prsecepta  sapientiae.  Bias  inquit :  V e- 
ritas  odium  parit.  Chilon  :  Nosce  teipsum.  Cleo- 
bolus  :  Ne  quid  nimis.  Thales  :  Sponde,  noxa 
prcesto  est.  Pittacus  :  Occasione  utere.  Periander: 
Moderare  iram.  Solon :  Nemoante  mortem  bealus. 

VlGILATE    IN    OP.ATIONIBUS.  ]    Nn^xrs.  ,  signiflCat 

Primo,  sobrii  estote ;  Secundo,  vigilate ,  tam 
enim  vigilia  quam  sobrietas  requiritur  ad  ora- 
tionem.  Meminerat  S.  Petrus  sui  lapsus  ex  eo 
quod  Christo  orante  in  horto,  ac  monente,  Vi- 
gilate  et  orate,  ut  non  intretis  in  tentationem , 
ipse  somno  etmoerore  victus  dormitasset,  nec 
orasset :  unde  contigit  eum  in  tentatione  negare 
Christum  ;  suo  ergo  malo  doctus  monet  alios  , 
ut  hunc  scopulum  in  quem  ipse  impegeratca- 
veant,  ac  tam  noctu  quam  diu  in  oratione  sint 
assidui ,  acres  et  vigiles.  Nimirum  :  vita  morta- 
lium  prcesertim  fulelium,  est  vigilia;  tum  quia 
ipsi  hostibus  undique  cinguntur,  contra  quos 
jugilur  excubare  oportet;  lum  quia  diem  Do- 
mini  certo  expectant,  et  nesciunt  quando  is 
venturus  sit.  Unde  S.  Hilar.  in  c.  26.  S.  Matth. 
Paralos ,  inquit ,  nos  esse  convenit ,  quia  diei  igno- 


COMMENTAMA  1N  I.  EP 

ratio  inicntam  sotlicitudincmsuspensa  cxspecta- 
tionis  exagitat.  Et  S.  Ambr,  1.  5.  de  Fide  c.  8. 
hanc  vigiliae  causam  assignat :  Ut  dum  certa ,  in- 
quit ,  futuri  judicii  momcnta  nescimus ,  scmper 
tanquam  in  excubiis  constituti,  et  in  qiiadam  vir- 
tulis  specula  coltocati,  pcccandi  consiieludinem 
declincmus ,  ne  nos  intcr  vitia  dies  Domini  depre- 
hendat.  Plura  dc  vigilia  rjusque  causis,  vide 
apud  S.CIirysost.  hom.  62.  ad  pop.  etS.  Aug.  in 
illud  Ps.  62.  Deus ,  Dcus  ,  meusad  le  deluccvigilo. 
Porro  S.  Petrus  vult  nos  vigilare,  id  est .  as- 
siduos,  acres  et  alacres  esse  in  orationibus, 
tum  quia  orationes  sunt  arma  eflicacissiuia 
contra  onines  lentationes  el  hostes;tum  quia 
orando  praeparare  nos  convenil  ad  diem  Domi- 
ni,  ul  scilicel  eum  assidue  cogilando,  ainando, 
laudando,  invoeando  exspectemus.  Cnde  S.  Bas. 
hom.  in  S.  Juliltam,  Accumbensmcnsce,  ait.ora: 
edens  pancm,  largilori  gratias  rependito.  Tuni- 
cam  indueris?  gralias  age  benigno  dalori.  Amiciris 
pallio?  fac  in  tcaugescat  interior  erga  Deum  clia- 
rilas ,  qui  inlegttmtnta  targitus  cst.  Et  sane  si 
cuilibel  beneflcium  aliquod,  licct  exiguum,  in 
nos  conferenli  ilieo  gralias  agimus  ,  multo  magis 
Deo  idenlidem  et  singulis  horis  nova  dona  tum 
corpori,  tum  aninKe  noslroj  largienti ,  crebroet 
quasi  continue  gratias  agere  debemus,  juxta 
illud  S.  Aug.  Soliloq.  C.  18.  Sicul  nulta  est  liora 
vel  punctum  in  omni  vita  mca  quo  tuo  bcneficio 
non  ular  :  sic  nullum  debet  esse  momentum  quo 
te  non  habeam  anle  oculos  ,  in  mea  memoria,  et 
te  non  diligam  ex  omni  fortitudine  mea;  et  paulo 
anle:  Tuum  igitur  sil  totum  id  quodvivo,  et  totus 
totum  me  tibi  offer»-.  Tolus  spiritus  ,  totum  cor  , 
lotum  corpus ,  tota  vita  mca  vival  tibi ,  vita  mea 
dulcis,  quoniam  totum  me  liberasti ,  ut  totum  mc 
possidcres.  Idem  ep.  77.  ad  Aurelium  :  Quidme- 
iius  aliud ,  ait,  et  animo  geramus,  et  ore  proma- 
mus,  et  calamo  exprimamus ,  quam  Deo gratias? 
Iloc  nec  dici  brevius ,  nec  audiri  lattius ,  nec  intel- 
ligi  gralius,  nec  agi  fructuosius  potest. 

8.    AlSTE    OMNIA  ,     MUTCAM    IN     VOBISMETIPSIS  , 

(  graece  e<,-  »ot««  ,  id  est,   in  vos  ,  inter  vos.  Ila 

Pagnin.  Vaiabl.  et  alii,  puta  mutuam  in  invi- 

cem  ,  ut  dixit  :  agit  enim  de  charitale  proximi, 

non  Dei,  ut  patet  ex  scqq. )  charitatem  conti- 

nuam  habentes.  ]  Graece  iktmw,  quod  primo  sig- 

nificat  extensam  ,  conlinuam,  perseverantem  : 

jecundo,  vehementem  et  celerem.  Ha  Pagnin. 

el  Vatabl.  lertio  ,  liberalem,  profusam  ;  quarto, 

cordialem  et  ex  imo  totoquc  corde  manantcm, 

is.tivu;,  enim  idem  est  quod  impense ,  omnibus 

viribus,  vehementer  prolixe,  liberaliter  ,  toto 

animo.  Talem  enim  charitatem  habuil  erga  nos 

habetqueChrisius,  atque  ex  ea  sanguinem,  spi- 

ritum.vilamquepronobis  cffudii,imonobisin  ci- 

bumdedii.Cnde  S.  BernkrH,Consangaineitiaquil , 

sumus  in  sanguinc  Chrisli.  Vide  ergo  quantouere 

invicein  diligere  debeamus,  scilicet  ut  sari^ui- 

:iem  etconsanguineos  tam  nostros,  quam  Christi. 

Talem  charilalem  habuit  S.    Paulus  :   de  quo 

S.  Chrysost.  hom.  13.  in  2.  ad  Corinth.  Cor  Pauli, 

ait,  ditatavit  charitas  :  nihil   latius  corde  Pauli , 

qupd  lotum  orbem  complexum  est.  Vide  dicta  ini- 

tio  Actorum  in  effigie  Pauli ,  et  1.  Corinth.  13.  et 

Coloss.  3.  v.  l/i.  ubi  Paulus  S.  Petro  succinens  : 

Sttpcr  omnia  autcm  hwc ,  inquit,  cluiritatnn  ha- 

bete,  quod  cst  vincttltim  perfcctionis.  Hoc  cst  quod 

dicitur  Cant.  8.  6.  Fortti  esl  ut  mors  ditectio,  dura 

sicut  infernus  amulatio.   I.ampades  ejus  lampadcs 

ignis  atqtic  fJammarttm:  a<itutmultit  non  potuc- 

CORWEL.    A    LVPIDE.      TOM.    \. 


'IST.  S.  PETRL  Cap.  1Y.  091 

runt  exstinguere  charitatcm,  nec  flumina  obruent 
itlam. 

Porro  modum  charilatis  mutuac  praescribi' 
S.  Uasilius  serm.  de  institut.  monach.  nimirum 
cum  dcbereimitari  Deum  el  solem.  Sicut  igitur . 
inquit,  Deus  (etsol)  promiscuc  omnibus  tucem 
imperlitur,  sic  imitalores  Dei ,  ckaritatis  ipsorum 
radiumcequaliter  communicare  omnibus  debcnt . 
qttia  ubi  deliquium  patilur  charitas ,  eo  prorsus 
ejus  loco  odium  succcdit.ldem  in  Regulis  brevior. 
interrog.  162.  interrogat.  Cujusmodi  mntuam 
inter  nos  alii  ergo  alios  charitatem  habere  debea- 
mus?  ac  respondet,  qualero  Dominus  ostendi! 
et  docuit  cum  dixit :  Diiigite  invicem  sicut  ditexi 
vos.  Majorcm  charitaUni  nemo  habct ,  quam  ut 
animam  suam  ponat  quis  pro  amicis  suis :  quod  si 
ponenda  est  anima,  qui  non  multo  magis  in  iis  qua* 
minorissunl  prelii  ,necessario  adhibenda  cst  animt 
promptiludo :  non  eare  ut  humanis  officiis  facia- 
mus  satis ,  sed  eo  consilio  ut  Deo  placcamus ,  el 
utilitati  cujusque  consulamus.  Idem  Orat.  de 
amore  in  Deum  et  proximum  :  Eam,  ait,  inter 
nos  charitatem  habere  convenit ,  qualcm  homo  na- 
lura  ipsa  duce  erga  unummembrorum  suorum  gerit , 
aiqualem  universo  corpori  sanitatem  optando,  eo 
quod  etiam  dolor  uniuscujusque  membri  parem 
corpori  molestiam  exhibeat.  Et  paulo  anterius: 
Commoneat  te  mutuus  amor  vesperlilionum  ,  qui 
longa  qttadam  veluti  catena  constricti  inler  se 
coh&rent :  ne  unquam  separationem  ac  vitam  so- 
litariam  societate  atque  communione  prxstantio- 
rem  esse  existimes. 

Qua  charitas  operit  ( ).x).wpi ,  id  est  operiet , 
hoc  est,  operire  potest  et  solet)  multitudint.m  . 
id  cst  universitatem,  peccatorlm.]  Sic  dicilur 
Christus  passus  pro  mullis  ,  id  est  pro  omnibus  , 
Matth.  26.  30.  et  quod  multi,  id  est  onmes,  re- 
surgent  in  die  judicii,  Daniel  12.  2.  Qusero 
nrimo,  quamam  hic  intelligatnr  charitas  ?  Resp. 
primo,  S.  Bernardus  serm.  23.  in  Cant.  in- 
telligit  charitatem  Dei,  quae  praedeslinatoruni 
suorum  ante  mortem  peccata  opcrit.  Stat,  in- 
quit,  propositum  Dei,  stat  sententia  pacis  super 
limentes  eum  ,  ipsorum  ct  dissimulans  mala  ,  e< 
remunerans  bona  :  ut  miro  modo  eis  non  modn 
bona  ;  scd  et  mala  cooperentur  in  bonum.  Et  mox  : 
IIos  ergo  advertiquasi  nunquam  pcccasse ,  quo- 
niam  et  si  qux  deliquissc  videntur  in  tempore , 
non  apparent  in  a>tcrnitatc ,  quia  charitas  Palris 
operit  multitudincm  peccatorum. 

Secundo  Clemens  Alex.  lib.  2.  Strom.  c.  6.  in- 
telligitcharitatem  Christi  ,  haec  enim  electorum 
suornm  operit  peccata,  dum  eis  applicans  suam 
passionem  impertit  gratiam,  quae  omnia  eorum 
peccata  abstergit.  Verum  uterquehic  sensus  ac- 
commodalilius  polius  est  quam  genuinus.  Agil 
cnimS.  Petrus  de  charitate  mulua,  qma  scititt 
lideles  invicem  se  diligunt,  non  de  charitate  Dei , 
aut  Christi.  Unde 

Terlio,  ct  genuine.  intellige  chariUUem  fide- 
lium.  Ita  Tertull.  Ambres.  August.  (  lein.  Pros- 
per,  et  alii  mox  cilandi.  .lam  cuin  duplex  sit  eo- 
rum  charitas.  una  qua  diligunt  Dcum,  alia  qu.i 
diligunt  proximum  ,  aliqui  intelliguni  hic  cha- 
ritatem  qua  diligunt  Deum.  llac  cnim  openl. 
idest,  le-il  et  abolet  peccatum  ,  per  aclum  con- 
tritionis  ,  contritio  enim  est  dolor  de  peccatis  , 
manans  ex  amore  Dei  super  omnia  ,  ideoque 
abolet  omnia  peccata  mortalia,  juxta  illudChristi 
deMagdalena,  Itcmissasunteipeccata  multa,  quta 
dilexit  mutfum,  L|icac7.  b9<  ipm  pcr  actum  mai- 


C98 


COMMENTARIA  IN  !.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


tyrii,  tle  quo  hunc  locuni  accipit  Tertul.  in 
Scorpiaco  c.  6.  Sic,  inquit,  dilectio  operitmulli- 
tudinem  dclictorum,  qua  Deum  scilicct  diligens  ex 
totis  viribus  suis  ,  quibus  in  marlyrio  decertat ; 
cx  tota  anima  sua,  quam  pro  Dco  ponil  liomlncm 
Martyrem  excudit.  Siniili  modo  actus  dilectionis 
Dei  superomnia  extrudit  omne  pcccatum  mor- 
taleetpeccatorumjustificateiiamsi  deiispropter 
ol)livionem  actualem  dolorem  et  contritionem 
non  eliciat,  juxta  illud  Prov.  8.  17.  Ego  diligen- 
te%  me  diligo,  uli  passim  docent  Theologi ,  ac- 
luscnim  charitaiis  nequit  consistere  cum  stalu 
pcccali :  vide  Francis.  Suarez  3.  p.  tom.  lx.  disp. 

9,  q.  1.  concl.  2.  Verum  alii  magis  proprie  ac- 
cfpiunt  hic  charitatem  non  Dei,  sed  proximi,  et 
fraternam  ,  tnm  quia  alludit,  imo  citat  Prov. 

10.  12.  uhi  dicitur  :  Odium  suscitat  rixas ,  et  uni- 
versa  detictaoperit  charitas,  pro quo  Septuag.  ver- 
\unl,omnes  autemnoncontendentesoperit  amicitia. 

Quaeres  secundo,  quoe  et  cujus  delicla  operit 
charilas  ?  an  propria,  an  aliena  ?Resp.  utraque 
imo  universa  ,  ul  ail  Salomon,  et  ex  eo  S.  Pe- 
trus  Primo  ergo ,  charitas  proximi  operit  pec- 
cata  propria,  hominemque  Deo  reconciliat,  quia 
diaritas  proximi  oritur  excharitaleDeiquoe  om- 
nia  peccataaholef,hominemquesanctifical,  amat 
cniin  proximum  ex  amore  Dei,  tanquam  vivam 
ejusimaginein(etprtr//c(^'Hm,aitOrigen.  prologo 
iu  Cantic.  )crealam  ad  ejus  amiciliam  ,  filiatio- 
nem,  hreredilatem  et  gloriam.  Charitas ,  inquit 
S.  Aug.  in  Ps.  33.  duos  habet  pedes :  noli  esseclau- 
dus.  Qui  sunt  duo  pedes;  duo  prcecepta  dilectionis 
Dei  el  proximi ,  istis  pedibus  curre  ad  Deum.  Et 
.sicintelligipotestilludProv.  10. 12.quod  hic  citat 
S.  Petrus ;  Odium  suscitat  rixas  et  universa  de~ 
licta  operit  charitas,  q.  d.  Sicutodium  iras  ho- 
minum  Deique  suscilat;  itacharitas  Dei  homi- 
numqueamiciliam  conciliat,  omniaqne  peccata 
tegit  el  operit  ;  odium  offendit  Deum  et  homi- 
nes  ,  charilas  nos  Deo  ct  hominibus  exo- 
sos ,  vel  cflcnsos  et  infensos  reconciliat :  sic 
inim  constat  antithesis  inter  prius  ct  poste- 
rius  hemistichium.  Ita  charitatem  propria  pec- 
cata  operire  docent  Tertull.  in  Scorpiaco  c.  6. 
D.  August.  tract.  1.  et  5.  in  cpist.  s.  Joannis, 
Clem.  2.  Strom  c.  6.  Ambros.  de  Fuga  saeculi 
c.  2.  Ephrem  tract.  de  Poenii.  Prosper  ad  Deme- 
triad.  et  alii  multi,  qui  cliaritatem  hic  lam  Dei 
quam  proximi  accipiunt.  Licet  enim  Salomon 
Prov.  10.  12.  videatur  potius  loqui  de  charitate 
proximi:  tamen  S.  Petrus  ejus  sententiamgenc- 
ralem  cxtendit  adcharilalem  Dei,  quia  heec  illi 
connexaest,  imo  ex  hac  illa  oritur.  Sic  eam- 
demextendit  S.  Jacobus  ,  dicens,  c.  5.  20.  Qui 
converti  fecerit  peccatorem,  elc,  operiet  multilu- 
dinem  peccatorum.  Charilas  ergo  tegit  et  aholet 
peccata  coram  Deo  tripliciter  :  primo,  disposi- 
ti.ve.quia  actus  contritionis  csl  ullima  disposi- 
tioadgraliam  et  justitiam  :  contriiio  enim  est 
actus  Charitatis ;  secundo  formaliter,  quia  habi- 
lus  charitatis  el  gratise  formaliter  justificant 
hominem;  lerlio,  meritorie  :  justificali  enim 
actibuscontritionis  et  charitatis  merentur  re- 
missionem  peccatorum  venialium. 

Porro  charitas  operit  peccala  propria  ,  non 
tantum  quoad  culpam  sed  eti<tm  quoad  pce- 
nam  ,  quia  ejus  remissionem  a  Deo  impe- 
iral.  Atque  inde  videlur  orta  haec  phrasis 
ut  peccatum  cum  condonatur  dicatur  tegi  , 
quod  scilicct  antequam  condonetur  ,  coniinuo 
vcrberct  oculos  Dei  ct  hominum,  eosque  irrilet 


ad  ulciscendum.  Proprie  vero  videtur  orta  cx 
homicidio  quod  quia  summum  est  scelus,  hinc 
exemplum  est  et  speculum  caeterorum.  Unde 
sanguis ,  id  est ,  cffusio  sanguinis,  in  Script. 
siguificat  omne  peccatum.  In  homicidio  enim 
sanguis  effusus  ferit  oculos  cognatorum  ,  ami- 
corum  etjudicum  preesertim  Dei  ad  ejus  ultio- 
nem  :  unde  cum  illud  condonatur ,  dicitur  san- 
guistegi;cum  noncondonatur,  dicitur  apparere 
et  clamare  vindiclam.  Hoc  est  quod  ait  Deus 
Ezech.2/i.  6.7.8.  V a  civitali sanguinum,  etc.  San- 
guis  enim  ejus  in  medio  ejus  est ,  super  limpidissi- 
mam  petram  effudit  illum  :  non  effudit  itlum  super 
lerram,  ut  possit  operiri  puloere  :  ut  superindu- 
cerem  indignationem  meam,  et  vindicta  ulciscerer, 
dedi  sanguinem  ejus  super  petram  limpidissimam, 
ne  operiretur.  Proplerea  Imc  dicit  Dominus  :  Vce 
civitati  sanguinum,  cujus  grandem  faciam  pyram, 
ut  grandi  incendio  comburatur  Jerusalem  a 
Chakheis.  Ex  adverso  Joel  c.  3.  21.  ait :  Mundabo 
sanguinem  eorum  quem  antea  non  mundaveram , 
id  est  tegam  et  condonabo  peccata  pcr  merita 
Christi :  sic  Nehemias  loquens  de  Sanaballat  et 
hostibus  Judoeorum,  orat  Deum  :  Ne  operiasini- 
quitalem  eorum  ,  et  peccatum  eorum  coram  facie 
tua  non  deleatur :  sed  jugiter  illud  aspice,  ut  pu- 
niaset  vindices  ;  et  Ps.  8&.  3.  ailDavid  -.liemisisli 
iniquitatem  plebis  tua  ;  operuisti  omnia  pcccata 
eorum  :  operuisti,  id  est,  remisisti ;  priorenim 
versus  de  more  explicat  posteriorem. 

Secundo,  charitas   operil  peccata  proximo- 
rum,  scilicet  injurias  (has  enimsignificat  Hehr. 
ttiyWBpescaim,  idesl  prcevaricationes,  Proverb. 
10.  12.  )  et  offensas,  quibus  alii  alios  offendunt, 
ct  adiram  provocant.  Hasenim  operit  charitas, 
tum  in  animo  ejns  qui  offensus  est,  oblilerando 
injurias,  sicnt  apud  Athenienses  erat  lex  57»»»;- 
7(«s,  id  est ,  oblivionis  injnriarum:  tnm  in  animo 
ejus  qui  offendit,   operit  animositatem  ,  inci- 
tando  eum  ad  redamationem  ut  culpam  agnos- 
cat ,    seque  offenso  reconciliet  :  offensi  enim 
charitas  allicit  charitalem  offendentis,  et  vice 
versa :  magnes  enim  amoris  est  amor.  Sensus 
ergo  genuinus  hujus  loci  est ,  q.  d.  Muluam  cha- 
ritalem  colitc.  Haec  enim  uhi  animum  occupa- 
vit,  operit  mutuas  offensas  ,  quibus  crebro  alii 
alios  diclis  aut  factis  lacessimus  ",et  offendimus, 
itaque  parit  pacem  et  concordiam.  Hunc  esse 
sensum  patet  primo   ex  antecedentibus  ct  se- 
quentibus  ,  quae    omnia    spectant   charitatem 
inutuam  :  secundo,  ex  Proverb.  10.  12.  quem 
locum  hiccitatS.  Peirus.  Ibi  enim  odium  dicitur 
suscitare  rixas,  charitas  autem  peccata,  id  est, 
rixas  jam  suscitatas,  vel  suscitandas   operire, 
ubi  Scholiastes  clare  verlit ,  omnes  injuriam  fa- 
rientcs  operit  amor.  Jam  ex  hoc  sensu  generali 
varii  educunlur  particulares:  nam,  ut  ait  Cle- 
mcns  Alexand.  2.  Strom.  Multismodis  intelligitur 
charilas  ,  per  mansuetudinem ,  per  benignitatem, 
pcr  tolerantiam  ,  per  invidice  et  amulalionis  vani- 
latem ,  per  odii  remotionem,  per  injuria  oblivio- 
nem.  Primusest,  q.  d.  Si  suas  proximo  remise- 
ris  injurias,  ille  tuo  hocamore  provocatus  tuas 
paritertibi  remittet,  sicque  utrisque  Deus  suas 
quoque  remitlel,  juxta  illud  Christi  Matth.  6.  \l\. 
Si  dimiserilis  hominibus  peccata  eorum,  dimittet 
el  vobis  Palcr  ccclestis  delicta  vestra.  Unde  et  nos 
orare  jubct :  Dimille  nobis  debita  nostra  ,  sicut  et 
nos  dimitlimus  debitoribus  nostris,  Qui  enirn  of- 
fensas  proximisremittit,  meretur  de  congrno,  si 
peccator  sit,  nt  pcccata morlalia  ;  et  dc condigno, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Gap.  IV. 


«i  justus  sit,  ut  venialia  sibi  a  Deocondonentur. 
Secundus,  odium  per  rixam  nianifestat  de- 
licta ;  charitas  vero  silenlio  vel  prudentia  sua  ea- 
dem  operit  ;id  est,  celat  vel  excusatnisi  quantum 
fraterna  correctio  ea  argui  et  corripi  requirit. 
Ita  OEcumen.  et  Lyran.  hic,  et  S.  Chrysost.  hom. 
U.  in  Acta  :  Charitas ,  inquil,  multitudinem  pec- 
calorum  tegit :  inimicitiai  autem  eliam  ea  qua;  non 
sunt ,  suspicantur.  Sic  et  S.  Bern,  ep.  17.  Unde 
S.  Aug.  explicans  illud  Matlh.  18.  15.  Sipeccave- 
rit  in  te  fralcr  tuus,  vade  et  corripe  eum  intcr  te 
et  ipsum  solum.  Ipsa  charilas,  uu\n\l,poslutut,  ut 
secrcto  corrigantur  qtue  peccantur  sccretius  :  ubi 
contingil  malum,  ibi  moriatur :  nam  si  sotus  nos- 
ti,  et  vis  coram  omnibus  arguere ,  non  es  correc- 
tor ,  sed  proditor.  Charitas  ergo  proximi  pecca- 
tum  non  evulgat,  ne  illud  exulcerel,  sed  tegit 
vel  privatim  corripit,  ut  sanet.  Vere  AbbasPas- 
tor  in  Viiis  Patrumlib.  5.  libello  9.  num.  G.  Qua- 
cumque ,  ait,  liora  legimus  peccatum  fratris  nos- 
tri,  leget  etiam  Dcus  nostrum,-  el  quacumquehora 
prodiderimus  culpas  fratrum,  et  Deus  nostras  si- 
militer  prodet.  Qua  enim  mensura  mensi  fueri- 
tis,  remetietur  vobis:  ita  Coustantinus  Magnus 
in  Concilio  Nicaeno  oblatos  sibi  libellos  famosos, 
quibus  Episcopi  se  invicem  de  criminibus  accu- 
sabant ,  noluillegere,  sed  in  ignem  conjecit,  di- 
cens  se  ,  si  crimen  aliquod  Episcopi  videret, 
illud  pallio  suo  operturum,  ne  in  populioculos 
incurrerel:  eaque  ratione  omnes  eorum  lites  et 
querelas  discussit,  uti  refert  Theod.  1.  1.  Hislor. 
c.  11. 

Tertius  ,  odium,  id  est,  correptio  profccta  ex 
odio  non  corrigit  mores,  sed  irritat,  ut  peccans 
»e  in  peccalo  obfirmet,  illudque  impudenter 
propugnet  et  jactet :  charilas  vero  ,  id  est,  cor- 
reptio  facta  ex  charilate  et  amore,  omnia  pec- 
cata  .  omnesque  contentiones  et  rixas  lenit,  et 
sopit,  et  sedat,  juxta  illud  S.  Aug.  inc.  1.  adGa- 
lat.  Quidquid  lacerato  animo  ingcritur,  punientis 
cst  impelus ,  non  charitas  diligentis :  diiige,  et  dic 
quidquid  voles. 

Quarlus,  si  injurias  proximi  ex  charitate  si- 
lenleret  patienter  tuleris  ,easvelutignem  aqua 
operiesct  restingues,  acvinces  in  bonomalum, 
etcarbones  ignis  congcressupercaput  ejus,  qui- 
bus  eum  ad  redamandum  accendes.  Unde  Sept. 
Prov.  10. 12.  vertunt ,  omnes  autem  non  contcn- 
dentes,  operiet  piAw,  id  est  amicitia. 

Quintus,  si  proximorum  inter  se  inimicitias  , 
Iites,  injurias  ,  scandala,  et  delicta  quaelibet 
tollere  cupis,  charitatem  erga  eos  ostende  : 
charitate  enim  eos  expugnabis ,  tibique  devin- 
cies ,  ac  omnia   conteges  et  abolebis. 

Quaeres  lertio  quomodo  charilas  tegat  pec- 
cata  ?  Respond.  Primo  ,  charitas  tegit,  id  est, 
abolet  peccata ;  sicut  aqua  tegit  ignem,  dum 
eum  obruitetexstinguil:  sicDeusdicitur  tegere 
peccata,  cum  ea  non  aspicitut  puniat,  sedcon- 
donando  aconspectu  suo;  et  consequenter  ex 
rerum  natura(quod  enim  in  ea  est,  a  Deo  ne- 
cessario  videtur)  amovet,  aufert  et  abolet ,  uti 
dixi  Rom.  U.  v.  7. 

Secundo,  charitas  tcgit,  id  est  involvit,  pal- 
liat,  et  leniendo  acpalliandoexcusat  injuriaset 
peccata  proximi.  Sapiens  enim  Proverb.  10.  v. 
11.  etl2.  opponit  haec  duo:  Os  impiorum  operit 
tniquitatcm,  et :  Universa  delicta  operit  charitas. 
q.  d.  Impiusetimpietaspalliat,  etpallio  sancli- 
latistegit  suaminiquitateni;charitas  veroproxi- 
morum  offensas  pallio  ainoris  \elat  et  obtegii. 


699 

12. 


Ita  Dionys.  Carthus.  in  Provcib.  c.  10.  v 
Chariias  ergo  est  quasi  cyclus  aurea,  qu.-e  om- 
nes  n.cvos  et  defectuscontegitul  non  videantur. 
Sic  matrem  suam  S.  Monicam  laudal  S.  August. 
9.  Confess.  9.  quod  inler  dissidentes  atque  discor- 
des  quaslibcl  animas ,  ubi  poterat ,  tam  se  pra^be- 
bat  pacificam ,  ul  cum  ab  utraque  multa  de  invi- 
cem  audirel  amarissima  ,  quatia  solct  eructare 
turgens  atque  tumens  discordia  ,  quando  prcesenti 
amicm  de  absenle  inimica  per  acida  colloquiu  cru- 
delitas  exhalatur  odiorum  ;  nihil  tamen  alteri  de 
altera  proderet ,  nisiquod  ad  eas  reconciliandas 
vatcret. 

Modum  tegendi  et  excusandi  peccata  docet 
S.  Bern.  serm.  60.  in  Cant.  Excusa ,  inquil,  in- 
tentionem  si  opus  non  potes ,  puta  ignorantiam  , 
puta  subreptionem  ,  puta  casum.  Quod  si  omnem 
omninodissimulationemreicertitudorecusat,suade 
nihilominus  ipse  tibi;  et  dicilo  :  Vehemens  fuit  ni- 
mis  lenlatio ,  quid  de  me  illa  fccisset ,  siinme 
accepisset  simititer  potestatem.  Et  Seneea  lib.  2. 
de  Ira  c.  30.  Naluram,  inquit,  excuticmus  volun- 
tatcmque  facientium.  Puer  est?  Ktali  donetur , 
nescit  an  peccet.  Pater  est?  aut  tantum  profuit  ut 
itliusjam  injuriajus  sit ,  aut  fortassis  ipsum  hoc 
meritum  ejus  est  quo  offendimur.  Mulier  est  ?  errat. 
Jussus  est?  necessitati  quis  nisi  iniquus  succenset. 
Lcesus  est  ?  non  injuria  pali  quod  prior  feceris.  Ju- 
dex  est  ?  plus  illius  credas  sentenlia?  ,  quam  luce. 
Rex  est  ?  si  nocentempunit,  cede  juslitia?:  si  inno- 
centcm,  ce.de  forlunx.  Mutum  animal  est ,  aul  si- 
mile  muto  ?  imitaris  illud  si  irasceris.  Morbus  est , 
aut  caiamitas?  levius  transiliet  suslinentem.  Deus 
est  ?  tam  perdis  cum  illi  irasceris,  quam  cum  illum 
alleri  precaris  iratum.  Bonus  vir  est  qui  injuriam 
fecil?  noiicredere.  Matus?  noli  mirari.  Dabit  pamas 
alleri,  quas  debet  tibi,  etjam  sibi  dedit  quipeccavil. 

Docet  ergo  Salomon,  et  ex  eo  sanctus  Petrus. 
verani  rationemconciliandiet  conservandi  cha- 
ritatem  inter  homines  esse,  si  ea  quasi  tegmin»; 
tegantur ,  pallientur  el  obliterentur  omnes  ser- 
mones,  gestus ,  actus  displicentes,  qui  liligandi 
occasionem  praebere  possunt. 

Tertio  et  aplius,  chnritas  tegit  injurias  et  pec- 
cata  ,  sicut  emplastrum  tegit  plagas  et  vulnera 
eis  medendo,  easque  curando.  Tegtre  ergo  pec- 
cata  ,  est  ea  involvere  ,  alligare  ,  ungere  ,  cata- 
plasmare  ad  sanandum  ,  qui  ergo  diligit  est 
quasi  chirurgus  alligans,  et  sanans  emplasiro 
amoris  et  amantis  correptionis  omnes  offensas  , 
lites  animseque  plagas.  Sic  Deum  tegere  peccata 
quasi  emplastro  ut  ea  sanet  et  curet,  docet 
S.  August.  in  Psal.  31.  concione  2.  Deus,  inquit, 
tegat  vulnera  tua  :  medicus  legat  et  curet ;  em- 
plaslro  enim  teget:  sub  tegmento  medici  sanatur 
vulnus.  Idem  docet  Nazianz.  orat.  de  baptismo. 

Quarto  ,  charitas  non  sanat  tantum  vulnus  ei 
plagam  animx\  v.  g.  lites  et  inimicitias  ,  sed  ei 
eamdem  prorsus  tegit,  ita  ut  nullum  post  sc 
hiatum,  livorem  vel  eicatricem  relinquat ,  put;i 
nullum  rancorem  ,  nullum  dolorem  ,  nullam 
memoriam,  juxta  illud  prseceptum  S.  Clenien- 
tis  ,  imo  Apostolorum  lib.  2.  Conslit.  c  65.  Tu  «,' 
clemcns  mcdicus  pcccatores  omncs  cura  ,  utens  ac- 
commodatis  ad  salutemmcdicamcntis  ,  non  modo 
urendo,  secando ,  novacuiam  adhibendo,  sed  etiam 
atligando  ,  exsiccando  ,  injiciendo  medicamenta 
lcnia  cicatriccm  obducentia,  emoliiendo  sermonibus 
consolatoriis. 

Tropol.  teguntur  peccata  primo  .  cnm  vitam 
emendamus :  tunc  enim  opera  mala  priora  po»- 


760  COMMENTARIA  IN  EPIST 

terioribus  honis  obtegimus  et  velamus  assu- 
mendo  honestce  vitce  tegmcn,  ut  prateritorum  cri- 
minum  untc  oculos  Dei  lurpiludo  celetur,  ait  B. 
Petrus  Damiani  serm.  3.  de  S.  Georgio.  Sic  ct 
S.  Ambr.  lib.  2.  de  Pcenilent.  c.  5.  el  S.  Gregor. 
32.  Moral.  c.  2.  Secundo,  cum  eorum  reliquias, 
puta  inclinationes  ,  cogitationes  et  babilus  pra- 
vos  morlilicamus  et  extirpamus.  Ila  S.  Nazianz. 
orat.  de  baptismo. 

Anagog.  teguntur  peccata  praeterita  justorum, 
quia  licct  in  die  judicii  publice  indicanda  et 
loti  mundo  nianifestanda  sint,  uti  contra  Ma- 
gistrum  in  h.  distin.  ^3.  littera  D.  passim  do- 
cent  Tbeologi ,  tamcn  id  cedet  ad  Sanctorum 
non  confusionem ,  sed  gloriam  :  gloria  enim 
S.  Magdalemc  crit,  quod  e  peccatis  emerserit,  et 
ad  tantam  sanctitalem  evaserit. 

Moraliter  disce  bic  quanta  sit  vis  charitatis. 
Illa  enim  abolet  omnes  offensas ,  non  tantum 
prseleritas  ,  uti  jam  dixi,  sed  et  praesentesac  fu- 
turas.  Praesenles,  tum  quia  abolet  praesentes 
offensas  ,  liles  ,  rixas  ,  inimicitias  ;  tum  quia 
tegit  el  excusat  imperfectiones  ,  imprndenlias , 
indiscrctiones,  etc,  quse  inopere  charilatiscom- 
mittuntur,  juxta  illud  :  Zelus  purgat  facinus.  Sic 
zelus  purgal  homicidium  Mosis,  Phinees,  Matha- 
tiae  a  scelere ;  quia  id  commiserunt  ex  ardenti 
charitale  in  Deum  et  suam  genlem,  ul  illam  ab 
idololalria  cohiberent ,  ab  eaque  Dei  iram  et 
vindictam  avertercnt. 

Futuras  quoque  tegit,  quia  eas  impedit  eflicit- 
que  ne  commiltantur.  Ila  S.  Ambrosius  in  Psal. 
118.  serm.  16.  adillud:  Propterea  ad  omniaman- 
dala  lua  corrigebar.  Merito,  ait,  corrigebalur , 
quoniam  diligebal.  Cliarilas  enim  operit  mullitu- 
dinem  peccalorum.  Vide  quanla  operiat,  quanta 
corrigat.  Cluirilas  paiicns  esl  ,  benigna  est  , 
non  cemulaliir  ,  non  agit  perperam,  non  infla- 
tur,  etc.  Ergo  si  lex  immaculattim  facit ,  recte 
charilas  operit  multitudinem  peccatorum  ,  quia 
plenitudo  legis  est  dilectio.  Sic  charilas  sapiens 
inimicilias  et  inimicos  concilians,  impedil  eo- 
rum  liles,  rixas  ,  pugnas  et  caedes,  quae  alioqui 
«'X  iis  certo  emanaturae  essent.  Elhoc  significat 
Salomon  dicens  Proverb.  10.  12.  Odium  suscitat 
rixas  ;  ct  universa  dclicta  operit  charitas.  q.  d. 
Ubi  est  odium  intcr  homines  ,  vel  levissima  de 
causa  oriunlur  litcs  et  jurgia  :  ubi  est  amor, 
etiam  magnae  offensae  tegunlur ,  vel  potius  non 
cognoscuntur.  Gandor  enim  amici  omnia  can- 
dide  interpreiatur  ,  imo  celat  ,amici  commissa  , 
et  crimen  pro  crimine  non  habet.  E  contrario  , 
odium  in  pejorem  partem  rapit  omnia,  elsubindc 
crimen  fingit  ubi  nulliiin  est,  aulex  parvo  mag- 
num  efficil,  ex  musca  faciens  elephantum.  Sicul 
enim  pervitrum  nigr.um  omnia  apparenl  nigra : 
per  album  vero  lueidum  ct  aureum  omnia  vi- 
dentur  alba,  lucida  et  aurea  ;  sic  per  odium 
omnes  acliones  ejus  quem  odimus  videnlur 
telrae  et  odiosae ;  per  charitatem  vero ,  omnes 
acliones  ejus  quem  amamus  videntur  lucidae  , 
gratae  et  aureae  ,  quia  earum  maliliam  et  vitium 
tegilamor  ,  et  in  iis  non  videt  nisi  id  quod  pul- 
chrum  est.  ftursum  charitas  est  mel  dulcoraus 
omne  verborum  et  verberum  fel  :  ipsa  est  vic- 
trix  injuriarum  ,  quia  amans,  imo  amens  est 
amor. 

Quocirca  vere  Clemens  Alex.  1. 1\.  Strom.  Hcec, 
ait,  est  charitas  diligere  Deum  et  proximum ,  ea 
extollit  alliludinem  quce  non  potest  expticari :  cha- 
ritas  opcrit  multiludincm  peccatorum ,  chanlas 


I.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 

nos  Deo  conglutinat ,  omnia  facit  in  concordia:  iti 
charitale  consummati  sunt  omnes  electi  Dei.  Abs- 
que  charitate  nihil  est  gralum  Deo;  ejus  perfectio- 
7iis  non  est  explicatio;  etS.  Aug.  in  Psal.  21.  conc. 
2.  Tunica  ,  inquil ,  Chrisli  inconsutilis  est  chari- 
tas  et  unitas  Ecclesice ,  desuper  lexla ,  id  est ,  de 
ccelo  a  Patre  et  Spiritu  sancto.  In  ipsa  sors  mit- 
titur ,  nemo  illam  dividit;  et  lib.  6.  conlra  Julian. 
Quisquis ,  ait,  tenuerit  veritatem  et  charita'em 
nec  errans  ,  nec  invidus  erit.  Nam  et  error  veri- 
tate ,  et  livor  charitate  pellendus  est.  Idem  alibi 
asserit  quod  compago  membrorum  Ecclesiae  et 
Christi  sit  charitas.  ldem  serm.  7.  de  S.  Ste- 
phano  :  Charitas,  inquil ,  in  Stephano  superavit 
scevitiam  Judceorum.  Charitas  in  Paulo  cooperuit 
multitudinem  peccatorum.  Charilas  estigitur  om- 
nium  fons  et  origo  bonorum,  munimen  egregium, 
et  via  quce  ducit  ad  ccelum.  In  charilate  qui  ambu- 
lat ,  nec  errare  poterit ,  nec  timere.  Ipsa  dirigit  et 
protegit ,  et  ipsa  perducit.  Charitas  ergo  est  pal- 
lium  peccatorum  omnium  eeque  ac  virtutum 
omnium,  imo  charitas  est  patiium  Dei  et  divince 
majestatis  ,  uti  scile  quidam  Sanctorum  dixit , 
juxta  illud  Isaice  59.  17.  Opertus  est  quasi  palliu 
zeli. 

9.    HOSPITALES    INVICEM   SINE     MURMUIUTIONE.  ] 

Graece  sine  murmurationibus.  Charitati  subnectat 
hospilalitatem  quasi  sociam  ,  imo  filiam,  ab 
eaque  excludit  murmurationem.  Solent  enim 
hospites  tenaces  et  arcli  animi  queri  de  adve- 
narum  multitudine,  sumptu,  diuturnitati,  eda- 
citate,  loquacitate,  libertate,  aliisque  vitiis.  Ta- 
les  erant  incoke  Ponti  adquos  scribit  S.  Pelrus, 
nimirum  duri  et  inhospilales  ,  ut  patet  ex  verbis 
Terlull.  quse  cilavi  initio  epistoke.  Unde  Pontns 
ab  accolarum  feritate,  dictus  est  a?£v0« ,  id  est 
inhospitalis  :  sed  per  lideles  S.  Petri  discipulos 
factus  est  zv&vos,  Euxinus ,  inquam  ,  et  hospi- 
talis.  Ponlusenim  ob  rigida  frigora ,  aeremque 
caliginosum  et  nubilum,  rigidos  durosque  pro- 
gignit  hoinines.  Pontus ,  inquit  Plinius  ,  anlea 
ab  inhospilali  feritale  Axenos  appetlalus  est.  Am- 
mianus  1.  2.  Achcei ,  ait,  intendenle  sceviliam  li- 
centia  diuturna,  indidere  mari  nomen  inhospitali; 
et  a  contrario  psr  cavitlalionem  Pontus  Euxinus 
appetlalur.  Ovidius  de  Ponto: 

Quem  tenet  Euxini  mendax  cognomine  Pontus. 

Quare  merilo  S.  Petrus  Ponticis  jam  conversis 
ad  Cl.ristum  commendat  hospilalitatem  candi- 
dam  in  invicem  ,  puta  erga  Chrislianos  praeser- 
lim  Aposlolos  ,  virosque  aposlolicos  ,  qui  Evan- 
,^elii  causa ,  vel  ob  persecutioncs  tunc  crebro 
mutabant  hospitia  et  regiones,  ideoque  plurium 
hospitum  hospitalitate  indigebant.  Apud  Judaeos 
aliosque  plures  advenis  suaegenlis  jus  est  hos- 
piiii  ad  tres  dies  ,  iis  exactis  expirat,  dicunlqu*' 
illud  : 

Post  tres  ssepe  dies  piscis  vilescit  ethospes. 

Quantafuerit  primorum  Christianorum  hospi- 
talilas ,  palet  ex  Luciano  in  Peregrino ,  et  ex 
vita  S.  Pachomii,  qui  per  eam  conversus  fuil 
ad  Christianismum,  ac  ex  vita  S.  Praxedis  el 
S.  Prudcntianae,  quae  omnes  Christianos  hospi- 
tio  excipiebant :  unde  domus  earum  vocabatur 
Thermae  Novati  :  ubi  postmodum  hospitatus  est 
S.  Justinus  Marlyr  ,  aliique  Christiani  ,  adeo 
ut  hoc  communc  et  celebre  fuerit  eorum 
hospitium. 
Praeclare  S.   Aug.   de  Verbis  Domini  secun- 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Gap.  IV. 


duua  Lucam.  scrm.  32.  Agnoscite,  ait ,  hospi- 
tatitatem  ,  per  quam  perventum  e.st  ad  Domi- 
num.  Suscipite  hospitem  ,  cujus  et  tues  comes  in 
via  ,  quia  omnes  peregrini  sumus.  Ipse  est  Chris- 
tianus ,  qui  et  in  domo  sua,  et  in  palria  sua  pere- 
grinum  se  esse  cognoscit.  Patria  nostra  sursum 
est ,  ibi  hospites  non  erimus.  Idem  ,  serm.  68  de 
Temp.  Offerl,  ait,  Abraham  peregrinis  hospitium, 
qui  non  habebat  tectum,  hinc  tres  angelos  re- 
pr;esentantes  S.  Trinitatem  hospitio  recipere 
meruit.  Ecce  ad  humanam  mensam  ccelestis 
sublimitas  recumbebat ,  cibus  capitur ,  pransi- 
latur ,  et  conturbernali  coUoqttio  inter  hominem 
et  Deum  familictria  vcrbamiscentur.  Et  quiaapud 
Deum  infructuosa  hospitalitas  esse  non  potest  , 
statim  prelium  mercedis  accepit.  Datur  fdius 
( Isaac  )  seni ,  datur  posterilas  desperanti.  Et 
serm.  70.  Videle,  fratres  ,  quam  fcrvcnti  animo 
hospites  exciperc  debeatis.  Ecce  ipse  Abraham  cur- 
rit ,  uxor  festinat,  puer  accelerat ,  nullus  cst  piger 
in  domo  sapientis;  el  mox  :  Lot  quiahoc  quod  po- 
tuit  benigno  animo  obtulit ,  dc  perditione  Sodo- 
morum  Ubcrari  pronterittl.  Atlendite,  fratres,  quia 
etiam  Lol  dum  hospites  nonrepellit ,  angelosexci- 
pcre  merttit.  Ecce  hospitalem  domum  angeti  ingre- 
diuniur ,  clausce  hospitibus  domus  (Sodomitarum) 
flammis  sulphureis  concrcmanlur. 

ldcm  I.  2.  de  Quaest.  Evang.  quaest.  51.  Tene 
ItospitaUtatcm,  si  vis  agnosccre  Salvatorem :  qttod 
lulcral  disciputis  infidelitas,  reddidit  hospitatitas. 
ltlem  de  Visitat.  inlinn.  serm.  1.  Ilospitem  Dettm 
habes ,  hospitium  acccptum  fac  hospiti  tuo,  el  lunc 
secttrits  dices  hospiti  luo,  ut  in  ettndo  deducat  lc , 
el  in  conducendo  perducat  te ,  et  in  perducendo 
hospitetur  le.  Dico  tibi  si  gratttm  sibi  exhibucris 
hospitinm  lutun,  gralum  cl  gratius  exhibebil  tibi 
suum.  Oquam  bealus  cris  si  hospes  Dci  fucris,  si 
in  civitale  illa  ccclesti,  sciliccl  Jcrusalem,  rnansio- 
nem  acrepcris,  si  Deus  inde  uliquas  tibi  gratias 
agens  dixeril  :  Ilospes  fui  ,  et  cottcgisti  me ,  et 
•fttumdiu  uniex  minimis  meis  fecistl,  tnihi  fecisti. 
Veni,  benedicle  Pulris  mei,  percipe  regnum.  Non 
promillit  tibi  Detts  hospitium ,  promittit  tibireg- 
nttm.  Hegnahis  ciuii  Cliristo,  cris  ha?res  Dei,  cohcf- 
rcs  aulem  Chrisli.  Vide  S.  Gregor.  hom.  23.  in 
Evang.  ubi  ait:  Peregrini  ad  hospitittm  non  solttm 
invilundi ,  sedcliam  irahcndi  sunt ,  idque  rilatis 
hisce S.  Petri  verbis  eonfinnal  exemplo  \  iri  valde 
hospitalis,  cui  quasipercgrinumseobtulitChris- 
tus.  S.  Nazianz.  iambico  15.  Quis ,  inquit,  hospi- 
talis  '.'  hospitcm  qui  se  pttlal. 

10.  iNUSQUISQUESICUT  ACCEP1T  GRATIAM  ,  IN  Al.- 
TEIUJlTxUM    ll.LAM    ADMI.MSTRAXTES.  ]    Esl   l)OC  Se- 

ouuduni  charilatis  omcium  :  primuin  enirn  fuii 
hospilalilas.  Cratiam  hic  non  tam  gratum  fa- 
cienlem  ,  quain  gratis  datam  inlellige  ,  hanc 
cniin  significal  Grcecum  x^""wa  >  >'l  eal  donum. 
.lubet  ergo  ul  doua  et  talenla  uobis  a  Deo 
data  ,  in  proximorum  utililalem  expendamus  : 
ad  hoc  enim  nobis  eadedit  Deus  :  eoruin  enim 
nos  fecit  miuistros,  dispensatores  et  ceconomos. 
llt  habeut  Uraeca  non  dominos.ac  proinde  hu- 
jus  dispcnsationis  exaelam  a  quolibel  exiget  ra- 
lionem,  dieendo  :  Redde  rationem  vitlicationis 
tucr.  Lucae  li>.  WJ.  Preeclare Pbilo I.  de  Clierubim: 
Sut  ptilo,  iuquit,  liqucre  nou  alonis  ttti  possessio- 
nibus  ,  ih r  gbriam  possidcndo  ,  ncc  divitias  , 
nec  honons  ,  nec  impevia  ,  nee  atiud  quid- 
quain  cd  corpori  vel  aninuv  proprium,  imo  nc  vi- 
tam  qttidem ,  usumfriicium  habeinus  solum.  Sic 
S.  Urbanus  Ponl.  cl  liartyr,  doctor  S.  G;ccili;e  , 


701 

cjusque  sponsi  S.  Valeriani ,  dixit  bona  Eccle- 
siaa  esse  votafidelium,  pretia  peccatorum,etpa- 
ti  imonia  pauperum,  ideoque  in eos.non  in  cogna- 
los,  esseexpendenda,  seque  et  Pontifices  eoruui 
tantum  esse  dispensatores.  Ila  habet  ejus  Vila. 

S.  Petrosuccinit  S.  Paulus  1.  Gor.  12.  7.  Unt- 
cuique,  ait,  datur  manifeslatio  spiriius  ad  utiUla- 
i>  ni.  Et  Hom.  12.  6.  ubi  multiformem,  vel,  ut  Sy- 
rus  \erl\L divisam  et  distinctam,  Ghristi  graliam 
explicat,  dicens  :  Habentes  autem  donationes  se- 
cundum  graliam  qua?  dataest  nobis  ,  differentes , 
sive  prophelium  secundum  rationem  fidei ,  ,  sive 
minislerium  in  minislrando  ,  sive  qui  docet  in 
doctrina,  qui  exhorlalur  in  exhortando  ,  qui  tri- 
buit  in  simpUcilate ,  qui  pro3est  in  sollicitudine  , 
qui  miseretur  in  hilaritale.  Vide  ibi  dicta. 

Nota.  To  sicttt  accepit  significalea  gratis,  can- 
dide,  humiliter,  liberaliter  ad  commodum  alio- 
rum,  non  proprium  (sicenim  ea  aDeo  accepit) 
esseexpendenda;  ila  S.  Gregor.  28  Moral.  c.  6. 
vel.  11.  Tunc ,  ait,  bene  multiforinis  Dei  gratiu 
dispensatur  ,  qttando  acccptum  donum  ejus  quinott 
habet ,  credilur ;  quando  propter  eum  qui  impedi- 
tttr,  sibidalum  ptttalur.  Tuncnos  charitas  djugo 
culpct  Uberos  recldit ,  cum  vicissim  nos  noslro  per 
amorem  servitio subjicit  :  cum  et  aliena  bonanos- 
ira  credimus,  et  nostra  aliis  qttasi  sua  offerenles 
exhibemus.  Idem  hom.  7.  in  Ezech.  IlumiUter  , 
ait,  impendite  bonum  proximis  ,  quia  scilis  vobis, 
non  d  vobis  esse  qtta?  habetis. 

11.  Si  qcis  loqcitur.  loquatur  qcasi  sermonf.s 
Dei.  ]  Kxplicat  hic  multiformem  gratiam,  eam- 
que  generalim  dividit  iu  duas  species  genericas. 
quae  plures  alias  sub  se  continent,  nimirum  in 
locutionem,  id  est  prsedicationem  et  doctri- 
nam  :  ac  ministeriuin ,  quale  est  dislrilnieie 
eleemosynas,  servire  cegris  ,  recipere  hospiles, 
etc.  Vide  dicta  Roman.  12.  G.  nbi  S.  Paulus  duas 
species  indigilat,  propheliain  et  diaconiam  , 
qufB  in  re  idem  suut  quod  doctrina  et  ministe- 
rium.  Jubelergo  ut  doclor  et  pr;cdicalor  loqua- 
tur  sermones  non  suos  ,  sed  Dei,  id  est,  doceat 
vera,  sancta  et  Deo  digna,  sciliceteaquae  Chris- 
tus  docuit  in  Evangelio,  qu;eque  Deus  illi  ius- 
pirat,  non  quaespiritus  humanus  aut  mundanus 
-nggerit.  In  primiliva  eniin  Ecclesia  Spinius 
sanctus  in  coelu  (idelium  inspirabat  uni  exhor- 
lalionem,  alteri  hymnum,  alteri  prophetiam  , 
ut  quisque  ea  ad  praesentiuni;e(lificationem  de- 
promeret  et  eloqueretur,  uli  docet  S.  Paulus 
1.  Cor.  \k.  26.  Huc  facitillud  Pindari  in  Nemeis 
ode  8.  Crescit  virtus  exaltata  per  sapientes ,  sicut 
urbor  fo3cundata  pcr  rort  in. 

Secundo,  ut  eos  loquatur  non  superbe ,  sed 
humiliter  :  Qui  enim  verba  quce  proferunl  ex 
propriis  non  habent  ,  cur  quasi  de  propriis  tu- 
ment?  i\\l  sanclus  (iregorius  3.  par.  Past.  c.  25. 
lUirsum  ut  eos  loqualur  nou  frigide ,  sed  ar- 
denler:  tales  enim  sunlsermones  Dei  etSpiritus 
s;incli  ,  qni  proinde  tinguas  ardenies  primi> 
doctoribus  ,  puta  Apostolis,  dedit  in  renlecosle, 
utiisdeinsuossernionesarileiitereliKiueientur; 
iisque  accenderent  corda  audientiuni,  juxta  il- 
lud  :  Ignilmn  eloquium  Ittitin  v<  h>  mcnler.  Psal. 
118.  vers.  1^0.  Pr;eclaie  Gliinachus  gradu  86. 
Sicut ,  inquit ,  is  qui  frt  aromata  ,  eiiamsi  nolit 
<x  odore  proditur  :  ita  el  qui  spiritum  Dei  habct 
ex  verbis  suts  agnoscitttr.  Quocirca  S.  Aug.  lib. 
U.  de  Docirina  Christiana  instruit  doctorem  et 
concionalorem  ,  nt  ante  leclionem  et  concio- 
ncui  Dtum  -rdcnlcr  oret,  ut  is  nou  tanium  ea 


702 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


quae  dimula  sunl,  sed  et  modum  ac  ardorem 
quo  dicenda  suntad  feriendum  hominumcorda, 
suggerat ,  itaque  non  tam  doctor  quam  Detts 
per  os  doctoris  loqui  vidcatur.  Ut  inteltigenter , 
inquit,  ut  libenter ,  ut  obedienter  audiatur ,  pie- 
tatc  magis  orationuvi ,  quam  oratorum  facullate 
agi  non  dubilct ,  ut  orando  pro  se  ac  pro  illis  quos 
est  allocuturus  ,  sit  oralor  antequam  doctor.  Ipsa 
horajam  ul  dicat  accidens,  priusquam  exerat  pro- 
ferentem  linguam,  ad  Deum  levet  animam  silien- 
tem ,  ut  eructet  quod  biberit ,  vel  quod  impleverit 
fundat.  Ita  S.  Paulus  primus  Eremita  visitatus  a 
S.  Antonio,  cum  eo  non  nisi  sermones  Dei  lo- 
quebatur  :  sic  enim  de  eo  scribit  S.  Hieron. 
Dum  in  mutuos  miscentur  amplexus  ,  propriis  se 
salutavere  nominibus,  gratiai  Dominoin  commune 
referuntur.  Et  post  sanctum  oscuLum  Pautus  cum 
Anlonio  ita  exorsus  est.  En  quem  tanto  labore 
qitcesisti,  putridis  senectute  membris  operit  inculla 
ranities.  En  vides  hominem  pulverem  mox  futu- 
rum.  Verum  quia  charitas  omnia  sustinet ,  narra 
mihi,  quceso,quomodosc  habet  humanumgenus  'un 
in  antiquis  urbibus  nova  tecta  consurgant  :  quo 
mundus  regatur  imperio  :  an  supersint  aliqui  qui 
damonum  errore  rapianlur.  Mox  corvo  afferentc 
panem  :Eia,  inquit  Paulus,  Dominus  nobispran- 
dium  misit  vere  pius  ,  vere  misericors  :  sexaginta 
jam  anni  sunt  quod  accipio  dimidii  semper  panis 
fragmentum:  verumob  adventum  tuum  militibus 
suis  Chrislus  duplicavit  annonam,  etc.  De  hinc 
paululum  aqua  in  fonte  prono  ore  libaverunt :  et 
immolantes  Deo  sacrificium  laudis  noctem  transe- 
gere  vigiliis.  Orto  mane  S.  Paulus  ad  Antonium 
sic  loculus  est :  Olim  te,  frater,  in  istis  regionibus 
habitare  sciebam  :  olim  te  conservum  meum  mihi 
promiserat  Deus.  Sed  quia  mam  dormilionis  mece 
tempus  advenit ,  et  quod  semper  cupiebam  dissotvi 
et  esse  cum  Christo  ,  peracto  cursu  superest  mihi 
corona  justitia;  tu  missus  es  d  Domino  qui  liumo 
corpusculum  meum  tegas ,  imo  terra?  terram  red 
das.  His  Antonius  auditis  flens  et  gemens  ne  se 
desereret ,  atque  ut  comitem  talis  ilineris  ac- 
ciperet,  precabatur ;  el  ille  :  Non  debes,  inquit, 
qucerere  qum  tua  sunt,  sed  quai  aliena.  Expedit 
quidemtibi  sarcina  carnis  abjecta  Agnum  sequi ; 
sed  el  cozteris  expedit  fratribus,  ut  tuo  adhuc  ins- 
tituantur  exemplo ,  etc.  Tales  sint  Religiosorum 
sermones,  talia  servorum  Dei  colloquia  ,  tales 
fidelium  visitationes. 

Ita  S.  Dominicus  jugiter  aut  cum  Deo,  aut  de 
Deo  loquebatur,  idemque  suisinculcabat :  unde 
idipsum  praestititD.  Thomas  Aquinas,  aliosque 
docuit,  dicens  :  Viro  Religioso  non  nisicum  Deo, 
aut  de  Deo  loquendum  esse.  Ita  David  Anachoreta 
privatus  loquela,  a  Deoobtinuit  ut  de  rebus  di- 
vinis  loqui  posset,  uthabet  Joannes  Moschus  in 
Prato  spirit.  cap.  1^3.  Tales  fuere  nostri  primo- 
res  S.  Ignatius,  S.  Xaverius,  P.  Faber,  P.  Cani- 
sius,  quiin  hospitiis,  plateis,  etaulisprincipum 
non  nisi  religiosa  loquebantur,  ubique  cceleslia 
divinarum  laudum  rerumque  mella  manantes, 
ideoque  innumeras  Deo  animas  pepererunt.  Hoc 
est  quod  ait  Malachias  c.  2.  7.  Labia  sacerdotis 
rustodient  scientiam ,  ct  legem  requirent  ex  ore 
*jus,quia  angelus  Domini  exei-cituum  est.  Ubi  No- 
tatS.  Hieron.  non  dici  proferent,  sed  custodient, 
ut  scilicet  loquantur  opportune,  dentque  con- 
servis  cibum  in  tempore  suo  :  iia  ui  os  sacerdo- 
tis  sit  arca  quaedam  salutaris  doctrinae,  unde 
omnes  necessaria  depromant,  quae  ibi  Deus  ad 
communem  utilitatem  et  doctrinam  recondidit. 


Auctor  imperfecti  hom.  38.  Sicut  stomachus, 
ait,  accipiens  cibum  coquit,  sic  et  sacerdoies 
accipiuntscienliam  sermonisperScript.  ex  Deo, 
et  excoquunt  eam  in  se,  id  est  traclantes  et 
meditantes  apud  se,  universopopuio  subminis- 
trant.  Et  S.  Ambrosiusserm.  13.  sacerdotes  com- 
paratapibus.  Sicut  apes,  inquit,  de  divinarum 
Scripturarum  flosculis  suavia  mella  conficiunt, 
et  quidquid  ad  medicinam  perlinet  animarum, 
oris  sui  arle  componunt.  Porro  non  sufficit  sa- 
cerdoti  Dei  sermones  loqui  voce ,  nisi  eosdem 
loquatur  et  vita  :  vita  enim  dat  voci  efficaciam. 
Nam,  ut  aitS.  Ambrosius  epist.  6.  separavit  Deus 
sacerdotes  a  populo,  pracepit  Moysi  ut  monlem 
cumsacerdotibus  ascenderet ,  populus  autern  deor- 
sum  staret.  Vides  divisiones?  nihilin  sacerdotibus 
plebeium  requiri ,  nihil  populare ,  nihil  commune 
cum  studio,  usu  et  moribus  incondita>  mullitudi- 
nis  ;  sobriam  a  turbis  gravitatem ,  seriam  vitam , 
singulare  pondus  dignilas  sibi  vindicat  sacerdota- 
lis.  Quomodo  enim  potest  ob$ervari  apopulo,  qui 
nihil  habet  secretum  a  populo,  el  dispar  d  multitu- 
dine?  Quid  in  temiretur  si  in  te  sua  recognoscat? 
si  nihil  in  te  aspiciat  quod  ultra  se  invenial?  Super- 
grediamur  igitur  ptebeias  opiniones ,  et  strata 
quadam  gregalis  conversationis.  Hinc  Deus  Le- 
vit.  10.  Sanctificabor,  ait,  in  iis  qui  appropinquant 
mihi.  Ubi  aliqui  vertunt,  agnoscar  sanctus  ex 
munditia  et  sanctitate  ministrorum ,  puta  sacer- 
dotum.  Theodor.  q.  3.  in  Levit.  quserit  quare 
victima  pro  saccrdote  oblata  tota  cremaretur ,  ac 
respondet  :  ut  integritatem  sacerdotis  demons- 
traret,  qui  non  aliquatenus ,  sed  se  totum  plane 
Deo  dedicavit. 

S.  Basilius  in  Moral.  regula  80.  cap.  10.  quaerit 
quales  esse  debeant  praedicatores  Evangelii?  ac 
respondet  primo  debere  esse  tanquam  Apos- 
tolos  ;  secundo,  tanquam  praecones  cceli ;  tertio, 
tanquam  regulam  pietatis  ;  quarto,  tanquam 
oculum  in  corpore  :  quae  sigillatim  probat  ex 
Scriptura  verbisque  Christi. 

Tanquam  Apostoios,  ail,  etminislros  Christi,  et. 
dispensatores  fideles  mysteriorum  Dei,  sota  eaqua> 
a  Domino  prxceptasunt  integerrime  etre  et  verbo 
implenles.  Eccemitto  vos  sicut  oves  inmedio  lupo- 
rum.  Euntes  docete  omnes  gentes  :  sicnos  existimet 
homo  tanquam  ministros  Christi ,  et  dispensatores 
mysteriorum  Dei.  Quod  aulem  superest ,  quaritur 
inter dispensatores  ut  fideiis  quis  inveniatur. 

Tanquam  proecones  regni  ccelorum,  ad  destruc- 
lionem  ejus  quihabet  imperiummortis  in  peccato. 
Euntes  autem  pr&dicale ,  dicentes  :  Appropinqua- 
vit  regnum  ccelorum.  Teslificor  ego  coram  Deo  el 
Domino  Jesu  Christo  qui  judicaturus  est  vivos  et 
mortuos ,  per  adventum  ipsius  pradica  verbum 
Dei. 

Tanquam  formam  aut  regulam  pietatis  ,  ut  per 
eos  adrectitudinem  omnem  dirigantur  iltiqui  Do- 
minumsequuntur,  et  itlorum  perversitas  detegatur 
qui  in  quavis  re  illius  imperium  detrectent.  Qiuv 
quidem  retro  sunt  obliviscens ,  ad  ea  vero  quce  sunt 
priora  extendens  meipsum ,  juxta  destinatum  per- 
sequor  ad  bravium  supernwvocationis  Dei  inChristo 
Jesu.  Quicumque  ergo  perfecti  sumus  hoc  sentia- 
mus  :  et  si  quid  aliter  sapitis ,  et  hoc  vobis  Deus  re- 
velabit.  Verum  tamen  ad  quod  pervenimus  ut  idem 
sapiamus ,  in  eadem  permaneamus  regula.  Exem- 
plumeslo  fidelium  in  verbo,  in  conversatione ,  in 
charitale,  in  fide,  in  castitate.  Sollicite  aulem  cura 
teipsum  probatum  exhibere  Deo ,  operarium  in- 
confusibilem  rite  tractantem  verbum  veritatis. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


705 


Tanquam  ocutum  in  corpore,  ut  vidclicel  habere 
delectum  el  bonorum  et  malorum  sciant ,  atque  ut 
Christi  membra  adsingula  quibusqueaccomrnodala 
officia  dirigant.  Lucerna  corporis  est  oculus.  Si 
ergo  oculus  tuus  fuerit  simptex,  totum  corpus 
tuum  lucidum  erit. 

S.  Greg.  Nazianz.  orat.  1.  Apolog.  Il&c  summa 
est ,  inquit,  ut  virtute  tales  cxistant ,  ut  (  uno 
verbo  dicam)  ccelestes  sint  :  ac  possint  purgari 
primum ,  deinde purgare ;  sapientia  inslrui ,  alque 
ita  alios  sapientes  reddere;  lumen  fieri,  et  alios 
colluslrare ;  accedere  ad  Deum,  et  alios  adducerc ; 
sanctificari,  et  aliis  sanclilatem  a/ferre.  Doctorcs 
ergo  et  sacerdotes  eam  praestent  niorum  inte- 
gritatem,  quae  caelerorum  censura  sit  et  tlisci- 
plina  :  quotl  eflicient,  si  toquantur  ut  oracula , 
vivunt  ut  numina.  Idem  faciant  Reiigiosi :  horum 
eniin  est  loqui  sermones  Dei,  ut  eorum  vox  sit 
vox  Dei ,  non  muntli,  ut  suum  Patriarchamimi- 
tentur  Joannem  Baplislam,  qui  ait  :  Bgo  vox  cla- 
mantis  in  deserto:  Parate  viam  Domini.  Pivniten~ 
tiam  agite :  appropinquavit  enim  regnum  ccvlorum. 
Malth.  3.  v.  2.  et  3. 

Sl   QUI9   MINISTRAT,   TANQUAM   EX  VIRTUTE  QUAM 

administrat,  -/.oprf/u  ,  id  est  subminislrat ,  sugge- 
rit,  suppeditat,  Dkiis,  ]  ita  Syrus.  Hoc  est  alle- 
rum  genus  chrismatis,  scilicet  diaconia,  sive 
ministerium,  pula  administratio  sanctorum  Sa- 
cramenlorum,  eleemosyuarum  ,et  quarumlibet 
aliarum  rerum.  Dicitergo,  utcui  aliquod  tale 
ministerium  etmumis  in  Ecclesia  a  Deoohiigit, 
is  illud  adminislrcl  el  exerceat,  non  sua,  sed 
Dei  virtute,  quam  scilicet  illi  Deus  suggerit  et 
suppetlitat :  quo  innuit  primo,  eos  suum  dehere 
munus  agere,  non  alienum  invadere  :  ac  nihil 
sihi  posse  arrogare,  sed  totam  suam  virtutem  , 
faculiatem  et  eflicaciam  Deo,  cujns  esttribuere. 
Ita  OFxum.  Secundo  eos  dcbere  ministrarc  in 
virtule,  idest,  non  tantum  recle  et  lideliter, 
non  accipiendo  personas ;  sed  et  valentcr,  slre- 
nue,  generose  vincendo  omnes  dillicultales, 
nullius  poientiain  vel  invitliani  timentlo,  scien- 
lcs  se  Dei  esse  ministros,  ab  eoque  agi ,  regi  et 
protegi;  hocenim  significat  Grcccum  irjpt ,  idest 
virttts,  robur,  forliludo.  Sic  Chrislus  in  virlute 
spiritus  regressus  est  in  Galilaeam.  Ltica}  U.  \(\. 
Idemimileniur  Christiani,  utquidquid  inchoant 
etagunt,  inchoentet  agant  in  virlute  spiritus,  ut 
vitleantur  eo  agi  et  impelli  divina  vi  Spiritus 
sancti,  uli  agebatur  Samson  ad  operasua  fortia 
etheroica.  Tertio,  in  dando  et  erogantlo  essc 
liherales,  memores  se  non  tlaresua,  sed  Dei, 
qui  in  dando  est  liberalissimus,  ac  vult  ui  mi- 
nistri  hanc  suam  liheralilatem  imilenlur,  ideo- 
quequo  liberaliuserogant,  eoplura  libcralins  eis 
imperlit.  Nam,  ut  ait  Auctor  imperfecli  hom.&3. 
in  Matlh.  Ubi palerfamitias  targus  est,  dispensator 
non  debet  essc  tcnax.  Si  Deus  benignus  est,  utquid 
sacerdos  ejus  auslerus  ?  vis  apparcrc  sanctus  ?  circa 
vitam  tuam  csto  anslcrus ,  circa  aticnam  benignu.*. 
Quarto,  ut  non  quaerant  sua  lucra,  sed  anima- 
rum  ad  Dei  gloriam  :  ut  inomnibus,  inquit ,  ho- 
vorificctttr,  greece  lol^-czi,  id  est ,  gloriftcctur, 
DeuspcrJcsum  Christttm,  quiaper  mcrita  Chrisli 
metlialoris  hcec  dona  suis  minislris  elargilur 
Deus.  Quocirca  vere  s.  August.  Soliloq.  cap.  15. 
Quidc  bono  tuo  ,  6  Domtne.  inqtiil,  gloriam  sibi 
quttrit ,  ct  non  libi,  hic  fur  est  ct  latro ,  ct  siniili.s 
cst  diabolo  qai  voluit  fttrari  gloiinm  luam.  Et 
S.  Bernard.  serm.  contra  ingratit.  Fetti  est,  in- 
<iU'd  ,  qtti  ad  singttta  dona  gratiw  rcdit  ad  cum  in 


quo  est  plcnitudo  omnium  gratiarum  ;  el  aerm.  13. 
in  Cant.  Adlocum,  inquit,  unde  exeunt  rcvcrian- 
turflumina  gratiarum ,  ut  iterum  fluant;remitla- 
tur  ad  suum  principium  cccteste  profltwium,  qttv 
uberius  terr<v  refundatur. 

Cui  (tam  Christo,  quam  Deo)  est  gloria  ei 
imperium.  ]  Syrus,  gtoria  cl  honor.  Solent  viri 
sancti  et  ccelestes  rerum  etorationum  omniuni 
exordia  et  fines  ad  Deum  referre,  juxta  illud  :  A 
te  principittm ,  tibi  desinct;  ideoque  in  ejus  doxo- 
logiam  erumpcre  instar  beatcirum  mentium, 
quarum  vitam  ipsi  praelihant  et  inchoant.  Beati 
enim  in  cnelis  jugiter  Deo  accinunt.  Sanctus , 
sancttts,  sanctus,  Dominus  Deus  omnipotcns ,  qui 
erat ,  ct  qui  est,  et  qui  venturus  est.  Apocal.  Q.  8. 
Sedenli  in  throno  et  agno  benediclio,  et  honor,  et 
Qloria,  el  poteslas,  in  saicula  saiculorum ,  Apo- 
cal.  3.  13.  et  c.  7. 12.  Vide  ihi  dicla. 

12.  Chaiussimi.  ]  Ex  ipso  nomine ,  ait  OEcum. 
significat  non  quia  odio  habeantur,  scd  qtua  vatde 
charistnt ,  nimirumDeo,  vehementerque amcntur ; 
afjticliones  ipsis  contingere. 

Noi.ite  peregiunari.]  Transit  a  charitate  ad 
p.itientiam  ,  fidelibus  tunc  ob  persecution<'s 
maxime  necessaviam  :  graece  est  ,«i  Xin^rti  ,  id 
est,  nolite  atlmirari  eteeslimare  rem  peregii- 
nam,  quod  multa  adversa  vobis  quasiDei  servi> 
olilingant  et  ingruant.  Nolite,  ait  OEcum.  hocah 
amicis  Dei  exiraneum  ducere  ,  cum  hoc  eispro- 
prium  el  gloriosum  sit,  quod  ut  aurum  ignc 
liibulationis  prohentur,  purgentur  et  iliustreii- 
tur,  quodquc  Christo  patienii  conformentur ,  ut 
eitlem  resurgenti  configureniur.  Untle  Bcda  , 
Hugo  ctalii  sic  explicant,  q.  d.  Nolite  vos  pcrt-- 
grinos  a^stimare  a  Deo  etChrislo,  quasi  ab  eo 
projeclos,  ideoque  afflictos.  Lyran.  veio,  q.  d. 
Noliteob  afflicliones  peregrinari,  id  est.  alienarc 
vos  a  fide  et  amore  Christi  aut  fugere  in  alienns 
oras.  Verum  primus  sensus  quem  dcdi  proprius 
est  et  genuinus. 

Qtiare  insulsi  sunt  hreretici,  qui  vel  ignoran- 
les,  vel  maliiiose  hcec  torquent  contra  percgri- 
nalitincs  atl  liniina  SS.  Aposlolortim,  Compos- 
tellam  ad  S.  f acobum ,  Hierosolymam  ad  loca 
sancta,  etc.  quasi  et)  peregrinari  vetel  hic  S.  ?t- 
irus.  Nil  enim  tale  significat  t6  Sot^sodc  ,  sed  id 
quod  dixi.  UndeSyrus,S.  Cyprian.  epist.  56.  et 
S.  Hicron.  in  c.  h.  Amos  vertunt,  notite  mirari  ; 
Tcrtull.  in  Scorp.  c.  12.  ne  cxpavescatis  ustionnn  ' 
S.  Fulgent.  ad  Thrasim.  nolitc  cxpavcsccrefcno- 
rem  tanquam  novi  aliquid.  Et  sic  mox  explicat 
S.  Pelrus,  dicens  :  Quasinovi  (  gracce  £voj  ,  idcst 
peregrini)  atiquid  vobis  conlingat.  Quocirca  in- 
congrnua  panter  est  sensus  Aureoli  in  Compl. 
S.  Script.  q.  d.  Ne  leviier  discunatis  ahrepli 
fcrvore  quodam  volimlalis ,  imaginantes  TOa 
alibi  novi  aliquid  reperturos.  Et  ille  Hugonis 
q.  d.  Nolite  in  fervore  devotionis  vovere  aut  as- 
tringere  vos  ad  impossibilia ,  vcl  nimis  ardua, 
t|tiiE  poslea  pr.-estare  non  valeatis,  aulvelitis. 
Sm^tnenim  opponitur  *«  -^cw  ■  unde  sicui  •-'- 
(n«  significat  consucsccrc  et  agere  rem  consoetam 
more  consnetO,  sic  ex  adveiso  (tw^ra  significat 
agcrc  rim  perrgrinam  ,  sltipere  rem  in>\  am  •  I 
insolitam,  rei  insolentia  el  nOTitale  terreri  rt 
percelH.  Sic  S.  Basilius  ep.  ad  Melesium.  Scit  - 
ham,  inquit,  iwmu  -r,j  x*or,v,  idest.  rem  inaudi- 
t;iin  lihi  futuram,  noveram  quod  hujiismodicii- 
niinalio  in  stuporem  te  addticerel  projiter  rei 
iiovitali'm.  Sic  r.onstantinus  Casor  lih.  9.  Agrir. 
c.  5.   docct  pkmt.im  dehere  inseri  in  lerv:i  sibi 


704 

congruaet  connaturali ,  ne,  inquit,  Xinu**t ,  jd 
est,  ob  novitatcm  abalienetur,  atquesolum  sibi 
percgrinum  aversetur.  Apte  ergo  bic  vertas  cum 
Salvianolococitato  et  aliis  :  Ne  commoveamini, 
ne  turbemini,  ne  percellamini  in  afflictionibus , 
quasi  re  nova ,  insolenti  et  peregrina.  Eadem 
significatione  sumitur  a  l.atinis  vox  peregrinus 
clpercgrinor  :  peregrinus  enim  dicilur  qui  in 
sua  civilate  non  est,  sedin  peregrina.  Lnde  Ci- 
eero  pro  Rabirio  :  Adeone  ,  ait,  ignarus  es  ciisci- 
plina?  consuetudinisque  nostrtr ,  u:  peregrinari  in 
altena  cimtate,  non  in  tua  magislratum  gercre 
videare?  et  fr.  Tuscui.  ltle,  ait,  cmnem  Infinita- 
tem  peregrinabatur,  ut  nulta  in  "xlremitate  con- 
sisteret.  Sic  dicuntur  peregrinari  aures  ctocnli, 
cuni  rem  peregrinam  et  novam  audiunl,  vident 
etslupent.  Sic  Horat.  1.  1.  ep.  12.  ^nmiMa,  inquit, 
peregre  esl.  Sic  Lsaioe  28.  21.  dicitur  opus  a  Deo 
alienumel  peregrinumesse.  punire  etaffligere, 
quia  ejus  proprium  estmisereri,  pareere  et  be- 
nefacere.  El  forte  ad  bunc  Isaise  locum  alludit 
hic  S.  Petrus. 

In  ff.uvore,]  non  amoris  et  dilectionis,  sed 
afflictionisettentationis.  GraeceenimesttvTtueuasi, 
idest,  in  ustione,  ut  legit  Tertull.  Scorp.  12.  in 
ardore,  ulS.  Cyprian.  ep.  56.  Pagnin.  ne  miremini 
de  vestra  per  ignem  examinatione  :  OEcumen.  et 
Tigur.  dum  per  ignem  probamini  et  exploramini ; 
itupuats  enim  est  probatio  et  exploratioper  ig- 
nem  ;  minus  recte  aliqui  vertunt  uredinem,  putu 
icterum  sive  rubiginem  ,  quae  segetes  urendo 


COMMENTAhTA  IN  I.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  IV. 


randa universa  militamus?  Hac  decausa  CbrfsdiS 
crucifixuspostresurrectionem  duobus  diseipuli* 
euntibus  in  Emmaus  apparuit  quasi  peregrinus 
in  Israei,  ut  repraesontaret  ipsosmet esse  peregri- 
nos.  Eorum  enim  affectum  et  nabitum  in  se  sump- 
sit,  ut  ilios  doceret :  quia  scilicet  novis  discipulis, 
nnvisque  Christianis  novum  et  pcregrinum  vi- 
debatur,  quodChrislus,  qui  promissuserat  fore 
Rex  Israel  et  Salvatororbis,moreretur  etcruci- 
figeretur.  Verum  ipsc  hunc  corum  crroremcor- 
rexit,  ostcndensex  lcgc  ct  Prophetis  oportuisse 
Christum  (et  consequenter  Christianum  quem- 
que  )  pati,  et  ita  intrarc  io  glorjam  suam, 
Luc.  24.  26.  Quare  sapienter  S.  Chrysost.  hom.  8. 
in  2.  ad  Timoth.  Ncfas,  ait,  est  pugilem  Dei  va- 
care  deliciis ,  non  licet  eputari  luclantcm.  Lucta- 
men  enim  sunt  prasentia  omnia,  certamen,  bellum, 
stadium  :  aliud  est  quictis  lempns,  hoc  cerumnis 
deputattimcst  atque  sudoribus.  Nullus  ubi  ad  cer- 
lamen  se  exuit  unctusque  est,  requiem  quxrit.  Et 
S.  Leo  serm.  1.  de  Quadrag.  Intetligamus ,  ait, 
quanto  studiosiores  pro  nostra  salute  fuerimus , 
tanlo  nos  vehementius  ab  adversario  impetendos. 
Causam  dal  S.  Hilarius  in  Matth.  U.  dicens  :  In 
sanctificatis  nobis  maxime  diaboli  tentamenta 
grassantur  :  victoria  ei  est  magis  exoptata  de 
sanctis ,  etS.  Hieron.  ep.  adEustoch.  de  custod. 
virg.  ISon  qu&rit  diabolus  homines  infideles,  de 
Ecclesia  Christi  rapere  festinat  :  esca  ejus  secun- 
dum  Habacuc  electce  sunt;  Job  subverterecupit,  el 
devorato  Juda   ad  cribrandos  Apostolos  expetit 


arefacil  instar  morbi  regii,  ideoque  Heb.  "ilSTv     potestatem.  Et  S.  Gregorius  in  illud  Job  dO.  Ab- 
schiddaphon  vocatur.  sorbebit  fluvium.    Iltos,  aitj  magnopere  rapere 


AUudilad  illud  Eccl.  27.  6.  Vasafiguliprobat  for- 
nax ,  et  homincs  j ustos  tenlatio  tribulationis ;  et  ad 
illad:  Transivimus  perignemet  aquam,et  eduxisli 
nos  in  refrigerium.  Ps.  65.  12.  Afflictio  enim  est 
quasifornax  ardens,urens  et  crucians  afflictum. 
Est  ergo  ipsa  nvpunis,  id  est  incendium,  ustio,  con- 
coctio,sedin  qua,  et  ex  qua  fit  mipwnos,  idest 
pyropus  gemma  instar  ignis  effulgenset  efful<*ii- 
rans,  juxta  illud  :  Tanquam  aurum  in  fornace 
probaviteos,  et  quasi  hotocausli  hostiam  accepit 


quod  coquit,  ne  illud  nimis  urat,  vel  nimis  pa- 
rum;  ita  et  Deus  tentationem  accommodat  viri- 
bus  hominis,  et  graliae  quam  ei  dal,  necpalitur 
iiominem  supra  vires  tentari,  ut  ait  S.  Paulus 
1-Cor.  10.  13.  Rursum  accommodat  eam  viiiis 
hominis,  quae  per  hunc  tribulationis  ignrm  de- 
coquereetexurere  cupitet  destinat.  Sensusergo 
est  :  Nolite  peregrinari  in  fervore  ,  hoc  est,  no- 
lite  admirari  ut  rem  peregrinam,  fervorem,id 
est  ardorem  ,  tentationis  et  afflictionis,  qui  vobis 
obtingit.  Est  catachresis  :  peregrinari  enim  po- 
nitur  pro  rem  peregrinam  admirari ,  rst  hebrais- 
mus,  in  fervorc,  id  e§t  fervorem  :  Hebraei  enim 
verba  contractus,  sive  realis,  sive  mentalis, 
quale  estadmirari,  construunt  cum  bet,  id  esi 
iii.  Mirabantur  enim  nonnulli  primi  Christiani 
(uli  jam  mirantur  ii  qui  a  peccalis  ad  Deum 
conyertuntur)semoxaconversioncadChristum, 
undique  persecutionibus,  tentationibusetaerum- 
nisexagitari.Hisce  respondetS.Petrus,id  non  esse 
mirandum,  cumexrei  natura  id  sequatur.  Fides 
enim  et  pietas  odium  infidelium  et  impiorum 
conlra  se  excilal,  quia  eis  bellum  indixit.  Cor- 
daie  Salvian.  lib.  3.  de  Providenlia  :  Quid,  ait, 
mifum  est  si  mala  cuncta  perferimus ,  qui  ad  lole- 


nititur,  quos  despectis  terrenis  studiis  jungijam 
ccelestibus  contemplatur.  Et  Origen.  hom.  9.  in  1. 
Judic.  Venisti,  ait,  adaquam  baptismi,  istud  est 
certaminis  et  pugna  spiritualis  iniiium,  hinc  tibi 
adversus  Zabuium  nascitur  pugna?  principium. 
Quare  sicut  Christus  mox  a  baptismo  abiit  in 
desertum,  ibique  tentatusest  a  diabolo  ;  ita  fide- 
lis  quisque  regeneratus,  et  ad  virtutis  apicem 
enelumque  aspirans,  habeat  hoc  praemedilatum, 
sibi  acriter  cum  hoste  esseluctandum,  imo  se 
omnes  daemones  totumque  infernum  ad  duel- 
lum  et  singulare  certamen  reipsa  provocasse. 
Fili,  inquilEccles.  cap.  2.  1.  accedens  adservitu- 
tem  Dei ,  sta  injustitia  et  timore,  et  praparaani- 
mam  tuam  ad  tentationem.  Id  expertus  S.  Anto- 
nius  ,  tcste  S.  Athanasio ,  alios  docebat  et 
monebat  dicens  diabolum  acerrime  infestare  et 
vexare  monachos,  et  virgines  quae  seDeo  dica- 
verunt;  tum  quod  ipsorum  heroica  virtus  dede- 
cori  sit  daemoni,  qui  ad  eam  aspirare  noluit, 
ideoque  ipsa  sutles  sit  in  oculis  ejus,  assidue 
eum  pungens  et  crucians ;  tum  quod  aegre  ferat 
Deum,  quem  pro  hoste  el  tortore  habet,  ita  ab 
iis  coli  et  honorari,  tum  quod  eorum  virtuli  et 
gloriee  invideat. 

QUI  AI>  TENTATIONEM  VOBIS   FlT.  ]    Alllldit  retpxa- 

p-os ,  itl  est  tentatio,  ad  mpumv,  id  est  fervorem, 
tentatio  enim  estquasi  ignis,  fervor  et  ardor, 
qui  hominis  animum,  virtulem  et  constantiam 
tentat ,  id  est  explorat,  purgat,  perficit ,  juxta 
illud  Daniel.  11.  35.  Et  de  eruditis  ruent  ul  con- 
flentur ,  et  eligantur ,  et  deatbentur.  Vide  ibi 
dicta. 

QUASI    NOVI    ALIQUID    VOBIS    CONTINGAT.  ]    q.  d. 

Non  est  novum  et  peregrinum  fideles  et  pios 
tentariettribulariut  vos,onovelli  Christiani,pu- 
tatis,  sed  vetus  et  proprium,imo  ab  initiomundi 
hucusque  semper  faetitalum.  Sic  enim  pium 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


705 


Abel  perseculus  est  impius  Cain,  filios  Dei  per- 
ssculi  sunt  filii  hominum  etNemrod,  Abraha- 
mum  Chananaei,  Lot  Sodomitae,  Josephum  fra- 
tres ,  Jacobum  Laban ,  Isaacum  Philistini,  Mosen 
Pharao,  Hebraeos  yfigyptii ,  DavidemSaul,  Isaiam 
Manasses,  Jeremiam,  Ezechielcm,  Amos,  cae- 
lerosque  ProphetasJudaei,  juxtaillud  Heb.  11.  37. 
Lapidali  sunt,  sectisunt,  tentatisunl ,  inoccisione 
gtadii  mortui  sunt.  Circuierunt  in  melolis ,  in  pel- 
libus  caprinis,  egentes,  angustiati ,  a/Jlicti ,  quibus 
dignus  non  erat  mundus :  in  solitudinibus  errantes, 
in  monlibus,  el  speluncis,  et  in  cavernis  terrce. 

Quare  idipsum  suos  saopepraemonuitChristus, 
ut  ad  id  sc  compararcnt  :  In  mundo  prcssuram 
habebitis.  Joan.  16.  32.  Tradel  frater  fratrcm  in 
morlcm  ,  et  pater  filium,  et  insurgent  fdii  in  pa- 
rentes ,  el  morle  eos  afficient ,  et  eritis  odio  omni- 
bus  hominibus  propter  nomen  meum.  Matth.  10.  21. 

13.  Sed  communicantes  Chmsti  passionibus 
gaudete.  ]  Duas  aflert  causas  cur  in  afilictionc 
non  tristari,  sed  gaudere  dcbeant;  prior,  quod 
in  tribulationc  communiccnt  Christi  passioni. 
Unde  S.  Fulgent.  lib.  3.  ad  Thrasim  legit,  sed  ut 
cornmunicantes ,  quod  summum  cst  decus  et  glo- 
ria,  aeque  ac  commodum  et  meritum  :  non  pa- 
licntes  per  passionem  suam  passioni  Christi 
quasi  inseruntur  et  inoculantur,  uti  ramus  ar- 
bori ,  iiaque  ab  eo  omncm  vigoris  et  gratiae 
succum,  vimque  tolerandi,  merendi,  et  perse- 
verandi  cxsugunt.  Posterior,  quod  cum  Christo 
passo  rcsurrecturi  sint  ad  gloriam  immensam  : 
Graeca  habent  aXXa  xa&o  vot  voiviXn,  id  est,  sed  in  eo 
quodcommunicatis  :  vel ,  ut  Tertull.  Scorp.  12. 
Etenirn  secundum  quod  communicalis;  quae  lectio 
significat  tanlum  gaudendum  csse,  quantum 
patiendo  communicamuspassionibusChrisli,  ut 
quo  magis  crescit  passio,  co  magis  crescat  ct 
gaudium  :  adcoque  mensura  gaudii  sit  men- 
sura  tribulationum,  juxta  illud  2.  Corintb.  1.  5. 
Quoniam  sicttt  abttndant  passiones  Christi  in 
nobis,  ita  et  per  Chrislum  abundat  consolatio 
nostra;  et  illud  Psalm.  93.  19.  Secundum  multi- 
tudincm  dolorum  meorum  in  corde  meo  consota- 
tioncs  tucB  tcetificaverunt  animam  mcam.  Hinc 
S.  Cyprian.  ep.  56.  legit,  scd  quoticscumque  com- 
municatis,  passionibus  Christi  gaudete.  Hinc  pa- 
tientes  dicuntur.  Primo,  patinon  tam  suam  cru- 
cem  quam  Christi,  juxta  illud  :  Excamus  igitur 
ad  cum  extra  castra  improperium  ejus  portantes. 
Hebr.  13.  13.  Ita  Moses  grandis  factus  negavil  se 
essc  filium  ftlia  Pharaonis ,  magis  eligcns  affligi 
cum  populo  Dci ,  quam  temporatis  pcccati  habcrc 
jucunditatcm,  majorcs  divilias  cestimans  thesauro 
/Egj'ptiorum  improperium  Christi.  Hebr.  11.  1h. 
Ila  Paulus  cum  suis  ait :  Semper  mortificationcm 
Jesuin  corpore  nostro  circumferentes ,  ut  et  vita 
Jesu  manifcstctur  in  corporibus  nostris.  2.  Co- 
rinlh.  h.  10.  Etsi  compatimur  ut  et  conglorifice- 
mur.  Rom.  8.  17.  Ego  stigmata  Jesu  in  corpore 
meo  porto.  Galat.  6. 17. 

Sccundo,  Chrisius  vicissim  dicilur  pati  in  fidc- 
libus  quasi  caput  in  suismcinbris.  Hinc  Christus 
aUSaulO  :  Quid  me  perscqucris?  Act.  9.  h.  non 
ait:  Quid  mcos  fidclcs,  sed  :  quid  me  persequc- 
ns?  quia  ipsi  mea  sunt  mcmbra,  mecmnque 
unum  corpus  Ecclesiae  mysticum  cfiiciunt  :  ip- 
sos  ergo  perscquendo,  mepersequeris.quia  qui 
membra  pcrsequitur,  caput  ipsum  petit  el  per- 
sequitur.  Ita  S.  Paulin.  cp.  ad  Aprum  :  Ab  inilio 
sceculorum,  ait,  Christus  in  omnibus  suis  palitur. 
Ipseest  cnim  initium  ct  ftnis ,  qui  in  lcge  velatur, 

COnNE!..    A   LAPIDS.       IOM.    X. 


in  Evangelio  revetalur,  mirabilis  semper  el  patiens 
ct  triumphans  in  sanctis  suis  Dominus.  In  Abet  oc- 
cisus  afratre,  inNoe  irrisus  afttio ,  in  Abraham 
peregrinatus ,  in  Isaac  oblatus ,  in  Jacob  famula- 
ttts ,  in  Joseph  venditus ,  in  Mose  expositus  el  fuga- 
lus,  in  Prophetis  lapidatus  etseclus ,  in  Apostotis 
ten-amariquejactatus,etmuttisacvariisbeatorum 
Martyrum  cruciatibus  frequenter  occisus.  Ipse  igi- 
tur  etiam  nunc  inftrmitates  nostras  et  cegriludi- 
nem  portans ,  quia  ipse  est  homo  semper  pro  nobis 
in  plaga  posilus,  etsciens  ferre  inftrmitates ,  quas 
nos  sine  ipso  nec  possumus  ferre,  ncc  novimus.  Ipse, 
inquam,  nunc  pro  nobis  et  in  nobis  sustinens  mun- 
dttm  :  ttt  perfcrendo  destruat ,  et  virtutem  in 
infirmitate  perftciat.  Ipse  et  in  le  palilur  oppro- 
bria,  et  ipsum  in  te  odit  hic  mundus ;  sed  gralias 
ipsi,  quia  vincit  cum  judicatur,  et  triumphat  in 
nobis. 

Tertio,  palicntcs  dicuntur  Christo  incorpo- 
rari,  adeoque  unum  efiici  ct  esse  cum  Cbristo. 
Sic  enim  Apostolus  nos  vocat  commortuos , 
complantatos,  concrucifixos  Christo.  Rom.  6.  5. 
et  2.  Timoth.  5.  11.  unde  idem  ait  :  Christo  con- 
ftxus  sum  crttci;  vivo  autem  jam  non  ego,  vivil 
veroinme  Christus.  Galat.  2.  20.  ctS.  Ignaliusep. 
ad  Roman.  Amor  meus  cruciftxus  est.  Quocirca 
in  afllictionum  tolerantia  ,  et  pcrsequentium  di- 
lectione  consistit  vitac  CbristiaiKe  apex  etsumma. 
Unde  S.  Basil.  formulam  vitac  perfectae  viris 
Rcligiosis  et  Anachoretis  praescribens  admo- 
nilione  ad  juuiores,  idipsum  pcnc  solum  in- 
culcat. 

Gaudete.  ]  S.  Cyprian.  legit/;t?r  omniagaudele, 
juxtaillud  S.  Jacobi  1.  2.  Omne  gaudium  existi- 
male,  fralres,  cum  in  varias  tentationes  incideritis. 
Ubi  multas  hujus  gaudii  causasrecensui  :  Finis 
passionum  Christiresurrectio ,  aitOrigcn.  inc.  1. 
ad  Rom.  Sicet  finis  passionis  Chrislianorumest 
resurrcctio  ct  gloria  eeterna  ,  merito  ergo  in 
passione  gaudeant. 

UT    ET  IN    REVELATIONE  GLORI/E  EJUS    f.UDEATIS 

exultantes  ,  ]  uyuXh&fjifJci ,  id  est,  exilientes  prce 
gaudio.  UndeS.  Cyprian.  ep.  56.  legit,  gaudentes 
exultatis.  Exultare  enim  est  super  modum  cxi- 
lire,  ait  Nonius.  Tanta  enim  erit  beatitudinis  ct 
gloriae  coeleslis  magnitudo,  ut  cor  humanuni 
illam  capere  nequeat,  sed  extraetsuprasequasi 
cxiliat,  imo  prae  gaudio  finderetur  ct  rumpere- 
tur,  ni  Deus  illud  omnipotenti  sua  manu  conti- 
neret  et  stringeret.  Ita  Psaltes  adhuc  in  hoc  exi- 
lio  positus  ex  spe  futurae  gloriae  :  Cor  meum, 
ait,  et  caro  mea  exullaverunt  in  Deum  vivttm. 
Psalm.  83.  3.  ct  :  Jubilate  Deo  ,  ornnis  te?ra,  can- 
tate,  et  exultate,et  psallite.  Psalm.  97.  h.  ct :  Ettn- 
tes  ibant  et  ftebant,  mittentes  scmina  sua;  vcnien- 
tes  autem  vcnient  cum  exultatione ,  porlantes 
manipulos  suos.  Psalm.  125.  6.  elMalac.  c.  h.  2. 
Orictur  vobis  timentibus  nomen  meum  sol  juslitia 
ct  sanitas  in  pennis  ejus,  et  egrediemini,ei  sulictis 
sicut  vituli  de  armento  :  ubi  plura  dc  hoc  saltu 
dixi,  ct  Sopbron.  c.  Z.',ih-  Lauda,  ftlia  Sion;  jubila  , 
Isracl;  laitare  et  exulta  in  omni  corde ,  ftlia  Jcrt:- 
salem.  Vide  Barucb  ,  c.  5. 

Ila  in  VitaS.  Evergisli  Arcbicpiscopi  Colonk-n- 
sis  lcgimus,  quod,  cum  de  moreingressus  tcm- 
plum  S.  Gereonis  ,  in  quo  corpora  ipsius  socio- 
rumque  Martyrum  requiescunt,  illud  Psalnn 
recitaret:  Exultatnint  Sancti  in  gloria  :  rcspondc 
rint  ipsi  e  sepulchris  :  Loetabuntur  in  cubilibut 
suis.  Psal.  149.  5. 

\h.  Sl  EXPROBRAMINI.]  GiaECC,   Mtt&SeeSt ,  id  M», 

89 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


706 

ut  Terlull.  Scorp.  12.  legit,  si  dedecoramini ; 
S.  Cyprianus ,  epist.  56.  si  exprobratur  vobis  : 
Gentilibus  enim  nomen  Christi  ct  Christiani  erat 
probrumct  probrosum;  undeillud  quasiinfame 
exprobrabanl  fidelibus, 

lx  nomink  Christi.  ]  Id  est  ob  nomen  Christi, 
scilicet  quia  estis  ChrisLiani,  quia  Christi  nomen 
colilis  elinvocalis.  Syrus,  pronomine  Christi,  vel 
quia  perlinealis  ad  Clrristum,  quasi  existentes  de 
domo  ,  familia  et  Ecclesia  Christi.  Ita  Nero,  qui 
prinius  persecutus  est  Christianos  ,  Christianos 
fecit  probrum ,  cum  probrosum  hoc  in  eos  tulit 
edictum  :  Quisquis  Ckristianum  se  esse  confiletur , 
is  tanquam  generis  liumani  convictus  liostis,  sine 
ulteriori  sui  defensione  capite  plectilor.  Acute  et 
argute  Terlull.  Apolog.  3.  perstringit  Gentiles 
quod  odissent  nomen  Christi ,  cum  Chrislus 
graece  idem  sit  quod  unctus ,  aut,  ut  Gentiles 
pronuntiabant ,  Chresti  ,  cum  xpi?°«  idem  sit 
quods«aw's,commodus,  utilis.  Oditur  ergo,  in- 
quit,  in  hominibus  innocuis  etiam  nomen  inno- 
cuum,  imo  nomensanctum,  amabile,  angelicum, 
divinum ,  tale  enim  esl  Jesus  Christus. 

Beati  eritis.  ]  Graece  /xaxaptoi,  id  est  beati , 
supple  eritis  in  coelo,  et  estis  in  terra,  ob  decus 
nominis  Christi,  ct  ob  spem  certam  gloriae, 
ulpote  abeo  patientibuspro  se  promissae. 

QUONIAM  QUOD  EST  HONORIS  ,  GLORI.E  ET  VIRTU- 
TISDEI,  ET    QUl  EST  EJUS  SPIRITUS  ,  SUPER  VOS  RE- 

quiescit,]  q.  d.  Gloria,  virtus  et  spiritus  Dei 
super  vos  rcquiescil,  agitque  ad  omne  arduum, 
puta  ad  heroicam  patientiam.  Syrus  vertit,  Spi- 
ritus  gloriosus  Dei  super  vos  rajfaiesciV.  Graeca  jam 

habeilt  '.  on   to  ©jj  5o?vj{   x«t    to  tov  Ssou  ■kvs.<j/j.x  t<f'  u/jLXi 

avunavzTtxi,  id  est ,  quoniam  spiritus  gloria?  et  spiri- 
tus  Dei  (id  est,  spiritus  gloriosus  Dei,  est  hen- 
diadis)  super  vos  requiescit.  S.  Cyprianusepistola 
56.  pro  7rv£u//.a  legit  ovo/jlx ,  ["vertil  enim  quia  ma- 
jestatis  et  virlutis  Domini  nomen  in  vobis  requiescit; 
Terlull.  Scorp.  12.  quoniam  gloria  et  spiritus  Dei 
requiescil  in  vobis.  , 

In  eo  ergo  qui  palitur  pro  Christo  requiescit 
Dei  ,  primo  ,  honor;  secundo  ,  gloria  ;  tertio, 
virtus,  graece  o\>v«//.i« ,  id  est,  polentia  et  robur; 
quarto,  spiritus,  qui  gloriae,  honoris ,  virtulis 
omnis  est  auctor,  in  patiente,  quasi  in  templo 
et  thalamo  suo  mira  cum  voluptale  requiescit ; 
quia  patienle  delectatur,  et  in  eo  deliciatur. 
Significat ,  inquit  Dionysius  ,  quod  Deus  reputet 
honorabile  quid  gloriosum,  virtuosum,  sive 
triumphale  invictam  patientiam  in  adversis,  Ita 
spiritus  forlitudinis  requievit  in  Christo.  Isaiee 
11.  2.  Hisce  verbis  significat  quanla  dignitas 
et  decus  sit  pro  Christo  pati;  scilicet  quod  in 
eo  situs  sit  omnis  honor,  gloria,  virtus  et  ma- 
jestas  Dei,  adeo  ul  nihil  dignius  ,  honorificen- 
tius,  divinius  ,  Deoque  gratius  et  gloriosius 
excogitari  possit,  imo  ipsa  S.  Spiritus  persona 
et  majestas  in  eo  qui  patitur  requiescat.  Ipse 
enim  quasi  dux  eum  qui  pro  Christo  palitur, 
quasisuum  militem  auctorat,  animat,  roborat, 
protegit,  perficit  ut  vincat,  eumque  ad  trium- 
phum  et  coronam  aeternam  perducit.  Summa 
enim  etnobilissima  fortitudo  est,  pati  pro  Chris- 
to  ,  pro  orthodoxa  fide  ,  pro  vera  religione  ,  pro 
cultu  Dei  ipsoque  Deo  :  pati ,  inquam,  verba  et 
verbera,  calumnias,  probra,  tormenta,  ipsam- 
que  morlem.  Unde  S.  August.  serm.  de  S.  Vic- 
loria.  Ibi,  ait,  est  coruna  gloriosior ,  ubi  Christus 
infirmior  :  quia  profecto  virilis  animus  in  feminis 
majus  aliquid  fecit,  quando  sub  tanto  pondere , 


fragilitas  feminea  non  defecit ,  etc.  Ille  ineisap- 
paruit  inviclus,  qui  pro  eis  factus  est  infirmus. 
Ille  eas  ut  vinceret  fortitudine  implevit ,  qui  ut  eas 
fortes  efficeret,  semetipsurn  exinanioit.  Ille  eas  ad 
hos  honores  laudesque  \yerduxit ,  qui  pro  eis  oppro- 
bria  et  crimina  audivit.  Ilie  fecil  feminas  viriliter 
et  fortitermori,  qui  pro  eis  dignatus  est  defemina 
misericorditer  nasci.  Rursum  idem  S.  August. 
serm.  78.  de  Temp.  illud  Gen.  25.  Major  serviet 
minori,  puta  Esau  Jacobo,  mystice  sic  exponit  ; 
impii  servient  piis  ,  persecutores  patienlibus, 
tortores  Martyribus,  quia  torquendo  non  aliud 
faciunt  quam  fabricare  eis  lauream  martyrii. 
Quomodo ,  ait,  mali  serviunt  bonis?  non  obsequen- 
do ,  sed  persequendo  :  quomodo  persecutorcs  Mar- 
tyribus ,  quomodolima  vel  malla^i  auro  ,  quomodo 
mota  serviunl  tritico,  quomodo  panibus  coquendis 
furnalia,  ut  illi  coquantur ,  ilta  consumantur  ; 
quomodo  in  fornace  aurificis  palea  servit  auro  , 
ubi  sine  dubio  patea  consiunitur ,  aurum  pro- 
batur. 

Graeci  Codices  addunt  :  Qui  (Spiritus)  quidcm 
apud  illos  blasphematur ,  apudvos  autern  glorifica- 
tur,  quo  significat  haec  infidelium  probra  in 
Christianos  in  ipsum  Spiritum  sanctum  recidere, 
ac  proinde  fideles  palientes  in  passione  socium 
habere  Spiritum  sanctum,  qui  tum  haec  probra 
excipiat  et  repellat,  tum  lideles  in  illis  exci- 
piendis  et  refutandis  animet,  dirigatet  roborct. 
Rursum  Spiritum  sanctum  lantum  a  palientibus 
honorari  et  glorificari ,  quantum  a  persequen- 
tibusinhonoratur,  vilipenditur  etblasphematur. 
Quocirca  Tertullianus  ad  Marlyres  c.  3.  Bonum , 
ait,  agonem  subituroe  estis,  in  quo  agonotheles 
Deus  viotts ,  est ,  xystarches  Spiritus  S.  corona 
aiternitalis  bravium,  angelicai  substantioe  politia 
in  swcula  sascutorum.  Itaque  epistates  vesler 
Christus  Jesus ,  quivos  spiritu  unxit ,  et  ad  hoc 
scamma  produxil. 

Porro  causas  cur  pati  pro  Christo  sit  summa 
dignitas ,  varias  hic  insiiuiat  S.  Petrus.  Prima 
est,  quia  hic  est  actus  summus  Chrislianae  pa- 
tientiae  ,  fortitudinis  ,  charitalis.  Secunda,  quia 
passiones  sunt  vestes  regales ;  puta  purpura, 
paludamentum,  stemmata  insignia,  et,  ut  Apos- 
tolus  vocat  Galat.  6.  17.  sligmata  Christi. 

Quocirca  Theodorus  Studita  ob  defensionem 
sanctarum  Christi  imagiuum  jussus  a  Leone 
Armeno  ilagellari  sponte  statim  zonam  solvit , 
positaque  veste  corpus  nudum  obtulit  ad  ver- 
bera  ;  Voluptali  enim,  inquit ,  mihi  est  corpus- 
culi  hujus  flagellalio ,  atque  ista  demum  ejus  su- 
prema  depositio ,  quo  citius  nuda  anima  evolem  ad 
eum  qucm  desidero.  Ila  Michael  Studita  in  ejus 
Vita.  Unde  Theodorus  ipse  scribens  ad  Naucra- 
tium  exullans  post  verbera  :  Annon,  ait,  dia- 
demagestantium  gloriamirabilior ,  stigmala  fcrre 
Christi ,  vivificus  ejus  passiones  ceu  coronas? 

Tertia ,  quia  Chrislus  crucem  et  passiones  in 
corpore  suo  sublimavit,  et  quasi  deificavit :  si- 
cut  enim  humanitatem  assumens  ad  verbum  , 
eam  quasi  deificavit ,  uniendo  eam  Deo,  adco- 
que  hominem  faciendo  Verbum,  ut  scilicet  vere 
et  proprie  hic  homoesset  Deus  :  ita  paritercrn- 
cem  et  passiones  in  corpore  et  anima  susci- 
piens,  eas  cum  corpore  et  anima  Verbo  univit, 
itaque  quasi  deificavit.  Unde  sicut  vere  dicitur 
Deus  incarnatus  et  faclus  homo  ,  ita  et  vere  di- 
citur  Deus  passus  ,  cruciftxus,  mortuus  :  Chris- 
tus  ergo  in  se  suaque  humanitate  dedicavit  et 
sacravil  passiones  et  patienliam ,  aequc  ac  pau- 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST 

pcrtatcm,  ut  ait  S.  Bcrnard.  humilitatem,  obc- 
dientiam,  sui  mundique  contemptum. 

Quarta  ,  quod  Cliristus  ,  Spiritus  sanctns  , 
totaquc  SS.  Trinilas  patientibus  quasi  sacrifi- 
ciis  et  bolocaustis,  non  brutis ,  scd  humanis  el 
rationalibussumme  honoretur ,  uti  ail  hic  sanc- 
tus  Pctrus. 

Quinta,  quod  iis  a  Deo  promissa  ct  parata 
sit  summa  merces  et  corona  in  coelo ,  puta  lau- 
rea  martyrii ,  utque  summc  conformes  sint 
Christo  glorioso  ,  qui  conformes  fuerunt  eidcm 
patienti  et  crucifixo. 

Sexta  ,  quod  crux  contactu  corporis  Christi 
sanclificata  adorelur ,  nec  tantum  illa  qiue  teti- 
git  corpus  Christi,  sed  et  quselibet  alia,  qua>  il- 
hus  est  repraesentatio  et  imago ,  ut  videmi:s  pu- 
blicein  Ecclesiaeamadorari  in  Parasceve, juxta 
illud  LaclanL 

Flccte  genu  ,  lignumquecrucis  venerabile  adura. 
Unde  de  ea  canit  tunc  Ecclesia  : 

Arbor  decora  et  fulgida 
Ornala  regis  purpura , 
Electa  diguo  slipite 
Tam  sancta  membra  tangerc. 

Beatacujus  brachiis 
S*cli  pependit  pretium  : 
Statcra  facta  corporis 
Praedamque  tulit  tartari. 

0  crux,  ave,  spes  unica,' 
Uoc  passionis  tempore , 
Augc  piis  justiam  , 
Reisque  dona  veniam. 

Passiones  ergo  nos  uniuntet  assimilantChristo 
et  Deo ,  imo  faciunt  socios  Christi  Deique  cruci- 
fixi,  in  eumque  nos  quasi  transformant.  Quid 
nobilius  quam  similem  et  socium  esse  Christi  ? 
Martyrio  velut  socio  Christi  cruore  decoratis,  ait 
S.  Cyprian.  de  Laude  marlyrii. 

Septima,  quodpassiones  Martyrum  mireillus- 
trent  Ecclesiam;  nulla  cnim  secta  est  quae  tot 
habeat  Marlyres,  qui  pro  sua  fide,  aut  potius 
perfidia  vehnt  non  tantum  opes,  sed  et  vitam 
profundere,  quot  habct  religio  Christiana.  Rur- 
sum  Marlyr  illustre  dat  virtutis  cxcmplum  cae- 
teris  fidelibus  ,  ut  ct  ipsi  pro  Deo  pati  ac  mori 
gestiant.  Unde  Tertullianus  in  Apolog.  Sanguis 
Martyrum,  inquit,  est  semen  Christianorum.  Et 
Prudeutius  Peristephan. 

Martyrum  scmper  numerus  sub  omni 
Grandinecrevit. 

Quocirca  S.  Grcg.  Nazianz.  oratione  18.  qu;v 

est  deS.  Cypriano,  Martyribus  haec  dat  cogno- 

mina  etelogia,  quod  sint  hotocaustaratione  pra  - 

dita,  victiiiur  perfectce  oblalionis  Deo  gratcv  et  ac- 

ccplai,  veritatis  pr&conia  ,  mendacii  professiones  , 

legis  qua  spirituali  modo    inlelligitur  expletio , 

errorisoppressio,  vitii  insectatio,  peccati  diluvium, 

mundi  Lustratio.  Quare  tua,  6  S.  Cypriane  Mar- 

tyr,  virtute  viajorem  inmodum  u/]iaor  ,  mcmoria 

recreor  ,  ac  pra>  gaudio  quasi   lymphatus  fcror, 

quodamque  modo  in  eodem  tuo  martyrio  versor , 

dimicalionisque  socius  et  purticeps  silm  ,  ac  totus 

ad  te  transeo.    Hucusque  Nazianzenus  ,  qui  el 

paulo  antc  asserit  se  contemptis  omnibus  terre- 

nis  adcoclestia  anhelarc.  IIujus  rei,  inquil,  inex- 

plebiliquadam  aviditate  teneor,  nec  ab  ea  unquam 

diveUipossum.  Martyrum  honoribus  obiector ,  pu- 


S.  PETRT.  Cap.  IV.  707 

gillum  cruoribus  exullo,  atque  atiorumquidcm  cer- 
tumina  et  victoria  sunt ,  corona?  autem  mea,  us- 
que  eo  gloriam  hanc  fn-acipio,  et  corum  egregia 
facinora  mea  esse  duco.  S.  Chrysost.  nobilis  longi 
marlyrii  Martyr  Constanlinopoli  expulsus  ,  ut 
itinerummolestiisetmihlum  ssevitia  conficere- 
tur  ,  uti  rcipsaconfectus  fuit,  adCyriacum  pari- 
ter  exulantcm  ita  scribit  :  Equidevi  cum  urbe 
Constantinopolilana  exigerer ,  nihit  horuvi  curavi, 
sed  ita  mecum  ipse  locutus  sum  :  Si  Jmperatrix 
me  proscribere  volet ,  proscribat :  Dominiest  lerra 
ct  plenitudo  ejus.  Si  serra  discindere  volet ,  discin- 
dat  :  Isaiam  habco  exemplum.  Si  me  in  viare  vull 
projicere,  Jonx  reminiscar.  Si  in  caminum  vult 
conjicere,  tres  illosjuvenes  habeo  ,  qui  id  pertule- 
runt.  Si  me  bestiis  vult  objicere ,  Danielis  meminero 
in  lacum  leonum  conjecti.  Si  tapidare  me  vult , 
Stephanum  habeo  prolomarlyrem.  Si  caput  mihi 
vult  auferre,  Joannem  habeo  Baplistam.  Sin  sub- 
stantiam  vult  adimere ,  adimat  sane  :  nudus  egres- 
sus  sum  de  ventre  matris  mea  ,  nttdus  revertar 
ittuc.  Exhortatttr  me  Apostoltts  :  Personam  homi- 
nis  Detis  non  recipit.  Si  adhuc  hominibus  placerem, 
Christi  servus  non  essem.  Et  me  David  ipse  armat, 
dicens  :  Loquebarin  conspectu  regum ,  el  non  con- 
fundebar. 

Terlullianus  ad  Martyres  cap.  h.  cis  inlcr  alia 
fortitudinis  Gentilium  cxempla  et  decora  propo- 
nit  flagellationem  Laconum.  Natn  qua>  hodie,  ait, 
apud  Lacedcemonas  sotemnilas  maxima  est  Six- 
fjixsiyuiii ,  id  est  flagellatio,  non  tatet.  In  quo 
sacro  ante  aram  nobites  quiqtte  adotescentes  fla- 
gellis  afficiuntur ,  astanlibus  parentibus  et  propin- 
quis  ,  et  uti  perseverent  adhortantibtts.  Ornamen- 
tum  enim  et  gtoria  deputabilur  majore  quiilem 
titulo ,  si  anima  potius  cesserit  (excesserit  e  cor- 
porc  et  vita  hac)  quam  corpus.  Igitur  si  tantuvi 
tcrrena'  gloriO!  ticet  de  corporis  et  animi  vtgore, 
ut  gladium,  ignem  ,  crucem ,  bestias  ,  tormenta 
contannant  sub  pramio  laudis  humance ,  possum 
dicere  :  Modica?  sttnt  istat  passiones  ad  consecutio- 
nem  gloria;  coctesti,  et  divinat  mercedis.  Tautivi- 
treum  ?  quanti  verum  margarilum  ?  Quis  ergo  non 
libentissime  tantumpro  vero  habeat  erogare,  (jttan- 
lum  alii  pro  falso  ? 

S.  Cyprianus  de  Laude  ct  Exhort.  martyrii 
hosce  vel  titulos  vcl  stimulos  dat  martyrio.  Pri- 
mum,  impavidos  animos  dat  dotori.  Secundum. 
mens  crescit  in  pugna ,  putsata  ticet  crebrius  I102- 
rct  immobitis  virtus,  ut  rupes  pulsata  pictibus. 
Tertium  ,morlevitamcondemnat  utvitam  nxortf 
custodiat.  Quarlum,  miles  triumphalibus  de  host< 
spotiis  onuslus  vulneribus  suis  gaudet.  Quintum. 
nec  timendum ,  quorum  spes  trlernitatis  et  vita  cor- 
hstis  est,  ac  salus  de  pi-omissa  immorlalitale  lo?- 
tatur.  Scxtum  ,  qttorum  atiimo  despectus  hic  m«?(- 
dus ,  ct  alienata  swcuti  facies ,  cui  semptr  hic 
mundus  loco  carccris  :  nrc  poteris  amare  marly- 
riam  ,  nisi  anle  oderis  scTculum. 

15.  Nemo  actemyestrvm  patiatlr  ut  homk  ida,] 
scd  ut  Cbiistianus  ,  ideoque  Martyr  Christi. 
Quarc  quod  S.  Cyprianus  epist.  75.  ct  S.  Hicro- 
nymus  cpist.  58.  dictint  Cliristum  tatroni  (qui  <> 
dextris  Christi  crucilixus  est)  fecisse  homicidii 
pocnam  martyrium,  intcllige  tcstimonium,  pu- 
ta  protcstalionem  fidci  in  Christum.  q-  d. 
Christus  fccit  ut  latro  pro  sceleribus  crnci- 
fixus  ,  in  ipsa  cruce  credercl  in  Chiisium. 
ejusquc  lidcm  publice  protestaretur ,  itaquc 
fieret  Marlyr,  id  cst  tcstis  Christi,  ac  praunium 
glorioe  tali*  tcslimonio  debitum  consequcrctur. 


708  COMMENTAHIA  1N  1. 

eaque  ratione  ipsi  poenam  homicidii  convertit 
in  triumphum  hujusce  martyrii. 

AlJT    FUI\  AUT  MALEDICUS  (gVXCe  zocxotioios  ,   id  est 

malorum  patrator.  lla  Syrus :  Tertull.  Scorp.  12.  at 
maleficus)  aut  alienorum  appetitor]  Marlyrem 
enim  non  facit  pana  ,  scd  causa,  ait  S.  August. 
«•pist.  107.  ad  Festum  :  nec  scelus  facit  Marty- 
rem ,  sed  scelestum.  Unde  S.  Cyprian.  1.  3.  Testi- 
mon.  c.  37.  citatis  hisce  S.  Petri  verhis:  Fidem, 
ait,  non  oportet  ,  ob  alia  delicta ,  nisi  ob  nomen 
soium  pttniri.  Pulchre  S.  Auguslinus  sermonede 
decem  plagis  :  JSemo ,  ait,  habet  injustum  lucrum 
sinejuslo  damno.  Qui  furatur  acquirit  vestcm ,  sed 
perdil  fuiem  :  ubi  lucrum ,  ibi  damnum  :  lucrum 
in  arca,  damnum  in  conscienlia.  Idem  de  Vita 
ChrislianapingensideamChristiankJ/tevere,  ait, 
Christianus  cst,  qui  omnibus  misericordiamfacit, 
qui  nulla  omnino  movelur  injuria;  qui  alienum  do- 
lorem  (anquam  proprium  sentit ;  cujus  mensam 
nuLlus  pauper  ignorat;  qui  coram  hominibus  in- 
glorius  habetur ,  ut  coram  Deo  et  angelis  glorie- 
lur ;  qui  terrena  contemnit,  ut  possit  liabere  coc- 
lcslia ;  qui  opprimi  pauperem  se  prxsente  non 
palilur  ;  qui  miscris  subvenit ;  qui  ad  (letum  fie- 
libus  provocatur  alienis. 

Pro  alienorum  appetilor ,  graece  est  ullo-:pioi-xi- 
ozo7ro;,  id  est,  alienarum  rerum  curiosus  inspector, 
et  consequenter  appelitor  :  species  enimetvisio 
rei  appetibilis,  ciet  appetiium.  Unde  curiosus  in- 
spector  rebus  inspectis  inhiat.  Tertullian.  alieni 
spcculator ;  S.  Cyprianus  1.3.  ad  Quirin.  c.  37. 
curas  alienas  agens.  Scitum  est  illud  Plauti :  Cu- 
riosus  nemo  est ,  quinonsit  malevolus.  Praeclare 
S.  Greg.  Grave,  ait,  curiositatis  est  vilium ,  qua 
dum  cujuslibet  menlem  ad  investigandam  vitam 
proximi  exterius  ducit ,  semper  ei  inlima  sua  abs- 
condit ,  ut  aliena  sciens ,  se  nesciens  sit ,  et  curio- 
sus  animus  quanto  peritus  fuerit  alieni,  tantofiat 
ignarus  sui.  S.  Bernard.  de  Modo  bene  viv.  c.  hl\. 
Stulli  homines,  ait,  dumalienos  errores  voluntre- 
prehendere,  demonstrant  suos.  Tamdiu  homo  igno- 
ral  peccatasua  quo3  debuerat  flere,  quamdiu  aliena 
vilia  exquirit  curiose :  sed  cum  homo  ad  semetip- 
sum  revertitur,  et  sese  bene  considerat ,non  exqui- 
rit  qaod  in  aLiis  reprehendat ,  quia  in  semetipso 
multareperitquce  Lugeat.  Unde  B.  Greg.  Nos  tanto 
minus  debemus  aiiena  corda  reprehendere ,  quando 
scimus  visu  noslro  non  posse  aLienaz  cogitationis 
tenebras  illustrare;  et  mox  :  Curiositas  damnosa 
peritia  est ,  ad  haresimprovocat ,  in  fabulas  sacri- 
tegas  pracipilat  mentem,in  causis  obscuris  red- 
dit  audaces ,  in  rebus  ignaris  facit  homines  prceci- 
pites. 

16.  Sl  AUTEM   UT  ClIRISTIANUS  ,    NON    ERUBESCAT 

(uli  erubescunt  homicidaj  cum  plectuntur  pro 
crimine,  quia  christianismus  non  est  crimen  , 
sed  religio  etsanctitas)  glorificet  autem  Deum 
jn  isto  nomine,]  quia  gloriosum  est  nomen 
Ctiristi,  ac  consequenter  et  Chrisliani;a  Christo 
enim  vocatur  Christianus  quasi  Christi  assecla  , 
discipulus,  cultor,  filius  et  hseres.  Vide  dicta 
Act.  11.26.  Porro  patiturut  Christianus  non  tan- 
tum  qui  pro  fide,  sed  et  qui  pro  virtute  aliqua 
Christiana,  ut  castitate,  justitia,  religione,  etc, 
palitur  :  omnem  enim  virtulem  diclat  et  docet 
lides  Christi.  Quare  qui  pro  qualibet  virtutc 
Christiana  occiditur  et  moritur,  est  Martyr. 
Nam  Martyr  est,  qui  pro  qualibet  veritate,  quoe 
ad  pietatem  pertinet,  morilur,  imo  qui  moritur 
pro  veritate  qualibet  ut  evitct  mendacium;  talis 
cnim  moritur  pro  virtute  veracilatis,  quaeoppo- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   IV. 

nilur  vitio  mcndacii ,  uti  diserte  docel  D.  Thom. 
2.  2.  q.  12ft.  a.  5.  Secusfist  de  eo  qui  morilurpro 
luenda  aliqua  veritate  mathematica,  physica, 
logica.  Hic  enim  non  est  Martyr,  quia  non  mori 
tur  pro  veritate  ad  pictatem  pertinente ,  uli  ibi- 
dem  asserit  D.  Thomas. 

Mor.  discehic  quantum  sit  pati  utChristianum 
tantum  scilicet  quanlum  est  marlyrium  :  ho< 
autem  summum  est  decus  et  gloria.  Quid  cnim 
gloriosius,  aiuntgenerosi  MartyresadS.  Cyprian. 
i.  5.  ep.  12.  quidve  felicius  ulli  hominum  potcrit 
cx  divina  dignatione  contingere ,  quam  inter  ipsos 
carnifices  interitum  confucri  Dominum  Deum  '.' 
quam  inter  saivientia  saicuLaris  potestatis  varia  et 
exquisila  tormenta  ,  etiam  exlorto ,  et  excrucialo, 
et  excarnificato  corpore,  Christum  DeiFiLLum,  elsi 
recedente ,sedtamen  Libero  spirituconfiteri?  quam 
relicto  mundo  cccLum  petiisse?  quam  desertis  homi- 
nibus  inter  angelos  stare?  quam  impedimentis 
omnibus  sacularibus  ruptis  in  conspectu  Dei  jam 
se  Liberum  sistere  ?  quam  cozLeste  regnum  sine  ulla 
cunctatione  retinere  ?  quam  collegam  passionis 
cumChristo  in  Christinomine  faclum  fuisse?  qttam 
judicis  sui divina  dignatione  judicem  factum  fuisse? 
quam  immaculatam  conscientiam  de  confessione 
nominis  reportasse?  quam  humanis  et  sacrilegis 
Lcgibus  conlra  fidemnon  obediisse  ? quam  veritatem 
voce  publicacontestatum  fuisse ?  quam  ipsam,  quai 
abomnibus  metualur,  moriendomortem  subegisse? 
quam  per  ipsam  mortem  immortalitatem  consecu- 
lum  fuisse?  quam  omnibus  savitia?  instrumentis 
excarnificalum  et  extortum ,  ipsis  tormentis  tor- 
menta  superasse?  quam  omnibus  diLaniati  corporis 
doloribus  robore  animi  reluctatum  fuisse?  quam 
sanguinem  suum  profluentem  non  horruisse  ?  quam 
suppLicia  sua  post  ftdem  amare  caepisse?  quam  de- 
trimentum  vitai  sua?  putare  non  exiisse  ?  Deindc 
haec  omnia  confirmant  verbis  Chrisli,  quibus 
animos  exacuunt.  Ad  hoc  enim  pra:Lium  quasi 
quadam  ttiba  EvangeLii  sui  nos  excitat  Dominus 
dicendo  :  Qui  plus  diligit  palrem  atit  matrem , 
quam  me,non  est  me  dignus;el  :  Quiplus  diligit 
animam  suam  quam  me ,  non  est  me  dignus;  et : 
Qui  non  tolLit  crucem  suam,  et  sequitur  me,  non 
est  me  dignus  ;  et  iterum  :  Beati  qui  perseculio- 
nem  passi  fuerint  propter  justitiam  ;  ipsorum  cnim 
est  regnum  ccelorum.  Beati  eritis  cum  vos  perse- 
cuti  fuerint  et  oderint ;  gaudete  et  exuLtaie  :  sic 
enim  et  Prophetas  persecuti  sunt ,  qui  anle  vos 
fuerunt ,  palres  eorum;  et  iterum  :  Quoniam  ante 
reges  et  potestales  stabitis  ,  et  tradet  frater  fra- 
trem  ad  mortem,  et  pater  filium;  et  qui  perseve- 
raverit  usque  ad  ftnem  ,  hic  salvus  erit;  et  :  Vin- 
centi  dabo  sedere  super  thronum  meum,  sicut  ct 
ego  vici ,  et  sedi  super  thronum  patris  mei.  Sed 
et  apostolus  :  Quis  nos  separabit  a  charitate 
Christi?  pressura,  anangustia,  an  persecutio ,  an 
fames ,  an  nuditas,  an  periculum,  an  gladius? 
sicut  scriptum  est  :  Quia  propter  te  inlerficimur 
tota  die ,  aislimati  sumus  velut  oves  victimce;  sed 
in  iis  omnibus  supervincimus ,  pro  eo  qui  nos  di- 
lexit.  llcec  et  hujusmodi  cum  in  Evangelio  collala 
perlegimus ,  etqttasi  facesquosdam  ad  inflamman- 
dam  fuiem  Dominicis  vocibus ,  suppositas  nobis 
senliamus ,  hostes  veritatis  jam  non  tantum  non 
perhorrescimtts ,  sed  provocamus ;  et  inimicos  Dei 
jam  hoc  ipso'quod  non  cessimus,  vicimus;  et  nefarias 
contra  verilatem  Leges  subegimus;etsinondumnos- 
trumsanguinemfudimus,  sed  fudisse  paratisumus. 
Nemo  hanc  dilationis  nostra  rnoram  ,  cLementiam 
judicet,  qua  nobis  ofjicit;  quce  impedimentum  glo- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


708 


rice  facit,  qute  calum  differt ,  quce  gloriosum  Dei 
conspectum  inliibet :  in  hujusmodi  enim  ccrtamine, 
et  in  hujusmodi  ubi  dcccrlat  fides  frrcelio ,  mora 
Martyres  non  distulisse ,  vera  clemcntia  est.  Et 
1.  U.  ep.  G.  ad  Tibarit.  dc  Exhort.  martyrii :  Ad 
agonem  scecularem  cxcrcentur  homines ,  et  paran- 
tur  ,  et  magnam  gloriam  compulant  honoris  sui, 
si  iltis  spectanlc populo  et  Impcratore  prctsente  con- 
tigerit  coronari.  Ecce  agon  sublimis  et  magnus , 
et  coronce  ccelestis  prcemio  gloriosus ,  ut  spectet 
nos  cerlantcs  Dcus ,  ct  super  cos  quos  filios  facere 
dignatus  esl ,  oculossuos  pandcns ,  certaminis  nos- 
tri  spectaculo  perfrualur.  Prcvliantcs  nos  et  fictei 
congressione  pugnantes  speclat  Deus  ,  spectunt  an- 
geli  ejus,  spectat  cl  Clvistus.  Quanta  est  glorice 
dignitas  ,  quantafelicilas  prccside  Deo  congredi ,et 
Christojudice  coronari!  Armemur,  fratres  dilectis- 
simi,  viribus  totis,  et  paremur  ad  agonem  mcnte 
incorruplu  ,fidc  integra,  virtule  dcvotu.  Adaciem 
quce  nobis  indicitur ,  Dei  cuslra  procedant.  Ar- 
mentur  inlegri ,  ne  pcrdat  integer  quod  nuper  ste- 
tit.  Armenlur  et  lapsi,  ut  el  lapsus  recipiat  quod 
amisil.  Integros  honor ,  lupsos  dolor  ad  prcelium 
provocet.  Et  inferius  exclamans  ait  :  O  dies  illc 
qualis  et  quanlus  adveniet  ,  fratrcs  dilectissimi , 
cum  cccpcrit  populum  suum  Dominus  rcccnscre , 
et  divinct  cognilionis  examine  singulorum  merila 
recognoscere ,  miltcre  in  gchcnnum  nocentcs ,  et 
persecutores  nostros  flammce  pcenalis  pcrpetuo  ar- 
dore  damnare,  nobis  vero  mercedem  fidei  et  devo- 
tionis  cxsolvcre!  Quce  erit  gloria ,  cl  quanta  lceli- 
tia  admilli ,  ut  Deum  vidcas  ;  honorari ,  ut  cum 
Christo  Domitw  Deo  luo  salutis  ac  tucis  cvtcrncc 
gaudium  capias !  Abraham,  ct  lsaac ,  ct  Jacob, 
et  Patriarcltas  omncs ,  et  Prophetas  ,  et  Aposlolos, 
et  Martyres  saluture  ;  cumjttstis  et  Dei  amicis 
in  regno  ccclorum  dula?  immortalitatis  volttplate 
gaudere  ;  sumcre  illic  qttod  nec  oculiis  vidit ,  nec 
auris  audivit ,  nec  in  cor  hominis  ascendit ! 

S.  Basiliushom.  20.  dehO.  Martyr.  aiteos  hiscc 
vocibus  Deum  celehrasse,  ac  sese  invicem  ad 
martyriumingclidostagnoobeundum  animasse. 
uratias  agimtts  tibi,  Domine,  quod  cumisto  amictu 
simul  cl  peccatum  cxtierc  licet ,  quoniam  ob  scr- 
pentcm  cttm  induimus  ,  ob  Christumvero  exuimus. 
Quas  Domino  qtti  pro  nobis  cst  spoliatus,  clignas 
gralias  reddcrnus!  Quid  magnum  scrvo ,  sieaquce 
passus  cst  Domintts  sttbeat?  Durum  profecto  frigus, 
scd  dttlcis  paradistts.  Affligens  glacies,  sed  delecta- 
bitis  rcquics.  Brcvi  tcmpore  durantes  ,  sinus  Abra- 
licv  nos  pcrpctuo  fovebit.  Unam  noctcm  cttm  a>vo 
scmpitcrno  commttlubimtis.  lnccndalur  frigore  pcs 
ut  cum  angclis  continuo  saltct.  Torpescat  frigorc 
manus  ,  ut  facultutcm  habeat  in  Deum  attollcndi. 
Quot  cnim  commitilones  nostri  ceciderunt  fidem 
vwrlali  regi  scrvantcs !  Aos  pro  ftdc  in  verum  Dettm 
scrvanda  Iwnc  vilam  non  projicicmus  ?  Quando  se- 
melmorioportct ,  moriamttr  ut  vivumus.  Fiat  sa- 
crificittm  noslrttm  coram  te,  Domine ,  etveluthos- 
ticv  vivcntcs  libi  placentes ,  nosmel  hoc  scp.vo  gelu 
nnmolantes  abs  te  recipiamur .  Unde  sub  iinem  de 
iis  exchunat  :  O  sanctum  chorum!  6  sacrum  or- 
dincm!  6  cuncum  incxpttgnabilcm!  6  commttncs 
htanani  gcncris  cttslodcs  ,  optimi  cttranim  socii , 
prccttm  ac  votorum  inviccm  suffragatores  ,  lcgati 
apttd  Deum  potnuissimi,  astra  mtttuli ,  florcs  Ec- 
ctcsiurum  :  vosnon  tcrra  contcxil ,  scd  ccclum  ex- 
cepit.  Apcriasunt  vobis  pdradisi  portte :  dignum 
profeclocxcrcitihtts  angclontm,  Putriarchis  ,  Pro- 
phctis  ,  <  t  justis  omnibus  spcctucuUim  ,  elc.  In  ipso 
vitaflore  temporariam  hanc  vitum  contcmpscrunt, 


ul  inmembris  suis  Deum  recipercnt,  mastos  erexe- 
runl ,  dttbios  in  fide  conftrmaverunt ,  piis  desi- 
derium  auxere,  unum  omnino  \rro  pietate  omnes 
trophceum  erigentes ,  una  justitice  corona  ornati 
fuere. 

S.  Augusi.  in  Psal.  118.  serm.  30.  Purpurata 
est ,  ait,  universa  terra  sanguine  Martyrum,  flo- 
ret  ccetumcoronis  Marlyrum,  ornatce  sunt  Ecclesicv 
memoriis  Marlyrum,  insignita  sunl  tempora  na- 
tatibus  Martyrum  ,  crebrescunt  sunitates  meritis 
Martyrum.  Idem  serrn.  11.  de  S.  Cypriano  :  llli, 
inquit,  laus  ,  itti  gloria ,  qui  dignatus  cst  illttm 
Marlyrem  prcedestinare  inler  sanctos  suos  ante 
tempora  ,  creare  intcr  omnes  opportuno  tempore , 
vocare  crrantem,  mundare  sordidum  ,  formarc 
credentem  ,  doccre  obedientem ,  rcgere  docentem  , 
adjUvare  pugnanlem ,  coronare  vincentem. 

Porro  Martyres  hisce  elogiis  celebrat  licclesia 
in  hymno  plurium  Martyrum  : 

Sanctorum  raeritis  inclyta  gaudia 
PaDgamus,  socii ,  gestaque  fortia  ; 
Non  gliscit  animus  promere  cantibus 

Viclorum  genus  optimum ,  elc. 
Di  pro  te  furias  ,  atque  ferocia 
Calcarunt  hominum  ssevaque  verbera  , 
Cessit  liis  lacerans  fortiter  ungula, 

Nec  carpsit  penetralia, 
Caeduntur  gladiis  more  bidentium  , 
Non  murmur  resonat,  non  querimonia  ; 
Sed  corde  tacilo  mens  bene  conscia 

Conservat  palientiam. 
Quae  vox  ,  qu.-e  poterit   lingua  retexere 
Quae  tu  Martyribus  munera  praeparas  ? 
Rubri  nam  (luido  sanguine  laureis 

Dicantur  bene  fulgidis.  • 

17.    QUONIAM  TEMPUS   EST    ( grfCCe  /ac:65  ,    i(l  CSl 

opportunitas  occasio ,  tempus  commodum  et  op- 
portunum  :  talecnim  esttum  prcesens  vita,  tum 
christianismus,  novaqueejus  religio  ;  tum  mo- 
derna  Judaeorumet  infidelium  contra  eum  odia) 
ut  judicium  incipiat  a  domo  Dei.  ]  Par  enim  est 
ut  judex  prius  suam  domum  examinet,  quam 
alienam.  Judicium,  ait  OEcum.  et  Didymus  hic  , 
non  condemnationem,  sed  cxaminationem  ct 
exploralionem  significat;  adde,  et  punilioncm 
aliquam  ,  ac  castigationem,  puta  tribulationem, 
quce  non  temere,  sed  cum  judicio  et  congrua 
mensura  a  Deo  peccatori  immittitur,  ideoque 
\ ocaluv  jttdicium.  Deus  enim  suam  domum  et 
familiam,  puta  Ecclesiam,  et  fideles  domesti- 
cos  suos  per  tribulationes  justi  judicii  libramine 
examinal,  a  peccatis  levioribus  expurgat,  eru- 
dit  et  perficit.  Nihil  enim  relinquit  indiscussum, 
nihil  impunitum.  fiatura  comparatum  est ,  ait 
S.  Basil.  apud  OEcum.  contra  eos  qui  familiaris- 
simi  tiobis  sunt ,  cum  in  nos  peccant ,  indigncmur  : 
familiarissimi  autem  Deo  non  sttnl  alii  quam  ftti 
les,  qui  domum  Dei ,  id  est  Ecctesiam  ,  complent 
ct  constntunt.  Ita  Isaias  aitcap.  29.  1.  VcvAriet! 
.Iricl,  id  est,  vae  Hicrosolyrnrc,  templo  el  altari . 
quod  est  Aricl,  id  est,  quasi  leo  Dei.  Vide  ibidem 
(licta.elJerem.  c.  35.  18.  Castigasli  me ,  ct  crudi- 
tus  sum,  quasi  jttvenculus  indomitus.  Et  sapieix 
Proverb.  3.  11.  Disciplinam  Domini,  ftli  mi ,  non 
ubjicias ,  ncc  dcficias  cum  ab  co  corripcris  :  qucut 
enim  diligit  Dominus  ,  corripit,  et  quasi  in  fitio 
complacct  sibi;  et  Apocal.  3.  19.  Ego  (jtios  ame 
arguo  et  castigo.  AlludilS.  Petrus  ad  illud  Ezech. 
9.  6.  A  sanctuariomeo  incipite  percutcre  et  inler- 
liccrc  peccatores.  Quare  pcrpcram  Aurcolus  - 


713 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


a  domo  exponit,  q.  d.  Judicium  Dei  in  homines 
prodit  ex  domo  et  throno  Dei,  puta  ex  coelo. 
S.  August.  in  Psal.  93.  20.  legit :  Tempus  est  in- 
choationis  judicii  ex  domo  Domini;  sicque  expH- 
cat :  Tempus  est  ut  modo  judicentur  qui  perlinent 
ad  domum  Domini.  S.  Juslinus  quaest.  79.  ad  Or- 
thodoxos  dat  exemplum  Josiae  regis  Juda,  qui 
licet  pius  ,  caesus  est  in  praelio  ,  ut  lueret  levia 
sua  peccata.  ProbatS.  Petrus  Christianos  debere 
patiex  eo,  quod  naevi ,  peccataet  vitia  quaedam 
singulis  adhaereant,  quae  Deus  pertribulationem 
vult  punire  et  resecare.  Non  ergo  novum  et  pe- 
regrinum  eis  debere  videri,  quod  prae  infidelibus 
exerceantur  et  affligantur ,  eo  quod  Deus  velit 
domum  suam  perpurgare,  et  efiicere  purissi- 
mam ,  ideoque  judicium  suum  ab  ea  inchoet ; 
extensurus  illud  deinde  in  reliquos  homines , 
quos  acrius  examinabit  et  puniet,  quia  eos  ge- 
hennae  adjudicabit. 

Unde  sapienter  S.  Chrysost.  hom.  de  Lazaro  ; 
Ubi,  ait,  videris  improbam  vitam  agentem,  nec 
quidquam  acerbi  hic  patientem,  ne  putaveris  illum 
beatum,  sed  defle  potius  ac  deplora,vetut  illic  (in 
gehenna)  omnia  tristia  perpessurum,  sicut  dives 
ftcit.  Rursus  ubi  quem  videris  virtulis  studiosum 
innumeris  affligi  motestiis,  beatum  existima,  ut  qui 
et  hic  omnia  sua  peccata  diluerit,  et  illic  multam 
habet  paratam  mercedem,  sicut  Lazaro  evenit.  In- 
gensergo  Dei  beneficium  est,  quod  suos  puniat 
in  hac  vita,  ne,  cumjudiciidies  advenerit,  in  ple- 
nitudine  peccatorum  puniat.  2.  Machab.  c.  13.  et 
Amos.  3.  2.  Tantummodo  vos,  ait,  cognovi  ex  om- 
nibus  cognationibus  terra,  idcirco  visitabo  super 
vos  omnes  iniquitates  vestras;  et  Malach.  3.  2. 
Ipse  enim  quasi  ignis  conflans,  et  quasi  herbaful- 
tonum,  et  sedebit  conflans  et  emundans  argen- 
tum,  et  purgabit  fdios  Levi,  et  cotabit  eos  quasi  au- 
rum. 

Sl  AUTEM  PRIMUM  A  NOBIS  ,  QUIS  FINIS  EORUM  QUI 

non  credunt  Dei  Evangelio?]  quasi  dicat :  Si 
Deus  suos  fideles  et  sanctos  ita  judicat,  id  est 
examinat,  explorat,  exercet  et  affligit,  quid  ex- 
spectent  ab  eo  infideles  qui  vitiis  et  dcliciis  dif- 
fluunt?  quis  finis  eos  manet?  quae  pcena  ?  quae 
gehenna  ?  Hoc  Dei  in  impios  judicium  graphice 
depingit  Sapiens  c.  5.  18.  Accipiet  armaturam 
zelus  illius ,  et  armabit  creaturam  ad  ullionem  ini- 
micorum;  et  quae  sequuntur.  Praeclare  Salvianus 
1.  U.  ad  Ecclesiam  Catholicam  :  Si  quisvult,  ait, 
ex  peccaloribus  scire ,  quam  graviter  censenda  d 
Deo  sint  magna  crimina,  discat  quatiter  in  semet- 
ipsis  puniant  sancti  etiam  levia  peccata,  conscii 
salicet  jam  ex  ipsius  Dei  dictis  futuri  examinis,  ac 
per  Domini  sui  verba,  etiam  judicia  rimanles,  et 
ideo  semper  in  Dei  opere,  semper  in  compunctione, 
semper  in  cruce  positi  :  beati  qui  cum  omnium 
misereantur ,  sibinunquam  penitus  ignoscant,  in 
nullo  sibi  parcentes  ,  si  totos  se  admodum  Deo  im- 
pendentes ,  et  ideo  in  futuro  judicio  digni  prcemio, 
quia  hic  apud  se  jugiter  in  reatu. 

18.  Et  si  justus  vix  salvabitur  ,  impius  ET  PEC- 
cator  ubi  parebunt?]  Citat  Proverb.  11.  31.  Si 
justus  in  terra  recipit ,  quanto  magis  impius  et 
peccator!  ubi  Septuaginta  ita  vertunt,  uti  hic 
S.  Petrus  eos  de  more  secutus ,  sed  eodem  redit 
utraque  versio.  Pro  satvabitur  graeceest  c&)?£T«t  , 
id  est  satvatur,  hoc  est,  ad  salutem  pertingit, 
multas  pcenas  quasi  poenitentias  patiendo,  etex 
variis  Iribulationum  fluctibus  aegre  eluctando. 
Noster  tamen  vertit  salvabitur,  scilicet,  inquit, 
in  die  judicii ,  non  quasi  ibi  dubius  sit  futurus 


et  incertus  de  salute  juslus,  qui  in  Dei  gralia 
decessit,  sed  quia  ibi  recognoscetur  etrecense- 
bitur  tota  vita  hominis,  ejusque  anfractus  etpe- 
ricula ,  ac  ex  iis  demonstrabitur  quomodo  vix 
salvatus  sit.  Levicula  est  expositio  et  anagram- 
ma  Hugonis  :  Justus,  ait,  vix  salvalur,  quia  vi 
crucis  quae  exprimiturlittera  X,  vel  per  quinque 
plagas,  et  per  Jesum  Christum  eo  quod  in  dic- 
lione  vix  prima  HtteraV,  est  nota  quinarii,  se- 
cunda  I,  Jesu,  tertia  X,  Christi :  sed  alia  est 
liitera  x,  ultima  in  vix,  aliud  x.  graecum,  quod 
est  prima  littera  in  voce  Xpi^o;.  impius ,  grsece 
aueSrj; ,  idest,  alienus  d  cultu  Dei,  est  infidelis ; 
peccator  est  fidelis,  puta  Christianus  ,  sed  in  le- 
gem  Dei  peccans,  ait  OEcumen.  Sensus  est,  in- 
quitBeda,  quasi  dical:  Si  tanta  est  fragilitas  hu- 
man&  vit& ,  ut  necjusti  quidem  in  cozio  coronandi 
sine tribulationibus,  propter innumerabilemvitiata; 
natura?  labem,  transeant;  quanto  magis  hi  qui 
coclestis  gloria?  sunt  extorres ,  certum  damnationis 
sua  exitum  exspectant !  Rursum,  pro  satvabitur, 
heb.  est  abtlT  iescultam,  id  est,  retribuetur  ei ; 
Cajet.  emendabitur;  Rabbini ,  pacem  habebit,  aSti? 
salam  enim  duo  significat.  Primo  retribuere; 
secundo,  esse  pacificum.  Unde  Satomon,  id  est 
pacificus.  Chald.  IDmD  mitchasen,  id  est  robo- 
rabitur,  vel  potius,  ut  alii,  patiens  est ,  et  vitia 
patitur ;  hoc  enim  consentit  cum  Hebraeo,  Graeco 
et  Latino  interprete,  ut  mox  patebit. 

Quseres  quomodo  justus  vix  salvabitur?  si 
enim  est  justus ,  moriturque  justus,  certo  sal- 
vabitur.  Interpretes  to  satvabitur  ;tripliciter  ex- 
ponunt.  Triplex  est  enim  salus.  Prima  corporis ; 
secunda,  animae,  dum  convertitur  a  peccato  ad 
justitiam,  et  gratiam  Dei ;  tertia,  animae  cum 
aeternam  salutem  adipiscitur.  Primo  ergoaliqui 
ex  S.  Ambrosio,  lib.  2.  Apolog.  David  cap.  3.  sic 
exponunt :  Justus  vixtandem  salvabitur,  id  est, 
aegre  hujtis  vitae  miseriis  et  aerumnis  eripitur, 
quibus  Deus  leviores  ejus  culpas  punit  :  quas 
ergo  impii  peccatorum  gravissimorum  poenas 
in  aeternum  dabunt?  Huic  sensui  favet  textus 
Hebraicus,  et  Latina  versio  Prov.  11.  v.  11.  et 
quod  S.  Petrus  agat  de  poenis  quibus  Deus 
justos  hic  punit  et  expiat.  Ita  S.  August.  lib.  20. 
contra  Faustum  14.  Quid  enimjustius,  ait,  unico, 
cui  tamen  Deus  non  pepercil,  et  quid  evidentius, 
quod  nec  justis  parcat ,  emendans  eos  varietate 
tribulalionum,  cum  de  hac  re  aperte  sit  dictum : 
Et  si  justus  vix  salvus  erit,  Secundo,  idem 
S.  August.  in  Psal.  6.  exponit  de  secunda  salute, 
puta  de  conversione  peccatoris,  qui  difficulter 
convertitur,  eo  quod  difficile  sit  relinquere  vo- 
luptates  etpoenitere,  q.  d.  Si  justus  multo  labore 
et  angore  vix  salvatur,  id  est,  resipiscit  etcon- 
vertitur  ,  quot  et  quanti  dolores,  angores  et  sup- 
plicia  manebunt  peccatores  ob  culpam  letha- 
lem,  quae  nunquam  delebitur?  Terlio,  alii  pas- 
sim  accipiunt  de  terlia  salute,  q.  d.  Justus  vix 
salvatur,  id  est,  \ix  damnationi  eripitur,  et  sa- 
lutem  oeternam  adipiscitur  :  quid  ergo  exspec- 
tandum  peccatori  ?  utique  non  incerta  salus,  sed 
cerla  damnatio.  Ita  Didymus,  OEcumen.  Beda  et 
alii,  ait  S.  Hier.  dialog.  2.  contra  Pelag. 

Dices,  Juslus  certo  salvabitur,  quomodoergo 
ait  vix  salvabitur?  Respond.  pro  vix  graece  est 
fj.oiis,  id  est ,  cum  labore  et  molestia,  per  multas 
tribulationes,  afflictiones ,  perseculiones,  poeni- 
tentias  pro  peccatis  venialibus,  ideoque  vix,  id 
est,  graece,  et  difficulter  salvatur  justus.  Addeet 
tentationes,  licet  de  his  proprie  non  loquatur 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 


S.  Petrus,  et  Sapiens  Proverb.  11.  aitenim  :  Si 
justus  in  terra  recipit,  scilicet  pro  delictis  casti- 
gationem  et  poenas  peccatornm ,  quanto  magis 
impius  etpcccator?  supplc,  recipiet  merita  sup- 
plicia ,  non  in  terra  ,  sed  in  inferno. 

Secundo,  S.  Hier.  lib.  2.  contra  Pelag.ex  hoc 
loco  contra  Pelagianos  probat  justos  esse  ob- 
noxios  peccatis  venialibus.  Jastus,  ait,  in  dieju- 
dicii  vix  salvatur;  salvaretur  autem  facile ,  &i 
nihil  in  se  haberet  maculai  :  ergo  juslus  cst  in  eo 
quodfloret  multis  virtutibus ,  et  vix  salvatur  in  eo 
quod  inqttibiisdam  Dei  indiget  misericordia;  ad- 
dilque,  ideo  Ecclesiaui  dici  impleri  spirilu  ti- 
morisDomini.  Etmox  aliam,  pnia  tertiam,  dans 
causam  et  explicalionem.  Tiam  licet ,  ait,  nihit 
pravi  sibi  sit  conscitts  ,  verttmtamen  sciens  quo- 
niam  non  in  hocjuslificalur,  donec  ettmjustiftcel 
judex,  aslual  et  decertat. 

Quarta  causa  esl ,  quia  per  hipsurn  Adae  fra- 
giles  facti  suunis,  ct  proclives  in  vilia  :  et  haeo 
fragilitas  inanel  in  juslis.  Ita  S.  Amb.  I.  2.  Apo- 
log.  David.  c.  3.  Si  David,  ait,  infirmus  ,  tu  for- 
tis?  si  Salomon  lapsus  cst ,  tu  immobitis?  si  Pau- 
lus  primus  peccatorum,  lupotes  primus  esse  sanc- 
torum?  Et  in  Psalm.  63.  Quis  est  tam  fortis  ut 
nequaquam  in  tcntatione  movcalur,  nisi  Dominus 
adjutor  ei  assislat? 

Quinta  ,  quia  virtus  est  iu  arduo,  et  coclum  in 
summo.  ItaSimonides  apudClem.  Alexand.  1.  4, 
Strom.  Fertur ,  ait,  virtus  habitare  in  rupibus 
uditu  difficilibus;  et  Beda  :  Justitia,  ait,  taboriosa 
cst  nisi  amantibus;  et  Virg.  6.  jEneid. 

Facilis  desccnsus  Avcrni ; 
Sod  revocare  gradum  ,  superasque  evadere  ad  auras , 
Hoc  opus ,  hic  labor  est. 

Sextam  dat  S.  Greg.  26.  Mor.  c.  16.  nimirum 
inconstanliam  humanarum  cogitationum,  in- 
deque  desideriorumet  appelituum,  quse  jugiter 
post  lapsum  in  peccatum  ex  corde,  velut  ex 
fornace  inslar  scintillarum  exhalanl  et  alter- 
nant.  Quis,  ait,  considerare  valeat  quanta  maia 
oer  momenta  temporum  ipsis  inconstandbus  cogi- 
tationum  motibus  pcrpetramus? et  mox  :  llumana 
anima  semel  aUernilalis  statum  desercns ,  ad 
ftuxum  temporalium  dctapsa  ,  hanc  mutabilitatem 
alternantium  motionum,  quam  duni  caderet  volens 
appetiit ,  dum  conatur  surgere,  cogitur  invita  to- 
lerare.  Inde  quippe  punila  cst ,  unde  deteclata  : 
quia  indc conversa  habet  taborem  certaminis,  ttndc 
perversa  appetiit  gattdium  voluptatis.  Subdit  c.  17. 
electos  hac  de  causa  trepidare  eo  magis,  quo 
ad  finem  appropinquant,  et  hujus  eorum  pa- 
voris  speciem  in  se  expressisse  Christum  in 
borlo,  quando  vicinus  morti  factus  in  agouia 
sudayitaquametsanguinem.  Undec.  18.  subdit : 
Consideramus  quippe  quod  ciam  vila'  prtvsentis 
nequaqaam  sinc  culpa  transirc  poluimus ,  ct  quia 
nec  hoc  quidcm  sine  atiquorcatu  noslro  est ,  quod 
taudabiliter  viximus,  si  rcmota  pictate  judicetur. 
Quid  eigo  facienl  tabttkv ,  si  trcmunt  columiuv? 
Autquomodovir^ittta  immobilia  stabunt ,  si  lutjus 
imvoris  turbinc  ctiam  ritlri  quatittntiir?  Soludoni 
crgo  carnis  appropinquans ,  nonnunquam  tcrrore 
vindictai  cliamjusti  anima  ttirhaittr.  l'.l  mox  :  Sed 
qtuajustorum  anima-d  levibus  quibitsquc  contagiis 
tpso  sape  mortis  pavorc  pttr^antur ,  ct  a-tenw  rc- 
tributionis  gaudia  jam  ab  ipsa  camis  solulionc. 
percipiunt,  plcrumquc  vcro  contcmpUuioncquadam 
rctributionis  xterna,  etiam  priusquain  carnc  ex- 


711 

spoiiantur ,  hilarescunt,  recte  dicilur.  Videbit  fa- 
ciem  ejus  in  jubito. 

SeplimamdatS.  Aug.  9.  Confess.  13.  nimii  um 
profundum  et  abyssum  inscrutabilem  tuni  cordis 
humani,  tum  judiciorum  Dei.  Oraus  enim  pro 
anima  matris  siue  S.  Monica? :  Vm,  ait,  etiam 
laudabili  vilai  hominum,  si  remota  misericordiu 
discutias  eam.  Quid  vero  non  exquiris  delicla  ve- 
hementer,  ftducialitcr  speramas  atiquem  apud  lc 
locum  invenire indutgentiw.  Notum  estexemplum 
Doctoris  Parisiensis  qui  e  feretro  exclamavit  : 
./»5fo  Dei  Judicio  accusatus,  jndicutus,  condem- 
ualus  sum;  et  tamen  videbaliir  juste  et  sancte 
vixisse  :  quo  spectaculo  S.  Bruno  commotus  se- 
cessit  in  Carthusiam,  ejusque  Ordinem  insti- 
luit.  QuinetsanctusPaulus:  Castigo,  ait,  corpus 
meum,  etc  ne  forte  cum  aliis  pranlicavcrim,  ipse 
reprobus  efftciar.  1.  Cor.  c.  9.  27. 

Denique  Thomas  Anglicus  cur  juslus  vix  sal- 
velur,  septem  dat  causas  jam  dictis  non  absi- 
miles.  Prima  quod  non  sint  condignaj  passiones 
liujus  temporis  ad  futuram  gloriam.  Secunda, 
quod  caro  concupiscat  adversus  spiritum.  Ter- 
tia,  quod  caro  sua  corruptione  aggravet  ani- 
main.  Quarta,  quod  non  nisi  violenti  rapiant 
coelum.  Quinta  ,  quod  arcta  sit  via  quaj  ducit  ad 
vitam;  quodque  virtutum  ardua  duraque  sint 
opera.  Sexta,  quod  incertum  sil  an  simus 
justi.  Septima  ,  quod  judicium  Dei  sit  sublile  el 
rigidum. 

IMPIUS  ET  PECCATOR  UBI   PA.REBUNT  ?]  ubi  appa- 

rebunt?  quo  ibunt?  quis  eos  locusexcipiet?  qu;e 
sors?  q.  d.  Impii  injudicio  coram  facie  Chrisii 
apparere  expavescent,  dicentque  montibus:  Ca- 
dite  super  nos;et  collibus :  Operitenos.  Apoc.  6.  lb. 
Inde  ibunt  in  infernum  ,  apparebunt  inier  dam- 
natos,  gehenna  eos  excipiet,  et  aeterna  incendia. 
UndeChald.  Prover.  11.  13.  verlit,  impiiinfine 
perdentur.  Alludit  ad  Jerem.  c.  25.  29.  Ecce  in  ci- 
vitate  in  qua  invocatum  esl  nomen  mcum,  ego 
incipiama/ftigere,  etvos  quasi  innoccntes  ct  immu- 
nes  eritis?  non  eritis  immunes;  et  c.  49.  12.  Eccc 
quibus  non  crat  judicium  ut  biberent  calicem  (  fu- 
roris  Domini)  bibentes  bibent :  et  tu  quasi  inno- 
cens  relinqueris?  Non  eris  innocens ,  sed  bibens 
bibes.  q.  d.  Si  Deus  ita  punit  suos  ob  levia  pec- 
cata,  quomodo  puniet  alienos  ob  plurima  et 
maxima  crimina  :  S.  Greg.  26.  Mor.  18.  putat 
alludi  ad  motum  natnralem  corporis  in  cen- 
trum,  qui  in  fine  velocior  est  quam  in  princi- 
pio.  q.  d.  Si  Dei  justitia  el  ira  cum  primum  mo- 
vetur  et  concitatur,  tantas  calamitates  justo 
irrogat,  qua  tandem  vi  el  impetu  in  fine  motus 
sui  contra  impios  rapielur  eldes;eviet?  Peccata, 
ait,  nequaquam  divina  severitas  inttlta  rcmanere 
permiltet,  sed  iram  judicii  dnoslra  (juslorum 
scilicet)  hic  correptione  incipit,  ut  in  rcproborum 
damnatione  tanquam  in  fine  motus  conquiescat. 
Eantergojam  reprobi,  et  voluptatum  suarum  de- 
sideriamulla  iniquitate consumant ,  atque  co  tem- 
poralia  fJagella  non  sentiant,  quo  trterna  eos 
suppticia  exspectant.  S.  August.  in  Psal.  93.  20. 
censet  alludi  ad  servum,  qtli  dum  videt  filiuma 
patre  acriler  tlagellari,  trepidat,  et  longe  gravius 
supplioiuniexpcrlat.  Si flagcltanttir,  iuquit,  filii. 
ijttid  debcnt  spcrare  scni  nrijuissimi?  qttomodo 
crgo  crttnt  tccum  iniqtti,  quando  nec  tuis  ftddibus 
parcis,  tit  cxcrccas  el  crttdias  eos? 

Itaque  et  iii  Qtfl  patiu.ntvp..]  Est  epilogns  dic- 
torum.  q.  d.  Cunijustus  vixsalvetur,et  non  nisi 
pcrmullaslribulationesjparestutqiiipatiuntur, 


712  COMMENTAMA  IN  I. 

commendeni  se  Deo,  lum  ut  vircs  patiendi 
suggerat ,  tum  ut  ultimum  arctumque  vitae  ago- 
nem  sine  salutis  periculo  obeant,  et  securi  ad 
palmam  futurae  vitse  pertingant;  ideoque  preces 
cumulent  benefactis,  ut  certam  faciant  suam 
electionem  et  salutem;  benefacta  inlelligeopera 
bona,  tum  patientiae  et  fortitudinis,  tum  elee- 
mosynae,  tum  charitatis;  praesertim  erga  per- 
secutores  et  tortores,  quos  olim  Martyres  sua 
charitate  convertere  solebant,  et  ad  Christum 
traducere. 

Secundum  voluntatem  Dei  ,]  quia  voluntas  Dei 
estut  patiamur  pro  Christo,  fide  et  justilia,  non 
ob  peccata  et  scelera,  utque  huic  Dei  voluntati 
nos  conformantes  toleremus  fortiter  etalacriter 
quaelibet  adversa,  quasi  ab  illo  immissa,  vel 
permissa  ad  nostrum  bonum  etdecus.  Hac  ergo 
cogitatione  solenturseafflicti,  quodscilicetnihil 
eis  mali  obveniet,  nisi  a  Deo  sigillatim  praevi- 
sum  et  provisum,  qui  omnem  mali  speciem, 
modum,  durationem  preefinivit  et  altempera- 
vit,  ita  ut  non  amplius,  nec  diutius,  nec  aliter 
quid  pati  possim,  quam  a  Deo  fuerit  praeordi- 
natum,  scilicet  quam  vircs  meae  ferre  queant, 
et  quam  meae  purgationi,  perfectioni  et  saluli 
expediat.  Deus  ergo  utitur  mala  volunlate  im- 
piorum  et  hostium  ad  puniendos  et  exercendos 
suos  fideles,  sed  eam  frrenat,  repnmit  etregit, 
sicut  sessor  equum,  ut  non  tantum  mali  inferat, 
quantum  vellet,  nec  aliud  aut  aliter  noceat, 
quam  Deus  permittit.  Porro  Deus  vult  ita  nos 
pali,  ut  tamen  velit  nos  prudentes  esse,  nec 
patiendi  occasiones  dare  imo  fugere  et  amoliri, 
uti  Christus  jussit  Apostolis  Matt.  10.  23.  ut  in 
persecutione  fugerent  ex  una  civitate  in  aliam. 
Slolidum  ergo  fuit  dogma  Lutheri  non  esse  re- 
sistendum  Turcae ,  eo  quod  ille  sit  fiagellum  Dei , 
eoque  Deus  uti  velit  ad  nos  castigandos. 

Ita  de  Aurelianolmp.  an.  6.  imperii  suicapto 
a  Sapore  rege  Persarum  an.  Domini  278.  scribit 
Euseb.  1.  7.  Hist.  25.  quod,  cum  persecutionem 
contra  Dei  Ecclesias  meditaretur,  dictatis  jam 
litteris  et  scriptis,  cam  superesset  sola  subscriptio, 
divina  dextera  interveniens  subscriptionem  ne- 
fanda  dextera  deturbaverit.  Mortesubita  condem- 
naturquide  piorum  morle  censebat:  ul  ostenderet 
Deus,  quia  non,  cum  voluerit  lyrannus,  crucia- 
mur,  sed  cum  probaverit  ipse ,  corripimur.  Dicant 
ergo  afflicti  cum  S.  Job  :  Dominus  dedit,  Dominus 
abstulit :  sicut  Domino  placuit  ita  factum  est  :  sit 
nomenDomini  benedictum.  Job.  1.  21.  Dicant  cum 
Juda  Machabaeo  :  Sicut  fuerit  voluntas  in  ccelo, 
sic  fiat.  1.  Machab.  3.  60.  Dicantcum  Christo  in 
agonia  :  Fiat  voluntas  tua.  Matth.  26.  quia  Hasc 
vox  capitis,  ait  S.  Leo  serm.  7.  de  Passione,  sa- 
ius  est  totius  corporis  :  hcec  vox  omnes  fideles  in- 
struxit,  omnes  Confessores  accendit ,  omnes  Mar- 
tyres  coronavit.  Nam  quis  mundi  odia,  quis 
tentationum  turbines,  quis  posset  persecutorum 
superare  terrores,  nisi  Christus  in  omnibus  patiens 
Vatri  dicerel:  Fiat  voluntas  tua? 

FideliCreatori  commendent,]  vel  Christo,  ut 
vult  S.  Hilarius  12.  de  Trinit.  et  S.  Cyrillus  9. 
Thesauri  c.  1.  vel  simplicius  Deo,  prout  com- 
munis  est  toti  S.  Trinitati ;  hic  enim  estcreator. 
Datur  hic  duplex  ratio  cur  afflicti  se  commen- 
dare  debeantDeo.  Prima,  quia  Deus  est  creator, 
qui  creaturas  suas,  prassertim  animas  rationa- 
les,  amat.  Secunda,  quia  cst  et  fidelis,  qui  insc 
sperantes,   seque  ei  commendantes  acceptet, 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IV. 

deserat,  sed  adsit,  corroborct,  libcret,  tueatur 
ct  protegatj  vel  ut  passioncm  evadant,  vel  utin 
ea  forliter  perdurent,  vitamque  ponant,  uti 
fecere  et  faciunt  Martyres  :  quare  et  morientes 
animas  suas  commendare  solent  (unde  Syrus 
vertit,  commendant  in  indicativo  ),  Deo  dicentos 
cum  Psalteet  Christo  moricnte  :  Pater,  in  manus 
tuas  commendo  spiritum  meum.  Lucau  23.  v.  56»  ot 
cum  S.  Stephano  :  Domine  Jesu,  suscipe  spiritmu 
meum.  Act.  7.  58.  ct  cum  S.  Paulo  :  Scio  cuicr&- 
didi,  et  certus  sum  quia  potens  est  depositumuiettYlt 
servare.  1.  Timoth.  1.  18.  et  cum  S.  Agatha  :  Do~ 
mine,  qui  me  custodisti  ab  infantia,  qui  abstulistiu 
me  amorem  sojcuU,  qui  me  carnifictim  tormentis 
superiorem  prastitisti,  accipe  animam  meam  ;  et 
cum  S.  Agnete  :  Omnipotens ,  adorande,  colende, 
tremende  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi,  bene- 
dico  te ,  quia  per  Filium  tuum  unigenitum  evasi 
manus  hominum  impiorum,  et  spurcilias  diaboli 
impolluto  calle  transivi.  Ecce  jarnquod  credidi  vi- 
deo,  quod  speravi  jam  teneo,  quod  concupivi  com- 
plector.  Te  confiteor  labiis  et  corde ,  te  tolis 
visceribus  concupisco.  Ecce  ad  te  venio  vivum  et  ve- 
rum  Deum ,  qui  cum  Domino  noslro  Jesu  Christo 
fdio  tuo,  et  cum  Spiritu  sanctovivis  etregnas  in 
cuncta  sacula  saculorum.  Amen.  Ita  S.  Amb.  1.  h. 
epist.  2>h.  Denique  omnes  Martyres  in  Martyrio 
diffisi  suis  viribus  se  Deo  commendarunt ,  ila- 
que  vires  patiendi ,  et  secure  moriendi  impetra- 
runt  :  qui  vero  suis  fisi  viribus  orare  neglexe- 
runt,  humiliati  ceciderunt  fidemque  negarunt, 
ilaque  superbiae  et  injuriae  suae  pcenas  dederunt, 
nobisque  statuti  sunt  in  exemplum. 

Animas  suas.  ]  Unicam  singuli  habent  animam 
spiritalem  et  immortalem,  eam  ergo  quasi  ovi- 
culam  custodiant,  ut  in  aeternum  felix  et  beata 
sit  :  Deo  ergo  beandam  commendent  el  offe- 
rant.  Nam,  ut  ait  Deus  Ezech.  18.  h.  omnes  ani- 
mame&siait;  et  Sapiens,  c.  11.  27.  Parcis  autem 
omnibus,  quoniam  lua  sunt ,  Domine,  qui  amas 
animas  :  graece  significantibus  ,  S^ot«  yuo^vxi , 
id  est,  Domine  philanime  et  philanlhrope.  Porro 
cum  anima  caetera  omnia  Deo  commendanda 
sunt.  Unde  Tertullian.  lib.  de  Patienlia,  de  in- 
juriis  propter  Deum  ferendis  :  Si  apud  Deum, 
inquit,  deposueris  injuriam,  ipse  est  ultor  :  si 
damnum  est,  restitutor:  si  dolorem,  medicus  est : 
si  mortem,  resuscitator.  Nominat  animas,-  quia 
anima  patientis  etmartyris,  eodem  instanti  quo 
obit  et  abit  e  solo  et  salo,  coelum  adit ;  dumque 
denascitur  luci  caducae,  renascitur  luci  gloriaB 
aeternae.  Mors  ergo  ipsi  est  Occidens  mortis,  et 
Oriens  vitae  :  martyrium  est  ei  Occasus  pcena- 
rum ,  et  Oriens  palmarum.  Unde  Ecclesia  diem 
mortis  Martyrum  vocat  nativitatem ;  quia  ille 
ipsis  est  natalis  vitae  melioris  et  beatae.  Felix 
mors  quae  est  introitus  et  janua  vitae.  Non  esi 
exilus  ille,  sed  transitus,  ait  S.  Cyprianus  de 
Mortalit.  Regnum  Deiccepit  esse  in  proximo,  prce- 
miumvitce,  et  gaudium  salutis  aterna ,  et  per- 
pelua  latitia,  et  possessio  paradisi,  etc.  jam 
lerrcnis  ccelestia,  et  magna  parvis ,  et  caducis 
teterna  succedunt. 

IN  BENEFACTIS.  ]   ev  «yaSoTrota  ,  SjTUS  ,  in  operibllS 

bonis;  Pagnin.  et  Tigurin.  in  bencficentia,  ut  sci- 
licet  benefaciamus  etiam  persecutoribus  et 
tortoribus  :  haecenim  vicissim  provocabit  bene- 
ficentiam  Dei  in  nos ,  ut  animam  sibi  commen- 
datam  tueatur,  excipiat,  et  aeternis  bonis  beet. 
Ita  S.  Jacobus  frater  S.  Joan.  ductus  ad  mortem, 


cxaudiat,  fldeliter  assistat,  ita  ut  nunquam  eos     suum  traditorem  complexus,  osculoque  salu 


COMMENTAHIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETIU  Cap.  IV. 


t,ins,  Christiamim  ot  Martyrem  effecit,  atinarrat 

Euseb.  lib.  2.  liistor.  cap.  8.  Sic  S.  Polycarpum 
iis  qui  se  ad  capiendum  venerant,  mensam  ap- 
l>oni  jussisse ,  deinde  orassc  ut  cibum  targe  et  af- 
falim  sumcrent;  iinamque  horam  qua  libere  ora- 
tioni  vacarct  postulaise.  Scribit  Euseb.  lib.  U.  \U. 
S.  Gyprian.  speculatori  qul  sibi  caput  erat  am- 
putaiurus,  jussit  riari  25.  aureos,  teste  Poutio 
iu  ejus  Vila.  Hoc  est  (|uod  jubot  Christus  :  Di- 
ligite  inimicos  veslros ,  bencfacite  his  qui  oderunt 
vos,  et  orate pro  persequeniibus  et  calumnianlibus 
vos :  Malt.  5.  l\U.  Additque  causam  :  Ul  silis  ftlii 
1'utris  veslri  qui  in  ccclis  est.  Nam,  ut  ait  S.  Loo 
serm.  deomnibus  Sanctis  :  Misericordem  te  mi- 
scricordia,  j uslum  vult  lc  csse  juslitia,  ut  incrta- 
tura  sua  creator  apparcat,  et  in  speculo  cordis 
liumani  pcr  lineas  imitulionis  cxprcssa  Dci  imago 
rcsplendcat. 

Rursum  pvobenefacta  accipe  cum  Syro,  qnac- 

libet  bona  opera  et   virtutum  cxorciiia.  Cnde 

iun.  accipit  bumililatem.  Quo  pacto,  inqnil, 

ommendare  seipsum  Dco  quispiam  dcbel  ?  ln  be- 

nefaciendo  videlicet;  idcst,  inkumiiitate ,  utnon 

•ietur  et  efferat  se  ob  ea  qua;  pattatur,  scd 

qitanlo  majora  vidctur  pali,  lanto  inutiliorem  se 

t.vistimct,  et  scmpcr  illud  subjungal   ac  dical  : 

i usius  cs  in  omnittus  qiuc  fecisti  nobis. 

Doccl  ergo  S.  Petrus  Cbrisiianum  dcberebe- 
nefaeere,  non  tanluin  in  vita,  sodotin  morto,  ut 
lola  vila  Chrisliani  usqtie  ad  morlem  inolusive 
sitcontiiuia  aotio.oi  bonorum  pperum  exerci- 
lium.  ut  lajndiu  bene operetur,  quamdiu  sper&t 
'i  spirat.  Dieebat  Vespasianus  Imper.  stando 
moricns  :  Jmperatorem  decet  stantem  mori ;  at 
Christianum  decet  patientemet  laborantem  mo- 
ri ;  niinirum  mililibus  Cbristi  non  ante  vilam 
stipendia  flniuntur  :  cum  consummaverint  tunc 
incipient ;  sola  mors  missionem  dat  cis :  unica 
sedes  emerilorum  cst  coelum. 

Rursum  (ln  i-iiano  non  suflicit  in  tribulationo 
pati  el  exerccrc  patientiam,  sed  eam  ornarc  et 
cumuiare  debet  beneflcentia,  aliisque  virtuti- 
bus,  ul  c\  spinis  tribulalionum,  et  rosis  bono- 
pum  operum  alternando  coronam  suam  plectat, 
ac  sibi  cycladem  ccelestem  ex  argento patientiae, 
et  auro  charilalis  contexat,  aiqUe  Cbrislum  imi- 
tetur  qui  cruciflxus  et  moriens  vestes  suas  tra- 
didit  tortoribus,  lalronom  paradiso,  Joanncm 
matri,  animas  patrum  c(t>lo,  omnes  bominos 
Dco.  Tota  ergo  viia  Cbrieli  fuit  continua  malo- 
rum  passio,  et  bonorum  actio.  Talis  sii  ctCbris- 
liani.  Dicebat  ille  :  Romanum  est  fortia  agcrc ; 
at  Christianum  cst  fortia  tam  agere  quam  pati. 

Insuper  sicut  inter  spinas  vigent  ot  eftlores- 
cuntrosse.aspinisveroseperatceetcollectsaemo- 
riuntur  :  ita  fldelis  inter  cruces  riget  et  eflBores- 
cilbonis  operibus,  a  crucibusvero  separatuset 
libor  marct  scil,  torpescil ,  emoritur.  lla  sanclus 
Petrus  post  Chrislum  Christiani  agminis  ductor, 
in  carcere  Mamertino,  vicinus  mortiS.  Proces- 
sum  ct  Martinianum  cum  aliis  quadraginta 
quinque  ad  Christum  convertit  et  baptizavit. 

Ita  s.  Stephanus  non  cessavit  concionari  et 
convincere  Judceos,  donec  lapidibus  oppilatum 
esl  os  ejus  sacrum  et  angelicum. 

IlaS.  Paulus  duclus  ad  marlvrium  suos  mililes 

ct  tortores  convertit :  et  in  carcere  non  cessa\  it 

lidcm  Clinsii  prcrdicando  V0CC,  cl  manu   scri- 

bendo  epistolas  propagare,  doncc  illi  capul  abs- 

issum  ost. 

Jta  S.  Andreas  aflixus  cruci.ineaqucbiduum 
con>i:i .    \  r.APIDF.     tom.  x. 


vivus  pendens,  Cbristi  fidom  praedicare  nun- 
quam  intormisitj,  donecadeum  migravit,  cujus 
morlis  similitudinem  concupierat ,  inquiunt 
presbyteri  Acbaiae  oculati  testes  inojus  Actis. 

Ita  S.  Cyprianusjam&praesidecaptus  mortique 
vicinus,  totus  erat  in  suorum  exhortatione,  doc- 
trina,  corroboratione,  adeoque singulis  propria 
dabat  vitas  documenta  ,  idquo  usque  adultimum 
spiritum.  Videlicet,  ait  Pontius  in  ejus  Vita, 
tanta  illi  fuil  cupido  sermonis,  ut  oplarel  sic  sibi 
passionis  vota  contingere,  ut,  dumde  Deo  loquitur, 
in  ipso  sermonis  opere  necaretur,  et  hi  crant  q.to- 
tidiani  actus  destinati  ad  placentem  Deo  hosliam; 
ct  S.  Aug.  serm.  deS.  Cypriano:  Vicina,  ait,  cor- 
poris  morte  non  moriebalur  in  animo  pastoris  vi- 
gitanlia  pastoralis ,  et  cura  tuendi  grcgis  ttsqtte  ud 
exlremum  vi tcc hujus  dicmmenle  sobriu  tenebatur. 
excuiiebat  ab  animo  diligenliam  fidctissimi 
dispensatoris  manus  jam  proxima  cruenticurnifi- 
cis.  Jla  se  Martyrem  cogitubat  futurum,  ttt  esse 
non  obtivisccretur  Episcopum.  Amubal  quippe  eum 
qui  Petro  dixerat :  Amas  me?  pasce  ovcs  meas.  Ei 
pascebat  oves  ejus  ,  pro  quibiis  sanguinem  funderc 
illum  imitans  properabat .  Custodiri  pitellas  pra- 
ccpit ,  sciens  se  non  solum  habere  simplicem  do- 
minum ,  sed  et  versipeltem  advcrsarium.  Itaqttc 
udvcrsus  leonem  aperle  frementcm  in  confessione 
virile pectus  armabat;  adversus  insidiantem  luptim 
in  gregem ,  sexum  femineum  mttniebat.  Utinam 
idem  mihi  idcm  Deus  targiatttr! 

Ila  S.  Ambrosius  commentationi  Ps.  Zi3.  im- 
mortuus  est.  Audi  Paulinum  in  ejus  Vila  quam 
scripsit  ad  S.  Aug.  Ante  paucos  dies  quum  lectulo 
dctineretur,  cum  qttadragesimum  tertium  psat- 
mum  diclaret  ,  me  et  excipicnte  et  vidente,  subito 
inmodum  scuti  brevis,  ignis  (index  Spirilus  sanc- 
ti)  capulejus  cooperuit,  atqtte  paulatim  pcr  osip- 
sius  tanqttam  in  domum  hubilulor  ingresstts  est:  ct 
facta  csl  fuciescjtts  velttt  nix,  postea  vero  revcrsus 
est  ad  specicm  suam.  Qttod  cum  fierct  stupore  per- 
culsus  obrigtti,  nec  pottti  scribere  qttce  ab  itlo  dice- 
bantitr,  nisi postqttam  visio  transivit.  Nam scribendi 
vcl  diclandi  illo  die  ftnem  fccit ,  siqttidem  ipsum 
psalmum  rxplcre  non  poluit. 

Ita  S.  Hier.  quanquam  varie  morbis  dolori- 
busquo  lonlarolur  lanicn  corporis  incommoda 
piis  laboribus  etperpetua  leclione  ac  scriptionc 
superabat. 

lia  Vcn.  Beda  no  in  morbo  quidem  a  docendo 
ct  scribondo  cossabat,  quin  voro  ultima  infirnii- 
tate  in  EvangeliO  S.  Joannis  laboravit,  ot  pcnc 
animam  agons,  ut  absolveret  accilo  scriba  :  Ac- 
ripc,  ait,  catamum,  et  scribe  fcstinantcr.  Et  tan- 
dem  :  Dcne,  inquit,  consummatum  est,  cl  cycnettm 
rancns,  Gloria  Patri,  ctFilio,  ct  Spiritui  sunclo . 
spiriium  Dco  comnicnd.iiiuii  cmisit  ci  resignaviJ 
pro  Bdei  labore  Dei  \isione  beandum  anno  Do- 
mini  731. 

Cruces  ergo  ot  laborcs  iidclium  non  flniunlin 
nisi  cum  yila.  Cogitant  enim  illud  Eccles.  9.  10. 
Qiioilciimqnc  faccrc  potrst  manus  ttta,  instanlt ,- 
operare  :  euia  ncc  opuss  necratio  ,  ntc  sapientiu, 
nee  scientta  eruni  apud  inferos  quo  tu  properas. 
HcCCOgitans  S.  Tbomas  Aquinas  lclliali  morbu 
decumbens,  Cantica  Canticorura  cxplicavitCi>- 
tercicnsibus  Possae  novse,  itaque  cycnl  instai 
cycneum  eanens  spiritum  Deo  reddidjt,  docendu 
moriens,  et moriendo docens.  SimiUter  oovi  \\- 
ros  religiosos,  qui  postularunt  >  Dco  ut  non  In 
leclO,  scd  in  laborc  inororcntiir,  ac  impetra- 
runt ;  nam  concionando  mortui  sunt :  niniiruiu 

SO 


714 


COMMENTAMA  IN  I.  EPfST.  S.  PETRT.  Cap.  V. 


fidelcs  cum  Nazianzcno  viviuit  et  thesaurizant 
;ctrrnitnti ,  eoque  magis  quo  magis  ad  eam  ac- 
(•(•(luiit,  adeoque  eiuu  agunt  auiiuam,  ut  benr- 
factis  animas  suas  fideli  creatori  commendcnt 
et  resigncnt.  Nullaeniin  majorcst  commendatio 
animae  apud  Dcum,  quain  quae  fit  benefaciendo, 
et  viiiuluin  opera  exercendo.  Moribundis  ergo 
hoc  dctur  cousilium,  ul  crebro  actus  efiicaces 
et  inlcnsos  fidei,  spei,  poenilenlue,  cbaritatis , 
religionis   eliciant,    ut    eleemosynas    copiosas 


clargiantur,  ut  legata  pia  inslituant,  ul  afllic- 
tis  rudibus,  egentibus  consulant,  ut  domesticos, 
praesertim  filios,  ad  concordiam,  ct  ad  Dei  timo- 
rein  ctobsequium  exhorlenlur,  ut  si  quem  laese- 
runl,  veniam  poslulent,  si  a  quopiam  hesi  sunl 
condonent,  omnemquc  injuriam  remitlant,  ut 
Ecclesiaa  ejusque  ministris  alimoniae  partem  as- 
signent,  ac  anniversarias  vel  mcnstruas  cl  heb- 
domadarias  pro  se  preces  ,  sacra  et  psalmodiam 
sanciant,  etc. 


CAPUT  OUINTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

A  FIDELIBUS  TRANSIT  AD  PASTORES  EcCLESI^  ,  EISQUE  COM3IENDAT  UT  GREGEM  CHRISTf 
PASCANT  NON  TURPIS  LUCRI  GRATIA  ,  NEQUE  UT  DOMINANTES  IN  CLERIS  ,  SED  FORMA  FACTI 
GREGIS  EX  ANIMO.  SeCUNDO  ,  V.  5.  ADOLESCENTIBUS  COMMENDAT  SUBJECTIONEM  ,  OMNIBUS 
HUMILITATEM,  UTQUE  SOLLICITUDINEM  OMNEM  RESIGNENT  IN  DeI  PROVIDENTIAM.  ITEM 
SOBRIETATEM  ET  VIGILANTIAM  ,  UT  RESISTANT  DIABOLO  ,  QUI  CIRCUIT  QUASI  LEO  RUGIENS 
QUiERENS  QUEM  DEVORET.  TERTiO  ,  V.  10.  ANIMANDO  EOS  QUOD  DeUS  MODICUM  PASSOS 
IPSE  PERFICIET,  SALUTATIONE  ET  GRATIvE  APPRECATIONE  CLAUDIT  EPISTOLAM. 

fcNiORES  ergo  qui  in  vobis  sunt ,  obsecro ,  consenior  et  testis  Christi  passio- 
|*num  •  qui  et  ejus,  quse  in  fuluro  revelanda  est,  gloriae  communicator : 
J2.  pascite  qui  in  vobis  est  gregem  Dei  ,  providentes  non  coacte ,  sed 
fspontanee  secundum  Deum :  neque  turpis  lucri  gratia,sed  voluntarie. 
3.  Neque  ut  dominantes  in  cleris,  sed  forma  facti  gregis  ex  animo.  4.  Et 
cum  apparuerit  princeps  pastorum  ,  percipietis  immarcescibilem  gloriae 
coronam.  5.  Similiter  adolescentes  subditi  estote  senioribus.  Omnes  autem 
invicem  humilitatem  insinuate ,  quia  Deus  superbis  resistit,  humilibus  aulem  dat  gratiam. 
6.  Humiliamini  igitur  sub  potenti  manu  Dei ,  ut  vos  exaltet  in  temporc  visitationis  :  7.  omnem 
sollicitudinem  vestram  projicientes  in  eum  ,  quoniam  ipsi  cura  est  de  vobis.  8.  Sobrii  estote  ,  et 
vigilate,  quia  adversarius  vester  diabolus  tanquam  leo  rugiens  circuit,  quserens  quem  devoret: 
9.  cui  resistite  fortes  iii  fide:  scientes  eamdem  passionem  ei ,  quae  in  mundo  est ,  vestrae  frater- 
nitati  fieri.  10.  Deus  autem  omnis  gratiae,  qui  vocavit  nos  in  seternam  suam  gloriam  in  Christo 
Jesu ,  modicum  passos  ipse  perficiet,  confirmabit  solidabitque.  11.  Ipsi  gloria,  et  imperium  in 
ssecula  saeculorum.  Amen.  12.  Per  Silvanum  fidelem  fratrem  vobis,  ut  arbitror,  breviter  scripsi , 
obsecrans  et  contestans ,  hanc  esse  veram  gratiam  Dei  in  qua  statis.  13.  Salutat  vos  Ecclesia 
quseest  in  Babylone  coelecta,  etMarcus  filius  meus.  14.  Salutate  invicem  in  osculo  sancto.  Gratia 
yobis  omnibus,  qui  estis  in  Christo  Jesu.  Amen. 


1.  Seniores  ergo]  tum  aetate,  tumdignitate  et 
sacerdotio,  sive  id  minus  sit  et  vulgare,  sive 
raajus,  puta  episcopatus.  Unde  S.  Hier.  ep.  85. 
vertit  presbyteros.  Compellat  enim  sacerdoteset 
Episcopos  quasi  Ecclesiae  pastores,  eisquejubet 
ut  strenue  pascant  gregem  fidelium  a  Deo  sibi 
commissum  ,  quibus  proinde  ideam  vitae  paslo- 
ralis  paucis,  sed  nervose  praescribit.  Unde  apud 
Syros  haec  epistolae  pars  legi  solet  in  electione 
et  ordinatione  Episcoporum,  uti  notat  hic  Sy- 
rus.  Hinc  et  mox  pro  providentes ,  graece  est 
wtuzoTTouvTes ;  ita  S.  Hieron.  OEcumen.  et  alii 
passim. 

Erco. ]  Syrus  autem.  To  ergorefer  tum  adom- 
nia  pnecedentia,  quae  licet  ad  omnes  fideles 
spectent,  maxime  tamen  ad  pastores,  qui  ea 
lidelibus  inculcarc  debent ;  tum  propitfe  ad  v.  11. 
et  proxed.  Si  quis  Loquitur  quasi  sermones  Dei,  si 


quis  ministrat  tanquam  ex  virtute  quam  adminis- 
irat  Deus.  Haec  enim  maxime  spectant  ad  pres- 
byteros  qui  pascunt  gregem  tum  praedicando , 
tum  ministrando  S.  Sacramenta.  Item  ad  illud 
c.  h.  17.  Quoniam  tempus  est  ut  incipiat  judiciuin 
d  domoDei.  q.  d.  Quomam  Deus  incipit  judicium 
a  domo  etfamilia  sua,  utique  illud  incipiet  ab 
ejus  praepositis,  ab  eisqueexiget  rationem  tum 
suae  animae  et  ofiicii,  tum  gregis  eis  commissi. 
lllurn  ergo  debite  et  strenue  pascant,  ut  Deo ju- 
dici  reposcenti  rationem  redderepossint. 

Obsecro]  n«pxxa).u  tria  significat,  scilicel  hor- 
lor ,  consolor ,  obsecro  :  hic  tamen  magis  signi- 
ficat  obsecro,  modestiae  enim  causa  Petrus,  licet 
summusPontifex,  non  tam  jubet  quamprecatur 
et  obsecrat. 

Consenior  (  cu//7rp£ff6uTsoo5 ,  id  est ,  ut  S.  Hier. 
cp.  85.  compresbyter;  Pyrus,  cgo  presbyter  socius 


CO.UMLMARIA  l.N  I.   EPIST.  S 

vsiir.  Rursuin  modcsiire  causa  vocat  se  non 


1'onlilicein,  scd  COmpresbyterum  quem  secuti 
Sumini  Ponliliccs  in  suis  Kpislolis  cl  bullis,  Epis- 
copos  \Qcanl  fralres  cl  coepiscopos;  lii  cniin  ipsis 
in  cpiscopalu,  puta  in  potcstate  Ortlinis  ,  sunt 
parcs,  liccljurisdiclioiic  impares.  Quare  S.  Gre- 
gorius  Roiuaiuis  Ponlifex  noluii  appcllari  uni- 
\crsalis  Episeopus,  nc  caeleris  Episcopis  vitlcrc- 
lurejusepiseopatusderogarc  auiininucre,  quasi 
ipse  solus  revera  esscl  Episcopus,  caeleri  tan- 
tuin  uornine  lcnus  ejusquc  dunlaxal  Vicarii,  aut 
Sulfraganei.  Itl  fecit  ad  rctundcndain  insolculiaiu 
Joannis  Arcliicpisco|)i  Constantiuopolilani ,  qui 
DODSten  univcrsalis  Patriarcho:  sibi  arrogabat, 
contra  qucm  S.  Grcg.  lih.  7.  cp.  G9.  atl  Euseb.  Si 
unus,  ait,  univcrsalis  esl ,  restat  ul  vos  Episcopi 
non  silis.  El  lib.  h.  cp.  30.  ad  Eulog.  Si  unus  l'a- 
triarcha  anivcrsaliter  dicitur,  Vairiarcharttm  no- 
men  cateris  dcrogatur.  Alioqui  de  jure  boc  no- 
nicii  Roin.  Pontiiici  conveuit.  Sic  cnim  Couc. 
Chal.  S.  Lconem  vocat  univcrsalcm  Archiepis- 
copiui),  id  csl,  Episcopuin  Episcoporum,  Epis- 
cnpiiiii  totius  Ecclesiaj,  cuiceeteri  Episcopi  sint 
sul)jecti  el  subordinali.  Quockca  nolal  OEcum. 
S.  Pelrum  bic  E|)iscopos  tloccre  modestiam.  q.  d. 
Si  ego  qui  talitun  miracutorumspeclalor  fui,  atque 
coram  vobis  praiceptor  sum ,  non  dcdignor  com- 
presbylerum  et  socium  vcslrum  mc  ipsum  vocares 
ncque  vos  supra  illos  efferri ,  qtti  vobis  subsunt , 
debelis.  Qtiippecutn  etiam  Chr  islus  htuus  magister 
cum  humililalem  doccrct,  dixerit  :  Si  ego  domi- 
nus  et  tnagister  vesler  tavivobis  pcdes,  et  vos  aller 
ulterius  pcdcs  lavare  dcbetis.  Joan.  13. 

Tkstis  Ciiiusti  passiomm. ]  Interfuerat  enim 
S.  Petrus  Chrisli  passioni,  imo  ejus  pars  non 
parva  fucral;  undc  ct  in  borto  cum  Jacobo  et 
Joanne  Chrislo  sudanli  sanguinein  affuit,  ac 
Cbrislum  defcntlcre  volens  strinxit  gladium  , 
Malchoque  insolcnti  aurem  amputavit,  dcnique 
Cbristum  secuttis  in  atrium  ,  tcrrore  pcrcitus 
Cbristum  negavit ;  sed  Cbrislo  respicienle  poo- 
nitens  llevit  ainarc. 

Sccundo,  Pelrus  fuit  teslts  ,  grrccc  martyr, 
Christi  passionum,  quia  ut  iis  vicem  reddercl, 
carccribus,  llagellis  ,  morli  et  marlyrio  pro 
Cbristo  ullro  sccxposuit,  utpalet  Acl.  5.  k\.  et 
c.  12.  3.  et  tlcinccps. 

Tertio,  addunt  aliqui  :  lcstispassionumChristi, 
earum  scilicct,  qtias  Cbristus  in  suis  Cbrislianis 
patilur,  (|iiasque  vicissim  Cbrisliani  pro  Cbristo 
patiuntur  :  bas  enim  Pclrus,  quasi  fidelium  pa- 
tientium  paterct  paslor,  compalientlo  adeo  sen 
tiebat,  ac  si  ipsitnet  inllicloe  fuissent. 

Meminit  passionum  Cbrisli,  lum  quia  cas  in 
intimis  aninne  incdnllis  gercbat,  iisque  excila- 
balur  atl  ardenlem  Cbrisli  amorem,  ad  labores 
ct  dolores  qtioslibel  pro  co  lolerandos;  lum  ut 
iisdcni  excitarel  pastorcs  Ecclesiai  ad  eorum 
imitalionem,  ut  Cbrisli  amore  dura  qucelibet  pa- 
tercnlur  et  agercnt,  ad  oves  ejus  pasccndas,  pro 
eisquesanguincni  spiritus  el  \ilam  cxbaurirenl, 
uti  exbausil  Cbrislus.  Simili  modo  S.  Joanncs 
incboans  Apocalypsin ,  ut  lidcles  animct  atl  jns- 
tanliiim  persecuUonum  toleranliam  et  constan- 
tiain  :  Ego  Joannes.  inquit  c.  1.  9.  fraler  vesler 
et  particeps  in  tribtdationc,ct  regno,  el  puticnlia 
in  ChristoJcstt;  fai  in  in.uiUt,  qaa)  appcllatur  Pat- 
mos,  propter  verburn  l)ci  ct  tcsiimoniumJestu 

Hacde  causa  Kpiscopi  gesianlcrucem  in  pec- 
lore,  eamqiic  atlamanlinam  gesiat  Pontifex,  ut 
niemiuerit  jugitcr  crucis  el  passiouum  Cliristi ; 


1'ETiil.  Cap.  V.  715 

ac  pro  Cbristo  cruces  quaslibet  fortiter  adeat  et 
subeat,  adeoque  in  morte  etmarlyrio  consutat 
immobilis  in  fide  et  amore  ejusdem  quasi  ada- 
nias. 

()IT  ET  EJUS  QVM   IN  FUTURO  REVELANDA  EST , 

cLOiu .■]'.  commcmcatoh.  ]  Gca;ce  xotMMwi  ,  id  est,  ut 
S.  Hier.  epist.  85.  parliccps;  Syrus,  consors  tl 
participator  .  scilicet  fui,  luni  in  monleTbabor, 
ubi  Cbrislum  in  gloria  transfiguraluin  cuffl 
Joanne  et  Jacobo  conspexi.  Ita  Lyi  an.  et  Cajii. 
Iiiin  in  Chri.-ti  resnrrectione,  asccnsione  et  mis- 
sione  Spiritus  sancli :  h»C cniin  oculi.s  lnt.-is  in- 
luittis  sum,  indcque  niirain  bausi  spirilus  tlul- 
cedinera  aeque  ac  graiiam.  Ita  Glossa  ,  Hugo, 
Dionys.  el  alii. 

Sccundo,  ejusdem  glorias  communicator  et 
parliceps  ero  inox  posl  banc  vilam  meumque 
niartyriuin  :  boc  eniin  lirma  spe,  ct ,  nl  Cajet. 
ccnset,  certa  revelatione  sciebat  ct  exspectabat 
S.  Pctrus.  Dixerat  enim  ei  Cbristus  :  Sequere  mc, 
scilicel  ad  crucem  et  martyrium;  unde  addit 
S.  Joann.  C.  22.  19.  Significans  qua  morte  clariji- 
catarus  essel  Deam.  llabuit  ergo,  ait  Cajct.  S.  Pe- 
trus  revelationem,  nontanluin  suaB  praedestina- 
tionis,  sed  etlaureae  martjrii,  quin  et  temporis 
ejusdem j  juxta  illud  quod  ait  epist.  2.  c.  1.  1Z|. 
Certus  sum  quod  velox  est  deposilio  labcrnaculi 
mc.i ,  secundum  quod  Dominus  rcvelavit  mihi.  Si- 
mili  modo  S.  Pius,  S.  Polycarpus,  S.  Cyprianus, 
aliique  Pontilices  babuere  revelationem  suu; 
inorlis  et  marlyrii. 

Tertio,  Lyran.  etCarlbus.  communicalor  expo- 
nunt  active.  q.  d.  Ego  praedicando  litlem  et 
spem  glorio;  in  ccelo  revelandae  fidelibus  trado 
et  communico.  Verum  zoiv&jvo?,  a  Groecis  voca- 
tur  communicator  passivus,  non  activus. 

Gloria3  coelestis  meminit  Petrus,  tum  quia 
mente  versabatur  in  ccelis,  et  ad  gloriam  cneles- 
tem  anbelabal;  tum  ut  Pastorum  et  fulclium 
animos  ad  cuelestia  raperet,  eorumque  spe  ani- 
maret  ad  omnes  labores  et  agones  pr<>  Cbrkto 
fortiter  subeundos  ;  ttt  cttm  apparucrit  Pwinceps 
pastortun  percipiant  immarcescibilem  gtoria?  co- 
ronam.  v.  h.  Idcirco  aiteam  in  fuluro  revelan- 
dam.  q.  d.  In  pivesenti  vita  laborandum  esl, 
usque  ad  extremum  balilum;  ita  LQ  fuluro  nobis 
revelabitur  et  dabilur  gloria  etcorona  ca-lestis  : 
prssens  enim  vita  est  laboris  et  meriti,  fulura 
eril  quietis  et  inercedis ,  juxta  illud  Cbrisli  : 
Merccs  veslra  copiosa  est  in  calis.  Maltb.  5.  et  : 
Tristitia  vcslra  vcrtetur  in  gaudium.  Joann.  1G. 
ct  illud  Pauli  :  Bonum  ccrtamen  certavi,  cursum 
consummavi  ,  fulcm  servavi;  in  reliquo  reposita 
est  tnihi  coronajustitice ,  quamreddet  tnilti  Domi- 
nus  in  illa  die  justusjudcx.  2.  Timolb.  h- 

2.    PASCITE  QIT    |N   VOIUS  EST  GREOEM   DEI.  ]All- 

dierat  Pelrus  a  Cbristo:  Pctrc,  amas  me?  ac  rcs- 
pondens  :  Domine,  lu  scisqttiaamo  tc,  c.xceperal 
Pasce  oves  mcus ;  idque  tertio  a  Cbristo  repeli- 
tum.  Itlctn  jam  aliis  inculeal,  et  rcsignal.  q.  d. 
Kgo  a  Cbristo  inslitulus  siuninus  Ecclesiae  paslor, 
ejus  gregem  pavi  et  pasco  cum  omni  cura,  amorc 
el  solliciludiue  :  vos  crgomcdiati  pastorcs  lnihi 
Mibordinati  et  subditi  idem  praestate.  Qaec  enixn 
csl  lcx  et  voluntasCbristi,  quam  milii  inditavii, 
tit  eamdemvobisinsinuem.Porro  Cbristus  alludil 
ad  Davidem  suum  abavum  :  David  enim  Eult 
pastor  ovium,  et  inde  a  Deo  faclus  est  rex ,  id 
est,  pastor  populortun,  ju.xta  illud  Ps.  77.  70.  Et 
elegii  David  scrvumsuum  ,  et  sustalit  cum  de  gr>  - 
gibus  ovitim  :  dc  post  faUanles  acccpil  cutn,  l'as- 


716  COMMENTARIA  1N  I.  EP 

cere  Jacob  scrvam  saam  :  ct  Israel  hccredLlalem 
saam.  Et  paviteos  in  innocentia  cordis  sui,  ct  in 
intellectibus  manaam  saaram  deduaiteos.  David 
enim  fuit  typus,  seque  ac  patcr  Christi,  (jui  cst 
rex  et  Pastor  Pastorum  Ecclesiae,  et  tolius  orbis, 
juxta  illud  Matth.  2.  6.  Exte  cxiel  tlttx  quiregat , 
graece  liroytavsZ  ,  id  cst  pascet,  iustar  Davidis 
pariter  Betblehemitse ,  popuLum  meum  Israel. 
Mosos  a  pascendis  gregibus,  a  Deo  vocatus  est 
adpascendum  et  regendumHebraeos  :  pascendo 
enim  oves  Jethro,  quasi  in  gymnasio  et  prasludio 
didicit  quomodo  pascere  deheret  homines  et 
gregem  Domini,  uti  dixi  Exodi  3.  Pascite  ergo 
idem  est  quod  regLte ,  utlegitS.  Hier.  epist.  85. 
rex  enim  et  Preelatus  ea  prudeutia ,  charitate, 
cura, diligentia,  patientia  dehet  regere  populum, 
qua  Pastor  regit  oves  ut  eas  pascat  et  impinguet. 
Sic  enim  Deus  regit  homines  quasi  oves  suas, 
iuxta  illud  Psal.  22.  1.  Dominus  regil  me ;  Hebr. 
et  Septuag.  Dominus  pascit  me ;  S.  Hier.  Dominus 
Pastor  meas.  Unde  subclit  :  Et  nihil  dcerit ,  quia 
in  loco  pascuce  ibi  me  collocavit;  Heb.  In  loco  vi- 
renti;  Aquila  et  Symmach.  e»  upvuorqrt  no«« ,  id  est, 
in  venustate  herboe,  puta  in  Ecclesia  Christi,  quae 
optima  habet  pascua  S.  Script.  ct  verbi  Dei,  ac 
gratiae  et  gloriee  futurae. 

Nota.  Primo  ,  S.  Petrus  quasi  Pastor  tolius 
Ecclesiae  pascit  hic  Pastores,  id  esl  Episcopos 
instruit  et  dirigit  adbene  obeundum  suum  mu- 
nus  Pastorale.  Nam,  utait  S.  Leo  serm.  3.  de  suo 
anniversario  :  De  totomundo  unusPelruseligitur, 
qui  et  universarum  gentium  vocationi,  et  omnibus 
Apostolis ,  cunclisque  Patribus  prceponatur;  ut , 
quamvis  in  poputo  Dei  multi  sacerdoles  sint ,  mut- 
lique  Pastorcs ,  omnes  tamen  propric  regat  Pe- 
irus ,  quos  principaliter  regit  et  Christus.  Unde 
quod  Christus  dixitPelro  :  Pasce  ovesmeas,  idem 
per  Petrum  sibi  dictum  censuit  S.  Gregorius 
Nazianz.  Episcopus  Constant.  Apolog.  pro  fuga 
sua.  Idemque  Basilio  Episcopo  dictum  asserit 
S.  Chrys.  1.  2.  de  Sacerd.  Porro ,  ul  ait  Nazianzen. 
Apol.  1.  ars  arlium  est ,  et  scientia  scientiarum 
regere  Iwminem,  animal  omnium  maxime  varium 
ct  multiplex.  Et  ex  eo  S.  Gregor.  initio  Pastor. 
Ars  artium,  ait,  el  scientia  scientiarum  est  regi- 
men  animarum.  Hoc  autem  recte  obimus,  si,  ut 
aitidem  1.  2.  Epist.  39.  vivendo  et  loquendo  proxi- 
morum  animas  lucramur;  si  infirmos  in  superno 
amore  roboramus ;  si protervos  et  tumidos  gehennce 
supplicia  terribililer  insonando  fleclimus  ;  si  nulli 
contra  veritatem  parcimus  ;  si  supernis  amicitiis 
dedili,  humanas  inimicitias  non  timemus.  Memo- 
rabilis  estsententia  S.  Pelri,  qua  ut  scribit  Onu- 
phrius  de  Vitis  Pontiflcum  in  S.  Petro,  pontifi- 
catum  in  S.  Clemenlem  resignavit :  Anno ,  ait, 
Christi  68.  sanctus  Pontifex  Petrus  paulo  ante 
obttumsuum,  cummarlyrii tempus  appropinquarc, 
Domino  revelante,  cognovisset;  beatam  Clementem 
S.  R.  E.  veterem  Presbyterum  Episcopum  Romanum 
designatum,  in  successorem  suum  per  manuum  im~ 
positionem  consecravit,  eique  cathedram  Episcopa- 
lem  et  Romanam  Ecclesiam  post  se  ab  eo  regendam 
commendans :  Ego,  ait,  eamdem  tibi  potestatem  U- 
gandi  alque  solvendi  trado ,  quammihi  Dominus 
meus  Jesus  Christus  reliquit,  in  qua  spretis  ac 
contemptisrebus  omnibus ,  lumcorporis ,  lumfor- 
tunce,  oratione  et  prcedicatione  saluti  hominum,  ul 
bonum  Pastorem  decet ,  consule.  S.  Basilius  in 
Mor.  regula  80.  c.  15.  quaerit  qualesdebeantesse 
praedicatores  Evangelih,  ae  respondet,  primo, 
tanquam  Pastores;  secundo,  tanquam  medi- 


IST.  S.  PETRl.  Cap.  V. 

cos ;  tertio,  tanquam  parentes  et  nutrices; 
quarto,  tanquam  Dei  adjutores;  quinto,  lan- 
quam  plantatores  palmitum  Dei ;  scxto,ianquam 
icdiQcatores  templi  Dei  :  quae  omnia  probat  ex 
verbis  Cbristi  et  Pauli.  Tanquam  Pastores ,  ait, 
ooiumChrisli,  qui,  quandocumque  tempus  postu- 
lct ,  ne  aiumam  quidem  poncro  pro  illis  dubitent , 
at  EvangeUum  illis  impertiant.  Bonus  Pastor  ani- 
mam  suam  dat  pro  ovibus  suis.  Attendite  vobis  et 
anLverso  gregi,  in  quo  vos  Spiritus  sanctus  posuit 
Episcopos  regere  Ecclesiam  Dei. 

Tanquam  medicos  :  qui  magna  adhibita  animi 
Lenilate  scienter  secundum  doclrinam  Domini,  ani- 
marum  morbos  curent  in  acquisitionem  cjus,  quce 
csl  in  Christo  sanilatis  et  perseveranticc.  Non  cst 
opus  valentibus  medico,  seci  male habentibus.  Debe- 
mus  aulem  nos  (irmiores  imbecilLLlales  infirmorum 
portare. 

Tanquam  parentes,  et  nutrices  fitiorum ,  qui  ex 
magniludine  ejus  quce  est  in  Chrislo  charitatis , 
parati  sint  LLbenti  animo  communicare  ULLs  non  so- 
Lum  EvangeLium  Dei ,  scd  suam  etiam  ipsorum  vi- 
tam.  FilioLi,  adhuc  modicum  vobiscum  sum.  Nam 
in  Christo  Jesu  per  EvangeUum  ego  vos  genui. 
Tanquam  si  nulrix  foveat  (ULos  suos ,  Lta  deside- 
rantes  vos  cupide,  volebamus  traderevobLs  nonso- 
lum  EvangcUum  Dei,  sed  etiam  animas  noslras, 
quLa  charissLmi  nobis  facti  estis. 

Tanquam  Dei  adjutores ,  qui  solis  Deo  dignis 
operibus  totos  semancipent  pro  EccLesia  Dei.  Dei 
enim  sumus  cooperarii :  Dei  agricuitura  estis,  Dei 
cedificalioeslis. 

Tanquam  piantatores  paLmitum  Dei,  qui  invite 
quct  est  Christus ,  nihil  aLLenum  aut  infrucluosum 
relinquant :  et  ea  quce  convenientia  sunt  atquefce- 
cunda,  meLiora  efjicere  sludeant  omni  diUgentia 
adhibita.  Ego  sum  vitis  vera,  etPater  meusagri- 
cola  est.  Omnem  palmitem  in  me  non  ferentem 
fruclum  loLLet  eum;  et  omnem  qui  fert  fructum, 
purgabit  eum ,  ut  fructus  pLus  afferat.  Ego  plan- 
tavL ,  ApoLlo  rigavit,  sed  Deus  incrementum  de- 
dit. 

Tanquam  cedificatores  templi  Dei,  qui  uniuscu- 
jusque  animam  itacontinent,  utfundamento  Apos- 
tolorum  et  Prophetarumapte  congruat.  Secundum 
gratiam  Dei  quce  data  est  mihi,  ut  sapiens  archi- 
teclus  fundamentum  posui,  aLius  autem  superazdi- 
ficat.  Unusquisque  autemvideat  quomodo  supcrce- 
dificet.  Fundamenlum  enim  aliud  nemo  potest 
ponere  prceter  id  quocl  positum  est,  quod  est  CLiris- 
tus  Jesus.  Ergo  jam  non  eslis  liospLtes  et  advence, 
sed  eslLs  cives  sanctorum  et  domestici  Dei,  superce- 
dificali  super  fundamentam  ApostoLorum  et  Pro- 
phctarum,  ipsosummo  angulariLapideJesu  Chrislo, 
inquo  omnis  oedificatio  constructa  crescit  in  tem- 
pLum  sanctum  in  Domino,  in  quo  et  vos  coccdifica- 
mini  in  habitaculum  Dei  in  Spiritu  sancto. 

Nota.  Secundo,  S.  Bernardus  serm.  2.  de  Re- 
surrectione  Christi ,  ter  a  Christo  repeli  dicique 
sancto  Petro  :  Pasce  oves  meas ,  ut  significet  eas 
pascendasessetripliciter,  scilicetmente,  lingua, 
manu.  Pasce,  ait,  mente ,  pasceore,  pasceopere  : 
pasce  animi  oralione,  verbi  exhorlatione ,  exempLi 
exhibitione.  Idem  epist.  201.  Pasce,  ait,  verbo, 
pasce exemplo,  pasce  sanctarumfructu  orationum. 
Idem  Ep.  Z|2.  adHenricumEpiscopumSenonens. 
Nec  prceceps,  inquit,  eris  in  sententia ,  necvehe- 
mens  invindicta  :  non  in  corrigendisremissior,non 
severior  in  parcendis  :  non  pusilLanimus  in  exspec- 
tandis  :  non  superfluus  in  victu,  nec  notabilis  in 
veslilu  :  non  citus  ad  promUtendum,  non  ad  red- 


CO.MMENTAP.IA  IN  I.  EPIST 

dendum  tardus,  necprodigus  daior.  Idem  scrm.  CG. 
iu  Cantic.  Vudeat ,  inquil,  successorcs  Apostolo- 
rum  lucemnon  csse  mundi,  ;v<  modii ,  mundi  au- 
tem  lenebras.  Dicamus  cis  ^  Vos  cstis  tenebraz 
mundi. 

Nota.  Teriio,  Christus  dixitPetro,etper  cum 
aliis  Episcopisct  Pastoribus  :  Vasce  oveset  agnos 
vieos  ,  non  tuos  ;  ul  magis  suos  fldeles  eis  coin- 
niendaret.  Vox  cnim  oves  significat  Christum  ea- 
rum  esse  Pastorem  :  vox  vcro  agnos  signilicat 
Christum  earum  cssc  patrem,  imo  matrem,  nt 


potequas  baptismo  regeneravit,  et  in  filios  sibi 

adoptavit.  Quocirca  vcrcct  aptcS.  Bcrn.  in  Sen- 
tentiis  sub  initium  :  Quantum,  ait,  distat  tnter 
1'astorem  et  gregem,  tantum  dcbcl  dislare  inler 
Episcopum  el  plebem.  Slal  ille  sublimis  ct  reclus, 
curval  iste  caput  solo  deprcssus.  Unde  Poela  : 

Pronaquccum  spectent  animalia  ca;tcra  terram  , 
Os  homini  sublimedcdit,  cceluinque  tucri. 

Ille  regit,  iste  regitur  :  iste  pascit ,  iste  pascitur ; 
ut  cx  ipsa  forma  et  lutbitu  Uterque  discernalur  : 
habet  ille  in  manu  virgam,  qua  feriat,  vel  potius  du- 
cat  et  reducat  ovem.  Quidest  aute  m  habc7~ein  manu 
virgam,  nisiin  opcre  disciplinam,  utsubjcctossuos 
exemplo  magis  inslruat  quum   verbo?  Erubcscunt 
enim  supcrbi  csse  discipuli ,  si  eos  in  humilitale 
pracesscrinl  magistri.  Unde  et  de  Dominoscriplum 
est  :  Cospit  Jesus  facere  ct  docere.  llabet  etiam  ba- 
culum ,   quo  feriat  lupum;   virga,  ovcm;  baculo, 
lupum;  hoc  cst,mitesctobcdicntes  debet  leniuscor- 
riperc ,  duros  vcro  corde  ct  improbos  acrius  ar- 
guere.  Tenet  canera  in  fune,  zelum  sciticet  in  dis- 
cretione;  habet  eliam  pancmin  pera,  hoc  est,  Dei 
verbum  in  mcmoria.  Et  post  plura  planius  :  Pas- 
torum,  ait,  cst  vigitare  super  gregcm,proptcr  iria 
nccessaria,videlicet  ad  disciplinam,  ad  custodiam, 
adpreccs.  Addisciplinam  ,  proptcrmorum  correc- 
tioncm  ,  ne  grcx  commissus  propria  molestia  defi- 
ciat.  Ad  custodiam,  proptcr  diabolicam  suggcslio- 
r£in,  ne  hostili  scducatur  callidilate.   Ad  preces , 
propter  tcntatiomimiiislanliam,  ne  vincalur  ii  ptt- 
sillanimilale.  In  disciplina  rigor  juslitia?,  in  cus- 
todia  spiritas  consitii,  inprccc  affectus  compassio- 
nis.  Vidc  eunulem  S.  Bernard.  libris  quinque  dc 
Consid.  ad  Eugeninm  Pontilicem,  qni  vere  aurei 
sunt,  et  exactc  PonlHicem  quomodo  fulelcs  rc- 
gere  debeat,  in  omnibus  instruunt.  Vidc  et  dicta 
Ezech.  3.  /i.  denique  S.  Greg.  in  Pastorali. 

Qui  in  vonis  est.  ]  Groece  ev  u/in  ,  quod  Fcvar- 
den.  vertit.  q.  d.  Quod  in  vobis  cst ,  hoc  cst, 
quantum  potcstis,  quantum  valetis.  Verum  me- 
lius  translulil  Noster,  quiinvobis  est,  id  est,qui 
vobis  subditus  ct  coinmissus  est.  Unde  Syrus 
vertit,  qui  traditus  cst  vobis.  Sicut  enim  juridicc 
regnum  esl  In  rege ;  sic  Ecclesia  ,  id  est  populus 
lidclis,  est  in  suo  Pastorc  ct  Episcopo ,  quasi 
suo  rcctorc,  capilc  et  gubernatorc.   Rursum  ro 
qai  in  vobis  cst,  significat  distributas  esse  Dioe- 
ceseset  Paroecias,  ac  cuiquc  datum  suum  Pas- 
torem  et  Episcopum,  qui  unam  duntaxat  sibi 
commissam  regere  debeat,  nec  possit  invadere 
alienam;  cum  S.  Petrus  ejusquc  successor  Pon- 
tifcx  Romanus,  sit  Episcopus  etPastor  omnium 
omnino fldelium  per  totumorbem  dispcrsorum. 
Unde  S.  Cypr.  lib.  de  Unitate  Ecclesia  ait  unum 
Episcopatum  essc,  cttjtts  a  singulis  in  solidum  pars 
tcneatur.  Excipio  Apostolos  :  illi  enim  a  Cbrislo 
potestatem  acceperunt  in  totum  orbem;  idco- 
que  totiusorbis  fuere  Episcopi  et  Pastores,  sed 
ila  ut  subjecli  essent  S.  Pctro.  Hoc  voluisse  vi- 


S.  PETP.I.  Cap.  V.  717 

deturS.  Clemens Epist.  1.  ubi  S.  Jacobum  vocat 
Episcopuni  Episcoporum,  et  regcntem  omnes 
Ecclesias.  Quaic  iuepte  Calviu.  1.  k.  Instit.  c.  7. 
cx  eo  quod  S.  Petrus  alios  hortetur  ut  pascaot 
gregem  suum,  colligit  ad  Petrum  nou  pertinui 
cuiii  pasccrc  :  pari  cnim  modo  colligcrct:  Rex 
jubct  suoprorcgi,  v.  g.  Sicilise,  ut  Siculos  quos 
<i  regcndos  commisil,  justc  rcgat :  ergo  Siculi  a 
rege  non  rcguntur,  nec  ad  eum  pertincnt  quasi 
subditi;  cum  potius  contrarium  colligendum 
sit,  lioc  modo  :  P.ex  rcgit  Siculos  pcrprorcgem: 


ergo  Siculi  rcgi  sunt  sobditi. 

Gregem  Dei]  non  suuin.  Ilinc  S.  Bcrnardus 
F.pist.  '237.  hisce  Petri  verbis  monet  Eugenium 

Pouiiliccm,  ut  Pctii  bceics  Petrtim  audiat,  nec 
vocet  Ecclesiam  Sarai,  id  cst,  domiua  mca ,  sed 
Sara,  id  cst,  domina  absolutc,  quia  domina  et 
u\or  <;st  Clirisli,  qui  verus  estEcclcsi;e  Patriar- 
cha  et  Abrabam.  Quocirca  S.  Aug.  tract.  230.  in 
Joann.  Qui,  ait,  hoc  animo  pascunt  oves  Chrisli,  ut 
suas  esse  velint ,  non  Chrisli ,  se  convincuntttr 
umure ,  non  Christum;  vcl  gloriandi ,  vcl  domi- 
nandi,vcl  acquirendi  cupiditate ;  non  obediendi , 
et  subveniendi ,  ct  Deo  placendi  charilate. 

Proviuentes  ,  ]  tttitmnowneg ,  id  est,  supcrspe- 
cutantes,  superintendcntes,  supervigilante» ;  Sy- 
rus,  Pagninus  et  Tigurina,  curam  illius  agen- 
tes.  Inde  nomen  et  officium  Episcopi ,  idest, 
superinspectoris  ,  uli  interpretalur  S.  Ambros. 
1.  1.  dc  Dignit.  saccrd.  c.  6.  ct  superintendentis , 
uti  verlit  S.  Uicr.  Epist.  85.  ad  Evagrium.  Epis- 
copi  enim  cst  superintenderegregi,  testesancto 
Auguslino  19.  Civit.  19.  Hincin  Ecclcsia  altiori 
solio  considet,  utomnes  circumlustrarc,  regere 
ct  corri  gere  possit,  ac  vicissim  ab  omnibus  vi- 
deri  ct  audiri. 

Explicat  to  pascite,  cjusquc  varia  dot  munia  et 
modos.  Primusest,  utaccurate  gregem  sutini  in- 
spiciant  et  lustrent,  eique  quoad  omnia  provi- 
dcant  :  quocirca  apud  cum  residere,  cumquc 
crebro  obirc  ct  visitare  debent.  Hinc  residentia 
Episcopis  ct  Pasloribus  praccepta  cst  jure  hu- 
mano  ct  divino,  uti  gravilcr  docet  ct  sancit  Con- 
ciliumTridcnt.  sess.  23.  c.  1.  dehcform.  Absentc 
cnim  aut  dormiente  Pastore  dormiunt  oves,eo 
evigilante    cl   sibilantc  cvigilant.    Ilinc    Egyptii 
Dcum  rectorem  universi  pingebant  quasiocu- 
lum  baculo  insistentem  ,  oculo  providcntiam  . 
baculo  potcntiam  et  regimcn  repraesentantes. 
Ita  vigilabatct  gregi  intendebat  Jacob  (quem  ut 
schcma  Pastoribus  et  Episcopis  proponit  sancta 
Scriptura,  aitS.  Grcgorius)  Gcn.  31.  39.  Tieceap- 
tum  d  besliaostendi  tibi,  cgo  damnum  omnered- 
debam  :  quidquid  furto  pcribal  d  mc  cxigcbas:  die 
noctuque  aistu  urebar  et  gelu,  fugiebatqucsomnus 
ab  oculis  meis.  Sic  et  Pastoribus  gregi  in  vigilan- 
tibus  angelus  apparuit,  nuntians  Cbristi  Pasto- 
ris  Pastorum  nativitatem,  de  quo  S.  Ambrosius 
1.  2.  in  Luca3  c.  2.  Benc,   ait  ,  pastorcs  vigilant  . 
quos  bonus  pastor  informat.   Ila    nupcr   noster 
1*.  Canisius  ,  uti  refert  noster  Saccbinus  1.  3.  Vita- 
(>jus,  ad  Ottoncm  Cardin.etEpiscopum  Augus- 
tanum,  Rom.T  ob  ncgotia  agentcm  scripsit.  i  i- 
sitipie  ut  illico  ad  suas  ovcs  rediret  Malttm  t< . 
ail ,  absque  hoc  Episcopatti  vircrc,  qitam  solo  Epi>- 
copatus  litulo  gaudere,  et  ovcs  tam  negligenlir 
pasccre  quarum  lana  victilas.  Atii  spcctait  cmolu- 
mcnta  ct  honorcs  :  cgo  ftttarum  citojttdicittm ,  ct 
reddenda  m  acccpta>  villicalionis  ratioium,  et  pa- 
ratas  poc  nas  mato  dispcnsatori  considtro  ac  vatdc 
ttmc  o. 


718  COMMENTAHIA   IN  1. 

!,o>  coacte,  sf.d  spontanef. ]  Primo,  passivo 
quoad  ipsoa  Pastorcs.  q.  (I.  Vos,  6 Pastores,  Pas- 
toris  ollicium  subite,  et  obite  ,  non  coacli  pc- 
nuria  rerum  temporalium,  ut  cx  redditibus  pas- 
loratus  vivatis  ;  sed  spontanee  ,  ultro  scilicet  ut 
animas  juvelis  et  dirigalis  ad  Deum,  ab  eo  spe- 
rantes  a^tcrnam  in  coelis  mercedem.  Ita  Bcda. 
Rursum  et  potius.  q.  d.  Non  invite  et  aegre,.sed 
spontanee,  liberaliter,  alacriteret  strcnue  pas- 
cite,  instar  Pauli  diccntis  :  Si  volens  hoc  ago , 
mercedem  huheo  :  si  autem  invitus ,  dispensatio 
mihi  concredila  esl.  Hinc  S.  Greg.  1.  part.  Past. 
c.  7.  et  Naz.  inApolog.  Isaiam  olTerentemseDeo: 
Ecce  ego ,  milleme,  pracferunt  Moysi  detractanti 
missionem  Dei  Exodi  h.  10.  Additque  S.  Ambr. 
in  Ps.  118.  octon.  14.  Idcirco  Isaiam,  quasi  vo- 
luntarium  organum,  uberiore  Spiritus  gratiaesse 
impletum.  Id  maxime  locum  habebat  in  ortu 
Ecclesiae,  cum  Episcopatus  erat  onus  potius 
quam  honos,  cumque  Episcopi  passim  raperen- 
tur  ad  eculcos  et  tormenta.  Unde  S.  Greg.  lib.  4. 
Epist.  35.  ait  se  neminem  ad  Episcopalum  sus- 
cipiendum  cogerc  velle.  Vide  dicta  1.  Tim.  3.  1. 
Hic  scnsus  videtur  genuinus,  praesertim  quia 
pro  coacte  Graece  est  avayxK?&j,- ,  id  est ,  ex  ne- 
cessitate ,  q.  d.  Pascite  non  quasicoacti  necessi- 
tate  pascendi,  exofficio  Pastoris  vobis  ab  Apos- 
tolis  imposito  ,  sed  sponte  ex  amore  Dei  etzelo 
animarum;  et  lioc  significat  to  secundum  Deum. 

Secundo  ,  tamen  potest  accipi  active  quoad 
oves.  q.  d.  Pascite  gregem  non  tam  vi  eas  co- 
gendo,  quam  persuasione  alliciendo  :  non  tam 
virga  agentes  quam  invitantcsexemplo  ;  utgrex 
non  coacte,  sed  spontanee  vos  sequatur  et  pas- 
catur  in  pascuis  Cbrisli.  Ita  explicat  S.  Greg. 
Nazianz.  Apol.  1.  qui  et  causam  addit :  Nam  quod 
necessitate ,  ait,  exlorquelur ,  prcelerquam  quod 
tyrannicum  est ,ne  firmum  quidemet  slubile  est. 
Quidquidenimviotenler  cogilur  ,nonsecus  ac  planta 
per  vimmanibus  inflexact  distracta  simul  ac  missa 
facta  est,  rursusadseredireconsuevit:  quodautem 
d  libera  volunlate  proficiscitur,  aquissimum  simul 
etcertissimum  esse  solet,  utpole  benevolentix  vin- 
culis  aslrictum  et  confirmalum.  Et  S.  Ambros.  in 
Ps.  118.  octon.  14.  Dominus,  ait,  operaliones  ser- 
vulorum  suorum  spontaneas  probat  potius  quam 
coactas  :  ideo  ex  scrvis  liberos  facit,  ut  magis  vo- 
luntatum  nostrarum  munera,  quam  necessitatum 
obsequia  conferamus.  Probat  id  mullis  exemplis 
Pauli,  Jereiuiae,  Mosis,  Jonae  et  Isaia?,  quae  apud 
eum  vide.  Induatergo  Pastor  viscera  charitatis, 
ut  monel  Paulus.  Charitas  enim ,  ut  ait  S.  Bern. 
Epist.  2.  bona  mater  est  in  Pastore  :  cum  arguit, 
mitis  est  :  cum  blanditur ,  simptex  est ,  pie  solet 
scevire ,  sine  dolo  mulcere,  patienter  irasci,  humi- 
liler  indignari. 

Secunda  est  haec  pascendi  et  Pastoris  lex  et 
conditio,  ut  scilicet  non  coacte,  sed  sponte 
pascat;  utque  non  vi  cogat ,  sedamore  agat  ad 
officium,  quod  intellige  quando  oves  tales  sunt 
qiucamore  aguntur  :  aliquee  enim  sunt  ejus  in- 
dolis,  ut  timore  adigi ,  non  amore  agi  velint, 
qualcs  sunt  pigri  et  refractarii,  ut  haeretici  : 
quibusconvenit  illud  Christi  Lucce  14.  23.  Com- 
pelle  eos  intrare.  q.  d.  Foris  inveniatur  necessitas, 
nascetur  intus  volunlas  ,  ait  S.  Aug.  serm.  33.  de 
VerbisDomini. 

Secundum  Deum.  ]  Jam  hncc  desunt  in  Graeco, 
*cd  olim  fuere  :  nam  citantur  a  S.  Ephrem.  t.  2. 
paraenesi47.  S.  Hier.  epist.  2.  et  aliis.  Est  luec 
tertia  pascendi  et  Pasloris  conditio,  ut  spontanee 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   V. 

secunduin  Dcum  pascat  gregcm,  ut  scilicct  ala- 
critermunus  pastorale  obeat,  secundum  volun- 
tatem  Dei,  qui  illud  ci  imposuit;  idcoque  pas- 
cendo  non  spcctet  homines,  sed  Deum,  illi  uni 
placere  et  satisfacere  iutendens,  illius  unius 
gloriam  spectans,  ad  illum  oves  omnes  dirigere, 
et  ex  illius  mente,  voluntate  et  praecepto  ejus 
regere  satagens,  ut  scilicet  curet  eas  pariter  non 
coactc,  sed  spontance  servire  Deo.  In  primitiva 
enim  Ecclesia,  cum  nullaecssentopeset  honores 
Ecclesiae,  sed  tantum  labores,  pericula  et  mar- 
lyrium,  multi  refugicbant  Episcopatus  et  Pasto- 
ratus,  eosque  sibi  ab  Aposlolis  imposilos  obibant 
quasi  coacti  eorum  impcrio ,  ideoque  aegre  et 
larde,  non  spontanee,  hbcnter  et  expedite.  Hos 
corrigit  hicS.  Petrus,  monetque  utspontaneeid 
obeant,  cogitantes  hoconus  sibi  a  Deo  esse  im- 
positum  ;Deum  ergo  eis  adfore ,  ac  proinde  Dei 
amore  et  revcrentia  sponte  et  alacriter  illud  ca- 
pessant  et  obeant.  Itaque  to  secundum  Deum  , 
idem  est  cum  illo  in  Domino,  quod  crebro  usur- 
pat  Paulus,  ac  quadrupliciter  exponi  potest. 
Primo  q.  d.  Sciant  Pastores  se  in  pascendo  Do- 
mini  grege,  Domino  servire,  se  Domini  nego- 
tium  agerc,  non  hominis.  Secundo,non  pretio, 
non  melu,  non  cupiditale,  non  ut  hominibus 
placeant ,  scd  in  Domino  ,  id  cst,  unius  Dei 
amore  et  reverentia  ejus  gregem  pascant.  Ter- 
tio,  ut  servi  in  oculis  Domini,  ita  ipsi  coram  Do- 
mino  serio  gregem  ejus  pascant,  juxta  illud  : 
Oculus  domini  pascit  et  saginat  equum.  Servi 
enim  videntes  oculum  domini  intentum  in 
equum  suum,  eum  sedulo  curant  et  pascunr. 
Quarlo  fmem  spectent,  non  suam,  sed  unius 
Dominigloriam.  Vide  canon.  25.  quem  proefixi 
Comment.  in  Epist.  S.  Pauli.  Addunt  aliqui  ro 
secundum  Deum  significare  Pastoris  esse  dare 
gregi  pascua  spiritualia  et  divina ,  corporalia 
vero  duntaxatin  ordine  ad  spiritualia  ,  ut  pas- 
cendo  corpusovium  facilius  et  melius  pascani 
animas  earumdem.  Ita  S.  Greg.  2.  p.  Past.  c.  7. 
ex  hoc  loco  colligit  Pastorem  in  curandis  corpo- 
ralibus  debere  esse  moderatum,  non  nimium, 
ne  ad  externa  diffluat,  et  ne  se  mucrone  ambi- 
tionis  occidat.  Rursum  hinc  colligc  zelum  Pas- 
toris  deberc  esse  secundum  Dcum,  id  est,  ve- 
rum  et  discrelum,  non  ficlum  et  indiscretum. 
Verc  Poela  ; 

Saspc  scelnscoelum  zeli  velamine  texit. 
Cui  zelus  ccelum  est ,  non  fucit  ille  scelus. 

Neque  turpis  lucri  gratia.]  Est  Ikcc  quaria 
pascendi  et  Pastorum  conditio,  ne  lucro  inhient, 
quod  in  eis,  utpote  personis  Deo  et  ccelo  dicatis, 
est  vile,  turpe  et  sordidum.  Queritur  S.  Hieron. 
Epist.  adNepotianum,  aitque  :  Nonnulli  sunt  di- 
tiores  monachi,  quam  fuerint  s&culares  ;  et  Cierici 
qui  possideant  opes  sub  Christo  paupere,  quas  sub 
tocuptcte  ac  fallace  diabolo  non  habuerant ,  ut 
suspiret  eos  Ecclesia  divites,  quos  mundus  tenuit 
ante  mendicos.  Loquitur  de  avaris  qui  opes  Sibi 
suisque  corrogabant  :  alioqui  sancti  Episcopi, 
ut  S.  Paulinus,  S.  Hilarius,  et  alii,  ait  S.  PrOsper 
I.  1.  deVita  conlempl.  cap.  9.  et  10.  qui  sua  in 
paupercs  erogabant  bona,  fidelium  oblata  Eccle- 
siae  recipiebant,  scientes  nihit  aliud  esse  res  Ec- 
clesice ,  nisi  vota  fidelium,  preliapeccatotum,  et 
patrimonia  pauperum.  Et  ideo  habentes  dicebantur 
eas  contemnere ,  quia  non  sibi ,  sed  aliis  posside- 
bant ;  nec  suscipiebant  eas  habendi  cupiditate,  sed 


COWMENTftlflA  1N  EPIS 
nubvenicntk  pictatc.  Sapienier  Simon  de  Cassia 
I.  9.  c.  18.  Audacter  ,  ait,  dixerim  ,  neque  in  mi~ 
raculis  Aposloli  sceculo  ita  mirabilcs  apparuerunt, 
sicut  in  contemptu  rerum ;  nequein  efficaciaverbi 
tam  Iwmincs  commoverunt  ad  novitatemvitce prcv- 
dicando,  quam  bona  extcrna  spcrncndo. 

Preeclare  S.  Rern.  Epist.  42.  ad  Henric.  Senon. 
Archiep.  Excmplo  Apostoli,  ait,  honori/icabilis 
ministcrium  vcstrum ,  ministcrium ,  inquam,  non 
dominium.  Jpsum  itaque  Itonoriftcabitis,  non  vos  : 
nam  qui  qttaril  qum  stta  sunt ,  se  cupit  Iwnorari, 
non  ministerium.  Honoriftcabitis  autem  non  cultu 
vestium,  non  equorum  fastu,  non  amplis  cediftciis; 
sed  ornatis  moribus,  studiis  spiritualibus ,  operi- 
busbonis.  Quam  multi  aliler !  Cernilur  in  nonnul- 
lis  sacerdotibtts  vestium  cttltus  plurimus ,  virtu- 
tum  autcm  nullus  ,  aut  exiguus;  ct  inferius  :  De- 
cetne  Pastorem  more  pecorum  sensibus  incubare 
corpdreis,  hcerere  infimis,  inldare  terrenis  :  et  non 
potius  crcctum  stare  ut  liominem,  ccclum  mente 
suspicere,  quce  sursum  sunt  et  qttcerere  et  sapcre t 
non  qucs  supcr  terram,  etc?  Dicite,  Pontiftces,  non 
quidcm  in  sancto ,  sed  frctno  cjttid  facit  atirum? 
^umquid  attrum  a  froeno  repetlit  frigus  sive  esu- 
ricm?  Nobis  frigore  et  fame  laborantibtts,  quid 
<  onfcrunl  tol  mutatoria  vel  cxlcnsain  perticis,vel 
plicata  in  manticis?  Nostrum  est  quod  effunditis  , 
nobis  crttdeliter  sublrahilttr,  quod  inaniter  cxpen- 
ditis.  El  tws  etiam  Dei  plasmalio ,  et  nos  sangttine 
Cltristi  rcdcmpti  sumus.  ISos  crgo  fralrcs  vcstri. 
Videte  quale  sit  de  fratcrna  porlione  pasccrc  octdos 
vestros.  Vitanostra  cedilvobis  insupcrfluas  copias. 
Soslris  necessitalibus  detrahilur ,  quidquid  acce- 
dit  vanitalibtts  veslris,  etc.  qttasi  dixeritis :  Hcerc- 
ditatc  possideamus  sancluariumDci;  ctinfcrius  : 
In  omnibus  actis  suisvcl  dictis,  nilsttum  qttcerat 
Episcopus ,  sed  tantum  aut  Dci  Iwnorem,  attt  saltt- 
lcm  proximorum ,  aut  utrumque.  Hoc  enim  agcns 
implcbit  non  solum  offtcium  Pontificis  ;  scd  el  cly- 
mologiam  nominis ,  pontem  utiqttc  seipsum  facicns 
intcr  Deum  ct  proximum.  Pcrtingit  pons  iste  usque 
ad  Dcttm  ex  fulucia ,  qua  non  suam ,  sed  illitts  glo- 
riam  qucvrit.  Pcrtingit  usquc  ad  proximum  illa 
jdclata ,  qua  cl  ipsi  non  sibi  prodcssc  dcsiderat.  Of- 
fert  Dci  bontts  mcdiator,  preces  et  votapopttloruni, 
reportans  illis  a  Deo  benediclioncm  et  graliam. 
Idem  Epistola  23.  ad  Attonem  Trecensem  Epis- 
cop.  Mcliorcst,  inquit,  incomparabiliter  juslitia 
qtiam  pecttnia,  quod  illa  ditet  et  repleat  arcam  , 
lucc  animam.  Deniquc  sacerdotes  Dei  induuntur 
jnstitia,  et  multo  utiqtte  deccntius  et  ditius  qttam 
atiro  vel  serico.  Idem  epist.  1l\.  ad  Gilbertum 
I.ondon.  Episcop.  Vera  ilta  et  indubitata  sapicn- 
tia  est  quce  tttrpia  lucra  contemnit ,  et  indignum 
sibi  judicat  codcm  cum  idolorttm  scrvitute  conlu- 
I  miio  frui.  iSon  vutgnum  fttit  il/.  Gilbertum  Epis- 
copiim  ftcri,  scd  Episcopum  Londoniensem  paupcrcm 
rivcrc ,  id  pUinc  magniftcum.  IScc  cnim  tanto  no- 
mlnl  qttidquam  augcre  glorice  potuit  sttblimitas 
dignilatis,  auxit  atttcm  ptttrimum  humilitas  pau- 
pcrtatis ,  patipcricm  cvquo  animo  fcrrc  virttts  pa- 
ticntia>cst ,  sponte  appelcre  sapicntia  iaus  cst.  Huc 
facil  dicluni  Alcamenis,  qui  rogatus  quo  pacto 
quis  oplimc  rcgnum  servarc  possct ,  respondit  : 
Si  liicrum  non  magni  fcccrit.  Ita  Plutarchus  IQ 
Lacon. 

Sed  voluntame]  twPoVw«,  id  cst,  utPagnin. 
promptc;  Tigur.  propcnso  animo ;  Syrus,  cx  toto 
corde,  ut  scilicet  hhcr  ab  avaritia  et  turpi  lucro, 
non  suis,  sed  ovium  commodis  toium  sc  im- 
pcndat.  Vox  cnim  scd  significat  -o  voluntarie 


T.  S.  PETRI.  Cap.  V.  719 

opponitf)  non  lurpis  litcri  gratia.  q.  d.  Pasci:  • 
non  avare  ,  spc  lucri ;  sed  liheraliter ,  libeiali 
animo  vos  totos  impcndenles  obsequio  Dei  ei 
sahiti  animarum.  Sapicnicr  Cicero  1.  1.  Officior. 
Omnino ,  ait,  qui  Rcipubl.  prccfultu-i  sttnt,  duo 
Plalonis  prcvccpla  teneunt ,  unum  ut  ulilitutem  ci- 
vium  sic  tucantur,  ut  qiiidquid  ugunt  ad  eam  re- 
fcrant ,  obtiti  commodcrrum  suortim.  Alterum  ,  ttt 
totumcorpus  lleip. curcnt ,ne ,dttm partem atiquam 
lucntur ,  rcliquos  deserant.  Vide  gnomas  Isocra- 
lis,  ubi  inullis  idipsum  confirmat. 

3.  Neque  vj  do.minaistes  in  CLEnis.]  Graec< 
y«T«xj;t5uovTcs  tw  yr,'/?'Aj,  id  est,  dominautcs  in 
cteros,  vcl  conlra  clcros ,  uti  faciunt  arrogantes 
el  tyranni,  qui  impotenter  aliis  imperare  et  do- 
minari  satagunt.  Est  luec  quinta  Episcopi  et 
Pastoris  condilio,  ut  scilicet  non  sil  imperiosu.s, 
nec  imperiose  vcxct  Ecclesiam,  quoe  est  cleru>, 
id  est,  sors  et  hcereditas  Domini.  Sic  olim  Ij>- 
rael  dicebatur  r~iS~:  nachala,  id  est,  sors  et 
lucrcditas  Domini :  juxta  illudDeuter.  32.  vers.  (J. 
Pars  atttem  Domini  poputus  ejus,  Jacob  funicttlus 
hceredilatis  ejus. 

Per  cteros  ergo  primo  accipi  potcst  populus 
fidelis,  qui  in  varios  cleros,  id  cst,  sortes,  pa- 
rcecias,  Ecclcsias  et  congregationcs,  estdislii- 
butus  :  de  illo  enim  subdit  :  sed  ut  forma  facti 
grcgis,  idest,  populi  fidelis.  Ita  S.  Cyrill.  I.  1. 
in  Isaiam  oral.  3.  Nan  dominenlur,  ait,  clero,  id 
cst  popttlo,  qui  sors  Domini  est  :  sic  et  Syrus, 
OEcum.  ct  alii.  Ita  Paulus  Samosatenus  olim  cul- 
palus  est,  quodinEpiscopatuscTccularium  hono- 
rum  gradus  affectaret,  in  iisque  dominari  sa- 
tagerct,  adeo  ut  populum  expilaret,  ac  magno 
fastu  et  pompa  incedens  angelus  dici  vellet, 
aique  Psalmos  de  se,  non  de  Christo ,  cani  pne- 
ciperet,  tesle  Eusebio  1.  7.  c.  26. 

Prjeclare  S.  Aug.  in  Itcgula  :  Ipse,  ait,  qui 
vobis  prceest,  cvstimet  se  non  dominante  cupiditate, 
sed  charitate  serviente  felicem;  cl  Auctor  Imper- 
fecti  explicans  illud  Matth.  20.  25.  Principes  gcn- 
tium  dominantur  eorum ,  etc.  non  ita  crit  inter 
vos;  sed  quicumque  votuerit  intcr  vos  major  fteri , 
sit  vester  ministcr,  sic  ait  :  Principes  Ecclesiw 
futnt,  ttt  serviant  minoribus  suis ,  ut  ministrenl 
cissicut  acccpcrunta  Chris(o,etsuas  utilitales  ne- 
gtigant,  et  aliorum  procurent,  ut,sioptts  fucrit, 
neque  mori  recusent pro salttte infcriorum  suoram, 
sicttt  Apostoltts  :  Ego,  ait,  impendam  ct  sttpcrim- 
pendar  ifse  pro  animabus  veslris.  2.  Cor.  12.  15. 

Secundo,  per  cleros  accipi  possunt  Clerici,  qui 
propriesunt  clerus,  id  est,  sors  Domini,  et  in 
varios  particulares  cleros ,  id  cst  sorles,  ordines 
etgradus  sunt  distributi.  Aliienim  suntLectores, 
alii  Exorcista;,  alii  Ostiarii,  alii  Diaconi,  alii 
Subdiaconi,  etc.  Rursum  alius  clerus  erat  An- 
tiochiac,  alius  Tyri,  alius  Ponli,  alius  Bithyniac ; 
quot  enim  erant  Ecclesiae,  tot  eraut  et  cleri. 
Clericus,  ail  S.  Hieron.  ad  Nepotian.  intcrprcte- 
tur  nomcn  stitnn,  ct  nominis  deftnitione  prolatu 
nitatur  cssc  quod  dicitur.  Si  cnim  *l-p»s  grcecc , 
latinesors  appellatur,  proptereavocantur  Clcrici, 
vcl  qttia  de  sorte  sunt  Domini ,  vcl  quia  ipsc  Do- 
mintts  cst  sors,  id  cst  pars,  Clericorum.  Idem 
Ep.  2.  Illuddico,  ait,  quod  Episcopi  sacerdotes  ,<e 
csse  noverint ,  non  dominos :  honorent  Clericos 
quasi  Clericos,  ttt  ct  ipsis  a  Clcricis  Iwnor  quasi 
Episcopis  dcferatur.  Scitum  est  illud  oraloris  l:o- 
milii  :  Cur  cgo  te,  ait ,  habcam  ttt  principcm  . 
ctim  tu  mc  non  habcas  ut  senatorcm?  El  Bpist.  ?. 
l\cx  nolcntibus  prcvcst,  Episcopus  voknlibus  :  ittt 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETIU.  Gap.  V. 


720 

corporacuslodit  ad  mortem,  luc  anhnas  servat  ad 
vitam.  Jubetergo  S.  Petrus  Episcopis  et  Pastori- 
bus,  ne  inferioribus  Clericis  impcriose  domi- 
nari  velint,  itaque  inter  eos  simultates,  dissidia 
et  rixae  oriantur ,  quse  charitatem  fraternam  lae- 
dant,  et  plebem  scandalizent,  scd  ut  eis  modeste 
praesidentes  ab  eis  amentur,  colaniur  et  adju- 
ventur.  Quocirca  S.  Basiliusreg.  43.  inlerfusius 
disputatas  :  Morum  mansuctado,  ait,  ct  humiUlas 
cordis ,  hac  prcecipua  Anlistitis  insignia  sunto. 
Talis  enhn  fuit  Clirislus  quidixit:  Discite  d  me , 
quia  mitis  sum,  et  liumilis  corde. 

Hic  secundus  sensus,  nt  per  cleros  accipiamus 
Clericos  ,  eornmque  varios  gradus  et  ordines, 
est  valde  congruus.  Primo  ,  quia  pronum  est  ut 
Episcopi  aliqui  elalioris  animi  velint  dominari 
in  clerum  :  bic  enim  eis  magis   subditus  est 
quam  sint  laici,  idque  significat  vox  clerus ;  imo 
aliqui  censent  voccm  dmClericis  allributam  ex 
electione  S.  Matlhiae ,  qui  per  clerum,  id  esl  sor- 
tem ,   fuit    eleclus  ad   apostolalum ,    uti    dixi 
Actor.  1.  26.  Unde  videas  quam  antiquum  sit 
nomen  cleri  et  Clerici,  ejusquc  distiuctio  a  laico, 
quod  perperam  neganthaerelici.  Secundo,  quia 
in  clero  proprie  sunt  cleri,  id  est,  variaeCleri- 
corum  sortes  et  gradus,  uti  jam  dixi.  Tertio, 
quia  Episcopi  et  Pontifices  multas  leges,  cano- 
nes  ,  ritus  et  caeremonias  praescripserunt  Dia- 
conis,  Subdiaconis,  aliisque  Clericis,  uti  patet 
ex  Jure  Canonico.  Privatim  etiam  nonnulli  plura 
ab  eis  exigunt,  nune  hoc,  nunc  illud  mandando, 
eisque   quasi  domini  imperitant,  juxta  illud 
Chrisli  de  veteribus  Ponlificibus  :  AUigant  onera 
gravia  et  importabilia  ,  et  hnponunt  in  liumeros 
hominum,   digito   autem  suo  nolunt  ea  movere. 
Matth.  23.  6.  Quarto,  quia  multi  pro  in  cleris\e- 
gunt  in  ctera ,  et  de  Clericis  exponunt.  Ila  VII. 
Synodus  generalis  can.   l\.  ubi  ex  hiscc  Pelri 
verbis  colligit  Episcopum  nihil  debere  exigerc 
a  Clericis  sibi  subjcclis,  S.  Hieronymus  epist.  2. 
S.  Ephrem  opusc.   de  Pcenit.   injung.  S.  Bern. 
Epist.  237.  et  alii.  Quinto,  quia  S.  Petrus  alludit 
ad  Levitas  ,  qui  in  veteri  Testamenlo  erant  Do- 
mini  clerus,  id  est  sors  et  haereditas,  quia  primi- 
lias,  decimas,  vota  Deo  oblata  ipsi  quasi  do- 
mestici  et  ministri  Dei  recipiebant.  Num.  18.  20. 
Deut.  18.  2.  Episcoposergo  modestieehic  admo- 
net  S.  Petrus,  ut  modestc  suis  Clericis  imperent, 
scilicet  magis  exemplo  quam  preecepto,  nimi- 
rum  ut  fiant  forma  gregis,  puta  tum  Cle^icorum, 
tum  consequenter  et  laicorum  :  clerum  enim 
sequi  solel  populus. 

S.  Pelrum  seculus  S.  Dionys.  Epist.  8.  Hoc ,  ait , 
eximim  in  se  dileclionis  divinus  ac  summus  Ponli- 
fex  Christus  argumentum  capit ,  si  ovcs  cjus  mo- 
dcslisshna  gubernatione  pascamus.  Sic  Moses  Pon- 
lifex  el  princcps  Synagogae,  erat  mitissimus 
omnium  hominum  illius  aevi.  Num.  12.  3.  Sic  et 
de  Davide  dicitur  Ps.  131.  1.  Memento,  Domine, 
David,  ct  omnis  mansuetudinis  ejus.  Sic  Probus 
mittens  S.  Ambrosium  Mediolanum  ad  sedandum 
populi  tumultum  :  Vade,  inquit,  age  non  ut 
judex,  scd  ut  Episcopus.  Omen  hoc  fuit  et  quasi 
oraculum.  Egit  enim  ut  Episcopus ,  ideoque  vocc 
populi  acclamatus  et  creatus  esl  Episcopus,  qui 
proindel.  3.  epist.  9.  bujusde  sc  ominismemor  : 
Magis  ,  inquit,  optamus  et  cupimus  contumelias 
singulorum  clcmenli  patientia  vincere ,  quam  sa- 
cerdotali  Ucentia  vindicare;  et  S.  Leo  Epist.  8/i. 
cap.  1.  Licet  nonnunquam,  ait ,  accidant  insacer- 
dotaUbus  rcprehendenda  personis ,  plus  tamen  in 


corrigcndos  agal  benevolentia  quam  severitas,  et 
horlatioquam  commotio  ,  charitas  quam  potestas. 
Sed  ab  his  qui  qua?  sua  sunt  qtuerunt ,  non  quat 
Jesu  Christi,  facile  ab  hac  tcgc  disccditur  :  et  dum 
dominarimagis ,quam  consuleresubditis qttozrunt, 
plucet  honor ,  inflat  superbia,  et  quod  provisum 
est  ad  concordiam  tendit  ad  noxam.  Hinc  Epis- 
copi  et  Paslores  vocantur  Patrcs,  ut  sciant  se 
ut  patres  filiis  pracesse,  non  ut  reges  vcl  tjran- 
nos  scrvis  impcrare.  HincPapa  cstPater  Patrum, 
imo  Scrvus  servorum  Dei.  Undc  S.  Isidorus  : 
Agnoscat ,  ait,  Episcopus  se  scrvum  esse,  non  do- 
minum  ;  talem  subdilis  se  praslet ,  ul  noyi  solum 
aucloritate,  verumet  humiUlate clarcscat. 

Sapicnler  S.  Bern.  lib.  h.  de  Consid.  ad  Euge- 
nium,  docet  eum  et  Praelatos  quo  pacto  gravi- 
tatem  cum  lcnitatc  miscere  debeant,  ne  vel  ob 
illam  ,  si  nimia  sit,  sint  fastidio  et  odio,  vel  ob 
hanc  contemptui.  Esto ,  ait,  gravis,  scd  non  aus- 
lerus  ,  non  dissolulus,  neque  servus;  sed  inter  ea 
mediocrilatem  lene,  ut  neque  de  severitate  sis 
oneri,  ncque  de  familiaritate  conlcmptui.  Austeri- 
tas  fugat  infirmiores ,  gravitas  reprhnil  leviores  ; 
in  Palatio  Papam ,  domi  te  patremfamilias  exhi- 
be ;  ament  te  domestici.  Sinon  ,fac  ul  te  timeant. 
Vtilis  est  semper  custodia  oris ,  quoi  lamen  fami- 
liaritatis  graliamnon  excludat :  ille convenientior 
habilus  si  acluseverus,  vultuserenus ,  verbo  serius. 
Imo  S.  August.  S.  Paulum  Calat.  3.  19.  (  ubi  ait : 
Filioli  mei,  quos  iterum  parturio  donec  formetur 
Chrislus  in  vobis )  secutus  ,  se  subditorum  ma- 
trem  facit :  Me ,  ait,  putate  matrcm  anhnarum 
vestrarum  esse ,  et  ita  vos  velle  componere ,  ut  in 
vobis  nec  macuta,  nec  ruga  possit  ante  tribunal 
aiternijudicis  apparere.  Anhnabus  enimvestris  non 
solum  ornamenta,  sed  etiam  mcdicamenta  deside- 
rans  providere ,  studeo  dissula  consusre  ,  conscissa 
sarcire ,vulnerata  curarc  ,  ablucre  sordida ,  re- 
parare  perdita,  et  ca  quce  sunt  inlegra  spiriluali- 
bus  margarilis  ornare. 

Idem  lumine  naturoe  viderunt  Gentiles ,  uti  in- 
sinuat  Christus,  dicens  ;  Reges  gentium  domi- 
nanlur  eorum ,  et  qui  potestatem  habent  super  cos, 
bcnefici  vocantur.  Luc.  22.  25.  Benefici,  graece 
evergetaj,  uti  vocatus  est  Ptolemacus  Evcrgetes, 
ob  beneficia  in  subditos  collata  :  ex  adverso, 
tyrannus  est  qui  suo  bono  et  honori ,  non  sub- 
ditorum  in  rcgendo  consulit.  Veri  ergo  principes 
magis  ministri  sunt  reipubl.  quam  domini.  Ila 
Antigonus  Macedonum  Rex  conspicicns  filiuvn 
insolentius  subdilos  regentem  :  An  ignoras , 
ait,  6  fiU  ,  regnum  nostrum  esse  sptendidam 
servilulem?  ita  jElianus  lib.  2.  Vari  Historiae. 
Primus  Lacedaemonum  Rex  dictus  est  Agis 
( et  ab  eo  multi  deinceps  dicti  sunt  Agis  )  id 
est  ductor,  ab  «y«,  id  est  duco;  quia  clemen- 
ter  imperabat,  ducens  potius  quam  dominans, 
uti  aries  praeit  ducitque  gregem.  Unde  Plistar- 
chus  Leonidae  filius  rogatus  cur  Lacedaemonum 
reges  non  a  pricis  regibus  cognomen  sortiren- 
tur?  Quia,  ait,  illi  ducere  quam  regnare  matue- 
runt,  posteriores  iltis  nequaquamf  Allusit  ad  no- 
men  Agis ,  id  est  ductor ;  Ptistarchus  autem  idem 
est  quod  pluribus  imperans.  Ita  Plut.  in  Lacon. 
Pastor  ergo  sit  actor,  sit  Agis,  non  Plistar- 
chus,  non  imperiosus,  ducendo  et  agendo  suos 
suaviter  regat,  ac  verborum  suavitate  magis 
quam  verberum  asperitate  agat  ad  bonum. 

Cicero  Philipp.  1.  damnat  illud  Rectorum  in- 
solentium  de  subditis  :  Oderint ,  dum  metuant, 
quia,  inquit ,  prastat  ditigi  quam  vietui, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


721 


Agesilaus  Rcx  Spartce  rogatus  quas  res  regem 
habere oporteat,  dixit :  Advcrsus  liostes  audaciam, 
erga  subditos  bencvolentiatn ,  in  opportunitate  veru 
ralioncvi  et  consilium.  Ita  Slobaeus  serm.  52. 

Cyrus  Rcx  Pcrsarum  bellicosissimus  dicebat 
neniinem  dcbere  suscipere  principatum  ,  nisi 
esset  melior  bis  in  cpios  susciperet  imperium. 
lla  Plutarcb.  in  Apophth.  regum. 

Antonius  Pius  Imp.  cum  initio  Imperii  quos- 
dam  reos  absolvens  reprebenderetur,  respondit : 
Principalum  non  a  suppticiis,  scd  a  mansuetudine 
auspicandum  esse.  Ita  Xipbilinus  in  ejus  vita. 

M.  Antonius  Verus  censuit  Imperatorem  non 
lueri  agmina  satellitum,  sed  beneliccnliam  el 
bcnevolcniiam  civium.  lla  Herodian.  lib.  1. 

Paslor  itaque  cogitet  se  non  csse  dominum 
subdilorum ,  sed paudagogum,  uteos quasi  magni 
regis  filios  instruat  bonis  moribus,  dirigatqueet 
deducat  in  \ilam  selcrnam,  ut  quidam  Sancto- 
rum  dixit,  ac  proinde  ita  agat  cum  eis ,  ut  ipsi 
ei  se  fidcre,  conscientias,  tentationes  et  neccs- 
sitatcs  apcrire,  ad  eum  in  omnibus  quasi  ad 
patrcm,  imo  malrem  recurrerc  audeanlct  gau- 
deant. 

SliD    FOB.MA    FACTI   GUEGIS   EX  ANIMO.  ]   Est  ll32C 

sexta  Pastoris  lcx ,  dos  et  conditio ,  ul  scilicet  sit 

forma,  idest,  exemplarviUe  gregisuo;  formam 

banc  opponit  dominationi.  q.  d.  Non  domiuen- 

turimperio,sed  exemplo,  utformam  vitaesanciae 

sancte  vivendo  fidelibus  praescribant.  S.  Petro 

succinit  S.  Paulus  banc  Timotbco  Ephesi  Epis- 

copo  dictans  regulam  Epist.  1.  cap.  U.  12.  Exern- 

plum ,  ait,  esto  /idclium  in  verbo,  in  conversalio- 

ne ,  in  charilate,  in  fide  et  caslitale;  el  Tito  Cretae 

Episcopo  c.  2.  7.  In  omnibus  prcebe  teipsum  exem- 

plumbonorum  operumin  doctrina,  in  inlegruite, 

in  gravitate  :  ubi  in  Gncco  pro  exemplum  eadem 

est   vox  Tuno?  ,  quam  inlerpres  boc  loco  verlit 

forma,  quia,  ut  explicat  S.  Hicron.  ad  Titum  2. 

optat  Paulus,  ut  Timolheus ,  aut  quicumque  Pra- 

latus,  sit  instar  archelypi ,  sive  primarue  formm , 

ex  qua  viva  virtulum  simuiacra  lineamenlis  vita? 

honesta  in  se  translalis  exprimuntur;  etS.  Cbrys. 

ibid.  Sit  omnibus ,  ail,  doclrina  exemplarque  luaz 

virtutis ,  speculum  vitce ,  quod  omnibus  ad  imitan- 

dumproponitur ,  vcluti  primaria  quatdam  imago , 

omnia  in  se  habens  qua  bona  ct  honesta  sunt;  et 

Primasius  ibidem  :  Ne  exemplo,  inquit,  destruas 

verbum.  Formam  ergo,  idest,  exemplar  recte 

vivcndi,  da,6Pr3elate,  tuis  subditis.  Non  satis  sit 

tibi  quod  facie  et  loco  pneeas  populo,  sed  stude 

pariter  praire  virtute  et  pietalis  operibus,  ut  sic 

populus  sponle  te  eliam  non  cogitanlcm  aemule- 

tur.  Vitajubrat,  lingua  persuadeat ,  ait  S.  Atba- 

nas.  adMonacb.  Sic  in  curruCberubico  Ezecb.  1. 

19.  qui  typus  est  Ecclesias,  motum  Cherubino- 

rum  sequunlur  rotae,  bocest,  motum  aetumque 

Praelatorum  (  bi  cnim  mystice  sunt  Cberubini 

Dei)  sequunlur  fidcles.  Sicul  enim  pueri  dum 

discunt  scribere  ct  pingere,  cxemplar  sibi  a  ma- 

gistro  efligiatum  inspiciunt,  et  exprimere  co- 

nantur  :  sic  Prxlali  mores,  aitlsidor.  Pelus.  1.  3. 

epist.  359.  inspicit  et  imiiatur  populus  :bicenim 

coram  Prffilatis  esl ,  agitque  et  agitur  instar  pueri. 

Ila  Paulus  se  prabuit  fidelibus  formam  et  nor- 

mam  vivendi.  Imilalores  ,  ail,  wiri  estote,  fratrcs, 

et  obscrvatc  cos  quiita  ambulant  sicut  habctisfor- 

viam  nostram,  grajce  tuttov  ,    id  est ,  lypum  et 

exemplar  nostrum.  Pbilip.  3.  17.  et  Tbessaloni- 

censes  Epist.  1.  cap.  1G.  laudat  a  virtute  :  Ita  ut 

CORNEL.    A   LAPIDK.     TOU.  X. 


facti  sitis  ,  ait ,  forma  omnibus  credentibus  in  Ma- 
cedonia. 

Prseclare  S.  Hieron.  ad  Nepotianum  Epist.  2. 
Non  confundat ,  ait,  opera  lua  sermonem  tuum , 
ne  cum  in  Ecclesia  toqueris  ,  lacitus  quilibet  res- 
pondeal  :  Cur  ergo  hac  qua>  dicis  ipse  non  facis/ 
Delicatus  magister  est ,  qui  pleno  ventre  dejejuniis 
disputat.  Accusure  avaritiam  et  latro  potest.  Sa- 
cerdotis  Christi  os ,  mens  manusque  concordent. 
El  in  eamdem  sententiam  S.  Greg.  in  cap.  28. 
Job  sub  finem  :  Lex ,  ait,  est  prcedicaloribus  po- 
sita ,  ut  impleant  quodioquendo  suadcre  festinaut. 
Nam  loquendi  auctoritas  perdilur,  quando  vox 
opere  non  adjuvatur ;  illa  vox  cor  audientis  pene- 
trat,  quo?  hoc  quod  sonuerit  opcre  confirmat.  Eo- 
dem  spectant  quae  Tbeodorici  regis  nominc 
scribit  Cassiod.  lib.  5.  Var.  Ep.  22.  Est  enim  quod- 
dam  specutum  morum  agentis  oratio ,  nec  majus 
potcst  esse  mentis  teslimonium ,  quam  qualitas 
inspecta  verborum.  Et  Epist.  21.  Age ,  ne  tua 
tibi  objicialur  oralio ,  quia  pondus  est  pudoris  gra- 
vissimi  propria  voce  convinci.  Rursum  lib.  11. 
Episl.  8.  Nonenim  potest  auctoritatem  habereser- 
mo ,  qui  non  juvatur  exemplo  ,  dum  iniquum  sit 
bona  pracipere ,  et  tatia  non  fecisse.  Monet  itaque 
David  Psal.  131.  9.  sacerdotes  quos  Ecclesiae  ma- 
gistros  esse  oporlet,  ut  induant  justiliam.  Quo 
loco  sic  scribit  S.  Gregorius  :  Vestimenta  sacer- 
dolis  quid  aliud  quum  recta  opcra  debemus  acci- 
pere,  Propheta  altestante  qui  ait  :  Sacerdotes  tui 
induunt  justitiam.  Tum  alludens  ad  pontificis 
Aaronici  vcslem,  ex  qua  susp?ntr>  aurea  tintin- 
nabula  pendebant,  subdit  :  Vcslunentis  itaque 
iltius  linlinnabula  inharent ,  ut  vilcp.  viam  cum  iin- 
gua  sonitu,  ipsa  quoque  bona  opera  ctament  sa- 
cerdotis. 

Meminerinl  ergo  Principes  et  Praelati  se  in  alto 
versari  culmine,  ubi  ab  omnibus  videanlur,  om- 
nium  in  sc  conjeclos  esse  oculos,  omnia  ipsoruni 
facta  diclaque  a  multis  subditorum  oculis  con- 
spici,  et  notari ,  non  enim  potest  abscondi  civitas 
supra  montem  posila,  ut  ait  Cbristus.  Vere  Se- 
neca  I.  de  Clemeniiac.  8.  alloquens  principem  : 
Tibi ,  ait,  non  magis  quam  soli  tatere  contingit ; 
mulla  contra  te  tux  est :  omnium  in  istam  conversi 
oculi  sunt.  Et  apud  Cassiodorum  lib.  3.  adArgol. 
Theodoricus  :  Non  patitur  ctaritas  illa  (loquitur 
de  praefecto  urbis  )  committere,  quod  possit  mo- 
bilis  turba  nescire ,  tocatus  in  medio  ad  se  cunc- 
torum  trahit  aspcctum ,  et  totius  vilx  judicium 
promulgat  fama  populorum.  Et  lib.  11.  Epist.  6. 
Latere  non  polcst ,  quod  inlra  cancellos  egeris  : 
tencs  quippe  lucidas  fores  ,  clauslra  patientia  :  et 
quamvis  sludiose  claudas,  neccsse  est  ut  te  cunctis 
aperias  :  nam  si  foris  steteris }  meis  emendaris 
oblutibus ;  si  intus  ingrediaris  ,  obsciTcmtium  non 
potes  declinare  conspeclus.  Vidc  quo  tc  antiauitas 
volueril  coltocari ,  undique  conspiccris  ,  qui  in  itla 
claritate  vcrsaris 

Nec  practereunda  sunt  qune  scribit  Plularch. 
in  Polilic.  Vitam  ,  ait,  sibi  quisque  et  moresexco- 
lere  debel  quo  prorsus  omni  nola  vituperationeque 
carcat ,  quando  prasertim  eorum  qui  Rcipublica- 
pra?sunt ,  non  modo  singula  verba,  ct  res  tanlum 
pubticitus  gesttf  animadverti  nolarique  sotent ,  sed 
virtus  quoque  ,joci  simul  et  scria  ,  quarque  domus. 
ipsa  famitia ,  uxor ,  cubite  curiosius  inquiruntur. 
Et  eleganter  Claudianus  : 

Hoc  te  praeterea  crebro  sermono  monebo , 
Ut  tc  toiius  mcitio  tclluris  in  orbe 

91 


722 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  rETRI.  Cap.  V. 


Viverc  cognoscas ,  cunclis  Iua  gentibus  esse 
Facla  palam  ,  nec  posse  dari  regalibus  unquam 
Secretum  viliis;  nam  lux  altissiina  fati 
Occultum  nihil  esse  sinit ,  latcbrasque  per  omnes 
Inlrat,  etc. 

Quocirca  niliil  turpius  est  quam  excellentem  esse 
culmine ,  ct  despicabilem  vilitate ,  ait  Salvianus 
lib.  2.  au"  Eccl.  Princeps  enini  est  regula  ani- 
mata,  et  viva  lex  populi.  Breviter,  secl  acute  et 
nervose  S.  Bern.  1.  2.  cle  Consid.  ad  Ecigen.  c.  6. 
Munstrosa  rcs ,  inquit,  gradus  summus,  et  ani- 
mus  infhnus  :  sedcs  prima ,  et  vita  ima:  lingua  mag- 
mloqua  tl  manus  otiosa  :  sermo  muttus,  et  fructus 
nullus  :  vultus  gravis  ,  et  actus  levis  :  ingens  auc- 
toritas,  etnutans  stabililas.  Quocirca  S.  Ambros. 
Ep.  (5.  adlrenseum.  Sitnostra,  inquit, viaangus- 
tior  ,  virtus  cxuberantior ,  trames  pressior ,  fides 
sublimior,  callis  arctior,  vigor  mentis  exundans , 
semitce  rectce ,  sit  egressus  ad  superiora.  S.  Chry- 
sost.  lib.  2.  de  Sacerd.  Prodeant ,  inquit,  (ad 
functionem  pascoralem,  ad  Episcopatum  )  qui 
longe  omnibus  prcestant ,  quiquevirtute  animitan- 
lum  reliquos  excellunt  ,  quantum  corporis  magni- 
tudine  Saul  Ilebrceorum  gentem  excelluit  :  seu  po- 
tius  multo eliam magis.  Auctor imperfecti hom.  ho. 
Audiant ,  inquit,  te homines  parvamandantem ,  et 
grandia  videanl  facientem.  S.  Gregorius  1.  p.  Pas- 
tor.  c.  3.  Sit  Pastor  ,  ait,  operatione  prcecipuus,ut 
vitce  viam  subditis  vivendo  dcnuntiet  :  et  grex  qui 
Pastoris  vocem  moresque  sequitur ,  per  exem- 
pla  melius  quam  per  verba  gradiatur.  Illa  vox  U- 
bentius  auditorum  corda  penetrat ,  quam  dicentis 
vita  commendat  :  et  optima  ovium  pascua  sunt 
cxempla  Pastoris.  Talis  fuit  S.  Malachias  Archie- 
pisc.  Hibernire,  qui  S.  Bernardo  teste,  dicere 
solebat  suis  :  Non  recuso  mori ,  ut  vos  yitce  mece 
tenealis  exemplum.  Erat  enim  ipse ,  inquit  S.  Ber- 
nardus,  reguta  Fratrum  :  legebant  in  vitaejus, 
quomodo  conversarentur.  Sibi  pauper,  sed  dives  erat 
pauperibus  :  pater  erat  orphanorum ,  maritus 
viduarum,  pius  ad  compatiendum,  ad  corrigen- 
dum  liber. 

Idem  Bernard.  lib.  h.  de  Consid.  cap.  1.  et  2. 
Eugenium  Pontificem  monet,  ut  prae  caeterisre- 
lormet  aulam  suam  et  Ecclesiam  Romanam , 
eamque  toli  Ecclesiae  in  formam  et  exemplum 
statuat.  Circa  lc  sunt ,  ait ,  clerus  et  populus  tuus, 
cui  specialiler  episcoparis ,  ac  per  Iwc  specialis  curce 
teneris  debitor.  Hi  quoque  qui  libi  quotidie  assis- 
tunt  seniores  populi ,  orbis  judices,  etc.  Et  primo 
quidem  clerum  illum  ordinatissimum  esse  decet , 
ex  quo  prcecipue  in  ornnem  Ecclesiam  cleri  forma 
processit.  Deinde  omne  quod  perperam  agitur  te 
prcesente ,  tibi  turpius.  Interest  glorice  sanclitalis 
tuce ,  ut  quos  prce  oculis  liabes ,  ita  ordinati ,  ita 
sint  informati ,  quatenus  totius  honestatis  etordi- 
nis  ipsi  speculum ,  ipsi  sint  forma.  Invenianlur 
prce  cateris  oporlet  expediti  ad  officia ,  idonei  ad 
Sacramenta ,  ad  plebes  erudiendas  solliciti;  cir- 
cumspecti  ad  sese  custodiendos  in  omni  castitate; 
et  cap.  h.  Sint  composili  ad  mores,  probali  ad 
sanclimoniam,  parati  ad  obedientiam,  mansueti 
ad  patientiam  ,.  subjecti  ad  disciplinam  ,  rigidi  ad 
censuram ,  Catlwlici  ad  fulem  ,  fideles  ad  dispen- 
sationem,  concordes  ad  pacem,  conformes  ad  uni- 
latem.  Qui  sint  in  judicio  recti ,  in  consilio  pro- 
vidi,  injubendo  discreti,  in  disponendo  industrii, 
in  agendo  strenui,  in  loquendo  modesti,  in  adver- 
sitale  securi ,  in  prospcrilale  devoti ,  in  ze  osobrii, 
in  misericordia  non  remissi ,  in  otio  non  oliosi,  in 


hospitio  non  dissoluti ,  in  convivio  non  effusi,  in 
cura  rei  familiaris  non  anxii,  aiienK  non  cupidi , 
suce  7ion  prodigi ,  ubique  et  in  omnibus  circum- 
specli ,  ctc. ,  qui  missi  postaurum  non  eant,  sed 
Christum  scquantur ;  qui  regibus  Joannem  exhi- 
beant ,  /Egyptiis  Mosen  ,  fornicantibus  Phinees  , 
Eliam  idoloUiiris,  Elisceum  avaris ,  Pelrum  men- 
ticntibus  ,  Paulum  blasphemantibus ,  negotiantibus 
Christum ,  ctc.  Qui  non  de  dote  vidua?  et  patri- 
monio  crucifixi,  sevelsuos  ditare  festinent ,  gratis 
danles  quod  gralis  acceperunt. 

Ex  animo]  q.  d.  Non  ex  composilo,  non  ad 
exiernam  speciem  ,  non  effectale  ,  non  ficte  et 
hypocritice,  sed  vere ,  realiter,  sincere,  ex 
animo  ct  toio  corde  satagite  esse  fidelibus  forma 
et  norma  viue  sanctae  et  Christiansc.  Multi  enim 
induunt  vulium  devotum  et  religiosum,  scd  ani- 
mum  habent  irreligiosum,  vel  certe  vanum  et 
vagum.  Tales  erant  Scribae  et  Pharisaei,  quos 
proinde  Christus  culpat,  vocatque  sepulcra  deal- 
bata.  Matth.  23.  vers.  27.  Hos  struthioni  compa- 
rat  S.  Gregor.  quia  sanctilatis  vitam  quasi  vola- 
tus  pennam  per  speciem  retinent ,  sed  opera  non 
cxercent,  ait  ipse.  35.  Moral.  cap.  5.  alias6.  stru- 
thio  enim  pennas  habet,  sed  non  volat. 

h.    ET     CUM     APPAHUERIT    PRINCEPS    PaSTOMJM   ] 

Christus  Dominus,  qui  ait :  Ego  sum  Pastor  bo- 
nus  :  bonus  Pastor  animam  dat  pro  ovibussuis,  etc. 
Joan.  10.  11. 

Percipietis  immarcescibilem  (de  hoc  epitheto 
vide  dicta  c.  1.  v.  h.)  glori^e  coronam.  ]  Scholas- 
tici  pr.Tter  coronam  et  gloriam  essentialem  com- 
munem  omnibusbeatis,  dant  Doctoribus  (quales 
sunt  Episcopi  et  Pastores)  quoque  accidentalem, 
quam  aureolam  vocant;  tres  enim  constituunt 
aureolas  :  primam  ,  Martyrum  ;  secundam,  Vir- 
ginum  ;  tertiam  ,  Doctorum  ,  quas  repraesenta- 
runt  tres  coronae  tabernaculi,  scilicet  corona 
altaris  thymiamatis  repraesentavit  aureolam 
Martyrum.  Exodi  39.  3.  corona  arcae  reprsesen- 
tavit  aureolam  Virginum.  Exodi  25.  vers.  21.  co- 
rona  mensas  panum  propositionis  reprsesentavit 
aurcolam  Doctorum.  Exodi  25.  25.  Doctor  enim 
dat  animee  doctrinam  quasi  panem  suum.  Vide 
S.  Thomam  et  Scholast.  in  h.  dist.  ft9. 

Porro  utraque  corona  Doctorum  et  Pastorum. 
ingens  erit  et  eximia.  Primo,  quia  respondebit 
ingenli  eorum  charitati,  qua  non  solumsuam, 
sed  et  plurimorum  aliorum  animas  salvare  et 
perficcre  satagerunt. 

Secundo,  quia  respondebit  zelo  quo  regnum 
et  gloriam  Dei  propagarunt  :  cujus  ergo  major 
fuerit  zelus  et  labor,  ejus  pariter  major  erit  glo- 
ria  et  laurea. 

Tertio,  quia  gloria  subditorumeritgloriaPas- 
torum  :  tot  ergo  Pastores  sancti  habebunt  coro- 
nas,  quot  erunt  coronre  subditorum  quos  ad 
salutem  perduxerunt,  juxta  illud  sanctiPauli  1. 
Thess.  2.  19.  Quce  est  enim  nostra  spes ,  aut  gau- 
dium ,  aut  corona  giorix?  Nonne  vos  ante  Domi- 
num  nostrum  Jesum  Christum  estis  in  advenlu 
ejus?  vos  enim  estis  gloria  nostra  et  gaudium.  Sic 
in  die  judiciiS.  Thomas  trahet  post  se  Indiam, 
Andreas  Achaiam,  Joannes  Asiam,  Paulus  uni- 
versum  mundum,  ait  S.  Gregor.  hom.  17.  in 
Evang.  quae  sane  ingens  erit  gloria  et  corona. 
Sic  in  vita  sanclae  Aldegundis  legimus,  eidem 
apparuisse  S.  Amandum  stipatummagna  multi- 
tidine  Sanctorum  a  se  conversorum,  inter  quos 
ipse  quasi  gigas  eminebat  et  statura  et  gloria  ; 
omnes  vero  in  eum  quasi  magisirum  et  paren- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST, 

«cm  respicicbant,  cique  suas  coronas  acceptas 
ferebant. 

Quocirca  vocatur  baec  corona  gloriae:  corona, 
quia  datur  quasi  pracmium  pascenti,  bravium 
certanii,  merces  laboranti  :  glorice  :  primo,  id 
est  gloriosa.  Secundo,  gtorice,  quia  non  ex 
rosis,  vel  gemmis,  sed  exvariis  glorke  ccelestis 
dotibus  contexitur.  Tertio,  glorice,  id  est  mag- 
nificenliae,  majestatis,  splendoris  divini  :  q.  d. 
Corona  baec  erit  magnifica,  majestate  et  splen- 
dore  divino  plena  ;  quia  faciet  ea  coronatos 
lilioSj  et  hacredes  regni  ccelestis,  ideoque  reges 
et  sacerdotes  Dei ,  juxta  illud  Apocal.  5.  10.  Fe- 
cistinos  Dco  nostro  regnum  et  sacerdotes  ,  et  reg- 
nabimus  super  terram;  et  Sapient.  6.  17.  Accipient 
regnam  decoris  et  diadema  speciei  de  manu  Do- 
mini.  Unde  per  bypallagen  corona  glorice  accipi 
potest  pro  gloria  coronce ,  id  est,  gloria  regni, 


S.  PETIU.  Gap.    V. 


vel  gloria  coronce ,  id  est,  undique  coronans, 
ambiens,  ornans,  et  beans  sanctum  Pastorem. 
Quarto,  glorice,  quia  est  et  corona  gratice  in 
bac  vita ,  cui  in  fulura  ex  aequo  respondebit 
corona  gloriae,  juxta  illud  Psal.  20.  l\.  Prcevenisti 
eum  in  benedictionibus  dulcedinis,  posuisti  in 
capite  ejus  coronam  de  lapide  prelioso,  in  quae 
verba  S.  Bernard.  serm.  39.  inter  parvos  : 
Triplex  ,  ait,  nobis  necessaria  est  benedictio ,  prce- 
veniens  ,  adjuvans  et  consummans  :  prima  miseri- 
cordicB ,  secunda  gratice  ,  terlia  glorice.  Prcevenit 
misericordia  conversionem ,  adjuvat  gralia  con- 
versationem ,  pcrficit  gloria  consummationem ;  et 
S.  Dionys.  Eccl.  Hieron.  cap.  2.  Dominus ,  ail , 
certantibus  prcemia  proponit  ut  Deus ;  leges  autem 
certaminis  talit  ut  sapiens,  prcemiaque  vincenlibus 
decora  constituit  et  pulcherrima  :  ac  quod  est  pro- 
fecto  divinius ,  ipse  ut  est  summe  clemens  et  bonus, 
in  suis  beltatoribus  vincit ,  dum  in  illis  liabitans 
pro  illorum  salute  et  victoria  adversus  mortis  et 
corruptionis  imperium  pugnat. 

5.    SlMU.lTEn  ADOLESCENTES   SUBDITI  ESTOTE  SE- 

nioiubus.  ]  Per  adolescentes  graece  vswTesot  ,  id  est 

juniores  ,  accipe  per  catacbresin  quoslibet  infe- 

riores  et  subditos.  Quia  enim  senes  ob  sapien- 

tiam  proeesse  et  regere  solent,  juniores  vero 

subdi  et  regi  :  binc  senes  vocantur  superio- 

res  ,  juniores  subditi.  Unde  a  senibus  senatus 

appellalus  est.  Praecipue  vero  per  adolescentes 

accipe  Clericos  inferiorum  Ordinum,  ut  Diaco- 

nos ,  Leclores,  Exorcistas  :  bos  enim  decet  pr;c 

omnibus  subdi  scnioribus,  grcece  npiafrjTipon  ,  id 

est  sacerdotibus.  Sicut  enim  paulo  anle  jussit 

Presbyieros  non  dominari  in  cleros,  id  est  Cle- 

ricos  minores  ei  juniores  :  sic  vicissim  hos  mo- 

net  ne  conlra  Presbyteros  insolescant,  sed  iis 

se  subd.ini.  Ita  Cajelan.  Salmeron,  Arias  et  alii. 

Hoc  enua  exigit  dcbita  subordinatio,  ordoque 

hierarchicus.  ldem  paulopostS.  Petrum  monuit 

S.  Ignat.  Ep.  7.  ad  Tarsenses:  Presbyteri,  ait,  sub- 

jecti  cstote  Episcopo,  Diaconi  Prcsbytcris,  populus 

Pi-esbyteris  et  Diaconis.  Qui  lioc  ordinis  decorum 

servaverint,  pro  earum  animabus  cgo  tibcns  meam 

commutavero.  Et  ad  Smyrnens.  Ep.  10.   Omnia 

igitur   veslra  dccenti  ordine  perficiantur  ;  taici 

Diaconis  subjiciantur,  Diaconi  Prcsbyteris ,  Pres- 

byteri  Kpiscopo ,  Episcopus  Christo,  ut  ipse  Patri. 

Denique  par  esl  ul  quilibet  adolescentes  re- 

vereantur  seniores,  el  ab  eis  dirigi  se  sinant. 

Canities  enim  venerabUta  est,  tumob  experien- 

tiam  et  sapieniiam,  tum  ob  moderationem  pas- 

sionum  ,  quae  in  juvenibus  ob  copiam  sanguinis 

et  caloris  ebulliunt  et  vigent ,  juxta  illud  Eccl.  C. 


7:'3 

55.  In  multitudine  Presbyterorum  prudentium  sta, 
et  sapientice  illorum  ex  corde  conjunge  ut  omn<.  m 
narrationem  Dei  possis  audire.  Unde  S.  Ambros. 
1.  de  Viduis  :  Vicina  est  lapsibus  adolescentia  ,  uit, 
quia  variarum  cestus  cupiditat um  fervorem  catentis 
inflammat  cetatis.  Quocirca  idem  lib.  1.  Offic.  17. 
Bonorum,  ait,  adolesccntium  est  Dei  timorem  ha- 
bere  ,  deferrc  parentibus  honorem  ,  habere  seniori- 
bus  reverentiam  ,  castitatem  tueri,  non  aspernari 
humitilatcm,  diligere  clementiam  ac  verecundiam, 
quce  ornamenla  sunt  minoris  cetatis.  Vt  enim  in 
senibus  gravitas ,  in  juvenibus  atacritas ,  ita  in 
adolesccntibus  verecundia ,  vclut  quadam  dote  com- 
mendatur  naturce.  Idem  viderunt  et  sanxerunl 
Philosopbi.  Diogenes  adolcscenti  erubescenti 
ideoque  turbalo  :  Bono,  ait,  eslo  animo,  6  fili , 
istiusmodi  est  tincturavirtutis.  Ila  Laerl.  in  ejus 
Vita.  Demelrius  Phalereus  admoncbat  adolcs- 
centes ,  ut  domi  parenles  ,  in  via  obvios  ,  in  so- 
litudine  revererentur  seipsos.  lta  Laerl.  I.  5.  c.  5. 
Socrates  horlabatur  juvenes  ut  haec  liia  habe- 
rent ,  in  animo  prudenliam  ,  in  tingua  sitentium  , 
invuttu  verecundiam  ,  aitMaxim.  serm.  ftl. 

Omnes  autem  invicem  (  Graeca  addunt  \moran<so- 
/utvo^idest  subordinati ,  eo  scilicel  ordine  quo 
jam  dixil :  Adoiescentes  subditi  estote  senioribus) 
humilitatem  insinuate.  ]  Videlur  legisse  inter- 
pres  v/y.o).ituyx<i5i  ,  id  est  insinuate  ;  xoixot 
enim  est  sinus.  Insinuate  ergo,  id  est,  m  sinu 
habete  ,  puta  in  animo  et  corde  promptam  ac 
paratam,  ut  illico  aliis  eam offeratis  elexhibealis. 
Ita  Glossact  Hugo.  Secundo,  et  potius,  humili- 
talem  invicem  insinuate,  id  est ,  in  sinum  alle- 
rius  mutuo  ingerite  ut  alterius  animi  sinum 
subeatetpenet  rel,  eumque  vobisetCbristocon- 
ciliet,  ac  ad  repe  ndendam  humilitatem  et  cha- 
rilatem  provocet.  Sic  enim  oratores  in  exordio 
utunlur  insinuatione  ,  qua  sese  in  auditoruin 
animos  insinuant,  eosque  sibi  conciliant,  ut 
avide  et  cupide  ea  quae  dicturi  sunt  audiant 
et  excipiant.  Insinualio,  ait  Cicero  lib.  1.  de  In- 
vent.  est  oratio  quadam  dissimulatione  et  circui- 
tione  obscure  subiens  auditoris  animum ;  et,  ut 
Servius  in  11.  /Eneid.  est  callidus  et  subtilis  adilus 
ad  persuadendum.  Talis  insinuatio  Chrislianis 
cst  humilitas ,  quac  omncs  sibi  demeretur  et  de- 
vincit.  Sic  Lucretius  lib.  6.  ait  :  Sot  cestum  insi- 
nuat  per  septadomorum.  Sic  Propert.  I.  3.  eleg.9. 
aitCaesarem  opes  insinuare,  id  est,  in  sinum  im- 
mittere.  Sic  mare  per  sinum  terras  sese  insinuat. 
Sic  assentator  insinuat  se  in  animuni  principis. 

Verum  Graeca  passim  habent  v/xo^ui^t , 
( pro  quo  Regia  legunt  £//.0/*™«^«  ,  eodem 
sensu  )  quod  primo  verti  potest,  innodaie  et 
arcte  ceu  nodis  illigatam  tenete.  Hesychius  enim 
in  Lexicovertit  osSsu,  idest  innodatus,  illigatus. 
Ita  Vatabl.  Hessel.  et  alii  :  unde  Tigurin.  vertit , 
humititatem  animi  vobis  infixajn  habete;  Pagninus, 
ilUgatatn  habele.  Noneniminveste  aulcoltidepres- 
sione,  aut  vocis  submissione,sed  in  animiconstantia 
humilitas  sitaest,  aitNaz.  orat.  13.  Secundo ,  verti 
potest,  amptectimini,  induite,invotvite,  ornatevos. 
Nam  et  Hesychius  vertit,  <;oUc*<:$i.  Ita  OEcum. 
UumiUtatem,  ait,  omni  sx  parte  comptcclimini , 
uteaundique  amiciri  et  involvi  videamini.  Quod 
Noster  acute  et  opposite  vertit ,  insinuate ,  a  sinu 
non  pectoris,  sed  vestium.  Sic  enim  vocaiur 
vestis  sinuosa,  quae  mullas  habet  plicas  et  sinus, 
de  quibus  Ovidius  2.  Metaniorph. 


.Tremule  siouantur  flaminc  vostei , 


724  COMMENTARIA  IN  I. 

id  est  formantnr,  rugantur,  vcl  in  sinuscolli- 
gantur.  EtStatius  lib.  10.  Thebaid.  ui t  clUamydem 
insinuatam  implere  re  aliqua.  Hinc  et  sinus  vo- 
catur  velum  navis,  quodventis  llantibus  curva- 
tur  et  sinum  facit.  Unde  Ovid. 


Plenaque  curvato  pandere  vela  sinu. 

Et  Virgil.  5.  ^Eneid.  Obliquatque  sinus  in  ventum. 
DicitergoS.  Petrus  :  Humililatem  invicem  tyxoy.- 
Swaac&s ,  id  est,  involvite  et  insinuale ,  ut  sicut 
in  veste  plica  una  et  sinus  unus  insinuat  sese 
alteri ,  et  hic  alieri  et  alleri  continuo,  itaque 
pulchre  vestem  sinuosam  ,  et  per  sinus  elegan- 
ter  deductam  ct  compositam  eflicit;  ita  pariter 
taciant  et  Cbrisliani ,  unus  alteri  per  bumilita- 
iem  quasi  sinum  ,  in  sinum  alterius  seinsinuet, 
<;t  hic  alteri  et  alteri  continuo  ;  itaomnes  unam 
quasi  Ecclesiae  vestem  sinuosam,  connexam, 
ordinatam,  compositam ,  elegantem  efficient, 
quoe  ct  fuielium  animos  recreabit,  et  infidelium 
animos  alliciet,  ut  eidem  seseinserere  et  Cbris- 
liani  fieri  cupiant.  Unde  Syrus  vertit :  Circuma- 
micli  cstote  mansuetudine  animi,  unus  erga  alium. 
Dixerat  enim  S.  Petrus  Presbyteros  non  debere 
dominari  in  cleros  ,  id  est,  Clericos  aeque  aclai- 
cos.hosveroquasiadolescenlesetminoresdebere 
se  subderePresbyteris.  Jam  modumidpraestandi 
utrisque  praescribit,  scilicet  humilitatem,  si  il- 
!am  lamPresbyterijunioribusadeossedimitlen- 
do  ,  quam  juniores  Presbyteris  se  subdendoexhi- 
beant  et  insinuent.  Sic  enim  ulrique  conilabunt 
unam  quasi  Ecclesiae  vestem,  unumque  syrma  ex 
variis  plicis  et  sinibus  eleganter  compositum. 
^icut  enim  plica  exstans  sive  exterior,  plicae  de- 
pressiori  vel  interiori  se  apposite  accommodat 
et  insinuat ,  ac  vicc  versa  interior  exleriori  :  sic 
i<ariterhumilitasfacit,  utsuperior  inferioriseac- 
rommodet  et  insinuet,  et  vicissim  inferior  supe- 
riori;  itaque  omnes  conilent  unam  elegantem 
concordiae,  pacisetcharitatiscycladem.  S.  Petro 
fcUCCinitS.  Paul.  Philip.  2.  I.Implete,  ait,  gaudium 
meum  ,  ut  idem  sapialis  ,  eamdem  charitalem  ha- 
oentes,  unanimes  idipsum sentientes ,  nilii  percon- 
lentionem ,  neque  per  inanem  gloriam  ,  sedin  liu- 
militate  superiores ,  sibi  invicem  arbitrantes.  Hu- 
militas  enim  superiores  coordinal  inferioribus, 
et  hos  subordinat  superioribus. 

Humilitas  ergo  est  parens  ordinis ,  concordiae  , 
pacis,  charitatis,  ctc.  Humilitas,  ait  Cassian. 
collat.  15.  c.  7.  est  omnium  magistra  virtutum, 
ipsa  est  cceleslis  cediftcii  firmissimum  fundamen- 
tum  :  ipsa  est  donum  proprium  alque  magnificum 
Salvatoris  ;  et  S.  Basil.  in  Conslit.  monast.  c.  17. 
Humilitas,  ait,  est  tutissimus  virtutum  omnium 
thesaurus.  Idem  serm.  de  abdic.  rerum  :  Humi- 
(itas,  ait,  est  sagenaquce  omnesvirtutes  complec- 
titur.S.  Hilarius  in  Psalm.  118.  litlera  Res ,  docet 
in  humilitale  mandatorum  caput  et  summum 
omnium  consistere.  In  humilitate,  ait,  docuit 
{Christus)  omnia  fidei  nomina  et  prcemia  conti- 
neri.  Idem  in  Psalm.  130.  Tenendus,  ait,  humiii- 
tatis  et  altiludinis  modus  est,  ut  corde  humiles, 
sensu  vero  et  anima  simus  excelsi.  S.  Leo  serm.  7. 
de  Epiph.  nervose  :  Tota,  ait,  Christiance  sapien- 
tice  disciptina  non  in  abundanlia  verbi,  non  in 
astutia  disputandi ,  neque  in  appetitu  lattdis  et 
glorice,  sed  in  vera  ct  voluntaria  humilitate  con- 
sistit,  quam  Domintts  Jesus  Chrislus  ab  uteroma- 
tris  usque  ad  supplicium  crucis  pro  omni  fortitu- 
dine  et  elegit  et  docuit.  Et  paulo  ante  :  Tota 
victoria  Salvatoris  quce  et  diabolum  sttperavit  et 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 

mundttm,  humilitate est  concepta ,  humititate  con- 
fccta.  S.  Gregor.  34.  Moral.  cap.  18.  vel  juxta 
aliam  editionem  23.  Evidentissimttm,  ait,  repro- 
borum  signum  cst  superbia,  electorum  vero  humi- 
litas.  EtS.  Athanasius  de  Virg.  Ilumililas,  ait,  in 
Christo,  est  superbia  in  diabolo.  Quocirca  S.  Gre- 
goriuSj  Bernardus,  Cassianus  et  aliidocent  hu- 
mililatemesse  fundamentum  virtutum,  praeser- 
lim  pacis  et  charitatis,  cujus  rei  illustre  narrat 
exemplum  Joannes  Moschus  in  Prato  spirit. 
c.  210.  Duo,  inquit,  Episcopi,  erant  in  simultate, 
unus  eorum  venit  cum  clero,  prociditque  ad 
pedes  allerius,  dicens  :  Ignosce,  domine  ,  servi  tui 
sttmtts.  Ille  hac  huinilitate  victus :  Tu,  ail,  ineus 
et  domintts  et  paler  es.  Unde  infert :  Et  vos  cum 
habetis  inimicum,  ita  facile ,  ct  vincetis.  Majorem 
ergo  gloriam  habet  humilis  qttam  Rex,  quia  ab 
omnibus  laudatur.  Similia  rccensel  cap.  218. 
et219. 

Quia  Deus  supeudis  resistit.  ]  Ottoniam  ex- 
celsus  est  Dominus ,  et  humilia  respicit ,  et  alta  ii 
longe  cognoscit.  Psalm.  137.  G.  Vide  dicla  Ja- 
cobi  h.  6.  ubi  eamdem  babet  sententiam.  Notat 
S.  Chrysost.  hom.  3.  de  verbis  Isaiae  :  non  dicit: 
Deus  superbos  dimitlit,  suam  ab  eis  opem  gra- 
tiamque  subducens,  sed  avnTaccjTsa,  idesl  adver- 
saittr,  et  positive  resislit,  non  quod  instructa 
acieautpugna  Deositopus,  cum  superbo  nihil 
sit  infirmius,  sed  quodsolo  nutuei  resistat,  eum 
afflet,  perdat,  annihilet,  sivelit.  UndeS.  Ambro- 
siusin  Ps.  118.  octonar.  7.  Qttid  igitur,  ait,  hoc 
peccato  potest  csse  delerius ,  qttod  a  Deo  ccepit  in- 
juria?  ideoque  Scriptura  dicit :  Dominus  superbis 
resistit ;  tanquam  suce  conlumelice  propulsator, 
vetuti  qttoddam  suscepit  adversus  superbiam  spe- 
ciale  certamen. 

6.  HUMIMAMINI  IGITUK  SUB    TOTENTI    MANU  DEI.  ] 

S.  Jacobus  babet,  in  conspeclu  Dei ,  est  efficax 
ratio  persuadens  humilitatem.  Quis  enimhomo, 
imo  miser  homuncio,  non  se  humilietsub  ma- 
jestate  etpotentia  Oei,  qui  non  tantum  sibi,  sed 
et  superioribus  ac  proxirnis  vult  nos  subdi  et 
humiliari,  ut si  eis  te humilies  Deo  tc humilies  :  si 
contravelsuper  eos  te  efferas,et  insolescas,  con- 
tra  etsuper  Deum  te  efferas  ?  Humilitas  enim ,  ut 
aitS.  Bernard.  de  Grad.  humil.  est  virtus  qua  quis 
ex  vcrissima  stti  cognitione  sibi  ipsi  vilescit ,  ut  co- 
ram  Deo  inspiciens  suam  abyssum  niliili,  pec- 
catorum  et  miseriarum,  dicalcumS.  Francisco: 
Qttis  tu,  Domine,  quis  ego?  Tu  abyssus omnis  boni, 
ego  abysstts  omnis  mali.  Idem  serm.  16.  in  Cant. 
Vertts  humitis,  ait,  vilis  vttlt  reptttari,  non  humilis 
prcedicari;  gaudet  stti  contemplu,  hoc  solo  sane 
superbus,  quod  laudes contemnat.  Quissubpotenli 
manu  Dei  usque  ad  infernum  non  se  humiliel, 
cogilans  Deutn  tribus  digilis  appendere  molem 
terrae;  cogitans  sein  manu  Dei  esse  instar  puli- 
cis  autculicis,  quemtalitrooccidat ;  cogilans  se 
manu  Dei  ambiri  et  contineri,  ut  eam  non  possit 
evadere,  eam,  inquam,  qua  alta  dejicit,  celsa 
siderat,  superbos  fulminat,  sternitque  in  tartara, 
uti  fulminavit  Luciferum  cum  tot  angelorum 
millibus,  imo  millionibus  :  eam  rursum,  quae 
depressa  attollit,  humilesextollit  ad  sidera ,  imo 
supra  sidera;  unde  subdil :  Ut  vos  exaltet ,  etc. 
Quocirca  noster  Sebast.  Barradius  viret  Concio- 
natorApostoIicus,cujusegregiiexstantCommen- 
tarii  in  Evangel.  moriturus  et  sacro  oleo  inunc- 
tus,  rogante  P.  Reciore,  ut  quando,  testeS.  Aug. 
serm.  6.  lib.  17.  bomil  pro  magno  haberi  solent 
verba  novissima  parentis   iluri  ad  sepulchrum , 


COMMENTAhlA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  V. 


725 


uUimum  suis  monituin  valedicens,  Jaret,  ait  : 
llumiliamini  ;;ab  potenti  manu  Dci ,  ut  vos  exaltet 
in  tempore  IribuUUionis.  Nihil  aliud  superest  con- 
silii.  Simus  omnes  impense  humilcs,  Christum  Do- 
minum,  Deumque  noslrum  imitati,  qui  tola  vita 
tmum  a  se  disci  voluit  humililatcm ,  et  moriens 
iuclinatocapileemisit  spirilum,  ut  sicut  in  vita, 
iia  <-t  in  mortc  Cliristum  iinilaretur.  Ila  nostri 
Conimbric.  in  cjus  Vita  quam  ultimo  ejiu  operi, 
scilicet  IliuerariO  filiorum  Israel ,  pr;efixerunt. 

Porro  Cassian.  1.  6.  Instit.  cap.  39.  decem  dat 
sigua  \cr;e  el  germanae  humilitatis.  Humilitas, 
ait,  his  indiciis  comprobatur  :  primo ,  si  morlifi- 
catas  in  se  hubcat  omncs  volunlates  ;  secundo ,  si 
non  solum  actuum  suorum  ,  verum  etiam  cogita- 
lionum,  nihil  suum  celaverit  seniorcm;  terlio ,  si 
nihil  suai  discretioni ,  sed  judicio  ejus  universa 
committat,  acmonita  ejussitiens  libcnlcr  auscul- 
tet ;  quarto,  si  in  omnibus  servet  obedientiam, 
munsueludinem  et  palientiai  constantiam ;  quinto, 
si  non  solmn  injurium  infcrat  nulli,  sed  ne  ab  alio 
quidcm  sibimet  irrogutum  doleat  utque  trisletur ; 
sexto,  si  nihil  ugat ,  nihil  prasumut  quod  non  vel 
communis  regula ,  vel  mujorum  cohortenturexem- 
pla;  septimo,  siomni  vililate  conlentus  sit ,  et  ad 
omnia  se  quasibi  pra?bentur,  vclut  operarium  ma- 
lum,  judicurit  indignum  ;  octuvo,  si  scmctipsum 
cunctis  inferiorem,  non  supcrficic  pronuntict  la- 
biorum,  sedintimo  cordis  crcdal  offecta;  nono,  si 
linguam  cohibeat,  vel  non  sit  clamosus  invoce ; 
Decimo ,  si  non  sit  facilis  ac  promptus  inrisu. 

Ut  vos  exaltet,  ]  jnxia  illud  Proverb.  29.  23. 
Supcrbum  sequilur  humililas ,  et  humilem  spiritu 
suscipiet  gloria;  el  illud  Psalm.  17.  28.  Populum 
humilem  scdvum  facies ,  et  oculos  superborum  hu- 
miliabis  ;  elJob  c.  5.  11.  Quiponit  humilcs  in  su- 
blimi;  el  illud  Cbrisli  :  Omnis  qui  sc  humUiat 
cxallabitur.  Lucae  \l\.  11.  Unde  Naziauz.  orat.  ft8. 
Christus,  ait,  suo  exemplo  docuit  extimum  adsu- 
blimitatem  iter  esse  humilitalem.  Idem  docuit 
beata  Virgo,  quse  se  Ivocans  ancillam,  facta  est 
mater  Dei.  Lucae  1.  38.  Ilinc  Saul  audivit  a  Sa- 
muele  :  Nonne  cum  purvulus  esses  in  ocutis  tuis , 
caput  in  tribubus  Isracl  factus  es?  in  quae  verba 
S.  Gregor.  1.  18.  Moral.  20.  alias  22.  Magnus,  ait, 
mihi  fuisti,quiadespectus  tibi :  sed  nunc  quiamag- 
nustiiies,  factus  csl  despectus  mihi.  Humililas 
ergo  est  scala  Jacob,  quae  bomines  e  terra  in 
ccclinn  exaltat. 

In  tempohe  visitatioms,  ]  quo  scilicet  Deus 
vos  visilabit,  ul  veslram  humililatem  remunere- 
tur,  vosquc  cxaltet  sive  in  bac  vita,  sive  in  fu- 
tura,  ■rovisitalionis  non  est  in  Gricco,  sed  inlel- 
ligitur  :  xa.^oj  enim  significat  occasionem ,  op- 
portunilatem,  lempus  commodum  ,  quod  est 
lempus  visitationis.  Unde  Syrus  verlit,  in  tem- 
pore  congruo;  Tigurin.  cuin  erit  opportunum; 
PagniD.  in  lcmpore  opportuno,)\\x\.A  illudPs.  9. 10. 
Adjutor  (Dens)  in  opportunilatibus  ,  in  tribula- 
lionc ;  et  Psalm.  30.  1C.  In  manibus  tuis  sortes 
vieiv;  Hebr.  tcmpora  mea;  Cbald.  tcmpora  re- 
drmptionis  mca.  Vide  de  hac  visitatione  dicta 
c.  2.  12. 

7.  Om.VKM  SOI.l.lCITl  1HNEM  VESTIUM  PROJICIENTF.S 

in  eu\i,]  id  est  projicite  :  Hcbroei  enim  utuntur 
partlcipiis  loco  indlcativi,  quia  eo  carent.  Aut 
potius  projicientes.  rtfer  ad  humiliamini.  q.  d. 

Ilumiliainini  sub  potenii  manu  Dei  bumililer 
projiciendo  in  eum  omnem  sollicitndinem.  Sic 
rnim  oslendelis  vos  bmnililer  de  vobis  sentire, 
ct  .>ublimiter  dc  Deo,  si  vobis  difQsi,  fisique  Dco, 


in  ipsum  omnes  curas ,  angores  etsollicitudiuej 
resigneiis.  Ita  enim  ipso  facto  testabimini,  vo» 
lain  csseinfirmos,  utiis  providerenon  possitis  ; 
Deum  vero  tamesse  potentem,  providum  etbe- 
nignum,  ut  iis  omnibns  quasi  pater  illicoprovi- 
surus  sil.  Sic  Cbrislus  vetat  Chrislianos  es»< 
sollicitos  de  victu,  vestitu,  etc.  Malth.  6.  ubi 
S.  Hieron.  A  cura,  ait,  non  penitus  Uberamur 
(qumsolct  xojot,,  id  est ,  honeslum  studium  appel- 
Uiri)  ,  sed  pracipitur  ne  solliciti  simus. ,Non  ergo 
veiat  aawv&iv,  id  esl,  moderaiam  curam,  uti  vo- 
lunt  Anabaplistaj  ,  qui  desides  a  Deo  solo  sibi 
omnia  ia  os  ingerenda  putant,  sed  //sit.uvav,  id 
est ,  anxiam  et  nimiam  solticitudinem;  /tes^.^ 
cnim  dicitur  a^o  TOJ/^5,;t?5(v  tovvouv  ,  quod  menlem 
dividat,  discruciet  et  quasi  dissecet.  Ita  Psalte» 
Psalm.  39.  18.  Dominus ,  ait,  sollicitus  est  mei , 
ubi  S.  August.  legil.  Dominus  curam  habebit  mei  : 
Quihabuit,  ait,  tui  curam  antequam  esses,  quo- 
modo  non  habcbit  curum,  cum  jam  hoc  es  quod 
voluit  ut  esses?  Jamenim  fidclis  es ,  jam  ambulas  in 
via  justitia?,  etc;  nusquum  libi  dee:t,  tu  illi  nuli 
deesse,  iu  tibi  noli  dee^e ;  et  Pauius  Philipp.  U.  G. 
Nihil  solliciti  sitis ,  sed  in  omni  oratione ,  etc.  ;  pt- 
titiones  vcstra?  innolescant  apud  Deum.  Et  Abra- 
ham  Isaaco  roganti  ubi  esset  victima,  respon- 
dit:  Deus  providibit  sibi  victimam  holocausti ,  ftti 
mi.  Gen.  22.  9.  Unde  mons  in  quo  immolandu.N 
crat  Isaac,  vocatus  est  Moria,  id  est  visionis. 
providentiae  et  provisionis  Dei  :  sicut  ergo  in- 
fahtes  ncn  sunt  sohiciti ,  sed  omnem  sollicitu- 
dinem  rejiciunl  :n  sinum  malris,  in  quo  recum- 
buntet  quiescunt;  ita  faciat  el  fidelis  cum  Deo  . 
qui  nobis  patcr  est  et  matcr.  Nam  quod  Josu<* 
diclumesta  Deo  c.  1.  5.  A'on  te  deseram  ,  neque 
derelinquam,  cuivis  fideli  et  justo  diclum  esl. 
Dicat  ergo  fidelis  in  quavis  tribulatione,  eges- 
tate,  angustia,  Deo  :  De  ventre  matris  mea  Deus 
meus  es  tu;  in  tcprqjeclus  sumex  utero.  Ps.  22. 10. 
Et  ilhid  Ps.  122.  2.  Sicut  oculi  anciUa:  in  manibus 
dominte  stm,  ila  oculi  nostriad  Dominum  Deum 
nostrum,  donec  misereatur  nostri,  Nam,  ut  ait 
S.  Ephrem.  serm.  de  fide  tom.  1.  Deus  qui  curat 
morbos  animi,  etiam  corporis  curabit. 

AlluditS.  Petrus,  imo  citat  Ps.  hk.  23.  Jacta 
cogitatum  tuum  inDomino;  ubi  Sept.  \ertunt. 
ETTt^.fov  67ii  TovxupiovT>;v  fitf>tjwcu  voj,  quaB  verba  hic  in 
GraecousurpatS.  Petrus  :  /«/»9«*«  enim  est  cura  . 
sollicitudo,  anxietas.  Heb.  est  "Dni  iehabcha,  quod 
Chald.  vertitjacta  inDominospem  tuam;S.  Hier. 
charitatem  tuam ,  quasi  H2T  iahab ,  positum 
sil  pro^nN*  ahab,  id  est  dilexit ,  charum  babuil  : 
Pagninus,  donumtuum,  vel,  quod  dedit  tibi;  Va- 
tabl.  ex  significatione  Syra  vel  Arabica,  sarcinam 
tuam,  vel  pondus  tuum,  omne  scilicet  quod  le 
premit  etgravat,  vcl  angit  et  cruciat.  Alii  onus 
tuum ,  scilicet  negotia  tua  ,  solliciiudine.» , 
teramnai,  eventus,  pericula  :  dc  his  enim  pro- 
prie  agit  Psaltcs.  Radix  in,  iahab  significataffer- 
tum  postulantis.  Unde  Pagninus  in  Lexico  verlii, 
eia.  q.  d.  Projice  in  Deum  omne  tuum  cia  ,  id  est, 
quidquid  libi  sollicitudinem,  avidilatem  etpre- 
cem  anxiam  movei  et  elicit.  Quocirca  Sept  1 1 
S.  Petrus  vertunt  /*«p»j«»«» ,  id  est  cwram  et  soilici- 
ludinem. 

Quu  ir-si  estcura  de  voms.  ]  Psaltes  Ps.  54.  2S. 
babet,  ct  ipse  te  enutriet ;  Heb.  rpsb^  ickalktU- 
cha  ,  id  est  sustcntabit ,  perficiet,  curabit  le.  No- 
tat  S.  Dernard.  serm.  68.  in  Cant.  Non  dicit,  ai: 
S.  Petrus:  Ut  sit  ipsi  cura  de  vobis;  sed :  Quia  ipst 
cst   cura  dc  vobis ;  apcrte  monstrans,  Ecctcsia 


726 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


Sanctorum  non  mddo  quoniam  ditecla,  sed  quod 
prius  dilecta  fuerit.  q.  d.  Intendite  UU ,  quia  ipse 
intendit  vobis.  Unde  idem  ait  ia  Ps.  90.  serm.  9. 
Ut  quid  si  hcec  sapimus ,  ut  quidcunctamur  abjicere 
omnino  spcsmiseras ,  vanas,  inutiles,  seductorias, 
cthuic  uni  tam  solidce,  tam  perfectce ,  tambeatce 
spei  tota  dcvotione  animi,  toto  fervore  spiritus 
inharere? 

Ratio  est  prima ,  quia  Deus  uti  est  creator ,  ita 
est  et  conservator,  ac  provisor  etcurator  sua- 
rum  creaturarum,  prsesertim  fidelium  et  justo- 
rum.  llliusergo  est  eorum  res,  onera,  moles- 
tiasetcuras  regere,  curare,  moderari,  iisque 
providere.  Hoc  enim  exigitsuavis  etefficax  ejus 
providentia.  UndeS.  August.  3.  Confess.  11.  O  lu 
bone ,  ait,  Omnipotens ,  qui sic  curas  unumquem- 
que  nostrum,  tanquam  solum  cures,  et  sic  omnes 
tanquam  singulos. 

Secunda ,  quia  id  meretur  fides,  spes  et  confi- 
dentia,  quafidelis  in  Deo  omnia  sua  reponitin 
ejusquesinu  recumbitet  requiescit,  sicut  pulli 
sub  alis  gallinae.  Hoec  enim  confidentia  valde 
honoratDeum  :  magnam  enim  deejus  potentia, 
fidelitate  et  ope  habet  opinionem,  quam  Deus 
frustrari  non  patitur,  tum  ut  suum  honorem 
tueatur,  tum  ut  in  se  speranti  non  desit,  sed  ad- 
sit,  faciatque  eum  spei  et  voti  sui  compotem, 
juxta  illud  Psalm.  33.  16.  Oculi  Domini  super 
justos ,  et  aures  ejus  in  preces  eorum  ;  et  vers.  18. 
Clamaverunt  justi,  et  Dominus  exaudivit  eos;  el 
exomnibus  tribulationibus  eorum  liberavit  eos:  et 
v.  20.  Mullce  tribulationes  justorum ,  et  deomnibus 
his  liberabit  eos  Dominus.  Custodit  Dominus  omnia 
ossa  eorum,  unum  ex  liisnon  conteretur.lldi  sanc- 
tus  Chrysost.  hom.  56.  adpop.  et  69.  in  Matth.  Ne 
cures,  ait,  tua,  sed  ea  Deo  permitle;  nam  si  sa- 
tagis  ,tanquam  homo  satages  :  si  vero  dimillas, 
Deus  providebit ,  etc.  Ut  igitur  eorum  magnam 
gerat  providentiam,  ipsi  soli  omnia  committe.  Si 
vero  et  ipse  spiritualibus  omissis  ea  tractaveris, 
non  multam  eorum  ipse  curam  geret.  Ut  ergo  et 
hcec  tibi  bene  disponantur,  et  omnicura  libereris , 
contemne  scecularia  :  sic  enim  et  cum  ccclis  terram 
habebis ,  etfutura  consequeris  bona.  Hinc  ex  ad- 
verso  de  sollicitis  diciturProverb.  11.  7.  Exspec- 
tatio  sollicitorum  peribit. 

Tertia,  quia  fidelis  fideliter  servit  Deo  :  unde 
Deus  qui  fidelitate  et  liberalitate  se  vinci  non 
patitur ,  fideliter  res  ejus  omnes  curat  et  dirigii. 
Deus  ergo  a  nobis  tantum  poscilsollicitudinem 
obsequii  sui,  ac  pro  mercede  cseteras  omnes 
sollicitudines  in  sesuscipit,  juxta  illud  Michaeae 
c.  6.  8.  lndicabo  tibi ,  6  homo,  quidsit  bonum,  el 
quid  Dominus  requirata  te;  ulique  facerejudicium 
et  diligere  misericordiam,  et  sollicitum  ambulare 
cum  Deo  tuo ;  elilludDeut.  33.  3.  Dilexit  populos: 
omnesSanctiin  manuejus  sunt;  el  Eccli.  ZU.  17. 18. 
19. 20.  Timentis  Dominum  beata  est  anima  ejus.  Ad 
quemrespicit  ,etquis  estfortitudo  ejus? OcutiDomini 
super  timenleseum,  protector polentice ,  firmamen- 
tum  virtutis,  tegimen  ardoris,  et  umbraculum 
meridiani,  deprecatio  offensionis ,  et  adjutorium 
casus,  exaltans  animam,  et  illuminans  oculos , 
dans  sanitatem,  et  vilam ,  et  benedictionem;  et 
David.  Psalm.  26.  1.  Dominus  iliuminatio  mea  et 
saius  mea ,  quem  timebo?  Dominus  protector  vitce 
mece,  a  quo  trepidabo?  EtPs.  90.  1.  Qui  habitatin 
adjutorio  Altissimi ,  in  protectione  Dei  cCcti  com- 
morabitur.  Ubi  vide  S.  Bernard. 

Porro  id  non  tantum  in  temporalibus,  sed 
multo  magis  in  spiritualibus,  puta  in  vicloria 


tentationum,  in  virtulnm  profectu  et  perseve- 
rantia,  locum  habet.  Unde  Apostolus  :  Omnia, 
inquit,  possum  in  eo  qui  me  confortat.  Philip. 
c.  U.  13.  et  :  Qui  ccepit  in  vobis  opus  bonum , 
perficiet  incliem  Christi  Jesu.  Philip.  1.  6.  Sienim 
Deus  capillorum  singulorumcuramgeret.multo 
majorem  geret  morum,  ait  S.  August.  serm.  6. 
de  Verb.  Domini,  qui  et  addit  :  Quid  times  ho- 
minem,  homo  in  sinu  Dei  positus?  Tude  illius  sinu 
noli  cadere  :  quidquid  ibi  passus  fueris,  ad  salu- 
tem  valebit  ,non  adperniciem;  el  Orig.  hom.8.  in 
Levit.  Discipulorum  Domini,  ait,  etiam  capilli  ca- 
pitis  numerati  esse  dicuntur,hoc  est,  omnes  actus, 
omnes  sermones ,  omnes  cogitationes  eorum  ser- 
vantur  apud  Dominum,  quia  justce,  quia  sanctce 
sunt.  VideS.  Bern.  serm.  68.  in  Cantic. 

Ita  S.  Clemens  initio  Recogn.  scribithocfuisse 
dogma  S.  Petri  :  Nos  Christiani  denulta  re  vel 
eventu  solliciti  surnus ,  sed  inDei  providentiaplane 
conquiescimus;  scientes  nos  illi  curce  esse,  ab 
eo  per  omnia  clirigi,  ut  cuncta  nobis  cedant  in  bo- 
num. 

S.  Athanasiusj  tract.  de  Pass.  etcruce,  docet 
Christum  in  agoniapavidum  et  anxium  sudasse 
aquam  etsanguinem,  acspineam  coronam  ges- 
tasse,  ut  omnes  nostras  sollicitudines,  curaset 
angores  sanaret  et  tolleret;  Christiano  ergo  non 
esse  quod  sollicitussit,  cumChrisluseumomni 
sollicitudine  levarit,  eamque  in  se  susceperit  : 
Christus ,  ait,  spineam  coronam  gestavit,  ut  vitce 
nostrce  curas  (quasi  spinas  in  se  suscipiens) 
aboleret. 

S.  Joannes  Silentiarius  Alamundaro  invadente 
morwsterium  noluit  exire  et  fugere ,  magnaque 
spe  se  Deo  resignans  :  SiDeus,  inquit,  mei  cu- 
ramnongerii,  utquidvivo?Nec  eum  spes  aut 
Deusfefellit  :  misitenim  Deus  leonem  horribi- 
lem,  qui  Joannem  custodiret  et  tutaretur.  Ita 
Cyrillusinejus  Vita.  In  arctis  enim  maxime  suis 
quasie  machina  adest  etsuccqrrit  Deus,  et,  ui 
ille  ait  :,Tum  prcecipuus  votorum  locus  est ,  cum 
spei  nullus  est.  Ila  S.  Saba  ingressus  speluncam , 
ibiquerespiciens,  reperiens  leonemcum  catulis 
fidenter  ei  dixit  :  Si  vis,  mane  mecum  ;  est  enim 
locus  utrique  :  sin  aulem,  egredere.  Te  enim  mihi 
locum  cedere  decet,  nonme  tibi.  Quocirca  S.  Ca- 
tharina  Senensis  hoc  dogma  accepit  a  Christo  : 
Filia,  cogita  deme,  et  ego  cogitabo  de  te,  illudque 
exacte  servans  sine  cura  cuncta  peregit,  cura- 
tore  ejus  Christo  curante  omnia.  Similia  de 
S.  MechtildeetS.  Gertrude  refertLud.  Blosiusin 
Monili  spirit.  cap.  11.  ubi  refert  Christum  Domi- 
num  dixisse  S.  Gertrudi  :  Confidentia  ista  secura, 
qua  fidelis  se  et  sua  reponit  in  me ,  crcdendo  quod 
possim,  sciam  et  velim  fideliter  ipsi  opitulari  in  re 
qualibet,  mihi  cor  transfigit  tantamque  vim  infert 
pietati  mece ,  ut  non  possim  non  tali  favere,  meque 
impendere ,  idque  ad  hoc  ut  satisfaciam  ei  quod 
sum,  et  amori  quo  eum  prosequor. 

8.  Sobmi  estote  et  vigilate.  ]  Jungit  haec  duo, 
quia  sobrietas  mater  est  vigiliae  et  vigilantiae , 
sicutgula  et  crapula  somniet  dormitionis.  Rur- 
sum  sicut  sobrietas  materestsanitatis,  sapien- 
tiae  et  sanctitatis,  praesertimcastitatis,  mentem- 
que  vigilem  et  acrem  facit  ad  orandum  et 
speculandum,  ideoque  Deo  et  angelis  est  amica : 
ita  ex  adverso  crapula  est  mater  infirmitatis, 
insipientiae ,  libidinis,  caeterorumque  vitiorum , 
mentemquesopit  et  ineptam  facit  ad  meditan- 
dum,  ideoque  diabolo  est  amica.  Ita  S.  Chrysost. 
hom.  58.  in  Matth.  Diabolo,  ait,  nemo  magisami- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


121 


ctts  est,  qttam  qtti  doliciis  elebriclate  maculatur  : 
kic  enim  fons ,  hcec  mater  cst  et  origo  viliorum 
omnium.  Sues  ex  liominibus  facit  :  deliciis  vacans 
nullo  discrimine  h  dccmoniaco  separalur  :  imptt- 
dens  enim  et  fttriosus  pariler  est  :  et  daimoniacum 
omnes  miserumur,  hunc  vero  omnes  aversamur , 
quia  sponte  furorem  sibi  allrahit ;  et  os,  oculos, 
nares  et  ccetera  scnsuum  inslrumenta,  amarissimas 
voluptatis  conftcit  cloacas.  Quociroa  cliabolusso- 
let  sub  vesperam  excitare  homines  ad  gulam, 
indeque  ad  dormitionem,  utnoctu  semisomnes, 
torpidos,  et  penc  sopiios  tentet  per  libidinem, 
aliosque  pravosmotus,  eosque  varioselmulii- 
plices  velut  apum  examen,  aitS.  Basil.  boin.  10. 
Hac  de  causa  Ecclesia  Completorium  ab  Irisce 
S.  Petri  vcrbis  inchoal,  iisquc  monct  fideles,  ut 
sobrii  sint  et  vigiles  ad  orandum  et  resisteri.iuni 
diabolo,  ut  sicoculi  sonmum  capiant,  ut  corad 
Deum  semper  vigilet,  ideoque  ituri  cubilum 
Angelo  Ctistodi  et  Sanctis  tutelaribus  serio  se 
commendent,  ac  sanciis  cogitationibus  indor- 
miant.  Vide  quae  de  sobrielate  dixi  Daniel.  1. 
Hinc  senex  ille  in  Vitis  Patr.  1.  5.  libello  11. 
num.  UG.  dicebat  tres  e&se  proilromos  diaboli, 
oblivionem ,  negligentiam  et  concupiscentiam. 
Etenim,  ait,  siobliviovenerit,generatnegUgen- 
tiam  :  denegligcntia  vcro  concupiscentianascilur ; 
de  concupiscentia  vcro  corruit  homo.  Si  enini  ilaest 
sobriamens,  ut  oblivioncmrespuat,  ad  negligen~ 
tiamnon  venit  :  et  sinon  neglexerit,  concupiscen- 
tiam  non  recipit :  si  vero  concupiscentiam  nonre- 
cipit ,  nunquam  cadet  opitttlante  gratia  Christi. 
Sic  Paulus  scribit  Timotb.  Ep.  2.  cap.  A.  5.  Tu 
vero,  vigila;  et  Christus  Episcopo  Sardensi:  Esto 
vigilans  et  conftrma  ccetera.  Apoc.  3.  2.  Hinc  Ec- 
clesia  olim  usurpavit  nocturnas  vigilias,  ad 
orandum  in  pervigiliis  Sanctorum ,  et  easdem 
etiamnumusurpant  Coenobitae  inpsalmodianoc- 
turna,  qui,  ut  aitS.  Hier.  in  Daniel.  U.  10.  imi- 
tantur  angelorum  semper  vigilantiuni ,  Deum- 
que  laudantium  officia.  Exslitit  olim  in  Orientc 
monasterium  Accemetarum,  id  est  non  dor- 
mientium,  quia  totas  pene  noctes  pervigilabant 
in  oratione  et  psalmodia. 

VereS.  Cyril.  Catechesi  U.  Opus  cst,  ait,  cum 
divina  gratia,  sobriamente  et  vigilantibus  oculis, 
ut  zizania  vitcmus  pro  tritico,  pro  ovelttpum, 
diabolum  pro  angelo  bono.  Diabolus  enim  semper 
vigilat,  et  ubique  intentus  est  ul  noceat  et  sup- 
plantet.  Vigilesergo  cumvigili  luctaredebemus, 
et  quasi  Argi  mille  oculis  eum  observare  ac  ca- 
vere.  Unde  S.  Hieron.  ad  Heliod.  Ep.  1.  Insidia- 
tur,  ait,  lco  hic  in  spelunca  sua ,  insidiatttr  ut 
rapiat  pauperem,  ct  lu  frondosce  arboris  tecttts 
mnbraculomolles  somnos ,  futurus  prceda,  carpis? 
Indemc  persequitur  luxuria,  inde  avaritia  cona- 
tur  irrumpere,  inde  venter  mcus  vtilt  mihi  Deus 
rsse  pro  Christo,  compellit  Ubido ,  ut  habitantem 
tn  me  SpiritumS.  fugcm,  ut  templttmcjus  violem; 
pcrsequitur,  inquam,  me  hostis  cui  nomina  mille , 
mdlc  noccndi  artes,  et  ego  infclix  victorem  me 
putabo  dttm  capior?  Post  multa  vero  :  Nolite, 
ait,  credcre,  nolitc  esse  securi ;  licet  in  modum 
stagni  fttsum  a>quor  arridcat;  licet  vix  sttmmaja- 
centis  elemcnti  spirim  terga  crispcntur,  magnus 
hic  camptts  montcs  habet ,  inttts  inclttstan  est 
periculum  intus  cst  hostis.  Expedite  rudentes  , 
vela  suspcnditc,  crux  antennce  figatur  in  fron- 
tibus  ,  tranquiltitas  ista  tempcstas  est ;  et  sancli 
Bern.  serm.  11.  in  Psalm.  90.  Sicut,  ait,  ipse 
(Deus)  soUicitus  cst  nostrt,  et  ipsi  cura  est  de 


nobis;  sic  ille  (diabolus)  sollicitus  est ,  ut  nos 
mactet,  et  perdat,  ct  una  ci  cura,  ne  forte  qui 
aversus  est  revertatttr.  Apte  ergo  S.  Petrus  cur;e 
Deidenobis,  per  antithesin  subjicit  odium  et 
invidiam  diaboli  ad  nos  perdendos.  Ad  hacc  vi- 
gilandum  est ,  quia,  ut  ait  Christus  Matth.  2'j.  62. 
Xescitis  qua  hora  Dominus  vester  venturus  sit. 
TJbi  S.  Greg.  hom.  13.  in  Evang.  tloram  uttimam, 
ait,  Dominusnosler  idcirco  voluit  nobtsnsse  incog- 
vilam,  ut  snnper  possit  esse  smietta ,  ut  dum 
illam  pravidere  non  possumtts ,  ad  illam  sine  in- 
termissione  prwparemur  ;  et  S.  Hilar.  can.  2Zj.  in 
S.  Malth.  Paratos  nos  esse  convenit,  quia  diei  ig- 
noratio  intentam  sollicitudinem  suspensx  exspecta- 
tionis  exagitat.  Porro,  vigilat ,  aitS.  Greg.  Ioco 
cilato,  qui  ad  aspectttm  veri  luminis  mentis  ocu- 
los  apertos  tcnet;  vigilat ,  qui  d  se  torporis  et  ne- 
gligentia?  tenebras  peltit.  Mysiice ,  dormiunt 
amatores  saeculi  :  Somniaenimsuntmagistratus, 
opes ,  potentia,fastus,  voluplatum impostura ,  glo- 
rice  cttpiditas ,  vita  ,  delicata ,  ambitio,  ete.  ait 
Nyssen.  homil.  11.  in  Cant.  Hisce  somniis  oppo- 
nenda  est  \;gilia  virlutum.  Lnde  S.  August.  de 
Vcrbis  Domini  serm.  23.  cap.  10.  Corde,  inquit, 
vigila,  ftde  vigila,  spevigila,  charitate  vigila, 
operibus  vigila. 

Quia  ADVEnsARius.  ]  Hebr.  vocatur  Satan  , 
grjeceKv-ioizosJd  est,  in  causa  et  liteadversarius, 
litigator,  actor,  accusator,  qui  scilicet  omnes 
rationes  et  modos  quaerit  quibus  nobis  litem  in- 
tentet,  ut  in  tribunali  Dei  nos  accuset,  et  reos 
damnationis  peragat.  Magnus  ergo,  hic  est  ad- 
vcrsarius,  magna  ejus  lis  et  causa  :  agit  enim 
contra  animam  nostram,  contra  salutcm,  con- 
tra  aeternitatem  :  agit  utnos  socios  habeat  dam- 
nationis,  et  ignis  inferni :  idque  primo,  ex  odio 
Dei  quo  ardet,  ne  scilicet  Deus  a  nobis  honore- 
tnr  ;  secundo,  ex  invidia  ,  ne  sedes  ejus  in  ccelis 
occupemus;  tertio,  ex  superbia,  qua  omnes 
sibi  similes  reddere,  omnibusque  dominari 
anibit.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  Ephes.  6.  2.  Non 
est  nobis  colluctatio  adversus  carnem  et  sangui- 
nem,  sed  adversus  principes  et  potestates  :  adver- 
sus  mandi  rectores ,  tenebrarttm  harttm,  contra 
spiritttalia  nequitite  in  ccclestibtts,  ac  deinceps 
contra  eos  ftdeli  quasi  militi  dat  panopliam. 

Diaboliis,  ]  id  est  calumniator ,  a  5t«Sui)u,  id 
est  calamnior,  quare  ridicule  Thomas  Anglicus  : 
Diabolus,  ait,  dicitur  quasi  duobus  bolis  devo- 
rans  hominem,  scilicct  animam  et  corpus.  Id 
condonandum  est  saeculo  illi  linguarum  rudi  et 
aglosso.  Vere  S.  Gregorius  2.  Mor.  c.  5.  alias  9. 
Antiquus  advcrsarius ,  ait,  cttm  qtta?  accuset  mata 
noninvenit ,  ipsa  admalum  inflectere  bonaqttarit : 
cumque  de  operibus  vincitur,  adaccttsandum  vei'ba 
nostra  perscrutatur ;  cttm  nec  in  vcrbis  accusatio- 
nem  reperit ,  intcntionem  cordis  fttscare  contendit, 
tanquam  bona  factabono  animo  non  fiant ,  et  id- 
circo  perpendi  djudicc  bono  non  debcant.  Causam 
invidiac  dat  S.  Ambros.  lib.  7.  in  Luc.  cap.  12. 
Scrit ,  ait,  illecebras  detictorttm ,  ut  habcal  instip- 
pticio  participcs,  qttos  habuit  in  errore  consortes  : 
atqttc  idco  socios  qua^rit  ad  cttlpam  ,  ut  cbnoxios 
pcrdat  adpamam.  Porro  diaboltts  antonomaslice 
vocatur,  LucifcrdiTmonum  princeps,  Matth.  h.  1. 
Lucifor  crgo  non  tam  pcr  se  ( religatus  enim  est 
in  inforno,  Apoc.  20.  v.  2.)  quam  per  suos  as- 
scclas  circuit :  horum  enim  quisque  vocatur ,  et 
vsidiabolus.  UndeSS.  Patres  docent  hunc  acrem 
drcmonibus  cssc  plentim ,  qui  ignein  ct  pcenani 
suan.  sccum  portantes,  teniant  homines.  tenta- 


728 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


buntqueusquc  ad  diem  judicii :  lunc  enim  omnes 
relegabunlur  in  infernum.  Diabotus,  ait  S.  Au- 
gustinus  ad  Julian.  doctor  mendacii ,  ipse  est  ad- 
versarius  cffectus  generis  noslri ,  inventor  mortis , 
superbice  inslitutor,  radix  malilice,  scelerum  ca- 
put ,  princeps  omnium  vitiorum,  persuasor  tur- 
pium  voluptatum.  Hinc  ergo  cum  primum  homi- 
nemci  Deo  faclum,  Adam  patrem  omnium  nostriim 
intueretur,  pudicitia  ,  temperantia  ,  charilate , 
immortalitate  vestitum,  cemulus  atque  invidus  tan- 
tam  bealitudinem  homincm  terrenum  accepisse , 
quam  ipse  dum  esset  angelus ,  per  superbiam  ag- 
noscitur  amisisse  ;  invidit  statim  insatiabilis  homi- 
cida ,  Adam  exspoliavit  et  nos  interemit. 

Haec  est  secunda  causa  irae  diaboliin  homines, 
scilicet  invidia  (prima  enim,  ut  dixi.est  odium 
Dei,  illum  damnantis  etpunientis  in  gehenna) 
dequa  S.  Basil.  Pardalis,  ait,  animalest  homini 
inimicissimum ,  adeo  ut  quandoque  in  stadiis  homi- 
ms  ocuios  prcs  ira  invadat  :  qui  autem  ferce  furo- 
rem  deludere  quarunt,  hominis  imaginem  ei  ex 
charta  ostendunt  :  illa  statim  furibunda  eam  con- 
cerpit  et  dilacerat ,  hoc  argumento  satis  ostendens 
quanta  sit  ejus  adversus  hominem  inimicitia.  Sic 
ttem  diabolus  in  imagine  hominem  apparentem 
insectatur,  quando  Deum  ipsum  attingere  nequit; 
hinc  ipsi  bellum  tam  acre  conlra  nos.  Ita  S.  Basilius 
hom.  in  aliquot  Scripturae  locos. 

Tertia  causa,  scilicet  superbia ,  manifesta  est : 
diabolus  enim  tumet  superbia  et  ambitione.  Ad- 
dit  Origen.  hom.  33.  in  Lucam,  Nyssenus  de 
Vita  Mosis  ante  medium,  Auctor.  serm.  ad  Fra- 
ires  in  eremo  serm.  68.  Magister  sentent.  in  2. 
dist.  11.  quemque  hominum  habere  daemonem 
antagonistam,  adtenlationem  depulatum  a  Lu- 
cifero,  sicut  habet  angelum  bonum  ad  custodiam 
deputalum  a  Deo.  Cassianus  verocollat.  7.  c.  17. 
docet  certos  dacmones  deputatos  esse  qui  ten- 
tent  ad  iram,  alios  qui  ad  luxuriam,  alios  qui 
ad  alia  vitia;  singula  enim  habere  suos.  proesi- 
deset  doemones.  Undein  Script.  vocaturspiritus 
irae,  luxuriae,  blasphemiae,  etc.  hoec  alibi  discu- 
tienda  sunt. 

Tanquamleo  rugiens.  ]  In  Script.  nunc  diabo- 
lus,  nunc  Christus  vocatur  leo  de  tribu  Juda; 
Apoc.  c.  5.  5.  ob  contrarias  leonis  proprietates. 
Nam,  ut  ait  S.  August.  serm.  46.  de  Divers.  c.  2. 
Christus  vocatur  leopropter  fortitudinem ;  diabolus 
ob  feritatem  :  ille  leo  ad  vincendum ,  iste  leo  acl 
nocendum. 

Diabolus  ergo  vocatur  leo ,  primo,  quia  vigil  : 
leo  enim  apertis  oculis  dormit,  imo,  ut  JElian. 
et  alii  docent,  dormiendo  vigilat,  caudamque 
movet.  Unde  aliqui  putant  leonem  nunquam 
dormire,  aiuntque  eum  solum  inter  animantia 
apertis  oculis  nasci  :  habet  enim  oculos  ingen- 
tes,  palpebras  vero  exiles,  uttotos  oculostegere 
nequeant,  ideoque  dictus  leo  a  *«<»,  idest  video, 
quia  oZuSepxssxTos ,  id  est,  acutissimi  visus  est.  Hinc 
leo  symbolum  est  vigilantiae,  ideoque  affigi  so- 
let  ad  ostia  basilicarum ,  uti  Romae  factum  con- 
spicimus.  Similiterdiaboluspervigilestuthomini 
noceat.  Quocirca  S.  Basil.  inillud:  Attendetibi: 
Vt  strenuus  pugil ,  ait ,  habeto  animce  oculum  nus- 
quam  evariantem ,  sed  attentum  et  pervigilem; 
prcemuni ,  ac  tuere  passis  manibus  partes ,  qua- 
rumptaga  lethalis  sit  :  in  adversarium  immolum 
oculum  intenditofixius.  Rursum  leo,  aitEpiphan. 
huer.  78.  est  animal  voracisshnum ,  specie  fulvum, 
roboresolidissimum,  et,  utitadicam,  regatissimum 
super  qlia  animalia.   Sic  et   diabolus  caninam 


habet  famem ,  imo  rabiem  devorandi  animas; 
specie  fulvus,  puta  cruentus;  robore  solidis- 
simus  ,  et  rex  super  omnes  filios  superbiae. 
Job  M.  25. 

Secundo  ,  quia  diabolus  sacvus  cst  ul  leo,  qui 
nunqunm  cicuratur  ,  filquc  domesticus  ;  quin 
et  diabolus  plurimis  animabus  pastus  non  sa- 
turatur,  sed  soevit  magis,  cuin  teones  satiati  in- 
noxiisint  ,  ut  ait  Plinius  1.  8. 16.  Leo  habet  osin- 
gens,  dentes  robustos,  aduncos  et  validos  ungues: 
ita  diabolus  rapacissimus  est  ct  voracissimus. 

Terlio,  quia  diabolus  instar  leonis  rugit ,  id 
est  voce,  sonitu  et  terrore  percellit ,  juxta  illud 
Amos  3.  8.  Leo  rugit,  quis  non  timebil?  Hinc  Eu- 
sebius  1.  l\.  Praepar.  c.  3.  Daemon ,  inquit ,  dici- 
tur  a  Se[/*=uv£iv ,  id  est  timere,  quia  timorem  in- 
culit ;  licet  verius  oai/vwv  dicatur,  quasi  o«»i//.ov , 
id  est  sciens.  Daemonibus  enim  antiquitas  hu- 
manarum  ariium  inventionem  tribuebat.  Lndc 
Plato  universi  moderatorem  /isyi^v»  Suijjiovx  ap- 
pellat.  Daemon  ergo  tibi  nocere  nequit ,  nisi 
eum  timeas,  nisi  timendo  sponle  illi  cedas  et 
consentias,  quemadmodum  qui  ante  conflictum 
non  lelo,  sed  tuba  prosierniiur,  aitS.  Bernard. 
serm.  13.  in  Psal.  90.  ubi  docet  leonem  magis 
terrere  rugitu  quam  ferire  morsu  ,  adeoque 
animalia  quae  morsui  resistunt  ,  imo  leonem 
subinde  superant,  non  sustinere  ejus  rugitnm  : 
Ut  rugienlis  ejus  sonitu  velut  quadam  vi  attonita 
atque  icta  capiantur,  ait  S.  Ambros.  6.  Hexaem. 
cap.  3.  Sic  diabolus  magis  nocet  suis  minis  et 
terroribus ,  quam  robore  et  verbere.  AudiS.  Ber- 
nard.  Adversarius  vester  tanquam  leorugiens, 
ait  Petrus.  Gratias  magno  illi  leonide  tribuJuda: 
rugire  iste  potest  ,  ferire  non  potest.  Rugiat 
quanlum  vull,  tanlum  non  fugial  ovis  Christi. 
Quanta  minatur  ,  quanta  exaggerat ,  quanta 
intentat?  Non  simus  bestice  ut  nos  prosternal  va- 
cuus  ille  rugitus.  Sic  enim  perhibent  qui  tatia  cu- 
riosius  vestigaverunt ,  acl  rugitum  leonis  nuilam 
bestiam  stare  posse ,  ne  eam  quidem  qum  adversus 
ictum  ejus  tola  animositate  repugnat :  et  pterum- 
que  superat  ferientem ,  quce  non  sustinet  rugien- 
tem.  Vere  bestia,  vere  rationis  expers ,  qui  tam 
pusitlanimis  cst ,  ut  solo  timore  cedat  ;  qui  sola 
futuri  cxaggeratione  taborisvictus,  ante  conftic- 
tum  non  telo,  sed  tuba  prosternilur.  Nondum  re- 
slitistis  usque  ad  sanguinem,  ait  strenuus  itledux, 
qui  lconis  hujus  novcrat  vanum  esse  rugitum.  Et 
alius  quidam  :  Resistite  (inquit)  diabolo,  et  fugiet 
a  vobis. 

Hinc  daemon  est  myrmicoleon ,  id  est  formica- 
leo,  quia  timidis  dominalur  ut  leo,  audaces 
metuit  ut  formica  ,  uli  docet  S.  Greg.  Olymp.  et 
alii  in  Job  h.  11.  Tigris  (pro  quo  Sept.  vertunt , 
myrmicoleon )  periit. 

Quarto,  leo  ex  ira  etfamis  rabie  praedam  de- 
vorat,  ideoque  priusquam  captam  praedam  de- 
voret,  rugit,  ait  S.  Cyrillus  in  Amos  3.  Sic  et 
rex  ira  animas  voratdiabolus.  Rursum  leoprae- 
daesuae  reliquiasfastidit,  aitNazianz.  in  carmine 
de  Externi  hominis  vilitate ,  dum  ita  canit: 

Ac  leo  cum  praeda  ventrem  exsaturavit ,  ut  aiunt, 
Ccenae  reliquias  horrel  adire  suae. 

Ita  diabolu9  fastidit  et  dedignalur  eos  quos  per- 
vertit  et  occidit,  eosque  tractat  quasimancipia, 
imo  cadavera,  ut  patet  in  sagis  et  veneficis,  quas 
quasi  bestias ilagellat ,  verberat  et  torquet,  tan- 
quam  lanio  et  carnifex.  Rursum  leonum  ossa 
adeo  dura  sunt ,  ut  ex  iis  percussis  ignis  quasi  ex 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI 

sdiceeliciatur,  ailAristot.  lib.  2.  de  Part.  anima- 

liumcap.  9.  Ossa  haec  repraesentant  obstinatio- 

nem  et  pertinaciam  diaboli ,  tum  in  peccato  , 

tum  in  studio  hominibus  nocendi:  binc  et  leo- 

nis,  seque  ac  diaboli ,  collum  est  birlum  ,  rigi- 

dum  et  inflexibile  ,  teste  Arislotel.  1.  h.  c.  10. 
Quinto,  tradunt  Epipban.  in  Pbysiol.  cap.  1. 

iTClian.  lib.  11.  cap.  30.  Plularch.  de  Animalium 

comparat.  Isidor.  lib.  1.  Origen.  et  alii  leonem 

propria  vestigia  cauda,  ea  verrendo  obterere, 

obscurarect  delere,  ne  scilicet  venatores  vesli- 

kriis  ejus  insistentesluslrum  inveniant,  eumque 

<um  catulis  comprehendant.  Addunt  jElianus  et 

Plularchus  leonem  contorlis  pedibus  incedere, 

ut  in  iis  quasi  in  vagina  abscondat  ungues  suos, 

praesertim  tempore  nivis  ,  ne  in  ea  vestigia  ejus 

appareanl.  Ita  pariter  diabolus  malum  specie 

bonesti  obtegit ,  ac  cclando  finem  et  scopum 

suum  ,  dolos  suos  abscondit,  ne  illipateant, 

indeque  ipse  agnoscatur  et  repellatur.  Insuper 

leo,  ait  Arisl.  in  Pbysiog.  cap.  8.  habet  os  Yastum, 

fronicm  quadratam,  superciliumingens,  hume- 

ros  fortes,  robustas  costas  et  dorsum  ,  crura 

nervosa,  grcssum  juvenilem:  sic  ctd.xmon. 
Sexto,  leo  quia  ignea  est  naturac,  ardet  libi- 

dinu  et  ira:  sic  et  diabolus.  Audi  Plinium  1.  8. 

cap.  16.  Aristot.  1.  9.  Hist.  animal.  c.  hh.  tradit 

lettnam  primo  fcetu  parere  quinque  catulos,  ac  per 

annos  singulos  uno  minus ,  ab  uno  sterilescere : 

informesque  minimasque  carnes  magnit  udine  mus- 

telarum  ,  esse  initio  :  sen^stres  vix  ingredi  posse, 

necnisi  bimestrem  moveri.  Hinc  Aristot.  1.6.  Hist. 

animal.  c.  23.  aitleones  Syriae  quinquies  in  vita 

parere. 
Septimo,  foetet  leo  ob  voracitatem  et  inglu- 

viem  :  sic  et  diabolus ;  unde  hebraice  vocatur 

"HSny  sair ,  id  est  hircus ,  quia  in  specie  hirci  ap- 

paret  el  adoratur  a  sagis  ,  foetetque  ut  bircus ; 

vel  sair,  id  est  pilosus,  hirsulus,  horribilis,  bor- 

ripilans  ,  quia  horribili  specie  apparens  percel- 

!it,  et  pilorum  ereclionem  horroremque  indu- 

rii.  Sic  Plinius  loco  citato   ait,  leones   habere 

gravem  odorem ,  nec  minus  halitum  :  raros   in 

[totu,  vesci  alternis  diebus  :  d  saturitate  interim 

triduocibis  carere.  Qua  possint ,  in  mandendo  so- 

lida  devorarc  ;  nec  capienlc  alvo,  conjectis  infau- 

ces  unguibus  cxtrahere ,  ut  si  fugicndum  sit  ,  non 

m  satictatem  abeant.  Polybius  in  senecta  homi- 

nem  appcti  ab  iis  refert ,  quoniam  ad  persequen- 

das  feras  vires  non  superant.  Tunc  obsidere  Africa? 
(trbes,  eaque  decausa  crucifixos  vidisse  se  cum  Sci- 
pione,  quia caterimetupccna; similis ubslerrerentur 
cadcm  noxa.  Sic  bomines  ct  animas  petit  sititque 
daemop.  Dcvorat  diabotus,  et  veluti  sibi  per  mor- 
tatcm  culpam  pcccatorum  incorporat,  ait  Lyran.  K 
cohtra  lideliset  sanctus  cst  cibusCbristi  :  unde 
aiebat  S.  Ignatius  audiens  leones  rugientes  :  Fru- 
mcntum  Christisum  dcntibus  bestiarum  molar ,  ut 
panis  mundus  inveniar. 

Octavo :  Leonum ,  ait  Plinius ,  index  animi  cau- 
da ,  sicut  et  equorum  aures.  Immota  crgo ,  placi- 
dus  ,  ctcmens  ,  blandicntique  similis  ,  quod  rarttm 
csl :  rrcbriorenimiractindiaejus.Inprincipio  tcrra 
verbrratur  :  incrcmenlo  tcrga  ceu  quodam  inci- 
tamcnto  \lagcllantur.  Vis  summa  in  pectore.  Ex 
omni  vulnere  sive  ungue  impresso ,  sivedcnte,  ater 
profluit  sanguis.  Ila  diabolus  non  nisi  in  cauda  , 
id  est,  in  fine  lentationis,  malitiam  et  iram  suam 
patefacit ;  tum  sanguinem  atrum  ostentat  ,  se 
scilicet  non  silire  nisi  mortes  et  caedes  homi- 
num.  Rursum  in  pectus  elcor  hominis  irrepit , 

CORNEI..        A   I.APIDE.      TOM.   X. 


Cap.  V.  729 

et  se  insinuat;  eo  enim  occupato,  totam  ani- 
mam  totumque  hominem  occupat.  Unde  S.  Cy- 
prian.  tract.  de  Zelo  et  Livore  :  Dominus ,  ait, 
prudentes  nos  esse  jussit ,  et  cauta  sollicitudine 
vigilare  prcecepit ,  ne  adversarius  vigitans  semper, 
et  semper  insidians  ubi  inpectus  obrepsit ,  de  scin- 
tillis  conflet  incendia,  de  parvis  maxima  exagge- 
ret :  et  dum  remissis  el  incautis  leniore  aura  et 
flatu  molliore  blanditur ,  procellis  ac  turbinibus 
excilalis  ruinas  fidei  et  salutis ,  ac  vitce  naufragia 
moliatur.  Excubandum  est  itaque ,fratres  ditectis- 
simi ,  atque  omnibus  viribus  elaborandum,  ut  ini- 
mico  sarvienti,  et  jacula  sua  in  omnes  corporis  par- 
tes  ,  quibus  percuti  et  vulnerari  possumus  ,  dirt- 
genti ,  sollicita  et  plena  vigilanlia  repugnemus  , 
secundum  quod  Petrus  Apostolus  in  epislola  sua 
prxmonet  et  docet,  dicens :  Sobrii  estote  et  vigilate, 
quia  adversarius  vester  diabolus  tanquam  leo  ru- 
giens ,  et  aliquid  devorare  quarens ,  circuit. 

Nono,  pergit  Plinius  :  Cumpro  catulis  foztadi- 
micat,oculorum  aciem  traditurdefigerein  terram, 
rte  venabuta  expavescat:  nec  limis  intuentur  oculis  , 
aspicique  simiti  modo  nolunt.  Credilum  est  d  mo- 
rientehumummorderi,tachrymamque  tethodari.  Ita 
diabolusnoncoelum,sedterramintuetur,suosque 
pariter  intueri  facit,  nevenabula  peccatorum  et 
gehennaeexpavescant.Rursum  daemon  saevitia  esi 
leo,  astutiavulpes.quia  quos  vi  non  potest,  dolo 
superarecontendit.  FacitergoilludLysandri:  Vbi 
leonina  pellis  non  sufficit ,  addenda  estvulpina.  Et 
illud  Pindari  in  Isthmiis  ode  h.  de  Melisso:  itle 
animositate  simitis  audacia?  graviter  frementiun, 
leonum  ad  venandum  cum  labore,  solertia  aulem 
est  vulpes,  quo3  supina  cohibet  impetum  aquilx, 
oportet  autem  quidlibet  faciendo  ,  tabefactare  ad- 
versarium. 

Decimo  :  lloc  tale,  ait  Plinius  ,  lam  sa?vum  ani- 
mal,  rolarum  orbes  circumacti,  currusque  inanes, 
et  galtinaceorum  crista? ,  cantusque  etiammagis 
terrent,  sed  maxime  ignes.  Ita  diabolus  terretur 
etfugatur  rebus  in  speciem  exilihus  ,  scilicet 
crista  crucis,  bxHilia  ,  psalmodiaet  cantu  hym- 
norum  ,  orbe  et  ccetu  monachorum  et  clerico- 
rum,  sed  maxime  igne  et  zelo  amoris  Chrisli. 
Unde  S.  Antonius  apud  S.  Athanasium:  Credite , 
ait,  mihi  experto ,  pertimescit  Satanas  recte  vi- 
ventium  vigilias ,  <  rationes,  jejunia  ,  mansuetu- 
dinem,  voluntariam  paupertatem,  vana?  glorivr 
contemptum  ,  humilitatem  ,  misericordiam ,  irw 
domitiatum,  et  pracipue  cor  purum  crga  Christi 
amorem.  Novit  deterrimus  coluber ,  ex  pra>cepto 
Domini  sub  justorum  se  jacere  vestigiis,  qui  ait : 
Ecce  dedivobis  potestatem  calcandi  superserpenh  > 
et  scorpiones  ,  et  super  omnem  virtutem  inimict. 
Unde  S.  Chrys.  hom.  22.  inepist.  adEphes.  Con- 
culcabimus  diaboli  potentiam  ,  ait ,  si  peccata  con- 
culcavcrimtts  ,  omnia  dico  temporalia,  fastum, 
concupiscenliam,superbiam,  omnes  animi  passio- 
nes.  Ansam  enim  dant  diabolo  divitia? ,  pecunia,  el 
vana?  gloria;  studittm. 

Undecimo  :  Leo,  ait  Aristot.  in  Physiog.  c.  8. 
habet  gressumjuvcnilcmct  totum  corpus  ariicuta- 
tttm  et  nervosum  :  ambulans  aulcm  tardc  ,  ct  mag- 
niftcc  inccdens,  ct  se  in  humeris  cum  ambulatqua- 
ticns,  amans  victoria?.  ldem  lib.  9.  Histor.  ani- 
mal.  cap.  hh.  In  renatu  dum  ccrnitur,  nunquam 
fugit,  aut  mcluit ;  sed  cttamsi  vcnantiutn  multi- 
tttdinc  cedere  cogitur .  srnsim  pedalimque discedit, 
crebro  subsistens  atque  respectans  :  nacttts  vero 
opaca,  fuga ,  qua  maximc  potcst  vcloci ,  sc  sul  - 
trahit ,  donec  in  apcrta  dcveniat :  tum  rursus  lente 

92 


5 


oO 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


mcedit.  lta  daemon  fortitudinem  simulat,  metum 
dissimulat,  nt  suam  fortitudinem  ctsuperbiam 
osteutet,  videalurque  vincere,  etiam  dum  vin- 
cilur. 

Duodccimo  ,  leo  grandia  et  fortia  animalia 
aggreditur,  parva  el  vilia  aspernatur.  Rursum 
non  comedilnisi  quod  vivum  ceperit.  Ita  ^EIian. 
1.  2.  c.  3.  Sic  et  diaboli  cibus  est  eleclus  Habac. 
1.  16.  meliores  ,  sanetiores,  forlioresque  aggre- 
tlitur;  timidos,  carnalesque  quasi  suosconlem- 
nit.  Rursum  leo  laesus  acrius  in  hcdenlem  insur- 
git :  ita  doemon  magis  s;evit  cum  laeditur,  puta 
cum  bomines  vacant  pietali,  ut  tempore  Qua- 
dragesimae,  uti  docet  Cassian.  collat.  21.  28. 

CmciJiT,  ]  scilicet  assidue  et  continuo.  Unde 
S.  Fulgenlius  atl  Tbrasim.  lib.  1.  cap.  5.  inde- 
fessum  vocat  ejus  circuiium.    Graece    ntpmanti 
id  est,  ul  Tigur.   obambulal ;  Pagnin.  undique 
umbulal ;  alii ,  circumambulat  ;  S.  Hieron.    55. 
isaiae,  circumiensqune.rU.  Sic  ait  ipse  diabolus  : 
Circuivi  terram,  et  perambulavi  eam.  Job  1.    7. 
Et  Cbristus  de  eo  :  Cum  immundus  spirilus  exie- 
rit  de  liomine ,  umbulat  per  ioca   inaquosa  ,  elc. 
J.uc.  11. 24.  Hinc  et  palris  sui  exemplo,  in  circuitu 
impiiambulant,  Psal.  11.  9.  boc  est,  circumqua- 
que    oberrant  vagi   et  instabiles  ,   ul  piis  no- 
«eant.    Ita  ibidem  Tbeod.    Aihanas.    Cbrysost. 
linde  Cbald.  vertit ,  in  circuilu  impii  ambutant 
tanquam  sanguisuga ,  qucts  sugil  sanguinem  fitio- 
rum  liominum.  Sic  Jiuhei ,  ac  parilcr  lueretici  , 
Ps.  58.  15.  dicuntur  circuire  civitaleni  ,  id   est 
Ecclesiam  ,  quia  vagi  quaerenl  undique  modos 
•*am  oppugnandi,  nec  tamen  eam  ingredi  vo- 
lunt  :  unde  ab  uno  errore  et   baeresi  labunlur 
in  aliam.  Rursum  Eiisebius  :  Circnlus  ,  inquit, 
rectoelineoe  contrarius  est,  binc  impii  in  orbem, 
idest,  oblique  adexlrema,  pii  vero  recla  se- 
cundum  rationem  ad  medium  virlutis  pergunt. 
Tropol.  S.  Aug.  Impii  ambulant  in  circuitu,  id 
est,  ait ,  in  temporalium  rerum  cupiditate,  quae 
septem  dierum  repetito  circuilu  quasi  rota  vol- 
vitur,  etideo  non  perveniunl  ad  oclavum,id 
est,  ad  diem  aelernum  ,  pro  quo  iste  psalmus 
intitulalur  :  binc  et  multiplicantur,  quia   rece- 
dunt  ab  unitale  Dei. 

Circuitus  ergo  iste  et  perambulalio  diaboli 
significat,  primo,  eum  vagum  esseelinstabilem, 
quia  deserendo  Deum  per  pecealum  ,  slabilita- 
tem  mentis  (haecenim  est  in  solo  Deo)  perdidil, 
qua  de  replura  dixi  ad  illud  Tbren.  1.  8.  Pecca- 
tum  peccavit  Jerusulem,  proplerea  inslabitis  facta 
cst. 

Secundo  ,  ejus  jram  ct  nocendi  cupiditatem  ; 
eircuil  enim  diabolus  perinde  ac  duellator,  qui 
in  duelloanlagonislam  circumcirca  observat et 
circuit,  ut  eum  dejicial,  idqueassidue  et  jugiter. 
Solus  enim  circularis  molus  potest  esse  perpe- 
tuus  ,  eo  quod  cireulus  fine  et  principio  careat , 
caeleri  non,  ul  doeet  Arisl.  8.  Physiog.  text.  75. 
<'l  76.  ubi  probat  molum  circuhirem  esse  pri- 
mum,  et  mensuram  caelerorum,  esseque  conii- 
nuum  ;  quia  semper  ferlur  circa  medinm  ,  non 
ad  extremum,  uti  ferlur  molus  reclus,  ideoque 
eoelos  moveri  motu  circulari.  Circulationem 
ergo  lianc  didieit  diabolus  in  coelo,  cum  ibi- 
dem  versalus  esl ,  quasi  angelus;  sed  eum  ex 
bono  converiiiin  malum,  cum  lapsus  est  fac- 
tusque  diabolus. 

Terlio,  ejus  versuiiam,  fraudes  ct  dolos,  qua 
ut  serpens  gyrat  et  regyrat,  ut  bomines  suis 
artibus,  scrupulis,  perplcxitalibus,  elc,  intri- 


cet,  circumveniat,  implicet ,  irretiat,  decipiat , 
capiat,  juxta  illud  Job  c.  ZtO.  12.  de  Behemot , 
idest  elephante,  qui  typus  est  diaboli  :  Nervi 
tesliculorum  ejus  perplexi  sunt.  Ubi  vide  S.  Gre- 
gor.  EtS.  Leoserm.  7.  deNativit.  Novit  (daemon) 
inquit,  cui  adhibeat  ceslus  cupiditatis ,  cui  illece- 
bras  gulce  ingerat ,  cuiapponal  incitamenta  tuxu- 
rice,  cui  infundat  virus  invidice  ;  novit  quem  er- 
rore  conturbet ,  qucm  gaudio  fallat,  quem  metu 
opprimat,  quem  admiratione  seducat. 

Qnarto  ,  perambulat  quasi  princeps  mundi ; 
perambulare  enim  in  Script.  significat  domi- 
nium  etimperium  :  sic  enim  herus  perambulat 
iu  agro  suo,  rex  in  regno,  dux  in  regionibus 
bello  subactis ,  uti  pluribus  ostendi  Zachar.  1. 
11.  unde  ait,  Job  c.  41.  24.  Non ,est  super  terram 
potestas ,  qua?  comparetur  ei  qui  faclus  est  ut  nul- 
lum  timeret. 

Quintocircuit,  sicut  venator  circuit  cervos  ; 
piscalor  pisces ,  exercitus  urbem ,  ut  omnes 
concludat,  capiat  vel  occidat,  juxta  illud  Job 
40.  18.  Ecce  absorbebilfluvium,  et  nonmirabitur : 
et  habet  fiduciam,  quodinfluat  Jordanis  in  os  ejus. 
Unde  Thomas  Anglicus  :  Perversitas ,  inquit, 
diaboli  significatur  per  nomen  adversarii,  ro- 
bur  per  nomen  leonis,  crudeliias  cum  rugiens 
vocaiur,  sollicitudo  cum  circumire  quaerendo 
diciiur.  Hinc  a  nobis  exigitur  conlra  primum,  ut 
resislamus  :  conlra  secundum,  ut  simus  fortes  : 
contra  tertium  ,  ut  fidei  mansuetudinemhabea- 
mus  :  contra  quartum  ,  ut  vigilemus. 

Sexto,  circuitio  baec  significat  sagacitatem  dia- 
boli,  qua  cujusque  desideria  ,  vilia  ,  infirmita- 
tes,  occasiones,  babitus  explorat,  ut  ea  parte 
quemque  aggredialur  eltenlet,  qua  debilior  est: 
sicut  dux  qui  obsidet  urbem,  circuit  ul  videat 
qua  pai  te  minus  munila  sit ,  ut  per  eam  irrum- 
pat.  Qiii  ergo  diabolo  resistere  cupit ,  omnia  sua 
circumlustrel,  omnes  scnsus  acri  custodia  mu- 
niat,  omnia   vilia  morlificet,  praesertim  ea  in 
qiue  proniorest;  ubi  infirmior  est,  ibimagis  se 
obfirmet,  lotusque  excubet,  et  sese  obarmet 
per  oraliones,  propositum    efficax,  poeniien- 
tias,   consilia  seniorum,  etc.  Audi  S.  Cyprian. 
tract.  de  Zelo  :  Circuit  ille  nos  singutos,  et  tan- 
quam  liostis  clausos  obsidens,  muros  explorat ,  el 
tentat  an  sit  pars  aiiquamembrorum  minus  stabi- 
bitis  et  minus  ftcla,  cujus  adilu  ad  inleriora  pene- 
trelur.  Offerl  oculis  formas  illices  et  faciies  votup- 
tates ,  ut  visu  destruat  caslitalem.  Aurcs  per  ca- 
norammusicam  tentat,   ut  soni  dulcioris  audilu 
solvat  et  motliat  Chrislianum  vigorem.  Linguam 
convicio  provocat ,  manum  injuriis  lacessentibus 
ad  pelutantiam  cmdis   insligat ,   ul  fraudatorem 
faciat :  lucra  opponit  injusta ,  ul  animam  pecunia 
capiat  :  ingerit  perniciosa    compendia ,  honores 
lerrenos  promiltil,  ut  ccelesles  adimat:  oslentat 
falsa ,  ut  vera  subripiat:  et  cum  latenter  non  po- 
lesl  fattere,  exerte  alque  aperte  minatttr ,  lerro- 
rem   lurbida  perseculionis  inlcntans  ad  debetlan- 
dos  Deiservos;  inqttietus semperet semper infestus ; 
in  pace  subdolus,  inperseculione  violcnlus.  Quam- 
obrcm.  fralres  dilectissimi,  contraomnesdiaboli  vel 
faitaces  insidias,  vel  aperlas  minas  slare  debet  ins- 
tructus  animus  el  armalus,  tamparatus  semper  ad 
repugnandum,  quam  esl  ad  impugnandum  semper 
paratus  inimicus.  Et  quoniam  frequenliorasunt 
leia  ejus  qttce  latenter  obrepunt,  magisqne,  occutta 
ct  clandeslina  jacutatio,  quo  minus  perspicitur , 
hoc  et  gravius  et  crebrius  in  vulncra  noslra  gras- 


COMMENTARIA  IN  1.  EPIST. 

salur  ;  ad  hccc  quoque  intetligenda  et  depeltenda 
vigilemus,  ex  quibusest  zeli  et  tivoris  malum. 

Et  S.  Antonius  apud  S.  Athanas.  monet  Chris- 
tianos,  nc  per  inertiam  vires  daemonibus  prae- 
heant:  namquates ,  ait,  nos  et  nostras  repererint 
cogitationcs,  talcs  se  nobis  prastare  consueverunt : 
clsi  quodin  pectoribus  mcde  mentis  et  pavoris  sc- 
men  invenerint ,  quasi  latrones  qui  deserta  loca 
obtinent ,  cceptos  cumulant  timores ,  el  crudeliter 
imminentes  infelicem  puniunt  animam ;  et  S.  Leo 
serm.  7.  de  Nativit.  Omnium,  ait,  discutit  (dae- 
mon )  consueludines,  venlilat  curas,  scrulalur 
affectus ,  et  ibi  causas  quarit  nocendi ,  ubicumque 
viderit  studiosius  occupari. 

Septimo  ,  circuit  uthomines  in  circulumagat 
(ceuiurho  paleas ),  puta  in  mentis  verliginem, 
ut  quasi  dementati,  ac  cerehroet  ratione  desti- 
tuti ,  raplenlur  in  orhem  suarum  machinatio- 
num ,  puta  concupiscentiarum ,  ruantque  de 
uno  peccato  in  aliud  et  aliud ,  donec  totum  cir- 
culum  peccatorum  omnium  ahsolvant  et  com- 
pleant. 

Quem  devoret.  ]  Leo  devorat  non  glutiendo, 
sed  dentibus  validis  praedam  comminuendo, 
juxta  illud  Isaiae  38.  13.  Quasi  leo  sic  contrivit 
omnia  ossa  mea;  et  illud  S.  Ignatii  :  Dentibus 
bestiarinn  molar  ;  sic  et  dajmon  odio  et  rabie, 
quo  furit  in  Deum  et  homines,  eos  planeconte- 
rere  satagit.  Undc  S.  Chrysost.  hom.  22.  ad  pop. 
Circuit  ta\l,  quwrcns  non  quem  mordeat ,  vcl 
frangat ,  sed  quem  devoret.  Est  catachresis  :  dae- 
mon  enim  proprie  non  devorat  homines,  vel 
animas  ;  sed  eas  lacerat,  perdit  et  cruciat,  ea- 
que  re  mire  quasi  esca  suavissima  pascitur  et 
delectatur  ;  et  hoc  significat  ™  devoret. 

9.  Cui  resistite(S.  Hieron.  inc.  55.  Isaiaelegit, 

adversus  quemresislite ;  Syrus, insurgite)  fortes 

IM  fide.  ]  Tria  hic  S.  Petrus  fideli  dat  arma  ad 

vincendum  diaholum.  Primumcstei  resistere : 

resistenlia  eslenim  victoria,  quia  diabolusnon 

\i  cogendo  extorquet,  sed  suadendo  et  blan- 

diendo  postulat  a  nobis  consensum;  quod  si  il- 

lum  negcmus  ,  vincimus.  Secundum,  foriiludo. 

Tertium,  fides ;rcsislentia  cnimcumvincit,  for- 

tiludo  suhjugat,  fides  enervaf.  Fidesenimfutura 

proemia  et  poenas  menti  ad  vivum  reprassentans 

excitat  hominem  ,  ut  pro  iis  generose  decerlet , 

uique  Dei  opem  ad  fortiter  pracliandum  implo- 

rel.  Undeperfidem  Christus  inhahitat  in  cordi- 

hus  nostris.  Ephes.  3. 17.  Fides  enimest  substantia 

rcrum  sperandarum  ,  argumcntum  non  apparen- 

tium.  Hehr.  11.  v.  l.et  sequent.  Ubi  Paulus  docet 

Sanctos  omnes  vicisse  per  fidem.  Idem  Ephes. 

6.  116.  militem  Christianum  contra  diabolum  a 

capilcadtalosobarmans,  datei  pro  scuto  fidcm, 

pro  galea  spem ,  pro  lorica  justitiam  ,  pro  gladio 

verbum  Dei.pro  ocreis  promplitudinem  Evan- 

gelii,  pro  balleo  veriiatem.  Undc   Isidorus  lib. 

«'>.  de  summo  Bono  c.  5.   Ab  incrcdulis  ,  inquit , 

diabolus  timctur  ut  leo,  d  forlibus  in  fide  ut  vermis 

contcmnitur;  et  S.  Joannes  epist.  1.  cap.  5.  v.  u. 

Ihtc  cst ,  ait,  victoria  qux  vincit  mundum  ,  fidcs 

nostra  ;  ct  S.  Antonius  apud  S.  Athanasium: 

Signum,  ait,  crucis   et  fides  ad  Dominum   inex- 

pugnabilis  nobis  murus  cst ;  et  rursum  :  Si  alacres 

fucrimus  in  Domino,  ct  futurorum  bonorumcupido 

hos  succcndcrit,  si  scmpcromnia  jnanibus  Deicom- 

mittamus;  nullus  dwmonum  ad  cxpugnandum  va- 

lcbit  acccderc  :  magis  cnim  cum  munita  in  Christo 

corda  tonspexerini  ,  confusi  revertentur.  Ita  ct 

Job  firmutum  in  Domino  diabolus  rcfugit ,  et  infc- 


PETRI.  Cap.  V.  751 

licissimum  Judam  exspoliatum  fide  vinculis  capti- 
vitatis  innexuit.  Una  est  ergo  ratio  vincendi  ini- 
micum,  kctitia  spirituatis ,  et  animx  Dominum 
scmper  cogitantis  jugis  recordatio,  quce  dcemonum 
tudos  quasi  fumum  expeltens,  persequetur  adver- 
sarios  potius  quam  timebit.  Idem  monuit  S.  Jaco- 
hus  cap.  U.  vers.  7.  Resistile  diaboto  ,  et  fugiet  a 
vobis.  Vide  ibi  dicta. 

Foivtes  in  fide.  ]  Graece  <;isw  quod  S.  Hieron. 
in  c.  55.  Isaia?  verlit,  confortati  (ide ;  Syrus,  ob- 
firmali;  Pagnin.  etTigur.  sotidi;  alii,  rigidi,  duri, 
firmi.  Haec  enimomnia  significat  to  ^eoi. 

Nota.  Non  qualis  qualis,  putaexiliset  Ianguida 
fides,  sedviva,  firina,  fottis  et  generosa  vincit 
diabolum;  quia  jacula  ejus  sunt  ignita.  Ephes. 
6.  16.  Suscitatenim  tentationes  et  concupiscen- 
tias  ardentes  ,  juxta  illud  Job  ftO.  v.  12.  Halitus 
cjus  prunas  ardere  facit.  Haec  autem  non  nisi  ve- 
hemcnti  fide  exstingui  possunt.  Quare  sub  fidc. 
quasi  radice  intellige  spem,  orationem,  charita- 
teni ;  fides  enim  speroborata  ,  orationc  armata, 
charitate  ignita  ,  vincitdiabolum.  Illa  enim  suc- 
censi.inqualibettentationedicimuscumS.Paulo: 
Quis  nos  separabit  acharitate Christi?  Tribulatio? 
an  angustia?  an  fames?  an  nuditas?  an  pericu- 
tum?  an  perseculio  ?  an gladius?  etc.  Secl  in  his 
omnibus  superamus  propter  eum  qui  dilexit  nos. 
Certus  sum  enim  quia  neque  mors,  neque  vita,  ne- 
que  angeli ,  neque  principatus ,  neque  virtutes , 
neque  instanlia ,  neque  futura ,  neque  fortitudo , 
neque  altitudo ,neque profundum  ,  neque  creatura 
alia  poterit  nos  separare  dcharitate  Dei,  quo2  est 
est  in  Christo  Jesu  Domino  nostro.  Roman.  8. 
vers.  35. 

Quocirca  diabolus  hanc  fidei  firmiiatem  et  for- 
titudinem  nohis  eripere  conatur,  ut  fidedestituti 
quasi  caeci  oberremus,  et  impingamus  in  ejus 
laqueos  ;  fidesenim  est  oculus  animae.  Hujus  rei 
symbolo  Naas  rex  Ammon  incolis  Jabes  oculum 
dextrum  expungere  voluit ,  1.  Reg.  11.  2.  idque 
tuminopprobrium,  tum  ut  rebellare  non  pos- 
sent ,  faciendo  eos  bello  inuliles  et  caecos :  sinis- 
trum  enimoculumscuto  tegunt  milites;exemp- 
to  ergo  dextro  fuissent  prorsus  in  praelio  caeci. 
Ita  Joseph.  6.  Anliq.  5.  Tropol.  S.  Greg.  ibidem  : 
Dexter  oculus,  inquit,  estintuitus  aeternae  clari- 
talis,  qui  fit  per  fidem  ;  sinister  est  concupi>- 
centia  carnalis  et  intuitus  terrenorum.  Ergo 
Naas,  id  est  hebraice  serpens ,  puta  diabolus, 
dexlros  oculos  suorum  eruit,  quando  aeterno- 
rum  intuitum  adimit,  facitque  ut  homines  car- 
nalia  solum  cogitent  et  cupiant,  ac  ccelestia  , 
qme  solehant  amare,  non  attendant.  Sic  et  An- 
gelomus  ibidem.  Hic  verum  est  illud  Seneca?  iu 
Hercule  Fur. 

Quemcumque  fortem  videris ,  miserum  neges. 
Nunquam  stygias  fertur  ad  undas 
Inclyta  virtus :  vivite  fortes. 

Et  illud  Plinii  :  Ut  palma  imposito  oncrc  cuit^ 
tur  ;  ita  viri  fortis  animus  ,  quo  plus  negoliis  pre- 
mitur  ,  quoque  magis  savit  fortuna  ,  hoc  esl  erec- 
tior. 

Talis  fuit  Agamemnon  ,  qui  constanli  forliiu- 
dinc,  Trojam  invictam  decennali  obsidionepre- 
mens  dcbellavit  et  occupavit,  indeque  dictus  est 
Agamemnon  ,  quasi  ayazo;  -^  uovnv ,  id  est,  ad- 
mirabilis  in  perscverantia  elmora,  ait  Plaio  iu 
Cratylo.  Agamemnon  ergo  idem  est  quod  Par- 
meno.  Nimirum  obsidio  urbisquamcapere  cupis, 
constantcr urgcnda  et  premendaest,  ailVegetius. 


73* 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


Parimodoqui  diaboloresistere,  qui  vitium  ali- 
quod  debellare  cupit,  sit  Agaraemnon  ,  sit  Par- 
raeno,  decennali  obsidione  et  pugna  illud  op- 
pugnetetexpugnet.  Talem  fugil  damion  dicitque 
suis  :  Sinamus  liunc :  nam  Agamemnon  est,  a  sua 
Troja  non  recedet ,  donec  eam  occupet. 

SCIENTES   EAMDEM  PASSIONEM  (  t«  auTa  tgjv  Tta3vj//a- 

ru» ,  id  est ,  easdem  passiones)  ei  qu.«in  mundo 

EST,  VESTRiE  FRATERNITATI  FIERI.  ]  ConSOlatUr  et 

roborut  afflictos  fideles  Ponti,  Galatiae,  Cappa- 
docite,  etc,  adquos  scribit,  exemplo  fratrum, 
id  est  Christianorum,  per  totum  mundum  spar- 
sorum,  qui  similia  paliebantur.  q.  d.  State  fortes, 
6  fideles  Pontici,  etc,  in  omni  lentationeet  pas- 
sione,  quam  contra  vos  suscitat  diabolus ,  cogi- 
tando  hanc  passionemnon  esse  vobis  propriam, 
sed  omnibus  fidelibus  communem;  illos  ergo 
omnes  in  passione,  seque  ac  in  fide,  habetis  fra- 
treset  socios.  Hacitaque  communioneet  socie- 
tate  vos  solamini  et  corroborate;  tum  quia  ju- 
cundumestin  pcena  habere  socium ,  adeoque 
socius  est  pcenae  levamen;  tum  quia  furor  dia- 
boli  divisus  et  sparsus  per  omnes  fideles,  minor 
estin  particularesetsingulos,  longe  enim  major 
esset.si  singulis  totus  incumberet;  tum  quia 
htec  vis  estsocietatis,  ut  in  ea  unus  caeterorum 
eonjunctione  firmetur  et  roboretur,  juxta  illucl 
Eccl.  U.  12.  Funiculus  triplex  difficile  rumpitur  ; 
tum  quia  passioni  vestrae  compaliuntur  caeteri 
fideles  universi,  ulpote  fratres  vestri;  fratris 
autem  compassio  levat  passionis  onuset  pondus. 
lta  OEcumen.  Vatabl.  etalii. 

Nota  primo,  to  qua?  in  mundo  est ,  aliqui  refe- 
runt  ad  passionem  quae  praecessit.  q.  d.  Agite,  du- 
rale,  quia  passio  ha?c  quxvestra?  fraternitati, 
id  est  vobis,  6  fratres,  fit,  tantum  est  hujus 
mundi :  modico  ergo  tempore  durabit,  quia  fu- 
turum  saeculum ,  quod  vos  manet ,  non  erit  pas- 
sionis,  sed  coronceetgloriae.  Ita  Arias.  Aut,  q.  d. 
Ne  miremini,  6  fideles ,  vos  tanta  pati;  nam 
etiam  infideles  et  mundani,  adeoque  omnes  qui  in 
inundosunt,similiapatiuntur;mundusenimhic 
est  forum  passionum,  et  stadium  cerumnarum. 

Secundo,  et  genuine,  roquod  in  mundo,  refer 
ad  fraternitati,  quod  sequitur.  q.  d.  Fraternitas 
vestra  quae  est  in  mundo,  id  est,  fratres  vestri 
qui  toto  mundo  sunt  dispersi,  similes  tentatio- 
nes,  passiones  et  persecutiones  ab  hostibus  fidei 
suscitante  diabolo  paliuntur  ,  atque  vos  pali- 
mini.  Idque  exigit  «  ei ,  et  Graeca  quae  habent 
tvj  tv  xotpu  aoeAoTjjTt ,  id  est,  fraternitati  quai 
*st  in  mundo.  Unde  Syrus  vertit ,  scitote  etiam 
quod  contra  fratres  veslros ,  qui  in  mundo  sunt , 
ipsa  illaz  passiones  obveniunt. 

Nota  secundo.  Abstractum  ponitur  pro  con- 
creto  :  fraternitatem  enim  vocat  fratres  ,  id  est 
fideles,  non  ad  quos  scribit,  sed  eorum  in  fide 
socios ,  qui  in  reliquo  erant  orbe,  ut  patet  ex 
Graeco  jam  citato.  Cur  fideles  vocentur  fratres, 
dixi  c.  1.  22.  et  Jacobi  2.  15.  Recte  Clemens 
Alexandrinus  1.  5.  Strom.  Gentiles  arguentes 
lideles  quod  vocarent  se  fratres  ,  ita  redarguit : 
Fratres  nos  esse  ,  utpote  unius  Dei  et  unius  magis- 
tri ,  alicubi  etiam  Plato  videtur  dicere  hoc  modo : 
Qui  in  civitale  estis,  omnino  fratres  estis ;  et  Mi- 
nutius  Felix  in  Octavio :  Fratres  vocamur ,  ut 
unius  Dei  parentis  homines,  ut  consortes  fidei,  ut 
spci  coharedes.  Origo  hujus  appellationis  pro- 
diit  a  Judaeis,  qui  se  invicem  vocabant  fratres  , 
non  tantum  fide  et  religione,  sed  el  sanguine. 
Omnes  enim  prognati  sunt  ex  duodecim  Pa- 


triarchis  ,  quasi  capilibus  duodecim  tribuuni , 
qui  omnes  fuere  fratres,  utpote  filii  Jacob,  nepo- 
tes  Abrahae;  a  Judaeis  enim  prognatus  estChris- 
tus  el  Chrisliani  :  et  Synagoga  Judaeorum  fuit 
matrix  Ecclesiae  Christianorum,  quae  proinde 
quasi  filia  et  haeres  matri  morienti  et  desinenii 
successit,  cum  Synagoga  in  Ecclesiam  transiit. 
Hinc  pariter  fratrum  nomenclatura  ab  illa  in 
hanctransit. 

Nota  tertio.  Pro  fieri  graece  est  «KrgiswSrct 
quod  primo  vertit  Noster,  fieri;  Syrus,  obvenire. 
Secundo,  Pagnin.  et  Cajetan.  perjici;  Tigur.  con- 
summari;  Gagneius,  apparari et  exhiberi ;  alii,  sup- 
pieri,  juxta  illud  Pauli  :  Adimpleo  ea  qua  desunt 
passionum  Christi  in  carne  mea,  pro  corpore  ejus 
quod  est  Ecclesia.  Coloss.  1.  2&.  Perficitur  enim 
cyclas  passionum  et  patientioe  Ecclesiae,  ex 
passionibus  et  patientia  singulorum  fidelium, 
ejus  filiorum  et  membrorum ;  ac  proinde  quis- 
(|ue  fidelis  ad  passionem  animare  se  debct,  co- 
giiando  se  nontantumsuam,  sedettotius  Eccle- 
siae  coronam  adimplere  et  perficere.  Unde  Cajet.  to 
perfici  sic  explicat.  q.  d.  Passiones  non  sunt  fu- 
giendae,  sed  ambiendae ;  quia  pereas  in  patientia 
perficimur,  adeoque  illae  invirtutenos  solidant, 
faciunlque  perfectos ,  juxta  illud  quod  de  Christo 
ait  Paulus  :  Decebat ,  etc. ,  auctorem  salutis  eo- 
rum  per  passionem  consummare.  Heb.  1.  10.  Et 
cap.  5.  8.  Et  quidem  cum  esset  Filius  Dei,  didicit 
ex  iis  qu&  passus  est  obedientiam ,  el  consumma- 
tus  factus  est  omnibus  obtemperantibus  sibi  causa 
salutis  oeterna;.  Graecum  tmreXtu  haec  omnia  et 
plura  significat,  scilicet  perficere ,  praestare  , 
supplere,  absolvere,  consummare,  solvere,  obi- 
re,  perfungi,  exsequi. 

10.  Deus  autem  omnis  grati^e,  scilicet  auctor  , 
conservator ,  promotor,  perfector ,  remunerator 
et  coronator.  Unde  subdit :  Qui  vocavit  nos  in 
jEternam  suam  gloriam  in  CnRiSTO  Jesu,  id  est 
per  Christum  Jesum,  modicum  passos  ipse  per- 
ficiet,  confirmabit  solidabitque.  ]  Causam  dat 
S.  Dionysius,  Eccl.  hierarch.  cap.  2.  Dominus . 
enim ,  ait ,  ut  est  summe  clemens  et  bonus ,'in  suis 
bellatoribus  vincit,  dum  in  illis  habitans ,  pro  illo- 
rumsaluteet  victoria  adversus  mortis  et  corruptio- 
nis  imperium  pugnat.  Est  hic  ultimus  ad  certan- 
dum  et  patiendum  slimulus  ,  quocl  Deus  certan- 
tes  adjuvet,  perficiat  et  coronet.  Ipse  enim  est 
Deus  omnis  gratix  :  ergo  et  patientiae  ,  perseve- 
rantiae,  ac  gloriae  aeternae.  Haec  enim  ultima  et 
maxima  est  gratiarum.  Vere  S.  August.  serm.  67. 
de  Temp.  Quod  si  semper  ,  ait ,  beneficia  Dei  noi- 
tri ,  quK  nobis  nullis  pracedentibus  meritis  noslris 
cotlata  sunt,  assidue  cogitamus ,  peccata  nostra 
nobis  non  dominantur ;  aut  si  forte  surrepse- 
rint,  cito  per  pccnitentiam  corriguntur.  Quis  enim 
vel  mente  concipere ,  non  dicam  verbis  possit  expo- 
nere ,  quanta  circa  nos  sint  Dei  nostri  beneficia? 
Fecit  enim  nos  cum  non  essemus ,  reparavit  nos 
postea  cum  periissemus.  Mortem  suscepil ,  pretioso 
nos  sanguine  iiberavit ,  ad  inferna  descendit ,  de 
faucibus  nos  aterna  mortis  eripuit,  ccclorumeliam 
regna  promisit,  etc.  Ecce  ut  Deus  est  Deus  omnis 
gratiae. 

Nota  primo.  To  omnis  gratia^,  licet  quamlibel 
virtutem  et  gratiam  significet ,  maxime  tamen  pa- 
tientiam  et  forlitudinem,  ad  sustinendum  pas- 
siones  ettentationes,  quas  diabolus  nobisper  se 
vel  per  suos  suscitat.  q.  d.  Omnis gratia ,  idest. 
omnis  patientiae  :  patientia  enim  opus  perfectum 
habet.   Jacob.  1.  h.  Pcrfectio  autem  includitoni- 


COMMENTAIUA  LN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


735 


ncs  virlutcs;  crgo  ct  patientiam.  Quare  quod  de 
charilalc  dixit  Apostolus  1.  Cor.  13.  U.  idem  di- 
cas  de  palicnlia  :  Palienlia  benigna  est ,  nona?mu- 
latur ,  non  agil  perperam,  non  inflatur ,  non  est 
umbitiosa,  non  qucerit  qua  sua  sunt,non  irritatur, 
non  cogitat  malum;  non  gaudet  super  iniquitate, 
congaudet  autem  veritati  :  omnia  suffert ,  omnia 
credit ,  omnia  sperat,  omnia  sustinet.  Unde  Hugo, 
Caiharinus  et  Salmeron  omnem  gratiam  inter- 
pretantur  tolam  integram  et  perfcctam  gratiam, 
ut  sit  enallage  quantitatis ,  qua  totum  universale 
poniturprbtotoquanto,  puta  omnepro  integro. 

Nota  secundo,  th  qui  vocavit  nos  in  ceternam 
suam  gloriam,  dat  Rncm  etcausam  tum  praece- 
dentium  ,  tum  sequentium.  q.  d.  Quia  Deus  nos 
vocavit  in  aeternam  suam  gloriam,  hinc  idem 
est  auctor  omnis  gralice:  hocc  enim  respondct 
glorise  quasi  semen  fructui ,  meritum  mercedi, 
labor  praemio  ;  hinc  rursum  idem  ipse  modicum 
passos  perficiet ,  confirmabit ,  sotidabitque.  Verc 
Abbas  Hyperichius  in  Vilis  Patrum  I.  5.  libello  11. 
n.  35.  Cogitatio  tua ,  ait,  sit  in  regno  ccclorum, 
el  cito  in  hcereditatcm  accipies  illud.  Undc  addit 
S.  Petrus  :  In  Christo  Jesu ,  id  est ,  pcr  Christum 
Jesum,  putaprimo,  permerita  Christi;  sccundo, 
per  praedicationem  Christi ;  tertio,  per  vocatio- 
ucm  ct  gratiam  Chrisli  :  per  hsec  enim  vocamur 
ad  aeternam  gloriam.  Secundo,  inChristo,  ut 
scilicet  nos  patientes  simus  in  Christo  passo , 
quasi  membra ,  cum  coque  efficianius  unum  cor- 
pus  Ecclesiae  tuncmilitanlis  pcrgratiam,  postea 
triumphantis  per  gloriam.  Ita  Thomas  Anglicus 
et  Glossa.  Tertio  Lyranus  ct  Dionys.  in  Christo, 
id  est,  propter  Christum,  vel  pro  Christo,  mo- 
dicum  passos.  Quarto,  in  Christo  id  est,  inslar 
Christi,  qui  nobis  est  speculum,  aeque  ac  prac- 
mium  patientioe.  Ita  S.  Bernardus  serm.  Ik.  in 
Cantic.  docet  Christum  tam  pugnantis  formam 
esse  quam  gloriam  triumphantis.  Utrumque, 
ait,  cst  mihi ,  Domine  Jesu,  et  speculum  patiendi , 
et  pnemium  patientis  :  utrumque  fortiter provocat, 
et  vehemenler  accendit.  Tu  doces  manus  meas  ad 
f  rivlium  exemplo  virlutis  tua?,  tu  caput  meum 
post  victoriam  tu&  coronas  prcesentia  majestatis , 
tive  quia  pttgnanlcm  te  speclo ,  sive  quia  te  ex- 
pccto  non  solum  coronantem ,  sed  et  coronam. 

Porro  S.  Pclrus  uli  epistolam  ccepit  a  bene- 
ficio  vocalionis  ad  fidem  et  Christianismum  , 
ita  in  eodcm  finit,  ut  ostcndat  quantum  hoc 
sit  quantique  aestinianclum  ,  ideoque  fideles  jugi- 
ter  illud  prae  oculis  habcre  dcbere,  pro  eoque 
gratias  agore ,  ac  pcrseverantiam  postulare  , 
denique  viiam  illo  dignam  agere. 

Nola  lerlio,  to  modicum  passos ;  Tigur.  partim- 
per  afflictos ,  ipsc  pcrficiet,  magnam  patientihus 
affert  consolalionem  et  stimulum  ad  alacriter 
etconstanlerpatiendumjcogilaudoscilicetquod 
modicu  sit  passio  ,  quodque  Deus  modicum  trn- 
talosel  passos  perficiet.  Unde  Tertull.  ad  Martyr. 
eap.  3.  Epistates  vestcr ,  ait ,  Christus  Jesus,  qui 
ros  spiritu  ttnxit,et  ad hoc scammaproduxit ,  etc. , 
ttt  vircs  corroborarentur  in  vobis,  quia  virlus  du- 
rilia  cxtrtiitur,  mollitia  vcro  destruitur.  Ila  S.  An- 
lonius  luctana  cum  daemone  :  Cumclcvaret  ocu- 
tos  ,  ait  sanctus  Athanasius,  vidit  desupcr  culmcn 
apcriri ,  ct  dcdttctis  (cnebris  raditun  ad  se  lucis 
influcre.  Post  cujus  splendoris  advcntttm  nec  da?- 
vtonttm  aliqttis  apparuit  ,  ct  corporis  doior 
ciicmpto  tlclcttts  cst.  tfdificitnn  quoque  quod 
potdo  antc  ttissoluttim  fucrat ,  instauratttm  est. 
lllico   piwscndam    inlcttcxit    Domini    Antonius  , 


et  ex  intimo  pectore  trahens  longa  suspiria , 
advisionem  quce  ei  apparuerat  loquebalur,  di- 
cens  :  Ubi  eras ,  bone  Jesu?  ubi  eras  ?  Quare  non 
a  principio  adfuisti ,  ut  sanares  vulnera  mea?  Et 
vox  ad  eum  facta  est ,  dicens  :  Antoni,  hiceram: 
sed  expectabam  videre  certamen  tuum.  Nunc  au- 
lcm  quia  dimicando  viriiiter  non  cessisti ,  semper 
auxiliabor  tibi ,  et  faciam  te  in  omni  orbe  nomi- 
nari.  His  attditis  exurgens  in  tantum  roboratus 
orabat,  utintelligeret  se  ptus  recepisse  tunc  virium 
quam  ante  perdiderat.  Ila  Theodosius  Abbas 
apud  Joannem  Moschum  in  Prato  spirit.  c.  6G. 
cum  vidissetdiabolum  instar  ./Ethiopis  et  gigan- 
tis  enormis,  qui  a  terra  porrigebatur  usque  in 
coelum,etcaputinter  nubila  condebat ,  audiret- 
que  :  Theodosi,  cum  hoc  oportet  le  luctari;  ac  pa- 
vidus  diceret :  Quis  ego  sum ,  ut  homuncio  cum 
tanto  gigante  lucter?  audivit :  Ingredere  cum  omni 
alacritate  et  fiducia;  mox  enim  ut  tu  illum  ador- 
sus  fueris,  ego  adjutor  adero,  tibique  victorice  co- 
ronam  imponam.  Ita  factum.  Idem  saepe  expe- 
rimur  in  nobis,  cum  quid  arduum  aggredimur, 
ut  ante  aggressum  horreamus,  putemusque  rem 
confectu  impossibilem.  At  ubi  eam  aggredimur, 
ct  opus  incipimus ,  illico  minuuntur  et  cedunt 
difficultates,  remque  ipsam  parvo  labore  confi- 
cimus,  ut  verum  sit  quod  ait  ille  :  Res  in  se  non 
esse  difficiles  ,  sed  difficiles  apprehendi ;  ideoque 
non  res ,  sed  opiniones  rerum  nos  turbare  et  per- 
cellere,  et  illud  Nazianzeni  in  Sentent.  :  Ut  folio- 
rumstrepitus  lepores  exterrent ,  itarerum  umbrce 
timidos  et  ignavos.  Quae  ergo  dura  videntur , 
magnis  animis,  et  quasi  clausis  (ut  facit  leo ) 
ad  difficultatem,  caecisque  oculis  aggredienda 
sunt,  itaque  illico  \incetur  difficultatis  horror  , 
resque  factu  facilis  videbitur.  Legimus  nonnul- 
los  Marlyres,  ac  nominatim  SS.  Marcum  et  Mar- 
cellianum  iniliomartyrii  trepidasse,  et  ingentes 
habuisse  dolores  ac  luclas ;  at  ubi  constanti 
animo  se  ad  Dei  gloriam  in  praedam  tortoribus 
dederunt,  Deique  opem  ardenler  effJagitarunt, 
pavorem  et  horrorem  omnem  vicisse,  hetosquo 
ct  alacres  omnia  tormenta  tolerasse;  tum  quia 
animus  hic  generosus  superabat  dolores,  uteos 
parvos  vel  nullos  duceret ;  tum  quia  Deus  magnis 
animis  adest  et  succurrit ,  vel  doloris  sensum 
minuendo,  vel  sua  consolatione  et  gratia  ita 
animum  roborando,  ut  tormenta  omnia  levia 
rcstimet.  Sicutenim  pondus  lcve  per  contrapon- 
dus  majus  attollitur,  et  quasi  alleviatur;  ita  do- 
lorem  omnem  mitigat  magnus  amor  et  animus  . 
Pondus  enim  meum  est  amor  meus,  ait  S.  Augus- 
tinus. 

Nota  quario,  to  ipse  perficiet ,  graece  est  /arac- 
Tciat,  quod  Tigurina  vertit,  instauret ,  utsi  quid 
per  afflictiones  in  potentia  et  mente,  vitio  im- 
patientiie  ct  pusillanimitatis  sit  luxatum,  laesum  , 
divisum  ,  fractum,  hiulcum,  distortum,  debili- 
tatum  ,  instauret,  confirmet,  uniat,  aequet.  Alii 
vcrtunt  compaginet ,  vcl  integret,  ut  omnibus 
patientia1  et  v  irlutum  parlibus  quasi  artibus  com- 
pacti,  silis  inlegri ,  exacti  ,  absoluti  et  perfecti. 

CONFIRMABIT    SOLIDABITQUE.    ]  Pagn.    fltlciat    et 

roboret.  Haec  omnia  idem,  vel  quasi  idem  sunt. 
tantumque  per  auxesin  significant  hanc  perfec- 
tioncm  esse  firmam  et  solidam ,  ac  consistere 
in  firmitate  et  soliditate  patientiae  et  virtutis. 
Undc  Craeca  addunt  s^s/iwjec ,  id  est,  fundabit : 
Tigur.  ct  Pagnin.  stabiliet.  Hinc  Syrus  vertit: 
Ut ,  citm  sustinucrimtts  has  oppressioncs  cxiguas  . 
roboremur ,  et  conftrmemur ,  ac  perstemus  in  co 


:*ok 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


(  Jesu  Chrislo  )  in  ceternum.  Hinc  rursum  aliqui 
hacc  legunt  per  nomina  et  ablativos  :  xaTapTnjat 
f/ipi5it,  ffSsvwaet,  Szfj.iUuasi ,  id  est ,  perficiet  con- 
firmatione ,  consolidalione ,  fundalione.  Verum 
melius  Noster  et  alii  tria  uUima  accipiuntnon 
ut  nomina,  sed  ui  verba  futuri  temporis ,  ideo- 
que  paiiter  pro  primo  x«TapTtuat,  id  est  perficiat, 
in  oplalivo,  legunt  in  futuro  xaTapTtset ,  id  est, 
perficiet.  Jam  graeca  omnia  legunt  in  oplativo 

/arupTiiai ,  iT/jpi^at,  u3evwaat  ,  Sz/J.-Aiuacci,  id  est  perfl- 

ciat ,  confirmet ,  roboret ,  fundet. 

Alii  tamen  haec  distinguunt,  sed  varie.  Primo, 
Salmeron  :  Perficiet ,  ait,  per  charilalem,  confir- 
mabit  perspem  vivam,  solidabit  per  fidem  efficacem. 
Rursum  idem  addit  Christum  perficere  fideles 
quos  emit  et  redemit,  Patrem  confirmare  eos- 
dem  quos  condidit,  S;)iritum  Sanctum  solidare 
suae  gratiae  et  fortiludinis  spiritu.  Secundo,  Ti- 
telmanus  :Perficiet ,  inquit,  per  patientiam ,  con- 
firmabit  et  solidabit  per  perseverantiam.  Unde  et 
Prosper  1.1.  deVocat.  Gentium  c.  1k.  exhocloco 
docetperseverantiam  esse  donumDei  ;tertioCar- 
thus.  hcX'cadaptaltribusanimaepotenliis:Per/ta'(??, 
inquit ,  intellectum  purificatas  mentis  intelligentia, 
confirmabit  voluntatem  fervore  charilatis,  solida- 
bit  memoriam  ut  in  Deo  figatur  fixaque  consistat. 
Vel ,  ut  Thomas  Anglicus  :  Perficiet  rationem 
cognitione  veritatis ,  confirmabit  appetitum  con- 
cupiscibiletn  in  amore  bonitatis ,  solidabit  iras- 
cibilem  ut  nullis  terroribus  vel  difficultatibus 
cedat.  Quarto,  Hugo  haec  applicat  et  opponit  tri- 
hus  hominis  hostibus  :  Perficiet ,  inquit,  contra 
mundum ,  confirmabit  conlra  carnem,  solidabit 
contradamonem.  Quinto,  alii  q.  d.  Perficietnos  lar- 
giendo  voluntatem  perfecte  et  constanler  vatendi , 
confirmabit  dando  voluntatem  rem  volitam  exequen- 
di,solidabit  dandorobur  ipsumque  actum  exrqnendi. 

Porro  haec  omnia  inchoate  facit  Deus  in  hac 
vita  per  gratiam  et  paiieniinm  ,  r"'«^te  vero  ea- 
dem  faciel  in  futn.a  pec  yl^i...ii,  Hac  enim  per- 
ficiet  inlellectum  lumine  gloriae  ,  ut  Deuro  quasi 
summum  bonum  videat  et  contempletur  :  con- 
firmabit  voluntatem,  ut  ipsum  tolis  viribus 
amet  :  solidabit  eamdem  ,  ut  a  tanto  bono  avelli 
nequeat,  sed  illi  tota  inhaereat,  nec  ulla  re  aut 
ratione  ab  eo  separari  possit.  Ita  fere  Hugo , 
Primaticcius,  et  alii,  ac  favet  Syrus  dum  vertit, 
roboremur ,  et  confirmemur ,  et  perstemus  in  eo  in 
tfternum.  HocestquodaitPaulus:  Momentaneum, 
et  leve  tribulationis  nostrce ,  supra  modum  in  su- 
blimitate  ceternum  gtorioe  pondus  operalur  in 
nobis.  2.  Cor.  h.  17.  Hic  scopus ,  hic  finis ,  haec 
meta,  haec  corona,  hoc  epiniceum  Christiani  a 
quo  uti  inchoavit  epistolam  S.  Petrus ,  ita  et  in 
eodem  definit. 

Praeclare  Lactantius  1.  7.  c.  6.  Christianos  et 
totam  Christianismi  ralionem  haccircumscrip- 
tione  depingit.  Idcirco ,  ait,  mundus  est  factus  , 
ut  nascamur :  ideo  nascimur,  ut  agnoscamus  fac- 
torem  mundi  ac  nostri  Deum  :  ideo  agnoscimus  , 
ut  colamus  :  ideo  cotimus  ul  immortalilatem  pro 
iaborum  mercede  capiamus ,  quoniam  maximis 
laboribus  cultus  Dei  constat :  ideo  pramio  immor- 
talitatis  afficimur,  ut  simiies  angeiis  effecti,  summo 
Patri  ac  Domino  in  perpetuum  serviamus  et  simus 
(etcrnum Deo  regnum.  Hosc  summarerum  est,  hoc 
arcanum  Dei ,  hoc  mysterium  mundi.  Unde  S.  Gre- 
gor.  Nazianz.  de  Christo  patiente  ait,  eum  non 
sibi ,  sed  nobis  natum  et  passum. 

Factussum,  inquit ,  Christi  corporis  ,  ille  mei; 


Me  gessit  moriens ,  me  victa  morte  resurgens  , 
Et  secum  ad  Patrem  mc  super  astra  tulit. 

Et  Prudentius  de  Resurrect.  carnis  : 

Pellite  corde  metum,  mea  membra,  et  credite  vosraet 
Cum  Cliristo  reditura  Deo  :  nam  vos  gerit  ille  ; 
Et  secum  revocat ,  morhos  ridete  minaces , 
Inflictos  casus  contemnite  ,  tetra  sepulchra 
Despicite,  et  surgens  Christus  quo  provocat  ite. 

EtTertulIianus  lib.  de  Resurrect.  resurrectionis 
symbolum  dat  phoenicem  avem  Arabiee  revivis- 
centem,  eique  comparat  Christianos  patientes, 
morientes  et  resurgenles.  De  phcenice  enim  sic 
canit  Lactanlius  : 

Ipsa  sibi  proles ,  suus  est  pater,  et  suus  h;eres , 

Nulrix  ipsa  sui ,  semper  alumna  sui. 
Ipsa  quidem,  sed  non  eadem  :  quia  et  ipsa,  nec  ipsa  est 

iEternam  vitam  morlis  adepla  bono. 

Ravennae  extat  emblema  ad  picturam  phoenicis  • 

Securus  moritur  qui  scit  se  morte  renasci , 
Mors  ea  non  dici ,  sed  nova  vita  potest. 

Illustrissima  Bona  Joannis  Galeatii  Mediolanen 
sis  ducis  mater,  mortuo  marito,  curavit  in  nu- 
mismate  cudi  phoenicem  hoc  lemmale  : 

Sola  facta  solum  Deum  sequor. 

Denique  S.  Caecilia  tumulo  S.  Maximi  Martyris 
curavit  insculpi  phoenicem  ;  et  Romae  in  cryptis 
Martyi  um  plurium  sarcophagis  phoenix  incisus 
visitur. 

Haec  cogitantes ,  sperantes  et  ambientes  Sancti 
ambiebant  passiones  ,  quaerebant  cruces,  sitie- 
bant  martyria.  Eminuitinter  eos  S.  Vincentius, 
qui  tam  avarus  et  avidus  fuit  suppliciorum  , 
quam  Dacianus  tyrannus  eorumdem  in  ipsuni 
prodigus,equuleumhabebat  in  deliciis,  ungulas 
pro  epulis,  catastam  pro  molli  culcitra ,  ac, 
quod  mirum  est,  iis  crescentibus  crescebatejus 
animi  corporisque  vigor,  ut  excarnificatus  et 
pene  enectus  iis  reviviscere,  redintegrari  et  ro- 
borari  videretur  ;  adeoque  in  lecto  et  rosis  ani- 
mam  afflavit,  cui  tormenta  vitam  dederant  : 
nimirum  rosae  et  deliciae  ei  erant  tormenta ,  tor- 
menta  vero  et  roenae  pro  Christo  ejus  erant  de- 
liciae.  Ita  Deus  modicum  passum  perfecit,  con- 
firmavit,  solidavitque  uthominecelsior ,  instar 
angeli  incorporei  in  poenis  corporis  luderet , 
et  eluderet  tyranno  ,  ut  suis  vulneribus  magis 
vulneraret  et  cruciaret  tyrannum,  quam  ipse 
eis  vulneraretur.  Similis  fuit  S.  Agatha  Quin- 
tiano  insultans.  Modicum  enim  passa  adeo  cor- 
roborata  est,  ut  Aphrodisiaj  lenae  se  tentanti 
dixerit  :  Operam  perdis :  ego  enim  itafirmata  sum 
in  fide ,castitate ,etamoreDei ,  utperejus  gratiam 
cilius  sot  perditurus  sit  suum  lumen ,  ignis  calo- 
rem,  nix  atbedinem,  quam  egomutem  propositum. 
Vrxparel  Quintianus  leones,  acuat  gladios  ,  ignes 
succendat,  portas  inferni  aperiat,  omnesque  in 
me  damones  concitet ,  Dei  ope  vivam  et  tnoriar 
Christiana  aque  acvirgo;  intentissime  enim  amo 
et  desidero  Christum3  cui  me  totam  devovi  et  des- 
pondi. 

11.  Ipsi  gloria  et  imperium.  ]  Syrus,  ipsi  glo- 
ria,  potentia  et  honor.  S.  Prosper.  1.  de  Vocatione 
Gentium  cap.  1h.  cui  virtus  et  honor.  Graecum 
xp«To; ,  significat  potentiam ,  robur ,  vim ,  impe- 
rium ,  principatum,  victoriam,  quae  omnia 
huic  loco  congruunl.  q.  d.  Deus  modicum  pas- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


73; 


(,os  perficiet,  eisque  per  paiieniiam  perfectam 
dabit  vicloriam,  illi  ergo  omnis  victoriae  laus 
tribuatur.non  nobis,  juxla  illud  Paulil.  Cor.  15. 
57.  Deo  gralias,  qui  dedit  nobis  viclorium  per 
Dominum  nostrum  Jesum  Chr^tum.  et  2.  Cor.  2. 
1U.  Deo  gralius  qui  semper  triumphat ,  id  est, 
triumphare  facit  nos  in  Christo  Jcsu.  S.  Pclrus 
uli  ccepit  per  Doxologiam  Dei,  dicendo  :  Dene- 
diclus  Deus ;  ila  in  eamdem  desinil ,  dicens  : 
Ipsi  gloriu ,  etc. ,  ul  doceat  Deum  Deique  laudem 
debereesse  principiiun,  mediumet  lineni  nos- 
trarum  actionum  ;  ideoque  crebro  corde  el  ore 
usurpandam,  uti  usurpatS.  Paulus  Rom.  11.  36. 
ct  cap.  10.  27.  Ephes.  3.  21.  Philip.  l\.  20.  Heb.  13. 
21.  Galat.  1.  5.  el  alibi ,  de  quo  plura  Apoc.  U.  11. 
etc.  5.  12.  etc.  7.  12. 

12.  Peu  Silvandm.  ]  Hic  est  Silas,  qui  hasce 
S.  Pelri  lilleras  Roma  deferens  iu  Orientem,  ibi 
incidil  iu  sanclumPaulum,  illiquecomes  praedi- 
cationis  adlursit,  2.  Thessal.  1.  1.  ita  S.  Hier. 
epbt.  \U2>.  Syrus,  OEcum.  elalii  plerique. 

Perpcram  ergo  Doroiheus  in  Synopsi ,  et  Me- 
nologium  Grtecorum  1.  Aug.  Silvanum  a  Sila  dis- 
tinguuul.  Censent  aliqui  Silvayium  vel  Silam  non 
lanlum  delulisse ,  sed  et  scripsisse  hanc  epis- 
tolam  diclatam  a  S.  Petro.  Ait  enim  :  Ver  Sil- 
vanum ,  etc. ,  breviter  scripsit.  Nominat  lalorem , 
ul  fideles  certi  sintepistolam  ab  eo  delatam  esse 
Pelri  germanam  non  ficlam,  non  suppositam. 
Ut  ariutroh.  ]  Referl  ad  fidelem  verbis.  q.  d. 
Scripsi  per  Silvanum,  quia  ipse  vobis  esl  fidelis, 
ut  arbitror.  Alii  referunl  ad  breviler  scripsi.  q.  d. 
Arbitror  me  fuisse  brevem  in  scribendo.  Ali- 
quando  enim  scribens  vel  loqucns  videlur  sibi 
brevis  qui  audientibus  vel  legentibus  videlur 
prolixus  :  ita  Syrus  et  Cajet. 

Obsecrains.  ]  Ut  fidem  Cbrisli  etpraecepta  vir- 
tutum,  quae  hac  epistola  perscripsi,  constanler 
retineatis,  et  opere  cxplealis  :   conlestor  enim 
in  his  sitam  essc  veram  gratiam  Dei  in  qua  statis, 
id  esl  conslanter   perseveralis.    In    Graeco  esl 
tcnxxzi  ,  id  est  stetistis;  sed  videlur  legendum 
twne  ,  id  est  stalis  ,  aut  cerle  pralerilum  ac- 
cipitur  pro  praesenli,  more  Hebraeo  :  praesens 
enim  passim  oinucs  explicant.  Nonnulli  taincn 
lcgunt  oT»irs,  id  est  stetis  ,  idqne  apte  respondet 
Graoco   napaxaAwv,  id  esl  obscci  rns  vel    cxhortans 
vos,  ul  stetis  et  perscvcrelis  in  fide  Christi  et 
gralia  chrislianismi.  Pcrperam  enim  Syrus  pro 
RBfNflutkw  vertit,   persuasum  habens.   Ita   Paulus 
ail  Pliilip.  U.  1.  Sic  slate  in  Domino  charissimi. 
<'l  Galal.  5.  1.  State  el  nolite  iterum  jitgo  servi- 
intiscontineri.  Nola  fidem  el  lcgem  novam  vocari 
gratiam,  quia  sunnnum  Deiesl  donum,  imme- 
ritis  ci  indignit  gratis  datum ,  ul  eos  sibi  gralos, 
rceloquc  dignoa    cfiiciat,  juxta    illud   Joan.  1. 
I.r.r  prr  Mosen  dala  est,  gratia  et  veritas   per 
Jrsum  Clirisimn  facta  est.  Vetus  enim  lex  erat 
rigoris  ci  justitioe,  nova  est  graihe  et  clemenlia?. 
13.  Salutat  vos  Ecglesu  (vox  Ecettsia  non 
eit  in  (ir;eco.  sed  inlelligilur.  Unde  lulerpres 
reete  cain  exprcssit ,  ;rque  ae  Svrus)  QU.R  est  1N 
Uaum.om.  .  oii.k.cta.  ]  H.cretici,  iit  He/.a  ,  Viictus, 
Sadulms,  Velenus  cl  alii,   ut  tucantur  falsum 
suuin  dogma,  scilicet  S.    Peirum  Ronife   non 
fuisse,  acproindelUHnaiHunPonlilicemnonesse 
succcssorein  S.  1'elri  el  eaput  Eeclesiae,  Babylo- 
nrm  propric  nccipilint,  urbcin  scilicet  vel  Assy- 
riae,  vel  figypti.  Ddplex enimfuit  Babylon ,  uoa 
in  Chaldaja,  aliera  in  -Egyplo  ,  qiue  nunc  Cayrus 
dicilur. 


Verum  errant.  Primo,  quia  Judaei,  qualis  erai 
S.  Peirus,  a  Caio  Ciesare  expulsi  erant  Babylone 
et  Assyria,  uli  docel  Josephus  18.  Antiq.  c.  ult. 
Rabylon  autem  jEgyptia  nunc  erat  locus  obscu- 
rus  et  caslcllum,  ait  Strabo  lib.  17.  Secundo, 
qaifl  S.  Joannes  Apocal.  17.  9.  dicit  Babyloneiii 
insidere  sepiem  inonlibus  ,  sive  collibus;  nulla 
autem  alia  urbs  est  seplicollis,  quam  Roma. 
Unde  haerelici  c.oacti  confilentur  in  Apocalypsi 
per  Dabylonem,  intelligi  Romam.  (Hinc  Lulhe- 
rus  scripsit  libruin  de  Babylonica  caplivitale, 
id  cst ,  de  Romana,  pula  Papae  et  Papalus,  ui 
ipse  explical.  )  Si  in  Apocal.  cur  non  et  hic? 
S.  Joannes  enim  fuil  synchronos  S.  Petro;  undc 
eadem  ulrique  fuit  Roma  el  Babylon.  Terlio, 
quia  id  unanirniler  asserunt  Palrcs  et  Doctores 
orthodoxi,  nimirumPapias  discipulus  S.  Joannis 
apud  Euscbium  lib.  2.  Hisl.  cap.  lk.  alias  15. 
S.  Hier.  in  Isaue  cap.  24.  et  hl.  el  lib.  2.  con- 
tra  Jovin.  sub  finem  :  Ad  te ,  ait,  loquor,  quce 
scriptum  in  fronle  blasphemiam  Christi  confes- 
sione  delesti.  Terlull.  lib.  3.  contra  Marc.  c.  13. 
Beda,  OEcum.  et  alii  hic,  Andreas  C;esar.  Are- 
tas ,  Ribera  ,  Alcazar,  Viegas,  Pererius  et  alii 
Apoc.  17.  el  18. 

Quaeres  qua  ralione  Roma  vocetur  Dabylon': 
Respond.  Primo,  quia  Roma  Babyloni  in  impe- 
rio  successit  quasi  filia  malri,  vel  potius  neptis 
avia^,  ideoque  Babylonicum  imperium  transiil 
ct  desiit  in  Romanum,  sicut  Synagoga  transiit 
in  Ecclcsiam,  Jerusalem  Judaica  in  Christia- 
nam  :  unde  idcirco  ipsa  Ecclesia  vocatur  Syna- 
goga  Sion  et  Jerusalem.  Ila  S.  Augusl.  8.  Civit.  2. 
Dabylonem  vocat  primam  Romam  ,  et  Romam 
secundam  Babylonem  :  Duo ,  inquil,  regnacer- 
nimus  longe  cxieris  provcnisse  clariora,  Assyrio- 
ritm  (  sub  quibus  et  Babylonios  accipit)  pri- 
mum  ,  deinde  Domanorum ,  ut  tcmporibus ,  ita 
locis  inter  se  ordinata  alqtic  distincta.  ftam  quo- 
modo  illtul  pritts  ,  hoc  posterius ;  eo  modo  itiud 
in  Oriente ,  hoc  in  Occidenle  surrexit.  Denique  in 
i'Uus  fine  httjus  inilium  confeslim  fttit ,  et  c.  22. 
A''issima  tttnc  condita  esl  civilas  Roma  velut  al- 
tera  Dabylon  ,  el  velut  prioris  fitia  Dabylonis  . 
per  quam  Deo  placuit  orbem  debeliare  terrarum, 
ct  in  unam  socielalem  reipub.  lcgumque  perdttr- 
tttm,  longe  laleqtte  pacare. 

Secundo ,  quia  Roma  similis  fuit  Babyloni  iu 
amplitudine  el  magnificenlia  imperii.  lla  OEcu- 
nien.  Unde  Babylon  fuit  Ronue  lypus  ct  pra-lu- 
dium  ,  idque  niullis  parallelis  el  analogiis  quas 
recensel  Orosius  lib.  2.  cap.  2  et3.  Nam  Primo, 
inquit,  Mni  et  Dabylonis  regnum  eo  anno  in 
Medos  derivatttm  est  ,quo  anno  apud  Ladnos  Pro- 
cas  Amttlii  et  ISumitoris  paler ,  avtts  attiem  Rheir 
Sylvice,  qtt(P.  maler  Domttli  fttil ,  rrgna  e  c&pit. 
Secundo,  sic  d  primo  anno  imperii  Wim  usquequo 
Dabylon  d  Scmiramidc  instaurari  capta  cst ,  in- 
U ■rvcniunt  anni  srxaginta  quatttor  ,  ita  d  primo 
anno  Pronv  ctim  regnare  corpit ,  usquc  ad  condi- 
lionrm  Vrbis  factam  d  Romulo  ,  inlcrsttnt  anni 
sexaginta  quatttor.  Tcrlio,  Ruhyton  co  anno  sub 
ArbatO  dehonorata  est ,  qtto  Doma  sub  Proca  1 
seminala  cst.  Quarlo,  DahyUm  novissimc  co  lcm- 
porr  a  CyrO  rcge  sttbvcrsa  ,  qtto  primum  Romo 
d  Tarqitiniorum  rcgum  dominatione  Ubtrata  csl. 
Siquldem  sttb  una  eadcmque  convcnicntia  tcmpo- 
rttm  illa  cccidit ,  ista  sttrrcxit  :  illa  tttnc  pri- 
initm  alirnigcnaritm  pcrpessa  dominalum  ,  luvc 
tttnc  primttm  ctiam  sttortim  aspernata  fastidittm: 
itla  tunc  quasi  moriens  dimisit  ha?reditatcm  :  ha;c 


COMMEiNTAIJA  IN  I.  EPIST,  S.  PETRI.  Cap.  V. 


vero  pubescens  tunc  se  agnovit  kceredem  :  tunc 
Orienlis  occidit  imperium,  exortum  est  Occiden- 
tis.  Quinto,  Babylon  stetit  annis  1164,  usque  ad 
Arbatum ,  qui  eam  spoliavit  imperio;  et  Roma 
post  tolidem  annos ,  hoc  est  1164,  d  Golhis  et 
Alarico  rege  eorum  opibus  spoliata,  non  regno , 
manet  adhuc  et  regnat  incolumis.  Sexto ,  similis 
Babylonias  ortus  ,  et  Romce ,  simitis  potenlia  : 
similis  magnitudo ,  similia  tempora,  similia  bona, 
similia  mala,  tametsi  non  similis  exitus  similisve 
defeclus.  Illa  enim  regnum  amisit ,  hmc  retinet : 
llia  interfectione  regis  orbata  ,  hccc  incolumi  im- 
peratore  secura  est.  Et  quare  hoc  ?  Quoniam  ibi 
in  rege  libidinum  turpitudo  punita,  hic  Chris- 
tiancn  religionis  continentissima  ctquitas  in  rege 
servata  est ;  ibi  absque  religionis  reverentia  avi- 
ditatem  voluplatis  licentia  furoris  implevit,  hic 
el  Christiani  fuere  qui  parcerent;  et  Christiani 
pi'opter  quorum  memoriam,  et  in  quorum  me- 
moria  parceretur.  Hucusque  Orosius. 

Denique  tempore  S.  Petri  Roma  erat  Baby- 
lon,  id  est,  confusio  idolorum,  vitiorum  et  spo- 
liorum  totius  orbis.  Unde  Tertull.  lib.  3.  contra 
Marc.  cap.  13.  Sic  et  Babylon,  ait,  etiam  apud 
.1  oannemnostrum  Romanas  urbis  figuraest,  proinde 
magnaz ,  et  regno  superbai ,  et  Sanctorum  Dei 
debellalricis.  Ubi  nota.  Babel  sive  Babylon  Hebr. 
idem  est  quod  graece  ouyxuyts ,  ut  vertunt  Sep- 
tuag.  Genesis  11.  9.  latine  confusio,  sive  com- 
mixtio  :  quoniam  ibi  confusum  est  labium  uni- 
versa:  terros ,  hoc  est,  quia  ibi  commixtae  et  di- 
visae  sunthominum  Hnguae,  cum  prius  omnes 
una  eademque  ,  puta  Hebraea ,  loquerentur. 
Radix  ergo  Babel  est  SSn,  balal ,  et  per  crasin 
i>al ,  id  est  confundere  ,  commiscere  :  inde  enim 
addila  littera  b ,  fit  Babel.  Porro  additur  littera  b, 
dicilurque  Babel  pro  bat  aut  bel,  vel  quia  bet 
Ilebr.  significat  in,  ut  Babel  idem  sit  quod  in 
ronfusione ,  ut  vult  Pagnin.  in  Interpret.  nom. 
Hebr.  vel  b,  ponitur  pro  N2  ba,  id  est  venit , 
ut  Babel  idem  sit  quod  venit  confusio;  ut  vult 
Aben  Esra  ;  vel  potius  per  onomatopoeiam  ge- 
minatur  bal  vel  bel ,  ut  babel  sit  idem  quod 
balbel.  Sic  enim  Hebraei  geminant  subinde  suas 
radices ,  et  ex  trilitleris  faciunt  quadrilitteras , 
ut  ex  kalal  geminando  faciunt  kilkel;  ex  galal, 
id  est  volvere ,  facmnt  gilgel  :  unde  galgala , 
et  gulgotet,  sive  gulgotta,  id  est,  cranium  sive 
nalvaria,  a  convolutione  et  rotunditate.  Jam 
sicut  pro  gutgolta,  euphoniae  causa  elidendo  1 
medium  ,  dicunt  golgota;  sic  pro  balbet  dicunt 
babel ,  elidendo  l  medium.  Ob  similem  ergo 
vitiorum  confusionem,  S.  Petrus  Romam  vo- 
<avit  Babylonem.  Noluit  Romam  nominare ,  ne 
Romanos  Christianos  adduceret  in  periculum. 
Si  enim  hae  litterae  incidissent  in  manus  Gen- 
tilium ,  detulissent  ad  Imp.  Romae  magnam  esse 
multitudinem,  adeoque  Ecclesiam  Christiano- 
rum,  qui  illico  in  eos  persecutionem  movisset. 
Addit  Baron.  S.  Petrum  Hierosolymis  e  carcere 
fuga  lapsum,  voluisse  latere ,  ne  Herodes  in- 
telligens  eum  Romae  agere  ad  Caesarem  scri- 
l>eret,eumque  rursum comprehendi  faceret. 

Tropolog.  Impii  et  mundani  sunt  cives  Baby- 
lonis,  quia  in  confusione  negotiorum,  deside- 
i  iorum,  tumultuum,  turbationum  et  casuumhu- 
jus  mundi  assidue  versanturetjactantur;  Sancti 
vero  sunt  cives  Jerusalem ,  id  est  visionis  pacis  , 
quia  in  pace  conscientiae  uni  Deo  serviunt  et 
adhaerent ,  dicuntque  :  In  pace  in  idipsum  dor- 
miam  et  requiescam.  S.  Aug.  jnScntent.  sent.  221. 


Duas,  ait,  in  toto  mundo  civitates  faciunt  duo 
amores  ;  Jerusalem  facit  amor  Dei ,  Babyloniam 
facit  amor  seculi.  Inlerroget  ergo  se  quisque  et 
inveniet  unde  sit  civis.  Et  S.  Gregor.  18.  Moral. 
cap.  25.  Cives  ,  ait,  Jerusalem  sunt  qui  solani 
coelestem  patriam  diligunt ;  cives  Babylonias 
sunt  qui  terrenae  patriae  curis  subjacent.  Cum 
igitur  conflet  pterumque  etiam  bonos  non  terreno 
studio  terrenis  curis  impticari  (uti  Daniel ,  ait , 
a  rege  praepositus  fuit  Babyloni )  patenter  agnos- 
cimus  quia  sic  nonnunquam  cives  Jerusalem  an- 
garias  solvunt  Babytonias ,  sicut  saspe  cives  Babylo- 
nice  impendunt  angarias  Jerusatem.  De  Babylone 
hac  plura  dicam  Apoc.  17.  et  18. 

Alludit  S.  Petrus  primo,  ad  Abraham  paren- 
tem  Synagogae,  fidei  et  fidelium,  sicut  enim 
Deus  Abrahamum  elegit  in  Babylonia  ,  eumque 
de  Ur  Chaldaeorum  eduxit  in  terram  promis- 
sam  :  ita  S.  Petrus  Romae  convertit  S.  Clemen- 
tem,  S.  Prudentem,  S.  Linum,  S.  Cletum  alios- 
que  clarissimos  viros  ,  qui  fuerunt  primores  et 
proceres  Ecclesiae.  Secundo  alludit  ad  captivi- 
tatem  Babylonicam  :  tunc  enim  Dei  populus  et 
Synagoga  Judaeorum  in  Babylone  degebat  capti- 
va,  multosqueBabyloniosad  Deiveri  fidemcon- 
vertebat ;  unde  erat  tunc  in  Babylone  Ecclesia  Dei 
electa.  Simiii  modo  Romae  S.  Petrus  e  gentilismo 
plurimos  convertit ,  adeoque  ibi  arcem  et  caput 
Ecclesiae  Christianae  constituit.  Erat  ergo  Romae 
Ecclesia  aDeo  coelecta,  id  est,  electa  aeque  ac 
olim  Synagoga  Judaeorum. 

Coelecta.  ]  Perperam  interpretes  nonnulli  le- 
gunt  collecta.  Graece  enim  est  mvixXixty)  ,  id  est, 
coelecta,  id  est ,  simul  vobisbum  electa ,  consors 
vestrae  electionis  ad  fidem,  gratiam  et  salutem. 
Elertus  fuit  primitus  aDeo,  aeque  ac  a  Christo, 
Judaeorumpopulus,  cujus  peculiariter  pastor  et 
curator  erat  S.  Petrus  ,  Galat.  2.  8.  cuique  pri- 
mario  hanc  scribit  epist.  cap.  1.  1.  Coelectus 
fuit  populus  Gentium  a  Christo,  qui  Gentes  cum 
Judaeis  in  unam  coagmentavitEcclesiam  ;  idque 
hac  voce  Judaeis  insinuat  hic  S.  Petrus  ( Gentium 
enim  caput  erat  Roma)  ut  Judaei  more  solito 
Gentes  non  aversenlur,  sed  eas  ut  fratres  in 
Christo  ament  ,  eisque  se  associent.  Rursum 
hac  voce  confirmat  fideles  Orientis  in  lide  per 
fidem  urbis  et  Ecclesiae  principis,  puta  Romanae, 
quod  illa  eis  consentiat  tum  in  fide  ,  tum  in  spe 
vocationis ,  tum  in  charitate.  Rursum  Ecclesia 
electa  est ,  Ecclesia  electorum  ad  fidem  et  gra- 
tiam,  et  si  in  ea  perseverent  ad  gloriam. 

Prima  enim,  eaque  singularis  et  eximia  fuit 
electio  tidelium  Romanorum ,  et  primitivae  Ec- 
clesiae  Romanae,  utpote  quae  primitias  spiritus 
a  Christo  per  SS.  Petrum  et  Paulum  hauriens , 
Horuit  heroica  fide,  sublimi  spe,  aruenti  cha- 
ritate,  ideoque  tot  centena  millia  Martyrum  per 
trecentos  persecutionis  annos  continuo  proger- 
minavit.  Quocirca  multi  principes  ,  reges  et  re- 
ginae  devotionis  ergo  Romam  magnis  ilineribus 
et  impendiisprofecti  sunt,  ut  loca  sancta  religiose 
viserent ;  quin  et  non  pauci  ibidem  vivere  et 
mori ,  ac  inter  Sanctos  sepeliri  elegerunt,  quo- 
rum  exempla  recensui  Isaiae  66.  23.  Imo  Chris- 
tus  Dominus  apparens  S.  Brigidae  ( ut  habet  ejus 
Vita  apud  Surium  23.  Julii)  jussitei  peregrinari 
Romam ,  dicens  :  Proficiscere  Romam  ;  illic  enim 
ptalea?  sunt  auro  instratce,  et  Sanctorum  sanguine 
rubreala* :  ibi  propter  condonationes  sive  indul- 
gentias  quas  promeruere  Sancti ,  compendio  ve- 
nitur  adcmlum.  Paruit  ipsa  ac  Romam  profecta, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V.  737 


Wii  eain  sanclilatem  adepta  est,  ut  ibidem  mo- 
riens  anno  Domini  1373,  caialogo  Beatorum  so- 
lemni  riiu  adscribi  meruerit,  adeoque  domus 
rjus  in  templum  conversa  ,  religiose  ab  inqui- 
linis  et  perigrinis  invisalur. 

Mcritoergo  Tertull.  lib.  Preescript.  Felix ,  ait, 
Ecclesia  (Romana  )  cui  toiam  doctrinam  ApostoU 
cum  sanguine  suo  profuderunl.  S.  August.  ep.  162. 
ait in  Ecclesia Romana  semper  Aposlolicae catbe- 
dne  viguisse  principatum.  S.  Hieron  lib.  2.  con- 
tra  Jovin.  Sctto ,  ait ,  Romanam  fidem  Aposlolica 
voce  laudatam ,  isliusmodi  prcestigias  non  reci- 
pcre ,  etiamsi  angelus  aiiter  annuntiet ;  quam  se- 
mel  prcedicalum  cst ,  Pauli  auctoritate  munilam 
non  posse  mutari.  S.  Ira'neus  lib.  3.  cap.  3.  docet 
integram  fidem  in  Romana  Ecclesia  servari,  ad 
eamque  omnes  confugere  debere.  Idem  docet 
Optat.  I.  2.  contra  Parm.  S.  Cypr.  I.  1.  epist.  3, 
S.  Ambros.  orat.  de  obitu  Satyri  fratris  ,  etalii- 

Et  Maiicus  filius  meus.  ]  Hic  Marcus  non  fuit 
Joannes  cognomenlo  Marcus  ,  consobrinus  Bar- 
nabac,  de  quo  Actor.  12. 12.  sed  S.  Marcus  Evan- 
gelista  :  hunc  S.  Petrus  \ocat  filium  suum,  non 
secundum  carnem,  sed  secundum  fidem  et  spi- 
rilum;  quia  emn  sua  fide ,  doctrina  et  spirilu 
imbuerat,  adeo  ul  scriberet  Evangelium  :  unde 
eumdem  habuit  adjulorem  et  interprelem  ,  ideo- 
qiiecbarissimum;eaqiiedecausamoxeum  misit 
Alexandriam  ,  ubi  erexit  Ecclesiam  tanta  conti- 
nentia  et  sanctitaie  florentem  ,  ut  ejus  discipuli 
Eesffii ,  id  est  sancti  et  pii,  sint  cognominati, 
de  quibus  dixi  Actor.  5.  1.  Ilinc  liqnet  S.  Mar- 
cum  non  fuisse  e  72  Christi  discipulis,  ut  vult 
Fpiphan.  Haeresi  51.  sed  post  Christum  conver- 
sum  fuisse  a  S.  Petro;  ideo  enim  eum  filiuin 
vocat,  (|uod  eum  in  Christo  genuerit.  Ila  Pa- 
pias  apud  Fuseb.  lib.  3.  cap.  ult.  S.  Hieron.  de 
Script  Eccl.  in  Marco,  Beda  Prrcfat.  in  Matth. 
el  alii.  Addunt  aliquivocari  filium,  quod  hujus 
epislohe  fuerit  inlerpres,  quod  est  probabile. 
Hinc  colligilBeda  et  alii,  hancepislolam  S.  Pelri 
r^se  antiquissimam  ,  primamque  omnium  cpis- 
tolaruin  ,  scriptamque  anno  Christi  l\b.  Eodem 
•  niiii  anno  (  qui  fuit  Claudii  imper.  terlius  ) 
S.  Marcus  scripto  Rouuc  Evangelio,  ii  S.  Petio 
discedens  profcclus  est  Alexandriam ,  ubi  quasi 
Fpiscopus  sedit  per  annos  19,  scilicel  usqiie  ad 
annum  Cbristi  G/j,  Neronis  8,  quo  coronatus  esl 
martyrio,  teste  Fusebio  lib.  1.  hist.  1/j.  etlib.  3. 
cap.  ull.  el  alils. 

H|.  Svi.lJTATE  INVICEM  IN  OSCULO  SANCTO.  ]  Pllla 

Cbristiauo,  pudieo,  candido  ;  non  infideli,  im- 
pudieo,  ficto,  quod  est  pars  adullerii ,  criminis 
ostium,  morlis  initium  ,  ait  S.  Basil.  de  Virg. 
Iiule  oseulo  sancloin  proteslationem  charilatis 
osculabantur  se  invicem  Chrisliani  antc  S.  Sy- 
naxin  ,  clamanle  Diacono  t  Complectimini  et  os- 
mlamini  vos  inviccm  ,  lesle  Cyrillo  calechesi  5. 


Osculum  enim  est  signum  primo,  reconciha- 
tionis;  secundo,  pacis;  lertio,  cbarilalis  ;  quar- 
to,  lcetitiae;  quinto,  CatholiCS  coinmunicaiionis, 
uli  docel  Auctor  1.  de  Amicilia  apud  S.  August. 
tom.  1.  unde  Craeca  etOEcumen.  pro osculo  sanct» 
legunl  osculo  charilatis ,  non  earnalilalis.  Oscu- 
luin  enim  significat  tam  animum  animo,  quam 
os  ori  puro  amore  conjungi.  Terlull.  vero,  I.  de 
Oralione,  osculum  vocal  signaculum  oralionis. 
Nam,  ut  ait  S.  August.  serm.  83.  de  diversis  : 
Post  oralionem  Dominicam  dicitur  Pax  vobiscum, 
et  osculantur  sese  inoicem  Christiani  in  oscido 
sancto ,  quod  est  signaculum  pacis ,  siquodosten- 
dunt  labia  ,  fiat  in  conscientia,  id  cst,  quomodo 
labia  tua  et  labia  fratris  tui  accedunt ,  si  cor  tuum 
a  corde  Ulius  non  recedat.  Vide  dicla  de  osculo 
sancto  2.  Cor.  13.  12. 

Gkatia  vobis  om.mbis.  ]  Graece  tt?nvn  ,  id  est 
pax  ,  ita  Syrus.  Pax  Hebrseis  signilicat  graliam. 
omneque  bonum  ,  forte  eliam  Nosler  pro  upom 
legit  xxptt ,  id  e&lgratia.  Nam  S.  Paulus  S.  Peli  i 
socius  et  assecla  ,  ubique  in  epistola  Qdelibus 
gratiam  apprecatur  ,  adeoque  apprecalio  gratia- 
et  pacis  est  verum  Aposiolicacepistolaj  sigillum. 
Cnde  eam  usurpanl  S.  Ignatius  ,  Polycarpus, 
et  alii  viri  Aposiolici  illius  aevi  in  suis  epislolis. 

Qlm  estis  in  Christo  Jesu.  ]  Qui  Chrislo  estis 
incorporati  per  fidem,  spem,  cbaritatem  ,  mox 
incorporandi  per  ceternam  felicitatem  et  glo- 
riam,  uti  divitvers.  10.  praeclare  Eusebius  Emis- 
scnus  ,  vel  potius  S.  Fucherius  Lugdun.  hom. 
de  S.  Maximo  :  O ,  inquit ,  fragilitas  humana !  exi- 
guum  est  quidquid  agis  propler  spem  aternorum. 
Nam,  ut  ait  Cicero  Tuscul.  I\.  Quid  vidcatur  ei 
magnum  in  rebus  humanis ,  cui  ct-lernitas  omnis , 
lotiusquc mundi nolasil magnitudo ? Sublimius  et 
divinius  S.  August.  lib.  12.  Confess.  11.  Obeata 
(crealura),  ait,  inharendo  beatitudini  tuce ,  beala 
sempiterno  inhabitatore  te ,  alque  illuslratore  suo. 
Nec  invenio  quid  Ubenlius  appeUandum  exislimem, 
ccclum  cceli  Domino,  quam  domum  tuam  conlem- 
plantem  delectalionem  tuam  sine  ullo  dcfeclu 
egrediendi  in  aliud  ,  mentem  puram  concordissime 
unam  slabiUmenlo  pacis  sanclorum  spirituum , 
civium  civitalis  tuce  in  coelestibus  super  ista  cce- 
lestia.  Unde  inteUigat  anima  cujus  pcregrinatio 
longinqua  facla  est ,  sijam  sitit  tibi :  sijam  faclce 
sunt  ei  lachrymce  suce  panis,  dum  dicitur  ei  per 
singulos  dies  :  Ubi  est  Deus  tuus?  jam  pelit  a  te 
unam  ,  et  hancrequirit ,  ut  inhabilet  in  domo  tuo 
per  omnes  dies  vitce  suce.  Et  quoe  vita  cjus  nisi 
tu?  Et  quce  dies  tuinisi  ceta-nitas  tua,  sicut  anni 
tui  qui  non  deficiunt,  quia  idem  ipse  es?  Nint 
ergo  intelligat ,  anima  mea  ,  quce  potest ,  qttam 
longc  super  omnia  tempora  sis  csternus ,  quando 
tua  domus  quct  peregrinata  non  cst ,  quanwis  non 
sit  tibi  cocelerna ,  tamen  indesinenler  libi  cohce- 
rendo  ,  nullam  patitur  vicissitudinem  temporum. 


^o^^SfOgC^g-eOK 


cornel.  \  i  viMric.    tov.  x. 


os 


7SS 


COMMENTARIUS 


1N  SECUNDAM 


SANCTI PETRI 


EPISTOLAM. 


ARGUMENTUM. 


jonnulli  olini  de  auctore  et 
auctoritate  hujus  epistolae  du- 
[bitarunt ,  tesle  Eusebio  1.  3. 
■hist.  c.  25.  et  nostro  saeculo 
^Lutherus,  Erasmus  ,  Kemni- 
jjlius  in  Exam.  Conc.  Trident. 
isess.  U.  ac  Centuriatores  cent. 
tl.  1.  2.  c.  l\.  Ralio  esl  ,  quia 
zhaec  epistola  slylo  valde  dis- 
sidet  a  prima.  Accedit  quod  Syriace  non  extet  : 
unde  Syri  videntur  eam  non  babuisse  pro  ca- 
nonica. 

Verum  jam  de  fide  est  hanc  epistolam  essa 
S.  Pelri ,  esseque  canonicam  Scripturam.  Hic 
euim  est  sensus  totius  Ecclesiae ,  adeoque  id- 
ipsum  definivit  Concil.  Carthag.  III.  cap.  kl. 
Concil.  Florent.  el  Tridenl.  sess.  k.  unde  Didy- 
mus  in  eam  commentatus  est :  Et  S.  Hieron. 
ep.  150.  q.  11.  acS.  Greg.  bom.  18.  in  Ezecb.  tes- 
lantur  eam  esse  germanam  S.  Petri.  Idem  salis 
insinuat  S.  Judas  qui  in  sua  epistola  passim  ad 
lianc  alludit,  imo  multa  ex  ea  deprompsit.  Deni- 
que  S.  Atbanas.  in  Synopsi  ,  Nazianz.  in  Carm. 
de  Scrip.  sacr.  Cyrillus  catecb.  k.  Origen.  Epipb. 
Juslin.  Cbrys.  Amb.  Aug.  caeterique  Patres  ci- 
tant  eam  quasi  canonicam. 

Adrationembiereticorum  respondetS.Hieron. 
slylum  esse  dissimilem,  eo  quod  S.  Pelrus  in  hac 
usus  sit  alio  interprete ,  qui  sensa  S.  Petri  sua 
phrasi  et  stylo  conscripserit.  Primae  enim  epis- 
tolue  inlerpres  fuisse  videtur  vel  Silas  ,  vel  po- 
tius  Marcus,  ut  patet  cap.  5.  11.  et  13.  hujus  se- 
cundae  Glaucias  :  hunc  enim  S.  Peiri  fuisse 
iiiierpre.em  docelClemens  Alcx.  1.  7.  Strom.  sub 
hnem.  Adde  eumdem  auctorem  subinde  mutare 
siylum,  alioque  et  alio  uti  pro  disposilione  per- 
sonarum,  locorum  et  lemporum.  Quin  et  aelas 
ipsa  mutat  stylum  :  juvenes  enim  juvenilem  et 
lloridum  habent  stylum  ,  viri  virilem  ,  senes 
senilem  et  gravem.  Sic  sanctus  Paulus  alio 
ulilur  slylo  in  epistola  ad  Hebiveos  ;  unde  illa 
multum  differt  a  caHeris  ejus  epistolis.  Deni- 
que  stylus  hujus  epistola?  non  multum  dissidel 
a  stylo  primae,  si  qnis  penitus  utrumque  inspi- 
ciat,  idque  falentur  Centurialores. 

Quoad  Syros,  constat  ex  Maronitis  qui  Romae 
sunt ,  eos  banc  Epistolam  babcre  pro  canonica. 
Unde  et  S.  Ephrem  et  Damascenus  ,  quorum 
ulerque  fuilSyrus,  saepe  ex  hac  epislola  cilant 
sentenlias  quasi  canonicas  Script.  Deniquesy- 
riace  eam  extare,  et  ex  Syriaco  in  Latinum  con- 
versam  esse  a  nostro  Balthazare  Etzelio,  testatur 
Possevinus  in  Apparatu. 
Auctorem  esse  S.  Petrum  constat  tum  ex  tra- 


ditione  et  definitione  Ecclesiae  jam  dicta  ,  tum 
ex  ipso  ejus  inilio :  Simon  Petrus  ,  servus  el 
Aposlolus  Jesu  Cliristi.  Unde  et  v.  18.  ail  se  inter- 
fuisse  transfigurationi  Cbristi  cuui  S.  Jacobo  et 
Joanne  :  binc  el  epislolas  Pauli  quasi  socii  sui 
citat.  c.  3.  15. 

Porro  S.  Petrus  contra  haerelicos,  puta  Simo- 
nem  Magum  ejusque  sequaces  ,  vel  jam  natos  . 
vel  proxime  nascituros,  quales  fuere  Menander, 
Carpocras,  Basilides,  Valenlinus  et  Gnostici  , 
scripsit  hanc  epislolam  sub  finem  vitae  quasi 
paslor  valcdicens  Ecclesiae  el  mundo  ,  fidem- 
que  et  doctrinam  suam  in  ea  contestalam  re- 
linquens,  etfuturis  omnibus  saeculis  quasi  pig- 
nus  pastoralis  amoris  et  curtc  resignans,  puta 
sub  annum  Chrisli  G9.  quo  et  martyrio  laureatus 
est,  unde  c.  1.  lfi.  ait :  Certus  quod  velox  esl  de- 
positio  tabeinacuU  mei.  Scripsit  crgo  eam  26 
annis  circiler  post  primam  :  primamenim  scrip- 
sit  anno  Chrisli  /i5.  Quocirca  S.  Pelrus  quasi 
brevi  moriturus  cycneam  bic  edit  vocem,  totus- 
que  spiratardorcm,  zelum,  martyrium,  omnia- 
que  ccelestia  divina.  Hinc  liquet  scriptam  esse 
Romoe  e  carcere,  ut  vitletur,  Mamerlino:  in  eo 
enim  fuit  per  novem  menses  ultimos  vilae  ;  uli 
habent  Acla  SS.  Processi  ct  Marliniani,  ibique 
babebat  olium  scribendi,  suosque  confirmandi 
per  litteras,  quos  voce  confirmare  non  poterai. 
Unde  etS.  Paultis  epistolas  ad  Pbilipp.  Ephesios, 
Colossenses,  Hebraeos,  Philemoncm,  el  secun- 
dam  ad  Timotheum  scripsitin  carcere  Romano. 

Argumentum  epistolae  est  triplex  juxla  tria 
ejus  capita. 

Primo  enim  c.  1.  admirans  Cbristi  graliam  et 
oeconomiam  ,  docet  Deum  per  eum  nobis  ma- 
xima  et  preliosa  promissa  donasse,  ul  per  hoc 
efficiamur  divinae  consortes  nalur.e  ,  ideoque 
paressc  utnon  terrenam  et  carnalem  ,  sed  coe- 
lestem  et  divinam  vitam  vivamus  in  constanti 
fide ,  virtute  ,  scienlia  ,  abstineniia  ,  patienlia  , 
pietale  et  fraternilalis  amore:  quae  omnia  con- 
firmat  tum  visione  gloriae  Cbristi  in  monle 
Thabor  ,  cum  vocem  Patris  de  eo  audivil :  Hic 
est  fdius  meus  dilectus  in  quo  milii  compiacui , 
ipsum  audite;  tum  firmioro  prophetico  sermone 
puta  sacrae  Scriplur»,  scilicel  Mosis  et  Propbe- 
tarum,  qui  baec  ipsa  de  Cbristo  propbetarunt  et 
promiserunt. 

Secundo  c.  2.  monet  ut  caveant  haerelicos  , 
quorum  proinde  luxuriam,  avaritiam,  moresei 
fraudes  graphice  depingit,aeque  acexitium  quod 
subibunl cum  daemonibus, sodomitis  caeterisque 
diluvio  mersis. 

Tertio,  c.  3.  inculcat  et  depingit  finem  mundi 


riiemque  judicii  (  quem  haerelici  fabulosum 
nunquamque  futurum  diccbanl),  cjusque  cerli- 
tudine  ,  vicinitatc  et  terrore  incitat  fidcles  ul 
fidem  illihalam  conservcnt,  eaque  dignain  vilam 
agant  in  omni  sanclitale.  Primo  ergo  capite 
conslantiam  in  lide  Clirisli  Clirislianis  commcn- 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETM.  Cap.  I.  780 

dat;  secundo,  haereticos  eam  impugnanirs  con- 
futat;  tertio  utrisque  dat  stimulum  acrem,  sci- 
licet  instans  judicium.  Denique  scriptam  esse 
ad  eosdem  ad  quos  prima  scripla  est  liquet  ex 
illis  ejus  vcrb.  c.  3.  1.  quibus  ait  :  Uanc  ecce 
vobis ,  cltarissimi,  secundam  scribo  epistolam. 


CAPUT  PRIMUM. 


HUJUS    CAPITIS    ARGUMENTUM    JAM    ASSIGNAVI. 


Jimon  Petrus ,  Servus  ct  Apostolus  Jesu  Christi ,  iis  qui  coaequalem  nobiscum 
[sorliti  sunt  fidem  in  justitia  Dei  nostri ,  ct  Salvaloris  Jesu  Christi.  2.  Gratia 
^vobis  ct  pax  adimpleatur  in  cognitione  Dei  et  Christi  Jesu  Domini  nostri. 
f3.  Quomodo  omnia  nobis  divinae  virtutis  suae,  quae  ad  vitam  et  pietatem 
donata  sunt  ,per  cognitionem  ejus,  qui  vocavit  nos  propria  gloria  et  virtute  , 
4.  pcr  quem  maxima,  ct  pretiosa  nobis  promissa  donavit  :  ut  per  haec 
elficiamini  divinse  consortes  natune ,  fugientes  ejus,  quae  in  mundo  est , 
concupiscenliae  corruplionem.  5.  Vos  autcm  curam  omnem  subinferentes,  ministrate  in  fide 
vestra  virtutem  ,  in  virtnte  autem  scientiam  ,  6.  in  scienlia  autcm  abstinentiam  ,  in  abstincnlia 
autem  palicntiam,  in  patientia  autem  pietatem.  7.  In  pielate  autem  amorem  fraternitatis,  in 
amore  autcm  fratcrnitatis  charitatem.  8.  Hacc  enim  si  vobiscum  adsint,  et  superent,  non  vacuos , 
nec  sinc  fructu  vos  conslituent  in  Domini  nostri  Jesu  Christi  cognitione.  9.  Cui  cnim  non  prae.sto 
sunt  haec,  caecus  est ,  ct  manu  tentans,  oblivioncm  accipiens  purgationis  veterum  suorum  delic- 
torum.  10.  Quaproptcr,  fratres,  magis  salagitc  ut  per  bona  opera  certam  veslram  vocationem  et 
clectioncm  faciatis :  haec  enim  facientes ,  non  peccabitis  aliquando.  11.  Sic  enim  abimdanttr 
ministrabitur  vobis  introilus  in  aeternum  regnum  Domini  nostri ,  et  Salvaloris  Jesu  Christi. 
12.  Propter  quod  incipiam  vos  semper  commonere  de  his ,  ct  quidem  scientes  et  confirmatos  vos 
in  praesenli  veritale.  13.  Justum  autem  arbitror,  quandiu  sum  in  hoc  tabernaculo  ,  suscitare  vos 
in  commonilione  :  14.  ccrtus  quod  velox  est  depositio  tabernaculi  mei ,  secundum  quod  et 
Dominus  nosler  Jesus  Christus  significavit  mihi.  18.  Dabo  autem  operam  ct  frequenter  babere 
vospost  obitum  meum  ,  uthorum  memoriam  faciatis.  16.  Non  cnim  doctas  fabulas  secuti  notam 
fecimus  vobis  Domini  nostri  Jesu  Christi  virtutcm  et  praesenliam ,  sed  speculatores  facti  illius 
magnitudinis.  17.  Accipiens  enim  a  Deo  Patre  honorem  et  gloriam  ,  voce  dclapsa  ad  eum 
hujuscemodi  a  magnifica  gloria:  Hic  est  tilius  mcus  dilectus,  in  quo  mihi  complacui ,  ipsum 
auilite.  18.  Et  hanc  vocem  nos  audivimus  de  ccelo  allatam,  cum  essemus  cum  ipso  in  monte 
sancto.  19.  Et  habemus  Grmiorem  propheticum  sermonem,  cui  benefacitis  altendentes  quasi 
lucernae  luccnti  in  caliginoso  loco ,  donec  dics  clucescat,  et  lucifer  oriatur  in  cordibus  vestris : 
'20.  hoc  primum  intelligentes  quod  omnis  prophetia  Scripturae  propria  interpretatione  non  fit. 
24,  Non  enim  voluntatc  humana  allata  est  aliquando  prophctia  ;  scd  Spiritu  sanclo  inspirati  , 
loculi  sunt  sancti  Dci  homincs. 


1.  SniON  Pr.TRrs,]  qnl  in  circumcisione  a  pa- 
rentibus  vocatus  cst  Simon  ,  hic  in  Apostolatu  a 
Christo  vocatiM  ost  Petrns  ,  Simon  ,  vel  Simeon 
(idem  enhn  cst  nomcn)  ut  alibi  dixi.  Minus  rccir 
urgo  GEcum.  Simon  a'u,Simeonis  cst  diminutivam, 
sicul  Mrtrodori  Mrtras ,  Menodori  Mcnas  ,  Theo- 
Uosii  Tlnodas  :  IU>br.  cnim  11VDW  si  legas  per 
M-cvamol)ilc,cst.S(mcort,-sipersccva  quicsccns, 
cst  Simon  ,  quod  tdem  cst  quod  audicns  cl  obc- 
(licns,  tin  Petrus  audivit  ct  obcdivit  Chrislo  , 
ideoque  hic  se  vocat  Stmonemt  ut  indicet  se  hxc 
wribere  non  «'\  se  ,  sed  JuasnChrisli ,  cui  obe- 
thrc  oporteat.  Petrtts  ,  heb.  Cephas ,  idcm  est 
quod  pctra,  vel  saxum  ;  quia  supcr  cum  quasi 
petram  Christus  ccdificavit  Ecclesiam  suam  . 
Ualth.  10.  1S. 


Addit  to  Pctrus ,  tum  ad  distinctionem  :  multi 
cnim  alii  crant  Simoncs ,  adeoque  intcr  Apos- 
tolos  erat  alter  Simon  cognomcnto  Chananaeus; 
lum  ad  auctoritatcm ,  utfideles  hanc  cpistolam 
quasi  a  Pctro  ,  id  cst  Summo  Pontificc  ipsaquc 
petra  F.cclcsia?  scriptam  ,  avidc  et  revcrcntcr 
eXCipiant.  Pctro  cnim  Cbristus  totius  orbis  cu- 
ram  dcmandavit,  ait  S.  Cbrys.  in  c.  21.  S.  Joan- 
uis  ;  et  S.  I.co  scrm.  3.  dc  sua  assump.  De  toto 
mundo,  ait,  unus  Pctrtts  ctigitttr  ,  qui  et  ttnivcr- 
sarttm  gcntium  vocationi ,  ct  omnibtts  Apostotis 
cunctisqucEcclcsice  Patribus  praponalur,  ut  quam 
vis  in  popttlo  Dci  malti  saccrdotes  sint ,  mulciqur 
Pastorcs  omnrs  tamrn  propric  rtgat  Pctrtts,  qtiOS 
principalitcr  rcgit  ct  Christus. 

SjSBVrs  et  Apostoixs.]  Vidc  de  his  titulis  dici.i 


7W 

Rom.  1.  1.  et  Jacobi  1 

regnare  est.  Tropol.  S.  August.  19.  Civit.  21.  Ser- 
viens  Deo  animus ,  inquit,  recte  imperat  corpori, 
inque  ipso  animo  ratio  Deo  subdila  recte  impcrut 
libidini  ,  caterisquc  viliis  :  quapropter  ubi  Uomo 
Deo  non  servit ,  quid  in  eo  putandum  est  esse 
justilite  ?  quandoquidem  Deo  non  serviens  nullo 
modo  potest  juste  animus,  aut  humana  ratio  vitiis 
cceteris  imperare. 

IlS  QUI  CO;£QUALEM    NOBISCUM    SORTITI    SUINT    FI- 

dem.]  Pro  cocequalcm  graece  est  ieoTifiov  ,  id  est, 
ejusdem  pretii  et  praemii,  aeque  aestimandam , 
aequivalentem  ,  ejusdem  ordinis,  aequalem  ;  tum 
(juia  eodem  pretio  ,  puta  sanguine  Christi  ,  est 
comparala ;  lum  quia  fides  ubique  aeque  est  pre- 
liosa;  tum  quia  ipsa  est  pretium  quo  emitur 
regnum  coelorum  :  hoc  enim  est  fidei  ,  quasi 
prelii ,  merces  et  praemium.  Unde  Pagnin.  et 
Tigurina  vertunt,  aque  pretiosam,  hoc  est  eam- 
dem;  significantius  tamen  dicit,  ceque prctiosam, 
ut  ejusdem  fidelium  fidei  ingens  prelium  et  dig- 
uitatem  insinuet.  Hac  ergo  voce  indicatS.  Petrus 
omnium  fidelium,  sive  Romae,  sivein  Bilhynia, 
sive  in  Ponto,  etc.  sint,  unam  eamdemqueesse 
magni  pretii  fidem,  Jegem,  religionem  ,  institu- 
lum  et  vitam  ,  quin  et  charitatem  ,  animorum- 
que  unionem  :  haec  enim  omnia  continet  fides, 
sicut  radix  continet  omnes  ramos  totamque  ar- 
borem.  Ita  Prosper  I.  1.  de  Vocat.  Gent.  c.  23. 
Rursum  omnes  siveJudaeos,  sive  Gentiles,  sive 
Bithynios  ,  sive  Ponticos  ,  sive  Romanos  in  fide 
«•tgratia  Christi  esse  aequales  :  Deum  enim  non 
dedisse  majorem  fidem  aul  gratiam  Judaeis 
quam  Gentibus  ,  Romanis  quam  Poniicis.  Esto 
inim  Apostolis  et  viris  Apostolicis  eximiisquc 
Sanctis  major  dala  sit  et  detur  gratia  et  fides 
intensive  ,  vel  extensive,  ut  plura  sciant  et  cre- 
dant  quam  caeteri  fideles  ;  objective  tamen  et 
essentialiter  non  datur  major,  sed  in  omnibus 
est  eadem  et  aequalis;  quia  omnes  habeni  eam- 
dem  specie  fidem  el  graliam ,  per  quam  idem 
cadem  ratione  credunt  de  Deo  et  Christo,  idem- 
(|ue  ab  eo  fidei  suae  praemium  exspectant.  Rur- 
sum  discrimen  intensionis  vel  extensionis  fulei 
est  in  parlicularibus  personis,  non  in  totis  gen- 
libus:  nec  enim  Judaei  quia  Judoei,  intensiorem 
aut  exlensiorem  accepere  fidem  ,  aut  gratiam  , 
quam  Gentes.  Nota,  dicit  cocequalem  fidcm ,  non 
gradum  et  ordinem :  Petrus  enim  ordine  Epis- 
copus  ,  et  gradu  Pontifex,  superior  erat  om- 
nium  fidelium  ,  non  aequalis ,  uti  perperam  ex 
lioc  loco  probare  contendunt  haeretici. 

Sortiti  sunt.]  Id  est,  sorte  acceperunt :  fides 
enim  et  gratia  respectu  accipientium  quibus 
non  est  debita,  datur  sorte,  id  est,  casu  et  gratis ; 
licetex  parteDei  non  sit  sors,  sed  destinata  vo- 
luntas  et  benevolentia.  Unde  Paulus  Ephes.  1. 11. 
ait:  In  quoetiam  et  nos  sorte  vocati  sumus  prce- 
dcstinati  secundum  propositum  ejus,  qui  operatur 
omnia  secundum  consilium  voluntatis  sua. 

In  justitia.]  Id  est,  per  justitiam.  Ita  Pagnin. 
Tigurin.  Clarius,  Gagneius,  Vatabl.  et  alii  hic, 
ac  Prosper  1.  1.  de  Vocat.  Gent.  c.  23.  Justitiam 
primo  accipe  passionem  et  merila  Christi :  his 
fnim  Christus  juste  salisfecil  pro  nostris  pec- 
catis,  nobisque  meruit  fidem  ,  graliam  et  salu- 
lem.  Unde  Christus  a  Paulo  dicitur  factus  nobis 
juslilia  ,  sanctificatio  et  redemptio.  1.  Corinlh.  1. 
30.  et  Isaias  c.  53.  lZ.Juslifxabit,  ait,  ipsejustus 
servusmeusmultos.  Quare  cavendus  est  hic  com- 
mcrrtarius  Adami  Sasboui  ,  dum  bunc  sensum 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETM.  C«p.  I. 

1.  niniirum  servire  Deo     refellit  ex  eo  quodfldes,  inquit ,  nobls  obllngnt 

non  ex  merito  Chrisli,  sed  ex  gratlit  Del :  hoc 
enim  falsum  est;  Deus  enim  millain  homini  dat 
gratiam  nisi  per  merita  Chrisli :  Chrislus  eniin 
meruit  nobis  omnem  gratiam  ;  ergo  et  fidem  , 
juxta  illud  Ephes.  1.  3.  Benedictus  Deus  ,  elc,  qui 
benedixit  nos  in  omni  benedictione  spiriluali  in 
cceleslibus  in  Cliristo,  de  quo  vide  Conc.  Trident. 
sess.  6.  cap.  5.  et  6.  S.  August.  de  Praedestin. 
sanct.  cap.  15.  et  Franc.  Suarez  3.  p.  lom.  1. 
disp.  kl.  Ita  Cajetanus  ,  Catharinus  ,  Salmeron 
et  alii. 

Secundo  ,  per  justitiam  accipe  sanctitatem 
Christi.  q.  d.  Christi  juslilia  et  sanctitas  est  causa 
tum  efficiens,  tum  exemplaris,  liun  finalisnos- 
trae  fidei,  justitiae  et  sanclitalis,  hujus  enim  ini- 
lium  et  basis  est  fides.  Hinc  Daniel  c.  9.  2li. 
Chrislum  vocatSanctum  sanctorum  et  justitiam 
sempiternam  ,  et  S.  Dionys.  c.  k.  Ecclesiast. 
Hierarch.  part.  3.  Christum  vocat  sanctitatis 
fontem  ,  qui  nos  repleal  sanctitate,  et  S.  Cyril. 
1.  U.  Thesauri  c.  1.  Filius,  ait,  non  sic ,  sed  ut 
sanctitalis  fons  ex  propria  potestate  discipulos 
sanctificat.  Idem  1.  U.  in  Joan.  c.  2.  8.  Taber- 
naculo  ,  ait ,  prazcedenle  llebr&i  sequebantur , 
stanle  caslra  melabantur,  ul  nos  discamus  nullum 
alium  datum  nobis  ducem  ad  salutem ,  quam  Ver- 
bum  Dei  Iwminem  factum. 

Tertio,  per  justitiam  accipi  potest  miseiicor- 
dia  ,  juxta  ilhid  :  Dispcrsit ,  dedit  paupcribus  , 
justitia,  id  est  misericordia  et  eleemosina ,  ejus 
manet  in  steculum  saculi.  1.  Corinth.  9.  9.  q.  d. 
Per  misericordiam  Christi  nobis  a  Prophetis 
promissam  accepimus  fidem.  Unde  S.  Ambro- 
sius  lib.  3.  de  Virgin.  sub  finem  ait  Christum 
esse  omnibus  quaerendum  ,  Christum  esse 
omnia  omnibus  ,  ac  stillare  rorem  gratise  in 
omnes. 

Qunrto,  justitia  accipi  potest  pro  justificatione 
q.  d.  Per  justificationem  Christi,  quia  scilicet 
ipse  nos  justificat,  accepimus  fidem  •  justifica- 
tionis  enim  inilium  est  fides.  Cum  ergo  Cbris- 
tus  dedit  nobis  fidem,  tunccoepil  nos  justificare, 
et  orsus  est  noslram  justiticationem.  Huc  acce- 
dit  Adamus  ,  qui  injustilia  exponit  cum  justitia. 
q.  d.  Chrislus  non  tantum  dedit  nobis  fidem,  sed 
et  justitiam  ,  quasi  fidei  terminum  et  comple- 
mentum.  Christus  enim  nobis  factus  est  omnia, 
quia  dedit  omnia  dona  quibus  ad  salutem  diri- 
gimur.  Unde  Nyssen.  1.  de  vita  Mosis  :  Omnem  , 
inquit,  bonorum  spem  in  Christo  ftrmiter  essecre- 
dimus  :  qtti  bonum  aliquod  adeptus  est  ,  is  in 
Christo  est ,  qui  omne  bonum  conlinet.  Origen. 
1.  5.  in  episl.  adRoman.  ait  Christum  esse  omnia 
bonct ;  diabotum  vero  omnia  mala.  Quare  sapien- 
ter  Nazianz.  in  Sententiis  :  Ego  ,  ait ,  Christum 
amplissimarum  opum  instar  duco ,  quem  ulinam 
aliquando  mihi  pura  mente  intueri  conlingat , 
cxtera  autcm  mundus  liabeat.  Idem  in  Carm.  9. 

At  soli  libi  solus  ego  sum,  Cliriste,  relictus  , 
Impcrio  qui  cuncta  lenes  :  in  te  milii  robur 
Omne  situm  est ,  in  te  fiducia  tota  salutis. 

et  S.  Paulinus,  natali  2.  S.  Felicis  Christum  allo- 
quens,  ait : 

In  tecomposita;  mihi  fixa  sit  ancliora  vitce. 

Dei  nostri  et  Salvatoris  Jesu  Ciiristi.  ]  Hoc 
est  Jesu  Cbristi  qui  est  Deus  et  Salvator  nos- 
ter  :  utrumque  enim  ad  Chrislum  perlinere 
colligilur  ex  Graeco,  qui  utrumqueuno  articulo 

COmprehendit  tou  Ss*u  >7//wh  xat  <7mt>jco;  Ivjew  XcieTOJ. 


COMMENTARIA  IN  II. 

('iitle  patet  Christum  essc  Deum.  Hoc  enim  in 
primis  Ecclesiaj  et  Qdei  initiis  ,  fulelibus  incul- 
care  volebat  ct  debebat  S.  Petrus  et  Apostoli , 
nimirum  Cbristum  non  esse  merum  hominem, 
uti  docebat  Ebion  sub  idem  tempus,  sed  verum 
Deum  et  verum  hominem.  Prseclare  S.  Hilarius 
).  7.  de  Triuit.  Deum,  inquit,  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum  his  qulnque  moclis  novimus  ,  no- 
mine,  nativitale,  natura,  poteslate ,  professione  : 
quee  deinde  sigillalim  explicat  et  confirmat.  Se- 
cundo  tamen  recte  multi  to  Dei  nostri  referunt 
ad  Deum  Patrem ,  to  vero  ScUvatoris  ad  Chris- 
tum.  Nam  v.  sequenti  S.  Petrus  videlur  Deum 
(iistinguere  a  Chrislo  ,  ac  consequenter  per 
Deum  intelligere  Patrem  ,  per  Salvatorcm  Fi- 
lium  Jesum  Christum:  unde  eum  vocat  Domi- 
num  cum  articulo  ,  dicens  toj  y.m-.wj.  Nam  ,  ut 
ait  Christus  Joannis  17.  3.  Hcec  est  vita  celerna 
ut  cognoscant  te  solum  verum  Deum,  el  quem  mi- 
sisti  Jesum  Cliristum  ;  utrumque  enim  ad  sa- 
luleni  requirilur  ,  scilicel  cognitio  tam  Dei 
veri ,  quain  Filii  ejus  Jesu  Chrisli  pro  nobis 
incarnali. 

2.   GkaHA   VOIilS    ET  PAX  ADIMPLEATUK,  ]  *>.v;3yv- 

&«mj,  id  esl  multiplicelur ,  ut  in  mulliludinc  (  sub 
qua  et  magnitudinem,  perenallagen  quantitatis 
discrelaB  procontinua,  inlellige)  gratiae  et  pacis 
assidue  crescenles  ad  utriusque  plenitudinem 
landem  perlingatis.  Innuit  Chrislianos  assidue 
in  gralia  et  virlulc  debere  proficere  ;  quia  , 
ut  ait  S.  August.  in  Psalm.  68.  Nemo  fidelis  dicit, 
Sufficil ;  ubi  dixisti,  Sufficit,  ibi  defecisti.  Et  S.  Leo 
serm.  2.  dc  Quadrag.  Ilctc  est  perfectorum  vera 
justitia,  ut  nunquam  prcvsumanl  se  esse  perfectos, 
ue  ab  itincris  nondum  finiti  intentione  cessan- 
tes ,  ibi  incidanl  deficiendi  periculum  ,  ubi  profi- 
ciendi  deposuerint  appetitum.  Et  Nazianz.  in  Sen- 
tent.  Cave,  ait,  ut  unquam  in  via  virtutis  sub- 
sistas  :  libi  enim  qui  d  vitiosa  vita  excessisti , 
perinde  esse  puto  consistere  ,  ac  si  in  imum  vitii 
gurgitem  labercris. 

Pacem  jungit  graliae  :  quia  ,  ut  ait  S.  Leo 
scrm.  6.  Nativ.  Ubi  fuerit  verilas  pacis  ,  niliil  po- 
icst  deesse  virlutis.  Quid  est  autem  ,  ditectissimi , 
liabcre  paccm  ad  Dcum  ,  nisi  velle  quod  jubet , 
cl  nolle  quod  prohibel  ?  Si  enim  humancv  ami- 
citice  parcs  animos  et  similes  expetunl  volun- 
tatcs  ,  ncc  unquam  diversitas  nwrum  ad  ftrmam 
potest  pcrvenire  concordiam  ;  quomodo  divincv 
parliceps  crit  pacis,  cui  ea  placent ,  quce  Deo  dis- 
plicent  ,  ct  iis  appctil  delectari  ,  quibus  illum 
novit  offendi  ? 

AdIMPLEATUU    IN   COGNITIONE  Dll    ET   ClIRISTI,] 

<  rescenle  enim  et  implela  cognitione  Dei  el 
i.lirisli  crescit  parilcr  el  impletur  gralia  cl  pax  : 
quia  quo  magis  bonitas  Dei  et  Christi  cognosei- 
uir,  non  solum  speculative,  sedet  praclice  ,  eo 
magis  amalur  et  colitur. 

Proc0gn<fton£,grece  est  eirr/vwjEi,  quod  sauc- 
lus  Ambros.  epist.  33.  ad  Demetr.  incdil.  Roman. 
S.  August.  in  Expos.  opist.  ad  Rom.  el  Prosper 
QODlra  Coll.it.  vcrtunt  recognitione ,  idest,  me- 
inoris  et .  grati  animi  cogniUonc  j  Pagnin.  agni- 
tione {  alii ,  supcr  cognitione  :  em  cnim  est  supcr , 
/wsn  cognitio.  Videtur  enim  S.  Petrus  optarc 
fidelibus  augmentum  Qdei,  cognitionis  et  illus- 
tralionisdiviiKT  .  ut  prima  Dci  cognilio  et  Qdes 
quam  accepcrant ,  cum  a  gentilismo  conversi 
siint  ad  Chrislum  .  vocolur  yvMi«tt ;  profectus 
vcrocognilionis  cl  lidei  vocetur  eti/vwk,-,  quasi 

ifiv  supcrans.   Minus  recte  aliqui  yw«v  dant 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  Vil 

Gentilibus ,  mjwaai  Christianis  ,  quod  cogni- 
lio  Dei  quam  habent  Christiani  ,  superet  cog- 
nitionem  Dei  quam  habent  Gentiles  ,  tantum 
quantum  Qdes  superat  rationem  et  lumen  na- 
turale. 

Oplatergo,  et  oplando  hortaturS.  Petrus  ,  ut 
Qdeles  orando  ,  meditando,  audiendo,  legendo, 
et  sludendo  proficiant  in  cognitione  ,  et  conse- 
quenter  in  amore  Dei  ut  audeant  se  opponere 
hcerelicis ,  qui  sub  idem  tempus  exorti  vocati 
sunt  Gnostici,  quod  cognitionem  Dei  perfociain 
sibi  arrogarent. 

3.  Quomodo.  ]  Pendet  ii  praecedenlihus.  Expli- 
cal  enim  cognitionem  Dei  et  Christi.  q.  d.  Opt<> 
et  precor  vobis  ,  ul  gralia  et  pax  adimpleatur  iu 
cognitione  Dei  et  Christi ;  ut  scilicet  plenius  et 
profundius  cognoscatis  ,  quomodo  omnia  nobis 
divina;  virtulis  suiv,  quce  ad  vitam  et  pietatem  per- 
tinent  ,  donata  sunt  per  cognitionem  ejus.  Aut 
simplicius.  q.  d.  Gratia  ct  pax  vobis  adimplcatur 
in  cognitione  Dei  et  Christi ,  quomodo  id  est  pc- 
rinde  ,  vel  sicut  pcr  hanc  Dei  et  Christi  cogni- 
tionem  omnia  divina  dona,  quae  ad  vitam  et 
pietatem  pertinent,  nobis  donala  sunt;  ut  to 
quomodo ,  graece  w,-,  sit  exegeticum  respondens 
llebraco  "nyjo  caascer  ;  explicelque  pneslan 
liam  cognitionis  Dei  et  Christi ,  nimirum  quod 
per  eam  omnia  gratiarum  dona  ix  Deo  acceperi- 
mus.  q.  d.  Ideo  opto  vos  crescere  in  cognitionc 
Dei  et  Christi ,  quia  per  eam  crescelis  pariter  in 
reliquis  donis  Dei :  haec  enim  omnia  per  eam 
uli  primitus  donata  sunt ,  ita  in  dies  magis  do- 
nantur  et  augentur  i\  Deo.  Ita  Adam.  Gagn.  et  alii. 

Secundo,  Arias  et  Vatabl.  Grsecum  «,- ,  id  est 
quomodo  ,  accipiunt  ut  notam  admirationis.  q.d. 
0  quam  abunde  divina  virtus  largiia  est  nobis 
omnia  qune  ad  vitam  et  pietalem  pertinent  ! 
quasi  S.  Petrus  ordiatur  epistolam  ab  exclama- 
lione,  et  admiratione  divinee  in  Christianos  mu- 
nificentirc,  pcr  quam  adeo  nos  ditavit  et  exal- 
lavit,  ut  fecerit  nos  divince  consortes  natura-. 
Ha3C  cxpositio  pathetica  cst,  eique  aplari  potest 
vulgata  versio,  quae  habet  quomodo;  simili  enim 
modo  Jeremias  admirans  cladem  Hierosolyma*, 
ordilur  Threnos,  dicens  :  Quomodo  sedet  sola  ci- 
vitas?  Simili  modo  admirans  Dei  in  suos  benefi- 
centiam  !  exclamat  Psaltes  Psalm.  7"2.  1.  Quam 
bonus  Israel  Deus  his  qui  recto  sunt  corde  !  et 
Psalm.  30.  20.  Quam  magna  multitudo  dulcedinis 
tucB ,  Dominc  ,  quam  abscondisti  timentibus  lc  '. 
S.  Petro  consonat  S.  Joannes  ,  qui  pari  modo 
ab  admiratione  beneQcii  Incarnationis  Verbi 
epistolam  orditur ,  dicens:  Quod  fuit  abinitio. 
quod  audivimus ,  quod  vidimus  oculis  nostris,quod 
perspeximus  et  manus  nostrct  contrcctaverunt  cU 
verbo  vitcv,  ctc.  Idcm  facit  S.  Paul.  Ephes.  1.  3.  el 
seq.  Rom.  1.  v.  2.  3.  U.  5.  ct  Hebr.  1.  v.  1.  el 
seq.  Est  enim  hoc  magnum  pietatis  sacramen- 
lum  omni  admiratione  et  acceptione  dignum , 
ut  ail  idem  i.  Timoth.  1.  15.  ct  c.  3.  16.  Prior 
tamen  sensus  uti  simplicior  ,  ila  et  germanior 
est.  Alii  aliter  hacc  cxplicant  ,  scd  varic  ct 
obscure. 

Omnia  divin.e  vinrcTis  su.e,  ]  twwsiii ,  id 
est  potenlice,  q.  d.  Dcus  per  Qdcm  Christi  efTudit 
in  nos  omne  suum  robur,  omnem  potcntiam. 
aeque  ac  misericordiam.  Lnde  canit  Deipara  : 
Feeit  poientiam  in  brachio  suo.  Lucac  1.  51,  quia 
scilicel  pcr  Christum  Christique  fulcin  accepl- 
nuis  remissionem  peccalorum,  gratiam,  justi- 
tiam,  \irlules  omncs,  ac  praesertim  robur  divi- 


7Z»3 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  1 


numad  superanda  onmia  adversa,  ad  martyrium, 
ad  convcrtendum  totum  mundum  ;  deniquejus 
ot  pignus  felicitalis  et  gloriae  coelestis,  regnique 
.fiterni  et  divini.  Annon  hacc  potentia  sunt  Dci 
opera  et  dona?  Adde,  per  fidem  donalur  nobis 
ipseChristus  qui  cst  Verbum,  hrachium,  robur 
ot  potentia  Patris  aeterni. 

Qu^e  ad  vitam  et  pietatem  (supple  pcrtinent : 
ita  Tigur.  etPagnin. )  donata  sunt,]  iiaRomana 
ot  Graeca  nonnulla,  quae  hahent  8s&up»j/*evK,  idquc 
exigit  scnsus  plenus,  qui  alioqui  est  hiulcus  et 
pendens,  si  scilicct  lcgas  cum  Graecis  aliquibus 
■hSufripfrii,  id  esldonata,  scilicel  divinae  virtutis, 
lioc  esl,  utlegit  Cajet.  quai ,  scilicet  divina  vir- 
uis,  ad  vltamet  pietatcm  donata  est.  Pendetenitn 
o  quomodo  omnia  divina  virtutis  sua? ,  nisi  addas 
etexpleas,  donata  sunt.  Per  vitam  antonomas- 
lice  inlellige  supernaturalcm,  ccElestem,  divi- 
nam  et  aeternam,  puta  vitam  gralioe  et  gloriae  : 
haecenim  sola,  vera  et  perfecta  esl  vita. 

Ex  hoc  loco  palet  de  fide  essc,  nihil  ad  piela- 
temet  salulem  pcrlinens  possc  efiici  ab  hominc 
puris  naturae  viribus,  uli  volebat  Pelagius;  sed 
tantum  dono  graiise  Dei.  Ita  Prospcr  conlra 
Collat.  cap.  29.  ac  proindc  nihil  magis  fugiendum 
est,  ait  S.  Ambr.  epist.  33.  ad  Demelriad.  quam 
appetitus  hujus  concupiscentia? ,  quce  virtutem  ne- 
gat  divini  operis  amore  propria  dignitalis  ;  et  cum 
alia?  cupiditates  ea  tanlum  bonaquibus  adversan- 
lur  imminuant ,  luec  dum  omnia  ad  se  irahil ,  si- 
mul  universa  corrumpit. 

Qui,  Christus,  ut  patet  ex  v.  scqucnli,  vocavit 
nos  propria  gloria  et  virtute.  ]  Legit  interpres 
tSux ,  ,id  est  propria;  jam  Gracci  legunt  Six,  id  est 
per  gloriam  et  virtutem  ;  quod  codem  redit.  Pcr- 
peram  Beza  verlit,  propter  gloriamsuam,  quasi 
r.iu  accipiatur  pro  st5 :  hoc  cnim  novum  est  et  in- 
solens.  Jam  gloria,  id  est,  gloriosa  gratia  :  glo- 
ria  enim  metonymice  capitur  pro  gratia,  quia 
gratia  est  indcx  et  effectus  gloriae  ei  gloriosa- 
misericordiae  Dei :  Deus  enini  suamgloriam.,  id 
csl  gloriosam  potentiam,  sapienliam  et  miscri- 
cordiam  maximeostendit  per  gratiam,  dum  pcr 
eam  nos  peccalores,  viles,  miseros  et  indignos 
vocavit  ad  suam  amicitiam,  beereditatem,  reg- 
num  etgloriam.  Sic  ail  S.  Paulus  :  Omnes  pecca- 
verunt ,  et  egent  gloria ,  id  est  gralia,  Dei,  Rom. 
3.  23.  Et  saepe  alibi  Christi  gratiam,  utpote 
magnificam,  et  gloriosam  vocat  gloriam,  ut  2. 
Cor.  3.  v.  8.  9.  10.  11. 18.  et  Rom.  9.  23.  eamdem 
\  ocat  divitias  glorice. 

Eamdem  misericordiamet  gratiam  vocat  vir- 
tutcm,  graece  eyenj»,  quia  maxime  illustris  apud 
homines  Dei  virtus  est  ejus  clementia ,  benefi- 
centia,  el  gratia.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Vocavit 
nos  Deus  non  ob  nostram,  sed  ob  suam  glorio- 
>am  graliam  etvirtutcm,  id  est  misericordiam. 
fJnde  Prosper  loco  cilato  legit :  Vocavit  nos  pro- 
pria  giorix  virlule,  ut  sit  hendiadis  ,  gloria  et 
rJ.rtute,  idest,  gloriosa  virtuie,  pula  gloriosa 
misericordia.  Secundo,  per  gloriam  accipeglo- 
riosam  humanitatem  et  opera  Verbi  incarnaii, 
dc  quibus  S.  Joannes  cap.  1.  \h.  Vidimus,  ait, 
gloriam  ejus,  gloriam  quasi  unigeniti  a  Patre. 
Undc  Cajetan.  ait  Christum  nos  vocasse  propria 
lirtute  bene  vivendo,  ut  et  ipsi  bene  vivamus: 
cl  propria  gloria  patrando  miracula  et  oslen- 
dcndo  subindc  doles  gloriosi  corporis.  Hinc 
Tcrlio,  Thomas  Anglicus  per  gloriam  accipit 
gloriam  corporis,  quam  Christus  in  Transfigu- 
rMione  ostcnditSS.  Petro,  Jacobo  ct  Joanni :  per 


virtutem  vero  accipit  miracula,  quoe  Chrislus 
coram  iisdem  plura  fecit  quam  coram  caeteris 
Apostolis  :  hisce  enim  tam  ipse,  quam  sociiejus 
Apostoli  vocati  sunt  a  Chrislo.  Hic  sensus  appo- 
silus  est,  ad  eumque  respexit  S.  Pctrus ;  sed  ina- 
drequatusvideturelarctior  :  adoequatecnimsig- 
nilicat  gloriam,  id  cst  ,  gratiam  Cbristi  qua 
vocavit  omnes  fideles. 

U.    PeII   QUEM  MAXIMA    ET    PRETIOSA     NODIS    PRO- 

missa  donavit.  ]  Est  hic  triplcx  Icctio.  Prima 
St  uu,  id  cst,  per  qum,  scilicet  omnia  divinae  vir- 
tutis  dona,  quas  advitam  et  pietatem  perlinent, 
uli  praeccssit.  lla  OEcumen.  ct  S.  Ambr.  cp.  33. 
ad  Demetriad.  Hugo  el  Thomas  Anglicus.  Sc- 
cunda  per  quam,  scilicet  vocalionem ,  ita  S.  Am- 
bros.  I.  10.  epist.  84.  et  Beda,  vel  cognitionem , 
ita  Adamus  ;  vel  gloriam  et  virtutem.  Tertia  et 
genuina  St  oj,  id  est,  perquem,  scilicet  Christum. 
lla  Romana  S.  Alhanas.  orat.  2.  conlra  Arrian. 
Glossa,  Dion.  Gagncius  et  alii. 

Puomissa.  ]  Inlelligc  respromissasa  Dcogratis 
et  libcralitcr  ( haec  cnim  sunt  zn<xyyi).y.a.r«  )  mc- 
lonymice.  q.  d.  Pretiosa  illa  dona,  quaeDeusper 
Mosen  et  Prophetas  promisit  se  daturum  per 
Christum,  jam  per  ipsum  dedit  et  exhihuit, 
pula  remissionem  peccatorum,  gratiam,  sanc- 
titatem  ,  virtutes  omnes  tam  Theologicas  quam 
morales ,  jus  et  pignus  gloriae ,  etc.  quin  et  Spiri- 
tum  sanctum  ipsamque  deitatcm,  ut  mox  pate- 
bit,  quae  paulo  ante  vocavit :  Omnia  divina?  vir- 
tutis  qua?  ad  vitam  et  pietalem  pertinent;  his  enim 
convcnit  id  quod  sequitur  :  Ut  per  hcec efficiamini 
divina  consortes  natura.  Adde  Spiritum  sanc- 
tum,  datum  in  Pcntecosle  cum  domino  lingua- 
rum,  sapicnliae,  prophetiae,  sanitatum,  mira- 
culorum ,  et  caeteris  ad  convertendas  genles ; 
ipsamquc  convcrsionem  gcnlium  loto  orbe  diffu- 
sarum. 

Pretium  et  dignilalem  harum  rcrum  promis- 
sarum,  quse  perChristum  Deus  fidelibus  dona- 
vit  et  donat  symbolicis  similitudinibus  ct  figuris 
repraesentat  S.  Agnes  apud  S.  Ambros.  lib.  l\. 
episf.  2>k.  Ornavit,  inquit,  in&stimabili  dextro- 
cherio  dexteram  meam,  et  colium  meum  cinxit 
lapidibus  pretiosis.  Tradidit  auribus  meis  inaesli- 
mabiles  margarilas  ,  et  circumdedit  rne  vernanti- 
bus  atque  coruscanlibus  gemmis  ;  posuit  signumin 
facie  mea,  ut  nullum  prceter  ipsam  amalorem  ad- 
mittam.  Induit  me  cyciadeauro  texta,  et  immensia 
monilibus  ornavit  me.  Ostendit  mihi  thesauros  in- 
comparabiles ,  quos  mihidalurum,  si  ei persevera- 
vero ,repromisit ,  etc. 

Aperte  Tertull.  lib.  dc  Rcsurrcct.  cap.  8.  Caiu 
abluitur,  inquit,  ut  anima  emaculetur ;  caro  un- 
gilur,  ut  anima  consecretur ;  caro  signatur,  ut 
anima  muniatur  ;  caro  manus  imposilione  adum- 
bratur,  ut  et  anima  spiritu  illuminelur  ;  caro  cor- 
pore  et  sanguine  Christi  vescitur,  ut  anima  de  Dco 
saginetur. 

Ut  PER   HjEC  EFFICIAMINI   LIVIN/E  CONSORTES  NA- 

TUR.E.  ]  Ex  hoc  loco  multi  accepere  occasionem 
errandi.  Primo,  Osiandes  censuit  nos  ila  uniri 
divinitali,  ut  realiter  justificemur  per  ipsammel 
Dei  juslitiam  etsanctitatem,  quod  aliihaeretici 
videnies  esse  impossibile,  dixerunt  nos  juslifi- 
cari  per  merita  et  justitiam  Christi  nobis  impu- 
latam,  vide  Bellarm.  1.  2.  de  Justific.  c.  5. 

Secundo,  Michael  Scrvetus,  quem  Calvinus 
quasi  haereticum  Genevae  morle  et  incendio 
mulctari  curavit,  censuit  deitalem  reipsa  in 
justos  transfundi,  sicut  transfunditur  anima  in 


COMMENTAIUA  LN  II.  EPlST.  S.  PETRI.  Cup.  I. 


7ii 


rot-pu'  dum  illu<laniuiatur  etvivilicatur,  dequo 
lieza  hic  :  Hidiculi,  ait,  sunt,  qui  hinc  esscnticc 
divinae  in  nos  transfusiouem  imaginanlur,  ut 
itnpius  ille  Servelus  prajfracte  admortemusquo 
dcfendit;  et  tamen  suni  qui  magnam  bono  viro 
scrHcet  injuriam  factam  puteni.  Hxcille. 

Tertio,  nonnulli  nimis  contemplativi  tcmpore 
(iersonis,  et  ctiam  hoc  noslro,  imaginati  snnt 
»e  per  contemplationem  ita  uniri  Deo,  ut  reipsa 
ipsorum  natura  iu  ubyssali  profundo  divinitatis 
<nbmergatur,  pula  bumanitas  annihiletur,  et 
tota  transeat  in  divinitatem  :  qui  fitit  error  Al- 
marici,  cujus  insimulalus  fnit  Ruisbrochius  a 
Gersonc,  ut  palel  cxEpislola  ejus  ad  Oartholo- 
niicuni  Carthusiensem,  quam  scripsit  contra 
defensionem  Ruisbrochii  factam  a  Joanne  du 
Schonhovio.  Sic  Eutychiani  nonnulli  diccbant 
Clirisli  bumanitatem  ix  dcilale  fuissc  consump- 
lum,  flicut  consumitur  argcnlum  vivtim  abauro 
oum  liquatur,  ita  ul  in  Chrislo  uua  fuerittantum 
natura,  scilicel  divina,  nondtuc.  Unde  Apolli- 
naris  censuit  in  Cbrislo  non  fuisso  mcnlem  hu- 
manam,  sed  tantum  divinam.  Et  Monolhclitse 
eensuerunt  inChristo  unam  fuisse  dunlaxat  vo- 
luntatem,  scilicet  divinam.  Omissis  hisce  funa* 
ticorum  et  Enthusiaslarum  somniis  ac  deliriis, 
S.  Ambrosius  epist.  38.  et  OEcurnen.  hicccnsent 
nos  fieri  divinre  consorles  nalur;u  per  Cbristum : 
in  Christo  enim  nostra  humana  naiura  facta  est 
consors  diviiuc,  quia  eidem  juncla  csl  urctis- 
sime  in  eadem  hypostasi  Verbi. 

Verum  haec  unio  jamerat  facta,  et  pcr  cam 
omnes  homines  facli  sunt  consortes  divinaena- 
turse;  S.  Petrus  auiem  solis  fidelibus  ait  :  Ut  per 
hoec  efficiamini  dioince  consortcs  naluroe ,  ulique 
non  in  Christo,  sed  in  vobis  ipsis. 

Dico  ergo,  solus  Deus  essenlialitcr  habet  di- 
vinam  nalurainjdeitusenim  essentialiier  solum 
ost  in  Deo  Patre,  Filio  et  Spiritu  sancto.  Unde 
solus  Filius  (ajque  ac  Spiritus  sanclus)  est 
o.uounoj ,  id  est,  consubstantialis  Patri.  Quocircu 
S.  Ambr.  I.  de  Incam.  c.  8.  docel  unam  tanlum 
esse  naturam  divinam,  ex  eo  quod  sanctus  Pe- 
trus  ait,  nattwa,  non  nalurarum,  cainquecssc 
in  Filio,  utpote  qui  eam  nobis  communicet,  ac 
proinde  Filium  vere  et  proprie  esse  Deum.  Rur- 
sum  personaliter,  puta  per  unionem  bypostati- 
cam,  soltts  Christus  homo  est  consors  divinae 
natuire;  quia  cum  easubsistit  iucadcm  persona 
divina  Verbi. 

Fidcles  ergoetjusti  suntconsorles  divinaena- 
turae,  non  cssentialiler,  nec  pcrsor.aliler,  sed 
partim  accidentuliter,  parlim  subslanlialiter. 
Accidenlaliter.perdoiiunigralircsanclificuntis, 
qttod  est  accidens  u  Deo  aniniae  infusum,  per 
quod  proxime  et  summe  parlicipamus  divinam 
natiiram.  Gratia  enitn  esl  res  adeo  no))ilis  ol  su- 
blimis,  utouitiiuui  angelorum  et  hominum  na- 
iiirain  supcret,  cisque  sit  supcrnaturalis,  adco- 
que  iiulla  creata  subslantia  dari  possit,  cui 
gratia  sil  connaturalis,  ut  Tbeologi  doccnt,  eo 
quod  ipsa  quasi  iu  stunino  parlicipet  divinila- 
tem  in  eo  apice,  quo  ipsa  transcendit  omnes 
res  crealas  onnienKpte  naluram.  Alqtto  ex  hoc 
fontc  promanaul  M}pten  nobilissitni  cfieclus  et 
tlignilalcs,  quos  gralia  confert  unimae.  Primo 
enimgratia  expellil  oinne  peecaiummortale. 

Secundo.faeilhoniiiiemgralum  Deo,  ejusque 
amlcum,  ut  vera  intercedal  amicitia  interDeum 
et  liominem  justum,  uti  docet  S.  Thomas  2.  2. 
q.  23.  a.  1.  ubt  Suarez,  Valeutiaet  aliiostendunl 


omnes  amiciti»  conditiones  inveniri  in  chan- 
tate ,  qua  homo  fit  amicus  Dci. 

Tertio,  gratia  facit  homincm  rectum  et  sanc- 
tum,  ut  voluntas  ,  mens,  onincsque  poteniia 
sancte  subdantur  Deo  ac  legi  Dei,  ideoque  ho- 
minem  juslum  facit  similem  DeO,  qualis  crea- 
tus  est  Adam  in  statu  innocentiae,  juxta  illud 
Ephes.  U.  1U.  Induite  nocum  hominem ,  qui  secun- 
dum  Deum  creatus  est  in  justitia  et  sanciitate  ve- 
ritatis. 

Quarto,  gralia  facit  justum  Dei  filiutn  et  hae- 
redem,  juxtaillud  Coloss.  1.  12.  Gratias  ugVHle* 
Deo  Patri ,  qui  dignos  nos  fecit  in  fjartem  sor^o 
Sanctorum  in  lumine  :  qui  crifjuitnos  de  potestalc 
tenebrarumy  el  trunstulit  in  regnum  ftlii  diltctio- 
nis  stia?. 

Quinto,  secum  adducitomnes  virtuies  Tbeo- 
logicas,  ct  morales  supernaturales,  puta  pruden- 
tiam,juslitiam,  fortitudinem,  temperantiam,  etc. 
ac  scpicm  dona  Spiritus  sancti,  qture  primitus 
in  Christo  requievisse  oit  Isaias  c.  11.  2.  dicens  : 
Et  requiescet  super  eum  spirittts  Domini,  spiritu,- 
sapientia;  et  inlellectus ,  spiritus  consilii  ct  forlitu 
dinis  ,  spiritus  scienlix  etpietatis,  etreplebit  eum 
spiritus  timoris  Domini.  lta  docet  D.  Thomas  1. 1. 
qu.  63.  a.  8.  etqn.  68.  a.  1.  ac  passim  Tbeologi. 
Scxto,  gratia  est  semen  gloriae  :  sicut  ergoex 
semine  nascitur  arbor  et  fruclus,  sic  cx  gralia 
nascilur  feli  citr.s  et  gloria  a  lerna. 

Seplimo,  gratia  est  principium  elcausatuni 
satisfaciendi  pro  praeterilis  culpis,  tum  merendi 
augmentum  gratiae  8t  gloria?.  Ila  Conc.  Tridern. 
sess.  6.  c.  16.  et  S.  Thom.  1.  2.  q.  UU.  Per  gra- 
liam  ergo  homo  elevutur  et  fit  ordinis  non  an- 
gelici,  scddivini;  adeoque  consors,  socius  et 
particeps  divinitalis:  bujtis  enim  major  parlici- 
palio  esse  nequit,  quam  pcr  gratiam. 

Considerent  baec  peccatores,  ut  videanl  quan- 
lum  gratia)  bonum  ob  vilem  voluptateni  aniise- 
rint  ,  omnibusque  virilnis  illud  recuperare 
conentur;  jttsti  vero  illudrelinere,  confirmare, 
augereet  perficere  salogant.  Considerentidquod 
ait  S.  Joanncs  epist.  1.  cap.  3.  1.  Vidctc  qualem 
charitatem  dedit  nobis  Paler,  ut  filii  Dei  nomifie- 
mur  et  simtts ,  et  c.  3.  2.  ISttnc  ftiii  Dei  sumus  ,  et 
nondum  apparuil  quid  erimtts  :  scimus  quoniam , 
cum  apparuerit ,  similes  ei  crimus. 

Dico  Secundo,  justi  fiunt  consortes  divina' 
natura?  non  tanium  accidentaliier  per  gratiam 
sanciilicantem,  sed  ct  substantialiter  per  ipsain 
uaturamdivinameiscommunicaiom ,  qua  adop- 
lantur  a  Dco  in  filios  ,  bacredes  ,  et  quasi  deifi- 
canlur.  Pro  quo  nota  primo  :  Fonnalis  justilica- 
lioetadoplio  noslratotalilerconsistil  incharitale 
et  gralia  nobis  indila  et  inhcerente ,  quae  in  se 
compleclilur,  secumque  afiert  Spiritum  sanc- 
lum,  qui  charitalis  et  gralise  est  auctor  :  ner 
enim  gratia  adoptans  i\  Spirilu  suncto  ,  Itrt: 
Spiritus  sancti  adoptio  a  gralia  divelli  potest ; 
sicut  radius  a  sole,  et  sol  a  radio  divelli  nequii . 
uli  nec  ejus  lux  a  calore,  aut  ealor  a  luce  sepa- 
rari  potest.  Ihvc  scilicct  esl  charitas  Dei  difjusain 
cordibus  nostris  pcr  Spiritum  sunclttm  ,  qttidatin 
cst  nobis  ,  ul  ail  Apost.  Rom.  5.  Spirilus  sanctu? 
enim  per  cbaritatem  et  graliam  nos  formaliler 
juslilieat,  inliabitat,  vivilieatet  adoptat.  Justitia 
eniin  inhaerens.  sive  gralia  juslilicans  ,  non  est 
ttna  simplex  qualitas,  setl  niulta  complectitur, 
scilicet  remissionem  peccatorum.  fidem.spem, 
cbaritatem,  grutium  ,  aliaque  dona.  ac  ipsum 
Spiritum  sanctum  donorum  auctorem.  Haec  enim 


744 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  t. 


oinnia  in  justificatione  infusa  accipit  homo,  ut 
ait  Conc.  Trid.  sess.  6.  c.  7. 

Hinc  nota  secundo.  ln  juslificatione  et  adop- 
tione  non  tantum  donatur  homini  charitas  et 
gratia,  vel  ipse  Spiritus  sanctus  quoaddonasua 
duntaxat,  ut  nonnulli  censuerunt;  sed  eliam 
datur  ipsissima  persona  Spiritus  sancti,  ac  con- 
sequenler  daluripsa  Deitas  totaque  S.  Trinilas  ; 
ita  ut  ipsa  non  lantum  ohjective,  sed  et  realiter 


Ex  hac  communicationc  ipsiusmet  personse 
Spiritus  sancti  et  divinitatis ,  sequitur  animse 
summa  cum  eo  elevatio  et  quasi  deificatio,  ac 
consequenter  adoptio  perfeclissima  et  divinis- 
sima,  scilicet  non  tantum  per  gratiam,  scd  et 
per  substantiam  divinam.  Unde  S.  Basil.  hom.  de 
Spiritu  sancto  ait  Sanctos  propter  inhahitantem 
Spiritum  sanctum  esse  deos;dictum  eniin  est 
illis  a  Deo  :  Ego  dixi,  dii  estis ,  et  fitii  excelsi 


etpersonaliterin  anima  justi  cum  donis,  et  per     omnes.  Indeque  prohat  Spiritum  sanctum  esse 

Deum  :  Necesse  est  enim ,'  inquit,  divinum  esse 
spiritum ,  et  ex  Deo  csse ,  qui  diis  divinitatis  est 
causa.  Jam  sicut  prioris  acloptionis  quce  fit  per 
gratiam,  causa  formalis  estipsa  gralia  :  ila  hu- 
jus  secundae  adoptionis  quae  iit  percommunica- 
tionemipsius  Spiritus  sancti,  causa  formalisest 
ipse  Spiritus  sanctus  animam  justi  inhabilans; 
medium  vero,  dispositio  et  vinculum  est  ip»n 
gratia  :  sicut  unio  hypostatica  est  medium  »i 
vinculumquo  humanitas  unitur  Verbo;  sedcum 
hac  dissimilitudine,  quod  hoc  vinculum  in 
Christo  non  sit  aliqua  qualitas ,  sed  modus  dun- 
taxat  suhstantialis  ;  hic  vero  in  adoptione  noslra 
sit  qualitas  et  forma  realis  perfectaque,  puta  cha- 
ritas  et  gratia  ,  quae  natura  sua  poscit  hanc  pei  - 
sonalem  Spiritus  sancti  communicationeni , 
eamque  secum  affert  condescendenle  ipso  Spi- 
rilu  sancto,  quod  sane  mire  ejus  in  homines 
ydavSpwTnav  ,  familiaritatem  et  benevolentiam 
demonstrat,  ideoque  jugi  laude,  meditationeet 
gratiarum  actione  est  celebrandum. 

Quocirca  gratia  justificans  est  quasi  causa 
formalis  hujus  communicationisSpirilus  sancli, 
qui  eam  poscil,  illique  indivulse  conjungitur  : 
sicutcalorin  igneest  quasicausa  formalis  splen- 
doris,  qui  ex  eo  resultat,  et  lux  in  sole  est 
causa  quasi  formalis  virtutis  calefactivae,  quain 
in  se  habet  sol.  Et  sic  gralia  justilicans  estcausa 
formalis  uli  juslificationis  nostrae,  ita  et  adop- 
tionis  tam  secundae  quam  primae,  omniaque 
haec  complectitur  et  secum  adducit.  Nec  aliud 
videtur  velle  Concil.  Trident.  sess.  6.  cap.  4. 
et  7.  cum  contra  modernos  haereticos  statuentes 
juslitiam  externam  vel  imputativam,  docet  in 
juslilicatione  nos  transferri  in  statum  gratiae  et 
adoptionis  filiorum  Dei ;  el  justificationis  cau- 
sam  formalem  esse  justitiam  Dei,  non  qua  ipse 
juslus  est,  sed  qua  nos  justos  facit,  justitiam  in 
nobis  recipientes  ,  quam  Spiritus  sanctus  partitur 
singulis  proutvutt,  etc.  Dum  sanctissimce  passio- 
nisChristi  merito  per  Spiritum  sunctum  charitas 
Deidiffundilur  in  cordibus  eorumquijustiflcantur, 
atque  ipsis  inkceret  :  unde  in  ipsa  justiflcatione 
cum  remissione  peccalorum  hcec  omnia  simul  in- 
fusa  accipit  komo  per  Jesum  Cliristum,  cui  inse- 
ritur  per  fidem  ,  spem  et  charitatem  :  nam  fides, 
nisi  ad  eam  spcs  accedat  et  charitas ,  neque  unit 
perfecte  cum  Christo  ,  neque  corporis  ejus  vivum 
membrum  efficit.  Porro  charitas  secum  adducit 
ipsam  personam  Spiritus  sancti ,  ut  paulo  ante 
ostendi  :  justificatio  ergo  et  adoptio  prima  est 
accidentalis,  quia  fit  per  gratiam  et  charitatem  , 
quae  sunt  accidentia;  secunda  ex  prima  pro- 
fiuens  est  substantialis,  ideoiue  divinior,  quia 
fit  per  communicationem  ipsius  Spirilus  sancti, 
acnaturae  divinae,  ideoque  quasi  substantialiter 
nos  facit  filios  Dei,  utejusdem  quasi  naturae  et 
essentiae  cum  Deo  Patre  nostro  simus. 

Hinc  Origen.  hom.  4.  in  Levit.  docet,  quod 
societas  nobis  sil  cum  Patre,  Filio  et  Spiritu 
sanoto,  juxta  illud  1.  Joan.  1.  3.  ut  societas  nos- 


dona  sua  novo  modo  liat  praesens,  in  eaque 
quasi  in  templo  suo  subslantialiter  inhabilel, 
eamque  sibi  uniat  et  quasi  deificet,  ac  conse- 
quenter  adoptel :  quod  sane  magnae  est  dignalio- 
nisdivinae,  aeque  ac  dignitalis  et  consolationis 
nostrae.  Potuisset  enim  nos  Deus  et  Spiritus 
sanctus  ila  justificare,  ut  solum  faceret  justos, 
non  tamen  adoptaretin  filios.  Rursum  potuissct 
nos  adoptare  in  filios  pcr  solam  gratiam  inha> 
renlem ;  sed  his  non  contentus  ulterius  voluit 
suam  personam  quasi  annectere  suis  donis, 
eamque  cum  iis  nobis  donare,  itaque  per  seip- 
sum  nos  adoptare.  Idipsum  diserte  docet  S.  Bo- 
navent.  in  1.  sent.  dist.  14.  art.  2.  q.  1.  qua  tola 
ostendit  Spiritum  sanctum,  non  tantum  in  ef- 
fectu,  sed  etiam  in  propria  persona  quasi  do- 
num  increatum  juslis  dari;  ut  sit  eorum  pcr- 
fecta  possessio.  Idem  docet  Magister  sentent. 
lib.  1.  d.  14.  etlo.  ex  S.  August.  et  aliis,  etSco- 
tus,  Gabriel,  Marsilius  ibidem.  Idem  clareasse- 
veratS.  Thomas  1.  p.  q.  43.  art.  3.  et  6.  et  q.  38, 
art.  8.  ubi  ostendit  Spiritus  sancli  nomen  pro- 
prium  esse  donum ,  quia  ipse  donatur  omnibus 
justis.  S.  Thomam  sequuntur  ejus  discipuli,  ac 
nosiri  Patres  Vasquez,  Valemia  ,  et  maxime 
Suarez  1.  12.  de  Deo  trino  et  uno  c.  b.  num.  11. 
et  12.  qui  inde  infert,  quod  Spirilus  sanctus 
novo  modo  secundum  substanliam  suam  inci- 
piat  praesens  esse  in  anima  jusli,  quo  ante  non 
erat,  cilalque  pro  hac  senlentia  S.  Leonem , 
S.  Augustinum,  S.  Ambrosium,  adeoque  cum 
S.  Thoma  eam  ita  certam  esse  asserit,  ut  con- 
trarium  dicere  censeat  esse  errorem.  Probatque 
ex  S.  Script.  1.  Cor.  6.  Membra  vestra  templum 
sunt  Spiritus  sancti ,  quem  habetis  a  Deo.  Rom.  5. 
Charitas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per 
Spiritum  sanctum  qui  datus  est  nobis.  1.  Joan.  4. 
Quimanet  in  charilate ,  in  Deo  manet,  et  Deus  in 
eo.  Joan.  14.  Mittet  Pater  in  nominemeo,  et  apud 
vos  manebit ,  et  in  vobis  erit.  Et  ad  cum  veniemus, 
et  mansionem  apud  eum  faciemus,  et  Joan.  16. 
Si  abiero ,  mittam  eum  ad  vos.  Rationem  dat  Sua- 
reznum.  12.  Quia,  inquit,  dona  gralicevi  sua  ei 
quasiconnaturali  jure  postutant  realem  ac  perso- 
nalem  prmsentiam  Dei  in  anima  per  talia  dona 
sanctiflcala ;  quia  si  per  imppssibile  flngamus  Spi- 
ritum  sanclum  non  esse  alias  reatUer  prasentem 
intra  animam,  eo  ipso  quod  anima  lutibus  donis 
afficeretur,  ipsemet  Spiritus  sanctus  veniret  ad 
fiam  per  pra?sentip.m  personalem  ,  et  maneret 
quandiu  gralia  in  illa  duraret.  Simili  modo,  in- 
quit,  Verbum  praesens  est  humanitati  Christi ; 
ut  si  per  impossibile  antea  non  fuisset  illi  prae- 
sens,  jam  per  unionem  hypostaticam  illi  fieret 
personaliter  et  intime  praesens.  Addit  deinde 
rationem  moralem;  quod  scilicet  per  gratiam 
liat  perfeclissima  amicitia  inler  Deum  et  homi- 
nem ,  quae  postulat  praesenliam  amici ,  puta 
Spiritus  sancti,  qui  manet  in  anima  amici  sui, 
ut  illi  intime  uniatur,  in  eaque  tanquam  in 
lemplosuo  resideat,  colatur,  ametureladoretur. 


COMMENTA..IA  IN  II.  I: 

ira  sil  cttm  Palre ,  et  cum  filio  ejus  Jesu  Christo , 
ac  conscquenter,  inquit,  cum  Sanctis  et  cum 
angelis.  Hanc  societatem  dirumpit  et  abncgat , 
quicumque  malis  aclibus  suis,  malisque  sensi- 
bus  ab  eorum  conjunclione  separatur.  Haec 
Origenes. 

Symbolice,  fimus  divinae  consortes  naturaeper 
Eucbaristiam.  Ita  S.  Cyrillus  calecbesi  k.  Sic , 
inquit,  efftcimur  Christiferi  (ac  concorporei  et 
consanguinei  Chrisli ,  ut  paulo  ante  dixeral)  hoc 
cst,  Christum  in  corporibus  noslris  ferenles ,  cum 
corpus  ejus  el  sangttbiem  in  membra  nostra  re- 
cipimtts  ;  sic  secundum  D.  Petrum  divina;  naturm 
consortes  reddimur. 

Tropol.  Nyssenus  initiooperis  epistol.  adllar- 

monium  quacrit  :  Quid  sit  Christianismus  ?  ac 

respondet  :    Christianismus  est  imilalio  divina; 

natttra:  ,\\\.  cogUationes  et  acliones  noslrae  actio- 

nibus  Dei  similes  sint,  ab  omni  malilia  et  vitio 

alienae,  purae,  sanctae;  ut  coelestia  sapiamus, 

coelestibus  afliciamur.  Christianismus  est  con- 

junclio  cum  Christo,  el  professio  vitae  Christi. 

Fierienim  non  potest  quin  Christus  sitet  jusii- 

tia,  et  purilas,  el  verilas,  alquc  cujusvis  mali 

vilatio  :  neque  Chrislianus  esse  polest,  qui  non 

illorum  nomiiuun  quoque  communionem  et  so- 

cielalem  in    sese  oslendat;   alioqui  nomen  et 

tiguram  Christiani  habet,  non  veritatem  el  rcm. 

Affert    exemplum    simiae ;    quae    a  circulatore 

docta  saltarect  gestus  humanos  imilari,  ac  ad 

qinESlum  in  theatrum  producla,  cum  spcclato- 

res  ei  applauderent ,  censerenlquc  simiam  hu- 

mana  veste  et  gestu  praeditam  hominem  esse; 

quidam  ex  eis  callidior  socio  dixit :  Ostendam 

libi  simiam  esse  simiam  non  hominem  :  quare 

in  thealrum  simiae  objecitamygdala,  quibus  illa 

visis,  oblita  sui  omnisque  doctrinae  et  decori , 

rclicto  circulatore  magistro  el  pracceplore  suo  , 

ad  sua  amygdala  cucurrit,  eaque  enucleavit  ct 

comedit;  itaque  se  simiam  cl  bestiam,  qiue  non 

ratione,  sid  sensu  et  concupiscenlia  ageretur, 

oslcndit.  Ita  Chrisliani  multi  habitnm  speciem- 

que  cxternam  Christiani    prae    se  ferunt,  sed 

oblatis  suis  cupediis    quasi  nucibus,  Christia- 

nismi  oblili  in  eas  quasi  pecora  ruunt,  itaquese 

non  Cbristiauosveros  sed  fucatos;  non  homines 

ratione  ct  fide  viventes,  sed  hominum  simias 

esse  ostendunt.  Bapiismus  cnim  et  Chrislianis- 

mus  eslmors  crimintim ,  ct  vita  virtutum,   ait, 

S.  Cyprianus  1.  2.  epist  2.  ad  Donatum ;  et  Opta- 

ius  Milevit.  1.  5.  contra  Parmen.  Idem  Nyssenus 

laudans  fratrem  suum  S.  Basilium  :  Genus  iili, 

inqnil,  familiaritas  et  necessitudo  erat  cum  Deo ; 

patria  vcro ,  virtus. 

Quocirca  graviier  S.  Leo  serm.  1.  de  Nativi- 
latc :  Agnoscc,  ait,  6  Christianc,  dignitatem  tuam, 
el  divime  consors  facttts  natttra; ,  noli  in  veterum 
rititatcm  degcncri  convcrsationc  rcdire.  Memento 
ntjtts  capilis  et  cttjits  corporis  mcmbrttm.  llemi- 
nisccrc  quiaerulus  depotestatetenebrarttm,  trans- 
tatus  cs  in  Dci  lumen  et  rcgnum.  Pcr  baptismatis 
sacramcnlum  Spiritits  sancti,  factus  es  tempium. 
Ttoti  (anium  habilatorem  pravis  de  te  aclibus  effti 
garc,  ct  diaboli  te  itcrum  subjicere  servituti ;  quia 
prclium  luum  sanguis  cst  Christi ,  qui  in  vcritao 
tcjudicabil,  qui  miscritfordia  te  redemit,  quicum 
Patre  cl  Spirilu  suncto  rcgnat  in  sacttla  sticttto 
rttm,  amcn.  S.  Macarius  hom.  kb.  docet  Deum 
universa  poliri  creatura;  at  socictalcm  con- 
iraxisse  cum  solo  hominc,  ineoque  conquies- 
Cere  :  ridcs,  ail ,  cognalioncm  Dei  cum  homine, 

CORNEL.         A    LATIDE.      TOM.    X. 


PIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  7V> 

et  hominis  cttm  Deo?  Quapropler  sagax  el  pru- 
dens  animacunclas percurrens  creatttras sibi  quie- 
tcm  ipsa  non  reperit ,  nisi  in  Domino  solo  :  ner 
Domino  complacuit  in  illo ,  prceterquam  in  soto 
homine.  Si  explices  oculos  ad  solem  ,circttium  ejux 
reperies  in  ccelo  ;  lumen  autem  el  radios  in  terram 
vergcre,  et  ad  tcrram  tendere  vim  omnem  lucis 
el  splendorem.  Sic  etiam  Dominus  sedel  a  dextris 
Patris  :  oculum  attlem  suum  exlcnsum  habet  in 
corda  hominum  in  terra  degentium ,  ttt  auxdium 
ejus  excipienlcs  illic ,  ubi  ipse  est ,  cxloUul  :  Qtto- 
niam  ,  inquit ,  ubi  ego  sttm  ,  illic  ct  ministcr  met^ 
crit. 

Porro  licel  gralia  faciens  nos  divinse  consor- 
tes  nalurae  adducal,  etincludat  omncs  virtutes  ; 
tamen  S.  Hieronymus  lib.  I.  conlra  Jovin.  idip- 
sum  appropriat  virginilati  :  Grandia  nobis ,  in- 
quit,  cl  pretiosa  virginitatis  promissa  donavil  ,  ttt 
per  Itac  cfftciamur  divince  consortes  nalara?.  Quo 
facit  id  quod  scquitur  :  Fttgientes  eam  quce  in 
mttndo  est  concupiscenlia  corrttptionem  ,  et  illud 
Sapient.  6.  20.  Incorruptio  facit  proximttm  esse 
Deo.  Alii  melius  idipsum  appropriant  charitati . 
quce  ,  ut  ait  S.  Bernard.  scrm.  de  diversis  aflec- 
tionibus  animae,  cx  afleciu  clamat  -.Qttid  mihi 
esl  in  ccelo ,  et  a  tequidvoluisuper  terram? Defecit 
caro  mea  et  cor  meum ,  Deus  cordis  mei  el  pars 
mea  Detts  in  a^lernum.  Neque  cnim  suttm  atiquid. 
non  feticitatem  ,  non  gloriam ,non  aUudquidquam 
tanquam  privato  sui  ipsitts  amore  desiderat  anima 
quai  ejusmodi  esl ;  sed  tola  pergit  in  Dettm  ,  tini- 
cttmque  ei  ac  perfectttm  desiderium  est ,  ut  intro- 
ducat  eamllex  in  cubiculttm  suttm,  ttt  ipsi  adha?- 
reat ,  ipso  frualur.  Unde  et  jttgiler  revelata  facie 
quoad  potest  cceteslis  sponsi  gloriam  speculando  , 
in  eamdem  imaginem  transformatttr  de  clarilatc 
in  claritatem,  tanqttam  a  Domini  spirittt.  Ex  ItO' 
plane  audire  meretur  :  Tola  pulchra  es  ,  amica 
mea,  Audet  ct  ipsa  loqtti  :  Dilectus  meus  mihi , 
et  ego  itli.  Atqtte  in  hujttsmodi  fcticissima  et  jtt- 
cundissima  confabttlatione  deleclalur  gloriosa  cum 
sponso. 

S.  Ambrosius  lib.  6.  epist.  38.  Quid  illud  ai- 
texam ,  inquit,  qttod  hominem  Detts  divinaj  fecii 
consorlemnatura? ,  sicut  in  Epistola  Petri  legimus/ 
Unde  non  immerito  qtiidam  ait  :  fiujtts  et  gentts 
sttmtis.  Dedit  enim  nobis  de  cognatione  sua ,  ratio- 
nabitis  sciticet  natttra? ,  ttl  qttOBramus  illttd  divi- 
nttm  ,  qttod  non  longe  est  ab  unoqiioquc  nostrtim  , 
in  qtto  cl  vivimtts ,  et  sumus ,  ct  movemur. 

Anagog.  quod  tamen  accipi  potcsl  ut  scnsu> 
litteralis,  ac  prioris  jam  dali  pars  ullima  ct  coni 
plementum,(gloriaenimestconsummatiograiia 
erimus  divinae  consortcs  naturae  plene  et  per- 
fecti ,  cum  diviiKe  gloriac,  fclicitatis  el  regni 
Deus  nos  faciet  participcs  in  coelo.  Nam ,  ut  aii 
S.  Joannes  epist.  1.  cap.  3".  2.  Cum  apparucrit  . 
similes  ei  crimtts,  elS.  August.  tract.  51.  in  Joan- 
nem  :  Qucm  majorem  honorcm  accipcre  poterit 
adoptattts  ,  qttam  ttt  sit  ttbi  cst  ttnicns ,  non  a^qttatis 
facttts  divinitati,  sed  consociattts  wlcrnitati : 
hlipsum  innuit  Petrus  ,  diccns  :  Ut  per  ha?c  efft- 
ciamini  diviinv  consortcs  naltira: ,  puta  divin;c 
glori;e  participes.  Deus  enim  pcr  lumen  glori;c 
ostcndens  se  clare  Beatis ,  eosque  scipso  im- 
plens  ct  bcans,  ita  sc  in  co  transfundit ,  ut  eos 
sibi  similcs  cfliciat.  pula  beatos,gloriosos,  divi- 
nos  et  quasi  dcos  :  nec  cnini  aliius  assurgere 
potesthomo,  aut  magis  Dco  uniri ,  in  eumquc 
transire.  Undc  S.  Athanas.  scrm.  h.  contra  Ar- 
rian.  Ut  cnim  Domintts ,  ail ,  induto  corporefi- 

9'i 


COMMENTARIA  IN  II. 


tus  cst  hovio  :  ila  c!  nos  homincs  cx  Verbo  Dei 
deificumur  (  daitvmipiji» t  id  est ,  fimus  dei)  eo 
tjuod  illud  reccpluvi  s  t  in  carne  ,  etjam  inde  vi- 
lum  (tternam  adipiscamur.  Et  Nazianz.  orat.  W2. 
ait  hominem  divinitalem  consequi,  ut  Dei  cla- 
ritatem  videat;  ubi  Nicelas  :  Deificatio  t  ait,  pm- 
nis  actionis  et  conlemplaliouis  est  tcrminus.  Dei- 
ficalio,  idest  Dei  visio  etcontemplatio  :  per  hanc 
enim  Beaii  Deum  ila  possident,  utcumeo  quasi 
deilicare  el  in  Deum  transire  videantur,  pcrinde 
ac  fei  rum  plane  ignitum  in  ignem  converti  vi- 
detur. 

Hoc  srnsu  particula  ut,  cum  dicilur  :  Ut  effi- 
ciamini  divinas  consorles  naturai ,  proprie  signi- 
ficat  causameflicientem  et  finalcm  :  gralia  enim 
eflicit  gloriam,  quae  nos  facit  consortes  divime 
naturte  et  beaiiludinis,  atque  gloria  est  finis 
grati;c.  Nam  fn  priori  sensu  lilterali  ut ,  signifi- 
cat  causam  formalem  :  gratia  enim  formaliter 
uos  facit  consortes  divinse  naiurce,  id  cst,  gra- 
tos  Deo,  amicos ,  filios  etbseredes  Dei,  homines 
divinos  et  deiformes. 

Denique  ex  hoc  loco  Henricus  h  Gandavo  quod- 
lib.  13.  qu.  12.  censuit  beatitudinem  et  visio- 
nem  Dei  fieri  per  illapsum  divinitalis.ilascili- 
cet  ut  Beatus  videat  Deum,  hacque  visione 
beetur  non  producendo,  nec  active  eliciendo 
hanc  visionem,  sed  mere  passive  se  habendo  : 
Deum  enim  solum  suo  iilapsu  illam  eflicere  ct 
producere  primum  in  anima,  deinde  in  animae 
potenliis.  Primo  ergo  ,  inquit,  ipsa  animas  es- 
sentia  illuminante  increata  luce,  sc!Ucet  ipsa 
deilate  per  illapsum  lucet,  et  inllammata  ar- 
dorecharitatis  ita  ardet,  utinipsaappareatniliil 
nisi  Deus  ;  sicut  in  ferro  candenle  nihil  ap- 
paret  nisiignis,  deinde  derivatur  in  potenlias, 
nempe  in  intellectum,  purgando  ipsum  ut  cla- 
rius  videal ;  et  voluntalem,  ut  ardentius  amel, 
itaque  toia  anima  sit  igne  divinitatis  accensa. 
Sic  Henrici  senlentiam  de  fovmali  beatitudine, 
quae  est  ipsa  visio  et  amor  Dei  visi,  explicant 
et  refellunt  D.  Soto  in  h.  dist.  l&.  qu.  1.  art.  3. 
et  Scotus  disl.  /i9.  q.  2.  Nosler  lamcn  Vasquez  1. 
2.  disp.  8.  cap.  1.  mclius  censet  Henricum 
loqui  de  bealiludinc  et  illapsu  divinitats  objec- 
livo  ,  non  formali  :  deitas  enim  est  nostra  bea- 
liludo  non  formalis,  sed  objectiva  :  qnia  sci- 
licet  ipsa  est  objectum  quod  sui  visione  nos 
beat. 

Fugikntes  (  aTOfuyovTes  in  aoristo,  id  est ,  cum 
aufugeritis ;  Pagnin.   et    Tigur.  si   refugeritis  ) 

EJUS  <)VM  1N  MUNDO  EST  CONCUPISCENTI^  CORRUP- 
TIONEM  ]  *»»«  sv  y-oc/j.a  ev  e7uSu/ua  y Sopas ,  id  est  ,  COr- 

ruptionem  quo2  esl  in  concupiscentia  in  mundo; 
Pagnin.  ct  Tigur.  si  refugeritis  d  corruptione 
quce  est  in  mundo  per  concupiscentiam  :  concu- 
piscentia  enim  cum  sit  carnalis  et  sordida  , 
planerepugnat  divinae  naturee,  quaepurissimus 
et  sanctissimus  est  spiritus.  Rursum  ipsacor- 
rumpit  tam  corpus  ,  quam  animam  :  unde  Cae- 
sarius  Arel.  hom.  11.  Incomparabiliter ,  ait,  gra- 
viorem  pulorem  reddunt  cogitationes  iuxuriosos , 
quam  cloacat.  Si  ergo  divinae  naturae  consortes 
effici  cupimus ,  necesse  est  ut  concupiscentiae 
renuntiemus  et  bellum  indicamus. 

Unde  S.  Leo  serm.  1.  de  Nativit.  Deponamuser- 
go,  inquit ,  veterem  hominem  cuvi  actibus  suis,  et 
adepti  participationem  generationis  Chrisd ,  car- 
nisrenuntiemusoperibus.  Idem serm.  2.  de  Ascens. 
Sursum  vocatos  anivws ,  ait,  lerrena  dcsideria  non 
d"primant ,  ad  alerna  prxelectos  peritura  non 


EPIST.  S.  PETRI.   Cap.  I. 

occupent,  viam  vcritatis  ingrcssos  fallaces  iUeccbra 
non  relardent  ,  et  ita  d  fidclibus  hac  temporalia 
decurrantur ,  ul  peregrinari  se  in  hac  valte  mundi 
cognoscant ,  in  qua  eliamsi  quadam  comvwda 
blandiantur ;  non  amptectenda  nequiter  ,  sed  tran- 
seunda  sunt  forliter.  Et  mox  :  Cui  autem  nisi 
diabolo  carnales  mililant  voluptates ,  qui  animas 
ad  supcrna  tendentes  corruptibitium  bonorum  dc- 
lectationibus  obligare ,  et  ab  illis  sedibus  de  quibus 
itle  excidit  gaudet  abducere.  sanctus  Hilarius  in 
Psal.  118.  littera  heth  :  Patens ,  inquit,  Deo  est 
f.deiis  pectoris  et  ampla  posscssio,  ut  inhabitet  el 
inambutet.  Scd  qui  inhabitat ,  qui  inambulat ,  quid 
terlium  addidit  ?  Et  ego  ero  illorum  Deus.  Ecce 
promissam  nobis  ab  eo  portionem ,  ut  simus  Dei 
inhabilatio.  Et  dum  in  nobis  ambulat ,  fit  nobis 
ipse  possessio ,  si  scecuium  relinquamus  ,  si  posscs- 


sioni  terrena  labiti  renunliemus  ,  si  ha?redilatcm 
caducorum  respuamus ,  si  vivenles  de  saculo  exea- 
mus.  Qui  enim  semel  se  in  divinitatem  mersit 
animus,  nonnisi  Deo  etdivinis  pascitur;  ca^tera 
ut  exilia  et  vilia  fastidit. 

5.    VOS    AUTEM    CURAM    OMNEM  SUBINFERENTES.   ] 

Grajca  addunt,  xat  auro  xat  tojto  ,  idest,  et  hoc 
ipsum,  scilicet  facite  ,  ut  fugiatis  concupiscen- 
liam  ,  sicut  jam  dixi ,  ad  id  omne  studium  con- 
ferentes.  Ita  Clarius ,  Cajet.  Valabl.  Transit 
S.  Petrus  a  Deoejusque  donis  ad  fidem,  ejusque 
oflicium,  ut  scilicet  donis  Dei  jam  dictis  digne 
utalur,  obsequatur,  cooperetur  ,  nec  otiosa  ea 
essesinat;  sedeaoperandoadaugeatetperficiat, 
ut  quasi  servus  fidelis  Deo  reposcenti  rationem 
lalenlorum  dicere  possit :  Domine,  mna  tua  decem 
mnas  acquisicit,  Lucae  19.  16.  ideoque  ab  eo 
audiat  :  Euge  serve  bone  ,  quia  in  modico  fuisti , 
fulelis  eris  potcstatem  habens  super  decem  civilates. 

Nola.  Pro  subinferentes  groece  est  nxpuazvi-/- 
zavSes,  quodexduabus  praepositionibuscomponi- 
lur,  scilicetets,  id  est  in,  etwaj»*,  id  eslsub; 
praster,  prope,  obiter.  Hoec  ergo  vox  significat, 
primo,  gratiam  per  se  solam  non  suflicere  ad 
salulem ,  sed  requiri  cooperationem  liberi  ar- 
bitrii ,  ut  subinferalur  adnitendo  etiam  nostra? 
voluntatis  e/ficacia.  Adjutor  enim  noster  Deus  di- 
citur ,  nec  adjuvari  polcst ,  nisiqui  etiam  aliquid 
sponte  conatur;  quia  non  sicutin  lapidibus  insen- 
satis ,  aut  sicut  in  eis  quorum  natura  ralionem 
voluntatemque  non  condidit ,  salutem  nostram 
Deus  operatur  nobis ,  ait  S.  Augustinus  lib.  2.  de 
Peccat.  mer.  cap.  5.  Idem  serm.  63.  de  verbis 
Domini  :  Agis ,  inquit ,  si  agaris  :  et  bene  agis , 
si  d  bono  agaris. 

Secundo ,  to  mapa,  id  est  sub ,  significat  in 
operibus  gratiae  et  salutis  praeire  gratiam  quasi 
dominam,  obs  equi  vero  voluntatem  quasi  pe- 
dissequam  et  ancillam.  Unde  ait  :  Ministrate , 
quasi  ministri  gratiae  ;  gratia  enim  excitat  vo- 
luntatem,  ul  assurgat  ad  opus  cceleste  et  divi- 
num ,  uti  docet  Conc.  Trident.  sess.  6.  cap.  5. 
Erravit  ergo  Pelagius  ,  qui  gratiam  fecit  pedis- 
sequam  naturrc  et  liberi  arbilrii  :  Deus  est  enim 
qui  operatur  in  nobis  et  velle  et  perficere ,  ait 
Paulus  Philip.  2.  13.  utiqueper  gratiam.  Gralia 
ergo  excilans  et  operans  praevenit  voluntatem  : 
voluntas  deinde  gratiaj  cooperatur;  itaque  gra- 
lia  ex  operante  fit  coopera  ns.  Natura  enim  et 
volunlas  ad  opera  salulis  est  infirma  ,  impotens 
et  per  peccatum  mortua  :  per  gratiam  ergr 
quasianimataetvivificataasomnoet  mortecxci- 
tatur,  roboratur  et  fit  potens  ad  poenitendum. 
spcrandum  ,  amandumque  Deum  ,  juxta  illud  : 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  I. 

Surge  qui  dormis t  ct  cxurgc  d  moriuis ,  ct  iliu-     alkjuid  Aseoj,  id   cst  Mards 
minabit  lc  Christus,  Ephes.  5.  \l\ 


Tcrlio  ,  ib  wApec,  id  csl ,  sub  ,  prcelcr ,  signili- 
cai  praeter  voluniaiis  et  naturse  meriiuui  et  or- 
dinem  cssc,  quod  illa  ad  hsec  dona  salulis  et 
gloriae ,  qiuc  supra  sunl  el  superioris  ordinis, 
ordinclur ;  niinirum  quod  debeal  voluntas  a  gra- 
tia  supra  naturam  clevari  et  quasi  fieri  supci •- 
naluralis  ,  ut  supcrnaluralia  opcra  fidci ,  spei , 
cliaritaiis,  etc. ,  opcrari  possii  quibus  pervcnial 
ad  salulem  :  in  hisce  enim  operibus  voluntas  nil 
pcr  se  potcst,  sed  dcbcl  elevari  a  gratia  :  undc  a 
gratia  babct  opus  omnem  dignilalcm  el  meri- 
lum  :  a  gralia  cnim  (juod  sit  opus  cbarilalis, 
ccelestc,  supcrnaturale,  divinum,  merilorium 
viue  aelerna?  ;  ix  voluntate  vero  babet  quod  sit 
opus  humanum,  volunlarium,  liberum.Toergo 
™p«.  bignificat  volunlalem  quasi  preelcr  ordi- 
ncm,  pcr  gratiamelevalamirrcpcrcelinsinuarc 
scsc  iu  bos  aclus  su|)crnatura!e6,  nec  suis  viri- 
bus  quidquam  posse  operari  in  bisce  aclibus, 
scd  omnes  vires  ad  eos  operandos  acciperc  a 
gratia  :  sicul  ergo  fcrrum  per  se  non  poiest 
calcfaccre;  scd  si  igni  unialur  (ialque  ignitum, 
ab  igne  acccpit  viin  calcfacicndi  el  urendi  :  sic 
pariler  ct  voluntas  gralia  accipil  vim  credendi, 
sperandi ,  ainandi  Deum  ,  elc. 

Quurlo,  to  us ,  id  eslm,  significat  volunta- 
tem  tantum  Dei  donum  debere  sludiose  com- 
plccii,  oinnesque  suas  vires  confcrre  el  inferre 
in  opcra  luec  divina.  Cnde  ail  :  Omncm  curo.m  , 
graece  inojJ^v ,  id  est  studium  ,  diligcnliam  , 
sollicitudiuem,  nisum,  conalum,  subinferentcs, 
minislrate ,  nt-.yoynr.^-ci ,  id  est  suggerite  ,  sup- 
pediiale  ,  prcestale  ,  subministrale  ,  adjicilc, 
adjungite. 

lM  FlDE.  3  Aliqui  lcgunt  t/j  «i<rei ,  id  est  fidei, 
q.  d.  subminislraie  lidci  vestrse  vigorem  etvir- 
lulcm  ,  ileni  scicnliam,  abstinenliam,  palien- 
tiam,  piclatcm  ,  clc.  Facite  scilicet  ut  fides  ves- 
tra  non  sit  otiosa,  sed  barum  virtutum  operatrix , 
et  negotiosa. 

Vcium  alii  passim  lcgunt  ev  t»j  7r«re<,  infi.de, 
id  est,  cum  lide,  vcl  pcr  (idem  :  lides  enim 
viva  excilal  virtutem ,  paticntiam,  pietatcm,  elc. 
Ubi  nota.  Vox  in  significat  primo, connexionem 
virtutuin,  scilicel  eas  intcr  se  csse  connexas , 
q.  d.  Fidei  anneclilc  virlutem,  virtuti  scien- 
liam  ,  clc.  ;  sccundo,  unam  ab  alia  roborari  cl 
vigorem  accipere,  q.  d.  Fidci  inscrite  virlutem, 
virluli  scicntiam,  quasi  medullamossi,  vigorcm 
nicinbris,  spiritum  corpori :  cnervis  cnim  ct  in- 
iirma  csl  lides  nisi  virtule  suffulcialur  ;cl  virlus 
scientia  dirigatur,  clc. ;  tcrtio,  earummediumct 
ordinrm  ,  q.  d.  in  Fidci ,  id  est,/;cr  fidemexcitate, 
in  vobis  virtiilem  ,  per  virlulem  scicnliam,  per 
scicntiam  abslinentiam  ,  etc. ;  quarto,  earuni 
roronam  et  coronidrm  :  sicul  cnim  annulus 
atirrus  inserlus  altcri  et  hic  alteri  et  allcri  . 
rllicit  calenam  et  quasi  coronam  aurcam;ila 
fidrs  inserla  virtuti,  virlus  seienlKr,  scicntia 
paticntkc,  patieniia  piciati,  ctc,  ellicit  orbcm 
ct  coronam  vlrtutum  ,  qu»,  instar  monilis ,  aut 
cycladis  aureoe.mirc  vcslit,  omal  el  pcrficit 
ciniinam. 

VlRTUTEM.  ]  t»]v  optT>jv ,  id  est  virtutnn  ,  pro- 
pric  dictam,  non  hv*j*„  ,  jd  Cst  polcntiam, 
q.^  d.  Fidci  jungile  virtulum  opcra  ,  cogniiioni 
aSdite  praxim.  IlaOEcumcn.  Secundoet  aptius, 
pcr  virtairm,  accipc  virlulis  vigorem  ,  robur 
cl  foilitudinrm  :  nam  mst<i  dicitur  quod  babcat 


- 

puta  quod  mar- 
lialis  sit,  bcllicosa,  mascula,  robusla,  geoeeoM  , 
bcroica.  Si  enin  quamlibet  virtuiem  acciperet, 
nonsubjungrretpatienUam,  pieiateni.etc.  ,  ui- 
potequaetub  gcncrico  virtutis  noniincquasi  spe- 
cics  coniprciiciiduntur.  Seusus  crgo  est ,  q.  d. 
Coininendo  vobis,  olideles,  uti  fidei  robur,  ila  vi- 
gorem  virtuiis, puta  fortiiudinemadoinnia  ardua 
beroicc  luperaoda,  quam  aliis  eiogiis  vobis  non 
comniendo.quia  ipsa  se  sua  spccieci.  pulcbritu- 
dine  sat  superque  commendat  :  nimirum  non 
egct  lioncslainenlo  virlus  ;  i|)sa  suum  dccus  csl, 
sicul  vilium  el  mollilies  animi  non  eget  vilupe- 
rio  ;  ipsa  enim  sibi  dedecus  csi  \  virius  cnini 
u  viro  dicla  esl;  undc  proprie  signilical  forliin- 
dinem,  quod  ea  viro  congruat.  Ita  Cicero  Tu.s- 
cul.  1.  Appcllala  csl ,  ait,  cx  viro  virtus.  Viri 
autcm  propria  maxime  esl  forliludo,  cujus  mu- 
nera  duo  maxima  sunl ,  morlis  doiorisque  con- 
lcmplio.  Utendum  esi  fgilur  his  si  virtutis  com- 
potes ,  vel  potius  si  viri  voiumus  essc;  quonium 
dviris  virtus  nomcn  csl  muluata.  Virtus  crgo  est 
perferendorum  malorum  forlis  alque  invicta 
patienlia.  IdemPbilipp.  U.  Omniaatia,  ait,  falsa, 
inccrta  sunt  ,  caduca ,  mobilia ;  virtus  csl  una 
altissimis  defixa  radicibus  ,  quce  nunquam  ulla  w 
tabcfaclari  potest ,  nunquam  dimovcri  loco.  Virtus 
crgo  poscit  robur  Socralicum ,  ct  Virgil.  5. 
/Eneid. 

Tunc  pudor  incendit  vires  et  conscia  virtus. 

Ilinc  rursum  Ciccro  ad  Plancum  lib.  10.  doccl 
virlutem  omnia  quantumvis  ardua  transcen- 
dere,  omnia  occupare  :  Omnia  summa,  ait , 
conseculus  es  virlute  duce,  comite  fortuna.  Et  pro 
Plancio  :  Is  gloria  maxime  excetlit  ,  qui  virtute 
plurimuvi  prastat.  Pindarus  vcro  in  Jstbmiis 
odc  6.  Si  quis  hominum  ,  ait,  sumplu  delcclalus  et 
labore,  exercct  d  Deo  structas  virtules ,  simul  Deus 
illi  amabilcm  gtoriam  seril,jam  adultimos  fines 
felicilalis  appcllcns  anchoramjccit,  divinilus  hono- 
ratus  cxislens.  Clemens  Alcxandr.  lib.  l\.  Slro- 
malum  cilat  illud  Simonidis  :  Fcrtur  virtus  hu- 
bitarc  in  rupibus  aditu  dijjicilibus ,  ct  Hesiodum  , 
qui  dicit  sudorem  anle  viriutem  essc  posilum  : 

Via  longa  est  alque  acctivis  a<I  ipsam. 

Ardua  namque  prius,  sed  cuin  ad  fusliijla  ventum, 
Fil  facilis. 

Exigit  ergo  S.  Petrus,  ut  fidcles  in  lide  et  vit.i 
Cbrisliana  sint  nou  segnes  el  debiles,  s<m1 
alacres  et  valcnles,  uli  fuil  S.  Valenlinus  ilar- 
tvr,  qui  suo  lidci  vcrbique  vigore  ct  valore 
pene  Claudium  II.  imper.  ad  Cbristum  conver- 
lit,  ut  habent  ejus  acta  iU  Fcbruarii,  Talcs  l< 
S.  Pelrus  suos  cives  et  subditos,  ul  Romani  es- 
scnt,  id  est  Valcntini  :  Roma  enim  primitus 
dicta  est  Valentia,  teste  Solino  Polyhist.  c.  1».  <  t 
Dionys.  Halicarn.  lib.  1.  Aniiqu.  Rmnan.  und< 
cliam  gr.-ece  dicilur  pol^m,  id  est .  robur. 

llinc  illa  virtus  llarlyrum  Romanoriun  .  i;i 
continuis  |)crs<%cutionibns  ct  tormcntis  a  S.  P<- 
Iro  usquc  ad  Svhcslrum,  puta  a  Ncrone  usqii'' 
ad  Conslanlinur""  per300.  annos  :  quibus  proindi' 
rectc  accinas  illud  Psal.  G7.  vcrs.  3<i.  Mi>abitis 
Dcus  in  sanctis  suis ,  Deus  Israei  ,  ifst:  (Utbit  , 
iino  dedil,  virtutan  et  forlitutlnu  in  puit  sua* ; 
Ih  naiictus  Detts ,  qui  facil  Martv  res  fortes  ,  qua- 
novos  Israeles  dominantes  tvrannis  ipsiqu< 
Dco. 


7/iS 


COMMENTAMA  IN  II.  EPIST.  S.  PETM.  Cap.   I. 
scientiam.   ]  Primo,   per     gere,  paupertate  premi  Inter  divitias ,  ijuus  offcrt 


I.\    VIRTUTE    AITEM 

scientiam  OEcumen.  accipit  perfectammysterio- 
ruui  Christi  et  Dei  cognitionem ,  quoe,  inquit, 
non  cuilibel  adrenit ,  sed  ei  tanlum ,  qui  ex  operi- 
bta  pncsluntioribus  perhabitum  exercitalos  sensus 
sibi  comparavit.  Secundo,  S.  August.  ih.  deTrin. 
cap.  1.  Sapientia,  ail ,  est  rerum  divinurum  cog- 
nilio  ;  scienlia  vero  reruiji  humanarum.  Tertio  , 
Ariasper  scientiam  accipit  intellecium  S.  Script. 
Quarto,  Gregor.  de  Valentia  1.  p.  disp.  1.  qu.  1. 
puncto  3.  §.  1.  el  alii  Scholastici  per  scientiam 
accipiunt  Theologiam,  quae  ex  principiis  fidei 
conclusiones  theologicas  educit ,  quam  ex  lioc 
loco  prohant  esse  scientiam.  Quinto  etgenuine, 
per  scientiam  accipe  practicam ,  puta  pruden- 
tiam  Chrislianam  et  divinam,  quee  docet  quid 
Christiano,  quolihet  loco,  tempore  ,  caeterisque 
circumstanliis  agere  aut  non  agere  conveniat : 
quam  S.  Anlonius  dicehat  esse  principem  , 
S.  Bernard.  serm.  h9.  in  Cantic.  aurigam  virlu- 
tum  caelerarum.  Vide  Cassian.  collat.  2.  cap.  2. 

Uude  S.  Petrus  ait  hanc  scientiam  parere  abs- 
tinenliam,  patienliam,  pietatem,  ainorem  fra- 
ternitatis  ,  et  charitatem.  Rursum  eamnasci  ex 
viriute,  idest  fortiludine : fortis  enimet  mascu- 
lus  animus  reclusest,  recleque  de  agendis  ju- 
dicat ;  mollis  vero  et  effeminatus,  quia  in  suas 
cupiditates  nimis  propendet ,  hinc  pravus  est, 
et  perverse  de  agendis  judicat.  Vide  S.  fiernard. 
serm.  3.  in  Vigil.  Naliv.  uli  danniat  eain  doclri- 
nam,  quse  operihus  honis  desliluitur,  solamque 
veram  esse  scienliam  docel  eam,  qu;e  vitam 
eomponit  et  mores  einendat.  Idem  serm.  36.  in 
Cantic.  Sunt ,  ait,  qui  scire  volunt  ut  sciant  ,  et 
turpis  curiositas  est ;  et  sunt  qui  scire  volunl  ut 
sciantur  et  ipsi  ,  et  lurpis  vanitas  esl;  et  suntqui 
scire  volunt  ut  scientiam  suam  vendant ,  et  lurpis 
quwslus  est.  Sed  sunt  quoque  qui  scire  volunt  ut 
aidificent ;  el  charitas  est  :  et  ilem  scire  volunt  ut 
cedificcntur  ;  et  prudentia  est.  Ilorum  omnium  soli 
ultimi  duo  non  inveniuntur  in  abusione  scienlice  : 
quippe  qui  ad  hoc  volunt  intelligere  ,  ut  bene  fa- 
riant.  Idem  1.  de  Conscienlia  cap.  2.  Multi,  ait, 
scienliam  qucerunt,pauci  conscientiam.  Vera  ergo 
scientia  dirigit ,  reclamque  et  sanctam  facit 
conscientiam.  Unde  S.  Aug.  epist.  119.  c.  21.  Sic, 
iuquit  ,  adhibeatur  scientia  tanquum  muchina 
qucedam  ,  per  quam  structura  charilalis  assur- 
gat. 

6.  In  scientia  (idest,  cum  sciontia,  ct  pcr 
scientiam)  autem  abstinentiam.  ]  Scientia  enim, 
siveethicaChristiana,  primodocetahsliucnliam, 
sive  temperantiam  in  cibo  ct  potu,  cielerisque 
carnis  voluptalibus,  ne  per  cas  maguitudincm 
donorum  Dei  afliciamus  conlumelia ,  ait  Cla- 
rius  :  nisi  enimhoe  primo  refrcenentur,  ad  alias 
virlutes  progressus  iieri  nequil,  pr.eserliinquia 
ex  inlemperantia  et  gula  omnia  vitia  oriuntur  , 
ut  docet  S.  Gregor.  3.  parte  Pastor.  admouit. 
20.  Adde  scientiam  et  ahstinenliam  esse  coml  • 
les  et  quasi  sorores  ,  ut  una  sine  alia  reperiri 
nequeat  :  unde  Daniel  cum  sociis  cap.  1.  per 
ahstinentiam  adcptus  est  rerum  omnium  scien- 
tiam  ;  et  Salomon  :  Cogilavi,  ait ,  in  corde  mro 
abslrahcre  a  vino  carnem  meam,  ul  animum  meum 
transferrem  ad  sapienliam  ,  devitaremque  slulli- 
liam.  Eccles.  2.  3.  Ilursum  ahstinentia  connexa 
est  virtuti  et  forlitudiui ;  nam,  ut  ailS.  Bernard. 
serm.  1.  de  omnihus  Sanclis:  Quid  mirabilius, 
aut  quodmarlyrium  gravius  est,  quam  inter  cpu- 
las  esurirc ,  inter  vestes  multas  et  pretiosas  al- 


mundus  ,  quas  oslenlat  malignus,quasdesiderat 
nosLer  iste  appetitus?  Pro  abstinenliam grxce esl 
tyxpxTuxv ,  id  est  temperanliam ,  vel  continen- 
tiam ,  quae  generalis  est  virtus  modum  ponens 
superbice  ,  ira\  guke,  lihidini,  avaritiie,  acedise, 
vitiisque  omuihus  ,  omnesque  acliones  homi- 
nis  moderans  et  componens.  Unde  OEcumen. 
per  continentiam  accipit  modesliam  quee  scien- 
tiam  moderelur,  ne  superbiat,  menlemque  in- 
ilet.  Alii  accipiunt  castilatem  :  lieec  enim  est 
comes  et  soror  sapienticc.  Unde  utraque  specie 
matrone  in  visione  apparens  S.  Gregorio  Na- 
zianz.  tlixit:  TSolce  tibisumus  et  familiares.  Altera 
enimexnobis  sapienlia,  altera  caslitas  dicitur ; 
et  missx  sumus  d  Domino  lecum  habitare ,  quia 
jucundum  nobis  et  mundum  in  tuo  corde  habila- 
culum  prceparasti.  IlaRuflin.  in  PrologoApost.  et 
Aldhelmus  deLaudih.  virg.  c.  13. 

In  arstinentia  autem  patientiam.  )  Quia  ,  ut 
aitS.  Greg.  3.  part.  3.  Paslor.  admon.  20.  men- 
tes  abslinenlium  plerumque  impalienlia  a  sinu 
tranquiUitalis  exculit  ,  hinc  S.  Pelrus  eis  ul 
adesset  admonuit ;  quod  intellige  de  rigida  el 
nimia  ahstinentia  ac  jejunio  :  lucc  enim  corpus 
dehiiitalet  exsiccat ,  ideoque  hilem  acuit,  inde- 
queiram  et  impalientiam.  Moderala  enim  abs- 
tinenlia  el  sobrietas  uti  corpus  ,  ita  et  animum 
componit,  facitque  moderalum,  palientem  et 
hilarem  ;  idque  significat  hic  S.  Pelrus  :  In  abs- 
tinentia  enim,  id  est,  per  ahstinenliam,  ait , 
minislrate  patienliam  :  patienlia  enim  major  al- 
tiorque  est  virtus  quam  sil  ahslinenlia.  Unde 
Sapiens  Proverb.  16.  32.  Melior  est ,  inquit,  pa- 
liens  viro  forti,  el  qui  dominatttr  animo  suo  ,  ex- 
pugnutore  urbium  ;  quia,  ut  explicat  S.  Gregor. 
liom.  25.  ab  hoc  urbes  qutB  extrasunt  vincunt w, 
per  patienliam  vero  ipse  d  se  animus  superqtur,  et 
semelipsum  sibimelipsi  subjicit ,  quando  eum  pa- 
tienlia  in  humililate  tolerantice  sternit.  Pro  pa- 
tientidm,griEGe  est  inw/uts^y  ,  idest ,  tolerantiam, 
suslinentiam ,  per  quam  aliqui  accipiunt  perse- 
veranliam  in  ahstineniia  ,  ut  scilicet  absti- 
nentia  non  sit  unius  diei  autmensis,  sed  con- 
linua  per  omnem  vitam  ,  utque  omnibus 
voluptalihus  ct  tcntationibus  forliler  et  conslan- 
ler  resistat  (non  raroenim  fil  ut  quem  tormenta 
non  vincunt,  vincat  voluplas  )  uti  de  adoles- 
cente  illo,  uui  a  inuliere  tenlalus  pi;emordens 
linguam,  illam  in  eam  expuit,  refertS.  Hieron. 
i:i  Vita  S.  Pauli  EremiLc,  itaque  voluptatem 
vincentem  vicit. 

In  patientia  (per  patientiam  )  autem  pieta- 
tem.  ]  EumjSstav,  id  est,  Dei  cultum  ,ut  homopa- 
tiens  in  Deum  pius  evadat:  aflliciiones  enim 
cnm  dejiciunl  faciuntquc  humilem,  ac  cogunt 
ut  invocet  Deum  pro  ope.  Patientia,  ait  OEcu- 
mcn.  subintrans  rem  omnem  absolvit ,  et  perfec- 
liorem  erga  Deum  obedienliam  reddens ,  pietalem 
nobis  conciliat.  Porro  pietas,  quia  Deum  respi- 
cit  et  colil,  altior  est  gradus  ,  majorque  virlus 
quam  sit  patienlia.  Est  crgo  hic  catena,  simul- 
que  climax  et  gradatio  virtutum.  Unde  Beda  et 
Dionys.  octo  hasce  S.  Petri  virlules  assimilant 
oclo  gradibus ,  quibus  ascendehalur  ad  tem- 
plum  Salomonis.  Insuper  jungit  Petrus  palien- 
tiam  pielali ,  ut  doceat  fidcles  qui  tam  multa 
et  dura  patichanlur,  ca  omnia  referre  per  pie- 
lalem  ad  i)ei  cultum  ,  ul  illius  amoreet  honore 
omnia  generose  sustineant  ,  uli  fccere  Mar- 
tyres.  Pietas  ergo  cst  condimcnlum  et  perfec- 


COMMENTAIUA  1N  II.  EPIST.  S.  PETfiT.  Cap.  I. 


tio  patientioe,  sicut^patientia  est  occasio  et  il- 
)cx  pictatis. 

Aliqui  per  pietatem  accipiunt  benignitatem  , 
quasi  requirat  S.  Petrus  ut  palicns  erga  eos,  qui 
sc  affligont sit  pius,  id  estbenignus,  bencficus 
et  miscricors,  unde  S.  August.  10.  Civit.  1.  ait, 
iu«6etzv ,  id  est  pietatem ,  licct  proprie  congruat 
Deo,  tamen  sajpe  m  operibus  misericordiae  fre- 
qucntari;  quia  baec  mire  placentDco,  iisque 
(|uasi  sacrificiis  ipse  placatur.  Vcruni  haec  opcra 
incluciuntur  in  amore  fraternitalis  ,  de  quo 
subciit  S.  Pctrus. 

7.  IN  PIETATE    AUTEM    AMOREM  FRATERNITATIS,  ] 

quia  Dco  non  placctpiclas  nisi  amore  fratcrno 
condiatur,  si  scilicct  sit  expers  benelicentiae 
juxta  illud  :  Misericordiam  voto  et  non  sacrijicium, 
Maltb.  9. 13.  ubisignificatDeussemagiscolielho- 
norari  amorefratrum,  quam  sacrificio.  Vullergo 
ipsepietalem  fidelium  non  esse  aridam  cl  otio- 
sam  ,  sed  ad  fratrum  amorem,  id  est,  proximo- 
rum  coinmoda  et  salulem  dirigi.  Conlra  hoc 
peccant  nonnulli  ficlelcs  iia  suis  devotionibus 
addicti,  ul  fralrum  et  paupcrum  obliviscanlur, 
quin  ct  avare  sua  recondant,  nec  quidquam  in 
cgonles  confcrrc  velint. 

IN  AMOItE    ADTEM   FRATERMTATIS   CHARITATEM.  ] 

Charitas  enim  est  snmnia  et  culmen  virlutum, 
quae  earum  orbcm  et  circulum  jam  recensi- 
lum  perficil  cl  coronat :  estque  quasi  gemma  in 
annulo. 

Vult  crgo  S.  Petrus  amorcm  fralcrnum  non 
mere  essc  fralcrnum,  id  est,  manare  cx  nuclo 
ainore  proximi ,  scd  condiri  et  animari  vcra 
charitale  Dci,  ut  scilicct  ex  amorc  Dei  amemus 
proximum,  quasi  imaginem  et  participium  Dei, 
acleoque  in  proximo  amcmus  Dcum,illiquc  sub- 
veniamus  propter  Deum,  icleoquc  non  distin- 
guamus  in  proximo  qualitales  et  conditiones , 
ut  v.  g.  amemus  cives ,  non  exteros  ;  cogna- 
los,  non  e  cognatione  remotos;  amicos,  non 
inimicos  :  Dccis  eniin  inter  hos  non  dislinguit; 
scd  omnibus  se  Deum  cxbibet  pluenclo  supcr 
bonos  et  malos,  bcncfacienclo  juslis  et  injuslis, 
ideoque  ebarilas  Dei  ncmineni  excludit,  secl 
omnes  suis  visceribus  complectitur.  Amicos  di- 
ligere  omnittm  est,  inimicos  atttcm  solorum  Cltris- 
tianorum,  ait  Tertull.  aclScapullam  cap.  1. 

Haec  est  ergo  catena  oclo  virlulum  S.  Petri 
perfecte  ornans  Chrisiianum,  si  uimirum  fidei 
jungatur  virtus,  virtuti  scicnlia,  scientiae  absti- 
ncntia,  abslinenlice  patienlia,  patientiue  pietas, 
pietati  amor  fralernus,  amori  fraterno  charitas. 
In  his  consislit  summa  et  perfcclio  vitae  Chris- 
tiunae :  hacc  sanclum,  absolutum  et  perfeclum 
efflciunt  Cbristianum  :  fidcs  enim  ,  pietas  ei 
<  liarilasredduntoflicium  dcbilum  Dco  ;  scien- 
tia  ,  abstinentia  et  paticntia  rcddunt  ;dcbi- 
tum  sibi  :  amor  fralernus  reddit  debilum 
proximo. 

8.  H.EC  ENIM  SI  VOBISCUM    AUSINT.  ]  Gra?CR    h&- 

bcnt  ;  Taur«  yap  vptv  uTiapxovTa ,  quoD  vel  con- 
ditionate  verli  possunt,  cili  verlil  Noster  ,  vel 
absolutc  :  lla:c  enim  cumvobis  adsint.  Ila  Pagnin. 
ct  Tigurin.  aptius  tamcn  condilionate;  exborta- 
mrenimS.  lYtrus  lidclcs  ad  sludium  virlutum 
cx  carum  fructu,  diccns  :  Ihvc  enim  si  vobiscum 
adsint,  ET  SUPBRENT,    id  est  abcmclciit ,  exupe- 


r/out 


rcnt  :    hoc  cnim  signilicat  to  ^Xwx: 


( Pcr- 


pcram  crgo  Becla  ,  Glossa,  Hugo  ct  Tbomas 
Anglicus  si  siipacnt  ,  inquiuul,  hoc  esl,  si 
vincant  vilia  contraria  )  non  vacuos  ,   graecc 


7;i 

id    eSt  OtioSOS ,  .NEC   SI>E     FRCCIL.    hOOO' 

rum  operuni :  unde  pro  cwapwow» «  id  est,  %bu 
fructu ,  aliqui  legunt  «^sazTov,-,  id  est,  siw, 
vpere ,  vos  covstituf.nt  in  Domim  nostri  .1: 
Ciiristi  cocmiiom:.  ]  q.  d.  Si  adsint  \obis  viriu- 
ics,  quasjam  recensoi,  efficient  ut  vcstra  fidcs 
ctcogoitio  Chrisli  non  sit  ioanis,  otiosa ,  infrn- 
gifcra  etexpcrs  meriti ,  scd  in  opera  virluiiim 
jam  dictarum  sese  exerat, itaque  sit  plena,  ne 
gotiosa,  frugifera  et  iogenti  meritorum  numero 
divcs  ct  locuplcs.  Ita  Aclamus  ,  Arias,  Salmeron. 
Titelman.  el  alii.  Dicit  hoc  S.  Petrus  conlra  Si- 
monem  et  Gnosticos  ,  qui  doccbant  nos  sola  fide 
justificari,  uli  docent  modcrni  Huguenoti,  quos 
recte  Hugnosticos  voces.  Unde  contra  eosdem 
S.  Jacobus  cap.  2.  mullis  probat  fidem  sinc  ope- 
ribus  esse  vanam  et  morluam.  Secunclo,  Lyra- 
nus,  Hugo,  Dionys.  per  cognilionem  Chrisli  acci- 
piunt ,  visionem  bcalificain.  q.  d.  Has  virluu  - 
parient  vobis  cognilionem  Cbristi  perfectam  ■ 
scilicet  visionem  beatificam.  Acldit  Cajct.  q.  d. 
Ihe  virtutes  facient  ut  in  bac  vita  crescalis  in 
cognitione  et  amore  Cbrisii.  FavcntCraeca  quae 
liabent  «u  m» *«ysw«w ,  icl  est  ,  in  cognitionem  , 
scilicet  majorem  et  pleniorem,  juxta  illud  cap. 
3.  18.  Crescile  in  gratia  et  cognitione  Dei  nos- 
tri. 

DeniqueOEcum.  Hugo,  Glossa  ,  et  Cacbar.  per 
cognitionem  Ckristi ,  accipiunt  diem  judicii;  quo 
scilicct  Christus  cogniturus  cst,  cxaminatnrus 
et  juclicaturus  clc  singulorum  virtutibus  et  vitiis. 
Verum  prinia  exposiiio  uli  planior,  ita  et  gcr- 
manior  est,  prassertim  quia  S.  Petrus  ejriyxwc», 
vocat  cognitionem  quam  in  hac  vita  habemus 
de  Christo,  ut  palct  v.  2.  et  3.  dicm  autem  judi- 
cii  el  boalificae  visionis  ,  vocal  diem  rcvclatio- 
nis  Christi,  ut  patct  cpist.  1.  c.  1.  v.  5.  7.  13. 

Nota.  Pro  constituent  gracce  esl  xsdi^in»,  id 
cst  ponent,  slaluenl,  collocabunt ,  q.  d.  H;e  vir- 
lutcs  vos  dcdciccnt  ad  veram  et  plenam  cogni- 
tionem  et  scientiam  ,  in  caque  quasi  in  hice 
clarissima  et  jucundissima  lixe  firmiletxjue  col- 
locabunt,  adcoque  a  cognilione  vias  cleducent 
ad  cognitioncm  et  visioncm  patriae  ,  in  qua  vi- 
debitis  facie  adfaciem  Deum  deorum  in  cjcelesti 
Sion.  Significat  S.  Pelrus  veram  et  plenam  cog- 
nilioncni  Dei  et  Cbrisli  esse  summuin  bonum  , 
et  beatitudinem  tam  liujusviUe  perlidcm,  quam 
futura3  per  speciem  et  visioncni  ,  jnxta  illud 
Chrisli  :  llxc  est  vita  ceterna ,  ut  cognoscanl  te 
solum  verum  Deum,  ettiucm  misisti  JcsttmCkris- 
tum,  Joannis  17.  Opponit  enim  S.  Petrus  virlu- 
tibus  praedilosct  virlcitibus  destilutos  ,  quod  iis 
praeclili  collocentur  in  plena  cognilione  Dei  et 
Cbrisli  quasi  in  luce  paradisi ;  iis  vcro  dcstituli 
quasi  caeci  versenlur  in  lenebris  abyssi ;  unde  dc 
iis  subdit:  Cui  enim  non  pratslo  sunl  luec,  cwctis 
cst  cl  manu  tcntans,  virtules  enim  sunt  lumina 
practica  quoe  anitnam  mire  ornanl  ct  illcuni- 
nant,  ac  in  Dei  cognitionc  qiiasi  luce  clara  col- 
locant  el  confirmant  ;  siccit  fructus  arborcm  sta- 
biliunl:  faciunt  enim  ut  illa  profuncliores  in 
terra  radices  agat  ,  quibus  succum  ,  qucm 
fructibus  suggerat  ,  Iiacuiant.  Hinc  Clemens 
Alexandr.  1.  Piedag.  cap.  G.  el  U.  Slrom.  cap.  2. 
ac  Damascen.  Paralipomcn.  1.  cap.  6b.  jrmmat», 
id  est  scicnlem,  et  cognilione  praedilum,  vo- 
cat  virum  perfcctum ,  qui  scieniiam  virtuti 
et  praxi  jungit  ,  ac  alios  quoque  docct  ct 
pcilicit. 

9.  Cui eniu kon  pr.esto  sunth kc,  cui  desuni octo 


7.-.0  COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETM.  Cap.   T 

virUiles  jam  recenslbe,  C/Ecus  est.  ]practicc  sci-     orbc  semoti ,  atque  apiul 

licet,  quia  non  habet  practicos  practicae-  (idei  et 

cognitionis  oculos :  hi  enim  sunt  virtutes  jam 

dictoe.  Hinc  Cbristus  de  Pharisaeis,   qui  habe- 

bant  fidem  praxi  virtutum  carentcm  :   Sinite 

Mos  inquit ,  cceci  s-unt  et  duces  ccecorum,  Matth. 

15.  v.  14.  et  antc  Christum  praevidens  eos  Isaias 


c.  59.  v.  10.  depingit :  Palpavimus  sicut  cceci  pa- 
rietem,  el  quasi  oculis  atlrectavimus  ,  impegimus 
meridie  quasi  in  tenebris  ,  in  caliginosis  quasi 
mortui.  Et  Sophon.  c.  1.  17.  Ambulabunt  ut  cceci, 
qUia  Domino  peccaverunt.  Et  Job  c.  5.  v.  1&.  Per 
diem  incurrent  tenebras ,  etquasi  in  nocte  sic  pal- 
pabunt  in  meridie.  Significat  S.  Petrus  eos  qui 
virtutibus  carent ,  quasi  caxos  in  tenebrisigno- 
rantice  versari,  quia  carent  prudentia  etscien- 
lia  practica,  quae  estlux  et  dux  virtutum.  Anag. 
OEcumen.  Id  refert  ad  adventum  Chrisli  ad  ju- 
dicium ,  qui  erit  instar  solis  fulgidus  et  glorio- 
sus  :  nam  tunc  improbis  coecilas  orielur,  quiaet 
justi  ad  tantum  lumen  quamdam  veluli  sentient 
imbeciltitatetn. 

Et  manu  tentans.  ]  Puta  viam  prsetentans  : 
casci  enim  quia  oculis  carent,  manu  viam  pra> 
tentant  et  quasi  palpant,  necubi  labantur  vel 
impingant.  Gra?ce  futuTm^u» ,  quod  primo  verii 
potest ,  clausis  oculis  existens  et  incedens  :  puu 
enim  est,  ciaudo ,  W7ta5  vocant  oculos.  Secundo, 
«uwTta^wv ,  id  est,  muris  liabens  oculos,  //u5  enim 
est  mus,  murem  accipe  subterraneum,  puta 
talpam.  q.  d.  Qui  virtulibus  caret,  ceecutit  ut 
talpa,  qu.T3  manibus  palpat  et  terram  sub- 
ruit. 

Ubi  nota  eos  qui  non  \irtuti,  sed  carni  et 
mundo  studcnt ,  recte  comparari  talpis.  Primo, 
quia  sicuti  talpae  habent  oculos  ,  quos  reipsa 
curiose  intuitus  sum,  sed  pellicula  obductos,ne 
a  terra  dum  eam  subruunt  lacdantur ,  ideoque 
eorum  usu  puta  visu  destituunlur :  sic  et  isti 
mentem  habent,  sed  cupiditatibus  velatam  et 
caxatam  ;  ideoque  ea  non  utuntur,  quia  sensi- 
bus  agunlur  velut  talpae  terraj  incumbentes. 
Quare  in  aggerendis  opibus  rebusque  terrenis 
discernendis  sunt Jynces ,in  ccelestibus  talpae. 
Id  detalpa  docet  Aristot.  1. 1.  de  Hist.  anim.  c  9. 
Habent,  inquit,  oculos  animalia,  quce  animal  ge- 
nerant ,  omnia  prwter  talpam  ,  quam  modo  quo- 
dam  habere  dixerim ,  cum  tamen  omnino  habere 
negem  quippe  cum  omnino  quidem  nec  videat, 
nec  perspicuos  liabeat  oculos :  verum  si  quis  pra- 
tentam  membranam  detrahit ,  locus  oculorum  ap- 
parel  et  pars  nigra  eorumdem.  Unde  illud  Virg. 
Talpa;  ocutis  capti ,  et  Plinius  lib.  3.  cap.  3.  ait 
talpas  d  natura  damnatas  cxcilate  perpetua,  Idem 
I.  11.  cap.  37.  Tatpis,  ait,  visus  non  est,  oculormn 
effigics  inest,  siquis  pratentam  detraliit  membra- 
nam.  Secundo,  talpae  quianonvident,  hincacu- 
uus  audiunt,  natura  pensante  visum  auditu, 
ibique  vim  alibi  occlusam  fortius  exerente.  Ita 
Piinius  lib.  10.  cap.  69.  docet  hominem  supe- 
rare  caetera  animalia  tactu  et  gustu,  at  reli- 
quis  sensibus  superari  ab  iisdem  :  nam  aquila?, 
inquit,  ctarius  cernunt,  vultares  sagacius  odo- 
rantur,  liquidius  audiunt  talpx  obruta  terratam 
denso  atquesurdo  naturm  elemento.  Prxterea  voce 
omniuminsublime  tendente,  seimonemexaudiunt, 
sed  fabulosum  est  quod  addit :  Si  de  iis  loquare  , 
Lnteiligere  ctiam  dicuntur  et  profugere.  Ita  mun- 
dani  auditu  pollent,  totique  sunt  auriti,  ut  au- 
diant  nova,  curiosa,  secreta,  pra:sertim  quae 
pro.ximi  famam  laedunt,  etiam  absentis  et  toto 


Antipodcs  degcnli?. 
Tertio  ,  talpoe  ita  terrae  inhiant,  ut  defoss;r 
videanlur  sepultisque  similes,  ait  Plinius  lib. 
11.  cap.  37.  Ita  carnales  in  carne,  mundani  in 
mundo  se  defodiunt  et  sepeliunt.  Quarlo,  talpre 
sua  antra  habent  sub  terra  ,  lucifugae  snnt,  so- 
lcmque  fugiunt :  in  sua  antra  germina  et  radi- 
ces  pro  annona  coaccrvant :  ila  avari  non  ni.si 
coacervandis  opibus ,  gulosi  deliciis,  superbi 
honoribus  student.  Quinto,  lalpae  insano  labore 
pedibus  quasi  manibus  terram  assidue  suffo- 
diunl,adeo  ut  integras  subinde  urbes  subruant. 
Ita  Plinius  lib.  8.  c.  29.  M.  Varro,  a\l,auctor 
esl  a  cuniculis  sttffossum  in  Hispania  oppidum  ,  d 
tatpis  in  Thcssalia,  d  ranis  civitatem  in  Gatlia 
putsam,  ab  locuslis  in  Africa ,  ex  Gyaro  Cycia- 
dum  insula  incolus  d  muribus  fugalos.  Ita  mun- 
dani  qui  insano  cupiditatis  alicujus  cestro  agi- 
tantur,  utea  poliantur,  omnia  concitanl,ornnia 
miscent  et  turbant,  adeoque  integras  soepe  ur- 
bes  et  regna  convellunt,  bellis  cacdibusquecon- 
ficiunt. 

Tertio  ,  /*uw;ta?wv ,  verti  potest,  connivens  vel 
nictans  ocutis:  unde  ab  Arislot.  sect.  31.  Pro- 
blem.  myopes  vocantur  qui  proxima  vident,  rc- 
mota  non  vident.  Et  Hesychius  in  lexico  tJ.w™- 

?£tv,  ait ,  ).v/ovtxi  oi  tx  yavET/js  ra  zara  sy/u;  6/£7rovT£a 
ra  $i  £?ano?ausos    ou^     o^owvTej  ;    GelliuS   VerO    lib.  Zj. 

cap.  2.  myops ,  inquit ,  est  lusciosus  ,  et 
OEcumen.  hic,  lusciosum  esse,  ait,  id  est  //.uiwk- 
$stv,  nihil  aliud  significat ,quam  cascutirc ;  etclare 
Budfeus  :  Myopes ,  ait,  dicuntur,  qui  inde  ab  ini- 
tioortus  sui  nisi  admotaoculis  contueri  nequeunt ; 
cujusmodi  multos  videmus  qui  res  intuendas 
oculis  prope  contingunt,  et  limis  etiam  semiclu- 
sisque  oculis  aspiciunt,  quos  lusciosos  voca- 
mus ,  Greeci  vu^Ta;.w^a?  nuncupant.  Sic  ergo 
S.  Pelrus  myopes  vocateos,  qui  terrena  sapiunt, 
utpote  qui  non  cernant  coelestia  ,  longius  scili- 
cet  quasi  extra  mundum  posita  ,  sed  lerrestria 
tantum,  quaa  proximasunt,  quanquam  hocnon 
saiis  congruit  cum  ruc&cus  est,  nisi  per  csecum 
accipias  caecutientem.Vere  S.  Gregor.  25.  Moral. 
cap.  9.  Qui,  inquit,  errant  in  Dei  cognilione , 
justetra.dun.iur  ut  errent  pariler  in  agendis;  imo 
S.  Paulus  Roman.  1.  vers.  28.  loquens  de  philo- 
sophis  ,  qui  cum  Deum  cognovissent,  non  sicut 
Deum  glorificaverunt :  Et  sicut ,  inquit,  non  pro- 
baverunt  Deum  habere  in  notitia  :  tradidit  iilos 
Deus  inreprobum  sensum,  utfaciantea  qua  non 
conveniunl ,  reptetos  omni  iniquilate ,  etc.  Sicut 
ergo  fides  mater  est  omnis  virtulis ,  ita  infideli- 
tas  omnis  vitii. 

Hinc  tales  sunt  similes  vespertilioni  (/tuuucguv 
enim  per  o  deduci  potest  ab  onn,  id  est  vesperti- 
lio)  qui  conflatus  est  exmure  et  ave;  videtur- 
que  talpa  alatus  ,  ideoque  parum  videt ;  unde 
solem  fugit,  etnoctu  volat,  de  quo  plura  dixi 
Isaia?.  2.  v.  20.  De  his  ait  Christus  :  Modicum  lu- 
men  invobisest;  ambulate  dum  lucem  habetis  ,  ut 
non  vos  tenebrai  comprehendant ;  et  qui  ambulat 
in  tenebris ,  nescit  quo  vadat.  Joannis  12.  35. 

OBLIVIONEM    ACCIPIENS     PlinGATIONlS      VETERIM 

SUORUM  delictorum.  ]  q.  d.  Fidelis  qui  virtutes 
ahdicat  et  in  vitia  relabilnr,  obliviscitur  bap- 
tismi,  etChristianismi  quo  accepit  remissionem 
peccatorum  in  Gentilismo  vel  Judaismo  perpe- 
tratorum  ,  quoque  spopondit  se  Christiane  et 
sancte  victurum.  Rogalus  enim  :  Abrenuntias 
Satana?  etomnibusejus  pompis?  respondit:  Abre- 
nuntio.  Ita  OEcum.  Vere  S.  Aug.  1. 1.  contra  duas 


COMMLNTARIA  1N  II.  EPIST 

cjiisi.Pelng.  c.  13.  Dicimus ,  ait,  baplisma  dare 
indulgentiam  omnium  peccatorum,  et  auferre  cri- 
mina,  non  radere.  Vide  Concil.  Tridenl.  sess.  5. 
In  Decrcto  de  peccato  origin.  et  sess.  G.  c.  11. 

10.  QUAPROPTER,  pratres,  MAGIS  SATAGITE.  ]  T6 

magis  potest  referri  vel  ad  quapropter  ,  uli  refe- 
runtGraeca  ;  et  tuni  idem  est  quod  potius,  con- 
tinuatque  antithesin  cum  eo  quod  praecessit, 
q.  d.  Noliteoblivisci  purgationis  delictorum,  sed 
potius  salagile  ut  pvr  bona  opera  cerlam  ves- 
iramvocalionem  faciulis  ;  vel  ad  satagite ,  q.  d. 
Magis  magisque  in  dies  satagile,  etc.  Pro  sata- 
gite  gictce  est  snouoKcaSt ,  id  est  studcle ,  dale 
operam,  satagite.  Satagcre  enim  est  satis  angi , 
vel  salis,  id  est  multum  agere  quasi  sollicitum. 
IJnde  Quintil.  1.  6.  c.  k>  Afer ,  ait,  venuste  Man- 
lium  Suram  multum  in  agendo  discursantem , 
salientem  ,  manus  jactantem,  logam  dejicientem, 
el  imponentcm  non  agere  dixit ,  sed  satagere.  Me- 
liusS.  Marlha  salagebat  circa  frequens  Chrisli 
ininisterium,  Lucaj  10.  ^iO. 

Ut  per  iiona  opeha.  ]  Haec  verba  desunt  in 
Gvaecia  plerisque  codicibus;in  nonullis  tamen 
i  eperiuntur.  Certum  est  ea  vel  legenda  vel  sub- 
audienda  essc  :  vocalionem  enim  nostram  cer- 
tam  facere  non  possumus  ,  nisi  per  virtutes 
quas  paulo  ante  noniinavitS.  Petrus,  earumque 
hona  opera  :  luec  enim  sunt  semina  beatae  acier- 
nitalis  ct  gloriosae  felicitalis.  Quie  enim  semina- 
verithomo  in  lerris,  ha:c  ct  melet  in  ccelis.  Galat. 
U.  v.  8.  ubi  et  additur  :  Qui  scminat  in  spiritu ,  de 
spiritu  metet  vitam  xternam,  et  Psaltes  Psalm. 
125.  6.  Euntes  ibant  et  flebant ,  mittentcs  scmina 
sua  :  venientes  autem  venient  cum  exullatione , 
portantes  manipuios  suos.  Vide  dicta  Jacobi 
2.26. 


S.  PLTRI.  Cap.  I. 


?fil 


Perstringit  Petrus  Simonem  Magum  ,  qui 
oblilus  sui  baptismi  et  purgationis  peccatorum, 
quasi  caecus  docebatopera  non  requiri  ad  salu- 
tem,  sed  sufficere  fidem :  Si  quis  enim  ,  inquit, 
in  me  credat,  salvus  erit.  Vide  dicta  Actor.  8. 
S(k  ct  seq. 

Certabi  vestram  vocationem  et  eleotonem 
haciatis.  ]  Duplex  est  electio,  a^que  ac  vocatio 
( baec  enim  est  electionis  executio )  una  ad  lidem 
et  gratiam,  altera  adfelicitatemetgloriam.  Rur- 
sumutraque  est  duplex:  unaenimest  absoluta, 
eteflicax,  qualis  est  justorum  et  beatorum;  al- 
tcra  inabsoluta  et  conditionata ,  qualis  est  om- 
nium  hominum  :  oranes  enim  a  Deo  vocantur 
ad  gratiam,  si  velint  in  Christum  credere  eique 
obedirc  :  omnes  vero  credenles  et  justi  vocan- 
lur  ad  gloriam,  eam  certo  assecuturi,  si  in  fide 
etjustitia  usque  admortem  perseverent.  Quare 
vocalio  ad  gratiam  est  implicita  vocatio  ad 
sloriam  ,  sed  inchoata  duntaxat  et  conditio- 
uata. 

Jam  aliqui  accipiunt  hic  electionem  ad  glo- 
riani  tumque  absolulam  et  eflicacem  ,  unde  ex 
hoc  loco  contendunt  probare  praedestinatos  cfli- 
caciter  a  Deo  ad  gloriam  esse  electos  ante  prae- 
visaopern,  ex  meroejus  beneplacito,  ideoque 
S.  Petrum  monere,  ut  hanc  Dei  clcctionom  ab 
aeterno  factam  pcr  boua  opera  certamfaciant. 

Verum  aliimclius  censentS.  Pelrum  loqui  de 
clectiouead  iidem  ct  gratiam,  consc(|ucntcr  ta- 
men  loqui  de  clectione  ad  gloriam,  non  antcco- 
denti  et  absoluta,  sed  consequcnti  et  condilio- 
nata.  q.  d.  Satagile,  6  Christiani,  ut  elcctioncm 
vestram  ad  gratiam  et  Christianisraum  pcr  bona 
opera  stabiliatis  ,  nc  ab  ca  cxcidatis,  sed  in  ea 


constanter  perseverehs:  sic  enim  puiTlersidbi- 
lietis  et  certam  facietis  electionem  vestram  ad 
gloriam  :  omnes  enim  ad  gloriam  electi  et  desti- 
nati  estis  hoc  ipso,  quo  baptizati  estis  ,  factiquc 
lideles  et  jusii,  non  al)solute,  sed  sub  condi- 
tione,  si  videlicetin  graliu  acccptausque  ud  fi- 
nem  vitae  persistutis. 

Id  ita  esscprobatur  primo,  qnia  parum  piobu- 
bile,  imo  incrcdibile  videtur ,  omncs  omnino 
lideles  Ponli,  Asiae,  Cappadocia;,  Bilbyniae  ,  ad 
quos  scribitS.  Petrus,  fuisse  cflicacilcr  praedes- 
tinutosel  elcctos  ad  gloriain.  Rursum  id  S.  Petro 
rcvclatum  fuisse  magis  incredibile  est,  S.  Pe- 
trum  idipsum  fidclibus  oinnibus  revelare  vo- 
luisse ,  omnesque  cerios  fucere  de  sua  salutc. 

Secundo  ,  quia  lalis  inlelligitur  hic  electio  , 
qualis  vocatio:  atqui  vocatio  intelligituradfidcui 
ct  gratiam :  ergo  et  elcctio.  Minor  palet,  qaia 
qui  vocantur  aDeo  in  hac  vita  ,  absolutc  tantum 
vocantur  ad  graliam;  quienim  absolute  vocan- 
tur  ad  gloriam  ,  sunt  mortui  ct  defuncli  in 
gratia. 

Terlio,  idipsum  palet  ex  praecedentibus,  c\ 
quibus  hanc  conclusionem  colligit  S.  Pctrus  : 
in  praecedentibus  enim  suasil  fulelibus  virtotes 
Christianas,  ut  per  illas  non  vacui,  sed  frugiferi 
appareant  et  constituantur  in  cognitione  Christi. 
Quare  cum  ait:  Satagite  ut  per  bona  opcra  cei- 
lam  vestram  vocationem  et  electionem  faciatis ; 
idem  dicit,  et  explicat  id  quod  dixit  v.  8.  Ha-c 
cnim  si  vobiscum  adsintet  superenl ,  non  vacaos  , 
ncc  sine  fructu  vos  constituent  in  Domini  nostri 
Jesu  Christi  cognitione. 

Quarto,  idipsum  palet  eximmediate  sequen- 
tibus  :  Sic  enim  abundanter  minislrabitur  vobis 
introitus  in  ctternumrcgnum  Domininostri.  q.  d. 
Per  bona  opera  cligemini  ad  gloriam,  et  introi- 
bitis  in  «Tternum  Dei  regnuui. 

Quinto,  quia  S.  Paulus  S.  Petri  assecla  fideles 
vocat  praedestinatos  ,  electos,  vocatos  non  im- 
mediate  adgloriam;  sed  ad  gratiam,  utiostendi 
Lphes.  1.  et  can.  13.  in  S.  Paulum. 

Sexto,  quia  electio  haec  Dei  est  incerta;  unde 
jubet  S.  Petrus  ut  eam  cerlam  faciamus  :  ergo 
non  loquitur  de  elcctione  Dei  absoluta  etefficaci 
ad  gloriam  ;  haec  enim  esl  certissima  et  plane 
infallibilis ;  sed  de  electione  absoluta  ad  gra- 
tiam ,  etconditionata  ad  gloriam. 

Dices.hajc  electio  Dei  in  se  est  certissima. 
sed  nobis  et  aliis  est  inccrta  :  jubet  crgo  S.  Pe- 
trus,  ut  nobis  et  aliis  eam  pcr  bona  opera  cer- 
tam  faciamus.  ItaBeda,  Glossa,  Hugo  et  Dio- 
nys. 

Respond.  id  congrue  dici  non  posse;  pro 
certam  enim  graece  esl  jSsSatzv ,  id  est  firmam , 
fixam,  stabilem,  scilicet  in  se,  non  nobis,  vel 
aliiscertametcompcrtam.  q.  d.  Vocalio  etelec- 
tio  vestra  ad  gratiam,  et  consequenter  ad  glo- 
riam,  non  est  in  se  firma  et  stabilis,  quia  ab  ea 
cxcidcre  potestis  :  confirmatc  crgo  eam  ct  sta- 
bilite  per  bona  opera  crebra  et  continua.  Ita 
OF.cumen.  Sludete,  ail,  ut  stabitcm  ct  immutabi- 
lcm  vocationem  vcstram  et  clectioncm  rcddatis. 

Diccs  secundo  :  bona  opcra  lirmam  faciunt 
clectionem  Dei ,  quia  ipsam  ponunt  in  execu- 
lione  ;  opcra  cnim  sunt  media  ,  quibus  gloriam 
ad  quam  elccti  I  Dco  snmus,  asscquilur  :  sic 
cnim  dicimus  in  moralibus  ,  intentioncm  efli- 
caccm  linis  confirmari  ab  electione  cfficaci  me- 
diorum. 

Respond.  nec  hoc  snlisfacit.  Primo.  qnia  ln 


COMMENTAMA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


7:>  1 

hominibus  id  vcrum  est,  non  in  Dco :  homines 
«■nim  sunt  mutabiles  et  ineonstantcs,  itleoque 
possunt  mutare  intentionem;  untle  eam  confir- 
mant  per  electionem  mediorum  :  Deus  autcm 
"st  plaoe  conslanset  immutabilis;  unde  intcn- 
lionem  quam  semel  fccit,  mutare  ncquil,  ut, 
quos  eflicaciler  scmcl  elegit  ad  gloriam ,  postea 
rejiciat,  aut  ab  ea  excidere  sinat. 

Secundo,  quia  Dcuseis  quos  efficaciter  elegit 
adgloriam,  efbcaccs  destinat  gratias,  quibus 
«•flicacitcr  cl  certo  bona  opera  ,  quasi  media  qui- 
bus  ad  deslinatam  a  se  gloriam  pervcniant,  ope- 
rentur.  Quare  dicere  poiuissent  fidelesS.  Pelro  : 
III  quid  nobis  dicis,  Satagile  ul  pcr  bona  opera 
certam  vestram  eleclionem  faciatis  :  Deo  enim  id 
curae  est.  Deus  enim  qui  nos  elegil  efficaciler  ad 
gloriam,  efiicacia  quoque nobis  dabit  media,  pula 
bona  opera,  quibus  banc  gloriam  assequamur.  Si 
veronos  non  praedestinavit,  sed  reprobavit,  sta- 
tuitque  ponere  in  serie  reproborum  multo  minus 
satagendum  nobisesiutbonis  operibus  reproba- 
tionem  lianc  Dei  evadamus  :  boc  enim  nobis  tam 
impossibile  est  quamimpossibile  est  Deidecre- 
lum  religereel  everlere,  aut  eum  cogere  ut  pro 
gratia  incongrua  ct  inefiicaci  det  nobis  con- 
gruam  et  efiicacem;  quae  sola  eleclos  a  Deo  per- 
ducit  ad  salutem. 

Terlio,  quia  executio  respondet  intentioni, 

et  vicissim  intentio  adaequalur  executioni  :  si- 

cut  enim  Deus  rem  facere  inlendit,  ita  eteam- 

dcm  exequitur;  qualis  ergo  est  executio,  talis 

est  el  intentio  :  atqui  in  executione  Deus  non 

dat  gloriam  nisi  post,  per,etpropteropera  bona 

prsevisa,  ut  Script.  docent,  et  omnes  fatentur. 

Ergo  idem  facit  in  intentione  et  praedestinationc, 

ut  scilicet  non  intendat  dare  gloriam,  nec  ad 

ram  prsedestinet,  nisi  illum,  quem  preeviderit 

bene  operantem,  et  bonis  operibus  immorien- 

tem  ;  quia  non  intendit  dare  gloriam,  nisi  tan- 

quam  mercedem  pro  merito  operum,  Matlb.  20. 

v.  8.  ac  tanquam  bravium  pro  victoria  certanii 

promissum,  Apocal.   3.  v.  5.  12.  21.  et  2.  Ti- 

moth.  h.  8.  Quocirca  cum  dat  talem  gratiam, 

cum   qua  praevidet  eum   bene  operalurum  et 

meriturum  gloriam  ,  dicitur  eum  slricte  prae- 

dcstinare;  quia  per  merita  destinateum  ad  glo- 

riam,  juxta  illud  S.  Augustini  lib.  de  Bono  per- 

severanliae  c.  \h.  Pradestinatio  est  prcescientiaet 

prceparatio  beneficiorum  Dei ,  quibtts  cerlissime 

iiberantur,  qtticumque  liberantur.  Cum  vero  ali- 

cui  datgratiam,  cum  qua  praevideteum  male 

operalurum,   ideoque  damnandum,  non  eum 

reprobat,  nec  damnat  nisi  post  et  ob  pracvisa 

demerita  :  Deus  enim  ex  se  cupit  et  optat  ut 

salvetur ,  ideoque  dat  ei  gratiam  sufiicientem, 

imo  copiosam;  serio  desiderans  ut  ei  coopere- 

tur  et  salvetur  :  non  enim  seligit  Deus  illi  gra- 

tiam  incongruam  hocfine,  quod  intendal  eum 

reprobare  et  damnare,  sed  praevidet  fore  in- 

congruam  exeo,  quod  homo  faciet  eam  incon- 

gruam  nolendo  ei  cooperari.   Quare  physice 

aequalis ,  et  subinde  major  datur  gratia  damnan- 

do,  quam  detur  salvando  :  moraliler  tamen  sal- 

vandogratia  majus  est  beneficium,  quiapraevi- 

detur    fore    efficax ,    ac   persuasura    homini 

consensum,  eumque  certo  perductura  ad  salu- 

tem,  ideoque  est  gratia  praedeslinationis  pro- 

prie  diclae.  Potuisset  enim  Deus  illi  dare  aliam 

gratiam  cum  qua  praevidebat  eum  non  coope- 

raiurum,    ideoque    damnandum;  sed  noluit, 

quod  sane  ingens  est  beneficium  et  donum  , 


quia  per  hoc  homo  infallibiliter  assequUur  feli- 
citatem  aetcrnam,  et  evadit  mortem  acternam. 

Exhisce  S.  Petri  verbis  colligimus  contra  Cal- 
vinumet  haereticos,  primo,  hominemesse  liberi 
arbitrii;  secundo,  fideles  etjustos  non  esse  cer- 
tos  desua  perseverantia  el  salute  ,  sed  posse  ii 
fide,  gralia  ei  salute  excidere;  uli  multi  exci- 
derunt,  et  in  dies  cxcidunt:  ila  definil  Goncil. 
Trident.  sess.  6.  can.  23. 

Tertio,  Gabriel  Vasquez,  Valentia,  Ludovicus 
Molina  et  alii  1.  disp.  qu.  23.  hincinferunt  elec- 
tionem  ad  gloriam  a  Deo  fieri  ex  praevisis  cu- 
jusque  meritis;ac  proinde  ex  usu  liberi  arbi- 
trii  electorum,  vel  potius  eligeudorum ,  in 
unam  aut  alteram  parlem  pro  eorum  libertate 
futuro  pendere,  quod  cerla  sit  aut  non  sit  eo- 
rum  electio  et  vocatio  ;  atque  adeo  ut  in  Deo  ab 
aeterno  exslilerit  praescientia ,  quod  per  hunc 
arbitrii  usum  electionem  suam  certam  facerent, 
et  vitam  aelernam  consequcrenlur,  fuerintque 
ex  aeternilalc  praedeslinati,  juxtaillud  S.  August. 
Qui  creavit  te  sine  te,  nonjustiftcabit,  nec  salvabit 
te  sine  te ;  et  Theopb.  in  Matth.  22.  Dei,  ait,  est 
vocare,  eleclos  autem  fieriaut  nonfieri,  nostrum. 
Et  S.  Ambrosius  lib.  5.  de  Fide  c.  5.  Non,  inquil, 
ante  prxdestinavit  qttam  prasciret  :  sed  quorum 
merita  prcescivit ,  eorum  pr&mia  pradestinavit. 
S.  Cyril.  1.  10.  Thesauri  c.  6.  Non  est  meum,  ait. 
dare  supremum  honorem  vobis  petentibus,  qui  re- 
servatus  est  in  praiscientia  Palris  illis  quos  exccs- 
sus  certaminis  commendaverit.  S.  Chrys.  hom.  35. 
in  Malth.  asserit  dignitatem  pra^paralam  esse  ut 
coronam  vincentibus ,  et  pro  ratione  certaminis. 

Quarlo,exhisceS.  Petri  verbiscolligunt  Doc- 
tores,  non  tantum  electionem  adgloriam,  sed 
et  ipsam  praedestinationem  ad  gratiam  pendere 
a  cooperatione  liberi  arbitrii,  etiamsi  haecillius 
nonsitcausa,  Ita  Gregor.  deValenlial.  p.  qu.  23. 
disp.  1.  puncto  h.  sub  finem,  ubi  et  apposile  sol- 
vithoc  dilemma  quodplebeioscruciat :  Vel  sum 
pracdestinatus,velnonsum;sisum,certissimosal- 
vabor;sinonsum,certissimodamnaborquidquicl 
egero :  indulgebo  ergo  voluptatibus ,  quia  eis  pos- 
tea  frui  non  licebit.  Respondet  enim  :  si  es  proe- 
destinatus,  bene  tibi  operandum  est ;  praevisus  es 
enim  bene  operaturus  :  quod  sinolis  operari, 
signum  est  te  non  esse  praedestinatum.  IJt  ergo 
cerlamtuam  praedestinalionemfacias,  beneope- 
rare;  ethoc  vult  S.  Petrus  cum  ait :  Satagile  ut 
per  bona  opera  certam  veslram  vocationem  et 
electionemfaciatis.  Si  non  es  praedestinatus  el  ad 
gehennam  destinatus,  causa  hujus  erit,  quia 
male  operaberis.  Ne  igitur  verum  sit  te  non  esse 
praedestinatum,  omni  tempore  tibi  pie  viven- 
dumest,  ne  finaliter  obstrictus  peccatis  e  vita 
decedas,  id  quod  potest  evenire  omni  hora  : 
neque  enim  poteris  male  vitam  finire  et  damna- 
ri,  si  semper  pie  vixeris.  Perpetuo  ergo  quisque 
hunc  discursum  sibi  proponere  deberet,  eoque 
se  excitare  ad  studium  bonorum  operum  ,  quo 
certam  faceret  suam  electionem.  Omnis  ille  prae- 
destinatusest,  qui  divinae  gratiae  cooperans,  fi- 
naliter  erit  expers  peccati  mortalis;neque  est, 
aliquis  non  praedestinatus,  nisi  qui  finaliter  de- 
prehendetur  in  peccato  mortali.  Cum  igitur 
omni  hora  sim  incertus,  utrum  futurus  sit  tunc 
finis  vitaemeaejetlongeadhuc  incertior,  utrum, 
si  tunc  peccem,  gratiam  postea  per  verain  poe- 
nitentiam  ante  mortem  recuperaturus  sim,  abs- 
tinebo  ,  sicut  cum  divina  gratia  possum ,  a  pec- 
cato  mortali  omni  hora  ,  ut,  si  id  fecero  semper, 


COMMIiMAtVIA  IN  II. 

possim  prol)abilius  cxistimarc  me  esse  potius 
»-x  praedcstinatorum,  quam  ex  non  pracdestina- 
lorum  numcro  ;  nunquam  enim  mors  me  inve- 
niet  in  peccato  mortali ,  si  semper  a  peccato 
abstinucro.  Quod  vevo  peniius  niilii  certum  non 
sit,  qualis  tandem  in  line  vilae  futurus  sim,ve- 
reor(|ue  ne  in  peccato  vitam  sim  linilurus;  me- 
ritome  quoquc  vehcmenter  incitare  debet,  ut 
quod  incertum  mihi  cst,  et  ex  mc  tamen  cum 
(liviua  gralia  pendet,  id  ego  rccte  semper  vi- 
vendocertumeventu  ipsocfliciam :  certissimum 
inim  cst  nunquam  me  vitam  male  finilurum,  ac 
consequenter  esse  pracdestinatum,  si  semper 
iccle  vixero.  Et  lioc  vult  S.  Petrus,  dicens  :  Sa- 
fagite  ut  per  bona  opera  certarn  vcslram  vocalio- 
ncm  et  eleclionem  faciatis ,  haec  Valenlia.  Hac  ergo 
ratione  in  cujusque  fidelis  potestate  et  arhitrio 
est,  facere  ui  sit  praedcslinatus,  vel  ut  non  sit. 
Si  enim  velit  cooperai  i  gratioe  a  Deo  sihi  ad  sa- 
lutem  sincere  dalae  usque  ad  mortem,  uti  po- 
test  et  debet,  est  et  erit  pracdcstinatus  :  si  nolit, 
non  erit :  quos  enim  Deus  praevidit  sic  gratiae 
cooperaturos ,  hos  praedeslinavit ;  quos  vero 
prrovidit  non  coopcraluros,  illo.s  reprohavit. 
Pendel  ergo  tam  reprohalio,  quam  pracdcstina- 
tio  ex  praevisione  cooperalionis  nostrae  fulurae  : 
cooperatio  vcro  pendet  ex  arhitrio  ct  libertate 
cujusque  :  ncc  enim  Dcus  cx  proposito  scligit 
gralias,  facilquc  ut  pracdeslinalis  sint  congruac 
et  cflicaccs,  rcprohis  incongrua?  ct  incfficaces; 
sed  tam  liis,  quam  illis  dat  gratiam,  cum  qua 
possint  hcnc  opcrari  et  salvari  si  velint;  imo 
vult,  jubcl  ct  optat  ex  animo  ut  omnes  coope- 
rentur  et  salventur.  Quisque'ergo  gratiae  sihi  a 
Deo  ad  salutcm  dalse  strcnue  ct  conslanter  co- 
opcretur,  atquehac  rationc  gratiamsibidatam 
faciet  congruam  cl  cflicacem,  quod  Deus  vull  et 
optal;  ac  consequenler  crit  proedestinatus,  non 
rcprohus,  quod  sane  est  magnae  dignationis di- 
vinre,  ;cquc  ac  dignitalis  el  consolationis  hu- 
manae. 

lta  sanctus  ille,  sivevir,  sive  angelus,  qui 
D.  Taulerum  viamcoelict  perfectionis  cdocuit, 
rogatus  ah  co :  Quid  faceres  si  le  Deus  damnare 
veltet?  respondit  :  Duobus  brachiis,  humiliiaie 
scilicct  ct  amorc ,  eum  comptcctcrcr,  cogeremque 
eum  mccum  descendere  ad  infcrnum,  et  sic  infcr- 
ntts  mihiesset  paradisus,  uti  recensuiRom.  12.  2. 
Caesarius  lih.  1.  Histor.  c.  27.  narratLudovicum 
Lantgravium,  dum  corriperelur  a  viris  prohis, 
respondisse  :  Si  pradestinatus  sum,  nulla  peccata 
polcrunt  mihi  rcgnum  ccelorum  attfcrrc ;  si  vero 
pra>scitus,  nulla  bona  mihi  iltud  valebunt  confcrre, 
atquc  idco  cuivis  flagitio  se  immersit.  Incidit  in 
morhum  ,  ct  vocavit  medicum  ut  se  curaret;  cui 
medicus ,  ut  animaj  potius  quam  corporis  mor- 
hum  sanaret :  Domine,  inquit,  sivenit  dies  mortis 
tuw,  non  te  poterit  cttra  mea  morti  subtrahere;  si 
vcro  moritttrus  non  cs,  superjlua  erit  medicina 
vixi,  cl  illc  :  Quomodo  sic  rcspondcs?  si  mihi  non 
fttrrtl  adhibita  cttra,  potcro  ante  tcmpus  mori. 
Ttim  medicus  :  Dotnine,  inquit,  si  credis  vitam 
tttam  posse  protclari  virtttte  mcdicina;,  qttare  hoc 
crcdcre  renuis  dc  panitentiact  opcribus  jttstitia;, 
qtursttnt  antidota  animaj?sine  his  anima  moritur 
stnc  lus  ad  samtatcm  quv  cst  in  futura  vita,  ncmo 
perventt.  Cuihantgraviusconvictus:D<?«*{m>,ait, 
mcdtcuscsto  aninue  mca:;  quia  pcr  linguam  tuam 
mcdtctnalcm  Dcns  mc  liberavitamaximocrrore. 

Simileestquod  refert  Ludolphusde  Vila  Christ. 
p.  2.  c.  50.  de  quodam  monacho,  cujus  socius 

CORINEL.     4    LAPIOE.      TOM.    X. 


LFIST.  S.  PETUI.  Cap.    L  7o3 

cum  sihi  revelatum  diceret  ipsum  c?<;o  de  nu- 
mero  damnandorum,  respondit  :  Benedictus 
Deus ,  nec  tamen  sic  desperabo  ,  sed  pcenitenliam 
quam  per  ingressum  Iteligionis  assttmpsi,  de  catero 
dupticabo  cl  triplicabo  donec  graliam  cl  miseri- 
cordiam  apttd  Deum  attissimum,  qtti  pius  est ,  in- 
veniam,  et  post  mullos  dies  iterum  socio  ejus 
divinitus  revelalum  est ,  ipsum  esse  de  numero 
salvandorum. 

Huc  facitillud  nostri  Thomae  Theodidacti  I.  I. 
de  Imitat.  Christi  cap.  25.  Cum,  inquit,  quidam 
anxius  inter  metum  et  spem  frcquenler  fluctuaret , 
et  qaadam  vice  mocrore  confectus,  in  Ecclesia 
untc  quoddam  altare  se  in  oralione  proslravisset , 
hxc  inlra  se  evolvit ,  dicens  :  O  si  scirem  quod 
adhtic  pcrseveraturus  essem!  slatimque  audivit 
intus  divinttm  responsum :  Quid  si  hoc  scires,fa- 
cere  velles?  Fac  nunc  quod  tunc  facere  vclles ,  et 
bene  securus  eris ;  moxque  consolalus  et  confor- 
tatus ,  divina  se  commisit  voluntati,  etc. 

Similia  legimus  in  Vitis  Patrum  ,  S.  Francisci, 
S.  jEgidii  aliorumque  Sanctorum. 

Moral.  Hinc  disce  quam  studendum  sit  sanc- 
titati  et  honis  operihus.  Certum  enim  signum 
(imo  et  causa)  quod  quis  a  Deo  sit  praedestina- 
tus  et  electus  ad  gloriam  est,  si  assidue  vacet 
operibus  humilitatis,  charitatis,  poenitentiae, 
patientiae,  pietatis  ,  obedienliac,  religionis,  etc. 
hoc  est  quod  succinens  S.  Petro  ait  S.  Paulus  : 
Firmum  fundamentum  Dei  slat  habens  signactdum 
hoc  :  Cognovit  Dominus  qui  sunt  ejus,  et  discedat 
ab  iniquitate  omnis  qui  invocat  nomen  Domini,  2. 
Timoth.  2. 19.  Nemo  enim  potest  recedere  a  pec- 
catis,  nisi  accedat  ad  virtutes,  et  earum  opera 
exerceat. 

linde  S.  Bern.  hom.  2.  in  Octava  Paschac  tria 
dat  signa  prsedestinationis,  significala  a  S.  Joan. 
cpist.  1.  c.  5.  8.  cum  ait  :  Tres  sunt  qui  testimo- 
nium  dant  in  lerra,  spirilus,  aqua  ct  sangttis ,  ni- 
mirum  honam  operationem,  pcenitentiam  et 
contincntiam;  ac  tandem  summatim  conclu- 
dens:  Jam,  inquit.  ut  breviter  repetam,  d  san- 
guine,  aqua  et  spiritu  habcre  testimonittm  est ,  si 
conlincs  a  peccatis ,  si  dignos  agis  pamitentuv 
fructus,  sifacis  operavitai.  Quocirca  veri  Religiosi 
qui  toti  hisce  vacant,  cerlum  habent  signum 
suae  praedeslinatiouis ,  juxla  illud  Chrisli :  Omnis 
qui  reliquerit  domum,  vel  fratres,  aul  sorores,  aut 
patrem,  aul  matrem  aut  ttxorem,  aut  filios ,  aut 
agros  proptcr  nomcn  meum ,  centuptum  accipiet , 
etvitam  cetcrnam  possidcbit ,  Matth.  19.  29.  Vidc 
Hieron.  Platumdebono  statusrelig.  lib.  1.  c.  32. 
RulTinus  in  Vilis  Patr.  1.  3.  n.  108.  narrat  S.  An- 
tonium  luec  tria  salutis  media  dedisse.  Primuin : 
Quocumque  vadis ,  Deum  semper  pr&  oculis  habe. 
Secundum:  In  his  qtuv.  agis  adhibe  testiftcationcm 
S.  Script.  Tertium  :  In  quocumque  loco  sedcris  non 
cito  movearis.  Ihvc  tria  cuslodi  ct  salvtts  cris.  Riu  - 
sum  in  vilis  Patr.  legimus  Abbalem  Joscph  dixi>- 
se  :  Ordiriem  Deo  gralttm  csse,  qttando  aliquis 
omnia  opcra  sua  facit  munda  coram  Deo ,  nihtt 
habcns  humanum.  Ibidem  Abbas  Joannes  hoc  sa- 
lulis  dat  praeceptum  :  Pcr  singulos  dics  surgcns 
manc  de  omni  virtute  sttme  principium,  cl  numda- 
tttm  Deicustodi  in  magtia  palientia,  longanimitate, 
cltariiate  :  nequetcipsum  exalta,  scd  esto  subditus 
et  humilior  omni  crealurai. 

Praeclare  S.  Aug.  serm.  112.  de  Temp.  Bcaia. 
ait,  vitaest  cognitio  divinitatis  ;  cognitio  divim- 
tatis  virtus  boni  opcris  est;  virtus  boni  opcn> 
fructus  est  ftternx  beatitudinis.  Deinde  docethuc 

95 


754  COMMEKTAMA  IK  II. 

conferre  lectionem  S.  Script.  Qui  vult ,  ait,  cum 
Deo  semper  esse,  frequenler  debet  orare  et  legere; 
nam  cum  07'amus ,  ipsi  cum  Deo  loquimur  :  cum 
vero  legimus,  Deus  nobiscum  loquilur,  elc;  sed  ilte 
bealissimus  est,  qui  divinas  Scripturas  vertit  in 
opcra.  Id  significat  parabola  operariorum,  quos 
Deus  millens  in  vineam,  vespere  dedit  eis  de- 
narium  viiae  aHernee,  quasi  operis  merecdem, 
Matth.  20.  Et  Malth.  c.  25.  v.  2>h.  Christus  judex 
bene  operantibus  assignat  gloriam,  male  ope- 
rantibus  gehennam.  Venite  ,  inquit ,  benedicti 
Patris  mei,  possidete  paratum  vobis  regnum  a 
constitutione  mundi.  Esurivi  enim,  et  dedislis  mihi 
manducare,  etc.  Quocirca  Abbas  Athanasius  cu- 
piens  viderefruclum  laborantium  elcertantium, 
in  visione  vidit  locum  plenum  luminis  et  gloriae, 
audivilque  multitudinem  innumerabilem  lau- 
dantium  Deumjcumque  pulsaret  velletque  in- 
gredi ,  audivit:  Non  huc  ingredietur  quispiam  in 
negligenlia  degens  ;  sed  si  intrare  vultis ,  abite, 
certate,  nihil  aslimantcs  vanitates  sa?cuti.  Ita 
Joannes  Moschus  in  Pralo  spir.  c.  130.  S.Theresia 
haeclria  habebatin  voiis,  eaque  assidue  poslu- 
labat  a  Deo,  dicens  :  Domine,  da  mihi  te  amare , 
pro  te  operari  et  pati ,  aut  mori.  Causa  est  quam 
datS.  Bern.  de  Convers.  adCler.  c.  15.  necenim, 
inquit,  opera  nostra  transeunt,  ut  videntur,  sed 
temporalia  quceque  velut  aternilutis  semina  ja- 
ciuntur.  Stupebit  insipiens  cum  ex  hoc  modico 
semine  copiosam  vidcrit  exurgere  messem,  seu  bo- 
nam,  seu  malani,  pro  diversa  qualilate  semenlis. 
ldem  serm.  1.  de  Annunciat.  De  bonis,  ait,  opc- 
ribus  argumentum  cfjicax  mihiest  resurrectio  ejus 
(Christi)  quia  resurrexit  propter  justificationem 
nostram.  Porro  de  spe  praimiorum  testimonium 
?jus  est  ascensio  ;  quia  ascendit  propter  gtorifica- 
'.ionem  nostram. 

Denique  ha?c  orthodoxa  veritas  adeo  conso- 
nat  cum  hominis  libertate  rerumque  natura,  ut 
eamdem  viderint,  licet  per  umbram,  Philosophi 
et  Poetae,  quorum  illa  est  gnome  :  Cum  Minerva 
quoque  manum  movc ;  orta  vel  ab  agasone,  cujns 
asinuscum  lutoinfixus  lwreret,  deberetque  illi 
succurrere,  otiosus  Hercnlem  implorabat.  Hnic 
respondit  Deus  :  Admove  manum  asino  taboranti, 
ita  demum  numen  tibi  aderit.  Vel  a  paleestrila,  qui 
in  palaestra  luctalurus  Minervam  consuluitnum 
futurus  esset  victor,  audiitque  fore.  Verum  cum 
ille  ingressus  in  thealrum  in  cerlamine  manibus 
staret  oliosis,  percussum  ab  adversario  victum 
fuisse.  Huc  facitillud  Arist.  lib.  5.  Moral  Eudem. 
Fortunam  ut  ars,  ita  fortuna  arlem  amat  invi- 
cem,  et  illud  Suidae  :  Fac  interim  aliquid  ipse, 
dein  Deos  voca.  Celebre  esl  illud  Graecorum  :  Dii 
bonalaboribusvendunt.Eli\\iul\irgi\.  in  Georg. 

Labor  omnia  vincit 
Improbus. 

ct  illud  Horatii: 

Porrupit  Acheronta  Herculeus  labor. 

et  illud  Antiphanis  :  Domat  atque  subigit  cuncta 
diligentia,  et  illud  Senecae  lib.  2.  de  Ira  :  Nihil 
est  tam  difficite  et  arduum,  quod  non  humana 
mens  vincat;  nimirum  :  Exercilalio  potest  omnia. 
Id  vidcre  cst  in  S.  Anlonio,  Machario,  Onuphrio, 
Simeone  Slilite,  caeterisquc  Ascetis ,  quos  re- 
censet  Theodor.  in  Philolheo,  Palladius  inLau- 
siaca,  Evagrius  in  Vitis  Palrum,  qui  assidua  sua 
exercitalione  non  tantum  sibi,  sed  et  cibo,  po- 
tui.somno,  aeri,  loiiquemuudo,  ac  Deo  ipsi 
dominati  sunt. 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

H,EC  ENIM   FACIENTES    NON   PECCABITIS  ALIQUAN- 

no. ]  Hic  esl  syllogismus  S.  Petri  :  Quicumque 
non  peccat,  seque  purum  a  peccato  conservat, 
hiccerlamfacit  suam  vocationem  etelectionem, 
lum  adgratiam,  tum  consequenter  ad  gloriam  : 
atqui  qui  salagit  studelque  bonis  operibus,  hic 
non  peccat :  ergo  qui  salagit  studetquebonis  ope- 
ribus,  certam  facit  suam  vocationem  et  elec- 
tionem.  Hoc  autem  tanli  est,  ut  S.  ^Egidius 
socius  S.  Francisci  dixeril :  Si  unus  tantumhomo 
damnandus  esset ;  caieriquc  omnes  salvandi,  ego 
totis  viribus  anniterer  ne  essem  ilte  solus.  Quam 
ergo  nunc  annitendum  est,  ubi  tot  damnandi 
sunt,  et  tam  pauci  salvandi. 

Pro  non  peccabitis,  graece  est  //>?  irratojTE ,  id  est 
non  cadetis,  scilicet  in  peccatum ,  Pagnin.  et  Ti- 
gurin.  nequaquam  labemini ;  S.  Amb.  I.  3.  de  Fide 
c.  6.  non  errabitis,  peccando  scilicet.  Peccatum 
enim  est  error  practicus,  puta  error  vitae  et 
morum,  juxta  illud  Proverb.  l^.  21.  Errant  qui 
operantur  matum;  indicant  enim  eligendam  sibi 
esse  cupidilatem,  v.  g.  gulae,  libidinis,  ambitio- 
nis  prae  Deo  et  ccelo,  qui  sane  ingens  est  error 
ingensque  imprudeniia.  Hinc  Antiphanes  apud 
S.  lren.  1.  2.  c.  19.  ait  Cupidinem  genitum  esse 
de  chao  et  nocte,  puta  dc  confusione  et  igno- 
rantia.  Peccatum  hic  intellige  perfectum,  puta 
morlale,  quod  hominem  a  Dei  gratia  et  salulc 
divellit.  Certumenim  est  pra^dcstinalosetjuslos 
aliquando  peccare  venialiter. 

11.  SlC  ENIM  ABUNDANTEU  MIMSTBABITUR  ntixo^- 

W°h)<seTttt,  id  est  suppedilabitur,  dabiiur,  praestabi- 

tur)  VOBIS  INTBOITUS  IN  .ETEBNUM   BEGNUM  DOMINI 

nostbi.  j  Explicat  hic  vocationem  et  electionem 
fidelium ,  ejusque  fincm  et  praemium,  q.  d.  Per 
bona  opera  et  virtules  jam  dictas  dabiturvobis 
ingenset  amplus  aditusin  ccelum,  ad  felicilalem 
et  gloriam  aeternam  :  ergo  per  eadem  certam 
facielis  vocationem  et  electionem  vestram; 
haec  enim  non  alio  lendit,  quam  ad  coelestem 
fehcitatem  et  gloriam. 

Nola.  Voce  abundanter ,  graece  tt/ouciw;,  id  est 
diviter ,  opulenter,  perstringit  primo  Simonem 
Magum,  qui  docebat  non  sufficere  Chrislum  eo 
quod  ab  angelis  impediri  possit  ingressus  in 
ccelum  :  nam  ex  adverso  sanguis  Christi  est  cla- 
vis  paradisi ,  ait  S.  Hieron.  ad  Dardanum  ep.  129. 
et  crux  Christi  sustulit  ilammeum  et  versatilem 
gladium  appositum  paradiso,  ut  ait  Cosmas 
Hierosolim.  ode  5.  Secundo,  insinuat  fideles 
debere  abundarc  bonis  operibus ;  sic  enim  abun- 
daturos  pariter  gralia  in  hac  vita,  et  gloria  in 
coelo  :  introilus  enim  inregnum  ccelorum,  meto- 
nymice  significat  ipsum  regnum  ccelorum  ,  puta 
ipsam  felicilatem  et  gloriam  ccelestem  :  ad  eam 
enim  fit  introitus  Beatorum.  Hoc  est  quod  ait 
Paulus  2.  Corinth.  9.  6.  Qui  seminat  in  benedic- 
tionibus,  de  benedictionibus  et  melet.  et  y.  8. 
Potens  est  autem  Deus  omnem  gratiam  abundare 
facere  in  vobis ,  ut  in  omnibus  semper  omnem  suf- 
ficientiam  habentes  abundetis  in  omne  opus  bonum, 
sicut  scriptum  est  :  Dispersit ,  dedit  pauperibus , 
justitia  ejus  manet  in  saeculum  saculi,  etc.  Ter- 
tio,  S.  Ambros.  lib.  3.  de  Fide  c.  6.  legit,  abun- 
duntius  quo  significatur  Deum  nostra  opera 
abundaniius  etmagis  remunerari,  quam  ipsa  in 
se  mereantur  :  Deus  enim  punit  citra  condig- 
num,  sed  praemiat  ultra  condignum,  ut  aiunt 
Theologi. 

Praeclare  S.  Aug.  serm.  18.  de  veibis  Domini 
c.  17.  Regnum  Dei,  ait,   crescente  possessorum 


COMMENTAhlA  IN  II. 

namcro ,non  minuitur, quia  non  dividilur; unicui- 
quc  inlegrum  esl,  quod  concorditcr  habetur  a 
multis.  Auclor  Manualis  apiul  S.  Augtist.  c.  8. 
liegnum,  ait,  ccelorum  regnum  felicissimum , 
regnum  carens  morte ,  et  vacans  ftne ,  cui  nulla 
tempora  succedunt  per  cevum ,  ubi  conlinuus  sine 
nocte  dies  nescil  kabere  tempus  ,  ubi  victor  miles 
donis  incffabilibus  coronatur. 

12.  PROPTER  QUOU  1NCIPIAM.  ]  GrfCCC  oux  Kjtubira  , 

id  esl  non  negligam,  non  desinam ,  non  cessabo ; 
alii  legunt,  0y  ptHqva,  id  est,  non  cunctabor,  non 
procrasiinabo,  non  differam  in  fulurum,  sed 
niinc  inciptam,  ut  vertit  Noster.  Unde  /tti&npsi 
vocalur  cunctatio,  mora,  dilatio,  procrastinalio. 
Ubi  nola  fervorem  S.  Petri,  qui  jam  senex  et 
morti  vicinus,  ait  se  incipereet  inchoaremunus 
paslorale.  Sic  Psaltes  ait :  Dixi,  nunc  ccepi;  et 
S.  Antonius  apud  S.  Atbanasium  suos  docebatut 
quotidie  cogitarent  :  Ilodie  incipiam  Dco  servire, 
forle  hodie  et  finiam;  et  S.  Franciscus  sub  mor- 
tem  :  Fratres,  ait,  incipiamus  Deo  servire  :  huc- 
usque  cnim  nlhil  fecimus.  Ita  S.  Bonavent.  in  ejus 
Vita.  AbbasPambo  moriturus  post  multos  mag- 
nosque  virtutum  labores  et  agones ,  adeo  ut 
nunquam  dixerit  verburn  cujus  eum  pccniteret: 
Ego,  inqitit,  sic  vado  ad  Dominum,  quasi  qui 
necdum  initium  fccerim  serviendi  Deo.  Ita  Vitae 
SS.  Patrum. 

VOS  SEMPER   COMMONERE,  ]   vnof*ty.VYi<s/.eiv  ,    id    est 

commonefacere ,  in  memoriam  revocare.  Pasto- 

ris,  praedicatoris  et  superioris  est  subditis  saepe 

in  mentein  revocare  leges  Dei,  ad  vocalioncm 

suam  obligationes  et  vota,  ac  stimulos  ad  ea 

servanda  :  frequenter  enim  oportet  reminisci, 

quod  mundus  iste  cogit  oblivisci :  partim  enim 

infirmitas  memoriae,  partim  varietas  occupatio- 

num,  partim  species  et  illecebree  mundi  faciunt 

hominem  oblivisci  suae  salutis,  obligationis  et 

virtutis.  Superior  ergo  haec  illis  crebro  refri- 

care  et  suggerere  debet,  tum  ad  memoriam ,  tum 

poiius  ad  voluntatem  torpentem  excitandam  el 

acuendam  :  ideoque  fervida  oralione  et  spiritu 

haec  eis  inculcet  oportet,  uteos  ad  eorum  praxin 

accendat  et  inllaminet  ,  juxta  illud  Isaiae  58.  1. 

Clama,  ne  cesscs ,  quasi  tuba  exalla  vocem  tuam, 

et  annuncia  populo  meo  scelera  eoram,  et  domui 

Jacob  peccata  eorum ,  et  c.  62.  6.  Supcr  muros 

tuos  Jerusalcm  constituti  custodes,  tota  die,  et 

tota  noctc  in  pcrpctuum  non  lacebunt.  Qai  remi- 

niscimini  Domini,    ne  taceatis ,   ct   ne  detis  si- 

lenlium  ei,  donec  stabiliat ,  et  donec  ponat  Jeru- 

sutem  laudem  in  terra;  et  S.  Paulus  ita  praecepit 

Timolh.  epist.  2.  c.  U.  2.  Prcedica  verbum,  insta 

opporiunc,  importunc,  argue ,  obsccra ,  increpa  in 

omni  palicntia  et  doclrina. 

Prceclare  S.  Gregor.  lib.  2.  Registri  epist.  39. 
Kpiscopi,  ait,  cst  de  prcedicationis  ministerio  sem- 
prr  cogitare,  intcntissimo  timore  considerans , 
(juod  recessurus  ad pcrcipiendumregnum  Domintts, 
ct  talcnta  servis  distribuens  dicat  :  Negotiamini 
(tum  vcnio.  Quod  profccto  ncgotium  tunc  vcrc  nos 
agimus ,  si  vivendo  et  loquendo  proximorum  ani- 
mas  (ucramur,  siinftrmos  ia  superno  amore  robo- 
ramus  ,  si  prolervos  et  tumidos  gchenna  suppticia 
terribililcr  intonando  jlcctimus,  s'i  nutlicontra  ve- 
ritatcm  parcimus ,  si  supcmis  amicitiis  dcdili  hu- 
tnanas  inimicitias  non  timemus.  Idem  rursum : 
JJngua  Episcopi  fomcntum  sit  bonis ,  aculeus 
matis;  tumidos  rctundat,  iratos  mitigct,  pigros  ac 
desides  exacuat  ac  succcndat,  aspcris  blandiatur, 
dcspcratos  consolctur.    Talis  fuit  Isaias,  cujus 


EPIST.  S.  PEThl.  Cap.  I.  755 

proinde  labia  Seraphinus  unus  purgavit  et  ac- 
cendit  calculo  ignito,  ut  alios  deinde  ignirent, 
isaioe  6;  etS.  Bernardus  33.  in  Cant.  Oportet  pta- 
ne ,  ait,  hoc  vino  zeli  a?stuet ,  qui  aliis  praesidet , 
quemadmodum  doclor  Genlium  astuabat ,  quando 
dicebat  :  Quis  infirmalur ,  et  ego  non  infirmor.' 
quis  scandatizatur,  et  ego  non  uror?  Alioquj.,t 
improbe  salis  praesse  affeclas ,  quibus  PTodesse 
noncuras,  et  quorumnon  zelas  salut.cin,  subjec- 
lionem  nimis  ambitiose  vindicas  iibi. 

De  uis]  ut  scilicet  virtutibus  jam  recensilis 
incumbalis,  utque  per  bona  opera  certam  vestram 
vocalionem  et  clectionem  facialis. 

Et  quidem  scientes  ET  coisFinMATOs.  ]  Clare 
Pagnin.  et  Tigurin.  lametsi  sciatis  et  confmnati 
sitis  in  pnesenti  veritate.  Dormit  enim  in  fideli 
saepe  fides,  et  scicntia  Dei  et  saltttis;  sed  vox 
Pastoris  et  concionatoris  eam  a  somno  excitat, 
acuit  etquasi  vivificat,  facitque  ul  non  sitotiosa 
et  speculativa,  sed  praclica,  operosa  et  nego- 
tiosa. 

13.  Justumautem  (enim)  aiibitror.]  Ralionem 
dat  cur  velit  eos  commonefacere ,  quia  scilicet 
id  justum,  idest,  acquum  est,  imo  debilum  :  id 
enim  exigitmunus  pascendi  fideles  omnes,  sibi 
a  Christo  commissum  et  demandatum,  Joan- 
nis  21.  16.  Ita  Petrus  Damiani  lib.  3.  epist.  8. 
ad  Archiepisc.  Bisuntinum  ciialis  hisce  S.  Petri 
verbis  :  In  verbis  plane  suis,  inquit,  bonus  pastor 
ostendit ,  quianon  sibi,  sed  disciputis  suis  vivere 
volebat  et  mori  :  usque  ad  morlem  enim ,  imo 
moriendo  oves  suas  pavit  et  docuit,  icque  ac 
Joannes,  S.  Cyprianus,  aliique  pastoresAposto- 
lici. 

QUANDIU  SCM  IN  HOC  TABERNACULO.  ]  CorpUS  VO- 

cat  tabernaculum,  non  quod  anima  illi  dun- 
taxat  assistat,  utinavarchus  assistit  navi,illud- 
que  inbabitet,  ut  voluit  Plato  :  constat  enim 
animam  esse  formam  corporis,  illudquc  infor- 
mando  unum  composilum  ;  puta  hominem  con- 
stituere;  sed  primo,  quod  brevis,  sit  haec  vita  : 
sicut  enim  in  tabernaculo  solet  esse  brevis  mo- 
ra  ,  sic  cl  brevis  cst  mora  animae  in  hoc  corpore. 

Secundo,  quia  sicut  in  domo  homo  quiescit, 
in  tabernaculo  degens  proficiscilur :  sic  et  anima 
in  corpore  hoc  non  quiescit,  sed  assidue  move- 
tur,  et  tendit,  imo  currit  ad  mortem,  et  per 
mortem  dd  immortalitatem.  A'on  enim  habcmus 
hic  manentem  civitatem ,  sed  futuram  inquirimus, 
Hebr.  13.  v.  \U. 

Tertio,  vox  tabernaculi  refricat  nobis,  quoil 
in  hoc  corpore  et  vita  non  simus  inquilini ,  sed 
peregrini :  sumus  enim  cives  coeli  et  sanctorum. 
ac  domestici  Dei,  Ephes.  2.  v.  19.  Sic  deChristo 
e  coelis  in  corpus  descendente  ait  S.  Joan.  c.  1. 14. 
verbumcaro  factum  est ,  et  habitavit  «mt*»w«rf ,  id 
est,  tabernaculum  fixit ,  in  nobis.  Quin  etSeneca 
epist.  71.  Vis,  ait,  adversus  hoc  corpus  libcrcsse? 
tanquam  migraturus  habita  ,  propone  tibi  quan- 
doque  hoc  contubernio  carcndum  ;  sortior  cris  ad 
neccssitatem  exeundi.  Idem  epist.  72.  Ante  senec- 
(utcm,a\l,  cttravi  utbcne  viveretn ,  in  senectute  ut 
benc  moriar,  bcnc  autcm  mori  cst  libcnter  mori ; 
ut  satis  vixcrimus  ,  ncc  anni  ncc  dies  faciunt,  sed 
animus.  Idem  alibi  docet  mortem  non  esse  aliud 
quam  malorum  carenliam;  qnid  ergo  dixisset , 
si  beatam  vitam  Christianis  promissam  cogno- 
visset? 

Quarto,  sicut  miles  degit  in  tabernaculo,  it.i 
et  fidelis  in  corpore  :  assiduaenim  ei  pugna  est 
cum  carne,  mundo  et  diabolo. 


756 


Praxlarc  Tortull.  ad  Martyres  c.  3.  Vocaii  su- 
mus,  ait,  ad  mUitiam  Dei  vivi  jam  lunc,  cum  in 
sacramenti  verba  respondimus.  Ncmo  miles  ad 
bellum  cum  deliciis  venit,  nec  de  cubiculo  ad  aciem 
procedit ,sed  de  papitionibus  expeditis  et  substric- 
tis  ;  ubiomnis  duritia,  et  imbonilas,  et  insuavitas 
constitit.  Eliam  in  pace,  labore  et  incommodis 
bellum  patijam  ediscunt,  in  armis  deambutando , 
campum  decurrendo ,  fossammoliendo ,  testudinem 
desiccando.  Sudore  omnia  conitant ,  ne  corpora 
atque  animi  expavescant :  de  umbra  ad  solem,  de 
sole  ad  caium,  de  tunica  ad  loricam,  de  silenlio 
ad  clamorem ,  de  quiete  ad  lumuttum.  Proinde  vos 
benedictaquodcumquehoc  durum  adexecrationem, 
virtutem  animi  et  corporis  deputate. 

Quinto,  sicut  degens  in  tabernaculo  multas 
palitur  angustias,  incommoda ,  necessilates, 
defeclus  lecti,  sedis,  foci,  cibi,  potus,  etc.  sic  et 
in  boc  corpore  phirimos  patimur  defectus  , 
cerumnas  et  incommoda.  Rursum  sicut  taberna- 
culum  pluvia,  ventis  aliisque  aeris  vel  hostis  in- 
juriis  frangitur,  autputrefit  et  corrumpitur,  sic 
et  corpus. 

Scxlo,  sicut  degensin  tabernaculo  aspirat  ad 
domum;  fta  fidelis  in  hoc  corpore  suspirat  ad 
coelum,  juxta  illud  S.  Pauli  Philipp.  1.  11.  Mihi 
vivere  Christus  est,  et  mori  lucrum ;  et  v.  13.  Cu- 
pio  dissolvi  et  esse  cum  Christo;  et  2.  Corinth.  5.  k. 
Scimus  quoniam  si  terrestris  domus  noslra  hujus 
habitationis  dissolvalur  ,  quod  cedificationem  ex 
Deo  habemus,  domum  non  manufactam  ceternam 
in  ccelis  :  nam  el  in  hoc  ingemiscimus ,  habitalio- 
nem  nostram  qua  de  cceto  est,  superindui  cupienles. 
Nam  et  qui  sianus  in  hoc  tabernaculo  ingemisci- 
mus  gravati ,  eo  quod  nolumus  expoliari ,  sedsu* 
pervestiri,  ut  absorbeatur  quod  morlale  est  a  vita. 
Ita  B.  Aloysius  Gonzaga  moriturus,  de  morte 
loquebatur  quasi  de  migralione  ex  uno  cubiculo 
in  aliud,  sed  melius  et  diuturnius.  Idem  cum 
S.  Petro  dicat  fidelis  quisque.  Praeclare  S.  Cy- 
prian.  tract.  de  Mortal.  Patriamnostram,  inquit, 
paradisum  computamus  :  parentes  Patriarchas 
jam  habere  cccpimus ;  quid  non  properamus  et  cur- 
rimus  ,  ut  patriam  nostram  videre ,  ut  parentes 
saiutare  possimus?  Idemepist.  S6.Simortem,  ait, 
possemus  evadere,  merito  mortem  timeremus  : 
por^o  autem  cum  mortalcm  mori  necesse  sit,  am- 
ptectamur  occasionem  de  divina  promissione  et 
dignatione  venientem,  ct  fungamur  exitu  mortis 
cum  prcemio  immortalitatis. 

Septimo,  quia  corpus  instar  tabernaculi  pellc 
compingitur,  nervis  quasi  funibus  tenditur,  os- 
sibus  quasi  palis  solidatur,  pedibus  quasi  clavis 
figitur.  Anima  vero  corpore  quasi  tabernaculo 
vestitur,  et  tegitur,  perque  illud  prospicit,  au- 
dit,  senlit,  agit  et  operatur,  donec  illud  refor- 
melur,  pei  ficiatur  el  beetur  in  resurrectione. 

Alluditadtahernacula  Hebrceorum,  quibusipsi 
usi  suntin  deserlo  tendentes  in  terram  proinis- 
sam,  in  quorum  memoriam  posteri  celebrarunt 
festuin  tabernaculorum.Haecenim  significahant 
nos  hic  velul  peregrinos  agerein  corporequasi 
in  tabernaculo,  el  tendere  ad  patriam  ,  pula  in 
coelum.  In  hac  ergo  vita  et  corpore  agimus  juge 
festum  Tabernaculorum,  in  ccelo  acturi  pe- 
renne  Pascba.  Vide  dicta  Levit.  23.  2>U. 

Suscitare  ( torpentes  et  quasi  dormientes  cx- 
citare  ct  acccndere)  vos  in  commomtione]  mea 
admonilione,  giaece  dtzo^^u  ,  id  est,  recorda- 
tione,  et  in  memoriam  revocatione ,  uti  paulo 
ante  divit. 


COMMENTAUIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V. 


ik.  Certus]  eiowj ,  scicns  certo,  scilicct  per  Dci 
revelationem,  ut  scquitur. 

QUOD    VELOX  EST  DEPOSITIO    TABERNACUU    MEl] 

quod  brcvi  moriar  et  crucifigar,  ac  e  morle  et 
cruce  cvolabo  in  coelum  ad  meum  Jesum.  Haec 
ergo  sunt  ullima  monita,  et  quasi  cycneae  voces 
S.  Petri,  ideoque  ardentes  et  efficaces.  SieChris- 
tus,  Jacob,  Moscs,  David,  Tobias  morituri  ul- 
lima  suis  dederunt  monita. 

Secundum  quod  et  Dominus  noster  Jesus  Ciiris- 

tus  sigmficavit  mihi]  eS>jiwff6,  manifcstavit.  Hinc 

palet  Christum  S.  Petro  sub  morlem  et  marty- 

rium  apparuisse  ,  eique  illud  praesignificasse- 

Extaf  juxta  Romam  via  Appia  sacellum ,  in  quo 

fertur  Chrislus  Pelro  e  carcere  rogatu  fidelium 

fugienti  apparuisse,  ac  roganti :  Domine,quo  va- 

dis  ?  respondisse  :  Vado  Romam  ut  ilerum  cruci- 

figar.  Unde  inlellexisse  S.  Petrum  se  a  Cbristo 

vocari  ad  crucem,  ideoquein  carcerem  rediisse, 

ac  paulo  posl  crucifixum  esse.  Idem  narrant  et 

testanturS.  Ambrosius  epist.  33.  S.  Gregoriusin 

psalm.  k.  Pcenit.  Acta  S.  Processi  et  Martin.  He- 

gesippus  lib.    3.    de  Excidio   Jesusalem  c.  2. 

Addit  Metaphrastes  apud  Surium  die  29.  Junii , 

S.  Petrum,  cum  diu  egissetinBritannia,  audiisse 

ab  angelo  :  Petre,  instat  tempus  tuce  resolulionis , 

et  oportet  te  ire  Romam;  in  qua  cum  morlem  per 

crucem suslinucris, recipiesmercedemjustitia?.  Sed 

hujus  auctoris  dubia  est  fides;  pr;esertim  quia 

ibidem  asserit  S.  Linum  ante  Petrum  esse  de- 

functum,  quod  constatesse  falsum:  Linus  enim 

successit  S.  Petro  in  Pontificatu.  Sive  ergo  illa 

apparitione,  sive  alia  anteriori  (illa  enim  in  via 

Appia  sub  morlem  S.  Pelri ,  ideoque  post  scrip- 

tam  hanc  epislolam  conligisse  videtur)  id  fac- 

tum  sit,  certum  est  Chrislum  idipsum  revelasse 

S.  Petro.  Videturenimei,  utpote  vicario  suo  sae- 

pius  apparuisse,  uti  saepius  apparuil  S.  Paulo, 

ut  palet  Actor.  9.  5.  Actor.  18.  9.  Aclor.  22.  17. 

Actor.  23.  11. 

Simili  modo  Christus  S.  Pio  I.  Ponlifici,  S.  Po- 
lycarpo,  S.  Cypriano,  aliisque  Pontificibus  illo 
aevo  revelavit  instantem  mortem  et  martyrium, 
ut  ad  eam  se  compararent. 

Moral.  S.  Pctrus  datexemplum  Pontificibus  et 
Principibus,  cogilandi  et  desiderandi  velocem 
mortem  et  transitum  ad  Deum  ;  nimirum:Omn«5 
polentatusb?-evisvita,  Eccles.  11.  Idverissimum 
csse  in  Pontificibus  experientia  perpelua  docuit; 
nam  ncmo  eorum  a  Cbrislo  hucusque  aequavit 
annosS.  Petri  ;nemo,  inquam,  sedit  in  Pontifi- 
catu  annos  1l\.  completos ,  uti  sedit  S.  Petrus. 
Proxime  ad  eos  accessit  Adrianus  I.  qui  sedit 
annos  23.  deinde  Alexander  111.  qui  21.  mox 
S.  Sylvester  et  S.  Leo  :  ulerque  enim  sedit  an- 
nos  20.  Plurimi  non  sederunt  nisi  annos  sex  vel 
septem,  imopermulli  ad  paucos  tantum  menses 
vel  dies.  A  trecenlis  annis  nullus  Pontificum 
anle  Paulum  V.  sedit  annos  sedecim,  nisi  unus 
Eugenius  IV.  Denique  cum  a  Christo  usque  ad 
annum  huncjubilaeum  1625,  sederint  Romae  Pon- 
tifices  239,  si  in  eos  partiaris  annos  a  Cbristo 
elapsos  lG25,cuique  vix  oblingent  sex  annicum 
dimidio.  Annon  ergo  Velox  fuit  deposilio  taber- 
naculi  Pontiiicum  omnium  ?  imo  multo  magis 
quam  ipsius  S.  Petri?  Itcnunc  mortales^  ambite 
liaras,  quaerite  infulas,  eas  cum  vita  post  pau- 
cos  annos  et  forte  dies  posituri ,  de  iisque  exac- 
tam  Deo  rationem  reddituri.  Omnis  consutnma- 
tionis  vidi  finem ,  latum  mandatum  tuum  ni- 
7nis. 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST. 


15.  Dabo  autem  operam  et  frequenter.  ] 
Grtecura  exa?0Ti  tripliciter  vcrii  potest.  Primo, 
frequenter;  secuiulo ,   sempcr  et  quotidie.  q.  d. 

'xOw.yiTW    qplpuv    ,     jd  CSt  ,    ptT     singttluS    (llCS.    Ita 

Vatabl.  Terlio ,  sigillatim.  lla  Pagnin.  q.  d. 
Singulorum  veslrum  quasi  ovium  mearum 
curam  geram ,  non  solum  in  vila  ,  sed  et  post 
morlem. 

Harere  vos  post  ohitum  MEUM. ]  llabere,  scili- 
cet  in  raente  et  memoria  mea,  ut  crel)ro  vestri 
sim  memorapudDeum,  eumcpieprovobisorem, 
ut  borum  monitoruin  mcorum  memoriam  vo- 
bis  refricet.  lta  OEcumen.  Sahneron.  Catharin. 
Gagneius,  elalii  hic,  Petrus  Damiani  1.  3.  ep.  8. 
Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  23.  Bcllarm.  lib.  1.  de 
Sanctis  c.  18.  Unde  S.  Chrysost.  orat.  in  princ. 
Apost.  sancli  Petri  0|)em  invocans,  citans  lioec 
ejus  verba  ila  legit :  Succlamas  enim,  B.  Pelre,sic 
dicens  :  Sludcbo  posl  meum  obilum  veslri  memo- 
riam  fucerc.  Huc  facit  quod  S.  Clemens  epist.  1. 
aitS.  Petrum  sibi  dixisse  :  Ccrlus  esto  quod  ne- 
ccsse  est  le  suscipere  omne  pcriculum,  quia  necego 
pro  salute  omnium  obsecrando  cessabo.  Sic  Groeci 
dicunl  ty»  /«vrj/ijjj  ,  id  est,  habeo  in  memoria,  lioc 
est,  reminiscor. 

Secundo,  Erasmus,  Vatabl.  Clarius ,  Adamus 

et  Cajelan.  Graecum  «x«v,  id  cst  liabere ,  verlunt 

posse ,  ut  haec  sit  senlenlia  :  Dabo  operam  fre- 

quenter  posse  vos  post  cxilum  mcum  liorum  men- 

tionern  facere ,  sive  orando  Deum  pro   vobis  ; 

sive  mandando  bcec  ipsa  litleris,  quas  crebro 

relegatis;  sive  commendando  S.  Lino,  Cleto  et 

Clcmcnli  successoribus  meis,  ut  borum  memo- 

riam  crebro  refricent.  Sic  Grceci  dicunt  :-y^>  J«- 

KvutCv,  id  cst,  possum  oslcndere ;  °-yo>  fpomt%ttv,  pos- 

sum  considerarc ,  vel  considerandum  mibi  est. 

El  Plato  lib.  2.  de  Rcpubl.   ou*  tyo>  urus  jZo-oOu ,  id 

e.st,  tion  possttm  succurrcre.    Sic  Latini  dicunt  : 

llabeodicere,  idcsl,  possum  dicere,  tesle  Gellio 

lib.  17.  cap.  20.  Habeo  polliceri,  id  est,  possum 

polliceri.  Sic  bic  habcre  vos ,  id  est,  posse  vos 

horum  meraoriam  facere,  aut  planius  babere, 

scilicet  P12D  sibba,  id  est,  occasionem  ,  et  mo- 

numcnlum  vel  monitorcs.  q.  d.  Dabo  operam  ut 

post  obitum  meuin  relinquam  vobis  monunien- 

tum,  puta  banc  epistolani  similemve,  acmoni- 

tores,  puta  S.  Linum,  Clementem,  aliosque,  ac 

praesertim  Deum  ejusquc  sanctas  inspirationes 

(quas  precibus  meis  vobis  accersam)  qui  bo- 

rum  memoriam  vobis  frequenter  renovent.  Hic 

sensus  valde  planus,  facilis  et  obvius  est.   Hoc 

est  quod  ail  Psalles  Psalm.  l\L\.  17.  Pro  patribus 

tuis  nalisunt  tibi  filii ,  quod  explicans  S.  August. 

ibidem  :  Vro  Apostolis ,  ait,  constituti  sunl  Epis- 

copi.  I\on  crgo  te  putcs  descrtam,  6  Ecctrsia,  quia 

non  vidcs  Petrttm  ,  qttia  7ion  vidcs  Patditm  ,  quia 

non  vidcs  illos  pcr  qttos  nata  cs  :  dc  prole  tua 

tibi  crevit  palcrnitas.  Pro  patribus  tuis  nati  sunt 

ttbi  filii ,  conslitucs  eos  principes   supcr  omncm 

tcrrani. 

Tertio,  tyM  potest  verti ,  impeilere,  agere, 
dirigere,  incitdre.  q.  d.  Agam,  dirigam  et  impel- 
lam  vos  ut  boruin  reniiniscamini.  Sic  llomcrus 
Iliad.  3.  ait :  tyo/  w/ia,-  iim»;,  id  est,  agilavit  ct 
impulit  veloces  equos.  Hic  senstis  linic  loco  con- 
gruus  el  apposilus  esl.  S.  Pelrus  eniin  esl  au- 
riga  Bcclesiaei  ndelesagensetagitans  ad  bonum, 
etiam  etiin  in  eu-lis  Deo  fruiltir,  ut  illi  polius 
quam  Klke  dicere  possis  IsludEiisei  :  Patcr  mi . 
iu  es  currtts  Isracl  1 1  uuriga  cjtts ,  L\.  lieguin  2. 
12.  Idem  signilicat  Lalinum  habe"c,  ut  cum  dici- 


S.  PETRI.  Cap.  I.  lb" 

mus :  habet  illum  arcte  et  duritcr,  id  cst,  tractat 
et  regit  illum  arcte  et  duriler.  Sic  Plauius  in 
Mcnaecb.  Nimium,  ait,  habui  tedelicatum.  Te- 
rentius  in  Hecyra  :  ftunquam  sccus  habui  illam, 
ac  si  ex  me  esset  nata.  Cato  :  tVillica  vitlamconver- 
sam  mundamque  habeat,focum  purum  conversum 
quotidic  prius  quam  cubilumcat ,  habeat ,  id  est, 
sollicile  servet  etcuret.  Ilinc  paletS.  Petrum  el 
Sanctos  vita  ftinctoscurareresmorlalium,  ideo- 
que  esse  invocandos. 

Noia  bic  amorem ,  curam  et  sollicitudinein 
S.  Petricirca  fideles  tolamque  Ecclesiam,  utpole 
qiiametiatnpostmorleinsemperconscrvalurum 
sc  promitlit ;  et  uti  promisil,  ila  reipsa  pnestat  : 
inde  enim  manal  conslantia  Romanae  Ecclesiae 
in  fide  el  pielate  ortbodoxa,  ac  praesertim  con- 
tinua  in  eadem  successio  Romanorum  Pontifi- 
cum  per  annos  1G25.  Eaque  inter  tot  persecuto- 
res ,  haereses  ct  hostes  inviolata ,  firma  et 
inconcussa.  Hoc  sanc  post  Cbrislum  debet 
S.  Petro  ,  utpote  primo  suo  Pastori  et  Ponlifici  : 
ut  merito  ab  eo  sperare  et  postulare  possit 
deinceps  continuationem  hujus  ejus  patrocinii, 
ejusque  clienlelae  sc  totam  committere,  certa 
quod  lanto  duce  et  protectore,  utpote  super 
ipsumquasisuperpetram  solidissimamaChrislo 
fundala,  durabit  in  perpetuum ,  nec  unquam 
portae  inferi  illi  praevalebunt,  Malth.  16.  18. 

16.  Non  EMM.  ]  T6  enim  dat  causam  ,  q.  d.  Si  fa- 
bulas  vobis  tradidissem,  mors  mihi  imminens 
monerct  et  cogeret  me  ad  pcenilendum,  et  eas 
retraclandum  ;  sed  vera  sunt,  non  fabulosa  quae 
tradidi  :  quarc  non  cessabo  ,  ne  post  mortem 
quidem,  ea  vobis  inculcare. 

Doctas  fauulas  secuti.  ]  Leda,  Lyraii.  Cajei. 
Adamus  et  alii  pro  doctas  legunt  indoctas.  Ve- 
rum  Biblia  Romana  legunt  doctas  :  graece  oizo^- 
tfftamitt  id  est,  sapienter  instructas,  ingeniose  con- 
fictas,  ad  persuadendum  compositas,  captiosas, 
sopbislicas.  Undc  Pagninus  verlit,  fallaces ;  Ti- 
gurin.  arte  compositas ;  Vatabl.  argtttaset  adfal- 
lcndum  confictas. 

Taxat  Gentilium,  Judicorum  et  baerelicoruni 
fabulas.  Genlilium,  quia  Philosopbi  et  PoeUe 
multa  finxcrunt  dc  Jove,  Marte,  Diana,  eorum- 
que  generatione,  apparitione  ,  dictis  et  faclis  ; 
ilaque  eorum  culitimel  idololatriam  populo  per- 
suaserunt  :  maxime  vero  perstringit  Jovis  et 
deorum  metamorphoses  sive  transformationes 
in  taurum,  avesetbeslias,  quibuseorumobscce- 
nitalem  velabant,  imo  repr.esenlabant ;  itaque 
adeumdem  populumallicicbant  :  quas  fuse  des- 
cribit  Ovidius  in  Metamorph.  el  conftilant  Athe- 
nagoras,  Jiislinus,  Terlull.  Lactantius  scriben- 
tes  pro  Cbrislianis  contra  Gentiles. 

Judaeorum,  quia  Judaci  pleni  sunt  fabulis  ,  ut 
patet  ex  Tbalmud  el  Rabbinis.  H.Treticoruni  , 
quia  tunc  Simon  Hagus,  quia  Magus,  se  in  varias 
formas  transformabat,  docebatque  se  in  .ludaea 
apparuisse  til  Dei  filium  ,  in  Samaria  ut  Patrem. 
in  reliqnis  Gentibus  utSpiritum  sanctum  ,  teste 
Ii.naeo  lib.  1.  videdicta  Actor.  S.  20.  Magis  fabu- 
losi  fuerc  Valenliniani  paulo  post  S.  Pelrum 
exorti,  qui  triginta  .Eoniun  somnia  et  porlenta 
ediderunt  :  quos  confutarunt  IrenseuSi  Tertull. 
Epipban.  et  alii.  Sitniles  rtieit^  ii  quiseGnOStioos, 
idesl,  scientes  et  dOCtOSj  appellabant.quibus  s|- 
miles  sunt  moderni  b;eretiei,  polilici  et  athei, 
qui  se  sapienles  quasi  novos  Gnosticosjaclitant. 
Omnis  enim  error  et  haeresis  cum  sitsuperba. 
suam  ignoraniiam  legit  jactantia  et  ano^antia 


758  COMMENTARIA  IN  II 

sapientiae,  cnm  non  nisi  fabnlas  vendiiet.  Unde 
Theodor.  earum  catalogum  inscribit :  Compen- 
dium  hcprcticarum  fabularum.  S.  Athanas.  orat.  1. 
contra  Arrianos  ,  hareticos  vocat  bestias  lucifu- 
gas  :  Irenaeus  lib.  1.  cap.  33.  fungos :  S.  Augus- 
tinus  lib.  de  Hacres.  subfincm,  fubulones,  quibus 
verecompetit  illud  Apostoli  Rom.  1.  22.  Dicentcs 
se  esse  sapientes,  et  gnosticos,  id  est,  scientes  et 
doctos,  stulti  facti  sunt.  Quocirca  Irenaeus  lib.  1. 
c.  35.  Victoria  est,  inquit,  sententice  vcstrce  ma- 
nifestatio.  Et  S.  Ilieronymus  ad  Ctesiphontem  : 
Sententias  veslras  prodidisse  superasse  est.  Vere 
Psaltes  :  ISarraverunt  mihi  iniqui  fabulationes,  sed 
non  ut  lex  tua.  Psal.  118.  85. 

NOTAM    FECIMUS    DOMINI    NOSTRI    JESU    CHRISTI 

virtutem]  Swxpiv ,  idestwm,  potenliam  ,  elli- 
caciam,  tum  expiandi  peccata  ,  tummorcscor- 
rigendi.  tum  miracula  palrandi,  tum  salvandi 
♦•t  beandi,  tum  orbem  convertendi.  Hoec  vis  eo 
major  apparet,  quodorbem  domuerit  non  ferro, 
sed  ligno;  non  pugnando,  sed  paliendo.  Cruci- 
fixus  est  ex  infirmitale  ,  sed  vivit  ex  virtute  Dei. 
Ait  Paulus  2.  Corinth.  13.  U.  de  quo  pulchre  dis- 
seritS.  Leo  serm.  8.  de  Quadrages.  Perstringit 
Simonem  Magum  qui  se  pro  Christo  vendiiabat, 
seque  vocabat  virtutem  Dei,  Aclor.  8.  20.  q.  d. 
Nos  prasdicamus  Cbristum  esse  Dei  virtuiem  et 
sapieniiam,  non  Simonem  Magum.  Sic  Paulus 
aitl.  Corinth.  1.  23.  Nos  autem  prxdicamus  Chris- 
tum  cruciflxum,  Judceis  quidem  scandalum ,  Gen- 
tibus  aulcm  stuUiliam ;  ipsis  autem  vocatis  Judais 
atque  Gracis  Christum  Dei  virtutem  et  Dei  sa- 
pientiam. 

Er  PRiESENTiAM.  ]  Ita  Rom.  idque  significal 
Graecum  Ttapoutriav  ;Pagnin.  et  Tigurin.  vertuni, 
adventum.  Male  ergo  aliqui  legunt  prcescientiam. 
Sensus  est,  q.  d.  Christus  Dei  filius  ad  nos  non 
tantum  descendit  per  virtulem  et  operationem  , 
sed  per  praesentiam  ac  substantiam  :  hancenim 
nobis  spectandam  exhibuit,  cum  Verbum  caro 
factum  est,  et  habitavit  in  nobis.  Adamus  7i«poustxv 
explicat  7rsp(ouirtav ,  id  est  copiam,  opulentiam  , 
praestantiam,  sedhocnovumvideturetinsolens. 
Alii  intelligunt  advenlum  Christi  ad  judicium  : 
hicenimerit  cum  majestate,  ejusque  typusfuit 
Christitransfiguratio,  de  qua  sequilur. 

Sedspeculatores ]  tnonTxi,  id  est  inspectores, 
indagatores  exacti,  oculati  testes.  Rursum  mor,- 
t«(  vocantur  mystae  et  sacerdotes  seniores  et 
primarii,  quibus  sacra  et  mysteria  inspicere  et 
intueri  licebat;  quac  populo  lantum  velata  quasi 
credenda  proponebanlur.  Ita  ex  Suida  Budaeus 
in  Comment.  linguae  Graecae  pag.  338.  Sic  enim 
rnysles  et  «ttotitv:,  ,  hoc  est  inspector ,  glorke 
Cfaristi  fuitS.  Petrus  inejus  Transfiguratione.  Sic 
S.  Gregorius  Nazianz.  orat.  19.  et  34.  Isaiam, 
Ezechielem  et  similes  Prophetas  vocat  Seraphi- 
norum,  Cherubinorum  et  investigabilium  Dei 
judiciorums:ro7rra5  z«(  Stupovs.  Et  Plato  in  Sympos. 
sacra  amoris  vocat  tnonm,  id  est  sacratiora, 
magis  arcana,  et  paucisiisqueeximiis  perspecta. 
Unde  Pagnin.  et  Tigurin.  hoc  loco  vertunt.  Sed 
qui  oculis  noslris  aspeximus  illius  majestatem , 
juxta  illud  1.  Joann.  1.  1.  Quodfuitab  initio,quod 
audivimus,  quodvidimusoculisnostris,  quod  pers- 
peximus,  quod  manus  noslrai  contrectaverunt  de 
Verbovila?  ;  et  vita  manifestata  est,  ct  vidimuset 
testamur,  etc.  Sensusest.  q.  d.  Mihicredite,  quia 
non  sum  fabulo ,  sed  e7»7tT»i« ,  id  est ,  ocularis 
inspector  ;  narro  visa,  non  audita  :  plurisenim 
estoculatus  testis  unus  quam  auritidecem. 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

ILLIUS  (CliriSti)  MAUNITUDINis]  /te/a^WTJjTOj  ,  id 

esi,magnitudi7iis ,  majestatis ,  ut  vertit  Pagnin. 
magnificenliae,  gloriaeet  claritatis;  quia  resplen- 
duit  facics  ejus  sicut  ,so/,Malth.  17.  v.  2.  Licet 
enim  aliqui  dicere  videantur  S.  Pelrum,  Joan- 
nem  el  Jacobum  in  transfiguratione  Christi 
vidisse  divinam  essenliam  ,  ut  Tertull.  contra 
Praxeam  cap.  15.  S.  Chrysosl.  epist.  5.  S.  Leo  et 
Damascenus  orat.  de  Transfiguratione;  tamen 
communiter  contrariuin  docent  Patres  et  Docto- 
res,  idque  saiis  insinuant  Evangelislae.  Quare 
Teitull.  S.  Leo,  S.  Chrysost.  et  Damasc.  expo- 
nendi  sunt,  quod  hi  tres  Apostoli  viderint  divi- 
nam  essentiam  non  in  se,  sed  in  effectu,  puta  in 
gloria  et  claritate  corporis  Christi  ;  haec  enim 
manabat  a  gloria  animae  Christi,  ejusquedivini- 
tatis  erat  et  effectus,  idea  et  index.  Hoc  est  quod 
ait  Damasc.  Terrenum  Christi  corpus  erat  divi- 
num  splendorem  emiltens,  morlale  corpus  deitatis 
gloriam  fontis  instar  fundens,  elc.  Ac  solis  instar 
facies  ipsius  lucel  :  elenim  loci  materia?  carenti 
personatiter  unitur  ,  eoque  justitia  sol  efficilur.  Et 
auctor  de  Mirabilibus  S.  Script.  1.  3.  cap.  10.  qui 
extaltom.  3.  S.  August.  Divinitas  latens  in  cor- 
pore,  inquit,  luminissui  portiunculam  conspicien- 
dam  foris  videnlibus,  quantam  poterant,concessit. 
Et  Euthym.  in  Mallh.  17.  Christum  transfigura- 
tum ,  ait ,  splendore  divino  faciem  ejus  illustrante, 
speciemque  illius  ad  majorem  Dei  simiiiludinem 
commutante.  , 

17.  Accipiens  en  ni.]  Accipit  enim.  Estenallage 
Hebraica  :  Hebraei  enim  participiis  ulunlur  pro 
verbis ,  uti  saepius  ostendi.  Ita  OEcumenius  et 
Vatabl. 

Honorem  et  gloriam.  ]  Primo ,  quia  facies 
Chrisli  resplenduit  sicut  sol ,  et  vestimentaejus 
facta  sunt  alba  sicut  nix.  Secundo,  quia  Moses 
et  Elias  apparuerunt  cum  eo  loquentes,  eumque 
quasi  Messiam  qui  in  cruce  redempturus  esset 
mundum,  ac  de  peccato,  morleelinferno  trium- 
phaturus  ,  celebrantes.  Tertio ,  quia  Pater  e 
nube  super  eum  intonuit  dixitque  :  Hic  est  fdius 
meus  dileclus ,  ipsum  audite,  quo  protestatus  est 
Cbristum  vere  esse  suum  filium,  ideoque  Deum, 
ac  jussit  omnes  ei  quasi  novae  legis  legislatori  et 
principi  obedire ,  ideoque  ei  transfigurationis 
clarilatem  et  gloriam  dedit,  quasi  primitias  et 
specimen  resurrectionis,  felicitatis  et  gloriae 
dandae  iis  qui  ei  crederent  et  obedirent.  Gloria 
ergo  Christi  constitit,  proprie  in  splendore  vul- 
tus  el  veslium  ;  honor  in  voce  Patris  ad  ipsum 
delapsa  :  Hic  est  filius  meus ,  etc. 

VOCE  DELAPSA  A  MAGNIFICA  GLORIA,]  pula  e  nilbc 

lucida  et  corusca  ,  quae  index  erat  gloriae  di- 
vinae,  scilicel  Dei  Patris  qui  per  eam  loquebatur. 
Unde  S.  August.  tract.  35.  in  Joann.  Demagnifica, 
ait ,  potestate  vocem  formavit  Trinitas  lota,  sed 
illa  Patrem  indicabat  solum  ;  licet  enim  haec  vox 
formata  sit  angelorum  ministerio,  tamen  erat 
Dei  Patris,  qui  per  angelos  quasi  suos  ministros 
loquebatur  :  sicut  rex  loquitur  per  suum  lega- 
tum,  vel  oratorem.  Vox  haec  fuitclara,  augusta, 
intensa  et  sonora  instar  tonitrui ,  uipole  quae  <• 
coelo  ad  Apostolos  deferebalur,  eosque  sacro 
horrore  percellebat. 

Hic  est  filius  meus]  quem  scilicet  repromisi 
psal.  2.  7.  dicens  :  Filius  meus  es  tu;  et  uti  olim 
promisi,  ita  nunc  exhibeo,  sisto,  ostendo  et  cla- 
rifico,  ait  Tertull.  lib.  k.  contra  Marc.  c.  22. 
quasi  qui  decedenti  Mosi  et  Eliae,  id  est,  Legi  et 
Prophetis,  novus  h-gislator  succedat. 


COMMENTARIA  IN  II. 

DiLKCTUS]ay«™?To,-,  id  cst,  dignus  amore,  dilec- 
tus,  charissimus  ;  S.  Hieron.  in  epist.  ad  Philipp. 
yeriil  diligibilis  .*qyamj*ow0jill  est,  dileclus,\n(\u\l, 
em  potest  qui  non  sit  «-/«jtvjto,-,  id  esl.,dignus 
qui  ditigatur;  S.  Cy|irianus  epist.  63.  cap.  6. 
vertit,  dileclissimus,  idque  primo ,  quia  lilius 
meus  est  naluralis;  secundo  ,  quia  mihi  optvtmt 
ct  consubslantialis,  non  adoptivus  per  graliam, 
uti  sunt  coeteri  Sancli.Lnde  Ililar.  lib.  3.  de  Tri- 
nit.  Est,  inquit,  fitius  origine,verilate,nativitale, 
non  adoplione,  nttncupatione ,  crcatione.  Tertio, 
quia  unicus  et  unigenilus.  Ita  S.  Athanasius 
oral.  1  conlra  Arrian.  Sic  Graeci,  ayaTrvjTov  wj  , 
vocant  ftliiim  unicum ;  unicus  enim  unice  di- 
hgilur.  Et  apud  Hesiodum  «yaTi/iTyj  Suyar/jo,  id  est, 
ditecta  filia  ,  esl  fumysnn  ,  id  est ,  unigenila  ct 
unica. 

Pr;eclare  S.  Leo,  serm.  de  Transligtir.  llicest, 
ait,  filius  meus  dilectus  ,  qttem  a  me  non  separat 
deilas,  non  dividil  polestas ,  non  discernil  teterni- 
tas.  Ilic  cst  filius  meus  non  adoptionis  ,  sed  pro- 
prius;  non  aliunde  creatus,  sed  ex  me  genitus  :  nec 
de  alia  nalura  milti  factus  comparabilis ,  sed  de 
mea  essentia  mihi  nattts  o?qualis.  Hic  est  (ilius 
meus  pcr  quem  facta  sttnt  omnia,  et  sineqtto  fac- 
tum  est  nihil;  quia  omnia  qum  facio  similiter  fa- 
cit  et  quidquid  opcror,  inseparabiliter  mecum 
atque  indifferenler  operatur.  Et  S.  Cyprianus  vcl 
quisquis  est  auctor,  scrm.  de  Baptismo  :  Duo , 
ait,  grala  vocabula  filias  ct  dilectus,  ipso  Deo  dic- 
tante  noslris  sensibtts  imprimuntur,  ttt  commttnio 
nominum  nos  associet  coltegio  munerum,  et  tanloz 
dulcedinis  nomina  nostrumemolliant  aniinum,  ac- 
cendantque  dcvotionis  affectttin.  Et  Dainascenus 
orat.  de  Transfigur.  Ilic ,  ait ,  qui  nunc  Iwmo 
cernitur  filitts  metts  dileclus  est  :  Itic  qtti  nuper 
liomo  factttsest,  qui  humililer  et  abjecte  vobiscum 
versalur,  cujusque  nttnc  facies  resplcnduit;  hic,  in- 
quam,  filitts  metts  dilectus  est  so3ctttis  omnibus  an- 
ttquior,  solus  cx  solo,  ttnigcnitus  sine  tempore,  et 
sempiterne  ex  me  Pa'.rc  progrcsstts  ;  quiqtte  et  ex 
■me,  el  in  me,  el  mecumsempvr  est,  ncc  exislentiai 
ratione  me  posterior.  El  inferius  :  II ic  est  filitts 
meus  ,  ille ,  inquam,  glorios  mca?  splendor ,  ille 
substantio?  mca?  character ,  per  quem  angetos  etiam 
feci,  pcr  qucm  ccclttin  fundaluin  cst ,  ac  stabilita 
terra,  etc.  Hic  est  non  servtts,  attt  legatus,  aut  an- 
geltts ,  sed  fUitts  metts  dileclus. 

Alludit  ad  psal.  28.  v.  h.  et  6.  Vox  Domini  in 
virtule,  vox  Domini  inmagniftcentia,  etc.  et  dilec- 
ttts  quemadmodttm  fitius  unicornium.  Pro  dilccttts 
liebr.  est  Tpnu?  surion,  vel,  utjam  puncla  suffi- 
gunt,  sirion.  Pro  quo  Septuag.  per  metathesin 
poelieam  legerunl  "i^w  jcsctirttn,  id  eslrecttts, 
directus,missus,  dilectus.  Alludil  jescurun  ad  Is- 
racl,  imoGenebr.  censet  jescttrttn  esse  diminu- 
tivumlsrael.  q.  d.  Israelulus,  rectulus,  dileclu- 
lus,  blandiliie  causa.  Vide  Isaiae  W.  '2.  lsrael  ergo 
est  jcscttrun,  id  est  recltis  ,  ideoque  mihi  dilec- 
tus.  Israel  autem  fuit  parens  et  lypus  Christi  : 
Christus  eniui  vcre  esl  lsrael,  id  est,  vir  domi- 
nans  Deo. 

Jam  Christus  Palris  dilectus  comparatur  filio 
unicornium,  id  esl  unicorni.  Primo,  quia  unius 
Dei  unicuscst  filius,  siveqnia  filius  est  Dei,  qui 
csl  unicornis,  id  est ,  umrus  in  esscnlia,  idem- 
que  est  cornu  ronissiinum  in  poteniia  :  Chris- 
tus  enim  est  Patri  o,«ojj<o{  ,  elconsubstantialis. 
Seoundo ,  quia  unicornis  prta  aliis  animalibus 
mire  diligit  suos  foctus,  mori  malens  quam  eos 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  759 

vivos  amillere.  Simili  modo  Pater  unice  diligit 
Filium,  ait  Richardus  in  psal.  28.  quia  unico  et 
singulari  modo  genuit  eum  absque  matre,  sicut 
in  terra  eumdem ,  ut  bomo  esl,  genuitsine  pa- 
ire,  ait  F.uthym.  ibidem.  Rursnm  Christus  quasi 
unicornis  foelus  suos,  pula  fideles,  ita  dilexit,  ut 
pro  eis  mori  et  crucifigi  voluerit.  Terlio,  Cbris- 
lus  fuit  filius  unicornium,  quia  fuit  filius  crucis. 
elcornua  fuerunt  in  manihusejus,  ubiabscon- 
ditfortiludinem  suam  ,  ait  S.  Ambros.  serm.  2. 
doBaptism.  Chrisli.  Unicornis  enim  habet  cormi 
bifurcum  inslar  crucis,  aitS.  Juslinus.  Quarto , 
quia  sicut  unicornis  cornu  tangens  aquas  vcno 
natas,  ab  eis  venenum  excutit,  teste  Plinio  1.  8. 
c.  21.  Iia  Christus  lactu  corporis  sui  aquas  ve- 
nenatas  tribulalionum  et  mortis  nobis  sanas, 
potabiles  et  suaveseffccit.  Quinlo,  quia  Cbrislus 
csl  invictus  et  insnpciabilis  |>er  cornu  deilalis, 
unionis  hyposlatica?  et  gratiae  singularis,  quod 
di3tlilei  Paler,  juxla  illud  :  Ercxit  cornu  salutis 
itobis  in  domo  David  pueri  sui,  Lucae  1.  et :  Cor- 
nuarhinoccrolis  corntta  illius,  in  ipsis  venlilabtt 
gentes  usque  ad  tcrminos  terros ,  Deuter.  33.  17. 
Vide  ibi  dicta.  Sexto,  sicut  monoceros,  sivc  uni- 
cornis  capi  nequit  nisi  sinu  virginis;  ita  Chris- 
lus  non  nisi  sinu  B.  Virginis  capi  poluit ;  sed  co 
caplus,  factus  homo.  VidediciaNumer.  23.  v.  22. 
Septimo,  quia,  ut  canit  ibidem  Psaltes  ,  Cbrislus 
apparuit  mundo  post  dissectas  cedros,  id  est , 
snperbam  impietatem  errores  Judaismi  ct  gen- 
tilismi  per  vim  tonitrui,  id  est  praedicationis 
Evangelii.  Octavo,  cornu  unicornis  non  lanluin 
esl  validum,  sed  et  medicum,  ait  S.  Justinus  ; 
iia  validum  et  medicum  est  robur  ac  gratia 
Christi ,  utpote  quae  onmes  animae  etcorporis 
infirmitates  sanet  et  corroboret,  adeoque  Virgi- 
nes  Martyres  efficial.  Nono,  unicornis  taclu 
cornu  purgat  aquas  ix  veneno  serpenlum  ;  sic 
Chrislus  taclu  Jordanis,  dum  in  eo  baptisatus 
cst,  aquas  ejus  ca?lerasque  omnes  fecit  purgatri- 
ces  ,  et  expiatrices  peccali  in  Sacramento  Bap- 
tismi.  Decimo ,  pulli  sive  hinnuli  unicornium 
sunt  pulchri,  elegantes  ,  amabiles  et  gratiosi  : 
talis  est  et  Chrislus.  Tropol.  vox  Christi  praedi- 
cantis  comminuit  cedros,  id  est,  idola  et  super- 
biam  seeculi.  Tunc  Apostoli  ct  fideles  invicti 
exsilierunt  et  dominali  sunt  quasi  filii  unicor- 
nium,  id  est ,  sanclorum  Pairiarcbarum,  qui 
suum  cornu  et  robur  collocarunt  in  unicorni , 
id  est,  in  uno  Deo,  acque  ac  lotum  cor  ct  amo- 
rem,  idcoquc  pro  eo  fortiler  sanguinem  etvi- 
lam  posuerunt. 

In  quo  Mini  complacui.  ]  Gracca  significantius 
6<;  ov  iya  ewooxvjoa,  id  est,  «t  qttem  ego  complacui, 
in  quem  omnem  meam  t-jlotm ,  id  est  beneplaci- 
tum,  propositum  et  voluniatem  propensam,  ef- 
fudi;  Tigurin.  in  qtto  mihi  complacilum  est.  Va- 
tabl.  in  qtto  placattts  sum  et  mttndo  reconcitiatus. 
M\ivak\ca\)pos\tc,quemplacabilcmelgratissimam 
hostiam  constitui,ut  homincs  mihircconcitiemmihi. 
Budoeus  in  Comment.  lingtiae  Gnecae  pag.  364.  in 
quo  animo  meo  obsccutus  sttm ,  in  qtto  opus  meum 
probavi,  inquo  mihi  ptactti,  in  quo  acquievit  ani- 
mtts  meus,  inquem,  cttm  inltteor,  omnemiram  ct 
offcnsionem  pono ;  S.  Cbrysosl.  el  LuLhym.  irt 
c.  17.  Mallh.  M  qtto  detcctor;  S.  August.  1.  2.  de 
Consensu  Evangel.  c.  \U.  ptacitum  metun  in  te 
constitui,  pcr  te  decrevi  implcre  quodmihi  placet, 
ttt  dcinccps  non  dicam  :  Pccnitet  me  fecisse  homi- 
ncm;  per  te  placui  hominibus.  Idem  serm.  63.  dc 
verbis  Domini ,  cl  tract.  35.  in  Joanuem  ,  crga 


760  COMMENTARIA  IN  II. 

quem  bene  affectus  sum,  cui  bene  volo,  aut  cle  quo 
bene  scntio;  Tcrtull.  contra  Praxeam.  cap.  23. 
Cyprian.  1.  1.  contra  Judic.  c.  10.  et  Iren.  lib.  3. 
c.  11.  in  quo  bene  sensi. 

Deus  ergoin  Christo  sibi  complacuit;  piitno, 
quia  eum  Verbo  hypostatice  unitum  ,  ut  filiuni 
suum  infinito  amore  diligit,  in  eoquetotuscom- 
placendo  conquiescit. 

Secundo,  quia  per  eum  solum  placuit  illi  ho- 
mines  rodimere,  novamque  legem  et  Ecclesiam 
instituere. 

Tertio,  quia  in  summaejus  obedientia,  humi- 
litate,  sanctitate  mire  sibi  complacuit,  per  eum 
placatus  fuit  toti  humano  generi,  ac  cum  eo  in 
graliamrediit,  et  innumera  scelera  ei  condona- 
vit:  nam,  utait  Christus  Joannis  8.  29.  Quce,  pla- 
citasunt  ei,facio  semper.  Ila  sanctus  Bernardus 
serm.  1.  de  Epiphan. 

Quarto,  quia  per  eum  omnes  in  eum  creden- 
tes  diligit,  sanctificat,  filioset  haeredes  suosdes- 
tinat.  Nemo  enim  placet  Deo  Patri  nisi  per 
Christum,  etomnes  qui  Christo  placent,  placent 
etipsi.  Denique  omnis  virtus,  sapieniia,  sancli- 
tas,  adeoque  quidquid  Deo  placet,  per  Christum 
placet. 

AUudit  hisce  verbis ,  imo  explet  Deus  ilhul 
Isaiae  c.  &2.  1.  de  Christo  :  Ecce  servus  meus,  sus- 
cipiam  eum;  electus  meus ,  complacuit  sibi  in  eo 
anima  mea.  Et  ad  hymnum  angelorum  Christo 
nato  occinentium  :  Gloria  in  altissimis  Deo,  et  in 
terrapax  hominibus  bona?  voluntatis,  erga  quos 
scilicet  Deus  per  Christum  suam  euSo/tav  ,  id  est, 
beneplacitum  summumque  amorem  exhibere 
decrevit,  donando  eis  suam  graiiam,  amicitiain, 
gloriam,  haereditatem  et  felicitatem  acternam. 
Unde  Syrus,  Nyssenus,  Theophyl.  et  Euihymius 
pro  ^uSoxiixi,  id  est,  bona;  voluntatis,  legunt  euSo- 
xix,  idest,bonavoluntas,  hymnumque  faciunt  tri- 
memhrem,  hoc  modo  :  Gloria  in  altissimis  Deo, 
in  terra  pax ,  liominibus  sit  bona  voluntas,  id  est, 
benevolentia  Dei ,  ut  scilicet  per  Christum  jam 
natum  eos  salvet  et  in  filios  sibi  adoptet.  Sic 
Ephes.  1.  9.  et  alibihomines  bonaevoluntatis  vo- 
cantur  filii  dilectionis ,  id  est ,  filii  voliti ,  electi 
et  dilecti  a  Deo. 

Nota.  Historiam  transfigurationis  varie  nar- 
rantS.  Matthaeus,  Marcus  ct  Lucas;  sed  haecfuit 
rei  gestae  series  et  ordo,  qui  Evangelistas  omnes 
inter  se  conciliat.  Primo,  Christus  oravit;  inle- 
rim  discipulis  ex  labore  conscensimontis,  et  ex 
prolixitate  orationis  Chrisli  somno  gravatis  ac 
dormientibus  transfiguratus  est  Christus.  Se- 
cundo,  accesserunt  Moses  et  Elias  loquentes 
cum  Chrislo  de  excessu  (morte  crucis)  quem 
completurus  erat  in  Jerusalem.  Tertio,  Apostoli 
e  somno  hoc  fnlgore  et  colloquio  excitati  vide- 
runt  gloriam  Chrisli,  cum  eoque  colloquentes 
Mosen  et  Eliam.  Quarlo,  finito  hoc  colloquio 
cum  signum  darent  abitus,  S.  Petrus  hac  volup- 
tate  quasi  ebrius,  dolenseosparare  abitum,  pe- 
tiit  ficri  tria  tabernacula,  unum  Christo,  secun- 
dum  Mosi  ,  tertium  Eliae.  Quinlo,  supervenit 
nubes  subducens  Mosen  et  Eliam ,  cum  voce  ad 
Christum  :  Ilic  est  filius  meus  dilectus,  etc.  qui- 
bus  territi  S.  Petrus,  Jacobus  et  Joannes  cecide- 
runt  in  terram  ;  sed  mox  a  Christo  confortati  et 
erecti,  levantes  oculos  suos  solum  viderunt  Je- 
sum.  Intcrim  Moses  ad  limbum ,  Elias  ad  suum 
locum  per  angelum  uti  adductus,  ita  et  reductus 
est, 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

Tpsum  audite,]  ipsi  et  in  ipsum  credite,  ipsi 
obedile  :  Ipsum,  inquam  ,  audile ;  non  Mosen  , 
qui  umbras  legis  docet;  non  Eliam  ,  qui  coelum 
claudit,  indeque  ignem  evocat  quo  perdit  pecca- 
tores;  sed  ipsum  qui  verus  Evangelii  doctor, 
legis  nov.-c  legislator,  dux  coeli,  idea  sanclitalis, 
volunlalis  meoe  internuncius,  ade/)que  figura  et 
character  substaniiac  meae.  Qui  ergo  ipsum  au- 
dit,  meaudit;qui  ipsum  spcrnit,  me  spernit.  Ita 
Damascenus  orat.  de  Transfigurat.  Praeclare 
S.  Leo  serm.  de  Transfiguralione  :  Hunc  ergo, 
ait,  in  quo  per  omnia  milii  bene  complaceo ,  et  cu- 
jus  prmdicalione  manifestor,  cujus  lutmitilate  cla- 
rificor  ,  incunctanter  audite  :  quia  ipse  est  veritas 
et  vita,  ipse  virtus  mea  atque  sapientia.  Ipsum  au- 
dite,  quem  legis  mysteria prxnunliaverunt ,  quem 
Proplietarum  ora  cecinerunt.  Ipsum  audite ,  qui 
sanguine  suo  mundum  redimit,  qui  diabolum  ligat 
et  vasa  ejus  rapit ,  qui  peccati  chirographum  et 
pravaricalionis  pacta  dirumpil.  Ipsum  audite , 
quiviam  aperitad  ccclum,  et  per  crucis  supplicium 
gradus  vobis  ascensionis  parat  ad  regnum. 

Alludit  ad  illud  Mosis  de  Christo  oraculum  : 
Prophetam  de  genle  tua  et  de  fralribus  tuis,  sicut 
me,  suscitabit  tibi  Dominus  Deustuus,  ipsumau- 
dies  ,  etc.  Ponam  verba  mea  in  oreejus,  loquetur- 
que  omnia  quce  pracepero  illi  :  qui  autem  verba 
ejus  qua?  loquetur  in  nominemco,  audirenoluerit, 
ego  ullor  existam ,  Deuter.  18.  v.  16.  et  18.  El 
illud  Isaiae  55.  h.  Ecce  testem  populis  dcdi  eum , 
ducem  ac  praceplorem  Genlibus.  Et  illud  Joann.  1. 
17.  Gratia  et  vcritas  per  Jesum  Christum  facta 
est  :  Deum  nemo  vidit  unquam  ;  unigenitus  qui 
est  in  sinu  Patris,  ipse  enarravit  nobis. 

Nota.  Primo ,  haec  vox  Patris  ad  Christum  facta 
est,  non  ante,  ut  voluntaliqui,  sed  post  disces- 
sum  Eliae  et  Mosis  ;  cum  scilicet  intrarunt  in 
nubem,  ut  ait  Lucas  c.  9.  v.  2>k.  et  35.  unde  v.  36. 
ait  :  Et  dum  fieret  vox,  invenlus  est  Jesus  solus; 
nimirum  ut  clarissimum  esset  hanc  vocem  ad 
solum  Christum  referri  ,  non  ad  Mosen  vel 
Eliam.  Ita  S.  Chrys.  Ambros.  et  alii  in  Matlh.  17. 
vel  Lucae  9.  Secundo ,  hic  reprassentata  fuit 
SS.  Trinitas  ,  sicut  et  in  baptismo  Christi ;  scili- 
cet  Pater  in  voce,  Filius  in  divina  gloria,  Spiritus 
sanctus  in  nube.  Terlio.  hac  voce,  aitTertull. 
].U.  contra  Marcion.  c.  22.  significaturabrogatio 
legis  veteris  et  noyse  institutio ,  passio  Chrisli 
in  excessu ,  de  quo  cum  Christo  Ioquebantur 
Elias  et  Moses;  resurrectio  in  transfiguratione, 
infernus  et  limbus  in  Mose  :  eo  enim  reducla 
fuit,  uti  inde  abducta  fuerat  anima  Mosis. 

18.  Hanc  vocem  nos  (ego,  Jacobus  et  Joan- 
nes)  audivimus  de  coelo,  de  nube  et  aere  cel- 
siore,  allatam,  ]  vnxSzwj ,  id  est  delatam,  de- 
lapsam,  uli  paulo  ante  vertitlnterpres. 

CUM  ESSEMUS  CUM  IPSO  IN  MONTE  SANCTO.  ]  Faber 

Stabulensis  in  cap.  9.  Marci  opinatur  hunc 
montem  fuisse  Libanum  ;  tum  quia  de  eo  prae- 
dixit  Isaias  c.  25.  2.  Gloria  Libani  data  est  ei,  de- 
cor  Carmeli  et  Saron  :  ipsi  viderunt  gloriam  Do- 
mini  et  decorem  Dei  nostri.  Sed  alius  est  Isaiae 
sensus,  ut  ibi  dixi :  tum  quia  Christus  tunc  erat 
in  finibus  CnesareaePbilippi,  quaeadjacetLibano. 
Verum  id  falsum  est;  nam,  sex  dies  jam  abie- 
rant  a  concione  habita  Cccsareae,  quibus  Chris- 
tus  accessit  ad  Thabor ;  unde  et  mox  a  transfi- 
guratione  descendit  Capharnaum ,  quae  urbs 
vicina  est  monti  Thabor.  Vide  Matth.  17.  vers.  1. 
et  23. 
Communis  ergo  sententia  est  montem  hunc 


COMMENTARIA  IN  II. 

fuisseTliabor,  quem  Septuag.  et  Joscphus  vocant 
Itsabyrium  :  de  cujus  situ,  altitudinc,  amoeni- 
late,  ferlililate  dixi  Osee  5.  1.  Tbabor  hebraice 
itlem  est  quod  venit  lunicn,  vel  puritas,  vel  elec- 
tio,  quod  apteconvenii  transfigurationi  Christi  : 
nam  in  eoChristus  refulsit  lumine  solari ,  pri- 
mam  Evangclii  legem  sanxit,  quae  electos  per- 
rtucit  art  coelum  ;  quocirca  Chrisliani  poslmo- 
dum  in  hoc  monte  tres  Ecclesias  cxtruxcrunt  ac 
ingens  monasterium,  teste  Beda  c.  17.  deLocis 
sanctis  ,  soletque  hic  mons  a  peregrinis  magna 
religione  visitari.  Merito  ergo  mons  hicvocatur 
suncius,  Fabulantur  Juclaei  ex  Isaiae  c.  2.  2.  el  Mi- 
cheae  h.  1.  tempore  Mcssiae  Thabor  jungendum 
Carmelo,  ac  utrique  imponenrtam  Jcrusalem  , 
quae  tribusleucis  in  allum  attollatur;  uti  ex  Ga- 
lalino  el  aliis  recensui  Isaiae  2.  2.  Verius  Damasc. 
orat.  rte  Transfigur.  explicans  illud  psal.  88. 
Thabor  ct  Hcrmon  in  nornine  tuo  exullubunt. 
Thabor,  ait,  exultavit.cum  in  eos  transfiguralus 
est  Christus ;  Hermon  ,  cum  juxta  eum  baptiza- 
lus. 

Causam  cur  in  monie  transfiguratus  sit 
Chrislus  dat  Terlull.  lib.  l\.  contra  Marc.  c.  22. 
ut  scilicet  lex  nova  ab  eo  sancirclur  in  monte  , 
sicutlexvetussancilaeral  a  Mosein  monle  Sina  : 
Oportebat ,  inquit,  in  eo  suggeslu  consignarino- 
vum  Teslamentum,  in  quo  conscriptum  vetus  fue- 
rat.  llursum  in  boc  eodem  monte  Thabor,  Barac 
et  Debora  coelestem  consecuti  sunt  victoriain 
contra  Sisaram,  Judic.  h.  6.  nam  ,  ut  c.  5.  20. 
ipsi  canunt  :  De  ccelo  dimicatum  est  contra  eos , 
slellae  manentes  in  ordine  el  cursu  suo  adverstts  Si- 
saram  pugnaverunt ;  quia  scilicet  angeli  e  coclo 
jaculati  sunt  fulgetra,  ignem ,  grandinem,  stel- 
las  cadcntes  in  aciem  Sisarae,  inquit  Lyran.  et 
Abulens.  artdit  Josephus  lib.  5.  c.  6.  imbrem  et 
ventos,  idque  apposite  significatnomen  ducis  : 
Barac  enim  hebr.  est  fulgur  :  Debora  est  apis , 
hsec  fuit  uxor  Lapidoth  :  Hebraci  et  Arias  verlunt, 
mulier  lychnaria,  quae  scilicet  concinnabat  cly- 
chnia  tabernaculi,  vel,  ut  Arias,  viulier  lampa- 
durttm,  id  est,  divinis  illuminata  cl  imbuta  splen- 
doribus  :  fuit  enimpropbetissa;  namHeb.  QHeS 
lappadim  vocantur  lampadcs  ,  indeque  graccum 
et  latinum  nomen  lampas  derivatum  cst ,  ait 
Arias.  Sicut  ergo  Barac  et  Debora  cum  suis  fue- 
runtquasi  lcgio  fulminatrix  Dci  (uti  fuit  postea 
legioChristiana  sub  Antonio  Imp.  quae  suis  pre- 
cibuspluviam  a  Dco  impctravit,  acque  acfulmina 
in  hostes)  qui fulguribus  hosies  prostraverunt , 
Israelem  vero  suis  oraculis  et  victoriis  illustra- 
runt  in  monte  Thabor  :  ita  pariter  Christus  in 
eodem  monte  transfiguratus  suofulgore  illumi- 
navit  Apostolos,  ct  pcrculit  diabolos.  Ibi  ergo 
ipse  riul  Debora,  id  est,  apis  fundens  mel  Evan- 
gelii  fidelibus,  aculcum  vero  vindictae  servavit 
inQdelibus.  Unde  S.  Ilicron.  ad  Furiam  de  viduit. 
Docet  Deboram  esse  apem  ;  quia  Debora  ,  ait, 
dicere  poterat :  Quam  dulcia  gttttttri  meo  eloqttia 
illa,  sttpcrmct  et  favttm  ori  meo!  Apis  nomen  ac- 
ccpit  Script.  floribui  pasta  spirittis  sancti  odore 
pcrfttsa,  ct  dttlccs  ambrosia:  succos  prophctali  ore 
eomponens. 

Tropolog.  mons  est  locus  semotus  a  turbis  et 
strcpitu,  ideoque  appositusad  audiendam  Dei 
vocem  :  binc  su.i  altitudiue  mons  tvpus  esl  cceli, 
monetque  in  eo  degentes  menteni  ad  coelum  at- 
tollere,  ideoque  ad  ardua  virtutumoperaet  per- 
fcclionis  cuhnen  connili  ctconscendere.  Qua  de 
causa  Christus  sermonem  primum  babuit  in 

CORNEL.    A    I.AflDE.      TOM.    X. 


EPIST.  S.  PETRT.  Cap.  I.  761 

monte,  quo  docuit  Evangelicae  viUe  summam  et 
perfcctionis  Christianae  culmen,  Matth.c.  5.  c.  6. 
c.  7.  In  monte  quoque  pernoctavit  in  oratione  , 
Lucae  G.  12.  Itempanes  mulliplicavit  ad  alendam 
lurbam,  Matlh.  15.  29.  Eucharistiam  inslituit  in 
monte  Sion  :  crucifixus  est  in  monte  Calvariae  : 
resurgens  discipulis  in  monte  apparuit,  Matl.  28. 
16.  exmonte  Oliveti  ascendit  in  ccelum,  spiri- 
tum  sanctum  misit  in  ccenaculum  montis  Sion  , 
Actor.  1.  v.  12. 

Christum  imitati  sunt  viri  eximii ;  utElias, 
Eliseus,  filii  Prophetarum,  S.  Anlonius,  S.  Bene- 
dictus,  S.  Franciscus,qui  in  montibus  cum  Deo 
versari ,  orare  el  coelestem  vitam  agere  elege- 
runt  ;unde  ibidem  coelestibus  visionibus,  gratiis, 
donis  ,  stigmatibus  a  Deo  illustrati  et  ornati  fue- 
runt. 

19.   ET  IIAREMUS    FIRMIOREM    rnOPHETICLM    SER- 

monem. ]  ProbavitS.  Petrus  Evangelii  Cbristique 
fidem  a  se  pracdicatam  esse  veram  el  divinam, 
cx  oculari  visione  gloriae  Christi  in  iransfigura- 
lioneet  auditione  vocis  Dei  Patris  :  Ilic  cst  ftlitts 
meus  dilectus,  in  qtto  mihi  complacui ,  ipsum  au- 
dite.  Nunc  ne  ea  sola  niti  videatur ,  neve  quis 
eam  velut  privatam  de  illusione  vel  adulatione 
suspcctam  reddat;  eamdem  confirmal  publieo 
certissimoque  Prophetarum  teslimonio  :  pro- 
pheticum  enim  sermonem  vocat  oracuia  Pro- 
pbetarum,  sive  ea  quae  Prophetae  prophetarunt 
de  Cbristo  ejusque  divinitate,  incarnalione, 
morte,  redemptione,  etc.  qualeest  illud  Psal.  2. 
huic  locomaxime  conscnticns:Fi'/£«5me«5  cs  tu, 
ego  hodie  genui  te. 

Porro  hic  propheticus  sermo  non  verior  ,  non 
melior,  ait  S.  Augustinus  serm.  27.  de  verbis 
Apostoli  cap.  h.  sed  firmior  est  oculari  visione 
ct  auditionesancti  Petri;  quia,  licct  claritas  illa 
et  gloria  Christi,  aeque  ac  vox  ad  eum  de  coelo 
delapsaessetrevera  divinaetmanans  aDeoPatre, 
tamen  poterant  Judrcisimilesque  calumniatores 
tam  vocem  ,  quam  claritatem  magicis  tribuere 
praestigiis,  aut  certe  fabulis;  uli  vocem  similem 
Palris  ad  Cbristum  tribuerunt  tonitruo,  Joann.  12. 
29.  Hoc  autem  de  Propbetis  et  sermone  pro- 
pbetico  ,  concesso  quod  esset  propheticus,  nti 
concedebant,  dicerc  non  potcrant,  praesertini 
quia  Prophetoe  mullis  sceculis  Christum  prrect ss 
serant.  Nondttm,  inquit  Augustinus,  crat  homo 
Christus,  quando  misit  Prophctas.  Si  ergomagicis 
artibus  fccit  ut  colcretur etmortuus,  numquidma- 
gus  erat  antequam  nalus?  Hac  ergo  de  causa 
Deus  misit  tot  Prophctas  per  singula  saecula ,  ul 
omnes  prophetarent  ea  quacagendacttoleranda 
erant  a  Cbristo  ,  hoc  fine ,  ut,  cum  ea  abipso 
impleri  cernerent  tam  Judaei  quam  Gcntiles. 
certo  scirent  ipsum  esse  Chrislum  ab  omnibus 
Prophctis  praedictum  et  promissum,  quod  neque 
Apollonio ,  ncque  Apuleio,  ncque  cuiquam  mago- 
rttm  poluit  aut  polesl  aliquando  contingcre ,  ait 
Lactant.  lib.  5.  cap.  3.  Hoc  est  quod  canit  Za- 
cbarias  Lurae  1.  10.  Sicut  (octttusest  peros  Sanr- 
torum ,  qtti  a  saciilo  sunt  Propaetarum  ejus.  Et 
S.  Petrus  :  Iltticomncs  ProphetOl  t<  stimonittm p 
hibent,  Actor.  10.  h§.  Unde  S.  Justinus  Mart>r. 
dialog.  contra  Triphon.  narrat  se  lectione  Pro- 
pbetarum  ad  Christum  essc  conversum.  Ita 
S.  Augustinus,  Berta  ,  Hugo,  Lyran.  Dionys.  ei 
alii  passim. 

Artrte,  firtcs  etlumen  iirtei ,  quort  ostenditora- 
cula  Prophctarum  esse  divina  et  a  Dco  profecta. 
firmius  etcertius  cstomni  scientia. demonstra- 

96 


762  COMMENTARIA  IN  II 

tionc  et  visioue  sehsliiva,  ae  qnovis  tcstimonio 
oculari  et  aurito.  F.t  sic  liic  sermo  prophcticus 
non  tanttun  aliis,  svdet  ipsi  S.  Peiro  firmiorerat 
visionc  et  auditione  sua.  Uiule  recte  Gagneius 
et  alii  t6  finniorem,  exponunt,  fhnhssimuni.  Sic 
Paulus  ait,  major,  itl  est  muxima,  liorum  est 
charitas,  i.  Corinth.  13.  13.  Quure  improbabi- 
lis  est  expositio  Erasmi,  qui  pcr  propheticum 
sermonem  accipit  ipsam  voceni  Dei  Patris  ad 
Christum  in  transfiguratione  ,  quasi  ipse  Pater 
fuerit  Christi  Propheta  et  praeco,  praedicens  sibi 
placitura  esse  quse  doceret  et  ageret  Christus. 
,£que  improbabilis  et  impertinens  est  aliaejus- 
dem  expositio,  quae  placuitClarioetTiiehnanno, 
scilicet  propheticum  sermonem,  id  est,  Prophe- 
tarum  oracula  facta  esse  firmiora  per  vocem 
hanc  Patris  ad  Christum.  H ic  est  filius  meus ,  etc. 
nec  enim  sanctus  Petrus  agit  hic  de  confirma- 
tione  oraculorum  propheticorum,  sed  suae  vi- 
sionis  ,  quam  confirmat  per  haec  oracula.  Hinc 
sequitur  falsam  esse  lectionem  illam  quam 
habent  nonnulliGraeci  codices,  ut  pro  -<>■■>  wpofvvn 
xov  /oyov  per  o,  legant  t&jv  7rpoj>--iTi*wv  Xoyov  per  u,  ex 
qua  sic  verlunt,  habemus  p&Monpov ,  id  est  fir- 
miorem ,  scilicet  visionem  et  vocem  Patris  jam 
dictam,  propheticis  sermonibus.  Alia  enim,  imo 
contraria,  estmensetvox  S.  Petri. 

Dices:  VoxPatris  de  Christo  quam  audivit  sanc- 
tus  Petrus,  scilicet ,  tlic  est  fdius  meus ,  etc, 
tam  certa  et  firma  erat,  quam  vox  ejusdem  de 
<  odem  quam  audiverunt  Prophelae,  v.  g.  David 
psal.  2.  7.  Filiusmeus  es  tu.  Ergo  sermo  prophe- 
licus  non  fuit  firmior  visioneetauditionesancti 
Petri.  Resp.  nego  consequentiam.  Licet  enim 
vox  Patris  objective,  puta  in  se,  esset  verissima 
et  certissima,  seque  ac  oracula  Prophetarum  ; 
tamen  subjective,  quatenus  scilicet  in  auribus 
S.  Petri  sensibiliter  recipiebatur  et  resonabat , 
non  erat  tam  certa  et  firma,quam  visiones 
Prophetarum  :  auditus  enim  omnisque  sensus 
falli  potest;  visio  vero  prophetica  fallinequit, 
quia  fit  per  lumen  supernalurale  et  diviuum 
quoDeus  Prophelae  attestatur  remipsi  revelatam 
esseveramcerlamque,  acnonaliumquam  Deum 
eam  revelare  :  quocirca  Prophetae  fide  divina 
credere  tencbantur  ea  quce  videbant  et  audie- 
bant  esse  vera,  esseque  iiDeo. 

Instabis:  Etiam  S.  Petrus  fide  divina  tenebatur 
credere  hanc  visionem  et  vocem  esse  veram, 
esseque  a  Deo.  Resp.  Id  quoque  verum  est,  at 
non  quatenus  eam  oculis  etauribus  percipiebat, 
sedquatenus  habebat  certa  signa  credibilitatis  , 
quibus  convincebatur  eam  esse  veram  fideque 
credendajn.  Signa  haec  erant  vitaet  miracula 
Christi,  quibus  certus  erat  ipsumesse  Christum 
Dei  Filium ,  ac  proinde  omnia  quae  ageret  et 
ostenderet  esse  vera  eti»  Deo.  Rursum  testimo- 
nium  Eliee  et  Mosis ,  splendor  divinus  Christi , 
nubes  lucida  ,  etc,  haec  enim  omnia  convince- 
bant  Petrum  ;  ut  crederet  hanc  visionem  et  vo- 
cem  non  esse  fictam  ,  sed  veram  et  divinam  : 
sicut  iisdem  et  similibus  conviclus  fuit  S.  Tho- 
mas,  ut  videns,  audiens,  et  palpans  vulnera 
carnemque  redivivam  Christo ,  Deo  mentem 
ejus  illustrante  ,  fide  divina  crederet  eum  vere 
resurrexisse  ;  unde  exclamavit :  Dominus  meus 
et  Deusmeas,  et  Christus  ad  eum  :  Quiavidisti 
me,  Thoma,  credidisti ,  Joan,  20.  29.  Sicut  enim 
timorest  seta  ,  ut  ait  S.  August.  per  quam  in 
animam  inducitur  filium  amoris  divini,  ita  vi- 
sio  haec  fuit  seta  per  quaminducta  estfides.  Si- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 

mili  modo  Prophetae  credcbant  suas  visiones  et 
voces  quas  audiebant ,  esse  veras  el  a  Deo  ,  eo 
quod  Deuscerta  hujus  rei  eis  signa  daret,  ul  de 
ea  dubitare  non  possent;  sed  idipsum  fide  di- 
vina  credere  lenerenlur.  Pari  modo  fideles  cre- 
dere  lenenlur  hanc  visionem  sancti  Petri  fuisse 
ccelestem  et  divinam,  tum  quia  idipsum  in 
Scriptura  sacra  hoc  loco  a  sancto  Pelro  expres- 
sum  est,tum  quia  consequenter  Ecclesia  idip- 
sum  fidelibus  quasi  fide  credendum  proponit , 
et  ad  id  eos  obligat :  nam,  ul  ait  S.  Augustinus 
libr.  contra  epistolam  Fundamenli  cap.  U.  Ego 
Evangelio  non  crederem,  nisi  me  Ecclesios  Catho- 
lica;  commoveret  auctoritas.  Ecclesia  enim  est 
quoj  docet  et  assecurat  quodnam  sit  verum 
Evangelium  ,  quod  falsum  et  supposititium ,  uti 
fuit  Evangelium  Nicodemi ,  Thomae ,  Nazaraeo- 
rum,  etc  Idem  censendum  est  deepistolissancti 
Petri  et  qualibet  alia  S.  Scriplura. 

Cui      BENEFACITIS     ATTENDENTES.    ]    Upoozxovris  , 

idest  inlendentes ,  uti  legitS.  August.  tract.  23. 
in  Joannem.  Sic  Christus  :  Scrutarnini  ,  ait  , 
Scripturas ,  quia,  etc.  liice  testimonium  perhibent 
de  vie,  Joan.  5.  39. 

QUASI  LUCERN\E    LUCENTI   IN   CALIGINOSO  LOCO.  J 

Prophetia  omnisque  Script.  est  quasi  lucerna 
lucensin  nocle,  etlenebris  hujus  sreculiet  vitae, 
eas  illuminans,  sed  modice  et  obscure  instar 
lucernae  ut  Christum  quasi  solem  justiliae  nobis 
oslendat ,  p.d  eumque  deducat.  Oinnis  enim  pro- 
phetia  unainagna  ad  Christum  lucerna  est ,  ait 
S.  Augustinus  tract.  23.  in  Joan.  et  serm.  237.  de 
Tempor.  Indie,  ail,  ambulamuscomparatione  in- 
fidelium  ;  comparatione  vero  illius  diei  quando  re- 
surgent  mortui ,  adhuc  nox  sumus.  Hoc  est  quod 
aitSalomon  Proverb.  6.  v.  23.  Mandalum  lucerna 
est,  et  lex  lux.  Et  David  psal.  118.  104.  Lucerna 
pedibus  meis  verbum  tuum,  et  tumen  semitis  meis. 
et  v.  130.  Declaratio  sermonum  tuorum  illuminat, 
et  intellectum  dat  parvulis. 

Pcrperam  ergo  hserelici  exvoce  lucerna  con- 
tendunt  S.  Script.  esse  facilem  et  claram  ,  ut  a 
quovis  plebeio  inlelligi  etexplicari  possit. 

Nam  primo  lucerna  significat  lumen  noctur- 
num,  ideoque  obscurum. 

Secundo,  S.  Petrus  proprie  lucernam  vocat 
prophetiam  ;  hanc  autem  conslat  esse  obs- 
curam. 

Tertio  ,  quia  ait  lucernam  hanc  lucere  in  ca- 

liginoso  loco  ;  eigo  a  loco  repercussa  et  hebe- 

tata  fit  et  ipsa  caliginosa  ,  ut  non  nisi  pro- 

inqua  illuminet  ,  eaque  modice  et   subobs- 

cure. 

Quarto,  quia  S.  Scriptura  est  lucerna,  sed  su- 
per  candelabrum  publicce  ac  infallibilis  auctorita' 
tis  Ecclesix,  non  sub  modio  hominis  privati ,  ait 
S.  Ambros.  lib.  7.  in  Lucam  c  52.  lucerna  enim 
haec  non  lucet,  nisi  ejus  lux  pandatur  a  Docto- 
ribus  Ecclesiae,  ac  fidelibus  ostendatur.  Apos- 
tolienim  et  Doctores  sunt  accensores  lucernse, 
quam  poruint  super  candelabrum,  ut  luceat 
oinnibus  qui  in  domo  sunt ,  aitS.  August.  tract. 
23.  in  Joan.  Causam  dat  S.  August.  lib.  2.  de 
Doctr.  Cbrist.  c  6.  Ita,  ait,  obscure  qucedam 
dicta  sunt ,  ut  densissimam  caliginem  obducant , 
quod  totum  divinitus  provisum  esse  non  dubilo,  ad 
cdomandam  labore  superbiam ,  et  intellectum  a 
faslidio  revocandum,  cui  facile  investigata  ple- 
rumquevilescunt.  Et  S.  Gregor.  In  Praefat.  in  Job 
c  U.  Divinus  sermo,  ait,  sicut  mysteriis  pruden- 
tes  exercet ,  sic  plerumque  superficie  simplices  re~ 


COMMENTARIA  1N  II. 

fovel ;  Itubel  in  publico ,  unde  parvulos  nutriat ; 
serval  in  secrclo ,  unde  mentcs  subtimium  in  ad- 
miralione  suspendat.  Quasi  quidam  quippe  est 
fluvius  planus  et  altus,  in  quoet  agnus  ambulct 
el  elephasnatet.  Unde  Origen.  init.  Levit.  divini- 
talem  in  Script.  latcre  ait,  non  alitcr  atqueolim 
divinaejus  persona  inhumana  natura  occulta- 
batur.  Rursum  S.  Aug.  in  ps.  140.  Sunt  ,  ait, 
in  Script.  sanclis  profunda  mysleria ,  qum  ad  lioc 
dbsconduntur ,  ut  vilescant;  ad  hoc  qumruntur,ut 
exerceant ;  ad  hoc  aperiuntur ,  ut  pascant. 

Denique  sicut  lucerna?  crebro  suggeri  debet 
oleum  utluceat;  ita  S.  Script.  crebroa  Doctori- 
bus  inseri  debet  explicatio  docta  et  pia,  ut  audi- 
toribus  lucem  doctrinae  et  calorem  devotionis 
aspiret.  Romae  et  in  ltalia  ulimur  lucernis  gran- 
dioribus  et  turritis  quffi  multum  olei  continent, 
idque  arle  physica,  ad  impediendum  scilicet 
vacuum,  quasi  in  alla  turricula  suspcnsum  , 
quodscnsim  in  os  et  elycbnium  lucernae  dela- 
bens,  illius  lucem  ardoremque  continuo  diuque 
fovet,  lucernas  bas  ferlur  adinvenisse  Hieron. 
Cardanus  pbysicus  et  medicus,  ac  a  forma  cam- 
panarias  nuncupavit,  quod  campanee  lurritce 
speciem  gerant.  Talis  lucerna  campanaria  est 
S.  Script.  ulpote  plena  copioso  sapicntiac  oleo, 
sublimis  inslar  turris  ,  sonora  instar  cam- 
pana\ 

In  caliginoso  loco.  ]  E»  «ux/"jpw  tottw,  id  est . 
in  loco  squalido  ,  obsito,  obscuro,  tenebroso  , 
sordido,  horrido ;  talis  enim  est  hic  mundus 
et  hcecvita.  Hujus  rei  symbolo  Deus  jussit  Mosi 
fabricare  tabernaculum  undique  clausum  ,  et 
carens  fenestra  ;  ideoque  obscurum  et  tenebro- 
sum,  sed  ad  illud  illuminandum  fieri  candela- 
brum  septiceps ,  habens  scilicet  septem  lucer- 
nas,queeilludilluminarent:  tabernaculumenim 
obscurum  reprcesentat  sa^culum  hoc  plenum 
ignorantia  ;  candelabrum  repraesentat  Script.  et 
fldem  ,  quae  illud  illuminat :  vide  dicta  Exodi 
26.  1.  et  seq.  Sic  vetercs  praeter  lucernas  sim- 
pliccs  uno  elychnio  lucentes ,  quas  cubicula- 
rias  vocabant,  inlocis  amplis  habebant  dimyxos 
ad  duo  elychnia  ferenda,  aut  trimyxos  ad  Iria, 
aut  heptimyxos  ad  septem,  aut  polymyxos  ad 
plura  ;  de  quibus  Martial.  lib.  14. 

Illustrem  cum  tota  meis  convivia  flammis  , 
Totque  gerammyxos ,  una  Iucerna  vocor. 

Vide  quae  de  lucernis  et  candelabro,  Ecclesiam 
ejusque  fidem  ct  doctrinam  repraesenlaute  di.\i 
Zachar.  c.  5. 

DONEC  DIES  ELUCESCAT,  ET  LUCIFED.  ORIATUIt   1N 

cordibus  vestris.  ]  Idem  est  diem  lucescere 
quod  luciferum  oriri :  eo  enim  orto  fit  aurora  el 
elucescit,  sive  emicat  dies.  Quaeres  quis  hic 
dies,  quis  lucifer;  primo ,  OEcum.  respondet 
esse  plenam  cognitionem  fidei  et  Evang.  Cum  , 
inquit,  dics  advcnict,  id  est,rerum  ipsarum  pnv- 
sentia,  habebitis  oricnlcm  luciferum  in  cordibus 
vestris,  hoc  est  Christi  cognilioncm  et  adventum 
ejus  a  Prophctis  pramuntiatum ,  qui  tanquamtux 
vera  cordavestra  illustrabit;  ut  prophetia  sit  nox, 
Evangelium  sit  aurora  et  lucifer,  visio  beatiflca 
sit  clara  dies  et  meridies.  Undc  S.  Cyrilluslib.  1. 
deTrinit.  sub  initium  docet,  quod  Christus  sit 
jubar,  dies  et  lucifer,  qui  menlibus  fidelium  per 
spiritum  irradiat.easqueilluminat  clarius  quam 
Prophetae  omnes  ;  sicut  lucifer  clarius  rutilat 
quam  caeterae  stellae.  Et  quia,  sicut  lux  luciferi 
gignitur  i»  sole  ;  sic  Christus  gignitur  a  Patie 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I.  7:3 

quasi  lumen  de  lumine,  Deus  de  Deo.  Unde 
Cbrislus  ipsede  se  ait:  Ego  sum  stelta  splendida 
ct  malulina,  puta  lucifer  ,  Apocal.  22.  16.  Sensus 
crgo  est,  q.  d.  Intendite  lectioni  et  studio  Pro- 
pbelarum,  ut  ex  eis  confirmemini  in  fide  Chri.s 
ti,donec  ex  hoc  studio  et  illustralione  Dei  dics 
etlucifer,  id  est  cerlior  et  clarior  planeque  ex- 
pliciia  Evangelii  fideique  cognitio,  nocti,  id  esi, 
obscuriori  Judaeorum  et  Prophetarum  cogni- 
lioni  succedens  vobis  illucescat,  ut  plane  in  ea 
confirmati  per  eam  deducamini  ad  clarum  me- 
ridiem  aelernitatis,  et  visionis  Dei.  Sicut  enini 
se  habet  lucifer  sive  lux  aurorse  ad  lucem  me- 
ridiei;  sic  se  habet  haec  fidei  doctrina  ad  visio- 
nem  beatificam.  Rursum  sicnt  lucifer  se  habei 
ad  noctem,  quasi  medium  quid  inter  noctem  et 
diem ,  et  diei  lucisque  inilium  ;  sic  se  habet  haec 
Chrisli  doctrina  clara  ad  doctrinam  obscuram 
Prophelarum  :  haec  ergo  fuit  quasi  lucerna  ; 
Christi  vero  fuit  lumen,  Joan.  1.  9.  Hinc  idcm 
Joannes  epist.  1.  c.  2.  27.  ait,  Non  necesse  liabe- 
tis  ut  aliquis  docealvos  ;sed  sicut  unctio  ejusdocet 
vos  de  omnibus.  Et  Jerem.  c.  31.  v.  31.  Non  doce- 
bit  ultra  vir  proximum  suum,  elc,  omnes  enim 
cognoscent  me ;  et  ut  ait  Isaias  cap.  bk.  13.  Erunt 
omnes  docibiles  Dei.  lta  Adamus,  Arias,  Gagneius 
et  alii. 

Secundo,  apposite  dies  hic  et  lucifer  accipi 
potest  beatitudo,  puta  gloria  coelestis ,  et  visio 
beatifica  :  vita  enim  in  miseriis  et  tenebris  hujus 
saeculiest  quasi  nox;  futura  ergo  in  gloria  ent 
quasi  dies  et  lucifer.  Lucifer  enim  sive  stella  Ve- 
neris,  quia  adducil  auroram  ,  sive  initium  diei, 
hinc  idem  est  quod  dies,  juxta  illudMarliahs  : 

Phosphore  ( id  est  lucifer )  redde  diem. 

Et  illud  Boetii  lib  3.  de  Consol.  Lucifer  ut  tene- 
bras  pepulerit ,  pulchra  dies  roseos  agit  equo*. 
Porro  lucifer  cst  symbolum  visionis  beatific;e. 
Primo,  quia  ea  fit  per  lumen  gloriae,  juxta  illuci 
psal.  35.  10.  m  lumine  tuo  videbimus  lumen.  Apt" 
ergovocatur  lucifer.  Secundo  ,  quia  lucifer  sivc 
aurora  est  initium  tliei :  significat  ergo  initium 
beatitudinis,  cum  scilicel  anima  sola  staiim  a 
morte  Deivisione  beatur,  cujus  complementum 
et  quasi  meridies  erit  in  resurrectione  ,  quando 
corpus  totusque  homo  beabitur,  et  gloria  col- 
lustrabitur  per  omnem  aeternitatem.  Tertio . 
quia  lucifer,  utpote  vehens  diem  et  lucem  . 
symbolum  est  prosperitatis  et  felicitatis ,  uti 
dixi  Isaiae  14.  21.  Quarto,  quia  Beati  fulgebuni 
in  ccelo  quasi  stellae  et  luciferi ,  juxta  illud 
Apocal.  2.  28.  Quis  viceril ,  etc. ,  dabo  illi  stellaiu 
matutinam.  Et  Daniel  12.  3.  Qui  docti  fucrint 
fulgebunt  quasi  splendor  firmamenti ,  et  qui  ad 
Justitiam  erudiunt  multos ,  quasi  stella  in  perpe- 
tuas  atcmitatcs.  Vide  utrobique  dicta.  Quinto  . 
sicut  lux  luciferi  et  aurorae  manat  a  sole  ,  uM 
mox  dicam  ;  sic  gloria  Sanctorum  manat  a  glo- 
ria  Christi :  et  sicut  lucifer  et  stellae  comitan- 
tur,  stipant  et  cingunt  solem  ;  sic  et  Saocti 
Christum.  Sexto ,  quia  <?ua?o:oi ,  id  est  lucifer , 
solem  quoque  significat,  aitSuidas,  quia  ru'r:- 
petw  est  illucere  et  diem  inferre,  sic  et  Cicero 
lib.  2.  de  Natura  deorum,  lunam  vocat  lucife- 
ram  ;  unde  Syrus  hic  pro  lucifcr  verlit  sol. 

Ad  hunc  diem  suspirabat  sponsa  Canlic.  2.  6. 
pascens  in  liliis  donec  aspiretdies  beatae  aelerni- 
tatise/  inciinentur  umbra  miserae  mortalitatis  . 
ait  S.  Gregorius  ,  et  S.  Joannes  Apocal.  21.  23. 
ait  quod  Jerusalem  coelestis  non  eget  sole  neque 


764 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  I. 


tuna ,  ut  luceant  in  ea  ;  nam  ctaritas  Dei  illumi- 
navit  cam  ,  et  lucerna;  ejus  est  Agnus;  etcap.  22. 
b.  Et  nox  ullra  non  erit ,  et  noncgebunl  Lumine 
lucernce,  neque  lumine  solis  ,  quoniam  Dominus 
Deus  iUuminabil  illos.  ItaS.  Augustinus  in  psalm. 
51.  Quandiu,  ait,  ad  lucernam  ambuLamus ,  ne- 
cesse  est  ut  cum  timore  vivamus  ;  cum  autemve- 
nerit  dies  noster ,  id  est ,  manifestatio  Chrisli ,  de 
qua  Apostolus,  cum  Cliristus  apparuerit  vita  nos- 
ira ,  tunc  et  vos  apparebilis  cum  ipso  in  gloria. 
Idem  in  Psalm.  89.  Ergo,  ait,  in  hisvelut  noc- 
turnis  doLoribus  et  laboribus  ,  prophetia  nobis  ac- 
censa  estsicut  Lucerna  in  caliginoso  et  obscuro  lo- 
co,  donec  lucescat  dies ,  et  Lucifer  orialur  in 
cordibus  noslris.  Beati  enim  mundo  corde ,  qtto- 
niam  ipsi  Deum  videbunt.  Huic  exposilioni  favet 
to  donec ;  egemus  enim  prophelia  et  Script.  per 
totam  hanc  vitam,  donec  perveniamus  ad  vi- 
sionem  in  patria  coelesti.  Favetetiamquod  Lu- 
ciferi  cursus  soli  sit  coaevus ,  firmus  et  perpe- 
tuus,  ideoqnepost  longam  noctem  ejusaspec- 
tus  sit  jucundissimus,  quasi  lucis,  solisetdiei 
origo  :  unde  Sophar  ad  Job  cap.  11.  v.  17. 
Quasi  meridianus  fulgor  ,  ait  ,  consurget  libi 
ad  vesperam  ,  hoc  est ,  cum  te  consumplum 
putaveris  ,  orieris  ut  Lucifer  ;  et  Yirgilius,  2. 
.Eneid. 

Ducit  diem  Lucifer. 

Stalius  Theh.  3. 

Purpureo  vehit  orediem." 
et  Ovid.  6  Fastor. 

Et  vigil  Eois  Lucifer  exit  aquis. 

Idem  Metamorph.  lib.  8. 

Retegens  diem  noctisque,  fugans  tempora  Lucifer. 
et  lib.  11. 

Undecimns  Lucifer  stellarum  coegerat  agmen. 

et  lib  15. 

CumquealboLucifer  exit 

Clarus  equo. 

Et  Statius  Thebaid.  2. 

Tertius  auroram  pulsabat  Lucifer. 

I-Iinc  Poetne  Luciferum  ,  puta  auroram  ,  voca- 
bant  Tilanis ,  id  cst  Solis  filiam  ,  eo  quod  ex  sole 
oriente  procedat  illa  claritas  coeli  quam  auro- 
ram  dicimus.  ita  Varro  lib.  6.  Aurora,  ait,  dici- 
tur  anle  solis  ortum  ab  eo ,  quod  ab  igne,  solis  tum 
aureo  uer  aurescit ;  et  Virgil.  h.  ^neid.  de  au- 
rora  ila  canil  : 

Postca  Phcebea  lustrabat  lampade  terras  , 
et  lib.  7. 

Aurora  in  roseis  fulgebat  lutea  bigis." 

et  Tibul.  lib.  3. 

Auroram  Phaetontis  (id  est  Solis } ,  equi  jam  luce 
vehebanl, 

Hinc  aurora  dicitur  quasi  aurea  hora  ,  vel  po- 
tius  quasi  aurarorans. 

Priorsensusplanior  et  simplicior  est,  ideoque 
magis  lilteralis  et  genuinus  :  poslerior  plenior 
est  magisque  anagogicus.  Sicut  enim  Lucifer  est 
diei  solisque  praecursor  et  praenuntius;  sic  fides 
Christi  prsecurritet  praenuntiat  visionem  beali- 


ficam.  Hic  ergo  Lucifer  fidei  oritur  in  cordibus 
noslris  ;  in  coclo  vero  meridiesclarilalis  divinte 
in  mentibus  nostris  resplendebit. 

Tropol.  Hugo  :  Dies  ,  ait.est  dilectionis  fer- 
vor,  quem  proeire  debcl  Lueifer,  id  est,  cogni- 
lio  Dei  et  virtulis,  ut  crescat  ad  meridiem  per- 
feclionis  ,  juxta  illud  Proverb.  k.  18.  Justorum 
scmila  qtiasi  lux  splcndens  procedil  ct  crcscit  us- 
que  ad  pcrfcclam  diem.  Unde  Tbomas  Anglicus 
pro  eluccscat  lcgens  ,  illucescat,  id  est ,  inquil, 
inttts  luccat ,  et  usque  ad  intimum  animrc.  Porro 
sicut  omnis  clarilas  Luciferi  et  aurorae  orilur  a 
sole  oriente  ct  subsequente  ;  sic  omnis  gratia  ct 
gloria  Sanctorum  oritur  a  Christo,  qui  est  sol 
juslitiae,  gratiae  et  glorise.  Hoc  est  quod  de  Ec- 
clesia  etanima  fidelidicilur  Cantic.  6.9.  Quct esl 
isla  quce  progredilur  quasi  aurora  consurgcns , 
pulchra  ut  Luna,  elccta  ul  soi?  Quod  explicans 

5.  Gregorius  16.  Moral.  25.  Aurora ,  ait,  viens 
jusli  est,  qucepeccali  sui  tenebras  deserens  acL  Lucem 
jam  erumpit  ccternilatis.  Eadem  est  pulchra  ut 
luna  ,  quia  ,  ut  ait  Philo  Carpalhius  in  Cantic.  c. 

6.  accipit  graliam  a  Chrislo,  sicut  luna  accipit 
lumcn  ix  sole  ;  et  quia  aliquando  in  prosperis 
lucet,  aliquando  in  tenebris  adversilr.lum  re- 
linquitur;  ct  quia  crescit  in  virtute,  uli  nova 
luna  crescit  usque  ad  plenilunium.  Eadem  cst 
elecla  ut  sol ,  quia  Christum  imilatur  solem  jus- 
titiae,  a  quo  et  lucem  sumit  et  calorem.  S.  Bcr- 
nardus  vero  serm.  60.  ex  parvis,  per  auroram 
accipit  humililatem,  aqua  incipit  virtus  et  vila 
sancta  :  Benc,  inquit,  dicilur  aurora  consurgcns, 
ut  virtulum  struclura  surgens  ,  ab  humilitute 
tanquamfundamcnto  proprio  crigalur.  Per  lunam 
vero  quae  splendorcm  sumit  a  sole,  designatur 
castitas  :  Qttccque  enim  ftdclis  anima,  siveri  solis 
obtutibus  ojfcratur  intucnda,  cx  visione  HLius  pro- 
tintts  admittit  in  se  decus  puichritudmis  et  vcnus- 
tatem  castitalis :  undc  fti  ut  ex  ejus  Lttmine  crcs- 
cens  et  proficiens,  ctiam  ad  pcrfectioncm  prove- 
liatur,  ut  rccte  dicatur  cLe  illa  :  ELccta  ul  sol. 
Per  solem  vero  designatur  charitas,  ideoque 
sponsa  dicitur  electa  ut  sol,  quia  induta  est 
veste  nuptiali  charitalis,  qua  virtute  qui  indu- 
tus  splendebit,  crit  procul  dubio  lerribilis  hosti- 
bus  suis  ut  castrorum  acies  ordinata.  Hacc 
S.  Bernardus,  Ambrosius  vero  et  S.  August. 
epist.  80.  Ecclesia  ,  aiunt,  justorum  est  aurora 
consurgens;  quia  a  tenebris  peccatorum  ad 
sanctitatis  lucem  proficit  :  deinde  de  virlute  in 
virtutem  crescit  instar  luna;  ;  denique  in  die 
judicii  relicta  caligine  el  putredine  peccatorum 
ac  mortalitate  carnis,  immortalitalis  lumineet 
aeterna  charilate  vestita  solem  ipsumrepraesen- 
tabit.  DeniqucS.  Gregorius  inCant.  6.  ait  Eccle- 
siam  in  incipientibus  progredi  ut  auroram ; 
quippe  qui  e  lenebris  peccatorum  luce  sanctae 
operationis  splendere  incipiunt ,  in  proiicienti- 
bus  esse  pulchram  ut  lunam ;  quippe  qui  dum 
peccantibus  bona  exempla  praebent,  quasi  luna 
lucent  in  nocte,  denique  in  perfectis  esse  elec- 
tam  ut  solem  ,  dum  non  tantum  peccantibus  , 
sed  etiambonisac  sanctis  per  eosexempla  imi- 
lalionis  praebet.  Profecto  enimjam  /«»«,  inquit, 
sol  efficilur;  quia  quce  in  nocle  crrantibus  nunc  Lu- 
cebat ,  modo  in  die  ambtttanlibus  lumen  veritalis 
manifeslat.  Hinc  refert  Ven.  Beda  lib.  3.  Hislor. 
Angl.  cap.  19.  S.  Furseum  raplum  in  ecstasin  au- 
divisse  angelos  justis  concinentes  :  Ibunt  de  vir- 
tute  in  virlulem,  videbilur  Detts  Deorttm  inSion. 
Talis  ergo  fulgei ,  progredituf  et  caetcris  eminet 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETM.  Cap.  I. 


7'jj 


quasi  Lucifer,  dc  quo  canit  Ovidius  Meta- 
uiorph.  2. 

Ecce  vigil  nitido  patefacit  ab  ortu 
Purpureas  aurora  fores  ,  et  plena  rosarum 
Atria,  dilfugiunt  stellae,  quarum  agmina  cogit 
Lucifer,  et  cceli  stalione  novissimus  exit. 

Rursum,  sicut  stella  Veneris,  semper  comitatur 
solcm,  et  mane  quidem  eum  orientem  anieit, 
vocaturque  Lucifer;  vespere  vcro  cum  occiden- 
tem  sequitur ,  vocaturque  Hesperus ,  dc  quo 
Poeta : 

Ilespere  qui  ccelo  lucis  jucundior  ignis. 

ld  est  jucundissima  slella  :  veteres  enim  cense- 

hantstellas  cssc  igneas.  Sic  qui  assidue  in  vir- 

tulc  proficit,  comitatur  Christum,  qui  est  sol 

jusiilioe;  el,  ut  ail  S.  Joanncs  Apocal.  lh.  h.  Se~ 

qttilur  Agnum  quocumqueicrU.  Quocirca   Ahhas 

illc  in  Vitis  Palruni  lih.  7.  c.  hk.  nnm.  6.  hacra- 

tionc  sc  jngiter  cxcitahat  ad  [)rogrcssum  in  vir- 

tulihus  :  EgO,  inquit,  per  singulos  dies  statui 

verba  mea  audiri  d  Domino ,  putans  milWdici : 

Laborale  proptcrme ,  et  ego  quiescere  faciam  vos. 

Adltttc  modicum  decertate,  et  videbitis  satutare 

mcum  ct  gloriam  meam.  Si  diligitis  ine  ,  si  fitii 

mei  cstis ,  ad  Palrcm  roganles  revcrtimini.  Si  fra- 

trcs  rnci  estis  ,  crubcscile  prome,  quemadmudttm 

propter  vosnv.tlta  perpcssussttm.  Si  oves  mcaestis, 

Dominicam  passioncm  scqttimini.  Et  alius  num.  9. 

Ego,  ait,  qttolidie  Ecclesiam  intellectttaliumvir- 

tutum  cxpeclo,  Dominum  gloria  in  medio  earttm 

vtdco  super  omnes    splendentem.   Qttando  autem 

abscedam  abeo,  ascendoin  coelum,  expectans  ad- 

mirandas  pulchritudines  angelorum,  et  quos  emit- 

lunl  hymnos  incessabititer  Deo,  etc.  Et  omniaqua? 

super  terram  sunt ,  sicut  cinerem  et  stercora  opi- 

nor.  De  S.  Josaphat  rege  scrihit  Dainascen.  in 

Histor.  c.  38.  qnod  rclicto  rcgno  in  cremum  ad 

S.  Barlaam  secesserit,  ut  totum  sc  daret  morlih- 

calioni  viliorum,  ahstincntiae  ,  vigiliis,  orationi- 

hns.  Quod  quidem  ,  inquit,  generosus  illc  et  expe- 

ditus  coolcstis  itincris  eursor  egrcgie  pra;stitit , 

atque  animi  sui  ardorem  ab  initio  ad  exlremum 

usque  pcrpetuo  conservavit,  asccnsiones  in  corde 

scmpcr  disponens,  ac  dc  virtttte  etd  virttt tem  subli- 

mtorem  transiliens ,   dcsideriumquc  dcsidcrio  ac 

studium  studio   indesinenter  adjungens  ;  quoad 

tandem  ad  speratam  et  cxpctilam  beatitudinem 

pervenit.  In  monasterio  S.  Antoniict  caelerorum 

olim  artlcns  intcr  omncs  de  virtule  ct  profeclu 

crat  certamen  :  dictitabant  enim  virtutes  csse 

gradus  ct  scalas  inter  se  cohaerentcs,  atque  alias 

ah  aliis  suffullas,  quae  animutn  in  coclum  suh- 

vehunt,  ait  Damasc.  inllistor.  c.  11.  quiproinde 

merito  eosdem angelos  terrestres  appcllat. 

20.  IlOC  PRIMOM  lYrK.LLIGENTES  QUODOMMSrUO- 

hif.tia  SCBlPTURa  ( sacrce  )  pnorr.i.A  interpreta- 
iiom:  NOK  fit.  ]  Prophelia  Scriptura  estprophc- 
tia  scripturalis,  sivc  per  h\  pallagen  prophelica 
Scriptiua.  Prohat  propheticum  scrmoncm  esse 
Qrmiorem,  eique  sludiose  nos  debere  intendere 
cx  co  quod  prophetia  non  sit  sermoPropneUe, 
sed  Dci,  qui  est  prinia  el  infallihilis  vcritas, 
hoc  cst  quod  ait:  Prophetia  Scriptura  propria 
intcrprclationc  non  ftt ,  kl  csl,non(it  propria 
invcntionc,  qua  PropheU  rcs  arcanas  et  raturas 
per  sc  suoque  ingenio  et  acumine  eruat  in  lu- 
cem  ,  interpretetur  ct  explicet :  nani ,  ut  ait 
Philo  lihro  dc  Prsem.  et  pcen.  Propheta  cst  intcr- 
prej  DcidictantisorucuUh  lluuc  cssc  scnsuoj  pa- 


tet  ex  ralionc  quam  cxplicando  suhdit  sanctu» 
Pctrus  :  Non  enim  voluntate  humana  attata  est 
aliquando  prophetia,  sed  Spiritu  sancto  inspirati 
locuti  sunt  sancli  Dei  homines.  Uhi  nota  omnem 
sacramScripluram  hic  vocari  prophetiam ,  tum 
per  synecdochen  ,  quia  major  Scriplurce  ,  qua 
itmc  cxtahatpars,  erant Prophetae :  toiumcnim 
vclus  Testamentum  cst  prophelia  et  figura 
novi  Testamcnti ;  tum  proprie ,  quia  omnis  reve- 
latio  divina,  sivc  quidquid  a  Dco  rcvclatur, 
ctiamsi  fuluriim  nou  sit,  scd  pncscns  aut  i»rae- 
terilum,  recle  vocatur  prophclia ,  quia  est  re- 
velatio  rei  arcana?  sive  in  sc ,  sivc  quatenus  a 
Dco  rcvelatur:  mulueenim  rcsnaturalitercerlae 
etclarae,  uli  prccccpta  Decalogi,  rcvclatrc  sunt 
h  Deo  ,  quae  lamcn  dicuntur  prophctia  oh  rcve- 
lationcm  arcanam,  quia  scilicct  revelata  a  Deo, 
sunt  oracula  Dei  revclantis,  uli  cx  S.  Gregori'. 
hom  1.  in  Ezcchicl.  cl  S.  Thoma  2.  2.  quaest.  171. 
art.  3.  ostendi  Proccmio  in  Piophctas. 

Secundo  ,  Prophctia  Scripturce  potest  accipi 
ipsa  interprelalio  Scripturae.  Sic  enim  prophc- 
tare  suhindc  idcni  cst  quod  docere  et  lnterprt- 
tari,  ut  cum  Aaron  dicitur  Prophcta,id  cst  . 
inlerpres  Mosis,  Exodi  7.  1.  Et  Antiochiae  dicun- 
tur  fuisse  plurcs  Prophctae  ct  Doctores,  Actor. 
13.  1.  ac  sacpc  alihi  doctores  vocantur  Propheift. 
Plurihus  idipsum  ostcndi  1.  Corinili.  \h.  initio 
capitis.  Tunc  scnsus  crat,  q.  d.  Prophetia ,  ld 
cst  interpretatioct  cxplicatio  S.  Scriplurae  ,  non 
fit,  id  est ,  fieri  non  dchct,  ncc  polest ,  propria 
intcrpretationc,  idcst,  proprio  acuminc  cl  in- 
genio,  proprio  sensu  ,  propria  explicatione  et 
doctrina.  Idque  prohat  S.  Pclrus  cx  eo  quod 
ipsa  prophetia  et  Script.  non  sil  opus  ct  doc- 
trina  hominis  ,  sed  Dci.  q.  d.  Ipsa  Scriptura 
non  est  inventum  humani  ingcnii  ,  non  est 
opus  mcntis  humanae,  scd  divina? ;  ergo  eju> 
explicatio  ct  interpretatio  pariter  non  ah  ho- 
minc  ,  scd  a  D<>o  reqnircnda  cst.  Et  hoc  propric 
signilicat  Graecum  Svziu<mt  id  est ,  dissotutio  . 
explicatio ,  interpretatio. 

Vidctur  S.  Petrus  perstringere  Simonianos  i ■: 
Gnoslicos,  qui  ad  lihiium  S.  Script.  exponc- 
hant,  ct  ad  suas  phantasias  ac  errores  detor- 
quchant. 

Ex  quo  refulaiur  crror  nostrorum  Gnostico- 
rumctIlliuninatorum,qui  dicunt  spiritu  proprio 
et  privato  cuilihct  interpretandam  cssc  Scriptu- 
ram;  qucmquc,  ctiain  ccrdoncm  et  sutorem  . 
hahere  spiritum  Dci  intcrnum  ,  qui  ei  pandat 
Scripturas.  Indc  cnim  orucsuutonincs  hacrcses, 
cacque  tot  lamque  variae,  imo  inter  se  cx  diamc- 
tro  pugnantcs  ct  contrariae;  quia  scilicet  quili- 
het  S.  Scripturam  ex  sua  phanlasia  intcrpreta- 
tur ,  uli  vidimus  cl  in  dics  vidcinus.  \d  hoc  ergo 
posuit  Dcus  in  Ecclesia  Dociorcs ,  ut  scilicct 
Scripturam  inlcrprctcnlur  ;  ct  intcrpretalio 
sermonum  est  unum  c  charismatihus  Spirilus 
sancti,  uli  docet  Paulus  1.  Corintb.  12.  10.  et  c. 
l/i.  26.  S.  Scriplura  cuim  non  est  privatum  ,  scd 
pnblicum  dogma  toti  Kcclcsiae  a  Dco  traditnm  ; 
non  ergoprivatocajusque,  sed  communi  etpu- 
hlico  Eccfcsiae  et  Spiritus  sancti  illi  assistcntis 
spiritus  cxplicanda  cst.  Ilinc  spirituin  a  Dco  ct 
Ecclesia  acceperunt  sancti  Patres  ,  qui  S.  Scrip- 
turam  loli  l'.cclcsi;c  intcrprctali  sunl  :  Eceksitt 
crgo  estjudicare  ofe  vero  sensu  ct  mterpretation- 
S.  Scripturce,  ut  ait  Concil.  Trident  scss.  U.  Pcr 
Ecclesiam  intellige  Presides  Bcclesisa  .  puta 
Bpiscopoa,  ac  presertim  summum  Pontificeui. 


766 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   I. 


21.  NON    ENIM    VOLUNTATE  HUMANA  ALLATA    EST 
ALIQUANDOPROPHETIA.  ]   q.  (1.  NOIl  VOletltibllS  llO- 

minibus  ,  non  ad  voluntatem  et  libitum  homi- 
num  ,  sed  Dei,  allata  est  prophetia.  Prophetia 
proprie  est  actus  etcognitio  intellectus  ;  hic  la- 
men  nonintelleclum,  sed  volunlatem  humanam 
nominatS.  Petrus,  quia  claruni  estintellectum 
hominisnonextendere  sead  futura  contingentia 
suapte  acumine  prsevidenda  et  pramuntianda ; 
sed  eose  extendere  potest  voluntaset  praesump- 
(io  hominis  superbi ,  puta  pseudoprophetse  ,  ut 
velit  praedicere  id  quod  nescit  et  ignorat ;  al 
vera  prophelia  verique  Prophetaeuti  nonsuoin- 
tellectu  ,  ita  nec  sua  voluntale,  sed  Dei ,  fulura 
prseviderunletenunliarunt;  ita  Cajelan.  Hocest 
quod  ait  Isaias.  c.  £il.  23.  Quce  ventura  sunt  an- 
nunliate  nobis ,  et  sciemus  quia  Diieslis  vos.  Nam, 
ut  ait  Tertull.  Apologet.  20.  Teslimonium  divini- 
tatis  est  veritas  divinationis ;  solus  enim  Deus 
per  suam  omniscientiampraescitfuturacontin- 
gentia. 

Secundo ,  voluntas  sumi  polest  pro  opere , 
q.  d.  Non  enim  voluntate,  id  est,  opere  humano 
allata  est  prophetia :  voluntas  enim  est  causa 
operis,  movetque  intellectum  ad  intelligendum, 
cacterasque  potentiasetmembra  ad  operandum, 
ac  proinde  ea  sub  se  complectitur ,  eaque  sig- 
nificat.  Est  metonymia.  Sic  Joannis  1. 13.  dici- 
tur:  Quinonex  sanguinibus,  neque  ex  volunlaie 
carnis ,  neque  ex  voluntate  viri  (id  est  opcre  et 
generatione  carnali  et  virili )  ,  sed  ex  Deo  nati 
sunt.  Hinc  vulgo  dicitur  :  Votuntas  pro  opere  et 
faclo  computatur. 

SED     SPIRITU     SANCTO    INSPIRATI    <?zpo/j.evoi  ,    id 

cst ,  acti ;  Pagnin.  et  Tigurin.  impulsi ;  Vatablus 
rapti  et  agitati.  Sic  Plato  in  Memnone  Prophelas 
vocat  fatidicos ,  divina  re  inspiratos  et  d  Deo  pos- 
sessos.  Mens  enim  Prophetce  vi  cccleslis  numinis 
agitur,  ait  S.  Gregorius  2.  Dialog.  c.  3;  sed  ita 
ut  sui  sit  compos  ,  non  autem  velul  lymphatica 
aberretet  insaniat ,  uti  fecere  Bacchae  Gentiles  , 
quae  quasi  ebrise  et  furore  agitatse  ,  ac  arreptitiae 
ignorabant  quid  dicerent ,  vel  agerent  :  tales 
quoque  fuere  Priscillianistarum  et  Montanista- 
rum  Prophetee  et  Prophetides. 

Locdti  sunt  sancti  Dei  homines  ;  ]  puta  Pro- 
phetae  coeterique  Scriptores  S.  Script.  Licet  enim 
nonnulla  ex  iis  quae  scribunt  scirent  naturaliter, 
puta  quia  ea  viderant  vel  audierant ,  ut  cum 
scribunt  Historias  sui  temporis  ,  uti  facit  Auctor 
Machab.  lib.  2.  c.  2.  v.  2U.  et  27.  tamen  in  illis 
ipsis  incitabantur  a  Spiritu  sancto  ad  ea  scriben- 
dum ,  idque  eo  modo  et  ratione  quo  volebat  Spi- 
ritus  sanctus  ,  qui  proinde  illis  assistebat  ut  ne 
vel  in  puncto  errarent ;  nam  ut  ait  S.  August. 
epist.  8.  ad  S.  Hieron.  Titubabit  fides ,  si  divina 
rum  Scripturarumvacillet  aucloritas.  Unde  Psaltes 
Psal.  l\l\>  2.  Lingua  mea  ,  ait ,  calamus  scribce 
( Spiritus  sancti)  velociter  scribentis.  Hinc  et  Pro- 
phetae  suis  oraculis  hoc  elogium  praeferunt  : 
Verbum  Domini  quod  vidit  vel  audivit  Isaias  , 
Amos  t  etc.  05  Domini  locutum  est ,  etc.  Spiritus 
sanctus  ergo  erat  scriba ,  Prophetce  erant  ejus 
calami  quibus  Spiritus  sanctus  scribenda  dictabat , 
ait  S.  Cyprian.  serm.  de  eleemosyn.  et  S.  Augusti- 
nus  18.  Civit.  38.  et  S.  Gregorius  Praefat.  Moral.  1. 
Quocirca  S.  Scripturam  esse  Epistotam  e  ccelo  ad 
homines  missam,  aiebatS.  Antonius,  teste  sanc- 
to  Athan.  et  S.  August.  conc.  2.  in  Psal.  90.  et 
S.  Chrysostomus  homil.  3.  in  2.  ad  Thessal.  ac 
proinde  nihil  in  ea  est  otiosum ,  sed  omnia  etiam 


minima  plena  sunt  scusu  ,  mysterio  cl  spirilu  , 
testeS.  Basil.  hom.  6.  Hexaemeron  ,  etS.  Hieron. 
in  c.  5.  S.  Matth.  vide  Bellarminum  lib.  3.  dc 
verbo  Dei. 

Sancti  Dei  homines.  ]  Licet  enim  prophetia  sit 
gratia  gratis  daia,  non  gratum  faciens  ,  ideoque 
subinde  detur  improbis  ,  tcsle  Chrislo  Mallh.  7. 
22.  uli  data  fuit  Balaam  Num.  2^.  v.  17.  et  Cai- 
phae  Joan.  11.  51,  tamen  Prophetse  et  Scriptores 
hagiographi  plerique  omnes  fuere  sancli ,  ex- 
c^plo  Salomone  ,  de  quo  multi  dubitant.  Fuere 
cnim  ipsi  familiares  ,  interpreles,  lcgati ,  nuncii, 
angeli  Dei ,  ut  patct  Aggaei  1.  13.  el  1.  Reg.  2. 
v.  27.  3.  Reg.  12.  22.  et  alibi ;  unde  Philo  lib.  de 
Gigant.  anlefinem:  Dei  homines ,  inquit ,  sacer- 
dotes  et  Prophetce  sunl  ,  quorum  major  est  digni- 
tas  ,  quam  ut  se  misceant  humance  reipubl.  et 
mundi  cives  sint ;  sed  sublimiores  omnibus  rebtis 
sensibilibus  migrarunt  in  mundum  intelligibilem  , 
ibi  sorlili  domicilium  ,  ascripli  reipublicce  idearum 
incorporearum  et  incorruptibilium  ;  et  S.  Aug. 
tract.  1.  in  Joan.  explicans  illud  Psal.  71.  Susci- 
piant  montes  pacem  poputi ,  et  colles  justiliam  : 
Montes  ,  ait  ,  sunt  magni  sancli ,  coltes  plebeii , 
justilia  est  fides.  Nam  non  acciperent  minorcs  ani- 
mcefidem,  nisi  majores  animcequx  montes  dictce 
sunt ,  ab  ipsa  sapienlia  itlustrarentur  ,  ut  possent 
parvulis  trajicere  quoct  possenl  parvuli  capere. 

Moral.  Hincdiscant  Doctores  etlnterpretes  ac 

studiosi  S.  Scripturae ;  primo  ,   ul  eam  non  in- 

terpretentur  suopte  ingenio  et  sensu  ,  sed  ex 

mente  Ecclesiae  et  Patrum  ,  ut  sancit  Concil. 

Trident.  sess.  U.  Quare  fugiant  Rabbinorum  coin- 

menta  ,   quasi  humana  ,    indocta  ,   fabulosa  , 

Christo  adversa ,  utpote  quse  pleraque  de  Christo 

oracula  ad  Davidem  ,   vel  Salomonem  detor- 

quent.  Secundo  ,  ut  cum  studio  jungant  vitae  pu- 

ritatem  ,  sanctitatem  ct  preces  ,  quibus  a  Deo 

lumen  impetrent  ad  eas  intelligendas  et  expli- 

candas.  Ita  fecere  S.  Augustinus  ,  Hieronymus, 

Chrysostomus  ,  Basilius  ,  Nazianzenus ,  S.  Tho- 

mas  Aquinas  ,  qui  in  locis  difficilioribus  orationi 

addere  solebat  jejunium  ,    palamque  dictitabat 

suam  scientiam  magis  illustralione  Dei  ,  quam 

labore  et  studio  esse  comparatam.  Quin  et  regius 

Psaltes  :  Reveta,  ait ,  ocuios  meos  ,  et  considerabo 

mirabilia  de  lege  tua.  Psal.  118.  v.  18.  Prseclare 

S.  Athanasius  Iib.  de  Incarnat.  Verbi  prope  fi- 

nem  :  Ad  Scripturce  indaginem  ,   ait  ,  veramque 

intetlectum  opus  est  vita  proba  ,  animo  puro  et 

virtute  quce  secundum  Christum  est  ,   ut  mens  per 

ejus  tramitem  decurrens  ,  ea  quce  expetit  adipisci 

possit ,  quatenus  fas  est  humanam  naturam  divina 

intetligere  :  nam  sine  pura  mente  et  Sanctorum 

imitatione  nemo  comprehendit  Sanctorum  verba. 

Et  S.  Bernard.  ad  Fratres  de  Monte  Dei  :   Quo 

spiritu  ,  ait ,   Scripturce  factce  sunt  ,   eo  spiritu 

tegi  desiderant  ,    ipso  etiam  inteitigendx  sunt.  Et 

Procopius  Gazseus  praefat.  in  Genes.  :  Si  quis  , 

ait ,  locus  se  offert  obscurior ,  quam  ut  ingenii  ttti 

vires  assequi  valeant ,  aut  Patres  tibi  consulendi 

sunt ,  aut  scientiarum  Detts  precibus  fatigandtts 

est.  Abbas  Theodorus  apud  Cassianum  collat.  5. 

c.  ZU.  docet  inlelligentiam  Script.  quaerendam 

non  tam  volvendo  Commentarios  Interpretum  , 

quam  mundando  cor  per  emundationem  vitio- 

rum  carnalium  :  Quibus  expulsis  ,  inquit ,  con- 

feslim  cordis  ocuti  subtato  velamine  passionum  , 

sacramenta  Scripturarum  velut  naluraliter  inci- 

piunt  contemptari.  Vide  eumdem  collat.  14.  c.  10. 

et  11. 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  IF.  767 

CAPUT    SECUNDUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 
Cap.  pr/ecedenti  S.  Petrus  hortatus  est  itdeles  ad  fidem  Christi  constanter  reti- 

NENDAM  ,  ET  AUGENDAM  PER  BONA  OPERA  ET  PER  LECTIONEM  PrOPHETARUM  ,  NUNC  HO(. 
CAPITE   EOSDEM    MONET    UT   CAVEANT   PSEUDOPROPHETAS   PrOPHETIS     CONTRARIOS  ,   PUTA 

hjereticos,  quorum  primo  malignitatem  ,  mox  punitionem  descrjbit ;  quod  scilicet 
puniendi  sint  instar  luciferl  ,  et  d.emonum  ;  ac  instar  mundanorum,  qui  mersi  sunt 
diluvio  ;  atque  Sodom.e  et  GomorrhjE,  qUjE  coelesti  igne  conflagrarunt.  Deindk 
v.  10.  eorum  pravos  mores,  pr/esertim  luxuriam  ,  superbiam  ,  rebellionem,  auda- 

CIAM  ,  PHILAUTJAM  ,  BLASPHEMIAM  ,  ADULATIONEM  ,  AVARITIAM  DESCRIBIT.  TeRTJO  ,  V.  1  (). 
EOS  COMPARAT  CUM  BaLAAM  ,  CUJUS  MALITIAM  REDARGUIT  ASINA  ,  EO  QUOD  ILLIUS  INSTAU 
PELLICIANT  IIOMINES  IN  ERRORES,  DOCENDO  LUXURIAM  ET  LIBERTATEM  CARNIS  ;  QUjE  MERA 
ET  FOEDA  EST  SERVITUS.  QUARE  FACTA  SUNT  EIS  ,  INQUIT  ,  POSTERIORA  DETERIORA  PRIO- 
RIBUS,  JUXTA  PROVERBIUM  :  CANIS  REVERSUS  AD  SUUM  VOMITUM,  ET  SuS  LOTA  IN  VOLU- 
TABRO  LUTI. 

Juerunt  vero  et  pseiuloprophetae  in  populo  ,  sicut  et  in  vobis  erunt  magistri 
)mendaces  ,  qui  introducent  seclas  perditionis,  et  eum ,  qui  emit  eos, 
LDominum  negant ;  superducentes  sibi  celerem  perditionem.  2.  Et  mulli 
scquenlur  eorum  luxurias ,  per  quos  via  veritatis  blasphemabilur.  3.  Et  in 
^avaritia  fictis  verbis  de  vobis  negotiabuntur  :  quibus  judicium  jam  olim  non 
f.ccssat ;  et  perditio  eorum  non  dormitat.  4.  Si  enim  Deus  angelis  peccantibus 
non  pepercit ,  scd  rudentibus  inferni  detractos  in  tartarum  tradidit  crucian- 
dos,  in  judicium  reservari.  5.  Et  originali  mundo  non  pepercit ,  sed  octavum  Noe  1115111!* 
praeconem  cuslodivit ,  diluvium  mundo  impioium  inducens.  6.  Et  civitates  Sodomorum  et 
Gomorrhaeorum  in  cinerem  redigens ,  eversionc  damnavit :  exemplum  eorum  ,  qui  impie  acturi 
sunt,  ponens ;  7.  ct  juslum  Lot  oppi"essum  a  nefandorum  injuria,  ac  luxuriosa  conversatione 
eripuit:  8.  aspectu  enim  et  auditu  justus  erat ;  habitans  apud  eos,  qui  de  die  in  diem  animam 
justam  iniquis  operibus  cruciabant.  9.  Novit  Dominus  pios  de  tentatione  eripere ,  iniquos  vero  in 
diem  judicii  reservarc  cruciandos ;  10.  magis  autem  eos,  qui  post  carnem  in  concupiscentia 
immunditiae  ambulant ,  dominationemque  contemnunt  ,  audaces ,  sibi  placentes ,  sectas  non 
metuunt  introducere  blasphemantes  :  1 1 .  ubi  angeli  fortiludine  et  virtute  cum  sint  majores ,  non 
portant  adversum  se  execrabile  judicium.  12.  Hi  vero  velut  irrationabilia  pecora  ,  naturaliter  in 
captionem  ,  et  in  pemiciem  in  his  quae  ignorant  blasphemantes  in  corruptione  sua  peribtmt. 
13.  Percipientes  mercedem  injustitiae ,  volupfatem  existimantes  diei  delicias  :  coinquinationes 
et  maculae  deliciis  affluentes,  in  conviyiis  suis  Iuxuriantes  vobiscum  ;  14,  oculos  habentes  ple- 
nos  adulteiii ,  et  incessabilis  delicti  ;  pellicientes  animas  instabiles,  cor  exercitatum  ava- 
ritia  habentes,  maledictionis  filii  :  15.  dcrelinquentes  rectam  viam  erraverunt ,  secuti  viam 
Balaam  ex  Bosor ,  qui  mercedem  iniquitatis  amavit.  16.  Correptionem  vero  habuit  suae  vesaniae, 
subjugale  nuitiim  animal ,  hominis  voce  loquens ,  prohibuit  prophelae  insipientiam.  17.  Hi  sunl 
fontos  um  a<|ua  ,  et  nebulae  turbinibus  exagitatae  ,  quibus  caligo  tenebrarum  reservatnr. 
18.  Superba  enim  vanitatis  loquentes,  pelliciunt  in  desideriis  carnis  luxurias  eos  ,  qui  paululum 
elTugiiiiit,  qui  in  errore  conversantur :  19.  libertatem  illis  piomittentes ,  cum  ipsi  servi  sunt 
corruptionis :  ;\  <|uo  enim  qui  supcratus  est ,  hujus  et  servus  est.  20.  Si  enim  refugientes  coin- 
quinationes  mundi  in  cognitionc  Domini  nostri,  et  Salvatoris  Jesu  Christi ,  his  rursus  implicati 
superantur  :  facta  sunl  cis  posteriora  deteriora  prioribus.  21 .  Melius  enim  erat  illis  non  cogno.- 
cere  viam  justitiae ,  quam  post  agnitionem  retroi*sum  converti  ab  eo  ,  quod  illis  traditum  e-t 
sancto  mandato.  22.  Contigit  euim  eis  illud  proverbii  :  Canis  reversus  ad  suum  vomitum  ef 
Sus  lola  in  volutabro  luti. 


765 


COMMENTAMA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


1.   FUERUNT  VERO   ET   PSEUDO-PROPIIET.E  ,  ]  piUa 

falsi  valcs  et  doctorcs ,  qui  populum  a  Deo  ad 
idola  et  vitia  avocabaut ,  proniittcntes  eis  pacem 
ct  abundantiam  bonorum  temporalium ,  etora- 
cula  ac  minas  verorum  Prophetarum  irriden- 
tes.  Hos  enim  omni  acvo  suscitavit  daemon,  qui 
est  simia  Dei  ,  ut  sicut  Deus  suos  habebat  Pro- 
phetas ,  ita  et  ipse  suos  haberet ,  sed  falsos  ,  qui 
Deum  et  vcros  oppugnarent,  inquinando  veram 
tldem  et  religionem  falsis  opinionibus  et  super- 
stitionibus ,  uti  notavit  Terlul.  lib.  de  Praescript. 
contra  haeret.  Juslin.  contra  Tryphon.  S.  Ire- 
naeus,  Cyprianus,  August.et  alii.  Tales  fuere  Pro- 
phetaeBaal  qui  se  opposuerunt  Eliae  ,  ut  pro  Deo 
substituerent  Baal ,  3.  Reg.  18.  19.  Sedecias,  Ha- 
nanias  ,  et  alii,  quos  perstringit  Jeremias  c.  28. 
Isaias  c.  9.  15.  Moscs  Deuter.  13.  1.  et  alii. 

In  populo  ]  Haebraeorum  ,  qui  erat  populus  et 
Ecclesia  Dei  veri. 

Sicut  et  in  vobis  erunt.  ]  Est  anastrophe  :  haec 
enim  verba  praeponcnda  sunt  hoc  modo  ,  sicut 
olim  fuerunt  pseudoprophetee  inter  Judaeos  , 
sic  et  in  vobis  ,  6  Christiani  ,  erunt  magistri 
mendaces.Deinceps  enim  de  Christianis  eorum- 
que  pseudoprophetis  agit  ;  sed  meminit  vete- 
rum  ,  tum  ne  novum  et  insolens  id  putent  Chris- 
tiani ,  tum  ut  novorum  mores  ex  veterum  mo- 
ribus  repraesentent.  Tales  temporeS.  Petrierant 
Simon  Magus  primus  haeresiarcha ,  cui  successit 
Menander  discipulus  ,  deinde  Saturninus  ,  Ba- 
silides ,  Ebion  ,  Cherinthus  ,  Nicolaitae  ;  mox 
vero  futuri  erant  Gnostici ,  Valenliniani ,  Mon- 
tanistne  ,  Marcionitae  ,  etc.  ;  quos  Tertull.  lib. 
de  Praescript.  cap.  h.  vocat  pseudoprophctas  , 
id  est ,  falsos  praedicatores  et  pseudoapostolos  , 
id  est ,  adulteros  evangelizatores ,  ut  ipse  in- 
terpretatur. 

Eosdem  in  Ecclesia  mox  futuros  praxlixit 
S.  Paulus  Actor.  20.  30.  et  S.  Joan.  ep.  1.  c.  2.  2. 
Sic  Manichaeos  sui  aevi  pingit  S.  Augustin.  lib.  3. 
Confess.  c.  6.  ab  eisque  se  captum  commemo- 
rat:  Incidi,  inquit ,  in  Iwmines  superbe  cleliran- 
tes  ,  et  carnales  nimis  el  loquaces  ,  in  quorum  ore 
laquei  diaboii ,  et  viscus  confectum  commixlione 
syllabarum  nominis  tui ,  et  Domini  Jesu  Christi , 
el  paracleti  consolatoris  nostri ,  Spiritus  sancti. 
Hcvc  enim  omnia  non  recedebant  de  ore  corum , 
sed  sono  tenus  et  slrepitu  lingucc.  :  cceterum  cor 
inane  veri.  Et  dicebant :  veritas  et  veritas  ,  cl 
multi  eam  dicebant  mihi ,  et  nusquam  erat  in  eis  , 
sed  falsa  loquebantur ,  non  de  te  tantum,  qui  vere 
veritas  es,  sed  eliam  de  istis  elementis  hujus  mundi 
creaturis  tuis  ,  de  quibus  etiam  vera  dicentes  phi- 
losophos  transgredi  debui  prce  amore  tuo ,  mi  Pa- 
ter  summe  bone,  pulchritudo  pulchrorum  om- 
nium. 

Qui  INTRODUCENT  ,  ]  it*pewa%wm  ,  id  est  fur- 
tim,  clam  et  subdole  introducent ,  speciem  et 
larvam  pictatis  ,  ac  reformationis  suae  haeresi 
praetendentes;  uli  faciunt  noslri  Calvinistae,  qui 
se  vocant  Ecclesiam  reformatam,  cum  sit  plane 
deformis  et  deformata  ,  imo  omnia  sacra  et 
sancta  deformans  ;  nimirum  hi  sunt  lupi  rapa- 
ces  ,  qui  se  ovium  vellere  abscondunt  et  fucant , 
uti  ait  Christus  Matth.  7.  v.  15.  lidem  sunt  vul- 
pes,  quae  demoliunturvineam  Domini,  Cantic.  2. 
v.  15.  quos  S.  Cyprianus  epist.  73.  recte  nuncupat 
simias  homines  imitantes  ;  S.  Ignatius.ad  Tral- 
Han.  cicutam  mulso  temperantes,  caupones  vino 
venenum  miscentes. 

Hinc  S,  Cyprianus  epist.  52.  S.  August.  epist. 


165.  Irenocus  lib.  3.  cap.  2.  et  alii  jugulant  haere- 
sin  et  hsereticos  ,  eam  arguendo  et  convincendo 
injustitiae  et  rapinas  ,  quod  scilicet  invadant 
S.  Script.  el  Ecclesiae  limites  ,  eosque  quasi  in- 
justi  possessores  occupent  ,  legitimis  Episcopis 
et  magistris  expulsis. 

Praeclare  Tertullian.  de  Praescript.  c.  21.  hanc 
fidei  normam  sancit  :  Id  tencndum ,  ait ,  quod 
Ecclesia  ab  Apostolis  ,  Apostoli  a  Christo,  Christus 
a  Deo  suscepit :  reliquam  vero  omnem  doctrinam 
docet  de  mendacio  prcejudicandam  ,  quce  sapiat 
contra  veritatem  Ecclcsiarum  ,  et  Apostolorum  , 
et  Christi ,  et  Dei ;  et  c.  31.  idipsum  ostendil  ex 
parabola  seminis  et  zizaniorum,  Matth.  13.  quct 
bonum  semen  frumenti ,  inquit,  a  Domino  semi- 
natum  primo  constituit  ,  avenarum  aulem  sterilis 
fceni  adulterium  ab  inimico  diabolo  postea  super- 
ducit.  Ita  ex  ipsoordine  manifestatur  ,  idesseDo- 
minicum  et  verum  quodsit  prius  traditum  :  id  au- 
tem  extraneum  et  falsum  ,  quod  sit  poslerius  im- 
missum  ;  et  c.  35.  quod  fides  nostra  orthodoxa 
sit :  Prior ,  inquit ,  hoc  erit  testimonium  veritatis 
ubicumque  occupantis  principatum.  Quod  ab  Apos- 
tolis  non  damnatur  ,  sed  defenditur  ,  hoc  erit  in- 
dicium  proprietatis  ;  et  c.  37.  urgens  praescrip- 
tionem  ;  Haereticis  ,  inquit  ,  dicendum  est  : 
Qui  estis?  quando  et  unde  venistis  ?  Quid  in  meo 
agitis  non  mei  ?  quo  denique,  Marcion,  jure  silvam 
meam  ccedis  ?  qua  iicentia,  Valentine,  fonles  meos 
transvertis?  qua  poteslate ,  Apelles ,  limites  meos 
commoves  ?  Mea  est  possessio  :  Quid  hic  cceteri  ad 
voluntatem  vestram  seminatis  et  pascitis?  Mea  est 
possessio  :  olim  possideo  ,  prior  possideo  ,  habeo 
origines  firmas  ab  ipsis  auctoribus  ,  quorum  fuit 
res.  Ego  sum  ha?res  Apostolorum.  Sicut  caverunt 
testamento  suo  ,  sicut  fidei  commiserunt  ,  sicut 
adj uraverunt ,  ita  teneo :  vos  certe  exlmredaverunt 
semper ,  et  abdicaverunt  ul  extraneos ,  utinimicos. 
Vide  Vincenlium  Lyrinens.  in  aureo  libello  con- 
tra  profanas  haeresium  novitates. 

SECTAS   PERDITIONIS.  ]     GraBCe     atpzctts   cnrwisiaj  , 

id  est,  htvresss perditionis ,  hoc  »t  ,  perditas  et 
perniciosas ,  quae  ducunt  in  exitium  tum  prae- 
sens  ,  tum  seternum.  Haeresis  enim  non  tantiim 
perdit  animas  in  gehenna ,  sed  saepe  et  corpora , 
opes  ,  et  imperia  in  praesenti  vita  ,  uti  hoc  et 
praecedentisaeculo  vidimusHungariam ,  aliasque 
provincias  per  haeresim  et  haereticos  occupatas 
a  Turcis  ;  praelia  et  caedes  maximas  commissas 
ab  Huguenotis  in  Gallia  ,  a  Puritanis  in  Anglia 
et  Scotia,  a  Lutheranis  in  Germania.  Hinc  eo- 
rum  dux  ,  choragus  et  incentor  est  angelus 
abyssi ,  puta  diabolus  ,  cuinomen  hebraice  Abad- 
don  ,  grcvce  Apoilyon ,  latine  Exterminans ,  Apo- 
cal.  9.  11.  Porro  Tertull.  dc  Praescript.  cap.  6. 
Hceresis ,  ait ,  dicta  Graca  voce  ex  inlerpreta- 
lione  electionis  ,  qua  quis  sive  ad  inslituendas  , 
sive  ad  suscipiendas  eas  utitur.  Ideo  et  sibi  damna- 
tum  dixit  ho3reticum  ,  quia  et  in  quo  damnatur  , 
sibi  elegit  :  nobis  vero  nihil  ex  noslro  arbitrio  in- 
ducere  licet ,  sed  nec  eligere  quod  cdiquis  de  arbi- 
trio  suo  induxerit.  Apostolos  Domini  habemus  auc- 
tores  ,  qui  nec  ipsi  quidquam  ex  suo  arbitrio  quod 
inducerenl  elegerunt ,  sed  acceptam  a  Christo  dis- 
ciplinamfideliternationibus  assignaverunt.  Itaque 
etiamsi  angelus  de  ccelis  alitcr  evangelizaret,  ana- 
thema  diceretur  nobis.  Haercticus  ergo  est  qui  eli- 
git  quod  credat  ,  ideoque  non  credit  quod  cre- 
dendum  docent  Doctores  et  Ecclesia.  Haeresi» 
enim  graece  idem  est ,  quod  electio  ;  secta  vero 
a  secando  dicta  est ,  eoquod  sit  factio  ab  aliis 


COMMENTARIA  LN  II.  CPlST 

rcsecla  cl  scparala,  juxla  illud  Judac  v.  19.  lli 
tunt  qui  scgrcgant  scmetipsos. 

ET  EtlM  QUl    EMIT    EOS  ,    NEGANT.  ]    GraeCe  apvoJ- 

//evot ,  id  osl  negantes ,  tum  in  pnesenli ,  tuni 
iu  fuluro,  id  est,  negant  et  negabunt ;  (juia  hic 
est  eorum  gcnius  et  spiritus  ,  scilicet  negare 
Christum.  q.  d.  HaeroticinegantChristuni  quicos 
mio  sanguine  redemit :  quod  sumriKe  esl  ingra- 
tiiudinis  aeque  acdemcntiau ;  negant  enim  suum 
Sfllvatorem  et  salutem.  Porro  id  faciunt ,  tum 
quia  pleraeque  haercses  negarunt  Christi  vcl  di- 
vinitalem ,  vel  humanitatem ,  velanimam,  vel 
voluntalem ,  vel  redemptionem  ,  vel  graliam  : 
nnt  Cliristo  indigna  el  hlasphema  ascrihunt,  ut 
ignorantiam  ,  blasphemiam  ,  desperationem  , 
(lamnationem  ;  uti  facil  Calvinus  :  qui  enim  haec 
asserit  ,  negat  Chrislum  esse  rcdemptorem  , 
non  vcrho  ,  scd  rcipsa  ;  tum  quia  Christi  Sacra- 
lnenta  ,  fidcm,  doctrinam  et  Ecclesiam  impug- 
nanl.  Hoc  cst  quod  ait  S.  Petri  assccla  S.  Judas 
vcrs.  U.  Solitm  Dominatorcm  ct  Dominum  nostrum 
Jcsum  Christtimncganlcs ,  tum  quia  Simon  Magus 
negahat  Christum,  dicchatque  sccsse  Dei  virtu- 
tem  et  Christum;  uti  hoc  saeculo  fecit  David 
Gcorgius  ,  Joanncs  Leidanus,  et  similes  fanatici. 
Deniquc  omnis  hneresis  tandem  dcsinit  in  alhcis- 
mum ,  ac  primo  negat  Christum  ,  dcinde  numen 
et  providcntiam  ,  tandcm  Deum  ;  utijam  vide- 
mus  haereticos  docore  ,  quemlihet  etiam  Tur- 
cam  et  Paganum  ,  in  sua  fide  posse  salvari  ; 
ac  proiode  non  esse  nccessarium  Christum  et 
Christianismum  ,  qiue  secta  jam  valde  invalcs- 
cit ,  cui  ohniti  totis  virihus  dcbent  Praelati  ct 
Principes. 

SUPERDUCENTES    SIBI    CELEREM    PERDITIONEM  ,    ] 

quia  post  morlem  ,   quai  in  hac  vita  adeo  brc\  i 

eis  acceleratet  instat,  accersunt  sibi  ignemaeter- 

num.   Pleriquc  ctiam  haeresiarchae  infelici  ,  ce- 

leri  et  infami  morte  suhlati  sunt.  Simon  Magus 

arto  magica  volans  ,  per  preccs  S.  Pctri  dcjecltis 

6  Capitolio  ,  in  praeceps  ruens  crura  fregit ,   ac 

paulo  postex  dolore  oxpiravit,  teste  S.  Arnobio 

lib.  2.  contra  Cyentes,  S.  Maximo  hom.  5.  de  na- 

livil.  SS.  Petri  et  Pauli  ,  ct  Hegesippo  1.  3.  dc 

Excid.  Hierosol.  c.  2.  Manes  ,  qui  se  Manichseum 

quasi  effusorcm   mannae  nuncupavit  ,    a  rege 

Pcrsarum  excoriatus  est .  eo  quod  ojus  filium 

quem  curaturum  se  promiserat  ,    occidisset  . 

tcstc  Epiphan.  hseresi  66.  Montanus  cum  suis 

Prophetissis  laqueo  se  praefocavil ,  ait  Ensebuis 

lib.  5.  c.  16.  Donatistae  Eucharistiamcanibuspro- 

jicicntos,  aboisdiscerplisunt  ait ,  Optaluslib.  2. 

contra  Parmen.  Arriusvadehs  adEcclesiam,  eam 

occupalurus,  dolore  alvi  correptus  ,  in  latrinis 

intcstina  cuin  anima  cffudit ,  teslc  Ruffino  1.  10. 

Histor.  cap.  13.  Julianus  Apostata  pugnans  contra 

Persas  coelesti  telo  ictus  interiit,  ait  S.  Gregor. 

Nazianz.  orat.  1.  in  Julianum.Priscillianus  ii  Maxi- 

mo  tyranno  capite  plexus  est.  Leo  Armenus  ico- 

noclasta  in  ipsa  Ecclesia  necatus  cst.  Heraclitus 

Imperator  factusMonothelitasubitam  focdamquc 

morlem  obiit,  ciun  non  nisi  in  vultum  proprium 

mjngere  posset,  aitZonarasin  Annal.  Theodo- 

rici  rcgis  Gothoruni  Arriani  horribilcm  iicccm 

ctdamnationcni  narratS.  Gregor.  h.  Dialog.  c.30. 

\alens  Arrianus  a  Gothis  victus  fugionsincasam, 

iu  ea  ab  iisdem  concremattu  ost,  ait  S.  Hieron. 

iu  Chron.  Neslorii  linguam  blasphemam  excede- 

ittnt  vcrmes  .  ait  Evagriusl.  1.  Hist.  cap.  7.  Hu- 

ncticus  Arrianus  pcrsccutor  fidelium  a  vcrmihus 

consumptus  esi ,  ait  Victor  I.  3.  Wandal.  Anasta- 

CORNEL.    A    LAriDE.      T0M.    X. 


S.  PETRI.  Cap.  II.  7G0 

sius  impcr.  Eulychianus  fulmineiclus  occubuit, 
ait  Zonaras  ,  ct  Paulus  Diaconus  in  ejus  Vila.  Lu- 
therus  post  lautam  ccenam  nocte  suffocatus  in- 
teriil  ,  tesle  Cochlaeo  in  Vila  Luthcri.  Zuinglius 
in  hello  Helvctico  promitlens  se  omnia  Catlioli- 
corum  tela  excepturum  ,  ahiisdem  interemptus 
csi.  And.  Carolstadius  a  daemonc  abreplus  non 
comparuit.  Calvinus  instar  Herodis  a  vcrmibus 
consumplus ,  blasphcmansetpejerans  infelicem 
animam  exhalavit ,  leste  Bolseco  in  ejus  Vita. 

2.  ET  MULTI  SEQUENTUnEOnUM  LUXIJRIAS.]GraL>CC 

«^o;/-:ia(;,  id  est  ,  perditioncs  et  exitia.  Sed  Re- 
gia  et  Complut.  et  alia  legunt  euikyuMs ,  id  est 
pelulanlias ,  luxurias,  intemperantias. 

Hoc  est  quod  ait  Judas  v.  U.  baereticos  gratiam 
Dei  nostri  translulissein  luxuriam.  Et  Paulus  eos 
vocat  voluptatiim  amatores  magis  ,  quam  Dei , 
2.  Timoth.  3.  h.  S.  Hier.  in  c.  3.  Jcrem.  diserte 
ait ,  quod  nulla  hceresis  nisi  propter  gutam  ven- 
tremque  conslruilur ,  ut  seducat  muUerculas  one- 
ratas  peccatis  ,  et  in  c.  9.  Osee  :  Difficile,  ait,  est 
invenire  hcereticum  qui  diligat  castitatem.  Nota 
sunt  sacrilegia  et  libidines  portentosae  Calvini  , 
Lulher. ,  Bezae  et  casterorum.  Quocirca  Thomas 
Morus  argute  ciiidam  objicienti  ,  plurimos  ad 
Lutheri  sectam  se  conferre  ,  ideoque  eam  videri 
vcram,  respondit :  JSon  plus  miraculi  est  homines 
ad  Lulherum  currere  ,  quam  saxa  ex  allo  ruerc 
dcorsum;  plerique  cnim  currunt  et  ruunt  ad  gu- 
lam  ,  vcnerem  et  libertatem  carnis  ,  quasi  porei 
ad  volutabrum  ,  quam  permittit  ,  imo  docet 
Lutherus. 

3.  PER  QUOS  VI  V  DEI  BLASPHEMABITOB.]Heb.  "j"H 

derech,  id  estmn,  significat  instilulum  ,  vivendi 
normam  et  ralionem.  Via  ergo  Dei  est  vcra  ro- 
ligio  etChrislianismus  sancilus  i\  Deo  ;  hic  blas- 
phemalur  ab  haerelicis  lum  faclo  et  vila  ;  quia 
impuris  morihus  eum  contaminant ,  ac  Turcis 
et  Paganis  6um  ridendum  et  hlasphemandum 
cxponunt ;  tum  lingua  cl  calamo  ,  quia  miillos 
hlasphemos  errores  docenl ,  multaque  convicia 
«H  hlasphemias  jaclant  in  Christum  ,  B.  Virgi- 
ncm  ,  Sanctos ,  Rcligiosos  ,  Monachos  ,  vota  . 
jejunia  ,  ccelibatum  ,  Sacramcnta  ,  prassertim 
Euchaiistiam. 

Er  i.n  avaritia  fictis  VERRts.  ]  Alludit  ad  mci- 
catores  qui  verbis  fictis  et  arte  compositis  ,  su- 
pra  veritatem  laudant  etextollunt  suasmerces. 
ut  facilius  eas  extrudant,  et  carius  vendant.  Sic 
enim  haeretici  ut  suam  haeresim  divendant  ci 
spargant  cam  hlandis  etclegantibus  verbis  ador- 
nant,  et  quasi  mcrctriccm  sermonis  lenocinio 
fucant  ,  ut  videatur  pulchra  et  clegans  instar 
Helenae.  Unde  pro  ftctis  gracce  est  *)xzoi; ,  id 
est ,  ut  Pagnin.  et  Tigur.  faclitiis  ,  aut  potius  fic- 
titiis  ;  quia  more  plastis  ac  figuli  multa  confin- 
gunt,  ut  haeresis  suae  idolum  velent ,  yestiant 
et  ornent.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  Rom.  16.  18. 
Vrr  dulces  scrmoncs  et  bcncdicliones  seducunl  corda 
innoccntum  ;  et  S.  Gregorius  5.  Moral.  c.  11. 
alias  12.  Pleme  iemper  blanda  simt ,  inquit ,  qum 
proponunt  ,  scd  aspcra  qua?  prosequendo  subin- 
ferunt ;  et  S.  Hieron.  epist.  ad  Occan.  et  Patn- 
mach.  Sic,  ait  ,  vei-ba  tcmprnmt  ,  sic  ordinem 
vrrlunt  ,  et  ambigtta  qttoquc  concinnant  ,  ut  el 
nostram  et  advcrsariorum  confcssionem  tencani  , 
«/  aliter  ha?rcticus  ,  aider  Catholictts  audiat  :  si- 
cut  Arriani .  ut  o.usjTtov,  id  cst  consubstantialem  . 
tollerent ,  dixerunt  Christum  esse  •/t*tau*w*l  id 
est ,   in  substantia  similem  Patri  ,  utviderentui 

97 


110 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


idem  diccrc  quod  orthodoxi  ;  scd  unicum  ioia 
adjicientes oy.oj-no-j ,  sive  0//00U710V  cvcrtcbant,  lcstc 
S.  Cyrillo  Dial.  de  Trinit.  lib.  1. 

Prceclare  S.  August.  lil).  dc  Convenientia  De- 
calogi  cuin  dcccni  plagi»  ^gypti  :  Qui  ,  inquit  , 
Chrislianae  vcritali  contradicunt ,  et  in  stta  vani- 
(ate  deccpli  dccipiunt ,  rance  sunt ,  lcedium  quidcvi 
afjferentes  auribtis  ,  nutlos  autem  prcebentes  cibos 
mcntibus;  Sed  ranae  hce  ad  lucem  Ecclesiceet  ve- 
rilatis  obmutescunt  juxta  illud  Poetee : 

I.umine  perculscE  cessant  maledicere  rana; , 
Et  viclus  veri  luce  sophista  tacet. 

Idcm  serm.  87.  de  Temp.  comparat  eos  cyniphi- 
bus,  quos  volantes  non  vides ,  sed  sentis  slimu- 
lantcs.  Hcerelieus  enim  mintttis  et  sabliUbus  ver- 
borttm  stimitlis  animas  terebrat ,  et  tanta  caUidi- 
tale  circttmvcnit  ,  ut  deceptus  qttisque  nec  videal , 
nec  inteUigal  unde  decipitttr.  Idem  I.  5.  Confess. 
c.  3.  dc  Fausto  Manichrco  :  Faustus ,  ait,  mag- 
nus  laquetts  diaboii  el  multi  impticabantttr  in  co 
per  illeccbram  suavitoquentiaz;  ctc.  6.  Experlussum 
Iwminem  gratum  ct  jitcundum  verbis  ,  et  ea  ipsa  , 
qttce  itii  (  Manichaji )  dicere  sotent  mutlo  suavitts 
garrientem  ;  scd  subdit  suam  sapientice  verre 
siliin  ab  eo  non  potuisse  expleri ,  pneserlim  ubi 
apparuit  imperilus  earum  arlium  ,  inquit ,  quibas 
eum  exceUere  ptttaveram,  etc.  Libri  quippe  eorum 
pleni  sunt  longissimis  fabutis  de  cccto ,  cl  sidcribus, 
et  sole  et  tuna.  Unde  S.  August.  fatelur  eo  rclicto, 
sc  alio  transtulisse  ad  vestigandam  sapieniiam. 

DE    VOUIS  NEGOCIABUNTUR  ,  ]  epnopwwcz.i ,   id  eSt 

mercabunltir ;  Vatab.  vos  cauponabuntiir,  de  vobis 
ad  qucestum  abtttentur  ;  tum  quia  emungentcru- 
menas  vestras  ;  tum  quia  vos  vendent  diabolo. 
Hcerelicorum  ergo  proprium  vititun  est  avarilia. 
Aposlolorum  vero  et  Doctorum  orthodoxorum 
opum  contcmplus.  Unde  Paulus  gratis  evange- 
Iizavit,  1.  Corinth.  9.  15.  et  1.  Thessal.  2.  5.  Hoc 
est  quod  ait  Paulus  ad  Titum  1.  10.  Qtti  univcrsas 
domos  subvertunt ,  docentes  qttft  non  oportet  tttrpis 
lucri  gratia  ;  et  Judas  v.  16.  Miranles  personas 
quoeslus  causa.  Unde  graphice  eos  pingens  sanc- 
ius  Ignatius  epist.  3.  Quorum  Deus  ,  inquit,  ven- 
ter  est ,  qui  terrena  sapiunt ,  amalores  voluptatum 
el  non  Dei;  speciem  qttidem  pietatis  prce  sc  feren- 
les ,  virlutem  autem  ejus  abnegantes;  x?^lH-~°?°l  > 
id  est  ,  Christum  mcrcantes  ,  verbum  Dei  in  ta- 
bernis  praidicanles  ,  et  Dominum  nostrum  Jesum 
Clirislttm  vendentes  ,  mutierum  corruptores ,  atiena 
concupiscentes  ,  et  pecttniarum  amatores. 

QUIBUS    JUDICIUM  JAM  OLIM  NON  CESSAT.   ]  q.    (1. 

Judicium,  id  est  poenaet  damnatio  justo  Dei  ju- 
dicio  ab  olim  ,  puta  ab  aeterno  ;  eis  decreta  non 
tardat  ,  sed  inslat  et  imminet ,  licet  ipsi  hic 
triumphent  quasi  securi,  beaii  et  felices.  Grcece 
ooKKpyQj  id  est ,  non  oriatur ,  hocest,  ut  OE- 
cum.  non  erit  oiiosa  nec  irrita,  non  desidet , 
non  lorpescit ,  sed  strenue  progreditur  et  acce- 
lerat.  Unde  explicans  subdit  i  Et  perditio  eoram 
non  clormitat.  Hocest  quod  peccatoribus  intonat 
Isaias  c.  30.  33.  Prceparata  est  ab  heri  Topliet ,  a 
rege  prmparata  ,  profttnda  ,  et  dilalata.  JSttlri- 
mentaejus  ignis  et  ligna  mttlla  :  flatusDomini  si- 
cut  torrens  sulphuris  succendens  eam  ,  vide  ibi 
dicta. 

U.  Sl   ENIM  DEUS  ANGEUS   PECCA.NTIBUS   NON    PE- 

percit.  ]  Subaudi,  multo  magis  hominibtis  vili- 
hus,  puta  heereticis,  non  parcet,  uti  explicat  Pe- 
trus  v.  9.  et  11.  ita  Cassian.  I.  12.  Inslit.  c.  U.  et 
Damasc.  t.  Parnlip.  c.  6.  PeccanHbus,  intellige 


etinpeccalo  suousque  ad  finem  persislenlibus : 
nam  qttod  in  homine  est  mors ,  hoc  in  angelis  est 
casus  seu  lapsus ,  puta,  vice,  pocnilentice  et  meri- 
torum  terminus,  ait  Nyssen.  vel  potius  Neme- 
sius  li-bu  1.  deHomine  c.  3.  el  ex  eo  Damasc.  1.2. 
cap.  ft.  Sicutergo  hornoest  viaior  usque  admor- 
tem,  potestque  poenitere  et  salvari :  sicet  angeli 
habuerunt  aliquod  spalium  ,  licel  breve ,  quo 
fuerunt  viatores  usqne  ad  lapsum  e  ccelo,  in 
quo  poeniterepottiissent,  ait  Nyssenus,  si  voluis- 
sent;  sed  noluerunt,  ideoqtie  omnes  ceciderunt 
et  damnati  sunt ,  uli  passim  docent  Patres  el 
Doctores.  Nec  aliudvoluisse  videlur  S.  Thom.  1. 
p.  q.  63.  et  6ft.  cum  ait  angeli  naturam  secun- 
dum  volunlatem  esse  inflexibilem,  ut  ineo  quod 
semel  deliberale  elegit,  consianter  persislat,  uti 
de  facto  in  sua  electioneperstilerunl  omnes  tam 
boni  quam  mali  :  inflexibilem  enim  intellexit, 
quia  regre  ilectitur,  eo  quod  prius  omniaexacte 
considerel  et  perspiciat  antequam  eligat,  quod 
homo  saepe  non  facit,  ideoque  facilius  fieclilur 
mulatque  propositum.  Alioqui  enim  angelus 
cum  sit  liberrimus  ,  absolule  Hexilnlis  est,  po- 
tesique  mutare  electionem ,  uti  evincit  Scotus 
in  2.  dist.  6.  q.  2.  et  Gabriel  ibidem  q.  1.  a.  2. 
Credihile  tamen  est  Deum  eis  non  dedisse  gra- 
tiam  excitanlern  ad  poenitendum  necessariam, 
eo  quod  liberrime  peccarint,  el  in  peccalo  se 
obfirmarint,  uli  docet  S.  Gregorius2.  Moral.  c.  3. 
vel  U.  Cassian.  coll.it.  U.  c.  13.  etlZi.  Prosperl.  1. 
de  Vita  contemplaliva  c.  3.  Fulgenlius  de  Fide 
c.  3.  Isidorus  lib.  1.  de  Summo  bono  c.  12.  sen- 
tent.  11.  S.  Anselmus  liber  1.  Cttr  Deus  Itomo , 
cap.  16. 

Et  hac  dc  causa  nonnulli  Doctores  censent 
deemones  mox  ut  lapsi  sunt  in  peccatum,  fuisse 
in  vice  suce  termino,  ideoque  non  potuisseresur- 
gere  per  poenitentiam  et  salvari;  sententia  ta- 
men  damnationis  in  omnes  prolala  non  fuit  a 
Deo,  hisi  consummata  eorum  in  peccatoperse- 
verantia  et  ohstinatione  :  qua  prolata,  illico  e 
ccelo  in  tartara  praecipitati  siml.  Vidc  Gabriel. 
Vasquez  1.  part.  q.  6^.  art.  2.  disp.  239.  c.  7.  ubi 
et  ex  Palribus  qninque  causas  recensel  ,  cur 
Deus  peperccrit  homini  peccanti,  non  angelo. 
Prima  est,  quia  homo  fragilis  per  imbecillitatem 
carnis  peccavit,  ideoque  misericordiamestcon- 
secutus  :  angelus  vero  purus  vegetusque  est 
spiritus,  ait  S.  Gregor.  U.  Moral.  c.  9.  alias  10. 
et  Damascenus  lib.  2.  de  Fide  cap.  3.  Secunda  , 
quia  angelus  nullo  suadente  peccavit ,  homo  au- 
tem  suadente  diabolo  ;  ita  S.  Gregor.  loco  citato. 
Tertia,  quia  in  angelis  non  est  lapsa  tola  natura, 
sed  pars  illius  ;  in  hoinine  vero  tota  natura  lapsa 
est:  posleri  ergo  Adce  eo  pcccante  digni  fueiv 
venia  ,  quia  ejus  peccali  non  fucre  ccnscii  ;  ita 
S.  August.  Enchir.  c.  29.  Quarta  ,  quia  angdus 
ob  summam  mentis  perspicacitatem  pbna  v  >- 
luntate  peccavit;ila  Cassian.  collat.  U.  cap.  3. 
Quinta  ,  quia  angelus  crealus  fuit  in  sununo 
honoris  ordine,  quem  in  via  habere  poterat,  el 
lantum  per  contemplationem  sui  creatoris  con- 
firmandus  erat;  ideo  inde  lapsus,  non  fuit  revo- 
calus  per  poenitentiam  :  homo  vero  in  terra 
positus  destinatus  generalioni,  ut  inde  ad  melio- 
rem  vitam  sine  morte  transiret,  in  statu  magi^ 
remoto  a  beatitudine  constitutus  est;  et  ideo 
magis  spatium  constitutum  est  homini  quam 
angelo,  et  pocnitenlia  homini  concessa,  non  an- 
gelo;  ita  Auclor  de  Mirabil.  S.  Script.  apud  S.  Au- 
gust.  I.  1.  c.  2. 


COMMENTAKTA  1N  II. 

Porro  peccatum  Luciferi  ct  angelorum  fuit  su- 

perbia,  quia  instigante  Lucifero  rcbellarunt  Deo  ; 

«.ed   in   quo   ca    sila   fuerit    variant   Doclores. 

1'rimo,  Gabriel  Biel  et  Scolus  in  2.  dist.  5.  cen- 

sentin  eo  silam  fuisse,  quod  sibi  in  sua  pulcbri- 

tudine  ct  cxcellcntia  nimis  complacuerint.  Se- 

cundo,  alii  in  eo  quod  noluerinl  pendere  a  Deo, 

sed  sibi  vivere  et  sufficcrc.  Tertio  ,   alii  in  eo 

quod  voluerint  beatiiudinem  sibi  arrogare,  suis- 

queassequi  viribus,  nonDei;  ita  Alexander,  Al- 

bertus,  S.  Tbomas,  S.  Bonavent.  in  2.  dist.  5.  el 

6.    Quarto,  alii  in  eo,  quod  voluerinl  caeleris 

praeferri  etnulli  subesse;  ita  S.  Auguslinus  I.  l/i. 

Civit.  11.   et  S.   Gregorius  34.  Moral.  cap.  17. 

alias  14.  Jus,  inquit,  Ubertatis  appeiiit  ut  prcees- 

set  cceteris,  et  nulli  subcsset.  Quinlo  probabililer 

Franciscus  Suarez  lib.  7.  tle  Angelisc.  18.  n.  13. 

censet  eos    ambivisse   unionem  bypostalicam 

Verbi,  ut  scilicct  illa  uni  ex  angelorum  ordine, 

puta  Lucifero  suo  principi,  conferretur,  non 

hominialicui,  puta  Cbristo.  Ilancenim  unionem 

videtur   appctiissc  Lucifer,  eacdque  invidisse 

Cbristo,  ideoqucalios  adsibiconsentiendum  sol- 

licitasse.  Idipsum  innuit  Aposlolus  Ilebr.  1.  v.  6. 

diccns  :  Et  cum  itcrttm  inlroducil  primogenilttm 

in  orban  ttrrcv,  dicit  :  Et  adorent  eum  omncs  an- 

geli  Dei.  Eamdcm  scntenliam  tenet  Catbarinus 

hic,  eamque  innuil  Tcrtullianus  lib.  dePatien- 

lia,  S.  Uasilius  bomil.  de  invidia  ,  S.  Cyprianus 

traci.  de  Zclo  et  livore,  S.  Dernardus  serm.  1. 

de  Advenlu,  Rupcrlus  in  c.  8.  5.  Joannis  etalii. 

Sed  nruKMiBUS  (perperam  aliqui  apud  Bedam 

legunt,  rugicntibus)  iisfemni  df.tractos  in  tai\- 

taiidm  tradidit  CRUCiANDOS.  ]  Rudcntibus ,  id  est 

catenis  infernalibus,  scilicct  igni  et  inferno  eos 

ulligando,  ut  nulla  potestate  aul  vi  ea  exculere, 

aut  ab  iis  se  'libcrare  valeant.  Graece  cst  cupx,: 

Zo<(Oi>,  id  esl  catenis  culiginis ,  vcl  noclis.  Per  ru- 

dentes  inferni ,  S.  Pelrus  signilic-jl  polestaleni, 

jus  et  vim  quam  babuit  et  cxcrcuit  infernus, 

quasl  minislcr  et  liclor  Dei ,  in  angelos  in  coelo 

tnox  ut  peccarunt,  et  a  Deo  damnati  sunt,  nt 

scilicet  illos  delurbante  Micbaele   cum   sociis 

angelis  bonis,  sua  quasi  vi  supernaturali,  qua- 

lenus  scilici  I  erat  instruinenium  divinae  vin- 

dictae,  e  coclis  ad  se  allraberet ,  sibiquc  ut  lor- 

lori  et  lormento  indivulse  et  inseparabililer  trl- 

ligaret;  sicut  idem  ille  ignis  inferni  dcemoncs 

quocumque  terrarum  vagantes  ita  detinet,  ui 

aetivilalem  cjus  nusqtiam  cffugerepossint.  Sicul 

<*rgo  ignis   vehemens  suum  quaerit  pabulcim  , 

adeoipie  si  paleas  aul  stipulas  vel  emiuus  odo- 

iclur,  illic.o  eas  invadil,  corripit  et  inccndil;  sic 

et  Ignis  inferni  suum  pabuluni  odoratus  in  coelo, 

inita  d;einones,illico  eos  ad  sc  rapuit ,  delraxil 

el  Qamtnavit,  fccitque  folles  et  fomcnta   gc- 

huuns.  I  ni  Nota  paradoxon  :  nam  tunc  infernus 

babuit  jus  in  coelum ,  id  esl ,    in   angclos   in 

ccelo,  ideoipie  caduni  fuit  qttasi  infcrnus,  imo  in- 

fcruo  subdiluin.  \cc  id  mirum  :  quia  magis  mi- 

rum  est  peccatum  angclonim  fuisse  in  ccclo , 

quain  poenam  peccali.    Ubi  vide  et  collige  ex 

pocna  bac,  quanta  sit  gravitas  pcccatict  supcr- 

bia?,  qu»  coelum  qtnsi  in  infernum,  angclos  in 

daemoncs  conunutarit. 

Possunt  tanien  facilius  in  Grarco,  rudenies  in- 
femi  rererri  non  ad  vocem  dctructos,  sed  ad  vo- 
eem  tradidit.  q.  d.  Tradidit  Deus  angelos  pec- 
cantes  ac  tnaocipavit  carceri  et  igni  infernali , 
lllique  cos  in  perpetuum  dcvinxit,  et  quasiqui- 
busdam  rudenlibus,  vcl,  utGra-ca  Labent,  calc- 


EPIST.  S.  PETHI.  Cup.  II.  771 

nis  caliginis  alligavit  et  lirmissime  astrinxit,  ut 
cum  nunquam  excutere  aut  evadeie  possint. 
llae  ergo  calenae  et  rudentes  non  sunt  aliud, 
quam  clauslra  inferni.  Unde  S.  Auguslinus  I.  11. 
de  Civit.  c.  33.  ct  S.  Gregorius  8.  Moral.  c.  11. 
sic  legunt :  Sed  carceribus  caliginis  inferni  retru- 
dens,  tradidil  in  judicio  puniendos,  vel  cruciandos 
reservari. 

Hos  rudentes  graplncc  depingit  S.  Cyprianus 
de  Laudibus  marlyrii  :  Sceuians ,  inquit,  locus 
cui  gelienna  nomen  est ,  magno  pUmgentium 
murmure  et  gemitu  ,  el  cruciunltbus  flammis  yer 
horrendam  spissa;  caliginis  noclem,  sceva  semper 
incendia  camini  fumantis  expirat ,  globtts  ignittm 
arctalus  obstruitur ,  et  in  varios  pcrnce  cxtttts  re- 
laxalur.  Tttnc  sceviendi  pturima  gencra,  tttm  in  se 
ipse  convolvit  ,  quidcjuid  ardoris  emissi  cdax 
flamma  cruciarit.  Ilos  quibus  recttsala  vox  l)o- 
mini,  et  impcria  fuere  contrmpta,  disparibtts  cocr- 
cel  exitiis,  proque  merilo  salulis  cxactce  vires  suas 
suggerit,  dum  pars  scekris  discrimen  imponit. 
Atque  hcecquidcm  universiin  omnino  vere. 

Mox  vero  singula  poenarum  genera  dislin- 
guens  :  Et  alios  quidcm  ,  ait ,  molcs  inlolerabilts 
cttrvat ;  alios  per  abruptum  clivosi  tramilis  collem 
vis  sa:va  prcecipitat ,  ct  calmarum  slridenliiim 
nexum  grave  pondusinclinal.  Sttnt  ct  quos  agens 
slriclim  rota  et  indefessa  verligo ,  cl  quos  tenaci 
inter  se  dcnsitate  constrictos  adhcerens  corpori 
corpus  inctttdal ;  ul  ct  absumat  incendium,  el  gra- 
vet  ferrum,  ct  excruciet  tttrba  multorum.  Quae 
sane,  nisi  melaphorice  el  impioprie  accipias  . 
fabulosa  et  Poetarum  figmenlis  similia  v  idenlur  : 
licetenim  certum  sitin  inferno  damnalos  varii> 
poenis  et  modis  torqueri ,  tamen  in  (Uemonibus, 
qtii  corpus  non  habent,  hatc  locum  babere  ne- 
queunt,  nisi  quis  dicat  (kTmones  in  inferno  as- 
sumere  corpora  borribilia,  ut  homines  dainna  - 
los  magis  crucient,  magisque  crucientur  et  ipsi. 
quod  insinuat  Isaias  "A.  \U.  ut  ibi  dixi. 

Porro  ex  eo  quod  habet  Graecus,  catenis  rali- 
ginis,  mulli  per  caliginem  accipiunl  non  infer- 
num,  sedaercm  bunc  crassum  :  indeque  docenl 
aerem  hunc  plentim  esse  (hemonibtis  :  pariem 
enim  daemonum  delrusam  esse  in  infernum  , 
partem  vcro  hic  vagari  ad  tentanduin  omnes , 
quae  in  die  judicii  relegabitur  in  lartara;  iia 
S.  Ilieron.  in  cap.  6.  ad  Epbcs.  v.  12.  S.  Chrys. 
homil.  11.  in  episl.  1.  ad  Tbessal.  Tcrtull.  Apo- 
log.  cap.  22.  Theodor.  lib.  h.  de  Graecor.  Affect. 
S.  AntQBius  apud  S.  Athanas.  S.  August.  de  Na- 
lura  boni  cap.  33.  el  8.  de  Civit.  22.  el  (ract.  95 
in  Joann.  ct  alibi ;  qui  ct  addit  aerem  hunc 
imtim  posse  vocari  infernum.  Haec  senientia 
vcra  cst,  sed  non  congruit  nostraa  versioni.  qnae 
habet  rudentibus  infcrni;  bi  cnim  non  sunl  iu 
acre;  nec  etiam  congruil  Graeco  x*fr«pt»9*i, 
id  cst,  ('n  tartarttm  prccripilans.  Quare  caligo 
liacc,  accipi  debet  in  inferno  ,  Uti  OxpHcatJudas 
v.  6.  dicens  :  Vinculis  wlernis  sub  caligine  reser- 
ravit  :  \n  inferno  enim  sunlvincula  damonuni 
aeterna,  non  in  aere. 

Nota.  Tohoh  pepcrcit .  conlincl  miosin  :  parinn 
eniiii  dicit,  sed  lOllge  plus  significat  q.  d.  Von 
prprrcit,sei\  irrevocabilem  in  eos  protulit  dam- 
nationis  senlentiam  ,  Juxta  illud  1.  Hegum  I"'. 
v.  29.  Triumphalor  in  Israrl  non  parcct ,  cl  pm- 
nitudine  non  ftrclctnr  :  nrquc  cnim  homo  cst ,  ul 
agat  pcrnitrntiam.  Quarc  error  Origcnis  JaJtl 
olim  damnalus  cst,  daemones  aliquando  a  Dfto 
rcvocando*  ct  salvandos  fore.  Quo  accedit  Am- 


772  COMMENTARIA  IN  II 

brosiastcrin  c.  3.  ad  Eplies.  asserens  aliquos  ex 
daemonibus  per  Paulum  liberalos  ab  errore , 
peccato,  etLuciferi  lyrannide.  Iluc  aliqui  refe- 
runt  illud  Severi  Sul|)ilii,  quo  ipse  ascribit 
S.  Marlinoin  Vita  ejusc.  2Zj.  ubi  narratS.  Marti- 
num  diabolo  energumenum  possidenti  dixisse  : 
Sl poenitere  et  conoerti  vis,  Deus  tui  miserebitur. 
Verum  si  id  dixit  S.  Martinus,  non  absolute  dixit 
Deum  miserturum  diaboli,  sed  conditionate, 
scilicel  si  poenitere  vellet  :  atqui  conditio  baec 
est  impossibilis ;  dsemon  enim  obslinatus  est  in 
malo  prorsusque  impoenitens  poenitere  nec  vult 
nec  potest :  ergo  pariter  impossibile  est  secun- 
dumlegem  ordinariam  ut  Deusejus  misereatur. 


Quare  verissime  S.  Augost.  lib.  21.  Civit.  23.  Te- 
ncalur,  ait,  fixumet  immobile,  nullum  regressum 
udjustitiam  vilamque  sanctorum  diabolum  et  an- 
gelos  ejus  kabituros;  quiaScriptura  qua;  neminem 
faltit,  dicit  eis,  Deum  non  pepercisse,  et  sic  ab  illo 
esse  intcr  impios  pradamnatos ,  utcarceribus  cali- 
ginis  inferni  retrusi  traderentur  servandi,  atque 
ultimojudicio  puniendi ,  quando  eos  xternus  ignis 
excipiet  ubi  cruciabuntur  in  scecula  saculorum. 

Detiuctos  in  tartarum.]  Graece  significantius 
est  TapT«5<Dcas ,  q.  d.  Tartarizans ,  siderans,  ful- 
minans,  adigensque  in  tartara.  Porro  tartarus, 
et  in  plurali  tartara  dicuntur  xno  xox>  Tapaoww  ,  id 
est  turbare;  aut  polius  ara>  touv  vkprxpi&t»,  id  est  a 
tartareo  tremore  frigoris;  tartarus  ergo  signifi- 
cat  locum  frigoris  maximi ;  ita  ex  llesiodo  Plu- 
tarch.  opusc.  de  primo  frigido.  Sicut  ergo  in- 
fernus  dicitur  gebenna  ab  igne  et  ardore,  ila 
idem  dicilur  tartarus  a  frigore  et  gelu,  juxta  il- 
ktd  Job  1h.  v.  19.  Ad  nimium  calorem  iranseat  ab 
aquis  nivium,  quod  de  inferno  explicat  Pbilip- 
pus  Presbyter,  Beda,  Lyran.  S.  Thom.  Stunica 
et  alii.  ldem  significat  stridor  dentium,  de  quo 
Christus  Matth.  25.  30.  et  M.  Stridor  enim  hic 
oritur  ex  frigore.  UndeBeda  lib.  5.  Histor.  Angl. 
refert  S.  Diethelmum  vidisse  animas  in  Purga- 
torio  salire  ab  ignibus  ad  nives.  Tartarus  ergo 
est  locus  inferorum  profundus  et  imus,  ait  Ser- 
vius  et  Suidas.  Unde  Virgil.  6.  jEneid. 

Tum  tarlarusipse 
Bis  palct  in  proeceps  tantum,  tenditque  sub  umbras, 
Quantus  ad  aelhereum  cceli  suspectus  Olympum. 

Ideni  ibidem  : 

Hinc  via  tartarei  quae  fert  Acherontis  ad  undas, 
Turbidus  hiccceno  vastaque  voragine  gurges 
,/Estuat,  atque  omnem  Cocyto  eructat  arenam. 
Quae  rapidus  flamrnis  ambit  torrentibus  amnis 
Tartareus  Phlegethon ,  torquetque  sonanlia  saxa. 

Et  Lucretius  lib.  3. 

Tarlarus  horrificos  eructans  faucibus  a?stus. 

Quaeres  ex  quo  loco  detracti  sunt  daemones, 
etconsequenter  ubi  fuerecreati?  Resp.  primo, 
S.  August.  lib.  3.  de  Genesi  ad  litter.  c.  10.  et 
Rupert.  in  Genes.  1. 1.  c.  11.  eos  conditos  fuisse 
in  aere  superiore,  quicoelo  vicinus  est,  indeque 
detractos.  Idem  censuit  Eugubinus  1.  7.  Peren. 
Phil.  c.  38.  sed  falso  nixus  fundamento,  scilicet 
quod  angeli  sint  corporei,  et  quoad  corpus  ex 
aere  creati.  Secundo,  S.Hieron.  (quem  scquitur 
noster  Lorinus  et  Ascanius  Martinengus  in 
Genes.  c.  1.  et  Franc.  Suarez  tract.  de  Angelis 
1.  l.cap.  4.)  lib.  6.  in  Isaiae.  c.  14.13.  explicans 
illud  Luciferi  :  In  ccelum conscendam,  super  astra 
cali  exaltabo  solium  meum ,  censet  Luciferum  et 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

dacmones  creatos  esse  in  firmamento ,  sive 
splwera  octava,  in  quo  sunt  stellae  et  astra,  inde- 
quc  voluisse  conscendere  in  coelum  empyreum. 
Tertio  S.  August.  11.  de  Genes.  ad  lilter.  c.  17. 
et  19.  censet  daemones  creatos  in  mundo  isto 
inferiori,  angelos  vero  bonos  in  ccelo.  Quarto  , 
S.  Thomas  1.  part.  quaest.  Gl.quaestiunc.  U.  ad  2. 
insinuat  angelos  inferiores,  qui  prassunl  crea- 
turis  ,  ut  coelis ,  elementis  ,  in  illis  ipsis  esse 
creatos,  caeteros  vero  in  coclo  empyreo. 

Quinto,  alii  passim  censent  omnes  angelos 
tam  bonos  quam  malos  creatos  esse  in  coelo 
empyreo;  indeque  malos  a  Michaele  et  sociis 
praecipitatos  in  tartara ;  ita  Glossa,  Beda  hom.  2. 
Hexaem.  quod  opus  alii  Junilio  ascribunt,  Ma- 
gister  sentent.  in  2.  dist.  2.  S.  Thomas  et  Scho- 
laslici  1.  part.  quaest.  61.  a.  h.  Ratio  est  prima  , 
quia  angeli  sunt  nobilissimae  creaturae  elpuris- 
simi  spiritus  :  ergo  eis  debebatur  nobilissimus 
et  purissimus  locus;  talis  autem  estcceiumem- 
pyreum.  Secundo,  quia  angelicreati  sunt  primo 
die  niundi  scilicet  cum  ipso  mundo.  Primo  au- 
tem  die  lantum  creatum  est  coelum  empyreum, 
terra  et  abyssus  aquarum  :  caeteri  enim  cocli 
creati  sunt  quarto  die  mundi,  uti  ostendi  Ge- 
nes.  1.  v.  1.  et  seq.  Ergo  necessum  fuit  angelos 
omnes  creari  in  ccelo  non  alio,  quam  empyreo. 
Tertio,  coelum  empyreum  estimmobile;  caeteri 
enim  coeli  movenlur  et  raptantur  motu  primi 
mobilis  ,  angeli  autem  sunt  quieti  ctstabiles, 
nec  decet  eos  raptari  instar  coelorum ;  aut  lo- 
cuin  domumque  eorum  raptari  ipsis  immotis, 
ut  sua  eis  sedes  et  locus  eripiatur  :  ergo  creali 
suntincoelo  immobili,  puta  empyreo.  Quarto, 
quia  in  empyreo  est  sedes  et  thronus  gloriae 
Dei;  illius  autem  slipatores  sunt  angeli  : 
ergo, etc 

Porro  Isaiae  locus  non  concludit  Luciferum 
creatum  esse  in  firmamento;  alius  enim  est 
sensus  lsaiae ,  ut  ibidem  dixi :  alioqui  ex  eodem 
loco  concludendum  esset  Luciferum  creatum 
esse  in  infima  aeris  regione  ;  ait  enim  :  Ascen- 
dam  super  aititudinem  nubilum ;  imo,  sedebo  in 
monte  testamenti  in  lateribus  Aquilonis  ,  hoc  est, 
in  monteet  temploSion.  Loquitur  ergolsaias  de 
homine  terreno,  puta  de  rege  Babylonis,  ut  ipse 
ait  v.  h-  non  de  diabolo. 

Dices,  Adam  crcatus  est  extra  Paradisum  et 
translatus  est  a  Deo  in  Paradisum  :  ergo  pariler 
decuit  angelos  noncreari  in  loco  gloriae.  quiest 
coelum  empyreum,  sed  ad  illum  per  merita 
transferri.  Respond.  nego  consequentiam;  et  ad 
antecedens  dico  Adamum  conditum  fuisseex- 
tra  Paradisum,  quia  ipse  eratterrenus  et  terrae 
totius  dominus  ac  posteri  ejus  spargendi  erant 
per  omnes  terroeregiones.  Adde  idempeneesse 
creari  in  Paradiso,  et  mox  a  creatione  gratuito 
collocari  in  Paradiso,  uti  contigit  Adamo;  unde 
et  Eva  condita  est  in  Paradiso  :  angelis  vero  ob 
naturse  excellentiam  nullus  alius  erat  conve- 
niens  locus,  quam  coelum  empyreum.  Porro  si 
AdamParadisum  contaminavit  peccando,  quid 
mirum,  si  Lucifer  coelum  quoque  empyreum 
contaminarit  peccando?  nec  enim  locus  ,  sed 
persona  peccans  proprie  peccato  contamina- 
tur. 

Nota.  S.  Petrus  comparat  et  adasquat  hic  hae- 
resiarchasLucifero,  haereticos  daemonibus.hae- 
resim  eorum  peccato ,  tam  in  culpa,  quam  in 
pcena.  Primo,  quia  Lucifer  peccavit  intoleranda 
superbia,  ita  et  haeresiarcha.  Secundo.  quja  Lu- 


COMMENTAhTA  1N  II.  EPIST 

cifer  et  chemones  rebellarunt  Deo  et  Ecclesiae 
ccelesli  :  sic  et  haeretici  rebellant  Deo  et  Ecclc- 
siae  tcrrestri.  Tertio,  Lucifer  cunj  daemonibus 
commisil crimen  laesaj  majestalis  divrnae;  cjus 
t  niin  thronum  voluit  invadere  cum  dixit ;  In  coz- 
Uun  conscendam ,  super  ustra  Dci  exaltabo  sulium 
meuin,  simiiis  ero  Altissimo,  Isaiae  \h.  13.  Sic  et 
hieieiici  commitiunt  crimen  hcsae  majestatis  di- 
Vinae  ;  cjuia  ejus  veritatem,  fidem,  religionem  , 
cullum,  licclesiam,  Sacramenta  impngnant  : 
ac  proinde  novum  quasi  Deuin,  novani  fidem, 
religionem,  Ecclesiam  inducere  satagunl  in  qua 
haeresiarcha  prajsideat  quasi  terrestris  Lucifer  , 
assislanl  ei  hserelici  qui  ei  credunt  quasi  angeli 
et  daemones.  Quarlo,  Lucifer  salagit  oinnes  tain 
angclos  quam  homines  secum  trahere  in  rui- 
nani :  sic  haeresiarcha  plurimos  seducit,  securn- 
que  irahit  in  perniciem  el  gehennam.  Quinto, 
quia  Lucifer  auctor  est  omnis  lueresis,  adeoque 
lnulli  haeresiarchea  babuerunt  daemones  pare- 
dros  et  familiares ,  uti  ostendi  1.  Timoth.  U.  1. 
Llnde  Cassianus  Collat.  7.  c.  32.  aflirinatse  cke- 
nionem  audisse  confilentem  .  se  per  Arrium  et 
Eunomium  impietatem  sacrilegi  dogmatis  edi- 
disse.  Sane  Lutherus  lib.  de  Missa  angulari,  et  ad 
Eleclorem  Saxoniae  fatetur  se  cum  diabolo  plus- 
quam  modium  salis  comedisse,  ab  eoque  argu- 
meuta  accepisse  quibus  Missam  impugnaret. 
Calvinus  Bucero  objicienti  sibi  studium  convi- 
ciaiuli  et  maledicendi  respondet  epist.  ad  eum- 
deni ,  hunc  esse  morbum  sui  non  tam  ingenii , 
quam  gcnii ,  utiquc  mali;  se  enim  h  genio  quo- 
dam  impelli,  nt  sive  scribat,  sive  concioneiur  , 
assidue  maledicat  et  convicietur.  Zuinglius  lib. 
deSupplem.  Eucharist.  profitetur  se  noctuedoc- 
tum  moclum  detorquendi  verba  consecrationis  : 
lloc  est  corpus  meum,  nimirum  explicando  cor- 
pus  per  figurain  corporis  ;  additquc  nescire  se 
an  genius  bic  albus,  au  aler  fuerit.  Carolstadium 
a  dsemonc  abreptum  publica  est  fama.  Hosius 
lib.  de  Haeresibus,  scribil  nonnullos  decies  per 
diem  diabolum  adorasse,  indeque  vocalos  Dae- 
moniacos.  Huc  facit  quocl  Tertull.  lib.  de  Praes- 
cript.  c. 43. et  seq.  scribit  haereticos  commercia 
habcre  cuin  Magis  ;  imo  primum  haeresiarcham 
Simonem  ,  ejusque  discipulum  Menandrum 
fuisse  magos.  Hoc  saeculo  est  secla  Diabolisla- 
rum,  qui  gloriantur  se  sortiarios  esse,  el  diaboli 
characlereinsignitos,  quem  ubi  vino  incaluere, 
nudata  carne  ostendere  non  verenlur.  Auditum 
est  ex  ipsorum  confes&ione,  quod  numerus  eo- 
rum  usque  ad  sexaginia  millia  in  Galliis  excrc- 
veiii.  Dicunt  se  aliquid  credere,  ubi  idexpedit: 
nihil  vicissim  credere,  ubi  sic  expedit;  ita  ex 
libro  Parisiensi  Rescius  in  Centuria  sectarum. 
Caveat  sibi  quisque  ab  eis  quasi  a  diabolo,  praj- 
sertimprincipes;  namin  eorum  aulasetanimos, 
ut  eorum  sint  consiliarii,  sese  insinuare  sata- 
gunt  simulatione  sapientiaB.VidenostrumDelrio 
prasfat.  in  Disquis.  magic.  ubi  quinque  causas 
recenset,  cur  haeresim  comitetur  magia  :  unde 
Apocal.  9.  3.  locuslae  repraesenlantes  haereti- 
cos  exeunt  deputeoabyssi.  liinc  et  Antichristus, 
qui  erit  caputet  princeps  haereticorum,  iia  pos- 
sidebilur  a  diabolo,  ut  \ideatur  essedaemon  in- 
carnatus.  1'inle  de  eo  Apostolus  ait  2.  Thessal.  •}. 
9.  Cujus  est  adventus  secundum  operationem Sa- 
tanain  omnivirtule,  et  signis  etprodlgiis  menda- 
cibus,  et  in  omni  seductione  iniquitaiis, 

Sexio,  sicut  Lucifer  est  inms  in  iuferno  ,  sic  et 
heresiarchae    sunt   profundissimi   in  inferno, 


S.  PETIU  Cap.  II. 


I  10 

quasi  assessores  Luciferi.  Quociica  S.  Ckrysost 
contra  Arrianos  ita  concludit  :  Arrianusest,ergo 
diabolus  est.  S.  Alhanas.  vero  seini.  2.  contra 
Arrian.  Arrium  vocatalheum.  S.  August.  21.  (,t- 
vit.  25.  docet  haereticum  esse  pejorem  Paguno- 
hationeni  dat  :  Cumpejor  utiifucsit  desertor  fidei, 
et  exdeseriore  oppugnutorejus  effcctus,  cjuam  ULe 
qui  non  deseruit  quod  nunquam  tenuit.  El  Ter- 
tull.  lib.  cle  1'atientia  :  Elhnici,  ait,  non  credendu 
credunt  multa  de  Deo  naturali  lumine  cognita  : 
at  hceretici  credendo  non  credunt ;  quia  dicunt  se 
credere  verbo  Dei,  cum  revera  non  credant. 

TlUDIDIT    CRUCIANDOS  IIS  JODICIUM    RE8ERVA1I.] 

LoquiturS.  Petrus  de  diemonibus,  quasi  dereis 
jam  damnatis  ad  exlremum  supplicium  :  bi 
enim  post  damnalionis  sententiam  traduntur 
commenlariensi ,  ut  eos  in  carceie  asservet  et 
vinciat  donec  educantur  ad  supplicium.  Simili 
enim  modo  Deus  daemones  mancipavit  inferno 
usque  ad  diem  judicii  et  supplicii.  Licet  enim  tc 
cruciandos  non  sitin  Graeco,  tamen  intelligitur. 
Suspicatur  Gagneius  nostrum  iulerpretem  pio 
mpflu/rtivovsjid  est,  eos  qui  servantur;  aut  renipq/u- 
voyj ,  idest  servalos  ,  hoc  esl  servandos  ,  legisse 
t&ipfuvovf,  idesl  a/flictos,  vexalos  ,  acproeo  ver- 
lisse  cruciandos  :  quin  et  codices  nonnulli  ha- 
bent xoi«;oyMvous ,  id  est,  eos  qui  puniuntur  et 
crucianlur. 

Aliqui  ex  hoc  loco  et  similibus,  ul  Matlb.  b. 
29.  ubi  daemones  rogant  Chrislum  ne  eos  mittat 
in  abyssum ,  pularunt  chemones  necdum  cru- 
ciari  igne  gehennae,  sedeo  cruciandospostdiem 
judicii;  ila  videtur  loqui  S.  Justin.  contra  Try- 
phon.  Irenaeus  lib.  5.  cap.  33.  S.  Hilar.  can.  8.  in 
Matlh.Euseb.  /j.  hist.  c  17.  vel  18.  Lactanl.  1.  7. 
c.  26.  Sed  certum  est  doemones  omnes ,  eliam 
cjui  in  hoc  aerevaganturcruciari  igne  gehennae, 
sive  quod  ignis  ille  agat  in  distans  ,  sive  quod 
igneni  illum  invisibiliter  secum  ferant ,  illique 
sint  alligati  :  ideo  enim  Deus  detraxit  eos  in  tar- 
tarum ,  ut  ibi  jugiler  crucientur  et  ardeant. 
Quare  Patres  jam  ciiati  explicandi  sunt  de  poena 
accidentali  :  luecenim  daemonibus  accrescel  iu 
diejudicii.  Primo,  quia  injutlicio  universalj  co- 
ram  omnibus  angelis  et  hominibus,  publicam 
accipient  damnalionis  sententiam  a  Christoju- 
dice,  cujus  facies  et  ira  adeo  eril  horribilis,  ut 
daemones  et  damnatimallentmanereiu  inferno 
ibique  cruciari,  quam  inde  exireinvallein  Josa- 
phat  ad  judicium  ,  juxta  illud  Apocal.  6.  1G.  Di- 
cunt  montibus  ct  pctris  :  Cadite  super  nos  et  abs- 
condite  nos  a  facie  sedentis  super  thronum ,  et  ab 
ira  Agni,  quoniam  venitdies  magnus  ir&ipsorum, 
ct  quis  poterit  stare? 

Secundo,  quia  in  judicio  auferetur  eis  omtris 
libertas  vagandi  per  lerram,  el  tentandi  perden- 
dique bomines,  ac  ininfernum  quasi  in  carce- 
rem  perpetuum  nuuquam  inde  exituri  reclu- 
dentur;  quodvalde  eos  cruciabit  :  unde  themo- 
nes  rogarunl  Christum,  ne  eos  mitteret  iu 
abyssuin,  Matth.  8. 

Tertio,  quia  in  judicio  omnes  Angeli  et  Deati 
ciini  Christo  eos  condeinnahunlel  imrepabunt. 
1.  Corinth.  G.  S.Sapient.  5. 1.  IUirsum  daemont is 
in  judicio  videbunl  Angelorum  el  Sancloruui 
gloriam ,  eosque  in  thronos  ei  sedes  sibi  olim 
destinatas  succedere  et  evehi,  sovero  in  ■-•  - 
hennam  depriini,  quod  eos  valde  cruciabit. 

Quarlo,  quia  lunc  simul  omnes  damnati  et 
tl.emones  trudentur  in  gehennam,  ubi  quisque 
coeterorum  omnium  tormenta  vidcns ,  iisdem 


Tjii  COMMENTAfllA  1N  II.  EP 

cruciabitur,  prajsertim  quia  unus  alieri  ibidem 
roaledicil  cumque  execratur,  affligit  cl  torquet, 
praesertim  cosquiipsum  tentaruntadpeccaluui; 
ideoque  damnationis  ejus  fuerunt  causa,  uti 
fucre  daemoncs.  Hoc  cst  quod  ait  S.  Joannes 
Apoc  20.  9.  Diabolus  quiseducebat  eos,  missus  est 
in  stagnum  ignis  et  sulplutris ,  ubi  et  bestia  el 
pseudopropheta  cruciabunturdieac  noctein  stectila 
sceculorum.  !n  inferno  ergo  omnes  se  invicem 
cruciant,  ringunt,  el  laniantquasi  canes  rabidi. 
Hoc  est  quod  S.  Clemens  7.  Const.  33.  ait  Chris- 
tum  venturum  ad  judicandum  diabolum  mundi 
deceptorem.  Et  Lactant.  lib.  7.  26.  in  die  judicii 
ait :  Dominus  illorum  ( impiorum ,  puta  Satanas ) 
cum  ministris  suis  comprehendetur,  ad  pcenamqttc 
damnabitur  ;  cum  qtto  pariter  omnis  turba  impio- 
rum  pro  suis  facinoribus  in  conspectu  angclorum 
alque  justorum  perpetuo  igni  cremabitur  in  teter- 
num.  Denique  S.  Bonavcnt.  iuft.  dtst.  hl-  art.  1. 
quaest.  h-  insinuat  essenlialis  euarti  poenae  dae- 
monum  parlem  in  diem  judicii  differri;  verum 
hoc  aliis  passim  non  probatur. 

5.  Et  oi\iginali  miwdo  non  pepercit.  ]  Graece 
ufxwpw  i  quod  Pagnin.  et  Vatabl.  vertunt , 
prisco  mttndo ;  Clarius  anliquo;  Gagneius,n(d/e£ 
imperito,  scilicetin  cognitione  Dei  et  rerum  sa- 
lutis.  Originalem  ergo  mundum  vocat  priscum 
el  primaevum,  qui  fuit  ante  diluvium  :  tunc 
enim  fuit  origo  mundi  et  hominum  in  Adamo, 
aquodecimus  fuit  Noe  sub  quo  Deus  totum  is- 
tum  mundum  punivit  diluvio ;  eo  quod  ingratus, 
et  recentis  originis  accrealionis  ct  creatoris  sui 
immemor ,  ad  carnem  et  scelera  deflexisset; 
praesertim  cum  posteri  Selh  conuubia  junxe- 
runt  cum  posteris  Cain  ,  uli  narratur  Genes.-6. 
Posl  exemplum  punitionis  daemonum  proponit 
S.  Petrus  exemplum  diiuvii,  quo  Deus  omnes 
peccatores  mersit  totumque  mundum  perdidit, 
ut  quisque  impius,  praesertim  haereticus,  secuni 
cogitet  :  Si  Deus  toti  mundonon  pepercit,  ergo 
nec  mihi  qui  unus  et  solus  sum  ,  parcet. 

Nota.  Sicut  paulo  ante  haereticos  et  hacresiar- 
chas  comparavit  S.  Petrus  Lucifero  et  diabolis  , 
ila  hic  eosdem  comparat  gigantibus;  hi  enim 
fuerunt  causa  diluvii.  Primo  ergo,  sicut  gigantes 
nati  sunt  ex  luxuria  filiorum  Dei,  puta  postero- 
rumSeth,  cum  filiabus  hominum,  puta  Caini, 
Genes.  6.  v.  h.  Ita  luxuria  multos  monachos  et 
aposlatas  adigit  ad  haeresim  ,  ut  fiant  haerelico- 
ium  ministri. 

Secundo  ,  quia  gigantes  fuerunt  superbi  et 
*3to;j.«yci ;  sic  et  haerelici  sunt  Titanes  superhis- 
simi,  qui  contra  Christum  et  Deum  pugnant, 
tandemque  fiunt  alhei  et  atheismum  inducunt. 

Tertio  ,  sicut  gigantes  fuerunt  tyranni  etop- 
pressores  hominum ;  sic  et  ha?retici. 

Quarto,  sicut  Nemrodet  gigantes  aedificarunl 
lurrimBabel  quasi  contra  coelumet  Deum  pug- 
naluri ;  sic  el  hseretici  aedificanl  Ecclesiani  schis- 
matis  et  confusionis,  quam  significat  Babel,  ut 
Ecclcsiam  tam  ccelestem ,  quam  terrestrem  op- 
pugnent. 

Quinto,  sicutDeus  gigantes  mersit  diluvioet 
praecipitavil  in  tartara;  sic  et  haereticos  praeci- 
piiat :  vide  dicta  degiganlibus  Genes.  6. 

SEU  OCTAVUM  NOE  JUSTITI/E  pr^conem  custodi- 
vit.  ]  Titelmannus  censet  Noe  fuisse  octavum 
ab  Adarno;  sed  failitur  :  fuit  enim  ab  eo  deci- 
mus.  Dicitur  ergo  octavus,  scilicet  eorum  qui 
perarcam  salvati  sunt:  alluditenim  S.  Pelrusad 
idquod  dixitepist.  1.  3.  20.  Ocio  animce,  id  est 


1ST.  S.  PETRI.  Cap.  IL 

homines,  salvce  factce  sunt  per  aquam;  eorum 
ergooctavus  fuit  Noe.  AliiexJosepho  1.1.  Antiq. 
c.  h.  ct  5.  ccnsent  Noe  fuisse  octavum  praeco- 
nem  juslitiae,  quia  seculus  est  septcm  genera- 
tiones  ,  quibus  posteri  Seth  coluerunl  justitiam 
et  sanclitatem.  Alii  octavum  dici  censent,  quia 
natus  est  anno  octingentesimo,  non  ii  creatione 
mundi;  ab  ea  enim  natus  est  anno  1056,  sed  ab 
inchoata  impietate  cl  corruptione  mundi,  quae 
ante  Noe  duraverat  per  sepiingentos  annos.  Alii 
septem  alios  praecones  jusliihe  illo  aevo  commi- 
niscuntur,  quos  Scriplura  non  exprimat ,  quo- 
rum  octavus  fuerit  Noe.  Sed  primus  sensus  est 
genuinus.  Porro  Philo  libro  de  congressu  quce- 
rendce  eruditionis  gratia ,  nolat  Noe  qui  primus 
inScriptura  nominatur  justus,  fuisse  decimum 
ab  Adamo  :  Vt,  inquit,  aperte  doceat ,  quod  sicut 
denarius  numerorum,  qui  dcinceps  unilatem  sequi- 
tur ,  est  perfectissimus;  ita  justitia  in  anima  re- 
vera  finis  est  vitce  actionum. 

Nota.  Noe  vocatur,  juslitice prceco.  Primo,  quia 
prcTnunliavitjustamscelerumvindiclammundo 
imminentem  per  inslans  diluvium.  Secundo, 
quia  ipse  fuit  cultor  jusiitiae  et  sanctitalis,  eam- 
que  verbo  et  exemplo  depraedicavit.  Terlio,  quia 
fuit  Propheta  ct  praenuntiavit  adventum  justi , 
puta  Chrisli,  quod  scilicel  ipsecarnem  assume- 
ret;  ac  proinde  indignum  esse  carnem  maculare 
gula  et  vencre,  quam  Filius  Dei  ad  divinitatem 
essetevecturus.  HincJosephus  lib.  1.  Antiq.c.  h. 
JSoe,  inquit,  factaeorum  (  hominum  sui  aevi)  mo- 
leste  et  indigne  ferens  suadebat ,  ut  in  melius  men- 
lem  ac  opera  sua  transmutarent.  Verum  cum  vi- 
deret  illos  sibi  non  parere ,  lotosque  vitiorum 
dulcedini  succumbere ,  veritus  ne  et  se  et  familiam 
suam  interimerent,  secedens  cum  suis  in  aliam  re- 
gionem  migravit.  El  Deusvirijuslitia  dclectatus , 
non  aliorum  sotum  maliliam  damnavit ,  sed  cum 
decrevisset  universum  kumanum  gcnus  exlinguere, 
aliudque  novum  et  a  viliis  purum  inslaurare  ;  pri- 
mum  vitam  eorum  breviore  spatio  circumscripsit , 
et  abrogata  longctvitate  intra  centum  et  viginti 
annos  coercuit ;  dein  continenlem  lerramin  pelagi 
faciem  transmutavit,  atque  ilagenus  illud  abolevit 
universum. 

Quocirca  S.  Paulus  ita  celebrat  Noe  ejusquc 
fidem  et  justitiam  c.  11.  ad  Hebr.  7.  Fide  Noe 
responso  acceplo  de  iis,  quce  adhuc  non  videbantur, 
metuens  aplavit  arcam  in  salutem  domus  suoe,  per 
qttam  damnavit  mundum,  et  juslilice  qttce  per  fi- 
dem  est ,  liceres  est  insliluttts.  Et  S.  Ambros.  lib.  1. 
de  Noe  c.  1.  Noe,  ait:  Domintts  Detts  ad  renovan- 
dttm  semen  hominum  reservavit ,  ttt  esset  juslitice 
seminarium,  etc,  ttt  dttm  Noe  sanctummajore  in- 
tenlione  consideramtts ,  reficiamur  et  nos ,  sicut 
omne  gev.tis  in  illorequievit  ab  operibus  suis  atque 
tristitia.  Unde  et  Noe  dicilttr  latine  jttstus ,  vel 
requies.  Et  mox  subdit :  Jusliliam  solamesse  quce 
aliis  potius  nata ,  qttam  sibi ,  non  qttod  utile  sibi 
est,  qucerat ,  sed  qttod  omnibas.  Hoec  nos  reqtties- 
cere  facit  ab  operibus  iniquitalis ,  hcec  revocat  a 
tristitia;  quia  dtim  ea  qttce  justa  sunt  gerimus, 
nihiltimemus  pura?  conscientice  securitate.  Etc  20. 
docet  ob  justitiam  Noe  faclam  esse  humani  ge- 
neris  instauralionem ,  ne  tottim  corpas  generis 
humani  vel  abolitum  videretttr  in  terris,  vel  a  Dei 
abscissum  gralia  relinqueretur,  elc  Et  ideojustus 
quem  non  videbat  Dominum ,  rcquirebat  corrup- 
telce  exsors,  cupidus  ceternitatis.  Idem  S.  Ambros. 
in  Psalm.  118.  oclon.  7.  asserit  quod  Enochprop- 
ler  dcvotioncm  raptus  ad  ccelum,  terrence  malltifo 


COMMENTARIA  lN  II. 

virus  evaserit;  quod  Noe  propter  justitiam  diluvii 
victor ,  generis  factus  liumani  sttperstcs  sit ;  qttod 
Abraham  proplcr  fidem  ,  seminarium  poslcritaUs 
stKB  toto  orbe  diffnderil ;  qttod  lsrael  propter  labo- 
rum  tolerantiam,  populum cridentittm  proprii  no- 
minis  signaculo  consecravcril  ;  quod  Davidproptcr 
mansueludinem  regali  lionore  donatus ,  scnioribus 
fratribas  antelalus  sit ;  quod  Elias  propter  zcUtm 
Deicurruelatus  in  aerem  ccclcslis  sedis  hospitium 
novi  gcneris  acquisierit  incolalu;  vide  S.  August. 
serm.  ZiG.  dc  Tenip.  ubi  Noe  charitatem  sancli- 
talemque  demonstrat  ct  celebrat. 

Custodivit]  tum  iu  justitia,  tuni  in  vila  ,  ne 
periret  diluvio,  sed  esset  conservalor  ct  resiau- 
ralor  generishumaui,  ac  patcr  cl  patriarchu  novi 
post  diluvium  s;eculi. 

DlLUVIUM  MUNDO  IMPIOIIU3I  INDUCENS.  ]  Mitudum 

impiorum  vocat  non  solos  inipios  ,  sed  toluni 
munduni  inipiis  pli  nuin  :  totus  cnini  niiiudus 
proptcr  iinpios  ,  ciun  ipsis,  diluvio  mcrsus  est. 
Dc  Noe  el  diluvio,  vidc  dicta  Genes.  C. 

G.  Ivr  civitates  Sodomoiu :.\i  i;t  Gouoiuuleorum 
1N  cinehem  iucdkjens.  ]  Ini[)iis,  puta  lucrcticis  , 
pro|>osuit  S.  Petrus  priino,  punilioncin  daemo- 
innn;  sccundo,  vindictain  diluvii  liic.  Tcrtio  , 
proponit  conriagralionein  Sodomcc  cl  Gomor- 
rhae  ob  infanda  scclcra  et  praeposteras  libidincs. 
Quocirca  merito  Juslinianus  impcr.  Constit.  No- 
vellall.  vclans  cas  ,  nuncupat  illicitas,  impias 
ct  diabolicas  luxurias,  ob  quas  Dcus  orbi  graves 
clades  iminiitai.  Alquc  Valcntinianus  ,  Tbeodo- 
sius  et  Arcadius  impcr.  eas  flammis  puniendas , 
ac  paederastas  exurenflos  sanxerunt,  sicutDcus 
exussit  Sodomitas,  imo  totam  Pentapolim,  licet 
amoenissimam  et  fcrtilissimam  ,  in  cineres  re- 
degit,  ne  vel  rcliquice  lanti  tamquc  cnormis  et 
infamis  scclcris  in  terra  cxlarcnl.  Sic  et  luere- 
siarchre  ignibus  traduntur  quasi  piacula  et  ca- 
tbarmata  terrac  neeatn  inquincnl,  sedexpicnt; 
ipsi  cniinnon  raro  corporalcs,  scd  scmpernivs- 
tici  sunt  Sodomitce;  quia  fidem  adullcranl,  el 
pruposleram  inducunt;  qua  dc  causa  cos  htc 
Sodomilis  comparats.  Petnis. 

KXEMPLUM  EORUM    QUJ    IMPIE   ACTURI  SUNT  ,    PO- 

nens,]  scilicet  boc  exemplo  ostcndcns  omncs 
iinpios  similiter  ac  Sodoinitas  pnnicndos  csse , 
ct  perciinilcr  arsnros  in  gehonna  :  cujus  rei 
uiioStiyya  ,  id  est  c.vcmplum  ,  imago  specimen  , 
paradigmn  ,  cxcniplar,  similitudo  ct  typus  fuit 
incendtum  Sodomse :  quod  tantum  fuit,  utetiam- 
luun  terra  illa  tota  sit  caliginosa  ct  rumigans  , 
plena  bituminis,  nil  vlvum  aiensj  quinet  fron- 
des,  llnres  el  IVikMiis  niox  ul  carpuntnr  in  ciuc- 
rcs  et  favillas  verluntur,  quasi  ignis  pristinus 
ibidcm  adhuc  latens  peirduret,  itaque  ignem  pc- 
rennem  inferni  rcprn?sentot.  Unde  Josepbi  I.  5. 
Bellic.  5.  Wmic  (Arabire)  inquit,  vicina  est  So- 
domttea  terra  oUtnquidem  tum  fructibusqaam  di- 
vitiis  ctcilatuin  fortunala  ,  nunc  autcm  omnis 
■  Ut  qitiv  hubitatorum  impictatis  fahninihus 
ronflagrassememoraturidemqae  adhuc  in  ea  <li- 
cuu  tgius  reliquias ,  ct  oppidorum  qutnque  videre 
ticct  imaginesel  renaseenjtes  m  fructibus  eineres  : 
qut  colore  quidem  smt  cdulibus  simiies ,  car- 
penttum  vero  manihis  in  fumum  dissolruniur  et 
ctncrcm.  Et  1'bilo  lib.  de  Abrabam  :  Fitlmineus 
s  (Sodonise)  aU,  nunquumwtinguiuiri  am 
serptt,  aut  vapofat,  quod  oculis  ipsis  cernitur; 
extant  etiam  argumento  cladis  veteris  fumus 
exhatans  perpetao;  a  sttlphur  quod  ibi  foditur. 
Adde  pl;mc   videri  onmes  Sodomitas  ct  Peata- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   II.  775 

politas  post  inceudium  tcrrestre ,  damnatos 
fuisse  ad  incendium  infernale,  uti  docet  S.  Cy- 
prian.  serni.  de  Passione.  Hoc  est  (piod  S.  Petro 
consonans  clare  asserit  S.  Judas  v.  7.  Sicut  So- 
doma  el  Gonwrrha ,  ct  ftnitimtv  civitates  simiU 
modo  exfornicuttv ,  et  abeuntcs  post  carnem  aite- 
cam  faclcv  sunt  exemplum ,  ignis  xtemi  pcenam 
sustinentes. 

7.  LT    JUSTUM   LOT    OPPnESSUM     A     NEFA.NDORLM 

( Sodomitarum)  injuiua  ac  luxltuosa  con- 
veusatiom:  i.iupuit,]  per  angelos  aeqne  ac  No«' 
eripuit  ab  irapiis  et  diluvio  ;  vide  Uisluriam  Lot 
Genes.  19. 

8.  ASPECTU  ENIM  ET  AUDITU  JUSTUS  ERAT.  ]  q.    (1. 

Lot  ereptus  fuit  ab  incendio  Sodomaj ,  cjui.t 
sanctis  et  castis  erat  oculis  et  auribus,  cum 
iitriusque  incesli  et  obscoeni  esscnt  Sodomitae  : 
unde  ipse  tantis  eorum  obsccenitaliljus,  quas  in- 
vitus  eegerrime  videbal  ct  audiebat,  discrucia- 
batur. 

Cruciabant.  ]  Legit  interpres  eftwwt&»v  ,  id  e.si 
excruciabant ,  in  plurali  :  jam  Iegunl  iu  singu- 
lari  »6ftoRv<&9  ,  id  est  cruciabat,  scilicct  seipsum 
et  animani  suam  Lol;  sed  eodem  redil  sensus  : 
lam  enim  Sodomilae  suis  infandis  scebu-ibus 
excruciabant  Lot ,  (piam  Lot  iisdem  se  discru- 
ciabat  ei  discruciabatur,  dicensilludS.  Polycarpi 
de  liaereticis  :  Detts  bone ,  in  qtttv  Unipora  me  n- 
servasti ,  ut  htvc  aiidiam?  tcste  Luscbio  lib.  5. 
Ilistor.  c.  20.  Nam,  ut  ait  S.  Greg.  1.  Moral.c  7. 
Iniquorum  vita  non  dclectundo  jtisli  aures  atque , 
oculos  sed  feriendo  lungebat ;  illam  cnini  dctesta- 
baturet  e,\ecrabalur.  Nota  bic,  Sanctoruin  excru- 
ciari  sceleribusctoffensis  contraDeum  etproxi- 
mumadinissisinsuacongregationcurbc,  provin- 
ciaet  regno;  ita  DavidPs.  118- v.  139-  Tubesccrc, 
ait,  me  fecit  zcttts  meus,  quia  oblili  sunt  verba  ttta 
inimici  mci.  Et  v.  158.  Vidi  prtvvaricanlcs,  et  la- 
bcscebam.  Quia  enim  summc  amant  Deum,  ejus- 
que  bonorem  zelant,  eeque  ac  proximonun  sa- 
Julcm,  binc  suninic  dolent  et  cruciantur  dc  Dei 
contemptu  ac  proximorum  perditione. 

9.  Novtt  Dominus  pios  (Noe,  Lot,  eorumquc  as- 
seclas)  de  tentatione  eripei\e.]  Novit  non  tan- 
lum  spcculativc,  sed  et  practicc  :  novit  crgo,  id 
cstscit,  pot(;st,  vultct  solet  (et  meialepsis)  pios 
efipere  juxla  illud  quod  promisit  per  lsaiain 
cap.  43.  2.  Ctan  transieris  pcr  aquas  tecum  ero , 
ct  flumina  non  operient  te  ;  et  cum  ambulavcris  Ut 
ignc,  non  combttreris,  el  flamma  non  ardcbit  inte. 
Noe  enimab  aquis,  Lot  abigne  liberatus  est.  Sic 
Dcus  liberavit  Abrabam  de  I"r,  id  cst  ignc 
Cbalda^orum  Genes.ll.  31.  Jacoh  demanuEsau, 
Joseph  de  manu  fratrum  el  carci  re .  Mosen  et 
Heliraeos  de  manu  Pliaraonis  ,  David  de  manu 
Saul,  Susannam  de  manu  senum,  Daniclem  dc 
lacu  lconum,  tres  pueros  do  fornace ,  Mardo- 
cliceum  de  manu  Aman  ,  Juditb  de  manu  Holo- 
bunis,  Tobiamdc  manu  Asmod;ei ,  Macliab.eo.s 
de  manu  Anliocbi,  Eliam  t]v  nianu  Jczabeli>. 
Vere  Psalles  :  Mutltr,  ait.  sitnt  triluttittioiics  jus- 
torum ,  et  dc  omnibus  his  Hbcrahit  cos  Dominus  , 
Psal.  8S.  -10.  i:t  Psalm.  U9.  15.  Invora  mc  in  d- 
tribulationis  :  crttam  tc ,  el  lionoi  iftcabis  mc.  Bl 
l'sal.  90.  15.  cttmipso  sttm  in  tribitlulionc,cripiav> 
i  um  ct  gloriftcabo  cttm. 

Dicant  crgo  Sancli  in  tribulationc  cum  Paulo  : 
In  omnibtts  tribulationcm  patimur,  sednonangus- 
liamitr  ;  aporiamur ,  scd  non  dcstituimur :  pt 
rutioncmpatimtir  ,  scd  non  derelinquimttr ;  /itiini- 
1'jiuir,  scd  non  confundimttr ;  dcjicimur ,  scri  ncn 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


776 

perimus,  2.  Corinih.  U.  8.  Et :  Propter  temorlifi 
ramur  tota  die ,  cestimati  sumus  sicut  oves  occi- 
sionis;  sed  in  his  omnibus  superamus  propter  eum 
qui  dilcxil  nos ,  Roman.  8.  73.  Quo  ergo  mnjor 
esltribulalioetangustia,  eo  magis  sperandum, 
spcsquc  fortius  et  securius  figenda  est  in  Deo  , 
quia  magis  tribulatis  magis   vicinus  est  Deus. 
Acute  Pliniuslib.  8.  16.  Tum,a\l,  prcecipuusvoto- 
rum  locus  cst ,  cum  spei  nullus  est.  Hoc  est,  quod 
ait  Nahum  id  est  consolator  c.  1.  v.  7.  Bonus  Do- 
minus  ,  et  confortans  in  die  tribuiationis.  Tunc 
enim  mira  Dei  benignitas  elucet,  cum  jusios 
videt  ita  oppressos,    ut   humanitus  periculis 
oripi,  et  salvari  nonpossint.  Unde  Tigurinavcr- 
tit.  Prcesidium  temporibus  difficillimis  ;  alii,  robur 
in  die  angustias ,  hcbr.  est  ">3?D  maoz ,  pro  quo 
Septuag.  verlere  solent  hyperaspistes ;  Vulgatus, 
protector,  juxtaillud  Sapicnt.  5.  17.  Dexterasua 
teget  eos ,  et  brachio  sancto  suo  defendet  illos ; 
graece  vmpaanm ;   hoc  est ,  tanquam  satelles  et 
stipato  clypeo  suo  proteget  eos.  Sic  Deus  dixit 
Abrahae  Genes.  15.  1.  Noli  timere  Abraham,  ego 
protector  tuus  sum;  hebr.  ego  scutum  tibi;  Sep- 
Uiag.  eyw  vT:e.f>aoTci%u,  hocesl,  ego  protego  te ,  ob- 
jccto  hostibus  et  opposito  validissimo  clypeo. 
Hinc  a  Davide  de  Psalm.  59.  9.  Deus  vocalur 
fortitudo  capilis  mei;   hebr.maos;  Seplu  g.  xpx- 
Ta«i«s  ,  idest  firmitas,  securitas,  munimentum. 
Et  Psalm.  9.  10.  Adjutor  in  opportunitatibus ,  in 
tribulatione.  Prov.  10.  29.  Fortitudo  simplicis ,  via 
Domini ;  hebr.  maos;  Sepluag.  ejfvpw/ta,  idestm»- 
nitio,  arx,  propugnaculum.  Cant.  1.  8.  Equilattii 
meo  incurribus  Pharaonis  assimilavi  te ,  hocesl, 
sicut  populo  meo  ,  cum  a  fronte  mare  rubrum 
objectum  fugam  retardaret,  a  tergo  furens  Pha- 
raocum  copiis  validissimis  insequeretur ,  a  la- 
teribus  rupes  transitum  negarent,  in  tanlas  an- 
gustias  redacto,  et  omni  humana  ope  destituto , 
opportune  subveni;  sic  et  subveniam  libi  ,  6 
sponsa  mea,  in  quantavis  anguslia. 

INIQUOS   VERO   IN  DIEM    JUDICII    RESERVARE    CRU- 

ciandos.  ]  Est  hic  antapodoton  ,  sive  reddilio  et 
expletio  similitudinis  inchoatae  v.  h.  llla  enim 
sententia  :  Si  enim  Deus  angelis  peccantibus  non 
pepercit;  inabsoluta  pendet,  etpendula  suspen- 
iiit  lectorem  hucusque  :  hic  enim  expletur.  Imo 
ilyginius  Papa  epist.  2.  citatis  praecedentibus 
S.  Petri  de  angelis,  Noe  et  Sodoma  verbis,  statim 


buntur,  aliasque  poenas  accidenlales  subibunt' 
aeque  ac  daemones,  uti  dixi  v.  h. 

10.  Magis  (  Graece  /taiwra,  id  est  maxime ; 
S.  Hier.  lib.  1.  contra  Jovin.  praicipue  ;  )  autem 
eos  ,  supple  et  repete  id  quod  praecessit,  scilicet: 
Novit  Dominus  iniquos  in  diem  judicii  reservare 
cruciandos  ;  huic  enim  apte  cohacret ,  Magis  au- 
tem  eos  ;  qui  post  carnem  in  concupiscentia  im- 
MUNDiTiiB  ambulant.  ]  q.  d.  Deus  in  die  judicii 
puniet  omnes  impios ,  sed  maxime  haercticos 
luxuriosos,  quidominationem  contemnunt,  etc; 
horum  enim  uti  majus  est  scelus ,  ita  pariier  ma- 
jus  erit  judicium  et  supplicium.  Lyranus  ex  «i 
magis ,  vel,  utgraeceest,  maxime ,  colligil  pec- 
catum  haeresis  praesertim  in  haeresiarcha  ,  essc 
gravius  peccato  Sodomitarum  .  el  eorum  qui 
mersi  sunt  diluvio  ;  quin  et  daemonum  ,  ideoque 
gravius  puniendum  in  gehenna.  Quod  intellige 
non  de  omnibus  ,  sed  de  muliis  :  peccatum  enim 
Luciferi  excitantis  caeteros  ad  rebellandum  Deo, 
fuit  gravius.  Adde  haeresim  inducere  caetera  om- 
nia  peccata ,  ac  praesertim  libidinem  etiam  prae- 
posteram  :  uti  paederastas  fuisse  Calvinum  et 
Bezam  docet  eorum  vita  et  carmina.  Hoc  est 
quod  ait  Judas  v.  7.  eos  sicut  Sodomam  ex  forni- 
catos  abire  post  carnem  alteram. 

Qui  post  carnem  ,  ( id  est ,  sequentes  carnem  . 
cjusque  appetitus  carnales,  )  in  concupiscentia 
immunditi/e,  (  graece  iJ.asfj.ov,  id  est ,  contamina- 
lionis ,  et  pollutionis  , )  ambulant.  )  Dnde  sanc- 
tus  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  sic  legit  :  Qtu 
post  carnem  ambulant  in  desideriis  poltutionis  ,  id 
est  pollutis  ,  quibus  corpus  ,  aeque  ac  animam  , 
coniaminant  et  polluunt.  Taxat  S.  Petrus  haerc- 
ticorum  sui  aevi,  puta  Simonianorum  ,  Nicolai- 
tarum  ,  Gnosticorum  ,  libidines  et  spurcitias  , 
ait  OEcumen.  Idem  fuit  genius  aliorum  hcereti- 
corum  ,  praeserlim  bujus  aevi ,  uti  norunt  vin 
prudentes  et  experli.  Hinc  de  eisdem  Paulus 
Ephes.  5.  12.  Quk  ab  eis  ,  ait,  occulte  fiunt ,  lurpc 
est  dicerc. 

DOMINATIONEMQUE  CONTEMNUNT.  ]  PrimO  ,   q.  (1. 

Contemnunt  Magislratus  ,  Episcopos  ,  Praeposi- 
los  tam  Saeculares  ,  quam  Ecclesiasticos  ,  qunn 
Ecclesia  vel  Republica  dominantur.  Ita  Vatabl. 
undeS.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  legitin  plu- 
rali ,  et.  dominationcs  despiciunt.  Eodem  modo  le 


.^.  1'etn  de  angeiis,  Noe  et  hodoma  verDis,  statim     '  ^>>  >  r:,  .":'..  r^r,^i,,t    n,nm  hnr  «it  vp- 
Hbtt  :  QuiU^aUsM^is  *  anplis per^eranU-     BOD.  B,bha  > « .«  QwJtoL  Quam  hOO  «m 


bus  in  nequilia  eorumerit  ?  sive  haec  ipse  olim  in 
epist.  S.  Petri  legerit,  sivenon  lecta,  sed  intel- 
Jecta  suppleverit.  Sensus  ergo  est.  q.  d.  Si  Dctis 
angelis  non  pepercit ,  sed  rudentibus  inferni  de- 
tractos  in  tartarum  tradidit  cruciandos  in  judi- 
ctum  reservari,  etc.  Ergo  idem  ipse  novit,  id  est 
scit,  potest  et  vulthomines  iniquos,  ut  Sodomi 


rum  omnes  historiae  loquuntur  ,  mio  oculis 
nostris  vidimus  in  bellis,  quce  haeretici  rebellcs 
inFrancia,  Germania,  Anglia  ,  Belgio  suscita- 
runt.  Sane  Lutberus  lib.  de  Potestate  sacculan  : 
Scire  ,  inquit ,  debctis  ,  quod  ab  intlio  mundt  rara 
admodum  avis  est  princeps  prudens  ,  adhttc  multo 
rarior  princeps  probus  :  sunt  commttnder  maxtmc 


scit,  potest  ei.  vuunomines  lniquos,  ui  socioun-  <»'"/<  r#»»«~r-  r.~~~-  -  --  te,.rnm  •  Pt  inu 
i as  et  mersos  diluvio,  CcXterosque  in  diem  judicii  fatui ,  ac  pesstmt  nebulones  uper  terram  ,  ettpst 
„ .„„,;'    U;„^   „;„.,;    «„„,.,^.,..t      «;/M/  lirtnres  el  carmnces  Dct.  Et  in  Fraeiat.  conira 


reservare  cruciandos.  Hinc  aliqui  censuerunt 
damnatos  non  cruciari  ignegehennre  ante  diem 
judicii.  Quam  sententiam  Graecis  tribuit  Guido 
i.armelila ;  sed  hic  est  error  damnalus  in  Conc. 
Florent.  imo  a  Christo  Lucae  16.  19,  ubi  narrat 
animam  divitis  Epulonis  cruciari  igne  gehenna?. 
Sicut  ergo  animae  Sanctorum  post  Chrisli  mor- 
teni  siplene  sintexpiatae,illicoevolantin  ccelum, 
ibique  visioneDei  beantur;  sic  animce  reprobo- 
rumillico  rapiunturin  tartara,  ut  igne  exuran- 
lur,  aitS.  Gregor.  Dialog.  c.  20.  Quod  ergo  hic 
diciiur  eos  reservari  in  diem  judicii  cruciandos, 
intellige  quia  tunc  non  tantum  in  anima,  uti 
nunc,  sed  et  in  corporc  quo  resurgent,  crucia- 


sunt  lictores  el  camiftces  Dci.  Et  m  Praefat.  contra 
duoCcesarismandata:  Tttrca,  ail,  dectesetpru- 
denlior  et  probior  est  principtbtts  nostrts.  Et  m 
Rusticoslibello,  eos  vocat  tyrannos  ,  el  Evan- 
gelii  persecutores.  Scriptura ,  ait,  vocat  eosbrs- 
lias  ,  id  est ,  animalia  fera  ,  ut  sunl  lupi ,  aprt  , 
ursi ,  leones.  Neque  igitur  ego  ex  tts  homtnes  fa- 
ciam  ;  ferendi  tamen  sunt  ,  si  Deus  per  eos  plagis 
nos  vult  afflcere.  Utrumque  sanc  ttmut ,  st  prce.va- 
lerent  rustici,  diabolus  foret  Abbas  ;  si  vero  pra>- 
valerent  ejusmodi  tyranni ,  mater  ejus  foret  Ab- 
batissa.  ldem  in  Bulla  conlra  Ordinem  Ecclesias- 
ticum  ,  Episcopos  vocatlarvas  diaboh,  additque: 
Ouicumque  opemferunt  ,  corpus  ,  bona  cl  famam 


COMMENTAhTA  IN  II 

in  hoc  impendunt ,  ut  Episcopatus  devastcntur  ,  et 
Episcoporum  regimen  exlinguatur ,  hi  sunt  dilecli 
jiiii  Dei ,  et  veri  Christiani ,  observantes  prcecepta 
Dei  ,  et  repugnanles  ordinalionibus  diaboli  :  aut 
si  hoc  non  possunt  ,  illud  saltem  contemnant, 
Contra  vero  qui  manu  tenent  Episcoporum  regi- 
men ,  eisque  obediunt  ,  hi  sunt  diaboli  ministri,  El 
rursum  :  Evangelium  quocumque  venit ,  oporlct  ul 
tumultuelur  ;  nisi  id  faciat ,  non  esl  vcrum. 

Anno  156Q  habilum  esi  Genevae  consilium  de 
rege  Francoruni  ,  regina  uxore  ,  regina  inatre  , 
ejus  liberis  ,  proceribus  et  Calbolicis  magistra- 
tibus  ad  certum  diem  trucidandis  ,  Beza  prin- 
cipe,  Calvino  auctore,  Olloinano  subsignalore, 
Spifamio  suasorc  ,  omnibus  Galliae  praedonibus 
et  lanislis  consciis.  Hujus  consilii  et  conspira- 
tionis  invenla  est  etimpressa  epistola  Calvini  ad 
Virelum  Lausannre  ,  uti  narrat  Bolsecus  in  Vita 
Calvini  cap.  21.  Calvinus  in  cap.  l\.  Danielis  : 
llodie ,  ait,  ut  rcges  fere  omnes  falui  sunt  etbruti, 
ita  ctiam  sunt  quasi  equi  et  asini  brutorum  ani- 
malium.  Zuinglius  Marlis  el  Bellonoe  sacerdos 
lib.  h.  Epistolarum  fol.  18G.  llomanum  ,  inquit , 
imperium ,  imo  quodcumque  imperium  ,  ubi  since- 
ram  rtdigionem  opprimere  cccperil  ,  si  nos  illud 
negligcntcr  palimur  ,  non  minus  conlemptce  reli- 
gionis  rci  erimus  ,  quam  ipsi  oppressores.  Ederus 
in  2.  Evang.  luquisit.  parte ,  inter  Flaccianorum 
dogmata  et  axiomata  baec  recenset  :  Papa  est 
verus  Anlichristus  ,  draco  venenatus  ,  diaboli  ad- 
minislrator ,  homo  pcccati,  (ilius  pcrdilionis.  Cce- 
sar  et  regcs  quando  sunt  d  Papa  vel  cjus  Episcopis 
consecrali  ,  tunc  accipiunt  Anlichristi  signum  : 
omnes  in  Papatu  propric  sunt  regnum  diaboti,  po- 
pulus  dtemonis  ,  horrendce  et  immilis  bestice  et  ar- 
chinebuloncs.  IMura  vide  apud  Stanislaum  Res- 
cium  I.  1.  de  Albeismis  Evangelicorum  c.  7. 
Quin  et  Aurifaber  Luibcri  discipulus  in  Sympo- 
siacis  lit.  desectariis  :  Ccrlumest  ,  inquit,  quod 
quilibet  hcereticus  aulseclarius  esl  scdiliosus  :  nam 
posteaquam  mendaciadocuit  et  sparsit,  cadeinde 
homicidiisobsignat.  Etilerum  folio  r>G7.  Scdiliones 
et  homicidia  hcereticorum  ,  imo  diaboli  velut  si- 
gillum  quoddum  sunt.  Inde  tot  scelera  Lutberi 
seclatorum  ,  adeo  ut  Lulberus  ipse  ad  lot  lan- 
taque  obslupesccns  dixerit  bomines  deleriores 
csse  in  lulberanismo  quam  in  Papalu.  Aurifabcr 
enim  in  Convivalibus  Lutberi  sermonibus  scri- 
bit ,  scepe  dixissu  Lutberum  cum  suspiriis  :  Post 
revclatum  Evangctium  (  per  Lulberum  ,  )  virtus 
est  occisa  ,  juslilia  opprcssa  ,  temperanlia  tigata  , 
veritas  u  canibus  lacerata  ,  fidcs  clauda,  nequitiu 
quolidianu  ,  devotio  pttlsa  ,  harcsis  reticta.  Cele- 
bre  est  illud  de  Titclmanno  Ileslmsio  Lulberano 
Heidelberga  ,  aiiisqjue  quinque  urbibus  ejeclo  : 

Quxritur ,  HcshusiuB  cur  sexla  pulsus  ab  urbe  est  ? 
In  promptu  causa  cst ,  seditiosus  erat. 

Sccundoet  pressius,  q.  d.  Dominium  Deicon- 
temnunt,  uegani  Detui)  essererum  suarum,  ei 
btnnauarum  gubernatorem  ac  dominum ,  negant 
Dei  providentiam.  Iia  explicat  S.  Judas  v.  6.  di- 

cens  :  ncuiiiuttomn  et  Dominttin  nostrum  Jestiin 
Christum  negmles.  Nicolaii;e  enim  et  Gnostici  , 
ait  IreniCUS  lib.  1.  c.  1.  Salvatorcm  dicttnt  :  nec 
cnim  Doinintiin  cttm  nominarc  volur.t /  juxta  iil 
quod  dixit  IVtrtis  v.  1.  Et  eum  qui  emit  cos  Do- 
minttm  nrgant.  q.  d.  Spoliant  Cbrislum  ivdcmp- 
torcm  siitiin  summo  dominio  ,  idest  divinitatc, 
uti  postca  lcccrimi  Arriani :  Dei  eniip  proprium 
nomeucst  Doininus,  ob  plciuimcjus  dominium 

COa.MiL.        A   LA1>1DE.       lOSt.    X. 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  V.  777 

in  omnia.  Unde  S.  Thomas  profitens  Cbristi  di- 
vinitaletn  :  Domintts  meus  ,  ait,  et  Deus  meus  , 
Joan.  20.  28.  Causam  dat  OEcumenius  :  Deinde  , 
inquit,  per  hcec  d  mundi  opiftcio  et  providenttu 
dominationibus  expulsis ,  in  omnem  carnalem  im- 
munditiem profusi  sunt.  Sic  enim  haerelici  etalbei 
negant  ntuncn  et  Dei  providenliam  ,  nt  sine  re- 
morsu  judicis  el  vindicis  suis  cupidinibus  fraena 
laxent ,  iisque  toli  velut  equi  et  sues  indulgeant. 

Per  /uftor/iTa  ergo  S.  Petrus  significat  divini- 
tatem,  qua  dominantemomnibus,puia  summum 
ejus  imperium  ,  dominium,  jus  ,  potestatem  , 
arbilrium  ,  auctorilatem  ,  gubernalionem  ,  et 
providentiam  in  res  omnes  ,  quam  Christo  adi- 
mebat ,  sibique  arrogabat  Sitnon  Magus  cum  suis. 
Dominalionem ergo  ,  id  eslDominum  ,  ulexplicat 
S.  Judas  ,  ejusque  dominittm  el  providentiani 
pro  qua  paulo  post  Valentinus  triginta  ^onum 
suorum  nomina  el  portenla  ,  quasi  numina  sub- 
stiluit,  ul  palet  ex  Tertull.  Irenoeo  ,  S.  Ang.  Epi- 
pban.  in  ejus  lueresi.  Unde  contra  eos  boc  domi- 
nium  Cbristi  asserit  S.  Joannes  Apocal.  19.  Ila- 
bet ,  ait,  (fl  vestimento  ct  in  fcmore  suo  scriplum: 
Itex  regum  et  Dominus  dominanlium.  Et  Paultis 
Epbes.  1.  21.  Conslituens  ,  ail  ,  Christum  ad  dex- 
teram  suam  in  ccelestibus  supcr  omncm  principu- 
tum  ,  et  polcstatcm  ,  ct  virtutem,  dominationem  , 
et  omne  nomcn  quod  nominatur  non  sotum  in  hoc 
sctcuto ,  sed  etiam  in  fuluro. 

Vere  Tcrtull.  lib.  de  Pr;escript.  cap.  UZ.  Dc  gc- 
ncre  conversationis  ,  ait ,  quatitas  ftdei  cestimuii 
polcst  ,  doclrince  index  disciplina  est.  Negant 
Dcum  timendum.  ftaque  libcra  sunt  illis  omnia  tt 
sotttta  :  ttbi  autcm  Detts  non  timetur  ,  nisi  ubi  non 
est  ?  ubi  Deus  non  est ,  nec  veritas  ulla  csl  :  ubi 
vcritas  nulla  est  ,  mcrilo  cl  tatis  disciplina  est. 
At  ubi  Deus  ,  ibi  melus  in  Deum  ,  qui  est  initium 
sapicnlice.  Ubimetus inDeum,  ibi gravitas honestu , 
et  diligcntia  attonila  ,  elcura  solticita ,  et  adieclio 
cxptorata  ,  ct  communicatio  deliberata  ,  et  pro- 
motio  cmcrita  ,  ct  subjectioreligiosa,  et  apparitio 
devola  ,  cl  processio  molesta  ,  ct  Ecclesia  unita  , 
et  Dei  omnia.  Ila  Lulbcrus  lib.  contra  coelestes 
Propbetas  scribit  de  Andrea  Carolstadio  discipuh» 
suo  ,  quod  adeo  fuerit  impius  ,  ut  non  crediderit 
vel  in  tcrris,  vel  in  cnelis  ullum  Deum  existere. 
Calvin.  1.  2.  Insl.  scribil  Servelum ,  qui  se  sum- 
mutn  orbis  Propbclam  nominabal  ,  impie  blas- 
pbcmasse  Deum  illum  ,  qui  dicilur  Jebova  ,  in 
lignolignum,  in  lapide  lapidem  ,  in  arbore  ai- 
borem  esse  ;  eo  quod  formam  et  substantiaui 
ligni,  lapidis  el  arboris  \ere  babeat.  Hesbusius 
lib.  contra  lllyricum  ,  scribit  ex  doctrina  lllyrici 
elici ,  quod  animam  bominis  non  Dcus ,  sed  dia- 
boluscrearit.  Bernardinus  Ochinus  in  penultimo 
Dialogo  suo  ,  se  religionis  expertem  professus  , 
docel  Dcum  primum  essc  molorem ,  non  tamen 
esse  adprandum  ,  nec  ab  co  quidquam  praesidii 
expeclaiidum.  Beza  negal  Deum  omnia  possc. 
Lutbcrus,  Melanchtbon  cl  CaUinus  faciunl  eum 
auctorem  operum  tam  malorum ,  quam  bonc 
rum  ,  pnta  pcccalorum.  Jnrc  crgo  Cardinalis 
llosius  atheismum  vocat  Lutberan.x>  et  Zuinglia- 
nae  perfidias  perfectionem  ,  alibi  centrum,  alibi 
scabe  summilatem.  Qtiarnm  ludimagistri  ,  Epi- 
curi  de  grcge  porci  (  inlcr  quos  Joannes  Vetus 
Bezam  nominal  )  illud  ,  lesle  Vireto  ,  suis  occi- 
ncre  solcbanl :  beatumcssc,  qui ,  ul  ail  Poeta  . 

Mctus  omncs  et  inexorabile  fatum 

Subjccit  ncdibus ,  slrepitumque  Achcrontis  atari. 

9S 


l  /o 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 
npud  Genebr.   in  Chronol.    jestas ,  splendor,  gloria  ,  dignitas,  exislimatio. 


Denique   Moliucen 

C.ilvinum  facit  Alhcorum  principcm 

Audaces.  ]  Quid  enim  non  audeanl  qui  Dei  ho- 
minumque  dominium  contemnunt  ?  Ita  OEeu- 
men.  Lutherus  Sedi  Apostolica?  hoc  xeninm  pro 
novo  anno  inisit :  Marlinus  Lutherus  S.  Sedi  Iio- 
mante  meam  gratiam  et  salutcnu  Sanctissima  se- 
des  crepa.  Idem  lih.  conlra  Regem  Angliae  :  Quis 
rst  isle  Henricus?  novtts  Thomista,  discipulusdun- 
laxal  tam  ignavi  monslri ;  et  mox  :  Ilic  slo  ,  hic 
manco ,  hic  glorior ,  hic  instdto  Papistis  ,  Ilcnri- 
'istis  ,  Sophistis  ,  omnibus  portis  inferi  :  divina 
Majcstas  mecum  facit  ut  nihilcurem  ,  simille  Au- 
gttstini  ,  mille  Cypriani ,  mille  Henriciana;  Eccle- 
sia  conlra  mc  slarent ;  dogmata  mca  stabunt ,  et 
l'apa  cttm  Ilcnricislis  cadct ,  invitis  omnibus  potes- 
tatibus  inferis  ,  el  potcslalibus  aeris  ,  tcrra  et 
maris.  Audisii  Thrasonem  ,  auclisli  Luciferum. 

Sim  PLACENfES  ,  ]  auTzoei,- ,  id  est  procaces.  Ita 
S.  Hieron.  Iib.  1.  conlra  Jovin.  Calharinus,  pro- 
tervi ,  Gagneius,  perlinaces  ;  Clarius  ,  impuden- 
tes ;  Tigurina  ,  prw.fecli ;  Vntab.  suisensus  et  ca- 
pitis  ;  Pagnin.  contumaces.  Sic  el  OEcumen.  Con- 
tumaces,  ait,  hoc  est ,  qui  quod  sibi  placet  sequi 
omnino  ac  tueri  volunt ;  alii ,  intractabiles  ,  inso- 
lentes  ,  arroganlcs  ,  contcmptores  aliorum  :  hx- 
resis  enim  consislit  kl  pertinacia  sui  scnsus  et 
erroris.  Nam  «u&«o-:i«  idem  est  quod  moro- 
sitas ,  amor  sul ,  contumacia,  temeritas,  duri- 
lia  ,  perlinacia  ,  procacitas  ,  superhia  ,  fasli- 
dium  ,  arrogantia.  Nosier  ad  verhum  vertit ,  sibi 
ptacentes,  quia  «ow  ettplaceo,  ut  «uSaS^j  sitquasi 
«Swv  eaurw  ,  id  est  placens  sibi ;  vel  ,  ul  Hesych. 
quasi  «utos  ev  £«utw,  id  esl ,  idem  in  scipso ;  vel , 
ut  alii  ,  quasi  auTo;  a-/sauTou  ,  id  est  ,  idem  ex 
seipso.  Ila  Erasmus  a  Luthero  appellalus  diabolus 
incarnatus  ,  in  Apolog.  contra  eum  ,  Lutherum 
vocat  Oresle  insaniorem  ,  odio  lymphatum ,  phi- 
lautia  temulenlum  ,  ideoqne  praebibendum  ei 
esse  veralrum  ,  ut  saniora  scribat.  Quin  et  "Wil- 
lembergensesLutherum, licet magistrum  suum, 
vocarunt  philauton,  philonicum  et  eristicum  ,  id 
est  rixosum  ,  hyperbolicum  qui  ex  culice  faciat 
eamelum  ,  polypragmonicum  qui  se  petulanler 
et  procaciter  negotiis  omnibus  immisceat ,  in- 
genii  ostentatorem  ,  stoicum  ,  durum  ,  capilo- 
sum  ,  somnialorem  ,  quod  nociurnas  visiones 
in  ebrio  capitc  natas  pro  puro  pulo  Dei  verbo 
vindicaret  ,  uti  refert  Joannes  Spangenbergius 
in  libro  cui  tilulus  :  Verax  narralio  beneficiorum 
per  D.  Martinum  Lutherum,  etc. 

Sectas  non  metuunt  introuucerr.  ^Tbintrodu- 
cere  non  esl  in  Gracco  ,  sic  enim  habet :  3o?«« 
ou  Tp£//.ouit  61*eyi)fiowjfts  ,  quod  primo  verti  po- 
test ,  glorias  non  verentur  blasphemare  et  convi- 
ciari,  utper  5o?«?  inielligantur  in  gloria  celebres 
el  majestate  praediti.  Ita  Gagneius  ,  Pagnin.  Ti- 
gurin.  Catharin.  Clarius,  Salmeron  et  alii.  Qno- 
circa  S.  Judas  v.  8.  huc  alludens  ait :  Dominatio- 
nem  aulem  spernunl  ,  majestatem  (  graece  5o?«? ) 
autem  blasphemant.  Unde  et  hic  Biblia  Gotbica 
legunt : M ajestatem ,  vel,  majestatesnonmeluant. 
Quare  per  SoUs  aliqui  intelligunt  angelos  Dei 
adminislros ,  Ecclesiac  orbisque  praesides  et  gu- 
bernatores.  Ila  Turrian.  lib.  de  Hicrarch.  Ord. 
cap.  9.  qui  o0?«s  verlit  glorias  ,  vel  splendores. 
Alii  intelligunt  Magistratus  ,  Reges  ,  Principes  , 
Episcopos.  Ua  OEcumen.  Nam  qui  ex  conlemptu, 
inquit  ,  dominationem  ullam  non  timent  ,  quid 
tnirum  si  omnem  gioriam  el  excetlentiam  eliam 
spernant  ?  lo^  enim   Greecis  idem  est  quod  mw 


nem  scntentia  ,  opinio. 

Verum  Noster  inelius  subnudiens  cTraytiv  ver- 
til  ,  seclas  non  mcluunl  inlroducere ,  hoc  enim 
est  proprium  heerelicorum  ;  e.t  Graecum  Jo5« 
opiniones  et  sectas  signilicat ;  ut  idem  hic  dicat 
S.  Pelrus  quod  dixit  v.  1.  Qui  introducent  sectas 
perditionis.  Porro  non  mirum  Interpretem  5o?ab- 
liic  vertere  ,  sectas  ,  in  epist.  vero  S.  Judse  ver- 
lere  majeslatem  ;  quia  alia  est  sentenliaS.  Judae, 
nlia  S.  Petri  ,  S.  Judas  enim  ail.  :  Dominalionem 
autem  spernunt ,  majeslatem  (  coS«s )  aulcni  blas- 
phemant  ;  ubi  oo?«?  verli  nequit  sectas  :  nec 
enim  hserelici  seetas  blasphemant ,  sed  amhiunt. 
S.  Petrus  vero  alia  inlerserit,  aiique  :  Domina- 
tionemque  contemnunt  ,  audaces ,  sibi  placentes  , 
seclas  (  oo?a5 )  non  metuunl  introduccre  blasphe- 
mantes.  Ubi  tbseclas  explicat  to  audaces ,  sibi  pla- 
centes.  q.  d.  Quam  sint  audaces  etsibi  placentes, 
liqtiet  ex  eo  quod  contra  communem  Ecclesiae 
Patrumque  doctrinam  et  consensum  ,  audeant 
novas  opiniones  ex  stio  cerebro  confictas  indu- 
cere  ,  itaqtie  sectas  facere.  Adde  Nostrum  in- 
terpretem  «eque  ac  Syrum  in  S.  Juda  legisse 
8«5«v  tm  singulari,  quod  majesiatem  significat, 
non  sectas;  m  S.  Pelro  vero  legisse  oo?«?  in  plu- 
rnli ,  quod  sectas  significat  ,  non  majestatem. 

Nota.  Tbsectas  significat  primo,  errores  et  has- 
reses  ;  secundo  ,  schismaia  ct  dissidia  quibus 
Ecclesia3  unionem  scindunt ,  seque  ab  ea  rese- 
cant  ,  ut  propriam  Kcclesiam  scholamque  con- 
stituant,  cujus  ipsi  habeanlur  auctores  ,  ac  se- 
quaces  ex  se  dcnominenl  ;  sicut  a  Simone  vo- 
cantur  Simoniani ,  ab  Arrio  Arriani ,  a  Nestorio 
Nestoriani,  ele.  leii)0,Toscctas  signilicat  nontan- 
tum  h.erelicos  inter  se  essc  disseclos  ,  sed  unam 
eamdemque  ha?resin  illico  secariin  varias  scctas 
ct  scbismata  :  haeretici  enim  cum  agantur  su- 
perhia  et  fastu  ,  nec  Deo  ,  aut  homini ,  sed  suo 
cerebrocredant ,  noltint  aliorum  esse  discipuli, 
sed  doctores.  Unde  plerique  novas  opiniones  et 
errores  eomminiscuntur  ,  ut  eorum  habeantur 
auciores ,  et  discipulos  post  se  traliant ,  eisque 
suum  nomen  indant.  S.  Augtistinus  lib.  de  Ha> 
res.  enumerat  nonaginta  haereses  a  Christo  us- 
que  ad  sua  tempora  ,  a  S.  Augustino  usque  ad 
Lutherum  totidem  nnmerantur  :  ilautper  1500 
annos  non  plures  qtiani  180  haereses  collegerit 
Sanderus.  At  vero  a  Luthero,  pula  ah  anno  Chris- 
ti  1517  usque  ad  annum  Christi  1595,  ducentas 
et  sepluaginla  haereses  cnumeraut  Staphylus  , 
Hosius  ,  Lindantis  ,  Prateolus  ,  Ederus  ,  et  ex 
iis  Sianislaus  Rescius  lih.  1.  de  Alheismis  c.  9. 
Ita  fojcundus  est  error ,  ait  ille,  errans,  nec  scit 
qtiid  velit ,  nec  scit  quid  nolit.  Nec  mirum  Lutheri 
disciptilos  a  Luthero  magistro  descivisse,  et  tot 
seclas  invexisse  :  nam  et  ipse  Lulherus  a  seipso 
descivit ,  et  saepe  dogmala  haeresesque  mulavit , 
uli  ostendit  Cochlneus  in  libro  cui  tilulus  :  Ltt- 
theriis  septiceps.  Verilas  enim  constans  est  ea- 
demque  semper  j  falsitas  vero  inconslans  sem- 
per  evariai. 

SapientcrTrismegistus  tract.  de  Verilate  docet 
falsiintem  nosci  ex  mutalione  ,  veritatem  ex  im- 
mutabililate.  ISihil  enim  ,  inquit,  quod  nonmanet 
in  seipso  ,  verttm  est  :  omne  quippe  qttod  alteralur 
falsilas  est ,  non  manens  in  quo  cst.  Idem  tract.  de 
Pietate  et  Philosophia  :  Quod  semper  fil  ,  inquit, 
scmper  eliam  corrumpilur :  quod  semel  factumest 
nunquam  corrumpitur,  hic  esl  ergo  fons  ,  origo 
et  mater  ha.jresis  ,  mirum  superbia  et  amhiiio. 


COMMENTARIA  IN  II.  GPIST.  S.  PETRl.  Cap.  II. 


/  /. 


Tlinc  omnium  saeculorum  experieniia  docuit 
haeresiarchaspencomnes  abEcclesia  descivisse, 
suasque  haereses  adinvenisse  ,  eo  quod  in  Eccle- 
sia  ambienies  primas  Caihedras,  Episcopatus  et 
Doctoralus  ,  ab  iis  rcpulsi ,  eas  extra  Ecclesiam 
slaluerinl ,  ut  ibi  obtinerent  principalum  ,  quein 
in  Ecclesia  oblincrc  nrquiverant.  Vere  S.  August. 
lib.  de  Pasloribus  cap.  8.  Diversis ,  ail,  locissunt 
diversci'(  h.ercses  ) ,  scd  una  matcr  saperbia  omnes 
genuit  ,  sicul  uua  maler  nostra  Calholica  omnes 
Christianos  fidelcs  toto  orbc  difj'usos.  lla  Euseb. 
lib.  6.  liistor.  c.  22.  Thcobutes  ,  inquil  ,  quia  re- 
liulsam  mcruil  Episcopalus  ,  ca'i>il  inilio  perlur- 
bure  onmia  et  corrumpere ,  etTertull.  lib.  contra 
Valcntinianos  post  iuitium  :  Speraverat  ,  inquit, 
Episcopalum  Valenlinus  ,  quia  cl  ingenio  polerat 
*t  eloquio  ;  sed  alium  cx  martyrii  prarogativa 
loct  poliltim  indignatus  ,  de  Ecclcsia  authenticoe 
rcgulce  abrupit ,  ul  solent  animi  pro  prioratu  ex- 
c.iti  prctsumplione  ullionis  acccndi.  De  Marcionc 
ideui  teslatur  Epiphan.  haeres.  62.  sub  initium  : 
Aimulationc ,  ait,  elatus  Marcion  ,  ubinon  accepit 
prccsidentiam  ,  cxcogitut  sibi  ipse  consilium  ,  et 
infra  :  Aimulalione  igitur  commotus  ,  et  ad  mag- 
nam  indignationcm  ct  superbiam  claliis  fissuram 
efficit ,  sibi  ipsi  hceresin  erigens  ,  ac  dicens  :  Ego 
fundam  Ecclesiam  vestram  ,  ctmillam  fissuram  in 
ipsam  in  iclcrnum.  Et  rcvcra  fissuram  immisit  non 
parvam  ,  scdnoa  Ecclesiam  jidit ,  vcrum  seipsum  et 
cos  qui  ipsi  obcdiunt.  De  Monlano  lestalur  Tbeo- 
dorelus  lib.  3.  Iloeret.  fabul.  ls ,  inquit  ,  ambi- 
tione  et  primum  locum  oblincndi  cupidilalcmolus', 
seipsum  Paraclctum  vocavit.  Novalianus  quia  in 
ponlificatu  pr.vlalusci  fuilS.  Cornelius,  scbisma 
fecit  ct  hacrcsim  induxit ,  imo  se  Papam  ,  pula 
\ntipapam  ,  consliluit  ,  tesle  Eusebio  lib.  2. 
Ilistor.  cap.  33.  et  S.  Cypriano  epist.  69.  52.  66. 
68.  Arius  ambiens  Episcopatum  Alexandriae,  cum 
ab  eo  per  Alexandrum  sibi  auteposiliim  exclusum 
se  videret ,  iu  eum  et  Ecclesiam  linguam  arma- 
vit  ,  et  Arrianismum  induxil ,  lesle  Tbeodor. 
!ib.  6.  Ilcercl.  fabular.  Idem  de  Aelio  ,  cum  in 
Episcopatu  ei  praelalus  essel  Eustalbius,  scribit 
Epipban.  baeresi  75.  Joannem  Wiclef  ,  quod 
Episcopatu  excidisset,  bseresiarcbain  esse  fac- 
lum  ,  asserit  Tbomas  Waldens.  1.  2.  Doctriiuc 
fidci ,  c.  60. 

Lutberus  omnium  liiijus  acvi  baeresum  cbora- 
^us  et  antcsignantis,  baeresim  orsus  est  concio- 
nandoconlra  InilulKenlias,  coquod(>arum  pro- 
mutgatio  a  se  ,  suoque  Ordine  Augustiniano  ad 
Fralres  Praedicatores  iranslata  essel  ,  uti  narrat 
Cocblocus  in  aclis  Lulberi  anno  1517.  Porro  Lu- 
llicri  tanlus  fuit  faslus  ,  ut  libro  contra  Regcni 
Anglitu  asserat ,  Ueges  ,  Principes  ,  Pontifices 
non  ess»;  dignos  qui  solvant  suorum  calceamcn- 
torum  corrigiam,  cl  ae  pro  sanclo  baberi  vellc 
niviiis  omnibus  ,  ac  se  parvi  facere  mille  Cy- 
priancs  elmille  Auguslinos,  ejus  cnim  gnome 
erat  : 

Sic  volo,  iic  jubco  ,  sit  pro  ratioue  voluotas. 
El: 

Pcstii  eram  vivcns  ,  morieos  tua  mors  cro  Papa; 

Sed  falsus  cst  et  fercllii  pseudopropbeta  :  mor- 
luus  est  cnim  Lutberus  ,  sed  vivit  vigetque  Papa 
<t  papatus.  Idetn  regcs  vocat  lendes  capilis  sui  . 
Parisieosem  academiam  Sodomam ,  Lovanicn- 
»em  Gomorrbam,  Episcoposet  saccrdotes  capiia 


rasa  ac  oleata  ,  S.  Thomain  unum  dc  septem 
pbialis  irse  Dei. 

J1i.asi'iii:m.\>tes  ,  ]  quia  convicia  jaclant  non 
tanium  in  Deum  sancta  el  sanclos  ,  sed  ct  in  se 
muluo,  eaque  alrocissima  ,  scd  saepe  vera.  Ita 
boc  sa-culo  Bucerus  contra  Calvinuin ,  eum  vocat. 
idolum,  impie  audacem,  rapiduni,  frulricidam. 
Calvinus  Valentinuni  Centilem  vocat  Tritheitam, 
haerelicum,canem,  [irodilorcm ,  pbreneticum, 
Satanam  impudenlia  superanlem  ,  Luciferutn 
convicia  evomenlem  ,etc.  Vicissim  Cenlilis  Cal- 
vinum  vocat  Quadrilheitam  ,  infcnsum  veritati , 
crudclein  ,  niordacem  ,  execrabili  errore  fasci- 
natum,  uti  referl  Arelius  lib.  de  supplicio  Cen- 
lilis.  Smidclinus  faletur  se  ii  Saxonicis  vocari 
chamaeleontem  ,  polypum  ,  mendacem  ,  falsa- 
rium,  praestigiatorem  ,  socium  furum,  sopbis- 
tam  ,  hypocrilam  ,  effronlcm,  conscientiae  ex- 
pertem  ,  neque  oculis  neque  cordc  piaditum  , 
mentis  impotem.  Prodiit  libellus  anon>mus  Lu- 
thcrani  cujusdam  anno  Domini  1586.  lenae  im- 
pressus  ,  cujus  hic  est  titulus  :  Quod  Calvinistcc 
non  sunt  Christiani  ,  sed  tantum  JuiUei  et  Maho- 
melani  baplizati.  Theomolus  Calvinista  in  libro 
suo  recensct  novem  turpissitnas  maculas  ,  a  suae 
sectae  hominibus  Calvino  inustas  ;  prima,  quod 
esset  haerelicus  quovis  haerelico  pcjor  ;  secunda  , 
quod  ambitiosus  et  tyrannidis  cupidissimus  ; 
terlia  ,  quod  usurarius  insignis  ;  quarta  ,  quod 
ruinimularius  insignis  ,  sive  ttapczita ;  quinta  , 
quod  avarissimus  ;  sexla  ,  quod  alealor  ;  septi- 
ma,  quod  scorlator  libidinosissimus  ,  isque  ma- 
nifestus  ;  octava  ,  quod  immoderate  biliosus  ct 
iracundus;  nona  ,  quod  vindiclae  appelenlissi- 
mus  ,  sacvus  ct  sanguinarius.  Slurmius  in  Pali- 
nodia  ad  Lucam  Osiandrum  ,  cum  vocat  Caligu- 
lam  ,  Clyssis  nepoicin  ,  omnitim  horarum  auli- 
cum.  Poslellus  scribit  Calvinistas  niliil  bominis 
praeter  formam  hominis  haberc  ,  Catholicae  fidci 
nuncium  rcmisisse ,  belluarum  in  rilu  viverc 
Zuinglianiscriptumediderunt  annoDomini  1527. 
in  quo  Lulheriim  vocant  Cervisiarium  Papam  , 
Anticliristi  ncpotem  ,  lunaticum,  sophistam  . 
crassum  ruslicum,  seductorem  ,  pseudoprophe- 
tam  ,  Anlichrisli  proxiinum  consanguineum  , 
carnificem  Cliristi,  violalorem  sacrarum  Littera- 
rum.  Zuinglius  ipse  in  Respons.  ad  Lulheri  lib. 
de  Sacramento ,  Lulherum  vocat  pseudoprophe- 
tam  ,  impudcnter  assercntem  quidquid  in  buc 
cam  venil.  cinaedum  ,  scurram  ,  incorrigibilem  , 
haereticum  ,  impostorem  ,  Christi  ncgatorem  . 
veritaiis  oppressorem  ,  Antichristum.  lMura  vid>- 
apud  Sianislaum  Resciutn  in  Minislromachia  , 
ubi  cilal  Lutberanos  ,  qui  Calvinistas  vocaiu 
blasphemos  ,  capitales  bosles  (ilii  Dci  ,  imperi- 
tos  ,  insanos  ,  Doctores  a  Salana  missos  ,  Suer- 
meros,  cancs  molossos  ,  sues  ,  larvas  diaboli  . 
seductores  ,  scurras  ,  progenicm  viperarum  , 
Turcis  dctcriorcs  ,  lalrones  corporis  ct  animae  . 
fanalicos  ,  moriones  ,  truncones  ,  diabolorum 
capila  ,  animicidas  ,  calumniaiores  ,  infernales 
lupos  ,  fnelorem  Satanae  ,  doctrinam  corum  ex 
sccrclissima  infernalis  aulae  abysso  prodiisse.ctc. 

Vere  Plalo  lib.  de  Amicitia  :  Solus  bonus ,  ait  . 
50/i  bono  est  amicus  ;  malus  autcm  ncc  bono ,  nec 
malo  unquam  rcvcra  cst  amicus.  VcriusS.  Augus- 
tinus  contra  Litlcras  Pcliliani  :  Dissensio  vos  et 
divisio  facit  lurreticos  ;  pa.v  vcro  et  unitas  facit  Ca- 
tholicos  ,  ct  Terlullianus  lib.  conlra  Hermogcn. 
c.  1.  Taies  (haerclici ),  inquit,  loquacitatem  facun- 
diam  e.vistimant  ,    impudentiam  constantiam  dt- 


7S0  COMMENTARIA  IN  1T.  EPIST 

initant ,  ct  maledicere  singulis  oflicium  conscieniice 
judicant. 

Porro  blasphemiac  proprie  dictse  in  Deum  ct 
Sanctos,  apud  haereticos  sunt  plurimae.  Lulherus 
contra  Jac.  Latromum  ausus  est  scribere  :  anima 
■meaodit  Ixoc  verbum  ,  o/iowiof.  Idem  e  Lilaniis 
sustulit  illam  prccandi  formulam  ,  qua  semper 
usa  est  Ecclesia  :  Sancta  TritUtas  unus  Deus,  mi- 
serere  nobis. 

Eamdem  precalionem  Calvinus  vocavit  bar- 
bariem  ,  uti  testantur  Ministri  Genevenses  epis- 
lol,  de  blaspbemia  Valenlini  Genlilis.  Sic  enim 
ait  Calvinus  in  epist.  ad  proceres  Poloniae  fo- 
iio  63.  Precatiovutgo  trita ,  S.  Trinitas  unusDeus 
miserere  noslri,  mihi  non  placel  ,  ac  omnino  bar- 
bariem  sapit.  ldem  Deum  Patrem  comparabat 
Grammaticoe,  Filium  Dialeclicae  ,  Spiritum  sanc- 
tum  Rhetoricae.  Ita  referl  Manlius  in  Locis  com- 
munibus  tit.  de  Deo.  Valenlinus  Gentilis  uti  tres 
personas ,  ita  et  voluit  tres  esse  naturas  in  dei- 
tate  ,  puta  tres  deos. 

Novi  Arriani  negant  Filium  esse  Deum  ,  et 
Symbolum  Athanasii  vocant  Symbolum  Salana- 
sii.  Testalur  Lindanus  in  Christomachia  ,  quod 
Cnlvinistae  in  plurimis  Galliae  locis  vcrsiculum 
illum  :  Gtoria  Patri  el  Filio  et  Spiritui  sancto  ,  ex 
bymnodiis  suis  expunxerunt. 

Beza  lib.  contra  Brentium  ,  duas  docet  essein 
Christo  hypostaticasuniones  ,  unam  carnis  cum 
anima  ,  alteram  Dei  cum  homine. 

Transylvani  Ministri  ,  ut  Georgius  Blandrata , 
jusioDei  judicio  postmodum  a  nepote  suo  suffo- 
ratus,  Paulus  Alcialus,  Loelius  Zosimus ,  Fran- 
eiscus  David  in  Collat.  Transylvan.  (horreo  dum 
scribo)  sanctam  Trinitatem  vocant  Cerberum 
tricipitem  ,  tricorporem  Gerionem  ,  novum  ido- 
lum  ,  turrim  Bahel ,  Deum  fictitium  ac  sophisti- 
<um  ,  idolum  Sabinense.  Rident  igitur  hsec  no- 
mina  in  divinis  :  Esscnlia  ,  Persona  ,  Relalio  , 
1'roprietas  ;  nec  ullam  agnoscunt  in  Deo  perso- 
narum  distinctionem  I.  5.  Disp.  Albanae  c.  h.  Alii 
docuerunt  Chrislum  fuisse  merum  hominem  Jo- 
sephi  filium  ,  qui  se  a  poenis  liberare  non  potue- 
rit,  ac  proinde  non  esse  invocandum  ,  inulto 
minus  esse  redemptorem  mundi  ,  eic. 

Narrat  Staphylus  fuisse  in  Moravia  Lucam  Ster- 
bergium,  «7«/  primus  omnium  in  itlis  partibus  do- 
cuit  omnes  eos  qui  SS.  Trinitatis  nomen  confitentur 
et  colunt,  tres  deos  falso  comminisci ;  cum  sit  Tri- 
nitas  nomen  supenacaneum  el  inane ,  nec  nisi  unus 
Deus  sit  in  ccelo  ;  voluil  itaquc  ul  loco  illius  ,  6  ve- 
neranda  Trinitas  ,  cancrclur  ,  6  veneranda  Dci 
bonilas.  Optat  etiam  impius  ille  (  horret  animus 
scribere  )  ut  dcemoncs  omncs  Trinilatem  abdu- 
cantet  asportent :  nescire  se  inquiens  utrumfemina 
vel  mascnlus  sit ;  sed  potius  habere  se  persuasum 


S.  PETRI.  Cap.  II. 

Conradus  Vorstius  Calvinisla  lib.  de  Deo  ct 
Attributis  divinis,  hos  habet  atheismos  :  primo, 
Deus  non  est  iniinilus;  seeundo,  Deus  secun- 
dum  substantiam  suam  non  estubique  praesens 
in  hoc  mundo,  sed  tantum  in  coelo  ;  terlio,  in 
Deo  sunt  vera  accidentia  realiter  dislincla  a 
substanlia  Dei ;  quarlo,  decreta  Dei,  quale  est 
decretum  pnedeslinationis,  aut  reprobalionis  , 
non  sunt  ab  ieterno  ;  quinto  ,  aeternitas  Dei  non 
est  indivisibilis,  et  tota  simul ,  sed  successiva. 
Vide  noslrum  Martin.  Becanum  in  titulis  Calvi- 
nist.  tit.  4.  Denique  vers.  18.  ostendam  Calvi- 
num  ejusque  asscclas  non  colere  Deum  verum, 
sed  diabolum. 

11.  Ubi  anceli  foutitudine  et  vif.tute  ( graece 
Svjxhu ,  id  est,  potenlia  et  robore)  cum  sint  ma- 
JORES,  NOIS  portant  adversum  se  EXECRABILE  JU- 
dicium.  ]  Mulli  censent  hic  esse  sermonem  de 
angelismalis,  idest  dacmonibus,  quasieiscom- 
paret  haereticos,  qui,  ut  paulo  ante  dixit,  do- 
minationem  conlemnunt ,  eosque  daemonibus 
pejores  esse ,  ideoque  gravius  puniendos 
significet  q.  d.  Uli  ingens  est  audacia  et  impu- 
dentia  hacreticorum  ,  qui  dominalionem  conlem- 
nunt,  et  scclas  non  metuunt ,  inlroducerc  blasphe- 
manles  ;  ita  ingens  eorum  erit  et  poena.  Si  enim 
angeli  mali,  id  est  docmones,  qui  fortitudine  et 
robore  sunt  majores,  non  porlant  adversum  se 
execrabile  judicium  ,  graecc  blasphemum  judi- 
cium,  id  est ,  execrabilem  condemnalionem  et 
malediciionema?ternam,quomodohieamdemfe- 
rent ;  cum  sint  homines  corpore  et  anima  infirmi 
el  imbecilles  ?  Sane  ipsi  in  miscriis  gehennae  non 
subsistent,  Psal.  139.  vers.  11.  el  15.  ita  Gene- 
brardus  ibidem.  Aut  brevius  et  planius  q.  d. 
Ouomodo  bacretici  audaces  non  metuunt  sectas 
introducereel  blasphemare,  cumsciantdacmo- 
nes  qui  longe  sunl  potentiores  ,  ob  schisma  et 
rebellionem  ita  esse  punitos,  utnon  ferantexe- 
crabile  judicium,  id  est,  borrendam  condem- 
naiionem  a  Deoconlraselatam,  etgehennaesup- 
plicium  ? 

Haec  expositio  valde  congruit  versioni  Lalinae, 
et  Graeco  y-xh^  ,  id  est  maxime,  vers.  10.  q.  d. 
Deus  maxime,  puta  immanibus  et  intolerandis 
suppliciis ,  cruciabit  haereticos  luxuriosos  et 
refraclarios,  ut  patetex  doemonibus,  qui  cum  eis 
in  scelere  sint  pares ,  in  natura  superiores  ct 
forliores,  non  ferunt  tamen  execrobile  judi- 
cium,  id  est  condemnalionem,  ct  supplicium 
gehennae.  Ita  Glossa,  Lyran.  Thomas  Anglicus, 
Hugo,  Dionys.  Caihar.  Tilelman.  et  alii. 

Secundo ,  alii ,  q.  d.  Daemones  non  audent  exc- 
crariet  blasphemare  Praepositos  Ecclesiae,  licel 
sibi  adversos,  iinoin  exorcismiscis  se  subdunl , 
licel  coacti,  quomodo  ergo  haereiici  audent  eos 


Trinitalem  illamquamdam  faninam  fuisse  ,  qua?     blasphcmareetconviciisincesserePIlaGagneius 


wes  maritos  kabuissel.  Docuit  pra>lerea  Christum 
non  fuisse  verum  Deum  ,  sed  hominem  duntaxat 
tnstar  aliorum  morlatium  ,  Maria?  et  Josephi  fabri 
lignarii  fdium ,  non propria  virtutedivina ,  sed vir- 
tute omnipotentis surrcxisseamortuis ,  tum demum 
adoptalum  fuisse  infdium  ,  cum  Joanne  baptizante 
rox  e  ccelo  audila  est  :  Ilic  est  fitius  meus  dileclus. 
Itidet  Spiritum  sanctum ,  dicens  ,  nihil  aliud  esse 
quam  coiumbam  :  Dci  genitricem  negat  pcrpetuam 
virginem  extilisse  ;  sabbalum  sanclificandum  do- 
cet  ,  non  Dominicam  ,  baplismum  vocat  Salana? 
institutionem.  De  blasphemiis  Calvini  vide  Fevar- 
dentium  in  Theomachia  Calvinistica,  et  Guiliel- 
.UHimRcyinaldum  in  Calvinoturcismo. 


Tertio,  Clarius,  q.  d.  Daemones,  licet  forliores 
sint  ad  perferendas  inferni  poenas,  tamen  non 
audent  Deum  earum  auctorem  blasphemare,  ne 
PTavius  ab  eo  puniantur;  quomodo  ergo  eum 
blasphemare  audcnt  hoeretici  ?  Huc  accedit 
Arias  ,  q.  d.  Daemones  licet  Dei  hostes  ,  tamcn 
non  audentprinias  Dei  veritalis  praclicas  ,  pula 
prima  virtutis  ac  pietalis  principia  et  praecepta 
negare  aut  convellere ;  quomodo  ergo  ea  negant 
el  conveJlunl  hoeretici  ? 

Quarto,  alii,  q.  d.  Daemonessibi  invicemnon 
maledicunt,  nec  se  muluo  blasphemant ;  quo- 
modoergohomines,  puta  haeretici,  audent  sibi 
invicem  malcdicere  et  blasphemare  ? 


COMMENTARlA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  II. 


7jI 


Verum  alil  passim  angelos  hic  proprie  acci- 
piunt,  ideoque  bonos.  Hi  ergo  non  porlant  ad- 
vcrsum  se    execrabile  judicium  ,    graece    ow  <?i- 

fovei  /.*■:' zvtuj    -aapa  zjiiw    iXuopriyAv    xpistw  ,    ic\   CSt  , 

non  ferunl ,  non  inferunt  conira  se  d  Domino 
blasphemum  judicium ,  hoc  est ,  non  inlorquent 
hoslibus  suis  execrandam  scnlenliam,  ut  scili- 
cet  diabolo  a  Deo  imprecenlur  mala  ,  meritaque 
supplicia,  quae  sunt  horrenda  ct  execranda. 
ldemenim  videtur  hic  dicere  S.  Pelrus  cum  eo 
quod  ait  S.  Judas  vers.  9.  scilicet  Michaelem 
altercantem  cum  diabolo  de  corpore  Mosis,  non 
esse  ailSlim  judicium  infcrre  blasphcmia'. ,  id  est 
hlasphemare,  nialedicere  et  conviciari  diabo- 
lum,  eique  justam  hlasphcmiae  pomam  irro- 
gare,  dicendo  :  Tac.e,  maledictc  diabole  ;  vade, 
blaspheme,  in  gehennam ,  in  ea  cruciel  le  Deus , 
uti  mereris  tu  el  tua  hlasphemia ,  sed  dixisse  : 
Impcrct  tibi  Dominus ;  sequenlia  enim  S.  Judae 
verba  pencsunleademctmi  sequentibusS.  Petri, 
ut  patet  conferenli  ulriinque  Textum  Gra> 
cum. 

12.  ldem  liquet  ex  co  quod  adaptans  subdil 
S.  Petrus  :  III  VEHO  velut  ihrationabilia  peco- 

IU,  CtC  ,   IX   HIS  QU/E   IGNOIUNT  HLASIUIKMANTKS.  ] 

q.  d.  Angeli  non  audent  blasphemare  ,  id  est , 
maledicere  daemoni  et  impiis  :  li^erctici  vero 
blasphemant  Deum  et  Sanctos.  Ubi  nota  judi- 
cium  blasphemtim  vocari  malediclum,  male- 
diccntiam  ,  execrationem ,  puia  imprecationem 
magni  el  execrandi  mali,  justo  Dei  judicio  im- 
piis  el  blaspbemis  irrogandi  :  quod  S.  Judas  v.  9. 
\oci\ljudicium  blasphcmia:  Estcalachresis,  unde 
Erasnnts  eJai-^uov  exponit  ouapnyM» ,  id  est  in- 
faustum  ,  infelix  ,  ahominandum  ,  pessimi  no- 
minis  el  ominis.  RespicilTdM«s/;/ie?»«m  to  blas- 
phemanles  vers.  10.  q.  d.  Onomodo  haerctici 
audent  blasphemare  et  maledicere,  idest,  con- 
viciari  Deum  ,  Sanclos  el  bomines,  praserlim 
Pralatos  et  principes  ,  cum  angeli  id  non  au- 
deanl  facere  diabolo,  licclblaspbcino  et  execra- 
lione  dignissimo  ?  m«f*i/*«  enim  non  lantum 
blasphemiam  proprie  dictam  ,  id  estconvicium 
in  Deuin  vel  Sanctos  significat,  sed  ct  qtiamli- 
bet  execrationem  ,  malodicentiam,  imprecatio- 
nein  ,  contumeliam  ,  probrum ,  obtrectationem, 
viluperalionem  ,  ulsit  idein  quod  8u»y>jy«w  ,  cui 
opponitur  w^w,  id  cst  (aus ,  gloria,  com- 
mendatio,  bonum  omen,  fausia  precatio.be- 
nediclio.  IJnde  et  S.  Augtist.  lib.  de  Morib.  Ma- 
nich.  cap.  1.  blaspliciniain  definit,  cttm  aliqua 
vuila  dicuntur  de  bonis. 

Rursum  re  xxt'  «-jt-ji-j  polest  verli,  primo  ad- 
versus  ipsas  ,  sciliccl  Jo5st« ,  id  esl  glorias,  hoc 
est  polentes,  uli  sunl  dirmones ;  secundo,  ad- 
versum  se  ,  ut  vertU  Noster  q.  d.  Angeli  cum  sint 
purissimi  ci  sanclissiini ,  non  atident  vel  nomi- 
nare  aliquid  tpto  aliquo  modo  sonet  hlasphe- 
lniam.idesi  nialcdiceuliam,  ne  velperumbram 
videanlur  angelicum  sutim  os  contaminare ;  et 
quia  maxime  execranlur  blasphemiatn  et  blas- 
phenios. 

Denique  to  «  Domino ,  quoestin  GrscCO,  signi- 
ficat  a  Domino,  qui  est  scelerum  vindex  ,  mala 
optari.  lla  OF.ctuncn.  $,  Petrus  ait ,  inquit,  hos 
misrros  nulta  habita  ratione  glorias  maledicere  , 
cum  tamen  neque  qui  potentia  ct  viribus  majores 
sunt  istis  flagitiosis  hominibus,  non  ferant,  id  cst, 
non  inferant  contra  ipsas  vidclicct  glorias  male- 
dicum  judicium  apiid  Dominum.  Deimle  citato 
oxemplo  Micbaclis  quod  rcfcrt  S.  Judas  vers.  9. 


subjicit  :  Et  est  d  majori  argumentatio  in  hunc 
modum  :  Si  diabolus  qui  dignior  est  Ul  matedica- 
tur ,  quia  tamen  gtoria  cujusdani  particeps  est  , 
d  Michaele  Archangelo  coram  Domino  id  non  est 
conseculus ;  illi  sane  non  sapiunt  qui  ita  tcmcr 
gloriam  omnem  maiedictis  prosequuntur ,  cuni 
lamen  mullo  post  angelorum  dignitalcm  sint  con- 
sliluti. 

OEcumenium  seqtientur  Adamus,  Gagneius, 
Clarius  ,  Saltnerou  et  alii.  Huc  accedil  Fevar- 
dentius,  qui  sic  explicat.  q.  d.  Quomodo  hxrc- 
lici  audenl  doininalionibus  ,  id  esl ,  magistrati- 
|)U8  et  principibns  ortho  loxis  ,  licet  sibi  adver- 
santibus,  ohloqui,  maledicere  et  resistere,  cum 
angeli  boni  magislratus  et  priricipes  Etbnicos, 
licet  fidei  el  populo  Dei  infestOS  ,  non  execren- 
lur,  sed  honorent  et  revereantur ,  uti  liquet  in 
angelis  Persarum  el  Graecorum  pro  Persis  et 
Grtecis  conira  angelum  Hebraeorum,  populum- 
qne  Dei  decertanlibus  ,  Daniel  10.  5.  ^'t  sequ. 
llivero  (magislri  mendaces  ,  puta  boeresiarcba'. 
de  quibus  vers.  1.)  vetut  irrationabilia  pecora ; 
Pagnin.  velut  brula  animanlia  namraliler ,  scili- 
cel  lendunt  et  ruunt,  in  caplioncm  et  perniciem  ; 
groece  tfJiux.  yiyevmjyueva  zii  al&iaw  r.-/.i  f Sopxv  ,  id 
est ,  nalura  genita  in  captionem  el  pcrnicicm;  ait 
Pagnin.  Nalurale  est ,  ailBeda,  irrationabitibus 
animalibus  causa  ptibuli  sa'pius  in  captionem  et 
pcrniciem  ignoranler  incidere;  ila  hasretici  ob 
suam  gtilam  suosqtie  effrenos  appelitus  explen- 
dos ,  incidunt  in  laqucos  diaboli  et  perniciem 
rcternam.  Kx  adverso  Arias  ha»c  explicat  active, 
q.  d.  HsBrelici  sunt  veltit  ferse  ,  puta  ursi ,  leoncs 
etlupi,  qui  naturaliter  fertintur  in  caplionem 
et  perniciem,  puia  in  pr.edani  et  ccedem  alio- 
rtim  animalium.  Ulrtimque.  verum,  haeretici 
enim  et  passive  ruunt  in  exitium,  et  alios  suis 
laqueis  irrelitos  secum  in  idem  activc  trahunt. 
Esthyperbole:neccnim  nalura  hajreticoruniest 
prava  ,  nalaque  in  caplionem  el  perniciem  :  sed 
sensus  esl  q.  d.  Hajretici  toli  sunt  pravi  ,  toti 
corrupli,  ut  videantur  nati  el  facli  ad  maluin  : 
quia  corruplionem  ct  concupisceniiam  natura? 
suas  seqiiiinlur.  nurstim  hseresis  ila  naturam 
eorum  afficit  et  inlicit,  ut  eam  totam  devergat 
et  traliat  ad  malutn.  Sic  dicimur  nattira  filii  iroe 
Rphes  2.  3.  pessimorum  hominum  vocatur  na- 
turalis  maliiia  ,  Sapient.  12.  10.  qnia  caeco  na- 
tiuve  impctu  eo  ferunlur,  quoeos  libidimsardor, 
vel  honorum  opumque  cupido,  vel  iras  et  am- 
bitionis  furor  rapit. 

Comparavit  S.  Petrus  hoeresiarcbas  sui  aevi . 
puta  Simonianos  et  Gnoslicos  ,  ob  superhiam  , 
avaritiam  et  libidinem  ;  primo ,  damionibus  ; 
secundo,  hominibus  itnpiis  mersis  diluvio,  ac 
Sodomitis  ,  nunc;  terlio  ,  eos  comparat  feris  ei 
bestiis,  quas  non  ratione  ,  sed  natuire  ferina' 
ardore  vel  furore  aguntur,  ideoque  incidunt, 
imo  riuint,  aliosque  secum  trahunt  in  laqueos 
venatorum,  ut  capiantur  et  occidantur.  ldem 
iisdem  pene  vcrbis  dicit  S.  Jndas  vers.  10.  Jli 
autcm  qutfcumquc  quidcm  ignorant  blasphemanl ; 
qiwcumquc  autcm  naturalitrr  tanquam  mttta  ani- 
malia  norunt ,  in  his  corrumptinlur.  Et  S.  Igua- 
lius  iitri(|tie  cooevus  epist  ad  Antiochen.  Videte, 
ait,  cancs  rabidos  ,  ct  scrpcnlcs  supcr  peclus  rc- 
pentcs,  draconcs  squamosos  ,  ctaspides,  basiliscos, 
scorpioncs  :  hi  sunl  thocs  (  genus  est  luporum  ) 
vulpes  ct  sitnia ktanana  imitantes.  Nam,  ut  ait  Cle- 
mens  Alexandr.  Adborl.  adGentes,  homines  w- 
cantur  scrpcnles ,  qui  sunt  dcceptorcs  teones  ,  qm 


Jhl  COMMENTARIA  IN  II.  EP 

sunl  animosi  et  ad  iram  concitali ;  sucs ,  qui  sunt 
voluptuti  dediti ;  lupi ,  qui  sunt  rapaces. 

\»  HJS  QU.EICNOIUNTIH.ASPHEMAMES.  ]I(1  CSt,Ut 

s.  Judasait  :  Qttwcumque  ignorant  blasphemant ; 
Tigurina  ,  in  hisquamon  intelligunlmalcdiccntes. 
Est  hebi  aismus  :  Hebraei  enim  verba  conlaclus 
siverealis,  sivemenlalis,siveverbalis,  (|ualisest 
blasphemare,  conslituuntcumablalivomediflnte 
praeposilione  in ,  ut  perculere  in  facie  dicunt 
pro  pcrculere  faciem  ,  credo  in  Deo  ,  pro  credo 
Deo.  Sic  bic  :  In  his  qitas  ignoranl  ,  id  est,  haee 
i|iiae  ignorant,  blasphemant.  Taxat  eos  qui  se 
(inosticos,  id  est  scienles,  appellabant,  cuni 
essent  ignorantes  ,  ideoque  ortbodoxa  ,  qu;e 
ignorabanl,  aut  scire  et  credere  nolebanl  su- 
perbe  et  proterve  respuebant,  ac  blaspbema- 
bant  :  de  qualibus  jure  ait  S.  Paulus  Rom.  1.  22. 
Dicentes  se  esse  sapientes  slulli  facti  sunt.  Huc 
facit  haereticorum  (  Manicbaeorum  )  privilegitm 
diabolicum,  uli  vocatS.  August.  22.  conlra  Faus- 
tum  cap.  15.  Ut  quidquid  est  in  Evangelio  qao 
adjuvari  hceresim  suam  putent ,  id  a  Christo  dic- 
tum  teneant  ;  quidquid  autem  ex  eisdem  codicibus 
adversus  cos  sonuerit ,  immissum  a  falsatoribus 
ore  impudenli  ac  sacrilego  non  dubitent  dicere. 
Idem  lib.  13.  c.  12.  comparal  eos  perdici :  Perdix 
enim  ,  ait,  nimis  contenliosum  animal  nolum  est, 
quanla  aviditate  ipsius  conlentionis  curat  in  la- 
queum. 

Tn  corrcptione  sua  peribunt.  ]  Graece  est  ele- 

;?ans   paronomasia  :  v>   x-  fOop*    -»?»?   xzrufOy- 

f~aori~t,    id    est  ,    corruptione    sua   corrumpen- 

lur ;  bic  est  enim  fcedae  voluptalis  finis  el  mer- 

ces.  Nam,  ut  ait  S.  Paulus  :  Qui  seminat  in  carne 

suu,  de  carne  et  melet  corruptionem,  Galat.  6. 

vers.  8.  et   Philip.  2.  vers.  19.  bosce  beerelicos 

nolans  :  Quorum  Deus ,  ait ,  venter  est ,  el  gloria 

in  confttsione  ipsorum ,  qui  terrena  sapiunt.  Sane 

Lutberum,  cum  vespere  laule  coenasset,  nociu 

desperalione  et  furiis  d;emonis  actum  ,  sibi  in- 

jccto  laqueo  necem  inlulisse  asseruit  ejus  fa- 

mulus  poslea  ad  ortbodoxam  fidem  conversus, 

uti  refert  Tbomas  Bozius   de  Signis   Ecclesiae 

tom.  2.  lib.  23.  c.  3.  Ubi  eladdit,  Carolstadium, 

Bucerum ,  OEcolampadium  a  Salana  sufTocalos 

interiisse,    Calvinum  pediculari    aliisque  no- 

vem  dirissimis  morbis  per  quatuor  annos  excru- 

ciatum  ,  turpissime  obiissc  ,  leslalur  Bolsecus 

ejus  discipulus  in  Calvini  Vita.  Sic  Dionysius 

tyrannus,  sui  et  tyrannorum  infelicilatem  pro- 

fessus  aiebat :  lllis  certe  similcs  animalibus  lyranni 

sumus ,  quce  saginantur ,  qtiibus  comcdendi  bibeu- 

diquenon  ad  cdiud,  quam  ad  pcrnicicm  suam  co- 

pia  soiet  offerri,  uli  referl  Euseb.  8.  Pracpar.  c.  5, 

VereS.  Cbrysost.  bom.  65.  in  Mall.  agens  de  lia> 

reticis  :Supervcntrem  rcpttnl,  inquit,  quia  quid- 

qtiidfaciunt,proplervenlrem[aciunt,ctproplerva- 

namgloriam  pecloris  sui.  Terrammanducant,  quia 

ncminem lucrantur  nisi illes qui in  lerrasunt ,  idest 

homines  carnales.  Et  S.  Leo  serm.  1.  dc  Ascensio- 

ne  :  Cui ,  ail ,  diabolo carnalesmililant  voluptates , 

qui  animas  ad  superna  tendenles  corruptibilium 

hcnorum  deleclalionibus  obligare ,  et  ab  illis  sedi- 

bus,  de  quibus  ipse  excidit ,  gaudent  abduccrc? 

ldem  serm.  5.  de  Epipb.  Fttgiantur ,  ait,  noxice 

rolitptates,   inimica   gaudia,    el    desideria  jam 

jamque  pcritura  :  quis  frucius  est ,  quceve  ulititas 

ea  indesinenter  cupere  ,  quce  etiamsi  non  deserant 

desrrmda  sunt?  Et  S.  Basil.  homil.  de  legend. 

Hbri.s  Gentil.  Corpus ,  ait ,  castigandum  est ,  ac 

instar  ferw,  cohibendum ,  et  ab  ipso  adversus  ani- 


1ST.  S.  PETKT.  Cap.  U. 
mam  tumullus  orientes  ralione  velut  flageilo  com- 
pescendi ;  ne  frenum  voluptati  omnino  laxando , 
mens  vetul  auriga  ab  equis  conlumacibus  ,  ac 
minime  obtcmperantibus  feralur  acrapiatur.  Citat 
Platonem,  qui  Albenis  Academiam  loco  pesti- 
lenti  ebgit,  ul  corporis  luxuriem  amputaret  ; 
et  Pylbagoram,  qui  cuidam  se  saginanli  dixit : 
Heus  miser,non  desinis  duriorem  tibicarcerem  prce- 
parare.  Et  S.  Salvianus  lib.  1.  ad  Ecclesiam  Ca- 
Ibol.  ln  barathro ,  ait,  libidinttm  commorantes, 
in  ipsis  se  sepcliunt  ruinis  suis. 

13.  Pehcipientiis  mercedem  injustitijE.  J  Non 
tanlum  in  fulura  ,  sed  et  in  proesenli  vila,  ut 
scilicet  dedant  se  fcedis  el  praeposteris  volupta- 
libus  Veneris  et  venlris  ,  quibus  tam  corpus 
quam  animam  corrumpant,  polluant  et  per- 
dant ;  baec  esl  enim  corruptio  de  qua  paulo 
ante,  quam  scilicel  sponte  sibi  compararunt, 
ail  OEcum.  Unde  S.  Hier.  lib.  1.  contra  Jovin. 
legit  :  Recipienlque  mercedem  iniquitalis  luxu- 
riam  ;  uti  recepere  Philosopbi  qui ,  cum  Deum 
cognitum  non  coluissent,  traditi  sunt  in  repro- 
bum  sensum  et  libidincs  sodomiticas ,  de  qui- 
bus  Paulus  Rom.  1.  24.  Hinc  et  mercedem  hanc 
cxplicansS.  Petrus  subdit. 
Vom  ptatem  existimantes  diei  delicias.]  Graece 
r/jv  iv/,y.tpcc  rpvfriv.  Tigur.  pro  voluplale  ducentessi 
indiemdeliciis,  vel  utValabl.  diurnis  deliciis  fruan- 
tur ;  Pagnin.  voluplates  pulanles  eas  sunt  qu& 
in  diemdelicias.  Dieiergo  delicias,  vocatdiurnas, 
quae  ad  diem,  idest,  modicum  lempus  durant, 
cum  verrc  delicise  sint  solidae  ,  constantes  et 
relerna?.  Ita  Arias,  Titelman.  Adamus  ,  Gagneius 
et  Salmcron  ;  vel ,  ut  OEcum.  diei,  id  esl, 
per  dies  singulos,  quolidianas.  Voluptatem ,  ait 
OEcum.  quolidianum  tuxum  exislimantes ,  hoc  est 
veram  el  amabilem  laliliam  et  voluplatem  in 
quotidiana  gulw  fruilione  constiluenles. 

Praeclare  S.  Hier.  lib.  2.  conlra  Jovin.  sub 
finem  :  Quod  multi ,  ail,  acquiescunt  sententia? 
luce  ( Jovinianum  alloquitur)  indicium  voluptatis 
est;  et  pro  magna  sapienlia  depulas ,  si  plures 
porci  posl  te  currant ,  quos  gehennce  succidia;  nu~ 
trias?  el  posl  nonnulla  :  Basilides  magister  luxu- 
riiJB  et  turpissimorum  complexuum ,  post  lot  annos 
in  Joviniantan,  quasiin  Euphorbum ,  transforma- 
lus  est ,  ut  Lalina  quoque  lingua  liaberet  hcerc- 
sim  suam.  Rursum  post  pauca  :  Vexillum  crucis 
et  prcedicalionis  auctorilas  idolorum  templa  des- 
truxerat;  e  regione  luxuria  ventris  et  gutturis 
subvertere  nililur  forlitudinem  crucis.  Denique 
semper  pseudoproplietos  dulcia  pollicenlur ,  el  ad 
modicum  ptaceni :  amara  esl  veritas  ,  et  qui  eam 
prcedicant  replentur  amariludine;  in  azymis  enim 
verilalis  et  sinceritalis  Domini  Pascha  celebratur, 
el  cum  amaritudinibus  comeditur.  Et  S.  Ambros. 
epist.  ad  Ecclesiatn  Vercellensem  :  Audio ,  in- 
quil,  homines  qui  dicunl  nulium  esse  abstinentui 
meritum;  delirare  eos  qui  castigant  carnem  suum, 
ul  menli  subditam  faciant ;  quod  nunquam  scrip 
sisset ,  neque  fecisset  Paulus ,  si  detiramenlum 
putasset.  Gloriatur  aulem  ,  dicens  :  Casligo  cor- 
pits  meum ,  et  in  servilutemredigo,  ne ,  cum  aliis 
pra?dicaverim ,  ipse  reprobtts  inveniar  :  ergo  qut 
non  casligant  corptis  suum,  et  volunt  proedicars 
aiiis ,  ipsi  reprobi  Itabenlttr.  Mox  vero  perstrin- 
gens  eos  qtii  in  bac  parle  Gnosticos  imitarentur: 
Qutf  istos ,  inquit,  Epicuros  nova  schola  ?nisil , 
qui  voiuptatem  praidicent,  delicias  suadeant?  Do- 
minus  Jesus  volens  nos  adversus  diaboli  tenla- 
menla  foriioresredderecertaturusjejunavit,  u 


COMMENTAMA  IN  II 

sciremtts  quia  aliter  illcccbras  mali  non  posscmus 
vincerc.  Qua  causa  Chrislus  jejur.arlt  hi  astruant, 
nisi  ut  nobis  cxemplo  cssct  cjusjcjunittm?  Et  S.  Ha- 
sil.  in  Kegulis  ftisius  flisp.  rog.  17.  Uti,  inquit, 
optimus  corporis  habitus  et  coloris  bonitas  pugilem 
a  ccetcris  distinguil  ;  sic  Christianum  a  cceleris 
disccrnit  macilentia  corporis ,  pallorquc  deflores- 
cens  ,  qui  conlincntiai  velut  adjunctus  est  comcs  : 
indicio  estemm  Chrisli  mandatorum  vere  pugitrm 
cssc  ,  qui  in  firmilate  corporis  advcrsarium  suttm 
in  Ittcta  prosternit ,  ct  quam  potcns  sil  in  pietatis 
cerlaminibus  declarat  convenientcr  verbis  illis  : 
Cttm  in/irmor ,  tunc  potcns  sttm. 

COINQUINATIONES    ET   MACUI./E.   ]  1nt)ot  r.xi  p.up.01. 

Pagnin.  sordcs  et  maculoe;  Valabl.  inquinamenta 
et  macula:  i^oot  enim,  leste  Gellio,  snnl  ma- 
cnlic  e  vino  vcl  ingnine  vestibns  inharcntcs, 
qnae  eas  discolorant,  sic  dictse  a  otiv  u/w,  id  csl , 
d  irahrnda  ra-no.  Ita  vocal  haresiarchas  ,  q.  d. 
lnquinaiissimi  snnt  et  maculatissimi.  Simili 
tropo  homincm  scclcstum  vocamus  scelus. 
Porro  talcs  sunt ,  tum  quia  voluptalibus  suis 
sunl  corruplissimi  ;  tum  quia  iisdcm  alios  cor- 
rnnipunl;  luni  quia  labcm  foedam  inurunt  Ec- 
«lcsi;i'  et  nomini  Chrisliano,  ul  Genliles  ab  illo 
avertantur  illudqtie  blaspbcment.  Quippc ,  ut 
explicat  OEcumen.  qtti  niliil  in  se  habeant  pttri- 
tatis ,  sed  qttasi  sordcs  in  indumcnto  mundo  ,  id 
cst ,  in  pttra  el  sincera  vita  inhwrentes ,  et  omnia 
maculantes  ,  ttbi  averlerint  aliquos  a  sanctilatr  , 
ct  flagiliosos  reddere  secum  versantes  vel  viros  vcl 
muliercs  potttcrint ,  id  delicias  sibi  esse  existimcnt. 
Hinc  sunt  juw/uoi,  id  cst,  probra  et  dcdecora , 
vilupcrium.igimmmiactinfamiaChristietChris- 
lianismi  ,  idque  cx  dolo  Salanre  :  nam  nt  sa- 
pientcradvertilS.  Kpiphan.  haeresi  27.  Sttnt  itSa- 
tanasubornati  ac  productiin  opprobriumet  sran- 
datttm  Ecctesitv  Dei.  Indiderunt  enim  sibiipsis 
cognomcn  Cln-istianorum  ad  hoc ,  ul  Gentes  pcr 
ipsosoffenduntur  ,  ct  sancta;  Ecclesia?  Dci  ulitila- 
tnn ,  cl  veram  prtvdicationem  proplrr  iltorum  nrfu- 
riafacla  ,  et  incomparabitem  improbilatem  avrr- 
sentur.  Et  ul  Gcntes,  ipsortim  nrfaria  opcra 
c.onsiderantes  ,  putenl  sanclas  Dei  Ecclesias  talcs 
esse ,  et  avertant  attrcs  a  Dei  el  vcrilalis  doclrina. 
PorroS.  Judas  maculas  bas  ait  fuissc  iu  conviviis 
eorum,  qme  plena  crant  cbrietate,  crapula  , 
vomilu ,  lascivia  et  luxuria  :  ail  cnim  vcrs.  12.  II i 
sunt  in  cptilis  suis  macutfeconvivanles  sinc  limore. 
De  iis  eiiam  accipit  S.  Pelrus  ;  unde  subdit  : 

Dkliciis  afi-i.lt.ntks  in  conviviis  si'is.  ]  Sa- 
pienter  Gorgias  Sopbisla ,  cum  annum  ageret 
centesimum  oclavum,  dixil  se  ad  lam  long.T- 
vam  aetalem  pervcnisse,  co  quod  nunquam  ad 
aliena  convivia  vitasset ,  uti  rclcrl  Lucian.  in  Ma- 
c.rob.  Ex  adverso  S.  Ilier.  1. 1.  conlra  Jovinianum 
abstincntiae  el  conlinentixc  boslcm  .  cum  ila  pin- 
gil  :  Ctnn  sr  monachttm  r.ssr  jactilet ,  cl  post  sor- 
didam  (itnicam  ,  rt  ntutos  prdrs  ,  ct  cibarium  pa- 
netn,  rt  aquay  potum  ad  candidam  rrstrm,  et 
nitidam  cutcm,  utl  miilsum  cl  elaboratas  carncs , 
ad  balncas  ct  popinas  se  confcrat ,  manifrsium 
estqttotttrrramrivlo,viliavirtutibus.vnitrrm  pnr- 
frrat  Chrislo,  el  purpuramcotoriscjtts  ptitrt  rcgna 
caloram.  Isir  formosus  monacims  ,  crassus  ,  ni- 
lidus ,  drallnitus,  rt  qtiasi  sponsus  srmprr  incc- 
tlcns.  Videiur  S.  llicron.  praescntcs  bserclicorum 
Minisiros  pingere. 

Nota.  Pro  (it  conviviis  suis ,  legit  Intcrpres 
in  Graeco,  t>  xy^xn  •  olim  cnim  convivia  ,  sive 
mensac  communes  Chrisiianorum  post  S.  Sy- 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II.  7£3 

naxin  vocabantnr  Agap.T,  qtii  eroni  lyiHbnlum 
ainoris  communis  et  chantttlfl  fralernje  flde- 
lium.  Jain  b-gnnt  «>  on7T«t< »  M  cst  convicantes 
in  nrorilitts ,  vel  Iratidibus  et  deceptionibns  Hlift. 
Ila  OEcumen.  Pa^nin.  Valabl.  et  alii.  q.  d.  Hae- 
resiarcba  cx  suo  crrore  et  hcreai  non  aliud 
qiucru  nl,  quam  epulari  et  deliciari.  Cnde  S.  Hier. 
lib.  1.  contra  Jovinian.  legit  :  tiihii  aliudnisi  dc 
voluptalibus  cogilantes. 

Audi  jam  maculas  et  obsccenilatem  convivio- 
rum  a|)ud  Gnosticos,  describentcm  Minutium 
Felicem  in  Octavio  :  Ad  eputas  solemni die  coeunt 
cum  omnibus  liberis ,  sororibus,  matribus ,  sexus 
omnis  homines  ct  omnis  cetatis.  Illis  post  mullas 
epulas  ubi  convivium  caluit ,  et  incesta  libidinis 
fcrvor  exarsit ,  canis  qui  candetabro  nexus  est , 
jactu  offula;  ttllra  spatium  linea? ,  qua  vinctus  est , 
ad  impetum  et  saltitm  provocatur.  Sic  eversu 
alque  exlincto  conscio  lumine ,  irnpudentibus  te- 
nebris  nexus  nefandaj  cupidilatis  involvunt. 

Idem  de  Carpocralianis  scrihit  Clemens 
Alexandr.  lib.  3.  Slrom.  ubi  et  addit  illos  ad 
hanc  promiscuam  el  infandam  libidincm  sach- 
lege  abusos  illo  diclo  Christi  :  Omni  autem  pe- 
tentite  tribue ,  Lucae  G.  vers.  30.  Idem  deiisdem 
testalur  Philaslrius  ct  Trcod.  libro  de  Haeres. 
ct  Tcrtull.  Apolog.  cap.  7.  Hisce  similes  sunt 
hodie  nonnulli  Anabaptislre  et  AdamiUe,  quo- 
rum  parens  et  choragus  fuit  Luiherus ,  qui  tolos 
dies  in  conviviis  ,  compotationibus  et  cubilibu- 
cxigebat,  ibique  cudebat  suas  baereses;  idque 
ad  hoc,  ut  reniorsum  conscientiae  oblatraniis. 
sibique  jugitcr  apostasiam  objectantis  ,  in  vinc 
sepeliret  ;  quod  et  suis  ut  facerenl  suadebat. 
(juare  merilo  in  eum  hoc  scripsil  noster  Frusius : 

Biblia  qusc  tua  sunt ,  sunt  pocula  Baccliica ,  Lullier  ; 
Est  apollicca  lua  bibliollieca  lua. 

Dclicias,  asotias  et  veneres  Calvini  qui  scirc 
cupit,  legal  holsccum  in  ejus  Vita.  Ilcshusius 
in  Anlidolo  conlra  lllyricum  rigidum  Lulhera- 
num  scribit,  eum  ipsissimuin  epicureismuin 
,  secum  trahere,  el  universam  religioncm  a  fun- 
damenlis  evertere.  Smidelinus  de  suis  Luihe- 
ranis  ila  queritur  concione  U.  in  cap.  21.  S.  Luc. 
Ut  lottis  mttndiis  agnoscat  cos  non  csse  Papistas  , 
necbonis  opcribtts  quidquam  ftdere  ,  illorum  opt- 
rum  nullttm  cxercenl  penilus,  Jejunii  loco  comcs- 
sationibus  et  perpotationibtts  nocle  diequevacant : 
ttbi  puttperibus  benigne  facere  oportcbat ,  cos  dc- 
gtubunt  et  cxcoriant  :  precaliones  vcrlunt  injtn-a- 
mcnta ,  btasphemias  et  divini  nominis  execratio- 
ncs ,  idque  tam  pcrdile ,  ut  ne  ab  ipsis  quidem 
Turcis  hodie  tantopcre  blasphcmetur.  Dcmum  pro 
humilitate  regnat  passim  supcrbia ,  fastus,  elatio; 
atque  hoc  universum  vita  gcntts  ab  illis  Evange- 
licum  vocatur  instilutum.  Erasmus  ep.  ad  Vullu- 
rium  anno  Domini  1529.  Circttmspice,  ait,  popu- 
tum  istitm  Evangelicum,  ct  observa  num  minus 
iltic  indttlgcalitr  lii.rui ,  litiidini  ct  pccttniw,  qttam 
faciant  ii  quos  detestamini.  Profcr  milii  qucm 
istiitl  Evangelittm  cx  comcssatore  sobritun  ,  cx 
frrori  mansuetum  ,  ex  rapaci  libcrattm  ,  r.v  ma- 
Irdico  bcnedicum,  cx  impudico  rcddidcrit  verecun- 
dum.  Ego  tibi  multos  ostrndam  ,  qui  facli  sunt 
sripsis  dt  tcriorcs.  Qui  et  Luthcrtis  ipse  (  uli  refcrl 
Aurifabcr  ejus  discipulus  in  Convival.  Luther. 
scrm.  pag.  246. )  asscruil  schola:  sufly  disripulos 
magna  r.v  partr  Epicurcos  csse ,  mctiri  conciones 
cx  suo  ccrcbro ,  cl  hoc  sottim  qutrrcrc  ,  ut  bonos 
dics  habcant :  in  papatu  talia  nebulonum  por  tenta 


754  COMMENTARIA  1N  II 

non  invcniri;  vocari Evangclicos  rcformalos ,  ctim 
reipsa  politts  incarnati  damoncs  csse  videantur , 
ut  si  cui  libeat  ccclum  aliqucm  nebttlonum  ,  disso- 
lutorum ,  rebellium  et  fraudttlenlorum  hominum 
intueri ,  civitatem  aliqttam  Evangelicam  ingrcdi 
debeat ;  vix  intcr  Paganos ,  Jttdaos,  Tttrcas  repc- 
riri  adeo  contttmaces ,  apttd  qttos  omnis  Itoncsltts 
ct  quidqttid  est  virtttlum  penitus  interierit ,  neque 
utlitts  peccati  ralio  liabcalttr.  Quis  non  credat 
Lulhero  hic,  utpote  magistro  de  suis  discipulis 
testificanti? 

LUXURIANTES    VOBISCUM.    ]    GreeCC      Guveuw;<ou,u£- 

voio/jliv,  id  est ,  coepulanlcs  vobiscttm,  uti  legit 
OEcumcn.  et  S.  Augustinus  lib.  de  Fide  el  oper. 
cap.  25.  et  S.  Judas  vcrs.  12.  Convivantes  sine 
timore ,  graece  ouvsuojxou/.i£voi  «yoew?.  Sic  et  Cle- 
mens  Alexand.  2.  Paedag.  1.  eu5oxta  ,  ait,  id  est 
plenum,  publicum  et  perenne  convivium  agi- 
tur  in  coelis;  iiaque  dicitur  a  bona  sessione  : 
otiTtvov  vero,  id  est  prandittm,  in  terris ,  quia 
post  hoc  SstTToveiv,  id  est ,  oportet  laborare.  Et 
eodem  sensu  accipi  posset  nostrum  luxuriantes; 
Iuxuria  enim  subinde  significat  luxum  ciborum 
et  conviviorum,  ut  Eplies.  5.  18.  Nolite  inebriari 
vino ,  in  qtto  est  luxuria ,  gracc  «cwrta,  id  est 
luxus,  lascivia,  ebrielas,  crapula.  Verum  quia 
venter  mero  oostuans  despumat  in  libidines,  ut 
ait  S.  Hicron.  et  quia  Gnoslici  epulas  suas  et 
convivia  dirigebant  ad  explendas  suas  libidines, 
Noster  inlerpres  heec  omnia  complecti  volens  , 
solerler  verlit  luxuriantes.  Vidit  enim  id  perti- 
nere  ad  id  quod  sequitur  :  Octtlos  habenles  ple- 
nos  adulterii.  Oplime  id  explicat  OEcumen.  Quin 
etiam  ,  inquit,  dum  vobiscum  coeptilantur ,  non  ob 
charttatem  id  faciunt ,  scd  ut  occasioncm  ad  deci- 
piendas  mttlicrcs  nanciscanlur.  llienim  cum  oculos 
habeant,  non  alittdquam  adulteras inspicittnt,  atque 
in  hoc  slne  ttllo  ftnc  peccantes ,  tanquam  execralio- 
nis  filii  animas  instabilcs  inescant.  Significat  ergo 
S.  Petrus  Gnosticos  se  in  agapas,  idest,  convivia 
fxdclium  post  Eucharistiam ,  insinuasse  ,  ibique 
petulanlibus  aspeclibus  et  lactibus  fideles  ad 
suas  libidines  pellexisse.  Ita  S.  August.  de  Fide 
etoper.  cap.  25.  Mixli  sttnt  enim  bonis  ,  inquit, 
in  epulis  Sacramenlorum  et  delectionibus  plebium. 
Forte  et  lnterpres  pro  cuv£uwxou,u£vo(  ,  legit  ^uvo- 
z-:uo//.£vov,  id  est  liixuriantes:  oxsuwenim  significat 
tuxuriari ,  concumbere,  venerea  agere.  Luxtt- 
rianles  ergo  vobiscttm,  id  est,  inter  vos  et  de 
vobis  q.  d.  Insidiantur  vestrce  castitati ;  et  secum 
de  vobis  mente,  oculis  et  tactu  exercent  suas 
libidines  ,  ut  ad  casdem  pleno  opere  complen- 
das  vos  alliciani.  Cavcteergo  illos  quasi  leoqes^ 
imo  praedoncs  castitatis.  Quare  mirum  est  Eras- 
mum  ,  Vatablum  ,  Pagninum  vertere,  insuitare. 
In  erroribtts  suis  ,  inquiunt ,  id  esl ,  per  deceptio- 
nes  suas  ,  qtiibus  scilicet  paraverunt  sibi  divilias , 
insultant  vobis ,  ac  male  precanlur;  nil  cnim  tale 
vox  Gra?ca  significat. 

ik.  OCULOS  HABENTES  PLICNOS  ADULTERII.]  Me<?ou« 

yotxscAtoo,- ,  id  est ,  plenos  adttltera? ,  hoc  est , 
plenos  libidinosis  et  adttUerinis  aspectibus  adulte- 
rarum,  q.  d.  Mulieres  quas  ambiunt  et  satagunt 
facere  adulteras ,  jugiler  aspiciunt ,  eas  in  ocu- 
lis,  animo,  vtiltu  gestant,  nil  nisi  illas  aspiciunt 
<:i  cogitanl,  ut  ad  adulterium  pelliciant.  Ila 
OEcum.  Unde  S.  Cyprian.  lib.  de  Singul.  Cleric. 
legil  plenos  mocchaiionibusj  nimirum  : 

Oculi  sunt  in  nmore  ducei , 

ul  aii  Propertius  in  libro  secundoElegiarum,  15. 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

ct  alius  : 

Ut  vidi ,  ut  perii ,  ut  me  malus  nbstulit  crror. 

Unde  Jerem.  Thren.  3.  51.  Ocultts  meits  depiwda- 
lus  est  animam  meam,  ct  ut  ailibidemS.  Hieron. 
per  oculttmcorporis  pertulit  pradum  cordis.  Nam, 
ul  ait  Christus  :  Qtti  videril  mulierem  ad  concupis- 
cendum  eam,jam  mccchattts  est  cam  in  corde suo, 
Matt.  5.  18.  Quare  merilo  oculis  summa  adhi- 
benda  est  cuslodia  ,  quia  mors  intrat  per  fenes- 
tras ,  Jerem.  9.  21.  Ita  Job  c.  31.  1.  Pepigi,  ait, 
fccdtts  cum  oculis  meis ,  ut  ne  cogilarem  quidem 
de  virgine.  Ne ,  ut  ail  S.  Hieron.  in  Thren.  3. 
vers.  51.  pritts  incattte  aspiccret ,  quod  postmo- 
dum  invilus  amarel ;  namque  semel  species  forma- 
cordi  per  octtlos  alligala,  vix  magni  Utctaminis 
manu  solvitttr  :  ut  enim  mttnda  mcns  in  cogita- 
tione  sei-vetttr,  a  lasciviavoluplatis stta; deprimendi 
sunt  octtli ,  qttasi  qttidam  raplores  acl  culpam,  et 
David  Psal.  118.  7.  Averte  ,  ait,  oculos  meosne 
videant  vanitalem. 

Sic  senes  illi  insidiantcs  Susannae,  habebant 
oculos  plenos  adullerii ,  ideoque  everterunt  sen- 
stim  stttim ,  et  declinaverttnt  oculos  suos  ttt  non 
viderent  ccelinn ,  neqtte  recordarentur  judiciorum 
jttslorttm  jDaniel,  13.  9. 

RecteS.  Ambros.  lib.  de  Joseph.  cap.  3.  Prima, 
ait,  adiillerai  oculorttm  telasunt,  secunda  verbo- 
rttm  ,  sed  qtti  non  capilur  ocuiis  ,  potest  verbis  re- 
sislere ;  oculi  enim  sunt  fenestrae  menlium  nos- 
trarum,  ait  Salvian.  lib.  3.  de  Provid.  qui  et 
addit  omnes  improbas  cttpidilales  in  cor  per  ocu- 
los,  qttasi  per  naturales  unicttlos  introire.  Quo- 
circa  jure  Zeleucus  Locrensium  legislator  lege 
sanxit  ,  ut  adullcris  oculi  eruerenlur  ,  quasi 
primi  in  homine  adulteri ,  uli  refert  yElian.  lib. 
13.  VariiE  histor.  cap.  1l\.  vide  S.  Gregor.  21. 
Moral  c.  2.  et  S.  Basil.  lib.  de  Virginil.  et  Aiigus- 
tin.  in  Rcg.  Monach.  et  epislol.  109.  ubi  inter  alia 
ait  :  Piec  dicalis  vos  habere  animos  pttdicos ,  fi 
octtlos  habelis  impudicos  ;  qttia  impudicus  oculus 
imptidici  cordis  est  nttncius  ,  et  cttm  invicem  sibi- 
met  eliam  tacente  lingua  conspeclu  multio  corda 
nunciant  impudica,  et  secundum  concupiscentiam 
carnis  altcrtttro  delectantur  ardorc,  etiam  intac- 
tis  ab  immanda  violaliune  corporibus  fttgit  cas- 
titas  demoribus. 

Et  incessabilis  delicti.  ]  Id  est  perpelui  de- 
licti.  q.  d.  Gnostici  perpetuo  libidinosi  oculis 
procaciter  aspiciunt  mulieres,  ut  eas  faciant 
adulleras;  hinc  perpeluo  cum  iis  peccant  el  de- 
linquimt,  ut  ne  ad  momentum  a  peccato  ccs- 
sent  quia  jugiter  eas  animo  versant  et  concu- 
piscunt  :  nunqtiam  cessant  a  delicto  ,  quia 
nunquam  cessant  a  turpi  aspeclu  ,  cogita- 
tione  ,  et  concupiscenlia  adulterii.  Legit  In- 
terpres  «zara^au^ou ,  id  est  ,  incessabilis ,  jam 
legunt  «xa-raTrau^ous  xfj.xprizs ,  id  est ,  incessabi- 
tes  ,  scilicet  oculos  ,  qui  scilicet  nunquam  ces- 


sant  a  delicto.  lta  Pagnin.  Vatabl.  et  alii  S.  Hier. 


contra    Jovin. 


legit. 


insaliabili    Ubi- 


lib.    1. 
dine. 

Audi  S.  Cyprian.  deSingular.  Cleric.  preeclare 
hunc  locum  pertraclantem.  Insaniunl  prorsus  , 
inquit,  ardent  desiderio  feminarum,  et  obscceni- 
tatibtts  hinnientes  malunt  mori ,  quam  contenli 
sint  a  laleribtts  mulierum  atiqua  disjunclione  di- 
velli,  ttl  ad  explendam  sux  avidilatis  ingluviem 
pttncto  temporis  non  sint  sine  femina  voluplate ; 
et  hunc  habent  in  mttlieribus  frttclttm,  ut  in  illis 
semper  deftxa  inlentione ,  desideria  satient  oculo' 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI 
rutn.  Sic  inter  eos  intcgritas  emorilar,  ubi  om- 
nis  commemoratio ,  sive  convivendo  ,  sive  comma- 
nenclo  corruplis  affeclionibus  inquinatur.  Quos 
S.  Petrus  Apostoitts  designavit ,  dicens  :  Inconvi- 
viis  suis  luxurianles ,  oculos  habcntes  plenos  moc- 
chationibus  et  incessabilibus  deliclis  ,  capientcs 
animas  inftrmas.  Ila  hoc  saeculo  Lulherus  ,  cum 
essel  sacerdos  et  monachus  castilalem  voto 
solemni  professus,  sciibit  tom  5.  serm.  Wiltem- 
berg.  fol.  119.  Quamnon  est  inmeis  viribus  silum 
ut  vir  sim ,  tamnon  cst  mei  juris  ut  absqtte  mu~ 
liere  sim;  et  femina  sociari  tam  est  necessarium , 
quam  edere  el  bibcre.  Zuinglius  in  litteris  ad  om- 
nes  Helvetica3  reipubl.  eivitates,  de  seipso  lo- 
quens  leslalur ,  se  ccstu  libidinis  et  carnis  cupidi- 
tatibus  sic  fuisse  acccnsum,  ut  carnis  libidinosa? 
sludia  animo  suo  vcrsarelur  ,  in  his  solis  omnes 
cogilationes  suas  insumpserit,  hoc  meditatus  sit 
totusque  in  eo  fuerit  uL  carnis  furori  salisfaceret. 
Wigandus  de  Bonis  et  malis  German.  apud  Su- 
rium  in  hjstor.  pag.  GG4.  et  seqq.  asserit  scorta- 
tiones  et  ebrietales  mullo  magis  quam  unquam  in 
Germania  inva:escere  ;  Qttia ,  inquit,  majorem 
quam  a'ias  unquam  crescendi  habent  tibcrlalem  , 
et  tuxuria  jani  omnes  verecundice  fines  pcrrupit 
alque  exccssit ;  ct ,  ut  ait  Lutherus  in  1.  Corinlh. 
15.  Sicul  credunt ,  ita  vivunt ;  sunt  et  manenl  sues, 
credunt  sicat  sues ,  et  sicut  sucs  moriuntur.  Ila 
modernos  hasreticorum  Minislros  complulos 
quasi  sponsos  Penc-opes  ,  in  ipso  etiam  verbi 
Dei  pulpito  oculos  circumferre  plenos  adulte- 
rii ,  testatur  Archib.  Hamillon.  in  Calvin.  con- 
fus.  demonstr.  lib.  2.  c.  29,  uli  asserit  in  Scotia 
Minislrorum  fere  neminem  csse,  qui  ab  aliorum 
vel  uxoribus,  vel  ancitlis  sibi  temperet.  Idem  fuse 
de  aliarum  gentium  Minislris  ostendit  Stanislas 
Rescius  in  eorum  Atheismis  de  Sacramento  Or- 
dinis  ,  vbiinter  alia  descrihit  CenotaphiumBezae 
ex  Gabn  1«  Fabrioio  in  responsione  ad  Bezam  : 
Extat ,  inquit  ,  Geneva;  in  mausolco  suo  statua 
Bezce  quatttor  columnis  suffulta.  In  prima  artifi- 
ciose  opcre  ccclalo  cxsctttpUt  Candida  cum  stto  pha- 
retrato  Cupidine ,  ir.nH 's  incestis  amoribtts non pol- 
luta,  sed  constuprata.  In  secunda  llarjyya  mullis 
non  rapinis  ,sed  sacrilegiis,  tanqttam  opimis  Gal- 
lia  spoiiis  onusta.  In  lcrtia  Betiona  parricidiis 
cincta,  mullorumque  civium  sangttine  lincta.  In 
quarta  Chimara  multiptici  impostura  fucata.  V.t 
h(C  sttnt  qualttor  Bezo;  virtutcs  cardinales ,  Venus, 
Harfr/a ,  Bellona ,  Chima?ra. 

Moral.  Nota  hic  luxuri.e  epithclum  csse  inces- 
sabile  dilectttm ;  quia  cujus  animum  semeloccu- 
pavit  amor  venereus,  ita  eo  velul  igne  succen- 


ditur,  ut  eum  reslinguere,  aut  ab  eo  cessarc 
nequcat,  nimirum  nunquam  dicit  luxuria  :  Suf- 
ficit ,  Prov.  30.  16.  Ila  Theotimus  oculos  pcr- 
dere  maluit,  uti  medicus  ei  praedixerat,  quam 
ab  uxorc  absti  lere;  undc  exclamavit :  V aie,  ami- 
cumlumen,  uti  refert  S.  Ambros.  lib.  Lu  in  Lu- 
cam  c.  U.  Idem  videre  est  in  bestiis  ,  utcquis, 
tauris,  vaccis,  qiue  dum  amore  agunlur,  furere 
videntur,  nec  ab  ullo  compesci  possunt.  lllustre 
exemplum  fuit  in  Henrico  VIII.  Angliae  rcgc,  qui 
ut  insanae  libidini  suae  cum  Anna  Bolena  satis- 
faceret,  ctopes,  et  fitlem,  et  conscientiam,  rt 
famam,  et  rcgnum  prodegit.  Unde  Poeta  in  exc- 
quiis  regince  Scotiac  Parisiis  anno  1587.  Ita  dc 
eo  cecinit : 

Juno  Jovis  soror  atquc  uxor,  verum  Anna  Dolena 
Et  spuria  Henrici  lilia  ct  uxor  erat. 

C.0RNEL.    A    KAriDE.      TOM.    X. 


Cap.  II.  "tU 

Pf.LLICIENTES    ANIMAS    lNSTAlilLES,    ]    luiu^rn 

tyx*i  K^npiKvovi ,  id  cst,  inescantcs  animas  im- 
bccittes ,  non  bene  in  fide  et  caslitate  firma- 
tas  et  solidalas  ;  S.  Cyprian.  de  Singul.  Cle- 
ric.  capientcs  animas  inftrmas  ,  S.  Ilier.  lib.  1. 
contra  Jovin.  dccipicntcs  animas  nondum  Christi 
charitate  robustas.  Quocirca  sapicnler  nionet 
Eccles.  cap.  5.  12.  Esto  ftrmus  in  via  Domini , 
cl  in  veritate  sensus  ttti.  Sicut  ergo  aucupes 
capiunt  aves  objicicndo  eis  escam  :  sic  hae- 
retici  sunt  aucupes  animarum  debilium  et 
inconstantium,  quales  sunt  mulierculac  :  eas 
enim  incscant  objiciendo  eis  escam  voluptatis 
ct  libidinis  ;  per  procaccs  oculos  ct  intuitus. 
Hinc  negant  Dei  judicium,  vindictam  ,  infer- 
num  ,  animac  immortalitatem,  resurreclio- 
nem.etc.  SaneCalvinusinfernumcensetnonessc 
ignem  ,  sed  apprehcnsionem  qua  se  cruciant 
damnatidum  cogitant  quod  offenderint  Deum  , 
etimquchabeant  sibiiralumet  offensum.  Joan- 
ncs  Sturmius  in  Antiprooemio  scribit  Pappum 
et  Osiantlrum  ad  hunc  colophonem  pervenisse, 
ut  omnem  fidcm  ludibrium  pulent.  Ait  enim  : 
Cojtam  cali  somntttm  illis  csl ,  inferntts  phantas- 
ma  ;  ccelum  et  Dci  et  diaboti  habitaculttm  esl.  Rur- 
sum  docent  Calvinist;e  neminem  deberc  Yesi^- 
tere  cupiditali  aut  lihidini ,  quia  nimirum  est  a 
Dco  ,  qui  est  auctor  omnium  motuum  et  actio- 
num  tam  malarum,  quam  bonarum  ,  cui  sem- 
pcr  et  in  onmibus  cst  obsequendum ,  idque  sine 
pudorc  vel  scrupulo  ;  quia  molionum  diyina- 
rum  neminem  pudere  debet,  de  quo  v.  18. 

Cor  exercitatlm  (  perperam  aliqui  legunt 
cxaecatum  )  avaritia  habentes.  ]  Pagnin.  et  Ti- 
gurin.  Cor  habentes  exercitatum  rapinis.  Conso- 
nat  S.  Patilus  1.  Timoth.  6.  10.  Badix ,  ait,  om- 
nium  malorttm  est  cupiditas ,  graece  yJapyufia  , 
qttam  qaidam  appetcntes  erravcrttnt  a  ftde.  Ita 
hoc  saxulo  Lutherani  el  Calvinistae  diripuerunt 
plurima  tcmpla  et  monasleria  in  Germania  , 
Gallia,  adcoque  dc  sola  Anglia  vere  apud  San- 
dcrum  de  Schism.  Anglic.  cecinitPocta: 

Millia  dena  unus  templorum  suslulit  antius  , 
Quamtimeo  in  poenas  vix  salis  unus  erit. 

Rursum  haeretici  suntusurarii,  docentque  usu- 
ras  esse  licitas,  uti  docuit  Molinaeus  tract.  dc 
Usuris. 

Praeclare  S.  Prosper  1.  2.  de  Vita  contempl.  c. 
13.  Eis ,  ait,  qui  militant  Deo  fugienda  sttnt  divi- 
tios ,  quas  qui  habere  votttnt,  sine  labore  non  qua?- 
runt ,  sine  difjicullate  non  inveniunt ,  sine  cura 
non  servant ,  sine  anxia  delectatione  non  possi- 
dent ,  sine  dotore  non  perdunt. 

MALEDICTIONIS     FILII.  ]     Karapa;     f«xv7.      TigUP. 

execrationis  fitii,  idest,  primo  ,  cxecrabiles  et 
execrandi.  Secundo,  digni  execratione  et  male- 
dictione  aeterna  ,  ut  scilicet  audiant  ii  Christo  in 
die  judicii:  lte,  maledicti,  inignem  ffternttm,  qui 
paratus  est  diaboio  et  angelis  cjus,  Malth.  25.  M. 
Nomen  cnim  ftlius  apud  Hebroeos  quando  jungi- 
tnr  genilivo  pcenao  vel  pr.Tmii,  idem  est  quod 
dignus  ,  ut  filius  morlis  et  gchenn;e  ,  id  est, 
reus  morlis  ,  dignus  gehcnna:  filii  regni,  id  »-t. 
digoi  regno  coelorum.  Thomas  Anglicus  per 
matedictionnn  accipit  diaboluin  ;  hicenim  pri- 
mo  maledictusest  a  Deo  Geoes,  3.  1.  q.  d.  Hae- 
relici  sunt  filii  diaboli.  IIa>rettctts  si  non  frater 
diaboli ,  ccrte  adjutor  et  filius  est,  ait  S.  Augus- 
tin.  lib.de  Pastoribus  cap.  12.  Sedhoc  symboli- 
cum  est,  non  litteralc.  SaneGuilielmusRosseu» 

99 


786 


COMMENTAIUA  1N  II.  EPIST.  S.  PETW.  Cap.  II. 


lib.  Quod  calvinismus  sit  paganismo  ct  turcismo 
longe  cletestabilior,  conferendo  utriusque  dog- 
mata  et  mores,  clare  idipsum  ex  eortun  libris 
evincit.  Uiule  et  addit  Calvinistas  in  Polonia  pa- 
runi  abfuisse  a  Cbristo  publice  rejiciendo  ,  et 
profilendo  Alcorano  Maboinelis  ;  causam  esse  , 
quod  Calvinisla3  a  Satana  possideantur ,  ita  ut 
per  eos  quasi  lubos  el  canales  loquatur  agatquc 
Satanas,  suuinque  in  Chrisli  Eeclesiam  virus 
evoinat,  ideoque  eos  enlhusiasmo  et  quasi  fu- 
rore  agi :  quare  Vigilantium  baeresiarcbam  Cal- 
vino,  ejusque  deliria  Calvinistarum  furoribus 
tantoesseinferiora,  quantonaiuisminorest  Her- 
cule,  verruca  nionle  ,  festuca  trabe,  et  culex 
elephanto. 

15.  Derelinquentes  viam  rectam  ,  veritatis, 
fulei  et  sanctilalis,  erraverunt,  secuti  viam  , 
id  est  normam  ,  inslituium  ,  mores,  actiones  , 
Balaam  ex  Bosor.  J  id  est,  oriundi  exBosraurbe 
Moab.  Ita  Beda,  Glossa,  Dionys.  Tbomas  Anglic. 
Verum  Balaam  non  fuit  oriundus  ex  Moab,  sed 
ex  Mesopotamia,  ut  patet  Deuter.  23.  L\.  ln  ea 
ergo  fuit  urbs  Bosor,  quain  Hebraea  ,  Cbald.  et 
Septuag.  quos  solet  sequi  S.  Pelrus,  vocant, 
Petor,  vel  Petora,  Num.  22.  5.  Alii ,  q.  d.  Natiex 
palre  Bosor,  ut  Dosor  sit  idem  quod  Beor :  bic 
enimfuitpater  Balaam,  Num  22.  5.  Unde  S.  Au- 
gust.  quaest.  48.  in  Num.  legit,  filii  Beor.  lta  Pa- 
gnin.  Tigurin.  Gagueius,  Cajelan.  Adamus,  Sal- 
meron  et  alii ,  idque  innuit  Graccum  *•» Bowp : 
articulus  enim  iw  soletnotare  filium,  non  locum. 

Qui  mercedem  iniquitatis  amavit,  ]  nimirtim 
munera  Balac  regis  Moab,  quce  adamans  Balaam 
voluit  maledicere  Hebraeis,  puta  populo  Dei , 
uti  dixi  Num.  22.  et  23.  Docet  S.  Pelrus  baere- 
siarcbas  studere  avarili;c,  sicutsluduil  Balaam, 
ideoque  fmgere  errorcs  gratos  populos. 

Rursum  sicut  Balaam  dcdit  consilium  Balac 
regi ,  utspeciosas  puellas  submitierel  in  castra 
Hebreeorum  ,  qu:c  eos  ad  libidinem  ,  indeque  ad 
idololatriam  cultumqueBeelphegor  pellicerent, 
Num.  25.  1.  Ita  haerelici  pracdicant  libertatem 
carnis  ,  ul  hacesca  homincs  pelliciantin  suam 
haeresim. 

16.  Correptionem  vero  habuit  su.e  vesanl-e.  ] 
Graece  e>e-/?iv  8e  e^sv  ^l*s  rt*pxmyixst  idest,  re- 
dargulionem  habuit  propriac  iniquitatis,  sive 
pracvaricalionis.  Noster  pro  irapavo/ust«  videlur 
legisse  ncxpxfpmtxs  s  id  est  vcsania? ,  insipientire  , 
dementire ;  illud  enim  mox  subtlit  S.  Pelrus  , 
dicens  :  Prohibuit  prophctx  insipientiam.  Porro 
correptio  Ikcc  facta  est  per  asinam,  de  qua 
subdit : 

Subjugale  mutum  antmal,  puta  asina  jugum  et 
sessorem  ferre  assueta,  muta  et  bruta  iiomlms 
voce  loquens]  per  angelum  ,  qui  formabat  vo- 
ces  arliculatas  in  ore  asinas,  dicendo  :  Quidfeci 
tibi  ?  Cur  perculis  me  eccejam  tertio?  JSonne  ani- 
mal  tuum  sum  ,  cui  semper  insidere  consuevisli  ? 
dic  quid  simile  unquam  fecerim  tibi.  Num.  22.  23. 
CensentOrigeneset  Glossa  angelum  huncfiiisse 
eum  qui  praesidct  speciei  asinorum ,  omnibus- 
que  asinis  :  singulas  enim  rerum  species  siium 
habere  angelum  praesidem.  Verius  Theodor. 
Procop.  ct  Abtil.  censent  fuisse  S.  Michaelem, 
olim  praesidem  Synagogee  et  Hebracorum,  nunc 
praesidem  Ecclcsirc  ct  Cbrislianorum.  Porro 
vesanuset  vecorsfuit  Balaam  ,  quod  cum  asina 
contenderet,  velletqueeam  trucitlare,  nec  co- 
gitaret  angelum  per  os  ejus  loqui ;  sed  nimi- 
rum  ira  et  furor  eum  agebant  et  exccecabant  : 


forte  etiam  ipsc,  utpole  magus  cum  dcemone 
loquiassuetus,  censebatdaemonem  per  os  asinaa 
loqui,  velleque  sibi  imponere  ac  iler  impedire, 
lucrumque  suum  quod  expectabal  a  Balac  in- 
terverlere.  Unde  Dion.  Cartbus.  Num.  22.  censet 
eum  cum  asinaconlendisse  hoc  fine,  uldaemon 
per  eum  loquens  intelligeret  suam  conlraeum 
indignationem,  iiaque  cum  eo  indirecte  con- 
tenderet  indignando  conlra  illum,  et  in  illius 
dedecus  asinam  verberando,  eamque  volendo 
jngulare.  Qm»re  angelus  seei  ostendens  cuni 
lulgenli  gladio,  minansque  necem ,  hunc  ei  er- 
rorem,  sluporem  et  arroganliam  exemit.  Ba- 
laamlamen  mox  avarilia  exca>caLis  perrexit  ad 
Balac,  cumque  Hebrasis,  ul  volebal,  maledicere 
uon  posset ,  detlit  Balac  pessiinttm  consiliumde 
puellis,  quod  paulo  anle  recensui,  ideoque  ab 
Hebrajis  in  bidlo  contra  Madianilas  trucidatus 
est,Num.  31.  7.et8.  Cujus  rei  praesagium  fuisse 
gladium  fulgenlem  quem  ei  intenlavil  angelus, 
docel  Anast.  Nicaenus  q.  32.  in  Script. 

Mystice  Beda  :  Sicut,  inquit,  asina  redarguit 
Balaam,  sic  sacpe  Pagani  retlarguunt  el  confu- 
tant  bcerelicos ,  laici  Clericos  ,  subdili  Pnela- 
los,  indocti  doclos,  mulieres  viros;  plebeii  sa- 
pientes.  De  Balaam  et  asina  vide  dicla  Num.  22. 
et  23.  el  Apoc.  2.  1U. 

17.  Hi  sunt  fontes  sine  aqua.  ]  Quia  vitali.s 
aquae,  id  est  doclrinae  sanoe,  expertes.  q.  d. 
Gnoslici  jactantel  promitttinl  magnam  sapien- 
tiam  ,  sed  eam  reipsa  non  exbibent.  Ita  S.  Hier. 
I.  2.  conlra  Jovin.  et  OEcumen.  VitiB  uquam,  in- 
quit,  id  esl  puram  prcvdicationis  el  dulccm  aquam 
amiserunt ;  cum  ex  adverso  suis  promillat  el 
praestet  Cbristus  :  Qui  credit  in  me ,  sicut  dicit 
Scriptura ,  flumina  de  venlre  ejus  fluent  aqua- 
vivce,  Joann.  7.  38.  Haerelici  ergo  pbilologi  sunl, 
non  philosophi  ;  folia  dant ,  non  fructus  ;  verba, 
non  scieniiam  ;  sophismata,  non  solida  argu- 
menla  jaclant,  crepantque  S.  Script.  sed  eam 
non  inlelligunt  ,  imo  perverlunt.  Secundo , 
S.  Aug.  lib.  de  Fide  el  oper.  c.  25.  Ideo  S.  Pe- 
trus,  inquit,  eliam  fontes  siccos  appellat:  fontes 
videlicet  ,  quod  acceperint  agnitionem  Domini 
Christi ;  siccos  aulem  quia  non  congruenter  vi- 
vunt  (destituuntur  enim  aqua  graliae  et  bono- 
rum  operum.  )  Quod  cnim  Petrus,  ait,  fontes 
siccos ;  hoc  Juclas,  nubes  sine  aqua;  hoc  Jacobus, 
fides  morlua.  Rursum  Glossa  :  UOi,  inquit,  fons 
sinc  aqua,  ibi  lulum  est  erroris  et  peccali,  nec  Ui- 
vat,  scd  coinquinat. 

AlltiditS.  Petrus  ad  ilhul  Jerem.  15.  18.  Facla 
estmihimanus  lua  quasi  mendacium  aquarum 
infidclium;  aquae  enim  infideles  sunt  fonlcs,  qui 
promiltunt  aquam ,  eamque  non  prceslant,  sed 
siccantttr  in  aestale,  cum  bomines  ea  maxime 
ad  potiim,  refrigerium  et  irrigationem  frugum 
indigenl.  Sic  S.  Judas  v.  12.  haerelicoscomparat 
nubibus  sine  aqua,  id  est,  slerilibtis  et  infoc>- 
cundis  ,  ideoque  mendacibus  et  fallacibus  :  Ui, 
ait ,  sunt  nubes  sine  aqua  quce  d  ventis  circum- 
feruntur. 

Et  NEiiuLyE.  ]  IScbula  cst  nubes  sterilis  elinfa-- 
cunda  ,  puta  residuum  nubis  ct  vaporum  :  liinc 
nebula  quasi  nubes  videlurpromitlere  pluviarn 
et  bumorem  ;  sed  vel  niillum  praestat,  vel  fru- 
gibus  noxium  :  sic  haereticorum  doclrina  e.-a 
fucaia  ,  fallax,  sophislica  ,  peslifera. 

Turbinibus  exagitat^e.  ]  Comparat  bseresiar- 
cbas  nebulis,  qtice  a  turbinibus,  id  est,  venlis 
in  gyrum  rotanlibus,  aut  ventiscontrariis  inter 


COMMENTARIA  IN  II. 

sc  confligentibtts  quaquavrrsum  agitantur  et 
raptaiiiur  ;  itaqtie  (lispellunlur  et  evanescunt. 
Sicenim  hicrelici  a  dcemone  spirilu  virginis,  et 
quasi  turbine  errorum  agunlur  ,  ut  inter  se 
contraria  doceantet  acerriine  confligant,  juxta 
illud  lsai;e  19.  vt  2.  Concurrerc  faciam  MgypUos 
adversus  Aigyptios,  inio  unus  idenique  crcbrocr- 
rores  iniitcl ,  et  nunc  hunc,  nunc  aliiun,  ct 
s<B[)e  couirarium  doceal,  ideoque  cjus  doclrina 
sul  falsilaleni  ostcndat,  iulereat  ct  evancsr.at. 
Hunc  hcerellcorum  sui  acvi  gcnium  notarunt 
S.  Iren.  lib.  1.  cap.  5.  S.  Justinus  qtiaest.  h.  ad 
Orlbod.  Tertull.  de  Praescript.  cap.  W2.  ct  Nova- 
liauus  lib.  7.  de  Trinil.  ubi  ail:  Fidcm  noslram, 
dtim  sibi  adversanttir  ,  affirmanl ,  ct  illa  incon- 
slantia  ostcndttnt  omnia  inccrtaet  vana  esse  apad 
se,  et  bcllum  illorttm  pax  est  Ecclcsicc.  Causam 
dat  S.  Augusl.  18.  Civit.  52.  Capivit ,  ait,  per 
hairclicos  diaboltts  efficere ,  ttt  in  Ecclesia  essent 
libera?  dissensiones  ,  qaomodo  erant  in  Academiis 
Philosophorum ,  ut ,  sicut  illee  per  inullas  divisio- 
ncs  tandem  intcreunt ,  et  ab  invicem  consumun- 
tur  ,  ita  fieret  in  Ecctesia.  Sed  falsus  est  et  fal- 
lilur.  Ecclesia  enim  velut  sup«r  lirmam  Pctri 
pelram  aOhristoftindata  in  (ide  semper  sibicons- 
tat  adeoqne  seclae  quas  diabolus  inducil  ad  ejus 
obscuralioncni  ,  cain  magis  indicanl  cl  illus- 
traut.  Idcin  in  haereticis  nolavil  S.  Paulus  Ephes. 
U.  \h.  diccns  :  Ut  jamnonsimus  parvuli  fluctuan- 
tes  ,  elcircumfcramur  omni  vento  doctrince  in  ne- 
quitia  hominum ,  in  astutia  ad  circumvenlioncm 
erroris.  Vide  ibi  dicta. 

Quibus  caligo  texebrarijm  nESKiWATUR.  ]  Grae- 
ca  addunt  tttatoyx,  idest,  in  ozternum  caligo  le- 
nebrarum,  idcst,  densissimae  tenebrae  etcaligi- 
nosi  ignes  inferni.  S.  Judas  v.  13.  Quibus  procella 
lencbrarttm  scrvata  csl  inatternum. 

Symbolicc  Ilugo,  Glossa  ct  Thomas  Anglic. 
Caligo  servatur  haereticis  ;  quia  in  ea  quotidie 
crcscunt ,  ut  qui  caeei  sunt ,  fiant  cajciores  ,  et 
plures  seducant,  juxta  illud  Apoc.  22.  11.  Qui 
nocct  noceat  adhuc ,  ct  qui  in  sordibus  esl  sordes- 
cat  adhuc. 

18.  SUPERBA  ENIM    VANTTATIS    LOQUENTES.  ]  Dat 

causam  cur  hicresiarchas  vocarit  fontes  sine 
aqua  ct  nebulas  lurbinibus  agitalas  ,  scilicet 
quia  inslar  fontium  et  ncbularum  vane  attollun- 
tur  et  superbiunt.  Sttperba  cnim  vanitatis ,  id 
est,  supcrbam  vanitalem  ,  sive  inanem  su- 
perbiam  ,  lumorem  etfasium  quo  turgent,  puta 
fastuosa,  vana  ct  superba  loquuntur  et  eructant; 
hinc  vocant  se  Gnosticos  ,  id  est  scientes  ,  cum 
omnium  sint  inscii.  Verc  Tcrtull.  de  Praescript. 
C  h\.  Omncs  ,  ait,  tumcnt ,  omncs  scicntiam  polli- 
centur  ;  anlesunt  perfecli  catechumeni  quamcdoc- 
ti.  Ipsa:  muUeres  hccretice  quam  procaces? qua  au- 
deant  doccre ,  contendere  ,  exorcismis  agere,  cu- 
rationes  rcpromittcre  forsilan  ct  tinguere. 

Nota.  Pro  supcrba  (male  aliqui  legunt  super- 
bia)  groxe  csl  vmpoytz,  id  cst  pratumida ,  ex- 
celsa,  ingentia,  superba,  turgida  ,  immodica  , 
immensa,  inlolerabilia;  Tigur.  vehcmenter  fas- 
tuosa ,  dc  qualibus  ait  Horat.  de  Arle  Poet. 

Projicit  ampullas  ot  sesquipedalia  verba. 

S.  Hieron.  1.  1.  contra  Jovin.  vcrtit,  loquunlttr 
rcrba  tttmcntia.  Descripsit ,  inquil,  scrmo  Apos- 
tolicus  Jovinianum  loqttentem  buccis  tumcntibus , 
et  inflata  verba  trutinantrm.  S.  Judas  v.  16.  Os 
corum  loqtiitur  sttperba.  Alludit  ad  nebulas,  qui- 
bu$  jntulo  antc  Uccresiarchas  comparavit :  sicut 


BPiST.  S.  PETBI.  Cap.  IT. 

enim  ncbulae  instarnubium  denscscunt,  tuuicnt 
el  ttirgent,  sed  intus  vamc  sunt  ,  inanes  ct  va- 
cuae,  carentes  humore,  rore  etimbre;  sic  et 
baeretici  tument  fastti,  jactantque  suam  sapien- 
tiatnoie  ,  sed  in  corde  ca  vacui  sunt  el  inaue*  ; 
unde  sunt  sicnt  aes  sonans  et  cymbalum  tin- 
niens.  Et  hoc  significat  to  ^iyyo^tvoi ,  quod  Nos- 
icrvertit,  loquentes;  f5iyyofj.ui  enim  idern  est 
quod  resono,  clamo,  vociferor,  uli  faciunt  hae- 
relicl ,  qui  cum  ratione  vincantur ,  contentione 
et  elamore  orthodoxos  vincere  satagunt. 

Pelliciuxt.  ]  Ae>£a?ou3t,  id  cst  inescant,  objecla 
csca  capiunt,  uti  aucupcs  capiunt  aves  ,  pisca- 
catores  pisccs. 

I.\  uesibeiuis  (per  desideria  quasi  per  escam) 
CAnxis  luxuri/E.  ]  Id  est,  carnis  luxuriosae  ,  vel 
carnalis  luxuriae  ,  legit  Interpres  «cciyetas ,  id 
est,  tuxurix\n  genilivo  singulari,  uli  ej  Iegit 
S.  Augustinus  lib.  de  Fidc  et  oper.  cap.  1h.  UU- 
ciunt ,  inquil,  in  concupiscenliis  carnis  impudici- 
tia:,\iX  cstimpudicae,  vel  impudicis.  Jam  legunt 
a;-;/cc«,-  in  dativo  plurali.  Unde  Vatabl.  vertit , 
inescant  homines  per  concupiscentias  carnis  volap- 
tatibtts.  Porro  «iit.ytt*  ,  gencralis  cst,  significal- 
queluxum,  pettilantiam ,  libitlinem  ,  lasciviam, 
qualisesl  in  impudicis  tactibusct  aspectibus,  de 
quihus  v.  \h.  Hoc  est  quod  ailS.  Judas  vers.  l\. 
Dei  nostri  gratiam  transferentes  in  litxuriam. 

Porroesca  ad  luxuriam  ,  et  consequenter  ad 
haeresim,  ab  hccrelicis  multiplex  datur.  Primo, 
Lulhcrus  hanc  dedit;  quodcaslilas  sit  impossi- 
lis,  luxuria  vero  homini  tam  necessaria  sit, 
quam  edere  et  bibere.  Verum  dixit  impostor : 
sed  de  se  et  suis  duntaxat ,  cis  cnim  impossibi- 
liscstcastilas  ;  tum  quia  idsibi  ipsi  persuadent: 
impossibile  enim  est  ut  maneat  caslus  ,  quid  id 
sibi  puta  esse  impossibile:  affectus  enim  sequi- 
tur  lumen  et  judicium  ralionis  ;  tum  quia  fidem 
ct  gratiam  Dei  respuunt  ,  sine  qua  impossibilis 
estcastitas,  Sap.  8.  21.  tum  quia  negant  libe- 
rum  arbitrium  ,  censentque  hominem  necessa- 
rio  agi  rapique  a  suo  appelitu  ct  phantasia  in- 
star  bestiae;tumquiavelut  porci  spontc  se  totos 
addixerunt  carni,  Veneri  el  ventri. 

Secunda  est  communis  haereticorum,  scilict  t 
curanda  esse  praesenlia  bona  certa  ,  non  futura 
incerta.  Unde  vel  palam,  vel  tacite  negant  ani- 
mce  immortalitatem  ,  resurrectionem  et  gehen- 
nam.  Audi  Brentium  in  S.  Lucae  c.  20.  hom.  35. 
Et  si,  ait ,  nulla  apud  nos  sit  publica  professio  , 
qttod  anima  simul  cttm  corpore  intereat,  et  quod 
non  sit  mortttorum  resurrectio  ,  tamen  impuris- 
sima  et  profanissima  illa  vita,  quam  maxima  pars 
hominum  sectatur  ,  perspicue  indicat  quod  non 
scnliant  esse  vitam  post  hanc.  ftonntillis  ctiam  la- 
lesvoces  tam  ebriis  inter  pocula,  quam  sobriis  m 
familiaribus  coUoquiis  excidunt.  Hoc  est  quod  de 
suis  dixitLulherus  :  Credunt  ut  sues ,  vivant  ttt 
sttcs,  moriuntttr  ut  sues. 

Tertia  est  Calvini,  quod  Dcus  sit  auctor  om- 
nium  motuum  et  actionum  ,  tam  inalarum  . 
quam  bonarum.  Ex  hocenim  cjus  principioejus 
discipuli  ,  Libertini  duas  eliciunt  regulas,  quas 
ipse  Calvinus  recenset  Inslruct.  contra  Liber- 
tin.  c.  13.  Prima  est :  Cum  omnia  sint  opcra  Dei , 
licel  hominibus  velut  taxis  habcnis  quidquid  in 
mentem  vcnerit  agei-e  ,  non  solumquiasumtts  cx- 
tra  periculum  peccandi ,  scd  etiam  quia  dcsidc- 
riiunaliquod  cohibcre  cst  impedire  Deum.  Jtascor- 
tationes  et  rapinat  Deo  probabuntur  ,  cujus  sunt 
opera  :  ita  non  est  curanduin  ut  rapta  restituaii' 


7«3 


COMMENTARIA  IN  II. 


tur.  quianon  est  convenicns  ut  Dcus  corrigatur. 
Altera  :  Ne  quis  ullius  rei  conscicntia  movcalur. 
Nec  lioc  solum  cx  sttpcrius  posilis  conscquitur,  scd 
idipsum  illi  confitcntur  :  alque  adeo  id  prcecipttc 
sibi  proponunt ,  ut  sopianl  conscientias ,  quoomni 
solliciludincvacui  homines  pcrpelrcnt  quidquid  scse 
offcrut  ,  quidquid  appclicrint. 

Posilo  enim  hoc  principio,  Deum  esse  ancto- 
rem  omnium  concupiscentiarum,  libidinum, 
voluptatum  ,  rapinarum,  caedium  ,  elc.  Dicet 
quilibet  :  Ego  Deo  repugnare  nec  possum ,  nec 
debeo  ;  illi  crgo  obsequar,  illi  cooperabor  ;  in- 
dulgebo  concupiscentiis  ,  libidini  ,  voluptati 
sine  scrupulo  ,  imo  cum  laude  ,  eo  quod  Deum 
sequar. 

Hinc  epicureismus  ita  invaluit ,  ct  in  dies  ma- 
gis  invalescit,  ut  Calvinus  ipse  admiretur  in 
sola  Gallia  totesse  examina  Doctorum,  qui  illi 
seminandosedulam  navant  operam,  ac  discipu- 
lorum  infinitam  mullitudinem. 

Quocirca  Sebastianus  Castalio  1.  de  novo 
Deo  Calvini ,  asserit  Calvinum  Deum  transfor- 
mare  in  diabolum;  hic  enim  cst  auctor  omnis 
niali,  ac  proinde  Calvinum  cum  suis  pro  Deo 
colere  et  adorarc  diabolum.  Duo,  inquit,  sunt  dii, 
atter  verus  Ckristianorum  ,  allcr  falsus  Calvinis- 
tarum:  fa/sus  Deus  est  tardus  ad  misericordiam, 
propensus  ad  iram ,  quia  maximam  mundi  partem 
creavit  ad  perniciem  ,  eosque  ,  non  solum  ad  dam- 
nationem,  sed  eliam  ad  causam  damnationis  prce- 
deslinavit.  Itaque  decrevil  ab  oeterno  ,  et  vult  cffi- 
citque  ut  peccent  necessario,  ita  ut  nec  furta, 
nec  homicidia,  nec  adulteria  committantur  nisi 
ejusvoluntale  atque  impulsu;  suggerit  enim  ho- 
minibus  pravos  affeclus  alque  inhoneslos  ,  nonso- 
ium  permissive ,  sed  efficaciter,  eosque  indurat  ita, 
ut  dum  impie  agunt ,  polius  opus  Dei  quam  suum 
faciant.  Satanam  ergo  eum  facit  esse  mendacem , 
ila  ut  nonjam  Salan,  sed  Deus  Calvini  sit  pater 
mendacii;  quippe  qui  scepe  aliud  in  ore,  aliud  in 
pcctoregerat.  Al  Deus  itlequemsacrct  Littercedo- 
cent ,  cst  huic  ptane  conlrarius.  Vult  is  omnes  sal- 
vos  ficri ,  etc.  El  hic  Deusvenit  ut  deslrueret  illius 
Calviniani  Dei  opera.  Porro  isti  dno  dii  contra- 
rii,  suos  cultores  contrariis  moribus  imbuunt 
et  informant.  Nam ,  ut  subdit  Castalio  :  Verus 
Deus  venit  ut  destruereliUius  Calviniani  Deiopera, 
et  hiduo  dii,  ut  sunt  natura  inter  se  contrarii ,  sic 
gignunt  fdios  eliam  inlcr  se  contrarios  :  videticet 
Calvinianus  Deus  immisericordes ,  superbos  immi- 
tes ,  invidos,  sanguinarios ,  catumniatores ,  fictos, 
aliudin  corde ,  atitid  in  ore  gerentes,impatientes, 
viatitiosos ,  sediliosos ,  conlcntiosos ,  ambiliosos , 
avaros,  votuplatis  magis  quam  Dei  amanles  ,  om- 
nibus  pravis  et  inhoneslis  affeclibus  ptenos,  quos 
eis  ipsorum  palcr  suggerit.  At  alter  Deus  miseri- 
cordes  gignit ,  humilcs,  mansuelos ,  elc. 

Atque  ut  videas  hunc  non  unius  Castalionis  , 
sed  communem  aliorum  esstsensum;  Smideli- 
nus  contra  Grynseum  :  Spiritus  Caivinisticus ,  in- 
quit,  mendax  est,  homicida ,  aler  ,  pessimus ,  fu- 
gitivus  ,  lubricus,  diabolicus  fctlsus,  furiosus  , 
verbosus  ,  crassus ,  ccecus.  Calvinismus  ,  Arriu- 
nismus  ,  et  Mahomelismus ,  fralres  sunt  et  soro- 
res  :  trcs  catigce  ejusdem  panni.  Camarina ,  in 
quam  multce  hcereses  confluxcrunt;  ultima  Satance 
ira.  Lulherus  apud  Gretserum  1.  1.  contra  Gol- 
dastumc.  12.  CalvinislcB,  ait,  sunt  fanatici ,  pro- 
genics  viperina  ,  animicidce  ,  impii ,  blasphcmi, 
deceptores  ,  sanguinarii  inferncdes  molossi ,  Ger- 
manici  Turcce  d  Salana  missi  et  obsessi ,  Mahomc- 


EPIST.  S.  PETRl.  Cap.  II. 

tani  baptizali ,  perdiabolati ,  trans  diabolati ,  sn- 
pcrdiabolati.  Godcfridus  a  Valle  Parisiis  on.  1572. 
publice  concrematus  librum  scripsit  :  De  arte 
nihil  crcdcndi ,  in  quo  docel  oporlcre  prius  Ctdvi- 
nistam  fwri qui  alhcus  csscvotet.  Guilielmus  Regi- 
naldusin  Calvinoturcismo  demonslral  calvinis- 
mum  parum  distare  a  lurcismo  vel  alheismo,  et 
qui  vere  Calvinisla  esl  vix  abesse  quin  Turca  vei 
atheussit.  DeniqueScrenissimus  rexAnglioeJaco- 
busin  Basilicodoro,  asserit  suosin  Anglia  Purita- 
nos  ,  id  eslpuros  Calvinislas,  esse spiritussana- 
ticos ,  perjurios,  perfulos  ,  nihit  nisiscditionem  et 
calumniam  spirare ,  sine  ralione  maledicta  inge- 
rere  ,  se  plus  fidei  repcrisse  in  cfferis  tatronibus  , 
quam  in  Purilanis  :  se  non  solum  d  nativitale 
continuo  vcxatum  fuisse  d  Purilanis ,  sed  eliam 
in  utero  materno  propemodum  ab  iisdem  extinc- 
tum. 

Eos,  refer  ad  pelliciunt ,  q.  d.  Hncretici  in  suas 
lu-ereses  per  escam  hixurice  pelliciunt  eos,  qui 

PAULtJLUMEFFUGIUIST  illOS  ,  QUI  1N  F.RUORK  CONVER- 

santur.  ]  Pula  eos  qui  paululum  effugiunl  Gen- 
tileset  Jiuheos,  qui  in  errorc  gentilismi  et  ju- 
daismi  conversanlur.  q.  d.  Haeretici  pelliciunt  ad 
se  novilios,  vel  tlaudicanles  el  debiles  in  fide  , 
scilicet  recenler,vel  languide  a  judaismo  vel 
genlilismo  ad  Chrislum  conversos  :hienimcum 
in  fide  sint  leneri,  infirmi  et  rudes,  facile  seduci 
se  sinunt.  Pro  paululum  legit  Inlerpres  ohyuu 
Alii  legunt  ojTwf ,  id  est  sic  ,  hoc  esl,  utcumque 
paululum  alii  orw,-,  id  cst  revera.  Rursum  Inler- 
pres  legit  in  praesenti  «-oyst/yovTE,-,  idest,</at 
(ffugiunt :  ]:im  in  aorislo  leguht  cKtoyyyevTss ,  id 
est,  qui  effugerant.  Sicenim  lota  hiec  scntentia 

grsece     legilur  :   tous  o).[y«s  k-o^u/ovtk;  tov;    ev  nXuv/i 

u.-jz<;ci-fo/j.Evoui ,  quam  plane  et  clare  sic  rcddas: 
pelliciunt  eos  qui  paulutum  cffugcrant  cos ,  qui  in 
errore  conversantur ,  pula  Judajos,  Genliles,vcl 
potius  Gnosticos  liEerelicos,  q.  d.  Gnostici  eos 
qui  nupera  sua  haeresi  conversi  fueranl  ad  or- 
thodoxam  fidem,  rursum  ad  suam  lueresim  pel- 
liciunt,  refricando  et  obtrudendo  illis  escain 
priscarum  voluptaium  cl  libidinum  ,  quibus  in 
haeresi  indulseranl;  quarc  ex  earum  memoria, 
habilu  et  consuetudine  facile  in  hceresim  rela- 
buntur,  cum  ab  ea  sint  recenter  conversi,  ideo- 
que  leneriel  imbecilles  in  fide  orlhodoxa.  Huic 
sensuivaldefavent  sequentia.  et  S.  Aug.  deFide 
etoperib.  c.  1l\.  cum  siclegit :  Illiciunt  in  concu- 
piscenliis  carnis  impudicilice  eos ,  qui  pattlulum  cf- 
fugerunt  in  errore  conversali ;  el  S.  Hieron.  1.  "2. 
coutra  Jovin.  dum  sic  vertil,  pelliciunt  in  deside- 
riiscarnis  iuxurice  eos ,  qui  paulutum  effugcrunt  ct 
aderrorcmreversi  sttnt.  Graecuni  enim  a.-jv.spivzu 
et  reverti  et  conversari  significat. 

Summa,  significat  S.  Peirus  hcereticos  sedu- 
cere  non  eos  qui  in  fide  sunt  fortes  ct  veiera- 
ni,  sed  qui  in  ea  sunt  noviiii,  debiles,  ideoque 
facile  nutant ,  el  seducunlur  objecta  esca  vo- 
luptatis  cui  antea  assueverant,  totosque  se  ad- 
dixeranl.  UndeS.  Aug.  tract. deUlilitaie  credendi, 
lom.  9.  Frumenlum,  ail,  de  area  aut  non  rccedil, 
aut  redit :  atiquid  patearum  aufert  (  hostis)  vento 
tcntalionis,  unde  nobis  faciat  non  viam  perditio- 
nis ,  scd  optts  exercitationis.  lbidem  docel  diabo- 
lum  proidololatriainduxisseheereses.  Sicutenim 
pisces  et  aves  e  rcti  elapsae,  si  juxtaillud  volent 
vclnatent,  escse  retis  inhianles,  facile  in  illud 
reciduntet  irretiuntur :  sic  etqui  ab  errore  con- 
versi  sunt,  si  ejus  doctores  audianl,  et  ad  vo- 
luptates  corum  auscultent,  facile  in  eumdem 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST 

relabuntur  :  ut  ergo  tuti  sint,  debcnt  prorsus  ex 
toto  corde  errori  renunciare,  et  longissime 
ab  co  ejusque  doctoribus  recedere,  planeque 
aures  claudcrc,  nc  quid  dc  co  vcl  cininus  au- 
diant. 

19.  LlIIERTATEM  IIXI8  PI'OMITTENTES  ,  tum  U  pCC- 

cato.tuni  a  lcgc,  tum  a  subjeclionc  dominorum 
ct  principum,  ut  ljbere  agaot  quidquid  lubei; 
luxuriam  cnim  dicunl  non  essc  peccatum,  sed 
opus  Dei  ct  naturae  :  cum  ipsi  BERVI  sint  courup- 
tionis,]  pula  libidinis  et  voluptalis,  quae  ani- 
liium  ct  corpus  corrumpit.  Sicut  cnim  castitas 
cst  inlegrilas  menlis  et  corporis,  sic  luxuria 
utriusquc  cst  corruptio  :  ejus  ergo  scrvos  sc 
faciunt.  Omnis  enim  qai  facit  peccatum  servus  est 
peccali,  Joan.  8.  3/i.  Scripsit  Cicero  Paradoxon  : 
Quod  solus  sapiens  sit  tiber  ;et  Pbilo  :  Quod  solus 
fjrobus  sit  liber ;  improbum  enim ,  ticclneget,  ser- 
vum  cssc  tot  dominorum,  quot  vitiorum.  Diogenes 
aicbat  inier  scrvos  et  dominos  malos  nil  inte- 
rcssc  prater  nomcn,  nisi  quod  servi  servirent 
dominis,  doniini  cupiditatibus ,  iisque  brulis  et 
exilibus.  Seneca  de  Vila  beata  c.  5.  ln  regno 
nali,  inquit ,  Dco  parerc  liberlas  est.  Merilo  mi- 
ratur  S.  Ephrem  Adliort.  ad  pieiatem  tom.  1. 
vel  unum  posse  reperiri,  qui  malit  scrvire  crea- 
turae  quam  Creatori.  Animus  enim  liber  est,  qui 
scrviens  uni  Deo,  viliis  et  creaturis  omnibusto- 
tique  mundo  dominalur,  ideoquc  fclix  est  et 
beatus.  Audi  S.  Salvian.  de  Provid.  1.  1.  Ncmo, 
ait,  aliorum  scnsu  miser  est ,  sed  suo,  et  ideo  non 
possunt  csse  fatso  judicio  miseri,  quo  sunt  vere 
sua  conscicntia  bcati,  elc.  Nulti,  ut  opinor,  bea- 
tiores  sunt,  quam  qui  cx  scienliasua  atque  voto 
agunt.  llumilcs  sunt  Religiosi,  hoc  volunt  :  pau- 
peres  sunt,  paupcric  dcieclanlur  :  sine  ambilione 
sunt ,  ambilum  respuunt  :  inhonorati  sunt ,  liono- 
rcm  rejiciunt  :  lugcnt ,  lugcre  gesliunt  :  infirmi 
sunt,  infirmitate  lcetantur.  Cum  infirmor ,  inquit 
Apostolus,  tunc  polcns  sum.  Jtaquc  quidquid  ac- 
ciderit  iis  quicumque  vere  licligiosi  sunt ,  beati 
esse  dicendi  sunt ;  quia  intcr  quanlumlibct  aspcra 
nulli  lcvtiorcs  siint,quam  qui  lioc  sunt  quod  volunl. 
Vide  dicla  epist.  1.  c.  2.  16. 

Porro  boc  saeculo    viget  secta  Liberlinorum, 

ita  dicta  a  libcrtale  Evangclica ,  quam  primus 

proclamavit  Lutherus,  Hanc  iia  describit  Stanis- 

laus  Rescius  in  Seclarum  Centuriis:  Fanaticum 

hominum  gcnus  ,  inquo  jurecredus  rcvixisse  Gnos- 

ticos  ct  Valcntinitas,  quibusnihit  ceque  displicel  ac 

simplex ,  proprius  ac  gcrmanus  Scripturce  sensus. 

lllis  Cliristus  est  Satanas,  vitium  virtus,  et  virtus 

vitium.  Niltilcnim  ex  corum  sentenlia  peccalum 

est,  nisi  corum  opinione  qui  scsc  peccare  putant. 

Verus  Dci  timor,  ct  eo  imbula  conscienlia  pro  in- 

ferno    iUis   liabetur  :  pro  paradiso   autem    con- 

scientia     divini   judici.     conlemptrix  ,    secura  , 

slupida  ct  consopila.  Docent  iwmini  omnia  essc  li- 

cila  sine  ulla  cxccptionc,  omneque  gcnus  vivcndi 

firobant  :  lcnonem  suovolunt  fungi  muncre,  fnrcs 

audacter  furari  j uhent ,  mat rimonia  dissolvi  volunt , 

citm  uxor  mariti  sui  tcedium  ceperit  :  unde  pro- 

miscuos  laudanl  concubitus ,  idque  vocant  spiri- 

luale    mutrimonium;    communioncm    Sanctorum 

rocunt  communioncm  bonorum  lcmporalium,idco- 

(jitc  quantiim  quisque  potcst,  ut  rapiat ,  suadcnt. 

llesurrcctioncm  jum  fuctam   csse  dicunt ,   ncquc 

nliud  cxspcctandum  judicium.   Jam   Cliristianos 

<>mncs  resurrexissc  afjirmunt,  quando  animnm  liu- 

manam  sciant  jum  factam  csse  itlum  Dci  spiritum 

immortatcm,  imo  in  Dci  essentiam  rcdiisse ,  undc, 


S.  PETRI.  Cap.  II.  783 

inquiunt ,  exiil,  eique  ilajungi,  ut  unicus  spiritut 
mancat. 

Denique  linoretici  nostri  in  Gallia,  Belgio,  An- 
glia,  clc.  iniiio  lwereseos  arma  sumpscrunl 
contra  orthodoxos  principes,  litulumque  belli 
pr«'etulcrunl  [iberlatem conscicnliaj.  Alubireruin 
polili  sunl  camdcm  ,  pro  qua  tot  annis  pugnarunt 
tantumquc  sanguinis  efluderunt,  everterunt; 
(juin,  ct  seipsos  cadem  privarunt.  Nec  enim  per- 
niilluntsibi.vel  aliis  libcrtalcm  rcligionisct  Qdei, 
sed  omnes  cogunl  essc  Proleslanlcs ,  vcl  Calvi- 
nislas,  magisquc  orlbodoxos  persequuntur  ad 
necem  usquc,  atl  tormcnta  inaudila,  quam  Tur- 
caselSaraccnos,  imo  quam  Turcae  Clnislianos. 
Haeccine  esl  libertas  tol  cajdibus  quaesita  et  pro- 
missa,  imo  jurata  ?  Eleganter  bas  liumani  gene- 
ris  pestcs,  Ecclcsiaefurias,  regnorum  faces,  vel 
potius  ardentes  inferorum tedas  depingit nostci 
Perpinianus  testis  oculatus  orat.  S. 

A  QUO  ENIH   QCIS  SUPERATUS  EST,  IIVJUS   ET  SER  - 

vus  est.]  Graece  liiwl&tui ,  id  cst,  scrvilio,  vel  in 
servitutcm  addictus  est.  Hinc  mancipium  dictum 
est  quasi  manu  captum  in  bcllo,  et  servu^ 
quasi  servatus  ab  hostc.  aitS.  Aug.  19.  Civit.  15. 
Jurecnimgentium  sic  inducta  estscrvilus,  dum 
victores  Iiostibus  bello  captis  quos  occidere  po- 
lerant,  vitam  condonarunt,  nccemquc  in  servi- 
tutcm  commutarunt,  ut  docet  Jusiin.  in  Instit. 
dejure  pcrson.  1.  .'i.  §  1.  Undcidcm  August.  hunc 
locum  sic  legit :  d  quo  enim  quis  deviclus  est,  huic 
ct  servus  addiclus  esl ;  et  S.  Hicr.  lib.  1.  contra 
Jovin.  Vnusquisque  enim  ei  subjacel  passioni,  d 
qua  vincilur. 

Quanta  iniquitas  (cxclamat  S.  Aug.  1.  dc  Ho- 
nest.  mulierum  c.  30. )  ut  animam  quam  Christus 
suo  sanguine  redemit ,  luxuriosus  pro  unius  honc 
deleclalione  diaboto  vendat  ac  tradat  ?  Atquc  bujus 
vcnditionis  syngrapham  propria  subscriptiohe 
munitam  ,  tradit  diabolo  pcccator.  Sic  cxplicat 
Origcn.  hom.  23.  in  Gen.  illud  ad  Coloss.  2.  n.  \h. 
Delens  quod  adversus  nos  crat  chirographum. 
Islud  chirogruphum,  ait,  pcccatorum  nostrorum. 
cautiofuit:  unusquisque  clcnim  noslrum  in  iis  qiue 
delinquit ,  cfjicittir  dcbilor ,  ct  pcccali  sui  Utteras 
scribit.  ldcm  vidcrunt  suo  morc  Gontilcs.  Dio- 
gcnes  vocabat  sc  Impcraturcm,  .ilcxandrum  mag- 
num  vero  scrvum  scrvorum  suorum,  quod  ille 
serviret  suis  cupiditalibus,qui'jns  ipse  impcrabat. 
ItaManutius  in  Apopht.  Diogcnislib.  ?.  cenlur.  1. 
n.  /i7.  Eidcm  Alcxandro  scripsit.  Brachmanes 
Nikil  prodcsse  orbis  dominttm  jicri.  infuncc  aulcm 
vilique  rci  scrvirc  :  subvcrlcre  inimicos  cxtcrnos. 
ut  foveat  ac  suslcntcl  intcrnos. 

20.    Sl  ENIU  REFUGIBNTES  COINQUINATIONES  MUK- 

ni,  hoc  cst,  errores  ei  peccata,  puta  gentilism.i 
superslitiones  ct  idololatrias,  indeque  conse- 
quentem  voluptatum  ct  lib.dinum  licentiam. 
Sensusest.q.  d.  Talibus  qui  scilicet  fugientes 
inquinamenta,  voluptates  et  libidines  mundi 
conlnlcrunt  sc  ad  cognilioncm  ,  id  est,  ad  (idoni 
et  cullum  Christi,  si  ab  co  apostaiantes  ad  gcnli- 
lismum.velpotiushaeresinGnosticorum,  rursus 
iisinquinamcnlis  implicati  SUPERANTCR, qua ante 
superaverunt.  Lti  lcgit  S.  Hieronym.  I.  1.  contra 

JOVill.      IVCTA      SINT      EIS     POSTI.UIOIW    nETESIORA. 

prioribus,] tum  quia  gravius  esi  malum  rcci- 
divi;  tum  quia  magis  ct  profundius  sevitiispri- 
stinis     immergunt;    habilumquc    yalidiorem 

induunt;  tum  quia  ingrati  gratise  Dci  ;,b  ca  de- 
seruntur.  Alludit,  imo  cilai  illud  Christi :  Fumt 
novissima  hominis    iltius  pcjcra  prionbus ,   Mal- 


790  COMMENTARIA  IN  II. 

thaei  12.  65.  Ct  Jcrcm.  2.  3G.  Quam  vilis  facta  es 
nimis  iteransvias  taas?  S.  Basil.  rcgula  289.  ex 
brevior.  acule  nolat,  cum  qnis  rclubilur  in  pec- 
calum,  signum  csse,  priinitus  cum  a  peccato 
non  plane  recessisse,  nec  ejus  radiccm  exlir- 
passe,  sed  adliucocculte  in  animo  ejus  rcsidere 
peccali  appetitum  et  concupisccnliam.  Unde  in- 
ferl  Guiliel.  Paris.  1.  de  Sacram.  Pcenil.  cap.  5. 
lalem  non  hal)uisse  validam  et  eflicaccm  con- 
trilionem.  Comparat  S.  Peirus  Gnosticos  cum 
idololatris;  ut  qui  ex  idololaliis  facti  sinl  Chris- 
tiani,  si  e  Christianis  liant  Gnoslici,  videantur 
relabi  in  idololalriam ;  tjuia  Gnostici  in  multis 
nefariumcultum  inlidclium  imitabanlur;et  quia 
par  ulrorumque  cral  impictas,  cadem  libido, 
idem  parens.  Unde  Tcrtul.  I.  dc  Praescript.  c.  60. 
docclneque  ab  idololalria  dislareharreses,  cumet 
auctoris  et  operis  ejusdem  sint,  ciijus  el  idololatria : 
Deumautem  fingunt  aliumadversttsCrcatorem,  aut 
si  junicum  Crealorem  confitcnlur,  aliter  eum  clis- 
serunt  quam  in  vero  cst.  llaque  omne  mendacium 
quod  de  Deo  dicunt ,  quodammodo  genus  est  ido- 
lolatria.  Nam,  utail  S.  Augusl.  q.  29.  in  Josue  : 
Quisquis  talem  Deum  cogital  qualis  non  est  Deus, 
allerum  Deum  utique  ct  fatsum  in  cogitatione 
portat. 

Moral.  Nota  hic  quod  sicut  aegri  convalescen- 
tis  relapsus  in  morbum,  gravior  et  periculosior 
est  prioremorbo;  ita  et  esl  relapsus  justificai  iii 
peccatum.  Audi  Paulum  Ilcbr.  6.  6.  Impossibile, 
inquit,  est  eos  qui  semet  sunl  illuminati,  gustave- 
runt  eliam  donum  cccleste,  ct  parlicipes  facli  sunt 
Spiritus  sancli,  gttslaverunt  nihilominus  bonum 
Dei  verbttm,  virlutesque  sceculi  venluri,  et  pro- 
tapsi  sunt  rursus,  renovari  ad  pccnilenliam.  Et 
alibi  :  Volunlarie  enim  peccantibtts  nobis  post  ac- 
ceplam  notiliam  veritalis,  jam  non  retinquitur  pro 
peccalis  hoslia,  terribilis  aulem  quadam  expecta- 
tiojudiciiet  ignis  ccmtdalio,  qua3  consumplura  cst 
adversarios;  et  S.  Chrysost.  homil.  de  lapsu  prin.  i 
hominis  :  Noti,  a\l,peccare  postveniam,  noli  vut- 
nerariposlcuram,  nolisordidari  post  graliam  :  co- 
gita,  6  homo ,  graviorem  esse  culpam  post  veniam, 
renovalumvutnus  pejus  dolere  posl  curam,  moles- 
tius  hominem  sordidari  post  gratiam.  Quare  indul- 
gentia  ingralus cst  quipostveniam peccat ; sanilate 
indignus  est,  qui  semetipsum  postquam  curatus  est 
vulnerat ;  necmundarimeretur,  qui  semetipstimpost 
gratiam  sordidat.  Et  paucis  interjectis  :  Grave  est 
hominem  inslructum  delinquere,  gravius  absolutum 
peccare :  servo  pejor  est ,  qtti  patronum  post  datam 
libertatem  offendit  :  beneficiis  ingralus  esl,  qui 
datorem  tumoris  arrogantia  desptcit.  Vide  nos- 
trum  Joannem  Bus;eum  in  Arca  Medica  verb. 
Recidivum,  ubi  quinque  adversus  rccidivam  pec 
catiremedia  suggerit,  eaque  teslimoniis  sanctae 
Script.  et  Patrum  confirmat. 

21.  Melius,]  non  positive,  quasi  majus  sit  bo- 
num,  cum  nec  sit  bonum;  sed  negalive,  quia 
minus  malum,  hoc  est,  minor  est  infidelis 
ignorantis,  quam  fidelis  cognoscentis  culpa, 
ideoque  minor  erit  et  pcena.  llle  enim  nondum 
accessit;  iste  rctro  respexit ,  ait  S.  August.  in 
Psalm.  83.  IdemS.  August.  conc.  2.  in  Psalm.  30. 
Cum  dicit ,  inquit,il/e/f«5  erat  iltis  non  cognoscere 
viam  justitice,  nonne  judicavit  meliores  esse  ini- 
micos  foris  positos ,  quam  intus  mate  viventes, 
quibus  premitur  et  gravatur  Ecclesia?  Et  Salvia- 
nus  lib.  6.  de  Providcnt.  Nanc,  ait ,  quia  jam 
Christum  agnovisti,  qui  susceplus  es  quasi  inlra  os 
Deiperfidsi  agnitioncm,  projicieris  per  teporem; 


EPIST.  S.  PETP.l.  Cap.   II. 

quod  etiam  B.  Petrus  exposuit ,  dicens  de  vitiosis 
el  lepidis  :  Melius  erat  iilis ,  etc. 

NON    COGNOSCEIU5 ,]  /*n    «Trc/vwxevzi,    id    CSt,  non 

cognovisse. 

Viam  justiti/E.]  Id  esi ,  insiitutum  ctrcligionem 
Chrislianam,  sive  chiisiianisniiiin:  hic  enim  est 
via  nos  ducens  ad  veram  virtutcin  jL-t  juslitiam 
coram  Deo,  in  qua  proindc  ncmini  sislere  licet, 
sed  quemque  semper  in  ea  progredi  vl  proficere 
oportet,  donec  ad  melam,  pula  cccleslem  pa- 
triam  et  gloriam  pervcuial.  Aliqui  pro  justitiK 
legunt  «//?a5iK5,  id  cst  vcritatis,  id  est ,  verae  doc- 
trinae  el  fidei,  puta  Evangelii. 

Rethousum co.WEnri  a  sanctomandato.]S.  Aug. 
de  Fide  ct  oper.  c.  2/i.  lcgit,  rcfiecli  a  tradito; 
S.  Ilieron.  liv.  1.  conlra  Jovin.  rctrorsum  con- 
verti,  et  relinqucre  sanclum  mandalum ,  quod  eis 
tradilum  est. 

Sanctum  mandalum  vocat  lcgcm  Evangclicam. 
Primo,  quia  ejus  auctor  cst  Christus  et  Spiritus 
sancius. 

Secundo,  quia  lex  Evangclica  docet  jubetquc 
omnem  purilatem  cl  sanciimoniamacvctatom- 
nem  coinquinationem  el  iinpuritalcm. 

Terlio,  qtiia  omnes  sibi  obcdicnles  sanctificat 
per  doctrinam,  gratiam  el  sacramcnla  quae  sug- 
gerit. 

Quarto,  quia  sancle  servari  dchet :  ejus  enim 
modus,  aeque  ac  finis,  estsanctitas,  juxla  illud: 
Ut  sine  timore  de  manu  inimicorum  nostrorum 
liberati,  serviamus  ilti  in  sanctitate  et  justitia 
coram  ipso  omnibus  dicbus  7iostris.  Lucae  1.  78. 

Quinto,  quia  multa  in  ea  sine  gratia  sanctifi- 
cantc  observari  ncqucunt,  inler  quae  prima  est 
lcx  charilalis,  susccptio  Eucharisiiee,  adminis- 
tralio  S.  Sacramcntorum ,  ctc. 

Sexto,  quia  pro  objecto  habct  Deum,  qui  est 
ipsa  sanctilas  :  hunc  cnim  colit  fide,  spc,  chari- 
tale,  religionc,  caelerisquc  virlulibus  Chris- 
tianis. 

Scptimo,  mandalum  Evangelii  sanctumest; 
quia  i\  Deo  sancitum  et  firmalum,  ut  duret  per 
omniasaecula,  pcrquetolam  aeternitatcm,  utquc 
a  Sanclis  in  coclo  plenc  cl  perfecte  adimplealur. 
Pracclare  enim  Salvianus  lib.  h.  ad  Eccles.  Ca- 
thol.  in  fine:  Cuncli,  inquit,  qui  odcrunt  manda- 
tum  sacrum,  causam  odii  in  seipsis  habent.  Omne 
fastidium  non  in  prceceptis  legis,  sed  in  moribus 
suis.  Lex  quippe  bona  est,  scd  mores  mali,  ac  per 
hoc  mutent  Iwmincs  propositum ,  et  affectum.  Si 
enim  mores  suos  probabiles  csse  fecerint ,  nihil 
eis  ex  co  quod  lcx  bona  prmcipit ,  displicebit : 
qttando  enim  bontts  quiessecaiperit,  non  potest  non 
diligere  tegem  Dci ;  quia  hoc  intra  se  habel  lex  Dei 
sancta,  quod  sancli  homines  in  moribus.  Loquitur 
S.  Pelrus  de  apostasia,  etapostalantibusa  sancta 
Christi  fide  ct  lcge  ad  impuram  Gnosticorum 
sectam.  Ejus  tamen  sententiam  recte  adaptC9 
Sacerdolibus  et  Religiosis,  qui  a  sacerdotio  et 
Religione  apostatant,  redeuntque  ad  sosculum, 
aut  ducunt  nxores ,  vel  potius  concubinas,  quod 
quantum  sit  ncfas,  vide  apud  S.  Basilium  Regul. 
fusior.  reg.  \U.  Caesarium  homil.  3.  ad  Mona- 
chos,  Auctorem  serm.  adFratresin  eremo  apud 
S.  Aug.  tom.  10.  serm.  8.  et  36.  ac  nostnun 
Hieron.  Platum.  1.  3.  de  Bono  status  religiosi 
cap.  37.  Maxime  vero  taxat  Agapeiarurn  sectam, 
quae  orta  paulo  antc  tempora  S.  Hieron.  vahle 
scse  dilatavit,  ideoque  plcrique  Patres,  ut 
S.  Hieron.  August.  Chrysost.  Nazianz.  Basil.  lib. 
de  Virgin.  in  eam  acriter  invehuntur.  Vocaban- 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PLTRI.  Cap.  H. 


701 


turgr.Tce  «yKweu  ,u\  est  dilecloe  (itom  sororcs 
adopliva;,  ut  ait  Chrysoslomus)  eo  quod  prae- 
icxlu  dilectionis  viris  spiritualil)us  cohabita- 
rcnt,  quasi  ab  iis  instruend;e  ct  formand.o  in 
pictatc  cl  viriutc,  scd  sub  boc  prcelextu  turpilcr 
vivebant,  uti  eliamnum  nonnullis  in  locis  flt. 
Ouocirca  Patrcs  jum  citati  docent  virgines  et 
inulieros  devotas  plane  dcbcro  a  viris,  ciiam 
spiriiualibus,  soparari.  Autli  S.  Hieron.  ad  Eus- 
tocbium  de  custod.  vjrgin.  Pttdet,  ail,  dicere 
{proh  nefus!)  tristc,  sed  verian  est.  Unde  in  Ec- 
ctesuis  Agapcturum  pcslis  inlroiil?  ttnde  sincnup- 
tiis  nliud  noincn  ttxorum?  imo  undenovam  con- 
culnnurum  gcntts?  Pltts  infcram  :  (Jnde  mcrctrices 
univira;?  catlcm  domo,  uno  cubiculo;  sajpe  uno  le- 
ncnlttr  ct  lectttlo,  et  suspiciosos  nos  vocanl ,  si 
hincaliquidexistimamus.  Pralersororcmvirgincm 
deserit;  cwlibem  spernil  virgo  gcrmunum,[ratrcm 
qtiarU exlranetim.  El cttm  in codcm propositoesse se 
simulanltituvruntalicitoritmspirilualesolalium,  ut 
domi  habcant  carnula  commercium.  Ilujusmodi  ho- 
minesSalomon  in  Prooerbiis  spernit,dicens :  Ailiga- 
I  it  qttisin  sinuigncm,elveslimenlacjusnon  combu- 
renlur?  Aut  ambtdabit  supcr  curboncs  ignis ,  el 
j<edes  ilttus  non  ardebunl?  liursum  iilem  llicron. 
paulo  supra  ibidcin:  JJce  sunt,  inquil,  qucesolent 
diccre  :  Omnia  mtinda  mundis.  Sufjicit  mihi  con- 
scientia  mca,  Cor  miindum  Dcus  solumdesiderat. 
Cur  mc  abstincam  a  cibis  quos  Dcus  creavit  ad 
tttcndttm?  Elsi  quundo  volunl  feslive  et  lepide  vi- 
vere,  ubi  se  mcro  ingurgitaverint,  ebrietali  sa- 
critegium  copulantes  aiunl  :  Absit ,  ut  ego  me  a 
Christi  sanguine  abstineam.  Et  qttam  vidcrint  pal- 
lcntcm  al<iue  trislem,  miscram  atque  ManichTam 
vocant.  El  consequcntcr  :  tuti  proposito  jejttnitim, 
lnrrcsis  csl.  II  m  sunl.  qiuv  pcr  publicttm  notubililer 
incedunt,  et  furtivis  oculorum  nulibus  adolesccn- 
littm  gregcs  post  se  trahunt,  qutr.  scmper  audiunt 
prr  Prophelam  :  pacies  merelrids  fucta  esl  liln , 
imptidoratacs  tu.  Purpura  tantnm  in  veste  lenuis, 
<  t  tit.ritis,  ut  crincs  decidunl,  ligatum  cupttt  :  soc- 
<ns  vilior,  et  per  humcros  liyacinlhina  Itvna  ma- 
vortc  volilans;  succinctce  munica  brachiis  adluv- 
rentes ,  ct  solutis  genibus  fractus  inccssus  :  IIojc 
apad  illas  tota  virginilas. 

22.  Cams  iucversus  ad  vomitum.  ]  Comparat 
Ccnliles  a  chrislianismo  relapsos  in  hcercsin 
(inoslicorum,  eanihus.  Primo,  quia  tales  sice.t 
eanes  reverluntur  advomiluni,  id  est  ad  erro- 
rcs,  gulas  et  libidines  quas  ju  cbrislianismo 
cvouuicrant  et  abjcccrant.  Porro  vomilum  re- 
sorbere  cst  feeduin  et  abominabile.  Unde  S.  Aug. 
conc.  in  psalm.  30.  Vide,  ail,  qtuxm  horribili  rci 
ros  comparavcrit,  llorribilis  profeclo  rcs  est  pro- 
prium  resorbcrc  vomilttm,  nec  in  summa  qttidem 
fume  d  qttoquam  usurpalttm.  Secundo,  (|uia  im- 
pudici  el  impudenles  sunt  ut  cancs,  qui  in  pu- 
lilico  eoininisecntiii'.  Unde  impurus  Diogenesob 
c.ininam  obsccenilatem  el  invcrccundiam  voca- 
lus  cst  Cynieus,  id  esl,  cauinus  cl  canis,  tesic 
I.aert.  Ruisuuito  cunis  nolal  Cnoslicorum  vagas 
(I  promiscuaslibidincs,  ac  adulleria  :  lalia  cnim 
sunt  Canum  ;  unde  proverbium :  Canis  muscttli 
iufmita  cubilia.  Tcrlio,  quia  baerelici  vcritali, 
\craequc  Ddei  oblalrant,  ac  orlbodoxos  verbo  et 
sciipto  inscclanlur  (piasi  canes  lalranles  :  ita 
S.  Obrysosl.  liom.  dc  crucc  Dom.  Cancs,  ait, 
sunt  omncs  luvn tici,  qtii  conlra  crcatorcm  sttum 
lilusphcmiaritm  cxtendunt  cloquia.  Qnarto,  quja 
canis  vilc  funluinque  cst  animalet  legalilcr  im- 
mundum,  ul  palcl  Deuter.  23.  v,  18.  lales  quo- 


que  snnt  bocrctici.  Unde  Eccli.  cap.  13.  22.  Qu<x 
communicalio ,  ait,  sancto  homini  ad  cancm?  et 
Isaias  cap.  ult.  3.  Qui  mactat  pccus  qttasi  qui  ex- 
cerebrat  canem,-  et  Cbristus  Matlb.  7.  6.  Nolite 
dare  sanctum  canibus ,  neque  mittalis  margaritas 
vestras  ante  porcos.  Iluc  alludens  sanctus  Petrus 
utramque  Cbristi  simililudinem,  pula  canum 
et  porcorum,  usurpat.  Quinto,  quia,  ul  ail 
S.  Hieron.  ad  Rusticutn  :  Pomparum  fcrculis  pro- 
cedunt  in  publicum  ut  caninam  cxerceanl  facun- 
diam,  scilicet  composilam  duntaxal  ad  ma!e- 
dicendum  et  ri.xandum,  qurc  canina  diclaesl,  a 
rixa  et  oblatralu  canum.  Porro  b.ec  maledi- 
ccntia  arguil  haerelicorum  timiditatem,  falsita- 
tcm ,  ct  difudentiam.  Sicul  enim  canes  limidis- 
simi  maxime  lalrant,  qtiiamorderenon  audent, 
vel  nequeunt  :  canes  vcio  inuli  mordent,  nec 
latrant  :  sic  lKcrclici  qnia  timenl  ct  diffidunt 
causaj  9ua3,  ulpote  falsae  et  erronete,  binc  cla- 
moribus  et  maledictis  eam  tegere,  iisqee  victo- 
riam  obtinere  salagunt,  quam  sciunt  sc  argn- 
menlis  et  ralionibus  oblinere  non  posse.  Sexto, 
canes  sunt  mendici :  mendicanl  enim  astando 
mensae  bcri,in  eumque  inlenli,  offam  et  ossa 
expectant.  Unde  proverbium  :  Canis  mendicos 
auxilians.  Canes  enim  infesli  sunt  mendicis 
quasio//oT£xvot{,  qui  sciliceleamdem  sccum  artem 
excrceant,  panemque  prasripiant  :  undo  men- 
dici  objicicndo  eanibus  frustum  cos  sibi  conci- 
liarc  solent.  Ita  mcndicani  baerelici,  mensisque 
ct  bursis  divilum  inbiant,  ol  quasi  canes  circa 
macellum  cl  inlestina  oberrant.  Est  cnim  odora 
canum  vis,  el  ubicumque  odoratur  escam,  eo 
se  insinuat.  Scptimo,  canis  pronus  est  in  vin- 
dictam,  sed  stolide  lapidem  in  so  jactuin  re- 
niordct  jjacicntem  vero  dimillit,  quasi  eum  nou 
audcat  attingere ,  ail  Plato  I.  5.  de  P.epubl.  Ita 
b.xrctici  proclives  sunl  in  vindiclam,  cttmqiH 
verilalem  cl  erudilos  sc  impelentes  impetoro  el 
ulcisci  nequeant,  plcbem  indoclam  invadunl. 
Oclavo,  canes  vivunlotiose  et  sccuro  cx  alieno. 
juxta  illud:  Canis  vivcns  e  magdalia,  idesl,  e  furfu- 
re,  adipe.c.Tlerisquomanuumpurgamentis,  elc. : 
Canis  tanquam  Dclttm  nuvigans,  jaci  solilum  in 
supinum,  oliosum,  securum,  ac  volupluariam 
vitam  agentcm  :  nam  Atbonis  facilis  ac  tuta  in 
Delum  eral  navigalio.  Eamdem  vitam  vivunt  bae- 
rctici.  Undc  Paulus  :  Vidcle,  ait,  cunes ,  vid>  t 
malos  operarios,  videle  concisioncm ,  Pbilip.  3.  2. 
Nono,  canes  acriler  in  venalione  persequuntur 
feram,  eamque  cingunt  doncc  comprebendant 
et  lanient ;  cst  enim  genus  acre  luporum  utquc  <  w- 
num,  ail  Virgil.  3.  Georg. 

Et  canibus  lcporem  ,  canibus  venaluTe  .l.imas . 
idem  ct  Ovidius  in  Ibiu  : 

Scindcnt  avidi  perfida  corda  cancs. 

Ita  baeretici  venantur  animas  qtta.silcpores  ,  uec 
desistunt  doncc  cas  ca|)iant  ol  occidant. 

Decimo,  canes  ltoniliiliior  ululant,  quod 
baubare  vocat  Lucret  Ilinc  apud  inGeros  dicuut 
Poeta)  esso  Iricipiictn  cancni,  pula  Ccrberutn. 
inslar  borrendi  monstri ,  i\u\  (l.unnalos  mordeal 
cl  crucict.  Similis  csi  ululalus,  morsus,  borro; 
el  cruciatus  b.crclicorum ,  piascriiin  in  g< 
bcnna.  llinc  Ccrbenis  diclus  cst  (piasi  yotoS- 
id  est  camem  vorans ,  do  quo  Virgil.  6.  £oeid. 

Cerberus  lia>-  iugens  latralti  regna  trifauci 
PortOQll ,  adveiso  rec  ibaus  iinioanis  inaniro: 


CO.UMENTARIA  IX  II.  EP 


792 

et  mox  : 

II le  fame  rabida  tria  guttura  pandens 
Corripit  objectam  ,  atque  immania  lerga  resolvit. 

Moral.  S.  Creg.  3.  p.  Pastor.  admon.  31.  hanc 
S.  Petri  scntenliam  applicat  quibusvis  ad  pec- 
cata  dimissa  rcdeuntibus.  Alluditenim  S.  Petrus 
ad  illud  Prov.  2G.  v.  11.  Sicut  canis  qui  rcvertitur 
ad  vomitum  suum  ,  sic  imprudens  qui  iterat  stul- 
titiam  suam.  Admonendi  sunt  enim,  inquil 
S.  Gregor.  qui  admissa  plangunt ,  nec  tamen  de- 
serunt;  atque  aliter  qui  deserunl ,  ncc  tamen 
plangunt.  Admonendi  sunt  cnim  qui  admissa 
plangunt ,  nec  tamen  deserunt,  ul  considerare  sol- 
licite  sciant ,  quia  flcndo  inaniter  se  mundant, 
qui  vivendo  nequiter  inquinant,  cum  idcirco  se 
lachrymus  lavant,  ut  mundi  ad  sordes  redeant. 
Hinc  enim  scriptum  est  :  Canis  reversus  ad  suum 
vomitum,  etsus  lotainvolutabro  luti.  Canis  quippe 
cum  vomit,  perfecto  cibum  qui  pectus  deprimebal , 
projicit ;  sed  cum  ad  vomilum  revertitur,  unde  le- 
vigatus  fuerat,rursum  oneratur.  Et  qui  admissa 
plangunt ,  profeclo  nequitiam  de  qua  male  satiati 
fuerant,  et  quai  mentis  inlima  deprimebat ,  con- 
fitendo  projiciunt,  quam  post  confcssionem  dum 
repetunt ,  resumunt.  Sus  vero  in  volutabro  lut.i 
cum  lavalur ,  sordidior  redditur.  Et  qui  admis- 
sum  plangit,  nec  tamen  deserit,  pcena  gravioris 
culpx  se  subjicit ,  quiael  ipsam  quam  flendo  po- 
tuil  impetrare  veniam  conlemnil ,  et  auasi  in  lu- 
tosa  aqua  semelipsum  volvil ,  quia  aum  fletibus 
suis  vitce  munditia  subtralut ,  antc  Deioculos  sor- 
didas  ipsas  ctiam  lachrymas  facit;  et  paulo  infe- 
rius  :  Ilinc  pcr  quemdam  sapientem  (Eccli.  34. ) 
dicitur  qui  baptizalur  a  morluo,  et  iterum  tangit 
illum,  quid  proficit  lavalio  cjus?  Baptizatur  quippe 
a  mortuo,  qui  mundatur  flelibus  a  peccato  :  sed 
post  baptisma  mortuum  langit ,  qui  culpam  post 
luchrymas   repetit. 

Guiliel.  Pariensis  1.  de  Pocnitentia  c.  13.  apte 
pieque  docet  in  confessione  evomi  peccata,  ideo- 
que  detestabiles  esse  qui  poslmodum  ad  pec- 
cata  redeunt,  ac  opera  virulenta  quae  semel 
evomuerunt  resorbent.  Vide  S.  Aug.  in  psal.  83. 
postinitium,  ubi  urget  cxemplum  uxoris  Lot, 
quae  retro  respiciens  vcrsus  Sodomam ,  versa 
est  in  statuam  salis,  citansque  bunc  locum 
S.  Petri :  Canis,  inquit,  reversus  ad  suum  vomi- 
tum.  Premebat  enim  pectus  conscientia  peccalo- 
rum ,  accepta  indulgentia  quasi  vomuisset ,  rele- 
vatum  est  pectus  tuum.  Factaest  bona  conscientia. 
ex  mata  conscienlia.  Quid  rursus  converteris  ad 
vomilum  tuum?  Si  canis  hoc  faciens  horret  oculis 
luis ,  lu  quid  erisoculis  Dei? 

Sus  lota,  rediens,  rursumque  se  volutans  in 
volutabro  luti.  ]  Unde  Graeca  clarius  habenl : 
Sus lota advoiutabrum  luti,  scilicet  reversa.  Vo- 
lutabrum  est  locus  coenosus  ubi  sues  volutan- 
tur ,  de  quo  Virgil.  1.  Georgic. 

Saepe  volutabris  pulsos  silvestribus  apros 
Lalratu  turhabis  agens. 

ct  Horat.  1. 1.  epist.  2. 

Etamica  luto  sus. 

Notat  Gnosticos,  tum  quia  porcus,  aitHorus, 
etex  eoPieriusHierolog.  9.  symbolumesthomi- 
num  veritatem  sperncnlium,  profanorum,  per- 
niciosorum,  et  eorum  qui  a  Deo  penitus  sunt 
aversi  quales  erant  Gnostici ;  lum  quia  Gnoslici 
dicti  sunt  Borboritae,  idest  coenosi,  vel  lutosi,  a 


IST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 

6opSosu  ,  id  est  luto,  sive  cocno.  Ili  enim,  utak 
Philastr.  de  Hacrcsib.  in  coenum  cunles,  et  inde 
oblili  de  cocno  facies  et  mcmbra  sua  deformantes 
gcrcbant ;  el  S.  August.  haeresi  6.  Nonnulli,  ait, 
cos  (Gnoslicos)  Borborilas  vocant  quasiccenosos, 
propter  nimiam  turpiludincm  quam  insuis  myste- 
riis  cxercere  dicuntur.  Similes  novi  Gnostici 
coenosi,  nuper  cx  Anabaptislis  orti  sunt  in  Hol- 
landia,  quorum  secta  vocatur  currus  stercorum; 
quia  sentinam  pulidissimorum  errorum  etblas- 
phemiarum  vehit,  omnemque  rcligionis  curam 
abjicit,  ait  ex  Vlambergio  Rescius  in  Sectarum 
centuriis :  ubi  et  ex  Hosio  aliam  sectam  recenset 
eorum  qui  vocantur  Suista:;eo  quod  sui  capitis 
somnia  sequantur.  Uusticus,  inquiunt,  fuit  Lu- 
therus,  monachus  Buccrus ,  sligmaticus  Calvinus , 
carnifex  Sudrovius,  sui  spiritus  ergo  cuique  se- 
quenda  sunt  consilia  :  suo  spiritu  ex  inspiratione 
Spiritus  sancliquisque  interpreletur  S.Script.  sibi- 
que  sapiat  et  consulat.  Vere  Suisticum,  imo  sui- 
num  est  hoc  eorum  dictum. 

Moral.  Origen.  hom.  1.  in  psal.  37.  recte  pec- 
calores  comparat  suibus.  Primo,  quia  uti  sues 
res  sordidas  elputidas  adamant,  habentquepro 
deliciis  ,  decore  et  odore  suavissimo,  ita  etpec- 
catores  :  Porcis,  inquit,  similes  dicuntur  ii  qui 
pcccatorum  fcctoribus  delectantur  sicut  porci ,  qui 
fcetorem  omnem  tanquam  odorem  suavissimum  ex- 
petunt.  Considera  ergo  peccalorem  qui  peccatis  suis 
delectatur ,  et  lcetus  est  in  malis  suis,  quoniam  et 
ipse  in  stercore  fcr.tido  volutatur,  et  nullum  fce- 
toris  ejus  qui  ex  peccati  stercore  oritur  percipit 
sensum,  ac  velut  insummis  voluptatibus  et  gratis- 
simis  deliciis  delectatur.  Quin  etCicero  de  Arusp. 
resp.  Velut  sus  quaedam  luto,  inquit,  ita  stupris 
deleclatur ;  et  Horat. 

Epicuri  de  grege  porcus. 

Sccundo ,  quia  peccator  in  se  spurcus  et  foe- 
dus  estuti  porcuS,  praesertim  sus,  quoe  est  ani- 
mal  calidum,  obscoenum  et  foedum.  Undenon- 
nulli  censent  dictum  esse  fcedus,  eo  quod  in  illo 
feriendomactabatur  animal  fozdum ,  id  est  por- 
ca,  juxta  illud  Virgil.  8.  ^Eneid. 

Stabant  et  caesajungebant  fcedera  porca. 

Inde  manarunt  phrases  fcrire ,  icere ,  percutere 
fccdus ,  quia  scilicet  feriebatur  porca  ad  san- 
ciendum  fcedus.  Hinc  diabolus  adamat  porcos  , 
et  sa?pe  in  specie  porci  apparet,  ac  porci  vel 
corpus.velformaminduit,  utpatetex  VitaS.  An- 
tonii  :  quin  et  a  Christo  petiit  facultatem  ingre- 
diendi  in  porcos.  Matth.  8.  3.  praesertim  quia 
porci  omnes  in  Italia ,  locisque  vicinis  Sunt  nigri 
(unde  Alba  urbs  vicina  Romae,  ejusque  parens 
et  aemula,  ita  dicla  est  a  prodigio  albae  suis, 
quae  illi  praeter  morem  enixa  est  triginta  ne- 
frendes);  diabolus  autem  aterrimus  est,  nonco- 
loribus  ,  sed  moribus  et  gehennae  ardoribus. 

Tertio,  quia  sus  pascitur  rebus  sordidis,  ita  et 
gulosus  ;  unde  proverbium  :  Sus  comessatur. 
Rursum  sus  saginatur  ut  maclelur  :  ita  pecca- 
tor  saginat  se  ut  mactetur,  epulumque  praebeat 
diabolo  in  gehenna. 

Quarto,  porcus  in  ventrem  pronus  non  nisi 
terramaspicit,terras  incubat,  nec  aliudestquam 
moles  carnea,  terreslris  et  ponderosa  :  sic  et 
peccator  terrenis  inhiat,  ventri  ct  carni  incubat. 
Hinc  Lutherus  suos  Lutheranos  in  ventrem  pro- 
jectos  vocahat  sues,  ut  superius  dixi.  Audi  Lac- 
tant.  lib.  h.  c.  17.  qui  dans  causam  cur  Judaeis 


COMMENTAP.IA  IN  II.  HPIST.  S.  PETRI.  Cap.  II. 


793 


esus  suilloe  interdiclus  fuerit,  sicait :  Est  enim 
lututentum  hoc  animal,  ct  immundum,nec  unquam 
ccclum  aspicit,  sed  in  terram  toto  el  corpore  et  ore 
projeclumventriscmper  cl  pabutoservit,  nec  ullum 
alium  dum  vivil  prcestare  usum  potest,  sicut  ccv- 
tercB  animanles ,  qucti  vel  sedendi  velticulum  prcn- 
bent,  vel  in  cultibus  agrorumjttvant,  vel  ptauslra 
rotto  tralutnt ,  vel  oncra  lergo  gestant ,  vel  indu- 
mcntum  exuviis  suis  cxhibent,  vel  copia  lactis  cxu- 
berant,  vcl  custodiendis  domibtts  invigilant.  Intcr- 
dixil  crgone  porcina  carne  uterentur ,  id  est ,  ne 
vitamporcorum  imilarentur,  qui  adsotammortem 
nulriuntur;  ne  ventri  ac  voluptalibus  servicnles , 
ad  faciendam  jttstitiam  inutiles  essent ,  ac  morlc 
(t/Jiccrentur.  Jtem  ne  se  fcvdis  libidinibus  immer- 
gercnt ,  sicut  sus  quce  se  ingurgitat  ccvno,  vel  ne 
lerrenis  servianl  simulacris,  ac  se  litto  inquinent ; 
lutoenim  se  obtinunt ,  qtii  Deos ,  id  est ,  qtti  ttittim 
terramque  venerantur. 

Quinto,  quia  sus inverecunda  est,  nec  domi- 
nurn  cum  vorat  agnoscit ;  quin  et  subinde  cffe- 
rata  dum  foctus  lactat,  pueros  invadit,  necat, 
devorat.  Audi  Arist.1.6.  Histor.  anim.c.  18.  Sues 
cttm  tibidinc  excitanlttr ,  quod  subare  dicilur ,  vct 
homines aggrediuntui .  lia  peccator  invcrecundus, 
ingratus  et  infamis  est,  quia  Deum  creatorem 
suum  non  agnoscit,  non  curat,  nonmeluit.  Vidc 
dicta  de  sue  et  porco  Levit.  11.  7. 

Sexto,  esus  conlinuus  suillac  lepram,  aliosque 
graves  morbos  creat :  ita  voluptates  peccalori 
creant  morbos  corporis ,  et  lormenta  animap. 
Denique  de  sue  Plinius  lib.  8.  c.  51.  /inimai,  aii , 
hoc  maxime  brtttum ,  animamque  ei  pro  sale  da- 
tam  non  iilepide  existimatur.  Sic  peccator  hrulus 
est,  ei  ex  bomine  nil  hominis  babet  praeter  ani- 
mam,  quaeinslar  salis  corpusaputredine  ct  cor- 
ruplione  conservat. 

Septimo,  aprorum  et  suum  silvestrium  ingcns 
est  feritas,  adeo,  ut  plantas  arboresque  suffo- 
diant,  quin  et  conficiant  et  disccrpant :  ita  libido 
omnequc  peccatum  bominem  offerat ,  facitque 
saevumct  crudelcm.  Audi  Aristot.  1.  l.dc  Histor. 
anim.  cap.  1.  Animanlcs  alitc,  inquil,  animosce , 
pervicuccs,  brtttce  omnino,  ut  sues  sitveslres.  Deni- 
que  bebeludo  et  stoliditas  suis  palct  ex  hirta 
seta,  suillo  vultu,  oculis,  roslro,  grunnilu,  etc. 
Hinc  proverbium  apud  Suidam  :  Asinus  lyram , 
sus  audiit  slolidtts  tttbam;  diclum  in  cos  qui  res 
egrcgias  audiunt,  sed  eas  neque  intelligunt,  ne- 
que  mirantur,  et  illud  :  Stts  Minervam,  cum  quis 
slupidus  docere  vull  sapientein,  el  illud  :  SUs 
fustein,  cum  quis  se  slolidein  prresens  pericu- 
liun  et  pcrniciem  praccipital ,  el  illud  :  Sus  per 


rosas,  dictum  in  agrestes  ct  intractabiles,  n^c 
enim  sus  per  rosas  duci  potest,  quin  eas  fcedet, 
et  illuil  : 

Acinossus  improba  pendes, 

id  est,  pusillum  commodi  magno  lucs  malo. 
Ilcec  omnia  facile  est  peccatori  adaplare,  qui 
stolidissime  se  in  omiH;  nialum  praecipilat  ob 
micam  vel  gullam  voluplatis. 

Ikec  est  ergo  idea  haeretici,  quani  toto  hoc  ca- 
pile  grapbice  hisce  moribus,  quasicoloribus  ad 
vivum  pinxil  S.  Petrus.  Primo,  v.  1.  Hreretici  . 
inquil,  sunl  pseudoprophet;e,  et  magislri  men- 
daces.  Secundo,  introducunt  secias  perdilionis. 
Tertio  ,  eum  qui  emit  eos  Dominum  negani. 
Quarto,  v.  2.  mulli  sequunttir  eorurn  luxurias. 
Quinto,  per  eos  via  verilatis  blaspbematur. 
Sexto,  v.  3.  in  avariiia  de  fidclium  corpore  et 
anima  cum  damione  negotiantur.  Septimo,  sunt 
hypocritoc  et  adulatores  :  Dtuntar  enim  verbis 
fictis  et  blandiloquiis,  et  ad  seducendum  com- 
posilis.  Oclavo,  pcrditio  corum  accclerat.  Nono, 
v.  8.  similes  sunt  Lueifero  et  daemonibus.  De- 
cimo,  v.  5.  similes  sunt  carnalihus  mersis  dilu- 
vio  acSodomitis.  Cndecimo,  v.  10.  postcarnem 
in  concupiscentiae  immunditia  amhulant.  Duo- 
decimo,  dominationem  contemnunt.  Decimo 
tertio,sunt  audaces;  Decimo  quaito,  sibi  pla- 
cenles.  Decimo  quinto,  blasphemi.Decimo  sexto. 
v.  12.  sunt  velut  irrationahilia  pecora  naia  iu 
captionem  et  perditionem.  Decimo  septimo,  qua- 
non  intelligunt  blaspbtmant.  Decimo  octavo  , 
v.  13.  sunt  volupluarii,  coinquinationes  et  ma- 
culae,  deliciis  aflluentes.  Deeimo  nono,  in  con- 
viviis  luxuriantes,  oculos  hahentes  plenos  adul- 
teriiet  incessabilis  delicli.  Vigesimo  v.  14.  peili- 
ciunt  animas  instabiles.  Vigesimo  prinio ,  cor 
habent  avariliaexercitatum.  Vigesimo  secundo  , 
sunt  maledictionis  lilii.  Vigesimo  lerlio.  v.  15. 
derelinquentes  viam  rectam  errant.  Vigi;simo 
quarto,  sequutUur  viam  Balaam,  qui  mercedcni 
iniquitatis  amavit,  ideoque  periil.  Vigesimo 
quinto,  v.  17.  sunt  fonles  sine  aqua.  Vigesimu 
sexto,  sunt  nebulae  lurbinibusexagilaiae,  quibus 
caligo  tencbrarumreservalur.Vigesimosepiimo, 
v.  18.  superha  vanitatisloquuntttr.  Vigesimooc- 
tavo,  pelliciunturper  cscam  voluptaium  etluxu 
rias  noviler  ab  ea  convcrsos.  Vigesimo  nono , 
v.  19.  promiltuntlibertatem,  cum  ipsi  sint  ser^  i 
corruptionis.  Trigesimo,  v.  20.  fiunl  eis  postr- 
rioradeterioraprioribus.Trigesimo  primo,  v.2:. 
sunt  velut  canes  reversi  ad  vomitum,  et  velut 
sues  lotse  reversae  ad  volutahrum  luli. 


CORNF.I..    1    I.APIOE.      TOM.   X. 


100 


794 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETIH.  Cap.  IIL 


CAPUT    TEKTIUM. 

SYINOPSIS  CAPITIS. 

INTER  ALIA  QVJE  DOCEBANT  GNOSTICI  ALIIQUE  HARETICI  ,  ERAT  IIOC,  NULLUM  FORE  JUDICIUM  , 
UT  HOMINES  SINE  METU  JUDICIS  ET  VINDICIS  ClIRlSTI  SUIS  CONCUPISCENTIIS  ET  HiERESIBUS 
LIBERE  INDULGERENT.  ReFELLIT  IIOC  S.  PeTRUS  AC  HORROREM  JUDICII  IMPROVISI  ,  ET 
IGNIS    HORRENDI  QUO   C<  NFLAGRABIT   MUNDUS;  ATQUE  NOVOS  COELOS ,  NOVAMQUE  TERRAM 

grapiiice  depingit;indeque  concludit:  Propter  quod  Charissimi  ii<ec  EXPECTANTES, 

SATAGITE  IMMACULATI  ET  INVIOLATI  El  INVENJRI  IN  PACE.  SeCUNDO  ,  NE  MIRENTUR  JUDI- 
CIUM  DIFFERRI  ,  AIT  EJUS  MORAM  FORE  BREVEM  ,  EAMQUE  A  DeO  HOMINIBUS  CONCEDI  AD 
HOC,  UT  POENITEANT  ET  SVJE  SALUTI  CONSULANT  ,  DTl  MONUIT  S.  PAULUS  IN  SUIS  EpIS- 
TOLIS,  QUAS  ASSERIT  ESSE  DIFFICILES  INTELI.ECTU  ,  ET  AB  Hi€RETICIS  DEPRAVARI.  DeNIQUE 
V.   17.  MONET  UT  IN  FIDE  ET  GRATIA  CllRISTI  FIRMI   PERSISTANT  ET  CRESCANT. 


i>ffggfr.ANC  ecce  vobis ,  cliarissimi ,  secundum  scribo  epistolam ,  in  quibus  vestram 
cxcito  in  commonitione  sinccrarn  mcntcm  :  2.  ut  memores  sitis  eorum  ,  qua.1 
praedixi  verborum  a  sanctis  Prophelis,  et  Apostolorum  vestrorum  ,  praecep- 
torum  Domini  et  Salvatoris.  3.  Hoc  primum  scicntcs ,  quod  venient  in 
||novissimis  diebus  in  deceptione  illusoresjuxta  proprias  concupiscentias  ambu- 
lanles.  k.  Dicenles  :  Ubi  est  promissio,  aut  adventus  ejus  ?  ex  quo  enim 
partes  dormierunt,  omnia  sic  perseverant  ab  initio  crealurae.  5.  Latet  enim 
eos  hoc  volentes ,  quod  cceli  erant  prius  ,  et  lerra  ,  de  aqua ,  et  per  aquam  consistens  Dei  verbo  : 
6.  per  quae ,  ille  tunc  mundus  aqua  inundalus  periit.  7.  Coeli  autem  ,  qui  nunc  sunt ,  et  tcrra 
eodem  verbo  reposili  sunt,  igni  reservati  in  dicm  judicii ,  et  perdilionis  impiorum  hominum. 
8.  Unum  vcro  hoc  non  lateat  vos  ,  charissimi ,  quia  unus  dies  apud  Dominum  sicut  mille  anni , 
ct  mille  anni  sicut  dies  unus.  9.  Non  lardat  Dominus  prornissioncm  suam ,  sicut  quidam  existi- 
mant ;  scd  patienter  agit  propter  vos ,  nolens  aliquos  perire  ,  sed  omnes  ad  poenilentiam  reverti. 
10.  Adveniet  autem  dies  Domini  ut  fur :  in  quo  cceli  magno  impctu  transient ,  elementa  vero 
calore  solventur ,  terra  aulem  et  quae  in  ipsa  sunt  opera,  exurentur.  1 1 .  Cum  igilur  haec  omnia 
dissolvenda  sint,  quules  oporlet  vos  esse  in  sanctis  conversationibus ,  et  pietalibus,  12.  exspec- 
tantes  ,  et  properantes  in  auventum  diei  Domini,  pcr  quem  coeli  ardentes  solvenlur,  et  elementa 
ignis  ardore  tabescent?  13.  Novos  vero  ccelos  ,  ct  novam  tcrram  secundum  promissa  ipsius 
expectamus ,  in  quibus  justitia  habitat.  14.  Propter  quod  charissimi  hcec  cxpectantes ,  satagile 
immaculaii  ct  inviolati  ei  inveniri  in  pace.  15.  Et  Domini  nostri  longanimitalem  ,  salufem  arbi- 
tremini :  sicut  et  charissimus  Irater  noster  Paulus  secundum  datam  sibi  sapienliam  scripsit  vobis. 

1 6.  Sicut  et  in  omnibus  epistolis ,  loquens  in  eis  de  his ,  in  quibus  sunt  quaedam  diflicilia  intellcctu , 
quae  indocli  ct  inslabilcs  dcpravant,  sicut  et  caeteras  Scripturas,  ad  suam  ipsorum  perditionem. 

17.  Vos  igitur,  fralres,  praescientes  custodite,  ne  insipienliumerrore  traducti  excidatis  a  propria 
firmitate.  18.  Crescile  vero  in  gratia  ,  ct  in  cognilione  Domini  nostri ,  ct  salvatoris  Jesu  Christi. 
Ipsi  gloria  et  nunc ,  ct  in  diem  aeternilalis.  Amen. 


1.  Hanc  ecce  vobis  ,]  6  Christiani  dispersi  per 
Asiam,  Bilhyniam,  Cappadociam,  eic  utdixit 
epist.  1.  cap.  1.  vers.  1.  significat  enim  liic  se 
iisdem  scrihere  hanc  secundam,  quibus  olim 
scripseral  primam  epistolam. 

lNQUiBus,]scilicet  epislolisduahus,  puta  prima 
et  secunda  jam  diclis. 

VESTRAM     EXCITO     1N     COMMOPIITIONE     SINCERAM 

mentem.  ]  Excito  ,  scilicet  quasi  i»  somno  torpo- 
ris,  teporis  et  ohlivionis  :  hoc  enim  innuit  Gr;c- 
cum  Suyupu.  Pagnin.  exlimulo  per  commonilio- 
nem  vestram  sincerammentem.  Graece  w  u^o//.vyj«t 
(perperamCrasmus  legit,  eve«r/»w«tid  esl, incog- 


nitione)  hoc  est,  in  commonitione,  in  recorda- 
tione,  in  revocalione  ad  memoriam ,  juxta  id 
quod  dixit  epist.  1.  c.  1.  v.  12.  Propter  quod  inci- 
piam  vos  semper  commonere  de  liis.  Discat  hic 
Pastor  eamdem  saepe  refricare  etinculcare  suis 
suhdilis,  donecea  plane  perdiscanl  el  in  mores 
transferant.  Ila  Chrysost.  hom.  19.  in  Acta ,  suis 
querentibus  eadem  ah  ipso  dici  etrepeti,  res- 
pondet :  lloc  vos  maxime  perdit.  Id  vero  convin- 
cit ,  quianec  salianlur  eadem  s&pius  in  theatro 
spectantes.  Additque  eorum  repreliensionemesse, 
quod  non  corrigantur  toties  audientes. 
Nola.  Mentem  fidelium  sinceram  vocal,  primo 


COMMENTAIUA  1N  JI.  EP 

inlegram  ;  secundo, incorruptam  ;  terlio, puram 
et  simplicem.  Sinccrum  eniin  tria  significat  : 
Primo,  sincerum,  id  est  inlegrum.  SicOvidiusl2. 
Melamorpl).  vocal  corptts  sinccrum,  id  est,  inte- 
grum;  unde  explicans  adclit,  sine  vtttncre,  et  Lu- 
cret.  1.3.  mcmlira  sincera,  id  eslinlegra.  Since- 
rum  cnim  conllaliuii  vidclur  ex  a™  (unde  synce- 
rum  per  y,  scribunt  nonnulli)  id  csl,  simul ,  et 
cera,  q.  d.  Siinul  cum  cera,  ita  dictom  ab  iis  qui 
fruclum  alvearium  cum  socio  dividunt :  hi  enim 
mel  sitnul  cum  cora  dividunt ;  (juod  si  incl  so- 
lum  sine  cera  dent,  socium  fraudant,  nec  agunt 
sinccre,  id  est  intcgre. 

Secundo,  sincerum  idemcst  quod  incorrup- 
tum,  immaculalum,  sic  Horal.  I.  1.  c.  2. 

Sinccrum  est  nisi  vas  qtiodcumTue  iufuiulis  acescit. 

Sinccrum ,  id  cst  incorruplum;  et  Ciccro  pro 
Quintio  :  Nihil  est  tam  sanctum  at</ue  sinccrum  ci- 
vitale.  Unde  nonnulli  sinccrum  dcrivant  a  caric, 
q.  d.  Sine  carie,  idcsl  corruptionc. 

Tertio  et  optimc  :  Sinccrus,  inquit  Donatus, 
estpurus,  sinc  fnco  t>i  simplex,  ut  mel  since- 
rum,  id  esl  sineccra.  ^ic  vinum  sincerumvoca- 
tur  mcrum,  non  misttun  :  frumentum  sinccrum 
vocatur  purum,  carens  leguminibus  ct  |)alcis  : 
oleum  sinccrum  et  piirum,  carcns  aqua  el  faeci- 
bus.  Et  lioc  signilicat  Graccum  ulttpmts,  id  est 
sincerus  ,  verus  ,  non  ficlus,  perspicuus,  ptirus, 
manifestus,  quasi  ad  tribi»«pt**p«**i  id  est,  adso- 
lis  splendorem  examinatus ,  el  jttdicatus. 

Talis  debetessc  Cbristianorum  mens,  et  talis 
fuilprimorum  rcvo  S.  Petri;  ita  scilicet  pura  et 
sincera,  ut  auderct  comparere.  et  cxaminari 
a  Deo  sole  justitiae.  Nibil  enim  fictum,  nibil  fu- 
catum,  nibil  simulaltim.nihil  vitiosumcordeoc- 
cultabat,  sed  aperla  omnia  ,  candida,  fidelia  , 
casta,  viriuosa exbibcbat :  quod  sapiebat  cordc, 
hoc  ore  proferebal.  Sinccrus  et  simplex,  ait 
S.  Gregor.  10.  Moral.  c.  17.  vel  juxta  aliam  edi- 
tionem  29.  menlem  scmper  ad  palicntiam  prwpa- 
rat,  et  ercctus  projustitia  de  prtrceptis  ccnlttme- 
liis  exultat,  affliclis  ex  corde  compatilur  dc  bono- 
rum  prosperilatibtts  quasi  de  propriis  la>tatttr , 
sacri  vcrbi  pabttla  in  mcnlr  sollit  iltts  ruminat ,  ct 
inquisitus  quidlibet  eloqtti  dttpticiter  ignorat.  ltlcin 
sinceritatis  exempltim  dal  lsaac  palriarcham. 
Morum,  ait  bom.  15.  in  Ezerh.  simplicita'.  vlacct? 
Isaac  ad  mrntcrn  veniat ,  qncm  in  omnipotentis 
Dei  oculis  vitiv  stttv  iranqttilUtas  ornavit  ?ElS.  Am- 
bros.  lib.  de  Josrph.  cap.  1.  docet  nos  disccrc  in 
Abraltam  impigram  fidei  devotionem  ,  in  Isaar, 
sincerch  mcntis  purilatem ,  in  Jacob  singularcm 
animi  laborumquc  paticnliam  :  Joscph  vero  propo- 
situm  esse  tanqttam  sperulum  castitatis.  Idem 
S.  Ambros.  I.  10.  in  c.  23.  Lucae  docet  sinccrila- 
lem  pcrdilam  ab  Adamo  ,  restitutam  esse  per 
Cbristiun  ,  ideoque  Cbrislum  in  crucc  bibissr 
acetum,  ut  vilimn  corruptae  naturac  de  corpore 
aboleretur  btimano.  Xosergo,  inquit,  vitia  nos- 
tra  per  incttriam  mentis  corporisque  concrcta 
transfitndamtts  in  Clirisfum  per  pccnitcnliam ,  ttt 
ab  itlo  nobis  vini  sanguinisque  calcstis  incorrupta 
sinceritas  rcfttndatttr. 

S.  Rern.  sertn.  3.  deCircumcis.  Primoomnium, 
ait,  Christtts  appurcal  pticr  cttm  virgine  mafrc,  ttt 
umpltcitatrmet  verccundiam  ante  omnia  quirren- 
dam  nobis  doccat  rssc.  rtam  et  pucris  simplicitas 
naturalis ,  ct  cognata  virginibus  vnccundia  cst. 
Omnibus  crgo  nobis  in  convcrsionis  nostra;  initio 
ntdla  magis  virtus  neccssaria  est ,  quamsimplici- 


IST.  S.  PETRI.  Cap.  IM.  7CS 

tas  humilis,  ct  gravitas  verecunda.  Idem  ad  soro- 
rem  de  Modo  bene  vivendi  cap.  9.  Sit  in  ingrcssu 
tuo  simplicilas  :  in  inc.cssu  honcslas.  Nihil  dedeco- 
ris,  niliil  tascivUc,  nihi.lpclttlanticv,  nihit  insolenlia, 
nihit  leoitatis  in  inccssu  tuo  apparcat.  Aaimus 
cnim  in  gcslu  cor/ioris  apparct ,  gestus  signumest 
mentis.  Idem  cpi*l«  ooh.  ad  llolandum  Cardinal. 
Pro  te  faciac  columbina  simplicilas  ,  ct  adversus 
maiigni  et  anliqui  serpenlis  astutias  mililct  prti- 
dentia  serpentina. 

Ita  Paultis  gloriatur  in  sinceritatc  camquc  vo- 
cat  gloriain  conscicntiae.  2.  Corintb.  1.  12.  Glo- 
ria  nostra  ,  inqoii,  hcec  cst  testimonium  conscien- 
tia?  nosirai ;  quod  in  simpUcilalc  cordis  et  sinceri- 
late  Dei,  et  non  in  sapientia  carnati,  scd  in  gratia 
Dei  conversati  sumus  in  hoc  mundo.  Klad  eamdem 
exbortans  Corintbios  omncsque  fideles  episl.  1. 
cap.  5.  7.  Pascha  noslrum ,  inquit,  immolatusesl 
Christus.  Itaqtte  epuleini.tr  non  in  fermento  veltn , 
nequein  fermcnlo  malitiai  et  ncquilix,  scd  in  azy- 
mis,  sinceritatis  et  veritatis.  Panis  enim  azymus 
est  purus  et  sincerus;  fcrmcntatus  vero  est  im- 
ptirtis  et  mixlus. 

2.  Ut  memohes  srris  eorum  qtvc  ph.edixi  vi-.i,- 
kouum  a  sanctis  Prophetis.  ]  q.  d.  Ut  memore.s 
silis  verborum,  quae  praedixi  in  oraculis  Pro- 
hctarum.  Undc  Graeca  clare  liabcnt :  /tnn&trnu  ■:<*, 

p/3/!*XT&)V  rrjosiavj/iivcov    u~o    tojv  «yt<wv   Ttpo-ji/jTCjv  ,     1(1  est  , 

ut  mcmores  sitis  verborttm  prwdiclorttm  d  sanctis 
Prophetis.  lla  OEcum.  Pagnin.  Vatabl.  el  alii.Nos- 
ter  interpres  to  nptttpn/^tna  ,  id  est  prxdictorum. 
sagaciter  relulit,  tam  ad  S.  Pelrtim  ,  qnam  ad 
Propbetas,  quia  vidit  S.  Pelruin  refricare  hic  fi- 
delibus  oractila  Propbetarum,  non  omnia  (illa 
cnim  pltirima  ct  multis  incognila  sunt,  nec  huc 
pcrtinent),  sed  ea  duntaxat  quae  spcctant  Cbris- 
tnm  et  Cbristianam  fidcm ,  ac  legem  quam  a 
Propbclis  prxnunliatam  fuisse  dixit  c.  1.  v.  19. 
fidem  cnim  Chrisli  ex  oraculis  Prophrtarum 
confirmare  intcndit.  Undc  Dionys.  Carthus.  et 
alii  lcpjunt  :  Ut  memores  silis  vcrborum  Prophela- 
rttm  et  Apostolorum  sanctorum.  q.  d.  \  erba  Apos- 
lolornm  succinunt  et  concinunt  verbis  Prophe- 
tarum.  Q"Od  cnimApostoli  praedicarunt  factum 
per  Christum  ,  boc  Prophelce  fulurum  pcr  eum- 
dcm  praedixcrunt.  Hoc  cst  quod  ait  Paulus,  nos 
supcraedificaloscssc  supcr  fundamcnlum  Apos- 
tolorum  ctProphetarum,  Epbes.  2.  20. 

Et  Aposroi.or.t m  vi  STnontM  pr.eceptoium  Do- 
mim  etSalvatoius,]  quia  praecepta  Aposlolorum 
suntpra^crptaChrisliSalvatoris.q.d.Ulmemores 
sitis  praeceplorum  Cbristi  Domini  et  Salvatoris  . 
quoeejtis  jussu  vobis  promulgarunt  Apostoli  ve.*- 
tri ;  illi  cnim  non  sua  ,  sci\  Cbristi  prcecepta  vo- 
bis  tradidcrnnt.  Sic  aitS.  Pauliis  -.Scitis  qtuvpra- 
cepta  dedcrim  vobis  per  Dominum  Jesum,  1.  Tbes. 
h.  v.  2.  Unde  infert  v.  8.  Itaque  qui  hac  spcrnit  , 
non  homincm  spernit ,  sed  Deum ;  et  1.  Cor.  \t\.  37. 
Siquis,  ait,  vidctur  Prophelaesse  attt  spiritaalis, 
cognoscat  quod  scribo  vobis  ,  quia  Domini  sttnt 
mandata. 

Alii  per  hyperbaton  to  Domini  Salvaloris .  refe- 
runt  uon  ad  pnrceptorum ,  sed  ad  A/wstolorttm , 
q.  d.  Memores  estole  pr.recptorum  Apostolorum, 
quia  illi  sunt  Aposloli  Domini  Salvaloris.  lta 
S.  Judas  v.  17.  Mcnwres,  ait,  estolevcrborttm  qttoy 
/nwdicta  sunt  ab  Apostolis  Domini  nostri  Jtsu 
Christi.  His  nonnihil  favent  nonnulla  Graeca,  qu« 
pro  u/«av ,  id  est,  vestrorttm  ,  uti  Iegunt  Com- 
plut-  Regii  et  Latinus  Vulgatus,  legunt  v/u*  ,  M 
est  nostrorum,  q.  d.  Apostoloruni  quisumusnos. 


796  COMMENTARIA  LN  II.  EL 

Unde  Vatablus  totum  hunc  locum  sic  vertil,  ut 
mcmores  sitis  verborum  quai  prcedicta  sunl  a  sanc- 
tis  Propltctis,  et  mandali  nostri  qui  suinus  Apostoli 
Domini  et  Sei-vatoris. 

3.  Hocphimum  scientes.  ]  q.  d.  Anteomnia  hot: 
velut  maximi  momenti  scilote  el  adverlite, 
quasi  ab  eo  pendeat  aelerna  salus,  vel  damnatio 
vestra  :  quo  significatfideles,  si  salvicsse  velint, 
summe  cavere  debere  seductores  et  bcereticos : 
lii  enimsuosasseclas  secumabducunt  ingehen- 
nam. 

V  i:\ient  in  novissimis  diehus , ]  sub  fincm 
mundi  tempore  Anticbristi,  inquit  S.  August.  20. 
Civit.  18.  et  alii.  Hoc  verum  sed  arclius  :  S.  Pe- 
trus  enim  monet  fideles  tum  vivenles  et  tlein- 
ceps  victuros,  utcaveant  hosceseductores.Unde 
nota  fjfflctrf,  id  est,  novissima  tempora,  in  Script. 
vocari  u?*pa,  id  est  posteriora;  utraque  enim 
significat  hebr.  nnnx  acharit  :  quo  modo  Pro- 
phetae  solent  vocare  Messiae  tempus  novissi- 
mum  ,  id  est  posterius  ,  ac  sequens  lcgem  tum 
naturse,  tum  Mosis.  Ita  illud  vocat  Isaias  c.  2.  1. 
Michaeas  c.  k.  1.  Joel  c.  2.  28.  et  S.  Joannes  ep.  1. 
c.  2.  18.  Significaterf)  S.  Petrus  omnibus  futu- 
ris  temporibus,  et  maxime  sub  finem  mundi , 
venturos  varios  seductores,  omnesque  studiose 
esse  cavendos.  Idem  monuit  S.  Paulus  1.  Ti- 
moth.  h.  1.  et  Actor.  20.  29.  Vide  ibi  dicta.  Notat 
praecipue  Gnoslicos,  quiilloaevo  docebant  libere 
vacandum  cupidinibus  ,  et  libidinibus,  et  fide- 
les  minantes  diem  judicii  irridebant,  quasi  qui 
inani  umbra  et  terriculamento  rei  falsae ,  sibi 
adimerent  usum  et  fructum  jucundae  et  volup- 
tuaris  vitae. 

I.N    DECEPTIONE     ILLUSORES.  ]  S.  AllgUSt.    20.    Ci- 

vit.  18.  legit,  illttsione  iUudenlcs,  S.  Hieron.  lib.  1. 
conlra  Jovinian.  iilusores  seducenles.  Tales  erant 
Gnoslici.quiirridebantomnia  divinaethumana, 
acpraesertim  metum  numinis,  judicii  etvindictae 
divinae  :  hunc  enim  adimentes  hominibus  per- 
suadebant  e"s  impune  vacare  Veneri  et  ventri. 
Alque  haecerat,  et  etiamnum  est  haereticorum 
doctrina,  seductioet  deceptio.  Idem  faciuntmo- 
derni  Gnostici ,  qui  cum  sint  sine  Deo  (utpolc 
athei)  solos  se  sapere  putant,  atquc  sapientes 
indigitant. 

JlXTA  PROPRIAS  CONCUPISCENTIAS    AMBULANTES,  ] 

indulgentes  guloe,  libidini ,  caeterisque  concu- 
piscenliis,  idque  assidue  et  eontinue  :  to  enim 
ambulantes  significat  conlinualionem,  consue- 
tudinem,  propositum  et  staium  vitae  voluptua- 
riae. 

k.  Dicentes  (irrisorie,  utillieorum  prodromi 
apud  Jerem.  dicentem  cap.  17.  v.  15.  Ecce  ipsi 
dicunt  ad  me  :  Ubi  est  verbum  Domini?  veniat.) 
ubi  estpromissio  aut  adventus  ejus.]  Graecejam 

legltur  ttou  e^iv  y;  £7T«yye/ig  ttjj  nxpovsiz;  kutou  ,  id  CSt, 

Ubi  est  promissio  prasentioe  (vel  adventus)  ipsius, 
uti  legit  S.  Augustinus  20.  Civit.  18.  lpsius,  in- 
tellige  Christi,  qui,  utomnibus  fidelibus  constat, 
promisit  se  rursum  venturum  in  terram,  ul  sua 
praesentia  visitet  et  judicet  mundum,  bonos  glo- 
rificando  in  coelis,  malos  damnanda  ad  tartara. 
Hebraei  enim  suppositum  saepe  subticent,  et  il- 
lud  quasi  vulgatum  etnotum  cuiquc  subaudien- 
dum  relinquunt.  Sensus  est.  q.  d.  Venient  se- 
ductores ,  qui  ut  concupiscentias  suas  sine 
remorsu  et  metunuminis  vindicis,  impudenter 
mstar  brutorum  expleant ,  negabunt  Christum 
rediturum  ad  judicium,  poenasque  exaclurum 
de  ns  qm  concupiscentiis  indulserint. 


'IST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 

Tales  fuereprimo,  Sadducaei  negantes  carnis 

resurreclionem  ,  omnemque  spiritum  ,  ac  con- 

sequenter  aniirue  immorlalitatem,  gehennam  et 

vitam  aeternam,  Actorum  23.  8.  Secundo  ,  idem 

docuerunl  Dositheani,  orli  a  Dositheo  Jutheo, 

tempore  Neronis  et  sancti  Petri  sub  annum  Do- 

mini  52.  teste  Hegesippo  et  S.  Ilier.  contra  Luci- 

fer.  Terlio,  Hymemeus  et  Philetus  dicentes  re- 

surreclionem  jam  esse  faclam  ,  quos  S.  Pauius 

tradidit  Salanae2.  Timoth.  2.  Quarto,  Gnoslici, 

negantes  judicium,  teste  Philastrio.  Horum  pa- 

rens  fuit  vel  Basilides,  ut  vult  S.  Hier.  de  Viris 

illustr.  vel  Nicolaus  unus  e  septem  primis  Dia- 

conis,  ut  vult  S.  August.  lib.  de  Ilaeresibus,  vel 

potius  Carpocrates,  ut  vult  S.  lrenaeus  1.  1.  c.  2i. 

qui  illo  aevo  vixit,  et  auctorem  pene  videre  po- 

tuit.  Quinto,  Floriani,  dicentes  resurrectionem 

non  esse  aliam ,  quam  filiorum  procreationem  ; 

in  hacenim  pater  quasi  resurgit  et  perdurat  iu 

filio  :  quorum  auctor  fuit  Florinus  sub  Commodo 

Imp.  et  Sotere  Pontif.  sub  annum  Christi  18", 

teste  Eusebio  5.  histor.  c.  15.  Sexto,  fuluruin  ju- 

dicium  etcarnis  resurrectionem  negabant  Sym- 

macbiani  sub  annum  Domini273.  Septimo,  Pro- 

clianitae,  qui  et  Prodianitae  et  Harmiotitae  a  Phi- 

lastrio  nominantur,,  ortique   sunt  teinporeVa- 

leniis  Imperatoris,  et  Damasi  Pontificis  sub  an- 

numDomini  382.  Oclavo,  Albanenscs  anno  Do- 

mini  796.  Nono,  sub  annum  Domini  1001,  cum 

multi  diem  finis  mundi  praedixissent,  eorumque 

praedictio  deprehensa  esset  falsa ,  nata  est  hae- 

resis  dicenlium  mundum  esse  incorruplibilem, 

quae  se  hoc  S.  Petri  loco  lueri  conabalur,  uli  cx 

Abbone  Abbate  Floriacensi  refert  Baron.  anno 

jam  dicto.  Decimo,  nostro  aevo,  judicium  futu- 

rum  negarunt  Davidgeorgiani  anno  Cbristi  1525. 

Rursum  Libertini  utquasi  equi  effracnes  concu- 

piscenliis  adbinniant  et  indulgeant,  negant  ju- 

dicium ,     resurrectionem  ,    omneque    numen. 

Idem  faciunt  multi  alii ,  pluresque  facientin  fine 

mundi,  ac  in  primis  ipse  Antichristus,  qui  eril 

atheus   et   luxuriosissimus  ,   ac  alheismum  et 

epicurismum  publice  docebit  :  volet  enim  ipse 

solus  coli  ut  Deus,  uli  docet  Danielc.  11.  37. 

et  Paulus  2.  Thessal.  2.  U. 

Ex  quo  enim  patues  (scilicet  primi  et  prisci . 
a  quibus  genus  hominum  proseminatum  est) 
dormierunt  (mortui  sunl)  omnia  sic  perseve- 
rant  ad  initio  creatur/e.  ]  Graece  xTiczvs ,  id  est 
creationis.  Unde  Tigur.  vertit,  omnia  sic  perma- 
nent  sicttt  ab  initio  creationis  erant.  q.  d.  Omnia 
sic  permanent,  sicut  ab  initio  condila  et  creata 
sunt. 

Ex  mundi  diuturnitate,  ct  rerum  omniuni 
constantia  colliguntejus  aeternitalem,  quod  sci- 
licet  talis  semper  perdurabit ,  ut  de  ejus  occasu 
et  secundo  Christi  adventu  nemo  debeat  esse 
sollicitus.  Sic  Aristot.  1.  1.  de  Coelo,  coelum  esse 
incorruptibile  colligit  ex  eo,  quod  nulla  unquam 
in  eovisa  sitmutalio.  Sedparalogizanteterrant; 
tum  quia  crebrae,  imo  perpetuae,  sunlin  mundo 
rerum  vicissitudines,  motus,  generationes,  cor- 
ruptiones,  alteraliones,  etc.  uti  subdit  S.  Petrus  ; 
tum  quia  numen,  id  est  Deus  gubernator,  judex 
et  vindex,  maxime  demonstratur  ex  mundi  hu- 
jus  inconstanti  constantia,  et  constanti  incqns- 
tantia.  Quis  enim  res  tam  inconstantes,  imo 
inter  se  pugnantes  et  contrarias  ,  uti  sunt  ignis 
et  aqua,  caloret  frigus,  Auster  et  Aquilo,  humor 
et  siccitas,  grando  et  pluvia,  sterilitas  et  foecun- 
dilas,  fruges  et fructus  lam  varii  et  contrarii,  etc, 


COMMENTARIA  IN  II. 

facit  adeo  csse  constantes  ,  ut  tam  constantcr 
statis  temporibus  per  tot  annorum  millia  nas- 
cantur  et  proveniant,  nisi  unum  idemque  cons- 
tans  Numen  ?  Vide  Theodor.  deccm  libris  dc 
Providcniia  ,  et  nostrum  Lessium  de  Numine. 
Tum  dcnique,  quia  creaturae  sicula  Deocrealse 
initium  acceperunt,  ita  elabeodem  finem  praes- 
titutum  accipient.  Qui  enimea  facitoriri,  idem 
faciet  ea  occiderc  :  in  ejus  enim  manu  et  arbi- 
trio  uti  est  rerum  orlus,  ila  est  occasus,  uti  cla- 
mant  onines  Proplielse  totaquc  Scriptura.  Id 
adeo  verum  est  elevidens,  ut  Cicero  lib.  2.  dc 
Natura  deorum,  ex  Aristotele  id  ostendat  esse 
luceclarius;  sic  enim  ait :  Prteclare  Aristoteles. 
Siessent,  inquit,  qitisub  terra  setnper  hubiluvis- 
sent  bonis  et  illustribus  domiciUis ,  qua:  essenl  or- 
nata  signis  atque  picluris  ,  inslructaque  rebus  iis 
omnibus  quibus  abundant  iis  qtii  bcali  pulantur , 
nec  tamen  exissent  unquam  stipra  tcrram,  acce- 
pissent  atttem  fuma  el  audilioncessc  quoddam  nu~ 
men  ,  el  vim  Deorum  ;  dcinde  aliqtto  tempore  pate- 
factis  lerra:  faucibus ,  cx  ittis  abdilis  sedibus  eva- 
dcrc  in  ha>.c  loca  qua'.  nos  incolimus ,  atqtte  exire 
potuissent  ;  cttin  repcnle  terram  et  maria  ccclum- 
que  vidissent  ,  nubium  mugnitudinem,  ventorum- 
que  vim  cognovissent ;  aspexissenlque  solem  ejus- 
que  tum  magnilttdinem  pulchriludinemque ,  tnm 
etiam  efjicicnliam  cognovissenl ,  quod  is  diem  e/fi- 
cerel  loto  ccctoluce  diffttsa  :  cumuutem  terras  nox 
occupassct,  lum  ccclum  toltim  cerncrc.nl  astris  dis- 
tinctumel  ornalum,  lunceque  luminum  variclatem, 
tum  crcscenlis ,  tum  sencscentis ,  eorumque  om- 
nium  orttts  el  occasus  ,  alque  in  omni  wlernitate 
ratos  immutabilcsque  cursus  luec  cum  vidcrent , 
profeclo  et  esse  Dcos ,  et  hccc  tanta  opera  Deorum 
esse  arbilrarcnlttr.  Et  inferius  :  Qttis  enim  hunc 
hominem  dixeril,  qui,  cttm  tam  certos  cccli  mottts, 
tam  raros  astrorum  ordincs ,  tamque  omnia  inter 
se  connexa  ct  apta  viderit ,  neget  in  his  nutlam 
inesse  rationcm  eaque  casu  ficri  dicat,  qua  quanto 
consilio  geranlur,  nuUo  consitio  assequi  possumus? 
An  cum  machinalione  quadam  moveri  atiquid  vi- 
demtts,  ut  spluvram ,  ut  horas ,  ut  alia  pcrmulta, 
non  dubitamtts  quin  illa  opcra  sint  rationis ;  cttm 
aulcm  impetumcocli  admirabilicum  cclerilate  mo- 
verivertiquevideamus,constantissimeconftcientem 
vicissitttdincs  anniversarias,  cum  sttmma  salttte  ct 
conscrvalione  rcrum  omnium,  dttbitamtts  quin  ea 
non  solum  ratione  ftant ,  sed  elium  cxcellenti  qua- 
dam  divinaque  ratione?  Deinde  discurrendo  per 
singula  elcmenla,  aslra,  solem,  lunam,  berbas, 
flores.bestias,  ac  membrabominis,  oslendii  om- 
nia  et  singula  non  nisi  a  divina  meute  lam  affa- 
bre  essc  composita,  ac  ab  eadem  conservari, 
rcgi  etdirigi,  utomnia  tacita  voceclament  esse 
Numen,  essc  Deum  judicem  et  vindicem  malo- 
rum  ;cque  ac  bonorum. 

5.  Latbt  knimkos  moc  voi.kntes.]  q.  d.  Volentes 
et  nltro  boc  nesciunl,quia  scire  nolunt.  Ilorc  est 
ignoranlia  affectata  propria  illusorum,  seduo 
lorum  et  hooretlcorum.  Probat  omuia  non  sic 
pcrs&Vcrare  uti  fuciuni  ab  initio  creatupoD,  uii 
dicebant  iilusorcs  el  Gnostici,  cx  co  quoil  Deus 
tempore  Noe  lotum  mundum  ob  scelera  perdi- 
dit  diluvio,  ac  simili  modo  eutt  perdilurus  sit 
pcr  ignem,  eoque  illi  Qnemcum  merita  poena 
enique  allaturus.  Iia  OEcumen.  Sicut,  ait,  cato 
et  terracx  aqttaconstittttis  ttiltwium  inopinato  su- 
/icrvcnit,  ila  ct  nttnc  slatutttm  cst  utper  igncm  ftat 
univcrsi  corruplio,  cttm  qtto  impii  prribunt. 

Oioi)  COI.I.I  ER&NTPRIUS,  ET  TERRA,  UE  AQIA  LT 


EPIST.  S.  PETPil.  Cap.  1H. 

i'lk  aquam  co.\sisti:>s  \  kiuio  Dei.  ]  Est  syllepsis : 
~o  enim  consistcns  non  tanlum  terram  st'd  ci 
ccelos  respicit,  et  in  se  quasi  concipit ;  proximi 
tamen  refertur  adterrnm,  ideoque  dicitur  con- 
sislens  in  singulari ;  sed  lamen  ad  coelos  quo- 
que  per  syllcpsin  hcbraicam  (hebraei  enim  ad- 
jeclivum  concordant  cum  substantivo  proxi- 
miori,  licet  ad  remotius  quoque  referatur.  Vide 
Bellarminum  in  Syniaxi  hebraica)  exienditur, 
ut  consistens,  idem  sit  quod  consistentcs,  ut  lcgit 
Clarius,  Catbaiinus  ,  Salmeron  el  Cajel.  Imo 
S.  Auguslinus  20.  de  Civil.  cap.  18.  sic  legit  : 
Cccli  crant  olim  et  terra  dc  aqtta  el  per  aquam 
constiluta ;  ac  Iieda  et  OEcumen.  hic,  et  RupeTt. 
lib.  1.  in  Gen.  c.  50.  sic  legunt  :  Cacli  eraut  otim 
de  aqua  et  per  aquam  constiluli.  Ex  qua  lectione 
liquet  ccelos  formatos  csse  ex  aqua  ,  ideoquc 
hcbr.  vocari  scamaim,\t\  est,  ibiaqua,  utiostendi 
Genes.  1.  v.  2.  el  G.  asserit,  OEcumen.  hic  :  ande 
aqua  itadicta  est,  quasia  qua  omnia.  HincThales 
Milesius  dixit  aquamessc  rcrnm  omnium  prin- 
cipium.  Sensus  est,  q.  d.  Latel  eos  quod  cccli  ci 
terra  consistant  Dei  verbo,  ac  proinde  ([uod  eo- 
dcm  Dei  verbo  occidere  et  aboleri  possint.  Sicut 
cnim  Deus  dicendo,  ftat  lux,  coeli,  sol  ,  etc.  ea 
creavit  fecitque  utessentet  consisterent,  iia  pa- 
riter  dicendo  :  Non  sint  amplius,  vel  desinant 
esse,  illico  illa  non  erunt  et  esse  desinenl  :  imo 
si  Deus  duntaxat  suum  verbum  manumquc 
subducat,  ita  ut  amplius  non  dicat,  ftat  lux  , 
coeli,  sol,  etc.  hoc  ipsoomnia  esse  desinent.  Res 
enim  omnes  ita  a  Deo  ab  initio  creatas  sunt,  ut 
continuo  ab  eo  conservari ,  suumque  esse  acci- 
pere,  ac  velutcontinuo  creari  debeant  :  pendent 
enim  i\  Deo,  uti  radiipendent  a  sole.  Qoarecon- 
servatio  rerum  in  Deo  non  cst  aliud,  quam  con- 
tinuatiocreationis,  sive  coniinua  rerum  creatio. 
Porrocoelosetterram  proprieaccipe,  non  autem 
materiam  primam,  uti  videtur  velle  S.  Augusi. 
1.  l.deGcn.  conlra  Manich.  c.  7.  nec  enim  mate- 
ria  prima  creata  cst  informis,  scd  euua  forma 
coelorum  et  lerrae.  Rursum  coeli  non  soium  ae- 
rem,  ut  vult  Beda  el  alii,  sed  el  veros  coelos  sig- 
nificant. 

TEBRA  DE  AQOA  F.T  PF.R  AQUAM  CONS[STENS.]OU3S- 

res  quomodo  hoc  sit  verum?  Resp.  primo, 
OEcum.  Duo ,  inquit,  sunt  clementa  (perquaa 
Deus  perdidit  et  pcrdet  impios  cum  miindo) 
qttai  universi  machinam  maxime  contincnt  ,  et  co- 
h&rentem  conservant  aqtta  ct  ignis,  ex  quibtts  re- 
liqtia  dtto  eliam  cxistunt.  Nam  acr  ex  aquaruni 
c.iltalalione,  tcrra  cx  earum  concretione  consistit. 
Vcrum  terra  inilio  mundi  per  se  creala  esl,  non 
ex  aqua,  ut  patet  Genes.  1.  v.  1. 

Quare  secundo,  melius  idcm  OEcum.  tcrra, 
ait,  dicitur  cx  aqua  et  per  aquam  consislerc. 
quia  aqua  continct  terram  veltit  glutcn  quoddam 
qttod  ipsi  adest,  qttodnisi  ipsi  contingeret ,  necesse 
cssct  illam  dissolvi  et  fcrri  in  aerem.  Aqua  ergo 
tcrram  quasi  glulcn  compiogit  et  conglulina!  . 
ut  unaejuspars  alteri  velut  compacta  cobaercai. 
Ita  Pbilo  lib.  de  Mundi  opificio  ,  qui  ait  aquam 
misceri  terra? ,  tum  ut  eain  conglutioet,  tuin  ut 
eam  fcrtilem  et  animaniium  usui  aptam  reddat. 
Unde  nonnulli  hasc  refernnl  ad  fonics  et  flu- 
mina,  quibus  quasi  vcnis  tcrra  irrigatur.  nc  rc- 
digalurinpulviMcin.  Tertio  alii  aiuntterram  c^^c 
de  aqua,  quia  ab  aqua  ila  dircmpla  csl,  ut  se- 
paratum  ab  «joglobum  ellicial.  Vcrum  hoc  doc- 
liorcs  Malbematiei  cx  cclipsibus  aliisque  experl- 
mentis  confulani ,  probantque  ex  3qua  c!  lerra 


708  COMMENTARIA  IN  II.  EPIST. 

unum  globum  conllari,  utunumsiltotiusmuncli 
rentrum.  Vide  nostrum  Clavium  in  Sphaera. 
Ouurto,  etgcnuinc,  terra  de  aqttu,  graece «?  u5*to,-, 
id  est  ex  aqua,  consistil,  quia  scilicet  primo  tlic 
mundi  terra  tota  opcriebatur  aquis,  iia  ut  non 
appareret,  ct  nusquam  essc  videretur  :  tertio 
vero  die  mundi  Deus  aquas  a  terra  separavit,  et 
in  unuin  lociun  congregavit ,  Gcn.  1.  v.  2.  ct  9. 


lunc  ergo  terra  ex  aqua  quasi  cnatans  et  emer- 
gens  apparr.it,  seqne  esse  el  existere  propalam 
demonstravit.  Noque  aliud  vuli  Script.  psal.  23. 
2.  cum  ait,  quodDcus  supcr  muria  fundavit  eam, 
scilicet  teriam.  Sensus  enim  cst ,  q.  d.  Dcusfe- 
cit  terram  eminerc  et  apparere  ex  aquisel  mari. 
Rursum  de  aqua,  quia  Deus  fecit  ul  terra  quoad 
litlora  aliquatenus  allior  essc  extremilatibus 
aiaris  vicini,  ut  ex  iis,  quasi  cclsior  cxlare  et 
caput  altollere  videalur. 

Dices,  quomodoS.  Pelrus  all  terram  non  tan- 
tum  ex  aqua,  sed  et  per  aquam  consislere?  Resp. 
peraquam,  icl  est,  in  aqua  rnedia,  autinter  aquas 
medias  jam  segregaias  ,  ct  varias  partesterr;e 
undcquaque  ambienles,  terra  ipsa  consistit, 
quod  Galli  dicunt  en  1'cau ,  parmi  1'eau;  to  ergo 
per  aquam  explical  illud  ts  de  aqua,  et  cum  eo 
pene  unum  idemque  est.  Nam  to  de  aqua,  signi- 
ficat  lerram  ex  aqua  exlare  et  eminere  :  t6 vcro 
peraquam,  signilical  eam  non  ila  cmincre  ut  sit 
ab  aqua  separata;  sed  potius  aquam  ei  esse  im- 
mixtam  ,  insparsam  et  inscrlam  ,  sicut  liomini 
pituila  ct  sanguis  per  venas  immixtus  et  inser- 
tus  est.  Secundo,  per  aquam  ,  quia  terra  per  se 
arida  ct  diflluens  ,  per  aquam  quasi  viscum  et 
gluten  conglutinatur ,  et  compaginatur ,  ut  in 
unum  globcim  cum  ca  coalescat,  uti  paulo  ante 
dixi.  Licet  enim  lerra  elemenlorum  etcorporum 
sit  infirma  ,  tamen  Deus  ita  digessit  aquas,  ut 
terra  iis  circumposita  et  imposita  videatur. 
Oceano  enim  circumsepta  ,  et  tot  fluminibus 
passim  scaturientibus  irrigua  ,  per  aquas  quasi 
constringi,  bumeclari,  coalescere,  fcecundariet 
vivificari  videlur.  Meminit  aquarum  S.  Petrus, 
propter  diluvium  ex  aquis  natum  ,  de  quo  ser- 
monem  subdit.  Denique  noster  Lessius  de  Altrib. 
divin.  lib.  13.  c.  20.  to  de  aqua  refert  ad  ccelos  , 
Td  vero  per  aquam  ad  terram  ,  explicatque  de 
divisione  aquarum  superarum  ab  inferis ,  Ge- 
nes.  1.  6.  q.  d.  Caiii  consliiuti  sunt  ex  aquis,  quia 
Deus  iniliomundiconstiiuit,  fecitquefirmamen- 
tum  (putacoelum)  quod  medium  consisteret, 
dividerelque  aquas  superas  ab  inferis,  itaque  ex 
utrisque  extaret,  et  ab  utrisque  separatim  con- 
sisteret  :  terra  vero  constiluta  fuit  per  aquam , 
quando  aquas  quae  erant  sub  firmamento  con- 
gregavitin  unum  locum,  et  per  medium  aqua- 
rum  apparuit  arida.  Similis  trajectio  bebr.  est 
psal.  67.  9.  et  psal.  \  12.  v.  5.  et  6.  et  alibi.  Eadem 
est  buic  loco  apposita  ,  ac  significat  ccelos  ex 
aquis  non  lantum  extare,  sed  et  esse  factos,  uti 
explicat  S.  Clem.  lib.  1.  Recogn.  qui  asserit  id  se 
accepisse  ex  ore  S.  Petri.  Quare  haec  expositio 
videtur  plane  esse  ex  mentc  S.  Petri,  ac  genuina, 
ut  to  de  aqua  referendo  ad  coelos,  t6  vero  per 
aquavi  referendo  ad  terram,  sic  exponas,  q.  d. 
<oeli  primitus  ex  aqua  a  Deo  creati  verbo  Dei 
eonsislunt,  terra  vero  per  aquam  ei  immixtam 
eodem  Dei  verbo  firma  consistil.  Sic  Cant.  1.  5. 
eum  dicitsponsa  :  Higra  sum,  sed  formosa,  sicut 
tabernacula  Ccdar,  sicut  pettes Satovionis ;  ila  haec 
per  trajectionem  respeclive  combinenda  et 
explicanda  snnt ,    q.  d.  Nigra  suvi  sicut  taber- 


PETRL  Cap.  III. 

nacuta  Cedar ,  sed  formosa  sicut  pciks  Sata- 
nionis. 

Consistens  Dei  verbo]  dieenle  :  Fiat  tur , 
fiant  tuminaria,  ctc.  Genes.  1.  3.  IIoc  est  quod 
ait  Psaltes  :  Verbo  Uomini  ca>li  firmali  sunl ,  ct 
spiritu  oris  ejus  omnis  virlus  eorum,  psal.  32.  6. 

6.  Per  qub]  coelos  ct  tcrram,  dantes  aquas 
diluvii,  qui  anliquas  suas  sr.des  repeteient  (oc- 
cupando  scilicet,  et  operiendo  rursum  tolam 
lerram)  quibusDomiui  imperiocessei  ant,Gen.  1. 
9.  repelerent  eas  ,  inqciam  ,  novo  miraculo  ,  ad 
ulciscendum  impiorum  terrigenanim  scelera. 
Respondetenim  illcisorum  olijectioni,  diccnlium 
v.  U.  omnia  perseverare  sic  sicul  initio  creata 
sunt,  ac  proinde  nullum  csse,  vel  fore  scelerum 
judicemctvindicem.  Ilocconfutat,  dicens  fuisse 
Deum  impiorum  vindicem  ,  ccun  omnes  aquis 
diluvii  mersitet  perdidit :  sed  boc,  inquit,  latet 
eos,  quia  id  nesciunt,  vel  scire  noluiil. 

Aqua  iNCNDATusPEitirr.]  Pro  inuiulatus  Tbomas 
Anglicus  per  paragiamma  legil  viundalus ,  lioc 
verum,  sed  meudosum. 

7.  COELI  AUTEM  QIJI  >UNC  SUNT  ,  ET  TERRA,  EO- 
DEM    VEICBO   BEPOSITI    SUXT,   IGM  RESEAVATf.  ]    E>t 

antitbesis  explens  vim  argumenli :  opponit  enim 
terrae  et  coelis  qui  erant  prius,  gnece  v/.na\a.i 
id  est  priscis,  olitanis,  antiquis  ;  terram  et  coelos 
qui  nuncsunt,  puta  modernos;  quod  sicut  illi 
pereunte  mundo  pcrierunl  communi  diluvio 
aquarum,  ita  hi  pcribunl  diluvio  ignis  confiagra- 
tione  mundi  ulciscente  Deo  liominum  sceleia 
per  ignem  ,  sicut  olim  ea  ultus  fuit  pcr  aquam  , 
ac  proinde  expectandum  esse  singulis,  ac  me- 
tuendum  boc  ejus  judicium  et  vindiclae  suppli- 
cium.  Porro  coeli  qui  prius  eranl  perierunt  dilu- 
vio,  non  toti,  sed  quoad  partem  imam  et  citi- 
mamterrae,  pula  quoad  aerem  tam  infimasquam 
mediae  regionis.  Aqua  enim  diluvii  excessitom- 
nes  montes  (ac  proinde  et  mediam  aeris  regio- 
nem)  quindecim  cubitis,  Gen.  7.  20. 

Eugubinus  tamen  et  Olcaster  ,  quos  citavi  Ge- 
nes.  7.  11.  atque  alii,  ccelos  hic  totos  et  univer- 
sim  tam  pro  ccelis  proprie  diclis  quam  pro  aere 
accipicmt :  sic  enim  accipiuntur  in  sequentibus. 
Hi  enim  Auctores  censent,  tempore  Noe  aquas 
quae  supra  coelos  et  supra  firmamenlum  suni, 
depluisse,  ut  terrae  inducerent  diluvium  :  ad 
hoc  enim  tam  amplum,  utpote  niontes  omnes 
transcendens  ad  quindecim  cubilos  ,  nec  aer  , 
neccentum  maria  suffecissent.  Ergo  aquis.quas 
supra  ccelos  vastissimas  Deus  in  hunc  linem  re- 
posuerat,  fuit  opus.  Et  hoc  videlur  hic  exigere 
plena  et  perfecta  antithesis  S.  Petri.  q.  d.  Cceli 
priores,  puta  qui  erant  ante  diluvium,  eo  fissi  et 
obruli  quasi  perierunt;  quia  aquac  quac  supra 
ccelos  sunt  deplucnles  ad  diluvium  ,  eos  fide- 
runt ,  obruerunt  et  immutarunt  :  simili  modo 
coeli  post  diluvium  a  Deo  restaurati  qui  nunc 
extant,  in  fine  mundi  igne  conflagrationis  arde- 
bunt,  solventur  et  peribunt;  ac  novi  cceli  et 
novaterra  a  Deo  formabuntur;  quae  cum  Beatis 
gloriosa  perennent  in  aelernum.  Nam  diserte 
v.  12.  coelos  ab  elementis  distinguit,  dicens  : 
Coeli  ardentes  solventur,  et  etementa  ignis  ardore 
tabescenl.  Si  cceli  posteriores  igne  tabescent  : 
ergo  pariter  priores;  quia  qui  erant  ante  dilu- 
vium,  aquis  ejusdem  quasi  contabuerunt.  lia 
ipsi,  de  quo  dixi  Genes.  7.  11. 

Eodem  verbo,  scilicet  eodcm  Dei  iniperio  et 
jussu  quo  olim  aquis  diluvii  obruli  sunt,  bepo- 
SITI  sunt,  ]TE&-/}caypifl/*£v«x  uei,  id  est ,  quasi  in  Ibe- 


COMMENTARIA  LN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


r/.i 


nanrnm  divinrc  providontice,  jusiitiae  ct  vindicUc 
recondili  sunt,  scilicel  igni  reservati,  ut  sequi- 
tur.  Malc  ergo  Hugo  ct  Dionys.  ™repositi  snnt , 
ioterpretantur  iterum  positi  sunt,  et  in  pristinum 
slatum  restilttti.  Sicut  orgo  pcccator  thcsaurizat 
sibi  culpam,  ita  Dcus  thesaurizat  ci  prcnam.  Ila- 
bcl  cnim  in  (hesauris  suse  omnipotenliae  cl  pro 
vidcntia;  inlinila  luppJiciorum  gcnefa  ,  quibus 
culpas  hoininum  pro  mcrilis  plcctat  ct  puniat 
Unde  S.  Paulus  ait  quod  pcccalor  thrsuttrizat 
sibi  iram  indicirwel  reoclationis  jusli  jtulirii  D'i, 
Hom.  2.  v.  U.  ct  seq.  ct  Jacobus  c.  5.  3.  Tltesau- 
rizastis,  ait,  vobis  iraminnovissimis  diebus. 

Igni  BE&SBVATI.  ]  Dc  quo  Psaltcs  psalm.  96.  9. 
Ignis  ante  ipsum  prmcedet ,  et  Paulus  2.  Thcss.  1. 
8.  In  revclalione  Domini  Jestt  de  coclo  ,  cum  angetis 
virtulis  ejtts,  in  (lamma  ignis  dantis  vindictam  iis 
quinon  nooerunt  ettm.  Quin  ctSybilla  I.  2.  Oracul. 
de  hoc  ignc  conllagralionis  ita  canit : 

Tunc  artlcns  fluvius  ccclo  mauabit  ab  alto 
Igncus ,  atquc  locos  consumet  fundiius  omncs , 
Terramquc  Oceanum  ingcntem  ,  et  cicrula  ponti 
Stagna,  lacus  ,  fluvios  ,  foutes  ,  Dilemque  scverum  ; 
Ccelestcmque  polum  ,  cueli  quoque  lumina  in  unum 
Fluxa  fluent ,   forma  deleta  prorsus  eorum  : 
Astra  cadent  ctenim  dc  ccclo  cuncta  rcvulsa. 

Et  in  eamdem  sententiam  Ovidius  Ikxc  scribil ; 

Essc  quoque  in  f.itis  reminiscitur  afforc  tcmpns, 
Quo  mare,  quo  tellus  ,  quo  rccta  juo  regiacccli 
Ardeat ,  et  muudi  moles  operosa  liborel. 

Uinc  disce  quanla  sit  gravitas  scelcrum  ,  qinn- 
taque  cortun  crit  peena  et  vindicta  :  ob  illa  cnim 
lotus  hic  mundus  conllagrabit ,  sicut  olim  ob 
cadem  conllagravit  Sodoma  totaquc  Pcntapolis. 

lN  DIEM  JUDICII   ET  PEIfDlTfONIS  IMPIOUUM    IIOMI- 

ncm.  ]  Quaeres  primo  ,  an  ignis  hic  praecedet  ju- 
dicium  ,  an  vcro  sequclur  ?  S.  August.  20. 
Civit.  c.  1G.  el  30.  censct  sccuturum.  Acccdunt 
Prosper,  Anschnusct  alii,  quos  citatct  scquitur 
Suarrz.  3.  p.  tom.  2.  disp.  ,V7.  sccl.  1.  qui  ccnscnt 
conflagralionem  mundi  futuram  post  judicium 
ad  hoc ,  ut  per  illam  planc  cxpietur  mundus  ab 
omnibus  omnino  sccleribus  ,  cliam  malcdiclis 
ef  blasphemiis  ;\  rcprobis  in  jndicio  commit- 
tcndis.  Vcrum  communior  senlcnlia  Doclorum 
est,  hunc  ignem  praocessurum  Christum  judi- 
cem,  cjusque  judicium.  Rationcs  sunl.  Primo  , 
quia  id  clarc  dici  videtur  psal.  90.  3.  Ignis  anlc 
ipsttm  prcecedet ,  et  inflammabit  in  circuitu  inimi- 
cos  ejtts.  Montcs  sicttt  cera  ftuxerttnt  a  facic  Do- 
mini  ,  a  facie  Domini  omnis  tcrra.  Annunliave- 
runt  cojlijttslitiam  cjtts,  et  viderunl  omnes  popttli 
gloriam  ejtts.  Quibus  verbis  plane  signilicatur  , 
((tiod  ignis  hic  pr.ecedct  ,  omniaquc  cxuret  , 
dcinde  scquetur  Christus  judcx  ac  pcragctjudi- 
cium;  sccundo,  quia  homines  qui  in  line  mundi 
vivi  rcpericnltir,  Iioc  igne  examinabiinlur  ,  et 
a  lcvibus  culpis  purgabunlur  ,  juxta  illud  1.  Co- 
linlh.  3.  v.  13.  Uniuscujttsque  opttsqttale  sit  ignis 
probabit ,  ctc.  :  Satvtts  crit ,  sic  tamcn  <i<tasipcr 
ignem;  i l> I  cnim  loqui  Apostolum  de  dic  judicii 
(  hunc  enim  vocat  dicm  Domini )  ,  ct  ignc  con- 
llagrationis  mundi  ,  rbidcm  ostendi.  Homines 
autem  purgabuniur  non  post  resurrectionem  et 
jiHliciiim  (  licct  id  dc  nonnullis  ccnsucrit  C.*c- 
sarius  Arclat.  hom.  1.  in  illud  1.  Corint.  3.  Sat- 
vus  erit ,  sic  (amcn  qttasi  pcr  ignem  )  ,  scd  antc  , 
ut  planc  purgati  possint  cum  aliis  rapi  ohviam 
Christoin  aera ;  staiimquc  a  Christo  bcari,  glo- 
riucari  ,  et  cum  illo  in  coclmn  conscenderc. 


Terlio  ,quia  decct  Chrislum  gloriosum  non  dc,- 
cendero  in  orbcm  ,  nisijampcr  igncm  purga- 
tum  cl  cxpiatum  ;  qnarlo,  quia  hic  ignis  qua»i 
lictor  assislcl  Christojudici,  uireprolHM  pcrccllai 
ctpuniat,  ut(|ucpiolata  a  Chrislo  in  cos  damna- 
tionis  scnlenlia  ,  illico  cos  aiiripiat ,  sccumqur 
convolvat  in  tail.ua.  Hoc  cniin  signilical  hi< 
S.  Potrus  ,  cumail  liunc  igucm  reservari  in  tlieui 
judiciict  pcrditionis  impioruin  ,  cl  Kcclesia  dtim 
canit  in  OUieio  delunctor.  Libera  me  ,  Domine,  d> 
morle  eelerna  in  die  illa  tremcnda  ,  qttando  cali 
movcndi  sunt  ct  tcrra  ,  dum  veneris  jttdicare  ste- 
ctttumper  igncm.  EiTcrtull.  vcl  polius  Novatian. 
I.  dc  Trinit.  c.  8.  Ad  igneum  ,  iii(|iiil  ,  jndicit 
diem  mundus  istc  feslinat ,  quibus  vcrliis  ad  hcee 
S.  Pctri  alludiL  Et  S.  Aug.  libr.  50.  Jiomil.  hom. 
16.  ubi  ex  S.  Paulo  docet  uuiuscujusque  opus 
ignc  probandum. 

tlic  ergo  vidctur  futurus  ordo  et  serics  conlla- 
gralionis  el  consummationis  mundi.  Primo  . 
Deus  pcr  angelos  excilabit  ignem  ,  quo  conlla- 
grabit  mundiis  :  eodein  occidcntur  omncs  homi- 
nes  ,  sed  cruciabuntur  et  purgabuniur  ii  dun- 
laxat,  qui  eulpas  liabentet  purgalionc  indigeni. 
quisquc  magis  vel  minus  pro  mcrilis  cujtisque ; 
secundo,  Archangelo  luba  insonante  :  Surgite , 
mortui ,  venite  ad  judicium;  omnes  c  mortc  »  l 
cinerc  resurgent,  ct  ab  angelis  rapicnttir  in  val- 
lem  Josaphat ,  ul  ihi  a  Christo  judiccnlur  ;  ler- 
tio,  judicium  omnium  et  singiilorum  pcragct 
Christus  ,  moxque  ignis  liic  reprobos  ab  cojn- 
dicalos  el  damnatos  secum  rapict  in  lartai.i. 
Quocirea  vidclur  ignis  hic  forc  similis  cl  eju*- 
dcm  naturae  cum  ignc  gchennas  :  illi  enim  asso- 
ciabilur,  in  eamque  dcsinct.  Atque  hac  ratioiw 
tunc  ignis  hic  cxpiabil  mundum  a  malcdiciis  «  t 
blasphemiis  reproborum  commissis  in  dic  judi- 
cii ,  quia  ipsos  abripiet  in  tarlara  ,  ut  non  sil 
opus  alia  cxpialione  aut  combuslionc  mund;. 
Ilinc  deeo  canit  Sibylla  Erylhreea  : 

Decidet  e  ccelo  ignisque  et  sulpliuris  aniiiis  ; 

ut  sit  similis  igni  inferni ,  qui  est  sulphureu>  . 
ut  patetlsaia3  30.  33.  Apoc.  20.  9.  et  alibi. 

Quaeres  secundo  ,  ,quos  cffcclus  operabilur 
hicignis?  Resp.  primo  ,  scrviet  Chrislo  ut  ejus 
inajcstalcm  ttim  divinam  ,  tum  rcgalcm  etjudi- 
ciariam  in  ejus  humanitatc  repra?sentel  et  con- 
dccorct.  Ignis  enim  cst  index  divinilaiis  :  aiulc 
passim  in  Script.  Dcus  apparuitct  rcpra?scntafu> 


fuit  pcr 


uli  ostcndi  Exodi  3.   2.  et  15». 


v.  18.  Rursum  rcgibus  pncfcrcbaliir  ignis ,  quasi 
symbolum  potentice  el  vindictaB ,  uti  dixi.lcrcin 
1.  13.  Ignis  crgo  hic  praevins  ostcndet  ,  ct  quasi 
muta  vocc  clamabit  Christnm  csse  Dcum ,  ct  qua 
homincm  csse  Rcgem  ctjudicem  nnivcrsorum. 
Sccundo,  ignis  hic  dissolrel  omnia  corpora 
mixta  in  clemcnta  :  cum  cnim  illa  ad  usum  tcm- 
poralis  vil.T  h.ominum  condila  sint  ,  cessann 
illa  vita  nulli  crunt  usui ,  ac  proindc  resolvcnd.i 
sunt  Eb  sua  [irincipia,  cx  quibus  sunl  compact.: 
ct  suis  elementis  rcsiitucnda.  Ita  nostcr  Lessius 
1.  13.  dc  Divin.  allrib.  cap.  20.  qui  idipsum  dc 
omnibus  omnino  mixtis  allirniat  :  licet  nonnulli 
id  ncgcnt,  censcantquc  quaedam  rcscrvanda,  ac 
nominatim  paradisum  tcrrcsircm  tn  usum  par- 
vulorum  qui  defnncli  sunt  sine  baplismo  in  pcc- 
catooriginali ;  hos  cnim  ccnscnt  victuros  in  hOc 
mundo  pcr  tolam  aatcrnitalcm  ,  de  quo  plur.i 
v.  10.  et  13.  Verum  omnia  cxtirenda  cssc  di- 
scrlis  verbis  asscrit  S.  Potrus  in  finev.  10. 


rr.0 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  HI. 


TerliOj  ignishic  purgabitjustostuncviventes 

qui  aliquid  culpae,  velpccnac  luendumet  cxpian- 

dum  habcbunt ,  uti  docctS.  Paulus  1.  Cor.  3. 13. 

justos  voro  plene  purgatos  vel  non  atlinget ;  vel 

potius  allinget  quidem  ,  secl  non  affliget  ,  nisi 

quantum  mors  naturajis  naturaliter  morientem 

aflligere  solet :  igne  enim  hoc  morientur  omnes 

eliam  justi  ,  nisi  dicas  Deum  juslos  non  igne  , 

-ed  alia  faciliore  morte  affecturum.  Certe  ignc 

onmes  moriluros  docetS.  Bonavent.  in  h.  dist.  hl. 

qu.  ult.  etinsinuatS.  August.  homil.  16.  inter50. 

Hi,  ait,  qui  temporalibus  pcenis  cligna  gesserant 

[dequibus  Apostolus  dicil ,  si  cujus  opus  arserit  , 

detrimcntum  patietur  :  ipse  autem  salvus  erit ,  sic 

tamen  quasi  per  ignem  )  per  fluvium  igneum  ,  de 

quo  Proplwticus  sermo  memorat.  ( Et  fluvius  igneus 

currebal  anteeum)  perfluvium,  inquam ,  igneum, 

et  vada  ferventibus  globis  horrenda  transibunt  : 

quanta  fuerit  peccati  materia  ,  tanta  erit  et  tran- 

seundi  mora  :  quantmn  exegerit  culpa  ,  tanlum 

sibi  ex  homine  vindicabit  qucedam  flammce  rationa- 

lis  disciplina  ;  et  quantum  slulta  iniquitas  sugges- 

serit ,  tantum  sapiens  pozna  desceviet.  Ubi  notan- 

dum ,  ait  Lessius  loco  jamcitato,   hunc  ignem 

ijuasi  ratione  prceditum  ,    singulos    cruciaturum 

plus  vel  minus  ,  pro  culpcc  vel  reatus  quantitate  ; 

quia  eget  ut  inslrumenlum  divince  justitice,  manu 

potentice  itiias  applicitum  ,  ut  etiam  docet  S.  Tho- 

mas  in  h.  disl.  hl.  versus  finem ,   ubi  dicit  omncs 

quidem  tam  bonos  ,  quam  malos  hoc  igne  perimen- 

dos  ,  et  in  cinerem  vertendos  ,  sed  bonos  in  quibus 

nihil  purgandum,  nullum  dotorem  sensuros;  malos 

graviler  cruciandos  ;  bonos  vc.ro  in  quibus  aliquiil 

purgandum ,  sensuros  cruciatum  ex  illo  igne  plus, 

vel  minus  pro  meritorum  diversitale.  Idem  modo 

servatur  in  igne  Purgatorii  :  scevit  enim  ignis  illc 

in  eos  qui  purgantur ,  pro  delictorum  gravitale  et 

reatus  magnitudine. 

Quartus  effectus  \erit  mundi  expialio  ;  esl  enim 
hic  mundus  veluli  templum  divinitatis  ,  quod  Deus 
ad  suum  cultum  et  honorem  condidit  et  sanctifica- 
vit.  Hoc  temptum  per  infinila  hominum  et  dccmo- 
num  peccata  ,  per  spurcitias  carnales  ct  spiritales 
multis  scbcuUs  fuit  inquinatum  :  iinde  priusquam 
renovetur  ad  statum  gtorice  ,  expiandum  erit  ; 
quce  expiatio  sicut  olim  facta  est  per  aquam  ,  ila 
uunc  fiet  per  ignem  ,  qui  aptissimus  est  ad  hunc 
iffectum. 

Mystice  ,  ignis  hic  repraesentabit  igneum  ,  id 
cst ,  sincerum  ,  clarum  ,  exactum  ,  acre  et  ef- 
flcax  fore  hoc  Chrisli  judicium  ,  juxta  illud 
Daniel.  7.  v.  10.  Fluvius  igncus  rapidusque  cgre- 
diebatur  a  facieejus  ;  et  Apocal.  1.  \h.  Oculi  ejus 
tunquam  flamma  ignis  ,  et  pedes  cjus  similes  auri- 
rhalco  ,  etc.  et  ••  Deoreejus  gtadius  ulraque parte 
uculus  exibal;  et :  Facies  ejus  sicut  sol  tucet  in  vir- 
lute  sua. 

Ex  hoc  igne  ,  ejusque  fide  el  doctrina  Gentiles 
Christianis  factionis  et  seditionis  crimen  obji- 
ciebant ,  quod  scilicet  toti  orbi  minarentur  in- 
cendium  ,  eique  ruinam  molirenlur  ,  inquit  Mi- 
nutius  in  Octavio  ;  quin  et  Martinus  Polonus  in 
Chron.  narrat  Neronem  Chrislianos  omnes  jus- 
sisse  cremari  ,  Paulum  vero  eorum  magistrum 
capite  plecti ,  eo  quod  prasdicaret  mundum  igne 
periturum  :  hcet  alii  alias  persecutionis  Nero- 
nianac  causas  ,  easque  probabiliores  afferant. 

8.  UlSUM  VERO  UOC  NON  LATEAT  VOS,  CIIARISSIMI  , 
ftUIA  CNUS  DIES  Ar-UD  DOMINUM  SICUT  MILLE  ANNI  , 
KT  MILLE    ANNI  SICUT  DIES  UNUS.  ]   Est  OCCupatiO  ; 

jccurril  cnim  objectioni  :  Si  Christus  venturus 


est  ad  judicium  ,  cur  :andiu  tardat ,  cur  tandiit 
sceiora  tolerat ,  cur  tandiu  suos  ab  impiis  aflligi 
sinit  ?  llespondet  primo  :  omnc  hoc  tempus  , 
hcet  nobis  longum  videalur  ,  lamcn  csse  breve 
coram  Deo  ,  imo  csse  quasi  diem  unum  si  cum 
Dei  aeternitale  conferalur.  /Eternitas  cnim  Deiest 
interminabilis  viloi  tota  simul  el  perfecla  possessio. 
aitBoet.  3.  deConsolat.  elS.  CicsariusfraterS.  Gre- 
gor.  Nazianz.  dial.  3.  Apud  Dcum  ,  ait  ,  vcspere 
carens  et  unicus  dies  est  tota  cvternitas.  Quarc 
aeternitas  est  quasi  unum  indivisibile  nunc  ,  du- 
rans  semper  et  constans  ,  ideoque  in  ea  millc 
anni  nostrates  sunt  quasi  dies  unus  ,  et  dies 
unus  in  ea  est  sicut  mille  anni  nostrates  :  quia 
in  ea  nulla  est  successio  ;  nil  pnctcrit ,  nil  ail- 
venil ;  sed  ipsa  est  quasi  una  dies  perpetua  el 
constans  ,  coexislens  omnibus  saeculis  ,  circa 
quam  stantemet  immotum -volvuntur,  labuntur 
et  praetereunt  omnia  tempora.  Ita  OEcum.  Apud 
Deum ,  inquit ,  qui  infmitus  est  ,  et  essentice  pe- 
lagus  incircumscriptum  ,  nih.il  protenditur  ,  sed 
miUe  anni  perinde  atque  unus  dies  sunt  apud  ip- 
sum  ;  aut  potius,juxta  David,  neque  diei  multipli- 
catio  est ,  ail  enim :  Mille  anni  in  oculis  tuis ,  Do- 
mine  tanquam  dies  hesterna  qutt  prceteriit.  q.  d. 
Mille  anni  apud  te  sunt  quasi  una  dies ,  imo 
unum  nunc  ieternitatis. 

Secundo  et  melius  Gagneius  ,  q.  d.  Apud  Deum 
mille  anni  sunt  quasi  dies  una,  etvicissim  dies 
una  quasi  mille  anni ;  quia  apud  Deum  nulla  , 
vel  exigua  est  distantia  inter  diem  unum  et  millc 
annos  :  mille  enim  anni  apud  eum  ,  utpote  im- 
mensum  et  reternum  adeo  sunt  exigui  ,  ut  vi- 
deantur  esse  quasi  dies  una  ;  nam  mille  anni 
distant  ab  seternitate  Dei  quasi  tantum ,  quantum 
distat  dies  una  ,  puta  in  infinitum  :  icque  ergo 
quasi  ab  ca  distant ,  ac  proinde  inter  se  aequa  et 
sequalia  videntur  ;  perinde  ac  qui  in  alto  montc 
consistens  ,  si  eminus  videat  puerum  cum  viro, 
non  secernit  puerum  a  viro;  sed  vidct  eos  quasi 
quid  unum  et  aequale.  Sic  qui  incoeloconsistunf. 
non  distinguunt  in  terra  homines  abarboribus; 
sed  vident  utrosque  modicos  ,  exiles  et  quasi 
rcquales,  uti  nos  videmus  slcllas  parvas  et  mag- 
nas  quasi  aequales  ,  nec  inter  eas  distinguimus, 
utmagnitudinis  differentiam  ,  quae  maxima  est, 
discernamus.  Undc  Irenoeus  sub  finem  lib.  5.  ait 
quosdam  putasse  idcirco  intentalum  fuisse 
Adamo  :  In  quocumque  die  comederis  ex  eo  , 
morle  morieris ,  Genes.  2.  17.  quia  sic  revera  ac- 
cidit.  Post  esumenim  pomivetiti  Adam  vivendo 
non  explevit  diem  unum  ,  quia  ad  millesimum 
annum  (  qui  coram  Deo  est  quasi  dies  unus  ) 
non  pervenit. 

Tertio,  magis  apposite  ,  q.  d.  Deo  objective, 
praesens  est  tam  unus  quam  mille  anni  ;  Dei 
oculi  et  obtutus  conspiciunt  tam  diem  unum 
quam  mille  annos.  Deus  enim  omnia  etiam  mi- 
nimacernit,  pervidet ,  providet ,  disponit ,  ut 
unus  dies  alteri ,  unus  annus  alteri  succedat , 
et  exislal  tempore  a  se  definito.  Quare  ne  dubi- 
tctis  quin  et  diem  judicii  praesentem  habeat, 
intueatur,  et  tempore  a  sc  definito  exhibebit , 
facietque  apparere  et  existere.  jEque  enim  omnia 
tempora  ,  lam  longa  quam  brevia  ,  Deo  et  ejus 
nitcrnitati  sunl  praesentia  ,  ut  aequo  interslitio 
omnia  et  singula  disponat  ;  quare  non  tardat 
DOminus  promissionem  suam  de  die  judicii ,  de 
preemiis  bonorum  et  poenis  malorum  ,  quia  eam 
congruo  tempore  i\  se  disposito  est  exhibiturus. 
Citat.  S.  Petrus  ps.  89.  h.  ubi  Psaltes  graphice 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


801 


rlepingit  brcvitatcm  viiae  nostras  ,  aitque  :  Quo- 
niam  mille  anni  anlc  oculos  luos  tanquam  dies 
hesterna  qua  prceteriit ;  et  ( lanquam  )  custodia  i» 
noctc  ;  et  tanquam  ea  qtta?  pro  niliilo  liabenlur  , 
eorum  anni  crunt.  Manc  sicut  licrba  transcat  , 
mane  (loreat ,  et  transeal  ,  vespcrc  decidat  ,  in- 
durat  et  arescat.  q.  d.  Mille  anni  vitae  nostr;c  , 
quanti  pene  fuere  Mathusalem  (  vixit  cnim  ipse 
909  annis )  snnt  apud  Deum  quasi  dies  hesterna, 
imo  sunl  quasi  una  vigilia  noclis  quae  tribus  tan- 
tum  horis  conslat  ,  imo  anni  hominum  sunt 
quasi  ea  qu;c  pro  niliilo  habcnlur. 

Quarcvila  hominuuiestquasiherba  quoe  mane 
virel  ct  lloret  ,  vespcre  arescil  et  decidit.  Audi 
S.  Hieron.  inpsalm.  89.  Videteqttiddicat,  6  brevis 
atlcrnitas  !  Adam  itle  propagalor  noster  ,  quivixil 
nongcntis  el  triginta  annis;etiam  ille  Mathusalem , 
qtti  vixit  nongcntis  ct  sexaginta  quinqae  annis.  Fac 
(jtiod  vixerit  millc  :  ad  comparalionem  anernitatis 
lua: ,  qttod  grande  fticril ,  brcve  est.  Qitid  enim 
prodcsl  grande  esse  qttod  ftnem  habet  ?  Mitle  anni 
nostri,  anlcquam  ofjcndcrcmas,  una  dies  apttd  tc 
erat.  Qttid  dico  una  dics  ?  una  vigilia  noclis.  Et 
infcrius  :  Quoniam  omncs  dics  nostri  dcfecerttni. 
Cttcurrit  a:tas ,  ct  ditm  ignoramtis  ,  gravitcr  pc- 
rimus.  Et  lioc  ipstim  qttod  loqttimur  ,  dc  morle  cst . 
et  non  intelligimus.  Anni  nostri  sicttt  aranea  me- 
ditabuntur.  Vidclc  qtiiddicat.  Q uomodo aranca qua: 
miltil  ftla  ,  ct  Itttc  illitcqttc  discurrit ,  ct  tcxit  tola 
die ,  et  labor  qttidcm  grandisest  ,  sedc/fcctusntil- 
lus  cst  :  sic  ct  vita  liominuin  huc  iitucque  discttrrit. 
Posscssioncs  qttairimtts  ,  divtlias  apparamus  ,  pro- 
crcavitts  fdios  ,  laboramits  ,  in  regna  stistollcmur , 
ctomnia  facimtts ,  ct  non  intclligimtts  qtiia  aranea: 
tclam  tcximus.  Dies  annorttm  nostrorum  in  ipsis  , 
scpluaginta  anni.  ilbi  sunt  millc  anni?  Inseptita- 
ginta  annis  contracti  sumtis.  Si  attlcm  multtim  , 
octoginla.  Si  autem  pttts  vixcrimtts  ,  jamnon  est 
vila  ,  scd  mors.  Si  atitcm  in  potcntatibtts  ,  octo- 
ginla  armi.  Qttcm  cnim  invcnies  octogcnarium  cssc 
et  sanum  ?  Dicil  ct  Graca  scnlcntia  :  Scnccttts  ipsa 
morbtts  cst.  El  amplitts  corttm  labor  el  dolor.Quid- 
qtiid  pltts  fturit ,  non  cst  vita  ,  scd  dolor. 

HucfaciuntS.  F>asil.  ac  Thcodor.  iu  psnlm.  89. 
qui  sic  explicant.  q.  d.  Exigaa  ct  calamitosa  cst 
It&c  nostra  vila  ;  apttd  tc  vcro  qtti  a:tcrntts  cl  scm- 
piterntts  cs  ,  eliam  millc  annorttm  numcrits  ttni  dici 
similis  est.  Et  Cassioilorus  ibidein  :  Jion  ,  inquit  , 
vel  ipsi  ttni  dici  pnvsenti  ,  scd  praHcrilo  compara- 
tur  tam  longissimusordosnculorum.  Et  Euguhinus 
ihidcm  :  Esl  scrmo  ,  ait ,  Dci  ad  Iwmincs.  q.  d. 
Qttid  slruis  ,  qtta  frcttts  spe  vivis  ?  Qttid  si  vel  millc 
annos  ,  id  esl  ,  plttsqttam  primtts  genitor  ,  qtti 
nongentos  et  triginta  annos  trajccit ,  ipsevivcrcs, 
omnis  hatc  cetas  ,  quia  moriendum  landem  est  , 
erit  tibi  vclul  ttna  dics  hcstcnia  clapsa.  Qttod  si  hti- 
mana  vita  est  parlicula  tcmporis  ,  tcmptts  brevis- 
sima  pars  aHernilalis  ,  qttid  cril  ,  quidqtvd  ttntts- 
qttisqitc  Iw7ninttm  vivil  antc  octtlos  Dei  ?  Nam  ,  ttt 
ait  Ptato  ct  Arist.  nec  dies  est  ,  ncc  anntts  ,  ncc 
mmsis  apud  Dcttm  ,  qtti  est  supra  solcm  tcmporis 
gcnitorcm  ,  ncc  lcmpore  potest  intcrcipi. 

Egrcgic  Plinius  lih.  21.  cap.  1.  Florcs  natttra 
ir.  diem  gignit  ,  magna  hominum  admonitionr  , 
qtia'  sprctatissime  (loreant,  celerrime  marcescerc. 
Lcgc  pocma  Virgilii  dc  hosa  : 


Quam  long.i  una  dirs, 


xtas  tam  longa  rosarum. 


Sapicntissimc  itaquc  Nazian/.  orat.  in  laudcm 
Csesarii  :  Insomnittm  stimits  instabilc  ,  spectrum 

COn?iEL.    A    I.APJDE.      TOM.    X. 


quodvesligium  non  habet ,  pulvis  ,  vapor  ,  ros  ma- 
ititinus,  (los  pro  tempore  nascens  atque  marcescens. 
Neque  sunt  mcliorc  condilionc  ,  vel  Impcr«- 
tores  ,  ve!  Picges  ;  quippe  ct  ipsi  homines  nati  : 
Ecclesiast.  10.  v.  12.  Sic  et  rex  hodie  est  ,  ct  cras 
morictttr.  Cui  accinil  Senccaj  chorus  in  Thycste 
post  Actuni  %. 

Ima  permulat  brevis  liora  summis. 
Ille  qui  donai  diadema  IVonli , 
Quem  genu  nixa;  tremuere  gentes  , 
Quem  dies  vidit  veniens  superljum  , 
Uuuc  dies  vidit  fugieus  jacuntem. 

Perpende  quam  momenlanea  sil  regalis  felicitat. 
(Jnde  merito  celebratui-  versus  ille  Euripidis  , 
quem  recitat  Plutarchus  in  libello  consolalorio 
ad  Apollonium  :  Non  est  slabilis  felicitas  ,  sed  in 
diem  dttrans.  Quo  in  loco  Demetrius  Phalereus 
Poetam  alioqui  laudatum  rcr.ichcrulisse  legitur , 
qui  non  unum  diem  ,  sed  temporis  punclum  di- 
cere  dcbuerit.  Causam  acutc  reddit  Seneca  1.  7. 
Naturalium  quaest.  c.  32.  Fluit  temptts ,  ct  avidis- 
sinws  stti  descrit.  Hec  quid  fulttrum  cst  meum  cst , 
nec  quod  fuil :  in  puncto  fttgicnlis  temporis  pcndeo. 

Denique  Alcazar  in  Apocal.  c.  1.  3.  alilcr  cx- 
plicat  urgetque  ri  apud  Dominam ,  quasi  sermo 
sit  de  Dealis  :  hi  cnim  cum  fruantur  hcata  .Tlcr- 
nitate  ,  mille  annos  aestimant  quasi  uiuim  diem. 
llaquc  nu/te  anni  apttd  Dominum  sicat  dies  ttnus  , 
scilicel  ,  quia  unicuique  appropinquat  mors  : 
posl  mortem  autem  fideles  et  sancti  fruuntur 
Dei  bealiludinc  ,  quae  mensuralur  a?vo  ,  vel 
aetcrniiale  ,  non  tempore  ;  ttimque  parum  aui 
nihil  curant  ,  quod  dics  juriicii  mille  annos  dil- 
fcratur  ;  quiivmille  anni  apttd  Dominttm  (  pula  in 
vita  beata )  sicut  dics  itnits.  Agit  ergo  Pctrus  de 
iis  qtii  stint  apud  Dominum  :  alioquin  cnim  si 
agcrct  de  iis  qui  vivunt  in  hoc  tempore,  illud- 
que  compararet  cum  aelcrnilate.  q.  d.  Mxpecta 
paulispcr  tu  quicumquc  tribularis  ,  quia  cilo  vi- 
sitabcris,  scilicct  post  mille  annos  (  hi  enim 
apud  Deum  sunt  dies  una  ;  )  viderctur  polius 
cssc  irrisio  ,  quam  consolatio  humanse  inlirmi- 
talis.  Ita  ipse  satis  apposile  et  conncxe. 

Symbolice  mulli  sic  explieant.  q.  d.  Mundus 
stabit  per  scx  millia  annorum  ,  quia  scx  diebus 
creatus  est  ;  dics  autem  unus  pro  millc  annis 
apud  Dcum  computaiur  :  scx  dics  crgo  nostri 
faciunt  apud  Dcum  sex  millia  annorum.  Audi 
S.  Ilier.  epist.  ad  Cyprian.  Ego  arbitror  cx  hoc 
loco  millc  annos  pro  una  die  solilos  appcliari  ,  ut 
scilicet  qttia  mtindtts  in  sex  diebus  fabricattis  est  , 
sex  mitlibus  tantum  annorum  credatur  sttbsistere  . 
ct  postca  vcnire  ad  septenarium  ntimerum  et  octo- 
narittm  ,  in  quo  verus  exercetur  sabbalismtts  ,  ct 
circumcisionis  pttritas  rcdtlilur  :  ttnde  ct  octo  bea- 
i it ttdinib  us  bonorum  opcr  ttm  prwmia  promitt  unt  ttr . 

Ilaec  opinio  alia  solidiora  habet  fundamenta  . 
irieoque  multorum  est  Patrum  et  Doctorum  : 
unde  prohabilis  cst ,  nec  temetilaiis  argui  po- 
lest ,  uli  ostendam  Apocal.  20.  5.  ac  plane  riivcrsa 
est  a  Chiliastarum  scnlenlia  ,  quam  Reria  de  ra- 
tionc  temp.  c.  GG.  hacreticam  appellnt. 

Rursum  Joannes  Fcrriinanrius  in  Thcsauro. 
Script.  verb.  Dics ,  num.  /|0.  cilat  S.  Augusl.  sie 
explicanfun  :  Dies  una  apud  Donhnum  cst  sicut 
milleanni,  idcst,  dies  una  pcrnae  in  Purgatorio 
adco  acerba  est ,  ut  aequiparctur  pccn.x  millc 
annorum  hujus  vit.T.  Teslis  cst  ille  miles  ,  qui 
cum  horam  tantum  unicam  fuissct  in  Purgaio- 
rio  ,  putavlt  se  ibi  fui«so  aonos  plui  imos  .   dc 

1^1 


&02  COMMENTARIA  LN  II.  El> 

quo  S.  Antoninus.  h.  part.  lit.  16.  eap.  10.  §.  h. 
Tcm;)ii9  enim  brevc  in  gravissimis  doloribus 
videtur  esse  longissimum. 

Dcnique  nonnnlli  olim  sic  cxplicucrunt  S.  Pc- 
truin.  q.  d.  Dies  judicii  ,  ut  cxaclum  de  singulis 
liat  examen ,  durnbit  per  millc  annos  ;  quare 
Sancti  qui  habebunt  aliquas  culpas  leves ,  per 
mille  annos  igne  purgabuntur ,  ut  eas  expient. 
Vcrum  bos  rcctc  refellitBeda  :  Sed  fti,  ait,  non 
vident  quantcv  sil  impudenlice  credere ;  quod  tantus 
pcrfertorumeljuslorum  ccettis  receplis  in  iclu  oculi 
corporibus  bealis  et  immorlalibus,  per  mille  anno- 
rum  spalia  debeat  in  acre ,  vel  ln  lerra  finemex- 
pectare  judicii  ,  et  tunc  demum  prceparalis  ad  in- 
tegrum  sociis ,  diu  expcctalam  audire  sentenliam : 
Venile,  bcncdicli  Palris  mei,  percipileregnum.  Si- 
mile  fuil  dc  annornm  judicii  ccnluriis  delirium 
Mahometi ,  quod  refert  et  confulat  Dionys.  Car- 
thus.  lib.  3.  Confut  Alcorani  c.  15.  ct  seq. 

Tropolog.  Hinc  concipe ,  reslima  et  pondcrn 
quanta  sii  brevitas  tcmporis  Jnimani  ,  el  quam 
longa  Dei  et  Sunciorum  acterniias  :  nam  ,  ut  ait 
S.  Ephrem  tom.  1.  scrm.  adhort.  ad  pieiat.  Millc 
anni  luijus  sceculi  in  celcrno  ct  incorruplibili  itlo 
mimdo  lanlam  kabcnt  comparationem  ,  quanlam 
viinima  arena  maris  cum  tota  arena  ejusdem. 
Spcculum  Excmplorum  dist.  9.  c.  G5.  narrat  mo- 
nachum  quemdam  in  choro  canentem  versum 
jnm  diclum  :  Millc  anni  ante  oculos  tuos  ,  tan- 
quam  dies  hrslernaqttce  prceteriit,  mirantem  quo- 
modo  id  verum  esset ,  medilabundum  egressum 
in  nemus,  ibi  audiisse  aviculam  suavissimeca- 
nentem  ,  qtue  eum  demulsit  et  dctinuil  per  tre- 
ccntos  annos  sine  cibo  ,  poiu ,  somno  :  avolavit 
illa  dcinde  ,  ac  ipse  rediens  ad  se  ,  reversus  ad. 
monaslcrium  cl  chorum  quasi  Teriiam  ejusdem 
diei  canlalurus  (  pulabat  cnim  adhuc  eumdem 
dicm  ,  quo  e  chorocxierat  ,  perdurare  ) ,  vidit 
alios  monachos  ,  alium  chortim ,  omniaque  alia. 
Abbas  sciscilalus  notnen  monachi ,  teperit  in 
chronicis  monasterii  eum  anle  trccentos  annos 
vixisse  ,  ct  choro  cxiisse  ,  ncc  amplius  compa- 
ruisse  ;  sumpsit  deinde  monnchus  S.  Synaxin  , 
et  illico  expirnvit ,  ct  ad  gloriam  coelestem ,  cujus 
melodiam  et  gaudin  praelibarat  ,  cvolavit.  fi.  P. 
Franciscus  Costerus  hisloriam  hanc  diligenter 
investignvit  ,  comperilque  rcvern  accidisse  in 
monaslerio  Affligimensi  Ordinis  S.  Bencdicti  , 
quod  in  Belgio  silum  cst  inter  Bruxellns  et  AIos- 
tum  ,  uti  ipse  mihi  olim  in  Belgio  aflirmavit. 
Sicut  ergo  S.  Benedictus  elevalus  in  Deum  Dei- 
que  immensitatem  ,  vidil  sub  ea  lotum  mundum 
instar  globi  colleclum  ;  iia  qui  elevalur  in  aeter- 
nitalem  Dei  ,  sub  ea  videt  oninia  lempora  col- 
lecta  essc  inslar  unius  diei  ,  imo  inslar  puncti. 
Causam  dat  S.  Greg.  2.  Dinlog.  c.  35.  Quia  vi- 
denti  Deum  ,  inquit  ,  angusta  est  omnis  crea- 
tura.  Quamlibet  enim  parum  de  iuce  crealoris 
aspexeril ,  breve  ei  fit  omnc  quodcreatum  esl.  Lux 
cnim  intr.rior  quce  videntis  animum  ad  superiora 
rapuit ,  ei  quam  angusta  essent  omnia  inferiora 
vwnstravit. 

Hacc  ruminemus  ,  haec  profunde  mcditemur , 
ut  a  vanitnte  nd  veritatcm  ,  ix  brevitate  ad  celcr- 
nitatem,  non  miseram,  sed  bealam  transireme- 
reamur.  lia  en  ruminahnt  Thomas  Morus  Angliae 
Cancellarius  el  Marlyr ,  qui  ab  Henrico  VIII  rege 
Angliae  omnibns  machinis  oppugualus  ,  ac  tan- 
dem  per  uxorem ,  suam  sorteni  miseram  lamen- 
tantem  ,  et  promHientem  aliam  Iautissimatn  ,  si 
regis  votisseaccommodarei,respondit:Jif<7«flnf0 


IST.  S.  PETftt.  Cap.  III. 

tempore  illa  forte  lanta ,  6  uxor  ,  frwmttr  ?  cutn- 
que  illa  diceret  :  Adhuc  facile  ad  viginti  annos  , 
respondit  :  Cerle  stuita  es,  mercatrix.  Quid  cnim 
sttnl  viginti anni  adcvternitalem?  vis  ut  viginti  annis 
deiiciarum  prodigam  cvternitatcm  gaudiorum  ca> 
lestium  ,  mikique  accersam  celernilatem  dolorum 
infernalium?  Ila  referl  Thomas  Slapleton.  in  ejus 
Vita.  Nihil  ergo  magnnm,  nisi  aeternurn  :  nulltim 
verum  honum  ,  nisi  aelernum  :  nulluin  verc  ma- 
lum  ,  nisi  aeternum  ,  ut  quidam  sanctorum  dixit. 
jNam,  ut  ail  S.  August.  12.  Civit.  12.  Considerent 
nihii  esse  diuturnttm ,  in  quo  aiiquid  est  cxlremum ; 
et  omnia  spatia  scecuiorum  de/inila  ,  si  cctcrnitatt 
intermince  comparentur  ,  non  exigua  existimandu 
esse  ,  secl  nulla. 

Quocirca  nervose  Esdras  ,  vel  quisquis  est 
auctor.  1.  h.  Esdrae  c.  2.  Zh.  Expectate ,  ait,  pas- 
torem  veslrum  ,  requiem  cetcrnitalis  dabit  vobis  ; 
quoniam  in  proximo  est  ille  ,  qui  in  fine  satculi, 
adceniet.  Parati  estote  ad  prcemia  regni  ,  quia 
lux  pcrpetua  iucebit  vobis  per  ceternitalem  lempo- 
ris.  Fugile  umbram  scecuii  luijus,  accipile  jucundi- 
latem  glorice  vestrce ,  etc.  Fluvius  enim  est  tota 
haecvita,  isque  currens  ,  rapidus  ,  praeceps  ,  ra- 
piens  omnia  secum.  Nam  ,  ut  ait  Poeta  : 

Omnia  prsetereunt  more  flueatis  aquae. 

EtHeraclitus  :  Vita  kominum ,  ait,  non  aliud  csl 
quam  jlumen ,  imo,  komo  bulla.  Et  Pythagoras 
rogatus  quid  cssel  humana  vita  ?  ingressus  cu- 
hiculum  ,  subito  egressus  est  ,  innuens  vitam 
inlroiium  esse  et  simul  exitum  ,  adventum  et 
discessum.  Deus  vero  est  ipsa  immorlalilas  et 
iclernitns  ,  ideoque  nostrae  morlalilalis  refu- 
gium  ,  nit  S.  Augustinus.  Unde  vocalur  Jekova  , 
sive,  qui  est ,  sive  ,  ego  sum  qui  sum  ,  Exodi  3.  l/i. 
Deus  eniin  est  ipsum  esse  constans  ,  ipsa  uni- 
las  ,  omniumque  rerum  simplicissima  et  incor- 
ruptihilisperfectio.  Quodsi  mille  annis,  6  homo, 
vixisses  in  omnibus  divitiis,  deliciis  ,  honorihus 
ctpompismuntli ,  quid  indejamhaheres?  omnia 
practeriissent  instarlluminis:  idemeritde  reliqua 
lua  vita  ,  quae  modica  tibi  restat  :  qua  exacta 
morieris ,  et  citaberis  ad  Dei  tribunal ,  omnium- 
que  dictorum  et  factorum  exacta  tibi  reddenda 
erit  ralio,  ut  vel  coelo  ,  vel  gehennae  addicarie. 
Ideni  est  de  mille  annis  in  pcenilenlia  ,  labore  et 
martyrio  transactis  :  transit  enim  dolor  ,  manel 
praemium.  Vita  ergo  tua  est  quasi  momentum 
unde  pendet  aeternitas.  Vive  ergo,  si  sapls ,  aeter- 
nilali.  Audi  S.  Atigust.  in  psal.  89.  Quoniammitte 
anni  ante  oculos  tttos  lanquam  dies  keslerna  qucr 
prceteriil  :  ideo  debemus  ad  refugium  tuuni  ,  ubi 
sine  utia  mutabitilate  tu  es,  ab  kis  prccicrvuntibus 
labentibusquc  converti ; quoniam  quantumlibel  kuic 
vilce  longum  tempus  opletur ,  mille  annianle  oculos 
tuos  tanquam  dies  kesternus  est  qui  prceteriil  ; 
non  saltem  tanquam  dies  crastinus  qui  venturus 
est :  ita  omnia  quce  temporis  fine  clauduntur  ,  pro 
transaclis  kabenda  sunt  ,  elc. 

Vita  ergo  nostra  quanlumvis  longasvn  ,  aeter- 
nilati  coinparata  est  tanlum  una  dies  heslcrna  , 
nil  S.  Petrus  ,  et  unum  hodie  ,  ait  S.  Paulus 
Hebr.  3.  v.  13.  ita  ulephemeri  ,  vel  hemerohii 
vocari  possimus  ,  similes  animalculis  una  lan- 
tum  die  vivenlibtis,  de  quibus  Aristot.  I.  1.  His- 
tor.  animalium  c.  5.  et  Cicero  Tuscul.  1.  Confer. 
ait ,  noslram  longissimam  cetalem  cum  ceternilate, 
in  eadem  propemodum  brevilale  qua  illce  bestiolce 
reperiemur.  Spernamus  ergo  nugas  nugarum  el 
vanitates  vanitalum  ,  ait  S.  August.  8.  Cmfess. 


COMMENTAMA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 
c.  11.  ccelo  et  actcrnis  inhiemus  ,  cruccs  omnes     ject.  Gallorum.   Pluribus 


diurnas  velut  momentaneas  forlitcr  toleremus  , 
utpotc  pcr  quas  ad  aeterna  bona  transimus  :  nil 
nisi  eeternam  pcenam  et  ignem  ,  aeque  ac  cul- 
pam  ,  serio  formiclemus  :  caetera  sive  laeta  ,  sivc 
tristia  flocci  ;esliincmus  ,  ac  per  utraque  tenda- 
mus  alacritcr  et  constanter  ad  beatam  «%'terni- 
tatem.  Hoc  esl  enim  omnis  bomo. 

NON    TARDAT    DOMINUS   PROMISSIONEM.    ]    GraCCC 

o  xuuoj  tvjj  £7t5c/T£/t«;  ,  id  est ,  Domiuus  promis- 
sionis  ,  seilicel  auclor  ,  sive  qui  promisit  ,  non 
lardat ,  inquain  ,  praeslarc  proniissionem  ,  boc 
est  ,  id  quod  promisit ,  puta  diein  judicii ,  ad 
praemiandum  bonos ,  et  puniendnm  malos  ;  sed 
lempore  a  se  statuto,  quod  ipsi  breve  est,  licet 
nobis  longum  videatur,  cumexbibebit. 

9.  Sei>  1'ATIKNTKR    AGIT  ,    (  graCCe    nx/.soSufiii. ,    id 

est ,  longanimiter  agit.  )  proptku  vos.  ]  Legit  In- 
terprefc  vyxi ,  id  est  vos  ;  alii  legunt  ,  -i,"*? , 
id  esl  nos.  q.  d.  Id^o  differt  Deus  diem  judicii  a 
se  promissum  ,  non  quia  lardus  est  ,  sed  ut  det 
vobis  veslrisque  amicis  et  sociis  spatium  prcni- 
tendi  ,  nolc?is  aliquos  perire  ,  sed  o??i?ies  acl  pceni- 
tentiam  rrverli.  Causa  ergo  cur  Deus  prolonget 
diem  judicii ,  esl  Dei  longanimitas  et  amor  erga 
homines  peccalores,  quia  nimirum  eos  expectat 
ut  resipiscant  et  salventur.  Unde  Tigurin.  clare 
verlil  ,  haud  tarclut  Do?ninus  ,  qui  promisit  que- 
maclmoclum  nonnulti  tarclitalcm  exislii?iant  :  vc- 
ra?n  longanimis  est  rrga  nos  ,  dum  ?io?i  vult  ullos 
perire  ,  sed  omncs  ad  pccnitentiam  recipere ,  aut 
complecii ,  velvenire.  Haec  enim  omnia  signilicat 
Gr.ecum  yupnoou. 

Alludit  ad  illud  Isaiae  30.  18.  Expcctat Dominus 
ut  misereatttrveslri ,  et  ideo  exaltabilur  parcens 
vobis  ,  quia  Dcus  judicii  Do??iintts.  Ubi  S.  Hieron. 
Gr andi,  ail,  misrricordia  Dei ,  ttt  expcctet  nos- 
tram  pccnilentiam  s  el  ideo  major  bominis  ingra- 
liludo  et  imprenitentia ,  si  Deo  tanla  patienlia 
et  desiderioexpectanti  per  pccnilentiam  non  oc- 
cural  :  idcirco  qtto  magis  tcnto  ad  vindictam 
gradtt  clivina  procedit  ira  ,  tanto  larditalcm  sttp- 
plicii  majore  gravitate  compcnsavit ,  ait  Valerius 
Maximus  lib.  1.  cap.  1.  Rursum  S.  Hicron.  in 
c.  2.  ad  Roinan.  (vel  quisquis  esl  auctor  :  nam 
non  videlur  esse  S.  Hieron.  ul  ibidem  ostendi. ) 
Ideo,  inquit,  liominibas  vicletttr  Dcus  diu  expcc- 
tare  pcccantes ,  quia  nos  cu?n  parci  tnnporis  si- 
mus,  a?i?ws  centtun  aternitatem  putamus.  llle  au- 
tem  apttd  qttcm  i?iille  anni  pro  tuio  stnit  die,  cen- 
tum  aimos  tmitts  hora:  sua;  spatio  non  cotrquat. 
Quapropter  hoc  parum  est  apud  cttm  :  cum  etiam 
homines  soleunt  multo  lempore  corrcptionem  spe- 
rai~e  peccantium, 

Hinc  patet  Deum  velle  omnium  salutem ,  et 
nolle  alicujus  damnationem  ,  ac  consequenler 
neminem  reprobare  ante  pr.cvisa  ejus  deme- 
rita  etmortem  in  peccato  ,  quae  voluntas  in  Deo 
non  tanluui  esl  signi  ,  ut  qiiidam  censuerunt  , 
sed  eliam  beneplacili ,  uti  solide  ostendit  Gabr. 
Vasquez  1.  p.  q.  19.  disp.  83.  c.  2.  Pro- 
pbeta?  enim  passim  clamant  Deum  nolle,  imo 
dolere  el  irasci  peccatoribus,  quod  se  pordi- 
tum  erant.  Hoc  esl  quod  clamant  Paulus  :  Deus 
vult  omnessatvos  fteri,  etad  agnitionem  veritatis 
vcnire,  1.  Timolb.  2.  l\.  F,t  Cbrislus  :  Tion  est  vo- 
litntas  ,  ait,  antc  Pati-emnostrum  ,  ttt  pereat  unus 
ex  pusillis  islis  ,  Bffattb.  18.  lk.  Et  S.  August.  tie- 
fas ,  ait ,  est  Dco  adscribere  causos  peccatorum  rt 
ruinarmn  omniuni.  Vide  euin  I.  de  Artic.  sibi 
lalso  impos.  c.  10.  el  18.  et  Prosperum  atl  Ob- 


803 
idipsum  confirmavi 
Oscell.  8. 

Faccssat  ergoimpia  Calvini  vox  inc.  9.  aduo- 
man.  v.  17.  et  28.  Deus  impios  dcstinavit  creare 
ut  damnarcl.  Audialipse,  ul  alios  taceam.  S.  Cle- 
menlein ,  1.  2.  Conslitut.  c.  55.  Audicimus  ,  ait , 
rx  orc  Domini  noslri  Jesu  Christi,  et  optimeedocti 
dicimtts  ,  quwnamsit  voluntas  Dri  bona  ,  brw \,la- 
ccns  et  perfecta  ,  qittp  nobis  per  Jesum  Chrislum 
declarala,  e.st  srilurt  ne  tilltts  pereat ,  sed  potins 
omnes  homincs ,  cum  ei  uno  consensu  creclideri?it  , 
lauclibtts  eumdrm  uno  cmimo  et  orc  celebrantes , 
iiclemin  sempilernumvivant.  Nam,  ut  recte  noiat 
S.  Ambr.  Ip  1.  Timotb.  2.  Valt  Detts  omnes  sal- 
vos  fteri ,  secl  si  accedant  ad  cum  :  non  enim  sic 
vttlt ,  notenles  salvenliir ;  sed  vult  illos  salvari,  %i 
et  ipsi  velint.  Hinc  pariter  liqucl  erroreorum. 
qui  censebant  Cbristum  non  pro  omnibus  ess<- 
passum  ,  sed  lantum  proprajdesiinalis.  itasen- 
serunt  olim  Prrcdeslinaliani  ,  Arnob.  in  psal. 
1&6.  Faustus  1.  2.  de  Lib.  arbilr.  c.  \k.  el  1G. 
Remigius  Lugd.  1.  conlra  tres  epislolas  irium 
Episcoporum,  et  moderni  nonnulli.  Verumcon 
trarium  docet  S.  Peirus  hic,  S.  Paulus,  et  pa>- 
sim  S.  Script.  et  Patres  omnes. 

10.  ADVENIKTAUTEMDIESDOMINI,t'TFUR.]/»l»WC- 

^adduntGroecanonnulla.ctS.  Paulusl.  Tbcssal. 
5.  2.  Nola.  Propric  non  ipse  Cbristus  (  boc  enim 
incongruum  et  inconcinnum  videtur),  sed  dies 
Domini ,  id  est ,  dies  judicii ,  ira?  et  vindiclau, 
comparatur  furi.  lla  Tbeopbyl.  in  Mart.  -lh.  hS. 
Fttrem,  ait ,  muncli  consummationem  nominal,  el 
uniuscujttsqtte  morlem.  Porro  insinttat  Dominus 
noclu  advrnlum  suum  futitrum.  Sicut  igitur  fur 
clam  venit ,  ita  cl  mctts  adventus,  ul  negligentes 
non  sitis.  Quare  quod  Dominus  dicit  Apocal.  S. 
v.  3.  Veniamadletaiiquamftu\et  nesciesqua  hora 
veniam  ad  tc ;  et  c.  16.  v.  15.  Ecce  venio  sicut  fur, 
metonymiceaccipe,  uljudex  ponalur  pro  judi- 
cio,  dieque  vindicta?.  q.  d.  Advenlus  meus,  sive 
judiciumet  dies  vindicla1 ,  erit  improvisus  tibi- 
que  inexpectalus,  opprimel  (c  in  peccatis  ster- 
tentem,  sicul  furopprimildonnitnlem.  Aut  pro- 
prie,  non  quod  ipse  Cbrislus  sit  quasi  fur  ,  sed 
quod  peccatoribustaineritimprovisusetnoxius, 
quamest  adventns  furis:  undeipsieum  xsiima- 
bunl  el  comparabunt  furi  :  justi  vcro  eum  ex- 
pectanleset  desiderantes ,  eum  avstimabunt  et 
comparabunt  amicoel  bospiti  amanlissimo.  Lo- 
quilur  ergo  ex  sensu  impiorum  ,  qui  Cbrisii 
adveniumliorrHninlquasi  adventumfuris:  nam, 
ut  ait  Cbristns  Mallb.  2U.  37.  Sicul  in  diebus  Noe, 
itacrit  et  culventtts  ftlii  hominis  ,  sicut  enim  crant 
in  diebtts  anle  diluvium  comcclcntcs  et  bibentes  , 
nubentes  et  nuptui  tradcnlcs  ttsqttc  ad  eum  clic  m  qtto 
intrav.il  Noe  in  arcam  ;  ct  non  cognovcrunt  clonec 
vcnit  dituvittm  ct  tutit  omnes  :  ila  trit  et  adventus 
ftlii  hominis. 

Secundo,  multi  censent  diem  Domini  compa- 
rari  fh.ri  nocle  domum  invadenti  ,  ep  quod  noetu 
bic  dies  fulurus  el  inclioandus  sit.  I  nde  Mattli. 
25.  6,  Mrctia,  ail,  noctc  clamor  facttts  est  :  Eca 
sponsus  venit ,  cxite  obviam  ci.  lta  S.  Chrysost. 
Theopbyl.  Eulbym.  ibidem.  imo  S.  Hieron.  ait 
hane  esse  Aposlolicam  tradilionem  ,  ut  ideo  in 
pascbale  populum  dimitlere  non  liceat  ante  me- 
diam  noctem ,  quod  eo  lempore  wnttirws  sii 
Christus  .  qno  lypice  percussil  prinoogenila 
l.gypiionnn.  Exodi  12.  29.  Judaei  quoque  suum 
Messiam  media  nocie  venturum  expectanl. 

Alii  tamcuccnsent  judieiumChristiextremuni 


BQb 

fore  mane  :  decel  enim  utChrislus  non  intene- 
bris.sed  in  elara  luce  clarissime  judicet.  Ila 
S.  Thomas  3.  p.  in  Supplem.  q.  77.  a.  3.  Abu- 
lcns.  in  Matth.  25.  Suarez  3.  p.  lom.  2.  disp.  57. 
et  alii. 

Utrumque  verum  esse  potest ,  et  forte  verum 
erit,  scilicel  ut  ipsum  judicium  a  Cliristo  pro- 
prio  peragatur  mane ,  juxta  illudhymni  Eccle- 
skc  :  V.t  mane  illnd  uUimum ,  quod  prcestolamur 
ctTttiu.Consummaliotumen  mundiincipietnoctu 
ad  majorem  impiorum  terrorem,  nimirum  noc- 
tu  velociore  impelu  magnoque  stridore  agiia- 
buntur  cceli,  excilabuntque  ignem  quoconlla- 
grabil  mundus  :  quo  igne  splendente  noctu  tanta 
erit  claritas ',  ut  videatur  esse  maneet  dies.  Rur- 
sum  coeli  tanta  velocitate  agiiabuntur,  ut  illico 
mane  adducant,  noctemque  in  diem  vertant , 
praeserlim  accedenie  clarilate  Chrisli  et  Sanc- 
torum  :  fulgebunt  eiumjusti  sicut  sol,  Malth.  13. 
43.  Hoc  est  quod  diserte  ait  Sibylla  ,  et  ex  ca 
Laciant.  1.  7.  c.  19. 

Cum  venerit  ille, 

Ignis  erit  mediaque  horrenda  in  nocte  tenebrae. 

Tunc  aperietur  ccclum  medium  intempesta  et  tene- 
brosa  nocte ,  ut  in  toto  orbe  lumen  descendentis 
Uei  tanquam  fulgur  apparcat.  Hxc  est  nox  qua? 
nobis  propter  adventum  regis  ac  Dei  nostri  prmvi- 
gilio  celebratur. 

Moral.  Cassiodor.  in  psal.  118.62.  ad  ilhul : 
Media  nocle  surgcbam  ad  confitendum  tibi,  docet 
fidelibus  cum  Ecclesia  noctu  esse  orandum  et 
psallendum,  quod  noctu  venturus  sit  Chris- 
tus  ad  judicium.  Scit  ,'ix\m\\\.,  ea  tempestatePetri, 
Pauli  et  Sitce  in  carcere  positorum  vincula  resoluta, 
scit  quoque  sponsum  media  nocle  esse  venturum  : 
ideoque  eodem  lempore  surgit  ad  taudes  ,  ne  inter 
fatuas  virginesjanua  clausa  remaneat.  Et  S.  Au- 
gust.  epist.  120.  cap.  2>U.  et  serm.  22.  de  verbis 
Domiui  secundum  Matth.  Media  nocte,  ait,  ve- 
niet ,  cum  valde  obscurum  ,  id  est  occullum  est  an 
veniat ,  et  quando  non  speratur.  Unde  infert : 
Ergo  vigila  nocte,  ne  fttrem  patiaris. 

IN   QUO    COELl  MAGNO  IMPETU  (grOBCe  pOl&Sov  ,  id 

est  impetuose ,  stridenter  ,  et  cum  sibilo,  qualis 
ab  igne  flagranti  edi  solet ,  inquit  OEcumen.  vel 
u  procella  ac  ventis  validis.  Unde  Tigurin.  ver- 
til  ,  cceli  in  morem  procella'.  slridenlis  )  tuan- 
sient.  ]  Grajce  ^iliMco-^y.i ,  id  est  ,  prceteri- 
bunt,  dissolventur;  S.  August.  20.  Civit.  1h.  legit, 
transcurrent. 

Quaeres  primo,  quinam  hi  coeli?  Multi  acci- 
piunt  coelos  prcecisect  prpprie  dictos  ,  puta  si- 
dereos :  distihguuntur  enim  hic  abelementis, 
ac  consequenler  ab  aere  ,  ut  aereos  intelligere 
non  liceat ;  hos  enim  cnelos  censent  factos  esse 
••x  aquis  ,  ideoque  non  esse  solidos  ,  sed  llnidos 
inslar  aeris,  ac  proprie  esse  anherum,  qui  mu- 
lalionis  et  corruptionis  sit  capax  ;  quia  omne  al- 
terabilcest  corruplibtle ,  ail  Aristoteles  lib.  1.  de 
Generat.  Sicenim  Mathematici  in  sole,  luna  et 
stellis  per  dioplram  deprehenderunt ,  mihique 
ostenderunlinaculas,  non  lantum  slahiles,  sed 
et  mobilcs,  euntes  et  redeuntes.  Quin  et  iidem 
ultimum  cometem ,  qui  ingens  apparuit  anno 
Domini  1628  ,  instar  Irabis,  splendoris  lenuis- 
simi ,  gladii  figuram  referens,  cujus  mucro  die 
18.  Novembr.  sub  cratere  apparebat,  ima  vero 
pars  ohlique  ad  Cenlauri  humeros  pertingcbat : 
mox  vero  die  30.  Novemb.  mucro  per  12.  et  13. 
ad  hydrae  cor  dirigebalur ;  pars  vcrO  inferior 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.   III. 

sub  22.  ejusdem  hydrae  conspiciebatur.  Hunc, 
inquam  ,  cometem  judicarunt  Mathemalici  in- 
signes  non  fuisse  in  aere ;  sed  longe  super  aerem 
in  ipsis  ccelis  sideris,  imo  super  omnes  coelos 
inferiores  ,  idque  demonstrarunt  ex  ingenliejus 
parallaxi,  quae  non  nisi  in  coelis  sublimibus  el 
vastissimis  fieri  potuisse  videlur  :  errasse  ergo 
Aristotelem,  qtii  censuil  niundos  esse  seternos 
ct  incorruptibiles, 

Probant  id  exhoc  loco  S.  Petri  et  psal.  101.  27. 
Ipsi  (cati)  peribunt.  Isaiaj  34.  U.  CompUcabunttu 
sicul  liber  cceli.  Et  cap.  30.  20.  Erit  lux  Unue  si- 
cut  lux  solis.  Apocal.  6.  v.  IU.  Catum  reccssitsicut 
liber  involutus.  Malth.  24.  29.  Sol  obscurabilur  , 
et  luna  non  dabit  lumen  suum  :  ct  slelta;  cadent 
de  calo ,  et  virtutes  ccclorum  commovebunlur. 
Rursum  coelum  empyreum  ,  inquiunt,  const.u 
aethere  :  nec  enim  Beati  in  eo,  quasi  in  muro 
solido  et  duro  compingentur,  sed  in  eo  natura- 
liler  moveri,  atnbularecl  loqui  poterunt,  uti  nos 
in  aere  hoc.  Si  inccelo  empyreo  est  aether,  sed 
incorruptibilis :  ergoaclher  divisibilisquoqueest 
in  coelis  inferioribus  el  sidereis.  Mars  enim,  Ve- 
nus,  Mercurius  (  qui  duo  ullimi  modo  supra  so- 
lem,  modo  infra  apparent)  coeterique  ptaheUe 
motus  habenttam  miros  etvarios,  tot  gyros. 
flcxus  et  reflexus,  ut  movcri  videantur  in  selhere 
divisibili,  sicut  pisces  in  aqua,  uti  censuitS.  Ba- 
sil.  S.  Ambros.  ct  alii :  unde  Mathemalici  ut  hos 
eorum  motus  reproesenlarent,  tot  epicyclos , 
excentricos  ,  conceniricos  ,  etc.  commenti  sunt. 
Ita  diserte  sentit,  etS.  Peirum  explicatejus  dis- 
cipulus  et  successor  S.  Clemens  lib.  2.  Recognit. 
ubi  narrat  S.  Petrum  disputantem  cum  Simone 
Mago  dislinxisse  duplex  coelum  :  unum  nobis 
invisibile  in  quo  habitanl  Beati,  quod  ait  esse 
seternum  et  immutabile  ;  alterum  visibile  et 
stellis  distinctum,  illudque  essc  corruptibile  el 
corrumpendum,  cum  scilicet  homines  in  terra 
esse  desierint,  quorum  causa  creatum  esl.  Idem 
lib.  3.  ex  ore  S.  Pelri  ait,  quod  sicut  pullus  ex 
ovo  proditeffracta  lestaalteret  diversus  ab  ovo, 
ita  dissoluta  hac  coeli  et  mundi  maehina  orietur 
et  pandetur  Beatusnovus  coelorumstalus.  Verba 
ejus  sunt:  Sicut  testa  ovorum  quamvis  pttlchre 
facla ,  necesse  est  tamen  eam  frangi  et  resolvi,  ut 
inde  pullus  procedat ,  et  iltud  pro  quo  tolius  ovi 
forma  expressa  videtur ,  appareat :  ila  ergo  et 
lutjtts  mundi  necesse  est  transire  statum,  ut  sta- 
tus  iUe  sublimior  regni  caileslis  effulgeat.  Et  S.  Ba- 
sil.  I.  3.  Hexaem.  asserit  interitum  mundi  fulu- 
rum  ab  ignc,  qui  cum  ccelo  et  aquis  inspersus 
sit  plurimus,  ac  nunc  quidem  aquarum  superne 
atque  inferne  circumstantium  incredibili  copia 
temperetur  ,  in  fine  tamen  saeculi  aquis  ab- 
sumptis  cuncla  sit  communi  incendio  devora- 
turus.  Videtur  ergo  S.  Basilius  ccelum  ex  partc 
facerc  igneum  et  igneae  naturae  cum  Sloicis  :  ita 
cnim  Zeno,  Cleanthes  ,  Chrysippus,  teste  Eusc- 
bio  de  Praepar.  Evangel.  tradiderunt  aethereo 
ignc  omnia  tandem  interitura.  Idem  de  coelis 
sidereis  interituris  igneque  comburendis  scnsi- 
runt  S.  Justinus,  S.  Hieron.  Theodor.  S.  Ambr. 
Nyssenus,  Hilarius,  OEcum.  et  ex  modernis  Ca- 
tharin.  Salmeron,  et  Serarius  nervose  id  pro- 
bans  hic,  Hieron.  Magius  ,  Franc.  Valesius,  Lud. 
Molina  et  alii ,  quos  citavi  Isaiae  Zh.  U.  uhi  plura 
hac  dere  dixi. 

Idemcecinere  Sibyllae,  ac  ex  eis  Virg.  JEnoU\. 
6.  et  10.  Lucret.  et  Manilius  1. 1.  Plinius  I.  2.  c.  9. 
Ptolomaeus  in  Quadrip.  cl  alii,  qui  censuerunt 


COMMENTARIA  Ifl  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


805 


sidera  ali  vaporibus,  qnibus  in  fine  mundi  su- 
blatisct  cxusfis,  illa  interiiurn.  Hinc  el  Lucanus 
lib.  1.  Pharsal.  de  fine  muridi  ita  canit: 

Sidera  sidcribus  concurrcut ,  ignea  pontum 
Aslra  pclent ,  tellus  cxlenderc  liltora  nolet  , 
Excutietque  fretum  ,  fralri  contraria  Phcebe 
Ibit ,  et  obliquum  bigas  agilarc  pcr  orbem 
Indignata  dicm  poscet  sibi  ,  lolaque  discors. 
Macliiuadivulsi  turbabit  fccilcra  muiidi. 

Si  objicias  illud  Job  37.  18.  Ttt  forsitan  fabrica- 
tus  es  ccclos,  qui  solidissimi  quasi  atre  fttsi  sunt. 
Respondent,  solidissimi  id  est  firmissimi ,  pe- 
rindc  acsi  aere  fttsi  essent.  Ilcimca  enim  sic  ad 
verbum  habcnt  :  Numquid  exlcndisti  cum  illo 
ccctos  forles,  qui  sunt  velut  aspeclus  rei  fusx:  Ita 
Vatabl.  vel ,  nt  Pagnin.  qui  sunt  fortes  sicul  spe- 
culumfusum.  Unde  Cojetan.  Pineda,  Tigurin.  et 
alii  ibi  perccelos  intelligunl  aerem, velaethe- 
reni ,  qucm  Deus  snpra  nos  exiendit  et extenua- 
vil,  sed  simnl  ita  confirmavit  etconsolidavil,  ut 
sil  res  slabilis  ,  constans,  forlis,  va':,|a  :  est 
enim  aeris  agitati  et  impulsi  \  is  incrembiiis  ,  ul 
patet  in  ventis  validis  (|tii  arboreSj  domos,  tur- 
res  ,  arces  dcjiciunt  et  slcrnunt. 

Vernni  alii  passim  \ct.ercs  et  moderni  coelos 
hic  aeeipinnl  aoreos,  non  sidereos.  Cnclumenim 
in  Script.  sjgnificat  omne  qnod  super  nos  ex- 
pansum  est,  sive  aer  sit ,  sive  propriccoelum; 
unde  vochnlur  volncres  coeii ,  id  est  aeris:  et 
sic  paulo  ante  dixit  S.  Peirus ,  coelos ,  id  est, 
partem  itnam  coclorum ,  puia  aerem ,  dedisse 
uquas  diluvii.  Per  elementa  vero  accipiunt 
aquam,  et  aerem  infima?  regionis  lerneque  vi- 
cinum  :  ex  his  enim  quasi  elemenlis  facla  sunt, 
et  conllata  omnia  corpora  mista.  lta  diserte 
S.  August.  20.  Civit.  lZj.  16.18.  etSA.  S.  Epipban. 
h;eres.  6fr.  Damasc.  1.  2.  de  Fide  c.  6.  S.  Greg. 
17.  Mor.  c.  5. 

Ualioest :  Prima,  quia  cneli  sunl  incorruptibi- 
les,  non  lanluni  ex  Aristot.  et  Philosopliorum  , 
scd  eliain  ulvidelur,  ex  S.  Scripl.  senlentia,ut 
Job37.  v.  18.  juxta  versionem  Latinamjnm  cila- 
tatn  ;  el  Psallis  \,  qui  loquens  de  coelestlbus  cor- 
poribus  :  Stutitit ,  ait ,  cain  aiternum  ct  in  sxcu- 
lumsteculi ,  psal.  1/iS.  5. 

Secunda,  quia  iguis  non  potest  apere  in  coelos : 
unde  nec  ad  eos  perlinget,  sieul  ad  eos  non  per- 
ligil  aqua  diluvii  ;  scd  quousque  baec  perligil, 
eodem  pertinget  ei  ignis,  scilicel  ut  quindceim 
eubilis  exeedatomnes  monles,  aitS.  Augustinus 
20.  Civit.  2A.  etexeoScbolastici  ind.  disiinct.  /i7. 
et/i8. 

Terlia,  quia  in  coelo  nuliae  sunt  sordes ,  vel 
pcecata  hoc  igne  purganda  et  expianda.  Hinc 
iidem  censenlcoelos  hos  aereos  corrtunpendos, 
non  quoad  subslanliam,  sed  quoad  qualilates  , 
ut  videlicet mancntc  eadcin  fonna  ctmatcria  ,  a 
vaporilnts  aliisipie  locibusclsordibus  expurgen- 
tur  ,  ac  mutenlur  inmelius  ;  nimiruin  majorein 
sublilitalcm  el  lueein  aceipianl.  Ita  S.  Aup,iisli- 
nus,  Gregor.  Bpiphan,  locis  cilatis,  S.  Hieron. 
in  Isaicec.  65.  Scbolaslici  in/i.  disl.  /iS.  cl  l.p.  q. 
07.  el  68.  Sicut  enim  liomo  idcni  resurgel,  sie  et 
eadein  elcmcnta  tpise  lioinini  servierunl  ciun  co 
lesurgenl,  iUudque  quasi  erit  prajinium  laboii> 
ctpassionis  coruin  ,  uti  insinnat  S.  Panlus  Ro- 
inan.  8.  20.  Audi  S.  Cyrill.  I.  U.  in  Isai;e  c.  b\. 
lsaius  ,  ait,  mortcm  clrmcntorum  proprie  nomi- 
nal ,  et  aptc  mutationcm  in  mclius,  ul  ctiam  Patt- 
Uts  inquit  ,  Creatura  Ubcrabilur  a  scrvitule  cor- 


ruptionis  ;  quo  aulem  modo  UberaUter  ostendil 
Chrisli  discipulus,  dicens  :  Venlet  dies  Domini  ut 
fur  ;  in  qua  cceli  procellce  in  mortem  transibunt , 
elcmenla  ardenlia  dissolvenlur.  Igitur  creatura 
renovationem  vetut  ex  mortttis  resurrectionem , 
sicut  in  Itumanis  corporibus ,  fore  ait.  El  S.  Hicro- 
nymus  in  Uaise  capi  30.  Erit,  ait,  lumen  luna; 
sicut  lumcn  sotis  ,  quando  dederit  Domintts  ccelum 
novum  ct  terram  novam ,  el  transierit  liabilus 
mundi  hujus ,  ut  litna  el  sot  laboris  et  cursus  sui 
pi-ajmiaconseqttantur.  Etenimexpectatio  crcaturaz 
rcvelalioncm  filiorum  Dei  praslotatur. 

Mihi  media  sententia  placet,  scilicetper  cnelos 
bic  intelligi  lam  sidereos  quam  aereos  :  ulrique 
enim  magno  impeiu  transiWunt,  alibi  enim 
S.  Scriptura  docetcoelo=  proprie  dictos  esse  im- 
mutandos,  adcoque  solem  el  lunain  majori  lu- 
mine  esse  decoranda.  Hinc  Cbrislus  Maiili.  2/i. 
29.  Virtutcs,  inquit ,  ccetorum  commovebunlttr. 
Et  Ecclesi  i  in  Ofli-MO  defunctorum  :  Quando  cceli 
movendi  suntet  terra.  Ita  Cajelan.  hic,  Viegas  in 
Apoc.  c.  21.  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  58.  sect. 
3.  ubi  ail  probabile  esse  in  die  judieii  coelos  si- 
dereos  velocius  esse  agilandos,  ut  secum  coelos 
aereos  rapiant ,  ct  ad  ignis  accensionem  ,  mun- 
dique  conflagralionern  tuni  suo  illo  velociore 
motu,  tum  etiam  inlluenlia  et  actione  con- 
currant. 

Transibunt  crgo  coeli  primo  ,  quia  velo- 
cius  raptabnnlur.  Secundo,  quia  mox  eoruin 
motuscessabit,  uti  docetS.  Ambrosius  I.  5.  epist. 
21.  et  passim  Doctores.  Sol  ergo  in  uno  hemis- 
phacrio,  luna  in  opposilo  in  aeternum  consislei , 
ut  quisque  suum  illuminet  ;  non  enim  est  ne- 
cesse  ut  omnes  cocli  stium  cursum  ahsolvant : 
sic  enim  coelum  stellarum .  ut  suum  cursum  oh 
ortu  in  occasum  absolveret ,  deheret  moveri  per 
36  miilia  annorum  ,  uti  censet  Ptolomaeus  ; 
mundus  aulem  tandiu  non  stahit.  Satis  ergo 
est  ul  moveantur  quandiu  I  oioines  quihus  ser- 
viunt,  in  lerra  degunt.  Ilominibus  aholilis  inci- 
delur  coelorum  cursus  ;  ac  consctpienter  suhlu- 
narium  omninm.  Cessanleenim  moiu  ctrli  cessat 
motus  inferiorttm ,  ait  Aristot.  lih.  2.  deCoelo. 

Tertio,  Iransibunt,  idest  dissolvenlur,  quoad 
inferiorem  sui  parlem,  scilicet  quoad  coelos  ae- 
reos  ,  unde  explicans  deiis  suhdit  v.  1.  Cocli  ar- 
dentes  solrcnlitr;  quoad  superioi-cni  vero  sui 
parlem  scilieel  quoad  sidereos  immutabuntur  et 
in  alium  statum  ,  majoremque  luceni  et  glo- 
riain  transibunt.  Sic  Christus  ail  Matlh.  2/i.  35. 
Ccclum  ct  tcrra  transibttnt ,  scilicet  a  stalu  pt;e- 
sente  corruptibili  in  fuiurum  incorruplibilem. 
l,t  psal.  101.  v.  27.  Omnes  sicut  vestimenlumvete- 
rascent ,  et  sicttt  opertorium  mutubis  cos ,  puta 
quasi  vestem  invcrsam.  Sieutenim  vcsiis  e\te- 
rius  detrila  invertitur,  ut  interior  pars  intrgra 
lial  exlerior,  itaque  nova  videatur  e&se vestis : 
sic  vetus coeloruna  fonna  el  status  mutabiuiriu 
novum  magis  lucidutn  ct  gluriOSUfD,  itatpu- 
videbuntur  essc  cosli  illii  el  noi  i. 

QuartO  ,  transibunl ,  ipiia  lonitruis,  fulgetris  . 
nubihus,  cometis «  siellis  cadentibus,  afiisque 
metcoris.  proeellis  et  lempeslatihus ,  ila  aei 
perlurbahitur  ,  ut  ctcli  transire  et  e  inundi  car- 
dinibus  convelli  ,  SUbrui  el  e\ane-ccre  videan- 
tur.juxta  illudJoh9.  v.  ti.  (Jui  commovct terram 
dc  loco  suo  ct  colitmiui  cjus  conciitiitnltir.  Kt  cap. 
26.  vers.  11.  Cotunina  ctvli  comrcniisciini  ct  pa- 
vcnt  ad  nntiim  cjns.  Ubi  DidyOUS  in  Calena  Pr.t  - 
cor.  ait  illo  terrse  motu  qui  in  passione  Christi 


COMMENTAMA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


Sq6 

«•outigit,  ipsam  terram  totam  fuissc  conquassa- 
tame.te  suo  ccntro  convulsam.  Qupd  si  veruin 
est ,  ulique  idein  fiel  in  die  judicii,  quando  <um- 
mus  eril  lcrror  ,  omniuinque  rcrum  comihOlio, 
tinis  et  icrininus,  juxla  illud  Ecclesiaj  paulo 
anie  citaluin  :  Qtutndo  cali  movcndi  suntet  tcrra. 
Vide  dicla  Apocal.  6.  in  fine. 

Denique  nonm.lli  viri  erudili,  ut  prioresduas 
sentcntias  concilicnt,  et  S.  Script.  locis  omni- 
hus  saiisfaciant,  ingcniose  novam  opinionem 
adinvenerunt,  dicendo  coelos  qui  jam  sunt  so- 
litli ,  in  finc  mundi  redigendos  et  rediluros  in 
materiam  fluidain  ,  e  qua  quasi  chao  et  abysso 
primum  formati  sunt ,  Gcnes.  1. 

Verum  et  scnlenlia  suas  quoque  patitur  diffi- 
mltates  :  nam  primo,  remanet  qucestio ,  quo- 
modo  ignisconilagralionis  agct  in  coslos  solidos 
ct  incorruplibiles,  ut  eos  redigat  in  materiam 
lluidam. 

Secundo,  coeli  postdiem  judicii  videntur  fore 
solidiores  quam  modo  sint ,  quia  duraturi  in 
«terntim. 

Tertio,  cceli  cumBealis  quibus  servieruntin 
bacvita,  Ln  diejudicii  quasiresurgentin  perfec- 
liorem  statum  el  formani  :  ergo  crunt  per- 
fecliores ,  ac  pcrfectiores  et  solidiores  habe- 
bunt  fortnas  et  dotes  quam  habeant  modo.  Nam 
Apostolus  Roman.  8.  20.  docet  omnem  creatn- 
ram  vanilati,  idest  mulationi  et  corruplioni , 
jamesse  subjeclam  ,  expeclare  vero  resurrec- 
tionem  ut  peream  in  libertatem  gloricc  filiorum 
Dei  asseralur.  Et  Isaias,  ac  ex  eo  S.  Petrus  hic, 
coelos  novos  creanilos  promittit.  Rursum  Isaias 
cap.  30.  26.  ait  lucem  lunce  fore  instar  solis;  so- 
lis  vero  septuplo  fore  majorem,  quae  omnia  ar- 
guunt  ccelos  in  fine  mundi  non  redituros  in 
suum  chaos  suamque  prinuevam  maleriam;  sed 
longeeleganiiores  ,  formosiores  et  prceslantio- 
res  fore  qtiam  sint  modo. 

Quocirca  alii  insignes  Philosophi  et  Theologi, 
utplane  verbis  S.  Script.  ac  prcesertim  S.  Pclri 
hoc  loco  satisfaciant ,  utquc  cum  iis  concilient 
Philosophiamet  Aristotelem,  qui  potiusS.  Scrip- 
turam  sequi  quam  pr.cire  debet,  dicunt.  Primo, 
coelos  esse  incorruptibiles  hocmodo.  quod  na- 
turaliter  neca  se,  nec  a  corporibus  sibi  subjec- 
tis,  puta  ab  elementis  ,  corrumpi  possint:  eos- 
dem  tamen  corrumpi  posse  a  virtute  superiori 
et  potentiori  ,  ideoquc  a  Deo  corrumpendos 
esse  sub  diem  judicii  per  ignem  conllagratio- 
nis  mundi,  qui  a  Deo  de  novo  cxcitabitur  ad 
hoceritque  nostro  igni  (dementari  superior,  ef- 
ficacior  et  ardentior.  Sunt  enim  rerum  incor- 
ruplibilium  varii  gradus  et  ordines,  alii  aliis 
perfecliores.  Angeli  enim  magis  sunt  incorrup- 
tibiles  quam  coeli  :carentenimmaleria,  suntque 
substanliae  plane  simplices  ,  incorporece  et  spi- 
ritales  ,  ideoque  plane  incorruplibiles.  Quare 
coeli  respectu  angelorum  sunl  corruplibiles,  in- 
corruptibiles  vero  respcctu  corporum  inferio- 
rum  et  elemenlorum. 

Secundo  ,  asserunt  coelos  per  ignem  confla- 
grationis  arstiros  el  liquandos  ,  utpote  ex  aqua 
compactos ,  conslrictos ,  et  quasi  conglulinalos, 
ut  ab  omni  sorde  etfaece  purgenlur,  liantque 
puriorcs  et  subliliores.  Id  enim  diserte  ait  hic 
S.  Petrus,  et  Isaias  cap.  2>l\.  U.  et  cap.  51.  6.  ac 
inter  recentioresfuse  noster  Adamus  Tannerus 
dissertatione  de  ceclis  q.  11.  Audi  Isaiam  c  5U. 
Et  tabescet  (id  est,  liquescet  inslar  cercc)  omnis 
militia   ccclorum   et    compticabanlur   sicul   liber 


cali ,  ct  omuis  militia  eorum  defluet,  sicut  defluit 
folium  de  viuea  el  de  ficu,  boc  est,  ut  explioat 
Chrislus  Matth.  2(|.  29.  SlelUe  cadenl  decalo  ;  mj- 
lilia  enim,  id  esl ,  inilites  ca-lorum  non  sunl 
alii.  quain  slcllce  el  sidera.  Coeli  ergo  et  slellcc 
liqinibuntur  et  solvcnlur,  ita  tamcn  ut  iidem 
quoad  subslanliain  inaneanl,  eaindemquo  nti- 
niero  materiain  el  forniam  subslaiilialem  reti- 
neant ;  scd  ea  ratione,  ul  ulraque  pcrliciatur, 
novamque  unioncm  dolesque  el  qualitates  il- 
luslriores  recipial,  adeo  ut  videanlur  cflfici  novi 
coeli ,  nova  lerra,  novtis  lnundus  ,  ut  ail  Isaias 
Apocal.  21.  5.  Ecce  vova  fucio  omnia  ;  nam  cum 
lux  ex  subslanlia  solis  et  coelorum  naluraliter 
quasi  prollual ,  cum  lunc  pcrfectior  futura  sit 
lux,  videtur  perfeclior  quoque  ftitura  subslan- 
tia  solis  ctcoelortun.  In  rcstirrectioneenim  uni- 
versali  erit  resurreclio  ,  renovatio  ct  glorifica- 
tio  non  solius  hominis  s  sed  ccelorum  ;  terraj  et 
totiusmundi  ,  qui  hominibus  eleclis  servivit  et 
compassus  est.  Quare  in  praemium  hujus  pas- 
sionis  et  servitutis,  cum  homine  resurgente 
resurget  ad  gloriam.  Sicut  ergo  homo  moriens 
post  morlem  resurgel  idem  numero  quoad 
subslantiam  ,  sed  jam  perfectam  et  gloria  do- 
nalam  ,  ideoque  immortalem  et  incori  nplibi- 
Iem  :  Sic  pariter  coeli  per  conllagralionem  li- 
quati  elpurgati,  manentceadem  ntimero,  forma 
et  substanlia  ,  quasi  resurgcntad  suam  gloriam 
cum  majori  luce,  subtililate  ,  unione,  indeque 
incorruplione  et  aclernitale  donabuntur.  Quare 
siculhomo  idem  resurgel ,  non  alius  ,  ne  unus 
patiatur  et  mereatur,  et  aller  qui  nec  passus 
nec  merilus  est,  resurgal;  sic  iidem  prorsus 
coeli  qui  homini  paliendo  servierunl ,  resur- 
gent,  non  alii ,  ne  illi  qui  homini  servierunl  in- 
tereant  ,  et  alii  pro  eis  prremientur.  Exem- 
plum  est  in  metallis,  ul  ferro,  a?r<; ,  auro,  ar- 
gento.  Sicut  enim  auruni  igne  liquatur  ,  ut  ex 
eo  fiat  pulcher  scyphus  atireus,  ita  ut  manente 
eadem  forma  eisubstantia  auri,  illa  ipsa  tamen 
per  ignem  arte  et  figura  perliciatur  et  illtistre- 
tur:sic  quoque  coeli  et  elemenla  igne  confla- 
grationis  solvenlur  et  liquabuntur  instar  glaciei 
et  cera? ,  s  d  ila,  ut  eadem  manenle  forma  et 
substanlia  ,  ad  novam  perfectionem  et  gloriam 
reformentur  et  resurganf.  Eosdem  enimnumcro 
quoad  substantiam  niansuros  coelos  et  ele- 
menta ,  colligilurex  illoEceles.  1.  U.  Generalio 
prcvterit ,  ct  generatio  advenit ;  terra  aulem  in 
cetemum  slaf.  El  cap.  13.  \l\.  Didici  quod  omnia 
opera  qua;  fccit  Detts  ,  perseverant  in  perpctuum. 
El  psal.  1^8.  6.  Statuit  ca  in  aternum  et  in  sacu- 
lum  scectdi :  prxceplttm  posttit ,  et  non  prajlcribit. 
Hoc  est  quod  diserle  ait  Apostolus  Rom.  8.  20. 
Vanilali  enim  crealttra  subjecta  est  noti  volens  , 
sed  propter  eum  qtti  subjecit  eam  in  ipso  ;  quia  ct 
ipsa  creatura  tiberabitur  a  scrvitute  corrttplionis. 
Eadem  ergo  creatura  quce  nunc  vanilati,  id  est 
passioni  et  corruplioni ,  stibjecla  servit  homini, 
speratque  ab  ea  liberari,  cum  bomine  resur- 
genle  liberabilur ,  et  resurget  ad  gloriam  ,  non 
alia  :  alioqtii  enim  non  esset  resurrectio ,  sed 
allerius  creaturee  creatio.  Etlsaias  cap.  30.  26. 
Erit ,  ait ,  ittx  lutue  sicul  lux  solis,  et  lux  solis  erit 
scptcmpliciter  sicut  lux  septem  dicrum.  Manebit 
ergo  eadem  luna,  idem  sol ,  sed  septuplo  cla- 
rior;  erit  enim  tunc  novum  gloriae  ,  felicitatis 
ct  ccternitalis  saeculum,  ctijtis  auctorerit  Cbris- 
tus,  qui  proindc  vocatur  pater  fttturi  seecttli , 
Isaia?  9.  6. 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


8o: 


Quare  tonc  coeli  ,sot,  luna  et  stelhcnon  redi- 

bunt  ad  primaevam  abvssum  fluidam,  qusecreata 

est  iniiio  niiintli,  Gen.  1.  1.  Sicenim  redirenlad 

suuin  rudu  el  inforino  chaos  ,  ot  iniscriora  cs- 

sent  quam  moilo  sint  ;  sed   longe  speciosiora , 

quam  cx   abysso  formala  sunt,  rrsurgcnl,   il 

conformcnlur  liominibus  sanctis  resnrgrntibus 

ad  gloriam ,  eosqtie  sna   specie    obteclcnt  et 

bernt.  Hac  ratione  nihil  dctrabitur,  scd  potius 

additur  Aristoieli.  Illccnimsolum  naturam  spec- 

tavit  juxla  quam  dixit  ccclos  cssc  incorruplibi- 

les  ;  qnod  vcrum  csi.   Scd  S.  Script.  pra?ler  na- 

luram  tradit  Dei  dccrclum  ,  ac  graliam  el  glo- 

riam,   qua  Deus  supcrnaturalitcr  bomincs  ,  ct 

propter  bomincs  coclos  ,  toiumquc  orbcm    rc- 

formabil  et  bcabit  :  rcformari  atitem  ncquit, 

nisi  (piod  prius  prriit,  id  est,   dissoltilum  aut 

liqtialnm  est.  Fides  crgo  bic  corrigil ,  imo  ele- 

vat  nattiratn,  ac  S.  Scripi.    Pbilosopbiam ,  ac 

Paulus  Aristotrlom   informat   ct  pcrlicit.  Dem- 

qtic  liquari  non  cst  corrumpi :  aurum  enim  fi- 

quando  non   corrumpilur ,    scd  pcrficitur  :  sic 

coeli ,  liccl  incorruptibilcs,  nquabttntur,  ut  ma- 

t-is   solklenlnr.    Confirmantur  hoec  omnia  pcr 

maculas  ct  laculas,  quas  rccentiorcs  Mathema- 

lici  pcr  lubum  Opticum  conspcxcmnt  in  sole  et 

planeiis,   ipseque  cgo  conspexi.  Ifera  per  Mcr- 

eurium  ,  Vcncrem  ct  Maricm,  qul  circa   solcni 

assidue  gyrare  pcr  eunidem   tubum  sunt  dc- 

prcbcnsi.  V.nrsum  per  novas  duas   slellas  quflC 

circa  Saturnum,  ct  qualuor  alias  quae  circa  Jo- 

vem  pcr  eumdcm  sunt  visse.  Ad  ha?c  pcr  comc- 

las  qui  supra  bmam   apparurrimt ,   qualis  fuit 

nuperus  anno  Domini  1G1S.  Oucm  stipra  lunain 

extilisse  Mathematici  ex  ingcnti  cjns  parallaxi, 

sive  ex  ntilla  aspccius  ntulationcin  quatibelin- 

luentium   distantia  assovcrarunt.    lnsnper  per 

novas  slcllas  quae  in  codo  sidcrco  subinde  appa- 

ruorunt  ct  rtirsus  disparucnmi  ,  quatis  apparuit 

in  Cassiopocia  anno  Domini  1572.  Omillo  Josuc 

c.  10.   12.  slclissc  solcm  ,  cumqtic   rolroacltmi 

sub  Ezechia,  6.  Reg.  20  II.  ac  cclipsim  inusila- 

tatn  passuni  paticntc  Christo.  Matih.  27.  ft5.  Qujc 

omnia  significant  cados  non  oninino  csse  immu- 

tabilcs  et  incorrupiibilcs  ,  sed  Dcum  ut  suam  in 

cis  ostendai   potcniiam,  ac  hcrile  jus  el  domi- 

ninni,  pro  libiio  illos  allcrarc  ct  immutare  ,  ac 

disponcrc  et  prreparare  ad  ultimam  plena-mqtic 

imnmlalionem  ,  qua  cos  plane  incorruplibilcs  ac 

fmmntabiles,  imo  gtorfosos  efllcict  in  omnem 

.Ttcrniiaicm ;  quare  lunc  perfedtiores  et  solidio- 

res  quam  modo,  sint  oportel.  Hanc  omnia  viden- 

inr  exigerc  verba  Script.  tolies  et  tam  clare  de 

eadis  immulandis  ,  imo  pcrilnris,  novisque  fa- 

eiendis    ilerala   ab  Isaia ,  S.   Pelro,    8.    Paulo, 

S.  Joanne  ,  Davide  et  aliis  :  ftlaqtte  ad  illorsim  c\- 

pticatlonem  et  exptcfionem  videntnr  snfficere  , 

ut  patel  ea  fntcrse  conferenti.  VideS.  Augustin. 

Hbr.  21.  de  Ci\  ii.  S.  ubi  narrat  Dei  nutu  steilam 

Veneris  miro  portrnto  niutassc  colorem,  mag- 

nitudinem  ,  fignram.  curstim  ad  sttiporem   As- 

irologornm.  ldem  Hbr.de  Urbis  excidio  rcfeii 

ptodrgium  ,   (|uo  ardentr   coelo  lerraque  tre- 

mcntc  ,    Constanfmopoliian.T    nrbi    excldfum 

Deus   comminari  videbatnr  anno   Domitli   "9(5. 

Deni(itie  si  ignis  agit  Dei  viilnte  in  SpirltUS,  pula 

in  dtemones  et  animas  damnatas,  curidem  non 

a^ateadem  virlnle  in  calos  corporcos  ? 

Ex  dictis  colligunt  nonnulli  (liect  alii  id  ne- 
pint)  in  fine  ninndi  a  Deo  caMos  innovandos 
csse  non  tantum  accidentalitcr ,  scd  ctsubstan- 


tialitcr.  Iloc  enim  siguificat  illnd  IsaiaCS.  v.  17. 
Ecce  creo  ccelos  novos  ct  lerram  novam.  EtApo- 
cal.  21.  1.  Vidi  ccelum  novam,  et  lerram  novam. 
Primum  enim  ccclum  ct  prima  terra  ablit.  Sient 
cnim  in  rcsurrectione  licet  ideni  numero  bomo 
resurreclurus  sil,  tamcn  is,  ut  videlur,  substan 
tialilcr  pcrfcclior  erit  quam  ftierit  prius.  Acci- 
piel  enim  novam  substantialem  perleclionem  et 
unioncm,  qua  anima  intimius,  arclius,  perfec- 
lius  ,  nobilius  unietur  corpori,  qtiam  antefue- 
rit  unita,  ita  ut  honio  novus  rcsurgat  quasi 
homo  coeleslis,  gloriosus,  impassibilis,  immor- 
talis;  tamenim  arcia  erit  unio  aiiinuc  ctim  cor- 
pore,  ul  amplius  solfi  non  possit,  ila  ul  ex  ea 
bomo  fiat  immiitabilis  et  incorruplibilis ,  qui 
anlca  erat  mutabilis,  mortalis,  niiscrct  corrup- 
libilis ;  quare  ttmc  perfcctius  cssc  accipiet,  quod 
semper  subsistcre  et  durare  possit,  imo  cor- 
rumpi  aut  alterari  ncqucat.  Idem  proportiona- 
liier  fiet  in  coelis.  Ita  iuter  alios  docct  D.  Tho- 
mas,  et  ex  eo  D.  Solo  in  k.  dist.  Zi9.  q.  U.  art.  5. 
ubi  impassibilitatis  et  immorlalilalis  corporum 
bcatorum  causam  intriusecam  dat,  eorumdem 
perreclam  cum  anima  unionem.  Dos  ,  inquit , 
impassibililatis  non  est  qualitas  ;  sed  ipsa  anima? 
informalio  perfccia  et  indissolubilis ,  qtue  dat 
corpori  esse  perpetuum.  Anima  enim  beala  po- 
tcns  est  corpus  resurgcns  indissolubilitcr  infor- 
mare,  adeummodum  quo  formacoeli  suam  in- 
format  materiam.  Ita  c-nim  arctc  alligat  sibi 
potcntiam  materise ,  ul  non  sit  amplius  utli  al- 
lcraiioni  aut  passioni  pervia,  e.uae  i»  sua  natura 
corpus  disirahat.  Adde  quod  anima  tunc  infor- 
mans  corpus  id  ad  qucmdam  spirilualitatis  gra- 
dum  clevabit,  tit  sibi  ad  ntilum  subdatur  et  ser- 
viat,  juxta  illud  1.  Corinlh.  15.  UU.  Scminatur 
corpns  animale ,  surgct  corpus  spiriiuale,  utiex- 
plicat  S.  August.  l/l3.  Civit.  c.  20.  Ha?c  D.  Soto. 
Jdem  docct  noslcr  Salmeron  in  hunc  S.  Petri 
lorum,  Dclrioin  c.  1.  Genes.  et  mulli  alii  initio 
citati,  quoriim  dicla  leclori  c.xpcndcnda  el  diju- 
dicanda  relinquo. 

Elementa  vero  cai.ore  (  groece  wwwu^wa ,  id 
est  (rstuantia,  hoc  est ,  pra  .'eslu  et  ardore,  ut  ail 
v.  12.)  soi.viiMiR. ]  Perelemenia  accipe  aerem 
infcriorem  et  aquam  :  nam  de  tcrra  mox  subdil 
eam  esse cxurcndam.  Tgnis  vcro  vel  purgatione 
non  Cget,  vel  si  in  crassiorcct  fumosa  sit  mate- 
ria.eam  urendo  cl  consumcndo  seipsum  purgat 
et  ctarificat.  Elementa  ergo  bic  acci|>c  media  in- 
lcr  coelum  et  lerram,  puta  mare  et  acrcm  nobis 
vieinum,  ex  quibus  omnia  mixla  conflantur  ei 
constant, 

Porro  ~o  sotventur  sic  aliqui  explieant.  q.  d. 
Corrumpentur,  peribunt  et  cvancsci  nt.  Ita  Beaa 
bic  censet  in  die  judicii  perilura  ptane  duo  ele- 
mcnta,  seilicel  igncm  ctaquam,  duo  vcro  reno- 
vanda,  scilicet  aercm  ct  terram.  Dc  aqna  idcm 
doeent  Andr.  Csesaricnsis ,  Aretas,  Anselmus. 
Ilaymo  ct  Ruperlus  in  Apocal.  21. 1.  ul)i  dicitur  : 
Et  marc jamnon  est.  Veium  alitis  illius  loci  est 
senstis.  Quare  longe  veriusest,  elemcnla  alte- 
randa  lantum  csse  ut  miilenliir  in  nielius,  non 
vcro  corrumpcnda  :  pcriinent  cnim  omnia  ad 
intcgritatem  univcrsi.  Solventurerao,\(Xesl,  \i 
i^nis  rxtenuabuntur,  ul  et  quasi  liqiiabuntui  . 
ut  ab  iis  separentur  vaporcs,  foeces,  exhalatio- 
nes,  atisequu  res  crassie  ct  impurac  eis  per- 
mistae;  sicut  in  conllatorio  solvitur  auruui . 
dnm  vi  ignis  liqualtir  ut  ab  co  separetur 
scoria,  a?s,  omnisque  alia  impuritas  el  com- 


808  COMMENTARIA  IN  II.  EPIST 

mista,  ut  purum  putum  restet  et  cffulgeat  aurum. 
Ita  S.  Thom.  Titelman.  Cajetan.  liic,  et  Doctores 
Scholastici  in  l\.  dist.  /18. 

Terra  autem,  kt  qu.f.  in  ipsa  suntopera  (tum 
a  nalura  ,  tum  arlc  ah  hominihus  facla,  puta 
mixta  omnia)  exurentur.]  Hinc  palet  mixta  om- 
nia  esse  exurenda,  ac  in  cinerem  terramque 
converlenda,  ut  in  primigenium  sui  elemenluin 
remeent  et  redcant.  Cumenim,  ut  docle  ait  nos- 
ter  Lessius  loco  jam  cilato,  omnia  illa  ad  usum 
tnnporalis  vita:  hominum  condita  sint ,  ccssanle 
itla  vita  nuU.i  crunt  usiti ,  ac  proinde  resolvenda 
sunt  in  sua  principia  cx  quibus  compacla;  ct  suis 
etementis  restituenda.  Jlaque  exurelur  tcrra  pro- 
fundissime  et  omnia  opera  quce  in  ea  sunt ;  exu- 
rcntur  montes  ct  montium  fundamenta  :  dissol- 
venlur  omnia  saxa  et  metalla,  cl  rupes  inslarcerce 
liquescent  :  exurelur  mare ,  ita  ut  consumatur 
quidquid  in  eo  est  tcrrenum  velconcretum  :  deni- 
que  exuretur  quidquid  in  aere  est  matcrke  inflam- 
mabiti.  Et  paulo  inferius  :  De  mari  exurendo  non 
Itabemus  locum  expressum;  coUigilur  tamen  ex 
verbis  S.  Petri ,  cum  dicit ,  Elemenla  ignis  calore 
solvenda.  Est  enim  quid  valde  mixtum  et  impurum; 
unde  debet  dissotvi  ct  purgari,  facile  erit  Deo  per 
ignem  accendere  et  dissolvere  quidquid  in  mariest 
inflammabilc.  Hinc  Apocal.  21.  facla  renovalione 
mundi  dicit  Joannes  :  El  mare  jam  non  est ;  non 


quod  elementum  aqua  sit  abolendum  {cum  ad 
constitulionem  mundi  pertineat  tanquam  una  ex 
principatibus  ejus  partibuS) ,  sedquialioc  mixtum 
quod  proprie  mare  dicitur ,  non  amplius  erit;  nec 
aqua,  qucc  est  portio  islius  mixli,  alveo  eodem  con- 
tinebilur ,  ita  ut  speciem  maris  prcebeat ;  sed  erit 
limpida  inslar  cryslalli ,  terramque  undique  ope- 
riet ,  sicut  tempore  diluvii ,  ut  multivolunt  ,vel  si 
non  totam  operiat,aliaejus  erit  disposilio  el  forma 
quam  modo  sit ,  cum  navigationi ,  et  aliis  usibus 
noslra?  morlalitalis  inservit.  Ilippolytus  oratione 
de  Consummalione  saculi :  Fiuvius  igneus,  inquil, 
egrediens  cum  furore  instar  maris  sa?vi  exuret 
montes  et  colles,  et  mare  detebit,  et  celhcra  inflam- 
matione  dissolvet.  Delebit  mare,  inlellige  non  con- 
sumendo  aquarum  naturam ,  sed  purgando ,  sicut 
dictum  est ;  agctenim  liic  ignis  non  solum  vi  na- 
tura>,  sed  ut  instrumentum  divince polenlia: ;  sicut 
ventus  quo  siccata;  sunt  aquoz  diluvii,  Genes.  8.  Ita- 
quenon  mirumsi  possilbrevi  tempore  terram  pro- 
fundissime  exurere ,  montcs,  saxa  ct  melalla  dis- 
sotvere,  et  in  ipsis  aquis  quidquid  admislum  est 
absumere.  Fient  hcec  omnia  incredYjili  fragore  et 
strepitu ,  saxis  ignitis  et  cinere  in  acrem  altissime 
ejectis  flamma  fumo  permixta  in  ccclum  exeunte , 
torrenlibus  sulphuris ,  et  liqualorum  vi  ardoiis 
saxorum,  passim  decurrcntibus.  Si  enim  lutc  om- 
nia  inlerdum  in  uno  monte  ardnite  fiunt ,  idque 
cum  lanla  elementorum  perturbatione,  utmundus 
pcrilurus  vidcatur;  quidfiet  cumtolmontes  et  tota 
terra  ab  imo  ardcbit? 

Ex  diciis  patet  improbabile  esse  quod  censet 
Moses  Barcepha  !ih.  de  Parad.  c.  18.  nimirum 
paradisum  terrestrcm  ah  igne  conflagrationis 
mundi  forcimmunem,  quamvis  vaciiumetnujli 
usui  futurum ;  nam  paradisus  aquis  diluvii 
ohrutus  inleriit.  Minus  male  dicunt  aliiparadi- 
sum  servandnm  esse  parvulis,  utpost  judicium 
in  eo  degant  per  omnem  .Tternitaterr.  Sed  et  hi 
errant;  tota  enim  terra  et  omnia  quse  iu  ea  sunt 
exiirentur,  uti  significat  hic  S.  Pelrus. 

Porro  Iignum  crucis  Chrisli  ah  hcc  igne  fore 
immune,  illudqueVpiasitriumphale  Chrisli  iro- 


S.  PETRI.  Cap.  III.     " 

phaeum  coelis  essc  inferendum  canit  Sibylla  1.  6. 
carm.  dicens : 

0  lignum  fclix  in  quo  Deus  ipsc  pcpcndit  : 
Nec  le  terra  capit ,  sed  ctrli  signa  videbis, 
Cum  renovala  Dei  facies  ignita  micabit. 

Idem  innuil  Christus  Maith.  24. 13.  Tunc parebit 
signum  filii  hominis,  quod  licet  Abulens.  el  Jan- 
senius,  ac  Anselm.  in  Elucid.  accipiantde  signo 
crucis  in  aere  piclo  ,  tamen  de  ipsissima  Christi 
cruce  exponit  S.  Chrysost.  homil.  de  cruce  et 
lalrone ,  Waldens.  tom.  3.  de  Sacram.  tit.  20. 
cap.  158.  Idque  innuit  S.  Cyrillus  Catech.  13. 
S.  Ephrem  serm.  de  Vera  poenit.  cap.  U.  Ac 
prohabile  csse  censent  Grelserus,  lih.  1.  di; 
Cruce  cap.  92.  et  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  57. 
sect.  2. 

Moral.  hinc  disce  nulli  rci  terrenae  cor  tuuni 
afligere;  quia  omnis  illa  cxurenda  cst  in  die  ju- 
dicii,  igne  enim  conflagralionis  cxurenlur  om- 
nes  flores,  omnes  gemmae,  omne  aurum,  om- 
nia  mctalla  ,  omnes  equi,  omnia  jumenta,  om- 
niaanimalia,  omnes  plantrc,  omnes  arhores, 
omnes  horti,  omnia  palatia,  omnes  pictura? , 
omnes  agri,  omnes  libri,  eiiam  S.  Aug.  S.  Ambr. 
S.  Basil.  quin  el  S.  Script.  omnes  bibliothecae.  Et 

quae 


si  ita  ardebunt  res  inanimse  el  insensibiles 
culpa  carent,  quomodo  ardebil  cnpiditas  et  vo- 
luntas  hominis  tot  culpis  inquinata  et  scatens? 
Ilenunc,  morlales,  aedificalepalatiajiortosador- 
nale,  aurum  sine  fine  congerite,  deliciis  afTJuite. 
Haec  omnia  vobiscum  brevi  exuret  ignis  ille  di- 
vinus.  Omnis  consummalionis  vidi  finem,  latum 
mandatum  tuum  nimis. 

11.  Cl'M    1G1TUR   H/EC  OMNIA   DISSOLVENDA    SINT, 
QUAI.ES  OPORTET  VOS  ESSE  1N  SANCTIS  CONVERSATIO- 

nibus  et  pietatibus.  ]  Est  conclusio,  qua  acrem 
adhihet  fidelibus  stimulum  ad  Chrislianam  vi- 
tam  ac  pielalem,  omnemque  virlulcm  et  stu- 
dium  bonorum  operiun. 

12.  EXPECTANTES  ET  PROPERANTES  IN  ADVEIVVTUM 

diei  Domim.  ]  S.  Atigust.  de  Fide  et  operibus 
c.  lU.Aegil,  ad  pra?senliam  diei  Domini,  quasi 
liunc  unum  spectantes,  hoc  tinum  agenles.  Qui 
enim  unumquid  mature  transigil,  isproperat;  qui 
mulla  simut  incipit  nequc  perfic.it ,  is  feslinat ,  ait 
Agellius.  Hoc  est  enim  unum  illud  ,  quod  neces- 
sarium  asserit  Christus  Marlhae  Lucae  10.  Zi2. 
Nam  hoc  uno  adepto  omnia  adipiscimur;  uno 
hoc  perdito,  omnia  perdimus.  Ita  ad  diem  Do- 
mini  properabat  S.  Joannes,  utpote  sibi  bene 
conscius  et  avidissimus  ul  suo  Jesu  frueretur : 
Veni,  inquit,  Domine  Jesu,  Apocal.  ult.  Hoc  est 
quod  quotidie  cx  praescripto  Christi  oramus 


Adveniat  regnum  tuum. 


S.  Augusti- 


nus  in  psalm.  66.  Gaudere  judicandum,  quitimue- 
rit  judicaturum.  Idcm  exemplum  dat  seipsum 
aute  conyersionem  lib.  6.  Confess.  cap.  u\l.  Nec 
me  revocabat ,  inquit,  a  profundiore  voluptatum 
carnalium  gurgile,  nisi  metus  morlis  et  futuriju- 
dicii ,  qui  per  varias  quidem  opiniones ,  nunquam 
tamenrecessit  de  pectore  meo.  Et disputabam  cum 
amicis  meis  Aiipio  ct  Nebridio  de  finibus  bonorum 
et  malorum,  Epicurum  accepturum  fuisse pabnam 
in  animo  mco ,  nisi  ego  credidisscm  post  mortem 
reslarc  animx  vilam  et  tractus  merilorum ,  quod 
Epicurus  crcdere  noluit.  Nam ,  ut  ait  Paulus 
2.  Timoth.  I\.  8.  Juslitice  corona  reposila  est  iis, 
quidiligunt  adventum  ejus.  Quo  loco  Anselmus  : 
Adventum  judicis ,  inquit,  non  diligunt,  nisi  qui 


COMAIEYJAIUA  IN  II.  EPIST.  S.  PETIU.  Cap.  III. 


800 


in  causasua  kabcrc  sejttsiitue  meritum  sciunt.  Et 
iheodoretus  •,  Amut  Domini  advenlum,  <jui  Uliiis 
lcges  scquitur ,  et  cx  iiiis  vitum  instituit. 

Quaerit  autem  GhryaosJ.,  quonam  niodo  quw 
diligat  adveutuni  Christi?  et  respondet :  Si  de 
ejus  prcesentia  gaudet ;  qui  vero  in  ejtu  guudet 
l>rieseniia ,  digna  guudio  facit;  apes  omncs  ,  si 
upus  sit,  aU\uc  ipsain  uniinaiu  ponct  ul  bonisfrua- 
turaternis,  llt  sccundum  ipsius  udvcnlumcongruo 
liabitu  mcrcutur  aspiccre  cum  fiducia,  ctim  gtoria, 
cum  ctarilale  :  hoc  est  diligere  adventum  ejus. 
Qui  illius  udoenlum  ditigit  omniu  faciet  ut  ante 
nuiversalcm  itlum  ,  singularis  fiul  ud  cum  quidam 
Satvatoris  udvenlus.  Quis  vcro  istccsl '.'  uudi  dicen- 
h  in  ipsum  Dominum  nostrum.  Qui  diligit  me , 
mandala  me*  servabit ,  et  veniemus  ego  et  Pater, 
et  mansionem  apud  cum  facicmus. 

QuinctSeneca  ad  Martiam  c.  23.  Sapicntis,  ait, 
animus  tolus  in  mortem  prominct  :  lioc  vutt,  lioc 
vu  dilalur,  liac  sempcr  CUpidine  [<  rtur  in  cxteriora 
tendens.  Et  Plato  in  Gorgia,  quem  cilat  Iheodo- 
ici.  lil).  11.  de  Curand.  Grsecor.  alTccl.  llliada- 
manthus  (  qucni  Ccnliles  crcdcbant  essc  judi- 
cem  mortuorum)  inquit,  nihil  sanc  aliud  hominis 
novit,  neque  quis  sit  ille,  neque  ex  quibus  parenli- 
bus  orlus,  scd  solum  curut  mutus  ne  ille  sit :  quod 
ubi  comperit,  ad  Turlarum  cum  dcmillit,  aniinam 
vero  conspiculus  qua?  sancle  vitam  percgit ,  idio- 
ttequc  uut  alterius  qui  veritalem  coluerit,  Phitoso 
plii  prwscrtim,  animam  nactus,  qui  soli  sibi  voca- 
verit,  ncque  multarum  prxterea  rcrum  in  vita  sol- 
ticitus  fuerit,  amanter  itlam  excipit ,  utque  ad 
bcalorum  insulas  millil.  Undc  referl  PlatO  :  Mihi 
quidcm,  6  Callicles,  his  rationibus  pcrsuasum  plane 
jam  est,  idque  ttnum  maxime  aspicio,  ttt  quam  sa- 
nissimam  animam  judici  llhadamantho  ostendam. 
Missas  igilur  facicns  qttas  mulli  uppctttnt  dignita- 
tes ,  vcritatique  incumbens  cttrabo ,  ut  quanlum  in 
me  stt ,  quam  oplimus  homo  vivam ;  cumque  mthi 
moricndttm  sil,mori  homo  quum  optimtts.  Kt  mox 
quemlibel  ad  idcm  studium  adliorlans  :  Neque 
rnim,  ait,  tibi  ipsi  ttllus  a/fcrre  polcris  suppelias, 
cum  tibi  cuttsa  ibi  fttcrit ,  slaluelurquc  jttdicium  ; 
sed  cum  vcncris  in  conspcctumjudicis  hiabis  atlo- 
nitus ,  tenebrasque  el  vcrligincm  palicris ,  clc.  Si 
liaec  Plato ,  quid  faciet  Chrislianus  ? 

Hacc  profunde  mcdilans  rcgius  Propbcta  psal- 
mo  76.  6.  Cogitavi,  inquil,  dics  antiquos ,  cl 
unnos  wlernos  in  menle  habtti.  Et  meditatus  sum 
noctc  cttm  cortlc  meo ,  et  exercitabar ,  et  scopebam 
spirilum  incttm.  Alii  legunl  scopabam,  id  cst,  va- 
riis  cogitalionibus  cl  nicdilationibus  quasi  ver- 
rebani,  vcrsabam,  excutiebam  :  vclii  scopo.  q.  d. 
Ad  scopum  suum  dirigcbam.  Ita  Genebr;  Hc- 
linea;  undeSymmaolrasvertit,  rimabar;  S.  Au- 
gust.  ct  Tbeodor.  scrutubar ,  Romanum  Psalle- 
rium  vcntitabuin;  S.  Hieron.  ad  Suniani,  sarric- 
bam,  uti  sarculocx  agro  eruuntur  herbro  inuti- 
les  et  noxise  ;  idem  S.  Hieron,  in  Psalicrio  vertit, 
fodicbam  tanquum  agrmn  ul  ibi  mittcrcm  semcn 
ilortrinaruin  Doinini  ,■  Aquila  ,  scalpcbum  ;  Cbald. 
pervcstigabam,  alii,  rc.vabam  spiritum  mrttm.  Hac 
omnia  signidcant  exaotum,  profundum  et  fie- 
quentem  retraotatum,  discussionem  etexamen 
cogitationum  el  operum  quod  faciebat  regius 
Propheta.ei  quHibetjustus  parans  se  ad  moriem 
et  diem  Domini  quotidie  facerc  debei. 

Quocirca  S.  Basil.  inpsal.  33.  si  quando,  aii, 
itnseris  te  ad  pccratumincitari,ad  mcnti  m  revocu 
(ormidabitc  ittud ,  ncc  ulli  mortulium  toterabitc 
i.hrislijudicium  in  quo  quidem  judcx  prasidet  in 

COr.NCL.    A    LAIUDE.      TOM.    X. 


alto  throno,  astabil  aulcm  omnis  crculttru  /  ■  rtre- 
pida  etintrcntisnns ;  co  singuti  quoqttc  sistcntur  , 
dc  his  exuminandi  qtuv  qttisque  gessit  in  vivit. 
Dcinde  eos  qui  mala  pcrpelrarunl ,  horrendi ,  qut- 
dcm  cl  trislcs  circumstabunt  igncm  spiranlcs,  vut- 
tum  prxsefcrentes  nocli  assimilem pree mcerore  et 
bominum  odio.  Subin  conspicicnl  barathrum  in 
imum  patens ,  lenebras  impermeubiles ,  ignemque 
obscurum  urcndi  quidem  vim  habcnlcm  ,  tnce  uu- 
lem  dcstilulttm. 

Paa  quem  gosli  ardf.ntf.s  soi.vEvrcn.JCVr/ys  in- 
tellige  inleriorcs,  puia  acrcos.  Superior  cnim 
acris  pars  pingui  vapore  el  lialilu  inllaniinabil; 
plciia  csl,  ait  S.  August.  20.  Civit.  13.  Adduntalii 
c(clos  cliam  supcriores,  pula  sidereos  (bienim 
proprie  vocanlur  creli ,  prasertim  cum  ab  clc- 
menlis  distinguuntur ;  uli  bic  fit)  quos  aetbereos 
et  aelherem  csse,  Ideoque  inflammari  posse  et 
debere  arbilranlur,  ut  snperius  dixi.  lta  Sera- 
rius  liic  nervose  contendit  igne  cxurendos  essc. 
Prinio,  ccelos  sidereos;  secundo,  aerem  ;  tertio, 
aquam  ;  quarlo,  tcrram  ,  ita  ut  baec  quatuor 
quoad  substantiam,  puta  formam,  intercant,  so- 
laque  supersil  eorum  materia  cum  igne  devo- 
rante  el  coclo  empyreo.  Vidc  dicla  v.  10. 

Er  blehenta  icms  ARDOnE  ( /aucou/zeva  ,  id est , 
atstuanlia)  tarescent,  ]  «jyerat ,  idest,  liques- 
cent  instar  metalli  in  fornace  liquati,  ut  dixi 
v.  10.  S.  August.  loco  citato  legit  :  Ardore  ignis 
decoqucntiir.  Sicut  enim  aurum  in  conflatorio 
labcscit,  id  est  liquatur  et  exlenualur,  ut  ab  co 
omnis  fcexct  materia  extranca  abradatur,  illud- 
quc  purius  et  splcndidius  evadal;  ita  el  labes- 
cet,  id  est  extenuabitur  aer  et  aether,  ut  omnes 
exbalationes  etfcDCes  abradantur,  illcque  purior 
et  splendidior  initescal.  Nam  sicutper  resurrec- 
tionem  corpora  bominum  non  mutabuotur  in 
aliani  substantiam  aul  corpus  ,  sed  quasi  per 
fornacem  colabunlur  et  ab  onini  corrnplione 
purgabuntur ,  itaque  quasi  coquenlur  ut  sint 
aeterna  ;  ita  plane  iict  totimundo  perignem  con- 
flagrationis.  Scriptura  enim  mundum  dicil  fon 
aelenuim.  psal.  i)2.  v.  2.  et  psal.  118.  89.  atque 
ita  cxplicat  ct  conciliat.  Haec  loca  Psalics  psal- 
mo  101.  v.  27.  et  28.  unde  et  bic  v.  13.  S.  Pe- 
trus  ail  ccelos  innovandos,  id  est,  non  substan- 
tia,  sed  qualitate  tantum  et  perfeclione  forc  im- 
mutandos.  ldem  docet  S.  Paulus,  Rom.  8.  v.  21. 
Atque  eodem  modo  paulo  ante  v.  6.  dixit  S.  Pc 
trus  mundum  diluvio  periisse,  cum  tamen 
subslantia  nnmdi  diluvio  non  perierit,  sed  tan- 
tum  ejus  species  et  decor.  lta  S.  August.  20. 
Civit.  16.  et  18.  S.  Hier.  in  c.  18.  Isaiae  et  alii. 
Per  elemenla  accipe  terram  ,  aquam,  et  acreni 
eis  vicinum  ;  superior  cnim  acris  rcgio  ccelis  vi- 
cina  coelorum  nomine  comprehendi  vidctur . 
uti  dixi  v.  7. 

13.  Novos  vf.ro  coei.os]tum  sidereos,  tum  ae- 
rcos  :  novos,  ut  Sanctorum  novitalcm  et  gloriam 
repraesentent, ait  OEcumen.  novos,  inquani,  vcl 
quoad  substantiam,  uti  niulli  volunt  citati  \.  10. 
\cl  polius  sccundum  qualitalcm  :  Quia  lux  tiaue 
crit  sicttt  lux  solis,  et  lux  sotis  scplcmpticitcr  sical 
lu.v  scptcm  diirum,  ait  Isaias  c.  80.  -<>.  ldcm  pro- 
porlionaliler  accidctcaelcris  slcllis  ipsisque  cre- 
lis.  Ita  S.  Grcgor.  17.  Moral.  c.  3.  Utraque  hiet 
(coelum  cl  lcrra)  inquit,  per  cam  qttam  nunc  hu- 
bcnt  imagincm  transcttnt,  scd  tamcn  pcr  csscnlium 
sinc  ftnc  subsistunt.  Figura  enim  mundi  ,  id  esl 
imago,  transibit,  non  subsiantia,  ailS.  Augusi. 
vel  poiius  Genuad.  de  Eccles.  dogmat.   c.  70. 

102 


*I0  COMMENTARIA  IN  II.  El> 

Dicit  ergp  S.  Pelrus  ad  consolandos  animandos- 
(|ue  fideles  tot  aerumnis  etmorti))us  exagiialos, 
ut  cogilantes  revirescentes  veleris  mundi  in  no- 
vis  coelis  exuvias  ,  meminerint  Sanctis  pariter 
damna  fugienlis  vitse  in  immorlaliiatis  hicra 
converti ,  ac  cum  novis  coelis  novumcxpeclenl 
corpus  beatum  ct  gloriosum. 

Quocirca  lios  ccelos  novos  continuo  suspcxe- 
runt,  et  ad  eos  aspirarunt  omnes  Sancii.  Cele- 
bris  fuil  Simeon  Stylites,  qui  stelil  in  columna 
usque  ud  exlremum  senium  ,  cique  pedem  fer- 
rea  catena  astrinxit.  Causam  dat  Theodor.  ocu- 
latus  lestis  in  ejus  Vita,  puta  in  Philotlieo  c.  '20. 
/n  ea,  ait,  degit  ccelum  assidue  visione  apprehen- 
dens,  et  ut  ea  quce  sunt  super  ccclos  contcmplare- 
lur  sibi  tim  afferens  ;  mentis  enim  volatum  non 
impediebal  ferri  vinculum.  Et  inferius  :  ut  se  ma- 
gis  ab  bominum  consorlio  et  contactu  abduce- 
ret :  Primum  ,  inquit,  jussit  adificari  columnam 
sex  cubitorum,  dcinde  duodecim,  postea  aulem  vi- 
ginti ,  nunc  autem  sex  et  triginta;  cupil  enim  in 
ccelum  evolare,  et  ab  hac  terrena  conversalione  U- 
berari.  Et  sub  finem  :  Accepil  etiam  doctrinie  do- 
num,  el  bis  quolidie  facit  admonitiones ,  jubens  in 
ccelum  suspicere  et  evotare,  et  a  terra  disccdere,el 
regnum  quod  exspectatur  visione  apprehendcre,  et 
gehenna;  minas  timcre ,  et  lcrrena  contemnere,  et 
futura  exspeclare, 

Mirum  est  quod  de  S.  Mecbtilde  scribit  Lud. 
Blosius  in  append.  dequatuor  sanctis  feminis  : 
S.  virgo  Mechtildis,  inquit,  cum  feria  quarta  posl 
diem  Pascha?  in  Mtssa  inchoarelur  :  Venite ,  bene- 
dicti  Patris  mei ;  ipsa  ingenti  et  insolita  talitia 
repleta  dixil  ad  Dominum  :  O  si  una  essem  ex  illis 
benedictis ,  qtii  hanc  dulcissimam  tuam  vocem  au- 
diluri  sunt !  Et  Dominus  ad  eam;  Certo  scias ,  te 
ttnam  ex  illis  esse,  et  ut  nihil  dttbites ,  ecce  ego  do 
tibi  cor  meumin  pignus  amoris,  el  in  domum  refu- 
gii ,  ut  semper  maximequc  in  hora  morlis  tuce 
consolationem  el  rcqtiiem  in  eo  invenias.  Ab  eo 
tempore  ccepit  mira  devotione  erga  cor  Jesu  afficL 
Unde  et  frequenter  dicebat :  Si  scribi  deberent  om- 
uia  bonaqua:  abcnignissimo  corde  Dominimei  ac- 
cepi,  nullo  quamlibet  grandi  volumine  scribi  pos- 
sent.  Instante  atttem  hora  morlis  Domlnus  Jesus 
fam  lumine  divinitatis  sua;  totamillustrans,  blanda 
voce  invitavit  his  verbis  :  Veni,  bcnedicta  Patris 
mei,  posside  paratum  tibiregnum  a  conslilutione 
mundi.  Igitur  beata  illa  anima  expirans  in  ccclum 
ad  suavissimum  Jesu  cor  evolavit. 

Quocirca  viritimoratiet  sancti  quotidie  cres- 
cunt  elproficiunt  inabdicationererum  tempora- 
lium,  et  studio  coclestium,  ut  hac  quasi  scala  Ja- 
cob  (Genes.  28.  12.)  in  coelum  consccndant , 
juxta  illud  Davidis  psal.  83.  5.  Beati  qui  habitant 
in  domo  tua,  Domine : siecuta  sacitloram  laudabunt 
te.  Beatus  vir  cujus  est  auxiliinn  abs  te  :  ascen- 
siones  in  corde  suo  disposuit  in  valle  lacrymarum 
in  loco  quem  posuit.  Etenim  benedictionem  dabit 
legislator  ;  ibunt  devirlule  in  virtutem;  vidcbilur 
Detts  deorum  in  Sion.  Id  fecit  magnus  ille  Poly- 
cbronius,  de  quo  Tbeodor.  in  Pbilolbeo  cap.  1k. 
Est,  inquit,  divino  incensusdesidcrio,  cl  csl  terre- 
nis  omnibus  superior,  el  corpori  alli^atus  mcntcm 
habet  alatam,  et  qtta?  fertur  in  sublime,  aeremqtte 
trajicit  el  azlhercm ,  et  ccetis  ftt  subtimior ,  et  per- 
peluo  divinam  visione  apprehcndit  contcmplatio- 
nem;  nec  potest  itlinc  unquam  mentem  delrahere ; 
quin  eliam  cttm  iis  qui  advcniant  coltoquens  ,  su- 
pcrna  mente  peragat. 
Et  novam  tehramj  ]  novo  dccore ,  puritate  ct 


IST.  S.  PETRl.  Cap.  III. 

fulgore  splendentem,  ut  cum  Sanctis,  quibu< 
servivit,  quasi  glorificetur ,  eorumque  oculos 
mentesquc  oblectet.  Paludan.  in/t.dist.  48.  q.  i. 
censet  quod  hic  fulgor  terram  pervadet,  et  per- 
tingct  usque  ad  Iimbum  puerorum,  eorumque 
oculos  et  corpora  postquam  resurrexcrint  illu- 
minabit  et  recreabil;  alioqui  enim  ipsi  velut 
caeei  in  perpetuis  degerent  tenebris.  Alii,  ut 
Catbarin.  et  Salmeron,  bic  censenl  pueros 
hosce  fuluros  in  terra  quasi  in  quodam  paradiso 
terrestri,  ideoque  perliciendos  in  cognilione 
naturali ,  ut  Philosophos  omnes  superent,  con- 
templaturos  Deum  in  suis  creaturis,  eumquc 
amaluros  el  laudaluros,  quin  et  visilalione  ac 
revelationibusangelorum  gavisuros.  Sed  fallun- 
tur,  dum  eoscensent  fore  beatos  beatitudine  na- 
turali ;  cum  enim  damnandi  sint  pccna  damni 
(licel  non  sensus)  pula  carentia  visionis  bea- 
lificac,  ad  quam  creali  erant,  uli  contra  Pelag. 
docet  S.  August.  h;er.  88.  cpisl.  106.  lib.  1.  de. 
Peccat.  merit.  c.  23.  el  alibi;  damnali  dicendi 
sunt  potius  quam  beali.  Cseteroqui  probabile  est 
eosin  terra  vilam  commodam  acluros.  Nam  lim- 
bus  puerorum  eorum  corpora,  quse  resumentin 
dic  judicii,  non  capiet :  erunt  enim  facile  mille 
millioncs  parvulorum,  qui  tolo  orbe  per  tot  scc- 
cula  sine  baplismo  morlui  erunt  in  peccato  ori- 
ginali.  Adde  lot  corpora  ibi  naturaliler  esse  non 
posse  sine  moerorc  et  pocna  sensus  (quam  ta- 
men  parvulis  communiter  adimunt  Thcologi); 
hanc  enim  causaret  loci  obscuritas,  conclnsio, 
depressio,  squalor,  angustioe ,  etc.  r«ccte  enim 
ait  Thobias  5. 12.  Ottalc  gatidium  mihi  crit ,  qtti 
in  tenebris  scdeo,  el  lumen  cozti  non  vidco?  Vide 
Lessium  dc  Altribut.  divin.  I.  13.  c.  23.  ubi  ex 
S.  Thoma,  Scoto ,  Marsilio,  D.  Soto ,  aliisque 
Scholasticis  docet  parvulos  hosce  comparituros 
in  judicio  univcrsali,  excepluros  pcenam  damni, 
sed  perficiendos  in  intclleclu,  voluiUate,  aliis- 
quc  nalimc  facullatibus  (crit  enim  lunc  com- 
munis  tolius  natunc  renovalio  et  instauratio) 
ut  contenti  et  lceti  in  omnem  aelernitalem  con- 
corditer  et  amicc  vivant,  ac  Deum  amentet  lau- 
dent,  quod  se  a  peccato  actuali  etgehenna  prac- 
servaiit,  tantisque  nattirae  donisornarit,  ut  res 
crealas,  ac  praesertim  anim.e  suae  excellentiam, 
reque  ac  angclorum  conlemplari  valeant,  inde- 
queCiealorem  admirari  el  glorificare;  alioqui 
enim  essenl  oiiosi  per  omnem  aeternilatem.  Nec 
enim  credendum  eslDeum  totmilliones  anima- 
rum  velle  esse  semper  in  olio,  et  quasi  frustra 
in  orbe.  Si  enim ,  ut  passim  docent  Doclores 
in  2.  dist.  33.  quos  cilat  et  sequitur  Gabr.  Vas- 
quez  1.  2.  disp.  134.  cap.  3.  parvuli,  Deo  ita  pro- 
vidente,  non  seniient  moerorem  ob  amissionem 
regni  cceleslis,  coquod  illud  sua  culpanon  ami- 
serinl;  cur  non  credamus  eos  in  communi  to- 
lius  orhis  instauratione  pariler  perficiendos  in 
ordine  bonorum  naturalium,  ut  Deum  cognos- 
cere,  amare  et  laudare  valeant;  itaquc  vitam 
quietam  et  jucundam  agant?  H.tc  Lessius,  ea- 
que  multis  ralionibus  confirmat.  Quae  si  vera 
sunt,  quis  locus  parvulis  hisce  aptior  erit 
quam  terra?  utpole  in  qua  solem ,  coclos  , 
asira,  mare,  cacteraque  creata  intueri  el  con- 
templari  potcrunt,  ex  iisquc  Deum  amare  el 
laudare. 

Dices,  Job  26.  10.  dicilur  :  Tcrminum  circum- 
dedit  aquis,  usque  dum  ftnianlur  tux  et  tenebro'. , 
id  esl,  vicissitudo  diei  et  noctis ;  ergo  ea  ccs- 
sante,  uti  cessabit  in  die  judicii,  aquae  excedenl 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


«uoa  terniino» ,  rtirsumque  operientterram,  uii 
operuerunt  in  mundiprimordiojitaquefuturum 
censent  probabiliter  S.  Bonavent.  D.  Soto  in  h. 
dist.  hl.  q.  2.  art.  h.  et  alii.  Sed  respondcri  po- 
test.  Primo,  riusque  dttm  finiantur  lux  et  tenebrce, 
esse  proverbium,  significans  idem  quod  sem- 
per  et  perpeltio.  Sic  enimexplicat  Jerem.  cap.  5. 
22.  dicens  ;  Qtti  posttit  arenam  terminum  vtari , 
praceplum  sempilernum  quodnon  praneribil;  alio- 
qui  enim  terra  aquis  operta,  esset  invisibilis,  et 
ad  primum  cbaos  rediret;  ex  quo  a  Deo  fuit  de- 
ducta  die  tertia  mundi ,  cum  discooperta  fuit  el 
ab  aquis  separata,  Genes.  1.  9.  tuncquc  suam 
lbrmam  el  decorem  accepit.  Secundo,  dici  po- 
lesl  quod  mare  in  fine  mundi  multas  rursum 
terras  operiet,  al  non  omnes;sallem  parvulis 
locum  vacuuin  relinquet.  Ut  est,  Deo  facile  eril 
parvulis  resurgentibus  locum  congruum  sive  in 
lerra,  sivc  sub  terra ,  sive  ubi  ei  libuerit ,  ins- 
truere  et  aptare. 

Porro  Guiliel.  Parisiensis  apudDionys.  Cartb. 
in  h.  dist.  hl.  asseril  viros  sapienlissimos  cen- 
sere,  quod  post  diem  judicii  et  conllagrationem 
mundi  terra  rursuin  floribus,  gemmis,  arbori- 
bus,  fontibus,  aliisque  similibus  ornamentis  sit 
vestienda,  tum  ad  ejus  mundique  decorcm,  tum 
ad  Sanctorum  oblcctationem,  tum  ad  parvulo- 
rum  sine  baptismo  defunctorum  ,  qui  in  ea  de- 
gent,  recrealionem.  Idemccnsent  Catbarin.bic, 
Picus  Mirandul.  in  Heplaplo,  Abulens.  in  c.  25. 
S.  Matthaci  q.  542.  548.  ac  Serarius  in  Juditb.  c.  16. 
q.  2.  AudiAnselmum  in  Elucidario  :  Terra,  in- 
quit,  qua  in  grcmiosuo  corpus  Dominiconfovil , 
tota  erit  ul  paradisus ;  et  quia  Sanctorttm  san- 
guine  est  iirigata  ,  odoriferis  floribus ,  rosis  ,vio- 
lis  immarcessibiliter  erit  perpetuo  decorata.  Alii 
tamen,  ut  QEcumen.  idipsum  negant. 

Secundum  promissa  ejus  expectamus.]  Novos 
enim  ccelos  novamque  terram  promisit  Deus 
Isaiae63.  17.  etc.  66.  22.  et  c.  6h.  h.  Ocutus,  inquit, 
non  vidit,  Deus  absque  te,  qttai  praparasti  expec- 
tantibus  tc ,  quo  alludil  S.  Petrus,  ideoque  ait, 
Expcctamus.  nursumCbrislus  saepesuis  promit- 
tit  regnum  coelorum  ;  hoc  autem  erit  in  ccelis 
novis.  DeniqueS.  Joannes  Apocal.  21. 1.  promit- 
tit  ccelos  novos  et  lerram  novam ,  sed  post 
S.  Pelrum ;  post  hanc  enim  epistolam  scripta 
est  a  S.  Joanne  Apocalypsis.  Giwidis  audaciic 
pura?que  conscientim  est  regnttm  Dei  postulare ,  ct 
judiciumDeinonlimere,  ait,  S.  Hier.  in  cap.  6. 
Matth. 

In  quiuus  justitia  UABiTAT.]  Qu;enam  justilia? 
omisso  errore  Origenis  1.  Periarchon.  c.  7.  qui 
Platonem  seculus  ccelis  animam  et  mentem  ,  ac 
consequenter  peccalum,  justitiam  et  sanctita- 
tem  tribuit;  primo,  Philippus  Solitarius  lib.  3. 
Dioptroe  cap.  6.  perjustitiam  accipit  Deum  ;  hic 
enim  quasi  sol  justitioe  in  ccelis  novis  habi- 
labit. 

Secundo  et  melius.  q.  d.  In  ccelis  hisce  nos- 
tris  habitat  misericordia  tolerans  peccatores,  in 
ccelis  vero  novis  babiiabit  justitia,  quae  non  ad- 
mittet  quidquam  coinquinalum  in  illas  ingredi. 
Apocal.  21.  27.  Rursum  justilia  divina  cuiquc 
vcl  incoelis  novis,  vel  in  terra  nova  assignabit 
pro  meritis  locum  ad  praemium,  vel  poenam  , 
eumquc  constantem  et  perpetuum  absque  ulla 
mutationis  spe  vel  nietu;  nam  Sanctis  assigna- 
bit  ccelum,  impiis  infernum,  puerifi  in  peccato 
originali  decedentibuslerram.  Hoc  est  quod  Cy- 
rillus  1.  3.  in  Genes.   ait  Chrisium  omni  male- 


:-it 

dictione  terram  liberaiurum,  cum  dabit  ccelos 
novos  et  tcrram  novam ,  et,  ul  ait  S.  Ambrosius 
libr.  5.  epist.  21.  tunc  omnia  creata  quae  prius 
fuerunt  inslrumcnta  flagiliorum,  iis  extinclis, 
quantum  in  ipsis  est,  pietalem  et  justiliam  co- 
lent,  quae  idcirco  dicilur  in  iis  babilare.  Hinc 
aliqui  per  catachresin  per  justitiam  accipiunt 
mundi  innovalionem,  splendorem  el  decorem. 
Ilic  enim  congruit  juslitiae  ac  mundo  jam  a 
peccatis  et  peccaloribus  expiatio ,  iJeoque 
quasi  justo  et  sancto.  Ita  S.  Ambrosius  loco  ci- 
tato. 

Terlio,  simpliciter  et  plane  ,  juslitia,  id  tftt 
sanctitas,  pula  justiet  sancti.  q.  d.  Mundus  hic 
vcius  instaurationem  expectans  omnium  scele- 
rum  est  officina  et  senlina  :  at  mundus  per 
Christumjudicem  innovatus,  exclusiset  in  tar- 
tara  relegalis  sceleribus  et  sceleratis,  erit  dun- 
taxat  locus  el  sedes  jnstitiie  ac  juslorum  etsanc- 
torum;  hi  enim  erunt  incolae  et  domini  novi 
coeli  et  novae  tcrroe  :  tunc  enim  Deus  erit  omnia 
in  omnibus,  1.  Corinth.  15.  28. 

Mysticc,  coeli  novietterra  nova,  sed  animata. 
sunt  Sancti;  in  his  enim  habitat  justitia,  omnis- 
que  virtus  et  sanclitas,  juxta  illud  :  Coeli  enar- 
rant  gloriam  Dei.  In  omnem  terram  exivit  sonus 
eorum ,  psal.  18.  v.  1.  et  5.  quod  de  Aposlolis 
mystice  explicalS.  Paulus  Rom.  10. 18. 

\h.  Propter  quod  cuarissimi  ii^c  expectan- 
tes,  satagite,  cnowoaffaTt ,  id  est ,  omni  studio, 
omni  cura,  omnibus  viribus  et  nervis  conten- 
diie,  immaculati,  aiTn>oi,  id  est,  sine  macula  sci- 
licet  graviori  et  mortali :  nam  omnes  veniales 
in  hac  vila  cavere  est  impossibile  :  et  inviolati 
u/jiu}iY)tot ,  id  est ,  irreprehensibiles)  invenim  ei.] 
Nam,  ut  aitS.  Paulus  Ephes.  1.  h.  Elegit  nos  in 
ipso  (Christo)  anle  mundi  conslitutionem,  ut  es- 
semus  sancti  et  immaculati  in  conspectu  ejus  in 
charitate.  El  Coloss.  1.  v.  22.  Reconciliavit  in  cor- 
pore  carnis  ejus  per  mortem  exhibcre  nos  sanctos, 
et  immaculalos ,  et  irreprehensibiles  coram  ipso. 
Praeclare  S.  BernardusdeTriplici  jud.  Debet,  ait, 
quisque quanlum  potest  se  iiieprchcnsibilemexhi- 
bere,  primum  quidem  coram  Deo,sed  deinde  etiam 
coram  hominibus.  Tum  allalis  S.  Pelri  verbis 
subjicit  :  Tribus  siquidem  modis  fyrovidemus  bona 
coram  hominibus  ,  id  cst  habilu,  actionc,  sermone. 
Ilabitu  ne  sit  notabilis,  actione  ne  sit  reprehensibi- 
Us ,  sermone  ne  sit  contemptibilis.  Tribus  etiam 
modis  coram  Deo,  cogilatione,  affectione  et  inten- 
tione;  nam  ct  cogitatio  dcbct  esse  sancta.  Unde 
scriplum  cst  :  Cogitatio  sancla  servabil  te;  et 
affectio  pura  et  intentio  recta.  Sunt  autem  tria 
isla,  id  cst  cogitalio,  a/fectio,  intenlio  in  ani- 
ma;  sed  in  ea  quoque  propriis  singula  locis 
distincla  videntur.  Piam  cogilatio  in  mcmoria 
csl ,  affectio  in  voluntate  ,  inlentio  in  ratione. 

Nota  nei,  cum  ait,  inveniri  ei.  q.  d.  Primo,  ei , 
id  est,  ab  ipso  quem  nihil  latcl.  Secundo,  ei ,  id 
est  in  judicio  ipsius,  quod  falli  nequit,  quodqu*' 
nemo  potestevadere.  Tcrlio,  ei,  id  est,  incons- 
pectu  ejus  qui  omnia  praesens  intuetur.  Quarto, 
ei ,  id  est,  ad  honorem  et  gloriam  illius,  ut  illi 
placeatis,  non  hominibus;  ut  illius  honorem 
promoveatis,  non  vestrum  ;  ut  ab  illo  praemium 
et  gloriam  recipiatis,  non  a  mundi  principibus. 
Ita  DeusAbraliaeperfectionisideampraescribens: 
AmbtUa  ,  ait ,  coram  me  ,  et  esto  perfectus;  Sep- 
tuag.  ptace  in  conspectu  meo,  et  esto  inctUpabilis  , 
scu  irreprehensibilis.  S.  Augustinus  lib.  16.  de 


legit  absolute 


ftM 

Civit.   c.  23. 

queretu.  Cuni  simile  Tlialelis  Milesii  monitum 
rccilasset  Tullius  I.  3.  de  Legibus,  nimirum  as- 
sidue  volutanrium  animoesse  ,  non  solum  facla 
ulque  dicta,  veruin  etiani  cogitata  divinis  ocu- 
lis  palcrc  ;  pieeclaro  arijecit  :  Omnem  virtutis 
Pliilosophium  hoc  uno  verbo  Tludes  complexus  est. 
Addit  explicatius  Valer.  Maximus  1.  7.  c.  2.  §.  7. 
Vt  non  solummunus,  sedetiammentes  puras  ha- 
here  vellemus ,  cum  secrelis  cogitulionibus  nostris 
cccleslc  numcn  adesse  credidissemus.  Ila  Jacob  pa- 
iriarcba  moriturus  benedicens  filiis  Joseph, 
ail:  Deus  in  cujus  conspeclu  ambuluverunt  patres 
viei ;  Septuag.  Deus,  cui  placuerunl  patres  mei  in 
conspectu  ejus.  llaDavid  psal.  llh.  9.  Placebo,  ait, 
Domino  inregiotie  vivorum;  bebr.  Ambulabo  co- 
ram  Domino  in  terra  viventium.  lta  Abel  in  omni- 
bus  qucecumque  gerebat ,  Deum  putabat  esse  prce- 
sentem,  ailJosepb.  1.  Anliq.  h.  lla  Henoch  ambu- 
lavit  cum  Deo;  Septuag.  beneplacuit  Deo,  Gen.  5. 
24.  Quidni  placeatDeo,  qui  ila  vivit,  ut  cogitet 
semper  Deum  sibi  esse  prsesentem?  Ita  ISoe  vir 
justus  atque  perfectus  cum  Deo  ambulavit ;  Sep- 
luag.  placuil  Dco ,  Genes.  6.  9.  Ila  Abrabam  : 
Vominus,  ait,  in  cujus conspectu  ambulo ;  Septuag. 
Dominus  Deus,  cui  placui  ante  ipsum.  Seneca  Gen- 
tili  Lucilo  hoc  vitoe  honestae  dat  consilium 
«epist.  Ih.-Sic  vive ,  tanquam  sub  alicujus  boni  viri, 
•ac  semper  prasentis  oculis.  Pientius  S.  August. 
Soliloq.  c.  \h.  Ghristianis  bunc  sancta?  vitoc  dat 
stimulum:  Magnanobis  est  inditanecessitasjuste 
recleque  vivendi ,  qui  cuncta  facimus  anle  oculos 
Judicis  cuncta  cernentis. 

Addit  S.  Pelrus  rowt  pace,  ut  scilicet  existentes 
immaculali  et  inviolati.  Primo,  pacem  babeatis 
oum  Deo,  cum  proximo  et  cum  propria  con- 
scienlia  :  magnum  enim  bonum  est  pax  con- 
scienlioe,  qua  anima  domitis  passionibus  tran- 
quilla  est,  suique  regina  et  domina.  Unde  hoec 
pax  exuperat  omnem  sensum,  et  custodit  corda 
et  inlelligentias  nostras,  ait  S.  Paulus  Philipp.  h. 
7.  Vide  ibi  dicta.  Secundo,  utadventum  Domini, 
mortem  scilicet  et  judicium,  vobis  bene  cons- 
<ii  expectetis  animo  pacato,  sereno ,  hilari  et 
lidenti;  haec  ergo  pax  est  eflectus  et  preemium 
iinmaculatae  et  inviolatae  menlis. 

Antistropba  huic  S.  Petri  senlenlia  est  illa 
S.  Pauli  monentis  Titum  c.  2.  12.  Ut  abnegantes 
impietatem  el  scecularia  desideria  ,  sobrie  et  juste 
et  pie  vivamus  in  lioc  sceculo ,  expectantes  beatam 
spem  el  adventum  gtoria;  magni  Dci.  Et  illa  2.  Co- 
rinth.  7.  1.  Has  ergo  habenles  promissiones  cliaris- 
simi,  mundemus  nos  ab  omni  inquinamenlo  carnis 
et  spiritus,  perficienles  sanctificationem  in  timore 
Dei,  etc.  Ulerque  vero  eam  accepil  et  didicit  a 
Christo  dicente  et  docente ,  Lucae  12.  35.  Sinl 
lumbi  vestri  pra:cincli,  et  lucernce  ardentes  in  ma- 
nibus  veslris ,  et  vos  similes  liominibus  expeclanli- 
bus  dominum  suum.  Ubi  vide  S.  Gregor.  S.  Aug. 
el  S.  Ambros.  Anterius  idem  monuerat  Eccles. 
cap.  18.  19.  dicens  :  Antejudicium  interroga  teip- 
sum  ,  et  in  conspeclu  Dei  invenies  propitiationcm. 
Et  :  /Ve  verearis  usque  ad  mortemjttstificari,  qtto- 
niam  merces  Dei  manet  in  aiternum.  Quin  et  Sa- 
lomon  :  Jn  omnibus  viis  tuis,  ait,  cogita  illum,  et 
ipse  diriget  gressus  tuos.  Proverb.  3.  6.  Et  Tobias 
ad  filium  c.  h.  6.  Omnibus,  ait ,  diebus  vilx  tute  in 
mente  habeto  Dntm.  Et  David  psal.  17.  13.  Quo- 
niam  omnia  judicia  ejus  inconspeclu  meo,  et  jus- 
titias  ejus  non  reptili  d  me;  et  ero  immaculatus 
cum  ro ,  cl  observabo  me  ab  iniqnitale  mea.  Et 


COMiMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  PETttl.  Cup.  III. 

Place ,  et  esto  sine     Micheeas  cap.  6.  8.  lndicabotibi,  6  komo,quid  si' 

bonum,  et  quid  Dominus  requirat  d  te,  utique  fa- 
cere  judicium,  ct  diligere  miscricordiam ,  et  solli- 
citum  ambulare  cum  Deo  tuo;  S.  Ignalius  quoque 
ad  Heronem  :  Memenlo ,  ait ,  Dei ,  et  non  peccabis. 
Et  Clemens  Alexand.  3.  Paedag.  cap.  5.  Hac  so- 
Itimratione  fit  utquis  nunquam  Labalur  3  si  Dcum 
semper  sibi  udesse  existimut. 

15.  Et  Domini  nostri  loxgammitatkm  salutem 
arbitiumim.]  q.  d.  Hortalus  sum  vos,  ut  sanctc 
vivendo  expeclelis  et  desiderelis  advenlum  Do- 
mini;  interim  tamen  nolo  vos  queri  de  ejus 
larditate,  ac  diccre  :  Tardat- Dominus  promissio- 
nem  suam  ,  v.  9.  Sed  potius  arbilrari ,  senlireel 
cxistimarc  quod  hasc  ejus  longanimilas  prolen- 
datur,  nobisque  exbibeatur  ad  salutem ,  lum 
nostram,  tum  malorum  aliorum,  ut  scilicetom- 
nes  a  peccalis  resipiscant,  aut  cecte  virtutes  et 
merita  bonorum  operum  accumulent,  quorum 
^oronas  et  praemia  aeterna  a  Cbrislo  judice  acci- 
pient :  sicul  de  facto  heec  Dei  longanimitas  mul- 
tis  est  salutij,  qui  alioqui  periissent,  adeoque  per 
eam  completur  omnis  Sanctorum  eteleclorum 
riumerus. 

SlCUT  ET  CIUr.ISSIMUS  FIUTEtt  NOSTER  PaULCS 
SECUXDUM  DATAM  SlUl  SAPIENIIAM  SCIUPSIT  VOHIS,] 

commenduns  tum  Dei  longanimiiatem  peccalo- 
res  expectantem  ad  pcenitentiam,  tum  purita- 
tem  viue,  fidem,  spem,  eic. ,  quee  hacepistola 
vobis  commendavi.  Id  facit  Paulus,tum  epist.  ad 
Rom.  c.  2.  h.  An  ignoras,  ait,  quoniambenignilas 
Dei  ad  pcenilenliam  te  adducit?  Ita  OEcumen. 
tum  episl.  1.  ad  Corinth.  c.  3.  et  12.  sed  prueser- 
tim  epist.  ad  Hebr.  c.  3.  6.  ct  10.  v.  36.  ubi  Dei 
longanimitalem  nobis  debere  esse  saluti  hisce 
verbis  significat  :  Palientia,  ait,  vobis  necessaria 
cst ,  ut  voluntatcm  Dei  facientes  reporletis  rcpro- 
missionem.  Adliuc enimmodicum  aliquanlulum  qui 
venturus  esl  veniet,  et  non  tardabit;  justus  autem 
meusex  fide  vivit.  Cum  enim  ait  Petrus:  Scripsit 
vobis  ,  videtur  denotare  ncbrasos  ;  ad  Hcbreeos 
enim  praecipue  scripla  esthaec  sancli  Petriepis- 
tola,  utpote  quorum  ipse  quasi  Christi  suc- 
cessor  et  vicarius,  propriam  sibi  curam  as- 
sumpserat.  Ita  Catharin.  Salmeron  et  aliihic,  ac 
Baron.  annoChrisli  60.  et  Bellarm.  lib.  1.  de 
Verbo  Dei  cap.  17.  Noia  hic  charilatem  et  unio- 
nem  S.  Petri  cum  S.  Pauio,  cui  tam  luculentum 
sapientioe  divince  dat  elogium  el  teslimonium; 
ex  quo  sane  S.  Paulo  ejusque  epistolis  magna 
accessit  auctoritas.  S.  Pelri  enim  et  summorum 
Pontificum  ejus  successorum  est,  Canonicas 
Scripturas  a  non  Canonicis  secernere,  probare 
ct  delinire.  S.  Petri  judicium  seculus  S.  Dionys. 
Areopag.  c.  2.  et  7.  de  Divin.  nomin.  S.  Paulum 
vocat  solem  ,  perfectorem  ,  ducem  et  sapientiae 
abyssum,  ab  eoque  se  suam  Ccelestem  et  Eccle- 
siaslicam  Hierarchiam  accepisse  testatur.  Et 
S.  Hieron.  epist.  61.  ad  Pammach.  S.  Paulum, 
ejusque  voccm  vocat  t>as  eteclionis,  tubam  Evan- 
gelii ,  rugilam  leonis  noslri ,  flttmen  cloquenti(C 
Christiance.  S.  Augustinus  in  psalm.  lhl.  iSiliU, 
ait,  nobis  isto  viro  notiits,  nihil  sttavius,  nihil  in 
Scriptura  familiarius  est.  Nazianz.  orat.  33.  Pau- 
lum  vocat  discipulum  piscatorum  (Aposlolo- 
rum)  simul  et  magislrum.  Vide  dicl2j^ocemio 
in  S.  Paulum,  ubi  saplentiam  alias^b  dotes 
S.  Pauli  muliis  tlemonstfayi. 

Moral.  Mirarehicet  imitare  condorem,  humi- 
litalem,  integritatem  et  charitalem  S.  Petri,  qui 
divini  honoris  studiosus,  sul  negligcns,  adeodi- 


COMMENTARIA  1N  II.  EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 


815 


laudat,  imo  canonizat  epislolas  S.  Pauli,  cum 
lamen  sciret  in  iis  se  taxari ,  suumque  errorem 
ct  lapsum  toti  orbi  propalari.  Nani  Galat.  2.  11. 
de  eo  sic  scribil  S.  Paulus  :  Cum  autem  venisset 
Cephas  Auliochiam ,  in  faciem  ei  resliti,  quia  re- 
prehensibilis  erat ,  etc.  Notent  hoc  Dociores  et 
Scripiores,  qui  aliorum  dicla  et  scripta  suis 
contraria  vituperanl,  impugnant,  lacerant.  No- 
tent  et  discipuli  (|ui  suos  antagonistas  supplan- 
tare  satagunt,  (|ua  in  re  magis  se  quain  suos 
aemulos  infamant;  produnt  enim  suam  super- 
biam,  invidiam,  odium,  immodesiiam,  insipicn- 
tiam.  Quanto  satius  acerbius  contra  se  dicta 
tfissimularcnt,  et  silentio  premerent?  sic  enim 
se  sapientes,  magnanimos,  Chrislianos,  religio- 
sos  oslenderent ,  borum  enim  decus  in  unica 
virtute  consistit. 

16.    IN    QlllBUS   SUNT   QU/EDAM    DIFFICILIA    INTEL- 

i.ectu.J  Graecum  «v  oi,-,  csl  masculinum;  unde  non 
potest  referre  epistolas,  utpole  generis  feminini 
sed  ipsa  dicla  el  scripla,  sive  ea  quse  scripsit 
Paulus,  in  quibus  sunt  mulia  difficilia.  Cndeli- 
quet  contra  Calvinum  et  Lulberum,  Scripluras 
non  esse  faciles,  et  cuique  eliam  idiolse  perspi- 
cuas.  Respondel  Calvinus  ,  ejusquc  byperaspis- 
tes  Reza,  to  iv  o<$  referri   ad  w.w  ,  quod  praees- 
sit  puta  ad  res  de  quibus  soripsit   1'aulus  :  hae 
enim  cum  sint  de  DeO  trino  el  uno,  Christo  cru- 
«ilixo,  siinilibusque  lidei  arcanis,  sunl  intcllectu 
difflciles.  Nc  quisergo,  a\\.\\mx,hinc  putel  errorcm 
slabiliri ;  impius  enim  el  Otasphemus  est  qui  nu- 
per  seripsit,  verbam  Dei  ila  esse  obscurum,  ut  quo- 
cumquemodo  illud  accipias ,  controversiis  rctigio- 
nis  decidendis  non  sujficiat.  Ilaec  ille,  sibi  Lucifer, 
aliis  tenebrio,  imo  erro  elimposlor.  SubditS.  Pe- 
trus  :  Quce  indocti  ct  inslabilcs  depravanl ,  sicut 
ct  cceteras  Scripl.  Ubi  nota  rbcceteras  ;  haec  enim 
vox  denotat  ipsas  S.  Pauli  Epislolas  ;  hac  enim 
numeranlur  inter    caeteras   Script.    Canonicas. 
q.  d.  Depravant  Epistolas  S.  Pauli,  sicul  et  cae- 
leras  Prophelarum  et  Aposlolorum  Scripluras  , 
quas ,  quia  difliciles  sunt  inielleclu  ,  in  alienos 
sensus  detorquent.  Adde  difTiculiaicm  Epistola- 
rum  S.  Pauli  satconvinci  ex  lot  el  lantorum  Pa- 
irum  et  Doctorum  in  cas  Commcntariis,  qui  ta- 
men  sensa  menlemque  Pauli  non  adaequant, 
multoque  minus  exhauriuot.  Item  cx  perpetuo 
hoereticorum  de  earum  intellectu  tuminterse, 
tum  cum  Calholicis  litigio  et  dissidio.  Denique 
ex  ipso  earum  intuitu  et  lectione.  Legat  quilibet 
Epistolam  ad  llebrajos  ct  mille  in  ea  inveniet 
difficultates. 

Depravant,  ]  <rp£6)ou5(v,  ifl  est ,  dctorquent 
S.  Scripturas  ,  quae  sunt  originalia  instrumenta 
Christi ,  ail  Tertull.  cap.  2.  de  Carnc  Christi. 
ldem  de  Praescript.  cap.  17.  Tantum ,  ait,  vcri- 
tati  obstrcpit  aduiter  sensus;  quanlttm  corruptor 
slylus.  Nam,  ut  ait  S.  August.  tract.  18.  in  Joan. 
non  aliunde  natce  sunt  hwrcscs ,  nisi  dufn  scrip- 
turaboiurintiiligunturnonbene^ctquod  in  cis  non 
hcncinteUigitur,  ctiam  tcmcre  ct  audactcr  asseri- 
ttir.  Vide  Vinceniium  Lirincns.  contra  haereses. 
Sic  eiiamnum  hodie  nosiri  hccretici  depravant 
EpistolasS.  Panli,  eisque  suas  h;ereses  tucnlur, 
adeo  ul  Caivinus  clamet  pro  se ,  puta  pro  suo 
praedeslinationis  et  reprobationis  fato,  pro  Bde 
sola  justiOcante,  pio  servo  arbitrio  ,  eic. ,  stare 
Paulum  et  Augustinum.  Luthcrus  vero  inter 
alia  ausus  fuit  depravare  vcrba  illa  Pauli  flo- 
man.  3.  23.  Arbitramur  justiftcari  homincm  per 
lUUm ,  aildcudo  soLun. 


Moral.  Notcnt  hic  concionatores,  qni  nimis 
licenter  S.  Script.  ad  suos  conceptus,  volentes 
nolentes  traliunt  et  torquent,  se  id  faciendo 
illam  depravare.  pui  enim  in  alienos  sensus 
eam  detorquent,  iii  eam  depravant :  vis  enim  et 
mens  S.  Scripturae  non  in  verbis  ,  sed  in  sensu 
consistit,  qua  de  re  plura  dixi  in  Prooemio  in 
Min.  Propbet.  Quin  imo  S.  Greg.  lib.  6.  epist.  7. 
i  cprehendit  eos  ,  qui  in  Cyriaci  Episcopi  ordi- 
natione  proe  gaudio  clamaverant  :  Uxc  dies 
quam  fecit  Dominus  :  eo  quod  haec  verha  propi  ic 
dicla  sint  de  Chrislo  ,  Psal.  117.  ln  creaturct 
autcm  laudem ,  inquil,  vox  illa  darinon  dcbuit , 
quce  soli  convenit  Creatori. 

Ad  suam  ipsorum  PEnDiTlOREM.  ]  Quia  ipsa  Dei 
verba ,  oracula  et  diplomata  violant  etdepra- 
vant.  Si  enim  qui  littcras  regis  falsificat,  redi 
estlcesae  majestalis  humanae,  uti(|ue  qui  litleras 
Dei  falsificat,  reus  est  lajsae  majestaiis  diviiiic, 
ideoque  perditioni  el  gehennae  obnoxius 

17.     VOS     1GITUR    FRATRES    PR^ESCIENTES  ,    puta 

pracmoniti  a  me  de  periculo,  cistodite  ,  id  est, 
ul  vertunt  Tigurina,  Pagninus  el  S.  August.  de 
Fide  ct  oper.  cap.  Ui.  cavete,  ne  insipientiou 
grsecc  «&«<j//mv  ,  id  est ,  impiorum,  nefariorum 
exlegum,  puta  baereticorum  qnidepravantEpis- 
tolasS.  Pauli  aliasque  Script.  errore  traducti; 
Tigurina,  abducli;  graece  cwartax^vTs,-,  idcst, 
simul  cumatiis  abducti ,  excidatis  a  propria  fir- 
bhtatb.  ]Fidei,  pietaiis,  gratiai  et  virtutis  Chris- 
lianae.  Unde  ait  Paulus  lOptimum  cst  gratia  sta- 
bilire  cor.  Hcbr.  13.  9.  Pro  en-ore  gr.Tce  est  ■xla.-u. : 
unde  stellae  erraticac  vocantur  planelae ,  quo  in- 
nuit  hoereticos  esse  planetas  etenones,  quinUvS- 
quam  fixi  consistant;  sed  per  varias  liaercscs 
oberrent,  ct  ab  una  in  aliam  et  aliam  ,  ac  tan- 
dem  in  atbeismum  dilabantur. 

18.    CRESCITt  VERO   IN    GRATIA  ,     ET    IN     COGNI- 
TIONE   DOMIM  NOSTRI    ET    SALVATORIS  JESU  ClIRIS- 

ti  :  ]  Idem  precatur  ct  borlalur  Paulus  :  A'o» 
cessamus ,  inquil ,  pro  vobis  orantes ,  ut  implea- 
mini  agnitione  voluntatis  Dei ,  in  omni  bono  operc 
frucli  uantes,  et  crescentcs  in  omni  scicntia  Dci , 
in  om>i  virlute  confortati.  Coloss.  1.  10.  Nam,  ut 
ait  S.  Leo  Scrm.  8.  de  Passione  :  Omnes  dediein 
dicm  profuiendo  per  pielatis  augmcnta  renoven- 
tur  :  quantumlibct  cnim  quisque  justijicatus  sit , 
habct  tamen  dum  in  hac  vita  est  quo  probatior 
csse  possit  ct  mctior  :  qui  autcm  non  proficit ,  de- 
ficit ;  et  qui  nihil  acquirit ,  non  nihit  pcrdit.  Gra- 
tiam  praeponit  cognitioni ;  quia  cresccre  in  gra- 
tia  ulilius  est  et  magis  necessarium  ,  quam 
crescerein  cognitione  ;  mulii  enim  plebeii  ct 
rudes  crescunt  in  gratia,  et  non  in  cognitione, 
bi(|iic  superabunt  raullos  doclos  ct  lilleratos  in 
gloria  ccelesti.  Cresccre  autem  in  cogniiione  Jesu 
Chrisli  Salvatoris  ,  est  crescere  in  cognitionc 
di\iniiatis,  humaniiatis,  redemptionis,  resur- 
rcclionis,  gratiae ,  glori.e  ,  omnibusquc  mystc 
riis  et  beneflciis  Jesu  Cbristi ;  unde  sequitur 
incrementum  charitalis  et  amoris  ejnsdem. 
Sane  quisque  Chrislianus  quolidic  dcberetcres- 
ccre  in  cognilione  ,  medilatione  el  amorc  Jesu 
Christi  Salvatoris  sui  iia  crescerel  pariier  in 
merilis  ,  el  in  corona  ac  gloria  coelesli.  Dicit 
hoc  Pelrus  contra  Ii.ereiicos  qui  sc  Gnosdcos. 
id  est  scientes  et  in  cognitione  perfectos ,  vo- 
cabant  el  jactilabant ,  cum  essent  ignorantes  el 
errantes.  Veri  enim  Gnostici  sunt  fideles  qui 
suani  ignoraniiam  faicntur,  ac  siudent  crescerc 
in  cognitione  rerum  salutis,  ideoque  assidae 


«14 


COMMENTARIA  IN  II. 


orant  cum  Psalte  .  Revela  oculos  ineos ,  et  consi- 
derabo  mirabilia  de  lege  tua. 

IPSI  GLOHIA  ET   NUNC,   ET  IN  DIEM  jETEHNITATIS. 

Amen.  ]  Puta  in  omnem  a'ternitatem,  quandiu 
duratdies  ceternitatis  :  jElernitasenim  esl  quasi 
una  dies  ,  unumque  hodie  constans  semper  et 
perennans,  utdixiv.  B.VeXindiem,  idestintem- 
pus  aeternitalis,  puta  aeternum  quod  imaginamur 
aternitati  Dei  coexistere,  ut  illam  animo  con- 
cipere  et  aliquo  modo  apprehendere  possimus, 
dies  enim  saepe  pro  tempore  capitur  :  imagina- 
mur  enim  millia  et  milliones  annorum  semper 
sibi  succedentium  ,  idque  sine  fine,  ut  celemi- 
tatem  mente  concipiamus.  Sic  DavidaitPsal.76. 
6.  Annos  aternos  in  mente  habui.  Significat  hic 
S.  Petrus  fideles  debere  perpetuo  vita  et  voce 
glorificare  Deum  ,  ipsique  operari  gloriam  non 
praesentem  et  hodiernam  duntaxat,  sed  peren- 
nem  et  aeternam  ,  ac  jugitcr  cum  Ecclesia  ca- 
nere :  GloriaPatri,  et  Filio,  et  Spirituisancto;  sicut 
erat  in  principlo  ,  et  nunc,  et  semper  ,  et  in  seecula 
so3culorum.  Hoc  enim  faciunt  canuntque  perpe- 
tini  Beati  in  coelo,  quorum  vitam,  laudem  et 
felicitatem  nos  in  hac  vita  inchoare  decet,  ideo- 
que  mentem  abstrahere  a  rebus  terrenis ,  ca- 
ducis  ct  momentaneis ,  eamque  figere  in  coeles- 
tibus,  stabilibus  et  aeternis.  Praeclare  S.  Leo 
serm.  #2.  de  Passione  in  fine  :  Magni  nominis 
militidm,  inquit,  magnce  professionis  suscipimus 
disciplinam.  Sectatores  Christi  discedere  a  regia 
non  licet  via ,  sed  dignum  est  temporalibus  non 
occupari  ad  aterna  tendentes.  Idem  serm.  1.  de 
Resurrect.  Ex  qualitate,  ait,  temporalium  ac- 
tionum,  differentia  retributionum  pendent  mter- 
narum.  Et  inferius  :  Pro  transactis  habeantur  qux 
'  ex  maxima  parte  jam  non  sunt ;  el  mens  intenta 
mansuris  ibidesiderium  suumfigat ,  ubi  quodoffer- 
tur  aternum  est.  Quocirca  Ecclesia  nos  doccl 
Deum  orare,  ut  eo  reclore  et  duce  sic  transeamus 
perbona  temporalia ,  ut  non  amittamus  aterna; 
transeundum  enim  est  per  temporalia  et  transi- 
toria,  haerendum  infixis  et  aeternis.  Et  S.  Basil.  in 
Psal.  &8.  ageus  de  divitiarum  contemptu  :  A'e 


EPIST.  S.  PETRI.  Cap.  III. 

esto ,  inquit,  circa prmentia  hac  pusllloautde- 
jectiori  animo ,  quin  potius  vitam  illam  expectato 
bcatam  prorsus  ,  nec  utlo  fine  ctaudendam.  Pathe- 
tice  vero  B.  Petr.  Chrysologus  serm.  12Zi.  Quid 
stupemut  ?  ubi  sumus?  Quis  est  iste  quinos  eludil 
somnus  ?  Qua;  est  ista  qua  nos  tenel  oblivio  lelha- 
lis?  Quare  non  ccclo  mutamus  terram?  Quare 
noncaducis  emimus  alcrna?  Quare  non  perituris 


manentia  comparamus  ?  Nse  ille  alte  sterlit  qui 
ad  haec  vehemcntia  tonitrua ,  fulminaque  ver- 
borum  non  expergiscitur.  Nec  minus  ardentcr 
in  s&culi  asseclas  intonat  Nazianzcnus  orat.  16. 
Quis  prmlereunlia  pra?,leribil?lnstabilibus  et  alernis 
mentem  adjunget  ?  Quis  de  pratsentibus  rebus  tan- 
quam  de  abeuntibuscogitabit?  Quis  picluram  dveri- 
tate;  quis  umbram  a  vita  sempilerna  discernet? 
Congruenter  et  Seneca  cpist.  110.  Quid  miraris  ? 
Quid  stupes  ?  Pompa  esl.  Ostenduntur istatres ,non 
possidenlur  ;  et  dum  ptaccnt ,  transeunt :  adveras 
potius  te  converte  divitias.  Denique  S.  Bernard.  in 
Meditat.  c.  2.  clare  et  nervose  :  Dic  mihi,  ail ,  ubi 
sunt  amatores  mundi ,  qui  ante  pauca  tempora  no- 
biscum  erant  ?  Nihil  ex  cis  remansit ,  nisi  cineres 
et  vermes.  Attende  diligenter  quid  sunt ,  vel  quid 
fuerunt.  Homines  fuerunt  sicut  lu  :  comederunt  , 
et  biberunt  residerunt ,  duxerunt  in  bonis  dies 
suos  ,  et  in  puncto  ad  inferna  descenderunt.  Unde 
concludit  idem  in  Sentenliis  :  Infetix  proindequi 
in  hujus  vila?  lubrico  fidens,  pcriluram  insumit 
operam  ;  nec  advertil  quoniam  vapor  est ,  et  ad 
modicum  parens;  et  vanitas  vanitatum.  Si  sapi* 
ergo  optasque  csse  felix  : 

VlVE  VEMTATI, 

VlVE  IMMORTALITATI  , 

VlVE  jETEUNITATI. 

IIkc  solticilissima  meditalio  debct  esse  sapientis , 
ut  quoniam  brcvis  dies  istius  vita? ,  et  incerta 
sunt  spatia,  nunquam  sit  mors  morituro  impro- 
visa,  nec  inordinalum  incidat  ftnem ,  qui  se  novit 
esse  mortalem.  S.  Lco  scrm.  5.  de  jcjunio  7. 
Mensis. 


COMMENTARIUS 


£1S 


IN  PMMAM 


SANCTI JOANNIS 


EPISTOLAM. 


PROOEMIUM. 


ritu  hic  cx  morc  praemitto. 
iPrimum  dc  Epistoloe  auclo- 
' rilalc ;  sccunclum  de  auclo- 
rc ;  terlium  dc  argumento. 
Quoad  primum.  De  fideest 
hhonc  Epistolam  esse  Script. 
~  Canonicam.  Ilic  est  scnsus 
jcotnmunis  totius  Ecclesiae, 
exprcssus   tura  alibi ,   tum 
in  Concil.  Trident.  scss.  t\. 

Ubi    nola    dupliccs    csse   libros    Canonicos 

S.   Scriplurae.    Primi   vocantur  Protocanonici , 

(piasi  primi  canonis,  eo  ipiod  omni  ;evo  apud 

oinncs  babili  sinl  Canonici ,  iia  ut  de  corum 

uuctoritalenullus  unquamorlhodoxus  dubitarit. 

Secundi  vocantur  Dcuterocanonici,  quasi  se- 

cundi  canonis,  eo  quod  aliquando  Ecclcsia  aut 

Patrcs  de  eorum  auclorilate  dubitarint,  poslc- 

riori  tamcn  aevo  ab  omnibus  in  canonem  sunt 

recepli.Tales  sunl  libcr  Eslbcr,  Baruch,  Daniclis 

pars,  Tobias,  Judith,  Sapientia,  Ecclesiasticus, 

duo    Maehabacorum,    partes    quaedam   Evang. 

S.  Marci,  Luce  et  Joannis  ,  Epistola  ad  Hebneos, 

Epistola  Jacobi,  sccunda  Pelri,  secunda  et  ter- 

tia  Joannis  ,  Epistola  Judae,  Apocalypsis.  Caeteri 

omnes  sunl  Protocanonici  :  ergo  intcr  cos  est 

ct  Epislola  hoec  S.  Joannis  :  excepla  una  cjus 

particula,  dc  qua  suo  loco.  Vide  Bcllarm.  lib.  1. 

de  Verbo  Dci  cap.  !\.  Hoc  est  quod  de  ca   ait 

Euscb.   lib.   3.    Hisl.  1!\.   Jnter  ca  qua?  Jounnes 

scripsit  post  Evangclium  ,  clium  prior  illius  Epis- 

tola  cum  d  recchlioribus  ,  tttm  dveteribus  absque 

utla  hicsitutionc  recipimr  ,  quin  et  ab  haerelicis 

priscis  aequc  ac  modcrnis.  EtS.  August.  tract.  7. 

in  epist.  1.  Joannis  :  Canonica ,  ait,  esl  ista  Epis- 

tola,  pcromncs  genlcs  rccitutur,  orbis  terra?  auc- 

toritale  retinelur ,  orbcm  lcrrarum  ipsu  wdiftca- 

vit.  EtDionys.  Alcxand.  apud  Euscb.  I.  7.  Histor. 

c.  20.  Evungrtium  ,  ail ,  ct  prima  Joannis  Epistotu 

non  solum  vitio  curcnt ,  sedelium  summacum  vcr- 

borum  elcganlia  ma.rimo  sentcntiarum  ponderc , 

el    concinna    ctocnlionis   dispositione  pratscripta 

sunt  :  tantum  abcst  ut  vox  aliquu  barbara  ,  uat 

soUrcismus ,  aul  imperitus,  rudis  scrmo  in  iis  rcpe- 

rialuf. 

Quoad  sccundum.  Consentiunt  pariter  Oriho- 
doxi  auctorcni  Epistolae  CSSe  S.  Joanncm  Apos- 
toluin,  uli  habct  cjus  inscriplio.  ldipsum  satis 
indicat  slylus  Kpislolae  pcr  omnia  conscnliens 
Evangclio  S.  Joannis,  ulpote  candidus  ,  cl  cha- 
rilate  mclleus ,  plane  indicans  suuin  fontcui . 
pula  pcctus  S.  Joannis  candidum  et  charitaie 
nicllcum.  Ad  htec,  cadcm  in  hac  Epislola  qsx 
inEvangelio  inculcat,  ut  solertcradverlil  Euseb. 


lib.  7.  hist.  cap.  25.  Qui  attcnle  legit ,  inquii, 
inveniel  tttrimque  frequenter  vitam,  lucem,  dehor- 
tationem  d  tenebris,  creberrime  vcritatem  ,  gra- 
liam,  gaudium  ,  carnem  ac  sanguinem  Domini , 
judicium ,  peccatorum  remissionem  ,  dclectionem 
Pei  erganos,  prazceptum  nos  invicem  diligeudi ; 
srrvanda  esse  cuncta  prmcepta,  redurgulionem 
mundi ,  diaboli  et  Anlichristi ,  promissionem 
Spiritus  sancti ,  adoplionem  Dei ,  fidem  ubique 
d  vobis  expelilam ,  ubique  Palrem  et  Filium  ,■ 
ct  si  per  omnia  character  utri  usque  notetur  ,  pror- 
sus  unus  et  idem  Evangelii  et  Epistola  color  repe- 
rietur. 

Quis  ,  qualis  et  quanlus  fuerit  S.  Joanm  s 
colligilur  :  prinjo,  ex  ejus  stirpe  et  cognatione. 
Ipscenim  pwc  Apostolis,  caeterisque  viris  om- 
nibus  sanguine  proxime  altigil  Christum  ,  ejuj.- 
que  fuit  consanguineus  iu  secundo  vel  tertio 
gradu.  Fuit  enim  S.  Joannes  filius  Zehedaei  et 
Salomes,  quam  multi  putant  fuisse  filiam  S.  An- 
nae,  a>que  ac  fuit  B.  Virgo.  Unde  S.  Chrysost. 
Actor.  1.  5.  Joannem  vocat  fralrem  Domioi.  Et 
S.  Brigida  lib.  1.  nevel.  cap.  10.  S.  Joannem  vo- 
Cat  sororium  Christi,  quod  nalus  sit  ex  malris 
Chrisli  sorore  ,  ac  conscquentcr  B.  Virginis  fue- 
ril  nepos  et  Christi  consobrinus.  Idem  senliunl 
Beda  praefat.  in  S.  Joan.  S.  Bernard.  de  Lameut. 
Virg.  Hugo  de  S.  Victor.  et  Glossa  in  cap.  1.  ud 
Galat.  Alberl  Magn.  in  cap.  19.  Joan.  Abulensis 
inc.  20Matt.  U.  q.  bk.  §3.  S.  Antoninus,  Gerson 
ct  alii  multi,  adeo  ut  Joannes  Eckius  serm.  2. 
de  S.  Anna,  asseral  cos  qui  negant  S.  Joannem 
fuissc  Christi  consobrinum  ,  repugnare  SS.  Pa- 
tribus  el  Ecclesiac ,  ipsique  Scripluroe.  Verum 
hoc  aliis  minus  placel,  qui  censent  S.  Annam 
non  nisi  unam  habuisse  prolcm  ,  sicilicetB.  Vir- 
ginein,  id  eniin  niagis  videtur  decuisse  et  gra- 
vitalem  S.  Annae,  et  dignilalem  B.  Virginis  ac 
Chrisli ,  ul  docenl  Euthym.  Theophyl.  S.  Thom. 
Jansen.  Canisius ,  Baron.  Canus,  quos  citat  et 
seqnitur  Franc.  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  5. 
9ect.  l\.  lidcm  lanicn  sentiunlS.  Joannem  fuisse 
consanguineum  Chrisli. 

Porro  L.  Dexler,  ejusipie  conlinuator  Hclecas 
Epi^copns  Caesarauguslanus  in  Chronico,  quod 
nuper  in  Hispania  prodiit ,  tradunt  Zcbcdeum 
fuissc  fralreinS.  Barnaboe.achabuisseduos  filios, 
Jacobum  el  Joannem  Aposiolos  ,  ac  duas  filias, 
quarum  una  nupla  fucril  S.  Pelro  ,  allera  S.  An- 
dreae.  Addilquc  llelecas  :  Zebed&usqui  et  Aristo- 
bulus  ,  pater  Joannis  ct  Jacobi  Aposlolorum ,  ftut 
r  scptuag.  dttohtis  discipulis.  llic  cum  S.  Petro 
nomam  venil  :  indc  missus  in  Angliam  Episcopus . 
Martyr  occubuit  anno  secundo  fteronis.  Salom* 


816 


PROOEMIUM  IN  EPISTOLAM  PRIMAM  S.  JOANNIS. 


uxor  Zebedcp/. ,  muler  SS.  Joannis  et  Jacobl  anno 
ittatis  90.  Christi  42.  die  2h.  Maii  sanctissimc 
decessit  Verulis  in  Italia ,  quce  prius  cum  Jacobo 
/ilio  peragravit  Germaniam,  Angtiam  et  lialiam 
/incdicando.  Verum  horuin  fitles  sit  penes 
Dexlrum  el  Helecam.  Nam  ,  ut  alia  taceam  ,  Ve- 
rulis  quiescil  Maria  Jacobi,  ut  habet  Martyrol. 
r.oni.25.  Maii.  Heecautem  passiin  censelur  fuisse 
mater  Jacobi  minoris  ,  non  majoris,  qui  fuit 
frater  S.  Joannis;  nam  Marci  15.  hO.  expresse 
Maria  heec  vocatur  mater  Jacobi  minoris  et  Jo- 
seph,  ac  dislinguitur  a  Salome.  Unde  et  Mariaj 
Salome,  qua:  fuit  mater  SS.  Joannis  et  Jacobi 
majoris,  transitus  in  Martyrol.  Rom.  consigna- 
lur  alio  die,  puta  22.  Octobr.  ubi  et  Hierosoly- 
mis  diem  obiisse  dicitur.  Quare  viri  eruditi  sus- 
picantur  haec  et  similia  non  esse  genuina 
L.  Dextri  (.cui  S.  Hieron  dedicavillib.  de  Script. 
Lccles. ),  sed  sinistri  alicujus  lenebrionis,  qui 
Dextri  sibi  nomen  arrogarit,  ut  eo  se  suique 
cerebri  sensa  legeret  et  honeslaret. 

Ex  quo  colligitur  S.  Joannis  sapientia  et  sanc- 
tilas.  Sicutenimsol  radiis  suis  ea  magis  illus- 
Irat,  qiuB  magis  ipsi  sunt  vicina ,  ita  ut  quo 
aliquid  soli  est  vicinius,  eo  magis  ab  ipso  illus- 
tretur  ;  sic  pariter  Christus  quasi  sol  justitiae 
oriens  ex  allo  per  incarnationem  ,  radios  suce 
gratiae  magis  diffudit  in  eos  quos  carne  conjunc- 
los  habuit ,  et  ex  quorum  carne  carnem  as- 
sumpsit.  lla  B.  Virginem  summis  graliae  donis 
prse  omnibus  hominibus  et  angelis  dotavit,  quia 
illam  matrem  elegit  :  pari  modo  S.  Josephum 
prae  caeleris  illius  ccvi  viris  sanctificavit,  quia 
euminnutriciumetquasi  in  patremelegit.  Idem 
fccit  S.  Anuae  quasi.aviae  suae,  S.  Joachimo  quasi 
avo,  S.  Jacobo  majori  et  minori,  S.  Judae,  S.  Si- 
moni  Thadajo ,  quos  sibi  cognatos  creavit  Apos- 
lolos  ;  ac  Joanni  Baptistae,  quem  sibi  cognatum , 
ut  patet  Lucae  1.  vers.  36.  suum  fecit  para- 
nymphum  ,  ideoque  inter  natos  mulierum  eo 
non  surrexit  major ,  Matth.  11.  v.  11. 

Secundo,  quantus  fuerit  S.  Joannes  colligitur 
ex  eo  quod  inter  Apostolos  fuerit  proecipuus,  et 
post  Petrum  quasi  primus  ,  imo  Petri  socius  , 
ut  patet  Actor.  1.  13.  etcap.  3.  1.  et  cap.  8.  \h. 
Unde  Paulus  Galat.  2.  9.  Jacobus ,  ait,  Cepliaset 
Joannes  ,  qui  videbantur  columnce  esse ,  dexteras 
dederuntmiliiet  Barnaba?  societalis. 

Tertio  ,  ex  eo  quod  inter  quatuor  Cherubinos 
repraesentantes  quatuor  Evangelistas  Ezech.  1. 
10.  Apoc  h.  1.  S.  Joannes  comparetur  aquilae , 
eo  quod  mentis  acie  et  volatu  omnes  transcen- 
dens,  ad  ipsum  Dei  sinum  penelrarit,  indeque 
intonarilinysterium  generationis  Verbi,  dicens  : 
In  principio  eral  Verbum ,  ctc.  Aquila  enim  dicta 
est  ab  acute  videndo,  quasi  acuta  ab  acumine, 
licet  nonnulli  ab  aquilo  colore  vocem  ducant  : 
estenim  aquiluscolor  fuscusetsubnigerabaqua 
denominatus,  ait  Pierius  Hierog.  29.  cap.  21. 
Unde  S.  Hieron.  de  Script.  Eccles.  in  Joanne  et 
Papia  :  Clangat ,  ait ,  tuba  Evangelica  filius  to- 
nitrui ,  quem  Jesus  amavil  plurhnum ,  quiepec- 
tore  Salvatoris  doctrinarum  fluenta  potavit.  Ori- 
gen.  hom.  2.  in  diversos,  loquensdeS.  Joanne  : 
Vox ,  ait ,  spiritualis  aquila  auditum  pulsat  Eccle- 
sia,  vox  cdtivoli  non  votalilis  aeremcorporeum,  vel 
o?thera ,  vel  tolius  mundi  sensibitis  ambitum  su- 
pervolilantis  ,  sed  omnem  theoriam  uilra  omnia 
quce  sunt  et  qua;  non  sunt ,  citivolis  intima;  Tlieo- 
logia;  pennis  clarissima;  supernaque  contemplacio- 
nis  oUtulibtts  (ranscendentis.   Supervotat   itaque 


B.  Joannes  Thcologus  non  sotum  qute  inlelligi  ac 
dici  possunt ,  verum  etiam  qua;  superant  omnem 
inteltectumet  significulionemsupcrvehitur ,  extra- 
quc  omnia  ineffabiti  mentis  volatu  in  arcana  unius 
omnium  principii  exattatur.  Et  mox  :  O  beute 
Joannes  .  vnn  immerito  vocaris  Joannes  ,  id  est , 
cui  donatumest.  Cuienim  Tlicologorttm  donatum 
cst ,  qttod  tibi  donatum  est ,  abdita  videlicel  penc- 
trare  mysteria  ?  Deinde  cum  dixisset  Petrum  ty- 
pum  gerere  actionis  ,  Joannem  vero  contempla- 
lionis  subdi  f.Spiritale  igitur  pelaurum,  citivolum, 
deivolum,  Joannem  dico  Theologum ,  omnem  vi- 
sibitem  el  invisib'Jem  creaturam  superat ,  omnem 
inlctteclum  penetrat ,  et  deiftcatus  inDeumintrat 
se  deiftcantem ,  etc.  ;  non  enim  aliler  potuit  as- 
ccndere  in  Deum ,  nisi  prius  fierel  Dcus.  Additque 
Paulum  raptum  in  tertium  coclum  et  Paradisum, 
Joannem  vero  plusquam  hominem  raptum  su- 
pra  omnes  ccelos  in  paradiso  paradisorum , 
liocest,  in  causa  omnium  audisse  unum  ver- 
bum  ,  per  quod  facta  sunt  omnia  ;  ideoque  in 
Deum  quasi  transmulatum  fuisse.  Hinc  S.  Dio- 
nis.  Areop.  Epist.  ad  S.  Joannem  eum  vocat  solem 
Evangelii. 

Rursum  quod  S.  Joannes  a  Christo  nuncupa- 
tus  sitBoanerges,  idest,  filius  tonitrui,  Marci  3. 
17.  hoc  est ,  fulmen.  Fuit  ergo  ipse  Ceraunius  , 
id  est,  fulmineus ,  tonans  et  fulminans  :  ejus 
enim  oratio  erat  tonitru,  quia  vita  ejus  erat  fut- 
men ;  quod  de  S.  Basil.  ait  Nazianz.  inejusElogio. 
Unde  S.  Epiphan.  haer.  73.  Joannes ,  ait ,  revera 
tonitrui  fdius  per  propriam  suarn  grandiloquen- 
tiam,  velut  ex  quibusdam  nubibus  a  sapieniia; 
y aznigmatibus  3  piam  nobis  de  Filio  intettigentiam 
persuasil. 

Quarto,  quod  unus   ipse  omnes  Sanctoruin 
gradus  et  laureas  meru  it ,  eosque  heroicos  et  pri- 
mos  Joannes  enim  primo  ,  obexcellentem  animi 
puritatem  fuit  terrestris  angelus,  angelos  supe- 
rans,  non  natura,  sed  virtute,  illibatae  virgini- 
tatis ;  secundo ,  idem  fuit  Patriarcha  ,  quia  solus 
ipsecaeteris  Apostolis  diutissime  supersles  fuil, 
communis  omnium   lidelium  pater,   basis  et 
columen.  Unde  S.  Hieron.  de  Script.  Eccles.  in 
Joanne  :  Totas  ,  ait ,  Asia;  fundavit  rexilque  Ec- 
clesias  ;  tertio  ,  idem  fuit  Apostolus  ,  Episcopus, 
Hierarcha  ,  Doctor  ,   Evangelista ,  Propheta  in 
Apocalypsi;  Martyr,  tum  quia  Christoin  Cruce 
assistens,  omnes  ejus  dolores  et  mortis  agones 
per  compassionem  et  amorem  intimum  susti- 
nuit :  tum  quia  Romae  a  Domitianoin  dolium  fer- 
ventis  olei  fuitimmissus,  esto  per  miraculum 
illaesus  exiverit.  Unde  Polycrates  apud  Eusebium 
lib.  5.  hist.  cap.  23.  scribens  ad  Victorem  Ro- 
man.  Pontif.  His  accedit ,  ait ,  Joannes ,  qui  su- 
per  pectus  Domini  recubuit  ,  qui  sacerdos  fuit, 
qui  laminam  auream  gestavit ,  qui  Marlyr  et  Doc- 
lor  extitit ,  qui  tandem  Ephesi  morte  consopitus 
occubuit.   De  lamina    aurea ,    quam    in  fronte 
gestavit  S.  Joannes,  quasi  coronam,  Episcopa- 
tus   insigne ,   astipulatur  S.  Hieron.de  Script. 
Eccles,  in  Polycrate,  et  Niceph.  lib.  2.  cap.  Uh. 
Idem  de  S.  Jacobo  dixi  in  Epistolac  ejus  Prooe- 
mio.  Quocirca  apte  vocatus  est  Joannes,  Heb. 
Jehochanan,  et  crasi  Jochanan,  id  est ,  gratiu 
Dei ,  vel  potius  misertus  est  Deus  ,  aut  gratiosus 
Deo  ;  perinde  ac  Baptista  ille  coaevus  eadem  de 
causa  ab  angelo  vocatus  est  Joannes,  Lucne  1. 
13.  Joannis  enim  Baptistae  gratias  ac  dotes  ha- 
buit  Joannes  Evangelista  ,  et  insuper  alias  ma- 
jores,  quas  jam  recensui  et  recensebo  ,    adeo 


rnoconuM  IN  epistolam  pmmam  s.  joanni^. 


ut  Christus  inler  duos  lios  Joannes  fucrit  quasi 
sol  inter  Jovcm  et  Lucinam  ;  fiaptista  cnim  fuit 
praxursor,  Kvangelista  pedissequus  Clnisii. 
Fuit  ergo  Joannes  ,  quasi  lilfusCharitura ,  filius 
gratiarum,  in  quo  scilicet  ornandoetdccorando 
omnes  Cliariles,  omnes  gralia;  conspirassc  si- 
deanttir,  adeoque  trtea  Christianorum  Charites 
sunt  Christus  et  uieiqup,  Joannes. 

Quinto,  quia  Joannes  Christo  prae  caeteris 
Apost.  fuit  faniiliaiis  ,  et  quasi  a  secretis  :  unde 
ipse  passim  se  vocat  discipulum  quem  diligebat 
.cmis.  Hinc  et  transfigurationi  ejns  ac  orationi 
in  horlo,  sccretisque  ejus  miraculis  intcrfuil : 
unus  ipse  in  ullima  coona  super  pcctus  Clirisli 
recubtiit,  quod  summum  muiui  et  reciproci 
umoris  fuit  indicimn,  aequc  ac  fonienlunj  et 
augmentum  :  e  Cliristi  enim  pectore  arcana  di- 
vinse  sapientiae ,  el  gratiarum  aliiora  prae  caeteris 
Uuenta  potavit,  ul  ait  S.  August.  tract.  18.  in 
Joannem;  atque  supra  tcniplum  Verbi  recum- 
bens,  aulam  divinae  pleniludinis  scrutalus  est, 
ait  S.  Amhros.  in  psal.  118.  Oclon.  2.  et  S.  Ilier. 
in  Ezech.  c.  2.  Joannes,  ail,  recubuit.  in  pcctore 
cjus,  at  hauriret  flucnta  sapientice ,  ut  posset  di- 
cere  :  In  principio  crat  Verbum;quia  enim  in  pec- 
torc  Clirisli  suntomnes  llicsauri  sapientiie  et  scien- 
tice  abscondili,  merilo  sttpcr  pcclus  ejusrecumbit, 
qucmmajorecictcrissapienlia;  et  scicntia?  singularis 
munerc  donut ,  ail  Beda  homil.  de  S.  Joanne, ;  et 
Laurent.  Juslinian.  iibro  dcAgone  Cbristi  cap.  5. 
Sapienlice,  ail,  arcana  contemptando  rimaris , 
curris  pcr  angetos,  discurris  per  Archangelos,  cai- 
terasque  spirituum  tegioncs  consideralionis  penna 
percurrendo  rimaris  :  libi  nunc  pandunttir  indici- 
biles  sapientia?  thesauri,  tibireserantur  rcvelatio- 
num  sacra  mystcria,  divinitalis  altitudo,  aterna 
Vcrbi  gencratio,  et  coclcslis  gloritv  triumphale 
rrgnum.  Quin  et  Plutarcb.  lib.  1.  Conviv.  q.  3. 
Locus,  inquit,  infra  dominum  uxoris  ct  libcrorum 
est ,  qui  in  sinu  esse  diccbantur.  Fuil  ergo  Joanncs 
filius  Cbristi,  ideoque  in  sinu  cjus,  quasi  I3en- 
jamin  recubuit. 

Porro,  quanta  ex  eo  cbaritalis  zcliquc  inceu- 
dia  lKiuscrit,  patet  cx  gestis  cjus,  noii  taiitum 
in  fundandis  Eeclesiis  quaquaversum ,  sedetiam 
in  curanda  singulorum,  cliam  perdiiorum ,  sa- 
lute.  Ex  uno exemplo disce  csetera.  NarratFuscb. 
cxClem.  Alex.  lib.3.  llisi.  23.  S.  .loannem  Kpiseopo 
cuidam  commendasse  adolescentem  quemdam, 
qui  scductus  a  sociis  taiidem  faclus  sitprinceps 
latronum.  ReversusS.  Joan.  ad  Episcopnm:  Age, 
inquit,  6  Episcope,  depositttm  rcpra?scnta,  qttod 
tibi  cgo  planc  ct  Chrisltts  commendavimus ,  Eccle- 
sia  lcstc  qttam  regis,  Jttvcncm  illttm  rcpcto  d  tc 
ct  animam  fratris.  Cumque  illc  suspirans  diceret 
cum  morluum  esse,  Dco  scilicet,  factumque 
principem  iatrohum.  His  auditis  Apostoius  vcs- 
len\  continuo  qtta  crat  induttis,  scidit ,  el  cttm  in- 
gcnti  gemitu  feriens  capttl  suum ,  bonttm  tc  ,  in- 
qitit ,  cttstodiin  fralris  aninuv  dereUqui.  Scd  jam 
ytttnc  mihi  cqttits  parctur  ,  ct  dux  itincris.  V.t  con- 
fcstim  ab  ipsa  Ecclesia  ascendens  condtus  propera- 
bat.  Cnmqiic  pervenisset  ad  locum ,  atlinctur  ab 
hii  latronihus  qui  custodias  obscrrahant.  It  illc 
neque  cfTugere,  neque  prorsus  declinare  usqUam 
nilens;  ingenli  tantum  vocc  proctamabat  :  Quia 
ad  hoc  ipsum  veni }  attducite  mihi  principem  pes- 
irum.  Qui  cum  veniret  urnutttts,  eminus  agnito 
Joannc  Aposlolo.  pudore  actus  infugam  vcrtitttr. 
Illeequo  post  cttm  adntisso,  confeslim  inscqtiititr 
fugiiantcm,cliama'(alis  oblitus,shntttct  rlamans : 

liOHNEL         A    I.  IPIDK.      TOM.    X. 


Otiidfugis,  6  ftli,  patrem  tuum?  Qttid  fugis  inermr  m 
senem?  Miscr,  tuere,  noli  timere,habes  ddhuc  spem 
vitOi.  Ego  Christo  rationem  reddam  pro  te  certt 
mortem  libenter  pro  lc  excipium ,  siculcl  Dominus 
exccpit  pro  nobis,  et  pro  tua  anima  dubo  anirndm 
meam.  Sta  tantum  .  et  crede  mihi,  quia  Christui 
me  misil.  At  ille  audicns  reslilil,  ac  vultttm  dr- 
misit  in  terram ;  post  hoc  arma  projccil,  tum 
deinde  tremefactus  ft<hut  amarissime,  et  accedentis 
ad  se  senis  genibus  provolvitur,  gemitibu»  ct  ulu- 
lalibus  quibus  polerut  satisfaciens ;  c/  uberrimls 
lacrymarum  suurum  fonlibus  ilerum  bapluaba 
lur,  occultans  solam  dextcrum  sttum.  Aposlolm 
oero  jurisjurandi  sacrumenta  se  ci  Sutvutore  im- 
pctiaturum  vcniam  pollicots,  simutque  genibus 
cjus  provolutus ,  atque  ipsam  dextr iam  ,cjl  cttjtts 
ccedis  conscientia  torquebdtur,  tantjaum  jam  per 
pauiitentiam  purgatam  deoscutans ,  ad  Ecclesiam 
revocat ,  et  indesincnler  pro  co  oraliones  profun- 
dens,  et  cum  ipso  paritcr ,  dttcens  crebra  jejuniu, 
indutgcntiam  u  Dco  qttam  ci  polticittts  fucrat ,  «e- 
petebal.  Scd  et  vuriis  snmonum  consolationtbus, 
vetut  quibusdam  prmcantalionibus  cffcros  et  ex- 
territus  cjtts  animos  miligabat.  ^cc  priiis  abstitit, 
quam  eum  in  omnibus  emendalnm  etiam  Ecclesuv 
pra>ficeret. 

Ex  quo  Joannis  cxemplo  discant  Episcopi,  Pas- 
lores,  Praefecti,  Magislri,  quanlum  ciijusquc 
lidelis,  etiam  juvenis  et  perdili,  smc  cura?  cfe- 
diti  curam  gerere  debeant ,  ac  rursum  si  perditus 
sit  modum  eum  revocandi  esse  cnm  qoem  bir 
usurpavitS.  Joannes,  nimirum  summam  commi- 
seralionem,  humilitatem ,  dilectionem.  tjnde 
S.  Chrysost.  Theodoro  lapso  hoc  S.  Joannis  fac- 
lum  proponens,  hortansque  ad  pcenitentiam, 
commendat.S.  J oannis condcsccnsum  et  mansuetu- 
dinem,  et  suavilatcm  illicem ,  quoniam  prior 
cruentam  dextcram  cxoscutalus  est ,  hcvrens  in 
amplexu  adolescenlis,  et  ea  via  rcduxil  ad  umis- 
sam  virtutcm. 

Porro  boc  summi  amoris  et  honoris  privilc- 
gium  recumbendi  in  sinu  Cbristi,  Joanni  soli 
praeomnibiis  Apostolis  concessum  fuit  quatuor 
dc  causis, 

Prima  :  ul  ipse  ejus  incarnalionis  et  secrelo- 
rum  essct  testis  omni  exceptione  major,  utpotu 
qui  proximus  illi  et  familiarissimns  exlitissei , 
adeoque  in  sinuejus  recubuissel.  Onde  Riipen. 
explicans  iilud  .loan.  13.  23.  Eratergo  recumbens 
tintts  cx  discipulis  ejus  in  sintt  Jcsu ,  quemdiligebat 
Jesus,  ait  hoc  dicere  Joannem,  ut  suo  Evan- 
gelio  Qdem  astruat :  Hic  cnim,  inquit,  pr/rcipu'- 
digniis  fulr  testis  est,  qui  adeo  vcritati  quam  nai  - 
rat  pra?scns  cognitor  intcrfuit ,  ut  recumbcrcl  in 
sinu  cjus  famitiaris  ac  dilectus ,  cl  illi  Verho  i 
cttnctis  mortatibus  propc  admisstts  ,  quod  crttctu- 
tum  dc  cordc  Patris ,  ct  curo  factum,  ultius  pt  r- 
sonarc  dccrcvrrut  pcr  lingttum  ct  catamttm  cjas. 
Fndc  S.  Joannes  eodem  quasi  sigillo  obs 
nans  Evangelii  sui  fidciu  cap.  uli.  cum  \. 
dixisset  de  sc  :  Qui  d  recubuit  in  ccena  s&pcr 
pccttis  cjus ,  subjungit  vers.  2'i.  Hic  est  dixipulus 
illcqui  tcslimonitnn  pcrhibcl  dc  liis  el  scripsit  bu  . 
ctscimtts  quiu  vcrttm  cst  tcslimonium  ejus  ,  ct  ini- 
lio  epislol;e  :  Quod  fuil  ab  inilio  ,  ail,  tptod  un 
vimus,  quod  vidimus  oculis  nostris,  quotl  perspes  l- 
uuts ,  qttod  mantts  nostrtr  contrcctuirrttnt ,  dc 
1'crbo  viuc,  ctc.  tcstamurct  annnntiamus  vobis. 

Secunda  :  ad  commendandum  decus  virginita- 
lis  :  ob  hanc  cnim  meruil  a  Cbristo  pra;  cocteris 
tliligiet  in  sinu  ejus  recumbere.  Ua  ibidem.  Bu- 

103 


m 


PROOEMIUM  1N  EPJSTOLAM  PRIMAM  S.  JOAiNNlS. 


peri.  ait  in  S.  Joanne  coinpletum  illud  $apientis 
dictuinProv.  22.  U.  Quidiligit  cordis  mundilicm, 
proptei  graiiam  labiorum  suorum  habcbit  amicum 
regem  ;  Quia  vidclicet  proptcr  excetlentem  castita- 
tis  decorcm  dignus  fuit  dc  ipso  sacro  Dominici 
pectoris  fontc divinitalemejusdem  Vcrbi ,  et  a;t€rni 
potare  secrcla  principii. 

Unde  S.  Cyrill.  1.  9.  in  Joan.  c.  15.  ait  S.  Joan. 
nos  hortari  ad  bene  vivendum  ;  sivolumus  divina- 
rum  rerum  cognitionem  adipisci.  Exempto  enim 
seipsum  nobis  proponit,  qat  sic  diligebatur  d  Chris- 
to,  ut  in  sinu  ejus  sederet.  ltli  enim  summopere 
Deo  propinquant ,  qui  mundo  corde  sunl ,  quibus 
pracipuum  a  Salvatore  munus  attribuilur,  Beati 
enimsunt ,  inquil,  homines  mundo  corde,  quoniam 
ipsi  Deum  videbunt.  ISempe  isla  bcatificatio  vera 
extitit  in  Joanne.  Vidil  enim  gloriam  Chrisli ,  ut 
ipse  testatur,  gloriam  quasi  unigeniti  d  Pulre. 
Nullus  enim  Patrem  vidit,  nisi  qui  d  Deo  est,  id  est, 
Fitius  Dei  :  quivero  procul  se  d  turpiludine  remo- 
vent,  et  inanibus  hujus  vita  curis  mente  non  agi- 
lantur ,  illi  supraquam  animus  per se  hominis  ferre 
potest,  gloriam  suam  Christus  revelare  solet.  Hinc 
etipseJoannes  Apoc.  lZi.  1.  vidit  virgines  proxi- 
mas  agno,  ipsum  per  omnia  sequi,  ac  cantare 
cauticum  novum,  quod  nemo  alius  cantare  po- 
test. 

Tertia:  recubuit  Joannes  in  sinu  Christi,  ut 
inde  secretiora  et  sublimiora  Evangelii  et  Apo- 
calypseos  mysteria  hauriret  quee  mundo  pande- 
ret.  Unde  Ecclesia  in  officio  S.  Joannis  Respons. 
lectionis  8.  canit :  Isle  est  Joannes,  quisuper  pec- 
tus  Domini  in  ccena  recubuit.  Beatus  Apostolus 
eui  revelata  sunt  secreta  ccclestia :  fluenta  Evan- 
gelii  de  ipso  Dominici  pecloris  fonte  potavit.  Ideo- 
que,  ut  ait  Beda  ,  Evangelium  S.  Joannis  caetera 
omnia  sublimitate  transcendit ;  et  S.  Aug.  tract.  18. 
in  Joannem  :  Joannes  Evangelista,a\\,inter  con- 
sortes  et  comparticipes  suos  alios  Evangelislas ,lwc 
prxcipuum  et  proprium  donum  accepil  d  Domino, 
super  cujus  pectus  in  convivio  discumbebat ,  ut  pcr 
hoc  significaret ,  quia  secreta  altiora  de  intimo 
pectore  ejus  potabat,  ut  ea  diceret  de  Filio  Dei,qu& 
parvulorum  menles  fortassis  intentas  excitare  pos- 
sint,  implere  autem  nondum  capaces  non  possint. 
S.  Chrysost.  praefatione  in  S.  Joan.  ail  angelos 
multa  didicisse  a  S.  Joanne,  ac  proinde  ipsos 
etiam  Cherubinos  el  Seraphinos  avide  eum  suum 
Evangelium  et  Apocalypsin  intonantem  au- 
diisse. 

Quarta  :  ut  expectore  Christi  sugeret  delicias 
amoris  ejusdem,  juxta  illud  Cantic.  2.  5.  Fulcite 
me  floribus,  stinale  me  malis,  quia amore  langueo. 
Causam  subdil  :  Lreva  ejus  sub  capite  meo ,  et 
dextra  illius  amplexabiturme;  et  S.  Joan.  Evang. 
c.  1.  dans  causam  cur  per  Christum  solum  gratia 
et  veritas  facta  sit ,  subdit :  Deum  nemo  vidit  un- 
quam ,  unigenitus  qui  est  in  sinu  Patris,  ipsc  enar- 
ravit  nobis.  q.  d.  Christus  in  sinu  Patris  hausit 
omnem  Patris  graliam,  amorem  et  sapientiam, 
eaque  nobis  communicavit,  sic  et  Joannes  ea- 
dem  hausit  e  sinu  Christi,  ac  nobis  communi- 
cavit.  Ferunt  aquilam  (quod  est  stemma  et  in- 
signe  S.  Joannis)  illum  pullum  prae  caeteris 
adamare,  cui  corde  suo  incubavit :  ila  Christus 
plus  adamavit  Joannem,  cui  pectore  et  corde 
incubuit.  Unde  S.  Bernard.  serm.  23.  in  Cantic. 
cum  dixisset  Magdalenam  devotionis  suae  fruc- 
tum  invenissc  apud  pedes  Christi ,  subdit :  Porro 
Thomas  in  latere,  Joannes  in  peclore ,  Petrus  in 
ama  Patris,  Paulus  in  terlio  coclo  secreti  hujus 


gratiam  sunt  assecuti ,  etC.  Prior  mulicr  (Mag- 
dalena)  stravit  sibi  in  tuto  humUitatis  et  spei , 
Thomas  in  solido  fidei,  Joanncs  in  kilo  charilalis, 
Paulus  in  intimo  sapieutiv,  Pctrus  in  luce  veritatis. 
ldem,  vel  quisquis  estauclor,  serm.  S.  decoena 
Domini  :  Jesus,  ait,  valde  eum  diligcbat,  quem 
tanto  Iwnorc  sublimabat.  Oquam  bcne  quisscebat, 
qui  supcr  pcctus  Cltrisli  quicscebatl  O  bsatc  Apos- 
Lote  Dei  discipule  Jesu  Christi,  Joanncs  beate,  uti- 
nam  mcrcrer  illius  didcissimos  pedcs  osculando 
lacluymis  rigare,  in  cujus  pectore  lu  meruisli  dor- 
rriire  l  Utinam  faciem  itiius  d  longs  salism  possem 
conlcmplari,  in  cujuspectore  tam  dtdciter  dormire 
meruisti.  Per  sinum  sive peclus  significabatur  illud 
sccretum,  de  quo  bibit  divinitatis  sacramsntum. 
Hinc  diligebat  Joannem  non  plus  omnibus,  sed 
familiarius  ,  ut  per  pacem  exiret  dsvita,  non  pir 
passioncm. 

Quinta  :  Christuscollocans  Joannem  in  sinu  et. 
pectorc ,  eum  quasi  in  iilium  adoplavit.  Solent 
enim  parentes  filios  quasi  pignoraclarissima  ad 
pectus  et  ubera  admovere,  iisque  complecti.  Hinc 
Christusmoriensin  cruceeummatri  quasi  filiuni 
pro  se  substiluit  dicens  :  Mulier,  ecce  filius  tuus; 
etJoanni:  Ecce  mater  tua.  Solent  enim  nepotes 
niorienie  fllio,  avis  et  aviis  injus  proximum 
lilialionis  et  haereditatis  succedere.  O  commuta- 
tionem!  exclamat  S.  Bern.  serm.  in  illud  Apoc. 
Signum  magnum  apparuit  in  ccelo  :  Joannes  tibi 
pro  Jesu  traditur,  servus  pro  domino ,  disciputus 
pro  magistro,  ftlius  Zebeda>i  pro  Filio  Dei,  homo 
purus  pro  Deo  vero.  Fuitergo  S.  Joannes  Benja- 
min  B.  Virginis,  imoBenjamin  Christi,et  quasi 
Benjaminus,id  esl,  minimusnatu  Aposlolorum, 
et  prre  omnilnis  gratiosus  ac  lenere  dilectus,  in 
sinu  Cbristi  requievit.  Officium  ergo  S.  Gabrielis 
Archangeli  sortilus  est,  ut  esset  piveco  Christi , 
et  custos  B.  Virginis,  ideoque  nonnulli  censent 
S.  Joannem,  cum  vellet  adorare  angelum,  abeo 
probibilum  cum  diceret  :  Vide  ne  feceris  :  con- 
servus  tuus  sum ,  Apoc.  19.  10. 

Sexlo,  S.  Joannes  Christo  in  cruce  toto  tem- 
pore  passionis  usque  ad  mortem  astiiit,  ubi  sane 
Christum  se  immolantem ,  et  immolatum  pro  sa- 
Iute  generis  humani  jugiler  aspiciens,  miros  ab 
eo  rerum  divinarum  sensus,  ac  viriulum  om- 
nium  ardores  accepit.  Idem  primus  posl  Christi 
resurrectionem  cum  Petro  ad  monumentum  cu- 
currit,  imo  Pelro  praecucurril.  Idem  Christo 
apparente  piscantibus  primus  eum  agnovit ,  di- 
cens:  Dominus  est ;  quod  S.  Hieron.  1.  1.  contra 
Jovin.  virginitatis  merito  adscribit  :  Solus ,  in- 
quit,  virgo  virginem  agnoscit,  et  alibi  :  Prior 
virginitas  virginate  corpus  agnoscit;  et  Cyrillus  : 
Joannes,  inquit,  propter  mentis  puritatem,  et 
cordis  ocutorum  acumen  ad  inteUigendum  eral  ap- 
tissimus  ;  unde  solus  signum  slalim  inteUexit ,  el 
Christum  adesse  cognovit,  et  aliis  nilul  dubitans 
significavit.  Chrysost.  vero  Joannem  cum  Petro 
comparat :  Proprios,  inquit,  mores  referunt  Pe- 
trus  et  Joannes  ;  Ute  ferventior ,  hic  altior  erat  : 
ilte  vehementior ,  hic  perspicacior ;  ideo  Joannes 
prior  novit  Jesum.  Petrus  prior  ad  eum  propera- 
vit;  et  Origenes  :  Pelrus ,  inquit,  in  forma  ac- 
lionis  ac  fulei  ponitur,  Joannes  aulem  contempla- 
tionis  et  scientioz  typum  imitatur  :  unus  siquidem 
recumbebat  sttper  peclus  Dominicum,  quod  esl 
conlemplationis  sacramentum ,  atler  sape  lituba- 
bat ,  quasi  trepidce  actionis  symbolum 

Hinc  palet  S.  Joannem  prae  caeteris  Apostolis  a 
Christo  fuisse  dilcclum,  uti  expresse  aitS.  Aug. 


M.OOEMIUM  IX  EPISTOI 

iract.  16.  el  12&.  in  Joanncm,  et  S.  Chrysosto- 
mus  homil. 71. in  Joannem,Thcopli.  et  Euthym. 
in  Joan.  13.  ac  consequcnier  S.  Joanncm  vicis- 
sim  praecaeteris  maxime  dilexisseChrislum.  Illc 
<nim  magis  diligilur  a  Christo,  qui  magis  cum 
diligit,  majorcinque  babct  charitatem,  Joan- 
nis  1U.  21,  et  Proverb.  8.  17.  ait  Sapientia  :  Ego 
diligentes  mediligo.  Porro  S.  Hieron.  I.  1.  conlra 
Jovin.  Joannem  a  Christo  plus  dilecium  ccnset, 
eo  quod  essct  virgo,  et  minimus  natu  Apostolo- 
rum.  Sic  et  Euthym.  in  cap.  23.  Joannis,  asscrit 
Joanncm  tanlam  d  puero  caram  habuisse  purita- 
lis ,  ut  ne  turpem  quidem  cogilalionem  unquam  in 
corsuum  ascendere  permiserit.  S.  Chrysosl.  addil 
alteram  amoris  causam  cxcellentem  animi  hu- 
militatem  ac  mansuctiulincm,  quas  adeptus  crat 
postquam  dc  praeeminenlia  corrcptus  fuerat. 
Tcrtiam  indicat  Theophyl.  Joannes,  ait,  inno- 
centissimus ,  simplicissimus ,  mansueiissimus  om- 
nium  erat,  et  ideoditigebatur.  D.  Thomas  enume- 
ratinter  amoris  causas  sapientiam  singularem, 
ct  amoris  Dei  vehemenliam.  Alibi  juventutem 
ait  majora  sibi  benevolentiae  ac  familiarilalis 
indicia  vindicasse. 

Septimo ,  quod  Christus  in  cruce  moriens  Joan  • 
nem  quasi  fratrem  sihi  suhstituit,  assignans 
eum  pro  se  quasi  filium  B.  Virgini  :  Mulier,  in- 
quit,  ecce  fdius  tuus;ac  vicissim  Joanni  cam 
assignans  quasi  matrem  :  Ecce,  inquit,  mater 
tua.  Undc  et  Joannes  quasi  filius  Virginiscuram 
loia  vita  egit ,  ejusquc  fuit  cusios,  tuior  et  pro- 
visor,  ac  cum  ea  Ephesi  hahitavit,  cx  cujus 
eontinua  familiarilate  ct  colloquiis  quanla  coe- 
lcstium  arcanorum  lumina,  quantos  charitatis 
igncs,  quanta  virlutum  omnium  documenla  ct 
incilamenta  hauserit,  cuilibet  facile  cst  conji- 
cere.  Hoc  esl  quod  citalis  Chrisli  verbis  subdit 
Joannes  Evang.  cap.  19.  27.  Et  ex  illa  hora  acce- 
pit  eam  discipulus  in  sua  (alii  legunl  in  suam, 
scilicet  matrem),  graece  e<j  <S<*,  id  est  in  pro- 
pria,  scilicet  bona ,  inquitS.  Amhros.  Enchir. 
ad  Virg.  non  temporalia,  quaejamChristi  amore 
reliquerat,  sed  spirilualia.  Accipile ,\m\[\\i  ,Spi- 
ritum  sanctum;  neque  enim  mater  Domini  tiisi  ad 
possessioncm  gralUe  demigrarct,  ubi  Cliristus  ha- 
bcbat  habitaculum ;  et  S.  Aug.  tract.  119.  in  Joan. 
Suscepit ,  ail,  eam  discipulus  in  sua  non  praidia  , 
quiv  nulla  propria  posside.bat ,  scd  ofjicia ,  qua  pro- 
pria  dispensatione  exequenda  curabat ;  et  S.  Cy- 
rillus  in  c.  19.  S.  Joan.  Commendavit,  ait,  Christus 
matrcm  discipulo,  ut  oflicium  filii  in  eam  servaret. 
Matrem  similiter  admonuit ,  ut  parentis  in  disci- 
pulum  auctoritatem haberct :  amore  videlicetalqitr> 
charitatc  non  minus  illos  conjungi  voltiit,  quamsi 
naturai  maxima  propinquitate  conjuncti  essent: 
et  S.  Cypr.  tract.  de  Passione  :  Passus  est ,  ail, 
a-tfuanimiter  Joscph  sibi  Joanncm  in  hoc  servitio 
prwponi,  qucm  digniorcm  se  judicabat ,  et  ideo 
maximc  ,quia  magislri  electio  sic  negolium  ordi- 
nabat. 

In  rcvelalionibus  S.  Brighhe,  quas  defendit 
Cardin.  Turrccrcmata ,  prohanlquc  non  solum 
< •rudili  Theologi  ut  Michacl  Medina  ,  Alfonstis 
Mendoza,  Pclrus  f.anisius,  Marlinus  Dclrio,  clc. 
sed  et  Bonifaciiu  IX.  ct  Martinus  V.  Pontilices  in 
Canoni/.alionc  ejusdcm,  baec  dc  sancto  Joaniic 
hahcnlur  :  S.  Joanncs  apparcns  S.  Brigidae  mo- 
nensque  cam  conicnmerc  oninia  niundi  hona, 
eaque  rcspectu  aelernoruin  non  plurisfaccn' 
quam  siliquaa  porcorum,  ac  sequi  viam  cruci- 
iixi  Dci,  quce  in  principio  cst  arcta,  sed  in  Hnc 


Ali  PRIMAM  S.  JOANNl?. 

gaudiosa  :  Ego,  inquit,  sum  ilie  qui  scripturam 
auream  plenius  agnovi,et  agnoscendo  augmentavi. 
Ego  fui  nudatus  ignominiose,  sedquia  patienter  sus- 
tinui,  Deus  vestivit  animam  meam  veste  immortati. 
Ego  etiamfui  intinctus  oleo;  ideo  nunc  gaudeo  oleo 
latitia sempiterna?.  Egoinsuper post  Matrcm  Deile- 
vissimamorle de mundo transivi ,  quiacuslos  Mairii 
Dei faclus  fui ,et  corpusmeumest  inioco  quielissimv 
et  securissimo.  Ita  rcfcrtS.  Brigida  lih.  h.  Bevelat. 
c.  1.  et  c.  23.  narrat  se  audissc  B.  Virginem  di- 
centem  S.  Joanni :  Tu  inter  Apostoios  vicinius  milu 
appropinquasti,  majoraque  sigua  diteclionis  ex- 
pcrlus  es  pra  aliis  ,  el  amarior  libi  passio  FiUi  nu 
facla  est ,  quem  pra  ca?leris  ciarius  aspexisli;  et 
quia  prce  cateris  fralribus  tuis  longius  vixisli,  < ■  t 
quasi  in  ipsorum  omniam  Marlyr  fuisti  (planiu> 
legit  Codex  Farnesianus;  et  inter  eos  quasi  Mar- 
tyr  fuisti)  ideo  ptacuit  Deo  te  vocare  de  mundo 
morte  levissima  post  me ,  quia  Virgo  virgini  fuit 
commendata ,  ideo  fiel  quod  petisti,  et  non  pro- 
longabilur. 

Denique  sanctum  Joannem  adhuc  vivcre  curn 
Elia  et  Henoch  in  Paradiso  terrestri,  accum  eis 
venturum  in  fine  mundi,  ut  contraAntichristuni 
decertet,  censuit  Hippolytus  traclat  de  Con- 
summat.  sieculi,  et  alii  plurcs,  teste  Theophil.  et 
Euthym.  in  c.  21.  Joan.  Vcrum  ccrtum  est  sanc- 
tum  Joannem  esse  morluum  :  nam  Ecclesia  ejus 
quasi  post  mortem  jam  beati,  etcum  Christo  in 
coelo  rcgnantis  festum  cclehrat  die  27.  Dccem- 
bris.  Audi  S.  Hier.  de  Scripl.  Eccles.  in  Joanne  : 
Confectus  senio ,  ait,  sexagesimo  octavo  post  pas- 
sionem  Domini  anno  (qui  fuit  annus  Christi  101. ! 
mortuus  juxta  eamdem  urbem  seputlus  est.  Ideui 
doccnt  TertuIlian.S.  August.  Chrysost.  Euthym. 
etalii.quos  citat  et  sequitur  Cardin.  Baron.ini- 
tio  tom.  2.  Annal.  Plurade  S.  Joan.  dicam  Praef. 
in  Apocalypsin. 

Quoad  tertium;  argumentum  Epistolae  eal, 
primo,  docere  veram  fidem,  spem,  et  charita- 
tem.  Fidem,tum  de  sancta  Trinitaie,  tum  de 
Verbo  incarnaio  :  quodsane  nullus  nberius  pr.x- 
stitit  S.  Joan.  in  Evangclio  aequc  ac  in  hac  Epis- 
lola,  eaque  de  causa  a  S.  Dionysio  epist.  ad 
S.  Joan.  Athanas.  in  Synopsi ,  Cyril.  catechesi  12. 
Chrysost.  Epiphanio  el  aliis,  passim  Joan.  cog- 
nominatur  Theologus.  Inde  spem  excilat  com- 
mcmorans  praestantiam  status  cvangelici ,  ac 
charitem  Palris,  qui  secrevil  nos  a  filiis  diaboli, 
deditque  nohis  ul  filii  Dei  nominemus  et  simus, 
ideoque  Filium  suum  niisit  in  carnem,  ui  pas- 
sioneet  morte  sua  peccata  tollcret,ct  dissolverei 
opera  diaholi.  Deniqtiepr;cca.'leris  inculcal  cha- 
ritatem  ,  ut  non  diligamus  mundtim  ,  scd  Deum 
qui  prior  dilcxit  nos,  et  Christum,  qui  nostii 
amore  mortuus  cst,  ac  proximum,  quem  Deu- 
et  Chrislus  jubeni  diligi.  Penc  crgo  tola  Kpislola 
charitalis  ardorem  et  vehemcntiam  spirat.  Lndc 
S.  August.  in  Praefat.  hujus  Epistolae  :  Ma.iiuu  , 
ait,  commendatiir  charilas ;  tocuturus  ftt  rmn 
multa  ei  prope  omnia  de  charitatc.  Qui  hahet  in  sc 
undc  audiat ,  necesse  est  gaudcat  ad  qaod  aiulil. 
Sic  enim  crit  itti  leclio  ista  tanquam  oteum  in 
llamma.  Befcrt  S.  Hieron.  in  cap.  ull.  ad  (j.ihit. 
S.  Joan.  scnio  grttvena  ia  Oolwctia  non  alHtd 
praedicasse,  quam  :  Filioli,  diligitc  inviccm.  Cuin- 
quc  audientcs  laedio  allic<r<Milur  (|tiod  scmper 
idem  audirent,causainque  rogarenl,  dixissc  :  Quia 
pra-ccptum  Domini  cst  ,  ct  si  solum  fuit ,  suffuit. 

Secuodo,  hicrcsini  dupliccm  tuni  snhnascen- 
tem  confutat.  Priorerat  Cherinti,  Ehiouii  ci .»-- 


8?0 


PROOEMIUM  IN  EPISTOLAM  PRIMAM  S.  JOANMS. 


scclarum ,  qui  negabant  Christi  divinilatem.  Se- 
cunda  Basilidis  cuni  suis,  qui  negabat  veram 
Christicarnem  et  humanitaicm ,  diccbatquc  cani 
tantum  apparentem  et  phantasiicam  fuisse ,  ut 
etomniaChristi  gcsta,  ideoque  Christi  causa  non 
esse  subeundum  martyrium. 

Utramque  evertit  S.Joannes  tum  in  Evangelio, 
tum  in  bac  Epistola,  docetque  Cbristum  fuisse 
verum  hominem,  et  verum  Dei  Filium,  et  qui 
id  negant  esse  Antichristos.  Unde  hortatur  ut 
concupisccntiaeeipeccati,  quasioperum  diaboli 
turpitudinem  fugienles  ,  Christum  mediatorem 
quasi  lucem  et  ducein  salutis  sequamur  per  ve- 
ram  fidem,  spem,  sive  fiduciam,  et  charitatem. 
ita  S.  Ignatius  epist.  ad  Philadelph.  Tertull.  lib. 
de  Praescript.  Epiphanius  hrcresi  27.  28.  et  30. 
S.  Hieron.  de  Viris  illustrib.  in  Joanne  Eusebius 
lib.  3.  histor.  27.  et  S.  Aug.  tractat.  122.  in  Joan., 
qui  etaddit  lib.  de  Fide  et  oper.  c.  14.  S.  Petrum, 
Joannem,  Jacobum  et  Judam  maxime  confu- 
tasse  errorem  Simonis  Magi,  el  asseclarum  do- 
centium  solam  fidem  sufficere  ad  salulem,  et 
ad  boc  abutentium  Epistola  S.  Pauli  ad  Roman. 
ideoque  eos  diserte  contrarium  docere,  scilicet 
praeter  lidem  requiri  bona  opera  ad  salutem. 
Quocirca  S.  Joannes  cuique  selali,  pula  pueris, 
adolescentibus,  senibus  operum  vitreque  Chris- 
tianae  praecepta  praescribit. 

Porro,  Epistola  haec  est  Catholica,  id  cst  cir- 
cularis  el  universalis,  scripta  ad  omnes  fideles 
ubivis  degentes,  uti  et  Epistolae  S.  Pelri ,  Jacobi 
el  Judae.  Veteres  tamen  nonnulli  bancJoannis 
scriptam  aiunt  nominatim  ad  Partbos.  Ila  Hygi- 
nius  Pont.  epist.  1.  Joannes  Poniif.  II.  epist.  1. 
ad  Valer.  S.  August.  lib.  2.  quaest.  Evang.  cap.  39. 
Idacius  lib.  de  Trinit.  et  alii.  Suspicalur  noster 
Serarius  hic  pro  Parthos  legendum  Palmios  ;  in 
Patmos  enim  insulam  a  Domitiano  relegatus 
Joannes,  incolas  ad  Christum  converlit.  Junius 
Calvinista  scribens  contra  Bellarm.  lib.  2.  de 
Verbo  Dei  c.  15.  n.  22.  per  Parthos  intelligit  non 
incolas  Parthisc,  sed  pios  exules  dispersos  ex- 
ira  natale  solum.  Nam  sermone  Scythico  olim 
exules  dicebanturPartbi,  teste  Justinolib.  41.  ab 
Hebroeo  113  pur,  id  est  dividere.  ldem  ergo  est 
ad  Parthos  quod  tribabus  quo3  sunt  in  dispersione, 
ut  ait  Jacobus  initio  Epistolae,  et  quod  eleclisad- 
venis  dispersionis,  ut  ait  S.  Petrus  initio  Epis- 
tolae.  Verum  a  Scythis  exules  tam  impii  quam 
pii  vocati  sunt  Parlhi,  non  a  Grrecis  vel  He- 
brreis,  qualisfuit  S.  Joannes:  alioqui  enim  S.  Pe- 
trus  et  Jacobus  qui  ad  dispersos  scribunt, 
pariter  et  ad  Partbos  scripsissent,  vide  Sera- 
rium.  Proprie  ergo  hic  Parthos  accipio,  quorum 
tunc  imperium  aeque  ac  nomen  erat  amplum.ut 
Oricntis  nationes  plures  complecteretur  ,  eliam 
Persas  ,  teste  Terlullianolib.  de  Pallio  c.  2.  Jus- 
tino  lib.  41  et  42.  Solinoet  Plinio  lib.  6.  cap.  25. 
ln  Parthia  autem  multos  fuissc  Judaeos  aeque  ac 
Christianos,  parlim  e  Judreis,  partim  e  Gentili- 
bus  ad  quos  omnes  scribit  hic  S.  Joannes,col- 
Jigitur  Actor.  2.  v.  9.  et  ex  Tertulliano  lib.  conlra 
Judaeos  ,  ac  Josepho  14.  Anliq.  12.  et  1.  16.  c.  10. 
et  lib.  18.  c.  12. 

Scripsit  ergo  ad  Parthos  S.  Joannes  sive  quod 
eos  anlea  adierat,  et  fide  Christi  imbuerat,  uti 
censet  Baron.  aliique  pliires,  sivc  quod  Ephesii 
el  Asiani  quibus  prrcdicavitS.  Joannes,  permulti 
ab  eo  ad  Cbrislum  conversi  ex  Asia  migrarunt 


in  vicinam  Parlhiam  et  Persidem  ;  sive  quod 
iideles  a  Simone  Chananaeo,  Bartholomaeo  et 
Thoma  (hos  enim  praedicasse  Parthis  etPersis 
tradit  Sophronius  de  Viris  illuslribus,  et  alii)  in 
Perside  et  Parthia  conversi ;  iis  morte  et  marly- 
rio  functis ,  pelierint  a  S.  Joanne  grandrcvo  mo- 
numentum  aliquod  Ecclesi.e ,  quo  in  fide  et  vita 
Christiana  confirmarentur ,  aut  ultro  id  eis  in- 
gesseril  S.  Joannes,  ulpole  conversionis  Gen- 
tium  et  propagandi  Evangelii  sitientissimus. 
Apostoli  enim  cum  ubique  praesentes  adesse,  et 
evangelizare  non  possent,  id  absenles  praesta- 
bant  per  Epistolas;  «7io?o).£s  ergo,  id  est  aposto- 
latus,  vice  fungebatur  sirt^oiij,  ipsaque  Epistola 
erat  quasi  aposlola.  Sane  Antonius  Quadrius 
Provincialis  Societatis  Jesu  in  India  Orientali ,  et 
Michael  Barulus  in  Epistolis  Goa  datis  anno 
Christi  1555,  scribunt  etiamnum  nonnullos  e 
Persis  fidem  Christianam  profiteri ,  eamque 
S.  Joanni  acceptam  ferre. 

Graece  scriptam  csse  Epistolam,  aeque  ac  cre- 
teras  SS.  Petri,  Jacobi  et  Judre  consentiunt  In- 
terpreles  :  Grrccus  enim  sermo  a  tempore 
Alexandri  Magni  plurimas  gentes  pervasit. 

Porro  quod  Joannes  initio  Epistolre  nomen 
suum  subticuerit,quid  mirum.  Idem  fecit  sanc- 
tus  Paulus  epist.  ad  Hebraeos.  Idem  facimus  ho- 
die  plerique  omnes,  qui  Epistolis  nomen  non 
prcefigimus,  sed  subscribimus,  prresertim  cum 
Epistolae  hujus  auctor  fuerit  Spiritus  sanctus  po- 
tius  quam  S.  Joannes.  Auctor  ergo  vaide  super- 
vacue  qureritur ,  ait  S.  Gregorius  praefat.  in  Job 
cap.  1.  Cum  auctor  libri  Spiritus  sancti  fuleliler 
credatur.  lpse  igitur  hasc  scripsit,  qui  hac  scri- 
benda  diclavit.  Si  magni  cujusdam  viri  susceplis 
Epistolislegeremus  verba,  eaquc  quo  calamo  fuis- 
sent  scripta  qua?reremus ,  ridicuium  profectoes- 
set  ,  etc. 

Videtur  S.  Joan.  jam  senex  et  omnium  quasi 
terrenorum  oblitus  ac  anhelans  ad  Christum , 
hic  33queacinEvangelio,magnitudinemysterii, 
et  charitatis  Chrisli  absorptus,  omisso  nomine 
reque  ac  salutatione,  ab  ipso  mysterio  tam  su- 
blimi  ordiri,  ut  eo  secum  rapiat  lectorem,  ita- 
queinsinuet  se  Epislolae  hujus,  reque  ac  Evan- 
gelii  esse  auctorem.  Ila  Thomas  Anglicus. 
Idipsum  satis  indicant  primre  Epistolae  verba, 
quibus  cum  Cbristo  incarnato  mire  deliciatur 
et  dissuaviatur. 

Denique  S.  Joannem  in  senio  bas  Epistolas 
scripsisse,  patet  ex  ipsis  ejus  verbis,  quibus  se 
seniorem  vocat,  fideles  vero  filiolos,  ac  quasi 
senex  non  aliud  pene  quamcharitatem  inculcai. 
Quo  anno  precise  scripserit,  incertum  est.  Vi- 
detursub  idem  lempusquo  scripsitEvangelium, 
cas  scripsisse  ;  magna  enim  earum  cum  Evan- 
gelio  est  consonantia.  Unde  Baronius  lam  illud 
quam  has  consignat  anno  Christi  99  ,  qui  fuit 
Clementis  Pontifici  septimus,  Nervaeimperatoris 
primus. 

Claudat  argumentum  aurea  S.  Gregorii  sen- 
tentia  hom.  15.  in  Ezech.  Succendi ,  ait,  cor  nos- 
trum  igne  charitalis  quairimus?  Joannis  verba 
pensemus  ,  cujus  omne  quod  loquitur,  charilaiis 
igne  vaporatur.  Non  enim  aliud  spirat,  repelit  el 
inculcat  quam  amorem  Dei,Christi,  et  proximi : 
perinde  ac  senes  et  amantes  non  aliud  cogitant 
etloquuntur,  quam  illud  quod  amant,  ct  tola 
vita  amaverunt. 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  JOAN.MS.  Cap.  I. 


CAPUT  PRIMUJVI. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

PR^DICAT  VERBUM  INCARNATUM  A  SE  VISUM  ,  AUDITUM  ,  ET  MANIBUS  CONTRECTATLM  ,  UT 
CUM  ILLO  ET  PER  ILLUD  SOCIETATEM  HABKAMUS  CUM  DeO  PaTRE.  IlVDE  VERS.  5.  DOCET 
DEUM  ESSELUCEM  EXPERTEM  PLANE  TENEBRARUM  ,  AC  PROINDE  ChRISTIANOS  IN  LUCE  VITyE 
CHRISTI  DEBERE  AMBULARE.  TERTIO,  V.  8.  DOCET  NEMINEM  A  PECCATO  E8SE  IMMUNEM  , 
AC  PROINDE  QUEMLIBET  DEBERE  CONFITERI  SE  ESSE  PECCATOREM  :  QLOD  Sl  FACIAT  , 
SANGUIS  ClIRISTI  EMUNDABIT  EUM  AB  OMNl  PECCATO. 


1  •  NzkkbS^SSoss^uod  fuit  ab  initio,  quotl  audivimus ,  quod  vidimus  oculis  nostris ,  quod 

perspeximus,  ct  manus  nostrae  contrectaverunt  de  Vcrbo  viUe  :  2.  et  vila 
manifestata  cst,  et  vidimus ,  et  testamur,  et  annuntiamus  vobis  vitam  aler- 
nam ,  quoe  erat  apud  Patrcm,  et  apparuit  nobis :  3.  quod  vidimus  et  audi- 
vimus,  annuntiamus  vobis,  ut  et  vos  societatem  habeatis  nobiscum,  et 
societas  nostra  sit  cum  Patrc  ,  et  cum  Filio  ejus  Jesu  Christo.  4.  Et  haec 
scribimus  vobis  ut  gaudealis ,  et  gaudium  vestrum  sit  plenum.  5.  Et  haec 
ost  annuntialio ,  quam  audivimus  ab  eo,  et  annuntiamus  vobis  :  Quoniam  Deus  lux  est,  et 
tenebra?  in  co  nonsunt  nllac.  6.  Si  dixerimus  quoniam  societatem  habemus  cum  eo ,  etin  tencbris 
ambulamus ,  mcnlimur ,  et  veritatcm  non  facimus.  7.  Si  autem  in  Iuce  ambulamus ,  sicut  ct  ipse 
est  in  lucc ,  societatem  habemus  ad  invicem  :  et  sanguis  Jesu  Christi,  Filii  ejus,  emundat  oos 
ab  omni  peccato.  8.  Si  dixerimus  quoniam  peccalum  non  habemus ,  ipsi  nos  seducimus ,  et  reritsts 
in  nobis  non  est.  9.  Si  confitcamur  peccata  nostra :  Odelis  est,  et  justus ,  ut  remiltat  nobi> 
peccata  nostra,  et  emundet  nos  abomni  iniquifate.  10.  Si  dixerimus  quoniam  non  peccavimus  : 
mendacem  facimus  cum,  et  vcrbum  ejus  non  cst  in  nobis. 


1.  Quod  fuit  ab  imtio.  ]  Junge  cuui  eo  quod 
sequilur  Dc  verbo  vilcc ;  hoc  est ,  ipsum  Vcrbum 
vitic,  quod ■fuil  ab  initio,  annunliamus  vohis , 
tlicit  tanien  de  Vcrbo,  non  Verbum,  quia  rb  de 
Verbo  proxime  pendet  ah  co  quod  immctliato 
prsecedit:  ftlanus  noslrce contrectaverunl ,  dequo 
mox.  Itn  Lyran.  Hugo,  Cathar.  Gngneius.  Undc 
Syrus  vcrtit :  evangelizamusvobis  iliud  quod  erat 
abinitio.  lnitium  EpistolncantislrophonestEvan- 
gelii  S.  Joannis  :  In  principio  crat  Verbuni.  Et 
rursum  :  Quod  vidimus  oculis  nostris,  ct  mantis 
nostra;  contrectaverttnt;  antislroplion  est  Evan- 
gelii  cap.  1.  v.  Ui.  Et  vtrbumcaro  factttm  est,  rt 
habitavil  in  ywbis ;  et  vidimus  gloriam  ejas ,  glo- 
riam.quasi  unigcnitid  Palrc.  Primo  crgo  sanctus 
Joanncs  hic  ,  uii  et  in  Evangclio  ,  aslruit 
.Tternitalem  ctdivinitatcm  Cliristi,  deinde  ejus 
incarnationcm;  quie  sunt  duo  piaecipua  mys- 
teria,  et  quasi  duo  carclincs,  duoque  |>oli  in 
quibus  vcrtitur  lola  summa  gyrusquc  fitlci 
Cliristian.TC. 

Nota.  Pro  fuit ,  graece  cst  n»,  id  cst ,  crat ,  untlc 
initio  Evangelii  ita  vcrlit  Intcr|)rcs :  In  principio 
erat  (grnece  rp)  Vcrbttm  ;  vox  cnim  ,  Erat,  ducit 
nos  ad  a>tcrnitatem,  ait  S.  Basilius  ibidcm;  ttt 
inlelligeremus  omnia  tempora  prauenisse  cottter- 
num  Patri  Verbam,  ail  Beda  ;  quodcumquc  cnim 
tempus  nssigncs,  vcl  imaginciis  anlicipando  . 
sempcr  vcruni  tsl  dicere:  JamtunccratVerbum. 
Nam  in  principio  mundi  crat  Verbum,  mille 
annis  antc  mundum  crat  Verbum,  mille  millio- 
nibus  nnnorum  nntc  mundum  ernt  Vcrbum ,  nc 
quolcuuiquc  nnnosnntevertcndo  nnticipcs,  sem- 
pervere  dicam,  jam  tunc  erat  Verbum;  quia 


omnes   nnnos  imnginabiles  Vcrbum  preevenit , 
fuitque  abxterno. 

Porro  -b  crat  non  significat  Verbum  anteces- 
sisse  illud  principium  de  quo  dicitur:  In  prin- 
cipio  erat  Vcrbum  :  ita  ut  per principium  accipi 
debeatprincipium  tcmporiscl  numdi,  antcquod 
fuil  Verbum,  scd  quod  in  principio  duralionis, 
vel  seternitatis  (itn  enim  nos  primordin  aeterni- 
talis  mcnle  imaginamur,  cum  a  parte  rci  nulla 
cjus  fucrint  primordia  ,  nullum  ejus  princi- 
pium)  quo  prius  ct  antcrius  non  fuit  Verbum, 
nisi  ralionc  lanlum,  hoc  cst,  quod  jamolim  ab 
omni  cctcrnitnte  crat  Vcrhum.  Lbi  notn  potitis 
(\\c\  crat  vcrbtnn,  quam  fuit  Vcrbttm;  quia  fail 
significat  rcm  pnctcriisse,  cr<u etiamnum  csse  , 
sivc  cssc  pcrcnncm.  Ita  S.  Chrysost.  Cyrilt. 
Thcophyl.  ct  nlii  in  c.  1.  Evangcl.  S.  Joannis. 
Posuit  ro  erat ,  S.  Joannrs  contra  Anianos  futu- 
ros  quorum  hsec  fuit  vox  :  Eratqttando  non  erat , 
lioc  est ,  erat  tcmpus  quando  non  cral  Vcrbuni. 
quia  antcquam  nascerclur  non  erat :  ncgant  enim 
Vcrbum  esseiclcrnum.  Undc  hanc  eorum  voceni 
damnal  Concilitim  Nicsnum,  aequc  ac  S.  Joan- 
nes  inilio  Evangclii,  ubi  proindc  quatcr  repe- 
ixlTbcrat,  crat ,  crat ,  crat.  q.  d.  Ouodcumquc 
cogitcs  tcmpus,  jam  in  eociat  Vcrbum;quod- 
cumquc  aevum ,  jam  er»t  Verbum  ;  quidqutd  in- 
licipcs,  jam  crai  Vcibuni  ,  iia  S.  Basiliua  lib.  2. 
contra  Eunom.  Quanlumcumque  ,  ait,  voluei  - 
tncntis  inquisitionc  retroctt)  rcre  ,  pcrtransire  (u 
mcn  quod  crat,  ct  ultra  iitud  fcrri  cogitaiionibns 
non  poteris. 

Secundo,  eral  significat  gcncrationcm  <eter- 
uam  Vcrbi.  .Nam  in  principio cral  Verbutn.  idtui 


822 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


est  quod  ab  ae.terno  gcnitum  est  Verbum  :  haec 
.-nim  generalio  in  ratione  Verbi  divini  includi- 
tur,  uti  mox  dicam. 

Tertio  ,  Elias  Cretensis  in  Nazianz.  orat.  U. 
Theolog.  nolat  verbum  substanlivum  sum,est, 
nat,  propriuin  esse  Dei.  Dcus  enini  subslantiaj, 
sive  esseudi  est  plenitudo  et  immensilas,  pula 
lielagus  essentioe  immensum,  et  occanus  enlis  : 
indcque  hebr.  vocatur  Jeliova  ,  id  est,  <\ai  est , 
^raece  om.  Exodi  c.  3.  lk.  et  eap.  6.  3.  unde  Di- 
dymus,  hic.etCyril.  lib.  1.  in  Joannem  c.  1.  et 
Ambros.  1.  dc  Fide  c.  5.  solerter  observant  de 
singulis  creaturis  dici  tantum  quod  sint  aliquid; 
iie  solo  Deo  autem  dici  absolute  quod  est. 

Quarto,  to  erat  significat  ita  fuisse  Verbum,  ut 
tamen  etiamnum  maneat  et  perseveret ;  heec 
enim  perseverantia  significatur  verbo  imper- 
fecto  ,  ut  docetS.  Thomas  in  cap.  1.  S.  Joannis  : 
quin  et  Plinius  Praefat.  Natur.  histor.  Erat  ergo 
idem   est  quod  fuit  ,  est  et  erit.  q.  d.  Verbum 
semper  fuit,  semper  est ,  semper  erit,  estque 
prorsus  aeternum.  Audi  S.  Basil.  lib.  dc  Spirilu 
sancto  cap.  6.  Cum  dixit  Joannes  :  In  principio 
erat  Verbum  ,  duabus  vocibus  cogitationem  intra 
prascriptos   terminos  reclusit.    Hasc  enim  vox , 
erat,  nullum  cogitationi  prcebetexitum;  quemad- 
modum  Iiojc  principium,  non  dat  transitum  ku- 
manas    mentis    cogitationi  ;    quantumvis    enim 
cogitalione  curras    ad    anteriora,   non  excedis 
erat;  et  quantumvis  institerisvidere  quaz sint  ultra 
Filium ,  non  poteris  tamen  superare  principium. 
Quanquam  si  proprie  de  Deo  loquamur,  nullo 
tempore  ejus  aeternitas  circumscribi    potest: 
nam ,  ut  ail  S.  Gregorius  Nazianz.  Deus  et  semper 
crai ,  et  est,  eterit  ;vel  ut  rectiusloquar,  semper 
est:  nameratet  erit  luijus  notri  tcmporis,fluxce- 
que  et  caducas  naturce  segmenta  sunt ,  ille  aulem 
semper  est  ;  atque  hoc  modo  se  ipsum  nominat , 
cum  Mosi  oraculum  dedit.  Quod  approbansS.  Au- 
gust.  Mentis  quippe  ,  ait ,  aspectu  omnem  muta- 
bilitalem  ab  ceternitate  sejungo  ,  et  in  ipsa  a>ter- 
nitate  nulla  spatia   temporis  cerno  ,  quia  spatia 
temporis  prceteritis  et  fuluris  molibus  constant 
nihil  autem  prceterit  in  ctterno  ,  et  niliil  futuruin 
•>.st ,  quiaet  quod  prceterit ,  esse  desinit,  et  quod 
futurum  est ,  nondum  esse  ccepit;  ailernitas  au- 
tem  tantummodo  est ,  nec  fuit  quasi  non  sit ,  nec 
erit  quasi  adkuc  non  sit.  Alque  ita  Plato  :  erat , 
niquit,  et  erit :  qucenali  temporis  species  sunt , 
non  recte  ceternce  subslantice  assignamus ;  dici- 
mus  enim  de  iUa  :  Est ,  eral  et  erit;  sed  illi  revera 
solum  esse  compelit :  fuisse  vero  et  fore  deinceps 
ad  generationem  tempore  procedcnlem  referre  de- 
oemus.  Molus  enim  quidam  duo  illa  sunt ;  ceterna 
autem  substantia  cum  eadem  semper  et  immobilis 
perseverel ,  neque  senior  seipsa  fit  unquam,  neque 
junior  ,   neque  fuit  luictenus ,   nec  erit  in  pos- 
terum,  neque  recipit  eorum  quidquam  quibus  res 
corporece  mobilesque  ex  ipsa  generationis  condi- 
tione  subjiciunlur. 

Dices.  Cur  crgo  interpres  Latinus  tovjv,  id  est, 
erat  ,  hoc  loco  veriit,  fuit?  Resp.  quia  prseteri- 
\umfuit  poscunt  caetera  praeterita  quae  subdit 
Joannes  ,  scilicel  guorf  vidimus ,  quod  atulivimus, 
quod  perspeximus;  ut  sit  apta  verborum  ejus- 
<lem  temporis  connexio.  Secundo  ,  quia  rifuit 
(  larius  significat  Verbum  nunquam  incepisse  , 
ut  volebat  Ebion ,  scd  fuisse  ab  xlerno.  Tertio  , 
futt  sajpe  capitur  pro  erat,  et  crat  pro  fuit,  unde 
S.  Ambros.  lib  1.  de  Fide  cap.  5.  hic  a.-que  ac  in 


Evangel.  verlil:  Quoderat  in  principio.  Deniqtie 
Script.  Deo  el  Vcrbo  nunc  tribuit  verbum  est  , 
nunc  erat,  nunc  fuit,  nunc  erit,  quia  Dci  aetcrni- 
tas  omnia  leinpora  anibit  et  coinplcctilur.  Audi 
S.  Augusliu.  tractal.  99.  in  Joan.  Quanquam  nu~ 
tura  Dei  immulabilis  el  ineffabilis  non  recipial 
fuil,e£erit,  sedtantum  est:  ipsa  enim  veraciUr 
est ,  quia  mutari  non  polcst :  tamen  propier  mutu- 
bililatem lemporum  in  quibusversatur  nostra  mor- 
talitas  et  mulabilitas ,  non  mendaciler  dicimus,  ei 
fuit,  el  erit ,  et  est ;  fuit ,  quia  Dimquam  defuit : 
crit,  quia  nunquam  deeiit ;  esl ,  quia  sem- 
per  est. 

Ab  initio.  ]  Att'  apxvi.  In  Evangelio  Joannes  ait 
ev  «5X1 ,  id  est,  in  principio.  Alludit  ad  Genes. 
1.  v.  1.  Sicut  enim  Moses  genesin  et  primordia 
mundi  enarralurus  ita  orditur  :  In  principio 
creavit  Deus  calum  et  terram;  sic  .loannes  enar- 
raturus  genesin  et  quasi  primordia  Vcrbi,  ila 
orditur  :  In  principio  erat  Verbum,  ubi  vides 
discrimen  inter  creavit  et  crat :  mundum  enini 
Deus  creavit  in  principio  lcmporis  ,  Eilium  au- 
tem  genuit  in  principio  aelernitatis  ;  idque  si^- 
nificaiTderflf.  Recte  Terlull.  contra  Hennog.  ;i>- 
serit  Evangelium  esse  supplemenlum  veteris 
Testamenti.  Sic  enim  Joannes  supplet  exordium 
Mosis,  dum  prcevenit  ejusprincipium  creatiouis 
mundi  per  principium  Vcrbi ,  quo  post  multa 
saecula  creatus  est  mundus. 

Quaeres  quid  signilicel  bic  inilium  sive  prin- 
cipium  ?  Rcsp.  primo,  S.  Cyril.  et  Orig.  in  Evang. 
S.  Joanniscap.  1.  per  principium  accipiunt  Deuin 
Patrem.  q.  d.  In  principio ,  id  est ,  in  Palre  , 
ejusque  sinu  aeterno,  erat  Verbum. 

Secundo,  simpliclus  S.  August.  et  Beda  ibi- 
dem,  et  Hilar.  lib.  2.  de  Trinit.  accipiunt  prin- 
cipium  mundi  veltemporis  omnis  ,  ctiam  eju. 
quocl  ante  mundum  imaginamur  coexlitissf 
aeternitati  Dci  :  ante  omne  enim  hoc,  Verbum 
non  est  faclum,  sed  jam  eral  ab  rcicrno,  quia 
nunquam  est  factum  ,  juxta  ilhid  Psalm.  109. 
Anle  Luciferum  genui  le.  Et  Prov.  8.  25.  /Intecol- 
les  ego  parturiebar.  Adhuc  terram  non  fecerat  et 
flumina,  etc,  Audi  S.  Hilar.  Quid  est  istud ,  In 
principio  erat?  transeunt  tempora,  transcendun- 
tur  scecula  ,  toUuntur  ojtates ,  pone  aliquid  quod 
voles ,  lua  opinione  principium;  non  tenes  tern- 
pore  :  erat  enim.  Ac  nonnullis  interjeclis  :  Meus 
piscalor  (  S.  Joannes )  vicit  omne  principium  : 
erat  enim  qttod  est ,  ncque  lempore  uliquo  conclu- 
ditur,  ut  cceperit  quod  erat  potius  in  principio, 
quam  ftebat. 

Tertio,et  simplicissime  S.  Augustin.  Chrysost. 
Theophyl.  in  c.  1.  Evang.  S.  Joannis  et  alii  :  Jn 
principio ,  inquiunt,  id  est,  ante  omnia,  vel  ab 
initio  omnis  durationis  et  aeternitatis  ,  ab  omni 
aelernitate,  longe  ante  omnes  angelos  ,  homi- 
nes,  omnesque  res  creatas  erat  Vcrbum.  Prin- 
cipium  enim  verum,  non  imaginarium,  intel- 
ligit  Joannes ,  aeque  ac  Moses  Gen.  1.  1.  Undc 
Palres  passim  ex  to  in  principio,  probant  rcter- 
nitatem  Verbi  contra  Arrianos.  Alludit  enim 
Joanncs  ad  Proverb.  8.  22.  Dominus  possedit  mc 
in  initio  viarumsuarum ,  antequam  qttidquam  fa- 
ccret  a  principio.  Unde  et  Nonnus  Pcntapolitanus, 
qui  heroico  carminc  Grceco  reddidil  Evangc- 
lium  S.  Joannis  to  in  principio  exponit.  Primo, 
mtemporaneum;  secundo,  Palri  cocevum  jter- 
lio,  Palri  natura  ajqualo }  quarto,  incompn-- 
hensibilo;  quintoineffabile:  baec  enim.quatuor 


COMMENTARIA  1N  1.  EI 

vicissim  et  grndntim  ex  primo  consequuntur, 
verba  Nonni  suut : 

Axpovoivv,   a.xiyjrttOi  tv  ippqTtf  ).oyos  ctp%n  , 
I«oj>u>]j  ■/tvtT/ipoi  o///]).txo; ,  u(0{  a//./)Tup  , 

hoc  est : 

Sine  tcmporc  crnt ,  incomprchensibile ,  in  incffabili 

Verbum  principio  , 
/Equalis  natura:,  1'atri  coxvum  ,  Filius  sine  matre. 

To  ergo  in  principio  idem  est  quod  ab  aeterno , 
et  ut  Michaeas  ail  c.  5.  2.  ligressus  ejus  ab  inilio  u 
diebus  ceternilatis.  ^lernilas  e.nim  esl  principiuin 
sine  principio,  el  principiumomnis  principii.  Ita 
S.  Athan.  orat.  conlra.  Arrian.  Clemens,  Hugo, 
Clossa,  Dionys.  Caihar.  hic,  etS.  Ambros.  lib.  1. 
de  Fidec.  5.  Joom.net,  ait ,  in  epistola  clicit :  Quod 
crat  in  principio,  indefuiiletcnditur  eral ;  quidquid 
excogitaveris ,  erat  Filius  ;quoderat  in  principio, 
non  includilur  tcmpore,  non  principio  prcevenitur. 
S.  Aug.  sertn.  G.  de  Temp.  Qui  in  principio  erat , 
inquit,  intra  se  concludit  omne  principium.  Et 
Nazianz.  orat.  de  Fide  :  Quodcumque  principium 
assignare  volueris  ,  prctjudicatum  habebis  ,  quia 
in  principio  crat.  Expressus  vero  S.  Cyrillus  lib. 
1.  in  Joan.  c.  1.  In  principio ,  inquit,  5/  quidem 
definitioncm  principii  relinet ,  niltil  antiquius  est ; 
nunquam  enim  principii  principiuni  poterit  exco- 
gitari  :  navi  si  aliud  quiddam  ante  principium 
intelligitur ,  cxcidet  profecto ,  nec  erit  vere  Prin- 
cipium.  Prceterea  si  antc  vere  principium  aliud 
invenirc  poterit,  in  infinilum  nobis  erit  proceden- 
dttm,  aliud  semper  ante  aliud  qucttrentibus ,  nec 
in  uno  simplicilcr  principio  consistentibus. 

Possel  qttarto,  to  quod  fuit  ab  initio  sic  exponi 
quodfuit  initium.  Verbum  enim  fuilinilium  sive 
principium  lum  spiralionis  Spiritus  sancti,  tum 
creationis  rcrum  omnium.  Alludil  enim  ad  Pro- 
verb.  8.  22.  Dominus  possedit  me  ininitio  viaram 
suarum;  ubi  Sepluaginta  verlunt,  Dominus  crea- 
vit,\t\  esl,  fecil  me  principium  viarum  suarumin 
opera  sua.  Verbum  enim  fuit  idea,  per  quam.et 
ad  quam  Deus  operaomnia  produxit. 

Porro  S.  Joannes  per  to  in  principio ,  astruit 
oelernilatem  Filii  Dei  contra  Cherinttun  et  Ebio- 
nem,  qui  eodem  tempore  docebani  Christum 
fuisse  merum  homincm.ac  proinde  principium 
accepisse  ,  cum  ex  B.  Virgine  natus  est  more 
coeterorum  hominum.  Unde  conira  Ebionem 
scriplum  esse  a  S.  Joanne  Evangelium,  adads- 
truendam  Christi  divinitalem,  testalur  S.  Hic- 
ron.  I.  de  Script.  Eccles.  in  Joanne.  Hunc  Ebio- 
nis  errorem  secutus  estPaulus  Samosatenus  sub 
annum  Christl  196.  et  Photinus  sub  annum 
Christi  350,  teste  Cassiodoro  1.  3.  Tripart.  c.  Jk 
ldem  ex  parte  senserunt  Arriani  :  licet  enim 
eoncederent  verbum  fuisse  antequam  nascere- 
lurin  carne,  tamen  negabant  illud  ab  aeterno 
tfenilum,  sed  in  tempore  creatum  pritnauique 
Dci  creaturam  esse  asserebant. 

Nola.  Haec  sentenlia  unimembris  :  Quod  fuit 
abinitio,  implicite  complectilur  illam  triniem- 
hrem  in  Evangelio  S.  Joannis  c.  1.  v.  1.  nimi- 
ram  :  In  principio  crat  Verbum,  et  Verbum  crat 
apud  Deum  ,  et  Deus  eratVerbum;  unde  co  ta- 
cite  lectorem  hic  remiltit  S.  Joannes.  Q«od  enim 
fuit  a  principio  ,  puta  ab  «Tterno  ,  necesse  est  ut 
fuerit  apud  Deum  ,  sitque  ipse  Deus  :  nihil  enim 
est  aeternum  nisi  Deus. 

Denique  primutn  sentcntiae  membrum  ,  scili- 
cct ,  /» principio  crat  Va'oam,  propric  ct  cxpli- 


IST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  &2J 

cite  signtficat  Verbi  quando,  puta  aeleruitaieuj. 
Secundutn,  scilicel  Verbum  erat  apud  Deum,  »ig- 
nificat  Verbi  ubi ,  et  a  Patre  distinctionem.  Ter- 
tium,  scilicet,  Et  Deus  erat  Verbum,  clare  sig- 
nificat  Veibi  esseuiiam  ,  et  essenliae  cum  Pau  <■ 
identitalein.  tixc  tria  nobis  contulit  Verbum  in 
sua  Incarnatione,  in  qua  humanitalem  quasi 
spousam  Verbo  despondit  teterno  ,  ut  totum 
genus  humanum  eidem  jungerel  et  desponde- 
ret,  ut  hac  ralione  nos  lemporales  fierenni* 
aeterni ,  terrestres  fieremus  coelesles,  homines 
lieremusdii;  ut  scilicet  nostrum  quando,  nos- 
trum  ubi,  noslra  essentia  defixa  esset  in  Verbo 
divino  et  aeterno. 

Praeclare  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  58.  de 
Christi  Nativit.  Ipse  Dei  Filius  ,  inquit ,  ilte  sce- 
culis  antiquior  ,  ilte  invisibilis  ,  ille  incompreliensi- 
bilis  ,  ille  incorporeus ,  illud  ex  principio  princi- 
pium ,  illud  ex  lumine  lumen ,  ille  fons  vilce  et 
immortcditatis,  itla  arclielypi  expressio  ,  Ulud  im- 
motum  sigillum ,  Ula  per  omnia  similis  imago  , 
ille  Patris  terminus  et  ratio  ,  Ule ,  inquam,ad 
imaginem  suam  se  confert ,  et  carnem  ob  car- 
ncm  gerit,  et  cum  UiteUecluali  anima  propter  ani- 
viam  vieam  jungitur,  ut  simile  per  simile  repur- 
get.  Et  mox:  Progressus  autem  Deus  cum  huma- 
nitate ,  ununi  ex  dttobus  inler  se  contrariis ,  carne 
nimirum  et  spirilu,  quorum  alterum  deificavil , 
alterum  deificalum  est.  O  novam  mixtionem!  6 
admirandam  temporationevi  !  Quicst,  ftt :  qui 
creatus  non  est ,  creatur  :  qui  nutlo  loco  conlinei  i 
potest ,  per  intei-ventum  animce  inteLlectualis  inter 
divinitatem  et  carnis  crassitiem  continetur.  Qui 
locupletes  alios  ditat,  paupertate  afficitur :  carnis 
enim  mece  paupertatem  subit ,  ut  ego  dvinitah* 
ipsiusopus  consequar.  Qui  plenus  est ,  ei'nunitur  : 
stta  enim  gloria  ad  breve  tempus  exinanitur ,  ut 
ego  plenitudinis  ipsius  parliceps  efficiar.  Qucenani 
hce  bonitatis  divitice?  quodnam  vie circumstat  mys- 
terium  ?  Divinam  imaginem  accepi ,  nec  custodivi : 
ille  carnis  mece  parliceps  ftt ,  ut  et  imagini  salu- 
tem  ,  el  carni  immorlalitalem  afferat. 

Ouon  audivimcs,  QUOD  vidimus.]  Lyratius  hoc 
referl  ad  praedicalionem  et  judicium  Christi  fac- 
tum  i»  Joanne  Baplista.  Diilvmus,  Hugo  et  alii 
referunt  ad  oracula  Prophetarum  ,  quibtts  pra?- 
dixerunt  Clirislttm  in  carne  appariturum ,  ti 
docturum  homines  viam  salutis,  ut  Baruch  ,  c. 
3.  36.  et  atl  apparitiones  Dei  quibus  appamit  Ada\ 
Abralue  ,  Jacob,  Mosi  et  Prophelisin  veteriTes- 
tamento.  In  his  enim  licet  apparuerit  tota  Tri- 
nitas ,  tamen  specialim  apparuit,  hocest,  re- 
pra.'seiHatuni  fuil  in  iis  Verbum  siveFilius  Dei . 
ut  significaret  et  quasi  praeluderet  se  suo  tem- 
pore  verecarnem  assumpttirum  ,  et  in  ea  appa- 
riturum  ,  uti  docent  Clemens  Rom.  1.  5.Conslit. 
c.  21.  Justinus  conlra  Tryph.  Origen.  houi.  1.  in 
c.  6.  Isaiae,  Euseb.  1.  Hist.  cap.  2.  Hippol.  de 
Consummat.  saeculi ,  Tertull.  lib.  contra  Jud;vo>. 
S.  I.eo  epist.  13.  ad  Puleheriam,  S.  Augusl.  lib. 
conira  Adiman.  cap.  9.  Prudentius  in  Apotheo.». 
coutra  Patripassian.  S.  Hieronym.  in  Isaiae  6. 
Licet  enim  in  omnibus  appariiionibus  veteris 
Testamenli ,  ac  pr.esertim  in  nobilissima  illa  , 
qua  a  Deo  data  fuil  lex  Mosi  et  Ilebrais  in  Sina 
Exodi  19.  proprie  apparueril  persona  non  Dei. 
sed  angeli ,  uti  docet  S.  Paulus  ad  Galat.  3.  vers. 
19.  el  S.  Dion.  Coclest.  Hier.  cap.  k.  S.  Hier.  ad 
Galal.  3.  S.  August.  lib.  3.  Trinil.  11.  S.  Gregor. 
24.  Moralium  cap.  2.  tamen  angelus  hic  reprau- 
scntabatDcum,  ac  speciatim  Verbum  ,  sive  Fi- 


fV2a 


COMMENTAHIA  LN  I.  EPIST.  S.  JOANNlS.  Cap.  I. 


iiuin  Dei  Palris.  Ad  ha»ergo  Dei  etVerbi  appa- 
ritioncs  refemnt  auclores  panlo  ante  citaii  haec 
\erl>a  S.  Joanuis  ;  setl  miiius  congrue  :  nain  sic 
audiverunt  et  viderunt  Verbum  Patriarchae  et 
Prbphetae,  sed  lypice et aenigmatice ,  non  aiitcin 
Joannes  ei  Apostoli,  qui  clare  et  personaliter, 
idipsum  viderunt  et  audieruqt,  quod  hic  signi- 
licare  intendit  Joannes.  Sensus  ergo  est.  q.  d. 
Nos  Apostoli  et  discipuli  Christi  vidimus  Ver- 
hnin  darne  humana  indutum,  illudque  ore  hu- 
inanoloquensel  doceus  audivimus,  juxta  id  quod 
consonanter  ait  Paulus  llchr.  1.  v.  1.  Muliifu- 
rican  multisque  modis  othn  loquens  Deus  Patribus 
in  Prophelis  ,  novissime  diebus  islis  loculus  est 
nobis  in  Filio.  Ita  Bccla  ,  Clemcns ,  Hugo  ,  Dionys. 
Alludit  ad  illud  Dei  Patris  de  Verho  :  Ilic  est  Fi- 
lius  meus  dileclus ,  ipsttm  audite ,  Matth.  17.  5. 
PorroS.  Joannes  prfcmittit  auditum  visuidi- 
cens  primo  :  Quod  audivimus  ,  deinde  Quod  vidi- 
mus:  tum  quia  audilus ,  ait  Aristot.  est  sensus 
disciplinae  et  fulei :  fides  enim  est  ex  auditu. 
Hom.  10.  17.  tum  quia  gradatim  crescit  ejus 
oratio,  ac  a  minorihus  et  minus  ceriis  ascendit 
ad  majora  et  certiora  :  certiorest  enim  visus 
quam  auditus.  Pluris  enim  esl  testis  de  visu , 
quam  aurili  multi ,  ait  Plautus  in  Truculento; 
sed  utroque  certior  esttaclus;  unde  de  eo  suh- 
dit :  Et  manus  noslrce  contreclaverunt.  q.  d.  Nos 
verbum  incarnatum  non  tanlum  audivimusau- 
ribus  ,  et  oculis  vidimus,  sed  et  ipsis  manibus 
palpavimus  et  contrectavimus  :  illud  ergo  vere 
incarnatum  firmissime  credite,  amate  et  ado- 
rate.  PraeclareS.  August.  serm.  52.  de  diversis  : 
Homo,  ait,  sequendus  non  erat ,  qui  videri  pote- 
rat :  Deus  scquendus  erat ,  quivideri  non  poterat. 
Ut  ergo  exhiberelur  homini  et  qui  ab  homine  vide- 
retur  ,  et  quem  homo  sequerctur  Deus  factus  est 
homo.  Idem  in  Psal.  33.  A'<?  dedignaretur  liomo 
tmitari  hominem  humilem  ,  Deus  factusesl  humi- 
tts  ,  ut  vel  sic  superbia  gencris  humani  non  dedig- 
narelur  sequi  vesligia  Dei.  Et  S.  Gregor.  29.  Mo- 
ral.  cap.  1.  ln  nalivilale divinaChristus  ab  humano 
genere  cognosci  nt  n  polcral :  proinde  in  humani- 
tate  venit ,  ttt  viderelur ;  videri  voluit ,  ut  imila- 
retur.  Idcirco  iti  carneet  sanguine  nostro  voluit 
nohis  fieri  consanguineus  et  frater.  Nam,  ut  ait 
S.  Augustin.  in  Psal.  &8.  Qui  dicit  Deo,  Pater 
noster,  Christo  dicit ,  Frater.  Denique  Hugo  Vic- 
tor.  in  lih.  Sententiarum  paucis  incarnationis 
causas  complectens  :  Deus ,  ait ,  homo  factus  est. 
Primo  ,  ttt  idem  esset  redemptor  qui  creator ;  se- 
cundo,  ut  de  suo  liberarctur  homo ;  tertio,  ut 
familiarius  ab  homine  diligeretur  Deus  in  simili- 
tudine  Iwminis  apparens ;  quarto,  ut  ulerqite  sen- 
stts  in  ipso  bealiftcarelur ,  et  reficeretur  octdus 
i  ordis  in  ejtts  divinitate  ,  et  ocultts  corporis  in 
ejus  humanitate  ,  ttt  sive  ingrederetur  ,  sive 
pgrederelur ,  in  ipso  pasctta  inveniret  natura  ab 
ipso  condita.  Hoc  est  quod  admirans,  et  cum 
Christo  dissuavians  ait  Paulus  ad  Titum  3.  appa- 
ruit  benignitas ,  graece  <fi)'x-j8punta.,  id  esl,  singu- 
laris  ille  erga  homines  amor,  Salvatoris  nos- 
tri  Dei. 

QUOD  PERSPEXIMUS.  ]  GraSCe    en-aua/juSa  ,   id  CSt , 

qtiod  oculis  intuiti,  quod  admirati  sumus.  6»«saai 
rnim  est  cttm  admiratione  et  slupore  inspicere,  ait 
OEcum.  item  curiose  ,  exacte,  sagaciter  inspi- 
cere  et  perspicere.  Denique  puhlice  quasi  in 
rheatro  mirum  novumque  spcclaculum  ,  sed 
omnihus  conspicuum  inspicere,  unde  Vatahl. 
vcilil  quod  spcctavimus  velul  in  hoc  exposilum. 


Sic  Paulus  ait:  Spectaculum  groccc  &««* po-> ,  hi  cst 
thealrum  ,  factisumtts  mundo ,  ct  angelis  ,  et  ho- 
minibus ,  1.  Corinth.  k.  v.  9.  Unde  tb  perspexixnus 
ad  oculos  non  tanium  corpbris  ,  scd  ot  phanta- 
siae  cl  menlis  perlinct  :  hac  cnim  sola  Chrisli 
divinitatein  perspexerunt  Ai>osioli  ,  cam  colli- 
gentes  ex  Chrisli  doctrina,  sanctilalc,  miiaculis, 
etc.  Ila  Didymus.  Nota.  Vcrhum  ,  cuin  sil  suhti- 
lissimus  spirilus  ,  in  se  vidcri  oculis,  autcerni 
oculis  nequit  :  unde  carnem  assumpsit,  ut  pcr 
eam  videri  et  audiri  possel.  Per  carnem  crgo 
visum  el  audiium  est,  perjnde  ac  Hex  vidctur 
per  purpuram,  sol  transparet  per  nubcm  ,  ignis 
per  ferrum  ignitum  ,  candcla  ardens  per  latei' 
nam,  anima  per  carnem,  suhstantia  per  sua  ac- 
cidentia  ,  angelus  per  corpus  assumptum  :  Ver- 
huin  enini  humanitale  teclum  et  vesiitum  fuii 
quasi  purpura  ,  nuhe,  ferro,  laterno,  carne , 
etc.  omnihus  enim  unionihus  hisce  similis  fuit 
unio  Verhi  cum  humanitale,  sed  iis  longc  per- 
fectior  :omnes  cnim  jam  diclae  uniones,  cxcepta 
animoe  cum  carne  etcorpore,  sunt  accidentales 
aul  locales,  qualis  est  unio  ignis  cum  ferro  : 
manet  enim  substanlia  ferri,  sed  in  ejus  poros 
se  insinuat  ignis,  ut  in  eodem  loco  sit  cuni 
ferro,  ac  per  illud  traluceat:  Verhi  vero  unio 
cum  humanitate  est  suhstantialis  ,  qualis  est 
animoe  cum  corpore.  Unde  S.  Athanas.  in  Sym- 
holo  :  Sicut ,  inquit,  anima  rationalis  et  caro 
unus  est  homo,  ita  Deus  el  homo  unus  esl  Cliris- 
tus;  sed  hoc  discrimine,  quod  anima  carni  unia- 
tur  essenlialiler ,  ila  ut  cum  ea  faciat  unum 
compositum  essentiale  ,  unamque  essentiam 
hominis,  at  vero  Verbumcum  carnenon  unitur 
essenlialiter ;  non  enim  infonnat  carnem  ut 
facit  anima ,  nec  cum  ea  unam  constiluit  essen- 
tiam;  utpote  cum  in  Christo  maneat  essentia 
divina  planc  discreia  et  distincta  ,  ab  essentia 
humana,sedunitur  eihypostalicesivcpersonali- 
ter  :  nam  in  eadem  persona  Verbi  subsistit  hu- 
manitas  oeque  acdivinitas.  Simili  modo  in  Eu- 
charistia  videtur  Christus,  ejusque  deitas  et  hu- 
manitas  abscondita  per  species  panis  et  vini , 
hae  eniin  sunt  species,  non  panis ,  utpote  qui 
jam  desiit ,  sed  corporis  Chrisli.  Unde  de  ea 
vere  dixit  S.  Chrysost.  hom.  60.  ad  populum  : 
Ecce  cum  (Christum)  vides,  ipsum  tangis  ,  ipsum 
manducas. 

ET     MANUS     NOSTR/E    CONTRECTAVERUNT.  ]  'ei-/i>i- 

?»i<7«v ,  id  est,  palparunt,  uti  faciunt  casci  manu 
rem  attrectantes  ,  scrutanles  et  indagantes. 
S.  Thomas  enim  post  resurreclionem  palpavit 
corpus  Christi;  ejusque  cicalrices  ,  indeque  cx 
incredulo  factus  est  fidelis  ,  Joan.  20.  27.  Rur- 
sumcoeteri  Apostolidie  Dominica  resurrcctionis 
videnlur  palpasse  Christum  ,  ut  de  ejus  resur- 
rectione  dubii,  de  eadem  per  tactuni  plagarum 
certi  fierenl,  utque  eas  devote  venerarenlur, 
juxta  ejus  jussum  :  Palpate ,  inquit,  ct  videte 
quia  spiritus  carnem  et  ossa  non  habel ,  Luc.  2&. 
39.  Tta  S.  Leo  epist.  97.  et  S.  August.  serm.  167. 
et  160.  de  Temp.  S.  Athanas.  orat.  contra  Arrian. 
Beda  hic,  Suarez  3.  part.  tom.  2.  dispui.  69- 
sect.  !\.  Maldon.  in  cap.  %.  S.  Lucoe  vers.  39. 
Canisiuslib.  U.  de  B.  Virg.  cap.  2.  licet  Euthy- 
mius  censeat  solum  Thomam  tetigisse  plagas 
Christi.  Denique  in  mensa  et  conversatione 
quotidiana,  acpraesertim  aliunde  venientes,  vcl 
abeuntes  Apostoli  Chrislum  amplexaii  sunt,  ct 
contrectaverunl  ex  amore ,  devolione  et  revc- 
rentia,  procsertim  ubi  eum  esse  Deum  agncvc- 


COMMENTAIUA  1N  1.  EPIS 

runt.  Unus  enim,  ait  OEcum.  erat  indlstinetus , 
idetn  spectabilis  et  inspectabilis  ,  perccplibilis  ,  >  t 
impcrceptibilis,  (angibilis  et  intangibilis  ,  humanc 
loquens  el  tanquam  Deus  miracuta  operans. 

Deniquc  credibile  est  Joanncm  peculiaritcr 
Chrislo  devolum ,  familiarem  et  amicum,  pe- 
culiari  modo  et  affeciu,  tum,  ut  ait  Beda,  in 
coena,  cum  supra  Christi  pectus  recubuit,  tum 
alias  cum  contrectasse.  UndeClemens  Alexand. 
hic  :  Fertur,  ait,  in  traditionibus ,  quoniam  Joan- 
nes  ipsum  corpus  quod  erat  exlrinsecus  langcns, 
manttm  suam  in  profunda  miserit ,  ct  duriliem 
carnis  nuilo  modo  reluctalum  esse  ,  sed  tocum  ma- 
utii  priebuisse  discipuli.  Quod  cum  grano  salis 
accipe  ;  videtur  cnim  dicerc  Clcmens  plagas 
Christi  fuisse  obductas  carnc  et  nervis  ;  ideoque 
duras  ,  sed  per  miraculum  cessisse  discipulis , 
ut  viderenlur  sibi  cas  apertas  tangere.  Certum 
enim  cst  ipsas  plagas  apcrtas,  puta  foramina 
pcdum  ,  maniium  el  lateris  mansissc  el  manere 
in  corpore  Cliristi,  uti  docentSS.  August.  Am- 
bros.  Cyrill.  Cyprian.  etalii,  quoscitatet  sequi- 
tur  Suarez  3.  p.  tomo  2.  disp.  47.  scct.  2. 

Nota.  Joannes  lot  verbis  inculcat  et  exaggerat 
Verbi  incarnalionem  et  apparitionem  in  carne, 
tribus  de  causis.  Prima,  ut  contra  Basilidem 
illo  aevo  doccntem  Cbristum  assumpsissc  car- 
nem  apparentem  et  phantaslicam  ,  non  veram, 
ac  proinde  non  vere  esse  crucifixum,  sed  in 
imagine  duntaxat,  doceret  Christum  veram  et 
realem  carnem  assumpsisse,  in  eaque  realiter 
passum,  realiter  nos  redemisse,  et  sanctifi- 
cassc.  Ita  Epiphan.  haeresi  24. 

Secunda,  ut  fidelesin  fide  Tncarnationis  plene 
conlirmet,  infidelibus  vero  ejus  fidem  persua- 
deal,  petito  argumento  a  iribus  sensibus,  qui  fi- 
delissimi  et  perspicacissimi  habentur  :  tales 
cnim  sunt  visus ,  auditus  et  tactus.  Asseverat 
ergo  se  cum  Apostolis  Verbum  incarnalum  vi- 
disse,  audisse,  attente  perspexisse  ct  contrec- 
tasse.  Sic  Petrus  Christum  rcsurrexisse  probat 
testimonio  oculari  suo  et  Apostolorum  dicens  : 
llunc  Deus  suscitavit  tcrtia  die ,  el  dedit  eum  ma~ 
nifestum  ficri  non  omni  populo  ,•  sed  testibus  pra?or- 
dinatis  a  Deo,  nobis  quimanducavimtts  et  bibimus 
cum  itlo ,  Actor.  10.  40.  Nam,  ut  ait  Tcrtull.  lib. 
de  Anim.  c.  17.  falsa  ulique  testalio,  si  oculoritm 
et  aurium  et  manuum  sensus  natura  menlitur. 

Tcrtia,  ul  ostcndat  Verbi  dignationcm  et  Apos- 
tolorum  dignitatem.  Verbum  enim  dignatum  cst 
•>  ccelo  in  terram  descendere,  ac  se  limo,  carni, 
inquam,  nostrae  ex  limo  formatae,  ac  Deum  ho- 
mini  aretissimo  ejusdem  hypostaseos  et  per- 
sona)  vinculo  sociare  et  nectere,  ita  ut  omnia 
attributa  Dei  sint  attribula  hominis,  et  vicc 
versa,  ac  proinde  per  atlributa  bominis  deita- 
lem  cjusque  attributa  Apostolis  ostendit. 

Hac  de  causa  Verbum  caro  faclum  csl,  ut  in- 
tactilefiercttactile,  aitNaz.  orat.  38.  indequecog- 
noscibile.  Dei  enim,  utpole  spiritus,  effigiem  in 
mente  nobis  efformare  non  possumus  :  nt  ergo 
eum  concipere,  invocare,  imo  cernere,  alloqui 
et  tangere  possemus,  factus  est  homo.  Undc 
S.  Paulinus  epist.  ad  Florentinum :  llic,  ait,  Do- 
minus  ct  Deus  noslcr  qai  in  tcrris  visus  cst ,  et 
intcr  homines  conversatus  >st  pro  nobis  ,  ovis  ct 
pastor  in  nobis  cst,  quia  nos  invisibili  baculoetsa- 
lutari  virga  intas  reget ,  ttt  etiamsi  ambulemtts  in 
umbramortis,  non  timeamus-nala.  qnianobiscum 
Deus  cst ,  Emmanurt  illc  Dominns  majestatis ,  et 
fdius  ancilUe ,  quorum  alterum  nalura ,  aitcrun: , 
CORNtL.    \    LAPIDt.       rOU.    X. 


T.  S.  JOAN.NIS.  Cap.  1. 

facltts  esl.  Idem  creator  hominis  ct  redemptor , 
Deusex  Deo ,  homo  pro  homine ;  Filius  D>:i  anl> 
scecula,  ftlitts  hominis  pro  sceculo  ;  formasera  pio 
libertate  servorum,  et  pauper  faetus,  ut  paup> , 
sua  egeslale  locupletet;  quia  ipse  cst  dives  in  omnes 
omnis  boni,  qui  omnia  in  omnibus  adimplct,  plcnt- 
ludo  divinitalis,  spes  omnium  finium  t,  rra  ,  ct  iu 
mariUmge,  Deus  salularis  noster,  mcdialor  homi 
nitm  et  l)>i,  homo  Christus  Jesus,  quiest  ingloria 
l)>i  Patris  sttpcr  omnes  Deus  bencdicltts  in  sa- 
cttla. 

Hiccrgo  Deus,  qui  oliin  in  deitate  tanlum  crai 
pater,  per  humanitatem  assumptam  faclus  <~-i 
hominibus  quasimaler,  ideoque  itxTfift--<ȣ  t  jd 
est  patri-mater,  non  tantum  ob  quatuor  tnodos 
el  causas  quas  r<!censui  Actor.  17.  v.  24.  ct  29, 
sed  ctiam  quia  Dcus  quasi  sponsus  humanita- 
tcm  matrem  nostram  quasi  sponsam,  sibi  pe- 
renni  conjugio  arctissimecopulayit,  assumpsit 
ct  induit,  idque  repraesenlaluni  est  pT*r  malri- 
monium  Adae  cum  Eva,  dc  quo  dictum  cst  Ue- 
nes.  2.  24.  Et  erunt  duo  in  carne  una.  Per  buma- 
nitalem  igitur  nos  nostramquenaluram  sibi  des- 
pondil,  ut  essct  nobis  maler,  qui  prius  fuerat 
pater,  itaque  ad  eum  fidenler  accederemus. 
Solent  filii  timentes  patris  severitatein  adire 
matrem,  el  per  eam  impelrare  id  quod  volunt  a 
palre  :  tenerior  cnim  est  amor  inatris  iu  filiuni, 
quam  patris.  Ita  fideles  el  Ecclesia?  per  humani- 
tatem  Chrisli  invocanl  Deuin  ,  omniaque  ab  co 
impctrant  :  unde  Eccles:a  omnes  collectas  et 
orationes  conclndit,  dicendo  :  Pcr  Christum  Do- 
minum  nostrum.  Ad  liaec  hutnanitas  Christi  est 
quasi  mater,  quia  sicut  mater  suum  infantem 
magno  et  continuo  dolore  in  ulero  gestat,  for- 
mal,  parturit,  lactat,  fasciat,  bajulal,  educal  et  in 
virum  cfformat  ;  ita  et  Christus  qnasi  mater 
per  34.  annos  magnis  et  conlinuis  laboribus  et 
doloribus,  priTsertim  incrucc  ct  morte  nos  con- 
cepit,  parturivit,  aluit,  pavit,  efibrmavit.  Terlio, 
quia  incarnatio  Filii  Dei  fuit  opus  itim  summae 
mcntis  et  sapientiae,  tum  summae  bonitafis,  quae 
atlribuitur  Spiritui  sancto  ,  sicut  illa  atlribuilUr 
Verbo ;  sapientia  autem,  sive  idea  ac  DOnitas  sesc 
habentquasi  mater  rcspeciu  omnipotenti.T,  <|uae 
est  quasi  pater;  Deus  enim  Paler  Verbo  suo 
quasiidea,  mente  et  matrice  concepii,  formavit 
et  produvit  ouinia  Idcm  sua  bonitate  quasi  ma- 
tre  yisccra  misericordiae  in  nos  effundit;  pr;r- 
serlim  per  incarnationem,  de  qua  Zacliarias 
Eucce  1.  78.  Pcr  viscera  miscricorditv  Dci  nostri,in 
quibus  visitavit  nos  oricns  cx  allo.  Hinc  Dcu- 
quasi  mater  per  Isaiam  cap.  49.  15.  bomines 
quasi  filios  blande  ad  se  advocat,  illicitque,  di- 
cens  :  Numquid  oblivisct  potest  mulier  tnfantetn 
suum,  iit  non  miscreatur  ftlio  atcri  sui?  et  si  illa 
oblita  fuerit,  ego  tamen  nonobtiviscar  lui.  Hinc  et 
Christus  veniens  in  carnem,  ex  malre  sofa  nasci 
voluit  sirie  patre,  ni  inst.ir  Melcbisedec  ussel 
au/;T«3 ,  sicut  in  ciclis  est  au-r.-up  quasi  <x  ma- 
ire  maternitalem  assumpturus,  materque  no- 
bis  futurus.  Dnde  Psalles  de  eo  ait  :  Gustaie  et 
videte,  quoniam  sttavis  est  Dominus,  et  :  Misera- 
tiones ejus super  omniaopera  ejus.  Quare  apposite 
Gentiles,  ait  Clcmeris  I.  o.  Slrom.  Deum  «r-.-.z- 
■x--o:-u ,  quasi  palrem  malrem,  vcl,  ul  exponit 
S.  August.  7.  Civit.  cap.  9.  progenilorem  geni- 
tricemque  simul  vocayerpnt. 

Porroutimmensitatem  beneficii  incarnationis 
Verbi  aliqua  ratione  concipiamus  ct  pondiir- 
mus,  S.  Joaunes   qualuor  cjus  circumslanti..s 

104 


COUMENTAIUA  IN  I. 


836 

expendendas  suggerit  et  proponit ,    nimirum, 
quis,  quid,  cui,  cur. 

Primo,  quis  est  ille  qui  carnem  noslram  in- 
duil,  imo  assumpsii?  Est  Verhum,  quod  fuit  ab 
iniiio,  est  verbum  aeternum,  est  Deus  omnipo- 
tens,  creator  cceli  et  tcrrae,  Dominus  Universo- 
rum  ,  Rox  regum ,  et  Dominus  dominantium. 
Vcr])um  ecceaetcrnum  per  quod  facta  sunt  om- 
uia,  fit  caro,  fil  bomo.  Elvocabitur  nomcn  ejus, 
ail  Isaias,  Emmanuel,  id  est,  nobiscum  Deus , 
admirabilis  ,  consitiarius ,  Deus,  fortis ,  princeps 
pacis,  pater  futuri  sa^culi,  magni  consitii  angelus; 
quoe  singula  expendi  Isaiae  9.  v.  G.  Hoc.  est  quod 
canit  Ecclesia  in  Praefat.  Nativit.  Cbrisli  :  Per 
incarnati  Verbi  mystcrium  nova  mentis  nostra? 
oculis  lux  tum  clarilatis  infulsit,  ut  dum  visibiliter 
Deum  cognoscimus ,  per  liunc  in  invisibilium  amo- 
rem  rapiamur.  Porro  natura  divina  perincarna- 
tionem  non  esl  mutata,  nec  passa,  sed  sui  simi- 
lis  inviolata  etimpassibilis  permansit. 

Prseclare  S.  Leo  serm.  10.  de  Nativit.  Idem,  ait, 
esl  in  forma  Dei ,  qui  formam  suscepit  servi.  Idem 
est  incorporeus  manens,  et  corpus  assumens.  Idem 
est  in  sua  virtute  inviolabilis ,  et  in  nostra  infirmi- 
tate  passibilis.  Idem  est  e  paterno  non  divisus 
throno,  et  ab  impiis  crucifixus  in  ligno.  Quocirca 
S.  Cyrill.  in  cap.  1.  Evang.  S.  Joannis,  Verbum 
humanatumcomparatcarboni,  vel  ferro  ignito. 
Sicut  enim  ignis  non  consumit  ferrum  ignitum, 
sed  ulriusque  substantia  illaesa  et  inlegra  per- 
manet;  sic  nec  deitas  mutavit  humanitatem, 
nec  humanitas  deitatem,  sed  utraque  integra  et 
illaesa  permanct.  Id  significatum  csl  per  ignem 
inrubo,  quem  viditMoses  Exodi3.  2.  ignisenim 
in  rubo  est  Verbum  in  carne;  sed  sicut  ignis 
rubum  non  adussit,  sic  Verbum  humanitatem 
non  laesit.  Vide  Theodoretum  in  tribus  dialogis. 
Primo,  immutabilis  ;  secundo ,  inconfusus ;  terlio, 
impassibilis;  ubi  contra  Euthychetem  exPatribus 
pulchre  explicat,  quomodo  Verbum  manens  im- 
mutabile ,  inconfusum  et  impassibile,  factum 
sit  caro.  Quocirca  Damasc.  orat.  1.  de  Nativit» 
Tanlus,  ait,  Domine,  tuus  in  me  fuit  amor,  ut  non 
per  angelos ,  aut  per  ullam  aliam  creaturam  sa- 
lutis  mex  negolium  obieris,  verum  ut  primam  fic- 
tionem  ,  sic  etiam  ipsam  instauralionem  ipsemet 
efficiendam  duxeris.  Et  S.  August.  serm.  59.  de 
Verbis  Domini  :  Ad  sanandum ,  ait ,  grandem 
rtgrotum,  descendit  omnipotcns  medicus,  humilia- 
vit  se  usque  ad  mortalem  carnem ,  tanquam  usque 
ad  Lectum  cngrotantis. 

SecundoquidfitDeusinincarnatione?  filcaro, 
idesthomo.  Caro,  ail  S.  Auguslin.  tract.  2.  in 
Joannem  ,  te  ccecaverat ;  caro  te  sanat.  Carnalis 
enim  anima  factaerat  consenliendo  afjectibus  car- 
nalibus  ,  inde  fuerat  cordis  ocutus  cacatus ,  Ver- 
bum  caro  factum  est.  Medicus  tibi  fecit  cottyrium , 
ut  de  carne  vitia  carnis  extinguerct.  Nam  caro 
hominis  est  prae  caeteris  animalibus  misera,  in- 
firma,  putida,milleaerumnis  etmorbis  subjecta, 
et  per  concupiscentiam  corruptissima;  hanc 
assumpsit  Verbum,  eo  se  inclinavit  illa  majes- 
tas,  utSeraphinos,  Cherubinos,  et  caeteros  an- 
gelorum  ordines  practeriens  descenderet  in 
imam  hanc  miseriarum  vallem  et  carnem , 
eamquesibi  arctissimohypostaticae  unionis  vin- 
culo  copularet.  Cogita  si  ovis  duceretur  ad  la- 
nienam ,  et  homo  quispiam  eam  amans  et  mise- 
rans  (uti  S.  Franciscus  eas  pecunia  redimebat 
ob  amoremChristi,  quirepraesentaturAgnoDei) 
vcllct  proea  mori,  imomutari  in  ovem.utovem 


EPIST.  S.  JOANNlS.  Cap.  I. 

illam  redimeret,  an  non  diceretur  hic  ejus  iil 
ovem  esse  insanus  et  ecstaticus  amor?  longe 
mnjor  fuit  ainor  Christi  in  nos,  dum  ex  Deofac- 
(us  esthomo;  infinities  enim  amplius  Deus  ex- 
cedit  homincm,  quam  homo  excedat  ovem.  Hoc 
ergo  esl  magnum  pietatis  (et  divinae  dignationis 
etphilanthropiae)  Sacramentum,  quod  manifesta- 
tum  cst  in  carne,  justificalum  in  spiritu ,  appai-uit 
itngetis ,  pradicalum  est  Gcntibus ,  credilum  est  iu 
mundo,  assumptum  esl  in  gloria.  l.Timolh.  3.  16. 
Hoc  cum  Seraphinis  admirari  el  obstupescere 
debomus  ,  ac  cum  videmus  parvulum  in  praese- 
pio,  cum  stupore  dicere  :  Itane  islc  parvulus  est 
Deus  meus,  Rex  coelorum,  creator  Universi  ? 
Deus  ,  ait  D.  Thom.  opusculo  00.  communicat 
se;  primo,  omnibus  creaturis  per  praesentiam  ; 
secundo,  et  magis  juslis  per  graliam;  terlio,  et 
maxime  carni  noslrte  per  substanliam  :  Primo, 
naturaliter;  secundo  ,  supernaluraliter;  tcrtio, 
personalitcr,  ait,  Cajetan.  Porro  Verbum  per 
humanitalcm  suam  omnes  homines,  et  per  eos 
totum  universum  (hujus  enim  nexus  et vincu- 
lum  est  homo,  ideo  microcosmus  appellatus )  ad 
sc  elevavit,  sibique  univit,  ut  sit  Deus  omnia  in 
omnibus,  ait  Damascen.  orat.  de  Transfigurat.  ct 
Cajelan.  in  3.  p.  q.  1.  a.  1.  lncarnatio ,  inquil, 
cst  elevalio  tolius  Universi  in  divinam  personam  ; 
imo  S.  Dion.  de  Divin.  nomin.  c.  k.  Quw  major, 
ait,  Dei  communicalio  cumcreatura,  quam  eaqua 
Verbum  caro  facttim  cst  cogilari  potesl  ?  Rursum 
junxil  se  Verbum  bomini ,  icl  est  .,  primum  ul- 
timo  :  in  creatione  enim  homo  fuil  ullimo  a 
Deo  creatus  :  atque  sic  Deus  quasi  in  circulo  ad 
punctum  unde  cneperat  verbo  creando  omnia  , 
per  incarnalionem  rediit,  hominem  jungendo 
Verbo.  Ita  Clictovceus  in  Damasccn.  lib.  3.  de 
Fide  cap.  1. 

Tertio,  cui  Verbum  factum  cst  caro?  homini 
peccalori  ct  vilissimo  instar  vermiculi.  Parvu- 
lus  enim  natus  estnobis  ,  el  fdius  datus  est  nobis. 
Vihrislus  crgo  non  assumpsit  hominem  propter 
se,  quasi  egeret  autdelectaretur  illa  bumanitate 
quam  assumpsit,  sed  propter  nos.  Ullimatus 
ergo  terminus  incarnationis  sumus  nos.  Ideo 
enim  natus  est  in  carne  corporaliter ,  ut  in 
anima  nostranascereturspiriiualiler.  Hinc  canit 
Ecclesia  in  Symbolo  Conc.  Nic.eni  :  Qui  propter 
nos  homines,  et  proptcr  noslram  salulem  descendit 
decceiis.  S.  Anselmus  I.  2.  Cur  Deus  homo  c.  20. 
Quid,  ail,  misericordius  inlelligi  valet ,  quam  quod 
peccatori  aternis  tormentis  depulalo  ,  et  unde  se 
redimeret  non  habenti ,  Deus  Pater  dicil ,  accipc 
Unigenilum  mcum,  et  da  \wo  te,  ipsc  Filius,  ToUc 
me,el  redime  le?  Celebralur  Atheniensium  dux 
Codrus,  qui  orlocum  Sparlanis  bello,  cum  res- 
pondissetoraculum  illos  posse  vincere,  quorum 
dux  periisset,  deposita  ducali  trabea,  vilem  mi- 
litis  vestcminduit,  ilaquehostiumcaslra  adiens, 


illic  jurgio  eos  in  suam  caedem  instigayit,  ac 
moriens  sua  morte  vicloriam,  vilam  et  liberta- 
tem  suis  peperit.  Sed  quid  Codrus  ad  Chrislum? 
quid  homoadDeum,  qui  carnem  induens  nos 
sua  morte  ab  aeterna  morte  ct  gehcnna  libera- 
\  it,  ac  regni  cceleslis  et  ceternae  gloriae  lnx-redes 
effecit? 

Qnarto,  cur  Verbum  factum  esl  homo?  nt  ho- 
sninem  inferno,  morle,  peccato,  omnique  mi- 
seriacorporis  el  animce  liberarel.  Verbuin  enim 
nihil  sibi  acquisivit  nisi  exinanitionem,  oppro- 
bria,  pauperlatem,  dolores,  mortem  et  crucem, 
ut  per  ea  nobis  bcnefaceret.  Ratus  est  Christu* 


COMMENTAMA  IN  L  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  !. 


6:7 


incarne,  ut  nos  nascercmur  in  spiritu,  aitS.  Grc- 
gor.  Nazianz.  Natusest  in  lempore ,  ut  tunascere- 
risin  atcrnitate.  Natus  cst  inslabulo,  ut  tu  nuscc- 
reris  in  ccclo.  AudiS.  August.  serm.  9.  dc  Nalivil. 
Dominus  noslcr  Jesus  Cliristus  ,  qui  in  atcrnum 
cunclorum  cst  crcator ,  liodie  nasccndo  de  malrc , 
faclus  esl  nobis  Salvator.  Natus  cst  nobis  kodie  in 
lemporis  volubilitate,  ut  nos  perducat  ad  Palris 
ivlcrnilutem.  Factus  cst  Dcus  homo,  ut  liomo  fie- 
ret  Deus  :  ut  pancm  angclorum  manducarct  homo, 
Dominus  ungrlorttm  liodie  faclus  est  homo.  Et  Na- 
zianz.  iu  disticliis  :  Patris  Verbum  esl  liomo  nos- 
tcr ,  ut  lutjusmodi  mixtioni  Deum  hominibtts  tnis- 
ccat.  Unus  ulrimquc  Deusesl,  hactenus  homo effcc- 
lus ,  ut  me  ex  mortali  Dcumcfficiat. 

Quocirca  Clemcns  Alexandr.  adhortat.  adGcn- 
tes  ait  Chrisiumsuaincarnatione  lerram  in  coc- 
lum  mulasse,  ac  exhominihusangelos,  imodcos 
fecisse;  ideoquc  ipsum  pulchrum  essc  aurigam 
(|ui  currum  sive  bigain  fidelium.pula  Juckeorum 
el  Genliuni,  agat  in  ccclum,  dirigatque  ad  hea- 
lam  immorlalitatem.  Hoc  est  quod  S.  Joanncs 
Evangel.  c.  1.  12.  ait  :  Dcdit  eis  potcstatem  filios 
I)<  i  ficri ,  his  qui  credunt  in  nomine  ejus  ,  elc.  Et 
Vrrbum  caro  faclumesl,  q.  d.  Ideo  Verhum  caro 
facium  est,  ut  homines  faceret  filios  Dei.  Audi 
Origen.  hom.  2.  indiversislucc  vcrha  traclantcm ; 
Si  fdius  Dei  factus  cst  homo  ,  quid  mirum  si  homo 
crcdens  in  Filium  Dei,ftlius  Dei  futurus  sil?  Ad  hoc 
siquidem  Verbum  in  carnem  descendit,  ut  in  ipsum 
caro,  id  cst  homo,  credens  in  verbum  ascendal,  ut 
per  naturalem  Filium  unigenitum ,  multi  jilii  effi- 
cianlur  adoplivi ;  non  propter  seipsum  Verbumcaro 
faclum  cst,  sedpropter  nos ,  qui  non  7iisi  per  Verbi 
carncm  potuissemus  in  DcifUios  transmulari.  SoLus 
dcscendit ,  ut  cum  mullis  ascenderet.  De  hotnini- 
bas  facit  dcos ,  qtti  de  Deo  fecit  hominem.  Et  habi- 
tavit  in  nobis  ,  id  est  naturam  nostram  possedit , 
til  stuv  natttra;  participes  faceret  nos.  S.  Leo  s.  6. 
de  Nalivit.  Jdeo,  ait,  Christus  ftlius  hominis  factus 

<  st ,  ut  nos  filii  Dei  esse  possimus.  Vide  S.  Ansel- 
mum  lih.  Cur  Deus  homo. 

Vide  ergo  immcnsitatem  hujus  beneficii  ;Deus 
liic  non  pluit  e  ccclo  manna  ,  sed  totum  ccclum 
quasi  disrumpens,  omnesdeitalissuae  thesauros 
el  viscera  misericordiae  sinx\  imo  totum  se, 
quanlus  quantus  esi,  cum  omnihus  suis  donis  et 
graliis  in  lerram  effudit.  Hoc  est  quod  oplahat 
Isaias  cap.  Ub.  8.  Rorate,  co:U,  desuper,et  nubcs 
ptuant  justum,  apcriatur  tcrra  et  germinet  Salva- 
torem.  Audi  S.  Augustinum  serm.  27.  vel  alio 
computu  23.  de  Temp.  Laudem  Domini,  inquit, 
loquctur  os  meum.  Ejus  Domini  pcr  quem  facta 
stint  omnia,  et  qtti  facttts  cst  inter  omnia.  Qui  est 
patrts  revelator,  malris  crcator.  Filius  Dci  de  pa- 
tre  sine  matre ,  fiUits  hominis  de  matre  sine  palre. 
Magnus  dies  angclorum ,  parvus  in  dic  hominum  ; 
Vcrbutn  Dei  ante  omnia  tempora,  Verbttm  caro  op- 
portuno  tempore.  Conditor  soiis,  conditus  sub  sotc. 
Cttncta  soycula  ordinans  de  sinu  palris,  hodicrnttm 
diem  consecrans  dc  tttcro  matris.  Ibi  manens ,  hinc 
procedens.  Effcctor  caliet  tcrra,  sub  cwlo  exorttts 
in  terra.  lnr/]'<ibUilcr  sapicns ,  sapicnter  infans. 
Mundttm  implcns,  in  prasepio  juccns ;  sidcra  re- 
gcns  ,  ubcra  lambens.  Ita  magnus  in  forma  Dei , 
brevis  in  forma  srrvi,  ttt  nec  ista  brcvitate  magni- 
tudo  ilta  minucrelur ,  ncc  illa  magnitudinc  isla 
i>rcvitas  prcmcrctttr.  ISeque  enim  quando  mcmbra 
lunnana  susccpit,  opera  divina  deseruit,  ncc  altin- 
gere  d  ftne  usque  ad  fmem  fortiter ,  et  disponere 

<  mnia  suavitcr  deslitit,  quando  infirmitalc  carnis 


indulus  virginali  utero  receptus  est,  non  inclusus; 
ut  nec  angrlis  sublraheretur  sapientia)  cibus,  et 
nos  guslaremus  quam  suavis  cst  Dominus. 

AudietS.  Gregor.  Nazianz.  jubilanlem  orat.  38. 
Chrislus  gignitur ,  gloriftcale ;  Chrislus  e  coelis ; 
obviam  proditc.  Christus  in  tciTa;  subvehimini , 
cantutc  Domino,omnis  terra.  Atque  ul  h&c  duoin 
unum  contraham,  lattcnlur  cocli  et  exullet  terra , 
propter  cocleslem ,  ac  postea  terrestrcm.  Christus 
in  carne;  tremore  et  gaudio  exultale  :  tremore 
propter  peccatum ,  gaudio  proplcr  spem.  Christus 
ex  Virgine;  mulieres  virginitatemcolite,  ut  Christi 
matres  sitis.  Quis  eum  qui  «  principio  est  non  ado- 
ral?  Quis  eum  qui  postremus  est  non  laudat  uc  ce- 
lebrat?  El  mox  :  Omnes  gentes,  plattdite  manibus, 
quoniamparvulus  nalus  est  nobis  filius,  et  datus  est 
nobis,  cujus  principatus  saper  humcrum  cjus  (cum 
crucc  etcnim  extollilur)  ac  vocatur  nomen  ejtts 
magni  consilii ,  hoc  est  palcrni ,  angelus.  Clamct 
Joannes  :  Parate  viam  Domini ;  cgo  quoque  diei 
hujus  vim  ac  potentiam  clamabo.  Carnis  expers 
incarnatur  ;  Vcrbum  crassescit ;  invisibilis  cerni- 
tur  ;  intaclibilis  langitur  ;  tempore  vacuns  initium 
sumit ;  Dei  filitts ,  hominis  ftlius  efficitur  ,  Jestts 
Christus  hcri  et  hodie,idem  et  in  s&cula.  EtS.  Ber- 
nard.  serm.  1.  de  Epiphan.  Quid  tantopere decia- 
rel  ejus  misericordiam,  quam  qttod  ipsatn  suscepit 
miseriam?  Quid  ila  pielate  plenum  ,  quam  quod 
Dei  Verbum ,  propter  nos  factum  est  fcenum? 
Quanto  enim  minoremse  fecil  in  humanitate,  tanto 
majorem  se  exhibuit  in  bonilule  :  ct  quanlo  pro 
mevilior ,  tanto  mihi  charior.  Idem  serm.  /46.  in 
Cant.  O  suavilatem,  6  gratiam ,  6  amoris  vim .' 
summus omnium,  imus  fuctus  est omnium.  Quis  hoc 
fecit?  Amor  dignilatis  nescius ,  dignalione  dives , 
uffectu  potens ,  suasu  efficax.  Quid  violentius? 
Triumphat  de  Deo  amor ,  ut  scias  amoris  fuisse  , 
quod  plcnitudo  effusa  est,  quod  altitudo  cvquata 
est ,  quod  singularilas  associataest. 

Quare  ul  hoc  manna  immcnsum  e  ccclo  de- 
pluens  excipiamus,  pandamus  totum  cor,  am- 
pliemus  ejus  sinum  per  immcnsum  ejus  desi- 
derium,  ultotamejus  copiam,  graliam  etsuavi- 
tatem  capiamus  et  sapiamus.  Imilemur  Patres 
inlimho,  qui  per  triaet  qualuor  annorum  millia 
sedentes  in  tenehris  et  umhra  mortis,  illud  avi- 
dissime  et  sitienlissimis  animis  desiderabanl , 
elamantes  :  Utinam  dirumperes  ccclos ,  ct  descen- 
dercs,  Isaia?  GU.  v.  1.  lmitemur  B.  Virginem,  qu«e 
concepto  Verbo  anhelabat  ad  ejus  partum,  lota 
avulsaa  mundo,  et  tota  Christounita,  in  eumquc 
transformata,  ut  deilasin  utero  latens  per  cor- 
pus  Virginis,  inomnibus  ejus  parlibus  ct  moti- 
hus  resplenderet;  atque  idcirco  Christus  jussit 
hanc  suam  nalivitatem  quotannis  solemniter 
recoli  et  celehrari,  ut  nobis  id  pra>stet,  quod 
olim  prcEstitilPastoribus,Magis,  Anna?,  Simeoni, 
Joscph,  dum  realiter  natus  est ;  quia  enim  lunc 
prsesentes  esse  non  potuimus,  hinc  nobis  quo- 
tannis  per  commemorationem  fit  proesens,  ut 
casdcm  gratias  impertiat.  Quisque  ergo  suas 
neccssitatcs  Christo  nato  proponat  carnis  infir- 
mitales,  ac  pr;cscrlim  \ilium  ct  tcntationem , 
quae  maxime  eum  premil ,  dicatque  confidenter 
cum  S.  Calharina  Senensi  :  Domine,  habeo  te  pro?- 
scntcm,  mcuscs,  non  dimittam  te  donec  hanc  ten- 
tationem  sustulcris ,  hanc  virtutem  vel  grutiam 
dcdcris ,  donec  totum  cor  mcum  possederis  ,  et  tuo 
(imorc  imliucris.  Ideo  cnim  Verbum  caro  factuin 
est,  utcarnis  amnnnas  et  inlirmitates  curaret  vi 
Verbi,  uti  curavii  omnes  iu  ea  carne  quam  u>- 


828  COMMEJUTAIllA  IK  I.  EPIS 

suinpsit.  Rogaiidus  cst  ui  idem  faciatin  carue 
nostra,  ut  in  ea  habiians  eam  sanet,  sanctifleet, 
etquasi  in  spirituni  transmulet ;  cum  nova  na- 
livilate  dct  novain  vitani,  ni  vivamus  angelice  , 
cum  angclo  coelesti.  lta  S.  Hieron.  cum  S.  Paula 
lnigravit  in  Belhleliem  ,  ut  ibi  jugiter  nientis 
oculis  intuerentur  Christum  nascentem.  lta 
S.  Frauciscus  su!)  mortein  Groecii  soletnuiter  ce- 
iebravit  Cinisti  natalem  eum  hove  et  asino,  ac 
praedicans  non  aliud  dicehat  quam  :  Amemus 
parvulam  nostrum,  parvulum  de  Bethlehem.  Sic 
ci  S.  Bernard.  in  hocmysterio  se  superat,  totus- 
que  melteus  est  et  divinus.  ChriSlus  se  totum 
tihi,  lu  te  tolum  da  Christo;  Christus  tibi  natus 
est,  Verhuni  til)i  incarnatum  est,  Deus  tibi  huma- 
natus  est,  tu  vicissim  nascere  Clirisio,  Veibote 
insere,  Deo  te  dcsponde,  imo  trade  et  redde. 

Denique  exclamal  S.  Bemard.  vel  quisquisest 
auclor,  serm.  in  Coena  Domini,  qui habetur sub 
finem  operum  ejus  pag.  391.  Ostupenda  Dei  mi- 
seraliol  Verbum  carncm ,  Deus  cinerem,  ftguLus 
lutum,  vila  morticinum  induit ,  ul  jumcnla  man- 
ducarent  panem  angelorum.  llomines  jumenta 
erant.  Et  inferius  :  Ea  proplcr  cibus  coeLeslis  mu- 
tavit  se  in  pabulum  pecoris ,  homine  mutato  in  pe- 
cus ;  panis  cnim  angelorum  faclus  est  fcenum; 
unicus  Patris,  fdius  hominis,  omnis  enim  caro  foc- 
num,  lsaiae  UO.  Comedunt  igilur  angeli  Verbum  de 
Dco  natum;  comedunl  homines  Verbum  focnum 
factum.  Pane  suo  vivunt  angeli  in  ccelis ,  el  beati 
sunt ;  fccno  suo  vivunt  homines  in  terris ,  et  sancti 
sunt.  Vcenum  quippe  isludde  prato  virginalis  uteri 
iollectum  faclum  est  refcctio  jumentorum ;  Vcr- 
iumut  fcenum  fteret,  laiuitin  Virgine ,  sol  in  si- 
derc ,  artifex  in  opere. 

Et  MA.MJS  NOSTRJE  contrectaverunt  deVerbo.] 
llocesl,  Verhum  ipsum  quod  contrectavimus , 
aeque  ac  vidimus  et  audivimus.  Est  hebraismus, 
dicit  lamen  de  Verbo,  non  Verhum,  quia  Apos- 
toli  non  ipsummet  Verbum  in  se,  utpote  divi- 
num  et  spiiitale,  sed  cjus  vestem,  puta  huma- 
nitatem,  contrectaverunt.  Ergo  non  Verbum,  sed 
aliquid  de  Verbo ,  puta  adjacentem  Verbo  car- 
nem  quasi  vestcm  contrectaverunt.  Rursum 
(juod  contrectavimus ,  id  csl ,  quod  contrectando 
invenimus  et  depreliendimus ,  de  Verbo  (est 
melalepsis  scilicel  Verbum  verecarnemhuma- 
nam,  non  autem  pbantasma  vel  spectrum  inane 
carnis  assumpsisse.  Quam  fcliccs  Apostoli  qui 
Verbum  incarnatum  vidcre,  audire,  langere  me- 
ruerunt!  Beali  oculi  qui  vidcnt  quce  vos  videtis. 
Dico  enim  vobis  quod  multi  Prophelce  et  reges  vo- 
Luerunt  videre,  quce  vos  videtis,  et  non  vidcrunt ;  et 
audire  quce  auditis,  et  non  audicrunl,  ait  Chrislus 
I.ucae  10.  23. 

Porro  Dydimus  haec  omnia  refert  ad  myste- 
rium  resurreclionis  Cbristi.  q.  d.  Vidimus,  au- 
<tivimus,  conlrectavimus  Christum,  postquam 
icsurrexit.  Credile  ergo  eum  resurrexissc  ,  boc 
cnim  resurrectionis  mysterium  orhieratnovum 
et  paradoxum  ;  ideoque  illud  ipsum  S.  Petrus  et 
Paulus  in  Actis  Apost.  et  Epistolis  suis  assidue 
«onfirmant  el  inculcanl.  Glossa  reslringit  ad 
iransfiguralioncm  Cbristi,  tunc  enim  vidit  Joan- 
ncs  gloriamChristi,  cl  audivit  vocem  Palris. /Z/c 
rst  filius  meus.  Verum  melius  alii  refcrunt  ad  to- 
lam  Verbi  incarnati  ceconomia. 

De  veubo  vnvE.  J  Syrus,  Verbumvitce.  Sic  Jod 
ail  :  Effundam  de  spiritu  mro  ,  id  est ,  spirilum 
meum,  Actor.  1.  17.  Dabitur  ei  de  auro  (id  esl 
iuinm)  Arabic,  et  adorabuntdc  ipso  (id  cst  rp- 


T.  S.  JO\NMS.  Cap.  I. 

sum)  psal.  71.  15.  graece  ntpi tou ioyav,  iU  est,  de 
HLo  Verbo ,  scilicel  eximio,  increato  ,  aeterno  el 
divino  puta  de  Filio  Dei,  ul  falebanlur,  ipsictiam 
Arriani  convicti  ex  eo ,  quod  Vcrbum  hoc  in 
Evangelio  cap.  1.  paulo  post  v.  lfr.  vocct  Unige- 
nitum  Dei,  ac  passim  alibi  Script.  illud  appcllet 
Filium  Dei ,  liccl  enim  S.  Basil.  putcl  etiam  Spi- 
rilum  sanctum  dici  posse  Vcrbum,  lamen  id  hn- 
propric  diceretur,  ait  D.  Thom.  Verhuni  intellige 
non  oris,  sed  mentis.  lta  S.  Augusl.  Chrysosl.  et 
alii  in  c.  1.  Evangelii  S.  Joannis. 

Quaeres  primo,  cur  S.  Joannes  Filium  Dei  non 
vocat  Filium,  sedVerbum?  Rcspondeo  primo, 
quia  in  suo  Evangelii  et  Epislolae  principio  allu- 
dit  ad  principium  Mosis  ,  quo  Deus  vcrbo  crea- 
vit  ccelum,  lerram,  omniaque  quae  iis  continen- 
tur,  Genes.  1.  2. 

Secundo,  quia,  ut  docetS.  Chrysost.  inEvang. 
S.  Joann.  c.  1.  Verhum  hoc  quod  esl  in  sinu  Pa- 
iris  omnem  habet  sapienliam,  accarne  veslitum 
camdem  nohis  enarravit  :  illam  autcm  sapicn- 
tiam  tam  Evangelio  quam  Epislola  bac  cnarrare 
statuit  S.  Joannes.  Undectiam  S.  Joannesmagis 
verbis  et  doctrinac  Cbrisli  enarraruh-e  insislit, 
cum  alii  tres  Evangelistae  magis  rcbus  et  gestis 
Christi  insistant.  Cbrisluin  ergo  vocat  Verhum  , 
quia  Verhi  hujus  verha  nobis  recenscre  inten- 
dit. 

Tertio,  nc,  siFilium  dixisset,  eum  corporeuni 
et  passibilem  quis  imaginarclur ;  lalcs  enim 
sunt  filii  quos  novimus  iu  terra.  Ita  S.  Cyrill.  iu 
cap.  1.  Evang.  S.  Joannis.  Vox  crgo  Verbum  sig- 
nificat  generationcm  Filii  non  cssc  bumanam, 
scd  spiritualem,  menlalem  el  divinam,  ideoque 
puram  ,  integram  et  incorruptibilem  ,  scilicel 
eum  gencrari  ix  mente  divina  ul  verbum  men- 
tis. 

Quarlo,  quia  Vcrbum  in  divinis  significat  Fi- 
lium.  Verbum  enim  significal  conceplioncm 
mentalemDeiPatris,  qua?  estipsa  generatioFilii, 
qui  quasi  verhum  repreesenlal  et  manifeslat  sa- 
pientiam,  et  voluntatem  Patris.  Et  haecesl  causa 
cur  Filius  sitincarnatus,non  Pater,  aut  Spiritus 
sanclus,  quia  scilicet  incarnatio  idcirco  facta 
est,ut  peream  Deus  se  manifeslaret  hominihus  : 
Vcrhi  autem  est  rem  manifcstam  facere.  Rur- 
sus  sicul  Verhum  a  Patre  genitum  est  spiritu, 
ita  decuit  idcm  gigni  a  matre  in  carne.  S.  Joan- 
nes  crgo  nos  quasi  manu  ducit  ad  Verhum,  ac 
per  illud  ad  Deum,  ut  cum  eo  secum  jugiler 
eommorari,  colloqui  et  dissuaviari  nos  doceat. 
ln  Joanne  enim  et  similibus  verum  est  illud 
Senccas  episl.  al.  Quemadmodum  solis  radii  con- 
l.ngunt  quidem  terram ,  sed  ibi  sunt  unde  mittun- 
:ur ;  sic  animus  magnus  el  accr ,  et  in  hoc  demis- 
sus  ut  proprius  divina  nossemus,  conversatur  qtd- 
dem  nobiscum ,  sed  harct  origini  suce.  Illinc 
ncndet,  illud  spectat  acnilitur;  et,  utait  S.  Amh. 
Verbo  innubil  teterno,  nam,  utinquitS.  August. 
serm.  38.  de  Verbis  Evang.  secundum  Joannem  : 
Ilomo  ftt  beatus  contingendo  HLud  quod  semper 
lieatum  manet,  el  cst  illud  ipsa  bealitudo  perpelua; 
ct  und»  fil  homo  vivus ,  vila  perpetua;  unde  ftt 
homo  sapiens ,  sapienlia  pcrfecta,  ande  homo  fit 
ilLuminalus,  Lumen  sempiternumest. 

Quaeres  secundo  cur  Filius  dicatur  Xoyos,  sive 
Verbum?  Resp.  Primo,  ioyos  verti  polcst  ratio, 
quia  sicut  ratio  nobis  intimaest,  ita  clPatriin- 
timus  est  Filius.  Ita  Nazianz.  orat.  h.  de  Theol. 
Secundo ,  sicut  ratio  vel  notilia  procedit  ix 
mcnlc;  ita  Ycrbiun  6ive  Fiiiusproccdit  a  Patrc. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


820 


Ila  Origcn.  S.  Chrysosl.  Theophyl.  Euth.  in  c.  1. 
Evangel.  S.  Joannis.  Nazianz.  orat.ft.  de  Theolog.  - 
8.  Basil.  in  illud  :  In  principio  crat  Verbttm.  Ter- 
lio,  quod  ii  nohis  auferal  onme  quod  ralioni  re- 
pugnat,  ilaque  nos  faciat  rationi  ohsequentes , 
ait  Origcn.  1.  1.  in  Joann.  c.  1.  etihidem  Rupert. 
Verbum,  inquit,  Dei  perpeltta  ratio  esl  sapicnlia 
sempilerna  ,  etc.  Cur  non  ipsa  ralio  scmpitcrna 
Verbum  dicatur,  unde  nobis  incst  rationalilas?  et 
Kuseh.  5.  Demonstr.  c.  5.  Vcrbum  ,  ait,  carum 
omnium  rerumciuce  factai  sunt  rationes  in  se  fert, 
quare  ct  Sapientia  el  Vcrburn  Dei  appcllatur.  Ve- 
runi  ralio  non  ila  exprimit  processionem  ix  Pa- 
fcre,  sicut  exprimit  verhum,  uli  notatS.  August. 
q.  63.  mter  S3.  Adde  rationis  nomen  esse  esseu- 
liale;  non  notionale  et  personale,  ideoque  com- 
mune  S.  Trinitati.  Audi  S.  Dionys.  cle  Divin. 
nom.  cap.  7.  Deus,  inquit,  dicitur  ralio  in  S.  Lit- 
tcris ,  non  modo  qttia  rationis  scnsus  el  sapicntice 
indullor  cst,  scd  qttia  et  omnijun  causas  in  se  uni- 
formiter  ante  complcxus  cst ,  ct  quia  per  ornnia 
pcrgitpenetrans  usqtic  adomnium  finem,Sapient.8. 
et  supcr  luec  cliam,  quia  sapcr  simplicitatcm  om- 
ncm  divina  cxpundilur  ralio ,  cstquc  ab  omnibtts, 
sttper  omniasuprcmce  subslanlicvratione,  absoluta. 
Denique  ratio  essc  potest  in  eo  qui  actu  non  in- 
telligit,  ut  in  dormicnte;  verhum  autem  estejus 
qui  in  actu  intelligit,  qualis  est  Deus. 

Secundo,  ityot  verli  polesl  o/jms;  estenim  Ver- 
bum  Palris  opus  ei  commensum,  coaevum  el 
adaequatum,  juxta  illud  SapienL  7.  25.  Vaporest 
virtutis  Dei ,  et  cmanalio  qucvdam  cst  claritatis 
omnipotcntis  Dei  sincera. 

Tertio,  >oyoS  ,  vcrti  potest  virlus.  Vcrhumcnim 
estvirtus,  potenlia  ,  hrachium  ,  et  dexlera  Pa- 
tris,  qua  creavit  et  fecitomnia  :  nam  Yerhum, 
qua  Deus,  est  virtus  creandi ;  qua  homo,  est  vir- 
tusredimendielsalvandi  omnesjuxla  illudPauli 
1.  Cor.  1.  v.  23.  Nos  autcm  prccdicamus  Cliristum 
cruciftxum ,  Judais  quidcm  scandatum,  ('•cnlibus 
atttcm  stultitiam  ,  ipsis  autem  vocalis  Jttdfcis  at  ■ 
que  Grtvcis  Cliristtnn  Dci  virtulem  et  Dei  sapicn- 
liam,  et  :  Verbo  Domini  caUi  ftrmuli  sunt ,  et  spi- 
ritu  oris  ejus  omnis  virtus  corum  ,  Psal.  32.  v.  6. 
el :  Portans  omnia  vcrbo  virtulis  sucr.  Ilehr.  1.  3. 

Quarto,  ioyo,- ,  verti  potest  forma  ;  Verhiim 
cnim  est  Patris  forma,  pulchriludo,  candor  lu- 
cis  cttcrncc,  et  speculum  sine  macula  ,  Dci  majcsta- 
tis,  ct  imago  bonilalis  illitts,  Sapient.  7.  26.  spten- 
dor  (  gvxcc  anoAjyzstjx  ,  hl  esl,  refulgcnlia  ,  res- 
plendentia)  gloricc ,  ct  ftgura  substantia>  cjus, 
Hehr.  1.  v.  3.  His  adde  a  ruagno  Dionysio  Areo- 
pagiui  duas  divinas  personas,  Filium  et  Spiri- 
lum  sanctum  produetas  dici  veluti  infinila  quae- 
dam  germina  ,  veluti  fragranlissiinos  quosdam 
flores ,  veluli  lumina  (piaedam  splendidissima ; 
<  lenim  in  lih.  dc  Divinis  noni.  cap.  2.  in  fme 
primce  parlis  haec  scrihil  :  Qttod  primordialis  ct 
fontana  sit  dcitas  Valcr,  Filius  vcro  ct  Spirilus 
sanctus  fivcuncbr  cbitatis  [si  fas  esl  dicere}  gcr- 
mina  plantata  divinitus  ct  vcluti  floret  ,  ac  supcr 
substantialia  lumina ,  a  Scriptitris  sanctis  acccpi- 
mus.  Quonam  vcromodoista  sint,  ncqttc  eloqui,  ne- 
qtte  intclligerc possumus.  llinc  et  S.  Aii".  I.  (i.  dc 
Triu.  c.  10.  Quidam  (is  est  S.  Ililar.  I.  de  Synodis, 
non  longe  a  principio)  ait,  cum  vellet  clarissimc 
singutarum  in  Trinitalc  pcrsonarum  insinuarr 
propria;  Aitcmitas  cst ,  inquil ,  in  Patrc,  spccies 
in  imaginc  (in  Filio),  msms  in  muncrc,  puta  in  Spi- 
ritu  sancto,  qui  est  donum  et  niunus  Patiis  et 
lilii.  Idern  S.  August.  scrm.  38.  dc  Verhis  Evang. 


secundum  Joannem  :  i\on  enim  verbum,  inquil, 
proftcit ,  aut  crescit  accedente  cognitore,  sed  inte- 
grummancl,  si  permanseris ;  integrum ,  sireces- 
seris ,  inlegrum  cum  redieris ,  manens  in  se  et  in- 
novans  omnia;  ergo  esl  forma  omnium  rerum  , 
forma  infabricata  ,  sine  tempore ,  et  sine  spalit- 
locorttm. 

Quiulo,  /oy*;,  verti  potest  deftnilio,  quia  quasi 
rerum  omniumdeflnitio  Patiis  naturam  omnes- 
que  res  deDnite  et  plene  expriinit.  L'nde  S.  Gre- 
gor.  Nazian/cn.  oraU  l\.  de  Theolog.  Eodem  rnodo. 
ail,  Fillus  sc  liabcl  ad  Patrcm,  qao  dcfinitio  cttm 
definilo;  nam  lioc  quoque  )oyo;  dicilur.  Quicnim 
Filittm  vidcl,  vidct  ct  Palrcm,  Joann.  14.  Ac  bre- 
vis  fucilisquc  patenuc  naturce  declaratiocst  1'ilius, 
sic  et  Eutliyinius  in  c.  1.  Evang.  S.  Joann.  lUir- 
sum  joyoi,  verli  potest  computus,  calculus,  suppu- 
tatio.  Verhum  enim  est  calculus  et  compulus 
omnium  angelorum,  Sanctorum,  imo  creatnra- 
rum  totius  universL 

Sexto,  )oyoi,  verti  polest  cattsa;  quia  Verbum 
est  causa  per  quam  singula  facta  sunt,  et  suhsis- 
lunl.  Ita  S.  Hieron.  epist.  ad  Paulinum.  Philos- 
iratusin  Heroicis  :  Trojanis  ,  inquit,  Ilectorma- 
nits,  Aineas  mens  fuil ,  at  Verhum  crcaturis  tam 
inanus,  quam  mens  fuit;  tam  causa  efficiens , 
quam  idea  concipiens. 

Septimo,  aliqui  ioyo,-,  vertunt  sermo pi-omissu*, 
sivc  qiiem  voces  et  sermones  Prophetarum 
promiscrunt  vcnlurum  orhis  Salvatorem  ,  ila 
Deza ,  quem  recle  refutat  noster  Salmeron  t.  2. 
tracl.  l\.  Nam  aule  Prophetas,  eorumque  oracul.i 
ah  aUerno  Verhum  erat  Verhum  ,  epatque  apud 
Deum;  ut  ail  S.  Joannes.  Reipsa  ergo  Beza  negat 
joyo-j,  a3qneacAlogiani,testeEpiphan.hacresi  51. 
clCenlurialores  Magdehurg.  centur.  1.  I.  1.  c.  U. 
qui  ncgant  /o/ov  dici  respectu  Pairis ,  quasi  ah 
eo  genilus  sit  per  cognilionem.  IJi  ergo  sunt 
hosles  VerhielFilii  Dei,  ideoque  semialhei. 

Octavo  ct  oplime,  >oyo,-,  cum  nostro  cl  Palri- 
hus  pene  omnihus  vertas,  vcrbum,  uliqite  non 
oris  et  vocis,  sed  cordis  et  menlis.  Sicul  enim 
nos  dum  cogitamus  vel  intelligimus  quippiam, 
formamus  nohis  conceptum  rei  cogilatac  vel  in- 
tellcctce,  qui  dicilur  verhum  menlis;  ita  Pater 
ceternus  inlelligendo  et  comprehendendo  suam 
essenliam,  etomnia  quae  in  ca  sunt,  formavil  et 
pioduxit  hoc  Verhum  aslernum  sibi  aihequatuiii 
et  simillinium,  quo  fit  ut  Verhum  hoc  sit  Deus, 
Deiquc  Filius  ii  Palre  genilus.  Dixi,  omniaqucein 
cct  sunt ,  quia  in  essentia  Patris  esl  virius  spi- 
randi  Spirilum  sanclum,  et  omnipotentia  pro- 
ducendi  omnes  creaturas  possihiles;  quare  ex 
cognitione  Spiritus  sancii  el  creaturai  uin  possi- 
hilium  paritcr  ac  essenlioe  divinas  producitur 
et  procedit  Vcrhum,  uli  docet  Franc.  Suare/. 
lih.  9.  de  Deo  trino  ct  uno,  c.  U.  5.  el  0.  «t 
alii- 

Uhi  nola.  Verhum  Dei  est  duplex  :  unum  es 
senliale,  quod  est  ipsa  intellectio  Patris  ,  quain 
euni  essentia,  intelleciu  et  voluntate communi- 
cal  Filio  el  Spirilui  sancto.  Et  hoc  videntur  intel- 
lfxisseTrisinegistus.Plaloel  Philosophi  (de  qui- 
hus  mox. )  Similiter  Arriani  Veihum  inlernum 
cssenliale,  id  est  inlelleclionem  Patris  et  Filii  et 
Spirilus  sancli  ponehanl  in  unoDeo  ipsicoa?tei 
nam;  sed  addchant  Deum  ca?pisse  esse  Palrem 
in  lempore,  cum  Verhum  notionalea  se  distinc- 
tum  produxit,  quasi  primam  creaiuram  ,  et  per 
eam  caUeraa.  AlicrumYerhum  cstnotionale,  sivc 
personale  ,  quod  cst  Verluim  ii  Palre  productum 


830  COMMENTAMA  IN  I.  E 

etgenilum,  idcoquc  ipsum  est  pcrsona  subsis- 
tens,  puta  Filius  Dei  Palris.  De  notionali  agit 
S.  Joann.  tam  hic ,  quam  in  Evang.  Vere  Gyril- 
lus  1.  7.  Thesauri  c.  1.  Nomen  Vcrbi,  inquit,  (elc- 
git)  S.  Joann.  quia  cst  inaxhne proprium  ct  signi- 
(icativum  divinitatis ,  et  processionis  proprice  sc- 
cundtv  pcrsontv.  Unde  Apoc.  19.  dicitur  :  Et 
nomen  cjus  crat  Verbum  Dei.  S.  Augusl.  verol.  15. 
de  Trinit.  c.  \l\.  Verbum  essentiale  a  noloriali 
distinguens,  sic  ait :  Novit  otnnia  Pater  in  seipso, 
novit  in  Filio,  sed  in  seipso  tanquam  seipsum,  pula 
essentialiler ;  in  Filio  tanquam  Verbum  suum , 
puta  notionaliter. 

Adverte,  ioyo,- ,  idem  est  quod  verbum,  sermo  , 
oratio.  Unde  Tertull.  S.  Cyprian.  S.  Ambros. 
tiieron.  et  alii  veleres  srepe  Filium  vocant  ser- 
monem.  Renovavit  idipsum  boc  aevo  Erasmus  ; 
unde  pro  :  In  principio  erat  Verbum,  verlit,  in 
principio  crat  sermo  ,  ob  quam  novalionem  a 
Tbeologis  vapulavii.  Erasmum  secutus  est  et 
defendit  Calvinus  in  cap.  1.  Evangel.  S.  Joann. 
Miror,  ail,  quidLalinos  moverit  ut™  ).oyo-j,  trans- 
ferrent  Verbum.  Sicenim  vertendum  potiusfuisset 
to  pYi/j.a.  Verum  ut  demus  aliquid  probabile  secu- 
tos  esse,  negari  tamen  non  potest,  quin  Sermo  me- 
lius  conveniat;  unde  apparet  quam  barbaram  ty- 
rannidem  cxercuerint  Theologastri,  quiErasmttm 
turbulente  adeovexarunt ,  obmutatam  in  tnelius 
unam  vocem.  Erras,  Novalor,  cum  errantem  et 
novantem  sequeris. 

Quodenim  boc  locomeliusconveniatVerbum 
quam  sermo,  liquet  primo,  ex  eo,  quod  verbum 
simplicius  sit  sermone;  sermoenimest  compo- 
situm  quid  ex  verbis  :  simplicissimus  autem  est 
Dei  filius.  Secundo,  quia  verbum  generalius  est 
sermone  ;  omnis  enim  sermo  est  verbum,  at 
non  omne  verbum  est  sermo.  Terlio,  quia  con- 
ceptus  mentis  semperverbummentis,  nunquam 
sermo  dicilur.  Filius  autemest  conceptus  meu- 
tis  diviuae  et  paterna?.  Quarto,  sicut  mensgignit 
verbum  mentis  ,  hocque  fit  vocale  dum  in  os  et 
linguam  carneam  deducilur  ,  et  quasi  ex  ore 
nascitur ;  ita  Pater  genuit  Verbum  mentale,  quod 
factum  est  vocale  per  incarnalionem  ,  durnin- 
duens  carnem  ,  os  et  vocem  hominis  ,  per  eam 
locuium  annunciavit  nobis  voluntatem  Patris. 
Et  buc  subinde  alludit  Script.  dnm  Christum  , 
qua  homo  est,  vocat  Verbum.eo  quod  qua  homo 
fuerit  legalus  nuntius  et  interpres  voluntatis  Dei 
apud   homines,   ut  patet  1.  Joannis  5,  7.  Apo- 
cal  19.  13.  Ita  S.  Chrysost.  et  Theophyl.  in  c.  1. 
Evang.  S.  Joann.  etS.  Epiphan.  hceres.71.  Filius, 
ait ,  Verbum  nominatur ,  quia   interpres   esl  vo- 
luntatum  Dei ,  elS.  August.  lib.  de  Fide  et  Sym- 
bol.  cap.  3.  Verbum,  ait,  Patris  dictumest,  quia 
per  ipsum  innotescit  Pater.  Sicut  ergo  verbis  nos- 
tris  idagimus  utnoster  animus innotescataudienti, 
sic  illasapientia  quam  genuit  Pater,  quoniam  pe? 
ipsam  innotescit  animus  secretissimus  Patris,  Ver- 
bum  ejus    convenientissime  nuncupalur.  Verum 
S.  Joann.  tam  hic,  quam  in  Evangel.  Christum 
vocat  Verbum  rationc  divinitatis,  non  humani- 
tatis.  Quinto,  licet  aliqui  apud  S.  Augustin.  lib. 
de  Princip.  Dialect.  cap.  6.  verbum  derivent  a 
verberando ,  quod  verberato  lingua  intra  pala- 
lum  aere,  omne  verbum  proferatur,  melius  ta 
men  ipseS.  August.  lib.  15.  deTrinit.  cap.  11.  e\ 
Varrone,  Servio  et  aliis,  verbum  dcducita  vero 
et  veritate,  quod  verum  verbo  concipiamus  et 
loquamur.  Verbum  ergo,  utict  verum  mentiest 
lntimum  ;  sermo  vero  innuit  potius  aliquid  foras 


PIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

jactaium,  diciturque  a  sero;  scritur  cnimsermo 
inter  plurcs  <t  scepe  falsus.  Nam,  ut  aitServius  : 
Scrmo  cst  conscrlio  oralionis,  et  confabulalio  duo^ 
rum  vel  plurium.  Melius  ergo  Filius  Dci  vocatur 
Verbuni  quam  serino. 

Denique  Verbi  hujus  dignitatem  ct  allribula 
describensS.  Basil.  lib.  2.  contra  Eunom.  pro- 
cessionis  hujus  admii  and.x  alia  similia  iis  vcr- 
bis  proponit  :  Oporlct  (inquit)  dignam  dc  Dco 
generalioncm  intclligcrc  impassibilcm ,  impcrti- 
bilcm  ,  indivisibilcm  ,  sine  tonporc ,  instar  rcs- 
plcndenlis  a  luce  radii.  Intclligcrc  aulcm  ima- 
ginem  invisibilis  Dci ,  ncc  sccttndum  artiftciosas 
lias  imagines  ad  excmplar  poslca  claboratum;  scd 
existentem  et  consubsislcnlcm  cum  prololypo,  qui 
ipsi  subslanliam  dcdit ,  itcmquc  cum  archctypo 
existentem ;  ncc  imilalione  figtiratam ,  sed  tan- 
qttam  sigillo  aliquo  tota  Patris  natttra  Filio  im- 
pressa.  Aut  si  vis  qualis  artium  sit  constitutio 
lola  ex  docenlibus  in  disripulos  immissa;  cumni- 
hildesil  docentibtts ,  et  pcrfeclio  adsil  iis  qui  didi- 
cerunt,  vel  id  quidem  non  ila  congruttm  ad  simili- 
tudinem,  propter  lemporis  spatium;  illudcommo- 
dius,  qualisestinlcUeclionis  nalura,r.wtibtts  menlis 
sine  tempore  constiluta.  Ilaec  Hasilius. 

Tertullianus  his  ctiam  uliltir  collationibus  in 
libro  adversus  Praxeam  cap.  S.  Protulii  Deus 
sermonem,  id  est  verbum ,  sicut  radix  frulicem  ct 
fons  lluvium  et  sol  radittm,  ncc  frutcx  «  radice,  ncc 
fluvitts  a  fonte,  ncc  radius  d  sole  disccrnitur,  sicut 
nec  d  Deo  sermo,  ctc. 

Divinius  S.  Gregor.  Thaumaturgus ,  Vcrbum 
hoc  feque  ac  Patrem  et  Spiritum  sanctum  de- 
pingit  in  Symbolo,  quod  ei  coelitus  traditum  est  a 
nostro  S.  Joanne,jussu  B.  Virginis,  uli  scribit 
Gregor.  Nyssenus  in  Vita  Tbaumaturgi.  Symbo- 
lumhocloto  Orienteceleberrimum  ilasebabet: 
Unus  est  Deus  Pater  Verbi  viventis,  sapientia  sub- 
sistentis,  et  potenlia:  et  ftgurce  celernx ,  pcrfecttts 
perfecli  genitor,  Pater  filii  unigeniti.  Unus  Domi- 
nus  solus  ex  solo ,  Deus  ex  Deo  ,  ftgura  et  imago 
deilatis ,  verbum  efftcax ,  sapienlia  constitulionis 
rerum  universarum  comprc/tensiva,  et  polenlia  to- 
tius  creaturce  effeclrix,  filius  verus  veri  Patris,  vit 
sum  e/fugiens  visum  effugienlis,  et  corruptioninon 
obnoxius  non  obnoxii  corruptioni,  et  morti  non 
obnoxius  morti  non  obnoxii ,  ct  ceternus  ceterni. 
Untts  Spirilus  sanclusex  Dco  orlum  et  existentiam 
habens,  quique  per  Filium  apparuit,  videiicethomi- 
nibus ,  imago  ftlii  perfecli  perfecta  vila  viventium, 
causa,  fons,  sanctus,  sanctitassancliftcalionissup- 
peditatrix ,  per  quem  vianifestatur  Deus  Pater , 
qui  est  super  omnia  et  in  omnibus.  Et  Deus  fdius 
qui  per  omnia  permanat.  Trinitas  perfecta ,  quce 
gloria  atque  ceternitatc  et  regno  non  dividitur,  ne- 
que  abatienatttr. 

Porro  idem  per  umbram  viderunt  Gentiles , 
idque  didicerunt  vel  ex  libris  Mosis  et  Hebraeo- 
rum.  Unde  Plato  vocatur  Moses  Atticus  ab  Euse- 
bio  lib.  13.  de  Praepar.  cap.  7.  etTheodor.  lib.  2. 
de  Cur.  Grcec.  aflect.  Oceanus  Theologice,  d  quo 
fluvii  omnes  et  maria  derivantur ;  illinc  enim 
Anaxagoras ,  Pythagoras ,  et  Plato  parva  quce- 
dam  veritatis  lumina  desumpserunt.  Vel  exSibyl- 
lis,  vel  lumine  naturee,  vel  instinctu  divino. 
Audi  Lactant.  lib.  U.  de  Sapientia  c.  9.  llunc,  ait. 
sermonem,  id  est  Verbum  divinum,  ne  Philosophi 
quidem  ignoraverunt.  Siquidem  Zenon  naturcedis- 
positorem,  atqtte  opificem  universitatis  )e-/ov  pra- 
dicat,  quem  etfatum,  et  necessitatem  rerum.et 
Deum;  et  animum  Jovis  nuncupat.  Nam  Trisme- 


COMMENTARiA  1N  f. 

gialus ,  qui  vcritatcm  penc  universam  ,  ncscio 
quomodo  invesligavit,  virtntem  majestalemque 
Verbi  saepe  descnpsit.  Idenim  de  MercurioTris- 
megisto  testatur  S.  August.  lib.  de  Quinquc  ha> 
resib.  cap.  3.  Idcm  Mcrcurius  in  1'imandro:  Mens 
(inquil)  Deus,  utriusquc sexus  fcccunditate plcnis- 
siinus,  vitaet  Utx,  cum  vtrbo  suo  menlem  altcram 
opificem  pcpcrit ,  qtti  quidmv  Deus  ,  ignis ,  atque 
spiritus  numen.  Acccdil  liis  vulgata  illa  cjusdcm 
senlentia  :  Monas  genuit  monadcm,  ctinse  suum 
reflexit    ardorem ;  boc  esl,    unus  Dcus  genuit 
iinicuui  filium,  el  in  se  amorem  reflcctens,  pro- 
duxiiSpiritum  sanctum.  llludquoquein  Piman- 
dro  :  Mens  Deus  tutts ,  mentis  vcro  gcrmcn  luccns 
Dci  filius.  SimiliUT  Theodor.  lib.  2.  de  Princi- 
piis  :  Plotinus  (inquit)  ac  Numcnius  cxplicantes 
Platonis  mentcm ,  tria  aiunt  posita  csse  d  Platone 
(eterna,  ipsum  vidclicet  bonum  mcntemquc  cl  hu- 
jus  universi  animam ;  vocat  cnim  bonttm,  qucm  nos 
Palrem  dicimus ;  menlcm  vcro   seu  intcUcctum, 
(jticm  nos  pilitim,  Verbumque  appellamus ;  poten- 
tiam  vero  quo?  animet  omnia  ct  vivi/icet.  Animam 
vocat  cam  qttam  sacra  Littcra;  Spiritum  sanctum 
appellant.  Alque  lia~c  ipsa,  ut  siepe  jam  dixi ,  cx 
Ilebraiorum  sapienlia  et  Thcologiasubducta  sunt. 
Vcrum  recle  notat  Cardin.  Bessarion.  I.  2.  Apol. 
Platonisc.  k.  Plaionem  non  Chrisliane,  sed  Ar- 
rianc  de  Filio  et  S.  Trinitate  cssc  locutum ;  nam 
statuit  gradus  in  divinilale.  Primum  cnim  en- 
tium  staluit  primum  Dcum,  postbunc  quasi  in- 
feriori  gradu  ponit  mentem  ab  co  productam  ; 
ac  denique  tertio  loco  ct  gradu  ponit  mundi  ani- 
mam,  qiue  universum  boc  quasi  animal  animet 
et  vegetet.  Docuit  crgo  Plalo,  Dcum  ingenitum 
primo    gcnuisse    mentcm ;  sccundo,   animam 
niundi.  Quare  arrianizal ;  ponit  enim  mentem  ct 
animam  mundi,  quasi  rcs  distinclas  a  Dco  in- 
genito,  eoque  minores.  Hucfacit  illud  Seraprdis 
oraculum  daium  cuidam  rcgi  JEgyplio. 

Principio  Deus  cst  ,  tum  sermo  ,  ct  spiritus  istis 
AdJilur  :  xquxva  lixc  sunl,  ct  tcndcnlia  in  unum. 

Sic  et  Orpbcus  aliique  Giveci ,  Chaldsei  et  iEgyplii 
Deum  Palrcm  vocarunt  veuv,  id  est  mentem  ,  Fi- 
lium  vero  V/ov ,  quasi  menlisprolem  ,  aitTheod. 
1.  2.  dc  Curand.  Graec.  alTect.  et  S.  August.  7. 
Alii  Palrem  vocarunt  animam,  vcl 


EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  R3i 

attributa  gignit  Verbum.  Verbum  crgo  est  notitia 
ct  nolio  Patris.  Undc  S.  August.   serm.  38.  de 
verbis  Evang.  secundum  Joannem  :  VerbumDci. 
ait,  incorporaliter ,  inviolabiUler ,  incommutabi- 
litcr,  sine  lemporali  nutivitale ,  natum  tamen  irt- 
teUigamus  d  Dco ;  terlio,  sicut  per  nostrum  ver- 
bum  concipimus  res  omnes  ,  ita  et  Deus  pci 
suum  ;  quario,  sicul  noslrumestmenti  internum, 
ita  et  Dci :  cstcnim  apud  Patrcm  et  in  sinu  Pa- 
tris,  Joan.  1.  18. ,  sicut  nostrum  menli  inheerel, 
illique  est  iiilimum  ;  quinto,  sicul  nostrum  est 
idea  ,  juxta  quam  omnia  fabricamuset  facimus, 
ila  et  Dei  ,   juxta  illud:  Omniu  per  ipsum  facta 
sttnt ,  et  sine  ipso  factum  cst  niliil  ,  Joan.  1.  Hinc 
Tiimeus  Platonicus  Deum  Deique  Verbum  vocat 
/03/j.ov  aoujfjiu.ov  ,    mundum    cxemplarem  ;    quia 
Verbum  est  mundus  increatus  el  immensus,  qui 
est  idea  et  cxemplar  mundi  creali.  Est  ergo  Ver- 
bum  maximus  mundus  sapientiae ,  sanctitatis  , 
intclligcntis  ,  vitee,  rationum,  formaruni  ;nam  , 
ut  ail  Plato  :  Omnia  quotquol  sunt  animalia  intel- 
Ugibilia  ,   ille  in  se  complcxus  servat  et  continet  ; 
non  secus  ac  mundus  nos  ct  omnia  creata ,  qua?- 
cumque  ccrnunlur  suo  ambilucingit ;  sexlo,  sicut 
noslrum  vcrbum  menlale  fit  vocale,  dum  loqui- 
mur  ;  ita  Vcrbum  divinum  factum  estvocaie, 
dum  in  carnc  assumpla  loculumest ;  scptimo  , 
sicut  verbum  nostrum  est  imago  rei  quae  inteili- 
gilur  ,  iia  Verbujm  divinum  est  imago  Dei  Patri.s; 
octavo  ,  sicut  verbum  ,  puta  conceptus  noster 
tandiu  durat,  quandiu  durat  intelleciio  ,  sic  ct 
divinum  Verbum.  In  a?lernum  autem  permam  i 
Patrislintelleclio  :  quare  in  aeternum  quoque  gig- 
nitur  ,  manetque  ejus  verbum  ,  quod  per  illam 
producilur;  qnia  enim  intellectio  Patris  semper 
est  in  actu  ,  binc  et  Verbi  generatio  semper  est 
in  actu.  Quapropter  vcra  est  ba?c  propositio  : 
Verbum  sempcr  gignitur ,   et  scmper  esl  geni- 
tum  ;  quia  in  divinis  idem  esl  ficri  et  factum 
esse.  Hoc  est  quod  ait  Miehaeas  c.  5.  v.  2.  Egres- 


9. 

Filium  vcro  w»,  id  est  mentem  et  no- 


Confess.  c. 
spiritum 

titiam  Patris.  Quanquam  multi  valde  probabi- 
liter  censentOrpheum,  Trimegistum  ,  Platoncm 
ct  Platonicos  pervo^v  et  )oyov  non  vcrbum  notio- 
nale  ,  boc  est  Filiinn  ,  sed  esserilialc,  boc  csi  , 
ideam  mcnlis  diviiuc,  per  quam  omnia  produxit, 
intellcxisse.  Hinc  el  illud  Trismegisti :  Monas  ge- 
nuit  monadem  ,  ct  in  se  rcflexit  ardorcm ,  quod 
multi  sic  explicant ,  q.  d.  Patcr  genuit  Filium  , 
ipsumque  rellexio  amore  amans  spiravit  Spiri- 
tum  sanctum,  S.  Thom.  in  c.  1.  Evang.  S.  Joan. 
sic  explicat.  q.  d.  Unus  Deus  unum  crcavit  mun- 
dum,  propter sul ipsius amdreth.  Plura  vidcapud 
Theodor.  Euseb.  August.  locis  cilatis,  ct  August. 
Stcuclnun  de  Pcrcnni  Philosoph.  ac  nostrutn 
P.arradium  lom.  1.  lib.  l\.  cap.  3. 

Queeres  lertio  an  verbum  hocdivinum  simile 
sit  nostro  vcrbo  menlis  ,  an  vero  dissimilc  . 
bcspond.  partim  esse  simile  ,  paitim  dissimile. 
Simile  est  primo,  quia  sicut  nostrum  est  imma 
lcriale  et  spiriluale,  ita  ct  divinum.  Secundo  , 
siculhomo  mcntc  parit  conceptum  sivc  vcrbum 
mentis,  ita  Paler  intclleclu  et  intellectionc  stta 
comprchcndcns  suam  csscntiam,  omniaquc  cjus 


stts ,  Hebr, 


ejtts  ab  initio  d  dicbus 


aternitatiSf  Undc  Patres  Conc.  Ephcsini:  Coexis- 
tere  ,  inquiunt ,  semper ,  et  cowtcrnum  essc  Patri 
fdium  splendor  tibi  dcnttnticl ,  impassibilitatem  nu- 
tivilatis  illitts  ostendat  Vcrbum  ,  consubstanliati- 
latem  nomenF Uiipandat.  EtS.  Basiliushomil.  1.  in 
Joannem.  Cur  Verbum  ?  tttostendat  quodex  menle 
processit.  Cttr  Vcrbum?  quiacitra passioncm natus 
cst.  Cttr  Vcrbum?  quia  imago  est  geniloris ,  totum. 
in  se  ipso  gcnitorem  oslendens.  Nono  ,  sicut  con- 
ceptus  mentis  praecedil  opus  ,  ita  et  Verbuin 
prreeedit  opus  Dci.  Nam  ,  ut  ait  S.  August.  15.  de 
Trinit.  11.  Ilominis  opcra  nttlla  sunt  ,  qua  non 
prius  dicantur  in  cordt.  Unde  scriplum  est  :  Ini- 
tium  omnis  operis  verbttm.  Nec  ila  multo  post  : 
Est  ( inquit )  ct  lta?cin  isla  similitudinc  verbi  nostrt 
similitudo  Verbi  Dei,  quia  potcst  esse  vcrbum  nos- 
trttm  quod  nonseq.iatur  opus  ;  optts autetn  essenon 
polest  nisi  prtecedat  verbum  :  sic  ct  Verbttm  Dti 
potuit  csse  nulla  existente  creatura;  crcalura  vero 
nulla  esse  potcst  nisi  per  ipsttm  pcrqttod  facta  sunt 
omnia. 

Dissimile  est  primo  ,  quia  vcilnun  nostrum  , 
a-que  ac  angelorum ,  est  accidcns,  pula  actus 
vitalis  ,  menti  quasi  sabjecto  inhoerens  :  Verbum 
Dei  vcro  est  substanlia  et  persona  subsistens. 
Ita  S.  Athanas.  serm.  1.  contra  Arrian.  et  S.  Chry- 
sosl.  homil.  1.  in  Joan.  Uoc  Verbum  divinum  , 
ait ,  sttbstantia  qutvdam  csl  in  pcrsona  ,  ex  ipso 
Palrc  sine  passionc proveniens.  Hinc  scquitur  aliud 
discrimen  ,  scilicet  quod  verbum  creatum  ei« 


832  COMMEiNTAUTA  IN  1.  EP 

forma  crcata  constitucns  in  actu  secundo  intel- 
ligentem  ,  a  quo  producitur.  Per  verbum  cnim 
quod  cohcipit  et  producit ,  actu  intelligit.  Ver- 
htini  vero  dmnum  non  est  forma  Patris  intelli- 
gentis  a  (|iio  producitur  ;  quia  esl  res  per  se  sub- 
sistens,  quae  nequil  essc  forma  rei  alterius  dis- 
tinctae.  Iia  Suarez  lib.  9.  dc  Deo  trino  cap.  2. 

Secundo  ,  verbiun  noslrum  esl  tcmporale  ac 
mente  poslerius  :  Verbum  Dei  est  aclernum  Deo- 
que  coaevum.  Rursum  verbum  noslrum  produ- 
eilur  ex  indigenlia  intelligentis  ;  quia  sine  eo 
nequit  rem  aclu  conciperc  et  intelligere;  et  Ver- 
bum  Dei  non  ex  indigcntia  aut  potentialilate  , 
sed  ex  infinita  perfectione  ct  foecunditate  inte 
leclus  paterni  producitur  ,  ideoque  supponit  il- 
lum  non  solum  constilulum  in  actu  primo,  sed 
etiam  in  actu  secundo  intelligendi. 

Terlio  ,  verbum  noslrum  est  imperfectum  et 
mutabile  ,  ideoque  varium  et  mulliplex.  Verbum 
Dei  est  perfectum  ,  ideoque  conslans  ,  immu- 
tabile,  unum  et  simplex  ,  cum  in  uno  sinl  omnia, 
ait  S.  Aug.  in  Psal.  hh.  et  S.  Athanas.  serm.  3. 
conlra  Arrian. 

Quarto  ,  verbum  noslrum  est  a  mente  distinc- 
lum  et  ETEiouswv ,  id  est ,  alterius  natura.  Ver- 
bum  Dei  est  ,  o/j.ou<s:ov  ,  et  consubstantiale  Dei 
patris.  Ita  S.  Anselm.  in  Monol.  cap.  28. 

Quinto,  verbum  nostrum  est  in  nostra  liypo- 
slasi  :  verbum  Dei  est  hyposlasis  et  persona  dis- 
tincta  a  Patre  ,  per  quam  Pater  dixit  et  feeit 
omnia. 

Sexto,  verbum  noslrum  non  est  filius  noster  ; 
Verbum  Dei  est  filius  Dei.  Rursum  Pater  produ- 
cens  Verbum  ,  ipsissimam  suam  intellectionem 
communicat  Verbo  ,  quod  non  facit  mens  nostra 
verbo  suo  ,  imo  potius  vice  vcrsa  ipsa  per  ver- 
hum  constituitur  in  aciu  secundo  intelligendi. 
ila  Suarez  loco  citato.  Hinc  Filius  vocatur  Sa- 
pienlia  genita.  Unde  S.  August.  q.  23.  inter  83. 
dicit  Patrem  esse  sapientem  sapientia  genita,  hoc 
sensu  quodeamgenueril.Verum  hancphrasinre- 
tractans  lib.  1.  Retract.  c.  26. 1.  6.  de  Trin.  1.  Ergo 
Pater  ,  inquit ,  ipsa  sapicnlia  cst  ,  qua  sapicns 
fst.  Filius  vero  dicitur  sapicntia  Patris  et  virlus 
Vatris ,  non  quia  Paler  per  eum  sit  sapiens ,  vel 
potens ,  sed  quia  Filius  sapienlia  et  virtus  est  de 
Palre  sapieniia  et  virtutc.  Ex  his  ergo  patet  quod 
Pater  non  cst  sapiens  sapientia  genila  ;  sed  seipso 
sapientia  ingenila. 

Septimo  ,  verbum  nostrum  est  impotens  ct 
inefficax  ;  Verbum  Dei  est  efficax  et  omnipotcns, 
dixit  enim :  Et  protinus  facta  sunt  omnia,  Gen.  1. 

Octavo  ,  verbum  nostrum  lam  oris  quam  mcn- 
lis  ,  mox  ut  efferluret  nascilur,  dilabitur  ct  dif- 
fluit :  Verbum  Dci  est  aeternum  ,  quia  aeterna  est 
intellectio,  pula  dictio  ct  generalio  Patris.  Ces- 
sat  ,  ait  S.  Hilarius,  lib.  2.  de  Trinit.  sonus  vocis 
<t  cogitationis  eloquium  :  verbum  Iwc  res  esl  non 
sonus  ;  natura  ,  non  sermo  ;  Deus  ,  non  inanilas 
cst.  Plura  de  Verbo  vide  apudD.  Thom.  elSuarez 
loco  citato. 

Itaque  licet  aliquo  modo  ascendamus  ex  verbo 
mentis  nostr.c  ad  Verbum  Dei ,  tamen  hic  as- 
cmsus  per  lumen  naturae  tantum  fit  ad  Vcrbum 
essentiale.  Per  hoc  enim  Deus  omnia  concipit , 
inlelligit  et  producil  ;  sed  quod  intelleclio  Dei 
sit  diclio  ,  id  est ,  productio  quac  dixerit  ,  pro- 
duxerit  et  genuerit  Verbum  notionale  quasi  Fi- 
lium  ,  hoc  incomprehensibile  est,  et  non  nisi 
pcr  revelatioiicm  Dei  sola  fide  cognoscitur  et 
crcditur  :  stiperal  cnim  omnem  intelleclum  an- 


IST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

gelicum  et  humanum  ,  quod  in  S.  Trinitale  in 
pcrsonis  proprietas  ,  et  in  cssentia  unitas  ,  et  in 
majcstate  adorctur  aqualitas  ,  uti  canil  Ecclesia 
in  feslo  S.  Trinitatis.  Ipsa  ergo  casto  mutoque 
polius  admiranda  eladoranda  est  siientio,  quam 
curioso  et  exili  scrulanda  et  declaranda  ingenio, 
ul  cum  Seraphinis  slupentibus  slupenles  ei  accla- 
menms  :  Sanctus  ,  sanctus  ,  sanctus  ,  Dominus 
Dcus  sabaolh ;  plena  est  omnis  terra  gloria  ejus  , 
Isaire  6.  lloc  (  Dei  Verbum)  doctus  Plato  nescivit , 
hoc  Dcmoslhencs  cloquens  ignoravit  :  Perdam,  in- 
quit,  sapientiam  sapientum  ,  ct  prudenliam  pru- 
dentium  rcprobabo ;  aitS.  Hieron.  ad  Paulin.  Eruc- 
tavit  cor  incum  verbum  bonum  ;  dico  ego  opera 
mea  rcgi ,  ait  Psalles  psal.  kh.  1.  Vidcs  hoc  Ver- 
bum  filium  Dei  esse ,  quem  non  aliunde  quam  de 
palcrno  pectore  ,  et  ut  ila  dicam  ,  de  utcro  cordis 
Dci,  credimus  cxlitisse,  ait  Nazianz.  deFidejuxla 
illud  :  Ex  utero  anlc  Luciferum  genui  te  ,  Ps.  109. 
ubi  S.  Hieron.  De  utero  generavit ,  inquit ,  id  est , 
dc  sua  natura  ,  de  suis  visccribus  ,  de  sua  sub- 
slantia  :  ex  ulero  ,  id  cst ,  de  meduilis  divinitatis 
suce  ,  totum  quidquid  Patcr  est  indivinilale  ,  de- 
dil  Filio. 

Tropol.  Quomodo  Verbum  loqualur  cordi  ho- 
minum,  explicat  S.  August.  11.  Confess.  cap.  9. 
et  S.  Bernard.  serm.  /|5.  in  Cant.  Pulchriludo  , 
inquit  ,  illius  dileclio  cjus  ,  et  ideo  major ,  quia 
pravenicns.  Medullis  proindc  cordis  el  intimarum 
vocibus  affectionum  ,  lanlo  amptius  atque  ardentius 
clamitat  sibi  diligendum  ,  quanto  id  prius  sc?isit 
diligens  ,  quam  dilectum.  Itaque  locutio  verbi , 
infusio  doni  ,  responsio  anima,'  cum  gratiarum  ac~ 
tione  admiratio.  Et  idcirco  plus  diligit ,  quod  senlit 
se  in  diligendo  victam  ;  et  idco  plus  miratur,  quod 
prasvenlam  agnoscit.  Et  S.  Ambros.  1.  3.  de  Vir- 
gin.  Vuinerat,  ait ,  Deivcrbum  ,  scdnon  ulcerar. 
Est  vulnus  boni  amoris ,  sunt  vulnera  charitatis. 
Idcoque  dixit  (  sponsa  Cant.  2.  )  Vutneralas  cha- 
rilatis  ego  sum.  Qua;  pcrfccla  cst  ,  vulneratie  cha- 
ritalis  est.  Bona  sunt  igitur  Vcrbi  vulnera  ,  bona 
sunt  amantis  vulnera. 

Verbo  VITJE.  ~]Sicut"enim  Pater  habet  vitam  in 
semelipso  ,  sic  dedit  ct  filio  vitam  habere  in  semcl- 
ipso ,  Joan.  5.  v.  20.  hinc  Patri  attribuilur  esse, 
Verbo  vivcre  ,  Spiritui  sancto  diligere. 

Nota.  Triplex  est  vila  :  divina  ,  angelica  ,  hu- 
mana.  Divina  est  perfectissima ,  immensa ,  aeter- 
na,  increata  ,  origo  ,  et  fons  vilae  augelicae  ct 
humanae.  Angelica  est  creata  ,  sed  spiritalis. 
Humana  partim  est  spiritalis  ,  partim  corporea. 
Estque  duplex  :  naturalis  el  supernaturalis,  Na- 
turalis  rursuiu  est  triplex  :  vegetativa  ,  sensili- 
va  ,  et  rationalis.  Supernaturalis  est  duplex  ; 
inchoata  per  gratiam  ,  qua  homo  juslus  per  fi- 
dem  ,  spem  el  charitatem  servit  Deo  ,  vivitqnc 
vitam  supernaturalem  iri  Deum  supernaturaliler 
credendo  ,  sperando ,  eumque  super  omnia 
amando;  altera  vita  supernaluralis  est  consum- 
mata  per  gloriam  ,  qua  Beati  Deo  fruuntur ,  de- 
liciantur  et  beantur  in  aeternum.  Porro  divina 
vita  est  duplcx  :  formalis  el  causalis.  Formalis 
est  qua  Deus  in  seipso  vivit  vilam  divinam  ,  jn- 
creatam  ,  summe  immortalem  ,  sanctam  ,  jn- 
cundam ,  perfectam  ,  beatam  et  aelernam.  Cau- 
salis  est  duplex  :  naturalis  et  supernaluralis. 
Naluralis  quae  causat  vitanl  naturalem  omnium 
plantarum,  animalium ,  hominum  et  angelo- 
rum  :  supernaturalis  ,  quas  causat  vitam  super- 
naluralem,  tumgraliae,  tum  gloriae  ,  tam  ho- 
minum  qaam  angelorum.  Vide  S.  Dionys.  c.  (i. 


COMMENTARIA  IN  L  EP 

de  Divin.  nom.  ubi  docet  Deum  esseoriginalem 
vitam;  primo  ,  vitae  angelicae  ;  secundo,  hu- 
inanae;  tertio,  animalium;  quarto,  plantarum; 
quinto  ,  justorum  ;  scxto  ,  Bealorum.  Dicitur 
<rgo  Verbum  vilae  ,  id  est  ,  vitale  ct  vivificum  , 
<juia  habet  in  se  vitam  ,  imo  ipsum  in  se  esl  viia 
divina  ,  tum  formalis  ,  tum  causalis  jam dicla. 
Alludit  ,  inio  citat  Joanncs  illud  sui  Evangel. 
C.  1.  U.  In  ipso  vila  erat  ,  qnod  Inlerpreles  tri- 
pliciter  do  ttiplici  vita  exponunt.  Primo  de  vita 
forinali ,  q.  d.  Ipsa  Verbi  subslantia  est  vila  , 
ipsum  vcrbuni  est  vila  subsistcns ,  ait  OEcumcn. 
Ipsum  Verbum  per  essentiam  et  cssentialiter  est 
vila  :  ipsa  enim  ejus  essentia  esl  vivere  et  vita  : 
in  Deoenim  etVcrbo  omnia  sunt  deessentia  Dei 
etVerbi:  tnillumcnim  ibi  est  accidcns.Unde  Deus 
etvcrbum  per  essentiam  est  sapientia  ,  vita,  bo- 
nilas ,  potcntia  ,  virtus.etc;  licetenim  haec  in 
nobis  sint  accidentia  ,  in  Deo  lamen  sunt  essen- 
tialia  ,  adeoque  realiler  idem  sunt  cum  essenlia 
Dei.  Ila  S.  Dionys.  loco  cilato  et  S.Thom.  1.  parte 
iiueest.  28.  Alludit  ad  illud  Ps.  35.  Apud  te  est  fons 
vitte,,  et  in  lumine  luo  videtnus  Lumen  ,  hoc  est , 
ail  Theodor.  Apud  te  est  Verbum  ceternum  ,  fons 
vita  ,  et  in  lumine  Spiritus  sancti  lunxen  unigcniti 
lui  cernemus. 

Secundo  ,  accipi  poiest  de  vita  non  causali  , 
sed  nalurali  ,  q.  d.  ln  Verbo  est  vita,  hoc  est  in 
Vcrbo  quasi  in  idea  vivunt  sempiternae  rerum 
omnium  raliones,  ut  ait  S.  August.  Verbumenim 
ost  omnium  creaturarum  idea  :  Idea  aulem  est 
ipsa  essentia  et  vita  Dci.  Ita  S.  August.  tract.  1. 
in  Joan.  Sapientia  Dei  ( inquit)  ,  secundum  arlem 
conttnet  omnia  :  lerram  vides  ,  ccclum ,  solem  , 
lunam  ;  sunt  ista  in  arte  ,  sed  forls  corpora  sunt , 
in  arte  vita  sunl.  Alio  vero  loco  :  propterea  ( ait 
Joannes  )  quod  faclum  est ,  in  ipso  vila  erat ;  om- 
nia  qua;  facta  sunt  et  vitam  7ion  habent  ,  in  ipso 
Verbo  Dei  vila  sunt,  in  seipsis  vita  non  sunt.  Quod 
ipsum  scnsisse  videlur  auctor  homiliarum  ex  di- 
versis  ,  quae  tribuuntur  Origeni.  Coclttm  ,  ait,  ct 
tcrra ,  abyssus  et  qu&cumque  in  eis  in  Verbo  vi- 
tunt ,  et  vita  sunt  ,  et  ozternaliter  subsistunt ,  et 
i/ua?  nobis  omni  motu  vitali  carere  videntur  ,  in 
Verbo  vivunt.  Rursus  ,  omnia  qum  per  Verbum 
facta  sunt ,  in  ipso  vitaliler  et  uniformiler  ct  cau- 
saliter  subsistunt.  Denique  :  In  ipso  vivimus  ,  mo- 
vcmur  et  sumus.  Actor.  17.  28. 

Praeclare  Philo  1.  de  Mundi  opificio:  Ubi  decre- 
vit ,  inquit  ,  ingailem  hanc  urbem  condcre  ,  pritts 
formas  cjus  conccpit ,  cx  quibus  postquam  intelli- 
gibilem  mundum  consliluit  ,  ad  illitts  exemplar 
sensibilem  hunc  mundum  condidit.  Et  posl  multa  : 
Si  cui  ( inquit)  ,  libeat  aperlioribas  uti  vocabulh  . 
nihil  aliud  dixerit  esse  mttndam  intcUigibilem  . 
qttam  Vrrbum  Dei  jam  mundtun  condcntis.  Rur- 
sum  aliquanto  posl  :  Liquct  uutcm  quod  archc- 
typum  sigillum  quem  dicimus  csse  mundum  inlcl- 
Iigibilcm  ,  ipse  sit  archciypum  ilktd  exemplar  , 
idca  idearum  verbum  Dei. 

Rursum  in  Verbo  quasi  in  causa  efficiente  est 
viia  ,  id  esl  ,  omnium  rerum  vigor  ,  duratio  et 
conservatio  ,  quia  Ii.tc  per  Vcrbum  fiunt  :  Ver- 
bum  enim  omnibus  rebus  dat  vigere  ,  vivere  , 
durare  et  permanere.  Ita  S.  Chrysost.  Cyrill. 
Theoph.  Euth.  in  c.  1.  Evangcl.  S.  Joan.  v.  6. 
Unde  Jansenius  ibidem  sicexponit.  q.  d.  Vita  na- 
turalis  viventium  pendet  a  Verbo  ,  qttasi  sensini 
Joaunes  a  vita  viventium  descendat  ad  hominem 
<jusque  vitam  acceptam  a  Verbo  ,  et  Clemens 
Alcxand.  Exhort.  ad  Gentes :  Verbum,  ait,  quod 

CORHEL.    K   I-ADDE.      TOM.     X. 


IST.  S.  JOANMS.  Cap.  T.  ?3? 

crat  apud  Dcum,  doctor  apparuil  ,  Verbutn  pcr 
qttod  omnia  sunl  fabricata  ,  ct  quod  cum  co  qui 
ftnxit  vilam  simul  prcebuit  ,  ttt  opifex  ,  benc  viver* 
docuit  ,  cum  upparuisset  ut  magister  ,  ut  po.Aia 
semper  viverc  suppedilaret  ut  Deus. 

Terlit?  <-l  uiagis  genuine  ;  tam  hic  quam  in 
Evang.  per  vitam  accipias  vitam  causalem  super- 
naliiralem ,  q.  d.  in  Verbo  quasi  in  fonle  et  cau^a 
erat  vera  nostra  vita  ,  tum  gratfee ,  lum  gloriae. 
Undc  ut  hanc  vitam  et  lucem  hominibus  com- 
municaret ,  ad  eos  incarnem  dcscendit,  factus 
homo  ,  til,  sicut  per  Verbum  magnus  hic  mun- 
dus  creatus  est ,  ila  per  idem  mundus  parvus 
quoque  (  idesthomo,  recrearetur,  et  a  morte 
peccati  ad  vitam  gratise  et  gloriae  revocaretur. 
Ita  enim  se  cxplicat  Joannes  ,  dum  subdit  in 
Evangel.  Et  vita  cral  lux  hominum  ,  ct  hic  mox 
Verbum  vocat  vitam  aaternam  ,  dicens  :  Et  vita 
manifestala  est  ,  et  vidimus  ,  et  testamur  et  an- 
nuntiamus  vobis  vitam  cclernam  ,  qux  crat  apud 
Patrem,  et  apparuit  nobis  ,  et  cap.  5.  11.  Et  hor 
cst  testimonium  ,  quoniam  vitam  aternam  dedit 
nobis  Deus.  Ita  S.  Chrysost.  Aug.  Ammon.  Theo- 
phyl.  in  Evangel.  c.  1.  S.  Ambros.  3.  de  Fi<l<- 
cap.  3.  S.  Athanas.  lib.  8.  dc  Assumptione  ho- 
minis  contra  Marcellinum.  Atquc  hac  de  causa 
S.  Joannes  et  Script.  passim  aiibi  Christum  vo- 
cant  vitam  :  ut  Joan.  c.  3.  Ul  omnis  qui  credil  in 
cum  non  pereat  ,  scd  habeat  vilam  aiternam  ,  et 
cap.  h.  Fiet  in  eo  fons  aqua  salientis  in  vilam  aeter- 
nam  ,  et  C.  5.  ISon  vultis  venire  ad  me  ,  ut  vitam 
habeatis  ,  cap.  G.  Qtti  credit  in  me  habet  vilam 
a?ternam- ,  c.  8.  Qui  sequitttr  me  ,  non  ambulat  in 
tenebris,  sed  Itabebit  lumen  vitoz  ,  c  10.  Ego  veni 
ut  vitam  habeanl ,  c  1 1.  Ego  sum  resurrectio  et 
vita ,  c  \h.  Ego  sum  via ,  veritas  et  vila  ,  C.  17. 
Ut  omne  qttod  dedisti  ei  ,  det  eis  vitam  xternam. 
Paulus  ad  Coloss.  3.  U.  Cum  appartterit  Christus 
vila  vcst7-a.  Alludit  ad  lignum  v  itae  Genes.  2.  9. 
Verbmn  enim  vila  est  quasi  arbor  vitae  ,  qui.i 
vitam  homini  prorogat ,  non  in  longum  tempus. 
ut  illa  arbor  ,  sed  in  omncm  aeternitatem. 

Idem  per  umbram  vidcrunt  Ccntilcs  ,  qui 
proinde  Jovem  graece  vocarunt  z^a,  id  cst  vi- 
tam,    Audi  Aristotel.  lib.  de  Mundo  :  *«>ou5<  £• 

tov     Oiov    Zvjva     xai     Aia  ,      Tiapa^/iiws      xfu/xuot     TOt; 
ovo//.asiv  ,    ojs     zav     e<    >£yo<//£v     01    ov   Cu/*£v ,     id    CSt  , 

Dctnn  quidcm  ttan  Z»jva ,  tum  Ata  vocant  ,  in- 
ler  se  c07nposilis  atque  t  rcgione  coltatis  nomi- 
nibus  ,  tanquam  duabtts  iis  vocibus  significare  ve- 
lint  per  quctn  vivitnus.  Ila  posteriores  Graeci  ; 
priores  enim  alia  de  causa  Jovem  vocarunt  z^* 
quam  assignal  Lactant.  libr.  1.  cap.  11.  ipse 
atitcm  ,  inquit  ,  fttrto  scrvatus  ,  fttrlimque  ntt- 
tritus  ?eu;  sive  5»»»  appellatus  est :  7ton  ,  ttt  isti  pu 
tant ,  d  fervore  ccclestis  ignis  (  quasi  a™  you  Cut.  | 
vcl  qttod  vittc  sil  dator  ,  vel  quod  animanlibus  ins- 
pirct  animas ,  qua?  virtiis  solius  Dci  est  ;  quam 
rnim  possit  inspirareanitnam  qui  ipscaccipil  aliun- 
det  Scdquodprimtis  cx  Salunii  maribus  vixcrit. 

2.  Etvita  mamff.stAt\  F.sr,]q.  d.Verbuin  quod 
est  vita  immortaliset  beata  ,  lum  formalis  ,  tum 
causalis  ,  nti  jam  dixi  .  sed  abscondila  aptul 
Deum  in  sinu  Palris  ,  jam  per  incarnationem 
seae  manifestavit  ,  ac  bominibus  aspectabileni 
<>t  tractabilem  se  prsbuit  ;  itaquc  nos  Apostoli 
qui  vidimus  illttd  ,  testamur  et  annuntiamus  vc 
bis  vitam  aeternam  ,  quae  erat  apud  Patrem  .  rl 
nunc  in  fine  saeculorum  per  carnem  assumptam 
apparuit  nobis.  Hoc  est  quod  praxinuit  lsaia>  . 
c  hO.   5.  Revelabitur  gloria  Domtni  .  ei   videbn 

105 


Mft 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


omnis  caro  panler  quod  os  Domini  l.ocutum  est  , 
nimirum  ,  ut  cxplicat  S.  Lucas  cap.  3.  5.  Et  vi- 
debit  omnis  caro  salutare  Dei ,  id  est ,  vidcbit  om- 
nis  homo  Cliristum  Dei  ,  ait  ibidem  S.  Ambros. 
Ulem  S.  Ambros.  in  Psal.  36.  19.  Non  confunden- 
tur  in  tempore  mtUo  ipse  (Cliristus)  inquil,  nostra 
in  omnibus  vita  cst ,  ipsius  divinilas  vila  est ,  ip- 
sitis  anernilas  vila  est ;  ipsius  caro  vila  est ,  ipsius 
passio  vila  est.  Unde  et  Jeremias  ait  :  In  umbra 
'  jus  vivcmus  ;  umbra  alarum  ,  umbracrucis  ,  um- 
bra  est  passionis.  Ipsius  mors  vita  est ,  ipsius  vul- 
nus  vita  est ,  ipsius  sanguis  vita  est ,  ipsius  sepul- 
tara  vita  est ,  ipsiut  resurrectio  vita  est  universo- 
rum.  Vis  scire  quoniam  mors  ipsius  vita  est?  In 
morte  ,  inquit ,  ipsius  baptizati  sumus  ,  ut  cum 
ipso  in  novitate  vitce  ambulemus.  Et  ipse  ait:  Amen, 
amendico  vobis  ,  nin  granum  frumenti  cadens  in 
terram  moriatur  ,  ipsum  solum  manet  ;  si  autem 
mortuttm  fuerit  ,  multum  fructum  affert.  Ipse  gra- 
num  pro  riobis  corpore  solulus  et  morluus  esl  ,  ut 
fructum  muUum  afferret  in  nobis  ;  mors  itaque 
ejus  fruclus  est  vittt. 

Et  testamur,  ]  quasi  Martyres  ,  id  est ,  testes 
Dei ,  tum  voce,  lum  vita  ;  tum  passione,  morte 
et  martyrio  ,  uti  S.  Joannis  ob  boc  teslimonium 
de  Christo  a  Domitiano  Romae  missus  est  in  do- 
lium  olei  bullientis,  sed  illaesusexiens  ab  eodem 
relegatusest  in  Pathmos,  ubi  scribens  Apocalyp- 
sin,  ita  de  se  orditur  v.  1.  Qui  testimonium  per- 
hibuit  Verbo  Dei  ,  et  testimonium  Jesu  Christi  , 
qucecumque  vidit ,  et  v.  9.  Ego  Joannes  frater  ves- 
ter ,  et  particeps  in  tribulalione  et  regno  ,  et  pa- 
tientia  in  Christo  Jesu  ,  fui  in  insula  qurn  appel- 
latur  Pathmos,  propter  Verbum  Dei ,  testimonium 
Jesu.  Rursum  testamur ,  id  est ,  protestamur  et 
obtestamur  minando  incredulis  terribile  Deiju- 
dicium.  Ita  Cassianus  lib.  5.  de  Incarnat.  cap.  6. 
Deinde,  ail ,  addit  ,  Verbum  vilce  ,  el  vitam  ma- 
nifcstalam  :  hoc  se  vidisse  ,  hoc  annuntiare  ,  hoc 
prolestari  ,  simul  scilicet  ,  et  exequens  officium 
fidci,  el  ingerens  terrorem  incredulitali :  ut  cum 
tlle  utique  prolestatur  se  prcedicare  ,  sibi  impu- 
taret  periculum  suum  ,  qui  eum  noluisset  audire. 
Sic  de  Hehodoro  ab  angelis  flagellato  dicitur  5. 
Machab.  3.  36.  Testabatur  (U\  est,  protestabatur, 
«elebrabal ,  glorificabal )  autem  omnibus  eaqtue 
.sub  oculis  suis  videral  opera  magni  Dei. 

ET  ANNUNTIAMCS  VOIUS  YTTAM   .ETERNAM  ,    (  pilta 

Christum  ,  qui  qua  Verbum  Dei  ,  est  vita  aeter- 
na  ,  increata  et  per  essentiam  ,  )  nvm  erat  apud 
Patuem  et  apparuit  nobis  ,  ]  ut  ex  invisibili  fieret 
visibilis  nobis  per  incarnationcm  ,  prsedicalio- 
nem  ,  miracula  ,  ac  praesertim  p<>r  transfigura- 
lionem,  ait  Cajetan.  resurreclionem  e»  ascen- 
sionem  in  coehim  :  ibienim  osiendet  Christus  se 
non  tantum  qua  Verbum,  sed  et  qua  homoerat, 
vivere  viiam  gloriosam  et  aelernam. 

Nota.  T«  quod  crat  apud  Patrem  ,  alluditad  id 
quod  ail  in  Kvang.  c.  1.  1.  Etverbum  erat  apttd 
;)<?«>nquod  pulchrc  Nonnus  vertit  -. 

Uzrpos  ijv  a/t-:p[iT05  ccrzp/jiovoi  suvfoovo»  Eop/j  , 

A  Patre  erat  indivisum  aeterna  una  sedens  in  swi". 

OccurritS.  Joannes  objectioni.  Dicet  enim  qui^* 
Si  ab  feterno  erat  Verbum ,  ubi  erat  cum  nihil  , 
vel  nulluslocusessetinrerumnatura?respondet 
Joan.  Verbum  loco  non  eguisse  ,  sed  fuisse  apud 
Deum  Patrem  ,  utpote  a  quo  originem  duceret, 
hoc  est  fuisse  in  sinu  Patris  ,  uti  explicat  v.  18. 
vel  etiam  in  doino  jiaterna  quae  est  Deus  ipse  , 
fuisse  absconditum  uobis.  Praspositio  ergo  apud 


notat  tria;  primo  ,  Verbum  esse  personam  dis- 
tinctam  a  Palre ,  conlra  Sabellium.  Ila  S.  Chrys. 
Cyrill.  Theophyl.  Leontius  in  Joannis  Evangel. 
C  1.  1.;  secundo,  aptul  significat  aniicam  cl  suin 
mam  Filii  cum  Palre  conjunclionem  ;  terlio  , 
apud  significat  aequalitatem  Filii  ciun  Patre.  Nani 
csse  apud  Dcum  esl  esse  juxta  Deuin  ,  sive  se- 
dere  ad  dexteram  Dci  :  eo  eniin  post  ascensio- 
nem  rediisse  dicitur  Marci  16.  19.  et  alibi.  Hinc 
ruit  haoresis  Eunomii  dicentis  Eilium  non  essc 
Verbum.  Duplex  enim  ponebat  ipse  Verhum  : 
unum  internum  olLo\>*<.o-t  Deo  ,  alterum  exter- 
num  ,  quod  a  Verbo  inlerno  reciperet  ea  qua: 
annuntiaret  nobis  ,  et  hoc  esse  crealum  ,  esse- 
que  Christum.  Hoc  refutat  Joannes  dicens  illud 
idemVerbum,quoderat  apud  Patrem,apparuisse 
nobis  pcr  carnem.  Porro  ne  Arriani  et  Eunomius 
inferrcnt :  Verbumeral  apud  Deum  ,  ergo  ipsum 
non  erat  Deus ;  praevenit  id  Joannes  ,  dum  subdit 
in  Evangel.  Et  Detts  erat  Verbum.  Sic  enim  per- 
sonas  divinrcinter  se  sunl  distinctac  ,  el  una  apud 
aliam',  ut  tamenomnes  habeant  unam  eamdem- 
quenumeroessentiam,  pula  divinitatem.  Quare 
ineptus  fuit  Arrianus  ille  ,  de  quo  S.  Fulgent. 
lib.  3.  contra  Monimum  cap.  2.  et  3.  qui  arri- 
piens  pileum  e  capite  Catholici  :  Hic  pileus  ,  in- 
quit ,  est  apud  le  an  apud  me  ?  cumque  respon- 
deret  Catholicus  :  Est  apud  tc  ;  intulit :  Ergo  Vcr- 
bum  quod  erat  apud  Deum,  illiexternum  eral , 
non  o/joxxsiov.  et  consubstanliale.  Rccle  enim 
respondetS.  Fulgent.  Verbum  non  esse  apud  Pa- 
irem  sicut  pileus  est  apud  me  :  pileus  enim  est 
res  distincta  ii  me  :  Filius  autem  cum  Patre  est 
eadem  res  et  essentia  ,  ideoque  dicitur  esse  in 
sinu  Patris.  Filius  ergo  est  apud  Patrem  eo  modo 
quo  calor  estapud  splendorem  in  eodem  igne , 
aut  potius  co  modo  quo  niemoria  est  apud  in- 
tellectum  in  eadem  mente  et  anima,  pr.Tsertim  si 
cum  nonnullis  Philosophis  dicamus  poteniias  , 
puta  iutellcctum  ,  memoriam  ,  volunlatcm  ,  ab 
anima  non  dislingui ,  sed  cum  ea  realiter  esse 
unum  et  idem. 

Et  apparltt  nobis.  ]  Vox  apparuit  significat  in 
Christi    incarnatione    e?atav»;,-    to   «yave;   factum 
csse  tfj.fctvsi  ,   ait  S.  Dion.  epist.  3.   ad  Caium  , 
scilicet  repentc  invisibilem  apparuisse  visibilem  , 
tl  ex  obscuro  deitatis  arcano  eum  qui  omni  essen- 
tice  prcestat  ,   hominem  effectum  ,   in  noslrum  con- 
spectum  prodiisse.  Occultus  autem  est  Deus  ctiam 
post  ipsam  declarationem  ,  aut  ,  divinius  dicam  , 
in  ipsa  dectaralione.  Ihec  enim  Jesu  divinitas  ab- 
scondita  ett  ,  neque  ullo  sermone  vel  cognitione  , 
quod  cirf-a  ipmm  peractum  est  mysterium  depro- 
mitur  ,  seu  ex  tenebris  educilur ,    sed  et  cum  dici- 
tur ,  inexplicabile  manet ;  ct  cum  intelligitur ,  oc- 
cultum.  Idem  epist.  U.  ad  eumdem  ,   loquens  de 
Christo  :  Cum  ad  essentiam  assumendam  venisset*, 
inquit  ,  essentiam  accepit ,  qui  omni  essenlia  su- 
perior  est  :  et  qua  homini  sunt  ,   supra  hominem 
gerebat ;  quod  dectarat  et  virgo  ,  qucesupra  natu- 
ram  paril.  Unde  subdit  incarnationis  ,  perinde  ac 
dcitatis,  mysterium  magis  pernegationem  quam 
per  affirmationem  ,  cognosci.  Nam  ,  inquit ,  ne 
iomoquidem  erat ,  non  quod  non  esset  homo  ,  sed 
nuod  ex  hominibus  natus  ,  homines  longe  supera- 
ret  ,   et  supra  hominem  vere  homo  factus  sit  :  cl 
divina  ,  non  quatenus  Deus  est ,  perfecil  ;  neqw 
humana  quatenus  homo ,  sed  postquam  Deus  factus 
e.*t  homo  {  gr.cce   significantius    zj5puQv;ros  0io\> , 
id  est ,  Deo  virum  induto  ;  Deo  humunalo  ,  Deo 
hominem  vcslito  )    novam  quamdam    9tavff>uofv , 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS 

id  est  ,  Dei  virilcm ,  sive  ex  divina  ct  htimana 
lompositam  ,   operationem  apud  nos  instituit. 

3.  UT  KT   VOS  SOCIETATKM   IIABKATIS  NOBISCUM.  ] 

Socielatem  ,  graece  mtrama» ,  id  est ,  communio- 
nem  ,  commercium,  societatem  ,  scilicet  in  ea- 
dem  fide  ,  religionect  Ecclesia  Christi,  ubi  ea- 
dem  Sacramenta  omnes  parlicipant  :  haec  est 
communio  Sanclorum  de  qua  in  Symholo  dici- 
mus  :  Credo  sanctamEcclesiam  Catliolicam,Sanc- 
torumcommunionem.  Porrohona  etfructus  hujus 
societatis  elcommunionis  suhdimus,  dicentes: 
liemissionem  peccatorum  ,  qtMB  fit  per  gratiam 
Christi:  Carnis  resurrectionem  el  vitam  teternam; 
videnostrum  Canisium,  Lud.  Granatensem  et 
alios  in  symholum.  Porro  habeatis  ,  idest,  ha- 
berepergalisetinea  proficialisel  confirmemini; 
signilicalur  enim  actus  continuatus  et  crescens, 
non  inchoalus.  Loquitur  enim  fidelibus,  qui  jam 
hahebanl  hanc  societatem.  OEcum.  tamen  refert 
quoque  ad  infideles,  quasi  illos  velil  Joannes 
allicere  ad  fidem  et  Ecclesiam  Christi.  Hoc  est 
quod  ait  Paulus  Hebr.  12.  22.  Accessislis  ad  Sion 
montem  (  id  est  ,  ad  Ecclesiam  quae  coepit  in 
Sion  )  et  civitatem  Dei  viventis ;  Jerusalem  catles- 
temet  multorum omnium  angelorum  frequentiam, 
et  Ecclesiam  primitivorum  ,  qui  conscripti  sunt  in 
coetis  ,et  j udicem  omnium  Deum  ,  et  spiritus  jttsto- 
rum  perfectorum,  et  testamenti  novi  medialorem 
Jesum,  et  sanguinis  aspersionem  meliasloquentem 
quam  Abel.  Cum  his  oninihus  in  Ecclesia est  nobis 
societas,  putacum  angelis,  cumApostolis,cum 
primis  Christianis  ,  cum  viris  juslis  el  perfectis, 
cum  Beatis ,  cum  Christo  et  Deo.  Unde  subdit 
Joannes  : 

Et  societas  nostra  sit  cum  Patre,  et  cdm 
Filio  ejus  Jesu  Ciiristo.  ]  Non  cum  Deo  Simonis 
Magi  et  mediatoribus  angelis,  quos  ipse  cum 
Platone  quasi  semideos  inducit.  Societas  ergo 
Ecclesiae  esl  societas  cum  Ueo  et  Christo ,  nec 
habere  societatem  cum  Deo  quisquam  valet ,  qui 
non  prius  unitur  Ecclesiw societati,  ait  Beda.  Nam, 
ut  ait  S.  Cyprian.  lib.  dc  Unilate  Ecclesiae  ,  quis- 
quis  ab  Ecctesia  segregatus  adultera  jungitur,  a 
promissis  Ecciesias  separatur ,  nec  perveniet  ad 
Chrisli  pramia,  qui  reliquerit  Ecclesiam  Christi  , 
alienus  est,  profanus  est ,  hostis  est ;  habere  jam 
non  polest  Deum  Patrem,  qui  Ecclesiam  non  habel 
matrem.  Sipotuit  evadere  quisquamqui  extra  Ar- 
cam  Noe  fuit ,  et  qui  extra  Ecclesiam  foris  fuerit , 
e.vadit.  Monet  Dominus ,  et  dicit :  Qui  non  est  me- 
cum  ,  adversus  me  est ,  et  qut  non  mecum  cotti- 
git  ,  spargit ;  qui  pacem  Christi  et  concordiam 
rumpit,  adversus  Christutn  facit ;  qui  alibi  pr&ter 
Ecclesiam  coltigit ,  Christi  Ecclesiam  spargit.  Et 
aliquando  post :  Cum  Deo  manere  non  possunt  , 
quia  esse  in  Ecclesia  Dei  unanimcs  noluerunt.  Ar- 
deant  licel  ftammis  ,  et  ignibus  traditi  vel  objecti 
besliis  animas  suas  ponant ;  non  erit  ilta  fidei  co- 
rona ,  sed  pcena  perfulirt  :  nec  religiosa?  virtttds 
cxitus  gloriosus  ,  sed  desperalionis  interitus ;  oc- 
cidi  tatis  potest ,  coronari  non  potest.  Hinc  ex- 
communicali  separati  ab  Ecclesia  pariter  sepa- 
rati  sunt  a  Deoet  Christo.  Gracca  signilicantius 

et  efficacius  habent  :  rxir,  *otveovta  Se  rj  rjueTEaa  /ucra 
Tflu    narpoi    xat  fitra.   tou   uiou  auTou    I»jiO'j   Xpt^oj  ;  qil;c 


Gap.  I. 

qui  adharet  Douv.no,  unus  spiritus  esl  ,  1.  Co- 
rinth.  G.  v.  7.  Hoc  est  quod  adinirans  celebrai  cl 
gratulatur  Paulus  1.  Corinlh.  1.  9.  Fidetis  Dcus  , 
per  quem  vocati  estis  in  societatem  filii  ejus  Jesu 
Chrisli  Domini  nostri.  Omnes  ergo  fideles  suiu 
socii  Clnisli  et  Dei  per  fidem  ,  spem  et  charita- 
tem  ;  sed  eo  majorem  cum  eo  habont  societa- 
lem,  quo  magis  in  ejus  fide  ,  spe  et  charitate 
proficiunt ,  inagisque  ejus  vitam  et  mores  imi- 
tantur,  prsesertim  ejus  fidem  et  gloriam  ccle- 
brando,et  magismagisque  propagando,  uti  fece- 
runl  Apostoli,  qui  proinde  in  hac  socieiate  fuere 
primi,  etsummi;  quia  pro  Christo  mulia  ege- 
runt,  elmulla  passi  sunt,  adeoque  lotos  seejus 
gloriae  et  animarum  saluti  impenderunt. 

Societasergo  h;ec  estamicitiacum  Doo:hanc 
enim  vere  intercedere  inter  animam  sanctam  et 
Deum  docet  hic  Joannes  ,  ac  consequenter  ipsa 
continet  omnes  condiliones  vera)  amicilise,  quas 
recenset  Arist.  Cicero  et  alii  Elhici  tractat.  de 
Amicitia,  puta  reciprocum  amorem,  mutua  col- 
loquia,  officia  ,  gaudia,  communicationembo- 
norum  ,  etc. ,  quae  sane  mira  eldivina  est  animas 
dignitas,  aeque  ac  utilitas.  Unde  S.  August.  tract. 
76.  in  Joannem  :  Facit ,  inquit,  Spiritus  sancttts 
cum  Patre  et  Filio  in  Sanctis  mansionem  ,  intus 
utique  ,  tanquam  in  templo  suo.  Deus  Trinitas  , 
Pater,  Filius  et  Spiritus  sanctus ,  veniunt  ad  no$ , 
dum  venimus  ad  eos  ;  veniunt  subveniendo  ,  veni- 
mus  obediendo  ;  veniunl  illuminando  ,  venimus  in- 
luendo  ;  veniunt  imptendo  ,  venimus  capiendo ,  tu 
sit  nobis  eorum  non  extranea  visio  ,  sed  interna , 
et  in  nobis  eorum  non  transitoria  mansio ,  sed 


sic  verlas  :  Noslra  vero  socictas  est  cum  Patrc  et 
cum  Filio  ejus  Jestt  Christo.  lta  Vatablus  et  alii. 
Bxplioat  enim  nobilitaiem  societatis  Ecclesiae  , 
quod  scilicet  sil  societas  cnm  ipso  Christo  et 
Uoo  :  illius  enim  sponsa  est  Ecclesia.  Hinc  in  eo 
fimus  diviweconsortes  naturce.  2.  Pelri  i.  U.  Nam 


ceterna.  Vide  dicta  in  illud  quod  de  Abrahain  di- 
citur,  Jacob.  2.  23.  Et  amicus  Dei  appellatus  cst. 
Videet  Dionys.  Garth.  liicpost  uiedium  c.  1.  ubi 
pulchrc  et  pie  explicat  quomodo  fideles  quasi 
socii  et  amicicum  Deo  agere  et  conversari  de- 
beant. 

Porro  recte  Joanncs  Hesselius  Doctor  Lova 
niensis,  et  ex  eo  noster  Lorinus  :  Societas,  in- 
quit,  sive  communio  haec  nostra  cum  Christo 
tam  homine  quamDeo  ,  est  tanquam  domini  et 
servi ,  patris  et  filii  adoptivi,  illuminaniiset  il- 
luminati,  justificanlis  ct  justificali,  regenlis  et 
subditi,dantisetaccipicntis,  invocantis  et  exau- 
dientis,  donantis  munera  et  gratias  agentis  , 
beatificaulis  et  beati,  denique  ut  adhaerens  Deo 
unus  cum  illositspiritus,  et  in  luce  ambulans, 
sicut  ipse  est  in  luce,  societatem  habeat  cuni 
ipso.  SecundiimhumanamnaturamcumClirisio 
est,  ut  magistri  ad  discipulos,  sacerdotis  ad  eo> 
pro  quibus  sacrificat  et  interpellat;  solventi* 
pro  alio  ptenam  debitam  ,  et  promerentis  seu 
consequentis  gratiam  indebitam  ;  gratias  agen- 
tis  cum  iis  ,  pro  quibus  gralias  agit  ;  regis  rui  - 
sum  et  suhditorum.  Explicant  Scriplurae  socit ■- 
latem  hujusmodi  parabola  Pastoris  ct  oviiini 
capitis  et  membrorum  ,  cibi  et  edentium,  vitis 
ctpalmitum,  et  aliis  ejusdem  generis;  tandein 
qui  socii  passionum  ,  socii  et  consolationum. 
Vocavit  nos  quoque  Chrislus  amicos  suos  ,  fr;i 
tres,  sorores,  matres  ;  dixit  eumdem  Detun 
suum  et  Deum  nostrum,  Patrem  suum  et  Patrein 
nostrum.  Hocest  quod  ait  Paulus  Ephes.  -.  v.  19. 
Estis  civcs  Sanctorum  ,  et  domestici  Dei ;  el  Joan. 
c.  3.  1.  Videte  qualem  charitatem  dedit  nobis  Pu 
ter ,  at  filii  Dei  nominemttr  et  simtis.  Rursutii 
Paulus  2.  Cor.  11.  2.  Despondi ,  ait,  vos  uni  v>r<> 
virginem  castam  exhibere  Christo ;  el  Oseecap 
v.  19.  Sponsabo  te  mihi in  semuiternum,et  sponsubo 


336 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


trmihi  injustitia  etjudicio,  et  in  miscricordia  , 
et  miserationibitft  ;  et  sponsabo  le  mihi  in  fide. 

U.  ET  IKEC  SCRIBIMUS  VOBIS  UT  GAIDEATIS,    lO  SO- 

eietate  Ecclesiee  Cliristi  et  Dei,  ejusque  bonis 
gratiae  quse  percipitis,  et  gloriae  quae  percipietis 
in  ccelo  :  et  gaudiim  vestrum  sit  plenum.]  In  dics 
scilicet  fiat  majus  et  plenius  ,  donec  in  ccelo  fiat 
plenissimum  ,  per  hoc  quod  in  societale  hac  in 
dies  crescatis   et  proficiatis  ,  juxta  illud  Pauli 
Philipp.  2.  v.  2'.  Implete  gaudium  meum  ut  idem 
sapiatis ;  eamdem  charitatem  habentes  unanimes  , 
idipsum  sapientes  ,  et  illud  Chrisli  Joan.  17.  13. 
Hctc  tocutus  sum  vobis ,  ut  gaudium  meum  in  vobis 
sit,  et  gaudium  vestrum  impleatur.  Iloc  gaudium 
nititur  et  nascitur  ex  testimonio  honae  ct  sanclae 
conscientiae  ,  quae  confidens  se  esse  in  Dei  gra- 
tia  ,  sperat  ab  eo  omne  bonum  et  gloriam  bea- 
tam  ;  juxta  illud  Pauli  2.  Corinth.  1.  12.  Gloria 
nostra  ho3C  est ,    testimonium  conscientio3  nostra^. 
Vere  S.  Bernard.  ad  Eugenium  :Quid  ditius,  quid 
in  terra  quielius  est  et  securius  bona  conscientia  ? 
Damna  rerum  non  metuit ,  non  nerborum  contume- 
lias  ,  non  corporis  cruciatus  ,   quce  et  ipsa  morle 
tnagis  erigitur  ,    quam  deprimitur.  Quin  et  2. 
Tuscul.  M.  Tullius  :  IS  uLLum  theatrumvirtuti ,  ait, 
conscientia  majus.  Rursus  in  Catone  Majore  :  Con- 
scientia  beneacloe  vitce  muLtorumque  benefactorum 
jucundissima  est.  Itemque  illud  pro  Cluentio  pree- 
clare  :  Si  optimorum  (ait)  consiliorum  atque  fac- 
torum  testis  in  omni  vita  nobis  conscientia  fuerit , 
sine  ulLo  metu  summa  cum  honestate  vivemus.  De- 
nique  conscientia  rectoz  voluntatis  maxima  con- 
solatio  est  rerum  incommodarum ,  et  Horat.  I.  1. 
cpist.  1. 

Hic  murus  aheneus  esto , 

Nil  conscire  sibi ,  nulla  pallescere  culpa. 

Jdein  ode  22.  iib.  1. 

Iuteger  vilae  scelerisque  purus  , 
Non  egel  Mauri  jaculis  ,  nec  arcu  , 
Nec  venenatis  gravida  sagittis  , 

Fusce  ,  pharetra. 
Sive  per  Syrtes  iter  «estuosas  , 
Sive  facturus  per  inhospitalem 
Caucasum  ,  vel  quae  loca  fahulosus  , 

Lambit  Hydaspes. 

Merito  itaque  Apostolus  integrae  puraeque  cou- 
scientiae  spem  et  fiduciam  pollicetur.  Vere  nam- 
que  scripsit  Augustinus  :  lpsa  caritas  bene  ope- 
rantis  dat  ei  spem  bonoe  conscientice ;  spem  enim 
gerit  bona  conscientia  ,  quomodo  mala  conscientia 
tota  in  desperatione  est ,  sic  bona  conscientia  tota 
in  spe. 

Rursum  ;  plenum  ,  id  est ,  reale  et  solidum  , 

est  fidelium  gaudium  :  hoc  enim  mentem  satiat 

«t  implet ,  quale  est  gaudium  in  Domino ;  cum 

gaudium  in  deliciis  ,  opibus  et  honoribus  saeculi 

mentem  titillet ,  non  impleat.  Audi  S.  Greg.  ho- 

mil.  11.  in  Evang.  Quia  prcesentia  gaudia  sequun- 

tur  perpetua  lamenta;  hic,  fralres  charissimi,  va- 

nam  Loetitiam  fugite  ,     si  illic  flere  formidatis  ; 

nemo  enim  potest  et  hic  gaudere  cum  scecuLo  ,  et 

illic  regnare  cum  Christo.  Temporalis  itaque  lceti- 

tice  fluxa  restringite  ,  carnis  voluptates  edomate, 

quidquid  in  animo  ex  prcesenti  sceculo  arridet ,  ex 

consideratione  ceterni  ignis  amarescat  ;  quidquid 

in  mente  pueriliter  hilarescit  ,  hoc  disciplinx  ju- 

tenilis  censura  coerceat ,  ut  dum  sponte  temporaiia 

fugitis  ,  ceterna  gaudia  sine  labore  capiatis.  Et 

S.  Chrysost.  hom.  18.  ad  pop.  In  Domino  gau- 


dens  ,   ex  accidenle  nullo  liac  voLuptdte    excidcre 
potest  ;  alia  neinpe  cuncta  in  quibus  galidcmus  , 
mutabilia  sunt  ,  nec  tantum  nobis  afferunt  volup- 
tatem  ,  ut  ex  aliis  nascenlem  trisliliam  expellant 
et  obumbrent.  Dei  vero  limor  hcec  habet  utraque ; 
stabilis  enim  esl ,  et  immotus ,  alque  tantam  emil- 
tit  lcelitiam  ,  ul  nullus  nos  aLiorum  malorum  sen- 
sus  capiat.  Deum  enim  sicut  oporlel  timens  ,  et  in 
ipso  confidens  ,  voLuptatis   radiccm  lucratus  est  , 
ct  omnem  habct  lo3titio3  fontern.  Et  sicut  in  immen- 
sum  mare  decidens  scinlilla  ,   brevi  faciLe  extin- 
guitur  :  sic  quantac  umque  Deum  timenti  illidan- 
tur  ,    velut  in  vastum  lcetitice  pelagus  incidentia 
extinguuntur  atque  perduntur.  El  re  vera ,  hocesl 
maxime  mirabile ,  quod  cum  adsintquoscontristare 
solent  ,   permanet  ipse  gaudens.  Et  S.   Aug.  10. 
Confess.  c.  22.  verum   gaudium  a  falso  secei- 
nens  :  Absil  ,   ait ,  Domine  ,  absit  ii  corde  servi 
tui,  qui  confitetur  tibi ;  absit  ut  quocumque  gau- 
dio  gaudeam  ,  beatum  me  putem  ;  est  enim  gau- 
diumquod  non  dalur  impiis  ,  sed  iis  qui  te  gratis 
colunt ,  quorum  gaudium  tu  ipse  es  ,   et  ipsa  est 
beala  vita  gaudere  ad  le ,  de  te  et  propter  te  ,  ipsa 
est  ,  el  non  est  altera  ;  qui  autem  aliam  putant 
esse ,  aliud  sectantur  gaudium  ,  neque  ipsum  ve- 
rum  ,  et  post  nonnulla   :  Beata  quippe  vita  est 
gaudium  de  vcrilale  ;  Itoc  est  enim  gaudium  de  te , 
qui  veritas  es  Deus  HLuminatio  mea  ,  salus  faciei 
meoe. 

5.  Et  h^c  est  annuntiatio.  ]  Graece  compo- 
situm  ETrayyeica  ,  id  est  promissio  ,  ponitur 
pro  simplici  a-/ys).ta  ,  id  est  annuntiatio.  Ita 
OEcum.  Jam  annuntialio  ponilur  pro  re  annun- 
tiata  ,  per  metonymiam  ,  qua  actus  ponitur  pro 
objeclo-  Sic  Deus  vocatur  spes,  timor  ,  amor 
noster,  id  est ,  objeclum  spei ,  timoris  el  amoris 
nostri ,  sive  in  quem  speramus  ,  quem  timemus 
et  amamus.  Ostendit  S.  Joannes  societatem  fide- 
lium  cum  Deo  consistere  in  eo  ,  ut  ambulent  in 
luce  cognitionis  ,  obedientiae  et  amoris  Dei ,  eo 
quod  Deus  sit  ipsa  lux ;  in  qua  si  permaneamus, 
invicti  peccato  efficimur,  ait  OEcumen. 

QUONIAM  DEUS  LUX  EST,    ET  TENEBIU5  1N  EO  NON 

sunt  ull^e.  ]  Alludit  ad  Evang.  cap.  1.  U.  ubi 
S.  Joannes  explicans  illud  :  In  ipso  vita  erat  , 
illico  subdit :  Et  vitaerat  lux  hominum ,  ut  signi- 
ficaret,  ait  Toletus  ,  ad  vitam  assequendam  ne- 
cessarium  esse  lumen ,  quo  verbum  hoc  luceat 
in  cordibus  noslris  ;  non  enim  vivere  facit , 
nisi  quod  fide  sua  illuminat  Christus ,  ideo  Joan. 
8.  dicebat  :  Qui  sequitur  me  ,  non  ambtdat  in  te- 
nebris  ,  sed  habebit  lumen  vitce.  Quod  planiu» 
Joan.  17.  exposuit :  Ho3c  est  vitaceterna,  ut  cog- 
noscant  te  soium  verum  Deum  ,  et  quem  misisli 
Jesum  Christum;  ac  sidiceret :  Vita  non  sum ,  nisi 
iis  quibus  lux  sum.  Unde  recte  Greg.  Nazianz. 
orat.  U.  Theolog.  haecverba  Joannis  sic  interpre- 
tatus  est :  Quia  Lux  erat,  vita  erat.  Verbum  ergo 
est  lux  hominum  ,  quo  scilicet  homines  illumi- 
nantur  spiritualiter  per  fidem ,  spem  ,  charita- 
tem  :  de  spirituali  enim,  non  de  nalurali  ratio- 
nis  luce  hic  agi ,  patet  ex  sequenti.  Sensus  ergo 
est.  q.  d.  Vita  nostra  ,  quam  dixi  esse  in  Verbq  , 
imo  esse  ipsum  Verbum  ,  est  haec  Verbi  illumi- 
natio  ,  qua  homines  cognitione  Dei  et  salutis 
suae  illuminat.  Et  haec  est  causa  cur  Verbum  sit 
caro  factum  ,  in  eaque  se  manifestarit  homini- 
bus  ,  ut  scilicet  daret  eis  vitam  aeternam. 

Quomodo  Deus  et  verbum  sit  lux  ,  non  acci- 
dentalis  et  creata  ,  uti  est  nostra  ,  sed  substan- 
lialis  et  increata  ,  eaque  triplex  primo  ,  forma- 


COUMCNTAAIA  IN  1.  KPIS 

lis ;  secundo ,  idealis  ;  tertio  ,  causalis  omuis 
lucis  corporeae  et  spiritalis  hominum  et  angelo- 
rum  ,  justorum  et  beatorum  gralisa  et  glorioe  , 
vide  apud  S.  Dion.  de  Divin.  nom.  cap.  2.  U.  et 
7.  Lucis  nojnine ,  inquit,  ipsum  bonumcelebralur, 
quasi  in  imagine  primum  exemplar  expressum. 
Hinc  Deus  dicitur  ,  amiclus  tumine  sicut  vesti- 
mcnto,  Psal.  103.  hincet  vocatur  Pater  luminum 
a  Jacobo  cap.  1.  17.  et  a  Paulo  dicitur  habitare 
luccm  inacccssibilem,  1.  Tim.  6.  1G.  Vide  ulrobi- 
<jue  dicta.  Lux  enim  nobilissima  est  qualiias  , 
qusB  maxime  Dei  ejusque  illuminationis  etgra- 
tiae  decus  et  dotes  rcpraesentat.  Inter  Deum  ergo, 
Deique  graliam  ct  lucem  maxinue  ct  pulcber- 
rimae  sunt  analogiae  :  lux  cnim  ccelestis  et  nobi- 
lissima  inter  naturalcs  csl  qualitas  ,  celerrima, 
efficacissima  ,  impassibilis,  purissima  ,  quoe 
nullis  sordibus  licct  iis  immixta  foedari  potest , 
affercns  calorem  ,  splcndorem  ,  laetitiam  ,  fa- 
ciens  res  omnes  videri  ,  vitam  ct  vigorcm  om- 
nibus  vivenlibus  afferens.  Talis  est  el  Deus  Dei- 
que  gratia  :  contrariumest  in  pcccatis,  quorum 
proindc  symbolum  sunt  tcnebrae.  Adde  quod 
gratia  ad  ajtcrnam  luccm  et  gloriam  ,  peccata 
ad  imas  ct  summas  tencbras  ducant. 

Autli  S.  Dion.  cap.  15.  Coelest.  Hierarch.  tri- 
ginta  et  unam  ignis  et  lucis  proprietates  ,  Dco 
et  graliee  mire  congruentes  rcccnscntem  :  pri- 
mo  ,  ignis  ( el  lux  )  inquit,  in  omnibus  et  per 
omnia  sine  admixtione  fundilur  ;  sccundo  ,  se~ 
cernilur  a  rebus  omnibus  ;  terlio ,  tucet  totus 
simul,  quarto,  abstrusus  est ,  incognitusque  ma- 
net  ipse  per  se  ,  nisi  adhibeatur  materia  ,  inqua 
vim  actionemque  suam  dcclarct ;  quinlo,  cohiberi 
vincique  non  potest  ;  sexto  ,  omnia  ipse  per  se 
obtinel ;  septimo  ,  ea  in  quiOus  fueritad  vim  suam 
actionemque  commutat ;  oclavo  ,  sui  ipsius  parti- 
ceps  facit  quidquid  ipsi  propiusquoquo  modo  adhi- 
betur  ;  nono  ,  renovat  omnia  vitati  calore  ;  de- 
cimo,  illustrat  aperto  lumine  ;  umlecimo  ,  teneri 
non  potcst  ;  duodccimo ,  nec  misceri ;  decimo 
tcrlio  ,  dissipandi  vim  habet  ;  dccimo  quarto  , 
commutari  non  potest ;  decimo  quinto  ,  sursum 
fertur ;  decimosexlo  ,  celeritate  magna  est  prt&- 
ditus  ;  decimo  septimo  ,  sublimis  est  nec  humili- 
tatem  ullam  ferre  potest  ;  decimo  oclavo  ,  immo- 
bdis  cst ;  decimo  nono  ,  per  se  movctur  ;  vige- 
simo  ,  aliis  motum  affert  ;  vigesimo  primo  , 
comprchendendi  vim  habet ;  vigesimo  secundo  . 
ipse  comprehendi  non  potest  ;  vigesimo  tcrlio  , 
non  eget  atlero;  vigesimo  quarto,  clam  se  ampli- 
ftcat  ;  vigesimo  quinto  ,  in  materiis  qtue  ipsius 
capaces  sunl  magnitudinem  suam  declaral  ;  vige- 
mosexto,  vim  e/ficiendi  habet ;  vigcsimo  seplimo, 
potens  est  ;  vigcsimo  octavo  ,  omnibus  inest ,  nec 
videtur ;  vigesimo  nono ,  si  negligitur  non  csse 
tidetur  ;  trigesimo  ,  attrilu  quasi  inquisitione 
quadam  repente  apparct ,  rursumque  ut  compre- 
hcndi  et  detineri  nequcat  avolat;  trigesimo  primo, 
in  onmibus  sui  communionibus  minui  non  polest. 

Denique  apposile  Damasc.  1.  2.  de  Fide  c.  11. 
S.  Trinitatem  comparat  luci,  sive  soli  rcfiexo  ki 
nube,  puta  in  pareiio  io  quo  tres  videntur  solis. 
cum  revera  unicus  tantum  sil  sol.  Indivisibitis 
enim,  inquil,  in  divinis  est  divinitas,  ac  vetut  in 
tribus  solibus  inseparabili  ncxu  inter  se  coharen- 
tibus  una  cademquc  est  tucis  tempcratio alque  con- 
lanctio.  Sicet  S.  Dionys.  cap.  2.  de  Divin.  nom. 
S.  Trinitatcm  repnesentat  pcr  tria  lumina  eam- 
dem  domum  illuminanlia,  una  luce,  el  indis- 
tincta  quadaoi  disliuctiouc.  Atquc  hac  decausa 


T.  S.  JOANNIS.  Gap.  I.  8-:7 

lux  illa  Deitatis  et  Trinitatis  licet  in  se  sit  clarib- 
sima,  lamen  nobis  est  obscura  caligo,  eoquod 
acics  nostra  solem  illum  tam  fulgidum,  tam  su- 
blimem,  tam  supernaturalem,  rectis  et  irretor- 
lis  mentis  oculis  intueri  et  aspicere  non  valeat. 
Unde  ut  eam  contemplemur  cum  Ifose  caligi- 
nem  subire  oportet.  AudiS.  Dionys.  Caligo ,  in- 
quit,  lux  est  tum  invisibilis,  propter  eximiam  et 
substantix  supercminenlem  clarilatem ,  tum  inac- 
cessibilis,  pro  immensa  supersubstantiatis  luminis 
ex  se  manantis  copia.  Ad  hanc  pertingit  et  absor- 
belur  quisquis  Deum  nosse  ac  videre  meruerit,  eo- 
que  ipso  quod  nec  videt ,  nec  cognoscit  (hoc  cst , 
non  comprehendit)  Deo  visioncm  omnemque  cog- 
nilionem  transcendenti  famitiariusjungitur,  hoc 
ipsum  noscens  quod  post  et  super  omnia  est ,  qua- 
in  sensum  cadunt;  et  cum  Propheta  exclamat  : 
Mirabitis  facta  est  scientia  tua  ex  me ;  confortata 
est,  et  non  potero  ad  eam,  et  Apostolus  eam  ag- 
nosccns,  vias  ejus  investigabiles,  judicia  inscruta- 
bitia,  donum  ejus  inenarrabite,  pacem  omnem  sen- 
sum  superjunlcm  lestalus  est;  Deus  ergo  Patcr 
lumen  est  luminosum  ct  primum ,  v.  g.  lux  so- 
larislumenproduccns.  Filiusest  lumen  rectum, 
primo  productum,  suajque  luci  commensum  et 
adaequatum.  Spiritus  sanctus  est  quasi  lumen 
reflexum,  pula  splendor;  producitur  enim  ex 
mutuo,  ideoque  reflexo  amore  Patris  et  Filii. 
Idem  per  umbram  viderunt  Gentiles.  Parmeni- 
desDeumdefmivit  esse  coronam  continentem  ar- 
dorem,  lucis  orbem  qui  cingit  ca:tum.  Democrilus 
Deum  aiebat  esse  mentem  in  igne  orbicutari. 
/Egyptiis  hieroglyphicum  Deierat  stella:  Depicta 
Algyptiis ,  slelia  Deum  significat ,  inquit  Horus 
Apollo  Hierogl.  1.  2.  c.  1. 

Nota.  Christus  qua  Deus  et  Verbum  cst  lux  for- 
malis  increata,  qua  bomo  est  lux  creata,  quia 
plenus  sapienlia,  gratia  et  gloria;  est  ctiam  lux 
causalis ,  quia  causa  estomnis  sapientiae,  gra- 
lice  et  gloriae  nostrae.  UndeS.  Joann.  in  Evangcl. 
c.  1.  Cbristum  qua  homo  est,  vocat  lucem,  quia 
illuminat omnem  hominem  venientem  in  hunc  mun- 
dum;  non  tantum  dans  eis  lumen  naturale  ra- 
tionis,  uti  explicant  Orig.  et  Cyril.  sed  etiam  et 
potius  dans  eislumen  supernaturale  fidei  et  sa- 
pientiae.  Unde  aMalachia  c.  U.  2.  vocaiur  sotjus- 
titia?.  Vide  ibi  dicta.  Deliravit  autem  Manichaeus, 
cum  solem  istum  materialem  censuitesse  Chri<- 
lum  ,  teste  S.  August.  tract.  34.  in  Joann.  Luxit 
crgo  Christus  maxime  post  incarnationem;  fuit 
tamen  etiam  lux  anie  eam  a  mundi   exordio  ; 
nam  sicutsol,  antequam  horizontem  ascendat, 
aliquos  aurorae  radios  praemittit,  quibus  mun- 
dum  illuminat,  sic  et  Christus.  Ita  S.  August. 
tract.  1.   in  Joann.  Hoc  est  quod  ait  Pater  ad 
Christum  :  Dedi  te  in  lucem  Gentium,  ut  sis  saltu 
mea  usque  ad  extremum  terrx  ,   lsaiae  69.  6.   et 
Christus  :  Ego  sum  lux  mundi,  Joann.  8.  ac  de  eo 
Simcon  :    Lumen  ad  revelationem  Gentium ,  et 
gloriam  plebis  tua  Isract.  Lucae   2.   12.  Pulchrc 
S.  Aug.  hom.  ko.  inter  50.  Idco,  ait,  venit  Chris- 
lus  iltuminator ,  quia  diabolus  fuerat  exccscator. 
Fecit  summus  medicus  infiniti  cotlyrium  pretii ,  ut 
cxcacatos  sanaret  oculos.  Vide  quaie  ,  quamque 
satuliferum  fccerit  collyrium,  ex  Verbo  et  carne. 
Verbum,  inquit ,  caro  factum  est ,  etc.  Refecti  au- 
icm  hominis  oculi  ita  sunt ,  itaque  itluminati,  ut 
angclorum  cxaquare  possint  oculos,  Dcique  ipsitts 
calestem  gloriam  tueri. 

Hanc  lucem  Christus  suis  fldelibus,  praescriim 
viris  ApostolicU  commuulcat,  adco  ut  cl  ipsi 


R.?S 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


-int  lnx  mundi,  juxla  illud  Job  38.  Aufcretur  ab 
tmpiis  lux  tua,  et  :  Domivc,  in  lumine  vultus  tui 
ambulabunt,  psal.  88.  et  Christus  Apostolis:  Vos 
eslis  tux  mundi.  Sic  tuceat  lux  veslra  coram  ho- 
minibus ,  ut  vidcant  opera  veslra  bona ,  et  glori- 
1'tcent  Patrem  vestrum  qui  in  ccciis  est.  Malth.  5. 
Ideni  de  Joann.  Baptista  :  llleerat  lucema  ardens 
et  lucens,  Joann.  5.  F.t  Paulus  Ephes.  cap.  5.  8. 
Eratis  aliquando  tenebrce ,  nunc  autcm  lux  in  Do- 
mino.  Vt  filii  lucis  ambulate.  Fructus  enim  lucis 
esl  in  omni  bonitate  et  justiliaetveritate,  proban- 
tes  quid  sit  beneptacitum  Deo. 

ET  TENEMUB   1N    EO   NON   SUNT  VLLJR.]  SiCUt  lllX 

est  symbolum  Dei,  sapientiae  et  gratiae;  ita  te- 
nebrae  symbolum  sunt  diaboli,  ignorantiae  et 
peccati,  qiue  proinde  longe  sunt  a  Deo.  Ita  Didy- 
mus  etOEcum.  qui  citans  illud  Evang.  S.  Joann. 
c.  1.5.  Lux  in  tenebris  lucet ,  et  tenebra?  eam  non 
comprehenderunt.  Tenebras  (inquit)  peccatricem 
nostram  substantiam  vocans  in  qua  Christus  natus, 
idest,  qua  assumpta  Christus,  ejus  inquinationum 
particeps  non  fuit;  peccatum  enim  non  fecit.  Sic 
David  :  Bectus  Dominus  Deus  noster,  et  non  est 
miquitas  in  eo.  ElMoses  :  Deus,  inquit,  fidelisabs- 
que  ulla  iniquitate.  Et  rursus  David  :  Non  Detts 
volens  intquitalem  tues.  Et  alibi :  Sanclus  in  om- 
nibus  operibus  suis.  Denique  Habacuc  :  Mundi 
iunt  ocuti  tui  ne  videant  malum.  Hoc  esl  quod  ait 
S.  Jacob  cap.  1.  17.  Apud  quem  non  est  transmu- 
tatio,  nec  vtcissitudinis  obumbratio.  VereS.Thom. 
in  1.  Tini.  c.  6.  Res,  ait,  quae  actus  quidem  sunt , 
sednon  purus,  lucens  tantum,  nonetiam  luxsunl; 
divina  autem  essentia?  cum  actus  purus  sit,  tux  esl. 
Unde  de  hominum  sanctissimo  dicitur  :  non  erat 
illelux;  de  Dei  autemverbo,erat  lux  vera  omnem 
hominem  iltuminans.  EtS.  Greg.  Nazianz.  orat.  UO. 
Deus ,  ait ,  summum  et  inaccessibile  Utmenesl, 
quod  nec  mente  percipi,  nec  verbis  explicari  potesl, 
naturam  omnem  ralione  praditam  itluminans; 
hoc  in  inteUigibitibus,  quodsol  in  sensibitibus,  hoc 
se  magis  contemplandum  nobis  prabens,  quo  accu- 
ratius  animos  purgaverimus ;  eo  rursus  magis 
amandum ,  quo  magis  contemplati  fuerimus;  eo 
denique  magis  cognoscendum ,  quo  magis  amave- 
rimus ;  se  ipse  speculans  et  comprehendens,  ac  per- 
exigua  ad  exlerna  dtffundens.  Lumcn  porro  hoc 
dico  quod  in  Fatre  et  Filio  et  Spiritu  sancto  consi- 
deratur ,  quorum  opulentia  nalurce  identitas  est , 
atque  una  eademque  splendoris  prosultalio.  Quee 
sane  omnia  aperte  indicant  vere  dictum  esse  a 
Joanne  Deum  esse  lucem  tenebrarum  prorsus 
expertein  ,  et  lucem,  ut  ait  OEcumen.  intelligi- 
bilein,  quae  oculos  animae  nostrae  ad  perceptio- 
nem  cjus  illustrat ,  et  ab  his  materialibus  omni- 
bus  avocans,  ad  ipsamsolamappetitumnostrum 
amatorio  affectu  incitat. 

Antistropha  est  haec  sententia  illius  cap.  1. 
Lvang.  h.  Et  lux  in  tenebris  lucet ,  et  tenebra  eam 
non  comprehenderunt ,  de  qua  S.  Greg.  Nyssen. 
orat.  de  Nativit.  Chrisli  :  Puritas,  ait,  in  nostris 
sordibus  versatur ;  sordes  vero  puritatem  non  at- 
tingunt,  sicut  ait  Evang.  quod  lux  in  tenebris,  et 
tenebra  eam  complexce  non  sint.  Et  S.  August. 
epist.  120.  ad  Honoratum  :  Filius ,  ait,  Dei  non 
estabsens  etiam  vientibus  impiorum,  quamvis  eum 
non  videant ;  sicut  nec  illa  lux  videtur  oculis  pra- 
sentata  ccecorum.  Idem  1.  1.  de  Pec.  mer.  c.  25. 
Sieut  sol  a  ccecis  quamvis  eos  suis  radiis  quodam- 
modo  vestiat,  sicastuliitia  tenebrislumen  Dei non 
comprehenditur.  Lucet  autem  lux  Verbi  in  tene- 
bris  impiorum  hcminum  per  jumen  rationis , 


per  creaturarum  voces,  qiue  omues  ercatorem 
esse,  esseque  venerandum  ct  amandnm  cla- 
mant;  per  legem  nalurae  meiui  inscriptam,  per 
legem  novam,  per  Scripturam  ,  doclores  ,  con- 
cionatores,  sanctas  inspirationes,  etc. 

Unde  idem  Aug.  tractal.  2.  in  Joann.  Nolica- 
dere ,  ait,  M  peccalum ,  et  non  tibioccidet  liicsol. 
Si  tu  feceris  casum,  libi  fuciet  occasum.  Si  videre 
lucem  cupis,  estoet  (u  lux;  si  enim  lenebras  et 
tenebrosas  cupitliiales  ames,  obienebrabunt , 
imo  excaecabunt  le. 

Viderunt  id  per  umbram  Geniiles  quos  citat 
Clemens  Alex.  I.  U.  Strom.  Antiplianes,  inquit , 
dixit  :  Plutus  (id  esl  diviliae),  cum  uliquos  ptus 
aliis  videnles  acceperit,  ccccos  facit  ;  hinc  a  Poetis 
prxdicalur  ab  orlu  cacus  ;  sic  Venus  ,  Bacchus  . 
omnisquecupido  videntes  excaecat.  Citatdeinde 
Aristophanem,  dicentem :  Agite  obscurce  vita  ho- 
mines  generalioni  foliorum  similes ,  imbecilies , 
cera  figmenta  ,  folia  instar  umbra  reddentia  , 
evanidi,  invotucres ,  unius  tantum  dici  vitam  vi- 
ventes. 

Porro  ridiculi  el  stolidi,  aeque  ac  blasphemi 
sunt  Thalmudista?,  qui  dicunt  Deum  iustar  Iun;e 
pati  eclipsin  et  tenebras,  ac  nominatim  eas  pas- 
sum,  cum  lumen  injuste  a  luna  ademptum  soli 
attribuit,  ideoque  ad  culpam  hanc  suam  expian- 
dam  instituisse  festum  Neomeniae,  sive  novilu- 
nii,  in  qua  per  statuta  a  se  sacrificia,  initiocu- 
jusque  mensis  hoc  peccatum  purgaret,  uli  refert 
Sixtus  Senensis  1.  2. 

6.    Sl    DIXERIMUS    QUONIAM    (quOd)     SOCIETATEM 

habemus  cum  eo,  et  in  tenebris  (ignorantiae  Dei 
et  Chrisli,  errorum  et  peccatorum  )  ambulamus 
mentimur.  ]  Quce  enim  socictas  tuci  ad  tenebras'.' 
2.  Cor.  6.  \k.  Ambutare  in  tenebris,  est  vivere  in 
peccatis,  in  iisque  progredi  in  pejus  ac  peccata 
peccatis  cumulare. PerstringitGnosticosilloaevo 
docentes  (uti  nostro  docent  Lutherani  et  Calvi- 
nistae)  fideles  omnes  esse  praedestinatos,  eos- 
que  sola  fide  salvari ,  ac  proinde  etiamsi  pec- 
cent  et  turpiter  vivant ,  manere  tamen  in  Dei 
praedestinatione  et  gratia ,  certoque  salvandos. 
Item  Ebionitas,  qui  ambulantes  in  tenebris  se 
Deo  placere  jactabant,  ac  ut  caeteri  Judaizantes 
censebant  se  per  frequentes  lotiones  et  baptis- 
mata  peccata  eluere.  Nota.  Peccata  passim  a 
S.  Joanne  in  Evang.  ethic  vocantur  tenebrae,  ob 
multas  utrimque  analogias.  Prima  est,  sicutte- 
nebrae  sunt  privatiolucis;  ita  peccata  sunt  pri- 
vatio  gratiae.  Secunda  ,  sicut  in  tenebris  ambu- 
lansnihil  videt^et  crebro  impingit;ita  peccan- 
tes  in  via  salutis  caecutiunt,  et  crebro  impingunt. 
Tertia,  tenebriones  uti  noctuae  oderunt  lucem  ; 
ita  et  peccatores  oderunt  lucem  Dei  et  homi- 
num,  juxta  illud  Christi :  Qui  mate  agit  odit  lu- 
cem ,  et  non  venit  ad  lucem ,  ut  non  arguantur 
opera  ejus.  Qui  autem  facitveritatem,  venit  ad  lu- 
cem,  ut  manifestentur  opera  ejus,  quia  in  Deosunt 
facta.  Joann.  3.  20.  Quarta,  quia  peccatasunt 
opera  principis,  tenebrarum  ,  puta  diaboli;  hic 
enim  uti  primus  peccati  est  auctor ,  ita  omnes 
ad  peccatum  instigat.  Quinta ,  quia  pleraquc 
peccata  in  tenebris  fiunt,  juxta  illud  Ovidii : 

Nox  et  amor  ,  vinumqne  niliil  moderabile  tuadeut  : 
llta  pudorevacat,  Libcr  amorquemetu. 

Sexta,  quia  peccata  oriuntur  ex  tenebris,  ptita 
ex  errore  practico,  quopeccator  judicat  sibi  hic 


COMMENTAMA  1N  L  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


V) 


et  nunc  indulgendum  esse  cupiditaii  cxili  cum 
jaclura  Dci,  coeli  et  bonorum  aicinorum,  quae 
sane  summa  esl  caecilas  et  sloliditas.  Cceciias 
mentis ,  ait,  S.  Aug.  Iil)r.  5.  conlra  Julian.  quam 
solus  removet  illuminator  Deus ,  et  peccalum  est , 
qtto  in  Deum  non  credilur ,  et  pcena  peccati  est , 
quacor  superbttm  digna  unimadversione  punilur ; 
et  causapeccati  est ,  ctim  mali  aliquid  ccecicordis 
nrore  commitlitur.  Septima,  quia  meulem  magis 
obtenebranl  et  excaecant.  Octava ,  quia  ducunt 
ad  tenebras  aeternas  gchcnnae ;  tcrram,  inquam, 
miserice  et  tenrbrarum ,  ubi  umbra  mortis  nulltts 
ordo .  sed  sempilcrnus  Itorror  inhabitat ,  Job  10. 
v.  22.  Sicul  ergo  lux  et  salutifera  et  vitalis  vi- 
ventibus ,  rebusque  omnibus,  tenebra;  vero 
noxiffi  ei  mortiferae;  ila  fides  el  gratia  Christi 
cst  salulifera,  vitainque  affert  aeternam ;  peccala 
vero  sunt  pestifera  ,  mortemque  creant  aeter- 
nam.  Lnde  Horus  Apollo  libr.  1.  Hierogl.  67. 
Aigyplii,  inquil,  tencbras  significantes  crocodili 
cattdum  pingunt.  Neque  enim  aliler  ad  exitium  et 
mlernecionem  perducil  crocodilus  quodcumque  ap- 
prehenderit  animul,  nisicauda  prius  ccpsum,  inva- 
Itdum  reddiderit ;  namque  in  hac  corporis  parte 
prcecipua  est  crocodili  vis  ac  robur.  Sicut  ergo 
crocoddus  exiiialis  est,  ila  et  tenebrae. 

Hinc  lcnebrCB  vocautur  umbramortis,  juxta  il- 
lud  Zachaikc  :  lUuminare  hisqui  in  tenebris  et  in 
umbra  mortis  sedent,  Lucae  1.  v.  79.  et  illud  Isaia; 
cap.  9.  2.  Populus  qui  ambulabat  in  tenebris  ,  vi- 
dit  lucem  magnam,  habitanlibus  inregione  umbra 
morlis  lux  orta  est  eis. 

Mentimur,  et  veritatem  non  facimus.]  Men- 
timur  verbo,  et  veritatem,  quam  loquimur  et 
prolilemur,  non  facimus  ipso  facto;  veritas  enim 
liic  non  lam  speculativa  mentis  et  horis,  quam 
practica  operis  et  moris  intelligitur.  Verum  ergo 
est  bonum  honestum ,  sive  officium  cujusque 
quod  pneslare  debel ;  si  id  non  praestet  verila- 
tem,  id  est  quod  justum  est  et  fcquum  non  facit, 
esto  id  simulet,  ideoque  personalus  est  hypo- 
crita,  et  simia  hominem  vestita,  ut  ait  Nyssenus 
cpist.  ad  Harm.  Sicde  diabolo  dicitur  Joannis  8. 
Uk.  IUeinveritatenon  stetit ,  quia  in  integrilate, 
perfeclione  et  ofiicio  angelico  ,  in  quo  crealus 
erat ,  non  perseveravit;  hinc  faclus  est  mendax 
et  pater  mendacii. 

7.  Si  autem  in  luce  rationis ,  fidei,  Evangelii, 
virtutis,gratiee,  ambulamus,  proficiendoeteundo 
de  virtute  in  virtutem;  sicut  et  ipse  (Deus)  est 
in  luce,  id  est,  esl  lucidus  imo  ipsa  lux  subs- 
tantialis  et  divina  ideoque  omnia  siu  facil  in 
luce  sapientiae,  prudenlia;,  et  sanctitatis  divinae; 

SOCIETATEM  HAUK.MUS  AD  INVICEM.]  Vatabl.  mtllaam 

scilicet  tum  cum  invicem  ,  lum  consequenter 
cum  Deo,  uti  dixit  v.  3.  lta  Dion.  Vere  S.  Au- 
guslinus  U.  Confess.  cap.  9.  Beatus,  inquit,  qui 
amut  te  ,  et  amicum  in  te ,  et  inimicum  propter  le. 
Solus  cnim  nuUum  charum  amittit ,  cui  omnes  in 
ilto  clutri  sunt  qui  non  amiltitur.  Hoc  est  quod  ait 
Sapiens  Proverb.  U.  18.  Justoritm  semita  quasi 
lux  splcndens  proccdit ,  et  crescit  usque  adperfec- 
tum  diem.  Via  impiorum  tcncbrosa,  nescittnt  ubi 
corruunt.  El  Paulus  Philipp.  2.  15.  Lucetis  sicttl 
luminaria  in  mundo  in  medio  nalionis  pravx  et 
pervcrsce.  Audi  S.  August.  scrm.  15.  de  verbis 
Apostoli  :  Videlis,  ait,  quia  viatores  sumus.  Quid 
est  umbulure?  binitcr  dico  proftccrc,  ne  forte  non 
inteUigatis  ct  pigiius  umbulctis;  semper  libi  dis- 
pliceus  quod  es;  si  vis  pcrvcnirc  ud  id  quod  non- 
tium  cs.  Nam  ttbi  titn  placuisti    ibi  remansisti.  Si 


autem  dixeris ,  Sufficit ,  et  pcristi ;  scmpcr  adde, 
semper  ambula,  scmper  profice;  noli  invia  rema- 
nere,  noliretro  redire ,  noli  deviare.  Remanet  qui 
non  proficit ;  rclrocedit ,  qui  ad  ea  revolvilur , 
unde  jam  abcesserat ;  devial  qui  aposlatat.  Metitis 
it  claudus  in  via,  quam  cursor  prceterviam. 

ET  SANGUIS  JESU  CHRISTI,     FlLlI    EJUS    EMUNDAl 

mos  ab  omni  peccato.  ]  Non  quasi  faciat  nos  im- 
peccabiles  ,  uti  somniant  haeretici ;  contrarium 
enim  docetS.  Joannes  verbis  proxime  sequenti- 
hus;  sed  emundal ,  id  est ,  emundavit  a  pecca- 
tis  per  baplismum,  et  emundat  in  piausenti  a 
peccaiis  venialibus,  sine  quibus  non  ducilui 
liaec  vila  morlalis,  et  emundabil  in  futuroab  iis- 
dcin,  eta  peiiculis  peccatorum  morUilium.Deni- 
que  in  coelo  emundabit  nos ,  non  tantum  ab 
oinni  culpa  et  pcena,  sed  el  ab  omni  concupis- 
cenlia.  Ideo  enim  S.  Joannes  utitur  praesenli 
cmundat ,  ut  sub  eo  quasi  inedio  pricteiilum  et 
futuruin  complectalur.  Ila  S.  Augusl.  ct  cx  eo 
lieda  hic  ,  ac  S.  Ilieron.  libr.  2.  contra  Pelag. 
Quod,  inquit,  scriptum  est.  Et  sanguis  Jesu  filii 
ejus  emundat  nos  abomni  peccato ,  tum  in  confti,- 
sione  baplismatis  ,  quain  in  clenv  ntia  pceniludiitis 
accipiendumest.  Emundatcvgo,  idesl,  eniundandi 
vim  habet,  emundarequc  potest  et  solel  instar 
lixivii. 

Nota  primo.  Deusnon  radit  peccata,  ut  volnnt 
haeretici,  sed  prorsus  emuudal,  id  c>t,  cxpurgat 
el  abolet  sicut  macula  e  facie,  liilutn  c  vcslc, 
sordes  e  domo  evciTunlur  el  emundanlur.  Uj 
Concil.  Trid.  cess.  G.  c.  7.  ubi  asserit  ncuiiiinn 
posse  esse  justum  ,  ni.si  cuimrrtta  /nissionis  Do- 
mini  nostri  Jesu  Chrisli  communicantur,  idiuic 
lieri  in  juslilicalionc  impii,  dum  ejusdcm  sanctis- 
simcB  passionis  merito  per  Spiritum  sanclum  cltaii- 
tas  Dei  di/funditur  in  cordibus  eorum  qui  justili- 
cantur ,  atque  ipsis  inhceret.  Porro  Clcinens  \I. 
Exlravag.  Unigenitus,  depoenact  remiss.  asscrit 
unam  sanguinis  Chrisli  gultulam  uiiivcisuiu 
mundum  redimere  potuisse,  quia  erat  satiguis 
Verbi  per  unionem  hypostaticam. 

Quocirca  S.  Gregor.  Nazianz.  Nittlttm,  ait,  cttir. 
salutis  mecr.  miraculo  conferendum  est,  in  qtio  cxt 
guce  cruoris  guttce  orbem  universum  instaurannti. 
atque  idem  quod  lacti  coaguktm  hominibus  prcts- 
tilerunt ,  in  unum  nos  conjungentes  et  constrin- 
getites.  El  S.  August.  in  psalm.  65.  Quceritis  quid 
emerit?  Vidcte  qttid  dederit ,  et  invenielis  qnid 
emerit.  Sanguis  Christipretium  cst,  lanti  quid  va- 
let?  quidnisi  tottis  orbi,  quid  nisi  omnes  gentes.' 
Alibi  vero  serm.  128.  de  Temp.  Pretium  vitce  nos- 
trce  sanguis  est  Domini,  et  totius  mundi  incolttmi- 
tas  sempiterna  pecunia  illa  totius  mundi  copiosa 
posscssio  est.  EtS.  Ambros.  lib.  3.  de  Virgin.  Om- 
nia  igitur  habemus  in  Christo  ,  omnis  anima  arcr- 
dat  adeum,  sive  corporalibus  cegru  percatis ,  sivc 
clavis  quibusdam  scecularis  cupiditalis  in/ixa  ,  sicc 
impcrfccta  adhuc  quidem,  sed  intcnta  tamcn  mctti- 
tatione  proftciens ,  sivemultis  atiqtta  sit  jam  pcr- 
fccta  virtutibus ,  omnis  in  Domini  potestatc  est  , 
et  omnia  Christus  est  nobis.  Si  vutntis  cttrare  de- 
sideras,  medicus  est,  si  febribus  ctstttas  ,  fons  est ; 
si  gravaris  iniquitate ,  juslitia  rst ;  si  atixilio  in- 
diges,  virtus  est;  si  mortrm  timrs,  vita  est ;  si  ca- 
ttiin  dcsideras,  via  est ;  si  tcncbras  fttgis  ,  iux  csl ; 
si  cibumquctris,  alimcntttm  cst. 

Nota  secundo.  Emundat  nos  sanguis,  id  cst, 
sanguinis  eflusio,  puia  passio  ct  mors  Chrisli; 
luxc  enim  est  lytrum  ci  p^uium   pro  ncccatis 


liO  COMMENTAIUA  IN  L  EP 

ioiiu9  mundi,  est  nicionynria.  Ilinc  sequitur 
saogttifiem  Ghrlsti  cmundare  peccata  non  phy- 
sice,  sed  meritorie.  Chrislus  enim  sanguinis  ef-- 
fusione,  passione  acmorte  satisfccil  propecca- 
tis  nostris,  eorumque  veniam  nobis  promeruit. 
Addit  D.  Thom.  3.  p.  q.  68.  a.  6.  et  q.  50.  a.6.  san- 
guini  et  carni  Chrisli  inesse  quoque  vim  physi- 
cam  sanclilicaudi.co  quod  ipsa  sint  inslrumen- 
tum  physicum  divinilatis  ad  sanctificandum 
homines  de  quo  disputant  ibidem  Theologi.  Sed 
audi  D.  Thom.  q.  US.  a.  6.  Ad  lerlium  dicendum, 
quod  (jassio  Christi  secundum  quod  comparatur  ad 
divinitalem  ejus ,  agit  per  modum  efficientix ;  in 
quanlum  vero  comparatur  ad  voluntatem  animm 
Christi ,  agit  per  modum  meriti ,  secundum  vero 
quod  covsideralur  in  ipsa  carne  Christi,  agit  per 
modum  satisfactionis ,  in  quantum  per  eam  libera- 
mur  d  realu  poena,  per  modum  vero  redemptionis , 
in  quantum  per  edm  liberamur  d  servitute  culpce  ; 
per  modum  autem  sacrificii,  in  quanlum  per  eam 
reconciliamur  Deo ,  ut  infra  dicitur. 

8.  Sl  DIXERIMUS,  QUOMAM  PECCATUM  NON  U"ABF.- 

uus,  ipsi  nos  seducimus.  ]  Quod  et  quale  pecca- 
tum?  Primo,  Cajet.  accipitpeccatum  originale  ; 
hoc  enim  omnes  contrahimus  ex  Adamo,  ex- 
cepla  B.  Virgine,  uti  habet  pius  fidelium  sensus, 
etapertecolligitur  exS.  Aug.  1.  5.  contra  Julian. 
cap.  15.  ubi  asserit  eum  qui  caret  peccato  ac- 
tuali,  caruisse  eliam  originali;  atqui  B.  Virgo 
caruit  peccato  actuali,  uti  docet  Ecclesia;  ergo 
el  caruit  originali.  Sanctificavit  ergo  tabernacu- 
ium  suum  AUissimus ,  psal.  Ub.  5.  quia  in  ipso 
inhubitavit  plenitudo  divinitatis  corporaliter,  ut  ait 
Paulus  Coloss.  2.  9.  Imo  purissimam  ex  ejus 
caine  utique  pariler  purissima  ,  carnem  as- 
•umpsit.  Superat  ergo  ipsa  puritate  omnes  an- 
gelos,  et  Cherubinos  et  Seraphinos,  ait  S.  Chry- 
sost.  in  Liturgia.  Nazianz.  in  Trageedia  sub 
finem,  Ephrem  in  laudibus  Deiparae,  et  S.  Amb. 
lib.  2.  de  Virgin.  Quid  nobilius ,  ait,  Dei  matre? 
Quid  splendidius  Dei  malre?  Quid  splendidius  ea 
quam  splendor  elegit?  S.  Anselm.  de  Concept. 
Virg.  c.  18.  Decebat,  ait,  ut  ea  puritate  qua  major 
sub  Deo  nequit  inleUigi,  Virgo  illa  nileret ,  cui 
Deus  Pater  unicum  fdium  suum,  quem  de  corde  suo 
cequalem  sibi  genitum  tanquam  seipsutndiligebat, 
ita  dare  disponebat.  Deniqne  de  ea  dicitur  Can- 
tic.  U.  Totapulchraes,  amicamea,  etmaculanon 
est  in  le. 

Secundo,  Lyran.  accipit  peccatum  morlalc  ; 
licet  enini  justi  eo  careant,  tamen  quia  nemo 
scil  cerlo  seesse  in  gratia  Dei,  esseque  justum, 
liinc  pariter  nemo  praesuraere  debet,  certo- 
que  asseverare  se  immunem  esse  a  peccato 
niorlali. 

Terlio,  Hugo,  Dionys.  etalii  passim  accipiunt 
peccatu-m  veniale;  licet  enim  infans  et  adultus 
recens  baptizatus,  aut  plene  contritus  ab  omni- 
bus  peccalis  absolutus  careat  omni  peccato , 
etiam  veniali;  tamen  tota  vita,  imo  longo  tem- 
pore  eo  carere  nequit,  quin  brevi  in  aliquod  la- 
batur;  ita  definit  Concil.  Trid.  sess.  6.  can.  23. 
ubi  tamen  excipit  B.  Virginem  :  Si  quis,  inquit, 
hominem  semeljuslificatum  dixerit,  etc.  posse  in 
(Ota  vita  peccata  omnia,  etiam  venialia  vitare , 
nisi  ex  speciali  Dei  privilegio,  quanadmodum  de 
B.  Virgine  tenct  Ecctesia,  anathema  sit.  Ubi  nota , 
quod  ail  Joann.  habemus  in  prima  persona,  sig- 
niDcare  sequoque,  aeque  ac  caeteros  Apostolos, 
habere  peccatum;  licet  enim  confirmati  essenl 
in  gratia,  ut  non  peccarent  morlaiiter,  poterant 


1ST.  S.  JOANMS.  Ca;>.  I. 

tauien  peccare,  etpeccabant  aliujuando  veniali- 
ler;  quanlo  magis  ergo  nos  nati  el  enutriti  in 
peccalis,  peccalamulta  et  gravia  committimus  9 
Unde  jugiter  nos  humiliare  e;ique  plangere  de- 
bemus,  uticgregic  ostcndit  Ueilarm.  lib.  de  Ge- 
milu  coluinbae  sub  iniiium  I.  2.  Quario,  aliiper 
peccatum  accipiunt,  non  sohun  culp.im,  sed  et 
reatum  sive  obligalionem  ad  pcenam  lempora- 
lem,  qui  remissa  culpa  et  pcona  reierna  commu- 
niter  remanere  solet.  Ita  D.  Thom.  in  h.  dist.  21. 
q.  2.  art.  1.  ad  U.  Quinto,  alii  per  peccatum  acci- 
piunt  concupiscentiam,  quaj  subinde  in  Scripi. 
ut  Rom.  7.  v.  13.  etl7.  eta  S.  Aug.  vocalur  pec- 
catum,  non  quod  proprie  et  formaliter  pecca- 
tumsit,  uti  volunt  hasreiici ,  sed  metonymice, 
quia  est  effectus,  pcena  et  causa  pcccati.  Concu- 
piscentia  enim,  remissa  culpa,  manclin  omni- 
bus  renatis  et  juslificatis,  uti  docet  Conc.  Trid. 
ipsaque  experientia.  Huc  accedit  Gennadius  1.  de 
Eccies.  dogmat.  86.  (qui  liber  falso  ascribitur 
S.  Aug. )  ubi  docet  omnes  veraciler  asserere  se 
peccatores  :  quia  inveritale  liabent  quod plangant , 
si  non  reprehensione  conscienlia; ,  certe  mobilitate 
et  mutabililate  prmvaricatricis  natura. 

Fateor  omnes  hosce  sensus  simul  nos  posse 
complecli,  ut  gencralem  S.  Joannis  propositio- 
nem  generaliler  accipiamus  de  quovis  peccato, 
ejusque  effectu,  puta  reatu  el  concupisceniia,  et 
tunc,  verbum  habemus  ample  accipitur,  et  am- 
pliandum  est  ad  praeteriium  et  futurum.  q.  d. 
Habuimus  peccatum  originale,  elhabemus  vel 
habebimus  peccatum  aliquod  acluale,  si  diu  vi- 
vamus.  Unde  mox  v.  10.  mutat  praesens  in  prae- 
leritum,  dicens  :  Si  dixerimus  quoniamnon  pec- 
cavimus,  etc. ;  vult  enim  docere  omnes  obnoxios 
esse  peccato,  et  egere  redemptore  Christo  :  cjus 
enim  sanguis  emundat  nos  ab  omni  peccato  , 
tam  qttoad  culpam,  quam  quoad  pccnam ,  et 
concupisceniiam,  uti  paulo  ante  dixit.  Quare 
sicut  sanguis  Christi  emundat  nos  ab  omni  pec- 
cato  originali,  mortali,  veniali,  etc. ;  ita  pariter 
illud  omne  hic  accipi  potest:  proprie  tamen  et 
directe  accipiendum  est  hic  peccatum  actuale, 
sive  mortale  id  sit,  sive  veniale.  Illud  enim  so- 
lum  confitendum  est,  uti  de  peccato  hoc  subdit 
Joannes  :  Si  confiteamur  peccata  nostra,  etc.  et 
de  eo  solo  verumestquod  subjicitv.  10.  Sidixc- 
rimus  quoniamnon  peccavimus,  idest,  commisi- 
mus  actuale  peccatum. 

Sensus  ergo  est  :  Si  dixerhnus  quoniam  pccca- 
tum  non  habemus,  idesl,  quod  peccatum  non 
facimus  ,  non  committimus  aliquando;  sed  vi- 
vimus  sinc   peccalo,  sumusque  c/.jafj.xp^Toi ,  id 
est,  expertes  peccati ,  vel  impeccabiles,  ipsi  nos 
seducimus.  Peccalum  ergo  non  habere,  idem  est 
quod  non  peccare  ;  sicut  habere  spem,  idem  est 
quod  sperare,  Proverb.  23. 18.  habere  fidem,  est 
credere;  habere  quietem,  esl  quiescere,  Apo- 
cal.  U.  8.  finem  habere,  est  finire ,  Marci  3.  v.  26. 
Per  peccatum  ergo  accipe  actuale,  praecipue  ve- 
niale,  quia  in  illud  crebro  cadunt  homines , 
etiam  justi ,  ila  ut  parvo,  et  vix  ullo  tempore 
omni  veniali  careant ;  sicque  de  co  potcsl  dici  in 
praesenti,  quod  peccatum  habemus,  idest,  pecca- 
mus  saepe  venialiter  ;ita  explicateldefinitConc 
Milevit.  can.  6.  Trident.  sess.  6.  can.  23.  S.  Aug. 
de  Perfectione  justitiae,  cap.  21.  S.  Hier.  dial.  3. 
contra  Pelag.  S.  Basil.  hom.  de  Poenit.  Cyprian. 
lib.  3.  ad  Quirin.  c.  SU.  Greg.  18.  Mor.  U.  Ambr. 
de  Fug.  saec.  c.  1.  et  alii.  Succenturiatur  S.  Ja- 
cobus,  dicens  c  3. 2.  In  multis  offendimus  omnes. 


COMMfcNTARlA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


Sil 


Vide  il)l  dicta.  PerstringitenimJonanes,  acqueac 
Jacobus,  Simonianos,  Gnosticos,  aliosqucillius 
avi  ha;rcticos  docentcssolum  iiifidclitalcm  esse 
peccatum ;  fidcli  cnim  omnia  esse  munda, 
etiamsi  lurpiter  vivat.  Idcm  lioc  sccculo  docuit 
Lutlierus  cl  Libertini.  Beguardi  veroet  Beguinse 
censucrunt  se  sul(|ue  similes  ad  lantam  posse 
perfcclioncm  ascendere,  ut  fiant  impeccabiles, 
quantacumque  tcntalio  exurgal.  Pclagius  quo- 
que  docuit  peccata  omnia ,  etiam  venialia  ,  sinc 
gratia  Cbristi,  solis  naturae  viribus  posse  vitari, 
quae  omnia  damnal  bic  S.  Joannes.  Ab  bis  non 
longc  abit  Durandus  in  2.  d.  28.  q.  3.  qui  putat 
omnia  indclibcrata  possevitari,  non  autemom- 
nia  vcnialia  dcliberata  ,  qua)  liunt  ex  subiep- 
lione.  Ilocesl  quod  ait  SapiensEccl.7.  21.  nonest 
homojustus  in  terra,  quifaciat  bonum,  et  nonpec- 
cet.  Kt  Proverb.  2£i.  16.  Septies  indiecaditjusttiSj  et 
resurgit. 

H;cc  estergobumiliatio  nostra  in  mcdio  nostrl, 
ut  jugiler  agnoscere  debeamus  nos  esse  pecca- 
tores,  ideoque  quotidie  juxta  Cbristi  doctrinam 
orare  :  Dimilte  nobis  debita  noslra,  etc.  Et  ne 
nos  inducas  in  tentationem,  sed  libera  nos  d  malo. 
Audi  S.  Aug.  de  Natuia  clgraliac.  36.  Excepla , 
iuquit,  S.  Virgine  Maria,  de  qua propler  honorem 
Domini  nvllam  prorsus,  cum  de  peccalis  agitur , 
habere  voto  qutfstioncm;  indeenim  scimus  quodei 
plus  gratia  collalumfuerit  ad  vincendum  omni  ex 
parte  peccatum ,  qtta  concipcre  ac  parere  meruit 
eum  ,  quem  constat  nutlum  habuisse  peccatum. 
Ilac  ergo  Virgine  excepta ,  si  omnes  illos  sanctos 
ttsanctas,  cum  hic  viverenl,  congregare possemus, 
et  interrogare  utrum  essent  sine  peccato,  quid 
fuisse  responsuros  putamus  :  Utrum  hoc  quod  iste 
dicit,  an  quod  Joannes  Apostolus !  Rogo  vos  quan- 
talibet  fucrit  in  hoc  corpore  excctlcnlia  sanctitatis , 
si  hoc  inlerrogari  potuissent ,  nonne  una  voce  cla- 
masscnt  :  Si  dixerimus  quia  peccalum  non  habe- 
mus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in  nobis  non  est. 
Kt  S.  Gregor.  bom.  39.  in  Evangel.  Sine  cutpa,  ail, 
m  mundo  esse  non potuit  qui inmundum cumculpa 
venit. 

Qui  ergo  ob  scientiam  inflaris  ,  qui  ob  ingc- 
nium,  opcs,  vires,  formam,  dignitatem,  cervi- 
cem  atlollis;  cristas  pone  ,  pedcs  cum  pavonc 
inspice.  Nosti  quis  sis?  peccator  cs.  Scisquid  sit 
peccatum?  esl  summa  bominis  vililas,  summa 
nnscria,  summum  orbis  malum  ,  summe  enini 
«uimmo  bono  advcrsalur.  Pcccatum  enim  cst 
«ummus  Dei  contemptus,  summa  ingratiludo, 
nummum  odium,  summa  oITensa,  adeoque  est 
Cbristicidium ,  inio  quasi  Dcicidium.  Si  eniui 
Deus  occidi  posset ,  ulique  uon  alio  telo  quam 
peccato  pcrimerelur. 

Porro  Cassianuscollat.  23. cap.  19.  exemplum 
dat  orationis,  in  qua  vix  quisquam  est  qui  non 
menle  evagetur,  ct  venialitcrdclinquat.  Cautc 
lamen  lcgcndus  est  ipsc  c.  5.  et  scq.  ubi  videtur 
asserere  malum  essc,  quidquid  nos  etiam  invi- 
tos  ajugi  I)ci  contcmplatione  abstrabit,  ut  co- 
mederc,  bibcre,  dormirc,  laborare  manibus,  uti 
lecit  S.  Paulns  ad  comparandum  victum;  sed 
^xplicandus  cst  dc  malo  poenae  ,  ex  quo  lamcn 
lacile  oriatur  malum  culpae.  Explicat  cnim  illud 
Apostolus  Rom.  7.  19.  Ron  enim  quod  volo  bonum 
hoc  facio,  scd  quod  nolo  maltim  hoc  ago  ;  ct  pcr 
honum  accipit  jugcm  Dci  memoriam  cl  pracsen- 
nam,  per  malttm  distractioncm  mcntis  ab  bac 
Dei  praeseniia.  q.  d.  Apostolus  :  Vellcm  jugitcr 
» ontcmplaii Dcum  prasentein,  sed  ob  corrupu-e 

CORNIL.    A    LkrlDt.      TOM.    X. 


naturae  necessitates  id  praestarc  ncqueo  ,  ideo- 
qiicculpae  periculum  incurro. 

Ipsi  >os  skducimus,]  ipsi  nos  decipimusetde- 
cipimur,  quia  falsum  nobis  ipsis  pcrsuademus 
in  pcrnicicm  animee  nostric ;  ila  OEcuinen.  Qui 
cnim  putat  se  plane  u  peccato  purum,  negligit 
qusercre  remedium  peccali  sui,  ob  quod  pu- 
niendus  est.  Rursus  dicens  se  carere  omni  pec- 
cato,  superbe  et  praesumptuose  errat;  contra- 
dicil  enim  Scripturae  asscrenti  nos  omnes  esse 
pcccatores ,  et  evacuat  gratiam  ct  passionem 
Cbristi,  dicens  se  non  egere  emundatione  san- 
guinis  ipsius,  ideoque  blaspbemus  cst  et  ingra- 
tus;  quarcnisi  rcsipiscatcondemnabilur. 

Er  veritas  in  nobis  non  est.  ]  q.  d.  Mentimur, 
uti  legil  Cyrill.  catech.  5.  Hinc  S.  August.  in  Sen- 
lentiis  sent.  365.  Divinitus,  ait,  dictum  est ,  Ec- 
cli.  7.  17.  Noli  esse  jttstus  multum;  quoniam  non 
est  justitia  sapientis ,  sed  superbia  prxsumentis. 
Qui  ergo  sic  fu  nimis  justus ,  ipso  nimio  ftt  injus- 
tus.  Quis  est  autemqui  se  facit  justum,  nisi  qui  di- 
cil  se  non  habere  peccatum  ? 

9.  Si  confiteamlr.  ]  Suggerit  S.  Joanncs  pec- 
cati  ,  cujus  omnes  reos  esse  dixit,  remedium, 
scilicet  veram  ejus  agnitionem  ethumilem  con- 
fessionem  ac  poenitentiam ;  per  hanc  enim  ap- 
plicatur  nobis  sanguis  Cbristi ,  qui  nos  ab  eo 
emundat,  utidixit  v.  7.  Sed  quam  confessionem 
exigit  S.  Joannes  generalemne  quae  fit  Deo ,  an 
spccialem  quce  fit  sacerdoti  in  Sacramento  Poe- 
nitentiae  ?  Hseretici  solam  generalem  quaj  fit  Deo 
admittunt,  Catbolici  eliam  specialem  requiruni. 
Resp.  S.  Joannem  utramque  exigere,  gcncralem 
pro  peccatis  lcvibus  ,  specialem  pro  gravibus : 
mortalia  enimpeccata  non  sufficitconliteri  Deo, 
sed  eadem  sacerdoti  confitenda  sunt,  ut  abeis 
absolvamur ;  eis  enim  solis  tradidit  Cbristus  po- 
tcstatem  absolvendi,  diccns  Joannis  20.  23.  Quo- 
rum  remiseritis  peccala,  remittunlur  eis;  quorttm 
retinueritis ,  retenla  sunt.  Qnare  cum  Joanncs 
boc  loco  nec  sibi  in  Evangelio,  nec  Cbristo  sit 
contrarius,  dicendum  est  cum  sic  esse  explican- 
dum,  q.  d.  Si  confiteamur  peccata  nostra ,  eo 
scilicetmodo,  quo  Christus  voluit  et  instituit . 
nimirum  mortiferaconfitcndo  sacerdoti,  venia- 
lia  ipsiDeo,  veleliam  sacerdoti  si  velimus,  fide- 
lis  est  Deus  ut  nobis  confitentibus  ea  remittat. 
Ita  Thomas  Anglicus,  Dionys.  ac  Serariushic, 
ctBellarm.  I.  1.  dePoenit.  c.  13.  etl.  3.  c.  U.  qui 
tluo  pluribusidipsum  confirmant. 

Audi  S.  Cyprianum  serm.  dc  lapsis  :  lloc 
ipsum  (peccatum)  ait,  apud  sacerdotes  Dei  do- 
lentcs  acsimpliciter  confttenles  cxomologesin  con- 
scientia  faciunt,  animi  sui  pondusexponunt,  salu- 
larem  medelam  parvis  licet  ac  modicis  vulneribus 
exquirttnt.  Et  Tertull.  libr.  de  Poenit.  cap.  8. 
Tantum ,  ait,  retevat  confessio  delictorum,  quan- 
tttm  dissimtdalio  exaggerat;  confessio  enim  satis- 
factionis  consitium  est ,  dissimulatio  contumacia. 
Deinde  actus  poenitcntis  verreconfessionis  indi- 
ces  et  comitcs  subjungit  :  ltaque  exomotogesis 
prosternendi  ethumtlificandi  hominis  disciptinaest, 
convci-sationem  injungcns  misericordia  ilticem.  Da 
ipso  qttoque  habitu  atquc  victu  mandat ,  sacco  et 
cinert  incubarc ,  corpus  sordibus  obscurare ,  ani~ 
mum  mocroribus  drjiccre  ,  illa  quce  peccavit  trisli 
tractationc  mutarc,  pastum  et  potum  pura  nosse , 
nonventris  scilicet ,  sed  animx  causa.  Plerumqtte 
vero  jejttnis  preces  atcre,  ingemiscere,  lachrj-man , 
ctmtigirc  dies  noctesque  ad  Dominum  Deum  tuum, 

106 


S42  COMMENTARIA  IN  I.  EPIS 

presbytais  advolvi ;  et  caris  Dei  adgeniculari,om- 
nibus  fratribus  lcgationes  deprecationis  suce  injun- 
gere.  Breviter  S.  Chrysost.  hom.  de  Poenit.  Pcenu 
tentia,  ait,  est  contritioin  corde >  confessio  inore, 
in  opcre  lota  liumilitus. 

MOrnl.  Vide  hic  quam  ulilis  sit  confessio,  quce 
illico  Dei  iram  placat,  ejusque  gratiam  accersit, 
jnxta  illiul  Isaiae  43.  V.  26.  secundum  Septuag. 
Dictu  prius  pcccata  tua  ut  j  ustificeris.  Ila  David  : 
Quoniam  iniquitatem,  inquit,  meamego  cognosco, 
ci  peccaium  meum  contra  me  esl  semper,  ps.  50. 
H.  ct  psalm.  31.  5.  Dixi,  Confitebor  udversum  mc 
injuslitiam  meam  Domino,  et  tu  remisisti  impieta- 
tem  pcccati  mei.  Vide  S.  Chrysost.  in  psalm.  50. 
ctS.  August.  homil.  12.  inter  50.  Audi  Origen. 
homil.  2.  in  psalm.  37.  Sicut  ii  qui  habent  intus 
inclusam  escam  indigestam,  aut  liumores ,  vcl 
phlegmata  stomacho  graviter  et  moteste  imminen- 
lia,  si  vomtterint  revelantur ;  ila  eliamii  qui  pec- 
caverunt,  siquidem  occultanl  et  retinent  intra  se 
peccatum  intrinsecus  urgentur  et  propemodum 
suffocanlur  a  phlegmate ,  vel  humore  peccati ;  si 
autem  ipse  sui  accusator  fiat  dum  accusat ,  semet- 
ipsum  et  confttetur ,  simul  evomit  et  debitum,  at- 
queomnem  morbi  digerit  causam.  Unde  S.  Diado- 
chus  hbr.  de  Perfect.  spirit.  cap.  ult.  huncsancti 
Joannis  locum  explicans  de  confessione  quam 
facitReligiosus  suo  directori  et  patri  spirituali, 
tcntationes  et  lapsus  suos  ei  manifestando,  do- 
cet  eam  esse  singulare  tentationum  et  peccato- 
rum  omnium  remedium.  Et  sanctus  Francis- 
cus  et  S.  Augustinus  in  Sententiis  :Si  te  excusas, 
inquit,  Deas  te  accusat;  et  si  te  accusas,  De/is  le 
excusat. 

Porro  docet  S.  Joanncs  nos  eo  quod  crehro 
pcccamus  ,  crebro  debere  confiteri;  csto  enim 
levia  sint  peccata  ,  lamen  si  negliganiur,  eva- 
duntmulta  et  gravia.  Levia  multa  faciunt  unum 
grande ,  mttitit  gultce  implent  flumen ,  multa 
grana  faciunt  massam ,  ait  S.  Augusl.  hic.  Idem 
epist.  108.  Quid  enim  interest ,  ad  naufragium 
utrum  uno  grandi  fluctu  navis  openatur ,  an  pau- 
lai'.m  aqua  subrepens  sentinam,  et  per  negligen- 
tiam  derelicta  atque  conlempta  impleat  navim  , 
atque  submergat?  Hoc  est  quod  ait  Eccles.  c.  19. 
1.  Qui  spernit  modica,  paulatim  decidit.  Et,  ut  ait 
Gregorius :  Si  curare  parvancgligimus,  insensibi- 
liter  seducti  audenter  etiam  majora  perpetramus. 
Et  alibi  :  Qui  enim  peccata  minima  flere,  ac 
devitarenegligit ,  a  statujustitiai  non  quidemre- 
pente,  sedpartibus  toias  cadit.  Admonendisunt  qui 
minimis  frequenter  excedunt ,  ut  sollicite  consi- 
derent,  quia  nonnumquam  in  parva  deterius  quam 
:n  majore  cutpa  peccatur.  Major  enim>  quo  cilius 
quia  sil  culpa  agnoscitur ,  eo  etiam  celerius  emen- 
datttr ,  mi?ior  vero  dum  quasi  nulla  creditur,  eo 
oejiisquoet  securiusinusu  retinetur.  Unde  fit  ple- 
rumque  ut  mens  assueta  malis  levibus  ,  nec  gra- 
viora  perhorrescat,  atque  ad  quamdam  auctorita- 
tem  nequitia?  per  culpas  nulritaperveniat,  in  tanto 
in  majoribus  contemnat  pertimescere ,  qitanto  in 
miniynis  didicit  non  timendo  peccare. 

Fidelis  est.  ]  Quia  qui  orare  nos  pro  dcbitis  et 
peccatis  monuil ,  patemam  misericordiam  promi- 
sit,  et  veniam  secuturam,  ailS.  Cyprianus  dc  orat. 
Domin. 

£t  jtjstus.]  Quomodojustus?  Non  enim  lenc- 
tur  Deuscx  justitia  remittere  pcccatum  pecca- 
tori ,  etiam  poenitenti ;  nam  illud  remittere  ct 
condonare  est  merae  ejus  misericordi.c  et  cle- 


T.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

mentiac :  Resp.  justus,  id  est  icquus.  yEquuni 
enim  est  etcongruum  Deoque  dignum  ut  pceni- 
tenti  peccatum  remiitat;  lum  quia  id  ipse  pro- 
misit  poenitentibus  ,  non  ut  operis  merccdcm  , 
sed  ut  poenitcntiae  donum  el  praemium,  Joau- 
nem  20.  23.  Ezcch.  18.  32.  et  alibi.  Promissum 
autem  estdebitum,  quod  proindc  solvereestjus- 
lum;  lum  quia  Dco  et  divinae  bonitati ,  ac  cl<- 
mentiac  conveniens  et  dignumest,  ut  poeniten- 
tes  in  gratiam  recipiat,  sibique  reconciliet.  Jtts- 
tum  est,  aitS.  Ansehn.  Prosol.  c.  9.  el  10.  6  Deus, 
ut  parcas  malis,  sed  et  justttm  est  ut  malos  pttntai. 
Unde  aliquiexponunt  :  Jttsius,  id  est,  benignus 
et  misericors;  misericordia  enim  maxime  con- 
gruitDeo;tum  denique  quia  poenitenlia  quasi 
exnatura  rei,  est  proxima  ad  reconciliationen» 
etgratiam  dispositio.  Sicut  ergo  naturalitcr  jus- 
tum  est  ul  in  lignum  calidum  ul  octo,  quasi 
habcnsultimamdispositionem.inducatur  forma 
ignis;  sic  supernaturaliter  aequum  est,  ut  posila 
poenitentia  quasi  ultima  dispositione  inducatur 
forma  graliae,  qua  peccalor  reconcihelur  Deo. 
Ita  Lyran.  et  Dion. 

Secun Ao,  justus ,  qtiia  Christus  suo  sanguiIK• 
et  morte  promeruit  nobis  hanc  veniam,  eique 
Deus  illam  promisit.  Justa  ergo  est ,  et  ex  justi- 
tia  debitahiecpeccatorum  remissio,  sedChrislo, 
non  nobis,  ita  Cajelan.  Porro  Chiislus  sua  me- 
rita  poenitenti  communical ,  applicat  et  quasi 
approprial,  ut  ea  poenitens  quasi  peccalorum 
suorum  lyirum  proprium  Deo  offerat.  Quare 
justus  est  Deus,  qui  lytrum  hoc  accipiens  pec- 
cata  remillit;  sed  quia  luec  inerita  sunt  propna 
Christi,  abeovcro  nobis  dunlaxat  appropriala, 
idest  applicatajiincraliojustilise  in  remissione 
peccatorum  propric  est  rcspectu  Christi ,  non 
noslri;  tum  qu;a  ejus  sunl  merila;  tum  quia  ei 
remissionem  promisit,  et  ex  pacto  praestatDeus, 
non  nobis;  ahoqui  cnim  non  solusChrislus,  secl 
et  nosipsi  essemusrcdemploresnoslri,quodest 
impium  et  injurium  Christo. 

Tertio,  subtilius  noster  Suarez  3.  pag.  tom.  3. 
disp.  11.  sect.  1.  concl.  3.  Fidelis ,  Uiqu\lt  esl 
Deus  cum  condonat  pcenitentibus  peccata  mori- 
talia;  justus,  cum  justis  condonat  venialia; 
quia  scilicet  justi  peropera  pcenilentiae,  charita- 
tis,  elc,  merentur  de  condigno  hanc  condona- 
tionem,  utidocet  S.  August.  de  Correp.  et  Grat. 
cap.  13. 

Quarto,  quadam  etiam  ralione  justus  estDeus, 
cum  condonat  poenitenti  el  confitenli  peccata 
mortalia,  eo  quod  confessio,  ejusque  poeniten- 
tiac  actus,  paulo  ante  ex  Tertull.  recensiti,  sim 
quasi  satisfactio  qufedam,  qua  satisfacimus  Deo 
pro  offensa  contra  ipsum  admissa.  Sicut  enim 
offendens  qui  proximum  vilipendit,  juste  satis- 
facit  ei,  dum  sehumiliat,  etabeo  veniam  petit; 
unde  offensus  ex  justitia  tenetur  acceptare  hanc 
salisfactionem  ;  sic  et  poenitens  satislacit  aliqua 
ratione  Deocumoffensam  humiliter  confitetur, 
veniamque  petitcum  gemitu,  lacrymis,  ac  prae- 
sertim  si  id  faciat  ex  vera  et  perfecta  animi  con- 
tritione.  Contritio  enim  cum  ex  amore  Dei  super 
omnia  procedat,  est  quasicompensatio  quaedam 
injuria?,  qua  peccator  Deum  vilipendit  et  posi- 
posuit  creaturae  ,  quam  peccando  adamavil; 
amor  enim  Dei  amans  eum  super  omnes  crea- 
turas  compensat  quasi  odium  Dei,  ac  honore» 
pretiumDei  compensat  ejusdem  vilipendium  el 
contemptum ,  licet  non  ex  aequo. 


COMMENTAMA  1N  L  EPIST.  S.  JOANNTS.  Cap.  I. 


845 


Quarc  aliqua  ralione  justum  estut  Dcus  pov 
nitenti  ob  hosce  actus  offensam  condonet;  at- 
que  hac  de  causa  poenitentia  ponilur  a  Theolo- 
gis  virtus  aflinis  et  connexa  justitiae,  ejusque 
pars  potentialis.  Unde  D.  Thom.  3.  p.  q.  85.  a.  3. 
docet  poenitentiam  csse  partem  el  spcciem  jus- 
titiae  vindicalivae  ,  ac  consequenter  commuta- 
tivae  large  sumpta), gidut  est  pietas;  observantia, 
religio,  quae  deficiunta  ratione  juslitise  stricuc, 
quia  respiciunt  majus  dcbitum  quam  sitjusti- 
tiae,  et  quia.respiciuntDeum,  inter  quem  etho- 
minem  non  estaequalitas  quam  requirit  justitia, 
imo  Durand.  in  h.  dist.  lh.  q.  2.  ccnset  poeni- 
lentiamesseipsammetjustitiamcommutativam, 
quatenus  ei  imperant  virtutes  theologicae,  ul 


rcddal  Deo   debitam 


satisfactiouem    (qualem 
alii  passim 


scihcet  polesl)  pro  offensa.  Verum 
verius  ceuscnt  poenitentiam  esse  specialem  vir- 
tutein  a  jnstitia  s.rirta,  et  moralibus  caeterisdis- 
tinctam.  Addil  Richard.  in  U  dist.  15.  a.  1.  q.  2. 
in  corp.  et  ad  1  posUis  meriiis  Christi  posse 
poenitenteni  pro  pecratis  satislacercex  justilia, 
et  dist.  17  a.  2.  q.  7  asserit  conlrilionem,  si 
praecedat  remissioncmpeccatorum,  excondigno 
eam  mereri.  Sic  et  nonnulli  alii  docent  contri- 
lionem  acquivalere  peccato  mortali ,  et  exoequo 
pro  eo  salisfaccre.  idquc  deducunt  exprincipiis 
b.  Tnom.-e.  S.  Thomas  enim  1.  2.  q.  113.  a.  8. 
docet  in  justificalione  peccatoris  prius  esse  in- 
fusionemgralioesanctilicantis,quamsitcontritio 
et  remissiopeccati;ex  gratia  euimsanctificantc 
manarc  contritionem,  ex  contrilione  remissio- 
nem  pcccati.  Idcm  docent  discipuli  S.  Thomae, 
ut  Cajeian.  ct  Medina  ibidem,  Ferrariensis  1.  5. 
contra  f.entes  c  153.  D.  Soto  I.  2.  de  Natura  el 
graiia  c.  18.  Quo  posito  sequitur,  contritionem 
quasi  e\  cequo  mereri  remissionem  peccati.  Si 
enim  conlriiio  manat  cx  gratia  sanctificante,  et 
pnecedit  remissionem  peccatorum  ;  ergo  cam- 
dem  meretur,  perinde  ac  meretur  gloriamacter- 
nam,  cx  senteniia  S.  Thomae;  gratia  enim  sanc- 
tificans  naturaliter  et  cjuasi  jure  suo  expellit 
pcccatum  imo  per  se  el  formaliter  id  facit ,  ac 
proinde  sine  inlcrmcdio  contritionis. 

Verumcontrarium  sentiuntpassimalii  Docto- 
res,  scilicetcontritionem  non  manare  ex  gratia 
sanclilicanle,  sed  ex  auxiliospeciali,  siveexgra 
liapraeveniente  et  excitante.  Ralioest,  quianulla 
dispositio  potest  manare  ex  forma  ad  quamdis- 
ponit,  ut  palet  inductione  aliarum  dispositio- 
numet  formarum.  Ergo  cum  contnliosit  dispo- 
sitio  ad  gratiam  sanctificantem  ,  non  potest  ex 
ea  manare;  sed  necessarioeam  praeitet  praece- 
dit,  uti  discrte  docet  Concil.  Trident.  sess.  6. 
cap.  6.  7.  et  8.  ubi  consequenter  docet  nos  gra- 
lisjustificari.ideoquenonmererijustitiam  qiue 
mcludit  remissionem  peccatorum.  Ita  pariter 
docentScotus  in  h.  dist.  \h.  q.  2.  Gabr.  ibid.  q.  1. 
Durand.  in  h.  dist.  17.  q.  2.  Andrcas  Vega  in  Con- 
cii.  Tridcnt.  1.  6.  c.  28.  et  29.  Bonav.  in  h.  d.  i'$, 
a.  1.  q.  1.  Almain.  Massil.  et  alii  ibid.  Idem  docent 
Patres,  uti  S.  Aug.  Ambr.  Tcrtull.  Chrysost.  trac- 
tat.  de  Poenitentia. 

EMUNDET  NOS  All  OMM  IMQITTAIK.]  Plus  sig- 
mlicat  nuquitas,  quam  peccatum,  ait  S.  Grego- 
nusll.  Moral.  cap.  21.  aut  22.  quia  facilius  fert 
quis  se  vocari  peccatorem ,  quam  iniquum.  Ne- 
gat  id  S.  Ambros.  de  Apolog.  David  ,  imo  vero, 
mquit,  tuipius  est  esse  et  vocari  peccatorem 
quam  iniquum.  Verum  quidquid  sil  dc  hac  re. 


saepc  hfec  dno  procodem  sumuntur;  undo  hic 
quasi  synonyma  ponuntur. 

10.    Sl   DIXlilUMUS    QUOMAM    NON    PF.CCAVIMUS.  ] 

Primo,  peccato  originali,  quo  peccavimus  jam 
olim  in  Adamo,  quodque  in  nobis  ipsis  contraxi- 
mus ,  dum  primum  concepti  et  animati  fuimus, 
ita  nonnulli.  Vcrum  quorsum  S.  Joannesincul- 
caret  hic  peccatum  originale  omissis  actuali- 
bus?  Secundo,  peccavimus,  idcst  peccare  potui- 
mus  peccato  actuali  mortifero  ob  innatam  con- 
cupiscenliam.Sed  quis  hoc  nescit?  Quare  verius 
est  S.  Joannem  loqui  de  peccatis  venialibus  ; 
more  enim  suo  rcpetit ,  idemque  dicit  ct  Incul- 
cat  hic  cum  eo  quod  dixil  v.  8.  Sl  dixerimusquo- 
niam  peccalum  non  liabemus.  Unde  Syrus  verlit, 
si  dixerimas  nos  non  esse  peccatores,  vel  nos  non 
peccare.  HebraizatS.  Joanncs;  Hebraei  enim  prae- 
terito  utuntur  pro  praesenti  quo  carent ,  et  pro 
futuro.  Praeteritum  enim  apud  cos  cst  ipsum 
thema  et  radicale  verbum  a  quo  ca:tera  tcmpora, 
modos  etpersonas  derivant. 

Illustrat  idipsum  variis  exemplis  S.  Ambros. 
1.  1.  de  Abraham  cap.  8.  ut  Joannis  15.  8.  In  hoc 
clarificatus  est  (id  est,  clarilicaturet  clarificabi- 
tur)  Pater  meus,  ut  fructum  plurimum  afferatis, 
rt  efftciamini  mei  discipuli.  Lucae  1.  hl.  canit 
B.  Virgo  :  Magnificat  anima  mea  Dominum;  et 
exultavit ,  id  est  exaltat,  spiritus  meus  in  Deo  sa- 
tutari  meo.  Matth.  23.  2.  Super  cathedram  Mosi 
scderunt,  id  est  sedent,  Scribx.  Sensus  ergo  est : 
Si  dixerimus  quoniam  non  peccavimus ,  id  est  . 
quod  non  peccamus,  quod  sine  peccato  tamve 
niali,  quam  mortali  vivimus,  quod  nec  peccavi- 
inus,  nec  peccare  solemus.  Dicit  tamen  pecca- 
vimus  in  praeterito,  quia  scribit  ad  Parlhos  (uti 
dixi  in  prooemio)  qui  recenter  a  gentilismo  ad 
Christum  conversi ,  multa  in  gentilismo  eaquo 
gravia  peccatacommiserant.  Rursum  inter  con- 
versos  olim  multi  erant  qui  baptismum  diu  dif- 
ferebant,  eliamusquead  mortem,  adeoque  aegri 
in  lecto  baptizabantur,  ut  per  baptismum  ex- 
piati  ab  omni  culpa  et  poena  illico  cvolarent  in 
coelum,  indeque  Clinici,  id  est  Lectuarli,  voca- 
bantur,  in  quos  graviter  invehuntur  Patres  ut 
S.  Ambr.  serm.  de  Sanctis,  S.  Basil.  Naz.  et  Nys- 
senus  oratione  de  baptismo.  Hi  sane  ante  bap- 
tismum,  utpote  in  peccato  originali  existentes , 
et  gratia  Dei  destituti,  multa  peccata  committe- 
bant.  Qui  vero  pueribaptizalierant,  jam  adulti 
multa  peccala  saltem  venialia  admiserunt.  Lo- 
quitur  enim  Christianis  adultis.  Quare  vere  as- 
serit  omnes  peccavisse  in  praeterito  ,  quia  vuli 
monere  eos  ut  deinceps  in  futuro,  utpotejam 
renati  in  Christo,  a  peccatis  studiose  caveant ; 
undemoxinitioc.  2.  subdll: Filiolimei,  hacscriou 
vobis,  ul  non  peccetis  amplius. 

Mendacem  faci.mus  eim,  quia  Deus  in  Script. 
asseritomnes  homines  esse  peccalores,  nec  vi- 
vere  sine  peccato,  ut  Eccles.  7.  vers.  21.  Pro- 
verh.  2/w  v.  16.  Psalm.  \.h\.  v.  2.  Jacobi  3.  v.  J. 
et  alibi.  Et  docet  nos  orare  quotidie  :  Dimitte 
nobis  debita  nostra.  Quocirca  verbum  ejus  no> 
manet  in  nobis,  J  q.  d.  Non  intelligimus  ,  non 
ani|)lectimur, non  relinemus  veram  ejusdoctri- 
nam,  aut  certeejusobliviscimur ;  nou  credimus 
Script.  et  verbo  Dei,  nuod  asserit  omnes  ob- 
noxios  esse  peccato,  sed  illud,  ipsumque  Deuni 
facimus  mendacem.  Ita  Clemens,  Didymus,  Ca- 
jelan.  Dionys.  et  Catharin.  AlitcrGlossa  :  Ver- 
bum  Dei,  inquit,  id  est,  Christus  per  quem  lit 
remissio  peccatorum  ,  non  manet  in  nobis .  m 


toh  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

pote  incredulis  et  superbis,  quia  cvertimus  rc-  cles.  3.  20.  Quanto  major  ci,  lutmilia  te  in  omni- 

demptionis  Christi myslcrium,  dicimusque  nos,  bu$;  non  munet  iii  nobis,  quia  ejus  contrariuiu 

utpote  justos  ipso  redemptorc  non  eguisse ,  nec  facimus ;  cum  cnim  simus  parvi  et  peccatore*  . 

egere.  Aut  verbum  quod  locutus  est  Deus  Ec-  volumus  esse  magni  ct  impcccabilcs. 

GAPUT  SECUNDUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

DOCUIT  CAP.  1.  FIDELES  PER  CHRISTUM  IN  NOVAM  LUCEM  ET  VITAM  RENATOS  SOCIETATLM 
INIISSE  CUM  DEO  ;  NUNC  DOCET  UT  IN  EA  STUDIOSE  PERSISTANT  ,  IDEOQUE  CAVEANT  A 
PECCATIS,DEIQUEPRiECEPTAOBSERVENT,PR/ESERTIM  CHARITATIS  TAM  DeI  QUAM  PROXIMI  , 
QUOD  VOCAT  MANDATUM  VETUS  ETNOVUM.  L\DE  V.  13.  SINGULAS  HOMINUM  jETATES,  PUTA 
PATRES,  ADOLESCENTES  ,  INFANTES ,  JUVENES  COMPELLAT  ,  SINGULOSQUE  AD  DeI  CULTUM 
ET  AMOREM  ACCENDIT  ,  IDEOQUE  HORTATUR  UT  CAVEANT  A  MUNDO  TRANSEUNTE,  UTPOTE  IN 
QUO  NON  EST  ALIUD  QUAM  CONCUPISCENTIA  CARNIS,  CONCUPISCENTIA  OCULORUM  ,  ET 
SUPERBIA    VITjE.    TERTIO  ,    V.    18.    PERSTRINGIT    HJERETICOS,    MONETQUE    UT    EOS    QUASl 

Antichristos  execrentur,  fidem  vero  in  Deum  Patrem  et  Filium  et  SPIRITUM  , 

EJUSQUE  UNCTIONEM  CONSTANTER  RETINEANT,  UT  IN  EO  MANEANT  ,  NEC  CONFUNDANTUR  IN 
ADVENTU  EJUS,  SED  AB  EO  ACCIPIANT  VITAM  iETEHNAM. 

[ilioli  mei,  haec  scribo  vobis  ,  ut  non  peccatis.  Sed  ct  si  quis  peccaverit , 
[advocatum  habemus  apud  Patrem  ,  Jesum  Christum  justum  :  2.  ct  ipse  est 
'propitiatio  pro  peccatis  nostris :  non  pro  nostris  autem  tantum  ,  sed  etiam 
Ipro  tolius  mundi.  3.  Et  in  hoc  scimus  quoniam  cognovimus  enm  ,  si  man- 
?dala  ejus  observemus.  U.  Qui  dicitse  nossc  eum ,  et  mandata  cjus  non  cus- 
>todit ,  mendax  est ,  et  in  hoc  veritas  non  est.  5.  Qui  autem  servat  verbum 
ejus ,  vere  in  hoc  charitas  Dei  perfecta  est :  et  in  hoc  scimus  quoniam  in  ipso 
sumus.    6.  Qui  dicit  se  in  ipso  manere  ,  debet ,  sicut  ille  ambulavit,   et  ipse  ambulare. 
7.  Charissimi ,  non  mandatum  novum  scribo  vobis ,  sed  mandatum  vetus ,  quod  habuistis  ab 
initio  :  Mandatum  vetus  est  verbum  ,  quod  audistis.  8.  Iterum  mandalum  novum  scribo  vobis  , 
quod  verum  est  et  in  ipso,  et  in  vobis;  quia  tenebr»  transierunt,  et  verum  lumen  jam  lucet. 
9.  Qui  dicit  se  in  luce  esse  ,  et  fratrem  suum  odit,  in  tenebris  est  usquc  adhuc.  10.  Qui  diligit 
fratrcm  suum  ,  in  lumine  manet,  et  scandalum  in  eo  non  est.  1 1 .  Qui  autem  odit  fratrem  suum , 
in  tenebris  est ,  et  in  tenebris  ambulat ,  et  nescit  quo  eat ;  quia  tenebrae  obcaecaverunt  oculos 
ejus.    12.    Scribo   vobis ,  filioli ,  quoniam  rcmittuntur   vobis   peccata  propter  nomen  ejus. 
13.  Scribo  vobis,  patres,  quoniam  cognovistis  eum,  qui  ab  initioest.  Scribo  vobis,  adolescentes , 
quoniam  vicistis  malignum.  14.  Scribo  vobis,  infantes,  quoniam  cognovistisPatrem.  Scribovobi.s, 
juvenes,  quoniam  forlis  estis  ,  et  verbum  Dei  manet  in  vobis ,  et  vicistis  malignum.  15.  Nolite 
diligere  mundum  ,  neque  ea  quae  in  mundo  sunt.  Si  quis  diligit  mundum ,  non  est  charitas  Patris 
in  eo.  16.  Quoniam  omne  quod  est  in  mundo,  concupiscentia  carnis  est,  et  concupiscentia 
oculorum ,  et  superbia  vitae ,  quae  non  est  ex  Patre ,  sed  ex  mundo  est.  17.  Et  mundus  transit, 
ct  concupiscentia  ejus.  Qui  autem  facit  voluntatem  Dei ,  manet  in  seternum.  18.  Filioli ,  novis- 
sima  hora  est :  et  sicut  audistis ,  quia  Antichristus  venit :  et  nunc  Antichristi  multi  facti  sunt ; 
unde  scimus,  quia  novissima  hora  est.  19.  Ex  nobis  prodierunt,  sed  non  erant  ex  nobis ;  nam 
si  fuissent  ex  nobis ,  permansissent  utique  nobiscum :  sed  ut  manifesti  sint  quoniam  non  sunt 
omnes  ex  nobis.  20.  Sed  vos  unetionem  habetis  a  Sancto,  ct  noslis  omnia.  21 .  Non  scripsi  vobis 
quasi  ignorantibus  veritatem  ,  sed  quasi  scientibus  eam  :  et  quoniam  omne  mendacium  ex 
veritate  non  est.  22.  Quis  est  mendax,  nisi  is  qui  negat  quoniam  Jesus  est  Christus  ?  Hic  cst 
Antichristus,  qui  negat  Patrem ,  et  Filium.  23.  Omnis ,  qui  negat  Filium  ,  nec  Patrem  habet ; 
qui  conGtetur  Filium  ,  etPatrem  habet.  24.  Vos  quod  audistis  ab  initio  ,  in  vobis  permaneat :  si 
in  vobis  permanserit  quod  audislis  ab  initio  ,  et  vos  in  Filio  et  Patre  manebitis.  25.  Et  haec  est 
repromissio,  quam  ipse  pollicilus  est  nobis,  vitam  Eeternam.  26.  Haec  scripsi  vobis  de  his,  qui 
seducunt  vos.  27.  Et  vos  unctioncm,  quam  accepistis  ab  eo,  maneat  in  vobis.  Et  non  necesse 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  B6J 

habctis  ut  aliquis  doceat  vos ;  sed  sicut  unctio  cjus  docct  vos  de  omnibus  ,  et  yerum  est ,  et  non 
est  mcndacium.  Et  sicut  docuit  vos:  mancte  in  eo.  28.  Et  nunc,  filioli,  manete  in  eo  :  ut ,  cum 
apparuerit ,  habcamus  fiduciam  ,  et  non  confundamur  ab  eo  in  adventu  ejus.  29.  Si  scitis  quoniam 
justus  cst,  scitote  quoniam  et  omnis,  qui  facil  juslitiam  ,  ex  ipso  natus  est. 


i.  FlLIOLI  MF.I,  hMC  SCRIDO  VOIUS  ,   VT  NOS  PEC- 

cktis,  i  q.  (I.  In  line  cap.  praccedentis,  tlixi  om- 
nes  adullos  peccavisse,  vel  in  gentilismo  mor- 
taliter,  vel  in  chrisiianismo  venialiter;  jam 
liortor  singulos  ui  a  pristinis  in  gentilismocom- 
uiissis  scelcribus  plane  cavcant,  a  venialibus 
vcro  abstineant  quanlum  possunt,  licet  enim 
omnia  collectim  vilare  sit  impossibile;  singula 
tair.cn  dislribulivc  vitarecsl  possibile;  pracser- 
tim  ea  quae  non  ex  subreptione,  sed  praevia  ani- 
niadversionc,  ideoque  deliberatecommilluntur. 

Sl.l)  F.T   Sl  QUIS    PKCCAVF.RIT,   ADVOCATUM   IIAUE- 

»ius  ]  Est  occupatio.  Objicietenim  quis  :  Si  om- 
nino  peccala  lidelibus  fugienda  sunt,  quidfaciet 
is ,  qui  ex  liumana  fragililate  in  peccalum  ali- 
quod  lapsus  est,  pracsertim  enorme,  verecun- 
dum  et  pudendum?  Respondet :  Si  quis  lapsus 
sit,  non  idcirco  desperel,  nec  animum  abjiciat; 
quia  apud  Deum,  qui  estpater  noster  amantissi- 
mus,  advocatum  babcmus  CbrislumDominum, 
qui  suum  sanguinem,  crucem  el  mortem  pro 
nobis  obilam  Patri  nqmcsentans,  facile  nobis, 
si  vcrc  nos  poenileat,  veniam  impetrabil;  Deus 
enim  est  clementissimus,  ct  Cbristi  merilasunt 
maxima.  Sicut  ergo  peritiam  et  gloriam  medici 
commendat  maguiturio  vulneris  el  morbi  quem 
eural  el  sanal;  sic  magniludinem  graliae,  cle- 
mentiae  et  redemptionisCbristicommendat  mag- 
nitudo  peccatorum  nostrorum,  quorum  ipsc  est 
niedicusetpropitialor.  Hujus  rei  specimen  dedit 
in  S.  Magdalena  el  S.  Paulo,  qui  proindc  banc  in 
se  Cbrisli  graliam  celebrans  1.  Timolh.  1.  15. 
l'<dclis,  ait,  sermo  et  omni acccptione dignus ,quod 
Chriitus  Jesus  venit  in  hunc  mundum  peccutorcs 
sa'vos  facere ,  quorum  primus  ego  sum;  sed  idco 
misericordiam  conseculus  sum,  ut  in  me  primo  os- 
tcnderet  Christus  Jcsus  omncvi  patienliam,  ad 
informalionem  corum  qui  crcdiluri  sunt  illi  in  vi- 
tam  (P.tcrnam.  Vide  ibi  dicta. 

Nota  primo.  Advocaius  idem  est  laline  quod 
groece  -nxpxx)riTot.  Unde  tam  Cbristus  quam 
Sniritus  sanctus  est  paraclelus,  id  esl,  advoca- 
tus  noster;  ita  enim  vocatur  bic  ix  S.  Joanne  in 
textu  Graeco,  aeque  acin  Evang.  c.  \U.  16.  Vatab. 
toxo«*/7)to;  verlil,  patronus ,  mediator,  inlcrcessor. 
I.airent.  Valla  lib.  U.  palronum  abadvocato  dis- 
tnguit,  quod  patronus  sit  orator,  qui  reum  di- 
cendo  defendit ;  advocatus,  qui  reo  ad  defensio- 
nem  astal,  etiamsi  nibil  dicat.  Et  Ascon.  Pedia- 
nus  :  Qui  defendtt ,  ait,  aliquem  in  judicio,  aut 
putronus  dicilur,  si  orator  est ;  aut  advocatus, 
sijus  suggcrit,  aut  prwsentium  suam  commodal 
amico.  Verum  bic  et  alibi  advocalus  idem  esl 
quod  patronus;  sicenim  causidicos,  quicausas 
forenses  agunt,  vocamus  advocalos.  Ita  Ulpian. 
Adyocatos,  ait,  acciperc  dcbemus  omnes  omnino , 
qui  causis  agcndis  quoquo  sludio  opcrantur.  Et 
Quintil.  I.  12.  c.  1.  Non,  inquit,  forenscm  quam- 
daminstituimus  operamncc  mcrcenariam  voccm , 
nec  (ut  asprrioribus  vcrbis  parcamus)  non  inuti- 
lem  sane  litium  advocatum,  qucm  dcniquc  causi- 
dicum  vulgo  vocant. 

Nota  secundo.  Cbristusest  advocatus  noster. 
Primo.orationeintcrprelativa,  scilicetexbibendo 


se  et  suas  plagas,  vulnerumque  cicatriccs,  ac 
consequenter  sua  merita  allegando  divino  cons 
pectui,  uti  omnes  Doctores  consentiunt.  Idcirco 
enim  resurgens  has  cicatricesretinuit,  etin  coe 
lum  intulit,  ut  eas  jugiter  Deo  Patri  quasi  Ponti- 
fexetmediator  noster  repraesentet,  ac  per  ea^ 
veniam  et  gratiam  nobis  obtineat. 

Secundo,  multi  valde  probabiliter  censent 
Christum  etiam  esse  advocatum  noslrum,  ora- 
tione  propric  dicta  ;  qua  pro  nobis  in  coelis  Pa- 
trem  oret  et  interpellet,  oratione,  inquam,  non 
qua  denuo  mcreatur  vel  impetret  (qualis  fuit 
duin  viverelin  terris,  eratque  viator).  sed  qim 
jam  comprehensor  pelit,  rogatque  Pairemexi- 
gendo  jus  in  vita  hac  promeritum  ,  sibique  pro 
missum,  ideoque  debilum  ,  scilicet  gratiam  et 
salutem  noslram.  Hoc  enim  significai  Paulus  in 
epistola  ad  Hebraeos,  ubi  docet  Christum  essr 
Pontificem  nostrum  aeternum  in  coelis,  qui  ptr 
proprium  sanguinem  introivit  semel  in  sancla  . 
a:terna  redemptione  invenla, cap.  9.  v.  12.  ctc.  7. 
25.  Semper  vivens ,  inquit,  ad  inlcrpcllandum  /rro 
nobis.  Et  Cbristus  Joannis  cap.  16.  16.  Ego,  ait, 
rogabo  Patrem ,  et  alium  Paracletum  dabit  vobis. 
Et  Paulus  hom.  8.  36.  ClwistusJesus ,  etc.  quiest 
ad  dexlram  Palris ,  qui  etiam  intcrpellal  pro  no- 
bis.  Vide  ibi  dicla.  Chrislus  ergo  qua  homo  jain 
beatus  in  coclo,  et  mente,  et  corpore  ac  voce  de- 
bitum  Deo  cultum  religionis  exhibet,  cum  ado- 
rando,  laudando,  gratias  agendo,  curnonetpos- 
tulando?  hocenim  est  oflicium  advocati,  quali* 
est  Cbristus. 

Tertio,  hceretici  hinc  contenduntSanctos  non 
cssenoslros  advocatos,  necorare  pronobis,  ar 
consequenter  noncsseinvocandos,  coquod  lioe 
sit  officium  Cbristi ,  qui  solus  est  advocatus  nos- 
ter ;  ac  proinde  nos  facere  injuriam  Christo,  si 
Sanctosquasiadvocalosinvocemus.  Audi  Bezam 
hic  :  Joannes  eum  nominat  Cliristum,  catcros  ex- 
cludit.  Quid  ergo  Hlis  fiel  qui  D.  Virgini  hanc  fa- 
ciunt  injuria^n,  ut  Christi  spoliis  velint  eam  exor- 
nari;  imo  etiam  contenlissima  voce  Christum  illi 
tanquam  matri  infantulum  subjiciunt?  Falleris  et 
fallis,  imposlor,  dum  asseris  nos  Cbrislum  sub- 
jicereB.  Virgini.eamqueChristi  spoliisexornare. 
Scimus  et  profitemur  Christum  esse  Deum,Dei- 
que  Filium  ;  B.  Virginem  non  esse  deam,  sed  Dei 
incarnali  matrem,  ac  proinde  inlinitis  parlibus 
Christo  esse  inferiorem.  Unde  Christus  solus 
vocatur  a  S.  Joanne  advocatus ,  scilicet  talis. 
qui,  ut  ipse  illico  subdit,  sit  propiliatio  pro  pecca- 
tismundi,  quique  sua  passione  et  morle  placa- 
vit  Patrem,  imo  et  justo  sanguinis  sui  pretio  sa- 
tisfecit.  At  B.  Virgo  et  Sancti  sunt  advocati  nos- 
tri,  ut  deprecatores  el  intercessores  per  merila 
Christi.  Unde  B.  Irenarus  lib.  5.  c.  19.  Sicut ,  ail, 
Evaseductaest  uteffugeret  Deum,  sic  Mariasuasu 
est  obcdire  Dco,  ut  virginis  Eva  virgo  Maria  fieret 
advocata.  Et  S.  Bernardus  serm.  in  illud  Apo- 
cal.  12.  Signum  magnum  :  Opus  cst,  inquit,  mc- 
diatorc  ad  mcdiatorem  isttan ,  nec  altcr  nobis  uti- 
liorquam  Maria.  Videdicta  1.  Tim.  2.  5.  ad  illud  : 
Umismrdia/or  Dci  ct  hominttm  homo  Cliristtts  Jc- 
sus.  Et  Bellarm.  tract.  de  lnvocat.  Sanct. 


8/iG 


COMMENTARIA  1N  J.  EPIST.  S.  JOANXiS.  Cap.  II. 


Jesum  Ciiristum  justum.]  Jttstum,  id  esl,  inno- 
cenlem  ct  sanctum,  qui  sua  sanclitate  gratissi- 
nius  Patri  meretur  ab  eo  exaudiri.  Secundo  et 
potius,  ./(Kitmtj  idest,qui  juste  pro  peccatisnos- 
tris  satisfecit,  justumque  pro  eis  deditpretium 
ct  lytrum,  scilicet  sanguinem  suum  et  viiam. 
Unde  explicans  subdit  :  Et  ipse  est  propitiatio. 
Alio  ergo  sensu  vulgo  vocatur  advocatus  justus, 
qui  justam  causam  defendendam  suscipit,  non 
injustam,  uli  faciuntnonnulli  lucricausa  :  unde 
Cassiod.  lib.  11.  epist.  U.  Si  in  advocationis ,  ail, 
sludio  justitice  claritale  fulsistis.  Hic  scilicet  bo- 
nusestadvocatusapudhomines,nonapudDeum, 
utpote  a  quo  non  justitiam,  sed  misericor- 
diam  et  gratiam  postulamus.  Apud  Deum  ergo 
babemus  tribunal  gratiae  duniaxat,  non  justi- 
tiae. 

2.  Et  (id  est,  qaia,  q.  d.  Christus  est  aihocatus 
noster,  quia)  ipse  est  propitiatio,  id  est  propi- 
liator,  pro  peccatis  nostris,]  quia  scilicet  se 
offerensin  cruce  victimam  pro  peccatis,  proeis 
Deo  Patri  satisfecit,  eumquenobis  reconciliavit. 
Alludit  ad  propitiatorium  imminens  arcae  fo3- 
deris ;  hoc  enim  repraesenlabat  Christum  propi- 
liatorem  ,  uli  dixi  Rom.  3.  25.  et  Exodi  25.  27. 
S.  August.  lib.  de  Fide  et  opere ,  legit  :  Et  ipse 
est  exoratiopro  peccatis  nostris.  Oratenim  Chris- 
tus  pro  nobis  etiam  in  coelis,  uti  paulo  ante  dixi, 
et  propiliare  est  exorare.  S.  Cyprian.  lib.  U. 
epist.  2.  vel  52.  pro  exoratio  legit  deprecatio. 
Significat  S.  Joannes  Christum  talem  nobis  esse 
advocatum,  ut  certo  causam  nostram  obstineat, 
imoeopatrono  causa  cadere  non  possimus,  eo 
quod  ipse  sit  ex  officio  redemptor  et  propitiator 
noster,  qui  ex  juslilia  pro  peccatis  nostris  satis- 
fecit. 

Hoc  est  quod  ait  S.  Joann.  Apoc.  1.  5.  Ditexit 
nos  et  lavit  nos  d  peccalis  nostris  in  sanguine  suo. 
Nam  ut  aitS.  Leo  serm.  12.  de  Passione  :  Effusio 
pro  injustis  sanguinis  justi  lam  potens  fuit  ad  pri- 
vilegium,  tamdives  ad  pretium,  ut  si  universitas 
captivorum  inredemptorem  suum  crederet,  nullum 
tyrannica  vincuta  retinerent.  Et  paulo  post  : 
Quamvis  enim  in  conspectu  Domini  multorum 
Sanctorum  pretiosa  mors  fuerit ,  nuttius  tamen  in- 
sontis  occisio  propitiatio  fuit  mundi.  Acceperunt 
justi ,  non  dederunt,  coronas;  et  de  fidetium  forti- 
tudine  exempla  nata  sunt  patientice,  non  donajus- 
titia.  Singutares  quippe  in  icngulis  mortes  fuerunt, 
ncc  alterius  quisquam  debitum  suo  funere  solvit , 
cum  inter  filios  hominum  solus  Dominus  noster  Je- 
sus  extiterit,  in  quo  omnescruciftxi,  omnes  mortui, 
omnes  seputti ,  omnes  eliam  sint  suscitati. 

Hac  de  causa  S.  Augustinus  ,  S.  Bernardus , 
S.  Franciscus,  S.  Elzearius,  caeterique  Sanctiqui 
aliquando  peccarunt,  confugerunt  ad  vulnera 
Christi,  quasi  ad  asylum,  in  eoque  habitarunt. 
Eorum  gnomas  recensui.  Zachar.  13.  6.  Verc 
S.  Ambr.  Praefat.  in  psalm.  35.  Bonum,  ait,  au- 
rumest  sanguis  Christi,  dives  ad  pretium  ,  pro- 
fluus  ad  tavandum  omne  peccatum. 

NON  PRO  NOSTRIS  AUTEM   TANTUM  ,  SED  ETIAM  PRO 

totius  mundi.]  q.  d.  Non  pro  peccatis  Judaeorum 
lantum,  sed  et  gentium  omnium,  ait  OEcumen. 
et  Cyril.  Melius  Clemens  Alexandr.  et  alii ,  q.  d. 
Non  pro  peccatis  nostris  qui  sumus  fideles  tan- 
tum,  sedpro  peccatis  infidelium  totius  mundi. 
Pro  his  enim  quoque  passusestChristus.eisque 
meruit  gratiam  et  gloriam ,  si  in  eum  crederc, 
ejusque  merita  amplecti  velint.  Unde  et  jussit 


easque  baptizariinnominePatris,  elFilii,  etSpi- 
ritus  sancti,  Marci  16.  v.  15.  Rursum  Christusul 
hostia  propitiatoria  ofiertur  in  sacrificio  Missa: 
pro  omnibus  hominibus,  etiam  infidelibus  ,  ac 
defunctis  in  Purgatorioexislentibus,  uti  fnsedo- 
cet  hic  noster  Juslinianus;  Ecclesia  enim  tantum 
excipitexcommunicatos,  pro  his  enimvetat  sa- 
crificari. 

3.  Et  in  hoc  scimus,  non  certo  et  demonstra- 
live  ,  sed  probabiliter  et  conjecturaliter  ex  sig- 
nis  et  effectis,  quoniam,  id  est  quod,  cognovi- 
mus  eum  ,  cogniiionc  non  tantum  speculativa,  sed 
bt  practica,  quac  cum  amore  et  affectu  conjuncia 
est,  ac  in  opus  derivalur  :  Cognovimus  ergo,  id 
est,  novimus  et  diligimus  eum,  si  mandata  ejus 
observemus.  ]  Referenda  sunt  haec  ad  id  quod 
praccessit :  Advocatum  habemus  Jesum  Christum, 
praescribil  enim  modum  qno  hunc  advocatuin 
nobis  conciliabimus  ,  nimirum  si  eum  cognos- 
camus  per  fidem  ,  spem  et  amorem;  eum  vero 
cognituros  si  mandataejus  observemus,  id  quod 
pluribus  deinde  sentenliis  prosequitur  etincul- 
cat.  Vere  S.  August.  lib.  deFideetoper.  cap.  15. 
Neqtiaquam,  ail,  mens  fallatur  ut  se  existimrt 
Deum  cognovisse,  sicum  fidemortua,  hoc  est,sinr 
bonis  operibus  confiteatur.  Sic  David  ait  psal.  102. 
18.  Memores sunt  mandatorumipsius  adfaciendttm 
ea ,  et  moriiurus  ad  filium  :  Tu,  ait,  Satomcm 
fiti  mi,  scito  Deum  patris  lui ;  scilo,  scilicetprao 
tice,id  estcro.de,  revcrere,  ama,  obedi  ei.  Unde. 
explicans  subdit:  Et  servi  ei  corde  perfecto ,  ai 
animo  voluntario ;  et  Osee  c.  6.  v.  6.  Votui ,  ait, 
scientiam  Dei plusqttam  holocattsta.  Chald.  vertil, 
voluntas  mea,  vel  beneplaciium  meum,  compln- 
centiamea,  in  operantibus  lagem  Domini  magis 
quam  in  offerenlibus  holocausta.  Qui  enim  non 
observat  iegem  Dei  utique  eum  non  novit,  quia 
non  aestimat  practice,  non  ponderat  uti  debet 
Dei  immensam  majestatem  ,  bonitatem,  poten- 
tiam,  sapientiam,  justitiam.  Sienim  eam  jusio 
rationis  libramineponderaret,  ulique  totocorde 
eum  amaret,  coleret ,  obediret.  Nam  quisquis 
Deum  non  amat ,  ait  Beda,  profecto  ostendit  quki 
quam  sit  amabilis  non  novit ;  et  qttam  sit  suavis 
Dominus  et  dutcis  gustare  acvidere  non  didicil , 
qui  ejus  conspectibus  ptacere  continua  ditectione 
non  satagit.  Hinc  9eov  S.  Dionys.  de  Divinis  nomi- 
nibus,  deducit  ab  *t6uv ,  eoquod  accendat  affec- 
tum  eorum,  qui  ipsum  rite  cognoscunt.  Hoc  est 
quod  ailS.  Joann.  cap.  8.  7.  Omnis  quiditigit  ex 
Deo  natus  est,  et  cognoscit  Deum.  Qtti  non  diligit 
non  novit  Dettm,  quoniam  Detts  charitas  est. 

Quare  ex  ™  scimus  non  recte  colligil  Cathari- 
nus,  juslos  certo  scire  posse  se  esse  justos  et  in 
gratia  Dei ;  esto  enim  habeant  in  anima  gratiam 
et  charitatem  Dei,  tamen  eam  non  vident.  Rur- 
sum  licet  mandata  Dei  exterius  observent ,  ta- 
men  nesciunt  an  ea  observent  ex  amore  Dei  et 
eo  modo  quo  Deus  jussit.  Denique  esto  sentiant 
se  amare  Deum,  tamen  nesciunt  an  hic  amor  sit 
talis  qualis  essedebet,  puta  supernaturalis  purc 
propter  Deum  ,  utque  eum  ament  super  omnia  ; 
ita  definitTrident.  sess.  6.  c.  9.  videBellarm.  1.  3. 
de  Justific.  c.  1.  et  seq. 

U.  Qui  dicit  se  nosse  eum  ,  vera  et  salutifera 
notitia,  puta,  practica  ,  quae  nocentem  conducat 
ad  vitam  aeternam.  Nosse  ergo ,  id  est  ita  nosse 
ut  amet  Deum,  eique  per  omnia  obediat,  et 

MANDATA  EJUS  NON  CUSTODIT  ,  MENDAX  EST.  ]  Naill 

de  Philosophis  cognoscentibus  Deum,  sed  spe- 


preedicari  Evangelium  hoc  omnibus  gentibus  ,     culalive  et  aride,  ideoque  eum  non  colentibu* 


COMMENTARIA  IN  I. 

,iit  Apostolus  :  Qui  cum  cognovissent  Dcum,  non 
sicut  Deum  glorificavcrunt ,  Rom.  I.  21. 

5.  Qui  autem  servat  vf.riuw  ejus  (jussa  et 
mandata  Dei)  vehk  in  noc  chaiutas  Dei  k'Rt 
kf.c.ta  est.  ]  Per  antithcsin  contrariee  sentenli.c 
priorem  sententiam  confirmal.  q.  d.  Qui  man- 
data  Dei  non  servat,  Deumnon  novit,idest,non 
diligit ;  qnia  a  conlrario  qui  Deimandata  servat, 
hic  Deum  diligit,  adeoquehabetcharitatem  per- 
feclam.  Unde  dicit  verbumejus  insingulari,  quia 
pr;ccipuc  respicit  legem  cbaritalis;  hcec  enim 
caeteras  omnes  in  sc  comprehendit,  uti  radix 
comprehendii  frondes  ct  fructus  ,  totamque  ar- 
hnrcm. 

Perfeclam  charitatem  vocat  quae  implet  illud 
verbum,  sive  legem  charitatis,  Diliges  Dominum 
Deum  luum  ex  tolo  corde  tuo,  et  in  tota  anima  tua 
et  in  tota  mente  lua.  Matth.  22.  v.  37.  Qui  enim 
mandata  Dei  observat,  diligit  Deum  ex  toto 
corde;  eslo  aliquando  peccet  venialiter ;  hoc 
cnini  in  corruptione  hujus  vilae  est  malum  nc- 
cessarium.  Porro  in  hac  perfectione  charitatis 
etviUc  Chrislianaj  varii  suntgradus.  Primus  est 
ila  diligere  Deum  ex  toto  corde,  ut  nunquamof- 
fcndas  euin  mortaliter.  Secundus,  utnolis  deli- 
beratc  cum  offendcre  venialiler,  etiamsi  toium 
mundum  posscs  lucrari.  Tertius,  si  amorc  Dci 
onmi  amori  creaturae  renuncies,  lotumque  te 
mancipes  Dci  cullui  cl  obsequio,  uli  faciunt  Re- 
ligiosi.  Quartus,  si  non  aliud  cogiles  j  velis  vcl 
amcs,  quam  Dcum  aut  proptcr  Deum  ,  uti  fa- 
ciuntBeali  in  coclo.  Tertium  expressit  S.  Paulus 
cum  ail  Rom.  8.  35.  Qttisme  separabit  a  chari- 
late  Chrisli?  Tributalio?  an  angustia?  an  fa- 
mes  ?  an  nttditas?  etc.  Certus  sum  quia  nequc 
mors ,  nequc  vila,  ncque  angeli,  neque  princi- 
patus  ,  clc. 

Praeclare  Origen.  Praefat.  in  Evangel.  S.  Joan- 
nis  :  Qttisqttis,  ail,  perfeclus  cst ,  non  ampliusvi- 
vit  ipse ,  sed  in  ipso  vivit  Christus ,  cumque  in  ipso 
vivat  Christtts  ,  de  co  dicitur  Mario3  l  Ecce  ftlitis 
tuus  Christus.  Et  S.  August.  ifi  serm.  39.  de  Temp. 
Sicut  radix ,  ait,  omnittm  malorum  cst  cupiditas, 
ila  el  radix  omnium  bonorumest  charitas.  Tolam 
magnilttdinein  ct  latitttdincm  divinorttm  eloquio- 
rumpossidet  charitas,  qtta  Detim  proximumqttcdi- 
ligimus.  Et  aliquanto  post :  Qttapropter,  fratres, 
sectamini  charitalcm  ,  dulce  et  salubre  vincttlum 
mentis,  sine  quadives  paupercst,  el  cum  quapau- 
pcr  divcs  cst.  llaic  in  adversilalibtts  tolerat ,  in 
prosperitatibus  temperat,  in  duris  passionibus  for- 
lis ,  in  bonis  opcribtts  hilaris ,  in  tentatione  ttttis- 
sima ,  ftt  hospitalitatc  tautissima ,  intei'  veros  fra- 
treslcetissima,  inlcr  falsos  palienlissima;  in  Abct 
pcr  sacriftcium  grata,  in  Noe  per  diltivium  secttra, 
tn  Abraha:  percgrinalionibus  fidclissima  ,  in  Moysc 
intcr  injttrias  lcnissima,  in  David  tribulationibus 
mansttctissima ;  in  tribtts  pueris  btandos  igncs  in- 
nocenter  expectat ;  in  Machabeeis  swvos  ignes  for- 
titcr  tolcrat.  Casla  in  Sttsanna  erga  viruin,  in 
Inna  post  virum,  in  Maria  prtctcr  virttm. 

Egregic  qnoque  S.  Bcinardus  ad  Fratres  de 
monte  Dei  :  Ab  omnibus  vobis ,  inquil,  perfcctio 
cxigitur,  scd  non  ttniformis  ;  scd  si  incipis,  incipc 
/■  -rfcctc;  sijam  in  profccttt  cs ,  ct  hoc  ipsttm  jam 
perfcclc  agc.  Si  autem  pcrfcctionis  aliquid  atti* 
gisti,  (cipsttm  in  tcmctipso  mclirc ,  ct  die  cttm 
Apostolo :  Vnttm  aulcm ,  quat  rclro  sunt  oblivis- 
cens,  etad  ca  qumsunt  priora  cxtendcns  mcipsttm. 
addcstinalttm  pcrscquorbravium  supcrna*  vocatio- 
nis  inChristo  Jcsu;  in  qtto  manifcstc  Apostoto  do- 


EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  %lC 

cente  declaralur ,  quia  perfecla  coruni  qua  relro 
sttnt  oblivio,  et  perfecta  in  anteriora  cxtenzio , 
ipsa  est  hominisjusti  in  hacvita  perfectio;  et  per- 
fectio  perfectionis  hujus  ibi  crit ,  ubi  erit  bravii 
supcrnai  vocationis  perfecta  apprehensio.  IIoc  au- 
lem  modo  sicut  stella  u  stetla  distat  in  ctarilate , 
sic  cella  (i  cella  in  conversalionc  ,  scilicet  incipien- 
tium,  proftcicntium  el  perfectorum.  Incipientium 
status  dici  potcsl  animalis,  proftcientium  raliona- 
lis,  pcrfectorum  spiritualis.  Et  inferius  :  Primus 
staltts  circa  corpus  se  habct ,  secundtts  circa  ani- 
mam  se  exercct ,  lertiits  non  nisi  in  Deo  requiem 
habet.  Quorum  singuli  sicut  habent  certam  profi- 
cicndirationcm,  stc  in  genere  stto  certam  habcnt 
perfectionis  sua;mensuram.  Iniliumboniin  conver- 
satione  animali,  pcrfeclaobedicnlia  est.  Profcctus 
subjicere  corpus  siunn,  et  in  servitutem  redigere. 
Perfeclio,  usu  boni consuetudincmvertisse  indclec- 
tationem.  Initittm  vero  rationalis  est ,  inleiligere 
qua?  in  doctrinafulei  apponuntur  ei.  Profectus,  ta- 
lia  praiparare,  qualia  apponuntur.  Perfectio,  cum 
inaffectum  vientis  transitjudicium  rationis.  Per- 
feclio  vero  hoviinisrationalis ,  initittm  est  homints 
spiritualis.  Profectus  cjus,  revelata  facie  speculari 
gloriam  Dei.  Pcrfectio  vero,  transformari  ineam- 
dcm  imagincm  a  claritate  in  claritatem ,  sicut  a 
Domini  spirilu. 

Et  S.  Maximus  decharitate  centuria  3.  n.  97. 
Anima,  ait,  perfecta  est ,  cttjiis  vis  affcctibus  ob- 
ytoxia ,  prorsus  ad  Dettm  declinavit.  Idem  centu- 
ria  U.  numer.  17.  Kondttm,  ait,  perfectam  chari- 
tatem  conseculus  est,  ncque  divina;  providentia? 
secundum   profunditatem   cognitionttm  ,    qui    in 
tempore  tentalionis  in  doloribtts  ct  molesliis  sibiac- 
cidenlibus  tonganimilatc  non  perdttrat,  sedseipsum 
h  spiritualium  fratrttm   charitate    abscindit.    Et 
S.  Franciseus  in  opusculo  Decem  perfectionum  : 
Perfectlo  pcrfccli  Christiani  est ,  inquit,  quodcor 
suumab  omni  mundana  et  httmana  crealura  cra- 
dicet ,  nec  quairat  cur  inveniat  fttndamcntum  attt 
radicem,  nisi  in  itio  quifecit  sibi  cor  ;  sed  consues- 
cat  cor  suum  projicere  in  ipsum  Dettm,  et  de  faci- 
btts  terrenis  frequenter  etevare,  ita  quod  sine  pana 
qtiandocttmque  volucril  revertatur  ad  Christum, 
cogitando  et  afftciendo  se  ad  cordis  Creatorem  ; 
ct  intenttts  sit  in  omni  locoettempore  altissimo  bc- 
ncfactori.  P,tirsum  tantam  habeat  patientiam,quod 
illttm  qtti  sibi  nialttm  atiqttod  fecerit  veldixcrit,  co- 
netur  ptusdiiigcreet  amare  cx  totocordc,ct  exbona 
volunlate  ci  libevter  scrvire  sine  omni amarittidin  ■ 
cordis.  Qtiiasicut  Detts  exvera  libcralitatc  omni<r 
bona  sibi  tribuebat ,  ita  omnia  mala  n%edat  cmu 
occulte  />roviittcre  ,   ad  hoc  ttt  pcecatori  ostenda' 
sua  pcccafa,  sicque  levilerca  puniat  inpra^senti,  tit 
non  flagellet  ditrius  in  scmpitcrHttm.  Illam  igitttr 
quimalum  sibi  fccit  atttdixit,  mtttlttm  diligat,  qttit: 
vt  diante  illo  tanqttam  nttncio ,  Detts  magnttm  bo- 
num  illi  confcrt  ;  et  tanquam  rctinacttlttm  qtto  me- 
diantc  Dcus  ettm  dctinct ,  nc  in  profundttm  ahysr 
projiciatur,  et  tanquam  tersorittm  qtto  Dctts 
trrgit,  et  (anqttam  dolabrum  quo  Deuseum  riolw 
et  pcrftcit. 

In  iioc  scimcs  (homam  (quoiO  in  ipso  scnn  s. 
S.  Augusl.  addit  :  Si  in  ilto  perfccli  fttcrimus,  at- 
que  cxplic.it,  q.  d.  Si  perfccle  ei  adhcercamu-. 
ctimque  diligainus,  ita  ul  cjus  amore  eiiam  ini- 
micos  amcnius.  Sic  quoque  legit  Dionysius  1*1 
alii  nonnulli.  Veruin  Homana  et  Graeca  passiui 
illa  delenl.  Sensus  crgo  est,  q.  d.  fn  hoc  SClDlus, 
quod  lll  eo  sumus,  si  \  idelicet  vcrbum  ejus  sci  - 
vemus,  uti  paulo  anlc  dixi.  Bffccius  enim  et  sfe- 


m 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IT. 


num  dilectionis,  qua  adhaeremus  ct  copulati  su- 
mus  Deo,  est  observatio  legis  ipsius.  Porro  per 
cbaritatem  sumus  et  manemus  in  Deo,  et  Deus 
ia  uobis  ea  ratione  qua  amatum  cst  in  amante , 
et  amans  in  re  amata,  magis  cnim  est  anima  ubi 
amat,  quam  ubi  animat ;  vicissim  Deus  se  aman- 
ifs,  sibique  adhacrentes  redamat,  inhabitat,  cu- 
rat,  dirigit,  protegit.  Unde  Hugo  sic  explicat, 
q.  d.  Qui  amamus  Christum ,  sumus  in  Christo , 
sicut  membra  sunt  in  capite  ,  et  sicut  id  quod 
regitur  esl  in  regente,  nempe  regimincpeculiari 
el  sanclo.  Antistropha  est  haec  senlentia  Joannis 
illi  in  Evang.  Joann.  1/j.  v.  23.  Siquis  diligitme, 
sermonem  meum  servabit;  et  Pater  metis  diliget 
eum,  et  ad  eum  veniemus,  et  mansionem  apttd 
eum  faciemus.  Diligentis  ergo  Deum  anima  est 
quasi  templum,  in  quo  realiter  inhabitat  Pater, 
Filius  el  Spiritus  sanctus.  Ubi  nota  S.  Joannem 
dilectari  verbo  manendi,  illudque  crebro  usur- 
pare,  ac  per  illud  significare  primo,  intimam 
conjunclionem ;  secundo,  moram  permanen- 
tem  et  perseverantiam ,  juxta  illud  Christi  Joan- 
nis  15.  U.  Manete  in  me  ,  et  ego  in  vobis.  Tertio  , 
continuam  praesentiam,  amicam  conversatio- 
nem,  mutuam  familiaritatem ,  omniaque  verae 
amicitiae  obsequia  et  ofllcia. 

6.  QUI  DICIT  SE  1N  1PSO  MANERE,  DEBET  SICUT  1LLE 

ambulavit,  et  ipse  ambulare,]  procedendo  sem- 
per  in  virtute ,  praisertim  charitatis,  ac  in  dies 
majora  ejus  opera  exercendo,  uti  Chrisluscres- 
cebat  aetate  el  gratia  apud  Deum  et  homines , 
Lucae  2.  51.  Sancti  enim  eunt  de  virtute  in  virtu- 
lem.  S.  Leo  serm.  2.  de  Quadrag.  Hac,  ait,  est 
perfectorum  verajustitia,  ulnunquam  prxsumant 
te  esse  perfectos  ,  ne  ab  itineris  nondum  finiti  ac- 
tione  cessantes,  ibi  incidant  deficiendi  periculum  , 
ubi  proficiendi  deposuerint  appetitum.Uoc  estquod 
ait  Paulus  Ephes.  5. 1.  Estote  imitatores  Dei  sicut 
filii  charissimi,  et  ambulate  in  dilectione ,  sicut  et 
Christus  dilexit  nos. 

Pulchre  S.  Prosper  lib.  2.  de  Vita  contempl. 
cap.  21.  Quid,  ait,  est  ambulare  sicut  ille  ambula- 
vit ;  nisi  contemnere  ovinia  prospera  qua  contemp- 
sit ,  non  timere  adversa  qua  perttdit ,  docerequa 
docuit ,  sperare  quod  promisit,  elc.  prastare  bene- 
ficiaetiam  ingratis  ?  non  relribuere  secttndum  me- 
rita  malevolis?  orare  pro  inimicis ,  misereri  per- 
versis,  invitare  adversos,  xquanimiter  patisubdo- 
los  atqtte  superbos;  ac  denique  juxla  verbumApos- 
toli ,  mortui  simus  carni ,  ut  duntaxat  Christo 
vivamus ,  sicut  enim  carne  mortuus  nullijam  de- 
trahii ,  nullum  aversatur  aut  despicit,  nullius  pu- 
dicitiam  callida  circurnventione  corrumpit ,  non 
invidet,  non  adulatur  ,  non  ambit;  sic  qui  carnem 
suam  crucifixerunt  cum  vitiis  et  concupisccntiis , 
nulla  horum  possitnt  agereaut  pati. 

Unde  Nyssenus  epist.  ad  Harmenium  ,  Chris- 
tianismum  definit  esse  imitationem  divinanalura;. 
Idem  ad  Olympium  :  Quid  igitur,  ait,  oportet  eum 
facere,  qui  magno  Christi  cognomine dignus  effec- 
tus  est ,  nisi  ut  omnia  sua  tum  cogitala,  tum  dicta, 
tum  factadiligenter  exploret,et  utrum  eorum  sin- 
gula  ad  Christum  tendanl ,  an  ab  illo  sint  aliena , 
dijudicet. 

Praeclare  S.  Aug.  de  vera  religione  cap.  15. 
docet  quod  vcrbum  factum  sit  caro ,  hoc  fine 
ut  viam  virtutis  doceret,  non  vi  cogendo,  sed 
exemplo  pr;ceundo.  Dum  enim  omnia  mundi 
bona  contempsit,  contemnenda  docuit;  dum 
omnia  vitae  malasustinuit,  suslinendamonstra- 
vit  :  Doctrina  enim   Deus  apparebat ,  atatibtts 


homo.  Saleltites  voluptatum  divitias  pemieiose  po- 
ptili  appetebant :  pattper  esse  volttit.  Uonoribus  et 
imperiis  inhiabant ;  rex  fieri  noluit.  Carnales  suos 
fitios  magnum  bonum  putabant;  tale  conjtigium 
prolemque  contempsit.  Contumelias  sttperbissimt 
horrcbant ;  omne  genus  conttimeUarttm  sttslinuit. 
Injttrias  inlolerabiles  esse  arbitrabanlur ;  qua 
major  injuria,  quamjuslttm  innoccntemq ue  dam- 
nari?  Dolores  corporis  execrabanlur ;  flagcllatus 
atqtte  cruciatttsest  ,mori  metuebant,  morte  mttlcta- 
tus  est.  Ignominiosissimum  morlis  genus  crucem 
putabant ;  crucifixus  est ,  omnia  qua  habere  cttpien- 
tes  non  recte ,  non  recle  vivebamus  ,  carendo  vilia 
fecit;  omnia  qua  vilare  cupientes  a  studio  devia- 
bamus  verilatis,  perpeliendo  dejecit ;  nonenim  ul- 
litm  peccatum  committi  potest ,  nisi  dum  appelun- 
tur  ea  qtta  ille  contempsit,  aut  fugiuntur  qux  ille 
sustinuil.  Tota  itaque  vita  ejtts  in  terris,  per  ho- 
minem  quem  suscipere  dignalus  est,  disciplina 
morum  fttit. 

Huc  facit  stimulus  S.  Cyprian.  tractat.  deZclo 
et  livore  :  Si hominibtts ,  inquit,  latumest  et  glo- 
riosum  filios  habere  consimiles ,  et  tunc  magis  ge- 
nerasse  delectat,  si  ad patrem  lineamentis  patrtbus 
soboles  subsiciva  respondeat,  quanto  majorin  Dra 
Patre  tanitia  est,  cttm  qttis  sic  spiritualiter  nasci- 
tttr,  ut  in  actibtts  ejus  el  lattdibus  divina  genero- 
silas  pradicetttr?  Et  paulo  anterius  :  Qualis  ccr- 
lestis,  tales  et  ccclestes.  Qttomodo  portavimus  ima- 
ginem  ejtts  qtti  de  Umo  est ,  portemus  ct  imaginem 
cjus  qui  de  coelo  est;  imaginem  autcm  ccclcstem 
portare  non  possumus ,  nisi  in  co  qttod  esse  nunr. 
ccepimus  Christi  similitttdinem  prabeamus;  hocest 
enlm  mutasse  quodfueras ;  ct  cccpisse  esse  quodnon 
eras,  ut  in  te  divina  naiivitas  luceat,  ttt  adPatrcm 
Dettm  deifica  disciplina  respondeat ,  ut  honore  et 
laude  vivendi  Detts  in  homine  clarescat ,  ut  ipso 
exhortante  et  eis  qtti  se  clarificant  vicem  mutuam 
polticente.  Eos,  inquit,  qui  clarificantme,  clarifi- 
cabo ,  Joann.  12. 

7.  Charissimi,  non  mandatum  novum  scnirco 
vobis,  sedmandatum  vetus.  ]  Loquitur  de  man- 
dato  dileciionis  Dei  et  proximi;  in  hac  cnim 
includitur  obscrvatio  mandatorum  omnium,  dc 
qua  sermo  proccessit.  De  lectione  enim  se  expli- 
cans  illico  sermonem  infertS.  Joann.  v. 9.10.11. 
Vocathoct;e£Hsmanc/«{Mm,non,tt0UHm,quia  datum 
fuit  Judaeis  in  Veteri  testamcnto ,  Lev.  19. 18.  imo 
datumfuitAdae  etomnibushominibusin  legena- 
ttlrae,  aeque  ac  angelis  ab  initio  creationis  suse. 
Est  enim  hoc  mandatum,  juris  naturae  dictatum 
a  ratione  et  lege  aeterna  ,  quae  fuit  in  mente  Dei 
ab  aeterno.  SiCT«i;ef«sexplicat  Joannes  cum  sub- 
dit :  Mandatumvetas  est  verbum  quod  audistis.  Ila 
S.  August.  ct  Didymus :  Objiciebatur,  ait,  Apostolo 
novam  ab  illo  doctrinam  tradi,  ac  prorsus  inatt- 
ditam  :  tacite  ergo  iili  occurrens  negat  se  novum 
aliquod  prxceplum  proponere,  sedpriscaet  vetera 
inculcare. 

Rursum  mandatum  hoc  est  vetus,  quia  jam  ab 
olim,  putaab  initiochristianismi ,  mox  a  bap- 
tismo  illud  audistis  ct  accepistis.  Ita  explic;it 
S.  Joannes  «  velus,  dum  subdit,  Quod  habuistis 
ab  initio. 

8.  Iterum  mandatum  novum  scnipo  vonis.  ] 
q.  d.  Iterum  inculco  vobis  jam  quidem  anti- 
quum,  olim  veronovummandatum,  dilectioni* 
et  observationis  mandatorum  Dei ,  quod  desue- 
tudine  et  naturae  corruptae  vitio  antiquatum 
Christus  renovavit  et  auxit,  nobisque  identidem 
in  memoriam  revocare  et  innovarc  praeccpit. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


8.W 


Alludit,  imo  citat  illud  Christi  Joannis  13.  33. 
Mandutum  novum  dovobis,  ul  diligatis  invicem, 
sicut  dilcxi  vos.  Novum  dicitur,  quia  novi  Tesla- 
tnenti  praecipuum  ,  et  praecipuo  ii  Christo  vorl)is 
et  excmplis  commcndalum  est  praeceptum  non 
timoris,  uti  olim  apud  Judacos  sed  dilectionis, 
illudque  explicatius  (ut  patet  Matt.  5.  38.  ct  scq. 
Joann.  \h.  15.  ct  16. )  arctius  et  firmius  quam 
anlea  fucrat,  ac  proindc  novum  novis  tradidit 
Christus. 

Novum  ergo  dicilur  per  omnia  gencra  causa- 
rum.  Primo,  rationc  uovas  causae  cfiicientis, 
puta  novi  legislatoris,  scilicel  Clirisli  ;quia  arc- 
tius  el  quasi  novum  illud  nobis  tradidit.  fiursum 
ralione  novoe  originis,  charilalis  et  gratioo,  sci- 
licet  Spirilus  sancti,  quiprimo  visibiliter  ct  co- 
piose  effusus  fui.t  in  Pcntecoste;  unde  consc- 
quenler  ad  charitatis  hujus  officia  nove  ,  nova- 
quo  obligationeobstringimtir,  eaquc  magis  obli- 
gainur  nunc  quam  ante  Christum  ;  Judaci  cnim 
obscuravcrant  hoc  dilcctionis  praeceptum  pra- 
vis  interprelationibus,  dicenlcs  proximos  esse 
amicos:  solos  crgo  amicosesse  diligendos,  ini- 
micos  autcm  odicndos  :  per  amicos  autem  in- 
tclligebanl  homincs  suaegenlis,  puta  Judseos  , 
unde  ccnsebant  se  Christianis,  omnibusquc 
gcnlibus  posse  foenerari ,  eorumque  opes  per 
usuras  exhaurire.  Quocirca  Christus  illa  corri- 
gens  et  innovans  Math.  5-  hS.  Audistis,  inquit, 
quia  dictum  cst  anliquis :  Diligcs  proximum  tuum, 
et  odio  habcbis  hiimicum  tuum.  Ego  autem  dico 
vobis  :  Diligite  inimicos  vcstros,  bcnefacite  his  qui 
oderunt  vos,  elc. 

Secundo,  mandatum  dilectionis  cst  now/jn  ra- 
tione  novaccausae  materialis,  puta  novorum  di- 
ligentium  Christianorum ,  qui  antea  fuerant 
in  tenebris  infidelitatis  ct  odii ,  ut  subdit  hic 
S.  Joannes;  jam  vero  charitalc  et  spiritu  Christi 
innovati,  nove  ct  ardenlius  Deum  el  se  invicem 
diligcre  debent  quam  antc. 

Tertio,  etmaximc  notwndicitur  ratione  novae 
oausaeformalis,  |>uta  noviobjecti  (objeclumcnim 
cst  instar  formae)  el  novae  rationis  formalis  dili- 
gendi,  puta  novae  incarnationisVerbi,  novaeque 
in  eo  fidelium  unionis  ;  Christo  enim,  qui  caput 
est  Ecclesiae  et  fidelium,  incarnato,  facta  estin 
co  singularis  unio  et  communicalio  mcmbro- 
rum  Ecclesiao,  tum  inter  se  ,  tum  cum  Christo 
capitc  suo  jam  homogrneo,  id  est,  ejusdcm  ra- 
lionis  et  nalurae;  unio,  inquam,  pernaturam, 
per  gratiam  ct  per  Sacramcnta,  praesertim  Eu- 
cbaristiae,  quae  unio  fundamenlum  est  majoris 
et  singularis  obligationis  ad  arctiorem  amorem 
Dei,   Christi  et  Chrislianorum,  ut  scilicct  jam 
Christianos  diligcre  debeamus ,  non  tantum  ut 
proximos  propter  Dcum,  scd  ut  fratrcs  el  mem- 
bra  cjusdcm  capitis  et  patris  Christi  incarnati, 
qui  parcns  cst  el  legistor  legis  amoris,  uti  M06**s 
mlit   legcm   timoris.    Indicat    hanc    rationem 
Christus  dum  subdit :  Sicut  dilcxi  vos.  Sicutcrgo 
dilectio  Christi  in  nos  fuitsumma,  nova  et  inau- 
dita  ,  ita  et  praeceptum  ejus  ,  quo  jubet  nos  hanc 
suam  dilectioncm  imitari,  summum  est,  novum 
et  inauditum.  lla  S.  Cyrillus.  Antiqua  cnim  di- 
lectionis  lex  a  Mose  lata  sic  habet :  Diliges  ami- 
cum  luum  sicut  tcipsum,  Levit.  19.  1S.  Nova  vero 
a  Christo  lata  sic  habet  :  Diligitc  invicem  sicut 
dilexi  vos,  Joann.  13.  33.  quae  major  est  e>  per- 
fectior.tanto  scilicet,  quanlo  Chrislus  (cujus  di- 
leclio  quasi  cxemplar  nobis  imitandum  propo- 
nilur  ct  praecipitur)  cieterishominibus  majoret 

CORNELIUS  A    LAPJDE.      TOM.    X. 


perfectior  est.  Porro  per  incarnationem  non  soli 
Christo,  sed  el  toti  SS.  Trinitati,  puta  Patri,  Fi- 
lio  et  Spiritui  sancto,  majorem  quam  antea,  et 
novum  amorem  dcbemus,  tum  ralionemajoris 
unionis;  jam  enim  unito  nobis  per  carnem  as- 
sumplam  Vcrbo  consequenter  quoque  nobis 
magis  uniia  est  tota  SS.  Trinitas;  lucc  enim  esi 
ubi  Verbum  est ;  tum  ob  nova  et  maxima  bene- 
ficia  per  incarnationem  nobis  praestita.  Per  in- 
carnationem  ergo  Verbi  novam  relationem  et 
unioncm  habemus  ad  Palrein,  Filium  et  Spiri- 
lum  sanctum,  cl  inter  nos  invicem ,  quam  non 
habuimus  ante,  ac  consequenter  novam  dili- 
gendi  causam  et  ratiouem  formalem.  Per  incar- 
nationcm  cnim  Verbum  factum  est  noster  con- 
sanguineus  et  frater,  ac  consequcnlerPater  fac- 
tus  est  novo  modo  Pater,  uti  Christi  incarnati , 
ita  ct  Christianorum  fratrum  cjjus  ;  Spirilus 
sanctus  vero  totum  se  in  eos  effudit.  Christianis 
enim  proprie  hoc  novum  dilectionis  mandalum 
a  Christo  datur  (non  omnibus  hominibus,  nisi 
indirecteetconsequenler,  quatenus  scilicet  Deus 
vult  omnes  fieri  Chrislianos)  ut  se  invicem  non 
tantum  quasi  proximos,  sed  quasi  fratres  et 
unius  corporis  Christi  membra  ament  propter 
Christum,  uti  recte  adverlit  Tolelus  et  Francisc. 
Lucas  in  c.  13.  S.  Joann. 

Quarto,  novum  dicilur  ralione  novae  causae 
exemplaris.puta  Christi  Domini :  Christus  enim 
suam  vitam,  sanguincm  et  totum  seipsum  pro 
salute  suorum,  ex  puro  amore  impendit  et  ex- 
hausit.  Idem  fecit  B.  Virgo  ,  Aposloli  el  primi 
fidcles ,  ut  darcnt  nobis  perfecloe  dilcctionis 
exemplar,  quod  imilaremur,  juxta  illud  :  Inspi- 
ce,  et  fac  sccundum  cxemplar  quod  tibi  in  monle 
monstratum  est,  Exodi  25,  v.  ult.  Et  idipsum 
significal  to  sicut  dilexi  vos,  quae  verba  meditanli 
muliam  confusionis,  dicenli  multam  exaggera- 
lionis  materiam  suppeditant.  Cogita  enim  quanta 
dilectionis  argumcnta  nobis  ostenderit  Christus 
singulis  momenlis  nascendo,  laborando,  prae- 
dicando,  patiendo,  moriendo,  elc.  Et  videbis 
quam  parva  sithominum  omnitim  dilectio.  Co- 
gitabat  illa  S.  Joannes  Eleemosinarius  Archiep. 
Alcxandr.  cui  cum  quispiam  effusam  ejus  in 
paupercs  liberaliiatem  laudaret  et  suspiceret, 
dicerc  solebat :  Vratcr ,nondum pro  te sanguinem 
fudi ,  sicut  mandavit  mihi  Dominus. 

Quocirca  per  Christum  didicimus  proximos 
non  tantum  diligcndos  esse,  sicut  nosipsos,  uti 
habebal  vctus  lex ,  sed  plusquam  nos  ipsos. 
Christus  enim  morluus  est,  ut  nos  licel  inimicos 
vivificaret ;  eoque  nobis  dedit  exemplum  el 
cxemplar  dilectionis,  ut  nos  idem  faciamu> 
proproximis,  qui  sane  diligendi  modus  apud 
Judaeos  et  in  orbe  erat  novus  et  inauditus.  lta 
S.  Cvrill.  in  Joan.  cap  13.  llndeChrys.  Theoph. 
Eulliym.  et  Rupert.  novum  dici  censent  ralione 
novimodi.  Modum  lmncexplicatArias,  ut  sit.in- 
quit,  dilectio  ad  exemplum  dileclionis  Chrisli 
fcrventissima  et  officiosissima,  erga  omnes, 
etiam  inimicos  ,  ad  omne  officium  prompta,  ad 
exponcndum  sanguinem  et  vitam  pro  salute 
fratrum,  uti  fecit  Christus,  sic  et  Cajetanus. 
Gagneius,  Joanncs  Major  et  alii. 

Quinto,  novum  ratione  novi  finis ,  quia  per 
hoc  dileclionis  mandatum  voluit  Christus  nos 
facere  novos  homines,  ccelestes,  non  lerres- 
tres.  Rursum  voluit  nos  illud  crebro  renovar^ . 
ut  per  crebras  synaxes,  conciones,  meditatio- 
nes,  etc.   illud,  saepe  excitemus.   novaque  rt 

5  07 


toO  COMMENTAMA  IN  I.  EPIST 

recenti  voluntate,  ccnatuet  fervorc,  perinde  ac 
si  nunc  primum  daretur,  illud  capessamus. Huc 
respcxit  hoc  loco  S.  Joannes  diccns  se  manda- 
lum  vetus  scribere,  sed  novum,  id  cst,  crebro 
renovandum.  Unde  ipse  jam  scnex  per  singulas 
Collectas  illud  refiieabat,  nec  aliud  inculcabat 
quam  :  Filioli,  diligilc  altcrulrum;  quia praiceplum 
Domini  cst,  ct  si  solum  fiat ,  sufjicit,  ut  dixi  in 
proocmio,  el  hac  Epistola  crebro  idipsum  repetit 
et  inculcat. 

Audi  S.  Bernard.  serm.  5.  in  Coena  Domini  : 
Mandatum  novum  do  vobis.  Unde  novum?  nupcr 
inventum,  non  qtiia  in  vetcri  Teslamento  non  sit 
scriptum  :  Diligcs  Dominum  Deum  tuum.  Quid 
ergo  est  novttm?  ISovum,  quiavctera  adnovila- 
tem  perducit,  et  vctcres  homines  transformat  in 
juvenes.  Diovum,  quia  cxuil  vetcrem  Iwminem,  et 
induit  novttm,  qui  secundum  Deum  crcattts  est  in 
sanctitate  ctjustilia  vcrilatis.  Rovum,  qttia  oiim 
genus  kumanum  h  paradisi  gaudiis  cxpulsitm, 
nunc  el  quolidie  transmillit  in  ccelum;  et  S.  Aug. 
hic  :  An  iaeo  est  mandalum  novum,  qttia  cxuto 
vetere  liomine  tnduit  nos  homincm  novum  ?  Inno- 
vat  qutppe  audienlem,  vel  potius  obcdicnlcyn  non 
omnis ,  sed  tsla  dileclio,  quam  Domintts  marulat, 
et,  ut  t\  carnali  dilcclione  distingucret  ,addidit. 
Sicut  dilexi  vos.  Et  mox  :  Dttectio  isla  nos  inno- 
vat,  ut  simus  homincs  novi,  licvredcs  Tcstamenli 
novi,  cantalores  cantici  novi  facit,  et  colligit  po- 
pulum  novum.  IIoc  spectans  S.  Greg.  hom.  32,  in 
Evangel.  Quia,  inquit,  Dominus  ac  redcmptor 
noster  novtts  homo  vcnit  in  mttndttm,nova  pro3- 
cepta  dedit  mundo  :  vitcp.  cnim  nostrce  velcri  in  vi- 
tiis  enutritce  contrarietalcm  opposuit  novitatis 
vita?,  pula  concupisccntice  charilalcm,  amori 
sui  amorem  Dei  el  proximi. 

Scxto,  Maldon.  novum  exponit  excellens  et 
preestanlissimum,  quia  caetcris  omnibus  man- 
datis  hoc  dilectionis  prceceplum  esl  suhiimius, 
excellenlius,  utilius,  magisque  neccssarium , 
sic  dicilur  psal.  95,  1,  et  98.  1.  Cantale  Domino 
canticum  novum,  id  est  proestans,  eximium  , 
egregium  :  egregittm  cnim  dicitur  quasi  e  grege 
selectum  :  hinc  viclimrc  vocabaulur  egregiac, 
quasi  e  gregc  selectae,  juxta  illud^ineid.  6. 


Lectas  de  morc  bidentes  : 

eximium,quod  quasi  singulareeximaturegrcge 
caclerorum,  ideoquc  ranim  et  novum. 

Huc  pcrlinel  illud  aliorum,  novum,  inquiunt, 
idest  postremum;quia  bocmandalum  ukimum 
suis  dedit  Cliristus  jam  iturus  ad  mortem  :  non 
quod  novum  signiiicet  postremum,  sed  quia 
postremum  respectu  priorum  jam  visorum  au- 
ditorumct  praeteritorum,  ideoque  veterum,  vi- 
deatur  novum.  A  novo  enim  in  superlaiivo  fit 
novissimus,  id  esl  ultimus,  postremus  ;  eo  quod 
quae  recenter  fiuiit,  ultimum  locum  habeant. 
Sic  liomines  novi  vocaniur,  qtiorum  nulli  ma- 
jores  clari  fucre,  sed  ipsi  pcr  svipsos  clari  csse 
incipiunt,  quaralionc  Cicero  Romre  vocatusest 
Iwmo  novus.  Sensus  est,  q.  d.  Mandalum  nunc 
vobis  do,  quod  hucusque  nondtim  dedi ,  sed  in 
hunc  extremum  discessum  reservavi,  nunc 
primo  hoc  mandatum  vobis  trado,  ideoque  no- 
vum  appello  :  bucusque  enim  hoc  mandatum 
talibus  verhisexpressum  discipuli  a  Cbristonon 
audierant.  Ila  Sebast.  Darradius,  qui  etaddit: 
Praelerea  dicilur  novum ,  qnia  volebat  Cbristus 
tunc  illos  noviter  incipere  illud  observare:  si- 
cut  si  palcr  hliis  mandatum   traderet,    quod 


S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

vcllel  noviter  filios  dcinceps  exequi,  rccte  dice- 
retur  mandatum  novum.  Et  Franc.  Lncas.  Do, 
inquit,  mandalum  novum  qiiod  hucusque  non 
dedi,  sed  in  babitum  rescrvavi,  quo  tenacius 
inhcereret  memoriae  omnium  vestrum,  quod 
pro  meo,  hoc  est  mibi  proprio  mandato  liabco, 
ut  quod  prae  omnibus  aliis  vobis  commenda- 
tum,  inculcatum  et  observatam  velim,  quale 
nullus,  unquam  suis  discipulis  dedit,  lcne, 
adeoquc  suave  mandatum.  Est  ergo  novnm, 
lum  qtiia  nove  in  ultima  ccena  a  Cbristo  datum, 
tum  quia  Christi  proprium,  ut  ait  S.  Pasil.  de 
Baplismo  c.  uli.  tum  quia  singulari  est  sludio 
ab  ipso  commendatnm. 

Scptitno,  novum  ralionc  effectus,  quia  novo» 
edit  effectus,  pnta  nova  opera  hcroica,  eta  st^- 
culo  inattdila,  qualia  fticrunlS.  Pauli  et  caelero- 
rum  Aposlolorum,  qui  nova  cosleslique  vita, 
nova  doclrina,  novis  miraculis,  novis  elinau- 
ditis  laboribus  ct  perseculionihus ;  nova  alacri- 
tate,  ardore  ctspirilu  orhem  suhegcrunt  Chris- 
lo.  An  non  nova  charilas  fuit  S.  Pauli,  qui 
optabat  essc  analhema  pro  fratribus  ?  S.  Pau- 
lini,  qui  se  in  servum  tradidit  'Wandalis,  pro 
filio  viduac  redimendo  ?  S.  Dominici,  S.  Fean- 
cisci,S.  Ignatii,  qui  se et  suos  saluti  animarum 
consecrarunt?  S.  Franc.  Xaverii,  qui  ad  extre- 
mos  Japones,  Sinas  et  Indos  tantis  sudoribus, 
oequc  ac  ardoribus  perrexil,  ut  cos  ad  Christum 
convertcrct  ?  B.  Jacoponi,  qui  optabalet  orabat 
omnia  omnium  damnatorum  tormenta  subire,ut 
eos  illiseximerel,  omnesque  salvarct,  si  Deo  id 
placuissct. 

Octavo,  novumaU  S.  Thomas,  quia  charitas  ad 
novum  Teslamentum  perlinct,  et  Lyranus,nov»m 
dicitur,  inquit,  quia  novum  Tesiamentum  dis- 
linguit  a  veteri ;  velus  enim  fuit  limoris  ct  ser- 
vorum,  novum  est  amoris   et  filiorum.   Unde 
subdit  Chrislus  :  In  lioc  cognosccnt  omnes  quod 
discipuli  mci  eslis;   si  dilectioncm  habucrilis  ad 
invicem,  uhi  S.  Cyrill.  Facies ,  inquit,  ct  imago 
Chrisli  nobis  inscutpla,  quasiii  cssc  cognoscimur, 
charitatis  gloria  cst.  Ilinc  illudCant.  2.  [\.   Ordi- 
navit  in  me  charilalem.  Alii  ex  Hcbraeo  vcrlunt , 
vexillum  ejtts  super  me  amor.  Et  Cant.  8,  6.  Pone 
me  ttt  signacutum  sttper  cor  tuum,  ut  signaculum 
sttper  brachium  luiim  :  qttia  fortis  est  ttl  mors  dilec- 
tio ,  dura  sicut  inferntts  mnulalio ;  lampades  ejus , 
lampades  ignis  alque  flammarum.  Aqua  multa  non 
potuerunt  cxlinguerc  charilalem,  nec  flumina  ob- 
rttent  illam.  Si  dederit  Iwmo  omnemstibstantiaxn  do- 
vuts  sua;  pro  dilectione ,  qitasi  nihil  despiciet  eam. 
Talis  fuit  dilectio  primorum  Christianorum  : 
Mutlitudinis   enim  credentium  crat  cor  unum  et 
anima  ttna,  eranlque  illis  omnia  communia.  Ac- 
lor.  U.  32.  vide  ibi  dicla.   Unde  Tertull.  in  Apo- 
log.  ait  Ethnicos  de  Chrislianis  diccre  solitos  : 
Videteut  invicem  se  diligant,  et  ut  pro  allerutro 
mori  sint  parati.  Additque  Chrislianos  sc  invicem 
vocasse  fralres,  ulpole  qtti  iinum  Dettm  Palrem 
agnoverunt ,  qui  iinum  spiritttm  biberunt  sanctila- 
tis  ,  qui  de  uno  utero  ignoranlia?  cjitsdem  ad  eam- 
dcm  tucem  cxpaverint  veritatis,  clc.Idem  ex  sub- 
slanlia  familiari  fralrcs  sumtis ,  qiue  penes  vos 
dirimil  fraternitatem.  Itaque  qttia  animo  anima- 
qtte  miscemur ,  nihil  de  rci  communicalione  du- 
bilamus  :  omnia  indiscreta  sunt  apud  nos  pratcr 
uxores. 

QlIOD  VEMJM  EST,  ET  IN  IPSO  ET   IX  VOBIS.  ]  PrO- 

nomen  6  id  est,  quod,  cum  sit  neutrum,  non  po- 
tesl  rcfcrre  mandatum,  eo  quodgracce  sit  t^o)r,i 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


841 


fcmininum.  Quarc  tcchnicc  vel  subslantivc  su- 
mitur.  q.  d.  Qtiod,  id  cst,  qiuc  res  vcra  cst  in 
ipso,  id  cst,  inseipsa,  quia  mandalum  hoc  di- 
leclionis  cum  sil  juris  nalurae,  iu  scipso  corlis- 
gimum  ct  vcrissimiun  cst ,  aeque  ac  autiquissi- 
niiiiu,  licct  quoad  praxin  cl  exccutionem  sit 
novuni.  Idcm  verum  esl  invobis,  quia  vos  ilhul 
ipsuni  cuni  nova  vila  in  Christo  complexi  estis. 
Ha  S.  Augustiii.  Junilius  et  OEcumen.  Ilocsensu 
to  in  ipso  peferllir  ad  mandalum.  Mclitis  alii  rc- 
ferunt  ad  Christum  :  licet  enim  eum  non  nominet 
hic  tamcn  ciun  nominavit  v.  1,  2,  3,  h  et  seq. 
Cor  cniin  S.  Joannis  plenum  crat  Cliristo,  ut, 
cum  ipsttm  noininal,  non  alium  intclligat  quam 
Chrisliun,  ulpote  amoieni  suum,  quo  plenum 
erat  os  cjus  a-que  ac  cor,  undo  simili  inodo  ait 
Magdalena  Chrislo,  quem  putabaihortiilanum: 
Domine  ,  si  lu  siislulisli  cttm.  Joan.  20,  v.  15. 
Quein  '.'  uliqiic  Christum  :  proeter  cum  enim 
aliud  noii  cogitabat,  aliud  non  quaerebat,  aliud 
non  ainahal  Magdalena.  Tola  enim  absorpla  in 
Christo,  pulahat  omnes  ihi  hahere  cor,uhi  ipsa 
hahehat  suum.  llce  sunt  phrascs  amaniium, 
quas  proinde  usurpat  sponsa  in  Canlicis.  Ila 
S.  Ilieron.  qui  proindelib.  2.  contraJovin.  legit: 
Mandaltim  novttm  scripsi  vobis ,  qttod  est  verissi- 
vium  et  in  Cltfislo  cl  in  nobis.  Nonnulli  enim  co- 
dices  legunt  ,y/u*  ,  id  est,  nobis  :  Noster  lamen 
cum  aliis  plcrisque  !egitu/tu>:  id  est,  vobis ,  sed 
eodem  rcdit  scnsus.  Jam  aliqui  exponunt,  q.  d. 
Hoc  niandatum  chariiatis  est  res  quaj  facit  vos 
tam  vere  csse  in  Chrislo.,  quam  estis  in  vohis 
ipsis. 

Secundo  ct  planius,  q.  d.  Qtiod,  id  cst,  qua?. 
res.puta  novum  hoc  dilectionis  mandatum  lo- 
cum  hahet  tam  in  Chrislo,  quam  in  vohis,  tum 
quia  mandatum  esl,  tum  quia  praclicatum  ct 
cxectuioni  dalum  :  quia,  sicul Christus  ut  captit 
Ecclesise  summe  amat  Chrislianos,  quasi  mem- 
bra  sua,  ila  ipsi  se  invicem  summe  ut  com- 
mcmhia  amare  dchcnl  (  ac  rcipsa  amanl)  atquo 
Chrislum  in  hoc  amorc  imilari,  ut  sicut  ipse 
mandalo  Palris  nostro  sc  tottim  impendit  anm- 
ri ,  ita  et  nos  vicissim  lotos  amori  Dei,  Christi 
et  Chrislianortun  impcndamus.  Rationem  suhdit. 

Qui.v  TENEBIUE  (ignorantise,  concupiscenlioe, 
pcccatorum,  aeque  ac  umhrarum,  timoris  ct 
cajremoniarum    vetcris  Tcstamenti )   tuansif.- 

RU.NT    :    ET    VEIlUM    I.UMEN  J VM  1.1'CET.  ]  SyrilS  ,  ill- 

cipit  apparcre  :  pnla  lumcn  Evangolii,  fidci , 
graliae,  amoris  ,  omnisque  sanclilalis.  Simili 
Uiodo  ait  Paultis  :  ISox  prmccssit,  dics  antcm  ap- 
propinqttavit.  Roman.  13, 12.  Et:  Eramusaliqtiando 
tenebne,  nttnc  atttcm  la.v  iit  Domino,  Ephes  5,  G, 
vide  ihi  dicla.  Hoc  vocatur  lumen  vcrum,  id  est 
perfectum,  plenum,  divinum.  Sic  Joannes  de 
Chrislo  ail :  Erat  tux  vera,  id  est  perfccla,  el  es- 
sentialis,  Joan.  1.  9.  Ego  sttm  vilis  vera,  id  est, 
perfccta,  dans  vintim  divhium,  Joan.  15,  1.  Sic 
Eucharistia  vocatur  panis  vcrtts,  id  csl  perfec- 
tus,  plcnc  cihans  et  salians,  Joan.  6.  55. 

Hiijus  rci  symholo,  himinis  hujus  solctlucifer 
Christus  Donnnus,  incarnatus  est  in  aequinoctio 
vcrno,  pula  die  25  Martii,  ul  significarclur  euin 
ahacta  caligine  judaismi  et  genlilismi  invn  - 
turum  vcratn  lticcm  Evangelii  el  christianismi, 
uti  advertitS.  Chrysost.  hom.  dc  S.  Joan.  Bapt. 
Eadem  dccausa  natus  csi  Christus  in  solstilio  hi- 
berno;cum  incipiunt  crescere  lu\  etdies,  uti 
annotavil  S.  August.  serm.  22  deTemp. 

9.  Qui  dicit  se  is  luce  esse  ( Evaugclii,  fidci, 


gratiae  et  charilatis  Chrisli),  et  fratrf.m  suuu 
odit,  menlilur  se  esse  in  lucc.  Unde  S.  Cyprian. 
1.  3.  conlra  Judaeos  c.  3.  legitvel  potius  inter- 
pretandosupplot ,  mendax  cst,  qttia  in  TE.vEnsis 
est  ]  ignoranthe  sallem  practicae  ,  irae,  odii, 
concupisccnfKcct  pcccalorum  ;  quihus  excaeca- 
tus  non  vith-tipiantum  malnmsit  odium,  quam 
Deo,  qui  est  lux  charitatis ,  exosum,  quanlas 
stragcs  afferat,  quanta  sibi  damna  conciliet , 
quaula  gchennae  tormenla  accersat.  Ipso  sce- 
lcrc  caicatas  est ,  vadit  ncscicns  in  gehennam  ig- 
7iis,  ct  pra?ccps  fcrlur  in  pcenam ,  ait  S.  Clirys. 
homil.  de  Erudit.  disciplinae.  Vere  dixitSapiens  : 
Error  el  lencbrce  peccatoribus  concrcata  sunt,  Ec- 
cles.  11,  v.  16. 

Prceclare  S.  Cyprianus  de  Zelo  et  livore  :  Si 
Iwmo  iucis,  ait,  csse  ccepisti ,  quai  sunt  Christi 
gcrc  :  quia  lux  cl  dies  Cltrisltts  est.  Ottid  in  Zeli 
tcnebras  ruis? Ouid  te  nubilo  livoris  involvis?  Quid 
invidicc  c&citale  omnc  pacis  et  cltaritr.tis  lumen 
extinguis?  Qttid  ad  diabolum  cui  renunliaveras 
redis?  Quid  Cain  similis  exislis?  Rursuin  :  Qui 
odit  fralrem  in  tenebris  cst ,  scilicct  gehennae  et 
infcrni,  lum  quia  co  tendil,  lum  quia  daemon 
eum  possidet.  Audi  S.  Basil.  homil.  de  Ira  :  Sicut. 
ait ,  qui  cltaritatcm  liabet  ,  Deum  in  se  Itabet ;  ita 
qtti  odium  ct  iram  Itabet ,  dmmonem  in  se  continet. 
Et  ilerum:  llabctis,  inquit,  iram  dccmonem  pes- 
simttm  vestris  animabtts  innalum,  ct  S.  Chrysost. 
iram  voliinlarium  dcemoncm  appellat.  In  irato 
ergo-quasi  in  orco  conlcmplari  licet  Cerberuni 
tricipitem,  Mega^ram ,  AleclO  et  alias  Furias. 
Sencca  lih.  2  de  Ira  :  Qualia,  ait,  Poetm  inferna 
monslra  ftnxcrunt  saccincla  serpentibtts,  ct  igneo 
flalu  quales  ad  bclla  excitanda,  pacemque  lace- 
randam  tetcrrima;  inferi  exeunt  furix ,  qtialem 
Cerbcrum  tricipitem  flammas  vomentem,  talem 
nobis  iram  ftgtircmus. 

Usque  Ai)nuc,]uso|iic  ad  hoctcmpus  quo  bap  - 
tizatus  est,  ct  Chrislianus,  q.  d.  Haptismus  lic-t 
sit  illuminatio,  tamcn  has  odii  tonebras  depel- 
lere  ncquit,  si  adhuc  voluntariae  sint,  atit  bap- 
tismum  sequantur,  ita  S.  Augustinus,  Beda  ct 
Ilugo. 

10.  Qur  rjaiGir  Fn.vTREM  sitm  ,  rv  j.vmine  ma- 
^et,]  fidei  et  amoris  Christiani.  Est  antithesis 
v.  prrcced. 

Et  snvND.vr.UM.]  Scandali  etymon  dat  S.  Hier. 
in  c.  15.  Matlh.  Quia  crebro  tcritttr ,  inqnit.nt 
Ecclesiasticis  Scriptttris  scandalum ,  breviter  dica- 
mtts  qtiid  signiftcct -xpoc/oyuu  et  cxxj3?./ov.  Xosoffendt 
culum,  velruinam  ct  impactionem  pedis  posstanus 
diccre  :  dcrivant  a  szz^u  sive  «w,  id  est  ctatt- 
dico,  qttod  cogat  claudicare  pedibus  objectumof- 
fendiculum  :  aut,  ut  atiis  placet ,  szavoaJov  lignum 
cstcurvum  quo  sustinetur  decipula  vel  tendicula ; 
et  in  quod  animal,  dum  impingit ,  in  stti  ipsius  rai- 
nam  evcrtit  decipttlam ,  aut  poslremo  impedimcn- 
tttm  insidiosc  positum  in  via,  ut  transicns  of- 
fcndnt. 

Etsc.vnd.vi.um  rx  fonov  fst.]  q.  d.  Qui  diligit. 
nusquam  offendit ,  nusquam  impingit.  Seanda- 
lum  ergo,  id  est,  offensio  vel  offeiHliculum  rn 
eo  non  est,  sive  aclivuni,  ut  ait  S.  Augustinus, 
sive  passivum,  ut  ait  Glossa  :  diligens  cniui 
nulla  re,  nulla  injuria,  nullis  moribus  offendil 
vel  offcndilur;  qnia  cltaritas  paticnsest ,  benignn 
est,  elc.  non  irritatttr ,  non  cogitat  malum,  elc. 
omnia  sttffert ,  omnia  credit ,  omnia  sustinel , 
1.  Corinth.  13,  v.  U.  Hoc  est  quod  ait  Sa|)i«ns 
Proverb.  15,  19.  Vitvjustorum  absque  offendiculo. 


852  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST. 

Et  Psaltes  psal.  118,  165.  Pax  multa  diligentibus 
legem  tuam ,  et  non  est  itlis  scandatum.  Dicnnt 
enim  sibi :  Oflendit  me  frnter,  ira  niihi  suggerit 
eum  meum  esse  inimicum,  qui  id  fecerit  ex 
mel  odio  el  contemplu.  Atfalsoid  suggeril,  non 
credo  ira?,  quia  odiocaeca  est,  suspicax  etmen- 
dax  :  sed  esto  vera  esset,  verumque  diceret,  num 
idcirco  deseram  charitatem  ,  deseram  lotbonos, 
deseram  Deum  et  Chrislum?  Absit  :  vincam  in 
bono  malum,  sequar  Cbristum,  ostendam  quam 
diligam  fraternitalem,  quam  amem  Deum :  pug- 
nabo  non  conlra  fratrem,  qui  me  laesit,  sed 
contra  fratris  morbum  :  iram  ejus  et  malevo- 
lentiam  charilatis  fluminibus  obruam  et  extin- 
guam. 

Audi  S.  Augustinum  :  Quisunt,  inquit,  qui 
patiuntur  scandalum,  aut  faciunt?  qui  scandaii- 
zantur  in  Christo  et  in  Ecclesia :  qui  in  Christo 
scandalizantur ,  tanquam  d  sole  uruntur;  qui  in 
Ecclesia,  tanquam  d  luna.  Dicil  autem  psalmus  : 
Per  diem  sol  non  uret  te,  neque  tuiia  per  noclem, 
id  est,  si  lenueris  cliaritatem,  nec  in  Chrislo  scan- 
dalum  patieris ,  nec  in  Ecclesia;  nec  Christumre- 
linques,  nec  Ecclesiam.  Idem  serm.  59  de  Temp. 
Plus  diligendi  sunt  inimici,  quam  amici  :  qui  enim 
inimici  sunt  corpori  adversantur,  et  animce  prce- 
parant  ceterna  prcemia;  quia  qui  carnalia  nostra 
et  terrena  rapiunt ,  ccclestianobis  et  spiritualia 
congregant.  Nonne  magis  diligendus  est  qdttm 
odiendus  qui  nobis  dat  ceternas  opes?  Amici  vero 
carnis  nostrce  nobis  suavia  suadere  contendunt, 
quce  animce  noslrce  prceparant  ceternam  mortem. 

Et  in  eamdem  sententiam  Basil.  in  Reg.  bre- 
vior.  reg.  176.  Quid,  inquit,  est  quod  ab  amico 
magnum  adeobeneftcium  possit  proficisci,  quanlum 
est  illud  quod  ab  inimicis  nobis  datur ,  quorum 
opera  fit  ut  beatitudinem  illam  assequamur,  de  qua 
Dominus  dicit :  Beati  estis  cum  vos  oderint  homi- 
nes,  et  persecuti  vos  fuerint,  etdixerint  omne  ma- 
lum  adversum  vos  mentientes  propler  me.  Rursum 
S.  Aug.  serm.  61  de  Temp.  Tot,  ait,vfW,  totmu- 
lieres,  clerici,  pueri;  tantce  et  tam  delicatce  puel- 
lce,  flammas  et  ignes  et  bestias  cequanimiter  per- 
tulerunt,  et  nos  hominum  convicia  dicimtts  tolerare 
non  posse.  Unde  nescio  qua  fronte ,  vel  qua  con- 
scientia  cum  omnibus  Sanctis  partem  in  ceterna 
heatiludine  habere  desideramus,  quorum  exempla 
sequi  in  rebus  minimis  non  acquiescimus. 

11.    QUI    AUTEM   ODIT   FRATHEM    SUUM,  IN  TENE- 

bris  est.  ]  Non  potest  in  lumine  Christi  esse,  et  ad 
Christum  pertinere,  ait  OEcumen.  qui  eum  pro 
quo  Christus  mortuus  est  odit.  S.  Joannes  more 
suo  idem  repetit  et  inculcat. 

Et  nescit  quo  eat.]  It  enim,  aitS.  Cyprian.  de 
Zelo  et  livore,  nescius  in  gehennam,  ignarus  et 
ccecus  prcccipilatur  in  pcenam ,  recedens  scilicet  d 
Cliristi  lumine  monenlis  et  dicenlis  :  Ego  su?n  tux 
mundi;  qui  me  secutus  fuerit  non  a?nbulabit  i?i 
tenebris ,  sed  habebit  lumen  vitce.  Vere  auctor  Im- 
perfect.  humil.  13.  Odiu?n,  ait,  spiritus  estlene- 
brarum,  et  ubicumque  insederit,  sordidat  putchri- 
tudinem  sanctitatis.  Additque  :  Cu??i  ?nundus  iste 
scandalis  plenus  sit,  si  amicos  tantum  votueri?nus 
dilige?-e,  non  poterimus  invenire  quod  dttigamus. 
Hocest  quod  ait  Sapiens  Proverb.  h,  19.  Via  im~ 
piorum  tenebrosa,nesciunt  ubi  corruant.  Et  So- 
phon.  1,  17.  Ambulabunt  ut  cceci,  quia  Do?nino 
peccaverunt.  Et  Isaiee  cap.  59,  10.  eorum  perso- 
nam  et  sensa  exprimens  :  Palpavimus,  inquit, 
sicut  cceci  parietem,  et  quasi  absqueocutis  attrec- 


JOANNIS.  Cap.  II. 

tavi??ius  :  impegimus  meridic  quasi  in  tenebris ,  in 
caliginosis  quasi  morlui. 

Sane  nullum  vitium  ila  rationem  excaeciii , 
atque  ira,  invidia  ,  odium  ;  bccc  enimfaciuutho- 
minem  non  sapere,  sedfurcrc,  ut  videatur  esse 
non  homo,  sed  furia  faces  inferni  vomens , 
juxla  illud  Virgil.  10  ^Eneid. 


His  agitur  furiis,  rotoque  ardentis  ab  ore  , 
Scintillse  absistunt,  oculis  micat  acribus  ignis. 

Idem  3.  Georg. 


In  furias  ignemquc  ruunt,  amor  omnibus  idem. 
Tempore  non  alio  catulorum  oblita  leaena 
Sajvior  erravit  campis,  nec  funera  vulgo 
Tam  multa  informes  ursi  stragemque  dederc. 

Unde  Seneca  lib.  1  de  Ira.  c.  1.  lram  definit  esse 
brevem  insaniam.  Et  Cicero  Tuscul.  U,  nihit,  ait, 
csse  similius  i?isanice,  qua??i  ira?n,  qua?n  be?ie  En- 
nius  dixit  tnitium  insa?iice,  ac  S.  Cbrys.  hom.  hl, 
in  Joan.  biter  iram  et  insaniam,  in.quit,  nihit 
dijfert,  juxta  illud  :  Ira  furor  brevis  est. 

Porro  adeo  cseca  est  ira  et  odium,  ut  hasce 
suas  furias  furore  caecata  non  videat ,  imo  non 
furias,  sed  justasvindicias  eestimet,  utnon  odio, 
sed  ratione  se  agi  censeat;  ut  culpam  omnem 
non  sibi  laedenti,  seda  se  lceso  ascribat.  Reprae- 
sentat  idipsum  lepide,  Seneca  epist.  51,  in  Har- 
paste  uxoris  suae  ancilla,  sedcreca  etfatua,  quae 
cum  incaecitatemincidisset,  hegabat  se  ciecam, 
culpamque  non  videndi  conferebat  in  domum, 
dicens  eam  esse  tenebrosam:unde  exilla  etluci, 
et  in  aliam  dcduci  postulabat.  IIoc,  inquit,  quod 
in  itla  videmtts,  nobis  accidere  liqueat  libi :  nemo 
se  avarum  esse  intettigit,  nemo  cupidum  ;  cceci  ta- 
men  ducem  qucerttnt ;  nos  sine  duce  erramus ,  ct 
dicimus  :  Non  ego  ambitiosus  sum,  sed  nemo  aliler 
Romce  potest  vivere  :  non  ego  somptuostts ,  sed  urbs 
ipsa  magnas  impensas  exigit.  Non  est  meum  vi- 
tium,  quodiracundus  sttm,  quod  nondum  constitui 
certum  genus  vitce,  adotescenlia  hcec  facit.  Quid 
nos  decipimus?  non  est  extrinsecus  matum  nos- 
trttm,  intra  nos  est ,  in  visceribus  ipsis  sedet.  Et 
icleo  difficutter  ad  sanitatem  pervenimtts ,  quia 
nos  cegrotare  nescimus.  Democritus  Philoso- 
phus  excaecavitse  splendore  solis,  ut  non  vide- 
ret  malorum  felicitatem  :  ita  invidi  el  odio  lividi, 
Jivore  excaecantseipsos  ,  ne  videant  aemulorum 
prosperitatem.  AudiLaertium  apud  Gell.  lib.  10, 
cap.  17. 

Democritus  effodere  ut  possct  splendore  xreo,  radiis 

Solis  aciem  effodit  luminis,  malis  bene 

Esse  ne  videret  civibus  :  sic  ego 

Fulgenti  splendore  in  pecuniam  volo 

Lucificare  exitium  aetati  meae, 

Ne  in  re  bona  videam  esse  nequam  filium. 

12.  Scribo  vobis  ,  filioli.  ]  Descendit  S.  Joan. 
a  tbesi  ad  hypotbesin.a  genere  ad  speciem. 
Quae  enim  de  Dei  cognitione  etdilectione  com- 
mendavit  omnibus  Cbristianis  in  genere,  hic 
eadem  singulis  eorum  gradibus  et  statibus  com- 
mendat.  Distinguit  autem  eos  in  tres  gradus  et 
classes,  juxta  tres  eorum  cetates,  scilicet  in 
pueros,  juvenes  et  senes.  Pueros  vocat  fttiolos  el 
infantes  : \uvencs  vocat  adolescentes :  senes  vocat 
patres.  Hiscc  sigillalim  gralulatur  donum  cbris- 
tianismi,  quod  scilicet  per  illud  Deum  agnos- 
cant,  colant  et  diligant,  ac  gratulando  tacile 
hortatur,  utineodem  perseverentetproficiant. 
Triplici  autcm  hoc  aetalis  gradu  ( tripljccm  Chris- 


Sbl 

non    libeat.  Quartam 

jam  idipsum  multo  firmius  ordinatiusque  facien- 

ct   emicantem  in  virum   perfectum,  alque 


COMMENTAIUA  IN  1.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 
tianorum  in  virtutc  gradum ,  et  quasi  netatem  re-  omnes  concedant,  peccare 
praesenlat;  pueri  enim  repraesentanl  incipientes 
etneophytos,  juvenes  repraesentanl  prolicien- 
tes,  senes  perfectos.  Quo  tacite  innuitS.  Joan. 
Christianos  virtute,  aeque  ac  aelale  debere  cres- 
cere  et  proficere,  ut  Christum  imitentur,  de  quo 
scribit  S.  Lucas  c.  2.  52.  Jesus  proficiebat  sapientia 
et  Ktate,  el  gratia  apud  Deum  et  liomines,  ila  Cle- 
mens,OEcum.  Dionys.  Gagneius.Cajet.  etCathar. 
licet  S.  Aug.  aliler  sentiat,  nimirum  haec  tria  ad 
cosdem  pertinere ,  puta  singulos  Christianos 
vocari  filiolos,  quia  baptismo  renati  sunt,  et 
palres,  quia  Christuni  patrem  et  antiquum  die- 
rum  agnoscunt,  et  adolescentes  sive  juvenes, 
quia  fortes  sunt  et  validi  :  In  /iliis,  inquitj  sig- 
nificalur  nativitas,  in  patribus  antiquitas,  injuve- 
nibus  fortitudo.  Sed  prius  quod  dixi,  uti  simpli- 
cius  ,  ita  germanius  videtur.  Primis  ergo  puta 
pueris,  dicit  Joannes  :  Filioli  recenter  in  mundo 
nali ,  esque  ac  baptismo  renali,  gaudele,  gratu- 
lainini  vobis,  et  Deo  gratias  agiie,  illumque  di- 
ligite  et  colite  :  quoniam  remittuntur,  id  esl, 
baplismoremissasunt,etsi  quae  deinceps  com- 
niittalis,  remittentur  per  pcenitentiam,  vobis 
peccala  vestra,  in  quae  puerilis  tclas,  ulpote  de- 
bilis  ct  fragilis,  parvaeque  mentis,  judicii  el 
animi,  prona  et  proclivis  vslpropternomen  ejus, 
pula  Christi,  uli  dixi  v.  8.  Nomen  Christi  meto- 
nymice  vocat  vel  ipsum  Christuni  quem  crebro, 
nominare  et  invocaredebemus,  vel  ipsam  invo- 
cationem  nominis  Christi.  q.  d.  Propter  nomcn 
Christi  professum  et  invocatum  :  vel  auctorita- 
tem  et  potestatem  Christi;  banc  enim  significat 
nomen,  et  hac  remittunturpeccala  per  graliam 
ct  mcrita  Christi. 

Moral.  docet  hic  S.  Joannes,  magnam  educa- 
tionis  et  institutionis  puerorum  habendam  csse 
curam ,  uli  ipse  se  haberc  osteridit  excmplo 
pueri,  quem  Kpiscopo  commcndavit,  quod  re- 
ecnsui  in  Pro<cmio  :  a  pueritia  enim  pendet  tota 
hominis  vitaeque  deinceps  conformalio.  Quod 
enim  pueri  discimus ,  hoc  relinemus  viri : 


tenii 

aptam  et  idoneam  omnibus  etiam  persecutionibus 
et  mundi  hujus  tempestatibus,  ac  fluclibus  susli- 
nendis  atque  frangendis.  Quintam  pacatam  atque 
ex  omniparte  tranquiltam ,  viventem  in  opibus  et 
abundantia  incommutabilis  regni ,  summaj  atque 
ineffabilis  sapientice.  Sextam  omnimodx  mutationis 
in  ceternam  vilam ,  et  usque  ad  totam  oblivionem 
vitce  temporalis  transeuntem  in  perfectam  formam, 
quos  facta  est  ad  imaginem  et  similitudinem  Dei. 
Septima  enim  jam  quies  ceterna  est,  et  nullis 
a?latibus  distiguenda  beatitudo  perpetua.  Ul  enim 
finis  veleris  liominis  mors  est ,  sic  finis  novihominis 
vita  oeterna.  Ille  namque  homo  peccati  est,  iste 
juslitiai. 

13.  ScniBO  vonis,  patres,  quoniam  cognovistis 
eum  qui  ab  initio  est.  ]  A  filiis  transit  ad  patres. 
id  est,  grandaevos  et  senes  :  hi  gloriari  solent 
se  multa  vidisse  et  expertos  esse,  juxla  illud 
Job  12.  12.  In  antiquis  est  sapientia,  et  in  mutto 
tempore  prudentia.  His  proinde  antiquis  accom- 
mode  ad  suum  genium  gratulaiur  S.  Joannes, 
quod  cognoverint  antiquum  dierum,  pnta 
Deum,  qui  ab  inilio ,  hoc  est  ab  aeterno  est.  Nam 
ut  ait  S.  Aug.  Novus  est  Chrislus  in  carne ,  sed  an- 
tiquus  in  divinitate,  qui  et  addit :  Mementote  vos 
patres  esse  :  Si  obliviscamini  eum  qui  a  principio 
est,  perdidistis  paternitatem. 

SCniBOVOBIS,  ADOLESCENTES  ,  QUONIAM  VICISTIS 

malignum.  ]  Ab  utraque  aetate  extrema  ,  scilicet 
puerili  et  senili,  transit  ad  mediam  ,  puta  ado- 
lescentiam.  HaBC  gloriatur  in  viribus,  gaudetque 
luctis  et  pugnis,  in  quibus  suum  roburexerat 
et  ostentet  :  haec  etiam  ob  sanguinis  fepvorem 
abundat  concupiscentiis  ,  quas  daemon  accen- 
dit  cum  quibus  et  assidue  luctandum  est.  Ado- 
lescentibus  ergo  gratulatur  quod  vicerint  ma- 
lignum  ,  puta  daemonem  cum  suis  quas 
suscitat  concupiscentiis.  Loquilur  cnim  adoles- 
centibus  Christianis  christiane  vivenlibus,  qui 
per  Christi  gratiam  tcntationes  fortiter  illo  aevo 
superabant  :  quales  fuere  virgines  ( sub  adoles- 
centibus  enim  utrumque  sexum  ,  puta  adoles- 
centulas  quoque  inlelligit )  quae  protracta»  ad 
lupanar  fortiter  pro  virginitate  decertarunl , 
ideoque  illoesae  et  intactae  pcne  omnes  a  Deo  per 
miraculum  conservatae  sunt ,  uli  fuit  S.  Agnes.. 
S.  Lucia  ,  S.   Agatha  ,  et  aliee  innnmerae.  Talis 


Quo  scmel  est  imbuta  rccens  scrvabit  odorem 
Tcsta  diu. 

ait  Horat.  Hac  de  causa  S.  Ignalius  fundator  So- 

i-ietatis  nostrae ,  ineascholas  instituit,inquibus 

piuii  cum  lilteris  pielatem  probosque  morcs 

imbiberent  :  e  quibus  quanta  in  Ecclesiam  uni- 

versam  commoda  redundent,  cxperientiadocet, 

vide  Ribadeneiram  fuse  de  puerorum  institu- 

tione  et  scholarum  commodis  disserentem  1.  3. 

ViUT  S.  Ignatii  c.  1h,  ubi  non  solum  ex  Scriptura,     ligatus  inter  rosas  et 

Palribus  el  Conciliis,  sed  cl  ex  Platone,  Aristol. 

Xenophon.  Cicerone,  Plularcho,  Quintil.  aliisqiie 

Philosophis  idipsum  confirmat. 

Mystice.  Audi  S.  August.  Myslicas  septem  viri 
justi  ietates  describentem  lib.  de  Vera  relig.  c.  26. 
Iste,  ait,  dicitur  novus  homo,  et  intcrior  et  cee- 
lcstis,  hubcns  et  ipse  proporlione  non  annis,scd 
proscctibus  distinctas  quasdam  spiritales  cetates 
sttas.  Primam  in  ubcribus  tttitis  historix ,  quaj  nu- 
tril  c.vnnplis.  Sccundam  jam  oblivisccntem  huma- 
na ,  ct  ad  divina  tcndcntcm  ,  inqua  non  auctori- 
talis  httmaiKV  sinu  continctttr,  scd  ad  summam 
incommutabilcm  lcgcm  passibus  rationis  innititur. 
1'crtiam  jam  fidcnlioirm  el  carnalem  appctitum 
rationis  roborc  maritantem ,  gaudcntcmquc  in- 
trinsecus  in  quadam  dulccdinc  conjttgati  cum  ani- 
ma  mcnti  copulatur,  ct  vclamento  ptuloris  obnubi- 


tttr,  utjam  rccte  vivcrc  non  cogatur,  scd  cliamsi 


quoque  fuit  adolescens,  qui ,  ut  scribit  S.  Hier. 
in  Vita  S.  Pauli  primi  Eremitoe,  a  persecutorc 

a  speciosa  mereirice 
impudicis  tactibus  sollicitatus  est  ad  scelus. 
Quid  faceret  ,  ait,  milcs  Christi,  et  quo  se  verte- 
ret  ncsciebat ,  qttem  tormenta  non  viceiunt ,  supe- 
rabat  voluptas ,  tandcm  cocitius  inspiratus  praci- 
sam  morsu  linguam  in  osculantis  se  faciem  expuit, 
ac  sic  libidinis  sensum  succedcns  doloris  magnitudo 
superavit,  Haec  fortitudo  et  victoria  suggeritur.i 
Christo ,  unde  ait  Paulus  :  Qui  dat  nobis  viclo- 
riam  pcrChrislum,  l.Corint.  15.  57.  Et  S.  August. 
bic.  Si  malignus ,  ait,  ajuvenibus  vincitttr,  pugnat 
nobiscum  :  pugnat ,  sed  non  cxpugnat ;  quare '.' 
quia  nos  sumus  fortcs  ,  an  quia  illc  cst  fortis  in 
nobis ,  qui  intcr  manus  persequentium  tnflrmus 
inventus  est  ?  Ille  nos  fortes  fecit ,  qui  pcrscquen- 
tibus  non  rcstitit  :  crucifixus  est  enim  ex  infumi- 
tale  ,  sed  vivit  ex  virtutc  Dei. 

l/i.  Scnmo  vonis,  infantes.]  Morc  suo  S.  Joan- 
ncs  redit  in  orhem,  singulisque  aetatibus  repetit 


&bU  COMMENTAMA  1N  I.  EPIS 

quod  dixit ,  sed  aliis  vcrbis ,  ul  id  eis  inculcct. 
Quos  eniin  vers.  12.  vocavit  ts*vi«  ,  id  est  filio- 
Los ,  hic  vocat  ixutSix,  id  est  pueros ,  pueltos , 
quos  Noster  vocat  infanles.  Sic  Job  21.  11.  dici- 
tur  :  Infantes  eorttm  exultant  tusibus  ;  infanles , 
greece  ttzioix,  id  cst ,  pueri  :  nam  infanies  pro- 
prie  ditti ,  uli  f.iri ,  ila  saltare  nequeunt.  Sic 
Plinius  lil).  9.  cap.  8.  ait  delpbinos  geslare  foe- 
tus  in  infantia  ,  id  est,  in  pueritia  ,  ideoque  in- 
firmos.  Et  lib.  22.  cap.  22.  Nec  tunicce ,  ait,  gra- 
tia  ininor  in  cibo  infantis ,  id  esl  parvi ,  el  non- 
duni  adulli ,  boleti.  Sic  Cicero  de  Claris  orat.  ait 
Scipionem  non  fuisseiufantem,  id  est  infacun- 
duin. 

Quomamcognovistis  Patrem.  ]  Dum  didicistis 
Symbolum ,  dicentes  :  Credo  in  Deum  patrem 
omnipotentem. 

Moral.  Pulchre  Catharin.  Incipientium  vila , 
ait ,  est  esse  quoclammodo  sttb  Patre  ,  qui  blandi- 
tiis  ct  paternis  fooeat  complexibus  ,  prohibens 
tantispcr  duriores  tentaliones  ;  postea  ut  crescant 
ac  plenius  erudiantur  tradit  Filio ,  demum  hic  Spi- 
ritui  sancto  conftrmandos  et  perficiendos. 

Post :  Scribo  vobis,  infantes ,  subjiciunt  antiqui 
codices  :  Scribo  vobis,  patres ,  quia  cognovislis 
eum  qui  ab  initio  est.  SuflVagantur  codices  Gra?.ci 
et  Syri  :  adstipulantur  August.  Beda,  Thomas 
et  OEcumen.  Audi  Franc.  Lucam  in  Notat.  hic  : 
Videlur  Itic  versicutus  omissus  fuisse ,  tum  quia 
proxime  prcecedenti  verbis  ac  re  simitlimus  est , 
tum  quia  pauto  anle  idem  prorsus  tectus  est.  Cum 
enim  Apostotus  omni  animum  addidisset  ntali , 
ut  servatoris  aucta  beneftciis  in  Domino  gauderet , 
gloriareturque  cupiens  majori  id  pondere  menles 
penetrare ,  ftxumque  inhcerere ,  iterum  idipsum 
egit.  Et  infanles  quidem  sive  pueri  alqtte  adoles- 
centes  ,  quos  plcrique tibrijuvenes  hic  vocant  [Grai- 
cis  eadem  est  vox  quo3  prius  v&sanmoc)  ab  omnibus 
concorditer  repetttnfur  palrcs ,  sive  senes ,  cttr 
prxlerili sint?  an  qttod  sttfficeret  senes ,  quippe  per 
se  sapientes ,  semel  monuisse?  tma  est  Comptulen- 
sis  edilio  Grceca  (  Regia  namque  eadem  est )  qua? , 
vulgaribus  Latinorumcodicibus  simititer,  omittat. 

SCKIBO    VOBIS,   JUVENES  (  gra?Ce  veavtirzot ,   quos 

vers.  13.  Noster  verlit,  adolescenles)  gaudete, 
gratias  agite  Deo ,  eumque  colite  et  diligile, 

QUONIAM    FORTES    ESTIS     (  graece  isxvsot  ,    id     est, 

viribus  vatidi ) ,  ideoque  vicistis  mamgnum.  ] 
Grajce  tov  jtowjpov,  id  est,  iltum  matignum  anto- 
nomasticc,  pula  principem  et  caput  malig- 
nitatis,  scihcet  diabolum,  q.  d.  ait  August. 
Scribo  vobis,  juvenes,  etiam  atque  etiam  conside- 
rate ,  quia  juvenes  estis  :  pugnate,  ut  vincatis  ; 
vincite,  ut  coronemini ;  humiles  estole,ne  cadatis 
in  pugna  ,  etc.  Et  Rursum  :  Magna  gratice  com- 
mendatio,  fratresmei ,  corda  instruit  humilium , 
ora  obslruil  superborum. 

Et  vekbum  Dei  manet  in  vobis.  ]q.  d.  Custodi- 
tis  Dei  verba  et  praccepta ,  quae  vobis  ego  et  socii 
mei  praedicavimus  ,  et  in  hac  custodia  manelis 
et  perseveratis.  Alii  Verbum  increalum  et  incar- 
natum  accipiunt ,  puta  Christum.  q.  d.  In  Christi 
fide ,  et  amore  persistitis  per  ipsius  gratiam  , 
ideoqueslatis  fortes  et  constanles  contraomnes 
hostium  insultus ,  ac  vincilis  malignum.  Audi 
OEcumen.  Adolescentibus  et  juvenibus ,  qui  ro- 
busti  cum  sint ,  ad  luctam  et  certamina  ins- 
truendi  sunt  victorice  gloriam  attestatus  ,  eos 
generosis  ac  miiitaribus  collocutionibus  indigere 
ostendit.  EtS.  Prosper.  epist.  ad  Demetriad.  quae 
habetur  lib.  2.  epist.  S.  Ambrosii  num.  SS.  Ope- 


T.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

rante ,  inquit,  spiritu  Deijuvatur  arbitrium  ,non 
aaferltir;  hoc  agit  gralia,  ut  votuntas  pcccalo  cor- 
rupta,  vanitatibusebria,  seduclionibus  circumscrip- 
ta,  difficuttalibtts  impeditanon  rcmuneat  in  tanguo- 
ribtts  suis  ,  sed  per  opem  miscranlis  medici  curata 
revalescat.  Et  mox  nonnullis  intcrjeclis  :  Vigi- 
tant  tentatoris  insidiit ,  ut  ubi  proftcit  devotio , 
subrepat  Clalio  ,  et  ttt  homo  de  bono  opere  in  se  po- 
titts  ,  qttam  in  Domino  glorietur.  Sed  Aposlolus 
nos  contra  hoc  periculum  monet ,  dicens  :  Cum 
timore  et  tremore  satulem  veslram  opcramini ; 
Detts  est  cnimq  ui  operalur  in  vobis  cl  velle  et  ope- 
rari  pro  bonavolunlate.  Quanto  crgo  excellentius 
mandatis  Dci  quiqtie  proftciunt ,  tanlo  majores 
habent  causus  formidinis  et  tremoris  ;  ne  de  ipsis 
probitalis  augmentis'  mens  sibi  bene  conscia ,  et 
laudis  avida ,  insuperbice  rapiatur  excessus ,  et 
fiat  immunda  vanitate ,  dum  sibi  videtur  clara 
virtute. 

15.  Nolite  dirigebe  mundum.  ]  Suasit  amorem 
Dei,  nuncsuadet  odium  mundi  quia  amor  mundi 
parit  odium  Dei.  Audi  S.  Augustin.  Duo  sunt 
amores  ,  mundi  ct  Dei  :  si  mundi  amor  habitet , 
non  est  qtta  intret  amor  Dei.  Recedat  amor  mundi, 
et  habitet  Dei  :  melior  accipiat  tocum.  Amabas 
mttndum ,  noti  amare  mundum;  cum  exhattseris 
cor  tuum  amore  terreno ,  hauries  amorem  divi- 
num  ,  et  incipiel  habitare jam charitas ,  dequanihit 
mali  polest  proccdere.A  Audite  ergo  verba  purgan- 
tis ,  modoquasiagrum  invenit  corda  hominum,  sed 
quomodo  invenil  ?  Si  sitvam  invenit ,  cxlirpat  :  si 
agrum  purgatum  invenit ,  ptantat  :  planlare  ibi 
vult  arborem  caritalem.  Et  quam  sitvam  vult 
exlirpare?  amorem  mundi.  Audi  exlirpationem 
siloce  :  Nolite  diligere  mundtim. 

Isaias  Abbas  Orat.  21.  de  Poenitenlia ,  cum  ex 
eo  quidam  quaereret :  Quid  esset  mundtts?  res- 
pondit  :  Mundus  est  animi  ad  peccala  deslructio. 
Mundtts  cst ,  cum  ca  qu&  natttrai  contraria  sunl 
sequimur.  Mttndtts  est,  cum  carnis  votttptates  im- 
ptemus.  Mundus  est ,  cum  arbitramur  diu  nos  in 
hoc  secuto  permansuros.  Mundtts  est ,  cum  majorem 
corporisquam  anima: cttram  gcrimus.  Mundus  est , 
cum  iis  quce  caduca  sunl  gloriamur.  Non  ex  me 
ipso  ista  confingo ,  scd  Joannes  Apostotus  ila  loqui- 
tur  :  Nolite  ditigere  mttndum,  ctc.  ,  qttoniam 
omne  quod  in  mundo  est,  concupiscentia  carnis  est, 
et  concttpiscentia  octttorum  ,  ct  sttperbia  vila. 
Quocirca  S.  August.  hic.  Charissimi ,  ait,  in  hac 
vatte  misericc  ,  nihit  tam  putchrum  ,  tam  delecta- 
bite  possideatis ,  quo  animus  vester  omnino  occu- 
petur.  Fuge  munUum,  si  vis  esse  mundtts  :  si  tu  es 
mundus,  jamnon  deleclat  ie  mundtts.  Fugecreatu- 
ras ,  si  vis  habere  Crealorem.  Omnis  creaturavi- 
tescat ,  ut  Crealor  in  corde  dutcescat. 

Vide  S.  August.  lib.  de  Conlemptu  mundi,  ct 
de  Fuga  seculi,  S.  Ambros.  de  Fuga  seculi , 
S.  Cypr.  de  Mortal.  S.  Eucherium  epist.  ad  VaU- 
rianum  ,  qui  eleganter  et  pie  docet  quam  vana 
sint  et  contemnenda  omnia  mundi  bona. 

Sl  QUIS  DILIGIT  MUNDUM,  NON  EST  CIIARITAS  PATIUS 

in  eo.  ]  Consonat  S.  Jacob.  cap.  h.  h.  Adutteri, 
nescitis  quia  amicitia  httjus  mundi  inimica  est 
Dei?  Quicttmque  ergo  voluerit  amicus  esse  seculi 
hujus,  inimicus  Dei  conslituitur.  Vide  ibi  dicta. 
Deus  enim  vult  diligi  ex  toto  corde ,  cx  tota  ani- 
ma ,  ex  tota  virtute.  Quare  non  patitur  partiri 
cor  et  amorem  nostrum  ,  ut  partem  cjus  demus 
Deo,  partem  mundo;sed  tolum  sibi  reddivult, 
qui  totum  creavit  et  dedit.  Duo  namque,  ait 
S.  Leo.  serm.  5.  de  jejunio  7.  mensis  ,  amores 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


'trfj 


sunt ,  ex  qttibus  prodeunt  omnes  voluntales  ,  ita 
divcrsce  qitaUlalibus ,  sicut  dividuntur  auetoribus. 
Uationabilis  cnim  animus ,  qui  sine  dilectione  esse 
non  potesl  ,  aut  Dei  amator  cst ,  aut  mundi.  In 
dileclione  Dei  nitlla  ntmia ,  in  dileclione  aulem 
mundi  cuncta  sunt  no.viu.  Et  ideo  alernis  bonis 
insepurabililer  inhcrrcndttm  ,  tcvtporalibiis  vero 
transeunter  utendum  cst ,  ut  pcregrinaiCtibtts  no- 
bis  ,  el  ad  palriavi  redire  properantibus ,  quid- 
ijiiid  d''  prosperitatibtis  vmndi  htijits  occurrerit  , 
vialicum  sil  ilincris ,  non  illecebrcr,  mansionis. 

16.  QlONTAM  OMNE  QUOO  EST  IN  MUNDO  CONCU- 
PISCF.NTIA  CAIINIS  EST  ,  ET  CONCUPISCF.NTI A  OCUI.O- 

kum  ,  et  supiznui a  viTjB.]  Diccs,  in  inundo  proprie 
non  est  concupiscentia ;  hsec  enim  est  in  ani- 
mabtu  et  lioniinibns  concupiscenlibus.  Resp. 
innndns  tripliciter  accipitnr. 

Primo,  pro  hoininibus  numdanis,  mundique 
bona  et  ilb-ccbras  sectanlibus  :  in  bis  proprie 
est  conciipisccnlia ;  sic  dicitur  :  Mtindus  eum 
non  cognovit  :  viundtts  ,  id  est  mnndani ,  mnndi 
amalores,  Joan.  1.  10.  Et  :  Mundus  vos  odit , 
Joan.  1G.  18.  Sic  S.  Augusl.  in  Psal.  54.  Neforle, 
inquit ,  cum  dixisset  viundi ,  intclligeres  dcvmo- 
nes  esse  reclorcs  ccvli  et  terrce ;  vutndi  dixil , 
lenebrcirumharnm  ;  vutndidixit,  amalorumvuin- 
di ;  viundi  dixit ,  impiorttm  et  iniquorum  mundi , 
et  pro  bis  passim  in  Evang.  S.  Joan.  accipit 
nomen  vuuidus. 

Secnndo,  vutndus  proprie  et  physice  signifi- 
cat  mnndinn  bunc  creatum  ,  pnta  orbem  Imnc 
sublunarem  ,  lerram  banc  in  qua  vivinnis  et  ver- 
samur  :  in  boc  mundo,  ulpole  inanimi,  pro- 
prieel  fornialilernon  estconcnpiscentia,  uipote 
animala  el  viva  ;  sed  in  eo  est  concupisccnlia 
materialis  ,  id  est  ,  objeclum  concupiscibilc  , 
quod  bominumconcnpiscenliam  irritat,  et  ad  se 
invitat,  utopes,  dolicise,  honoros.  Esl  metony- 
mia.  Simili  tropo  Dcus  dicitur  amor  et  limor 
noster,  idest,  objoctum  amoris  et  limoiis  nos- 
tri,  puta  quem  amamus,  timemusetreveremur. 
Porro  quidquid  est  in  miiudo  boc,  subaudi  visi- 
bile  el  sensihile,  boc  pariter  eslconcupiscibile  ; 
onme  enim  sensibile  scnsum  afficit.  allicit  et 
illicil  in  sui  ainorem  et  coiicnpiscentiam  :  alio- 
quin  in  muiido  qiioquu  snnt  angeli,  Sancli, 
virlutcs,  elc.  Vertim  hrec  visibilia  et  sensibilia, 
sensusqueirrilanlia  ideoqueconcupiscibilia  non 
sunt ,  sed  amabilia  et  venerabilia 

Terlio,  vuindus  suini  polcst  pro  ipsa  mundana 
vita,  vel  miindana  concupiscenlia  in  genoro  ;  in 
baccnim  generica  concupiscentia  continentur 
lrcsspecific;c,  sive  tres  ejnsspccies,  pulaconcu- 
piscentia  carnis ,  concupiscentia  oculorum  ,  el 
snperbia  vil;e.  Iloccsltotuin  quasicorpusconcu- 
piscentiae  et  pcceali,  ox  tribus  hisce  pariibtis 
quasimembriscompacltiintMinlesratiim.  Iliccsl 
quasi  mundus  vilioriun  ,  qtutluor  suis  elemcntis 
conslaus  :  lcrra  cnim  est  coiienpisccnlia  carnis  , 
aer  et  aqtia  esl  concupisccnlia  ocnlorum  ;i?nis 
csl  stipcrbia  vilae  ,  qtue  ardet  dcsidcrio  domi- 
nandi  oinnibus.  Vel,  ut  aicbat  S.  Antonins  dc 
Padua  :  Terra  cst  avarilia,  aqtta  cst  Itt.rtiria, 
arr  $st  inconslanlia,  igniscst  sttprrbici.  Sicut  criro 
Itartcs  simt  in  toto  ,  specics  in  generc  ,  meinbra 
in  corpore,  elcincnia  in  inundo;  sic  hae  trcs 
concupiscenliic  parlicuhtrcs  stmt  in  ipsa  concu- 
piscenlia  generali,  quasi  in  generali  complcxu. 
Unde  dc  ea  snbilil  vcrs.  16.  Qttcenon  cst  c.r  Pa- 
tre ,  scd  cx  mttndo ,  id  cst ,  mundano  vitio  ct 
concnpiscentia. 


Omnibus  bisce  modis  numdus  hic  accipi  po~ 
test,  et  S.  Joannes  nnnc  ad  unum  ,  nunc  ud 
alternm  respicit;  ludit  enim  in  voce  ynundus. 
Secunda  tamen  exposilio  uti  sinmlicior,  ila  ger- 
manior  cst.  Dc  mundoenim  bocpauloanle  dixit: 
ISolile  diligere  mundum  ,  ncqtte  ea  qttce  in  ntundo 
sunt.  Non  diligimus  atitcm  nec  concupisciinus 
ipsam  concupiscentiam  ,  scd  bona  concnpisci- 
bilia  ,  qn.e  in  muntlo  sunt,  puta  opes,  volnpla- 
tes ,  bonores.  Ab  bis  enim  aiiitntun  fidelium 
avocare  vult  S.  Joannes,  qnia  illa  oinnium  peo 
catorum  radiceselfonU;s  sunt,  jubctquc  ul  eum 
transierant  in  Dettm ,  nt  eura  ament  et  bona  cce- 
lcslia.  Rursum,quia  niunduni  a  conctipiscenlia 
dislinguit,  dicens  vers.  17.  Et  vutndus  transilet 
concupicentia  cjus.  Eigo  mundum  bunc  pbysi- 
cum  accipit. 

Sensus  ergocst,  q.  d.  Nolile  diligere  munduin 
liunc,  bonaque  mttndo  contcnta  ;  quia  quidquid 
speciabili  boc  nnindo  coiilinetur ,  aul  carnin 
cupidinibus  el  illecebris  aniinum  einollit  et  in- 
qninat,  aut  opum  cnpidilate  accendit ,  aut  su- 
perbia  ct  faslu  cxtollil :  qu;e  omnia  sunt  ii  Deo 
Palre  ,  ejusquc  amore  aliena  alque  ad  bacc  ca- 
duca  mundi  bona  ,  vel  poiius  bonorum  umbras 
et  simnlacra  perlinent. 

Nota  primo  :  Sicul  concupiscenlia  ocnlorum 
est  avaritia  cl  curiosilas,  ila  concupiscibile  ocu- 
lorum  est  atirum  ,  argcninm,  gcmnKe,  pr;cdia, 
opcs,  res  curiosoecl  preliosie,  elc,  quasconcu- 
piscil  avarus  etavaritia.  Ila  S.  Augusl.  lib.  3.  de 
Symbolo  cap.  1.  Ad  concupisccnliamcarnis  ,  ait , 
pcrlincnl  illeccbrce  voluptatttm  ,  ad  concttpiscen- 
liam  oculorum  nugacilas  speclacutoriim  ,  ad  am- 
bilionem  scecttli  insania  supcrbicv.  Dicilur  oculo- 
rum  '.  tnm  qnia  oculos  irrilal,  et  per  ocu!o> 
phanlasiam  el  menlem.  Ocuti,  ait  S.  August.  in 
psal.  I\l.  viembra  carnis  sunt ,  fcneslrce  sunt  men- 
tis  ;  interior  est  qui  per  eas  vidcl ,  ttun  quia  oculos 
tanlum  pascit:  ttun  quia  feresolisoculis  tenetui' 
et  possidetnr.  Avatus  cnim  recoiulil  opes,  nec 
audcl  eas  cxpentlere,  iisque  frui,  sed  eas  babel 
in  arca.j  unde  non  alium  earum  ustun  et  fruc- 
tnm  babct,  quam  quod  subinde  eas  oculis  lus- 
trare  et  intueri  cum  voluptate  possit,  quae  sane 
ingcns  cslmiscria  et  faluitas.  Pari  enim  modo 
intueri  [>nssct  aurura,  argentum  et  gcmmas  in 
templis,  iistpic  sc  pascere  ;  opibus  vero  propriis 
magis  se  pascerct ,  iisque  IVncrelur  si  eas  in 
proprium  ,  amicorum  el  pauperum  connnodum. 
ustmupic  ct  guslum  expcndcret. 

Sccundo,  sicutconcupiscenlia  carnis  esl  gula 

cl  luxuria  ,  ila  concupiscibile  carniscsl  viuum  . 

cibus  delicatus,  mulierelres  vencrc.-e,  quascon- 

cupiscil  gulosus  el  luxuriosus.  Dicilur  carnis. 

(iuiacarnemlilillalelirritat,elfpiiacarnelenclui 

et  possidelur.  Undc  palcl  quam  vilis  ,  exigua  . 

brevis  el  sordida  sit  :  vilis  .  tpjia  similis  besliis; 

b;e  enim  non  nisi  carnis  obleclamcnta  quaerunl; 

cxigua,  quia  spirilum  elmcnlcm  non  pascit,  sed 

solam  carncm,   quae  per  se  inaninii*  cl  in>cn- 

sibilis  cst;  brcvis,  quia  illico ut cibus  transitper 

|)alaitim,   transit  gul;e   volupias.  hlcm  esl.de 

luxuria  sordida  ,  quia  dcsinii  m  spuia,  stcrcora. 

vomilus  ,  vomicas,  pulrcdines  ,  fcbres,  dysea- 

lerias  ,  aliostpic  gravcs  et  helidos  morbos.  I  ndi 

S.  Augusl.  de  Vcra  relig»  rap.  oo.  Ay»  diligamps, 

ait  ,  pcr  carnis  voltiptalcm  corrumpcrc  aut  cor- 

rumpi,  nc  ad  miscrabiliqrcm  corruptioncm  dolo- 

rum   lormcnlorumquc  vcniamus.   Sic   Apostolus 

dcsideria  ct  opera  carnis  opponit  desideriis  et 


856 

operibus  spirilus 

Cassian.  Collat  U.  c.  10. 

Teriio,  sicui  superbia  vitaeost  ambitio,  fastus, 
appetitusexcellentiaeetgloriae,itaconcupiscibilo 
bujus  superbiae  sunt  superbae  vestes,  palatia, 
famuli,  rbedae,dignilates,magistratus,  praela- 
turae,  eic.  Superbum  grapbice  depingit  Seneca 
in  Thyeste  Actu.  5. 

jEqualis,  inquil,  astris  gradior  et  cunclos  supcr 
Allum  superbos  vertice  ,  altingens  polum. 

Graece  est  uia^ovux  tou  /Stou  quod  Tigurina  vcr- 
til,  fastus  vitce.  Vatabl.  arrogantia  ,  insolentiaet 
ostcntalio  facultatum  advitce  suslentationem  per- 
tinendum;  Syrus  ,  fastus  mundi;  SS.  August.  et 
Cyprian.  ambilio  scecuti;  alii,  honoris  ,  lp,udis  et 
imperii  cupiditas ;  alii,  jactantia  ,  gloriatio ,  sui- 
que  venditatio  et  prcedicatio.  Omnia  hoec  apposita 
sunt :  inde  enim  dicitur  t«co?  a.Xx^v ,  id  est,  pavo 
supcrbus,  dum  alas  suas  explicans  pompatice 
incedit,  qui  est  vera  superbi  etsuperbiee  imago, 
juxla  illucl  Ovidii  13  Metamorpb. 

Laudaio  pavone  superbior. 

Praeclare  S.  Bernard,  in  Psal.  Qui  habitat , 
scrm.  6.  Ambitio,  ail,  subtiiemaium ,  secretum 
virus ,  pestis  occutta ,  doti  opifex ,  mater  liypo- 
crisis  ,  tivoris  parens  ,  vitiorum  origo  ,  criminum 
fomes,  virlulum  cerugo ,  tinea  sanctitatis  ,  excce- 
ratrix  cordium,  ex  remediis  morbos  creans ,  gene- 
rans  ex  medicina  tanguorem.  Unde  ambilio  vo- 
ratur  cos  pravitatis ,  quia  omnia  vitia  excitatot 
exacuit,  aS.  Basil.  serm.  Neaffixisimns  lemporal. 
Vide  S.  Greg.  24.  Moral.  \U.  lib.  31.  17. 

Hae  ergo  tres  passiones  et  concupiscentiae  sunt 
ires  fontes  omnium  tentationum  et  peccatorum, 
de  quibus  vide  S.  August.  lib.  10.  Confess.  c.  30. 
et  seq.  et  S.  Thom.  1.  2.  quaest.  75.  art.  5.  Verc 
Poeta. 

Ambiliosus  honos ,  et  opes ,  et  fceda  voluplas , 
Ilax  tria  pro  trino  numine  mundus  habel. 

Quocirca  hisce  tribus  primkus  serpens  tentavit 
Adam  et  Evam  proloplastos  nostros  :  concupis- 
centia  carnis ,  cum  persuasit  eis  comedere  de 
ligno  vetito  :  oculorum,  cum  eis  falso  promisit: 
Aperientur  oculi  vestri ;  superbia  vilae  ,  cum  eis 
falso  itidem  pollicitus  est :  Eritis  sicut  dii,Gen.  3. 
lta  S.  Prosper  lib.  2.  de  Vita  contempl.  cap.  19. 
Iisdem  diabolus  tentavit  Christum  Matih.  4. 
Concupiscentia  ccrnis ,  cum  ei  dixit  :  Dic  ut 
lapides  isti  panes  fiant;  at  Christus  eum  repulit, 
dicens  :  Non  in  solo  pane  vivit  homo ,  sed  in  omni 
verbo  quod  procedit  de  ore  Dei.  Superbia  vitae , 
puta  cum  eum  ad  inanem  gloriam  aucupandam 
ursit,  ut  de  fastigio  templi  praecipitaret  se ,  quod 
angelis  Deus  mandasset  de  eo  ;  sed  abegit  eum 
Christus  dicens  :  Non  tentabis  Dominum  Deum 
tuum.  Concupiscentia  oculorum,  cumostendens 
ei  omnia  regna  mundi  et  gloriam  eorum ,  dixit : 
Hcec  omnia  tibi  dabo,  si  cadens  adoraveris  me. 
Sed  profligavit  eum  Christus  dicens  :  Dominum 
Deum  tuum  adorabis,  et  illi  soli  servies.  Maltli.  4. 
lta  S.  August.  de  Vera  relig.  c.  38. 

Porro  triplex  haec  concupiscentia  opponitur 
SS.  Trinitati  :  concupiscentia  oculorum,  id  est 
avaritia  ,  Deo  Pratri  :  ipse  enim  est  liberalissi- 
mus ;  nam  suam  essentiam ,  omniaque  sua  com- 
municat  Filio  et  Spiritui  sancto  essentialiter, 
creaturis  veroparticipative.  Concupiscentia  car- 
nis  opponitur  Filio ,  cujus  generatio  non  est  car- 
nalis,  sed  spiritalis ;  gignitur  enim  a  mente  Patris, 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

ad  Galat.  5.  17.  de  quo  vidc      quasi  Verbum,  ideoque  purissimus  cstspiritus, 

ac  omnis  impuritatis  carnalis  osor  et  hoslis. 
Superbia  vitac  opponitur  Spiritui  sancto,  quia 
ipse  estspiritus  humililatis  ct  leniiatis.  Rursuni 
eadcm  opponitur  tribus  primariis  virtulibus  ; 
nimirum  concupiscentia  carnis  continentiae , 
puta  sobrietali  etcastitati  :  concupisCentia  ocu- 
lorum  charitati  et  beneficentioe  :  superbia  vitae 
humilitati.  Plura  vide  apud  S.  Bernard.  serm.  1. 
in  Octava  Paschae  et  serm.  de  diligendo  Deo. 

Qu^  NON  EST  EX  PATRE  ,  SED  EX  Ml!NDO  EST.  ]  T6 

quce  refer  non  tantum  ad  superbiam  vitae,  sed 
ad  concupiscentiam  triplicem  jam  dictam.  Cnde 
Syrus  in  plurali  vertit :  quce  non  sunt  cr  Patre , 
sed  ex  ipso  mundo.  Porro  concupiscentia  esl  ex 
mundo ,  id  est ,  ex  mundi  et  mundanorum  cor  - 
ruptione  et  vitio  ,  qui  rebus  mundi  nimio  amore 
adhaerent.  Unde  S.  Cyprian.  tract.  de  Mortal.  ct 
alibi  legit :  Sed  exconcupiscenlia  mundi  aut  scecuii. 
Ludit  enim  eleganter  S.  Joannes  in  voce  mundus 
hic,  aeque  ac  in  Evaogel.  cap.  1.  10.  dicens  :  ln 
mundo  erat ,  et  mundus  per  ipsum  factus  est ,  et 
mundus  e.um  non  cognovit.  Prius  enim  mundum 
vocatorbem,posteriusmundumvocat  amalores 
mundi.  Et  cap.  16.  9.  Non  pro  mundo ,  id  est 
mundo  deditis ,  rogo ,  sed  pro  his  quos  dedisii 
mihi ,  etc.  Et  jam  non  sunt  in  mundo ,  et  hi  in 
mundo  sunt ,  puta  in  orbe  hoc.  Simili  modo 
ludit  Paulu5  in  voce  peccatum ,..  dicens  :  Eum 
qui  non  noverat  peccatum  ,  pro  nobis  peccatum  , 
id  est ,  hostiam  pro  peccato,  fecit ,  2.  Corintb.  5. 
21.  Et  Christus  de  peccato  damnavit  peccatum , 
Rom  8.  3.  Sicut  ergo  caro  in  Script.  saepe  signi- 
ficat  carnis  corruptionem  ,  concupiscentiam  et 
vitia  ;  sic  pariter  mundus  significat  mundi,  id 
cst  bominum  mundanorum  corruptos  mores  ct 
amores. 

Dat  rationem  cur  mundus  mundique  concu- 
piscentia  non  sit  diligenda ,  quia  scilicet  non  est 
ex  Deo  ,  sed  exmundo,  id  est  ex  mundana  vita. 
Sub  concupiscentia  accipe  bonum  concupisci- 
bile  :  hoc  enim  natum  est  ex  concupiscentia. 
Haecenim  fecitut  resbona  fieretconcupiscibilis, 
perinde  ac  oestimatio  et  appretiatio  hominum 
ponit  pretium  auro,  argento  caeterisque  rebus. 
Unde  ante  Adami  peccatum  nullum  eral  in  orbe 
bonum  concupiscibile,  sed  Adam  peccans  et 
concupiscens fecitillud  concupiscibile. 

Concupiscentia  ergo  et  bona  concupiscibilia 
nata  sunt  ex  Adamo  concupiscente  et  peecante  ; 
nam  ab  eo  trahimus  cum  peccato  originali  con- 
cupiscentiam ,  indeque  consequenter  fit  ut  mun- 
dus  hic  fiat  nobis  objectum  concupiscibile  ,  ut 
scilicetopes  ,  honores,  deliciae,  etc. ,  a  Deo  in 
bonum  hominis  creatae,  vertantur  nobis  in  ille- 
cebras  et  irritamenta  concupiscentia?,  dum  eas 
nimio  et  immoderato  amore  appetimus  et  con- 
cupiscimus ,  juxta  illud  :  Creaturce  Dei  factce 
sunt  in  laqueum ,  et  in  tentationem  animabus  Ixo- 
minum ,  et  in  muscipulam  pedibus  insipientium , 
Sap.  lh.  11.  Et  cap.  U.  12.  Fascinatio ,  ait,  nuga- 
citatis  obscurat  bona,  et  inconstantia  concupiscen- 
tice  transvertit  sensum  sinemalitia.  q.  d.  Fasci- 
num  vanitatis  vel  concupiscentias  obscurat  ea 
quae  honesta  sunt.  Species  enim  voluptatis , 
quas  est  in  concupiscentia  et  vanitate  peccati, 
fascinat  mentem  ,  ut  peccati  turpitudinem  et 
poenas  non  videat ,  nec  virtutis  pulchritudinem 
et  praemia  consideret,  vide  dicta  Jacobi  1.  l/i. 

Porro  ,  quia  concupiscentia  et  peccatum  Adae 
factum  est  instigante  daemone,  binc  OEcumen. 


COMMENTARIA  1N 

te  ex  mundo  ,  exponil ,  cx  daemonc.  5/  vero  ,  in- 
quil ,  praous  opponitur  bono  Patri ,  qui  concupis- 
centiis  mundi  servit ,  non  exPalre,  sed  ex  mundo. 
Eum  qui  ex  Palre  non  est ,  scd  ex  mundo ,  ex  dia- 
bolo  esse  perspicuum  est.  Quemadmodum  in  Evan- 
geliis  quoque  ad  Judceos  ait :  Vos  ex  patre  diabolo 
estis  hocest,  mundanis  studiis ,  quorum  diabo- 
lus  cst  el  sator  et  cullor. 

Ita  daeinon  sacpe  a  S.  Joanne  vocatur  princeps 
mundi  in  Evangel.  ut  c.  11.  31.  c.  \h.  30.  c.  16. 11. 

17.  ET  MUNDUS  THANSIT  ETCONCUPISCENTIA  EJUS.] 

Et ,  id  est ,  quia ,  ita  enim  saepe  sumiiur  Hebr. 
vau,  id  est  et;  est  enim  hic  secunda  ratio,  cur 
mundus  non  sil  diligcndus;  quia  scilicet  transit 
aeque  ac  omnis  concupiscenlia  ejus,  id  est, 
omne  quod  in  co  est  delectabilc  et  concupisci- 
bile  ,  ut  opcs,  dcliciae,  voluptates,  bonores.  Hoc 
cst  quod  uit  Christus  :  Ccelum  et  terra  transibunt, 
verba  autem  mea  non  prceteribunl,  Mallb.  2£i. 
vers.  35.  Et  Paulus  :  Prctterit  enim  (igura  hujus 
mundi ,  1.  Corintb.  7.  vers.  31.  Et  S.  Petrus 
epist.  2.  cap.  3.  vers.  11.  Cum  igitur  hcec  omnia 
dissolvenda  sint ,  quales  oportet  vos  csse  in  sanctis 
conversalionibus  et  pietalibus  ,  expectantes ,  ct 
propcrantes  in  adventum  diei  Domini.  Plura  vide 
Sapient.  5.  9.  et  seq.  et  S.  Bernard.  cpistol.  107. 
et  Nazian.  de  Vitae  itincr.  ac  Plutarcb.  in  Orat. 
consolat.  et  Senecam  lib.  de  Brevilate  vitac. 

Porro  mundus  transit,  quia  tempus  transit  : 
mundus  enim  alligatus  est  tempori  quasi  suae 
mensurae,  mensuraturenimtempore.  Sicutergo 
transit  bora,  dics,  annus,  et  sol  transit  ab  Oricntc 
ad  Occidentem  :  sic  transit  et  mundus.  Trudi- 
lur  dics,  die  ait  Horat.  mensis  mensc,  annus 
anno,  et  Ovid.  lib.  3.  dc  Arte  : 

Venlurae  memores  jam  nunc  estotc  senectas , 
Sic  nullum  vobis  tempus  abihit  iners. 

Dum  licet ,  ct  vcros  eliam  nunc  editis  annos, 
Ludite  ,  cunt  anni  more  flucnlis  aqu.-e  : 

Ncc  qux  praileriit  rursum  revocabitur  unda  , 
Nec  qux  prxtcriit  hora  redire  potest. 

Utendum  cst  aelale ,  cilo  pede  labitur  aitas  : 
Nec  bona  tam  scquitur  ,  quara  bona  prima  fuit. 

Et  Virgil.  3.  Georg. 

Fluxere  interea  pede  tcmporn  lapsa  fugaci. 

Praeclare  S.  Hieron.  Epist.  3.  Debemus,  ait, 
nos  animo  prcemeditari ,  quod  aliquando  futuri 
sumus  ,  et  quod  velimus ,  notimus ,  abcsse  longius 
non  potest.  Nam  si  nongentos  vitce  cxcederemus 
annos ,  ul  antc  diluvium  luunanum  vivebat  genus, 
et  Mathusalem  nobis  lcmpora  donarentur ,  tamcn 
nihil  esset  prceterita  longiludo,  quce  esse  desiisset : 
etenim  inter  ettm  qui  dcccm  vixit  annos ,  et  eum 
qui  mille,  postquam  idem  vitic  finis  advencrit ,  ct 
irrecusabilis  mortis  ncccssitas  ,  transaciuni  omne 
tanlumdem  cst,  7iisi  quod  senex  magis  onustus 
peccatorum  fascc  proficiscitur.  S.  Cyprian.  lib.  ad 
Demetr.  fuse  oslendil  mundtun  senescere.  Dc- 
ficit ,  ail ,  in  agris  agricola  ,  in  mari  nauta ,  milcs 
in  castris,  innoccnlia  in  foro  ,  juslitia  injudicio, 
m  amicitiis  concordia  ,  in  artibus  pcritia,  in  mo- 
ribus  disciplina.  El  mox  :  lhvc  scntenlia  mundo 
data  cst ,  ut  omnla  orta  occidanl ,  et  aucta  scncs- 
cant ,  ct  infirmcntttrfortia,  ctmagnaminuantttr, 
rt  cum  inftrmata  ct  diminuta  fuerint  ftniantttr. 
Et  S.  Ansel.  in  COp.  12.  adRom.  Nolitc ,  ait,  con- 
ttanter  mundum  diligere  ,  quando  ipsc  quem  dili- 
gilis  non  potest  constarc  :  incassum  corquasi  tna- 
nenter  figilis,  dum  fugit  ipsc  quem  amatis.  Haec 
rjtio  csi  a  postcriori  :  tempus  cnim  saltem  na- 

CORNfcL.    *    LAPir>F..      TOM.    X. 


I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  857 

tura  posterius  est  mundo,  perinde  ac  duraiio 
posterior  est  re  quae  durat.  Prius  ergo  cst  mun- 
dum  transire,  quam  tempus ;  sed  u  posleriori 
rectecolligas.  Transit  tempus,  ergoet  mundu>. 
Ratio  a  priori  cur  mundus  transeat  est ,  quia 
crealus  esl  ex  non  ente  sive  nibilo;  unde  a  Deo 
accepit  esse  parlicipatum,  ideoque  tenue  et  mu- 
tabile  ,  quod  proinde  natura  sua  leudit  ad  non 
cssc,  ut  eo  redeat  iinde  venit. 

Ex  adverso  acternilas  est  propria  Deo  ,  quia 
Deus  babet  essc  per  se  increatum ,  ideoque  sta- 
bile ,  constans ,  immutabile  et  acieinum.  Rur- 
sum  mundus  non  est  simplex ,  sed  compositus, 
partim  ex  variis  corporibus,  partim  cx  materia 
ct  forma  ,  parlim  ex  aclu  et  potentia  ,  partitn 
ex  substanlia  et  accidenlc  ,  parlim  ex  aliis  cor- 
poribus,  uti  mixtaconslanlelementis;  omne  au- 
tcm  composilum  in  suas  partes  quibus  constat, 
quasi  in  sua  principia  et  elemenia  resolvitur. 
Causa  finalis  cst ,  ut  a  creaturis  transeuntibus 
et  mutabilibus  mentem  transferamus  ad  immu- 
tabilem,  semperque  stantem  Creatorem.  Hoc 
enim  mulabilitate  sua  quasi  muta  voce  incla- 
mant  omnes  creaturae ,  imo  cor  nostrum ,  juxta 
illud  S.  August.  1.  1.  Confess.  c.  1.  Fecisti  nos , 
Domine,  ad  te,  et  inquietum  cst  cor  nostrum  donec 
requiescat  in  te.  Hanc  causam  subdil  Joanne* 
dicens  : 

QUI    AUTEM    FACIT  VOLUNTATEM    DEI  ,    MANET   IN 

/Eternum  ,  1  lum  quia  anima  semper  manet ,  quae 
migrans  e  corpore ,  si  fecit  volunlatem  Dei , 
beabitur  in  aeternum ;  tum  quia  corpus  post 
mortem  mox  resurget  immortale  et  gloriosum  : 
sic  enim  Deus  slatuit,  el  suis  promisil.  Hoc  oi 
quod  ait  Psaltes  psal  118.  vers.  96.  Omnis  con- 
summationis  vidi  finem ,  latum  mandalum  tuum 
nimis.  Et  Cbristus  :  Si  quis  sermonem  meum  ser- 
vaverit ,  morlcm  non  gustabit  in  ceternum. 
Joan.  5.  vers.  52.  Ratio  a  priori  est,  quia  amor 
instar  cbameleontis  amantcm  conformat  rei 
amatae;  amor  enim  esl  animae  impulsus  ,  ut 
quasi  exitus  in  rem  amatam  :  intellectio  vcro 
etcognitioe  contrario  estinlroitus  et  ingressus 
rei  cognitae  in  intelleclum  cognoscentem.  Ita 
S.  Aug.  Talis,  ait,  est  quisque ,  qualis  ejttsdilec- 
tio  est.  Terram  diligis  ,  terra  eris.  Deum  diligis  . 
quid  dicam  ,  Deus  eris  ?  non  audeo  dicere  cx  me  : 
Scripturas  audiamus.  Ego  dixi :  Dii  eslis  ,  et  filti 
Altissimi  omnes.  Si  ergo  vultis  esse  dii ,  et  (ittt 
Mtissimi  ,  nolile  diligere  mundum  ,  neque  ca  qua 
in  mundo  sunt.  Res  enim  amata  bic  osl  Deus  . 
Deique  voluntas  quae  est  stabilis  et  aelerna  ;  ergo 
ct  amans  cam  evadit  aeternus.  Id  insinuat  Oser 
c.  9.  10.  dicens  :  Facti  sunt  abominabiles  sicut  et 
ca  quce  dilexerunt.  Hebr.  sicut  amores  corum.  El 
Jerem.  Thren.  1.  8.  Pcccatumpeccavit  Jerusalem , 
ideo instabilis  facta cst.  Vide  ibi  dicta.  Vis  ergoesst- 
acternus?ama  bonum  relernum.Vis  perpcluo  frui 
rc  amata?  ama  rem  aeternam.  Si  enim  amas  reni 
caducam  etlabilem,  cades  ,  transibis  el  laberis 
cum  labili;sin  tnentemet  amorem  figasinre  sta 
bili,  coelesli,  divina,  aelerna,  evades  stabilis,  coe- 
leslis,  divinus ,  aelernus.  Haec  est  sapientia  vera  el 
sapienlia  Sanclorum.  Fatui  ergo  sunt  mundi 
amalores  ,  qui  pro  slabilibus  atnant  transitoria. 
pro  aiernis  caduca  ,  pro  coclcstibus  tcrrena  . 
pro  divinis  humana,  pro  increatis  creata  ;  ideo- 
quecumeifl  trausennt,  imopereuntct  crucian- 
tur  in  aeternum.  l-ilii  Iwminttm,  ttt  qttid  diligitis 
vttnitatem  ,  et  qutvrilis  mendacimn  ?  Lt  quid  non 
res,  sed  inanes  et  fugaces  rerum  opumque  uni- 

10S 


$68  COMMENTARIA  IN  I.  EPIS 

bras  seetanhni?  Tenere  umbram  non  potestis, 
necopes  et  honores  umbraticos  lenere  poteritis. 
Da,  Doinine,  nobis  hanc  sapienliani ,  ut  inter 
mundunas  vurietates ,  ibi  nostra  fixa  sinl  cordu, 
ubi  vcra  sunt  gaudia. 

Praeclare  S.  Aug.  hic  ;  Quare,  ait,  non  ameni 
tjuod  fecit  Dcus?  Quidvis?  utrum  amare  tempo- 
ralia,  et  transire  cum  tempore;  an  mundum  non 
amare  ,  et  in  ceternum  vivere  cum  Deo?  Deinde 
uinatores  niundi  plus  quamDei,  cum  mundus 
a  Deo  creatus  et  datus  sit  ad  hoc  ut  per  eum 
homines  recordarenlur  Dei  creatoris  ,  comparat 
cum  sponsa  quae  annulum  aurcum  datum  a 
sponso  plus  amat  quam  sponsum  ,  qui  sane 
adullerinus  est  amor,  cum  ipsa  ad  hoc  eum 
dederit,  ut  inarrha  suaipse  ametur.  Ergo  dedit 
tibi  Deus  omnia  ista,  ama  illum  qui  fccit  istu. 
Plus  est  quod  tibi  vuit  dare  ,  id  cst  seipsum  qui 
isla  fecit  :  si  autem  amaveris  hcec,  quamvis  illa 
Deus  fecerit ,  et  neglexeris  Creatorem  ,  el  amave- 
ris  mundum,  nonne  tum  amor  adullerinus  depu- 
tabitur?  Et  Didymus  :  Quicumque ,  ait,  omnia 
contemnit ,  et  supra  mundum  erit  diligens  Deum , 
et  faciens  votunlalem  ejus  qui  permanet  in  ceter- 
num.  El  mox  :  Justitia  immorlaUs  est ,  sic  enim 
scriptum  est :  Justitiaejus  permanet  in  stvcutum 
sceculi.  Et  :  Quasi  tempestas  transiens  non  erit 
impius ,  justus  quasi  fundamenlum  sempitcrnum. 
Proverb.  10.  25. 

Idem  per  umbram  viderunt  Philosophi.  Audi 
Senccam  epist.  59.  Qucecumque  videmus  ac  tan- 
gimus  ,  Plato  in  illis  non  numeratqua?  esse  proprie 
pulal  :  fluunt  enim  et  in  assidua  diminulione  at- 
que  adjectione  sunt.  Idemque  :  Omnia  ista  quce 
sensibus  serviunt ,  quce  nos  accendunt  et  irritant , 
negat  ex  his  esse  quce  vere  sint.  Itaque  subdit 
Seneca  :  Igitur  ista  imaginaria  sunt ,  et  ad  tem- 
pus  aliquam  faciem  ferunt  :  nihil  horum  stabile 
ac  solidum  est.  Et  mox  :  Mittamus  unimum  ad 
illa  quce  azterna  sunt ,  miremur  in  sublimevolitan- 
tes  rerumformas,Deumque  interillas  utrsantem. 

18.  Filioli,  isovissiMA  iioka  est  ,  etc.  ]  Probat 
id  quod  dixit  v.  praeced.  Mundus  transit ,  et 
concupiscenlia  ejus ,  ex  eo  quod  jam  novissinm 
sit  mundihora,id  est,  novissimum  tempus. 
Est  synecdoche  :  per  horam  enim ,  utpote  usi- 
tatissimam  tcmporis  mensuram  ,  significat  ip- 
sum  tempns.  Sensus  est,  q.  d.  Scitote,  6  fideles, 
novissimum  jam  mundi  teinpus  instare,  vel 
propemodum  jam  adesse,  quo  tcmpore  Anli- 
chrislum  esse  venturum  ssepius  audistis.  Jam 
enim  plures  Antichristi  in  lucem  prodierunt , 
quod  signum  est  hanc  ultimam  esse  mundi 
jam  senescentis ,  imo  pene  agonizantis  aeta- 
lem,  et  instare  diem  judicii;  ac  proinde  co- 
gitate  vitam  vestram  in  hoc  mundo  senes- 
cente  non  posse  esse  longam.  Quare  si  sapitis, 
avellite  vestram  menlern  et  amorem  a  mundo, 
«\jusque  concupiscentiis  vanis  et  caducis;  eam- 
que  totam  in  res  coelestes  et  ceternas,  ac  in 
Oeum  ipsum  defigile;  juxta  iliud  Pauli  :  Ilora 
estjam  nos  de  somno  surgere  ,  Romau.  13.  v.  11. 
Rursum  cum  in  mundi  vitaequc  brevi  hac  hora 
totinstent  ab  haereticis  et  impostoribus  peri- 
cula,  omni  cura,  attenlione  et  sollicitudine  ca- 
vele,  ne  ab  eis  in  haeresin,  impictulem  et  gehen- 
nam  abducamim.  Ita  OEcumen.  et  Didymus  : 
Merilo ,  inquit,  ad  proprium  finem  considcran- 
dum  unumqucmque  inducit,  utquasi  exlrema  vita: 
hora  unicuiqw:  instct ,  sobrietas  subsequatur , 
alque  Uavita  iinmaculata,  ct  acHonum  puritas 


T.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

inter  Chrislianos  semper  verselur,  illud  juxla 
S.  Petriepist.  2.  c.  3.  l.'i.  Propler  quod  charissimi 
luec  expectantes,  satagite  immacululi  ct  inviokiU 
n'  inveniri  in  puce ;  nam  ,  ut  idem  ait  v.  8.  Apud 
Dominum  mille  annisicut  dics  unus.  Vide  ibi  dicta. 

Nota.  Iloram  novissimam  vocat  tempus  novis- 
simum.  Ita  Syrus,  aut  polius  et  magis  prceeise  , 
hora  non  significal  tempus  ,  sed  teniporis  unam 
partem.  Tempus  enim  partiinur  in  horas;  no- 
vissima  ergo  hora  est  novissima  temporis  pats, 
sive  ultima  sueculi  mundique  aitas  ,  de  quo  mox 
plura.  Ita  S.  Aug.  Epistol.  80.  ad  Hesychium. 
Dicitur  novissima  respectu  originis  et  duratio- 
nis  mundi,  ac  prcecedentium  ejus  partium  , 
staluum  et  aelatum,  si  videlicet  lempus  omne 
ab  origine  mundi  dividas  in  primuin,  medium 
etnovissimum,  aitex  S.  Cbrys.  OEcumen.  puta 
in  lempus  legis  nalurae,  legis  Mosaicae  el  legis 
gratice.  Vocat  novissimam,  ut  significel  hauc 
ultimam  esse  legem ,  religionem  el  statum  Ec- 
clesiae,  nec  aliam  expectandam,  uli  expectant 
Jud.-ei  suum  Messiam ,  ejusque  regnum  et  Ec- 
clesiam. 

Addit  ex  S.  Chrys.  OEcumen.  vel  novissima, 
inquit,  id  est  pessima.  Sicut  enim  dicimus  de 
aegro  jam  desperalo.  Iste  aeger  ad  extremum 
mali  et  morbi  pervenit ;  sic  de  mundo  dicit 
S.  Joannes  eum  ad  novissimum  ,  id  est ,  sum- 
mum  malorum  pervenisse.  Extremam  horum , 
inquil,  appellavit  quasi  pessimam  dicas ,  ut  qiuv 
uilimo  loco  quasi  fcex  et  senlina  desederit.  Huc 
accedit  Ribera  in  epist.  ad  Heb.  in  cap.  9.  n.  113. 
et  seq.  tempus  novissimum,  inquil,  esl  tempers 
seductionis  et  imposlorum,  pula  haerelicorum 
et  Anlichristianorum  :  h-.um  enim  caput  erit 
Antichristus,  qui  novissima  mundi  aetate  ven- 
turus  est.  Huec  expositio  valde  huic  loco  cou- 
grua  et  propria  est  :  probat  enim  S.  Joaunes 
hanc  esse  ultimam  mundi  horam,  id  est  ujla- 
iem,exeo  quod  jam  Antichrisius  ,  imo  Anti- 
christi  multi  exorti  sint ;  Antichristus  auieni 
venturus  sit  ultima  mundi  aetate.  Accedit  Glossa, 
Cajelanus,  Dionys.  etalii,  qui  horam  novissi- 
mam  inlerpretanlur  similem  novissimce,  quia 
scilicet  haereses  et  perseculiones  suscilal,  quu- 
les  suscitabit  finis  mundi_,  puta  Anlichristus. 

Porro,  haec  novissima  mundi  hora,  id  est 
aetas,  magnam  habet  latitudinem.  Sicut  enim 
prima  mundi  hora ,  id  esl  setas  ,  in  lege  naturae 
duravit  bis  mille  annos,  ac  totidem  secunda  in 
lege  Mosis,  sic  pariter  nonnuili  conjectant  quod 
totidem  durabit  cetas  terlia  in  lege  Chrisli ,  de 
quo  plura  Apocal.  20.  v.  5.  et  7.  Quare  falsi 
suntprimaevi  fideles,  quiputabant  instarediem 
judicii,  ac  Neronem  censebant  esse  Antichris- 
tum ,  quos  redarguit  S.  Paulus  2.  Thessal.  2. 
Sic  S.  Cyprian.  suo  aevo  censuit  instare  fincm 
mundi  lib.  h.  epistol.  6.  el  S.  Hier.  de  Monogam. 
et  S.  Gregor.  lib.  U.  epist.  38.  el  Laclant.  lib.  7. 
c.  25.  Causam  erroris  indicabo  Apoc.  20. 

Sic  hora  sumitur  pro  aelate  el  saeculo  Matth. 
20.  ubi  Deus  vocat  operarios  in  vineam  ,  id  esl, 
Ecclesiam  suam,  hora  prima  ,  sexta  ,  nona  et 
undecima  diei ,  id  est  prima,  secunda,  terlia, 
et  quarta  sive  ultima  mundi  <etate.  Huc  alludit 
S.  Joannes,  et  horam  undecimam  vocal  uovis- 
simam.  Ratio  phrasis  est  hebraismus  :  Hebivxi 
enim  horam  vocantmy  et ,  id  est  tempus  ,  quasi 
notissimam  teniporispartem.licetChaldaei  hora> 
proprium  dent  nomen  rww  scaa  i\  verbo  T\'JV 
scaa  ,  idest  rcspexit ,  intuitus  esl;  quod  homines 


GOMMENTAP.IA  IN  L  F.PIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


iii  acliouiljus  stiis  rcspiciant  ad  horas,  cisque 
actus  suos  dirigant  el  nicnsurcnt.  Sic  f.hristus 
;iit  Joan.  5.  25.  Venit  hora ,  ct  nunc  csl  qttando 
morlui  audicnt  vocein  filii  Dci ,  liora,  id  cst  teni- 
pus.  Etcap.  4.  v.  21.  horam  vocat  tenipusChrisli, 
et  legis  novie  :  Venit  liora ,  id  esl  tempus,j«- 
dicii  ejus.  Familiaris  est  ergo  S.  Joanni  luec 
phrasis,  ut  omne  hoc  tempus  ol)  hrevitatcm 
vocct  horam.  Sic  etLatinis  ac  Graecis  hora,  teste 
Calepino,  tempus  significat,  hoc  est,  quam- 
cuinqne  duralionis  parlcm,  sive  annum  ,  sivc 
(liiirnum,  sivenoclurnum  spalium  complcctens. 
Hinc  <|uaiuor  anni  tcmpora  ,  hoc  est  hicms, 
ver,  oeslas,  aulumnus,  hora;  dicuntur,  juxta 
illud  lloratii.  lih.  1.  Carm.  ode.  12. 

Variisquc  ,  mundum  temperat  horis. 

Item  parles  ipsae  in  quasdislinctus  cst  dies,  si- 
mililcr  hora;  vocantur.  Ilae  apud  Helmcos  erant 
quatuor,  puta  prima  ,  quas  incipichat  cum  ortu 
diei ;  icrtia  quae  post  tres  nostrates  horas  ah 
ortu  solis  ;  scxta  quae  in  meridie  ;  nona  quae  in- 
cipichat  post  tres  uostrates  horas  a  meridie,  et 
rmichaiiir  in  solis  occasu.  Undc  et  Romani  noc- 
tem  div  idchantin  qualuor  vigilias,  quasi  horas. 
Postca  laincn  diem  in  duodccim  horas  partili 
sunt,  cnjus  partitionis  ha?c  origo  fuisse  memo- 
ratnr.  Quodam  tempore  Hermcs  Trismegistus 
eum  esset  in  jfcgypto  saccrdos ,  intuitus  quod- 
dam  animal  Serapi  dicalum,  eo  quod  illud  in 
loto  die  duodecies  urinam  fecisset,  pari  sempcr 
interposito  tempore,  perduodecirn  horas  diem 
dividi  dchcre  conjecit,  ila  ex  Ciccrone  Pierius 
Hicrog.  G.  c.  4.  Sic  ct  Cynocephahis,  qui  pcr 
dicm  duodecies  ,  pnta  horis  singulis  arguliore 
ululatu  vociferatup,  duodecim  dici  horas  indi- 
cat,  ait  Pierins  ihidcm.  Sic  Plinius  horam  anni 
vocat  parlem  anni  lih.  9.  cap.  35.  ct  Tcrcntius 
in  Eunuch.  Uora  abiit ,  id  est,  tempus  elapsum 
cst.  Hinc  ct  Ovidius  2.  Metamorph,  horas  fingit 
csse  dcas  et  ministras  solis.  Et  Cicero  act.  3.  in 
Vcrrcni  :  Vt  cttm  horis  nostris,  inquit,  nos  esse- 
mus  iusi ,  ut  binis  ludis  intcrpositis  qaadragesimo 
post  dic  rcspondercs.  Horas  suas  ail  Asconius, 
vocat  dics  viginli,  qui  accnsatori  dahantur  ad 
accusanduin  legitimi,  tolidemquc  defensori. 
Hinc  et  Picrius  Hierolog.  29.  cap.  18.  ait  /Egvp- 
tios  significare  horas  pcr  equum  lluviatilern, 
qui  stalo  tempore  stata  mensura  agri  partem  dc- 
pascilur;  hora  enim  pro  tcmpore  cujuscumque 
maluritatis  accipitur.  Undc  Gracci  omncs  fruc- 
tus  astivos  horaeos  dicunt ,  et  lempus  maturi- 
tatis,  percxcellentiam  vocant  horam  ;  <*=«  enini 
sive  udxiotyi;  est  decor ,  pulchritudo,  maturitas , 
tcmpcstivitas  ,  tcmpus  Ilorens  et  opportunum. 
Idcm  Hicrogl.  33.  cap.  69.  horas  diclas  censet 
ah  lloro  rcgc  .'Egypti,  qui  ii  nomine  suo  qualuor 
anni  lcuipora,  quibus  rcs  qua-qiie  maturanlur, 
horas  vociiavit;  quod  deindo  ad  24  diei  lioras 
translatum  est,  quas  Homcrus  solis  filias  dixii : 
de  qiiihuscxtai  fahula,  scilicct  Horomazcn.  24. 
dcosin  ovum  inclusissc  :  id  ciun  Arimanii  pcr- 
forasscnt,  bona  inalis  innnixla  prodiisse,  atque 
ita  quantacumque  fruamur  jucunditaie,  serus 
quiil  vcspcr  vchal  ncscirc.  Plura  de  hora  dixi 
Isaia:  S8.  8. 

Moial.  Discc  hic  hrevitatem  vilce.  Si  enimto- 
tum  lioc  muiuli  saculum  estuna  hora ,  eaque 
novissiina,  sane  viia  cnjusque  hominis  qmc 
liujus  saeculi  minima  cst  portio,  nequit  esse 
amplius  ipiam  hora,  iino  horaj  istius  nhninia 


859 

portio.  Vis  ergo  nossc  quanla  sil  a?las  lua  qui 
tihi  Nesloris  annos  promiltis,  imo  ita  vivis  ac 
si  aeternus  fores  ?  Hora  est,  horaria  est  vita 
tua  :  horarii  sumtis  omnes;  senes  suni  in  ul- 
tima  vitae  hora,  imo  horaeunius  parte :  jtrvenes 
horam  integram  longamque  sperant,  et  sihi 
pohxentiir,  sed  saepe  in  horaj  cxordio  ahri- 
piuntur  et  moriuntur,  juxta  illud  S.  Hicr.  Juicnis 
potest  cito  mori,  senex  diu  vivere  non  potesl. 
Hinc  Gcntiles  horam  juventulis  etpulchritudinis 
deam  vocahant.  Audi  Ennium  : 

Teque,  Quirine  Paler,  veocror,  IioramqueQuirini. 

Hora  ergo  monet  nos  diligenliae,  utdiligcniis- 
simam  lemporis  nohis  concessi,  ulpote  brevis- 
simi  instar  horoe,  ralionem  haheamus.  Sic  Ci- 
cero  Act.  3.  in  Verrem  :  llic  tu  fortasse ,  ait ,  &ris 
ditigens  ;  ne  quam  cgo  horam  de  meis  legilimis 
horis  remittam.  Horis,  inquit  Asconius,  mire 
dixit ,  cum  sint  dies ,  ut  oslenderet  nimiam  dili- 
gcntiam.  Cogila  si  medicus  vel  judex  tihi  diceret : 
Para  tc  ad  mortem  ;  post  lioram  enim  ccrlo  mo- 
rieris,  quanlo  studio  el  sollicitudine  conscicn- 
liam  cxpiares,  quantos  aclus  contrilionis ,  ct 
charilatis  eliceres,  quam  omnia  lua  in  bona 
opera  expenderes.  Idcm  facito  nunc;  vita  enim 
tua  non  estnisi  hora.  lUirsum,  affligeris,  aegro- 
las  ,  fames  ,  aestuas,  calumniam  sustines  ,  etc. , 
tolera  ,  modicum  susline  :  horaria  erit  afilictio  , 
post  horam  transihis  ad  heatam  seternilalem. 
Tempus  brcve  est ,  ait  S.  Paulus  1.  Cor.  7.  29. 
Rcliquum  est ,  ut  qui  utuntur  hoc  mundo  tantftiam 
non  utantur.  Quocirca  hac  Joannis  senlcnli;: 
iMelania  Romanorum  nobilissima  ct  ditissima  , 
suis  pcrsuasit  omnia  vendere,  Roma  excedcre, 
ac  proficisci  in  terram  sanctam  :  Filii,  inquit, 
plttsqudm  quadringentis  abhinc  annis  scriptum  est: 
Ullima  hora  est.  Quid  ergo  lubentes  ac  volenics 
immoramini  in  vanilate  vitce?  ne  forte  veniant 
dies  Anlichristi ,  et  non  possitis  frui  vestris  opi- 
bus  ct  rcbus  majorumvestrorum.  Dictitahatenim 
fut  existimahat)  cum  urhe  orhem  pariter  essc 
ruilurum ,  ut  recte  advertit.  Baron.  Profecla 
ergo  est  cum  suis  Hierosolymam  ,  ihique  qua 
dragesimo  die  defuncta  est,  ac  mox  Barhaii 
Uomam  vastarunt,  adeo  ut  Roma  ficret  pu/*»,  id 
est,  vicus ,  uti  praedixerat  Sibylla.  Tunc  ei  crc- 
dentes  asseclae  laudaverunt  Dcum ,  qui  rerum 
mutatione  persuasisset  incredulis,  quod  aliis  om- 
nibus  rcdactis  in  servitatem ,  ea?  sola;  salv<c  fuc- 
rint  familice ,  qua?  Domino  ftterunt  hotocausta  stu- 
dio  bcata?  Mclania; ,  ait  Palladius  in  Lausiaca 
cap.  118.  Porro  haec  vastitas  Romce  illala  esi 
ab  Alarico  Rege  Gothorum  anno  Christi  410. 
Simili  modo  Apocal.  10.  C.  angelus  apparens 
S.  Joanni  jurat  per  viventcm  in  saecula  sajculo 
rum ,  quia  tcmptts  non  crit  amplius ,  de  quo  ibi 
Jem  plura. 

Dcniquc  praeclare  S.  Basil.  in  Moral.  rcgula 
80.  cap.  21.  in  line  :  Quid  proprium,  ait,  Clirts- 
liani  ?  Qttolidic  ac  singulis  horis  vigitare  ,  el  assi- 
duc  paratttm  cssr  ad  ram  pcrfcctioncm ,  pcr  quair 
placcat  Dco  illttd  seimtem  ,  venturum  esse  Domi- 
iittm  ilta  hora.qtia  non  spcrat. 

Antichristcs  vf.mt.  ]    De   Antichristo,  quis 
qualis,  et  quando  futurus  sit,   fuse  et   plciu 
clixi  2.  Thcssal.  2.  non  hahco  quod  illis  addain. 

F.T  NUNC  ANTICHRISTI  MCLTI  FACTl  Sl  NT.  )  .Uitt- 

christi,\i\  est,  contrarii  Christo  ,  et  veti  Anti- 
christi  prodromi  ,  quia  aeque  ut  ille  Chrisii  fi- 
dcm  ,  religionem,  EccIesiam,Sacramenta,  eic. 


8G0 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


iino  ipsnm  Chrisli  personam  ct  naturam  ini- 
pugnant.  Noint  enim  haereticos  sui  oe\  i ,  quorum 
alii  negabant  Cliristum  epse  Deum,  alii  csse 
verum  hominem.  Taies  fuere  Ebion,  Cherin- 
thus,  Saturninus,  Basilides,  Menander,  Simon 
haereticorum  primipilus  ,  corumque  asseclae  : 
de  quibus  ait  Paulus  :  Mytterium  jam  operatur 
iniquitalis ,  2.  Thess.  2.  7.  vide  ibi  dicta.  Vere 
sanctus  Auguslinus  (vel  potius  Rabanus)  trac- 
tatus  de  Anlichr.  :  Antichrislus ,  ait,  mullos  ha- 
t>ct  sttcc  malignitatis  ministros,  ex  quibus  multi 
in  mundo  prcecesscrunt ,  quaiis  fuit  Anliochtts, 
flcro ,  Domitianus.  PIos  quoque,  noslro  tempore 
Antichristos  multosnovhnus  esse.  Quicumqueenim 
sive  laicus,  sive  canonicus,  sive  monachus  contra 
justitiam  vivit,  et  Ordinis  sui  gloriam  impugnat, 
et  quod  bonum  cst  blasphemat ,  Anlichrislus  est , 
ministcr  Satance.  Hoerelici  crgo  sunt  Antichrisli. 
Ita  S.  Ililar.  scribens  ad  Constanlium  Imp.  Ar- 
rianum,  eum  vocat  Anlichrislum.  Verba  ejus 
citavi  1.  Petri  3.  v.  IU. 

UNDE    SCIMUS    QUIA    NOVISSIMA    HORA   F.ST  ]  q.  d. 

Novissimo  tempore  veniet  Anlichrislus  \  jam 
autem  videmus  proecursores  haerelicos  :  unde, 
signum  est  appropinquarelempusnovissimum, 
sicut  cum  videntur  praecursores  regis  et  cxer- 
citus,  signum  est  eum  appropinquare;  et  ciim 
in  aurora  videntur  radii  solis,  signum  est  eum 
oriri.  Ita  OEcum.  Si  Anlichrislum,  ait,  expecta- 
mus ,  nunc  autcm  Antichrisli  multi  versantur  in 
hac  vita  ,  manifestum  est  quod  temptts  consumma* 
tionis  immineat ,  dum  mulli  Antichrisli  itnum 
praecedunt ,  itcrque  illi  parant. 

19.  Ex  nobis  prodierunt.  ]S.  Augnst.  etS.  Cy- 
prianus  legunt  exierunt;  omncs  enim  hseretici 
fuerunt  Catholici ,  vel  veri ,  vel  ficli  :  haereticus 
enim  est  qui  a  fide  Cbristi  semel  suscepta  apos- 
tatat,  et  abit  in  luurcsin.  Audi  S.  Cypr.  hb.  1. 
epist.  8.  et  de    Unit.  Ecclcs.  sive.de  Simplic. 
Praelat.  Coh&rere  non  polesl  amaritudo  cumdul- 
cedine  ,  caligo  cum  lumine,  pluvia  cum  serenitale, 
pugna  ciun  pace  ,  cum  fcccunditale  sterilitas,  cum 
fontibus  siccilas,  cuni  tranquiltilale    tempcstas. 
iSemo  exislimct  bonosde  Ecclesia  posse  disccdere  ; 
triticum  non  rapit  venlus ,  ncc  arborem  solida  ra- 
dice  fundatam  procella  subvertit ,  inanes  pateoe 
tempestatc  jaclantur ,  invalida;  arbores  turbinis 
incursione  evcrtuntur.  Hos  cxecralur  et  perculit 
Joannes  Aposlolus,  dicens  :  Exierunt  ex  nobis  , 
sed  non  erant  cx  nobis  ;  lunc  ha?.reses  facta?  sunt 
frequenlcr,  et  fiunt,  dum  pcrversa  mensnon  habet 
pacem,  dum  perfidia  discordans  non  tenet  unita- 
tem.   El  S.   Hieron.  Foras  (inquil)  prodeunl  ut 
publice  colant,  quod  inlus  prius  venerabantttr.  Et 
S.  Augusl.  lpso  (inquit )  exponcnte  (JoanneApos- 
tolo)   intetltgelis  non  posse  exire  foras  nisi  Anli- 
chrislos;  eosautcm  qninon  sunt  Christo  conlrarii 
foras  exire  nalto  ntodo  posse.  Qtti  cnim  non  est 
Christo   conlrariiib ,  in  corpore  ipsius  hairet ,  el 
membrum  computalur.  Paulo  aulem  post  expli- 
caus  quomodo  quidam  sint  nobiscum,  necta- 
men  sint  ex  nobis  :  Sic  sunt  (inquit)  in  corpore 
Christi ,  quomodo  httmores  mali  quando  evomun- 
tur ,   lunc  rekvatur  corptts ;  sic  ct  mali  quando 
exeunt ,  tunc  Ecclesia  relcvatur;  ct  dicil  qttando 

humores  eos  cvomit  atifue  projicit  corpus  :  Ex  me 
exierunt  isti ,  scd  non  erant  ex  me.  Quidcst,  non 
erant  ex  me?  nonde  carnemca  praicisi  sunt ,  scd 
peclusmihi prcmebant  cuitt  inessent.  Exnobis  exic- 
runt;  sed  nolite  tristes  esse ,  non  erant  ex  nobis. 
Non  erant  EX  Nouis,  quia,  ul  explicaus  sub- 


dit  nobiscum  non  erant  permansuri,  nisi  ad 

lempus,    NAM  SI    FUISSENT   EX   NOIUS,  PEIUIANSIS- 

sent  utique  NOiiisciiM,]  constanter  etscmper, 
q.  d.  Non  crant  veri,  gcnuini  et  solidi  Chris- 
tiani;  quia  non  habebant  virlutem  et  conslan- 
tiam  Cbrislianam  :  unde  vcram  et  genuinam 
indolem  fidei ,  grali3eet  spiritus  Cbrisliani  radi- 
citus,  id  esl  conslanter  et  stabililcr  non  imbi- 
berant,  ut  eo  se  plane  imbuerent  ad  fortiter 
resistendum  omnibus  tentationibus  :  binc  orta 
tcntalione  et  persecutione  illi  cesserunt,  fidem 
deseruerunt,  factique  sunt  apostatoe :  sicutberba 
quae  ex  suo  solo  in  aliud  transplantatur,  solis 
ardore  percussa,  illico  arcscil,  quia  non  im- 
bibitindolemetsuccumalteriussoli.  Sicl.  Mach, 
5.  62.  de  Josepho  et  Azaria  aemulis  Judae  Macha- 
boei  dicitur  :  Jpsi  autem  non  erant  ex  semine  vi- 
rorum  illorum  per  quos  satus  facta  est  in  Israel. 
q.  d.  Ipsi  non  erant  Machabeei,  non  habebant 
indolem,  prudentiam,  forlitudinem ,  el  opem 
Dei,  quam  habebat  Judas  cum  fratribus;  unde 
Israelem  non  salvarunt,  sed  perdiderunt.  Sicde 
civium  suorum  proditore  dicebant  Romani  :Iste 
non  est  noster ,  non  esl  Romanus  ,  sed  Poenus  , 
quia  non  habet  Romanorum  fidem,  sed  Pceno- 
rum  perfidiam.  Sic  Aman  qui  fuit  Macedo ,  ul 
patet  Eslher.  c.  16. 10.  ob  barbaram  tyraimidem 
vocatur  Bugtftisc.  12.  6.  id  est,  Agagaeus  :  indc 
enim  per  aphacresin  fit  Gogaeus  inde  Bogaeus  et 
Bugaeus;nam  lilteram  b  interdum  poni  pro  g 
testalur  S.  Hier.  in  Locis  Hcb.  ubi  Byblum  apud 
Ezechielcm  ait  poni  pro  Gobel ,  vel  Hyblo.  Sensus 
ergo  est,  q.  d.  Aman  lyrannus  et  proditor  non 
tam  videtur  esse  Macedo,  quam  Agagoeus,  id 
est,  oriundus  exstirpe  Agag,  uthabent  Hebraea. 
Sic  filius  qui  a  palrum  indole,  affectu  et  virlute 
degenerat,  dicitur  non  esse  legitimus,  secl  spu- 
rius.   Jta  Saul  Jonatham,  utpote  amicum  Da- 
vidis  sui  hostis,  vocat  filium  meretricis  et  spu- 
rium,  1.  Reg.  20.  30.  Sic  Virgilius  ait : 


0  vere  Phrygias }  nerjue  enim  Pliryges  : 

seculus  Homer.  dicentem:  A^iS.s-,  oj*  st'  Ax«ioi, 
q.  d.  Estis  Achivoe,  non  Achivi;  estis  feminae, 
non  viri ,  quia  a  virili  Achivorum  robore  dege- 
nerasiis ,  effeminati  estis  ct  transformati  in  fe- 
minas.  Sic  apostalae  ix  Religione  dicuntur  non 
fuisse  vere  Rcligiosi;  quia  vcram  indolem,  spi- 
ritum  et  conslantiam  Religionis  non  imbibe- 
runt ;  si  enim  imbibissent ,  non  deficerent.  Ita 
S.  August.  hic  :  Tentatio ,  ait,  probat  quia  non 
sunt  ex  nobis  :  quando  illis  tentatio  venerit ,  velut 
occasione  venti  volant  foras ;  quia  grana  non 
erant.  Talis  fuit  Judas ,  ait  idem  tract.  50.  iu 
Joannem  :  Judas,  inquit ,  iste  non  tttnc  perversus 
faclus  est,  quando  aJudais  corruptus  Dominum 
tradidit.  Non  tunc  periit ,  jam  fur  erat ,  et  Domi- 
namperdilus  sequebalur  ,quinon  corde,sedcorpore 
Dominum  sequebatur.  Unde  idem  Aug.  hoc  loco: 
De  volttntate  sua,  ait ,  unttsquisque  aut  Antichris- 
tus  est,aut  in  Christo  esl :  aut  in  membris  sumtts, 
aut  in  humoribus  malis.  Qtti  se  in  metius  comnia- 
tat,  in  corpore  membrum  est;  qui  aulem  in  malitia 
pcrmanet,  humor  malas  cst,  el  quando  exicrit , 
relevabuntur  qui  premebantur. 

Secundo  ,  multi  exponunt  sic,  non  crant  ex 
nobis ,  scilicct  per  Dei  prcescienliam  etpioedes- 
tinalionem,  hoc  est,  non  crant  a  Deo  praedes- 
tinati  et  electi ;  quia  pracsciti  erant  quod  cadc- 
rent  eL  aposlatarent.  Hic  sensus  sequitur  ex 
primo;  quia  enim  sua  sponte  ,  suaqueincon- 


COMMENTAHIA  LN  I.  EPIST.  S.  JOANMS.  Cap.  II. 


stanlia  casuri  crant  :  hhic  a  Dco  talcs  fore 
priescili  sunt.  Quidquid  cuim  fuiurum  est.id 
pracscitur  ii  Deo  :  ita  Clcmens  Alexand.  OEcum. 
Lyran.  Glossa.  Hugo.  Intellige  Incc  depreescien- 
tia  el  pradestinationc  ad  fidcin  ,  gratiam  et 
Ecclcsiam  ,  non  aulcm  ad  gloriain  ljealitudinis 
leternse.  Iloc  cnim  sccretum  langere  noluit 
S.  Joannes,  praserlim  quia  nonnulli  qui  exci- 
derunl  a  fide  el  Ecclcsia,  resipiscunt,  ad  eam 
redcunt  el  salvantur,  uti  conligit  Berengario, 
ac  liodie  mullis  ab  haresi  resipiscentil)us  :  ex 
adverso  multi  sunl  manenlque  in  Ecclesia  rc- 
probi ,  qui  non  sunl  pra-deslinali  ad  gloriam, 
sed  ad  gcbcnnam.  S.  Aug.  tamen  lib.  de  Bono 
persever.  c.  8.  hac  accipil  de  preedcsiinatis  ad 
gloriam  et  priescitis  acl  gcbcnnam;  quia  qui 
usque  ad  linein  vitae  manel  in  fide,  Ecclesia  et 
gralia  ,  bic  esl  pnedcstinalus  ad  gloriam;  qui 
vero  ante  viUe  finem  egiedilur  ncc  rcgredilur, 
liic  est  proiscilus  ad  gcbcnnam.  Et  plerique  om- 
nes  ba?resiarcboe  ,  exccpto  uuo  Berengario,  se- 
mel  egressi  ab  Ecclesia  nunquam  deinceps  ad 
cam  redeunt,  unde  sunt  prascili  et  rcprobi. 
Porro  cavendus  est  error  aliquorum,  qui  binc 
infercbant  Dei  reprobalioncm  csse  causam  exi- 
lus  ab  Ecclesia  ,  lapsus  ct  damnationis  repro- 
borum,  quem  Scmipelagiani  falso  impegeruni 
S.  Auguslino.  Unde  ipse  se  purgans  ari.  15.  in 
articulis  sibi  falso  impositis  :  Voluntate,  ait , 
exierant ,  volanlate  ccciderunt;  et  quia  prascili 
sunt  casuri,  non  sunt  pradcstinati ;  essent  autcm 
prwdcstinali,  si  esscnt  rcvcrsttri,  ct  in  sanc- 
litale  ac  vcrilate  mansuri :  ac  pcr  hoc  pradcsti- 
natio  Dei  mullis  cst  causa  standi,  ncmini  causa 
labcndi. 

Terlio ,  aliqui  sic  exponunt  :  T\'on  erant  ex 
nobis  ;  quia  antequam  per  apertum  scbisma  vcl 
bacresim  exirent  publice  ex  Ecclesia  et  fidelium 
coelu,jam  antein  animo  occulleexicrant.  Exic- 
runt  ergo  ut  publice  colcrent ,  qttod  inltis  prius  vc- 
nerabantur ,  ait  S.  llicron.  lib.  1.  in  Jerem.  sub 
linem.  Haeresis  cnim  csl  apcx  iinpietatis  ;  nemo 
aulem  repente  sit  impiissimus,  sed  gradalim  ad 
apicem  evadil,  uti  docct  egregic  S.  Cyprian. 
lib.  1.  epist.  8.  et  de  Unitale  Ecclesiae,  ac  Cy- 
rillus  calecb.  6.  Ilunc  scnsum  suadct  id  quod 
sequilur  :  Sed  ut  manifcsli  sint ,  quoniam  non 
sttnt  omnes  cx  nobis. 

Catbar.  ctMelcbior  Canus  lib.  l\.  dcLocis  cap. 
ult.  ad  7.  boc  accipiunlde  solis  Apostolis,  q.  d. 
Non  eraut  ex  nobis  ,  id  cst ,  non  erant  ex  nu- 
mero  Apostolorum.  Verum  bic  scnsus  requo  est 
arctior;  nam  S.  Joannes  gcneratim  loquitur  de 
coetu  lidelium. 

Praemunit  hlc  S.  Joanncs  Christianos,  ne  tur- 
bcntur  si  videant  lidelcs  ,  imo  Episcopos,  apos- 
tatare,  et  ficri  hseresiarchas.  Idcm  suos  pramio- 
nuit  Paulus  Actor.  20.  30.  Ccrle  noster  Salmcron 
cx  Climacbo  ccnsct  ex  1*20.  qui  rcceperunt  Spi- 
ritum  sanclum  in  Pentccoste  Actor.  2.  quatuor- 
dcciin  factos  csse  haresiarchas.  Vide  Viucent. 
Lirincn.  contra  profanas  lucres.  DOVitates,  cl 
Tcrtull.  de  Prrcscript.  cap.  1.  et  seq.  Ex  ptr- 
sonis,  ait,  probamtts  fidcm ,  an  cx  ftdc  pcrsonas ; 
Avolcnt  igitur  quantum  volttnl  palca  lcvis  ftdci, 
(O  pttrior  massa  frumcnti  in  liorrcuvi  Domini  re- 
ponetur.  Simullacile  S.  Joanncs  monet  fulelcs, 
ut  cum  melu  et  tremore  salutcm  suam  opercn- 
tur ,  ut  sint  bumilcs  ,  iiacjue  constautiam  ii  Deo 
emereantur  ,  ne  et  de  ipsis  quandoquc  dicatuf  ; 
Vrodkrunt  cx  nobis,  scd  non  aant  cx  nobis,  Hoc 


861 

est  quod  ait  Paulus  Rom.  11.  20.  Ttt  fide  stas , 
nolialtum  sapere ,  scd  time ,  etc.  ,  alioquin  et  tu 
cxcideris. 

SED  DT  MANIFESTI  SINT  ,   QUONIAM  NO.N   SUNl  OM- 

nes  ex  nobis.  ]  Clarc  Syrus :  Sed  egressi  sunt  e 
nobis,  ut  innolescat  cos  ex  nobis  non  fuisse.  q.  d. 
Deus  permisil  eos  apostatare  ul  proderelur 
eorum  interna  levitas,  inconslantia  ,  superbia, 
perfidia,  quodque  fidein  ,  indolem  et  constan- 
tiam  Cluisiianam  plane  pleneque  non  imbibe- 
rant,  ut  eos  jam  publice  suam  baeresim  et 
peifidiam  prodcntes  ,  quasi  pestes  fugerent  et 
caverenl  fidcles.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  :  Opor- 
tet  hareses  csse  ,  ttt  ct  qui  probatisunt,  manifestt 
ftant  invobis.  1.  Corintb.  11.  19. 

Ilinc  ergo  nil  babct  Beza  quo  inferat,  lidele> 
ii  fide  non  posse  deficere  ,  scd  tanlum  deleclio- 
nem  a  fide  signum  esse  cam  non  fuisse  pleuc 
radicatam  et  roboralam,  ut  constans  staret  in 
omni  tentatione  et  persecutione. 

S.  Aug.  locis  citatis  luec  refert  ad  praedcsti- 
natos,  etelectos.  q.  d.  Ex  apostasia  eorum  ma- 
nifcstum  evasit,  eos  non  esse  de  numero  pr;c- 
destinalorum  et  electorum. 

20.  Sed  vos  unctionem  iiabetis  a  Sancto,  et 
nostis  omnia  ]  q.  d.  Docui  vos  in  hac  bora 
novissima  cavendos  esse  Anticbristos,  Anti- 
cbristum  venturum  in  finc  mundi,  ctc.  ;  sed 
non  est  necesse  pluribus  hccc  docere,  et  Anli- 
cbristos  describcre,  ut  eos  dignoscatis  ;  quia 
vos  unclionem ,  id  est,  gratiam  et  sapientiam 
babelis  a  Sancto,  puta  a  Cbrislo  (ita  Beda  et 
Salmeron)  et  consequenter  ii  Spiritu  Sancto  (ita 
OEcum.  Lyran.  Catbar.)  qui  vqs  abunde  de  om- 
nibus  instruat,  et  Anlicbristos  ,  hos  qui  Cbristo 
ct  unclioni  ejus  adversanlur  ,  demonstret.  Voce 
cnim  unctionis  notat  Anticbristos,  ait  Beda, 
a^que  ac  Cbrislum ,  ut  mox  dicam.  Hoc  cst  quoct 
ait  Christus  Joan.  16.  13.  Spiritus  docebil  vos 
omnem  veritatem,  et  ille  vos  docebit  omnia  et 
suggercl  vobis  omnia  qttacumqitc  dixero  vobis. 

Quxres  qua?nam  haec  unctio?  Primo  ,  OEcum. 
et  S.  Hieron.  lib.  2.  in  cap.  3.  Habacuc,  ei 
Cyrill.  Alexand.  orat.  ad  Presbyt.  Diaconos  ,  et 
Monachosj  accipiunt  baptismum,  in  quo  ungi- 
mur  in  vertice  capitis. 

Secundo,  Cyril.  catech.  mystag.  3.  el  a!i. 
mox  citandi  accipiunt  sacramentum  Confirma- 
tionis,  in  quo  ungimur  in  fronte. 

Tertio,  EmmanuelSa  accipit  cbristianismum  : 
sicut  enim  Cbrislianus  iclem  est  quod  unctu^  . 
sic  cbristianismus  idem  est  quod  unciio. 

Quarto,  alii  accipiunt  fidem  Cbrislianam. 

Quinto,  aliigraliam. 

Sexto,  alii  donuni  sapicntiaeet  intellectus. 

Septimo,  alii  inspirationem  Spiritus  sancli. 

Ha;c  omnia  licet  inter  se  diversa  ,  eodem  lu- 
men  redeunt;  omnia  cnim  lnxc  complectitui 
cbristianismus.  q.  d.  Unctio,  id  est,  Cliristiana  li- 
des,  Cbristiana  doctrina  ,  Cbristiana  religio  . 
Clnisti  gralia  et  sapienlia  vobis  aspirata  pei 
Baptismum  et  Conlirniationcm,  doccbit  vosom- 
uia  dogmata  ct  oflicia  veri  Cbrisliani,  ac  digno>- 
ccre  el  fugcre  baercticos,  quasi  Anlicbristiano.». 

Ut  boc  plenius  inlelligatur,  noiandum  est,  pro 
anctioncm  gi\Tce  esse  x,51I,u5t»  id  cst,  unctio  et  un- 
gucntum.  Unctio  crgo  pio  unguento  sive  oleti 
sumitur.  Unde  S.  Hieron.  1.  2.  in  c.  3.  Habacuc 
legit  ungucntum;  boc  cnim  cum  sil  permancn.». 
babetur,  non  ipsa  unclio  qiuc  transit.  Alludit 
^t^ec  ad  nomcn  Cbrisli.  q.  d.  Habclis  cbrisira 


C62 


CO.MMENTAr.IA  IN  I.  HPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


;«  Christo,  unctionem  ab  ungente,  indequc  estis 
«•l  vocamini  Christiani,  ac  facti  estis  mystici 
reges  et  sacerdotes  pcr  unctionem  ,  qua  uncli 
Deoque  consccrali  estis  ,  tam  in  Sacramcnto 
Baplismi,  quam  Confirmationis,  quodolim  bap- 
lizatis,  utpote  adultis ,  dabatur  mox  a  baptismo, 
lanquam  nliwitt ,  ut  ait  S.  Dionys.  id  est,  com- 
plemtntum,  consummatio  et  perfcctio  baplismi 
ac  cbrislianismi ;  per  unctioncm  ergo  corpora- 
lem ,  accepistis  spiritualem,  puta  per  chrisma 
accepistis  cbarisma  et  donum  Spiritus  sancti. 
Unde  S.  Cyrillus  Catecb.  3.  mystag.  Turrian. 
1.2.  proepist.  Pontif.  c.  18.  et  Bellar.  1.  2.  de  Sa- 
cram.  Confirm.  c.  5.  ct  8.  bunclocumaccipiunt 
de  chrismate  et  Sacramento  Confirmationis ; 
quia  in  eo  perfectamunctioncm,  idest,  gratiam 
etilluminationemSpiritussancti  accipimus.  Per 
unctionem  cnim  hic  non  tam  gralia  sanctifi- 
cans,  quam  donum  prudentiaeet  intellectus  ac- 
cipitur ,  et,  ut  S.  Gregor.  ait  5.  Mor.  19.  alias  20. 
allocutio  intimae  inspirationis,  quae  bumanam 
mentem  contingendo  sublevat.  Unde  et  S.  Iren. 
1.  U.  c.  43.  vocat  chrisma  veritatis,  bocest,  doc- 
trinam  :  hoc  cnim  donum  olim  dabatur  baptiza- 
lis  in  baptismo,  et  magis  in  Confirmatione  : 
unde  baptizati  illico  prophetabant,  id  est,  subli- 
mia  de  Deo  et  Christo  mysleria  eructabant,  ut 
patet  Actor.  2.  6.  cap.  10.  46.  cap.  19.  6.  ct  1. 
Corinth.  14.  Idem  etiamnum  daturinbaptismo; 
conjunctum  cnim  est  cum  gratia  sanclificantc, 
titi  dixi  Isaiae  11. 1.  licet  non  in  tanla  abundantia 
nunc  detur. 

Ad  haec  omnia  jam  dicta  alludit  unctio,  prcr- 
sertim  ad  regale  sacerdotium,  quod  Cbrisiianis 
tribuit  S.  Petrus  epist.  1.  c.  2.  9.  Olim  enim  uti 
etiamnum,  Reges,  Prophetce  etSacerdotes  con- 
secrabantur  per  unctionem,  reges,  ut  a  Dco 
illuminati  et  dirccti  bene  et  prudcntcr  regerent; 
sacerdotes,  ut  a  Deo  sanctificati  el  illustrati 
I)ene  et  prudenter  sacra  administrarent  et  do- 
cerent;  Prophetae,  ut  a  Dco  inspirati  futura 
prceviderent  et  praedicerent.  Sic  et  Christianiin 
baptismo  et  Confirmatione  inuncli  gratiam  ac- 
cipiunt,  qua  et  se  suosque  regant,  quasireges, 
futura  bona  et  mala  prsevideant,  quasi  Pro- 
phetae,  ideoque  hostias  bonorum  operum  Deo 
offerant,  quasi  sacerdotcs.  Unde  Prudent.  in 
Psychom. 

Post  inscripta  oleo  frontis  signacula,  per  quse 
Unguentum  regaledatur  et  clirisma  perenne. 

Sensus  crgo  cst,  q.  d.  Sicutunctio,  idest,  gratiu 
et  sapientia,  quam  in  unctione  recipiebant,  do- 
cebat  rcges  regere,  Prophetas  prophetare,  sa- 
cerdotes  sacra  tractare  et  docere;  ita  unctio,  id 
est,  gratia  et  sapientia  Spiritus  sancti,  quem  in 
unctione  corporalis  Baptismi  ct  Confirmationis 
accepistis,  docebil  vos  u  Christiani  omnia  quae 
ad  Christianam  fidem  ct  vitam  perlinent.  HisC' 
de  causis  S.  Joannes  gaudetnomine  unctionis  . 
quia  illud  rcpraesentat  Christum  amorem  suum, 
de  quo  proinde  dicitur  Cantic.  1.  2.  Oleum  effu- 
sum  nomen  tuum,  atque  ob  ejus  assiduam  prae- 
dicationem  S.  Joannes  sub  idem  hoc  tempus, 
Romee  a  Domitiano  missus  est  in  dolium  olci 
ferventis,  sed  unctione  Christi  munitus  illacsus 
exivit.  Hinc  et  ;de  Christo  praecinuit  Psaltes 
psal.  44.  8.  Dilexistl  justitiam ,  et  oclisti  iniquita- 
tem,  propterea  unxit  te  Dcus  tuus  oteo  lanilice.pra 
consortibus  tttis;  et  Isaias  c.  61.  1.  Spiritus  Do- 
mmi  super  me,  co  qitod  unxerit  Dominus  me,  et 


Pcirus  Aclor.  10.  38.  Unxit  cum  Dominus  Spii  itu 
stinclo  ct  virlutc. 

S.  Athanasius  epist.  ad  Serapioncm,  ait  un- 
guentum  hocessc  Spiritum  sanctum,  putacuni 
suis  donisct  gratiis.  In  juslificaiionecnim  infun- 
dilur  non  solum  gratia  et  charitas,  scd  et  ipse- 
mel  Spiritus  sanctus,  ut  docet  Pauhis  Hom.  5.  5. 
et  Concil.  Trident.  sess.  6.  c.  7.  et  S.  Aug.  hic : 
Unctio  spirituatis ,  ait,  ipse  Spiritus  sanctus  est , 
ctijtts  sacramentttm  est  in  ttnctione  visibili;  et  in 
Hymno  Veni,  crealor  Spirilus ,  etc.  vocatur.$/w- 
rttalis  unctio.  Spiritus  sanctus  ergo  aniniam 
inhabitans  ,  illuminans  ,  dirigcns,  opporluno 
tempore  monet  et  suggerit  qugecumque  cjus 
saluti  opportuna  sunt;  hcec  est  ejus  unctio,  id 
est  illumiriatio.  Unde  CJemens  lib.  3.  Constit. 
Apost.  cap.  17.  cacremonias  Baptismi  et  Confir- 
mationisexplicans  :  Baptismus,  ait,  datttr  in  mor- 
lcm  FiliiDei,  aqtta  adhibetur  pro  sepullura,  oleum 
pro  Spirilu  sancto ,  sigillum  crttcis  pro  crttcc ; 
Cltrisma,confirmalio confessionis  esl.  Imo  S.  Pau- 
lus  2.  Corinih.  1.  21.  Qui,  inquit,  conftrmat  nos 
vobiscum  in  Cliristo ,  et  qtti  ttnxitnos  Deus,  quiet 
signavit  nos,  ct  dedil  pignus  Spiritus  incordibus 
noslris. 

Porro  licet  oleum  varias  habei  dotes  et  virtu- 
tes,  scilicet  refrigeratuli,exhilarandi,  roborandi 
athletas,  nutriendi,  meclcndi  aegris ,  ignem  fo- 
vendi ,  impinguandi  ,  quas  mystice  praestat 
unctio  Spiritus  sancti,  juxta  illud  :  Impinguasti 
in  oleo  caput  meum,  psal.  22.  5.  et  illudS.  Ambr. 
lib.  1.  de  Sacram.  eap.  2.  Occurrit  presbyter , 
ttncttts  es  quasi  alhleta  Chrisli;  quasi  ttictamen 
Itttjus  scecttU  luclaturus ,  professus  es  tttctaminis 
lui  certamina;  qui  luclatur  habet  quod  speret :  ubi 
ccrtamen,  ibicorona.  Tamen  propria  ejus  virtus 
cst  illuminare,  lumenque  fovere.  Quocirca  per 
chrisma  et  oleum  proprie  significari  donum  il- 
luminationis,puta  sapientiae  et  intellectus,  quod 
in  Sacramento  Confirmationis  confertur,  docent 
Patres.  Amalariuslibr.  1.  de  Eccles.  Ofiic.  c  27. 
cur  chrisma  conficiatur  ex  oleo  et  balsamo , 
hanc  datcausam  :  Ut  per  olettm,  ait,  inteHiga- 
mtts  rcctam  conversalionem,  quai  moderalur  in 
mente per  maluritatem sapientia? ;  ct  per  balsamum 
doctrinam ,  qum  bonum  odorem  praslat  forh: 
S.  Ambrosius  libr.  de  iis  qui  initiantur  mvster. 
c.  7.  Repete,  ait,  quiaaccepisli  signactdum  spfri- 
tale,  spiritum  scienlia? ,  spirilum  sapienlia;  et 
intellectus,  spiritttm  consilii  atque  virlutis.  Sig- 
navit  te  Paler ,  conftrmavit  te  Chrisltts  Dominus, 
et  dedit  pignus  Spiritus  incordibtts  tttis,  sicutApos- 
tolica  lectione  didicistis.  Ordo  Romanus,  qui  vel 
S.  Gregori  jussu,  vel  paulo  post  ejus  tempora 
est  editus,  hanc  orationem  ad  benedicendum 
chrisma  praescribens  :  Dominator  Domine  Deus, 
inquit,  in  tuo  nomine  ftat  kac  creatura  jam 
chrisma  et  habeatur  ut  chrisma ;  forma  crucis, 
signum  fronlis,  sacrititulus  bellatoris,  inhoc  chris- 
mate  mulceatur  auditus ,  purificelur  visus ;  ul  tc- 
Ubtts  stipendiis  Christi  milites  decorati  ,atqtte  ant- 
brosiororemadidi,  imperanli  serviant ,  non  sua- 
denti,  et  signati  chrismate  sancto ,  signiferi  cs.te 
mereantur  ccelestes. 

Rabanus  Mauruslib.  1.  deinstit.  Cleric.  c  30. 
Signalur ,  ait,  baplizatus  cum  chrismate  per  sa- 
cerdolenx  in  capitis  summitate ,  per  Pontiftcem  vero 
in  fronte;  ut  priori  ttnclione  signiftcetur  Spiritua 
sancti  descensio  ad  habitationem  Deo  consecran- 
dam ;  in  secunda  quoque ,  ut  ejusdem  Spiritus 
sancti  septiformis  gratia  cum  omni  plenitudina 


COMMLYiALIA  L\  1.  EPIS 

umctitatis ,  el  scictUiai  ct  virtulis  venlre  in  homi- 
ncm  dcclaretur.  Tcrtull.  de  Resurrcct.  carn.  c.  8. 
agens  tle  ceeremoniis  Confirmationis:  Caro,  uii, 
ungitur,  ut  anima  consecretur ;  caro  signalur,  ut 
ct  animamuniatur ;  caro  manus  impositioneobum- 
bratur,  ut  ct  anima  spiritu  iltuminetur.  Hugo 
Victor  lib.  2.  de  Sacram.  part.  7.  c.  G.  unctioncm 
chrismatis  in  fronlc  scrvandam  esse  docetsep- 
tcm  diebus.  Quia  seplcm,  inquit,  sunt  dona  Spi- 
rittts  suncti ;  alium  diem  hubet  sapienlia  ,  alium 
nUcUectus ,  alium  consilium ,  alium  fortiludo, 
aluan  scicniia,  alium  pictas ,  alium  timor.  Orig. 
iiomil.  7.  in  Ezcch.  Oleum,  ait,  quo  ungitur 
vir  sanctus,  olcum  Chrisli,  oleum  sancta  doc- 
triiue. 

Dcniquc  hoc  loco  ahutuntur  Novantes  et'En- 
ihusiaslse,  qui  jaclant  sc  habcre  spirilum  intcr- 
num,  quo  illumiuanlc  iuiclligant  S.  Script.  el 
dirigantur  pcr  omuia,  ut  inlcrprele  ctdoclorc, 
aul  Ecclesioe  judicio  non  si(  opus.  Vcrumgravi- 
tcr  errant;  luee  cnini  unctio  illuminat  fidclesin 
iis  quse  didiceiunt,  ul  scilicct  sciant  rctinenda 
csse  fidei  dogmaia,  quce  initio  clnislianJsmi  au- 
dieruut,  ncc  audicudos  csse  Antichristos,  quica 
oppugnanl.  Sicnimin  lide  dubium,  vclinScrip- 
tura  difiicultas  aliqua  oriatur,  eadem  Spiritus 
saucti  unclio  docct  non  cssc  cujusque  plebeiica 
resolverc ;  sed  consulcndos  esse  Doctores  ct 
Proelatos  Ecclcsia?.  Hos  cnim  co  fineposuil  Deus 
in  Ecclcsia,  uti  docet  S.  Paulus  Ephes.  h.  11. 
Jdipsum  enim  poscit  ordo  Hierarchicus  et  recta 
ralio.  Unde  idipsum  faciunt  omnes  resp.  eliam 
Gentilium  cl  Saraccnorum. 

Moraliler  hic  doccmur,  in  omnibus  dubiis  , 

pcrplexitaiibus  ,    difficnllatiljiis  .    invocandam 

csse  unclioncm  Sphilus  sancli ,  ac  dicenduni 

cum  Josaphat  rege  :  Cum  ignonmus  qttid  agere 

dcbcamus ,  hoc  solum  habemus  rcsidui  ut  oculos 

nosti-os  dirigamus  ad  tc.  2.  Paral.  20.  12.  Pono 

quam  Spiritus  sanctus  suorum  mentcs  illumi- 

nct,  quamquc  in  coonmia  pcrspiciantur,  egre- 

gicdoccl  S.  Cyrill.  catcchcsilG.  Cui,  ait,  Spiri- 

tus  sanclus  donatus  cst,  anima  UUus  illustralur , 

et  plus  quam  homo  cernil.  In  terra  erit  corpus,  et 

anima  ccclos  contemplabilur.  Vidct  ul  Isaias  cer- 

ncbat  Dominum  super  (hrono  excclso  et  clevato  ; 

vidct  ut  Ezechicl  cumqui  scdebal  super  Cherubim; 

vidct  ul  Daniel  vvyriadcs  myriadum,  et  millia 

viitlium.  Exiguus  homo  cernit  principiumet  finem 

viundi ,  ct  medium  temporum,  ct  regum  succes- 

sioucs.  Scit  qua:  non  didicerit ;  adest  enim  verus 

ductoi'  lucis.  Intus  consistens  homo,  ct  virtus  scien- 

tice  procul  d  Deo  illi  immilitur,  ita  ut  ea  qua;  fiunt 

ab  aitis  ipsc  cognoscat.  Non  adfucrat  Petrus  Ana- 

nia-  tt  Saphira,  cum  sua  bona  vendebant,sed  pcr 

spirilum  adcrat.  Quarc ,  inquit,  tcntavit  Satanas 

cor  tuum,   ut  mcnliaris  Spiritui  sancto?  nuUus 

crat  ucusator ,  nullus  tcstis.  Unde  igitur  hoc  cn  - 

7iit  ut  nossct?  ftonne,  inquit,  7tiancns7na7iebat  tibi, 

et  idquod  vendidisli  in  potcstate  crat  tua?  Quare 

slaluistl  iu  cordc  tuo  hunc  rctn?  Qui  crat  absque 

liltcris,  per  graiiam  spiritus  illa  didicit  ,qua'  ne 

Grcecorum  quidcm  sapientes  noverant,  llabcs  si- 

tniie  luiictli:  Elisceo,  qui  absens  vidit  Giczi  acci- 

pientcm  doua  a  Naaman,  idcoque  ei  rcvcrlenti 

ail :  i<onnc  cor  mcum  ibal  tccum  ?  Hic  cgo  corporc 

fucram  conclusus ,  sed  spiritus  a  Deo  tnihi  dalus , 

ea  qum  pi  ocul  abcrant  ccrncbat.  Ccrnis  quomodo 

illumintU  auimus  Spiritus  sanctus  ;  tollit  ignorun- 

tiatn,  ct  scicntiam  rcponit. 

Mjstiec  de  iriplici  unciionc,scilicctcompunc- 


T.  S.  JOANNIS.  Cap.  !I.  tvi 

tionis,  quae  sita  est  inpeccatorum  deleslatiune ; 
dcvotionis,  quic  siia  estin  beneficiorum  Dei  re- 
cordatione;  pictatis,  quae  sita  est  in  proximo- 
rum  commiseratione.  VideS.  Bernard.  serm.  10. 
ct  22.  in  Cant.  Idem  serm.  2.  de  Pentec.  Spiri- 
lus  sanctus  suis  tribuit,  inquit,  pignus  salutis, 
i  obur  vita,scicnlia!  lumen.  Pignus  quidem  salutis, 
ut  ipsc  Spirilus  reddal  testunotiium  spiritui  luo , 
quod  fdius  Dci  sis,  qui  certissuna  sig7ia  prxdesli- 
nationis  tu&cordi  tuo  itnpri^nat ,  el  ostendat ,  qui 
donct  latitia)n  m  corde  tuo,  et  de  rore  cceli,  si  non 
continue,  ta^nen  saipissime  mentem  tuam  impin- 
guet.  Robur  vitce ,  ut  quod  per  natiwam  libi  est 
impossibite,  per  graliam  ejusnon  sotum  possibite, 
sedetiatn  facile  flat.  Scienlke  tumen,  ut  cum  om- 
tiia  benefeceris ,  te  servmn  inutitc^n  putes,  et  quid- 
quid  boni  in  te  inveneris ,  ilti  tribuas ,  a  quo  omnf 
bonum  est ,  sine  quotxon  parum  atiquid ,  sed  nihil 
vmnino  potes  incipere ,  ne  perficere  dicatn. 

Er  nostis  omma,]  qua3  scilicet  jam  dixi  dc 
reiinenda  fide,  de  cavcndis  Anlichristis,  de  An- 
tichristo  venluro  ;  omnia  ergo  intellige  accom- 
mode,  quae  fideles  docentur,  quaaque  eos  scire 
convenit.  Clarum  enim  estnec  fideles,  nec  Doc- 
lores,  nec  ipsum  JoannemetApostolosscivissc 
omnia  omnino.  Unde  Syrus  veitit,  discernitis 
untmiquemque  hominem,  pula,  ut  Beda,  discer- 
7iitis  i)Uer  probos  ct  improbos,  inler  Christianos 
ct  Antichristianos.  Simili  modestia  et  phrasi  aii 
Paulus  1.  Thcssal.  c.  5.  1.  De  lemporibus  et  mo- 
7nenlis  non  indigetis  ut  scribamus  vobis  ;  ipsienim 
diligenter  scilis.  Et  S.  Petrus  Epist.  2.  cap.  1.  12. 
Incipiamvos  semper  connnotiere  de  his,  et  quidem 
scientes  confirmatos  vos  in  prcesentiveritate, 

21.  NON  SCRIPSI  VOBIS  QUASI  IGNOIUNTIBCS  VL-RI- 
TATEM  ,  SED  QUASI   SCIENTIBCS  EAM.  ]   Soleill   ma- 

gistri  laudare  ingenium  et  scienliam  discipulo- 
rum,  ut  eos  sibi  concilient,  el  ad  acrius  stu- 
dendum  extimulent.  lta  hic  facit  S.  Joannes. 
sinuilquc  insigne  datspecim.cn  modesticc,  q.  d. 
Non  haic  eo  scripsi  ul  vos  doccam ,  sed  ul  doc- 
los  conlirmem  et  commonefaciam,  tanquam  in 
7ne7noria7n  vos  reducens ,  uti  in  simili  ait  Pailtaa 
Boman.  15.  15. 

Et  qconiam  (quod)  omne  mendacium  ex  vi  iu- 
tate  non  i:st.  ]  Repele  il  scicntibus.  q.  d.  Scripsi 
haec  vobis  scienlibus  veritatem ;  ideoque  pariiei 
scicnlibus  quodmendacium  exveritate  non  cst; 
mcndacium  vocat  non  Ethicum,  quodestcontra 
mcutem  loqui ;  sed  Theologicum  ,  quod  est  er- 
ror,  falsilas,  haeresis.  Indicat  fontem  h;ercsis 
el  hsereticorum ,  quos  Anlichristos  nominavit. 
q.  d.  Haerelicorum  doginata  sunt  crrores  et 
nicndncia,  idcoque  non  inanant  a  Deoct  Chrislo, 
qui  est  prima  veritas,  sed  a  diabolo  qui  c^t 
mcndax  et  pater  mendacii,  hoc  esl,  omnis  b«- 
resis  ct  crroris,  Joann.  8.  UU.  Qtti  tnentitur  M 
est  ex  Chrislo,  ait  Bcda;  undecolligit  S.  AuguM. 
Ecrc ,  inquit,  admonili  sumus  quomodo  cogno^- 
catnus  AtUichristum.  Qttid  cst  Christus?  Vetitas 
ipsc  dixit  :  Ego  sum  vcrilas.  Joann.  l'i.  G.  Omu 
aul<  m  mcnditcitnn  no)i  est  cx  vcritale;  otntu -■ 
igilttr  qui  tnentiuntur  non  sttnt  cx  Christo.  vidc 
S.  August.  libr.  Conlra  nicndac.  cap.  1S.  Nota 
hebraismum,  omnc  non  ,  id  csl,  nullum  nienda- 
cium  est  ex  verilate.  Alilcr  id  accipiunt  Logici 
ia  suis  cequipoUcnliis ;  nam  non  otnnc,  lelomme 
non  ,  cis  idcm  valcl  quod  atiquod  non ,  ul,  oni- 
nishomo  non  cst  doctus,  vcl,  non  omnishomo 
( st  doclus,  idem  cst  quod  aliquis  homo  non  c*t 
doctus.  Sed  secus  se  res  habet  apud  llebi.u?. 


864  CUMMENTARIA  IN  1.  EP 

Sie  ail  Eccles.  cap.  7.  ih.  Nolivelle  mcnliri  omne 
mendacium,  id  esl,  nullum  mendacium  velis 
lnenliri  :  Non  crit  impossibile  apud  Deum  omne 
verbum,  Luc.  1.  37.  id  est,  nulla  res  erit  Deo  im- 
possibilis. 

22.  Quis  kstmendax  (pcr  antonomasium,  puta 
niendacissimus  )  msi  is  qui  negat  ,  quoniam 
(quod)  Jesus  kst  CmusTus?]Iia  Romani,  scd  alii 
Latini,  Gracci  et  Syri  codices  addunt  non,  legunt- 
que,  quoniam  Jesus  non  est  Chrislus;  nam  du- 
plcx  negatio  apud  Hebneos  magis  negat,  licet 
apud  Lalinos  affirmet.  Perperam  aliqui  apud 
Ilugonem  legunl  :  Quoniam  Jesus  non  est  homo. 
Explical  quodnam  mcndacium  intelligat,  nimi- 
rumgravissimumin  fideet  religione.adeoquein 
fidei  summa  et  capite,  pula  baeresin  Antichris- 
tianorum,  quinegabant  bunc  hominem,  scilicet 
Jesum  esse  Messiam  et  Cbristum,ac  consequen- 
ter  esse  filium  Dei,  uli  negabant  Simon,  Ebion, 
Cherintus,  aliiquc  Judaizantes  prisci ,  acque  ac 
moderni,  conlra  quos  S.  Joannes  tam  Evange- 
lium,  quam  epislolam  conscripsit.  ln  hujusenim 
comparatione  mendacii ,  ait  Beda,  catera  aut 
parva  videntur,  aut  nulla  :  Quid  enim  mendacius 
aut  perniciosus  dici  fingique  potest,  quam  quod 
Jesus  non  sit  Cbrislus,  id  est,  redemptor  et 
salvator  mundi?hoc  enim  est  praecidere  om- 
nem  fidem  et  spem  salutis.  Talis  ergo  est  men- 
dax  per  excellentiam  ,  quia  falsarius,  haereticus, 
sacrilcgus,  atheus,  Antichristus.  Hoc  significat 
hic  mendax;  alioqui  mendaxLatinis  proprie  di- 
citur  qui  conlra  mentem  loquitur,  aliud  sciens 
vel  cogitans ,  aliud  proloquens  ;  sed  et  hi  contra 
mentem  loquebantur,  quia  Jesum  esse  Chris- 
tum  sciebant,  vel  scire  debebant. 

Audi  Tertull.  libr.de  Prrcscript.  cap.  33.  Joan- 
nes ,  inquit,  in  epislola  eos  maxime  Antichristos 
vocat ,  qui  Christum  ncgarent  in  carne  vcnisse, 
et  qui  non  pularent  Jesum  esse  Filium  Dei.  Itlud 
Marcion,  hocEbion  vindicavit.  et  OEcum.  Simon, 
ait,  alium  Jesum,  alium  Christum  asserebat;  Je- 
sum  videlicet,  qui  ex  S.  Maria  ortus  fuerat,  Chris- 
tum,  qui  in  Jordanem  de  cailo  descenderat.  Et 
Cyrill.  catechesi  6.  Exnobis,  ait,  prodierunt,sed 
non  erant  ex  nobis.  Horum  dux  et  omnis  hwreseos 
inventor  et  auctor  est  Simon  Magus.  Hic  autem 
cum  esset  Romai,  posteaquam  ab  Apostolisrejectus 
est ,  et  Grtecam  Seiinen  quamdam  meretricem  cir- 
cumducens ,  ore  nefando  primus  ausus  esl  dicere 
seipsum  esse  Deum,  qui  in  monte  Sina  tanquam 
Pater  apparuit ;  ac  deinde  apud  Judaos  non  in 
carne ,  sed  in  imagine  tanquam  Chrislus  Jesus  vi- 
sus  est ;  alque  poslea  tanquam  Spiritum  sanctum  a 
Christo  miltendum  se  csse  promissum.  Et  ita  se- 
duxerat  civilalem  Romanam,  ul  Claudius  illista- 
tuam  erexerit ,  cum  ea  inscriplione  in  lingua  Ro- 
mana,  Simoni  Deo  sanclo. 

Porro,  quam  fanaticos,  insulsos  et  insanos 
Antichristos  boc  srcculo  produxerit  haeresis  ,  li- 
quet  ex  Historia  Anabaptistarum  Arnoldi  Mes- 
hovii,  in  qua  inter  alia  libr.  1.  cap.  17.  narrat 
Carolsladium  eorum  parentem  ex  Theologiae 
Doctore  se  fecisse  agricolam  et  aratorem  ,  eo 
quod  diceret,  cuique  ex  labore  manuum  esso 
vivendum,  juxta  legcm  Dei  Genes.  3.  In  sudore 
vultus  lui  vesccris  pane  luo,  ac  tandem  tradil 
eum  a  diabolo  abreptum,  nusquam  deinceps 
comparuisse.  Cap,  vero  19.  narrat  Jacobum 
quemdam  jaciitasse  se  esse  Cbristum,  et  duode- 
cim  Aposlolos  insliluisse,  qui  miris  fraudibus 
ct  imposluris  populo  imponebant,  ac  tantlem 


1ST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

bosce  sycophanlas  in  Silesia  ii  malrona  nobili 
mappam  adsacrificandumposlulasse.  Atmulier, 
inquil,  fasciculum  lelai  illis  obtulit,  tunc  ilti:  Hanc 
nobiscum  accipiemus ,  et  Christus  tibi  benedicet , 
ut  libi  linum  abundantius  crescat ,  oslende  aliam 
si  habes.  Quamcum  similiter  accipere  vellent,  mu- 
licr  recusavit ,  marilum  limens.  Itti  autem  frus- 
tulum  fomitis  cum  igne  in  tetam  clam  involventes  , 
mutieri  reddiderunt.  Ilaque  cista  a  tela,  a  cista 
vero  domus  acccnsa  conflagravit.  Virodomumre- 
verso,  uxor  ob  Christum  cum  Apostolis  male  trac- 
talum,  hoc  sibijuste  contigisse  dixit ;  at  vir  ira 
excandescens  :  Latro  hic ,  inquit,  nequissimus,  et 
non  Christus  fuit.  ltaque  cum  vicinis  eos  insequi- 
tur ,  et  in  quadam  villa  assequitur.  Tum  pseudo- 
christus  adillum,  qui  vocatur  Petrus,  dixil :  Jam 
mea  passio,  Petre ,  calixque  quem  bibilurus  sum 
appropinquat.  Cui  Pelrus  :  Et  mihi,  ut  video,  Do- 
mine,imminet.Itleverodixit :  Petre,  egoaliternon 
possum  nisi  per  fenestram  hanc  evadere ;  tum  Pe- 
trus  :  Et  ego  te  quoad  vivam  non  derelinquam, 
sed  quocumque  fugeris  scquar.  Ergo  per  fenes- 
tram  aufugit ;  cceteri  quoque  Aposloti  qua  potue- 
runt  evascrunt.  Rustici  eos  seculi  baculis  fustibus- 
que  cecidere,  diccntes:  Propheliza  nobis,  Chrisle, 
cum  luis  Apostotis ,  qua  in  sitva  baculi  isti  creve- 
rint.  Ergo  ptagis  emendati ,  vitam  suam  emenda- 
runt,  dicentes  :  Difficile  est  nobis  Christi  passio- 
nem  Apostolorumque  lormenta  subire. 

Deinde  libr.  2.  cap.  15.  narrat  extitisse  mulio- 
rem  Abacellam  nomine ,  qute  cum  cacleros 
Anabaptistas  Spiritum  sanctum  jactilare,  quod- 
que  ab  co  interpretationem  sacrae  Scriptur.t 
discerent,  audiret;  ipsaquoquenoviTestamenti, 
surrepto  in  manus  codice  sacrarum  Lilterarum, 
sensum  coepit  populum  docere ;  atque  cum  ad 
eum  locum  pervenisset,  apud  Deum  nihil  esse 
impossibile,  Chrislum  se  verumque  mundi  Mes- 
siam,  id  possibile  rata  ,  constituit,  conjunctis 
sibi  ex  fralrum  grege  viris  duodecim,  quibus  ad 
propagandum  Evangelium  velut  Apostolis  ute- 
retur.  Hi  foris  nonnunquam  egrediebantur,  ac 
ruri  agricolis  Mcssiae  suae  doctrinam  praedica- 
bant.  Libr.  5.  c.  11.  narral  Joannem  Mathiaearle 
pistorem,  patria  Harlemensem  finxisse  se  esse 
Henoc,  missumque  a  Deo,  ut  quasi  verissimus 
Dei  testis,  fidelem  in  Hollandia  populum  ad  no- 
vam  Hierosolymam  convocarel.  Inter  aliaenhn 
paradoxa  docebal  Cbrisii  regnum  ante  diem  ju- 
dicii  civile  in  terra  futurum  ,  in  quo  soli  Sancti , 
regibus  ferro  et  vi  sublatis  dominarentur ;  id 
autem  regnum  esse  jam  cceptum  Anabaptista- 
rum.  Lib.  7.  toto  narrat  Joannem  r>ocoldum  sar- 
torem  Leidensen  occupasseurbem  Monasterien- 
sem  inWestphalia,  ibique  se  regem  creasse,  ac 
Christum  nominasse,  duodecim  Apostolos  ele- 
gisse,  ut  vicinos,  ad  novum  Messiam  adoranduin 
advocarent,  sed  post  horrenda  dogmata  et  fla- 
gitia,  expugnata  ab  urbis  Episcopo  urbe,  can- 
dentibus  laminis  toto  corpore  laceratum,  mc- 
ritas  sacrilegiorum  suorum  poenas  dedisse. 

Hic  est  Anticiip.istus  qui  necat  Patuem  eY  1i- 
lidm,  ]  quia  negando  Christum  esse  Filium  Dei, 
negant  Deum  ejus  Patrem,  ut  sequituiv  Pali-r 
enim  et  Filius  sunt  correlativa  ,  quorum  lex  est. 
ut  mutuo  se  ponant  et  tollant.  Filius  enim  c»t 
Patris  Filius,  elPater  est  Filii  Pater;  positoeifco 
uno  poniiur  et  alterum  :  sublato  uno  ncces^ii- 
rio  tollitur  et  alterum.  OEcumeii.  opinatur  hic 
perstringi  Valentinum,  qui  alittm  csse  palrcm  in- 
nominabilema$serebat,pra?tereiimquipaterCltriiii 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

(Ucerctur.  Idcmvcro  harelici,\nqu\l,Filium  quo-     tum  ejus  Filium,  juxla  illud 

ijue  deneganl ,  dum  hominem  solum  esse  ipsum ,  et 

non  natura  Deumaffirmant.  SicclBasilides  alium 

qucmdam  Patrcm  confinxit,  a  quo  vou? id  est  mens, 

inde  yoyos,  id  cst  verbum,  productum  sit.  De  quo 

Iren.  lib.  1.  cap.  23.  Tertull.  de  Praescript.  Epi- 

phan.  haeresi  26.  et  alii. 

23.  Omnisqui  negat  Filium  nec  Patrem  iiabet 
(tanquam  in  quo  maneat,  nectanquam  manen- 
tem  ln  se,  ail  Cajetan.  quia  generationem  ejus 
oeternam  non  credit,  aitDionys. )  qui  confitetur 
Filium  et  Patrem  habet,]  ita  Roman.  et  Latini 
omnes,  ac  Syri  et  Graeci  mulli;  nonnulli  ta- 
men  delent  xb  qui  confitetur  Filium  et  Palrem 
habet. 

Habet]  scilicct  in  mcnte  et  fide,  ac  consc- 
(|uenter  in  ore  et  confessione,  id  est  ut  Syrus 
vertit,  credit ,  vel  confitetur  Patrem.  Alludit  ad 
i  11  ii(l  Evang.  cap.  5.  38.  Verbum  ejus  (Palris)  non 
habetis  in  vobismanens,  quia  quemmisit  ille ,  huic 
vos  non  creditis ,  ubi  pariter  rbhabetis ,  exponit 
per  creditis.  Simili  phrasi  dixit  c.  1.  v.  ult.  Ver- 
bum  ejus  non  est  in  nobis.  Et  hoc  cap.  y.  5.  In  lioc 
scimus,  quoniam  in  ipso  sumus.  Qui  dicit  se  in  ipso 
manere,  etc.  et  v.  26.  Vos  qttod  audistis  ab  inilio 
tn  vobis  permaneat.  Per  fidem  enim,  spem  el 
charitatem  Deus  Pater,  Filius  et  Spiritus  ma- 
nent  in  nobis;  ac  consequenter  eos  habemus  in 
nobis ,  sicut  templum  in  se  habet,  et  continct 
Eucharistiam  :  anima  enim  sancta  realiler  est 
templum  Dciinhabitantis. 

Perstringit  haereticos  judaizantes ;  Judaei  enim 

negant  mysterium  SS.  Trinitatis.  Dicunt  enim 

unum  tantum  esse  Deum,  in  una  dumtaxat  per- 

sona  ,  aeque  ac  in  una  duntaxat  natura  existen- 

tem,  ac  consequentcr   negant  Christum   essc 

Deum,  Deique  Filium.  Unde  Christus  in  Evan- 

gelio  S.  Joannis  passim  contra  eos  disputat, 

probatque  seesseFilium  unigenitumDeiPatris. 

Vide  c.  3.  35.  c.  5.  v.  18.  ct  seq.  et  v.  36.  usque 

ad  finem  capitis,  c.  6.  58.  etc.  Sicnim,  aitOEcu- 

men.  Fatrem  novissent ,  eum  quoque  fitii  unigeniti 

Fatrem  esse  procul  dubio  pcrcepissent.  Praeserlim, 

quia  qui  ignorat  Trinitatem,  ignorat  et  Deitatis 

naturam  ,  eam  scilicet  esse  tam  plenam  et  foc- 

cundam ,  ut  personarum  pluralitatcm  exposcat, 

et  tribus  se  communicare  efflagilet,  adeo  ut  si 

unam  personam  sustuleris,  totam  divinitatem 

sustuleris,  et  hoc  signifieat  hic  S.  Joannes.  Si- 

mili  modo  ait  Christus  Philippo  :  Phitippe,  qui 

videt  me ,  videt  et  Patrem,  etc.  Non  credis  quia 

ego  in  Palre ,  et  Pater  in  me  est?  Joann.  16.  10. 

Qua  sententia  significatur  et  pluralitas  persona- 

rum,  et  identitas  esscntiae  divinae,  ac  intimact 

perfecta  inhabitatio  unius  personae  in  alia,  et  h 

converso,  quam  Damascenus  I.  1.  de  Fidec.  11. 

vocat  ntptxapr^tv ,    ac  ex    Damasceno  Doctores 

Scholastici  circumincessioncm.  De  quo  suhlimi 

mysterio  sublimiter  disputat  S.  August.  lib.  6. 

de  Trinit.  c.  ult.  S.  Hilar.  lib.  6.  de  Trinit.  Am- 

brosiaster.  in  epist.  2.  ad  Corinlh.  cap.  13.  Sin- 

gula,  ait  S.  August.  sunt  in  singulis  (personis) 

et  omnia  in  singutis ,  et  singula  hi  omnibus ,  et 

omnia  in  ornnibus,  et  unum  omnia. 

Denique  S.  Cyprian.  de  Exhort.  mart.  cap.  5. 
et  Hilar.  lib.  6.  de  Trinit.  ultima  verba  sic  le- 
gunt :  Qui  habet  Filium ,  et  Filium  et  Patrem  ha- 
bet,  scilicetbcnevolum  et  faventem.  Sic  quoque 
legil  S.  August.  sed  explicat  de  cultu  et  venera- 
.  tione.  q.  d.  Qui  colit  Filium ,  colil  et  Patrem  ; 
ncquitenim  colere  Palrem,  qui  non  colitChris- 

CORNELIUS  A   LAPIDE.      TOM.   X. 


SG5 

Qui  non  honorifi- 
cat  Fiiium,  non  honorificat  Patrem  qui  misit  il- 
lum,  Joann.  5.  23. 

26.  VOS  QUOD  AUDISTIS  AB  INITIO  ,  IN  VOBIS  PER- 

ma.neat.  ]  Est  Hebraica  verborum  trajectio, 
quani  latine  sic  ordines :  Quod  vos  audislis  ab 
initio,  id  in  vobis  permaneat.  q.  d.  Conttanter 
pcrseverate  in  fide,  doctrina  etvita  Christiana, 
quam  primiius  accepistis ;  sic  enim  vera  fides 
manebit  in  vobis,  et  vicissim  vos  manebilis  in 
vera  fide,  religione  et  cultu  Dei.  Quare,  si  quis 
evangelizaverit,  prcclerqttamquod  accepistis,  una- 
thema  sit ,  ait  Paulus  Galal.  1.  9.  Idcoque  doc- 
trinis  variis  et  peregrinis  nolite  abduci ,  Hebr.  13. 
9.  PraecIareS.  Cyprian.  epist.  60.  Admonco ,  iu- 
quit,  pariter  et  consuto  ne  pcrniciosis  vocibus  tt- 
mere credalis ,  nefaUacibusverbis  consensum  facUe 
commodetis,  ne  \rro  tuce  tenebras,  pro  die  noclcm, 
pro  cibo  famem ,  \rro  polu  silim ,  venenum  \rro  re- 
medio,  mortem  pro  salute  sumatis. 

Siin  vobispermanserit  quod  audistis  ab  initio 
(eo  modo  quo  jam  explicui ) ,  et  vos  in  Filio  e t 
Patre  manebitis.]  q.  d.  Adhaerebitis  Filio  el  Patri 
per  veram  fidem,  spem  et  charitatem  quod  vers. 
proeced.  dixit  :  Qui  confitetur  Filium,  et  Patrem 
habet,  adde  et  Spiritum  sanctum ,  quia  hic  in 
Patre  ct  Filio  includitur.  Patcr  cnim  cl  Filius 
sunt  spiratores  Spiritus  sancti ;  unde  in  plena 
suirationeetessentiaincluduntvim  spirativam, 
imoactualem  spirationem  Spiritus  sancti.Sanc- 
tusJoannes  lamen  non  nominat  Spirilum  sanc- 
tum.sedFiliumetPatrem,  quiadeSpiritu  sancto 
tunc  nulla  erat  quaestio ,  sed  duntaxat  de  Filio, 
pula  Chrislo,  et  consequenter  de  Palre.  Simo- 
niani  enim  et  Cerinthiani  negabant  Jesum  essc 
Deum,  Deique  Filium.  Hinc  el  Filium  praeponit 
Patri,  praesertim  quia  nemovenit  adPatrem  nisi 
per  filium,  Joann.  16.  6.  fi ullus enim divina> glorice 
celsiludinem  videbit ,  nisi  qui  per  sacramenta  Ittt- 
manilatis,  quam  Fitius  suscepit ,  rcnatus  est ,  ait 
Beda  elThomas  Anglicus. 

Porro  cx  eo  quod  vos  in  Filio  et  Patre  manebi- 
tis,  vicissim  Filius  et  Pater  manebuntin  vobis 
Nam,  ut  explicat  OEcumcn  :  In  Fitio,  inquit, 
et  Patre  manebitis ,  hoc  cst ,  conjunclionem  ct 
communicationem  cum  co  habebitis ,  juxta  pro- 
missum  Christi  Joann.  16.  23.  Si  quisdiligit  me , 
sermonem  meum  servabit ,  et  Pater  meus  dittget 
eum,  et  ad  eum  veniemus,etmansionem  apud  etctn 
faciemus.  Quo  loco  Augustinus  :  Ecce ,  inquil. 
facit  in  Sanctis  cum  Patre  et  Filio  Sanctus  etiam 
Spiritus  mansionem,  intus  utique  tanquam  Deus 
in  templo  suo.  Deus  Trinilas ,  Pater  et  Fitius  ' ' 
Spirilus  sanctus  veniunt  ad  nos ,  dum  venimtts  ad 
eos;  veniunt  subveniendo ,  venimtts  obedicndo;  c  - 
niunt  illuminando ,  venimus  intuendo ;  veniunl  im- 
plcndo  ,  venimus  capiendo ,  ut  sit  nobis  eorttm  non 
exlraria  visio,  sed  interna;  et  in  nobis  eorttm  non 
transitoria  mansio ,  sed  aterna. 

25.  Et  ilec  est  rf.promissio  (idest,  res  pro- 
missa),  quam  (Vatabl.  legit  qua,  sedgraeceesl 
/jv  id  est,  quam)  ipse  pollicitus  est  nobis  (si  in 
ipsomaneamus)  vitam  ^ternam. ]  S.  Aug.  legit, 
vita  cttcrna,  idque  clarius  est  et  latinius.  F>i 
antiptosis  Hebraica.  Similis  est  v.  27.  Unctionem 
quam  accepistis  ab  eo  maneat  in  vobis ;  unctiont  m. 
id  estunctio,  et  in  Evang.  c.  16.  26.  Sermontm, 
id  est  sermo,  quem  audistis  ,  et  psal.  117.  -22.  La- 
pidem,  id  est  lapis,  qttcm  reprobaverutit  irdifi- 
cantes ,  hic  factus  est  in  caput  angttti.  Similis  esl 
apud  Latinos,  utapudTerent.  prol.  Andr.  Popula 

109 


866 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


ut  placerent  quas  fecissct  fabulas ,  ct  Virgil.  Ur- 
bem  ,  id  est  urbs  ,  quam  stutuo  vestra  est. 

Aliter  Gagneius  :  lianere,  inquit,  in  Filio  et 
Patre  promissio  est,  quaui  nobis  pollicitns  est 
in  Evangelio  orans  pro  nobis  Patrcm  Dominus 
Joan.  17.  20.  ISon  pro  eis  rogo  tuntum,  sed  et  pro 
eis  qui  credituri  sunt  per  verbum  eorum ,  ut  omnes 
unum  sinl ,  et  sicut  ttt  Pater  in  me  ,  et  ego  in  te , 
ut  et  ipsi  in  nobis  unum  sint.  Bene  ergo  ait  de 
hoc  Joannes.  Ha?c  est  promissio  quam  pollicitus 
est  nobis,  quae  quidem  est  vita  aeterna  :  vita 
euim  seterna  est  manere  in  Deo ,  eoque  frui  blc 
pergratiam,  in  futuro  per  gloriam.  Huc  acce- 
dit  OEcuni.  qui  to  et  accipit ,  ut  causale  pro  quia, 
q.  d.  Manebitis  in  Filio  et  Patre,  quia  hoc  ille 
pollicitus  est :  cum  vitam  aeternam  pollicitus 
est.  Verum  prior  sensus  simplicior  et  germa- 
nior  est. 

Acerhic  eststimulus,  quem  fidelibus  ad  con- 
stantiam  in  fide  contra  haereticos,  et  omnem  vir- 
tutem  dat  S.  Joannes,  nimirum  promissio  et 
merces  vitse  aeternse  :  Memoria  promissa?  mcrce- 
dis  perseverantem  te  faciat  in  opere ,  ait  Beda  : 
Videamus,  inquit  S.  August.  quid  promisit.  An 
argentum  ?  An  possessiones  ?  An  amozna  pradia  ? 
Non  est  hoec  merces  ad  quam  nos  horlatur ,  ut  in 
labore  duremus.  Quid  igitur  merces  ista?  vita 
mterna.  Subjicit  deinde  Deum  promissisjungere 
minas,  ac  ni  pareamus  minari  mortem  aeter- 
nam  ,  imo  ignem  aelernum.  Minatur  ,  ait ,  mihi 
potens  homo,  ut  aliquid  maLi  faciam  :  quid  mina- 
tur  ?  Carceres  ,  catenas ,  ignes,  tormenta ,  bes- 
tias  :  numquid  ignem  ceternum  ?  Exhorresce  quod 
minatur  omnipotens  ,  ama  quod  poU.icetur  omni- 
potens,  et  vilescit  omnis  mundus ,  sive  promit- 
tens ,  sive  lerrens. 

27.  ET  VOS  UNCTIONEM  QUAM    ACCEPISTIS  AB  EO  , 

maneat  m  vobis.  ]  Est  hyperbaton,  sive  verbo- 
rum  trajectio,  quae  sic  clare  ordinanda  est  : 
Et  quam  vos  accepistis  unctioncm  ab  eo ,  maneat 
in  vobis.  Ita  enim  non  solum  Hebraei ,  sed  et 
Latini  loquuntur,  ut  oslendi  v.  25.  unde  non- 
nulli  codices  clare  pro  unctionem  legunt,  unctio. 
Sicet  Syrus  :  Sed  etvos,  inquit,  si  jyermanscrit 
vobiscum  illa  unctio ,  quam  accepistis  ab  eo,  ne- 
cesse  non  habetis  ut  quis  vos  doceat.  Unctionem 
vocat  gratiam  Spiritus  sancti,  pula  donum  sa- 
pientiae  et  intellectus  fidelibus  inditum  in  Bap- 
tismo,  et  auctum  in  Confirmatione  :  haec  enim 
gratia  et  sapientia  ungit  imbuilque  animam 
quasi  unguentum  spiritale  fragrantissimo  odore 
et  sapore  rerum  divinarum  ,  aeque  ac  unguen- 
tum  corporale,  pula  chrisma  ungit  imbuitque 
corpus  fragrantia  corporali.  Vide  dicta  v.  20. 

Et  non  !\ecesse  habebitis  dt  aliquis  doceat 
vos,  seu  sicct  umctio  ejus  docet  vos  de  omni- 
bus.  ]  .subaudi ,  manete  in  eo  ,  uti  post  brevem 
parenihesin  subdit  S.  Joannes.  Aliqui  codices 
supplent,  ita  faciatis.  Agit  contra  pseudoapos- 
tolos,  pula  h«ereticos,  quos  v.  18.  vocavit  Anti- 
christos.  idipsuiuS.  Joannes  clarevers.  praeced. 
significavil,  dicens  .  Ilac  scripsi  de  his  qui  sedu- 
cunt  vos.  Sensus  ergo  tst,  q.  d.  Non  est  necesse 
ut  pseutloapostoli  et  haeretici  vos  doceant  ve- 
ram  fidera  et  doclrinam;  jam  enim  eam  didi- 
cistis  ab  ipsis  Christi  Aposlolis,  cooperante 
unctione  Spiritus  sancti,  quem  in  Baptismo  et 
magis  in  Confirmatione  accepistis  ;  necesse 
est  enim  ut  quod  Apostoli  foris  per  vocem  do- 
ceni,  idipsum  Spiritus  sanctus  interius  per  gra- 
tiaui  et  illuminutioneuj  vos  doceat ,  juxta  illud 


Isaia;  bh.  13.  Ponam  universos  fdios  tuos  doctos  a 
Domino;  quodS.  Joannes  Evang.  c.  6.  hh.  vertit, 
et  erunt  omnes  docibiles  Dci.  Deus  enim  est  qui 
docet  hominem  scientium ,  ps.  93.  10.  Inhac  ergo 
doclrina  quam  Apostoliexterius,  Spiritus  sanc- 
tus  interius  vos  docuit,  manete  et  perseverate. 
Vide  Bellarm.  Iib.  3.  de  Verbo  Dei  c.  3.  el  seq. 
ubi  et  addit :  Simile  ,  inquit,  esset ,  si  Calholicus 
Catholicis  quos  perturbarent  hoeretici,  scriberet. 
ISonnecesse  habelis  ut  Lutheranus  aul  Calvinisla 
doctrinam  vos  doceat  Christianam ;  quia  qua:  vos 
oportet  scire,  plene  didicistis  et  tenetis  ex  prxdi- 
catione  Ecctesiw ,  adjuvante  unctione  Spiritus 
sancti. 

Simili  modo  S.  Petrus  hortatur  fideles  ad  con- 
stanliam  in  fide  dicens  epist.  1.  c.  5.  12.  Breviter 
scripsi  vobis ,  obsecrans  et  contestans  hanc  essc 
veram  gratiam  Dei ,  in  qua  et  statis ,  et  Paulus 
Coloss.  1.  6.  Cognovistis  gratiam  Dei  in  veritate, 
sicut  didicistis  ab  Epaphra  charissimo  conservo 
meo.  Ita  Interpretes  ac  S.  August.  unctionem 
hanc  explicanl :  Quantum  ad  me  pertinet ,  inquit, 
omnibus  locutus  simi,  sed  quibus  unctio  ilta  intus 
loquitur ,  quos  Spiritus  sanclus  intus  non  docet , 
indocti  redeunt.  Magisteria  forinsecus  adjutoria 
qua?dam  sunt,  et  admonitiones ;  cathedram  in 
ccelo  habet ,  qui  corda  docet :  de  Domino  dico. 
Propterea  ait  el  ipse  in  Evangelio  :  TSolite  vobis 
dicere  magistrum  in  terra,  unus  est  magister  ves- 
ter  Christus ;  ipse  vobis  intus  loquatur,  quando 
nemo  hominum  iltic  est;  quia  etsi  aiiquis  est  a 
tatere  tuo ,  nultus  est  in  corde  tuo;et  non  sil  ullus 
in  corde  tuo  ,  Christus  sit  in  corde ,  unclio  ipsius 
sit  in  corde;  ne  sit  in  solitudine  cor  sitiens,  et 
non  habens  fontes ,  quibus  irrigetur  interior ;  ergo 
magister  est  qui  docet ,  Christus  docet ,  inspiratio 
ipsius  doce.t,  ubi  illius  inspiralio,  et  illius  unctio 
non  est ,  forinsecus  inaniter  perstrepunt  verba.  Et 
S.  Greg.  hom.  30.  in  Evang.  citans  ha?c  verba 
S.  Joannis  illaque  Evangelii  ejusdem  explicans  : 
Ipse  vos  docebit  omnia  :  Quia  nisi  idem  Spiritus , 
ait ,  cordi  adsit  audienlis  ,  oliosus  est  sermo  doc- 
toris.  Mox  autem  recte  subdit  :  Non  ergo  docenti 
homini  tribuat ,  quod  ex  ore  docentis  inlelligit , 
quia  nisi  intus  sit  qui  doceat ,  doctoris  lingua  ex- 
terius  in  vacuum  laborat.  Ecce  unam  loquentis 
vocem  omnes  pariter  auditis  ,  nec  tamen  pariter 
sensum  audilue  vocis  percipitis.  Cum  ergo  vox  dis- 
par  non  sit ,  cum  in  cordibus  vestris  dispar  est 
vocis  intelligentia ,  nisi  quia  per  hoc  quod  vox  lo- 
quentis  communiter  admonel ,  est  magis  inlerior 
qui  de  vocis  intettigcntia  quosdam  specialiter 
docet ? 

Quod  ergo  ait:  Unctio  ejus  docet  vos  de  omni- 
bus ,  commode  accipe  de  omnibus ,  scilicet  jam 
dictis,  quae  audistis  et  scitis ,  puta  de  omnibus 
articulis  fidei  contra  haerelicos  retinendis,  cae- 
terisque  quae  quemlibet  fidelem  scire  oportet ; 
quae  proinde  quisque  docetur  et  discit  in  prima 
suacalechesi  etinstructione,  quod  olim  exacle 
faciebant  fideles  in  primitiva  Ecclesia  :  loquitur 
enim  scientibus,  ut  ipse  ait  v.  21.  Alioqui  enim 
non  eguissent  Doctoribus  et  Pastoribus,  etfrus- 
tra  eos  hacepistola  doceret  S.  Joannes.uti  recte 
arguit  hlc  ipsemet  Beza  ,  ne  quis  hoc  S.  Joannis 
loco  abutatur,  et  contendat  spiritum  privatuhi 
singulorum  esse  interpretem  S.  Script.  etjudi- 
cem  controversiarum  fidei.  Talibus  enim  into- 
nans  communiter  Deus  :  Vaz  Prophetis  insipien- 
tibus  qui  sequuntur  spiritum  suum,  et  nihilvident! 
Ezech.  13.  3. 


COMMENTARIA  IN  1.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


B67 


Addunt  aliqui  Ii.tc  scribi  a  S.  Joanne  toli  Ec- 
clesiae,  in  qua  niulii  crant  sapientes  et  illumi- 
nati  a  Deo,  qui  proinde  docti  erant  de  onini- 
bus ,  ut  et  ipsi  alios  rudiores  docerent,  q.  d. 
0  fideles,  non  est  quod  vos  doceant  haeretici  ; 
Ecclesia  enim  vestra ,  vestrique  doctores  plene 
a  Spirilu  sancto  docli  sunt  de  omnibus  :  ipsos 
ergo  adite ,  ipsi  vos  docebunt  de  omnibus  ad 
fidem  et  salutem  necessariis. 

Denique  pro  unctio  ejus,  scilicet  Christi  -.1 
Spiritus  sancti.  Gra?ca  pleraque  legunt  to  «l.o 
xpie/ia,  id  est,  ipsa  unclio;  unde  Syrus  vertit ,  sed 
sicut  illa  unclio  a  Deo  cst ,  ipsa  vos  docebil  de  om- 
nibus.  Rursum  per  cbrisma ,  id  est  unctionem, 
aliqui  accipiunt  Cbristum ,  id  esl,  unctum  et 
ungentem.  q.  d.  Christus  per  se  et  suos  vos  un- 
gens  ,  id  est ,  itnbuens  et  instruens  docebit  de 
omnibus,  non  Antichristi.  Sic  Daniel.  9.  26.  Oc- 
cidelur  Christus,  Septuag.  pro  Christus  vertunt, 
chrisma,  scilicet  per  abslractum  chrisma  signifi- 
cantea  concretum  Christus.  Unde  quod  sequiiur: 
lit  verum  esl ,  Tigur.  vertit ,  et  verax ,  scilicet 
Christus,  sic  et  S.  August.  legit,  et  verax  est,  et 
non  mendax. 

ET  VERUM    EST,  ET   NON   MENDACIUM.  ]   GraSCizat 

interpres,  quiaenim  xpl*H-«  Graecis  estneutrum; 
hinc  pariter  epithelum  Lalinum  neutrum  ei  de- 
dit,  scilicet  verum.  q.  d.  Hoc  chrisma  verum 
est,  puta  haec  unctio  vera  est,  et  non  mendax. 
Secundo  et  simplicius,  haec  accipias  technice. 
q.  d.  Et ,  id  est  quia ,  verum  est ,  quidquid  docet 
haec  unctio,  et  nullum  est  mendacium  in  iis , 
hinc  secure  ei  auscultate  in  omnibus,  in  iisque 
manete  et  persistite  usque  ad  mortem  :  Solent 
Hebraei  asseveralionem  firmare  per  negationem 
contrarii,  ut,  confessus  est ,  et  non  negavit ,  id 
est,  plane  pleneque  confessus  est  Joannes  se 
non  esse  Messiam,  Joan.  1.  20.  Sic  hic  ,  verum 
est  et  non  mendacium ,  id  est,  verissimum  est, 
et  alienissimum  ab  omni  mendacio  et  falsilale. 

Et  sicut  docuit  vos.  Et  ponitur  pro  igitur , 
ait  Vaiabl.  Haebraeis  enim  vau  pene  sola  est  con- 
junclio  quae  aequivalet  caeteris  Latinorum  et 
Graecorum.  q.  d.  Cum  omnia  quae  docet  unctio 
sint  vera,  carentia  omni  mendacio  et  falsilate  ; 
igitur  sicut  illa  docuit  vos  ,  manete  in  eo  ,  ]  id 
est ,  in  illius  doctrina  et  fidc  perseverate.  Gau- 
det  Joannes  verbo  manendi.  Pro  manete  graece 
est  ftivtiri ,  id  est  manebitis  ,  hoc  est ,  manete. 
Gracci  enim  ,  aeque  ac  Latini  et  Hebraei  saepe  fu- 
turum  usurpant  pro  imperativo.  Adde,  quidam 
codices  legunt  /nvtrt  in  imperativo,  id  est  ma- 
nete. 

28.  Et  ( id  est  igitur,  idcirco )  nunc,  filioli.] 
Vox  familiaris  S.  Joanni ,  utpote  seni ,  patri  et 
patriarchae  suorum  amantissimo,  ipsisque  quasi 
liliis  charissimis  bac  paterna  voce  blandienti. 

Manet  in  eo,  ]  quod  scilicet  vos  docuit  unc- 
lio  Christi  et  Spiritus  sancti,  puta  in  orthodoxa 
fide,  doctrina  et  vita  Christiana  constanter  per- 
«everate ,  nec  haerelicorum  blandiloquentia  vos 
ab  ea  in  lueresin ,  vel  errorem  abduci  sinatis. 
Sollicite  inculcat  fidelibus  inter  tot  exorientes 
in  dies  haereses  et  hsereticos  ,  in  christianismo 
constantiam  et  perseverantiam ,  ob  periculum 
apostasiae,  quia  inter  omnes  virtules  sola  per- 
•everantia  coronatur. 

Ut  cim  appaiwjerit  Christus  (in  gloria  judica- 
turus  orbem  in  fine  mundi)  habeamus  fidi- 
ciam,  ]  Tta^/jjia»  ,  id  est  libertatem,  securiia- 
iem,  fiduciam,  loquendiaudaciam  :cum  caicri 


sibi  male  conscii  trepidabunt  cl  obmutcsceni , 
juxta  illud  Sap.  5.  1.  Tuncstabunt  justi  inmagnu 
constantia  adversus  eos  qui  se  angustiaverunt.Ram, 
ut  ait  Paulus  Coloss.  3.  U.  Cum  Chrislus  appa- 
ruerit  vita  vestra ,  tunc  et  vos  apparebitis  cum 
ipso  in  gloria.  Quare  quod  ait  S.  Basilius  hom. 
11.  Hexaem.  Abraham  quoque  timebit  injudicio, 
et  agoniam  patietur ,  per  exaggerationem  dictum 
est ,  tantumque  significat  summum  judicii  et 
examinis  in  eo  futuri  rigorem ,  indeque  pavo- 
rem,  si  videlicet  illud  in  se  spectes,  juxta  illud 
S.  Pelri  epist.  1.  c.  U.  18.  Sijustus  vix  salvabitur, 
impius  et  peccator  ubi  parebunt?  Nam  alioqui  si 
spectes  Dei  gratiam  et  clementiam ,  illa  Sanctos 
omnes  assecurabit  de  sua  salute  et  gloria  :  nam 
ipsa  anteexamen  discernet  illosa  reprobis,  eos- 
que  constituet  a  dextris,  quasi  amicos  dilectos 
et  electos  suos. 

Et  non  conflndamur  ab  eo  m  adventu  ejls.  j 
q.  d.  Ne  pudefiamus  utrique,  scilicet  tam  vos  , 
si  a.  doctrina  Christi  aberretis,  quam  nosApos- 
toli  et  Pastores,  quod  vos  in  ea  non  conserva- 
verimus  :  sicut  enim  eruditio  et  probitas  dis- 
cipuli  laus  est  et  decus  magistri,  sic  imperitia 
et  improbitas  discipuli  probrum  est  et  dedecu* 
magistri.  S.  Basil.  ad  illud  Psalm.  33.  Timorem 
Domini  docebo  vos  ,  docet  acerbissimam  dam- 
natis  poenam  fore  pudorem  et  confusionem  aeter- 
nam,  quam  subibunt  coram  Christo  et  angelis 
sanctis,  daemonibus  ,  caeterisque  damnatis  in 
die  judicii,  adeo  ut  damnati  mallent  manere  et 
ardere  in  gehenna,  quam  inde  egredi  in  vallem 
Josaphat  ad  judicium  hoc  sibi  tam  probrosum 
et  infame  subeundum.  Unde  dicent  montibus  tt 
petris :  Cadite  super  nos  ,  et  abscondile  nos  d  facie 
sedentis  super  thronum  ,  et  ab  ira  Agni ;  quoniam 
venit  dies  magnus  ira2  ipsorum,  et  quis  poterit 
stare?  Apocal.  6.  17.  Pudoriscausae  erunt,  quod 
Christus  peccala  omnia  eliam  pudenda  ,  infamia 
et  horrenda ,  licet  secrelissima  et  sola  mente 
commissa ,  coram  toto  mundo  publicabil ;  quod 
Sanctos  in  hac  vita  a  se  contemptos,  vexatos  et 
occisos  videbunt  super  se  elevatos  in  gloria, 
suosque  esse  judices,  ac  se  pariter  coudem- 
nare  ;  quod  tam  fuerint  stulli ,  ut  exili  voluptate 
emerint  aeternum  hoc  probrum  ;  quod  peccata 
et  gehennam  modica  poenitentia  ,  et  confusione 
confessionis  expiare  neglexerint,  elc.  Hoc  est 
quod  ait  Isaias  ullimis  verbis  suae  prophetiae  : 
Vermis  eorum  non  morietur  ,  et  ignis  eorum  non 
extinguetur ,  ct  erunt  usque  ud  salietatem  visionis 
omni  carni ,  et  Daniel  12.  2.  Qui  dormiunt  in 
terra  pulvere  evigilabunt ,  alii  in  vitam  aternam, 
el  alii  in  opprobrium ,  ut  videant  semper. 

NotatS.  Cyrilluscatechesio.  mystag.  fideles  in 
Confirmatione  ungi  in  fronte,  quae  sedes  est 
pudoris,  nepudeat  eos  confiteri  nomen  Christi, 
neve  aliquid  pudendum  committant ,  ob  quod 
confundantur  in  die  judicii.  Praeclare  S.  Aug. 
hic  :  Fidelis,  inquit,  est  qui  promisit ,  non  le  fal- 
lit ,  tantum  tu  noli  defxcere ,  sed  expecta  promis- 
sorem  ;  non  enim  novit  fallere  verilas  ,  tu  noli 
esse  mendax ,  ut  aliud  irrofilcaris  ,  alittd  agas.  Tu 
serva  fidem ,  et  servabit  ille  pollicitationem  ;  si  au- 
tem  non  lu  servaverisfidem,  tu  fraudasli ,  non  ilte 
qui  promisit.  EtOEcum.  Quid  illustrius  atque  ad- 
mirabitius  csse  unquam  poterit ,  qudm  cum  apud 
quem  tabores  nostros  relaturi  sumus ,  apud  eum 
cum  fiducia  id  faciemus  ,  nulloque  pudore  in  ad- 
ventu  ejus  perfundemur? 

In  adventu  ejus.  ]  cv  tnifjwita,  id  est ,  in  appa- 


868 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


ritione ,  in  manifestatione,  in  illustrationeillius, 
cum  scilicet  gloriosus  apparebit,  eritque  judex 
omnium  hominum.  Videmus  enim  nunc  per  spe- 
culum  in  amigmate ,  tunc  autem  facie  ad  faciem , 

1.  Corinth.  13.  12. 

29.  Si  scitis  ( id  est,  quia  scitis,  vel  cum 
sciatis  ,  quandoquidem  sciatis.  Ita  Dionys.  ) 
quoniam  justus  est  (  Christus  judex ,  de  cujus 
advenlu  jam  egit)  scitote  quoniam  et  omnis  qui 
facit  justitiam,  ex  ipso  natus  est.  ]  Dat  mo- 
dum  et  medium ,  quo  in  die  judiciis  non  con- 
fundamur  coram  Chrislo  judice,  sed  habeamus 
fuluciam,  si  nimirum  faciamus  justitiam,  id 
esi ,  opera  justa  et  sancta,  quae  Chrislo  justo 
judici  offeramus.  Ne  quis  enim  putaret  solam 
fidem  orthodoxam  sufficere ,  uti  docebat  Simon 
Magus,  et  moderni  haeretici,  addit  hic  requiri 
quoque  justitiae  opera.  q.  d.  Cum  Christus  futu- 
rus  judex  non  tantum  qua  Deus,  sed  et  qua 
homo  ,  sit  juslus  antonomastice,  id  est,  justis- 
simus  et  sanctissimus,  tum  in  se,  tum  in  fe- 
renda  sententia,  utique  amat  eos  qui  sunt  justi, 
faciuntque  opera  justiliae,  pro  eisque  feret  sen- 
tentiam  justam  et  salutiferam.  Judicis  enim 
justi  est  judicare  de  operibus  cujusque  ,  et  bo- 
nis  addicere  praemium,  malis  poenam.  Qui  ergo 
facit  justiliam  ,  in  die  judicii  coram  ipso  non 
confundetur,  sedhabebitomnimodam  fiduciam; 
quia  judici  suo  justo  similis,imo  ex  ipso  natus 
est,  hoc  est,  ipsius  filius  et  haeres  est.  Quare 
non  confundetur  in  ejus  adventu ,  sed  fidenter 
eum  expectabit ,  certus  se  per  eum  fore  haere- 
ditatis  aeternaeparticipem.  Nam  sifUii ,  et  hcere- 
des,  tuvredes  quidem  Dei,  coharedes  autem  Christi. 
Rom.  8.  v.  17.  Omnis  enim  justitia  nostra  manat 
a  justitia,  sanctitate  et  gratia  Christi.  Justitiam 
hlc  non  specialem,  sed  generalem  accipe,  quae 
est  complexio  omnium  virtutum  ,  a  quajusti, 
sancti,  Deo  grati ,  amici  et  filii  denominamur. 
Alludit  ad  illud  Evang.  c.  1.  12.  Quotquot  aulem 
receperunt  eum,  dedit  eis  poteslatem  fdios  Dei 
fieri,  qui  non  ex  sanguinibus  ,  neque  ex  voluntate 
camis  ;  neque  ex  voluntate  viri,  sed  ex  Deo  nati 
sunt.  Pqrro  nullum  cerlius  est  argumentum, 
quod  quis  natus  sit  ex  Deo,  quam  si  factis  et 
moribus  Deum  exprimat  velnt  lineamentis. 
Notat  primo  Didymus  dici,  qui  facit  in  prae- 
senti ,  non  quifecit,  aut  faciet ;  quia  bona  radix 
bonos  dat  fructus  in  praesenti;  quia  ergo  per 
justitiam  et  gratiam  ex  Deo  renascimur,  et  fi- 
mus  divinae  consortes  naturae  ,  ut  ait  S.  Petrus 

2.  epist.  c.  1.  h.  (realiter  enim  participamus  Dei 
substantiam  per  gratiam  supernaturalem  et  di- 
vinam.quae  summaest  participatio  divinitatis); 
hiucpariter  nativitatem  hanc  et  vitam  divinam 
per  opera  vitalia  divina,puta  peroperajustitiae, 
in  praesenti  semper  ostendere  debemus.  Sicut 
enim  non  est  homo  vivens  ,  qui  in  praesenli 
opera  vitae  humanae  non  edit,  puta  qui  non 
comedit,  non  ambulat,  non  respirat,  non  lo- 
quitur,  non  ratiocinatur  :  ita  pariter  non  est 
justus,  necrenatus  aut  vivens  ex  Deo,  qui  opera 


justa  et  divina  non  edit,  prsesertim  quia  filii  est 
imitari  patrem.  Cum  ergo  Deus  justns  justitiam 
ubique  faciat,  et  nos  ejus  filii  eamdem  ubique 
facere  debemus. 

Notat  secundo ,  noster  Salmeron ,  generatio- 
nem  hanc  divinam  similem  esse  generationi 
carnali  et  humanae.  Sicut  enim  haec  fit  ex  viro 
et  femina,  sic  et  illa  quodammodo  :  Christus 
enim,  quia  homo  patiens  parturiit  nos  cum 
summo  dolore  :  idem  qua  Deus  agit  et  pro- 
ducit  in  nobis  gratiam  et  juslitiam,  per  quam 
renascimur  in  filios  Dei. 

Notat  tertio  OEcumen.  justos  a  Deo  gigni,  ut 
et  ipso  progignant  et  procreent  alios  sibi  simi- 
les  ;  quippe  cumjustus ,  inquit,  etiam  justos  pro- 
creet  acgignat ,  uti  homo  generat  hominem ,  bos 
bovem,  et  Didymus  :  Operantem  ,  ait,justiliam 
commendat  virlus,  cum  sit  scilicet  actuaLis  :  nut- 
lus  itaque  antequam  faciet  quce  virtulis  sunt ,jus- 
tus  est ,  sed  neque  dum  cessaverit  operari ,  intel- 
lige  in  actu  exercito  ,  non  signato. 

Denique  S.  Augustinus  justitiam  perfectam 
esse  docet  in  angelis  ,  inchoalam  in  hominibus: 
In  angelis  sanctis ,  inquit,  nullo  lapsu  aversis  , 
nulla  superbia  cadentibus  ,  sed  manentibus  semper 
in  contemplatione  Verbi ,  et  nihil  atiud  dulce  ka- 
bentibus ,  nisi  a  quo  creati  sunt,  in  ipsis  perfecta 
justitia  est ;  in  nobis  autem  ex  fide  cozpil  esse  se- 
cundum  spiritum,  Et  mox  :  Initium  justitia  nos- 
trce  confessio  peccatorum.  Ccepisti  non  defendere 
peccatum  tuum?  jam  inckoasti  juslitiam  ,  perfi- 
cietur  autem  in  te ,  quando  nihil  aliud  facere  de- 
lectabit ,  quando  absorbebitur  mors  in  victoriam  , 
quando  nulta  concupiscentia  titillabit,  quando  non 
erit  luctamen  cum  carne  et  sanguine ,  quandoerit 
corona  ,  victoria,  et  triumphus  de  inimico.  Tunc 
erit  perfecta  justitia  ,  modo  adhuc  pugnamus  ,  si 
pugnamus  ,  in  staclio  sumus ,  ferimus  et  ferimur ; 
sed  qui  vincat  expectatur.  Ille  autem  vincit ,  qui 
et  quod  ferit ,  de  viribus  suis  non  prasumit ,  sed 
de  hortatore  Deo. 

Justi  ergo  aemulantur  angelorum  justitiam, 
ut  mentem  ab  omnibus  terrae  faecibus;  ac  amo- 
rem  ab  omnibus  creaturis  avellentes,  cum  uni- 
versum  conferant  in  Creatorem ,  eum  in  omni- 
bus  tam  prosperis,  quam  adversis  amando, 
colendo,  laudando,  gratias  agendo  :  ut  eorum 
vox  et  vita,  aeque  ac  crux  et  passio,  non  sit 
aliud  quam  continua  et  assidua  Dei  laus.  Talis 
enim  est  vox  et  vita  angelorum ,  de  quibus  ait 
Job  cap.  38.  7.  Ubi  eras,  cum  me  laudarent  simul 
astra  matutina,  et  jubilarenl  omnes  fUii  Dei  ? 

Insuper  Christiani  ex  Christo  renati  aemulen- 
turChristum,  ac  proinde  toquantur  ut  oracula, 
vivant  ut  numina;  quia  Christus  ex  Deo  natus, 
etex  Virgine  renatus ,  locutus  est  ut  os  et  oracu- 
lum  Patris  ,  ac  vixit  ut  numen.  Ita  hominum , 
etiam  peccatorum ,  corda  ferient,  convertent, 
gignentque  Chrislo  instar  S.  Basilii ,  de  quo 
scribit  S.  Gregorius  Nazianzenus  orat.  in  ejus 
funere  :  Sermo  Basitii  erat  tonitru ,  quia  vita 
ejus  erat  futgur. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


"  869 


CAPUT  TERTIUM. 


SYNOPSIS     CAPITIS. 

OSTENDIT  QUAM  PR^STANS  SIT  NOVA  EX  DeO  NATIVITAS  ET  FILIATIO  EX  FINE  ET  MERCEDE  , 
QUjE  EST  GLORIA  jETERNA,  IN  QUA  SIMILES  EI  ERIMUS.  AT  ILLAM  RETINENDAM  ,  ET  HAN(. 
CONSEQUENDAM  MODUM  PRiESCRIBIT  :  PRIMUM,  STUDIUM  SANCTITATIS,  ET  FUGAM  PECCATI  J 
QUIA  QUI  NATUS  EST  EX  DeO  PECCATUM  NON  FACIT  J  QUI  VERO  FACIT  PECCATUM  ,  EX 
DIABOLO  EST.  SECUNDUM  ,  V.  11.  AMOREM  FRATERISUM  ,  UT  DILIGAMUS  INVICEM  NON 
VERBO,  NEQUE  LINGUA  ,  SED  OPERE  ET  VERITATE.  DeNIQUE  V.  20.  DOCET  HORUM  OMNIUM 
FRUCTUM,  SCILICET  EUM  QUI  PURO  EST  CORDE  ,  AMATQUE  FRATRES ,  AC  DeI  MANDATA 
CUSTODIT  ,   OMNIA  QUjE  POSTULAT  A  DeO  ,  IMPETRARE. 

\ .  S^Pffi^^la^s^BaiDETE  qualem  charitatcm  dedit  nobis  Pater,  ut  filii  Dei  nominemur  et  simus. 
Propter  hoc  mundus  non  novit  nos;  quia  non  novit  eum.  2.  Charissimi , 
nunc  filii  Dei  sumus ,  et  nondum  apparuit  quid  erimus.  Scimus  quoniam  cum 
apparuerit,  similes  ei  erimus  ,  quoniam  videbimus  eum  sicuti  est.  3.  Et 
omnis  ,  qui  habet  hanc  spem  in  eo  ,  sanctificat  se,  sicut  et  ille  sanctus  est. 

4.  Omnis ,  qui  facit  peccatum  ,  et  iniquitatem  facit ,  et  peccatum  est  iniquitas. 

5.  Et  scitis  quia  ille  apparuit  ut  peccata  nostra  tolleret,  et  peccatum  in  eo 
non  est.  6.  Omnis,  qui  in  eo  manet,  non  peccat;  et  omnis,  qui  peccat,  non  vidit  eum ,  nec 
cognovit  eum.  7.  Filioli ,  nemo  vos  seducat.  Qui  facit  justitiam ,  justus  est,  sicut  et  ille  justus 
est.  8.  Qui  facit  peccatum ,  ex  diabolo  est ;  quoniam  ab  initio  diabolus  peccat.  In  hoc  apparuit 
Filius  Dei ,  ut  dissolvat  opera  diaboli.  9.  Omnis ,  qui  natus  est  ex  Deo  ,  peccatum  non  facit : 
quoniam  semen  ipsius  in  eo  manet,  et  non  potest  peccare,  quoniam  ex  Deo  nafus  est.  1 0.  In  hoc 
manifesti  sunt  filii  Dei ,  et  Glii  diaboli.  Omnis,  qui  non  est  justus,  non  est  ex  Deo ,  et  qui  non 
diligit  fratrem  suum.  11.  Quoniam  haec  est  annuntiatio ,  quam  audistis  ab  initio ,  ut  diligatis 
alterutrum.  12.  Non  sicut  Cain  ,  qui  ex  maligno  erat,  et  occidit  fratrem  suum.  Et  propter  quid 
occidit  eum  ?  Quoniam  opera  ejus  maligna  erant :  fratris  autem  justa.  1 3.  Nolite  mirari,  fratres , 
si  odit  vos  mundus.  14.  Nos  scimus  quoniam  translati  sumus  de  morte  ad  vilam,  quoniam  dili- 
gimus  fratres.  Qui  non  diligit,  manet  in  morte:  15.  Omnis,  qui  odit  fratrem  suum  ,  homicida 
est.  Et  scitis  quoniam  omnis  homicida  non  habet  vitam  aeternam  in  semetipso  manentem.  16.  In 
hoc  ergo  cognovimus  charitatem  Dei ,  quoniam  ille  animam  suam  pro  nobis  posuit ;  et  nos 
debemus  pro  fratribus  animas  ponere.  17.  Qui  habuerit  substantiam  hujus  mundi ,  et  viderit 
fratrem  suum  necessitatem  habere,  et  clauserit  viscera  sua  ab  eo,  quomodo  charitas  Dei  manet 
in  eo?  18.  Filioli  mei ,  non  diligamus  verbo,  neque  lingua,  sed  opere  et  veritate.  19.  In  hoc 
eognoscimus  quoniam  ex  veritate  sumus  ,   et  in  conspectu  ejus  suadebimus  corda   nostra. 

20.  Quoniam  si  reprehenderit  nos  cor  nostrum  ,  major  est  Deus  corde  nostro,  et  novit  omnia. 

21.  Charissimi ,  si  cor  nostrum  non  reprehenderit  nos,  fiduciam  habemus  ad  Deum.  22.  Et 
quidquid  petierimus,  accipiemus  ab  eo ;  quoniam  mandata  ejus  custodimus,  et  ea,  quae  sunt 
placita  coram  eo  facimus.  23.  Ethoc  est  mandatum  ejus:  Ut  credamus  in  nomine  filii  ejus  Jesu 
Christi ,  et  diligamus  alterutrum  ,  sicut  dedit  mandatum  nobis.  24.  Et  qui  servat  mandata  ejus , 
in  illo  manet ,  et  ipse  in  eo  :  et  in  hoc  scimus  quoniam  manet  in  nobis  de  Spiritu ,  quem 
dedit  nobis. 


1.  VlDETE  QUALEM   ( graeCe  Trorocir^v  ,  i(l  est  qtlCin- 

tam)  ciiaritatem  dedit  nobis  ( indignis ,  ini- 
micis  et  peccatoribus)  Pater,  ut  filii  Dei 
nominemur  et  simus.  ]  Chariiatem  tum  activam  , 
puta  actum  amoris  Dei  quo  nos  mire  amat,  lum 
passivam  nobisque  a  Deo  communicatam  et 
mfusain  accipe ,  q.  d.  Videte  quantam  charita- 
'<m,  benevolentiam  ,  el  amorem  nobis  dedit , 
»d  est ,  praesiitit  ct  exlubuit  Deus.  Vatahl.  quan* 


tum  dilexerit  nos ,  cum  gratiam  el  charitatem 
creatam  nobis  deditet  infudit ,  qua  filii  Dei  no- 
minamur  et  sumus.  Ex  charitate  enim  Dei  in- 
creata  manat  charitas  noslra  creata.quasi  ra- 
dius  a  sole,  rivulus  a  fonte,  scintilla  ab  igne. 
Quos  enim  Deus  amat  charilate  increata ,  eo* 
facitsibi  in  amore  respondere,  seque  redamart- 
per  charitatem  creatam  quam  eis  infundit.  Cha- 
ritas  enim   est  amicilia,  sive    amor    mutuu> 


«70 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.   III. 


ioter  Deum  et  justum.  Quocirca  sicut  Deo  quasi 
Deo  et  creatori  nos  quasi  creaturoe  debemus 
omnem  honorem  ,  religionem ,  et  latriam  :  ei- 
dem  quasi  Domino  nos  quasi  servi  debemus 
timorem,  revereniiam  et  obedientiam  ;  sic  ei- 
dem  quasi  Patri  summo  snmmum  debemus 
amorem  ,  adeoque  totumcor,  totam  volunta- 
tcm  ,  totum  afleetum. 

In  fme  capitis  praecedentis  dixerat  S.  Joannes 
eum  qui  facit  justiliam  ex  Deo  esse  natum, 
ideoque  esse  Dei  fllium  ;bic  illiqs  nativitatis  et 
filiationis  divinae  excellentiam,  fructum  el  prae- 
miumdocet  et  demonstrat,  utex  eo  incitet  fide- 
!es  ad  opera  justitioe,  paulo  ante  nominata, 
quibus  Deo  se  gralos  dignosque  filios  exbibeani, 
atque  hanc  ejus  filiationem  conservent,  au- 
geant ;  et  ad  bravium  gloriae  aeternae  perducant. 
Pro  videte ,  S.  Augustinus  legit ,  ecce  quasi  ad- 
mirando  divinam  charitatem  extollat.  Singula 
S.  Joannis  verba  si  penitius  perpendantur,  dis- 
cutiantur  et  ponderentur,  magnam  habent  em- 
pbasim,  novosque  amoris  stimulos  et  ignes 
suggerunt. 

Per  Patrem  accipe  totam  S.  Trinitatem ,  vel 
potius  proprie  personam  Patris,  licet  enim  tota 
S.  Trinitas  nobis  del  gratiam  etcharitalem,  qua 
nos  sibi  in  filios  adoptat,  idipsum  tamenappro- 
priatur  Patri  :  tum  quia  Patris  est  generare 
lilios  similes  Christo  filio  suo  unigenito;  juxta 
illud  Evangelii  S.  Joan.  cap.  3.  6.  Sic  Deus  di- 
lexit  mundum  ut  Filium  suum  unigenitum  daret , 
tum  quia  Patri  appropriatur  vocatio,  electio  , 
praedestinatio ,  cujus  effectus  esl  justificatio  et 
filiatio.  Porro  vere  S.  Aug.  de  Nat.  et  grat.  cap. 
ult.  Inchoala,  ait,  charitas  inchoata  justilia  est; 
provecta  charitas  provecta  justitia  est ;  perfecta 
charitas  perfectajustitia  est.  Et  S.  Dionys.  Eccl. 
hierar.  part.  1.  cap.  2.  Prima,  ait,  menlis  ad  di- 
vina  motio  et  contentio  Dei  est  charitas;  sanctte 
aulem  charitatis  ad  divina  perficienda  prxcepla 
prima  omnino  progressio  est  illa  ineffabilis  opera- 
tio,  quia  divine  habemus.  Si  enim  divinus  status 
divino  ortu,et,  ut  ita  dicam ,  generatione  effici- 
tur,  profecto ,  qui  statum  divinum  non  accepil ,  is 
nihil  unquam  eorum  qum  a  Deo  tradita  sunt  sciet, 
nec  operabitur.  Unde  S.  Cyrillus  in  c.  Uh.  Isaiae, 
et  lib.  12.  Thesauri  c.  3.  charitatem  vocat  cha- 
racterem  substaniiae  Dei ,  sanclificationem, 
reformationem ,  pulchritudinem  et  speciem 
animae. 

Ut  filii  Dei  nominemur  ( per  adoptionem  , 
sicut  Christus  est  Filius  Dei  per  generationem 
et  nativitatem  naturalem )  et  simus  ,  ]  quia  mulli 
nominantur  id  quod  non  sunt;  nos  autem  ita 
nominamur,  ut  revera  simus  pariter  filii  Dei. 
Audi  S.  August.  Nam  qui  vocantur  et  non  sunl , 
quid  iltis  prodest  nomen,  ubi  res  non  est?  Quam 
rnulti  vocanlur  medici,  qui  curare  non  norunt? 
Qudm  multi  vocantur  vigites,  qui  tota  nocte  dor- 
miunt?  Sic  multi  vocantur  Christiani,  et  in  rebus 
non  inveniuntur;  quia  hoc  quod  vocantur  non 
mnt,  id  est ,  in  vita  ,  in  moribus,  infide,  in  spe , 
in  charitate.  Hic  aulem  quid  audislis,  fratres?  Ecce 
quatem  ditectionem  dedit  nobis  Pater  ,  ut  fitii  Dei 
vocemur  et  simus.  Hoc  est  quod  ait  Paulus  : 
Misit  Deus  spiritum  filii  sui  in  corda  nostra  cla- 
mantem:  Abba  Pater,  Galat.  t\.  6, 

Notent  haec  Novantes  ,  qui  censent  nos  revera 
et  intrinsece  justos  non  esse  ob  inhaerentem 
semper  concupiscentiam,  sed  tantum  ita  no- 
minari  propter  justitiam  Christi  nobis  imputa- 


tam,  contra  quos  ait  Concil.  Tiident.  sess.  6. 
c.  7.  to  simus  in  multis  Graecis  codicibus  deest, 
tuncque  includitur  in  nominemur ;  quae  enim  a 
Deo  nominantur  ,  revera  talia  sunt,  imo  effi- 
ciunlur  a  Deo,  qualia  nominantur.  Si  enim  rex 
vocando  aliquem  nobilem,  Magnatem,  Princi- 
pem ,  Ducem,  hoc  ipso  facit  eum  nobilem , 
Magnatem  ,  etc. ,  multo  magis  idem  facit  Deus, 
qui  dona  realia  gratiae  iis  quos  filios  nominat 
infundit,  quibus  hoc  nomine  digni  efficiantur  : 
quod  nequit  facere  rex.  Unde  Syrus  vertit  : 
qui  vocat  nos,  fdios  efficit.  Sicut  enim  Deus  Pater 
generando  Filium,  ei  communicat  ipsissimam 
suam  naturam  et  divinitatem,  sic  nos  ex  carne 
natos  per  spiritum  regenerando,  divinitatis 
suae  participationem  summam  nobis  communi- 
cat  per  gratiam  ;  facitque  divinae  consortes  na- 
turae,  ut  ail  S.  Petrus  ,  et  Psaltes  ;  Ego  dixi,  dii 
cstis ,  et  filii  Excelsi  omnes ,  psal.  81.  6.  Quarc 
hoc  ipso  nos  facit  quasi  deos ,  et  similes  filio 
suo.  llujtts  gratia  Detts  est  quisque  Sanctorum , 
ait  S.  Basilius  hom.  de  Spiriiu  sancto.  Sicut  ergo 
Deus  est  sanctus  per  essentiam ,  sic  justus  a 
Deo  genilus  participat  hanc  ejus  sanctitatem, 
caeteraque  omnia  Dei  attributa.  Fit  enim  quasi 
omnipotens  ,  ut  cum  Paulo  omnia  possit  in  Deo 
qui  eum  confortat,  Philip.  U.  13.  Fit  immutabilis, 
ut  Deo  inhaerens  nullis  promissis,  vel  minis  a 
recto  dimoveri  se  sinat.  Fit  coelestis,  ut  coeles- 
tia  concupiscens  punctum  hoc  terrac  despiciat. 
Fit  quasi  impeccabilis  ,  quia  quamdiu  in  gralia 
persistit,  peccare  nequit,  de  quo  v.  9.  Fit  opti- 
mus,quiacharitatis>visceraetbeneficentiaeradios, 
quasi  sol  quidam  salutaris  ad  omnes  extendit. 
Fit  quasi  omniscius  ,  quia  theodidactus  :  unctio 
enim  Dei  eum  docet  de  omnibus,  ut  ait  Joan. 
cap.  2.  27.  Fit  Imperturbabilis,  quia  super  om- 
nes  mundi  saeculique  vicissitutlines  mentem  in 
Deo  defixit.  Fit  liberalis,  ut  nulli  invideat;  sed 
ut  omnium  commoda  quasi  sua  promoveat.  Ar- 
det  charitate ,  ut  aemulis  reddat  bona  pro  malis , 
itaque  ex  inimicis  amicos  efficiat.  Fit  rectus , 
patiens,  constans,  aequanimis,  prudens,  fortis, 
sincerus  ,  quia  talis  est  Deus  pater  ejus.  Vide 
S.  Thom.  Opusc.  62.  si  tamen  ipse  ejus  est  auc- 
tor :  nam  stylus  alium  indicat.  Hoc  est  quod  ait 
S.  Jacobus  c.  1.  18.  Voluntarie  genuit  nos  verbo 
veritatis  ,  ut  simus  initium  atiquod  creatura  ejus. 
El  Osee  c.  1.  10.  Et  erit  in  loco  ubi  dicelttr  eis : 
Non  poputus  meus  vos;  dicetur  eis  :  Filii  Dei  vi- 
ventis.  Vide  utrobique  dicta. 

Ex  dictis  sequitur  nos  per  justificationem 
fieri  filios  Dei  tripliciter,  scilicet  in  praeteritum, 
praesens  et  futurum.  In  praeteritum,  per  gene- 
rationem  spiritualem,  qua,  ut  ait  Jacobus,  gc- 
nuit  nos  verbo  veritatis,  et  S.  Petrus  epist.  2. 
cap.  1.  U.  Ul  simus  divina?  consortes  natura ,  et 
S.  Joannes  in  Evang.  c.  1.  12.  Dedit  eis  polesta- 
lem  filios  Dei  fteri,  et  hac  epist.  c.  h.  U.  Vos  ex 
Deo  estis  filioli,  et  v.  6.  Nos  ex  Deo  sumus ,  et 
cap.  5.  18.  Omnis  qui  natus  est  ex  Deo ,  non  pec- 
cat ,  sed  generatio  Dei  conservat  eum.  Porro  haec 
generatio  fit  non  tantum  per  gratiam,  sed  etiam 
per  ipsam  deitatem  quae  realiter  nobis  quasi 
filiis  a  Deo  Patre  communicatur,  uti  dixi  2. 
Petri  1.  U. 

Secundo,  fimus  filii  in  praesens,  per  pater- 
nam  curam,  qua  Deus  quasi  pater  nos  ut  filios 
amat,  regitet  format,  perficit,  dirigit,  tuetur, 
juxta  illud  psaL  1»U.  Jacta  cogitatum  tuum 
(  Hebr.  sarcinam  luam ,  pondus  tuum)  in  Domino; 


COMMENTARIA  1N  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


et  ipse  te  enutriet.  Hcbr.  sustentabit  te,  et  hac 
epist.  c.  5.  15.  Scimus  quia  audit  nos  quidquid  pe- 
tierimus  :  scimus  quoniam  habemus  petitiones 
quas  postulamus  ab  eo.  Lucae  12.  7.  Capilli  capitis 
vestri  omnes  numerati  sunt.  Qiiae  mater  ita  amat 
filium  ,  ut  capillos  ejus  omnes  numeret,  con- 
servet,  restiiuat?  Id  tamen  facit  Deus  :  ergo 
plus  quam  mater  nos  curat.  Quid  ergo  limes,  6 
homo,  insinuDei,  ait  S.  Aug.  qui  tibi  pater  est 
etmater?  Vere  B.  Tbeodorus  in  Vitis  Patr. 
Etiamsi,  inquit ,  ccclum  ruat  in  terram ,  Theodo- 
rus  non  limet ,  scilicet :  Etiamsi  fracius  illabalur 
orbis ,  impavidum  fcrient  ruinx. 

Terlio,  iu  futurum  per  hasreditatem  coeles- 
tem,  quam  nobis  quasi  flliis  dabit,  ut  simus 
haeredes  Dei,  et  cohferedes  Chrisli ,  juxta  illud  : 
Dominus  pars  hctreditatis  mea:  et  calicis  mei,  tu 
es  qui  restitues  hareditatem  meam  mihi ,  psal. 
15.  5. 

Sic  Gcntiles  jaclabant  se  a  Jove  vel  diis  geni- 
tos,  sed  falso  :  de  qua  re  S.  August.  lib.  3.  de 
Civit.  cap.  U.  Varro,  inquit,  utile  esse  civitati- 
bus  dicit ,  ut  se  viri  fortes  etiamsi  falsum  sit ,  ex 
diis  genilos  esse  credant :  ut  eo  modo  animus  hu- 
mantis  vetut  divina  slirpis  fiduciam  gevens  res 
magnas  aggrediendas  piasumat  audacius ,  agal 
vehementius ,  et  ob  hoc  impleat  ipsa  securitate  fe- 
licius.  Sic  Scipio  nunquam  elevari  ad  illam  ho- 
minum  existimationem  voluit  ,  quod  divino 
semine  ortus  esset;  et  apud  Lucianum  Dialog. 
Diogenis,  Alexander  utile  sibi  ad  res  gerendas 
dicit  fuisse,  quod  filius  Jovis  Ammonis  sit  ha- 
bitus.  Timebatur  enim,  nec  aliquis  repugnare 
ei  audebat ,  nempe  quem  crederent  Deum.  Sic 
Romulum  ex  Marte  genitum,  Julium  Caesarem 
ex  Venere  finxerunt.  Verum  Chrisliani  glorian- 
tur  se  esse  filios  Dei,  et  vere  sunt  filii  Dei , 
ideoque  quo  verior,  eo  acrior  hic  eis  debct  esse 
stimulus  ad  omnem  virtutem  ,  et  ad  heroica  , 
imo  divina  opera.  Audi  S.  Cyprian.  lib.  de 
Speclac  Nunquam  humana  opera  mirabitur , 
quisquis  se  cognoverit  fllium  Dei;  dejicit  se  de  citl- 
tnine  generosilatis ,  qui  admirari  aliquid  post 
Deum  potest.  Cum  ergo  solliciiat  le  caro  res- 
ponde  :  Filius  Dei  sum.  Ad  majora  naltis  sum , 
qudm  ut  me  ventris  mancipium  efficiam.  Cum  le 
tentat  mundus,  cum  aurum  et  opes  ostentat, 
responde  :  Dei  sumfilius,  coelestibtts  opibus  des- 
tinatus?  indignum  ergo  est  utterra  albce  aut  rn- 
brce  punctum  consecter.  Cum  te  da?mon  invadit  , 
cum  honores  et  pompas  promittit ,  responde  : 
Vade,Satan,  in  gehennam  :  absit  ul  fUiumme  effi- 
ciam  diaboli ,  qui  (ilius  et  haires  sum  Dei.  Regno 
ivterno  naius,  omnem  terra  honorem  pompamque 
velut  fumumcalcoet  pedibus  premo.  Dei  filius  es  : 
•■rgo  magna ,  ardua  et  divina  opera ,  modico 
tempore  vilae  quod  tibi  restat,  et  forte  modicis 
horis  mente  destina,  qualia  Christus  ,  qualia 
Sancti  peregerunt.  Vocaris  a  Deo  ad  statum  por- 
fectionis  ,  vocaris  ad  vitam  pro  salute  anima- 
rum  impendendam ,  vocaris  ad  Japones  ct 
Indos  ,  vocaris  ad  crucem  ,  ad  martyrium  ?  vo- 
cationi  generose  te  offer,  uli  decetfilium  tanti 
patris.  Ita  noster  P.  Baltbasar  Alvarez,  uti  rc- 
fert  Ludov.  de  Ponte,  in  ejus  Vita ,  hunc  sibi 
suisque  monitorem  stimulum  jugiter  adhibebat: 
!\oti  degenerare  a  pmcelsis  cogitationibus  fitio- 
rum  Dei. 

PnoPTEn  hoc  MUNDtrs  kon  notit  nos  (Cajetan. 
<t  Vatabl.  Isidor.  legunt  vos ;  sed  Gra?ca  ,  Syrus, 
s.  August.  et  Latini  legunt  nos)  quia  non  novit 


871 

eum.  ]  q.  d.  Ideo  homines  mundani  et  Geniiles 
non  aestimant,  imo  parvi  pendunt  et  despiciunt 
hanc  Chrislianorum  ex  Deo  regenerationem  et 
filiationem ;  quia  Deum  non  noverunt  salteni 
practice  ,  quia  Deum  non  colunt,  non  amant; 
multi  etiam  Deum  non  norunt  speculative,  ut 
alhei ,  idololalr.e,  Pagani,  etc.  Nesciunt ,  ait 
S.  Chrysost.  hom.  78.  in  Joan.  qui  nos  contu- 
melia  afficiunt  qtiales  simus  ,  utpotequi  coclicives, 
et  superna?  palria?  ascripti ,  et  Cherubim  socii 
sumus.  Scient  aulem  in  die  judicii ,  cum  stupentes 
et  gementes  dicent  :  Ili  sunt  quos  habuimus  uli- 
quando  in  derisum ,  et  in  similitudinem  impro- 
perii.  JSos  insensati,  vitam  itlorum  cpstimabamus 
insaniam ,  et  finem  illorum  sine  honore.  Ecce 
quomodo  compulati  sunt  inter  fdios  Dei ,  et  inter 
sanctos  sors  iltorum  est ,  Sapient.  5.  h. 

2.  CHABISSIMI  ,  NUNC  FILII   DEI  SUMUS  ;    ET   NON- 

dum  apparuit  quid  erimus  ,  erimus  autem  Deo 
similes  :  unde  subdit  :  scimus  autem  quoniam 
cum  apparuerit  (Syrus  ,  cum  ipse  revelatus  fueril) 
similes  ei  erimus.  ]  Simites  ei,  scilicet  Deo,  non 
natura,  sed  qualitate,  felicitate,  gloria  aeterna. 
q.  d.  Mundus  non  novit  nos ,  quia  non  videi 
internum  nostrum  decorem;  sed  videbit  eum 
in  die  judicii ,  tuncque  noscet  nos ,  sed  sero  ; 
quia  tunc  non  erimus  amplius  obscuri ,  viles , 
despecti,  sed  splendidi ;  quia  similes  erimus 
Deo  et  Christo,  puta  erimus  perfecte  sancti , 
justi ,  puri,  amanies  Deum  ;  quia  erimus  beati, 
gloriosi,  divini  :  et  sicut  Deus  se  videt,  eaque 
visione  fruituret  beatur;  ila  et  mens  nostra  vi- 
debit  eum  sicuti  est,  et  omnia  quae  in  eo  for- 
maliter  sunt,  hacque  visione  fruetur  et  beabitur 
in  aeternum,  eaque  perficietur  nostra  filiatio  et 
adoptio;  quia  ut  filii  Dei  gloriam  ,  haeredilatcm 
et  felicitalem  Dei  adipiscemur. 

Nota.  Similitudo  Dei  in  nobis  est  triplex.  Pri- 
ma  per  naturam  ;  sumus  enim  natuiae  ratio- 
nalis  et  inlelligentis,  sicut  Deus  est  rationalis 
el  intelligens.  Secunda  per  gratiam,  quae  ,  ut 
ait  S.  Bernardus  ad  Fratres  de  monte  Dei,  in 
virtutibus  consistit ,  in  quaanimus  virtutis  magni- 
tttdine  summi  boni  quasi  imitari  gestit  magnitu- 
dinem,  et  perseverantia?  in  bono  constantia  aler- 
nitatis  ejus  incommtttabilitatem* 

Teriia  similitudo  Dei  summa  et  perfeciissima 
in  nobis  erit  in  crelo  per  gloriam  beaiificani, 
in  qua  ,  ait  S.  Bernardus  ,  fit  homo  cum  Deo  unttt 
spiritus ,  non  tantum  unitate  votendi  idem ,  sed 
expressiore  quadam  unitate  virtutis  alitid  velie  non 
valendi. 

Haec  ergo  tertia  similittulo  de  qua  loquitur 
S.  Joannes ,  consistit  in  gloria  et  felicitate  coe- 
lesti,  quae,  ut  docent  communiter  Theologi , 
consistit  in  visione  Dei  unius  in  essentia,  et 
trini  in  personis,  per  lumen  gloriae.  Unde  to  n* 
mitrs  explicans  S.  Joannes  subdit:  Quoniam  vide- 
bimtis  emn  sictiti  est<  Quocirca  OEcumen.  hanc 
Dei  similitudinem  ponit  in  adoptionis  charitate 
el  gloria  ,  juxta  illud  psahn.  15. 11.  Satiabor  cum 
apparueril  gloria  tua.  et  Psafm.  txl.  9.  Sicut  au- 
divirtius:  sic  vidimus  in  civitate  Dominivirtuturn. 
in  civitale  Dei  nostri.  et  psal.  26.  U.  Vnam  petii. 
hanc  requiram ,  ut  inhabitem  in  domo  Domini  om- 
nibus  diebtis  vitcK  mea;,  ut  videam  voluptatem  Do- 
mini.  et  psal.  35.  10.  Domine,  aptid  teest  fons  vita \ 
et  in  tttmine  tuo  videbimtts  lumen.  Et  Paulns  I. 
Corintb.  13.  12.  Videmus  nunc  per  specttium  in 
anigmate,  tunc  autcm  facie  ad  faciem.  Hin< 
Scholastici  1.  p.   q.  12.   docent  Beatos  videre 


S72  COYIMENTARIA  IN  I.  EPIST 

ipsam  Dei  esschttam  in  se,  ejusque  tres  per- 
sonas  et  atlributn  omnin  :  Beati  enirn  per  visio- 
nem  Deum  possident,  eumque  quasi  intra  se 
iralmnt,  indeque  sugunt  omne  bonum.  Dnde 
S.  Augusiinus  libr.  de  Cognit.  verae  vitae  in  fine  : 
Talis ,  ait,  visio,  ct  talis  gloria  regnum  ccclorum 
dicilur ,  quia  soli  caii ,  icl  estfjusti  hac  visione 
fruuntur,  quorum  primum  summum  bonum  est , 
in  quo  habcnt  plenum  gaudium  de  plenitudine  om- 
nium  bonorum. 

Rursum  dum  vident  Deum,  ejus  speciem  in 
mente  sibi  eflbrmant,  puiaverbummentis  quod 
plane  Deo  est  simile,  Deumque  eis  refert  et  re- 
praesentat.  Unde  S.  Augustinus  in  Enchirid. 
cap.  3.  Cum  autcm,  ait,  initio  fuleiquce  per  dilec- 
tionem  operalur ,  imbuta  mens  fuerit ,  lendit 
bene  vivendo  etiam  ad  speciem  pervenire ,  ubi  cst 
sanctis  et  perfectis  cordibus  nota  et  ineffabilis  pul- 
chritudo  ,  cujus  plena  visio  est  summa  felicitas. 
Hinc  rursum  Beati  similes  Deo  erunt,  quia  par- 
ticipabunt  beatam  ejus  aeternitatem,  eruntquo 
feliciter  aeterni ,  sicut  ille  feliciter  aeternus  est , 
uti  explicat  S.  Gregorius  homil.  2.  in  Ezechiel. 
et  Evaristus  Papa  epist.  1.  ct  nosler  Vasquez  1. 
p.  q.  12. 

Ex  hac  similitudine  gloriae  et  visionis  Dei  quae 
erit  in  intellectu  ,  sequetur  altera  in  voluntate  , 
nimirum  perfectus  amor  Dei  visi  et  possessi. 
Unde  S.  Fulgentius  ad  Ferrandum  Diacon.  q.  S. 
Similes  ei  erimus ,  inquit,  imitatione  justitiic. 
Nam  hic  Dei  amor  non  tantum  excludet  omne 
peccatum  etiam  levissimum ,  sed  et  totum  ho- 
minem  rapiet  in  Deum  ,  ut  diligat  eum  ex  toto 
corde ,  tota  mente ,  tota  anima  et  omni  for- 
titudine  ac  viribus  suis ,  ita  ut  nil  diligat  aut 
diligere  velit  vel  possit  ,  nisi  Deum  prop- 
ter  se,  et  caetera  omnia  propter  Deum.  Sicut 
enim  Deus  ita  diligit  seipsum,  ut  alio  mentem 
et  amorem  flectere  nequeat;  sicet  Beati  Deum, 
utpote  pulcherrimum ,  optimum,  jucundissi- 
mum  ,  et  omnibus  bonis  cumulatissimum  ,  ita 
diligunt ,  ut  mentem  alio  avocare  nequeant : 
inde  fiunt  non  tantum  impeccabiles,  sed  et  im- 
mobiles  a  Deo,  Deiquecontemplationeet  amore. 
Unde  S.  Aug.  in  Confess.  Cum,  ait,  inlmsero  libi 
ex  omni  me ,  nusquam  erit  mihi  dolor  aut  tabor  : 
viva  erit  vita  mea  tota  plena  le:  nunc  autem  quo- 
niam  plenustui  non  sum,  oneri  mihi  sum. 

Porro  hic  amor  idem  semper  durabit  in  om- 
nem  aeternitatem.ideoque  Beatos  jugiter  accen- 
det  ad  Dei  laudes.  Unde  S.  Aug.  serm.  118.  de 
divers.  c.  5.  Jam  similes  illi  quando  deficiemus, 
quo  avertemur?  Securi  ergo  sumus  fratres ,  non 
nos  satiabit  laus  Dei:  si  deficies  ab  amore,  deficies 
d  iaude  :  si  autem  amor  sempiternis  erit,  quia  in- 
satiabilis  illa  pulc.hr itudo  erit ,  noti.  timere  ne  non 
possis  semper  laudare,  quem  semper  poteris  amare. 
Tertio,  ex  hac  gloria  et  visione  sequentur  om- 
nes  dotes  animae  et  corporis ,  similes  dotibus 
animae  et  corporis  Christi  gloriosi :  in  anima 
enim  erit  summa  pax,  summa  concordia,  sum- 
ma  harmonia  potentiarum,  viriumet  actionum 
omnium. 

In  corpore  erit  impassibilitas  ,  claritas ,  sub- 
tilitas  ,  agilitas,  teste  S.  Paulo  1.  Corinth.  15.  42. 
Unde  TertuII.  deResurrect.  c.  20.  ait :  Similes  ci 
erimus  ,  scilicet  quoad  resurrectionem  et  im- 
mortalitatem  corporis;  erimus  ergo  similes  ei , 
hocest,erimus  quasi  Dii.  Sicutenim  sol  in  nube 
tralucens  efficit  parelion,  ut  videatur esse  novus  , 
secunduset  tertius  sol  :  ita  Deitas  in  Beatorum 


S.  JOANNIS.  Cap.  IU. 

nnima  et  corpope  tralucens  ,  efficiel  lol  qua*«i 
Deos  ,  quot  eruntBeati.  Quanta  felicitas,  quanta 
gloria  erit  videre  tot  quasi  nngelos,  imo  tot 
quasi  Deos  quot  erunt  Sancti  in  coelo?  S.  Joanni 
consonat  S.  Paulus  Coloss.  3.  3.  Mortui,  inquit, 
estis,  et  vita  nostra  abscondila  est  cum  Christo  in 
Dco.  Cum  Chrislus  apparuerit  vita  vestra  ,  tunc  et 
vos  apparebilis  cum  ipso  in  gloria;  et  1.  Corinth. 
15.  hb.  Primus  homo  (Adam)  de  terra  terrenus : 
secundus  homo  (Christus)  de  ccelo  ccelestis.  Qua- 
lis  terrenus  ,  tales  et  tcrreni :  et  qualis  cailestis  , 
tales  ct  ccctestes.  Igitur  sicut  portavimus  imagi- 
nem  terreni ,  portemus  et  imaginem  caieslis  ;  ej 
Philip.  3.  21.  Salvatorem  expeclamus  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum ,  qui  reformabit  corpus 
humilitalis  nostra?  configuratum  corpori  claritatis 
sua;  et  2.  Corinth.  3.  18.  Nos  vcroomncs  revelata 
facie  gloriam  Domini  spectdanles,in  eamdem  ima- 
ginem  transformamur  d  claritate  in  claritatem,tan- 
quam  a  Domini  spirittt;  et  Rom.  6.  5.  Si  enim  com- 
plantali  sumus  simititudini  mortis  ejus  simul  et 
resurrectionis  erimus  ;  et  Rom.  8.  29.  Quos  pra- 
scivit  et  prcedestinavit  conformes  fieri  imaginis  filii 
sui ,  ut  sit  ipse  primogenitus  in  multis  fratri- 
bus ,  elc. 

Quonum  videbjmcs  eum  ,  ]  scilicet  Deum  ,  qui 
praecessit ,  et  Christum  :  Christum  enim  quasi 
dilectum  suum  totocorde  etore  gerebal  S.  Joan- 
nes  :  videbimus  ergo  Dei  essentiam  sicuti  est  in 
se  ,  uti  docentScholastici  1.  p.  q.  12. 

Rursum  videbimus  Christum  hominemetcar- 
ne  indutum,  sicuti  esl,  id  est ,  sicut  circum- 
amictus  est  glorioso  corporis  decore  et  specie. 
Ita  Bellarm.  lib.  1.  de  Beatilud.  Sanct.  cap.  3. 
Greg.  de  Valentia  1.  2.  disput.  1.  debeatitud.  qu. 
h.  puncto  2.  et  alii. 

Rursum  videbimus  eum  sicuti  est ,  id  est,  non 
perspeculum  et  aenigma,  sed  facie  ad  faciem  : 
in  hac  enim  vita  non  videmus  Deum  sicuii 
est,  sed  sicut  propter  nostram  dispensatio- 
nem  factus  est,  scilicet  videmus  carne  ves- 
titum ,  passum  et  crucifixum ,  ait  S.  Aug.  et 
Origen.  hom.  6.  in  Genes.  et  S.  Gregor.  hom.  2. 
in  Ezech. 

3.  ET  OMNIS,  QUinABET  HANC  SPEM  IN  EO  SANC- 
TIFICAT    SE  ,    SICUT     ET  ILLE    SANCTUS  EST.  ]   Dixit 

S.  Joannes  nos  in  futura  vita  similes  foreChristo 
et  Deo ;  quia  videbimus  eum  sicuti  est,  nunc 
modum  id  assequendi  suggerit,  scilicet:  Pri- 
mo  spem  locare  in  Deo;  Dei  enim  est  daregra- 
tiam  ,  quae  nos  ad  rem  tam  arduam ,  qualis  est 
similitudo  Dei ,  perducat.  Fiducia  speranlium 
misericordice  Deiest,  ait  S.  Prosperin  psal.  130. 
Secundo,  studere  sanctitali.  Nequeenim  sufficit 
spem  locarein  Deo,  nisi  et  ipse  manum  admo- 
veas  operi ,  Deoque  collabores  :  nemo  enim  in 
coelo  erit  Christo  similis,  qui  in  terra  in  mori- 
bus  fuit  dissimilis.  Ut  ergo  ei  similes  simus  in 
gloria  ,  conniti  debemus  ut  similes  ei  simus  in 
sanctitate,  virtuteet  gratia,  puta  in  amore,  la- 
bore  ,  cruce  et  dolore  ,  juxta  illud  :  Si  tamen 
compalimur ,  et  conglorifi.cem.ur ,  Roman.  8.  17. 
Et :  Sine  sanclimonia  nemo  videbit  Deum.  Hebr. 
12.  \h  ;  scriptum  est  enim  :  Beati  mundo  corde, 
quoniam  ipsi  Deum  videbunt,  Mallh.  5.  8.  Pulchre 
S.  Aug.  de  Cognit.  verae  vitae ,  in  fine  :  Ad  hoc 
summum  bonum  ,  ait ,  justi  quadam  catena  tra- 
huntur ,  qua  de  virtutibus  hoc  modo  connectitur- 
In  primis  fides  animam  quasiquidam  circuluscom- 
ptectitur ,  fides  spe  nutritur ,  spes  dilectione  lene- 
tur,  dilectio  operatione expletur,  operatio  ad  sum- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IlT. 


&73 


mum  bonUm  intentione  trahitur,  intentio  boni  per- 
leveranlia  clauditur  ,  pcrsevcrantia  Dcus  fons 
omnium  bonorum  dabitur. 

Sanctipicat  re  ,  ]  ayvicn  eaurov ,  id  est ,  casti- 
flcat  seipsum ,  uli  legitS.  Augustinus,  Didymus  , 
Clemeus  ,  OEcumen.  et  alii ;  Tignrin.  puriftcat 
seipsum ;  alii  ,  lustral ,  cxpiat  seipsum.  Putant 
uonnulli  quod  noster  Inlerpres  legerit  uyizCu , 
id  est  sanctificat :  verum  non  est  necesse  eocon- 
fugere.  Docte  enim  inlerpres  ayviCtt >  id  est  puri- 
ftcat ,  verlit  sancliftcal ,  qnia  sanctitas ,  ul  ait 
S.  Dionysius  de  Divin.  nom.  c.  12.  est  omni  in- 
quinationc  libcra,  incontaminatissima  et  pcrfec- 
tissima  puritas.  Cnde  castilas  ,  et  praeserlim 
virginitas  vocotur  sanctitas  ;  juxla  illud  Apos- 
loli  1.  Corinlh.  7.  34.  Mulicr  innupta  el  virgo 
cogitat  qtta;  Domini  sunt ,  ut  sit  sancta  et  corpore 
et  spivilu.  Talibus  enim  ix  Christo  dalur  cerla 
«pes  visionis  Deijuxta  i  llucl :  Beati  tnundo  corde, 
quoniam  ipsi  Dettm  vidcbttnt. 

Verfl  ergo  hominnm  sanctiias  consislit  in 
cmiindalione  peccatorum  ,  et  eradicatione  vi- 
tiorum  juxta  illud  S.  Pauli :  Qtti  cmttndaverit  se 
ab  istis ,  cril  vas  in  honorem  sancliftcatum ,  ct 
utile  Domino ,  ct  ad  omne  opus  bonum  paralum. 
2.  Timoth.  2.  21. 

Porro,  haec  emundatio  vitiorum  fit  per  insi- 
tionem  et  exercitium  contrariarum  virtutum  , 
puta  superbiae,  per  humilialionem  et  humilita- 
tem  ;  libidinis ,  per  carnis  mortificalionem  et 
castitalem;  impatientia?  -,  per  patientiam;  in- 
temperantiae  ,  per  temperantiam  ;  odii  ,  per 
chariiatcm,  etc.  Quare  sanclitas  non  est  aliud 
quam  humililas,  castilas,  palientia,  temperan- 
tia,  chariias,  cajleraeqne,  virtutes,  quibus  anima 
sanctificatur,  Deoqucquasi  dicatur  et  consecra- 
tur.  Sanctum  enim  dicitur,  quasi  sanguinc  san- 
ritum,  id  est,  dicatum  et  oblatum  Deo.  Unde 
aliqui  sic  cxponunt,  sanctificat  se ,  id  esloffert, 
dical,  consecrat  sc  Deo  ,  uti  faciunt  saccrdotcs 
et  Keligiosi.  Simili  enim  modo,  licet  imperfec- 
liori,  fideles  omnes  in  baptismo  unguntur,  et 
consecrantur  Deo  ,  fiuniquc  regale  sacerdo- 
tium  ,  id  est,  reges  ct  sacerdotes  mystici ;  iiti 
dixi  1.  Petri  2.  9.  Sic  Chrislus  ait:  Vro  eis  ego 
sanctiftco  meipsum ,  id  cst,  in  sanctam  vicli- 
mam  me  offero  ,  ttt  sint  ct  ipsi  sanctiftcati  inve- 
ritate ,  justificati  scilicet,  Dcoquc  dcputati  et 
dicati ,  Joannis  17.  19. 

Deniquc  S.  Grcgorius  Nazianz.  lambico  15. 
Quid)  ait,  cst  sanctitas  ?  Cttm  Dco  consuescere.  Et 
S.  Bernardus  libr.  5.  de  Consider.  cap.  14.  Sanc- 
tum,  inquit,  facil  affcctio  sancta,  ct  ipsagemina, 
timor  Domini  et  sanctus  amor.  llis  perfecte  affecla 
anima ,  vetttt  quibusdam  dttobus  bracliiis  suis 
compreliendit ,  amplectilur ,  stringit ,  tenet  et  ait : 
Tcntti  eum ,  nec  dimittam.  Idem  serm.  25.  inter 
parvos  :  Tria ,  ait,  sttnt  qua:  sanclum  faciunt  lio- 
minem  ,  victiissobrius ,  actusjttstus,  scnsus  pius. 
Victus  sobriits  crit  si  conlincnler ,  si  socialitcr  ,  si 
obedienter ,  id  cst  caste ,  charitative ,  littmiliti  r 
vixerimus.  Pcr  contincnliam  cnim  castitas  ,  pcr 
socialitatem  clutritas ,  ptr  olxdicntiam  humilitas 
acquiritur.  Et  ha>c  cstvirtusqitir  animam  pcvfccte 
Deo  subditam,  sttb  ttmbra  alarttm  ipsius  sccurc  fa- 
cit  vivcrc.  /Ictusjttsttts  crit ,  si  fuerit  rccltis  ,  dis- 
rrettts ,  frttcttiostts.  Iieclus  perbonam  inlcnlioni m, 
discrctus  pcr  mcnsuram  possibilitatis  ,  fructuosus 
per  utililatem  pro.vimorttm,  Scnsus  pitts  cvit ;  si 
fides  noslva  Dcum  scntit  summc  potcntcm,  summc 
sapientem ,  summe  bonum :  ut  per  cjus  potcnlium, 

COnNEL.    A    I.APJDE.      TOM.    X. 


nostram  credamus  udjuvari  infirmilalem:  per  ejus 
sapientiam ,  noslram  crcdamus  corrigi  ignoran- 
tiam ;  pcr  ejus  bonitatem,  nostram  credamtis  dilui 
iniquilatem.  Tria  suntqua:  mortem  sanctorum  fa- 
ciunt  pretiosam:  quies  a  labore ,  gaudium  de  novi- 
tate,  securitasde  a^ternitate. 

SlCtiT  etille  sanctus  est.  ]  Alludit  Joaruies  . 
imocitat  illud  Levit.  cap.  2G.  Eritismihi  sancli , 
qttia  sanctus  sttm  ego  Dominus.  Vide  dicla  ibideni 
et  Levit.  cap.  27.  28.  Magnam  a  fidelibus  sancli- 
tatem  requiril  S.  Joannes  ,  nimirum  qtue  simili> 
sit  sanctilate  Dei  et  Christi,  ac  proinde  utin  die» 
studeantmagis  sanctificari,  magnosquein  sanc- 
titale  facere  progrcssus,  ut  hac  ratione  quotidic 
similiores  Christo,  ejusque  sanctitate  effician- 
tiir.  Idem  sanxit  Christus,  dicens:  Estote  vox 
pcrfecti,  sicut  et  Pater  vestcr  cceieslis  pcrfeclu* 
est ,  Matth.  5.  48. 

Quisquis  ergo  satagitesse  sanctus,  ob  oculos 
poneexemplar  tu.e  sanctilatis,  ac  meditare  ju- 
giter  vitam  et  passionem  Christi  Domini,  eam- 
queimitare  :  ac  factis  etmoribus  exprime.  Audi 
S.  Ambrosium  libr.  de  Isaac.  cap.  8.  Exuat  unus- 
quisqtte  animam  suam  involucris  sordidioribus  ,  el 
qttasi  atirum  igne  approbet  detersam  luto :  sic  enini 
ptirgatur  anima  velut  atirum  optimum ;  pulchri- 
tudo  atttem  anima?  sincera  virtus  et  decor  ,  verior 
cognilio  supernorum,utrideat  iUudbonum,  ex  qtio 
pendent  omnia,  ipsumautem  ex  nttllo.  Gregoriu» 
autem  Nazianzenus  ad  hoc  ipsum  nos  excitans, 
ait  :  Imaginis  decus  imagini  reddamus  ,  dignita- 
tem  noslram  agnoscamtts ,  exemplar  noslrttm  Iw- 
nore  proscquamur  ,  mystcrii  vim  inlelligamtts  ,  tt 
pro  qtto  Christus  morte  fanctus  est  :  simtts  ut 
Christus  ,  qttoniam  Christus  quoquesicut  nos.  Ef/t- 
ciamar  Dii  proptcr  ipsttm ,  qttoniam  ipse  qttoqite 
proptcr  nos  homo.  Idem  Nazianzenus  orat.  6.  de 
Deo  loquens  :  Ncqtte  enim  ptirus ,  ait,  tanto  in 
prclio  quidquam  habet,  qttam  puvitalem  aut  pttv- 
galionem. 

h.  Omnms  QTI  FAC1TPF.CCATI'M,  fcT  (id  est,  eliaui  | 
INIQtlTATEM  FACIT;  KT  ( id  esl,  qilia  )  PliCCATUM  i:sr 
imquitas.  ]  Qttia  qiiictimque  peccai  ,  conlrarius 
orqititati  divina  legis  peccando  cxistit ,  ail  Beda. 
Probat  fideles  se  debere  sanclilicare  ,  utassinn- 
lentur  Christo,  qui  est  Sanctns  sanctorum  ,  u 
contrario  ,  quia  scilicet  peccatum  quodest  con- 
trarium  ,  non  est  aliud  quam  iniquitas,  gratf 
«vojuia ,  id  est,  lcgis  divina:  pra:varicatio ;  ac 
proinde  nos  plane  Deo  dissimiles  ,  difibrmes  et 
exosos  reddit  loquitur  proprie  de  peccato  per- 
fecto,  puta  morlifero.  Unde  S.  Augustinus  lib. 
22.  Contra  Faustum  cap.  27.  peccatum  ila  deli- 
nil  :  Esl  dicttim,  factum  vcl  concupitum  contru 
lcgem  ceternam.  Et  S.  Ambrosius  lib.  de  Para- 
diso  cap.  8.  Qttid  alitid  ,  inquit,  cst  peccatttmnisi 
divinir  lcgis  transgressio  ,  ac  carlcslium  inobcditf- 
tia  mandulortan?  Idem  significat  vox  iniquitas  , 
id  esl,  recessus  ab  aequilate,  quam  lex  praescri- 
bit.  Similimodopeccatutn  dicitur  injustilia.quia 
contrarium  jusliliae,  id  est  justo,  a>quo  el  recto. 
Hoc  ergo  est  avo.uc,  id  est  illcgitimum  ,  v\\vx  . 
irregnlare,  devians  a  lege  d  rcgula.  Hinc  palet 
apudS.  Joannem  peccalum  idem  csse  quod  ini- 
quitatcm,licet  in  vulgari  usuloquendipluset  p>- 
jns  quid  signilicct  iniqnitas,  quam  pcccalum,  uli 
doccl  S.  Gregorins  11.  Moral.  c.  21.  vcl  i".  Eslu 
S.  Ambrosius  Apolog.  David  eap.  1?.  sccusexi'.- 
timet,  pntelque  plus  sonare  pcccalum  quain 
iniquitatem  ;   qnia  peccatum  ,   inqnit.  est  o/>us 

110 


S74 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


iniquitatis  ;  iniquitas   autem  operatrix  culpa  aut 
delicti. 

Porro  omne  pcccatum ,  ctiam  contra  lcgem 
humanam  duntaxat,  puta  civilem,  vel  Eccle- 
siasticam  commissum,  cst  contra  Deum;  quia 
est  contra  legcm  Deiaeternam :  ab  hac  cnim  om- 
nis  lex  positiva  et  Iiumana,  quasi  rivulus  a 
fonte  derivatur  et  dcscendit ;  lcx  enim  aeicrna  , 
ait  S.  Tliomas  1.  2.  q.  91.  art.  1.  est  summa  ra- 
tio  in  mcntc  divina  exisiens,  secundiim  quam 
dirigitomnescrealurarum  acliones  ct  motusin 
suos  fines.  Sicut  cnim  jn  Dco  est  ratio  rcrum 
creandarum,  quae  dicilur  idea  ;  ila  eliam  est 
ralio  rerum  gubernandarum ,  quae  dicitur  lex 
setcrna.  Et  sicut  illa  ralio  rerum  crcandarum  non 
cst  aliud  quiim  conceptus  divinac  mcnlis,  quo 
concipit  rcm,  el  judicatquomodo  illa  sil  facien- 
da  ;  ila  haec  ratio  quac  csllex  seterna,  non  est 
aliud  quiim  conceptus  ille  quo  concipit  et  judi- 
cat  quomodo  quaelibet  creatura  debeal  suas 
functioncs  obire,  adjuncta  simul  voluntateeam 
obligandi ,  vel  imprimendi  inclinaiionem  ad 
eam  regulam  sequendam. 

5.  ETSCITISQUIA  ILLe  APPARUITUT  PECCATA  NOS- 

tra  toi.lerkt.  ]  Ille  ,  scilicet  snmmus  rcrum 
opifex  ,  summe  venerandus,  colendus  etaman- 
dus,  puta  Christus  Dei  Filius,  qucm  toto  corde 
et  orc  gero,  cicteriquc  omnes  gerere  debent ; 
quasi  suum  Creatorem  ct  redemptorem.  Sic 
Moses  Dcum  vocat  illum  qui  est ,  Exodi  3.  \k.  Et 
Pylhagoras  apud  suos  lanlac  erat  venerationis 
el  auctoritatis ,  ut  cum  de  quaeslione  quapiam 
eontenderent  cjus  discipuli ,  dum  citarelur  sen- 
tentia  Pythagorae,  quasi  magistriirrefragabilis, 
omnes  dicercnt  «vto«  eya  ,  ipse,  scilicet  Py- 
thagoras,  dixit;  ergo  ci  acquiescendum  cst ;  ac 
proinde  cesscnt  omnes  disputaliones  et  rationes. 
Porro  Christus  tollit  peccata,  quia ,  ut  ait  Beda : 
Tollit  dimiltendo  qum  facta  sunt ,  et  adjuvando  nc 
fiant ,  et  pcrduccndo  ad  vilam  ubi  omnino  fieri 
7ion  possunt. 

Pro  tollerct ,  grarce  est  «pst?,  syriace  Ntf: 
nasa  quorum  utrumque  tam  portare ,  quiim 
auferre  significat :  et  utrumquc  huic  loco  con- 
vcnit.  Christus  enim  ita  pcccata  nostra  abstulit, 
ut  ea  in  se  luenda  susceperit ,  ilaque  pcenam 
eis  debitam  portarit.  Alludit,  imo  cilat  Isaiae. 
53.  k.  Vcre  languores  nostros  ipse  tulit ,  et  dolo- 
res  nostros  ipse  portavit  :  ubi  hebr.  est  idcm 
XU?2  nasa  ,  et  v.  G.  Posuit  Dominus  in  co  ini- 
quilatcm  omnium  noslrum ;  et  v.  11.  Justiftcabit 
ipse  justus  scrvus  meus  mullos ,  et  iniquilales  eo- 
rum  ipsc portabit.  Ad  lsaiam  alludens  S.  Joannes 
Baplisla  videus  Christum  decodixit :  Ecce  Agnus 
Dei,eccc  qui  lollit  peccata  mund.i ,  Joannis  1.  9. 
Huc  quoque  respicit  hic  illi  homonymus  nosler 
S.  Joannes.  Antislropha  S.  Joannis  est  illa  S.  Pe- 
iri  sentcnlia  episf.  1.  c.  2.  Ik.Pcccatanoslraipse 
pertulit  in  corpore  suo  supcr  tignum;el  illa  S.  Pau- 
li :  Quem  proposuit  Dcus  propitiationem  (  propi- 
tiatorem  )  pcr  fidcm  in  sanguine  ipsius  ,  ad  osten- 
.sionem  justilia;  sua  propler  remissionem  prace- 
dentium  deliclorum. 

Moral.  discc  hic  quam  grave  malum  sit  pec- 
catum,  ulpotc  ad  quod  tollcndum  Chrislus  e 
coclo  in  tcrram  elcarncm  desccnderit,  imo  pas- 
sus  et  crucifixus  sit ;  ut  nos  idcm  facere  doce- 
rcl,  ut  scilicct  pro  abolcndis  peccalis  et  con- 
\ertendis  pcccaloribus  omnes  laborcs ,  pere- 
yrinalioncs,  dolores,  pncnas  et  cruces  libentcr 
tubcamus.  Non  sanc,  ait  OEcum.  peccandi  vobis 


locus  uUusrclinquitur;  cum  enim  Cliristus  adpec 
calum  deslrucndum  adveneril ,  quippe  qui  peccati 
omnis  prorsus  fueril  imiiiunis,  vobis  qui  in  ipsoes- 
tis  nali  cl  fide  in  ipsum  confmnali ,  peccare  am 
plius  non  licet.  Oportet  ergo  quemlibet  fidclem 
satagere  ut  aboleal  in  aliis,  osque  ac  in  seipso 
omne  peccaium ;  ut  deslruat  opus  diaboli,  eo 
sludio  (imo  longe  majori)  quo  vcnatores  des- 
truunt  semina  serpentum,  ova  accipiiruui,  ca- 
lulos  luporum. 

Et  peccatum  in  eo  non  est.]  Et,  id  cst,  quia  , 
q.  d.  IdeoChrisius  potens  cl  idoneus  fuit  tollere 
peccatum ,  quia  carebat  omni  peccato  ,  imo  po- 
testate  peccandi.  Erat  enim  ipsc  naluraliler 
impeccabilis  ob  unionem  hypostaiicain  ;  per 
hanc  cnim  divina  Verbi  pcrsona  Chrisli  humani- 
tati  ita  assistcbat,  ut  illam  per  omnes  actiones 
dirigcret,  nc  vel  in  minima  offenderet  :  alioqui 
enim  oflensa  ct  pcccatum  rccidisset  in  ipsam 
personam  Verbi  (quodest  impossibile),  tum 
quia  actiones  sunt  personrc  sive  suppositi,  tum 
quia  persoua  tenetur  naturam  quam  sustentat 
regere  et  gubernarc,  ne  peccet.  Denique  Cliristi 
voluntas  cum  lola  deificata  sit ,  Dco  procul  dubio 
non  adversalur ,  ait  S.  Gregorius  Nazianz.  orat. 
36.  Et  S.  Cyrillus  de  recta  fide  ad  Theodos.  docet 
Verbnm  animam  Christi  sua  sanclitato  et  im- 
mutabilitale  plane  imbuissc,  sicut  vellus  im- 
builurcolore  quo  lingitur.  Sicut  ergo ,  inquit, 
caropostquam  Verbiomnia  vivificantis  caro  effecla 
est ,  quod  pcccalum  non  novit ,  d  vesligio  slalum 
firmum  ac  omnibus  modis  stabilem ,  peccatoque 
quod  otim  tyrannidcm  in  nos  exercebat,  mullix 
parlibus  potenliorcm  nacta  est.  Cital  S.  Joannes 
Isaiam  cap.  53.  v.  9.  Eo  quod  iniquilalem  non  fe- 
ccrit,  nequc  dolus  fucrit  inoreejus.  Nam,  ut  ait 
S.  Paulus  Hebr.  7.  26.  Tatis  decebat  ut  nobis  esset 
Ponlifex ,  sanctus,  innocens  ,  impottulus  ,  segre* 
gatus  a  pcccatoribus ,  et  excelsior  ccctis  faclus. 
Quia  ,  u t  ait  S.  August.  hic  in  quo  nonest  pecca- 
tum ,  ipse  vcnit  auferre  peccatum;  nam  si  esset  et 
in  illo  peccalum  ,  auferendum  esset  illi ,  non 
auferret. 

6.  Omnis  qui  in  eomanet,  non  peccat.  ]  In 
sensu  composilo,  quamdiu  scilicet  in  Christo  et 
Christi  gralia  manet,  quamdiu  duclum  gratioo 
scquitur;  quia  gratia  et  peccalum  sunt  contra- 
ria  ,  quae  magis  inter  se  pugnant ,  quam  caior  et 
frigus,  albedocl  nigredo  ;  ct  quia  Christi  gratia 
roborat  homincm  ad  vincendum  omne  pecca- 
tum.  Pono  in  Chrislo  manet,  ait  OEcum.  Qui 
ntitla  inlermissione  facla  virtutes  cxercel ,  et  nun- 
quam  ab  operalione  ipsarttm  desistit. 

ET  OM.MS  QUl  PECCAT  ,  NON  VIDIT  EUM  ,  NEC   COG- 

novit  eum.  ]  Non  vidit ,  scilicet  Chrislum,  quoart 
humariiialem  ;  non  cognovit  eumdem,  perlidem 
quoad  deitatem,  ait  Glossa.  Verum  hoc  subtilius 
est.  Idem  ergo  est  non  vidit ,  quod  nec  cognovil ; 
qui  enim  peccat,  non  cognoscit  Christum  ,  sci- 
licet  praclice,  quia  practicc  non  considerat 
immcnsum  Chrisli  amorem  ,  redemptionem, 
bcneficia  ac  praemia  gloriae  aeiernae  justis  pro- 
missa  et  pocnas  peccanlibus  ab  co  praeparatas 
in  gehenna  :  sicnimhaec  aitente  consideraret, 
ulique  non  pcccaret;  unde  S.  Basil.  in  Moral. 
regul.  80.  in  finc:  Quidproprium,  ait,  Christiani? 
Providere  Dominttm  in  conspectu  stto  semper. 

Rursiun  qui  peccat  non  novil  Christum,  no- 
titia  scilicet  sapida  ct  affectuosa,  quaeconjuncta 
est  cum  amore  cl  charitale.  Non  novit  crgo,  id 
est ,  non  amat  Chrislum,  non  illi  esse  gralus  sa- 


COMMENTAMA  IN  L  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III.  STj 


lagit,  non  illi  placcre  coniendit.  Si  enim  Chris- 
tum  vere  ainarct ,  ingruenle  quavis  lentalione 
cum  raulo  dicerel :  Quis  nos  scparabil  d  cliuri- 
tatc  Chrisli?  Tribulalio,  an  ongttsiiu? clc.  Ccrtus 
sam  (jiiia  ncquc  vwrs ,  ncquc  vita,  clc.  homan. 
8.  cl  cum  Sponsa  Canl.  8.  Aqttce  multce  non  po- 
terunt  cxlingucrc charitalcm,nec  fl  uminaobruenl 
illam.  lla  passim  S.  Joanncs  liac  cpist.  accipit 
-.0  cognosccre  praclice,  pro  amare,  aeslimare  , 
affici. 

Audi  Rcdam.  Omnis  crgo,  inquit,  qtti  peccat 
non  viclit  ettm ,  nec  cognovit  eum;  si  enim  gtts- 
tasset  ct  vidisscl  qttam  suavis  cst  Dominus ,  ne- 
quaquam  sc  pcccando  d  vidcnda  ejtis  gloria  segre- 
garct  :  et  in  quanlum  jttsli  memoriam  abundan- 
lice suavttalis  cjtts  cructant,  et  justiliam  ejusexal- 
tanl ,  tn  tuntttm  se  d  pcccalis  abslinendo ,  justitim 
cjus  incommtttabili  et  incomparabili  eoncordarc 
satugunt.  Oplimc  vcro  lioc  loco  Didynius  :  Om- 
nis  ,  ail,  qui  pcccat  factus  cxlraneus  Cltrisli,  non 
habct  parlicipium  ,  nec  scicntiam  ejtts.  Nam  cum 
dicit  :  fton  vidct  cum  ,  signiftcut  qttod  parlicipium 
non  liubel  ejtts;  cui  rei  conscqucns  esl ,  ut  neque 
tcientiam  intcrnam  ejtts  Itabere  videatttr. 

7.  FlLlOLI,  NEMO    VOS   SEDICAT,  ]  ([.  (1.    Non  VOS 

geducal  Simon ,  non  Gnoslici,  qui  doccnt  sola 
fide  homincni  justificari ,  ncc  rcquiri  ad  justi- 
tiam  hona  opcra  ;  quarc  possc  quemlihct  essc 
juslum  ,  et  simul  indtilgerc  suis  cupidilalihus, 
et  impurc  vivcre  :  hrcc  cnim  non  officere  jusii- 
tiai ,  dummodo  fidcm  retineat :  quocirca  Chris- 
tianos  Hhertate  ii  Christo  donatos  ,  lihcre  possc 
viverc ,  el  faccre  quidquid  luhct.  Contra  hanc 
enim  h.xresim  Episiolas  suas  scripseruntS.  Pc- 
trus,  Joannes  ct  Jacohus  ;  undc  conlra  cam  do- 
cent  justificari  nos  non  ex  sola  fidc,  sed  et  cx 
opcrihus.  llinc  suhditS.  Joanncs. 

Qm  facit  (  non  qui  crcdil )  justitiam,  justijs 
est.  ]  Nola.  Non  ail :  Qui  facil  opcia  jusla  ,  scd  , 
quifaciljttsliliam;  pcccalorcs  cnim  clpoeniten- 
tcs  faciunl  aliqua  opcra  justa  ,  cl  tamcn  non 
•untjustl  (  nisi  disposilivc  ct  inchoalivc  ,  quia 
scilicct  disponunt  se  ad  jusliiiam  ,  ad  camquc 
tendunl) ,  quia  non  faciunt  juslitiam  ,  scilicct 
plenam  ct  inicgram  ,  quia  non  faciunt  omnia  a 
lcgc  Dei.praescripta  ;  lcgcm  enhn  Dci  plcne  im- 
plcre  nemo  poicst,  nisi  per  graliam  et  charita- 
tcm,  quam  solus  hahct  juslus.  Nam,  ut  ail  S.  Ja- 
cohus  c.  2.  v.  10.  Qtticumquc  tolam  icgem  scrva- 
vcrit ,  offcndat  aulcm  in  uno ,  faclus  cst  omnium 
reus  ;  vide  ihi  dicla. 

Sccundo,  opponit  liic  S.  Joanncs  nalos  ex 
Deo,  uli  dixil  cap.  2.  v.  29.  nalis  cx  diaholo, 
puta  lilios  D<.'i  liliis  diaholi  sivc  justos  injustis  . 
in  co  quod  juslus  faciat  opera  Dei ,  puia  opcra 
jusliti.c  el  sanclitalis  ;  pcr  jusliliam  cnim  hic 
gcncralem  accipit,  qu;c  est  complcxioomnium 
virlulum,  sivc  oinnis  virtus,  ut  ait  Nyssenus 
lih.  dc  Bealitud.  injuslus  vero  faciat  opera  dia- 
holi ,  puta  opcra  injusliliaj  ct  iniquilatis  ,  sivc 
peccala. 

Terlio  ,  qtti  facit  justitiamjustus  csl ;  tum  quia 
opera  juslili33  qiwc  facil,  indicant  cum  esse  jus- 
tumjinananl  cnim  ex  liahilu  justiiiic  cl  cliari- 
tatis ,  quoillea  Deodonalusest,  cum  ex  eo  rc- 
naluscsl:  lum  quia  opera  jusliliaj  ejnsaugmen- 
lum  promcrcnlur ,  faciuulquc  inagis  juslum  ; 
tuin  qnia  justi  est  conlinuo  cxercerc  sc  io  opc- 
ribus  juslilice,  sijusliliain  acceptam  relinercel 
augcrc  vdit.  Agilur  cuiiu  hic  non  dc  infusione, 


sed  de  cxercitationc  justilia) ,  ail  Thomas  Au- 
glicus. 

Moraliter  ergo  docet  S.  Joanncs  ,  jusium  dc- 
herc  sc  assiduc  cxercerc  etcrescerc  IQ  operibus 
juslili;c  ctvirtutis,  ejusque  augendas  perpetuum 
deherc  haherc  sludium  ct  conalum  instar  spon- 
s.c,  dc  qua  dicitur  Canlic.  U-  Quce  est  ista  qws 
progredilur  qttasi  attrora  consurgens ,  pulcltra  uc 
luna,  clecta  ut  sol ;  et  Provcrh.  h.  Justorum  se- 
mila  qttasi  lux  splendens  proccdit ;  et  crcscit  usqw 
ad  perfectum  dicm.  VereS.  August.  inhanccpist. 
tracl.  h.Tota  vita  Clirisli ani  boni ,  inquit,  sanc- 
lum  est  desiderium.  Ita  faciehat  S.  Paulus,  dum 
ait ;  Quce  qttidem  retro  sunt  obliviscens,  ad  ea  vero 
qttce  sunt  priora  cxtendens  mcipsum ,  ad  destina- 
lum  pei'sequor ,  ad  bravium  supernce  vocationis  , 
Philipp.  3.  1Z|.  Etdesanctis  animalihus  ait  Ezech. 
C.  1.  12.  Unumquodqtte  corum  coram  facie  sua 
ambulabat :  ubi  crat  impettts  spirilus  iltuc  gradie- 
banlur ;  uhi  vide  S.  Gregorium  homil.  3.  ct 
S.  Bcrnard.  epist.  254.  ad  Guarinum,  ct  S.  Iia- 
silium  hom.  11.  Hexacm.  ct  S.  Hicronymum  ad 
Cclantiam. 

Siclt  f.t  ille  jcstls  est,  ]  quia  semperet  ubi- 
quc  facit  justiliam,  eamque  plenam  cl  pcrfec- 
tam  ;  imodivinam,  juxla  illud  :  Universce  via 
Domini  misericordia  etveritas.  Psal.  2ft.  10.  Et: 
Opcra  manuum  cjttsveritas  el  jttdicium.  Psal.  110. 
7.  Et :  Fidclis  Dominus  in  omnibus  verbis  sttis  ,  et 
sanctusinomnibus  operibus  suis. 

Nola,  to  sicut  non  a;qualitatem  significat,  sed 
sinhliludinem  :  nulla  enim  crealura  aequare  po- 
test  jusliliam  elsanctitalem  Creatoris  s(>deju» 
umhram  duntaxat  imilatur  ct  assequilur,  pe- 
rindc  ut  speculum  umhram  scu  imagincm  ho- 
minis  cxhibct,  non  ipsum  hominem,  ail  Deda. 
Audi  S.  Augustinum :  Castiftcat  nos  sicut  el  ipsc 
casttts  est  ,sed  ille  castus  ceternilatc,  nos  casti 
ftdc  :  juslisumus  ,  sicut  cl  ipsejustus  est;  sedipse 
in  ipsa  incommulabili  perpetttilale ,  nos  jttsti  cre- 
dendo  ,  ei  ,qucm  non  videmus ,  ut  aliquando  vi- 
deamtts.  El  cum  perfccta  fuerit  justitia  nostra, 
cttm  fucti  aquales  Angclis  fttcrimus ,  nec  tunc  illi 
crqttabimur  :  quantoergo  modo  ab  iltolongcest, 
quandoncc  tunc  parerit? 

8.   QlU    FACIT  PECCATUM  ,  EX  DIABOLO   EST.  ]  Est 

antilhcsis  vcrsus  praecedcnlis.  q.  d.  Sicut  qui 
facil  jusliliam  juslus  est ,  et  cx  Deo  natus :  ita 
cx  adverso  qui  facit  peccatum  injuslus  est,  ei 
nalus  cxdiaholo,  quia  ejus  actioncs  cl  sugges- 
tiones  scqnilur,  ex  iisquc  quasi  ex  malo  seminc 
concipit  ct  gignit  peccatum.  Esse  ex  diabolo . 
cstimitari  diaholum,  ait  S.  August.  ftam  nemi- 
ncmfecit  diabolus ,  neminem  genuit ,  sedquicum- 
que  fuerit  imitatus  diabolum,  qttasi  de  ilto  natus 
sit  filitis  diaboli  imilando  ,  non  proprie  nascendo. 
Itaque  qui  facit  peccatum  ex  diabolo  est ,  id  esl 
ex  diaboli  rcgno,  familia  el  prosapia  est ,  eum- 
que  sequilur  ct  imitatur,  ceu  lilius  patrem  :  non 
aulcm  quasi  ex  traduce  diaboli  genitu*  sil,  nt 
somniarunlManichaii.  Similiphrasi,ailEzechiel, 
cap.  1G.  3.  Judaeis  impiis  :  Mater  vestra  Chetcra. 
et  paler  vcster  Amorrhceus  :  cl  soror  tua  major 
Samaria  ,  elc.  soror  atttem  ttta  minor  Sodoma. 

QUOMAM  AII  INITIO  DIABOLUS  PECCAT.  ]  Ab  illittO, 

scilicel  crealionis  suae  :  nam  licet  non  priino 
inslanli  (ipiia  creatus  estingralia)  paulo  post 
illud  tamen  peccavit ,  superbiens  el  rebrllan* 
conlra  Deum.  Secundo  ab  initio  peccati  et  pec 
calorum,  quia  ipse  primo  pcccavit;  unde  Ad* 
ca?tcrisque  peccandi  dedit  iniliumct  evemplum. 


876  COMMENTARIA  IN  I 

Ita  Cyrillus  calech,  2.  Princeps,  ait,  peccatidia- 
bolus  est ,  el  pater  malorum.  Et  S.  August.  hic  : 
Ab  initio  ,  ail,  diabolus  peccat ,  non  ab  initio  ex 
quo  crcatus  est ,  scd  ab  initio  peccati;  quod  ab  ip- 
sius  supcrbia  caperil  esse  peccatum.  Addit  tertio, 
Didymus  :  Ab  initio  diabolus  peccat,  quia  primas, 
inquil,  immillit  suggestiones  peccatorum.  q.  d. 
luiiiuin  peccatorum  omnium  sibi  vindicat  ple- 
rumque  diabolus ,  quia  plerumque  ea  homini 
suggerit,  ad  eaque  impellil.  Denique  to  ab  initio 
peccat ,  significal  diabolum  jugiter  in  suo  pec- 
cato  et  rebellione  perseverare,  utpote  damna- 
tum  et  obsiinatum  in  malo,  juxla  illud  Psalm. 
75.  Superbie  eorum  qui  te  odcrunt ,  ascendit  sem- 
per.  Peccat  ergo  ,  id  est,  in  affectu  peccati  primi 
superbiaeel  aliorum  semper  persistit. 

AUudil  S.  Joannes  ad  illud  sui  Evang.  c.  8.  hh. 
lnveritale  non  stetit,  quia  stalim  ul  faclus  est , 
cecidit;  fuit  quidein  in  veritale  conditus ,  sed  non 
slando  confeslim  a  verilate  est  lapsus  ,  oit  Isido- 
rus  lib.  1.  de  Summo  bono  cap.  3.  Addil  Beda  : 
Quoniam,  inquit ,  ab  inilio  diabolus  peccat ;  quia, 
ait .  ex  quo  ab  initio  ca?pit  diabolus  pcccare,  nun- 
quam  desiit ,  nec  pra^sentium  sciLicel  painarum 
enormitate ,  nec  futurarum  metu  coercilus.  Unde 
ex  illo  jure  esse  dicitur ,  qui  a  peccando  se  revo- 
care  negligit.  Cujusmodi  autem  fuerit  primum 
diaboli  peccatum,  his  verbis  explicat  Beda  :  IUe 
qui  primus  est  condilus  ,  mox  ut  allitudinem  sua? 
claritatis  aspexit  ,  contra  condilorem  cumsuis  se- 
quacibus  superbus  intumuit ,  perque  eamdem  su- 
perbiam  ab  initio  peccans  de  Archangelo  in  diabo- 
Lum  est  versus. 

Ln  (ad)  IIOC  APPARUIT  Filius  Dei,  ut  DISSOLVAT 
opera  diaboli.  ]  Confirmat  id  quod  dixit.  q.  d. 
Adeo  qui  peccat  est  ex  diabolo ,  non  ex  Deo,  ut 
ad  peccatum  quasi  hostem  suum  abolendum , 
Christum  carnem  assumere,  in  eaque  apparere 
voluerit.  Repetit  more  suo  id  quod  dixit  v.  5.  Et 
scitis  quia  ille  apparuit  ut  peccata  nostra  tolleret. 
Nota  to  ut  dissoival.  Peccata  enim  sunl  quasi  fu- 
nes  quos  pleclit  diabolus,  instar  aranei  captan- 
tis  muscas,  ut  iis  implicet,  intricet  ct  irreliat 
peccatorem,  ne  iis  se  cxtricare  possit,  quos 
proinde  Christus  venit  dissolvere,  ut  iis  pecca- 
torem,  extricet  et  eripiat.  Hocestquod  aitSa- 
piens  Proverb.  5.  22.  Iniquitatcs  sua?  capiunt  im- 
pium,  et  funibus  peccatorum  suorum  constringi- 
tur ;  et  Isaias  c.  5.  18.  Vaqui  trahitis  iniquitatem 
in  funiculis  vanitatis  ,  et  quasi  vinculum  plaustri 
peccatum  !  Vide  ibi  dicla.  Hinc  Christusdedit  Pe- 
troet  Apostolispotestalem  solvendi,  Matt.  16. 19. 
etJoann.  20.  23. 

Ex  hoc  locoet  similibus  liquct  Christum  non 
fuisse  incarnandum,  si  Adam  non  pcccasset : 
negant  id  nonnulli  Doctores  Scholaslici;  scd 
constanter  asserit  Scriptura  ct  Palres,  qui  nul- 
lam  aliam  Christi  incarnationis  causam  assig- 
nant,  quam  nostram  a  peccato  expialionem  et 
redemptionem.  Audi  Symbolum  Nicaenum.  Qui 
propter  nos  homines,  et  propter  nostram  salulem 
descendit  de  ccelis.  Hinc  ex  S.  Gregorio  canit  Ec- 
clesia  in  benedict.  cerei  Paschalis  :  O  vere  ne- 
cessarium  Ada  peccatum ,  quod  Christi  morte  de- 
letum  est !  O  felix  culpa ,  qua:  lalcm  et  lanlum  me- 
ruit  habere  redemptorem!  S.  Ambros.  lib.  de 
Sacrament.  Incarnat.  cap.  61.  Quay,  inquit,  erat 
causa  incarnationis ,  nisi  ut  caro  qua  peccaverat , 
per  se  redimcretur.  S.  August.  serm.  9.  de  verb. 
Apost.  ISutla,  ait,  causa  fuil  veniendi  Christo  Do- 
mino  nisi  peccalores  salvos  facere.  Tolle  morbos, 


EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

tolle  vulnera  ,  et  nullaerit  causa  medicince.  5.  Leo 
serm.  3.  de  Pentecost.  Si  homo  non  deviasset , 
inquit,  Creator  creatura  non  fieret ,  neque  aut 
sempilernus  temporalilalem  subiret ,  aut  aiqualis 
Deo  Patri  Filius  formam  servi ,  et  simiUludinem 
carnis  peccati  assumeret.  Ideni  dicunt  caeteri. 

QUONIAM    SEMEN    IPSIUS    IN   EO    MANET.  ]   Quod- 

nam  est  hoc  semen?  Primo,  OEcum.  accipit 
Christum;  Christus  enim  est  semen  Patris,  el 
semen  bencdictum  Abrahae,  Galat.  3.  29.  Se- 
cundo,  S.  Augusliu.  Clemens,  Alexand.  Beda  , 
Glossa  et  Hugo  accipiunt  Verbum  Dei ,  de  quo 
exlat  parabola  seminis  et  seminantis,  Lucac  8. 
v.  11.  Jacobi  1.  v.  18.  1.  Petri  1.  23.  Tertio.et  ap- 
tissime,  Lyran.  Cajetan.  Hugo  ei  Thomas  Angli- 
cus  :  Semen,  inquiunt,  est  gratia  Dei,  idque 
primo.quiacxgratiaetcharilatequasiexsemine 
pullulant  caeterae  virlutes ,  item  bona  opera  el 
merita.  Secundo,  quia  gratia  est  semen  gloriae, 
uti  pulchrc  docetS.  Thomas  1.  part.  q.  62.  art.  3. 
Tertio,  quia,  sicut  semen  mori  debet  ul  pullulet 
et  fructificel;  ita  gratia  parilstudium  morlifica- 
tionis  ct  marlyrii,  ex  quo  omne  bonum  privatum 
et  publicum  proiluxit  et  proiluit ,  juxta  illud 
Christi  Joannis  12.  vers.  2h.  Nisi  granum  fru- 
menti  cadens  in  terram  morluum  fuerit,  ipsum 
solum  manet;  si  autem  morluum  fuerit ,  multum 
fructum  afferl.  Qui  amat  animam  suam,  perdet 
eam;  et  qui  odit  animam  suam  in  hoc  mundo,  in 
vilam  oetcrnam  custodit  eam. 

9.  ET  NON  POTEST  PECCAnE  QUOMAM  liX  DeO  NA- 

tus  est.  ]  Hinc  Jovinianus  olim  ,  teste  S.  Ilieron. 
lib,  2.  conira  eum ,  cl  nuper  Lutherus  et  Calvi- 
nus  docuerunt  fidelem  non  posse  excidere  a 
fide,  gratia  et  justilia  ;  esseque  cerlum  de  sua 
perseverantia  et  salute.  Sed  hic  est  error  dam- 
natus  a  Scriptura  et  a  S.  Joanne  c.  2.  v.  1.  ubi 
ait  :  Filioli  mei,  hac  scribo  vobis,  ut  non  peccelis ; 
poterant  ergo  peccare,  atqiii  illi  crant  fideles;  ac 
repugnat  experientiae  quotidianae  ,  qua  videmus 
in  dies  multos  fideles  lieri  h.x-reticos  et  peccare. 
Denique  conlrarium  definilum  est  a  Concil. 
Trident.  sess.  6.  can.  23. 

Aliusergo  est  sensus  S.  Joannis,  mmirum  qui 
natus  est  exDeo,  non  potest  peccare,  scihcet 
graviler  et  mortaliter.  Primo  in  sensu  non  di- 
viso,  sed  composito;  quatenus  scihcet  ex  Deo 
natus  est,  ct  quamdiu  nativitalem  hanc  et  se- 
men  gratioeDei  qua  renalus  esl  conserval,  ejus- 
quc  ductum  sequitur;  ita  OEcum.  ThomasAn- 
glicus,  Cajetan.  ct  S.  Hieron.  1.  2.  contra  Jovin. 
Sic  dicunt  Theologi  eum  qui  habet  gratiam  effi- 
cacem,  non  posse  non  facere  id  ad  quod  eum 
gratia  impellit,  ac  conscqucnter  non  posse 
peccare  nimirum  in  sensu  composito ;  quia  gra- 
tia  efficax  in  suo  conceptu  includit  effectum. 
Efficax  enim  dicitur,  quae  prrcvisa  est  habitura 
effectum,  quod  scilicet  libero  arbitrio  persua- 
debit  consensum  in  bonum  opus.  Absolute  ta- 
men  qui  habet  gratiam  efficacem,  potest  ei 
resistere  et  peccare,  uli  liquet  ex  Concil.  Tri- 
dent.  sess.  6.  can.  h. 

Secundo ,  qui  natus  est  cx  Deo,  non  potest  pee- 
care  in  sensu  formali,  quantum  scilicet  est  ex 
parte  nativitalis  divinac,  si  videlicct  vim  nativi- 


talis  et  gratiae  divinae  spectes ;  haec  enim  si  sina- 
tur  agere  et  operari ,  nec  ci  resistat  liberum  ar- 
bilrium,  potens  cst  et  efficax,  utexcludatomne 
peccalum ,  nc  cum  eo  possit  consistere.  Ha 
S.  Auguslinus  de  Cratia  Christi  cap.  21.  Sic 
Adam  in  stalu  innoccntias  dicitur  fuisse  immor- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

lalis,  quia  quamdiu  in  eo  perdurabat,  non 
polerat  mori ;  sed  sicut  illuui  oeserere  poterat, 
sic  et  mori.  Sic  dicemus  :  haec  medicina,  v.  g. 
tlieriaca,  tam  potens  est,  itaque  pesti  resistit, 
ut-qui  eam  sumil  non  possit  pestc  mori,  uii 
Mithridatcs  sumcns  quotidie  milhridaticuma  se 
inventum  et  denominalum,  ita  induruit  contra 
venenum,  ut  in  angustias  cxtrcmas  a  Romanis 
redactus,  sumcnsque  venenum,  ut  eo  se  ene- 
carel  (ne  vivusin  Romanorum  poteslalem  veni- 
ret)  diu  id  facerc  nequiverit ,  naturo  ila  milhri- 
datico  roborata,  utomnem  veneni  vim  elide- 
ret.  Sed  sicut  quis  polest  Iheriaca  ,  quam  habel, 
non  titi,  imo  sumptam  ejicere  et  evomere,  iia- 
que  peslc  tangi  et  mori;  ita  pariter  qui  habct 
gratiam  Dei  potesl  ea  non  uti ,  camque  abjicere 
et  peccare.  Porro  S.  Joannes  liic  distinguit  ba- 
bitus  supernaturales  diviiue  gratiae  abhabitibus 
virlulum  moralium  naiuralibus,  quod  illi  omne 
peccatum  excludat ,  bi  vero  iion.  Nam  habitus, 
v.  g.  temperanliffi  non  perdilur  per  iuium  ac- 
tum  intcmperanliae,  sicul  nec  per  unumaclum 
lemperanlice  acquiriltir.  Rursum  dislinguil  gra- 
tiam  Chrisli  a  gratia  Adami,  quod  haec  Adamo 
dabat  posse  non  velle,  illa  Christianis  licel  in- 
Ormioribus  det  posse et  velle ;  vide  S.  August.  de 
Corrept.  el  gralia  c.  12.  Provisumest,  inqiiil,  in- 
firmitati  voluntatis  Itumanw,  ut  divina  gralia  in- 
declinabititcr  ct  inseparabiliter  agerctur ,  et  ideo 
quamvis  infirma  non  deficerel,  neque  advcrsitate 
aliqua  vincerctur,  ctc.  utipso  donante  invictissime 
quod  bonum  est  vellet ,  nec  lioc  deserere  invictis- 
sime  nollct.  Hocmodo  explicat  S.  Joannes  c.  5. 18. 
dicens  :  Omnis  qui  nalus  cst  cx  Deo  non  peccai , 
sed  generatio  Dci  conservat  eum. 

Tertio,  non  polest  peccare,  id  cst,  ocgre,  diffi- 
culter  potest  peccare;  quia  non  novum  honii- 
nem  renatus,  totus  gralia  Dei  est  indutus  et 
imbulus,  ut  lanli  Dei  bencficii  immemor  et  in- 
gratus  esse  vix  queat. 

Huc  accedit  OEcum.  non  potest,  ait,  id  cst,  non 
vult  peccare.  Alii  per  metathesin  nonpotest  pec- 
care ,  id  cst,  inquiunt ,  potest  non  pcccarc  ;  quia 
lioc  proprie  est  posse  et  potentia,  cum  ex  ad- 
verso  posse  peccare,  et  pcccare  sil  infirmitas,  ct 
impotenlia,  quasi  dicat:  Semen ,  id  est,  gratia 
Dei ,  dat  nobis  potentiam  et  robur  qua  possimus 
non  peccare,  el  vinccreomne  peccatum,  si  ve- 
limus  ei  cooperari. 

Quario,  S.  August.  dc  natura  et  gratia  cap.  IZi. 
Non  potesl  pcccare,  scilicet  de  jure,  non  de  facto, 
q.  d.  Jure  non  potesl  peccare ,  non  decct ,  non 
congruit  cum  pcccare;  si  peccel,  facit  conlra 
omne  debitum ,  jus  et  fas  ;  quia  ingraltis  est 
lantae  gratiae,  nativitati  el  filialioni  it  Deo  ac- 
ceptoc. 

Quinlo,  Gagneius  :  Nonpotcst  peccare,  scilicet 
peccato  infidelilalis  affectatae,  vel  inipiignalio- 
nis  veritatis  agnitoe,  quod  S.  Joannes  vocat  pec- 
catum  ad  morlem.  c.  b. 1G. 

Sexio,  alii  haec  accipiuut  de  proedestinatis  ct 
absolute  eleclis  ad  vitam  aelernam ;  hi  cnim  li- 
cet  possint  aliquo  tenipore  csse  in  pcccalomoi  - 
tali,  lainen  in  extrcmo  vitoc  arliculo  nequeunl 
esse  in  co,  cum  eoque  mori.  Simili  modo  ail 
Christus  Mallh.  26.  nonposseelectos  in  errorcm 
induci,  et  Joannes  10.  neminem  posse  cleclos  de 
inanu  sua  rapere.  Hinc  S.  Ftilgentius  de  Fidc 
nd  Pclrum  c.  ."5.  Firmissime  tcnc,  inquil,  nullum 
corum  qui  prtrdcstinali  sunt  possc  pcrire;  inlclligc 
boc  do  inipossibilitatc  uon  anlecedcuti ,   scd 


S.  JOANNIS.  Cap.  III.  I, . 

consequcnti,  quam  logici  conseqtienliae  vocant. 
quaH  recte  cum  libertale  arbilrii  nostri  consisiit. 
quia  illam  includit  et  praesupponil. 

Prima  expositio  et  secunda  maxime  genuinar 
videnlur. 

Anagogicc  S.  Aug.  lib.  2.  de  peccal.  mor.  c.  7. 
justus,  ait,  non  potest  peccare,  non  in  re,  sed 
in  spe  ;  quia  sperat,  imo  jus  habet  ad  vitam  octer- 
nam,  in  qua  erit  impeccabilis. 

Simili  modo  S.  Augustin.  lib.  1.  de  Nuptiis  et 
conc.  c.  23.  et  29.  et  de  Spiritu  et  litlera  cap.  tilt . 
ait  proeceptum  :  Non  concupisces,  et,  Diliges  Do- 
minum  Deum  tuum  ex  toto  corde  ,  et  ex  omnibut 
viribus,  perfecte  in  hac  vila  non  posse  adimplcri. 
sed  illo  nos  moncri  ul  eo  conlendainns,  ubi  il- 
lud  perfecle  adimplebimus  ,  quod  erit  in  cnelo. 
lntcllige  Ikcc  in  sensu  anagogico.  Nam  eo  jube- 
tur  cum  dicitur  :  Non  concupisces ,  ut  nulluui 
concnpiscenliae  motinn  senliamus,  quod  in  hoc 
vila  facere  non  possumus  ,  sed  faciemus  in 
ccelo  ;  in  sensu  enim  litterali  praecepto  non  con- 
cupisces ,  tantum  proecipitur,  ut  esto  concupi>- 
centias  sentiamus,  iis  lamen  non  consentiamuv 
quod  possumus  praestare  in  hac  vila.Idem  di- 
cendum  est  de  illo  :  Diliges  Dominum  Deum  tuum 
cx  toto  corde ,  et  ex  omnibus  viribus  ,  uti  dixi  BO- 
man.  7.  v.  7. 

Moraliter  S.  Joannes  docet  hic  fideles  modum 
facilem  et  certumfugiendi  quodlibet  peccatum, 
ac  faciendi  ut  moraliter  fiant  quasi  impeccabi- 
les,  nimirum  si  intcndant  jugiter  senaini  Dei, 
hoc  est,  sanclis  inspirationibus  et  diciaminibu? 
fidei,  ac  prudentiae  Christianae,  qttas  Detts  per 
(idem  et  prudentiam  menti  suggeritet  inspirat ; 
dum  enim  illis  intendimus,  mentemque  affigi- 
mus  ,  excludimus  omne  semen  diaboli,  id  est , 
omnes  suggesliones  concupiscentiae,  et  peccali. 
ilaque  peccare  non  possumus.  Qui  enim  peccat. 
necesseest  ut  allendatet  intendat  alicui  concu- 
piscentiae  a  Deo  vetitoc  ;  si  ei  non  attendat,  pec- 
carenequit,  quia  appelilus  et  voluntas  nil «po- 
test  appetere  et  velle,  nisi  quod  phantasia  n 
mens  ei  proponit  et  suggerit  quasi  bonum  ap- 
pctibile  et  concupiscibile.  Hinc  Beati  [icccare 
nequeunt,  quia  Deum  vident  tanquam  suminum 
et  immensum  bonum;  unde  ab  eo  oculos  aver- 
tere  nequeunt,  sedin  co  quasiomnis  boni  abysso 
merguntur  et  absorbentur. 

Quocirca  utilissimum  est  mentem  seinper  or- 
cupare  bonis  cogitationibus,  uti  facieh.it  S.  Xa- 
verius,  v.  g.  ruminare  aliquam  piam  sententiam 
S.  Script.  velSS.  Patrum,  aut  acluni,  vel  virtu- 
tem  aliquam  cujuspiam  Sancti ;  hacenim  cogi- 
latione  occupata  mens  excludit  el  elidil  omnem 
aliam  cogilationem  illecebrosam,  quae  appeti- 
tum  movere  posset  ad  peccatum;  hoc  de  intel- 
leclu.  Idem  est  de  voluntale.  Qui  enim  inlendit 
semini  Dei,  hoc  est,  piis  affectionibus ,  deside- 
riis  ,  impulsihus,  terroribus,  promissis,  vn 
quas  Dcus  inspiral  et  indil  voluntali ,  nequil  in- 
tendere  concupiscentiae,  aeconsequenler  necpni 
li-  peccare.  Dicit  ergo  cum  S.  Josepho  sollicitaio 
ab  adultera  :  Eccc  Dominus  meus  omnia  miliitra- 
(tidil  piwtir  le;  quomodo  ergo  possuyn  hocmalum 
farcrc ,  et  pcccarc  in  Dcum  mcum'.'  Gen.  o9.  5. 
Vide  ibi  dicta.  Audi  S.  Leonem  serm.  8.  de  Epi- 
phan.  Qui ,  inquit,  crpcriri  cupit  an  in  ipso  Deu* 
habitct,  de  quo  dicitur  :  Mirabilis  Dcus  in  Sancti* 
suis;  sincero  examine  cordis  sui  inlcriora  discu- 
tiat ,  ct  sagacitcr  quwrat  qua  humilitate  resisd'i 
mpcrbice ,  qua  benciolentia  obluctctur  invidia1  . 


STS  COMMENTARIA  IN  I.  EPiS 

quamnon  capialur  adulanlium  lingttis,  quamquc 
bonis  delectclur  alienis.  An  />ro  malo  non  cupiat 
malum  reddere,  malitque  inullas  obtivisci  injurias, 
qttam  imaginem  et  simililudincm  sui  conditoris 
lunitlerc,  qui  omncs  ad  cognitioncm  sui  gcncrali- 
bus  incilans  donis ,  pluit  supcr  justos  cl  injuslos  , 
<  t  solcm  suum  oriri  facit  supcr  bonos  ct  mulos.  Ac 
ne  in  mutlis  laborclsotlicilcc  discretionis  inspectio, 
ipsam  matrcm  virlutum  omnium  cltaritatcm  in  se- 
cretis  suce  vvntis  inquirat,  ct  si  in  ea  dileclionem 
Dei  et  proximi  toto  corde  intenli  repcrit ,  ita  tit 
ttiam  inimicis  sttis  cadem  velil  tribui,  qucc  sibi  op- 
tut  impcndi ,  quisquis  hujusmodiesl ,  Dcttmel  rec- 
torem  et  Itabitatorcm  sui  csse  non  dubitet. 

10.    IN    HOC  MANIFESTI  SUNT   FILII    Dl-1,    ET  FILII 

niAiioi.i  :  q.  (1.  Hiscc  (lnobus  iiuliciis  manifestc 
secernas  filiosDci  a  filiis  diaboli,  pnla  juslos  ab 
injustis;  nimirumprimo,  quod  ominis  qui  non  est 
justus  (Groeca  ct  Syrus  :  Omnis  qui  non  facit 
jusliliam,  opera  jusla  et  sancla )  no.n  est  ex  Deo; 
secuiulo ,  qlt  non  diligit  fkathem  suum  ]  pula 
proximum,  proeserlim  Cliristianum ,  rcpelc  , 
hic  pariler  nonest  exDeo,  id  est,  non  est  iilius 
Dei,  sed  diaboli.  Unde  a  contrario  colligendum 
relinquit,  filium  Dei  esse  primo,  qui  facit  jus- 
titiam;  secundo ,  qui  diligit  fralrcin.  llcc  sunt 
ergo  duae  tesscnc,  et  quasi  duo  symbola  filiorum 
et  mililum  Dei ,  scilicel  justitia  et  charitas  ;  dia- 
holi  vcro  injuslilia  ctodium.Nota.Qui  diligit 
fralrem,  facit  jusliiiam.  Juslitia  cnim  gcneralis 
hic  accipilur,  qiuc  dileclioncm,  omncmquevir- 
tutem  complectilur ;  utigcnuscomplectitursuas 
species ;  bic  tamen  ca  secernit  S.  Joanncs,  ut 
ostendat  inter  omnes  justitiae  species  nullam 
magis  ostendere,  imo  efficerc  nos  filios  Dei, 
quam  cbarilatem  et  dileclionem  proximi;  nec 
ex  advcrso  ullam  injnstitice  speciem  magis  nos 
ostendere  el  efficere  lilios  diaboli,  quam  odium 
et  invidiam.  Hinc  S.  Joanncs,  dilcctus  Jesus, 
non  nisi  dilectionem  spirat.  Proprie  crgo  chari- 
tas  secernit  inter  filios  Dei  el  diaboli.  Audi 
S.  August.  hic  tract.  5.  Ditectio  sota  discernit  in- 
ter  fdios  Dei  et  filios  diaboti ;  signent  se  omnes  signo 
crucis  Chrisli;  respondeant  omnes:  Amen;  cantent 
omnes  :  Aitcluia  ;  baplizentur  omnes  ;  inlrent 
omnesEcclesias,  faciant  parietes  basilicarum;  non 
discernuntur  ftlii  Dci  a  fitiis  diaboti,  nisi  in  chari- 
tate.  Qui  habent  charitalem,nali  sunl  ex  Deo;  qtti 
non,  nonsitnt  naliex  Deo.  Quidqitid  vis  liabe;  hoc 
solum  non  habeas,  nihil  tibi  prodest.  Alia  si  non 
habeas,  hoc  habe,  implesti  legem.  Cbarilale  autem 
diligitur  Deus  propter  se,  ct  proximus  propter 
Deum  ;  unde  pleniludo  legis  est  dileclio.  Rom.  13. 
10.  Idem  August.  denatura  ct  gralia  c.  Zi2.  Cha- 
ritas  ,  ait ,  est  verissima ,  plcnissima  ,  perfeclissi- 
maque  justilia.  Tcrlull.  aulem  lib.  dc  Patient. 
eamdemvocat s«m?;i«m  ftdet  Sacramcnltim,  Chris- 
tiani  7iominis  thcsattrum,  qtiam  Apostolus  lotis 
viribus  Spiriltts  sancli  commendat :  Clemcns  vero 
Alexand.  in  Parten.  ad  Gent.  prcecipuum  nomi- 
nnlhominis Christiani munus ;  Cyprianus  deBono 
Palient.  fundamentum  pacis,  lenacilatem  ac  fir- 
mitatem  unitalis,  quce  et  opera  et  marlyria  prce- 
cedit.  Basilius  orat.  3.  radicem  mandatorum  : 
Gregor.  Nazianz.  epist.  20.  doctrinct  nostrce  caput. 
Hieron.  epist.  ad  Tbeoph.  cunclarum  virlutum 
matrem.  Epbrcm  Doct.  do  bumil.  omnium  virtu- 
tum  columnam.  Aug.  serm.53.  de  Temp.  omnittm 
virtutttm  arccm.  Prosper.  I.  3.  de  Vila  contempl. 
c.  13.  affectionttm  omnium  potentissimam,  inom- 
nibus  semper  invictam,  aclionum  bonarum  sum- 


f.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

mam,  salulem  morttm,  fincm  calestium  prceceplo- 
rum,  morlem  criminum,  vilam  virtutum ;  Cyrillu» 
iu  cap.  13.  S.  Joann.  omni  virtute  conslantem. 
Gregor.  lib.  stxto,  cpisl.  60.  vialrcm  ct  custo- 
demomnium  bonorum.  Bernardus  episl.  2.  llomi- 
num  matrem  et  Angelorum,  non  solum  quce  in  ter- 
ris,  sedctiamquce  in  calosunt  paci/icuntem. 

Denique  S.  Basil.  de  inslit.  Monacb.  Ubi  deli- 
(juium,  ait,  pulitur  charitas _,  co  prorsus  ejus  loco 
odium  succedil.  Qttod  si,  ul  Joannes  atl,  Detts  clta- 
ritas  est ,  sine  dttbio  necesse  csl  diabolttm  odium 
esse.  Ut  igilttr  qtti  charitatcm  habct ,  is  Deum  ha- 
bet  ;  sic  qui  oclium  habet ,  diabolum  in  se  nutrit. 
Ilcec  anle  mc  congcssit  nostcr  Bened.  Jusiin. 

11.  QUONIAM  II^JC  EST  ANNUNTIATIO,]   llOC   6St, 

res  annunliala,  ct  scmper  annuntianda  ac  prae- 
dicanda.  q.  d.  Hoc  est  nunlium  c  ccelo  a  Chrislo 
allalum,  quod  nos  Apostoli  nuntii  Cbrisli  vobi» 
jugiler  annunliamus.  Syrus,  hoc  est  praecep- 
lum;  praecopium  enim  subditis  proinulgandum 
et  aniiunliandum  est.  Grcecum  ttyytj.ia  alludii 
ad  Evangelium,  q  d.  Summa  Evangelii  est  dili- 
gere  inviccm.  Rursum  Evangelium,  idcstlaetum 
nunlium,  quod  Christus  nobis  altulil  e  coelo, 
fuit  ut  diligamus  invicem  ,  sicut  Cbristus  dilcxit 
nos.  Poluisset  Deus  a  nobis,  utpote  peccatoribus, 
cxigere  multa  opera  pcenosa  el  ardua  jejunio- 
rum,  ciliciorum,  laborum,  lormentorum,  mar- 
tyriorum  ,  sednoluil,  contentus  est  si  amemus 
invicem.  Hoc  est  Evangelium.  Quid  cnimlaelius, 
quid  jucundius,  quid  facilius  quam  amarc,  et 
amare  atterutrum,  id  est,  iuvicem  ,  rcr.iproce! 
Sicut  enim  Deus  pr.*ecepit  nobis  ut  diligamus 
fratres,  sic  vicissim  praecepit  fralribus  ut  rcci- 
procum  amorcm  nohis  rcpcndant.  Hunc  cnim 
elicit  et  exigit  noster  amor ;  pbiltrum  enim  efli- 
cacissimum,  lynx,  magncs  ct  illex  amoris  est 
amor,juxla  illudMart. 

Utprasstcm  Pyladem,  aliquis  milii  prastet  Orestcn ; 
IIoc  non  fit  vcrbis :  Marcc,  ut  amcris,  ama. 

Rursum  haec  est  wri&vn  ,  puta  angelorum  an- 
nuntialio,  doclrina  ct  vita  ;  angeli  enim  se  in- 
viccm  artlcnlissimc  diligunt.  Hanc  jubet  nos 
imitari  Cbrislus,  utangelorum  morcs  et  felici- 
tatem  acmulcmur,  ct  per  muluum  amorem  in- 
choemus. 

Alludit,  imo  citat  illud  Chrisli :  IIoc  est prctcep- 
ttim  meum,  ttt  diligalis  invicem  ,  sicut  dilcxivos, 
Joann.  15.  v.  12.  ubi  notal  S.  August.  tract.  83. 
in  Joannem,  -osicut  dilexi  vos,  dislinguerc  chari- 
tatem  a  dilectionc  humana  ct  carnali.  q.  d.  Di- 
ligite  inviccm,  non  sicut  se  diligunt  bomines, 
quoniam  homincs  sunt,  sed  sicut  scdiligunl, 
quoniam  dii  sunt,  et  filii  Allissimi.  Ut  quidenim, 
inqiiil,  diligit  nos  Chrislus,  nisi  ut  regnare  possi- 
vius  cttm  Chrislo  ?  Pauci  se  proplerea  diligunt  tU 
sit  Detts  omnia  in  omnibtts, 

12.  Ur  diligatis  (  graece  «■/x™^  ,  id  est ,  di- 
tigamus  alterulrum)  non  sicut  C.ain,]  subaudi 
faciamus,  vel  diligamus.  Cain  enim  seipsuui 
tanlum  dilexit,  fratrem  vero  suum  Abclemodit, 
eloccidit  ex  invitiia;  quod  scilicet  videretsacri- 
ficia  fratris ,  utpote  meliora,  esse  Deo  grata  , 
ideoque  ab  co  ccelcsti  igne  inflammari,  sua 
vero,  utpotc  pejora,  esse  Deoingrata,  ab  coque 
respui.  Hoc  cst  quod  Caino  ait  Deus  juxla  Scp- 
tuag.  Nonne ,  si  recte  offeras ,  rccte  aulem  non  di- 
vidas,i7eccasti?  Nam  Cain  hoc  ipso  male  dividebal , 
dans  Deo  atiquid  suum ,  sibi  autem  seipsum,  ait 
S.  August.  15.  Civit.  cap.  7.  Quod  omnes ,  inquif, 


COMMENTARIA  1N  L  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cup.    II. 


879 


faciunl ,  quinon  Dei,  scd  stiam  scctanlcs  volunta- 
tem ,  icl  cst ,  non  rccto,  scd  pcrvcrso  cordc  vivenles 
offerunt  Deo  munus .  qtto  putunl  ctim  redimi ;  ut 
eorum  non  opituletur  sanandis  pruvis  cupiditali- 
bus ,  sed  excmptis.  Quocirca  notat  Euseb.  lib.  11. 
de  Procpar.  Evang.  c.  U.  apposite  ctquasi  emine 
divino  vocatuin  csse  Cain  ;  liccl  enim  niater  E\  a 
cuni  vocaril  Cain,  id  esl,  posscssionem  et  peculium 
Buuin,  diccns  :  Posscdi  liominem  per  Deum,  Ccn.  U. 
1.  .1  radice  rop  lcana  per  n,  id  csl,  possedil ,  la- 
nicn  aeque  coinmode  Cain  dcrivcs  ii  top/cana  pcr 
N,  id  cst  wmulalus  cst,  invidil ;  el  sic  Cain  iilein 
est  (]iiod  eemalus,  vel  invidus,  qualis  ipse  fuit. 
Vide  Prosperum  lib.  1.  de  Promis.  et  praedest. 
c.  G.  de  dileclione  proximi,  vide  S.  Grcgor.  10. 
MOral.  c.  G.  Cbrysosl.  bomil.  18.  in  Mallb.  ubi 
novcin  dilcclionis  gradus  assignat.  Et  S.  August. 
1.  1.  de  doctr.  Cbrist.  c.  22.  llxc,  inquit,  regulu 
dilcctionis  diviniltts  conslilula  est  :  Diliges  proxi- 
muvi  luum  sicttl  te  ipsum ,  Deum  vcro  ex  tolo 
corde ,  el  ex  tota  anima,  ct  cx  lola  mente,  ut  om- 
nes  cogitalioncs  tuas ,  et  omnem  vitam,  el  omnem 
iiilellcclttm  in  illttm  conferas ,  d  qtto  liabes  ca  ipsa 
qtue  confcrs.  Cttm  aulem  ait ,  lolo  corde ,  tota 
anima ,  tota  mcnte ,  ntttlam  vit(v  nosirrt)  partem 
reliquit  qttai  vucare  dcbeal ,  et  qttasi  locum  dare, 
quasi  alia  re  velit  frui.  Sed  quidqitid  aliud  dili- 
gendum  vcncrit  in  animum,  iUucrapialar,  quo  to- 
tius  dilectionis  impclus  currit.  Quisqttis  ergo  recte 


bia,  cxaccrbalur  savitia,  pcrfidia  prxvuricatur, 
iinpalicnlia  concutil ;  fttril  discordia,  ira  ferves- 
cit ,  ncc  sejam  polesl  coldbere ,  vcl  regere,  quifuc- 
tus  est  poteslutis  alietUB.  llinc  Dominiac  pacts 
vinculum  rampitur ,  liinc  cltarilas  fralerua  itola- 
tur ,  Itinc  adullcrulitr  veritas,  unitas  scindUur,ad 
hcr.reses  utquead  scltismata  prosililur,  dum  obtrec- 
latttr  saccrdotibus  ,  dttm  Episcopis  invidelur ,  dum 
quis  aul  querilur  non  se  potius  ordinatum,  aut  di- 
dignatttr  alterum  ferre  prwpositttm.  Ilinc  recalci- 
trat,  hincrebcllat,  dezetosupcrbus,de  ozmutationtt 
perversus ,  animosilate  et  livore  non  liominis ,  sed 
honoris  inimictts.  Qualis  vero  est  anima  tinea,  qua 
cogitalionum  tabes,  pecloris  quantarubigo,  zelurt 
in  allero  vctvirlulem  ejtis,  vel  felicilalem,  idesl , 
odisse  in  co  vel  merita  propria ,  vel  beneftcia  di- 
vina,  in  malum  frroprium  bona  atiena  convertere , 
illuslrium  prosperitate  torqueri ,  aliorum  gloriam 
fucere  suam  pcenam ,  vetut  qttosdam  peclori  stto 
udntovere  carniftces,  cogilalionibus  et  sensibus  suix 
adhibere  lorlores ,  qui  se  inteslinis  cruciatibus  lu- 
cerent ,  qui  cordis  secrela  malevolentix  ungulU 
pttlscnt,  non  cibtts  tatibus  lautis,  non  pottts  potest 
csse  jttcttndus:  suspiratur  semper,  ct  ingemiscitur 
cl  doletur;  dumqtte  ab  invidis  nunqttam  livorexfto- 
nitttr,  diebtts  uc  noctibus  pectus  obsesstnn  sine  in- 
lermissionc  laniatttr. 

FnArnis  actkm  kjus  Ji'.«TA. ]  Puta  inuoceniia  , 
pia  et  sancla;  quia  Deum  pluris  se  aslimaiis  , 


proximum  diligit,  Iwccumco  debel  agereul  cliam     meliores  viclimas  ipsi  offerebat,  ideoquc  ex  iu- 

ipse  toto  corde ,  lota  anima,  tola  mentc  diligat 

Deum.  Sic  enim  cum  diligens  lanquam  scipsum , 

totam  dilectionem  stti  et  illitts  referl  in  illam  dilec- 

tionem  Dei ,  qtia>  nttltum  a  se  rivutum  duci  exlra 

palitur ,  cujus  derivalionc  minuutur. 

Qui  kx  MALiGNO  euat.  ]  Puta  cx  diabolo.  q.  d. 
Cain  eral  (ilius  non  Dei,  scd  diaboli ,  non  gene- 
ralione,  scd  imitationeet  suggestionc.  Diabolus 
enim  ex  odio  Dei ,  cum  ipsi  nocerc  non  possil, 
cupit  nocere  ejus  imagini ,  puta  bomini  ipsum- 
que  pcrdere;  sicut  pardalis  cum  bomincm  lae- 
dere  nequit,  bominis  imagincm  discerpit,  ail 
S.  Basil.  bomil.  de  invidia.  Malignilas  ergo  Cain 
scque  ac  diaboli  consistil  in  odio  et  invidia  ;  qusc 
sunt  vilia  tyrannorum,  raplorum  et  bomici- 
darum,  qtti  fiiscium  vitam  degunt;  nam  ii  in  qucm- 
cumquc  ulium  incidcrint  devorant,  robuslior  inftr- 
miorem  propellens,  ail  Albenagoras  orat.  pro 
Cbrislianis.  Unde  piscis  apud  jligypiios  crat 
bieroglypbicum  odii ,  ait  Clemcns  Alex.  lib.  5. 
Stromat. 

Et  PROPTEH  QUIDOCCIDIT  EUM  ?  QUOMAM  01'K.ll  \ 
KJUS     MAUGINA  (  MJr,px  ,   id    CSl  ,    MM&l     Ct    fitfUa) 

v.iiANT.  ]  Quia  scilicet  Deum  parvi,  imo  minoris 
seipso  icslhnans,  pcjores  victimas  ipsi  offcrcbal, 
incliores  et  pinguiores  sibi  rcscrvans,  alquc  in- 
videbat  Abcli,  quod  meliora  offcrcns  Dco,  ipsi 
IffQiior  exislcrcl,  ct  ab  co  COBlesti  viclimaruni 
inccndio  bonorarclur;  pcccalum  crgo  Cain  fuil 
iuvidia,  quod  gcilicet  Abcli  fralri  invidcrft  Dci 
bencvolcnliam  ct  gratiam,  (pia  cjus  victimas 
ccclilus  inllammando  acccptabal,  non  Caini.  Ex 
invidia  naium  csl  oilium,  cx  odio  bomicidiuni, 
imo  parricidium.  lke  sunt  proles  el  fruges  in- 
vidia;. 

Audi  S.  Cyprian.  tract.  dc  Zclo  el  livore  :  Am- 
bitionrm  zelus  rxcilat ,  dum  cernit  quis  alittm  in 
honoribus  auctiorem  -eto  c.rcacantcscnsus  nostros 
atque  in  dilioncm  suam  mentis  arcantt  rcdigcntc  , 
Dei  timor  spcrnitur,  magistcrium  Clirisli  ncgli» 
gUur,judicii  dies  nonprovidclur  ;  influtur  supcr- 


vidia  a  fralre  Cain  occisus  cst.  T»ia  niaximc 
praeconia  justilbe  in  Abel  fucre:  scitU-cl  virgini- 
tas,  saccrdotium  et  martyrium;  ail  S.  August. 
vel  quisquis  cst  auctor  lib.  Divcrs.  qua?st.  ad 
Onosium  ;  undc  el  S.  Cyprian.  lib.  de  Iiono  pa- 
ticntiae,  anle  medium  ait  Abclem  iniliasse  mar- 
tyrium,  eumque  Marlyribus  ad  imitandum  in 
exemplum  statuit.  Sic  ct  Rupei  t.  in  Isaia  c.  59. 
Abelcm  vocat  Protomarlyrcm.  Hinc  el  AlKd  fuit 
typus  Cbrisli,  qui  fuit  Mailyium  caput  «  prin- 
ccps,  uti  doccl  Ircineus  lib.  t\.  c.  h%  S.  Augusl. 
lib.  12.  contra  Faustum  c.  9.  ellO.  Prosper  loco 
cilato  ct  alii,  vide  dicta  de  Cain  ct  Abel  Gen.  U. 
ctcpist.  Judoe  v.  11.  Hac  de  causa  S.  August.  ci- 
vitalem  Dci  incboat  ab  Abcl,  civilalcm  diaboli  a 
Cain,  lib.  15.  Civil.  c.  8. 

1T».  NOI.ITE  MIRABJ,   FRATnES,   SI   ODIT  VOS  MU>- 

dus.  ]  tlanc  senlcnliam  quasi  conscqucns  dedu- 
cH  S.  Joanncs  cx*  antecedenli  antilbcsi  niiorum 
Dci  el  filiorum  diaboli,  v.  g.  Caini  ct  Abclis.  q.  d. 
Sicut  Cain  odit  Abelcm,  quia  Caini  maligna, 
Abclis  vero  justa  erant  opera;  el  ita  pariter 
mundus,  id  csl,  Genliles  el  mundani  bomines 
odcrunt  Cbrislianos  vcrosque  fidcles,  quia  ipso- 
rum  prava  .  fidclium  vcro  sancla  sunl  opcra. 
Alludil  ad  illud  Cbrisli  in  suo  Evangclio  c.  15.  tt. 
.*>('  mttndtis  vos  odit ,  scilote  qttia  me  priorem  vobts 
odio  liabuit.  Quid  mirum  si  filii  diaboli  odcrint 
filios  Dci ,  cuin  pater  corum  diabolus  cxlrcnic 
odcrit  Dcum  Dcique  filios?  Sicut  non  miruni 
cst  lilios  sci-pcntum  odissc  filios  bominum,  con- 
trarium  cnini  odit  sihi  contrai  ititn  :  uli  tligredu 
odit.idcsl  avcrsalnr,  albedincin.  frigus  calorcm. 
.unariludo  dulccdincm,  malitia  bonitatcm,  vi- 
lium  virtulem,  ctc. 

Porro  causae  cur  mundus  odcrit  ct  fidcles  <i 
sanclos  ,  sunt  quinquc.  1'rima  csl ,  (lisshnilitudo 
moruni  ;  nuindani  enim  mundanos  babcnt  mo- 
rcs.  sancli  vero  cadcslcs.  llli  tuincnl  ambilionc, 
avarilia;  gula,  libidinc;  hi  sc  dcprimunt  buinili- 
lale,  paupcrtatc,  sobrictale,  castilulc  Nam  sicut 


l$0  COMMENTAIUA  1N  I.  EPIST.  S.  JOANNiS.  Cap.  ill 

■umililudo  csl  causa  amoris,  sic  dissimilitudo 
est  causa  odii,  ait  Aristol.  hinc  illud  Iloruiii  1. 1. 
epist.  19. 


iimt,  quam  cis  mundaai  invidcnL  Tritum  est 


Odcrunt  hilarem  tristes,  tristemque  jocosi, 

Sedatum  cclcres  ,  agilem  gnavumque  remissi. 

i 

Ilanc  causam  dant  impii  Sapient.  2.  15.  Gravis  , 
iuquiunt,  est  nobis  etiatn  ad  videnduvi  quoniam 
dissimitis  esl  aliis  vila  illius,  et  immutatte  sunt  vue 
ejus.  Et  S.  Lco  serm.  9.  de  Quadrages.  In  bono 
i.rgo  ,  inquit,  proposito  constilulis  inimicili'V  dis- 
iimilium  diabolo  instigante  non  desunt ,  et  facilein 
odia  prorumpttnt,  quorum  improbi  mores  detesla- 
biliores  sunt  comparatione  reclorum.  lniquitas cum 
justitia  non  habet  pacem ,  temperantiam  odit 
ebrietas,  falsitati  nulla  esl  cum  verilate  concordia. 
Non  amat  sttperbia  mansuetudinem,  petulanlia  ve- 
recundiam,  avaritia  iargitatem,  et  tam  pertinaccs 
habet  diversitas  ista  conflictus,  ul  etiamsiexterius 
conquiescat ,  ipsa  lamcn  piorum  cordium  penetra- 
lia  inquictare  non  desinat ;  ut  verum  sit,  quodqui 
voluerint  in  Christo  pie  vivere,  perseculionem  pa- 
tientur;  ut  verum  sit ,  quodomnis  hcvcvita  tenta- 
tio  esl.  Mox  vero  aliam  hujusce  rei  causam  affert 
ab  invidia  malevolentiaque  dsemonum  desump- 
tam.  Per  istum,  inquit,  agonem  dilectissimi  ad 
prcvmia  ceterna  tendentibus ,  in  eo  maxime  diaboli 
insidiatur  astutia,  utquorum  perverterenon  potest 
probitatem,subruatfulem.  Simili  de  causa  inter 
bestias  dissimiles  intercedit  anlipalhia  et  odium, 
v.  g.  inter.hyaenametpantheram,  de  quoPlinius 
I.  28.  c.  S.iflyance,  inquit,  pantheris  terrori  esse 
traduntur,  ut  ne  conentur  quidem  resistere ,  et 
aliquid  de  corio  eartim  habentem  non  appeti ;  mi- 
rumque  dictu,  si  pelles ,  ulriusque  contrarice  stts- 
pendantur  decidere  pilos  panlherce.  Simile  odium 
«*st  inter  lupum  et  ovem,  inter  canem  et  lepo- 
rc-m,  inter  murem  et  felem,  inter  elephantem 
et  rhinocerotem. 

Secunda  odii  causa  est  invidia ;  quia  enim 
mundani  suis  concupisceniiis  irreliti  non  pos- 
>unt  assurgere  ad  puritatem ,  virlutes  et  sancli- 
lalemSanctorum  ;  dolent,  eamqueillis  invident, 
prcxserlim  quia  vident  illos  magnis  certisquc 
passibus  lendere  ad  bealiludinem  et  gloriam 
coelestem,  se  vero  suis  sccleribus  tcndere  ad 
damnalionem  etgehennam.  Sicut  ergo  damnati 
et  daemones  oderunt  Sanctos,  sic  et  mundani. 

Tertio  est,  quod  mundani  videant  Sanctos  se 
separasse  ab  eorum  consorlio,  illudque  assiduc 
fugere ;  unde  cos  quasi  sui  ccetus  apostatas  odc- 
runt.  Hanc  causani  assignat  Chrislus  Malth.  15. 
18.  Si  de  mundo ,  inquit,  faissetis,  mundtts  quod 
suum  erat  diitgeret;  quiavero  de  mttndo  non  estis, 
scd  ego  elegi  vos  de  mttndo,  proplerea  odit  vos 
tnundus.  El  impii  Sapient.  2.  16.  Tanqttamntiga- 
ces  cestimati  siimas  ab  illo,  et  abstinet  a  viis  noslris 
tanquam  ab  immttnditiis. 

Quarta,  quia  Sancti  carpunt  et  redarguunt 
pravos  mores  mundi ,  imo  sola  Sanctorum  vita 
est  tacita  mundanorum  reprehensio.  Hanc  cau- 
sam  dant  impii  Sapient.  2.  v.  12.  Circumvenia- 
mus ,  aiunt ,  j usttim,  quoniam  intttilis  estnobis,et 
contrarius  esl  nobis ,  et  improperat  nobis  peccata 
lcgis,  ctdiffamat  in  nos  peccala  disciplince  nostrce. 
Et  Chrislus  Joann.  15.  8.  Cum  veneril  itle  (Para- 
clitus)  arguet  mundtim  dc peccalo ,  et  dejustitia, 
et  dejudicio. 

Quinta,  quia  mundani  pleni  sunt  amore  sul, 
cui  conlrarii  sunt  Sancti,  utpote  pleni  amorc 
Del;  hiuc  lauiiem,  dignitatem  et  gloriam  acqui- 


illud  vulgi 

Dum  canis  os  rodit ,  socium  qucm  diligitodit. 

Undc  fremit  el  ringit,  quia  metuit  nc  socius  ca- 
nis,  os  vcl  parlcm  ossis  sibi  cripiat.  Elhacc  esl 
causa  cur  eliamnum  mundus  ct  mundani  ode- 
rinl  viros  rdigiosos,  quia  scilicel  cos  ob  sapien- 
tiam  et  virlutem  sibi  vidcnl  pracferri  in  concio- 
nibtis,  pul|)itis,  calhedris,  etc.  easque  sibi  eripi ; 
quod  sane  nascilur  ex  amore  sui  et  mundi ,  non 
Dei ;  vide  Philonem  lib.  Quod  deterius  potiori 
insidtalur. 

Succinit  S.  Joanni  S.  Jacobus  c.  hh.  Adtdteri, 
inquit,  nescitis  quiaamicilia  httjtts  mundi  inimica 
est  Dei ;  vide  ibi  dicta,  et  sanclus  Paultts  dicens  : 
Si  adhttc  hominibus  placerem  ,  Chrisli  servus  non 
essem,  Galat.  1.  10.  Nola.  Pro  nolite  mirari  S.  Ful- 
gent.  lib.  3.  ad  Trasimundum,  ct  Terlul.  in  Scor- 
piacoc.  12.  legunt :  Noiite  expavescere.  Nonnulli 
enim  Cbristiani  verecundiorcs  et  timidiorcs  mi- 
rabantur,  quasi  quid  novum  etinsolens,  se  ob 
susceptam  Christi  fidem ,  sanclamque  vitam  a 
suis  amicis  Gentilibus  despici,  et  odio  haberi, 
imo  vexari,  et  bonis  spoliari,  cum  potius  ob 
sanclitatem  coli  etamari  juvariquc  debuisseni, 
ideoque  hrcc  odia  expavcscebant.  Roborat  ergo 
eos  S.  Joannes,  docetque  id  non  esse  miranduui 
nec  expavescendum,  sed  potius  in  eo  laetandum 
et  gloriandum ;  quia  quos  odit  mundus ,  hos 
amat  Deus  :  Magis  mirabile  esset,  si  pravi  homines 
ditigerent  cos  qui  sectindum  Christttm  pie  vivttnt , 
ait  Didymus.  Quare  ob  haec  odia  ne  vel  hilum 
remittendum  esl  de  sanctitate  vel  amorc  ,  setl 
potius  in  iisobfirmandus  ,  intendendusct  majo- 
ribus  incremcntis  perficiendus  est  animus;  si- 
cut  calor  objecto  frigore  per  antiperistasin  sesc 
intendit,  corroborat  et  adaugct;  adeo  ut  etiam 
mundanos  nos  audientes  charitate  superare,  ef 
cx  inimicis  amicos  facere  satagamus. 

Hoc  est  quod  ait  S.  Petrus  epislol.  1.  c.  U.  12. 
Charissimi ,  nolite  peregrinari  in  fcrvore,qui  ad 
tenlationem  vobis  ftt ,  quasinovi  aliquid  vobis  con- 
tingal ;  sed  communicantes  Chrisli  passionibus 
gaudete,  ut  et  in  revelatione  glorice  ejus  gaudeatis 
exttltantes.  Vere  Seneca  lib.  de  Providentia  c.  1. 
et  seq.  Deus,  ait,  virttm  bonum  in  deliciis  non 
habet,  experilur,  indural ,  sibi  illum  prceparat , 
etc.  omnia  adversa  (vir  bonus)  excrcitaliones 
putal,  elc.  marcet  sine  adversario  virltis;  lune 
apparel  quanta  sit ,  qtianltim  valeat  polleatque 
cttm  qttid  possit  paticntia  ostendit ;  et  S.  Basil.  Ad- 
monil.  adfiliumspirit.  Fili,nil,patientiamarripe, 
quia  maxima  est  virtus  anima3,  tit  velociter  ad  su- 
blimitalem  perfectionis  possil  ascendere.  Causam 
dat  S.  August.  serm.  11.  et  149.  de  Tempor.  ut 
scilicet  ex  mundi  odio  Deus  nos  trahat  ad  amo- 
rem  sui  el  coeli.  O  infelicitas,  inquit,  generis 
lutmani!  amartts  est  mttndtts  et  diUgiltir ,  puta  si 
dtttcis  esset ,  qttaliter  diUgeretur?  flores  ejus  quo- 
modo  colligeres,  qui  d  spinis  non  removes  manttm  ? 

14.  Nos  scimus,  ]  non  fide  divina  credcndo  nqs 
esse  juslos  etpraedestinatos,  ut  volunt  hacretici, 
sed  cerlitudine  morali  ct  conjccturali ,  concepta 
ex  tcstimonio  bonre  conscicntiae ,  innocentis 
vilae,  et  consolationis  Spiritus  sancii.  Dicil  hqc 
S.  Joannes  ad  consolationem  fidelium ,  ne  ti- 
meantmundi  odia.  q.  d.  ln  hisce  mundiodiiset 
pcrsecutionibus  soletur  vos;  6  fideles,  vobisque 
animos  addat  et  exacuat,  quod  per  fidem  et 
Chrisiianismum  translati  estis  de  morlc  pcccati 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANMS.  Cap.  III. 


RSl 


od  vitom  ccelestem  ct  divinam,  scilicel  in  hac 
vita  per  graliam.in  futura  per  gloriam,  «|iice  om- 
nibus  ocliis  supcrior  est;  hujus  atti<  ni  viue  cer- 
tum  est  judicittm,  imo  effectus,  quoniam  (quod  ) 
diligimus  fratres,  id  est,  proximos.  Dilectio 
enim  hasc  signum  est,  et  elfeclus  indubitatus 
graliae  sanctilicanlis ,  et  Spiritus  sancti,  a  quo 
quasi  fonte  increalo  manat  oninis  amor  et  di- 
lectio.  Vere  S.  Basilius  in  Rcgulis  brev.  reg.  11. 
et  fusius  in  disput.  reg.  29G.  Quundo ,  inquit , 
ce> to  persuasus  esse  aliquis  potest  Deum  sibi  pec- 
cala  rcmisisse?  Ncmpe  si  affcctionem  animi  in  se 
animadoerterit  similcm  illius  qui  dixit :  Iniquita- 
tem  odio  babui,  ct  abominalus  sum ,  elc. 

(Jbi  tria  dat  signa  inhabitanlis  graliae  ct  justi- 
liae:  1'rimuin,  odiiun  peccati;  secundum,  morli- 
licalioneni  carnis,  et  oinniiun  malarum  cupidi- 
lattun  ;  terlinin,  zelum  salulisproximi  examore 
Dei  provenientem ,  qualem  habujj.  Paulus,  di- 
cens  :  Qttii  inftrmatitr,  et  egq  uon  infirmor?  quis 
scandalizatur ,  cl  cgo  non  uror?  2.  Corinlh.  11. 
ctS.  (irogor.  I.  1.  Dialog.  C.  1.  Mens,  inquit,  quw. 
divino  spiritu  imjilelttr -a  bubel  evidenlissimu  signa 
sua,  virlutes  scilicet  ct  bnmilitatcm  ;  quce  si  ulra- 
que perfecle  in  ttna  menle  conveniunt ,  liquel  quod 
de  prtvscntia  sancti  Spirilus  tcslimonium  feruut, 
S.  Leo  scrm.  8.  de  Epiphan.  haec  tria  gratiae  et 
sonctitatis  assignat  indicia.  Primum,  humilita- 
tem  ;  secnndtim,  injuriarum  condonationem  ; 
terlium,  ea  tribticre  quae  sibi  cupit  impendi. 
Quisquis ,  ait,  kujusmodi  est ,  Dcum  reclorem  et 
babitatorcm  sui  csse  non  dubilct ,  videlicet  ila  ut 
non  pendeat  animi,  scd  probabiliier  id  credat. 

Qui  non  DII.IGIT,  cum  scilicet  debet  diligcre, 
autqui  non  diligit,  idest,  qui  odit,  utsit  liptolc 
aut  miosis,  manet  in  morte,]  puta  manet  in 
macula  peccali  habitnalis,  remanenle  post  ac- 
iiim  peccati  transeuniem,  iodeque  manet  in 
roalu  et  obligalione  ad  mortcmaicrnam.cxquo 
exirc  pcr  se  nequit,  sod  tantutn  pcr  gratiam 
Christi,  ail.  Thomas  Anglicns.  Quomodo  anima, 
immorlalis  cnm  sit,  peccato  lamen  mori  possil, 
eleganter  expliotiit  S.  Atigust.  Iib.  3.  de  Civit. 
Dci  c.  1.  Mors  animtv  ftt,  cum  eam  dcserit  Deus ; 
sicut  corjioris ,  cum  id  descrit  anima.  Ergo  ulritts- 
que  rei ,  id  est  ,  tolitts  Iwminis  mors  est ,  cum 
anhna  d  Dro  descrta  dcserit  corpus  ;  ita  cnim  neijitc 
'•.r  Dco  vivit  i[)sa,  ncque  corptts  ex  ipsa.  Consen- 
tanoe  Cyrill.  Alexand.  orat.  de  exitu  animae  : 
Mors  proprie  est  non  quoe  animam  dirimit  d  cor- 
porc ,  scd  quiv  animam  <i  Dco  separat  :  Dcus  vita 
est ,  d  quo  qtti  disjungitur,  pcrit. 

Quin  potius  hcec  animae  mors  absoltile  in  ar- 
cano  sertnone  appdlatur  mors  ;  nam  mors  illa 
COrpOris  quam  tantopere  horretnus ,  umbra 
dunlaxat  est,  el  imago  hiijns  verae  morlis,  ctitn 
illa  nc  conferenda  quidem.  UndeS.  Gregor.  I.Q. 
Moral.  cap.  17.  InScriptitra ,  ail,  mors  carnis  d.'- 
citur  umbra  mortis ;  quia  sicut  vcra  mors  cst,  qua 
anima  scparatur  u  Dco,ita  umbra  mortis  cst  , 
qua  caro  separalur  ab  anhna.  Denique  pecca- 
tum  gcnerat  formidabilem  illam icternas  damna- 
tionis  mortem,  de  quaS.  August.  lib.  G.  deCivi- 
tate  cap.  ull.  Si  anima  in  peenis  vivit  ivtcrnis  , 
mors  illa  polius  wtcrna  diccnda  cst  ,  quam  vita  ; 
nulla  quippe  mujor  ct  pejor  cst  mors,  qttam  ubi  non 
morilnr  mors.  Quocirca  S.  Hasilius  homil.  5.  in 
Jiilitlam  Martyrem  :  Pcccalum ,  ait,  aninuv  cst 
ngritudo  ,  peccatum  morsest  aninuv ,  alioqui  im- 
ntortalis.  Peccatum  tuctu  cst  ct  implacabilibus  la- 
mcmis  dignum.  Ol>  pcccatttm  prolluant  e/fitsisHma? 

CORNt.L.    A    I.APIOE.    TOM.    X. 


lacryma; ,  nec  desinal  ab  imo  pectoris  rcccssuju- 
giter  prosilire  suspiriosus  gemitus.  Ob  hanc  uti- 
quecausamS.  Hicron.  peccatorem  vocat  diaboli 
cadaver  :  Cadavcr ,  inquit,  diaboli  putridum,  ob 
magnitudinem  peccatorum  dubitare  non  poterit , 
qui  legcrit  peccalum  esse  fcctidisshnum  ,  ipso  pec- 
catore  dicente  :  Pulrtterunt  ct  corrupla  sunt  cica- 
trices  mc&  a  fucie  insipicntia?  mex  ;  ita  ipse  I.  li. 
in  Isaiae  c.  \i\. 

15.  Omnis  qui  odit  fratuem  suum,  homicida 
f.st.  ]  Probat  id  quod  dixit :  Qttinon  diligit  manet 
in  vwrte,  hoc  syllogismo  :  Oinnis  boinicidama- 
nct  in  morle;  atqui  omnis  qui  non  diligit,  sed 
odit  fratrem  suum,  est  lioniicida;  ergo  omni» 
qui  non  diligit  fratrcm  suum,  manel  in  morle. 
Porro  S.  Joannes  pro  codcm  liabet  non  diligere 
fratrem  et  odisse  fralrem,  lum  per  miosin,  quia 
minus  dicilur,  sed  plus  inlclligitur,  puta  pcr 
negalionem  intelligilur  affirmalio  contrarii; 
lum  quia  non  diligere  fratrem  cum  dcbeas  ctitn 
diligere,  censelur  interprelativum  odium  ,  ti 
saepe  id  orilur  ex  expresso  et  formoli  odio. 

Porro,  qui  odit  fralrem  suum  homicida  est, 
non  aclu  el  opere,  sed  affcclu  et  voluntate;quia, 
ut  ait  S.  Hieron.  epist.  36.  ad  Castorin.  Cum  Iw- 
micidium  ex  odio  sccpenascatur,  quicumque  odil, 
etiamsi  necdum  gladio  pcrcusscrit ,  unimo  tamen 
Iwmcula  est.  Sic  Christus  ait,  eum  qui  concu- 
piscit  uxorcm  proximi  esse  adulterum,  quiaeani 
mcechalus  est  in  corde  suo,  Matth.  5.  28.  Se- 
eundo,  Iwmicida  est  disposilive,  qttia  odiuui 
disponit,  et  via  est  ad  homicidium,  sicul  con- 
cupiscenlia  ad  adullerium;  ita  Dion.  Carth.  De- 
nique  odinm  plenum  est  desiderium  homicidii: 
dillicillimum  cnim  est  ut  quem  oderis,  supe- 
resse  velis;  vide  Anliochum  Monachum  ho- 
mil.  28. 

Mystice,  qui  odil  fratrem  homicida  est  sui 
ipsius,  quia  per  odium  occidit  animam  suam. 
ItaS.  Ambros.  precai.  adMissam:  Qui,  inquit,  tn- 
vidct ,  qtti  odit ,  non  alium  priusquam  seipsum 
occidit;  qui  exttltat  in  advcrsis  proximi ,  ct  affli- 
gilttr  in  prosj>eris  cjus ,  aticno  proximum  ,  se  suo 
pelit  gladio ;  ct  S.  Gregor.  lib.  10.  Moral.  c.  11. 
num.  18.  Vitam,  ait,  animce  culpa polluit,  serva- 
ttts  vci'o  conlra  proximttm  dolor  occidit;  menti 
namque  ut  gladius  ftgilur ,  et  mucrone  illitts  ipsa 
viscerum  occulla  pcrforantur ,  qui  scilicet  d  trans- 
[ixo  cordc  si  prius  non  cdttcitur ,  nibil  in  precibus 
divina?  opis  oblinelur;  quia  et  vulncralis  membris 
imponi  satulis  mcdicamenta  ncqtteunt,  nisiferruiu 
d  vutnere  unte  subtraltatur.  Pari  modo  qui  odit 
fralrem,  animam  ejtts  saepe  occidit;quia  provo- 
cat  eum  ad  odium,  vindiclamet  rixas,  quibus 
animam  suam  perimit. 

Porro  Alexander  Papa  epist.  3.  sic  legil  : 
Omnis  qtti  dctrabit  fratri  stto  Iwmicida  cst ,  etom- 
nis  bomicida  non  habet  partcm  in  rcgno  Dei.  Naiu 
ut  ait  hic  Dionys.  triplcx  csl  homicidium  :  Pri- 
ntum  corporale,  quod  tollitesse  naturae;  sccun- 
diiiii  detractionis,  quod  tollit  esse  fama?,  occi- 
ditque  civiliter;  lerlium  ,  odii. 

NON    HAI1F.T    MTAM    .F.TEHNAM    IN    SEMETIPSOMA- 

m  ntem.]  q.  (1.  Non  habct  gratiam  in  se  manen- 
tcin,  non  manet  in  eogratia,  nec  ipse  in  graiiii, 
qna  obtinelur  vila  aptcrna  ;  ut  sit  metonymia , 
ita  Cajetan.  et  alii.  Aut  proprie,  non  liabet,  id  csi, 
non  habcbit,  vel  habere  non  polcst  gloriam  vitse 
aicrnre,  ut  vertit  Syrus,  ut  sit  enallage  tempo- 
rum,  qua  praesens  ponitur  profuturo.  q.  d.  Qui 
odit  non  habct  spem  vit;v  acternae.  nec  eam  <pe- 

111 


8S2 


COMMENTAIUA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  111. 


rarc  potesl,  sed  mancl  in  mortc  peccati,  indc 
transilurus  ad  niortcm  acternam  gehennae  (est 
miosis  ,  ul  dixi)  juxla  illud  S.  August.  Prnefal.  in 
Psalm.31.  Quomodo  malaconscienlia  tota  indespe- 
ralione  esl,  sicbona  conscienlia  tota  in  spe,  uni\t 
Cain  :  A  facie ,  inquit,  tua  absconUar ,  et  crova- 
gus  et  profugus  interra;  omnis  igitur  qui  invenerit 
me ,  occiUetme.q.  d.  ail  S.  Hieron.  epist.  121.  ad 
Damasum  quaest.  1.  Quisque  ex  tremore  corporis 
et  furiala;  mentis  agitatw ,  eumme  esse  intelLiget , 
qui  merealur  interfici.  Sic  Poetac  fingunt  Orestem 
ob  caedem  malris  conlinuis  furiis  agitatum  ;  vide 
S.  Augusiin.  hanc  S.  Joannis  sententiamexpen- 
dentem  homil.  40.  intcr  50.  c.  2.  ethom.  42.  c.  7- 

16.  I.N  HOC  COGNOYIMUS  CHARITATEM  DEI,  QUO- 
NIAM  ILLE  ANIMAM  SUAM  PRO  NOBIS  POSUIT  ,  ET  NOS 
DEBEMUS    PRO    FRATIUBUS  ANIMAS    PONEKE.  ]    Redil 

S.  Joannes  ad  vim,  indolem  et  legem  perfeclae 
charitaiis  ,  ejusque  ideam  et  \ivum  exemplar 
proponit  Christum.  q.  d.  Christus  eminentiam 
charitalisoslendit,  ejusque  legem  fixit,  nou  tam 
verbo  quam  facto,  quandoipse  animam,  id  est, 
vitamsuam  posuilpronostra  :  mortuusenimesl 
ut  nos  a  morte  praesenti,  et  reterna  liberaret,  ac 
ad  vitam  gratiae  el  gloriae  bealae  traduceret ; 
quo  facto  quasi  in  imagine  nobis  legem  chari- 
tatis  depinxit,  scilicetnos  parimodopro  fralri- 
bus  debere  animam,  id  cst  vitam,  ponere.  Dicit 
ergo  :  In  hoc  cognovimus  charitatem  Dei.  q.  d.  In 
hoc  elucetclare  immensa  Dei  charilas  superans 
omnem  charitalem  et  amorem  parentum,  cog- 
natorum,  amicorum,  quod  scilicetDeus  infini- 
tus  et  immensu»,  pro  suis  creaturis,pulahomi- 
nibus  peccaloribus,  indignis  etingralis,  ultro 
el  liberaliler  sine  ullo  suo  commodo,  aut  fructu, 
imo  cum  magno  incommodo  et  probro , 
vitam  suam  posuerit ;  eoque  simul  nobis  tacite 
praecepit  ut  se  imitemur,  et  similiter  pro  fratri- 
bus  animam  ponamus. 

Nota.  Non  licet  animam,  id  est ,  aeternam 
animae  salutem,  prodigere  pro  aeterna  salute 
animae  proximi  ;  quia  charitalis  ordo  poscit  ut 
magis  diligam  meam  salutem  ,  graliam  el  glo- 
riam,  quam  proximi ;  quocirca  bona  spiritaiia, 
puta  graliam  etgloriam ,  eorumque  augmentum 
magis  mihi  velle  ct  procurare  teneor  ,  quam 
proximo;  hocenim  diclatcharitasejusqueordo; 
licettamen  animam,  id  est,  tcmporalem  animae 
salutem  et  vilam  prodigere  pro  aeterna  salule 
proximi;  quia  illa  longe  pluris  facienda  est 
quam  temporalis  propria.  Unde  cum  ad  illam 
comparandam  necessariumest  hanc  prodigere, 
velpericuloexponere,  id  omnino  faciendum  cst : 
hoc  enim  dictat  et  jubct  ordo  charitatis.  Ita 
S.  Paulus  et  Paulinus  pro  fratribus  animas  po- 
suerunt.  Ita  S.  Sebaslianusvilam  suam  cxposuit 
morli  el  martyrio,  ut  S.  Marcum  et  Marcellia- 
num  ex  tenlalionc  parenlum  natantes  in  fide 
confirmaret.  Ila  S.  Vilalis  Ursicinum  medicum 
in  marlyrio  milanlem  corroborans ,  mortem  H 
martyrii  lanream  adeplus  cst.  Similia  legimus 
in  aclis  aliorum  Marlyriun  ct  Sanclorum. 

Sed  quaeres  an  liccal,  el  an  quis  leneatnr 
animam  ,  id  esl  viiam  temporalem  ,  cxponere 
pro  vita  temporali  proximi?quia  cum  charitalc 
tenear  me  magis  diligcre,  quam  proximum  , 
videtur  pariter  quod  magis  debeani  diligere  vi- 
tam  lemporalem  propriam,  quamproximi. 

Respond.  Ordinaiic  id  verum  est ;  cxiraordi- 
narie  tamenobalias  causasconcurrentcs,  saepe 
aliicr  faricndum  est.  Primo  ergo  tenetur  viiam 


proaliis  exponere,  qui  ad  id  se  pacto  promisso 
aut  jurejurando  obligavit.  Ha  milites  in  pradio 
debent  cx  juslitia  pugnare,  cl  vilam  cxponere, 
quamdiu  est  spes  vicloriae;  quia  ad  id  ex  pacto 
et  jtiramento  se  obligarunt. 

Sccundo,  ex  justilia  legali  tcnctur  civis  pro 
patria  et  civitate  vitam  exponere  :  recte  enim 
ratio  dictat  partem  esse  exponendam  pcriculo 
prosalule  totius,  v.  g.  Reipubl.  SicSamson  col- 
lidendo  postes  domus  ,  ejus  ruina  se  cum  Phi- 
lislaeis  oppressit,  ut  eorum  serviiute  populum 
Dei  liberaret,  Judic.  16.  Sic  Decii  pro  Romano 
exercitu,  Codrus  pro  Alheniensi,  Leonidas  pro 
Sparlano,  morli  se  devoverunt,  uli  refert  Li- 
vius,  Plutarch.  Valer.  Maxim.  et  alii. 

Terlio,  amicus  non  tenetur  pro  vita  amici 
suam  exponere;  hoc  enim  est  diligere  proxi- 
mum,  non  sicut  seipsum ,  seU  plusquam  seipsum , 
quod  doctrinae  regulam  excedit,  ait  S.  Aug.  lib. 
de  Mendacioc.  6.  Si  tamen  exponat,  laudabiliter 
faciet ;  exponet  enim  illam  pro  honestate  et  bono 
virtutis  amiciiice;  licet  enim  proea,  ajque  ac 
pro  alia  virtute,  v.  g.  castitate  vilam  exponere. 
Majus  enim  est  bonum  virtutis,  quam  vilac  ;  il- 
lud  enim  est  honestum  el  spiritalc,  hoc  naturale 
duntaxat  et  corporalc.  Tunc  ergo  vita  propria 
exponitur,   non  cx  amore   vitae   alienae  ,   sed 
ex  amore  virtulis ,  ct  ad  aliorum  exemplum, 
ut  eis  ostendat  dignitatem   virtulis  amicitise  , 
utque  in  ca  exccllat;  ila  docet  S.  Augustinus 
lib.   de  Amicilia   cap.   10.    S.   Ilieronymus    in 
cap.  7.  Michneae  :  Interrogalus,  ait,  quiUam  quiU 
esset  amicus?  respontlit :  Aller  ego.  VnUe  P}".hago- 
rei  Uuo  vaUes    sese  invicem   Tyranno  Uctlerunt. 
S.  Ambros.  lib.  S.  Ofiic.  cap.  12.  Franc.  Victoria 
Relect.  de  homicidio  num.  24.  Domin.  Soto  1.  5. 
de  Justitia  quaest.  1.  art.  6.  imo  S.  Thom.  2.  2. 
qu.  26.  art.  4.  ad  2.  ct  ibid.  Valentia,  quietaddit 
alium  casum,  nimirum  si  quis  ex  ira  me  inva- 
dal,  itaque  me  stringat  ut  vel  debeam  occidi , 
vel  invasorem  occidcre,  licitepossc  mc  permit- 
tere  occidi,  ne  alium  occidam ;  quia  non  teneor 
cum   tanta    difficultaie   et   incommodo  caedis 
aliem-e,  vitam  propriam  conservare;  pra:serlim 
quia  si  cum  occidam,  non  lanltim  corpus  ,  sed 
et  animam  ejus  perdo,  utpole  existentcm  in  fia- 
granii  delicto  invasionis  ct  conatus  homicidii. 
Similimodo  possum  cxponerc  vitam  pro  tucnda 
alterius  caslitate.  Undc  S.  Ambros.  1.  2.  de  Vir- 
gin.  cclehrat  militem  illum  qui  S.  Theodoram 
damnaiam  ad  lupanar;  commutando  cum  ca 
vestcs,  periculo  violationis  excmit;  proea  enim 
jam  hahilu  virili  ct  niililari  cgrcssa  damnatus 
ad  morlem,  cam  deindc  sponlc  ad  locum  sup- 
plicii  procurrentem  ,  mariyrii  sociam  habuit, 
ne  eos  lyranni  gladius  scpararct,  quos  junxcrat 
amor  Christi.  Simili  modo  S.  Paulinus  se  pro 
lilio  vidtiio  cxposuit  servituti,  quoe  civilis  cst 
mors,  ob  omoremchariialis,  ul  scilicet  hcroi- 
cum  actum  imo  excessum  charitatis  posleris  in 
cxemplum  rclinquerct:  quem  proindcmire  cc- 
lehral  S.  Augustinus ,  Ambrosius,  Uieron.  et  alii 
passim.  Deniquc  clara  est  sentenlia  Christi  : 
Majoremhac  Uileclioncm  nemo  habet ,  ut  animam 
suamponat  quis  pro  amicis  suis ,  Joann.  15.  13. 

Idem  viderunt  Genliles,  qui  laudant  Pyladem 
etOrestcm,  Nisum  et  Euryalum,  Damoiwm  et 
Pythiam  amicos,  quorum  unus  proaltero  morti 
se  oltro  oblulit.  Vide  Valer.  Max.  lib.  u.  cap.  7.  el 
Aristot.  lib.  7.  Moral.  Eudemior.  cap.  7.  Itaque, 
inquit,  et  simul  esse  et  convivere ,  congauderc  t 


COMMENTAIUA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  TtL 


tttt 


condolere,  absque  se  mutuo  ne  vivere  quiclem  posse 
[una  enim  anima  sunt)  sed  commori  unius  illius 
veraque  amicitia;  est.  Seneca  cpist.  9.  In  quid , 
ait,  amicum  paro?  ut  habeam  pro  quomori  pus- 
iim ,  ut  habcam  quem  in  exilium  sequar. 

17.  Qui  IIABUEIUT  SUBSTANTIAM  (SjTUS  pOSSCSSiO- 

nem)  hujus  mundi,  et  videbit  fbatbem  suim 
necessitatem  iiABEBE (  S.  Cyprian.  lil).  (le  Opere 
el  cleemosina  legil  desiderantem  ,  vel ,  ut  vetus 
editio  habet,  csurientcm)  et  ci,ausebit  viscera 

SUA  AB  EO,  QUOMODO  CIIAIUTAS  DEI  MANET  (S.  Allg. 

legit  mancre  poleril)  in  eo  ?  ]  Educit  hanc  sen- 
lentiani  quasi  consequentiani  cx  versu  antece- 
denli ;  cstque  argumentum  a  minus  verosimili 
ad  majus.  q.  d.  Si  charilas  Dei  et  Chrislus  nos 
obligat  ut  ponamus  animam  pro  fratribus,  quod 
est  difficillimum;  ergo  multo  magis  nos  obiigat 
ut  illi  egcnti  demus  eleemosynam  ,  quod  esl  fa- 
cillimum.  Rursum ,  quia  casus  illc  quo  obli- 
gumur  dare  animam  pro  fratribus,  raro  occur- 
rit;  crebro  vero  occurrit  obligalio  levandi  ejus 
indigentiam  per  eleemosinnrn  ,  hinc  ab  illo  ad 
hunc  transit.  q.  d.  Si  durum  vobis  est  dare  vi 
tam,  date  saltem  eleemosynam  proximo,  quod 
vobis  est  facile;  ila  OEcumen.  et  S.  August.  Ita 
S.  Joannes  eleemosynarius,  cum  quis  celebra- 
bat  profusam  ejus  in  pauperes  liberalitatem, 
respondebat :  Fraler,  nondum  pro  tc  sanguinem 
fadi ,  sicut  mandavit  mihi  Dominus  meus  Christus, 
uli  referl  Leontius  in  ejus  vita. 

Ex  hoc  loco  mulli  Doctores  docenl  eleemo- 
«ynae  prseceptum  obligare,  non  tantum  in  ex- 
trema  proximi  necessilale,  sed  etiam  in  gravi , 
adeo  ut  dives  lenealur  tunc  erogare  non  tantuni 
superilua ,  sed  etiam  necessaria  slalui  suo,  si 
minori  suo  incommodo  possit  avertcre  grave 
incommodum  proximi.  Ait  enim  S.  Joannes  : 
Qui  habaerit  substanliam  ,  grace  Stov ,  id  est, 
victum,  non  superflua  ;  viclus  enim  et  substan- 
lia,  lam  superflua  quamnecessaria  complectitur. 
flursum  ait  :  El  viderit  fratrcm  suum  necessitu- 
tem  habere ,  non  cxtreme  indigere;  necessitas 
enim  gravis  vcra  est  necessiias ,  esto  non  sit 
«■xircina.  Vide  Gregor.  deValentiatom.  3.disp.  3. 
qua'st.  9.  puncto  U.  et  Bellarm.  lib.  3.  de  Bonis 
oper.  in  parlic.  c.  7.  Hinc  ait  Ecclcs.  cap.  U.  1. 
Fili,  elecmosinam  paupcris  non  dcfraudes.  q.d.  In- 
juriam  et  fraudem  illi  facis,  si  eleemosynam 
ipsi  debitam  neges,  et  S.  Ambros.  lib.  1.  Offic. 
c.  31.  Grandis  culpa,  ail,  si  sciente  tc  fulclisegeat, 
si  scias  eum  sine  sumptu  esse,  fame  laborare , 
(crumnam  perpeli,  qui  pra:scrtim  cgere  erubescal ; 
vide  S.  Gregor.  Nazianz.  orat.  De  cura  paupe- 
rum,  etS.  Chrysost.  passim  de  elecmosyna. 

Er  clauseiut  visceba  sua  ab  eo.]  Visccra  enim 
*unl  sedes  coinmiseralionis  et  symbolum  mise- 
ricordiac,  juxta  illud  Thren.  2.11.  Conturbata 
iunl  viscera  mca,  cffusum  cst  in  tcrra  jccurmcum, 
super  contritionc  fdice  populi  mei;  vide  ibi  dicln. 
QEcumen.  expendilTo  visccra.  q.  d.  Qui  in  vis- 
cera  sua  non  adinillit  miserorum  commisera- 
tionem,  ex  iis  excludil  et  evacual  charitatcm. 
Undejubet  Paulus  Coloss.  3.  12»  Induite  viscera 
misericordia.  Viscera  sunl  symboluin  paterni  , 
iino  materni  amoris ;  palres  eniin  et  matres  fi- 
lios  suos  vocanl  visccra  sua  ,  uti  Paulus  vocat 
Onesimum  filium  suuin  spii  italem  ,  epist.  ad 
Philem.  v.  7.  ubi  S.  Hier.  Omncs  filii,  inquil , 
parentum  sunt  visccra.  Signilicat  ergo  -o  vtscera 
IMM  omnes  ex  eadein  carne  conslare  ,  cssequc 
iiliu*  ujjiusAd;e,  et  magisDei,  ac  proinde  in- 


vicem  misercri  et  subvenire  debere  lanquam 
fratres  fratnbus,  juxla  illud  Isaiae  c.  58.  7.  Car- 
nem  tuam  ne  despexeris.  Hursum  ro  visccra  signi- 
licat  eleemosynam  dandain  es  niagno  cominisc- 
rationis  affectu,  et  ut  hunc  scmper  ostendamus 
proximo,  si  efTectum  praestare  neqnimus.  Vide 
S.  Grtgor.  20.  Moral.  cap.  26.  Audiunt,  ait,  duri 
ct  immisericordes  tonitrua  Supienlis,  Provcrb.  21. 
13.  Qui  obturat  aurcm  suam  ad  clamorem  paupe- 
ris ,  et  ipse  clamabit,  et  non  cxaudietur. 

Ad  haec  viscera  miserationis  induenda  fideles 
incitat  Salvianus  I.  4.  ad  Ecclesiam  Cathol.  dum 
docet  Chrislum  in  pauperibus  esse  niendicum. 
omnibusque  indigcre  ;  quare  in  Chrislum  cru- 
deles  esse  qui  bona  sua  erogant  in  cognalos  qui 
non  indigent,  et  Christum  in  pauperibus  egere 
sinunt :  Sunt,  ait,  quibus  elsi  desint  multa,non 
desunt  omnia.  Chrislus  tanlummodo  solus  esl ,  cui 
nihil  est ,  quod  inomni  humano  gcnere  nondesit. 
ISullus  servorum  suorum  cxidal,  nullus  frigore  uc 
nuditate  torquetur,  cumquo  dlenon  algeat.  Solus 
cum  esurienlibus  esurit,  sotuscumsilientibus  sitit. 
Et  ideo  quantum  ad  piclalcm  illius  pertinet ,  plus- 
quam  c&lcri  eget ;  ovmis  enim  egesluosus  pro  se 
tantum,  et  in  se  eget ;  soltts  tanlummodo  Christus 
est,  qui  in  omnium  pattperum  universitate  mendi- 
cet.  Et  cum  hxc  ila  sint,quid  ais,6homo,qui  Chris- 
tianum  te  esse  dicis  ,  cum  Cltristum  egere  vidcas , 
ut  facultates  luas  qttibuscumque  non  indigentibus 
derelinquas?  Christus  pattper  est ,  et  tu  opes  divi- 
tum  cumtdas?  Christus  esurit ,  et  tu  delicias  af- 
fluenlibus  paras?  Christus  etiam  aqaam  sibi  deesse 
queritttr,  etu  tc  apolheca  ebriosorttm  vino  replen- 
tur?  Christus  rcrum  omnittm  egestate  conficitur, 
et  a  te  luxuriosis  copia  congregantur?  Christus 
tibi  pro  muneribus  a  le  datis  pra?mia  sempitcrna 
pronuttit,  et  lit  nil  praslituris  cuncta  largiris? 
Christus  libi  et  pro  bonis  bona  immortalia  ,  et  pio 
malis  viala  azterna  proponit ;  et  lu  ncc  bonis  coc- 
lcstibusflecleris,  necmalis  perennibus  commoveris, 
1 1  crcdere  te  Domino  Deo  tuo  dicis ,  cttjits  ncc  r<  - 
munerationem  dcsideras ,nec  iracundiam  contre- 
miscis.  Deinde  demonstrat  tales  non  habere  fi- 
dem  ,  nec  credere  Christo  promittenti  eleemo- 
synariis  amplam    remunerationem.  Si  ea  qua> 
aliis  relinquis  ideo  relinqttis,   quia  profutura  ci 
cui  reliqueris ,  certus  es  ;  sic  profccto  si  qua?ciim- 
que  religiosis  muneribtts  prorogasses ,  profutara 
esse  tibi  credercs,  tibi  absquedubio  peculiaritcrdc- 
putares;  quia  qttanto  te  plus  amas  quam  cos  qui- 
bus  relinquis,  tanto  magis  tibi  reUnqueres,  si  pro- 
futtira  ea  tibimct ,  vel  tentti  opiniunctda  judicares. 
Aon  enim  te  odisti,  ut  prodesse  tibi  notis ;  scd  qua> 
pauperibus  dercliqueris  ,  profutiira  tibi  csse  non 
crcdis;  unde  est  quod  aliis  magis  qttam  tibi  con- 
sulis?  quia  profttturttm  libi  opus  rcligiosum  esse 
non  crcdis ;  sicut  credis  itaquc ,  sic  rccipies.   Tu 
Salvatorem  pcrpattci  pendis ,  ct  tc  Salvator  nihdi. 
TuChristttm  postponis  aliis,  et  te omnibus Christ us. 
Tibi  in  comparalione  etiam  hominttm  pcrdtloruin 
vilis  cst  Dominus  ,  ct  tucris  intcr  pcriturorum  ul- 
timos  dcputandus.  Deinde  oslendit  eos  praviter 
peccare,  tuui  quod  pauperes  non  juvent,  tiun 
quod  sua  magno  labore  et  dolore  parta,  confe- 
ranl  iis  qui  illisadpompam ,  gulani  et  luxuriani 
abuluntur,  unde  exclainat :  O  qitanto  melius  qutp- 
cttmque  ilta  cs ,  quanto  melius  et  salubriits  patiper 
fueras  et  egestuosa,  quam  dives;  pattpertas  enim 
le  Deo  insinuaj-e  poluisset ,  diviliir  ream  csse  fe- 
cerunt.  Ilcctius  ergo  per  indigentiam  salca  fteres 
quam  pcr  opes  tuas  et  le  et  alios  prargravassts :  tc 


m  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

scilicet ,  dum  malc  aUisrrlinqttis;  alios,  dumii  tc 
rclicta  el  ipsi  usu  inlutmanissimo  male  possidenl, 
et  post  scmalc  uliis  derelinquunt.  Si  vis  crgoqucc- 
cumqitc  iita  cs;sivis  tibi  essc  consullum ,  si  vis 
asternam  liabcrc  vilam  ct  cupis  vidcrc  dics  bonos , 
rclinqtte  sttbslantiam  taam  indigentibtts  sanclis, 
relinqtic  clattdis ,  rclinque  ccccis,  relinque  tan- 
guenlibtts;  sint  facttllalcs  tttce  atimenta  misero- 
rum  ,  sit  opulcnlia  lua  pattperumvila,  ut  iitorum 
refrigeria  prcnnia  tua  sint ,  ut  illorum  refectio  te 
re/iciut.  HfCC  cnhn  oninia  recipies  a  Chrislo, 
qma  Chrislum  in  pauperibus  iecisti  hseredem ; 
rt  inferius  acrius  ineos  inveclus  :  Dos,  inquit, 
7v.s  taas  divitibtis,  cl  egcnis  ncgas.  Das  litxtiriosis, 
el  ncgas  sanctis.  Das  cuicumqtie  fortasse  pcrdilo, 
et  negas  Christo;  prottl  crgo  judicasli  sicjudica- 
hrris ,  sicut  clcgcris  sic  recipies.  Non  liabebis  cttm 
Clirislo  partcm  quam  despexisti,  cum  his  Itabebis 
qttos  prcetttlisti. 

Notcnl  haec  divites  Christiani ,  praescrlim  Ec- 
elesiaslici,  qni  bona  quoc  abEccIesia  acceperunt, 
Ecclesirc  el  pauperibns  reddere  lenenlur,  pec- 
cantque  gravilcr,  si  iis  ditent  cognatos ;  quiares 
Ecclcsiai  nihil  aliud  sitnt  nisivota  fulclium,  pretia 
pcccatorum  ct  patrimonia  paupcrum,  ail  S.  Pros- 
per  lib.  2.  deVil.i  conlempl.  cap.  9.  et  10.  quem 
vide,  aeque  ac  S.  Bernard.  epist.  1k.  ubi  ait  :  Vcb 
libi,  Episcope,  qtti  pcccata  populi  comedis  ac  si  pro- 
/rria  libi  mintts  sufficcre  viderentur ,  etc.  non  licet 
tibi,  de  facultatibtts  Ecctesia  tuxuriari,  cl  in  su- 
pcrfluitutibus  consttmere ,  scd  solttm  vivere  :  non 
licet  dilari ,  non  licet  consanguineos  extoltere  : 
non  ticct  palalia  adificare,  deniqueqtiidqiiid  prtster 
necessarium  viclum  ac  simpltcemveslilum  cle  atla- 
rio  retines,  tuumnon  est ,  rapina  est,  sacrilegittm 
esl.  Et  S.  Basil.  orat.  in  illnd  :  Dcstruam  horrea 
mea  ;  at  tu,  ait  :  ISonne  spoliator  es,  qui  quce  dis- 
pensanda  accepisli,  propria  rcptttas?  Est  panis 
famelici  quem  lu  lcnes;  nudi  tunica,  quam  tu  in 
conclavi  conscrvas;  discalceati  catceus,  qtti  apttdte 
marcescit ;  indigenlis  argenltim,  qitod  possidcs 
inhumane.  Qaocirca  tol  pattperibtts  injuriam  facis, 
quod  dare  valcrcs.  Quare  elhnica,  inhumana  , 
ferina  el  barbara  est  Sloicornm  et  Seneece  1.  2. 
de  clcmentia  c.  5.  vox  ct  scnlcntia,  misericor- 
diam  non  esse  virlutem,  sed  vilinm  mollis,  llexi- 
liseleffeminati  animi;  reque  ac  illa  Plauli,  lcstc 
Lactantio  lib.  6.  c.  11. 


Male  nieretur  qui  mendico  dat  quod  edat, 

Nam  el  illud  quod  dat  perit , 

Et  illi  producit  vitam  ad  miseriam. 

Humapius,  sapicntins  el  pienlius  Valer.  Maxim. 
lib.  U.  c  8.  Erat ,  inquit,  opibtts  excellens  Cillias, 
sed  mullo  ctiam  animo ,  qttam  diviliis  tocttplelior, 
semperque  in  eroganda  polius  qtiam  in  contra- 
itenda  pecttnia  occtipalus.  adeo  ttt  domtts  ejtts  quasi 
qu&dammtinificenliatofjicinacredcreltir.  Alimenia 
inopia  laboranlibtts  ,  dotrs  virginibus  pattperlale 
pressis,  subsidia  dclrimentorum  incursu  quassalis 
erogabanltir.  Uospitcs  qtioque  benignisiime  ex- 
cepli,  variis  muneribus  omali  dimitlebantur.  Quo- 
dam  temporc  quingenlos  simttt  Gclensiam  eqtihes  , 
vi  tempestalis  in  posscssioncs  sttas  comptdsos  alitit, 
ac  vestivit.  Qitid  mttlla?  non  mortalcm  alkjuem  , 
sed  propitim  forliinai  bcnignum  dicercs  esse  si- 
num;  qitod  Gillias  possidebal,  omuittm  quasi  com- 
viune  patrimoniiim  crat.  Qiiid  hie.  dicenl  Chris- 
liani,  qui  a  Chrislo  Domino  amplissimam  pro- 
niissioncm  audienmi  :  Date ,  ct  dabiltir  vobis. 

18.    FlLIOLI  MEf  ,   NO.N    DILIGAMUS  VEl',150,  NEQrii 


JOANNIS.  Cap.  111. 

LINGUA,  SED  OPERE  ET  VEIUTATE.  ]  Saiuil  S.   Joan- 

nes  prajceptum  dilectionis  ,  hic  declaral  qualis 
illa  esse  debeat,  scilicet  non  verbalis,  sed  rcalis  ; 
non  oliosa,  sed  operosa  ;  non  linguax,  sed  verax, 
idest,  non  adnlatoria  ,  licta  et  hypocrilica  ,  sed 
sincera,  cordialis  et  vera,  quia  lalis  fuil  Chrisli ; 
linguam  enim  opponit  verilali  ,  quasi  hypocri- 
sin  et  simulalionem  sincerilalietcordiali  amori, 
ut  a  Chrisliana  charilalc  cl  fuleli  amorc  omneni 
fraudem ,  dohun  et  liclionem  excludat.  Nam 
mulli  sunt  amici  lingnaces,  cpios  Theognis  vo- 
cat  arto  /Awttvjs  y.xi  /j.iy-.i  Ttfosrr/ouzi  ,  ,  qui  verbis 
sunt  liberales,  re  parci  ;  qui  moiiles  aureos 
promillunt,  sed  obolum  non  danl;  qui  saccos 
blanditiarum  eluindtmt,  sed  unciain  auri  ,  imo 
panis  non  praeslanl.  lli  fucali  sunlet  hypociita', 
quia  verba  non  saliantfamem  ct  silim  esurientis 
et  sitientis,  sed  cibus  et  potus ;  nec  proinissa 
vestiunt  nudum,  atilcarcerc  liberant,  sed  vestes 
et  nummi.  Undc  de  talibus  ait  S.  Jacobus  c.  2. 
v.  15.  Si  autem  fratcr  ct  soror  nudi  sinl ,  el  indi- 
geant  victu  qttolidiano ;  dicat  atilem  atiquis  ex  vo- 
bis ,  itlis  :  Ile  in  pacc ,  calefacimini  ct  salttramini ; 
non  dederitis  attlem  cis  qttce  necessaria  sunl  cor- 
pori,  quid  prodcrit?  sic  ct  fides  quce  non  liabet 
opcra ,  morltia  cst  in  semelipsa  :  pari  modo  di- 
lcclio,  qtire  non  habel  opera,  morlua  cst;  vide 
S.  Gregor.  21.  Moral.  cap.  1U.  ubi  postmulta 
concludit  :  Dilectio  noslra  semper  exltibcnda  est 
vencralione  scrmonis ,  et  ministerio  largilatis.  Et 
S.  Bernard.  serm.  50.  in  Canlic.  explicans  illud  : 
Ordinavit  in  me  charitatem ,  citansque  hasc 
S.  Joannis  verba  :  ftec  lingiice  mentienlis ,  inquil, 
in  hac  dilcctione  recipit  ftcliim ,  nec  rttrsum  affi- 
cientis  cxigit  sapientice  guslttm.  Opere  diligamus 
et  vcritate,  qtiott  videiicet  moveamur  ad  bene  ope- 
randttm  magis  qttodam  vividce  cliarilalis  impulsu, 
qttam  sapidit  illiits  charilalis  affectu ;  et  inferius  : 
Da  mihi  hominem  qtticx  lotocorde  diligat  Deum, 
se  vero  et  proximum.  elC  atque  in  littnc  modumad 
ccvtera  qttceqtte  Dei  ordinalo  intendat  amore,  des- 
picicns  lerram,  sttspiciensccvlitm,  utcns  Itoc  mttndo 
tanqttam  non  ttlens,  ct  intcr  ttlendaet  fraenda  in- 
timo  qttodam  mcntis  sapore  discernens ,  til  transi- 
toria  transitorie ,  el  ad  id  dttntaxat ,  qttod  optts  et 
prottt  opus  est  cural ,  ceterna  drsiderio  amptecla- 
tur  a?lerno ;  talem  ,  inqtiam,  du  mihi,  el  ego  au- 
dactcr  itlum  sapienlcm  pronunlio ,  ctti  nimirum 
quwqiie  rcs  rcvera  sapiunt  prout  sttnt,  ct  cui  in  ve- 
rilate  atqtte  securitate  competit  gloriari,ct  dicere : 
Qaia  orclinavit  in  me  charilalem.  Sedttbi  ilte,  attt 
quando  ista? 

Nola.  Si  quis  non  potest  opere  el  efiectu  suc- 
currere,  quia  v.  g.  estpauper,  huic  sufiicit  lin- 
gua  el  afieclu  succnrrere  consolando,  orando, 
consulendo,  clc.  Riirsum  qni  succurril  effectu, 
debet  quoque  succurrere  afiectu,  ul  non  trislis, 
morosus,  objurgans,  sed  hilaris  el  blandiens 
dcl  eleemosynam,  juxla  illud  Pauli  :  Qtti  misc- 
retur  in  hilarilale ,  fiom.  12.  8.  el  Eccles.  18.  15. 
Fili,  in  bonis  non  des  querelam,  ct  in  omni  dato 
non  dcs  tristiliam  vcrbi  mali.  Nonne  ardorem  re- 
frigerabit  ros?  sic  el  verbttm  melius  qttam  clatum. 
Nonne  ecce  verbttm  snper  dalttm  bonttm,  sed  utra- 
que  cum  homine  justijicalo,  graece  ■/.i/_xciTo>y.?Jw ,  id 
est,  gratioso.  q.  d.  Vir  justus  iilrumque  praesla- 
bit,  scilicet  lam  dalum  quam  verbum  bonnm. 

Denique  piasclare  S.  Greg.  hom.  3.  in  Evang. 
ftcc  lanten  ,  jnqnil ,  sibi  aUquis  creclat,  quidqttid 
sibi  animtts  sine  operis  alteslalioneresponderil;  dr 
dilectione  conditoris  tingtta,  mcns  el  vila  reqm- 


COMMENTAfiTA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  111. 


&85 


vunltiv;  niinquain  csl  Dci  amov  oliosus:  opcvaluv 
eniill  magna  si  cst ;  si  vevo  opcravi  vcnuit  ,  amov 
non  esl.  Et  S.  Chrysost.  boin.  53.  elG8.  adpopul. 
Quo  piura,  inquil,  dederis  Deo,  co  plus  tediligit; 
quibus  mujora  dcbel ,  plus  tvibuil  cl  gratia; ;  cum 
aliqucm  vidcl  cuiniltil  debct ,  cum  fttgit,  et  adoer- 
sulttr;  ctim  vcvo  intuctttv  cum,  cui  aliquid  dcbet , 
continuo  ad  eum  accuvvil.  Omnia  evgo  libi  fa- 
ciendasunt,  ut  Dcttm  Itabcas  dcbilovem.  Qua  vero 
id  raliorie  fieri  possil,  sic  plane  explicat :  ISunc 
liujuscc  vci  lcmpus  cst ,  nunc  enim  esuvit ,  nunc 
silit ,  nuncnitdus  cst  in  paupcvibus  ;  cum  vevo  licec 
vila  clapsa  fucvil ,  luinon  indigcbit;  et  nunc  indi- 
gere  vult  pvoplev  le.  Cibari  a  tc  vutt ,  ul  te  cibet ; 
uului,  ul  te  induat.  Pccttniam  ePgo  conlcmne ,  ne 
conlemnavis ;  ul  divcs  sis,  ttia  lavgilev  da;  ut  col- 
tigus  uispcvge,  imitavc  scminantem.  Scminainbe- 
nediclionibus  ut  dc  bcnediclionibus  ct  nu.tas. 

Ei  S.  Lco  serm.  G.  dc  jejunio  10.  mcnsis  :  Cons- 
tnns ,  inquit,  csio ,  Cluistiane  largilor,  daquod 
uccipius,  sere  quod  metas,  sparge  quod  cotligas. 
i\oii  mclucve  dispendium  ,  noli  de  dtibio  sttspivave 
pvovenlu.  Substanlia  tua  cum  bcne  evogatuv ,  au- 
getttr,  et  concupisccre  juslum  misericordim  lu- 
crum,  aiterni  quceslus  est  sectari  commercium. 
Munerator  tuus  vuit  te  esse  muniftctim ,  et  qui  dat 
ut  habcas ,  mandat  ut  tribuas  ,  diccns  :  Date  et 
dabitur  vobis;  amplcclrnda  csl  tibi  promissionis 
istitts  gratulunda  condilio.  PailCIS  aulem  inter- 
jeclis  .  Qtti  crgo ,  ait,  pecunius  amat ,  ct  mtdli- 
pticare  opes  suas  immodicis  optat  atigmenlis,  lioc 
potitis  sanctttm  fivnus  excrrcat ,  ct  liac  usurarum 
arte  dilescal ,  ttt  non  hominum  laboranlium  cap- 
tct  necessilalcs ,  ne  pcr  dolosa  o/jicia  laqucos  inci- 
dat  insolitbilium  dcbitorum,  scd  tiiius  sit  creditor, 
illius  fivncrutor  qui  dtcit :  Dnlc  ct  dabitttr  vobis,  el 
qua  mensura  ihensi  fuerilis  ,  eadetn  remctielur 
vobis.  Etconcludil  :  Si  benignus  cssct  anima:  sum , 
illi  bona  sua  credcret ,  qui  et  idoncus  fulrjussor  est 
pauperuvt  et  largissimus  redditor  usurarum.  Quo- 
circa  mcrilo  dixil  Cbrysost.  clccmosynam  arlem 
csse  omnium  tjuastuosisshnam, 

19.  In  hoc,  scilicet  si  tliligamus  non  verbo  ct 
lingua,  setl  opcre  ct  veritale,  cOfiNOSciMUS  quo- 
ni.wi  (quodj  r.x  veiutatk  SHHUS,]  iil  est,  sumus 
veraccs,  vcraciler  ambulamus,  veram  babemus 
ililectionem ,  sumus  quasi  filii  verilatis,  idest, 
veraeet  sincerae  enarliatis. 

Sccundo  c.r  vcritate,  id  est ,  ex  Deo  cl  Cbristo 
sumus;  iia  OEcumcn.  Deus  cnim  cst  prima  et 
Miinma  \(  ritas ,  ac  vera  cbarilas  ,  juxta  illud  : 
EgO  sum  viu  ,  vcrilas  el  vita,  Joann.  14.  6.  et 
cap.  18.  37.  Ego  in  hoc  nalus  sum,  et  ad  lioc  vcni 
tnmundttm,  ttt  tcsliinonium  pcrhibcam  veritali. 
Omnis  qui  cst  cx  vcrilatc ,  uudit  voc<  in  nicctm. 
Quocirca recte  conolilcUlS.  Augusl.  clu  Moribus 
Ecclesjccc.  33.  Ckaritati  victus ,  charitati  sermo, 
charilali  liabiltts ,  cliarilati  vultus  uplutur,  c.oilur 
in  ttnam  conspiralurquc  cliuritalem  ;  luinc  riotarc 
tanquam  Deum  nefus  dieitur;  lutic  si  quisresislit 
c.rpugnutur ,  utquc  cxcilur;  luinc  si  qttis  ojfcnilit 
unodiedururc  (in  monaslcrio)  non  sinitttr;  sciitnt 
ita  commcndatam  cssc  a  Christo  ct  Aposlotis  ,  ut  , 
si  lia-c  una  absit ,  inania;  si  luvc  adsil ,  plcna  sinl 
omnia. 

Etinconspectu  f.jussuaderimuscordanostra.] 
Primo ,  Hugo ,  Lj  ran.  el  Dionys.  exponutll ,  <|.  d. 
Siiadcbimus  corda  nostm,  ulstudennl  proficere 
in  melius,  el  mcliora  exeogitcnt,  omnemque 

MiamcoBiiationcm,  sluditun  et  inlcntioncm  di- 


rigant  in  Deum,  satagendo  illi  in  dies  magis 
magisque  placerc. 

Secundo,  Joann.  Fcrus  explicat,  q.  d.  Incons- 
pectu  ejus  suudebimus  corda  nostva ,  icl  est,  lidu- 
ciain  nancisceniur  impetrandi  quidlibet  a  Deo. 

Tertio  ,  et  magis  genuine,  suadebimus  covda 
noslva  ,  idesl,  suaclebimus  cordibus  noslris,  ut 
verlit  S.  Augusl.  Pagnin.  et  Tigurina  ;  Vatabl. 
verlit,  placabimus  covda  noslva;  Syrus,  pevsuu- 
sum  reddituri  sumus  cor  nostrum;  alii,  secura 
reddemus  corda  nostra.  q.  d.  Conscientiam  ba- 
bebimus  pacatam  ct  securarn  in  conspcctu  Dei ; 
vere  enim  peisuadebimus  cordi  noslro  nos  esse 
ex  verilate,  boc  est,  vere  cbaritali  studere,  dum 
diligimus  non  verbo  el  lingua ,  sed  opere  et  \< 
rilate.  Cisecum  enim  -uOu,  id  est,  suadeo  ,  cons- 
truiturcum  accusalivo,  qui  Latina  syntaxi  ver- 
tendus  est  pcr  dativum,  ila  S.  August.  Beda  et 
alii.  Graecizat  ergo  intcrpres  bic ,  cequc  ac  Ju- 
tlilb.  12.10.  Suade  Hebraiam  illam ,  pro  suade 
llebraeaj  illi.  Verum  quia  bic  sensus  includitur 
in  eo  quod  proxime  praecessit  :  In  lioc  cognosci- 
mus  quoniam  cx  verilate  sumtts ,  ut  ab  eo  dislin- 
guamus  id  quod  sequilur  :  Et  in  conspcctu  ejus 
suadcbimus  covda  noslva ;  binc 

Quailoet  planissime  sensus  est,  q.  d.  Si  di!i- 
gamus  non  lingua,  sedopereetveritate,  incons- 
pecltt  ejus,  id  esl ,  Deo  et  Cbristo  oninia  conspi- 
cienli  suadebimtts,  id  est,  probabimus  et  persua- 
dehimus  ,  covda  noslva,  scilicet  esse  cx  verilate, 
uli  paulo  ante  dixit;  clat  enim  fiuctiim  dilectio- 
nisoperosae  etveroe,  ut  ad  eam  fideles  invitet. 
<(.  d.  Qui  diligiint  dunlaxat  verboel  liogua  pos- 
sunt  menliri  bominibus  ,  ac  fingere  se  ex  COrde 
diligerc,  al  non  Deo  ;  biccnim  cor  inluens  vidct 
dilectionem  illam  esse  labialem,  non  cordiab-m. 
Qui  vero  diligunt  proximum  Opere  et  veriiate  , 
non  reformidant  oculum  et  judicium  Dei ,  sed 
audent  comparere  in  ejus  conspectu  ,  audent 
lilx-ra  fionK'  se  ejus  tribunali  sistcre,  audenl  ei 
corda  sua  paridere  ac  probare  ,  et  ostcndere  ea 
in  vcrilale  ,  vcraque  cbarilate  essi^  fundata;  se 
scilicet  vere  Deum  et  proxiinuin  propler  Deum 
diligere,  se  Dei  legi  el  volunlati  satisfacere,  il- 
lique  soli  placcre  conlenderc;  ita  OEcumen. 
Simili  modo  Paulus  ait  Uaiat.  1.  10.  Modo  homini- 
bussuadco,  an  Dco'.'  q.  d.  Ego  causam  meain 
probare  et  persuadere  satago  Deo,  non  bomini- 
bus;  ila  S.  Clirysost.  Unde  S.  Angust.  legit :  Ego 
Deo ,  non  hominibus ,  pi  obatttm  vic  vcddcve  cupio  . 
videibi  dicta ,  ct  S.  August.  I.  1.  contra  Secun- 
ilinum  cap.  1.  Senli  de  ylugustino  quidqiiid  libet , 
sola  me  in  oculis  Dci  covsdentia  non  accuset. 

Moral.  clocct  bic  nos  S.  Joannes  omnia  opcra 
nostra  examinaie  ad  regulam  et  limani  intuilus 
ctjudicii  <li\ini;  «tpc  enim  DOS  concupiscentia, 
inuixlus  aul  <l;em'»n  decipit,  Ut  pulemus  nos 
ugere  purc  ob  amorem  Dei.quodagimus  impure 
ob  concnpiscenliam,  v<d  amorem  nostii.  Quare 
aiilequani  actionem  aliquam  aggrediare,  ad  banc 
normam  eain  confbrmato  :  Da  sinccrc  age  hatu 
uctioncm  ,  tanquam  qui  conspiciaris  d  Dco ,  qtu 
oinnia  oidei  ci  notat,  qniqae  omnium  cxactam  d  te 
c.iigct  rutioncm  ;  ilu  p<rfccte  lioc  age,  quasi  ulti- 
mttm  sit  hoc  opus  tiium,  qitasi  illico  posl  Uludmo- 
riturus.  Cum  dubilas  quid  agendum,  dubium 
resolve  ex  boc  principio  :  In  dttbio  hoc  clig<  . 
quod  in  hora  morlis  volcs  lc  clcgissc.  lnliociu- 
golio  hoc  agc,  sicul  cupis  valionem  veddevcChvisu> 
in  die  judicii. 

Ila  facicbatPsallcs  :  Providcbam  ,  inquil,  Do- 


«86  COMMENTAMA  IN  I.  EPIST 

minam  in  conspcclumco  scmpcr,[>s.  15.  8.  Eliseus 
.loram  regi  :  Vivit,  ait,  Dominus ,  in  cujtts  cons' 
prctu  sto,  h.  Rcg.  3.  l/i.  Ila  Paulus  :  Glorianostra, 
nit,  ha-cest,  lestimonium  conscienlio?  nostrat,quod 
in  simplicitate  cordis  cl  sinccrilate  Dei,  et  nonin 
sapienlia  carnati,  scU  in  gralia  Dei  convcrsali  si- 
mtis  in  hoc  mitnUo,  2.  Corinll).  1.  12, 

ltaS.  Xavcrius  :  Ubicumque  fucro,  inqnit,  me- 
niinero  me  in  orbis  thcatro ,  ct  in  ocutis  Dei  ver- 
sari.  I(a  noster  Campianus  agoncm  martyrii 
obilurus  :  Spectaculum ,  ait,  facli  sumus  munUo 
cl  angetis  ct  hominibus ;  1.  Corinlh.  h.  9.  Hos 
imilemur  ;  ila  in  conspectu  ejus  suatlebimus  corUa 
noslra. 

20.  QUOMAMSI  REPREIIENDERIT  (  xaTayiv&jczrj  ,  i(l 

est,  arguat,  condemnct,  ut  vcrtil  OEcum.  nos 
cor  nostmim,  quod  lingua  diligamus,  non  operc 
et  vcrilatc,  cstoidipsum  dissimulemus,  ei  extc- 
rius  jactcmus  conlrarium,  frustra  id  facimus. 

QlJIA    MAJOR    EST    DEl'S    CORDE   NOSTRO ,  ET  NOVTT 

omma.]  q.-d.  Si  tuam  hypocrisin  non  potcs  cc- 
lare  cor  tuum ,  mullo  minus  celabis  eam  Deum, 
qui  cordc  tuo  major  et  profundior  cst,  ac  inli- 
mius  illud  videt ,  magisque  illi  pr.xscns  est 
quam  tu  ipse.  Si  conscientia  tua  te  reprebendit 
et  condcmnat,  quanto  magis  rcprebcndct  et 
condemnabit  te  Deus,  qui  est  praeses  et  judex 
conscientiae  ?  unde  Syrus  vcrlil :  QuoU  si  cor  nos- 
trum  reprehentlat  nos,quantomajor  esl  DeuscorUe 
nostro?  Si  cor  nostrttm ,  ait  OEcum.  quott  exi- 
guum  est ,  latcre  ncquimus ,  qtto  paclo  Deum  qui 
nusqaamnon  aUest  latcre  valeamus? el  S.  Augusl. 
Cor  tuum,  ait,  abscondis  ab  homine ,  a  Deo  abs- 
contle  si  potcs;  ct  mox :  Perhibeat  tibi  teslimonium 
conscicnlia  ttta,  quia  cx  Deo  esl.  Sicx  Deo  est,  noli 
iltam  vclle  ante  homincs  jactare ,  quia  ncc  tauUes 
hominum  te  levant  in  ctvlum,  nec  vituperationcs  , 
intle  te  Ueprimunt ;  ille  vuleat ,  qui  coronat ;  itle 
sil  testis  ,  quo  juilice  coronaris.  Vere  Diadocbus 
de  Perfcct.  spirit.  cap.  100.  Longe  majus ,  ait, 
cstjudicium  Dei  conscientia  noslra.  Undc  Paulus  : 
Mihi ,  ail,  pro  minimo  cst  ut  a  vobisjuclicer ,  attt 
ab  humano  ttie.  Qui  autem  jutlicat  me ,  Dominus 
est;  ila  ipscl.  Corinlb.  h.  1.  ct  Psallcs  psal.  63. 
7.  AcccUct  homo  acl  cor  allttm  (graece  fizSuu,  id 
est,  profundum)  el  exaltabilur  Deus.  q.  d.  Homo 
profundo  et  abdito  corde  cl  consiliomulta  mala  , 
doios  et  simulaliones  cxrogitabil;  sed  Deus  eo 
altior  et  profundior  erit;  profundius  enim  illud 
subit,  ut  inlueatur  et  judicet  ejus  consilia  dis- 
sipando  ct  vindicando.  Unde  Symmacb.  Aquila 
etTbeodot.  pro  ai"P  jarum,  id  est,  exallabitur, 
legentes  Q^Vjorem,  id  est,  sagittabit,  vertunt, 
mentem  et  cor  profunUum  hominis  Deus  conftget , 
vel,  sagittabit. 

Quare  accommodatilia,  non  genuina,  est  cx- 
posilio  Thoma:  Anglici.  q.  d.  Si  magna  est  cor- 
dis  offensa,  suique  reprebensio  ,  major  esl  Dei 
misericordiaadeam  condonandam.  Impiaenim 
csl  Caini  vox,  Gen.  k.  13.  Major  est  iniquitasmea 
quamut  vcniam  merear,  et  illa  iiliorum  :  Major, 
id  est,  liberalior,  dilior,  plenior,  perfectior,  esi 
Deus  cortte  nostro;  quia  solus  ipse  c.ordis  nostii 
desideria  satiat  et  explet,  imo  exubtrat  in  im- 
inensum  ,  nec  iis  capi  polesl,  sicut  marc  capi 
nequit  cocbleari. 

21.  Sl  COR  NOSTRUM  NON  REPREHENDERIT  NOS.  ] 

UaTaytvws/>;,  quod  S.  August.  vcrlit ,  si  cor  nostrum 
non  malc  scnscrit ;  OEcum.  sinon  conUemnet ,  ttt 
inUemnati  apttcl  nos  ipsos  simus ,  fiUuciam  habemus 
adDeum,  quod  omnia  quae  pelimus,  quibusque 


.  S.  JOANNiS.  Cap.  III. 

indigemus  ab  eo  impclrabimus,  ut  sequiliir. 
Hoc  esl  quod  canit  Psaltes  psalm.  118.  6.  Tunc 
non  confanUar,  cum  pcrspexero  in  omnibus  man- 
Uatistuis.  Ex  adverso  de  impio  male  sibiconscio 
ail  Sapiens  Prov.  28.  9.  Qui  Ueclinat  aures  suas 
ne  auUiat  legem,  oralio  cjus  crit  exccrabilis. 
Nnm,  ut  ait  S.  Gregor.  10.  Mor.  cap.  15.  vel  17. 
Difjittit  accipere  se  posse  quott  appetit,  qui  pro- 
fecto  reminiscitur  nolle  se  atthuc  faccre,  quocl  di- 
vinitus  attUivit  :  ct  cor  nos  in  pelilionc  reprchentlit , 
cum  resistere  se  prasceptis  cjusquem  postutat  me- 
minit.  Auctor.  imperfecli  bom.  15.  in  Mattb.  Si- 
cut  otcum,  ait,  accenclit  lumen  luccrnct ,  ita  bona 
operaclant  animtv  conftUenliam ;  namjuslusquasi 
ieo  conftdit ,  Prov.  28.  1. 

22.  Et  quidquid  petierimus  (quod  pctendum 
est,  puta  revera  bonum  ad  Dei  gloriam,  nos- 
tramque  et  aliorum  salutem  pertinens,  vel  con- 
ducens.  Ita  seexplicat  Joannes  c.  5.  Mx.  dicens  : 
Qumcumque petierimus  secunUum  volunlatcm  ejus, 
aucliet  nos)  accipiemus  ab  eo  ,  ]  aut  certc  aliquid 
melius  eo  quod  petimus.  Explicat  bic  fiduciam 
quam  parit  bona  conscientia  apud  Deum,  ex 
effectu,  qui  est  quod  impetret  omnia  qua?  pos- 
tulat  a  Deo.  Causam  dat :  Quoniammanclata  ejus 
custoUimus,  ci  ea  quce  sunt  ptacila  coram  Deofa- 
cimus.  Congruum  enim  est,  et  congrua  merces 
obedienlioe  et  amicitifc,  ut  si,homo  facial  vo- 
luntatcm  Dei,  Deus  vicissim  faciat  voluntatem 
hominis,  juxta  illud  :  Voluntatem  timentium  se 
faciet,  psalm.  \hh.  19.  ManUuta  dilectionis  intel- 
ligit,  utdiligamus  alterutrum,  uti  praecessit.  Ita 
S.  August. 

Alludit  adillud  promissum  Christi.  Si  mansc- 
ritis  in  me,  el  verba  mea  in  vobis  manserint ,  quod- 
cttmque  votuerilis  petetis  ct  fict  vobis ,  Joan.  15.  7. 
Oralionc  enim  operalio,  et  vicissim  opcratione 
fulciri  dcbet  oratio,  juxta  illud  S.  Grcgor.  I.  9. 
epist.  hb.  Inanis  ftt  oratio ,  ubi  frrava  est  actio  : 
aclio  enim  prcces  oralionum  supcral.  Hoc  est 
quod  ait  Jerem.  Thren.  3.  hl.  Lcvcmus  cortta 
noslra  cum  manibus  aU  Deum  in  caios.  Nam,  ut 
explicat  S.  Hicr.  vel  polius  Rabanus  :  Cor  cum 
manibus  leval ,  qui  oralionem  suom  opcribus  robo- 
rat.  Nam  quisquis  orat ,  seU  opcrari  (lisnmtttat , 
cor  levat  et  manus  non  levat :  quisquis  vc.ro  opcru- 
tur,  cl  non  orat ,  manus  tevat ,  ct  cor  non  levat. 
Juxtaergo  Joannis  vocem,  tunc  cor  ftUuriam  in 
oralione  acctpit ,  cum  sibi  vitte  pravitus  nutiacon- 
traUicit ,  et  bonorum  opertim  oratio  oration:  con- 
cinit.  Quin  ctLaconum,  teste  Plutarrb.  ir.Lacon. 
erat  proverbium.  AUmota  mann  fortunam  csse 
implorandam,  quo  signihcabanl  frustra  Deum  in- 
vocari ,  nisi  quis  aUttcns  inUustriam  manum  rota? 
atlmoveret. 

Docet  ergo  hic  S.  Joannes  oralionem  babere 
vim  ex  fiducia,  fiduciam  verooriri  ex  observa- 
tione  mandatorum  .  nam  impiis  qui  ea  violant, 
minatur  Dominus  Isaiae  1.  15.  Cuni  extenUeriti* 
manus  vestras ,  avertam  oculosmeos  iivobis,  cum 
multiplicaveritis  oration-n.  ,  non  exauUiam  ; 
manus  enim  ves'ra?  sangttine  plent?  sunt.  Alibi. 
Aggravata  est  auris  ejus  ttt  non  exaudiat,  seU  ini- 
quitates  vestra?  Uiviscrunt  inter  vos  ct  Deumves- 
trum,  etMalach.  2.  2.  Matedicam  beneUictionibus 
vestris.  Et  in  eamdem  senlentiam  Salomon  Pro- 
verb.  28.  9.  Qui  dectinat  aures  suas  ne  audiat  le- 
gem,  oralio  ejus  erit  execrabilis.  Denique  David  : 
Pcccatori  autem  Uixit  Deus  :  Quare  tu  enairas 
justilias  meas,  et  assumis  testamenlum  meum  per 
os  tuum?  psalm.  49.  16.  Idipsum  expertmireffius 


COMMENTAIUA  IN  I 

Prophela  psallit :  Me  autem  proptcr  innocentiam 
suscepisti,  et  conftrmusti  me  in  conspectu  tuo  in 
ceternum,  psalm.  60.  13.  el  :  Oculi  Domtni  saper 
justos ,  ct  aures  ejus  in  prcccs  eorttm,  ps.  33.  1G. 
t»t  :  Anima  noslra  suslinet  Dominum,  quoniam 
adjulor  et  protector  noster  cst  :  in  eo  lalabitttr 
cor  noslrum,  et  in  nomine  sancto  cjusspcruvimus, 
psalm.  35.  20.  Unde  idem  alios  docens  :  Delec- 
tare,  iiiquit,  in  Domino,  et  dabit  libi  pelitioncs 
cordis  tui,  psal.  36.  U.  imo  petiliones  ipsas  prae- 
veniet  juxla  illud  :  Desiderium  pattperum  cxau- 
divil  Dominus,  psalm.  9.  17.  lgilur  non  ipsas 
modo  preces,  scd  ctiam  lacitas  cogitationes  ac 
desideria  ,  antequam  orando  expromaniur  pra> 
venit,  et  adimplet  Dominus  in  iis  qui  vere  pau- 
peres  sunt  spiritu.  Ita  S.  Doininious  diclitabatse 
nihil  a  Deo  postulassc,  quod  non  acccpisset. 
Idem  professus  est  S.  Thomas  Aquinas,  S.  Sclio- 
lastica  soror  S.  Bcnedicli,  S.  CalharinaSenensis, 
et  alii. 

ET  KA,  QU.E  SUNT  PLACIT.Y  CORAM  EO,  FACIMUS.  ] 

Vlacila,  quia  ab  eo  jussa.  Placita  crgo  sunt 
praecepla  Dei ,  sicut  placitum  Regis  cst  praecep- 
mm  Kegis.  Placita  tamen  quoque  sunt  consilia 
Dei,  puta  eonsilia  Evangelica.  Qui  enim  per- 
fecte  Deo  placere  satagit,  hic  ejus  non  tanlum 
jussa  et  prsecepla  ,  scd  et  nutus  ac  consilia  am- 
plexatur;  quod  uti  arduum.ita  Deogratissimum 
est;  undeS.  Bcrnard.  serm.  1.  de  dcdic.  Eccle- 
siae,  religiosum,  vel  monachum  vocat  perpe- 
tuum  miraculum.  In  hoc  crgo  omnis  nostra 
sanctitas  consislit ,  puta  in  studio  et  conatu 
placendi  Deo  semper,  ubique  ct  in  omnibus. 
Mic  cnim  est  actus  purissimae  ct  perpetucc  chari- 
tatis. 

llbi  nota.  Duplex  est  araor,  concupiscentiae 
scilicet,  et  amicitioe.  Amor  concupiscenli;ccst, 
quo  studcmus  placere  Deo ,  ut  ab  eo  gloria 
aeterna  quasi  mercede  donemur;  qui  est  actus 
bonus,  sed  magis  spei,  quam  charilatis,  juxla 
illud  :  hiclinavi  cor  meum  ad  faciendas  jttstifica- 
tiones  tuas  in  cetcrnum ,  proptcr  relribtttioncm, 
psalm.  118.  112.  Ainor  amiciliae  est,  quo  pure 
salagimus  placcre  Deo,  eique  placita  adimplere 
non  ob  spem  mcrccdis,  sed  ex  puro  amorc  ; 
quia  sciliceteum  amamus,  cupimusque  cirem 
placentem  et  gratam  facere,  in  qua  ipse  sibi 
complaccat  sequeoblcctct,  ut  ejus  ocnlos,  ani- 
mum  ct  mentem  pascamus.  Hic  est  actus  puras 
et  perfectae  charitalis. 

Hunc  habuitChristus  a  primo  instanticonccp- 
tionis  suoc,  eumque  tota  vita  conlinuavit,  donec 
ultimum  in  cruce  spiritum  in  manus  Palris  re- 
signavit.  Ego ,  inquit,  quce  ei  placita  sunl  facio 
sempcr,  Joan.  8.  29.  el  :  Incapitc  libri  scriptttm 
est  de  me,  ut  facercm  votttntatcm  tttam.  Dctts 
meus  voiui,  et  lcgem  luam  in  medio  cordismci, 
psalm.  39.  9.  lta  paulus  nionetHomanos  c.  12.2. 
utsludiose  pcrquirant,  qtucsit  volunlas  Dcibona, 
bcncplacens  et  pcrfecla,vl  Colos.  1.  9.  postutnntcs 
itt  implcamini  agnitionc  voluntatis  cjtts,  in  omni 
sapicntia  et  intellectu  spirituali ,  ut  ambulelis 
digne  Deo  prr  omnia  placcntes. 

Unde  viri  sapicutes  docent  oplimam  esse 
praxim  augendi  Dei  gratiam  et  merita ,  si  quali- 
bet  hora  cogiles  :  Quid  hac  hora  a  me  requirct 
Deus?  quid  hoc  momento  vult  me  facere  :  quid 
hoc  inslanti  magis  heneplacitum  est?  illudquo 
ngnltum  statimexsequare  et  operecompleas.Sic 
lannili  rogis  qnalibet  hora  cogitant  quid  placeat 
ic^i,  (juid  Ipse  velit,  omnesque  regis  nutus  ob- 


EPIST.  S.  JOANNIS.   Cap.  III. 


65' 


servant,  et  illico  quod  innuil  perficiuul,  ut  non 
tain  ire  quani  volare  videanlur  :  quanto  magfo 
nosDomini  Deinoslri  nutusobservare  debemii9, 
illique  in  ouinilnis  obsequi?  Dei,  iuquam,  qui 
«■sl  augusta  illa  et  summa  majeslas,  sunmu 
aequitas,  stimma  sanctitas,  summa  sapientia. 
siunnia  bonilas,  sumina  potcntia  :  Dei,  qui  est 
Mimmusnoster  et  omnium  dominus,  legislator, 
judex  et  vinclex  :  Dei ,  qui  nos  creuvit,  conser- 
vat,  redemit,  sanctificat,  singulisqu<;momenti> 
iiunimeris  beneficiis  cumulat.  Hoc  est  quod  ail 
S.  Greg.  I.  6.  Mor.  cap.  12.  vel  l^i.  In  cunctis  qucc 
agttnus  vim  superna;  volunlalis  inquiramus.  Am- 
mon  Abbas  apud  S.  Ephrem.  tom.  2.  in  c.  pa- 
racnet.  c.  10.  el  seq.  Voluntatem  Dei ,  ait,  tan- 
qttam  vere  regnum  ccetorum ,  ac  coronam  viu? 
perfectce  desidera  quovis  tempore  pcrficerc ,  cre- 
dens  toto  corde  itlud  omnem  httmanam  prudenliam 
tilitilale  superare,  et  in  quacumqtie  re  primum 
jirobes  oportet ,  an  Dei  sit  voluntas  ista.  Joanne* 
Abbas  moiiens  gaudebat,  aliosque  idem  doce- 
hal ,  dicens  :  ISunquam  meam  feci  voluntatem , 
uti  rcfert  Cassian.  lib.  5.  de  Instit.  renunc.  28. 
Nosler  B.  Aloysius  Gonzaga  dictilabat  se  laefe 
mori,  necullius  rei,  ac  prausertim  ninrioc  aust<  - 
ritatis  ,  habere  scrupulum  ,  quod  nihil  (eciaact 
nisi  cx  voluntate  Dei ,  cujus  inlerpres  erat  su- 
perior.  Hoc  est  quod  Dous  laudat  et  celebrat . 
dicens  :  Vocaberis  votuntus  mea  in  ea,  IsaiajG^.G. 
Vide  S.  Bernard.  seim.  38.  in  Cant.  et  tract.  de 
DiligendoDeo. 

23.  ETnoc  estmandatumejus.  Dixerat S.  Joan- 
nes  nos  accepturos  quidquid  petierimus  ab  eo 
quoniam  mandata  ejus  custodimus ,  bic  explical 
quaenam  sint  illa  mandata,  aitque  esse  duo. 
Primum,  Ut  chedamus  in  nomi.ne  (id  est  in  no- 
men  ,  csthebraismus  :  Graece  ovo^arf,  id  est,  no- 
mini)  Filii  ejus  Jesu  CHnisTi  (  hoc  est ,  ut  cre- 
damus  in  Jesum  Christum  Dei  filium  :  nomen 
enim  ponitur  pro  re  nominata  metonymice. 
j<!xta  illud  :  /?i  nomine  Jesu  omne  gcnu  fiectatur, 
cceteslittm,  terrcstrium  et  infernorum,  quod  ex- 
plicanssubdit :  Et  omnis  tingtia  conftleatur,  quia 
Dominus  Jesus  in  gloria  cst  DciPatris.  Phil.  2.  9.) 
Secundum,  Ut  diligamus  alterutrim.  ]  Iu  his 
enim  duobus  quasi  fundamentis  et  radicihus  cte- 
tera  continentur  :  crcdereenim  in  JesumChris 
tum,  eslsimul  in  eumsperarc,  eum  amare,  co- 
lorc,  adorareet  per  omnia  obedire.  Ita  OEcum. 
Bursum  credere  in  Jesum  Christum  filium  Doi. 
est  pariter  credere  in  DenmPafrem  et  in  Spiri- 
tum  sanctum.  Pator  onim  est  Filii  Pater  ;  ac  Pa- 
lor  ct  Filius  includunl  vim  ,  imoactum  spirandi 
Spirilum  sanctum,  ut  alihi  dixi.  Penique  |ua- 
ceptum  dilectionis  proxinii  includit  et  pra  sup- 
ponil  pr.Tceplum  dileclionis  Dei :  propter  Deum 
enim  diligendusestproximus.  ln  his  autem  dtto- 
btts  mandalis  ttnivcrsa  irx  pcnttet  ct  Prophettr  . 
Mallh.  22.  fjO.  Mintts  cnim  ,  ait  S.  Augusr.  1.  10. 
Conf.  c.  29.  Te,  Domino,  amat ,  qui  tectanaliqurd 
amat ,  qttod  non  proptcr  lr  annrl.  O  amor  quisem- 
per  urdes,  et  ntinquum  cxtingucris ,  charitas  Deus 
meus ,  acrcvde  me.  Conunintiam  jttbes;  da  quod 
jubes ,  et  jttbe  quod  v  is. 

Sicut  df.dit  mamm  i  i  m  \oiiis.  ]  Vox  mandatum 
toties  repotita,  significit  (hristum  unice  ei 
crebro  mandasse  el  eonunendasse  dileclionis 
mutua?  prapceptum,  tiun  Aposlolis,  ut  idipsuni 
ubique  pradicarent  el  saepe  Incutearent;  tum 
lidelibus,  ut  illi  planect  plene  obedirent. 

1U.  Et  qci  sfrvat  mandata  ejvs.  in  jli.o  mk- 


■ 


COMMENTARIA  IN  I. 


significat  mo- 


Vox  rnanet 

,   item  inlimam   conjunc 
Manet  ergo  Deus  in  obc 


NET,    ET  irsi.    IN   KO.  j 

ram  ct  habitationem 
tionem  et  socicialein. 
diente. 

Primo,  per  mandatum  el  legislalionem  :  lcx 
enini ,  et  consequenter  legislator,  manet  in 
Mibdito,  qui  ei  obedit;  sicul  doclrina  doctoris 
manelin  discipulo,  qui  eam  audit  et  baurit, 
juxta  illud  :  Verbttm  Dei  manel  in  nobis ,  c.  2.  ih. 
ac  vissim  subditus  manet  in  lcge  el  legislatore 
per  disciplinam  et  obedientiam,  qua  ei  intuvret 
et  obedil. 

Secundo,  per  amorem  :  qui  enim  manduta 
Dei  custodit,  Deum  diligit,  ac  ab  co  diligilur. 
Unde  manet  in  Deo,  sicut  amans  per  aflectum 
et  amorem  manel  in  amalo.  Anima  enim  magis 
»'st  ubi  amatquam  ubi  animat;  vicissim  manet 
inDeo,  sicutamatum  objective  manetin  amantc 
Eodem  modo  Deus  manet  in  eo,  seilicet  ettan- 
quam  amans  et  tanquam  res  amata  :  Qui  enim 
adharct  Domino,  unus  spiritus  est ,  1.  Cor.  6.  17. 
VideS.  Bernard.  serm.  71.  in  Cant. 

Tertio  ,  diligens  el  obediens  manet  in  Deo  pei 
ciientelam ,  vicissim  Deus  manet  in  diligenle 
per  patrocinium,  directionemet  regimcn,  quasi 
ejus  tutor  et  custos,  juxta  illud  psalm.  90.  1. 
Qui  habitat  in  adjulorio  AUissimi,  in  proteclione 
Dei  cceli  commorabitur.  Unde  Syrus  verlit  :  Qtti 
serval  praceplum  ejus,  per  ipsum  servalur.  Hoc 
est  quod  ait  Zacbar.  c.  2.  8.  Qui  teligerit  vos, 
tangit  pupillam  oculi  mei.  Parum  fuit  dicere,  me 
tangil;  sed  eam  partem  nominavit  quae  est  in 
homine  cbarissima,  eademque  ad  sensum  mol- 
lissima.  ElDeus  ad  Abraham  :  Noli,  ait,  limere ; 
ego  protector  tuus ,  el  merces  ttta  magna  nimis, 
Hinc  orat  Psaltes  :  Estomihi  in  proteclorem  et  in 
domum  refugii.  Psalm.  30.  3.  Unde  eleganter 
Beda  :  Sil ,  inquil,  libi  domus  Deus ,  et  esto  do- 
mus  Dei  :  mane  in  Deo,  et  maneat  in  te  Deus. 
Manet  in  te  Deus,  ttt  te  contineat  :  manes  in  Deo, 
ne  cadas.  Servamandala  cjus,  tene  charitatem , 
noli  te  divellere  a  fule  illius ,  ut  glorieris  in  pra- 
senlia  ipsius,  et  securus  manebis  in  eo,  modo  pcr 
ftdem,  tunc  per  speciem.  Manebit  et  ipse  perennis 
in  te ,juxta  quodei  Psalmista  decanlat :  In  a?ter- 
num  cxuitabunt,  et  habitabis  in  eis.  Psalm.  5.  12. 
et  S.  Cbrysost.  in  c.  8.  ad  Rom.  explicans  illud. 
v.  Ih.  Quicumque  spiritu  Dei  aguntur,  ii  sunt  ftlii 
Dei.  Ad  comparandam ,  ait,  fdiorum  hcereditatem 
non  salis  est  divino  semel  imbui  spiritu,  nisi  ejtts 
ducatu  perpetuoregamur,  cumnauclerus  sitanima- 
nostrce ,  auriga  et  ductor,  agens  nos  in  praelium 
contra  spirituales  nequitias  in  cocieslibus. 

Quarto,  manet  Deus  in  amante,  quasi  loca- 
tum  in  loco  :  Anima  enim  sancta  estthronus, 
templum  et  ceelum  Dei ,  uti  docetPaulus  1.  Co- 
rinlh.  3.  17.  et  Isaias  c.  66. 1.  et  2. 

Denique  Deus  manet  in  justo  substantialiter, 
quia  suam  essentiametsubstantiam  justo  com- 
municat;  facit  enim  eum  consortem  divinae  na- 
turae,  2.  Petri  1.  U.  Vide  ibi  dicta. 

Et  in  noc  (perhoc)  scmus.  q.  d.  Hoc  indicio 
cognoscimus,  quoniam  (quod)  manet  in  nobis, 
nimirum  de  Spiiutu  (Graeca  et  Syrus  ex  spiritu) 
queu  dedit  nobis.  1  Probat  servantes  mandata  , 


EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

idebque  diligentes  Deum  manerc  in  Deo,  ac 
Deum  in  ipsis.  q.  d.  Ex  Spirilu  sancto  ejusque. 
charitate  quce  fac.il  nos  alterulrum  diligere,  c.x- 
tcrisque  ejus  virlulibus  el  donis  qu;isi  ex  cffecli- 
bus,  cognoscimus  quod  ipse  Spirilus  sanclus, 
ac  consequentcr  Patcr  et  Filius  maneanl  et  ba- 
bilent  in  nobis,  juxla  illud  :  Charitas  Dei  diffusa 
est  in  cordibtts  nostris  pcr  Spirilum  sanctum  qtti 
datus  est  nobis,  Roman.  5.  5.  Unde  sequilur  nos 
vicissim  manere  in  Deo.  Deus  enim  charilas  est , 
et  qui  manet  in  charilate  in  Deo  manet ,  et  Deus 
in  co ,  c.  k.  16.  Ita  S.  August.  Beda,  OEcumen.  et 
alii.  Isla  connexio,  ail  S.  Aug.  salis  apertequc 
declaral  fratcrnam  dilectioncm  non  solum  cxDco, 
sedetiam  Deum  esse,  quam  videmus  tanta  aucto- 
ritate  pradieari.  Cum  ergo  de  dilectione  diligim  us 
fratrem  ,  de  Deo  diligimtts  fralrem. 

Nota,  to  scimus,  non  fide  divina,  quam  baere- 
lici  specialem  vocant,  quasi  fidclescerto  credere 
debeant  se  babere  fidem  et  gratiam  Dei,  non 
cliam  ceriitudinc  pbysica  etabsoluta,  ut  vult 
Calbarinus  ,  sed  ceriUudinc  morali  etconjectu- 
rali ,  qualis  ex  signis  el  conjecturis  ,  puta  ex  fuga 
peccatorum,  studio  virtutum,  praescrtim  bumi- 
litalis,  mortificationis,  charitatis,  contemptus 
mundi,  elc.  haberi  solet :  el  quo  majora  quis  in 
se  baec  signa  experitur,  eo  majorem  babelcer- 
tiludinem,  quod  sit  in  gratia  Dei.  Unde  quoma- 
gis  crescit  in  virlutibus,  eo  certior  sit  de  sua 
gratia  et  salute,  adeoque  Andreas  Vega  lib.  9. 
in  Concil.  Trident.  cap.  ultimo  et  penult.  docet 
Sanctos  possc  habere  tantam  certiludinem  quee 
excludat  omne  dubium,  et  metum  contrarii,  ut 
moraliter  non  dubitenlde  sua  gratia  :  quomodo 
certo  credimus  Constantinopolim  esse  ex  com- 
muniomnium  assertionc,  esto  eam  non  videri- 
mus;  aut  potius  sicut  sacerdos  rite  ordinatus 
certo  scit  se  csse  sacerdotem  ,  etbaptizalus  scil 
se  csse  baplizatum  ,  vcl  quia  id  ix  viris  fide  dignis 
audivil,  vel  quia  adultus  se  baptizari  vidit,  qua 
ratione  dicebat  S.  Antonius  :  Ego  Deum  meum 
amo ,  non  timeo.  Hoc  paucorum  est  el  eximie 
Sanctorum,  qui  diu  ct  fcrvenler  Deo  servierunl; 
qui  tamen  si  spectent  suam  infirmitatem;  for- 
midare  possunt  ne  forte  fallantur  in  hac  sua 
credulitatc,  esto  actu  non  formident.  Caeteri  et 
formidare  possunt,  etactu  formidant.lta  sanctus 
Hieronym.  in  cap.  6.  Micheae.  NuUa  hora ,  ait. 
dormire ,nullo  tempore  securi  esscdebemus,  sed 
semper  expectare  diem  judicii.  S.  Gregor.  lib.  6. 
epislol.  22.  ad  Gregoriam  Augustfe  cubicula- 
riam  :  Secura,  ait,  de  tuis  peccatis  fteri  nondebes, 
et  quousque  veniat  ultima  vila?  lua  dies ,  semper 
suspecta,  semper  trepida  meluere  cutpas  debcs. 
S.  Bernardus  sermone  3.  de  Adventu  :  Cum  et 
meam  ct  proximi  conscientiam  debeam  servure, 
neulra  mihi  satis  nota  est  :  utraque  abyssus  csl 
imperscrulabilis,  ulraquemihinoxest.  Vide  Conc. 
Trident.  sess.  6.  c.  16.  Communiter  ergoSanc 
torum  certitudo  et  fiducia  mixta  est  cum  metu 
et  formidine  de  opposito,  juxta  illud  Pauli :  Ciin 
mctu  et  tremore  vestram  scdutemoperamini,  Pbi- 
lip.  2. 12.  Voluit  id  Deus,  ut  bic  melus  nobis  es- 
set  frenum  ad  humilitatem,  et  stimulus  adacri 
moniam  virtutis. 


COMMENTAIUA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  C89 

CAPUT   QUARTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

PERGIT  1NCULCARE  VERAM  CHRISTI  FIDEM  ,  ET  CHARITATEM  TAM  Dfil  QUAM  PROXIMI.  PRIMO, 
A  V.  1  .  USQUE  AD  V.  7.  DOCET  DISCERNEINDOS  ESSE  SPIRITUS,  AN  SINT  VERITATIS  ,  A> 
ERRORIS;  HOC  SIGNO  QUOD  SPIRITUS  QUI  COiNFITF/TUR  JeSUM  ClIRISTUM  IN  CARNE  VENISSE, 
EX  DEO  SIT  ;  QUI  VERO  SOLVIT  CHRISTUM  ,  SIT  EX  MUNDO  ET  DIABOLO.  SeCUNDO,  A  V.  7. 
AD  15.  MULTISCOMMENDAT  CHARITATEM,  EO  QUOD  DEUSSIT  CHARITAS,  ET  EX  CHARITATE 
FlLIUM    SUUM    PER   INCARNATIONEM    NOBIS    DEDERIT  ,  ETC.    TERTIO  ,    A  V.    15.    USQUE  AD 

finem,  tres  pr;<ecipuos  charitatis  fructus  et  effectus  recenset:  Primus  EST,  QUOD 

HABKINS  CHARITATEM  IN  DeO  MANEAT,  ET  DeUS  IN  EOJ  SECUNDUS,  QUOD  CHARITAS  DATURA 
SIT  FIDUCIAM  IN   DIE  JLDICII;  TERTIUS,  QUOD  CHARITAS  FORAS  MITTAT  TIMOREM. 

^  -^f^^^^ffl^1HARISsrM'  >  no''te  omm  spiritni  credere  ,  sed  probare  spiritus  si  ex  Deo  sint; 
'quoniam  multi  ps<^"loprophetae  exieruntin  mundum.  2.  In  hoc  cognoscitur 
jpirit/us  Dei :  omnis  spiritus  qui  confitetur  Jesum  Christum  in  carne  venisse, 
,ex  Deo  est.  3.  Et  omnis  spiritus ,  qui  solvit  Jesum ,  ex  Deo  non  est ,  et  hic 
est  Antichristus ,  de  quo  audistis  quoniam  venit ,  et  nunc  jam  in  mundo  est. 
4.  Vos  ex  Deo  estis,  filioli ,  et  vicistis  eum  ,  quoniam  major  est  qui  in  vobis 
est,  quam  qui  in  mundo.  5.  Ipsi  de  mundo  sunt :  ideo  de  mundo  loquuntur, 
rt  mundus  eos  audit.  6.  Nos  ex  Dco  sumus.  Qui  novit  Deum  ,  audit  nos ;  qui  non  est  ex  Deo, 
non  audit  nos:  in  hoc  cognoscimus  spiritum  verilatis,  et  spiritum  erroris.  7.  Charissimi ,  dili- 
gamus  nos  invicem;  quia  charitas  ex  Deo  est.  Et  omnis,  qui  diligit,  ex  Deo  natus  est ,  et 
cognoscit  Deum.  8.  Qui  non  diligit,  non  novit  Deum  ;  quoniam  Deus  charitas  est.  9.  In  hoc 
apparuit  charitas  Dei  in  nobis,  quoniam  Filium  suum  uhigehitum  misit  Deus  in  mundurn  ,  ut 
vivamus  pcr  eum.  10,  Tn  hoc  est  charitas ,  non  quasi  nos  dilexerimus  Deum  ,  sed  quoniam  ipse 
prior  dilexit  nos ,  et  misit  Filium  suum  propitiationem  pro  peccatis  nostris.  1  1 .  Charissimi ,  si 
sic  Deus  dilexit  nos,  et  nos  dcbcmus  alterutrum  diligere.  12.  Deum  nemo  vidit  unquam.  Si 
diligamus  invicem ,  Dous  in  nobis  manet ,  el  charitas  ejus  in  nobis  perfecta  est.  13.  In  hoc 
cognoscimus  quoniam  in  eo  manemus,  ct  ipse  in  nobis  ;  quoniam  de  spiritu  suo  dedit  nobis. 

14.  Et  nos  vidimus,et  testificiimur,  quouiam  pater  misit  Filium  suum  Salvatorem  mundi. 

15.  Quisquis  confcssus  fuerit  quoniam  Jesus  cst  Filius  Dei ,  Deus  in  eo  manet,  et  ipse  in  Deo. 

16.  Et  nos  cognovimus,  ct  crodidimus  charitati ,  quam  habet  Deus  in  nobis.  Deus  charitas  est: 
et  qui  nianet  in  charitate,  in  Deo  manet ,  et  Deus  in  eo.  17.  In  hoc  perfecta  est  charitas  Dei 
nobiscum  ,  ut  fiduciam  habeamus  in  die  judicii ;  quia  sicut  ille  est ,  et  nos  sumus  in  hoc  mundo. 
1 8.  Timor  non  est  in  charilate ;  sed  perfecta  chariias  foras  mittit  timorem  ,  quoniam  timor  por-nain 
habct ;  qui  autcm  timet,  non  est  perfectus  in  charitate.  19.  Nos  ergo  diligamus  Dcum  ,  quoniain 
Dcus  prior  dilexit  nos.  20.  Si  quis  dixerit,  quoniam  diligo  Deum  ,  et  fratrem  suum  odcrit , 
mendax  est.  Qui  enim  non  diligit  fratrem  suum  quem  videt,  Deum,  quem  non  videt ,  quomodo 
polest  diligere?  21 .  Et  hoc  mandatum  habcmus  a  Deo  ,  ut  qui  diligit  Deum  ,  diligat  et  fratrem 
sjium. 

I.  Cii.vkissimi,  noi.uk  omni  spiiuTui  CftEDERE.  ]  vciitatis,    lii    vanitatis,   erroris  et   mendai 

SpirUum   vocat  suggestionem,   inspiralionem,  adeoque  spiritusbonus  vol  matus  por  docioriuu 

impulsum,  doctrinam,  suasionem;  aut  potius  ora    loquitur,   ait   Dionys.   sic  Abbas  Serenus 

ipsum  sugg.erentem,  inspirantem ,  impellentem,  apud  Cassianum  Collat.  7.  c.  32.  Lestatur  >e  au- 

Uocentem,  suadentem,  puta  ipsum  doctorem ,  disse  daemonemconfitentem,  quod  per  Arriuin 

aut  magistrum.  q.  d.  Nolito  credere  omni  illi  <'t  Eunomium  impias  haereses  condidissel.  Sic 

quod  a  quolibet  doctore ,  vel  suasore  vobissug-  diabolus  per  os  serpentis  loquens  leniavit  ei 

gerilur  aut  suadetur.  Doctores  enim  varii ,  imo  scdnxit  F.vam  ,  Genes.  3.  \.  1.  Respioit  ad  nautas 

conlrarii,  vario  et  contrario  spiritu  aguntur.  qni  non  credunt  omni  spiritui ,  ld  est ,  vento , 

Boni,  sapientes  et  orthodoxi  aguntur  spiritu  neceiobsecundant;  quia.si  id  facerent,  aberra- 

bonoDei;  mali  et  erranles,  uti  haerelici,  agun-  rcnt  a  deslinato  portn,  et  saepe   agerentur  in 

lurspirim  malo  diaboli.  lUiergo  agiintur  spiritu  syrtes,    scopulos,   certumque  exitium.  Porru 

CORMI..    A    LAPIDE.     TOM.   X.  112 


890  COMMENTAMA  IN  I 

doctores  vocal  spiritus;  tum  quia  scicntia  et 
doctrina  est  spiritus  et  spiritalis  :  tum  quia  doc- 
torum  occultis  rationibus  el  impulsibus,  quasi 
spiriUbus,  agunlur  bi  ad  bonum  et  verum,  illi 
.id  maluui  et  falsum.  Unde  jubet  examinari  et 
indagari  quo  spiritu  agantur ,  antequam  eis 
fidem  atlbibeamus.  Hoc  est  quod  praemonuit 
Paulus  1.  Timoth.  li.  v.  1.  Spiritus,  inquit,  ma- 
nifeste  dicit ,  quia  in  novissimis  temporibus  disce- 
dent  quidam  afide,  attendentes  spiritibus  erroris 
el  doctrinis  damoniorum,  in  hypocrisi  loquentium 
mendacium,  ctc.  et  Ephes.  h.  lh.  Et  jam  non  si- 
7nus  parvuli,  et  circumferamur  omni  vento  doc- 
trina. 

Alludit  ad  illud  sui  Evangelii  c.  3.  8.  Spiritus 
ubi  vult  spirat,  et  vocem  ejus  audis,  sed  nescls 
unde  venial ,  attl  qub  vadat  :  sic  est  omnis  qui  na- 
tus  est  ex  spiritu.  Cujus  loci  sensus  est.  q.  d.  Sicut 
spiriius,  id  esi  ventus  ,  qnocumque  eum  trahit 
volunlas,  idest,  appetilus  naturalis,  ibi  spirat, 
et  tamen  eum  ejusque  determinatum  locum  non 
cognoscis  nec  pervides,  sed  tantum  ejus  effec- 
tnm  et  slridorem  percipis  :  ita  mullo  magis  re- 
generalionem  hanc  spiritalem  ex  aqua  et  spi- 
ritii,  6  Nicodeme,  ejusquefinem  et  terminum, 
necsensu  nec  ralionenaturali  percipere  vales, 
sed  tanlum  ex  revelatione  et  afflatu  Spiritus 
sancii ,  etiamsi  symbola  externa  aquae  et  ablu- 
tionis  in  Baptismo  videas.  Ita  S.  Cbrysostom. 
Cyrillus,  Theophyl.  Euthym.  Jansen.  ibidem. 
Ludit  enim  Christus  analogice  in  voce  spiritus, 
ei  prius  per  spiritum  intelligil  ventum  :  poste- 
rius  Spiritum  sanctum,  cujus  typus  et  symbo- 
lumestventus. 

Sed  probate  ( sicut  aurum  probatur  Lydio 
lapide;  Syrus,  discernite)  spiiutus  si  ex  Deo 
sunt.  ]  Quia,  ut  ait  Ambrosiaster  in  c.  5.  epist.  1. 
ad  Thessalon.  solent  spiritus  immundi  fallaciter 
quasiper  imitationem  dicere  bona,  et  inter  h&c 
superinducere  prava,  ut  per  hac  qua;  bonasunt 


EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

Jam,  inquit,  probali  sunt  spirilus  ab  Ecclesia , 
quid  vis  tu  probare  quod  jam  improbatum  est? 

Moral.  docethicS.  Joannes  quemlibet  fidelem 
non  debere  credere  omnibus  internis  suis  mo- 
tibus,  impulsibus,  inspirationibus,  desideriis, 
rationibus  in  speciem  bonis ,  scd  solerler  exami- 
nandam  esse  ejus  originem  et  auctorem ,  ul  si 
is  bonus  et  amicus  sit,  acceptetur,  si  malus  ei 
bostis,  refutelur  omnique  vi  ei  resistatur.  Si 
melancholicussentitmotusetimpulsus  tristitia?, 
accediae,  pusillanimitatis,  suspicionum  :  ne  eis 
credat;  quia  si  originem  examinet,  inveniet  ea 
oriri  a  spiritumalo  melancholiae,  qui  falsuscst 
et  fallax,  juxta  illud  S.  Eucherii  ad  Valerian. 
Sivis  esse  verax ,  suspicax  non  eris  :  non  enim 
suspicamurnisi  quod  nescimus.  Cholericus  agilur 
cestibus  irae,  vindictse,  indignationis  ,  putalque 
se  agi  zelo  justitiae  ;  sed  sedata  mente  et  ratione 
originem  perquirat,  ac  inveniet  ea  oriri  ii  spiritu 
malo  bilis  etcholerae.  Ita  cum  Samaritani  non 
reciperent  Christum,  ideoque  Jacobus  et  Joan- 
nesdicerent :  Domine,  vis  dicimus  utignis  descen- 
datde  coeto  etconsumatitlos?  Respondit:  Nescilis 
cujus  spiritus  estis;  putatis  enim  vos  spiritu  Dei 
agi,  et  agimini  spiritu  bumano  impatienlioe, 
q.  d.  Vnliis  imitarizelumEliae,  uthabent  Graeca 
et  Syrus;  puta  spiritum  vindictae,  quo  Elias 
quinqtiagenarios  igne  coelesti  consumpsit :  at 
nescilis  hunc  spiritum  non  csse  Evangelicum  , 
et  praesertim  non  esse  meae  personae  :  meus 
enim  spiritus  est  mansueludinis,  toleranliae  , 
beneficentiae.  Nam  filius  hominis  non  venit  animas 
perdere,  sed  salvare,  Lucae  9.  56.  Sic  mulli  pu- 
lant  se  agi  spiritu  Dei,  pula  spirilu  veritatis, 
sobrietatis,  caslitatis,  charilatis,  etc.  qui  si  pe- 
nitius  sincere  et  sine  dissimulalione,  coramDeo 
fundum  cordis  examinent,  invenient  se  agi 
contrario  spiritu  diaboli,  puta  vanitatis,  gulae, 
libidinis,  concupiscentiae,  etc.  Quocirca  in  illis 
animi  aestibus,  passionibus  et  tumultibus  sus- 
pendendum   est  judicium,    donec   iis   sedalis 


accepta  ferantur  etmala,  ut  quia  unius  spiritus     mens  conquiescens  possit  discernere,  videre  ct 
dicta  putanlur,  non  discernantur  ab  invicem ,  sed     judicare  quid  a  quo  spiritu  sil,  quid  bonum  sil, 


per  id  quod  ticitum  est  commendetur  illicitumauc- 
toritate  nominis ,  non  ralione  virtutis. 

PorroLydius  lapis,  quoprobandi  sunlspiritus 
et  doctrinae,  est,  non  spiritus  privatuscujusque 
ul  voluit  Suencfeldius  :  hic  enim  a  diabolo  esse 
agique  potest,  et  saepe  est  ac  agitur,  ut  cum 
unus  alieri  esl  contraritis  (inde  enim  prognatae 
sunttot  sectae  inter  se  dissectae,  quot  capita  Cer- 
bero  Poetae  affinxerunt)  sed  doctrina  Aposlolo- 
rum  et  Ecclesiae  :  haec  enim  est  certa ,  et  com- 
munis  fidelium  omnium.  Talis  enim  illa  esl, 
quam  quasi  suo  aevo  maxime  accommodam  et 
necessariam  suggerit  S.  Joannes,  dicens  :  Om- 
nis  spiritus  qui  confitetur  Jesum  Christumincarne 
venisse,ex  Deo  est,e\.c.  Pcrperam  crgo  haerelici 
ex  hoc  loco  contendunl  haerescs  suas  esse  exa- 
minandasetprobandas.  Jam  enim  illae  ab  Eccle- 
sia  cxaminaUe  et  damnalae  sunl,  ut  privatocui- 
libet  eas  probare  non  sit  opus,  imo  nec  liceat. 
lla  S.  Hier.  ad  Pammach.  Cur  post  quadringentos 
annos,  ait,  docerenilcris,  quod  anle  nescivimus? 
iisque  adhanc  enimdiem  sine  isla  doclrina  mun- 
dus  Chrislianus  ftiit.  EtS.  Aug.  1.  2.  conlra  Cres- 
eenl.  c.  35.  Kcclesiam,  ait,  pei-iisse  dicere ,  et  vos 
mide  nali  fueritis  ostendite.  Et  Vincentius  Lirin. 
r.onlra  hrcres.  Si  vitanda  esl  novitas ,  relinenda 
est  antiquilas  :  si  profana  estnovitas,  sacrata  est 
vetusias.  Acule  autcm  Primas.  io  Apocal.  c.  2. 


quid  malum  ;  el  ad  hoc  maxime  invocandus  est 
Spiritus  sanctus,  ut  del  nohis  donum  discretio- 
nis  spirituum,  cujus  regulas  practicas  tradit 
Richard.  Victor.  p.  2.  c.  33.  in  Cant.  Gerson.  1. 
de  Probat.  spirit.  Turrecremata  praefat.  in  re- 
velationes  S.  Brigidae,  noster  S.  Ignatiusin  lib. 
Exercit.  spirit.  Adrianus  ab  Adriano  I.  de  inspi- 
rat.  Bernardinus  Rossignolus  lib.  3.  de  discipl. 
Christ.  perfect.  cap.  10.  et  seq.  Videet  S.  Bern. 
s.  57.  et  ll\.  in  Cant.  et  serm.  de  septem  spiri- 
tibus,  nbi  sex  spiritus  distinguit,  scilicet  divi- 
num,angelicum,  diaholi,  humanum,  carnis  et 
mundi.  Porro,  quanlum  et  quanti  momenti  sit 
hoc  discretionis  donum,  multis  sententiis,  ra- 
tionibus  et  exemplis  docet  Abbas  Moses  apud 
Cassian.  collat.  2.  ubi  inleralia  ait  cap.  U.  Tam 
beati  Antonii,  quam  universorum  sentenlia  defini- 
tumesl  discrelionem  esse ,  qux  fixo  graduinlre- 
pidum  monachum  perducal  ad  Deum,  prtvdictas- 
que  virlules  jugiter  conservet  iltaisas,  cumquaad 
consummalionis  excelsa  fastigia  minori  possit  fa- 
tigalione  conscendi ,  et  sine  qua  multi  etiam  pro- 
pensius  laborantes  perfectionis  nequiverint  culmen 
attingere,  omnium  namque  virtutum  generalrix , 
custos,  modcralrixque  discrelio  est. 

2.  In  noc  coGNOscrnm  (legitInterpresy<vwj*£Ta,, 
jamlcgunt,  -/auw.n,  id  est  cognoscite;  alii,  y«*>- 
czo/«; ,  id  est  cognoscimus;  Syrus ,  cognitum  est ) 


COMMENTAMA  IN    1.  EPlST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 


8D1 


sniutus  Dei.  ]  q.  d.  Ha?c  est  tessera  verae  fidei, 
doctrinae  et  veritatis,  quam  docct  et  suggerit 
spirilus  Dei,  nimirum  :  Omnis  s/ririius  qui  confi- 
tetur  Jesutn  Chrislum  in  carne  venisse ,  ex  Deoest. 
Haec  ergo  aevo  S.  Joanois  erat  quasi  tessera  et 
syrnbolum  Verae  et  Cbristianee  fulei,  nimirum 
credere  el  profiteri  Chrisli  filii  Dei  iucaruatio- 
uem,  cieteramque  iu  carne  oeconomiam;  quia 
huic  articuloquasinovoet  paradoxo  tuncadver- 
sabanlur  omnes  haurelici  et  luereses.  Alii  enim 
negabant  Chrisli  divinitalem,  docebantqueeum 
merum  esse  hominem,  tit  Cherintus,  Ebion, 
Menander,  Carpocrates,  et  postea  Cerdon.Mar- 
cion,  Valentinus,  Paulus  Samosatenus,  Theo- 
dolus,  Montanus,  Arrius,  uti  videre  cst  apud 
lrenaeuin,  Epiphan.  elS.  August.  libr.  de  haeres. 
Alii  negabant  Christi  humanitatem,  eamquenon 
veram  sed  plianlasiicam  fuisse  asserebant,  ut 
Sinion  Magus,  Maniclueus,  Eutyches,  Dioscorus, 
Apollinaris,  Pelrus  Gnapheus  cum  Theopaschi- 
lis,  sive  Palropassianis,  qui  divinitatem  in 
Christo  passam  et  crucis  fixam  asserebant. 

AdditS.  Auguslinus  omnes  haereses  repugnare 
Clirislo  incarnalo;  quia  Christi  doctrinae,  Eccle- 
siae,  Sacramenlis,  Ponlifici,  et  ordini  hierar- 
chico  a  Christo  instituto  repugnant.  Sic  Pelagius 
negans  gratiam  Chrisli,  licet  ore  confilereiur 
Chrisli  incamationem,  reipsa  tamen  eam  ever- 
tebal;  quia  incamatio  Chrisli  non  ad  aliud  facla 
est,  quam  ad  conferendam  nobis  graliam.  Idem 
dicas  de  Luthero,  Calvino,  et  caeteris  sectariis, 
qua  de  causa  S.  Joannes  omnes  haeresiarchas 
vocat  Anlichristos ;  quia  omnes  Chrisli  doclrinae 
et  Ecclesiae  adversantur,  ac  proinde  spiritum 
non  Christi,  sed  Aniichristi  et  diaboli  habent. 
Hoc  sensu  sub  unoariiculo  incarnalionis  Christi 
cateros  omnes  fidei  articulos,  tolamque  Catho- 
licam  doctrinam  complectilur  S.  Joannes.  q.  d. 
Omnis  qui  rectam  Chrisli  fidem  complectitur, 
ex  Deo  est. 

Tertio,  alii  sic  exponunt.  q.  d.  Omnis  qui 
eonlitetur  Christum  in  carne  venisseex  Deoest, 
scilicel  quatenus  idipsum  quod  verum  esl  confi- 
letur  :  omnis  enim  veriias  ex  Deo  esl;  idem  ta- 
inenquatenus  huic  veritali  falsos  errores  cthu.'- 
reses  admiscet,  exdiaboloest. 

Mystice,   OEcumen.  Confessionem ,   ait,   hanc 

adventus  Christi  incarne,  non  tingtta,  srd  ojieri- 

hus  fieri  intelligil.  Multi  enim  non  solum  h;ere- 

tici,  sed  clinali  Catholici  Chrislum  verbis  con- 

fileiilur,  sed  faclis  negant.  q.  d.   Qui  Chrislum 

conlitelur  tam  recte  vivendo,  quam  recte  de  00 

senliendo,  hic  ex  Deo  esl;  ita  Didymus  et  Beda. 

Quid  juval ',  ait  S.  Cyprianus,  verbisvirtulemas- 

truere,  sifactis  veritalrm  dcstruimus?  et  S.  Aug. 

Christum,  inquit,  confitcamini  in  carne  venisse  el 

verbis  veradiccndo,  ct  faclis  benevivendo.  Rumsi 

confiteumini  vcrbis  ,  ct  factis  ncgctis,  fidci  talium 

malorum  prope  esl   fides  dipmoniorum.  Ex  dictis 

liquct  Transilvanos  Arrianos  nuper  in  dispulal. 

Albana.    perperain    et  directe   eonlra   inenteni 

S.  Joannis  hrec  sic  cxplicasse  :  Chrislus  dicilur 

vcnissc   non   in  carnein,  id  esl,    assumpsisse 

carnein ,  sed  in  carnc,  id  est,  esse  caro,  hoc 

esl,  esse  luuno.  Perperam,   inquam  :  nam  lle- 

braeis  ideni  est  venire  in  carne  et  incarneni.  Nee 

venire  in  carne  esl,  esse  carnem  i  aliud  eniin 

cstessc,  aliud  venire.   Nec  enim  venit  aliquo. 

nisi  diversus  ab  illo,   quique  prius  extitil   vcl 

ifinpore,  vel  natura  :  quomodo  anima   dicitur 

vonlrcin  carnem,  quando  embryo  animatur  : 


prius  enim  natura  estesse  anunain,  quameam 
carni  seunire,  cum  eaque  facere  COtuposilun, 
pula  hominem  :  eslo  eodem  inslanli  lcinporis 
haec  fiant;  anima  enim  creando  infundilurcanii 
el  infundendo  creatur.  Veruin  Chrislus  non  est 
anima,  sed  persona  Verbi  integra  et  subsistens  : 
baec  enim  venit  in  carnem,  cum  eani  assuinpsit 
factus  homo.  Sic  se  exinanivit  formam  sei-vi  ac- 
cipiens,  non  formam  Dei  amitlens.  Forma  scni 
accessit,  non  forma  Dei  discessil ,  hoc  estconfiteri 
Christum  in  carne  venisse ,  ait  S.  Aug.  serm.  31. 
deverbis  Apost.  c.  u.  Idipsum  patetex  antithesi, 
quam  subdilS.  Joannes,  dicens  : 

Er  omnis  Spiiutis  qui  soi.vit  Jesum,  kx  Deo 
non  est.]  q.  d.  Jesus  est  quid  eolligalum  et 
compositum  ex  deitate  et  humanitate,  per  vin- 
culum  et  ligamen  unionis  hyposlaticae,  quiergo 
hoc  compositum  solvit,  negans  Christum  esse 
Deum,  ul  Arriani ,  vel  esse  hominem,  ut  Ebio- 
nilae;  hic  non  esl  ex  Deo,  sed  ex  diabolo.  Hic 
enim  negat  Christum  lilium  Dei  e  ccelo  in  car- 
nem  venisse,  ailque  eum  vel  esse  Deum,  vel 
hominem  duntaxat.  Hoc  est  quod  Athanas.  in 
Symbolo  proponit  de  Christo  credenduin  ,  di- 
cens  :  Qui  licet  Deus  sit  el  homo,  non  duo  lamen, 
sed  unus  est  Christus ;  unus  autem  non  conversione 
divinitatis  in  carnem,  sed  assumplione  humanila- 
lis  inDeum.  Unus  omnino  non  confusione  sabslan- 
Lia,  sed  unitate  persona;.  Narnsicut  anima  ratio- 
nalis  etcaro  untts  est  homo,  ila  Deus  et  homo  anus 
estChrislus.  Ubi  nota.  To  sicut  significare  unio- 
nem  et  unitalem,  non  camdeui,  sed  similein  : 
nam  anima  ralionalis  et  caro  faciunt  ununi 
compositum  essenliale,  puta  unum  honiinem  ; 
deitas  veroet  humanitas  juncta  in  Christo  fa- 
ciunl  unum  composiium,  non  esseniiale,  sed 
subslantiale,  sive  hypostaticum.  Nec  enim  dei- 
las  informat  humanitatem,  sicut  anima  infor- 
mat  corpus,  sed  integra  et  immista  consistens, 
humanitatem  sibi  copulat  in  eadem  hypostasi 
Verbi.  Quare  proprie  Chrislum  solvit  Nestorius  , 
docensinChristo  duas  esse  personas,  sicutsunt 
duaenaturae,  ac  proinde  in  Christo  hoininem 
esse  diversum  et  distinctum  a  Deo.  Christus 
ergo  Deus  in  humaniiate  et  quasi  margarita  in 
concha,  ex  materia  virginea  et  rore  Spiritus 
sancti  conceptus  et  concretus,  candidissimus 
per  vita  innocentiain,  lucidissimus  per  sapien- 
tiae  lumen,  rotundus  per  omnis  perfeclionis 
possessionem  :  habens  pondus  constanli.e,  le- 
voremmilitalis,  pretium  beatitudinis.  Itanosier 
Salmeron  lom.  7.  tracl.  11 . 

Nota.  Syrus  et  Gracasic  legunt :  Om7iisspiritus 
<lttinon  confttetttr  Chrislum  in  carne  venisse,  ex 
Deo  non  est.  Sic  quoque  legit  S.  Cyprian.  lib.  '2. 
contra  Judaeos  c.  7.  vel  8.  Tertull.  lib.  de  Carne 
Chrisli  c.  Sft.  qui  tamen  pro  non  confitctttr,  le- 
gutlt  qui  ncgat.  Verum  passim  Latini  caleri  le- 
frnnt  :  Omnis  qui  solvil  Christum  ,  ex  Dconon  esl. 
UaLegit  S.  Leo  epist.  10.  c.  5.  Prosper.  lib.  1.  de 
Vocat.  Cent.  c.  23.  f.assianus  I.  5.  de  Incarnat. 
c.  10.  quin  et  Tertull.  I.  conlra  Psvchicos  c.  1. 
Irenaeus  I.  3.  c.  18.  rt  S.  August.  hic,  qui  lainen 
priorem  quoque  lectionem  afferl  el  exponit. 
Porro  in  Graecis  pro  ouo)o/u  idest,  con/itetttr. 
olim  lectum  fuisse  aw«5hi*,  id  est,  solvit ,  liquelex 
Didymo  hic,  et  S.  Cyrillo  de  Fide  ad  fteginas. 
atque  ex  eo  quodscribit  Socrates  lib.  7.  cap<  3-. 
agens  de  Nestorio,  qui  negabat  Chrisluin  esse 
Deuni,  et  B.  Virginem  esse  Deiparam  :  Ignora- 
frur.inquit,  in  vetustis   exemplaribus  Catholicas 


COMMENTAIUA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 


89* 

Joannisesse  scriptum,  omncm  spiritum  qui  Jcsum 
sotvit  ii  Dco  non  csse.  Ilanc  cnim  sentcnliam  ex 
vetustisexemplaribus  abstutefunt  illi,  qui  divinita- 
tem  a  dispensalionc  liorninis  separare  voluerunl. 

Utraque  lectio  eodem  recidit ,  unaque  explicat 
aliam,  scilicet  quod  solvere  Christum  idem  sil 
quod,  negare  Chtistum  venisse  in  carne. 

Allegor.  solvit  Chrislum  qui  corpus  Chrisli , 
puta  Ecclesiam ,  scindil  per  schisma.  Sotvere , 
ait  S.  Augtist.  factis  inlelligitur  :  llte  venit  colli- 
gerc,  tu  venis  solvere.  Quomodonon  negas  Cliris- 
lum  vcnissc  in  carne ,  qui  disrumpis  Ecctesiam, 
quam  ilte  congrcgavit? 

Tropol.  solvit  Jesum ,  qui  ejus  unionem,  pula 
graliam  ,  ab  anima  fideli  per  peccatum  velscan- 
dalum  tollii.  Ha  OEcumen.  Dehemus  cnim  ,  ut 
B.  Paulus  inquit,  ubique  morlificalionem  Jesu 
circumferre,  Ut  ctvilaJesu  incorpore  nostroma- 
nifesletur.  Qui  igilur  operantem  habet  Jesum,  et 
mundo  morluus  est ,  neque  amplius  mttndo ,  sed 
CJiristo  vivit ,  Christumque  non  in  Cliristi  tantum 
carne ,  sed  in  suaquoqtie  circumferl ,  is  est  ex  Deo. 
Haec  OEcum.  Hoc  est,  quod  aitsponsa  Cant.  1. 13. 
Fasciculus  myrrlm  ditectus  meusmihi,  interubera 
■inca  commorabitur. 

Et  nic  est  Antichristus,  ]  tum  appellative, 
quia  contrarius  Chrislo;  tum  potius  proprie, 
quia  praecursor  Antichristi.  Unde  Grseca  hahent, 
et  hic  est  Antichristi ;  Syrus,  hic  est  ab  ipso  pseu- 
dochristo;  S.  Cyprian.  1.  2.  contra  Jud.  c.  7.  vel8. 
Qui  autem  negat  in  carnevenisse ,  de  Deo  nonest, 
sed  de  Antichristi  spiritu.  Sic  Joannes-Baplisla 
vocatur  Elias  Matth.  17.  12.  non  in  persona,sed 
in  oflicio  el  spiritu  :  quia,  sicut  Joannes-Baptisla 
praecurrit  primum  Christi  advenlum,  ita  Elias 
praecurret  secundum.  Vide  dicta  c.  2.  18.  et  21. 
Quis ,  ait,  esl  mendax  nisi  is  qui  negat  quoniam 
Jesusest  Chrislus.  Ilicest  Antickristus ,  qui  negat 
Patrem  el  Filium. 

Quoniam  venit,  ]  w--xt ,  idcst,  venit,'m  prae- 
senti,  non  in  praHerito,  hoc  est,  certo  veniet. 
Syrus,  quem  audistis  venturum. 

Et  nunc  jam  in  mundo  est,]  non  in  persona, 
sed  in  spiritu,  puta  in  suis  praecursorihus.  Hoc 
rst  quod  ait  Paulus  :  Mysterium  jam  operatur 
iniquilatis ,  2.  Thessal.  2.  7.  Ita  Lutherus  viam 
slravit  Mahometi,  et  consequenter  Antichristo, 
rum  praeter  alia  docuit  Turcae  non  esse  resislen- 
dum  ,  idque  prohahat  hoc  sophismate  :  Flagello 
Dei  nou  csl  resistendum  ;  quia  hoc  idem  est 
quod  Uco  Uagellanti  resistere  :  atqui  Turca  est 
flagellnm  Dei;  ergo.  Eodem  argumento  prohas- 
sct  lalronibus,  furibus  et  praedonihus  non  esse 
resistendum;  quia  hi  onincs  sunt  flagellum  Dei ; 
sed  hoc  flagellum  a  judicihus  est  (lagellandum, 
quia  a  Deo  est  non  positive,  sed  permissive.  Et 
quid  hoc  aliud  cral,  quam  Chrislianos  omnes 
suhjieere  Turcae,  el  efficere  Turcas?  Quocirca 
Solymanus  Turcarum  Imper.  cum  aliquando 
qmesivisset  a  legato  Caesaris,  quem  annum  age- 
nlLutherus?  Legato  respondente  quod  hS  age- 
ret,  dolere  se  dixil,  quod  oh  imminenlem  se- 
nectulem  non  in  posterum  tantum,  quantum 
antea  semper  conatus  suos  posset  adjuvare.  De 
quo  Solymani  de  se  judicio  glorialur  Lutherus 
lib.  Syinposiac.  ac  Turcicum  Caesarem  omnem 
sibi  benevolentiam  delulisse  jaclitat.  Sic  S.  Hi- 
larius  Constantinum  Arrianum  Imper.  vocavil 
Anticbristum,  cujus  ignea  verba  recensui  1.  Pe- 
tn  3.  l/i. 

U.  Vos  i:n  Df.oestis,  fii.iom,  et  ( id  cst  idcirco) 


vicistis  eum.  ]  q.  d.  Quiavos  ,  6  Christiani  ,  estis 
a  Deo,  qui  estprima  et  aeterna  veritas  ,  idcirco 
vicistis  eum,  scilicel  spirilum  Antichrisli  ,  puin 
spiritumerroris  ethaeresis.  Hinc  Graecaet  Syru.s 
legunt  «utou;  ,  id  est,  eos,  scilicet  pseudoprophe- 
tas  et  spiritus  erroris.  q.  d.  Gralulor  vobis  ,  6 
Christiani,  eo  quod  vicistis  heereticos  jam  sub- 
nascentes,  puta  Ehionem,  Simonem,  Menan 
drum,qui  solvunt  Christum,  eorumque  lenta- 
tationes  constanter  repudiatis;  quin  et  doctore» 
ex  vobis  disputando,  casteri  christiane  vivendo  , 
eosdem  confularunt.  S.  Cypr.  l.deSimpI.  Praelat. 
legit  vtxare,  id  est,  vincile  itlos,  ut  sit  vox  adhor- 
tantis  ad  ptignam  et  victoriam,  jam  legunt  wt- 
x/jxkts,  id  esl,  vicistis  illos ;  utsit  vox  gratulanlis, 
et  ob  victoriam  quasi  triumphantis.  Iloc  cst 
quod  ait  cap.  5.  h.  Omnequod  natum  cst  cx  Deo  , 
vincit  mundttm ;  et  ha?c  est  victoria  quai  vincit 
mundum,  fulesnostra. 

QUONIAM    MAJOR    EST   QUI    IN   VOIUS     EST,     QUAM 

qui  in  mundo.  ]  Dat  causam  victoriae,  scilicet 
Christum ,  ejusque  spirilum  veritatis,  qui  regit 
fidelcs  ,  quique  major  est  diaholo,  ejusque  spi- 
ritu  erroris,  qui  dominatur  in  mundo ,  pula  in 
hominibus  mundanis  ,  lhr-relicis  el  impiis  ,  qui 
non  nisi  caduca  bona  amant,  speranl  el  prae- 
dicant,  uti  sequitur.  Dicit  hoc,  tum  ut  com- 
mendet  fidelihus  htimilitatem,  ne  suis  viribus  , 
sed  graliae  Dei  vicloriam  humiliter  acceptam 
ferant.  £5^0  humitis ,  ait  S.  August. ,  porta  Do- 
minum  tuum  ,  eslo  jumentum  sessoris  lui.  Vide 
dicta  Apocal.  6.  2.  Tum  ut  eos  animet  ad  lidu- 
ciam  et  constantiam  in  tenlalionihus  ,  cogitando 
se  magnum  habere  ducem  et  proteclorem. 

Alludit  ad  illud  Evangel.  sul  c.  16.  33.  In 
mundo  pressuram  habebilis  ,  sed  conftdite  ,  cgo  vici 
mttndum.  Loquitur  proprie  de  tentalione  contra 
fidem  ,  qtiam  afferunt  haeretici. 

Idem  tamen  a  pari  vel  simili  extendas  ad 
quamvis  aliam  tenlationem.  Unde  primo,  S.  Cy- 
prian.  Exhorl.  admartyr.  extendit  adMartyres, 
hortando  eos  ad  spem  et  constanliam.  Ncc  plus, 
inquil,  ad  dcjiciendttm  polest  terrena  potentia , 
quam  ad  erigendum  lulela  divina,  et  lib.  1.  epist. 
9.  ait  timendas  non  esse  injurias  el  pccnas  pcrsecu- 
tionum  ;  q/tia  major  est  Domintis  ad  protcgcndum, 
quam  diabotus  ad  impugnundum.  Probal  dicens  : 
Major  cst  qui  in  vobis  est ,  quam  qtti  in  mundo. 
Quin  et  ipse  Joan.  Apocal.  12.  v.  11.  Ipsi,  in- 
quil,  viccrunt  cum  propter  sanguinem  Agni,  et 
propter  verbum  lestimonii  sui ,  et  non  dilcxerunt 
animas  suas  usquc  ad  mortem  ,  el  Ecclesia  in 
hymno  Marlyr.   Ttt  vincis  in  Martyribus. 

Secundo,  OEcumen.  extendit  ad  (idelium  et 
sanctorum  contemptum,  qtiod  scilicet  contem- 
nantur  a  mundanis  et  impiis  :  his  enim  sola- 
lium  est,  quod  major  sit  Chrislus ,  qui  eos 
magnifacit,  quammundus,  qui  eos  contemnit. 

Terlio  ,  S.  Ambros.  homil.  1.  de  Elisaeo  in 
fine  tom.  1.  extendit  ad  hostes  et  exercilus  hos- 
tiles  :  Sape  inquit ,  me  dixisse  memini ,  quod 
hostium  tumultus  betlicosos  timerc  minime  dcbea- 
mus,  ncc  quamlibet  copiosam  hoslium  multitudi- 
ncm  formidare ;  quoniam  sicut  ait  Aposloltts  : 
Major  esl  qui  in  nobis  cst  ,  quam  qui  in  mundo , 
hoc  est ,  polentior  cst  ad  protegendos  famttlos  suos 
Chrislus,  qttam  diabotus  ad  instigandos  inimicos. 
Quamvis  enim  idem  diabolus  cotligat  sibi  turbas  , 
ct  crudeti  eas  armct  insania ,  lamen  fac.ile  des- 
truuntur ,  quiamelioribus  poputum  suum  Salvalor 
circumdat  auxiliis.  Ait  enim  Prophela  :  Immittet 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 


533 


nngctum  Dominus  in  circuitu  timentium  cum ,  et 
eripiet  eos.  Quod  si  Angelus  Domini  timentes  eum 
de  periculis  cripit ,  non  potesl  timerc  barbarum 
qui  timttcrit  Sulvatorcm ,  ncc  polcst  metuere  hos- 
lis  impctum,  qui  Chrisli  prcccepta  servaveril. 
Causam  subdil,  artna  Cliristi.  Praeepta  etiim 
Chrisli ,  arma  sunt  Clirislianis  ,  et  divinus  timor 
tcrrorcm  a  nobis  expellit  hoslilcm.  Arma  aulem 
hcec  noslra  sttul ,  quibttsnos  Salvator  instruxcril, 
oratio,  miscricorclia  atque  jcjunium.  Jejunium 
cnim  mctius  quam  murus  luetur ,  misericordia  fa- 
rtlius  tibcral  qiiam  rupina ,  oratio  longius  vulne- 
rat  quam  sagitlu.  Sugilta  cnim  non  nisi  proxime 
conspcctum  pcrcutil  advrrsarium;  orulio  autem 
cliam  longius  posilum  vuinerat  inimicum.  Deinde 
id  confirinat  excmplo  Elisuei,  qui  cinclus  a  Syris 
vidit  caslra  Angelorunr.  Unde  Giezi  famnlo  suo 
pavenli  dixit  :  Noli  timcrc ;  plurcs  enim  nobiscum 
sunt,  qttum  cum  iltis.  O  ftdcs  sancti  Prophettz! 
710/1  timct  advcrsarios  qttos  prospicil ;  quoniam  scit 
Angclos  sccum  csse  quos  credit.  JSon  mctuit  ler- 
rcnas  insidias,  quia  ccclestia  adesse  sibi  novit 
auxitiu. 

Quarlo,  S.  Prosper.  lib.  1.  de  Vocat.  Gentium 
c.  2/i.  exlendit  ad  qnotidianas  fidelium  lenta- 
tiones,  nt  contra  Palagium  ostendat  ad  eas 
vincendas  opus  esse  gratia  Dei  :  Victoria  ergo 
sanctorum ,  inquit,  cst  optts  Dci  habitantis  in 
sanctis. 

Quiuio,  S.  Gregorius  lib.  /i.  epist.  39.  exlendit 
ad  insolentias  Prselalorum  et  Principum.  Scri- 
bens  enim  Sabiniano  Diacono,  jubet  ul  resislat 
Joanni  Palriarchae  Constanlino|)oliiano,  qui  se 
iiuiicupabat  Episcopum  cccumenicum  sive  uni- 
vcrsaleu) ,  1'retus  potentia  Imper.  Constant.  Sed 
nos  ,  inquil,  rcclam  viam  tenebimus ,  nihil  in  hac 
cuusa  aliud  nisi  omnipolentem  Dominum  meluen- 
tcs.  Vndc  tua  dilcctio  in  nulto  trcpidet.  Omnia  qucv 
in  hoc  seculo  vidct  alta  esse  contra  vcritutcni  , 
pro  veritate  dcspiciat ;  in  omnipotentis  Dci  gratia 
ulquc  B.  Pctri  Apostoli  adjutorio  confidal.  Voccm 
vcritalis  rccolat ,  dicenlis  :  Major  est  qui  in  ccvlis 
cst  ,  quain  qui  in  mundo ,  ct  in  hac  cattsa  qttid- 
(jitid  ugendum  c.st ,  cum  summa  auctoritnir  agai. 
Majus  cst  rcgnum  ( el  reges  impios  )  fastidirc  , 
quam  accipere ,  ai(  Tacitus.  Majtts  est  rcgibus  im- 
pcrurr ,  quam  rcgnare,  aiebal  Carolus  Marlellus 
respuens  regnum  Franciae  sibioblatum. 

Sexlo,  alii  extendunt  ad  quodvis  opus  ar- 
duum,  ul  quisque  lidelis  se  ad  illud  excilet  el 
•  vacuat  sibi,  dicendo.  Majoresl  qui  inmeestquam 
qtti  in  mundo  ,  et  cum  S.  Paulo  :  Omnia  posstun 
ni  co  qtti  mc  confortut ,  Pbilip.  U.  13.  el  cum 
S.  Cypriano  lib.  5.  epist.  2.  Nihil  appelerc  dc  se 
rulo  potcst ,  qui  sccttlo  major  cst  ,  additque  eum 
majorem  <el  fortiorcm  viribus  ficri ,  ut  in  omnem 
udversarii  grassantis  cxcrcitum  impcrioso  jure 
dominctttr ,  etc.  Quidquid  sub  ccrlo  cst  tanquum 
trve ,  fulUix,  innitc  ,  ct  amorc  nostro  indignum 
desplciamus.  ldemtract.de  Oral.  Domin.  Qui 
rrnunliavit  seculo  ,  ail  ,  nitijor  cst  honoribus  cjns 
ct  rcgno,  ct  idco  qui  sr  Dro  rl  Christo  tlrclical  , 
non  terrena ,  std  ceelestia  regna  desiderat ,  et 
ctim  S.  Hilario  in  psal.  130.  Ilttinilrs  cordc ,  Sed 
onimo  cxcrlsi  sumus;  portainus  enim  in  capite 
robur,  vires  et  omnipoteniiam  Chrisli.  Vidi  in 
Iklgio  Chiliarcham  qui  minantibus  ei  ba3reticis 
ivspondit  :  Neminem  vcstrum  timco  ,  quia  coro- 
nain  Hispanicam  porto  in  capilc.  ldem  dicat  fide- 
hs:  ln  capite  coronam  porto,  non  Hispanicam, 
M'd  divinam;  idcirco  nullum  hominuui ,  vel  d«- 


monum,  imo  totas  inferni  vires  non  metuo , 
sed  ambio,  omnesque  ad  duellum  provoco,  uti 
omnes  Arrianos  ,  tolumque  orbem  provoca\il 
et  prostravit  S.  Athanas.  Nam  si  Deus  pro  nobis, 
quis  conlra  nos?  Rom.  8.  Per  Deum  qtianta  fe- 
cit  S.  Paultis,  S.  Antonius,  Simeon  Slylites , 
S.  Franciscus  ,  S.  Vincenlius,  omnesqtu;  virgi- 
nes,  heroes  et  martyres  ?  Eadem  per  eumdein 
nos  possurnus,  qui  triumphat ,  id  <-st ,  trium- 
phare  facit  nos  in  Christo,  2.  Corint.  i.  \k.  Id 
promisit  ipse  per  Isaiam  c.  58.  \h.  dicens  :  Sut- 
tollam  te  supcr  ultitudincs  lerrce ,  ut  ia  ccelo 
quasi  aquila  habilans,  despicias  quidquid  est 
in  mundo,  Job.  39.  27.  Vidit  hoc  per  nmbram 
t!l  secutus  cst  Seneca,  sed  non  assecuttis.  Si( 
enim  scribit  cpist.  bk.  Quavendum  est  quid  sit 
quod  non  fiat  dctcrius  in  dics.  Quid  hoc  cst  ?  ani- 
mus;  sed  hic  rcctus,  bonus  el  magntts.  Quid  aliucl 
voces  hoc ,  quam  Dcum  in  httmano  corpore  hospi- 
?em?Ferunl  Olympum  monlem  adeo  esse  ex- 
celsum  ,  ul  supra  nubes,  nullis  agitetur  ventis  , 
nullis  turbinibus.  Talis  est  animus  celsus.su- 
pra  terrena  omnia  erectus  ,  in  ccelo  habitans. 
qui  nullis  mortalium  laudibus,  nullis  minis  vl 
lerroribus  a  reclo  dimoveri  se  sinit. 
5.  Ipsi  de   mcnoo  sunt,   iueo  I)E    mvndo  i.o- 

QUUNTUR,  ET  MUNDUS   EOS    AUDIT  ]    q.   (I.    Hsrelici 

non  sunt  ex  Deo ,  sed  ex  mundo;  quia  amant 
opes  ,  honores  ,  voluptales  mundi ,  dc  iisqne 
loquuntur,  et  praedicant.  Unde  mundani,  qui 
non  nisi  mundana  sapiunt,  libenter  eos  audiunt. 
Similes  enim  habent  labra  lactucas,  ut  vulga- 
tum  habet  proverhium.  Ita  OEcumen.  Hctretictts 
esl,  ait  S.  August.  lib.  deUtilit.  credendi  cap.  1 
qui  alicujus  temporalis  commodi ,  el  maxime  glo- 
ricv ,  principatusque  sui  causa,  falsas  ac  novas 
opiniones  vel  gignit ,vel  seqttitur.  Terlull.  lih.  de 
Pnescrip.  Omnes  hcvretici ,  inquil,  luincnt,  om- 
vcs  scicntiam  pollicentur.  S.  Hier.  in  Abdiani  : 
Ouis  hcereticorum  in  superbiam  von  cxtoUilur/ 
fwirsuni  S.  Augtist.  lib.  de  Pasloribus  :  Lna . 
ait ,  mnter  supcrbia  omnes  ha-rescs  gcnuit ,  sicut 
ttna  mater  nostra  Catholica  omncs  Chrislianos  fi- 
drlcs  loto  orbe dhisos.  Idem  lib.  h.  in  Julian.  c.  9. 
haereticos  coufert  cimicibus,  qui  dum  vivunt 
mordcnt ,  morttti  autcmfostcnt.  Tropol.  hanc  sen- 
tiniiam  recle  adaples  hominihus  mundanis,  qm 
non  nisi  mutidana,  id  est  delracioria  ,  spurca. 
insulsa,  ridicula ,  falua  et  vana  loquunlur. 
ideoqtie  ii  suis  similibus  mundanis  libenler  ati- 
(liunlur. 
G.  Nos  fx  Dko  suurs:  qli  >ovit  Deim,  audit 

NOS  ;  Ql  1   NOS   EST  F.X   Dl'.0  ,  >0N  AUDIT  NOS  ,  ]  jllXta 

illud  Christi  :  Qtti  vos  audit,  mc  aticlit  ;  qui  vos 
spn-nit ,  mc  spcrnit ,  LOCOB  10.  l(i.  Nos,  scilicel 
ftdeles  bmnes  baptismo  regenerati  et  charitatc 
prcedili  ,  ila  S.  August.  OFcumen.  et  I.\ian.  Se- 
cundo  :  Pios  ,  scilicet  i^riedeslinati ,  ait  Dionys. 
Tertio,  et  genuibe  :  Nost  scilicet  Apostoli  :  Hae- 
ifsiarchis  enin),  tJUOS  jam  dixit  esse  ex  mundo 
cl  de  nnindo  loqui  ,  id  est,  mundanas  et  car- 
nales  cnpiditales  docctc.  ait  OBCumeiK  opponil 
Aposlolos.  qni  ex  Deo  nali  et  ccelesli  doctrin.i 
iinhuli ,  ab  eoque  missi,  docent  ambire  spiri- 
lualia,  cceleslia  et  divina.  I  nde  qtti  novit  prac- 
lice  Drttm,  id  est  ,  Detim  amal,  hic  audit  nos . 
ptria  me  Joannem  ,  meique  similes  ApostolOs  . 
el  viros  Aposlolicos  ;  qui  vero  non  amat  Deum  . 
ideoque  non  est  rx  Dco ,  sed  ex  mundo,  hic  non 
autlit  nos.  Unde  subdit  :  ln  hoc  cognoscimus  spi- 
ritum  veritatis ,  et  spiritum  crroris  ,  in  hoc  SClli- 


896  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

cet ,  quod  qui  aitdil  nos  ,  liabet  spirilum  verita- 
tis  :  qui  non  atidit  nos ,  spiritum  Itabct  erroris, 
ait  S.  August.  Rursiim  in  hoc,  quod  haerelici  qui 
aguntur  spiritu  erroris ,  doceant  mutulana  : 
Apostoli  vero  et  Aposlolici  Doctores  ex  Deo  nati 
doceant  divina.  q.  d.  Dixi  :  probate  spirilus 
utrum  ex  Deosint;jam  do  modum  probandi, 
scilicet  boc  signo  dignoscetis  veros  Apostolos  a 
falsis  el  haereticis ,  quod  veri  ament  et  doceant 
vera  et  divina,  falsi  amenl  et  doceant  falsa 
et  carnalia.  Nos  ergo  ex  Deo  sumus  :  quia  , 
ut  ait  OEcumcn.  d  mundanis  concupiscentiis  ab- 
horremus,  et  de  futura  vita  solliciti  conlemnimus 
omnia  caduca  el  mortalia  bona.  Alludit  ad 
illud  Chrisli  in  Evangel.  cap.  10.  v.  16.  Oves , 
etc.  vocem  meam  audiunt ,  et  cap.  6.  v.  U6. 
Omnis  qui  audivit  a  Patre  et  didicit,  venit  ad  me, 
et  cap.  8.  U7.  Qui  ex  Deo  est ,  verba  Dei  audit  : 
propterea  vos  non  auditis ,  quia  ex  Deo  non  estis. 
Vere  S.  Hier.  ad  Hcliod.  Absque  nolitia  creatoris 
sui  homo  pecus  est. 

7.    ClIARISSlHI,    DILIGAMUS    NOS    INVICEM.  ]  Ha3C 

recte  cohnerent  praecedentibus.  Dedit  enim  tes- 
seram  et  signum  qno  dignoscatur  spiritus  veri- 
latis  a  spiritu  erroris,  puta  quo  secernanlur 
Apostoli  ab  haeretieis,  scilicet  quod  Apostoli 
doceant  amare  divina,  haeretici  mundana  et 
carnalia.  Nunc  particulalim  et  quasi  in  indivi- 
duo  idipsum  demonstral.  q.  d.  Spiritus  erroris 
cst  spiritus  cupiditatis  ,  sed  spiritus  veritatis  est 
spiritus  charitatis;  puta  errones  et  haeretici  do- 
cent  diligere  honores  ,  opes,  Venerem  ,  et  ven- 
trem  proprium  :  at  Aposioli  docent  diligere 
Deumet  proximum.  Quare,  charissimi ,  ut  se- 
quamur  spiritum  veritatis ,  non  erroris,  spiri- 
tum  Apostolorum,  non  haereticorum  ,diUgamus 
nos  invicem.  Ralionem  subdit : 

Quia  charitas  f.x  Deo  kst.  ]  q.  (1.  Spiritus  ve- 
ritatis  esl  spiritus  charitatis ,  ul  diligamus  invi- 
cem;  quia  sicut  veritas  ,  ita  et  charitas  est  ex 


S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 


Deo  ,  imo  Deus  uli  est  ipsa  prima  et  aeterna  ve- 
ritas ,  ita  magis  et  potius  est  ipsa  summa  et 
increata  charitas.  Unde  consequenter  sequitur, 
quod  omnis  qui  diligit  (amore  non  naturali,sed 
supernaturali,  puta  charitale)  exDeo  natusest, 
quia  renatus  ex  fide  el  charitale,  quce  ex  Deo 
est,  factus  est  filius  Dei ;  charitas  enim  est  ha- 
bitus  supernaturalis  tribuens  animae  facilitalem 
diligendi  Deum  et  proximum.  Porro  ex  Deo 
natus  est ,  ea  generatione ,  vel  potius  regenera- 
tione ,  quai  potestatis  est ,  non  natura.  Adoptio 
enim  potestatis  est ,  generatio  proprietatis ,  ait 
S.  Ambros.  lib.  U.  de  Fide  cap.  U.  Ut  cognoscat 
Deum,  non  solum  speculative,  sed  et  practice, 
quia  Deum  quem  cognoscit  esse  summum  bo  - 
num ,  summe  amat.  Rursum  amor  facit  ut  homo 
plenius  cognoscal  et  quasi  gustu  spirituali 
sentiat  et  sapiat  Deum  :  qui  sensus  et  sapor  in 
tantum  crescit ,  in  quantum  crescit  amor ,  prae- 
sertim  quia  Deus  amanti  seipsum  manifestat, 
et  clarius  revelat  per  inlernas  illustrationes, 
inspiraliones  ,  consolationes  et  gustus,  juxta 
illud  promissum  Christi  :  Qui  diligit  me,  dilige- 
tur  d  Patre  meo,  et  ego  diligam  eum,  et  mani- 
festaboeimeipsum,  Joan.  l/i.  21.  et  Apocal.  2.  17. 
Vincenti  dabo  manna  absconditum,  etc. 

Nota.  Charitas  exDeo  est.  Primo ,  quiachari- 
lasessentialis  increata  promanat  naturaliter  ex 
ipsa  essentia  divina,  sicut  calor  ab  igne  :  imo 
•  haritas  est  ipsa  essentia  divina.  Secundo,  quia 
clwritas  notionalis   cst  Spiritus    sanctus ;  hie 


emm  quasi  amor  notionalis  procedil  ex  Patro 
et  Filio  per  actum  amoris ,  quo  se  invicem 
iniinito  amore  diligunt.  Ita  hunc  locum  in- 
telligit  Hugo  et  Magister  seiilenl.  ln  1.  dist. 
31.  Quareminus  recte  Origen.  homil.  1.  ia  Cani. 
et  Hugo  per  charitatem  accipiunt  lilium,  qui 
estexDeo,  quia  ii  Deo  genilus.  Filius  enim  a 
Palre  procedit,  non  ut  amor  et  charitas  (hoc 
enim  est  proprium  Spiritus  sancti)  ,  sed  utver- 
bum  menlis  ac  notionalis  verilas. 

Tertio,  charitas  creata  est  ex  Deo  ,  quia  est 
donum  summum  et  nobilissimum  Dei ,  juxta 
illud  Roman.  5.  5.  Charilas  Dei  diffusa  est  in  cor- 
dibtts  noslris,  etc.  non  quasi  charitas  qua  dili- 
gimus  Deum  sit  ipse  Deus,  sive  Spiritus  sanc- 
tus  ;  uii  voluit  Magister  in  1.  dist.  37.  hic  enim 
est  exploratus  error ,  sed  quod  Deus  qui  est 
charitasincreata  ,  charitalem  creatam  qua  eum 
diligamus  inspiret  et  in  nobis  accendat,  si- 
cut  lumen  illuminans  producit  lumen  illumi- 
nalum,  ait  S.  August.  12.  Confess.  15.  F.t  hoc 
proprie  hic  intendit  S.  Joannes,  quo  tacite  si- 
mul  significat  hoc  donum  non  esse  noslrarum 
virium  ,  sed  assidua  prece  postulandum  a  Deo, 
ait  S.  August.  de  Gratia  et  lib.  arbit.  c.  18,  ubi 
et  addit  :  Qtiid  aliud  est  charitas ,  quam  bona 
voluntas!  Rursum  significat  charitatem,  qua; 
idemestquod  gratia,  aut  individua  gratiae  co- 
mes,  esse  virtutem  maxime  divinam,  quae  nos 
faciat  consortes  divinae  naturae,  2.  Petri  1.  U. 
ideoque  quasideos  ,  quia  Deus  charitas  est,  ait 
Philo  Carpalius  in  cap.  U-  Cantic. 

Quarto,  charitas  est  ex  Deo,  qui  Deus  prior 
nos  dilexit,  1.  Joan.  U.  19.  et  amando  nos  ad 
redamandum  accendit,  praesertim  cum  suavis- 
cera,  puta  Filium  suum  unigenitum  ex  im- 
menso  amore  nobis  per  incarnationem  fratrem 
dedit ,  juxla  illud  :  Sic  Deus  dilexit  mundum  ,  ut 
Filium  suum  uuigtnitum  daret ,  Joan.  3.  v.  19. 
Hanc  rationem  dat  hic  v.  9. 

Quinto,  charitas  ex  Deo  est,  quia  Dei  lege 
sancitaesl,  et  crebro  uniceque  commendata. 
Totus  enim  Decalogus  non  est  aliud ,  quain 
lex  charitatis  Dei  et  proximi,  juxta  illud  :  Omne 
mandatum  in  hoc  verbo  inslauralur  :  Diliges 
pr-oximum  tuum  sicut  teipsum  ;  pleniludo  ergo 
legis  cst  dileclio.  liotn.  13.  9. 

Hinc  sequitur  quod  Deus  in  sc  sit  charilas  for- 
malis,  in  nobis  autem  causalis,  idque  omni 
genere  causfe,  puta  materialis,  quia  ipse  est 
objectum  charitatis  nostrce  :  formalis,  quia  ipsc 
ejusdem  est  exemplar  :  efficientis ,  quia  ipse 
eam  in  nobis  producit  :  finalis,  quia  ipse  finis 
est  noster  et  amoris  noslri. 

Denique  amor  naturalis  est  a  nalura,  car- 
nalis  acarne,  mundanus  a  mundo,  supernatu- 
ralis  vero,  puta  charitas,  non  nisi  i\  Dco.  Vide 
S.  Chrysost.  hom.  1.  in  episl.  ad  Coloss.  ct 
Cassian.  coll.  16.  cap.  2. 

8.  QUI   NON  DILIGIT  ,   NON    NOVIT   DEUM.  ]  VerSU 

praeced.  dixit  S.  Joannes  :  Omnis  qui  diligit ,  ex 
Deo  natus  est ,  et  cognoscit  Deum,  nunc  idipsum 
probat  a  contrario,  quod  qui  non  cliligit ,  non 
novit  Deum;  cujus  rationem  subdit  :  Quoniam 
Deus  charitas  est.  q,  d.  Qui  non  diligil  Deum  et 
proximum,  eslo  speculative  noscat  Deum  , 
practicetamen,  id  est ,  experimentaliter  ct  sa- 
pide  non  novit  Deum  ;  sicut  mellis  saporem  et 
dulcedinem  nemo  novit  perexperientiam  elsa- 
porem ,  nisi  qui  illud  gustat  et  sapit :  sicut  enim 
.^apor  sapiendo,  ita  amor  amandopractice  cog- 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST 

nosciiur,  gustatur  ct  sapitur.  Unde  Syrus  haec 
invertit  hoc  modo  :  Quoniam  Detis  charitas  est , 
et  quisquis  non  diligit  Deum,  non  cognoscil  Deum. 
Quocirca  licet,  ul  advcrtit  Didymur.  et  Cajetan. 
potuisset  S.  Joannes  pari  modo  dicere  :  Qui  non 
scit,  non  novit  Deum  ,  quia  Deus  scientia  est : 
qui  non  sapil,  non  novit  Deum,  quia  Deus  sa- 
pientia  est  :  qui  non  potest,  non  novit  Deum, 
quia  Deus  potentia  est  •.  qui  non  estpaiiens, 
non  novil  Dcum  ,  quia  Deus  patienlia  est  :  qui 
non  est  humilis,  non  novit  Chrislum  ,  quia 
Christus  humililas  est,  elc.  Maluit  tamen  dicere: 
Qui  non  diligit ,  non  novit  Deum ,  quoniam  Deus 
rharilas  est ;  tum  quia  ngit  de  charilate,  non 
de  scieniia,  sapicniia,  poientia,  etc. ,  tumquia 
plenus  charitate  Dei  ct  Chrisli  non  nisi  eam  spi- 
ral,  in  eaque  dcliciatur  :  nam,  ut  ait  S.  Ber- 
nard.  serm.  83.  in  Cantic.  inier  sponsum  et 
sponsam,  puta  inter  amantcs,  nulla  alia  con- 
nexio  quserendn  pnrter  amare  et  amari;  quia 
sponsus  iste  non  modo  amans ,  sed  et  amor  est. 
Iloc  est  quod  ait  Jerem.  c.  31.  3.  Charilale  per- 
prlita  dilexi  te ,  ideo  attraxi  te  misei'ans  tui.  Quo- 
circa  S.  Jonnnes  charitatem  hic  opponit  cupi- 
dituli,  omniqueamori  mundi,  et  cuivis  illecebrse 
lmindan.c,  tum  denique  quia  charitas  uti  om- 
nium  dotum  et  virlutum,  ita  et  omnium  Dei 
atlribuloruin  esl  princcps  et  regina. 

Quoniam  Deus  chamtas  est,  ]  tum  formalis , 

el  increata  ,  eaquevel  essentialis  vel  nolionalis , 

tum  causalis  et  creala,  idque  per  omnia  ge- 

nera  causarum,  uti  paulo  ante  dixi.  In  Deoenim 

Deique  essentia  ob   summam  perfeclionem  et 

simplicitatem  nulla  sunt  nccidentia;  scd  quae  in 

nohis  sunt  accidenlia,  in  Deo  sunt  idem  cum 

essentia  ,  uti  snpieniia ,  bonitas  ,  amor,  potentia 

sunt  ipsa  essentia  divina,   sicut  contra  Cilher- 

tum  definivit  Concil.  Remens.  Vide  S.  Rernard. 

serm.  80.  in  Cant.  Porro  Deus  est  charilas  lum 

in  abstracto,    tum  in   concreto;  quia  est  tum 

summa  dilectio,  tum  summe  diligens,  ideoque 

vicissim  a  nobissumme  diligenduset  redaman- 

dus.  q.  d.   Deus  est  charitas,  quia  summe  nos 

diloxit  :  nam  hitjus  sune  charitatis  evidcnlissi- 

mum  dcdit  indicium,  cum  pro  nobis  salvandis 

dedit  misilque  Filium   suum  unigeiiitum.  Hoc 

proprie  intendit  S.  Joannes  :  ita  enim  se  expli- 

c.avit  v.  seq.   Ilinc  primo,  S.  August.  et  Rcda 

docenl  eum  qui  proximum  non  diligit ,  conlra 

Deuin  peccare,  quia  Deus  charitas  est.  Ex  ad- 

verso  S.  Augusl.    lib.  8.   de  Trinit.  cap.  7.  Qui 

proximum  ,  ail,  diligit ,  consequens  est  ut  ipsam 

pracipue  dilectionem  diligat  ;  Deus  autem  ditectio 

rst  :  consequens  cst  ergout  prcecipucDeum  diligas. 

RursumS.  Chrysost.  serm.de  fidc,  speelcha- 

riiale,docct  nil  ctitn  charilale  posse  comparari, 

cuni  ipsa  sit  Dcus,  qui  est  incomparabilis.  Se- 

cundo,  Origen.  Proleg.  in  Cantic.  infert  chari- 

talem  in  nobis  perseverare  dcbcre,  ferrique  in 

i -es  spiriialcs ,  eo  quod  Deus  sit  spiritus  jugitcr 

pcrscverans   et  immorlalis.    Terlio,   Gagncius 

infert  nos  certos  esse  quod  Deus  supra  nioduni 

nos    diligat,  eo   quod    sit   ipsissima    charilas. 

Quarlo,  hinc  Patrcs  inferunt  charilalem  caete- 

ras  omnes  virlutes  imperareet  complecli  :  Hlas 

«nim  imperat  el  complcctitur  Dcus.  Unde  S.  Cv- 

rillus  in  cap.  13.  S.  Joannis  ait,  Charilatrm  onini 

yiriutr  ronstarr.  Quin  et  S.  Paulus  1.  Corinlh. 

15.  1.  Charitas,    ait,  patiens  ,  bcnigna  est ,  etC. 

Nide  ibi  dicta,  et  S.  Gregor.  lib.  10.  Moral.  c.  7. 

«l  8.  alias  i\. 


S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  895 

9.  In  hoc  appamht  cuaritas.  ]  Hic  declarat  cur 
dixerit:  Deus  charilas  est ,  quia  scilicet  Deu«  im- 
mensam  suam  in  nos  charilatem  declaravit  , 
inittendo  Christum  in  carnem  pro  salute  nos- 
tra,  ut  hac  ratione  nos  ad  se  redamandum  in- 
vitaret ,  simulque  legem  et  modum  redamandi , 
quasi  in  viva  idea  et  exemplari  prsescriberel, 
uli  in  sequentibus  explicat  S.  Joannes.  Nam  qui 
proprio  Filio  suo  non  pepercit ,  sed  \n'o  nobis  om- 
nibus  tradidit  itlum ,  quomodo  non  etiam  cum  illo 
omnia  nobis  donavit?  ait  Paulus  Rom.  8. 

Alludit  ad  illud  Evangelii  cap.  3.  19.  Sic  Deus 
dilexit  mundum,  ut  Fitium  situm  ttnigenitum  da~ 
ret ,  ut  omnis  qui  credit  in  ipsum  non  pereat ,  sed 
habeat  vitam  aternam.  Ecce  ait  S.  August.  Ut  di- 
tigamus  Deum  hortationem  habemus  :  quomodo 
possemus  itlum  diligere  ,  nisi  prior  ille  diligeret/ 
Si  pigri  eramus  ad  amandum  ,  non  simus  pigri  ad 
redamandum.  Prior  amavit ,  sed  iniquilatem  sol- 
vit  :  iniquos  amavit ,  sed  non  ad  iniquitaiem  con- 
gregavit  :  agrolos  amavil ,  sed  sanandos  visilavit. 
Deus  ergo  dilectio  est ,  in  hoc  manifeslata  est  di- 
lectio  Dei  in  nobis.  Pathetice  docteque  S.  Pauli- 
nus  agens  de  S.  Magdalena  epist.  l\.  ad  Seve- 
rum  :  Ergo,  inquit ,  illum  amemus  ,  quem  amare 
debitum  est.  Illtim  oscutemur  ,  quem  oscttlari  cas- 
titas  est.  llli  compulemur  ,  cui  nupsisse  virginilas 
est.  Illi  subjiciamur,sub  qtto  jace?'e  super  mundum 
stare  cst.  Propler  illttm  dejiciamur ,  cui  cadere 
resurrectio  est.  ltli  commoriamur,  in  quo  vita  esl : 
in  quo  et  mortui  vivimus  :  qui  vicissim  nobis  hoc 
csse  dignelur,  quidquid  illi  fuerimus  servuli 
stti ,  elc. 

10.  Ifi  iioc,  scilicet  Christo,  ait  Didymus.  Pla- 
nius  alii ,  in  hoc ,  id  est,  in  hac  re,  puta  in  Dei 
dileclione  ,  qua,  ut  sequilur,  prior  dilexit  nos  , 
ideoque  Filium  suum  misit  in  carnem  ,  est,  et 
clarissime  cernitur,  ejus  erga  nos  charitas  ,  ] 
id  est,  charitatis  magnitudo  et  immensitas. 
S.  Joannes  dilectus  Christi,  charilalis  Dei  prae- 
conio  non  saiiatur,  sed  jugiter  illam,  ceu  vi- 
num  quo  plenus  erat,  eruclat.  Hic  ergoeamdem 
ponderat  et  exaggeral  ex  eo,  quod  Deus  nulla 
dilectione,  nullo  oflicio  vel  obsequio  nosiro 
provocatus,  imo  multis  injuriis  et  sceleribus 
noslris  offensns,  prior  dilexit  nos ,  dum  nos  pec- 
catores  suos  inimicos  et  hostes  ,  ipsum  fugicn- 
tes  et  aversantes  inseculus  charitate  prcevertit, 
ut  ad  se  reduclos  salvaret.  Nam  ad  hoc  nos  di- 
trxit,  ttt  diligamus  ettm  ,  ait  S.  August.  ideoquc 
misit  ftlium  suum  propitiationem ,  qui  scilicet 
esset  propiliator,  el  victima  propitians  et  pla- 
cans  Dei  iram  conceptam  pro  peccatis  noslris ; 
unde  S.  August.  legit  litatorem,  idque  exponit 
sarrifiratorrm.  Prior,  ait  S.  Rernard.  serm.  9. 
in  psalm.  Qui  habilat ,  Deus  dilexit  nos,  quia 
ab  aeterno  ,  juxta  illud  :  Sicut  etegit  nos  in  ipso 
ante  mundi  conslittttioncm  ,  ut  essemus  sancti  et 
ivimacttlali  in  conspecluejus  in  charilate ,  Ephes. 
1.  l\.  Deniqtte  S.  August.  hic  tract.  9.  Ditexit  , 
inquil,  impios ,  ut  facrret  pios  :  ditexit  injustos, 
ttt  faceret  juslos,  dilexit  o?grotos ,  ut  faceret 
sanos. 

Vide  hic  quam  clcvai;u  sinl  viae  Dci  i\  viisho- 
minum.  Homincs  enim,  si  quiseos  contemnat, 
\c\et,  spoliet,  imo  ridealet  levi  injuria  afliciat. 
illico  se  conlrabunt ,  aversaniur  ,  ftigitmt,  imo 
odio  proscquunttir aflicienlem,  acparpari,  imo 
majorem  vindictam,  ei  irrogare  cogitant.  At 
Deus  ab  hominibus  contemptus  ,  irrisus  .  ho- 
norc  spoliatus,  ct  mille  injuriis  affectus,  dilaut 


8% 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.   IV. 


erga  eos  viscera  charitatis,  charitaie  cum  eo- 
runi  odio  certat,  odio  cxcitatur  ad  amorcm , 
odiuui  Deo  est  llabcllum  charitatis,  imo  odiuui 
aiuorc  iiilinilo  superal,  absorbcl ,  obruil  et  cx- 
tinguit ,  perintlc  ut  rogusingens  gullulam  aqtue 
absorbet.  Uci  ergo  propria  est  benelicentia  et 
cbarilas  in  iniinicos  cl  bosles,  ut  scilicet  eos 
amore  el  gralia  prsevenial ,  ac  ex  inimicis  ami- 
eos  ,  lilios  el  lucrcdes  eflicial,  imo  ex  maximis 
peccatoribus  maximos  eincial  sanctos  :  uti  ex 
Saulo  fecit  1'aulum ,  ex  latrone  pra?conem  suum 
iu  cruce,  ex  peccatrice  Magdalenam,  hoc  esl 
speculum  pcenitentUe  el  sanclilalis.  Idipsum  ce- 
lebrat  et  admiratur  Paulus  :  VideLis  ,  inquil. 
sermo  et  omni  acceptione  dignus ,  quod  Ckristus 
Jesus  venit  in  hunc  mundum  peccatores  salvos  fa- 
cere ,  quorurn  primus  ego  sum  ;  sed  ideo  misericor- 
diam  consecutus  sum,  ut  in  rne  primo  ostenderct 
Christus  Jesus  ornnem  patienliam,  ad  informatio- 
nem  eorum  qui  credituri  sunt  illi  in  vitam  aitci- 
nam,  1.  Tiinolb.  1.  15. 

Hanc  Dci  cl  Cbristi  in  se  charitatcm  imitalus 
Paulus  Judicos,  liccl  juratos  suos  bostes  ,  omni 
modo  Cbristo  lucrifacere  salegit,  ctcrescenlibus 
eorum  odiis  ,  crevit  et  magis  accensus  est  in 
cos  amor  illius,  adeoque  pro  iis  optavit  lieri 
anathema,  Rom.  9.  2.  Simili  modo  S.  Magdalcna 
ut  aniorem  ainori  rependeret,  sua  omnia  ,  se- 
que  ipsam  dcvovit  Cbrislo.  ldem  fecere  caeteri 
buncti.  Hanc  Dci  cbarilatem  nobis  quoque  imi- 
tandani  lnc  proponit  S.  Joannes.  Unde  subdit  : 

11.  Ctl.WUSSlMI,  Sl  SIC  DEUS  DILEXIT  NOS,  ET  ISOS 
DK.BKMUS   ALTERUTRUM   DILIGERE.  ]  Si   11011    esl    dll- 

bilanlis,  nec  conditionale,  sed  asscverantis  ct 
causale,  idcm  valens  (juod  quia.  q.  d.  Quia  sic 
Deus  dilexil  nos.  Simili  modo  ait  Christus  :  Si, 
id  cst  quia  ,  ego  lavi  pedes  vestros  Dominus  et 
magisler ,  et  vos  debetis  aller  aiterius  Lavare  pc- 
des  ,  Joan.  13.  l/i. 

Dicit  lainen  Joanncs  polius  si  quam  quia,  ad 
uiajus  pondus  et  pathos  ,  quasi  admirans  et 
obslupescens  ad  amorcm  Dei  infinitum  ,  cujus 
proinde  nulla  cum  nostra  possit  esse  sequalitas 
vel  proporlio.  Cnde  solerler  ex  illo  anlece- 
denti ,  si  sic  Deus  dilexit  nos ,  non  infert  :  Ego 
el  sic  nos  debemus  Deum  di.Ligere ;  boc  enim  est 
impossibile,  ut  scilicct  sic  Deum  nmemus,  si- 
cut  ipse  amavil  nos  :  nec  enim  amorem  Dci 
uequare,  vel  cx  minima  parte  possumus  ,  sed 
infert  :  Et  nos  debemus  alterutrum  diligcre.  q.  d. 
Cum  non  possimus  amori  divino  par  pari  red- 
dcrc ,  saltem  diligamus  invicem  pro  modulo 
nostro.  Quod  enim  proximo  facimus  ,  Dcus  sibi 
factuin  eeslimal,  Matlb.  25.  hO.  idquc  lum  quia 
proximus  estimago  Dei,  tum  quia  Deus  nullins 
nostrum  indigens  sibi  substiluit  proximum,  ut 
in  illum  cgentem  amorem  nostrum  crga  Deum 
cxpromamus  ,  amando  et  succurrcndo  illi  prop- 
lcr  Dcum.  Jussit  ilaquc  et  sanxit  hunc  proximi 
amorem  cnixe  Deus,  quia  honio  homini  eat  si- 
milior  el  vicinior,  quam  Deus.  Si  ergo  Deus 
adeo  dissimilis  et  supereminens  hominem  sic 
dilcxit ,  quanto  magis  homo  hominem  sibi  con- 
gcnerem,  et  per  omnia  similcm  diligere  debel{? 
ila  OEcumen.  Si  Dcus  ,  inqnit,  ita  nos  arnavit , 
qui  nullam  cum  natura  ejus  communicationem  ha- 
bemus  ,  multo  magis  etiam  nos  amare  eos  qui 
cognati  nobis  sunl ,  debemus ;  et  cum  cognosca- 
mus  bonum  quod  cx  charilate  proficiscitur ,  id 
mutuo  nubis  prceslare. 

Addc  -o  nos  complecti  etiam  proximos  ,  q.  d. 


Si  Deus  omnes  naturre  nostrce  consortes  ,  ipsa 
licet  ejuscxors  ,  suo  amorc  dignalus  ,  imotanta 
charitate  coinplexus  est,  quanto  magis  decet 
nos  eadem  complecti  invicem  ,  qui  omnes  ejus- 
dcin  natuive  sumus  participcs,  iu  eaque  pares. 
Vere  S.  August.  hic  traclal.  7.  Diligc  ,  ail,  el  quod 
vis  fac  :  sive  taceas ,  dilectione  laceas  :  sive  cla- 
mes ,  dileclione  clames  :  sive  emendes,  dilectione 
cmendes  :  sive  parcas ,  dilectione  parcas.  Radi.r 
sit  intus  dilectionis  ;  non  potest  de  isla  radice  nisi 
bonum  existerc.  Porro  si  Chrislus  sic  dilcxilnos, 
ui  pro  nobis  animam  poncret,  multo  magis 
nos  debemus  pro  proximorum  salute  animam 
ponere.  Praxim  unam  hujusce  rei  quolidie  ob- 
viam  assignat  Abbas  Pastor  in  Vitis  Patrum  I.  5. 
c.  17.  n.  10.  Nonest,  inquit,  aliquid  majus  dilec- 
tione ,  etiam  ul  ponat  quis  animam  suam  pro 
proximo  suo.  Nam  si  quis  audiens  sermonem  tris- 
lcm  certet  ct  suslineat ,  ac  non  recontristet ,  vel 
etiarn  si  ta;sus  in  rc  aliqua  patienter  tuterit ,  non 
retribuens  contrislanli  atque  Lvedenti  se  ,  eo  modo 
hujusmodi  homo  animam  suam  ponit  pro  proximo 
sao. 

12.  Decm  nemo  vidit  dnquam.  ]  Quorsum  hoc 
hic  ingeritS.  Joannes  PPrimo  ,  S.  August.  inge- 
niosius,  quam  germanius  sic  adaptal.  q.  d. 
Deus  est  invisibilis,  ac  proinde  non  oculo ,  sed 
corde  quaerendus  est :  avocandum  ergo  est  cor 
a  sensibus,  ac  dandum  dilectioni  :  hac  enim 
tenctur  Deus,  qui  non  est  aliud  quam  dilectio. 
Vbi  est ,  inquit,  iste  ocidus  ?  Audi  Evangelium  : 
Beati  mundo  corde ,  quoniam  ipsi  Deum  vidc- 
bunt ,  elc.  Si  vis  videre  Deum,  Deus  dilectio  est. 
Pergil  S.  August.  Qualem  faciem  habet  dilectio? 
quatem  formam  habet  ?  qualem  slaturam  habet  ? 
quales  pedes  habel?  quales  manus  habel?  Nemo 
potest  dicere  :  Habel  tamenpedes,  nam  ipsi  ducunt 
ad  EccLesiam  :  habet  manus,  nam  ipsx  pauperi 
porrigunt  :  habet  ocidos,  nam  inde  inleLligitur  ULc 
qui  egct  :  Beatus  qui  intelLigit  super  egenum  et 
pauperem.  Habet  aures  de  quibus  dicit  Dominus  : 
Qui  habet  aures  audiendi,  audiat.  Non  sunl  enim 
membra  distincta  per  Loca,  sed  inteLLectu  tot  um 
simul  videt.  Qui  habes  charitatem  habita  ,  et  inha- 
bitaberis  :  rnane ,  et  rnanebitur  in  te.  Et  infcrius  : 
Sed  et  siscevis  aLiquando  propler  correctionem  di- 
leclio)iis ,  proptcrea  de  coLumba  demonstrata  est 
charitas,  qua  venit  super  Dominurn.  Species  illa 
columba  in  quavenit  Spiritus  sanctus,  in  quono- 
bis  charilas  infunderetur.  Quare  hoc?  Fel  columbu 
non  habct ,  tamen  roslro  et  pennis  pro  nido  pug- 
nat ,  sine  amariludine  sKvit.  Hoc  facit  et  pater 
quando  filium  castigat ,  sed  ad  disciplinam  casti- 
gat ,  sicut  dixi.  Amor  ergo  scevil ,  charitas  s&vit, 
quo  modo  ?  sine  felle ,  more  columbino ,  non  cor- 
vino. 

Secundo,  et  genuinc  ,  haec  verba  partim  dant 
causam  cur  ex  antecedenti  :  Si  sic  Deus  dilexit 
nos,  inlulerit  :  Et  nos  debemus  alterutrum  dUi- 
gere ,  non  Deum,  uti  inferendum  videbatur, 
quia  scilicet  Deum  videre,  el  benefaciendo  di- 
ligere  non  possumus  :  hinc  vice  Dei  benefa- 
ciendo  proximo  quem  videmus,  testamur  amo- 
rem  nostrum  erga  Deum,  quem  videre,  cuiqur 
benefacere  non  valemus  :  parlim  invitant  ad 
amorem  proximi,  cohaerentque  cum  sequenli- 
hus.  q.  d.  Sludiosc  diligite  proximuin  :  banc 
cnim  dilectionem  sibi  factam  reputat  Deus , 
licet  enim  eum  non  videamus,  tamen  si  proxi- 
mum  diligamus,  ipse  invisibilis  erit  nobis  pra> 
scntissimus,  adeoque  scdem  et  thronum  suum 


COMMENTARIA  IN  I.   El 

\n  nnima  nostra  mancns  constituel,  imo  cha- 
ritas  ejus  in  anima  nostra  plene  exprimetur  et 
perficietur.  Iia  OEcumen.  Ratio  est,  quia  cha- 
ritas  invisibilis  et  divina  Deo  invisibili  nos  con- 
jungit  et  confoederat.  Adde  quod  Deus  in  se  in- 
visibilis  videatur  in  proximo  visihili:  hicenim 
Dei  est  imago. 

Nota.  Deum  nemo  vidit  unquam,  scilicet  per 
essentiam,  sive  facie  ad  faciem  in  hac  vita.  Unde 
probabiliier  docent  Doctores ,  nec  Mosen,  nec 
Paulum,  nec  alium  purum  hominem  (Chrislus 
enim  vidit  Deum,  sed  ipse  erat  Deus  homo)  in 
hac  vita  vidisse  divinam  essenliam  ,  juxta  illud 

Exodi  33.  Non  videbit  me  liomo ,  et  vivet,  licet 
contrarium  opinentur  S.  August.  et  ex  eo  S.  Tho- 
mas.  Vide  dicta  2.  Corinth.  12.  U. 

Rursum  ,  Deum  nemo  vidil  unquam;  sed  nec 
ridere  potest,  per  vires  nalurae,  uli  voluerunt 
Anomtei  etEunomiani,  quos  refutatS.  Chrysost. 
etBasilius  lih.  1.  contra  Eunomium  ,  ac  postea 
Begardi  et  Begainoe.  Beati  enim  in  ccelo  vident 
Deum  ,  sed  per  vires  grati.c  :  unde  ibi  mens 
eorum  elevatur,  et  alium  quasi  accipit  oculum 
ordinis  divini,  puta  lumen  glorhe,  quo  videat 
Dcum.  Hac  phrasi  ergo  signilicatS.  Joannes  Dei 
majeslalem  adeo  essesublimem,  adeoquetrans- 
cendere  non  tantum  res  omnes  creatas  ,  sed  et 
Intellectus  omnium  tam  angelorum,  quam  ho- 
minum,  ul  licelipse  sit  lux  splendidissima,  ta- 
men  ob  sui  purilatem,  subtilitatem  el  sublimi- 
latem  a  nulla  mcnte  vel  oculo  creato  videri 
possit.  Citat  eamdem  sententiam  S.  Joannes 
Evangel.  c.  1.  v.  18.  sed  ibi  applicat  Dei  cogni- 
tioni,  hic  vero  dilectioni  ejusdem.  Ibi  enim  ait : 
Deum  nemo  vidit  unquam,  unigenitus  Filius  qui  est 
in  sinu  Patris  ,  ipseenarravit.  q.  d.  Haec  quae  dixi 
de  divinitate  Verbi ,  et  Dei  Patris ,  adeo  sublimia 
«unt,  ul,  cum  ncmo  mortalium  praeter  Filium, 
Deum  viderit,  nemo  etiam  praeter  Filium,  ne 
Moses  quidem  luec  perfecle  hominibus  enarrare 
potuerit  :  quocirca  utllgenitus  Filius  qui  est  in 
tinu  Fatris,  id  est ,  qui  Patri  est  intimus  ,  con- 
Junctissimus,  homousios ,  utpote  ab  eo  geni- 
lus  ,  ac  consequcnler  sapientiae  et  consiliorum 
ejus  omnium  est  particeps,  ipse  veniens  in  car- 
nemea  noh\s  cnarravit.  ItaS.  Chrysost.  Cyrillus, 
August.  Theophyl.  Euthym.  ibidem.  Sic  Nahu- 
chonosor  Danielem  ob  interpretationem  somnii 
divini  ita  compellat,  c.  U.  6.  Daniel  cui  nomen 
Baltassar,  secundum  nomcn  Dei  mei,  qui  habel 
tpiritum  deorum  sanctorumin  semetipso.  Hic  vero 
eamdem  applicat  dilectioni.  q.  d.  Deus  est  in- 
visibilis,  ac  proindc  ab  homine  nullum  dilec- 
tionis  oflicium  percipere  polest;  quia  trans- 
cendit  ouines  hominum  opes,  acque  ac  oculos 
et  actiones,  juxla  illud  Daniel.  2.  v.  11.  Exceplis 
Hiis  ,quorum  noncst  cum  hominibus  conversatio. 
Idem  tamen  tanti  facit  dilectionem,  et  eos  qui 
diligunt  proximos  ,  ut  ex  summo  coelorum  ver- 
lice  ad  eos  se  inclinet,  et  quasi  descendal  ha- 
bitetque  et  maneat  in  cordibus  eorum.  Hoc  est 
quod  ait  Paulus  :  Qtti  solus  habet  immortalitu- 
tem,  ct  lucem  liabitat  inaccessibilem  ,  qurm  nullus 
hominum  vidct ,  nec  videre  potest ,  1.  Timoth.  6. 
16.  Vide  ibi  dicla. 

Denique  8.  Cyrillus  Hierosol.  initio  catechesis 
9.  censel  Deum  non  posse  videri  oculis  corpo- 
reis  ;  quia  ipse  est  incorporeus,  ac  proinde  ip- 
»um  ccelum  quasi  velum  prmtendisse  oculis 
uostris,  ne  fulgore  divinitatis  nos  excaecaret, 
imo  occideret.  Hoc  falsum  est  nisi  commode 

CORMLIUI   A    I.  iriDli.      TOU.    X. 


•IST.  S.  JOANMS.    Cap.  IV.  fffl 

exponatur,  scilicet  hoc  modo,  quod  Deni  liert 
in  se  incorporeus  habitans  tamen  in  coelo  em- 
pyreo  ,  quod  corporeum  est  ,  et  corporibus 
Bealorum  se  suamque  gloriam  ostendens,  tan- 
tam  lucem  sensibilem  ibidem  spargat,  quae  lul 
majestatem  quodam  modo  repraesentet ,  utill.i 
oculos  Beatorum  excaecaret,  imo  eos  occidcret 
nisi  divina  virlute  fulcircnlur  et  conservaren- 
tur.  Qua  de  causa  angelus  repraesentans  Dei 
gloriam  ,  Mosi  apparens  in  corpore  assumpto. 
dorsum  ei  duntaxat  ostendit,  utpote  in  quo  crat 
lux  temperatior  :  facies  enim  ejus  ila  radiabat. 
ut  Mosis  oculos  excaecassel,  juxta  illud  :  Poste- 
riora  ( id  est  dorsum}  mea  videbis ,  faciem  au- 
tem  meam  videre  non  poteris.  Vide  dicta  Exodi 
33.  23.  el  c.  34.  6.  Hinc  apud  veteres  pervagata 
erat  opinio,  eum  qui  vidisset  Deum,  puta  an- 
gelum  Deum  repraesenlantem  iu  corpore  as- 
sumpto  ,  moriturum  ,  juxta  illud  Manue  patris 
Samsonis  viso  angelo  :  Morte  moriemur ,  quiu 
vidimus  Dominum  ,  Judic.  13.  22. 

Hinc  S.  Epiphan.  in  VII.  Synodo  Act.  6.  docet 
Deum  secundum  se  non  posse  ulla  imagine  ex- 
primi ,  quin  et  Moses  vetans  Judaeis  Dei  imagi- 
nem  causam  dat  :  Vocem  verborum  ejus  audis- 
tis ,  et  formam  penitus  non  vidislis ,  etc.  Non  vi- 
distis  aliquam  similitudinem,  ne  forte  decepti  facia- 
tis  vobis  sculplam  similitudinem.  Deut.  U.  12.  et  15. 

CUAIUTAS    EJUS    IM    NOBIS    PERFECTA    EST.  ]    Per- 

fectum  est ,  quod  omnibus  suis  parlibus  quasi 
numeris  integratur  et  completur.  Charitatis  au- 
tempartes  et  officia  sunt  duo  :  Primum,  diligere 
Deum;  secundum  ,  diligcre  proximum.  Quare 
si  solum  prius  habeat  charitas  ,  ut  scilicet  dili- 
gat  Deum,  imperfecta  est;  perficitur  vero  et 
completur,  si  accedat  secundum  ,  scilicet  si  se 
extendat  ad  proximum.  Rursum  charilas  qua 
diligimus  Deum  perficilur  per  charitatem  proxi- 
mi,  quia  proximum  nonobaliud  quam  propter 
Deum  diligimus;  amor  ergo  proximi  propter 
Deum  perficit  amorem  Dei;  quia  id  quod  e*>t 
ratio  cur  amentur  alia,  et  ipsum  muliomagi* 
amatur.  Cumergo  propter  Deum  amamus  proxi- 
mum,  multomagis  amamus  ipsum  Deum. 

Secundo ,  haec  accipi  possunt  de  charitate, 
non  nostra,  sed  Dci :  hoc  enim  significat  -c  ejus. 
q.  d.  Dcus  licet  sit  invisibilis,  per  charitatem 
tamen  manet  in  nobis,  quin  etcharitateperfecta 
se  nos  diligere  ostendit;dum  in  nobis  maneni 
efficil ,  conservat  et  augel  in  nobis  charitatem, 
qua  non  tantum  ipsum,  sed  et  proximum  prop- 
teripsum  diligamus.  Huncsensum  innuit  versu* 
sequens,  et  S.  August.  Ama,  inquit,  eumqui  in 
tc  cccpit  habilare ,  ut  perfectius  inhabitando  faciat 
te  perfectum. 

Porro,  charitas  maxime  perficitur  dilectione 
inimicorum,  si  scilicet  ultra  amicos  seextendat 
ad  .Tmulos,  hostes  et  persecutores.  Ignis  cha- 
ritatis  ,  ait  S.  August.  hic  tracl.  7.  prius  occupat 
proxima  ,  et  sic  sp  in  tonginquiora  distcndit ',  an- 
lea  in  fratrem,  dcinde  in  ignotum  ,  postea  in  ad- 
oersuritutt.  Et  inferim  docet  nos  debere  diligere 
inimicos,  sicut  medicui  diligit  ieo:roios  et  phre- 
nelicos  :  Sa?vit,  inquit  ,  in  te  homo ,  ille  sa*vit ,  tu 
deprecore ;  itle  odit ,  fu  misrrere.  Febris  anume 
ipsius  te  odit ,  sanus  cvit  et  gratias  tibi  aget. 
Quomodo  mcdici  diligunta?grotos  ?  volunt  ul  sem- 
per  agrotent  ?  Ad  hoc  ditigunt  a"grotos  ne  wgroii 
permaneanl  ,  sed  ttt  ex  agrotis  sani  ftanl;  et  quanta 
plerumque  patiuntur  ii  phreneticis?  qualcs  coniu- 
melias  verborum?  plerumque  et  perculiunlur  :  ptr- 

1\3 


900 


COMMESTAMA  IS  1.  EPIST.  S.  JOANSIS.  Cap.  IV. 


divinus  amor  sit  ecstalicus ,  quia  amantem  extra 
se  trahit  in  amatum  :  Dcum  enim  suai  celsitudi- 
nis  quodam  modo  facit  oblivisci,et  inclinat  ad  hu- 
militatem  noslram ,  tolumque  in  salutis  nostrw 
negolio  occupal.  Cttjus  signum  incarnatio ,  pradi- 
calio,  miracula ,  passio ,  mors ,  Sacramenta, 
missio  Spiritus  sancli ,  assidua  et  admirabilis  Ec- 
clesiiB  gubernalio ,  cura  et  directio  singulorum. 
Hominnm  similiter  extra  se  ponit ,  efficiens  ut  de 
se  suisque  commodis  non  cogitct,  sed  solum  de  Deo 
1 1  bonis  Dei.  Unde  magtius  Dei  amator  seipsum 
dbnegal ,  suis  cuptditalibus  renunciat ,  suas  utili- 
/atcs  negligit ,  sui  obliviscitur,  et  totus  in  iis  est 
qua?  ad  Deum  periinent.  Est  enim  cogitalione  et 
affectu  totus  extra  se ,  el  translatus  in  dilectum. 
Talis  erat  S.  Ignatius  Martyr,  qui  dicebat  :  Ejw> 
t/«j  ejau^wTKi  :  Amor  meus  crucifixus  est.  Talis 
t-rat  S.  Paulus  Aposlolus  :  Milii,  inquit ,  vivere 
C.hrislus  est,  et  mori  lucrum.  Hujus  itlttstre  excm- 
plum  est  in  sote.  Sol  enim  in  rebas  corporeis  cst 
summum  pulchrum  et  bonum.  Underecle  quodam 
loco  D.  Gregorius  Nazianzenus  :  Qsnep  ev  toij  aio^- 

-rot;  ij/io,',  ouru;  s»  toi;  vo^roi;  o  Sno;.SiCUt  in  rcbllS  Sensi- 

bilibus  esl  sol ,  ita  in  intelligibilibusDeus.  Ex  sole 
descendit  calor  ad  res  inferiores,  descendit  autem 
per  tucem,  el  priusres  iltustrantur,  quamcalorem 
concipiant ;  cutore  conceplo  fiunt  spiriluales,  teves, 
et  sursum  in  ccelum  vehuntur.  Sol  est  symbolum 
Dei,  et  tux  sapienlice ,  calor  amoris ,  res  terrena 
animarum  el  spirituum.  A  Deo  descendit  amor  per 
sapicntiam ;  prius enimmens  iltustralur  cognitione 
pulchriludinis ,  et  bonitatis  divince ,  deinde  per 
cognitionem  concipil  amorem;  amor  conceptus 
efficit  animam  spiriluatem,  coziestem,  eamquemox 
sursum  trahit,  et  Deo  conjungit  illique  soli  aiterno 
simitem  veluli  quemdam  paretium  (qui  sotis  est 
expressa  imago)  efficil. 

ldem  vidernnl  Gentiles,  sed  lcnuem  per  um- 
bram,  qui  summiim  deorum  feccrunt  Cupidi- 
nem  Deum  amoris,  eique  supplicem  fmxcre 
Jovem,  caeterosque  deos.  Unde  Pocta  : 

Amor  Deum  gubernat. 
Amorisomneregnutn  est. 

Jlinc  emblema  Cupidinis  est : 

Sol  calet  igne  meo,  Neptumus  flngrat  in  undis. 
Quamvis  libererat  feci  servire  Tonanlem  , 
Quamvis  liber  erat  Martem  sine  Marle  subcgi. 

Hieroglyphicon  amoris  exlat  hoc  lemmate  : 
Amor  causa  omnium,  ct  ad  ipsum  omnia ;  quod 
nimirnm  ex  amore  vero  omnes  res  originem 
ducant,  ipseque  primum  rerum  sit  principium. 
Vide  Girald.  in  Synlag.  Cupidinis. 

ET  QUI  MANET  IN  CIIARI TATE  ,  itl  DeO  MANET,  (et, 

id  est  igilur,  idcirco;  inferlur  enim  luec  quasi 
conclusio  ex  unlecedenli,  quod  praecessit.  q.  d. 
Deus  charitas  est;  ergo  qui  manet  in  cliaritale, 
manet  in  Deo,  cum  sint  unum  idemque  Deuset 
eharilas ,  )  et  Deus  in  eo,]  quasi  in  lemplo  cha- 
ritatis.  Deus  cnim  quasi  cliaritas  increata  ma- 
net  in  amante  quasi  in  chariiate  sacra ,  sed 
creala;  manet,  inquam,  non  lantum  per  chari- 
tatem,  sed  et  per  suam  essenliam  ac  subslan- 
tiam  novo  quodam  modo,  ut  dixi  2.  Petri  1.  U. 
Amans  ergo  in  Deo  manet ,  lanquam  objeclum 
cognilum  et  dilectum  a  Deo,  ut  vitam  aeternam 
ei  conferat  :  et  Deus  mauet  ineo,  lanquam  ob- 
jeclum  cognitum  et  dilectum,  quod  amans  di- 
Jigil  dilectione  supernalurali;  amor  enim  est 
occupalio  amaniis  circa  amatum  ipsius  aruali 


causa.  Manet  ergo  sicut  annulus  in  annulo  rcci- 
proce :  charilas  enim  estvis  uniliva  et  reciproca, 
qiue  amantem  transformat  in  amatum,  et  ama- 
tum  in  amantem.  AudiS.  Dionys.  c.  h.  deDivin. 
nom.  lloc  amoris  verbum  vim  habet  faciendi 
unttm,  et  coltigandi,  prasstantique  modores  inter 
se  miscendi ,  el  mox  :  Dimovet  eliam  de  statu  di- 
vinus  amor,  et  rursus  :  Ilaque  Pauliis  ilte  magnu.% 
jam  divino  amore  captus,  prcedilusque  ejus  vi,  quce 
hominem  statu  suo  dimovit ,  divino  ore :  Vivo  au- 
tem,  inquilfjam  non  ego,  vivit  vero  in  me  Chris- 
tus  :  ut  ve-rus  amator,  et  a  mentis ,sicut  ipse  ai\, 
statu  dimotus  Deo  degit ,  non  suam  vitam,  sed 
amantis  tanquam  valde  diligendam.  Mox  addil 
Dei  erga  nos  amorem  simili  modo  exlra  se  fieri 
rerum  omniumprocrealione,  suorumque  dono- 
rum  communicalionc  et  effusione  ;  ita  tamen  ut 
interim  ix  seipso,  puta  a  Deo,  non  discedat. 

Denique  S.  Bernard.  lib.  5.  de  Consid.  cap.  11. 
Deum  ila  definit  :  Quid  est  Deus  ?  voluntas  omni- 
potens,  benevolentissima  virtus ,  lumen  aiternum , 
incommutabilis  ralio ,  ceterna  dulcedo ,  creans 
mentem  ad  te  participandum ,  viviftcans  ad  sen- 
tiendum,  afficiens  ad  appelendum,  ditalans  adca- 
piendum,justificans  ad  promerendum,  accedens  ad 
zeium,  fcecundans  ad  fructum ,  dirigens  ad  aqui- 
lalem ,  formans  ad  benevolenliam,  moderans  ad 
sapienliam,  roborans  ad  virtutem ,  visitans  ad 
consotalionem ,  illuminans  ad  cognilioncm ,  per- 
peluans  ad  immortalitatem ,  impiens  ad  feiicila- 
tem,  circumdans  ad  securilatem.  Idem  S.  Ber- 
nardus  de  coena  Domini  :  Allaris  Sacramenlum, 
inqtiit,  est  amor  amorum. 

Hinc  amor  facit  ecslasin  et  excessum  amanti» 
a  seipso  ut  illtim  in  amatum  transferat,  et  illi 
arctissime  uniat,  unumque  cum  illo  efliciat.  Sic 
amor  univit  Deum  homini,  non  solum  afiectu 
et  cura  ,  sed  eliam  effectu  et  substanlia,  uniono 
nimirum  hypostalica.  Hominem  vero  unilDeo, 
ita  ut  prorsus  a  seipso  deficiens  in  Deum  tran- 
seat,  et  veluti  colliquescat,  nihil  amplius  cogi- 
tans,  intelligens  aut  senliens  praeter  Deum,  hi- 
hil  aliud  appelensaut  desiderans,  nullaalia  re 
gaudens  quam  bonis  Dei.  Qih  sic  adhrerel  Deo  , 
unus  cum  eo  efficitur  spiritus ,  quia  seipsum 
exuit,  et  Deum  induit,  quare  perinde  ac  si  iu 
divinam  naturam  transformatus  esset,  lotus 
cogitatione  el  affectu  est  in  Deo.  Sic  omnes 
Sancti  in  ccelo  unum  erunt  cum  Deo  ^quod 
Dominusillis  precalur  Joann.  17.),  quia  omne» 
agnoscentsuum  nihilum  quod  exsesunt,  seque 
nihili  oeslimabunl,  nisi  quatenus  sunt  Dei ,  el 
propter  Deum ;  et  hoc  modopenitus  a  seipsis  de- 
ficient.  Cur  enim  heereant  in  niliilo?  Deinde  in- 
tellectu  et  voluntale  potenlissime  rapientur  in 
illum,  etlotiin  ipsoerunt,  et  in  ipsum  vetuti 
liquescent  et  tratisformabuntur,  nihil  aliud  ibi 
senlienleset  gustantes  quam  Deum  ;  nihil  aliud 
aestimantes  quam  bonum  ipsius  perinde  ac  si 
ipsi  in  Deum  essent  transmutati.  ltaque  amor 
est  vis  unitiva,  lum  quia  ipsum  amantem  trans- 
fert  in  amatum  ut  in  eo  vivat,  sentiat,  gaudeai ; 
et  ipsum  illi  quodam  modo  incorporat,  ut  sit 
unum  cum  illo:  amans  enim  quanlum  in  se  est, 
oplat  ii  se  deficere,  et  in  amatum  veluti  coiii- 
quescere  ,  ut  tinum  cum  ilto  efficiatur  tum  quia  , 
amante  jam  in  ditectum  transialo  ,  omne  bonum 
dilecto  vultet  procurat  quantum  potest ,  tanquam 
sibi  ipsi,  quiajam  unum  est  cum  illo.  AudiS.  Aug. 
hic  tractal.  8.  Qui  manet  in  dilectione ,  in  Deo 
manet,  et  Deus  in  eo;  vicissim  se  habitant ,  quod 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

rontinet  et  quod  conlinetur.  Ilabitas  in  Deo ,  secl 
ut  continearis,  habitat  in  te  Deus,  sed  ut  le  conti- 
neat  ne  cadas  ,  ne  forle  sic  le  putes  domum  Dei 
fieri  quomodo  domus  lua  portat  carncm  tuam.  Si 
subtraltat  se  domus  inqua  es,  cudis;  si  aulem  tu 
te  subirahas,  noncadet.  Dcus  integer  est,  cumeum 


deseris ;  integcr ,  cttm  ad  illum  redieris.  Tu  sana- 
ris ,  non  illi  aliquid  prcestabis ;  ut  mundaris ,  lu 
refueris,  tu  corrigeris.  llle  mcdicamentum  csl  non 
sano,  rcgtdaest  pravo,  lux  est  tenebrato,  habitatio 
rst  dcserto  :  omnia  ergo  tibi  confcruntur ,  et 
tract.  9.  Sit  tibi  domus  Deus ,  inquil,  eslo  domtts 
Dei.  Mane  in  Dco,  el  maneat  in  lc  Deus.  Mancl  in 
te  Dcus ,  ut  te  conlincal ;  manes  in  Deo,  nc  cadas; 
quia  stc  de  ckarilale  dicit  Apostolus  :  Cliaritas 
nunquam  cadil;  quomodo  cadit  qucm  continet 
Deus? 

Hac  de  causa  scilicctin  symbolum  charitalis, 
Christus  instiiuit ,  ei  lestamento  nobis  rcliquit 
*e  ipsum  in  Eucharistia,  ui  scilicet  non  per 
imagincm,  ut  volunthaerelici,  sed  realiler,  sub- 
«lanlialiter  el  personalitcr  maneat  in  nobis  ct 
nos  in  ipso ,  juxta  illud  Chrisli  :  Qui  manducal 
meam  carncm  ,  ct  bibit  meum  sangttinem  in  mc 
manct ,  el  cgo  in  co ,  Joann.  G.  hh.  Est  ergo  Eu- 
cbarislia  fomes  et  lollis  charitatis,  quam  tola 
Epislola  commcndal  S.  Joannes;  per  eam  enim 
fit,  ut  ait  S.  Cbrysosl.  hom.  hh.  \\\  Joann.  ut  non 
solum  pcr  dilcctioncm  ,  sed  reipsa  in  illam  carnem 
convertamur ;  pcr  cibum  id  efficitur ,  quemnobis 
largitus  est.  Cum  enim  sutim  in  nos  amorcm  in- 
dicare  vellet ,  pcr  corptts  suum  se  nobiscum  com- 
miscuit,  ct  in  tinum  nobiscum  redegit ,  ut  corpus 
cumcapilc  tiniiettir;  lioccnim  amantium  maxime 
est.  Hoc  ipsum  indicat  Leo  Pontifex  :  NoncUiud, 
inquit,  agit  participalio  corporis  el  sanguinis 
Cltristi ,  quam  ut  in  id  quod  sumimus  transcamus. 
Denique  Cyrillus  Hierosolymilanus  :  Sic  Chris- 
tophori,  inquit,  crimus ,  hoc  est,  Christum  fercn- 
tes,  cum  cjus  corpus  ct  sanguincm  in  membra  7ios- 
tra  recepcrimus  ,  atque  ila,  ut  D.  Pctrus  dicit ; 
divina  natttrce  consortes  cfficiemur.  Quocirca 
S.  Irenaeus  1.  5.  c.  6.  explicans  ilhul  1.  Thessal.  5. 
1b.  Ut  intcger  spiritus  vcster  et  anima  et  corpus 
conscrvetur ,  asserit  perfeclum  hominem  inte- 
grari  ex  corpore,  anima  et  Spirilu  sancto  inha- 
bilante  per  cbaritatem. 

Porro  cum  ait  S.  Joannes  :  Qtti  manet  in  cha- 
rilale,  liun  increatam  accipe;  de  illa  eniin  paulo 
«nte  dixit :  Deus  cst  charitas  ;  tum  crealnm  :  qui 
rnim  manet  in  charitate  creata,  manet  qtioquo 
in  cbarilate  increata,  puta  in  Deo;  quia  ubiesl 
charitas  creata ,  ihi  est  et  increata,  pula  Deus  , 
qui  crealoe  est  auclor  et  conservator.  Amans 
ergo  manetio  charitate  creata,  hinc  manet  pa- 
ritcr  in  charitate  increala ,  qusc  est  ipsc  Deus. 

PulchreS.  Bernardus  serm.  71.  in  Canlic.  Al- 
qui  Dcum  ,  inquit,  et  homincm ,  quia  propriis  cx- 
stant  et  dislant  votuntalibusct  sttbstanliis,  longe 
atilcr  in  se  allerutrum  mancrc  scntimus ,  id  cst , 
tton  substanliis  confusos ,  scd  votttntatibus  conscn- 
laneos.  Et  ha?c  unio  ipsis ,  communio  voluntatttm 
et  consensus  incharitate.  Fclix  unio  siexaeriaris, 
nulla  si  comparavcris.  Vox  cxperti :  Mihi  aut<  in 
adhcrrcrc  Deo  bonum  cst;  bonum  plane ,  si  omni 
rx  partc  adhcescris.  Quis  cst  qui  pcrfcclc  adhwret 
Deo ,  nisi  quiin  Dco  mancns  ,  tanqttam  dileclus  a 
Deo,  Dcttm  nihilominus  in  sctraxit,  vicissim  dili- 
gcndo?  Mox  vcro  dehac  Dei  hominisque  unionc 
mbjicil  :  Ergo  cttm  undique  inhorrent  sibi  liomo  ct 
Detu,  inJuvrent  autcm  undiquc  intima  mutuaquc 


ditectione  invisccrali  alterutrum  sibi  t  per  hoe 
Deum  in  homine ,  et  hominem  in  Deo  esse  hauA 
clubie  dixerim.  Sed  homo  quidem,  abceterno  in  Deo, 
tanquam  cdj  celerno  dileclus  ,  Dcus  vero  in  homin* 
ex  quo  dileclus  cst.  Ideni  S.  Bcrnard.  citalus  bic 
a  Tlioma  Anglico  :  Deus  churitas  est,  inquii  , 
qttid  ergo  cliurilale  mclius?  El  qui  manet  incha- 


ritate  ,  in  Deo  manct ;  quid  ergo  charitate  secu- 
rius?  el  Deus  in  eo,qttidergo charitate  jucundius? 
Cbarilas  eniin  se  possidenles  deificat  ,  facilqur 
quasi  deos  incaruatos,  uti  dixi  v.  8.  Verum  enim 
est  illud  Catonis  :  Qui  amantqttodammodo  in 
corpore  proprio  morlui  sunt,  vivunt  vero  in  alieno. 
Voluil  ergo  Deus  per  ainorem  nos  reducere  ad 
noslrum  principium,  unire  scilicet  suae  boni- 
tali  et  pulchriUulini,  transformare  in  seipsnm. 
Hoc  fieri  non  polerat  per  naluram  :  iovenil 
igitur  modum  quo  id  perficerel  per  amorem,  ut 
ejus  ardore  in  eo  colliquescamus  et  absorbea- 
mur.  Quo  totum  divinum  est,  ait  S.  Bcrnai  dus  de 
Dilig.  Dco ,  qttod  sentitur ;  sic  affici,  deificari  est. 
Qttomodo  stilla  aquce  modica  multo  infttsa  vino  de- 
ficere  d  se  tola  videlur ,  dum  et  saporem  vini  in- 
duit  et  colorem ;  et  quomodo  fcrrum  ignitum  et 
candt-ns  igni  simillimum  ftt  pristina  propriaque 
forma  exutum;  ct  qttomodo  solis  luce  perfusus 
aer  in  eamdem  transformalur  luminis  claritatem, 
adeo  ut  non  tam  illitminalus ,  qttam  ipsum  lumen 
esse  videatur ;  sic  omncm  tunc  in  Sanctis  huma- 
nam  affeclionem  quodam  ineffabiii  modo  necesse 
cril  a  semclipsa  liqucscere ,  alque  in  Dei  pcnilus 
transfundi  voluntatem;  nimirum  hoc  perfecle 
fiet  in  ccelo  per  gloriam  ,  sed  iuchoate  in  terra 
fit  per  charitatem  etgraliam.  Idem  serm.  83.  iu 
Cant.  Ipse ,  inquit,  mcrilum,  ipse  prcemium  sibi 
est  amor ;  prceter  se  non  requirit  causam ,  non 
frttctum.  Fruclti.s  cjus,  ususcjus.  Amo,  quiaamu : 
amo,  tttamer.  Magnares  amor,  si  tamen  adsuum 
rccurrat  principium ,  si  sttce  origini  rcddittts,  si 
refusus  suo  fonti,  semper  ex  co  sumat  undejugitei 
fluat.  Solus  est  amor  cx  omnibus  animce  motibus  , 
sensibtts  atqttc  affcctibtts ,  in  quo  potest  creatura  , 
ct  si  non  ex  cvquo ,  respondere  auctori ,  vel  de  si- 
mili  mtttttam  rcpendcre  vicem.  ldem  de  Vita  soli- 
taria  :  Formatio  hominis,  ait,  inslitutiocst  mora- 
lis ;  vita  ejus ,  amor  Dei.  Hunc  fules  concipit .  spes 
parturit ,  charitas  format  et  vivificat ,  el  mox  : 
Amorem  crgo  Dci  in  homine  ex  gralia  genilum 
tactat  lectio,  meditatio  pascit ,  oratio  confortat  . 
et  illuminat ;  et  inferius  :  In  ipso  vivimus ,  move- 
mur  et  sttmits.  Et  non  sicttt  in  aere  isto,  sic  in  Do- 
mino  Deo  nostro ,  sed  in  ipso  vivimus  per  fidem  , 
movemar  pcr  spcm,  agimttr  per  amorem.  Ab  ipso 
cnim  et  pcr  ipsum  condiltts  est  ralionalis  animtts  , 
ut  ad  ipsum  sit  conversio  ejus,  ut  sit  ipse  bonum 
cjus. 

Porro,  Deus  per  charitatem  manens  in  anitna 
fideli,  fios  in  ea  producit  cffectus.  Primo,  eain 
a  tcrrenis  cupiditatibus  purificat ,  ut  non  iiim 
ccelestia  cupial  et  sapial.  Ita  Josapbat  l»cx  con- 
versus  a  BarUain  tauto  amoris  igne  sestuabat, 
ut  relicto  regno,  opibus,  delieiis,  lionoribus  in 
solitudinem  sceedens  exclamaret  :  Qucnmdmo- 
diim  dcsidcrat  cervus  acl  fontes  aqtturum,  ila  desi- 
dcrat  anima  m  'a  ad  lc,  Detts.  Adhctsit  anima  mra 
posl  tc,  6  Christei  sttscipiat  mc  dcxtcra  tua.  Da- 
inascen.  Histor.  c.  37. 

Secundo,  omnes  potcntias,  sensus,  affecUi!». 
amores,  operaliones  ,  cogilaliones,  intenlionrs 
trahit  in  Deum,  ul  non  nisi  Deum  copiiet ,  in- 
Uudat,  suspircl,  juxta  illud  S.  Basilii  :  Jugem 


50-2  COMMENfAfHA  IN  I.  EPIS 

tibt  tmprime  mcmoriuin  Dci ,  qttasi  indelebile  sig- 
nuvi.  Quid  cniin  exlra  qirtcral,  fgui  Dctiin  inir;i 
»e  liabel?  Deo  enim,  itl  est,  abysso  otnnis  boni 
seimmcrgil,  el  Hlud  S.  Pauli  :  Stoe  munducalis , 
sive  bibilis,  sive  aliud  quid  fucitis,  ornnia  in  gh- 
riam  Dei  facile,  1.  Cor.  10.  31.  Itaque  ainans 
perfecle  Detim  non  comedil  ut  satisfaciat  guhe , 
sctl  ul  placeat  Deo  ,  ut  scilicet  sano  vegetoquc 
cbrpore  et  animo,  melius  possit  servire  Deo. 
Ideni  dicas  de  somno  ,  studio,  caeterisque  omni- 
bus.  Amor  enim  est  vinculum  quod  acerrinic 
amanlein  vincit  amalo  :  Neque  enim  prassenlior 
spiritus  nosterest  ubi  amat,  quam  ubi  animat ,  ait 
S.  Uernnrd.  de  Praecept.  et  disp.  lmo  cum  in 
amoris  fornace  unus  amanlium  animus  conila- 
tus  e  duobus  videatur,  allerum  alterius  dimi- 
diuni  esse  necesse  esl ,  juxta  illud  :  O  animce  di- 
midiummea.  Nam  ut  docet  Aristot.  9.  Ethic.  c.  h. 
Amicus  est  alter  cgo.  Sic  prirnorum  fideliuin 
amantium  erat  cor  ttnumel  anima  una,  Aclor./|. 
Sic  anima  Jacobi  pendebat  ex  anima  Benjamin 
lilii  unice  dilecti,  Genes.  UU-  20.  El  anima  Jona- 
thte  congtulinala  est  anima?  David,  et  dilcxit  etim 
Jonutltas  quasi  animam  suam ,  1.  Reg.  18.  1. 
Animae  ergo  fibula  est  amor. 

Terlio,  facit  ut  anima  optet  pro  Deo  dilecto 
suo  magnaet  heroica  agere,  multaque  pati,  et 
Chrislo  crucifixo  assimilari.  Ita  sponsa  in  Can- 
licis  dicens  :  Dilectus  meus  milii  et  ego  illi,  dixil 
pariter  :  Fasciculus  myrrha  dilectus  meus  mihi , 
inler  uberamea  commo?'abitttr ,  Cant.  1.  13.  Qu;e 
verba  explicans  S.  Bernard.  serm.  /i3.  Myrrha, 
ail,  amara  res ,  duraet  aspera  tribulationem  sig- 
nificat.  Ea  sibi  dilecli  causa  imminere  prospiciens 
gralulabunda  id  loquilur,  confidens  se  omnia  vi- 
rililcr  subituram.  Ibant ,  inquit,  gaudentes  disci- 
puli  a  conspectu  concilii ,  quoniam  digni  habili 
sunt  prce  nomine  Jesucontumeliam  pali.  Proplerea 
dcnique  non  fascem,  sedfasciculum  dilectum  dicit, 
quod  leve  prce  amore  ipsius  ducat,  quidquid  laboris 
immineat  etdoloris.  Bene  fasciculus  ,  quia  parvtt- 
tus  natus  est  nobis.  Bene  fasciculus ,  quia  non  sunt 
condigna  passiones  hujus  lemporis  ad  futuram 
gloriam,  qux  revelabilur  in  nobis.  Id  enim,  inquit, 
quod  in  prcesenti  est  momentaneum  et  teve  tribula- 
tionis  noslra  ,  supra  modum  in  sublhnitate  xter- 
num  pondus  glorice  operatur  in  nobis.  Erit  ergo 
quandoque  nobis  ingens  cumultts  gtoria?,  qui  motlo 
est  fasciculus  my*rha.  An  non  fasciculus ,  cujtts 
jugum  suave  est ,  et  onus  teve?  ISon  quia  leve  in  se 
{nec  enim  levis  passionis  asperitas,  mortis  amari- 
tudo)  sed  tevis  tamen  amanti.  Et  ideo  non  ait  tan- 
tum  :  Fasciculus  myrrha  ditectus  meus  ;  sed  mihi, 
inquit,  quce  diligo  fasciculus  est.  Unde  et  ditectum 
nominat,  monstrans  dileclionis  vim  omnium  ama- 
ritudinum  molestiam,  et  quia  fortis  est  ut  mors 
ditectio  ejus ;  nimirum, 

Est  amor  aeternus,  nullisque  domabilis  undis. 

Quarto,  facit  ut  anima  in  dies  crescal  in 
amore  ;  Deus  enim  est  quasi  flamma  jugiter  ac- 
cendens  et  inflammans  animam,  doneceam  to- 
lam  amore  incendat.  Tradunt,  vel  fabulantur 
potius,  salamandram  igne  pasci ,  ideoque  esse 
symbolum  amantis  ,  qui  amoris  igne  pascitur. 
Ila  eo  pascebaturS.  Franciscus  dicens  : 

Uritamor,  me  torquet  amor,  sum  factus  amoris 
Alter  amor  ;  no9tri  est  victor  amoris  amor. 

Audi  S.  Bonav.  charitatem  S.  Francisci  enarran- 
tem  lib.  1.  Vita»  ejus  cap.  9.  Totus,  inquit,  quasi 


T.  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

quidam  carbo  ignilus  divini  amoris  (Id)iima  vidr- 
batur  obsorptus.  Sttbilo  cnim  ad  audilum  ainori < 
Domini  excilabalur,  afficiebalur,  inflammabalttr  , 
<lttusi-  plectro  vocis  extrinsecce  chorda  chordis  in- 
terior  tungerelur ,  et  mox  :  Contuebatur  in  pul- 
chris  putchcrriinttm,  ct  per'imprcssa  rebtts  vestigia 
prosequebaUtr  ubique  dilectum,  de  omnibus  sibi 
scalam  faciens  ,  per  qttain  conscenderet  ad  apprc- 
hendendum  eum  qui  est  dcsiderabilis  totus.  Inatt- 
ditce  namque  devolionis  affeclu  fonlalem  illam  bo- 
nitatem  in  creaturis  singulis ,  lanquam  in  rivulis 
deguslabat.  Et  inferius  :  Flagrabat  erga  Sacra- 
mentum  Dominici  corporis  fervore  omnium  me- 
dullarum,  slupore  admirans  pcrmaximo  illam  cha- 
rissimam  dignationem,  et  dignalissimam  chari- 
tatem ;  scepe  communicabat ,  et  quasi  spiriln 
ebrius,  in  menlis  ul  pturimum  rapiebatur  exces- 
sum.  Et  cap.  13.  agens  de  sacris  ejus  stigmati- 
bus  :  Excreverat,  ail,  in  eo  insuper  amoris  incen- 
dium  boni  Jesu  in  lampades  ignis  alque  flamma 
rum.  Cum  igitur  Seraphicis  desideriorum  ardori- 
bus  agerelur  in  Deum,  et  compassiva  dutcedine  in 
eum  transformaretur ,  quiex  charitale  nimia  vo- 
luit  crucifigi ,  vidit  Seraph  unum  sex  alas  haben- 
lem  tam  ignitas ,  quam  splendidas  ;  apparuit  inter 
alas  effigies  hominis  crucifixi :  intellexit  ex  hoc  sc 
non  per  martyrium  carnis ,  sed  per  inccndium 
mentis  totum  in  Christi  crucifixi  simililttdinevi 
transformandum ;  disparens  igitur  visio  mirabi- 
lem  in  corde  ipsius  retiquit  ardorem ,  sed  ct  in 
carne  non  minus  mirabilem  signorum  impressit 
effigiem. 

Quinto,  facit  utanima  amorc  Dei  accensa  eo- 
dem  alios  ,  totumque  mundum  accendere  sala- 
gat  instar  S.  Pauli,  tlicentis  :  Charitas  Christi 
urget  nos ,  etc.  Pro  Christo  ergo  legatione  fungi- 
mur  ,  tanquam  Deo  exhorlante  per  nos.  Obsecra- 
muspro  Christo,  reconciliamini  Deo,  2.  Corinlh.  5. 
14.  et  20.  lla  B.  Jacoponuscharitate  ardens,  au- 
dier.s  peccatum  aliquod  quo  Deus  offendebatur, 
mire  cruciabatur ,  ideoque  jugiter  ilebat.  Roga- 
tus  cur?  Respondit  :  Quia  amor  non  amalur. 
Idem  tlicebat  beatitudinem  hujus  vitcc  in  co 
consistere,  ut  quis  cum  Deo  vel  de  Deo  assidue 
tractet.  Ita  habet  ejus  Vita.  In  amantibus  enim 
Deus  quasi  sol  animam  vultumque  occupal,  ac 
radios  sapienliae  virtutis  et  ardoris  per  eos  in 
alios  spargit,  idque  velociter  et  ardenter.  Amor 
enimestardensetalatus,  nullaein  amore  morae: 
Nihil  enim  atiud  est  amor,  quam  vehemens  in  bono 
voluntas,n\t  S.  Bernard.  de  Natura  diviniamoris 
cap.  2.  Qui  ergo  nonzelat ,  non  amat. 

Sexto,  facit  ut  anima  amans  Deum  per  amo- 
rem  et  confidentiam  ipsi,  quasi  dominetur,  et  ab 
eo  impetretomnia  quse  petit,  itaque  fiat  quasi 
omnipotens  ,  uti  Jacob  luctans  cum  angelo  Dei 
vicario,  illi  praevaluit,  indeque  vocatus  esl  ls- 
rael,  id  est,  dominans  Deo,  Gen.  32.  28.  Hinc 
illud  paradoxum  :  Fideli  totus  mundus  divitia- 
rum  est.  Et  :  Fideiis  mundi  cst  domintts.  Undc 
S.  Franciscus  :  Fuge,  \nc\uil,  creaturas,  si  vishu- 
bere  creaturas ;  fugiendoenim  ad  Creatorem  pfcr 
amorem  dominaberis  illi ,  et  per  illum  oniui 
creaturae,  quibus  dominatur  Creator.  Sic  sanc- 
tus  Franciscus  fugiendo  mundum  ,  et  sequendo 
Deum,  totum  post  se  traxit  mundum. 

Septimo  ,  Deus  animam  amanlem  sibi  amicat 
et  assimilat  in  moribus  et  virtutibus  divini», 
adeoque  secretorum  suorum  consciam  facit  : 
unde  subinde  ei  revelat  arcana  cordium,  re»  ab- 
senles  et  futuras,  uli  fecil  Propheti»  et  Apoito- 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST 

lis,  juxta  illud  :  Jam  non  dicam  vos  servos ,  quia 
servus  nescit  quid  faciat  dorninus  ejus  ;  vos  autem 
dixi  amicos ,  quia  omnia  qucecumque  audivi  d 
Patrc  meo ,  nola  feci  vohis ,  Jounn.  15.  14. 

Oclavo,  eain  tran(|uilhit,  serenat,  illustrat,  ut 
imperliirbabilis ,  lcela,  hilaris  tam  in  adversis 
(|uam  prosperis  jugiter  exultet  Deo,  eique  gra- 
tias  agal,  laudet  ctbenedicalcanens  cum  Psalle: 
In  pacc  in  idipsum  dormiam  ct  requicscam,  Ps.  /j. 
9.  Benedicam  Dominum  in  omni  tempore ,  setnper 
(aus  cjus  in  oremeo,  Psalin.  33.  1.  et  cum  S.  Job. 
c.  1.  21.  Dominus  dedit ,  Dominus  abslulil ,  sicut 
Domino  placuit,  ita  factum  cst :  sit  nomen  Domini 
benediclum.  Atque  hac  ratione  videtur  sanclus 
csse  hoino  ccelestis,  et  angelus  terrestris,  acin- 
choare  heatiludinem  paradisi  ;  vivit  enim  con- 
tinuo  in  amore,  juhilo  et  laude  Dei,  dicitque  : 
Quoties  suspiro  et  respiro,  ad  te  suspiro,  6  Deus 
meusl 

Denique  amor  hic  in  Sanctis  eximiis  ita  cres- 
cit,  ut  languorein,  et  suhinde  mortem  inducat, 
juxta  illud  sponsaeCanlic.  2.  5.  Fulcite  me  flori- 
bus,  stipale  me  malis,  quia  amore  languco.  Lceva 
cjus  sub  capilemco,  et  dextera  illius amplexabilur 
me ,  et  c.  5.  8.  Adjuro  vos ,  fdicv  Jerusalem ,  si  in- 
venerilis  diieclum  mcum ,  ut  nunlietis  ei  quia 
amorc  languco.  Ita  B.  Virgo  non  ex  morho  ,  sed 
ex  amore  et  desidcrio  fruendi  Chrislo  (ilio  siio, 
languens  et  anhelans  ad  eum,  animam  in  ma- 
nus  cjus  expiravit,  uli  docent  Francis.  Suarez, 
Canisius  et  alii.  Vide  S.  Bernard.  de  Diligendo 
Deo  ,  et  de  Amore.  Dei,  ct  de  Natura  ac  dignitate 
divini  amoris,  uhi  sic  orditur  :  Ars  est  artium 
nrs  amoris.  Et  lih.  dc  Conscientia ,  uhi  post  ini- 
lium  sic  loquilur  :  Qui  cvagaliones  mentis  in 
unum  colligit,  ct  omncs  cordis  motus  in  uno  celer- 
nitatis  desidcrio  figit;  profccto  jam  ad  cor  suum 
rcdiii ,  jam  ibi  libcntcr  immoratur  ac  mirabililer 
delectatur ;  et  cum  ipsum  prce  gaudio  capere  non 
possit ,  supra  scipsum  ducitur ,  et  per  excessum 
mcntis  in  summa  clcvatur ;  atque  ita  pcr  scmclip- 
sum  per  cogitationcm  sui  ascendit  ad  cogitationem 
Dci ,  ut  discat  cum  solum  indeficienter  cogitare,  et 
in  eo  delectabUilcr  requiescere ,  cum  amor  Cltrisli 
(otumabsorbuit  affcctum  hominis,  ut  ncgligens  et 
immemor  sui ,  nisi  solum  Jcsum  Clirislum  ,  et  ea 
qiuv  sunt  JcsuChristisentiat;  tunc  demum,  ut  ar- 
hitror,  perfectaesl  ineo  charitas.  Hic  itaque  sic 
pcrfectus  est :  non  est  oncrosa  ei  paupertas  ,  iste 
non  scntit  injttrias,  ridc.l  opprobria,  conlemnit 
ihimna,  mortcm  lucrum  dcputal ,  imonec  morise 
putat ,  cum  magis  de  morte  ad  vitam  se  transire 
sciat.  El  inferius  :  Qui  sic  in  amoreDcijugiter  d<- 
lectatur,  fnquenter  mrntis  cxcessus  palitur,  fre- 
quenter  ab  omnibus  prccsenlibus  et  tctrcnis  i-aptus 
roram  Deo  prctsnntatttr ;  et  cum  puLchriludincm 
considerat ,  et  magnitudincm  pulchritudinis,  alto- 
nilus  in  ejus  admiraUonc  suspcndilur ,  miratttr 
regis  gloriiin,  regni  ma^niiiccnliam,  supernce  cl- 
rilatis  nobitilatein.  Et  cum  fclicitalem  contcmpla- 
tttr,  gtoritv  dccorcm ,  Dci  bonilatem,  inlernct 
stiaviltttis  dnlccdinem  ,  rl  atrrncv  quiclis  tranquil- 
lilatcm:  mcttilatur  Patris  potrntiam  ,  Filii  sapien- 
tiam  .  Spiritus  sanrti  bcni»nitatem ,  rt  angclior 
creatura: bcatitudinrm  ;  d,  t,  rtalurdc  Dcoin  Drum. 
ilttmejus  pirtatrm  mi>-<itiir,  rt  drcarcm  contempla- 
tur.  O  qttam  jttcundum,si  non  cssct  tam  modicum  ! 
raptimrapitur  ,  sola  civtcstia  conlcmplatur  ,  con- 
tnnphnulo  jucundatur ,  ele. 

17.  IN   HOl,    IM  1,1  T.l.  l-A    KST   CH.VRITAS  DEl    NOIWS- 

<.um,   ur  iiuiciAM  (xaAwu»,  id  esl  ftduciam ,  se- 


S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  003 

curitatem  ,  liherlatem „  audaciam  loqueudi) 
ii  ai; i:\mus  i.n  niE  juiiicn.  ]  PriuiO,  in  hoc  ,  id  est , 
hoc  line  et  fiiirlu.  q.  d.  Perfecla  charitas  paiit 
liunc  finem  el  fructuni ,  scilicel  iiduciani  in  die 
judicii,  tuni  parlicularis,  tum  universali-.  Hinc 
justi  desideranl  adveiiiuin  Doinini ,  cof>ianH|ue 
eum  Paulo  di.-solvi,  el  Mte  cuin  Chri-to  ,  el  ut 
aii  hic  S.  Aug.  Cum  paticutia  vivunt,  et  delecta 
bilitcr  moriuntur.  Descendil  Joannes  achanlaU 
ad  ejus  fruclus,  eosque  tres  receuset  :  priiniu 
est  liducia,  pula  lidenterv  ivcrc  ct  niori ;  scriui- 
dus  est,  quod  amantem  faciat  tiuioris  cxpcrlcin; 
terlius,  quod  omnia  qttte  postulal  a  Deo  im- 
pclrcl. 

Secundo,  el  nervosius.  q,  d.  Inhoc,  id  esl,  ud 
hoc  Deus  nos  ita  amavit  amalque,  et  nos  viri-- 
sim  ejus  charilate  el  gratia  illecli,  eum  plene  et 
perfecte  redauiamus  ,  ilaque  inanemus  in  eo, 
sicut  ille  manet  tn  nobis  :  ad  hoc  ,  inquain  ,  ut 
examinandi  a  Chrislo  judice  in  die  judicii  de 
charilate  fidenter  respondcunius,  nos  lotocordu 
amasse  ipsum,  non  mundum  ,  ideoque  ca-lo  el 
felicitati  ah  eo  adjudicemur.  Nam,  utaitS.  Ang. 
Prsefat.  in  Psalm.  31.  Quomodo  mala  conscientia 
lota  in  dcsperalione  esl ,  sic  bona  conscicntia  lota 
in  spc. 

Tcrlio,alii,q.  d.  In  hoc  ,  id  est,  in  hoc  signo 
cognoscimus  perfeciam  nos  hahere  charitalcni, 
si  nimirnm  ahjecla  formidine  extrcmi  judicii 
diem  magna  spe  vt  conBdoMia  pr?eslolemur.  Ita 
S.  Auguslin.  Quisquis,  ait,  fiduciam  habel  in  die 
judicii ,  perfecta  cs(  in  illo  charilas.  Unde  con- 
cludil  :  Ergo,  fralres,  dateoperam,  intus  agite  vo- 
biscttmut  desideretis  dicmjudicii,  alitcrnonproba- 
lur  perfecta  charilas  ,  nisi  cum  cceperil  illc  clies 
(!>'sidrrari.  Ille  autem  eum  desiderat,  qui  fiduciam 
habet  initlo;  Uleautem  fiduciam  habet  in  tllo,  cu- 
jus  conscicntia  non  trepidat  \n  charitale  pcrfccta 
alque  sinccra. 

Qru  sicrr  ilU  est,  et  xos  simls  i\  noc 
mim.o.]  Quis  ille?  Primo,  ille ,  aoilioet  Deus, 
queoi  paulo  anle  nominavit.  q.  d.  Ideo  liduciam 
huhehimus  in  dicjudicii  ;  quia  in  charilate  su- 
mus  ,  et  vivimus  in  hoc  mundo  in  ea  pcrfecli , 
adeo  utetiam  diligamus  inimicos,  sicut  Deus  in 
eadem  perfeclus  est ,  dum  solcm  suuni  heiicli- 
cumoriri  faioitMiper  honos  et  malos,  et  pluit 
super  injuslos  asque  ac  justos.  Ila  S.  Aug.  Bedu  . 
Ilugo,  I.vran.  et  Dionvs. 

Sccundo,  etprofundius  :  Ille,  scilicet  Chnstus, 
quem  quasi  ainorem  mcum  mcnic  Rl  oi  c  semper 
geio.  Hac  de  causa  enim  S.  Joannes  cum  dicr, 
ille  est,  inlclligit  Christum,  ul  dixi  c.  3.  v.  3.  et 
5.  Porro  Christus,  est,  id  est,  fuil  tn  mundo  hoc 
ut  vertit  Syrus;  et  etiamnuin  cst  per  nicnlu  . 
providentiam.churiiutcm  et  familiui  iiuiem,  quu 
hahitat  in  mcntibus  Saiiciorum  ehuriiule  pranli- 
lonim.  Sensus  ergo  esl,  q.  d.  Sic.ul  ille,  scihcet 
Chrislus,  inmundoimuiaculate  sancleque  vixit, 
ci  charitate  Dei  nostri  plenus  ac  mundo  nior- 
iuus  fuilet  est.  iiemque  manet  in  nohis;  ita  et 
nos  illum  imilanlcs  in  hoc  mundo  immaculule 
virere  salagtkaim,  imo  (piusi  mortui  arando 
Chrisliipic  moriilicuiionem  jugiter  cum  1'aulo 
in  corpore  noslro  circtiinferentcs ,  sancli,  (' 
charilateetium  erga  inimicos  .  plcni  suinus  .  et 
nianenius  in  ipso,  ideoque  liduciam  habemus 
nos  in  die  judicii  non  confundendos  fore  ,  scd 
glorificandos.  qUM  illum  diem  scmper  hahemui 
l>rae  oculis,  ad  ciunque  per  opera  charitaiis  el 
omnimodre  sanctitatis  nos  quoiidie  disponimu- 


I  0'j 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  C«p.  IV. 


iino  ad  eum  anhelamus,  scientes  nos  lnc  pere- 
grinos  esse  ,  et  unius  diei  hospiles,  juxla  illud 
N^rs.  3.  Omnis  qui  liubcl  luinc  spem,  ineo  sancli- 
ficat  se  sicut  et  ilte  sanclusest.  Ita  OEcumen.  et 
tiagneius. 

18.  TlMOR  NON  F.STIN   (i(l  6St  CUm)  CHAI\ITATE, 

*ed  PEUFECTA  ( S.  August.  legil ,  consummata) 
CHAniTAS  ronASMiTTiT  timohkm.]  A  fi(Uicia  quam 
parit  cliarilas,  transil  ad  fugain  limoris  ,  quam 
parit  fiducia;  et  consequenler  charitas  S.  Aug. 
1.  83.  q.  3G.  Charilalis  venenum ,  inquit,  est  spes 
udipiscendorum  aul  rctinendorum  tcmporalitim  ; 
nutrimentum  ejus  cst,  imminulio  cupiditalis;  per- 
/ectio,  nulta  cupiditas ;  signum  profectus  ejus , 
imminutio  timoris ;  signum  perfcctionis  ejtts,  nul- 
lus  timor. 

Quneres:  Quis  hic  timor,  quem  pellit  perfecta 
charitas?  Resp.  est  multiplcx  ;  esl  enim  genera- 
lis  et  illuminata  S.  Joannis  sententia,  unde  ad 
quoslibel  limores  extendi  potest.  q.  d.  Charilas 
nihil  omnino  timet,  esl  expers  timoris,  libera  , 
heta,  animosa  et  libcralis.  Ilaqueprimo,  Vatabl. 
Timor,  ait,  hic  pio  desperationc  et  consternaia 
conscientia  sumilur ;  illo  enim  peccatores  ti- 
menl  se  damnatum  iri,  et  de  sua  salule  despe- 
ranl.  Opponil  enim  S.  Joanncs  timorem  quasi 
diffidentiam  fiduci.e  in  die  judicii ;  hancenim  fi- 
duciam  parit  charilas,  sicut  peccatum  parit  dif- 
fidentiam  et  desperationem. 

Secundo,  timor  hic  est  quo  anguntur  recens 
conversi ,  quoque  eos  memoria  prseteritornm 
peccalorum  vexal  et  cruciat ,  ne  forle  non  sint 
eis  plene  condonaia,  juxta  illud  :  De  propitiato 
peccato  noli  esse  sine  metu  ,  Eccli.  5.  5. 

Tertio ,  timor  hic  est  servilis ,  quo  servi  et  im- 
perfecti  metu  poenac ,  non  amore  justitinD,  fa- 
ciuntmandata  Domini ;  hunc  enim  pellit  pura, 
«incera  et  liberalis  charitas,  cum  amore  Dei 
facit  ejus  jussa.  Hic  timor,  ail  hic  S.  August.  in- 
ducit  charitatem,  sicut  seta  inducit  filum  suto- 
ris.  Unde  de  eo  a}t  Eccles.  1.  28.  Qui  sine  limore 
est,  non  polerit  justiftcari.  Nam  timor  castus  et 
filialis  manet  cum  charitate,  et  quantum  haec 
orescit,  tantum  etille;  quoenim  quis  pcrfectior 
et  sanclior  est,  eo  magis  filiali  amore  ettimore 
limetet  reveretur  Deum  cavetque  ne  vel  in  mi- 
nimo  eum  offendat.  Hic  enim  timor  est  aclus 
amoris,  imo  ipse  timor  est  amor;  quia  enim 
amat,  hinc  timet  displicere  amato.  Hoc  timorc 
jubenturomnesSancti  limere  Deum,  psalm.  33. 
10.  nam  hic  timor  permanetin  saeculum  saeculi, 
psalm.  18.  10. 

Quarto  ,  timor  hic  accipi  potest  mundanus  , 
quo  quis  timet  parentes,  cognalos,  etc.  ideoque 
neeos  offendat,  violat  praecepla  Dei ;  hunc  pel- 
litcharitas.  Hi  suni  timidi,  quorum  pars  esl  in 
«tagno  ardenti,  igne  etsulphure,  Apoc.  21.  8. 
de  hoc  mundano  timore  hunc  locum  accipit 
Tertull.  in  Scorpiaco  cap.  12. 

Quinto,  timor  hic  accipi  potest  pro  anxietate 


supplicio,  ait  Prosper  epist.  ad  Dtmcliiad.  Ila 
noster  Lessius  narranliquemdamvirum  gravem 
oplarc  Purgalorium  subire  usque  ad  diem  judi- 
cii,  ul  eo  sibi  assecuraret  .eternam  salulem,  res- 
pondit  :  Spcm  Christianam  majorem  esse  debere , 
quam  ut  certiludinem  cgelestis  gloria?  tam  longis 
Purgatorii  pccnis  redimat.  Semper  tamen  Sancti 
in  hac  vita  habent  spem  niixlam  tiinoiv,  si  non 
actuali,  certe  potenliali ;  quia  non  sunt  cerli  do 
sua  salule  ,  ul  dixi  v.  13.  Ita  in  lnorle  limuerunt 
S.  Hilarion,  Arsenius  et  alii.  Rursum  Sancli  ti- 
menl,  cum  se  et  suam  imbecillitatem  conside- 
rant;  confidunt  vero,  cum  Dei  io  se  amoremet 
fideliialem  intuentur. 

Sepiimo,  limor  hic  accipi  potest  persecuto- 
rum,  damnorum,  infamiae,  difficultalum,  quae 
occurrunl  in  heroicis  charitatis  operibus  ;  hunc 
pepulit  Magdalena  ardens  amore  Christi,  cum 
eum  sepultum  inter  milites  intrepida  requisivit; 
undc  de  ea  canit  Ecclesia  :  Pellit  timorem  chart- 
tas,  juxta  illud  Christi  :  Nolite  timere  eos  qui  oc~ 
cidttnt  corpus,  Mallh.  10.  28.  el  illud  S.  Petri 
epist.  1.  c.  3.  14.  Timorem  eorum  ne  timtteritis. 
Sic  Martyres  non  limebant  tyrannos  et  tor- 
menta,  sed  his  exullabant ,  illis  insullabant,  ut 
I.aurenlius  Valeriano,  vincentius  Daciano  ,  Se- 
baslianus  Diocleiiano.  Multi  non  audent  dare 
eleemosynas,  quia  limentpaupertatem,  senium, 
casus  sinistros;  hunc  timorem  pellit  perfecta 
charitas:  nam,  nl  ait  Tobias  cap.  h.  12.  Fiducia 
magna  erit  coram  Deo  eleemosyna  omnibus  facien- 
tibuseam.  Hinc  S.  Maximus  in  serm.  cent.  fide- 
les  infimos  ponit  limentes ,  medios  proficientes, 
summos  pcrfectos. 

Octavo,  tinior  hic  accipi  potest  initialis,  quo 
quis  ila  timet  culpam,  ut  eliam  timeat  pcenam; 
hunc  pellii  charitas,  sed  duntaxat  ex  parte  pos- 
teriori ;  quia  charitas  perfecta  timet  et  horivt 
culpam,  non  poenam. 

Hos  omnes  timores  vincit  perfecta  eharita», 
sed  pracsertim  servilem  et  inilialem,  quo  timide, 
pusillanimiter  et  diffidenter  timemus  poenas, 
Deique  judicium  et  vindiclam  ;  hic  enim  oritur 
cx  amore  sut,  quem  vincit  et  pellit  amor  Dei. 
Et  de  servili  loqui  S.  Joannem  censet  S.  August. 
Bcda  ,  OEcum.  et  alii ,  ctDiadochus.  cap.  16.  dc 
Perfect.  spirit.  ait  timorem  purganlem,  qui  est 
timor  poenarum,  consistere  cum  mediocri  cha- 
ritate,  sed  pelli  a  perfecta.  Haecenim  considerat 
Deurn  non  ut  judioem  et  vindicem  ,  sed  ut  pa- 
trem  et  sponsum.  Sicut  ergo Sara  sponsa  Abrahrc 
ejecil  servam  Agar,  ita  charitas  pellit  timorem 
servilem  de  quo  vide  Orig.  hom.  7.  in  Genes.  et 
Cassian.  collat.  11.  cap.  13.  S.  August.  hic  et  D. 
Thom.  2.  2.  q.  19.  art.  6.  et  10.  Opponit  itaque 
S.  Joannes  timorem  fiduciae  felicitalis  et  gloriae 
aeternae,  quam  parit  charilas  :  pertimoremergo 
accipitdiindenliam,anxietatem,elmetumpoenae: 
hisce  enim  opponitur  fiducia  quasi  contrarium 
contrario.  Contraria  enim  sunt  timor  et  amor. 


ct  metu,  quo  scrupulosi  et  anxii  formidolose     feque  ac  fiducia  et  diffidenlia  ;  timor  enim  ani- 


metuunt  ne  m  suis  scrupulis  offendant  Deum. 
scrupulos  enim  pellit ,  perfecta  charitas  ;  hrec 
'•nim  non  est  scrupulosa  ,  sed  libera  ,  audax  et 
magnanima  juxta  illud  Rom.  8.  15.  Non  enimac- 
cepistis  spiritum  servitulis  iterum  in  timore  ,  sed 
accepislis  spiritum  adoptionis  fdiorum,  in  quo  cla- 
mamus  :  Abba,  Pater. 

Sexto  ,  timor  hic  accipi  potest  poenae  et  dam- 
nationis ;  hunc  enim  fugat  charitas.  Sancti  enim 
ioUiriti  mnt  de  pr&mio ;  non  adeo  formidantes  de 


mum  stringit  et  cruciat,  amor  dilatal  et  exhi- 
larat.  Hinc  amor  parit  fiduciam  ,  securitatem, 
audaciam,  timor  vero  parit  diffidentiam ,  trepi- 
dalionem,  pavorem. 

Nota.  Communiter  initium  justificationis  in 
peccatoreincipit  a  timorepoenarumetgehennae, 
quo  perculsus  a  Deo  incipit  cogitare  de  sua  sa- 
lute,  et  disponere  se  adpoenitentiam,  utidocet 
Concil.  Tridenl.  sess.  6.  c  6.  Justificatus  deinde 
sensim  minuit  hunc  timorem.  UndeS.  Aujfwst. 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.    IV. 


m 


liic  :  Quanlum,  inquil,  illa  (cliariias)  crescit , 
tanttim  itle  (limor)  decrcscit ,  et  quanlum  ilta  fil 
interior,  tantum  timor  pellitur  foras  ;  major  cha- 
ritas,  minor  timor ;  minor  cliarilas,  major  limor ; 
si  autcm  niillus  thnor,  non  esl  (\uai  intret  cliarilas. 
ld  vcro  mox  apto  exemplo  confinnat  :  Sicut  vi- 
dcmus  (ait)  per  sclam  inlroduci  linum,  quando 
aliquid  suitur;  sela  prius  inlrut,  sed  nisi  exeat  non 
succedit  linttm  ;  sic  timor  primo  occupal  mentem, 
non  autem  ibi  remanet  timor ;  qtiia  idco  intravil  ut 
introduceret  charilatem ,  et  rursum  :  Timor  sti- 
mttlal,  sed  cliaritas  sanat  quod  vulncral  timur,  etc 
Opus  csl  crgo  ul  inlret  timor  primo  per  quem  ve- 
niet  charitas ;  timor,  medicamentum;  charitas,sa- 
ntlas.  lilcin  scrin.  3.  cle  Vcrbis  Apostoli  :  Timor, 
ail ,  servus  est  cltarilatis ,  ct  serm.  18.  de  Verhis 
Apost.  Timor  cst  cuslos  et  ptedagogus  lcgis,  donec 
veniat  charilas.  Et  S.  Basil.  liom.  8.  in  psalm.  32. 
i\cccssario ,  ail,  velut  introducloritts  ad  pietatem 
timor  assumitur,  dilcctio  vcro  dcinceps  succedens  d 
timorc  scienlifice  adoptatos  pcrfuit.  Audi  S.  Ber- 
nard.  serm.  51.  in  Cant.  CaHcrttmsi  paulatim  per 
incrcmentum  graliai  ctvperit  dcftcere  timor,  et 
proficere  spes,  cum  tlemnm  ad  hoc  ventum  fuerit , 
ul  totis  viribus  exurgens  charitas  in  adjutorium 
spei  foras  mittat  timorem,  nonne  ejusmodi  anima 
singulariter  in  spe  constituta  videbitur,  ac  proinde 
etiam  in  pace  in  idipsum  dormire  jam  et  rcquies- 
cere?  Si  dormiatis  (inquit)  inter  mcdios  cleros , 
penna?  columba;  deargcntata'.  Quod  proptcreadic- 
tum  pulo  ,  quoniam  esl  locus  inter  timorem  ct  se- 
curitalcm  lanquam  inter  laivam  cl  dexteram ,  me- 
dia  videlicct  spcs  in  qua  mens  et  conscientia ,  molli 
nimirum  supposilo  charitatis  stralo ,  suavissime 
rcqutescit. 

Dcniquc  S.  August.  1.  IU.  de  Civit.  cap.  9.  et 

scrm.  21H,  de  Temp.  hoec  accipit  de  gloria  coe- 

lesti  ;  ihi  cnim  sccurilas  charitatis  excludetom- 

nem  timorem  :  Per  bonam  vitam,  inquit,  bona 

conscientia  comparatur ,  ut  per  bonam  conscien- 

tiam  nulla  pa-na  limealur.  Quapropter  discat  ti- 

merc  ,  qui  non  vult  limere.  Discat  ad  lempus  esse 

solticitus,  qui  scmper  vttlt  csse  securus,  cl  inferius  : 

Tanto  minor  jit  timor,  qttanlo  patria  qtio  tendimus 

proprior.  Major  enim  limor  dcbct  cssc  pcregrinan- 

tium,   minor  propinquantium  ,  nullus  pervenien- 

tium.  Sic  ct  timor  pcrdttcit  ad  charitatem,cl  pcr- 

fecta  charitas  foras  miltit   timorcm.  Verum  hic 

sensus  est  anagogicus  ;  ad  litleramenimS.  Joan- 

ncs  asserit  perfectos  in  charitate  pellere  timo- 

rcm  in  hac  vita.  lta  S.  Antonius  eum  pellehat , 

duin  dicebal  :  Ego  Deumjam  non  timco,  sedamo; 

quia  pcrfccta  charitas  foras  mittit  timorem ,  uti 

refertur  In  Vitis  Patr.  lib.  5.  libello  17.  tractai. 

de  charitate,  mun.  1.  EtS.  Ignalius  fundatorSo- 

clelatis  nostrae  diclitabat,  si  sibi  .i  Deo  proponc- 

relur  optio  vel  moriendi  ,  el  cerle  eundi  in  coe- 

hun  ,  vel  vivendi  ei  augendi  Dej  gloriam  ,  sed 

cum  inceriitudine  el  dubio  salulis;  se  hoc  pos- 

terius eleclurum :  Quia,  inquit,  si  ego  Dcuni  ita 

anio  ,  ul  ainorc  cjus  periculo  salulis  me  expo- 

nam,  utique  ipse  qiii  amorem  mcum  Ionge  su- 

perai  nec  eo  se  vmci  patitur,  periculum  hoc 

omnc  in  sc  suscipicl.  illudque  inihi  assecurabit. 

Idem  dicant  et  faciant  qui  a  Deo  vocantur  ad 

vitam  activam  ct  apostolalum  ,  in  qua  varia  oc- 

currunt  sahnis  pcricula  ;  sequantur,  inqiiam, 

hanc  Dci  vocalioncm,  quasi  stcllam  cadcstcni . 


sciantque  eam  sibi  fore  rectam  viam  io  ca-luin, 
iino  securiorem  vila  abslracta  elcontemplativa. 

lta  S.  Salvius  jam  defunctu»,  et  caluin  ingres- 
surus  audivit  vocem  :  Revertatur  ad  corpus, 
adhttc  Ecclesia;  mea:  cst  necessarius;  cumque  ille 
iiigcinisccns  rcsponderet :  Domine,  si  revertar, 
exponar periculo,  etforte  nunquam  huc redibo ;  au- 
di\it  :  Vade ,  ego  ero  custos  luus ,  teque  secure 
huc  reducam,  uli  narrat  Gregor.  Turon.  lib.  7. 
hisl.  c.  1. 

Quo.niam  Tmon  pobnau  iiAiiKT. ]  Vulgo  enim  di- 
citur  :  Pejor  esl  bello  limor  ipse  belti;  limor  enim 
magis  affhgit,  quam  res  quae  limetur.  Pro  pce- 
nam  grsece  est  y.olv.iv>  ;  S.  August.  verlit ,  lor- 
mentttm;  Tigurina  et  Pagn.  cruciatttm  ;  Terlull. 
lib.  de  Fuga  c.  9.  supplicamenlum  ,  id  esl  suppli- 
cium  ;  Syrus,  limor  in perturbalione  est.  Sensus 
cst,  q.  d.  Timor  parit  cruciatum  animi ,  quo  se 
ille  cruciat  dum  cogitat,  et  limet  sibi  hnpondens 
malum  el  panam.  Alqui  charitas  non  habet 
prenam  et  crucialum ,  sed  Iseiiliam  et  volupta- 
tem.  Ubi  enim  est  amor  ,  ibi  non  cst  labor  ,  sed 
sapor,  ait  S.  Bernard.  Ergo  charitas  excludil  ti- 
morcm  ;  timor  cnim  arctat  et  affligit,  cbaritas 
vero  dilatat  ct  laelificat  cor.  Lnde  conclusionem 
hanc  eligit,  subdilque  Joannes  dicens  :  Qui  au- 
tem  (ergo)  timct  non  est  perfcctus  in  charitate. 
Graecum  enim  wu,  idest,  autem ,  non  tantum 
copulalive ,  sed  et  <7uA;.«y<?i*ej? ,  id  cst ,  ratio- 
cinative  ct  circumscriptive  sumitur,  ait  Gaza 
lib.  2. 

19.  NOS   ERC.O    DILIGAMCS  DKIM  ,   QCO.MAM    DlCUS 

prior  oii.exit  nos.  J  Esl  conclusio,  qua  rcpelil 
et  inculcat  studium  charilalis  ,  ex  co  quod  Deus 
prior  nos  dilexerit ,  et  diligcndo  dilectionem 
nobis  inspirarit  suiuue  dilcctores  effecerit ,  ait 
S.  August.  1.  de  Gratia  Christi  c.  26.  Vide  eum- 
dem  in  Soliloq.  c.  19.  piecumDeo  priusamante 
dissuaviantem. 

20.  Sl    QBIS    DIXF.UIT  ,    (HOMAM    DII.ICO     DtlM  , 
ET    FUATREM    SULM    ODBBIT ,     MKNDAX     EST  ,  ]   quia 

charilas  Dei  se  extcndit  ad  charitatcm  proximi, 
qui  est  imago  Dei,  eamque  continct  et  com- 
plcctilur.  Id  prohat  duobus  argumenlis  :  Prius 
est. 

QUI   ENIM  NON    DILIGIT  FRATREM  SITM    QDEM  VI- 

dkt  ( 5U3K/E  in  praslerito  ,  id  est,  vidit  et  assidue 
vidct)  Detjm  quem  non  vidkt  quomodo  potest  di- 
ligerk.  ]  Quia  natura  comparatum  esl ,  ul  amor 
et  affectus  rapiatur  in  sensibilia  quae  videmus  ; 

oculi  enim  sunl  in  amore  duces.  Nam  ,  ut  ait 
S.  Gregor.  hom.  11.  in  Evang.  Ex  his  quo3  ant- 
mtts  novit ,  surgit  ad  incogntla  quanon  novit,  ttt 
pcr  hoc  qttod  scil  notum  diligere  ,  discat  et  incog- 
nita  amare. 
Poslerius  :  Et  hoc  mandati  m  habbmvs  a  L)eo, 

UT  QUI  DILIGIT  Dl.CM,    DIl.lGAT  K  1'  inATIUM  SUUM.] 

Nam,  ul  ait  S.  Augustinus  :  Si  fratcr  cst,  el  cum 
non  ditigis  ,  quomodo  Dcum  diiigis,  cujtis  man- 
datttm  contemnis?  Vide  S.  Gregor.  10.  Moral.  (i. 
ohi  actus  dilcctionis  quos  proxiino  impendere 
debemus,  fose  enarrat.  1.1  s.  August.  de  Discip. 
Christ.  c.  -.  ci  3.  O  pie  Domine ,  ait ,  quid  til>< 
sum  ut  amarijubeas  tc  a  me?  minaris  mihiingen- 
tcs  miserias;  irasceris,sinon  faciam;  mullapro- 
millis,  si  fariam.  Et  qttid ,  amor  mctts,  quid  dtlct- 
taris  in  tO?  Quis  Rc.r  dicil  seTVO  :  Simus  amici,  tt 
dabo  tibi  ttnam  provinciam. 


C.OUNEL.    A   IAriDE.     TOM.    X. 


115 


m 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


CAPUT  QUINTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

PfiRGIT  COMMENDARE  FIDEM  ET  AMOREM  ERGA  DeUM  ET  ChRISTUM  INCARNATUM,  EJUSQUE 
SEX  EFFECTUS  ET  FRUCTUS  ASSIGNAT.  PRIMUS  EST ,  NATIVITAS  DIVINA  ,  V.  1.  SECUNDUS  , 
VICTORIA  MUNDI,  V.  4.  TeRTIUS  EST ,  TESTIMONIUM  DeI  ,  V.  7.  ET  10.  QlARTUS  EST  , 
VITA  JETERNA,  V.  1  1  .  QuiNTUS  EST  ,  FIDUCIA  IMPETRANDI  QUIDLIBET  A  DtO,  DUMMODO 
NON  ORET  PRO  VENIA  PECCATI  AD  MORTEM  ,  V.  14.  SeXTUS  EST  IMPECCABILITAS,  HOC  EST, 
PR.fcSERVATIO  A  PECCATO   ET  A  DIABOLO  ,   V.   18.  EST   ERGO    HOC  CAPUT  QUASI  CONCLUSIO 

Epistol^:  in  qua  repetit  ,  inculcat  Et  confirmat  jam  dicta,  uti  Rhetores  FACEItK 

SOLENT  1N  EPILOGO.  PLERiEQUE  ERGO  SENTENTI/E   HUJUS  CAPITIS  IN    PR^CEDENTIBUS  JAM 
EXPLICAT.E  SUNT.   QUARE  NE  DICTA  ITEREM  ,  EO  REMITTAM. 

1 .  8g^a?ntefesas«KMNrs  qnS  credit,  quoniam  Jcsus  est  Christus ,  ex  Deo  natus  est.  Et  omnis, 

qui  diligit  eum  qui  genuit,  diligit  et  eum  qui  natus  est  ex  co.  2.  In  hoc 
cognoscimus  quoniam  diligimus  natos  Dei ,  cum  Dcum  diligamus ,  ct  man- 
data  ejus  faciamus.  3.  Haec  est  enim  charitas  Dei,  ut  mandata  cjus  custo- 
diamus,  et  mandata  ejus  gravia  non  sunt.  4.  Quoniam  omne,  quod  natum 
est  cx  Deo,  vincit  mundum  ;  et  hsec  est  vicloria,  quse  vincit  mundum ,  fidos 
nostra.  5.  Quis  est,  qui  vincit  mundum,  nisi  qui  credit  quoniam  Jesus  est 
Filius  Dei  ?  6.  Ilic  est,  qui  venit  pcr  aquam  ,  et  sanguinem ,  Jesus  Christus ;  non  in  aqua  solum , 
sed  in  aqua  et  sanguine.  Et  spiritus  est,  qui  teslificalur  quoniam  Christus  cst  verilas.  7.  Quoniam 
Ires  simt  qui  lestimonium  dant  in  ccelo :  Pater,  Verbum  ,  ct  Spiritus  sanctus ;  et  hi  tres  unurn 
Mir.t.  8.  Et  tres  sunt ,  qui  testimonium  dant  in  terra  :  Spirilus ,  et  aqua  ,  et  sanguis  ;  et  hi  tres 
unum  sunt.  9.  Si  teslimonium  hominum  accipimus,  testimonium  Dei  majus  esl;  quoniam  hoc  est 
testimonium  Dei ,  quod  majus  est ;  quoniam  testificatus  est  de  Filio  suo.  10.  Qui  credit  in  Filium 
Dei ,  habet  teslimoniiim  Dei  in  se.  Qui  non  credit  Filio,  mcndacem  facit  eum  ;  quia  non  credit 
in  leslimonium  quod  testificatus  est  Deus  de  Filio  suo.  1 1 .  Et  hoc  est  testimonium,  quoniam 
vitam  eeternam  dcdit  nobis  Deus.  Et  haec  vita  in  Filio  ejus  cst.  12.  Qui  habet  Filium  ,  habct 
vitam  :  qui  non  habetFilium  ,  vitam  non  habet.  13.  Hsec  scribo  vobis  ut  sciatis  quoniam  vitam 
habetis  seternam ,  qui  creditis  in  nomine  FiliiDei.  14.  Ethaeccst  fiducia,  quamhabemus  ad  eum  : 
Quia  quodcumque  petierimus  secundum  volunlatem  ejus,  audit  nos.  15.  Et  scimus  quia  audit 
uos  quidquid  petierimus :  scimus  quoniam  habemus  pelitiones  quas  poslulamus  ab  co.  1G.  Qui 
scit  fratrem  suum  peccare  peccatum  non  ad  mortem ,  petet,  et  dabilur  ei  vila  peccanli  non  ad 
mortem.  Est  peccatum  ad  mortem:  non  pro  illo  dico  utrogetquis.  17.  Omnis  iniquilas,  pecca- 
tum  est ;  et  est  peccatum  ad  mortem.  18.  Scimusquiaomnis,  qui  natus  est  ex  Deo,  non  peccat, 
sed  generatio  Dei  conservat  eum ,  et  malignus  non  tangit  cum.  19.  Scimus  quoniam  ex  Deo 
stnmis,  et  mundus  lotus  in  maligno  positus  esl.  20.  Et  scimus  quoniam  Filius  Dei  venil ,  el  ded.il 
nobis  sensum  ut  cognoseamus  verum  Deum  ,  et  simus  in  vero  Filio  ejus.  Hic  est  verus  Deus  ,  ct 
vita  relerna.  21 .  Filioii ,  custotlitc  vos  a  simulacris.  Amen. 


1.  Oaixis  qui  chf.dit  (fide  viva  quoe  ad  chari- 
tatem  se  cxtendit,  el  per  dilcciionem  operattir, 
uii  dixicap.  l\.  16. )  qhoniaji  Jf.sls  r.sr  Chkistcs  , 
id  est  Messias ,  redemptor  et  salvator  mnndi , 
ex  deo  natus  r.sr]  nativitate  spirituali  et  di- 
vina,  qnas  fit  per  fitlem  ,  charitatem  et  gratiam, 
qua  fit  non  tantnm  amicns,  sed  et  filins,  liceres- 
qne  Dei,  acconsors  divin»  natiira?^  2.  Petri  1.  5. 

FlT  OMMS,  Oll  DILIOIT  F,UM  QLI  GI-NUIT,  DIUICIT 
IT     EUM    QUl    NATUS     F.ST    EX    EO.  ]    NMUS.    PrimO  , 

proprie  natus  ex  Deo  Patre  »-st  Christus  Dei 
filius.  Deinde  natus  ex  Dco  est.  quilibel  fidelis, 
per  Cbristi  gratiam  adoptatus  a  Deo.  NaiusQ.nitn 


analogice  diciltir  de  Cliristo  et  nobis,  sed  (h 
nobis  per  respeclum  ad  Christum.  Est  ergo  hac 
raliocinalio  S.  Joannis,  qua  prohat  diligendos 
esse  proximos,  quod  in  fine  cap.  praeced.  ccepii 
prohare,  et  hic  prosequilur.  q.  d.  Quicumquo 
diligit  DeumPatrem,  qui  genuil,  diligit  pariter 
Deum  Filiuin  a  Palre  genilum  :  atqui  qui  diligil 
Deum  Filium,  diligitet  caeleros  Dci  filios,  quasi 
illius  fratreset  memhra;  ergo  qui  diligit  Detitn 
Palrem  ,  diligit  quoque  omnes  Dei  filios  ex  eo 
natoS.  Fli  suni  Gdeles  proximi  noslri;  ergo  hi 
diligendi  sunteadem  charitate,  qua  Denm  tam 
Palrcm  quam  Filium  diligimus.  lta  S.  Augusl. 


COMMENTAIuA  1N    I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


907 


Eeda,  Glossa,  llngo  ct  alii  hic,  ac  S.  Ililar.  lib. 
G.  dc  Trinit.  Huic  expositioni,  ait  S.  August. 
favet,  qtio!l  dicat.  vains  in  singulari,  quasi  iu- 
telligens  unigenitum  Dei  pcr  gencrationem  Pn- 
tris:  mox  vero  v.  2.  dicat  natos  in  plurali  quasi 
intclligcns  justos  per  adoptioncm  ct  rcgencra- 
tioncm  natos  cx  Deo. 

Uursum  qnod  sententia  prrccedenti  commen- 
darit  lidem  in  Clirislum  ,  undc  congrue  mox 
liic  subjungat  et  commendet  amorem  in  Chris- 
tum  :  non  cnirn  suffieit  tidc  crcdcrc  in  Cbris- 
tmn,  nisi  el  amore  diligamus  cumdcm. 

Secundo,   natus  accipi  potcst  non  Chrislus, 
sed  duntaxat  quilibet  Clnislianus  ct  juslus,  de 
(liio  paulo  antc  dixit  :  Omnis  qui  credtt ,  ctc.  e.v 
Deo  natus  est,  ul  bacc  sit  scntcntia  disparata  L\ 
pr.Tcedenli,  lantumquc  significcl  lidclcs  sicut 
credunt  in  Cbristum,  ita  dcbere  scsc  inviccm 
diligere  tanquam  fratrcs,  ab  codcm  Deo  Palrc. 
gcnitos  et  natos.  Si   cnim   diligunt  Dcum    qui 
genuit  Qdeles,  debent  paricr  cos  qui  ab  co 
gcnili  sunt  diligere,  tum  quia  Patcr  cos  diligit, 
tum  quia  nobiscum  conjunclissimi  sunt,  utpote 
fratrcs  ct    filii   cjusdem   Palris.    Ila  Didymus, 
Cajctan.  et  Calbar.  Prior  sensus  uti  magis  com 
noxus,  ita  el  gcrmanior  ac  nervosior  est.  Ubi- 
que  enim   Joannes  spirat  Cbristum  tanquam 
ccnlrum,  vincuhim  et  glutinum  cbaritalis  inter 
nos  cl  Deum.  Cbristus  cnim  conciliavil  nos  Pa- 
tri ,  unde  mcdialor  cst ,  et  causa  cur  Dcum  di- 
ligamus,  cl  cur  vicissim  Dcus  diligat  nos.  Om- 
nes  enim  fideles  sunt  corpus  Cbrisii,  et  mem- 
brade  membro,  ait  Paulus  1.  Corinth.  12.  26. 
Cum  crgo  mcmbra  (ait  S.  Aug.  )   Chrisli  diligis , 
Chrislum  diligis ;  cum   Christum  diligis,  filium 
Dei  diligis;  cum  filittin  Dcidiligis,  et  Patrcm  dili- 
gis;  non  \)otest  crgo  separari  dilectio.   Elige  tihi 
quid  diligas ,  scqauntur  (e  ca-tera  :  dicas  Dettm 
solum  diligo ,  Deum  Patrcm,  mcntiris  ,  si  diligis  , 
non  solttm  Dcttm  Palrem  diligis  ;  sed  si  diiigis  Pa- 
trem,  diligis  ct  Fitittm. 

2.  IN  HOC  COGNOSCIMUS  QOOniAM  DII.IGIMUS  NATOS 

(Towie)  Dei  cum  (otkv,  id  est  qttia,  quandoqui- 

dem  ,  )   DEUM    DIMGAMU8,     ET   MANDATA    EJUS    FA- 

ClAMUs.  ]  Cognoscimtts,  id  est  concludimus,  cog- 

nitum  facimus,  oslcndimus,  convincimus  ,  de- 

monstramus.  Sic  cap.  i\.  13.  ait  :  In  hoc  cognos- 

cimus,  id  est,  certo  signo  et  argumento  con- 

cludimus  :  Quoniam  in  eo  mancmus ,  ct  ipsc  in 

nobis ,  quoniam  spirittt  stto  dcdit  nobis.  q.  d.  Ex 

spiritu  Dci  concludimus  et  convincimus  Deum 

manere  in  nobis,  etnos  in  Deo.  Simililcr  sumit 

S.  Joannes  to  cognoscimtts  c.  3.  v.  16.  et  19.  c.  'i. 

2.  et  6.  Cognoscimtts  ergo,  id  cst ,  convincimus 

quod  diligamus  Cbristianos ,   quasi  natos  Dci  . 

q.  d.    Dixi  :   Omnis  qui  diligit  Dcum  qui  gcnuit  , 

diligit  ct  cum  qtti  naltts  cst  cx  co ,  puta  omncs 

fidelcs  et  Chrislianos.  Idipsum  enim  eognosci- 

tnus,  id  est,  concludimus  el  convincimus  hoc 

argumento,    quod  Dettm  dilig anius.    ilie   enim 

estS.  Joannis  syllogismus  ef  hec  demonstratio. 

Omnes  filii  Dei  sunt  lideles  et  Cbrisliani  ;  qui- 

cumque  dibgil  Dcum  ,  diligit  et  lilios  Di>i  :  crgo 

qui  diligil  Deum,  diligit  Hdeles  et  Christianos 

tanquam  Christi  fratres  et  membra,  genitoi  ab 

eodem  Deo  patre.  sicut  enim  (^x  amore  proxi- 

morum  inferimua  et  concludimus  amorem  Dei, 

sic  vicissim  et  reciproce  ex  amore  Dei  inferi- 

nuis  et  concludimua  amorem  proximorum.  bur- 

sum  :  Quicumque  serval  mandataDei,  servatet 

dilectionem  proximorum  ;  haec  est  enim  uuum 


cmandatis;  atqui  qui  f-;rval  mandatum  dilec- 
lionis  ,  bic  diligit  proximos  :  ergo  quicumque 
scrval  mandata  Dei ,  hic  diligil  proximos. 

Porro,  S.  Joannes  hic  non  nominat  omnes 
proximos,  sed  lantum  natos  ex  Deo,  puta  BdV- 
les  et  Christianos  ;  quia  eorum  inter  se  dileclio- 
nem  accendcrc  satagit,  ut  in  fide  ct  vita  Cbris- 
liana  se  invicem  contra  Centilcs  tueantur, 
aniinent,  juvent,  promovcani.  Eumdem  fideli- 
bus  commendavit,  et  quasi  testamentoChristus 
adPalrem  abiturus  reliquit  Joan. cap.  15.  12.  et 

5.  Paulus  crebro,  ut  Ephes.  h.  2.  et  seq.  Calat. 

6.  2.  Philip.  2.  1.  et  seq. 

3.     H^EC    EST    EMM   CIIAUITAS     Df.I,     IT     UASDAT4 

ejus  custodiamus]  q.  d.  Cbaritas  consistil  in  ob- 
servalione  mandalorurn  Dci.  Charitas  enim  csi 
amor  et  amicitia  Dei ;  hcec  autem  impeliil 
amantes  ul  faciant  voluntatem  ,  puta  mandata 
Dei  a  se  summe  amati,  juxia  illud  Sapient.  6. 
19.  Dilectio  custodia  legttm  iltitts  est.  Sic  ail  Eccl. 
c.  12.  v.  13.  Dettm  time,  cl  mandata  ejusobserca; 
hoc  est  enim  omnis  homo.  q.  d.  Omne  bominis 
bonum,  omne  officium,  omnis  felicitas,  fini> 
et  perfeclioconsistit  in  limore  Dei.  Aut,  hocest 
quo  spectare  debelomnis  bomo,  quanlns  quan- 
tus  est ,  in  dictis  factisque  suis  oinnibus,  et 
totavita,  ut  scilicet  sibi  ubique  timorem  Dei 
ob  oculosponat,  et  ejus  servel  praecepla  ;  unde 
Cbald.  vertit,  talem  decet  csse  viam  hominis, 
S.  Hieron.  ad  hoc  creatus  est  homo ,  ct  Solonius  : 
Qnia,  ait,  qui  aliter  vivit,  non  est  liomo ,  svt\ 
beslia,  quia  non  rationaliter ,  quae  est  naturti 
bominis,  sed  bestialiter  vivit ,  si  gulose,  ut 
liorcus  :  si  dolose ,  ut  vuipes  :  si  superbe,  ut 
leo  ,  etc.  Idcm  peromnia  applic.es  cbaritaii. 

Et  ma.mjata  ejcs  gkavia  NON  si.nt.  ]  Mullo  mi- 
nus  impossibilia  ,  ul  blasphemant  heeretici.  Al- 
ludil  ad  illud  Christi :  Jtigum  <nim  mettm  suave 
est,  etonus  meam  lcve ,  Mattb.  11.  30. 

Ratio  est.  Prima,  quia  Christus  Qlirisiinnos 
liberavit  ab  onere  gravi  et  mulliplici  tot  mau- 
datorum  caeremonialium  et  judicialium  veteris 
legis  ,  tantumque  moralia ,  sivc  Decaloguin, 
puta  decem  praecepta  lcgis  naturae,  eis  imposuit 
paucis  additis  de  fide,  baptismo  et  caeteris  Sa- 
cramentis.  Praecepta  cnim  allirmativa  vcleris 
legis  218.  negativa  365.  numerat  R,  Moyses  . 
lib.  3.  More  Ilannebuchim  cap.  56.  ct  57  hisce 
omnibus  liberavit  nos  Cbristus. 

Secunda,  quia  cbaritati,  el  amanti  Deum  nibii 
est  grave  :  Quomodo  cnim  cst  gravc  ,  ctnn  sit  di- 
leclionis  mandatum?  Attt  cnim  qttisqtte  non  diti- 
gil ,  et  grave  est ;  aul  diligil ,  et  grave  esse  non 
potest,  ait  S.  August.  dc  Natora  ct  gratia  cap.  69. 
etSapiens  Proverb.  U.  11.  Viam  sapienticf  mon- 
slrabotibi,ct  dacam  tc  per  semitas  a;quilatis,  quas 
ctun  ingrcsstts  fttcris ,  non  arctabuntttr  gressus 
t'ii .  et  currens  non  habcbis  ojfcndicultini. 

Terlia  .  quia  Cbristus  datgratiam  quasi  alas. 
quibus  prareepla    impleamus  ,  imo  supcr  i ;"> - 1 
quasi  volemus  ,  juxta  iliud  :   Viam  mandatorum 
tuorttm  cucttrri ,  citm  dilatasti  cor  mc.um ,  Psal. 
US.  undeS.  August.  lib.  de  Perfeclione  justiti.e 
ante  medium  ,  ait,  non  esse  grave  quod  diiig< 
ftt  ,   non    timendo.    Nam  pcrfccta    cliaritus  foras 
mittit  limorcm  ,  ct  facit  prtvctpli  sarcinam  (cv<  nt, 
non  solum  prcmcntcm   onere  pondcrum,    vcrum 
ctiam  sttbtcvantcm   vicc  pcnnarttm.    Anima 
qtta;  illa  gravia  scntit ,  orcl  gcmittt  volunlatis  , 
ut  impclret  donum  facititatis.  Unde  S.  Bonavem 
ait  mandata  gravia  esse  naturse  iapsae  ei  cor. 


D08  COMMENTARIA  IN  I 

ruplrc,  facilia  vero  naiurae  same  etinlegrae.  Gra- 
lia  autem  naturam  sanat  et  integrat,  sicut  pec- 
catum  calndem  vulnerat  et  quasi  mulilal , 
ideoque  facil  ut  mandalum  sit  illi  quasi  talen- 
lum  pttimbi ,  Zachar.  5.  7.  et  sicut  onus  grave 
gracatum,  Psal.  37.  5.  Ita  Didymus  et  OEcuin. 

Quarta  ,  quia,  clsi  quaedam  in  se  gravia  sunt, 
ut  cnorliQcare  omnes  cupiditates ,  obire  marly- 
rium ,  pali  omnia  adversa,  tamen  liaec  levia 
liunt,  si  considerentur  exempla  Christi  et  Sanc- 
torum,  ejusque  promissio  de  coclesti  gloria  , 
juxta  illud  Pauli  :  Non  sunt  condigna;  passiones 
liujus  tcmporis  ad  futuram  gloriam,  qax  revela- 
bitur  in  nobis.  Roman.  8.  et  :  Quod  in  prcesenti 
cst  momenianeum  et  leve  tribulalionis  noslroe , 
supra  modum  in  subtimitale  ctlernum  glorioe pon- 
dus  operatur  in  nobis,  non  conlemptantibus  nobis 
quce  videntur ,  sed  quce  non  vidcntur ,  2.  Cor.  k. 
17.  Hinc  ait  sponsa  Cant.  1.  13.  Fascicutus,  non 
fascis ,  myrrkft  diteclus  meus  mitd ,  ubi  vide 
S.  Bernard.  cujus  verba  superius  recitavi. 

Audi  S.  August.  serm.  18.  de  Sanctis  :  Si  quo- 
lidic,  ait,  oporteret  nos  tormenta  perferre,  si 
ipsam  gehennam  parvo  tempore  tolerare,  ut  Chris* 
tum  vidcre  digni  essemus  in  gtoria  venientem  ,  et 
Sanctorumejus  numero  sociari,  nonne  erat  dignum 
pati  omne  quod  triste  est ,  ut  tanti  boni,  tantceque 
glorice  participes  haberemur? 

h.  QUOMAM  OMNE,    QUOD    NATUM    EST    EX    DEO, 

vincit  mundum.  ]  Probat  quod  dixit  :  Mandata 
ejus  gravia  non  sunt ,  bac  ratione,  quod  fideles 
fide  et  charitate  renati ,  armatique  a  Deo  vin- 
cant  mundum,  id  est ,  mundi  cupiditates  aeque 
ac  terrores,  quae  solae  resistunl  charitali,  fa- 
ciuntque  observationem  mandatorum  diffici- 
lem  :  iis  ergo  sublatis  mandata  remanenl  facilia, 
non  gravia  ;  charitati  enim  sola  contrariatur 
cupiditas  :  banc  lolle,  remanet  facilis  et  expe- 
dila  charitas.  Testimonium  ccetestis  generationis 
est  victoria  tentationis ,  ait  S.  Bernard.  serm.  1. 
in  octava  Paschae. 

Nota  omne  quod  natum  est ,  id  est ,  omnis  qui 
renatus  est  ex  Deo,  vincit  mundum ;  dicittamen 
omne,  non,  omnis  :  Primo ,  ut  significet  hanc 
vicloriam  provcnire  fideli  non  a  se,  sed  a  fide, 
charitate  et  gratia  Dei ,  unde  explicans  subdit : 
El  licec  est  victoria  quai  vincit  mundnm,  fides 
nostra.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Fides,  charitas  et 
gratia  ,  quae  nata  sunt  et  mananta  Deo,  vincunt 
mundum,  ideoque  pariter  fideles  per  ea  nati  et 
renati  vincunt  mundum;  unde  OEcumen.  per 
omne  quod  natum  est  ex  Deo,  intelligit  charita- 
tem  fraternam  :  hanc  enim  vincere  mundum. 

Secundo,  to  omne  habet  emphasin,  et  signi- 
ficat  universitatem  omnium  gentium.  Alludit 
enim  ad  animalia  omnis^generis  munda  etim- 
munda,  quee  erant  in  arca  Noe ,  quaequc  per 
visionem  vidit  Petrus  in  linteo  Ecclesiee,  Aclor. 
10.  12.  Quibus  significabaiur  omne  genus  ho- 
minum  ex  qualibetgente,  statu,  conditione  ad- 
mittendumadEcclesiam  per  novam  in  baptismo 
nativitatem.  Eadem  causa  et|emphasi  ait  Chris- 
tus  :  Omne  quod  (pro  omnem  quem)  dat  mihi 
Pater ,  ad  me  veniet;  unde  explicans  subdit : 
Et  eum  qui  venit  ad  me ,  non  ejiciam  foras,  Joan. 
G.  37.  et  c.  17.  v.  2.  Sicut  dedisti  ci  potestatem 
omnis  carnis ,  ut  omne ,  id  est  oinnis,  quod  de- 
disti  ei,  det  ci  vitam  aternam. 

Tertio,  Thoinas  Anglicus  :  Omne,  inquit,  di- 
citur,  non  omnis,  ut  signiflcet  in  generatione 
spirituali  non  essc    distinctionem   scxus.    In 


EPIST.  S.  JOA.NNIS.  Cap.   V. 

Christo  enim  non   esl   musculus  nsque  femiaa , 
Galat.  3.  28. 

Hinc  S.  Cyprian.  S.  Leo  et  alii  dicunt  fidclem 
majorem  esse  mundo,  et  in  ccelo  versantem  , 
boc  mundi  punctum  dcspicere.  Citavi  eoruni 
verba  c.  U.  v.  h.  ad  illud  :  Vicislis  eum,  quo- 
niam  major  est  qui  in  vobis  est.  Pricclare  S.  Aug. 
lib.  2.  de  Symbolo  ad  Catecbum.  c.  2.  Admira- 
bile,  ait,  speclaculum  nostrum,  plane  admirabile 
in  quo  Deus  adjuvat,  fides  vircs  impelrat,  inno- 
centia  pugnat ,  sanctitas  vincit ,  prccmium  conse- 
quitur  tale ,  quod  et  itle  qui  vicerit  accipiat  ,  et  qui 
donaverit  nihil  amiltal. 

ET  II.EC  ESTVICTORIA  QU^EVINCIT  MUNDUM ,  FIDK> 

n.ostra.  ]  Vicloria,  id  est,  vincens  et  viclor  : 
proprie  enim  victoria  non  vincit,  sed  pugn.i 
vincentis  quae  parit  victoriam.  Victoriw  ergo  , 
id  est,  causa  victoria2 ,  arma  quibus  compara- 
tur  victoria,  est  fides.  Haec  igitur  est  victriv 
fides ,  non  nuda  et  otiosa ,  sed  charitale  et  bonis 
operibus  vestita  ,  puta  operosa,  certans  et  for- 
titer  dimicans,  juxta  illud  :  Sancti  per  ftdem 
vicerunt  regna ,  operati  sunt  justilican,  adepti 
sunt  repromissiones ,  etc.  Hebr.  11.  et  1.  Pelr.  5. 
Actversarius ,  ait,  vester  diabotus  lanquam  leo  rtt- 
giens  circuit  qucerens  quem  devoret ,  cui  resistite 
fortes  in  fide.  Vide  utrobique  dicta  ;  fide  cnim 
credimus  vitam  aelernam  essesummum  bonum, 
pro  quo  omnia  mala  fortiter  toleranda  sint;  et 
dimicandum  contra  omnes  mundi  tentationes 
usque  ad  mortem  et  martyrium.  Unde  per  fidem 
hanc  et  spem  lum  divinae  opis  etgraliae  Christi, 
tum  mercedis  et  prasmii  gloriee  octernce ,  Mar- 
tyres  omnia  tormentorum  genera  alacres  it 
laeti  viCerunt ,  juxta  illud  :  Et  ipsi  vicerunt  eum 
propter  sanguinem  Agni,  et  propter  verbum  tes- 
timonii  sui ,  Apocal.  12.  11.  et  illud  Pauli  Ephes. 
G.  16.  ln  omnibus  sumentes  scutum  fidei ,  in  quo 
possitis  omnia  tela  nequissimi  ignea  exlingucrc. 
Audi  Tertull.  ad  Scapulam  :  Arius  Antonius  cum 
persequeretur  instanler  in  Asia  fidetes  omnes  it- 
lius  civitatis,  Christiani  ante  tribunatia  se  manu 
facta  obtulerunt ,  el  Nicephorus  :  Diocletiani 
tempore  ( ait)  cum  natalis  dies  Christi  festus 
adesset ,  viginti  mitlia  Christianorum  in  tempto 
a  lyranno  conclusa  igni  conflagrare  maluerunt , 
quani  tanlitlum  a  Christiance  fulei  stabililate  de- 
fiectere.  Quare  vere  S.  Bernard.  serm.  6.  in 
vigil.  Nativit.  Fides,  ait ,  est  vetttt  quoddam  ceter- 
nitatis  exemplar ,  prxterila  simul  et  prcesentia 
ac  futura  sinu  qtiodam  vastissimo  comprehendit , 
ut  nihil  ei  prcetereat ,  nihit  pereat ,  prceeat  nihil. 

Pro  vincit  gr3ece  est  vtx/jrara  ,  id  est  vicit ,  in 
aoristo,  sub  quo  omne  lempus  intelligit.  q.  d. 
Vicit,  vincit  et  vincet.  Hac  de  causa  Rupertus 
scripsit  opus  de  victoria  Verbi  Dei.  S.  August. 
lib.  de  Ulilit.  credendi  cap.  17.  docet  lidcm 
Christi  totum  mundum  sibi  subegisse  sanctitatc, 
castitate,  patientia ,  constantia,  etc.  Apostolo- 
rum ,  Virginum  et  Marlyrum  quibus  convcrsac 
sunt  adCbristum  gentes  totius  mundi.  OEcum. 
Omnem,  ait,  fides  perfidiam  vicit  atque  ejeclt,  iia 
ut  neque  Judmus ,  neque  hcereticus  quampiam  virn 
adversus  eam  habeat.  Quocirca  S.  Aug.  serm.  1. 
de  verbis  Apost.  Nutlce ,  ait,  sunl  majores  divituv, 
nutli  thesauri,  nutti  honores ,  nutla  mundi  hujm 
major  subslantia ,  quam  est  fides  Catholica,  quce 
peccatores  homines  salvat ,  cctcos  iltuminat ,  in- 
firmos  curat ,  catechumenos  baptizal ,  fidetesjus- 
tificat ,  pcenitentes  reparat,  jttslos  augmcntat , 
Martyres  coronai.  Denique  S.  fJernard.  serm.7G. 


COMfoENTAMA  LN  I.  EPIST.  S.  JOASNlS.  Cap.  V. 


in  Caill.  Fidcs,  ail,  allinjit  inacassa,  deprchen- 
<til  ignola  ,  comprchcndit  immcnsa ,  reprehencUt 
uovissima ,  ipsam  denique  ceternitatem  sno  ilio 
vastissimo  sinu  quodam  modo  circumciudit.  Fi- 
dcnter  dixcrim,  celernam  beatamque  Trinilalem, 
quam  non  inleltigo  ,  crcdo  et  ftde  tcnco ,  quod  sa- 
ua  non  capio  mente. 

Porro  iklcs  viva  omnia  impctrat  ix  Deo,  vin- 
citque  omnipoientem ,  ideoque  fit  omnipotens, 
adco  nt  miracula  quaelibet  operetur,  juxja  illud: 
Omnia  possibilia  sunl  crcdenti ,  Marci  9.  23.  Haec 
cgt  fides  miraculorum,  Fides  ergo  vincitmuu- 
dum,  qnia  vincil  Dcnm  mnndi  doniinum. 

5.   Q«IS  KST,  Ql'I  VI.VCIT  MU.MMM,    NISI    Q(  I  CBE- 

DiT  quoniam  Jf.sus  f.st  Fii.ius  Dei ?  ]  Credendo 
enim  sperat,  sperando  imocat,  invocando 
amat  Chrislum  ;  itaque  gratia  Christi  roboralus 
odit  spernitque  muudum,  ac  spernendo  vincit 
juxta  illud  Pauli  :  Oinnia  possum  in  eo  qiti  m 
(onfortat,  Pliilip.  h.  13.  Sub  fidc  crgo  complec- 
lilur  charitatem ,  obedienliam,  fortiludincm , 
cceterasque  virlutcs  i\  Cliristo  sancilas  et  dona- 
tas,  quibus  vincitur  mundus.  Qui enim credit 
in  Chrislum,  debet  Chrisli  praecepta  sequi,  ei- 
que  obedire,  non  mundo,  imo  conlemnere 
mundum;  boc  enim  suis  asseclis  praeccpit 
sanxilque  Chrislus,  Joan.  15.  18.  et  19. 

Audi  S.  Bernard.  serm.  1.  de  trihus  testim.  in 
ccelo  et  in  terra  :  Quid  ergo  ait  :  Quis  est  qui 
vincit  mundum  ,  msi  qui  crcdit  qtiia  Jesus  csl  /ilius 
Dci ,  cum  et  ipse  jam  mundus  id  credat?  An  non 
ipsiquoque  dccmones  et  credunt  ct  conlreiniscunt? 
sed  dico  :  Putasne Filium  Dei  reputat  Jesum,  quis- 
quis  ille  est  homo,  qui  ipsius  ncc  terretur  commi- 
nationibtis  ,  nec  attraliitur  promissionibus,  nec 
prasceptis  oblcmperat ,  ncc  consiliis  acquiescit  ? 
Nonne  is  etiamsi  fateatur  se  nosse  Deum ,  faclis 
tamen  negat  ?  Porro  fides  sinc  operibus  mortua 
cst  in  semelipsa  ,  nec  sane  mirum  videri  potest ,  si 
ncquaquam  vincit ,  qu&  nec  vivit  quidcin. 

Probat  S.  Joannes  tbesin  ex  hypothesi ,  genus 
cx  specic  ,  imo  speciem  ex  iodividuo  :  probat, 
inquam,  fidem  cssc  victoriam  Qdelium.exeo 
quod  lides  Christi  sit  victoria  mundi  ;  simulquc 
perstringit  Cherintum,  Ebionem,  ct  alios  illius 
ajvi  hoerclicos,  qui  negabant  Chrisli  divinita- 
tcm.  Hinc  Petrus  eam  confilens,  dicensque  :  Tu 
es  Christus  Filius  Deivivi;  ab  co  audirc  mcruit: 
Tu  cs  Pctrus,  ct  supcr  hanc  pelram  ccdiftcabo  Ec- 
ciesiam  meani,  et  por-tcc  inferi  non  pravalebunt 
advcrsus  cam ,  Maltli.  18.  el  Paulus  :  Qius  nos 
scparabit  a  charitate  Cltristi?  Certus  sum  quia 
ncque  mors ,  neque  vita,  elc.  Rom.  S.  Undecer- 
lus  crat ,  nisi  c.v  fidei  firmilatc?  ait  S.  Hicron.  in 
C.  2.  ad  Galat. 

G.  HlC  F.ST  QUI   VENIT  PER  AQUAM  ET  SWGIINF.M, 

Iesus  CiuusTis.  ]  q.  d.  Hicest  Hessias  Dei  filius, 
Sulvator  ei  Redemptor  mundi,  quem  Prophetae 
venturum  prredixerunt,  utsuo  sanguine  orbejn 
redimeret,  etaqua  baptismi  expiaret,ut  patet 
Ezech.  86.  \-  'i7.  el  Zachar.  12.  13.  idcmque  pr«e- 
isignarunt  omnia  sacrificia  legis  veteris,  ioqui- 
hus  fundebatur  victimarum  sanguis,  ul  reprae- 
sentarent  Christi  sanguine  in  cruce  fundendo 
cxpianda  fore  peccata.  Cum  ergo  Chrislus  h?ec 
Prophetarum  oracula  adimplens  reipsa  venerit, 
suoque  sanguine  nos  redemerit,  <'t  aquse  bap- 
lismum  duni  fn  Jordane  a  Joanne  baplizatusest, 
sanxerit,  eiquevim  sanctificandi  Iribuerit;  inde 
certo  colligite  ipsum  esse  verum  Messiam,et 
Christum  mediatorem  a  Prophetis  prsedictUQQ  , 


ac  proindeejus  fidenos  rincere  mundum.  Pro- 
bat  Joannes  quod  Jesus  Christus  sit  FiliusOei, 
puta  quod  Jesus  sit  verus  bomo  et  verus  Deus, 

primo  ex  eo  quod  ipse  sit  ille  qui  venit ,  graece 
o  tiBav ,  id  est  itle ,  scilicet  Uessias,  veniens  an- 
tonomastice,  qucm  scilicet  Prophetae  ventu- 
rum  promiserunt,  quem  Scriptura  Isaiae  9.  (i. 
et  alibi  significat  fore  Deum  et  Dei  Qlium.  Liidc 
veniens,  vel  venlurus,  est  nomen  Mcssife.  Sic 
enim  eum  vocabant  Judaei  ex  vaticiniis  Propiu- 
larum,  utpatet Apocal.  1.  h.  Joan.  1.  15.  Ifatth. 
11.  3.  Psal.  117.  2G.  Aggaei  2.  8.  Malacb.  3.  1.  et 
2.  et  alibi. 

Rursum  idipsum  probatexaqua  et  sanguine, 
quibus  constitit  Christi  corpus,  quodquc  pro 
nobis  cffudit.  ,Haec  enim  ,  priulo,  significabant 
Christum  verum  esse  hominem,  non  phantasti- 
cum,  uti  volebantSimon  et  Manes  :corpus  cnim 
humanumconllaturct  constat  aquaet  sanguinc, 
puta  quatuor  bumoribus ;  snb  aqua  enim  sivt- 
pbleginate  accipe  melancboliam  ,  sive  atram 
bilem  ;  aqua  enimsive  phlegma  ,  si  crassescat . 
fit  lutum,  sive  melancholia  :  sub  sanguine  ac- 
cipi;  choleram,  sive  Qavam  bilem  ;  sangais 
cnim,  si  incalescat,  fit  bilis.  Hi  quatuor  humore» 
continent  qualuor  elemenla  ,  quibus  coagmcu- 
latur  hominis  corpus  :  phlegma  enim  continet 
aquam,  melancbolia  terram  ,  sanguis  aerem, 
cholera  igncm.  Per  aquam  ergo  et  sanguinem 
significat  S.  Joannes  corpus  Christi  constitissc 
qualuor  bumoribus,  et  qualuor  elementis,  ac 
proinde  verc  ct  proprie  fuisse  corpus  hu- 
manum. 

Secundo,  aqua  et  sanguis  probabant  Chris- 
lum  csse  Deum  ;  tum  quia  sanguis  Christi  fuit 
jnstum  pretium  redemptionis  nostrae,  ex  a-quo 
salisfaciens  Deo  pro  offensa  peccatorum  nos- 
trorum  :  ergo  necesse  est  ut  fuerit  sanguis  ho- 
minis  Dei.sive  hominis  hypostatice  uniti  Deo  ; 
sanguis  enim  puri  hominis  non  poterat  esse 
justum  el  adaequalum  pretium  offensarum  Dei : 
lum  quia  virlute  sanguinis  sui  Chrislus  insti- 
luens  baptismum  ,  illi  indidit  vim  divinam  ex- 
piandi  omnia  omnium  hominum  peccata.  Ergo 
necesse  esl  ut  fucrit  Deus  :  faciebat  enim  hoc 
Christus  per  se  et  auctoritative,  non  quasi  mi- 
nisler  pendens  ab  alio.  Per  se  autem  instituere 
Sacramentum  remittens  et  expians  peccata,  cst 
opus  virtutis  d  ivinae. 

Alludit  priino,  ad  aquam  et  sanguinem  vicli- 
marum,  quo  vetus  Testamentum  sancivitMo- 
ses,  Exaudi  24.  8.  quo  significabat  Christum  suo 
sanguine  et  aqua  sanciturum  novum  Testamen- 
tum.  Audi  Paulum  Hebr.  9.  19.  Lccto  cnim  omni 
mandato  legis  a  Mose  universo  populo ,  accipiens 
sanguinem  vitulorum  et  hircorum  cum  aqua  tt 
lana  coccinea  ct  hvssopo ,  ipsum  qttoquc  tibrum  et 
omncm  poputum  aspcrsit ,  dicens  :  Hic  sanguis 
T<  stamcnti  quod  mandavit  ad  vos  Deus.  Vide  ibi 
dicla. 

Alludii,  secundo,  ad  aquam  et  sanguioem 
qune  miraculose  Quxerunt  ex  latere  (;ini->ii  in 
cruce  mortui  :  corpus  enim  mortuum  |>ro  san- 
guine  el  aqua  vivenlis,  naturaliter  dat  saniem. 
undc  idipsum  solusex  EvangeIistisnarratS«Joan. 
cap.  19.  36.  Hac  enim  Christi  aqua  el  sangnine 
repraesentabatur,  viriute  sanguinis  et  mortis 
Christi  (ideles  ab  ouinibus  pcccatis  abluendos 
per  aquam  baptismi.  Bl  hoc  significat  sponsa  . 
id  est  Bcclesia,  Cant  5.  10.  Dilectus  meus.  in- 
quit,  candidus  ct  rtibicundtts;  aqua  cnim  cst  can- 


r  1 0  COMMENTARIA  IN  I.  EPIS 

dkla ,  sahguis  esl  rubicundus.  Ita  Cyril.  ,Hicr. 
cateches)  18.  S.  August.  lil).  2.  de  Catech.  rud. 
••.  6.  S.  Leoepist.  45.  Hier.  epist.  S3.  Damasc.  h. 
de  Fidc  cap.  10.  Suarez  3.  p.  q.  53.  flisp.  til. 
sect.  1.  et  alii.  Hinc  noster  Salmeron  hie  opina- 
lur  Christum  ubique  snnguini  aquam  miscuissc, 
scilicet  iacrymarum  in  circumcisione,  in  su- 
dorc  sanguineo  agoni.T,  iu  flagellatione ,  in 
cruce  ante  mortem  ;  ideoquo  jussisse  aquatn 
vino  misceri  in  calice  Eucharistiic  converten- 
dam  in  sanguinem.  Et  Hugo  ait  Christum  vc- 
nissc  pcr  sanguinem,  quando  circumcisus  cst , 
ui  legem  observando  signillcaret  se  Judrcos 
velle  redimere,  per  aquam  vcro  Gentes,  quia 
in  aqua  inslituit  baplismum  prsecipue  pro  Gcn- 
tibus. 

Porro  distinguitS.  Joannes bapiismum  Christi 
a  bapiismo  Joannis  Baptislae,  quod  hic  fucrii 
solum  in  aqua  ,  ideoquc  incflicax  ad  expianda 
pcccata  :  Chrisli  vcro  fucrit  in  aqua  ct  san- 
guine,  ideoquc  ad  cadem  abluenda  cflicax. 
Rursum  perslringit  Ebionitas  qni  aqua  mcra 
ccnschant  placari  Dcum,  ideoque  quotidic  aqua 
se  ablucbant,  et  in  calicc  Eucharisthe  non  vi- 
uum ,  scd  meram  aquam  offcrchant ,  quia  nc- 
gabant  sanguine  Chrisli  nos  essc  rcdcmplos, 
icslc  Ircnseo  !ib.  5.  cap.  1. 

Denique  Tertullian.  lih.  dc  Baplismo  cap.  1C. 
ailChristum  venissc  peraquam,  cum  baptizatus 
est  a  Joannc;  pcr  sanguinem,  cum  passuscst, 
alaqua,  inquit,  tingei'etur,  sanguine  glorifica- 
retur ,  per  passioncm  ct  morlis  victoriam. 
Proinde,  ut  nos  faccret  aqua  vocaios,  sanguine 
eleclos,  lios  duos  baplismos  dc  vutnere  perfossi 
lateris  emisit;  quia  qui  in  sanguincm  cjus  credc- 
rcnl,  aqua  lavarentur  :  ct  qui  aqua  lavisscnt  in 
haplismo ,  etiam  sanguincm  potarcnt  in  Eucha- 
ristia. 

Symholicc,  per  aqttam  et sanguinem  accipiunl 
duplicem  baptismum  .  scilicet  fluminis  ct  san- 
guinis ,  S.  Hieronym.  Epist.  88.  S.  August.  lib.  2. 
de  Symbol.  c.  6.  Cyril.  calech.  13.  ct  alii.  Alii 
censcnt  repraesentari  duplicemmodum  quodam- 
natus  est  Cbrislus  a  Judaeis  vocifcraniibus  : 
Sanguis  ejus  super  nos ,  e'c.  ,  ct  a  Pilato  manus 
aqua  lavantc,  Matlh.  27.  v.  1h.  ct  25. 

Anagog.  Cyrill.  catech.  13.  per  aquam  accipit 
baptismum  ,  per  sanguinem  judicium  ;  eo  cnim 
reprobi  damnabunlur  ad  sanguinem,  id  est , 
gehcnnam  ct  mortcm  selcrnam. 

Allcgor.  S.  Bernard.  scrm.  1.  in  oclava  Pas- 
chae  :  Moses ,  inquit,  vcnit  per  aquam  ,  quia  ex 
aqua  ereptus ,  ideoque  vocatus  Moscs ,  id  cst 
cxtractus ,  populum  Hebroeorum  pcr  aquas  ma- 
ris  Rnbri  ilhcsum  deduxitin  tcrram  promissam i: 
Jesus  vcro  lcgislator  legis  novre  venilpcraquam 
et  sanguincm,  quia  pcr  sanguinem  introducel 
nos  in  sancla,  pula  in  ccclum,  Ilcbr.  9. 12.  Sir 
ergo  hodie ,  inquit,  quoque  ad  nos  pcr  aquamct 
sanguinem  vcnit ,  ut  sit  aqua  ct  sanguis  testimo- 
nium  ejus  fideique  victricis. 

Tropol.  S.  Bernard.  ibid.  per  aquamel  sangui- 
nem  accipit  duplicem  baptismtun  duplexquc 
mariyrium,  prius  in  lacrymis  compunclionis , 
postcrius  in  sludio  morlilicationis  :  Jam  vero , 
inquit,  quia  baptismum  aquas,  mariyrium  dixi- 
mus  sanguine  dcsignari,  memcnto  ct  unicum  et 
quotidianum  esse  baplismum  ,  simUUer  ei  marly- 
rium.  Est  enim  ct  martyrii  gcnus,  et  quccilam 
rffusio  sanguinis  in  quotidiana  corporis  aflliclione. 
V.st  et  bapiismus  aliquts  in  compunclione  cordis , 


X.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

el  lacrymarum  assiduilatc.  Sic  quippe  inftrmis  et 
pusillis  corde  necesse  cst ,  ul  quem  scmelproCltrislo 
poncrc  non  sujjiciunl  ,  sallcm  miliori  quodam , 
sed  diuturniori  marlyrio  sanguinem  fnndant.  Sic 
et  baplismi  Sacramcntum  quoniam  ilerari  non 
liccl ,  liis  qui  saquus  in  mtttlis  ojfendunt ,  frequenti 
oporiel  ablutione  supplcri.  Undc  et  Propliela  :  La- 
vabo ,  inquil.  per  stngtdas  noclcs  lcclum  meum, 
et  latTymis  meis  stratummeumrigaOo,?svi\.  G. 7. 
HtC    EST   QUl    VEXIT    Pr.U    AQUAM   ET  SANGUINEW. 

Grceci  codices  nonnulli  addunt ,  xtxtmtup.xies,  id 
est,  ct  spiritum.  Non  in  aqua  solum  ,  si:d  j?i 
aqua  et  sanguine  ,  ]  iidem  addunt,  sed  et  in 
spiritu. 

Et  spiritus  est  qui  testificatur  quomam 
Chaistus  est  vehitas.]  Crceca  habent  sn  to  mtvp.». 
tgt-j  yi  airfiuv. ,  idest ,  quoniam  spiritus  cst  veritas. 
Sic  quoquc  lcgit  Syrus,  Valablus,  Clarius,  Ca- 
jelan.  q.  d.  Spiriius  cst  qui  recentcr  in  Penle- 
coste  teslificatus  est  Chrislum  essc  Dei  filium. 
llli  crgo  credendum  cst,  quia  hic  Spirkus  est 
vcritatis,  ipsaque  verilas.  Verum  genuina  lcctio 
est,  quoniam  Christus  est  veritas ;  dc  Chrislo 
enim  hic  agitur,  non  dc  Spiritu,  ct  ClHsli  pro- 
prium  nomen  cst  vcritas,  non  Spiritus  sancli. 

Teslimonio  obscuro  ct  quasi  morluo  aqtn*c  vi 
sanguinis,  adjungit  S.  Joannes  clarum  et  vivum 
Spiriius  sancti  :  hic  enim  lum  in  vita  Chrisli , 
ulpotc  pcr  cum  ad  hoc  lcslandum  opcrans  mi- 
racula,  ttim  post  morlcm  et  resurrcclioncm  ah 
eo  in  Pentecoste  missus  in  Apostolos,  pcr  co- 
rum  ora  tcstatus  cst  ct  proedicavit  nbique , 
quod  Christus  cssel  verilas  ,  id  est ,  verus  Deus. 
Chrislus  cnim  qua  Dcus,  cst  Verbum,  idcoquc 
vcritas  et  sapientia  Pairis  ;  qua  homo  ,  fuit  vc- 
rus  Dei  legatus  et  intcrprcs  ,  qui  umbras  legis 
vetcris  aperuit ,  claramque  de  Dco  doctrinam 
etveritatem  propalavit ,  juxta  illud  :  Ego  sum 
via ,  veritas  et  vila  ,  Joan.  \h.  v.  6.  cl  illud  c. 
18.  ol.Ego  ad  koc  natus  sum  ,  et  ad  Itoc  veni  in 
mttndum,  ut  testimonium  perhibeam  verilati.  Hitic 
Ponlifex  Aaronicus  gerens  lypum  Christi,  veii 
ct  veracis  Pontificis,  in  Rationali  pccloralis  in- 
signe  intcxlum  gcstabat  Urim  et  tummim,  id 
cst ,  doctrina  et  vcritas,  Exodi  28.  30. 

Alii  per  spiritum  accipiunt  intcrnam  illumina- 
tionem  Spiritus  sancti,  qua  nos  impellit  ad  li- 
dem  et  amorem  Christi,  jitxla  illud  c.  2.  27. 
Unclio  ejus  docet  vos  de  omnibus ,  et  verum  esl. 

7.  Quoniam  tres  su.\T.  ]  Tcslimonium  aquue  , 
sanguinis  el  spiritus  dc  Chrislo  jam  allatum  ple- 
nius  hic  S.  Joannes  explical  et  confirmat;  undc 
to  quoniam  parlim  probat  id  quod  dixit  v.  5. 
scilicet  Jesum  esse  filium  Dci,  partim  probal  id 
quod  dixit  v.  6.  scilicct  Spirilum  teslificari  quod 
Ghristus  est  verus  Dcus.  Id  enim  hic  confirmat 
ex  eo  quod  Spiritus  sanctus  sit  unus  ex  tribus 
tcslibus,  qui  in  coelo  testimoniuin  perhibent 
Christo. 

Tres  sunt  qui  tf.stimo.muji  dant  in  coelo  (dc 
ccelo)  :  Pater,  Verbum  et  Spiritus  sanctus,  et 
hi  tres  uxum  sunt.  ]  Notat  S.  Hieron.  Praefat. 
in  Epistolas  Canonicas  haec  ab  infidelihus,  sci- 
licet  Arrianis  ( unde  et  moderni  Arriani  in 
Transylvania  propler  hnec  verba  totam  S.  Joan- 
nis  Epistolam  rejiciunt)  fuisse  abrasa  e  non- 
nullis  Crascis  codicibus.  Quocirca  nonlegithaec 
Syrus,  Clemens  Alexan.  Beda,  OEcumcn.  cl  alii 
nonnulli,  quos  citat  Franc  Lucas  in  Annot. 
hujus  loci  annot.  612.  Jam  tamen  constanler 
haec  Iegunt  Biblia  Latina  ,  et  correctiora  Gr.x-ca, 


COMMENTARlA  Ift  I.  EPIST.  5.  JOANMS.  Cap.  V. 


niuliiqueveterum,  utS.  Athanaa.  August.  Uier. 
Cyprian.  Concil.  Lalerauense  cui  intcrfuerani 
Graeci,  et  alii  quos  citat  Bellarm.  lib.  I-  de 
Christo  c.  C.  Hesselius  el  alli  nlc.  Certum  ergo 
cst  liocc  essc  iegendn  esseqnc  Canonicam  Scrip* 
luram,  ac  proindeex  iis  rcctc  conflrmari mys- 
lerium  sanclissima  Trinitatis,  ac  divinilatis 
ChrislivcL  SpiriLus  sancti  conlra  Arriauos  et 
Macedonianos. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Omncs  tres  persomc 
SS.  Trinitaiis  iu  cu:lo  ct  de  coelo  lum  angelis, 
tum  maxime  hominibus  (hoc  enim  prsecipue 
intendit  bic  S.  Joannes)  lesiimoninm  perhibent 
Cbrifto,  (|iiod  scilicet  ipse  sit  verus  Messias, 
Deique  fllius  :  nimirum  Pater,  dum  in  baptismo 
(t  iransflguratione  Cbristi ,  Mattii.  3.  17,  el  c. 
17.  v.  5.  poblice  prorlainavit: //tctfs/  FilUtsmeas 
ditcctus ,  ipsum  audite.  Rursumcum  super  Chris- 
iiun  rogantem  ut  sc  clariflcaret,  e  coelo  into- 
nuii :  Et  clarifieavi ,  ct  iierum  clarificabo,  Joan. 
12.  v.  18.  Siiniiiter  ct  Spiritus  sanctus  ,  dum  Cw&- 
cendit  in  Christuin  in  specie  columbie  ,  et  effn- 
dil  scsc  in  Apostolos,  ceierosquo  ChristianOs 
iu  dic  Pentecosle6,  idque  ex  Christi  praedic- 
lionc  ,  promissione  et  missionc :  unde  idem  Spi- 
riius  sanclus  per  ora  Aposiolorum  non  aliud 
lere  quam  Chnstum  praeconizavit.  Filiits  etiam 
saepissime  dixit,  dOcuitque  ac  miraculis  pro- 
bavii,  ctconvicit  sc  cssc  Mcssiam,  Deiquc  filium, 
ut  patet  ex  loto  Evang.  S.  Joannis.  Sic  paritcr 
trcs  Cbristi  tesles  sunt  in  lerra,  scilicct  spiii- 
tus  ,  aqua  et  sanguis,  ut  scquitur.  [gitur  mtituo 
intcr  sc  consentiunt  cocli  et  terrrc  lestes ,  ae 
conscqucnter  iis  omnimoda  Rdes  cst  adhihenda, 
quasi  teslihus  divinis  omni  exceptione  majo- 
ribus;  ct  quia  coclum  et  terra  ,  totus  ,  inquam, 
mundus,  in  boc  Cbristi  tcstimonium  conspiraic 
videnlur.  Alludit  S.  Joan.  ad  illud  sui  Rvang. 
cap.  8.  18.  Ego  sum  qui  testimomum  perhihco  de 
meipso,  ci  trstimonium  perhibct  dc  mc  qui  mi$it 
me  Patcr ,  ct  cap.  1G.  14,  dc  Spirilu  sancto  :  liie 
meclarificebit,  quia  de  meo  accipiet ,  ct  annanlia- 
bit  vobis.  Denique  trcs  tesies  producit,  quia 
scriptum  est  :  ln  orc  duorum  aut  trium  lcstium 
stabit  omncverbum,  Dctiler.  29.  15. 

Et  iii  tres  dnum  survr,  ]  nii  naiura  ct  ossoniia 
divina,  ita  pariler  intelleclu,  voce,  locutionc  et 
lestimouio  de  Cbrislo;  hcec  cnim  omnia  in 
SS.  Trinitalc  ossoniLiitcr  unum  idemquc  stml. 
Complutensia  et  Regis  babent,  -atocrpet-  u*  rt» 
:i'i,idcsl,  et  hi  trcsin  unum  sunt.  SedLatini  el  a!ii 
<  rceci  leguni,  cthi  tres  unumsunt;  signiflcalur 
enim  o/z.ouiiov  sanct.T  Triniialis,  quod  scilicet  tres 
;  orsonsehabeantunameamdemqueindividuam 
iicitatcm.  Nccaliud  significatleetiodivorsa  Com- 
plut.  Nam  in  unumsunt,  bo  :  csl,  inunum,  pula 
in  unam  essentiam  conveniunt  et  coouni.  Sic 
n.  2.  26.  de  Adam  el  E\a  conjugibus  dicitur  : 
i.runt  rfuoutearne  urto,ide6tveruntduo  unararo. 
itti  explicat  Christua  Matth.  29.  6.  hoc  esl .  viret 
inulicr  crtint  quasi  una  persona  civilis  et  poli- 
lica.  Sic  Jerem.  31.  83.  Eritis  mihi  in  populnm  , 
idest,  eritis  mibi  populus,  etPsalm.  30.  8.  I 
mihiin  Dntmprotcctorcm,  id  esl,  eslo  milii  DOOS 
protector,  et  saepu  alibi. 

Eulhyinius  Paooplia  parl.  1.  titu!.  7.  pag.  168. 

pro  tres  legil  tria,  indeque  oslcndit  tres  perso-- 

uas  iu  divinis  rcvcra  cssc  iria  personalilcr,  sed 

umnn  essentialiter. 

ldem  mullis  anteS.  Joannom  lecults  dixit  Sc- 


rapis,   qui  .Egypti 


nomine  Tlnili  posiu- 


91! 
ianti  :  Quis    co   fortunatior  essct  '.'    respondit  ! 

Principio  Deus,  lumscrmo,  ct  spiritus  illis 
Additur,  arquaeva  hax  sunt ,  ct  tendentia  in  unum. 

dc  quo  stipcrius  dixi. 

8.  Ettbei  suntqlitestimomim  da.nt  i.n  TERRa: 
Spiritub,  et  aoca,  et  sanguis.  ]  Dicendum  erat 
(r/a;namgrsece  kviv/m*.  uiep  el  «/ucjid  est  spiritus, 
aqua  et  sanguis,  sunt  gcneris  neutri :  dicil  ta- 
men  trcs,  ttnn  ul  ostendatbos  tres  terrre  testes 
conspirare,  imo  repraesentarc  trcs  coeli  tcstes 
jam  dicios,  ailS.  Aug.  de  quo  mox  plura  :  tum 
quia  per  prosopopoeiam  liisce  tribus  attribuit 
persooam  teslium  :  leatis  enim  in  lerra  apud 
liomincs  aniinalns  sitoporlcl,  adeoque  homo, 
idcoque  mascuiini  generis,  non  neutri.  Qui 
enim  lestatur,  dcbctloqui,  orcqtie  stiiim  efferre 
tcsliinonitim  ,  quod  non  nisi  bominisest.  Oppo- 
nit  S.  Joannes  lerrenum  el  bumauum  l«.'stimo- 
nitim  coelesti  etdivino.  Jam  aliqui  censent tres 
lestesincoelo  esse  testes  divinitatis  Chrisli;trc- 
vero  tcstes  in  lerra  csse  tesles  humanitatis 
ejusdenij  ait  Innoc.  III.  c.  in  quadam,de  celebr. 
Missar.  et  D.  Tbom.  Scd  verius  est  ulrosque  ad- 
duci  ad  probandam  divinilatem  Cbrisli  :  hoc 
cnim  probandum  sumpsii  S.  Joannes  v.  o.  quia 
boc  negabat  Ebion,  Cberinlhus  et  alii.  Unde  ct 
sulxlit  mox  :  Qui  credit  in  Filium  Dci,  liabel  les- 
timonium  Dei  In  se,  etc. 

Mysliee  S.  Bcrnard.  serm.  2.  in  Octava  Pas- 
cbce,  per«  interra  accipit  boniines  in  terra  vi- 
vcntes,  nt  per  b;cc  tria,  spiritum  scilicet,  aquani 
el  sanguinem ,  distinguantur  justi  ab  injuslis, 
sicut  per  Patrcmet  Filium  et  Spirilum  sanctum 
in  coelo  disiinguiintur  Beati  a  damnatis.  Nam 
Beatis.  inquit,  visio  Trinitatis  tcstimonium 
perhibet :  eleclis  fructuosus  cst  sanguis  Christl 
acmcrita,  aqua  baplismi  etSpiritus  sanctigra 
tia,  dc  quo  mox  plura,  jam  singuia  expenda- 
mus. 

Tr.i-s  sc.nt.  ]  Ponit  S.  Joannes  duplicem  trini- 
tatem  testium  Cbristi,  qui  scilicel  testanlur  eju.» 
(liviuilalcm,  cuinquc  esse  Dei  Filitim  ,  atque 
tinam  alteri  opponit,  inio  componit  in  officio 
lcslilicandi.  Prior  incrcala  cst .  scilicet  Palcr. 
Filitis,  Spirilus  sanctus  :  poslerior  crcata ,  sci- 
licct  aqua,  sanguis  et  spiriius,  quaa  manat  ab 
increata,  cique  cx  lequo  respondct,  adeoque 
eam  rcproesentat.  Aqua  enim  refert  Patrem, 
sanguis  Filitim,  spirilus  Spiritum  sanclum.  Pa- 
ler  eniin  est  rerum  omniinn  principium,  sicui 
(?st  et  aqua.  Ex  aqua  enim  fonnali  suiii  cocli , 
acr,  avcs,  pisces,  uti  OStendi  inilio  Cenesis  : 
rurstim  aqua  nutrit  berbas,  arborcs,  planlas, 
omniaque  animanlia  cl  viventia.  Lndc  atfua  Ca- 
linis  dicitur  quasi  a  qua  nata  sinl  umnia ;  vel .  ut 
Fosttis,  ii  i/na  jiivamur.  Undc  Thalcs  aqtiam  po- 
suit  principium  rerom  omnium ,  licel  alii  aquam 
dictam  velint  ipiasi  <rqitan<  ,  ipiod  aequa  sil  H 
;  (|n;ilis,  nisi  venlis  agileltir.  Ila  Deus  Palcrom- 
nibtis  esl  jcqutis  et  idcm  :  Oipbici  et  symbolicl 
contemplatoressummum  bonum  .  sive  omniuui 
bonorum  Occanum  ccnsiieiunt  esse  aquam. 
ideoque  repr«8eotare  Deuin.  Sinc  Virgilitii  le- 
cuins  Homerum  lib.  .'i.  Georg.  Oceanum  patrcm 
rerum  intligilat,  el  Plinius  Iib.  1.  c.  31.  lloc  ete- 
mmtum,  ail,  carteris  omnibus  imperal,  tcrras  de- 
vorant  aqtuv,  flammas  nccant ,  scandunt  in  su- 
blimr ,  et  ctrlum  qttoque  sibi  vindicant  :  qttid  esse 
mirabilius  potcst  aqttis  in  coclo  stantibus?  Cnde  el 
crrli   hcbraicc  vocantur   scemaim ,   itl    csl,  ibi 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


912 

aquaz.  r.ursum  aqua  significat  aflluentiam  bono- 
rum  etgratiarumquaeestinDeoPatreJuxtaillud 
Isaiae  12.  Haurictis  aqttas  in  gaudio  de  fontibtts 
Salvatoris.  Scilum  esl  ,£gyptios  Nilum  pro  Dco 
coluisse,  quod  iiNilocxundanle  omnis  eisseges 
obveniret.  Hinc  illud  Parmenonis  :  Jttpitcr 
Mgypti  Mle.  Insupcr  aqua  apposite  Dci  Patris 
inisericordiam  et  pietatcm  repraesentat.  Quo- 
circa  Mlemannosdeorum  Ioco  aquam  iluminum 
adorasse,  teslatur  Agatbius  lib.-l.  et  2.  Pereg. 
liisl.  ldcm  dc  Persis  docet  Arnobius  lib.  G.  conlra 
Gentes.  Sic  cl  bodie  nonnulli  Indi  adorant 
aquam  ,  ul  rcfert  Vasquez  lib.  3.  Navig.  fol.  362. 
Bracbmanes  longissime  vivere,  eo  quod  non 
nisi  aquam  bibant  tradit  Suidas  verbo  Brach- 
manes.  Lucian.  quoque  in  suis  Macrobiis  scribil 
per  aquam  vitam  produci,  idcoque  Syros  ad 
trecentos  annos  vixisse.  Apollonius  Tyanaeus 
dictitabat  bibentes  aquam  nunquam  laborare 
capilis  veriigine,  uti  rcfert  Pbilostr.  in  Vita 
Apollonii.  Plura  de  aquae  praestantia  vide  apud 
Tiraquel.  tract.  deNobil.  c.  31.  Plutarcb.  quaest. 
An  aqua  sit  dignior  igne?  Vide  quoque  Hydragio- 
logiam  M.  Antonii  Marsilii  Columnae. 

Porro,  sub  testimonio  SS.  Trinitatis  increatae 
intellige  testimonium  sanctorum  angelorum, 
per  bos  cnim  quasi  administratorios  spirilus  ct 
legatos  SS.  Trinitas  locuta  est,  cttestimonium 
perhibuit  Christo,  tum  in  ejus  nativitate,  cum 
cecinerunl:  Gloria  in  excelsis  Deo;  tum  in  bap- 
tismo  Matth.  3.  17.  lum  in  transfiguratione 
Matth.  17.  5.  tum  in  resurrectione  Malth.  28.  2. 
tum  in  ascensione  Actor.  1.  v.  10. 

Qui  testhionium  daist.  ]  Jesu  Christo,  quod 
sit  filius  Dei,  ac  consequenter  quod  ejus  fide  et 
ope  vincamus  mundum,  quodquc  fides  Christi 
sit  victorianostra. 

In  terra,  ]  de  terra  ;  sicut  tres  primi  in  ccelo, 
id  est,  de  ccelo  teslantur  hominibus  in  terra 
agentibus. 

Spiritus,  et  aqua,  et  sanguis.]  q.  d.  Spiritus 
quem  Christus  in  crucc  moriens  emisit  in  ma- 
nus  Patris,  ilem  aqua  et  sanguis  quae  de  laterc 
Christi  proiluxerunt,  testificanturChrislum  vc- 
rumfuisse  non  tantum  hominem,  sed  et  Dcum ; 
quia  bisce  quasi  prelio  adaequalo  et  justo  satis- 
fecit  Christus  offensae  Dei,  juxta  oracula  Pro- 
phetarum  .  quod  faccrc  non  potuisset  nisi  fuis- 
set  Deus,  uti  dixi  v.  praeced.  Rursum  spiritus, 
quia  a  Christo  cum  clamore  emissus,  arguebat 
eum  esse  Deum.  Undc  videns  Centurio  quia  sic 
clamans  expirasset ,  ait  :  Vere  htc  Iwmo  Filitts  Dci 
erat,  Marci  15.  v.  39.  Voxenim  moribundos  de- 
ficit ;  ergo  clamor  bic  Christi  miraculosus  eral, 
non  naturalis,  significans  Christum  super  bo- 
minem  esse  Deum,  ideoque  voluntale,  non  in- 
firmitate  mori,  ait  ibidcm  S.  Hieron.  Chrysost. 
Euthym.  et  Theophyl.  quin  et  Christus  ipse  : 
iSemo,  ait,  tollel  eam  (animam)  d  me,  sed  ego 
pono  eam  d  meipso ,  et  potestatem  habeo  ponendi 
eam,  et  potestatem  habeo  iterum  sumendieam, 
Joan.  10.  18. 

Secundo,  S.  Aug.  lib.  3.  contra  Maxim.  c.  22. 
Lyran.  et  Glossa  per  Spiritum  accipiunt  Spiritum 
sanctum  a  Christo  in  Pentecoste  effusum  ;  hic 
cnim  tcstificatus  esl  Christum  esse  Deum,  tum 
quia  Christus  mittcbat  hunc  Spiritum ,  tum  quia 
ipseSpiritus  per  ora  Aposlolorumproteslabatur 
se  mitti  a  Cliristo,  eumque  verum  esseDei  Fi- 
lium. 

Tcriio,  QEcum.  por  spiritum  accipit  Spiritum 


sanctum  qui  datur  inbaptismo.  In  baplismutc* 
inquit,  per  aquam  Jesus  Patris  tcslimonio  Fiiitts 
Dci  est  declaralus ,  at  pcr  sanguincm ,  quando , 
cumprope  erat  ut  cruciftgeretur,  dixit  :  Glorificu 
me  tu  Pater,  ct  vox  delala  est  qtuv  dicebat:  Elglo- 
rificavi ,  cl  iterum  gloriftcabo.  Pcr  spirilum  vcrc 
cstmauifcstatus ,  quandoc  mortuis  lanquamDetts 
rcsurrexit. 

Huc  pertinct  expositio  Didymi ,  nisi  quod  ipsc 
testimonium  hoc  refcrai  non  ad  Christum,  scd 
adnalivitatem  nostram  spiritualem,  quae  fit  in 
baptismo.  Hic  enim,  inquit,  spiritus,  id  csl, 
Trinitas  invocatur,  acsanguis,  idest,  huma- 
nilatis  Chrisli  merita  per  aquam  baptismi  ope- 
rantur  et  sanctificant.  Ac  illa  S.  Ambrosii  I.  10. 
in  c.  22.  Lucac  :  Aquam ,  inquit,  ad  lavacrum, 
sanguinem  ad  pretium ,  spiritum  tradidit  ad  rc- 
surrectioncm.  Unde 

Anagogice,  scd  valdc  apposiie  ad  littcram  et 
pene  liltcraliter,  aqua,  et  sanguis,  et  spirilus  in 
cruce  a  Christo  emissa  ,  sed  rcsumpla  aheodem 
in  resurrcctione,  signilicabant  ipsum  vere  esse 
Mcssiam  promissum,  viclorem  mortis  et  in- 
fernijideoque  Dei  Filium  :  Cbristus  enim  vi  pro- 
priaresurrexil,elhaectriaresumpsil:  vipropria, 
inquam,  tam  humanitatis,  quam  divinitatis. 
Anima  enim  et  spiritus  Chrislijam  glorificatus 
vi  propria  accepta  adivinilale,  cui  hypostaticc 
erat  unita,  univit  se  corpori  in  sepulcro,  illud- 
que  animavit,  vivificavit  ct  glorilicavit ;  ac  pari 
modo  nostra  corpora  animabit ,  vivificahit  et 
glorificabit  in  resurrcctionc,  uli  dixi  1.  Pclri  3. 
v.  21.  et  22. 

Mystice  per  spiritum,  aquam  ct  sanguinem  sig- 
nificantur  tria  quae  ad  jusiilicationem  noslram 
concurrunt  ;  itaque  testimonium  perhibent 
Christo,  utpote  ,  cujus  meritis  et  virtute  peragi- 
turnostra  justificatio.  Sanguis  enim  significat 
sanguinis  et  mortis  Christi  meritum  nohis  in 
justificatione  applicatum;  aqua  significat  ablu- 
tionem  el  purgaiionem  peccatorum,  spiritus 
significat  aspirationem,  etinfusionem  spirilus, 
id  est,  vilae  spiritalis,  graliae,  charitatis,  cajlc- 
rarumque  virtutum  quibus  justiefficimur.  Cndc 
S.  Ambrosius  lib.  de  Spiritu  sancto  cap.  11.  ait, 
spiritu  mentem  renovari,  aqua  nos  lavari,  san- 
guinem  esse  pretium.  Sic  et  Cyrill.  dc  Fidc  ad  Re- 
ginas,  et  S.  Leo  epist.  10.  c.  5.  Hi  tres,  inquit, 
sunt  spiritus  sancliftcationis ,  sanguis  redemptio- 
nis ,  aqua  baptismatis. 

Allegoriceper  haectria  significanlur  Iriapra»- 
cipua  Sacramenta,  quae  lestimonium  perhibent 
Christo,  ulpote  ab  eo  instituta,  et  ejus  meriti.» 
acvirtute  sanctificantia.  Aqua  significat  baptis- 
mum ,  sanguis  calicem  Eucharistiae  ,  spirittts 
pcenitentiam.  Unde  et  insufflando  spiritum  Apos- 
tolus,  Christus  dedit  eis  poteslatem  remittendi 
peccata,  Joannis  20.  vers.  22.  Heec  omnia  pro- 
bant  Christum  esse  Deum,  lum  quia  remissio 
peccatorum  est  opus  Dei  et  divinae  polestatis, 
tum  quia  transubslantiatio  panis  et  vini  in  cor- 
pus  et  sanguinem  Christi,  non  nisi  divina  vi  et 
potestate  perfici  potest.  Porro  spiritus  significat 
Sacramentum  Pcenitentiae ,  tum  quia  per  illud 
Spiritus  sanctus  remittit  peccata  :  hoc  enim 
maximum  est  Dei  donum  ;  omnia  autem  Dei 
dona,  praesertim  gratiae,  in  S.  Scriplura  appro- 
priantur  Spiritui  sancto;  eo  quod  ipse  sit  pri- 
mum  Patris  et  Filii  notionale  donum  :  ab  iis 
enim  procedit  per  modum  amoris  et  doni;  tum 
quia  ipse  per  poenitentiam  nobis  per  peccata 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNlS.  Cap.  V. 


mortuis  splrilutn  vitac,  puta  gratinc,  inspirat. 
Quocirca  ex  hoc  loco,  et  ex  fluxu  aquae  etsan- 
guinis  e  lalere  Clirisii  Innocentius  III.  docet  et 
probat  aquam  in  calice  EucharistUe  miscendam 
esse  vino,  ulconvertalur  in  sanguincin  Cbrisli, 
ita  ipse  cap.  in  quadam,  de  celebrar.  Missar. 

Symbolice,  prinio,  S.  Bernardus  serm.  1.  in 
Oclava  Pascbae  :  In  aqua,  inquil,  baptismum  in- 
teltigc ,  in  sangttine  martyrium ,  in  spiritu  cliari- 
tatem  diffusam  in  cordibus  noslris.  Rursum  Ca- 
ibarinus  pcr  aquam  accipit  tribulationcs ,  ad 
quas  experiendas  venit  Chrislus,  eoque  vocat 
Cbrisiianos.  Alii  peragaamaccipiunt  sapientiam, 
juxta  illud  Eccli.  15.  3.  Cibavit  illum  panevitceet 
intellecttts,  et  aqua  supienlice  salutaris  potavit  it- 
lum.  Alii  per  aquam  aecipiunt  gcnlium  nuiUitu- 
dineminCbristumcredentcni,  juxta  illud  :  Aqum 
multa?  popuUmulti ,  Apoc.  11. 

Secundo,  Balduinus  Cantuariensis  (qucmLo- 
vanii  manu  scriplum  evolvi)  lib.  1.  de  Eucba- 
ristia  c.  t\S.  Spiritttsjustorttm,  inquit,  aquapocni- 
tentium,  sanguis  Martyrum  (cstantur  Cliristum 
redemptorcm.  Nam,  ut  ait  Tcrtull.  sanguis  Mar- 
lyrum  esl  scmen  Cliristianorum,  el  S.  Leo :  Non 
minuilur  Ecclcsia  perseculionibus ,  sed  augctur ; 
rt  semper  Dominicus  ager  scgete  diliore  vestitur, 
dum  singuta  grana  qtta?  cadunl,  muliiplicata  re- 
surgunt. 

Terlio,  Clcmens  Alexandr.  bic  spiritum  acci- 
pit  provila,  aqnam  pro  fide  et  rcgoneralione, 
sanguinem  pro  cognilionc  :  qua?  sunl  salutifersQ 
virtutes  Salvatoris.  nursum  S.  Ambios.  lib.  dc 
Spiritu  sancto  cap.  6.  sanguini  mortcm,  aquae 
sepulturam,  spiritui  viiam  assignat  in  bap- 
tismo. 

Quarlo  S.  August.  bic  censet  bis  tribus  notari 
ires  personas  sanct.T  Trinitalis ,  scilicet  spiril u 
Patrem,  sanguinc  Filium  ,  aqua  Spiritum  sanc- 
tum.  De  Palre  cnim  diciinr  :  Spiritus  est  Deus. 
Joan.  U.  2ft.  Filius  assumpsit  <anguincm  el  car- 
nem  humanae  naiurae.  De  Spiritu  sanclo  dicifur  : 
Flumina  dc  ventrc  cjus  flurnt  aqtta;  viw ,  Joan- 
nis  7.  18.  Atquc.  bac  dc  causa  dici  tres  sunt, 
non,  Iria,  ut  dicendum  crat,  qui  testimonium 
pcrhibent.  Etrursum  :  El  lii  trcs  iinumsunt.  q.  d. 
Trcs  personae  sunt  una  esseniia  divina.  Unde  et 
Hyginus  Papa  cpist.  1.  el  Joannes  II.  episl.  1. 
testimonium  corum,  qui  inceelo  lestantur  post- 
ponunt  tcstibus  in  lcrra ,  qnasi  illi  hos  expli- 
•  cnt.  Quod  vere  b;cc  tria  cxierunt  de  corpore 
Cbrisli,  repr.escntabat  Ecclesiam,  quae  est  cor- 
pus  Cbristi  ,  praedicaturam  Trinitatis  unam 
eamdemquecsscntiam,  ait  S.  Augustinus.  Con- 
gruenlius  aquam  axiaptes  Patri ,  sanguinem  Filio, 
ipiritum  Spirilni  sancto,  niorque  ehim  est  spi- 
riins  :  nqua  aulem  cst  principium  rerum  om- 
nium,  sicut  el  Paler;  ex  aqua  enimcreati  sunt 
cncli  el  raeiera  omnia,uii  osiendi  iniiio  Genesis, 
.•o  eniin  alludit  Joannes.  Sicut  enim  iniliomundi 
Dcus  crcavil  aquaui,  cl  spirilus  Domini  fereba- 
lur  supcr  aquas,  utex  iis  c.etera  elTormarel;  ita 
pariler  in  reeroalione  mnndi ,  Dcns  pcraquam 
baplismi  dando  Spiritiun  sanclum,  Cbristianos 
quasi  novos  boinincs;  spirilualcs  cl  divinosef- 
formavil,  idque  mcrito  sangninis  Cbrisli. 

Tropolog.  S.  Bernardus  serm.  2.  In  Octava 
Paschnc  :  Sanguinc,  inquit,  et  aqtta  rt  spiritu 
haberc  testimonium  jufttilic ,  quod  rcnalus sis pcr 
Christum  ,  cst  sicontines  apeccatisy  si  dignos  fa- 
rit  pa-nitcntia*  fructus,  si  facis  opera  vitw.  San- 
guu  ergo  signilicat  conlinenliam ,  aqua  lacry- 

COPMU    A    I  APIDF.   TOM.    X. 


013 

mas,  spiritus  opera  spiritualia,  qux  testantur 
nos  esse  regeneraios  et  sanctos.  Et  serm.  1.  05- 
lendithsRCtriaopponi  tribusquae  sunt  in  mundo 
caque  vinccre  :  concupiscenliam  enim  carnis 
vinci  sanguine  mortificalionis,  concupiscenliaiu 
oculorum,  lacrymis  compunctionis ;  super- 
biam  vil.x  sive  spiritum  vanilalis  ,  spirilu  cbari- 
talis.  Certum  quippe,  ail.  triumphuli  mundi  tes- 
limonium  est  ,  si  corpus  castiges  et  subjicias 
spiritui ,  ne  perniciosa  Ubertate  serviat  voluptati  : 
si  flclui  prccbeas  oculos  magis  quam  petulanlicevel 
curiosilali;  si  denique  spiritalidilcctione  flagrans, 
nttlli  animum  dederis  vanitati.  Merito  sane  unus 
cst  qui  in  lerra  pariter  et  in  ccclo  tcstimonium 
pcrliibet  spirilus  ;  qttia  sive  corporis  afflictio  ces- 
subit  ,  sive  lacrymarum  fons  cxiccubilur,  sed 
cltarilas  nunquam  cxcidit.  Hiscc  tribus  suffraga- 
bitur  testimonium  SS.  Trinitalis  :  Magnum  pro- 
fecto  habiluri  sunt  teslimonium,  qttos  in  ccelo 
Pater  susceperit  lanquam  ftlios  et  Iwedes ,  fUius 
adsciverit  lanquam  fratres  et  coliaredes  ,  Spiritus 
sancltts  adliafrentes  Deo  unumspirittim  faciet  esse 
cum  eo.  Rursum  per  haec  tria  possunt  tropolog. 
accipi  tres  fidelium  gradus,  scilicet  incipien- 
tium,  pcr  fiquam  ;  proficienlium,  per  spiritum; 
peiTectOrum,  per  sanguinem;  hic  enim  est 
symbolunt  niarlyrii.  Addit  S.  Bern.  scrm.  76.  ex 
narvis,  tres  parfterin  inferao  esse  testes,  sci- 
licel  vermeiu  quo  roditur  conscientia ,  ignem 
quo  creuiatur  corpus  ct  anima,  ac  desperatio- 
ncm  :  Quia  vertnis  eorum  non  morielur,  et  ignis 
eorum  non  extinguetur,  Isaias  66.  1h.  His  qui  in 
ccclo  sunt,  ait  S.  Bernardus,  dalur  testimonium 
beatitudinis  :  his  qui  in  (erra?  justificationis  :  liii 
qui  in  infcrno  sunt ,  damnationis.  Primum  testi- 
monium  est  gloricp. ,  sccundum  gralia ,  tertium. 
irce. 

Denique  Baronius  tom.  2.  anno  Cbrisli  106. 
censct  S.  Joannem  hic  perstringere  Elxai  hae- 
rcsiarcbam,  ejusque  fralrem  Jexeo,  qui,  ut  ait 
S.  Epipbanius  bajrcs.  19.  A  Judaiis  oriundus,  et 
cum  Judteis  senliens ,  etc.  introducens  salem  et 
aquam,  et  terram  ctpanem,  et  cojlum,  et  atheru 
ct  venlum,  jusjurandum  ipsis  in  divinum  cultum 
prwfinivit ,  ac  tradidit.  AUquundo  vero  rursus 
atios  septem  testes  pra?scripsit,  ccetum,  inquam ,  et 
aqtiam,  et  spiritus  el  sanctos  angelos  orationis,  et 
oleum,  et  sal,  ct  terram,  et  c.  30.  Cum,  inquil, 
quis  ex  ipsis  attt  in  morbum  inciderit,  aut  d  rep- 
tili  morsus  fuerit ,  descendit  in  aqttas ,  cl  invocat 
cognomina  in  Elxai  relala,  cccli  ac  terra?,  salis  et 
aqtta?,  ventorum  et  angelorum  justitia? ,  el  pani^ 
cl  olei,  et  incipit  diccre ,  opem  ferte  milti  et  amo- 
vete  a  me  dotorem.  Hisce  ergo  ficlitiis  et  superi- 
litiosis  septem  testibus  Jexeo  hneretici,  S.  Joan- 
nes  opponit  sex  veros  tcstes,  tres  coclestes  ,  et 
tres  terrestres.  Fuitenim  hic  Jexeo  cum  Elxai. 
syncbronos  et  co;evus  sancto  Joanni  ;  lloruit 
enim  annoChristi  106.  S.  Joannes  vero  vixit  ad 
annum  Christi  101. 

SpiniTlS,   ET  AQUA  ET   SANGUtS.  ]  HyginilS  Potlt. 

cpisl.  1.  et  Joannes  II.  episl.  1.  ac  Idacius  lib. 
de  Trinit.  legunt ,  aqua,  sanguis  et  caro.  Scd 
perperam  :  Grapcl  enim  Syri  et  Lalini  codiees 
babcnt  Spiridts,  non,  caro;  haec  enim  includilur 
in  sanguine. 

Et  iit  tiu:s  uNiw  sunt.  ]  Quidam  Latini  codi- 
ces  ctdr.Tci,  utComplut.et  Rcgii,  carent  hisce 
verbis;vide  Francisc.  Lucain  annot.  213.  Undo 
S.  Tbomas  opusc.  1h.  in  2.  decretalem,  ait  liaee 
ab  Arrianis  esse  apposita,  ut  inde  i  pari  colli- 

115 


COMilLiNTARIA  IX  I.  EPi 


914  ' 

gerent  irea  peisonas  dici  uiHim  non  essentiali- 
ter,  scd  lestificative;  plerique  tnmen  Latini  ca 
legunt  et  correctiores  Graeci;  sed  sic,  et  Iti  tres 
in  unttm  sunt,  el  Syrus,  hi  tresin  uvosunt ,  q.  d. 
Uitres,  puta  aqua,  sauguis  et  spiritus  Chrisii 
uon  sunt  unum,  sicut  unum  sunt  Pater,  Filius 
r t  Spiritus  sanctus ;  sed  m  unum,  id  cst  ad  i::ium, 
scilicet  Chrislutn,  Christique  luimamlalcm,  aut 
myslice  ad  unam  jiisiificalionem  ct  perfectio- 
nem  noslram  referuulur.  Unde  Idacius  lih.  de 
Trinitate  legit,  et  Ires  in  nobis  sunt  ;  sed  contra 
fidem  caHerorum  codicum.  Sccundo  in  unum, 
scilicet  teslimonium  de  Christo  Deo  ct  homine 
mediatore,  redemptore  et  jusiificalore  conspi- 
rant.  Audi  S.  Aug.  I.  3.  contra  Maximin.  cap.  22. 
Unum  sunt ,  inquit,  aqtta,  sangttis,  spirittts,  con- 
cordia  qttadam  lcslandi,  Pctlcr ,  Verbum,  Spiri- 
tus ,  unitate  pranei-eanatura.  Nam,  ut  ail  lnno- 
cent.  III.  in  Conc.  Laleran.  intcr  Cnmtorem  et 
creaturam  non  potest  tanta  similitudo  notari, 
qttin  intereos  majorsit  dissimililudo  notanda. 

9.  SlTESTIMONIUM    IIOMINUM  ACCIPIMUS  ,   TF.STI- 

monium  Deimajus  est.  ]  q.  d.  Si  leslimnuio  ho- 
minum  fidem  adhihemus,  multo  magis  fidem 
adhihere  dehemus  teslimonio  Dei  de  Chrislo, 
quia  majus  est,  tum  digniiale  ct  auctoriiato, 
tum  veritate  ct  cenitudine;  est  enim  testimo- 
nium  Dei,  qui  omnes  homines  et  angelos  in 
immensum  superat  majestate  el  veracitate, 
adeoque  est  ipsa  prima  et  summa  veritas,  quae 
mentiri,  falli  autfallere  nequit.  Quocirca  asse- 
verat  Paulus  Rom.  3.  l\.  Esl  autem  Deus  verax , 
omnis  autem  liomo  mendax.  Porro  lestiinonium 
Ecclesiee,  Apostolorum  el  Prophetarum  est  tes- 
timonium  Dei;  Ecclesia  enim  regilur  a  Spirilu 
sancto,  qui  est  Spiritus  veritatis  :  ac  Spiritu 
sancto  inspirati  locuti  sttnt  sancli  Dei  homines , 
ait  S.  Petrus  1.  epist.  1.  v.  21.  Sic  Jonnnes  Bap- 
tista  a  Deo  missus  fuit,  ut  esset  lestis  et  preeco 
Christi  :  Joann.  1.7.  Sic  elementa  omnia,  saxa 
fissa  in  morte  Christi  ,terra  contremiscens,  sol 
et  luna  cum  siderihus  ohscurala  ,  niorUii  resur- 
gentes,  vim  Christi  divinam  sentenlia  ei  testi- 
roonium  perhihuerunt.  Unde  D.  Thom.  serm.  1. 
de  Pentecoste  numerat  duodecim  lestes  Christi : 
Christum  enim  tcslimonium  hahuisse,  primo, 
k  DeoPalre;  secundo,  n  Filio  ;  terlio,  a  Spi- 
ritu  sancto;  quario,  ah  angelis  ;  quinlo,  a 
Sanctis;  sexto,  a  miraculis;  septimo,  a  coelo; 
octavo,  ah  aere;  nono,  ah  aqua;  decimo,  a 
terra;  undecimoi  ahigne;  duodecimo,  ah  in- 
ferno.  Testimoi>ia  ergo  Dei  de  Chrislo  credihilia 
facta  sunt  nimis ,  adeo  ut  fideles,  si  fallanltir,  di- 
cere  possint  '.  fii  falllmur,  u  Deo  decepti  sttmus, 
ailRichard.  Viclor  lih.  1.  de  Trinit.  c.  2. 

QUOMAM  HOC  KST  TESTIMOMUM  Dlil  QUOD  MAJUS 

est.  ]  Vox  quoniam  non  tam  est  cansalis,  quam 
exegelica  et  explicaliva,  idemque  valet  quod 
porro,  vel  autem.  q.  d.  Hoc  autem  est  tcstimo- 
nium  Dei,  etc.  quoniam,  id  est  quod  (Graece 
enim  est  pronomen  relativum  »)•>)  tesliftcatus  est 
deftliosuo;  dum  scilicel  in  haptismo  Christi 
aliasque  sappc  testatus  est ,  et  dixit  fle  Christo  : 
Ific  est  Filitts  metis,  ipsum  attdile,  ut  dixi  vers.  7. 
Porro  lcstimonium  hic  idem  est  qnod  verilas  a 
Deo  testala.  Est  metonymia,  de  qua  mox. 

10.  Qui   CREDIT   IN  FlI.IUM  DEI,  HABET   TESTIMO- 

mum  Dei  in  se.  ]  Primo,  quia   hahct  in  se  rem 
lestatam  a  Deo,  putahanc  veritatem  quod  Chris- 
lu*  sit  Filius  Dei. 
Secundo,  quia  hahet  in  se  ipsum  Dei  testimo- 


ST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

nium,  ipsumquo  Deum  atleslantem.  Idcocnim 
crcdit  Chrislum  csse  Filium  Dei ;  quia  creda 
Deutn  lioc  rcvelasse,  Deumque  hoc  essc  testa- 
lum  per  Prophetas,  Apostolos,  miracula,  etc. 
ohjectum  enim  formale  fidei  est  Dei  revelatio  : 
ideo  enim  credimus  ariiculis  fidei,  quia  credi- 
mtiscosa  Deo,  qui  est  prima  et  infallihilis  vc- 
rilas,  essc  revelalos  el  tcstatos. 

Terlio,  testirnouittm  lioc  est  ipsafidcs,  qua 
credinuts  testimonio  Dei,  ut  sit  metonymia , 
qua  objectum  ponilur  pro  hahilu  vcl  aclu  len- 
denlc  in  ohjectum.  q.  d.  Qui  credil  hahct  siu- 
gulare  Dei  clonum,  pula  liilem  qu.e  includittes- 
limonium  Dei  ,  Detimque  allcstantcm ,  quod 
eum  mire  ornat  elrohorat  ad  Chrisli  confessio- 
nem,  ctcultum  relinendum  et  propagandum. 

Quarlo,  hoc  teslimonium  accipi  potest  de 
ipsa  credenlis  regenerationc  ,  adoplione,  gratia 
ct  gloria.  q.  d.  Qui  credit  in  Filium  Dei,  hicha- 
hctin  sc  lestimonium  Dei,  quo  scilicel  Deus  at- 
teslalur  cjus  anima?  cl  conscienliaD  ipsum  pcr 
hanc  fidem  qua  in  Chrisltim  credit,  eique  ohe- 
dit,  csse  fidelem  ,  jtistum,  filitim,  et  haeredcm 
Dei ,  colurredem  aulem  Chiisti.  Unde  idipsum 
explicans  S.  Joannes  mox  suhdit  v.  11.  E/  hocest 
teslimonium  ,  quoniam  vilam  celernam  dedit  nobi; 
Deus ,  et  Itaic  vita  in  ftlio  ejus  est.  lta  Beda  et 
OEcumen. 

QtJI  NON  CREDIT   Fll.IO,   MENDACEM  FACIT  EOM.  ] 

q.  d.  Sicut  qui  credit  Filio,  Deique  dc  eo  lesti- 
monium  recipit,  hic  veracem  facil  Deum  eum- 
que  honorat  ct  colit;  credcndo  enim  Deo, 
lestaltir  Deum  esse  primam  et  infallihilcm 
veriialem  :  ita  ex  adverso,  qui  non  credil  Fi- 
lio,  Deique  de  eo  leslimonilim  respuit,  hicmen- 
dacem  facit  Deuni,  eique  gravem  ignominiam 
et  injuriam  irrogat.  Reipsa  enim  dicit  Deum, 
qui  dicil  Christtim  esse  filium  suum ,  mentiri , 
qnod  esl  hlasphemia  execranda. 

Nota.  Pro  credil  graece  cst  -tsTti^syzsv ,  id  est , 
crcdidit,m  proeterilo;  sed  Joannes  prfeleritum 
more  Hehrceo  usurpat  pro  quovis  tempore.  Cre~ 
dit  ergo,  id  cst  credit,  credidit,  credet.  Sic  pro 
facit  gra^cc  cst  mTzctA/iv,  id  cst  fecit,  hoc  est,  facit, 
fecit,  faciet. 

11.  Et  hoc  est  testimonium,  q.  d.  Hasc  est 
pars,  ncque  ac  fruclus  lestimonii  Dei  jam  dicti, 
nimirum  quoniam  (quod)  vitam  /eteknam  dedit 
Nonis  Deus,  et  ii.ec  vtta  in  Filio  (per  Filium, 
puta  per  fidem  in  Filium)  ejus  est.  ]  Hocipsum 
enim  est  primo,  pars  testimonii  Dei  dcChristo; 
Deus  enim  non  tantum  teslalus  est  Christum 
csse  filium  snum,  sed  et  eum  essc  nostrum 
salvatorem  et  redemptorem,  ita  ut  qui  credit  in 
ipsum  juslificeiur ,  el  acquirat  vitam  spiritua- 
lem  gralias  el  gloriac.  Ita  Glossa  et  Thomas  An- 
glicus. 

Secnndo,  hoc  ipsum  est  finis  et  frucius  testi- 
monii ,  hoc  esl  fidei ,  qua  credimus  testimonio 
Dei  testanlis  Chrislum  esse  filium  stium,  nimi- 
rum  quod  per  lianc  fidem  ohlineamus  vitam 
gratiae  et  gloriae.  Alluditet  quasi  cilat  Joannes 
illnd  sui  Rvangelii  c.  17.  3.  Hcec  est  vita  a;terna, 
ut  cognoscant  lesolam  Dettm  verum,  etqttemmi- 
sisli  Jesttm  Clirisltim.  Vide  quae  de  hac  Chrisli 
vita  dixi  c.  1.  v.  2.  Ita  Lyran.  et  Glossa.  Simili 
phrasi  dixil  S.  Joan.  c.  /i.  9.  In  hoc  (id  est,  ad 
lioc,  hocfinc  etfructu)  apparttit  charitas  Dei  in 
nobis,  quoniamftlium  sutim  unigenitum  misitDeus 
in  mttndum,  ttt  vivamus  per  eum,  et  vers.  13.  In 
hoc  cognoscimus  quoniam  in  eo  manemus ,  et  ipse 


COMMENTAR.IA  I.N  I.  EPIST. 

M  nobis ,  quuniam  de  spiritu  suo  dcclil  nobis ,  et 
vers.  17.  In  hoc  (id  cst  hoc  fructu)  perfecta  est 
charitas  Dei  nobiscum  ,  ut  fiduciam  habeamus  in 
die  jttdicii. 

Porro  Deus  dedit  nobis  vitam  ceternam,  inquil 
Beda  ,  sed  adliuc  in  tcrra  pcrcgrinanlibus  in  spe, 
quam  dalurus  est  in  coclis  ad  se  pervenienlibtts  in 
re.  Vocc  ergo  dedit  significat  S.  Joanncs  lirmila- 
tem  et  cerliludinem  promissionis  divinrc,  seque 
ar  spei  nostrae;  quod  scilicct  ila  certi  simus  de 
vila  aeterna,  si  in  fide  et  obcdientia  Christi  pcr- 
severemus,  perindc  ac  si  actu  eade  nobis  data 
csset,  eamque  reipsa  possidcrcmus.  Ilinc  ail 
Paulus:  Spe  salvi  facli  sumus ,  Homan.  8.  23.  et 
Hebr.  6.  17.  Abundantius  volens  Deus  ostcndere 
pollicilalionishctredibusimmobililalemconsitiisui, 
interposuit  jusjurandttm ,  ut  pcr  dttas  res  immobi- 
les ,  quibtts  impossibile  estmenliri  Deum,  fortissi- 
mum  sotatium  habeamus ,  qui  conftigimits  ad  te- 
nendam  propositam  spem  :  quam  sicut  anchoram 
habcmus  anhnce  tutam,ac  firmam,  et  incedentem 
usque  ad  inleriora  vclaminis ,  ubi  prcecursor  pro 
nobis  introivit  Jesus,  secunditm  ordinem  Mclchi- 
tedec  pontifcx  facltts  in  ceternum. 

Hanc  vitae  ;ciernse  fidem  et  spcm  repraesenta- 
runl  prisci  Cliristiani  per  phoonicem,  qui  mo- 
riens  fertur  renasci  et  resurgere  in  vitam  vegc- 
tam  ct  juvonilem,  teste  Laclantio  in  Carm.  dc 
Phcenice;  quocirca  cum  in  scpulcris  fidelium 
depingebant.  Ita  S.  Caecilia,  ut  babet  ejus  acta, 
jussitutin  sarcopbago  S.  Maximi  Martyris  scul- 
peretur  phcenix  ,  ad  indicium  fidei  ejus  ,  qui  re- 
surrectionem  scinventurum  phccnicisadinstar 
credidit.  Sic  et  Romae  in  cryptis  subterraneis, 
multorum  fidelium  tumulis  insculptus  visitur 
phoenix,  quasi  resurreclionis  ct  vitae  aeternrc 
symbolum  :  Christus  onim  resurgens  in  vitam 
leternam,  noster  est  phcenix,  qui  Cbristianos 
resuscitans  in  eamdem  vitam,  cosdem  pariter 
laciet  phoenices. 

12.  Qui  habf.t  Filium  ( per  fidcm,  amorem  et 

obedientiam,  credendo,  amando  et  obediendo 

illi,  itaque  manens  in  Deo,  et  Deus  in  eo,  uli 

dixit  c.  li.  v.  16. )  iiabet  vitam,  ]  gratiae  in  re, 

gloriae  in  spe.   Alludit  ad   illud  sui   Evangelii 

c.  3.  35.  Qtti  creciit  in  Filittm ,  habet  vitam  ctter- 

nam;  qui  atttem  incredulus  est  Filio  ,  non  videbit 

vitam,  sed  ira  Deimanet  super  ettm.  Ita  Paulus 

Galat.  2.  20.  Christo,  inquit,  conftxus  sum  cruci : 

vivo  ego  jam  non  ego ,  vivil  vero  in  me  Christus. 

q.  d.  aitS.  Gregor.  hom.  32.  in  Evang.  Extincttts 

cst  scevus  ilte  persecutor,  et  vivere  coepit  pitts  prce- 

dicator.  Ego  quiclem  ci  mcmetipso  extinctus  sttm, 

quia  carnaliter  nonvivo;  sed  tamen  essentialitcr 

moiHittts  non  sum ,  quia   in  Christo  spirilttatiter 

vivo.  Nam,  nt  ait  S.  Dionys.  c.  U.  de  Divin.  nom. 

Ecstasin  facit  divinus  amor,  amatores  suo  statu 

dimovet ,  ct  sttijuris  esse  non  sinit  ,  sed  in  ea  qttce 

amant  penitus  transfcrt :  iclcirco  et  Patttus  itte 

magnus  cum  divino  amore  flagrarct ,  excessivce 

illiusvirttttis  particeps  facttts.  Vtvo  (inquit)  jam 

non  ego ,  vivitvero  in  me  Cltristus,  tanqttam  ve- 

rus  amator  mentis excessum  patiens,  ct  Grcgorius 

Nyssenus  bom.  5.  in  Cant.   Mihi,  inquit,  vita 

Christus  cst  :   hisce  verbia   (antttm  non   clamot 

Apostotus ,  ntttlam  in  se  affectionem  httmanajn  vi- 

vere,  non  fastttm,  non  timiditatem ,  non  volupla- 

(em,  non  dolorcm ,  noniram,  non  metttm ,  non 

nudaciam,  non  injuriarttm  memoriam  ,  non  invi- 

tltam,  nonvindictcv,  avaritice,  honoris  aut  gtoricv 

ntpiclinem;  sed  his  omnibus  abrasis  solus  [inquit) 


S.  JOANNIS.  Cap.  V.  <  !  •• 

itle  milti  superest,  qui  nihit  cst  horum,  qm  csi  tpsa 
sanctiftcalio ,  et  puritascl  immortalitas,  et  tumen 
ct  verilas ,  qui  pascitur  inlcr  litia  in  sptcndoribut 
Sanclorum. 

13.  H.kc  scuibo  vonis,  trr  sciatis  quomam  vi- 
tam  habf.tis  (incboale  per  fidem,  pula  in  spe, 
mide  Tbomas  Anglicus  legit  habebitis)  mieixsau 
oui  Creditis  (fidc  viva  quae  per  dilectionem 
operalur)  i.\  nominf.  fii.ii  Di;i,  ]  boc  est,  noinini 
Pllii  Dei  puia  ipsi  Filio  Dei.  Nomen  enimponitur 
pro  re  nominala  el  per  nomen  significata,  me- 
tonymice.  Alludit  ad  illud  sui  Evaugelii  c.  20. 
v.  31.  Ilcec  autem  scriptasunl  ut  credatis ,quoniam 
Jestts  est  Fititts  Dei,  et  ttt  credentes  vitam  habcutis 
in  nomine  ejus.  Graeca  bic  addunt,  ttt  credatis  in 
nomine  Filii  Dei.  Unde  Kemnitius  carpit  Lalinam 
Vulgatam  quasi  mutilam.  Sed  respond.  illa  verba 
redundarein  Graeco,  etiam  tcstc  Erasmo;  nani 
cum  dictum  sil  :  Ihec  scribo  vobis  qtti  creditis  in 
nomine  fdii  Dci ,  quorsum  additur  ct  ileratur  : 
Ut  creclatis  in  nomine  Filii  Dci?  Hoc  enim  est 
batlologia,  et  inanis  ac  verbosa  ejusdem  reirc- 
petitio. 

RecensethicS.  Joannes  tres  fructus  vivaefidei 
in  Cbristum.  Primusest,  vita  (cternahoc  versu. 
Secundus,  fiducia  impelrandi  quidlibeta  Deo, 
v.  lfr.  Tertius,  cst  plena  peccalifuga,  etmoralis 
quasi  impeccabilitas,  v.  18. 

14.  Et  hoc  est  fiducia.  (Hicestsecundus  fidei 
fruclus;  fides  enim  paril  liduciam)  qcia  qcod- 
cumque  (id  est,  ut  Graeca  habent  et  Vatablus, 
quod  si  quid )  PETiEnnirs  seccndum  voi.untatem 
ejus,  quod  scilicet  cjus  volunt.iti  et  legi  con- 
forme  est,  puta  pertinens  ad  Dei  gloriam  et 
nostram  salutem ,  audit  nos,]  id  cst,  exaudit 
nos,  et  petita  largitur.  Hugo  ct  alii  nonnulli  le- 
gunt,  audiet  nos,  vide  dicta  c.  3.  21.  VereS.  Aug. 
tract.  73.  in  Joan.  Quodcumque  pelimus  ,  inquit, 
adversus  utilitatem  saltttis,  non pctimus innominc 
Satvatoris,  et  alibi  :  Manendo  quippe  in  Christo , 
quicl  vclte  possttnt ,  nisi  quocl  convenit  Christo? 
Quidvetle  possunt  manendo  in  Satvatore,  nisiquod 
non  est  alienum  it  salttte? 

15.  Et  scimus,  etc.  ]Graeca  addunt  «ewj  id  est  si, 
tuncquc  oratiotolius  versus  magis  cst  connexa. 
Unde  Tigur.  cx  Graeco  sic  vertit :  Et  si  scimus 
quodaudil  nos ,  quidqtiid  petierimtts,  scimtts  quod 
habemtts  petiliones  (id  est,  res  pelitas,  puta  ea 
qme  petinms)  quas  postulavimusab  co;  et  Syrns: 
Quod  si pcrsuasttm  habemus  quod  audit  nos,  qttid- 
qttid  petierimtts  ab  eo ,  conftdimus  nos  jam  rece- 
pisse  pelilioncs  nostras,  qttas  poslulavimtts  ab  eo. 
Juxta  Grocca  ergo  liquct  non  essc  inanem  hic 
ejusdem  rei  iteralionem,  nec  etiam  juxta  Lati- 
nam  nostram  cditionem  :  ea  enim  precandi  stu- 
dium  excilat  et  inflammat,  ait  Beda.  Addit  Di- 
dymus  S.  Joannem  loqui  desesuisque  similibus  : 
idipsum  enim  cxperlum  csse  crebro  se  quid- 
quid  a  Deo  postularet,  protinusimpetrare.  Idip- 
sum  experiuntur  qui  magna  conlidentia,  ins- 
lantia  et  pcrseverantia  Deum  precantur. 

AudiS.  Grcgor.  in  psalm.  G.  Pcenitent.  Depro- 
fttndis  clamavi  ad  te.  yon  uit  :  Ctamo ,  scd  Cta- 
mavi;  habrs,  in  hoc  perscvcrantitr  docamcntum , 
ttt ,  si  primo  non  exaudiris ,  ab  oratione  non  deft- 
cias ,  imo  precibtts  et  clamori  insistas.  Vutt  Deus 
rogari ,  vatt  cogi,  vult  quaclam  importunitalr 
vinci;  iclco  tibi  dicit  :  Rcgnttm  Dei  vini  patitur,  el 
violcnli  rapiunt  Hliid.  Esto  ergo  seduttts  in  ora- 
tione,  esto  in  prccibus  importunus ,  cave  ne  ab 
oratione  dcficias.  Si  dissimulat  audireqttem  rogas. 


916  COMMENT  ARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

rsto  raptor,  ut  regnum  caelorum  accipias ;  esto     natus  in  Script.  et  Coneil 

quid 


violentus,  ut  vim  eliam  ipsis  tnferas  ccclis 
hac  rapina  locuplelius?  quid  hac  gloriositts  violen 
tia?  Bona  violentia  qua  Deus  non  ojfendilur,  scd 
placatur ;  proximus  non  lctdilur,  sed  juvatur; 
peccalum  minuitur,  non  mtdlipUcatur.  Vide  iu 
eumdem  Psalm.  S.  Chrysost.  Idem  Clirysost.  1. 1. 
de  OrandoDeo,  orationem  vocat  animoevilam, 
acproinde  animam  orationis  expertem  ailesse 
morluam.  Ei  mox  orationem  vocat  nervos  ani- 
mae  :  Stcut  enim,  inquit,  corpus  nervis  colueret , 
curril,  vivit ,  slalel  compactum  est ,  adeo  ut ,  si 
nervos  incideris,  universam  corporis  Itarmoniam 
dissolvcris;  itidem  animce  pcr  sanclas  preces  sibi 
constant  et  compinguntttr.  Quid  si  te  ipsum  dcsti- 
tueris  deprecatione ,  perinde  feccris  ac  si  piscem 
ex  aquis  exlraxeris  :  ul  enim  pisci  vita  esl  aqtta, 
ita  ibi  deprecatio;  per  lianc  dalttr  velttt  ex  aquis 
subvolare,  caiumquc  transcendere.  Rursum  alibi : 
Magna  armasunt  preces,  magna  securitas ,  mag- 
nus  thesaurus,  magnus  portus,  rcfugii  loctts  : 
oratio  enim  colloquium  est  cum  Deo ,  quod  ut 
scias ,  audi  Prophetam  dicentem  :  Jucundum  sit 
Deo  eloquium  meum ,  hoc  esl ,  sermo  meus  appa- 
realDeo.  Et  S.  Gregor.  Nyssen.  1.  de  Oratione  : 
Oratio,  inquit,  corporttm  robur  esl ,  abundantia 
domtts,  recla  legum  ac  jaris  in  civitate  constitu- 
tio,  regni  vires ,  belli  troplueum,  pacis  securitas , 
diffidentium  conciliatio,  conjunclorum  conserva- 
tio;  oralio  virginitalis  sigillum  est,  matrimonii 
fldcs  ,viatoribus  scutum,  dormientium  custos ,  vi- 
gilantittm  fiducia,  agricolarum  ferlilitas ,  navi- 
gantium  salus,ejusdemcumangeiis  honoris  condi- 
tio,  m-cesenlium  fructus,  futurorum  reprcesenlatio. 
HucacceditS.  Ephrem  Syrus  :  Desidera ,  inquit, 
orationem,  familiare  cttm  Dco  colloquittm;  omnis 
enim  oratio  sancla  el  pura  cum  Deo  familiariler 
agil.  Oratio  autem  pcrfecte  Dcum  desideranlium 
magna  cum  lcelitia,  ftduciaque  multa ,  ipsum 
etiam  ccclttm  jugiter  penetrat.  In  ipsa  Angeii  at- 
que  Archangeli  exultant  et  coram  tltrono  sancti  et 
excelsi  universorum  Domini  illam  statuunt. 

1G.  QlU  SCIT  FRATllEM  SUUM  PECCARE  PECCATUM 
NON  AD  MOnTEM,   PETAT  ,  ET  DARITUR  EI  VITA  PEC- 

canti  non  ad  mortem  (S.  Ambros.  lib.  1.  dePoe- 
nitent.  cap.  9.  et  Tertull.  dePudic.  c.  2.  legunt, 
quia  non  peccat  ad  mortcm. )  Est  peccatum  ad 

MORTEM,    NON   PRO    ILLO  DICO    (  S.    AllgUSt.     lOCO 

mox  citando  legit,  non  pratcipio)  ut  roget  quis.  ] 
q.  d.  Dixi  eum  qui  credit  in  Christum  fiduciali- 
terorando  quidvis  impetrare  iiDeo;  undeinfero 
addoquc:  Si  quissciat  fralrem  peccarequodlibet 
peccatum,  obsecret  pro  eo,  et  dabit  ei  Deus  poe- 
nilentiam,  veniam  et  vitam,  tum  graliae,  lum 
gloria?.  Excipio  tamen  peccatum  ad  morlem. 
q.  d.  Si  fraler  peccarit  peecato  non  ad  morlem, 
ora  pro  eo,  et  certo  spera  te  exauditum  iri.  Sin 
«ulem  peccat  peccato  ad  mortem,  non  ausim 
spondere,  ncc  certo  sperare  quod  ci  veniam 
impetrabis  ;  non  tamon  omnino  orationem  veto : 
ora,  si  velisjscd  sub  dubio  impetrandf.  Unde 
S.  Ambr.  non  quivis,  ait,  de  pnpulo,  sed  vir 
eximiae  sanctitalis  pro  tali  oraro  debet. 

Qua;res  quodnam  sit  peccatum  ad  mortem? 
Posp.  primo  :Tertull.  lib.  do  Pudicit.  c.  2.  et  19. 
cl  Armacanus  1.  9.  qua?st.  Armen.  c.  27.  ex  hoc 
loco  censent  qmedam  poccala  gravissima  ,  qua- 
lia  fuere  daemonum  ,  cum  adhuc  essent  in  via  , 
vere  esse  irremissibilia  etiam  in  hac  vita ,  ct 
taleccnset  esse  Tertullian.  Moechiam  post  bap- 
tlsmum  commissam.  Verum  hic  est  error  dam- 


Lateran.   sub  Irmo- 
ccnt.  III. 

Secundo,  Origcn.  homil.  12.  in  Exod.  censn 
csse  peccatum  quod  ducit  in  interitum,  et  in 
gehennam  protrahit. 

Tertio,  Tutrian.  lib.  U.  Pro  episl.  Pont.  c.  i. 
censetesse  peccatum  cui  annexa  est  excommu- 
nicatio  :  excommunicatus  enini  est  impoenilens, 
et  pro  oxcommunicato  publica  Ecclesije  ora- 
lione  oraro  non  licot.  Vorum  S.  Joannes  negal 
pro  tali  oranduin  oratione  qualibet ,  eiiam  pri- 
vata. 

Quarto,  S.  August.  lib.  1.  de  serm.  Domini  in 
Monte  cap.  22.  el  serm.  59.  de  Temp.  eumque 
socutus  Beda  bic,  censent  esso  peccatum  invi- 
denli;e,  quo  quis  invidet  fratri  graliam,  virlu- 
lem  et  salutem  :  Cum  post  agnilioncm  Dei,  in- 
quit,  oppugnant  frala-nttalem,  cl  adversus  ipsam 
graliam qtiarcconcitiali  sttnt  Dco ,  invidia  facibtis 
agitantur.  Verum  idipsum  modoralur  el  reslrin- 
gitS.  August.  lib.  1.  Retract.  c.  19.  Unde 

Quinto,  idem  S.  August.  ibid.  et  lib.  de  Cor- 
repl.  etgratia  c.  12.  el  S.  Gregor.  lib.  6.  Moral. 
cap.  31.  Gelasius  lib.  de  Anathem.  Pacianus 
cpist.  3.  Beda,  Lyran.  hic,  Magister  in  2.  sent. 
dist.  63.  et  S.  Thom.  3.  p.  q.  8G.  art.  1.  ad  2.  ibi- 
dem  Valentia,  Suarez  ct  alii,  putant  csse  pecca- 
tum  in  quo  quis  ad  mortem  usque  perseverat. 
Noster  Lorinus  censel  esse  peccalum  odii  etho- 
micidii,  quoquis  sibi  vel  aliis  morlem  conscis- 
cit :  de  eo  enim  dixit  Joannes  c.  3.  15.  Quiodit 
fralrcm  suttm  homicida  est.  Alii  censenl  esso 
peccata  reproborum  eldamnandorum.  Sed  in- 
certum  estquinamet  qiwenam  illa  sint;  Joanne» 
aulem  ait:  Quiscit  fralrcm  suam  peccare  peccu- 
tum  non  ad  morlem. 

Sexto,  Glossa  censet  esse  quodvis  peccalum 
mortale.  Pro  boc  enim  orare  quasi  ex  oflicio 
solius  esl  sacerdotis,  ad  cujus  examen  casligari 
debet  peccator;  cum  pro  venialibus  orare  possil 
quivis  laieus.  Sic  el  Cassianus  collal.  11.  c.  10. 
et  Origen.  homil.  12.  in  Exodum.  Favet  et  Syrus 
qui  vertit,  pcccatttm  qttod  non  condemnal  ad 
mortem.  Vorum  contrarium  significat  Joannes, 
dum  subdit :  El  dabitar  ei  vita,  hoc  enim  innuit 
cum  loqui  do  peccato  mortali,  non  veniali,  cum 
jubet  orari  pro  peccato,  quod  non  est  ad  mor- 
tom. 

Septimo,  S.  Hieron.  in  c.  16.  Jeremice  censet 
esse  peccatum  gravius  ,  quod  Deus  punire  de- 
crevit.  Qui  enim  semel,  inquit,  gladio,  fami  et 
pesli  fueril  deslinalus,  nttllis  precibtts  erui  polest. 
Unde  et  Prophelce  dicitur  :  Ne  frustra  roget,quod 
impelrare  non  potest.  Sicot  S.  Bernard.  de  Grad. 
humil.  cap.  ult.  Bonavent.  in  2.  dist.  63.  dub.  1. 
ibidem  D.  Thomas,  etSuarez  3.  p.  tom.  6.  disp.  8. 
sect.  1. 

Octavo,  Dionys.  censet  esse  peccatum  finalis 
impoenitentia?.  Unde  Roffensis  art.  17.  contra 
Lutherumhinc  probat  Purgatorium,  quia  scili- 
cet  S.  Joannes  orandum  dicit  pro  iis  qui  non 
sunt  finaliler  impoenitentes,  hocest,  quidece- 
dunt  justi  vel  poenitentcs,  utique  non  ob  aliud 
nisi  ut  pocnis  Purgatorii  liberentur;  pro  impoe- 
nitentibus  aulem  non  esse  orandum  ,  nisi  aliud 
suadeatpeculiaris  Dei  revolatio,  ex  qua  S.  Agnes 
amasium  ab  angelo  occisum  orando  resuscita- 
vit.  Sic  ferunt  S.  Greg.  orasse  pro  anima  Tra- 
jani  Imper.  eique  salulem  impetrasse.  Verum 
hacc  est  fabula,  ut  recte  ostendunt  Baron.  Bel- 
larm.  et  alii. 


COMMENTARIA  IN  I.   EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


91" 


Nono,  Anaslasius  Nicenus  qu.  58.  in  Script. 
censet  esse  peccatum  in  Deum  ,  v.  g.  hlasphe- 
uiiam  ,  de  quo  dicilur  1.  Reg.  2.  25.  Si  peccaveril 
quis  in  Deum ,  quis  orubit  pro  eo?  De  quo  S.  Hie- 
ron.  1.  2.  conlra  Jovin.  In  Deum ,  ail ,  peccarc ,  id 
est ,  ab  ejus  cultu  recedere,  impielalis  peccalum 
est  difficiliorque  remissio.  Aul  esse  peccalum 
quod  quis  scicns  comniiuil  :  pro  hoc  enim  non 
esseorandum,  quia  peccans  scipsum  poteslcor- 
rigere  eleonvcrlcre  etim  gratia  Dei. 

Decimo,  Gagneiuscensel  esse  pecealumapos- 
lasiae  et  inlidclilalis,  qua  quis  lidu  ad  hauresiu 
vel  idololalriam  desciscit. 

Undecimo,  S.  Hilarius  in  Psalm.  140.  censet 
«•sse  pcccatum  quod  dcstinato,  et  ex  malilia 
commitlitur. 

Duodecimo.S.  Ambros.  lib.  1.  de  Pocnitentia 
r.  8.  el9.  censet  esse  quodvis  peccatum  gravis- 
(imiim,  quod  vix  reniitiiuir.  OEcumen.  censct 
<*ssc  propositum  peiseverandi  in  quolibet  pec- 
calo,  v.  g.  in  relincnda  et  vindicanda  injuria. 

Pleraeqne  baesenientiae  verae  sunt,  et  ex  parle 
rem  ailingunl,  imo  eodem  vergunl,  sed  punc- 
iiim  dilliciiliaiis  patici  actt  tangunt,  uii  mox  li- 
qttebit. 

Mea  sonlcnlia  est,  peccatum  ad  mortrm  esse 
quodvis  gravissimum,  quod  ob  stii  enormita- 
tem ,  vel  consuetudinem,  obslinationein  et  ma- 
litiam,  juxta  lcgcm  communem  pcr  graiiam 
qnani  Deus  ordinarie  dare  solet,  est  quasi  im- 
medicabilc,  incorrigibile  ct  insanabile.  Sic  poc- 
eatum  Judne  tpio  prodidit  Christum,  ftiil  pccca- 
ttim  ad  morlem,  qtiia  adcgil.  cnm  ad  despora- 
lionem  ct  laqueum,  moriemquc  praesonlem  el 
teternam.  Sic  peccatum  Sodoinorum  fuit  pecca- 
liim  ad  moricm  ;  quia  enorme,  elob  consuetti- 
dinem  obstinalam  incorrigibile,  ideoque  coelosti 
igne  punitum.  Sic  pcccatum  Judaeorum  blas- 
phemantium  pt  occidentium  Cbristum  ftiit .  pec- 
catum  ad  mortem,  quia  immane  et  pcrtinax, 
ideoquo  communi  genlis  oxcidio  por  Tilum  vin- 
dicatur,  nli  eis  praedixcral  etcomminatus  erat 
Christus  :  et  anleChristum  Isaiasinionansc.l.ft. 
Vx  genti  peccatrici  ,  populo  gravi  iniquitate,  se- 
minineqtiam,  filiis  sceleratisl  deretiquerunt  Domi- 
num,  blasphemaverunt  sanctum  Israel,  abalicnati 
aunt  retrorsum.  A  planta  pedis  usqite  ad  verticem 
nmestin  co  sanitas;  vutttUS  et  livor  el  plaga  lu- 
viens.  Et  Jcrom.  c.  G.  v.  29.  Fruslra  consflavit 
conflator  :  mulitia?  enim  cortim  non  sitnt  ron- 
tHinpta,  Argcntum  reprobttm  vocale  eos ,  qttia 
Dominttsprojecit  illos.  Et  cap.  30.  22.  Insanabilis 
fraclura  ttta ,  pessima  ptaga  tua,  non  est  quiju- 
dicet  judicium  tttttm  ad  atligandum,  curationum 
ntilitas  noncsttibi.  Ilocc  ost  sarlago  forroa  Hie- 
rosolymre,  quam  vidil  F.zocbiol  c.  h.  v.  3.  Itaque 
peccatum  ad  mortcm  cst  pcccatum  palmare  ot 
immedicabile,  cujus  desperata  est  vonia  et  sa- 
lns,  quodque  adeo  iram  Doi  provocat,  ut  com- 
inunes  Sanctorum  preces  illam  placare  nc- 
queant.idooquoipsum  pone  certool  infallibilitcr 
peccantem  ad  mortom  tumcorporis  ttnn  anitna?, 
pnta  in  Kcbonnam,  coinilatnr  otdoducil.  nisi 
Insignis  aliquis  sancms,  ot  quaai  novua  Moses, 
ci  extraordinariam  graliamet  veniam  ii  Doo  im- 
potrot.  Sicul  onim  peccalum  morlale  dicitur, 
quod  animamprivat.  graliaquasi  vita,  ilaquo  ei 
morlem  spiritualom,  sed  primam  affert  ;  ila 
peccatum  ad  morlem,  sive  mortirerum  hic  di- 
nlur,  quod  ei  mortem  socundam,  pnta  damna- 
uoncm,  conciliat.  Rursum,  sicut  vulnus  vel  in- 


flrmilas  ad  morteni  dicilur,  quae  aegrotanti 
mottein  corporalem  infert  :  sic  peccatum  ad 
niortem  vocalur,  qnod  ei  morlem  spiritualem 
irrogat,  pula  quod  ad  mortem  durat,  indeque 
peccanlem  transinillit  ad  morlom  ceternam  in 
gehcnna.  Sicut  ergo  niedicus  acoittis  ad  acgro- 
tuui,  euaique  explorans  dicit :  Ncqueo  eum  cn- 
rare,  aegrotal  ad  inortem,  partes  vilales  lajsae 
snnt,  desperatum  est  de  ejus  salute.morbu»  e»i 
lelbifer,  sic  lidelis,  ait  S.  Joannes,  viso  apoi»- 
lata  el  baerelico  dicat :  Non  ausim  pro  eo  orare  : 
pcccal  enim  pcccalo  ad  morteui,  parles  vitale> 
laesae  sunl,  al)jicit  fidein  quae  est  principium 
vitee  spiriltialis,  desperaltim  esl  de  ejus  salutt: . 
peccatum  est  invisceralum  ,  ail  S.  Gregor.  lib.  6. 
in  Reg.  ideoqtie  mortiferum,  daemoniacum  el 
gehennale.  Haecesl  mcns  et  senlentia  S.  Augus- 
tini,  Hieronymi  ,  Origenis  ,  OEcumenii ,  Bet- 
nardi,  Bonaventurae ,  S.  Thomae,  S.  Hilarii  ei 
Gagnei  locisjamcitatis.etS.  Cypriani  deExbon. 
Marlyr.  cap.  h.  Alludil  S.  Joan.  ad  illud  S.  Jol/ 
C.  1h.  19.  Isque  adinfcros  peccatum  illius,  scilice; 
deducel  peccantem,  el  ad  illud  Cbristi  ad  Pba- 
risaeos  sibi  incredulos  Joann.  8.  vcrs.  21.  ol  1h. 
Ego  vado ,  cl  qttaretis  me ,  et  in  peccato  vestro 
moriemini.  V.x  quoloco  coftigtmns,  licct  pecca- 
tum  ad  mortem  sit  varium  et  mnlliplex,  uti 
impoenilentia,  obstinatio,  propositum  perseve- 
randi  in  peccalo  quolibel  usqtie  ad  morlom.eu. 
proprie  tamen  S.  Joannem  per  peccatum  ad 
rnortem  respicerc  el  inlelligere  peccaium,  quo 
(jttis  fidclis  ii  Cbristi  fide  el  Ecclesia  discossii , 
illamque  maliliose  impugnat,  aliosque  ab  illa 
adsuam  boeresim,  vel  idololalriam  traducere  <-t 
perverlere  salagit,  quod  illo  Joannis  aevo  non- 
nulli  faciebanl,  magno  ejus  dolore,  metu  et 
moerore.  Quare  utab  eo  Gdeles  deterreat ,  vocat 
illos  peccatores  ad  morlem. 

Id  ita  esse  colligimtts  [irimo,  ex  Evangelio 
S.  Joann.  c.  8.  24.  jam  citato,  ubi  sic  Pbarisaeis 
obstinate  sibi  resislentibus,  ait  Cbristus  :  Dixi 
ergo  vobis  quia  moriemtni  in  pnccalis  vcstris.  Si 
enimnoncredideritis  quia  cgo  sum  (Messias  Sal- 
\  nlor)  moriemini  in  peccato  vestro.  Ergopectv- 
tum  ad  morlem  fratris,  id  esl  fidelis  cst  illud 
qno  quis  aposlatans  a  fide  amplius  non  credit 
in  Cbristum  ,  ot  in  hac  perfidia  obstinate  vult 
permanere  usque  ad  mortem.  Unde  diciiur  Imo 
peccalum  ad  mortem.  Primo,  quia  solet  durare 
por  totam  vitam  ,  usqttc  ad  mortem.  Secundo  , 
qttia  ad  mortem  gebcnnae  quasi  certo  deducit. 
Tcrtio  ,  qtiia  aufert  fidcm  ,  qtiae  esl  fundamen- 
lum  ot  principium  vitae  spiritalis;  reliquaenim 
peccata,  quia  peccalori  rclinquunt  fidem,  hinc 
rolinquunl  ei  aliqtiid  vil;e  spiritalis,  et  spem  re- 
stirgcndi  :  boc  veropeecatum,  quia  fidem  aufeii. 
binc  peccaiori  loilit  omnem  vilam,  omnemque 
spem  prrnilcndi  et  rosurgcndi.  Quarlo,  quh  a 
Deo  ordinarie  non  rcmiltilur,  scd  dcslinattir  ac 
addicilur  inorli  praesenli  el  aelernae.  Alltidii  ad 
illud  de  Nabuchodonosor  dicuim  Jeremiaj  63. 
11.  Perculiet  tirram  ./•;.•  ypti:  qttos  in  morlnn,  in 
morlcm;  ct  quos  in  captivitalrm ,  in  cupltvilu- 
tcm,  rtquos  in  gladium ,  in  gladium.  ||  c.  17.  I. 
Peccatum  Jttdtt  scriptttm  csl  uyto  fcrrco  ,  ni  ungm 
adamantino  ,  craratitm  stiprr  latitudincm  cord<\\ 
(orttm.  Quo  loco  S.  (ireg.  In  ungue,  inqult,/tltu 
cst  corporis;  ila  vcro  tapis  durus  cst  adamas  ,  ut 
ferro  non  valcat  secari.  Prr  shtum  vero  ferreum 
fortis  scntentia  ,  pcr  unguemvero  adamanlinum 
fnis  signalur  a^tcrnus.   Peccatum    itaque  Judiv 


518 


COMMENTAMA  IN  I.EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


stylo  ftrreo ,  in  ungue  adamuntino  scrlptum  diri- 
tur;  quia  culpa  Jud&orum  per  forlem  Dei  senten- 
tlam  in  fine  servatar  infiniio. 

Secundo,  itlipsum  colligilur  cx  co ,  quod 
&  Joannestota  Iiac  Episiola  non  aliutl  inculcat, 
quam  fidem  et  amorem  Christi,  ac  amorem  fra- 
t^rnum  ;  quare  vitletur  peccatum  atl  mortem 
ulrique  opponcrc,  acconsequenler  per  illud  in- 
telligere  apostasiam  a  Christo  ct  Ecclesia  ,  quae 
non  est  aliud,  quam  coctus  fratrum ,  pula 
titlelium  in  fidc  ,  cullu  et  amore  Christi  conspi- 
rantium. 

Terlio  ,  quia  hoc  apostatarum  peccatum 
laxant  S.  Pelrtis  epist.  2.  toto  c.  2.  S.  Jntlas  tota 
Epistola,  S.  Joannes  c.  3.  v.  1.  ctseq.  S.  Paulus 
llenr.  h. 

Quarto  ,  quia  hoc  peccatum  est  cnorme  et  in- 


eomgibil 


lum  qtua  est  peccntum  cx  certa 


«cieniia  et  maiitia;  tum  quia  directe  contra 
Chrislum  et  Ecclesiam  committitur;  tum  quia 
apostata  post  lot  a  Christo  recepta  beneficia  in- 
grate  et  imprudenter  illum,  illiusque  dona  as- 
pernalur,  conculcal,  profanat, impugnat;itaque 
fontes  divinae  gratiae  et  clementiae  sibi  claudil, 
omnemque  medicinam  et  medium  ad  remissio- 
nem  excludit.  Opponit  enim  se  directe  Chrislo, 
a  quo  solo  sperantla  esl  salus ;  eumque  a  se  abi- 
git,  imo  blasphemat,  ii  quo  solocurari  potest 
■t  debet;  sicut  morbus  dicitur  incurabilis,  qui 
medicinam,  etcibum  non  admittit.  UndePaulus 
ad  Hebraeos  6.  v.  4,  Impossibile ,  ait ,  est  eos  qui 
srmel  sunt  illuminati ,  gustaverunt  eliam  donum 
cozieste,  et  parlicipes  facti  sunt  Spiritus  sancti, 
gustaverunt  nihilominus  bonum  Dei  verbum,  vir- 
tutesque  sasculi  venturi ,  et  prolapsi  sunt ,  rursus 
renovari  o.d  pccnitentiam ,  rursus  crucifigentes 
Fiiium  Dei ,  et  ostentui  habenles.  Et  cap.  10.  v.  1h. 
?ion  deserentes  collectionem  (Ecclesiam,  ccetum 
fidclium)  nostram,  sicut  consuetudinis  est  qui- 
busdam ,  etc.  Volunlarie  enim  peccantibus  nobis 
post  acceptam  notitiam  veritatis ,  jam  non  reiin- 
quitur  pro  peccato  hostia;  terribitis  autem  quce- 
dam  exspectatio  judicii ,  et  ignis  cemuiatio  ,  qua 
consumptura  esl  adversarios.  Irritam  quis  faciens 
legem  Moysi  sine  uila  miseratione ,  duobus  vei  tri- 
bus  testibus  moritur ,  quanto  magis  putatis  detc- 
riora  mereri  supplicia  qui  Filium  Dei  conculcave- 
rit,  et  sanguinem  testamenli  poiiutum  duxerit ,  in 
quosanctificalus  est ,  et  spirilui  gralice  contume- 
Uam  fecerit. 

Quinto,  quia  S.  Joannes  passimChristum  vo- 
catvitam  nostram.eoquod  per  fidem  et  gratiam 
ejus  ducimur  et  tendimus  ad  vitam  aeternam  ; 
peccatum  ergo  ad  mortem ,  cst  infidelitas  in 
Christum,  qui  est  vita  nostra.  Sicut  enim  fides 
Christi  est  vita  animae,  iia  infidelitas  in  eum- 
dem  est  mors  anim.T.  AudiS.  JoanneminEvang. 
cap.  5.  2h.  Amen,  amendico  vobis,  quia  quiver- 
bum  meum  audit,  et  credit  ei  qui  misil  me  ,  habet 
vitam  (Bternam ,  et  in  judicium  non  venit ,  sed 
transiit  amorte  invitam,  etc.  Et  c.  H.  25.  dicit 
Christus  Marlhae :  Ego  sum  resurrectio  et  vita;  qui 
rredit  in  me ,  etiamsi  mortuus  fuerit ,  vivet,  et 
omnis  qui  vivit  et  credit  in  me  non  morietur  in 
aiernum ,  etc. 

Ex  dictis  palet  peccatum  ad  mortem  distingui 
j|  blasphemia  in  Spiritum  sanctum ,  de  qua 
Matih.  12.  31.  licet  haec  illi  sit  cognala  et  affinis. 
N  am  Christus  Matth.  12.  vocat  peccatum  in  Spi- 
nium  sancium  blasphemiam  Scribarum,  qui 
caUimmabantur'miracuIaChristi,ejusqueopera 


divina  et  sancta,  ut  ejectiooem  daemonuni,  qtuc 
faciebat  vi  et  virtutc  Spiritus  sancti,  eaque  as- 
cribebant  spiritui  immundo,  puta  Beelzebub  et 
daemoni ,  itlque  scienter  et  ex  malitia.  Facile 
enim  scire  poterant  et  debebant  illa  fieri  a  Spi- 
ritu  sancto ,  non  a  daemone.  Christus  enim  op- 
ponit  blasphemiam  hanc  in  Deum  et  Spiritum 
sanclum  blasphemiae  ifl  Filium  homini,  qua 
nonnulli  offensi  humana  conversatione  et  fami- 
liariiate  Christi,  facia  ejus  humana  calumnia- 
baniur;  vocantes  eum  vini  potorem,  amicum 
publicanorum,  etc.  quod  proinde  minus  ef  ex- 
cusabiliuscrat  peccatum,  ideoque  minus  venia 
indignum  ,  et  facilius  remissibile  ,  ita  Hieron. 
Chrysost.  Ambr.  et  aliipassim  in  Matth.  12.  vcl 
Lucae  12.  Sicul  ergo  illa  erat  blasphemia  in  Spi- 
ritum  sanctum;  ita  hic  peccatum  ad  mortem 
est  blasphemia  etperfidia  in  Christum  ;  et  sicut 
illa  difficile  remittitur,  ita  et  haec. 

Anagog.  peccaia  ad  mortem  sunl  peccata 
blasphemiae,  irae,  desperationis  ,  maledicenti:r 
damnatorum  etdaemonumin  inferno;  haecenim 
est  mors  secunda,  Apoc.  20.  \h.  Hienim  sunt  si- 
cut  oves  in  inferno,  ubi  mors  dcpascet  eos  in 
a3ternum. 

Tropolog.  peccatum  ad  mortem  est,  primo , 
apostasia  ab  Ordine,  vel  Religione,  cum  scilicet 
quis  sacerdos,  vel  Religiosus  a  suo  statu  et 
gradu  apostatat,  fitque  laicus,  vel  saecularis; 
hoc  enim  peccatum  durare  solet  usque  ad  mor- 
tem ,  et  apostatantem  ducere  in  gehennam. 
Quin  et  Deus  tales  in  hac  vila  solet  punire  subi- 
tanea  vel  misera  et  infami  morte,  ut  hos  gladio, 
illos  laqueo,  alios  igne ,  etc.  pleclat.  Vide  Hier. 
Platum  I.  3.  dc  Bono  status  relig.  c.  37.  et  Dion. 
Carthus.  in  Scala  coeli. 

Secundo,  peccatum  ad  mortem  estobstinatio, 
propositum  perseverandi  in  peccato,  v.  g.  odio, 
rixa ,  concubinatu ;  habitus  et  consueludo  pec- 
candi.  Unde  discas  quam  perniciosum  sit  in- 
duere  pravumhabitum  et  consuetudinem  :  haT 
enim  per  omnem  vitam  durat  usque  ad 
mortem  praesentem  et  aeternam  :  consuetudu 
enim  est  altera  natura ;  et  qualis  homo  vivit , 
talis  et  moritur,  ait  S.  August.  Hoc  cst  quod  ait 
Jerem.  c.  13.  23.  Si  potest  Mthiops  mutare  pellein 
suam,  et  pardus  varietates  suas ;  ita  et  vos  poteri- 
tis  benefacere  cum  didiceritis  malum.  Vide  ibi 
dicta.  Consuetudo  enim  inducit  dedolentiam,ut 
peccaior  nullum  peccalihabeatsensum,  nullum 
scrupulum,  nullum  remorsum,  ac  tandempec- 
catum  putet  non  esse  peccatum,  juxta  illud  Je- 
rem.  c.  5.  3.  Percussisti  eos ,  et  non  doluerunt ; 
atlrivisti  eos ,  el  tenuerunt  accipere  disciplinam ; 
induraverunt  facies  suas  supra  petram ,  etnoluc- 
runt  reverli.  Et  Isaias  c  5.  20.  Va?  qui  dicitis  ma- 
lum  bonum ,  et  bonum  malum;  ponentes  tenebras 
iucem  ,  et  lucem  tenebras;  ponentes  amarum  in 
dulce,  etdulcein  amarum!  Tales  sunt  in  peccato 
ad  mortem ;  quia  anima  eorum  exiguo  tanluin 
muro  corporis  distat  a  mortc  gehennae. 

Hoc  peccatum  non  est  cujusvis  curare,  sed 
solius  Christi.  Sic  enim  peccans  similis  estLa- 
zaro,  de  quo  aitMartha  ad  ChristumJoann.il. 
39.  Domine,  jam  faitet ,  qualriduanus  est  enim. 
Unde  Jesus  magno  molimine  lacrymans,  sus- 
piciens  in  coelum ,  magnaque  voce  clamans  : 
Lazare,  veni  foras,  eum  suscitet  oportet. 

Tertio,  peccatum  ad  mortem  est  odium  et  in- 
vidia;  hoc  enim  fratri  saepe  mortem  tempora- 
lem ,  el  peccanti  semper  mortem  spiritualem  , 


COMMENTAHIA  1N  I.  EPl 

ac  srepe  ajternam  alTerl;  quod  peccatum  quasi 
Cain  ct  diaboli,  iusectatus  cst  S.  Joanncm 
cap.  3. 12. 

Nos  prio  ir.i.o  dico  ut  roget  ouis.  ]  Ita  Grseca  et 
Lalina,  licelS.  Gregor.  lib.  G.  in  lil).  Beg.  cap.  2. 
legat:  Pro  co  ne  oret  quis.  Sensus  est,  q.  d.  Non 
prohibeo  quidem  pro  tali  orare  ,  sed  non  audeo 
polliceri  quod  impelrabit;  ideo  non  dico  ttt  ro- 
get  qttis,  nimirum  cuin  illa  certa  fiducia  impe- 
iraudi,  de  qua  v.  prceccdenti  dixi  cnetrra  e«e 
|)etcnda  ctimpetranda.  Nam  srepe  Dcusorantes 
pro  peccalo  ad  mortern,  ulpotc  gravissimo  et 
incorrigihili,  non  cxaudit ,  juxta  illud  Jcrem.  7. 
V.  16.  Noli  orarc  pro  populo  hoc  ,  qttia  non  exatl- 
Uiam  te.  Ila  Bellann.  I.  2.  de  Poenilent.  c.  1G.  in 
fine  ,  ct  Tolclus  in  Lucaj  12.  Anuot.  21. 

Miqui  sic  cxponunt  :  fson  proillo,  scilicet 
peccato  ad  morlein,  dico  tttcrel  qttis,  utS.  Joan- 
ncs  pro  pcccato,  non  autcm  pro  peccatore , 
oraudum  negct ,  quasi  indicct  cjus  pcccati  poe- 
narn  luendam  esse  a  pcccalorc ,  atque  idcirco 
lllam  non  csse  dcprccandam.  Vcrum  hoc  suhti- 
lius  quam  solidius  dicilur ;  lamcnim  pro  pccca- 
lorc  ,  quam  pro  pcccato  ad  mortcm  ;  tainquc 
proculpa.  quain  pro  poena?  debitx  rcmissione 
non  esseorandum  indicat  Joanncs,  cum  de  pec- 
cante  admorlcm  ait:  Qui  scit  fratrem  suum  pec- 
care  pcccalum  non  ad  nwrtcm , petai  et  dabiturei 
vita,  scilicct  gralise,  quae  opponitur  culpee,  non 
poenae. 

Porro  S.  Bernard.  dc  Gradibus  humilit.  cap. 
ulliin.  Pro  tali,  inuuit  Joannes  Apostolas,  nondico 
ut  qttis  oret.  Scd  numquid  dicis ,  Apostole ,  ut 
quis  dcsperct?  Imo  gcmat  qtti  iltum  amat,  non 
prcvsttmat  orare ,  nec  desistal  plorare,  uti  Mar- 
tha  cl  Magdalena  plorahant  mortcm  Lazaii,  el 
plorandoimpelraruntejusresuscilationemjqiiia 
humililas,  lacrymae,  vcrccundia,  fides  ali,tiando 
recipit  quod  oralio  non  prtvsumit. 

17.  OMiMS  IMQCITAS  TFCCATCM   EST  ,  F.T  F.ST  PF.C- 

catum  ai)  MOicn  m.  ]  Graeca  et  Syrus  addunt  ne- 
galioncm,  legunlqne  :  Et  est  peccatum  non  ad 
moricm.  q.  d.  Omnis  iniquilas  cst  pcccatum  , 
sed  nonest  pcccalum  ad  mortcm,  quia  pcrpoc- 
nilcntiam,  Deique  gratiam  mcdicahilis et  sana- 
hilis  cst.  Unde  Cajelanus  audet  assercrc  icxlum 
l.atinuin,  qui  card  ncgalionc  ,  cssc  corrupluin. 
Verum  constantcr  Latina  exptmgtmt  ncgaiio- 
ncm,  tum  (piia  scnsus  magis  conuuodus  cl  con- 
ncxus  est.  Ponil  cniin  ct  opponit  duas  specics 
pcccati ;  unam  qua  est  ad  mortcm,  altcram  tfatm 
non  cst  ad  morlcm,  scd  est  communis  ct  vcnia- 
lis  iniquitas.  Scnsus  ergo  est,  q.  d.  Omnis  qui- 
dcni  iniquilas  csl  pcccalum,  scd  non  omniscst 
nd  ninrlcin  ;  ipiia  pcculiarc  peccatum  cst  (piod  , 
uli  dieitur,  ila  csl  quoqnc  peccatum  ad  mor- 
lcm.  Pro  iniquilale  cuilibel  cuin  certa  impe- 
irandaj  veni;c  liducia  orandum  est ;  pro  pcc- 
cato  ad  moriein  non  ilem  ,  uli  paulo  ante  dixi. 
Vide  dicta  c.  8.  /i. 

Vritiniquitas^vvecc  csl  kZimu  ,  id  cst  injttstitia, 
qu;c  propric  juslitirc  opponilnr.  Arislol.  in  Prae- 
dicani.  (jualitalis  :  tvmttmn*,  inquil,  aoi/ia  evbv- 
tiov  ,  id  e&l,justilia  injitstititp  contrarium  csl.  Scd 
licut  in  Scriptura,  quin  cl  apud  Aristot.  ct  r.lhi- 
COs  juslitia  s;cpc  generatim  sumitur  proqualihcl 
▼irtulc,  sieclinjustilia  sivo  iniquilas  capitur  pro 
quolihct  pcccato,  improhitatc,  scelere  ct  malc- 
Ucio.  Ita  hic  accipitur. 

18.  SCIMUS  QIMV  OMMS  QIM  XATVS  FST  F.X  DF.O  , 
1*0.1  PECCAT  ;  StD  GENKUAIIO  Dtl  CO.NSKr.V4T  F.VM.] 


ST.  S.  JOANNMS.  Cap.  V. 

Lcgit  inlcrpres  :  ytmen  tx  nu  0«»u  rr,j>n  xjt,,  ,  jam 
lcgunt  /iw/;3ii;  v/.  ivi  9*mt>tqpu  imivtt,  id  est,  gcm- 
ttts  ex  Deo  servat  seipsam,  scilicct  virtule  aceepla 
a  gencrationc  divina,  sic  etSyrus. 

Er  mai.igmjs  >o>  taxgjt  icm.]  Hic  esl  tertiu? 
rructus  fidei  vivae,  sivc  rcgcncrationis,  (jua  quis 
|)crfidem  et  gratiam  rcnalus  est  kl  Christo.  sci- 
licet  |)ra-scr\atio  &  pcccalo  sallcm  graviori  el 
morlali ,  et  conserpicuter  i  vi  et  potestate  ma- 
liuni  pula  diaholi.  Il;cc  explicui  c.  3.  v.  6.  et9. 
uhi  idcm  imo  amplius  dixit  S.  Joanncs  ,  scilicel 
(]iiod  lalisnon  pnssit  pcccare,  nimirum  quantum 
cst  ex  partc  gralirc  pcr  gcncralioncm  divinam 
acceplae,  si  ejus  inclinationcni  ct  ductum  sequa- 
lur,  sicut  qui  in  tcncbris  sequitnT  luccrnam,  et 
luincn  praevium,  crrarc  et  iinpingere  ncquit. 
Audi  QEcumen.  Indicare  voluit  S.  Joaunes  : 
Ettm  qui  adoplalus  a  Deo  in  filiam  est,  neqtte  ad 
mortem  ,  ncqtte  non  ad  mortcm  tinquam  esse pee- 
catttrttm  ;  qttippe  ctim  semel  inliabitanli  in  se  per 
adoplioncm  Cltristo  sese  dedidcrit ,  intacttts  alque 
impoltutus  a  peccalo  pcrmansarus  sit.  Et  mox  ; 
Uac  nos  gratia  dignatur,  ttt,  si  nos  donttmejus 
nobis  diligenter  ctislodiamus  ac  conservemtts  ,  pos- 
simas  eliam  non  peccare,  dum  scilicet  possumus, 
ac  volumus  in  gralia  I)<  i  constanter  pcrscverari. 
Vide  S.  Aug.  de  Corrcpt.  ct  gratia  c.  12.  S.  Bcr- 
nard.  serm.  23.  in  Canlic.  ct  serm.  1.  dc  Septuag. 
uhi  hrcc  adaplat  prredcslinalis  et  Cicclis  adglo 
riam.  Hosenim  gcncralio  Dei  conscrvat  a  pcc- 
cato  ,  ct  licct  aliquando  pccccnl,  uli  S.  Petrus 
negando  Cliristum  ,  et  David  adullerando;  ta- 
nicii  mox  rcsurgunt,  ut  charilas  non  tam  deperdi 
(juam  ohstupcscere  ct  soporari  in  iis  vidcatur. 
Ila  S.  Bernardus. 

Vcrum  S.  Joannes  generalius  loquitur  de  ([uo- 
lihct  iidcli  et  justo.  q.  d.  fidclis  adco  non  peccat 
pcccaio  ad  morlcm  ,  de  quo  jam  cgi,  ut  oniniiui 
non  pccccl  pcccato  mortaii;  sed  generatio ,  id 
cst.  nativilas  nova  ex  Dco,  puta  gralia  Dci ,  per 
quara  regcwcratus  cst ,  factus(|iie  Dci  filins . 
conscrvat  cuin.  Estmctonymia  ;  gcncratio  cnim 
ponilur  pro  gralia  rcgencrantc.  S.  Grcgor.  I.  5. 
in  I.  \.  RoglH»,  el  S.  Bcrnardus  loco  citato,  pro 
generalio  D*  i  legunt  gcneralio  cccleslis.  Per  gene- 
rationrm  s.  GregOr.  accipit  coernitioncin  divin* 
voltintalis,  cum  cjusdcm  dilcctionc;  S.  Bcrnard. 
praedcslinationcm  divinam;  Didymus  voUmta- 
riam  rcgcneralionem  ,  quae  (lt  per  sponlaneam 
convcrsioncm  ct  pccnitcniiam.  '\Icliiis  alii  acci- 
piunt  graliam  ct  charitaleni:  pcr  hanc  ciiim  fit 
regeneratio  et  renovatio  rtovi  hominis  ,  puia 
animae  fidelis  et  sanct.c ,  cjusquc  in  sanctilate 
constantia. 

Audi  R.  August.  in  Psal.  12.  tractantem  illud 
Gantic.  8.  v.  6.  Fortis  est  ttt  mors  dilcctio.  Magni- 
firmtitts  cxprimi  non  potttit  fortitttdo  charitalis  ; 
qttis  cnim  rcsistit  morti?  Bcsistilur  ignibtts,  ttndts. 
fcrro ;  rcsistilur  potcstatibus  ,  rcsislitur  rcgibus  , 
venil  una  inors  .  rfttfs  eireslsiit?  .Mliitcst  itla  for- 
titts  ,  proptcrca  viribus  ejta  cltaritas  comparata 
csl ;  ijuia  cnim  ipsa  charitas  occidit  qitod  fttimus  . 
MJ  simus  qttod  non  cramus,facil  in  uobis  qttamtlam 
mortcm  dilcctio.  Isla  mortr  mortiius  crat  qui  (ti- 
crtutt  :  Miindus  mihi  crucift.rtts  cst ,  ct  cgo  mttnttfl. 
Ista  mortc  mortui  crant  quibtis  dicebat :  fttortui 
mimcslis,ct  oitavestra  absconditaest  cttm  Christo 
in  Dco.  Eamdcm  mortis  comparalionem  expli- 
cans  S.  GregOT.  hom.  11.  in  Evang.  Ttectr,  inqult. 
fKr  Salomoncm  dicilur  :  Forlis  cst  alvwrs  dilec- 
tio;  quia  videlicct  sicut  mon  corpus  interimit,  tit 


910 

ab  amore  rerum  temporalium  aitcrna;  vitte  chari- 
tas  velut  insensibiiem  reddit.  Et  mox  allato  B.  Ag- 
netis  excmplo:  Nccenim,  inquit,  sancta  hmc  cujus 
hodie  nalalitia  cclebramus ,  mori  pro  Domino  po- 
tuisset  in  corpore,  si  prius  a  terrenis  desideriis 
morlua  non  fuissel  in  mente.  Ereclus  namque  in 
virtutis  culmine  animus  tormenla  despexit ,  pra- 
mia  calcavit ,  ante  armatos  reges  et  prwsides 
invicta  stelit ,  feriente  robustior ,  judicanle  su- 
blimior. 

Et  malignus  non  tangit  eum.  ]  Per  malignum 
Didymus  et  Thomas  Anglicus  accipiunt  mun- 
dum,  qui  totus  in  maligno  positus  est,  ut  dici- 
tur  v.  19.  puta  homines  mundanos  et  impios. 
Melius  alii  passim  accipiunt  diabolum  :  hic  per 
antonomasiam  vocatur  o  ™wjpo; ,  id  est,  ille  ma- 
lignus  et  nequam,  hic  non  tangit ,  id  est,  non 
laedit  eum,  scilicel  natum  ex  Deo;  Syrus,  non 
appropinquat  ei.  q.  d.  Deus  non  permiltit  diabo- 
lum  appropinquare  justo,  aut,  si  id  permittit, 
non  permittit  ut  eum  laedat ,  trahendo  eum  ad 
consensum  in  peccatum  ;  imo  non  permitlit  ut 
laedatcum  in  corpore,  nisi  ad  ejus  honum ,  vir- 
tutem  et  gloriam,  uti  permisit  Jobum  tangi  ct 
aflfligi  i\  diabolo  ;  vis  enim  illa  quam  ex  coelesti 
illo  ortu  Sancti  perceperunt,  in  iis  perseverat, 
eosque  ila  confirmat  ac  munit,  utnullis  daemo- 
nis  insidiis  decipi,  nnllis  lenociniis  illici ,  nullis 
minis  et  terroribus  vinci  queant.  Hoc  est  quod 
uit  Zachar.  c.  2.  8.  Qui  tetigerit  vos ,  tangit  pu- 
pillamoculimei.  Et  Psaltes  ps.  10&.  15.  Nolite  tan- 
gcre  chrislos  meos.  El  Paulus  :  Fidelis  Deus  est,  qui 
non  palieturvoslenlari  supra  id  quodpotestis,sed 
faciet  etiam  cum  lenlalione  proventum,  1.  Cor.  10. 
13.  Vide  Cassian.  Collat.  7.  cap.  22.  ubi  ostendit 
Christum  exarmasse  el  enervasse  diabolum,  nt 
vel  vircs  non  habeat  ad  tentandum  fideles,  vel 
modicas  et  imbecilles,  ila  ut  facile  a  fidelibus 
Chrisli  gratia  armatis  vinci  ac  superari  queat. 

19.  SCIMUS  QUONIAM  EX  DEO  SUMUS,  ET  MU.XDUS 
TOTUS  IN   MAI.IGNO   POSITUS    EST.  ]  Gr.TCe  xetrxi,  id 

estjacet ,  silus  est.  Per  matignum  primo  ,  valde 
apposite  et  genuine  diabolum  accipit  Hugo , 
Glossa.  Dionys.  et  alii,  de  diabolo  enim  vers. 
praecedenli  dixit :  Et  malignus  non  tungit  eum; 
el  hunc  opponit  Deo.  Est  epilogus  Epistolae  q.d. 
Diclorum  meorum  haec  sit  concltisioet  summa: 
impense  nobis  gaudendum  esse  ,  quod  ex  Deo 
renali  in  eo  maneamus,  vivamus  et  simus,  in 
eoque  agamus  vitam  puram,  sanctam ,  coe- 
lestem  et  divinam ;  cum  ex  adverso  mundus, 
id  est  mundani  in  maligno  posili  sint,  id  est, 
sub  misera  et  tyrannica  diaboli  potestale  ac  do- 
minatu  oppressi  jaceant,  in  eoque  agant  vitam 
impuram,  sceleratam,  tartaream  et  diabolicam. 
Per  peccatum  enim  ex  diabolo  quasi  renali,  ipsi 
se  manciparunt;  unde  ejus  impulsu  et  arbitrio 
quasi  mancipioaguniur  inomne  nefas,  omnem- 
que  miseriani,  adeo  ut  ab  eis  quasi  Deus  in  ido- 
lis  coli  et  adorari  velit.  Porro  errant  Manichaei , 
qui  mundum  in  maligno  positum  csse  censent 
eo  quod  a  diabolo  sit  conditus,  qnasi  ille  eum 
condendo  tpsi  suam  maliiiam  et  malignitatem 
afllarit ;  unde  docent  omnes  crealuias  corpo- 
reas,  utpote  ab  angelo  malo  creatas ,  esse 
malas. 

Huc  spectat  illa  nonnullorum  congrua  expli- 
catio,  mundus  tolus  in  maligno,  id  est,  in  idolo- 
latriaet  daemonum  cultu,  positus  est;  talis  enim 
•*ral  3dvo  S.  Joannis.  Unde  explicans  subdit 
vers.  ulL  Filioli ,  custodite  vos  a  simulacrit ;  ex 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.   V. 


idololatria  enim  scquuntur  omnia  vitia  et  prc- 
cata,utaitSapiensc.  1/i.  27.  Infandorum,  inquii, 
idolorum  cultura  omnis  malicausa  est,  et  initium 
et  finis. 

Secundo,  malignum  accipi  potest  pro  malitia  , 
pravitate,  et  improbitate.  Unde  Salvianus  lib.  h. 
de  Providentia  legit :  Saicutttm  tolum  in  malo  po 
situm  est.  Alludit  ad  Genes.  6.  5.  Videns  Deux 
quodmulta  matitiahominum  esset  in  terra,  et  cuncta 
cogitatio  cordis  inlenta  esset  ad  malum ;  gracce 
super  maligna;  Hebr.-omne  figmentum ,  vel  ima- 
ginatio  cogitationum  cordis  malum.  Tolus  ergo 
mundus  positus  est  in  maligno,  id  est  in  malitia  ; 
et  concupiscentia  ,  quae  sollicilat  ad  omne  sce- 
lus.  Quia  enim  mundus,  id  est,  omnes  homine» 
mundi  in  Adamo  peccante  contraxerunt  pec- 
catum  originale  et  concupiscentiam  ;  hinc  per 
eam  aguntur  ad  omne  malum.  Ila  OEcumen. 
Beda,  Lyran.  et  alii.  Unde  S.  Ambros.  in  Apolog. 
David  c.  2.  Mundus,  ait ,  in  maligno  positus  cst , 
quia  omnes  homines  sub  peccalo  nascunlur  ,  quo- 
rum  ipse  ortus  est  in  vitio.  Mundus  ergo  est  ocea- 
nus  scelerum  et  diluvium  vitiorum,  juxta  illud 
Osee  U.  v.  2.  Maledictum,  et  mendacium,  et  homt- 
cidium,  et  furtum,  et  adulterium  inundaverunt ;  el 
sanguis  sanguinem  tetigit. 

Leviusculumestquod  addit  Lyran.  et  Thoma* 
Anglicus  :  Malignus ,  inquiunt,  dicitur  quasi 
malusignis  concupiscentia},  puta  gulee,  luxuriae, 
superbiae  ;  aut  mundus  est  in  maligno ,  id  est,  in 
malo  anno  per  quod  proverbialiter  signilica- 
tur  omne  inforlunium,  omnis  miseria,  omne 
malum. 

Experientia  nos  docet  quam  mundus  instar 
Sodomac  plenus  sil  cupiditale,  superbia,  fraude, 
luxuria,  gula  ,  avaritia  ,  omniquc  malo.  Audi 
S.  Prosperum  ad  Object.  Vincenl.  in  6.  Totus 
quidcm  mundtts ,  inquit,  in  maligno  positus  cst , 
et  multorum  hominum  talis  est  malitia,  quulis  esl 
dttmonum,  elc.  Sed  hoc  inter  malos  homincs  distat 
et  doemones,  quod  hominibus  eliam  valdc  malis  su- 
perest ,  si  Detts  misrrealur ,  reconciliatio ;  dtfmo- 
nibus  atttem  nutla  esl  in  (eternum  servata  conver- 
sio.  Tum  subdit  :  Sicul  ergo  prievaricaloribus 
angelis  non  Detts  indidit  illam,  quai  in  veritate 
non  stetit ,  volttntatem;  ita  ncc  hominibus  Itttnc 
affeclam,  quo  diabolttm  imitarentur,  inseruit,  ctc. 
Salvianus  de  Providentia  :  Merilo,  inquit,  toium 
swculum  esse  in  malo  dicilur ,  ubi  boni  locum  ha- 
bere  non  possunt ;  siquidem  ita  totum  iniquitati- 
bus  plenum  est ,  ut  aut  mali  sint ,  qui  sunt  in 
illo,  aut  qui  boni  sunt ,  multorum  pcrsecutiom 
crucientur, 

Videtur  S.  Joann.  alludere  ad  tria  mundi  mala 
quae  recensuit  c.  2.  v.  16.  scilicet  concupiscen- 
tiam  carnis,  concupiscentiam  oculorum,  et  su- 
perbiam  vitae;  in  his  enim  tota  totius  mundi 
malignitasconsistit.  Quocirca  qui  sapit  fugiat  e 
mundo,  et  mundanorum  conversatione,  in  sanc- 
torum  aliquem  coetum  se  recipial,  sicut  Lot  e 
Sodomae  incendio  fugiens  salvavit  se  in  monte. 
Audi  S.  Cyprianum  lib.  1.  epist.  11.  Ne  diabolo, 
inquit ,  insidianti  et  savire  cupienti  ad  nocendum 
detur  occasio ,  quando  et  Apostolus  dicil  :  Nolite 
locum  dare  diabolo.  Liberanda  est  igitur  vigilanter 
de  periculosis  locis  navis,  ne  inter  scopulos  et  saxa 
frangatur  ;  eximendaest  vetociter  de  incendio  sar- 
cina,  priusquam  flammis  supervenientibus  concre- 
metur.  Nemo  diu  tutus  est  perictdo  proximus.  At- 
que  idem  de  Singular.  Cleric.  Adversa  est  con- 
fidentia ,   qure   pericutis  vitam   suam  pro   ctrto 


COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANMS.  Cap.  \. 


*)2l 


rommcndat,  cl  lubrica  spcs  est ,  quce  inicr  fomcnta 
peccati  salvari  se  posse  spcrat.  lnccrla  est  victo- 
ria,  inlcr  hoslilia  arma  pugnare ;  el  impossibilis 
liberatio  esl,  flammis  circumdari ,  ctnon  arderc. 
ferendum  esl  dormienli  in  ripa  ne  cadat.  In  hac 
parte  cxpedit  plus  bene  timere ,  quam  male  fidere  ; 
cl  utilius  esl ,  ut  infirmum  se  homo  cognoscat , 
nuam  fortis  vidcri  vclit ,  et  infirmus  emergat.  De 
qtia  re  prasumptores  objurgal  Apostolus  dicens  : 
Si  quis  se  pulul  aliquid  esse  cum  nihil  sit ,  scipsum 
implanal.  l'ro  certo  implanator  proprius  animam 
suum  decipil,  quinon  cavcndo  conlraria  noxiis  rc- 
bus  semelipse  immiscuit.  Ille  autem  tutius  sibi  con- 
sulit,  quicircamalos  sempcr  in/idus,  species  quas- 
cumque  noxias  semper  extimcscil.  Haec  Cypria- 
nus. 

ldipsum  ccelesti  visione  repraesentatum  cst 
S.  Ansclmo,  ut  Iiabct  ejus  Vita  :  Ilaptus  enim  in 
ecslasin  vidit  fluvium  immancm  atque prcecipilem, 
in  qucm  sordes  omnes,  qua  ubiqueterrarum  essent 
conflucrent ,  ita  ut  nihil  aquis  illis  turpius  ac  fa- 
dius  fieriposset,  quai  ctiam  quidquid  atlingerent , 
i  apcrcnl,  ac  devolverent,  viros ,  feminas ,  clivites  , 
mopcs.  Quod  ille  speclaculum  miratus  ac  misera- 
lus  cum  quasissel  quibus  ii  rcbus  alcrcnlur ,  el 
quomodo  viverent ,  responsum  csl  ei ,  infelices  illos 
eodemipso  cceno,quo  trahebanlur,  poluri  et  deiec- 
lari.  Quin  etiam  adjecta  est  mysterii  hujus  inter- 
pretatio,  torrentem  illum  esse  ipsum  mundum , 
in  quo  cosci  mortaiessuis  divitiis ,  honoribus  et  re- 
liquis  cupiditalibus  involvuntur ,  cumque  adeo  mi- 
seri  sint ,  ut  ne  consistere  quidem  possint ,  ipsos 
tamcn  se  bcatos  et  forlunatos  putare.  Ductus  est 
deinde  in  septum  quoddam  ampli  et  spatiosi  claus- 
iri ,  cujus  omnes  parietcs  argenlo  obducti  pu- 
rissimo  mirum  in  modum  nitebant.  In  medio  pra- 
tum  cral ,  el  in  eo  herbula? ,  non  ut  vulgarcs  istos, 
sed  omnes  argcntea?  ,  cademquc  tamen  viventes, 
et  molies ,  ita  ul  facile  cederent  insidenti,  coque 
surgente  per  sc  rursum  subrigerentur ;  aer  aulem 
placidus  et  amccnus  ,  denique  omnia  adco  jucunda 
tt  suavia ,  ut  nihil  amplius  ad  felicitatem  optari 
possc  vidcretur.  Atquc  hoc  indicatum  cst  ei  esse  rc- 
tigiosum  statum;  ut  sine  dubio  ejusmodi  imaginc 
doccre  volueril  Deus ,  in  mundo  omnia  esse  f&da , 
mcerta  ,  morlifera,  semper  in  prreceps  ruentia ; 
contra  vero  in  religione  omnia  pulchra,  omniaju- 
cunda  ,  denique  omnia  ut  argcntum  el  candida  el 
in-ctiosa.  Vide  S.  Ambros.  lib.  dc  Fuga  saeculi, 
et  S.  Basilium  in  Rcgulis  fusius  cxplicalis  c.  G. 
n  S.  Bernardum  serm.  3.  de  Circumcisione. 

Tcrlio,  nostcr  Martinus  da  I\oa  1.  2.  Singular. 
<  a|).  2.  sic  explicat  :  Mundus  in  maligno  positus 
est,  boc  est,  in  obscuro  ,  lubrico  ,  praecipitique 
Ioco,  angusto  el  arduo ,  ul  convcniat  cum  illo 
Sapienlis  :  Cunctce  rcs  difjiciles  ;  pra:lerit  cnim  fi- 
gura  hujus  mundi.  Quid  ui  crgo  in  mundosaepius 
labamur,  <-t  in  lapides  Incurramus?  Ita  Psal.  3G. 
rSoli,  ait,  wmuluriin  malignanlihtts,  ncquc  zclavc- 
ris  facicntes  iniquitatcm,  etfc  Spcra  in  Domino,  cl 
far  bonitatcm  ,  cl  pasccris  in  diiiliis  ejus. 

Rursus  mundus  iu  malignoel  malignitate  po- 
*iiuscst,bocest,mundanibabcntcormalignuin, 
id  cst,  primo,  sterile  vclut  solum  exile  el  infru- 
giferum,  quod  ue  oulln  <|uidcm  maximo  et  cu- 
rationc  adbibita  rajcunditatrm  accipit  Secundo, 
babenl  cor  malignuin  ,  id  est  anguslum  ,  diul- 
cile,  niorosum,  parcum,  avarum,  quod  scse  Deo 
mlnime  dat,  oec  ad  recipiendam  ejus  magnitu- 
dincin  explical ,  juxla  lllud  Paruch.  1.  Abivimus 
anusquisque  inscnsum  cordis  nostri  maligni ,  opc- 

COnNELIl'5  A  I.APIDK.      TOM.    \. 


rari  diis  alicnis,  facientcs  mala  antc  oculos  I)< ■; 
noslri.  Ilaec  (•nim  oninia  significal  t*  malignus  ; 
ila  Scrvius  in  illud  \  irgilii  2.  Ccorg. 

Dilfkilcs  |uiinum  Icits collesque  maligni. 

Maligni,  inquit,  id  esl  infcecundi.  F.tNonius  :  Ma- 
lignns  ,  inqilit,  ager  agrkolis,  iltiberatisel  minus 
fcrax ,  is  cst  ,  cujus  anguslior  est  provcntus. 
Virgil.  /Eneid.  G.  Lucem  malignam  dixil  pro  tc- 
ntii,  parva  et  obscura.  I\'am  malignum ,  inquii 
Scrvius,  proprie  est  angustum,  ut  Virgilius  ,  1 1. 
/fcneid. 

Tcnuis  quo  semila  ducit, 
Angiistxquc  ferunl  fauces  adilusque  maligni, 

id  est  angusti,  obscuri  et  ardui.  Martial.  1.  10.  ad 
Avitum. 

Tepet  igne  maligno 
Hic  focus,  ingenti  lumiue  lucet  il>i. 

EtJuvenalis  satyr.  10.  maligna  appellavit  Nu- 
mina,  id  est  avara,  et  quae  abeis  petcrentur  mi- 
nimc  concessura.  Sic  enim  ait  : 

Magnaque  numinibus  vota  exaudila  raalignif, 

boc  cst  parcis,  necconccssuris  qua;  petebantur. 
Livius  :  Matignitas  conferendi  ex  privato,  bocesl 
parcitas,  etc.  Quintil.  lib.  11.  c.  11.  In  laudandis 
discipulorum  diclionibus  ncc  malignus,  nec  cffusns. 
Sed  Donatus  optimc  in  Hecyr.  actu  1.  sccna  II. 
Malignus,  inquit,  est ,  quidifjicultatem  sui  ostcn- 
dit.  Sic  Esdrae  U.  c.  3.  tlicilur  :  l\on  abslulisti  al> 
cis  cor  malignum  (id  cst  stcrile  ,  saxosum,  du- 
rum)  ut  faceret  in  eis  lex  lua  fructum.  Haec  Roa. 
Juxta  queni  bic  erit  sensus,  q.  d.  Fidelis  ex  Deo 
natus  babet  cor  sanctum  ,  amplum  ,  liherale. 
sinccrum,  candidum,  divinuin  ;  at  mundus,  id 
cst,  niundani  babent  cor  malignum,  id  csl  pra- 
vum,  arcium,  avarum,  tcrrestre ,  ficlum  ,  tor- 
tum,  diabolicum. 

20.  Et  scimus  qiiomam  Fn.ius  Dei  vemt  (S.  Am- 
brosius  lib.  1.  de  Fidc  c.  7.  Icgit,  apparuit  )    i  i 

I)lUHT!\OBIS  SENSVM.ITCOCNOSCAMUS  VERUM  DEU.M, 
ET    SIMUS  IX  VF.P.O  FlLlO  EJ'S.  HlC  F.ST  VERIS  DEl  S 

et  vita  .eterna.]  Explicat  id  quod  dixil  nosess<- 
cx  Deo,  idcoquc  vinccrc  mundum  cl  malignuni, 
ejusquc  modum  assignal,  nimirum  id  faciuin 
esse  et  fieri  pcr  Christum.  q.  d.  Dcus  idcirco 
misit  Filium  suum  in  munduin  ci  carncm  ,  ut 
per  cjus  doctrinam  div  inani  darct  nobis  scnsuni 
ct  cognitionem  rerum  coelcstiuni ,  ut  scilicct 
rcliclis  idolis  quasi  falsis  diis,  liberati  a  pec- 
cato,  diabolo  et  mundo  ,  cognoscainus  verum 
Dcum,  ejusque  Filio,  puta  Christo  el  Ecclesiae, 
pcrfidem,spemetcharitatemincorpon-mur,  ita- 
que  ab  eo  vita  gratiae  etgloriae  aBterna'  donemur. 
lpse  enim  cst  verus  Deus,  ipsaque  vera  vita  in- 
creata  cl  a-terna. 

PorroS.  Hilarius  lib.  G.  de  Trinit.  hunc  lociun 
paraphrasticc  qunedam  explicationis  gralia  in- 
terscrcndo  ,  sic  legit  :  Quia  scimus  quod  Filius 
Dei  vcnit,  ct  incarnatus  cst  proptcr  nos ,  ct  passus 
t  st,  1 1  rcsurrcxit  a  mortuis  :  assumpsit  nos  el  dc- 
dit  nobis  intcllcclum  optimum,  ut  intcltigamus  v- 
rum ,  ct  simus  in  vcro  Filio  cjus  Jcsu  Christo.  Hir 
est  vcrus  Dcus ,  ct  vita  ccterna,  ct  resurrectio 
(alias)  rcdcmplio  noslra. 

Pro  sensum  graece  est  faevow*,  quod  Syrn-. 
verlit ,  intclligcntiam  ,  mcntis  illustrationcni , 
cognitionem  divinam;  Vatabl.  mcnlem  .  S.  Hila- 
rius  ,  intcllcctum  opiimum,  pcr  qucm  ipse  acci- 

ltG 


922 


COMMBNTAhTA  IN  1.  EPIST.  S.  JOANMS.  Cap.  V. 


pit  Spiritura  sanclum ;  bic  enim  est  spiritus  in- 
telligonii.x,  Sapient.  7.  22.  quem  sancius  Paulus 
1.  Corintli.  2.  v.  10.  vocal spiritum  ii  Dco,  ul  scia- 
mus  qtue  a  Deo  (lonata  sunt  nobis ;  Clemens 
Alexandr.  accipit  fidem  ;  Didymus  meniem 
Chrisii,  ut  alludai  ad  illudl.  Corimh.  2.  16.  Quis 
rnim  eognovit  scnsum  Domini,  qui  instrual  cum? 
\'os  aulcm  sensum  Chrisli  habcmus.  Sensus  ergo 
cst,  q.  (1.  Exuliaic,  0  Christiani.Deoqueimmen- 
sas  agite  gralias  ;  quiain  genlilismo  serviebalis 
idolis  saxeis  clameis,  cratisque  quasi  saxa  ina- 
nima;  at  per  Christuin  accepistis  veram  vitam, 
sensum  et  motuni;  in  gentilismo  servicbatis 
concupisceniias,  et  vfveuatis  quasi  anhnalia 
muta  et  brula  ;  at  per  Christum  accepistis  w- 
vocav ,  id  est  mentemet  ralionem,  ut  vivatis  vitani 
humauam  ct  honrine  dignam;  in  geniilismo 
serviebatis  diaholo,  agebatisque  viiam  diabo- 
ticam  in  tenebris  ignoraniiae  ei  infidelitatis;  al 
per  Chrislum  donati  vita  supernaturali ,  acce- 
pisiis  Stavotav  ,  id  est  cognitionem ,  sensum  ct 
guslum  rerum  ccelestium  et  divinarum.  Hoc  est 
quod  lot  saecUlis  ante  de  Christo  pracinuit  Ba 


ruch.  C.  3.  36.  II ic  est  Deus  noster ;  liic  adhwenit 
omnem  viam  diseiplina' ,  el  tradidit  illam  Jacob 
puero  suo ,  cl  Isracl  dilccto  suo.  Post  hoyc  in  tcrris 
visus  cst,  et  cum  hominibtis  conversattts  est, 

Ut  cognoscamus  verum  Deum.]  Pcdreni  S.  Hi- 
lar.  loco  citato,  S.  Hieron.  in  c  05.  lsai.e  ,  et 
S.  Leo  serm.  1.  de  Jejunio  decimi  mensis,le- 
gunl  :  Ut  cognoscumas  verttm,  scibcet  Dcum  Pa- 
trem.  Verus  enim  est  epithelum  Dei,  qui  estipsa 
peresscntiam  veritas. 

Et  simus  in  vero  Filio  ejus.  ]  Gneca ,  Syrus  et 
S.  Alhanas.  orat.  in  id  ,  Dctis  de  Deo ,  legunt,  el 
simits  in  ipso  vero,  ncmpe  in  Filio  cjus  Jestt  Christo, 
quo  significatur  Filium  esse  op.o^io-i  Patri,  eo 
quod  ipse  sit  verus  et  verilas  per  essentiam  , 
puta  vera  deitas  ,  seque  ac  est  Deus  Pater.  Ha 
Didymus,  S.  Hier.  loco  cilalo,  S.  Athanas.  Cy- 
rill.  Nazianz.  el  alii  omnes  scrihenles  conlra 
Arrianos. 

Porro  sumus  in  Filio  per  fidem  et  gratiam  , 
quam  aheosugimus,  sicul  ramusest  in  arhore, 
,i  qua  snccum  et  viiani  sugil,  juxta  illud  Christi: 
Kgo  sum  vilis ,  vos  palmites  ;  sicttt  palmcs  non  po- 
test  ferre  fruclum  a  scmctipso ,  nisi  manserit  in 
vilc,  sic  nec  vos  nisi  inme  manscritis.  Joann.  15. 
vers.  1.  et  h. 

Paucis  hisce  verhis  S.  Joannes  compendium 
quasi  totius  Epistohc,  symholi  et  ficlei  Chris- 
lianseromplectitur)  duoque  praecipuaejus  mys- 
teria  assignat,  scilicel  Filium  o{/.ovztov  Patri , 
ejusque  incarnationem.  Unde  Beda  :  Qttid,  ail , 
apertius  his  verbis?  qttid  dttlcius?  quid  adversus 
nmnes  hareses  fortius potuit  dici?  Et  S.  Alhanas. 
dispui.  conlra  Arrium  ait  hanc  esse  demons- 
trationem  scriptam  (quam  ah  eo  posiulahal 
Arrius)  pro  divinilale  Filii,  et  S.  Cyrill.  12.  The- 
sauri  ra|>.  13.  Nam  si  Deus  verus  esl,  inquil,  sttb- 
stantialiler,  non  participalive  lioc  ipsumest,  sicut 
crealtira.  Qtti  enim  Detts  vertts  est ,  natura  Detis 
rst.  El  S.  Amhros.  lib.  1.  de  Fidec.  ull.  Si  verus 
Detis,  inquil ,  tttiqne  non  crcatus ,  nihil  fallax  ha- 
bcns  alqtte  fueatum ,  nihil  eonfusttm  alque  dissi- 
milc.  F.t  r.  <S.  insinuat  hinc  petiluni  illtid  Symholi 
Nireni.  Detts  cx  D'-o,  lumen  dc  lumine,  Detis  vertis 
dc  Deo  vcro  ,  cv  Pairc  na.ltts,  non  fuetus ,  ttnitts 
sttbstanticr  ettm  Patre.  El  S.  Ilieron.  loro  rilato  : 
Alioqui ,  inquil ,  si  non  est  vcrtts,  eril  idolo  simi- 
(is ,  el ,  ut  ait  Victor  Uticensis  lib.  2.  de  Wandn- 


lor.  persecut.  Si  alterius  a  Patre  sa-jstantite  est, 
attl  verus  Filitts  non  esl,  atil,  quod  nefas  esl  diccre, 
dcgener  naltts  est.  Ei  S,  Bernard.  Si  FUius  Dsi, 
crgo  Detts;  qitia  ftlii  rcgnm  reges  tttnt. 

Porro  cognitio  Dei  et  Filii  ejus  non  solum  spe- 
rulativa  ,  sed  el  praeliea  ,  pula  conjuncta  cum 
ejus  amoreel  obsequio,  est  perfectissimum  ho- 
num,  ail  Clenuns  Alexaiut.G.  Slrom.  elbealiludo 
bujus  vita>,  jnxla  illud  (iliri.sli  Joann.  17.  2.  Hrtc 
est  vila  ceterna ,  tti  cognoscanl  te  soltun  verum 
Dettm ,  el  quem  inisisti  Jesttm  Chrislum.  Qme 
verba  explanans  Cyrillus  Alexandr.  Cognilio , 
inquit,  csl  vita  spirilaLcm  nobis  benedic.tionem  ad- 
lia  dttcens  ,  pcr  quam  spiriltts  in  eordibus  noslris  lia- 
bilat  in  adoptionem  liliorum  Dci  ,  ct  vcram  picta- 
tcm  pcr  Evangclicam  viiam  et  incorruplibilllalem 
reformans.  Cum  igilttr  origo  ct  quasi  pronuba 
dictorum  omnium  cognitio  Dci  veri  csse  inveniatur, 
recte  aDomino  nostro  Jcsu  Ckrislo  vita  a?lerna  est 
appellala,  qttasi  matcr  el  radix  virtulc  naluraquc 
sua  vilam  ceternam  paricns.  Sed  considera  diligen- 
ter  quomodo  solitts  Dci  veri  cognitio clficiatur ;  non 
enim  absqtte  cognilione  Filii ,  quarc  ncc.  absque 
cognilionc  Spiritus  sancti.  Ilivc  cnim  Dei  tinilas  in 
Trinitale  intelligitttr ,  alqtte  credilur  sccundum 
Scripturas.  Nihil  aulem  poluil  magiiilicenlius 
dici,  quam  quod  de  Dei  cognilione  scribil  Greg. 
Nazianz.  oral.  deStatu  Kpiscop.  llcgnttm,  mquil, 
calorttm  nihil  ulitid esse esisiimo, quam  cjus,  quod 
pttrissimtim  et  perfectissimttm  est,  adoptionem ; 
perfectissima  atttemrertim  omnittm  csl  Dei  cogni- 
tio.  Et  S.  Aug.  serin.  112.  de  Temp.  Cognitione 
Dei,  ait,  nihil  melitts  est,  quia  nihii  beaiitts  esl , 
el  ipsa  vera  bealilado  esl.  Unde  el  Salvalor  cul  Pa- 
irem  ait :  IIa>c  est  autem  vila  wterna,  ttt  cognos- 
cant  te  ttnum  Deum  verum,  et  quem  misisli  Jcsum 
Chrislum,  Et  in  eamdein  sententiam  Hicron.  in 
r.  31.  Jeremia3  :  Kolilia  unitts  Dei,  inquil,  om- 
niumvirtttlttm  possessio  est.  Et  rursus  :  Memoria 
Dei  exclttdit  omnia  /lagitia. 

Prperlare  vero .  Laclant.  lib.  1.  Divin.  instilul. 
c.  8.  Dei  vim,  ail,  majestatemqiie  lanlam  esse  di- 
cit  in  Timaso  Plato,  ut  cam  neqtte  mente  concipere, 
nequeverbis  enarrare  qtiisquam  possil,  ob  nimiam 
el  ina?stimahilem  potestatcm.  Deuique  S.  Ucrnar- 
dus  serm.  57.  in  Cantic.  Qtti  si,  inquit,  ignoras 
Dettm,  potcrit  spcsne  esse  salulis  cttm  Dei  ignoran- 
lia?  ne  Itoc  qtiidem.  Nec  enim  potes  attl  amare  quod 


nesctas ,  aul  habere  quem  non  amaveris.  Noveris 
proinde  le ,  ut  Deum  timeas,  noveris  ipsum,  ut 
oyqtte  ipsttm  diiigas ;  in  altero  initiaris  ad  sapien- 
tiam  ,  in  aitero  ct  ronsummaris;  quia  inilittm  sa- 
pienlite  limoi  Domini  est,  e.t  plenilttdolcgis  eslehu- 
ritas.  Tam  ergo  ttlraque ignorantia  cavenda  csllibi, 
q uam  sine  t imore el  amore  Dci  salttscsse  non  polesl. 
Hic  f.st  veiujs  Dei\s.  ]  Erasnuis  more  suo  ar- 
rianizans,  ac  pieraque  loca  Scriplur.*e  de  divi- 
nitale  Filii  detorquens  et  pervertens,  hunc  pa 
riter  ita  detorquet  et  pervertil.  Hic ,  inquil, 
scilicetDeus  verus,  puta  Pater  ,  non  Filius.esl 
verus  Deus  ;  sed  sic  esset  hic  batlologia.  Qiris 
enim  nescil  quod  Deus  verus  sil  Deus  verus? 
Ergo  pronomen  Itic  non  refert  ™  Deus  verus  , 
quod  praeccssil,  sed  refert  verum  Dei  Filiuin. 
Hic  enim  uli  verus  est  Dei  Filius,  ita  consequen- 
ter  necessario  est  verus  Dcus.  Unde  OEcumen.  to 
outoc,  id  est  hic,  quod  esl  demonslrativum,  as- 
serit  posilum  projrlalivo  %e,  id  est  qui,  ac  referre 
Filium,  qui  proxime  praecessit.  Adde,  S.  .loan- 
nisa?vo  (uti  et  posteriorihus  s.-eculis)  nemo  dn- 
hitavit  dedivinitale  Patris,  sed  mulli  dubitaiunN 


COMMENTAMA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


924 


imo  negarunt  dlvinilalem  Filii.  Hancergo,  non 
Jllam,  ubique  aslruere  satagit  S.  Joannes,  eaque 
tle  causa  scripsit  Evangclium.  Ita  S.  Alliauas. 
S.  Hieron.  in  lsaia:  GG.  S.  August.  lib.  2.  et  3. 
conlra  Maximinum  et  passini  alii ,  ex  lioc  loco 
quasi  claro  et  certo  probant  dcitatem  Filii.  Audi 
S.  Atlianas.  in  illud  :  Omnia  mihl  tradita  sunt  d 
Vatrc  :  Lux  est  Valer ,  jubar  radiusque  Fitius;  et 
lux  vera  verusque  Deus  Vater  ,  verus  Deus  Filius. 
Ita  enim  d  Joanne  scriptum  esl  :  Sumus  in  vcro 
Jesu  Christo.  llic  est  verus  Dcus  et  vita  (elerna. 
Sic  el  S.  Cyrillus  lib.  3.  Dialog.  de  Trinitute,  et 
S.  Anibros.  lib.  de  Fide  ad  Gratian.  c.  7. 

Et  vjta  vKterna]  tuin  fornialis  sua,  lum  cau- 
salis liostra ,  nlidixiv.  2.  Nota.  In  Deo  ob  sum- 
matn  sitnplicitatem  el  perfectionem  nulla  esl 
concretio  nec  composiiio,  ideoque  nulbun  ac- 
cidens  ;  quare  in  Deo  concreta  omnia  suntabs- 
tracta.  Deus  ergo  est  ens  et  ipsum  esse,  Deus 
est  vivcns  et  vita,  verns  el  veritas,  boiuis  et  bo- 
nitas,  sapiens  et  sapientia,  justus  et  justitia,  po* 
lens  ei  potentja,  Ita  S.  Bernardus  contra  Gilber- 
tum  Por  retanum  serm.  80.  inCant.  etS.Tbom.  1. 
q.  3.  art.  3. 

21.  FlLlOLl,  CUSTODITF.  VOS  A  SIUULACRIS,  AMEN,] 

boc  est  ftat ,  ila  oninino  facite,  et  vos  cnstodile. 
Ultiinuin  bor.  tnonet  S.  Joann.  qnia  il!o  a:Vohoo 
erat  niaxitne  periculosum  ,  ideoque  monilu 
maxime  necessarium.  Tnncenimtotus  mundus 
positus  eratin  maligno,  puta  idololatria,  adeo- 
que  Christiani  ab  ea  recens  conversi ,  inler  pa- 
rentesel  amicos  Centiles  et  idololalras  assidue 
versari  debebant,  ac  cum  eis  pandere  et  convi- 
vari,  ubi  idololhyta,  id  estidolisimmolata,  quasi 
sacra  comcdenda  proponchant,  dcquibusdixi 
1.  Corinlb.  8.  Ne  ergo  eorum  exemplo  el  bor- 
tatu  ad  hlola,  quee  recens  reliquerant  ,  labe- 
renlur,  studioso  boc  uliimo  monet  S.  Joannes  , 
ut  tenacius  eorum  menti  et  memoriae  id  infigat, 
scilicet  ul  studiose  abonini  idolorum  commer- 
cio,  et  ab  idoloibytorum  esu  abslineanl.  Ila  Di- 
dymus,  OEcumen.  i.yranus,  Cajetanus.  Perpe- 
ram  Be/.a  el  hcercliei  verlnnt ,  custoditc  vos 
al>  irhaginibus,  Imago  eiiim  est  similitudo  rci 
ver;e  ;  simulaeriiin  vero  sive  idolum  rei  falsae, 
|>ula  falsi  Nuniinis  ;  ila  enim  Scriptura  et  SS. 
1'atres  ba?c  oinnia  distinguunl.  Esto  Cicero 
lib.  1.  de  Finibus  ,  imagines  vocel  idola,  imagi- 
ncs  ,  inquit,  qua?  idola  nominanlur.  Unde  uSuyo-j 
esl  diminutivum  ab  icSoj  ,  id  est  forma;  q.  d. 
Formula,  forma  impeTfecta,  diminuta,  deflctens 
a  ratione  vcr;e  formre.  lia  Terlull.  cle  Idololatr. 
c.  3.  etlsidorusS.  F.lymolog.  c.  ult.  Unde  Plalo 
in  Tnesretro  ;  idola  vocat  mendacia ,  et  S.  Ilier. 
in  c.  7.  Ose;u  ail .  Sic  opponil  simulacrum  Dt>o, 
siCut  reritas  mehdacio.  Sic  etS,  Augustinus  in 
!  salni.  235.  Clemens  Alexandr.  6.  Slrom.  Orig. 
boin.  S.  iu  Exod. Theodor,  quasst.  38.  in  Exodum 
quocirca  Synodus  VII.  OEcumenica  act.  5.  et  7. 
aiiatbetna   inlenlat   iis,    qui  asserunl  imagines 

(  brisii  et  Sanctornm  esse  idola. 

Myslice,  slmulacra  phantasia^  bominum  sunt 
prava  dogmata ,  hereses,  phantasmata  vana  , 
jvarilia  ,  cupidilales  bonoris  ,  pecuni.e,  volup- 
latis  ,  ab  bis  lideles  cuslodianl  sese  oporlet  ; 
ita  Beda  ,  liugo  ,  Dionysius  ,  Cajetanus  et 
alii. 

Porro  ait  Joannes  :  Cuslodilc  vos  ,  non  autem  , 
destrultc  simulacra;  quia  boc  fliissei  concitare 
furorem  Cenliliiim  in  omnes  Cbristianos  :  unde 
nioiiits.  Auguslinus  idoia  prius  destruenda  iq 


cordibus  hominum  ,  deinde  in  delubris  et  arb 
lemplorum  ;  ita  ipse  epist.  156.  et  ep.  150.  t-i 
serni.  G.  tle  verbis  Domini  :  ubi  et  addil  non 
esse  censendos  Marlyres  qui  occiduntur  eo  quod 
destruxerint  idola  (  idcnt  sauxit  Coucilium  Eli- 
bertinum  canon.  G0. )  intellige  lemere  et  impru- 
denler  cum  scandalo.  Nam  qui  prudenler  ex 
inagnitudine  animi ,  vel  ex  instinctu  divino  ad 
Gentilium  confusiouem  ,  et  fidelium  confirma- 
tionetn  ,  id  fecerunt,  Marlyres  hahenlur  ,  uti 
S.  Tbeodorus,  S.  Barbara  ,  S.  "Cliristina  et  alii 
plures.  Gentiles  enim  qui  docliores  et  sapieu- 
tiores  erant,  idola  veneranles,  liac  in  speciem 
apparenle  ralione  se  excusabant,  t|uod  dicereni 
se  in  idolis  non  saxa  aut  melalla ,  sed  deos  co- 
lere  :  bos  enim  in  idolis  quasi  in  delubris  aut 
corporibus  suis  babilare  sicut  anima  babitat  in 
corpore.  Unde  S.  August.  concl.  2.  in  Psal.  113. 
de  idolis  ait :  Sine  vivo  aliqao  habilalore  esse  non 
putant.  Et  Olympius  Sopbisla  apud  Sozomenum 
I.  7.  Histor.  c.  15.  Simulacra ,  ait,  erant  ex  male- 
ria  corruptioni  obnoxia  ,  ideo  comminui  potue- 
rant ;  qucc  vcro  in  eis  erant  ccelestes  polestales ,  in 
coetum  evotarunt.  Sed  errabanl  primo ,  quod  idola 
censebant  esse  aliquid  Dei,  uliquid  Numinis  ha- 
bere  ,  Deumque  iis  esse  alligatum,  alque  iis  ad 
vivum  reprassentat  i.  Secundo,  quod  in  iis  plures 
variosque  deos  colerent.  Tertio,  quod  dii  eorum 
erant  daemones  :  bi  enim  dabant  responsa  per 
idola.  Custodite  ergo  vos  d  simutacris,  ut  ea  non 
sculpatis,  pingalis,  poliatis:  non  eis  caput  ape- 
riatis;  genullectatis  ,  aul  honorem  ullum  exbi- 
beatis :  non  per  ea  jureiis  ;  non  eis  immolata 
comedalis;  nulhim  eis  officium  vel  ohsequiuin 
praestetis  ]  non  eis  hostias,  tbus  ,  vinum,  aut 
munera  deferatis  :  non  sitis  eorum  aediles,  cura- 
tores,  tutores  :  non  eorum  luudes  canatis  ,  nec 
ea  vcrsuautprosa  celebretis.  Magna  ergoubique 
cuslotlia  et  circumspectione  ab  iis  secustodire  , 
sibique  cavere  debebant  fideles,  ne  inter  tot  ido- 
lolatrarum  rilus  et  c;eremonias  ,  aliquo  modo 
eis  consentire  et  cooperari ,  ituquc  inquinari  vt- 
dcrcnlur.  Dcnique  S.  Joannes  hisce  verbis  per- 
stringit  ci  redrj  guithaeresin  El.vai,  qui  sub  finem 
vil;c  S.Joannis  exortus,  uti  ostcndiv.  7.  et8.  in- 
ter  alia  docebat,  non  esse  peccatum  ,  etiamsi  si- 
mutacra  ipsos  adorarc  conlingat  perseculionis 
lcmpore  instantc,  si  solum  in  conscientia  non  ado- 
renl  ,  et  si  quid  etiam  confitcantur  ore  ,  non  au- 
tem  in  cordc.  Atque  hujus  rci  testem  adducere  frau 
dulcntus  ille  impostor  non  crubcsrit  ,  Vhinees  sa- 
cerdotcm  quemdam  de  genere  Levi  et  Aaron  ,  ti 
prisci  Vhinees,  qui  in  Batylone  tempore  ceptivita- 
tis  adorarit  Dianam  ,  cl  in  Susis  effugeril  perni- 
ciem  mortis  coram  Dario  rege.  Quare  omnia  ipsiti^ 
fatsasunt  etvana,  ait  Epiphanius  haeresi  19.  Ad- 
ditquc  id  hcbraice  significari  nomine£/.rnt':Elxai 
cnim  nolal  bypocrisin  cl  bypocritam.  Imaginan- 
tur,  inquit,  hunc  (  Elxai)  vocari  virtutem  obvela- 
tam ,  proptcrea  quod  E/  appclUtur  virtus  ,  Xai 
vero  obvclatum  ct  occultum ,  quod  sua  dogmata 
perlideobvelaret  el  occultarcl,  juxta  illud  Pris- 
cilliani  cjus  sequacis  :  Jura  ,  pcrjura  ,  secretum 
proderc  noli ,  leste  S.  August.  hoeresi  70. 

Claudal  ultimaS.  Joannis  verba  etvota  simili  - 
cycnaea  vox,  vita  et  mors  illustrissimi  et  pien- 
lissimi  Alexandri  Cardin.  Ursini,  qui  hiscc  die- 
bus,  quibus  lu-cccuduntur,  mundo  malignoeru- 
lus  dicm  vitae  pi\Tsentis  clausit  extreuuim  ,  ui 
primum  incboet  aeviternne,  Christoque  suo  fru.i- 
tur  in  vita  beata  -^t  tCtPrna  :  qttcm  prannature 


92/i  COMMENTARIA  IN  I.  EPIST.  S.  JOANNIS.  Gap.  V. 

sibi  ereptum  lugcnt  Romani  ,  et  cgo  imprimis.     scd  et  Rcligiosos  superrbat 
Ille  cnim  hujus  scriptionis  meae  (aque  ac  om- 


nium  bonorum  operum  )  cral  inccntor  et  pro- 
molor,  adcoquc  soepius  ad  Collegium  ventilans 
sevoeabai  me,  ac  de  ea  rebusque  piis  et  liitera- 
riis  pcr  boras  mccum  cl  cum  nostris  pie,  aeque 
ac  cruditc  colloqucbalur ;  ut  jure  paucis  bic  ei- 
dcm  uliima  justa  exolvere  ,   et  lugcnti  calamo 
parentare  debeam  ,  simulque  lam  illuslre  vir- 
tutis  exemplum  transalpinis  gentibus  etfuiuris 
seculis  celebraodum  imitandumque  transmit- 
terc  ;  ut  discant  mortales  ,   licet  principes  ,    ex 
hoc  humaiKc  mortalitalis  prosccnio  ,  mortem 
opes  ompes  ct  purpuras  funestare  ,  nihilque  in 
rebus  Iiumanis  esse  solidum  ct  stabile,  nisi  mo- 
res  honestos  ct  sancios,  qui  in  omne  aevum  pe- 
rennant.  Familia  eral  nobilissimus.  Ursinaenim 
esl  e  familiis  Romaa  primis  cl  principibus;  quse 
in  alias  ctiam  rcgioncs  propagata  ,  in  illis  prin- 
cipatum   tenuit  :   Regum    pracipuis    affinitatc 
juncla  tribus  ,  Summis  Pontificibus  Purpurato- 
ruin  plurimis,  cl  strcnuissimis  bellorum  duci- 
bus  illustrata.  Al  longe  nobilior  fuit  sapientia  et 
virtute  ,  adcoquc  non  tam  familia  ipsum,  quam 
ipse  familiam  decoravit  et  illustravit.  S.  Joannem 
candido.hilari  ctpudico  vullu,gcslibus,  actibus, 
moribus  refcrebat.  Innocenliee  ,  castitatis.,  mo- 
destiaj ,  humilitatis ,  pudiciii.T  ,  charitatis  ,  pa- 
tientiie,  mortificationis,  poenitcntise,  conlemp- 
tus  suietrnundi,  integritatis,  magnanimitatis, 
beneficientiee ,  zeli  Cardinalibus,  Pradatis,  Prin- 
cipibus  aeque  ac  Christianis  omnibus ,    vivum 
erat  exemplar  et  speculum.  Christo  Jesu,  ejus- 
que  passioni  et  cruci ,  a>que  ac  Deiparae  Virgini 
imprimis  addictus  ac  devolus,  quasi  ulriusque 
Benjaminus.  Florenti  erat  aelate,  sanguineus  , 
succulenlus  ,  torosus  ,  elcgans  ,  affabilis  ,  elo- 
quens,  eruditus,  ac  simul  candidissimi  moris  ct 
pecloris  ,  sine  illo  oris  cordisque  dissidio,  matu- 
rus,  gravis,  integer,  constans  :  Joannem  ,  hoc 
est  filium  Charitatum   et  gratiarum  ,  dixisses. 
Magnis  Eeclesiae  gubernaculis  magnanime  per- 
functus,  ad  majora  natus,  nisi  Deuseum  ad  ma- 
xima  translulisset.  Consummalus  in  brevi  ex- 
pleyit  tempora  multa  :  placita  enim  Deo  erat 
anima  illius.  Junior  efflagitarat   ingressum  in 
Societ.  Jesu  :  idque  ardenter  et  instanter.  Veruni 
icpulsam  passus,  quod  dictitarent  eum  ob  cer- 
tas  dotes  in  seculo  plus  Ecclesioe  profulurum  ac- 
quievit,  sed  ita  ,  ut  inter  Aulicos  et  Principes 
viiam  ageret  rcligiosam  ,  adeoque  mores  ejus 
intuens  religiosum  censuisset  simul  et  Princi- 
pem.  In  jejuniis  ,  disciplinis,  ciliciis,  etiam  Car- 
dinalis  creatus,  erat  assiduus  ,  imo  nimius.  Con- 
gregationi  Sodalium  in  Collegio  romano  erecto 
ascribi  voUiit,  adeoque  ad  eam  frequens,  etiam 
tempore  disciplinae  ventilabat  ,   ac   publice  in 
turba  plebeiorum  cum  illis  acriler  se  diverbera- 
bat ,  idquc  non  raro  ad  sanguinem  ;  quod  perpe- 
tim  faciebat  in  pervigiliis  B.  Virginis,  ut  ei  se 
suamque  vitam  suo  sanguine  offerretet  conse- 
craret.  Hospilalia  visebat,  a?gris  serviebat,  eis- 
que  cum  eleemosyna  manu  sua  cibum  porrige- 
bat,  quinetpedes  abluebat.  Quocircatam  illustri 
tantaruin  virtutum  excmplo  nonnullos  hrereti- 
corum  compuuctos  heeresin  ejurasse ,  seseque 
S.  Ecclesiae  romanae  reconciliasse  constat.  Atque 
interim  gravitatem  Principe  etCardinale  dignam 
pra3ferebat.Inlerpotentesmagnificus,interegen- 
tes  munificus,  in  consiliis  cautus  et  providus,in 
faclis  acer  ct  eflicax.  Zelo  non  tantum  Preelatos, 


Bracchiaui  ,   quod 
oppidum  est  Romae  vicinum  ,  sedesque  Ducum 
Ursinorum  ,  Sodalitatem  e  civibus  sibi  subditi> 
aulicisque  erexerat ,  instar  ejus  quae  visitur  in 
Collegio  Romano,  in  qua  ipse  Pra?fecium  ,  con 
cionatorem,  disciplinue  choragum,  casterorum- 
qucpielatisofficiorum  antesignanum  agebat.  Ad 
pectus  nudum  Christi  c  cruce  pendentis  efligiem 
gcsiabal  amacam  ,  claviculis  in  ea  extaniibun 
carnemque  pungentibus ,  qui  proinde  non  raro 
illi  sanguinem  cliciebant  ,  ac  indusium  cruen- 
tabant ,  solebatque  per  vices  manu  admota  pec- 
tori  (utsaepius  vidi)  crucem  arctius  illi  appri- 
mcre  ,    ut  Christum  crucifixum    pcnitius  illi 
majori  amore  aeque  ac  dolore  imprimeret.  Edidit 
Oflicium  Passionis  et  crucis ,  indicium  tam  ele- 
gantis  ingenii ,  quam  ardentis  in  eam  pietatis  et 
devotionis.  Opus  justum  (de  quo  subinde  mecum 
egit )  de  Regno,  omni  eruditione  refertum  Juris 
divini  et  humani  adornaverat ,  cujus  vestigium 
per  singulas  partes  et  capila  distributum  reli- 
quit,  ex  sacra  primorum  quatuor  Regum  Histo- 
ria  singulis  capitibus  disserendi  ti^umentum 
prafigens.  Bracchiani  in  colle  quodain  quasi  in 
eremo  secessum  ,   Passionis  Christi  mysteriis 
insignitum  (similem  illi ,  quem  B.  Carolus  Bor- 
romasus  non  longe  a  Mediolanocrebro  adibat), 
adornabat ,  ut  per  vices  eo  se  reciperet ,  totus- 
que  Christo  et  sibi  vacaret.  Ha3C  majora  medi- 
tantcm  mors  immatura  ,  at  non  improvisa  cor- 
ripuit.  FestoAssumptionis  B.  Virginis  (quod  hoc 
anno  in  sabbatum  incidit)   a^grotare  coepit,  in 
Octava  ejus  finivit,  et  vivere  desiit.  In  pervigi- 
lio   festi  praster  ordinaria  devotionis  exercilia 
obita  ;  exhortationem  in  Congrcgatione  ad  suos 
habuerat  solito  ardentiorem ,  ac  deindede  more 
cum  suis,  imo  pree  suis  acriter  se  diverberarat. 
Solebat  enim ,  ut  dixi ,  eo  die  sanguinem  elicere, 
quem  B.  Virgini  daret  et  dedicaret.  Quare  licel 
causa  morbidiufueritcollecta,quia  substantiam 
membrorum  bilis  occupaverat,  cum  tamen  can- 
dido   vultu  et  pacatissimis  moribus  tecta  non 
appareret:  ex  hisce  tamen  laboribus  etardori- 
bus,  aliqua  occasio  morbida?  materia?  vehemen- 
tius  accendendae  prasberi  potuit ,  ut  citius  quam 
paraverat ,  febrim    adduceret  ;   quaa   leniri  ad 
tempus  medicamentis  potuit ,  vinci  non  potuit, 
quin  septima  die  ipsum  mortalibus  subduce- 
ret.  Solebat  quotidie  conscienthm  Conlessionc 
sacramentali  expiare  ,   ac  deinde  sacrificium 
Missae  religiose  celebrare  ,  eaque  de  causa  sem- 
per  confessarium  ad  manum  habebat.  Sed  ut 
morbum  sensit,  illico  confessarium  (quemRomae 
e  Socielate  nostra  animas  suaa  directorum  dele- 
gerat),  e  Collegio  Romano  ad  se  evocavit,  ac  una 
Prafectum  Congregationis  ;    quibus  advolanti- 
bus:  Ille,inquit,  me  deducelinPurgatorium,  hic 
e  Purgatorio  ad  Paradisum  per  suorum  utiquo 
ferventium  Sodalium  preces  ,  vota  ac  volunta- 
rias   poenas.   Confessione  peracta  sacram  Sy- 
naxin  suscepit  prostratus  in  terram,  illis  reve- 
rentia?  et  pietalis  indiciis,  quae  omnes  intimo 
devotionis  affectu  perstringerent  ac  compunge- 
rent.  Ingravescente  morbo  pie  cum  confessario 
de  morte  collocutus,  Deo  vitam  totumque  se 
resignavit ,  dicens  cum  Apostolo  :  Sive  vivimus, 
Domino  vivimus;sive  morimur,  Domino  morimur: 
sive  ergo  vivimus  ,  sive  morimur ,  Domini  sumus. 
Addidit  tamen ,  si  sibi  daretur  optio  mortis  et 
vitae ,  se  mortem  prreelecturum.  Causam  roga- 
lus,  dcdit  ,  ut  citius  ,  inquit,   fruar  Deo  :  Mihi 


I 


COMMENTARIA  I.N  l   EPIS 

enimvivere  Christuscstctmori  lucrum.  Veni  crgo, 
Domine  Jesu.veni,  dilectc  mi.  Moxjussitsibire- 
cilari  psalmum  :  Quam  dilccta  tabcrnacula  tua, 
Dominevirlutum!  concupiscit  et  deficit  animamea 
in  atria  Domini.  Dcclinans  in  mortem  fratrem 
primogenituni,  Ducem  Bracchiani  sevocavit , 
ac  remolis  omnihus  :  Accipe,  inquit,  mi  frater, 
ultima  verba  fratris  tui ,  migrantis  et  peregri- 
nantis  ad  alieram  vitam.  Caetera  u  remotis  au- 
diri  non  poluere;  verum  ea  non  inilantia  ,  sed 
inflammantia  fuisse,  ducis  deinde  acta  gestaque 
monstrarunt.  Proe  ingenti  febris  tcstu  in  phrene- 
sim  incidit,et  tamen  ad  vcrha  pia  apposite  mag- 
noque  animi  sensu  respondebat  :  quin  et  sihi 
modico  tempore  reddilns,  ad  ultimum  agonem 
se  obarmans,  Exlrema,-Unciionis  Sacramentum, 
pie  ad  singulas  oraliones  respondcndo  suscepit. 
In  lioc  oherranlis  menlis  delirio,  nullumeiver- 
hum  indecens  vel  inconcinnum  excidit;  sed  ex 
prislino  pietatis  hahitu  ,  oinnia  spirantia  zelum 
propagandae  lidei,  pacis  et  charilatis.  Summus 
Poniifex  pro  suo  in  eum  affectuet  munificentia, 
suam  ei  henedictionem  per  internuntium  imper- 
tivit ,  pluraque  alia  ultro  ct  liberaliter  indulsit. 
Agonem  luctamque  moricns  nullam  oslendit, 
sed  perinde  ac  si  senectutc  confectus  forct,  re- 
soluiis  viribus  placide  pieque  animam  Creatori 
et  Redemptori  suo  rcsignavit,  collacrymanti- 
hus  pr.e  devotionc  omnibus  qui  adcrant.  Vita 
functus  cst,  annos  natus  circiter  33  ,  qurc  fuit 
;ctas  Christi  Domini.  Post  mortcm  apcrtum  a 
medicis  corpus  ,  rite  compositum  apparuit,  sed 
cor  omnihumore  (utpote  quem  fcrvidis  pietatis 
aetibus  exhauserat,  vel  cxsudaral)  vacuum  ,  ac 
flava  bilis  per  totum  corpus  dispersa  ;  quod  ma- 
lum  incurabile  ,  mortem  ei  attulit.  CorRomam 
delatum  ,  conditum  est  in  sepulcro  Cardinalis 
Bcllarmini ,  utpoie  quem  ille  in  vita  ut  patrem  , 
et  duccm  vitnc  Christianoe  et  sanciae  ,  coluit  pa- 
ritcr  et  dilexit:  nam  cum  eo  et  pcr  cum  exerci- 
liis  spiritualihus  S.  Ignatii  fundatoris  Societalis 
Jksu  fuerat  excultus  ,  atque  in  eum  quasi  rarum 
sapientiae,  pietatis  et  virtutis  exemplar,  jugiler 
oculos  mentemque  intendebat.  Hacc  pauca  e 
multis  non  tamtuo,quampostcrorum  commodo 
scripsi,  Cardin.  Illustrissime.  Tu  enim  humana 
despicis  elogia  ,  honoratus  divinis.  Defunctus 
mundo.vivis  cclo  ;  saeculo  mortuus  ,  frueris 
Christo,  quem  a  puero  per  omnem   vitam  tota 


r.  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

niente  dilexisti.  Bouuin  certauien  cerlasli,  cur- 
sum  consummasti,  fidem  servasti;  nunc  a  justo 
Judice  coronam  justitire  tibi  repositam  percipis. 
Opera  enim  tuu  sequuntur  te.  Vixisti ,  non  tem- 
pori,  sed  seternilati.  ldcirco  per  montes  aeterni- 
tatis  sequeris  Agnum.  Nunc  saturaris,  quia  je- 
junans  esurivisli  ,  et  laeius  dccantas  :  Sicut 
audivimus  ,  ita  et  vidimtts  in  civilale  Domini  vir- 
tutum.  O  beata  rerum  commulalio  !  luxisti  el 
flevisli,  ut  semper  rideres  ;caducas  et  umbrati- 
les  liujus  vitoe  pompas,  opes,  dignilates  sprevis- 
ti  :  iisque  licet  circumfiuens ,  cor  tamen  nun- 
quam  addixisti,  ut  potireris  ceeleslibus,  veris  el 
perpetuis.  Carnem  afllixisli  ,  ut  intaminatam 
Chrislo  sislercs.  Vestitus  es  cilicio,  ut  albis  ves- 
timentis  ornareris,  et  jubilares  :  Conscidisti  sac- 
cum  meum ,  el  circumdedisti  me  Itftilia.  Delicias 
sprevisti ,  ul  in  aelernum  pane  angelorum  vesce- 
reris,ctdiceres  \Gustate  et  videte  quoniam  suavis 
esl  Dominus.  Primos  sanctosque  Ecclesire  Rom. 
Cardinales  ,  pro  Christo  sanguine  suo  purpura- 
tos,  S.  Laurentium  ,  Cyriacum  ,  Largum,  Sina- 
ragdum,  etc.  remulatus  es,  eorumquc  pietatem, 
fervorem,  palientiam,  constantiam,  zelum  mo- 
ribus  expressisti;  ac  in  sanguine  Agni  lavisti  et 
rubricasti,  imo  dealbasti  stolam  carnis  luae  :  id- 
circo  nunc  coronaris  et  accipis  palmam,  stola- 
quc  gloriae  amiciris,  et  incoelesti  illorumsenatu 
purpuratus  confides.  Vivet  tui  nominis  decus  , 
vivet  tuae  virtutis  gloria  ,  quamdiu  saeculorum 
omnium  vivct  ^etermtas.  Ex  alto  aspice  nos  in 
vallehac  lacrymarum,  imo  in  mari  hec  lurhini- 
hus  procelloso  ,  cum  tot  internecinis  piratis. 
oeque  ac  fluctibus  colluctantes  ,  ut  Christo  duce 
per  slellammarisquasi  cynosuram,  B.  Virginem 
inquam  Dciparam,  salvis  animae  mercibus  in- 
columes  enavigcmus,  et  secundis  gratiae  aspi- 
rantis  ventis  ad  portum  salutis  appellamus.  Im- 
petra  nobis  ut  scribendo  ,  laborando,  patiendo, 
semper  mortificationem  Jesu  in  corpore  nostro 
tecum  circumferamus ;  ut  et  vita  Jesu  manifeslc- 
turincorporibus  nostris.ut  in  coelisDoctorumet 
Martyrumlaureadonemur,etlaureatiDeoetAgno 
perenne  melos  canamus  :  Benedictio,  etclaritas. 
et  sapientia,  et  gratiarum  actio  ,  honor,virtus  et 
forlitudo  Deo  nostro  insxcula  s&culorum;  quia  re- 
demisti  nos  in  sanguine  tuo  ,  et  fecisti  nos  Deo 
nostrum  regnum,  et  sacerdotes,  et  regnabimus  su- 
per  terram.  Amen. 


026 


COMMEiNTA.RIUS 


1N  SFXUNDAM 


SANCTI JOANNIS 


EPISTOLAM. 


PROOEMIUM. 


(UniTARUNT  olim  nonnulli  cle 
\auctoritateharumduarumse- 
fquenlium  Epislolarum ,  cen- 
[suerunlque  eas  esse  Joannis 
non  Apostoli,  sed  Presbyleri , 
jeo  quod  inilio  vocet  se  senio- 
rem,  grsece  -np^Sunpov ;  ita 
Vefert  Euseb.  1.  3.  Histor.  cap. 
ult.  etS.  Hieron.  de  Scriplor. 
Eccles.  in  Joanne,  atque  ita  censet  Erasmus  ,  et 
dubitatCajetanus.  Verum  nunc  de  fideest  utram- 
que  esse  Canonicam  Scripturam  ,  scripiam  a 
S.  Joanne  Apostolo.  Id  patet  primo,  ex  defini- 
tioneConc.  Trident.  sess.  /i.etCarlhag.  III.  c.  47. 
et  Loadkeni  cap.  59.  et  canon.  84.  Apostolo- 
rum.  S.  Athanasio  epist.  39.  recensente  novae 
Script.  libros  ,  Nazianz.  in  carmine  de  libris 
S.  Script. 

Secundo,  ex  Patribus  ,  scilicet  Irenneo  lib.  3. 
c.  13.  S.  August.  I.  2.  de  Doctr.  Christ.  cap.  8. 
Damasc.  iib.  /j.  deOrthod.  fide  cap.  18.  Didymo, 
Clemente  Alexand.  OEcumen.  Beda,  et  aliis  bic. 
ldem  eenset   Beza  et  baeretici  moderni.   Audi 
S.  Hieron.  Epist.  ad  Paulinum :  Jacobus  ,  Pctrus, 
Joannes  et  Judas  Apostoli  septem  Epistolas  edidc- 
runt  tam  mysticas ,  quitm  succinclas  et  breves  , 
pariter  longas  ,  breves  in  verbis,  longas  in  senten- 
tiis  ,  ut  rarus  sit ,  qui  non  earum  leclione  ctvcu- 
tiat.  Alibi  vero  in  epist.  ad  Evagr.  qu«*e  est  85. 
Clangit ,  inquit ,  tuba  fdius  tonitrui ,  qucm  Jesus 
amavit  plurimum  ,  qui  de  pectore  Salvatoris  doc- 
trinarum  fluenta  potavit  :  Presbyter  FAeclce  do- 
minceet  filiiejus,  quosdiligo  in  veritale.  Hinc  dua- 
rum  harum  Epistolarum  sententias  quasi  sanct;e 
Scripturae  citant  Terlull.  de  Pra?script.  cap.   33. 
S.  Chrysost.  hom.  19.  in  Matth.  S.  Cyrill.  lib.  8. 
de  Adoratione  in  spirilu  et  veritat.  S.  Ambros. 
in  Psal.    36.   S.    Gregorius  31.   Moral.  cap.  7. 
S.  Ephrem  in  interrogat.  et  respons.  Ruffinus  , 
Idacius  ,  Cassidiorus  et  alii  ,  quos  citat  Jodoc. 
Coctius  in  Thesauro  Calholico  lib.  6.   art.  26. 
Syriacam  vcrsionem  harum  duarum  epist.  ac 
S.  Judas ,  quee  desideratur  in  Bibliis  Complut. 
edidit  noster   Serarius  in   Commentarium  ea- 
rumdem. 

Tertio,  styli  et  rerum  similitudo  arguit  has 
duas  Epistolas  ejusdem  esse  Auctoris  cujus  est 
prima,  puta  S.  Joannis  Apostoli.  Audi  Baronium 
anno  Christi99,  cap.  9.  Certe,  inquit,  si  quando 
ex  facierum  similitudine  filios  eodem  parente  geni- 


tos  licuitjudicare ,  tres  illas  Epislolas  verbis  ,  scn- 
tentiis,  stylo,  charactere,  unam  eumdemque  prcn  sf 
ferenles  imaginem ,  ab  uno  eodemque  uuctore  esse 
conscriptas  qttivis  facile  poterit  inlelligere.  Inpri- 
mis  cnim  quod  adverba  atque  senlentias  spectat,  in 
mullis  id  conligil  demonslrari;  ut  cum  ait  in  pri- 
ma  :    ISon  mundatum  novum  scribo  vobis  ,   seti 
mandalum  vetus  ;  in  secunda  iletn  :  Non  lanquam 
mandatum  novum  scribens  vobis ,  scd  quod  habui- 
mus  ab  inilio.  Rursum  in  prima  :  Omnis  qtti  negat 
Filium,  nec  Patrem  habet ;  qui  confttetur  Fiiium  , 
el  Palrem  liabet.  Et  in  secunda  eamdem  plane  hh 
verbis  sentenliam  re.ddit  :  Qui  rccedit  et  non  per- 
manet  in  doctrina  Christi,  Deuntnon  habel  ;   qtti 
permanet  in  doclrina  Chrisli ,  hic  el  Palrem  et  Fi- 
littin  habet.  Quoditem  in  prima  :  Omnis  qtti  ex  Dev 
natus  est ,  peccatum  non  facil,  in  tertia  habet  eam- 
dem  his  vcrbis  :  Qui  bene  facil  ex  Deo  est  ;  et  qui 
ex  Deo  natus  cst,  peccatum  non  facit.  Et  quod  in 
primahabet:  Ut  diligamus  opere  et  vcrilale,  idem 
in  secunda  et  tertia  de  diligendo  in  veritale  fre- 
quenler  inculcat.  Dum  item  in  prima  luec  habet  : 
Mttlli  pseudopropheta;  exierunt  in  mundum  :  Iahoc 
cognoscitur  Spiritus  Dei :  Omnis  spiritus  quicon- 
ftlelur  Christttm  in  carne  venisse,  ex  Deo  esl  ;  tt 
omitis  qtti  solvit  Jesum  ex  Deo  non  est  ,  et  hic  An- 
tichrislus  est.  In  secunda  iisdem  peneverbis  eam- 
dem  reddens  sentenliam  ,  ait :   Mulli  seduclores 
exierunt  in  mandum,  qtu  non  confiletur  Jesam  ve- 
nisse  in  carne,  hic  est  sedttclor  et  Anlichristus.  Rur- 
sum  in  prima  :  Hcec  esl  charitas  tit  mandata  ejtts 
custodiamus  ;  et  in  secunda  :  llcec  est  ckaritas  ttt 
ambulemus  secundum  mandata  ejtts.  At  qute  fre- 
quens  in  tribus  illis  Epistolis  facta  est  charitalis, 
dilectionis  ,  veritatis  inculcatio ,  plane  declarat  in 
duabtts  illis  Epistolis  eamdem  quce  inprima  genui- 
nam  elticere  alque  perspicue  conspici  Joannis  imct- 
ginem. 

Ad  objectionem  respondeo,S.  Joannem  inscri- 
bere  se  Presbyterum,  id  est  seniorem,  tum  quia 
iilo  sevo  Presbyter  el  Episcopus  pro  eodein 
usurpabantur,  uti  ostendi  1.  Timoth.  k.  Ot- 
idemque  docet  S.  Hieron.  epist.  85.  ad  Evagrium ; 
tum  quia  S.  Joannes  jam  decrepitus  e"t  apostola- 
tus  dignitateetaetatis  plenitudine.omnium  Chris- 
tianorumeratsenior.  Ultimus  enim  Apostolorum 
vixit  usque  ad  imperium  Trajani ,  morluus  cir- 
citer  anno  ab  incarnatione  Christi  101  ,  qui  fuil 
a  passioneChrisli  68;ita  S.  Hieronymu»  loco  ci- 
tato,  et  Baronius. 


COMMENTARIA  IN  II.  EPIST.  S.  JOANMS. 


V27 


SYNOPSIS. 

Argumentum  Epistol^:  est  :  Laudat  Electam  ,  f.jusque  familiam  a  fjde  et  chaki- 

TATEJ    HOHTATUR   UT  IN   EA  PEBMANEAT  ,   IDEOQUE  CAVEAT  H/ERESES  et  h^ireticos  tum 
SUBNASCEISTES,     QUASI  AnTICHRISTOS,  ADEO    UT  NEC  AVE    EIS  DICAT. 
SEHARIUS    CENSET  EPISTOLAM  IIANC  A    JOANNE  SCRIPTAM  ESSE   EPHESI  ,     INDEQUE  MISSAM  : 
EPIIESI  ENIM,  UTPOTE  METROPOLI  AsiiE  S.  JOANNES  AB  EXILIO  REDIENS  ,  JAM  SENIO  PENK 
CONFECTUS   residere  SOLEBAT. 


Penior  Electae  dominae,  et  natisejus,  quos  ego  diligo  in  veritate  ,  ct  non 
cgo  solus,  sed  et  omnes,  qui  cognoverunt  veritatem  ,  2.  propter  verita- 
ftlem,  quae  permanet  in  nobis,  et  nobiseum  erit  in  aeternum.  3.  Sit  vobis- 
'cum  gratia,  miscricordia,  pax  a  Deo  Patre,  et  a  Christo  Jesu  filio  Patris 
in  verilate  et  cliarilate.  4.  Gavisus  sum  valde,  quoniam  inveni  de  filiis 
tuis  anibulantes  in  vcritale ,  sicut  mandatum  accepimus  a  Patre.  5.  Et 
nunc  rogo  tc,domina,  non  tanquam  mandalum  novum  scribens  tibi ,  sed 
quod  liabuimus  ab  inilio,  ut  diligamus  alterutrum.  6.  Et  haec  est  charitas,  ul  ambulemusse- 
cundum  mandata  ejus.  Hoc  est  enim  mandalum ,  ut,  quemadmodum  audislis  ab  initio  ,  in  eo 
ambuletis ,  7.  quoniam  multi  seductores  exierunt  in  mundum  ,  qui  non  confilenlur  Jesum  Chris- 
tum  vcnisse  in  carnem  ,  hic  est  seduclor ,  et  Antichrislus.  8.  Videte  vosmctipsos  ,  ne  pcrdatis  , 
(|U3e  operali  eslis;  sed  ut  mercedem  plenam  accipiatis.  9.  Omnis  qui  recedit ,  et  non  pcrmanrt 
in  doctrina  Christi,  Deum  non  habet  :  qui  permanet  in  doctrina  ,  hic  et  Patrein  el  Filium  ha- 
bet.  10.  Si  quis  venit  ad  vos,  et  hanc  doctrinam  non  aflert ,  nolite  rccipere  eum  in  domum  , 
nec  Ave  ei  dixeritis.  1 1 .  Qui  enim  dicit  illi  Ave,  communicat  operibus  ejus  malignis. 
12.  Plura  habcns  vobis  scribcre  ,  nolui  per  charlam,  et  atramenlum  :  spero  enim  mc  futurum 
apud  vos,  et  os  ad  os  loqui  ,  ut  gaudium  veslrum  plenum  sit.  13.  Salulant  te  filii  sororis  tu.-e 
Electae. 


1.  Sknior, ]  npea6uTepo« ,  id  est  Prcsbyter  et  ac- 
nr.v ,  hoc  est  oiunium  senior  ;  ponilur  cnini  |)o- 
silivus  pro  comparativo  el  supcrlativo ;  quia 
S.  Joannes  oinnihus  Aposlolis  solus  supcr>lcs , 
oinncs  Kpiscopos  supcrahal  aelate,  aeque  ac  dig- 
nilatc.  Senior  crgo,  cui  scilicct  cycneu  suppclerel 
quftdum  gratia  senectutis,  ail  S.  Ainhrosius  in 
Psal.  3G.  25.  \\\nc  senior  idemest  (|iiod  dominus, 
puta  Praelatus,  Episcopus,  Aposlolus.  A  Scnior 
ocrim  deducitur  :  Ilaluin,  Si^nore;  llispanuin, 
Senor ;  Gal lum,  Seigtteur',  nain  quod cn a  (ir;i'co 
mipttt  derivel  JoaehiinuslVrionius  tracl.  de  Lin- 
guae  (iallicae  ciun  (iraeca  cngualinnc,  tongMM 
pclitum  ct  contortuin  vidclur.  Unde  OF.cumen. 
Jounncs,  iiupiit,  Episcopum  se  esse nomine  Prcsby- 
teri  declurat. 

Elkct.b.  ]  Nosler  Serarius  secutus  OEcumcn. 
octo  conjccluris  prohare  contcndil  per  Eleetani 
non  significnri  ccrtain  persooam  d  inaironam, 
scd  Ecclcsiain  aliqnam  Asi.T.  Ecclcsia  cniin 
cleela  csl  Dci  sponsa,  juxla  illud  Canlic.  6.  9. 
Pulchruut  luna ,  c.lccta  ttt  sol ;  cl  S.  Pelrus  ep.  1. 
c.  5.  v.  13.  Eeclesiain  in  Hnhylone  voeat  coricc- 
tam.  Onscl  aulcin  Scrarius  hanc  Eeclcsiain 
fuissc  unam  ex  aeptem  Asiae,  quas  S.  lotiraea 
instituerat ,  quasquc  inouct  ct  doecl  Apoe.  e.  I. 
et  2.  aul  ccrtc  fuisse  Ecclcsiam  Corinlhiaeain  , 
coquod  in  ca  dcgerct  Caius  hospcs  S.  Pauli,  ul 
colligilur  Hom.  16.  23.  1.  Cor.  1.  Mu  Videtur 
enini  haec  sceunda  Epistohi  missa  cuin  terlia  , 
acadillam  Ecelcsiain  in  qua  eral  Caiuseui  ins- 
erihittcriiam.  Porro  haee  Eeclcsia  voealur  /^ur, 
iil  csi  domina,  vel  oh  loci  nohilitalem  ,  vcl  ob 


virlulis  praestantiam ;  vel  dicitur  xusta  ,  id  esl 
leclissimu,  legitiina,  legilimo  modoeongregala  , 
qua?  Actor.  19.  89.  vocaiur  *n»/ut :  hoc  enini 
significat  (pioque  x»/na,  lcstc  hacriio  in  Zcnone. 
Verum,  ul  alia  omillam,  hilic  scntenliae ohsis- 
lit  quod  scrihil  S.  Joann.  ep.  .">.  ad  Caium  9.  Scrip- 
sissem  forsit  anEcclesicp ,  sed  isquiamut  primatum 
gererein  cis  Diotrcphrs,  non  rccipit  nos $  quo  sig- 
nificat  se  ad  l.cclesiam  in  qua  crat  Caius,  nullani 
scripsissc  Episiolam.  Unrsum  insolcnscst  lille- 
ras  ad  Ecclesiam  aliquum  inscrihcre  Elrclce  rto- 
mime ,  pr.esertim  cuni  inultae,  inio  omnes  Ec- 
clesia."  sintcleclae;  liiicra?  cnim  cerlis  personis, 
vel  Ecclcsiis  inserihcndae  siini,  nc  in  inccrtuin 
vagenlur  ,  vel  ad  alicnos  ad  quos  non  pcrtincnl 
perferanlur:  quarc  inscripiio  dislinela  ct  clara 
sit  oporlel.  Ouocirca  alii  passiin  ecnsent  ha-e 
scrihi  parlicnlari  inalroiue;  hoc  enim  significat 
to  Elrctw  domiucr.  Scd  eur  voeat  eam  Elrclam? 
Multi  censenl  t* Etcrtiv  cssc  nomcn  nppeltati- 
vmn,  nmi  prnprimn,  idquc  vnrioscnsu.  Prinio, 
aliipii  Eircttr,  inquiunt,  id  cst,  fideliet  Chris- 
lian;t>;  Chrisliani  enim  a  Deo  cx  gentilismo 
vocaii  et  sclccli  ad  iidcin,  gratiam  et  glnrium, 
voeahaiitur  Elecii,  juxla  illud  Christi  :  Etro  etegi 
vosdr  mundo ,  Joaiin.  15.  19.  et  illud  Pauli  :  Si< 
ut  elegit  nos  in  ipso  ante  mundi  constitutionem,  ul 
rsscmus  suncti  el  immacutati  in  conspcclu  ojtts 
in  cliuritatc,  Ephesiis  1.  /j.  clc.  :  Scicntes  fra- 
trcs  dilccti  ti  Dro  eleclioncm  vestram,  1.  Tlies- 
salon.  1.  U-  Sic  S.  Pelrus  1.  episl.  1.  cap.  11. 
scrihil  clecti 3  advcnis  dispcrsionis  Ponti,  Galatiai, 
elc.  ele.  2.  h.  Vos  atttetn  genus  ctcctum,  rejait 


D58  COMMENTARIA  IN  II. 

sacerdotium  ,  gens  sancla.  Sic  Christus  vocatur 
Dei  clectus,  Lucae  53.  33.  Isaiae  42.  v.  1. 

Secundo,  alii  censent  hoc  csse  epithetum  vir- 
lutis.  q.  d.  Electce ,  id  est  ,  cxim"ue,  insigni  aa- 
pientia  et  virtute  praedilae.  Sic  Eccles.  1.  16.  de 
sapientia  dicilur  :  Cttm  eleclis  feminis  graditur. 

Tertio,  alii  ccnsent  S.  Joannem  hahuisse  re- 
velationem  de  hac  matrona,  quod  a  Deo  posiia 
esset  in  numero  pra?deslinatorum  et  electo- 
rum  ,  hocque  significare  nomine  Electa.  Sed 
quis  credal  S.  Joannem  ,  si  revelationem  hanc 
habuit,  illam  non  solum  ei,  sed  et  loti  muntlo 
palefacere  voluisse. 

Verum  alii  melius  censent  t6  Electce  esse  no- 
mcn  proprium  vel  certe  appropriatum.  Epistolac 
enim  solenl  inscrihi  personis  certis,  nominantlo 
eas  proprio  nomine,  ne  vagae  sint,  vel  ad  alienos 
perferantur.  Hinc  et  t6  ExAacnj  ,  id  est  ,  Electcc, 
nullum  hahetarticulum.quasinonien  proprium. 
Si  enim  essel  appellativum  ,  dicendum  fuissel 
cum  arliculo  «j  ex/s/.tvj  ,  m.  dicit  v.  ult. 

Hinc  rursum  to  Electce  passim  majuscula  lii- 
tera  scrihilur,  quasi  proprium;  sicutenim  multi 
fideles  nomina  appellativa  sihi  imponendo  fece- 
runl  propria,  ut  vocentnr  Justus,  Justa,  Fortu- 
nalus,  Felix,  Christianus,  Christiana,  Christina, 
Pretiosus,  Exuperius,  Exuperantia,  etc. ;  ita  et 
haec  vbcala  fuit  Electa,  esto  ciectus  esset  cogno- 
men  commune  omnibus  Christianis.  Dixi  esse 
hoc  nomen  vel  proprium  ,  vel  appropriatum  , 
quia  fieri  potuil  ut  fideles  hoc  nomen  ob  exi- 
miam  virtulem  et  probitatem  ei  appropriarint: 
praesertim  quia  filias  instruebat  in  cultuvirgi- 
nitatis,  et  familiam  habebat  religiosam,  uti  mox 
ostendam  ,  sicut  Manichaci  viros  eminentes  in 
sua  secla ,  vocabant  Electos ,  teste  S.  August.  de 
Hacresibus  haeresi  66.  Sic  ergo  Etecta  idem  est 
quod  eximiae  ,  et  nohililale  et  virtute  praestanti , 
ut  rcspondeat  Hebraeo  XITQ  bechira ,  id  est, 
eiccla  ,  cximia.  Sic  Paulus  vocat  se  segregatum 
ei  selectum  ad  Apostolatum,Rom.  1. 1.  Galat.  1. 
15.  el  Rom.  16. 13.  Rursum  vocat,  electum  in  Do- 
miuo. 

Rursum  fieri  potuit,  utluec  matrona  ob  nobi- 
litatem,potentiam,  charitatemet  virtutem  elecia 
fuerit  in  praesidem  et  praefectam  caeterarum  mu- 
lierumChristianarum,  praeserlim  pauperum,  ut 
eas  in  fide  et  Christianismo  instrueret,  utque 
earum  necessitati  eleemosynas  procurando  suh- 
veniret.  Addit  Lyranuseam  ministros  Ecclesiae 
sustentasse.  Erat  ergo  quasi  mater  et  refugium 
lidelium,  uti  Romae  fuerunt  S.  Praxedes  et  soror 
ejus,  S.  Potentiana  in  persecutione  Antonini  lm- 
per.  Sicut  enim  Apostoli  ad  hoc  munus  elege- 
runt  Stephanum  et  caeteros  sex  diaconos , 
Actor.  6.  5.  ita  pro  feminis  postmodum  Episcopi 
ad  hoc  elegerunt  Diaconissas  ;  et  sicut  Diaconi 
praefecti  eleemosynis  vocabantur  Electi ;  ila 
DiaconissaevocabanturEte^rt',  scilicetad  gradus 
et  munus  diaconiae;sicenim  Episcopi  suffragiis 
creati  vocantur  Electi,  antequam  consecrentur. 
FaYet  primo,  quia  si  t3  Electce  esset  nomen  mere 
proprium,  potius  dicendum  fuisset :  Senior  do- 
viince  Electcc,  quam  Senior  Eiectct  Domince. 
Favet  secundo,  quodlnterpres  eam  non  vocet 

Electam;  uti  vocatur  graece,  sed  latine  Electam; 
interpretatur  enim  nomen  Graecum  quasi  ap- 
pcllativum,  sed  appropriatum  ratione  dignita- 
tis  et  officii.  Rursum  favet  Lucius  Dexter  in 
Chronico  ,  qui  hanc  matronam  proprio  nomine 
vocatam  aitDrusiam.  Sic  enim  ait :  AnnoChristi 


EPIST.  S.  JOANNIS. 

100,  Flavia  DomilUla  palilur  :  S.  Dionysius  scribit 
librum  de  divinis  nominibus.  Anno  Ckristi  1 0 ."> , 
5.  Joannes  scripserat  ad  Drusiam  feminam  Eiec- 
tam  secundam  Epislolam,  auos  velut  Ecclesia  Ulius 
civitalis  parens,  mira  largitione  et  charitate  tunr 
florebat.  Sic  et  Espencaeus  ait  hanc  Electarn  vo- 
catam  fuisse  Drusianam,  eamque  fuisse  hospi- 
tam  S.  Joannis.  Denique  Clemens  Alexand.  hie, 
et  ex  co  Glossa  et  Thomas  Anglicus  :  Sccunda 
Joannis  Epistola,  ait,  qua  advirginessimplirisshnr 
scripta  esl ,  scripla  vero  est  ad  (juamdam  Babyio- 
nicam  Etectam  Dominam,  sicut  prima  sciipla  esl 
adParlhos  :  Parthi  enim  comprehendunl  Baby- 
lonios.  Sic  Josue  vocatur  Electus  Num.  11.  v.  28. 
ct  Moses  Psal.  105.  v.  23.  et  Saull.  Reg.  9.  2.  et 
David  3.  Reg.  8.  16.  Ma^is  congrttefeniina  alitpia 
singularis  virlulis  vocaiur  elecla  ,  aque  ac  vo- 
calur  Margarila. 

DoMiNiE.  ]  Hinc  patet  hancElectam  fuisse  no- 
bilein  ,  primariam  et  potenlcm  lnatronam,  atl 
quam  proinde,  licel  feminam,  praeter  morern 
scribit  S.  Joannes,  ut  eam  ,  et  per  eam  caeteros 
in  fidc  conlirmet ,  ne  ah  Ebione  ,  Cherinto  et 
Gnoslicis  seducatur.  Videnlur  enim  hi  haereliei 
se  in  dominae  hujus  domum  et  animum  insi- 
nuasse,  ut  eam  et  per  eam  caeteros  sua  haereai 
inficerent:  sicut  reliquos  hsereticos  suas  haere- 
ses  per  feminas  propagasse,  docetS.  Hieionym. 
epist.  ad  Ctesiphcntem.  Hoc  insinuat  S.  Joann. 
v.  10.  ubi  severe  jtibet,  ne  Ave  eis  dicat,  nec  in 
domum  recipiat. 

Alludit  ad  Hebraeam  paranomasiam  perpul- 
chram,quae  sic  Habet >Vft±|  nTmb  Ubechiragv- 
bira,  idest,  Electai  Domina?.  Simili  modo  S.  Hier. 
nobiles  matronas  Romanas  et  verbis  et  scriptis 
erudiendo  ,  non  illas  solum  ,  sed  per  illas  mag- 
nam  partem  nobilitatis  Romanae  ad  perfectio- 
nem  Christianam  instruxit,  adeoque  in  suam 
Bethlehem  ad  monasleria  S.  Paulae  et  Euslochii 
pertraxit.  Id  ipse  respondel  pium  hoc  suuui 
cum  feminis  commercium  calumniantibus 
epist.  140.  ad  Principiam  :  Si  viri ,  inquil,  de 
Scripturis  quarerent ,  muiieribus  nonloquerer.  Si 
Barach  ire  ad  pralium  voluisset,  Debora  devictis 
hoslibus  non  triumphasset.  Jeremias  carcere  ciau- 
ditur,  et  quia perituruslsrael  virum  non  recepera'. 
prophetantem,  Olda  eismulier  suscitatur.  Sacer- 
dotes  et  Pharisai  crucifigunt  Filium  Dei,  et  Mariu 
Magdalena  plorat  ad  crucem;  unguenta  parat , 
quarit  in  lumulo ,  hortutanum  interrogat ,  Domi- 
num  recognoscit,  pergit  ad  Aposlolos ,  repertum 
nuntiat ;  illi  dubitant,  ista  confidit.  Vere  nvpyirtf, 
vere  turris  candoris  et  Libani  qua?  prospicit  ad 
faciem  Damasci ,  sanguinem  videlicet  Salvatoris 
ad  facti  poenitentiam  provocantem.  Defeceranl 
Saramuliebria ,  elideo  Abraham  ei  subjicitur ,  et 
dicilur  adeum  :  Omnia  qua  tibi  dicit  Sara,  atuli 
vocem  ejus.  Verum  idipsum  non  cuilibet  est  imi- 
tandum,  ac  plane  junioribus  fugiendum,  nepro 
charitate  supponat  se  carnalitas,  aut  certe  eju; 
suspicio  et  periculum  ,  ut  ex  fumo  flamma  se •■ 
quatur.  Vide  S.  Cyprian.  de  Singular.  Cleric. 

Et  natis  ejus.  ]  Hosce  Electa3  filios  vel  filias 
Virgines  fuisse  testatur  Clemens  Alexandr.  qui 
ait  hanc  Epistolam  scriptam  ad  virgines,  unde 
et  a  Joanne  virgine  dilectae  officiose  hic  salu- 
tantur.  Videtur  ergo  Electa  filias  educasse,  et 
promovisse  ad  virginilatem  el  sanctimoniam, 
ut  domus  ejus  videretur  esse  parthenon,  sive 
monasterium  virginum.  uti  fuit  domus  et  aula 
S.  Pulcheriae  filiae  Theodosii  et  Imperatricis,  de 


COMMENTAhTA  IN  II, 

qua  vide  Auluril  sanctam  nosiri  Raderi.  Sic 
:kvo  S.  Joannis  Philippus  Diaconusqnaiuorfiiias 
virgines  Dco  ohiulit  Acior.  21.  9.  s.  Matih;eus 
Ipliigcniam,  S.  Clcmcns  Flaviam  Domiiillam  ct 
•>ocias.  Hlnc  illa  virginilalis  ct  virginum  primae- 
varum  encomia  apud  LMiilon.  de  Viia  contempl. 
ubi  narrat  mira  dc  Esstsorum  conlinenlia  sub 
S.  Marco,  ac  apud  S.  Dionysimn  <U-  Eccles. 
Hierarch.  cap.  6.  p.  2.  apud  s.  Ignaiium  episi. 
ad  Anliochcnos  cl  ad  Tarsenscs  ,  iino  apud 
S.  Paulum  1.  Corinlh.  7.  37.  cl  Chrislum  Mal- 
lluei  19.  12. 

Quos  ec.o  diligo  in  vkbitatk,  ]  vero  scilicct , 
sinccro ,  coslo,  christiano,  efficaci  et  opcroso 
amorc.  ln  veritate  ergo  csi  idcin  quod,  in  Chris- 
liana  charitatc  ;  nndc  Dionys.  Carthus.  ex  hoc 
lococolligit  S.  Joannem Dei insLinclu cognoviase 
se  cssc  in  Dei  gralia  et  charilale  pcrfccla  ;  quod 
utique  verum  essc  crcdo  ,  sed  id  ex  hoc  loco 
evinci  nequit.  Denique  in  veritate,  id  cst,  in 
Evangelica  lcgc  et  doctrina  ,  quae  sola  est  lex 
vcrilalis  verseque  charilatis.  Porro  Ilugo  in  vc- 
rilute ,  ail ,  hoc  esl,  in  Domino,  qui  csl  vcrilas; 
inide  el  subdil : 

ET  NON  EGO  SOLUS,    SED  F.T  OMNF.S  QUI  COGNOVI- 

bunt  vekitatkm.  ]  Communis  hic  amor  suspicio- 
ncm  amovet  amoris  privaci,  et  majorem  facit 
auctorilatem ,  ait  Clossa  intcrlin.  Scnsus  cst, 
q.  d.  Oinnes  Chrisliani  qui  cognoverurit  verila- 
tcin,  puta  verum  Dcuni,  vcrinn  Chrislum.veram 
fidem  et  legem,  veram  virtutem,  veram  purita- 
lem  el  sanctimoniam,  hi  eos  amant,  quia  videnl 
eos  excellore  in  verilate,  id  est  f  vera  puraque 
lide,  caslilale  cl  virtutc  C.hristi. 

2.  Pboptek  vkritatkm  qu.e  rermanet  in  nobis  , 
et  nobiscum  f.rit  in  /gternum.  ]  Refert  ha?c  ad 
diligo  in  veritate  ,  non  ad  cognoverunt ,  q.  d.  Di- 
ligo  eos  in  vcrilalc,  quia  ipsi  constanler  adhae- 
rcut  veritati,  id  est,  verae  fidei,  castilati  et  cha- 
ritati  Evaogelicae,  quce  pennanet  in  nobis  per 
oinnem  hanc  vilam  ,  et  pcrmanehit  per  omnem 
vitani  futurametacicrnum  in  gloria  ccelesti.  Per 
verilatem  crgo  accij)c  veram  lidcm ,  verum 
Evangeliiun,  veram  doclrinam,  quoe  permanet 
etperinanchiliuviolala,  finna  cl  slahilis  per  om- 
neina.Heriiilatem.SecuiuIo.C£cuin.per'jcr(7rt<e?M 
accipit  vcram ,  id  est ,  firmam,  stabilem,  sem- 
pcrquc  sui  similem  charilutcm,  nc  scilicelfacilc 
refrigerclur,  exlingualur  aut  mutetur.  Sic  cl 
Dionysius  Carlhus.  pcr  vcritalcm  accipit  veram 
charitatem,  qua  Elccla  cum  natis  suhveniebat 
ncccssitatihus  lidclium,  ideoque  eam  a  .loanne 
lanlopere  fuisse  dilcclam  asscverat.  Videlur 
enim  allndere  S.  Joannes  ad  aliudepist.  1.  c.  ". 
v.  KS.  Filioli,  non  ditigamus  verbo  neque  lingua, 
snl  opcn  1 1  veritate.  Vcrilasergo  est  ellicax  est- 
que  vcra  charilas,  quam  sequilur  chara  teterni- 
tas.  el  seterha  felicitas.  Senausest,  qiiaal  dicat : 
Diligo  cos  propter  veritatem,  quia  scilinet  vivunt 
secundum  verilaiem  EvangelH,  illi  quasi  normss 
vivendi  moresomnesconformant,  illam  actihus 
suis  exprimunt.  Tertio,  noqnulli  per  veritatem 
.iccipiunt  Christum \  ipse  enim  estvia,  veritas 
et  vita.  Rursum  ipse  est  parens,  praeco  et  ohjcc- 
tum  Evangelii,  sivc  veritatis  Evangelicae;  qui 
enim  Evangelium  dicil.  Chrisluin  dicil.  q.  d. 
Diligo  vos  propter  Christum,  qui  in  nohis  pcr 
lidcm  et  amorem  manet,  et  manchil  pcrfruilio- 
ncin  in  aeternum. 

"'.    SlT   V0BI8CUM    GnATIA,   MISEBICOBDtA  .    V\\.  "1 

De  hac  salutalione  dixi  initio  epist.  S.  Pauli  ad 

C0RNEL.    A    LAriDF..     TOM.    X. 


EPIST.  S.  JOANMS.  9i0 

Tituin,  ad  Roman.  ad  Corinlh.  etc  Addit  mi$e~ 
ricordiam,  \cl,  ui  Syrus,  miserationes,  gratiae,  ut 
per  eam  niiscriconliain  quam  a  Deoper  Cbrb 

Him  perccperunt,  cl  in  di<  s  percipiehanl,  in^li- 
get  Electam  et  natos  ad  similera  misericordiam 
exhibendam  proximis,  puia  Christianis  paupe- 
rihus ,  coruin  ogestati  succurrendo;  omnes 
cnim,  quantumvissancli,  miseri  suntct  inOrmi, 
ac  B89piU8  vcl  lahiinlin,  vel  in  periculo  sunl  la- 
hcndi  ;  cgcnl  enim  mi>>ci  icordia  Dei  assiduc,  ul 
lapsi  resurgant,  lapsuri  suslentcnlur  et  confir- 
mcntur. 

A  Dko  Patbe  et  a  Ciibisto  Jf.su  fii.io  Patkis.  j 
Suh  hisduahus  personis  intellige  lertiam,  scili- 
cet  Spirilum  sanctum  j  bujus  enim  necessarkim 
principium  spiralivum  sunt  Pateret  Fiiius:  ita 
Lyranus. 

In  vebitatk  f.t  cnABiTATF.  ]  Suhaudi  ut  persc- 
verelis,  vcl,  ut  crescalis.  q.  d.  Sil  vohis  gralia , 
elc.  ulcrescatis  el  prolicialis  assidue  in  chari- 
lateet  veritate  ,  hoc  est  ,  vera  Dei  honorumque 
divinorum  et  coelesiium  cognitione,  saporeel 
gustu.  Aliter  llugo  et  Cajelanus.  Referunt  enim 
lisec  ad  *o  Filio.  q.  d.  Filius  esl  dileclos  Palris, 
sive.  diligitur  a  1'atre  in  charitate  et  verilale. 
Aut  q.  d.  Filius  proea  veritale  et  charitatequam 
altulil  10  mundum  ,  quaque  vos  et  fideles  suos 
prosequilur,  del  vohis  graliam  et  pacem. 

Aliler  quoquc  Catharinus.  q.  d.  (iratia,  niisc- 
ricordia  et  pax,  quam  vohis  apprecor,  consistit 
in  yeritate,  hoc  est,  in  vera  doctrina  etfide  ac 
charilate,  quia  invicem  sincere  propler  Deuni 
diligatis.  In  his  enim  duobus  consistit  perfectio 
Christiani  et  Chrislianismi.  Ilic  sensus  valde  ap- 
posilus  est ,  aeque  ac  facilis  et  ohvius  :  nihil 
enim  suhaudit,  nihil  supplet.  Porro  veritas 
mentem  illuminat,  charitas  voluntatem  intlam- 
mat;  quocirca  non  aliud  pcne  quam  hrec  duo, 
hisce  Epistolis  inculcat  S.  Joannes. 

Symbolice  Lyran.  in  charitate,  inqirit,  id  esi, 
in  Spirilu  sanc\o;huic  enim  appropriatur  amor 
ct  charitas. 

Porro  artificioseS.  Jonn.  hacsalutalionequasi 
prologo  insinuat,  el  summaiim  c  ompleciiiur 
totius  Epistolas  argumentum.  Deinceps  enim 
commendat  charitalem,  ut  diligamus  invicem 
usque  adv.  7.  inde  usque  ad  finem  inculcat  ve- 
ritatem  Evangelii,  ut  in  ea  persistani,  ncc  h.Trc- 
(icis  aures  vcl  linguam  commodeni  ,  imo  ncc 
Ave  dicant. 

U.  GAVISUS  SUM  VALDE,QIONTAMINVrM  DK  FM.MS 

tuis,]  hoccsl,  filios  tuos.  Est  hcbraismus.  Si- 
milis  est  Psalm.  71.  v.  16.  Dabitur  ei  de  -auro  (id 
est,  aurum)  Arabice;  et  adorabunl  de  ipso,\i\  esl. 
ipsum,  et  Isai»  2.  v.  3.  Docebit  vos  de  viis  suis , 
id  est,  vias  suas. 

Videtur  Electa  plures  habuisse  filios  ,  vc4  ex 
iis  ncpoles.  Hienim  liliorum  nomineccnscnlur  ; 
nonnulli/(//o5intelligunlnoncarnis,  sed  spiritus, 
quos  scilicet  Elecla  in  pietate  et  virlule  alchat 
el  promovchat;  scd  priusquod  di\i  esl  gcnuinuin. 

Ambvi.antfs  in  vfmtatk,]  vilam  instilucntcs 
ad  normam  Evangelii.  Nota.  Non  dicit  slantefl  . 
nec  scdenlcs,  sed  amhulanlcs,  ul  signilicel  co- 
in  dies  profecisse  ln  morihus  Christianis  ,  ct 
ivissc  de  virlulein  virlutem.  eosque  in  hoc  no- 
his  imilandos  proponal.  Quantum  cnim  quis  in 
oirtute operatur,  ait  Cf.cum.  tantum  ulterliu  pro- 
•xrcditur ,  luibitumquc  lioncsti  pcrfccliorcm  sit>i 
comparal ,  quippe  cum  infuiita  et  nunquum  defi- 
ciens  virtutis  via  sit.  Siinnilum  ad  ainhulandum 

117 


«JSO  COMMENTARIA  IN  11. 

dalS.  Ambr. :  Ti  mpus,  h\i\u\[,  tuum  ambulat,eltu 
dormis?  q.  d.Grandistibi  ii  lcrra  in  coelumempy- 
reumreslai,via,muliorummillionummilliarium 
est  itcr ;  Lempus  ambulandi  tibi  breve  est  et  ve- 
lox;  ambtilal  cnim,  imo  volat ;  quare  ergo  cum 
ambulanie  ,  imo  volante  tempore  non  ambulas 
et  volas  in  coelum  ?  Vidit  boc  per  umbram  Seneca 
cpist.  73.  ubi  ait,  omnla  alia  negligencla  esse,  ut 
huic  assidcumus ,  cui  nutlum  temporis  spatium 
salis  magnum  est,  eliamsi  a  pueritia  usque  ad 
longissimos  humani  cevi  lerminos  vita  protenda- 
(ur.  Quocirca  idem  de;  Vita  beata  cap.  17.  monet 
quotidie  aliquid  ex  vitiis  demendum ,  erroresque 
suos  objurgandos. 

Sicut  mandatum  accepimus  a  Patre.  ]  Patrem 
potius  nominat  quam  Filium,  quia  patris  esl 
mandare  liliis,  juxta  illud  Malacb.  1.  v-6.  Filius 
honorat  palrem,  el  servus  dominum  suum.  Siergo 
palcr  ego  sum,  ubiest  honor  meus?  et  si  Dominus 
cgosum,  ubi  est  timor  meus?  Porro  Paler  man- 
davil  per  Filiuro,  quem  ideomisit  in  mundum, 
juxla  illud  Christi  Joann.  15.  v.  15.  Omnia  qua- 
cumque  audivi  d  Patre  meo,  nota  feci  vobis.  Alii  per 
Patrem  accipiunt  Cbristum;  qui  est  pater  futuri 
saculi ,  Isaiae  8.  v.  9.  Pro  quo  Galatinus  lib.  3. 
de  Arcan.  Catb.  cap.  19.  legit:  Paler  sempilernus  ; 
quique  ait  :  Ecce  ego  et  pueri  meiquos  dedit  mihi 
Dominus ,  Isaiae  8.  18.  lla  Lyran.  HugoelTho- 
mas  Anglicus.  Sed  prior  sensus  simplicior  est; 
nam  paulo  ante  S.  Joannes  Chrislum  a  Patre 
dislinxit. 

5.  Etnunc  roco  te,  DOMiNA.]Refert  ha?c  ad  fi- 
nem  versus  :  Utdiligamus  alterutrum ;  ibi  enim 
senlentia  pendens  expletur.  q.  d.  Rogo  te,  do- 
mina,  ut  le  et  tuos  exerceasindileclione  mutua ; 
hoc  enim  dilectionis  mandatum  non  est  recens 
et  novum ,  sed  ab  ini.tio  Evangelii  et  Christia- 
nismi  a  Christo  ,  me,  caeterisque  Apostolis  pro- 
mulgatum,  et  assiduecommendatum.  Nota  mo- 
destiam  S.  Joannis  praelatis  imitandam,  quia 
dicit  :  Rogo  te,domina,  cum  potuisset  dicere  : 
Mando  libi ,  6  fdia;  dequa  fide  S.  Gregor.  13. 
Moral.  cap.  3.  S.  Bernard.  serm.  23.  in  Cant.  et 
S.  Bonavent.  de  Sex  alis  Seraphim  cap.  U.  5.  7. 
De  mandato  dileclionis  novoet  veteri  dixiep.l. 
cap.  2.  7. 

6.  ET  H/EC  est  charitas  ut  ambulemus  secun- 
dum  mandata  ejus.  ]  Graeca  et  Syrus  ,  mandatum 
ejus,  puta  dilectionis,  jam  dictum,  q.  d.  In  hoc 
cernitur,  in  hoc  consistit  charitas,  nimirum 
in  observatione  mandatorum  Dei.  Haec  enim 
mandata  non  sunt  aliud,  quam  mandala  chari- 
tis  et  dilectionis,  tum  Dei,  uti  sunt  tria  prima 
Decalogi  ,  tum  proximi ,  quod  jam  inculcavi 
et  inculco,  uti  sunt  septem  ultima  Decalogi. 

Hoc  i  st  enim  mandatum  (scilicet  charitalis  et 
dilectionis  jam  dictum,  et  saepius,  imo  semper  a 
me  inculcatum)  ut  quemadmodum  audistis  aij 
initio,  in  eo  ambuletis,]  nimirum  in  verilate 
et  charitate  Evangelica  assidue  progrediamini, 
crescendo  et  proficiendo  in  fide  et  dilectionc 
Dei  el  proximi ,  quae  initio  praedicationis  meoc 
vobis  inculcavi,  necab  iis  a  quoquam  ullomodo 
vos  abduci  patiamini. 

7.  QUONIAM    MHLTI     SEDUCTORES     EXIERUNT     IN 

mundum.]  Transit  in  alterum  Epistoloe  caput, 
scilicet  a  charitate  ad  veritatem  Evangelicam ; 
hae  enim  virtutes  sunt  individuae  comites  et  so- 
rores;  veriias  enim  Evangelii  docetet  paritcha- 
ritalem.  Porro  to  quoniam  dat  causam  dictorum 
vcrs.  praeced.  q.  d.  Dixi  ut  inmandato  veritatis 


EPIST.  S.  JOANNIS. 

el  charitalis  Evangelii,  quod  ab  iniiio  vobis 
(radidi,  constanler  ambuletis,  id  esl,  maneatis, 
el  prolicialis;  quoniam  mulli  seductores  exie- 
runt  in  mundum,  qui  hanc  veriiatem,  et  conse- 
quenler  charilatem  Chrisiianam  evertere,  et  vo- 
bis  eripere  conanlur;  a  quibus  proinde  quasi 
lupis,  imo  Anlichristis,  cavere  debetis;  ipsi 
enim  a  Chrislo  et  Cbristianorum  unione ,  ad 
sua  satanica  conventicula  vos  seducere  sata- 
gunt;ila  OEcum. 

Venisse.  ]  GraBce  cpxo/avov ,  hoc  est,  venien- 
tem,  id  est,  ut  Tigur.  venturum,  scilicet  ab 
olim,  a  tempore  Prophetarum,  qui  eum  ventu- 
rum  praedixerunt.  Melius  Noster  vertil,  venisse. 
Jam  enim  veneral  Christus,  nisi  quis  cum  Ca- 
jetano  relerat  ad  futurum  in  judicio  Christi  ad- 
ventum  ;  hunc  enim  negabant  haerelici  illius 
sevi,  uli  dixi  2.  Petri  3.  vcrs.  U. 

HlC    EST    SEDUCTOR,     ET    ANTICHRISTUS.  ]    q.    d. 

Quisquis  seniit,  quisquis  ita  docel,  scilicet  Chris- 
tum  non  venisse  in  carnem,  nec  esse  incarna- 
tum,hicestimpostor,  imo  Antichrislus.  Repetit 
etinculcat  dicta  epist.  1.  c.  U.  3. 

8.  Videte  vosmetipsos.  ]  Vatablus  ,  inluemini , 
scrutamini,  examinate  vos  ipsos;  Tigurina, 
cavete  vobis  ipsis;  Syrus  apud  Serarium,  custo- 
dile  vos  in  anima  vestra.  Praeclare  Philo  Carpa- 
thius  in  c.  ult.  Cantic.  Nihil,  ait,  est  utilius,  nihil 
laudabilius ,  nihil  sanctius,  quam  in  se  descendere, 
seque  et  vitam  propriam  ct  proximi,  cum  possis, 
ad  honestatem  cotlimare. 

Ne  perdatis  qujE  operati  estis.]  Graeca  haec 
leguntin  prima  persona,  ivx  w  c/.noU<so>y.:v  «  epyo- 
cupiSx,  id  est,  ne  perdanmsqtm  operati  sumus.  q.  d. 
Ne  incassum  vobis  prrcdicarim,  quod  sane  fie- 
ret,  si  sineretis  vos  ab  haerelicis  a  veritate  et 
charitate  Christiana  ad  ha;resim  traduci ;  tam 
enim  ego  quam  vos  omnem  pristinum  laborem 
perderemus.  Porro ,  ut  vetus  dictum  habet : 
Nullamajor  infelicitas  est,  qudmmeminisse se  ati- 
quando  fuisse  felicem, 

Sed  ut  mercedem  plenam  accipiatis.  ]  Hanc 
enim  vobis  afferet  in  lide  et  charitate  Christi 
constantia ,  ac  perseverantia  ;  haec  enim  tam 
praeieritorum,  quam  praesenlium  et  futurorum 
bonorum  operum  integram  ,  adaequatam  ,  ple- 
namque  mercedem  promerebitur  et  reipsa  affe- 
ret.  Rursum  plenam ,  id  est,  copiosam  el  abun- 
dantcm,  ut  alibi  ostendi.  Qui  enim  apostatat, 
esto  postea  poeniteat,  semiplenam  et  dimidia- 
lam  duntaxat  mercedem  recipiel ;  quia  omne 
tempus  etomnia  opera  quoe  in  apostasia  gessit, 
perdidit.  Graecarursum  habentin  praesenti  «»- 
Xx€u/j.zv  ,  hoc  est,  ut  plenam  mercedem  accipia- 
mus;  plena  enim  Aposloli  et  doctorisestmerces, 
cum  operum  suorum  fructum  videt  in  discipu- 
lis;  cumque  non  tantumin  se,  sed  etin  disci- 
pulis  suis  remunerationem  accipiens,  hono- 
raturet  coronatur.  Unde  S.  Paulus  ait  Philip- 
pens.  cap.  Zj.  1.  ltaque,  fratres  mei  charissimi  et 
desideralissimi ,  gaudium  meum  et  coronamea , 
sic  statcin  Domino  charissimi,  et  Thessalonicen- 
sibus  epist.  1.  cap.  2.  49.  Qu&  est  enimnoslra 
spes,  aut  gaudium,  aut  corona gioria??  Nonne  vos 
ante  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  estis  in 
adventu  ejus  ?  vos  enim  estis  gloria  nostra  et 
gaudium. 

9.  Omnis  qui  recedit.  ]  Perperam  Lyranus  et 
Hugo  legunt  prxcedit.  q.  d.  Qui  prius  bene  in- 
cedit,  sed  postea  male  ambulat  el  recedit ,  per- 


COMMENTARIA  IN  II. 

pernm,  inquam:  Graece  cnim  est  napaBxuu», 
id  esl,  qui  transgreditur,  violat,  recedit;  Syrus, 
qui  trantil  et  non  permanct  in  iluclrina  Chrisli , 
Dcum  non  habet  amicum ,  palreni,  tutorem,  pro- 
visorem  per  fidcm,  spem  et  charitatem. 

QUI  PERMANET  IN  DOCTRINA,    IIIC  ET  PATREM  ET 

Fiuijm  HAitET,]  ac  consequenter  Spiritum  sanc- 
lum  quiest  amor  et  ncxus  Palris  et  Filii.  Talis 
ergoest  templum  SS.  Trinitatis,  uiidocelCliris- 
tus  Joann.  \U.  23.  el  Paulusl.  Corinth.  G.  19. 
Repctil  ct  inculcat  S.  Joannes  ea  quae  scripsit 
epist.  1.  c.  2.  1l\.  Vide  ibidicta. 

10.  Sl  QUIS  VEMT  AD  VOS ,  ET  HANC  DOCTIUNAM 
NON  AITERT,  NOLITE  RECIPERE  EUM  IN  DOMDM ,  NEC 

Ave  ei  dixeritis.  ]  Non  tantum  consulitS.  Joan- 
nes ,  uli  aliqui  opinantur  ,  sed  cl  prascipit,ul 
Electa  et  quivis  fidelis  h;rrelicum,  qui  hancdoc- 
trinam  non  affcrl ,  id  cst ,  qui  aliam,  et  Christo 
fideique  orthodoxae  conlrariamdoctrinam  afTert 
(esl  miosis)  hospiiio  non  accipiat,  nec  Ave  ei 
dicat ;  loquitur  enim  proprie  de  haerelicis  dog- 
malistis,(|ui  in  domos  matronarum  nobiliumet 
potentum  irrcpcbant,  ul  haereses  suas  occulle 
docerentel  spargerent.  Unde  causam  priccepti 
subdil,  dicens  :  Qui  cnim  dicil  illi  Ave,  commu- 
nicat  operibus  ejus  malignis;  quia  scilicet  salu- 
tando  haerelicum  dogmastisten,  videlur  dog- 
mati  et  heeresi  ejus  favere  et  applauderc,  illud- 
que  fovcre  ct  promoveresua  auctorilatc,  favorc, 
hospilio,  facullalibus.  Sicut  enim  qui  furem  ar- 
lcm  furandi  exerceniem  domo  excipit,  censetur 
ejus  furlis  coopcrari ,  ac  proinde  juxta  lcges 
quasi  furuin  reccptaior  punitur,  quia  furi  dat 
reccptaculum  et  latebras.  Et  qui  merclrici  ui 
mcrelricclur  clocat  domum,  censelurcoopcrari 
ejus  nieretricio,  ait  Navarrus  in  Manuali  c.  17. 
n.195.  Sic  qui  haereticum  vcnienlem  in  urbem 
ut  in  ea  dogmalicet,  haeresimque  spargat,  hos- 
piliocxcipit,  censemr  ejus  doclrinaeet  haeresis 
propagaiioni  cooperari.  Vctat  hic  S.  Joannes 
oinne  colloquhim  ,  oinnc  consorlium  ,  onuie 
conimercium  cum  hsercticis;  hocenimesl  plus 
quam  Ave. 

Nota  Non  tantum  jure  Ilumano  et  Canonico, 
quod  post  S.  Joannem  ediderunt  Ponlificcs  et 
Concilia  ,  sed  etjure  divino  ac  naturae  fugicndi 
iunt  haerelici  trihtis  casibus.  Primus  cst,  cum 
est  periculum  ne  tu  vel  lui  abeis  pcrvertanlur, 
quod  ordinarie  subesse  solcl.  Nam  snrmo  eo- 
".un  ut  aimcr  scrpil ,  ait  sanctus  Paulus  2.  Ti- 
nioth.  2.  17. 

Sccundus,  cum  suscipiendo  eum,  videriscjus 
haeresi  favcrc  ,  eamque  tacilc  profitcri  aut  adju- 
varc.  v.  g.  si  Ministrum  Calvinianum  cognitum 
domo  ci  niciisa  cxcipias,  qui  ca  de  causa  venit, 
ut  lueresin  suam  propaget;  si  ejus  concioni  ct 
coena>  Kucharisticse  intcrsis ;  si  ci  in  sacrisetSa- 
crainentis  communues. 

Terllus,  cuui  scandalum  aliis  crcas,  ut  ipsi 
pulcnl  te  haeresis  ct  haercticorum  hospitcm  ct 
l>atroiHtni,  ulcpie  ipsi  ad  idem  faciendum  tuo 
exemplo  incitentur. 

Hisce  casihus  exccplis,  jure  divino  ct  naturae 
non  vetalur  communicatio  cum  haereticis,  prae- 
serlim  si  ueccssitas  ,  pietas  aut  gravis  utililas 
eam  suadeat. 

Porro  S.  Joanncs  quod  hic  docuit  vcrbo , 
njonslravil  exeniplo.  lngressus  enim  balncum, 
mox  ut  in  eo  Chcrintumconspcxit,  ex  eo  sc  pro- 
fipuil,  dicens  suis  :  Fugiamus  ocius,ne  balncum 
in  quo  cst  Chcrintus  vcritatis  adversarius ,  extem- 


EPIST.  S.  JOANNIS.  031 

plo  corruat,\\\\  rcfertlraeneus  I.  3.  c.3.  F.t  F.useb. 
1.  3.  c.  13.  additquc  S.  Hieron.  dial.  conlra  I.u- 
cifer.  post  S.  Joannis  abilum  illico  Cheriniuni 
cum  sociis  balnco  ruente  fuissc  opprcssum. 
S.  Joannes  crgo  uti  ingenti  amore  proscqueba 
tur  Christum.Chrisiique  fidem,  iia  immaniodio 
aversabatur  hserelicos,  juratos  Chrisli  et  fidei 
hostes. 

S.  Joannem  magistrum  secutus  S.  Polycarpus 
discipulus  ,  ad  haec  S.  Joannis  verba  alludens 
cpist.  ad  Philippens.  abslinentcs,  ait ,  a  scandalis 
ct  a  falsis  fralribus ,  qui  in  vanum  porlanl  nomen 
Domini,  qui  oberrare  faciunt  inanes  homines  ;  om- 
nis  cnim  qui  non  confitetur  Jesum  Christum  in 
carne  vcnisse,  hic  Antichristus  est ;  ct  qui  non  con 
fitelur  mystcrium  crucis,  ex  diabolo  est;  et  qui 
detorserit  cloquia  Domini  ad  propria  desideria,  et 
dixeiHt  neque  resurreclionem,  nequejudicium  esse, 
hic primogcnitus  Satano3  esl.  Propler  quod  relin 
quentes  vanitatcs  multbrum  et  falsas  doctrinas, 
ad  illud  quod  traditum  est  nobis-  a  principio  ver- 
bum  revertamur.  Ila  scripsit  S.  Polycarpus,  ita 
etfecit ;  occurrcns  enim  Marcioni  haerctico,  ab 
eo  rogatus  num  se  agnosceret?  Agnosco,  ait . 
te  primogenitumhinboli,  uti  ex  Irenaeo  Euscbius 
1.  U.  Histor.  c.  13. 

Sic  et  S.  Ignatius,  aeque  S.  Joannis  discipulus , 
epist.  ad  Trallianos  :  Fugite,  ait,  impias,et  Deum 
abnegantes  hareses;  diaboli  enim  sunt  adinventio- 
ncs  serpentis  malorum  auctoris,  quiper  mulierem 
seduxit  Adam.  Similia  habet  S.  Clemens  Rorn. 
I.  G.  Const.  Apostol.  c.  18.  S.  Martialis  episl.  ad 
Tolos.  S.  Irenaeus  lib.  3.  cap.  3.  S.  Hilariu.s 
lib.  contra  Auxenlium,  S.  Cyprianus  de  lapsis, 
S.  Hieron.  epist.  ad  Demetr.  S.  Chrysost.  hom. 
de  fidc,  spc  et  char.  S.  Bernardus  scrm.  66.  in 
Cantic. 

Sic  S.  Herminigildus  jussu  patris  Leovigildi 
regis  Cothorum  occisus  est ,  quod  noluisset  in 
Paschalc  ab  Episcopo  Arriano  Eucharisliaui 
suscipere ,  uli  refert  S.  Cregor.  3.  Dialog.  31. 
eaque  de  causa  cum  ut  Martyrem  colit  Ec- 
clcsia. 

JoannesMoschusin  Prato  spirit.  cap.  £i0.  nar- 
ratCosmum  Abbatem  sanctum,  sepultum  ineo- 
dcm  scpulcro  in  quo  humatus  eral  hajreticus 
Episcopus,  singulis  nociibus  auditum  has  voces 
dare  :  JSolime  tangere,haretice,el  ne  appropin- 
qucs  mihi,  inimice  sancto3  Dei  Catlwlicff  Ecclcsia. 
Et  cap.  177.  narral  Monachum  habitantem  in 
cella  Evagrii  haerctici ,  in  eadem  seipsum  in- 
jectofune  strangulasse.  Id  ei  pra?dixerat  Abbas, 
dicens  :  Fili,  dcemon  acerrimus  illic  habitat  ,  qui 
non  permittit  aliquem  ibi  commorari. 

Eusebius  Vercellensis  captus  ab  Arrianis  ma- 
lebat  fame  mori,  quam  ab  Arrianis  cibum  su- 
merc,  uti  habetejus  Vita. 

Liberius  Pontifex  rejecit  munera  ,  quae  En- 
sehius  Constantii  Imper.  Arriani  legatus  of- 
ferebat  sancto  Pelro,  teste  S.  Athanas.  epist.  ad 
Solitar. 

puam  cives  Samosatcni  exccrati  sint  Euno- 
mium  haereticum ,  adeo  ut  pueri  ludcntes  pila, 
cum  illa  casu  mulam  Eunomii  tetigisset,  in  lusii 
pcrgere  noluerint,  nisi  illam  quasi  hoc  tactu 
contaminatam,  prius  trajiciendo  pcr  flammas 
expiassenf,  narratTheodor.  1.  h.  Histor.  c.  12.  et 
P.aron.  annoChristi  370.  Similia  de  Alcxandrinis 
suis  Arrianos  aversanlibus  habet  S.  Athanas.  ep. 
ad  Solitar. 

S.  Paphnutius  Maximum  Hierosolynia?  Fpii- 


952  COMMENTARIA  IN  II. 

copuni  cx  simplicitaie  inter  haereticos  vcrsan- 
lcm  n)anu  educcns  :  Kon  patiar ,  inquil,  Episca- 
pum  adeo  vencrandum  in  cathedra  pestilentiie  se- 
dere ,  et  cum  hnpuris  tuercticis  ne  verbo  quidem 
communicare.  Teslis  Sozomen.  1.  2.  c.  25. 

S.  Antonius  jam  morilurus,  lesleS.  Athanas. 
inejusvita  suis  diseiptilis  severe  edixit :  llwre- 
ticorum  el  schismaticorum  venena  vilale ,meumque 
circa  eos  odium  sectamini ;  scitis  ipsi  quod  nullus 
mihi  pacijicus  sermo  cum  eis  unqttam  fuerit. 

S.  Martinus  communicans  cum  Episcopis  Itha- 
cianac  secla?  spe  salutis  eorum,  monilus  fuit  ab 
nngelo,  pcenitensque  licet,  deinceps  tamensen- 
<it  detriincntum  virtutis.ut  lotmiracula  nonpa- 
iraret  quod  anle  solebal,  tesle  Sulpilio  lib.  3. 
Uialog. 

Multo  magis  cavendi  sunt  hrereticorum  libri ; 
illi  enim  pestilenles  occulte  haeresim  suam , 
quasi  pestem  ,  specie  elegantiaj  et  sapientiaa 
animis  legentium  instillant.  Hoc  saeculo  haeresis 
Lutheri  et  Calvini,  per  tot  regna  sparsa  est  per 
libros  eoruni ;  si  eam  vis  tollere ,  tolle  eorum  li- 
bros  et  Ministros;  illico  eam  susluleris,  si  pios 
et  doctos  sacerdotes  et  pra?diratores  eis  substi- 
tuas.  Quocirca  ConstantinusnMagnus  sub  pcena 
mortis  jussit  libros  Arrianomm  exuri ;  ila  Tri- 
part.  lih.  1.  cap.  15.  Idem  sub  eadem  pcena  de 
libris  Eunomianorum  sanxit  Theodosius  Cod. 
Theodos.  lih.  16.  leg.  16.  Sic  Manichaeorum  li- 
bros  cremari  jussit  S.  Leo,  tesle  S.  Prospero  in 
Chronico.  \  libris  "Wiclefi  Bohemia  inveclam  esse 
hseresim  Hussilicam,  qure  usque  ad  hcec  tem- 
pora  duravit,  lestis  est  ^neas  Sylvius  de  Origen. 
Bohem.  c.  37.  Joannes  Moschus  in  Pratospirit. 
cap.  h6.  narrat  Cyriacum  Ahhatem  graviter  per 
visum  a  B.  Virgine  reprehensum,  quod  in  cubi- 
culo  haberet  libros  Nestorii,  cum  diceret:  llabes 
inlra  cellam  luam  inimicum  meum,  et  vis  ut  in- 
grediar  ? 

Nec  Ave  ei  dixeritis.  ]  Syrus  :  Ave  et  Vale  non 
dicetis  ei;gnvcc  y.xtpuv ,  id  esl,  ave,  sahe,  vale. 
Aveclsalve  dicebanl  prisci  Romani  in  ingressu, 
vaie  in  digressu.  Rursum  ave  dicebant  mane, 
vale  vespere  ,  teste  Suetonio  in  Galba  c.  h.  et 
Martial.  \\h.  h.  epigram.  79. 

Discurris  tota  vngus  urbo,  nec  ulla  cathedra  cst, 
Cui  non  mane  seras  irrequielus  ave. 

Avc  ergo,  id  esl,  gaude  ;  itaSyrus.  AudiFestum  : 
Avere  nih.il  aliud  est ,  qaam  cupere;  argumenlo 
est  avidttm  et  aviditas,  exquibus  prxcipuacapidi- 
'as  intelligilur;  cum  significet  et  gaudere.  Sic  xat- 
?w  idem  est  cpiod  gaude ,  lostare,  exulta;  laetitia 
enim  salus  est  et  beatitudo  hnjus  vitee,  quam 
salutanilo  aliis  apprecamur.juxtaillud  Eccles.  3. 
12.  Cognovi  quod  non  esset  melius  nisi  la3tari  et 
facere  bene  in  vitasua.  Haeretico  ergo  non  Ave, 
sed  va?  intentandum,  uti  inlentavit  Elymae  im- 
postori  S.  Paulus  Actor.  13.  10.  dicens  :  O  plene 
omni  dolo  et  omni  fallacia,  filidiaboli,  inimice  om- 
nis  jttslitia ,  non  desinis  subverlere  vias  Domini 
reclas.  Et  nunc  ecce  manas  Domini  super  te,  et  eris 
cacus,  non  videns  solem  usque  ad  tempus. 
11.   Qui  emm  dicit  ii.li   Ave  (Syrus,  gaude) 

COMMUMCAT  OPKIUBUS    EJUS  MALIGNIS.  ]  SallUaildO 

enimhaereticum  dogmatisten,  haeresin  ejus  pro- 
hare  videtur,  uti  paulo  anle  ostendi,  cum  potius 
inslar  Pauli  eam  redarguere  et  ahominari  de- 
beat.  Pro  malignis  Iren.  lib.  1.  cap.  13.  legitne- 
quissimis;  omnesenimdolos,  fraudes,  libidines, 
bcclera  omnia  inachinantur  hasresiarchee ,  et 


EPIST.  S.  JOANNIS. 

hosresis  propagatores.  Nonnulli  codices  Latini 
addunt  :  Ecce  prwdixivobis ,  ut  in  die  Domini  non 
confundamini.  Ita  legunt  Lyran.  Hugo,  Dionys.  et 
Thomas  Anglicus. 

12.  PLUftA    HABENS  VOBIS    SCIUI5ERE ,    NOLUI   PKll 

ciiAitTAM  et  ATiuMENTUM,  ]  iion  quasi  ob  defec- 
tuin  charta;  et  atramenti  plura  scribere  ne- 
queam,  sed  quod  censeam  ea  non  commitlenda 
esse  charta»  el  airamento  (ita  Syrus)  hocest, 
non  esse  scribenda,  sed  oretenus  cominuni- 
canda,  ut  sequitur;  sive  quia  secreta  sunt,  sive 
quia  litlera3  perire,  vel  in  infidelium,  quiperpe- 
ram  omnia  nostra  interprelantur ,  manus  inci- 
dere  possunt;  sive  quia  viva  vox  est  eflicacior 
etgralior  quam  scripta  ;  sive  quia  lillerai  et  col- 
loquia  ,  praeserlim  cum  feminis  debent  esse 
succinctij  uti  aiebatS.  Franciscus  ulerque,  sci- 
licet  Assisias  et  nosler  Xaverius.  Prasclare  quo- 
que  idem  S.  Franciscus  Assisias  in  opusculo 
Decem  perfectionum  veri  Religiosi ,  hanc  ulti- 
mam  assignat :  Super  omnia  caveat,  inquit,  ut  in 
omnibus  verbis  ejus  reluceat  veritas ,  bonitas  et 
humilitas;  quiaverbttm  hominis  debet  incipere  d 
veritate ,  proficere  in  bonitate ,  terminare  in  hu- 
militate,  et  mensurari  brevilate ,quiaV erbum  ab- 
breviatum  fecit  Dominus  sttper  terram. 

Spero  emm  me  euturum  apud  vos. ]  Hinc  vide- 
tur  hac  Epistola  scripla  el  missa  non  Babylo- 
nem  ad  Babyloniam  feminam,  ut  ail  Clemens 
Alexand.  sed  ad  aliquam  Asia;,  vel  Greeciae  ur- 
bemEpheso  vicinam.  Inde  enim  ad  vicinasAsiae 
urbes  in  fide  erudiendas  et  confirmandas  ex- 
currere  poterat  et  solebal  S.  Joannes  jam  gran- 
dasvus  ,  et  pene  decrepitus  ,  non  vero  in  Babylo- 
nem  adeo  remotam. 

Et  os  ad  os  LOQUi.]Estgraecismus,  proeo  quod 
Latini  dicunt  :  Ore  ados  loqui,  hoc  est,  praesens 
pivusenti  locpiijGra^ce  enim  est?o,«a  -k^  <;o/j.z  %*h>,- 
*y.t;  sed  more  Graco  subauditurpra?positioxxTa, 
q.  d.  Secundum  os  ,  id  est,  ore  ad  os  loqui.  Est 
ergo  anliplosis  Gra?ca,  vel  potius  Hebraica  :  He- 
braei  enim  quia  carent  nominum  declinatione 
et  casibus  dicunt  ns  Sn  ns  pe  el  pe  id  est,  os  ad 
05,  hoc  est  ore  ad  os  loqui. 

UT  OAUDIUM  VESTRUM    PLENUM  SIT.  ]  Plenam  ,  ffl 

cst,  abundans  et  exuberans ;  viva  enim  vox  Doc- 
toris  et  Apostoli ,  praesertim  S.  Joannis,  longe 
plus  gaudii,  doctrinoe,  consolationis  ,  pietatis, 
devolionis  erat  allatura,  quam  litterne  mortuae. 
Nam,  ut  ait  S.  Hieron.  ad  Paulin.  de  S.  Script. 
llabet  nescio  quid  latentis  energice  vivo3  vocis  ac- 
lus  et  in  aures  discipulorum  de  auctoris  ore  trans- 
fusa  fortius  sonat.  Pro  veslrum  Greeca  legunt 
.;//&»< ,  id  est  nostrum.  Tamenim  S.  Joannes  gau- 
debat  videre,  docere  et  consolari  suos  discipu- 
los,  quam  discipuli  gaudebant  ejus  aspectu, 
doctrina  et  consolalione.  Sic  S.  Paulusoptat  vi- 
dere  Romanos  c.  1.  12.  Et  simulconsolari,  inquit 
ipse,  in  vobis,  per  eam  quo3  invicem  est  fidem  ves- 
tram  atque  meam. 

13.  SALUTANT    TE  FILII    SOROBIS    TUJE   ELECT/E.  ] 

Hinc  OEcum.  et  noster  Serarius  contendunt  -o 
Electa,  cui  inscrihitur  haec  Epistola  ,  esse  no- 
men  appellativum,  et  epithetum  Ecclesiae  cujus- 
vis  particularis.  Sensum  enim  esse.  q.  d.  Te,  o 
electa  Ecclesia  Corinthiorum,  salutant  filii  soro- 
ristua3,pula  lideles  Electae  Ecclesiae  Ephesio- 
rum.  Alii  censent  Electas  has  fuisse  personas 
particulares,  sed  vocari  sorores  non  carne,  sed 
fideet  spiritu,  eo  quod  ambae  ejusdem  magislri, 
puta  S.  Joannis  essent  discipula). 


COMMENTARIA  1N  II. 

Verum  respondeo  primo,  ™  Electa:  referre  ad 
tuce.iwnadsororis.  Clarius  idapparetin  Graeco: 

sallltant ,  ill(|lli( ,  te  [ilii  t»??  aSeAyyjj   oou  t/jj  exvU/Tyjj  , 

id  est,  sororis  tui ;  lui,  inquam,  quae  es  Elecla , 
sive  quae  uti  nominaris,  ita  revera  es  electa. 
(Jnde  Biblia  Gothica,  teste  Mariana,  legunt :  Sa- 
lutant  le  filii  sororis  tuce,  Electa,  id  est,  o  Electa  in 
vocativo  casu. 

Secundo,  planius  to  Electa  referas  a&sororis, 
soror  ergO  Electae ,  ad  quam  scribit  S.  Joann. 
v.  1.  vocabatur  pariter  Etecta ;  saepe  enim  in 
•  adem  familia,  praesertim  si  sit  ampla  et  proli- 
Ijus  abundans,  plures  filii  et  filiae  babent  idem 
uomen,  ul  in  eadem  sint  duo  Joannes,  duo  Pe- 
tri,  duae  Mariae,  duae  Margaritae.  Addo  quod 
initio  Epistolae  indicavi ,  to  Electce  non  tam  esse 
nomen  proprium,  quam  appropriatum,  quia 
scilicet  est  nomen  dignitatis  et  oflicii,  quod 
pluribus  personis  idem  officium  obeunti- 
bus  tribuitur  et  congruit.  Electa  ergo  videlur 
fuisse  nomen  matroncc  primari*,  quae  Ecclesiae 


EPIST.  S.  JOANMS.  955 

ministros  ,  orpbanos  ,  viduas  et  paupeics  sus- 
lentabat,  quasi  mater,  quae  casterarum  femina- 
rum  inslruclioni  et  gubernationi  in  Ecclesia 
praeerat  instar  Diaconissae.  Sensus  ergocst.  q.  d. 
0  Electa  mater  fidelium  in  Ecclesia,  v.  g.  Co- 
rintbi,  salutant  te  filii  sororis  luae,  quae  paritei 
est  Electa  maler  fidelium  ia  Ecclesia  Epbesi , 
unde  baec  scribo.  Id  arguit  Graecus  arliculus 
-r,i  tx).t»Trn  ;  nomini  enim  proprio  non  soleni 
Graeci  praefigere  articulum,  sednomini  dignita- 
lis  et  officii,  quod  cerlae  personse  appropria- 
tur. 

Haec  verba  ostendunt  comitatem  ,  affabilita- 
lem  el  bumaniiatem  S.  Joannis,  qua  non  solum 
Electam  suo ,  sed  et  nepolum  nomine  salutat. 
Similis  fuit  in  S.  Paulo,  uti  videre  est  Rom.  cap. 
ult.  el  in  fine  caeterarum  ejus  Epislolarum. 

Nonnulli  Graeci  et  Latini  Codices  addunt  Gra- 
lia  tecum  t  Amen;  et  Syrus,  Gratia  vobiscum , 
Amen ,  quae  salutatio  ei  S.  JoanDe  digna  cst ,  et 
S.  Paulo  frequens. 


m 


COMMENTARIUS 


IN  TERTIAM 


SANCTI  JOANNIS 


EPISTOLAM. 


SYNOPSIS. 

SCRIBIT  S.  JOANNES  AD  CaIUM  SIBI  FAMILIAREM,  EUMQUE  LAUDAT  AB  HOSPITALITATF  , 
QUOD  FIDELES  PEREGRINOS  HOSPITIO  EXCIPIAT  ,  FOVEAT  ,  BENIGNE  LAUTEQUE  HABEAT. 
INDEV.  9.  EX  ADVERSO  ACCUSAT  DlOTREPHIS  INHOSPITALITATEM  ET  ARROGANTIAM  , 
QUOD  FIDELES  NON  SUSCIPIAT  ,  ET  SUSCIPIENTES  EX  EcCLESIA  EJICIAT.  DeNIQUE  V.  12. 
DEMETRIUM  PUBLICO  031NIUM  SUOQUE  TESTIMONIO  COMMENDAT  ,  AC  BREVI  SE  PRjESENTEM 
FORE  SIGNIFICANS  SALUTARI   JUBET  AMICOS. 

enior  Caio  charissimo  ,  quem  ego  diligo  in  veritate.  2.  Charissime  ,  de 
omnibus  orationem  facio  prospere  le  ingredi ,  et  valere ,  sicut  prospere 
agit  anima  tua.  3.  Gavisus  sum  valde  venientibus  fratribus  ,  et  testi- 
monium  perhibentibus  veritati  tuae ,  sicut  tu  in  veritate  ambulas.  4.  Ma- 
jorem  horum  non  habeo  gratiam,  quam  ut  audiam  illos  meos  in  verilate 
ambulare.  5.  Charissimc,  fideliter  facis  quidquid  operaris  in  fratres, 
et  hoc  in  peregrinos.  6.  Qui  testimonium  reddiderunt  charilati  tuse  in 
conspectu  Ecclesiae  :  quos ,  benefaciens  ,  deduces  digne  Deo.  7.  Pro  nomine  enim  ejus 
profecti  sunt,  nihil  accipientes  a  Gentibus.  8.  Nos  ergo  debemus  suscipere  hujusmodi ,  ut 
cooperatores  simus  veritatis.  9.  Scripsissem  forsitan  Ecclesiae ;  sed  is,  qui  amat  primatum 
gcrere  in  eis,  Diotrephes  non  recipit  nos.  10.  Propter  hoc  si  venero,  commonebo  ejus  opera, 
quae  facit :  verbis  malignis  garricns  in  nos  ;  ct  quasi  non  ei  ista  sufficiant :  neque  ipse  sus- 
cipit  fratres;  et  eos  ,  qui  suscipiunt ,  prohibet ,  et  de  Ecclesia  ejicit.  11.  Charissime , 
noli  imitari  malum ,  sed  quod  bonum  est.  Qui  benefacit ,  ex  Deo  est ;  qui  malefacit ,  non  vidit 
Deum.  12.  Demetrio  testimonium  redditur  ab  omnibus ,  et  ab  ipsa  veritate  ,  sed  et  nos  testi- 
monium  perhibemus;  et  nosti  quoniam  testimonium  nostrum  verum  est.  13.  Multi  habui  tibi 
scribere  ;  sed  nolui  per  atramentum  ,  et  calamum  scribere  tibi.  14.  Spero  autem  protinus  te 
videre  ,  et  os  ados  loquemur.  Pax  tibi.  Salutant  teamici.  Saluta  amicos  nominatim. 


1.  Senior  ]  id  est,  maxime  senex  ,  aniiquissi- 
mus,  summus  tum  aetate,  tum  dignitate  Episco- 
patus ,  Apostolatus  et  Patriarchatus.  Vide  dicta 
epist.  2.  v.  1. 

Caio.  ]  Quis  est  Caius?  Primo,  Lucius  Dexter 
in  Chronico,  censet  fuisse  filium  Caii  Oppii  Cen- 
ttirionis;  sicut  enim  habet :  Anno  Christi  70,  in 
Arabia  Felice ,  martyrium  trium  Magorum ,  qui 
Christum  in  Bethtehem  adorarunt.  Per  hcec  tem- 
pora  delatusjam  in  Asiam  S.  Joannes  cognomento 
Theologus,  docebat  Ephesi;  unde  scripsit  adCaium 
nispanum  C.  Centurionis  Malacitani  filium,  fra- 
trem  Demetrii  hospitalis  viri ,  cujus  pater  posl 
fuit  Episcopus  Mediolanensis ;  Diotrephes  vero  im- 
pediebat  hospites  ad  Hispanias  peregrinationis 
causa  devenientes.  At  hic  malus  Episcopus  propter 
ejus  scelera  et  superbiam  depositus  est.  Pergit 
Dexter.  Peregrinatio  ad  toca  sancta  Hispanice,  ex 
multis  atiis  lods  facta  ab  ipsis  Apostolicis  tempo- 
ribus,  cumC.  Oppius  Centurio peregrinus sustenta- 


bat.  Oui  Caius  domo  Corinthius ,  genere  vero  His- 
panus ,  etiam  D.  Paulum  inde  redeuntem  domo 
tectisque  liberaliter  excepit ,  invisilque  Joannem 
ab  exilio  post  redeuntem  in  Hispanias.  Comitalur 
Joannem  et  Romam  usque  adHiginium ;  inde  venit 
Mediolanum,  et  Pontifex  ibi  factus  inDomino  mo- 
ritur.  Sic  et  Onuphrius  in  Chronico  Caium  ter- 
tium  facit  Mediolani  Episcoptim,  sed  ait  eum 
fuisse  Romanum,  non  Hispanum.  Sic  enim  ha- 
bet  anno  Christi  92,  Caius  Iiomunus  terlius  Me- 
diotani  Episcopus  sedit  annis  22,  puta  usque  a<l 
annum  Christi  114,  quousque  vixisse  videtur 
C.  Oppius  ,  nisi  dicas  eum  fuisse  decrepitum , 
uti  fuit  S.  Dionysius  Areopagita  et  alii  illo  aevn: 
namHelecas  EpiscopusCaesaratigustanus,  quiad 
sua  usque  lempora  proseculus  est  Chronicon 
L.  Dextri,  asserit  C.  Oppium  Cornelium  fuisse 
Centurionem  illutn ,  cujus  famulum  Chrislus 
suscitavit,  ac  postea  sociatum  Aposlohs  ,  neci 
Stephani  interfuisse.  Petrumet  Paulum  comiia- 


GOMMENTARIA  IN  III 

tum  in  Hispanias   ibi  prredicasse  ac  praedican- 
lem  Sceptiniensibus  juxta  Idam  inortuurn  essc. 
Ac  L.  Dexter.  C.  Oppium,  patrcm  Imjns  Caii  ad 
quem  scribit  S.  Joanncs,  censel  fuisse  Cenltirio- 
nem  illum  qui  astilit  et  cuslodivii  Cliristum  in 
(  ruce,  qui,  viso  terr  ae  molu  aliisquo  prodigiis, 
exclamavii :  Vere  filius  Dei  eral  iste ,  Math.    27. 
54,  sic  enim  scribit  :  Anno  Christi  2>l\  ,  Christus 
Satvator  mttndi  rctts  ad  Pilatmn  agitur.  Claadia 
Procula,    uxor  Pilali,  admonita  />er  soviniuvi  in 
Christttm  crcdit,  et  salulcm  ronscqttitur.  Christus 
Domintts  nostcr  in  crticcm  acttts  vm.  Calend.  Apri- 
tis;  solis  dcfecltts  ct  tencbrai  tcrram  coopcriunt; 
Caitis   Oi>fiius    Centttrio   llispavus  credit  Chrislo 
morienti  in  crttce.  Addit  dcindc  buncC.  Oppium 
per  llispanias  prccdicasse  Christum  el  miracula 
a  Christo  in  Cruce  coram  se  edita  ,  ideoque  His- 
pauos  primos  suscepisse  Clirisli  fidem  ,  ac  pos- 
lulasse  aliquem  ex  Apostolis  ad  se  mitli ,  mis- 
sumqne  esseS.  Jacobum.  Hrec  Dexter;  de  cujus 
fide  et  auctoriiale  dixi  Piaefat.  ia  Acta  ,  in  line 
Cbronotaxis. 

Secundo,  Ceda,  Glossa,  Hugo,  Lyran.  Dionys. 
bic,  Ambrosiaster  in  c.  16.  ad  Rom.  et  alii  pas- 
sim  (excepto  Cajetano  etCatbar.  qui  dubitanl) 
censenl  Caium  hunc  fuisse  Corinlbium  illum, 
dequo  S.  Paulus  Corintbo  ad  Romanos  scribens 
cap.  16.  23.  ait :  Salutat  vos  Caius  hospes  meus , 
et  universa  Ecctesia,  vel ,  ut  Graeca  ct  Reda  ha- 
bent,  el  universce  Ecclesice,  eo  quod  quoslibel  de 
Ecclesia  domo  exciperet  ;  pari  enim  modo 
S.  Joannes  bic  Caium  suum  ab  hospitalitate  im- 
pensc  commendat.  De  eodem  aitPanlus.  1.  Co- 
rinlb.  1.  \t\.  Ncminem  veslrum  baptizavi  nisi 
Crispum  et  Caium.  Porro  lnmc  Cainm  S.  Joanni 
fuisse  familiarcm  lestatur  sanctus  Atbanasius  in 
Synopsi ,  nbi  ait  eumdem  dictante  S.  Joanne 
scripsisse  ejus  Evangelium  :  Metapbrastes  vero 
in  Vita  S.  Joannis  asserit  S.  Joannem  Evangelium 
a  se  in  exilio  Patbmos  conscriptum,  cum  ex  eo 
Ephcsnm  rediisset,  illud  Caio  legendum  et  re- 
eognoscendum  tradidisse. 

Addil  Mariana  etSerarius  hunc  eumdem  esse 

Caium  cum  illo  ad  quem  extant  priina*  quatuor 

epistolrc  S.  Dionysii  Areopagitre,  quas  inscribil 

Caio  Therapeuiae;  id  est  Esseno,  Ascetae,  Mona- 

cbo.  Favet  id  quod  hnic  Caio  scribit  S.  Joanncs 

v.  11.  Qui  bcnefacit  cx  Dco  csl;  qui  malefacit,  von 

vidit  Dcum.  Thcrapentae  cnim  assidue  vacantes 

pietati  et  contemplationi ,   per   eam   videbant 

Dcum  ;  unde  et  vidcntes  vocabantur ,  uti  olim  et 

Propbet.r.  Idem  censent  Maximus  et  Georgius 

Pachymeres  S.  Dionysh  Paraphrastes,  ac  Diony- 

sius  Carthus.  ibidem.  Ex  illis  euim  S.    Dionvs. 

«pistolis  liquet  Caium  bunc  fuisse  virum  subli- 

mem,  et  Aposlolis  familiarem  ;  nec  obstat  mo- 

nachismus    bospitalitali  ,    quam   in   Caio   bic 

eomniendat  S.  Joannes;  tam  enim  olim  quam 

modo  religiosis  et  monacbis  cordi  fuit  et  esl 

bospitalitas;  praeserlim  si  credimus  Dorolbeoin 

Synopsi ,  el  Sedulio  in  c.  16.  ad  Roman.  qui  tra- 

dunl  Caium,  de  quo  Paulus  Roman.  16.  creatum 

esse  Episcopum,  sive,  ut  Dorotbeus  vult  Epbe- 

sinum;  sive,  ut  Sedulius ,  primum  Thessaloni- 

eensem  ;  snlebant  enim  ex  Therapeulis  et  As- 

cetis,  quasi  viris  perfcrlis,  creari  Episcopi ;  imo 

EpiseopicrantTherapeutae,  Ut  patet  in  S.  Dionv- 

sio.S.  Rasilio,  S.  Na/ianz,  S.'Chrysost.  S.  Gregor. 

S.  Auguslino,  qui  vitam  conlemplativam  junge- 

bantaclioni.  Episcoporum  enim  propria  dos  ct 

iaus  est  hospitalilas ,  quam  proinde  eis  com- 


EPIST.  S.  JOANNIS.  933 

mendat  S.  Paulus  1.  Timoth.  3.  2.  et  Tit.  1.  S. 
2.  De  omnibus  orationem  facio  prospere  TL 

INGREDI,    ETVALERE,    SICUT    PROSPERE  AGIT  ANIMA 

tiia.  ]  Pagninus  el  Tigurina  omittentes  to  -u  ,  id 
est,  te,  sicut  vertunt,  de  omnibus  ( fidelibus  luis) 
oplo  ut  prosperc  agant ,  et  recte  valeant,  sicul 
prospere  agit  anima  lua.  q.  d.  Optoomnes  recte 
valere  et  prosperari,  sicut  ut  recte  vales  et 
prosperaris.  Verum  omnes  Graeci,  Syri  et  Latini 
legunt  t6  ei  id  est  te.  Itaque  pro  genuino  sensu  , 


Noia.  Pro  de  omnibus  graece  est  ttj^  ««rra»  ,  quod 
verli  potest,  pra?  omnibus ,  supra  otnnia,   vel 
omnes.  Noster  simplicius  verlit,  de  omnibus,  id 
esl,  in  omnibus,  per  omnia;  Syrus,  in  omnire 
ero  ego  pro  te ,  ut  prospcre  pcrgas,  ct  sis  sanus , 
sicut  prospere  agit  anima  tua;  Vatabl.  sicut  animo 
bene  habes,  ita  opto  te  per  omnia  bene  habere. 
Aut,  opto  te  in  omnibus  semper  valere  et  pros- 
perari,  sicut  reipsa  nunc  anima  tua,  id  est,  tu 
ipse   in   omnibus   recte  vales  et  prosperaris. 
Deus  enim  tua  omnia  fortunatet  prosperat;  fa- 
cit  enim  ut  lam  corpore  quam  animo  recte  va- 
leas,  idemque  benedicit  et  locupletat  tuam  fami- 
liam,  famulos,  amicos,  negotia,  opes,  proven- 
tus,   resquc    luas    omnes  ;    quia    eas    in   Dei 
obsequium,  ac  Ecclesire  minislrorum  ,  et  hos- 
pitum  pauperumque  alimoniam  impendis,  utin 
te  implealur  illa  benedictio  Psaltis ,  imo  Dei. 
Denedices  coronx  anni  benignitatis  tua? ,  et  campi 
luireplebuntur  uberlale,  psalm.  Q>1\.  11.  et  :  Sculo 
bona;  voluntalis  tua  coronasti  eum  ,  psalm.  5. 13. 
ct  :  Qui  coronat  te  in  misericordia  et  miseratio- 
nibus,  psalm.  102.  U.  Sic  Deus  benedixit  bonis- 
que  omnibus  vallavit  beneficos   amicos  suos  , 
Noe  Gencs.  9.   1.  Abraham  Gen.  22.  17.  Isaac 
Cenes.  25.  11.  Jacob  Genes.  32.  29.  Ruth.  c.  3. 10. 
Obededum  2.  Regum  6.  11.  Judith.  c.  13.  23.  Job 
cap.  1.  10.  et  cap.  42.  12.  Idem  facit  similibus. 
qui  admiserendum  ct  benefaciendum  proclives 
sunt,  juxta  illud  promissum  Sapienlis  Prov.  28. 
v.  27.  Qui  dat  pattpcri,  non  indigebit ;  qui  despicit 
deprecanlcm ,  sustinebit  penuriam ,  ct  illud  Pauli 
2.  Corinth.  9.  v.  6.  Qui  parce  seminat ,  parce  el 
mctet;  etqui  seminat  in  bcnedictionibus  ,  de  bene- 
dictionibus  et  metct. 

Orationem  facio]  t^ofx-ui ,  idcst,  oro ,  vel 
opto,  ut  verlit  Vatabl.  quce  enim  optamus,  haec 
eloramus.  Addit  Nyssenus  orat.  2.  dc  Orat.  Do- 
min.  orationem  grrccedici  w,',  id  est,  optionem 
et  votum  ;  eo  quod  illi  fidenter  orent  Deum  pro 
bonis  qui  ei  boni  aliquid  voverunt.  Rursum  eu/e- 
/wk,  id  est,  vota  facio,  voveo;  nec  enim  verbales 
ct  frigidce  erant  S.  Joannis  preces,  sed  contentae, 
votivae,  efilcaces  el  fervidae. 

Prospere  te  ingredi.  ]  q.  d.  Oro  ul  tu  in  om- 
nibus  tuis  negotiis  et  actibus  prospere  aga^. 
Glossa  Interl.  ttt  qttod  bevc  agis  bcne  perft- 
cias.  Graece  est  woJEpvct  cn,  id  esl,  btne  ingredi. 
prospera  via  progredi;  feliciter  diriLri,  prospcro 
ilinere  deduci  :  signilical  enim  prosperum  rei 
successum  et  exilum  ,  quem  suis  dat  Deus.  Sic 
Sapient.  11.  1.  dicitur  ooocjtev  ,  id  esl  feliciter  di- 
rcxit  oprra  eorttm  (Hebraeorum)  in  manu  Pro- 
pltctcr  sancti ,  pula  per  Mosen.  quem  eis  dedil 
per  desertum  vi.-e  ducem.  Bl  Psal.  1.  3.  dejusto 
dicitur :  Omni.i  qtuvcttmqucfacict  prospcrabuntur, 
id  est,  felicem  sortientur  exitum,  graece  cv«S&>8/,- 
covrsi.  Quare  myslicum  est  quod  ait  OEcumenius 
etBeda:  Prospere  agere,  inquiunt,  idem  esl. 
quod  ex  Evangrlii  normaelpraeceptis  viiam  i n  — 
tiluerc. 


936  COMMENTARIA  1N  111. 

Et  valehe  ,]  uytatvetv,  sanum  esse,  bona  esse 
valetudine.  Sanitas  enim  requiritur  ad  bona 
opera ,  pracsertim  hospilalitalis  et  beneficen- 
tiae. 

Sicut  prospere  agit  anima  tua  ,  ]  sicut  animo 
recte  vales,  iia  valeas  ei  corporc,  rebusqne 
omnibus  ,  vel  anima  tua,  id  est,  tu  ipse  ul  jain 
dixi.  Laudat  Caium,  et  laudando  cum  ad  liospi- 
talitatis  el  virtulis  incrementa  extimulal.  Nam, 
utait  S.  August.  bom.  2o.inter  50.  Laudatavirtus 
crescil,  et  laudare  esl  acerrimus  stimulus  movendi. 
Porro  Plinius  lib.  3.  epist.  Eget ,  inquit,  si  qua 
virlus  alia,  laudis  hoc  stimulo  liberalilas.  Quin 
et  Seneca  lib.  2.  de  Ira  cap.  21.  ait :  Assurgere 
ingenium  si  laudatur,  et  in  spem  sui  bonam  ad- 
duci. 

3.  Gavisus  sum  vai.de  vf.nientibus  fratrirus, 
et  testimonium  perhiijentirus  veritati  tu,e.  ] 
Veritas  haec  primo  ,  est  fidei.  q.  d.  Teslantur  te 
in  fide  Christiana  et  doctrina  Cbristi  conslanler 
intoromnes  persecutiones  persistere.  Secundo, 
veritas  haecestmorum.  q.  d.  Testantur  te  vivcre 
juxla  fidem  et  veritatom  Evangelii ;  teslanlur 
mores  tuos  esse  conformos  fidoi  et  Evangelio 
quod  profiteris.  Unde  lertio,  veritas  hic  accipi 
poiesl  vera  c.haritas  et  beneficentia  ;  hanc  enim 
maxime  docetet  sancit  veritas  Evangelii,  hanc- 
que  in  Caio  dilaudat  Joann.  v.  5.  et  6.  Quarlo, 
veritas  accipi  potest  sinceritas  et  candor  ,  qui 
opponitur  hypocrisi  et  simulationi.  q.  d.  Tes- 
tantur  te  in  omnibus  esse  sincerum  et  candi- 
dum.  Quinto,  veritas  accipi  potest  in  tribuendo 
simplicitas,  et  vera  simplexque  liberalitas,  de 
qua  Paulus  Rom.  12.  8.  et  2.  Corinth.  8.  2. 

h.  Majoiiem  horum  (id  est,  his;  estgraecismus) 
non  haueo  gratiam.  ]  q.  d.  Nihil  mihi  gratius  ac- 
cidere  potest,  nullammajorem  mibi  gratiamfa- 
cere  possunt,  quam,  si  faciant,  utaudiam  eosin 
veritate jam  dicta  ambulare.  Legitlnterpres  x«?.w, 
id  est,  graiiam,  et  ita  leguntGraeci;  nonnulli ia- 
men  legunt  x«p«v ,  id  est,  gaudium,  unde  Comp. 
et  Regia  logunt,  majushorum  non  habeo  gaudium ; 
el  Syrus,  major  illa  latilianulla  mihiesl,quam  ut 
audiam  filios  meos  ambttlare  in  verilate.  Eodem 
redit  utraquo  lectio.  Colobrat  S.  Hieron.  in  c.  5. 
adEphesios  illud  Chrisli  axioma  :  NiinquamUe- 
tisitis,  nisi  cttm  fralrem  videritis  in  charilate. 

Porro  quanlum  gaudii  soleatmagistris  afferre 
discipulorum  profoclus  ,  pulchre  docet  Seneca 
epist.  2>h.  Cresco,  ait,  cl  exullo,  discussa  senec- 
tute  recatesco,  quoniam  ex  his  quxagis  et  scribis, 
intelligo  quanlum  leipse  (nam  turbam  olim  reli- 
qtteras)  supergrederis.  Si  agricolam  arbor  ad 
fructum  producta  delectat,  si  paslor  ex  fcetu  gre- 
gis  sui  capit  voluptalem ,  si  alumnum  suum  nemo 
aliter  intuelur  quam  ul  adolescenliam  illius  sttam 
judicct ;  quid  cvenire  credis  his ,  qui  ingcnia  cdu- 
eaverunt,  ctqucetenera  formaverunt,  adulla  sttbito 
videnl?  Assero  te  milii ,  meum  opus  es.  Ego  cum 
vidissem  indolcm  tuam  injeci  manum;  exlwrtatus 
sum,  addidi  stimulos,  nec  lente ire  passus  sum,  sed 
subinde  incilavi,  et  nunc  idem  facio.  Sed  jam  cur- 
rentem  hortor  el  invicem  horlantem. 

b.  ClIAHISSIME,  FIDELITER  FACIS  QUIDQUID  OPE- 
RARIS  IN  FRATRES,  ET  HOC  IN  PEREGRINOS.  ]  FideU- 

ter,  itl  est,  chrisliane,  facis.  Graece  -xw  tioius,  id 
ost,  quod  fidelem  decet  facis;  Vatabl.  facis  rem 
lua  fide  dignam,  facis  quod  Cbristianum  facere 
oporlet,  facis  quod  mire  Cbristi  fidem  illustrat, 
hospitando,  alendo,  fovcndo  fratros,  pula  fide- 
les  prresorlim    por^giinos.   Hospitalilas    enirn 


EPIST.  S.  JOANMS. 

olim  Christianis  erat  commondalissinia  ,  adeo* 
que  signum  et  nola  cerla  Chrislianse  liclei;  lcstis 
est  Lucianus  licet  Genlilis  in  Peregrino. 

Secundo,  Tbfideliler,  hic  non  soluni  fidem.sed 
et  fidelilatem  Caii,  significat.  q.  d.  Fidelis  es 
Christo ;  fidelitatom  quam  Christo  in  baptismo 
spopondisli ,  reipsa  prastes.  Spopomlisti  enim 
le  vitam  instituturum  juxta  pr.ecepta  Christi , 
inler  quse  primum  est  charilatis  ol  lieneficealifc 
erga  Christianos,  quasi  fratres ,  ac  ejusdem  fi- 
dei  etreligionis  socios.  Audi  Tertull.  inler  nolas 
tidolium  recensentem  contesserationem  hospi- 
talilalis;  sic  enimaill.  de  Praescript.  c.  20.  ltaqtte 
lot  ac  lantm  Ecctcsuc ,  una  est  illa  ab  Aposlolis 
prima,  ex  qua  omnes;  sic  omnes  primce,  et  omnes 
Aposlotictt ,  dum  unam  omnes  probant  unilatem. 
Communicalio  pacis ,  et  appellalio  fralernilalis  , 
el  conlesseratio  hospitalilalis ;  qtta:  jura  non  alia 
ratio  regit,  quam  ejusdem  Sacramenli  una  tradi- 
tio.  Conlesseralionem  vocat  tesseram  sive  sig- 
num,  quod  Chrisliani  Christianis  exhibebant,  ut 
se  ostenderent  esse  Christianos ,  itaque  quasi 
fratres  hospitio  exciperentur.  Sic  enim  et  Gen- 
tiles  habebanttesseramhospiiii  etamicilia?.  Sed 
cumtesseramhancChristianorumcognovissent, 
ot  dolose  usurparont  Gentiles  ,  uti  Peregrinuni 
focisse  docetLucianus,  Concilium  Nicaenum  pro 
tessera  instituit  litteras,  quasFormatas  appella- 
bant,  de  quibus  vido  Raronium. 

ET  HOC  1N  PEREGRINOS  ,]    xxi  ett  tou;  \iwj%  ,  id   est 

et  in  hospitesvv\  peregrinos,  ubi  to/m,  id  est  et , 
idem  valet  quod  pra>sertim;  ideoque  Noslervci- 
lit  et  hoc.  Sic  Christus  ait  :  Dicitc  discipulis ,  el , 
id  est  praesertim,  Petro,  MarcilG.  7.  Sinliliasunt 
Sophoniae  1.  16.  Matth.  13.  hi.  et  alibi. 

Porro  per  percgrinos  hic  accipe  tum  viros 
Apostolicos,  qui  peregrinando  disseminabant 
Evangelium  ,  uli  vult  Reda  ;  lum  eos  qui  a  Gen- 
tilibus  proscripti  exules  peregrinahantur,  utvult 
Hugo  et  Glossa  interlinearis;  tum  fideles  quoli- 
bet  alio  titulo,  vel  causa  peregrinantes,  ut  vuli 
Dionys.  Horum  enim  curam  Deus  suo  exemplo 
fidelibus  commendavit,  dicens  Deuter.  10.  18. 
Deus  amat  peregrinum,  et  dat  ei  yiclum  atqtse 
vestitum;  et  vosergo  amate  peregrinos  ,  quia  ct 
ipsi  fuistis  advenm  in  terra  Mgypti. 

6.  QUITESTIMONIUMREDDIDERUNTCHARITATI  TU* 

in  conspectu  Ecclesi.e.  ]  Solebant  enim  olim 
Episcopi  et  presbyteri  venientes  ad  so  bospites 
invitare  ad  concionem  vel  exhorlationem  in 
Ecclesia  faciondam,  quam  dum  hi  facerent ,  si- 
mul  celebrabanl  hospitalil.tlem  et  cbaritatem 
Caii,  quam  alibi  experti  erant.  Hunc  ritum  invi- 
landi  hospiles  tradit  S.  Clemens  1.  2.  Constil. 
c.  62.  et  sancit  Concil.  Carthag.  IV.  c.  3.  eum- 
que  usurparunt  Mediolani  S.  Ambros.  ut  patet 
hom.  Zi8.  el  S.  Cyrillus  Alexandria1,  ut  patet 
homil.  7.  et  8. 

Quos  benefaciens  deduces  dig.ne  Deo.  ]  Hugn 
legil,  deducis.  Sensusest.  q.  d.  Quibus  si  benefa- 
cere  pergas,  excipiendo  illos  hospitio,  alendo. 
juvando,  dirigendo,  dando  viaticum,  deduces  il- 
los  digne  Deo.  q.  d.  Facies  ut  commode  iter 
soum  prosequi,et  alioquo  lendunt  commigrare 
possint,  quod  est  opus  pium ,  Deoque  dignum, 

(iraeceest,  ou;xa>c.j;  itowvus  7i/:07r£//.il(a;,id  OSl,  qtlOS  be- 

nefacies,  id  est,  beneficio  afficies,  deducens  dign? 
Deo,  et  ita  legunl  Complut.  et  Regii.  Hinc  ot 
Tigur.  ac  Pagnin.  vertunt :  Quos  benefaciessi.de- 
duxeris  digne  Deo ;  S.  Hieron.  in  c.  J.  ad  Tituin 
vertit  :  Quos  optime  facies  si  pra;miseris    (hoc 


I 


COMMENTAIUA  IN  III. 

cnlm  est  nponv^s)  digne  Deo.  Haecomnia  eodem 
redeunl;  to  crgo  deduces,  ut  ex  voce  Gneca 
liquet  non  lam  ducalum  aut  coinilaluin  corpo- 
ralem  significal,  quasi  vclil  S.  Joann.  Caium 
hospiles  suos  abcuntes  personaliter  comitari, 
et  per  ilcrdeducerc;  quam  vialicum  et  reliqua 
od  iter  opportuna,  v.  g.  duces  ilineris,  comitcs 
contra  lalroucs,  liilcras  commcndaiiiias  ad  ami- 
cos ,  etc.  com|)lcctilur.  Deduccs  crgo  ,  id  cst, 
transmitlcs  eos  commode,  securc ,  libcraliler. 
Sic  Romani  iis  quibus  pubUcum  hospitium  da- 
bant,  cliam  laulia,  id  csl ,  bospilalia  dona  tri- 
bnrhant.  Hoc  est  quod  Bomanis  icribit  Paulus 
c  1G.  2  dc  Phcebe  :  Ul  suscipialis  eam,  inquit, 
in  Domino  dignesanclis,cl  assislatis  ci  in  quocum- 
que  negotio  vcstri  indigucrit. 

Digmc  DeO.  ]  1'rimo,  q.  d.  Uti  dignum  est  Dci 
cultoics  a  Dei  cultorc  tractari,  bonorando  illos 
quasi  Dci  ministros,  cl  Dcum  in  illis;  tam  chari- 
lative  e.l  reverenter  eos  tractando,  quam  trac- 
tari  dccet  Chrisli  servos  et  membra ,  ait  Dio- 
nysius. 

Sccundo,  q.  d.  Facies  quod  Dco  dignum  est, 
gratum  ct  honorificum. 

Tcrtio,  q,  d.  Rcpcndea  quasi  viccmDeo,  quia 
sicut  illc  in  tc  lihcralis  cst,  ita  cl  tu  liberaliter 
tuain  Dci  ministros  cirundis. 

Quarto,  q.  d.  Magnain  apud  Dcum  inihis  gra- 
tiam  ci  mcrccdcm;  mcrehcris  cnim  ut  Dcus  li- 
bcralitatcm  luain  in  suos  ministros  majori  erga 
te  lihcraliialebonorum,  tum  corporalium,  tum 
spiritualium  compenset.  Actio  enim  Dco  digna 
censelur ,  quac  apud  Deum  praemium  ct  com- 
pensationem  merctur.  Qui  cnim  agit  digna  Deo, 
dignus  cst  cui  Dcus  paria,  iino  majora  repcndat, 
juxta  illud  promissum  Christi  Maith.  10.  /|0.  Qui 
recipit  vos,  mc  rccipit;  et  qui  recipit  mc ,  rccipit 
eumquimemisit.  Quirecipit  Prophetamin  nominc 
Prophcta? ,  mcrcedem  Propheta;  accipiet ,  et  qui 
recipit  juslum  in  nominejusti,  mercedemjusti  ac- 
cipiet. 

Quinto,  digne  Dco,  hoc  est,  tali  modo  qui 
dignus  censeatur  Deo,  q.  d.  Divinc,  regic,  lar- 
giter.  Ita  nosicr  Lorinus  :  Unde  Syrus  vcrtit, 
ficut  dpccnter  Deo. 

Scxto',  idcm,  digne  Deo ,  inquit ,  hoc  est,  eo 
modo  et  diguitatc,  ac  si  Dcus  ipse  id  agcret, 
servala  propoiiionc;  sic  loqui  linguis  angelo- 
rum  1.  Cor.  13.  est  ea  cleganlia  loqui ,  qua  utc- 
rclur  angclus  si  loqucrclur. 

Moral.  examinct  scquisqucfidelis,  et  videat  an 
opcra  ejus  sintplena,  perfccta,  cttam  pncstantia 
ut  sunt  digna  Dco,  an  charitas  cjus  sit  similis 
cbarilati  Dci  et  Chrisli  ;  an  agal  cl  vivat  digne 
Cbrislo.  Donum  quod  regioffcrsnonqualequalc; 
sedexiniium  et  rcgium  essc  dccct ,  ut  sit  rcgc 
dignum ;  qualc  ergo  sit  oporlcl  quod  Dco , 
summa?,  inquam,  illi  sanctitaiict  majcstaii,quac 
est  Rcx  regum,  ct  Dominus  dominanlium  ,  of- 
fertur?  Dc  quo  ait  Joh  c.  37.  23.  Dignc  cum  inve- 
nire  non  possumus,  nutgnus  forlitudinc,  ctjudicio, 
etjustilia,  etcnarrari  non  potcsl.  Ut  vivasdigne, 
Deo  et  Spirilu  sancto  plcnus  sis  ncccssc  csl ; 
aolus  cniin  Dcus  opcraiur  divina  digna  sc  In- 
voca  crgo  jugiter  Spiritum  sanclum  ct  cx  imo 
cordc  inclama  :  Vtni,  sanclc  Spiritus,  reple  tuo- 
rum  corda  fulcliuin,  ct  tui  amoris  in  cis  igncm  ac- 
cende.  Ilicergo  tihi  in  oinnioperc,  utillud  exccl- 
lentcr  facias  sit  sliinulus  :  Fac  hoc  digne  Deo,  ct, 
Qt  aitSapicns  ECCli.  33.  23.  ln  omnibus  operibus 
tuispraccUcns  csto.  Hoc  cst  quodEphcsiosmoncl 

C0B.NEL.    A    HPIDE.      TOM.    X. 


EPIST.  S.  JOANNIS.  937 

cap.  u.  1.  Obsecro  vos  ego  vinctus  in  Donuno  ,  ut 
digne  ambulelis  vocatione  qua  vocali  eslts  ,  emn 
omni  liumitilate ,  clc.  ct  Philipp.  1.  27.  Tantuiu 
digne  Evangetio  Christi  conversamini.  ct  Colos. 
cap.  1.  10.  Ut  ambutelis  digne  Deo  per  omnia  ptu- 
centes ,  in  omni  opere  bono  fructificantes  et  cres- 
ccntes  in  scicntia  Dei.  ctc.  ct  Thessal.  epist.  1. 
c.  2.  12.  Testificali  sumus  ut  ambuluretis  digne 
Dco,  qui  vocavit  vos  in  suum  regnum  et  gloriam. 
Pro  niodnlo  crgo  nostro  dignc  Dcoamhulemus  ; 
iiam  adajquate  cl  physicc  solus  Chrislus  id  fa- 
ccrc  potnil  ct  fccit :  ipse  cnim  solus  csl  «isflto?  . 
id  cst,  ivqualis  Deo ,  quia  Dcus  homo  ;  undc  ct 
actioncscjus  solius  fuerunt  theandricae,  id  est . 
Dci  virilcs,  ut  aitS.  Dion.  quiepisLA.  adCaium. 
Divina,  ail,  non  qaatenus  Dcus  csl,  pcrfecit, 
ncque  humana  qualenus  Itomo ;  sed  postquam  Deus 
factus  est  homo,  novam  quamdam  Sttotptxq»  ,  id  est 
ex  divina  cl  humana  composilam ,  operationem 
apud  nos  insliluit. 

7.  Pito  nomi.nl:  enim  ejus  proff.cti  sunt,]  ut 
scilicet  nomen  Dci  ct  Christi  evangelizarcnt,  ait 
Bcda,  aut  quia  pro  nomine  ejus  exilio  mulctati 
sunt,  aut  quavis  alia  pietalis  ct  Dci  causa  ,  hoc 
iler  susceperunt;  ergo  par  est  eos  a  vohis  dignc 
Deo  suscipi  et  dcdtici.  Primam  causam,  sciliccf 
quod  profecti  sint  ad  propagandum  Evangelium, 
magis  vcrba  ipsa  significant,  et  ea  quae  sc- 
quuntur. 

Niiiil  ACCirrENTES  a  Gentibis,]  quia  gratis 
Genlihus  praedicant  Evangclium  ,  nc  vidcaniur 
quaesiitm  aucupari  ex  Evangclio.  Aut  quia  a 
Gentihus  oh  fidem  Christi  honis  spoliati  sunl. 
Aul  quia  cum  sint  Chrisliani  nolucrunt  uIIuuj 
cum  Gcntihus,  ulpote  idololatris,  commercium 
hahcrc,  ncc  quidquam  ah  cisctiam  oblalnm  ac- 
cipcrc  ;  dccct  ergo  eos  a  vohis,  o  Chrisliani,  sus- 
tcntari  ilignc  Chrislo.  Undc  suhdit  : 

8.  NOS    EH.GO    DEUEMUS    SUSCIPEnE    HUJUSMODI.  ] 

Craece  *tmk«fttxinn  ,  id  est,  occttpare,  prcbcn- 
tlerc,  detinere,  ut  non  exspcctcmus  donec  ipsi 
ad  nos  vcniant,  scd  eos  praevenire,  domum  nos- 
tram  invilarc,  imo  cogere,  ait  OEcumen.  uti 
cocgenintdiscipuliChristuminEmaus,  Lucaj2a. 
29.  cl  Ahraham  suos  bospitcs  Genes.  18.  v.  12. 
el  Lot,  Genes.  19.  v.  1.  Porro  suscipere  et  suscep- 
tio  in  Script.  significat  omncofficium,  omneob- 
scquium,  omncm  protectionem  ,  omnem  opem 
ct  ctiram. 

Ut  coopeiutoii.es  snirs  veiutatis,  ]  minis- 
trando  necessaria  illis  qui  veritatcm  praedicant ; 
ti  illis  qui  pro  vcritatc  fidei  trihulationes  et  exi- 
lia  suslincnt,  ait  Lyranus. 

Porro  S.  Joannes  hortans  Caium  ut  pergat  in 
hospitalitatc  ,  utilur  prima  pcrsona  ,  non  lcrtia  , 
seque  illi  associat,  diccns  :  Nos  ergo  dcbemus  . 
non  :  Tu  ergo  dehes;  ut  suavior  et  eflicacior  sil 
cxhortalio.  Sane  non  duhium  S.  Joanucm  valde 
fuissc  in  pcrcgrinoshospitalem  ;  eratcnim  Epis- 
coptis  Ephcsinus ;  ac  proindc  bona  Ecclcsiat 
EphcsinaB  inpaupereset  peregrinoa  dispcnsabai. 
Addil  Bcda  S.  Joaiinrm  inslar  Pauli  Actor.  20. 
34.  ex  lahorc  manuuni  vixissc,  indcquc  iliis 
succurrissc,  tit  implcrcl  illud  Clnisli  :  Beatiut 
cst  magis  dare  ,  quam  accipcrc  ,  Actor.  20. 
vcrs.  35. 

Nota  S.  Joannes  mullis  argumcniis  et  stimulis 
pungit  incilalquc  Caiumad  proscquendam  stiam 
in  pcregrinos  lihcralitatcm.  Primtim  cst  ,  lau- 
dandoejus  libcralitatem,  quodquc  hospites  cam 
landariul  coramtota  Ecciesia,  v.   3.  Secundum 

118 


938  COMMENTARIA  IN  III. 

quod  hoo  sit  opus  fidelr  et  Christiano  proprium, 
v.  5.  Tertium,  quod  hoc  sit  opus  dignuni  Deo, 
v.  6.  Qiuirtuni ,  quod  conferaiur  in  eos,  qui  no- 
men  Dci  proedicanl  autpropagant,  vers.7.  Quin- 
tum  ,  quod  conferatur  in  eos,  qoi  u  caeteris  Gen- 
tibus  descrti  velexpilati  sunt,  v.  7.  Sextum,  quod 
per  lioc  cooperemur  veritati  et  Evangelio,  illud- 
(|ue  per  prcedicalores  vel  confessores,  quos  ex- 
cipimus  el  alimus,  praedicemuset  profiteamur. 
Vide  qua?  de  exeellcnlia  hospitalitalis  dixi  1.  Pe- 
iri  4.  y-  el  llebr.  13.  5. 

9.  Scmpsissem  forsitan  Ecclesi/R.]  Graecc 
c/p9<pa  ,  id  est,  scripsi.  Ila  Erasmus.  Valabl.  Cla- 
rius,  Cajetanus  qui  censenl  nostram  Vulgatam 
hic  esse  corruptam.  Verum  Gagneius,  Serarius 
et  alii  censcnt  Interpretem  iegissc  eyeai»  &v,  nut 
certc-ro  «v  subintellexisse,  uli  subinde  alii  subiit- 
telligunt,  ideoque  rectius  verlisse  scripsissem 
forsilan,  idque  probatur  prinio,  quia  hic  sensus 
estcongruentior,  q.  d.  Scripsissem  utiquc,  sed 
ideo  non  scripsi.quia  nos  nostrasque  littcras  non 
recipit  superbus  ille  Diolrephes.  Secnndo  (piia 
null.x  cxtant  S.  Joannis  lilleree  scriptae  ndEcelo- 
siam  ,  et  fruslra  eos  scripsisset,  cum  sciret  ens 
non  rccipiendas,  inio  qtii  easrecepissent  vexan- 
dos  a  Diotrephe,  ut.  patet  v.  10.  Tertio,  id  plane 
confirmat  Syrus  qui  vertit,  botie  havitk,  id  cst, 
qucerens,  pelens ,  cupiens  fui  ad  scribendam  Ec- 
clesiee ,  sed  ille  qui  amcu  esse  primus  apud  vos , 
Diotrcphes  ,  non  suscipil  nos. 

SED    IS   OIH    AMAT    PMMATUM  GERERE  IN  EIS ,  ]  in 

ea,  puta  Ecclesia;  sod  dicit  eis,  quia  intelligil 
fideles  qui  sunt  in  Ecclesia,  eamque  componunt 
et  conflant.  Ecclesiaenimestnomencolleclivum 
significans  multiiudinem,  collectionem  et  cce- 
tum  fidelium  ;  congrue  ergo  ei  datur  cognomen 
vel  pronomen  plurale.  Graeee  es* 'fttwt/wwfew , 
id  est,  ambiens  primatum,  primas  tenere  volens. 
Quare  videtur  fuisse  Diotrephes,  vel  E|)iscopus, 
ut  aliqui  censent,  quia  Episcopus  jurc  suo  pri- 
mas  tcnet  in  Ecclesia;  vel  certe  vir  polens,  in- 
solens,  el  arrogans,  qui  in  Ecclesia  dominari, 
tldelibus  praeesse,  sibi(|uejus  Episcopalc  arro- 
gare  satagebat.  Addit  Beda  eum  fuisse  brerc- 
siarcham;  sed  nil  tale  insinuat  hic  S..loannes  , 
imo  potius  contrarium;  nam  si  fuissethaeresiar- 
cha,  acrius  cum  eo  egisset  S.  Joannes,  eumque 
cxcommunicasset,  et  ex  Ecclesia  ejecisset,  uii 
Paulus  exrommunicavit  Hymeoaeum  et  Alexan- 
drum,  1.  Timoth.  1.  20.  Oderat  ergoDiolrcphes 
S.  Joanncm,  non  quia  luereiicus  ,  sed  quia  am- 
biiiosus;  videbat  enim  Joannem  suo  primatui 
quem  ambiebat  rcsistcre.  Porro  Diotrepbes  adeo 
fuit  superbus  et  arrogans,  ut  ipsi  S.  Joanni  scse 
opponere,  ejusque  fideles  excommunicare,  et 
ex  Ecclesia  ejicerc  auderet.  S.  Joannes  enim, 
licel  jure  Episcopali  prsesideret  soli  Ecclesice 
EpbesinaB,  jure  tamen  Apostolico,  sive  qua  Apos- 
lolus,  pra-eratomnibus  Asiae,  imo  toiius  orbis 
Ecclesiis. 

Diothephes.  ]  Vatablusccnset  esse  nomen  ap- 
pellativum,  q.  d.  Jactabundus  ,  arrogans;  olim 
enim  qui  generis  nobilitale  intlali  erant,  Storps- 
?;<>-,  H\esl,aJovenutrili,  solebanl  vocari,  ethuc 
lacit,  quod  eum  primalus  Ecclesiastici  affecta- 
torem  dixit. 

Melius  L.  Dexter.  in  Chronico,  et  alii  passim 
ecnsent  csse  nomen  proprium  ,  aut  potius  ap- 
luopriatum  ;  ipse  enim  jaclans  suum  genus  et 
opes  apud  Geniilcs,  genliiitio  nomine  vocabat  s<* 
Diolrephem,  id  esi,a  Jovenutritum,  Jovis  filium. 


EPIST.  S.  JOANNIS. 

Sic  Homerus  reges  vocat  iiotpi-ftti  km  faytvttu 
Id  est,  Jovis  alumnos,  et  a  Jove  genitos.  Sic  Cas- 
tor  et  Pollux  vocantur  ^toszousot  ,  id  est ,  Jovis 
filii.  Actor.  28.  11.  Addit  L.  Dexter  hunc  Diotre- 
phcm  fuisse  Episcopum  ,  sed  ob  superbiam  et 
inliospilalitalemabcpiscopalu  depositum,  verba 
Dextri  recitavi  iuitio  capitis. 

Perpcram  ergo  Beda  :  Diotrephr.s,  inquil,  idem 
est  quod  speciosus  ,  insulsus,  sive  decor  insaniens, 
ita  ut  pcrfulium  cordis  cliam  in  nomine  signa- 
verit. 

Moralitcr  hunc  Diottvpliem  imitnntur ,  qtii 
benelicia  et  praelaturas  ambiunt,  eaque  sibi  ob 
nobilitatem  cl  opes  deberi  autumant,  cum 
Christus  ignobileset  pauperes  vocarit,  imo  ele- 
gerit  in  Apostolos;  vide  1.  Cor.  1:  2(>.  videetTi- 
ratjtKdlum  de  Nobilit.  c.  20.  n.  10.  etscq.  Rnrsum 
Oiotrepbem  imilantur  s.eculares  principes  et 
mobiles,  qui  jus  pratronatus  in  confcrendis 
bencficiis  non  habontcs  illud  usurpant  et  in- 
vadunt,  aut  eo  abuluntur  volentes  dominari  in 
Cleris. 

Denique  disce  hic  quam  Apostoli  el  viri  magni 
suos  habeanl  amiulos  et  hostes;  ita  S.  Pelriis 
a?mulum  habuil  Simonem  Magum,  S.  Paulus 
F.lymanuS.  Joannes  Diotrephem,  etApollonittm 
Tynnaeum  Ephesi  magiam  docentem. 

Non  nr.ciiMT  nos,]  nostrum  aposiolatum,  nos- 
trnm  atictoritatem ,  noslros  fratres,  nostras 
litleras,  nostra  pra?cepta.  Soh^l^at  Episcopus  epis- 
lolas  ad  Ecclesiam  suam  missas  reeipere,et  fi- 
delilms  in  Hcclesia  legere,  qunsi  Ecclesioo  caput, 
primus  et  primas,  Episcopo  absenle  id  preesta- 
bnt  ejus  Vicarius ,  vel  qui  jus  Episcopale  sibi 
arrogalial;  quod  si  Episcopus  cpislolas  non 
probarel,  supprimebat,  nec  legebnt.  Dicel  ergo 
S.  Joannos  so  non  scribere  Ecclesice,  eo  quod 
illipioesidonlainbiliosus  Diolrephcs,  (|iii  pritnas 
sibi  arrogans,  nulli,  ne  S.  Joanni  quidern  ,  so 
submiltobal,  ideoque  ejus  scripta  in  Ecclcsia  non 
logisset,  nec  legi  permisissct. 

10.  CoMMONEiio  ejus  operv.]  Minus  rccto  aliqui 
logunt  commovcam  ,  id  est,  commovebo.  Graece 
enim  cst  unoy.™™  ,  id  est ,  commonebo,  in  me- 
moriam  revocabo,  in  lucem  proferam^inctis 
noia  faciam,  anle  oculos  ponam  :  Vatabi  91  Pag- 
nin,  indicabo.  Ul)i  nota  lenilntem  S.  Joannis  in 
corripiendoetcastigando.  Budneus  in  Commcnt. 
Linguae  Grascoe  vertit,  judicabo;  est  enim  ver- 
bum  forcnse;  OEcumen.  minabor ,  puniam,  ac 
malum  pro  malo  relribtiam;  Syrus,  mcminero 
operum  cjus ,  recordabor  eorum  quas  facit.  Unde 
L.  Dexter  ait  hunc  Diolrephem  officio  et  epis- 
copatu  fuisse  privatum  ac  depositum,  uti  jam 
dixi. 

Vrnnis  MAi.ir.xis  gauriens  ix  nos.  ]  Syrus  ,  7«/ 
verba  mala  facit  in  nos ,  calumnias  in  me  conji- 
ciens,  mihi  delrahens,  me  infamans,  quod  pro- 
prilim  ost  luereticorum  ;  grccceest  fMv.^j,  quod 
significnt  nugari,  ineptire,  gnrrirc,  blnterare. 
Apposite  calumnias  Diotrcphis  despicicns  vocal 
gnrritum  ;  nnm,  ut  ait  Scneca  epist.  92.  Elcgan- 
tcr  Demelrius  dicere  solebat ,  eodem  loco  sibi  esse 
voces  imperitorum ,  quo  vcntre  redditos  crepitus? 
Quid  enim  ,  inquit ,  med  refert ,  rursum  isti  an 
deorsttm  sonenl?  Quanla  demenlia  est ,  vercri  nc 
infameris  ab  infamibus?  Idem  vero  Seneca  1.  dc 
Remed.  fort.  Male ,m(\u]\,  de  tc  opinunlttr  liomi- 
nes ,  sed  mali;  movcrer  si  male  de  mc  M.  Cato  ,  si 
La?bus  sapiens,  si  alter  Cato,  si  duo  Scipioncs  ista 
loquercnltir  ;  nunc  malis  displicere  ,  laudari  cst. 


COMMENTAMA  IN 

Nonpotcsl  ullam  auctoritatcm  habere  scntcnlia,  ubi 
<iui  damnandtis  cstdamnat.  Male  de  te  loquunlitr  ; 
moverer ,  si  judicio  hoc  facerenl ,  nuncmorbofa- 
riunt ;  non  de  me  loquuntur  ,  sed  de  te.  Maledete 
ioquunlur  ,  bene  nesciunt  loqui ;  faciunt  non  quod 
tnereor,  sed  quod  solcnt;  quibusdam  eniin  canibus 
sic  innalum  cst,  ut  non  pro  feritate,  sed  pro  con- 
sueludine  latrent.  Ita  Demoslhenes  apud  Sto- 
Jkcuiii  serm.  ftO.  Calumniam  aliquanlispcr  quidem 
audientittm  opinionem  conftrinare,  progressu  vero 
innporisniliil  ipsa  imbcciUius  esse  dicebat,  et  So- 
c.ralcs  udmiranti  cuidam  cur  niltil  in  eum  com- 
moveretur,  dquoconviciis  pelcbalur:  Milii,  inquit, 
non  malcdicit ,  quandoquidcm  ea  qux  dicil ,  milti 
non  ailsunt  nec  in  me  hxrent. 

Neque  ipsb  «suscipit  i'iurni:s,]  Chrislianos, 
orlhodoxos ;  quia  suscipil  duntaxal  siuc  sectaB 
pseudo  Chrislianos  et  cacodoxos,  hoc  erat  sce- 
lus  avariliic,  invidentia:,  et  odii ,  quod  vero  se- 
quilur,  s.rvitia?  et  arroganliae. 

Et  B08  qui  suscipiunt.  ]  Legil  etteJ«xa/«vaw6  Et 
sie  habent  nliqui  codices;  plurcs  tanien  habent 
touj  |?'Ju/o//.£/ou,- ,  id  esl,  eos  qui  volunt,  scilicet 
suscipere. 

De  Eccxesm  i  jicit,  ]  tum  dc  loco  et  coetu  Ec- 
clcsiae  ,  prajscrlim  in  agape  el  convivio  post 
Eucharisiiam }  ita  HugO  ;  tum  de  ipsa  fulelium 
congregalione,  excommunicando  eos.  Ita  Dio- 
nys.  cum  potius  ipse  cxcommunicandus  esset. 
sic  cnim  habc.i  Concilium  Gangrense  cap.  11.  et 
liabetur  cap.  Si  quis  despicit  ,  dist.  U1.  Si  quis, 
ail,  despirit  eos  qtti  ftdelitcr  agapas,  idest,  coenas 
pauperibus  exhibent ,  ct  proptcr  honorem  Dci  con- 
voraiit  fratrcs ,  ct  nolucrit  communicare  litijus- 
tnodi  voculiunibus,  purvipendens  quod  gerilur  _, 
anatltema  sit. 

11.  Noli  imitaiu  malum.  ]  Syrus ,  ne  similis  fias 
in  mulo,  scd  in  bono.  q.  d.  Noli  imilari  supcr- 
buin,  impium,  avarum,  «:t  inhospitalem  Diotrc- 
plicm,  csto  primas  in  Ecclcsia  occupet,  qualem 
i-.t  tcri  scquaces  vulgo  solcnl  imitari;  sed  potius 
imitare  liumilcm.pium.Iiberalem  et  hospitalem 
Dcnictrium,  dc  qno  v.  12.  Magna  est  vis  exempli 
ad  proYocandum  intucntcs,  ut  illud  imitentur, 
ct  major  estris  pravi,  quam  boni  ob  corrnptio- 
nem  natur;c.  Vrociivius  cst ,  ait  Ilieron.  epist.  7. 
malorum  imitatio ,  et  quorum  virtutes  assequine- 
queas  ,  cito  imitaris  vilia.  Qnocirca  monet  hic 
S.  Joannes,  ut  quisque  bonorum  exemplumsibi 
imitanduni  proponat ,  non  malorum.  Sic  et 
S.  Paulus  1.  Corinth.  11.  1.  Imitatores ,  ait,  mci 
cstote,  sicut  cl  cgo  Christi.  Et  Hebr.  13.  7.  Mr- 
mrntotc  Pra>positorttm  vcstrorum,  quorum  inluen- 
trs  nxitum  ronvrrsationis,  imitamini  fidem.  Hac 
dc  enusa  celcbrat  Ecclcsia  Sauclorum  festa  ,  ut 
cos  auasj  excmpla  viloe  ad  imitandtim  propo- 
nat;  hinc  el  ulilis>imum  csl  legere  et  meditari 
vitas  Sanctorum.  Ita  cx  lcctione  Vitae  S.  Anlonii 
conversi  suiii  duo  illi  aulici,  <pios  refert  S.  Aur. 
S.  Conress.  c.  6.  quin  ct  ipscS.  Aiigust.  ibidem 
cap.7.  Ex  lcclioncYiue  S  Marlar:  K^ypliacae  con- 
vcrsus  cst  S.  Joannes  Columbinus  fundator  Or- 
dinis  Jesunlorum;  lcgendo  Vilas  sanctomm, 
conversus  est  noslcr  S.  Ignatius. 

QVI    UF.NfcTAClT,    F.X  Dl.O  l-ST ;  QUI   MALE    FACIT, 

*ON  vidit  Dix.m.  ]  Syrus:  Ule  qui  facil  bonum, 
a  Dcorst;  el  ilieqnifarit  malum,  nonvidit  Dcum. 
Dupliciter  haec  sentcntia  accipi  potest.  Primo, 
gcneratim  de  quolibct  bono  et  malo  cujuslibct 
virlutis  et  vitii.  q.  (1.  Qui  facit  bona  opera  ex 
ueo  est,   qui  facit  mala,  nou  vidil  Deum.  Se- 


III.  EPIST.  S.  JOANNIS.  MO 

cundo  et  magis  apposite  speciatim  bocc  acci- 
pias  de  bono  beneficii  et  beneficenli.e ,  et  malo 
m  alefici  et  maleficenti.x1.  El  hoc  magis  signifi- 
cant  voccs  Grasca;  :  aftefttmuu  cnim  est  benefa- 
cere  alicui,  bcneficium  praeslarc  alleri;  et  «ya/c- 
Trotoi  est  beneficus,  munificus,  liberalis;  ex  ad- 
verso  r.vso*.oii<.) ,  est  mulefaccre,  malc  uiereri 
dealiquo.  Agil  enim  Joannes  de  beneficentia  et 
hospilalilatc  ,  camque  in  Caio  laudal ;  malefi- 
centiam  vero  in  Diotrephe  culpalel  damnal.  Al- 
ludil  S.  Joanncs  ad  id  quod  dixit  epist.  1.  c.  3. 
v.  6.  et  c.  a.  7.  Otnnis  qui  diligit ,  ex  Deo  natus 
cst,  et  cognoscit  Dettm.  Otii  non  diligit ,  non  novit 
Deum;  quoniam  Deus  charilas  est.  Vide  ibi  dicla. 
Sensus  est  ergo,  q.  d.  Qui  bencfacit  egentibus, 
v.  g.  hospites  ct  peregrinos  suscipicndo  et  fo- 
vendo,  uli  facis  tu,  o  Caie,  hicexDeo  cst,eum- 
que  cognoscit,  amat,  imitatur  et  colit;  qui  vcro 
malefacit  proximo,  uli  facil  Diotrephes,  non  est. 
ex  Deo,  nec  Deum  vidit  aut  videt,  id  est,  Deum 
practice  non  cognoscit  ,  quia  eum  non  amat, 
non  imiiatur  ct  colit,  ncc  ei  beneficentiam 
mandanii  obedit.  Licetergo  omnis  virtus  sit  ex 
Deo,  tamcn  cbaritati  et  beneficentiae  id  attribui- 
tur  et  appropriatur  ,  quod  sil  ex  Deo  ,  eo  quod 
ipsa  sit  virtus  divina,  ac  nos  similes  faciat  Deo. 
Dei  enim  proprium  est  se  suaque  bonacommu- 
nicare,  ct  benefacere. 

Cujus  ratio  est,  quod  Dci  proprium  sit  abun- 
dare  adco  omni  bono,  ut  supereflluat ,  illudquc 
in  aiios  benefaciendo  trausfundat.  Qui  ergobe- 
nefacit,  Dei  benefici  filiiis  similis  et  imitatorest. 
Unde  ad  haec  S.  Joannis  verba  alludens  S.  Dion. 
Eccles.  hier.  c.  3.  Esl  omnium  divinius ,  ait,  ui 
eloquia  sacra  aiunt ,  Dei  cooperatorcm  fieri ,  et 
ostendere  divinam  in  se  ipso  aclionem  rclucentem. 
Hinc  illud  adagium  dc  beneficio  :  Homo  homini 
Deus.  Deus  est,  ait  Plinius  lib.  2.  cap.  7.  mortaLi 
juvare  mortalem,  ct  liarc  ad  aHernam  gloriamvia. 
Nazianz.  de  cura  Pauperum  :  Esto ,  ait,  calami- 
loso  Deus.  Viderunt  idipsum  Genliles.  Ovidius  1. 
de  Ponloelegia  9.  ad  Cotyn. 

Hoc  lecum  commune  diis,  qnod  uirique  rogali 
Supplicibus  veslris  ferre  solelis  opem. 

Nim  quid  cril  quare  solito  dignemur  honote 
Numina,  si  demas  vclle  juvare  deos  ? 

In  verbo  juvare  alludit  ad  etymon  Jovis ,  qui 
erat  deorum  maximus;  diclus  t  si  cnim  Jupiter 
ajuvando,  quasi  juvans  patzr ;  unde  Cicero  ait  . 
cum  propter  beneficia  vocatum  csse  optimum  . 
sicut  propter  vim  maximum.  Concludit  Ovi- 
dius  : 

Utiliras  igitur  magnw?  homiucsque  deosquc 
Efficit,  auxiliis  quoque  favcnle  suis. 

Hinc  Virgil.  ecloga  1.  Angusliim  Cesarem,  qui 
sibi  agrosservaral,  suum  vocat  deum  : 

Namque  eritille  raibi  semperdeu*. 
Cicero  epist.  adP.  Lenlulum,  eum  vocat  paren- 
tcm  ac  deiim  suae  vit33,  fortuna» ,  memoriae  ,  no- 
miuis.  Marlialis  1.  8.  epigram.  Ifc. 

Qui  fingit  sacros  auro  vel  marmore  vullus, 
Non  facil  itle  deos ;  qui  rogat  illo  fa~it. 

Huc  facit  illud  Arisl.  1.  Ethic.  cap.  '2.  Quocom- 
munitts ,  eo  divinius  bonttm.  Vide  dicta  Ac- 
lor.  20.  34. 

QUI  MALF.PACIT.  NON  vidit  Df.um.  ]  Alluditad 
illud  1.  epist.  cap.  3.  6.  Otnnis  qui  peccal  non  vi- 
dit  Deum.  Aniilhesis  exigebat  ut  diceret  :  Aon  est 


9/»0  COMMENTARIA  IN  III. 

cxDeo;  scd  pcr  auxesin  dicit  amplius,  q.  d.  Qui 
male  facit,  adeo  non  est  ex  Dco;  ut  ne  quidem 
Deum  videat,  id  est,  practice  cognoscat,  cum 
tamen  Deus  silluxiinmensa,  quia  malefaciensin 
tenebris  agit,  dumopera  tcncbrarum  puta  pec- 
cata,  exercet.  lUirsumliic  non  cognoscitDeum, 
quia  ila  vivil  ac  si  Deum  non  novisset,  ac  si 
Deus  sua  scelera  non  viderel,  ac  si  non  esset 
Numen  ,  scelerum  jiulex  et  vindex,  quae  omnia 
alienissima  sunl  a  Deo.  JSam  in  oinni  loco  ocuti 
Domini  contemplanlur  bonos  et  matos.  Prov.  15. 
3.  Rursum  qui  maleficus  est,  et  male  facit 
proximo,  hicproprie  non  videt,  id  est,  cognos- 
cit  Deum  praclice,  quia  non  agnoscit  immensa 
et  perpelua  Dei  in  se  beneficia,  ut  iis  gratus 
existat,  aliis  amore  Deibenefaciendo,  cum  Deo, 
qui  bonis  nostris  non  eget,  benefaccre,  et  vicem 
rependere  nequeat.  Quare  Deus  vicissim  tales 
non  cognoscil,  id  est,  non  probat  dicctque  eis 
in  diejudicii  :  Nunquamnovi  vos;  discedite  d  me, 
qui  operamini  iniquilatem,  Maltb.  7.23. 

Ad  hacc  S.  Joannis  verba  allusil  S.  Dionys. 
scribens  ad  eumdem  Caium  Therapeulam  ,  vi- 
dentcm  et  conicinplativum  (qua  de  causa  ait 
hic  S.  Joannes  :  Vidit  Deum)  epist.  1.  ubi  expli- 
cat  quomodo  boni  ctperfecli,  praesertim  The- 
rapeutae,  qualis  eral  Caius,  videant  Deum.  5« 
quis  cst,  ait,  qui  viso  Deoid  quodaspexit  intellexit, 
non  eum  vidit,  sed  aliquid  ipsius,  quod  est  et  cog- 
noscitur;  ipse  vero  supra  mentem  atque  supra 
omnem  substanliam,  sublhniler  collocatus,  elc. 
mentis  caplum  longe  superal.  Dcus  enim  in  se 
invisibilis  omnia  iranscendit,  lucemque  habitat 
inaccessibilem,  quae  nobis  caligo  est  impervia, 
ut  idem  docet  ibidem.  Idem  epist.  2.  ciun  quae- 
sissel  ab  eo  Caius  :  Qui  fit  ul  Deus  supcr  princi- 
pium  emineat  deitalis  et  bonitalis?  hespondet,  ut 
interpretatur  Pachymeres  :  Qtiia  deitas  ejusmodi 
donum  est ,  quoddDeo  in  nos  derivalur ,  quo  di- 
vina  eflicimur  consortes  nalura;.  Per  deitalem  in- 
tellige  munificam  Dei  graliam  nos  bonos  et  deos 
constituentem.  IIoc  cnim  donum  et  origo  est  et 
causa  ,  quo  dii  cflicimur ,  paritcr  et  boni,  porro 
bonum  hocquod estprincipium  noslra; deificationis, 
Deus  ipse  transcendil.  Addilque  inimilabitcm  Dci 
imitalionem ,  noslram  csse  deiftcationem;  quia 
enimnonefficimur  diinisi  numen  divinum  imilando, 
ideo  imilalio  dicilur;  quia  vero  ad  primarium  il- 
lud  divinitatis  exemptar ,  ne  ulla  quidem  ex  parte 
perlingimus ,  hinc  jure  inimilabilis  hominibus  et 
angclis  dicilur  ejus  deilas  el  bonilas.  Idcm  ep.  S. 
ad  eumdem  :  Occultus,  ail,  est  Deus  etiam  post 
ipsam  dcclarationem,  aul  divinius  dicam  ,  in  ipsa 
declaralione.  Idem  epist.  5.  ad  Hieroth.  Divina 
caligo,  inquit,  est  lux  ad  quam  aditus  non  palet, 
in  quaDeus  habilare  dicitur,  quce quidemnec cerni 
potest ,  pra:  exceiienti  ctaritate ,  nec  adiri  eadem 
propter  singutaris  divini  luminis  effusionem.  In 
hac  versatur  omnis,  qui  dignus  habitus  est,  Deum 
nosse  el  videre;  hoc  ipso  quod  non  cernit  neque 
cognoscit ,  vere  in  eo  aspectum  et  cognitionem  su- 
perat ;  atque  hoc  ipsum  noscens  ,  qttod  est  sttper 
omnia,  ct  quoe  sensu  percipitinlur  ,  el  qua:  ralione 
intelliguntur ;  dicitque  illud  Prophelm  :  Mirabilis 
facla  est  scientia  lua  cx  me;  conforlata  esl ,  et 
non  potero  adeam.  Idem  deinde  probatexemplo 


EPIST.  S.  JOANNIS. 

S.  Pauli,  qui  licet  raptus  esset  in  Deum,  tamcn 
asserit  Deum  omnem  intelligeniiam  et  cogni- 
tionem  superare.  Hinc  ct  nosler  Joannes  Evang. 
c.  1.  18.  ait  :  Deum  nemo  vidil  unquam,  scilicet 
per  visionein  ciarain  ;  vidil  tamen  per  obscu- 
rain  cognilionem,  seu  fidem,  juxta  illud  sancti 
Pauli  :  Vidcmus  ntinc  per  speculum  in  amtgmate , 
tunc  autcm  facie  adfaciem ,  1.  Coriulh.  13.  12. 

12.DEMIiTlllOTESTI.\IOMUMr.IiDDlTUn  ABOMNIIIUS,] 

de  hospitalitate,  probilate  et  caeteris  virtulibus 
Cbristianis.  Hune  ergo  Caio  imilanduni  el  ad- 
juvandum  proponit,  sicut  Dioircphem  inhospi- 
lalem  vitandum.  Suspicalur  noster  Serarius  De- 
metrium  bunc  esse  illum  qui  olim  Praefectus 
arlificum  Dianae,  contra  S.  Paulum  Ephcsi  se- 
ditionem  concilavit  Acl.  19.  1h.  qui  poslea  poe- 
nitens  peccalum  suum  fervore  pensans  per- 
secutionem  in  propagalionem  (ideicommutaril; 
licet  nil  lale  prodant  veierum  hisioria?.  In- 
sinuant  Calharinus  et  Salmeron  liunc  Deme- 
trium  fuisse  Episcopum.  L.  Dexter  in  Chronico 
asseril  hunc  Demelriuin  fnisse  fralrem  Caii,  ad 
quem  epislolam  hanc  scribil  S.  Joannes.  Verba 
Dextri  rccilavi  inilio  capilis. 

Et  ab  ii>sa  veritate.  ]  q.  d.  Falli  potest  testi- 
monium  populi  el  vulgi,  al  falli  nequit  leslimo- 
nium  veritaiis  :  Vulgtts,  aitCicero  pro  Roscio 
comoedo,  ex  verilale  pauca,  ex  opinione  multa 
astimat. 

Verilas  autemtestimonium  perhibetDemetrio, 
q.  d.  Vere  Demetrius  christiane  vivit  el  Chris- 
tiaua  opera  facil.  Ejus  ergo  vila  verum  ei  vir- 
tuiis  daltestimonium.  Veritas ,  id  est,  resipsa 
clamat  eum  tam  re  ipsa,  quain  nomine  verum 
probitmque  csse  Chrislianum.  Beatus  qui  tesli- 
monium  habet  a  vcritate;  hicenim  lestimonium 
habet  ii  Deo ,  qui  est  prima  et  summa  verilas. 
Mundani  lestimonium  habent,  sed  ab  adulalione 
et  falsitate;  nam,  ut  vulgo  dicilur  :  Multi  Lau- 
denscs,  patvci  Veronenses  ;  nimirum  multilauda- 
tores,  puta  adulalores,  pauci  veridici. 

Sed  et  nos  testimomum  peuhibemus,]  quod 
uliquc  gravius  et  ccrlius  est,  utpote  Episcopalc, 
Apostolicum  et  canonicum ,  utpote  scrjptoris 
hagiographi.  Vere  Cicero  pro  Plancio  :  Gravior 
et  validiorest  decem  virorum  bonorum  sententia, 
qttam  tolius  mttltiludinis  imperita:. 

13.  MULTA  HABUI  TIBI  SCRIBEBF.,  SED  NOLUI  PEII 
ATRAMENTUM    KT  CALAMUM    SCRIBERE  TIBI.  ]    q.     (I. 

Multa  habui  tibi  communicanda  ,  sed  nolui  ea 
commiltcre  cbartaj,  quia  brevi  ore  ad  os  lo- 
quemur.  Vidc  dicla  epist.  2.  12.  Syrus  :  Mutta 
fucrunl  mihi  ad  scribendum  libi,  scd  non  volo  ul  in 
manu  alramenti  ct  calami  scribam  tibi. 

Pax  tibi.  ]  Syrus,  pax  sit  tecum. 

Itx.  Salutant  te  amici.  Saluta  amicos  nomina- 
tim.  ]  Syrus :  Prccanlur  pacem  tibi  amici.  Prccare 
pacem  amicis  cuilibet  in  nomine  stto.  Hebracorum 
cnim  communis  salulalioeral;  nsS  Dlbtt  schalom 
lachem,  id  est,  Pax  vobis,  quam  more  gentis  nsus 
est  Christus  et  Apostoli.  Rursum  hic  nota  comi- 
talcm  et  affabilitatem  S.  Joannis ,  qui  amicos 
vult  salutari  nominalim,  eos  lamen  non  no- 
minat,  quia  plurimi  erant,  et  ne  qucm  ex 
oblivione  praelereundo,  aut  alleri  praeponendo 
offendat. 


COMMENTARIUS 


m 


IN  EPISTOLAM 


SANCTI  JUDiE, 


APOSTOLI. 


PROOEMIIJM. 


ria  lilc  dc  more  praemit- 
lenda  :  Primum  de  Auctore 
liujus  cpistolae;  secundum, 
dc  cjus  auctoritate;  tcrtium , 
dc  cjus  argumcnto. 

Quoad  primum.  AuclOrest 
ftJudas  non  Iscariotes,  sed  Ja- 
cobi ,  scilicet  fratcr  Jacobi, 
inquam,  Minoris,  qui  fraler 
Domini  cognominatus  cst ,  scripsitque  Episto- 
lam  Canonicam.  Matrcm  liabuil  Mariam  Alphaei, 
sive  Cleophae,  scilicct  uxorcm;  quae  et  Jacobi , 
scilicetmater,  vocatur,  Marci  15.  /i0.  Eadem  vo- 
catur  soror  B.  Virginis,  cum  caquc  astitit  cruci 
Christi,  Joann.  19.  vers.  25.  non  quod  proprie 
fuerit  soror  ejus  ,  ac  filia  S.  Joacbimi  ct  Annse, 
Uli  censuit  S.  Hieron.  conlra  llclvid.  Tbeodcr. 
Lucae  G.  Beda  et  Ansclm.  Gala't.  1,  scd  soror 
pbrasi  Hebraea,  id  cst  cognata  vcl  consobrina. 
Haec  crgo  Maria  Alphsei  quatuor  babuit  filios,  e 
quibustrcs  a  Christoelecli  sunt  ad  apostolatum, 
scilicct  Jacobus,  Judasel  Simon;quartusJoscph 
fuit  competitor  Matlhiae,  cum  sors  aposlolatus 
cecidit  super  Matihiam,  Aclor.  1.  Hinc  quatuor 
hi  vocantur  fratres  Cbrisii,  Malth.  13.  55.  non 
quod  fuerint  filii  Joseph  sponsi  13.  Virginis,  cx 
alia  uxore,  acconsequentcr  privigni  B.  Virginis, 
et  proprie  fratres  Christi,  uti  opinatus  est  Nys- 
senus  orat.  2.  de  Besurrcct.  Origen.  Theophil. 
etEuthym.  in  Mattb.  13.  Clemens  Alexandr.  hic, 
Epiphan.  hsercsi  51.  Chrys.  orat.  de  Annunc. 
Hilarius  can.  1.  in  Matth.  Ambrosiasler  ad  Ga- 
lat.  2.  OEcumcn.  el  Cajetanus  Galat.  1.  Unde  et 
Arabica  vcrsio  sic  babetinilio  epistol.c  :  .ludas 
filius  Joscphi  fabi  i.  Joseph  enim  fuisse  caelibem 
etvirginem  tradit  S.  Hieron.  contra  Hevid.  Beda 
in  Joann.  2.  Rupertus  in  Maltb.  1.  Magister  in 
u.  dist.  30.  c.  deB.  Maria,  D.  Tbomas  3.  p.  q.  28. 
a.  3.  ad  5.  et  alii.  Vidc  Canisium  lib.  deDeipara 
c.  13.  Suarez.  3.  p.  tom.  2.  disp.  5.  sect.  fi.Tolet. 
in  Joann.  c.  2.  annot.  18.  etSaimeron.  tom.  3. 
tr.  23.  ^ocantur  ergo  fralres  Chrisli ,  id  est  con- 
sanguinei,  vel  afiines ,  sicut  mater  corum  voca- 
tur  soror,  id  est  cognata  B.  Virginis. 

Quoadeiymon,  Judas  bcbr.  idcmest  quod  con- 
fessio  cl  laus,  vcl  confcssor  et  laudator,  scilicet 
Dei  ct  Chrisli.  Nomcn  hO?  accepissc  videtur  a 
Juda  fortissimo  et  celeberrimo  filiorum  Jacob, 
Genes.  49.  v.  8.  Idem  ,  aeque  ac  frater  ejus  Si- 
mon ,  cognominatus  est  Chananaeus ,  quasi 
oriundusex  Cana  Galilaeae,  hoc  est,zelotes,teste 
S.  Hieron.  in  cap.  l\.  ad  Galat.  co  quod  zelavit 
proDomino,  ailS.  Fulgentius  serm.  9.  Unde  hacc 


ejus  amoris  et  zeli  plena  vox  ad  Christum  rc- 
ccnsetur  a  S.  Joannc  cap.  \h.  22.  Domine,  quid 
factum  estqttia  manifestaturusesl  nobis  teipsum? 
Haec  enim  ejus  vox  excila  fuil  verbis  illis  Christi 
euntis  ad  mortem,  amorc  plcnissimis  :  Qui  di- 
ligit  me,  diligelur  a  Patre  mco ,  et  ego  diligam 
sum,  et  manifestabo  cimeipsum.  Hinc  idcm  Judas 
cognominatuscsi  Thaddaeus  eiLebbceus,  idest, 
leoninus,  a  "K^S  Uibi,  id  est  lco,  vel  cordatus. 
Leo  enim  bebraice  dicitur  labi  i\  2.S/e6,  id  est 
cor ,  quasi  cordatus,  seu  animosus  ;  quia  a  gc- 
nerositate  et  prcesenlia  animi  impericrritus.  Cor 
cnim  sedes  cst  ct  symbolum  forliludinis;  unde 
Aristomenus  qui  totam  Graeciam  slupefecerat 
audaciae miraculo,  post  mortem  dissectus,  in- 
vcntus  est  haberc  cnr  totum  pilis  birsutum. 
teslc  IMinioIib.  11.  cap.  37.  Bursus  Lebboeus,  id 
esi  corculum  ,  verisimile  cnim  est  ,  Lebbaeus  , 
penc  idem  esse  quod  Tbaddaeus  :  nam  Graeca 
Matlb.  10.  3.  et  Syra  sic  habent :  Lebba^us,  qui 
cognominatus  estTliaddccus.  Lebbneus  crgo  idem 
est  quod  corculum,  «t  lS  lcb ,  id  est  cor ,  ait 
S.  Hier.  in  Malth.  10.  q.  d.  Mire  cordialis,  hene- 
volus,  amabilis;  aut  mire  sapicns  et  prudens  ; 
qui  enim  valde  cauti  erant  et  prudentes,  voca- 
banlur  corculi,  ait  Plinius  lib.  7.  cap.  31.  et 
Festus:Corcuhtm,  inquit,  a  cordc  diccbant  an- 
li(|ui  solertem  et  acutum.  UndoScipio  Nasica,  ol> 
prudentiam  bis  consul,  appellalus  cst  corculum, 
ail  Cicero  Tuscub  1.  Tbadda-us  vero  non  tam 
ab  Hebraeo  toda,  id  est  latts,  deducitur  ;  sic  enim 
diccndum  hus&elThadd&us;  quamaSyro^n  thad 
(Hebraei  dicunt*TVMMi;ande  Dcus  dicitur  saddai ; 
id  est,  mamma  honorum  omnium) ;  sed  Syri  et 
Chaldeei  saepe  s  Hcbracum  vertunl  in  t,  ac  prc» 
sad  dicunt  thad,  pro  Saddaus  Thadditus,  id  est 
mamma,  uber,  q.  d.  Mammeus  ,  ubcralis,  dul- 
cis,  misericors,  bcnignus,  beneficus.  lia  Ange- 
lus  Caninics  in  Nomin.  Hebr.  novi  Testamenti. 
cap.  13.  Porro  S.  Hieron.  (vcl  quisquis  cst  auc- 
tor ;  non  enim  est  S.  Hieron. )  in  Marci  c.  6.  el 
cx  eo  Pagnin.  in  Nom.  Hebr.  inlerpret.  Lebbaeum 
volunt  dici  a  corde,  qnasi  cordis  cultorem ,  qui 
scilicetcordis  purilati,  sanciilali  et  pcifcclioni 
unicc  incubuerit.  Qua  de  causa  Judas  hic  pra* 
caeleris  Apostolis  S.  Bernardo  fuil  in  vencrationc 
ac  deliciis;  auctor  cnim  Vita?  S.  Bernardi  lib.  5. 
cap.  2.  narrat  ipsum  reliquias  S.  Judae  Hieroso- 
lymis  ad  se  missas  mira  dcTolione  excepisse  . 
adeoque  morilurum  jussisse  eas  secum  scpeliri 
et  peclori  suosuperponi,  co  utiquc  ftdci  ct  devo- 
tionis  tntuittt,  ait  auctor  Vita?,  ut  eidem  Apostolo 
in  die  communis  rcsurrcctionis  adhccreret.  Nota. 


M2 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  1N  EPIST.  S.  JUD^. 


Jutlas  Hebr.  includit  omneslilteras  nominis  le- 
tragrammatiJehova,indequeadnominisJehova, 
utpole  sacrosancli,  ct  apud  Judacos  ineiTabilis 
reverentiam;  censent  aliqni  proJuda,  vocalum 
esse  aflini  nomine ,  Tliaddieum.  Sed  haec  est 
rabella  ;  conslat  enim  nomen  Judae  apud  Judaeos 
fuisse  usitatissinmm,  adcoquc  i\  Deo  laudatum, 
Genes.  49.  vers.  8.  Insuper  Euseb,  lib.  1.  histor. 
cap.  13.  Niccphor.  lil).  2.  histor.  c.  /i0.  cl  Graeci 
in  Menologio  duos  ponunt  Thaddaeos,  scilicet 
unuin  Apostolum  ,  puta  Judam  hunc  nostrum  ; 
alterum  qui  fuerite  I..XX  discipulis  Cliristi  mis- 
sus  ad  Ahagarum  Verum  alii  non  nisi  unum  ag- 
noscunt  Thaddaeum,  scilicet  Judam  Apostolum. 
Ita  S.  Hieron.  in  Matth.  10.  Beda  in  c.  1.  Actor. 
Fulgent.  serm.  9.  Ct  Ecclesia  Lalina  non  nisi 
unum  Thaddseum  in  Martyrol.  et  officio  divino 
commemorai. 

Juxta  quos  dicendum  est,  quod  hic  Judas  sic 
illeThaddaeus ,  qui  Abagarum  regem  Edessae  et 
Edessenos  ad  (idem  eonverlit,  uti  fuse  narrat 
Eusebius  loco  jam  citato,  qui  et  addit  haec  A3 
Ghristi  anno  conligisse  ,  atque  Abagaro  aurum 
lum  caelatum,  tum  rude  offerenti  respuisse  il- 
lud  Judam,  ae  dfctisse  :  Si nostra  prorsus  dere- 
tiquimus ,  quomodo  accipiemus  aliena?  quae  sane 
verha  cor  ejus  purum,  magnanimum  et  coe- 
leste  significani.  Plura  vide  apud  Eusebium.  In 
Apocalypsi  cap.  21.  20.  Judas  repraesentatur  per 
chrysoprasum  :  causasihidcm  rccensui. 

Nicephorus  lib.  2.  cap.  6.  Breviarium  Roma- 
num  28  Octobr.  et  alii  tradunt  S.  Judam  pra;- 
dicassein  Mesopotamia,Persia,  Arabia,Idumaca. 
Demum  S.  Judas  nobilem  apostolalum  glorioso 
martyrio  coronavit,  ac  sacrnm  ejus  corpus, 
aeque  ac  fratris  Simonis,  Romam  delatum  con- 
dilum  est  in  basilica  S.  Petri,  ut  quem  invita 
unice  coluerat,  adeoquc  sensa  epistolae  ejus  in 
sua  expresserat,  juxta  eumdem  et  mortuus 
conderelur. 

Quoad  secundum.  Aliqui  olim  de  auctoritate 
hujus  epistolse  dubitarunt ;  imo  nuper  Cajetanus 
censuit  hanc  epistolam  esseminoris  auctoritatis 
iis  quae  sunt  cerlse  Scriplurae  sacrae.HiTretici,  ut 
Lutherus,  Centuriatores,  Brentius,  Kemnitius, 
apocrypham  essecensent.  Rationeseorum  sunt, 
quod  auctor  ejus  cilet  librum  Henoch  apocry- 
phum,  et  altercationem  Michaelis  cum  diabolo 
de  corpore  Mosis ,  quae  nusquam  in  Scriptura 
extat ;  sed  ad  haec  suis  locis  respondebo.  Dico 
ergo  :  de  fide  est  hanc  epistolam  esse  canoni- 
cam  Script.  Ita  definit  Concii.  Trident  sess.  4. 
etFlorent.  in  Eugenii  Pont.  epist.  ad  Armenos  ; 
Concil.  Romanum  sub  Damaso  ,  Conc.  Laodic. 
cap.  58.  et  Carthaginens.  cap.  bj.  Audi  S.  Hier. 
lib.  de  Scriptor.  Eccles.  in  Juda  :  Jttdas,  inquit, 
frater  Jacobi,  parvam  quidem  quce  de  seplem  Ca- 
rholicis  est,  epistolam  reliquit.  Et  quia  de  Ubro 
Henoch,  qui  Apocryphus  est ,  in  ea  assumit  lesli- 
monium,  a  plerisque  rejicitur ,  tamen  auctorita- 
tem  vetuslatejam  et  usu  meruit,  et  inter  S.  Srrip- 
luras  compulari ,  et  sacrosanctam  auctoritatem 
habcre. 

Unde  eamdem  utcanonicam  citant  S.  Diony- 
sius  de  Divinis  nominibus  cap.  U.  Epiphan.  hae- 
resi  Gnostic.  Nazianzen.  in  carm.  de  Scriptur. 
Didymus  et  OEcum.  hic,  S.  Athanas.  in  Synopsi 
Ephrem,  Origen.  et  e  Latinis  S.  Cornelius,  S.  Cy- 
prianus,  Innocentius  I.  Tertull.  S.  Hier.  S.  Am- 
bros.  S.  August.  Ruffinus,  Philastrius,  Cassian. 
Prosper.  Gelasius,  Fulgentius,  Alcimus,  Prima- 


sius,  S.  Gregor.  Reda,  Rabanus,  Remigius,  Ado, 
Anshertus,  Angclomus,  et  alii  quos  fuse  citat 
Jodocus  Coccius  in  Tbesauro  Cathol.  tom.  i. 
lib.  6.  pag.  370.  et  Bcllarm.  lib.  1.  de  Verbo  Dei 
cap.  18. 

Graece  scripta  cstepistola  ;  licet  enim  S.  Judas 
in  Perside  praedicarit ,  hanc  tamen  epistolam  , 
quasi  encyelicam  et  universalem,  scripsil  iideli- 
bus  omnibus  tam  Judaeis,  quam  Genlilibus  toto 
orbe  dispersis,  ideoque  non  persice,  sed  gr.rce; 
quia  Graeca  lingua  tunc  niaximeeralcommunis 
et  latissime  palehal.  Porro  Origenes,  in  c  13. 
Malth.  asseril  hanc  epistolam  paucorum  qui- 
dem  esse  verhorum ,  sed  plenam  efficacium 
coeleslis  gratiae  verborum.  Ipsa  ergo  sui  brevi- 
lale  foecunda  esl,  et  quasi  margarita,  quaa  sub 
exigua  mole  multorum  summam  includit  ses- 
tertiorum,  quod  de  S.  Scriplura  elixit  S.  Hilarius 
canon.  G.  in  Mallh.  Brevis  enim  heec  epistola 
mulia  dogmatice  astruit,  nimirum  mysterium 
SS.  Trinitatis ,  incarnalionis  et  redemptionis 
Christi,  angelorum  bonorum  a  malis  discrc- 
tionem,  et  studium  pro  salute  hominum  ,  deni- 
que  fidem  et  metum  futnri  judicii.  Ethice  docet 
lugam  luxuriee,  blasphemice,  inobedientiae  ,  su- 
perbiae,  avaritiae,  odii,  doli,  adulationis,  perso- 
narum  acceptionis;  ac  constantiam  in  voca- 
tione,  fide,  oratione ,  charitale,  conversione  er- 
rantium,  insectatione  haerelicorum,  doxologia 
et  laudeDei.  Quod  ergoS.  Bartholomaeus ,  teste 
S.  Dionys.  cap.  1.  de  Mystica  Theologia,  dixit  , 
Magnamcsse  Thcologiam  ,  el  minimam;  acEvan- 
gelium  amplum  et  magnum ,  rursttmque  compen- 
diurium ,  idipsum  vere  dicas  de  hac  epistola, 
nimirnm  brevem  esse  et  longam;  brevem  in  ver- 
bis,  tongam  in  sententiis ,  utrarus  sit  qui  non  in 
ejtis  ccccttliat  leclionc ,  ut  ait  S.  Hieronymus  ad 
Paulinum. 

Extat  baec  epislola  syriace,  non  in  Bibliis  Re- 
giis,  sed  separatim,  quam  in  Latinum  vertit  nos- 
ter  Elzelius;  extat  etarabice,  quam  in  Latinum 
vertit  quidam  in  lide  heterodoxus. 

Quoad  tertium.  Argumentum  epistoloe  est 
confutare  haereses  jam  tum  natas  Simonis  Magi, 
Nicolaitarum  et  Cerinthi,  ac  mox  ex  iisdem  nas- 
cituras,  Gnosticorum,  Ebionis,  Mcnandri,  Ba- 
silidis  ,  Saturnini,  Valentini,  Marcionis  etsimi- 
lium.  Ita  S.  Epiphan.  in  haeresi  Gnosticorum, 
posl  recensitas  eornm  libidines ,  ait  Spirilum 
sanctum  de  iis  per  Judam  praedixissc?  Qucecum- 
qtte  naturatiter  tanquam  muta  animatia  norunt , 
in  his  corrumpuntur.  H.Treticorum  ergo  impro- 
bos  mores  graphice  depingit,  eosque  quasi  se- 
ductores  et  pestescavendos  esse  docet,  ac  in 
fidc  suscepta  constanter  esse  persistendum,  ne 
eis  contingat  quod  contigit  Hebraeis  ,  Sodomitis 
et  angelis  a  Deo  apostatantibus,  qui  omnes  mi- 
sere  perierunt.  Ila  S.  Athanas.  inSynopsi,  OEch- 
men.  etalii.  Docuit  enim  Judas  in  Asia  minore, 
ubi  florebat  schola  Simonis  Magi,  contra  quam 
scripsit  pariter  S.  Paulus  epistolas  adEphesios 
et  Colossenses,  ad  quas  hic  respicit  Judas. 
Maxime  autem  insectatur  dogma  Simonis  do- 
centis  solam  fidem  suam  (quae  haeresis  erat  et 
perfidia)  sufficere  ad  salutem  sine  bonis  ope- 
ribus,  et  Gnosticorum  docentium,  nullum  esse 
peccatum  nisi  infidelitatis,  sed  omnia  esseadia- 
phora,  scilicet  bona  bene  utentibus,  mala  male 
utenlibus,  ac  proinde  impune  licere  vacan? 
comessationibus  et  libidinibus;  unde  Simonio- 
norum  et  Gnosticorum  immanes  et  infames  li- 


PHOOEMIUM  COMMENTAP.IORUM  1N  EPIST.  S.  JUD^E.  *)ko 


hidines  acriler  perslringit,  eisqne  acreDei  judi- 
cium  ah  Henoch  pracdictum  intentat.  Quocirca 
S.  Ephreni  tom.  1.  serm.  De  iis  qui  animus  ad 
impudicitiam  pelliciunt,  cum  nihil  mati  sit ,  rc- 
cilat  lolam  lianc  S.  Jud.e  epislolam  ,  earnqin' 
contra  illos  inlorquet.  Est  crgo  h;ec  epistola 
perpetua  quasi  invcctiva  in  haereticos,  ebsque 
hlasphemosct  luxuriosos.  Primocnim,  pncniiwi 
salulc  horlatur  hdeles,  ul  contra  eos  pro  voca- 
lione  ct  lide  sua  virililer  certeul ,  co  quod  ipsi 
sint  apostata*,  similcs  Sodomitis  et  angelis  Dco 
rchellihus,  cum  eisque  perdendi  fet  perrluri. 
Deindev.  8.  eorum  lihidines  ,  rebe&iiotids,  hl; is- 
phemias  et  maledicta  incusal,  cum  i\iichacl,  li- 
eet  justam  habens  causam  ,  non  rnerit  ausus 
inalediccie  Satanx*.  Terlio,  v.  11.  comparat  cos 
Caino,  Balaamo,  Core  seditioso  ,  eosquo  vocat 
nubes  sine  aqua ,  arbores  autuinnales ,  lluctus 
feri  maris,  sidera  errantia,  dc  quihus  propbeta- 
vii  llenocli  tniiians  eis  acre  Dei  judicium  ,  cum 
sinl  murmuralorcs,  plcrri  concupisccntiis,  su- 
pcrhi,  avari.  Quarlo,  v.  17.  horlatur  ut  Aposlo- 
lorum  lidci  et  doclrinae  constantcr  insistcntcs, 
haereticis  rcsistant.  Deniquc  v.20.  hortalur  fide- 
les  ad  orationem ,  charilatem,  misericordiam 
i*l  zelum  animarum,  ut  seductos  ahhoerelicis  ail 
fidcm  rcducant;  ad  castitatein,  ut  iinmaculalos 
se  sistant  trihunalijndicis  Christi.  Atquetandem 
doxologia  claudit  epislolam,  dicens  :  Soli  Dco 
Salvatori  nostro  pcr  Jesum  Clirislum  Dominum 


noslrum  xloriaetmayniiicenliu,  itnperiufii  ti  po- 
testas  anle  omne  saculum  et  nunc  et  inomniu  sa- 
cula  saculorum.  Amen. 

Scripserunt  e  veterihus  in  hanc  epistolam 
Didymus  eldemens  Alexandrinus  ;  setl  hreviter 
extaniin  Hihlioth.  SS.  Patrnm  ;  recentiorcs  plu- 
rimi.recenlissunenoslerJustinianus  et  Lorinus. 
EgO  pariter  hrcvis  ero  more  meo,  pracsertim 
t|tiia  pleraque  hic  diccnda  dixi  2.  Petri  2. 

Uhi  nota  hanc  epistolam  valde  similem  essc 
epistoUesecuiuUeS.  Pelricap.  2.  adeoquemultas 
cum  co  eastletn  ,  vel  pene  easdem  haherc  sen 
lenlias.  Quarc  vcl  S.  Pctrus  illas  sutnpsit  c.\ 
S.  Juda,  ul  ejus  tlicla  confirmarel,  uli  vult  Sal- 
meron  ;  vel  certe  Judas  illas  accepil  ex  S.  Pctro . 
ul  voluut  Haron.  anno  Chrisli  68.  Adanms  Sa*.- 
hout.  Lorin.  Hugo,  Thomas  Anglicus,  et  Primat- 
liccius  hic,  qui  tres  ullimi  censcnt  idcirco  hain 
cpistolam  in  ordine  Bihlico  esse  uliimam  ,  eo 
quod  ultimosit  edila  (excipe  episl.  S.  Joaunis) 
ac  proindc  post  mortem  S.  Peli  i,  qui  paulo  antc 
tnorlcm  sccundam  suamepistolam  scripsitanno 
r.hrisli  G8.  Qu;e  si  vera  sunt  oporlet  dicere 
S.  Judam  cunifralreSimoneChananae  oppetiisse 
mortem  non  anno  Chrisli  Gh ,  ut  vult  Onuphrius 
in  Chronico,  sedposlS.  Pclrunj  postqueannum 
Christi  68.  Porro  ut  videas  S.  Petri  ct  S.  JtttUc 
harmoniam  et  consonantiam,  accipe  easdem 
utriusque  sententias  per  parallela  digcstas. 


PA  RALLELA 

EAKUMDEM  SENTENTIARUM 


S.  PETRI,  EPIST.  2. 

I.  Cap. '2.  v.  1.  In  vobis  erunt  magistri 

MENDACES  QUI  INTRODUCENT  SECTAS  PER- 
DITIONJS.  ET  V.  3.  QUIBUS  JUDICIUM  JAM 
OLIM  NON  CESSAT. 

II.  Et  EUM  ,  QUI  EMIT  EOS  ,  DoMINUM  NE- 
GANT. 

III.  v.  2.  Et  multi  SEQUENTUR  EORUM  LU- 
XURIAS,  PER  QUOS  MA  VEIUTATIS  BLAS- 
PIIEMABITUR. 

IV.  V.  4.  Sl  KNI.mDeUSANGELIS  PECCANTtBUS 

NON  PEPERCIT  ,  SI.D  RUDENTIBUS  INFERNl 
DETRACTOS,  1N  TARTARUM  TRADIDIT  CRU- 
CIANDOS  ,     INJLDICIUM    RESERVARI. 

V.  v.  6.  Etcivitates  Sodomorum  et  Go- 
morrha:orum  in  cinerkm  rbdigens,  EVER- 

SIONE  DAMNAVIT  ,  KXKMPLUM  EORU3I  ,  QUl 
INPIB  ACTURl    SUNT  PONENS. 

VI.  v.  10.  Magis  autem  eos  QUI  POST  car- 

NEM    IN  CONCUPISCKNTIA  IMMUNDITl/E  AM- 
BULANT,  DOMINATIt)NKMQUE  CONTKMNLNT. 
\  II.  SECTAS  (    ShUi    )   NON    METUUNT    INTRO- 
DUCERE  BLASPHEMANTKS. 


ET  SANCTI  JUD.F. 

I.  V.  4.  SUBINTROIERUNT  QUIDA.M  HOMINl £S  . 
QUI  OLIM  PR/ESCRIPTI  SUNT  1N  HOC  JUDl- 
CIUM  IMPII. 

II.SOLUMDOMINATOREM  ET  DOMINUM  JkSL.M 
Christum  NEGANTES. 

III.  Dei  NOSTRI  gratiam  transferentes  in 

LUXURIAM. 

IV.  v.  6.  Angelos  vero  qui  non  serva- 

VERUNT  SUUM  PRINCIPATUM  ,  SED  DERELI- 
QUERUNT  SUUM  DOMICILIUM  IN  JUDICIUM 
MAGNI  DIEI,  VINCULIS  ^ETERNIS   SUB  CALI- 

gine  rrskuvavit. 

V.  v.  7.  Siclt  Sodoma  et  Gomorrha  i  i 

I  INITIM.ECIMTATES  SI3IILI  MODO  EXFOR- 
NICAT/E,  ET  ABEUNTES  POST  CARNEM  AI- 
TERAM,  FACT/E  SUNT  EXEMPLUM  ,  1GN1- 
JETERNI  POF.NAM  SUSTINF.NTES. 
VI.  V.  8.  SlMILITKR  F.T  III  CARNEM  QUtDAM 
M\(.ULANT;  DOMINATIONEM  ALTKM  SPEK- 
91  NT. 

VII.  Majkstatem(  yfn»  )blasphemam 


m 


PROOEMIUM  COMMENTARIORUM  IN  EPIST.  5.  JUDJE. 


VIII.  v.   11.  Angeli  fortitudine  et  vir- 

TUTE  CUM    SINT    MAJORES,    NON    PORTANT 

ADVERSUM  SE  execrabile  judicium. 


VIII.  v.   9.   Cum  Michael   Archangelcs 

CUM  DIABOLO  DISPUTANS  ALTERCARETUR 
DE  MOYSI  CORPORE,  NON  EST  AUSUS  JUDI- 
CIUM  INFERRE   BLASPHEMIjE  ,    SED  DIXIT    : 

Imperet  tibi  Dominus. 

IX.   V.  12.  Hl  VERO,  ETC.  IN  HIS  QU/E  IGNO-      IX.  V.  10.  Hl  AUTEM    QUjECUMQUE   quidem 


IN    CORRUPTIONE  IGNORANT  ,    BLASPHEMANT   J     QUjECUMQUR 

AUTE3I  NATURALITER  TANQUAM  MUTA  ANI- 
MALIANORUNT,  IN  HIS  CORRUMPUNTUR. 

X.  V.  12.  Hl  SUNT  IN  EPULIS  SUIS  MACULJE  , 
CONVIVANTES  SJNE  TIMORE  SEMETIPSOS 
PASCENTES. 

XI.  V.  16.  MlRANTES  PERSONAS  QUJESTU5V 
CAUSA. 

XII.  v.  11.  ErroreBalaammercedeeffusi 

SUNT. 

XIII.  V.  12.  NUBES  SINE  AQUA,  QVJE  A  VEN- 
TIS  CIRCUMFERUNTUR  ,  ETC.  QUIBUS  PRO- 
CELLA  TENEBRARUM  SERVATA  IN  .ETERNUM. 

XIV.  v.  16.  Secundum  desideria  sua  am- 

BULANTES,    ET    OS    EORUM    LOQUITUR  SU- 
PERBA. 

XV.  V.  17.  VoSAUTEMCHARISSIMI,MEMORES 
ESTOTE  VERBORUM  QUjE  PRjEDICTA  SUNT  AB 

Apostolis  Domini  nostri  Jesu  Christi. 


RANT    BLASPHEMANTES, 
SUA  PERIBUNT. 

X.  V.  13.  COINQUINATIONES  ET  MACULjE  DE- 
LICIIS  AFFLUENTES  ,  IN  CONVIVIIS  SUIS  LU- 
XURIANTES. 

XI.  V.  14.  COR  EXERCITATUM  AVARITIA  HA- 
BENTES,  ET  V.  3.  In  AVARITIA  FICTIS  VER- 
BIS  DE  VOBIS  NEGOTIABUNTUR. 

XII.  v.  1 5.  Secuti  viam  Balaam  ex  Bosor  , 
QUI  MERCEDEM  iniquitatis  amavit. 

XIII.  V.  17.  Hl  SUNT  FONTES  SINE  AQUA  , 
ET  NEBULjE  TURBINIBUS  EXAGITATjE,  qui- 
BUS  CALIGO   TENEBRARUM  RESERVATUR. 

XIV.  V.  18.  SUPERBA  ENIM  VANITATIS  LO- 
QUENTES  PELLICIUNT  IN  DESIDERIIS  CARNIS 
LUXURLE. 

XV.  Cap.  3.  v.  2.  Charissimi,  etc.  memo- 

RESSITIS  EORUM  QUJE  PRjEDIXI  VERBORUM, 
ETC.  ET  APOSTOLORUM  PRjECEPTORUM  Do- 
MINI  ET  SALVATORIS. 

XVI.  V.    3.    HOC    PRIMUM    SCIENTES    QUOD      XVI.  V.   18.    QlJI  DICEBAT  VOBIS  ,  QUONIAM 
VENIENT  IN   NOVISSIMIS  DIEBUS  IN  DECEP- 
TIONEILLUSORES,  JUXTA  PROPRIAS  CONCU- 
PISCENTIAS  AMBULANTES. 

XVII.  V.  1  1  .  QUALES  OPORTET  VOS  ESSE  IN 
SANCTIS  CONVERSATIONIBUS  ETPIETATIBUS, 
EXSPECTANTES ,  ET  PROPERANTES  IN  AD- 
VENTUM  DIEI  DOMINI. 


IN  NOVISSIMO  TEMPORE  VENIENT  ILLUSO- 
RES,  SECUNDUM  DESIDERIA  SUA  AMBULAN- 
TES  IN  IMPIETATIBUS. 
XVII.  V.  21.  VOSMETIPSOS  IN  DILECTIONK 
DEI  SERVATE  ,  EXPECTANTES  MISERICOR- 
DIAM  DOMINI  NOSTRI  JeSU  CHRISTI  IN  VI- 
TAM  jETERNAM. 


XVIII.  v.  18.  Ipsi  gloria  et  nunc,  et  in    XVIII.  v.  25.  Soli  Deo  Salvatori  nostro 

DIEM  jETERNITATIS.  AMEN.  PER  JeSUM  ClIRISTUM  DoMINUM  NOSTRUM 

gloria  et  magnificentia,  imperium  et 
potestas  ante  omne  s/eculu3i ,  et  nunc, 
et  in  omnia  SiEcuLA  SjEculorum.  Amen. 

'udas  Jesu  Chrisli  servus  ,  frater  autem  Jacobi,  his  qui  sunt  in  Deo  Patro 
fdilectis,  et  Christo  Jesu  conservatis  ,  et  vocatis.  2.  Misericordia  vo- 
,bis  et  pax  ,  et  charitas  adimpleatur.  3.  Charissimi ,  omnem  sollicitudinera 
ifaciens  scribendi  vobis  de  communi  vestra  salute  ,  necesse  habui  scribere 
|vobis  :  deprecans  supercertari  semel  traditae  sanctis  fidei.  4.  Subintroie- 
«runt.  enim  quidam  homines  (qui  olim  proescripti  sunt  in  hoc  judicium  ) 
•impii ,  Dei  nostri  gratiam  transferentes  in  hixuriam ,  et  solum  dominato- 
rem  et  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  negantes.  5.  Commonere  autem  vos  volo,  scientes 
serael  omnia ,  quoniam  Jesus  populum  de  terra  ^Egypti  salvans  secundo  eos  ,  qui  non  credide- 
nint  perdidit ;  6.  angelos  vcro,  qui  non  servaverunt  suum  principatum,  sed dereliquerunt  suimi 
domicilium  ,  in  judicium  magni  dici ,  vinculis  a^ternis  subcaligine  reservavit.  7.  Sicut  Sodoma  , 
et  Gomorrha,  et  finitimae  civitalcs  simili  modo  exfornicat» ,  et  abeuntes  post  carnem  alteiam 


COJMENTARIA  1N  EPttfT.  S.  JLD/E,  AfOSTOLI. 
faclae  .suut  cxcinplum  ignis  jelcrni  poenam  sustinentes.  8.  Siinililcr  ct  lii  canicin  quidem  macu- 
laht,  Tlominalionem  autem  spernunl,  majestalem  auicm  hlasphemant.  9.  Cum  Mtchael  Ar- 
changelus  cum  diaholo  dispulans  allercarelur  de  Moysi  corpore ,  non  est  ausus  judicium 
infcrre  blaspheiniae  ;  scd  dixit :  Imperet  libi  Dorainus.  10.  Hi  autcm  qujecum<|ue  quidcm  igno- 
rant,  blasphemaht  ;  qiuecumque  autcrn  naluraliler  ,  tanquam  mula  animalia,  norunt,  in  his 
corrumpuntur.  11.  Vae  illis,  quia  io  via  Cain  al)icrunt,et  orrore  lialaam  mercede  cffusi  sunt, 
ct  iu  conlradictionc  Core  periorunl!  12.  Hi  suntinepulis  suis  maculae  ,  convivantes  sine  timorc, 
semelipsos  pascentes,  nubes  sine  aqua  ,  quae  a  vcntis  circumfcruntur ,  arbores  aulumnales  ,  in- 
fruetuosse,  his  mortuae ,  eradicalae,  13.  fluctus  feri  maris ,  despumanles  suas  confusiones  ,  si- 
dera  crrantia  ,  (|iiil»us  procella  lenebrarum  servata  est  in  aetcrnum.  14.  Prophetavit  aulem  cl 
de  his  septimus  ab  Adam  Enoch ,  dicens  :  Eccc  venit  Dominus  in  sanclis  millihus  suis.  1  5.  Fa- 
cere  judicium  conlra  omnes  ,  et  arguere  omnes  impios  de  omnibus  operibus  impiclalis  eorum, 
quibus  impie  cgcrunt,  el  de  omnibus  duris ,  quse  locuti  sunt  conlra  Deum  pcccalores  impii. 
16.  Hi  sunt  murmuratores  querulosi,  secundum  desideria  sua  ambulantes,  et  os  eoruin  loqui- 
lur  superba,  mirantes  personas  quaestus  causa.  17.Vos  autem,  charissimi,  mcmoresestole  ver- 
hoiuin  i|u;e  praedicla  sunt  ab  Apostolis  Domini  nostri  Jesu  Christi.  18.  Qui  diccbant  vobis  , 
<|iioniam  in  novissimo  tempore  venienl  illusores,  secundum  desideria  sua  ambulantes  in  impie- 
lalibus.  19.  Hi  suiit,  qui  segregant  semetipsos,  animalcs,  Spiritum  non  habentes.  20.  Vos 
aulem  charissimi,  supcraedificanlcs  vosmelipsos  sanctissimae  veslrae  fidei,  in  Spiritu  sanclo  oran- 
tes.  21 .  Vosmelipsos  in  dilectione  Dei  servalc  ,  expeclantes  misericordiam  Doraini  nostri  Jesn 
Christi  in  vitam  aelernam.  22.  Et  hos  quidem  arguite  judicatos  :  23.  Illos  vero  salvate  ,  dc 
igne  rapientes.  Aliis  autem  miseremini  in  timore  :  odientes  et  eam,  quae  carnalis  est,  macu- 
latam  tunicam.  24.  Ei  autem  ,  qui  polens  est  vos  conservare  sine  peccato  ,  et  constituere  antc 
conspectum  gloriae  suae  immaculalos  in  exultatione  in  adventu  Domini  nostri  Jesu  Christi ; 
25.  soli  Dco  Salvatori  nostro,  per  Jesum  ChristumDominum  nostrum,  gloria  et  magnificen- 
fia,  imperium  et  potestas  ante  omnesaeculum  ,  elnunc  ,  et  in  omnia  saecula  saeculorum.  Amen. 


1.   JUDAS  JKSU   CllRISTI    SKRVUS  ,    FRATER    AUTEM 

Jacobi  ]  Minoris,  qni  fuit  Apostolus  et  primus 
Episcopus  Hierosolymae ,  parique  modo  sic  epis- 
lobm  suam  inscrjbit:  Jacobus  Deict  Domininos- 
triJesu  Christi  svj-ous  ;  vitle  ibi  dicia.  Moc  ipso 
Judas  significat  se  esse  Apostoliini :  constal  enim 
Judam  fralrem  Jacobi  fuisse  Apostolum.  Arabi- 
cus  vcrtit :  Judus  fdii  Josepk  fabri  ;  et  Glemens 
Alexand.  Judas  ,  inquil,  qui  Calholicam  scripsit 
cpistolam ,  fraler  fdiorum  Joscph  ,  exlans  valde 
rctigiosus,  cum  scirct  propinquitatem  Domini,non 
lamen  di.vit  fratrem  cjus  esse ,  sedquid  dixit  ?  Ju- 
das  servus  Jcsu  Christi.  Vcrum  in  prooemio  os- 
icndi  Judam  non  fuisse  iilium  Josepbi.  Vocat  se 
servum  Christi.  q.  d.  Ego  Siinonis  Angelos  ,  /Eo- 
iics  Valenliai ,  Gnosticorum  genios  ignoro;  so- 
lius  Cbristi  mc  servum  esse  profiteor  cl  glorior, 
teque  ac  David,  diccns  psal.  115.  6.  O  Dominc , 
qttia  ego  servus  tuus  ,  ct  fdius  ancilltf  lua ;  diru- 
pisti  vincula  mca  ,  quibus  obstriclus  cram  pec- 
<ato ,  morti  et  gebcnnae,  et  gloriosac  tiue  servitnti. 
apostolatuj  me  mancipasti :  Idcirco  sacrificabo 
tibi  liostimn  laudis.  Oplabilins  csl, .inquil  Pliilo  dc 
Monarcliia  ,  Dco  scrvire  quamj-cgnare.  Ilinc  Mo- 
ses  <ln\  Hcl)ia30rnm  vocatur  servus  Domini  . 
Dcul.  3'i.  5.videibidicta.VereS.  August.  Iract.&l. 
in  illud  Joann.  8.  kS(  vos  fdius  libcravcrit ,  vrrr 
libcri  critis.  Ihvc ,  ait,  spes  nostra  cst,  fratrcs,  ut 
c  libero  libcmnur ,  ct  liberando  servos  nos  facial: 
servi  enim  cramtts  cupiditalis  t  libcrati  scrvi  cfli- 
cimur  charitatis. 

Porro  Judas  vocat  se  fiatrem  Jacobi,  tum  ul  a 
mda  Iscariote  se  disiinguat,  tum  utsibi  bcncvo- 
lcntiam  et  auctoritatem  concilict  a  fratre  sancto 
ct  cclebri :  Jacobi  cnim  cclcbris  ob  virtutem  apud 

COltNF.L.    A   I.ATIDE.      TOU.    \. 


omnes ,  fama  cffeclura  eral ,  ut  hujus  Apostol-. 
doctrina  majorcm  aucloritatcm  haberet,  Ubentiusr 
que  admitleretur ,  ait  OEcumenius. 

Docentoratores,  in  cxordio  orationis  vd  epis- 
tolae,  conciliandam  esse  auditorum  vcl  leeiorum 
primo,  bcncvolcntiam;  secundo  ,  aiientionem  ; 
tertio,  docilitatem.  lta  S.  Judaa  hic  lectorcs  fa- 
cit  primo  ,  benevolos  ,  vocando  eos  dilcctos, 
cbarissimos ,  et  ostendendo  omnem  erga  nos 
amorem  et  sollicitudinem  ;  sccundo,  aticntos, 
dum  ait  se  scribere  de  communi  omnium  salule  . 
utique  aeterna;  terlio,  dociles  ,  dum  ait  se  non 
aliud  quam  semel  traditam  eis  fidem  inculcarc 
ctpropugnare,  liocqueesse  lotius  epistolae  argu- 
mentum. 

HlS  Qll  SUNT  IN  DEO  PATRE  DILBCTIS.  ]  Lcgit  In- 

terpres  in  Graeco  qycarq/uyoif ,  id  esl  ditectis  ,  Jani 
multi  legunt  «yt««/u*Mc,  id  est  sanctificatis.  Itn 
Cajetan.  Clarius,  Vatabl.  Pagninus  et  alii.  Utrum- 
queverum.et  liuic  loco  congruum.  Chrisiiain 
enim  in  Dco,  id  est,  a  Deo,  vcl  proprie  in  Deo, 
id  cst ,  in  Dei  fide,  gratia  et  cbaritate  sunt  unili: 
ideoque  a  Juda  et  ab  inviccm  diligibilcs  et  di- 
lccti.  Ila  Lyran.  Dionys.  et  alii.  Ilem  in  Deo  ,  id 
cst  ,  per  Deumet  a  Deosunt  sanctilicali ,  subau- 
di  ,  salutcm  dicit.  q.  d.  Judas  Christianis  in  Dco 
patre  dilectis  salutem  dicit  ,  scribilque  hain 
cpistolam. 

Ef  m  Jesu  Christo,  ]  id  csl  per  Jcsum  Chris- 
lom  ,  ejusquc  graliam.  Rursum  in  Jesu,  iil  c«<l  . 
in  Jesu  fide,  cullu,  rcligionc,  dileclionc.  puta  in 
Christiana  lidc  .  cbaritate  et  vita  conscrvalis. 
q.  d.  Judas  salutem  dicit  el  prccatur  Christianis. 
qui  a  Dco  sunt  dilecti ,  et  in  hac  ejus  dilectiom 
pcr  Jesu  Ghristi  gratiam  conscrvantur  et  persc 

119 


9UG  COMMENTARIA  1N  EPIST 

reranl.  Magnum  enim  Dei  ei  Christi  donum  est 
perseverantia,  uti  docetConc.  Trident.  6.  c.  13. 
et  S.  August.  1.  de  l)ono  perseverantiae.  Hoc  est 
quodail  Chrislus  Joann.  17.  12.  Cum  essem  cum 
eis ,  ego  servabam  eos  in  nomine  luo  :  quos  dedisti 
milii ,  cuslodivi,  cl  nemo  ex  cis  periit ,  nisi  ftiius 
perdilionis.  Et  c.  18. 9.  Quos  dedisti  mihi ,  non  pcr- 
didi  cx  eis  qucmquam ,  et  c.  10.  28.  Non  peribunt 
in  ceternum,  et  non  rapiet  eos  quisquam  dc.  manu 
mea.  et  Abigail  ad  David  1.  Regum.  25.  29.  Eril 
anima  domini  mci  cuslodita  quasi  in  fasciculo  vi- 
venlium  apud  Dominum  Deum  tuum. 

Conservatis  et  vocatis.  ]  Quaeres ;  Quomodo 
Judas  vocatos  postponit  conservatis  ,  cum  prius 
sitvocari  ad  fidem  et  dileclionem,  poslerius  in 
eaconscrvari  ?  Primo,  Glossa  inlerlinearis  cen- 
set  esse  vc-npo-j  npoztpo-j  :  vocatos  cuim  praecedere 
conservatos.  Secundo,  alii  respondenl  per  con- 
servatos  intelligi  conservatos  in  gralia  ;  per  vo- 
catos  ,  vocatos  ad  gloriam  ,  gloria  aulem  poste- 
rior  est  grolia.  Verumobslal,  quod  licet  gloria 
posterior  sil  gratia;  tamen  vocalio  ad  gratiam 
includil  vocationem  ad  gloriam,  quasi  sui  con- 
summalionem  et  lerminum.  UndeHugo  respon- 
det  id  verum  essc  in  inienlione,  non  in  execu- 
lione;  in  executione  enim  prius  est  conservari 
in  gratia,  posterius  vocari  ad  gloriam.  q.  d.  Judas 
scribitfidclibusqui  in  fideetgratiaCbristiconser- 
vanlur  el  perseverant,  ac  per  hanc  perseveran- 
tiam  proxime  voeantureldirigimlnr  ad  gloriam, 
quam  certo  assequcntur,  si  uli  eoeperunijta  us- 
que  ad  finem  viiae  in  fide  et  graiia  Chrisii  perse- 
verent.Verumhaecsubtiliorasuntquamsolidiora. 

Dico  ergo  to  vocalis  graece  y.Urots  (  non  y.v/.).rr 
ptvoii )  esse  nomen,  to  vero  conservatis ,  grasce 
TET^vj/Asvois ,  esse  participium.  Sic  cnim  habent 
Graeca,  toiststvjp^svois-O.vjtok,  id  est ,  conservatis  vo- 
catis  ;  et  Arabicus,  ad  servalos  vocatos  in  nomine 
Jesu  Christi :  vocati  enim  vocantur  Chrisliani , 
eslque  hsec  quasi  propriaeorum  nomenclalura, 
ut  liuncupentur  vocati ,  gr;cce  Avitoi,  id  est  vo- 
calitii,  quasi  a  Deo  evocati  ad  suam  familiam, 
tmicitiam  ,  filiaiionem  ,  haereditalem.  To  ergo 
vocati  est  titulus  summae  dignitalis  ,  ad  quam 
Chrisliani  a  Deo  evecti  sunl.  Unde  Hesychius  : 
"^Tot,  inquit ,  vocantur  nobiles ;  vocavit  enim 
nos  Deusdc  tenebris  in  admirabile  lumen  stttnn, 
1.  Petr.  2.  9.  ac  de  miserrima  servitule  peccati 
franstulit  nos  in  regnttm  filii  dilectionls  suw.  Co- 
loss.  1.  13.  scilicet  a  morte  ad  vitam,  ab  ignomi- 
nia  ad  gloriam  ,  ex  gehenna  ad  coelum  ,  ut  ex 
hominibns  angelos  efficeret.  Vide  dicta  Rom.  1. 
1.  ad  illud:  Paulus vocatus  Apostolus ; ell.Cor.  1. 
Jtd  illud  ,  vocatis  sanclis ,  ubi  Syrus  veri.il ,  voca- 
tis  et  sanclis,  ceque  ac  Noster  hic  conservalis  el 
vocatis ;  quia  t*  vocatis  peculiarem  dignilatem  et 
litulum  ,  ceqne  ac  donum  addit  Christianis  nimi- 
rum  quod  fide,  gralia  et  dilectione  Dei  donati 
«iiil ,  in  eaque  conservenlur  ,  non  cx  se  ,  sua- 
que  electioneet  virtute,  sed  ex  vocatione  el  gra- 
tia  Dei,  qui  siculi  cos  primilus  vocavit  ad  fidem 
et  graiiam  ,  ita  pariler  eosdem  ad  ejus  conserva- 
tionem  et  augmentum  in  dies  vocat,  et  promovei. 

Itaque  to  vocalis ,  hic  est  quasi  supposilum,  cu- 
jusepithcla  suntTo dilectisetconservalis.  Supposi- 
tuni  autem  suis  epithelis  nunc  pra-ponitur,  nunc 
l>ostponilur.  Sensus  ergo  <>st.  q.  d.  Judas  scribit 
hanc  epistolam  vocatis  ,  id  est  Christianis  ,  qui 
«unt  vocatilii  Dei,  ab  eoque  cvocali ,  ejusque  ob- 
sequio,  cultui,  fidei,gratia3elregnomancipati; 
idcoquc  ab  eodilecticlcons^rvati.Vocavii  enim, 


.  S.  JUDiE,  APOSTOLI. 

vocatque  eos  Deus  non  solum  ad  suam  dilcctio- 
nem ,  sed  eiiam  ad  dilectionis  conservationem. 
incremenlum  et  perfectionem ,  ut  scilicet  per 
eam  illos  ad  h.ereditalem  et  gloriam  regni  ccv,- 
leslis  perducat.Undehaccexplicans  Judassubdil: 
Miscricordia  vobis,  et  pax,  et  charitas  adimplealur. 
Nota.  Pro  conservalis,  graece  non  esl  verbum 
^uJxtto),  sed  significanlius  ^oupsu ,  id  est,  ur- 
bem  vel  arcem  undique  propugnaculis  ,  praesi- 
diis  el  vigiliis  vallatam  munitamque  teneo  ,  ut 
nullus  hoslium  insidiis  vel  irruptionibus  sitadi- 
tus.  Sicenim  fideles  suosconlra  omnes  diaboli, 
mundi  et  carnis  impetus  obvallat  ,  tutatur  ei 
conservat  Deus.juxta  illud  Prov.  18.  10.  Turrit 
fortissima  nomen  Domini. 

2.     MlSEIUCORDIA    VOIIIS    ET   PAX  ,     ET   CUAIUTA  » 

adimpleatur.  ]  Judas  more  suo  imitatur  S.  Pe- 
Irum  ,  qui  pari  salui.alione  secundam  epislolam 
orditur,  dicens  :  Gratia  vobis,  ct  pux  adimplealur. 
Misericordiam  inlellige  virlulem,  non  fidelium 
nec  fidelibus  inhairentem ,  sed  Dei ,  qua  sua 
dona,  praeseriim  pacem  et  charitatem  ,  miseri- 
corditer  fidelibus  imperlit,  q.  d.  Adimplealur  in 
vobiset  erga  vos  Dei  misericordia  ,  el  suam  pa- 
cem  et  charitatem,  caeteraquedona  in  vos  efTun- 
dat,  vel  potiusjamin  baplismo  et  deinceps  cf- 
fusa  magnis  incremenlis  augeat  et  Cumulet. 
Paccm ,  intelligc  lum  ctim  Deo ,  tutn  cum  pro- 
ximis,  lum  cumconscieutia  propria;  liaec  autem 
pax  charitalis  est  comes  et  filia.  Unde  Syrus 
verlit,  ct  pax  in  dilsclione  ;  juxta  illud  :  Pax 
vadla  diUgentibus  legem  luam ,  et  non  est  iilis 
scandalum  ,  Psal.  118.  i6.  Hoc  cst  quod  canit  Za- 
charias:  Pcr  viscera  misericordia  Dei  nostri  in 
quibus  visitavitnos  oriens  ex  alto.  Lucoc  1.  78.  Pro 
adimpleatur,  grsec.e  est  n).r,th**i(n  ,  id  csl,  mul- 
liplicelur.  Unde  aliqui  pulant  nostrum  Inlerpre- 
tem  legisse  fttojfw&Uvj ,  id  cst ,  adimplcalur.  Verum 
non  videntfnterpretem  docte  verbtun  non  verbo. 
sed  scnsu  uberiore  expressisse.  Adimpleri  enim 
misericordiam  ,  charitatem  ,  etc.  non  cst  aliud. 
quam  illa  muiliplicari  turil  nuinero,  tum  gradti 
<'t  perfectione.  Unde  2.  Pelri  \.  2.  icJnjfl»*»»^, 
aeque  ut  hic  vertit  multiplicetur.  Ptvcclare  S.  Au- 
gust.  tract.  2.  in  epist.  S.  Joannis :  Talis  ,  ait , 
est  quisque ,  qualis  ejas  dilcctio  est.  Tcrram  dili- 
gis?  tcrra  eris.  Dettmdiligis?  quid  dicam?  Deaseris. 

Symbolice  uoster  Sahneron  et  alii  misericor- 
diam  altribuunt  Deo  Patri  ;  ipse  enim  cst  pater 
miscricordiariun.  2.  Cor.  1.  3.  pacem  Filio  ;  ipsi 
enim  cst  pax  noslra,  Eph.  2.  \l\.  charitalem  Spi- 
ritui  sancto  :  Charitas  cnim  Dei  diffusa  cst  in  cor- 
dibtts  nostris  per  Spirilum  sanctttm  qui  dalus  rst 
nobis.  Rom.  5.  5.  Per  misericordiam  abolentur 
peccalorum  miserhc,  scilicet  culpae  el  poenae  : 
yievpacem,  conscienlhc  remorsus  et  perturba- 
liones  sedantur  et  componuntur  :  nam  ,  ul  ait 
Tertul.  lib.  5.  contra  Marc.  cap.  5.  Nec  gratia 
fit  nisi  ojfensce ,  nec  pax  nisi  bclli ,  elc.  quai  gra- 
tia  a  non  offenso  ,  qttcc  pav  a  non  debellalo?  Idein 
ad  Martyr.  Pax  nostra  bellum  est  diabolo.  Per 
charitatcm  vis  ct  robur  conferlur  ad  omni;i 
opera  bona  et  heroica  perficienda  ,  ad  lcgein 
Christi  adimplendam  ,  et  fortiter  resistendtun 
mundo,  carni  et  dasmoni ,  ad  vincendum  om - 
nes  tribulaliones  ,  persecutiones  ,  tormenta  et 
marlyria. 

S.  August.  vero  in  epist.  ad  Romanos  censet 
S.  Judam  hic  repraesentare  myslerium  S.  Tri- 
nitatis  ;  nominare  cnim  Patrein  et  Filium  : 
Spiritum  sanctum  vero  reprsesenlare  per  li«'ec 


COMMENTAMA  IN  EPIST 

iria  ,  «cilicet  misericordiam ,  pacem  ct  cliarita- 
tem ;  haec  enim  appropriantur  Spiritui  sancto , 
ipsc  enini  ex  vi  proccssionis  siite  proccdit  ul 
amor  Palris  ct  Filii  :  indc  crgo  habet  quod  sitin- 
creatus  amor  ct  charitas ,  ii  quo  procedit  crcata 
inisericordia ,  charitas  etpax,  omneque  bonum 
et  donum. 

Moral.  S.  August.  in  illud  psal.  58.  Dcus  meus 
misericordia  mea.  O  nomen  ,  inquit,  sub  quo  ne- 
mini  desperandum  est !  Detis  meus  ,  inquil ,  mise- 
ricordia  mea.  Quid  esi  misericordia  mca?  Si  dicas, 
talus  mea,  inlelligo  quia  dat  salutcm.  Si  dicas,  re- 
fugittmmcttm,  intelligo  qttia  confttgis  ad  cttm.  St 
dicas  forliludo  mca  ,  inlelligo  <ittia  dat  libi  forti- 
tudinem.  Miscricordia  mea  quid  est  ?  Totttm  quid- 
quid  sum  de  misericordia  lua  est;  si  tu  mihi  dedisti 
ut  shn  ,  et  alitts  milti  dcdil  ttt  bonus  sim  ,  melior 
est  ille  qui  dedit  milii  ttl  bomts  sim  ,  qadm  ille  qui 
milii  dedit  ttt  sim. 

3.  OMNKM  SOLLICrrUDINEM FACIEKS SCRIBENBJ  VO- 
lUS    Dli   COMMUM    YESTBA    SAI.UTE  ,  NKCESSE   HABUI 

ICBIBEBE  VOBIS.]  q.  d.  Cum  valdc  sollicitus  cssem 
et  veheinenter  cupcrcm  ad  vos  scribere  ,  ea 
qu(E  ad  communcm  vcstram  salutcm  spectant, 
nccesse  duxi  scriborc  vobis  ea  quac  subjungo 
de  fideconstanlcrrelincnda,cldehaeresibussub- 
pullulanlibus  omni  contcntionc  fugiendis,  imo 
profligandis.  Ux  cnim  hnereses  tam  sunt  pcricu- 
iosee,  ut  non  tanlum  solliciiudincm ,  scd  ct  nc- 
ccssitatcm  scribcndi  niilii  imponant.  Undc  Ara- 
bicus  vertit  :  ISccessitate  compittsus  sum  ;  ct 
Tbomas  Anglicus:  Urgente,  inquit,  mea  sollici- 
ludinc  inlciius,  et  pcriculo  veslroextcrius,  nc- 
cesse  babui  scribcre  vobis.  Breviter  ct  clarc 
vertitPagninuseiTigiuina:r<nu<nn7H<7H'5N<(u'«m 
fuit  scribendi  ad  vos  de  communisaltttc,ut  nonpo- 
tuerim  non  scribcrc  vobis. 

Moral.  Discant  Pnelati  a  S.  Juda  quantam 
ovium  sibi  crcditarum  dcbeant  babcrc  curam  , 
nimirum  sollicitam,  adcoquc,  ut  ipse  ait :  Om- 
nem  soilicitudinem.  Sic  el  S.  Paulus  5.  Corinl.  11. 
28.  Instantia  mca  quotidiana ,  inquit,  sollicitudo 
omnium  Ecclcsiarum.  Et  Roman.  15.  8.  Qttipneest 
in  sollicitttdine.  Et  Hcbr.  13.  17.  lpsi  cnim  pervigi- 
iant ,  quusi  ralionem  pro  animabus  vestris  reddi- 
turi.  Ubi  S.  Chrysost.  Omnittm  ,  ait,  quosrcgis 
tu  ralioncm  redditttrttses ;  tanlo  igni  tuum  subji- 
cis  caput.  Miror  si  potcst  salvari  aliqttis  lieclo- 
rum.  Et  bom.  2.  in  cpist.  2.  ad  Timotb.  Quan- 
tumvis  illi  Itonoris  impendas  ;  quanliimlibct  obsc- 
quiideferas,  niltil  liis  periculis  referre  par  poteris. 
Ham  ctsi  animam  ponas;  ipsc  amplitts  pro  te  facit : 
nam  animam  pcricttlo  ceternas  mortis  exponit. 

Df.puecans  (  nxpxy.x/u-j ,  id  est  exltortuns,  vcl 
deprecans)  MJPBBCBBTABI  IBMBL  TiuniT,E  sanctis 
riDEi.]  Syrus:  Rogans  ttt  certamcn  faciatis ,'Ara- 
bietis  :  Rogo  vos  ttt  contcnduds  mccttm  vice  ttna 
(  id  cst  ,  oonlinue  et  conslantcr  )  in  ftdc  qtiam 
tradidntinl  ad  nos  Sancti ,  ul  scilicel  deccrtetis 
pro  Qde  sctncl,  i  est ,  lirmiter  prorsus  ct  ir- 
n-vocabililcr  ,  ut  dicam  vcrs.  5.  tradita  sanc- 
tis,  puta  r,brislianis,iitquccam  pro  viribus  tuea- 
inini  cl  propugnclis,  tuni  vcrbo  ,  tum  honesUc 
etCbristiance  vita?  cxcmplo;  ita  ut  nullam  aliam 
admittalis,  sed  omnem  ab  bac  divcrsam  explo- 
datis. 

Nota  to  supcrccrtari ,  id  cst  superecrlarc  ,  ut 
aliqui  codices  bic  lcgunt.  Noster  enim  lnterpres 
verbmn  ccrtor  accipil  sttbinde  non  ut  passivum. 
M'd  ut  dcponens,  idcmquc  quod  ccrlo,  ut  liqurt 
Eccli.  c.  11.  9.  et  c.  38.  29.  et  Sap.  15.  9.  Quin  et 


S.  JUD/t  ,  APOSTOLI.  9J.7 

Pacuvius  apudNonniutn  c.  8.  certatur ,  usnrpat 
pro  ccrtat. 

lUirsum  to  sttpcr,  idcm  est  quod  pro;  bocenim 
cst  gra'ce  ert(.  Cmare  supercerlari  ftdti,  \dcm  est 
quod  cerlare  pro  fidc.  Ila  Cagncius.  Sccundo  , 
-o  sttper  notat  ingcns ,  acre  et  coniinuum  ccr- 
tandi  cl  rcsislcndi  bostibus  lidci  sluditun  ,  ac 
quasi  ttcnonSn  mXtftm  f  id  est ,  irrcconciliabilc 
bellum  :  -o  enim  sttper  signilicat  strenuuni  ,  et 
quasi  stiper  vires  certamen  ,  nt  ccrtando  selp- 
sos  (|uasi  suiierent  instar  atblctaruin  ,  qui  in 
agone  suas  vircs  et  scipsos  qttasi  transccndunl. 
diun  dc  summa  rei ,  puta  victorioj  cl  viUx»,  agi 
lur.  Tcrtio,  -i  super  notat  alterum  et  tjuasi  se- 
cundum  certamen.  q.  d.  Ego  vobiscum  primo 
cerlavi  contra  idololalriam  cl  idololatras ,  vos 
mecum  jam  sccundo  certate  contra  lucresim  et 
haereticos  :  hoc  cnim  est  i^zyujtUsxi,  sic  Nazian- 
zen.  orat.  dc  Macbabaeis  ait:  -?or,yuviZz7o  Ttar-ja,  im- 
■/o-jiojvrzi  nouti; ,  iJ  ost,  primo  ccrtavit  puter,  postea 
certabunt  ftlii.  Hoc  est  quod  monctPaulits  Timo- 
Ihcum  cpist.  1.  c.  6.  12.  Cerla  bonttm  ccrlumen 
ftdci  (Vatabl.  oslende  te  acerrimum  ftdei  defen- 
sorem),  apprcltende  vitam  xternam.  q.  d.  Si  bene 
certaveris  apprehendes  vitam  aeternam.  Terri- 
bilis  est  sentenlia  Innocenlii  III.  dist.  83.  c.  er- 
ror.  Error,  inquit,  cui  non  resistitur,  approbalur  ; 
et  veritas  cttm  minime  defenditttr ,  opprimilur  : 
negligere  quippe,  cum  possis  delurbare  perversos, 
niliil  alittd  cst  quam  fovere.  Loqttitur  Pnelalis 
prsecipue ,  scd  et  caeteris  stio  ordine.  Quare  mys- 
tica  ,  non  littcralis,  est  exposilio  Hugonis :  su- 
percerlari  fulei ,  inquit ,  est  super  fundamentum 
fidei  et  bonorum  operum  erigereet  adderc  cer- 
tamen  passionum  :  vel  certare  pro  supernis,  ut 
pro  anima  etjusiitia  agonizemus  usquc  ad  mor- 
tem,  utmonet  Sapiens  Eccles.  k.  Similis  cst  ilLi 
Thomae  Anglici  :  supcrccrtari  ftdei ,  inquil,esl 
certamini  interiori ,  quo  caplivatur  inlclleclus, 
addcre  certamcnexlerius,  quo  confundatur  hae- 
relicus.  Corde  enim  crcditttr  ad  jitsliliam  ,  ore 
attlem  confessio  ftt  adsalutcm.  Rom.  10.  10. 

Moral.  Disce  hic  quantum  ct  quam  aere 
Christianis  pro  lidc  ct  pictatc  dcbeal  esse  cer- 
tamen.  Audi  Christum  ad  angelum,  id  est  Epis- 
copum ,  Smyrna3  scribenlem  Apoc.  2.  10.  Esto 
ftdelis  (ccrlando)  usque  admortem,  et  dubo  tibi 
coronam  vita?.  Pracclarc  S.  Cyprian.  lib.  2.  op.  6. 
ad  Martyres :  Si  vos,  ait ,  acies  vocaveril  ,si  certu- 
minis  vestri  dies  vencrit,militate  fortitcr,  dimicatr 
constanter ,  scientes  vos  sub  oculis  prwsentis  Do- 
mini  dimicare  ,  confessione  nominis  cjus  ad  ipsius 
gioriam  pcrvenire  ;  qui  non  sic  est  ut  seivos  sno.i 
tantum  spectct ,  sed  et  ipse  luctatur  innobis,  ipsc 
congreditur,  ipse  in  ccrtamine  agonis  7tostri  el  co- 
ronat  paritcr  et  coronutur.  Et  mox  :  O  beatam E<- 
ctesiam  noslram ,  etc.  Floribtts  ejus  nec  lilia  n<  c 
rosa?  desunt.  Certenl  nttnc  singuli  ad  utriusque  ho- 
noris  amptissimam  dignitatem;  accipiant  coronus 
vel  de  opere  catulidas,  vel  de  passione  purpttreas. 
In  ccetestibus  castris  el  pax  et  acics  habent  florcs 
suos  qttibus  milcs  Christi  ob  gloriam  coronetur. 
Idom  1.  do  Mortal.  ait  nihil  aliud  in  mundo 
quam  pugnam  adversus  diabolum  quolidie  geri , 
cunique  vitiis  et  illecebris  colluclalioiiem  esse 
molestam  ,  eamque  assiduam.  Et  Clemen* 
Alexandrinus  I.  7.  Stromat.  Verus  ,  ait  ,  athlela 
est,  qui  in  magno  hoc  mttndi  sladio  coroRatur,  ve- 
ram  assecutus  victoriam  adversus  oinnes  anim; 
perturbationes  ,  qttoniam  agonotheta  est  otnnipo- 
tens  Deus.  Et  Tortullianus  ad  martyrcs  c.  3.  Bo- 


%$>  COMMENTARIA  IN  EPIS 

num  ,  ait,  agonem  subiturct  cslis  ,  in  quo  Agono- 
tketes  Deus  vivus  esi ,  Xystarches  Spiritus  sancttts, 
corona  (Vlcrnitatis  braoium,  angclicce  substantice 
polilia,  i/i  cceiis  gloria  in  scecuia  swculorum. 

Ex  diclis  liquet  -osuperccrtari  referri  ad  fidei : 
quare  minus  reete  aliqui  referunt  ad  sanctis. 
<|.  tl.  Deprecor  vos  snpercerlari  sanctis  ,  idesl , 
cerlare  pro  sanctis  ,  ait  Gatharirrus,  vel  cnni 
sanclis,  aii  lirasmus  :  sanctis  ,  inquam ,  fidei  , 
id  est  lidelibus  ,  puta  Christianis  ;  primitus 
< -ii i ii i  omnes  fideles  vocabanturet  revera  erant 
sancii.  q.  d.  Deprecor  vos  ceriare  cum  sanctis, 
.omulando  sanctos  ,  addendo  certamen  vestrum 
ad  cerlamen  illorum  ,  et  quasi  adimplendo  ea 
quae  desunl  passionibus  Ghristi  et  Sanctorum  , 
uti  ait  Paulus  Coloss.  1. 1h. 

Denique  perpcram  hinc  colligunt  hacretici , 
laicis  rudibus  et  indoctis  licere  disputare  de 
lide  :  aliud  enim  est  disputare  ,  quod  non  nisi 
perilorum  est  et  dociorum,  aliucl  certare;  cer- 
Kinl  enim  eliam  simplices  et  rudcs ,  non  dispu- 
tando,  sed  constanter  veritatem  fidemque  asse- 
rendoet  tuendo;  unde  haerelicus  Beza  to  tnxywi- 
cynSyi,  id  est  stipercertare,  explicatper  sw«^wa9&«( 
i<i  esl  Uieri-i  defendere. 

h.  Sbbint boiebunt enim  quidam.  ]  Flocest,  fur- 
tim  subierunt ;  Regia,  subrepserunt :  nauirosub, 
et  Graccum  z*px  ,  significai  eos  clam  ex  insidiis, 
furtim  ,  dolosc,  subreptive  quasi  vulpes  intro- 
iisse,  et  se  insinuasse  fidelibus.  Sic  enim  pseu- 
doprophetae  et  haeretici  quasi  veri  prophelae  et 
doctores  astute  novam.rarameteximiam  scien- 
tiam  ct  doctrinam  practexentes  et  jactitantes  se 
fidelibus  insinuant.  Vide  dicta  2.  Petri  2.  1.  Dat 
hic  causam  ,  cur  oporteat  eos  supercertare  pro 
fide,  quia  videlicet  eamacriteret  dolose  impug- 
nanthaeretici.  Syrus  vertit  :  Acquisierunt  ingres- 
smn,  scilicet  arte ,  astutia  ,  fraude  ;  Arahicus : 
Commixti  sunt  in  nobis. 

QUI   OI.IM   PR^SCRIPTI    SUNT    IN    HOC    JUDIClUM.  ] 

Syrus:  Qui  a  principio  pervenerunt,  ut  scribcren- 
lur  in  condemnalionem  justam  ;  Arahicus  :  Qui 
scripli  sunt  in  koc  istudjudicium. 

Nota  pronomen/joc:  significal  enim  heeretico- 
rum  judicium  essecertum,  nolum  el  puhiicum  : 
q.  d.  in  hoc  judicium  de  quo  ego  ,  et  omnes  or- 
ihodoxi  mecum , eos  haeresis  condemnamus,  ac 
gehennae  reos  pronunliamus. 

Jam  prascripti,  aitBeda  et  Clemens  Alexand. 
idest,  preevisi  et  praedestinati :  quia  enim  a  Deo 
ab  aeterno  praevisi  sunt  fore  impii  ,  hinc  ab  eo- 
dem  reprobali  et  praedestinati  sunt  ad  judicium , 
ad  condemnationem  et  gehennam.  Secundo  , 
Didymus  prmcripti^  ait,  id  est,  a  semetipsis 
dijudicati ,  traditi  sunt  in  reprobum  sensum  , 
scilicet  oh  sua  demerita.  Impie  ergo  impius 
Beza  censet  eos  traditosin  reprobum  sensum  a 
Deo  sine  ordine  ad  demcrita.  Nam  Dei  decreto  , 
inquit,  nil  vel  tempore,  vel  ordine  prius  inveniri 
posse  dico,  quin  Deus  divinitate  spolielur.  An  non 
Satanica  haec  vox?  quae  ex  Deo  facit  Satanam  , 
puta  ex  auctore  honi facit  auclorem  mali et  repro- 
bi  sensus.  Teriio,  Gagn.  prascripti,  inquit,  idest, 
praefigurati  sunt  in  veteribus  pseudoprophetis. 

Quarto,  et  genuine,  OEcumen.  Dionys.  etalii, 
prcescripti  ,  graece  ^soye-^a^evoe ,  id  est  ,  antea 
scnpti,  prius  descripti.  q.  d.  De  talihus  ,  deque 
eorum  impietate  eljudicio,  id  est,  condemna- 
tione  ante  me  (JudamJ  scripsit  Petrus  et  Paulus, 
imo  Christus  ipse  eos  depinxit,  praemonuitque 
ut  cos  quasi  lupos  caveretis,  Matth.  2/4.  2't.  2.  Ti- 


r.  S.   JLD.E,  APOSTOU. 

mot.  3.  1.  2.  Petr.  2.  Quin  et  Prophelcc  prisci 
ante  Christum  ad  vivuin  ln  suis  temulis  pseiulo- 
prophetis,  niores  elcertamen  haereticorum  cum 
orthodoxis  depinxerunl,  ut  Jerem.  Thren.  2.  lli. 
Proplieta?  tui  viderunt  tibi  falsucl  stulta,  ncc  ape- 
riebant  iniquilatcm  tuam  ,  ul  le  ud  pamilcnliuin 
provocarcnt.  Simile  est  Jerem.  \h.  \h.  et  Za- 
char.  13.  h.  lit  eril:  In  dic  illu  confundcntur  Pro- 
pheliv,  unusquisque exvisione  sua,  cumprophctavc- 
rit,  elc.  Clarissime  vero  Jeremias  tolo  c.  2S. 
suum  cum  Hanania  pseudopropheta  certamen 
describit,  tandemque  ei  Dei  judicium  et  vindic- 
tam  intenlans  v.  15.  Audi ,  ait,  llanania ,  non 
misil  te  Dominus  ,  et  tu  conjidere  fecisti  populum 
istum  in  mendacio.  Idcirco  bcvc  dicil  Dominus  : 
Ecce  ego  mittam  te  d  fucie  lerrve  ;  hoc  anno  mo- 
rieris  :  advcrsum  enim  Dominum  loculus  es.  Ht 
mortuus  est  Hananias  prophela  anno  illo.  Simile 
fuit  certamen  Micheee  cum  Sedecia  pseudopro- 
pheta  regis  Achab  ,  simileque  judicium  ,  3. 
Reg.  22.  2Zi.  et  seq.  Dicit  hoc  S.  Judas  propler  ro 
subintroierunt,  id  esl  furtim  subierunt;  ne  enim 
fideles  dicerent:  Quomodo  eos  cognoscemus  et 
cavebimus,  si  furtim  et  ex  improviso  nohis  se 
insinuentPpraeoccupat  S.  Judas,  dicilque  hac  dc 
causa  eos  praemonitos  jam  esse  de  iis ,  eorum- 
<jue  artes  et  mores  jam  csse  descriptos  ab  Apos- 
lolis  et  Prophetis,  ut  ex  iis  lalentcs  lupos  agnos- 
cere  et  cavere  debeant. 

Impii  (pietas  est  cultus  Dei:  impii  ergo  sunt 
haeretici,  qui  Dei  veram  fidem,  cultum,  religio- 
nem  abolere  aut  violare  salagunt.  Unde  expli- 
cans  ,  dansque  causam  cur  eos  vocaril  impios, 
subdit  Judas,  dicens)  Dei  nostri  gratiam  (Sera- 
rius  legit ,  gloriam)  transferentes  in  i.uxuriam.] 
Syrus  ,  pervertentes  in  immundiliam;  Arabicus, 
avertentes,  vel  convertentes  in  impudicitiam.  Gra- 
tiam  vocat  legem  Evangelicam,  sive  Christianis- 
mum  :  hic  enim  ingens  esl  gralia,  imocumulus 
gratiarum.  q.  d.  Christianismo  abutuntur  ad 
luxuriam,  Christianismum  convertunt  in  Pria- 
pismum  ,  legem  gratiae,  purilatiset  viriulis  ver- 
lunt  in  licentiam  dedecorum  ,  lurpiludinum  , 
omniumque  scelerum  :  docentes  Chrislianis- 
mum  esse  legcm  libertatis,  ac  proinde  Christia- 
nis  licere  libere  indulgere  concupiscentiae,gulae 
et  Veneri ,  hoc  esl  quod  ail  S.  Petrus  epist.  2. 
cap.  19.  Liberlatcm  ittis  promiltentes  ,  cum  ipsi 
sint  servi  corruplionis.  Addente*  facilem  in  lege 
nova  esse  peccati  expiationem ,  per  baptismum , 
absolutionem,  aliaque  Sacramenta.  Notat  Nico- 
laitasj  Simonianos,  Gnosticos  ,  qui  cum  essent 
impurissimi ,  simulabant  se  puri  Evangelii  essfe 
doctores ,  eoque  praetextu  mulierculas  onustas 
peccatis,  ut  ait,  abducebant,  instituentes  noc- 
turna  sacra  ,  in  quibus  omnem  obsccEiiitatem 
promiscueperpetrabant.  ItaOEcumen.  Adeovero 
obscoeni  erant  Gnostici ,  uti  dicti  sint  Borboritae, 
id  est  coenosi,  quia  ipsas  etiam  sacras  Historias 
etScripturas  ad  suas  libidines  explicando  tradu- 
cebant ,  uti  fuse  narrat  Ephiphan.  luctesi  26. 
Iren.  lib.  1.  c.  20.  Clemens  7.  Stromat.  Simili 
modo  Lutherus,  Calvinus  ,  caeterique  moderni 
haeretici,  graliam  et  decus  Chrislianismi  trans- 
ferunt  in  carnis  licentiam  el  luxuriam.  Quocirca 
S.  Greg.  16.  Moral.  22.  haereticos  comparat  Dria- 
gris.idestasinisferis  etsilvestribus,  tum  ob  feri- 
tatem,tum  ob  libidinem  (estenim  onager  salacis- 
simus )  lum  quia  omne  jugum  excutiunt.  Recte, 
inquit,  onagris  comparantur  lueretici,  quia  suis 
voluptatibus  dimissisunt  d  vinculis  simttl  fidei  et  ra- 


COMMENTARIA  IN  EPIST. 
I io)us ,'n\\V<il<i (\uod  i\\tiob c.  2. Uo.  A lii quasi onagri 
in  deserto  egrediuntur  ad  opus  suum,  vigilantcs 
ad  pnedam.  Sane  dc  Sinione  Mago  primo  liajn  - 
siarcha  ita  scrihit  Tcrtull.  1.  de  Aniina  cap.  3&. 
Ilelenem  quamdam  Tyriam  de  loco  libidinis  pu- 
Llicce  eadem  pecunia  rcdemit  (qua  scilicet  voluerat 
a  S.  Pelroemere  donum  Spiritus  sancti)  dignum 
tibi  mcrccdem  pro  SpiritU  sancto. 

Secunclo  ,  aliqui  per  x*pt»,  id  eat  gratiam , 
intelligunl  Eucharistiam  ;  haec  enim  est  gralia- 
rinn  gratia.  Unde  a  Cyrillo  Hierosol.  vocalur 
wpavtoj  /y.pti  ,  id  est  ,  ccelestis  grulia :  ab  aliis 
eua  vj.1  diCTtoio;  z«pt?,  id  cst,  divina  ct  deifica  gratia: 
.ih  aliis  passim  pwftxq  x*?ti  t  id  csl  ,  mystica  gra- 
fia  ,  sive  arcanum  gralite.  Imo  illud  Pauli 
llcbr.  12.  28.  Habcmus  gratium  pcr  quam  servia- 
mus,  plttccntes  Dco  cum  metu  el  revcrcnlia  ,  S.  Cle- 
mensl.2.  Conslilul.  27.  sicexplicat:  Vtomnes,  in- 
quit,  accedant  admysticumcultumcummeluet  re- 
vercnlia,  taiiqttamudregiscorptis  accedentcs. Hanc 
graliam,  puta  Eucharistiam,  huTctici  convcrle- 
liant  in  luxuriam.  Tradil  cniin  S.  Aug.  hseresi  h$. 
Manichaeos  Eucliaristiam  conspcrsam  cum  seminc 
humano  sumcrc  :  qnod  merito  ipse  ait  non  csse 
Sacramentum,  scd  exccramentum.  Idipsumtur- 
pius  facichant  Gnostici,  diccnics  :  lloc  cst  corpus 
Christl,et hoc esl pascha^ailS.Ephiphan.  h;crcsi2G. 

Et  solum  Dominatouem  (  Grceca  hahent  Swiwnjv 
Oioi ,  id  est ,  Dominum  Deum;  vel  hcrum  Dcuin; 
oiiTTOT>j5  enim  vocatur  hcrus,  qui  in  servosha- 
hel  jus  hcrile.  Dominalor  ergo  cst  idcm  quod 
Dominus  Deus,  vcl  hcrus  omnium  Deus)  et  Do- 

MINUM    NOSTHUM  JESUM   CllBISTUM   NF.GAISTES.  ]   Si- 

moniani  enim  ncgahanl  Christum  esse  Dcum  ; 

ncgabant  enim  Deum  esse  natum,  passum ,  sus- 

citalum.  AdditOF.cumcn.  Quopacto,  ait,  Christum 

non  ncgant ,  qui  impura  et  immttnda  vila  ,  quasi 

clamoso  prwconio  ,  totius  tcmpcranliie  magistrum 

abdicant  et  alienanl?  nttlla  siquidem  tenebris  cum 

luce  socictas  est.  S.  Petrus  cpist.  2.  c  2.  1.  ail  : 

Kl  eum  qui  emit  cos ,  Dominum  negant.   Vide  ihi 

dicla.  Porro  cum  ail  Christum  cssc  solum  Domi- 

natorem  et  Dominum  ,  non  excludit  Patrem  et 

Spiritum   sanclmn  ,  scd   alium  quemlihet   qui 

•<it  alterius  essentise.  Solwm  ergo  scilicct  cum 

Patre  et  Spiritu  saneto,  utpoie  quibus  Christus 

est  o/jouato;  ct  cousuhstantialis  ,  ac  proinde  idem 

cuineishahctdominium  etdOminationeoi.  Quo- 

circa,  ut  recte  ait  Peda  :  Quamcumqucin  eadeni 

sancta  et  irulividtta  Trinitate  personam  nomiyies  , 

solus  Deus  esl ;  ct  cttm  tolam  simul  Trinitatcm  no- 

minas  ,  solum  vcrum  Deum  nominas.  Diclio  crgo 

<  xclusiva  ,  addita  uni  personae  divinie  respeclu 

praedicali  esscntialis,  non  excludit  alias  pcrso- 

lias,  ailLyran.  scd  excludil  eas  in  proedicatis  no- 

lioaalibua,  ut  sidicam:SolusPalergeneral,  solus 

Iiliusgeneratur,solus  Spiritus  sanctus  spiratur. 

Porro    OEcumen.  ro  Dominalorem  ,    refcrt    ad 

Vatrem , i* Dominum  nostrttm  ad   Filium    Jesum 

Cliristum  ;  sed  longc   verius   est  ulrumque    ad 

Christum  reft;rri  ,   uti  refert   Didymus  ,  Heda  , 

l.yran.  Hugo  ,  Dionysius,  Gagneius,  Salmeron, 

Serarius  et  alii  4)assim.  hhpie  prohalur  priino, 

•  piia  Grreca  ulrumque  uno  articulo  ~o>  denolanl 

et  praenotant,  licet  nonnulli  codices  Gricci  Uunc 

articulum  duplicent,  stul  ii  pauci  sunt  et  niino- 

i  is  notre.  Secundo,  quia  S.  Judas  idein  dicit  cum 

S.  Petro,  quia  ait:  Et  cum  quiemit  eos  (Christum) 

Dominumncgant.  Tertio,  quiaSimoniani  etEhio- 

nilre,  contra  quos  hic  scrihit  Judas  ,  non  nega- 

bant  unum  esse  Doininaioreni  ,  hoc  cst  sum- 


S.  JLD/E,   APOSTOLI. 

inuin  Dominum  et  Deum  Lniversi  ,  sed  uega- 
hant  hunc  esse  Jesum  Christum  :  Jesmu  uuioi 
dicebant  purumesse  hominem  ,  non  Deum.  Ge- 
nuinus  ergo  S.  Judae  sensus  et  mens  est ,  conlra 
Sirnonianos,  Ehionitas  el  Arrianos  posiea  lulu- 
ros,  docerc  Jesum  Chrislum  esse  verum  Deum. 
Simililer  Nicolailae,  contra  quos  scribit  S.  Judas, 
negahant  Chrislum  esse  Deum  :  aiebant  enim 
Deum  in  Christo  tantuin  hahitasse ,  uli  refert 
S.  Ignatius  episl.  9.  et  lren.  I.  3.  c.  11.  Denique 
id  ipsum  suadet  versio  Arahica ,  qiue  sichabet: 
El  in  eo  qui  est  sotus  Dominus  Deus  ,  Dominum 
noslrum  Jesum  Cltrislum  ncganles.  Porro  Cbris- 
tus  est  nosler  Dominator ,  graxe  8emrom«  0«of,  id 
est ,  Dominus  et  IterusDeus  ,  quia  nos  e  servi- 
lute  diaholi  suo  sanguine  redemit  el  emit.  Unde 
idem  est  xupto-  ,  id  est,  Dominus  noster,  uti  li- 
tulo  creationis ,  ila  et  redemplionis.  Quocirca 
Auguslus  Caesar  dominum  se  uppellari  pussus  non 
esl ,  imo  non  ausus ,  quo  tempore  verus  Domintts 
totius  generis  humani  inler  homines  natus  est ,  ail 
Orosius  1.  6.  c.  21. 

Quaeres  quomodo  differant,  Dominaloi  el  Do- 
mintts?  Resp.  primo.-ro  Dominalorem  significare 
dominium  in  res  omnes.ro  vero  Dominum  nos- 
trttm  duntaxalin  fideles  et  Christianos,  qui  eum 
utDominum  agnoscuntetveneranlur.  ItaGlossa. 
Lnde  Syrus  vertil:  Jn  eo  qui  solus  est  Domintts 
Detts,  Dominum  nostrttm  Jesum  Chrislum  ncgau- 
les;  et  Arahicus:  Abneganlcs  Regem  ttnicum  Do- 
minum  noslrum  Jcsum  Cltristunt.  Secundo,  Fev  ar- 
dentius   ait    Deum    Palrem    dici    Dominalorein 
ratione  creationis,  Christum  vero  dici  Dominum 
noslrum  ratione  redemplionis  ;  qua  nos  quasi 
servos  sihi  coemit.  Tertio  ,   Thomas   Anglicus 
censet  voce  Dominaloris,  significari  polestatem 
dominandi ,  vel  dominationem  naturalcm  :  Du- 
mini  vero  ,   actum  dominandi  ,  vel   dominium 
gratuitum.    Prima  rcsponsio ,  cui  cohaerel   se- 
cunda  ,  videtur  genuina  :  -o  enim  Dominatorem 
pomlur  ahsolute  el  indeterminate  utomnia  res- 
piciat,  -o  vero   Domintun  delerminalur  per  nos- 
irum,  scilicel  iidelium  el  Christianorum.  Adde 
Deus  vocatur  Dominalor  Dominus  ,  ad  exaggera- 
tionem  ejus  dominii.  q.  d.  Amplissime  el  ple- 
nissime,  uhique  et  per  omnia  dominans  ;  sive  , 
ut  S.    Paulus  ail  :  licx  regum,  et  Dominus  domt- 
nttntium,  1.  Timolh.  (3.  15.   Lnde  Ecclesia  in  iu 
troitu  Missre  in  festo  Epiphan.  ila  ordilur  :  Ecct 
udvenit  Dominator  Dominus  ,  ct  rcgnum  inmantt 
ejus,  et  polestas  et  imperium  ;  el  in  hymno  Ange- 
lico  :  Tusolus  sancltts,  ttt  solus  Dominus ,  lu  soltt.^ 
altissimus,  Jesu  Cltrisle,  cumsanclo  Spiritu  in  glo- 
ria  DeiPatris.  Alluditad  Isaiaec.  3.  1.  elc.  10.  16. 
uhi   Deus    vocalur    Dominatoi    Domintts.   Addii 
Adamus,  Deum  dici  cic-^-r^ ,  id  est  Dominato- 
rvm  ,  quasi    oz-fiu-r,*  ,   id  est  vinctentem,  qui  sci- 
licet    vincire    et    vincula    nohis    iojicere  possii 
quasi  judex  reis;   xu;iov  vero  ,  id  esl  Dominmn  . 
a  •vimat  ,   id  est  dcccrncrc  ,  quod  leges  nohis  fe 
rat.  iisque  nos  ohligel.  Vermn  hasc  allusive  di- 
cuntur  potius  ,  quam  genuine.  Prior  ergo  ratio 
esi  geouiaa,  idque  Uquel  e\  eo  (puxl  priinitu> 
hoc   nomen   Dominator  Dominus    sihi   indiih  i  i 
Deus ,  Exodi  3i.  v.  6.  eoipie  se  invocari  jusserit 
a  Mose  ,  ubi  in  Hebr.TO  est  idem  nomen  repeli- 
lum  ,  scilicet  Jthova  Jelwva,  el  Isaiu?  10.  16.  rur 
snm   vocatur  Dominator  Dominus  ,   pro  quo  in 
llehraeo  repetitur  nomen  Adon  Adonat.  ll)ideu. 
vero  v.  33.  et  c.  3.  1.  vocatur    llaadon  J</ 
sabtiotk,  pro  quo  Noster  verlil  :  Domtnatoi  Do- 


950  COMMENTAKTA  1N  EPIST.  S 

minus.  Hinc  Sapiens  c.  12.  18.  Tu  autem  ,  ait , 
dominator  virtutis,  cum  tranquillitate  judicas,  <'t 
Amos  c.  5.  16.  llxc  dicit  Dominus  Deus  exerci- 
tuum  Dominator,  et  Zachar.  /j.  IU.  lsti  sunt  duo 
fitii  olei,  qui  assistunt  Dominalori  universee  terra?. 
Vera  crgo  ratio  ,  veraque  origo  cur  Deus  voce- 
tur  Dominator  Dominus ,  est ,  quod  crebro  in  ve- 
teri  Teslamento  Deo  dentur  duo  nomina,  ve! 
idem  geminatum  ad  repraesenlandam  cjus  ma- 
jestatem  et  gloriam.  Vocatur  enim  Jehova  Ado- 
nai,  quod  Nosler  verlit :  Dominator  Dominus  ; 
alquc  eo  alludit  hic  S.  Judas,  Jehova  proprie 
significal  ipsum  esse  Dei  quaquaversum  im- 
mensum  et  infinitum,  puta  pelagus  essentiae  a 
a  quoomne  ensctesse  sicul  radius  a  sole  pro- 
cedit :  Adonai  significat  Dominum,  ulioslendi 
ExodiG.  3. 

Verum  ,  quia  ipsum  essc  Dei ,  quod  significat 
Jehova  ,  uti  est  in  se  homines  concipere  ne- 

Sueunt,  hinc  Noster  verlit  Dominator ;  nil  enim 
ivinilalcm  summamque  Dei  majestatem  nobis 
ita  repraesentat,  atque  nomen  Dominalor,  scili- 
cet  summus  totius  Universi ,  quod  scilicet  in 
omnes  Univcrsi  creaturas  plenum  habeal  do- 
minium,  regnum  et  imperium,  juxta  illud  Ci- 
cer.  1.  2.  de  Nalura  deorum  :  Dominalor  rerum 
Deus.  Et :  Sit  igitur  hoc  jam  d  principio  persaa- 
sum  civibus  dominos  esse  omnium  rerum  ac  mode- 
ralores  deos  ;  et  illud  Senecae  Hippol.  Freli  sa?vtts 
dominator  Neptunus,et  Virgil.  2.  jEneid.  Priamum 
vocat.  » 


JUD.E,  APOSTOLT. 

ius  perscverando  perficiatis.  Esto 


Tot  quondam  populis  terrisque  superbum 
Regnalorern  Asioc. 

Sic  Hebraei  Deum  vocant  Dominum  Sabaoth,  id 
«stexerciluum ,  juxta  illud :  Dominus  exercituum 
nomen  illi ,  Jerem.  31.  35.  Deitas  enim  quia  in- 
comparabilis  est  ,  varie  nuncuputur  ,  scilicet 
sapientice  gloria,  deilatis  gloria  aul  summitas  , 
aut  dominatio  ,  aut  dignitas  ,  aut  charitas  , 
autmajestas,aut  imperium,aut  potestas,  aul  sem- 
piternitas, aitS.  Athanas.  I.  1.  dcUnitateS.  Trinit. 
Porro  Christus  est  Dominator  Dominus  ,  lum 
qua  Deus,  lum  qua  homo ;  qua  homo  enim  per 
unionem  hypostaticam  habel  summum  in  res 
omnes  creatas  etiam  Angelos  ,  Cberubinos  et 
Seraphinos,  jus  et  dominium,  juxta  illudChristi 
Malth.  28.  29.  Data  est  mihi  omnis  poteslas  in  ccelo 
et  in  terra,  et  Apoc.  19.  16.  Ilabet  in  vestimenlo  et 
in  femore  suo  scriptum :  Rex  regum,  et  Dominus 
dominantium  ,  et  Hebr.  1.  v.  2.  Quem  constiluit 
hceredem  universorum.  Quam  ergo  Christum  ho- 
minem  colere,  revereri ,  eique  omnibus  viribus 
obsequi  et  servire  debemus,  cui  omnes  angeli  ad 
pedes  ejus  provoluti  humillime  se  substernunt , 
obsequuntur  et  serviunt  ? 

5.    COMMONERE    AUTEM   VOS    VOLO.  ]    GraBCe  u*o- 

t*vr,aai  ,  ici  est ,  in  memoriam  vobis  reducere 
cupio  ;  Arabicus,  diligo  (cupio  )  ut  rcvocem  in 
memoriam  vobis.  Hinc  u:ro//v/;,uaTse  vocantur  me- 
morialia. 

Scientes  semei.  omnia.]  q.  d.  Non  volo  vos  do- 
cere  ,  quia  jam  illa  didicistis  et  scitis;  sed  tan- 
tum  ea  suggerere,  et  in  memoriam  quasi  com- 
monitor  revocare.  Dicit  hoc  modesiiae  causa,  ne 
videatur  eos  inscitiac  arguere,  sed  potius  laudare 
a  scientia.  Sic  S.  Joannes  ait  epist.  1.  c.  2.  21. 
Non  scripsi  vobis  quasi  ignorantibus  veritatem  , 
sedquasi  scientibus  eam.  q.  d.  Persuadeo  mihi 
tos  haec  quae  scribo  scire,  unde  ea  non  doceo, 
rcfrico  et  confirmo  ,  ut  qute  credere  bene 


scd 


<  cepisus,  rnc 

enim  nonnulli  ca  ignorarent,  multi  lamen  en 
sciebani.  Unde  colligas  primos  Christianos  in 
fide  valde  bene  fuisse  instructos  ct  eruditos.  Vi- 
gebat  enim  lunc  Ncophytorum  calechesis,  adeo- 
que  ipsi  Apostoli  erant  perpelui  catechislas.  Mos 
imitenlur  jain  Paslores  ,  quia  magna  inler  fide- 
les  est  ignoranlia  rerum  fidei  el  salulis,  multi- 
que  ea  cle  causa  pereunlcUlamnaniur,  quorum 
animas  ii  Pastoribus  reposeet  Deus. 

Vox  semel ,  vel  refert  primain  eorum  in  fid« 
et  Scripiura  instructioncm.  q.  d.  Jam  pridem  in 
prima  veslra  instructione  c;l  catechesi,  simulet 
semel  audistis  et  didicistis  Hisloriam   Josuc  el 
Hebraeorum.  Veruni  in  prima  calecbesi  tradun- 
tur  articuli  fidci,  non  aulem  Historiae  S.  Scrip- 
lurae,  nisi  dicasS.  Judam  loqui  maxime  Jucheia 
ad  Chrisluni  conversis  :  hi  enim  in  judaismo 
multa  audierant   de   Mose  et  Josue.  Secundo  , 
magis  congrue  ?o  semel ,  per  trajectioneni  tiv- 
braicam  referas  ad  ro  salvans;  opponilur  enim  t« 
secundo,  quod  sequilur,  ut  sentenlia  ila  sil  ordi- 
nanda  :  scienles   quod  Jestts  semel  populum  de 
terra  Mgypti  sahans ,  secundo  eos  qui  non  credi- 
derunl  perdidit ;  et  ila  legunt  nonnulli   codice» 
Craeci  :  tunc  enim  sensus  planus  est,  conne- 
xus  ct  nervosus.   Accedit  Syrus  ,   cjtii  vertit  : 
Quod  Deus  secundum  untitn  lemptts  poptdum  ex 
Mgypto  liberavit ;  el  Arabicus  :  Quod  Jesus  in  vice 
prima,  vel  primo  populttm  sutim  ex  /Egyplo  tibe- 
ravit.  Terlio  et  planissime  ,  scicntes  semel ,  id 
estomninoet  prorsus  omnia,  universim  omnia  , 
in  totum  omnia ,  simul  omnia ,  ila  ul  me  iterum 
ea  docere  ,  et  vos  iterum  ea  audire  et  discere 
non  sit  necesse.  Sic  Cicero  pro  Dejotaro  :  Cum 
facite,  ait,  exorari  Cresar  ,  tum  semel  cxorari  so- 
tes  ;  semel ,  id  est ,  omnino  et  prorsus,  ut  am- 
plius  te  exorare  non  sit  necesse.  Rursum  semel , 
id  est ,  ad  summam  ,  vel  in  summa.  q.  d.  Scien- 
tes  semel ,  id  est  summatim  ,  omnia.  Sic  Quin- 
tilianus  1.  11.  c.  1.  Et  ut  semel ,    ait  ,    omnia 
comptectar ,    et  I.   10.   c.    3.   Denique  ut    semrl 
quod  est  potenllssimum  dicam  :  secretum  in  dic- 
tando  perit ;  id  est ,  ut  summa  dicam.  Hujus 
phrasis  ratio  est  ipsum  illud  scmel ,  quod  signi- 
ficat  una  vice  pro  omnibus,  ita  ut  postea  non 
oporteat  quid  addi.  Denique  semet ,  id  est  irre- 
vocabiliter.  q.  d.  Scientes  omnia  semel,  id  est , 
plene,  firmiteretirrevocabiliter,  uteoriimobli- 
visci  non  possilis.  SicOvidius  episL,  5.  de  virgi- 
nitateait : 

—  Dcperit  illa  semel : 

idest,  irrevocabiliter,  quia  semel  amissa  nun- 
quam  recuperari  potest.  EtLucanus  i.  9. 

Dixitque  semel  nnscenlibus  auclor, 
Quicqukl  scire  licet. 

Semel,  inquit,  ut  nullum  postea  verbum  addat. 
Plinius  1.  7.  c.  2>h.  Vir  optimus  ,  ait,  semel  a  con- 
dito  avo  judicatus  est  Scipio  Nasica  d  jurato  se- 
nata,  et  c.  35.  Pudicissima  femina  semet  malro- 
narum  senlentia  judicata  est  Sulpitia.  {]\i\-osemei 
aflirmantis  venustatem  habet,  ut  quod  verissi- 
mum  esse  asseverare  voIumus,id  semel  tantum 
dixisse  sulliciat.  Quo  sensu  ait  Job  cap.  33.  17. 
Semel  loquitur  Deus  ,  et  secundo  idipsum  non  re- 
petit ;  et  Psaltes  Psal.  88.  v.  36.  Semetjuravi  in 
sanctomeo,  et  psal.  61.  vers.  12.  Semel  locutus 
est  Deus  ,  et  Paulus  Hebr.  9.  et  v.  12.  Chrislus 
semet  introivit  in  sancla;  et  Judas  hic  v.  3.  Scmel 
traditce  sanctis  fnlei.  Similia  sunt  Exodi  "3.  5. 


COMMENTARIA  IN  EPIST 

Numer.  30.  7.  Levit.  27.  28.  ct  1.  Rog.  26.  8.  ci 
alibi. 

Porro  to  onmia  ,  intcllige  commodc.  Notal 
CEcum.  S.  Judam  cilare  Hisioriam  vclcris  Tes- 
tamenli  ,  tum  ul  dcclural  eumdcm  csse  Dcum  el 
veleris  et  novi  Tcslamcnti  inslilulorcm,  et  non  , 
sicuti  isli  scelesti  aiunt ,  altcrum  csse  Dcum  veteris 
Testamcnti  ultorcm  et  crudclcm  ,  altcrum  novi 
mansuetum  cl  benignum  asscrcntcs ;  et  simul 
ait ,  quodncque  hiquinunc  peccanl  ,  inulti  per- 
mancre  polmtnt ,  sicut  ncque  ilti  qui  ex  yjigypto 
edncti  fueranl.  Hoc  ipstim  indicat  Didymus  ,  qui 
Iioc  excmplo  confirmarl  exisiimat  quod  modo 
dixcrat  Judas  ,  Chrisiiim  Dcum  ac  Dominum 
essc  rcruin  omnium  creatarum.  Dictum  namque 
est  ,  inquil,  autc  lur.c  de  co  quod  sit  vcrus  Dcus  , 
iste  solus  Domiualor  ct  Dominus  Jesus  Cliristus  , 
qui  cduxit  poputum  cx  Mgyplo  pcr  Moysem  : 
quibus  ita  dictis  ,  consequcns  csl  ul  non  sit  al- 
irr  Dcus  Moyseos  :  ncque  enim  esl  alius  prwler 
Trinttatcm. 

Quoniam  (quod)  Jesus.]  S. Ilieron.  1.  1.  contra 
Jovin.  accipit  Josuc  :  liic  cnim  a  Scptuaginla 
vocatur  Jesus  :  Josuc  cnim  populiun  indnxit 
in  tcrrani  promissam.  Vcrum  obstat  quod  Josue 
non  cduxcril  popnlum  ex  ASgypto  ;  nam  id  fecit 
Moses  ,  cujus  minislcr  et  suecessor  fuil  Josuc. 
llursum  pro  Jcsus  multi  Graeci  codices  babcnt 
re/ws»  id  est ,  Dominus  ,  cl  nonnulli  addunt 
o0to;,'u\  cst  ,  Deus.  Unde  Syrus  ct  Clemens 
Alcxandrinus  legunt  Domintts  Dcus ,  quod  Jcsu 
Chrislo  soli  compctit,  non  Josiu\Jcsus  ergo  non 
qua  liomo  (uipoic  nccdum  natus  in  tcrra  )  scd 
qna  Dcus  populum  siium  ,  pula  Hcbr.TOS  ,  cx 
/Egypto  ojusque  scrvilutc  cduxit  el  liberavil. 
Nam  ut  ail  Paulus  :  Jesus  Cliristus  licri  ct  lio- 
die  ,  ipse  cl  in  sivcula  ,  Hcbr.  13.  8.  Omnibus 
liisce  oslcndit  S.  Judas  conlra  Simoncm  ,  Ebio- 
nem  ct  Arrianos  Cbrisli  divinilatcm. 

Salvans]  cw:«{  ,  id  cst,  cnm  salvassct. 

SlXUNDO   F.OS  QDl  NON  CRF.DIDKIUNT,  DcOCtMOsi 

promiticuii ,  quod  cis  traderei  tcrram  promis- 
Ratn,  idcoque  rcdirc  volucrunl  in  yEgyptum, 
PBBDIDIT. ]  Quomodo  sccundo?  Primo ,  Beda  ct 
cx  co  Glossa  inlerlin.  Secundo,  inquil ,  id  cst,  bis 
punivit  cl  pcrdidit  cos ,  scilicct  primo  in  liac 
vita  pei*  mortcm,  secundoin  altcra  pcr  gcben- 
nam.  Quia  solos,  inquil,/w/m  a  suppticio  libcrat, 
quos  immutal;  c.t  quos  pra>scntia  mala  non  corri- 
gunt,  ad  scqucntia  producunt.  Vcrum  alii  passim 
teeundOf  exponunt  posiea,  dcinceps,  uti  lcgit 
Clemens  Alexandr.  unde  Arabicus  lcgit:  in  vice 
sccunda. 

Sensus  ergo  est,  q.  d.  Deus  scmcl  salva\ii 
populum  ,  cum  cnm  sc  scqucntcm  eduxit  cx 
•  '■gyplo;  at  sccundo,  id  cst,  alia  vice  eum  pcrdi- 
dii ,  cum  scilicet  increduius  ab  eo  recesait  et 
aposiatavil,  idque  non  scincl ,  scd  sjcpius.  Nam 
idololalranlcs  cnni  viinlo  aurco,  occidit  in  Sina 
EXOdi  82.  '27.  postea  OOCidtt  murmurantes  rt 
rarnea  desiderantes  in  Sepulcris  concnpiseen- 
liee,  Numer.  11.  v.  82.  Denique  omnes  prartci 
Josue  et  Calrb  damnavii  morte  in  dcscrto ,  ob 
inurinur  cxploratoruni,  Numer.  16.  v.  29. 

Qunre  non  cst  necesae  cum  nonnnllis  rose- 
cundo,  referri  ad  HebreosrespectuJEgypliorum, 
qul  primo  perdili  el  mersl  sunt  in  mari  Rnbro. 
q.  d.  Deus  primo  pcrdidit  .ttgypiios  in  mari  Hu- 
bro  ,  eo  quod  insequerentur  Hebrteos  popnlnm 
Dei;  al  cum  Hcbraei  Deo  obluctaii ,  iinitati 
kiuil  Agyplios,  imo  in  /Egyptum  rcvcrli  voluc- 


S.  JUD.E,  APOSTOLI.  «Jol 

runt,  Dcus  iram  suani  in  eos  reflcxit;  atqne  si- 
cut  primo  perdidcral  vEgyptios,  sic  secundo 
perdidit  Hebrseos;  non,  inquam,  est  necesse  sic 
<  xplicarc,  imo  ncc  convcnit ;  quianullabic  per- 
ditionis  /Egypiiorum  facia  esl  meniio.  Porro 
S.  Judas  boc  exemplum  fidelibus  applicandum 
relinqtiit.  q.  d.  Siniili  modo  Deus  fideles  quo> 
primo  salvavit  inbaptismo,  dum  Cbristum  se- 
cuti  suni,  secnndo  perdet  si  ii  Cbristo  aposta- 
tcnl  el  ad  Simonem,  Ebionem,  aliosque  Cbristi 
hosics  declinent.  Quarc  melius  crat  istis  non 
cognoscerc  viam  juslilice ,  quam  post  agnilionem 
rctrortum  convcrti  ab  co  quod  illis  tradilum  est 
sanrlomandato,  ait  S.  Pclrus  cpist.  2.  c.  2.  V.  2i. 
vidc  ibi  dicta. 

G.  Angelos  vicno  qi;i  non  servaverunt  sium 
principatum,  ctc.  ]  Arabicus  sic  verlit:  Projecit 
angclos  qui  non  scrvavcrunt  sutim  principalum  . 
sed  dereliquerunl  suum  ordincm  ct  ofjicium  ,  in 
tenebras  extremas ,  alligalos  in  vincidis  a^ternis  . 
rescrvando  in  eis  ad  hunc  diem  magnum ,  diem 
judirii.  Esl  boc  sccundum  exemplum  cl  argu- 
mentum,  scilicetangelorum,  sicut  primum  fuii 
HebraBorcrm,  q.  d.  Si  Dcus  angclos  nobilissimos 
apostalantcs,  sibiquerebcllanles  e  coelo  dejecit, 
ci  in  diem  magni  judicii  damnandos,  reservavit, 
quanlo  magis  puniet  vos,  o  fidelcs,  ac  in  dic 
judicii  coram  loto  mundo  condcmnabit,  si  ab 
cjus  Bde  apostalantcs  ad  baerclicoruin  impieta- 
tcm  et  pcrfidiam  dcsciscatis?  Eodcm  utitur 
S.  Pclrus  cpist.  2.  c.  2.  U.  diccns  :  Si  enim  Deus 
angctis  pcccantibus  non  pepcrcil ,  sed  rndentibus 
infcrni  dctraclos  in  tartarum  tradidit  cruciandos 
in  jtidicittm  rcscrvari ,  clc.  Vide  ibi  dicta.  Hunc 
l.nciferl  et  Angcloium  borribilem  casum  gra- 
jiliicc  dcpingit  Isaias  cap.  1U.  12.  et  Ezecb. 
cap.  28.  12. 

Pro  Pi-incipatum  gr<Tce  esl  *flpp  quod  tam 
origincm  et  principium  ,  quam  potestatem  el 
principatnm  aignlucat.  Dnde  Cajet.  et  Tigur. 
vertuntj  sttam  originem;  Cagncius,  suam  digni- 
talem;  Adamus,  sutim  magislratttm ,  id  est , 
angelica>  dignitatis  honorem  ct  piueemincntiant 
oon  retiniicrunt.  q.  d.  Angeli  non  servaverunt 
Miam  origincm,  id  csl,  originalem  suam  cxcel- 
lentlam,  slatum,  gratiam  ,  justitiam,  praeemi- 
inntiam  et  dominium  in  rcs  omncs  corpoieas. 
ut  quasi  principes  dominarenlur  in  coelo  el  in 
terra  .  in  qua  originalitcr  ii  Dco  creati  et  conditi 
stint.  Hincpatetangelosomncs,<'tiam  d;cmones, 
primitus  crcatos  csse  in  gratia.  Ex  originali 
cnim  gratia  ct  justitia  manabatoriginalis  eorum 
excellentia,  ei  dominium,  in  resomnes. 

Quare  niinus  probabililcr  d;emones  creatos 
csse  in  gratia,  ncgant  Magisler  senient.  Henri- 
eus,  Bonavcnt.  Scotus,  Alensis,  etHtigo,  quos 
eiiat,  et  ex  boc  loco  aliisque  confutat  nostcr 
Vasqucz  1.  p.  disp.  217.  c.  3.  et  U.  ubi  ostcndit 
per  principatttm  niaximc  accipi  gratiam  sancti- 
lieantcin  ;  pcr  banc  cnini  conslituimur  filii  Dei . 
luercdes  ct  principcs  rcgni  ca-lcstis ,  adeoque 
ipsi  angeii  per  eam  erant  amici  et  familian'.» 
Dei,  ac  principes  in  domo  Dei  aulaqne  cealestf. 
Multo  magis  liinc  patet  crror  baercticorum  di 
ccnliinn  diabolum  natnra  stia  cssc  nialum.  it.i 
sensci  iinl  PriseillianishT.  quos  condemnat  uanc 
lus  Eeo  .  eplslol.  97.  e.  ('•  ct  Concil.  I  aleran. 
c.  ftrmifrr.  de  sunnna  Trinit.  el  Epipban.  Ii.t- 
res.  68.  Confutal  liTrclicos,  qui  dieobant  diabo- 
lum  csse  lilium  Sabaotb  ,  id  cst,  sepiinnr  potes- 
ntis,  qnein  Deum  fnd.Temm  csse  asscrelunt, 


9o2  COMMliNTAUIA  1N  EPIST 

suaque  naiura  malum  et  Patri  rcpugnanlem  , 
oommixtum  vero  cum  Eva,  ex  eagenuisse  Cai- 
num  et  Abclcm. 

Tropol.  Beda  :  Simili  modo  inslar  dnemonum, 
inquit,  fidcles  superbientes,  qui  gratiam  adop- 
lionisfiliorum  Dei  non  servant,  et  derclinquunt 
domicilium  suum,  scilicet  Ecclesiae  unitatem, 
in  qua  Deo  renati  sunl,  vel  cerlc  sedes  regni 
ocelestis  quas  accepturi  erant ,  si  fidem  serva- 
rent,  ante  jurlicium  graviler,  ctgravius  in  judi- 
cio  universali  damnabuntur.  ldem  applices 
Clericis  ab  Ordine  religiosis  a  suo  statu  apos- 
tatantibus.  Utrique  enim  relinquunt  suum  prin- 
eipatum  ,  et  quasi  c  ceelo  in  infernum  corruunt, 
imoultrose  praecipitanl.  VideHieronymum  Pla- 
tum  lib.  3.  de  Bono  status  Religiosi  cap.  ult.  cl 
penult. 

Deniquc  cx  hoc  aliisque  Scripturoo  locis,  qui- 
bus  doemones  vocantur  «pxai ,  id  est ,  principa- 
tus  et  potestaies ,  solerter  colligit  Cassianus 
collat.  8.  c.  8.  inter  angelos  qui  ccciderunt,  ple- 
rosque  e  summis  eorum  principibus  exlitissc. 
Hisce  enim  eo  major  superbiendi  et  ruendifuit 
occasio,  quo  majoribus  naturae  et  gratiae  doti- 
bus  se  caeteris  antecellere  cernebant.  Hic  vc- 
rum  est  illud  :  Feriuntque  summos  fulmina  mon- 
ies  ,  ita  per  supcrbiam  ceciderunt  summiin  Ec- 
clesia,  ut  Saul,  Origenes.,  Tertullianus,  etc. 

Sf.I)    DEIIELIQUERUNT  SUUM  DOMICILIUM,  ]  tnio-J  ot- 

z>jnjptov ,  id  est,  propriam  habilalionem,  scilicot 
coeleslem  ,  pula  coelum  cmpyreum,  ait  Lyran. 
dereliquerunt  autem  non  direcle  et  sponle,  sed 
indirecte  et  coacte;  quia  enim  sponte  dereli- 
querunt  cceleste  vitae  inslitutum,  quo  Deo  adbae- 
rebantet  serviebant,  binc  a  Deo  coacti  sunt  re- 
linquere  coelum ,  cum  ex  eo  praecipilali  sunt. 
Ita  OEcumen.  Unde  Arabicus  vertit :  Derelique- 
runtordinem,  seu  conslilutumofficiumsuum.  Vere 
S.  August.  serm.  58.  dc  vcrbis  Domini  secun- 
dum  Lucam  :  Sanctificalum,  ait,  estccclum  ,  de- 
jectus  cst  diabolus,  et  paulo  anle  :  Cmlum  esl ,  ubi 
culpa  cessavit ;  cadumest,  ubi  flagitia  non  sunt; 
coelum  est ,  ubi  nullum  nwrtis  vulnus  est.  Hinc  li- 
quet  angelos  creatos  cssc  in  ccelo  empyreo, 
licet  idnonnulli  ncgcnt. 

Moral.  disce  quam  omnis  creatura,  ctiam  an- 
gelica  ,  sit  instabilis  ,  nisi  a  Deo  confirmelur  ct 
stabiliatur  :  Eccequi  serviunt  ei  non  sunt  stabiles, 
ct  in  angetis  suis  reperit  pravilalem,  nit  Jobc.  h. 
18.  etc.  15.  15.  Ecceinler  sanctosejus  nemoimmu- 
tabitis ,  et  cccli  non  sunt  mundi  in  conspecluejus. 
Rursum  binc  liquet  angelos  primitus  non  fuissc 
heatos,  nec  vidisse  Deum;  sic  cnim  fuissent 
confirmali  in  gratia,  nec  potuissent  caderc  de 
coelo.  Unde  S.  August.  11.  dc  Genes.  ad  litter. 
c.  13.  ait  :  Dcemotiem  nunquam  guslassedulcedi- 
nem  beata  vitce ,  quam  (inquil)  non  utique  accep- 
tam  faslidivit ,  sed  nolendo  accipcre  deseruit  et 
amisit. 

In  judicium  (id  est ,  in  condemnalionem,  pcr 
metonymiam.  Ita  OEcum.)  magni  diei,]  puta 
diei  judicii  :  liic  enim  crit  dies  magnus ;  qnia 
magna  in  eo  fient,  scilicct  judicium  universalc, 
consummatio  mundi ,  dcsccnsus  Christi  glorio- 
suscum  omnibus  Anscliset  Sanctis,  divisio  bo- 
norum  a  malis,  glorificatio  bonorum  ,  ct  dam- 
natio  malorum  in  aeternum.  Hic  ergo  dieserit 
borizon  temporiset  aeternitatis,  determinansin 
omne  aevum  angelos  a  deemonibus ,  beatos  a 
damnatis,  Paradisum  a  gehenna.  Hinc  patet 
daemones  comparituros  jn  judicio  universali,  ct 


..'•&  JUD/E,  APOSTOLI. 

ii  Christo  judicandos  ,  accopturosque  aetcrnos 
damnationis  scnicntiam,  juxta  illud  LCor.  6.  3. 
I\escilis  quoniam  angclos  judicabimus?  uti  ibideni 
doccntct  cxplicanl  S.  Clirysost.  Theod.  Ambros. 
Ansclmus  et  alii  passim. 

Vinculis  iETEn.Ms.  ]  Grasce  «t<i(oti ,  icl  est , 
rtternis ,  \c\non  propriis,  sed  alicnis  et  coaclis, 
vcl,  ut  Syrus,  incogniiis,  invisibilibus  ,  quae  sci- 
licet  videri  nequcuni.  Origcn.  homil.  9.  in  M.uth. 
legit:  vincutis  giavibus;  S.  Pctrus  cpist.  2.  c.  2. 
1h.  vocal  o£if«5?o^oj ,  id  cst,  rudentes  siw  catc- 
nas  caliginis.  Unde  addit  Judas,  sub  caligine.  Vin- 
cula  haec  sunt  spiriialia  ,  puta  vis  divina  eos 
deiinens,  atque  obligalio  ct  alligatio  corum  pcr 
illam  ad  carccrem,  gchcnnam  ct  peenam  urter- 
nam.  Huiccnim  Deus  eos  ila  alligavilclastrinxil, 
ut  eam  nusquam  et  nunquam  cxculerc  vcl  cva- 
dcrc  queanl,  ideoque  vocantur  aelerna  ;  quia  li- 
cet  daemoncs  usque  ad  diem  judicii  pcrmitlan- 
turinhoc  aere  versaii  ct  lentare  homines,  ta- 
mcn  ipsi  quocumque  vadant,  hancobligaiionem 
et  alligationem,  adcoque  ipsam  suam  prEiiamci 
incendium,  tanquam  mancipia  calcnam  suam 
circumfcrunt.  Sicut  ergo  homo,  puta  judex,  cor- 
pora  reorutn,  iia  Deus  spirilus  et  animas  dam- 
nalorum  alligat  gehenn.x  et  igni.  Potest  sc- 
cundo  sic  cxponi ,  q.  d.  Deus  daDmones  sub  ca- 
ligine  aeris  hujus  reservavit  vinculis  eelernis,  id 
est,  ad  vincula  aeterna,  quibus  eos  in  die  judicii 
coram  toto  mundo  alligabitel  compingel  in  ge- 
henna,  ut  ex  ea  nunquam  amplius  cgrcdi  pos- 
sint,  uti  nuncpossunt,  sed  in  eam  quasi  in  er- 
gastulumperenne  retrudanlur.  UndeCyril.  Alex. 
in  Habacuc  3.  n.  49.  legit :  quibus  caligo  lenebra- 
rum  in  omnia  scecula  reservala  cst.  Utrumquo 
verum  ;  daemones  enim  et  vinculis  cttcrnis  jam 
ligati  sunt,  cl  iterum  iisdem  ligandi  in  die  judi- 
cii,  uti  jam  dixi.  De  vinculis  daemonum,  qualia 
ea  sint,  ct  quomodo  iis  ligentur,  dicam  Apoc. 
c.  9.  v.  lh. 

Deniquc  Clemens  Alexandr.  vincuta  daemo- 
num  interpretatur  amissionem  honoris  in  quo 
constitcrant,  ct  cupiditatem  infimarum  rcrum  ; 
cupidilate  cnim  propria  dcvinctos,  converli  nc- 
quaquam  j>osse.  Scd  haec  symbolica  et  mystica 
sunt  vineula,  non  litteralia. 

Sun  caligine,]  tum  aeris  hujus  caliginosi, 
tum  polius  inferni  et  tartari,  uli  ail  S.  Pelrus 
epist.  2.  c.  24.  So-fos  enim,  id  est,  caligo,  nox , 
significat  quoque  infernum,  quia  in  eo  est  dcn- 
sissima  caligo,  perpetua  el  aelerna  nox :  aliqui 
onim  daemones  versantur  in  inferno  ,  alii  in  hoc 
acre;  sed  ulrique  suam  catenam  ct  ptcnam  cii  - 
eumferunt.  Unde  Patres  docenl  aerem  hunc 
essc  plenum  daemonibus.  Ita  S.  Augusl.  11.  d(i 
Civit.  33.  S.  Fulgent.  lib.  dc  Trinil.  et  alii  passim. 
ln  vila  S.  Emmerammi  lib.  2.  narraiur  tantani 
essedaemonumin  aeremuliitudinem,  ut  cuidam 
viro  sancto  revelatum  sit,  eos,  si  haberenl  eor- 
poranostrisaequalia  ,  splendorem  solis  mortali- 
bus  intercepturos. 

Praepositio  sub  notat  caliginem  hancesse  loco, 
non  superiori,  sed  inferiori  et  subdito,  eamquc 
esse  instar  carceris.  Carcer  enim  solet  esse  in 
loco  imo  et  subterraneo,  in  quo,  et  sub  quo  rei 
ooncludtintiir  ,  deprimuntur  et  arclanlur.  Untlc 
S.  Aug.  de  Nalur.  boni  conlra  Manich.  c.  33.  as- 
serit  quod  daemoncs  pccncdiler  hunc  infernum , 
lioc  est ,  inferiorem  catiginosum  aerem  lanquam 
carcerem  acceperint. 

Rkservavit,]  cruciando,  ait  S.  Petrus,  vidc  ibi 


COMMENTAMA  IN  EPIST. 

dicta.  S.  Judas  potius  tb  reservavit  rcfert  ad  vin- 
culis  ceternis ,  q.  d.  Reservavit  eos  ad  vincula 
iEtcrna,  quibus  in  die  judicii  eos  vinciet,  et  coni- 
pinget  in  carcerern  et  ignem  aeternum.  Hinc 
moraliter,  nota  quanta  sit  niiscria  etinfirmitas 
daemonum  quod  nimirum  quasi  rei  calenali 
«unt,  ac  proinde  quasi  canes  ligali  nos  invadere 
et  mordere  nequeant,  nisi  ullro  in  eorum  riclum 
et  ungues  nos  injiciamus,  uli  docet  S.  August. 
«ermon.  197.  de  Tenipor.  et  Tertull.  de  Habitu 
mulieb.  cap.  2.  ///  sunt ,  ait,  angcli,  qttos  judica- 
turisumus.  II i  sunt  ungeli ,  quibus  in  lavac.ro  re- 
nuntiumus.  Ihcc  sunt  utique  />cr  quce  ab  liomine 
judicari merucrunt.  Quid  crgo  faciunt  apud  judices 
suos  rci  corum?  Qtiodcst  commcrcium  damnalu- 
ris  cum  damnandis?  Qtia  conslantia  tribunal  as~ 
cendimus  decrcturi  advcrsas  cos ,  qttorum  munera 
appclimus? 

1.  Sicut  Sodoma  kt  CoMOnniiA.]  Est  boc  ter- 
tium  exemplum,  quo  Simonianorum  et  Gnosti- 
corum  infames  libidines,  quibus  aelernum  ignem 
intentat,  perstringil;  sicut  primo  exemplo  He- 
braeorum  rebellium,  perstrinxit  eorumdem  per- 
lidiam  et  rebellionem ;  ac  secundo  exemplo  dre- 
monum  apostataniium  ,  perslrinxit  eorumdem 
superbiamet  invidiam.  Quoiaeite  nolaleosins- 
tar  Sodomitarum,  piceposlcraetinfandalibidine 
se  contaminasse. 

ExFonsiCATiC,]  id  est,  extreme  fornicatae,  cx- 
tremam  et  pessimam  libidinem  exercenies,  ut 
omnem  ejus  modum  et  mensuram  excessisse, 
uique  omncs  corporis  vires,  omne  scmen  ,  om- 
nem  sanguinis  el  vitac  succum  in  fornicando 
exhausisse  videanlur.  Hoc  cst  quod  de  Marci 
Gnostici  amasiis  scribit  Ircn.  lib.  1.  IIo?,  inquit, 
scepe  conversw  ad  Ecclcsiam  Dei  confcsso?  stint ,  et 
secundttm  corptts  exterminatas  se  ab  eo  velut  cu- 
pidine,  ct  inflammatas,  valdc  sc  illttm  dilexisse.  Se- 
cundo,  Thomas  Anglicns,  llugoct  Glossa  exfor- 
nicala,  inquinnt,  id  cst  exlra  debitum  na- 
turae  vas  fornicaiae  sunt,  quia  scilicet  reliclo 
naturali  usu  feininae  in  niares  cxarserunl, 
Rom.  1.  27.  Alii  cxfornicala ,  id  est,  exlra  forni- 
ces  non  cum  merelricibus  quae  in  iis  prostabant, 
sed  cum  puerisdomi  fornicataj  sunt.  Verum  hoc 
subliliusest  quam  solidius. 

Abeuntespostcarnkm  ALTEnAM.]Syrus:  Ambu- 
larunt  post  carnes  alias.  Mas  enim  cl  fcmina  in 
conjugio  fiunt  una  caro  ad  gcnerandam  prolem, 
juxta  illud  Matlh.  19.  5.  Ertint  duo  in  carne  ttna. 
Itaqucjam  non  sttnt  dtto,  scd  unacaro.  Al  mas  et 
mas  nonpossunt  licri  una  caroad  gcnerandnm; 
ergo  sunt  duo,  ct  si  misceanlur,  abeunl  posl 
carnem  alteram.  Igilur  caro  altera,  vel  ul  Pagni- 
nusvcrtil,  oMena ,  est  femina  el  concubina  et 
mereirix  :  ba?c  cnim  allers  est  ab  uxore  legi- 
liina.  Vel  polius  est  masculus;  bujtis  euim  caro 
pnrpostera  el  cumealibido,  est  aliena  ab  insli- 
tuloel  usu  nalttrac;  quia  incongrua  cl  inepta, 
imo  adversagenerationi  et  prorrcalioni  libero- 
rum.  Ila  OEcumen.  Carnan  ,  inquit ,  alteram  , 
vocat  masculttm  scxum ,  qttippc  qittp  divcrsusit, 
et  d  coilu  gcncrattonis  uiicna.  Caro  siqttidcm  ad 
coitam  accommodata  fcmina;  caro  est  ,  juxta  id 
quod  a  progcnitore  noslro  dictum  est :  Os  cx  ossi- 
bus  mcis,  ct  caro  ex  carne  mea.  At  ma>\  tm  caro 
altcra  cst,  idcst,divcrsa  <i  coitu.  Aheuntergopost 
carnem  allcram  ,  ctim  inares  marilnis,  aut  fc- 
minae  feminis,  aul  viri  feminis  exlra  naturale 
vas  praeposlere  commiscentur;  mullo  DUgis 
ctira  bestia,  vel  diabolo  in  corpore  assumplo  , 

CORXK?..    A    I.APinK.       TOJI.     \. 


S.  JDDiE,  APOSTOLI.  953 

sive  incubo  ,  sive  succubo  commiscentur.  Si- 
mili  phrasi  ait  Constans  Imper.  /.  cum  vir.  ad 
legem  Juliam  de  adulG  quod  in  isto  scelere  sexus 
pcrdit  locum,venus  mutataestin  alteram  formam. 
Et  Sapiens  c.  lft.  26.  ait  ex  idololalria  (aeque  ac 
haeresi)  ortam  esse  nativilatis  immutalionem, 
nuptiarum  inconstantiam,  inordinationem  moa- 
chise  et  impudiciti;e. 

FACTyE  SCNT  EXEMPKUM.]  Graece  TTfOxnv&at  ociy/ta  . 

id  cst  ,  projecta?  sunl  in  exemplum,  propo- 
sitoe  in  ostensionem.  Hoc  est  quod  S.  Petrus  Ju- 
da  succinens  ail  epist.  2.  c.  2.  6.  Exemptum  eo- 
rum  qui  impie  aclttri  sunt  ponens.  Unde  Gellius 
lib.  6.  c.  \l\.  inter  tres  causas  ob  quas  publice 
scelerali  puniendi  sunt,  hanc  prpccipuam  assig- 
nat.  Tertia,  inquit,  raliovindicta>  est  qua:  para- 
digma  d  Grcccis  nuncupatur ,  cum  pttnitio  propter 
exemptum  est  necessaria ,  ut  caztcri  a  similibus 
pcccatis  metucognita?  pozna?,  delerreantur.  Idcirco 
vetercsquoquenostricxemplapromaximisgravissi- 
misquepanis  dicebant.Wmcfiuvn.b.  21.  deadultera 
dicitur  :  Det  te  Dominits  in  maledictionem,  exem- 
plumque  cttnctoriijn  in  populo  stto,  et  c.  25.  U.  Tolle 
cttncfos  principes  populi ,  ct  suspende  eos  contra 
solcm.  Scptuag.  ■x».fuouy/j.u-tiO',  idest,  statue  in 
exemplum. 

IGMS     yETEnNT     POENAM     SCSTINENTES.  ]     PrimO  , 

quia  Sodoma  et  Penlapolis  coelesii  igne  confia- 
gravit,  iia  ut  concremationis  hujus  vestigia  ju- 
gilerexlent,  et  in  perpeluum  exiitura  sint,  us- 
que  ad  fmemmundi,  nimirum  dcsolatio  perpe- 
tua ,  ac  mare  mortuum ,  perpetim  fumans  et 
exhalans  bilumen  et  sulpliur,  quo  conflagravil. 
nec  pisces ,  aut  vivum  ullum  admillens,  quin 
protinuseos  enccet;  poma  el  fructus  non  alio* 
producens  quam  vapidos  ct  cinereos  ,  adeo  ut 
Sodoma  pra?terili  incendii  babcat  spccimen.et 
fuluri  in  gelienna  vivum  sit  cxemplar.  Ita  Caje- 
laims.  Citat  enim  Judas  Historiam  incendii  So- 
domae  narratam  a  Mose  Genes.  19.  ubi  lempo- 
rale  tanttim  ejus  incendium  ,  non  ajlcrnum  in 
gehenna ,  enarratur.  Audi  Sirabonem  lib.  17. 
Quodilla  regio  ignilaest,  permtdla  signa  affertmt ; 
nam  et  petras  cxustas  ostendttnt,  et  terrum  cine- 
rtdentam ,  et  picis  gultas  cx  petris  distiltantes ,  et 
flttmina  ftctida  odore  cfferventia.  Similia  in  Sodo- 
mitas  eliam  nostri  aevi  divinac  vindiclae  exem- 
pla,  quibus  a  Deo  tonilruis  ct  fulininibus  side- 
rati,  et  in  cineres  retlacii  sunt,  videre  esl  de 
Peruvianis ,  el  Mexicanis  apud  Ferdinanduni 
Corlesium  in  Themislitan  civitate  pag.  307.  ei 
Petrum  Martyrcm  tomo  3.  Navig.  mundi  novi , 
fol.  28.  el  29.  quin  et  Europara  funesta  non  de- 
sunl  exempla.  Celebris  est  illa  S.  Hieronymi  in 
Epislola  senlenlia  :  O  ignis  infcrnaits  Utxaria  ' 
cujtis  materia  gtda,  cujus  (lamma  superbia,  rttjus 
scinttlla  prava  colloquia  ,  fttmtts  cttjits  infamiu  . 
citjuscinis  immttnditia,  cttjtts  ftnis  gelienna. 

Secundo,  ignis  asterni,  quia  Sodomii.T  onirit  < 
ab  igne  teniporali  (ransniissi  videntur  ad  ignt-in 
aelernumgebeniKe.  Unde  Syrus  vertil:  Positatsub 
ignr  wtcrnitatis ,  rci  jttdicii  ;  el  Arabicus:  Cum 
projiccrcntttr  in  ign<  nt  mternutn  prr  judiciamjits- 
titice.  Ita  Isidor.  Pelus.  I.  3.  epist.  203.  Vide  diciu 
Genes.  19. 

Cogilent  ergo  luxuriosi,  cogilcnt  baerciici,  co- 
gilent  peccatores  ,  dum  eos  libido  aul  concu 
pisccntia  quaelibct  atl  peccatum  sollicitat.ignem 
Sodomae  ,  iino  ignem  gebenn.T ,  ejusque  metti 
c.upiditali  resistant.  Ignis  enim  moilic;e  concn- 
piscenlia?   Incntlus  esl  igne  perenni  gebeiin^. 

120 


m 


AucUaM  intonanlem  lsaiam  c.  33.  ih.  Quis  poterii 
habilare  de  vobis  cum  igne  devorante?  quis  liabi- 
tabit  ex  vobis  cum  ardoribus  sempitcrnis?  et 
S.  Ghrysost.  homil.  hh.  In  Mallh.  in  ignis,  inqnil, 
Jluvium  alque  pclagus  intrudentnr ,  et  pelagus  im- 
pcrtransibile ,  atque  magniludinc  acerbissimum , 
in  quo  ignei  fluctus  monlium  instar  crigunlur ,  el 
liomil.  13.  in  epist.  ad  Rom.  Expendito  viio?  al- 
terius  mala  qua>  sint  futura  ,  regni  civlorum  pri- 
valionem  ,  a  gehenna  inustum  dolorem  ,  vincula 
pcrpetua,  exteriores  tenebras,  vermem  venenatum, 
denlium  fremitum,  pressaram  loci  anguslam,  ig- 
neos  fluvios  ,  fornaces  nttnquam  rcstingttendas.  Et 
S.  Gregor.  16.  Moral.  10.  agens  de  Sodoma  :  ln 
ipsa,  ait,  qualitate  ultionis  notavil  macttlam  cri- 
mittis  ;  sulplmr  quippe  fcctorcm  habcl  ,  ignis  ardo- 
rem  qui  itaque  ad  pcrversa  desideria  ex  carnis 
faetore  arscranl ,  dignum  fuit  ut  simul  igne  ac  sul- 
phure  perirent. 

Porro  certum  est  damioncs  et  damnatos  in 
gehennae  vero  igne  torqueri;  ignem  enini  ubi- 
que  nominat  Scriplura  nbi  de  eornm  pocna  agit, 
el  ita  docetS.  Basil.  in  Psalm.  28.  S.  Augnst.  21. 
Civit.9.  S.  Gregor.  h.  Dialog.  29.  Isidor.  lib.  1.  de 
Summo  bono  c.  31.  S.  Chrysost.  paulo  ante  ci- 
latus,  S.  Cyprian.  deLaudib.  marlyrii,  Nnzianz. 
orat.  in  S.  Lavacr.  S.  Juslin.  Adbort.  ad  Genies, 
Clemens  lib.  5.  Strom.  Magisler  ct  Scbolaslici 
unanimi  consensu  in  h.  dist.  inc  hh.  Quodcrgo 
Damascenns  iib.  h.  de  Fide  c.  ultim.  Nyssenns 
I.  deResurrect.  et  anima,  S.  Hieron.  in  c.  ult. 
Isaiae,  Ambros.  lib.  7.  in  Lucam  c.  1/j.  Cbrysost. 
hom.  1.  in  epist.  ad  Hebr.  S.  Aug.  21.  Civit.  10. 
S.  Greg.  15.  Moral.  IZt.  alias  17.  insinuanl  dae- 
mones  et  animas  damnatorum  torqucri  igne 
non  materialiel  corporali,  sed  spiritnali  el  mys- 
tico,  intellige  non  corporali ,  id  est  non  crasso, 
terrestri  et  obluso,  qualis  est  noster  ignis;  ig- 
nis  enim  gehennce  allerius  ralionis  estii  nostro, 
eoque longe  acrior,  ardentior  et  penetranlior , 
adeo  ut  etiam  in  animas  etspiritus  agat,  easqne 
eomburat,  quo  respectu  vocalur  spirilalis,  tum 
quiaobjeclum  in  quod  agil  ost  spiritale,  lum 
quia  modus  age.ntli,  jcque  ac  eiTeclus  est  spirila- 
lis,  imo  miraculosus  et  divinus. 

8.  SiMiuxr.n  kt  iii  carinkm  quidem  macu- 
i.AST,  etc]  Gr<'eca  addunl,  ovroi  tvimv(5<£c//.Evo< ,  id 
cst,  hi  somniantes,  vel  somniis  delusi;  quod  sus- 
picari  quis  possel a  quodam  expliealionis  causa 
adjeclum  in  margine,  deinde  in  texltim  irrep- 
sisse,  quia  illud  omillil  Lalinus.  Verum  veteres, 
ift  S.  Epiphan.  hreresi  26.  el  ex  eo  OEcumen.  ac 
Clemens  1.3.  Strom.c  1.  idipsum  legunt,  sicquc 
exponunt,  q.  d.SimoneiGnoslicinon  docent  ve- 
ritatem,  scd  sua  somnia  et  commenta  de  libi- 
dine,carnislicentia,contemptusuperiornm,etc 
populis  obtrudunt  :  Loqttuntur,  ait  Epiph.  velttt 
per  somnia  verba  sua,  et  non  per  sohrietatem  vigi- 
tantis  ralionis.  Nam et  doctoribus injerusalem dicil 
Jsaias  c  56.  10.  Omves  canes  muli  non  potentes 
lalrare;  somnianles  concubitum,  elC.  Et  sane  hic 
in  Epistola  Judtt  ostendi/,  diccns :  Somniantes  con- 
cubitum,  qttce  non  scittnt  dicentes ;  et  ostendil  quod 
non  de  insomniis  in  somno  dicil ,  sed  de  fabulosa 
ipsorum  tragocdia  ac  nttgacitate ,  qua;  velul  per 
somnium  profertttr,  et  non  a  sanamente.YlicsQn- 
stis  buic  loco  valde  congruil :  to  cnim  somniantcs 
non  solum  ad  carncmmacalant ,  sed  et  ad  se- 
quentia  ,  dominalionem  spcrnttnt ;  majeslalem 
Olasphemanl ,  etc.  rcfcrlur  ut.  palet  ex  Gra^co. 
Unde  ct  Arabicus  vertil :  Asshnilanlur  illis  ctiam 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  lUDJE,  APOSTOLI. 

hi  qui  videntes  sunt  somnia.  Et  sic  pseudopro- 
phetae  saepe  a  Propheti9  vocantur  somniantcs , 
eo  quod  non  Dci  oracula  ,  sed  suae  phantasia' 
figmcnta  et  somnia  pr.edicai  ent.  Ita  vocat  eos 
Moses  Deuteron.  13.  3.  Jeremias  c  27.  v.  9.  Za- 
cbarias  cap.  10.  v.  2.  Clare  vcro  Deus  per  Jere- 


niiamc  23.  25.  Audivi,  ait,  quod  dixerunt  Pro- 
phctai  prophelanlcs  in  nomine  meo  mendacium , 
atque  dicentcs  :  Somniavi,  somniavi.  Usquequo  cst 
istud  in  corde  Prophclarum  vaticinantiam  menda- 
ciam,  el  prophetantium  seductiones  cordis  sui  ?  Qtti 
volunt  faccre  ul  obliviscatur popultis  metis  nominis 
rnei  proptcrsomnia  sua,  etc  Ecce  ego  ad  Prophetas 
somniantes  mcndacium,  etc  ciim  ego  non  misisscm 
eos.  Similia  habetc  29.  8.  Hinc  eUren.  1.1.  c  20. 
Gnosticos  vocat  Oniropompos,  eo  quod  sua 
somnia  quasi  oracula  Dei  vcnditarent.  Sed  audi 
somnium  Gnosticorum  de  Elia  ex  Epiphan.  hae- 
resi  26.  Philippi  Aposloli  confictum  Evangelium 
profcrebant,  et  ex  eomerasomnia  cl  deliramenla, 
ad  suaimpura  dogmata  slabitienda.  Quineliamde 
sancto  Elia  blasphemias  diccre  audent ;  quando  as- 
sumpltts  est,  inquiunt,  rursus  dejeclusesl  inmun- 
dttm.  Venit  enim,  inquiunt,  ttna  ex  da?monibtts,  et 
tenuit,  et  dixit  ipsi :  Quo  vadis  ?  habeo  cnim  libe- 
ros  a  te,  etnon  potcris  ascendere,  et  hic  dimittere 
iiberos  luos.  Et  dixit  Elias  :  Unde  habes  liberos  d 
vie,  cum  ego  in  castilate  vixerim?  Et  dixil  Itla  : 
Cerle  quando  insomnia  somnians,  swpe  in  defluxu 
corporum  evacuatus  es,  ego  eram  qtut  assumpsi  d 
te  semina,  et  genui  libi  ftlios. 

Secundo,  alii  appositc  rb somniantes  sic  expo- 
ntint,  q.d.  Adco  libidinihus  sunl  dedili,  ut  non 
nisi  de  iis  cogitenl,  loquantur,  imaginentur, 
imo  somnient.  Ita  Clemens  Alexand.  3.  Strom. 
cap.  1.  unde  Syrus  vertil :  In  somno  pclliciuntur 
ad  carnem  a  contaminatoribus;  S.  Hicronymus 
conlra  Jovin.  nihil  alittd  nisi  devoluptatibus  cogi- 
lantes;  Valablusel  Pagninns  vertunl :  Delusi  in- 
somniis ,  fd  est ,  fton  solum  inlerdiu  libidine  se 
contaminant,  sed  eiiam  noctii  per  insomnia,  ait 
Valabl.  puta  per  illusiones,  imaginaliones  et 
pollutiones  nocturnas  ;  hac  enim  causantur 
cx  diurna  obscoenorum  imaginatione.  lta 
Gagneius  ,  Salmeion  ,  et  alii.  Hoc  est  quod  aii 
Tbeodor.  lib.  1.  ILrrelie.  fabnl.  Qtti  sectaz  Simo- 
nis  erant,  se  audacter omni  lihidini  et  intemperan- 
tia?  dedebant,  et  omni  incantalionum  et  prastigia- 
rum  (quae  quasi  somnia  oculos  perstringunt  et 
fascinant)  genere  utebantur.,  amaloria  quatdam 
pellicientia  (pbiltra)  machinantes. 

Quocirca  sapienter  de  somno  moderando  ita 
scribit  et  pr.TScribit  S.  Bernard.  ad  fratres  de 
Monte  Dei :  Cave,serve  Dei,  ne  lotusaliq-uandodor- 
7nias,  ne  sit  somnas  tuus  nonreqtties  lassi;  scd  se- 
pullura  corporis  suffocali;  non  reparatio,  sed  ex- 
tinctio  spiritus  ttti.  Suspectares  csl  somntis,  el  e.r 
magna  parte  ebrielali  similis.  Exceptis  cnim  vitiis 
quibus  in  dormiente ,  ctim  corpore  dormilante  ra- 
tione  non  csi  qui  contradical,  qttantum  ad  debitum 
conlinni  profcrlns,  nihil  temporis  tam  deperit  de 
vita  nostra ,  quam  quod  somno  dcputatur.  Unde 
dal  salubrc  consiiiuni  :  Jturus  ergo  ad  somnum 
snnper  aliquid  defer  tecum  in  memoria ,  vel  cogi- 
latione ,  in  qtto  placide  obdormias ,  quod  nonmtn- 
quam  ctiam  somniare  juvet,  quod  etiamcvigilan- 
tem  te  excipiens  in  statam  hestcrna?  intentionis 
restiluat.  Sic  tibi  nox  sicut  dies  illuminabilur,  et 
nox  illuminalio  ttta  crit  in  deliciis  tuis.  Placidc 
obdormies ,  in  pace  quiesccs,  facile  cvigilabis  ,  ct 
surgens  facilis  et  agilis  cris  ad  redeundum  in  id, 


COMMENTAMA  1N  EPIST 

undc  von  lolns  disccssisli.  Sohrium  cnim  cibum 
.subriumque  scnsum  scquitur  sobr  ius  somntts.  Citr- 
nidis  vcro  somnus  et  brulus  ,  elsicut  dicilur ,  le- 
ihcus ,  abominandus  csl  scrvo  Dei. 

Terlio,    alii     to    t/wtuCoy.i>a  ,    vcriunl   sopili 
quasi  velerno,  q.  d.  Haeresi  et  libidiui  ita  ini- 
inersi  sunl,  ut  ejus  (juasi  velerno  ct  stu|)ore 
consopiii  videanlur,  adeo  ui .  obscoena  quaevigi- 
lantesagunt,  eadem  in  snnmiodorniicntespcr- 
aganl,   ex  continuoel  ardeuii  libidinum  usu  el 
babitu.  Ila  Serarius.  lUirsum  lurpibus  suis  in- 
somniis  experreeli  deleclanlur ,  eaque  vigilan- 
les  opere  exequunlur  el  perpetrant.  In  soninis 
eriim,    utpole  sopila   ralione.  tota  se  clTundil 
phanlasia,  concupiscenlia  ei  libido.  Unde  pro- 
verbium  :  Somniantium   tibido,  pro  elTusa  et 
summa.  Audi  S.  August.  10.  Confcss.  30.  luimi- 
liler  de  se  confilenlc m  cl  gcinenleni  :  Atlhttc  vi- 
vunt,  ail,  in  memoriamea  lutiumrerum  imaginrs, 
quas  ibi  consuctudo  mca  fixit ;  ct  occursunt  tfiihi 
vigitanli  quidcm  curcntcs  viribus,  in  somnis  attlcm 
non  solum  usqtie  ad  dtlcctalioncm ,  sedeliam  tts- 
que  utl  consensionem  faclumque  simillimum.  lLl 
tuntttm  vukt  imaginis  illusio  in  unima  mca  ,  et  in 
carnc  mra,  ul  ttormicnti  [ulsa  visa  pcrsitudeant , 
quod  vigilanti  vera  non  possunl.  Vicissini  lilndo 
ipsa  lam  ardens  ei  bruta  est,  ut  inenteni  el  ra- 
tionem  sopial  inslar  sonini.  Ln.de  Erasmus  bic  i 
Somnianlcs,  inquit,  qttia  omnis  libido  veluti  pcr 
somnium  peragitttr  sopila  ratione,  Hinc  Ilippo- 
craUvs  libidinem  dicebat  esse  brevem  quamdam 
epilepsiam,  teste  Cellio  I.  19.  c.  2. 

Moral.  somniantcs ,  quia  libido  omnisque  vo- 
luplas  transil  inslar  somnii.  Unde  sapienler  el 
palhelice  cxclamal  Pelr.  Chrysologus  serm.l2/j. 
Quid  slupcmtts?  quis  est  istequinos  cludit  som- 
nus?  Qua;  cst  isla  qttajnos  lcncl  oblivio  lclhalis? 
Quttrc  non  ccclo  mutamus  tcrram.  Qtiare  non  ca- 
ducis  emimus  a:lcrna?  Qttare  non  pcriluris  ma- 
ncntia  compuramus?  Quin  et  Plalo  ,  et  ex  eo 
Philo  1.  de Joscpb  ,  censuit  omncs  rcs  cl  gatidia 
mortatium  non  csse  alittd  ,  qttam  somnia  vtgilan- 
lium. 

Caknem  quidem  maculant,]  per  polluiiones  <t 

infandas  libidincs.  Nam,  Ul  aitPanlusl.  Cor.  G. 

18.  Omne  pcccatttm  quodcumque  fcccrit  homo  ex- 

tra  corptts  cst ,  qtti  autem  [ornicatttr ,  in  corpus 

suum  pcccat,  ubi  Ambrosiaster  :  Cwtcra  peccaiu, 

ait ,  clsi  pcr  corpus  generantur ,  non  tamcn  ani- 

mam  ita  curnali  concttpiscenlia  [acittnt  obslriclam 

et  obnoxiam,  qucmadmodtim  commisceri  facit  ani- 

mam  cum  ipso  corpore  usus  libidinis  agcns  in  opcrc 

carnalis  fornicationis  ;  qttitt  in  litnlum,   agglttti- 

natttr  anima  corpori,  ttt  in  ipso  momenlo  nihil  atiutl 

cogitare  homini  liccat  attt  intenderc ,  quia  ipsom 

mcntcm  captivam  sttbdit  ipsa  submersio  cl  absor- 

bitio  libidinis  ct    concttpisccnliai   carnalis.  I "ude 

Alexonder  Magnus  dicebat  coilum  esse  specicin 

epilepsia:,  sive  moibi  comitialis,  teste  Plularcho 

inejus  viia. 

Quare  perperam  Arias  contra  omnes  Inler- 
pretes  sic  exponit  :  Carncm  macttlant,  idesl. 
carnem  maculatam  esse  pncdicant,  <|uasi  S.  Pe- 
trus  taxel  Encralitas,  qui  probibebant  nubereei 
abslinere  a  cibis,  quos  Deus  creavil  ad  sumen- 
dum  cum  gratiaruni  aclione,  1.  Timoth.  U.  3. 
ISubcrc,  ail  Iren.  lib.  1.  c.  22.  ct  gencrurc  it  Sa- 
tanadicunl  csse,  etTbeod.  in  Epiloine  divin.  de- 
cret.  Ilctlum,  ait,  atlvcrsus  Crcatorcm  httjus  uni- 
versitalis  gcrebanl,  idco  ne  per  mutrimonittm  o/  i- 
flcium    ejus    augeretur  ,    formidabant.    Vcrum 


.  S.  JUD.E.  APOSTOLI.  9j3 

Aposiolus  bic  non  Encraliins,  scd  ei»  contrario» 
inceslos  GnOCtfCOS  in.-ectatur. 

Domixationem  al  i  km  si-krm  nt.]  Syrus  caluvi- 
niantur.  Priino ,  f.li-niens  Ab'xandr.  bic  de  an- 
gelhs  lian-  exponii,  <|.  d.  Ilaerclici  spernunt  ange- 
lo.s,  |)i;e.sei-iim   oidinem  eorum  ,  qui  vocantur 
Domtnutiones.   Sccundo  ,    Epipban.    haeresi  26. 
Cnoslici ,  inquil,  spn-nunt  dominationem ,  id  est, 
diviiiilaleiu  ,    ejns<|iie    majeslatcm  ,  domiuium 
et  imperium,  quod  babel  in  oinnia  a  se  creata. 
Undi'  Arabicus:  1'rovocunt,  ail,  polentiam  Dei;  et 
OEcumen.  Contradiiinum,  ail,  nulurum  insnper 
insaniunl  domtntilioncm  cjus  el  univcrsi  impcrittm 
abneganlcs,  cttm  alios  quasdum  mttntli  architcrto* 
confinganl ,    puta  atigelos  aul  dxmoncs,  quibus 
Valentiniani  mundi   pra-lationem  et  dominium 
consignabanl,  uti  docet  Terlull.  I.  contra  Valenl. 
<•.  -ri.  Teilio,  alii,  q.  d.  Dominalionem  ,  id  csl. 
Donhnalorem  et  Dominnm  noslrum  Jesum  nc- 
gant,  ut  ailS.  Pclnis  epist.  2.  cap.  2.  1.  ila  Cle- 
uiens  Alexandr.  Adainus,  Cajel.  ci  a!ii.  Accedit 
OEcum.  qui  sic  rursum  explical,  q.  d.  Domina- 
lioncm,\(\vs\.,ChristimYslrriica>rcmoniusabrogare 
volttnt ,  dttm  loco  angelicorum  mysteriorum  sttu 
jlagitia  pcrpctrant.  Quarlo  el    genuine ,  domi- 
uutioncm,  U\  est,  magislralum  lum  civilem,  tum 
polius  Ecclesiaslicum  spernunl,  dicentes  se  pcr 
Cbrisli  legem  faclos  essc  liberos,  ul  nulli  prin- 
cipi  aul  magislralui  sinl  subjecti.  Ita  Tbomas 
Anglicus,  Cagneius,  Calb.  Salmeron.  el  Valabl. 
qui  pro  dominal ionem,  vertit,  dominos.  Vide  diclu 
2.  Petr.  2.  10.  Undc  Iienseus  1.  1.  c  1.  et  20.  Ili . 
ait,  sttnl  qtti  exiirgunt  conlra  veritattm,  cl  ud- 
vci-stts  Ecctcsiam  Dei ,  el  S.  Cyprian.  supra  cila- 
lus :  Nonaliunde,  i\'il, harcses  oborta;  sttnl,  ocl  nala 
schismala,quam  inde  quod  Saccrdoli  Dcinonob- 
tcmpcratttr.  Causam  datS.  Petrus  episl.  2.  c.  2. 
10.  Quia,  inquit,  sunlaudaccs  sibi  placentes.  Vide 
ibi  dicla.  Ex  Cnoslieis    dcrivata  est  calumnia 
Gentilitim  in  Chrisiianos  ,  per  Evangelium  poli- 
lias  humanas  everti ;  principum    obedienliam 
pr.Tlextu  liberlatisconlenmi,  quod  proinde  stu- 
diose  rcfulanl  Juslin.  Tertull.  el  alii  in  Apocal. 
Maji:statem  autem  iu.aspiiemant,]  Videtui  Iii- 
terpres  lcgisse  in  Gra?co    oo£«v  :  sic  quoque  b- 
gil  Syrus  ;  vertil  enim  ,   majestatcm ,  aeque  nc 
Nosler.  Jam  legunt  Sdfat i  quod  primo,  CCcum. 
vertil ,   glorias,   dignitatcs ,  id  est  in  dignilaii- 
conslituios,  majestate  illuslres,  puta  principes. 
pra?serlim  Ecclesiae  ,   pula  Apostolosel  Kpisco 
pos,  blasphemanl ,  id  est ,  probris  conviciis  « l 
maledictis  inseclanlur.  Ua  Cagncius,  Pagninus 
Catbarinus,  Valablus,  Salmeron,  Serarius  elalii. 
Secundo,  Clemens  Ahxand.  verlit  et  cxplicai. 
q.  d.   Angclos  blaspbemant.  Accedit  Estius  oui 
bflBO  referl  ad  indigna  figmenta,  quae  Gnostic 
affingebanl  angelis.el  Epiphan.  hseresi  26.  Qui 
cumque,  ail,  post  numen  itlud  adhibiti  sttnt  ad  r< 
gimcn  mundi ,  hoc  est ,  angclos  Dei  ministros  ,  <. •: 
provinciarttm  reclores  btasphemant. 

Terlio,  Adanius  per majestatem  accipit  Moseo 
<'t  Propbetas,  in  quibus  proprie  resplendeb.it 
majeslas  Dei ,  quos  Simon  et  Cnostici  mirein- 
seciabanlur.  Favet  quod  subdil  Judas  de  Mi- 
chaele  allercanle  cum  Satana  de  corpore  Mosi- 
Unde  Thomas  Anglicus  per  majcstalcm  BCCipit 
lum  angelos,  lum  Sanctos,  tum  Deum. 

Ouarlo,  OF.cnmen.  per  <T«;^,-  ,  id  c*l  gtorias . 
accipit  gloriosa  mysteria  conscripia  in  utroqu>' 
Tcslamento,  puta  novoet  veteri,  quod  sperni  - 
bant,  vel  violabantel  perperam  interprctal 


956  COMMENTARIA  1N  EPIST. 

tur  hacrctici ,  lcslc  Epiphan.  haer.  26.  Sic  enim 
Paulus  novum  Testamcntum  vocai  gloriam, 
2.Cor.  3.7.  etii. 

Quinto,  proprieSimonelGnostici  hlasphcma- 
bant  majestatem  Dei,  dum  ejus  opcra  calum- 
niahantur,  mysleria  in  Script.  latcntia  depra- 
vabant,  potcntiam  encrvahani.  Ita Beda  et  Hugo, 
ac  praesertim  gloriosam  Dei  sapientiam,  honila- 
tem,  jusiitiam,  misoricordiam,  elc  exhibilam 
nobis  per  Cliristum  blasphemabanl,  duin  Chris- 
lum  verc  natum,  passum,  mortuum  negabant. 
Iia  Cajelan.  et  Arias  per  majestatem  accipiunt 
Chrislum,  ejusque  utramque  naluram  divinam 
ethumanam,  seque  ac  miracula  ,  doclrinam 
codestem,  resurreclionem,  ascensionem  ,  mis- 
sionemSpirilussancli,  quaenegabantSimoniani; 
haec  enim  eranl  itl»', ,  hl  est ,  gloria:  Dei  et 
Christi.  Nam,  ut  ail  Poela,  proprie  majcslas  con- 
vcnit  ipsa  Dco.  Majestas  cnim  absolulum  domi- 
nium  el  nulli  obnoxium  (quale  solns  habel 
Deus)  indeque  summum  decus  amplitudinem 
n  dignitatem  signilical  :  Deus  ergo  esl  sacra 
niajestas.  Unde  Ovid.  5.  Fastor. 

UincsaU  majeslas,  qu.e  raaiiJum  lemperat  omnem. 

Et  mox  : 

Conscdtt  mcdio  sublimis  Olympo, 
Aurea  purpureo  conspicienda  sinu. 

Hoc  scnsu  rccle  distinguimus  majeslatem  a  do- 
minatione,  quae  praecessii,  utdominatio  sit  ma- 
gislratus,  majestas  sit  Dei ,  cujus  altributa  et 
dotcs  gloriosas,  augustas  el  divinas  significat 
Graecum  loW,.  Haeretici  enim  negabant  ct  blas- 
phcmabant  Dei  providentiam ,  pr.escicntiam, 
jusliliam,  vindiclam,  etc  Has  ergo  vocat  ZoU;. 
Estque  climax  sive  gradatio.  Haeretici  enim 
primo  principnm,  deinde  sensim  magis  inso- 
lescenles  angelorum,  ac  tandem  Deijugum  nu- 
mcnque  cxcutiunl,  juxla  illud  Psal.  35. 1.  Dixit 
injuslus,  ut  dclinqual  in  scmetipso;  non  est  timor 
Dei  antc  oculos  cjus ,  et  Psal.  13.  1.  Dixit  insi- 
piens  in  cordc  suo  :  iSon  e.sl  Deus.  Porro  Gnos- 
licos  blasphemasse  Deum  diseric  asserit  Epiph. 
haer.  26.  Idipsum  significat  magis  to  blasphe- 
mant.  Blasphemia  enim  proprieest  convicium 
in  Deum.  Unde  Syrus  verlit:  4  majpslate  non 
moventur  dum  blasphemunt ,  q.  d.  Cogilatioma- 
jcstatis  divinacquani  invadunt  et  violant,  debe- 
ret  eos  absterrere  a  blaspbemia  ;  at  non  abster- 
rct,  quia  eam  conlemnunt.  Denique  nonnulli 
per  5o?x?  accipiunt  doguiata  Aposlolica  :  «o?^ 
onim  inter  alia  significant  dogmatacerta,  sen- 
lentias  illustres,  axiomaia.  Porro  nosterlnter- 
pres  2.  Pelri  2.  10.  po|stj  inierprelalur  sectas  ; 
ideo  cnim  hasrelici  spernebant  Apostolorum 
oo£a{,  id  est,  sentcntias ,  ut  suas  co?a;  ,  et  seclas 
inducerent.  Vide  ibi  dicla. 

9.  Cum  Michael,  etc]  Est  argumentum  ab 
exemplo,  q.  d.  Ait  OEcum.  Michael  contendens 
cum  Satana  non  ausns  est  eum  ,  licet  impuden- 
temetmerentem,  hlasphemare,  id  est ,  convi- 
ciari;  quomodo  ergo  h/erelici  audent  blasphe- 
mare  majestatem,  non  tantum  anfrelorum  et 
Sanctorum,  sed  el  ipsiusmet  Dei?  Opponitergo 
Michaelem  modeslum  Gnosticis  impudentibus 
et  blasphemis,  idque  significat  Graecum  o^cum 
ail:  o  Si  McXr/)i ,  id  esl,  at  vero  Michael.  Ita  Pagn. 
et  Vatabl, 

Nota.  Michael  Hebr.  dicilur  quasi  Sx3  >a  mi 
cacl,  idcsl,  quis  utDeus?hoc  enimipsehumMi- 


S.  JUD.E  ,   APOSTOU. 

ter  respondit,  et  opposuit  superbo  Lucifero,  di- 
cenli  :  In  coelum  conscendam ,  similis  ero  AUis- 
simo ,  Isaiae  19.  13.  Addil  Isidor.  7.  Elymol.  c.  5. 
nomine  Michael,  id  est,  quis  ut  Dcus,  significari 
quod  nemo propitiationem  vel  expiationem  pos- 
sil  afierre,  nisi  Deus.  Minus  recle  ergo  Panta- 
leon  Cliartophylax  Conensis,  in  Encornio  sancti 
Michalis,  quod  extat  apud  Surium  29.  Septemb. 
nomen  Michael  inlerprelatur  :  Dux  exercitusDei. 
licet  enim  id  verum  sit,  tamen  hoc  non  est  gc- 
nuinum  Michaelis  elymon. 

A  Michaele  didicit  Moses  illud,  demerso  Pha- 
raone  epiuicion.  Exod.  15.  v.  11.  Quis  simitis  tut 
in  foriibus,  Domine!  a  quorum  verborum  inilia- 
libus  in  Hebraeo  lilteris,  nonnulli  censent  Ma- 
chabaeos  nomen  suum  accepisse,  ul  ibidem 
dixi. 

AuCiUNGELtJs.]  Arabicus  :  Princeps  angelorum, 
cst  enim  Michael  omninm  angelorum  summus 
ct  princeps ,  ideoque  lntor  Ecclesiae,  uti  olim 
fuit  Synagogoe,  uli  ostendi  Daniel.  12.1.  Esl  hic 
duplex  in  personis  comparatio.  Prima,  q.  d.Si 
Michael  Archangelus  non  esl  ausus,  quis  homi- 
num  jure  audeat?  Secunda  ,  si  ne  diabolus  qui- 
dem  maledicendus  esl,  quo  jurc  magislratus  ac 
principes  maledicentnr? 

Cum  diabolo.  ]  Diabolus  graece,  idem  est  quod 
criminalor  :  o:v.Sx)).u-j  enim  est  criminari.  Intel- 
ligil  Luciferum  :  hic  cnim  est  princeps  dacmo- 
num,  uti  Michael  angelorum,  ideoqueejus  an- 
tagonisia.  Hoc  esl  quod  Ecclesia  canil  in  oflicio 
S.  Michaelis.  Collaudamus  venerantes  omnes  cazli 
milites ;  sedpra^cipuc  primalcin  ccclestis  excrcilus 
Michaelem,  in  virtute  conterentem  zabulum.  Zabu- 
lus  enim  /Eolicc  idem  cst  quod  diabolus.  jEoles 
enim  pio  5ca  dicunt£x.  Quare  minus  genuine 
S.  Cyprian.  Adhort.  ad  Martyr.  nomen  Zabttlus 
deducit  a  Belsebub,  idest,  Dominus  muscae, puta 
Deus  cobibens  plagam  muscaium  ;  tolle  enim 
nomen  Bel,  manel  sebttb,  unde  Zabttltts;  namsic 
dicendum  fuisset  Zabubus,  non  Zabulus.  Minus 
eliam  aptum  videtur  quod  S.  Hieron.  censet, 
Zabulus  esse  nomcn  Hebraeum  ,  ac  significare 
deorsum  fluentem ,  ul  ipse  ait  ad  Titum  2.  vcl 
fluclttmnoclis,  ut  ipse  ait  de  Nomin.  Hebr.  vel 
habitaculumnoctis,  ut  ipse  ait  in  Tradilion.  Heh. 
in  Genes.  quasi  sit  idem  vel  fere  idem  cum  no- 
mmeZabulon,  id  est,  habitacuUun,  qui  ita  diclus 
cst  a  matre  Lia,  eo  quod  per  ejus  et  fratrum  ge- 
nerationem  habitaturus  esset  secum  dcinceps 
marilus  suus  Jacoh  Patriarcha  ,  Gcnes.  30.  20. 
Porro  diabolus  Hebr.  vocatur  Salan,  idest,  ad- 
versarius ;  el  Belial,  id  est,  absque  jugo,  quia  ju- 
gum  Dci  excuterc  voluit. 

Disputans  altercaretuii.]  Syrus,  liligarct : 
alii,  contenderet  judicio ;  Arabicus,  postquam  in- 
crepavit.  Salanamet  removit  ettm.  Haec  dispulalio 
el  allercatio  Michaelis  cum  Salana  de  Mosi  cor- 
pore,  nusquam  exlat  in  Scriplura  :  Judas  ergo 
eam  accepit  vel  traditione  majorum,  vel  ex  libro 
qui  tum  extabal,  quem  Orig.  3.  Periarch.  c.  2. 
cital,  nomenque  ei  dat  Ascensio  Mosis.  Eumdcm 
citatClemens  Alexand.  6.  Strom.ubi  exco  refert 
Mosen  visum  a  Josne  el  Caleb  in  gloria,  cum  as- 
sumerctur  inter  angelos.  Merito  crgo ,  inquit, 
Moscn  qtti  assumebatur,  duplicem  vidil  Jcstts  fiiiat 
Nave,  el  unumquidcm  cum  angetis ,  attcrum  au- 
tem  super  monles;  qtii  dignus  eral ;  cui  in  conval- 
libusjusta  fierent.  Vide  Sixtum  Senensem  verbo 
Mosis  Ascensio,  ubi  docel  hunc  librum  a  Gelasio 
Pontificc  relalum  inter  apocryphos;  iu  apocry- 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JUD.E,  APOSTOLI. 


957 


phi«  tamenmulta  possunicsse  vera.  Sic  Paulus 
ri(a(  versus  Arati,  Menandri,  Callimachi,  Genti- 
lium  Poetarum  ad  Tituni  1.  non  quoil  omnia 
eorum  tlicla  probct,  sed  illa  duntaxat  quae  cilat. 
Alii  volunt  Jud;im  h:ec  aceepisse  ex  libro  !)<■- 
nocb  Ka  S.  llieronym.  in  epist.  ad  Titum,  el 
Origen.  U.  Periarcbon.  Ut  ut  est,  exJuda  cerlum 
esl  hanc  bisloriam  esse  certam  et  canonicam. 
SicS.  Paulus  ait  nomina  niagorum  qui  reslilere 
Mosi ,  fuisse  Jaunes  et  Mambrcs,  2.  Tim.  3.  8. 
qu«  lamen  nusquain  Moses  expressit. 

De  Moysi  conponi:.]  Putat  OEcumcii.  alterca- 
tionem  banc  Michaelis  cuin  Salana  fuisse ,  eo 
quod  Michael  vellet  Mosen  pro  inerilis  honori- 
licesepeliri,  ut  comagislex  abeolalacominen- 
daretur ;  Salan  nollel,  objicieus  ei  crimen  homi- 
cidii  ,  quod  scilicet  /Kgyplium  interfecisset, 
F.xodi  2. 12  AddilGlycas  part.  2.  Annal.  elPanla- 
leon  Charlopbylax  orat.  de  S.  Michaele,  diabo- 
lum  voluisse  silii  viudicare  Mosen  tanquam  ho- 
micidain.  Secuiido,  alii  ccnsenthanr  allercatio- 
nemfuissede  raplu  corporis Mosis  inParadisum, 
ul  verselur  cuni  Elia  el  Ilcnoch,  sive  eo  vivus 
sit  Iranslalus,  ulvidelur  dicerc  Philo  libro  de 
vita  Mosis  in  line,  et  S.  Uieron.  in  cap,  9.  Anios, 
sive  post  morleni  resuscilalus  eo  sil  raplus,  uli 
cense(  R.  Samuel  Maroch.  de  Adventu  Messia> 
cap.  13.  Sed  hic  raptus  Mosis  in  Paradisum  est 
ficlilius;  conslat  enim  auiinam  Mosis  ivisse  ad 
limbum  Pairum,  corpus  iu  terra  essc  scpultum. 
Terlio,  alii  passim  verius  censent  voluisse  Sa- 
tanam  Mosen  sepeliri  loco  cognito  et  publico, 
ut  Ilebrjci  in  idololalriam  proni,  euin  quasi 
Deum  et  numen  colerent;  Michaelem  vero  ei 
obslitisse,  et  curasseut  secreto  sepelirctur.  lla 
S.  Chrysosl.  homil.  5.  in  Malth.  el  S.  Ambros.  2. 
Offic.  cap.  7.  Thomas  Anglicus,  Hugo,  Dionys. 
Cajet.  Gagnelus,  Arias,  Salmeron,  Adamus  ct 
atii ;  unde  Deutcr.  3/i.  6.  dicilur  :  FA  non  cogno- 
vit  homo  sepulcrum  ejtts  usqtte  in  prcesenlem  cliem. 
Videdicta  lolo  eocap. 

Ilinc  Epiphan.  harrcsi  9.  et  G.'i.  tcslalur  tradi- 
tionem  esse  quod  Moses  sepulins  fuerit  ab  an- 
gelis,  et  OKctnncn.  hic  asserit  Michaelem  pras- 
luisse  sepulturaeMosis.  Addit  Philo  lib.  3.  ile  vita 
Mosis,  Mosis  morienlis  vullum  faclum  esse  glo- 
riosiim,  eumque  praecessisse  fulgura,  lampades. 
elsagiltas,  morlemque  ejus  luxisse  angelos.  Sed 
lifcc  poclice  ab  eo  dicia  videntur  vel  per  exag- 
gcrationcm.  ll.ec  esl  senlenlia  communis  oni- 
nium  pene  inierprelum  el  Palrum  ,  a  qua  proin- 
rievixlicel  recedere.  Accedii,  quodvixalia  ratio 
fingi  possit,  cur  jusscril  DetlS  Mosen  ab  angelis 
necreto  scpeliri ,  nisi ,  ne  si  puhlice  sepelirelur, 
udoraretur  a  Judccis.  Ouod  enim  aliqui  dicunt 
honoris  causa  id  factum,  tit  scilicet  Hehtsei  Mo- 
sen  quasi  abscondiliun  vel  raplum  mngis  revc- 
rcrenlur,  minus  aptuni  videlur.  Nam  longe  ma- 
jor,  imo  coutinuus  el  perpetuns  fuisset  honor 
Mosis  apud  Hebraeos,  si  ejus  sepulcrum  visere 
et  colere  potuissenl,  sicut  sepulcrum  S.  Calha- 
rlns  sepulta  ab  angelis  in  monie  Sina,  ab  iis- 
dem  revelalum,  magna  lidelium  etOlO  orbe  ad- 
venlantium  peregrinationn  et  devoiione  colitnr. 

Dicesprimo  :  Hebruei  non  coluerunt  sepulcra 
Abraha;,  Isaac,  Joseph,  ac  prxsertim  Joseph, 
eujus  ossa  secuin  deferebant  per  desertnm  ;  ergo 
nec  colnissenl  septilcrum  Mosis,  etiamsi  illud 
cognovisseni.  [\espondeo  negando  consequcn- 
Gam.  Ratio  disparitatisest,  Prima,  quod  tot  Me- 
culorum  auliquiiasquae  Abraham,  lsnac,  Jacob 


et  Joseph  habucrat  ut  homines,  non  ut  dcos 
abrogaral  eis  divinitalem  ,  imo  ejus  opinioncm 
eluinbram  detriverat.  Secunda.quodparitcranti- 
quata  erant  eorum  in  suos-,e04que  paucosbene- 
licia.  Teilia  ,  quod  illi  lol  prodigiis,  gestis,  elgu- 
bernalione  populi  non  fuerinl  illuslres  ,  uli  fuit 
Moses.  Qnarta  ,  quod  Hebrtcl  ex Scriptura  el  Pa- 
tribus  suis  illud  Dei  sibi  altissime  impresserant : 
Egosum  Deus  Abraham,  Isaac  et  Jacob.  Unde  scic- 
banl  non  Abraham ,  sed  Detnn  Abraham  ess< 
adorandum,  Mosis  vero,  uipote  paulo  ante  de- 
funcli,  recens  erat  memoria,  a?que  ac  benefi- 
ciorum  cjus,  portentorum,  plagarum  ac  gubcr- 
nationis,  qua  totam  Ili-biaorum  genlem  nnoic 
rosissimam  per  decem  plagas  toti  /Egypto 
immissas  gloriosc  eduxerat  per  mare  Rubruui 
sicco  peile  mersis  /Egy|)liis,  indcserium  :  ibiqii<- 
legem  a  Deo  acceplam  eis  dederat,  manna  coe- 
bsti  pavcrat  per  38  annos,  columnam  ignis  et 
nubis  ilineris  ducem  assignarat,  etc.  insupcrau- 
dieranl  illud  Dei  a<l  Mosen  :  Constilui  te  deum 
Pliar(tonis,ct  Aaron  frater  tuuscrit  Propheta  ttius, 
Exodi7.  1.  Ad  h;ec  peregrinanles  per  deserlum  , 
jamque  transituri  in  lerrampromissam  egebant 
duce  Numine.  Undc  cnm  Moses  in  Sina  legem 
acceptnrus  diutius  morarelur,  fecerunt  sibi  vi- 
tulum  aureum,  pula  Apin  quasi  ilineri9  ducem. 
Ilocesi  cnim  quod  ipsi  dixcrunl  Aaroni :  Surge,fac 
nobis  deosqui  nosprcecedanl ,-  Mosi  cnim  huic  viro, 
qtii  nos  cduxit  de  terra  ASgypti,  ignoramus  quid 
accidcril,  et  facto  vilulo  ei  acclamarunt  :  //('  sunt 
dii  titi,  Israel,  qui  te  edttxerunt  de  lerra  ASgypti. 
Exodi  32.  vers.  1.  et  U.  Moseergomoriuoproniun 
fuisscl  eis,  si  corpus  illius  babuissent ,  eum  ut 
itineris  reliqui  ducem  colere  etinvocare.  Fue- 
rat  enim  ipse  tolius  populi  summiis  lcgislator, 
Pontifex,  Prophetrf,  prlnceps  et  rex. 

Dices  sccundo:  Hebraei  non  erant  tam  stolidi 
nt  corpus  mortunm  Mosis  adorarenl  ;  hoc  cnhn 
morlalilatis  speclaculttm  omncm  divinitatis  opi- 
nionem  illisexcnssisset,eumquehominem  fulsse 
(lemonslrassct.  hcsp.  Idololatria  omnis  est  sloli- 
da  :  iiloli  lairas  enim  stolide  homines  insignes 
viia  funcios,  puia  parentcs,  reges,  benefactores 
eximios  in  deos  rctnlisse,  etdivinis  coluisse  ho- 
noribus,  docet  non  lanliim  Plinius  I.  2.  cap.  7. 
Cicero  de  Nalur.  dcor.  Juslin.  Tertull.  Lactant. 
Arnobius  clalii  scribcnlcs  contra  Genlcs,  sed  et 
S.  Scriptura  hanc  idololalri;e  originem  diserte 
assignat  Sapient.  \U.  15.  el  conslal  apud  omnes, 
Jovcni,  Mcrcurium,  fsculapium,  Vctx-rcm,  etc. 
fuisse  homincs,  qui  ob  beneficia  pOSl  mortem 
a  Gentibus  in  dcos  sunt  rclati.  Iia  Cretenses  co- 
lebani  Jovem  suum  regem ,  ejus  tamen  sepul- 
Crum  <'l  ossa  in  Crela  aptid  sc  extare  jactabant. 
Unde  merito  eos  irridens  Lactant.  Ilb.  i.  divin. 
Inslil.  c.  11.  Quomodo  igilnr,  inquit  ,  potest  Deui 
alibicssrvivtts,  alihi  morttius? alibi  haberc  templum, 
alibi  scpttlcrmn  ?  Sic  Impcralorcs  Romani  de- 
functi  pcr  apotheosim  ,  qua  pnblice  corpofa  eo- 
rum  Ctim  pompa  comburebanlnr,  aquilaque  e 
rogo  quasi  aniinam  Impcratoiis  drfciens  in  ca*- 
lum  evolabatj  dii  habebaniitr;  uti  fuse  narrat 
Herodianns  initio  lib.  'i-  qnih  ct  animas  snorum, 
corpore  combusto  el  incineralo,  colchanl  nomi- 
neManium.  Dhde  illud  trilum,  qttod  etiamnum 
passim  eorum  septilcris  Roiha?  impressum  le- 
gimus  :  Diis  ManiStis.  Credebant  enim  animat 
defunclorum  sepulcris  ct  cineribus  suis  adesse, 
vel  assidcrc. 

Itlcmdc  Mosc  fnccrc  ctcrcdercpoluisstnt  Hc- 


058 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JUD/E,  APOSTO^I. 


braei ,  mi  feccrnnt  poston  Asre  regi  dofuncto ,  2. 
Paralip.  16.  \U.  Vis  exernplnni  :i  In  /Egypto,  acque 
nc  in  deserto  Hebrai  coluerunt  viiulum,  puta 
Apin,  vel  Serapin,  queoa  fuisse  hieroglyphicum 
Joseph,  qui  per  vilulos  sive  hovcs  macros  el 
pingues  prssdixerftt  sterilitatem  et  fcrtiliiatein 
Egypli  ettolius  orhis,  Genes.M.  v.  1.  et  29.  cen- 
set  Ruflin.  1.  11.  Hislor.  c.  29.  Suidas  verl)o  Scra- 
pis ,  Auctor  de  Mirahil.  S.  Scripl.  a|)ud  Aug. 
lih.  I.  c.  15.  et  Auctor  qurcst.  novi,  cl  vet.  Tes- 
tam.  apud  eumdemc.  15.  et  alii,  qtios  cilavi  Go- 
nes.  41.  in  line  copitis.  Denique  Hebraai  coluc- 
runt  serpenlem  aeneuin,  adeo([iie  simulacra 
inanima,  putaidola  omea  et  aurea  ./Egyptiorum, 
Chakheorum  ;  Assyriorurn  ;  quid  mirum  si  Mo- 
sen  post  morlem,  quasi  redivivum  etdivinilale 
ob  lot  merila  donalum  coluissenl?  Sane  Epiph. 
hieresi  55.  narral  in  Arahia  Mosen  oh  prodigia 
repulatum  esse  Deum,  adoralamque  ejus  ima- 
ginem.  Amhrosiaster  vero  iu  c.  3.  ad  Galat.  ail 
eontendisse  diaholum,  ut  Corpus  Mosis  revela- 
retur,  aut  suscitarelur  a  Magis,  ut  hac  ralione 
Hebraeos  induceret  ad  eum  adorandum  ;  sed 
reslilisse  ei  sanctum  Michaelem. 

Plures  alias  senlenlias  de  causa  altercationis 
hujus  recenset  noster  Serarius  hic  ,  sed  vel  fal- 
sas ,  vel  improhahiles,  inter  quas  iiiustrior  est 
ilia  Hugonis  Etheriani  de  Regressu  animarum 
c.  9.  scilicet  voluisse  diaholum  impedire  ne  ani- 
ma  Mosis  pergeret  ad  locum  quietis  et  heatitu- 
dinis  ;  puta  ad  limhum,  et  consortium  SS.  Pa- 
trum  ,  indeque  per  Christum  eos  liherantem  rn 
coelum.  Idem  sentiunt  Cyrillus  Alexand.  ctMar- 
tyrius  in  Syntag.  de  statu  morientium,  quem 
librum  e  Graeco  in  Latinum  convertit  noster 
Raderus.  Verum  haec  altercalio  fuit  de  corpore 
Mosis  ,  non  de  anima.  Similis  est  illa  expositio 
cujusdam  aucioris  in  lide  non  sani,  sed  hetero- 
doxi ,  altercationem  hancfuisse  de  corporeMo- 
sis,  id  est,  de  Mosaicae  legis  et  judaismi  resli- 
tutione.  Nam  hoc  corpus  myslicum  est,  non 
litterale. 

Prohabilior  estilla  ipsius  Serarii,  contendisse 
scilicet  diabolum  ut  corpus  Mosis  inferretur  in 
terram  promissionis ,  nec  extraeamin  Moab,  ul- 
poleregionesibiinidolorumcultu  addicta,  sepe- 
liretur,  ne  ah  eoaliquod  damnum  acciperet,  uli 
accepisse  se  a  S.  Bahylaj  sepulcro  in  Daphne 
questusest,  sicut  habelVita  S.  Bahylie,  et  ex  ea 
Baron.  tom.  U-  Qua  de  causa  ipse  uhique  per 
haereticos  Sanctorum  reliquias  comburere,  vol 
abolere  satagil.  Porro  perperam  haerelici  hanc 
absconsionem  corporis  Mosis  torquent  contra 
ostensionem  et  cultum  sanctarum  reliquiarum. 
Nec  enim  Chrisliani  adorant  cultu  latriae  reli- 
quias,  uti  Hebraei  adorassent  corpus  Mosis,  nec 
ex  reliquiis  idololatriae  apud  Christianos  est  pe- 
riculum.utieratexcorporeMosisapudHebraeos. 
Vide  Bellarm.  lib.  2.  de  ReliquiisSanct.  c.  h.  Imo 
vero  cultus  reliquiarum  ex  hoc  Ioco  evincitur. 
Sienim  S.  Michael  tantam  habuit  curam  corpo- 
ris  Mosis,  ejusque  sepulturac,  majorem  utiqm 
nos  habere  debemus. 

Rursum  hinc  collige :  si  diabolus  ita  certat  pro 
corpore  Sanclorum  in  morte,  quanto  magis  cer- 
tat  pro  eorum  anima  ?  Et  vicissim ,  si  Michael  et 
angeli  ita  defendunt  corpora  Sanctorum  morien- 
tium,mullomagisdefendenteorumdem  animos. 
Sic  certarunt  dsemones  pro  anima  Theodori  et 
Chrysaorii  clamantis  :  Inducias  usque  mane,  ac 
monachi  iconiensis,  uti  narrat  S.  Greg.  U.  Dia- 


log.  5%  Plura  vide  poud  Radorum  in  Syntagm. 
jarri  citato.  Hinc  diabolus  multis  in  morte  appa- 
ret,ul  eos  porcellat  et  in  desperationcm,  aliudvo 
peccatuiri  adigat.  Unde  S.  Martiuiis  moriens  co 
viso:  Quid  liic,  ait,  aslas  cruenta  bcstia?  nihitin 
ma  funestum  invenics,  Irste  Sulpit.ioin  ejus  Vila. 
Hiiic  rursiim  de  Micliaele  canit  Ecclosia  :  Con- 
sli!:ii  if:  iivincijicnisupcromnesanunassascijHendas. 
S.  Michaol  enim  sivo  per  se,  sive  per  ang<doi 
sihi  suhordinalos  iu  morie  suscipit  animas  jus- 
torum,  easque  defert  iu  cmliun,  vol  immodiate 
si  nil  purgandum  haheant,  vel  mediate  per  Pur- 
galorium  ,  si  quid  oo  expiandum  habeaul.  Vide 
Serarium  etLorinum  hic.  Hinc  illa  Ecclesiae  pro 
mortuisprecatio  :  Occurrile,  angeli  Domini susci- 
pientes  animam  ejus ,  el  ofjerenles  eam  in  conspeclo 
Altissimi.  Vidc  dicta  Daniol.  12. 

Symholicc  Beda  :  Mosis  corpus  politicum  sivo 
mysticum,  iuquit,  est  Synagoga  sive  populus 
Jutheorum,  qtiom  diaholus  detinere  volehat  in 
captivitate  Bahylonica  ;  sed  ohslitit  ei  Michael. 
id  est,  Jesus  sacerdos,  qui  precihus  suis  apuii 
Deum  ejus  liheralionem  impetravil.  Quod  enim 
aliquiid  lilleraleesse  volunt,  quasi  S.  Judas  citct 
visionem  Zachar.  cap.  3.  ubi  Satan  contra  Jesurn 
filium  Josedec  pontilicem  disceptat,  parum  est 
prohahile  ;  in  multis  enim  illa  visio  dissentit  a 
verhis  S.  Judae  ,  uti  ibidem  oslendi ,  el  patet  in- 
tuenii. 

NOi\  ESt  AUSUS  JUDICIUM   INFERRE    BLASPHEMriE.  ] 

Judicium  blasphemia?  vocat  hlasphemiam ,  id  est 
maledictum  juslum  et  meritum,  justoque  judi- 
cio  irrogandum.  q.  d.  Michael  non  est  ausus  dia- 
holum,  licet  omnis  maliiire  auclorem,  sihiquo 
iniquissime  resislentem ,  judicare  et  blasphe- 
mare,  id  est,  juslum  et  meritum  ei  convicium 
et  maledictum  ingerere,  dicendo  :  Vade,  male- 
dicte  Satan  ;  abi,  iniquissime,  in  maledictionem 
et  gehennam.  Unde  Tigur.  vertit:  Non  est  ausus 
ULinotamimpingeremaledicli,  vol,  ut  Valabl.  con- 
vicium  itli  facere ;  Arabicus :  Non  est  ausus  in- 
gredi  in  conlradictionem  ad  eum  blasphemice.  Aut 
judicium  vocat  condemnationem  et  punitionem 
blasphemia? ,  quae  Satan  blasphemabat  Mosen , 
cum  Michael  vellet  cjus  corpus  loco  recondito 
sepelire.  Denique  nonnuUi  judicium  blasphemia! 
censentesse  illud,  quod  S.  Petrus  epist.  2.  c.  2. 
21.  vocat  execrabile  (  graece  6>ajo/-,//ov )  judi- 
cium  ,  de  quo  ihi  plura.  Prima  exposilio  uti  facil- 
lima,  ita  planissima  est,  eamque  exigitsequens 
antithesis  :  Hi autem  qucecumque  quidemignorant , 
biasphemant.  Nota  ro  non  est  ausus ,  non  quod 
Michael  timeret  diabolum ,  sed  rpiod  limeret 
proferre  hlasphemiam,  id  est,  convicium  etma- 
ledictum,  uti  rcm  se  indecentem.  Merebatur 
diabolus  matedictum  »  sed  per  Archangeli  os  blas- 
phemia  exire  non  dcbuit ,  ail  S.  Hieronymus  ad 
Tilum  3. 

Respexil  Michael,  ait  Didymus,  ad  honam  dia- 
holi  naturam  ,  atque  idcirco  maledictis  absti- 
nuit,  suoque  exemplo  docuit  quid  nos  facere 
oporleat,  qui  soepe  odio  vel  ira  inflammati,  non 
tam  vitia,  quam  homines  ipsos  insectamuret 
maledicimus.  Hinc  infert  Hugo,  exemplo  S.  Mi- 
chaelis  magistratui  et  judici  abstinendum  esse 
ab  injuriosis  verbis,  curandumque  ne  cuin  aus- 
terilate  ,  vel  imperiose  dominetur ,  sitque  ut  leo 
in  domo  evertens  domesticos  et  subditos,  Ec- 
cles.  U.  35.  sed  cum  mansueludine  cos  rogat  et 
corripiat ,  ut  vitam  corrigant.  Idem  diserte  do- 
cet  S.  Hier.  I.  2.  contra  Ruflinum  ,  servandum, 


COMMENTARIA  IN  EPIST. 

csse  cuilibei  Christiano  eertanii  cum  suis  armi- 
hs  ct  oblrectatoribus,  qualis  S.  Hieronymo  eral 
Ruftinus.  Imo  Eccles.  c.  21.  30.  Dnm  maledicit , 
inquit,  impitts  diabolum  ,  malcdiiil  ipse  animam 
snatn ,  <|iiia  haeo  in  impictatesimiliscsi  diabolo  ; 
illius  ergo  impietaiciti  condemnans,  suam  ipsius 
t onttemnat. 
Si.D  mxrr  modeslc  et  gravitcr  :  Impf.rf.t  Tini 

DOMINUS,    |    gl330C    e:nTi//»;55«    501  *upto;  ,   (|UO(l     Pa- 

gnin.  \n\\l,tncrepet  le  Dominus.  SicclS.  llicron. 
iu  c.  3.  ad  Tilum  legil  :  Incrnpet  tibi  Domintts, 
Nfcutus  synlaxim  Craecam  uteu/ti»is*t  «w.q.  d.  Dens 
luaio  insolcnliam ,  inalignilalem,  ncquiliam 
(  omprimal ,  6  Satan,  tcque  cogat  ul  permiilas 
orcullc  sepeliri  Mosen,  nc,  si  publicc  scpclialur, 
llcbi  ;cis  dclur  occasio  idololairiae,  ul  vclinl  cum 
adorarc.  Dcus  crgo  increpandolibi  impcrclcum 
potesiale  ci  ohjurgalione,  id  cst,  polcntcr  ct 
ctiin  imperio  rcprimal  ct  compescat  le  iniquc  ct 
indigne  mihi  rcsislenlem. 

Allndil  ad  illud  Domini  ad  Satan:  Incrcpcl  Do- 
minus  in  tc  Satan,  Zachar.  3.  2.  Vidc.  ibi  diclu. 
Sic  mcTi//a»  in  Evangeliis  iiunc  vcrtilur  increpure, 
nunc  impcrarc  ,  quia  incrcpanilo  inipcralur  ;  ut 
quod  Inlcrprcs  vcrlit  Mallb.  8.  2G.  Imperavit 
ventis ,  apud  Lucam  cap.  8.  2fr.  vcrlit,  incrcpct' 
vil,  apud  Marctim  c.  h-  39.  comminalus  csl.  Ilcbr. 
cninny^^YKir,  id  eel  incrcpare, per  catacbrcsin  et 
nielalepsin  sigiiificalincrepandoimperare,  com- 
primcrc,  compcsccre,  sedare,  ul  palcl  Naluim. 
1.  b,.  I>sal.(.).  6.  Psal.  119.  21.  Psal.  100.  9.  Psal. 
I D/i.7.  Isaice  50.  2.  cl  c.  30.17. 

Noia :  poleral  S.  Michael  pcr  sc  suaque  vi  com- 
pcscere  insolenliam  diaboli,  qtiia  co  potcntior 
csl  ci  supcrior,  sed  maluil  cx  modestia  et  rcvc- 
rcntia  hoc  opus  ct  hanc  virtiilem  translerre  in 
Deum,  que.m  uti  nominc  proefcri,  ita  multo  ma- 
gis  cordc  ci  opere  referl ,  ab  eocpie  postularc  ut 
diabolum  comprimcrct.  Idcm  fecil  S.  Macharius 
Alexandrinus,  nl  habci  cjus  vita.  Porro  S.  Am- 
bros.  inLuctcc  8.  censel  idcm  fccissc  Christum, 
i  iiiii  vcnlis  in  niari  conlliclantiluis  qniclcm 
impcravil,  dicens  :  Tacc  el  obmulesce;  hoccnim 
dixissc  diabolo,  qui  hos  \cnios  el  tcmposlalem 
in  mari  concilabat.  Idcm  usurpat  Ecclcsia  dum 
baplizandos  vcl  energtmienos  exorcizat ,  dc  quo 
ritu  vide  nostrttm  Delrio  in  Magic.  lib.  G.  c.  2. 
secl.  3.  q.  13.  cl  Joscpbum  Vicccomitcm  dc  Riti- 
btis  Baptismi  I.  1.  c.  29.  ct  scqucnli. 

10.  Hl  AUTKM  OtJ/F.CUMQUE  QUIDKM  IGNOIUNT,  BLAS- 

PHEMANT.]  Est  apodosis,  sivcrcdditioclapplicatio 
cxcmpli.q.d.Michacl  cumpro  impcrio  juslepos- 
*cl  Salanam,  uipolc  scicns  cjus  impictalcm,  qua 
indignissinieooiilra  sc  dc  Mosiscorpore  conlen- 
dcbal,  blasphcinat c,  id  cst,  lualcdiccre,  convicio 
pnnirc,  probro  castigare,  imo  vcrberarc  et 
llagellare,  prffl  modosiia  tamcn  noluit  ;  Simo- 
niani  vcro  cl  Gnottici  in  lolcranda  audacia  ci 
impndcntia  blasphenianl,  el  maledicunt  ea  qiim 
ignorant ,  qtMAque  coriun  ,  uipoic  carnalium, 
>  aptum  supcrant,  sciliecl  Detim  .  Dcique  atlri- 
bula.  myslcria  Christi,  rcs  c(rlcslcs,  sublimcs 
cldivinas.  lia  Epiphan.  htercsi.  2G.  Blaspltcmant 
(Gnoslici)  ail,  nonsoltu»  Abraham,  Moscn,  Eliam 
>!  omnem  Prophclarum  chorum ,  sed  eliam  Drttm 
rtti  ipsos  elegit,  elc.  lla  Arriani,  Macedoniani. 
■  'abelliani  cutn  non  capercnl  myslerium  S.  Tri- 
nilalis,  illud  negariint  et  blasphomarunt.  Ila 
hodic  Calviniani  el  Zuingliani ,  qui  nou  capiunt 
Dci  omnipolcntiam  in  ni\  sierio  EuchorfetUe ,  il- 
Uul  negant  cl  blasphcmanl.  B&reticia  cnim  ra- 


S.  JUD*.  APOSTOLI.  M9 

tio  credcndi  est  sensus  et  ratio  naturalis,  nou 
fidcs,  non  Deivcrbum  omnipotens.  Quod  vidcni 
et  inielligunt,  credunt;  quod  non  intelligunt , 
credere  noltini.  Quocirca  lien.  lib.  1.  c.  35.  ait 
contra  haereiieos  vicloriam  esse  sentcntbe  eo- 
rum  manifcMationcm,  et  S.  Hieron.  ad  Ctesi- 
phonlem  :  Scntcntias,  inquil,  itlorum  prodidisse, 
supn-assc  csi.  Porro  ignoranliae  hcereticorum 
eaiisae  sunt  trcs  :  prima,  esl  supcrbia  ;  secunda, 
levjias;  icriia,  volupias  ct  concupiscentia.  Narn, 
ul  ailArchilas:  lmpedit  consitiumvotttplas  ratiom 
inimica ,  ac  mmlli  perstringil  oculos ,  nec  habet 
titttim  cttm  virlule  commercium.  Quoeirca  hisce 
Iribus  conflalur  sphinx,  qua?  csl  .tnigma  igno- 
ranli.-e  apud  Mylhologos.  Sphingern  eniun  pin- 
gebant  qnasi  monslrum  facie  virginis,  pcnni> 
avintn,  pedibns  leoninis,  quod  obscura  fcnig- 
mala  proponens  ea  solvere  nescientcm  occide- 
bal.  Audi  Alciaium  emblem.  187. 

Quod  monslrum  id  ?  spliinx  est.  Cur  candida  virginis  ora-' 
Et  volocruin  peunas,  crura  leonis  liahel? 

Uanc  faciem  assumpsit  rerum  ignoranlia  :  tanli 
Scilicet  est  triplex  causa  et  origo  rnali  : 

Suut  quos  ingemum  leve ,  sunt  quos  blamla  voluptas , 
Sunl  etquos  faciuntcorda  superba  rudes. 

Rcmedium  deinde  assignat,  scilicet :  Nosce  te- 
ipsum. 

Ql'/ECUMQUE  AITKM  NATUrtAr.ITER  TANQUAM   MUTA 

(Givccc  a/o-/x,  idost,  irralionalia,  ideoque  brula 
clmuta,  idcst,  vocis  ariicttlataj  ct  humanae  ex- 
perlia  :  sic  Cicero  non  scmel  animalia  bruta  vo- 
cat  muta)  ANrMAi.iA  isoru  nt,  pula  vcntremet  ve- 
nerem ,  in  nis  coi\rumi>untui\,  ]  vitiando  et 
bcdando  sua  cor|iora  el  menles  turpi  gula  et 
obscoenis  libidiuibus,  inslar  porcorum  ct  ca- 
num,  imo  turpins  quarn  sttcs  cl  canes,  uli  de 
Cnoslicis  oslendit  Kpiphan.  haeresi  2G.  Unde 
Arabicus  :  Operanlur  ,  ail,  naturaliu  sua  (puta 
carnalia)  sicui  bruta. 

Porro  ca  norunt  pcr  sensum ,  concupiscen 
liam,  expcrienliam  cl  consueludinem,  boc  est, 
ca  sapiunt  ,  langunt,  appetunl,  concupiscunt , 
cxcrcent ;  nnde  Gagneius  pro  tjttftoirtct ,  id  cst. 
norunt ,  suspicalur  lcgcndttm  s^trxvTKi  ,  id  csl , 
appelunt ,  sed  obstat  fides  omnium  codicum 
Groccorum  et  Latinorum.  Melins  tbnorunt,  in- 
cludil  rb  appelunl ,  uti  jam  dixi.  Clare  OEcum. 
Qttaycttmque,  ail ,  naturaii  impctu  vel  appetition- 
tanquam  irrutionabitia  ,  vel  mula  seu  brula  ani- 
malia  norunt,  ha?c  scciantur  velttt  insanicntcs  , 
feminarumquc  appetentes  cqui ,vel  porci.  Ideoquc 
corrtimpuntcorporis  animique  vircs,  rationem. 
sanitatem,  iniegriiaiem,  puritalem,  caslinio- 
niam  ,  rjeniqne  viiam  et  naluram  ipsam  per  cra- 
pulam  cl  libidines  contra  naluram.  Vcre  Scnec.i 
de  Vita  bcala  c.  l^.  ait  voluptalcs  esse  quasi  fe- 
ras,  quae  bcros  suos  laniant.  El  Architas  nullaiu 
pestem  in  mundo  capitaliorcm  esse  diccba  . 
quam  corporis  voliqitatcm,  tcsle  Ciceron^;  iu 
Catonn  Majore.  Socrates  vero  voluptatcs  cavcn- 
das  essc  aiibat,  qtiasi  sircnas,  qure  homtacin 
incantant,  infaluant ,  enccant,  tcslc  Laerlio 
lib.  2.  Qnocirca  Aristolelcs  monebat  intucri  \o- 
luptalcs  non  a  frontc  .  s<  d  l\  tergO,  id  est  ,  non 
venienles,  scd  abeunles.  Venienles  enim  fucal;i 
spccic  blanditmlur,  abcunlcs  vero  actilcum , 
id  est,  peenilotuiam  et  dolorcm  rclinqiumt.  ll.i 
Lacrl.  lib.  5.  cap.  1. 

1 1.  V  E  it  i.ts  oit.  ]  Lcgit  ot,  id  csl ,  qui ;  jam  Ir- 
ni  oti  ,  id  est ,  qttia.  Exardcscit  Judas  in  I 


960  COMMENTARIA  JN  EPIST 

contra  Gnoslicos  invectiva ,  acriter  cos  incre- 
pando  eosque  comparando.  Prinio,  Caino;  se- 
cundo,  Balaamo  ;  terlio.Corc,  quia  scilicel  imi- 
lantur  invidiam  et  fralricidium  Caini,  avaritiam, 
magiam,  impieiaicm  et  obsccenilatem  Balaami, 
sedilionem,  rebellionem,  et  schisma  Core; 
ideoque  inslar  illornm  acriler  puniunlur,  non 
tantum  in  futura  ,  sed  etiam  in  pracsenti  viia. 
fiaeniminScripl.  significatvitacinstituium ,  mo- 
dum  vivendi,  actuset  inores,  sequeac  cventus  et 
exitus.  ViaergoCairii,esiD<»icoiucmpius,invidia, 
homicidium  imo  parricidium,  atheismus,  vita 
vaga.desperaiio.  Nominathoslrcs  praealiis,  quia 
hi  tres  fuere  Dei ,  Fidei  el  sanclitalis  hostes ,  ac 
fideles  seducereet  Ecclesiampcrdcre  voluerunt; 
undefuerunt  Simonis  ,  Gnosticorum  et luereli- 
corum  typi  ct  prodromi.  Cain  enim  Ahelem 
primam  lidei  et  Ecclesiaj  propaginem  occidit ; 
Balaam  voluil  perdere  populum  Hebraeorum, 
qui  erat  veri  Dei  cultor,  ejusque  Ecclesia  ;  Core 
ambiendo  sacerdotium  rebellavit  Mosi ,  suoque 
schismale  Synagogam  secuit  et  perdidit. 

Ilaque  primo,  sicut  Cain  avarus  viliores  ovcs 
offerebal  Deo,  meliores  sibi  rescrvabat,  eaque 
rationc  se  suaque  commoda  Deo  praeponebat , 
ita  pariler  Simoniani,  Gnostici,  ctcterique  hae- 
retici  se  suaque  lucra  Deo  anteponunt,  imo  Dei 
Ecclesias,  calices  et  dona  profanantet  diripiuni. 
Huic  avariiia;  apte  respondet  nomen  Cain  :  Cain 
cnim  Ilebr.  idem  est  quod  acquisitio  et  posscssio. 
Eva  enim  primum  filium  suum  vocavitCain,  di- 
cens  :  Possedi  hominem  pcr  Deum.  Gcn.  k.  l.mp 
kana  enim  significat  possiderc;  inde  "pp  Cain  esl 
possessio.  Porro  apte  S.  August.  lib.  U.  de  Bap- 
tismo  cpntra  Donatistas  cap.  h.  avariiiam,  quae 
a  sancto  Paulo  vocatur  idolorum  servilus,  com- 
parat  haeresi.  Quare  perperam  Kyrslenus  haerc- 
ticus  hic  in  versione  Arabica  scribit,  Cain  signi- 
ficare  vomitum  ctcrapulam,  a  radicenxp/caa, 
id  est ,  vomuit. 

Secundo ,  sicut  Cain  invidit  fratri  suo  Abeli 
quod  gratior  esset  Deo,  ulpole  offerens  Deo  me- 
liores  oves ,  quodque  Deus  igne  ccelitus  misso 
inflammando  ejus  victimas,  idipsum  teslaretur; 
sic  Simoniani  et  haerelici  invidebant  et  invident 
Orthodoxis,  cosque  calumniis,  maledictis,  in- 
juriis,  rapinis  inscctantur.  Ita  Beda  :  Via  Cain, 
inquit,  aheunt,  qui  propler  invidiam  meliorum ,  no 
men  sibidoclorum ,  quo  honorificentnr,  assumunt. 

Tertio.sicut  Cain  ex  odio  et  invidia  fratrem 
Abelem  occidil ;  ila  luerelici  ex  odio  et  invidia 
Orthodoxorum ,  fidclium  aninias  ad  haercsim 
suam  pellicientes  occidunt,  nonraro  eliam  cor- 
pora  sibi  obsistentium  mactant.  Haeresis  enini 
crudelis  est,  quia  agitur  a  crudeii  Salana.  Ila 
crudeles  fuere  Arriani ,  ut  patet  ex  scriptis  sancti 
Athanasii,  Luciferi  Calaritani,  ct  S.  Hilarii  ad 
Constantium  Imperat.  et  cx  Viclore  Uticensi  in 
Persec.  Wandal.  Unde  S.  Alhanas.  Apol.  de  fuga 
sua  :  Quis,  inquil,  Arrianorum  scelera  non  videl, 
ut  sitibundi  sint,  avidique  sanguinis  humani,  ver- 
uitiisque  suis  vclul  sagenis  comprehendunt  quod 
neci  destinent.  Plane  hoc  ipsorum  opera  dcclarant, 
ostenduntque  eorum  animos  feris  efferatiores ,  el 
Babyloniis  crudeliores  esse.  De  Donatislarum  cru- 
delitale  vide  S.  Augustinum  et  Oplalum  Milevil. 
De  Hussitarum  in  Bohemia  saeviiia  ,  vide 
Fneam  Sylvium  de  Rebus  Bohem. 

Quam  nostri  Calvinislae  ,  caetcrique  hujus  asvi 
h.tretici  sacvierint  in  Orlhodoxorum  lempla, 
opcs,  nrbes ,  corpoia  pcr  Germaniam,  Galliam, 


.  S.  JUD/E,  APOSTOLI. 

Hungariam,  Angliam,  Belgium  ,  Daniam  ,  Sur- 
ciam,  Norvegiam,  elc.  omnes  novimus,  imoocu- 
lis  spectavimus.  Vide  thealrum  haercticae  crudr  - 
litalis  ,  et  Slanislaum  Rescium  de  Evangelicoruni 
Phalarismis.  Didicerunt  id  a  suoparenle  Luthc- 
ro,  qui  in  Pradudio  CaptivilaiisBabylonicae  anno 
Domini  1520.  ruslicos  ad  rebellandum  principi- 
bus  concitavil.  Sed  cum  sedilio  in  caput  rusti  - 
corum  recidisset,  occisis  eorum  centum  mil- 
libus,  Lulherus  pallium  verlil,  et  palinodiam 
cecinit.principum  contra  rusticos  causarn  tuen- 
do,  dixitque  :  Ego  Martinus  Lutherus  in  bcllo 
rusticano  omnes  rusticos  occidi;jussi  enim  eos  tru- 
cidari :  omnis  eorum  sanguis  in  meis  humeris  esl ; 
verum  ego  onus  illud  in  Deum  rejicio.  lta  Aurifa 
ber  in  Colloquio  Lutheri  lilul.  de  Bello. 

Quarto,  Cain  ,  si  credimus  ChaUheo,  fuit  pri- 
mus  haeresiarcha ',  adeoque  alheus  ,  voluilqui; 
Abelem  fratrem  trahere  ad  h;eresim  et  alhcis- 
mum  ,  ideoque  eum,  quod  sibi  reluclaretur , 
occidil.  AsserilenimTargumllierosolymitanum, 
qui  esl  Chaldaeus  Paraphrastes ,  Gen.  U.  Cain  in 
agro  coepisse  queri  de  Dei  providenlia  el  aequi- 
tate ,  dispulasse  contra  judicium  extremum, 
conira  mercedcm  bonorum,  et  vindiclam  ma- 
lorum.  Cum,  inquit,  egressi  essent  ambo  in 
agrum,  dixit  Cain  :  Non  est  j udicium ,  non  estju- 
dex,  necmerces  bonaprojuslis,  necpocnapro  impiis; 
nec  Dei  misericordia  crealus  esl  mundus.  E  con- 
trario  Abelem  taaec  asseruisse,  Deum  defendisse, 
frairem  reprehendisse,  ideoque  ab  eo  caesum 
esse.  Undc  S.  Cyprian.  1.  ii-  epist.  6.  Abelem  vo- 
cat  Martyrem.  Imitemur ,  ait ,  Abel  juslum  qtti 
initiavit  marlyria,  dum  propter  justitiam  primus 
occiditur.  Hinc  etiam  Cain  Dco  roganti ,  ubi  es- 
set  Abel?  proterve  ,  impudenter  ct  mendaciter 
respondil:  Nescio ,  num  custos  fralris  mei  sum 
ego?  eoque  salis  signilicavit  se  putare  suum  scc- 
lus  latere  Dcutn.  Non  credidit  ergo  Deum  om- 
nia  scire,  omnia  videre  ;  quia  non  credidil  eum 
vidissesuum  cum  Abelejurgium, etparricidium. 
Ita  luereiici  landcm  fiunt  aihei ,  et  omnishaere- 
sis  esl  quasi  regia  via  ad  alheismum  ,  uti  dixi  2. 
Pctri  2.  Hac  de  causa  S.  Joannes  Cain  vocat  fi- 
liumdiaholi,  utique  primutn  et  primogenitum, 
Epist.  1.  c.  3.  v.  12.  Nonsicut  Cainqui  cxmaligno 
erat ,  graecc  £*  tou^owjsoj,  id  est  ex  illo  malo,  qui 
scilicet  antonomastice  est ,  diciturque  malus, 
puta  diabolo.  Quod  ergo  sanctus  Polycarpus 
Marcioni  lueresiarchae  roganli  :  Agnoscis  me? 
respondit  :  Agnosco  primogenilum  diaboli  :  hoc 
verius  respondisset  Caino. 

Quinlo  ,  Cain  increpilus  a  Deo  non  resipuii, 
sed  obduruit ;  unde  notalus  ab  eo  tremorc  coi  - 
poris  quasi  siigmalicus  ,  et  probrum  orbis,  fu- 
giens  a  facie  Dei  factus  cst  vagus  ac  profugus, 
imo  pejor  et  impienlior,  si  credimus  Joseph.  1. 
Antiq.  c.  3.  ubisic  ait  de  Caino:  Tantumabfuil  ut 
hac  castigalione  vilam  in  melius  mutavcrit,  ul  pejor 
etiamsitfaclus,  omnibus  voluplalibus  velcum  atio- 
rum  injuria  indulgens  ;  et  facullates  domcslicat 
pervim  el  rapinas  accumulans,  accilis  undecumqw 
latrociniorum  et  nequitia?  sociis ,  magister  illis  ad 
facinorosam  vitam  cst  effectus.  Adhxc  simplicem 
hactenus  vivendi  rationem  excogitatis  mensuris  et 
ponderibus  immulavit ,  prislinamque  sinceritatem 
cl  gencrositalem  ignaram  lalium  artium  in  versu- 
tiam  depravavit.  Ita  Simon  Magus  increpitus  :i 
S.  Pelro,  faclus  cst  pejor.  Sic  et  hacretici  con- 
vicli,  imo  mulctali  a  Deofiunt  pejores,  ruunt- 
que  in  omncs  voluplatcs  el  scelcra  ;  luereaU 


COMMENTARIA  IN  EPIST 

riiim  est  mater  omnium  criminum  ctscelerum. 
Hinc  quasi  errones  et  vagi  provincias  oberrant, 
ul  fideles  decipiant,  depravent  et  perdant. 

Sexto,  Cain  desperavit  de  Dei  miscricordia, 
dicens :  Major  estiniquitasmea,  quam  ui  veniatn 
merear ,  Genes.  U.  V.  13.  Sic  liaeretici  ex  con- 
«cientia  tot  lanlorumquc  scelerum  ruunl  in  ba- 
ratrum  desperationis. 

ET  El\RORE  BALAAM   MERCEDK  EFFUSl  SUNT.  ]  HOC 

est ,  inerrorein  Balaam,  qui  fuitmerces,  sive 
cupido  mercedis  et  lucri ,  et  effusi  sunl ,  quasi 
dicat :  loli  effusi  sunt  in  opes  cl  lucra.  Aut  q.  d. 
Errore  et  deceptione  mercedis,  qua  deceptus 
fuilBalaam,  effundunt  se  in  malcdicta,  impia 
consilia  ,  alia(|ue  scelera.  Error  enim  Balaam 
fuit  spes  mercedis  et  cupido  lucri,  quod  scilicet 
spe  mercedis  oblatac  a  Balac  rege  Moab  voluerit 
maledicere,  et  perdere  populum  Dei ,  puta  He- 
braeos,  Numer.  22.  ct  seq.  Unde  Syrus  verlit: 
Post  mcrcedem  Balaam  in  merccdc  parlicipes  facti 
sunt ,  vel  exarscrunt ,  Pagnin.  deceplione  merce- 
dis,  qua  deceptus  esl  Balaam,  effusi  sunt;  Vata- 
blus,  effusi  sunl  deceptione  mercedis  Balaam ,  at- 
que  mcrccde  dolosa  qua  deceptus  est  ille,  d  Dci 
praceptis  egressi  sunt ,  ac  in  omne  scelus  abducti. 
Ubi  nola.  Pro  mcrcede,  graece  est  genitivus  /«oflou, 
quem  Pagninus,  Vatablus  et  alii  referunt  ad 
niav/j,  id  est,  errore,  ct  deceptione ,  quasi  dicat : 
Dcceptione  mcrcedis  instar  Balaam  effusi  sunl. 
Nosler  vero  vertit  in  ablativo  ,  mcrcede,  vel  quia 
pro  /icaflou  legit,ui<;0&) ;  vel  quia  subintellexit  tvtxa.  , 
vel  xaptv.  q.  d.  tvtxu  /uidou ,  id  est,  causa  merce- 
dis,  hoc  est  mercede;  vel  potius  quia  praepo- 
sitio  t\  quae  est  in  tUx^axv,  id  est ,  effusi  sunt , 
poscit  genitivum.  q.  d.  t\  //.taOou  tityye-naxv,  id  est, 
ex  mercede ,  per  mercedem,  mercede  cffusi 
snnt.  Sed  eodem  redeunt  omnia. 

RursuniTo effusisunt,  significat  magnam  haerc- 
ticorum  peccandi  licentiam,  ardorem  et  impe- 
tum,  quo  totos  se  eiTundunt  in  mercedes  et  opes, 
ac  per  eas,  et  propter  eas  in  omnes  cupidiiates 
et  omnia  scelera.  Arabicus  vcrtit,  et  in  mercede 
ejus  exaruerunt ,  quia  post  effusionem  scquilur 
ariditas?  unde  elfuso  humore  per  sudorem  vrl 
sanguinem ,  exarescimus ,  et  sitimus.  T6  exarue- 
runt,  notat  merccdes  et  lucra  perscelus  parta 
non  locupletare,  sed  exarescere  et  evanescere, 
juxta  illud  :  Maleparta,  malc dilabuntur.  Demale 
guessitis  non  gaudet  terlius  Itares. 

Porro,  h.cretici  imitantur  Balaam  :  Primo, 
qnia  instar  Balaam  pro  amore  terrestrium.com- 
modorum,  veritatem  quam  ipsi  norunt  impug- 
tiant,  ait  Rcda  ct  OF.cum.  Gnostici,  inquit,  lucri 
Cttpiditate  omnia  agunt. 

Secundo,  qula  pro  Spiritu  sancto  qucm  jac- 
lant,  spirituerroris  et  patre  mendacii,  puta  dia- 
bolo,  agitantur.  Ita  Didymus. 

Tertio,  quia  haeresiarchce  crebro  sunt  magi , 
vel  familiarem  liabenl  dajmonem,  uti  babuil 
l.alaam. 

Quarto,  sicutBalaam  voluit  maledicere  populo 
Dei  et  Synagogae,  sed  Dcus  ejus  maledictionem 
vertit  in  benediclionem  ;  ila  haeretici  sunt  male- 
diccntissimi ,  et  conviciis  ac  probris  continuo 
non  (antum  Orthodoxos,  sed  et  se  invicem  im- 
petunt  el  proscindunt.  Sed  Deus  haec  eorum 
probra  in  ipsorum  ignominiam  .  et  Ecclesia? 
gloriam  convertit,  ostendendo  toti  mundo  eo- 
rum  impatientiam,  maledicentiam,  caliinmias. 
Quinto,  Balaam  impium  dedit  consilium  B.i- 
lac  regi,  ut  scilicct  puellas  speciosas  submitic- 

COnNF.T..    A    HFIDF.      TOM.    X. 


.  S.  JUD^E,  APOSTOLT.  SGl 

rct  incastra  Hcbraeorum,  quceeos  ad  libidineBi, 
indeque  ad  idololatriam  pellicerent,  ut  sic  dese 
rente  eos  Deo  ,  a  Balac  vinci  et  occidi  possent, 
ut  patet  Num.  31.  15.  ibique  docet  Tiieodor. 
quoest.  hb.  et  Joseph.  U.  Ant.  6.  Ita  hx-retici  im- 
pia  danl  consilia,  suadenlque  religiosis  clCle- 
ricis  apostasiam;  violalionem  votorum  ,  perfi- 
diam,  baeresim  :  laicis  rebellionem,  libidiuem  , 
gulam,  omnemque  carnis  licentiam.  Ita  Didy- 
mus.  Imo  Cbristus  ad  Angelum,  id  est  Episco- 
pum  Pergami,  Apocal.  2.  v.  19.  liabeo ,  ait,  ad- 
versus  te  pauca,  quiahabcs  illic  tenentesdoclrinam 
Balaam,  qui  dicebat  Baiac  mittere  scandalum  co- 
ram  filiis  Isracl,  edere  et  fornicari :  ila  liabcs  et 
tu  tencntes  doctrinam  Nicolailarum  ,  de  quo  ibi- 
dem  plura.  Unde  Philasl.  1.  de  Haeres.  Balaamitas 
recenset  inter  hsercticos  ;  haeresis  enim  eorum 
crat,  licere  fornicari,  et  vesci  idolothylis.  Quo- 
circa  Balaam  appositum  ad  rem,  opus  et  facinus 
suum  sortitus  est  nomen  :  Balaam  enim  hebr. 
idem  est  quod  lingensvel  vorans  populos,  aut 
absorbens  populum.  Balaam  enim  invitans  Hc- 
braeos  per  puellas  ad  esum  idolothylorum  ,  vo  - 
luit  eo  absorbere  el  perdere. 

Deniquesicut  Balaam  in  bello  Madianitico  ab 
Hebraeis  gladio  ca:sus  est,  ita  hreretici  gladiis 
principum  perimuntur,  quia  impii  sunt  in 
Deum,  et  quia  rcmpubl.  turbant,  concitando  re- 
belliones,  sediliones  et  scbismata,  uti  Balaani 
per  mulieres  voluitevertere  casira  Hebraeorum. 
Nihil  enim  animos  viriles  et  militares  ita  effemi- 
nat  ac  libido.  Quocirca  veteres  Gentiles  femi- 
ilas,  licet  uxores,  castris  arcebant,  testeTerlul- 
liano,  libr.  de  Castilale  c.  12.  Unde  caslra  dicia 
sunt  quasi  casta ,  quod  in  iis  castraretur  libido , 
ail  Isidor.  lib.  9.  Elymol.  cap.  3.  Hanc  causam 
affert  Tacitus  lib.  3.  Histor.  Inesse  sciticet  mulie- 
rum  comitatui  quce  pacem  luxu,  bellum  formidine 
morentur.  Et  Valerius  Maxim.  lib.  2.  cap.  7.  Ex- 
liausta,  ait,  crubesccnda  sentina  scortorum  e  cas- 
tris  Scipionis,  Bomanus  exercitus ,  qui  paulo  anlc 
metu  mortis  turpi  se  fcederi»  macula  aspcrserat , 
erecta  virtute  acrem  iltam  et  animosam  !\tonan- 
tiam  incendiis  exustam  soto  wquavit.  Vide  Lip- 
sium  1.  5.  de  Militia  Rom.  Dialog.  18.  ubi  narrat 
Germanos  olim  mulieres,in  castris  deprehensas, 
naso  truncasse  et  expulisse. 

Et  in  contradictione  (graece  nj  «ytiioyMt ,  id 
est,  contradiclione)  ConE  perierunt,]  quia  hae- 
retici  licet  nondum  extarent  tempore  Core  , 
tamen  in  eoet  cum  eo  perierunt,  typice  et  figu- 
rate  :  perditioenimCorc,  qua  ipse  vi\  usabsorp- 
tus  est  a  terra.  descenditque  in  infernum,  lypus 
erat  et  figura  ,  quod  simili  modo  perderentur 
haereticiejus  asseclae.ac  divscenderent  in  tarlara. 
Unde  de  Antichristo  ejusque  pseudopropbeta 
dicilur  Apocal.  19.  20.  Vivi  missi  sunl  hi  duo  in 
stagniun  ignis  ardcntis  sulplutrc.  Simili  pbrasi 
ait  Apostolus  Qdeles  baptizatos  esse  in  Mose  et 
mari,  et  eamdem  escam  cum  eo  manducassc. 
typice  scilicet,  et  figurate,  quia  nimirum  tran- 
situs  Mosis  per  mare  Rubrum  erat  typus  bap- 
tismi  .  et  manna  cjus  typus  erat  nostrae  Eucba- 
ristiae,  1.  Corinib.  10.  2.  l.i  Rom.  6.  v.  3.  ait  nos 
consepultos  cum  Christoperbaptismumin  mor- 
tem,  quia  scilicct  baptisnms  lypus  est  scpul 
lurrc  ct  mortis  Cbristi  eumque  repricscntat  ; 
unde  explicans  subdit  :  Ut  quomodo  Ckristtts 
surrcxit  timorluis  ner  gloriam  Patris,  ita  ct  ncs 
in  novitate  vita'  ambulcmus. 

Secundo,  ct  planius,  incontradictione ,  id  csi , 

121 


962  COMMENTARIA  IN  EPIST. 

instar  contradiclionis.  q,  d.  Instar  sediliosi  Core, 
qui  in  sua  contradictione  el  sedilione  periit,  pe- 
rierunl  ct  pereunt  haerelici.  Sic  saepe  Hebr.  1 
id  est,  in  sumitur  proziid  est  sicut,  inslar.  Ita 
Valabl. 

Tcrlio,  perierunt  mystice  quia  suas  suorum- 
que  quos  seducunt  animas,  per  baeresinperdunt 
et  occidunt,  ac  reas  gehennce  efficiunt. 

Porro,  recte  S.  Judas  comparat  haereticos  cum 
Core.  Primo,  quia  sicutCore  superbiens  rebella- 
vit  Mosi,  praMexens  calvas  et  futiles  causas  : 
unde  et  Core  Heb.  signilicatcalvum;  sic  ipsi  re- 
bellant  Pontifici  et  Ecclesiae. 

Secundo,  sicut  Core  ambivit  sacerdotium, 
sic  illi  ambiunt  Episcopatus  et  opima  bene- 
iicia. 

Tertio ,  sicut  Core  fecil  schisma  ,  sic  et 
ipsi. 

Quarto,  Core  leviter  correptus  a  Mose  arro- 
ganler  respondit,  et  monentem  sprevit;  ita  et 
ipsiobstrepunlmonitionibus  Pastorum  el  Epis- 
coporum. 

Quinto,  sicut  C.ore  vivus  ad  inferna  descendit, 
sic  et  ipse.  Ila  Beda,  GEcum.  et  alii;  vide  dicta 
Numer.  16. 

Denique  S.  Judas  haereticos  comparat  cum 
Core  etCain,  quiain  spiritu  praevidebat  fore  hae- 
reticos  Caianos,  qui  utrumque  defenderent et 
colerent.  Audi  S.  August.  haeresi  18.  Caiani ,  in- 
quit,  proplerea  sic  appcilati ,  quoniam  Cain  hono- 
rant,  dicentes  eum  forlis^imop  essevirtutis  ;  simul 
et  Judam  traditorem  divlnum  aliquid  putant  esse, 
<H  scelus  ejus  beneficium  clepulant;  asserentes  eum 
/n-cescisse  quantum  generi  esset  Ixumano  Ckristi 
passio  profutura,  el  occidendum  propterea  Judceis 
tmdidisse ,  illos  eliam  aui  schisma  facientes  in 
primo  populo  Dei,  terra  atltiscente  perierunt,  Core, 
Dathan,  et  Abiron.  Sodomilas  colere  perhibentur. 
Blasphemant  legem,  et  Deum  legis  auctorem  cai*- 
nisque  resurrectionem  neganl. 

Moral.  nola  hic  qtiam  severe  puniat  Deus 
murmur  et  rebellionem  in  Superiores  ,  Deique 
ministros  :  ob  eam  enim  Core,  Daihan  et  Abiron 
vivi  absorpli  sunt  a  terra  et  gehenna  ;  et,  ut  ait 
S.  Ambros.  1.  3.  epist.  25.  ad  Eccles.  Vercellen. 
Immugiens  terra  in  medio  plebis  scinditur,  aperi- 
tur  in  profundum  sinus ,  abripiunlur  noxii,  et  ita 
ab  omnibus  mundi  Itujus  ablegantur  elemenlis,  ut 
nec  aeremhauslu,  nec  ccclum  visu,  nec  mare  tactu, 
nec  terram  contaminurent  septdcro.  Sic  Maria  , 
sororMosis,  contra  Mosemmurmurans  percussa 
est  lepra,  Numer.  12.  Sic  mngi  Pharaonis  Mosi 
resistentes  ulceribus  puniti  sunt.  Exodi  9.  v.  9. 
Sic  Absalon  perseqnens  Davidem  ccrem  ,  ex  ar- 
bore  pendulus  inter  coelum  et  terrain,  quasi  al- 
terulrumtangere  indignus,  tribus  lanceis  con- 
fossus  est,2.  Reg.  18.  \h.  Sic  Paulus  Elymam 
sibi  resistentem  caecitate  mulctavit,  Acto- 
rum  13. 11. 

Symbolice  Cain,  Balaam  et  Core  repraesen- 
tant  triplicem  concupiscentiam ,  a  qua  omne 
malum,  scilicet  Cain  avarus  concupiscentiam 
oculorum ,  Balaam  gulosus  et  luxuriosus  con- 
cupiscentiam  carnis,  Core  ambitiosus  super- 
biam  vitae  :  de  quibus  S.  Joannes  epist.  1.  c.  2. 
v.  16.  Omne,  ait,  quodest  inmundo,  concupiscen- 
tia  carnis  est,  et  concupiscentia  oculorum  ,  et  su- 
perbia  vita. 

Cain  ergo  reprsesenlat  avaros,  Balaam  gulosos 
et  luxuriosos ,  Core  superbos.  Hisce  tribus 
S.  Judas,  va?,  id  cst,  ajternammalediclionem  et 


S.  iVDJE,  APOSTOLI. 

gehennam  inlentat,  aeque  ac  Amos  c.  6.  1.  Va>, 
inquil,  qui  opulenti  (ecce  avari)  estis  in  Sion,  elc. 
ingredienles  pompaticc  (ecce  superbi)  domum 
Israel,  etc;  qui  separati  estis  in  diem  malum,  qui 
dormilis  in  leclis  ebttrneis ,  et  luscivilis  in  stratis 
vcstris;  qui  comeditis  agnttm  de  grege  ,  et  vilulos 
de  medio  armenli ;  qui  canilis  ad  vocem  psallerii, 
bibenles  viytttm  in  phialis,  el  optimo  ttngucnto  deii- 
buti  (ecce  gulosietluxuriosi),  et  nihilputiebantur 
super  contrilione  Joseph  ! 

12.  Hi  su.nt  ia  kpuus  suis  macul/E.  ]  Graece  * 
a/«7r«i5 ,  id  est,  in  churilalibus ,  in  dilectionibus 
veslris  maculali ,  uli  legit  S.  August.  de  Fide  el 
oper.  c.  25.  hoc  est  in  conviviis.  Primilus  enini 
Chrisliani  in  symbolum  charilatis  post  Eucha- 
ristiam  celebrabant  convivia  communia,  tani 
pauperibus  quam  divilibus,  sed  frugalia,  etpia, 
ideoque  ea  vocabant  Agapes,  id  est  charilates  ; 
uti  ostendi  1.  Corinlh.  11.  v.  20.  SicGenliles  sua 
habebant  convivia,  qiue  vocabant  ptAcvta  et  fiie- 
Tixac ,  quasi  amoris  el  amicithe  symbola.  Jam 
sensus  estquem  dat  Syrus  :  Isli  sunl  qui  in  dc- 
liciis  suis  commacuUtni ,  tum  corpus  crapula , 
tum  mentem  ebrietate,  gula,  libidine;  tum  con- 
vivas  prava  doctrina  el  haeresi ,  aeque  ac  delrac- 
lione,  maledicenlia,  atque  impudicis  verbis  et 
aspectibus  ;  habent  enim  oculos  plenos  adulterii 
et  incessabitis  delicti,  ut  ait  S.  Petrus  epist  2.  c.  2. 
14.  Vide  ibi  dicta.  Arabicus  verlil,  isli  sttnt  pro- 
vocantes  sttper  vos  realas  ,  quia  scilicet  vos  hae- 
resi,  gulaetlibidineeommaculant,  ideoque  ine 
et  vindiclae  divinae  reos  et  obnoxios  faciunt.  In 
hisce  ergo  verum  esl  illud  Tertull.  de  Jejun. 
contra  Psychicos  c.  17.  Apud  te  Agape  in  cacabis 
fervet ,  fides  in  culinis  calet ,  spes  in  ferculis  jacet. 
Sed  majorltisest  agapr,  quiaper  hanc  adolescentes 
lui  cttm  sororibus  dormiunt  :  appendices  scilicet 
gul&  lasciviu  atque  luxuriu  sunl.  Gnoslici  enim 
saturi  uxores  suas  aliis  concedendo,  dicebant : 
Surge ,  et  fac  agapen  cttm  fralre  ,  ait  Epipb. 
haer.  26.  Minus  recte  Cajet.  Ila  dispungit,  traji- 
cit  et  exponit:  Hi  eonvivantes  in  dilectionibus 
vestris,  id  est,  in  beneficiis  a  vobis  susceptis , 
convivia  agitantes  sunt  maculoe,  quia  maculati 
alios  suis  vitiis  commaculant. 

Promac»/o?graeceest  cntiaS^  ,  quod  Hesychius 
in  Lexico,  Plin.  1.  3.  in  Prooemio  OEcum.  et  alii 
verlunt  scoptdi,  sive  confragosa  in  mari  saxa,  ad 
quae  allisre  navesdissiliunt  etvectores  mergunl. 
Similes  scopuli  sunt  haeretici  et  impii  convivae, 
qui  alios  secum  epulantes  in  perniciem  et  rui- 
nam  trahunt.  Aptius  tamen  Noster  verlhmacula'; 
hae  enim  epulis  congruunt  magis  quam  saxa ,  il- 
lasquesignificat  Grajcum  v-xiloi,  apud  S.  Petruni 
epist.  2.  cap.  2.  v.  13.  itaque  hic  pariter  verlunl 
Tigurinus  Clarius,  Erasmus,  Arias  et  Pagni- 
nus. 

F.leganler  Thomas  Anglicus  :  Dicuntur,  ail, 
mactdcp.  ,  quoad  impudicitiam  ;  convivantes , 
quoa*d  crapulam,  sine  timore,  quoad  ineptam  lae- 
titiam,  pascentes  semetipsos  non  pauperes.quoad 
mensam. 

Convivantes  sine  timore,]  quia  sine  Dei  ho- 
minumque  reverentia  ,  intrepide  et  impuden- 
terse  carne  infarciunt  et  vino  ingurgitant,  ges- 
libus  lasciviunt,  ac  verbis  virus  pectoris  sui 
evomunt ;  quare  gurgites  sunt,  helluones.  nali 
veneri  et  ventri.  Notat  Dionysius  accumbentem 
mensae  prae  caeteris  opus  habere  timore  Dei , 
eumque  in  seexcilare  debere, eoquodin  mensa 
muluc  gulee,  detractionum,  superbiae,  impudi- 


I 


COMMENTARIA  IN  EPIST.  S.  JL'D,£,  APOSTOLI. 


961 


inirf,  clc.  ingerantur  ocoasiones,  quae  sine  ti- 
inore  Dei  superari  nequeunt.  OuarcS.  Ambros. 
Chrysostoums.  Augustinus  aliique  Sancti  oon* 

rivia,  licet  invitati,  adire  nolucrunt,  domi  vero 
suae  convivium  et  convivas  sacra  leciione  con- 
diebant.  Qui  etgo  convivia  adeunt,  timore  Dei 
se  prcemuniant ,  cogilenlque  iilnd  Sapientis 
Prov.  23.  1.  Quando  sederis  ut  comcdasrttm  prin- 
ripe,  diligenter  allende  quce  apposila  sunl  ante 
faciem  tuam;  el  slatue  cuttrurn  in  gullure  tuo, 
si  lamen  liabes  in  potestalc  anhnam  titam,  ne  de- 
sideres  de  cibis  ejus,  in  quo  csl  panis  mendacii. 
Vide  S.  Chrysost.  homil.  32.  in  Malth.  Clem. 
Alexand.  2.  P.cdag.  cap.  1.  et  2.  S.  Paulinum 
epist.  31.  S.  Amhros.  apud  S.  August.  6.  Con- 
fess.  cap.  2.  S.  Ilicrouym.  epist.  22.  S.  Gregor. 
lib.  1.  epist.  71.  qui  omnes  egregie  docent  qua- 
lia  et  quam  sohria  dcbeanl  esse  Christianorum 
convivia. 

Unum  Tertullian.  pr.Tterire  ncqucn,  quiiotum 
Cbristiani  convivii  riium  iia  deacribit  :  Ccena 
noslra  de  nomine  rationem  sui  ostendit ;  vocatur 
enim  agape ,  id  qaod  dilectio  penes  Gratcos  est. 
Quantlscumque  sumptibus  conslet  lucrum  est,  pie- 
tatis  nomine  facere  sumptttm;  si  quidem  inopes 
quoque  refrigerio  isto  juvamtts.  ftiliil  viliiatis ,  ni- 
liil  immodesliOi  admittit :  non  pritts  discumbitur , 
quam  oratio  ad  Deum  pra^gttstetur ;  editttr  quan- 
tum  esurientes  capiunt ;  bibitur  quantam  pudicis 
est  utile;  ila  saturantur ,  ut  qtti  meminerint  etiam 
pcrnoctem  adorandum  Deam  sibi  esse  ,  ita  fabu- 
lantttr,  ttt  qtti  sciant  Dominum  audire;  cequeora- 
tio  convivium  dirimit.  Etpaulo  post  :  Convivium 
eliam  solemnemajores  institucrunt,  idque  Charis- 
tia  appellaverunt ,  cui  prwter  cognatos  et  affincs 
nemo  interponebatur;  ut  si  qua  inter  necessarios 
quercla  esset  orta,  apadsacramensm,  et  interhila- 
ritatcm  animorum  fauloribus  concordia?  adhibitis 
toUeretur, 

Porro,  rbsine  limore  nonnulli  referunt  ad  id 
quod  sequitur,  semetipsos  pascentes.  Verum  Ro- 
rnana  aplius  rolerunt  ad  to  convivanles ,  quod 
praecessit  ;  sed  eodem  res  redit.  Pro  convivanles 
graece  est  cuvev«xou/«voi ,  quod  aliqui  art  libidi- 
nem  et  turpem  concubilum  rcferunt ,  uti  dixi 
1.  Petri  2.  v.  13.  Unde  Arahicus  vertit  :  Qui 
t-ui-runt  pcr  dolum  et  impudicitiam  in  desideriis 
suis. 

Semetipsospascentes,  ]  q.  d.  Postoris  cst  pas- 
cere  oves  ,  non  scipsos.  At  hi  pseudopastores 
pascunt  se,  non  ovos,  imo  oves  degluhunt,  ut 
lis,  eorumque  honis  se  pascant.  Boni  Pastor.s 
rtst  pascere  etiam  corporalitcr  pauperes.  At  hi 
Elecmosynas  quas  a  fideliluis  corrogant  pro 
paupcribus  sibl  arrogant.  Aliudit  ad  Kzecb.  34. 
I.  Vide  ihi  dicta. 

Secundo,  OEcumen.  Gra»cum  mtpmwTi- ,  id 
est/Nismifcs.exponit  regeotea  :  olim  cnim  regc* 
vocabantur  et  erant  Pastorcs  populorum.  Uade 
Agamemnon  ab  Homno  vocatur  n*/ui*  tmm, 
Qua  enim  diligcntia  ,  cura  et  humauitate  Pastor 
pascit  rcgitquc  oves ,  eadcm  Rcx  pascere  el  re- 
gere  debei  populum.  Unde  Arabicus  verlit,  gu- 
bernant  seipsos  sinevirtutt,  PagninusetVjtablus, 
suopte  ductu  arbilrioque  vivenles  :  alii  ,  srmciip- 
sos  creant  Pastorcs  et  Hpiscofios  ,  non  vocali  a 
D-o,  nccelecti  ah  Kcclesia. 

Nubes.  ]  Ita  vocat  ha?rcticos  oh  tumorcm  ct 
fasmm,  quodinstarnubium  sc  extollant,  suam- 
quadoetrinam  e  uubihus,  ci  erclo  vcnire  jacii- 


tent.  Hinc  ex  adversodeApostolis  aii  I<aiasc60- 
8.  Qui  sunl  isti  qui  ul  nubes  volanl? 

Nubes  sine  aqua,]  puta  nubes  sterilcs ,  infc- 
cundae,  quoe  videntur  aquam  ad  hominum  refri- 
gcrium  et  terroe  fecundilatem  promittere,  sed 
eam  non  praestant.  Ila  Gnostici  nomen  inane 
sciontiae  et  doclrinae  praeferebant,  scd  eam  non 
prceslabant.ait  Didymus,  juxta  illudProv.  23.  its. 
i\ubes  et  ventus  ,  el  pluviw  non  sequentes  ,  vir  g'.o- 
riosus  et  promissa  non  complens.  Hujus  loco  S.  Pc- 
•  rus  epist.  1.  c.  2. 17.  eos  vocatfontes  sine  aqua, 
etnehulas  turhinibus  exagilalas.  Tropol.  nuhes 
sine  aqua  sunt  conciouatores  pomposi  cl  ver- 
bosi,  qui  aures  scalpunt,  sed  cor  non  feriunt. 

Secundo,  OEcum.  Sicul  nubes,  inquit,  ^ine 
aqua  agitata  ventis,  ea  loca  quibus  incuinbit 
non  relrigerat  aqua  ,  sed  caligine  obducil  ct  of- 
fuscal;  ila  hasrclici  animas  salutari  sermonr. 
non  irrigant,  recreant  et  fecundant,  sed  detes- 
tabilibus  documentis  oblenebrant. 

Tertio,  Beda  :  Sicut  nuhes  steriles,  ait,  a  ven- 
tis  circumferuntur,  ita  haeretici  ventis,  ld  est, 
fiatibus  et  suggeslionibus  daemonum  in  diversos 
vitiorum  raptantur  errorcs.  Rursum  sicut  nubes 
a  vento  instar  fumi  ditpellitur  ct  evanescil,  ita 
et  haeretici  suo  vanitalis  spiritu  dissipantur  et 
evanescunt.  Ita  S.  Athanasius  dc  Juliano  Apos- 
tafa  jam  regnanle  el  in  fideles  grassari  incipicnle  : 
Sccedamus,  ait,  pattlulum,  6  atviri ;  est  enim  nu- 
Oecula  qtta?  cito  praterit  et  evanescit ,  tcste  So- 
crate  lih.  2.  c.  12.  Verus  fuit  vates  ;  sequenti 
enim  annooccisus  fuit  Julianus.  Vere  Job  c.  7. 
v.  9.  Sicut,  ait,  consumitur  nubes  et  pertransit,sir 
qui  descenderit  ad  inferos  ,  non  ascendet.  Alludit 
adSimonemMagum,  qui  instar  nubis  vento  agi- 
tatae  volavit  peracrein  raptatus  i\  da-mone.sed 
precibus  sancii  Petri  proslratus  crura  confregit. 

Nota  rb  circumferuntttr ;  licrretici  cnim  ab  una 
haeresi  in  aliam  et  aliam  dilabuntur ,  atque  in 
dies  nova  cudunt  dogmata  ,  juxta  illud  ;  Jmpii 
ambulant  in  circuitu  dogmalum  el  errorum. 
Unde  S.  Hilar.  ad  Constant.  Imper.  ail  Arria- 
nos  plurimas  babere  fides,  ne  ulla  esset,  imo 
annuas  et  menstruas  adcoque  tot  habere  fides, 
quot  voluntates.  Vere  nosler  Frusius  : 

Cur  nunc  lot  fidibus  luditur  una  fiJes  ? 

Protei  ergo  et  chamacleontes  sunt  ha?retici,  qui 
instar  Euripi  lluctuant  semper,  et  nusquam  sta- 
biles  consistunt.  Vide  Iren.  lib.  1.  c.  5.  Terlull. 
1.  de  Praescript.  c.  /»2.  et  Vincenlium  Lirin.  con- 
tra  profanas  hacresum  novitates. 

Arbores  autumxales,]  SvjSsx  ^ Scvo^oipiva ,  quod 
primo  verli  potesl ,  arbores  autumno  marcescen- 
rei.scilicet  perdentes  fructus ,  seque  in  radi- 
cem  et  terram  contrahentes.  Simili  enim  modo 
haerelici  sunt  homines  marcidi,  nullum  doctri- 
nae  verae,  operumque  honorum  fructum  fcren 
tesjsed  terreuis  allixicoelestia  noncapiunt.  nec 
cupiunt.imo  desperint.  Ita  Adamus,  Vatabluset 
alii.  Porro  Columella  I.  8.  c.  10.  ostendil  analo- 
gice  reote  hominemcomparari  arborietplanue, 
ac  utriusquepartesel  membra  Inter  s»>  confert. 
Estcnim  homo  quasi  arbor  invcrsa,  babeM  ra- 
dicem,  puta  caput,  sursum  ;  ramos,  puta  pedes, 
deorsum,  cujus  contrarium  facit  arbor. 

Secundo  ,  tutfm  99ivoit«5(»a  vcrti  potesl.  arbo- 
res  ftnientis  ultimique  autumni,  ac  hicmali  squa- 
lori  proxim.T;  ita  dicta?  nxpxvo  *9i»ti»n  rk»nntpm», 
id  est,  a  finicnte  autumno.  Tunc  enim  arbores 
comam   suam,   puia  omnia  folia,  denerdnnr. 


9(7 


COMMENTAhlA  IN  EPIST.  S.  JUD.E ,  APOSTOLI. 


arescuiU  ct  canescunt.  Ita  hserclici  nulla  verae 
sapienlics  vel  eloquentiae  foliu  et  speciem  prae- 
ierunt,  sed  uti  fcuclu  steriles,  sic  foliis  et  spe- 
eie  sunt  aridi  et  squalidi.  Ita  Salmeron  et  Gag- 
neius. 

Tertio ,    <?6wiaapust   vocantur  arbores    frugi- 

JiCrdae,  tapa  -b  fQiv&zi  raj  aurwv  OTiwpaj  ,  id  est,  eo 

quod  suos  fructus  corrumpant  et  nil  nisi  cor- 
ruptum  et  marcidum  producanl.  Unde  Arabicus 
vertit:  Arborcs  corruplorumfrucluum.  Nonnullae 
enim  arbores  praesertim  novellae  reoensque 
plantatao,  solent  extremo  autumno  preeter  tem- 
poris  rationem  ilorere,  idque  agricolis  indicat 
eas  quasi  egesto  omni  humore  et  vigore  ,  mox 
per  hiemem  emorituras.  Aliae  poma  iu  autumno 
proferre  incipiunt;  verum  oh  snpervenientem 
liiemem  ea  ad  maturitatem  non  perducunt,  sed 
acerba  relinquunt.  Tales  sunt  haeretici,  qui  non 
tanlum  sunt  mortui,  sed  etmortiferi;  quia  non 
tantuin  sua,  sed  et  aliorum  bona  opera  et  pie- 
tatis  fructusexlirpant,  imo  pestifero  haeresis  ve- 
iieno  inficiunt  et  intoxicant.  Ita  Beda,  Salmeron, 
Galharinus  et  alii. 

Tropol.  Hugo:Arbores  autumnales,  ait,  sunl 
acedi  et  pigri ;  qui  sero,  tardeet  pigre  Deo  ser- 
vireincipiunt,  ideoque  nilad  maturitatem  per- 
ducunt,  sed  superveniente  hieme,  id  est  tenla- 
tione  et  adversitate,  eorum  sludium  et  opus 
cmoritur.  Ex  adverso  justus  fervens  et  strenuus 
«•st  tanquam  Ugnum  planlatam  secus  decursus 
uquarum ,  quod  fructum  suum  dabil  in  tempore 
stto,  et  foliumejus  non  defluet,et  omnia  qucecumque 
faciet  prosperabuntur,  Psal.  1.  3.  Rursum  :  Justus 
■■icut  palma  florebit ,  et  sicutcedrus  Libani  mtdti- 
plicabitur,  Psal.  91.  v.  13.  et  :  Egosicut  oliva  fruc- 
/ifcra  in  domo  Dei,  Psal.  51.  10.  Vide  Eccl.  c.  24. 
17.  et  seq.  ubi  sapientia  DeietSanctorum,  prac- 
tica  scilicet ,  comparat  se  semper  virenti  cu- 
presso,  palmee,  olivae,  cinnamomo,  balsamo, 
myrrhee  ac  denique  v.  23.  Ego ,  ait,  quasivitis 
frttctificavi  suavitatem  odoris;  et  flores  viei  fruc- 
ius  honoris  et  honestatis.  Sic  Joseph  vocalur  fi- 
lius  accrescenset  frugifer,  Gen.  49.  22. 

InfructuosjE,]  quia  fructum  vel  perdiderunt 
velperdunt,  uti  jam  dixi.  Apte  S.  Epipbanius 
haeresi  31.  et  Irenaeus  lib.  1.  c.  33.  Gnosticos  et 
h:ereticoscomparant  fungis  ,  qui  ex  arboribus 
prodeunt,  quasi  eorurn  excrementa,  unaque 
nocte  oriuntur,  et  mox  emoriuntur.  Sic  enim 
haeretici  ex  nobis  prodierunt,  repenie  oriun- 
tur,  occiduntque  citissime,  ait  S.  Augusl.  in 
Psalm.  57. 

Bis  MORTUiE.  ]  Primo ,  quia  non  lantum  frdc- 
tus,  sed  et  folia  amiserunt,  ulijam  dixi.  Simili 
«•nim  modo  ha^relici  non  tantum  fructu  et  sa- 
pore,  sed  et  specie  ac  decore  pietatis  et  hono- 
nunoperum  destituuntur.  ItaOEcum. 

Secundo  ,  bis ,  id  est,  omnino  et  penitus , 
viorlua3.  Sic  dicimus  6/5  terque,  id  estomnino, 
beali. 

Sic  Aposlolns  ait  Presbyteros  qui  bene  prae- 
sunt  duplici ,  id  est  multiplici ,  honore  esse  dig- 
nos,  1.  Timoih.  5.  v.  17.  ubi  plura  hujus  phrasis 
oxempla  citavi. 

Tertio,  nonnulli  per  bismortuas  accipiunt  bis 
plantalas,  etbis  eradicatas,  per  easque  signifi- 
eari  relapsos  in  baeresim.  Alii  aiuntprimo  mor- 
tuos  fuisse,  cum  ante  baptismum  in  gentilismo 
vivci  e.nt,  secundo  vero  morluos,  cum  post  bap- 
lismum  in  baeresin  lapsi  sunt.  Alii  bis  mortuos 
ccusent,  quia  tam  corpore,  quod  omni  libidinc 


contaminant,  quam  animo  mortui  sunt.  Ila 
OEcumen. 

Anagog.  Primo  moritur  anima  per  peccalum, 
quo  gratia  quae  est  vila  animae  deperit;  secundo 
moritur  cum  truditur  in  gehennam  :  haec  enim 
est  mors  secunda,  Apocal.  20.  14. 

Quarto,  et  genuine  ,  urbores  bis  mortuaj ,  id 
est,  eradiealae,  uti  explicando  subdit  S.  Judas, 
sicut  paulo  antc  autumnales  explicuit  per  in- 
frucluosas.  Arbor  enim  primo  in  se  moritur, 
dum  arescit,  sed  vivit  adbuc  in  radice,  ex  qua 
in  vere  rursum  pulhilat  et  reviviscit;  secundo 
vero  moritur  in  radice,  dum  illa  eradicalur,  et 
tunc  plene  planeque  morilur,  ul  nulla  ei  vilae 
spes  supersit.  Ita  Arias.  Simili  modo  moritur 
anima  baeretici,  primo  per  peccatum  moriale  : 
per  hoc  enim  amittit  charitatem  et  gratiam, 
quae  est  vita  animae.  Deinde  secundo  moritur 
per  baeresin;  per  hanc  enim  amittit  fidem  quasi 
radicem,  quae  est  initium  ?ilte  spiritalis  :  hacre- 
sis  enim  nunquam  est  primum  bominis  pecca- 
tum,  sed  ad  eam  praeviis  aliis  peccatisquasigra- 
dibus  sensim  descendilur. 

Eradicat^j.  ]  OEcumen.  etalii  jam  dicti  cen- 
sent  plus  hoc  esse  quam  ~o  bis  mortum ;  morlu&e 
enim  reviviscere  et  repullulare  possunt,  si  ra- 
dix  in  terra  sana  consislat;  ateradicatae  nullam 
vitae  spem  habent ,  sed  verius  eslroeradicata; , 
explicare  -0  bis  mortua? ,  uti  jam  dixi.  Porro  bae- 
retici  per  schisma  et  haeresin  eradicali  sunl  a 
Fide,  Ecclesia,  Deo  etCbristo,  quasi  excommu- 
nicati.  Toergo  eradicatoe,  Gnosticorum  despera- 
lam  salutem  significat.  Nam,  ut  aitCCcumen.  a 
Paradiso,  id  est  Domini  Ecclesia,  eradicantur,  el 
foras  projecti  ad  ignem  aHernum  cotligunlur. 
Qualemenim  statum  habere  aut  radicem  polest , 
qui  ob  voluptatis  colluviem  ab  omnibus  projici- 
tur? 

13.  Fluctus  feri  maris.  ]  Feri,  id  est  feroces,  ul 
legit  S.  Martinus  Papa  I.  epist.  1.  Syrus  ,  fluctus 
veliemenles  maris ;  Arabicus,  fluctus  maris  com- 
moti.  Sic  Ovidius  vocat  truces  fluclus  ;  et  Virg.7. 
jEneid.  vocat  latrantes  undas.  Quia  sonant  et 
fremunt  instar  canumlatrantium;  unde  etpars 
maris  Zelandici  a  tali  latratu  vocalur,  DnttyflUt 
id  est  canis.  Pbysice  notat  S.  Cbrysosl.  in  Mat- 
tbaeo,  14.  Deum  creasse  mare,  non  tranquillum, 
sed  fluctuans  et  aestuans,  ut  in  eo  compescendo 
et  moderando  suam  potentiam  et  providenliam 
oslenderet.  Talis  est  et  vita  nostra  ,  quam  ten- 
tationihus  et  tribulationibus  ila  liberal  Deus,  ul 
necnimiis  obruamur,  nec  iis  oinnino  carenles 
torpescamus.  Comparavit  S.  Judas  Gnosiicos. 
Primo,  nubibus  sine  aqua;  secundo,  arhoribus 
autumnalibus  ;  terlio,  hic  fluclibus  marinis  feris 
et  saevis.  Idque  primo,  quia  ins;ar  llucluum  in- 
quieti ,  lenebrosi,  amari  et  tumidi  sunt  acper 
superbiam  atlollunlur,  11 1  coelum  sua  maledi- 
centia  et  blasphemia  attingant.  Ita  Beda,  juxta 
illud  Isaiae  57.  vers.  20.  Impii  quasimare  fcrvens, 
quod  quiescere  non  potest. 

Secundo,  quia,  uti  fluctus  feri  navim  ,  ita  ipsi 
lurbulenti,  seditiosi  et  lumultuosi  Ecclesiam 
concutiunt  et  exagitant. 

Tertio,  quia  sicul  fluctus,  licet  tumentes  (-1 
altissimi ,  littus  et  saxa  verberantes ,  ab  iis 
repulsi  dissiliunt,  abeuntque  in  spumas  el  eva- 
nescunt,  sic  et  impetus,  fastus  ac  furores  hae- 
reticorum  verberantes  Ecclesiam,  in  seipsos 
dissiliunt  et  evanescunt.  Ha  Beda,  juxta  illud  : 


COMMENTAhTA  1N  EPIST. 

Ilomo  bullu,  quaj  uou  est  aliud  quani  spuma 
iuflata. 

Quarlo,  sicut  fluctus  in  fluctuni ,  ila  haeresis 
niia  in  aliani  arielat ,  itaquc  scse  inviceni  conft- 
ciunt  eljugulant. 

Despumaintes.]  Alii  legunt  dispumantes ;  pro- 
prie  eniui  despumare  est  spuinam  auferre;  dis- 
pamare  vcro  esi  spuniam  quasi  fuecem  ejicere  et 
cxspumare  ;scd  soepe  despumantes  sumiturpro 
dispumantes,  uti  apud  Pcrsiuin  satyra  3. 

Stertimus  indomitum  quod  despumarefalernum 
Sulliciat,  quiula  dum  linea  tangitur  liora. 

Unde  Martinus  Papa  I.  legit  spumunles  proprias 
confusiones;  Syrus:  qui  in  manu  spumalionis  suce 
indicunt  ignominiam  suam;  Arabicus  :  sicut  fluc- 
lus  fcri  maris  commoli  cbuttiunt  in  confusionibus, 
vcl  detictis  suis.  Jain  per  confusiones ,  sive  ,  nl  Va- 
tabl.  dedccorci,  intellige,  primo,  verba  pudenda, 
iixrctica  ,  blasphema ,  superba,  conltuneliosa, 
impudica.  Secundo,  pudenda  opcra,  puta  sacri- 
Icgia,  cxpilationcs  lcmplorum,  sediliones,  bella, 
credes ,  rapinas.  Tertio,  et  aptissime , tb confa- 
sioncs  noiat  pudendas  Gnosticorum  crapulas 
et  libidines  porlentosas ,  adeo  ul  ct  suum 
aemen  Deo  ofTerrent,  et  Eucbaristiae  misce- 
rent  ac  comedereut,  uti  ait  Bpiphab.  haeres. 
26.  h;e  enim  sunt  eiTcclus  ct  poenae  super- 
bife  ,  Roman.  1.  1h.  q.  d.  Superbiunl  et  altol- 
liintur  instar  tluctuum  ;  sed  ha'c  superbia  detu- 
mescil  ,  abilque  in  spumam  pudemhc  libidinis. 
lla  Didymus  et  Tliomas  Anglicus.  Venus  enim  a 
(iraccis  vocatur  Xfpaonr^,  ix  spuma,  quod  e  maris 
spuma  orta  credatur,  ait  Plato  in  Cratylo;  vel, 
ulArislot.  2.  de  Gencr.  anim.  cap.  2.  quod  se- 
minis  uatura  sit  «ff»«8»w  ,  id  est  spumosa;  vel , 
ut  Euripides  in  Hecuba  ,  quod  a\l ctfpowvrn  Ss«,  id 
csl  stultiticv  dea.  Sic  S.  Ilieronym.  ad  Oceanum  : 
Venter ,  ait,  mero  cvstuans  cito  despumat  in  libi- 
dines. 

Sideiia  KRBA.KTIA,]  puta  planetae  ;sic  enim  ha- 
bent  Gra?ea  ,  x&f*t  irit«vi)¥«i,  id  est,  steltce  erra- 
ticce.  Planetce enim,  utMars,  Venus,  Luna,  Mer- 
curius  in  coelo  cursu  vario  vagcque  oberrant. 
Sic  et  haeretici  a  vera  Qde  in  errores  alios  et 
alios    aberrant,  aliosque    iu   crromn  ducunt. 
T&ergo erranliai  notai  eorum  non  tantuin  erro- 
rcs,  scd  ct  crroriun  ineonstantiain  ctniulabili- 
taleni.lta  OEcum.  Bedaelalii.Oberraniergo  sicul 
planctae,  qui  semper  tramitcin  mutant,  Ut  nun- 
(fuameodem  locooriantur  etoceidant,  sed  alio 
scmpcret  alio,  atque  nunc  lardius,  ntinc  cele- 
iins  rotcntur;  modo  eniin  ad  iniima  zonae  bru- 
nialis  descendunt,  modoadalta  zon;e  solstitiaiis 
nscendont,  modo  mediam  zonae  uequinoctialis 
lineam  repetunl ,  ait  Beda.  Sed  hoc  discrimine, 
quod  planetae  in  errore  motuqiic  suo  sint  regu- 
lares  et  constantcs.  1'ndc  Plin.  lib.  2.  o.  C.  Sep- 
icm   sidcra  ,    ail,    ab   incessu  VOCamus  crrantia , 
i  inn  nrcnt  nullu  minus  iltis.   Al  h;erclici  in  er- 
rando  sunl  irregularcs  prorsus  ct  vagi ,  novos 
cnim  quolaunis  errorcs  confingunl;  quare  inno- 
vandi  constaulia  sunt  inconstantissimi. 

Secundo,  sidcra  errant ia  Cajetanus  oon  male 
Interprctaiur,  non  planetas  coelestes  (hi  enitn 
ronstantes  habent  motus),  sedmeteoraet  exha- 
laliones  igneas  ,  quas  Arislotel.  1.  Meteorol.  vo- 
cat  slellas  discurrentea  in  aere.  Graecum  eniin 
itXavflTv;,-  idein  est  qtiod  tthtnm  id  est ,  vagus, 
crror,  stella  erratica  sivc  in  caMo,  sive  in  aere. 
1'ndc  Plalo  lib.  2.  de  Republ.  uicrcatores  vocat 


S.  JLDiE,  APOSTOLI.  tC5 

n).i.jr,Tv.i  r,r.i  Tat  no/ets  ,  id  est  ptunetas  urbium , 
quia  urbes  mercium  causa  pervagantur  et  ober- 
rant.  Et  in  militia  hac  illas  temere  abeunles  un- 
lites ,  tcXrnnreu  vocantur,  quos  Ileraclius  Imper. 
mulctabat  pocna  innoraiio^,  quia  scilicet  puuie- 
bantur  ii  qui  locum  in  acie  deservissent.  Deni- 
que  hospites  ,  quia  multas  regiones  pererrant, 
vocantur  ^n^^.  Talesprorsus  sunt  haeretici. 
VideBellarm.  in  orat.  tomo  ultimo  praefixa,  ubi 
apposite  Lutherum  comparat  slellee  cadenti  e 
cado  in  terram  ,  imo  in  tartara.  Apoc.  8.  v.  10. 
Lapsus  est  enim  e  statu  Religioso  ,  qui  est  imi- 
talio  et  incboatio  vitse  coelestis  ,  in  terrestres 
cupiditates  et  sordes  ,  ac  infernales  errores  el 
blasphemias.  Quocirca  Syrus  vertit,  stellcv  seduc- 
trices ;  Arabicus,  stellcecatiginosce,  vcl  malelicae, 
quales  sunt  cxhalationes  ,  qiue  accensae  instai 
stellarum  e  coelo  cadere  videntur.  Item  ignes 
falui  vel  errantes  ,  qni  viatorcs  in  avia  ilumina 
vel  praecipitia  deducunt.  Simillimi  sunt  haere- 
tici.  Longam  de  bis  errantibus  stellis  disputa- 
tionem  habct  lsidorus  Pelusiota  1.  h.  epist.  5S. 
Perstringit  rursum  S.  Judas  Sitnonem  Magum, 
qui  volando  per  aera  quasi  sidus  errans  in  coelo 
oberravil. 

Videlur  quoque  praevidisse  pseudoprophetam, 
qui  paulo  post  sub  Adrianolmper.  Judaeos  se- 
duxil,  et  ad  rebellandum  Romanis  concitavit  , 
idcoque  seBarchochebas,  idesllilium  stellae  (3313 
cocab  cnim  Hebr.  cal  stctla)  nuncupavit,  de  quo 
Euseb.  lib.  h-  hist.  c.  G.  Erat ,  ait,  tunc  temporis 
Judceorum  dux  Barchochcbas  nomine ,  quod  stel- 
lani  significal,  vir  alias  ad  ccedcs  et  lalrocinia  pa- 
ratus.  Propter  nominis  autem  significalionem  por- 
tcntose  mentiebalur,  quod  Judceis  tanquam  servi- 
tute  pressis  velut  e  ccelo  lux  quwdam  descendisset , 
et  afflictis  iiluxisset.  Et  cap.  7.  ail  Basiiidem  liae- 
resiarcham  Propbelas  sibi  fuixisse  Barcabum 
et  Barcopb,  ad  stupefaeiendum  auditores.  Rur- 
sum  perslringit  triginta  yEones,  quos  Valenti- 
nus  coniinxit,  quasi  triginla  sidera  in  coelo  ober- 
rantia ;  unde  eosdem  per  ternos  coelos  instar 
siderum  distribuebat ,  uli  videre  est  in  eorum 
schemate,  quod  exhibel  Pamelius  in  Tertullian. 
initio  libri  contra  Valentin. 

QllBUS    PROCELLA   TENEBRARCM  SERVATA  EST  l.\ 

.kikrnum.  ]  Pro  procetla  graece  esl  ?oyo,- ,  quod 
lnterpres2.  Pelri  2.  17.  vertit caligo,  et  ita  Icgit 
Martinus  Papa  I.  epist.  1.  et  Arabicus  vertit , 
perfectio  tenebrarum  ;  caligo  enim  appositequasi 
poena  adaptatur  stellis  errantibus  :  rectetamen 
quoque  iis  adaptalur  procella  ;  nubes  enimqua 
quasi  caligo  ve.ant  stellas,  sunt  procellosae.  Jam 
in  inferno  proprie  est  caligo  et  precella  tene- 
brarum.  Signilicat  ergo  S.  Judas  utramque  pa- 
ratam  esse  baereticis  ,  idqne  congrue  ,  ul  per 
qnaepeccaveruiit,  per  ca  puniantur,  Sapicnt.  11. 
17.  scilicet  per  tenebras,  quia  lenebras  errorum 
in  Ecclesia  induxerunl  :  pcr  pniccllam  ,  quia 
Ecclesiam  schismale  et  seditionc  cxagitaruiu. 
Uecte ,  ait  Beda ,  in  tenebras  lormcntorum  mit- 
lcntur  ceternas,  qui  in  licclesia  Dci  sub  nomine  lu- 
cis  tenebras  induccbant  crrorum.  Mcrito  procclla 
pcrcctlcntur  suppliciorum  ,  qui  in  simititudincm 
tempestatum  murinurum  paccm  Ecclcsict  turba- 
bant.  Tenebrte reproocntant  pcenam  damni,  puta 
carentiam  visionis  Dei,  proceUa  pcenain  seosus, 
tooi  cvlcrnum  poenre  utriusque  ;cternilatem. 

Tropol.  haec  omnia  qu.e  S.  Judas  intorquetin 
haereticos,  intorqueas  In  quoslibet  seditiosos, 
superbos,  avaros,  gulosos,  kixutiosos, etc,  tum 


B<J<5  COMMENTARIA  IN  EPIST 

quialalesrevera  cranl;  et  etiamnum  sunthaere- 
tici,  tum  quia  superbus,avarus,  luxuriosus,  etc. 
suam  habet  liacresim,  id  est,  pravam  eleciionetu 
Deo  repugnantem,  ac  practice  est  hoereticus. 
Nam  v.  g.  hixuriosos  praclice  dicit :  Bonum  est 
mihi  fornicari :  mihi  est  fornicandum.  Quod 
si  idipsum  speculative  diceret ,  rcvera  pro- 
prie  hahcrcl  errorem  in  fide  ,  essetquc  propri^ 
liaerelicus :  haercticus  enim  cst,  qui  dicil  fornica- 
tionem  esse  licitam,  essc  honamct  amplecten- 
dam.  Superhus  ergo,  avarus,  luxuriosus  etqui- 
libct  peccalor,  primo  est  quasi  nuhcs  sine  aqua, 
quia  exlernam  habet  sapientiae  el  honestatis 
«peciem,  quasi  nuhcm,  sed  interius  virlute  va- 
cuam,  inanem  cl  sterilem. 

Secundo,  idem  cst  arbor  autumnalis,  id  est, 
infrugifcra,  mortua  ct  mox  eradicanda  ac  mit- 
tcnda  in  gehennam,  juxta  illud  Christi  :  Omnis 
arbor  qiuv  non  facit  fructum  bonum,  excidetur,  et 
in  ignem  milletur,  Matth.  7.  v.  19. 

Terlio  ,  idem  similis  est  fluctui  maris  ,  quia 
mille  cupiditatum  aestibus  agitatur,  quibus  in 
suas  confusiones  et  pudenda  verba  et  scelera 
despumat;  juxta  illud  Isaiao  57.  20.  Impii  quasi 
mare  fervens  ,  quod  quiescere  non  potest ,  et 
redundant  fiuclus  ejus  in  conculcationem  et  lutum. 

Quarto,  idem  est  stella  errans,  quia  a  coelo, 
Deo,  recto,  virlute,  felicitate  aberrat,  tenditquc 
in  tartara.  Ex  adverso  de  juslo  ait  sapiens  Ec- 
cles.  27.  12.  Sanctus  insapientia  sua  manet  sicut 
sol,  nam  stultus  sictit  Luna  mutatur.  Quocirca 
eidem  procella  tencbrarum  scrvalaest  in  aeter- 
num. 

\k.  Prophetavit  autem  et  de  his  septimus  ab 
Adam  Henoch.  ]  Probat  quod  impiis  haereticis 
procella  tcnebrarum  servata  sil  in  aeternum ,  ex 
testimonio  Henoch,  qui  septimus  fuit  ab  Adam. 
Adam  enim  genuit  Seth ,  hic  Enos ,  hic  Cainam , 
liic  Malalcel,  hic  Zared,  hic  Henoch.  Prophetia 
haec  antiquissima  cst,  utpote  edita  ante  diltt- 
vlum  :  Henoch  enim  fuit  abavus  Noe :  genuit 
enimMathusalem,hic  Lamech,hic  Noe,  Gen.  5. 
Vide  ibi  dicta. 

Porro  Henoch  fuit  Propheta ,  et  ea  quae  citat 
hic  Judas  prophetavit  viva  voce,  quae  vel  tradi- 
tione  majorum  accepit  Judas  ,  vel  ex  libro 
sivc  ab  Hcnoch.sive  a  Noe,  sivc  h  quo  alio 
qui  prophetias  Henoch  collegit ,  conscripto. 
Unde  Tertull.  de  habitu  mulier.  c.  3.  censetli- 
brum  hunc  a  diluvio  servatum  in  arca ,  aut  Noe 
afllatu  Spiritus  sanctimemoriter  redintegraium. 
Conscnliunt  S.  Hicron.  lib.  d«  Script.  Eccles.  in 
Henoch,  Didymus  et  Beda  hic,  S.  Athanasiusin 
Synopsi,  et  Clemens  lib.  6.  Stromat.  Quare  ve- 
risimile  est  librum  hunc  olim  extitisse  purum  et 
sincerum  ,  scd  postea  vel  deperiisse  ,  uti  periit 
liber  Addo  Videntis,  multique  alii  qui  citanturin 
libris  Regum;  vel  ab  haereticis  esse  corruptum  et 
depravatum  ,  uti  et  passim  aliae  velerum  pro- 
phetiae.  Nam  liber  Henoch  qui  citatur  a  Tertul- 
liano,  Irenaeo  et  aliis  jam  citatis,  seatet  errori- 
bus ,  ut  quod  asserit  lilios  Dei  Genes.  6.  fuissc 
angelos,  qui  ex  liliabus  hominum  per  calidas 
lacrymas  ex  oculis  angelorum  profluentes,  gi- 
gantes  genuerint,  quam  S.  August.  1S.  Civit.  38. 
merito  fabulam  appellat.  Tale  est  et  quod  ex  li- 
bro  Henoch  citat  Tertullian.  lib.  de  Cultu  femi- 
nar.  c.  10.  scilicet  damnatos  esse  angelos,  qui 
docuerunt  feminas  se  ornare  et  fucare  ,  aureas 
et  argenteas  vestes  texere,  vellera  tingere,  etc. 
Idem  c.  /4.  de  Idololatria  ,  ait  Henoch  praedixisse 


S.  JUD;E,  APOSTOLI. 

quod  doemones  omnia  elemenla,  et  cuncia  qu:c 
in  terra  marique  sunt,  in  idololalriam  conver- 
terent.  Libcr  Henoch  cilatur  crcbro  in  testa- 
mento  duodccim  Patriarcharum,  quod  citant  et 
laudant  Origcn.  cl  Procopius:  cilalur,  inquam , 
in  testamcnto  Simcon,  Lcvi,Issachar  etDan,  ubi 
reccnsentur  oracula  Hcnoch  ,  dehis  quae  even- 
lura  erant  filiis  et  nepotihus  duodccim  Patriar- 
charum,  de  Hebraeorum  flagiliis  et  suppliciis,  de 
mundi  rcdemptore  a  Judaeis  occidendo,  de  He- 
braeorum  clade ,  servitute  et  reprobatione  pe- 
rcnni.  Irenaeus  1.  k.  c.  30.  aitHenoch  legationc 
Dci  functum  ad  angelos,  intellige  ad  filios  Dei, 
quorum  lihidinem  cum  filiabus  Cain  castigavit, 
Gen.  6.  uti  recte  interprctatur  Irenaeum  Fevar 
dentius.  Porro  S.  Hicron.  de  Scripl.  Eccles.  i' 
Juda  ,  et  S.  August.  loco  jam  citato  ,  et  lib.  15. 
Civit.  23.  aiunt  non  habere  certam  iidem  quae  in 
libro  Henoch  scribuntur,  eo  quod  nimia  antiqui- 
tas  illa  suspecta  fecerit,  ne  supposititia  vel  dc- 
pravata  sint. 

Ut  ut  est,  certum  est  ea  quae  citat  Judas  ab 
Henoch  esse  praedicta.  Perperam  ergo  Cajeianus 
et  alii  suspectam  habent  hanc  Epistolam  ,  eo 
quod  citet  lihrum  apocryphum  Henoch  :  non 
enim  citat  librum,  sed  prophetiam  Henoch,  quae 
potuit esse  vocalis  et  verbalis,  ac  si  eadem  scripta 
olim  fuerit  ab  Henoch,  vel  Noe,  authenticc 
scripta  fuit,  esto  posterioribus  saeculis  additis 
fabulis  fuerit  viliata ;  Judas  ergo  si  librum  He- 
noch  citatjam  viiiatum,  ideoque  apocryphum, 
non  idcirco  omnia  quae  eo  continentur  probat, 
sed  tanlum  illumcilat  probatque  ea  parte,  qua 
is  autheniicus  et  germanus  erat  Henoch  vel  Noe, 
puta  prophetiam  Henoch  deultimo  judicio.  Vidc 
dicta  in  simili  v.  9.  Jam  vero  S.  Judas  cital  ejus 
prophetiam  qua  parte  agit  et  intental  impiis  Dei 
judicium,  quia  illud  negabant  Gnoslici  impuri 
et  impii.  Illud  cnim  maximum  est  fraenum  ad 
cohibendos  hominesapeccatisellibidinibus,qua> 
tempore  Henoch  abundabant.  Unde  mox  prop- 
terea  Deus  orbi  generale  induxit  diluvitim.  Quis 
enim  peccare  poterit,  si  semper  ante  oculos  suos 
Deijudicium  ponal?  ait  S.  Petrus  apud  S.  Clem. 
epist.  1.  Hinc  judicium  Dei  jugiter  sibi  aliisquc 
ob  oculos  posuerc  Sancti,  ut  S.  Hier.  S.  Ephrem, 
S.  Basilius,  S.  Augustinus,  S.  Chrysost.,  S.  Gre- 
gorius  uterque,  et  alii.  Vide  exempla  etgnoma» 
quas  recitavi  Deutcr.  32.  vers.  29.  Hinc  et  ipse 
Henoch  cum  Elia  venturus  est  quasi  praecursor 
judicis  Christi,  tum  ut  resistat  Antichrislo,  tum 
ut  instans  judicium  praedicet,  adigatque  homi- 
nes  ad  poenitentiam,  ut  adilludse  comparent; 
dequo  pluraApocal.  11. v.  3.Similimodo  sanctus 
Alhanas.  lib.  de  Incarnatione  Verbi  :  Nolim,  ait, 
te  latere  allerum  ejus  adventum  iilustrem  et  divi- 
num ,  non  humilitate  conlemptibilem,  sed  gloria 
magnificum  in  expeclatione  esse,  atque  imminere, 
cum  non  ut  palialur  rediturus  sit ,  sed  ut  fructus 
sua;  crucis  omnibus  relribuat,  immortalitatemvi- 
deticet ,  et  resurreclionem  et  incorruptibilitatem , 
neque  utjudicetur,  sed  utjudicet. 

Dicens  :  Ecce  venit  Dominus.  ]  Graece,  v^,  id 
est,  venit ,  in  praeterito.  Unde  Arabicus  vertit, 
jamecce  Dominus  jam  venit.  Venit ,  id  est ,  ila 
certo  brevique  veniet,  ac  si  jam  venisset.  Pro- 
phetae  enim  de  futuris  loquuntur  quasi  de  pras- 
teritis,  ob  rerum  certitudinem;quia  in  Dei  pr;c- 
scientia  et  praedeslinatione  sunt  jam  praeterila. 
Deus  enim  ea  praescivit  et  praedestinavit  ah 
aeterno,  ulfierenttemporecongruo  a  se  decrcto. 


COMMENTAIUA  IN  EPIST. 

r.ursum  aelernitas  Dci ,  qui  haec  per  Henocli 
praedixit ,  ambii,  includit,  eltranacendit  oninia 
lempora  ,  juxta  illud  quod  dixitS.  Petrusep.  2. 
c.  2.  8.  Vnus  dies  upud  Dominum,  sicut  mille  anni, 
ri  mille  anni  sicutdies  unus.  Non  lardal  Dominus 
promissionem  suam.  Ilunc  sccundum  Gbristi  ad- 
ventum  passim  Prophelaeet  Apostoli  hominibus 
Uiliali  voce  insonanl,  ul  ad  euin  se  coniparent. 
Ita  Isaias  c.  3.  17.  Stat,  ait,  udjudicundum  Domi- 
yius,  et  stat  udjudicandos  popttlos.  Dominus  adju- 
dicium  veniet  cum  senibus  popttli  sui ,  ct  principi- 
bus  ejus ,  el  C  06.  Ecce  Dominus  in  igne  veniet ,  et 
quusi  turbo  quudrigre  cjus  redderc  in  indignatione 
jurorem  suum.  Joel  cap.  2.  v.  1.  Venil  dies  Domini, 
quia  propc  est  dies  tencbrurttm  el  culiginis  dies 
nubis  cl  lurbinis ,  clc.  Apocal.  1.  v.7.  Ecce  venit 
t  um  nubibas,  et  videbil  eum  omnis  oculus,  et  qui 
eum  pupugerunt. 

1n  (id  est  cum)  sanctis  millibus  suis,]  stipa- 
tus  scilicct  innumeris  lcgionibus  angelorum  et 
Sanctoruni.  Unde  S.  Cyprianus  ad  Novatianum 
legit :  Ecce  venit  cum  multis  miltibus  nunciorum 
suorum,  juxta  ilIudDan.7. 10.  MUlemiltiu/nminis- 
trabanl  ei ,cl  dcciesmiUies ccnlena  millia  assiste- 
banl  ei.  Christum  enim  e  ccelo  desccndentem  ad 
judicium  bonoris  causa  comilabantur  omncs 
omnino  angeli  quasi  ejus  minislri ,  ut  tam  so- 
lemnemel  univcrsalcm  Cbristi  mundiqueaclum 
condecorcnl,  juxla  illud  Cbristi  :  Cum  vencrit 
JUius  hominis  in  mujestate  sua ,  et  omnes  angeli 
cjus  cum  co ,  tunc  sedebit  super  sedem  majeslatis 
sua,  Matlb.  25.  v.  31.  Ad  Henocb  alludit  Moses 
moricns  et  benedicens  populo  Deut.  33.  v.  2. 
dicens  :  Dominus  de  Sinai  vcnit ,  elc.  et  cum  eo 
sanctorum  millia.  In  dcxlera  cjus  ignea  lex.  Di- 
lexit  populos,  omnes  sancli  in  manu  illius  sunt ,  et 
Zachar.  c  \U.  6.  Vcnicl  Dominus  Deus  meus,  om- 
nesque  sancti  cum  co.  In  judicio  ergo  injinita:  an- 
gtlorum  legiones  Cltrislum  rcgem  undique  cir- 
cumslabunt ,  ail  Nysscnus  iu  illud  :  Quod  uni  ex 
minhnis  meis  fecislis.  Ilein  plurinne  legiones  bo- 
minum  sanctorum  ,  qui  cum  Christo  judicabunl 
inipios.  Quod  expavescens  S.  August.  in  Medit. 
cap.  U.  Tot,  a\l,judicibus  inops  astabo ,  quot  me 
prcecesserunl  in  opere  bono;  tot  arguentibus  con- 
fundar ,  quot  milii  prabuerunt  bene  vivendi  excm- 
pla;  tol  convincur  testibus ,  quol  mc.  monuerunt 
proficuis  scrmonibus,  seque  imitandosdcderuntjus 
tis  actionibus. 

15.  Fackre  judicium  contra  omnes.  ]  S.  Cypria- 
nus  ad  Novat.  legit ,  facerc  judicium  de  omnibus  ; 
Arabicus  ,  ut  judicctur  omnis  caro.  Vere  S.  Au- 
gust.  serm.  64.  deverbis  Domini :  Sedebiljudex, 
ait,  qui  stetit  subjudice  ;  damnabit  veros  reos,  qui 
faclus  est  fatsus  reus.  YA  S.  I'aulus2.  Corintb.5. 10. 
Omins,  ait,  eos  manifeslari  oportct  ante  tribunal 
(hristi,  ut  referat  unusquistjuc  propria  corporis 
prout  gessit ,  sive  bonum ,  sive  malum.  Tunc  enim, 
ut  idem  ail  cap.  U.  5.  Dominus  tlluminabil  ab- 
sconditu  tencbrurum  ,  ct  mantfcstabit  consilia 
cordium,  el  &  Joannes  Apocal.  20.  v.  12.  Vidi , 
ait,  mortuos  magnos  et  pusillos  slantcs  in  cons- 
pcctu  llironi,  ct  libri  apcrti  sunt ,  clc.  <t  ittdicali 
sttnt  mortui  c.r  /1/5  quct  scripta  erant  in  libris  sc- 
rundum  opcra  corttm. 

BT  M161  EM  OMNES  impios.  ]  Cwci  adduni 
f'Ttov ,  id  est  corum.  Undc  Pagnin.  ut  redurgual 
ovmes  ex  cis  qui  sunt  impii.  Explicat  enim  quod 
dixit,  facerejudiciuM  conlra  omncs ,  pcr  id  quod 
subdit,  et  argucrr  omncs  impios  c.r  cis.  Cbrislus 
cnim  instituet  judicium  contra  omnes  bomines, 


S.  JUD,E,  APOSTOLI.  907 

pula  contra  totum  coetum  bominum  (quia  longe 
major  ejus  pars  cst  impia  )  ,  ut  perdat  ex  ci.v 
quoscuui(|iH!  rcvcra  inveneril  inipios.  S.  Cyprian. 
ad  Novat.  legil  :  Et  perdere  omncs  impios  ,  et  ar- 
guere  omnem  curnem  de  omnibus  fuctis  impiorum, 
qua  fccerunt  impic;  Syrus  :  El  redurguat  evectos 
illos  impios,  prepler  omnia  opcru  illu  quce  impie  fe- 
cerunl.  Iline  patet  omncs  oinnino  iinpios,  eliam 
infidclcs  et  lucreticos,  e»se  judicandos  in  dieju- 
dicii.  Qnod  ergo  S.  Augiisl.  serm.  38.  negat  BOS 
fore  judicandos  ,  et  Clirisius  Joannes  3.  ait  : 
Qui  non  credil ,  jam  jttdicalus  csl ;  inlellige  eos 
non  fore  judicandos  judicio  discussionis  et  in- 
quisiiionis  ,  sed  judicio  sive  sentenlia  condem- 
nationis  ;  causa  cnim  eorum  cum  sit  clara,  dis- 
cussione  non  cgct,  sed  seutentiae  pronuntiatioii»-. 
et  poenae  irrogalione. 

Et  de  ommbus  duris  (  S.  Cyprian.  loco  cilalo 
lcgit  impiis  )  qv.v.  locuti  sunt  contua  Dkum  pec- 
catores  impii.  ]  Arabicus:  Bt  super  sermonibus 
duris  conlrudicentibus ,  quibus  locuti  sunl  in  eum 
impia  peccala  ,  puta  de  omnibus  blaspbemiis  . 
erroribus  el  murmuribus  contra  Deum  jactatis, 
ilemdeomnibus  vcrbis  maledicis,  delracloriis, 
impudicis  contra  proximum  diclis :  Ikcc  enim 
cum  sint  conlra  Dei  Icgem  ,  sunt  pariler  contra 
Deum  ipsum  legislalorem  ,  ideoque  ab  eo  in  die 
judicii,  judicanda,  arguenda  et  vindicanda.  Al- 
hidilS.  Judasad  id  quod  dixilvers.  S.Mujcstutem 
blasphemant.  Sic  Capharnaitae  ,  audito  Christi 
sermonc  de  carne  sua  manducanda,  dicebant : 
Durus  cst  hic  senno  ,  et  quis  potest  eum  audire? 
Joan.  6.  v.  61. 

16.  Hi  su:st  murmuratores  quf.rulosi.  ]  Syrus  : 
Ili  sunt  qui  (urbant  et  conquerunlur  in  omnire ; 
Arabicus  :  Ili  sun(  provocnntes  super  vos  reulus. 
Nimirum  murmurabant  Cnostici  de  Evangelica 
lege  ,  quod  nimis  esset  arcta  ct  carni  difiicilis  ; 
quod  ob  eam  exponcrcntur  fulcles  Ccnlilium  , 
odiis,  rapinis  et  ncci ;  quod  Episcopi  novas  leges, 
nova  oncia  jcjuniorum,  fcslorum,  riluum,  ob- 
servantiarum  ,  elc.  gravia  el  dura  populo  impo- 
nerenl. 

Pro  murmuratores  groece  est  /oyyu-«< ,  id  est 
susur7-ones.  Esl  aulcm  susurro,  ait  OEcum.  qui 
tacite  ac  mussitando  ,  non  apcrte  ,  quod  sibi 
displicet  ,  reprehendit  et  carpit  ,  ac  prajser- 
lim  qui  discordias  seminat  inler  fideles  et  ami- 
cos,  turbatque  unionem  ct  paccm  ,  uli  turbant 
haeretici  secrelo  detrahendo  Episcopis  et  Pas- 
loribus. 

Pro(7Hcr«/o5j'gra3ce  est  /jh,u^iuoicoi  ,  id  est,  qtte- 
ruli ,  OEcumen.  et  alii  vcrlunt,  rcprchc7isores  , 
ixtfjL^ixoipoi  ,  ait  OF.cum.  Est  qui  por(ionc77i  et  sor- 
tem  aliorum  reprehendit,  quique  07imiu  ac  semper 
studet  viluperare. 

Secundum  desideria  (  £T(3j,utwv ,  id  est ,  co^icu- 
piscentias)  sua  ambulantes.]  Arabicus,  anrentes, 
uli  equi  elTraBiies  et  cestro  percili. 

ET    OS     EORUM      I.OQUHUR      Sl  PFRBA,  ]     vr.tzayr*  , 

id  est  ,  tumida  ,  excclsa  ,  fasluosa  ,  omneni 
modum  fidemque  excedentia  ;  S\ri:s.  MUpemdu  ; 
Arabicus  ,  implicant  in  maximis  oru  sua.  Per- 
stringk  faustum  Marci  et  Cnosticorum  ,  (h1  qui- 
bus  lrcn.  1.  1.  c.  \K  Vrrfcctos  ,  ail,  seipsos  vocanl, 
ijuasi  ncmo  possit  exwquari  mugnitudini  agnitio- 
nis  ipsorum  ,ncc  si  Puulum  aut  Pctrttm  dicas,  vel 
atterttm  quc^ndam  Apostolorum,  scd  pltts  oi7tnibus 
se  cognovissc  ,  r(  magnitmdinem  agnidonis  illitts  , 
qure  est  inenarrabilis  virtutis  sotos  cbibissc  :  > 
uutcm  sc  in  attitudine  suptrovmem  virtuU  m.  Qtta- 


963  COMMENTARIA  IN  EPIST. 

propler  el  libere  ovinia  agcre ,  nullum  in  ullo  limo- 
rem  habentes  ,  proptcr  cnim  redemplionem  et  in- 
comprehensibilcs  et  invisibiles  ficri  judici.  Subdit 
cos  ipsuin  judice.n  ad  summum  Doi  tribunal 
citare.  Omncs  lument ,  omnes  scientiam  pollicen- 
tur,  ait  Tertull.  de  Praescript.  cap.  M.  Narrat 
S.  Gregorius  18.  Moral.  cap.  27.  alias  38.  haere- 
licum  quemdam  dixisse ,  se  non  invidereChristo 
Deo  facto ,  quoniam  si  vellet ,  et  ipse  possel 
heri.  Alii  vocabant  se  Catbaros,  id  est  puros,  alii 
Manicb.TOs,  quasi  Manna  fundentes,  alii  Noelos, 
quasiinlelligentes.  De  superbiaLulberielCalvini 
rtixi  2.  Pelri  2. 

Mirantes  personas.]  Syrus ,  laudant  personas , 
puta  homines  illusires  ,  primarios  ,  opulentos 
suspiciunt  et  praedicant.  q.  d.  Adulantnr  poten- 
tibus  et  divitibus  ,  eos  mirifice  laudanl  et  exlol- 
lunt  ,  fingenles  se  admirari  eorum  excellcn- 
tiam  ,  ingenium  ,  sapienliam  ,  opes  ,  virtules. 
lia  OEcum.  SicSimon  adulalus  Neroni ,  eumque 
quasi  admirans,  ejus  gratiam  sibi  conciliavil. 
Sic  Marcus  haereticus,  ait  Irenaeus  1. 1.  c  9.  pur- 
puratas  et  ditissimas  mulieres  coluit,  itariueea- 
ruin  opes  emunxit.  S.  Hieron.  in  Amos  cap.  7. 
teslatur  haereticos  aucupari  et  jactitare  gratiam 
principum  ,  quodquc  imperatores  eis  communi- 
carent :  ac  si  quis  eis  adversaretur  ,  illico  cri- 
ininari  solitos  :  Ergo  lu  contra  Imperatorein 
facis?  Augusli  mandata  contemnis?  Ita  Arriani 
adulantes  Constantino  Magno ,  eum  inimicum 
reddiderunt  sancio  Athanasio;  ac  assenlantes 
Constantio  ejus  filio,  eum  arrianum  el  acrem 
orthodoxoruin  persecutorem  effecerunt.  Sic  nos- 
tro  revo  adulati  sunthaeretici  Elisabelhae  reginse 
Augliae,  ut  caput  Ecclesiae  anglicanae  dicietha- 
beri  vellet;  ac  coli  utPapissa,  utique  vera  ,  non 
fabulosa,  utiilla  Johanna  pariter  Anglica.  Porro 
id  faciunt 

Qu/Estus  causa.J  Graece,  utilitatis  gratia;Syms, 
propter  Lucra;  Arabicus ,  inhiantes  lucro.  Tesla- 
tur  S.  Hieron.  in  c.  2.  Isaiee  et  Jeremiac  6.  Syros, 
quales  sunl  Judaei  ,  natura  cupidos  et  avaros 
esse.  Primi  autem  hseresiarcbae  et  hscretici 
fuere  Judeeochristiani.  Untle  S.  Ignatius  epist  3. 
eos  vocat  alienorum  appetilores  ,  pecuniarum 
rapaces  et  quasi  vorlices.  Porro  phrasiin  hanc 
mirantes  personas ,  sumpsit  S.  Judas  ex  Septuag. 
qui  mirari  sumunt  pro  suspicere,  revereri,  cole- 
re.  Unde  Gen.  19.  21.  Suscepi  preccs  tuas;  Hebr. 
habent.  Elevavi  faciem  tuam ;  R.  Mardochai  :  Re- 
veritus  sum  faciem  tuam  !  Septuag.  Admiratus 
sumfaciemtuam,  quse  enim  elevamus  .  quasi  in 
altuni  sublata  suspicimus,  admiramur  et  reve- 
remur.  Hinc  acceptionem  ,  vel  ,  ut  Hebr.  est 
HVJ2  neso  ,  id  est ,  elevationem  personarum  , 
Septuaginta  vocant  admirationem  personarum  , 
Ut  Deuter.  10.  v.  17.  Qui  personam  non  accipir  ; 
Hebr.  non  elevat ;  Septuag.  non  miratur.  Pro- 
vcrb.  18.  5.  Accipere ;  Hebr.  elevare ;  Septuag. 
Mirari  personam  impii  non  est  bonum.  Isaiae  9. 15. 
Qui  beatificant  populum  seducenles  ;  Septuag.  Qui 
facies  admirantur.  Hinc  Naaman  Syrus  vir  mag- 
nus  apud  regem  Syriae  U.  Regum  5.  1.  a  Septuag. 
vocatur  ri^uuy.u.7/j.ivoi  Tzpocunr.)  ,  id  est,  admirabilis 
facie  ,  sive  cujus  personam  omnes  adniiraban 
lur.  Id  primus  solerter  advertitet  annotavit  hic 
noster  August.  de  Quiros. 

Simili  phrasi  Latina  dicilur  superbus  mirari 
se  pro  sibi  placere  et  de  se  magnificc  sentirc  ac 
loqui,  el  Virgil.  11.  yEneid. 

Fama  ingens ,  inquit ,  ingenlior  arrnij , 


S.  JUD/E1,  APOSTOLI. 

\ir  Trojani  quibus  ccclo  tc  laudibus  aquem  ? 
Judilixne  prius  mirer,  belline  labores? 

Rursum  mirari  per  metalepsin  esl  imilari.  Sic 
Virg.  8.  ;Eneid. 

Primis  et  te  miri-tur  ab  annis, 

Miretur,  idest,  imitetur,  ailServius.  Et  Lucanus 
lib.  9. 

miratorique  Catonis. 

Optima  enim  ingenia  necesse  est  ut  ea  quae  mi- 
rantur,  imitentur.  Sic  Gnostici  adulando  mi- 
rabantur,  id  est ,  imitabantur  mores  et  geslus 
potentum  etdivitum,  ut  eorum  graliam  aucu 
parentur.  Tales  miratores  videre  est  in  auli 
principum  ,  qui  id  quod  facit  princeps  illico  imi- 
tanlur,  ut  principem  voce,  gestu,  habitu,incessu, 
plane  referre  videantur;  alque  hac  arleejus  fa- 
yorem  venantur. 

17.  Vos  autem  ciiaiussimi.]  Est  conclusio,  qua 
declaralis  haereticorum  fraudibus  et  vitiis  ad- 
hortatur  fideles  ,  ut  Apostolorum  doctrime  et 
monilis  conslauter  insistentes,  eos  velut  pestct. 
deviient. 

Memores  estote  verborum  qu.e  pr.edicta  ( id 
esl,  prius  dicta  ,  antehac  dicta.  Ita  Syrus,  Ara- 
bicus  ,  Pagninus  et  alii )  sunt  ab  Apostolis  ,  ] 
ut  a  sancto  Petro  Epist.  2.  cap.  3.  vers.  2.  i\ 
sancto  Paulo  1.  Tim.  h.  v.  1.  el  Epist.  2.  c.  3.  2. 
ubi  praemonent  fideles  ,  ut  caveant  haereticos 
mox  nascituros ,  et  ex  parte  jam  natos.  Vide  ibi 
dicta. 

18.  Illusores.  ]  Hebr.  n^sn  letsim ,  id  est , 
illusores  ,  derisores,  vocantur  homines  pessimi  , 
qui  omnia  divinaet  humana  irrident,  uti  faciunt 
haeretici.  Hugo,  qui  fidelibus  illudunt ,  sicut  illu- 
debant  Judaei  Chrislo,  ul  jure  Antichristi  vocari 
possint ;  Dionys.  qui  simplices  decipiunt  per  dul- 
ces  sermones  per  hypocrisin  et  simulationem 
pielatis.  Maxime  vero  Gnostici  illudebant  Dei 
providentiam  et  judicium  ,  ut  sine  ejus  metu 
libere  suis  indulgerent  libidinibus.  Unde  irri- 
dendo  dicebant:  Ubiest  promissio  aut  adventus 
ejus  ?  2.  Petri  3.  k. 

SECUNDUM  DESIUERIA    SUA  AMBULANTES  IN  IMPIT- 

tatibus.J  Greece  aoESetwv ,  idest  impietatum.  q.  rl. 
Desideria  eorum  sunt  desideria  impielatum  , 
id  est,  rerum  impiarumet  impiissima.  Syrus : 
Qui  secundum  concupiscentias  suas  ambulant  post. 
impietatem  ;  Arabicus  :  Currunt  in  suis  desideriis 
impudiciticp.. 

19.  Hi  sunt  qui  segregant  semetipsos,]  ab  Ec- 
clesia  et  coetu  fidelium  ,  acconsequenter  a  Deo, 
Cbrisio  et  ccelo  ,  faciendo  schisma  ,  Ecclesiam 
et  sectam  propriam  ,  to  semelipsos  deest  in  Grar- 
cis.  Unde  OEcumen.  Graecum  y.-noliooiio^n ,  id  est 
distinguentes,  dividentes,  discriminantes  ,  segre- 
gantes,  vertens  exterminantes  ,  vel  potius  dis- 
terminantes,  sic  explicat :  Qui  dislerminant ,  id 
est ,  qui  extra  Ecclesia  terminos  ,  hoc  esl  ,  extra 
fidem  et  sacrum  Ecclesice  labernaculum  homines 
abducunt  el  separant.  Cum  enim  sua  diversoria  et 
cotlegia  speluncas  lalronum  fecerinl  ,  ab  Ecclesia 
rapiunt ,  atque  adseadigunt.  Apostoli  ergo  pri- 
mitus,  ad  unitatem  Ecclesiae,  et  ad  consocieta- 
tem  fidelium,  utque  meliusomnes  cognoscere. 
curare  et  promovere  possent ,  valde  urgebant 
Christianos,  ut  Ecclesias  et  ccelus  communo 
frequenlarent.  Hinc  illud  Actor.  2.  1x6.  QuotuUc 
perdurantes  unanimilcr  in  templo ,  et  C.  20.  r.  7. 


COMMENTARIA  IN  EPIST. 

Cum  convenissemus  ad  frangcndum  panem ,  ct  1. 
Corinth.  11.  v.  20.  Convenienlibus  ergo  vobis  in 
unum ,  ad  Hebraeos  10.  25.  ISon  deserentes  collec- 
tionem  nostram.  Clemens  Roman.  lib.  2.  Conslit. 
Aposl.  c.  59.  Convenite,  ait,  in  Ecclesiam  singulis 
diebus  mane  ct  vcspere  ad  canendos  psahnos.  S.  Ig- 
nalius  Epist.  G.  ad  Magnes.  Omnes  ad  orandum  in 
idem  loci  convenite,  sit  una  communis  precatio , 
et  Episl.  11.  ad  Polycarpum  :  Crebrius  celebren- 
tur  conventus  Synodique  ,  nominatim  omncs  in- 
(juire.  Porro  causam  cur  se  segregent  assignat, 
dum  subdit: 

Animales,]  non  ab  anima,  sed  ab  animalitate, 
ail  Hugo  :  Sed  banc  quoque  significat  anima , 
cum  al)  animo  id  cst  parte  superiore,  distingui- 
tur.  Unde  Accius  in  Epigon.  citatus  a  Nonio  : 
Sapimus   animo  ,   inquit ,  fruimur  anima  ,   sine 
animo  anima  esl  debilis.  Haerctici  ergo  vocantur 
animales  ab  anima  scnsiliva  et  vegetativa  ,  cui 
toti  serviunt;  quia  scilicet  ut  animalia  non  ra- 
tionem,  sed  sensum  sequuntur,  vivuntque  in 
concupiscentiis  carnis.  Spiritum  non  liabentes  ; 
Syrus  et  Arabicus  :  Quibus  spiritus  non  inest.  q.d. 
Toli  quanli  quanti  sunt ,  sunt  mera  animalia  , 
mera  caro  ;  binc  nibil  babent  spiritus  :  nam 
animalis  homo  non  pcrcipit  qtue  sunt  spiritus  Dei. 
1.  Cor.  2.  v.  \h.  Rursum  :  Omnis  qui  recedit,  et 
non  permanet  indoctrina  Christi,  Deum  non  habet, 
ait  S.  Joann.  Epist.  2.  v.  9.  Causa  ergo  cur  se  se- 
gregent  ab  Ecclesia  esl  quia  sunt  animales.  Si- 
cut  enim  animalia  sequuntur  suam  phantasiam, 
ita  ipsi  sequuntur  suum  cerebrum  et  judicium, 
nolentes  credere  et  subdere  se  judicio  Ecclesiac 
ejusque  Rectorum.  Unde  Arabicus  vertit ,  sive 
viventes.  Secundo  ,  quia  inslar  animalium  se- 
quuntur  suos  appctitus  ,  non  rationis  ,  et  spiri- 
tus  ,  sed  sensus ,  pula  gulae  ,  avaritiae ,  irae  ,  su- 
perbiae  ,  libidinis  ,  etc.  Unde  OEcumen.  vcrtit  : 
Juxta  rnundi  constitutioncm  viventes.  Rursum  : 
Spiritum,  inquit ,  non  habent ,  divinum  scilicet  in 
sc  toquentem,  quia  diabolica  utuntur  sapicntia. 
Audi  S.  Bernard.  ad  Fratres  dc  Monle  Dei :  Ani- 
ma,  ait,  est  res  incorporea,  rationis  capax  vivi- 
ficando  corpori  accommodata.  Hcec  animalcs  cons- 
tituit  homines  quce  carnis  sunt  sapientes,  sensibus 
corporis  inhmrcntes.   Quk  ubi  perfccta?  rationis 
incipit  csse  non  tantum  capax ,  sed  ct  pariiceps  , 
continuo  abdicat  a  se  nomen  gencris  fcminini ,  et 
efficitur  anitnus  particeps  rationis ,  regendo  cor- 
pori  accommodatus  ,  vel  seipsum  habens  spiritus. 
Quamdiuenim  anima  est ,  cito  in  id  quod  carnale 
cst  cffcminatur.  Anitnus  vero  vel  spiritus  non  nisi 
quod  virile  cst  et  spiritale  meditatur,  etc.  Animus, 
inquam  ,  inquantum  benc  animans  ,  et  perficiens 
animal  suutn  supplemento  libera  rationis  ;  bonus 
aulem  itiquantum  jam  amans  bonum  suum ,  quo 
bonus  fit,  ct  sine  quonec  bonus  ,  ncc  animus  esse 
potuit.  Fit  autem  bonus  animus  et  rationalis  dili- 
gens  Dominum  Dctim  suum  in  toto  cordesuo,  Dettm 
limens  ,  et  mandata  cjus  observans.  IIoc  esl  enim 
omnis  homo. 

Nota.  Potest  quis  esse  schismaticus ,  et  non 
haereticus  ,  si  videlicet  separet  se  ab  Ecclesia  , 
non  ideo  quod  credat  eam  non  essc  veram  F.c- 
clcsiam,  ac  habcre  errores  in  fide,  sed  quia  non 
▼ult  ei  obedire.  Talis  enim  potest  crcdcre  omnia 
Fidei  dogmata  quae  credit  Ecclcsia  ,  et  tamen 
quia  non  vult  ei  parere,  ab  ea  facit  scbisma. 
Scbisma  enim  directe  nonFidei ,  sed  charitati  et 
unioni  adversatur.  Vcrum  communiter  schisma 
desinit  in  haercsirn.  Ut  enim  scbismatici  osten- 

COUNI-l..    A    LAPIDE.    TOM.    X. 


S.  JUD.E  ,  APOSTOLI.  %'J 

dant  se  cum  ratione  fecisse  scbisma,  illico  ne- 
gant  illam  Ecclesiam  a  qua  fecerunt  scbisma  , 
esse  vcrametorthodoxam  ,  ncgant  pariler  auc- 
torilatcin  Episcoporum  el  Summi  Pontificis , 
scilicct  ipsum  esse  caput  totius  Ecclesiae,  ac 
prajscriim  suae  schismatfcae ;  quae  duo  ,  cum 
sinl  arliculi  Fidei,  quisquis  ea  ncgat  ,  hoc  ipso 
lil  b.ercticus.  Ita  scbisnia  Graccorum  ,  Donatis- 
tarnm  el  nuper  Anglorum  illico  transiit  in  h.xre- 
sim.  Quocirca  S.  August.  I.  2.  conlra  Crescen. 
cap.  7.  sicscbisma  dcfinitct  ab  boeresi  secernit : 
Schisma  est  recens  congregationis  cx  aliqua  sen- 
tenliarum  divcrsilate  dissensio  ;  haresis  autem 
schisma  inveleratum.  S.  Hieron.  vero  in  cap.  3. 
Epist.  ad  Tilum  :  Nullum  schisma  ,  ait  ,  non  sibi 
aliqtiam  confingit  ha^resim ,  ut  recte  ab  Ecciesia 
recessisse  videalur. 

Porro  scbisma  est  grave  ct  immane  pecca- 
tum  ;  primo,  quia  injurium  estDeo  :  unam  cnim 
et  unanimem  cjus  Religionem  et  culium  abolet, 
scinditque  in  duas.  Quocirca  Deus  Core,  Dathan 
et  Abiron,  scbismaticos  morte  borrcnda  mulc- 
lavit,  ut  debiscente  terra  vivi  descenderent  in 
infernnm  ,  Num.  16.  Maxime  vero  injurium  est 
Spiritui  sancto,  qui  est  amator  el  auctor  pacis 
et  concordiae.  Undc  Beda  Spirilum  sanctum 
qno  congregatur  Ecclesia,  vocat  coagulum  cha- 
ritalis. 

Secundo,  quia  injurium  est  Christo;  ejusenim 
inconsutilcm  lunicam,  puta  Ecclesiam  ,  lacerat 
et  scindit,  quod  facere  non  sunt  ausi  Jndaei  ei 
Gentiles  crucifigentes  Cbristum.  Qua  de  causa 
S.  Cyprianus  tractat.  de  Unitate  Ecclesise  ,  et 
S.  Hieron.  Epist.  ad  Damasum,  asserunt  schis- 
maticos  esse  pejores  crucifixoribus  Cbristi.  Ita 
Cbrislus  S.  Petro  Episcopo  Alexandr.  ct  Martyri 
apparuit  vesie  conscissa,  eausamque  rei  scisci- 
lanti  dixil :  Arrius  vestcm  meam,  qua  est  Eccle- 
sia,  dilaceravit  ,  simul  praeciplens  ne  unquam 
Arrinm  in  communionem  reciperet ,  quem  Deo 
mortuum  esse  sciret.  lta  babct  vita  S.  Pctri  die  26 
Novemb.  Sic  et  S.  Augusf.  Epist.  171.  Donatislas 
vocal  divisores  vestimentorum  Domini.  S.  [nen. 
1.  U.  c.  62.  Suam ,  ait,  ulilitatem  potius  conside- 
rantcs ,  quatn  unitatem  Ecclesia ,  propler  modicas 
et  quaslibct  causas  magnutn  et  gloriosum  corpus 
Christi  conscindunt  el  dividunt,  et  quantum  in  ipsis 
cst ,  interftciunt. 

Tertio  ,  quia  injurinm  est  Ecclcsiae  :  nam  eam 
lacerant  et  discindunt  schismalici ;  perinde  ac 
gravem  homini  ejusque  corpori  faceret  inju- 
riam,  qui  illud  mutilaretet  dissecaret.  Quocirca 
Iraeneus  lib.  4.  cap.  26.  ait  nullam  posse  esse 
tantam  perniciem  ,  quanla  est  scbismatis. 
Pracclare  Dionysius  Alexand.  apud  Euscbium 
lib.  6.  hist.  cap.  c.  hh.  ita  scribit  ad  Novatum  :  Si 
invittts  impulsus  cs  (  fieri  Episcopus  et  facere 
schisma  a  vero  Episcopo)  sicut  dicis ,  dcclarabis 
hoc,  si  voluntarius  redieris.  Oportebat  quidem  nihil 
non  ferre,  ne  Ecclesiam  Dei  scindcrcs.  Xec  cst  mar- 
ivrittm  hoc  Ecctcsia?  non  scindcndtt  gratia  tole- 
r<tt/trn  ,  minoris  gloria:,  qtuim  quod  fcrtttr  propter 
idotolatria?  rccusationcm.  Imo  mco  jttdicio  ,  ma- 
joris  ctiatn  gloruv  cst  :  nam  iltic  pro  una  quidcm 
anima  martyriutn  lolcrattir,  htc  vcro  pro  universa 
Ecclcsia.  Jam  vcro  si  pcrstiascris  fratribus  ,  vet 
coegeris  etiam  ul  ad  concordiam  rcdcant ,  majus 
crit  factum  hoc  tam  cgrcgiutn  ,  quinn  dcticlimi 
quod  pracessit.  Si  vcro  immorigcris  persua- 
dcre  ncquiveris  ,  scrvando  scrva  tuam  ipsius 
animam. 


1 


•)>1 


970  COMMENTARIA  IN  EPIST. 

Quario,  injurium  cst  Pradatis  Ecclesiae  ,  a 
quorum  jurisdictionc  et  obedientia  debita  se 
separat.  Quocirca  sapienter  S.  Hieron.  Epist.  57. 
ad  Damasum,  in  schismate  Vilalis  ,  Melelii  et 
Paulini  :  Ego ,  ait,  BeatUudini  tuce ,  id  est ,  Ca- 
thedrce  Pelri  communione  consocior  :  super  Ulatn 
mdijicalam  Ecclesiam  scio.  Quicumque  exlra  hanc 
dumum  agnum  comederit ,  profanus  est.  Si  quis 
in  arcaNoe  non  fuerit ,  peribil  regnante  diluvio. 
Non  novi  Vitalem  ,  Meielium  respuo ,  ignoro  Pau- 
linum.  Quicumque  tecum  non  cotligit,  spargit ,  id 
est ,  qui  Cltristi  non  est,  Antichristi  est.  Nam  , 
ut  ait  Optalus  Milevit.  lib.  1.  contra  Parmen. 
Oeserta  matre  Cathoiica  ,  impii  filii  dum  foras 
excurrunt  ,  ct  se  separant ,  a  radice  matris  Ec- 
ctesice  invidice  falcibus  amputati ,  errando  rebelles 
abscedunt. 

Quiuto,  est  injurium  caeteris  fidelibus,  a  quo- 
rum  societate  ,  concordia  et  cbaritate  fraterna 
impie  sc  separat.  Idem  proportionaliter  locum 
habet  in  schismate,  quo  quis  non  ab  Ecclesia  , 
sed  a  suo  Ordine  et  congregatione  sc  separat. 
Unde  S.  Bernard.  serm.  1.  de  S.  Michaele  dicit 
SS.  Angelisnib.il  ita  placereac  concordiam,nihil 
ita  displicere  ac  discordiam  et  scbisma.  Sunt  , 
ait,  piurima  quce  eis  ptacent  ut  sobrietas,  castilas, 
paupertas  ;  creber  in  cccium  gemilus,  allamen  su- 
per  omnia  hcec  unitatem  et  pacem  a  nobis  exigunt 
angeti  pacis.  Quidni  maxime  delectentur  in  his  , 
quce  formam  quamdam  suct  civitalis  reprcesentant 
in  nobis,  ut  mirentur  Jerusalem  novam  in  terra  ? 
Dico  autem  ut ,  quomodo  civitatis  illius  participa- 
tio  est  in  idipsum  ,  sic  et  non  idipsum  sentiamus  , 
idipsum  dicamus.  E  contra  nihit  ceque  offendit  et 
ad  indignationem  provocat  eos  ,  quomodo  dissen- 
siones  et  scandala  ,  si  forte  inveniantur  in  nobis. 
Et  mox  citans  verba  S.  Judae:  Hi  sunt  ,  ait,  qui 
separant  seipsos ,  animates  ,  spiritum  non  ha- 
bentes.  Videre  est  animam  hominis  ,  quemadmo- 
dum  universa  corporis  membra  vivificat  colwren- 
tia  sibi.  Separa  ergoquidvis  cijunctura  cceterorum, 
ct  vide  an  de  ccetero  iilud  viviftcet.  Sic  est  omnis 
qui  dicit  anathema  Jesu  :  quod  nemo  dicit  loquens 
in  spiritu  Dei ;  quia  anathema  separalio  est.  Sic  et 
inquam  ,  omnis  qui  ab  ttnitate  dividitar,  non  du- 
bites  quin  ab  eo  recesserit  spirilus  vilce.  Deinde 
subdil  angelos  dicere  schismalicis  :  Quid  nobis 
et  generalioni  huic  spiritum  non  habenti?  Nam  si 
adesset  spiritus,  per  etim  utique  charitas  diffunde- 
retur,et  unitas  nonscinderelur.  Non  permaneamus 
in  hominibtis  istis  in  celernum  ,  qttia  caro  sunt. 
Qucv  enim  conventio  luci  ad  tenebras  ?  Nos  de 
regno  unitatis  et  pacis  stnnus,  et  homines  istos  in 
ramdem  ttnilatem  et  pac.em  sperabamus  esse  ventu- 
ros  :  nunc  autem  qua  rutione  nobis  cohcvreant  , 
qui  dissident  aseipsis? 

Sexlo,  est  injurium  personaecui  inhaeret;  facit 
enim  ut  schismaticus  sit  separatus  ab  Ecclesia, 
a  Chrislo,  a  Deo  ,  incapax  grali.e  et  salulis  , 
adeo  ut  qui  in  schismate  pro  fide  Christi  mor- 
tetn  oppetunt,  non  sint  Martyres  ,  nec  in  cne- 
lum  ,  sed  in  infernum  descendant,  uti  docet 
S.  August.  1.  de  Patientia  sub  finem ,  imo  Apos- 
tolusl.  Cor.  13.  3.  Quiergo  se  segregant,  propiio 
judiciosecondemnanl,etquasiexcommunicanf. 

Denique  injurium  est  suis  asseclis  ,  quos 
Ecclesiee  praedalur,  et  in  suum  schisma  ac  eeter- 
nam  perniciem  abducif.  Vide  S.  Cyprian.  1.  1. 
Epist.  6.  ad  Magnum,  etEpist.  8.  ad  plebem.  Ubi 
scbismalicos  vocat  adulleros  ,  impios,  sacrile- 
gos  ,  cl  S.  Cbrysost.  hom.  11.  in  Ep.  ad  Ephcs 


S.  JUD/E,  APOSTOLI. 

Vir  sanctus  (S.  Cyprian. )  ait,  dixit  peccatum  is- 
lud  ne  martyrii  quidem  sanguine  deleri.  Dic  enivi 
quaso  quam  ob  causam  marlyrium  subis?  An  non 
propter  Chrisli  glorium  ?  Quo  ilaque  pacto  qui  ani- 
mam  pro  Chrislo  exponis,  Ecclesiam  oppugnas,  pro 
qua  animam  suam  tradidit  Christus  ?  S.  Cyprian. 
1.  de  Unilate  Ecclesite  :  Avelle,  ait,  radium  solis  a 
corpore ;  divisionem  lucis  unitas  non  capit  ;  ab  ar- 
bore  frange  ramum  ,  fructus  germinarenon  pote- 
ril  ;  a  fonte  prcecide  rivum  ,  prcccisus  arescet. 

20. et  21.V0S  AUTEM,  CHAIUSSIMI,Sin'KR.EDII'ICANTES 
VOSMETIPSOS  SANCTISSIM/EVESTH/E  FIDEI,  HVSPIMTU 
SANCTO  OIUINTES  ,   VOSMETIPSOS   IW  DILECTIOIVE   DEI 

servate.]  Tb supercedificanlcs  pendeli»  servate. 

Nota.  In  Script.  crehra  esl  melaphora  a  fabri- 
cis,  qua  homines  ct  filii  vocanlur  domus;  fideles 
vero  et  sancti  vocantur  templum  Dei ,  cujus  fun- 
damentum  est  lides,  innixa  solidissimo  lapidi 
angulari  Christo  Jesu  ,  in  quo  omnis  construcla 
cedificatio  crescit  in  templum  sanctum  in  Domino , 
Epbes.  2.  21.  Itaque  cum  seipsos  supcraHlificant 
S.  Fidei ,  auguslum  Deo  babitaculum  extruunt. 
Unde  subdit  ibidem  S.  Paulus  ;  In  quo  et  vos  co- 
cvdificamini  in  habitaculum  Dei  ,  et  S.  Pelrus 
Epist.  1.  cap.  2.  v.  1.  Ad  quem  accedentes  lapidem 
vivum,  etc.  et  ipsi  tanquam  lapides  vivi  supercedi- 
ficamini  domus  spiritales.  Christus  ergo  et  fideles 
Christo  inhaerentes  ,  erigunt  et  efiiciunt  insigne 
Dei  templum  mysticum  ,  puta  Ecclesiam  ,  cujus 
fundamentum  est  Christus  ,  parietes  sunt  Ecclc- 
sia3  particulares  et  provinciales  ;  lapides  sunl 
singuli  fideles  ;  qui  Christo  fundamento  per  fi- 
dem  et  gratiam  inaedificantur  et  superaedifican- 
lur.  Imo  quisque  fidelis  seipsum  quasi  parlicu- 
lare  templum  ,  sive  sacellum  aedificat  Deo  ;  juxta 
illud :  Vos  estis  templum  Deivivi,  1.  Corinlh.  6. 
v.  16.  Hujus  lempli  fundamentum  est  fides,  pa- 
rieles  sunt  spes  aliaeque  virtutes  ,  tectum  est 
charitas.  Unde  S.  August.  serm.  22.  de  verbis 
Apostoli  :  Domus  Dei ,  ait  ,  credendo  fundatur, 
sperando  erigitur ,  diligendo  perficitur ,  et  Ori- 
gen.  in  cap.  h.  ad  Rom.  Prima  salutis  et  ipsa  fun- 
damenla  fuies  esl  :  profectus  vero  et  augmenta 
ctdificii  spes  est,  perfectio  vero  et  culmen  lolius  ope- 
ris  charitas. 

Quferes  :  qua  ralione,  sive  per  quid  vultS.  Ju- 
das  fideles  superaedificare  seipsos  S.  Fidei  ?Res- 
pondeo  primo  ,  per  argumentum  et  robur  fidei. 
q.  d.  Fidei  veslrae  novum  in  dies  addite  augmen- 
tum  et  robur;  quotidie  crescile,  proficile  et  con- 
firmate  vos  in  fide,  ul  in  ea  contra  omnes  Gnos- 
ticorum,  infidelium  el  diaboli  tentationes  cons- 
tanteset  firmi  persistatis:  sicul  cnim  in  fabrica 
corporali  lapis  lapidi,  sic  in  mystica  fides  fidei 
superaedificatur.  Unde  Syrus  verlit:  In  fide  veslra 
ttdiflcamini  a  principio  ,  id  est,  rursus  et  quasi 
de  novo.  q.  d.  Innovate  ,  recolite  et  instauratc 
fidei  vestree  principia,  primosque  fervores  ,  in 
iisque  vos  confirmate,  et  crescite;  et  Arabicus: 
State  ,  vel  erigile  vos ,  aut  consistite  super  ficltm 
veslram  sanctam.  Sic  S.  Paulus  ait :  Spem  haben- 
tes  crescentis  Fideivesti  ce  ,2.  Cor.  10.  v.  15.Hinc 
OEcumen.  sic  legit,  conneclit  et  explicat :  Seip- 
sos  instaurantes  sanctcv  fidei  in  Spiritu  sanclo,  id 
est ,  secundum  doclrinam  Spirilus  sancti ,  suasquc 
congregationes  in  orationibus  (quod  significaiur 
per  zb  orantes)  facienles.  Unde  nonnulli  bunc  dant 
sensum  :  superEedificale,  id  eslmagis  magisque 
a^dificate  et  conlirmate  invicem  in  fide,  in  qua 
primitusfundatieslis,  per  muluasexborlationc^, 
oralioncs,  exempla,etc. 


Secundo ,  ci  poiius 
care  se  sanctae  Fidei  per  oacra  viriuium  ;  fidcs 
enim  esi  fundamenlum  fabricae  spiritalis,  cui 
spee,  charitas,  alieeque  virtuies  quaai  paiieteact 

tectum  superajdificantur,  uii  jam  dixi.  Sensus 
ergo  esl,  q.  d.  Jecistis  ,  6  fideles ,  in  baptismo 
fabricae  mysticae  fundamenium  ,  pula  fidem  , 
nunc  reliquam  substructionem  erigite,  sancta 
videliccl  fidei  cl  viriutum  opera.  Nam  ftdcs  sinc 
operibtts  inorlua  csi ,  Jacobi  2.  vcrs.  2G.  Jubet 
orgoprimo  fidci  supcroedificari  aclus  oralionis, 
dum  subdil :  ln  Spiritu sanclo orantes.  Sccundo, 
aclus  cbaritatis  ,  ut  illam  ilhcsani  servomus  ct 
adaugeamus.  Unde  subdit:  Vosmctipsos  in  dilcc- 
lione  Dci  scrvatc.  Terlio  ,  fiduciam  miscricordiae 
Ucietspcm  vikc  aetermc.Undo  concludit :  E.rpec- 
tantes  miscricordiam  Domininoslri  Jesu  CUristi  in 
ritani  wlcrnam. 

Opponit  S.  .Iudas  ra  sttperitdificantcs  ,  illi  quod 
dixit  v.  pr.Tced.  Ilisunt  qui  scgrcgant  semetipsos. 
q.  d.  Gnostici  per  haercsin  separant  seutia  fide, 
lla  a  fabrica  Cbristi :  vos  antcm,  6  lidelcs  ,  fidei 
jam  recepUB  conslantcr  insistite,  inhaeretc  ,  et 
omnes  simul  vos  superaedificate  ,  ut  omncs  si- 
mul  unam  Ecclesiam  omnibus  numeris  absolu- 
tam  constitualis. 

Fidem  vocat,  non  sanclam,  scd  sanctissimam, 
ul  miram  et  suminam  cjus  sanclitatem  si^nifi- 
cel:  multis  enim  tittilis,  nominibus  etcausis  est 
sanctissima  ,  nt  ostendi  2.  1'ciri  2.  v.  20.  Opponit 
sanctissimam  ,  id  cst  purissimam  ,  Chrisli  fidem 
impiissimae  et  impurissimoe  Gnosticorum  secuc 
el  perfidia?. 

20.  In  Spiritu  sa.ncto,  pula  perSpirilum  sanc- 
tum,  ORATVTEs.JGEcum.  inSpiritu  sancto,  referl  ad 
supcra'dificantes ,  quodpraecessit.  McliusRomani 
codices  ct  alii  refcrtmt  ad  oranles.  Ipse  cnimSpi- 
ritus  postulat ,  id  cst,  postulare  nos  facit  gcmiti- 
bas  incnarrabilibus,  Rom.  8.v.  27.  Arabicus  vertit: 
Statc  supi :>■  fuli  m  vcstram  sanclam,  quando  oratis 
in  Spiritu  sanclo. 

Oralionem  accipc  lum  piivalam,  tum  potius 
publicam  in  ctetti  et  Ecclesia.  Ita  OF.cum.  Notat 
euim  Gnosticos  animalcs,  quorum  ceelusctora- 
lio  erat  imptira  ,  ideoque  non  ficbat  in  Spiritu 
«ancto  ,  sed  venereo  ct  diabolioo;  turpissimas 
cnim  libidines  in  invicemexerccbant.  Nolat  quo- 
que  Simonis  Magi  asscclas,  qui  doccbant  se  na- 
ttira  esse  spirituales  ,  ac  proindc  pcr  sc  salvari 
posse,  nec  egere  orationc  ct  ope  Spirilus  sancti , 
teste  Iren.  I.  l.c.  1. 3.  et20. 

T6  ergo  in  Spiritu  sancto,  qualuor  significat. 
Primo,  orationem  vcrani  essc  donum  Spirilus 
sancti ,  et  sinc  co  nemincm  posse  orare  sicul 
oportet  ad  ol)tinendam  graliam  el  salntem,  uti 
dclinit  Concil.  Aransican.  et  Tridcni.  sess,  6. 
c;mon.  3.  imo  Paulus  Rom.  S.  2(1.  Dnde  S.  Au- 
mist.  <).  Gonfcss.  7.  agenB  <lc  suis  orationibus : 

^<l>"  ,  ftil  ,  adlutc  frigidi  acalorc  SpiritUS  tuic.rci- 

tabamur, 

Secundo  ,  in  oratione  posluianda  esse  c;i 
qure  suggeril  Spirilus  sanctus ,  non  caro ,  vel 
inundus,  quasqneSpirituisaactograta  sunt,  non 
carni. 

Terlio,  oralioncm  efllcere 
lcm  ,  non  animalem  ;  oratio 
riius  sancli .  qnaa  orantem 
ideoque  spiritualem.  Dnde 


COMMENTAnlA  IN  EPIST.  S.  JUD.E,  APOSTOLT.  C"i 

jtibcl  fideles  superacdifi^     orator  ct  laudator  Dei ;  csl  angelus  in  tciTa  Itym- 


bominem  Bpiritua- 
cnim  esl  opus  Spi- 
illi  similem  facii  . 
sicnt  veteres  non- 


nnlli  definiuni  angelum  :   tngetas  cst  animal  ca- 
leste  ,  immortale  ,  hymnisonum  D< ti  laudcs  d<- 

cantans.   Sic  virum    spirilualem  dclinias  :  Esl 


ntsunus. 

Quarto,  Spiritum  sanctum  dirigoreoralloneni 
nostram,  nenoxia,  scd  salutaria  pelamuset  im- 
petremus.  Ipse  enirn  orandi  inspirat  affectiim 
pariter  et eueclum ,  utaitS.  August.  juxta  illud 
/acbar.  12.  10.  Effundaui  super  domum  David  ,  el 
super  habitatores  Jerusalem  spirilum  gratia;  et 
precum ,  bebr.  C^l^nn  tachanunim  ,  id  cst  , 
miscrationum  ;  quia  oratio  suggcsta  et  directa  ii 
Spiritu  sancto  est  ingens  Dei  misericordia ,  el 
divinae  miserationis  fontes  apcrit,  ex  quibus  non 
nisi  bona  et  salutaria  proflinint.  Secus  fecerunt 
Israelit.e  ,  qui  acli  spiritu  guhe  murmuranies 
conlra  manna  petierunl  a  Dco  carncs  ,  quas  et 
impetrarunt,  sed  illico  plaga  Dei  in  eos  desae- 
viit,  Numer.  11.  v.  33.  Verc  S.  Isidorus  I.  3.  de 
summo  bonocap.  7.  Mullos  ,  ait,  Detts  non  exaa- 
dit  ad  volttntatem ,  ut  exaudiat  ad  salutem  ;  et 
S.  August.  tract.  73.  in  Joann.  Male ,  ait,  usurus 
co  quod  vult  accipere,  Deo  potius  miserante  non  ac- 
cipil :  proinde  si  koc  ab  illo  pelitur  unde  liomo  la- 
dalur  exauditus  ,  magis  mctucndum  est  ne ,  quod 
posscl  non  dare  propitius,  dct  iralus. 

21.    VOSMETIPSOS    1N   DII.ECTIONE  DEI   SF.P.VA  IE.  ] 

Syrus  :  Animam  nostram  vero  in  dilectione  cttslo- 
diamus.  Jungit  dilectioncm  sive  cbaritatem  ora- 
tioni,  tum  quia  oratio  per  Spiritum  sancttim 
impetrat  cbaritatcm,  juxta  illud:  Cliaritas  Dei 
diffusa  est  cn  cordibus  nostris  per  Spirilttm  sanc- 
tum  quidatus  cst  nobis  ,  Roman.  5.  5.  tum  quia 
ut  Deus  nos  diligat  et  orantibus  bona  concedat. 
vicissim  vull  ii  nobis  diligi ,  tum  quia  fabricae 
virtutum  ,  puia  fidci,  spei  et  orationis  ,  finis  , 
fructus,  culmen  et_perfectio  est  cbaritas  juxta 
illud  :  Plenitudo  legis  est  dileclio ,  Roman.  13. 
v.  10.  Et  :  Finis  pra?cepli  cst  ckaritas  de  corde 
puro  ,  1.  Timotb.  1.  v.  5.  est  enimcbaritas  regi- 
na,imoanima,  virluttimomnium.  Porro  dilectio 
ln-ec  Dei  includit  dilectionem  proximi.  Propter 
Deum  enim  diligendus  cst  proximus  ;  sic  cnim 
jubet  Dcus  ,  Deique  cbaritas.  Scbismaii  cnim 
Cnosticorum  opponit  cbaritatem  fidclium,  utea 
uniti  in  unam  Ecclesine  fabricam  conspirent,  ct 
coalescant;  juxta  illud  S.  Pauli  :  Solliciii  scrvare 
unitatem  spiritus  in  vinculo  pacis.  Epbes.  h.  3. 
Nam  ut  ait  S.  August.  tractat.  2.  in  Joan.  Livor 
separat,  charitas  jungit.  Idein  cpist.  50.  ad  Honi- 
facium  :  Ecclesia  Catholica  sola  est  corpus  Chrisli, 
cujus  itle  caput  est,  Salvator  corporis  sui.  Extra 
hoc  corptts  neminem  vivificat  Spirittts  sanclus  , 
qttia  non  est  particeps  divina?  charitalis  ,  qui  hos- 
tis  est  unitalis.  Eam  ergo  habeal ,  ut  coalescat 
arbori  vita. 

EXPECTANTESMISEMCOnDIAM  DOMINI  NOSTRI  JEStJ 

Ciuusti  (qucevosperducat)  in  vitam  ^ternam,] 
vel.ut  vilamaeternam  assequamini.  Arabicus,  in 
vila  ailcrna.  In  ea  enim  senliemns  imniensam  Dci 
miscricordiam ,  eaque  in  Dei  visione  et  posscs- 
sione  fruemur.  Exborlatur  fideles  ad  conslanlcr 
rctinendam  Cbristi  fidem  et  cbaritatem  ;  exci- 
lando  eos  ad  spem  vit.T  aeiernoe,  qtiam  certo  as- 
secotori  stinl  a  misericordi  Dco,  si  in  fide  et 
cbaritate  pcrsislanl.  Hac  crgo  spo  quasi  clypco 
omnes  peraecutiones ,  difficultaies,  lentatione? 
sunt  reliindendceet  clidendae.  DndeSyrus  vcrlii: 
Animam  nostram  in  dilcctione  Dci  custodiamus  , 
dtnn  sprranuts  misi -rirortliam  Domini  nostri  Jcsu 
Christi.  Spcs  enim  magis  nitiiur  misericordia 
Dei ,  quam  propriis  meritis ;  tum  quia  mcritj 
non  nisi  ex  misericordia  el  gratia  Dei  babcmus 


1)72  COMMENTAMA  IN  EPIST. 

lum  quia  merilisnostrisDeusnon  dcbet  gloriam 
cx  juslitia,  sed  gloriam  cis  promisit  ex  iniseri- 
eordia.  l(a  S.  AugusL  epist.  105.  Unde  Paulus  : 
Grutia  Dei ,  inqnit,  vita  atcrna,  Homan.  6.  v.  23. 
Dcus  ergo  fidclibus  tribulalis  cl  afilictis,  quasi 
forlissimum  solatiumet  fulcrum  dat  spcm  (imo 
seipsum  in  spe)  quam  sicul  anchoram  habemus 
nnimcc  littam  ac  firmam ,  et  incedentem  usque 
ad  intcriora  velaminis ,  Hebr.  6.  vers.  19.  Hinc 
«:t  Ovidius  de  spe  cccinit  lib.  1.  dc  Ponlo  clc- 
gia  7. 

Haec  dea  cum  fugerent  sceleratas  numina  terras , 
In  diis  invisa  sola  remansit  humo. 

Porro  vitam  aeternam  graphice  depingit  S.  Au- 
gust.  in  suo  de  ea  cum  malre  colloquio  libr.  9- 
Confess.  cap.  10.  ubi  inler  alia  ait:  Vcnhnus  in 
mentesnoslras,  et  transcendimus  eas  ut  attingere- 
mus  rcgionem  ubertalis  indeficientis,  ubi  pascis  Is- 
rael  in  ceternum  veritatis  pabulo,  et  ubi  vita sapien- 
tia  est ,  per  quam  fiunt  omnia  ista,  et  quie  fuerunt, 
et  quce  fulura  sunt ,  et  ipsa  non  fit ,  sed  sic  est  ut 
fuit ,  et  sic  erit  semper  ;  quin  potius  fuisse  et  futu- 
rum  esse  non  est  in  ea ,  sed  esse  solum  quoniam 
ceterna  est  :  nam  fuisse  et  futurum  esse  non  esl 
ceternum.  Et  dum  toquimur  et  inldamus  illi ,  atli- 
gimus  eam  modice  lolo  ictu  cordis  ,  et  suspira- 
vimus,  et  reiiquimus  ibi  religatas  primitias  spi- 
ritus. 

22.  ET  nOS  QllDEM    ARGUITE   JUDICATOS  ,   ]   pula 

per  se  damnatos  ,  re  ipsa  ctfacti  evidentia,  sci- 
licct  publica  haeresi  et  schismate  conviclos;  ac 
atrocilate  criminis  condemnatos ,  etsi  nemo  in 
illos  sentenliam  damnationis  pronuiitiet,  juxta 
illud  Pauli  ad  Titum  3.  10.  de  haerelico  :  Subver- 
sus  est  cum  sil  proprio  judicio  condemnatus.  Non- 
nulli  codices  Gra?ci  legunt:  'm  ou;  jj.iv  eAeetTe  Sta/at- 
vo/tevoe.  quod  Pagnin.  et  Vatabl.  vcrtunt.ef  hosqui- 
dem  commiseremini  dum  dijudicamini  ,  scilicet 
ab  eis  vel  dum  dijudicantes  estis  eritisve  ,  scilicet 
eos  ;  quod  Nostcr  passive  ,  sed  eodem  sensu 
vertit,  judicatos.  Ataxptvo/u.£voi  enim  est  verbum 
medium  ,  unde  tam  active,  quam  passive  verli 
potest.  Rursum  OEcumen.  Staxptvo/zcvous  vertit  , 
qui  se  separant  et  segrcgant.  Verum  melius  alii 
codices,  quos  sequilur  Arabicus,  OEcumen.  et 
noster  Interpres  legunt  tjzyxnz  otazptvo/^voj; , 
id  est,  arguile  judicatos.  Sic  euim  conslat  anti- 
thesis  cum  altero  parlilionis  membro  ,  quod 
subdit,  dicens  :  lllos  vero  salvalc.  Esl  parlilio  ; 
pronomen  enim  hos  refert  haereticos,  illos  vero, 
«:orum  discipulos,  abeisqueseductos,  dequibus 
egit  toto  capilc,  et  paulo  ante  v.  19.  Ili  sunt ,  m- 
quit,  qui  segregant  semetipsos ,  animales  ;  Spiri- 
tum  non  habentes.  Jam  sensus  est ,  q.  d.  Volo  vos 
dilectionem  conservare,clexercere  non  lantum 
in  fideles  ,  sed  etiam  in  infideles  ,  apostatas  ct 
liareticos,  eorumque  asseclas.  Hos  ergo,  puta 
hoeresiarchas  ,  hceresisque  doclores  ,  dispu- 
tando  de  h.Tresi  e>£-/xs"=" ,  id  est  dijudicate  ,  re- 
darguite,  convincite  (ut  errore  eorum  palefacto 
ab  omnibus  vitcntur  et  explodantur)  judicatos, 
dum  scilicet  dijudicaveritis,  verisque  rationibus 
ostenderilis  eorum  errorem  et  schisma  ,  ut  jam 
si  non  sibi  ipsis  ,  ccrtc  aliis  convicti,  judicati  et 
damnati  videantur.  Judicalos  ergo  intellige  ob- 
stinatos  in  liaeresi.  Illos  vero  ,  puta  discipulos 
haereticorum  ,  vel  fideles  qui  eis  incipiunt  aus- 
cullare  et  nutare  in  fide  ,  salvate,  ra?:T=,  id  est 
servate,  ab  imminenii  ruina  in  Gnosticorum 
h.xresim,  libidineset  perdilioncm,  quasiceler- 


S.  iVDM,  APOSTOLI. 

rimc  et  violenler  de  igne  rapientes  :  perindc  ut 
pannus  igne  corruptus  et  ambustus  ,  illico  vio- 
lcnter  et  injecta  manu  cx  eo  abripitur.  To  de  igne 
notat  Gnoslicorum  lum  libidines  ,  tum  gehennae 
meritum  incendium.  Unde  Gracca  addunt  »  foSu, 
id  est  in  timore,  vel  terrore.  q.  d.  Per  minas  et 
lerrorem  supplicii  ac  gehenna?  salvate  et  eripile 
eos  de  ignc  inferni. 

23.  Aliis  autkm  misebemini.  ]  Haec  jam  dcsunt 
in  Grueco,  in  quo  proinde  bimembris  est  sen- 
tentia  ,  cum  in  Latino  sit  trimembris.  Sensus 
ejus  ergo  cst.  q.  d.  Ipsos  haeresis  doctores  acriter 
arguite,  quasi  tam  suo,  quam  Dei  et  hominum 
judicio  judicatos  et  condemnatos ,  ut  caeteri  ti- 
meant ;  eorum  vero  discipulos  partim  timore  , 
partim  miseratione  ,  et  clementia  pro  cujusque 
iudole  ad  lidem  reducite.  Addit  quaedam  Arabi- 
cus  quae  nec  sunt  in  Graeco  ,  nec  in  Latino  , 
sic  enim  vertil  -.Quibusdam  misericordiam  facite, 
quando  sunt  in  judicio  vet  contradictione  ,  aut 
quandojure  vcljuridicc  corripiuntur. 

Secundo ,  alii  trimembrem  hanc  sententiam 
ita  explicant,  q.  d.  Manifestos  hacrelicos  palam 
arguite  :  eos  vero  qui  adhuc  integri  sunt  et  sani 
in  fide,  incolumes  servate  ,  et  quasi  ab  incendio 
eripite  :  alios  denique  jam  nutantes  et  in  interi- 
tum  propensos,  non  sine  casiotimore,  commi- 
seratione  complectimini. 

Tertio,  alii  tres  hic  peccatorum  gradus  dis- 
tinguunt  :  primum  in  haeresi  ,  et  peccato 
obstinatorum  ;  hoc  acriter  argui  ,  dureque  in- 
crepari  jubet  Judas  ,  aeque  ac  Paulus  ad  Ti- 
lum  2.  vers.  15.  Secundum  ,  qui  decepti  in 
baeresim  et  peccatum  inciderunt  ex  ignoran- 
tia  ,  vel  infirmitate  :  hos  jubet  de  igne  rapi. 
Tertium  ,  qui  poenitentes  culpam  agnoscunt  , 
veniamque  postulant  :  horum  misereri  ,  eos- 
que  misericorditer  ,  in  gratiam  et  gremium 
Ecclesiae  recipi  jubet.  Omnia  haec  probabilia 
sunt. 

Moral.  docet  hic  S.  Judas  quam  animarum  , 
etiam  infidelium  et  haereticarum,  saluti  incum- 
bere  debeamus,  idque  exemplo  Cbristiet  Apos- 
tolorum  ,  qui  se  et  omnia  sua  pro  animabus 
salvandis  impendcrunt.  Empti  estis prelio magno , 
ait  S.  Paulus  1.  Corinth.  6.  v.  26.  Vide  et  obslu- 
pesce  quam  pretiosa  sit  anima  quaelibet ;  eam 
enim  emit  Christus  pretio  sanguinis  sui.  Pretium 
itaque  animoe  est  sanguis  Christi  ;  ergo  ipsa 
anima  valel  Christum  ,  Chrislique  sanguinem. 
Magna  res  anima  quce  Chrisli  sanguine  redemptu 
est,  ait  S.  Bernard.  episl.  hl\.  etS.  Chrys.hom.  3. 
in  episl.  1.  ad  Corinlh.  Nihilest ,  ait,  quod  animce 
possit  cequiparari ,  ne  universus  quidem  mundus. 
Ilaque  elsi  immensas  pecunias  pauperibus  eroges  , 
plus  tamen  effeccris  si  converteris  animam.  Quo- 
circa  S.  Dionys.  Coel.  Hierarch.  c.  3.  Divinarum 
omnium  perfectionum ,  ail ,  divinissimaest  perfec- 
tio,  Dei  cooperatorem esse ,  nimirum  inreductione 
unimarum  cuisuum  creatorcm  ,  uti  interpretatur 
ibidem  Dionys.  Carthus. 

Secundo,  docetS.  Judas  hunc  animarumzelurn 
debere  esse  celerem  ,  et  efficacem  cum  ait :  De 
igne  rapientes.  Sicut  enim  si  quem  puerum,  vel 
amentem  in  ignem  ruere  videremus,  illico  oni- 
nibus  viribus  eum  etiam  nolentem  et  resisten- 
tem  inde  raperemus  :  ila  pariter  animas  per 
peccatum  sponte  ruentes  in  ignem  gehennae  , 
omni  conatu  et  celeritate,  etiam  per  vim  inde 
rapere  debemus,  juxta  illud  Amos  U.  11.  Facli 
eslis  quasi  torris  raplus  ab  inccndio. 


COMMENTAttlA  IN  EPIS 

Porro  omne  peccatum ,  omnis  cupiditas  esl 
ignis,  sed  maxime  libido :  undede  eaa  Gnosticis 
frequentata,  aitS.  Judas,  de  igne  rapientes.  Primo 
enim  sicut  ignis  urit  corpus,  ila  libido  uril  men- 
tem,  juxta  illud  Virgil.  de  Didone  : 

Uritur  infclix  et  caeco  carpitur  igne. 
et  Ovidiusl.  1.  de  Arte. 

Venus  in  vinis,  ignis  in  igne  calet. 

Quin  et  S.  Paulus  1.  Cor.  7.  v.  9.  Melius  estnu- 
bere  quam  uri.  Secundo ,  sicut  ignis  iu  doino 
carpit,  eamque  totatn  pervadit  elcotnburit ;  ila 
et  libido  totam  bominis  inenlem  ,  pbanlasiatn, 
sensus ,  membraque  omnia  pervadit  et  depasci- 
tur,  juxta  illud  Job.  31.  12.  lgnis  cst  usque  ad 
perditionemdevorans  el  omnia  eradicans  genimina. 
Terlio,  sicut  ignis  ii  domo  in  domuin  proserpit, 
ab  arbore  in  arborcin,  lolamque  plateam  ,  ur- 
bem  elsilvam  brevi  lemporc  populaniibus  liarn- 
lnis  occupat  et  inflammat ,  sic  et  libido  unius 
vel  paucorum  in  totain  viciniam  ,  urbem  ,  et 
rempub.  proserpit,  eamque  instar  jEtna  vcl  Ve- 
suvii  inlieit  et  incendit.  Quare  initiisoccurren- 
dum  est ,  ignisque  bic  in  suo  fomite  et  scinlilla 
esl  suffocandus  et  exiinguendus  ,  juxta  illud  : 
Beatus  qui  tenebit  el  allidet  parvulos  tuos  ad  pe- 
tram,  psal.  136.  9.  Quarlo,  libicio  est  ignis,  quia 
igni  gehennaevicina  :  nil  eniminler  libidinosum 
et  ignem  gebennae  inlerjacet,  nisi  paries  fragilis 
corporis,  quo  disjeclo  illico  ullricibus  gcheimae 
Qammis  corripitur.  Hinc  Sodoma  ardens  igne 
libidinis,  igne  coelesli ,  imo  gebennali  conllagra- 
vit.  Unde  Glossa  inlerlinealis  ait,  jubere  S.  Ju- 
dam  ,  ut  quadamvi  studeant  alios  liberare  de  igne 
vitiorum  ,  el  sic  de  igne  tormenlorum. 

Quocirca  ut  bunc  ignem  libidinis  ebullientem 
in  se  extingueret  S.  Franciscus  ,  nives  gelidas 
conlrectavit.  Alius  sollicitatus  a  merelrice  digi- 
tos  in  igne  lucernae  cremavit ,  itaque  igne  ignem 
superavil,  duosquc  rapuitde  duplici  igne  :  nam 
et  se  servavit,  el  mcrelricem  compunxit  ac  con- 
vertit.  Ita  Vitae  Pat.  1.  5.  de  Fornicat.  numer.  37. 
Aliusmalrem  velulam  per  llumen  translalurus  , 
pallio  inantis  involvil  ue  eaui  tangeret ,  rogatus 
a  matre  causam  ,  dixit  :  Quia  corpus  mulicris  ig- 
nis  est ,  et  exmatre  milii  idea  aUarum  suggeritur 
feminarum.  lbidem  libello^.  numer.  68.  Dcnique 
Ursinus  presbyter  moriens  presbytcram  suam 
lnanum  ori  admoventem  repulit,  dicens:  llecedc 
d  me ,  mulicr  ,  adliuc  igniculus  vivit ,  ait  S.  Gre- 
gor.  U.  Dialogorum  11. 

Tcrtio,  docet  S.  Judas  bunc  animarum  zeliini 
debere  esse  junctum  cum  visceribus  misericor- 
dice,  cum  ail:  Aliis  auiem  miscrcmini.  Non  enim 
peccaloribus  indignari  debet,  qui  eos  salvare 
satagit:  sedpeccatojpeccalorutn  veromisereri  : 
sicut  medicus  pbrenetico  non  indignatur  ,  nec 
eum  impugnat,  sed  ejus  pbrenesin.  UndeS.  Au- 
gust.  germ.  15.  de  verbis  Apostoli:  Si  per  chari- 
lutem  ,  inquit ,  imponitttr  disciplina  ,  dc  cordc  !•■- 
vilas  non  recedat.  Quid  cnim  lam  pium  ,  quam 
mcdictts  fcrcns  fcrramrnlum?  Plorut  sccandus ,  ct 
secatttr :  plorat  urendus,  ct  urilttr.  Kon  esl  isla 
crudclilas  :  sa^vit  in  vulnus,  ut  liomo  sanrtur,  qtiia 
tivulnus  palpclur,  Itomo  prrtlitiir,  et  S.  Chrysost. 
bom.  iu  illud.  psal.  9.  ratientia  paitpcrttm  non 
peribit  in  ftnrm  :  Cltarilas  ,  ait,  servrtur,  ct  pro- 
tervus  liomo  incrcprttir ,  lingua  clamct  ,  ct  cor 
amct ;  quia  clamor  istc,  ctsi  ctamat,  Jntus  amat. 
EIS.  Basilius  iu  Reg.  brevior.  itiler.  29G.  indicium 


T.  &  iUD/E,  APOSTOLI.  973 

boni  animarum  curatoris  assignat ,  si  adversus 
peccantcs  admirabilem  illam,  et  horrore  plenam 
sanctorum  virorum  misericordiam  imilalus  sit. 
Hac  misericordia  excelluit  S.  Martinus  ;  qui ,  ut 
narrat  Sulpilius  inejusVilac.  1k.  diabolo  dixit: 
Si  tu  ipse ,  6  miserabilis,  ab  Iwminum  insectatione 
desisteres,  el  fe  factorum  tuorum  velhoc  tempore , 
cum  dies  judicii  proxima  est ,  pceniteret ,  ego  tibt 
vere  confisus  in  Domino  Cliristi  misericordiam 
pollicerer.  Subdit  Sulpilius  :  O  qudm  sancta  de  Do- 
mini  pietate  prxsumptio,  in  qua  etsi  auclorilalem 
prcestare  non  poluit ,  ostendit  affectum!  Diabolus 
enim  quia  damnatus  el  in  malo  obstinatus  ,  uti 
poenitere  nequit;  ita  misericordi;e  et  veniae  esl 
incapax.  Huc  facit  quod  tnonel  Pbilo  1.  de  Sacri- 
ficio  Cain  et  Abel,  conanduin  esse  ,  ut  etiam 
certo  p«rdendosa  suis  vitiis  quanlum  possumus 
servemus,tum  ut  nostro  oflicio  perfungamur  , 
tum  ut  minus  peccenl  minusque  damnentur: 
atqueita  imitemur  bonos  medicos,  qui  ctsi  vi- 
deanl  aegrum  sanari  non  posse  ,  omnem  tamen 
eicuramadbibent,  neofficio  suodefuisse  videan- 
tur.  A  mcdico  enim  et  paslore  requiritur  cura  , 
non  curatio  ,  utpole  cum  morbus  non  raro  sit 
hicurabilis. 

Miseremim  in  TiMonE,]proponendo  eis  pcenas 
inferni ,  aeque  ac  temporales  ,  quae  eis  timorem 
incutiant  ut  se  convertanl ;  vel  potius  in  timore, 
quasidicat:  Timendo  ne,  si  immisericordes  et 
duri  sitis  in  prolapsos  ,  aut  iinprudenter  cum 
eis  agalis,  vos  quoque  in  idcm  simileve  pecca- 
lum  deserenle  Deo  prolabamini,  itaque  vicis- 
sim  Deum  immisericordem  et  durum  in  vos  ex- 
periamini,  juxta  parabolam  servi  rigide  a  con- 
servo  exigenlis  omne  debitum,  Matth.  18.  3;1). 
Hocest  quodmoneiPaulus  Galat.  G.  v.l.  Fratrcs, 
etsi  pra*occupatus  fuerit  homo  in  atiquo  dclicto , 
vos ,  qui  spiriluales  estis ,  hujusmodi  instruite  in 
spiritu  lcnitalis,  considerans  teipsum,  ne  el  lu  tcn- 
tcris.  Ila  S.  Ambros.  Dominicus,  Eligius ,  au- 
dientes  confessiones  flcbant  ex  compositione 
peccatorum  :  quia,  ut  ail  S.  Augtist.  in  Soliloq. 
c.  15.  Nuilum  pcccatum  cst  quod  unquam  fecerit 
homo,  quod  non  possit  facere  atler  homo  ,  si  desit 
creator dquo  factus  est  liomo.  nursum,  in  timorc 
id  est,  cum  quadam  velut  reverentia,  tum  ver- 
sus  Deum.  tiim  versus  imaginem  illius,  quam 
frater  peccato  suo  turpavit,  ita  noster  Lorinus. 
Minus  recle  aliqtii  rhin  timore  referunt  ad  odien- 
tes,  quod  sequitur. 
OlMBNTBS  et  [el ,  id  est,  ctiam  ,  vel  interim) 

EAM  QU.E  CARNAI.IS  KST  ,  MACULATAM    (  graece  «to  t>;,- 

ozpr.oi  tamXo>/i.tvav ,  id  est,  i\  carne  maculatam  )  tl- 
nicam.  ]  Pendent  Urec  ex  eo  quod  praecessit  : 
Atiis  autem  iniseremini  in  timorc,  q.  d.  Volo  vos 
misereri  seductorum  a  Gnoslicis  ,  sed  cum  ti- 
moreelodio,  non  bcereticorum,  sed  l)32resis,  ne 
scilicel  eorum  tamiliaritate  illecti  ipsi  suam 
scabiem  vobis  affiicent,  ac  suam  libidinem  <-t 
liiiicsim  anhelando  afllent.  Quare  moneout  ani- 
mas  eorum  amando  converterc  satagatis  ,  secl 
interim  odiatis  eorum  maculatam  vestem  cttu- 
nicam.  At  qucenam  lurc  ? 

Primo,  aliqui  accipiunt  concupiscentiam. 
quam  Paulus  vocat  velcrem  bominem,  eumque 
cxui  jubel  cuin  actibus  suis,  Coloss.  3.  9. 

Secundo,  alii  per  tunicam  accipiunt  carnem  : 
ba-c  eniin  est  quasi  vestis  BOima,  hancque 
Gnostici  inaculahant  suis  libidinibus,  juxta  illud 
V.  8.  Et  carncm  quidcm  maculant. 

Tertio  ,  alii  accipiunt  hypocrisin  et  speciem 


97ft  COMMENTARIA  1N  EPIST. 

pielatis,  quam  exleriussuissordibusiisdem  pra> 
tendebant;  eranlcnim  intcrius  spurci,  omnique 
libidine  polluti. 

Quarlo  etoptime,  \)cvmaculatamtunicamac- 
cipe  turpcs  et  carnalefi  mores  et  affeclus  (bi 
i.-uim  sunt  quasi  vestis  animae,  pulchra  si  pul- 
cbri,  turpis  si  turpes)  lurpem  vivcndi  modum, 
sordidalam  lihidinibuset  vitiisconvcrsalioncni: 
sordida  enim  opera  sunt  quasi  sordida  indu- 
inenla  animi,  ita  Vatabl.  et  Clemens  Alcxandr. 
Maculata  tunica ,  inquit,  est  cum  spirilus  concu- 
piscentiis  pollutus  est  carnalibus. 

Alludit  primo,  ad  rilum  legis  veteris  Lev.  15. 
quo  vcstcs  lepra  ,  sanguine  vel  seminc  polluto- 
rum ,  pollutae  censebantur ,  ita  ut  quicumque 
eas  tangeret,  legalitcr  pollueretur,  et  arceretur 
tam  a  templo,  quam  a  convictu  bominum.  Se- 
cundo,  ad  profusas  crapulas  et  lihidines  Gnos- 
ticorum,  qua)  in  veslesipsasdelluebant,  easque 
inliciebant  et  maculabant,  juxta  illud  v.  12.  lli 
sunt  in  epulis  suis  maculce.  Tertio ,  ad  vestem 
candidam  qua  fideles  induuntur  in  baptismo, 
utmoneantur  candorem  internum  tueri  et  con- 
6ervare,  ideoqueaudiuntasacerdotebaptizante: 
Accipe  vestem  candidam  ,  sanctam  et  immacula- 
tam,  quam  perferas  sinc  macula  ante  tribunalDo- 
mini  nostri  JesuChristi,  ul  habeasvitamceternam, 
ct  vivas  in  scecula  sceculorum,  amen.  Vide  S.  Aug. 
serm.  139.  de  Temp.  et  S.  Ambros.  lib.  de  Ini- 
tiandis.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Videle,  6  fideles, 
ne  agendo  cum  Gnoslicis  vestem  candidam  in- 
nocentioe,  quam  in  baptismo  accepistis,  eorum 
impuritate  et  libidine  contaminetis,  sed  illam 
plane  odite  et  execramini.  Ita  de  Valentiniano 
Imper.  legimus  apud  Sozom.  I.  6.  c.  6.  quod  cum 
odhuc  militaretsub  Juliano  Apostala,  dum  cum 
coingressus  templum  idolorum,  sacerdos  ros- 
cidis  frondibus  Julianum  aspergeret,  gutla  una 
in  vestem  Valentiniani  inciderit ;  quare  ipse 
iiiicOj  audienle  Juliano,  pollulumse  dicens,  non 
expiatum  sacerdotem  increpuit,  pugnoque  per- 
cussit ,  quin  et  vestis  partem  gutta  aspersam 
praecidit  et  abjecit. 

Moral.  Docet  bic  Judas  charitatem  fidelium 
debere  esse  prudentcm  et  circumspectam ,  ne 
dum  alios  volunt  salvare,  seipsos  perdant.  Quare 
qui  conversantur  cum  peccatoribus,  praesertim 
confessarii ,  qui  foedissima  sc^elera  audiunt, 
praemuniant  se  oratione  ,  atqueodio  et  execra- 
fione  maculataetunicae,  puta  omnis  vitiiset  sor- 
dis.  Thomas  Cantiprat.  refert  se  per  S.  Lutgar- 
dem  impetrasse  a  Deo,  ut  in  excipiendis  confes- 
sionibus  nulla  turpi  narratione  commoveretur, 
cum  tamen  alias  frequenter  et  graviterturpibus 
pbantasmatibus  torqueretur,  ita  habet  Vita 
S.  Lutgardis  lib.  2.  apud  Surium  die  16.  Junii. 
Prius  ergo  sesolident  sacerdotes  in  castitaie  et 
virlute,  ac  deinde  cum  incestis  et  sceleratis 
agant,  eosque  convertant,  ne  si  in  ea  debiles 
sint  etinfirmi,  a  validioreobscaenitateetscelere 
vincantur;  perinde  ac  debiles,  qui  manum  na- 
tantibus  jam  submergendis  porrigunt ,  nt  eos 
extrabant,  abiis  utpote  validioribus ,  in  undas 
pertrahuntur  etmerguntur. 

2&.    El   AUTEM  QUI   POTENS   EST  VOS  CONSEIWATUv 

sine  peccato.  ]  Syrus  et  Arabicus  addunt,  etsine 
macula,  ut  careatis  maculata  Gnosticorum  tu- 
nica,  de  qua  proxime  sermo  praecessit.  Doxolo- 
gia  magniQca  obsignat  S.  Judas  epistolam,  ait 
OEcum.  toto  cordisaffectucelebrando  Dei  attri- 
buta,   et  magnificentiam  ostensam  in  Christo. 


S.  JUD-E,  APOSTOLI. 

Doxologia  Ikcc  tacilum  continel  volum  el  pre- 
cem  ,  ut  scilicet  Deus  fideles  sine  peccato  con- 
scrvet,  et  immaculalos  sislat  Cbristo  gloriose 
advenienti  adjunlicium,  utab  eo  gloria  donati 
cxultent,  eumque  laudent  in  omnia  suecula.Si- 
mili  modo  S.  Paulus  claudit  cpistolam  ad  Ro- 
man.  cap.  16.  v.  25.  Ei  autem  qui  potens  cst  vos 
confmnare  juxta  Evangelium  meutn, eic.  soli  sa- 
pienti  Deo  per  Jcsum  Cliristum,  cuilwnor  et  gloriu 
in  scecuta  saiculorum ,  amen.  Sic  et  S.  Pelrus 
claudit  primam  epist.  cap.  5.  11.  Ipsi  gioria, 
inquit,  et  imperium  in  saycula  sceculorum,  amen. 
Itidem  secundam  c.  3.  18.  Ipsi  gioriaet  nunc,et 
in  diem  aternitalis ,  amen. 

Porro  doxologiam  hanc  opponit  blaspbemiis 
et  haeresibus  Simonis  et  Gnosticorum.  Simon 
enim  dicebat  se  esse  Deumet  redemptorem,  non 
Christum  :  sua  gratia ,  non  Christi  nos  salvari. 
Gnostici  negabant  peccatorum  turpitudinem, 
punitionemet  judicium  universale.  Haec  ergo  in 
doxologia  hac  profitetur  S.  Judas  ,  Deumque  ce- 
lebratutsolum  salvatorem,  solum  glorificato- 
rem,  solum  potentem,  solum  mirabilium  patra- 
torem,  solum  dominantem  ,  solum  magnificum, 
solum  gloriosum,  solum  aeternum. 

Nota.  To  ei  qui  potens  est,  non  tantum  significat, 
Deum  posse,  sed  et  velle  nos  conservare  sine 
peccato ,  adeoque  conservaturum  nisi  nos  ei 
ejusque  opi  etgralia?  desimus.  Simili  phrasi  ait 
Paulus  2.  Corinth.  9.  8.  Potens  est  autem  Deus 
omnem  gratiam  abundare  facere  in  vobis.  Potenj 
est,  id  est  potest,  scit,  vull  et  facit  abundare  om- 
nem  gratiam  in  suis  fidelibus. 

Hinc  discimus  neminem  sine  Dei  gratia  posse 
vitare  omnia  peccata ,  vivere  sine  peccato, 
eliam  gravi  et  mortifero  :  per  ejus  autem  opem 
ordinariam  posse  nos  omnia  mortalia  vitare , 
non  tamen  omnia  venialia  ad  longum  tempus , 
nisi  ex  speciali  ejus  privilegio,  quale  concessum 
fuisse  B.  Virgini  credit  Ecclesia,  ait  Concil.  Tri- 
dent.  sess.  6.  can.  23.  et  cap.  1.  Justorum,  ait, 
iila  vox  est  et  humilis  etverax  :  Dimitte  nobis  de- 
bitanostra.  Unde  S.  August.  de  Natura  et  gratia 
c.  10.  Hoc,  inquit,  confiteatur  ,  quod  impietate 
sceteralissima  negatur  sine  gratia  Dei  hominem 
sine  peccato  esse  non  posse.  Et  S.  Cyprianus  de 
Oper.  eteleemos.  Si,  inquit,  nemo  esse  sine  pec- 
cato  potest,  quisquis  se  inculpatum  dixerit,  aut 
superbus,  aut  stultus  est,  etS.  Gregorius  21.  Mor. 
c.  9.  Mulli,  ait,  in  hac  vita  sine  crimine,  nullus 
vero  esse  sine  peccatis  valet.  Quocirca  Arabicus 
vevtil: Etenim  salus  nostra potens  esl  ut  custodiat 
vos  sine  peccato,  et  sine  macula,  seu  vitio.  Per  sa- 
lutem  intelligit  Deum  salvatorem,  ejusque  gra- 
tiam  salutiferam  per  Christum  datam.  Deus 
enim  solus  per  se  et  natura  sua  est  impeccabi- 
lis  :  tum  quia  est  ipsa  per  essentiam  bonitas  et 
sanctitas,  tum  quia  ipsius  ralioet  voluntas  sibi, 
el  angelis  hac  hominibus  est  omnis  recti  boni- 
que  norma  et  regula,  uli  docetS.  Thom.  Itpart 
quaest.  63.  a.  1.  Creaturae  vero  omnes  per  se  pec- 
cabiles  sunt,  sed  a  Deo  participant  ut  non  pec- 
cent ,  et  subinde  ut  peccare  non  possint,  uti 
Reati.  Quo  ergo  magis  accedunt  ad  Deum,  eo 
magis  recedunt  a  peccato,  fiuntque  tandem 
quasi  impeccabiles,  uti  docet  S.  August.  22. 
Civit.  30.  unde  S.  Hieronymus  1.  2.  contraPelag. 
Absquevitio,  ait,  quod  dicitur  xzxia ,  id  est  ma- 
litia,  hominem  esse  posse  aio :  ava/zapTsrov ,  id  est 
sine  peccalo,  esse  nego;  idenim  soii  Dei  competit, 
omnisque  weatura  peccato  subjacet  ,  et  indig?! 


COMMENTAHIA  1N  EPIST 

miscricordia  Dei.  Et  Tertull.  lib.  de  praescript. 
haeret.  Soli  Deo  Filio,  ait,  servabatur,  sine  deliciis 
permanere. 

Er  CONSTITUERE  ANTE  CONSPECTUM  GLORI<P  SU/E 
i.MMACULatos.  ]  Graece  a/t.umpvt ,  id  est,  irrcpre- 
hensibiles.  Conspectum  glpria;  vocal  primo,  prae- 
senliam  Dei  gloriosi,  in  qua  omnes  in  hac  vita 
consistimus,  juxta  illnd  Elia:  :  Vivit  Dominus 
exercituumante  cujusvultum  sto.  3.  Rcg.  18.  v.  15. 
quasi  dicat:  Ut  in  oculis  Dei  sitis  et  amhulctis 
immaculati.  Ita  Dionys.  unde  Clcmens  Alcxand. 
exponit,  coram  angelis ,  q.  d.  Vt  omnia  faciatis 
quasi  vidcntc  Dco  et  SS.  angelis,  sic  Paulus  ait 
Ephes.  1.  U.  Elegit  nos  in  ipso  ante  mundi  consti- 
tulioncm,  ut  essemussanctiet  immactttati  in  cons- 
pecluejus  in  charilale.  EtZachar.  Scrviamus  illi 
in  sanctitate  et  justilia  coram  ipso  omnibus  die- 
busnoslris ,  Luca?  1.  7/i. 

Secundo  et  planius  ,  conspeclum  gloria;  vocat 
gloriam  Dei,  qua  gloriosus  apparct,  conspicit  et 
conspicitur  a  Bealis  in  visione  bcatilica  :  liuic 
cnimncmo  sisletur  nisi  planc  ptirusel  immacu- 
latus,  Apor.  21.54.  undeSyrus  vertit,  sine  najvo : 
nnllus  cnim  vel  miniinns  noevus  admitlitur  ad 
istam  gloriam.  Undc  scquitur  :  In  advcntu  Do- 
mini ,  ita  Beda,  Lyran.  Thomas  Anglicus  et  alii. 
Ad  hanc  ergo  gloriam  coeleslcm  jugiler  oculos 
cordis  et  corporis  elcvemus ,  juxta  illud  moni- 
tum  Ecclesice  :  Sursum  corda.  Et  S.  Anguslinus 
in  psahn.  31.  Erige  cor  sursum  ,  ne  pulrescat  in 
lcrra. 

Et  exultatione,]  tum  qua  exultat  sancta 
conscieniia  in  hac  vita.  co  quod  nullius  mali 
sibi  sit  conscia,  juxta  illud  psalm.  31.  11.  La>- 
tamini  in  Domino  et  cxullate  justi,  et  gloriamini 
omnes  rccti  corde.  Nam  secura  mcns  quasi  juge 
convivium,  Prov.  15.  v.  15.  Tum  potius  qua  exul- 
lant  Beati  in  cudojuxla  illud  :Exullabunt  sancti 
in  gloria,  psalm.  1/49.  5.  Gaudium  ct  exultatio- 
nem  obtinebunt,  Isaiae  35.  10.  Exultatio  cnim  Bea- 
toruin  dc  Deo  viso  el  possesso  ,  est  ipsa  Dei 
fruitio,  idcoque  vel  esl  ipsa  formalis  beatitudo, 
ut  vull  Medina  1.  2.  q.  3.  a.  l\.  el  alii,  vel  potius 
est  beatiludinis  in  visione  Dei  consistentis 
fruclus,  ilos  elcomplcmentum,  uti  docent  pas- 
sim  cncteri  Theologi.  Porro  exultatio  est  gaudii 
cxcessus  ctim  quadam  cordis  corporisque  suh- 
sultatione.  Unde  gracce  ayaAJUM&ai ,  id  est  exul- 
tare,  dicitur  quasi  cc/x-jvrimSou  ,  id  cst,  valde  sal- 
lare  et  exilire,  quod  llcbraci  vocant  "jji  ranan,  id 
kiljubilare,  eiyjx  alats,  id  esiexultarc.  Undc 
Graecum  «/«)«?£(•,. 

Praeclare  S.  August.  inillud  psal.  168.  Laudutr 
Dominumde  catlis.  Etsicorpusnostrum,  ait,  adhuc 
in  Babylonia  tenetur,  cor  nostrum  ad  Jerusalem 
prxmittatur.  Laudat  crgo  tota  creatura  Domi- 
viun,  quia  hoc  libi  facturi  sumus,  qitodhic  pramir- 
tlitantur.  Caicslia  tranquilla  sunt,ibi  sempcr  gau- 
itium,  nulla  mors,  nitlla  molrsiia,  semper  laudanl 
Drttm  bcali.  JVOS  uitlutc  iu  imo  sitmus ,  ea  ctim  co- 
gitamus,  quomodo  iltic  laiidclur  Dctts  ,  cor  ibi  ha  ■ 
beamtts,  ct  non  sinc  cattsa  attdiamtts  :  Sursnm 
corda.  Levemus cor sursum,  ne-putrescatin  tcrra? 
quoniam  placet  7iobis  quod  ibi  agitnl  angeli.  Lau- 
date  crgo  citm  in  cxcelsis. 

IN    ADVI.MtDOMIMNOSTni.TESU    CllJUSTl.  ]    De- 

snnt  hoec  nunc  in  Graeco,  Syro  et  Arabico,  v\ 
in nonnullis  Latinis  antiquis.  Adventum  secun- 
dum  Chrisli  intclligil ,  pula  gloriostun  ad  judi- 
cium,  quo  omnes  Sanctos  beabil  et  glorificabil ; 
juxta  illud  2.  Thessal.  1.  10.  Cum  vcncrit  glori- 


S.  JUD.E  ,  APOSTOLI.  i/75 

ftcari  in  sanclis  suis,  el  admirabilis  ftcri  in  omni- 
bus  qui  crediderunt.  Hinc  S.  Franciscus  in  expli- 
cationis  Dominicae,  illud  :  Advcniat  regnum 
luum,  sicexplicat  :  Adveniat  regnum  tuum  ui 
regnes  in  nobis  pcr  grutiam  tuam,  et  facias  nos 
venire  ad  rcgnum  tuum,  ubicst  tuivisio manifesta, 
tui  dilectio  perfecla,  tui  societas  beata,  ttti  fruitio 
\>  ntpiterna. 

25.  Soli  Deo  salvatofu  Nosrno.  ]  Salvatori< 
nomen  nunc  JesuChristo;  Jesus  enim  idem  est 
quod  Salvator;  nunc  Deo  Patri ,  vcl  poliits  toti 
SS.  Trinitati  tribuitur;  liaec  enim  nos  salvat  per 
Christum.  Ita  hic  Dcus ,  puta  tota  SS.  Trinitas, 
vocatur  Salvator  nosler  ,  jnxia  illud  Psal.  31.  8. 
Homines  et  jumenta  salvabis,  Domine,  quemadmo- 
dnm  mulliplicasti  misericordiam  tttam,  Dcus.  Et 
1.  Timoth.  U.  10.  Speramus  in  Deum  vivum  ,  qui 
est  Salvator  omnium  hominttm,  maxime  autem  fi- 
dclium.  Gr«eca  addnnt  co-^> ,  id  est  sapienti  :  so- 
lus  enim  Deus  per  se  et  peresscnliam  cst  sa- 
piens,  honus,  potens  :  angeli  enim,  homines  et 
creaturae  a  Deo  participant  et  emendicant  pai  - 
liculam  bonitatis,  sapientise,  potentkc,  elc.  Pon o 
npte-ro  sapienti  jungitur  Salvatori ,  qtiia  scientia 
sanctorum  est  scienlia  salulis,  Sapicnt.  10.  v.  10. 
]mc&  1.  v.  77.  S.  Judae  concinit  S.  Paulus  1.  Ti- 
moth.  1.  v.  17.  dicens  :  Regi  autem  s&culorum 
immortati ,  invisibiti,  soli  Dco  honor  et  gloria  tn 
s&cula  saculorum.  Amen. 

Per  Jesom  Ciiristlm.]  A  natura  propria,  ait, 
S.  Bernard.  serm.  2.  dc  Circumc.  habet  noster 
Jesus  ut  sit  Salvator ;  innatum  est  ei  nomcn  hoc, 
non  inditum  ab  liumanavct  angclica  natttra.  Per 
Christicnim  nativitatem,  praedicationem,  mira- 
cula,  passionem,  mortem,  rcsurreclionem,  etc. 
innotuil,  imo  toloorbc  celebrala  esl  Dei  gloria  , 
magnificcntia,  imperium  ct  poteslas  juxta  itlucl 
Christi :  Patcr,  clariftca  nomen  tiutm  ;  ct  facta  cst 
vox  de  coelo  :  Et  clarificavi,  et  itcrum  ciarificabo, 
Joann.  12.  28.  etc.  17.  v.  1.  Pater,  clarifica  filittm 
Itittm,  ut  ftliiis  tttus  clarificet  te ,  ct  v.  G.  Manifes- 
lavinomen  titum  hominibus. 

Gloria.]  Gtoria,  gra>ce  3<s?*  ,  id  est  claritas, 
cst  clara  cum  laude  notitia,  inquit  cx  Aristotele 
elCiceroneS.  Aug.  lib.  83.  qucest.  q.  33.  vel ,  ut 
S.  Basil.  Mb.  deSpiritu  sancto,  c.  23.  Gloria  est 
commemoralio  mirabilium  quae  alicui  insunt, 
pra^serlim  Deo.  Vel,  ut  alii  :  Gloria  cst  notilia 
ctarior  alicajus  exccllentia? ,  vidc  S.  Hieron.  in 
c  5.  ad  Galat.  et  Dom.  Soto  in  U.  dist.  VJ.  q.  3. 
art.  U.  Gloriam  hanc  sibi  uni  tcscrvat  Deus . 
Isaiae  62.  8.  dicens  :  Gtoriam  meam  alterinon 
dabo,  quia  gloria  propria  esl,  propricquc  debita 
soli  Dco  ob  infinitam  ejus  majestatem,  celsitudi- 
ikmii,  magniludinem,  magnificentiam.ita  angeli 
etBeati  omnes  accinunt  Deogloriam  Apocal.  .'.'. 
I  l.c.  5. 12.  cap.  19.  7.  Idem  imitanlur  Sancti  in 
hac  vita.  Undc  s.  [gnatius  fundator  Societatis 
nostrsehoc  habuit,  nobisque  impressilelogiuito  : 
/i/  majorem  Dei  gtoriam.  Optat  ergo  S.  Judas 
Dco  gloriam .  ut  scilicet  omnes  angeli,  omnea 
homines,  omnesque  creaturse  eum  ul  summam 
majestatem  celebrent,  prsedicent,  laodenl  ei 
gloriflcent. 

Et  MAfiMFir.iNTi.v.  ]  S\  tiis ,  potcntia ,  graeee 
itiyaiMvuvii ,  id  est  majcstas  ,  magnitudo ,  mag- 
nificentia,  decus,  amplitudo,  dignilas.  Magnifi- 
centia  autem  est  magnorum  operum  patratio. 
item  magntim  personas  dccus,  splendor,  or- 
natus,  majeslas  :  utroqucmodo  Deus  esl  mag- 
niilcentissimus.  Qnde  millin  miliium  ministrani 


976 


COMMENTARIA  IN  EPIST 


ei.  Hinc  dicta  est  magnificentia  virtus,  quam 
ita  definit  Cicero  lib.  2.  de  Invent.  Est  rerum 
magnarum  et  excelsarum  cum  animi  ampla  qua- 
dam  et  splendida  propositione  agitatio  atque  ad- 
ministratio. 

Et  impeiuhm.]  Grsecc  x/jktos  ,  id  est  robur , 
ita  Syrus  ct  Arabicus.  Deus  enim  in  omnes  et 
omnia  plenissimum,  etrobustissimumetefiica- 
cissimum  habet  jus  el  imperium,  estque  sum- 
mus  Universi  imperator  el  dominator.  Jam 
S.  Judaset  sancti  ex  summo  Dei  amore  et  re- 
vcrentia,  optant  Deo  magnificentiam  et  impe- 
rium  ,  quasi  congratulando  ei,  gaudendo  et  de- 
siderando ,  ut  in  eo  semper  illa  perseverent : 
rursum  ut  ab  angelis  et  hominibus  illa  agnos- 
cantur,  colantur  el  celebrenlur.  Vide  dicta  Ha- 
bacuc  2.  ad  illud  v.  20.  Dominus  autem  in  tem- 
plo  sancto  suo ,  siieat  afacie  ejus  omnis  terra. 

Et  potestas,  ]  e?ouuia.  Syrus,  dominatio;  Arabi- 
cus,  polentia,  cui  scilicet  nemo  resistere  valet. 
Potestas  est  quasi  executio  imperii  :  exequitur 
enim  eflicaciter  quidquid  voluntas  Dei  imperat. 
Porro  Hugo  considerat  gloriam  Dei  in  se,  mag- 
nificentiam  in  operatione,  imperium  in  regi- 
mine  omnium,  ut  omnis  voluntas  ejus  fiat;  po- 
testatem  ut  nihil  ei  resistat.  Lyranus  gloriam  ex- 
plicat,  in  quantum  Deus  apparet  dignus  omni 
laude  :  magnificentiam,  de  diffusione  bonitatis 
ejus  super  omnia  :  imperium ,  de  obedientia  to- 


.  S.  JUD;E,  APOSTOLI. 

tiuscreaturaeadipsum,  potestatem  de  punitionc 
malorum  et  praemiatione  bonorum. 

Ante  omne  SjECulum,]  scilicet  fuit  et  consti- 
tit :  et  nunc  consistit ;  vcl  potius  opto  precorqiu: 
ut  consistat.  Aut  q.  d.  Quae  illi  ante  omnia  sae- 
cula  debenlur,  eadem  ei  et  nunc,  puta  in  prae- 
senti  vita  a  fidelibus,  et  in  omnia  sxcula  a  Bealis 
in  coelo  reddantur. 

Et  in  omnia  SjECula  s^eculorum.]  Graece,  xai  e«{ 
7iavTaj  tous  atwva?;  Syrus,  et  in  omnes  ipsas  ater- 
nitates :  licet  enim  una  sit  Dei  aeternitas,  tamen 
liEecinfinitaseevorum  angeliconun  et  temporum 
humanorum  aeternitates,  etiam  quas  mens  ef- 
fingerepotest,ambit,  complectiiur  et  transcen- 
dit. 

Amen,]  id  est,  fiat,  fiat,  ut  vertunt  Sept.  Vide 
dicta  1.  Corinth.  16.  16.  et2.  Corinth.l.  20.Jusli 
enim  nanc,  id  est  in  hac  vita,  glorificant  Deum : 
Beati  vero  in  coelo  glorificabunt  Deum  per  om- 
nemaeternitatem,  juxtaillud  psalm.  83.  5.  Beati 
qui  habitanl  in  domo  tua,  Domine,  in  swcuia  sojcu- 
lorum  laudabunt  te.  Ubi  praeclare  S.  Aug.  Noli, 
ait,  timere  ne  non  possis  semper  laudare,  quem 
poteris  semper  amare  :  si  cessabis  d  laude ,  cessa- 
bis  ab  amore  ;  ab  amore  cessare  non  poteris.  De- 
nique  Boetius  lib.  3.  de  Consol.  metro  9.  ita 
Deo,  quasi  principio  et  fini  omnium,  concinit  et 
jubilat : 


TU  REQUIES  TRANQUILLA  PIIS  ,  TE  CERNERE  FINIS; 
PRINCIPIUM  ,  VECTOR  ,  DUX  ,  SEMITA  ,  TERMINUS  IDEM. 

Beati  qui  habitant  in  domo  tua,  Domine,  in  srecula  saeculorum  laudabunt  te.  O  summa  veritas , 
vera  charitas ,  chara  aeternitas ,  Deus  meus  et  omnia  :  fac  nos  te  sapere ,  tibi  vivere  ,  tibi 
mori,  tefrui  per  seterna  ssecula  sasculorum.  Amen. 


INDEX 

LOCORUM  SkGHJE  SCRIPTUR.E 


«J77 


QU<£ 

HISCE  IN  EPISTOLAS  CANONICAS  COMMENTARIIS  EXPLICANTUR. 

(  Prlor  numerus  paglnam,  secundus  columnam  desi^nat :   sl  unicus  tantum  occurrat  numerus, 

ad  pra;cedentem  referri  lnuiclo  est.) 


EX  GENESI. 

2.  v.  24.  Erunl  Juo  in  carne  una, 
pag.  911.  col.  1 
1.  Possedi  hominem   per   Deum  , 
545.    1.   879.   1.  9G0.   1 
1.9.  Quoniam  ibi  confusum  cst  la- 
bium  universae  lerrae,  73G.   1 

13.  8.  Ecce  universa  terra  coram  te 
est,  685.   1 

15.  1.  Ego  protector  tuussum,776.  1 
t.  G.  Credidit  Abraham  Deo  et  repulatum  csl  eiad  justiliam, 

507.    1 
19.  21.  Suscepi  preces  tuas  ,  968.   1 

49.  24.  Pastorlapis  Israel ,  597.   1 

EX  EXODO. 
Cap.  20.  v.  7.  Non  assumes  nomen  Domini  Dei  tui  in  vanum, 

576.   2 

33.  13.  Posteriora  mea  videbis,  faciem  autein  meam  videre 

oon  poteris ,  897.  2 

EX   DEUTERONOMIO. 

Cap.  10.  v.  17.  Qui  personam  non  accipit,  968.  1 

EX  LIBRO  I.  REGUM. 
Cap.  8.  v.  2.  Mensus  cst  funiculos  duos  ,  unum  ad  occiden- 
dum,  ct  unum  ad  vivilicandum  ,  680.  1 

27.  11.  Virum  ct  mulierem  non  vivificabat  David  ,  ibid. 

EX  LIBRO  II.  REGUM. 
^ap.  1.  v.  23.  Saiil  et  Joualhas  amabiles,  604.   2 

EX  LIBRO  III.  REGUM. 
Cap.  20.  v.  11.  Ne  glorietur  accinctus  ajque  ut  discinctus , 

615.    1 
4.  29.  Dedilei  latitudinem  cordis,  492.   1 

EX  LIBRO  IV.  REGUM. 
Cap.  2.  t.  12.  Pater  mi,  currus  Israel  ct  auriga  ejus  , 

588     1 
EX  LIBRO  II.  PARALIPOMENON. 
Cap.  17.  v.  3.  Non  speravit  iu  Baalim,  sed  iu  Deo  patris  sui, 

664.   2 
EX  LIBRO  IV.   ESDRiE. 
Cap.  3.  v.  20.  Non  abslulisti  ab  eis  cor  malignum,  921.  2 

EX  LIBRO  TOBI^E. 
Cap.  10.  y.  4.  Lumen  oculorum  noslrorum  ,  454.   « 

EX  LIBRO  ESTIIER. 
Cap.  12.  v.  6.  Amau  Filius  Amadaihi  Bugoeus,  860.   2 

EX  LIBRO  JOB. 

Cap.  5.  v.  22.  Terminum  circumdedit  aquis  ,  usqucdum  fi- 

nialur  lux  et  tenebrae ,  810.  2.   S 1 1 .    1 

21.  II.  Infantes  corum  exsultanl  lusihus,  854.    1 

31 .  38.  Si  adversum  me  lerra  clamal ,  et  cum  ipsa  sulci  ejus 

deflent,  5C8.  9 

37.  18.  Tu  forsilau  fabricatus  es  ccelos,  qui  solidissimi  quasi 

sere  fusi  sunt ,  805.   1 

0.  14.  Ipse  cst  principium  viarumDri,  459.   2 

EX   PSALMIS. 
PiaJ.  4.  v.  6.  Sacrificate  sacrificium  juslitia; ,  el  sperate  in  Do- 
raino,  664.   2 

COnNF.L.    A    LAPIDF.      TOM.    X. 


685. 

1 

ibid. 

730. 

I 

658. 

1 

798. 

1 

683. 

1 

759. 

1 

911. 

t 

725. 

1 

10.  5.  Palpebrae  ejus  inlerrogant  filios  hominum  . 
v.  6.  Dominus  interrogat  justum  elimpium, 
H.  9.  In  circuitu  impii  ambulant, 

22.  1 .  Dominus  regit  me,  et  nihil  mihi  deerit , 

23.  2.  Super  maria  fundavit  cam  , 
v.  9.  Attollile  portas,  principes,  veslras, 
28.  6.  Dilectus  quemadmodum  filius  unicornium, 
30.  3.  Estomihiin  Deum  protectorem , 
v.  16.  In  manihus  luis  sorles  meaj,  562.    1 
35.  8.  Immittit  angelus  Domini  in  circuilu  limentium  eum  , 

606.  1 
v.  9.  Gustate  et  videte  quoniam  suavis  cst  Dominus  ,  652.  2 
Ibid.  Bealus  vir  qui  sperat  in  eo  ,  664.  2 

35.  10.  In  lumine  tuo  videbimus  lumen,  454. 

44.  17.  Pro  patribus  natisunt  tibi  filii ,  757. 

50.  9.  Asperges  me,  Domine,  hyssopo,  et  mundabor,  600 
54.  23.  Jacla  cogitalum  tuum  in  Domino,  725.  2.  870, 
Ibid.  Et  ipse  te  enulriet,  725. 

59.  9.  Fortitudo  capitis  mei ,  776. 

71.  15.  Dabitur  ci  de  auro  Arabiae,  et  adorabunl  de  ipso  , 

828.  1.929.'j 
76.  6.  Exercitabar  et  scopebam  spiritum  meum,       809.  l 

84.  3.  Operuisti  omnia  peccata  eoium,  698.  2 
v.  8.  Ostende  nobis,  Domine,  misericordiam  luam  ,     505.  2 

85.  11.  Laetetur  cor  meum  ut  timeat  nomen  tuum  ,  437.  l 

88.  13.  Thabor  et  Hermon   in  nomine    tuo   exsultabunt 

761.   1 

89.  4.  Quoniam  millc  anni  ante  oculos  tuos  tanquam  dies  litv 
tcrna  quae  praeteriit  ct  tanquam  custodia  in  nocle  ,  801.  } 

v.  10.  Anni  nostri  sicut  aranea  meditabunlur ,  560.  1 

95.  1.  Cantate  Dominocanticum  uovum,  850.  1 

101 .  27.  Oranes  sicut  vestimentum  veterascent;  et  sicut  oper_ 
torium  mutabis  eos ,  805.  3 

109.  4.  Tecum  principium  in  die  virtutis  tuae,  459.  o 

138. 14.  Mirabilia  opera  tua  ,  604.  o 

v.  23.  Interroga  et  cognosce  semitas  meas,  685.  m 

EX  LIBRO  PROVERRIORUM. 

Cap.  1.  v.  7.  Timor  Domini  principium  sapientiae ,    460.   t 
3.  34.  Illusores  ipse  dcludct   ct  mansuetis  dabit  gratiam  , 

549.  2 
8.  22.  Possedit  me  in  initio  viarum  suarum,  439.  2.  823.  t 
10.  11.  Os  impiorum  operitiniquitalcm  ,  699.   1 

v.  12.  Odium  suscital  rixas,  el  universa  delicta  operit  chari- 


tas,  698.  1.  2.  699.  1.  700. 

v.  29.  Fortitudo  simplicis,  viaDomini,  776. 

12.  17.  Qui  quod  novil  loquitur  ,  index  justitiae  est,  506. 

17.  27.  Pretiosi  spiritns  vir  crudilus,  462. 

18.  5.  Accipcre  personam  impii  non  est  bonum  ,  96S. 
20.  2.  Qui  provocal  eam,  peccat  io  animam  suam,  526. 
v.  3.  Stulli  miscentur  contumcliis ,  554. 
v.  26.  Et  incurvat  super  eosfornicem  ,                        524. 


1 
1 
1 
-2 

I 
1 

s 
1 

21.16.  Vir  qui  erraverit  a  via  doctrinae ,  iu  ccelu  gigantium 
commorabitur  ,  539.   1 

25.  20.  Propinquus  pupillorum  fortis  est ,  478.    1 

29.  11.  Tolum  spiritum  suum  profert  stultus,  sapicns  reser- 
vat  in  posteruin  ,  463.   5 

30.  15.  Sanguisugae  duae  filia:,  dicentes  :  Affer,  affer,  544.  I 

153 


978 


INDEX  LOCORUM 


EX  ECCLESIASTE. 


Cap.  1.  v.  1.  Vanitas  vanitatum,  el  omnia  vanitas,  559.  1.2 
7.  14.  Noli  velle  mentiri  omne  mendacium,  864.  1 

12.  6.  Antequam  conteratur  hydria  superfonlem,  et  confrin- 

gaturrola  super  cisternam  ,  523.   1 

v.  13.  Deuin  time ,  et  maudata  ejus  observa ,  hocest  eniin 

omnis  hoino  ,  411.  2 

EX  LIBRO  CANTICORUM. 

Cap.  1.  v.    5.  Nigra  sum ,  sed  formosa    sicut    tabernacula 

Cedar,  sicut  pelles  Salomonis  ,  798.  1 

v.  8.   Equitalui  meo  in  curribus  Pharaonis  assimilavi  te , 

776.   1 

4.  3.  Labialuasicut  vittacoccinea,  475.  1 
v.  9.  Vulnerasti  cor  meum,  soror  mea  sponsa,          468.  1 

EX  LIBRO  SAPIENTLE. 

Cap.  4.  v.  12.  Fascinatio  nugacitatis  obscurat  bona  ,  elc. 

856.  2 

5.  17.  Dexlra  sua  tegeleos,  et  bracliio  sancto  suo  defendet 
illos,  776.  1 

11.  1.  Feliciter  direxit  opera  eorum ,  in  manu  prophetae 

sancti,  935.  2 

19.11.  Postulaverunt  escas  epulationis ,  569.  1 

EX  ECCLESIASTICO. 

Cap.  1.  v.  28.  Qui  siue  timore  est ,  non  poterit  justificari, 

464.  2 
4. 1.  Fili,  eleemosynam  pauperis  ne  defraurles  ,  883.  1 
10.  19.  Pecuniae  obediunt  omnia  ,  483.  2 

11.3.  Initium  dulcoris  habet  fructus  illius,  460.   1 

13.23.  Venalio  leonis,  onager  in  eremo,  sicetpascua  divitum 
sunt  pauperes,  491.   1 

18.  18.  Datus  indisciplinati  tabescere  facit   oculos,   432.1 

19.  12.  Sagilta  infixa  femori  carnis ;  sic  verbum  yi  cordc 
stulti ,  515.  1 

20. 14.  Datus  insipientis  non  erit  utilis  tibi  :  oculi  enim  illius 
septemplices  sunt  :  exigua  dabit ,  et  multa  improperabit : 
et  apertioorisilliusinfiammatio  est,  432.  1 

28.  16.  Lingua  terliamultos  commovit,  et  ulilis  potius  infer- 
nus  quam  illa  ,  523.  2.   524.   1 

v.  29.  Aurum  tuum  etargentum  tuum  confla,  et  verbis  tuis 
facito  stateram  ,  517.   1 

29.  28.  Initium  vitae  hominis  aqua  et  panis,  460.  1 
31.  8.  Beatus  dives  qui  inventus  est  sine  macula  ,       609.  1 

33.  4.  Qui   interrogationem  manifestat,  parabit  verbum  , 

685.  1 

34.  25.  Qui  auferl  in  sudore  panem,  quasi  qui  occidit  proxi- 
mumsuum,  571.  1 


S.  SCRIPTURjE. 

EX  ISAIA. 

Cap.  2.  v.  3.  Docebitvosde  viis  suis,  929.  2 

8.  12.  Timorem  ejus  ne  timeatis ,  neque  paveatis  Dominum 
exercituum  ipsum  sanctificare,  676.   1.   2 

9.  15.  Qui  beatificant  populura  seducentes  ,  968.  1 

14.  13.  In  ccelum  conscendam,  super  astra  coeli  exallabo  so- 
lium  meum  ,  772.  1 

28.  10.  Manda,  remanda,  exspecla,  reexspecla,  684.   1 

v.  21.  Alienum  opus  ejus  ab  eo  ,  704.   1 

29.1.Vae,  Ariel,  Ariel,  709.2 

52.  15.  Isteasperget  gentes  multas,  600.  2 

EX  JEREMIA. 

Cap.  2.  v.  34.  In  alis  tuis  inventus  est  sanguis  animarum 

pauperum  ,  571.    1 

4.  2.  El  jurabis  in  veritale,  et  in  judicio,  et  in  justitia, 

576.  2 
12.  3.  Sanctifica  eos  in  die  occisionis,  570.  1 

15.  18.  Facta  est  niihi  manus  tua  quasi  mendacium  aqua- 
rum  iufidelium  ,  786.  2 

31 .  33.  Erilis  mihi  in  populum  ,  911.  1 

EX    BARUCH. 
Cap.  1.  v.  22.  Abivimus  unusquisquein  sensum  cordis  nos- 
trimaligui,  921.   1 

EX   EZECHIELE. 

Cap.  22.  v.  2.  Et  tu ,  Fili  hominis ,  nonne  judicas  civitalem 
sanguinum  ,  685.    1 

24.  9.  Vae  civitati  sanguinum,  cujus  ego  grandem  faciani  py- 
ram,  698-   2 

EX  DANIELE. 

Cap.  12.  v.  2.  Multi  ex  iis  qui  dormierunt  resurgent,  693.  2 

EX  JOEL. 
Cap.  3.  v.  21.  Mundabo  sanguinem  eorum  quem  antea  non 
mundaveram ,  698.  2 

EX  NAHUM. 

Cap.    1.  v.  7.  Dominus  confortans  in    die  tribulationis , 

776.   1 
EX  SOPHON. 
Cap.  2.  v.  1.  Gens  non  amabilis,  604.  2 

EX  MALACH. 

Cap.  i .  v.  6.  Si  pater  ego  sum  ,  ubi  est  honor  meus  ?  425.  2 

EX  LIBRO  I.  MACHAB^EORUM. 

Cap.  5.  v.  62.  Ipsi  autem  nonerant  ex  semine  virorum  illo- 

rum,  per  quos  salus  facla  est  in  Israel  ,  860.  2 

EX  LIBRO  II.  MACHAB/EORUM. 

Cap.  3.  v.  36.  Testabatur  autem  omnibus  ea  quce  sub  oculis 

suis  viderat  opera  magni  Dei ,  834.  1 


EX  NOVO  TESTAMENTO. 


EX  S.  MATTH^O. 

Cap.  5.  v.  3.  Beali  pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorum  est 

legnum  coelorum  ,  437.   2 

v.  34.  Ego  aulem  dico  vobis  non  jurareomnino,         576.  2 

v.  36.  Neque  percapul  luum  juraveris,  quia  non  poles  unura 

capillum  album  faccre  aut  nigrum,  577.    2 

6.  23.  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem  ,  416.  2 
v.  34.  Sufficil  diei  malilia  sua,  465.   2 

7.  1.  Nolite  judicare,  ut  nonjudicemini,  541.  1 
12.  40.  Sicerit  Filius  hominis  in  corde   lerrae  tribus  diebus 

et  tribus  noctibus,  682.   2 

16.  17.  Super  hanc  petram   aedificabo  Ecclesiam  meam  , 

593.   1 

17.  12.QuiaEliasjam  venit,  892.1 
25.  2.  Super  calhedram  Mosis  sederunt,  843.  2 
v.  6.  Vos  autem,  nolite  vocari  rabbi  :  uqus  estenim  magister 

vester,  512.  2 

24.  13.  Tuncparebit  signum  Filii  hominis,  808.  1 


936.  2 


v.  35.  Coelum  el  terra  transibunl ,  805.  2 

25.  24.  Intra  in  gaudium  Domini  tui,  611.  1 

26.  28.  Qui  pro  multis  effundetur ,  697.  1 

EX  S.  MARCO. 

Cap.  16.  v.  7.  Dicile  Discipulis  et  Petro  , 
EX  S.  LUCA. 

Cap.  1.  v.  37.  Non  erit  inipossibile  apud  Deum  omne  ver- 
bum,  864_.  1 

v.47.  Et  exsullavit  spiritus  meus  in  Deo  salulari  meo,  843.  2 

6.  24.  Vae  vobis  divitibus  ,  quia  habetis  consolalionein  ves- 
tram  ,  5C3.  2 

9.  56.  Nescitis  cujus  spiritus  eslis,  890.  2 

11.  41.  Date  cleemosynam,  el  eccc  omnia  munda  sunt  vobis, 

494.  1.  495.  1 

12.  35.  Sint  lumbi  vestri  prsecincti ,  615.   1 
22.  42.  Pater,  si  vis,  transfer  calicem  istum  a  me  :  vrrum- 

tamen  non  mea  voluntas,  sed  tua  fiat ,  446.  - 


INDKX  RERUM 

23.  45.  Hoilie  inecurn  eris  in  paradiso  ,  682.   2 

24.  18.  Tu  percgrinus  es  iu  Jerusalem ,  et  Iiaec  ignoras , 

704.  1 
EX    S.    JOANNE. 
Cap.  1.  v.  1.  In  principio  eral  Verbum  ,  817.  1.  822.  2. 

823.   1 
Ibid.  Et  Verbum  eratapud  Ueum,  et  Deuscrat  Vcrhum,  827». 

1.  834.   1.  2 
v.  4.  In  ipso  vila  erat ,  833.    1 

Ibid.  Etvita  eral  lux  hominum  ,  836.  2 

v.  9.  Erat  lux  vera  ,  851 .    I 

v.  12.  Verbutn  caro  factum  est,  689.   1 

v.  18.  Deuin  nemo  vidit  unquam;  unigenitusFilius  qui  e«t  in 
sinu  Patris,  ipse  cnarravit ,  897.   1 

v.  20.  Confessus  est,  el  non  negavit  ,  867.   1 

3.  8.  Spiritus  ubi  vult  spirat,  et  vocem  pjus  audis;  sed  nescis 
unde  veniat,  aut  quovadat,  890.   1 

5.  21.  Venit  hora,  et  nunc  est,  quando,  ctc. ,  859.  1 

6.  41.  Ego  sum  panis  vivus,  qui  de  ccelo  descendi  ,  851.  1 
8.  44.  Ille  in  veritate  non  stetil,  839.   1 

13.  14.  Siego  lavi  pedes  vestros,  896.   1 

15.  1 .  Ego  sum  vitis  vera,  851.    1 
v.  3.  In  lioc  clarificalus  est  Patermeus,  ul  fruclnm  phirimam 

alTeratis,  843.   2 

v.  12.  Ut  diligatis  invicem ,  siculdilexi  vqs,  878.  2 

16.  9.  Non  pro  mundo  rogo  ,  sed  pro  liis  quos  dedisli  mihi  , 

856.  2 

v.  30.  Consummatum  est  ,  454.  1 

20.  15.  Domine  ,  si  tu  suslulisti  eum  ,  851.  1 

EX  ACTIS  APOSTOLORUM. 

Cap.  2.  v.  17.  Effundam  in  Spirilu  meo,  828.  I 

8.  9.  Diccns  se  essealiquid,  460.  1 

EX  EPISTOLA  AD  ROMANOS. 
Cap.  5.  v.  3.  Scientes  quod  Iribulatio  patientiaiu  opera'ur  , 
palientia  aulem  probalionem  ,  420.   1 

7.  19.  Non  enim  quod  volo  bonum  ,  hoc  facio  ;  sed  quod  nolo 
malum,  hoc  ago  ,  841.    1 

v.  20.  Si  quod  nolo,  illud  facio ;  jarn  non  ego  operor  illud  , 
sed  quod  habilat  in  mc  peccahun  ,  448.    1 

8.  29.  Quos  praescivit  el  praideslinavit  conformes  licri  ima- 
gini  Filii  sui ,  423.   2 

12.  8.  Qui  tribuit,  tribual  in  siinplicitale,  429.   2 

14.  23.  Omncquod  non  esl  ex  fide  ,  peccatum  est ,  433.  2 

15.  16.  Sanctificans  Evangelium  Dei ,  478.   2 

16.  2.  Salutat  vos  Caius  bospes  meus,  et  universa  Ecxlesia  , 

935.    I 


ET  VEUBOnU.\i.  i>:o 

EX  I.  AD  CORINTHIOS. 
Cap.  3.  v.  7.  Quod  si  rninistratio  mortis  fuit  iu  gloria  ,  etc, 

612.   2 
9.  9.  Justitia  ejus  manet  in  seculum  seculi,  740.   2 

13.  12.  Videmus  nunc  perspeculum  in  ajnigmate,  tunc  au- 
tem  facie  ad  aciem  ,  471.    I 

13.  13.  Major  horum  esl  charitas,  762.   1 

1  5.  7.  Deindc  visus  est  Jacobo  ,  408.  2 

v.  45.  Factus  cst  primus  homo  Adam  in  animam  viventem  , 
novissimus  Adam  in  spiritum  vivificantem  ,  680.   1 

EX  II.  AD  CORINTHIOS. 
Cap.  5.  v.  21.  Eum  qui  non  noverat  pcccaluui ,  pro   nobis 
peccatum  fecit,  856.  2 

8.  2.  Altissima  pauperlas  eorum  abundavit  iu  divilias   sim- 
plicitatis  eorum  ,  429.  2 

9.  11.  Ul  in  omuibus  locupletati  abuodeiis  in  omnem  sim- 
plicitalem ,  ibid. 

EX  EPISTOLA  AD  EPHESIOS. 
Cap.  5.  v.   18.  Nolite  inebriari   vino   iu  quo  est  luxuria  , 

784.   1 
v.  26.  Per  lavacrum  aquae,  in  verbo  viiae  ,  626.  2 

EX  EPISTOLA  AD  PHILIPPENSES. 
Cap.  2.  v.  3.  Hoc  sentite  in  vobis  ,  quod  et  in  Chrislo  Jesu  , 
qui  cum  in  forma  Dei  esset,etc,  689.  2 

EX  EPISTOLA  AD  COLOSSENSES. 
Cap.  1 .  v.  15.  Qui  est  primogenitus  omnis  creaturx  ,  459.  2 

EX  PRIMA  AD  TIMOTHEUM. 

Cap.  5.  v.  17.  Qui  bene  praesunt  presbyteri ,  duplici  honore 
dignihabeantur ,  964.  2 

EX  EPISTOLA  AD  HEBR/EOS. 
Cap.  10.  v.  22.  Aspersi  corda  a  conscientia  mala,      600.  2 

11.  31.  Fide  Rahab  merelrix  non  periit  cum  incredulis  exci- 
piens  exploratores  cum  pace ,  509.   1 

12.  8.  Ergo  adulteri  et  non  filii  estis  ,  546.   2 

EX  EPISTOLA  I.   PETRI. 

Cap.  4.  v.  17.  Quoniam  tempus  est  ut  incipiat  judicium  a 

domo  Dei ,  714.  2 

EX  APOCALYPSl  S.  JOANNIS. 

Cap.  3.  v.  3.  Veniam  ad  te  tanquam  fur,  etnescies  qua  hora 

vuniam  ad  te  ,  803.   2 

3. 14.  Qui  est  principium  creaturae  Dei ,  460.   1 

12.  8.  Neque  locus  inventus  est  eorum  amplius  in  coelo , 

609.  1 
■16. 15.  Ecce  venio  sicut  fur,  803.   2 


INDEX 
RERUM  ET  VERBORUM 

QU/E 
IIIS   1N    EPISTOLAS    CVNOMCAS    COMMENTARIIS    CONTINENTUR. 


(Prlor  nuiuerus  paginatn,  secundus  COlumnam  deslgnat  :    si  unicus  occurrat  numerus, 

Bd  praiicdeiitein  lOferri  indicio  ost. 


A. 
Ahacells:  mulieris  fanatica  tnperbia  1 1  hajresis  .  ^04.   2 

AbeUa  innocentia,  TirginiUB,  MoerdoUum  et  martvrium,  879. 
2.  Fuil  lypus  Chrisli,    ibid.  Quare   a  Iraire  sii  occisus  , 

!M.().   9 

Ahjectus  sua  abjeclione  conlenlus  vival ,  437.   I 

Abrahx  lides  bonis  operibus  luinulat.i  fnit,  507.  1 .  Ejus  obe- 

dientia  et  rcligio  insignis  in  offereudo  lsaac  ,  E6td.  Ex  0]>e- 

rilms  vere  jusliticatus  est .  ibid.  2.  Cur  diclus  amicus  Dei  , 

"^US.  1.  2.  Ejus  elogium  ,  ibid.   2 


\l'-condilus  homo  quis  dicatur  ,  661.   2.   662.    1 

Absiinentia  est  soror  scientia: ,  748.    I 

Abvsaini  in  lemplo  temper  slant  ,  486.  1.  Recens  baplizalis 

danl  lac  et  mel,  632.    1 

XxxTxsuro;  azaraiaffta  inconslaiitem  el  inconstantiam  omni- 

inodam  si^nilicat ,  437.    1 

Acceplio  personarum  quale  sil  vilium  ,  481.  1.  2.   el  seq. 

Ipsa  juslitiaoi  evertit,  483.    i 

Vccidentia  nulla  sunt   in  Deo  ob    summam    perfectionem  , 

895.    1 


980  INDEX  RERUM 

Acco  seipsam  in  speculo  intncns ,  secum  quasi  cum  alia  mu- 

liere  loquebatur ,  470.  1 

Acedi  comparantur  arbori  nunquam  ad  maturitatem  fructus 

suos  producenti,  964.  1 

Actiones  Christi  fuere  dignas  Deo,  937.  1.  2.  Ad  acliones 

identidem  nobie  rellectendum  est ,  692. 1.  Earum  regula 

est  conspectus  Dei ,  885.  2 

Aciuale  peccatum  solum  confitendum  est ,  840.  2 

Aclus  per  metonymiam  saepe  significat  objectum ,         453.  2 
Adam  pcccando  vulneratus  est  natura  ,  446.  2.  Est  extra  pa- 

radisum  creatus,  772.  2.  Ei  obediebant  ferae  in  statu  inno- 

centiae  ,  526.  1 

Adolcscenlum  multorum  victoriae  de  diabolo  et  carne  ,  853. 

2.  Eorum  officium  erga  superiores,  723.  1 

Adriani  II.  Ponlilicis  in  egenos  liberalitas  ,  432.   1 

Advenae  qui  siut  quibus  S.  Pelrus  scribit,  598.  1 

Adversis  exploratur  virlus ,  417.   1 

Adulatores  palam  laudant,  occulte  vituperant,  531.  1.  Du- 

plici  sunl  animo,  436.  2 

Adulteri  spirituales  quinam  sint ,  546.   1 

Advocalus  quomodo  a  palronodilferat,  845.   1 

.rEones  Valentini  qui  fuerint,  965-  2 

Aeris  quantain  inferiora  sil  vis,  805.  1.  Plenus  est  daemoni- 

bus  ,  727.  2.771.  2.  Est  iu  montibus  purior,  in  vallibus 

impurior ,  559.  2 

/Egroli  commendentse  identidem  Domino,  579.  2.  Forliter 

feranl  aegriludinem  ,  581.  1 

/Emulos  semper  habent  viri  magni,  938.  2 

iEnigma  mentis  el  ralionis,  474.  2 

;Erugo  vilium  esl  tam  airisquam  auri ,  566.  1 

/Etates  sex  mundi,  694.  2.  /Etas  juvenilis  flori  comparatur, 

439.  1 
/Eternilas  temporum  semper  est  durans,  800.  2.  /Eternita- 

lem  quomodo  imaginemur,  814.  1.  Est  principium  sine 

principio,  823.  1.  /Elernilas  Verbi  Dei  adstruilur,  821. 

2.  822.  1.2.  823.  1.  jEternitas  Dei  et  Sanctorum  quam 

sit  longa,  802.  1.  976.  1 

Affabilitas  decel  Chrislianos ,  669.  2 

Affectiones  omnes  carnis  sunt  naturales,  nec  in  iis  est  pecca- 

tum,  nisi  ex  negligentia  procedant,  448.  1 

Atfectuum  in  homine  diversitas,  436.  2.  Tres  eorum  pro  ob- 

jecto  habent  bonum,  alii  tres  qui  habenl  malum,  412.  1. 
Affectu  pauperibus  succurrat,  quieffeclu  nequit  ,  884.  2 
Afflictio  est  probatio  et  fornax  expurgaiiSj  704.  1.  Ejus  vili- 

«as ,  412.  1 

Afflicti  Deo  sc  commendaredebent,  712.  1 

Africana  Ecclesia  S.  Pelro  initiumsuum  debet,         595.  2 
Ay«;.Aa5&a<7T£t  a/ava  n&ai ,  607.   1.   975.   \ 

Agamemnon  unde  dictus  ,  731.   2 

Agapae  quae  essent  olim  convivia ,  •  784.  1.  962.  2 

Agapelarum  secta  quae  esset  ,  643-  1.790.  2.791.  1 

Agdlhu  (S.)  Christianam  humililatem  praetulit  regum  opibus , 

473.  2.  Ejus  robur  et  generositas  ,  734.  2.  Ei  epitaphium 

posuere  angeli ,  480.  2 

Agesilai  regis  in  cruciatu  constantia,  415.  2 

Aytoj  unde  dicatur,  479.   1 

Agis  fuit  multorum  Lacedaemonis  regum  nomen,         720.  2 
Agnes  (S.)  juvenem  opulentum  repudiat,  el  post  mortem  pa- 

rentibusapparet,  548.   2.   549.    1 

Agni  nominecur  dicatur  Christus,  620.  2.  Agnus  paschalis 

debebat  esse  sine  macula ;  repraesentabat  is  Christum  , 

622.  1.  2 
Albanenses  haeretici  negarunt  futurum  judicium,  796.  2 
Albus  color  laelus,  lucens  elfeslivus,  484.  2.  485.   i 

Alexandrini  Ursini  Cardinalis  elogium  ,  vita  ,  mors ,  studia , 

923.  2.   924.  1 
Alexandrina  Ecclesia  per  S.  Petrum  in  S.  Marco  ibi  praesiden- 

tem  facta  patriarchalis,  410.  2.Quifuerint  ejus  doctores, 

411.  2 
Alfonsi  Aragonum  regis  in  periculo  securitas  ,  424.  * 

Aiia  interdum  est  particula  conGrmantis   vel    exaggeranlis 

»uum  diclurn,  503.  2 


ET  VERBORUM. 

Almaricierror  circa  absorptionem  contemplanlium  in  divini- 
tatis  abyssum ,  743.   1 

Aloysius  (B.)  Gonzaga  nullum  in  morte  scrupulum  sentiebat, 
887.  2.  Hinc  de  morte  loquebatur,  quasi  de  migratione 
ex  uno  loco  in  alium  ,  sed  meliorem,  756.  1.  Nullam  in 
oratione  mentis  evagationem  sentiebat,  615.  2.  Ejus  casti- 
tas,  616.  1 

Alphaeus  Humen  Achaiae  an   in  Sicilia  denuo  prorumpat  , 

531.  2 

Altercatio  S.  Michaelis  cum  diabolo  ubinam  scripta  sit ,  957. 
1.  et  quaenam  illa  sit ,  ibid.  958.  1 

Amandus  (S.)  apparuit  S.  Aldegundi  cum  iis  quos  ad  fidera 
converterat ,  590.  2.  722.  2 

Amans  Deum  sit  Deus,  430.  1.  Ei  dulce  est  pali ,  414.  2.  In 
eo  Deus  manet,  888.  1.  et  ipse  manet  iu  eo  ,  900.  1.  901. 

1.  902.  1.  Ejus  zelus  ,  548.  2.  549.  1.  Proximum  amans 
vere,  Deum  in  proximoconsiderat,  626.  1 

Amarantus  ilos  an  non  marcescat,  605.   1 

Ambilio  cos  pravilatis  esl,  856.  i 

Ambiiio  magisteriia  S.  Jacobo cur reprehendatur ,  512.  1.  2 

Ambrosius  (S.)  habebataliam  formam  in  sua  Ecclesia  in  Ex- 

trema  unctione  conferenda,  580.2.  582.  1.  583.  l.Sua- 

sit  Theodosio  differri  reorum  supplicium  ,  464.  1.  Cceli- 

tus  edoctus  et  illuslratus  est,  428.  2.  Commentationi  psal- 

mi  43.  immorluus  est,  713.  2.  Quo  ominc  ad  Episcopalum 

assumptus,  720.  1 

Ambulare  capitur  pro  continuatione  alicujus  rei ,  796.  2. 

Ambulare  iu  circuilu  est  haereticorum  et  cacodaemonis  , 

730.  1 
Amiantus  lapis  in  igne  evadit  nitidior  ;  est  symbolum  divini- 
latis,  604.  1 

Amicitia  sit  non  verbosa  ,  sed  operosa,  884.  2.  Est  veraami- 
cilia  inter  Deum  et  justum,  509.  1.  835.  2.  Eaque  multi- 
plex,  ibid.  Amicitia  Dei  fida  et  secura  est,  509.  1.  Amicitia 
mundi  quae  dicatur,  546.  2 

Amicus  est  quivis  proximus  qui  nobis  natura  conjunctns  est , 
493.  2.  Amici  multi  pro  amico  vitam  exposuere,  882.  2. 
Amicus  Dei  curdicatur  Abraham,  508.  2.  cur  et  Apostoli 
etjusti  ,  Ibid.  509.  1 

Amor  duplex  est,  concupiscenliae  et  amicitiae,  887.  1.  Et 
quomodo  utrumque  erga  Deum  exercere  possumus  ,  ibid. 
Amoris  vis  et  efficacia,  450.  2.  451.  1.  Ipse  potentiorest 
quam  timor,  649.  1.  Hominem  transformat  in  rem  ama- 
ram,  857.  2.  Amore  ad  Deum  accedimus,  552.  1 .  Eo  emi- 
turregnum  cceleste  ,  442.  1.  490.  1.  Amor  amorem  pro- 
vocat,  878.  2.  Amor  procedit  ex  pulchro  et  bono  ,  899.  2. 
Amor  facit  ecstasin  ,  900.  2.  Transformat  hominem  quasi 
in  Deum  ,  901.  2.  Amoris  effectus,  ibid.  Amor  Dei  erga 
homines,  895.  2.  896.  1 .  Ejus  qui  sint  effeclus  et  judicia, 
430.  1.  Amor  Beatorum  erga  Deum,872. 1.  Amor  proximi 
est  lex  regalis,  492.  1.  Is  debet  condiri  vera  charitale  Dei, 
749.  1 .  Amore  fraterno  se  invicem  ament  Christiani,  624. 

2.  Amor  spiritualis  saepe  degenerat  in  carnalem  ,  451.  1. 
Amor  mundi  adulterium  est,  546.  2.  Amor  coronis  aureis 
cinctusolim  pingebalur,  492.  2.  et  erat  summus  deorum, 

900.  1 

Amphionis  eloquentia,  519.  1 

Anabaptislarum  impostura  et  arrogantia,  864.  1.  Baplizant 

adullos,  non  pueros,  686.  1 .  Neganl  magistratus  et  judicia, 

647.  2 

Ay«xuffI?  variam  patitur  significalionem  ,  691.  2 

Ananus  Pontifex  cur  S.  Jacobum  nou  tulerit,  406.  2 

Andreas  (S.)  iu  cruce  exsullabat,414.  2.415.  1.  Hinceiaf- 

lixus  Christum  praedicavit,  713-  1.  2 

Angelus  in  priscis  visionibus  apparuit  loco  Filii  Dei ,  823.  2. 

Angelus  loquebalur  per  os  asinae  Balaam  ,  786.  1 .  2.  An- 

geli  suntcreali  in  gratia  ,  951.  2.  Mulla  a  S.  Joannedidi- 

cerunt ,  818.    1.   Mire  delectantur  visione  humanilalis 

Christi,  615.  1.  item  visione  toleranliae  Martyrum  ,  ibid. 

An  suam  gloriam  et  gratiam  meritis  Christi  allribuant , 

ibid.  An  desiderent  unionem  hypostaticam  Christi  cum  na- 

turaangelica,  ibid.  2.  In  Spiritum  sanctum  prospicerc  de- 

siderant,  ibid.  614.  1.  Chriilum  ilem  in  Eucharistia,  614. 


INDEX  REIUJM 

1.  Totisunt  intclligenleset  IuciJi ,  453.  1.  Testimonium 
perhibucre  Chrislo  ,  912.  1.  Quam  Deo  sint  obedientes  , 
017.  1 .  Omnes  crcati  sunt  in  coelo  empyrco  ,  772.  2.  Ne- 
queunt  quid  pali,  416.  2.  Assistunt  sacrificio  Missac ,  614. 
1 .  An  cx  mcritis  Christi  gratiam  et  gloriam  consecuti  sint , 
687.  2.  Eorunt  voluntas  quomodo  sit  inflcxibilis,  770.  2. 
Angcli  boni  abstinenl  maledicenlia ,  781.  1.  2.  Angeli 
precvaricantes  non  pcenituerunl,  770.  2.  Fli  fuercexprin- 
cipibus,  952.  1.  Primitus  non  eranl  bcati ,  ibid. 

Angli  a  quo  primum  ad  Christum  conversi ,  595.  2.  Eorum 
crga  S.  Petrum  devotio  ,  ibid. 

Anima  per  peccatum  moritur,452.  1.  881. 1 .964.2.  Magis 
propendet  insensum  quam  in  rationem  ,  447.  1.  Non  cst 
particula  divinaesubstantiae,  457.  2.  Animaesanctaeseptem 
ajtales,  853.  1.  Singuli  Dco  suam  commendent,  712.  2. 
Animas  lucrandi  quae  sit  ratio,  589.  1.  Earum  quanta  ha- 
benda  sit  ratio,  ibid.  2.  Eas  convertere  quam  sit  gloriosum, 
590.  1.  Eas  conyertcns  operil  pcccata,  ibid.  2.  Per  pecca- 
tum  moriuntur,  pcr  gratiam  vivunl,  589.  2.  Earum  pre- 
tium  ,  ibid.  590.  1.  972.  2.  621.  2.  Earum  apud  Deum 
commendatio  optima  est  quac  sil  opera  virtutum  exer— 
cemlo  ,  714.  1.  Earum  imrnortalitalem  uegant  ha:retici , 

787.  2 
Animalcs  qui  dicantur  ,  535.  2.   536.   1.  969.  1 

Auimalia  sapientiora,  parum  vocalia  suut,  462.  1.  Animalia 
qua;  nos  adversarios  habeant,  527.  2 

Animus  celsus  et  ereclus  nihil  metuit,  893.   1.  2 

Anna  (S.)  unam  lanlum  habuit  prolem,  scilicet  B.  Virgincm, 

815.  2 

Anno  (S.)  Episc.  Coloniensis  quare  ad  gloriam  ccelestem  sta- 

tim  admissus  non  sit,  673.  2 

Annulum  aurcum  gcstant  divites ,  cl  signum  id  splendoris  , 

484.  1.  Eorum  vanitas,  ibid. 

Annus  dicitur  quasi  annulus,  858.   1.   Ejus  symbolum  esl 

serpcns  actus  in  gyrum  ,  523.   1 

Ansclmi  (S.)  visio  de  mundi  malitia,  921.  1 

Aulichristus  venturus  ullima  mundi  aetate,  858.  2.  Quomodo 

tamen  venisse  jam  dicatur  ,  892.  1.  Anlichristi  quomodo 

sint  mulli,  859.   2.   860.   1 

Antigoni  regis  crga  petcntem  aliquid  cavillus  ,  452.   1 

Anliochena  Ecclesia  undenam  facta  Patriarchalis ,       410.   2 

Antonini  Imp.  de  Christianis  sentcnlia,  647.   1 

Antonius  (S.)  a  Deo  pctiil  ct  impetravit  sapicntiam,  428.  2. 

Suis  Istiliam  spiritus  suadcbat ,  417.    1.  Eum  certantem 

spectavit  Chrislus,  418.  1 .  Ejus  cum  da:monc  congressus  , 

ibid.  2.  Quam  haercticos  deteslarclur ,  932.  1.  Quo  suos 

slimulo  ad  perfcclionem  animaret,  607.  1.  G08.  2.  Qui- 

lius  verbis  in  Ecclesia  auditis  sit  conversus  ,  472.  2.  Cum 

Paulo  Eremita  quales  sermones  miscuerit ,  702.   1 

Antonii  (S.)   de  Padua  lingua  integra  cst  post  mortem  diu 

reperta,  529.  1 

ArtnpuTOi  aclivcel  passive  capilur ,  443.  1 

A-j)fo3<T7)  cur  ct  unde  dicatur  Venus  ,  963.  1 

Apin  finxerunt /Egyptii  ut  hieroglyphicum  Josepho  ,  958.  1 

Apocryphi  libri  possunt  multa  conlinere  vera ,  937.   1 

Apollonii  (S.)   Marlyris    in  condonandis  injuriis   facililas  , 

673.   1 
Apostasia  a  fidc  cur  sit  peccalum  ad  mortem,  917.2.  ilem  ab 
Ordine  ct  Religiono,  918.  2 

Apostalae  comparanlur  angelis  aposlalis,  952.  1 .  lli  quomodo 
Jieantur  non  esse  ex  nobis  ,  860.  1.  2.  861.  1.  Ob  eos 
noncstquod  fidelcs  turbcnlur,  861.  1.  Eoruin  quantuin 
Mtscelus,  790.   2 

Apoiloli  an  mitras  gestarint  ,  407.  1.  2.  Sunt  a  Christo  ipso 
immediate  ordinati  Episcopi,  410.  2.  Iii  tribulalione  gau- 
debaotj  412.  2.  Suul  principcs  liliorum  Dei ,  460.  1. 
Equo  repraisentautur  ,  517.  1.  Erant  pra:cones  castitatis  , 
659.  2.  G60.  1.  Potcstatem  a  Christo  in  totuni  orbcm  ac- 
cepere  |  717.  1.  lis  major  data  lidcs  ct  gratia  cxtcnsius 
quainaliis,  740.  1.  An  palparint  die  Dominica  resurrcc- 
lionis  Christum  et  ejus  corpus ,  825.  1.  Pcccabant  ali- 
quando  vcnialiler,  840.  1.  Aposloli  autonomaslke  dicun- 
tur  Pclrus  et  Paulus,  411.  1 


ET  VERBORUM.  981 

Appaiiiio  Uiristi  Jacobo  facta  quando  conligeril,  408.  2.  Ap- 

paritio  Filii  Dci  in  carne  quomodo  peracta,  83  i.  1 .  2.  In 

apparitionibus  vcteris  teslamenti  repraesentatus  fuil  Filius 

Dci,  823.  2 

Appetitus  inferior  quomodo  polilice  moveri  dicatur,  448.  2. 

Is   mortificaudus  muudum  cor  habere  volcnti ,  479.  2. 

Ejus  naturalis  inclinatio  ad  bona  sensibilia  ,  contraria  legi 

Dei  et  rationi,  estconcupiscenlia,  446.   1 

Applicatio  sanguinis  Chrisli  quomodo  in  nobis  fial,     600.   2 

Apprecatio  pacis  et  gratiae  est  sigillum  Apostolicaj  epistolae  , 

737.   2 

Appropinquat  Deus  diversimode  pcenitcntibus  el  justis  ferven- 

tibus,  552.    1 

Apud  Patrem  quomodo  dicatur  Filius  luisse  ,  834.  1.  2 

Aqua  dicitur  rerum  omnium  principium  ,  977.  2.  Pcr  eam 

terra  consislit ,  ibid.  Aqua  unde  dicatur  ,  91 1.  2.  Refert 

Deum  Patrem,  ibid.  Ejuselogia  ,  ibid.  Quid  symbolice  de- 

signet,  ibid.  912.  1.  A  mullis  habila  ul  Deus ,  ibid.  Quid 

spiritualiter  denotet,  ibid.  2.  Aqua  viva  et  mortua  quae  di- 

catur,  635.  1.  Aquae  quae  super  ccelos  sunt  depluerunt  iu 

diluvio,  798.  2.  Aqua  el  sanguis  probabant  Christum  ve- 

rum  esse  hominem  et  Dcum  ,  909.  2 

Aquila  vox  unde  deducatur,  816.   1 

Arbor  symbolum  hominis,  965.  2.  Arbores  autumnales  quas 

dicantur,  ibid.  Quae  sinl  bis  mortua:,  964.  1.  Arbores  et 

herbae  in  flore  sibi  invicem  succedunt,  439.  2 

Arca  Noe  cum  Ecclesia  confertur  ,  684.   2 

A^x»)  et  originemet  potestatem  signilicat,  951.  2 

Ko'.T/i  quam  varia  significet  ,  642.   1 

Arelhusa  fons  et  flumen  diversis  in  locis  diversum  habet  sa- 

porem,  531.  2 

Aristomenus  audax  habuit  cor  pilis  hirsutum  ,  941 .  2 

Aristoteles  Euripi  vicissitudinem  intelligere  non  potuit,  435. 

2.  Ejus  paradoxa  absurda ,  540.   1 

Armis  tribus  Jiabolus  vincilur  ,  731.    1 

Arriani  Imperatorem  Constanlium  in  partes  suas  traxerunt  , 

968.  1.  Semper  fidem  suam  mutabant  ,  437.  1.  963.  2. 

Arriani  Transylvani  epistolara  primara  S.  Joannis  cur  reji- 

ciant ,  910.   2.  Eorum  paralogismus  ,  891.  1.2.  Eorum 

blasphemiain  SS.  Trinitatem  ,  780.    1 

An  ius  Ecclesiam  Dei  laceravit,  969.  2.  Quare  ab  ea  descive- 

rit,  779.  1 .  Auimam  in  latrinis  effudit ,  769.   1 

Arsenii  Abbatissilenlium  ,  515.  2.  Ejus  continentia,  646.  1 

Articulus  graece  non  praefigitur  nominibuspropriis,  sedappel- 

lalivis,  933.  2 

Aiiyeta  gencralitcr  omnem  luxum  et  petulantiam  denolat  , 

691.  1.  787.   2 

Assidua  oralio  quaj  dicatur,  585.  2.  Afsiduus  vox  quid  pro- 

prie  sonet ,  ibid. 

Astronomi  mullis  imponunt,  ampla  promittentes,       558.  2 

Alhanasius  (S.)  46.  annis  Arrianorum  persecutiones  tulit , 

440.  2 

Alheismi  haereticorum  modernorum  ,  777.  2.  Maxime  Cal- 

vini,  788.   1.   2 

Alhenodorus  quod  Augusto  monitum  dederit,  464.  t 

Athlcta  perfeclus  qui  diceretur  ,  423.  1 

At^ucj  vaporem  ,  flatum  ,  fumum  ,  halitum  ,  auram   tenuera 

significat  ,  559.   1 

/lHenfiMcapilur  subinde  pro  intentus  ,  626.   1 

Avari  malunt  condita  corrumpi ,  quam  aliis  dare  ,  564.  2. 

565.    1.    566.    2.    Puniuntur  sa-pe  a   Deo  rerum  amis- 

sione,  5G5.  2.  Eorum  insaiiabilitas ,    566.  2.   567.   1. 

Defuncti  torquentur  auro  ,   567.  1.  Triplici  ardent  ignc  , 

ibid.  Per  aurum  saepe  occisi ,  ibid.  2.  Semper  thesaurura 

aJaugcnl ,  ibid.  Eorum  miseria  ,  855.  2.  Non  audcnt  uli 

habilis  ct  cupitis,  544.  2 

Avarilia  sanguisugae  similis  est,  ibid.  Ejus  ignisjuste  puuitur 

ignc  gehennae  ,  567.  1.  Avarilia  haerelicorum  ,   770.  1. 

785.  2.   960.    1 

Auxis  capilur  ctiam  pro  parte  clavi  in  navi,  518.  2 

Auctorcm  omnium  moluum  et  actionum  tam  malarum  quam 

bonarum  Deum  ccnsct  Calvinus,  7S7.   2 

Audaccs  da;mon  timct,  7-2*.   i 


232  INDEX  RERUM 

Audicndo  (velocitas  in)  includit  etiam  vclocitatera  obediendi, 
460.  2.  Audire  et  silere  (aciunt  sapientcm  ,  461.  1 

Auditio  parit  scienliam  ,  ibiil. 

Auditorverbi  sit  ct  factor,  4C8.  2.  Auditores  verbi  Dei  sunt 
triplices,  471.  1 

Are,  salutationis  formnla,  932.  l.Quid  significet,  ibid. 

Augendi  (graliam)  bona  praxis ,  887.    1 

Augustinus  (S.)  in  epist.  S.  Jacobi  est  commentatus,  404.  1. 
Etiam  ante  conversionem  judicii  recordabatur,  497.  1.  In 
affliclione  gaudebat,  415.  I.  Quare  libros  Retractationum 
scripserit ,  5 1 G.  1 .  Passionem  Domini  identidem  recolebat, 

655.  2 

Augustinus  Marloralus  hoereticus  ob  seditiones  in  Gallia  exci- 
tatas  suspensus  est ,  651.  2 

Avescanorae  stato  et  modico  canunt  lempore  ,  garrulae  pev- 
petuo  garriunt,  462.  I .  Aves  omnes  cicurantur,  et  discunt 
humanum  sermonem  ,  526.   2.   527.   1 

Aurelianus  Imper.  conceptam  in  Chrisiianos  persecutionem 
subsignare  ccelitus  impeditus  fuit  per  morlem  ,        712.1 

Aurea  fibula  an  dicatur  annulus  ,  484.    I 

Aureolae  in  ccelosunt  tresparliculares,  722.  2 

Aui  ium  situs,  forma  et  numerus  docet  nos  debere  multa  au- 
dire,  462.   1.  2 

Aurum  vere  contrahit  aeruginem  ,  566.  1.  Unde  contrahat 
sordes;  ejus  etymon,  ibid.  2.  Ejus  septem  dotes ,  608.  2. 
Ea  adaptanlur  juslo,  ibid.  Auro  moderale  utantur  mulie- 
res,  661.  2 

Au3aosi«  quid  signilicet ,  778.    1 

Auxilium  coeleste  majusest  quarn  vires  adversariorum  tentan- 
tium  ,  892.  2.   et  seq. 

Axioraata  multa  Christi,  philosophis  paradoxa,  642.   2 

B. 

Bsaepe  ponitur  pro  G,  860.  2 

Babel  quid  hebraice  sonct ,  756.    1 

Babylas  mimus  et  magus  quo  audilo  verbo   sit  conversus  , 

472.  I 
Babylon  capitur  pro  Roma  a  S.  Pelro  ,  735.  1.  2.  Babylon 

fuit  duplex  ,  una  in  Chald.-ea,  altera  in  ^Egyplo  ,  735.  I. 

Illam  non  adiit  S.  Soannes  jam  senex  ,  932.   2 

Balaam  vales  inquo  deliquerit,  961.  1.  Est  schema  hasreti- 

corum,  ibid.  et  seq.  Quomodo  dicalur  ex  Bosor  ,  786.  1. 

Ejus  avarilia,  ibid.  Ejus  caecilas,  ibid.  Quarecum  asinacon- 

tendercl,  ibid.  2.  Ejus  mors  ,  ibid. 

Balaena  ducitur  a  pisciculo  musculo  ,  527.    t 

Baptismus  cur  vocetur  illuminatio ,  455.  2.  Per  arcam  Noe 

repraesentalur,  684.  2.  Confeitur  cum  diluvio  ,  ibid.  685. 

1.  Quomodo  dici  possit  verbum  Dei  vivi ,  626.  2.  Eurn 
olim  cur  multi  differrent ,  845.  2.  Per  eum  infantibus  in- 
duntur  virlutes  ,  63 1.1.  Est  pactum  inter  Deum  et  bap- 
tizatum,  686.  1.  Quaj  ad  eum  requiralur  disposilio,  685- 

2.  Ejus  vis,  dignitas  ei  nomina  ,  686.  2 
Baptizandus  interrogaturan  velit  baptizari,  ibid.  1.  Olim  ocu- 

losct  manus  in  ccelum  elevabant,  ibid.  Baptizaliolim  indue- 
bant  calceos  albos,  650.  2.  item  coronabantur  ,  658.  2. 
Dabatur  quoque  iis  lac  et  mel ,  652.  1 .  Cur  vcste  candida 
induerentur,  651.  1.  650.  2.  974.   1 

Barchochebas  pseudopropheta  quis  et  quando  fuerit ,  965.  2 

Basilica  S.  Pctri  in  Vaticano  quam  magnitica  et  celebris  sit , 

596.  1.   2 

Basilides  haereticus  negabal  vcram  Christi  humanitatem  et 
carnem  ,  820.    1 

Basilii  (S.)  silentium  tredeccnne,  463.  1.  el  in  periculiscon- 
stanlia  animi ,  440.  2 

Beati  vident  Dei  essentiam  in  se,  871 .  2.  872.  1 .  Ejus  spe- 
ciem  in  mente  sibi  efformant  ,  872.  1.  Erunt  quoque 
aelerni ,  ibid.  Eorum  amor  erga  Deum  ,  ibid.  Erunl  quasi 
dii,  ibid.  Eorum  quantum  sit  gaudium,  611.  1.  Vident 
Deum  non  per  vires  naturae,  sed  gratiaj,  897.  1.  Per  glo- 
riam  sunt  quasi  dii,  745.  2.  Beantur  illapsu  divinitalis  in 
ipsos,  746.   1 

Beatitudo  consistil  in  visione  Dei  et  Spirilus  sancti  ,  615.  2. 
871.  2.  Ea  erit  omnibus  communis ,  489.  1.  Ea  quam 


ET  VERBORUM 

magna  sit,  705.  2.  Eril  spiritalis,  angelica  et  divina,  604. 
2.  item  immarcescibilis  ,  tum  subslanlia  ,  tum  sapore  ct 
guslu,  ibid.  605.  1.  Beatitudoin  hac  vitaconsislit  in  adiin- 
plenda  lege  Dei,  473.  2 

Beda  (Vener.)  ne  in  morbo  qnidem  a  docendo  et  scribemW 
cessabat,  et  scribendo  mortuus  est ,  713.  2 

Beguardi  censebantse  reddi  posse  impeccabiles  ,       841.    1 

Belisarii  ducis  dejeclio  de  summo  statu,  533.   2 

Bellum  uude  dictum  ,  543.  1.  Bellnm  vi\  caret  peccatis  , 
ibid.  2.  Oritur  ex  cupiditate  ,  ihid.  1.  Bellum  spirituale 
quam  utile,  417.  1.  Bellum  haereticorum  pax  esl  Ecclesia;, 

787.   1 

Belus  Assyriorum  primus  Rex  bello  vicinos  impetiil,  543.  1 

Benedicere  Deum  angelorum  el  Sanctorum  cst  ,  601.  1. 
Benedixit  Deus  olim   bonis   temporalibus   amicos    suos  , 

935.   2 

Benedictio  Dei  et  maledictio  proximi  ex  eodem  ore  prodhv 
nondebet,  529.2.  550. 1.  2. -551.  1.  2.  552.  1 

Benedictus    (S.)  vidit  tolum   mundum  in  globo  collectum  , 

802.   1 

Benefaciendum  inimicis  et  persecutoribus  ,712.   2.  713.  1 

Beneficentia  est  virtus  divina  ,  cur  ,  959.  2.  Bcneficeniia 
noslra  morte  lantum  finiatur ,  715.  1.  eliam  iu  tribulan- 
tes  ostendatur ,  ibid. 

Beneficia  non  sunt  exprobranda  ,  452.  1.  Ad  beneficia  sacra 
indignos  promovens  ob  temporalem  aliquem  respectum  , 
peccat  mortaliter ,  482.  1 

Beneficorum  Genlilium  exempla,  431.  2.  Benefici  homines  ,'i 
Gentibus  in  deos  relati ,  540.  2.  541.  1.  957.  2.  Sunt 
velut  Deus  ei  cui  benefaciunt ,  429.   2.  431.    1 

Benignitas  Dei  erga  homines  ,  895.  2.   896.   1 

Bernardini  Ochini  alheismus,  777.   2 

Bernardus  (S.)  fuit  S.  Judae  devotus  ,  941.  2.  Ex  vulneribus 
Christi  omnem  gratiam  hauriebat,  655.  2.  Ejus  modestia, 

672.   1 

Bezae  in  Christum  blasphemia,  780.  1.  Ejus  cenotaphium  , 

785.   1 

Bilingues  duplici  sunt  corde,  436.  2.  et  seq. 

Blandinae  (S.)  in  tormentis  constantia  ,  646.   2 

Blasphemia  est  convitium  in  Deum  ,  962.  1.  Etiam  quamli- 
bet  exsecrationem  et  imprecationem  significat  ,  781.  1. 
Blasphemia  in  Spiritum  sanclum  quae  sit ,  918.  1.  Blas- 
phemiae  haereticorum  moderncrum  in  Deura  et  Sanctos  , 
780.  1.  Blasphemiae  nominis  Dei  causa  sunt  sxpe  divites, 

491.   2 

Bonaventura  (S.)  quam  esset  moribus  amabilis,  532.  2.Ejus 
modestia,  670.  2.  Ejus  lingua  diu  post  mortem  integra  re- 
perta,  529.  1 

Bonifacius  (S.)  Germaniae  Apostolus  quanti  S.  Petri  epistolas 
faceret,  ,  592.  2 

Bonilas  eliam  capitur  pro  beneficentia  et  benignitate,  629.  1 . 
item  pro  virtule  qualibet  et  honestate  ,  ibid.  2.  Bonitas  in 
Deo  triplex  est,  naturalis,  moralis ,  beneficentiae,  443.  2. 
Bonitas  ejus  in  res  omnes  exuberat ,  444.   1 

Bonum  omne  est  a  Deo,  453.  1.  Debet  totaliter  bonum  esse  , 
non  partialiter,  494.2.  Esl  communicativum  sui,  450.  1. 
Bonum  virtutis  majus  est  quam  vitae,  882.  2.  Boni  honesti 
intuitu  bene  agendum  esl ,  674.  2.  Bona  Ecclesiae  sunt 
pauperum,  701.  1 

Bonus  vir  se  non  ulciscitur,  426.  2.  Videt  Deum,  quomodo  , 

940.  1 

Borboritaesunthaeretici  Gnostici,  792.  1.  Vide  Gnoslici. 

Brevitas  vitae  quanta  sit,  859.  1.  2.  Monel  haec  nos  diligen- 
tiae,  ibid.  2 

Brigida  (S.)  Romae  mori  voluit ,  736.  2.  737.  1.  Ejus  reve- 
laliones  cujus  sint  auctoritatis,  819.    I 

Bruno  (S.)  qua  occnsione  sit  conversus  ,  711 .  2 

Buri  principis  patientia  ,  424.   1 


Caecilia  (S.)quantam  gereret  curam  castitatis,  549.  1.  Quid 
responderit  rogantibus  cur  a;tatem  et  vitara  pro  Chrislo 
prodigeret,  677.  1 


INDEX  RERUM 

C.ain  an  derivari  possil  a  kana  ,  id  est  zelari ,  545.  1 .  900. 

l.Exodioct  invidia  fralrem  occidit,  878.  2.  879.  1.  In- 

tcrprelalio  el  etymon  nominia  ejus,  879.  1.  Esl  lypuihas- 

relicorum,  960.  1.  Fuit  hajiesiarcha  primus,  ibid.  2.  Bj  i 

in  pocnis  obduratio,  ibid. 

Caius  quis  cui  scribit  S.  Joannes  tertiam  epistolam  ,  934.  1 . 

An  fuerit  Hispnnus  et  Mediolanensium  Episcopus,  ibid.  2. 

Caius  hospcs  S.  Pauli  Corinlhius,  vidcliir  fnissc  is  ad  quern 

S.  Joannes  lerliam  suam  cpistolam  scripsit,  935.   1.  An 

idem  fueril  curn  illo  Caio  cui  S.  Dionysiusepistolas  quatuor 

inscribit  ,  ibid. 

Cajetani  crror  circa  motus  concupiscenliaj  primos ,     448.   1 

Calamitas  est  vectigal  concupiscentiae,  452.  2 

i   ilceos  albos  iuduebaut  oliin  baptizali,  cur  ,  650.   2 

Caliphas  Babylonis  Uex  maluitab  hoste  occupari  quam  pdcu- 

niam  insumcrc  ,  567.   2 

Climachus  pictor  diclus  est  arlis  suaj  improbator,       460.    1 

Calvinistarumsanguinaria  immanitas,  960.  1.  2.  Sunt  Paga- 

nis  et  Turcis  delcriores,  786.  1 .  Eos  daemon  agit  et  impel- 

lit  ut  sua  organa,  ibid. 

Calvinus  docetDcum  csse  peccali  auctorem,  442.  2.785.2. 

Quomodoopera  ad  salutcm  requiri  doceat ,  503.  I.  Mor- 

luum  ficlum  excilare  volcns,  cum  vere  mortuum   effecit  , 

506.  1.  Nomen  SS.  Trinilatisexosum  habet,  619.2.  Arria- 

nizat ,  ibid.  BjiM  in  Christum  blaspheniia  ,  654.  1.  Eum 

quomodo  traducant  alii  hajreliei,  779.  2.  Ncgat  Chrislum 

personaliter  ad  infcros  dcscendisse  ,  680.  2.  Ejus  funeslus 

iiilcrilus,  769.  2.  782.  1.  Quas  turbas  cl  rcbelliones  in 

Gallia  cxcitarit  ,  777.  1.  Ejus  alheismus  ,  778.  1.  Ncgal 

infcrnalein  igncm,  785.2.  Deum  tiinum  blasphemat,  780. 

1.  Ejus  Dcus  est  Salanas ,  788.  1.  Docct  Deum   iinpios 

creasse  ut  damnaret,  803.  2 

Calumnias  relundit  sancta  vita ,  678.  1.  Calumnix  maledi- 

cehtium  parvi  faciendaj,  938.  2 

Caraocua:  dicla»  quasi  caslae  mentis  ,  538.  2 

CanJida  vcstis  honoralorum  erat,  484.  2.  et  color  candidus 

Uetus,  ibid.  Candida  vcsle  cur  vestiantur  baplizati,  631. 

1.  650.  2 

Canis  vomitum  resumens  typus  relabcnlium,  791.  1 .  Eorum 

natura  describitur,  ibiJ. 

Canonica;  undc  dicantur  epislola; ,  402.    1 

Capillorum  ornatui  sludcrc  solcnl  mulicres,  661.  1.  Capilli 

crispi  dedeceut  viros,  ibid.   1.   2 

Caput  an  in  F.xtrema  unctione  ungatur,  582.    1 

Carnalcs  homincs  simi lcs  sunt  lalpw,750.  1 .  Carnalia  vitia 

immunda  sunt ,  465.  2.  Obscurant  cl  hcbctant  verbum 

Dei,  472.  l 

Caro  ct  natura  Immana  quam  miscra  ct  infirma  sit ,  826.  1. 

Posl  camem  altcram  abirc  quid  sit,  953.  1.  Carniseon- 

cupiscenlia  est  gula  el  luxuria;  et  concupiscibilc,  cibus  de- 

licatus  cl  mulicr  ,  447.    1 

Carolsladii  (And.)  paralogismus  conlra  gradus  Scholaslicos  , 

512.  2.  Cur  factus  sit  agricola  ,  864.   1 

Carolus  (S.)  Iiorromseus  actionum  suarum  inspectores  li.il>  hrc 

voluit  ,  .  <;71.   i 

Carpocralianorum  feoda  dogniala  ,  537.   2 

Casimiri  (S.)  Polonia;  rogis  tilius  sanilatis  recuperandse  ergo 

uoluit  uxorcm  ducere,  004.  2 

Cassianus  caute  legcndus  circa  opcrum  dislractiones  ab  ora- 

lione,  841.    I 

Caati  siint  ,lii  quidam  tcrrcstres,  G62.   2 

Castifigalio  animariini  qua;  sil ,  teil.    1 

Caaligautur  (adexemplum  aliorum)improhi,  ".'.3.  1 

C:islitas  est  soror  sapieiilia-,  .r>57.  2.  Juval  a,l  seienliain  coni- 
parandain,  538.  2.  Per  cingnlum  reprwsenlatur  ,  815.  I . 
E>t  incorraplio  spiritus  ,  602.  2.  Similcs  nos  Deo  facit , 
74:>.  2.  r..im  hasrelici  impossibilem  censent  ,  "87.  2.  Pro 
ea  vitam  lieel  cxponere  ,  882.  2.  Esl  prima  dos  uxoiuni  , 

666.  2 

Castra  dicta  ut  casta,  hinc  ii»  arcendae  muliens ,        864*  2 

•■'ihariiKc  regiuas  Anglise  in  adversis  p.uientia  ,  651 .   2 

Catharina  (S.)  Senensis  olegit  ooronam  sptaeam  praa  geramea, 

ill.  2,  Quanta  cuni  fiducia orarel ,  433.  2.  Duoperfec- 


ET  VERRORUM.  983 

tionis  praeccpta  a  Chrislo  accepil,  433.  1.  Unde  tantaio 
sapiciiiinii  acceperit ,  538.    I 

CatKedram  S.  Jacobi  Christiani  Hierosolyrais  cxlulere  antc 
obsidionem ,  407.   2 

Catholicum  idcm  cst  quod  universale,  401.  1.  Unde  dicalur, 
ibid.  2.  Catholici  plures  an  salventur  ,  an   damnentur  , 

497.   2 

Cilo  cur  dictus  «■/(>-/:«;  ,  445.    1 

Ccrberus  unde  dictus,  791.   2 

Certantca  adjuvantur  a  Deo ,   732.  2.  Certare  quam  acritci 

pro  fide  Christiani  debeant ,  947.   2 

Ccrlitiidinem  qualem  habere  gratiac  possimus ,  888.    2 

Chabdera  cur  dicalur  hebraice  livor  ,  636.    2 

gacpecy  tria  significat,  vox  salutantis  est  ,  411.    - 

Chaiitas  summa  et  increata  est  Deus,  894.  1.  2.  895.  I .  I. . 

eo  quomodo  esse  dicalur ,  894.  2.  Deus  esl  charilas  for- 

malis  in  se  ,  causalis  in  nobis,  899.  1 .  et  cur  dicalur  ch;i 

rilas,  ibid.  1.  2.  Cjaaritaa  perfecta  Dei  quae  dicalur  ,  84". 

1.  2.  Talis  charitatis  qui  sint  gradus  ,  ibid.  1.  Ejus  vires  , 
ibid.  Charitas  quaj  opcrial  priora  peccala  ,  590.2.  69"- 

2.  cl  qu;e  pcccala ,  698.  1.  Ilebquas  virtulcs  cornplecli- 
tur,  895.  1.  Esl  expers  limoris  ,  905.  1.  Est  plena  casti- 
tas  aniinse  ,  634.  2.  Operibus  debet  foveri ,  505.  1.  Cly- 
peus  esl  verilalis,  555.  2.  Esl  lessera  filialiouis  Dei,  878. 
1.  Kjus  elogia,  ibid.  Esl  virlulum  forma  el  vita,  non  ph)- 
sica,  sed  moralis ,  504.  1.  Adlcit  sccmn  ipsam  pcrsouam 
.S| liritus  sancti  ,  744.  2.  745.  2.  Facit  nos  Deo  similcs  , 
745.  2.  Ejus  fortiludo,  919.  2.  920.  1.  CharilaUm  acti- 
vam  et  passivam  dedil  nobis  Dcus,  869.  1.  2.  Est  charac- 
tcr  Dci,  870.  1.  Charitas  nulla  sinc  patientia,  421.  2.  Esl 
Icx  regalis  ,  492.  1.  Ejus  perfectio  consistit  in  auimarum 
conversione ,  590.  2.  Ea  lameu  dcbet  esse  circumspecta  , 
974.  l.Ea  est  orationi  jungenda,  971 .  2.  Charitas  multo- 
rum  sanctorum ,  850.  2.  et  priraorum  fidelium  ,  ibid.  In- 
cipit  a  se  ipsa  ,  882.  1.  Charitas  pcrfecla  quomodo  sit  , 
897.  2.  Perficitur  dileclione  inimicorum  ,  ibid.  Variura 
pellil  timorem,  901.  1.  Ejus  praeceplum  quomodo  sit  vc- 
lus  ,  848.  2.  quomodo  vero  novum,  ibid.  849.  1.  2.  Mu- 
luas  oifensasrcmillit,  698.  2.  Dclicta  excusat  ct  celat,  699. 
1 .  Offensas  prasentes  et  futuras  ctiam  abolct ,  700.  1 . 
Ejus  candor ,  ibid.  Est  compago  membrorum  Ecclesise  ct 
Chrisli ,  ibid.  2.  Charitalem  qualem  crga  invicem  haben- 
debeant  Christiani,  697.   I.  Modus  ejus  quis  sil ,  ibid.  2. 

Clierinlus  fuit  auctor  Chiliastarum  ,  603.   I 

Clierubini  sunt  hicroglyphicum  sapicnliae,  426.    1 

y_:r,ao<;  quam  varia  signiticet,  634.    1 

Christiani  sunt  luclatorcs,  el  ad  certamcn  uncti,  410.  1 .  Om- 
ncs  invicem  fratres  sunt,  437.  2.  Quam  debcant  esse  per- 
fccli,  454.  1.  Non  sunt  sub  lege  servili  ,  sed  liliali,  47" 

1.  lis  qtiare  annulus  permitlatur,  484.  2.  Sinl  animo  rc- 
gio,  el  qu  iin  ilo,  492.  2.  lis  licilum  cst  juraineiilum,  576. 

2.  577.  1.  Sua  submittunl  Dei  providcnliie  ,  561.  1.  Toli 
vivant  Deo  ,  627.  1.  Pueros  simplicitate  imitentur  ,  631. 

1 .  In  orbe  sunt  quasi  anima  in  corporc  ,  658.  1 .  Crcscant 
quotidie  in  virlute  et  via  Dei ,  741.  1.  Vivant  digne  voca- 
tionesua,  640.  I.  In  hoc  inuudu  peregrini  sunt ,  643.  1. 

2.  Sunt  vcluii  icsurgcntes,  quomodo,  687.  I.  Mundocru- 
cifixi  esse  debent,  689.  2.  690.  1.  Suut  peculium  etcv- 
iiieliuin  Dei,  641.  1.  itcm  discipuli,  oves,  palmites,  niem- 
bva  ,  BptHMB,  tcmpla  ,  viclimae  ,  lilii  Cbristi,  ibid.  2.  In 
crucihus  llorent,  ab  eis  liberi  marcescunt,  713.  1.  Eorum 
o-t  auslere  viveve ,  782.2.  Quarc  in  baptismo  ungautui  . 
668.  1.  Cur  voccntur  clccti  ,  927.  2.  Chiisiiani  piiun 
cr.int  vclul  rcligiosi ,  474.   1.  Eoruui  paupcrtas  ,  437.  2. 

•2.  Cur  despioeretttut  :  eorum  modeslia  et  abjcctio  , 
437.  2.  438.  I.  8S0.  i.  K.onnii  quia  easet  vcstitus,  485. 
1 .  In  concionc  et  Itiiionc  sedduui,  iu  oratione  flectebanl. 
486.  2.  Nulla  geasaraul  bclla,  542.  1.  543.  3.  Eorum 
iuii.i  eraja  Ckristum  dilectio  fuit,  610.  I.  Quain  esscn; 
a,p03tolia  abedienles ,  61 7.  I.  Boram  aumma  aancUtas , 
479.  1.618.  1.  2.  040.  2.  647.  1.  lis  qua:  crimina  al. 
lilniicis  iinpiiigercnlur ,  640.  2.  Fucrunl  iusimulati  obc- 
i'.i.iiti.c  erga  r<  17.2.648,  t,  ■ireuaanimea 


98i  INDEX  RERUM 

se  fnere ,  668.  2.  G69.  1 .  Sua  sanctitate  olim  plurimos 

Gentiles  convertebanl ,  673.  1 .  Mira  eorum  Iiospitalitas  , 

700.  2.  Ante  S.  Synaxin  se  invicem  osculahantur,  737.  1. 

Eorum  sinceritas,  795.  1.  Putabant  inslare  diem  judicii  , 

858.  2.  Pleriquc  inter  idololatras  agebant,  923.  1.  Mulli 

eorum  Jerusalem  veniebant  ul  Jacobum  Apostolum  vidc- 

rent,  et  in  eo  Christum  ,  406.  1.  Eorum  convivia  qualia 

essent ,  963.  1 .  Christiani  Judaei ,  e  Juda;a  fugientes  ,  per 

varias  rcgiones  dispersi  erant,  598.  1.  Chrisliani  ditiores 

olim  pauperes  opprimentes,   trahebant  eos  ad  tribunalh 

eliam  infidelium  judicum  ,  491.  1.  2.  Cbrisliani  in  India 

regibus  suis  parentiores  suntquam  elhnici,  648.   2 

Christianismus  cur  a  multis  vilipendatur ,  437.  2.  438.  1. 

Est  professio  vilae  perfeclae,  454.  1.  item  chariialis,  624. 

2.  625.  2.iEquat  divites  pauperibus,  483.  2.  Docetom- 

nem  puritatem  et  castimoniam  ,   557.  1.  2.  Nihil  docet 

absurdi  aut  turpis,  539.  2.  Fuit  Prophetis  revelatus,  eum- 

que  praedixerunt,  el  avidissime  exspeclarunt,  611.  2.  E»t 

imagocrucis,  689.  2.  et  imilatioDei,  745-    1 

Chrysanthus  (S.)  legendo  sacros  libros  conversus  est  et  Mar- 

tyr  faclus  ,  472.   2 

Ciceronis  (M.  T.)  eloquentiaet  vis  permovendi,  519.  2 

Cingulum  quarum  rerum  sitsymbolum,  615.   1 

Ciniflones  qui  dicerentur  ,  661.    1 

Circuirecur  dicatur  diabolus  ,  730.    1 

Circulares  epistolae  quae  sint ,  401.   1 

Circumspectio  in  verbis  actus  esl  magna:  prudenliae  ,515.  1 

Cirola  Arrianus  Episcopus  mortuum  fictum  excitaredum  vult, 

vere  occidit ,  506.  1 

Clamare  in  ccelum  peccata  quomodo  dicantur  ,  568.  2 

Clara  (S.)  quomodo  passionem  Christi  recoleret  ,       656.  2 

CIemenlis(S.)  epistolae  an  sint  genuinae,  555.  2 

Cleophas  an  fueritS.  Jacobi  paler,  an  avus,  404.  2.  405,  l 

Clerici  sunt  sors  Doroini,  719.  2.  Clerici  minores  obediant 

senioribus ,  723.  i 

Cleros  (in)  dominari  quid  sit ,  719.  2.  Clerus  capitur  pro 

Ecclesiasticis  ,  ibid.  720.   1 

Clinias  quanlopere  juramentum  fugerit,  577.  2 

Clinici  qui  dicerentur  ,  843.  2 

Ccelestis  gloriae  etviue  hypotyposis,  441.  2.  972.  1.  Pura  est 

ab  omni  et  culpa  et  sorde  ,  604.  1.  Non  potest  ulla  labe 

infici,  ibid.  Cur  vocetur  benediclio,  673.  1.  Est  inenarra- 

bilis,  611.  1.  Cceleslis  corona  cur  dicatur  vitae  ,     441.  1 

Ccelum  empyreum  constat  aelhere ,  804.  2.  Ccelorum  unum 

invisibile  etaeternum  ,  aliud  visibile  et  corruptibile,  ibid. 

Ccelum  an  sit  igneum  et  igneae  naturae,  ibid.  Ccelum  capi- 

tur  saepe  pro  aere ,  805.  1.  Empyreum  est  locus  in  quo 

creali  omnes  angeli,  772.  2.  Ccelum  in  Scriptura  esl  omne 

quod  supra  nos  expansum  est ,  805.  1.  Ccelum  quando 

fueril  inferno  subditum  ,  771.  1.  In  ccelo  nulke  sunt  sor- 

des  vel  peccata,  805.  1.  975.  1.  Cceli  ex  aquis  condili  , 

798.   1.  Cceli  siderei  an  igne  sint  comburendi,  804.  1. 

An  in  fine  mundi  liquandi  el  fluidifuturi  sint,  806.  1.  2. 

Erunt  deinde  perfecliores  ,  et  perfectiorem  habebunt  for- 

mam  et  materiam,  ibid.  1.  809.  2.  Quomodo  incorrupti- 

biles  sint,  et  tamen  aliquando  corrumpendi,  805.  1 .  806. 

1.    Non  sunt  immutabiles  ,  806.  2.  Mutabunlur  in  line 

raundi  etiam  substantialiter,  807.  1 .  et  qui  cceli,  804.  1 . 

809.2.  etquomodo,  805.  2.  Cceli  in  Scriptura  raro  aperli 

leguntur,  462.  1 .  Cceli  priores  quomodo  perierint  diluvio, 

798.  2.  Anie  Christum  nemo  in  coelos  ascendit ,  681.  1 

Ccelilum  vitam  nos  hic  imitari  oportct ,  814.  1 

Ccetu  (in)  primorum  fidelium  doctiores  docebant  et  exhor- 

tabantur,  460.  2 

Cogilationibus  bonis  men~.  semper  occupanda,  877.  2 

Cogniiio  perfecta  Christi  et  veritalis  vocari  polest  datum  opti- 

mum,  434.  1 .  Cognitio  Dei  et  ullimi  finis  est  vera  sapien- 

tia  ,  425.  2.  Cognilio  vera  et  plena  Dei  est  summum  bo- 

nurV  749.   2.  922.  i 

Colaphi  propria  poena  servorum,  652.  2.  Fuere  iidem  etiam 

olim  Marlyribus  impacti,  ibid. 

Coleta  (S.)  frequens  erat  in  recolenda  passione  ,  656.  2 

Colores  praecipui  florum  sunt  tres ,  439.  2 


ET  VEIIBORUM. 

Cometes  ultimus  in  quo  ccolo  apparuerit ,  804.   1.  2 

Communiosanctorum  quae  dicatur,  835.  1.  Ea  cur  sitinEc- 

clesia  ,  505.  2 

Compassio  fidelium  quanta  essedebeat,  669.  1 

Compunctionem  (pcr)Deo  appropinquamu1:,  553.  I 

Conceptio  concupiscentiae  quae  et  quando  fial  ,      447.   1.  2 

Concordia  animorum  in  primitiva  Ecclesia  vigebat ,  968.  2. 

Ea  conjugibus  necessaria  ,  667.  2.  De  concordia  gnomae  , 

668.  1.  2.  Ejus  vis,  ibid.  2 

Concupiscens  quomodo  non  habeat  quod  concupiscit,  544.  1 . 

Possidelur  ipse  a  re  concupita,  non  eam  possidet ,       ibid. 

Concupiscenlia  materialis,  non  formalis  est  in  mundo,  855. 

1.  Concupiscentia   fugienda  quia  repugnat  divinae  socie- 

tati  ,    746.    1.  Ea    minuitur   per  afllicliones    et  trihula- 

tiones,  543.  2.  544.  1.  Quare  dicatur  peccatum  ;  tenlat 

nos  ad  peccandum,  et  una  succedit  alleri ,  444.  2.  Diver- 

simode  est,  velutEva,  febris,  vulpcs ,  lena  ,  prurigo  ,  445. 

1.  Est  causa  intrinseca  tentalionis  et  peccali ;   extrinseac 

causae  sunt  variae,  ibid.  2.  Ipsa  est  semen  et  origo  peccali  , 

ibid.  Non  est  prava  aliqua  substantia  a  diabolo  producla 

quae  pravos  motus  suscitet ,  ibid.  Nec  est  peccatum  origi- 

nale  ,  446.  1.  Nec  est  prava  qualilas  progenita  a  peccalo 

originali,  ibid.  Concupiscentia  quid  proprie  sit,  ibid.  447. 

1.  Vocatur  quoque  morbidus  alfectus,  et  affeclionalis  qua- 

litas,  446.  2.  Non  est  quid  superadditum  potentiis  ani- 

mae ,  ibid.  1,  Non  est  ex  Deo  ,  sed  a  peccato  et  diabolo  , 

ibid.  2.  Est  etiam  in  intellectu  et  voluntate,  ibid.  Dumcon- 

sensum  aliquem   elicit ,  parit   peccatum  ,  447.  1.  Molns 

ejus  rationem  praevcnienles,  ac  proinde  involuntarii,  nuila 

sunt  peccata,  ibid.  2.  Blande  irrepit  el  enecat ,  448.  2. 

Optimum  contra  eam  remedium  est  oratio  ,  449.  1.  Sem- 

per  nobis  in  pcenam  peccati  ad  agonem  adhaeret  ,  450. 1. 

Quam  ipse  fera  et  atrox  sit ,  ibid.  Cupidini  conferlur,  et 

ejus  conditiones  et  mores,  ibid.  1 .  2.  et  seq.  Cedendo  auge- 

tur  ,  et  sistendo  minuitur  ,  451 .  1 .  Est  insatiabilis  ,  545 . 

1.  item  instabilis,  ibid.  Ob  eam  non  potest  homo  semper 

ab  omni  veniali  peccatoabstinere,  514.  1.  Concupiscentia 

triplex  est  in  mundo,  855.  1.  856.  1.  Hac  daemon  pro- 

toplastos  et  Christum  tentavit,  856.  1.  Opponitur  SS.Tri- 

nitati,  ibid.  Non  est  ex  Deo,  sed  ex  mundo  ,  ibid.  2.  Est  ex 

Adamo  nala,  ibid.  Cito  ea  transit,  857.  1.  Hujus  triplices 

typi  qui  fuerint ,  962.  1.  Concupisccntias  qui  sequilur 

mancipium  est ,  789.  1.  2.  In  membris  potissimuro  resi- 

dent,  543.  2.  Militant  adversus  spiritum,  ibid.  Quomodo 

nobisdominentur,  etnon  dominentur,  ibid.  Suscitant  bella 

in  nobis  ,  544.    1.  Sunt  mysticae  fornicationes,   546.  2. 

Idem  sunt  quod  ipse  mundus,  ibid.  Iis  bellum  est  inferen- 

dum  ,  448.  2.  542.  2.  Concupiscentia  oculorum  qu«  sit , 

855.  2.  quaecarnis  ,  «*»"<*■ 

Confessarii  quomodo  se  munire  debeant  ac  cum  peccatoribu» 

agendum ,  974.   i 

Confessio  sacramentalis   quam    sit  utilis  ,  584.   2.    842.   I. 

Ipsa  est  a  Christo  instituta,  sed  eam  denuntiavit  S.  Jaco- 

bus,  ibid.  Est  ad  salutem  necessaria,  ibid.  Ejus  vis,  585. 1 . 

Confessio  specialis  melior  est  generali,  841.  2.  Facta  laicis 

non  estsacramentalis,  nec  praecepta,  584.  2.  Haec  quando 

commendetur  ,   ibid.  Confessiones  in  morte ,  eorum  qui 

male  vixere,  vix  bonae  esse  queunt ,  499.  1 

Confidendum  nobis  estin  Deum  ,  726.  1 

Confidentia  nostra  in  Deum  excitat  eum  ad  nobis  providen- 

dum  ,  ibid.  Confidentia  in  oralione  requiritur ,  433.  1. 

Unde  ea  in  oranle  oriatur,  ibid.  2.  Vide  Fiducia. 

Confirmalionis  Sacramentum  olim  dabatur  statim  post  bap- 

tismum,  862.  1.  In  eo  datur  donum  sapientiae,  ibid.  2.  In 

eo  quasi  milites  auctoramur  ad  certandum  pro  fide  Chrisli 

usque  ad  mortem ,  690.  1.  In  eo  varia  aliquando  membra 

inunguntur ,  ibid. 

Confitendum  sacerdoli,  non  angelis,  583.  2.  nec  laicis  ,  cur  , 

ibid.  Confitenda  saeerdotibus  mortaIia,Deo  venialia,  841 .2 

Conflagrationis  mundi  ac  judicii  ordo,  799.   2 

Confusiones  haereticorum  quae  sint,  695.   i 

Conon  Abbas  tenlationem  meluens  caruit  mercede  victori*  , 

418.  1 


1NDEX  RERLM 

Conradi  Vorslii  atlieismi  varii  ,  780.  2 

Conscicntia  bona  tcssera  csl  vcri  Clirisliani,  687.  1.  Ejus 

quanturn  sit  gaudium  ,  836.  1.  975.  1.  Dat  fiduciam  in 

oratione,  886.  1.  2.  Hac  maxime  colitur  Dcus  ,  479.  1. 

Conscienlia  Dei  qu;c  dicatur ,  6S2.    t 

Consensioanimorum  in  fidclibus  requirilur,  668.    1 

Cousensum  in  tentationes  pelimus  ut  Dcus  a  nobis  avcrtat 

dum  petimusin  eas  non  induci,  416.  2.  Ilic  adlcrt  anims 

mortem  ,  452.  1 

Conservati  prius  et  dein  vocali,  an  bene  dicantur  Clirisliani  , 

946.  1 

Consideralio  vanitatis  et  brevitalis  vita;,  bonorumqueomnium 

tcmporalium  rcddit  cor  mundum  ,  479.  2 

Consolaliones  dat  Deus  in  passione,  415.  1.  E«  posl  desola- 

tionem  spiritus  succedunt ,  418.   1.   2 

Conspcctus  Dci  regula  actionum  est,  885.  2 

Constaulia  in  oralione  adlerenda,  436.  2.  Ea  quo  pacto  pa- 

relur ,  458.   1 

Constantinus  Magnus  in  Ecelcsia  sederc  noluil,  486.  i.  Aqui- 

las  in  labarum  crucis  mutavit ,  690.  i.  Epi=coporum  cri- 

minationcs  audire  noluit,  699.  1 

Consuctudo  pcccandi  quam  noxia  ,  918.  2 

Consummatio  peccali  quadrupliciter  sit,  452.   1 

Conleulio  liominum  undc  nascalur  ,  534.   2.  535.  1.  Ejus 

danina,  535.  1.  Ejus  remcdium  ,  ibid.  2 

Conlinenlium  variorum  excmpla  ,  645.  2 

Conlincntia  cst  virtus  gencralis  vitiis  omnibus  modum  pra- 

scribcns,  748.  2 

Contrectarint  (quomodo)  Apostoli  verbum  Dei,  828.  1 

Contrilio  manat  cx  praevenienle  et  excitantc  gratia  ,  843.  1 

Convcrsio  animarum  quam  &it  gloriosa  ,  590.  1.  el  Deo  pla- 

cens,  591.  2 

Convertcns  animam  legit  peccala,  590.  2.  591.  1 

Convivia  adcuntcs  limore  Dei  se  praemuniant ,  963.  \.  Con- 

vivia  solemnia  dc  communi  serario  sugillantur  a  S.  Jacobo, 

570.  1.  Qualia  essent  primorum  Chrisliaiioruin,  963.  1. 

Conviviorum  dies  quinam  Gentilibus  essent ,  570.   1 

Cor  suadcre  quis  dicatur,  885.  1 .  2.  Cor  mundum  est  hos- 

tiaDeo,  cur,  479.  1 

Corculi  dicebantur  qui  valde  crant  prudcntes,  941.  2 

Core  perdilio  prseludinm  fuit  perdilionis  hxrelicorum  ,  961 . 

2.  Ipse  fuit  corum  schema  ,  962.   1 

Coriarius  quidam  ob  humilitatcm  prapositus  a  Deoesl  S.  An- 

tonio,  438.   i 

Cornustibii  unde  dicta  filia  Job,  575.  2 

Coronabanlur  olim  baplizali ,  638.  2.  cl  Jiaec  corona  ab  Epis- 

copo  benediccbalur  ,  639.   1 

Coronae  tres  tabcrnaculi  repraesentant  tres  aureolas  ccelestcs, 

722.  2 

Corpus  humanum  constat  ex  aqua  et  sanguine,  909.  2.  Cur 

vocetur  tabemaculum  ,  755.  2.  Ejus  labrica  docet  homi- 

nemmulla  audire  et  pauca  loqui,462.  1.  ld  facile  frena- 

liit,  qui  linguam  potesl,  510.  I.  Corpora  rcsurgent  inrc- 

surrcclione  in  statum  pcrfecliorem,  807.  2.  809.  2.  Cor- 

pora  beata  sunt  lucida  cl  splendida,  455.  2.  Corpora  cce- 

lc.vlia  sine  strcpitu  molum  suum  pcragunt,  402.  1.  Cor- 

pora  mixta  resolvcntur  ab  igne  extremo  conllagrationis 

mundi  in  elemenla  ,  799.  2 

Corrcplio  sit  modesta  ct  suavis  ,  531.  1.  670.  2.  Corripiens 

alium  id  facial  ex  misericnrdia,  potius  quam  per  jadiciom 

dare increpando ,  502.   1.  Corripiens  considcrct  an  idehi 

aliquaudo  vilium  non  habucrit  ,  514.    2 

Cosmus  Abbas  cliam  morluus  avcrsalus  est  liaercticos,  931  ■  2 

Creare  eXcrcatura  capitur  subinde  pro  ordinarc  el  ovdinatio- 

ne,  048.    I 

Creatunc  omncs  sunt  inslabiles,  952.  1 .  Militant  Dco  ad  vin- 

diclam  impiorum  ,  508.  2.  509.  1.  Unde  nobis  vcrlanlur 

in  irriiameota  concupiscenlia ,   856.   2.   Saam   a   Dco 

bonilatcm  hauriunt,  444.  1.  lis  adhxrcns  sit  tnstabiiis, 

45S.    1 

Credimus  jam  qua:  postea  aJ  oculum   videbimus  ,617.  I . 

Credens  in  Chrislum  habct  in  sc  Dci  tcstimonium  ,  914. 

2,  Credere  Deoquam  sil  diflicile,  508.    1 

COIVNEL.    A   LAriD^.      TOM.    X. 


ET  VERliOI\UM. 


9S5 


Crescere  inspirituet  Dei  cognitione  nos  semperoportci.  633. 

i.  2.   81.-,.   2 
docodilussymbolum  est  tencbrarum  ,  839.   1 

Crux  sanclitatis  magistra  est  Sanctis  ,  656.  2.  Est  panoplu 
hominis  Chrisliani,  690.  1 .  Esl  lessera  mililiaj  Chrisliauie, 
ibid.  Quam  sil  dulcis  et  suavis,  543.  1.  2.  415.  1.  Crux 
<il>  Christi  contactuin  adoratur  ,  ct  alia  quaelibet,  707.  1 . 
Ejus  virtus,  623.  2.  Et  ejus  lignum  cril  ab  igue  conll.igra- 
tionis  mundi  immune ,  808.  1.  Fuil  currus  triumphaiii 
Christi ,  656.  1.  Est  via  ejus  in  cceluin  ,  634.  1.  CrucU 
signum  Chrisliani  prxfigcbant  littcris  suis  et  monumeutis, 

410.   1 
Crucifixus    Chrislus    est    velut  surculus    arbori    insertus , 

467.   2 

Crudelitas  haereticorum,  960.   1 

Culpa  (pro)  puniri  eslactus  justilias,  678.    1.   2 

Cultus  modestia  dccet  mulieres,  66  1 .  2 

Cupidilatum  quibus  quis  viveus  servivit ,   memoria  etiam  in 

morte  recurrit,  498.  2 

Cupido  summus  deorum  erat  Gentilibus,  900.  1.  Ex  con- 

cupisccnlia  natus,  quomodo  is  pingatur,  450.  i  .  Ejus  des- 

criptio,  ibid.  i.  2.  Ejus  varia  uornina,  ibid.  2.  Vide  Con- 

cupisccnlia. 

Curam  noslri  habet  Dcus,  725.   2.   726.  1 

Curiositas  damna  varia  adfcrt ,  708.   1 

Currus  stercorum  dicti  sunt  quidam  Anabaptistae  in  Hollan- 

dia,  792.   2 


Custodia  Dei  crga  suos  mira  , 


606.   1 


Cjpriani  (S.)  modestia  in  vullu,  671.  2 .  Tortori  suo  dedil  25. 

aureos,  713.  1 .  Etiam  morli  proximus  suos  est  cxliortatus, 

ibid.  2 
Cvrincns  Abbas  a  B.  Virgine  reprehensus   quod  in  cubiculo 

libros  Nestorii  haberet,  932.   1 

Cyrus  imperiura  a  Deo  iniit,  et  cum  eo  fioivit ,  580.  2 

D. 

Ay/Tj;.to;    non  fibulam,  sed  annulum  significat,         484.  1 

Dxmon  vox  unde  deducatur  ,  536.  2.  728.  2.  Dremones  an 

fidcm  habeant,  506.  1.  2.  Quomodo  per  omnia  nos  len- 

lent ,  727.  2.  728.  1.  An  in  inferno  hornbilia  assumant 

corpora  ut  damnatos  magis  crucient,  771.  2.  Pcenilere  no- 

lunt  pcccali  ,  772.  1.  Antc  dicm  judicii  cruciantur  ignc  , 

scd  in  judicio  crescet  eorum  pcena  ,  773.  2.  954.  1 .  Non 

potuerunt  resurgere  per  pcenitcntiam  ,    770.  2.    Eoruiu 

pcccalum  fuit  supcrbia  ,  scd  in  quo  ea  sita  fuerit ,  771.  1. 

Nunquam  salvabuntur  ,   679.  1.  771.  2.  Ubi  creali  sinl  , 

772.  1.  Sunt  creali  in  gralia  ,  951.  2.  Non  sunl  naiura 

mali ,  ibid.  Quibus  vinculis  ailernis  ligalisint,  952.2. 

Eorum  plurimi  sunt  ir.  aere,  ibid.  Nocere  nobis  uequeunt 

nisi  volentibus,  953.  1.  Vidc  Diabolus. 

Damnandorum  confusio  el  pudor  in  judicio  quantus  ,  S67.  2 

Damnanlur  plures  quam  salvantur  ,  497.   2.  499.   2 

Damnali  nou  amplius  habent  fidcni  ,  506.  2.  Staiim  a  morlc 

rapiuntur  in    tavtara  ,    776.    1.    Dainnati   aliqui  semel  , 

an  a  Christo  ad  inferos  desceudeute  liberali  et  salvati  , 

682.   1 

Dare  Deo  proprium  est,  429.  1 

Datum  cst  idcm  quod  donum  ,  4,*>3.  2 

David  fuit  typus  a?que  ac  pater  Christi,  716.  1.  Quomodo  sc 

ad  judicium  Doinini  prxparet ,  809.   1 

A:  capitur  etiam  pro  ergo  ,  905.  2.  eliam  pro  enim  ,  443,  2 

Debon  ct  Barac  quid  myslice  dciioicnl  ,  761 .    1 

Decalogus  scmper  obligat,  qnia  csl  le\  nalurx,  473.  1 .  Euni 

quomodo  uno  peccalo  quis  transgrcdialur,  494.   2 

Aunvov  undc  dicatur  ,  784.   1 

Deliciai  am  damna  ,  569.  1 

Dclphiuorum  in  homines  amor,  527.   1 

Demerrla  (ante  prasvisa)  ct  mortem  in  pcccato,  Deus  neminein 

rcprobat,  805.    1 

Demetrius,  qucm  ab  hospitalilatc  S.  Joanncs  commcndat  , 

quis  fucrit  ,  940.   2 

Deinosthenis  vis  in  dicendo,  519.   'i 

Dcntibus  hominuin  quoJdam  inesl  virus  ,  472.    1 


9!  G  INDEX  RERUM 

Desidcria  camalia  qua  dicanlur ,  645.  2 

Dcspumare  ci  dispumare  quomodo  differant ,  965.   1 

Desunt  omnia  Christoin  pauperibus,  883.   2 

Dctraclionis  vitium  quam  commune  sit,  555.  2.  Fit  quinquc 
modis,  ibid.  Ipsum  quam  grave  sil,  ibid.  Cur  sit  abomina- 
bile  Deo  ,  ibid.  Ejus  malilia,  523.  2.  556.  1,  Quam  illa 
sitfugienda,  557.  1.  In  ea  triplex  velul  commiltitur  liomi- 
cidium,  881.  2.  Ejus  varia  sunt  genera  ,  630.  2.  651.  1 
Detractor  quomodo  legem  judicare  dicatur,  556.  1.  item 
Deum ,  ibid. 

Deus  (vox)  unde  dicatur,  429.  1.  Dei  definitio,  900.  2.  430. 
2.  Pro  eopati  quamsilgloriosum,415.  2.  Est  omniumre- 
rum  dominus,  410.  1.  Est  a:lerna,  immensa  et  essenlialis 
sapientia  ,  427.  2.  428.  1.  Quomodo  sua  dona  det,  429. 
2.  Ejus  propensio  ad  se  communicandum  Filio  et  Spiritui 
sancto,  tum  angelis  et  hominibus,  ibid.  430.  1.  In  justifi- 
catioue  seipsum  auimae  communicat,  430.  1.  Ejus  munifi- 
cenlia  quinluplexcst,  ibid.  2.  Divcrsimocle  et  multiplicilcr 
sc  homini  communicat ,  ibid.  Dat  plura  quain  rogetur  ,  et 
antequam  rogetur,  ibid.ln  die  judicii  exprobrabit  impiis 
quod  dala  gralia  sinl  abusi,  432.  2.  Cur  sa:pe  fideles  non 
exaudiat  temporalia  pelenles ,  435.  1.  Et  tunc  negando 
pelita  misericors  est;  tribuendo,  iralus,  546.  1.  Saspe  fidei 
et  fiducia?  defectum  in  orantibus  supplet,  436.  1.  Non  esl 
auclor  mali  et  peccali ,  442.  2.  Quadrupliciter  intentalor 
malorum  est,  443.  l.Totus  est  bonitas,  ibid.  2.  Ejus  bo- 
niias  naturalis  quae  sil,  ibid.  Esl  per  essentiam  bonus,  et 
ipsum  bonum  ,  ibid.  444.  1.  Esl  superperfectus,  444.  1. 
Vinciturab  amore,451.  l.Nil  dat  nisi  bonum,453.  1.  2. 
Ipse  lumen  est,  et  per  quod  lumen  optime  reprxsentatur, 
454.  1.  Quot  modis  dicatur  pater  luminum,  ibid.  2.  455. 

1 .  Est  ad  intra  lux  increala  et  originalis,  454.  2.  Est  auc- 
tor  omniumluminum  ,  455.  1.  Apud  eum  non  est  trans- 
mutatio,  nec  vicissitudinis  obumbratio,  456.  l.Estimmu- 
labilis  diversimode  ,  ibid.  2.  Est  semper  in  benefaciendo 
sui  simitis,  457 .  1 .  Nos  genuit  voluntarie,  quomodo,  453. 

2.  Ejus  silentium,  461.  2.  Judicattranquillesine  ira,464. 
2.  Puritate  delectatur,  479.  1.  Ejus  sanctitas ,  ibid.  Puris 
delectatur,  ibid.  1.  2.  Non  estacceptor  personarum,  482. 
2.  Pauperes  eligit,  488.  1.  et  diligit,  491.  1.  Misericor- 
dia  magis  utitur  quam  justitia,  497.  2.  Ei  mundus  adver- 
natur,  547.  1.  Quomodo  sit  zelotes,  549.  1.  Modi  ei  ap- 
propinquandi ,  552.  l.Omnibus  nobis  proximus  adest , 
ibid.  2.  Quotupliciter  ad  hominem  pcenitentem  accedat , 
ibid.  Detractor  eum  judicat,  556.  2.  Multa  non  statuit  nisi 
praevisa  libera  hominum  actione,  562.  1.  Misericordia 
ejus  magna  est  diversimode,  601.  2.  Est  haeredilas  noslra, 
603.  2.  Suos  mire  custodit,  606.  1.  Solus  ipse  auimam 
implet,  611.  2.  Cumeo.conversari,  reddit  sanctum,  619. 
2.  Semper  accedentes  ad  se  excipit,  634.  2.  Ubique  prae- 
sens  est ,  674.  2.  Ejus  patiens  longanimitas  erga  peccalo- 
res  ,  683.  2.  Suos  maximc  punit  et  probat ,  709.  2.  Dis- 
ponit  omnia  mala  quibus  sui  affligantur,  712.  1.  Geritcu- 
ram  noslri,  725.  2.  726. 1.  Delectatur  noslra  de  se  con- 
fidentia  ,  726.  1.  Liberalitate  non  vincitur,  ibid.  Maxime 
suis  adest  in  rebus  desperalis  ,  418.  1.  726.  2.  Suos  con- 
firmat,  perficit,  solidat  diversimode,  734.  1.  Nullam  dat 
Iiomini  graliam  ,  nisi  per  merita  Christi ,  740.  2.  Ipse  so- 
lus  essentialiter  habet  naturam  divinam,  743. 1 .  In  Christo 
sibi  complacet,  760.  1.  2.  Cur  homini  peccanti  peperce- 
rit,  non  angelo,  770.  2.  Rescreatoe  possunt,  eojubente, 
in  nihilum  resolvi  ,  797.  2.  Omnia  tempora  in  momento 
pervidet,  800.  2.  Neminem  vult  damnari ,  sed  omnes  sal- 
vari,  803.  1.  Potestccelos  mutare,  407.  l.Ipse  ubique 
praeoculis  habendus,  812.  1.  Ejus  aeternitas  omnia  tem- 
pora  ambit  et  complectitur,  822.  2.  Est  vivus  et  originali^ 
vita  omnium  aliarum  vitarum ,  634.  2.  635.  1.  832.  2. 
Ubi  esset  Deus  cum  nihil  vel  nullus  locus  esset  in  rerum 
natura,  834.  1.  Ejus  et  Iucis  analogiae,  837.  1.  In  eo  non 
«unt  tencbrae,  etquae,  838.  1.  Est  justus  cum  peccata  con- 
donat,  842.  1 .  Quos  ipse  amat,  eos  facit  sibi  in  amore  res- 
pondere  ,  869.  2.  Est  summe  justus ,  875.  2.  Est  major 
judex  quam  sit  conscienlia,  886-  I-  Voluntatem  timcn- 


ET  VERBORCM. 

liuin  sefacit,  ibid.  2.  Mancl  iu  obedirnle  quintupliciter  , 
888.  1.  In  se  cst  cliaritas  formalis  ,  in  nobis  causalis,  894. 
2.889.  l.Cur,  ibid.  2.  Ejus  in  noscharilas,  895.  2.896. 
1.  Ejus  essentiam  nemo  vivens  vidit ,  897.  1.  Quomodo 
eam  videant  beati ,  ibid.  Non  potest  imagine  ulla  exprimi  , 
ibid.  2.  Habitat  in  amante  et  justo  ,  900.  1.  Quos  lunc  ibi 
producal  effeclus,  901.  2.  Ejus  cognitio  summum  est  bo- 
num  hujus  vitae,  922.  1.  Est  sibi  lux,  nobis  caligo  ,  940. 

1.  Vocatur  Dominator  Dominus  ,  949.  2.  950.  1.  Nalura 
sua  csl  impeccabilis  ,  974.  2 

Deuterocanonici  libri  sacri  qui  dicantur  ,  815.   1 

Diabolica  sapientia  quae  dicatur ,  536.   1 

Diabolistoe  qualcs  sint  in  Gallia  haeretici ,  775.  1 

Diabolus  vox  unde  dcducalur  ,  727.  2.  Est  idem  quod  crimi- 

nator,  956.  2.  Est  adversarius  nosler  juratus  ,   72".  2. 

Ejus  invidia  erga  nos  ,  728.  1.  Ejus  superbia,  ibid.  Voca- 

lur  leo  ,  ibid.  Quam  scientiam  docuerit ,  536.  2.  Psalmo- 

diam  maxime  exosam  habet,  578.  2.  Magister  hoercticorum 

est,  525.  1.  Estauclorconcupiscentiae,  856.  2.  Quomodo 

cum  S.Michaele  sit  altercatus  de  Mosis  corpore,956.  2.  Cur 

ametporcos ,  792.  2.  Fugatus  et  victus  redit  iterum  ite- 

rumque,  551.  2.  Est  myrmicoleon,  ibid.  Timidis  insultat  , 

ibid.  Victus  confugit  ad  insidias,  ibid.  Sanctiores  magis  in- 

festat ,  ibid.  Hebraice  vocatur  sair  ,  id  est  hircus  ,  729.  1 . 

Ejus  nalura,  mores,  fraudcs,  saevitia  describuntur,  728.  i  . 

2.  729.  2.  Cur  circumeat,  730.  1.  Ejus  fraudes  ,  ibid. 
551.  1.  Ejus  sagacitas ,  730.  2.  Quibus  armis  vincalur  , 
731.  1.  In  idolis  colilur,  cur,  923.  2.  Ejus  odium  erga 
Deum  ,  879.  1.  Nihil  potest  in  vere  justum,  920.  1.  Ejus 
vires  sunt  a  Cliristo  ocr.isae  ,  ibid.  Hominem  in  morte  quo- 
modotentet  et  oppugnet,  958.  2.  An  diabolum  particula- 
rem  antagonistam  homo  quilibet  habeat,  728.  1.  Vincitur 
maxime  gaudio  spirituali,  416.  2.  Is  quomodo  ab  initio 
peccarit,  875.  2.  876.  1.  Quale  ejus  peccalum  fuerit  , 
876.  1.  Ex  diabolo  esl  qui  facit  peccatum ,  875.  2.  Vide 
Daemones. 

Diaconissarum  quod  esset  officium  ,  928.   1 

Diaconus  in  necessitalc  an  sacramentaliter  possit  absolvere  , 
584.  1.  Potest  absolvere  ab  excommunicatione  ,  ibid. 

Atzvoix  quam  variam  significationem  habeat,92l.  2.  922.  1 

Didymus  Alexand.  in  Epist.  Canonicas  est  commentatus  , 

404.   1 

Dies  boni  dicuntur  felices,  lum  hujus,  lum  futura;  vitoe,  673. 
2.  Dies  visitationis  quae  dicatur,  647.  1.  Dies  revelationis 
estdiesjudicii,  610.  1.  Vide  Judicium.  Diei  apud  Hebraeos 
partes  et  horse  erant  quatuor,  859.  1 .  Dies  unde  in  duode- 
cim  horas  divisus ,  ibid.  Diei  assimilatur  fides  et  Evange- 
lium,  763.  1.  item  beatitudo  ccelestis  ,  ibid.  2 

Difficultates  rei  saepe  minuuntur  in  ejusdem  susceptione  , 

631.  2 

Diffidenlia  in  orationedisplicet  Deo,  434.  I 

Digitus  auricularis  quis ,   el  cur  in  eo  annulus  gestatur  , 

484.  1 

Digne  Deo  quomodo  aliquid  fiat ,  452.  1 

Dii  (quasi)  erimus  in  ccelo,  872.  1.  Deorum  filios  se  esse 
multi  Gentiles  jactabant ,  871.  1.  et  hos  omnibus  cupidi- 
nibus  suis  praeficiebant,  691.  2 

Dilectio  est  Deus  ,  896.  2.  Eam  quanli  ipse  faciat ,  897.  1. 
Dilectio  nostra  quomodose  debeat  extendere,  623.  2.  Eam 
Christus  suis  maxime  commendat,  492.  1.  Actus  dilectio- 
nisDei  superomnia  peccatorcm  justificat,  698.  1.  Sit  rea- 
lis  et  operosa,  non  verbalis  ,  884.  2.  Huic,  non  soli  fidei 
promissum  estregnum  Dei,  895.  2.  Dilectio  mira  fuit  pn- 
morum  Chrislianorum  erga  Christum,  610.  1.  Vide  Amor, 
Charitas. 

Diligit  (qui  non)  non  novit  Deum  ,  894.  2.  895.  1.  Diligens- 
Deum  diliget  et  proximura  ,  et  diligens  proximum  ditigrt 
Deum,  907.   1 

Diluvio  mersi  non  omnes  sunt  damnati ,  682.  1.  683.  1. 
Ipsum  fuitDei  patientia,cur,  683.  2.  Est  figura  baptisrni, 

684.  2 

Dionysia  (S.)  Martyr  quam  generose  Arrianb  respondent , 


INDEX  RliltUM 

Diolrephes  an  fueril  Episcopus,  au  vir  aliquis  polens  etarro- 

gans,  938.  1.  Fuil  Episcopatu  dejcclus ,  ibid.  2.  Ejus  in- 

solcntia,  939.  1 

A<^u;/os  quatuor  divcrsa  significat,  436.   1 

Discinclus  capitur  pro  iguavo  el  dissoluto,  G15.  1 

Disciplina  religiosa  in  aliquo  monaslerio  \igere  unde  intelli- 

galur,  47G.  1 

Discipulorum  est  audirc,  doccnlis  loqui,  4G1.   1 

Discrctio  spiriluum  cst  magnum  Deidonum,  890.  2 

Dispersis  Judads  quibus  S.  Jacobus  scribat ,  411.   1 

Dispulare  de  fide  non  est  laicorum  rudium  ,  948.   1 

Dives  apud  Deum  quis  sit,  GG4.  i .  Dives  quomodo  possit  in 

Iiumililute  sua  gloriari ,  438.  2,  Divitessugillantur  qui  in 

paupcrcsduri,  88  i.  1.  Ili  segreccelum  ingmliunlur,  489. 

2.  Quam  dilficultcr  Deum  amarc  queant ,  ibid.  IIos  uon 

oportet  praeferre  pauperi,  482.  1.  Id  faciens  posset  pec- 

care  aliquando  mortaliter  ,  48G.  2.  Divitcs  liic  ct  in  futuro 

cruciuhunlur  ,  563.  2.  Quarc  plorare  ct  ululure  debcant  , 

56i.  1.  2.  Eorum  splendor  in  quosilus,  439.  2.Qua;co- 

rumitinera,  ibid.  410.   1 

[ivinitatem  (in)  injurii  sunt  haTclici ,  777.  1.  Ejus  symbo- 

Imii  esl  amianlus  lapis  ,  604.  1.  Dcilas  Chrisli  adslruilur  , 

821.  1.  2.  822.  2.   823.  1.  909.  1.  2.  910.  2.  91 1 .  1 . 

922.  1.  2.  925.  1.  949.  I.  2.  llla  non  esl  passa,  689.  1. 

Arboris  truuco    assimilulur  cui   humanilas    inscrta   est  , 

4G7.    1 

Divinum  cst  animarum  convcrsioni  studcrc,  ,fi90.    I 

Divitixquare  sint  contemnonda; ,  487.  2.  Sunt  fomiles  om- 

nium  viliorum  ,  4S9.  2.  Instant  divitcm,   491.  1.  Sunt 

lantum   ilos  fcni ,    439.    1.  Pariunt  supcrbiam  ,  437.  2. 

Per  se  non  sunt  bonoranda)  ,  48G.  2.  Iis  omnia  conccdun- 

tur,483.  2.  Quas  in  animis  liomiiuiin  cogitaliones  produ- 

cant,  487.  2.  Divitiaj  verss  sunt  virtutes,  485.  1.  488.  2 

Aoz(//(ov  ct  oo/.ifj:/i  quoniodo  diffcrant ,  420.    1 

Doclor  docct  fruslra  uisi  iutus  docct  Spirilus  sanctus,  8GG.  2. 

Doctores  vocari  possuut  spirilus  ,  890.  1.  Eorum  in  ccclo 

ingens  cst  gloria  ,  722.  2.  Doctores    perversi  loquuntur 

lingua  damiouum,  523.  1.  Doctorcs  multi  dum  sunt ,  qux 

malasequanlur  ,  512.    1 

Doctoratus  csl  gradus  in  Ecclcsia,  ibid.  2 

Doclrina  Evangclica  lacli  similis  cst,  631.  2 

Dolorcm  habet  rcfrenalio  linguse  ,  517.  2.  Dolores  Chrisli 

fuerc  in  carr.c,  sed  maximi  in  spirilu  ,        688.  2.  689.  1 

Dolusquid  sil,  unde  dicalur,  629.  2.  Ejus  definitio  apud 

Gia;cos,  674.    1 

Domiiiulionem  quam  sperncrenl  Gnoslici ,  955.   2 

Duininalor  et  Dominus  quomodo  diffcranl,  949.  2 

D<  minicus  (S.)  jugiler  aul  cum  Deo,  aul  <le  Dco  loqucbalur  , 

702.  1.  Quidquida  Dco  petiit,  impctravit,        433.   1.   2 

Dominium  Dei  in  resomnes  negant  bseretioi ,  777.  2 

Dom&mu  proprium  epithelum  Dci  csl,  410.    1 

Domiliani  Imp.  arrogantia,  ibid. 

Domililla  (Fl.)  marlyrium  pro  virginitate  obiit,  6G0.    I 

Domus  spiriluulis  qute  dicatur  ,  636.    1 

Dona  Deioptima  ct  perfccla  sunt,  453.  2.  Donum  perfeclum 

quid  sit  elintelligitur,  ibid.   434.    1 

Ko-.-xi  quam  varia  signillcct ,  778.    1.   596.   1 

Dru.-iana  an  fucrit  illa  Elccta  ad  quam  S.  Joanncs  sccundain 

cpistolam  scribit ,  928.  2 

Dnbilans  in  orutionc  vidclur  duas  liabere  animas  ,       436.    I 

Dulcedo  chrislianismi  ct  sanclss  vilaj ,  634.    1 

Dnplici  corde  qui  sinl ,  5.'>5.    1 

Duplicitas  in  oratione  qua:  sit ,  436.  1 .  Qux  cjus  origo  ct  ra- 

dix  ,  ibid.    I 

Duri  dure  incrcpandi ,  SW<.    I 

Auoxo/o,- quid  signifieet ,  05 1.    2 

E. 

H' sspe  est  quod  an»,  847.  2 

Ehion  negabal  Cliristi  diviniiatcm .  819.  2.  820.  I.  S25.  I 
Ebiooila*  aquam  meram  in catiee oITercbaut ,  910.   l 

Ebrietatis  incommoda  ,  016.   I 

Ecdesia  eit  risihilis,  G56.  I .  Esl  saccrdolium  sanclum  ,  ibid. 


ET  YERBOrtUM. 

2.  iiern  regale,  638.  2.  Ejus  ct  arcae  Noc  analoglx,  G8i. 
2.  Ejus  pra-cipua  nota  est  quod  sil  Calholica  ,  401.  1.  2. 
Pulget  ut  sol  et  luna  ,  764.  2.  Est  regnurn  et  regule  sacer- 
dotium  ,  639.  2.  Est  Christi  non  Poniificis,  717.  2.  Eju< 
sociclus  esl  cum  Dco  et  Christo ,  835.  1.  Quarn  ei  ooceant 
schismula,  'JC9.  2 

Ecclcsiu  Romanaquam  sempcr  fuerit  llorens,  736.  2.  737.  1 . 
Caput  est  omuium  Ecclesiarum,  594.  i.  Qui  ab  ea  dissi- 
det,  a  Chrislo  disjunctus  est,  ibid.  Ecclesia:  omncsa  S.  Pe- 
tro  per  orbcm  fundalxsunt ,  595.    1 

Ecclesiastici  in  paupercs  esse  liberalcs  cur  debeant ,  88i.  1 

Exrayqj  variam  babet  significalionem  ,  697.   1 

Edniuudus  Campiauus   gaudcbut   audita    morlis  sententiu  , 

414.   2 

Effcminatus  vir  turpe  monstrum  ,  6G0.   2 

Ellusio  sanguinis  Christi  cst  pretium  pro  peccatis  totius 
mundi,  859.   2 

Egrcgium  idem  est  quod  selectum,  850.   1 

E<locpm)$  vox  unde  deducatur,  et  quid  significet  ,       795.  1 

Elecla,  cui  S.  Joannes  scribit ,  an  sit  Ecclesia  aliqua  particu- 
laris,  927.  1.  Verius  est  fuisse  matronam  aliquam  ,  ibid. 
2.  An  proprium  ejus  nomen  fuerit  Electa  ,  vel  appropria- 
tum  ,  928.  \.  Fortasse  fuit  praiscs  Ecclesiaj ,  ibid.  An  ha- 
bueril  sororem  sibi  cognominem ,  935.  1.  Ejus  liliae  fucrc 
virgines  ,  928.  2 

Ll-cli  cur  dicaniur  Diaconi  el  Episcopi  ,  928.  1.  Electis  qui- 
bus  S.  Pelrus  scribut ,  598.   1 

Elcctio  duplex  esl :  una  ad  fidem  et  gratiam  ,  altera  ad  glo- 
ri ain  :  rursus  alia  absoluta  ct  efficax  ,  alia  inabsoluta  et 
conditionata,  751.  1.  Eleclio  ad  gloriam  a  Deo  Dt  cx  pra;- 
visis  cujusque  meritis  ,  752.    2 

Elcemosyna  quomodo  liominem  mundet,  495.  1.  Sola  non 
servat,  si  reliqua  prxccpla  violentur ,  494.  1.  2.  Ipsa  di- 
tat,  avariliu  dcpauperat ,  563.  2.  Sacrificium  esl,'478.  i. 
Esl  semen  magua;  messis ,  ibid.  2.  Pilac  ludo  similis  est  , 
ibid.  Ejus  lex  obligat  in  gravi  necessilale,  883.  1 .  Ea  danda 
emagno  affectu  commiseralionis  ,  ibid.  2 

Elcmcnla  in  fine  mundi  quac  et  quomodo  solvendn  sint  ca- 
lore,807.  2.  Non  sunt  dissolveods ,  sed  lantum  extc- 
nuaiida  ct  liquanda,  ibid.  809.  2.  Elementa  quatuor  qua- 
drupliccm  re[ira?scntaut  concupisccnliam  ,  855-    1 

Elias  fuit  vila  angclicus ,  587.  I.  Nontids  cjus  elymon,  ibid. 
Ejus  zclus  et  ardor,  ibid.  2.  An  sil  Phinees  nepos  Aaronis, 
ibid.  Ejus  in  orando  fiducia  ,  ibid.  i.  F.jus  elogium  ,  ibid. 
1 .  2.  An  sit  ob  nimium  zelum  raplus  in  cnMum  ,  5S8.  i  . 
Orationis  ejus  vis,  -  587.   2.   5S8.    1 

Elias  Episcopus  Uierosolymilanus  precibus  fumcm  Palestina: 
induxit,  ibid.   2 

Elisabelba  (S.)  Hungaria;  regis  filia  ex  aspectu  crucis  mirc 
compuncta  fuit ,  656.  2 

Elogii  Edcsseni  Orlhodoxi  gencrosum  responsum  Imp.  Ta- 
lcnti  ,  4  40.   2 

Elxai  haeresis qua;  essct,  913.2.925.  2.  Ejus  nomcn  quid 
signilicct,  923.   2 

El/earius  (S.)  Comes  e  passione  Domiui  suam  mansuetudinem 
hausit  ,  655. 

Emendalio  vitae  tegit  peccata  ,  699. 

E»  sa;pe  ponilurpro  eij  ,  599. 

E//ou.S&i5ai%e  diversimode  accipilur,  723. 

EncratiltB  prohibenl  nuptias  ci  ubstinenliam  a  cibis ,  955. 

EncycKcse  c|>i>lolx  quae  olim  dicerenlur ,  401 . 

Emm  quam   vai  ia  signiliccl ,   et  sxpe    oralionem  incboat  , 

456.    1 

Enlbusiasla;  doccbanl  contemplatione  submergi  hominis  hu- 
manitatem  in  dcilaiis  abyssum  ,  743.    I 

Ephrem  (9.)  in  mcntis  trunquillitate  rogabat  sibi  cerlamina 
rcstilui  lentationum  ,  418.  2.  Totos  esl  rfl  luclu  ctcom- 
punclionc,  55  i.  I.  A<sidue  judicii  rccordabatur,  497.  I 

Epicurismus  invaluil  suggcrenlc  Calvino  ,  788.    1 

F.piscopatus  olim  non  Ronores  ct  opes  ,  sed  onus  includcbai  . 
idco  cum  multi  rcfugicbant  ,  71S.   2 

i'i  iscopi  dicebantur  a  Romanis  annonoe  nrovisores  ,  477.  i. 
Episcopi  lilleras  ad  Ecclesiam  suam  missas  olim  imrpCTv 


9SS  INDEX  RERUM 

«olel>ant  et  legerc,  item  ad  aliosscribebant  cpislolas  ency- 
clicas  ,401.  1.  Eorum  quod  sit  offirium  ex  vi  nominis, 
717.2.  Invigilcnt  saluti  animarum  ,  658.  1.2.  Cur  cru- 
cem  auream  in  pcctorc  gestcnt ,  715.  1.  Cur  annulum  , 
484.  1.  Solebant  olim  liospiles  ad  se  venientes  invilare  ad 
concioncm  in  Ecclesiam  faciendam,  936.  2.  Olim  i  mona- 
cliis  et  contemplativis  cligebantur,  935.  1 .  Iissubsint  ro- 
ges,  648.  2.  Episcopi  plures  una  in  civilate  non  sinl,  51 1 . 
2.  Episcopiavarisugillantur,  718.   2.  719.   1 

Epistola  est  velut  apostola,  820.  2.  Epistolis  Christiani  Dei , 
SS.  Trinitatis ,  aul  Clirisli  uomen  praefigebant  ,  410.  1. 
Epislolae  Catholicac  quaesint  et  dicantur  ,  401.  1.  Eaedem 
dicunlur  Canonica:,  402.  1.  Sunt  ScripluraCauonica,  ibid. 
Earum  inter  se  consensus,  ibid.  Quis  earum  sit  ordo,  403. 
1.  Scriptae  sunt  gnece  ,  404.  1.  Epistolarum  Paulinarum 
difficultas,  813.  1 

F.pislola  S.  Jacobi  ab  hcerelicis  rejicitur,  elcur,  403.  1.  Os- 
lenditur  esse  Canouicam,  ibid.  Cur  aliis  epistolis  in  serie 
praeponalur  ,  ibid.  Ejus  argumenlum  ,  ibid.  2.  Estcanon 
iidei  et  vitae  Christianae,  ibid.  Quando  scripla  ab  eo,  404. 
1.  Scripta  est  groece ,  ibid.  Uter  Jacobus  eam  scripseril  , 
ibid.  2.  An  in  ea  erasum  nomen  Apostoli ,  411.1 

Epistola  S.  Petri  prima  Canonica  esl  et  scripta  Romae ,  ct 
quaudo  ,  592.  1.  et  qua  lingua,  ibid.  Scripta  primario 
ad    fideles  dispersos  Judaeos ,  ibid.  Ejus  argumentum  , 

ibid.  2 

Epistola  secunda  S.  Petri,  slylo  dissidet  a  prima  ,  738.  1. 

Est  Scriptura  Canonica',  ibid.  Exstat  etiam  syriace  ,  ibid. 

Ejus  auctor  S.  Petrus,  ibid.  Quando  ab  eo  scripta,  et  ubi, 

ibid.  2.  Ejus  quod  sit   argumentum,  ibid.  Ad  quos  sit 

scripta,  739.  2 

Epistola  prima  S.  Joannis  Canonica  esl,  815.  1.  Ejus  auctor, 

ibid.  Ejus  argumentum  quod  sit,  819.  2.  Scripta  est  ad 

Parthos,  820.  1.  item  graece,  ibid.  2.  Epistolae  duae'posle- 

riores  S.  Joannis  sunt  Canonicae  ,  926.   1 

Epistola  S.  Judae  est  Canonica,  942.  1 .  Cur  de  ea  aliqui  du- 

bitent,  ibid.  Est  graece  scripta,  ibid.  2.  Ejus  laus  et  elo- 

gium  ,  ibid.  Ejus  argumentum ,  ibid.  Ejus  qui  fuerint  in- 

terpretes  ,  943.  2.   Yalde  similis   est  epislolae  secund;e 

S.  Petri  cap.  2.  ibid.  Cur  ultimo  loco  in  ordine  biblico 

posita ,  ibid. 

Epistola  de  malis  doctoribus  sub  nomine  Sixli  III.   edita  est 

supposititia,  et  Pelagiani  cujusdam ,  404.  2 

EntTsXiu  quam  variasignificet,  732.  2 

EirtTtyuau  nunc  increpo,  nunc  praecipio  vertitur ,         959.  1 

EiroTtTjjj  quis  proprie  sit ,  758.  1 

Epulaequam  diversa  significenl,  569.  1.  Conjunctasunt  cum 

immisericordia,  ibid.  Epularum  damna ,  ibid. 

Equitius  (S.)ccelitus  donum  praedicaiionis  accepit,     429.  1 

Erasmus  arrianizat  pene  ubique ,  922.  2.  Filium  Dei  perpe- 

ram  vocat  serraonem,  830.  1.  Ejus  exposilio  de  prophela 

DeoPatreexploditur,  762.  1 

Erat  cum  de  Filio  Dei  dicitur,  notat  ejus  aeternitatem,  gene- 

rationem ,    divinitalem,    821.    2.    et     permanentiam  , 

822.  1 

Epycasta.  etiam  calumniam  fraudulentam  significat,     650.  1 

Error  duplex  est,  fidei  et  morum  ,  589.   1 

Essaei  unde  dicti,  quae  eorum  sanclitas ,  618.  2.  Eorum  pre- 

ces,  opera  el  prandia,  ibid.  Eorum  continentia  et  modestia, 

619.  1 

Es*entiam  Dei  nemo  potestvidere  vivens,  897. 1.  Eam  vident 

Beati,  871.  2.  872. 1.  Essentiam  divinam  Christi  Apostoli 

ia  transfiguratione  non  viderunt ,  758.  1.  2 

Ei  saepe  capitur  pro  sic ,  520.   1 

Eucharistia  (in)  Christus  nobis  inseritur ,  467.  2.  In  ea  is 

non  videtur,  sed  creditur  ,  610.  2.  In  ea  Angeli  Christurrr 

adorant,  614.  1.  Ipsa  est  gratia  gratiarum ,  616.  2.  617. 

i  ■  949.  1.  Olim  recens  baptizalis  dabatur  ,  632.  4.  Lacli 

confertur  ,  ibid.  2.  Est  viaticum  Christianorum  ;  quomodo 

vocetur  anlitypa  ,  685.  1.  Per  eam  fimus  diviuae  naturae 

consortes,  745.  l.Est  formaaraoris,  901.  1 

Euxo/tai  et  vovere  ct  orare  significat ,  935.  2 

Euclidis  Megarensis  palientia  ,  42 \.   1 


ET  VERBORUM. 

Euoooua3at  quid  proprie  sit ,  935.   2 

Euripus  quis  sit  locus,  ipse  symbolum  inconstauliae    est  , 

435.  2 
Euromius  docebat  Filium  non  esse  Verbum  ,  834.  2 

Eusebii  Samosateni  generositas  contra  Constautium  Imp.  Ar- 

rianum  ,  440.  2 

Eusebius  anachoreta  quomodo  parvam  in  audienda  sacra  Icc- 

tione  negligentiam  in  sepunierit,  471.  1.  646.  1 

Eusebius  Vercellensis  maluit  fame  raori ,  quam  ab  Arriano  ci- 

bum  sumere,  931.  2 

Euiychiani  docebant  humanitalem  Chrisli  a  deitale  fuisse  con- 

sumptam,  743.   1 

Evagrii  Abbatis  de  silentio  gnome  ,  515.  2 

Evangelium  S.  Jacobi  supposititium  est,  407.  1.  Evangelium 

velut  speculum  est,  469.  2.  Id  non  facitChristianos  liberos 

ab  observatione  mandalorum  ,  473.   2 

Examiuandisunt  spirilus  a  fidelibus,  890.   2 

Exempli  vis  major  quara  verbi ,  646.  2.  Ea  quantum  possint 

in  ulramque  partem  ,  573.  2.  939.  1.  Exempla  fortium 

docentforlitudinem,  573.  2 

Exfornicalae  quomodo  dicantur  Sodoma  et  Gomorrha,  953.  1 
Exploratores  in  Jerichunlem  raissi  qui  fuerint ,  510.    1 

Exprobratio  est  benelicii  tinea  ,  432.   1 

Exlremae  unctionis  Sacramentum   negarunt  multi  haeretici  , 

578.  2.  Ostenditur  Sacramentum  esse,  et  de  eo  S.  Jaco- 

bum  agere  in  epistola,  ibid.  Negat  id  Calvinus  ,  ibid.  579. 

1.  Adhibendum  id  periculose  laborantibus,  ibid.  Non  sa- 
nis,  non  morluis,  ibid.  2.  sed  compotibus  mentis  ,  ibid. 
Ipsum  etiam  praecipitur ,  ibid.  Adhibendum  non  percep- 
tis  aliis  Sacramentis ,  ibid.  Conferendum  a  Sacerdote,  non 
a  laico,  ibid.  580.  1.  A  pluribus  valide  confertur,  ifo'd.  In 
eo  oratur  manibus  imposilis  pro  aegro  ,  ibid.  Ejus  materii 
est  oleum  olivarum  ,  ibid.  Ejus  formae  quae  sit  vis,  581 .  1 . 

2.  In  id  recipiente  requirilur  fides ,  ibid.  2.  Quomod" 
aegrum  salvet  in  corpore  et  anima,  ibid.  582.  1.  Nonest 
differendum  usque  ad  extremum  halitum ,  582.  l.Ejus 
effectus  in  anima,  ibid.  Sex  ejusdem  fructus,  ibid.  Tollit 
reliquias  peccati ,  ibid.  2.  Cur  non  sit  negligendura  ,  ibid. 
Quis  propriusejussit  effectus  ,  583.  1.  Repetitur  licite  id 
aliquoties  per  annum ,  quandoj  quis  in  periculum  mortis 
incidit,  ibid. 

Extrerais  (in)  consistit  vitium  ,"  466.  2 

Exsules  (an)  Scythice  Parthi  dicantur,  820.  i 

Exsullare  capitur  etiam  pro  scevire ,  518.  2 

F. 

Fabulae  Gentium  et  Judaeorum  et  haereticorum  qua5  ,  757.  2 

Facies  inspeculo  videtur,  non  ejus  imago,  470.   1 

Felicitas  humana  quam  inconstans  ,  435.  2 

Feminarum  colloquia  vitanda,  952.  2.  Vide  Mulieres. 

Fenum  dicitur  a  fenore  ,  439.  1 

Ferae  obediebant  Adamo  in  statu  innocentiae  ,  526.  l.MuItae 

in  homines  benignae  fuere  ,  ibid.  2.  Multae  non  cicurantur, 

seddomantur,  527.  2 

Fidei  etymon  quod  sit,  504.  2.  Fides  et  spes  quomodo  invi- 

cem  differant  ,  433.  2.  Fides  subiude  capitur  pro  creduli- 

tate  humana  et  probabili ,  ibid.  Fides  omnium  quomodo 

sit  aequalis,  740.  1.  Respeclu  accipientium  dalur  sorte,  id 

estgratis,  i7»id.  Est  religionis  fundamentum  ,  475.  l.Cur 

vocetur  unctio,  861.  2.  Radici  comparatur  ,  507.  2.  Sex 

habere  debet  dotes,  510.  2.  Est  fidelium  custodia ,  606. 

1.  Excitat  eos  ad  quidvis  audendum,  ibid.  Haec  tribulatio- 
nibus  exploratur ,  608.  2.  Fides  operosa  et  dimicansTin- 
cit  mundum  ,  908.  2.  Vincit  quoque  Deum  omnipoten- 
tem,  909.  1.  Est  ex  gratia  Dei ,  non  ex  nobis ,  488.  2. 
623.  2.  Vera  potest  esse  sine  operibus,  503.  1.  sed  pau- 
Iatim  tunc  perit ,  504.  2.  505.  1.  Et  haec  diabolica  esl  , 
506.  2.  et  morlua,  504.  1.  2.  et  tunc  non  est  fides,  ibid. 

2.  Sola  non  justificat  ut  censent  Lulherani ,  403.  1.  2' 
502.  2.  506.  2.  686.  1.  Fides  vera  initium  est  justifica- 
tionis ,  459.  1.  Ejus  lumen  est  admirabile ,  642.  2.  Su- 
perat  orane  lumen  philosophorum  ,  ibid.  Habet  promissio- 
nem   vitaj  retcrnac,   914.   2.  915.   1.  Ea  optime  diabolus 


INDEX  REIllWl 
vincitur,  731.  1.  2.  Fides  Calholica  quaj  dicatur,  401 .  1 . 
Haec  docct  jusiiiiam  curarnquc  pauperum,  ei  proiade  re- 
j)Ugnat  acceptio  personarum  ,  482.  2.  Fides  non  niauet 
in  damnalis  ct  dxrnonibus  ,  506.  2.  Pro  fidc  pali  quam 
sil  gloriosum,   415.  2.  Fidcs  triplcx  oralioni  nccessaria  , 

432.  2 

Fidclis  majorcst  toto  mundo ,  893.  1.  Ejus  et  lapidisvarias 

analogix  ,  035.  2.  Est  templum  Dci ,  970.  2.  ln  afflictione 

sit  instar  incudis,  413.  2.  Fideles  sunl  socii  Clni-.li  cl  Uei 

per  fidem,  spem  el  cliarilalem  ,  835.  2.  cl  quomodo,  ibid. 

Possunl  exeidere  a  gratia  ,  juslitia,  fide,  8GI.  2.  Sunt  ci- 

ves  coeli,  hospiles  terrae,  598.  1.  Perbaptismum  regeue- 

rati  sunt  nova  Cliristi  crcatura  ,  4G0. 1.  Eos  Dcus  maxime 

vcxat,  etcur,  710.  1.  Imitenlur  vitam  ccelilum,  814.  1. 

Singuli  sunt  mystice  sacerdotcs ,  638.  2.  ct  reges  ,  ibid. 

Assidue  Dei  vcrbum  rumincnt,  471.  2.  Charitate  armaii 

vinccnt  mundum,  908.  1 .  Eorum  tres  gradus  reprxsenlan- 

tur  pcrsanguinem,  aquamelspiritum,  913. 1.  Fic/e  Chns- 

liani. 

Fidclitatis  symbolum  estcingulum,  615.  2 

Fiducia  oranli  necessaria  ,  433.  1 .  Undc  hxc  oriatur,  ibid.  2 

Filialio  Dei  cst  stimulus  ad  heroica  opcra  ,  871.  1 

Filius  cum  apud  Hebracos  jungitur  genitivo  pcena;  vel  praeinii 

idem  cst  quod  dignus,  785.  2.  Filii  Dei  fimus  pergraliam, 

870.  1.  2.  871.  1.  Eorura  tesserasunt  juslitiaet  charilas, 

878.  1 

Filius  Dei  quare  vocelur  Vcrbum  ,  828.  2.  item  ratio  ,  ibid. 

item  opus,  829.  1.  item  virtus,  ibid.  ilem  forma  ,  ibid. 

item  definilio,  ibid.  2.  itcm  causa  el  sermo,  ibid.  Cur  po- 

tius  dicatur  Verbum  quam  sermo,  830.  1 .  Inipioprie  dici- 

tur  sermo,  ibid.  830.  1.  Qua  homo,  solus  erit  personalis 

judex  judicans  omncs  homincs  ,  G19.  2.  Quoraodo  hic  sit 

apud  Palrem,  834.  1.  Vide  Verbum. 

Finis  instat  mundi ,  858.  2 

Flaccianorum  blasphcma  dogmata  ,'  777.  1 

Flamini  Diali  Romae  non  liccbat  jurare,  577.    1 

Flendum  assidue  Cluistiano  est ,  554.    1.   2 

Florcs  quam  brevis  sint  viiae,  439.    1 

Floriani  haerelici  negarunt  resurreclionem  ,  796.  2 

Fcedus  vox  unde  dicta  sit,  792.  2 

Fons  cupidinis  Cyzici  cujus  esset  potcntiae,  451. 1.  Fontcs  or- 

dinarie  non  dant  simul  dulcem  et  amaram  aquam  ,  351. 

1.  2.  Sunt  aliqui  talcs ,  sed  eam  dant  diverso  tempore  ct 

loco  ,  ibid.  1 .  2 

Formae  muliercs  studiosac  sunt ,  6G1.  1 

Formatac  liltera:  quae  dicerenlur  olim  ,  936.   2 

Fortes  viri  in  lormentis  vclut  incudcs  sunt,  573.    1 

Fonitudo  cingulo  denotatur  ,  615.   1 

Fortunae  rotatio  dat  spem  oppressis,  523.  1.  2 

Franciscus(S.)  inimicuseratdetrahentium  ,  556.  1.  In  cruce 

gaudebat,  415.  1.  Aliud  non  oravit  quam  nosse  Deum  et 

»e,  453.  1.  Ob  humilitatem  exaltari  meruit,  438.  1.  Ejus 

in  spiritu  kclitia,  611.  1.  Ejus  in  malcdictis  lolerantia  , 

673.  1.  Charitas  erga  Deum  ,  902.  1.  2 

Franciscus  (S.)  Xaverius  gaudebat  in  tribulationibus  ,  414. 

9.  Magnum   ejus  apud  Indos  nomcn  ct  opinio  ,  406.   2. 

Quotidic  dc  passione  Chrisli  meditabalur ,  65").  2 

Fralres  Christi  qui  dicerentur,  ot  quomodo,  941.  1.  Fralres 

6e  inviccm  vocabant  primi  Chrisliani ,  ct  qaa  occasione  , 

503.  2.   73-2.   I 
Frer.um  unde  dictum  ,  516.  2 

Frigus  etiam  in  inferno  rcperitur  ,  772.    1 

Fronle  (in)  cur  ungantur  fnlelcs  in  Confirmatione,      8G7.   2 
Fructus  temporanei  et  serolini  qui  dicantur,   572.    1.  Qui 
fructus  pretiosi  terrae,  571.  2 

Fuga  seculi  hominem  ab  co  immaculatum  scrvat ,       480.    1 
Funes  pcccatorum  qui  sint ,  876.    1 

Fur  (quomodo  ul)  venire  Christus  ad  judicium  dicalur,  805.  2. 
Vuiurum  Ncpe  usurpatur  pro  imperativo,  S67.   1 


G. 


Gaar  Hebraeum  qui.l  sonct  , 
Galilawum  sccta  qwe  csscl  , 


959.  1 
647.  2 


ET  VERBOIirjM.  %9 

Garruli  verba  inconsideratc  effundunt  ,  474.    2 

Garrulitas  signum  cst  insipientia; ,  462.   2 

Gaspar  (P.)  Darzeus  quain  carus  ct  vcnerabilis  esscl  Armuzi» 

Saracenis,  406.   2 

Gaudendum  quare  sit  in  tribulationc,  413.  2.  414.  1.  2.  lu 

gaudent  viri  solidx  virtulis  ,  440.    1 

Gaudium  plenum  noscitur  cx  tcstimonio  bonae  conscientix  , 

83G.  1.  Id  tenlationes  dacmonis  evincit,  41G.  2.  Gaudiurn 

Beatorum  in  ccelo  quantum  sit,  611.    1 

Gehenna  vocis  elymon  et  signiGcatio  ,  525.    1 

Gcmilus  est  animi  muliebris  ,  573.    1 

Gcneralio  spiritualis  etdivina  similis  estcarnali,  868.  2.  Ge- 

neratio  peccali  etvirtulis,  452.  1.  2 

Generositas  difficuliates  omnes  exsuperat  ,  753.    2 

Genliles  suis  in  propositis  addebant :  Si  dii  volent,  diis  volen- 

tibus,  561.  2.  Adorarunt  homines  ut  deos ,  957.  2.  Eo- 

rum  quxsint  fabulx  ,  757.  2.  Eorum  impurilas,  557.  2 

Georgii  Saxonix  Ducis  de  Lutherana  fide  opinio  ,         50G.    1 

Gereon  (S.)  Martyr  S.  Evergistum  Archiepisc.  Coloniensem 

de  sepulcro  est  allocutus  ;  705.  2 

GiganCes  prisci  fuere  typus  hxreticorum,  775.  1.  item  diabo- 

lorum,  589.  1 

GignimuraDeo  ter  ,  458.  2.  Quomodo  hxc  generatio  pera- 

gatur,  459.   1 

Gloriae  definilio,  975.  2.  Cur  soli  Deo  debcatur ,  ibid.  Glorta 

saepe  sumitur  pro  gratia  ,  742.  1.  Gloriae  titulus  competit 

Christo ,  485.  1.  2.  Gloria  Sanclorum  iu  ccelo  quanta  fu- 

lura  ,  609.  2.   Gloria  Chrisli  in   iransfiguratione  in  qu» 

eluxerit ,  758.  2.  Cur  vocetur  bealitudo  ,  corona  gloriae  , 

723.  2.  Pro  gloria  aelerna  pali  facile  est,  440.  2.  Haec  vo- 

caturcorona  vilae  ,  cur ,  441.  1.  Plenum  affert  gaudium  , 

616.  2.  et  omnisa  Deo  promanat ,  435.  2.  Gloria  munda- 

norum  est  vclut  flos  feni ,  459.   1 

7>cjjTa  unde  derivetur  ,  526.   1 

Gnoslici  quales  hxrelici,  757.  2.  758;  1.  Censebant  omnes 

fideles  sola  fide  salvari,  838.  2.  840.  2.  Adulabantur  poten- 

tibus,  968.   I.  2.  Ridebant  Dci  providentiam  et  judicium, 

ibid.  2.  Suam  jactantcs  scientiam  ,  crant  ignorantes  ,  815. 

2.  963.  2.  Eorum  murmura  ,  967.  2.  Quomodo  Deima- 

jeslatem  blasphcmarenl ,  955.  2.   936.  1.  959.  2.  960. 

1.  Eorum  sordes  et  obscoenitates,  476.  2.  537.  2.  942.  2. 

943.  1.  94S.  2.  949.  1.  939.  2.  9G2.  2.  965.  1.  971. 

1.  973.2.  974.  1.  Eorumsomnia,  934.  1.  2.  Spernebant 

dominaliones  ,  955.  2.  Proximc  ad  elhnicismum   accede- 

bant,  790.  1.  Eorum  sordcs  ,  791 .   1.796.  1.  Similes 

erant  porcis,    792.  1.  Eorum  stolida  superbia  ,  782.    i. 

967.  2.  Eorum  dclicire,  7S2.  2.Luxuria,        784.   1.   2 

Gorgoniae  (S.)  elogium  a  modeslia,  6Gi.  2.   665.  1.  671.  1. 

Ejus  ultima  verba  quae  fuorint,  458.   1 

Gradusscholastici  licitc  admittuntur ,  512.   2 

Graeca  lingua  quam  esset  Hebi aeis  nota  et  usitata,       404.   1 

Grreci  pucris  dant  Eucharistiam  ,  632.   1 

Gratia  Dei  cur  vocetur  semen,   876.  2.  Praeservat  a  peccato 

majori,  919.  2.Ejus  varii  effeclus,  743.  1.  Ipsa  est  semen 

gloriae  ,  598.  1.  Tam  est  efficax  ut  omne  peccatum  exclu- 

dat,  876.  2.  Non  cst  nobisconnaturalis,  sed  a  Dco  infun- 

ditur,  467.   1.  Ejus  tria  indicia,  881.  1.  Eam  adaugero 

quomodo  semper  possimus  ,  887.    1 .  Ipsa  est  causa  acces- 

sus  nostri  ad  Deum  ,  552.  2.  Ipsa  cur  dicalur  vilne  ,  667. 

1.  Gralia  perfecla  dici  polesl  donum  perfectum  ,  454.  1. 

Graiia  Spiritus  sancli  pcr  unclionem  declaratur  ,  862.  1. 

Gralia  juslificans  cst  causa  formalis  juslificationis  noslrac  , 

ct  adoptionis  ad  graliam  ct  ad  deificationem,  744.  2.  Gra- 

lia  excitans  ct  operans  praevenit  voluntalem  ,  74G.  2.Ab 

ca  habet  opus  omnem  dignitalem  et  merilum  ,   747.  1. 

Gratia  ad  bcne  vivendum  a  Deo  postulanda  est,  453.  2. 

Eam  dat  Christus  ad  maodala  sua  servanda  ,  907.  2.  Ea 

sola  homo  se  convcrlit,  non  nalurae  viribus,  742.  1.  Gra- 

lia  datur  in  Exlrema  Unctione  cani  recipienti ,  581.2. 

Graliae  acceplae  in  proximos  communicand.e.  701.    1 

Gregorius  (S.)  Magnus  Ponlifex  insignis  fuit  animarum  zcln- 

tor,  658.  2.  Cur  noluerit  appellari  Episcopus  universali<. 

f  13.  1.  Prandio  angelum  excepil  ,  478.    t 


!  90 


INDEX  RERUM 


Gregorias  Nazianzenus(paler) ,  quam  esset  moribus  facilis, 

533.  1 

Cregorius  (S.)  Nazianzenus  lilio  legem  sibi  indixit  nunquam 
jurare  ,  577.  2.  Fratri  suadet  ut  a  Juliano  Apostata  familia 
se  subducat ,  480.  1.  Ei  in  somnis  apparuit  Sapientia  et 
Caslitas,  537.  2.  53S.  1 

Grcgorius  (S.)Thaumaturgus  quanlam  animarum  sibicredi- 
tarum  curam  gesserit,  058.  2 

Gula  quam  sit  noxia  ,  569.   1.   2.  et  seq. 

Guttula  una  sanguinis  Christi  "universum  mundum  redimere 
potuissct,  859.  2 

H. 

llabere  pro  facere  capitur  interdum,  840.  2.  item  pro  posse , 
757.  1.  item  pro  iractare,  ibid.  2 

Uaeredilas  noslra  est  Deus  et  ccelum,  603.  2.  Est  quidem  in- 
corruptibilis ,  604.  1.  et  incontaminata ,  ibid.  Ea  nobis 
reservata  manet,  605.  2 

[Iaeresiarchae  daemones  habuerunt  magistros ,  525.  1.  Pene 
omnes  misere  mortui ,  769.  1.  Nunquam  ad  Ecclesiam 
redeunt  ,  861.  1.  Cur  vocentur  Anlicliristi,  891.   1 

Haeresis  non  semper  includit  schisma,  969.  1.  2.  Esl  gravius 
peccatum  peccalo  Sodomitarum,  776.  2.  Quae  adferat 
damna,  768.  2.  Desinit  landem  in  alheismum,  769.  1. 
777.  2.  Ejus  fons  est  superbia,  778.  2.  779.  1.  Ipsa  ejus- 
que  defensio  perlinax  est  peccalum  ad  mortem  ,  917.2. 
Sapit  terrena  ,  non  ccelestia,  536.  1.  Est  semper  incon- 
stans  ,  ibid.  2.  Haereses  quas  jugulet  S.  Joan.  in  epistola 
sua  prima,  819.  2.  820.  1 .  Cur  plureshaereses  in  Christia- 
nismo  sint,  quam  fuerint  in  judaismo,  555.  2.  Haercses 
non  sunt  universales ,  5.  2.  Haercses  quot  post  Lutherum 
enatse  ,  778.  2.  Haereses  non  sunt  explorandae  et  proban- 
dae,  890.  1 

Ilasretici  iu  sua  Gde  semper  vacillanl  et  variant,  437.  1 .  556. 
2.  Non  palrant  miracula  in  haeresis  suse  confirmationem  , 
506.  1.  A  magislrouno  Chrislo  desciscunt ,  512.  2.  Sunt 
turbulenti  et  seditiosi,  556.  2.  Quae  mala  oibi  intulerint , 
ibid.  557.  1.  Sunt  hypocritae,  541.  1.  Eorum  quae  sint 
fabulae,  757.  2.  Sunt  pseudoprophelae,  768.  1.  Suul  lupi 
rapaces  et  vulpes  ,  ibid.  Negant  Christum  varie  ,  769.  1. 
Eorum  sacrilegia,  ibid.  2.  Blasphemant  religionem,  ibid. 
Sunt  in  sermone  blandi  et  elegantes,  ibid.  Eorum  avarilia, 
770.  1.  785.  2.  Mulli  habuerunt  daemones  familiares  , 

775.  1.  Sunt  magia  infames,  ibid.  Sunt  pejores  elhnicis  , 
ibid.  2.  Sunt  similes  priscis  gigantibus,  774.  1.  et  velut 
Sodomitae  ,  775.  1.  Eorum  libidines  el  sordes,  557.  2. 
769.  2.  776.  2.  954.  2.  955.  1.  Omnes  magistralus  et 
praepositos  tam  seculares  quam  Ecclesiaslicos  conlemnunt  , 

776.  2.  Negant  Dei  provideniiam,  777.  1 .  item  ejus  iinpe- 
rium  in  resomnes,  ibid.  2.  Eorum  superbia,  968.  1.  778. 
2.  Semper  novas  opiniones  comminiscuntur ,  778.  2.  Se 
invicem  blasphemant  ctconvicianlur  ,  779.  2.  Quomodo 
Deum  et  sanclos  blasphemenl,  780.  1.  Quomodo  a  Deo 
puniendi  sint ,  ibid.  2.  Sunt  pejorcs  daemonibus,  ibid.  et 
781.  1.  772.  2.775.  1.  Suntvelut  brula  pecora,  781.  2. 
Eorum  in  vila  corrupliones  ,  782.  2.  785.  1 .  et  vita  deli- 
cata,  783.  1.  Eorum  in  epulis  obsccenitates,  ibid.  1.  2.  et 
seq.  Sunt  aucupes  animarum,  785.  2.  Sunt  lilii  diaboli , 
ibid.  Dant  verba,  non  scientiam,  786.  2.  787.  2.  Acenime 
inter  se  confligunt,  787.  1.  Eorum  caecitas,  ibid.  Jactant 
doclrinam  et  scienliam ,  sed  non  habent,  ibid.  2.  Quam 
escam  ad  decipiendum  suggerant,  ibid.  In  fide  parum  sla- 
biles  seducunt,  788.  2.  Libertatem  conscientiaecrepantcs, 
eamdem  sui  sequacibus  eripiunt,  789.  2.  Canibus  assimi- 
lantur,  791.  1.2.  item  onagris,  948.2.  949.  1.  Eorum 
vera  idea,  795.  2.  Veteres  omncs  oppugnarunt  Christi  in- 
carnationem  ,  ac  proinde  ejus  vel  divinitatem  vcl  humani- 
tatern,  860.  1.  Sunt  Antichristi,  859.  2.  S60.  1.  Fucre 
alias  Calholici  vel  veri  vel  ficti ,  860.  1.  Superhi  et  mun- 
dani  sunt ,  895.  2.  Eos  acriter  insectatur  S.  Judas  ,  942. 
2.  945.  I .  Fugiendi  jure  naturae  el  divino,  951.  1.  2.  Nc 
saluiandi  quidcm,  952.  1.  Eossalulans  videlur  eis  consen- 
lire,  931.  1.   Eorum  mores  eliam  a  rrophctis  prxdicli  , 


ET  VERBORUM 

948.  2.  Abutuntur  Chrislianismo  ad  luxuriam,  ibid.  Multi 

corum  sunt  a  daemone  suffocati ,  782.   1.   Multi  quoquo 

nogarunl  futurum  judicium  ,  796.  2.  Niliil  pensi  habent , 

854.  2.  Eorum  blasphcmia,  959.  1.2.  Sunt  similesCaino, 

cur,  960.  1.  ilem  Balaamo  ,  961.  1.  2.  et  Core,  962.  1. 

Eorum  pcccandi  ardor  et  liceutia  ,   961.  1.  Eorum  iinpia 

consilia,  ibid.  Sunt  nubcs  sine  aqua  ,  cur ,  965.  2.  item 

arbores  aulumnales  ,  ibid.  Similes  sunt  fungis,  964.  1. 

Sunlarbores  bis  mortuae,  ibid.  Sunt  eradicati  a  fide,  Deo, 

Ecclcsia,  ibid.  2.  Sunt  lluclus  feri  maris,  ibid.  ilem  sidera 

crranlia ,  965.  1.  Eos  manet  caligo  et  procclla  ,  ibid.  2. 

Aucupantur  gratiam  potenlium,  968.  1 .  Vocantur  anima- 

les,  968.  1.  969. 1.  ILeretiei  noslri  temporis  docent  fidem 

ad  salutem  sufficere,  502.  2.  et  Deum  esse  peccati  aucto- 

rem  ,  442.  2.  443.  1.  Eorum  lides  specialis,  qua  se  cre- 

dunt  justos ,  refellitur,  435.  1.  Eorum  abominanda  dog- 

mata,   557.   2.    Eorum  lurbulenlia  ,   538.    2.  Epistolis 

S.  Paulisuam  haercsin  propugnant,  813.   1.  Scripturam 

depravant,  ibid.  Sunt  velul  planetae  oberranles  ,     ibid.  2 

Haesitans  iti  oralione  diversis  cogitalionum  fluclibus  jactatur  , 

435.2.idquevel  ex  incredulitate,  vel  ex  diffidentia,434.2. 

Hacsitationis  effecta,   ibid.  Haesitalio  in  fide  Iriplex  ab  ora- 

tione  amovenda  ,  ibid.  1 

flebeludo  mentis  provenit  a  crapula  ,  569.   1 

IlebrsROrum  pronitas  ad  idoIo!alriam,957.  2.  958.  l.Hebraei, 

cum  quidasserere  volunt  ,    idipsum  interrogationis  forma 

cnuntiant ,  685.  1.  Praeterito  utunlur  pro  praesenti  et  fu- 

turo  ,  843.  2.  Suppositum  verbi  saepe  subaudiendum  re- 

linquunt,  796.  1.  Coneordanl  adjeclivumcum  substantivo 

proximiori,  licet  ad  remotius  referatur,  797.  1.  2.  Utun- 

tur  participio  pro    indicalivo  quo  carent ,    666.    1.  Per 

enallagen  numeros  et  genera  commutanl,  667.  1.  Carent 

casibus,932.  2.  Verba  coutactus  construunt  cum  in,  704. 

1.  782.  1.  item  cum  ex  vel  de ,  898.  1.  Asseveralionem 

confirmant  per  ncgationem  contrarii ,  867.  1.  Siepe  par- 

ticipia  passiva   usurpant  pro  verbalibus  in  bilis ,  604.  2. 

Saepe  futuro  utunlur  lam  pro  imperativo  et  optalivo,  quam 

pro  indicativo,  420.  2.  Subinde  geminant  suarum  vocum 

radiccs  ,  736.    1 

lllioi  non  est  vox  Hebraia  deducla  ab  eli ,  454.  2 

Henoch  fuit  septimus  al>  Adam,  et  Propheta,  966.  1.  Cur  in 

fine  mundi  cum  Elia  venturus  sil,  966.    2 

Ilcnrici  VIII.  Angli.e  Begis  libidines,  785.   1 

llemieum  Susonem  sibi  despondit  sapientia  ,  538.   1 

Herciniae  silvae  vastilas  ,  521.   2 

Hermenigildus  (S.)   Arrianis  communicare  nolens   marlyrio 


affectus  est 


931.  2 


Iliernnymus  (S.)  assiduis  in  morbis  impigre  laborabat  ,713. 
2.  Nobiles  malronas  ad  perfectionem  inslruxit ,      928.  2 

Ilierosolymitana  Ecclesia  Patriarchalem  dignitatem  unde  et 
quando  acceperit ,  410.   2 

Ililarion  (S.)  precibus  pluviam  impetravit ,  588.  1.  Quam 
esset  conlra  daemones  invictus  ,  417.  2 

Hilarius  (S.)  Conslantino  Imp.  generose  in   faciem  restitil  , 

676.  1 

Homo  pronus  ad  loquendum  variis  modis  ,  515.  1.  Homo 
quasi  conflatur  cx  angelo  et  bestia,  447.  1.  Ei  quantum 
contuleril  Christus  carnem  assumendo  ,  826.  2.  827.  1. 
Homo  homini  confiteri  dcbet,  non  angelo  ,  582.  2.  Quarn 
a;gre  salvetur  ,  199.  1 .  Arbori  assimilatur  ,  964.  l.Deo 
se  subjicere  debet,  715.  2.  Gustu  et  tactu  caetera  animalia 
antecedit ,  750.  1.  Homo  inlerior  suo  modo  exteriori  pro- 
portionatur,  614.  2.  Hominum  viliias  respectu  Dei  ,  430. 
2.  Dei  suntopus  et  imago ,  530.  1.  2.  Erunt  post  resur- 
reelionem  perfecliores  qnam  modo  sint  ,  807.   1.  2 

Honor  mulla  includit ,  651.  1.  Honor  est  bonum  commune  ; 
debelur  creaturae  rationali  ob  excellentiam  ,  486.  2. 
Honor  uxori  a  marito  imperticndus  quam  multa  includal  , 

666.   2 

Ilora  novissima  quae  dicatur,  858.  2.  Hora  capitur  pro  aelau 
elseculo,  ibid.  itcm  pro  quavis  temporis  partc  ,  859.  !< 
item  pro  anni  temporibus,  ibid.  Horae  diei  duodecim  umlc 
inventae,  ibid.  Horae  quod  sit  elymon  ,  ibid- 


INDEX  RERUM  E 

Hospitalitai  cral  olim  notachristianilatis,  930.  2.  Adcam  sox 

Btimuli,  957.  2.  Eliam  monacliis  olim  usilala  erat ,  93!,. 

i.  Est  propria    laus    Episcoporum  ,  ibid.   Ea  cxcrcenda 

CbroUa.au,  700.  2.  Ejus  merila  ,  701.   1 

Ilospiles  abeuntes  quomodo   dimiltendi ,  957.  1.  Eliam  in- 

trarecompcllendi  sunt ,  ibid.  2 

Hoslix  spiriluales  qux  dicanlur,  057 .    I 

Huinana  creatura  dici  possunt  principcs  et  mngi.Uratus  ab 

hominibus  creali ,  (347.   1.   648.   1 

Humanitas  in  Cliristo  quasi  ramus  inserta  csl  divinitali  quasi 

trunco,  4G7.  1.  Peccare  ea  non  poterat  ,  654.  1 

Humiliat  hominem  quod  sit  pcccato  obnoxius  ,  843.   2 

Humilis  verc  quis  sit,  355.  1.  Cur  semper  a  Dco  exaltelur  , 

ibid.  438.  1.  550.  1.  725.  1.  Quomodo  gloriari  possit  in 

sua  exaltatione ,  438.  1.  Humilis  etiam  pauperem  signifi- 

cat,  437.   2 

Humilitas  remedium  est  invidiac,  534.  1 .  Ejus  notx,  672.  1 . 

Ejus  clogium,  ibid.  438.  1.2.  724.  2.  Decem  ejus  signa, 

724.  2.  Est  maler  pacis,  539.  1.  Ejus  efligies  et  clfectus  , 

551.  1.  Per  eam  appropinquamus  Deo  ,  413.  2.  Ilumili- 

tas  et  paupertas  socix  et  sorores  sunt ,  457.   1.  2 

Humiliter  proferenda  sunt  sancta,  701.   2 

Ilumores  (quatuor)  corporis  conlinent  in   sc  qualuor  ele- 

mcnta,  .      909.  2 

Ilydrargyrum  quam  venonosum  sit,  529.   1 

Hypocrisis  morum  iugienda,  722.  2.  Advcrsatur  sinceritati , 

629.  2.  Sunt  duplicianimo  cl  corde  ,  456.  2 

I. 

Ibcri  Hispanici  quomodoad  Christum  conversi,  649.  2 

Icterus  avis  quomodo  sanet  ictericos  ,  656.  2 

Idola  sunt  imago  rei  falsx  ,  923.  1.  Eorum  deslructores  non 

omncs  sunt  Marlyres,  ibid.  2.  An  ipsis  colebanlur  dxmo- 

nes,  ibid.  Quomodo  illa  colerenlur,  ibid. 

Idololatria  vere  stolida  est,  957.  2.  Olim  per  tolum  pene  oi- 

bem  invaluit,  920.  1.  923.  1.  Eam  cur  Joannes  vetuerit, 

925.    1 

Ignatius(S.)  Martyr  aversatus  est  hxrelicos,  931 .  2.  Ejus  in 

tormentis  alacritas,  676.    I 

Ignatius  (S.)  dc  Loyola  quam  animarum  zclo  arserit,  590. 

i  .  Quam  de  Dei  gloria  augenda  sollicilus  cssct ,  905.  1 . 

Quare  in  Societatc  scholas  instiluerit ,  853.  1.  Divinilus 

mystetium  S.  Trinilalis  edoclus  est ,  429.    1 

Ignis  non  potest  agere  in  ccelos ,  805.  1.  In  quo  sit  symbo- 

lum  Dci,  837.  1,  Est  figura  libidinis  ,  973.  1.  Ignis  xter- 

nus  Sodomx  quis ,  953.  2.  Ignis  est  in  gchenna ,  525.  1 . 

954.  1.  Quomodo  is  dicatur  spiritualis,  ibid.  Igniscon- 

llagrationis  mundi ,  judicium  prxibit,  799.  1.  Ejus  effec- 

tus,  ibid.  2.  Erit  is  noctu  ,  814.    1 

Ignorantioe  hxreticorum  trcs  sunt  causae,  939.  2 

lllapsus  Dci  in  Bcatos  in  ccolo  est  causa  bealitudinis ,  quo- 

modo,  746.   1 

Imaginatio  forlis  rci  concupitx  parit  consensum,  449. 1 .  Ipsa 

cohibenda  lentationes  viucere  volenti ,  'ibid.  2 

Imago  et  idola  quomodo  distinguanlur ,  923.    1 

Imber  temporaneus  velmatutinus  et  scrotinus  quis  sit,  572. 

1 .  Quis  is  allegorice ,  ibid. 

Immiscricordia  et  crapula  conjuncla  plerumque  sunl,  569.  I 

Immunditia  tam  avariliam  quam  luxuriam  Bignificat,  463.  9 

linpassibilitatis  corporum  beatnrum  qux  sil  causa,     807.  2 

Impaliens  possidetur  ab  ira  sua  el  Satana,  422.    I 

Impalientiam  docct  diabolus,  572.  2 

linpcccabiles  quomodo  licri  possimus,  877.  9 

Impcratorum  Uoman.  apolhoosis  ,  '>'•'.   2 

Impelrandi    pclita    certum  praesagium  cst    cerla    fiducia , 

434.   2 
linpii  aestu  cupiditatum  assiduc  jactanlur,  435.  2 

Imprudonlix  actus  ct  vitia  ,  695.    I 

In  Uebra>i  sxpc  capiunt  pro  CBm,  482.  2.  et  pro per,  proptcr, 
ex  600.  1 .  In  cum  accus.  hebraice  significat  augmentum  , 
ibid.  item  regimen  genitivi,  603.  2 

lncarceratis  quibus  prxdicaiil  anima  Christi ,  681.  1 

lncarnalio  Filii  Dei  similis  estarboris  insilioni,  467.  1.  Eam 


I  VERBORUM.  5fM 

quomodo  prxdeslinaril  Deus  ,  622.  2.  623.  1.  Cur  lam 
sero  fuerit  incarnatus,  6i;3.  I.  Ipsa  esl  basis  clmrilalis  , 
898.  1.  Qualuor  circuinslanlix  in  ea  nobis  consideraodx 
sunt,  825.  2.  826.  1.  Ejus  beneficii  magnitudo  ,  827.  1. 
Cur  ea  nobis  prx  oculis  habenda ,  ibid.  2.  Eam  omnes 
pene  hxnlici  oppugnarunt,  891.   1 

Inrarnatus  quarc  sit  Chrislus,  824.  1.  2.  825.  1.  826.  2 
Inconstanlia  quanla  sil  in  homine  cogilationum  et  appeti tuum , 

711.    1 

Incorrigibilcs  cliam  ad  meliora  trahendi,  973.    -i 

Incredulis  quibus  Christus  prxdicaril  apud  inferos ,  683.  1 

Iucrlia  hominis  vires  addit  diabolo,  751.    1 

Infans  quis  proprie  et  abusive  dicatur ,  834*    1 

Infemui  cst  sub  terra,  952.  2.  Cur  dktus  gebenna  eltophet, 

525.  1.  Carcer  cst,  681.  1.  Ex  eo  nulla  rcdemptio,  ibid. 

Ejus  tres  testes  qui,  913.   2 

Inimicorum  dilcclio  facit  animum  excelsum  et  regium,  49". 

1.  Inimicisunt  Deuset  mundus,  547.    1 

Iniquilas  an  plus  significet  quam  peccatum  ,  843.  1 .  873.  2. 

874    1     Sxne  pro  quolibel  peccalo  et  scelere  capilur  , 

919.   1 
In justilia  sxpe  pro  quolibet  peccato  sumitur ,  ibid. 

Inobedientia  signum  est  infidelitatis  et  hxresis,  648.   9 

Inseranlur  (quomodo  fideles)  Christo  ,  467.    1 

Jnsimtare  quam  variam  habeat  significationem  ,  723.  2.  724. 
1 .  Insinuatio  orntoribus  qux  sit  figura  ,  723.  9 

Insitionc  (in)  arborum  qux  servanda  sint;  eadem  in  verbi  di- 
vini  in  animam  inslillatione  locum  habent,  467.   1.   2. 

468.  \ 
Insitum  verbum  quod  a   nobis  suscipi  velit  S.    Jacobus , 

467.  1 
Inspiratio  divina  provenit  a  Spiritusanclo,  468'.  2 

Intellcctus  donum  olim  in  baptismo  Christiani  accipiebant  , 

862.  1.  866.  1 
Intentatormalorum  quomodo  dicaturDeus,  445.   1 

Interpresvulgalus  fidelis  et  Latinusest,  626.  1 

Inlerroqare  in  Scriplura  sxpe  signilicat  probare  et  explorare  , 

685.    1 

Interrogatio  per  metalepsin  cnpilur  pro  responsione  ,      ibid. 

Imeniri  capitur  sxpe  pro  eue  ,  609.    1 

Invidix  hypoivposis,  879. 1 .  2.  Est  proprium  diaboli  pecca- 

tum,  650.  1.  Ejus  epitheta,  ibid.  Non  cadit  in  Deum  ,  sed 

homincm,  548.  1 .  Capitur  tamen  subinde  in  bonam  par- 

tcm,  ibid.  Est  pcccatum  ad  mortem  ,  918.  2.  Est  amaru- 

lenta  ,  555.  2.  Ejus  condiliones,  i7>i'd.  et  seq.  Ejus  reme- 

dium,   554.  2.  Ejus  damna,  536.  2.   537.   1.  630.  1. 

Invidia  hxrclicorum  ;  960.  1.  et  diaboli  in  homines  , 

728.    1 

Invidus  livet,  534. 1 .  Seipsum  consumit,  ibid.  Ejus  et  pacifici 

antilheses,  630.  1 

Ira  quomodo  non  opcretur  juslitiam  Dci,   464.  2.    An  in 

Christo  fucrit,  ibid.  Frenanda  est ,  465.  1.  Dissipanda  cst 

per  moram,  463.  2.  464.  1.  Est  insania  ,  852.  2.  Ejus 

mala ,  464.  1.  2.  Est  inimica  justitix,  ibid.  2.  Eam  ad 

quid  Deushominidederit,  427. 1.  Yiucilur  amplexu  ini- 

mici,  non  ejus  fuga,  464.  1 

Irascendum  (in  sola)  vilia  est,  ibid. 

Iratus  est  quasi  dxmon  incarnatus ,  851.2 

Iris  est  speculum  solis  ,  471.    t 

Isaacvisus  ab  Abimclech  jocari  cum  Rcbecca,  uxor  allegorice 

exponilur  ,  427.   -J 

Ivonis  (S.)  miscricordia  in  pauperes  ,  477.  2 

J. 

Jacob  cur  diclus  supplantator  ,  et  ubi  fr.itrem  supplanlarit , 
409.  1.  2.  410.  I.  Fjus  duodecim  filii  duodecim  feceir 
tnbus ,  411.1 

Jacobi  cujusdam  Anabaptistx  imposlura  in  Silesia,  864.  1.  _ 
Jacobus  (S.)  Alphxi,siveMinor,  quaudo  sit  morluus,  403.1. 
Cur  Simoni  Mago  imprimis  sc  opposuerit ,  ibid.  5.  Qua 
lingua  epistolam  suam  scripserit ,  404.  1.  Evangelium 
S.  Matthxi  grxcc  transtulit ,  ibid.  Vere  ipse  est  epistolx 
auctor,  non  Zebcdxi  filius,  ibid.  2.  Ejus  gcnus  ,  fratrcs  , 


992 


1NDEX  RERUM 


parcnles,  ibid.  2.  605.  1.  Cur  dictus  frater  Domini,  405. 

1 .  Cur  dictus  sit  Juslus ,  ibid.  An  in  utcro  raatris  sanctifi- 
catus  ,  ibid.Voil  Episcopus  Ilierosolymac,  ibid.  Quando 
creatus  ,  ibid.  2.  Cur  dictus  Oblias ,  ibid.  Fuit  Nazareus , 
an  fuerit  virgo  perpctuus,  el  nudipes  inccsserit,  ibid.  Fuit 
lidci  columna,  ct  a  Chrislo  spccialiler  illuminalus,  ibid. 
Ejus  sanctitas ,  ibid.  406.  1.  An  ci  a  Judaeis  concessum 
Sancta  sanctorum  ingredi  :  carus  erat  Judaeis,  eliam  non 
Cliristianis, 406.  l.Populi  deJacobo  opinio,!7iid.2.Primus 
Missae  sacrificium  solemniter  celebravit ,  407.  1.  Gestavit 
laminam  auream,  ibid.  Marlyrium  subiit,  et  ejus  historia  , 
ibid.  2.  Quotannos  vixerit,  ibid.  Causa  marlyriiejus,  406. 

2.  408.  1.  Ejus  sepultura ,  408.  2.  Ejus  juramentum  de 
non  comedendo,  nisi  videret  Dominum  resuscitatura  ,  an 
vcrum,  ibid.  Quomodo  se  Dei  servum  profitcatur,  410.  1. 
2.  Cur  se  Apostolum  vocet ,  ibid.  2.  Fuil  proprie  paslor 
Judaeorum,  ibid.  405.  2.  411.  1.  Quibus  epistolam  suam 
scripserit,  411.  1.  etquando,  40'4.  1.  493.  2.  Ejus  con- 
tinentia,  645.  2.  Cur  viduarum  ct  pupillorum  curam  po- 
tissimum  commendet,  477.  1.  2.1pseet  Paulus  quomodo 
sint  conciliandi  quoad  justificationem  ex  fide  sola,  an  vero 
etiam  ex  operibus,  510.  2.  Jacobus  frater  Domini  an  idem 
cum  primo  Hierosolymorum  Episcopo  ,  555.  2 

Jacobus  Zebedaei,  sive  Major,  an  auctor  epistolac  Canonicae  , 
404.  2.  Sua  beneficenlia  torlorem  suum  Chrislo  lucrife- 
cit ,  7 1 2.  2.  Jacobi  tantum  fuereduo,  nontres,405.  1. 

410.  1 

Jacoponus(B.)  quam  ardenter  Deum  diligerel,  902.  2 

Jehova  significat  esse  Dei  immensum,  950.   1 

Jesus  Christus  docuit  vila  sua  in  persecutione  et  passione 

sitam  esse  felicitatem  ,  412.  1.  2.  Quomodo  calicem  a  se 

transferri  petierit,   446.  2.   Semper  seipsum  cum  donis 

suis  donat;  ideo  donum  perfeclura  est,  453.  2.  Quam  caro 

ei  slemus,  459.  1.  2.  Ejus  silentium,  462.  1.  An  in  eo 

fuerit  ira,  464.  2.  Fecit  prius,  deinde  docuit ,  468.  2. 

Qualemaltulerit  liberlalem,  473.  1.  Ejus  pauperlas,  491. 

4.  Ejus  vis  in  persuadendo,  519.  2.  Ejus  zelus  crga  nos , 

549.  1.  Est  justus  antonomastice,  570.  2.  846.  2.  Patien- 

tior  fuit  Jobo,  cur,  575.  2.  Quanti  animarum  salutem  fe- 

cerit,  590.  1.  Quos  in  vita  sua  baptizarit,  593.  2.  Ipsc  re- 

surgens  nossuscitavit,  603.  1.  Quaresitamabilis  ,610.  1. 

Ejus  gloria  post  passionem,  612. 1.  Ipsequa  homo  estde- 

liciae  angelorum,  613.  1.  Est  agnus  immaculalus,  620.  2. 

Quanlopere  nos  eisiraus  obligati,  621.  1.  Fuitimmacula- 

tus  el  incontaminatus ,  622.  1 .  2.  Cur  tam  sero  sit  incar- 

natus,  ibid.  2.  Lacticomparatur,  632. 1.  Est  petra  ob  va- 

rias  analogias,  635.  1.  Est  lapis  yivus  etanimatus,  ibid. 

Servi  formam  assumpsit,   552.   2.   Tribus  de  causis  in 

mundum  venit,  653.  1 .  Fuit  expers  peccati  et  impeccabi- 

lis,  654.  1.  902.  1.  Quomodo  tradiderit  judicanli  se  in- 

justeet  juste,  655. 1.  Quas  virtutes  in  passione  ostenderit, 

ibid.  Est  pastor  animarum ,  658.  1.  Oculis  ejus  quaedam 

inerat  majestas,  663.  2.  Ejus  modestia  in  omnibus  actioni- 

bus,  671.3.  Passus  estinnocens  pro  nocenlibus,  678.  2. 

Vivificatusspiritu  quomododicatur,  679.  2.  Est  hominum 

aurigain  coelum,680.2.Realiteradinferos  descendil,ibid. 

Incarceratis  quibus  ibi  praedicarit ,  681.  1 .  Est  velut  sol 

omniabeneficentiaesuaeradiis  illustrans,  683.  1.  Est  Ilex 

omnium  angelorum  et  hominum  ,  687.  2.  Ejus  dolores 

fuerein  aniraa  sensitiva  et  rationali,  689.  I.  Habuit  unam 

personam,  non  duas,  sed  duas  naturas,  etquidem  inter- 

mixtas,  ibid.  Patitur  in  suis  fidelibus ,  705.  1.  Crucem 

quomodo  incorpore  suo  honoravit,  706.  2.  Est  nobisom- 

nia,  740.  2.  Ejus  deitas  adstruitur ,  741.  1.  Essenliam 

ejus  divinam  in  monteThabor  non  viderunt  Apostoli,  758. 

2.  Quomodosit  dilectus  Dei ,  759.  1.  Estunicornis  quo- 

modo,  ibid.  In  eo  Deus  Paler  sibi  complacet,  760.  1.  Ipse 

audiendus,  et  quare,  ibid.  2.  Ejus  dominatio  et  imperium 

eliam  qua  homo ,  950.    1.   Id  abnegant  haerelici ,  777. 

2.  Est  passus  pro  omnibus ,  803.  2.  Graliam  uberiorem 

effudit  in  sibi  carne  conjunctos,  816.  1.  Erat  ante  omne 

tempus,  821.  1.  Quare  carnem  humanam  induerit,  824. 

1.  825.  1.  Incarnatus  est  nobis  patri-mater,  825.  2.  Quo- 


ET  VERBORUM. 

modo  sit  vila,  832 .  2.  833.  1 .  2.  Qua  homo  et  qua  Deus, 
lux  est,  837.  2.  838.  1.  Peccantes  facile  in  gratiam  ad- 
miltit,  845. 1.  Est  advocatus  noster,  ibid.  Ejus  propitiatio 
quam  sit  valida ,  846.  1.  Ejus  amor  erga  nos ,  451.  1. 
493.  1.  849.  2.  882.  1.  895.  2.  Cur  dicatur  unctio  , 
867.  1.  Si  Adam  non  peccasset,  non  fuisset  incarnandus, 
876.1.  622.  2.  In  pauperibus  est  velut  mendicus ,  883. 
2.  Dilexil  Deum  ex  puro  corde,  887.  1.  Ejus  vis  major 
quam  omnium  tentantium  ,  892.  2.  Probatur  verus  esse 
Messias,  909.  1 .  Cur  venit  per  aquam  et  sanguiuem,  ibid. 
2.  Ejus  adjudicium  venientis  majestas  ,  967.  1 

Jexeo  haerctici  quae  esset  haeresis ,  913.  2 

Jub  speculum  fuit  patientioe  :  ejus  encomia  ,  574.  1 .  2.  Fuit 
typus  Chrisli,  et  in  quibus,  ibid.  2.  Varii  ejus  morbi,  575. 
1.  Nominis  ejus  etymon,  ibid.  Ejus  tres  filiae  quid  signifi- 
cent,  ibid.  2.  Ejus  restitutio  in  facullates,  ibid.  2 

Joannes  Aposlolus  fuit  virgo,  hinc  tam  fuil  illuminatus,538. 
1.  Fuit  Christi  consanguineus,  815.  2.  EstsociusS.  Petri , 
816.  1.  Comparatur  aquilx,  ct  cur,  ibid.  Fuit  filius  toui- 
trui,  ibid.  2.  Omnes  Sanctorum  gradus  et  laureas  unus 
ipsemeruit,  ibid.  An  gestaiil  laminam  aurcam  ,  ibid.  Fuit 
plenus  gratia  ,  ibid.  Fuit  Christo  prae  caeteris  Apost.  fami- 
liaris,  817.  1.  Ejus  zelus,  ibid.  In  Christisinu  recubuit  , 
cur,  ibid.  2.  Fuit  Benjamin  Christi  el  B.  Virginis,  818.  2. 
Cruci  Chrisli  adslilit ,  ibid.  Aliae  cjus  praerogalivae,  ibid. 
Cur  a  Christo  magis  diligeretur  prae  caeteris  Apostolis,  ibid. 
et  seq.  Fuit  B.  Virginis  lilius,  819. i .  QuantUm  ab  ea  didi- 
ceril,  ibid.  Apparuit  S.  Brigidae,  ibid.  An  vivat  adhuc  ,  an 
vero  sit  mortuus,  ibid.  2.  Cur  dicalur  Theologus ,  ibid. 
Quanlam  charitatem  suisinculcaret,  ibid.  850.  1.  Cur  ad 
Parthos  ,  et  qua  occasione  primam  epistolam  scripserit , 
820.  1.  2.  et  quando,  ibid.  2.  Saepius  Christi  corpus 
contrectavit,  825.  1.  Erat  plenus  amore  Christi,85I.  1. 
895.  1.  2.  903.  2.  Cur  se  in  epislola  II.  vocet  Presbyte- 
rum  et  seniorem  ,  920.  2.  927.  1.  Ejus  modestia,  927. 
i.   Detestatus   est  htereticos  ,    951.    i.  Fuit  hospilalis , 

937.  2. 

Joanncs   Bocoldus    Anabaptista    nominavit   se    Christura  , 

864.  2 
Joannis  (S.)  Chrysostomi  invicla  patientia,  707.  2 
Joannis  (S.)  Damasceni  obedienlia,  651.  2 
Joannis  (S.)  Eleemosynarii  quanta  esset  beneficentia,  431.  2. 

Ei  apparens  Misericordia  eum  ad  eleemosynam  excitavit , 

500.  1 

Joannis  Eremitaecontinentia  ,'  645.  2 

Joannis  Matthiae  Anabaplistae  vesaniaet  impostura ,  864.  2 

Joannis  Silentiarii  de  Deo  fiducia,  726.  1 

Joan.  Wiclef  ex  ambitione  faclus  hxresiarcha  ,  779.  1 

Joscphus  (S.)  fuit  caelebs  el  virgo ,  941 .  2 

Judaaisan  licitum  olim  fuerit  jurare ,  576.  2.  Saepe  per  alias 

terras  se  diffundebant,  vel  sponte,  vel  abducti  ,411.  1 . 

Erant  natura  avari  et  cupidi,  96S.  1.  Juda?orum  Chrislia- 

norum  curam  proprie  habuit  S.  Jacobus ,  405.   1.  2.  Hi 

fuere  quoque  curae  S.  Pelro  peculiariter,  592.  1.  Judaeb 

Hispanis  an  scripserit  S.  Jacobus,  411.  1 .  Judaeorurn  occi- 

dcntium  Christum  peccatum  fuit  peccatum  ad   mortem  , 

917.    1.   Eorum  fabula    de  Thabor  Carmelo  jungendo  , 

761 .  1 .  Semper  suis  proposilis  addunt :  Si  Dciis  volucrit , 

561.  9 
Judaizantes    negant    mysterium    SS.    Trinitalis ,     864.    1. 

865.  1 
Judas  (S.)  fnit  frater  S.  Jacobi  Minoris  :  quae  ojus  mater  et 

fratres,  941.  1.  Quid  ejus  nomen  sonet,  ibid.  Ejus  ze- 
lus  et  amor,  ibid.  2.  Unde  dictus  Thaddaeus  et  Leblneus  , 
ibid.  Fuit  S.  Bernardo  carus  ,  ibid.  Unus  tantum  fuil  Juda» 
Thaddneus,  942.  1.  Missus  est  ad  Abagarum,  ibid.  Repra> 
sentatur  per  chrysoprasum  gemmam  ,  ibid.  Fuit  Martyr  ; 
ejus  corpus  Romae  quiescit,  ibid.  Quando  martyrium  obie- 
rit,  943.  2.  Fuit  vere  Apostolus,  945.  1.  Cur  se  S.  Jacobi 
fratrem  vocet ,  ibid.  Quomodo  librum  Henoch  et  qualiter 
ciiet,  966.  2 

Judas  Machabaeus  de  Deo  diffidens  caesus  est  ,  434.  '-* 

Judex  jus  suum  cuiqnc  tribuat,  4S7.  1.  Judex  cordis  nos!ii 


major  cs^  Dous,  quam  coutcicntia , 
ludicare  improbos  Deus  incipit  in  hac  vita  ,  496.  2.  Quos 
mortuos  judicarK  Ciiristus,  G92.  2.  Judicare  in  Scriptura 
sacpe  cajii.'ur  pro  coadenmare,  572.  2 

Judicii  memoria  gefflper  praeoculis  habcnda  ,  49fi.  2.  An  de 
noclc  an  manc  fiel,  804.  1 .  Ejus  rigor,  8G7.  2.  Id  impiU 
semper  ob  oculos  poncndum  ,  966.  2.  Ejus  timor  quam 
sit  utilis,  G19.  2.  620.  1.  Id  crit  sincerum,  800.  1.  Ejus 
dies  cur  diffcratur  ii  Dco ,  805.  1 .  Is  quomodo  prope  sil , 
575.  1.  Cur  vocetur  magnus,  952.  1.  Veniet  quasi  fur , 
quomodo,  805.  2.  In  eo  angeli  et  sancli  omnes  aderunt 
Chrislo  judici,  967.  1.  Omnes  ibihomines  judicabuntur  , 
967.  1.2.  Is  cur  futurus  dies  revelationis,  610.  1.  Quam- 
diu  is  durabil ,  802.  1.  In  co  charitas  fiduciam  suggcril . 

905.  2 
.ludicia  Dei  sunl  abyssus  multa  ,  711.   1 

Julianus  vcluit  Christianoslilleras  discerc  ,  515.  1 

Julitta  Mariyr  omnes  adslantcs  ad  martyrium  hortabalur  , 

655.    1 

Jupiterdicitur  Eev5,  id  est  vita,  cur,  855.  2.  Diclus  quasi 

juvans  pater,  959.  2 

Juramcntum  esl  aclus  religionis  et  latriae,  576.  2.  Quoe  ju- 

ramenta  vetel  Christus  ,  ibid.  Sunt  homine  libero  indigna, 

577.  1.  Religio  juramenti  quanla  esse  debeal ,      ibid.  2 

Jurare   pcr  creaturam ,  est  jurare  per  creatorem  ,  ibid.  1 . 

Jurarelicet  Christiano  ,  ctquando,  576.  1.  2.  Qui  haerc- 

ticijurare  nefas  esse  docuerint,  ibid.  Jurare  quam  Domi- 

nusvctuerit,  576.  2.  577.  1.  Id  in  semalum  cst,  576.  2 

Justificatio  gencrationi  assimilatur,  et  quomodo  ea  peragatur, 

459.  1.  Ejus  duo  sunt  gencra,  505.  1.  In  eacujusque 

animac  Deus  communicat  sc  ,  tum  per  gratiam,  tum  per 

seipsum  ,  450,  1.  Juslificalio  formalis  consistit  in  charitate 

et  gratia  nobis  indita,  quoc  secum  adfert  Spirilum  sanctum, 

745.  2.  In  ea  quoque  nobis  datur  ipsissima  persona  Spi- 

ritus  sancti ,  totaque  deitas,  744.  1.  In  peccatore  incipit 

a  timore  pcenarum  ,  904.  1.  2.  Ad  eam  tria  concurrunt , 

912.   2 

Justinus  Philosophus  insola  sapientia  Chrisliana  quietem  in- 

venit,  429.  1 

Justitia  impulativa  Luthcri  refutatur,  459.  2.  Justitia  homi- 

num  inchoata  est,  angelorum  perfecla  ,  868.  2.  Ejiis  in 

bomine  habilantis  tria  indicia,  881.  1.  Justitiam  qualem 

cceli  habeant,  811.  1.  Justitia  Dei  ct  Christi  quadruplex 

statuitur,  740.  1.  2.  Propler  justitiam  pati  quid  sit ,  675. 

2.  Juslitia  ostendil  aliquem  csse  Dei  filium,  878.  1 .  Jusli- 

tia  est  remittere  peccatum ,  842.  1.  Justitiam  facere  rt 

opera  justa  faccre  quomodo  differant,  875.  1.  Justitiae  no- 

mine  se  velal  ira ,  464.  2 

Justus  (quomodo)  peccare  non  possit ,  876.  2.  Ad  tcmpus 

omnia  vcnialia  peccata  sine  speciali  privilegio  evitare  po- 

test,  sed  non  diu,  515.  2. 974.  2.  Ei  adaptanlur  auri  pro- 

prietates,  608.  2.  609.  1.  Justus  quomodo  vix  salvetur  , 

710.  1.  2.  ctcur,  ibid.  2.  711.  2.  Justus  sit  quasi  Deus 

omnipotcns,  immutabilis,  ctc.  870.  2.  SitDei  filius  tripli- 

citer,  ibid.Sll.  1.  etcisimilis,  871.  2.  Excrceatse  assi- 

duc  in  operibus  jusliliae  et  virtutis ,  875.  2.  Justi  lucent 

ad  instar  Christi ,  460. 1 .  Per  inullas  velilationes  cxerccn- 

tur,  507.  2.  Eorum  oratio  quam  sit  potens  et  eflicax,  586. 

1.2.  Ipsi  sunt  bascs  et  fulcra  urbium  et  rcgnorum  ,  ibid. 

2.  Sunt  divinae  consortes  naturx  accidenlaliler  ct  subslan- 

lialiter,  745.  1.  2.  Eos  qui  in  mundi  line  vivent  expiabit 

ignis  conflagrationis  mundi,  800.  1.  Certo  scire  nequeuut 

csse  sc  in  Dci  gratia ,  846,  2.  Quomodo  a  Deo  gignantur  , 

868. 1 .  ct  ad  quid ,  ibid.  2 

i 
K. 

Karaux"  °,u'('  significct,  500.  2.  et  quid  xaTwxau-x«j"ai 


LNDEX  r.EP.LM  ET  VEIlBORUM. 

886.  1      yhow  quam  variam  patiatur  significalioncm, 


435.    I 


ypunoi  varia  significat , 


•/x*i%t>>  est  improbo  ctaccuso, 
Kemnitius  immerilo  carpit  Vulgatam  , 
Kiphocollis  Hierosolyma:  vicinus  erat, 
/>,uToi,  id  cst  vocatilii,  vocantur  nobiles, 

COHNFL.    A    I.APIDE.      TOM.    X. 


501. 

1 

629. 

1 

915. 

-j 

5!»  7. 

946. 

1 

Laborem  nullum  sentit  charitas,  495.  1.  Labores  fidelium 

non  finiunlur  nisi  cum  vita,  715.  2.  Hi  spe  quielis  cceles- 

tis  subeundi  sunt,  71  5.    '-! 

Lac  ralionabile  quod  dicalur ,   651.  1.  Lac  et  mel  olim 

batur  recens  baptizatis  ,  652.  1 .  Lactis  proprietates,  631. 

2.  Id  quam  varia  significet,  632.  2 

Lacedaemone  eranl  omnia  inler  omnes  aequalia,         482.    1 

Lacones  brevium  et  paucorum  cranl  verborum,  465.  1.  La- 

conum  puerorum  sufferentia,  440.   2 

Lacrymarum  in  orationc  quanta  sil  vis  ,  586.    1 

Laclarepro  fallere  subinde  capitur,  651.   2 

Lselitiac  spiritualis  commoda  ,  416.  2.  Hoec  est  quidam   pr;c- 

gustus  cceli ,  Gll.  1 

Laici  omnes  non  sunt  sacerdotes  proprie  dicli,  659.  1.  sed 

mystici ,  ibid.  Audientes  confessionem  et  absolvcnles  an 

fiant  irregulares,  584.  2.  Iis  olim  in  Africa  in  Ecclesia  se- 

derenon  licebat,  486.  1.  Eorum  noo  est  de  fide  ^ua  cum 

haercticis  disputare ,  677.   1.  lis  in  reconciliatione  ct  a<l 

humilitatem   eliam  confitendum,  585.  2.  non  vero  sacrn- 

menlaliter,  ,584.   1 

Lais  hebraea  vox  unde  derivetur,  52G.    1 

Lamech  patcr  Noe  an  sit  salvatus,  682.   2 

Laminam  auream  quare  S.  Jacobus  gestarit,  407.   1 

Lapis  vivusquis  dicatur,  655.  1.  Lapidis  et  fidelis  analogiae, 

ibid.  2.  Lapidum  varia  miracula  ,  ibid.   1 

Lascivia  sequiturcx  epulis,  570.   1 

Latro  cum   Christo    crucifixus    quomodo    dicatur    Marlyr, 

707.  2 
Laudare  Deum  perpeluo  debet  homo ,  maxime  Religiosi  , 

529.  2 

Laurentius  (S.)  Justinianus  vidit  pcr  visum  divinam  Sapien- 

tiam  specie  virginis  ,  558.  1 

Laus  Christi  quam  dabit  in  die  judicii ,  est  ambienda  ,  607. 

1.  et  quanta  ea  sit ,  ibid.  Dabit  cuique  pro  merilis  non 

tantum  praemium  ,  sed  et  laudem ,  ibid.  2.  Faciel  beatos 

apudhomines  gloriosos,  ibid.  A  Dei  laude  omnia  nostra  in- 

choanda,  601.  1.  Laudcs virtutem  adaugent,  956.  l.Laus 

subinde  capitur  pro  virtute,  Gi2.   1 

Laulia  olim  dabantur  hospilibus,  957.    1 

Lebbaeus  est  corculum  ,  941.   1.  2 

Lcgalia  opera  ad  salutem  non  sufficiunt,  imo  sine  Christi  fide 

inefficacia  sunt,  511.  1.  2 

Aw-ouk(  quam  varia  significet ,  425.   t 

Leo  estsymbolum  linguas  ,  526.  1.  Leo  ab  hominibus  doma- 

tur ,  ibid.    Ejus  proprictates   diabolo    accommodantur , 

728.   1 

Leprosus  est  typus  peccaloris  ,  COO.  2.  Mundalio  ulriusquc 

sanguine,  iUd, 

Levitas  mater  est  inconstanlice  ,  456.  2.  Parit  liaisitationem 

in  oralione,  «Wrf. 

Lcxoeterna  Deiquaesit,  S74.  1.  Lex  tota  servanda,  non  bnft 

ejus  pars  ,  495.  2.  494.  1.  Eam  observans  cst  Religiosus, 

475.  2.  Possumus  eam  cum  Dei  gratia  perficcre  ,  495.  2. 

Eam  quomodo  detraclor  judicet ,  556.  1.  Est  a  Dco,  et 

justa  pra?cipit ,  492.  1.  Lex  natura;  in  conscicntia  scripta 

est,  495.  2.  Lcx  regalis  quae  et  cur  dicatur ,  492.  1.  Le- 

gem  unam  violans,  quomodo  fiat  omnium  reus,  494.  1. 

et  seq.  496.  1.  Legis  Chrisliana;  xtas  quamdiu  durabit  , 

859.  1.  Ea  sancta  cst,  quarc  ,  790.  2.  Est  perfccta",  cur, 

475.  1.  Est  ilem  lex  liberlatis,  ibid. 

Liber  Henoch  olim  exstitit  purus,  sed  postea  corruptus  est  , 

966.  1.  2.  Quos  errorcs  conlineat,  ibid.  Libri  S.  Scrip- 

turae  canonici ,  sunt  duplices  ,815.  1.  Libri  liasreticorum 

quam  noxii  ct  fugiendi  ut  pestes  ,  952.   1 

Liberalcs  nos  esse  crga  Deum  libcralem  oportet ,         451.1 

Liberius  Pontifex   adrailtere   noluit  li.Trclicorum  munera  , 

951.  2 

Libertas  omnis  est  in  voluntate  ela  voluntate,  448.  2.  Liber- 

tatcm  qualem  suis  det  lex  Evangelica,  475.    1 

1?5 


INDEX  RERUM 

I.iberlini  monaclii  patienlia,  651.   1 

Liberlinorum  qux  et  qualis  sit  sccta,  789.   1.  Negant  judi- 

ciuni  et  oinne  numen  ,  796.  2 

Libcrum  arbitrium  eligendorum  in  causa  est,  ut  certa  sit  aut 

non  sit  eorum  electio  et  vocalio,  752.  2.  753.   1.  11  ne- 

eant Calvinistae  ,  657.  2 

Libido  quam  hominem  sojiiat  et  detineat ,  954.  2.  el  rnen- 

tem  eripiat,  955.  1.  Est  velutignis,  973.  I.  Ilunc  quo- 

inodo  Sancti  quidam  couati  sunt  cxslingucrc,  ibid.  Estpcs- 

tis  ingeniorum  et  sapientix,   538.2.  Libido  incessabilis 

bxreticorum ,  784.  2.  785.  1 

Ligatur  ab  oranteDeus,  588.  2 

Limbo  (patribus  in)  Cliristus  prxdicavit ,  el  quomodo  ,  682. 

1.  Quamdiu  ibi  fuerit,  ibid.  2.  Cur  eo  descenderit,  683.  1 
Linguae  etymon,  518.  1.  Dicitur  hebraice  laacon,  id  est  leun- 

culus,525.  2.  526.  l.DataadDeum  laudandum,  529. 1. 

2.  Vicina  est  phantasix,  hinc  loquax  ,  514.  2.  Ejus  in  ore 
silus  docct  hominem  silenlium  ,462.  2.  463.  1.  Qualuor 
decausis  iu  ore  nominisposilaest,  521.  2.  In  homincop- 
limum  est  et  pessimum  ,  530.  1.  Lingux  prxcipitalio  nas- 
cilur  ex  menlis  prxcipitatione  quam  parit  ira ,  464.  1. 
Ejus  offensa  facillima  est ,  514.  2.  Ejus  vis  et  potentia  , 
518.  1.  2.  519.  l.Estsimilis  igni,  520.  1.  2.  Ejus  vilia 
totam  vitam  occupant,  523.  2.  Totum  hominem  et  corpus 
maculat,  522.  1.  Ejussaevities,  526.  1.  Totum  universum 
implet  iniquitate,  521.  1.  Est  alphabetumscelerum,  ibid. 
Lingux  magna  bona  conciliantis  exempla,  519.  1.  item 
mala  ,  ibid..%.  520.  1 .  Ejus  frenatio  quanli  momenti  sit , 
516.  1.  Ipsa  freno  comparatur  ,  ibid.  2.  Ea  refrenata  re- 
frenantur  omnes  spirilus  motivi ,  517.  1.  Eam  refrenent 
Religiosi,  474.  1.  Eam  domat  Deus,  non  homo,  527.  2. 
et  quomodo,  ibid.  2.  Estalioqui  indomabilis  ,  528.  1.  Est 
quasi  hydrus,  ibid.  2.  et  inquieta,  529.  1.  Lingua  male- 
dica  sepulcrum  est,  ibid.  item  hydrargyrum,  ibid.  Ejus  sunt 
octo  species,  532.  1.  Varia  ejus  attributa  et  damna  ,  ibid. 
521.1.461.2.  474.2.476.  1.  530.  i.Haec  inflammatur 
agehenna,  524.  2.  525.  1 

Linguxin  Babel  primum  fuere  confusx,  736.  1 

Liquatio  ccelorum  in  fine  mundi ,  806.   1.   2.  807.  1 

Litanix  leguntur  pro  infirmis  inunotis,  585.  1 

Lites  sunl  vellut  bella  ,  542.  1 

Liturgia  S.    Jacobi  quam  vetus ,  et  quantae  auctoritatis  , 

407.  1 
Loco  non  eget  Deus ,  834.  1.  2 

Locutio  obest  scientix  comparandae,  461.  1 

Aoyo?'quam  diversa  significet,  et  ea  omnia  attribuuntur  Filio 

Dei,  828.  2.  829.  1.  2 

Longxvitatem  sibi  promittentium  vanitas  ,  558.  1.  2 

Loquacilatis  damna,  476.  1.  Ea  innata  homini  ex  corrupta 

natura,  514.  2.  Est  signum  fatuitatis ,  462.  2.  526.  2. 

Loquax  ostendit  se  non  esse  Chrislianum,  475. 1.  Est  irre- 

ligiosus,  476.   1 

Loquendum  (pruritus  ad)quantus  in  homine  sit,  .V28.  1 
Lucae  Sternebergii  hxrelici  blasphemix,  780.    I 

Lucernae  campanariae  frequentes  sunt  in  Italia  ,  763.  1.  Lu- 

cernae  dimyxi  veterum ,  ibid. 

Luciae  ( S. )  generosum  praefecto  Paschasio  responsum,  477.  2 
Lucianus  (S.)  Martyr  quam  esset  moribus  compositus,  53J2.  2. 

670.  2 
I.ucifer  steliaest  typus  fidei,  763.  1.  item  beatitudinis  coe- 

lestis,  ibid.  2.  Ejus  exortus  quam  gratus,  764.  1 

Lucifer  appetiit  unionem  hypostaticam  Verbi,  771 . 1 .  Ei  hoe- 

reticis  comparantur ,  772.  2 

Lucii  (S.)  Martyris  in  tormentis  et  morte  gaudium  ,  440.  2 
Lucro  non  inhient  Pastores  animarum  ,  718.2 

Lucta  spiritus  et  camis  quae  sit,  646.   1 

Luctus  decet  Christianos  in  hac  vita,  553.  2.  Luclus  sanctus 

quis  sit,  554.  1.  Ejus  effectus,  ibid. 

Ludovicus  Lantgravius  quomodo  curatus  a  mala  opinione , 

quoad  suam  praedestinationem  ,  755.  1 

Lugentium  tresgradus,  553.2 

Lumbos  mentis  succingere  quid  sit,  614.  2.  et  quare  ii  sint 

«uccingendi,  iZ»irf.  615.  1 


ET  VERDORUM. 

Lumcn  est  causa  omnis  boni  cl  symbolum  ,  454.  2.  Optime 
Deum  reprxscnlat,  ibid.  455.  1.  Lumina  supcmaturalia 
omnia  Deus  in  nobis  producit,  455.  2 

Lunac  cur  Ecclesia  assimiletur,  764.  2.  et  seq. 

Lutgardis  (S.)  impelravit  Thomx  Cantipratano ,  ut  sine  noxa 


cum  peccatoribus  ageret, 


974.   1 


Lutheranorum  opera  ostendunt  fidem  ipsorum  non  cssc  bo- 
nam,  506.  1 .  Eorum  obscccnitas  in  conviviis  ,        783.  2 

Lutherus  epist.S.  Jacobi  rcjicit,  el  cur,  405.  1.  DocuilChris- 
tianos  per  Evangelium  libcros  esse  ab  observalione  manda- 
toruin,  473.  1.  llebellionem  excitavit  suo  dogmatc  ,648. 
2.  777.  1 .  Habuit  dxmonem  familiarem  ,  775.  1 .  Ipsius 
desecta  sua  judicium,  777.  1.  Ejusaudacia,  778.  l.Ejus 
varia  epitheta  ,  ibid.  Sxpc  suum  dogma  mutavit,  ibid.  2. 
Ejus  blasphemix,  780.  1.  Ex  ambitione  contra  Ecclcsiam 
surrexit,  779.  1.  Ejus  fastus ,  ibid.  540.  2.  Ei  epitheta 
qux  dent  Calvinistx,  779.  2.  Sibi  laqueo  necem  intulit , 
769.  2.  782.  1.  Ejus  libido,  785.  1.  Viam  slravit  Anti- 
christo,  892. 1.  Est  velut  stella  e  ccelo  in  terram  cadcns  , 

965.  2 

Lux  est  symbolum  Dei,  et  qualitas  eum  maxime  repraesenlans, 
837.  1.  Vide  Lumen. 

Luxuria  noxia  ingeniis  et  sapientiee  ,  538.  2.  Ejus  ignis 
aetemo  igne  luendus,  955.  2.  954.  1.  Saepe  capitur  pro 
lascivia,  784.  1.  Est  incessabilis,  785.  1.  Vide  Libido. 

Lycurgus  dabat  impunitatem  adulteriis  ,  539.  2 

Lyduvinx(S.)  patientia  diuturna,  657.  1.  Est  a  Christo  Do- 
mino  inuncta  ,  582.  2.  Quam  esset  patiendi  cupida  , 

421.  1 

M. 

Macarius  (S.)  miractilis  probavit  orthodoxam  fidem  contra 

Eunomianos ,  506.   I 

Maculatam  (quam)  tunicam  hacrelicorum  suos    odisse  velit 

S.Judas,  974.   1 

Magia  hxreticis  est  familiaris,  773.   1 

Magister  dicitur  quilibet  prxfectus  ,    511.   1.  Magister  plm 

doceat  vita  quam  voce,  552.  2.  Quamobrem  gravius  punie- 

tur  quam  discipuli ,  515.    1.  Eum   recreat  discipulorum 

profectus,  936.   1 

Magisterium  non  est  a  pluribus  ambiendum  ,  512.1 

Magislralus  a  Deo  sancitus  est,  6  19.    1 

Magncs  est  lapis  vivus  ,  635.  1 

Magnificenlia  virtus,  proprie  quid  sit,'  976.   1 

Magnitudo  animidecet  Chrislianos,  492.  2 

Mahomelanorum  carnalitas  ,  537.  2 

Majestatem  (quam)  Dei  blasphemarent  Gnostici,  955.  2.  Ma- 

jestas  Deiquam  sit  sublimis,  897.   1.  2 

Major  est  qui  in  nobis  est,  quam  qui  in  mundo  ,         892.  2 

Malachias  (S.)  quam  probus  fuerit  pastor  ,  722.  1 .  Mortuam 

sua  culpa  non  inunctam  a  morte  excitavil ,  579.   2 

Maledicentes  benedictione  compensandi,  672.  2 

Malcdicta  benedictisrependentium  exempla,  673.  1 

Malignus  quam  varia  significet,  921.  1.  2 

Malorum  causa  non  estDeus,  444.  2.  Mali  nihil  nobis  eve- 

nit,  quin  a  Deo  sigillatim  prxvisum  sit ,  712.  1 

Malilia  sextuplex  datur,  465.  2.  466.  1.  et  quintuplex, 

629.  1 

Mandatum  charitalis  quam  sit  vetus,  848.  2.  849.  1.  Quo- 

modo  tamen  dicatur  novum ,  849.  2.  Mandata  Christi  non 

sunt  impossibilia  ,  907.  2.  Eorum  observalio  signum  est 

charitatis  Dei ,  ibid. 

Manere  quid  S.  Joanni  significet,  848.  1.  Is  manendi  verl» 

crehro  ulitur,  ibid.  867.  1.  Manere  in  lege  quidsit,473.  2 

Manetis  hxresiarchx  mors,  769.  1.  Is  unde  se  Manichaeum 

vocarit ,  462.  1 

Manichxi  docebant  mundum  a  dxmone  conditum  esse,  920. 

1.  et  solem  materialem  esse  Christum  ,  837.  2.  et  duas 

in  homineesse  animas,  unam  bonam  ,  et  alteram  malam 

445.  2 
Mansuetae  sint  mulieres ,  665.   I 

Mansuetudo  virtus  quae  sit ,  et  ejus  effectus ,  466.  2.  Ipsa  u\>s 


INDEX  IiERUM 

cst  vcra:  sapiculix,  553.   1.  Ipsa  ct  liumilitas  sunl  vclut 

sorores,  CG9.  2 

Manussyrnholum  sunt  operalionum  exlernarum  ,        553.  1 

Marcion  ha:resiarcha  quare  dicatur  rnus  Ponlicus ,  598.  2.  E 

superbia  ba:rclicus  faclus  est,  779.  1.  Duos  poncbat  deos, 

612.  2 

Marcorquis  sit  morbus  et  undc  nascalur,  440.  1 

Marcus  (S.)  Evangelista  fuit  S.  Pelri  spkilualis  filius,  adjulor 

et  intcrpres,  737.  1.  An  fucrit  c  Chrisli  discipulis,  et  in- 

terpres  primoc  S.  Petri  epislola; ,  ibid.  Quo  anno  Evangclio 

8cr«pto,  Alexandriam  concesserit ,  ibid. 

Marcus  et  Marcetlianus  post  Dei  opem  petitam  tormcnta  om- 

nia  superarunt,  753.  2 

Marc  seir.pcr  sestuat ,  964.  2 

Maria  Clcopha;  fuit  sancta  mulier,  405.  1.  E-t  eadem  cum 

Alpha:i  et  Jacobi;  non  luit  soror  B.  Virginis  ,  scd  conso- 

brina,  941.  l.  Ouos  lilios  babucrit  Apostolos,  ibid.  In  Ita- 

lia  Verulis  quiescit ,  816.   1 

Mariaj  (S.)  Magdalena:  erga  patientern  Dominum  affecius  , 

G57.    1 

Maria  (S.)  Oigniaccnsis  cx  Extrcma  Unctione  quos   fructus 

perccperit ,  582.   1 

Maria  (B.)  Virgo  non  liabitavit  in  Sancto  sanctnrum,  sed  in 

atrio,  ad  ostium  tabernaculi,  407. 1.  Ejus  hamililas,  438. 

1.  Ipsa  invocanda  in  lentationibus  ,  449.   1.  Pauciloqua 

fuit,  4G1 .  2.  Est  angelorum  ct  boniinum  Pandora,  589.  1 . 

Ejus  modestia,  G63.  1.  S.  Joannes  post  mortem  filii  ejus 

curamgcssit,  819.  1.  Caruit  peccato  originali,  840.  1.  An 

iuunctafucrit  dum  moreretur,  583.  1.  Nunquam  pceniten- 

tise  Sacramentum  usurpavit,  ibid. 

Maritus  in  familia  regcnda  sit  prudens  etsciens,  6GG.  1.  Ho- 

noret  uxorem,  iliid.  2.  et  cur  ,  ibid.  667.  2 

Martinus  (S.)  quantum  damni  senserit  cx  communicalione 

cum  hncreticis,  932.  1.  Ejus  spes  viva  etinfracla,  603.  1. 

Sacerdotcm  prcelulit  regi ,  4S2.  1 .  Pia  ejus  praesumptio  dc 

Dci  benignitate,  973.  2 

Martinus  Pontifex  libcrc  Constantem  Tmp.  coarguit,  639.  2 

Martyr  est  qui  pro  fide  et  virlute  aliqua  Cbristiana  moritur  , 

675.  2.  707.  2.  708.  1 .  Cbristo  sanguincm  pro  sanguine, 

vitam  pro  vita  rependit,  416.  1 

Marlyrcs  in  tormentis  gaudebant,  414.  2.  416.  1.  Quid  rcs- 

ponderint  infidelibus  petcntibns  quare  morli  se  offerrent , 

677.  1.  Stalim  a  mortc  ad  Dci  conspectum  admitluntur  , 

574.  1.   Non  resistunt   persecutoribus  ,   571.  1.  Eorum 

passiones  mirc  Ecclesiam  illustranl,  707.  1.  Eorum  elogia, 

ibid.  Eorum  quanta  esset  patienlia,  453.  1.  Eorum  fortis 

generositas,  747.  1.  In  tormenlis  suis  diffisi  viribus  Deo 

se  commendantes,  vires  patiendi  et  moriepdi  impetrarunt, 

712.  2.  Martyres  mulli  lingua  cxcisa  sunt  loculi ,  529.  2 

Marlyrium  est  regalc  saccrdotium  ,  640.  2.  Omnia  pcccata 

cxpiat ,  406.  1 .  Est  nobilissimus  fidei  actus  ,  ct  dat  nobi- 

lissimam  coronam  ,  ibid.  423.  2.  Sex  stimuli  ad  ipsum  , 

707.  2.  Ejus  quanta  sit  gloria,  708.   2 

Martyrius(S.)  in  lcproso  suscepit  Clirislum  ,  478.    1 

Mas  dignior  fcmina  tripliciter,   GGO.   1.  Masculi  c-unt  Bnses 

familiarum,  SS4.   2 

Materia  prima  coclorum  non  cst  creala  informis,         797.  2 

Malhusalcm  salvalus  videtur,  6S2.   2 

Meohlildis  (S.)  quantoperc   ad  ccelum   suspiraret ,  8!0.    1. 

F.jus  silotilium  ,  G70.   2 

Mcditatio  rcrum  divin.iruni  fienum  linguoe  cst  .  517.    ^ 

Mdania  omuibus  reliclis  nuda  in  Pakcslinam  profccta  est  , 

859.   2 
Melius  cst  nescissc  quam  scientem  damnari ,  790.   1 

»li;)ro  in  Scriplura  sajpeidem  cst  quodiucipio^         496.  2 
Miu|iyoisoi  quis  dicatur ,  967.  2 

Mendici  similes  sunt  canibus  ,  791.   2 

Mcns  Propheta  vi  divini  spiritus  acta,  sut  tamcn  cst  compos, 
766.  1 .  Mcns  quos  babcat  lumbos,  6!4.    2 

Meusae  accuinbcns  cur  pra:  cxteris  limorc  Dci  opus  babcat  , 

962.   2 

Mcrces  plcna  Cbrislianorum  qu.-c  sit ,  930.  2.  Mcrecs  opera- 

rioruui  defraudata  clamat  in  calum ;  5G8.   1 


ET  YERBORUM.  995 

Mi^/yya  vox  undededucatur  ,  725.  2 

Mereri  quotidie  niulla  possumus  ,  41G.  2 

Merita  augendi  hona  .praxis ,  887.  1.  Meritum  gloriaeper 
bona  opcra,  contra  Calvinum  adstruitur,  442.   1 

Messiic  leinjjus  mulli  Propheta;  in  veteri  testamenlo  praecisc 
indicaruul,  612.  1.  Id  dicilur  novissimum  ,  796.   1 

Melus  Sanctoruni,  esto  sinl  in  gratia,  888.  2.  Is  Cdeli  neces- 
sarius  quoad  salulcm  suam  ,  861.    1 

Micbael  vox  unde  derivelur,  956.  1.  2.  Esl  princeps  angelo- 
rum,  ibid.  2.  Ejus  altercalio,  957.  1.  Quornodo  non  e5t 
ausus  diabolum  blasphemiae  insimulare,  958.  2.  An  pcr 
os  asinae  Balaam  sit  allocutus ,  786.   1 

Michael  Scrvetus  ccnsuit  deilatem  reipsa  in  justos  transfundi, 
742.  2.  Ejus  alhea  blaspbemia,  777.   2 

Milites  pro  fide  pugnantes  ctoccumbentes  Martyres  non  sunt, 

571.   1 

Mille  anni  quomodo  Deo  sint  dies  unus,  800.   1.   2 

Millcnarii  docebant  Sanclos  in  liac  vita  mille  lantuin  annos 
regnaturoB,  603.  2.  C04.  1 

Mina  argenti  quanti  esset  prelii  Graecis ,  482.   2 

Ministri  ha:relicorum  sunl  sponsi  Penelopes,  7S5.  1 .  Minislri 
Ecclesia:  cxerceant  mijiisterium  suum    ex   virlule   Dei  , 

703.   1 

Miracula  sunt  fidei  vera: ,  non  ficla:,  506.  1 .  Eorum  fides  a 
Deo  oranli  dalur,  454.    1 

Mirari  capitur  subinde  pro  colere ,  968.  1 .  item  pro  imiiari, 

ibid.  2 

Miseria  hominis  in  hac  vita  octuplexest,  553.  1.  Miseriis 
hujus  vilae  eliam  justi  subjacent ,  710.  2 

Misericordes  clienti  velut  Deus  sunt,  541.  1.  Injudiciobe- 
nigne  a  Dco  judice  habebuntur,  502.  1.  Impetrant  per 
misericordiam  suam  remissioncm,  vel  mitigationem  pcenre 
peccatis  suis  debilae  ,  500.   1 

Misericordia  quid  proprie  sit ,  669.  2.  Virlus  cst,  884.  1. 
Defendit  apud  Deum  sui  cullores,  500.  1.  2.  501.2. 
Ejus  vis,  ibid.  Dco  amica  et  proxima  est,  431 .  1 .  Eam  do- 
cet  lex  Chrisluna  ,  540.  1.  541.  1.  Quomodo  judicium 
superexallare  dicatur,  497.  2.  500.  1.  2.  501.  1.  Mise- 
ricordia  et  piclas  sunt  plerumque  conjuucta,  476.  2.  Mise- 
ricordia  Dei  maxima  et  immensa  est  ,  601.  2 

Missa  S.   Jacobi  quam  anliqua  sit  quanlssque  auctorilatis  , 

407.    1 

Miiitas  parit  incorrupiionem,  662.  2 

Mitrae  Episcopalis  origo  ,  407.  2 

Mixta  oiniiia  iu  fine  mundi  cxurcnlur,  ct  in  cinerem  conver- 
tentur,  808.   1 

Modcsteet  reverenter  dedivinis  loquendum  cst,  677.  2 

Modcslia  virlus  unde  dicta,  663.  1.  Ejus  praestantia  ,  ibid. 
Cingulo  rcprnesentalur,  615.  2.  Est  sapicns,  669.  2.  Quae 
et  (jualis  sit  virlus,  qua;  ejus  oflicia  ,  670.  1.  Est  purpura 
ct  cyclas  Chrisiiani,  ibid.  Ejus  dotcs,  ibid.  Est  ctiain  com- 
positionis  inlernae  actus  clcffcclus,  ibid.  Quatuor  ejusspe- 
cics,  ibid.  2.  Actus  qualuor,  ibid.  Varia  ad  cam  acquiren- 
dam  media  ,  ibid.  671.  1.  Est  dos  Praslati,  720.  1.  Doc- 
lori  cum  primis  nccessaria  cst,  539.    1.  Ejus  elogium  , 

ibid. 

Modeslus  habilus  dccet  mulieres,  661.   2 

Honacbi  cujusdam,  qui  vivent  nemini  delraxerat,  in  morle 
securilas  ,  .'>.*>7.  2.  Monachus  AIQigemensis  pcr  trecentos 
annos  fuil  in  eosUsi  menlis,  S02.  1.  Mouachus  quidam  sua 
vila  sancla  rcvclationem  de  sua  damnalione  revocari  fecit  , 
758.  1.  Monachos  quare  daemon  acorrime  infcslct,  701. 
2.  CoT  oucuUis  utmtnr,  631.  I.  Frant  olim  hospilales  , 
938.  I.  Solilarii  dcfcnduulur  conlra  hacrelicorum  oalurn- 
nias  ,  47  7.    1 

Moni'  a  (S.N  quam  scite  intor  dissid.-nles  pacem  conciliaret  , 
699.  2.  Dicta  meribibula  per  convivium  ,  vicil  iu  se  viui 
onpidiiioni  ,  427.   1.    651.   2 

Mmis  quid  lypice  ct  lrv>pologice  denotet,761.  1.  2.  In 
monle  cur  Christus  sit  trau-liguratus,  ibid.  1 

Moniainis  h.ctesiaiTha  laqueo  sc  prafocavit ,  7C9.  1.  Est  o\ 
anibilione  f.iol.is  li.vro-iaroha  ,  770.    1 

Mora  pensanda  sunt  verba ,  463.  •.' 


996  INDEX.  RERUM 

Mures  dcpravati  seculi  pravi ,  499.  2.  Morum  odores  et  colo- 

Mures,  678.  1 

ricntes  aoimam  commendant  Deo  ,  712.  2.  Morientur 
omnes  in  fine  mundi  igue,  800.  1 

Mors  auimx  in  quo  consistat,  881.  1.  Ea  vera  appellanda 
mors ,  ibid.  Mors  malorum  carentia  est,  753.  2.  Aufcrt 
invidiam,  534.  2.  Mors  repentina  per  multorum  excmpla 
probatur,  561.  1.  Mors  multis  Sanctis  revelala  fuit,  756. 
2.  Mors  Martyrum  quam  beata  sit,  712.  2 

Mortilicalio  appeliluum  et  sensuum  dat  cordis  munditiem , 
479.  2.  Ejussymbolum  est  cingulum  ,  615.  2 

Mortuis  quomodo  Cbristus  pradicarit,  G92. 1.  Mortui  vivunt 
quoad  animam  post  mortem,  695.  2.  Mortui  cami  vivunt 
Deo  ,  ibid. 

Mosis  (liber  dietus)  asccnsio  estapocryphus,  95G.  2.  957.  1. 
Moses  vere  mortuus  est ,  et  ejus  anima  ivit  ad  limbum  pa- 
truru  ,  957.  1.  Cur  secrelo  ab  angelis  sepultus  sit,  ihid. 
Eum  alioquin  ut  uumen  coluissent  Hebraei,  ibid.  1.2. 
Ob  haesilationem  morte  a  Peo  iu  deserto  est  mulctatus  , 

434.  2 

Motus  ccclorum  cessabit  in  fine  mundi ,  805.  2.  Motuscon- 
cupiscenliae  in  appelilu  sensitivo,  per  se,  et  sine  voluntatis 
consensu,  non  sunt  peccata  venialia,  448.  1.  2.  Iis  statim 
resistendum ,  ibid.  2.  Hi  non  sunt  in  hominis  potestate  , 
418-  1 .  Non  sunt  liberi ,  sed  solum  imaginationes  et  appe- 
litus  sensitivi ,  jbid. 

Mulierescur  in  libidinem  pronte  sint ,  660.  2.  Dominantes 
viris  monstrum  sunt ,  ibid.  1.  Honorent  viros,  664.  2. 
665.  1 .  Parendo  iis  imperant,  1620'.  Mulieres  omnes  sepa- 
rentur  a  viris,  etiam  spiritualibus,  791. 1.  Earum  illece- 
brae  quam  noxiae,  961 .  2.  Arcendse  sunt  castris ,         ibid. 

Mullus  piscis  speculis  nitorem  restituit,  472.  1 

Multi  saepe  capitur  pro  omnibus  ,  697.  2 

Mundana  diligenda  nonsunt,  806.  2.  857.  1.  Ea  cito  eva- 
nescunt  et  praetereunt,  439.  1.  2 

Mundanisunt  cives  Babylonis,  736.  1.  Eorum  vita  plena  est 
triplici  concupiscenlia,  855. 1 .  Habent  cor  sterile,  malig- 
num,  difficile,  morosum,  921.  2.  Eorum  duplicitas  des- 
cribitur,  437.  1.  Pleni  sunt  concupiscentiae,  855.  1 

Mundus  tripliciter  accipitur ,  855. 1 .  856.  2.  Aliquando  me- 
tonymice  pro  mundanis  et  carnali  vila,  478. 1.  Aliquando 
proornatu,  521.  1.  Mundi  finis  inslat,  694.  2.  857.  1. 
Quomodo  consummabitur,  799.  2.  Slabil  sex  milleannis, 
801.  2.  Ejus  consummatio  fiet  noctu ,  804.  1.  Non  est 
reternus  et  immortalis,  796.  2.  Ejus  amor  parit  odium 
Dei,  854.  2.Ejusdescriptio,  ibid.  Citopertransit,  857.1. 
et  quare,  ibid.  2.  Odit  sanctos  quinqueob  causas,  879.  2. 
etseq.  Exeo  tuto  quis  fugit ,  546. 1.  920.  2.  921. 1.  To- 
lus  sub  diabolo  est,  920.  1 .  Est  plenus  pravitate  et  iniqui- 
tate,  ibid.  2.  Ejus  lubricitas  et  pericula,  921.  1.  Ejus 
amor  est  adulterium,  546.  2.  Ejus  amicitia  quae,  547.  2. 
EsthostiaDei,  548 

Mundi  cordis  babendi  varia  media  ,  479 

Murmurcontra  Superiores  quantopere  Deo  displiceat,  962 


Mutari  nequit  Deus ,  456. 

Mutatio  omnis  mortis  est  imitatio ,  ibid. 

iMy^7ra?cjv  quid  proprie  sonet,  et  quis  myops,       750.  1. 

N. 

Naas  Rex  Ammon  typus  fuit  diaboli ,  734 .  2 

Natalis  Marlyrum  quis  dicatur,  712. 2.  Natalem  Christi  quam 

dcvotc  celebrare  nos  oporteat ,  827.  2 

Naturam  divinam  essentialiter  habetsolus  Deus,  personaliler 

solus  Christus,  accidentaliter  justi,  743.  i 

Navis  equo  comparatur ,  518.  1 

Nebridii  Romani  elogium ,  665.  2 

Nebula  est  nubes  sineaqua  ,  786.  2 

Necessaria  vitae  quaerenda  sunt,  non  superflua ,  504.  1 

Necessecstjusturaaliquandopeccaremoraliter,  non  physice, 

514.  1 
Neglectum  verbi  sui  quomodo  Deus  ulciscatur , '  472.  1.  2 
Negligentiam  omnem  bomo  evitare  nequit;  513.  2.  514.  1 
Nero  quam  in  Christianos  acer  et  dirus  fnerit,  706.   1 


ET  VERBORUM. 

Ncstorii  blasphemi  lingua  a  vermibus  corrosa  est ,  529.  2 
Nobilitatem  generis  olim  jactantes ,  vocabant  se  lilios  Jovis  , 

938.  1 
Nocte  media  an  judicium  iiet ,  803.  2.  Noctu  quare  fideles 

orare  debeaut ,  804.  1 

Noe  quomodo  octavus  praeco  fuisse  dicatur ,  774.  1 .  Quo- 

modo  fuerit  praeco  justitiae  ,  ibid.  2.  Ejus  fides  et  juslitia  , 

ibid. 
Nomen  suum  cur  non  ponat  S.  Joanncs  inilio  epistolae,  819. 

2.  Nomen  Christi  quam  esset  Gentibus  exosum  ,  706. 1. 

Nomcn  capitur  aliquando  pro  re  nominata ,  887.  2.  ct 

aliquandopro  jussu  et  auctoritate,  574.   1 

Novatianus  quare  schisma  ab  Ecclesia  fecerit,  779.  1 

Novissimus  et  novus  idem  est  quod  postremus,  850.  2.  idem 

quod  pessimus,  858.  2.  Novissimum  dicitur  tempus  Mes- 

siae,  796.  1 

Novitas  nola  est  hajreseos ,  768.  2 

Novum  quomodo  dicatur  mandatum  charitatis,  848.  2.  849. 

1.  Novi  cceli  quomodo  futuri  post  resurrectionem,  809.  2. 

810.  1 
Nubes  sine  aqua  sunt  haerelici ,  963.  2 

Nugis  non  oportet  aures  intendere  ,  460.  2 

Numen  esse  colligitur  ex  constanli  inconstantia  mundi ,  796. 

2.  797.  1 
Numerus  damnandorum  et  salvandorum  an  sit  par,     499.  2 

0. 

Obediente  (in)  manet  Deus  quintupliciter,  888.  1.  Obedien- 

tia  et  subjectio  est  tessera  verae  lidei ,  648.  2.  Obedientia 

debet  esse  patiens  ,  651.  2.  Castitati  servandae  conducit  , 

624.  1.  Obedientia  charitatisquajdicatur,  ibid. 

Observatione  mandatorum  amorem  nostrum  in  Deum  tesia- 

tur,  846.  2.  848.  1 

Obslinatio  est  peccatum  ad  mortem,  918.  2.  Obstinatio  hse- 

reticorum  ,  962.  2 

Obumbrare  quomodo  dicatur  Deus  in  Scriplura  ,       457.  2 

Occasiones  patiendi  fugere  licct,  712.  1 

Oyevw  quid  proprie  significet,  784.   1 

Octonarius  symbolum  est  felicitatis  aeternaj  et  resurrectionis , 

684.  2 

Oculus  baculo  insistens  symbolum  Dei  providentiae  ,  717.2. 

Oculorum  concupiscentia  est  avaritia,  concupiscibile  opes, 

855.  2.  In  amore  duces  sunt,  784.   1.  Sunt  fenestrso 

mentium  ,  ibid.  2.  In  oculis  Dei  versantes  modesli  simus 

oporlet,  671.  1 

Odium  mundanorum  erga  sanctos  et  religiosos ,         879.  2 

Offensas  muluas  condonat  charilas  ,  tam  in  offenso  quam  in 

offendente,  698.  2 

Olei  effecta  et  vires  ,  580.  2.  Oleo  sancto  a  se  benedicto  cu- 

rarunt  morbos  mulli  Sancti ,  ibid.  Olco  sancto  ab  Episcopis 

benedicto  nullus  laicus  ungit ,  sed  solus  sacerdos  ,  ibid.  1 . 

Oleum  olivarum  est  materia  Sacramenti  Extremas  Unctio- 

nis,  ibid.  2 

Omne  capitur  pro  toto ,  411.  2.  Omne  non  Hebraeis  est  nul- 

lum ,  864.  1 

Opera  praeter  fidem  ad  salutem  et  electionem  ad  gloriam  re- 

quiruntur,403.  1.  2.469.2.502.  2.  503.  1.  507.  1. 

751.  2.  868.  1.  875.  1.  Ea  tribuunt  Cdei  perfectionem 

et  consummationem  ,  506.  1.  Sunt  ejus  vita  et  lingua  , 

504.  2.  Jungenda  sunt  orationi,  886.  2.  Opcraboname- 

rentur  ccelestem  gloriam,  442.  1.  Itasunt  ea  facienda,  ut 

sint  digna  Deo,  937.  1.  et  quomodo  id  fiat ,  ibid.  Haec  ho- 

minem  in  judicio  securum  reddunt ,  868.  1.  Ea  signum 

sunt  praedestinationis ,  753.  2.  Opera  lidei  et  gratiae  no» 

sunt  tribuenda  voluntati,  sed  fidei  et  gratiae,  467.  i.  Opera 

etpassiones  nostras  aclionibus  et  passionibus  Clirisli  unin; 

debemus,  600.  2.  601.  1 

Operantibus  solis  promittitur  gloria  ccelcstis  ,  754-  l 

Operariorum  merces  defraudata  clamat  in  coelum  ,      568.   I 

Opes  sunt  dandae  pauperibus,  565.  1.  2.  Flori  feni  compa- 

rantur,  439.  1 

Ophilarum  hnereticorum  abominationes ,  476.  2 

Opiniones  novas  introducunt  hscretici  ,  778.  2 


INDEX  RERUM  ET  VERBOP.UM. 


907 


Oppius  (C.)  Centurio  an  fuerit  is  qui  astitit  Christo  in  crucc 
inorienli ,  954.   2.  935.  1.  An  converlerit  IJispanos  , 

935.  1 

Oplimusmaximusepithetumest  Dei,  444.  1 

Orans  cum  Deo  colluctalur ,  isque  se  ab  eo  vinci  gaudet  fidu- 

cia,  434.  1.  Credatrecta  de  Deoejusque  altribulis,  432. 

2.  433.  1 
Oralionis  elogia  ,  916.  1.  In  ea  cur  spem  et  liduciam  Deus 
exigat,  433.  2.  Ulraque  cjus  mensura  est,  434.  1.  clipsa 
utproprius  actus  spei  et  fiducix,  433.  2.  Pandit  Scriptu- 
ramsacram,  7G6.  2.  Vim  facit  Deo,  434.  1.  915.2.  Ejus 
qux  sint  vitiaetimpedimenta,  435.  1.  Habct  vim  et  fidu- 
ciarn  cx  bonis  operibus ,  886.  2.  Est  mater  castilatis  et 
contincntix,  615.  2.  Ejus  vis  in  animi  tristitia,  578.  1. 
Quas  habere  condilioncs  dcbeat,  utquod  pctit  impetret  , 
434.  2.  Optimum  contra  tentationes  remedium  est ,  449. 
1.  Oratio  assidua  qux  sit,  585.  2.  Ilabcre  debet  opera 
socia,  ibid.  Lacrymis  roborata  potens  est,  ibid.  Quomodo 
liat  efficax,  586.  2.  Sex  cjusdem  fructus,  587.  1.  Ejus  ef- 
fectus  qui,  ibid.  Est  clavis  cccli,  588.  2.  Oratio  concordium 
estalata,  667.  2.0rationemsanctorum  Deus  prxvenit,887. 
1 .  Oralio  in  Spiritu  sancto  nolat  quatuor  ,  971 .  1 .  Oratio 
fidci  infirmum  salvatura  qux  dicatur,  581.  1.  Oratio  in 
peccatum  oranli  tendens  quxsit,  545.  2 

Oratores  Clirisliani  quinam  fuerint ,  519.  2 

Oretur  pro  a;gro  in  Extrema  Unctione,  580. 1.  Orandum  pro 
principibus ,  ct  quare,  651.  1.  Orandum  pro  invicem  , 
585.  1.  Orarc  pro  aliis  est  utilius  quam  pro  se  ,  ibid. 
Scmpcr  Christianus  oret ,  697.  1.  Orantes  pro  peccato- 
ribus  ad  mortem  peccantibus  sxpe  Deus  non   cxaudit  , 

919.  1 

Origenes  vita  fuit  talis  qualis  doctrina ,  532.  2.  Ejus  error 

circa  rerum  revolutioncm  in  pristinum  statum  ,  604.  1. 

Docebat  animas  Beatorum  rursus  ad  carnem  redituras,  ibid. 

Dat  coclis  animam  et  mentem,  811.  1.  Docuit  dxmones 

aliquandosalvandos,  679.  1.  771.  2.  Cur  dictus  Adaman- 

tius,  677.  2 

Originale  peccatum  habentomncs,  840.  1 

Originalis  mundusquidicatur,  774.   1 

Ornameuta  vera  mulieris  qux  sint ,  661.  2.  662.  1 

Ornatus  nimius  pejor  cst  adultcrio ,  662.  1 

Osad  os  loqui  quid  sit,  932.  2 

Osculum  sanctumquodsit,  737.  1 

Osiandri  crror  circa  unionem  noslri  cum  Deo  ,  742.  2 

Oslendere  in  Scriptura  signilicat  rem  reipsa  exhibere  ,  dare, 

donare,  largiri,  505.  2 

Ostensio  fidei  per  opera  cur  in  Ecclesia  requiratur,        ibid. 

Otio  marcet  virtus  ,  417.1 

Ovis  et  hominis  varix  analogix ,  657.  2 

P. 

Paciiici  ct  invidi  antitheses , 
Palma  symbolum  est  patientium, 
Pambonis  Abbatis  silentium , 
Pandora  cur  dicta  sit  terra  :  undc  1 


labeat 


630. 
441. 
515. 


nomen . 


etqux  sit , 
588.  2 
Paphnutius  (S.)  quam  Maximum  Ilicrosolymx  Patriarcham 

hxreticum  detestaretur,  931.  2.  932.    1 

Wxpa.  trans  ,  obitcr,  cursim  significat,  aliquando  non,  473.  2 
Paradisus  terreslris  fuit  obrutus  diluvio ,  684.  1.  An  reser- 

vabilur  ab  igncconflagrationis  raundi  in  usum  parvulorum 

sine  baptismo  defunctorum ,  799.  2.  808.  1 

Paradoxa  christianismi  varia  ,  453.  2 

11  zpxxxXu  significat  hortor,consolor,  obsecro  ,  714.  2 

Haj55txi>jTo»  quid  significet ,  845.  2 

UxpaxunTti;   est  inclinatio  corporc  ct  collo  curvato  iu  obli- 

quum  aspicere,  472.  2.  614.    1 

UapzXXxlii  quid  proprie  ,  456.  1.  2 

Parallela  sententiarum  earumdem  ex  epist.  secunda  S.  Petri 

et  S.  Judx,  943.  et  seq. 

Parcx  symbolum  sunt  fati ,  "62.  1 .  Earum  ofGcia  et  nomina  , 

ibid.  1.  2 
HaoitoevfyxauTj?  quid  proprie  significct ,  746.  2 


Uapiitiivipot  qui  sint,  598.   1 

Paroeci  el  parochus  qui  dicantur  ,  620;    1 

Partlios  (ad)  an  scripta  prima  S.  Joan.  epistola,  820.  1.  et 

cur ,  ibid. 

Parvuli  baptizati  salvantur  sine  operibus ,  505.  1 .  0»  iu  pec- 

cato  originali  mortui  ubi  et  qualiter  vivent,  810.  2.  Ifon 

patientur  pocnara  sensus,  aed  tantura  damni ,  ibid. 

Pascere  idem  est  quod  rcgere  ,  716.1 

Passio  Christi  omnium  dolorum  est  remediura  ,  655.  1 .  Eam 

recolere  Chrislo  est  gratissimum  ,  657.  l.Eam  nos  sequi 

decet  et  imitari ,  653.  2.  Ejus  memoria  in  Missa  lit,  600. 

2.  Ejus  memoria  excitandi  sunt  fideles,  715.  1.  Passio  nos- 

traquam  modica  sit,  415.  1.  733.  1.  Eam  Deus  dulcorat, 

415.  1.  Non  est  in  coelo  ,  sed  in  terra,  hinc  per  eam  liomo 

fit  angelis  major,416.  2.  Passiones  mortificandx  ei  qui 

exterius  esse  vult  modestus,  671.   1 

Pastor  animas  tripliciter  pascat,  716.  2.  et  cogitet  sc  pascere 

ovesChristi,  non  suas ,  717.  1.  Accurate  oves  suas  iuspi- 

ciatet  lustret,  ibid.  Libenter  subeat  onus  non  emolumcnli 

causa ,  ibid.  2.  Placidc  suos  regat ,  71 8.  1 .  Non  vi  cogat  , 

sed  amore  agat,  ibid.  idque  cx  Dei  prxscripto  ,  ibid.  719. 

1.  Ne  lucro  inhiet,  718.  2.  Non  imperiose  Ecclesiam  vexct, 

719.  2.  Clericis  modesteimperet,  720.  1.  Sit  modestus  , 

ibid.  Prxsit  ut  pater,  ibid.  Gravilatem  lenitale  misceat , 

ibid.  2.  721.  1 .  Sit  forma  vitx  subdilis  suis  ,  ibid.  Pastoris 

in  figura  sxpe  pingitur  Christus,  657 . 1 .  Pastores  mali  de- 

glubunt  oves ,  969.  1.  Pastores  quantam  animarum  cujus- 

que  curam  gercre  debeant,  817.  2.  Eorum  prxmium  in 

ccelo  magnum  cst ,  722.  2 

Pater  luminum  dicitur  Deus  et  SS.  Trinitas,  454.  2.  Deus  Pa- 

ter  cur  dicatur  proprie  graliam  dare,  870.  1.  Eum  qui  ne- 

gat,  negat  et  Filium,  864.   2.  865.  1 

Patemianorum  hxresis  de  factura  corporis  humani  ,  445.  2 

Pati  pro  Christo  quam  sit  gloriosum ,   706.  1.  2.  et  cur , 

ibid.  2.  Pati  gaudent  pro  Deo  Sancti ,  414.    2.  Patiens 

tentationem  et  dolorem  bcatus  est,  440.  1.  Paliens  in- 

juste   non  conqueratur,  ne  meritum  patienlix  amitlat , 

678.  1 
Patiens  est  sapiens,  426.  2.  Paliens  perdurans  incudi  assimi- 
latur,  440.  1.  Is  suorum  affectuum  est  dominus ,  422.  1. 
Eum  Christus  coronat ,  441 .  1 .  Ejus  temporaneus  et  sero- 
tinus  fructus  quis,  572.  1.  Ei  Deus  adestsuis  consolationi- 
bus,  675.  2.  Inserilur  cruci  Christi,  705.  1 .  In  illo  patitur 
Christus,  ibid.  Fit  unum  cum  Chrislo,  ibid.  In  eo  patitur 
Spiritus  sanctus,  706.  2.  In  patiente  certat  ct  vincit  Deus, 
732.  2.  Ei  nullus  nocere  potest,  674.  2,  675.  1.  Patien- 
tium  gnoraxetexempla,  424.  1 

Paticntia  capitur  pro  perseverantia,  422.  1.  Patienlia  Chris- 
tianaquam  cminens  sit,  412.  2.Est  perfectio  obedicntix  , 
651.  2.  Est  Christianorum  stadium  ,  653.  2.  Qux  sit  im- 
perfecta,  620.  2.  Qux  perfecta,  421.  1.  Quomodo  opus 
perfectura  habeat ,  ibid.  Efficit  virlutum  omnium  consum- 
mationem,  ibid.  Nullasineea  est  virlus,  ibid.  2.  Perficit 
stadium  vitx  humanx ,  ibid.  Est  virlulum  calx ,  422.  2. 
Qux  patienli  bona  adferat,  ibid.  1.  Ejus  effeclus ,  ibid. 
Medium  estad  acquirendam  perfectionem,  ibid.  2.  Supplet 
virtutum  et  rerum  omnium  dcfeclus ,  ibid.  Sexopera  per- 
fecta  producit,  423.  1.  Suflcrt  patienter  omnia  ardua  et 
adversa,  ibid.  Deum  habet  debilorcm  ,  ibid.  Citharx  assi- 
milatur,  ibid.  2.  Crcat  Martyres ,  ibid.  Ilomincm  beatum 
ct  tranquillum  facit,  semper  et  ubiquc  ulilis  cst ,  ibid. 
Christo  nos  similes  facit ,  ibid.  Sinc  ea  nihil  in  homine 
perfectum,  42 1.  1 .  Falum  quasi  expugnat,  ibid.  Quomodo 
liominem  perlieiat,  ibid.  2.  Quando  succumbat  aut  dcliciat, 
425.  1.  Ipse  vera  sapicntia ,  ibid.  Ejus  prxcepta  et  dict.i- 
mina  varia,  427.  1.  A  solo  Deo  est  petenda  ,  428.  1.  Pal- 
mx  comparalur,  411 . 1.  Alia  ejus  elogia,  ibid.  Ea.m  docet 
tenlatio,  419.  1.  Ejus  trcs  sunt  gradus,  411.  2.  414.  1. 
Adhortalio  ad  illam,  571.  1.  Patientia  Dei  erga  peccatores, 

684.  1 
Patronatus  (jus)  non  usurpent  laici  id  non  habenlcs,  938.  2 
Patronus  in  quo  differat  ab  advocato,  S45.   1 

Pauciloquis(de)  gnomx  ,  462.   2.   463.    I 


998  INDEX  RERUM 

Paulinus  (S.)  Nolanus  Episcopus  cur  sc  depingi  nollet ,  469. 

1 .  Dcdit  se  in  lylrum  pro  viduae  filio  redimendo,  431.  2. 

882.  2 
Paulus(S.)undedictusSaulus,  410.  1.  Ejuselogia,  812.  2. 
In  tribulatione  gaudebat,  412.  2.  Suos  tortores  ad  Chris- 
turn  convertit ,  713.  1.  Consensit  in  scribendo  cum  aliis 
Apostolis ,  402.  1.  Ejus  cervix  recisa  Iac  pro  sanguine  de- 
dit,  632.  2.  Omnes  pcne  epistolas  suas  orditura  gratiarum 
actione  vel  benedictione  Dei ,  601.  1.  Quomodo  depressis 
operibus  legis  fidem  in  Christum  tantopere  exlollat ,  502. 

2.  Requirit  opera  fidei,  510.  2.  Ilinc  non  adversatur  aliis 
Apostolis  etiam  opera  requiri  asserentibus,  502.  2.  Is  et 
S.  Jacobus  quomodo  sint  conciliandi  quoad  fidem  et 
opera  in  justificatione,  510.  2.  Ejus  charitas  et  unio  cum 
S.  Petro  ,  812.  2 

Paulus  Samosatenus  Episcopus  populum  suum  expilavit  , 

719.  2 

Pavo  symbolum  est  superbiae  ,  856.  1 

Pauperes  cur  Christus  elegerit  ad  fidem  et  regnum  potius 
quam  divites,  489.  2.  Illi  his  praeferendi  sunt,  487.  2. 
488.  1 .  Eorum  contemptus  quando  sit  peccatum  mortale  , 
486.  2.  487.  1.  Eos  divitibus  aequarunt  Gentiles ,  482.  1. 
Quomodo  dare  elecmosynam  queant,  503.  2.  Iis  ex  pio 
affectu  succurrendum  ,  883.  1.  2.  884.  2.  Aliquando  ex 
impatientia  ingemiscunt  adversus  Deum  et  proximum , 
572.  2.  Pauperes  Evangelici  sunt  veri  et  soli  divites  , 

489.  2 

Paupertas  oritur  ex  nimia  abundantia,  569.  2.  Paupertas 
primorum  Christianorum  ,  437.  2.  Eara  reddidit  Christus 
honorabilem ,  ibid. 

Pax  significat  Hebraeis  gratiam  et  omne  bonum ,  737.  2. 
Charitatis  comes  et  filia  est ,  946.  2.  Soror  est  sapientia?  , 
538.  2.  Ejus  quinque  bona  ,541.  2.  Reddit  opera  nostra 
Deo  grata,  ibid.  Est  gratiae  effectus  et  comes,  601.  1.  Pro- 
prie  estpiorunr,  435.  2.  Pax  conscientiae  quantum  sit  bo- 
num,  812.  1.  Ea  quantopere  optanda,  674.  1.  Illa  est 
quaedam  incorruplio  spiritus,  663.  1.  Quam  pacem  Chris- 
tus  Apostolis  optaret  et  relinqueret,  601.  1 

Peccamus  quotquot  sumus,  843.  2.  Peccandi  necessitas  hu- 


ET  VERBORUM. 

Peccator  cst  servus  concupiscentiae ,  789.  1.  Est  nubessinc 
aqua,  arbor  autumnalis,  fluclui  maris  similis,  et  stella  cr- 
rans ,  966.  i .  itcm  quasi  sus ,  792.  2.  Fiduciam  si  conci- 
piat  se  vcnlam  commissorum  consecuturum  ,  eam  conse- 
quetur,  434.  2 

Pelagiani  docent  fidem  esse  ex  nobis,  non  e  gratia  Dci, 

488.  2 

Perambulare  significat  dominiumetimperium,  730.  2 

Perdix  symbolum  est  adulantium  ethypocritarum  ,     436.  2 

Peregrinarum  in  hoc  scculo,  480.  1.  Peregrinari  in  fervore 
quid  sit,  703.  2 

Peregrinationes  ad  sepulcra  Sanctorum  carpunt  hasretici,  sed 
insulse ,  ibid. 

Peregrinus  quid  proprie,  quid  metaphorice  significet ,  704. 
1.  Peregrini  suinus  omnes  in  hoc  mundo  ,  et  quare,  643. 
1.  2.  645.  1.  2.  Percgrini  benigne  excipiendi  ,     936.  2 

Perfecti,  integri  et  in  nullo  deficientes  quomodo  dislinguan- 


miliat  hominem, 


514.  2 


Peccans  non  cognoscit  Christura ,  874.  2.  Peccantium  tres 
sunt  gradus  ,  691.   i 

Peccati  tres  sunt  gradus,  452.  2.  466.  1.  Idem  est  quod 
opus  malum  ,  443.  1.  Est  error  vitaeet  morum,  754.  2. 
Dupliciler  consumraatur,  452.  \.  Est  mors  animae,  ibid. 
Ejus  an  Deus  sit  auctor,  442.  2.  Varias habet  causas  nobis 
intrinsecas,445.  2.  Debet  esse  voluntarium,  448. 1.  Ejus 
generatio  et  prosapia,  proles,  nepos,  pronepos,452. 1 .  Ejns 
et  tenebrarum  analogiae,  838.  2.  Tollitur  per  tribulatio- 
nem  ,  413.  2.  414.  1.  Quam  grave  malumsit,  841.  1. 
874.  1.2.  Eiomnesobnoxii,  513.  2.  840.  1.  2.  841.  2. 
974.  2.  Propter  id  Chrislus  incarnalus  est,  876.  1 .  Pecca- 
tum  omnequomodo  fugere  possimus  ,  877.  2.  Unum  tra- 
hit  ad  plura,  495.  2.  Incitatio  ad  peccatum  est  tentatio  , 
413.  l.Peccatumad  mortem  quid  sit,  916.  1.  917.  1.  2. 
elcurdicatur  ad  mortem,  917.  2.  Peccatum  originale  nou 
est  morbida  qualitas  in  anima  exislens,  et  perpetuo  prava 
dcsideria  excitans,  446.  1.  Peccatum  omne  veniale  an  ex 
genere  vitari  possit,  514.  1.  974.  2.1d  non  tollit  gratiam, 
514.  1.  Per  id  recedimus  a  Deo,  552.  2.  Id  sensualilati  , 
mortale  voluntati  tribuilur ,  448.  2.  Peccata  quomodo 
Cliristus  abstulerit ,  874.  1.  Ea  quomodo  is  pertulerii  , 
656.  1.  Peccata  tam  propria  quam  aliena  operit  charitas , 
et  proximi  et  Dei,  698. 1.2.  Coram  Deo  tripliciter,  ibid. 
1.  EaChrisli  sanguis  prorsus  expurgat  et  abolet,  non  ra- 
dit,  839.  2.  Iis  valedicere  debent  Chrislianis  maxime  qui 
vanitati  alias  vacarunt,  590.  2.  Ipsa  in  se  non  sunt  paria 
el  sequalia,  493.  2.  Mortalia  omnia  nemo  vitnre  potest 
sine  Dei  gralia,974.  2.  Peccata  tegere  quomodo  dicatur 
Deus,  699.  1.  Quomodo  ea  homo  tegere  possit  ,  ibid.  2. 
;>90.  2.  591.  1.  Ad  peccala  dimissa  redeuntes  similes 
sunt  canibus  ad  vomitum  redeuntibus ,  792.  1.  Peccata 
quatuor  in  ccelo  chraant  vindictam  ,  568.   2 


tur. 


424.   2 


Perfeclionem  causatur  patientia,  422.  2.  Ea  silain  mortifica- 

tione  concupisc.  543.  2.  544.  1.  et  in  moderalionelingua:, 

514.  2.  Per  studium  perfeclionis  ad  Deum  appropinqua- 

mus ,  552.  1 

Periclis  Atheniensis  patientia,  424.   1.  2 

nzpmou&cu  el  n£pt7tot/7irt?non  signiGcat  adoptionem,  641.  1 

Utptoana  significat  redundantiam  ,  465.  2.  466.  2 

Persaecum  sororibusinibantconjugia,  539.2.  AnaS.  Joanne 


ad  iidem  conversi . 


820. 


Persecutio  est  species  tentationis,  413.  1.  In  ea  cur  sit  gau- 

dendum  ,  415.  2 

Persecutores  sunt  fabri  coronarum,  675.  1 

Perseverantia  in  patiendo  accipit  coronam,  et  habet  opus  per- 

fectum,  422. 1.  Eam  causat  probatio,  420.  1.  Desua  per- 

severantia  et  salule  nemo  fidelis  certus  esl ,  752.  1 

Personarurn  acceplionis  vitium  in  quoconsistat ,         4S2.  2 

Persuasio  obtinendi  quod  petitur  ,  oranti  necessaria  ,  433.  2 

Petcnli  simplum,  demus  duplum,  431.  1.  Pelenda  necessa- 

ria  ad  vitam,  ethaec  a  Deo  danlur,  545.  1.  2.  nec  caduca, 

ibid.  2 
PetronillaanS.Petrifiliasit,  596.  1 

Petrus  (S.)  Apostolus  quando  et  ubi  epistolam  suam  scripsc- 
rit,  592.  1.  598.  2.  Fuit  peculiaris  Judajorum  curator  , 
592.  2.  598.  2.  Yaria  cjus  scripta  apocrypha ,  ejus  clo- 
gium,  593.  1.  595.2.  Privilegia  ejus  varia ,  593.  1.  2. 
Est  a  Christo  factus  pelra  Ecclesiae ,  est  capul  omuiurti 
Apostolorum,  ibid.  Fuit  hierarcha,  ibid.  Ei  firmilas  in  fido 
promissaest,  ibid.  Repraesentat  aucloriiatem  el  personani 
Christi,  ibid.  Praeest  cum  suis  successoribus  Ecclesise  qu.'isi 
monarcha,  594.  1.  Ejus  jus  sublimius  quam  quorumvis 
Regum  et  Imperatorum ,  ibid.  2.  Ejus  nonien  cur  fideles 
lilterisformatisadscriberent,  ibid.  Ejusjus  etiam  ad  supe- 
ros  et  inferos  pertinet ,  ibid.  Ccelum  claudit  et  aperit,  ibid. 
Ejus  poteslas  inconcussa  manet,  et  durabit  usque  ad  fincin 
mundi  ,   595.  1.  Per  veteres  pontifices  designatus  fuit , 
quasi  illis  major ,  ibid.  Ecclesias  per  totum  orbem  fumfil- 
vit ,  ibid.  An  in  Angliam  profectus  sit,  ibid.  2.  Ejus  efli- 
gies,  ibid.  Ejus  martyrium  et  causa  ejus  ,  596.  1.  Ejus  se- 
pulcrum,  ibid.  Varia  ejus  nomina,  597.  1 .  Quid  sit  nomcn 
Petrus  et  Cephas ,  ibid.  1.  2.  Est  Apostolus  per  exccllcn- 
tiam,  ibid.  2.  Etiam  in  Ponto  praedicavit,  598.  2.  Gaudel 
metaphora  petrae  et  lapidis ,  634.  2.  Ejus  modestia  ,612- 
2.  643.  1.  Est  lestis  passionum  Christi ,  715-  1.  Habuii 
revelationem  suae  morlis  et  temporis  ,  ibid.  2.  756.  2. 
Morli  proximus  in  carcere  vinctos  Christo  lucrifecit ,  713. 
1.  Pastor  fuit  pastorum,  716.  1.  Quomodo  S.  Clementcm 
suum  successorem fecerit,  ibid.  Certo  fuit  Romae,  735.2. 
Quos  ibi  converterit,  736.  2.  Quando  secundam  episl. 
suam,  et  ubi  scripserit ,  758.  2.  Dictus  est  a  parentibu? 
Simon,  739.  1.  Ejus  fervor,  755.  1.  Ejus  cura  circa  fidc- 
les  et  lotam  Ecclesiam  ,  757.  1 .  Ejus  charitas  et  unio  cuni 
S.  Paulo,  812.  2.  Ejus  candoret  sinceritas ,  ibid. 

Petrus  (P.)Canisius  in  omnibus  adversis  Deum  benedicebal  , 
441.  1.   Ejus  ccelcstis  illustralio  quoad  sul  cognitionem  , 

453.   1 


LNDEX  REMJM  CT  VLKBORUM, 

5G0.  2 


749. 

1 

704. 

2 

870. 

1 

519. 

2 

887. 

1 

Qui-joptvx  quac  dicantur  a  Philosopliis , 

Phanlasiac  hominum  quaesint  simulacra,  923.   1 

1'iiarisaii  censebant  totam  lcgem  non  esse  scrvandam,  sed  par- 

tem  cjus  majorcm ,  495.  2.  494.  i.  Eoruin  errorduplex 

circa jcjunium,  576.  2 

PhiladclphiaChristianorum  quanta  essc  debeat,         669.  2 

Philippus  Macedoconviciatoribus  gratias  agebat  ,         424.   1 

Philosophi  nonnulli  in  tribulalione  sunl  gavisi ,  412.    1 

1'hinces  Eleazari  filiusan  fucrit  inter  exploratores  ad  Rahab 

missos,  510.   1 

Phoenix  symholum  est  Christi  ct  Christiani,  915.  1.  Symbo- 

lum  cst  resurrectionis ,  734.  2.  Ilinc  cst  iusculptus  sarco- 

phagis  plurimorum  Martyrum  ,  ibid.  915.  1 

Opovpzu  est  urbem  prasidiis  ct  propugnaculis  munitam  tenco, 

946.  2 
Pietas  est  condimcntum  patienliae,  748.  2.  749.  4.  Debet 

hacccondi  amore  fraterno, 

Pii  semperaflliguntur  etlribulantur, 

Piscis  hicroglyphicum  eslodii, 

Pisistrali  vis  in  dicendo  quanta  fucrit, 

Placcre  Deo  in  omnibus  sludcamus  , 

Planetac  sunt  typus  hacrelicorum,  965.  1.  IToc  nomcn  planetac 

item  aliis  liominibus  adaptatur,  ibid.  2.  Planelae  varios  et 

miros  Iiabent  motus,  804.  2 

Plato  quomodo  se  ad  judicium  prapararet,  809.  l.Ejus  pa- 

radoxa  et  antilogiac,  5*39.  2 

Pliuius  omnem  diviniiatem  ponit  in  bcneficenlia,       540.   2 

Pcenilentiae  actus ,  841 .  2.  Kst  afliuis  ct  pars  juslitiae  ,  842. 

2.  Pcr  eam  ad  Deum  accedimus  ,  55-J.    1.  2 

Polilicorum  principia  quae  olisint  serio  emcndationis  proposilo 

COncipiendo,  49S.  2.  Pcjcrant  sine  consciculia,  578.  1. 

Duplex  habcnt  cor,  ct  quam  sint  noxii ,  436. 

Polium  herba  saepe  in  dic  colorem  mutat,  459. 

Polycarpus(S.)  comprchensoribus  suis  mensam  apponi  jussit, 

713.  1.  Dctestatus  cst  haerclicos ,  931.  2 

Polychronius(S.)  quam  mcnte  in  ccclo  versaretur  ,      810.   1 

Ponlifex  Judaicus  ralionali  intextum  gercbat  urim  et  tummim, 

910.  2 

Pontifcx  Rom.  impcrat  et  pracst  rcgibus  et  Imp.  639.  2. 

Ejus  triplex  corona  quid  siguificet,  ibid.  Ejus  iu  Ecclesiam 

auctoritas ,  594.  1.  Vocatur  Episc.  universalis ,  715.   1. 

Vocat  Episcopos  fratres,  ibid.  Ponlificum  omnium  brcvis 

estvita,  756.   2 

Pontus  cst  rcgio  Asioe  Minoris,  vicina  Ponlo  Euxino  ,  598.  2. 

Ejus  incolae  mire  barbari  cranl,  ibid.  700.  2.  Apud  eos 

eiant  antrum  Ccrberi  et  alia  barbaries,  599.  1.  Duros 

progignit  homines,  700.  2 

Porcus  symbolum  cst  Iiominum  profanorum ,  792.  1.  itcm 

omnium  peccantium ,  ibid, 

Potestas  Principum  et  Pralatorum  a  Deo  descendit,  453.  2 

Praccpta  legis  vcteris  fuere  multa  et  gravia,  907.  2.  Pracep- 

tum  dileclionis  proximi  includit  praceptum  dilectionis  Dei, 

887.  2 
Pradestinatio  ad  gratiam  pcndet  a  cooperatione  libcri  arbi- 
trii,  etiamsi  hscc  illius  non  sit  causa  ,  732.  2.  Praedestina- 
tionis  dilemma  plebeiorum  confutatur,  ibid.  Tria  vcrasigna 
praedestinationis ,  753.  2.  Pradcslinatio  ad  gratiam  non 
pcndct  ab  ca  quae  est  ad  gloriam,  861.    1 

Pradestinalus  (quis  vere)  et  quis  non  diccndus,  752.  2.  Pra- 
dcstinali  vere  nequeunl  in  peccato  morlali  mori,  877.  1. 
Non  sunt  electi  ante  pravisa  opera,  ex  mero  Dci  bencpla- 


2 
a 


cilo, 


7sSt.  1. 

2.  468. 


1 


Pradicationis  et  insitionis  variac  analogiae ,  467 
Pradicalor  sit  concha,  noncanalis,  463.  2.  Sacpe  eadcm  in- 
culcet,  692.  1.  755.  4.  2.  794.  2.  Ejus  sermo  sitsedatus, 
non  velox,  461.  1.  Populo  nunc  minari,  nunc  blandiri 
dcbct,  531.  1.  Qualis  esse  debeat,  702.  2.  716.  2.  Lo- 
quatur  vera  et  sancta  ,701.2.  Oret  ante  concionem ,  ibid. 
Sit  sincerus,  471.  2.  Qui  pomposus  ct  verbosus,  cst  nabea 


«inc  aqua 


963. 


rralati  vitaj  probitate  subditis  praerant  ,721.  1 .  Eorum  vila 
ab  omnibus  videtur,  ibid.  i.  2.  Amore  plus  apud  subditos 
proficient  quam  tcrrore,  533.  1.  Eorum  duo  munia,  719. 


909 

2.  Qua;  dotes,  720.  1.  Iis  laici  subjici  debent ,  Cy.l.  f. 
Quantam  ovium  sibi  crcditarum  curam  babere  debeant , 

947.  1 
Pralaturae  ambiendae  nonsunt,  754.  2 

Pramia  tenlationem  viucenlium  ,  418.    1 

Praparatio  ad  advcnlum  Chrisli  quae  facienda  ,  808.  2 

Prascienlia  Dci  alia  condilionata,  alia  perfecta  est,  599.  1.2. 
600.  1.  Lalius  patet  quam  praedestinalio,  599.  1.  Ea  in 
Deo    quoad   electioncm    hoininum    sex    dotes    includit  , 

ibid.  1.  9 

Prasentia  Dei  ubique  habenda,  903.   S 

Primitiae  Deo  quomodo  limus,  459.   2 

Primogenili  familiarum  olim  crant  sacerdotes,  639.    1 

Princeps  sit  modcstus  et  moderatus,   720.  1.   Ejns  vita  ab 

omnibu9  videtur ,  721.  2.  Principibus  civilibus  obedire 

debenlChristiani,  648.  1.  idque  propter  Deum,  649.  1. 

Sciant  se  potestatem  a  Deo  acccpisse,  453.    2.    Eorum 

vita  est  quasi   picta  tabula    quam  subdili    inspiciant  , 

653.    I 
Principium  Verbi  Dciquod  dicatur ,  822.   2 

Privilegia  duodecim  S.  Petri  Apostoli  ,  5?3.   1.   2 

Probalio  fidei  quomodo  opcretur  et  causet  patientiam  ,419. 

1.  420.  1 
Procella  (quae)  tenebrarum  Iiaerelicosmaneat,  965-  2 

Proclivitas  ad  malum  cliam  in  juslismanet,  711.    1 

Profectus  discipulorum  recreat  magistrum,  936.  i.  Profeclus 
in  via  spiritualj  in  qUo  situs,  847.  2.  Comparatur  lucifcro 
crescenti  in  diem  perfectum ,  764.  2.  765.  1 

Professio  fidei,  legis  et  cultus  Dei,  vocari  potest  religio  , 

475.   2 

Proficere  sempcr  in  melius  Christiani  dcbent,  633.  i.  852.  2 

Promittit  Deus  vitam  aiternam  in  fide  constantibus,  866.  1. 

Iu  veteri  lege  quae  promiserit  Deus  Christianis  se  daturum, 

742.  2 

Prophetae  loqnuntur  dc  futuris  quasi  de  prateriris ,  966.  2. 

Iis  quanta  sit  fides  adhibenda,  761.  2.  Omnes  a  Dco  sua 

oracula  acceperunt,  455.  2.  Apostolorum  el  Christiano- 

rum  pcrsuam  prophetiam  fucre  ministri,  612.  2 

Prophclare  capitur  pro  interpretari ,  765.  2 

Prophetia  capitur  pro  interpretari ,  ibid.  Proplietia  Henoch 

qualis  fucrit,  966.  1.  Prophetia  vera  venil  a  voluntateDei, 

766.  1.  Subinde  dalur  improbis,  ibid.  2.  Firmior  visionc, 

761.  2.  762.  1.  Est  velut  Iucerna ,  762.  2.  Prophetia 

Scripturae  qua;  dicatur,  765.   1 

Proposiium  (mulli  quod)  serium  emendandi  vitam  non  ha- 

beant ,  bine  damnantor  ,  49S.   f.  2.  et  seq.  Propositum 

firmum  ab  omnibus  seculi   illecebris  resislendum  reddit 

cor  liominis  mundum  a  seculo,  479.   2 

Protocanonici  libri  sacri  qui  dicantur  ,  815.    1 

Providenlia;  Dei  sua  Christiani  committunt ,  56 1 .   1 

Proximo  benefaciendum  intuitu  Dei ,  431.  1.  Proximus  nobis 

diligcndus  quis  sit ,  493.  2.  et  quantopere,  896.  1 

Prudenliae  dcfinitio,  695.  1.  Undc  vox  formetur  ,  ibid.  Ejus 

partes ,  ibid.  Ejus  actus  ct  oflicia ,   ibid.  Ejus  elogium  , 

ibid.  2.  Varia  ejus  pracepta,  ibid.   696.  i.  748.  1 

Psalmodiae  quatuor  fructus,  578.    1 

Pscudoprophelae  nunquam  defuere,  7G8.  1 

Physici  qui  dicantur,  536.   1 

Pudicitia  legis  Christianae',  537.  1.  2 

Tudor  damnandorum  injudicio  quantus  futurus,867.  2.  et 

quae  ejus  ralio,  ibid. 

Puerorum  instituiionis  magna  cura  habcnda  ,  853.  1.  Pueri 

olim  sub  spccie  vini  Eucharistiam  sumebant ,  632.   1 

Ptiniiio  improborum  salus  est  proborum  ,  650.   1 

Pupilli  et  viduae  Deum  tutorenj  Iiabcnt,  478.   1 

Pura  estet  casta  lex  Chrisliana,  537.   1.  2 

Purgatorii  pcrna  quam  accrba  sit,  801.  2.  Animas  inde  Chris- 

tusad  inferos  dcscendens  liberavit,  682.  1 

Puritas  doctrinx,  castitatis  et  vitae,  est  una  c  notis  vera  fidei 

et  Ecclesiae,  537.  1.  Puritas  est  quaedam  sanctilas,  873. 1. 

Quanta  puritas  Dei  :  hinc  pura  eura  deccnt,  479.  1 

Pylhagora  apud  suos  auctoritas  ,  874.    t 

Pyihagoraorum  quinquennalesilentium,  461.   1 


1000 


1NDEX  RERUM 


R. 


KadulphusTacenssilenlioignem  compescuit,  520.  2 

Rahab  meretrix  an  caupona,  509.  1.  An  snlvata  ,  ibid.  Quae 

Liona  fidei  opera  fecerit,  ibid.  2.  Nou  poterat  exploratores 

prodere,  ibid.  Ejus  fortitudo,  ibid.  Ejus  quanta  fuerit  fides, 

ibid.  Fuit  justificata,   et  avia   Davidis  et  Cliristi ,  ibid. 

Quandosit  jusliGcata  ;  an  ante  admissos  exploratores ,  an 

post ,  ibid.  510.  1 

Rcbellio  signum  est  liaeresis  et  infidelitatis,  648.  2.  Rebellio 

contra  Superiores  quantopere  Deo  displiceat,         962.  1 

Kccidivi  quantumsit  malum,  789.  2.  790.  1 

Uedemerit  (quam  plene  Christus  Dominus  nos, )  621.   1 

Kegeudas(quomodo)sintanimae,  716.  1 

Kegeneratio  Chrislianorum  duplex  est ,  601.  2.  602.  \.  Re- 

generationis  divinae  dignilas,  627.  1 

Keginaldus  (S.)  a  B.  Virgine  estin  magna  a?griludine  inunc- 

tus,  582.  2 

Kegioanimo  sint  Chrisliani ,  402.  2 

Kegnum  Dei  quomodoin  nos  adveniat,  975.2.  976.  1.  Id 

est  ipse  Deus  cum  omni  sua  felicitate ,  489.  1 

Regulae  septem  rectae  vitae ,  633.  2 

Kelabentes  in  peccalum  similes  suntcanibus,         791.  \.  2 

Kelapsus  in  peccalum  quam  grave  sit  malum,  789.  2.  790.  1 

Keligionis  quod  sit  etymon,  474.  1.  475.  2.  Decem  ejusspe- 

cies ,    478.  2.  Religio  virtus    quae  sit,  475.  1.  Violatur 

per  loquacitatem,  476.  l.Ejus  actus,  477.  l.Religioca- 

pilur  ilem  pro  pietate,  476.  2.  Religio  vera  ab  haereticis 

lilasphematur,  769.  2.  Religio  munda  Christianorum  est, 

non  haereticorum,  476.  2 

Keligiones  bouae  bene  servant  silentium ,"  515.1 

Keligiosa  vita  donum  perfectum  est,  454.  1.  Ipsa  continua 

quasdam  probatio  est ,  420.  2.  Est  regale  sacerdolium  , 

640.   1 

Religiosa  quaedam  Tabennesiota  a  reliquis  despecta ,  jussu 

angeti  declarata  est  omnium  sororum  sanctissima,  438.  1 

Religiosus  quis  proprie  dicatur ,  474.  1.  475.  2.  Religiosi 

sunt  holocausta,  640.  2.  Curaseculo  avellant ,  480.  1. 

Sunt  beati ,  quia  sunt  quod  esse  volunt ,  789.  1 .  Eos  cur 

mundani  oderunt,  879.  2.  880.  1.  Quare  debeant  esse 

modesti,  670.  2.  Quantum  mundoprosint,  477.  1.  Eo- 

Tum  quales  debent  esse  sermones ,  703.  1.  Quomodo  a 

Superioribus  exerceantur,  420.2.  Est  iis  periculum  a 

lingua,  619.  2 

Reliquiaepeccati  quae  dicantur,  582.  2.  Reliquias  Sanctorum 

odit  diabolus,  nec  fert,  958.  1.  Earum  cultus  adstruitur  , 

ibid. 
Rernissio  peccati  est  aclus  justitiae ,  842.  1.  2 

Renovatio  elementorum  etccelorumin  mundi  finefutura  est, 

806.  2 

Reprobatur  nemo  post  acceplam  gratiam  praevisus  ea  male 

usurus,  nisi  posl  et  ob  nraevisa  demerila  ,  752.    1 

Reprobatio  non  est  causa  exitus  ab  Ecclesia  ,  lapsus  et  dam- 

nationis  improborum ,  861.  1 

Reprobi  non  sunt  ante  praevisionem  peccatorum  positi  a  Deo 

ad  inobedientiam  et  rebellionem,  637.  2 

Kesidentia  Episcopis  praecipitur  ,  717.  2 

Kesisteudum  nobis  est  concupiscentiae  ,  448.  2.  e'  tentatio- 

mbus,  451.  i 

Kesolutioconstansad  resiitendura  omnibus  seculi  iuvitamen- 

tis,  reddit  liominem  ab  eo  imraaculatura ,  479.  2 

Resnrgeul  omnes  cum  iisquos  Domino  acquisiverunt ,  590. 

-2 .  Resurrexit  Cbristus  virtute  animaa  suae ,  680.  1 

Kesurrectio  rerum  omnium,  uti  et  hominum  ,  erit  in  murnli 

fine,  806.  2.  Resurrectio  cur  dicalur  regeneratio,  602.  1 . 

Ejus  symbolum  est  phcenix ,  734.  2.  Resurreclio  Christi 

est  velutsigillum  omnium  ejus  operum  ,  687.  1.  Haec  et 

ejus  concomitantia  denolant  eum  esse  Messiam,  912.  2. 

Illa  ipsa  nos  suscilavit,  603.  1 

Revelationis  dies  dicitur  dies  judicii,  610.   1 

Kex  esl  viva  Dei  in  terris  imago,  649. 1.  Est  regni  sui  prima- 

rius,  ibid.  2.  Sit  subditorum  velut  pastor,  658.  \.  Regi- 

bus  debetur  lionos,  492.  1.  Pastores  aemulentur,  963.1. 


ET  VERRORUM. 

Praecellant   caeteris   charitate ,   492.  1.    Eorum  felicita* 

quam  sit  momentanea,  801.  2.  Oranes  sunt  a  Deo  ve! 

per  se ,  vel  per  suos  instituti,  649.  1.   Meminerint  se 

ei  subditos  esse,  ibid.  2.  lisolim  prajferebatur  ignis,  79'). 

2.  Reges  pii  semper  Ecclesiam  et  Pont.  Roraanum  colue- 

runt ,  649.  2 

Robertus  Cardinal.  Rellarminus  se  depingi  vivum   noluit , 

469.  1.  Ejus  palientia  ,  654.  2 

Roma  S.  Petro  debet  fidei  sinceritatem  ,  596.  2.  Cur  ab  eo 

vocetur  Babylon,  735.  2.  Utriusque  ui*bis  analogiae,  ibid. 

A  quo  primum  vastata ,  859.  2 

Romana  Ecclesia  quam  semper  fuerit  florens,  736.  2.  Quare 

facta  Palriarchalis,  410.  2.  Ejusin  fide  et  pietate  constan- 

lia  S.  Petro  adscribenda  est ,  7  57.2 

Romani  aliqui  in  proposito  constaules  recensentur,  479.  2. 

480.  1 
Von-n  est  lancis  in  libra  momentum ,  456.  2 

Rosae  brevis  decor,  439.    I 

Rota  nativitatis  quaenam  a  lingua  inQammetur  ,  522.  1.  2. 
Rota  sumitur  eliam  pro  torraento,  et  quale  id  sit ,  524.  1 
Rudentes  iuferni  sunt  ejus  vis  et  jus  in  peccatores,     771.  \ 
Kuperlus  Tuitiensis  Abbas  ccelitus  est  edoctus ,  428.  g 


5  Hebraeum  saepe  Syri  et  Chaldaei  mutant  in  T.  941.   2 

Sacerdotes  habuit  omnis  respublica  et  gens,  657.  1.  Sacer- 
dotes  in  Ecclesia  Dei  sunt  velut  principes  ,  460.  2.  Pauci 
salvabuniur,  513.  1.  Eos  etiam  confiteri  oportet,  583.  2. 
Eorum  est  pro  oranibus  orare ,  585.  1.  Suut  regales  , 
638.  2.  Quam  honeste  et  decenter  vivere  teneantur,  640. 

1.  Quaredebeant  esse  modesti,  670.  2.  Semper  salutaria 
et  sancta  loquanlur,  702.  1.  2.  703.  1 

Sacramenlum  quid  sit  propria  significationo,  685.  1 .  Sacra- 

menu  tria  perhibent  teslimonium  Christo,  912.  2 

Sacrificii  myslici  decem  species ,  478.  2.  Sacrificium  Missas 

pro  omnibus  hominibus  offertur,  exceptis  excommunicatis, 

846.  2 
Sadducaei  negabant  resurreclionem  ,  796.  2 

Salam  siguificat  retribuere,  et  pacificum  esse  ,  710.  2 

Salvandorum  paucilas ,  497.  2.  499.  1.  684.  1.  2 

Salvator  dicitur  tam  Jesus,  quam  Deus  Paler  ,  975.  2 

Salvaturhomodifficillime,  etiam  Calholicus,  498.  1.499.  1 
Salvius  (S.)  vitae  redditus  ut  Ecclesiae  prodesset ,        905.  2 
Salus  in  salutalione  apprecata  quid  significet  ,  411.  2.  Salux 
Punica  lingua  tria  significat ,  ibid.  Salus  triplex  est ,  710. 

2.  Salus  animae  revelatur  statim  a  morte  el  in  judicio  uni- 
versali,  606.  2.  Ejus  assequendae  quae  sint  signa,  753.  2. 
Pro  eaquidlibet  faciendum,  499.   2.   500.   1 

Salutatio  Apostolorum  et  Sanctorum  est  efticax  et  realis;  411. 

2.  Salutatio  Hebraeorum  erat  :  Pax  vobis  ,  940.  2 

Samosaleni  quam  Eunomium   haeresiarcham   aversarcntur , 

931.  2 
Sancta  (in)  sanctorum  quando  aliquis  extra  ordinem  ingredi 

posset,  406.  1.  2.  In  eis  B.  Virgo  non  habitavit ,  407.  1 
Sancti  diaconi  in  lormenlis  constantia  ,  646.  2.647.  1 

Sanctusquis  proprie  sit,  617.  2.  Sanctum  tria  faciunt,  875. 

1.  Sanctorum  sunt  et  fuere  varii  spiritus ,  434.  2.  Sancti 
nou  aperiunl  os  nisi  ad  laudes  Dei,  462.  1.  Semper  se 
vocarunt  peccatores,  514.  2.  In  vila  fuerunl  infirmi,  cur  , 
587.  2.  In  ccelo  perpetuo  laudant  Deum  ,  529.  2.  Eorum 
os  est  quasi  altare  thymiamatis ,  601.  1.  Nihil  timent , 
676.  1.  Iis  prima  peccata  ad  gloriam  cedunt ,  700.  1. 
Omnium  operum  initia  ad  Deum  referunt,  703.  2.  Sem- 
per  incipiunt,  755.  1.  Post  mortem  curant  res  mortalium, 
757.  1.  2.  Dilexerunt  montes,  761.  2.  Crucianlur  offen- 
siscontra  Deum  et  proximos  admissis,  775.  2.  Sunt  velut 
cceli  novi  et  terra  nova,  811.  2.  Sunt  lux  mundi,  837.  2. 
838.  1.  Sunt  nostri  advocati  post  Christum ,  845.2.  Iis 
non  est  scandalum  ,  cur ,  851.  2.  852.  i.  Injudicio  non 
trepidabunt,  867.  2.  868.  1.  Sunt  mundanis  exosi,  879. 

2.  880.  1.  Eorum  vota  prasvenit  Deus,  887. 1.  Deonixi 
quid  non  facianl ,  893.  1 .  2.  Amarunl  liosles  suos  ,  896- 
1.  Quomodo  utantur  ira  sua  ,  465.  1.  Peccantes  6err,|.i  i 


1NLEX  REHUM 

ad  vulncra  Christi  confugerunt,  S46.  i,  llabcnt  spcm 
mixtam  timorc  ,  904.  2.  Eorum  fcsta  quare  celcbrenlur  , 
939.  1  Saneliemincntcs  dominium  iu  feras  acceperc,  526. 
i.  Sancti  veteris  tcslariienli  quomodo  dicantur  fuisse  Chrij- 
liani ,  611.  2.  Quo  quisque  Sanctorum  sive  ante ,  sive 
post  Cliristum  illi  fuit  vicinior,  co  magis  ab  illo  (uil  ct  gra- 
lia?  radiis  illuslralus,  ibid.  612.  1.  Sancti  mulli  mireerga 
Clirislum  incarnatum  affecti  fuere  ,  828.  i.  Mulli  viiam 
pro  aliorum  animae  salute  cxposuerc  ,  882.  1.  Qnalem 
nonnulli  certiludinem  graii*  habuerint ,  888.  2.  Tamen 
horum  plerique  meluunt,  ibicl. 

Sanctificatio  cst  proprium  opus  Spiritussancti,  599.  2 

Sanclitas  propric  quid  sit,  479.  1.  Vcra  in  quo  consistal, 
873.  1.  Scilicct  in  vitoc  puritate,  617.  2.  Plena  el  univer- 
galis  sanctitas  qua;  sit,  618.  I .  Ea  quaiili  a  nobis  facienda 
sit,  600.  1.  Eacil  hominem  interritum  adomnia,  677.  1. 
Sanclitas  propria  optimum  animarum  convertendarum 
adminiculum,  590.  2 

Sauguini  cffuso  ubique  aquam  Cliristus  miscuit,  910.  1.  San- 
guis  ct  aqua  probabant  Cliristum  vcrum  csse  liomiuera  ct 
Dcum,  909.  2.  Sanguis  in  Scriptura  significat  omnc  pec- 
catum  ,  698.  2.  Sanguis  Christi  rcserru  ccelum,  600.  1. 
Esl  balneum  anima:  acgra:,  ibid.  2.  Quomodo  eo  anima 
aspergatur,  ibid.  1.  Is  quomodo  nos  a  peccalis  emundet  , 
839.  2.  Is  effusus  unitus  mansit  dcitali ,  621.  1.  Ejus  vis 
infinita  ,  ibid.  2 

Sapienlcs  soli  sunt  tolerantes  ,  427.  2 

Sapieniia\o\  undc  dicatur,  425.  2.  Sapienlia  sancla  et  vera 

quae  sit,  ibid.  453.  1 .  537.  1.  Cur  liacc  dicatur  ccelcstis  , 

537.  1.  Ejus  et  falsae  antilliescs  novcm,  ibid.  Ejus  cffectus, 

ibid.  Vera  pudica  est ,  ibiJ.  2.  Ejus  comes  est  caslitas  , 

ibid.  2.  Est  Dci  filia  ,  cst  ccclcstis,  538.  1.  Requirit  cor 

purum  ,  ibid.  Est  pacifica  ob  varias  causas  ,  ibid.  2.  ilem 

modcsla,  539.  1.  Esl  suadibilis,  ibid.  1.  2.  Esl  bonis  con- 

senticns,   540.  2.  Est  plcna  miscricordia;,  ibid.  Ipsa  est 

complcmcntum  omnium   virtutum  ,    541.   1.  Est  lumen 

aniin.r  ,  454.  1  >  II;"'  prae  reliquis  donis  a  Deo  postulanda 

cst ,  428.  1 .  et  ab  co  solo  ,  ibid.  Eam  acquirendi  praxis  , 

426.  1.  2.  Sita  ea  est  in  paiienlia ,  ibid.  2.  Snpienlinm 

omnes  angeli  et  liomincs  a  Deo  participanl  ,  975.  2.  Sa- 

pientia  terrcna  qux  dicatur,  535.  2.  qua:  aniraalis ,  536. 

1 .  item  diabolica  ,  ibid. 

Sara  coluit  Abraliara  maritum  :  triaejus  nomina,        665.    1 

Satagere  quis  dicalur,  751.    1 

Satanas  est  Calvini  Dcus  ,  788.  1 

Saiil  humilis  cum  essel,  ad  regnum  eveclus  est ,  438.   1 

Scaiidali/antcs  alium  dissolvunl  Cliristum  ,  892.    1 

Scandalum  proprie  quid  sit ,  851.  2.  Sancti  scandalum  non 

babcnt  ,  ibui. 

Scliisma  consistit  sinc  haeresi,  969.  1.  Quam  ipsum  sit  grave 

scelus,  ibid.  2 

Schismatici  solvunt  Christum ,  892.   1 

Scicntia  quintuplici  signiliratione  accipitur,  718.    1.    Vera 

scicntia  qu.x  sit,  ibid.  1'jussoror  est  abslinentia,  ibid.  Yidc 

Sapicntia. 

Sclopeta  quando  inventa  ,  523.  2 

Scriptores  bagiographi  a  Spiritu  sancto  incitati  sunt  et  dirccii, 

766.  1.  Plerique  fuere  sancli,  ibid.  2.  Cur  inter  secon- 

sentiant,  402.    I.   2 

Scriptura  spcculum  est ,   469.  2.  Eat  explicanda  ex  raente 

Ecclcsiae  et  Patrum  ,  766.  2.  Eam  pniulii  oraiio  ,  ibid.  et 

vita;  puritas,  ibid.  Hinc  eam  quisque  suo  sensu  exponere 

et  interpretari  non  polest ,  765.  2.  Non  esl  ad  conccplus 

privatos  tralienda  ,  813.  2.  Eain  lia-reliii  depravant,  ibid. 

1.  Non  est  facilis  inlelleclu,  ibid.  Est  quasi  lucerna  lucens 

in  tcnebris  seculi ,  762.  2.  Interdum  habct  aniiplosin  , 

865.  2.  Cur  dicatur  prophetia,  765.  2.  Ejua  illlelligentia 

a  Dco  pelcndn,  ibid.  Vcuit  a  SpirilU  snnclo.  766«    t 

Scrupulosi  quomodo  se  in  liinorc  suo  gerere  debeaui,  44!).  2 

Scrupulos  tr.llil  cliarilas  ,  8!>5.    I 

Sibaslianus  (S.)  quomodo  SS.  Marcum  et   Mareelliamim  iu 

lormenlis  nutanles  condrniarit ,  609.   1 

COtlNEL.    A   l.APIDE.      TOMi   *. 


ET  VERBORUM.  1001 

Scbasliani  (P.)  Darradii  ullimum  ad  suos  mouitum  ,  724.  2. 

725.   1 

Secla  tripliciler  capitur  ,  778.  2 

Secidum  uude  deducatur  ,  479.   2 

Sedebanl  Judaui  cl  Romani  in  consessibus,  486.   1 

Seges  suum  liabet  mane  et  vesperain  ,  572.   1 

Semel  capilur  pro  omnino  et  irrci  ocabiliter  ,  950.  2.  Quo- 

modo  Clirislus  semel  pro  pcccatis  nostris  dicatur  mortem 

subiissc  ,  679.    1 

Semen  parenlisnon  inficit  corpus  filii,  ul  excilel  concu|»isren- 

tiam,  446.  1.  Semen  Deiest  multiplex,  876.  2 

Senectus  venerabilis  est ,  723.   1 

Senior  idem  est  quod  Domious,  927.   1 

Sententia;  exdem  subinde  reperiunlur  in  scriploribus  liagio- 

graphis,  el  cur,  593.   1 

Sepulcrum  Mosis  ignoralur,  957.  1.  Scpulcro  fcetido  lingua 

maledica  assimilatur  ,  529.    1 

Sermo  concionatorum  sit  sedatus  ct  solidus ,  461.  1.  Sermo 

Deiardenter  depromendus,  701.    2.  702.   1 

Serpenlcs  ab  bominibus  domantur ,  527.  1 

Servi  Dei  niliil  ejus  servitio  sublrahant,  sed  tolos  se  ei  dedi- 

cent,  460.  2.  Servum  esse  Cbristi  quam  bonorificum  sit  , 

410.  2.  Servi  olim  multi  ob  cliristianismum  male  ab  beris 

excipiebantur,  el  palientes  erant ,  652.  1.  Servi  cur  in 

omni  timore  dominissubditi  essedebeanl,  651.  1.  Servis 

manumissis  dabalurolim  veslis  alba  etcalceus  ,      650.  2 

Servire  Dco  rcgnare  esl,  945.  1 .  Quam  Cbrislo  ser\ire  lenea- 

mur,  621.  1 

Servitusquare  et  quaoccasioue  inducla  ,  789.   i 

Si  capitur  subinde  pro  quia  ,  896.   1 

Sibylla;  fuere  virgines ,  538.   2 

Sigismundus   Impcr.    quomodo    punieril   ducem    avarum  , 

567.   2 

Silcntii  elogia  et  laus,  463.  1 .  Id  sedat  mala  lingua  ,  520.  2. 

item  ignem,  ibid.  Id  docct  loqui,  515.  1.  Silentium  Cliris- 

tianorum  commendatur,  473.    1.476.    1.  item  Religioso- 

rum  ,  ibid. 

Silvanus  ct  Silas  idcm  est  :   fuil  bajulus  epist.   S.   Pelri  iu 

Orienlem  ,  735.   t 

Simeon  Stylilcs  idcnlidem  ad  ccelum   suspirabat  ,  810.   1. 

Quam  palienter  varias  cceli  injurias  tulerit,  440.   2 

Similcs  Deo  sunt  justi  tripbcitcr,  87  1 .  2.  Modi  quibus  similes 

Deoreddamur,  872.   2 

Simon   (S.)  unde  dictus    Zelote* ,  941 .    1  Simonis  quod  sit 

etymon,  739.    I 

Simon  Magus  docuit  opera  ad  salntem  non  requiri,  item  libcr- 

tatem  carnis  asseruil,  403.  2.  502.  2.  Ejus  feralis  interi- 

tus ,   769.   1.  Quam  fuerit  fabulosus ,    757.    2.    Docuit 

Deum  essc  auctorem  peccati,  442.  2.  974.  2.  Ejus  libido, 

949.    I 

Simoniani  negabant  Cbrislum  essc  Deum,  9i9.  1 .  Quomodi» 

majestatem  Dei  blasphemarent,  956.    I 

Simplicitas  cordisj  et  cor  simplex  qnod  dicatur,    625.  i.  2. 

Simplicitas  in  Scriplura  cum  de  dando  agitur  ,  significat 

dandi  allluentiam  ,  429.   2 

Sincerilas  decet  Chrislianos ,   795.    1.  Ea  lacte  denotntur  , 

631.   2 
Sincerum  tria  diversa  dcnotat ,  795.    I 

Sinu  (in)  Chrislicur  Joannes  recubuerit  ,  817.   2 

Sinus  et  insinuare  metaphorica  significatione  quid  signili- 
cent ,  724.    1 

Sisinnius  Novatianus  Episcopus  reprehcnsus  fuit  a  iddibus 
quod  essel  homo  mollis  ,  485.    t 

Sisois  Abbatis   orautis  fiducia   de    impetratione  jieliiorum  . 

434.   2 
Sobrietas  mnter  vigiliasct  castilalis,  726.  2.  Qualis  Cbrisla- 
nos  deceat ,  616.    1 .   t 

Societalis  Jesu  Collegia  quantum  Relgio  profuerint,     64S.    -J 
Socii  alfricant  sociis  bonilatem  vel  maliliam  ,  071.2 

Socralis  potentia  ,  424.   - 

Sodomx  incendiuni  quam  horrendum  fuerit ,  775.  I.   Ejus 
incolaeomnes  ad  inferos  damnati,  ibid.  i 

Sodomia  qunin  iufame  et  probrosum  scelus  ,  ib  </.    1 

1 S  5 


lUU'2 


1NDEX  RERUM 


Sodoinitaj  quomodo  crclilus  puuili ,  933.  2.  An  omncs  trans- 

missi  ad  ignem  xtcrnum  ,  ibid. 

Sol  pater  luniinis  Deum  optime  repraesentat ,  454.  1 .  Dupli- 

ciler  tenel>ras  et  umbrain  causat,  456.  1.  Habet  quoquc 

suam  parallaxin ,  ibid.  Ejus  vicissitudo  quintuplex  est , 

ibid.  2.  Typus  est  Ecclesiae,  764.   2 

Sollicitudonimia  lemporalium  rerum  an  malilia  quaedam  est, 

465.  2.  466.  1.  Ea  est  Christianis  prohibila,         725,  2 

SolvereChrislumquidicantur,  891.  2.  892.   1 

Solymanni    Turcarum    Imper.    de    Luthero    testimonium  , 

892.   1 

Somnia  vendunt  haeretici ,  954.   1 

Somno  moderate  indulgendum  ,  ibid.  2 

Sortitio  rerum  nostrarum  in  manu  est  Dei ,  562.  1 

Spadani  fontes  quam  diversorum  sint  saporum  ,  551 .    1 

Spartanorum  consensus  et  unanimitas  ,  668.   1 

Species  aliena  visa  magis  menti  inhaeret  quam  propria  visa 

in  speculo,  470.  2 

Speculi  descriplio,  469.  2.  Id  au  vim  habeat  inducendi  obli- 

vionem  sui  polius  quam  alteriusobjecti  in  eo  visi,  470.  2. 

Id  mulierum  est,  non  virorum  ,  469.  2.  471 .  1 .  In  eo  vi- 

detur  ipsa  facies  ,  non  ejus  imago,  470.  2.  Ejus  et  verbi 

Dei  analogiae  variae ,  47  1 .  2 

Spes  per  synecdochen  omnem  Dei  cultum  complectitur,  664. 

2.  Spes  vitae  futurae  excitatur  per  patientiam  ,  42 1 .  2.  Haec 

animat  ad  patienliam,  571.  2.  971.  2.  Ha?c  in  Christianis 

quam  certa  et  efficax  sit,  602.   1.  Posset  proinde  vocari 

regeneratio,  ibid.  Cur  dicatur  spes  viva  ,  et  quae  sit  haec  , 

ibid.  2.  Est  fidei  anima,  603.  1.  Spes  nostra  est  Christus, 

ibid.  2.  Spes  in  Deuin  crescat  Iribulalione  crescente ,  776. 

1.  Ea  in  oratione  excitanda  ,  588.  1 .  Eam  iu  orante  quare 

Deus  poscat,  433.  2.  Ipsa  pro  objecto  habet  Deum,  item 

alia  ad  Deum  ducentia,  616.  2.  Quo  ipsa  major  in  affeclu, 

eo  majorern  gignit  credulitatem   obtinendi  in  intellectu  , 

435.  2.  Spes  alia  quam  vana  sit,  557.  2.  Spes  et  fides 

quomodo  inter  se  habeant ,  433.    I 

Sphinx  imago  est  ignorantiae,  959.   2 

Zndos  el  maculas  et  scopulos  significat ,  962.  2.  Est  proprie 

macula  in  vestee  vino  aut  unguine  ,  622.  2.  782.  2 

Spiritualibus(in)  noslri  curam  gerit  Deus,  726.   2 

Spiritus  sanctus  quomodo  ad  invidiam  concupiscat,  548.  1. 

Ejus  zelus  in  nos  ,  ibid.  2.  Quanta  nobis  det  ,  549.  2.  Ejus 

divinitas  probalur ,  613.   2.  Ei  allribuitur  redemplio  et 

sanctificatio  humani  gcneris  ,  ibid.  Requiescit  in  patiente  , 

706.  1.  etis  eumadjuvat,  ibid.  2.  Substantialiter  dalur 

in  justificatione  homini ,  744.  1.2.  862.  2.  item  in  Con- 

firmatione,  ibid.  2.  Assistit  scriploribussacris,  766. 1.  Est 

invocandusin  dubiis  ,  863.   1 

Spirilus  quis  ad  invidiam  concupiscat,  547.1.  Spiritus  inter- 

nus  Enthusiastarum  jugulatur  ,   863.  1.   Spiritu    privato 

nonsunt  probandi  spiritus  et  doctrinae,  890.  1.  Spiritus  , 

aqua  et  sanguis  quid  ad  litteram  anagogice  ,  mystice,  alle- 

gorice  ,  symbolice  et  tropologice  significenl,  in  eo  quod 

testimonium  dent,  912.   1.  2.  Spiritus  quis  testimonium 

det  de  Christo  ,  ibid.  1.  Spirilus  omnes  examinandi  sunt  , 

890.2.  Spirilus  spei   praslat  spirilui  timoris,   435.   1. 

Spiritus  vocatur  suggestio  et  inspiratio,  889.  2.  Sic  vocari 

quoque  possunt  doctores ,  ibid.  890.   1 

Splendor  raciei  est  signum  favoris  et  opis  ,  454.  2 

Stabililas  mentis  quomodo  parelur  ,  458.   1 

Stellae  in  fine  mundi  ardebunt  et  liquabuntur  ,  806.  1.  2. 

Sederunt  deinde  speciosiores ,  ibid.  2.  807.  1.  An  alan- 

tur  vaporibus  ,  806.    1 

Slephanus  (S.)  quando  servierit  S.  Jacobo  Minori  sacrificanli, 

407.   1 
Stpto?  quam  varia  significct  ,  731.   2 

Stoici  docebant  misericordiain  non  esse  virlutem  ,       884.   1 
Styli  varietas  in   uno  eodemque  auclore   unde  proveniat  , 

738.   1 
Suadere  cor,  quid  sit ,  885.   1.  2 

Subalternalio  et  humilitas  in  Clericis  quam  sit  necessaria  , 

724.    1 
Substanlia  nulla  mala  est,  nec  producitur  a  diabolo  ,  4i5.  2 


ET  VERBORUM. 

Succingat  (quare  homo  se),  613.    ! 

Suggestio  prima  ad  peccalum  non  est  peccatum  ,        447.   1 

Suistae  hoeretici  unde  et  qui  dicantur,  792.  2 

Superbia  mera  est  insania ,  550.   2.   Ea  a  Deo  retuuditur  , 

551.  1.  Mater  bellorum  est,  543.  1.  Deo  exosa  est,  724. 

2.  Est  fons  hsereseon  ,  778.  2.  Superbia  vitae  est  ambitio 

et  fastus ;  ejus  concupiscibile  est  omnis  mundana  pompa  , 

855.  2.   856.  1 

Supercertare  quid  sit ,  947.   1.  948.   1 

Superiorum  in  Religione  estsuos  mortificare  et  probare,  420. 

2.   idque  sensim  ,  et  per  minora  ad  majora  ascendendo  , 

507.  2.  Eorum  est  semper  commonere,  755.  1.  Ab  inju- 

riis  abstineant,  958.  2.  959.  1 

Suis  stupor  et  hebetudo  ,  793.   1 

Suscipere  in  Scriptura  signilicat  omne  obsequium  cxhibere  , 

937.  2 
Sycopbanta  vox  unde  derivetur,  650.  1 

Sympalhia  quid  sit,  669.    1 

Synaxis  fiebat  iu  Ecclesia  etconventu  ,  483.  2 

Syriace  eliam  exstat  epist.  secunda  S.  Petri,  738.  1 


Tabernaculum  figura  erat  seculi  proesentis,  763.  1.  Taberna- 

culum  est  symbolum  corporis,  755.  2.  Tabernaculoruin 

festum  quid  repraesentaret ,  756.   1 

Tacet  imprudenler  qui   loqui  aliis  debet,    517.   2.  518.  1. 

Tacere  et  audire  docel  sapientiam  ,  461.   1.  2 

Talpae  an  oculis  suis  videant,  750.  1.  Acule  audiuut ,  ibid. 

Eorum  sub  terra  vila  ,  ibid.  o 

Tanlalus  dictus  quasi  Tu).avnxrog  ,  564.   j 

Tardilas  loquendiconducitad  sapientiam,  461.   1. 

Tartarus  vox  unde  deducatur,  771.  2 

Tegere  peccata  quomododicatur  charitas,  699.   2 

ToAsos  quintuplicem  patitur  significationem,  425.  2.  426.  I 

TcJ.et&JTtj  est  perfectio  et  purificatio  ,  425.    I 

Templum  Dei  est  fidelis,  superaedilicatum  sanctae  fidei ,  970  I 

2.  Templum  spirituale  quod  dicatur,  636.   1. 

Tempus  cur  vocetur  hora,  859.  1.  Ejus  nobis  habenda  ratio, 

930.  1.  Tempus  humanum  quam  brevesit ,  802.   1 

Tenebrae  sunl   symbolum   diaboli ,    ignorantiae   et   peccati, 

838.   1.  2 
Tentant  diversimode  nos  Deus  et  daemon  ,  442.  2.  Neminem 
tentat  Deus  ad  male  agendum  ,  443.    1 

Tenlatio  Iriplicem  patitur  significationem  ,  413.  1.  In  tenta- 
tione  quomodo  gaudere  liceat  ,  416.  2.  In  tentationem 
non  induci  quomodo  rogemus,  ibid.  Quomodo  illa  appeti- 
bilis  sit,  417.  1.  Eam  vincentes  aliis  eamdem  vincendi 
dant  exempla,  418.  1.  Ipsa  mire  mentem  illuminat  in  via 
virtutis ,  ibid.  Eam  non  curant  generosi,  ibid.  Est  per  se 
mala ,  sed  justis  per  accidens  fit  bona,  442.  2.  In  tenta- 
tione  ad  peccalum  cogitandum  de  judicio  ,  573.  2.  Ejus 
sunt  tres  gradus  ,  447.  1 .  451.  2.  Per  eam  anima  sensim 
purgalur,  ut  perveniat  ad  perfectionem  summam,  418.  2. 
419.  1.  Probat  et  explorat  fidem ,  419.  2.  Eam  vincendi 
praxis,  413.  1.  Tentatio  una  cuneus  est  ad  vincend.im 
aliam  graviorem,  417.  2.  Tentaliones  virtulem  exacuunt  , 
ibid.  1.  Sunt  slimulus  spei  etorationis,  ibid.%.  Sunt  bre- 
ves  et  modicae ,  607.  1.  2.  Sunt  experimenla  virtutis  , 
608.  1.  2.  Igni  comparantur,  ibid.  2.  Earum  commoda  , 

417.   1 

Teresia  (S.)  pati  pro  Deogaudebat,  415.   1 

Terra  post  diem  judicii  decoranda  ,  et  cur,  810.  2.   811.  I. 

itemabomni  maledictione  liberanda  ,  811.  1.  Ex  aqua  e; 

per  aquam  consislit,  quomodo,  797.  2.  798.  1.  Aquae  im- 

mixta  est,  798.  1 .  Eam  Christus  sua  incarnatione  in  cce- 

lum  commutavit,  680.  1.  Terra  cur  dicalur  Ceres  elPan- 

dora,  588.  2 

Terrena  illico  pertranseunt,  628.  2.  Ab  iis  noslrum  cor  avel- 

lere  debemus  ,  808.  2 

Terrores  Scripturae  oplime  animam  docent,  472.   1 

Tertullianus  factus  Montanista  orthodoxos  cur  per  scomma 

vocat  psychicos  ,  536.    t 

Tessera  hospitalitatis  fidelium  quce  esset,  936.    I 


IVsles  Chrisii  tre»  in  ccelo  sunt,  911.  1 .  item  tres  in  tcrra  , 

ibid.  1.  2 
Testimonia  de  Cliristo  quam  varia   (ueiim  et  autlientica  , 

914.  1 
TeMor  subinde  signilical  protcctor  ,  834.   1 

Thahor  quis  sil  inons,  elcur  ilicaiur  sanclns,  760.  2.  761.  1 
Th.iddxns,  id  est  mammeus,  94! .  i .  Unde  vox  formalur,  ibid. 
Thaddxi  an  sint  dno,  942.  1 

Talmud  quam  sit  fabulosum  ,  838.   2 

TeaaTai  esl  sagaciler  inapicere  et  porspicore  ,  etc.       824.   1 
Theatro   (in)  Romse   quisque   pro  dignilate  sua   sedehat  , 

486.   1 
Tlicbsea  legio  resisterecum  posset,  maluit  martyrium  subire, 

571.    1.   648.  2 

Tbecla  (S.)  in  tormentis  oravil  Deum  pro  patienlia  ,416.  1 

Tbciiii-siocles  juvenis  dolebat  sibi  non  invideri ,  553.  2.  Ges- 

lavit  in  sculo  Cupidinem  fulmen  lenenlem,  cur  ,     450.  2 

Tlieodora  virgo  Autiocbena  a  milile  periculo  violalionis  crepla, 

882.  2 
Tlieodora  Augusta,  cur  dicta  dxmouodora  ,  ejusque  mors  , 

536.  2 

Tbeodorus  (S.)  Sludita  quam  esset  ad  llagella  paratus  pro 

Cbrisli  nomine  ,  706.  2 

Tlicrapculliae  erant  prisci  monacbi ,  935.   1 

Thesaurus  quid  proprie  sit,  et  undc  vox  deducatur  ,  567.  2 

Tbomas  Anglicus  interpretatus  est  epislolam  S.   Jacobi ,  et 

quis  fuerit ,  404.  2 

Thomas  (S.)  Apostolus  ansolus  Cbrislum  resuscilatum  teti- 

gerit,  824.  2 

Tliomas  (S.)  Aquiuas  cur  diclus  bos  mulus,  461.  1.  Inler- 

cessione  B.    Virginis   omnia  impelrabat ,   433.   i.  Magis 

oratione  prolicit  quam  studio,  428.  2.  Ejus  sapienlia  el 

caslilas,  538.  i.  Docendo  mortuus  est ,  713.  2.  An  sit  in 

epistolas  Canonicas  commentatus,  404.  2 

Tliomas  Morus  pnetulit  xterna  transituris  ,  802.   1.    2 

Ti»jsxj<2  quid  sit,  ct  undevox  dcrivelur,  476.   2 

Tiberius  Impcr.  Conslunt.  iu  pauperes  miro  effusus  erat  , 

568.  i 
Tigris  raplis  calulis  in  speculo  seipsam  inlucntis   fatuitas  , 

470.    1 

Tilmannus  Hessusiiis  seditiontim  fax  erat,  777.   1 

Timiditas  inlelligitur  aliquando  pcr  malitiam  ,  466.   1 

Timor  Dei  ejusque  vindiclx  conservat  bominem  a  seculo  im- 

maculatum  ,  479.  1 .  Timor  diversus  a  charilale  pellilur  , 

904.  I.  2.   Timor  Sanctorum  conjunctus   est  cum  spe  , 

434.  2 
I  inea:  unde  giguantur  in  veslibus,  565.  1.  Ex  quomodo  ar- 
oeantur,  ibid.  2 

Tolerantia  (in  injuriarum)  consislit  vera  perfectio  ,     672.   2 
Torpor  excutiendus  est  per  vigiliam  ,  726.  2.   727.   1 

Torlores   multi  visa  Cbrislianorum   sanclilate  ad    Cbristum 
conversi  fuere,  647.  2 

Tradilio  .ludaeorum  quomodo   inutilis    et    morlifera   essel  , 

620.   2 

Tianquillitas  animi  quibus  in  rebus  sita  sit ,  493.   1 

Transligurationis  Cbrisli  ordo,  760.  2.  Ejus  symbola,      ibid. 

Trausiluri  (cceli  quomodo)  sint ,  805.  2 

Tres  in  Trinilale  quomoilo  unum  siul,  913.  2.  914.    1 

Trihulatio  est  locus  Dei,  418.  1.  Esl  tontatio  ,  415.    1.  Est 

Cbrisliano  propria  ,  7  04.  2.  Esl  iriluia  Dei ,  514.  I.  Ali:» 

cjutelogia,  ibid.  415.  2.  Quomodo  operotnr  palicniiani  , 

119.   I.    On.inlnni  honi   includal  ,    112.     ].  K.a  cresccni. 

erescalspesiu  Deum,  775.2.  776.  I .  Io  e.i  gaudcre  debcnl 

Cbrisliaui ,  607.  I.  quia  brevia  cst ,  ibid.  2.  Tribulationi- 

bus  pcccatorum  n.cvi  expurgaatur  in  jusiis,  7S0.  l.Suol 

donum  perfeclum,  454.  I.  lis  domalur  lingua,  527.  2 
Tribus  loloe  Judasorum  intcr  Gentet  dispersx  non  Fuere,  ',  \<> 
1.  Tiilnis  dccem  e  captivilale  non  redierunl  ,  411.2 
Trinitas  (S.)quomododescribalur ,  830.  2.  Eam  non  intelli- 
gimus.  832.  2.  Ejus  una  csi  deii.is,  911,  I .  Dal  testimo- 
nium  de  Christo,  ibid.  Eam  negani  Judaisantes  hxrelici  , 
865sl-  Ejus  circumcessio,  ibid.  Ea  luci  comparatar,  857. 
i  ■  K.nn  intelligore  et  comprchenderc  non  possumus,  ibid. 


INDBX  REKUM  ET  VEnnORUM.  MOI 

2.  Est  paler  Chrisli  el  Christianorum,  COI .  1.  Quot  modis 
dicatur  pater  luminum,  454,  2.  455.  1.  Id  probatur  a  si- 
mili,  455.  1 .  Est  cns  immobilc  ,  immcnsum  et  constans  , 
457.  2.  Ipsa  ex  epistola  S.  Joannis  cernilur,  911.   1 

Trislitia  dissolvil  vires  hominis,  652.2.  Est  hamus  dtemonis, 


578.  1 .  Sola  propler  peccatum  ulilis  est ,  572.   2 

Trudo  (S.)coelitus  sacras  litteras  didicit,  429.   1 

Tubal  Cain  primus  inilitarem  artcm  exercuit,  543.   1 

Turcae  crescunt  per  dissidia  Chrislianorum ,  625.  1.  Toti  a 

Dei  voluntate  quasi  a  fato  pendent  ,  561.   2 

I  . 

Udo  Archiepiscop.  Magdeburg.  vivos  a  Dco  punitus  esl,  690. 

2.    691.    1 
Ulciscilur  (vir  bonus  se  non) ,  426.    2 

Clularecanumel  luporum  farnelicorum  est ,  584,    1 

Umbras  dupliciter  sol  causat ,  456.    I 

Unanimilasesl  invicla,  668.  1.  Gnom.e  de  ca  ,  ibid. 

Ungebantur  olim  sacerdoles,  propliei;e,  reges,  el  cur,  862.  1 . 
Unguntur  fideles  in  Baplismo  et  Confirmalione  ,  579.  2. 

639.    1 

Unctio  docens  omnia  quae  sil,  861.  2.  Unciio  capilur  (iro  il- 

luminatione ,  862.  2.  866.  1.  Unctio  spirilualis  Iriplex  , 

863.   1.   2 

Unio  hypostatica  deitatis  et  humanitatis  in  Cbrislo  facia,  891. 

2.  Eam  appelivit  Lucifer,  771.  1.  Uniones  similes  unioni 

Verbi  cum  carne,  824.   2 

Initas  in  primitiva  Ecclesia  vigebat  ,  968.    2 

Uuiversitas  iniquitalis  quaenam  iniclligalur ,  520.    2 

TxofjioJY)  signilicat  paiieutiaui  qu.e  conjunclam  habel  perseve- 

rantiam  cura  spc  ,  440.   1 

Uxor  parducenda,  665.  2.  In  quibus  conjngi  subesse  debeat, 

660.  1 .  Uxores  nuuiiulla-  cur  in  primiliva  Ecclesia  a  conju- 

gibus  divortium  facereul ,  639.  2.  Cur  n  viris  infidelibus 

divertere  ipsa?  Chnslianae  non  debeaut  ,  660.    2 

V. 

Vce  Hebrffiis  plussignificat  quam,  eic.  ,  436.   1 

Vale  dicitur  in  digressu  et  vespere  ,  932.    1 

Valentinianus  Iinp.  a  sacrificulo  Gcnlili  aqna  icspcrsus  pula- 
vil  sc  pollutum  ,  074.    1 

Valenliiius    Marlyr    pene    Claudium    Imper.    II.   convertit  , 


747. 

779. 
519. 
479. 

559. 


Valenlinus  e  superbia  factus  est  Iiaerelicus, 
Valerii  eloquenlia  in  plebe  rebelli  poraiovnnda  , 
Vanilas  omnium  temporalium  , 
Vapor  quomodo  el  quando  fiat , 
Vau  Hebrasis  pene  so!a  est  conjunclio  xquivalens  omnibus  , 

867.   1 

Venesautet  auri  el  lapidum,  655.   1 

Venenata  habenl  vencnum  sub  lingua  iu  vesica  ,  529.    I 

Venialibtis  peccalis  eliam  jusli  obnoxii  sunt ,  7  1 1 .  I.  lis  diu 

quiscarere  non  polest ,  840.  1.  2.  Venialia  deliberala  vi- 

lari  possunt,  secus  de  indeliberalis  ,  840.  2.  974.  2 

Vriiirc  iii  cartiem  el  in  carne  idem  est ,  891.    I.   2 

Veneris  quod  sil  etvmon  ,  558.   2 

Verba  activa  apud  Ilebrxos  significant  nunc  actum  inchoalum, 

nunc  consummatum  ,  680.    1 

Yerbum  dicilur  quasi   verum  ,  non  a  fcrberaado ,   830.    1. 

Vcrbornm  moderaiio  decet  Christianum  ,  475-    1 

Yerhiira  dicitur  lilius  Dei,  cur,  828.  2.  Verhum  Dei  est  du- 

plex,  essenlialect  nolionale,  SiO.  2.  Reclius  vocatur  vr- 

bum  qiuin  sermo,  S50.   t.  ()niluis  rebns  Immanis  assimi- 

lcturquoid  geaerationem  a  P.itre,  ibid,  2.  831.   1.  Genii- 

les  id  cognovere,  ibU.  ln  quo  sii  simile  nnsiro  verbo 

nienlis,  831 .  1.2.  In  qon  sii  di-simile,  ibid.  BSS.   1  •  Ouo- 

modo  id  loquatur  cordi  noslro,  85.!.  I,  lu  eo  esl  omniutn 

rcrum  vila  ,  vigor  ,  duratio,  conserv.iiio,  S55.    1 

Ycrbum  vilx  i]uiil  sil,  et  quomodo  dicatur,  i7n'rf.  Ipsum  esl 

vila  naluralis,  ibid.  I ii  eo  esl  vita  nosira  vera  ,  tnin  - 

tumglorix,  833.    1.2.  Quomodo  ea  viia  sit  hominibus 

manifestata,  ibid.  Verbomesl  lux  aubstaDiialis  et  iqcreata, 

eaqtic  (riplex,  6,   2.    837.    1 


lOOZt  INDEX  RERUM 

Verbum  Dei  audire  cl  lcgorc  ulile  csl,  468.  2.  Quomodo  id 
salvet  animam,  ibid.  Similc  est  speculo,  469.  1 .  Ejus  prae- 
dicalio  optimc  insilioni  surculi  in  arborcm  assimilatur  , 
467.  2.  468.  1.  Id  non  obiler,  sed  studiose  audiendum 
est,  470.  2.  47  I .  t .  Ejus  et  spcculi  analogiae  varix  ,  ibid. 
2.  Id  Iiominem  inflammat,  ibid.  Est  incorruptibile,626. 1 . 
Verbo  verilatis  quomodo  genili  dicamur  a  Deo ,  458.  2. 

459.   1 

Verccundia  est  purpura  juniorum,  723.  2.  Est  verus  ornatus 
mulieris,  662.   1 

Veritas  divcrsimode  potest  accipi,  929.  1.  Veritas  esl  triplex, 
menlis,  oris,  operis,  589.  1 .  Veritas  prima  et  summa  Deus 
est ,  885.  1.  Verilalem  lueri  decus  cst,  535.  1.  Ejuspo- 
tenlia,  ibid.  Ejus  soror  csl  clraritas,  ibid.  2.  Tres  ejus  gra- 
dus,  ibid.  Est  cingulum  mentis,  615.  2.  Pro  ea  ut  inenda- 


cium  evitet  moriens  ,  Martyr  est,   708.   1 
quam  in  Caio  laudel  S.  Joannes  , 
Versulia  eliam  denotatur  per  malitiam, 
Verum  capitur  subinde  pro  perfccto ,  851 , 

tbetum  Dci , 
Vespcrlilio  videtur  talpa  alatus  , 


Veritatem 
936.  1 
466.  1 
1 .  Verus  est  epi- 
922.  \ 
750.  2 


Vesle(ex)splendida  ncmoaestimandus,  485.  2.  Ejusvanitas, 
ibid.  \.  Candida  est  bonoralorum  et  principum,  484.  2. 
485.  1.   Erat  ca  index  laetitiae,  ibid.  Vestes  superfluae  in 


mulieribus  sugillantur 


661.  2 


Via  in  Scriplura  significat  vitac  inslitutum ,  actus  el  mores  , 

960.   1 

Vidcre  in  Scriptura  pro  quolibet  sensu  capitur,  673.  2.  ilem 
pro  cognoscere,  576.   1 

Viduae  Deum  tutorem  Iiabent ,  478.    1 

Viduitatis  et  viduarum  plurima  sunt  incommoda  ,       477.  2 

Vigilandum  ad  resistendum  diabolo  ,  727.  1.  Vigilandum 
etiam  in  oratione  ,  696.  2 

Vigilantiaad  pastores  speclal,  717.  2.  Cohaerel  sobrielati  , 

616.  2 

Vigiliae  in  Sanctorum   pervigiliis  unde  ortum    babuerint  , 

7-27.   1 

Vigilii  Pont.  Iibertas  adversus  Justinianum  Imper.,     639. 

Vincentii  (S.)  robur  in  lormentis  ,  734. 

Vinculis  (quibus)  aeternis  ligali  sint  daemones  ,  953. 

Vinum  adauget  luxuriam  ,  6I6. 

Violanslegem  unam  quomodo  fiat  omnium  rcus,  494.  (.  2. 

496.   1 

Vir  vox  derivatur  a  virlute,  440.   1 

Virgines  fugiant  virorum  consortium,  451.  2.  Quam  Deosint 
proximae ,  818.  1.  Multae  itiilio  Ecclesiae,  eo  quod  connu- 
bia  rcspuercnt ,  sunt  Martyrio  affeclae ,  659.  2.  660.   1. 

9-28.   2.  929.   1 

Virginilas  dici  potest  donum  perfectum  et  optimum  ,  454.  1. 
Est  margarita  imcomparabilis  ,  663.    1 

Yirtulis  etymon  :  debet  esse  mascula ,  747.  2.  Omnia  cxsu- 
perat,  ibid.  Ejusprosupia,  generatio  ,  proles  ,  nepos  ,  pro- 
nepos  ,  trinepos  ,  452.  2.  Virlutis  babitualae  signum  est 
gaudium  in  ejus  exercilio,  419.  2.  Virtus  labore  paratur  , 
711.  1.  Pcr  tentationes  exploratur  et  roboratur  ,  417.  1. 
item  pcr  cas  acuitur  ,  ibid.  Est  sila  in  meilio ,  466.  2.  et 
non  in  verbis,  sed  inopcre,  520.  1.  Una  adliaaret  alieri  , 
747.  1.  Una  perfecta  adducit  caeleras,  495.  2.  Etiam  bos- 
tes  in  sul  admirationem  rapit ,  648.  1.  Virlutes  causalur 
tribulatio,  414.  1.  Inferuntur  per  viliorum  contrariorum 
expulsioncm,  903.  2.  Sunl  verue  divitiae,  485.  1 .  4S8.  2. 
Earum  perfectio  vocari  polest  donum  perfeclum  ,  454.  1 . 
Virtules  novem  perfecliChrisliani,  668. 1.  Viiiutes  Clirisli 
quae  dicantur,  641.  2.  642.   1 

Viscera  symbolum  ct  scdes  sunt  misericordiae,  883.   1 

Visio  iu  speculo  superficialis  est  et  levis  ,  471.  1.  Visio  pro- 
pbetica  quam  essetcerta,  762. 1.  Visio  Dei  beatifica  quam 


ET  VERBORUM. 

rcficiat  ct  satiet,  605.  1.  Ejus  duratio  explicatur,  ibid.  *. 
Ea  vocatur  dies  et  lucifcr,  763.  2.  In  ea  sita  est  bcatiludo, 
871.  2.  975.  1.  Ex  ea  sequitur  amor  Dei  plenus  in 
Beatis ,  872.  1.  ilem  doles  anima  et  corporis  gloriosi  , 

ibid. 
Visitarc  pupillos  et  viduas  quomodo  ad  religionis  virtutem 
referatur,  477.   1 

Visitalio  pupillorum  multa  includit  ,  ibid. 

Vila  bominum  brevis  et  fragilis  est,  559.  1 .  801 .  \ .  859.  1 . 
Est  velut  comcedia,  561.  1.  Quot  laboribus  plena  sil  , 
524.  2.  Momentum  tantum  est ,  802.  2.  Similis  esi  nun- 
dinis,  525.  2.  Flori  brevi  emoriluro  comparatur,  439.  1. 
Militiaesl,  698.  2.  item  vigilia  ,  697.  1.  Vita  propria  cor- 
poris  exponenda  prosalute  unimx  proximi,  882.  2.  Quan- 
doque  eliam  pro  viia  ejus  corporali,  ibid.  Viia  Iriplex  est, 
divina,  angelica,  bumana,  832.  2.  Humapa  parlim  spiri- 
lalis,  partim  corporea,  ibid.  Divina  parlim  causalis,  parlim 
formalis  i  et  quomodo  singulae  rursus  dividantur  ,  ct  quid 
sinl,  ibid.  Vila  Cbrisli  fidelibus  imitanda  ,  617.2.  Illa  est 
velut  sanctilatis  exemplar,  873.  2.  Vitae  corona  cur  dica- 
lur  gloria  coelestis,  441.  1 .  cur  vita  ajlerna  ,  ibid.  Vita  tola 
Cbristiani  sil  beneficentia,  713.  1.  Vila  in  ccelo  parvi  facit 
annos  guudii  sui,  801.  2.  Ea  describitur,  972.  1.  Viu 
in  inferno  potius  mors  est ,  452.  1.  Vita  Sanclorum  est 
quasi  lex  viva  ,  573.  2.  Vita  Sanclorum  legcre  utileesl, 

470.    I 

Vitium  suum  quisque  norit  et  persequalur  ,  449.  2.   Viiiis 

indulgerc,  servile  est,  474.  1 

Vivificatus  spirilu  quomodo  Cbristus  dicatur,  679.   2 

Vocali  proprium  nomen  Cbristianorum  ,  946.    1.  2 

Vocalio  duplexest,  una  ad  fidem  et  gratiam  ,  altcra  ad  glo- 

riam  :  rursus  alia  absolula,  alia  condiiionala,         751.  2 

Volubilitas  verborum  in  concionalorercprebendilur  ,  461.  \ 

Volunlarie  geniti  a  Deo  quomodo  simus  ,  458.   2 

Voluntas  bumana  nibil  babet  proprii  in  propbetia  divina  , 

765.  2.  In  ca  etiam  residet  concupiscenlia,  446.  2.  A  vo- 

luntatc  mala  ortum  babel  peccalum,  445.  1.  Volunlas  Dei 

cernitur  in  cjus  verbo  ,  471.  2 

Voluptatcs  cito  pertranseunt  inslar  somnii,  955.  1.  Homini 

mentem  eripiunt,  959.  2.   Iis  indulgens  non  liber,  sei 

servus  est  ,  473.   I 

Volutabrumquid  pro  suibus  ,  792.  \ 

Vox  in  monle  Tbabor  audila  an  lueril   Dei   an  angelorum , 

758.  2 

Vulnera  Cbristi  quinque  post  resurrcctioncm  apcrta  manent, 

neque  carne  obducta  sunt ,  824.   2 

Vultus  divini  lerror  in  die  judicii,  674.  1 .  Vultus  floris  quis 

dicatur,  439.  2 

Wilfridus  (S.)  a  siccitate  Anglo-Saxones  liberavit  ,     588.  2 

Willigisus  ex  carpentario  faclus  est  Archiepiscopus  Mogunti- 

nus,  525.  1 

Z. 

Zabulon  undedictus,  956.  2 

Zabulon  aeolice  idem  est  quod  diabolus,  ibid.  Varia  ejus  ely- 

m a  ,  ibid. 

Zebed;eus  an  fuerit  frater  S.  Barnabae  ,  815.  2 

Zelus  Dei  erga  nos  quanlus  sit ,  549.   1.  Eum  nos  imitari 

oporlet,  ibid.  Zelus  Deo  quantopere  placeat  ,  591.  2.  Ze- 

lus  animarum  quanlus  babeudus ,  972.  2.  Is  debet  essc 

celer  el  efficax,  ibid.  et  junclus  cum  visceribus  misericor- 

dias ,  973.  1 .  Zelus  purgal  facinus ,  700.  1 .  Zelus  amarus 

est  invidia  ,  533.   1 

Zona  bebraice  cauponam  ct  bospitam  significat ,  509.  1 

Zuiuglii  feralismors,  769.  2.  Disputavit  cum  dacmone,  775. 

1.  Magnus  fuit  turbarum  concilator,  777,  1.  Ejus  ardens 

libido,  785.   1 


INDEX 

MATERIARUM  MORALIUM 

QU;E 

HIS   IN   EPISTOLAS   CANONICAS    COMMENTARIIS    CONTINENTUR , 

F.i  qua:  acl  Evangelioruni  Dominicarum ,  ac  Festorum  et  Fcriarum  nonnullarum  per  annum  accommodatarura  ,  verba  in  usura 

ct  graliam  Concionalorum  adaplantur. 


DOMINICA  I.  ADVENTUS. 

Cueluji  et  teriia  transibunt.  Qui  cceli  Iransibunt,  804.  i. 
ct  quuinodo  id  lict,  805.  2.  An  liqucfient,  806.  1.  An  lunc 
:iqua  etiam  ct  lerra  cvancscent,  807.  2.  Terra  post  judicium 
novum  decorem  habebit  ,  810.  2.  811.  1.  Crucis  lignum  ab 
ignc  conllagrationis  mundi  erit  inlaclum  ,  808.  1.  2.  Vide 
plura  Dominica  uli.  post  Pcntecosten  ,  cl  in  litdice  rerum  ,  v. 
Judicium. 

DOMINICA  II.  ADVENTUS. 

Joannks  in  vinculis.  Libertas  Clirisliana  in  quo  sita  sit , 

473.  1 

Pauperes  evangelizantur.  Paupercs  cur  sint  bumiles,  437. 
2.  Paupercs  pra  divilibu3  cur  a  Cbrislo  electi  sint ,  489.  2. 
Non  smit  delcrioris  conditionis  quam  divites,  482.  1.  Vide 
plura  notaia  in  festo  omnium  Sanctorum  ,  et  in  Indice  rcrum , 
v.  Paupcrtas. 

Vcrae  divitioc  sunl  virtutes,  488.  2.  Divilibus  cur  vae  inten- 
lctur,  563.  2.  Cur  lleredebeant,  564.  1 

IIo.MiNEM  mollibis  vestitum.  Vesiium  mollium  el  splendida- 
rum  quanta  sit  vanitas,  485.  1.  Mulieres  ne  sinl  iu  vestibus 
iuperllua;,  G61.  2.  662. 1.  Vide  Indicem  rerttm,  v.  Vestes. 

FEIUA  IV.  QUATUOR  TEMPORUM. 
Quia  bodie  incarnaiioiiis  Doininica;  et  Annuntiationis  angc- 
lica:  memoria  celebratur.  Vide  notaia  i:i  fcslo  Annuntiationis 
li.  lUaria;  Virginis. 

DOMINICA  IV.  ADVENTUS. 
Prasdicans.  Pracdicatoresquales  essedcbcanl,  702.  2.  '16. 
2.  Eorum  quae  sit  corona  ,  722.   2 

IN  FESTO  NATIVITATIS. 

Cbristi  xterna  geueratio,  821.  2.  Principium  Verbi  quod 

»it ,  822.  2.  Incarnatus  ct  natus  Christus  terram  mulavit  iu 

toelum,  G80.   1 

Non  euat  ei  locus.   Cbristo  desunt  omnia ,  quomodo  , 

883.  2 

Dedit  eis  filios  Dei  ficbi.  Gencratio  nostra  c  Deo  volunta- 

ria  est»  458.  1.  2 

IN  FESTO  S.  STEPHANI. 

Qa^  ArrELLATui»  Lidertinorum .  Libnrtinorum  modcrnorum 

qua;  sit  secta  ,  789.  1 

Qijoties  volui  te  congregare?  Deus  diu  peccatorcs  ad  pccni- 

lcntiam  exspectat ,  gg^  | 

1N  FESTO    S.  JOANNIS. 

Discipllum  quem  DiLicEHAT  Jesls.  S.  Joannis  dotcs  ei  praero- 
pilivae,8|5.  2.  Curinsinu  Clirisli  in  cccna  ullima  rccubue- 
rit,  817.  2.  Astitit  Chrislo  sub  cruce ,  818.  2.  Fuit  filius 
B.  Virginis,  819.  1.  An  adliuc  vivat ,  ibid.  2.  Vide  Indicem 
rcrum,  v.  Joanncs. 

Hic  autem  quid.  Curiosa  S.  Pctri  petilio  occasionem  dat 
ogendi  dc  curiosilatc  ;   rjus  damna  ,  708.   1 

DOMINTCA  INFRA  OCT.   EPIPHANI.E. 
Sedentf.m  in  medio  Doctoruu.  Ordo  consessus  olim  in  Ec- 
clcsia,   486.  l.Doctoratus  quam  sit  onerosus  suo  doclori  , 

513.    1 
Audientes  illos.  Audire  ct  silcrc  faciunt  sapicntera  ,461. 

1.  475.    1 
Et  erat  sudditus  illis.  Divcrsimode  iu  obcdicnle  manct 

Dous»  888.   1 


Je^ls  proficiedat  sapientia.  Sapicnlia  quomodo  acquiralm  . 
426.  1.  Ea  est  a  Deo  pelenda  ,  428.  1 .  Sapicntia  terrena  ci 
animalis  qux  sit,  535.  2.  536.  1.  Quae  vera,  537.  1 .  Ulrius- 
que  anlitheses,  ibid.  Vera  pudica  est,  ibid.  pacifica,  538.  2. 
modesla,  559.  1.  et  suadibilis ,  ibid.  2.  Cognitio  Dei  vcra  sa- 
picnliacst,  425.   2.   453.   1 

Gratia.  Chrisli  quanta  sil  amabililas  ,  610.   1 

Proficiedat.  Prolicere  semper  iu  melius  debet  Chrislianu<, 
633.  1.  853.  1.  Sancli  semper  proficicndo  incipiunt ,  755. 
1.  Proficicntes  in  virlute  diei  crescenti  assimilanlur  ,  765  1. 
Piofectus  bicin  quo  situs  sit ,  848.  1.  Gratiam  acceptam  au- 
gendi  qux  sitpraxis ,  887.    1 

IN  OCTAVA  EPIPIIANL€. 

Veni  ego  in  aqua  daptizans.  Clirisius  venit  per  aquam  ct 
sanguinem,cur,  909.   2 

DOMINTCA  II.  POST  EPIPnANTAM. 

Nupti.e  fact.b  sunt.  Occasione  nupliarum  agi  poterit  <le 
matrimonio ,  ejusque  debito.  Honorem  qualem  uxoribus  viri 
defcrre  dcbeant ,  666.  2.  ct  qualem  liis  illa:,  665. 1.  2.  Ma* 
in  omnibus  dignior  femina ,  660.  2.  Uxorum  prima  dos  esl 
castitas,  ibid.  661.  1 .  Sint  modesta;  in  veslibus  ,  661.  2. 
662.  l.Sint  modesla;  in  omnibus,  662.  1.  Modesliae  pr.T- 
stantia,  663.  1.  670.  1.  Vide  feriam  4.  post  Dom.  2.  in 
Quadrag . 

Aquam  vinum  factam.  Aqua  unde  dicatur  :  rcpra:sentat  Deuni 
Palrem,  911.  2.  912.  1.  Vide  Indicem  rerum,  v.  Aqua. 

DOMINICA  III.  POST  EPJPHANLE. 

Centurio  liic  an  fucril  Hispanus,  935.    1 

Dicens  :  Pcer  jieus  jacet.  Cculurio  bic  oral  pro  servo  :  sic 
pro  aliis  orarc  ulilius  est  quam  pro  se  ,  585.   1 

Dico  iiuic  :  Vade;  et  vadit.  Diversimode  manct  Dcus  in 
obediente,  888.  1 .  Vidc  in  Indice  rerum,  v.  Obedienlia. 

Servo  meo  :  Fac  uoc ;  et  facit.  Servi  patienter  duros  do- 
minos  paliantur,  652.   1 

Non  invem  tantam  fidem.  Ccnturionis  bujus  fides  docct 
orationem  fidenlem  vim  Deo  faccrc,  915.  2.  916.  1.  Fiducia 
in  oralionc  necessaria,  433.  1.  434.  1.  Eam  in  oranle  requi- 
rit  Deus,  433.  1.  Oralio  assidua  quaj  dicatur ,  5S5.  2. 
Orationis  lacrymis  mislae  quanta  sit  vis ,  586.  1.  Oratio  boni 
viriomnia  impetral,  ibid.  2.  Ipsa  quomodo  lial  cflicax,  ibid. 
Est  clavis  cccli,  583.  2.  Plara  vide  :n  Indice  rerum  ,  v.  Oru- 
tio. 

Idi  erit  stridor  dentium.  In  infcrno  crit  vere  frigus  et  ven* 
ignis,  954.  1.  Eo  punientur  maxime  carnales  ,  953.  2 

DOMINICA  IV.    POST  EPIPHANI-E. 

Qudtimidi  estis  ,  modice  fidei  ?  Fidueiam  babcat  is  qui  ;'i 
Dcoaliquid  pclit ,  433.  1.  2.  454.  1.  Iu  tribulalionc  mai:i- 
Deo  ronfidercoporlet,  776.  1.  Plura  vide  in  Indtce  rerum,  i . 
Fiducia. 

DOMINICA  IN    SEPTUAGESIMA. 

Primo  mane.  Ergo  somnolcnliam  excussit.  Vide  de  rigilia 
nolata  in  communi  Virginum. 

Conducere  operarios.  Opcra  praeter  fidem  ad  salutem  re- 
quiruntur,  502.  2.  503.  1.  504.  1.  2.  507.  2.  Quomc-do 
circaeorura  neccssitatcm  et  dcpressionem  conciliandi  S.  Pau- 
lusel  S.  Jacobus,  510.  2.  Opera  rcquirunlur  ad  gloriara  ob- 
l:;iciidam,  754.  1.  Vide  Indicem  rcruvi,  v.  Ooer.i. 


100G 


VOCA  OPERARIOS   ET   REDDE  ILLIS  MERCEDEM.  MercCS  OperarilS 

non  est  deneganda,  568.  1 

Mcrmcrabant  adverscs  Patrem  familias.  Murmur  contra  Su- 
periorcs  Deus  acerrime  vindicat ,  962.  1 

An  occlcs  tuus  neqcam?  Invidiae  hypotyposis,  879.  1.  2. 
F.jus  variaeconditiones,  532.  2.  Ejusremedium,  534.  1 .  Ejus 
dnmna,  630.  1  .  Ejus  epithela,  ibid.  Invidi  ctpacifici  antithe- 
sps  ,  ibid. 

Quia  ego  boncs  scm.  Bonitas  Dei  triplex  est ,  443.  2.  Ipse 
Imnus  est  per  essentiam,  imo  ipsum  honum,  443.  2.  444.  1 . 
Neminem  ad  damnationem  creavit,  803.  2 

Pauci  vero  electi.  Christiani  ne  plures  damnentur  an  sal- 
vcntur,  497.  2.  Justus  quomodo  vix  salvetur,  et  cur,710.  2 

Eleclio  ad  graliam  quomodo  certa  Ceri  possit ,  751.  1. 
752.  1.  Praedestinalio  ad  gloriam  pendet  a  libero  arbitrio  , 
ibid.  Tria  signa  praedestinationis ,  753.  2.  Praescientia  Dei 
an  idem  quod  praedestinatio,  599. 1.  Videin  Indice  rerwn,  v. 
Praedestinati. 

DOMINICA  IN  SEXAGESIMA. 

Semen  est  Verbcm  Dei.  Praedicalio  verbi  Dei  insitioni  arbo- 
rum  confertur,  467.  2.  Verbum  Dei  est  speculum  ,  469.  1. 
470.  1.  2.  Ipsum  ardenter  est  promendum  ,  701.  2.  item 
opportuoeetsalubriter,  702.  1.  S.Plura  videinlndice  rerum, 
v.  Verbum,  Praedicator. 

Deinde  venit  diarolus.  Propositum  serium  se  emendandi 
nmltis  deest,  et  ideo  damnantur,  498.  1 

Tempore  tentationis  recedunt.  Apostatae  quomodo  non 
«ssent  ex  nobis,  860.  1 

Et  a  divitiis  et  voluptatibus  viTiE  euntes  suffoc.  Concupis- 
cenlia  quomodo  et  ulquid  nos  tentet,  445.  1.  Ipsa  quid  sit  , 
ibid.  2.  446.  1.  Non  est  a  Deo  ,  ibid.  2.  Ubi  regnet  et  habi- 
tet,  ibid.  Ejus  conceptio,447.  l.Ipsa  non  est  peccatum,  ibid. 
2.  Fortiter  ei  resistendum  est,  448.  2.  Ejus  feritas,  450.  1. 
item  conditiones  et  mores  ,  ibid.  Quantopere  sit  fugienda  , 
746.  1.  Vide  Indicem  rerum,v.  Concupiscentia.  Carnale; 
sunt  velut  talpae,  750.   1 

Audientes  verbcm  retinent  ,  et  fructum  affervnt.  Audilor 
verbi  sil  factor  ,  468.  2 

DOMINICA  IN  QUINQUAGESIMA. 

Tradetur  centibus  ,  conspuetur  ,  etc.  Job  patiens  iu  quo 
fuerit  typus  Christi  patienlis,  574.  2.  Christus  tamen  eofuit 
patientior,  575.  2 

Occident  eum.  Sanguis  Christi  effusus  unitus  mansitdivini- 
tati ,  621.  1.  Servilem  Christus  in  cruce  formam  assumpsit  , 
652.  2.  Ejus  patienlia  in  tormentis ,  655.  1.  Vide  notata 
Dom.  de  Passione,  et  Indicem  rerum,  v.  Passio. 

Multo  magis  clamabat.  Sanclorum  os  in  benedictionibus 
Deiestccu  altare  thymiamatis  ,  601.   1 

Domine,  ct  viDEAM.Oculi  sunt  in  amore  duces  <t  fenestra;  , 

784.    I.   2 

Magnificans  Deum.  Lingua  data  homini  ad  Deum  laudan- 
dum,  529.   1 

Quiajam  bacchanalia  vicinasunt,  el  mulii  ventri  et  veneri 
(proh  dolor!)  indulgent,  commodus  de  iisdem  hic  erit  agendi 
locus.  Ebrietatis  damna  et  foeditas,  6 16.  1 .  Carni  dediti  sunt 
velut  talpae,  "50.  1.  et  vespertilione3,  ibid.  2.  Peccator  et 
ebrius  est  velul  sus,  792.  2.  Sobrietas  quaniopere  nobis  ne- 
cessaria  sit  ,  726.  2 

FERIA  QUARTA  CINERUM. 

Cum  jejunatis.  Sobrietas  quam  nobis  sit  necessaria,  726.  2. 


INDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 

FERIA  V.  POST  CINERES. 
Vide  notata  Dom.  3.  post  fipiphan.  est  enim  idem  Kvang. 


Abstiuenlia  et  scientia  sunt  duae  sorores, 


748.    1 


Nolite  thesaurizare  vobis.  Divitibus  cur  intentetur  vae  , 
.'i63.  2.  Cur  flere  debeant,  564.  1.  Divitum  quanta  sit  avari- 
lia  eldurilies  in  pauperes,  ibid.  2.  Avari  defuncti  torquenlur 
.mro,  567.  1.  Vide  Indicem  rerum,v.  Divites. 

Memento,  homo,  qcia  pulvis  es  ,  etc.  Vita  humana  vapor  est 
variis  de  causis  ;  ejus  brevilas  ,  559.  1.  859.  1.  Levi  causa 
ainittilur  ,  560.  1.  Temporis  noslri  brevitas  ,  802.  1.  Vita 
hominis  inslar  herbae  marcescit ,  801.  1.  Inslar  rota;  cito 
perlransit  et  volvitur,  522.  2.  Hominis  miscria  estocluplex  , 

553.    I 


Recumbent  ccm  Abraiiam«in  recno  coelorcm.  Hajreditas 
nostra  Deusestet  ccelum.  Estquc  incorruplibilis ,  603.  2.  et 
incontaminata,  604.  1 .  et  immarcescibilis,  605.  1.2.  Vide 
notala  in  feslo  omnium  Sanclorum ,  et  in  Indice  rerum  ,  v. 
Ccelum,  Gloria,  Sancli. 

FERIA  VI.   POST  CINERES. 

Ego  actem  dico  vobis.  Christi  dogmata  adversantur  axioiua- 
lis  el  doclrinae  philosophicae,  642.  2.  Lex  Chrisli  nova  sancla 
cst,  et  quomodo,  "90.  2 

Diligite  inimicos  vestros.  Esl  hoc  novum  charilalis  manda- 
lum,  etcur  dicalur  novum,  848.   2.    849.  1 

Benefacite  his  qci  odercnt  vos.  Maledici  et  malefici  sunl  oc- 
casio  patientias,  672.  2.  674.  2.  675.  1.  Benefaccre  oporlet 
inimicis,  712.  2.  Sancli  moriuntur  •benefaciendo,  713.  1. 
lnimicorum  dilectione  perficitur  charitas ,  897.2.  Bencfi- 
centia  est  virtus  divina  ,  939.  2 

Patris  vestri  qci  pluit  scper  jcstos  ET  injustos.  Misericordia 
Dei  magna  est  septupliciter,  500.  2.  Deus  est  charitas  forma- 
lis  in  se,  causalis  in  nobis,  899.  1 .  Cur  ipse  sit  charitas,  ibid. 
2.  Charitatis  divinae  vis  .  ibid. 

Et  injdstos.  Deus  injuria  affectus  seniper  benevolus  esl 
inafficientem,  895.  2.  896.  1.  Vide  nolatu  Dom.  12.  post 
Pentecosten. 

Estote  perfecti  sicct  et  pater  vester  coelestis  perfectcs 
est.  Virtutis  quae  sit  prosapia  ,  452.  2.  Virtus  una  perfecta 
adducit  caeteras,  495.  2.  Primorum  Chrislianorum  perfeclio 
et  sanctilas,  618.  1.  647.  1.  Perfecti  viri  quaesinl  virlutes  , 
668.  1.  Christiani  Christum  moribus  suis  imitentur,  745.  1. 
Perfectio  et  sanctitas  in  quo  consislat,  672.  2.  872.  1 .  Plena 
esse  debet  Sanctorum  sanclitas,  618.   1 

Te  autem  faciente  eleemosynam.  Eleemosyna  est  sacrifi- 
cium,  478.  1.  Est  semen  magnw  messis ,  ibid.  2.  Ipsa  ditat , 
cum  avaritia  depauperet ,  565.  1.  2.  Eleemosynae  dandae  lex 
obligat  in  gravi  proximi  necessitale ,  883.  1.  885.  1.  Eccle- 
siastici  potissimum  ad  eleemosynam  tenentur,  884.  1.  Affectu 
pauperibus  succurrat,  qui  effectu  nequit ,  ibid.  2.  Optimus 
thesaurus  sunt  virtutes,  488.  2 

Pater  tccs  qci  videt  in  abscondito.  PraeseiHia  Dei  ubiquc 
habenda,  674.  2.  812.  1.  Haec  praesentia  Deique  inluitus 
estregula  actionum  humanarum  ,  885.  2.  Ipse  majoreslju- 
dex  cordeel  conscienlia  ,  886.   t 

Reddet  tibi.  Opera  ita  facienda  sunt ,  ut  sint  digna  Deo  , 

957.   1 

SABBATO  POST  CINERES. 

Circa  qcartam  vigiliam  noctis.  Diei  per  horas  divisio  ,  el 
horae  etymon  ,  859.   1 

DOMINICA  I.  IN  QUADRAGESIMA. 

Dcctcs  est  Jescs  a  spiritc.  Spiritus  omnes  examinandi 
sunt,  qui  hominem  rapiunt  ,  890.   2 

Ut  tentaretcr.  In  tentalione  quatenus  liceat  gaudere,  415. 
2.  Tentationum  commoda ,  416.  I.  Justi  sensim  a  Deo  per 
varias  tentationes  exercentur,  507.  2.  Daemon  tentavil  Domi- 
num  hic  triplici  concupiscentia,  856.  1.  Vide  plura  in  Indice 
rerum,  v.  Tentatio,  Coucupiscentia. 

Cum  JFJCNAS6ET.  Sobrietas  quam  Chrisliano  sil  necessarta  , 

726.  2 

Sed  in  omni  verbo.  Vide  notala  in  Dom.  in  Sexagcsimu. 

Asscmpsit  ecm  diabolcs.  Diaboli  artes  et  calliditas,  551 .  1 . 
Ejusquanta  sit  invidki  ,  728.  1.  Leoni  assimilalur  variis  de 
causis,  ibid.  et  seq;  Cur  semper  circumeal ,  730.  1 .  Daemo- 
nes  ubi  creati  sint,  772.  1.  2.  Ante  diem  judicii  cruciantur 
igne,  775.  2.  Eoruin  poena  crescet  in  judicio,  etcur,  ibid. 

el  seq. 

Ostenditei  omnia  regna.  Opes,  regna  et  gloria  omnis,  velut 
llosfeni,  cito  pertranseunt,  439.  I .  Concupiscentia  etconcu- 
piscibile  oculorum  quid  sit,  855.  2 

Mcndi.  Mundi  etseculi  descriptio,  854.  2.  Mundus  trfplex 
est,835.  1.  Mundus  quam  ciio  transeat ,  857.  1.  Vide Iufti- 
cem  rerum,  v.  Mundus. 

Vade  ,  Satana.  Viiium  suuni  quisque  a  quo  per  spfritum 


ncquam  impellilur,  perscquatur  et  fugare  stud<  at,  449.  1. 
Diabolus  limido  cslleo,  gcncroso  forrnica  ,  551.  2.  729.  1. 
Ad  eum  vinccndum  tria  arma  cxpcdiuntur  ,  731.  1.  Vide  in 
Indice  rerum,  v.  Uiaholus,  Daemones. 

FERIA   II. 

Hospes  fui,  et  collecistis  jie.  Slimuli  varii  ad  hospitalita- 
leor,  937.  2.  938.  1.  Ea  est  Christiano  exercenda ,  700.  2. 
Ljusdem  inerila  ,  701.  1 

Infirmus,  et  visitastis  me.  Visitalio  pauperum  el  pii|>illo- 
rum  est  advocala  visitanlium  apud  Dcum  ,  47  7.   1 

Venite,  bbmedjb  ti.  Quomodo  in  die  judicii  quis  bcnedici 
possit,  el  non  erubescere,  8G7.  i 

ln  supplicium  atekkum.   Quam   longa  sit   Dci  aelcrnitas  , 

802.  1 
FERIA  VI. 

Et  fiunt  novissima  iiominis  illius  pejora  prioribus.  Recidiva 
inpeccalum  pcjor  est  priore  lapsu,  789.  2.  790.  1.  Rclapsi 
>i miles  sunt  canihus  ad  vornitum  redeuntibus  ,  791.  1.  Poc- 
catum  unum  via  est  ad  alterum  ,  495.  2 

Quicumque  fecerit  voluntatem  Patris  mei.  In  obediente 
manetDeus  diversimode,  888.   1 

DOMINICA  II.  LN  QUADRAGESIMA. 

In  hontem  Tiiador.  Thabor  cur  vocetur  mons  sanctus,  761 . 
1.  Cur  Christus  sil  in  monlc  transfiguralus ,  ibid. 

Transfiguratus  kst  ante  eos.  S.  Petrus  non  vidil  hic  Dei 
essentiam,  758.  2.  Tunc  resplenduil  Christi  facies  sicutsol, 
ibid.  Dcus  Pater  lunc  honorifice  de  Christo  loquebalui,  et  vo- 
cabat  eum  dilcclum  suum  ,  ibid.  Ordo  totius  trausfiguratio- 
nis,  762.  1.  Ejus  symbola,  ibid.  2.  An  viderint  Apostoli  hic 
Christi   diviuilateni  ,    cum   Deum    nemo   viderit    unquam  , 

896.   2 

Moysf.s  et  Elias  cum  eo  loquentes.  Elias  an  fuerit  angelus , 
587.  1.  An  fueril  Phinees  ,  ibid.  2.  Ejus  zclus,  ibid.  588.  1 

Ipsum  audite.  Haec  verba  exponuntur  ,  760.    1.  2 

In  qio  juin  rene  COMPLACOI.  I ii  Christo  Deus  mire  sibi  com- 
placct,  759.  2.  7G0.  1 

Nemini  dixeritis  visionem.  Sileulium  docel  loqui ,  514.  1 
FF.RIA  II. 

Qm  misitme,  vf.rax  est.  Veritas  triplex,  oris,  mentis,  ope-- 


INDEX.  MATERIARUM  MORALIUM. 

FERIA  VI. 

ET  QUI  CECIDERIT  SUPER  LAPIDEM  ISTUM.  Pctra  CSt  CIll llil 

rias  ob  analogias,  634.2.  Fidelem  inter  et  lapidera  variae  re- 


ris,  589.  1.  Ycritas  est  mentis  cingulum  , 


G15.   2 


FERIA  III. 
,     Sbcundum  opera  f.orum  noi.ite  facere.  Vide  nolaia  Dom.  12. 
post  Peutecost.  et  jeria  2.  Paschatis. 

Qui  major  est  vestrum,  krit  ministf.r  \f.stf.r.  Modestiofi  in 
Hectore  praeJlantia,  663.  1.  2.  670.  1.  780.  I.  Ejus  dotes  , 
G70.  1.  Quatuor  ejus  specics,  \bid.  2.  Mcdia  ad  eam,  671.  1 . 
Superior  crcbro  suos  moneat ,  755.    1 

FERIA  IV. 

Dic  ur  sedeant  iii  dco.  Praslatura:  non  sunt  ambieudae  , 

512.    1 

Nescitis  quid  petatis.  Male  petcns  cur  pctita   non  iinpe- 

tiet,  545.  1.  Caduca  et  peritura  non  sunt  petenda  a  Dcn  , 

515.    1 
Potf.stis   birere    cahcem.    Tribulalin    hominem    probat  , 

419.   1 

Non  est  mecm  dare  vodis.  Concupiscens  quomodo  rc  concu- 

1  ita  iion  rruatur  ,  544.    1 

Indicnati  sunt  de  duobus  fratribus.  Bella  oriuntur  e  nimia 

cupiditate,  543.   I 

Prini  ipf.s  c.kntuh  iidminantdr  f.orum.   Principes  erg.t  suos 

Mitt  morieati,  720.  2.  Chrisiiani  sinl  animo  regio  ,  49$.  2. 

Vide  Indicem  rerum,  v.  Rex,  Princcps,  Praelaiu*. 

QlUClMQUC    VOI.Uf.RIT    MAJOR   ESSE,    EST  VBBtBR  MINISTKR.      Fl'«V 

notata  feria  pra-cedemi. 

FF.RIA  V. 
Homoqitihm  F.R^r  nivr.s.  Vidr  noiata  dedivitiis,/eWa  4.  Ci- 
ucrum  ,  eide  restibas,  Doui.  2.  Adventiis.  Dives  apud  Dcum 
quissit,  664.    1 

Eril.ABATUR  QUOTIDIE   SPLEXDIDE.    SumplUOSnrum   epul.lllllll 

damna  ,  "G9.   1 


lationes  ,  0*3.   2 

SABBATO. 

Vide  notata  Domin.  Z.post  Pentecosten. 
Date  annulum  in  mancm.  Aunuli  quare  gesteulur,   48  i.  I . 
Eoruraquis  sii  usus,  ibid.   2 

DOMINICA  III.  IN  QUADRAGESIMA. 

Ut  Vidit  cocitationes  eorum.  Vide  notata  Domin.  22.  potl 
Pentecosten. 

Omne  p.ecnum  divisum  desolabitur.  Animi  in  duas  partes  di- 
visio  Deo  displicet,  436.  1.  Contenlionis  mulua  damna,  535. 

1.  Schisma  quam  grave  sit  scelus,  969.   2 

BEATI  QUI  AUDIUNT  VERBUM    DEI  ET   CUST0D1UNT   ILI.UD.   Auditor 

verbi  sit  factor,  468.  2.  Verbum  Dei  et  Scriptura  est  velut 
speculum,  469.  1.  2.  471.  1.2.  Vide  notata  Dom.  in  Sexa- 
ncsima  ,  el  feria  2.  post  Pascha. 

FERIA  III. 

Corripe  eu.m  i.nter  te  et  ipsum  solum.  Curreplio  sit  mitis  , 
531.  I.  Mansuetudo  est  flos  sapicutiae ,  533.  1.  Dure  tamen 
incrcpandi  duii ,  546.    I 

Si  duo  ex  vobis  consensup.int.  Pacis  et  concordiae  quinque 
bona,  541.  2.  Unanimitatis  robur  ,  668.    1 

FERIA  IV. 

Honora  patrem  et  matrf.m  .  Senes  qui  sint  a  juvenibus  ho- 
norandi  ,  723.    1 

Quod  procedit  de  ore  iioc  coinquin\t.  Delractionis  mala  , 
523.  2.  556.  1.  Fit  quintupiiciter,  555.  2.  Delraclor  judi— 
cat  legem  ,  556.  1.  Ipsa  detraclio  iugieuda,  557.  1.  Linguas 
bonajet  malse  exempla,  519.  1.  2.  Cur  silsimilis  igni,  529. 
I.Ejus  mala,  521.  1.  523.  2.  532.2.  Cur  sil  positain  oro 
hominis,  521.  2.  Lingua  niala  in.lammalur  a  gehcnna,  524. 

2.  Cur  dicalur  leo  ,  526.  1.  Ejus  pruritus  ad  loquendum  , 
528.  1 .  Ipsa  quasi  hydrus  cst ,  ibid.  2.  Lingua  maledica  est 
vi  lut  scpulcrum,  S29.    I 

De  corde  lxeunt  cogitationes  mal«.  Cor  mundum  est  hos- 
tia  Deo,  cur    479.    1.  Media  ad  cor  muiidum  habeiidui.i  , 

ibid.  2 

Falsa  testhionta  blaspiiemi.e.  Jurare  quatenus  liceat  Chris- 

liano,  el  quae  juramenta  vetet  Christus,  576.  1 .  2.  Jurans  pcr 

i  i-aturain  jurat  per  creatorem,  577.  I.  Juramenli  quanta^t 

religio,  ibid.  2.  Blasphemia  iu  Spirilum  sanclum  qua  dica- 

tur,  918.   I 

SABBATO. 

Depreuensam  in  adulterio.  Amor  mundi  velut  adulteriuni 

cst,  346.    > 

Qui  si.ne  peccato  estvestrcm.  Peccata  omnia  sine  Dei  gra- 

tia  evitarc  non  possumus,  et  non  vivere  sine  pcccato,  974.  2. 

Vide  Indicem  reritm ,  v.  Peccatum  ,  Pcccator,  et  notata  Dom. 

de  Passione. 

DOMIMCA  IV.  IN  QUADRAGESIMA. 
Distribuit  discumbentibus.  Libcralilatem  Dei  imilari  quo- 
modo  possimus,  4ol.    1 

FERIA  VI. 

Lazarus  amicus  noster.  Juslus  vcre  est  amicus  Dii,  835.  2- 
Amicus  Dei  quarc  fuerit  Abraham  ,  508.  1.  Amicitia  Del 
quae  bona  includat,  509.  1.  Amicitia  mundi  qux  dicatur  , 

546.  9 
Amor  est  duplex,  concupiscenliae  el  amialia',  ct  qui  ainlx»  , 

887.    1 

SARBATO. 

Eoo  soii  n\  mindi.  I.ucis  ct  Dci  raria  analogue  ,  836.  2. 
837.  I  .  IVus  sol  est  ct  lumen,  454.  1 .  ltom  pater  luminuni, 
ibid.  2.  Scriptura  eft  lucerna  ,  76:>.  2.  Vide pbua  in  InJii- 
rermn,  v.  I.ux,  Sol. 

DOMINICA  PASSIONIS. 
Quis  ex  vobis  arc.ukt  me  de  PECCATO?  Peccati  quis  sit  auctor, 
il?.  2.  r.jusdcm  prosapia,  463,  ••  Poccatum  ununi  Irahit  aJ 


INDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 


<1cd3  ,    ostcndit 


100S 

plura ,  495.  2.  Juslus  aliquando  non  potest  non  peccnre  : 
unde?  quia  nemo  sine  peccatoest,  513.  2.  840.  2.  843.  2. 
974.  2.  Impeccabilis  quomodo  quis  fieri  possil,  877.  2.Jus- 
tus  quo  scnsu  possit  non  pcccarc  ,  87G.  2.  Gonscienlia  bon  i 
Mimiuuni  estbonum,  GS7.  1.  Vidc plura  in  Indice  rerum,  v. 
Peccator,  Peccatum. 

Ego  damomum  non  iiabeo.  Mansuctc  hic  Dominus  respon- 
mansuetudinein   esse    florem    sapientix  , 

533.    1 

AdRAHAM  EXSULTAVIT  UT  VIDERET  D'EM  MEUM.  Propbetae  omiies 

ad  Chrisli  tempus  ardenler  anhelarunt ,  713.  2 

Vidit  et  gavisus  est.  Conscientix  bonx  gaudium,  836.  1. 
Erit  bic  commodus  agendi  locus  de  Passione  Domini.  Passio 
Cbristi  est  omnium  dolorum  remedium  ,  655.  1.  sanclitatis 
magistra,  656.  2.  Sanguis  Cbrisli  est  animx  xgrx  balneum, 
C00.  2.  Is  quomodo  nobis  applicetur ,  ct  ubi,  ibid.  Cbristi 
palientis  exemplum  docet  lideles  pati,  678.  2.  679.  1.  Quos 
dolores  Cbristus  in  spiritu  et  carne  tulerit ,  688.  2.  689.  1  . 
Peccata  nostra  luenda  in  se  suscepit,  874.  1.  876.  1.  Quam 
multapro  nobis  sit  passus,  459.  1.  Vide  Indicem  rcrum  ,  v. 
Jesus,  Passio. 

Pater,  in  manus  tuas  commendo.  Morienles  animam  suamDeo 
commendent,  712.  2 

FERIA  V.  IN  COENA  DOMINI. 

Linteo  quo  erat  pr^cinctus.  Lumbos  mentis  succingero 
quidsit,  614.  2.  Cingulum  quarum  rerum  sit  symbolum  , 

615.   1 

EuarLB.il  enim  dedi  vobis.  Exempli  quanlasitvis ,  573.  2. 
646.  2.  Vide  Indiccm  rerum,  v.  Exemplum,  Prxlatus. 
IN  FESTO  PASCHATIS. 

Surrexit  ,  non  est  iiic.  Cbristus  resurgcns  vivificatus  cst 
spirilu,  6S0.  1.  Adinferos  dcscendcns  iu  quocarcere  prxdi- 
carit,  6S1.  1.  et  quious,  ibid.  2.  682.  1.  Fuit  triduo  in  in- 
ferno,  682.  2.  Cur  eo  descenderit ,  683.  1 .  Quomodo  patres 
in  limbo  dicantur  fuisse  increduli  ,  ibid.  Quibus  mortuis 
Cbristus  ibi  prxdicarit,  692.  1.  Ipse  resurgens  nos  resusci- 
tavit,  603.  1 

Resurrectio  est  velut  regeneratio,  602.   1.  Vide  in  Indice      1 


ruut , 


Resurreclio.  Hxrelici  multi  resuvrcctioncm  nega- 

796.  2 
FERIA  II.  PASCHATIS. 

Nos  srERAr.AMus.  Spes  praestat  timori,435.  l.Spesin- 
cludit  omuem  Dei  cultum  ,  664.  2.  Est  septupliciter  viva  , 

602.    1 

Tu  solus  perf.grinus  es.  Peregiini  suraus  oranes  in  boc 
mundo,  430. 1.  Maxime  Cbristiani ,  643.  2 

Qui  fuit  totens  in  opere  et  sermone.  Concionator  plus  vita 
doceat  quam  vcrbo,  532.  2.  Vide  lndiccm  rcrum,  v.  Prxdi- 
cator. 

Nonne  oportuit  Ciiristum  pati?  Cbristi  palientis  exemplum 
docet  lideles  pati,  678.  2.  679.  1.  Palicndo  inserimur  cruci 
Cbrisli,  705.  1.  In  patienlibus  palitur  Cbristus,  ibid.  In  pa- 
tiente  requiescit  Dei  majestas ,  706.  1.  Vide  nolaia  Dom.  5. 
posl  Pascha,  et  infra  ociavam  Ascensionis  ,  et  in  feslo  omnium 
Sanctorum. 

Interpretadatur  ilhs  in  omnibus  Scrifturis.  Scriptura  est 
lucerna,  762.  2.  Interprelalio  Scripturx  cur  vocetur  prophe- 
tia ,  765.  2.  Ejus  intelligentia  per  oratjqnem  impelratur , 

766.  2 
FERIA  III.    PASCHATIS. 

Noute  timere.  Sancti  nibil  timent,  676.  1.  Timere  non 
debent  ardua  et  beroica  aggredientes ,  753.   2 

DOMINICA  IN  ALBIS. 
Intravit  januis  clausis.  Dotes  animx  et  corporis  gloriosi  , 

872.   1 
Ubierant  discipuli  concregati.  Unanimitas  invicta  est,  668. 
1 .  Concordix  vis  unde  nascatur,  ibid.  2.  Vide  Indicem  rerum, 
r.  Concordia,  Pax,  Unanimitas,  Socielas. 

Quorum  remiseritis  peccata.  Remissio  peccati  estaclusjus- 
titix,  842.  1.  Vide  notata  Dom.  13.  post  Pentecost.  et  in  In- 
dice  rerwn,  v.  Peccator,  Saccrdos,  Coufessio. 


DOMINICA  II.    POST  PASCHA. 
Eco  sum  pastor  bonus.  Paslor  pascat  tripliciter,    716.  2. 
717.  1.  Pastoris  varia  offieia  ,  7  1 7 .  2.  718.   I.  2.  719.  2. 
721.  1.  Sil  forma  gregis ,   721.   1.   Vide  Indicem  rerum ,  v. 
Paslor,  Prxlatus,  Rex. 

Bonus  pastor  animam  siAM  tonit  rRO  oviBUS.  An  ct  quando 

vita  pro  proximo  cxponenda  sit ,  832.   1 

DOMINICA  III.   POST  PASCIIA. 

Plorabitis  st  flebitis  vos.  Lugendi  causas  vai ias  babet  bo- 

mo,  553.  2.  Lugentium  variorum  exempla,  ibid.  Cruces  (i- 

delium  non  moriuntur  ,  nisi  cum  vila,  713.  2.  Vide  tiotata  in 

festo  omnium  SS.  et  in  Indicc  rerum,  v.  Luctus,  Crux,  Passio. 

Mundus  autem  gaudebit.  Mundi  amor  adullerium  est  ,  546. 

2.  Mundietseculi  dcscriptio  ,  854.  2.  Est  tiiplcx,  855.  1. 

Mundus  et  omue   cjus  gaudium   quam  cito    pertranseat  , 

857.  1 
Sed  tristitia  vestra  vertetur  in  gaudium.  Quam  dulce  sit 
pali  pro  Deo  ,  414.  2.  In  passionecur  sitgaudendum  ,  415. 
2.  et  seq.  Pro  gloria  xterna  pati  facile  cst,  440.  2.  Tribula- 
tiones  quam  sint  brcves,  607.  2.  Per  cas  probalur  justus,  ul 
aurum  per  ignem  ,  608.  2.  609.  1.  Major  est  qui  in  nobis 
quam  qui  in  mundo  ,  892 .  2.  ct  seq 

Et  gaudebit  cor  vestrum.  Laetitia  spiritualis  est  quidara 
prxgustus  cccli ,  61 1.  1.  Vide  Indicem  rerum,  v.  Gaudium  , 
Ljelitia. 

Gaudium  vestrum  nemo  tollet  a  vobis.  Consolationum  divi- 

narum  dulcedo,  G34.  1 

DOMINICA  IV.  POST  PASCHA. 

Sed  ego  veritatem  dico  vobis.  Veritas  omnia  cvincit,  535. 

1 .  Cbaritas  est  clypeus ,  ibid.  2 

Arguet  mundum.  Mundus  cnim  totus  est  sub  diabolo  et  in 

malignitate,  920.   1.  2 

De  peccato.  Quilibet  peccator  est  nubcs  sine  aqua,  966.  1 . 

Vide  notata  Dominica  de  Passione. 

De  justitia.  Punitio  improborum  salus  est  proborum,  650. 

1.  Puniri  pro  culpa  est  actus  justilias ,  678.  1.  2 

Docebit  vos  omnem  veritatem.  Scicntia  vera  quae  sit,  748. 

Spiritus  sancti  unctio   in    rcbus  dubiis  invocanda  cst  , 

863.  1. 

DOMINICA  V.  POST  PASCHA. 

Petite  et  accipietis.  Pelens  et  orans  babeat  fnlem  ,  et  qua- 

lem,  452.  2.  453.  1.  Oralio  fidei  qu;e  dicalur,  581.  1.  Qui 

sunt  beataj  conscientix,  impetrant  a  Deo  quaecumque  petunt, 

586.   2.   587.  1 
Ipse  enim  Pater  amat  vos.  Zelus  Dei  et  Spiritus  sancti  in 
nos,  547.  2.  item  Christi  et  angelorum ,  549.  1.  Vide  Indi- 
cem  rcrum,  v.  Amor,  Cbaritas. 

IN  LITANIIS  MAJORIBUS. 
Propter  improbitatem  ejus  surcet.  Oralioassiduaquae  dica- 
lur,  585.  2 

Petite  et  dabitur  vobis.  Orare  pro  aliis  ulilius  cst  quam 
pro  se,  ibid.  1.  Oralionis  lacrymis  mistae  quanta  sit  vis  ,  580. 
1.  Oratio  boni  viri  omnia  impetrat,  586.  1.  Ipsa  quomodo 
reddatur  efficax,  ibid.  2.  Est  clavis  cceli,  588.  2.  Vide  notaut 
Dom.  prcecedenti,  et  in  Indicererum,  v.  Oratio. 

Quanto  magispater  vester  de  coelo  dabit,  elc.  Deus  dicitur 
a  dando,  429.  1.  Propendet  infinite  ad  se  communicandum  , 
ibid.  2.  Ejus  munificentia,  430.  2.  ct  seq.  Vide  in  Indice  re- 
rum,  v.  Deus,  Beneficenlia. 

IN  VIGILIA  ASCENSIONIS. 

Ut  cognoscant  te.  Scientia  vera  quae  sit,  748.  1.  Cognitio 

Dci  est  vera  sapientia  ,  425.  2.  453.  2.  et  haec  est  summum 

bonum  vitae  hujus  ,  922.  2 

Verba  quje  dedisti  Miin,  D£Di  eis.  Gratiae  ccelitus  acccpUv 

sunt  in  proximum  effundenda;,  701.   i 

Ecotro  eis  kogo.  Christus  noster  est  advocalus  ,     845.   1 

IN  FESTO  ASCENSIONIS  DOMLNI. 
Pr^dicate.  Praedicalores   Evangelii   quales  esse  debeanl , 
702.  2.  Vide  notata  Dom.  in  Sexagesima  ,  et  Indicem  rerum, 
v.  Proedicator. 

Signa  auteu  eos  qui  credidep.int,  etc.  Fidei  sex  dotes  quae, 


510.  2.  Credcns  habet  in  sc  Dei  testimonium ,  914.  1.  2. 
Vide  Indiccm  rcrum,  v.  Miraculum. 

Et  sedet  a  dextris  Dei.  Ibi  scdens  Patrem  pro  nobis  inter- 
pcllat,  843.   l 

Domino  cooperante  et  serm.  confirmante.  Quam  Christus 
babueril  curandi  omnia  virtutem  ,  642.  1 

DOMINICA  INFIU    OCTAVAM  ASCENS. 

Ille  testimonium  perhibkbit  de  me.  Tesles  tres  Cliristi  sunt 
in  ccelo,  911.  1 .  cl  tres  in  terra  ,  ibid.  2 

Absque  Synagoc.is  facient  vos.  Tribulalio  est  summum  bo- 
num  ,  412.  1 .  et  seq.  Christiaui  dira  paliantur,  ut  Cliristum 
<lucem  suum  sequanlur,  653.  2.  Crux  via  est  in  ccelum,  654. 

1.  Mundus  cur  oderit  viros  sanctos,  879.   2.   880.    1 
Qcia  non  noverunt  Patrem  ,  neque  me.  Cognilio  Dei  esl  vera 

lapientia,  425.  2.  453.  2.  Vidc  notata  in  Vigilia  Ascensionis, 
et  Indicem  rcvum,  v.  Cognilio. 

1N  VIGILIA  PENTECOSTES. 

Qui  iiaiikt  mandata  mea  et  sep.vat  ea.  Lcgcm  unam  violans 

quomoiJo  lial   omnium  rcus ,  494.  1.  Mandala  Christi  levia 

sunt,  907.   2 

Non  relinquam  vos   orpiianos.  Confortat  ii03  Deus  diver- 

simode,  734.  1.  Pios  Deus  semper  eripit  e  pcriculis,  775.  2 

Mundus  me  jam  non  videt.  I>i'umi  nemo  unquain  vidii  vivcns, 

897.   1 
IN   FESTO  PENTECOSTES. 

Si  qris  dilic.it  me,  sermonem,  etc.  Amoris  divini  vis,  899- 

2.  Amor  facit  ecstasin  ,  900.  2.  Transformat  liomiiicm  iu 
Deum,  901.  2.  Ejus  effectus,  ibid,  el  scq.  Pellit  timorem  , 
904.  1.  905.  1.  2.  Zclus  animae  amantis  Deum  ,  548.  2. 
Vidc  notata  Dom.  12.  post  Pentccostcn. 

Pater  meus  diligejeum.  Amicitia  Dei  qiix  bona  includat  , 

509.  1 
Mansionem  apud  eum  faciemus.  Deo  an  bac  in  vita  realiier 
nniri  possimus,  742.  2.  743.  1.  Graliae  seplem  sunt  effec- 
tus  ,  743.  1.  2.  Justi  substantialitcr  fiunl  divinae  consortcs 
naturae ,  ibid.  2.  430.  1.  Quia  in  justificalionc  S|)iritus  sanc- 
tus,  totaque  deitas  substantialiter  in  liominem  venil,  742.  2. 
743.  1.  Tuncque  is  fit  quasi  Dcus  ,  870.  2.  ilem  Dei  filius  , 
ibid.  itcm  Dco  similis,  871.2.  872.  2.  Ilaec  filialio  est  stimu- 
lus  ad  opera  lieroica,  871.  1.  Ccrliludinem  graliae  qualetn 
Sancti  nonnulli  Iiabucrint ,  888.  2 

Non  turp.etit,  cor  vestrum.  Abjiciendus  cst  limor  gencrosa 
aggredientibus  ,  733.  2.  Vide  Indiccm  rcrum,  v.  Melus  ,  Ti- 
mor. 

Ille  vos  docf.bit  omnia.  Spirilus  sancli  unctio  invocaoda  in 
rebus  dubiis,  865.  1.  Spiritus  sanclus  quomodo  ad  invidiain 
concupiscat,  548.  1.  Spiritus  sancti  divinitas  adstruitur, 
613.  2.  Dlasphcmia  in  Spiritum  sanctum  qu.-e  sit ,  918.  1. 
9.  1'ide  Indicem  rerum,  v.  Spiritus  sanctus,  SS.  Tiinitas. 

Quia  Spirilus  sanclus  in  linguis  igneis  vcnit ,  agi  poterit 
de  liuguae  custodia.  Vide  notata  fer.  4.  post  Domin.  3.  in 
Quadrag. 

Conlirmatio  est  signacnlum  Spiritus  sancti.  Cur  coufii  - 
mandi  in  frontc  ungantur ,  690.  1.  Vide  notata  dc  Erlrema 
Vnctionc  Dom.  11.  post  Peniecosten. 

Hodie  lex  Evangclica  coulirmata  est,  biuc  de  ejus  prxstan- 
lia  el  «anctimonia  agi  [lotest ,  790.  2 

FEKIA  II.  POST  PENTECOSTEN. 
Qui  credit  in  ipsum  non  tlreat.  Fidcles  cx  adverso  suiit 
reges,  638.  2.  Eoruin  dignitas,  640.  1 .  Sunt  peculiuo  Dei, 
GU.  1.  Varia  eorum  epilheta  ,  ibid.  Sunt  majorea  mundo, 
893.  1.  Fidei  sex  sunt  doles ,  510.  2.  Vide  in  Indicc  rerum, 
v.  Fides. 

Qnu  vemt  lux  in  munmm.  Cur  dicatur  fclei  lnmen  admira- 
bile  ,  642.  2.  Cbristus  est  lux  lain  crcata  qu.uu  incrcata  , 
S5l>.  2.  857.  1.  Vide  notata  Sabbato  post  Dom.  4.  in  Qua- 
drag.  ct  indicrm  rcrum,  r.  Lux. 

Iin.i  xerunt  iiomines  MAcis  TENRr.Rvs.  Peccati  et  tenebrarum 
?imilia  .  838.  2 

FF.RIA  III.    POST  PF.NTECOSTEN. 
Qci  intrat  perostium  ptsjOR  i:sr.  Minislri  Fcclesi.u  quomodo 
COnNl'1..    I    LAPtDK.       TOJI.    X. 


INDEX  MATERIARU.M  MOItALIUM.  1000 

suum  munus  exercere  debeant,703.  1.  Videin  Indice  rerinn , 
v.  Pastor,  Episajpus. 

Proprias  oves  vocat  nominatim.  Ovis  el  bominis  simililudo, 

657.  9 

Eco  veni  ut  vitam  iiat.eant.  Cbristus  nobb  cst  rila  et  om 

nia,  740.  2.  In  ipso  est  vila,  832.  2.  Vila  triplex  est,  divim, 

angelica  et  bumana  ,  ibid. 

FERIA  V.   POST  PENTECOSTEN. 

Cura.ntis  u.NicE.  Beiieficeutia  est  virlus  divina  ,        939.  2 

IN   FESTO  SS.   TMNITATIS. 

Vcrbum  Salus  punice  esl  symbolum  SS.  Trinitatis,  411. 
2.  SS.  Trinitalis  myslcrium  asscritur,  865.  1 .  Vidc  in  Indice 
rerum,  v,  Deus ,  Trmitas. 

Deus  ipse  est  immutabilis,  456.  1.  Dei  descriptio,  457.  2. 
Deum  esse  probatur  conlra  atbeos,  796.  2.  797.  1.  Domina- 
lor  vox  oplimo  SS.  Trinitati  quadrat ,  950.    1 

Raptizantes  eos.  Baptizaudi  oculos  et  manus  cur  erigaot 
in  ccclum  ,  686.    I 

Baplismi  et  diluvii  analogiae,  684.  2.  685.  1.  Dal  bonae 
conscienliae  interrogationem  aclivam  et  passivam  ,  686.  1. 
Parvuli  sine  baplismo  morlui  ubi  ct  qualiter  vivaut ,  810.  2. 
Baptismus  quomodo  sit  vivificans,  626-  2.  In  eo  fimus  filii 
Dei,  ibid.  et  morimur  culpa; ,  627.    1 

Et  filii.  Filius  Dei  polius  Verbum  dicitur  quam  sermo  , 
830.  1.  Quae  sinl  siniilia  huic  Verbo ,  ibid.  2.  Id  Verbum 
omnes  Genliles  cognoverunt,  ibid.  1.  831.  1.  Verbum  Dei 
quomodo  sil  nostro  simile,  831.  2.  el  dissimile ,  ibid.  832. 
J.  Id  fuil  semper  apud  Deum,  834.  1.  Cbristus  cst  Dominus 
et  Dominator,  949.  1.  2.  Vidc  in  Indice  rerum,v.  Jesus. 
DOMINTCA  I.    POST  PENTECOSTEN. 

Estote  misf.p.icordes.  Vide  notata  Dom.  12.  posi  Penteco^t. 
ct  in  festo  S.  Maithcei,  ei  Indicem  reriim,  v.  Misericordia. 

Perfectus  autem  erit.  Quis  veresaiictus  et  perfectus  sit  , 
617.  2.  Cbristianus  sit  conlinens  animo  et  oculis  ,  645.  2_ 
Perfecti  viri  virtules  quoe  sint,  668.  1.  Perfectioiiis  Chris_ 
tianae  varii  gradus,  847.  1.  Vide  nolata  feria  6.  post  Cineres 

IN  SOLEMNTTATE  CORPORIS  CHRISTI. 
Caro  mea  vere  est  cibus.  Eucharistia  cur  vocetur  lac  ratio- 
nabile,  632.  1.  Ipsaestfomes  amoris,  901.  1.  Vide  indicem 
rerum,  v.  Eucharistia. 

Sanguis  meus  vere  est  potus.  Sanguis  Chrisli  est  animae  b:.l- 

ncum ,  600.  2.  Quomodo  is  nobis  applicctur  ,  ct  ubi,  ibid. 

Sanguis  Christi  effusus  mansit  unitus  divinilali,  621 .    1 

DOMINICA  II.   POST  PF.NTECOSTEN. 

Juga  boucm  emi.  Avarus  cur  vocetur  sordidus,  465.  2.  Ifen 


audet  uti  habitis , 


544. 


Uxorem  duxi.  Ignis  esl  propria  pcena  libidinosorum  ,  953- 
2.  951.  1.  Quin  el  ipsa  libido  est  ignis,  973.  1.  Vide  notaia 
Dom.  2.  post  lipiphaniamct  Indicem  rerum,  v.  Libido,  Caro  , 
Uxor. 

DOMINICA  III.  POST  PENTECOSTEN. 

Erant  appropinquantes  ad  Jesum.  Modi  Deoappropinquandi. 

552.  1.  •: 

Purlicani  f.t  peccatores.  Rahab  meretrix  quas  bona  oper  i 
fcccrit ,  509.  2.  Quandoet  quomodo  sit  juslificata,  ibid.  Vidc 
Indicem  rerum,  v.  P»aliab,  Peccalor. 

Inveni  ovem  qu.e    perierat.    Ovis  et    bominis   analogi.T , 

657.   9 

Erit  gaudium  in  coelo  super  uno  peccatore  pcenitf.ntuit 
k<.)  nte.  Deus  diu  peccatores  ad  pceuitentiam  exspeclat  ,  684. 
1  Vult  omncs  salvos  fieri,  803.  1.  Angelo  |)eccanti  Deus  non 
peperctti  sed  homini,  cur,  770.  2.  Remioem  creavit  ad  dam- 
uationcm ,  S03.   2 

DOMINTCA  IV.  POST  PENTECOSTEN. 
In  navim  qc.e  erat  Simonis.  EbeC  esl  svnibolurn  Eccle<i.r  , 
cujus  vera  nola  est  quod  sit  Catholica ,  401.  I.  740.  I.  F.< 
clestas  ct  Fidei  Calholicaenota  item  esl  quod  sit  pura,  537.  S. 
Ecclesia  esl  regale  sacerdotium  ,  638.  2.  Est  itcm  sanct.i  , 
640.  2.  Ejus  et  arca?  Noe  analogia:,  6S4.  2.  Ipsa  fulget  ni 
luna  et  sol,  quomodo,  761.  2.  Vidc  notata  infesto  S.  Prtri} 
ct  Indicem  rcittm,  t .  Ecclesia,  Pctrus,  Roma. 

127 


1010 


LNDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 


Romana  Eccleaio,  cuiPetrua  praesedit,  quamscmper  fucrit 

florens ,  756.  2 

Ex  noc  ertS  iiominf.s  cAnr.NS.  Animas  lucrandi  ratio  ,589. 

1 .  Eas  qui  converlunt,  sunl  earum  post  Christum  salvatores  , 
M)0.  1 .  Eas  convcrlens  operit  peccata  ,  ibid.  2 

Concliserunt  piscum  muititcdinem  copiosam.  Fructus  spes 
oinneni  laborem  solalur,  571.   2 

DOMINICA  V.  l»OST  PENTECOSTEN. 

Audistis  qiia  dictum  est  antiquis.  Cbrisli  dogmata  adver" 
sanlur  axiomalis  Pbilosopborum ,  C42.2  .  Vide  noiatain  fer. 
(i.  jmst  Cincrcs,  et  lndiccm  rermn,  v.  Lex. 

Qti  irascitur  fratri  suo.  Inc  .Limii.i ,  464.  1 .  Esl  inimica 
jiisliliaj,  ibid.  Est  insania,  852.  2.  Iralus  est  quasi  dacmon 
nicarnatus,  851.  2.  Vide  Indicem  rerum,  v.  Ira,  Amor. 

DOMINICA  VII.   POST  PENTECOSTEN. 

ATTENDITE  A  FALSIS  PROPIIETIS  :  INTRINSECtS  SUNT  LUPI  RAPACES. 

llxrelici  sunl  bypocritaeet  lupi,  768.  1.  Coloranl  suas  baere- 
ses  verbis  blandis,  769.  2.  Principes  et  magistralus  contein- 
nunt ,  776.  2.  Sunl  pcjores  daemonibus,  780.  2.  Sunt  ferae 
besliae,  781.  2.  Novitios  et  nulanles  in  lide  ad  se  pelliciunt  , 
788.  2.  Eoruin  descriplio  ,  793.  2.  Eorum  vesana  doctrina 
et  insania  ,  864.  1.  2.  Sunt  jure  divino  et  naturas  fugiendi  , 
et  cur,  931.  1.  ilcm  eorumlibri,  932.  l.Sunt  nubessine 
aqua  ,  9G3.  2.  Sunt  arbores  aulumnales,  ibid.  bis  mortuae  , 
964.  I.  fluctus  feri*  maris  ,  ibid.  et  sidera  errantia  ,  965.  1 
Non  potest  ardor  mala  bonos  fructus  facere.  Haereticorum 
carnales  spurcilias ,  libido  et  fceda  sacra ,  476.  2.  537.  2. 
782.  1.2.  784.  1.  2.  Neganl  Cbristum  varie,  769.  1.  Sunt 
:  imiles  daemoni ,  772.2.  item  giganlibus  ,  774.  1.  Caino, 
960.  1.  ilemBalaamo,  961.  1.  item  Core,962.  l.Eorum 
Maspbemiae,  777.  2.  780.  1.  Se  invicem  blaspbemant,  779. 

2.  Eorum  bellum  pax  est  fidelium ,  787.  1.  Qua  esca  suos 
«lecipiant,  ibid.  2.  Abutuntur  cbrislianismo  ad  luxuriem  et 
vitaj  licentiam,  948.  2 

A  frlctiuus  eoru.m  cognoscetis  eos.  Hxresis  cur  semper  sit 
inconstans,  536.  2.  Semper  baereses  redolent  novitates,  768. 
2.  Quae  damna  in  orbem  invexerint,  ibid.  Tendunt  omnes  ad 
albeismum,  777.  2.  Earum  defensio  et  propagatio  est  pecca- 
lum  ad  mortem,  917.  1 .  Plura  suggeret  Index  rerum,  v.  Hae- 
resis  ,  Haereticus.  Haeresiarcba;  omnes  misere  thortui  sunt  , 
769.  1.  Calvini  Deus  est  Satanas ,  788.  1 

DOMLNICA  VIII.  POST  PENTECOSTEN. 

Prudentiores  sunt  filh  seculi  hujus.  Prudenlia  quid  sit,  ct 
quis  vcre  prudens,  695.  1.  Prudeutiae  laus ,  ibid.  2.  Ejus 
prajcepla  varia ,  ibid.  et  seq.  Vide  Indicem  rerum ,  v.  Pru- 
■  ienlia. 

Df.  ma.mmona  iniquitatis.  Divilum  paralogismi  de  divitiis  , 
487.  2.  etconlra  sapientum  gnomae  de  divilibus,  ibid. 

DOMINICA  IX.  POST  PENTECOSTEN. 

Quia  si  cognovisses  et  tu.  Vide  notata  in  Vigilia  Asccnsio- 
nis,  et  Dominica  infra  octavam  Ascensionis. 

Tempus  visitationis  Tf.E.  Temporis  quantasit  nobis  babenda 
lalio,  950.  1.  Vide  Indicem  rcrum,v.  Tempus. 

DOMINICA  X.   POST  PENTECOSTEN. 

Utorarent.  Vidc  notata  Dom.  Z.post  Epiphan.  et  in  Lita- 
niis  Majoribus.  Oratio  in  Spiritu  sancto  quae  sit,  971.    1 

Non  sum  siciit  cjeteri  HOMINUM.  Superbus  est  velut  insanus, 
550.  2.  Superbia  vitae  in  qua  re  sita  sit,     855.   2.  856.   1 

Omnis  qui  se  uumiliat  exaltaritur.  Humiles  a  Deo  exaltan- 
tur,458.  I.  550.  1.  725.  1.  Uumilitatiselogia  ,458.  1.2. 
Ejus  laus ,  724.  1 .  Ejus  signa  ,672.  1 .  Vide  Indicem  rerum  , 
r.  Humilis,  Humilitas,  Superbia. 

DOMINICA  XI.  POST  PENTECOSTEN. 

Addccu.yt  eisuhdum  et  mutum.  Tribulalionibus  domal  Deus 
iinguam,  527.  2 

Et  LOQtEBATtp.  recte.  Silentium  docet  loqui ,  515.  1.  et 
iingu»  mala  sedat ,  520.  2.  Garrulilas  est  puerile  vitium ,  et 
quanlopere  lugiendum,  463.  1.  Loquaxeslirreligiosus,  476. 
1.  Lingu?!  oflensafacillimaesl,  514.  2.  Ipsa  proinde  refre- 


nanda,  ibid.  1 .  Loquacitasstultiiiae  signum  est ,  526.  2.  Vide 
notata  feria  4.  posl  Dom.  3.  In  Quadrag.  et  Indicctn  rermn  , 
v.  Lingua,  Silentium,  Loquacitas. 

DOMINICA  XII.  POST  PENTECOSTEN. 

In  lege  quid  scriptum  est  ?  Legem  unam  violans,  quomuii<) 
omnesviolel,  494.  l.Scriptura  esl  lucerna  ,  762.   2 

Extoto  corde.  Amor  amantcm  rei  amata;  conformat ,  857. 
2.  Vidc  lndiccm  rerum,  v.  Anior,  Cbarilas. 

Diligf.s  Dominum  Deum  TtfM.  Cbaritatis  elogium,  878.  1. 
Cbaritalis  obedientia  quae  dicatur,  624.  1.  Cbarilas  csl  cas- 
tratioomnium  carnalium  appeliluum,  ibid.  Cliarilas  quacnam 
operiat  peccata  ,  697.  I.  et  qua;  peccala  :  propria),  non  alie- 
na,  698.  1.2.  699.  1.  Quomodo  id  facial,  699.  1.  Ejusvis, 
700.  1.  847.  ) .  Facitsimiles  Deo ,  745.  2.  Quae  sit  cbarilas 
perfecta,  847.  2.  Ipsa  est  ex  Deo,  cur,  894.  2.  Cur  cbaritatis 
mandatum  dicalur  novum  ,  848.  2.  849.  1.  et  seq. 

Et  proximum  sicut  teipsum.  Amor  proximi  est  lex  regalis  , 
492.  1.  Perfecta  cbarilas  diligit  Deum  el  proximum,  896.  2. 
K97.   1.  Cbaritas    proximi  sil  prudens  et   circumspecta  , 

974.  1 

Incidit  in  latrones.  Miseria  bominis  est  octuplex  ,  555.  1 

Semivivo  relicto.  Eodem  modo  aniina  per  peccatum  saucia- 
turet  moritur,  881.  1.  Peccalum  ad  morlem  quod  dicatur  , 

916.  1.   2 

Alligavit  ea.   Cingulum  quarum   rerum   sit  symbolum  , 

615.   1 

Infindens  oleum,  Extrema  Unclio  esl  Sacramenlum  ,  578. 
2.  Ejusquis  minister,  580.  1.  Quae  materia,  ibid.  Ejus  oralio 
quomodo  salvet,  581.  1.  Ejus  liuctus,  582. 1.  Unctio  docens 
omniaquas  sit,  861.  1.  Unclio  est  illuminalio,  etoleumdoc- 
triuae  ,  862.  2 

Qui  fecit  misericordiam  in  illu.m.  Misericordia  quomodo 
superetjudicium,  500.  1.  Ejus  vis  quas  sit,  501.  2.  Coinpas- 
sio  fidelibus  exercenda,  669.  1 .  Vide  Indicem  rerum,  v.  Com- 
passio,  Misericordia. 

Tu  i-.ac  similiter.  Exempli  quanta  sit  vis  ,  959.  1.  Virtus 
noninverbis,  sed  in  opere  sila  est,  510.  i.  Qui  re  succur- 
rere  nequit,  affeclu  id  faciat ,  884.  2 

DOMINICA  XIII.    POST  PENTECOSTEN. 

Ostendite  vos  Sacerdotibls.  Sacerdoti  confilendum  ,  non 
Iaicis ,  584.  1 .  Confessionis  vis  ,  585.  1 .  Ea  quam  sil  ulilis  , 
842.  1 .  Vide  Indicem  rerum,  v.  Confessio ,  Sacerdos. 

Fideles  omnes  quomodo  sint  sacerdotes ,  656.  2.  657.  1 

Dum  irent  mundati  sunt.  Quomodo  nos  Cbrislus  a  peccatis 
noslris  emundel ,  859.   2 

Magna  voce  magnificans  Deum.  Psalmodix  spiritualis  fruc- 
tus  qui  sint,  578.  1 .  Vide  Indicem  rerum,  v.  Laus. 

DOMINICA  XIV.   POST  PENTECOSTEN. 

Nemo  totest  duobus  dominis  servire.  Servitus  Cbristi  quanti 
sit  dignitatis,  410.   2 

Quam  teneamur  servire  Cbrislo,  621.  1.  Peccator  estser- 
vus  concupiscentiae  ,  789.  1 

Nolite  solliciti  esse.  Sollicili  non  debent  esse  Cbrisliani, 
725.  2.  726.  2.  sed  sua  Deo  commendent,  561.  1.  725.2. 

726.  1 

Nonne  corpus  est  tlus  quam  vestimentum?  Tabernaculum 
animae  est  corpus,  755.  2 

Considerate  lilia  agri.  Cura  el  custodia  Dei  erga  suos , 
206.  1.  Vide  Indicem  rerum,  v.  Providentia,  Solliciludo. 

DOMINICA  XV.  POST  PENTECOSTEN. 
Defunctus  efferfbatur.  Morienles  animam  suam  Deo  com- 
mendent,  712.  2.  Vide  notata  feria  4.  Cincrum,  el  Indicem 
verum,  v.  Mors. 

DOMINICA  XVI.  POST  PENTECOSTEN. 
Omnis  qui  se  humiliat  exaltabitur.  Vide  notata  Dom.  10. 
post  Pentecosten. 

DOMINICA  XVII.  POST  PENTECOSTEN. 
Dilices  Dominem  Deum  tuum.  Vide  notata  Dom.  1 2 .  posl  Pen- 
tccosten ,  et  Indicem  rerum,  v.  Amor,  Deus,  Cbarilas. 

;.    DOMINICA  XVIII.  POST  PENTECOSTEN. 
Eilia  mea  DEFtNXTA  est.  Vide  notata  de  vitce  brevitale  infer. 


INDEX  MATLTUARUM  MORALIIM. 


IGll 


4.  Ciner.  et  de  Extrema  Unctionc  Dom.  12.  post  Pcntecosten. 
Comfidb,  filia.  De  fiducia  in  oratione  adhibenda.  Vide  no- 
tata  Dom.  3.  post  Epiphan. 

DOMLNICA  XIX.  POST  PENTECOSTEN. 

Eratqltdvm  regulus.  Christiani  sint  aniino  regio,  492.  2. 
Vide  Indiccm  rerum,  v.  Priuceps,  Ilcx. 

DOMINICA  XX.    POST  PENTECOSTEN. 

Patif.ntiam  habe.  Paticntia  opus  perfectum  quomodo  ha- 
licut,  421 .  1 .  Ejus  cffeclus  ct  elogia  ,  422.  1 .  2.  F.jus  dicta- 
miifa,  427.  1.  Obcdienliae  perfeclio  est ,  651.  2.  IHtiru  dabit 
lndex  rerum,  v.  Paticnlia. 

Servb  nequam.  Servi  paticntcr  dyscolos  dominos  paliantur, 
052.  1.  Duri  dure  sunt  incrcpandi,  546.  1 

DOMINICA  XXII.  POST  PENTF.COSTEN. 

Non  f.st  tiri  cura  de  aliqlo.  Personarum  acceplio  quale 
gil  viiiuni,  481.  1.  483.  2.  Vide  lndic'emrerum,v.  Acceptio. 

Viam  Dei  in  veritate  docf.s.  Veritas  triplcx  est  ,  oris,  men- 
lis,  operis,  589.  f .  Verilas  est  mentiscingulum,  615.  2.  Vidc 
norala  Dom.  4.  posl  Pascha,  et  Indic.  rerum,  v.  Veritas. 

Qiid  me  te.ntatiSj  iivpocRiTyE  ?  Duplicitas  animi  displicel 
Dco ,  436.  1 

Cljls  est  ii^.c  imago  ?  Homo  magis  cst  Dei  imago  quam  sit 
aogclus,  530.  2.  Vidc  in  Indice  rerum,  v.  Homo,  Angelus. 

Date  C/F.sari  qua:  sunt  Casaris.  Principibus  cur  Chrisliani 
obcdirc  dcbeant,  6  i8. 1 .  idque  propler  Deum,  649.  2.  Vidc 
lndicem  rcrum,  v.  Rex,  Princcps. 

DOMIINICA  XXIII.  POST  PF.NTECOSTEN. 

Filia  mea  modo  defuncta  est.  Vitam  sibi  longam  Iiomo  non 
spondeat,  558.  1.  Vide  notata  feria  4.  Ciner. 

Conitde,  filia.  Fiducia  in  orationc  nccessaria  ,  432.  2. 
i5i.  l.Eam  in  orante  rcqnirit  Dcus  ,  433.2.  Vide  Indiccm 
rerum,  v.  Fides,  Oratio. 

DOMINICA  ULT.  POST  PENTECOSTEN. 

Clm  videritis  abominationem.  Ignis  conflagraliouis  mundi 
pracibit  cxtremum  judicium,  799.  1 .  Ejus  ordo  cl  ignis  liujus 
effecta,  ibid.  2.  Novissima  hora  qurc  dicatur  ,  858.   2 

Judicii  exlremi  memoria  quam  sit  ulilis,  497.  1.  Ejus  li- 
morquam  situtilis,  619.  2.  620.  1.  Judicium  vcrisimilitcr 
Oetmane,  804.   1 

Scitote  qiia  rr.oPE  est  in  janiis.  Chrislus  judcx  quomodo 
ante  januam  assislerc  dicalur,  573.  1.  Vcnict  ad  judicium  si- 
cut  fur  de  nocle,  803.  2.  Quomodo  ad  cjus  adventum  nos 
prapararedcbeamus,  808.  2.  Vide  Indiccm  rcrum,  v.  Judi- 
cium,  ct  notata  Dom.  1 .  Advenlus. 

IN  DEDICATIONE  ECCLESLE. 

Ecce  tabernaculum  Dei  cum  iiominibus.  Fideliscst  templum 
Dei  superaedilicatum  sanctas  fidci ,  970.  2.  Vidc  Indiccm  rc- 
rum,  v.  Ecclesia,  Tabernaculum,  Tcmplum. 

IN  FESTO  CONVERSIONIS  S.  PAULI. 
Elogiuiu  S.  Pauli  Apostoli ,  812.   2 

IN  FESTO  CATHEDR.E  S.  PETRI. 
Tu  es  Petrus,  et  suier  uanc  tetram  «dificaro  Ecclesiam. 
Pontilicis  Romani  corona  triplex  quid  dcnotet,  659.  2.  Ponli- 
licum  multorum  libertas  in  corripiendis  Imporatoribus  et  Re- 
gibus,  ibid.  Ponliiicum  omnium  brcvis  est  viia,  756.  2.  Vidc 
notata  Domin.  4.  post  Pcntccost.  ct  in  festo  S.  Pctri. 

Roma  cur  vocetur  Babylon,  735.  2.  Romana  Ecclesia  qaam 
semper  fuerit  llorcns,  ct  indesusccpta  constans,  736.   9 

IN  FESTO  S.  MATTHI.E. 

Sor.s  cecidit  siter  Mattuiam.  Sors  nostra  pendet  a  Dci 
nianu,  5Co.    j 

IlN  FESTO  ANNUNT.  B.  MARI.F.  VIRGINIS. 
Fiat  Miiii  becdnddh  verbum  tium.  Hoc  prolalo  vcrbo  incar- 
natus  est  Dei  Filius  iu  ulero  Virgiofa.  Fjus  incamalio  insitioni 
arborum  assimilatur  ,  467.  1.  Uniones  varix  similes  unioni 
Verbi  cum  carne,  834.  2.  In  incarnatione  Deus  incarnatur, 
886.  1.  et  quidassumal  ,  ibid,  Cui  ctcur  ,  ibid.  2.  Quid  in 
ea  praatiterit,  827.  l.  llauc  incarnationem  praxlixcrunl  Pro- 


phela;,  823.  2.  Ea  in  primitiva  Ecclcsia  antc  omni.-<  cr^dfnd  i 
erat,89l.  1- Eam  multi  haerctici  irnpugnarunt ,  >.bid.  I.  2 
Christus  an  incamandus  fuisset,  si  Adam  non  peceassel  , 
622.  2.  Cur  tam  serosit  incarnatus,  625.  1.  Incarnalus  cuin 
luit,  mutavit  tcrram  in  ccclum,  680.  1.  Eat  nobfa  patri-ma- 
ter,  825.  2.  Cur  vocetur  Vtrbum,  829.  1 .  Cur  dicatur  i«yes 
per  omnesioyoj  significationes,  ibid.  et  seq.  Vide  notata  ferta 
4.  quatuor  Temporttm  Adi  enltis. 

IN  FESTO  S.  MARCI. 
S.  Marcus  an  fuerit  S.  Pclri  mciuj ,  "~>~ .   1 

IN  FESTO  S.   PIIII.1PPT  APOSTOT.T. 

Non  TURBETUR  COR  VF.STRIM.    Vidc  llOlata  fcy .  T, .  Ptncfi. 

Quia  Pater  in  me  ,  et  ego  i>  Patp.e.  Vide  noiala  Dominira 
Tciniiatis. 

Dabit  vobis.  Vide  notata  in  Lituniis  Majoribus. 

IN  FESTO  S.  JACOBI  MINORIS. 
Hic.Tacobus  quis  fucril :  ejuselogium,  parentcs,  privilegia, 
sanctitas,  40'.  2.  An  ei  Sancta  sanclorum  ingredi  licucrii  , 
40G.  1 .  Ejus  marlyrium  etcausa,  407.   2 

IN  FESTO  INVENTIOXIS  S.   CRUCIS. 
CrucisChristi  virtus,  023.  2.  Crux  via  esl  in  ccclum,  654. 
1.  Crux  est  sanclitatis  magislra,  656.  2,  Chrislianisinu-.  esl 
imagocrucis,  6S9.  2.  Crucis  liguum  ab  igne ce-nflagralionis 
mundi  crilintaclum  ,  808.    I 

IN  FESTO  S.  PETRI.  APOSTOLI. 
Tu  es  Petrls.  S.  Pclri  privilegia   varia,   593.   1.  2.  Ejuv 
marlyrium,  596.  1.  Ejus  nomen  esl  idem  quod  Petra  F.cclc- 
siss,  597.  1 .  Vide  notata  Dom.  4.  post  Pentccosten. 
IN  FESTO  S.  MARI/E  MAGDALF..VE. 
Rahab  meretrix  in  veleri  teslamento  quae  bona  opera  fcce- 
rit,  509.  2.  Quando  sit  justilicata  ,  ibid 

IN  FESTO  S.  JACOBI  MAJORIS. 
Nescitis  qlid  tetatis.  I\Iale  petcns  cor  non  impctrct  ea  qnae 
petit ,  545.  1.  Caduca  ct  pcrilura  .i  Dco  pelenda  non  sunl 
545.  2.  Vide  notata  inferia  i.post  Dom.  2.  l'n  Quadra;/.  et  in 
Litaniis  Majoribus. 

IN  FESTO  ASSIMPT.  B.   VIRGTNTS. 
B.  Maria  Virgo  moriens  an  rit  inunc>a,  585.  1.  F.jus  elo- 
gia.  Vide  inlndicc  rervm,  v.  B.  Maria  Virgo. 

TN   FF.STO  S.  MATTILEI. 
Misf.ricordiam  voi.o,  et  non  SAcr.iriLii  m.  Qoaj  sit  vis  miscri- 
cordiae,  501.2.  Vidcnotata  Domin.  12.  post  Pcntecostcn. 

IN  FESTO  DEDIC.  S.   MICIIAELIS. 

Nisi  efficiamini  siclt  parvlli.  l*li  parvulis  dalur  lac  quod 

simphcilalis  symbolum  csl,  agi  polcril  de  simplicilalc.  Simplex 

cor  quod  sit ,  625.  1 .  Lac  ralionabile  quod  dicalur  ,631.  1 . 

Sinccriiasetcandor  pucrilis  decet  Christianos,  795.    I 

Si  qits  scandalizaverit.   Sancli  non  habcnt  scandalum  , 

851.   2.   S52.    I 

S.  Michael  quare  cum  diabolo  de  Mosis  corpore  sil  allcrcn- 

lus,  (  957.    I 

Angcli  delectanturChrisli  humanitale,  613.  1 .  Non  dcsido- 

rant  unionem  hypostaticam  Christi ,  ibid.  Assistunt  Missae  , 

614.  1.  Vidc  in  ludice  rerum,  v.  Angelus,  Michael. 

Luciferi ,  quem  Michael  ccclo  deturbavit ,  pcccalum  in  quo 

situm  rucrit  ,771.  1 .  Ipse  ejusque  asseclx  a  Michaelc  sunt  in 

infcrnum  dctrusi,  ibid. 

IN  FESTO  S.   SIMONIS  FT   HD.-E. 

S.    Judx  Apostoli    parcntcs  ,   sanclilas  ,    vila  ,    elogiun. 

941.    1.    -• 

IN  FESTO    OMNUM  SANCTORfM. 

Beati  visioneDeiquomodo  saiicntur,  ct  non  saiicntur.  60S. 

I.  611.  1.  An  videant  Dci  csscnii.ini.  S71.  2.  ST-J.   I.  l.\ 

hac  visionc  scquilur  amor  Dei  pleoaa  .  S72.  1 .  Ffde  ludirc  u 

rcnim,  v.  Sancli,  Coclum,  Gloria.  Eorum  corona  gloria,  ~ . 

-2.    7J5.    I 

Gloriaccclestis.  ad  qaam  S  ocli  evecti  sont,  cor  dieatnri 

rona  vilae  ,  441.  I.  Regoi  ccelestis  dcscriplio  t  ibid.  2.  Eju 

preliuru  est  amor,  442.  1.  490.  1.2.  Quanta  ea  gloria  >u  . 

009.  2.  610.   1.  705.   2.  Cur  bcncdictio  vecclur\  073.  I. 


1012  INDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 

Milleanni  in  gloriasunt  sicut  dies  unus,  800.  1.  2.  801.  2 


Haercditas  nostra  Deusest  et  ccelum,  estque  incorruptibilis, 
603.  2.  et  incontaminata,  604.  1.  et  immarcescibilis ,  605. 

1.  Visio  beatificacurdicatur  Lucifcr ,  763.  2 
Sancli  semper  ad  eam  aspirarunt,  810.  1.  Ipsi  pro  nobis 

ad  Deum  intercedunt  ut  advocati ,  845. 2.  Corporis  et  anima; 
gloriosaidoles,  872.  2 

Beati  pauperes  spiritu.  Humiles  cur  sint  pauperes,  437.  2. 
Tauperes  cur  Christus  elegerit,  489.  2.  Vide  reliqua  nolata 
Dom.  2.  Adventus. 

Beati  qui  lugent.  Varias  lugendi  causas  habet  homo ,  553. 

2.  Lugentium  variorum  exempla ,  554.   1 


Beati  uites.   Qui   alium  corripit ,  sit  mitis 


Beati  misericordes.  Vide  nolata  Dom.  12. 


iu   verbis  , 
531.  1 
post  Peniecost. 


Vita  debemus  esse  ccelestes,  et  vilam  cceliium  imitari,  814.  1 

Beati  mundo  corde.  Vide  noiata  in  Communi  Virginumet 
Indicem  rerum,  v.  Virgo,  Castitas. 

Beati  qui  persecutionem  patiuntur.  Christiani  dura  palian- 
tur,  ul  ducem  suum  Chrislum  imitentur,  653.  2.  Pro  gloria 
aetema  pati  facile  est,  440.  2.  Pali  pro  Christo  magna  estdig- 
nitas,  706.  2.  Patiendo  inserimur  cruci  Christi,  705.  1.  In 
patienlibus  patilur  Christus  ,  ibid.  In  iis  requiescit  Dei  majes- 
tas,  706.  1.  Pro  eo  pati  quam  dulce,  414.  2 

Propterjustitum.  Pali  propler justitiam  beatumest,  675. 

2.  Virtus  versatur  circa  fortia  ,  747.  1.  2.  Pro  fide  et  pietale 

certare  et  pati  nos  par  est ,  947.  2.  Ia  persecutione  gauden- 

dum,  415.  2 

IN  COMMEMOR.  FIDEL.  DEFUNCT. 

Vide  notata  Dorninica  3.  post  Epiphan.  et  in  Jeslo  Paschatis 
de  desccnsu  Christiad  limbum. 

IN  FESTO  S.  ANDRE/E  APOSTOLI. 
ExuocERiSHOMiNESCAriENs.  Vide  notala  Dom.  4.  post  Pcn- 

tecosten. 

IN  FESTO  CONCEPT.  B.  VIRGINIS. 
Beata  Virgo  pura  fuit  ab  omni  peccato,  originali  et  acluali , 

840.  1 
IN  COMMUNI  APOSTOLORUM. 
Apostoli  fuere  praecones  caslitatis  ,  659-  2.  660.  1.  Apos- 
tolici  viri  quales  essedebeant,  716.  1.  2.  Vide  Indicem  re- 
rutn,  v.  Apostoli. 

IN  COMMUNI  EVANGELISTARUM. 
Vide  notata  circa  verba  Evangelii ,  in  Communi  Confesso- 
rum,  et  Indicem  rerum,  v.  Paupertas,  Aposloli. 


IN  COMMUNI  CONFESSORUM. 

Religiosus  et  religio  proprie  quid  sint,  474.  1.475.  1. 
Quaesit  virtus  rcligionis,  477.  1.  478.  1.  Obedienliae  perfcc- 
tio  est  patientia,  681.  2.  Veri  Christiani  armalura  ,  731.  1. 
Ejus  stadium  est  patientia,  GT>3.  2.   654.   t 

Fideles  omnes  quomodo  sint  sacerdotes,  636.  2.  639.  1. 
Fidelis  major  est  mundo,  893.  1.  Sacerdotes  et  Ecciesiastici 
sua  pauperibus  cur  dare  teneantur ,  884.    1 

Episcopiaspiciant  idenlidem  in  Christum  ducem  Pastorum, 
658.  1.  Doctorum  et  Episcoporum  qurc  sit  corona  .  722.  2. 
Vide Indicem  rerum,  v.  Paslor,  Episcopus,  Praelatus. 

Facilius  est  camelum  per  foramen.  Divilibus  cur  intenletiir 
va»,  563.  2.  Videplura  notala  in/eria  5.  post  Vom.Z.  in  Qua- 
drages. 

IN  COMMUNI  MARTYRUM. 

Martyres  statim  a  pcenis  ad  ccelum  evolant,  574.  1 .  Eorum 
spes  invicta,  616.  2.Patiendoillustre  dant  virlutis  exemplum, 
707.  1.  Eorum  robur  venita  Deo,  734.  2.  Eorum  foililudo, 

747.  2 

Patientia  Martyrum  quomodo  opus  perfectum  habeat,  421 . 
1.  et  seq.  Ejus  effectus  et  elogia,  422.  1.  2.  Ejusdem  dictami- 
na,  427.  1.  2.  Pro  lide  elpietale  quomodo  ccrtari  ct  mori 
nos  oporteat ,  947.  2 

Martyrii  quanta  sit  gloria,  707.  1.  2.  Simul  ad  ipsum  , 
ihid.  2.  Vide  notata  feria  2.  post  Pascha ,  et  in  festo  omnium 
Sanciorum}  et  lndicem  rerum,  v.  Marlyr,  Ciux,  Tribulalio. 

IN  COMMUNI  ABBATIS. 

Pralaturae  non  sunt  ambiendae  ,  512.  1.  Vide  notata  feria 
3.  post  Dom.  in  Quadrag.  et  Indicemrerum,  v.  Praelatus. 

IN  COMMUNI  VIRGINUM. 

Vigilate  itaque,  quia  nescitis  diem  neque  horam.  Quamdiu 
vivimus  vigilare  nos  oportet ,  697.  1.  726.  2.  Somno  non 
nimis  indulgendum,  954.  2.  Vide  Indicem  rerum,  v.  Castilas, 
Virgo,  Vigilia. 

Incorruplus  spiritus  estcastitas,  662.  2.  Castitas  sapientias 
est  comes  et  socia ,  537.  2.  Ejus  praecones  fuere  Apostoli  , 
659.2.  660.  l.Ipsa  est  vera  charitas,  624.  1.  Cingulum  est 
castitatis  symbolum  ,  615.  1 

Christianos  decet  continentia  in  animo  etoculis,     645.  2 

Vitam  cceleslium  quomodo  jmitari  debeamus,  814.  1.  et 
lumbos  mentissuccingere,  615.   1 


F  I  N  I  S. 


101- 


CORNELIUS  A  LAPIDE 


COMMENTARII 


IN 


APOCALYPSIN 


S.  JOANNIS. 


COMMENTARIUS 


1015 


IN  APOCALYPSIN 

SANCTI   JOANNIS 


APOSTOLI. 


PROLOGUS. 


propiieta  et  Evangelista  vete- 
ris  Tcslamenli  ,  ab  lsaia,  in- 
quam  ,  et  Prophetis  priscis, 
transco  ad  Prophelam  ct  E- 
\  angelistam  noviTestamcnli: 
ad  S.  Joanncm  dico,  qui  nnus 
exlal  ifl  lege  nova  Proplicta  , 
noii  umbrse  veteris,  scd  lucis 
et  ve  ritalis  Evangelica?,  crit- 
que  Propheta  usque  ad  linem  mundi.  LTtima 
unim,  finesquc  mundi  ipse  cx  alla  propheliic 
specula  cminus  pnevidit et? praBmwtiavit.  Quin 
imo  ,  S.  Joanncm  iu  line  mundi  rediturum  ct 
prophetaturum,  Doctores  gravesolina,  et  non- 
nulli  bocce  eliam  sceculo,  opinali  sunt.  S.  Hip- 
polytus  cnim  Episcopus  et  Martyr,  qui  ex  Ara- 
bia  dcvotionis  ergo,  ut  limina  Aposlolorum  vi- 
serel,  Romam  veniens  suh  Severo  lmpcr.  ob 
singularem  doctrinam  et  sanctitatcm  a  Callisto 
Papa  delenlus,  ct  crcatus  Episcopus  Portuensis, 
multa  praeclarc  scripsit;  ac  inter  alia  Canonem 
temporis,  qui  etiamnum  cxlatcxcisus  in  slatua 
ejus  marmorca,  insigniel  ingenti,  qiue  scripto- 
rum  ejus  meriio  illi  erccia  visitur  in  bibliotheca 
Vaticana,  ac  tandem  ab  UlpianoJnris-Consulto, 
acri  Christianorum  hoslc ,  capitis  damnatus, 
gloriosum  ohiit  marlyrium  anno  Domini  22:». 
llippolyius,  inquam  ,  lib.  de  Consummaiione 
sasculi,  scribit  S.  Joannem  ctirti  Henoch  et  Elia 
vcnlurum,  aC  contra  Anlichristum  dcpugnalu- 
rum.  S.  Hippolylum  sccuii  sunl  nupcr  Ambro- 
sius  Catharinus  tract.  dc  Gloria  Chrisii  consum- 
maia  ,  noster  Alfonsus  Salmeron,  et  propendet 
Sebast.  Barradius  in  illud  Joann.  c.ap.  31.  v.  23. 
Sic  euni  volo  muncre  donec  vcniuin.  1 1  i  cnim  cen- 
senl  S.  Joanncm  inslar  Henoch  cl  Kliae  nccdum 
esse  mortutun.  ideoque  habcrc  corpus  mortale, 
preedicaturum  contra  Anticliristum ,  et  ab  co 
martyrio  afDciendum  :  Interim  tamcn  per  Dci 
dispensationem  jam  vidcrc  Dcnm.  eoque  frui. 
Probanl  id  primo ,  cx  ipsomcl  S.  Joanne  Apo- 
cal.  10.  11.  ubi  audil  ipse  a  DeO  I  Oporlet  (c  itc- 
rnm  prophctarc  GentibltS.  Si  iterum,  inquiunt, 
quando,  nisi  sub  P.cratum  Cbrisli  ad\cntum? 
Secundo,  cx  cjus  Evangclii  cap.  21.  23.  ubi  ad 
Pctruni  Christus  de  Joanne  dicit  et  statnii  :  Sic 
eum  volo  munrrc  dotiec  veniam,  Ergo,  inquiunl, 
mancbit  Joanncs  in  viia  hac,  doncc  vcniat 
Christus  ad  judicium.  Tcrtio,  quia  corona  mar- 
lyrii  Joanni  aeque  ac  crcicris  Apostolis  dchetur, 
ctvcro  promissa  cst  ii  ChriSlO  Maltb.  20.  v.  23. 


Calicem ,  ait,  meum  bibetis.  At  haclenus  ipse 
Marlyr  non  fuit.  Fiei  ergo  ab  Antichristo.  Dc- 
nique  decet  ut,  sicut  Joannes  Baptista  praeivit 
primumChristi  adventum,  ita  Joannes  Evange- 
lista  praeeal  secundum. 

Verum  S.  Joannem  esse  morluum  asseverant 
S.  Hicron.  Euseb.  et  veteres  pcne  omnes  ,  imo 
tota  Ecclesia  ,  quae  S.  Joannis  quasi  morlui  ,  el 
in  coclojam  cum  Cbristo,  instar  aliorum  Beato- 
rum,  gloriose  rcgnantis  festum  celebrat,  eum- 
que  publice  in  Litaniis,  aeque  ac  alios  Sanctos, 
colit  ct  invocal.  Accedit,  quod  in  Concilio  Ephe- 
sino  jubentur  coli  reliquia?  SS.  Martyrum. 
maximevero  Joannis  Tbcologi  (({ui  sunt  Apos- 
tolus  cl  Episcopus  Ephcsi)  ac  carumdem  reli- 
quiarum  meminit  Coeleslinus  Ponlifex  in  episi. 
ad  Concil.  Ephesinum.  Si  reliquiae  ejus  exstant , 
ergo  morluus  cst. 

Quodergoc.  10.  Apocal.  ei  dicitur  :  Oportct  te 
iteru?nprophclarcGentibus,s\c  intcllige,  non  quod 
in  fine  mundi ,  sed  quod  sequcntibus  c.  12.  13. 
1^4.  aliisqueusquc  ad  iincm  Apocalypseos,  Gen- 
tibus  cum  prophetarc  jubeat,  utide  faclo  iisdem 
ihi  prophetat. 

lllud  vcro  Evangclii  cjus  c.  21.  Sic  eum  volo 
manere,  idcm  est,  ac  si  dicercl  :  Si  cum  volo  ma- 
nei-e ,  uti  alii  codioes  legunt.  Loquitur  enim 
Christus  non  assertive,  scd  conditionale ,  idque 
ad  rcprimendam  curiosam  S.  Petri  interroga- 
lioncm  :  Domine ,  liic  aulem  qaid? 

Porro  ,  quando  et  qnomodo  S.  Joanncs 
calicem  passionis  ct  marlyrii  hiberil  mox  di- 
cam. 

Prophcta  ergo  duntaxat  estS.  Joannes  in  Apo- 
calvpsi,  quam  jam  quarto  docendo  et  commcn- 
tando  ordiri,  et  Dco  dante  totam  cxplicare  dcs- 
tino. 

Ouanta  sit  suhlimitas  ct  exccllcntia  Apocalyp- 
scos  pra  aliis  Scripluris  canonicis  ,  cx  tribus 
maxime  capilibus  reslimari  polcsl. 

Primum  est  malcria.  Sicut  cnim  S.  Joannc» 
in  Evangelio  oasteris  tribus  Evangelistis  anic- 
cellil  .  co  qnod  ipse  pene  solus  cx  professo  agai 
iW  Cbristi  divinitatc.  dc  Vcrbi  origine,  de  pro- 
cessione  el  spirattane  Spiritus  sancti,  ^c-  Sanc- 
tissima  Trinilatc,  de  cjusdcm  tmilatc,  rchuioni- 
bus,  altribulis,  cl  siniilibus  :  undc  cx  eo  Patres 
onmia  pcne  arsrumenta  conlra  Arrianos ,  Sabel- 
lianos.  SerretUnOS,  Macedonianos  ,  elc.  aeque 
ac  Scholastici  lotam  malcriam  de  Trinitatc, 
dcque  Deo  trino  ct  uno  hauserunt.  lta  hic  in 


1016  PROLEGOMENA 

coelesti  Ihrono  residentis,  Agni  nb originc  mundi 
occisi,  Spiritus  sanctus  multoculi  et  multivarii 
majestalem,  angclorum  et  Beatorum  venera- 
tionem,  praedestinatorum  signationem,  Marty- 
rum  el  Virginum  gloriam;  rursum  futuras  Ec- 
clesiae  persecutiones  ,  successus  et  triumphos 
ad  Antichristum  et  finem  usque  mundi,  Baby- 
lonis  excidium,  Henoch  et  Eliae  pracdicationem 
et  martyrium,  Gog,  Magog  et  Anticbristi  inte- 
ritum,  aterna  gehennae  supplicia,  Jcrusalem 
ccelestem  gemmis  et  auro  radiantem,  vivis  co- 
loribus  depingilac  quasi  corporalaet  praesentia 
oculis  speclanda  subjicit,  ut  coelum  palmo  me- 
tiri,  ut  ait  S.  Cyrill.  praefalione  in  Evangelium 
S.  Joannis  ,  ac  humana  humilitate  in  altissima 
provehi  videatur.  Quocirca  S.  Hicron.  lib.  9.  in 
Isaiam  sub  finem,  asserit  Apocalypsin  medallata 
Ecclesicp.   Sacramenla   contexere.  Ac  S.  Dionys. 
Eccl.  Hierarch.  c.3.  p.  3.  arcanam  t7/am,inquil, 
ac  mysticam  omnino  visioncm  dilecti  discipuli , 
divinamque  Domini  Jesu  et   allissimam   Thcolo- 
giam  ,  eis  qui  Dii  firri  mcrentur  exponit ,  eosque 
per    sacra    mysteria    sustollit    atque   confirmat. 
Apocalypsis  ergo  claudit  in    se  et  Theologiae 
medullam,  Christianae  Pbilosophiae  ac  doctrinac 
Evangelicae  quasi  nucleum  etanimam.  In  Apo- 
ealypsi  igitur  jugiler  ct  continuo  cum  sedenle 
in  throno.cum  Agno,  cum  angelis,  cum2ftse- 
nioribus.cum  sanctis  quatuor  animalibus,  cum 
duodecimmillibussignatorumex  qualibet  tribu 
Israel ,  ct  turba  magna  Gentium  cum  palmatis 
Marlyribus,  cum  Virginibus  canticum  novum 
cantantibus,  cum  muliere  amicla  stellis  dunde- 
cim,  etlunam  pedibus  premente,  cum  Henoch 
elElia,  cum  Sanctis  stantibus  supra  mare  vi- 
ireum  quiviceruntbestiam,  habcntibuscitharas 
Dei,  et  canlanlibus  canlicum  Mosi,  etcanticum 
Agni,  supra  fulgura  et  tonilrua  in  coelo  novo  et 
terra  nova  ,  in  Jerusalem  nova  descendente  de 
ccelo  vcrsabimur ,  ibique  gustabimus  lignum 
vitac ,   Agnusque  deducet  nos   ad  vitae   fontes 
aquarum  ut  beatarum  mentium  beatam  viiam 
hic  praecipiamus  et  praelibemus,  eamque  au- 
diendo  et  meditando  contemplemur,  et  oemule- 
uiur,  quam  brevi  Deo  duce  reipsa  inibimus,  ut 
hisce  omnibus  fruamur  in  omnem  seternitatem. 
Hoc  est  quod  dc  Apocalypsi  S.  Joannes  ex  ore 
Christi  scripsit  c.  1.  3.  Bealus  qui  legit  et  audit 
verba  prophetice  hujus  et  servat  ca  quce  in  ea  scripta 
sunl  ;  lempus  enim  prope  est. 

Secundum  est  ordo  lemporis.  Scimus  Eccle- 
siam  inslar  aurorae  et  solis,  successu  temporis 
ercvisse  ad  perfectum  diem  eognitionis  mysie- 
riorum  fidei.  Ac.  de  causa  scriptores  hagiogra- 
plii  novi  Testamenti,  longe  clarius,  luculentius, 
distinclius  et  sublimius  de  iis  scribunt  quam 
Moses  et  Prophetae  veteris  Testamenti.  Ultimus 
est  S.  Joannes,  ullimus  pariter  Bibliorum  liber 
est  Apocalypsis  ;  ultimam  ergo  manum  et  coro- 
uidem  Evangelii  et  S.  Script.  hac  Apocalypsi 
S.  Joannes  imposuit.  Richard.  de  S.  Victore  I.  7. 
c.  12.  asserit,  Librum  huncnon  solum  esse  Evan- 
gelium,  sed  in  Evangelica  doclrina  sicut  uttimum 
ita  et  summum  locamobtinere,  ac  in  ipso  S.  Scrip- 
luramad  modum  arboris  cacumen  exlulisse.  Quo- 
circa  auree  S.  Chrysost.  praefatione  in  Evang. 
S.  Joannis  :  Joannes  ,  ait,  sanctissimus  ,  admira- 
tionis  plenus ,  arcanaredundans  sapientia,  qui  tot 
iantaque  confcrt  bona  ,  ut  qui  diligenter  et  accn- 
rate  eum  excipiunlet  observant ,  nonjam  homines 
et  tcrra?  incotce  habendi  sint,  secl  super  omnia  hu- 


IN  APOCALYPSIN. 

jus  mundi  bona  collocentur  in  angelorum  consessu, 
neque  atiter  terram  quam  caium  habitent.  Ton.- 
truienim  filius  est,  Christo  dilectissimus,  columna 
omniumqua>  in  orbe  sunt  Ecclesiarum  (unde  hac 
de  causa  longaevissimus  iuter  Apostolos,  usque, 
ad  tempora  Trajani  Ecclesias  rexit,)  qui  caeli 
claves  habet ,  qui  Christi  calicem  bibil,  et  baptis- 
matis  aqua  abtulus  est ,  qui  supra  pectus  Domini 
multa  cum  fiducia  recubuit,  non  fabulas  effingit , 
non  personatus  incedit,  non  orchestram  supplodit, 
non  aureo  ornatur  vestimendo ,  sed  stola  puris- 
sima ,veritatis  decore  intexta  et  distincta,  amic- 
lus  progreditur  :  cui  proscenium  est  universum 
ccelum,  theatrumorbis  lerrce ,  spectatores  audito- 
resque  omnes  angcli ,  et  quicumque  homines  an- 
geti  sunt ,  aut  fieri  desiderant.  Hi  duntaxat  ejus 
harmoniam  audire  possunt.  Ipsi  enim  angeli , 
Cherubim  et  Seraphim  nobiscum  per  Joannis  vo- 
cem  didicerunt  quo3  cognovimus.  Hoc  enim  ait 
Pautus  :  Ut  innotescat  Principatibus  et  Potestati- 
bus  in  ccelestibus  per  Ecctesiam  mulliformis  sapien- 
tia  Dei.  Huic  enim  Apostolo  supemae  adfuere  vir- 
tules ,  ejus  animct  pulchritudinem  ,  sapientiam  et 
speciem  virtutis  admirantes,  per  quamipsum  simul 
hausit  Chrislum.  Etenim  quasi  tyram  quamdam 
pretiosis  lapidibus  auroque  distinctam,  aureo  plec- 
tro  adhibilo  :  sic  suam  sibi  animam  exornando 
effecit  ut  per  eammagnum  et  altum  spiritus  perso- 
naret.  Haec  et  plura  S.  Chrysostom.  sparsim  eo 
loco. 

Tertium  est  Auctor.  S.  Joannes  enim  unus  om- 
hium  Sanctorum  coronas  meruit,  lauream  Doc- 
tortim ,  liliatam  Virginum,  roseam  et  purpu- 
ream  Martyrum.  Nimirum  ipse  Theologus , 
imo  Theologorum  vertex ,  ipse  Patriarcha , 
ipse  Propheta,  ipse  Apostolus ,  ipse  Evan- 
gelista,  ipse  Sacerdos,  ipse  Pontifex,  ipse  Hie- 
rarcha,  ipseVirgo,  ipse  Martyr,  ipse  Angelus, 
non  natura,  sed  puritateet  virtute.  Hinccap.  19. 
10.  videns  angelum  fulgidum  volensque  eum 
adorare,  audivit  ab  eo  :  Vide  ne  feceris ,  conser- 
vus  tuus  sum.  Virgo,  inquam,  per  omnem  vitam, 
qua  virtute  et  Isaiae  et  S.  Petro,  qui  conjugali 
fuere,  praecelluit.  S.  Joannes  enim  nec  in  nup- 
tiis  Cana  Galilaeae,  de  quibus  Joannis  2.  (uli 
aliqui  putarunt)  nec  alibi  unquam  uxorem 
duxit ,  sed  virgo  ad  Cbrislum  accessit,  virgo 
permansit,  uti  S.  Hieronym.  August.  et  passim 
veteres  docent.  lilibatumergo  adolesceniiae  flo- 
rem  ad  Apostolatum  vocalus  Cbrislo  oblulii, 
oblatumque  conservavit ;  quocirca  lum  aliarum 
virtutum  ,  lum  hujus  praeserlim  angelicac  piu  i- 
talis  merito  Joannes  vocalur  et  fuit  discipulus 
ille  quem  diligebat  Jesus,  qui  transfiguralioni ,  ct 
secretioribus  omnibus  ejus  arcanis  etmiraculis 
inlerfuit ,  qui  in  ultima  coena  super  pectus 
Chrisii  recumbens,  ex  eo  omnem  sapicntiam 
suxit,  nimirum  virgo  virginem  dilexit,  virgiui 
virgo  sua  secreta  credidit,  atque  arcana  el  a!>- 
scondita  a  conslilutione  mundi  revelavil  :  quiii 
etmoriens  virginem  matrem,  quasi  deposiiiim 
cbarissimum,  virgini  commendavii.  Deati  muncli 
corde  ,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt  ,  tam  in 
hac  vita  per  fidem  ,  quam  in  allera  per  spc- 
ciem. 

Martyrem  dixi  :  quia  esto  cervicem  Joannis  , 
aeque  ac  Pauli,  carnifexnon  ampularit ,  longum 
tamen  ipse  pro  Christo  martyrium  subiit,  tum 
inomni  vita;  tum  cum  a  Domitiano  Imp.  in  in- 
sulam  Palhmos  relegatus,  insulanos  omnes  ad 
Chrisli  fidem  convertit ;  tum   denique  vere  ct 


proprie  Marlyr  exstitit;  cum  liic  Romse  ante 
porlam  Latinam,  ejusdcm  Domiliani  jussu  iu 
dolium  ferventis  olci  immissus,  mortis  agonem 
obiit,  sed  miraculo  ex  eoillaesus,  pulchrior  et 
vegetior  egressus,  quasl  a  morte  redivivus  sur- 
rexit,  scilicetquia  virgo  erat,  instar  triuni  puo- 
rorum  in  fornace  Babylonia,  ab  ignc  uri  aut 
laedi  non  potuit. 

Exlat  hic  bouiae  marlyrii  cjus  locus  sacello 
Insignitus,  incujus  parieteipse  in  dolio  olei  bul- 
lientisdepingitnr,cumhacinscriptione:  Joannes 
Christi  Apostoltts,  Evangetisla,  Propheta  ctMar- 
lyr,cdotiofcrvcntis  oleivegetiorexivit.  In  averso 
vero  parielc  hrec  inscripta  visunlur  carmina  ; 

Martyrii  calicem  bibit  liicallileta  Joannes, 

Principii  Verbum  cernere  qui  meruit. 
Verberat  hanc  fusic  Proconsul,  forfice  tondet , 

Quem  fervens  oleuin  kedere  non  viluit. 
Conditarbic  oleum,  dolium,  cruor,  atque  capilli, 

Quae  consccrantur',  inclyla  Rouia  ,  libi. 


Undc  patet  S.  Joanncm  ttmc  pariter  fusliga- 
tum  fuissc,  atquc  ignominiae  causa  attonsum 
relegatum  fuisse  in  exitium  Pathmos.  Tam  ergo 
Itoma  marlyrio  S.  Joannis,  quam  S.  Pctri  et  Pauli 
gloriari  potest,  el  vero  debet.  Felix  statu  Eccle- 
sia  (Uomana)  aitTerlull.  lib.  dc  Prcescripl.  c.  36. 
cui  lolam  doctrinam  Aposloti  cuni  sanguine  suo 
profuderunt ;  ubi  Petrus  Passioni  Dominica?  ada;- 
quatur,  ubi  Paulus  Joannis  Baptistx  exilu  coro- 
natur,  ubi  Apostotus  Joannes  poslquam  in  oleum 
igncuni  demissus ,  nihil  passusest,  in  insulamre- 
legatur.  Alquc  hic  est  calix  qucm  Gbristus  ei 
propinavil  diccns  :  Caliccm  quidemmeum  bibetis. 
Quocirca  Terlullianus  ct  alii  veteres  Joannem 
appcllant  Mailyrem.  Quin  et  ipsc  Joanncs  Apo- 
cal.  1.  9.  Ego,  ait,  Joannes  frater  vester ,  et  par- 
ticeps  in  tribulalione ,  et  rcgno ,  et  paticntia  in 
Cln  islo.Iesu;fuiin  insula,qiue  appctlatur  Pathmos, 
proplcr  verbum  Dei,  et  tcstimonium  (gr.TCC  /txprv- 
siov  )  Jesu.  Taceo  Martyremfuisse,  quandocmci 
Gbrisll  astitit  cum  Virgine  matre  tum  Ghristi, 
tum  stia,  ct  doloris  gladius  cjus  non  corpus,  scd 
animam  penetravit,  ut  Ghristi  dilccii ,  imojam 
frairis  sui,  mortem  inlime  ipsi  compaiicndo  ct 
commoricndo  scntirct  :  vidcbat  cnim  vilani 
suam  inori  in  crucc;  ibi  crgo  cum  suo  Cbristo 
inortuus  ost.  Unde  S.  Bernardus  in  Lament. 
B.  Marise,  loquens  de  ea  et  de  S.  Joannc ,  cum 
cruci  Chrisli  astarcnt,  ct  illa  buic  quasi  mater 
filio  a  Christo  commendarelur  :  Dum  hwc ,  ait, 
pauca  diceret  (Gbrislus)  illi  duo  dilccti  lacrymas 
fundcre  non  ccssabunt.  Taccbanl  ambo  illi  maty- 
res  ,  ct  pra  nimio  dolorc  loqui  non  poicrant.  Isti 
duo  oirgines  audiebant  Christutn  voceraucact  se- 
mivira  toijitcntcm  ,  ipsum  videbant  puululini  mo- 
ricnh  m.  Bt  mox  :  Amabani  flcrc ,  ct  flebanl 
athare.  Amare  ftebant,  quia  amare  dolebant.  Nam 
gladius  mortis  Christi,  anitnas  utrorumque  trans- 
ibat.  Transibat  smvus,  StBVUS  pcrimcl>at  iitruniijnc. 

Porro  inicr  qualuor  illa  sancta  animalia  Che- 
rtibitn  nuncupata ,  currumque  Dei  stipantia, 
quem  \idii  tfzechiel.  cap.  1.  et  s.  Joannes  Apo- 
cal.  'i.  S.  MallluTtis  botnini,  M arcus  lconi,  Lucas 
bovi ,  S.  Joannes  vero  aquihx  comparatur.  Quia 
sicutlsaias  aliosProphelas,  itaS.  Joannesomnes 
Bvangelistas  sublunitate  superat,  et  quasiaquila 
allissiinc  in  cnluni  se  libral.  Moscs  rcrum  crca- 
Honcm  et  Pentateuchum  a  principio  mundi  el 
temporis  orditur,  dioena  :  In  principio  creavil 
Deuscalum  ct  terram,  Similiter,  scd  aliius,  ni- 

C0I\XEL.    V    I.&PIDE.       10VI.    X. 


PROLEGOMENA  IN  APOCALYPSIN.  1017 

miruma  principio,  non  lemporis,  sed  aeternita- 
tis,  Bvangelium  orditur  Joanncs  :  In  principio 
eral  verbum.  Alque,  quod  notatu  dignum,  aeque 
ac  miiuiii  est,  vidil  S.  Joannes  adbuc  vivenfl 
quafuor  animalia,  etseipsum  in  aquila  reprae- 
sentatum  in  coelo  empyreo,  tbrono  Dei  astan- 
tciu,  acintcr  bcatas  mcnles  Dcum  assidue  col- 
laudantem  :  Savctus,  sanctus ,  sanctus,  Dominus 
Deus  omnipotens.  Quocirca  jure  S.  Joanni  boc 
elogium  tribuitur  (quod  nonnulti  dani  quoque 
S.  Tbomoe  Aquinali)  Doctorum  sanciissimus ,  et 
Sunctorum  doctissimus.  Nani,  utaitS.  Ilicronyin. 
praefat.  in  Mattbaeum  :  Joannes  Aposiotus  ei 
Evangelisla  ,  quem  Jesus  amavit  plurimum  ,  qui 
supra  pectus  Domini  recumbens  purissima  do>  - 
trinarum  flucnta  potavit,  et  qui  solus  de  cruce 
meruit  audire  :  Ecce  mater  tua.  Ampliu.s  dicit 
S.  Aug.  tract.  36.  in  Joann.  S.  Joannes  Apostolus 
non  immerito  aquilo3  comparatus  allius  mulloque 
sublimius  atiis  tribus  (Kvangelislis)  erexit  prwdi- 
calionem  suam ,  et  in  ejus  ereclione  etiam  corda 
noslra  erigi  voluit.  TSam  CKteri  tres  Evangeiista 
tanquam  cum  homine  Domino  in  terra  ambulan- 
i.es,de  divinilate  ejus  paucadixerunt  :  islum  au- 
tcm  quasi  piguerit  in  lerra  ambulare ,  sicut  ipso 
exordio  sui sermonis  intonuit,  crexit  se  non  solum 
supra  lerram ,  ct  super  omnem  ambitum  acris  et 
cccli ,  sed  super  omnem  etiamexercilum  angeto- 
ruin,  omnemque  constitutionem  invisibitium  po- 
lestatum,  et  pervenit  ad  eum  per  qucm  facla  sunt 
omnia  ,  dicendo  :  In  principio  eral  Vcrbum  ,  et 
Vcrbum  erat  apttd  Deum ,  et  Deus  erat  l  erbum. 
Huic  tantte  subtimilali  principii  etiam  ca?teracon- 
grua  pradicavil,  et  de  Domini  divinitatc  quomodo 
nutlus  alius  esttocutus  :  hoc  eructabat  quod  bibe- 
rat.  JSon  enim  sine  causade  itlo  in  isto  ipso  Evan- 
gctio  narratur ,  quia  et  in  convivio  supra  pectus 
Domini  discumbebat.  De  illo  pectore  in  secreto  bi- 
bcrat ;  scd  quod  in  secreto  bibit ,  in  mamfnsto 
eructavit ,  ul  pcrveniat  adomnes  gentcs ,  non  so- 
tum  incarnatio  Filii  Dei,  passio  et  rcsurrcctio,  sed 
ctiamquodcrat  ante  incarnationem  tinicus  Patri, 
Verbum  Patris ,  coovternus  generanti,  aqualis  ei  a 
quomisstts  est.  MeritocrgoS.  Dionys.  Areopagita 
scribens  adS.  Joannem,  eum  solcm  Evangelii  in- 
digitat. 

Dcnique  S.  Joannes  cum  fratrc  lacobo  a 
Cbristo  nomen  cxcclsum,  scilicct  Boanerges, 
idestfilii  tonitrui,  acccpit.  Clangit ,  ail  S.  Hier. 


cpist.  85.  ad  Evagrium,  tuba  fitius  tonitrui , 
qucm  Jesus  amavit  pturimum ,  ct  dc  pcclore  Sal- 
vatoris  doctrinarum  jlucnta  potavit. 

Quocirca  ,  ut  idcm  ait ,  pncfatione  in  Mal- 
tb;eum,  Joannes  proevio  jcjunio;  addit  c\  Meta- 
phraste  Baronius ,  prseviis  tonitruis  etfulguri- 
bus,  quasi  alter  Moses,  novuin  legisnovse  cxor- 
dium  intoiiuil:  In principio erat  Verbum  Joan- 
nes,  ait  s.  Epiphanius  haer.  78.  vere  lonitrui 
fitius,  pri  proprium  suam  granditoquentiam,rctul 
c.r  qttiliusdam  iiulnbus  u  sapicntiw  wnignuitibus , 
piam  nobis  dc  Filio  int<  lligrnliam  prrsuasit. 

Joannes  ergo  fuit  filius  lonitrui,  id  cst  tonitru, 
sicul  lilius  bominis  est  boino. 

Rursum,  fnii  lilins  tonitrui,  id  est  fulmen  :  si- 
cut  cnim  o\  maii is  uino  iogenli  parturkionis 
nixu  et  dolorc  excluditur  ct  nascitur  filius;  sic 
c\  vehementi  nubium  collisione  ct  tonitruo  i  \- 
ciuditur  ct  parturiendo  quasi  procedil  fulmen. 
Siml  ergO  duo  fubnina  bclli  sacri,  non  Scipiadoe, 
scd  Zehediadse,  toto  orbc  etquovis  sasculo,  lo- 
nantes  et  folminanies. 

118 


1018  PROLEGOMENA 

Hoc  esl  quocl  de  quatuor  hiscc  animalibus  ait 
Ezech.  cap.  1.  \L\.  Animatia  ibant  et  reverleban- 
lar  in  simililudinem  fulguris  coruscanlis.  Certc 
in  cjus  Apocalypsi  ercbra  ejus  tonilrua  ct  ful- 
mina  audiemus  :  fulmiuei  hujuszeliexemplum, 
licet  immaiurum  adhuc ,  dedit  Lucae  9.  53. 
quando  Christo,  ulpole  Judaeo,  a  Samaritanis 
rejeoto,  indignans  ac  Eliae  zelum  induens  cum 
fratre  Jacol)0  dixit  :  Domine,  vis  dicimus  ut  ignis 
descendat  de  cazio ,  et  consumat  illos?  Maturius 
detjit  quando  Theodosio  pio  lmper.  conlra  Eu- 
genium  tyrannum  dimicaturo  oranti,  superum- 
que  opem  imploranti  apparuil  S.  Joannes  cum 
S.  Philippo,  vcstilus  candidis,  et cquo  candido 
insidens,  eique  pugnam  cum  Eugenio  edixit ,  ac 
suam  opem  victoriamque  promisit;  quam  el 
praestitit  insigni  miraculo  ,  lela  hostium  in  ip- 
sosmet  retorquens,  uli  refert  Theodoret.  lih.  5. 
c.  24.  et  Nicephorus  1.  12.  c.  39. 

DeS.  Basilio  scribit  S.  Nazianzcn.  Oralioejus 
erat  tonitruum,  quia  vilaerat  falmen.  Talem  ni- 
mirum  decet  esse  Praelatum,  lalem  Doctorem  , 
talem  praedicatorem,  ut  vita  fulguret,  verbo  to- 
net;  plus  feriat  et  penelretexemplo  quam  prae- 
ccpto  :  vita  ejus  sit  fulmen  ,  et  oratio  ejus  erit 
tonitru.  Talis  praeomnibus  fuit  S.  Joannes  Boa- 
nergcs;  oratio  ejus  crat  tonitru ;  quia  vita  erat 
fulmen.  Quocirca  ipse  quasi  lonitru  et  fulmen 
totum  orbem  percellendo,  eum  Verbi  divinitalc 
et  incarnalione  illuminavit,  ejusdemque  chari- 
tate  inflammavit.  Teslisestsermo  ille  longissi- 
muset  nltimus  Christi  a  ccena,  spiritu  et  ardore 
plenissimus,  quem  e  sinu  Christi  excepit,  ac  in 
omnium  aures  et  mentes  eflundit  Evangelii  c.  13. 
14.  15.  16.  17.  Testes  ejus  epistolae  :  Deus,  in- 
quit,  charitas  est ,  et  qui  manet  in  charitate ,  in 
Deo  manet ,  et  Deusineo.  Testis  lota  vita,  qua 
non  aliud  voce  etopere  spiravit,  quam  charita- 
tem  Dei  et  proximi ;  adeo  ut  jam  plane  decrepi- 
tus,  cuminplura  non  posset  vocem  verbacon- 
texero,  per  singulas  Ecclesiae  collectas  non 
aliud  diceret,  quam  :  Filioli,  diiigite  invicem.  Ac 
rogatus  a  discipulis  cur  idem  hoc  jugiter  inge- 
minaret,  respondit :  Quia  prceceptum  Domini  est, 
et ,  si  solum  fiat ,  sufficit,  uti  refert  S.  Hieron.  in 
cap.  6.  ad  Galalas.  Fuit  ergo  S.  Joannes  Cherub 
Dei,  Benjamin  Christi,  Deiparae  adoptivus,  Evan- 
gelistarum  aquila,  Apostolorum  Malhusalem, 
sapientiae  abyssus,  charilatis  incendium,  inle- 
gritatis  smaragdus ,  virgo  sinc  labe,  martyr 
sinemorte;  amiantus  in  igne,  sol  Ecclcsiac,  de- 
liciae  fidelium,  Theologorum  verlex,  Prophela- 
rum  apex,  cocli  fulmen,  orbis  tonitru,aet  w 
S.  Scripturu),  secretarius  Veibi  aelerni,  thesau- 
rarius  omnium  ejus  opum  et  charismatum. 

Narral  S.  Brigida  1.  6.  Revelat.  c.  89.  se,  pe- 
lente  M.  Malthia  Sueco,  commentante  in  Apoca- 
lypsin  ,  petiisse  a  Christo,  quis  esset  auctor 
Apocalypsis?  ac  Joannem  jussu  Christi  respon- 
dissc  :  Ego  sum  Joannes ,  cui  in  cruce  assignasli 
matrem  luam.  Tu,  Domine,  inspirasti  mihimyste- 
ria  ejus ,  et  ego  scripsi  ad  consotationem  futu- 
rorum,  ne  fideles  tui  propter  futuros  casus  ever- 
terenlur. 

Quocirca  in  tanta  ejus  sublimitaie  ct  spiritu, 
in  tanta  profunditatc  Apocalypseos  ,  ut  Boaner- 
ges  hunc  nostrum  audiamus  cthauriamus,  fa- 
ciamus  quod  fecit  S.  Gregor.  Episcopus  Neocaes. 
ob  multitudinem  miraculorum  cognomento 
Thaumaturgus,  utideeo  refert  Gregor.  Nyssenus 
in  ejus  Vita ,  qui  cum  Origenis  errabundi  fuisset 


IN  APOCALYPSIN. 

discipulus,  factusquc  Episcopus  fluctuarct  dc 
doctrina  adeotunc  controversa,  dequedocirinoe 
modo  acmelhodo;  per  soinnium  a  B.  Virgine 
ad  S.  Joannem  hunc  nostrum  deduclus  fuit,  aui 
ab  illaeidatuspraeceptor,  Symbolum  ei  tradidit, 
cujus  exordium  cst  :  Unus  esl  Deus ;  quod  cele- 
hratquinla  Synodus  OEcumenica,  et  tota  Orien- 
talis  Ecclesia  :  quo  Symbolo  pleraquc  divinis- 
sima  Evangelii  cl  fidei  mysteria  lympide  expli- 
cat  et  complectitur.  Quocirca  hoc  Symbolo 
omnem  Gregorio  nebulam  abstersit,  omncm 
fluctuationem  sustulit.  Idcm  cl  nos  ab  co  iden- 
tidem  efilagitemus;  nam  ct  ipse  lacrymis  ac 
prccibus  libri  signali ,  pula  Apocalypseos  ,  re- 
signalionemeldeclarationem  a  Deo  impetravit. 
Hoc  est  enim  quod  ipsc  ait  cap.  5.  v.  3.  Etnemo 
poterat  neque  in  cozlo ,  neque  in  terra,  etc.  aperire 
librum,  etego  flebammultum,  etc.  el  unus  de  se- 
nioribus  dixit  mihi :  Ne  fleveris  ;  ecce  vicit  Leo  dc 
tribuJuda,  radixDavid,  aperire  librum,  etsolvere 
septem  signacula  ejus. 

Ita  oranti  Chrysostomo  (uti  habet  ejus  vita) 
apparuit  S.  Joannes  cum  S.  Petro,  vestilus  al- 
bis ,  et  respectu  augustiore  quam  humano, 
eumque  manu  apprehendens  dixit  :  Sumus  a 
Chrislomissi  ad  te,  accipe  Librum,  donum  libimis- 
sum  aDeo.  Ego  sumJoannes  Apostolus  et  Evangc- 
lista,  qui  caput  in  pectus  Domini  reclinavi.  IJoc 
Ubro  facile  inletUges  S.  Scripturam,  ac  a  me  adju- 
tus  nultam  in  ea  experire  difficuilatem ,  datoque 
ei  osculo  pacis  in  coelumremeavit.  HoecJoannes 
ad  Joannem,  quem  quasi  discipulum  illumina- 
vit,  fecitque  Chrysostomum. 

Aspicenos  ex  alto,oaquila  coelestis,  illumina 
tenebras  nostras,  aciem  mentis  acue  ,  ut  irre- 
tortis  oculis  jubar  coelestium  sacramentorum 
in  Apocalypsitua  reconditum  perspicere  etcon- 
templari ,  aliisque  conlemplandum  proponere 
valeamus.  Da  ,   ut  sacramenla  hacc  eflicacia, 
aeque  ac  sublimia  legentes  et  ruminantes,  cxci- 
temur  ad  illustre  obscquium  et  amorem   Dei 
nostri ,  ut  tecum  ex  loto  corde,  cx  tota  anima , 
ex  tola  mente  et  spiritu  diligamus  Jcsum  nos- 
trum  ;  ac  vicissim  ab  eo  singulariler  diligi  me- 
reamur,  ut  pariter  audiamus  quod  audisti  et 
audis  :  Ilic  est  discipulus  itte  quem  ditigebat ,  dili- 
gil,  etin  tTternum  diliget,  Jesus.  Impetranobis, 
utamorcJesu  amori  vanocreaturarum  omnium, 
ulpole  vanarum  ,  exilium  ,  instabilium  et  cadu- 
carum  moriamur;  quia  ipse  pro  amore  veri 
amoris  nostri,  rebusomnibus,  vitaequesuoemori 
dignatus  esl.   Impetra,  ut  forti  hoc  et  aeterno 
amore  omnia  prospcra  et  adversa ,  omnes  infir- 
mitales  corporis  et  animae,  omnem  inopiam  , 
omncs    cerumnas,   humiliationes ,  despectus. 
persccutiones,  labores  advcrsiiates,  mortifica- 
tiones,  angustias,  quin  et  mortemacmariyrium 
generose  sufferamus,  imo  alacres  ct  ludibundi 
superemus  et  transcendamus,  quia  fortis  csl  ut 
mors   dilectio,    dura   sicut    infernus   cemulatio. 
Quod  utfacilius  oblingat,  impetra  nobis  patro- 
cinium  Virginis  matris  Jesu,  imo  tuae,  utei  dicat 
Pater  :  Mulier,  eccefiiius  tuus;el vicissim  nobis  : 
Eccemaler  tua.  Ipsa  est  enim  mater  amoris  nos- 
tri ;  ipsa  Jesum  in  corde  nostro  pariet.  Ipsa  est 
charitatis  incendium  ;  ipsa  nos  charitate  arden- 
tes  efficiet,  dilcctos,  fralres,  imo  filios  sui  et 
nostri  Jcsu  ,  qui  est  viia  nostra,  gaudium  nos- 
trum,  cornostrum,  jubilus  noster,   beatiludo 
nostra,  aeternitas  nostra ,  Deus  noster,  amor 
noster  et  omnia. 


PhOLEGOMENA  1N  APOCALYPSIX. 


1010 


QU/ESTIOINES 

PROOEMIALES    IN  APOCALYPSIY 


Quteritur  primo  ,  de  aucloriiate  ct  auclore 
Apocalypseos,  au  nimirum  sit  liber  canonicus ; 
a  quo,  et  quando  scriptus?  Dubilaruntolimnon- 
imlli  dc  auctoritate  hujus  libri.  Marcionitse  et 
Alogiani  olim,  leste  Epiphanio  Hb.  2.  hser.  51. 
ct  nostro  saeculo  Erasrnus ,  Lutherus  ct  Calvi- 
nus  Apocalypsin  a  eanone  sacrae  Scripturse  rc- 
jccerunt.  A  suis  ergo  Pairiarchis  dregenerairt 
Augusiinus  Marloratuset  Beza,  quos  sequuntUr 
modcrni  Calviuisttc,  qui  caindcm  rccipiunt ,  ut 
<\  ea  probent  Romanam  ECclesiam  essc  Baby- 
lonem ,  et  conseqnenter  Pontiliccm  Nomanum 
csse  Antichrisium ,  scd  porperam,  ut  suis  locis 
ostendam.  Caetemm  ipsi  cornicum  oculoscon- 
figunt,  atque  invidia  cneci,  ut  Pontifici  eru;ant 
oculum  ununi,  sibi  altorum,  imo  ulrumquc, 
cruunt.  Eorum  enim  scrvum  arhiirium  ,  ac  li- 
dcm  solam  jiisiilicanlem  planc  dcstruit ,  ac  li- 
hertatem  arbitrii,  aeque  ac  charitatis,  aliarum- 
(|ue  virtutum  opera  et  merila  ,  planc  aslruit 
Apocalypsis.  Dubitarunt  et  nonnulli  Caiholici. 
Nam  Crcecorum  Ecctesice  (  aliquse  scilicct;nam 
le  pluribus  conlrarium  ostcndunt  Cardinalcs 
Paronius  el  Bcllarmiuus  )  Apocalypsin  non  sus- 
ciplunl ,  aitS.  Hieroriymus  cpist.  129.  ad  Darda- 
num.  Undc  ct  Amphilochius  coaevus  S.  Basilio 
in  calal.  lib.  canon.  Apocalypsin,  ait,  Joannis  ali- 
qui  iis  inseranl  ;  scd  longe  plurimi  adullcrinam 
rrspuinit.  Quin  et  Caius  \rius  auctor  apinlEusc- 
biuni  1. 3.  cap.  28.  Apocalypsin  attribuit  Cbcrinto 
baerclico  Chiliastae.  Chiliastae  cnim,  sive  rnil- 
lenarji  suum  de  mille  annis,  quibusSanctos  post 
primam  rcsuirccliomin  cuin  Cbristo  in  terra 
regnaturos  putant,  errorem  hauserunt  ex  c.  20. 
Apocal.  vers.  (>.  Ve-rum  Baron.  anno  Cbrisii  97, 
oslcndit  hccrcscs  Cherinli  in  Apocalypsi  confu- 
lari. 

Dico  primo  :  Apocalypsisest  Scriplura  cano- 
nica.  Est  dc  iidc,  ut  patcl  cx  dccrcto  Concilii 
Homani  sub  Damaso,  ac  Florcnt.  ct  Trid.  Ilcm 
cx  Ancyrano,  Carthaginens.  III.  et  Tolctano  IV. 
lUirsum  cx  lnnoccnt.  1.  cpist.  3.  ad  Exupcrium  , 
GelasiQ,  s.  Augustjno,  de  Doclrina  Christiana, 
Cassiodoto,  Isidoro,  ct  aliis  qui  canoncm  lihro- 
ium  canonicorum  pcilcxunl.  lli  cnim  omncs  in 
co  nominant  et  collocant  Apocalypsin:  QuoCirca 
MMcrcsApocalypsincilanCutlibiuincanonicun]. 
Ita  faciunt  S.  Dionysius ,  Jlistinus,  Ircn.cus  . 
llippolylus  ,  Clcmcns  Alcxandiinus.  Albanasius  , 
Chrysostomus,  Epipnanius,  Cypriantrs,  nila- 
rius.  Amhrosius  ,  Augustiuus ,  cl  alii  quos  citat 
Pererius,  x'u\v  tnter  alios  Cardinalem  Baronlum 
anno  Christi  nonagesimq  septimOj  et  Beliarmi- 

niun  I.  1.  de  Vcibo  Dci  c.  19. 

Dioo  sccundo.  Licel  aliipii.  inli>r  quos  ost  Dio- 
nysius  Alcxand.  apud  lluscbimn  lib.  7.  20.  A[H)- 
ealypsin  tribuant  Joanni,  nonApostolo,  sed  al- 
leri  presbytero  el  Christi  discipuio,  qui  mdc 
ThcolQgus  vocctur,  tamcn  oertum  est  Apoca* 
lypsis  auctorem  csse  Joamjem  ftpostoiumrhuic 
cnini  oam  alliibuunl  Patrcs  jam  cilati.  Necolw* 


lat  quod  bic  Hber  siylo  difTcratah  Evangelio  ct 
cpislolis  S.  Joannis ;  quia  prorsus  alia  b;c  csl 
materia,  scilicet  prophelia,  quae  alio  stylo  s(  i  i 
bcnda  est,  quam  liistoria  vcl  Elbica.  Secundo, 
non  obstalquod  in  Creeco  liic  liher  inscrihatm- : 
Apocatypsis  Joannis  Thcologi;  quia  cognomen 
Theologi  approprialiiin  fuit  S.  Joanni  oh  subli- 
milalcm  cjus  doctrina^,  qua  de  Vcrhi  divinilatc 
altissimisqiK;  mystcriis  profundissime  disscruit. 
Undc  Theophyl.  proefat.  in  Evang.  ait:  fcwcwi 
6  0io)oyiyw:v.-:oc.  id  patet  cx  e|)istola  B.  Evodii, 
qua3  inscrihilur  ?o  mi;  ;  et  ex  epistola  dccima 
Dionysii  Arcopag.  quae  inscrihitur  :  Joanni 
Thcologo,  Apostolo  el  Evangelistce  exulanti  in 
Pailmw,  in  qua  inter  alia  ait :  A  ulla advcrsita  nos 
privabit  Joannis  clarissimo  radio,  id  quidem  con- 
secuturos  memoria  ac  renovatione  tuce  verissima 
Thcoiogia?.  Lndc  non  immerito  opinatur  Alca- 
zar,  primum  nomenclaturac  hujus  auctorem  , 
scilicet,  qui  nomen  Thcologi  trihueril  S.  Joanni 
fuissc  S.  Dionysium.  Idem  Theologi  cognomcn 
S.  Joanni  attribuunt  S.  Cyrillus,  S.  Chrysosto- 
mus ,  Atbanasius,  Origenes,  Damascenus,  qui 
orat.  dc  Transfiguratione ,  vocat  Joannem  pu- 
rissimum  Thcologiw  organum ,  et  alii  quos  citat 
Baronius  anno  Cbristi  97.  pag.  808.  Errat  ergo 
Beza,  dum  temere ex styli  diversitate  conjcctat, 
liunc  librum  esse  Joannis,  non  Apostoli,  scd 
ejus  qui  cognominatus  estMarcus,  Actor.  12. 
v.  25. 

Porro  S.  Joanncs  non  haebraice,  ncc  lalinc. 
sed  gnecc  scripsit  Apocafypsin;  quia  scrihil 
cam  seplcm  Episcopis  et  Ecclesiis  Asiae,  ut  pa- 
tclc.  1.  v.  l\.  unde  gracce  dicit  v.  8.  Ego  sum  «  el 
m  non  egosum  Alcphct  Thau,  quomodo  dixisset, 
si  hchraice  scripsisset. 

Dico  tertio.  Certum  est  Apocalypsin  non  esse 
conscriptam  anlc  excidium  Jerusalem  per  Ti- 
lum,  uti  volunt  Joannes  Annius,  P.  Salmeron  ct 
Hentenius;  sed  diu  post  cam.  Probatur  id 
primo,  quia  conscripta  est  post  rclcga'ionoin 
S.  Joannis  in  Patbmos,  ut  ipseait  c.  1.  9.  ha?c  au- 
tem  rclcgalio  facta  cst  a  Domitiano,  qui  regna- 
\it  post  Tilum  evcrsorcm  Hierosolymae.  Se- 
oundo,  quiac.  2.  v.  13.  facit  menlionem  Antipas 
Martyris.  Aniipas  autem  passus  est  sub  Domi- 
liano,  ut  babol  Bomanum  Marlyrologium  11. 
\prilis.  Quocirca  pariter  certum  CstS.  Joannem 
scripsisse  Apocalypshi  in  Patbmo,dum  ibi  exu- 
larcl  sub  lincin  Imperii  Iloniiliani,  niiniruinsub 
anrium  Christl  i»7,  qui  imperii  Domitiani  fuii  l'i. 
ct  ponuliinius.  Ha  Iron.  lil).  5.  sub  finem,  S.  Hie- 
roinm.ol  Euseb.  in  chronioo.  ilcm  Piimasius. 
Andreas,  Aretas ,  Aicatar,  et  alii  scribentes  in 
Apocali  l.  \ .  B.  ac  Baronius  anno  Qhristl  97. 

Hino  pald  piiino  Apocalypsin    scriptam  ess 
\iuinii  quinqtie  annis  posi  excisam  Jertrsalem. 
Excisa  cnim  cst  aimo  Christi72 ;  Apoealypsis  au- 
tcmscripta  cst  anno  Cbristi  97. 

Palct  scciiihIo  .loannoin  sciipsis-i'  \|  ooal\p- 
sin  antciiuam  scriberet  Kvangolium.  Hoc  ertim 


1020  PROLEGOMENA 

scripsit  reversus  ab  exilio  Pathmos ,  ut  docent 
S.  Hieronyin.  in  Gatal. Script.  Eccles.  Euseb.  1.  5. 
histor.  1h.  S.  August.  et  Beda  prooemio  in  Evan- 
gelium  S.  Joannis  :  nimirum  scripsit  Evange- 
liuni  sub  annum  Chrisli  99  (biennio  post  Apo- 
calypsin),  qui  fuit  annus  Nervie,  post  Domitia- 
nuni  impcrantis,  primus,  quo  eliam  anno 
interiit  magnus  ille,  sive  Philosophus ,  sivc 
magus,  cerie  magnus  orbis  impostor,  Apollo- 
nius  Tyanaeus,  cum  quo  Joannesin  Asia,  aeque 
acRoime  Potrus  et  Paulus  cum  Simone  Mago, 
congressus,  eum  proslravit,  ac  Evangelio  suo 
quasi  fulmine  afflavit. 

DeniqUe  biennio  post  moriuus  esl  S.  Joannes 
scilicel  anno  a  nalivitale  Christi  101,  ab  ejus 
passione  68,  qui  fuit  Trajani  fmperaioris  2,cum 
ageret  annum  vitae  106,  ut  vultS.  Ilippol.  I.  de 
Consummatione  saeculi;  vel  ut  alii  99,  vel  po- 
tius,  ut  Baron.  93.  Cygnaeam  ergo  hic  quasi  vo- 
cem  editS.  Joannes.  Quocirca  concludens  Apo- 
calypsin  pene  cum  vita ,  ad  amorem  suum 
suspirans,  suave  illud  dulciter  canit  :  Veni,  Do- 
mine  Jesu. 

Quaerilur  secundoquod  sil  argumentum,  quae 
maleria  Apocalypseos?  Mire  hic  variant  Inter- 
pretes. 

Primo,   aliqui  Apocalypsin  generatim  acci- 
piunt,  puiantque  in  ea  generaliter  tantum  de- 
scribi  dissidia  et  bella  inler  probosel  improbos, 
ac  utrorumque  finem  et  exitum.  Ita  Ticon.  et 
ex  eo  Primasius  et  Beda,  quos  fere  sequunlur 
Ansbertus,  Anselm.  Rupert.  Haymo,  Richarclus, 
Hugo,   Thomas  et  Dionys.   Huc  accedit  Arias 
Montanus,  qui  censet  in    Apocalypsi  describi 
pugnam  carnis  et  spiritus  in  quolibet  homine. 
Verum  prius  nimis  generale,  poslerius  hoc  mys- 
ticum  est  et  tropologicum. 
■*     Secundo  alii,  et  longe  verius,  putant  parti- 
culatim  in  Apocalypsi  describi  futuros  Ecclesiae 
per  varias  aetates  eventus,  non  omnes  ,  sedil- 
Iustriores  tantum  aliquos.  Inprimis  ergo  Lyra- 
nus,   Antoninus,  et  Aureolus  censent  Apoca- 
lypsin  ,  post  monita  angelorum,  id  est,  Episco- 
porum   Asiae  a  cap.  h.  ad   fmem,  prophelice 
futura  praedicere,  idque  per  sex  visiones  hac 
serie  :  A  cap.  h.  usque  ad  8.  primam  visionem 
septem  sigillorum  ad  Juliani  Imper.   lempora 
extendunt;  secundam  septem  lubarum  cap.  8. 
et  sequent.  ad  Mauricium;  lerliam  draconis  et 
duplicis  besliaecap.  12.  et  13.  ad  Carolum  Mag- 
num  ;  quartam  phialarum  c.  16.  usque  ad  Hen- 
ricum  Imperat. ;  quintam  Babylonis  usque  ad 
Antichristum ;  sextam  denique  qua  Gnem  libri 
claudit,  ad  exlremum  judicium,  salvandorum 
gloriam,  et  damnatorum  supplicia  referunt.  Ve- 
rum  hos  recle  refulat  Pererius  disputat.  8.  eo 
quod  haec  expositio  non  tanlum  commeniitia 
sit ,   sed  hiulcam  conlineat    vacuitatem.   Nam 
tempus,  quod  postAureoliaHatem  futurumerat, 
describi  putarunt  per  quinlam  et  sextam  ,  hoc 
est  ultimam,  visionem,  qune  speclat  ad  Anti- 
christum  hisce  trecentis  annis,  qui  fluxerunt  ab 
Aureolo  hucusque,  necdum  venerit,  nec  tam 
cito  venturus  videatur;  et  tamen  illuslria  multa 
hoc  tempore,  aeque  ac  trecenlis  illis  annis  con- 
tigerunt,  et  contingunt. 

Tertio,  Abbas  Joachim,  Ubertinus  el  Seraphi- 
nus  putant  describi  in  Apocalypsi  septem  Ec- 
clesiae  status,  scilicet  primum,  fundationis  ejus 
in  Apostolis;  secundum,  persecutionis  sub  Gen- 
tilibus  Imperatoribus ;  lertium,  prosperitatis  sub 


IN  APOCALYPSIN. 

Consianlino ;  quarlum,  divisionis  sub  haereticis; 
quinlum,  tran(|uillitalis  etincremenli  sub  Carolo 
Bfagno,  et  deinceps;  sextum,  ultimae  persecutio- 
nis  sub  Antichristo ;  septimum,  extreini  judicii. 
Verum  et  haec  explicalio  partim  violenla  est, 
parlim  incerta  ;  atque  tota  ab  ingenio  liumano 
conficla  ,  et  textui  adaplala  videtur,  aeque  ac 
praecedens. 

Quarto  ,  alii  ccnsenl  in  Apocalypsi  describi 
prima  Ecclesiae  tempora,  et  sigillaiim  bellum 
Ecclesiaecum  Synagoga,  etcum  Gentililate,  acde 
utraque  triumphum.  Nam  a  c.  6.  ad  12.  agi  de 
Synagogae  et  judaismi  ahrogatione  :  inde  usque 
adc.  20.  de  excidiogentilismiet  Ecclesiae  regno. 
Ita  nosterSalmeron  praeludio  7.  in  Apocalypsin, 
tom.  16. 

Huic  scribit  nosler  Ludovicus  Alcazar,  qui 
fuse  et  operose  contendit  Apocalypsin  esse 
unum  et  continuum  aenigma  ,  quo  eleganter 
describatur  Ecclesiae  Romanae,  praesertim  pri- 
mitivae,  triumphus  et  gloria.  Sic  enim  ipse  ait 
initio  operis  inepist.  dedicat.  Persuasio  niea  cst 
mentem  Spirilus  sancli  in  Apocaty  psifuisse ,  egre- 
gium  quoddam  miigma  profcrre ,  quod  excetlen- 
tiam  Ecclesia?  Christiana?  primilivai ,  duasque 
praclaras  ipsius  victorias  adumbrarct  :  alteram 
videlicet ,  quam  de  Uierosotyma  rebelti  reportave- 
rat,  aiteram  quam  de  anliqua  Roma  Ethnica  dein- 
ceps  consecutum  iri,  ccclesti  oracuto  promitteba- 
tur.  Maximum  autem  fore  inter  duas  prwdiclas 
victorias  discrimen;  quia  exitus  prima,  fuerat 
Hierosolymce  ac  Judcei  poputi  reprobalio  :  alterius 
autem  finis  et  fructus  futurus  erat,  Urbis  et  orbis, 
id  est,  Romx  et  Gentililalis,  ad  fuiem  Christi  con- 
versio  ;  per  quem  erat  futurum,  ut  mundani  im- 
perii  domicitium  aclse  Chrislo  transferenle ,  lalius 
prassideret  Roma  religione  divina,  quam  otim  do- 
minatione  terrena.  Itaque  pulat  ipse  in  Apoca- 
lypsi  non  aliud  describi,  quam  ruinam  Syna- 
gogae ,  sive  judaismi ,  aeque  ac  gentilismi, 
per  erectionem  Ecclesiae ,  et  regnum  christia- 
nismi. 

Verum  in  hac  explicatione  multa  difficultalem 
habent.  Primum,  quod  sit  nova,  et  a  communi 
explicatione  dissenliens ,  licet  eam  cum  com- 
muni  conciliare  conelur  Alcazar  notat.  21. 
quodqucab  Alcazar  asseratur  quidem,  sednon 
salis  efficaciler  probetur  et  demonstretur. 

Secundum,  quodmystica  videatur,  nonlitte- 
rahs;  haec  autem  inlerpretandi  ratio  laxata  fuit 
in  Origene,  de  quo  S.  Hieron.  in  Jerem.  27.  ait : 
Atlegoricus  semper  interpres  ,  et  historiai  fugiens 
veritatem. 

Tertium  ,  quod  ex  prophetia  faciat  historiam. 
Censet  enim  Joannem  hic  per  aenigma  descri- 
bere  Hierosolymae  excidium  anle  25  annos  per- 
actum  et  praeterilum.  At  vero  Apocalypsinhanc 
esse  prophetiam  de  fuluro  docet  ipsum  ejus 
initium,  sive  libri  titulus  et  inscriptio,  quae  sin 
habet:  Apocatypsis  Jesu  Christi ,  quam  dedit  itti 
Deus  palam  faccre  servis  suis ,  quaz  oporlet  fieri 
cilo,  idest,  quae  citofutura  sunt :  Et  v.  3.  Bealtis 
quiaudit  verba  prophetite  tibrihujus.  UndeS.  Hier. 
hh.  1.  contra  Jovin.  c.  h.  Joannes,  ait,  sicut  ap- 
pellatur  Evangetista ,  quia  tibrum  Evangelii  con- 
didit ;  ita  eliam  appeltatur  Prophela,  quiascripsit 
Apocalypsin  infintta  futurorum  mysteria  conli- 
nentem.  Et  Tertull.  libr.  3.  conlra  Marcion.  cap. 
1k.  Apocalypsin  appellat  nova;  prophetia;  sermo- 
nem,  qui  apud  fidem  nostram  est.  Sic  et  S.  Augus- 
tinus  1.  20.  Civit.  S.Apocalypsis,  ait,  complectitur 


PROLEGOMENA 

totum  lcmpus  aprimo  advcntu  Christi  usque  ad  se- 
cundum.  Sic  <t  alii.  Jam  (|iiis  credat  S.  Joannem 
rem  praeteritam  ..  claram  ,  toio  orbe  publicatani 
et  celebrem,  puta  Judaeorum  et  Ilierosolyma: 
excidium ,  lam  ohscuro  el  perpetuo  snigmatc 
describere,  involvere  et  abscondere  voluisse  ? 
Hursum,  quis  credat  eum  de  Romana  Bcclesia 
tam  obscure  passim  ioqui,cum  etverba  plane 
aliud  signiflcent,  et  de  Romana  urbe  sul)  nouiine 
urbis  septem  montes  compiectentis ,  clare  et 
disorte  agal  cap.  17.  vers.  9. 

Quarto,  quia  pleraque  loca  Apocalypseos  iia 
clare,  ex  communi  Kcclesiaj  Doctorum  expli- 
catione  ,  de  temporibus  novissimis  loquuntur- 
ut  ad  Ecclesiam  Romanam,  Judseorum  etGen, 
tilium  vietricem,  detorqueri  uonposse  videan- 
tur.  Talia  stinl,  priino,  sexti  sigilli  comniina- 
tiones,  quae  de  extremi  judicii  signis  praeviis 
plane  inlelligendae  videntur.  Secundo,  plagaetu- 
barum  ac  phialarum,  quae  plane  videntur  esse 
illas ,  quas  in  flne  mundi  Deus  in  sceleratos  im- 
mitiei.  Tertio,  duo  tesies  cap.  11.  scilicet,  He- 
nocii  et  Elias,  qui  venient  cerlaluri  cum  Anli- 
chrislo,  abeo  occidendo,et  resurrecluri  puhlice. 
Quarto,  quod  ibidem  signiflcat,  Antichrisium 
Hierosolymis  regnatorum,  atque  eodem  tem- 
pore,  quo  ab  eo occidenlur  el  resurgentHenocb 
et  Elias,  decimam  Hiqrosolymae  parlem  terrae 
molu  ruiluram.  Quinto,  maris  belluam,  de  qtia 
c.  13.  fore  Aiitichristinn  ;  belluam  vero  terrae, 
l'ore  ejus  praecursorem  et  administrum.  Sexto, 
Rornani  vastandam  esse  sub  flnem  mundi  per 
decem  reges;  ei  ex  iis  tres  ah  Aniichristo  occi- 
dendos  ,  reliquos  seplem  sponle  se  ci  suhdilu- 
ros. 

Respondet  Alcazar  not.  20.  et  21.  duos  hic  esse 
sensus  litierales,  unumque  alteri  suhordinatum; 
priorem  per  modum  eoniparationis,  alterum  ut 
praecipue  intenlum.  Prior  cst  communis  quein 
jam  recensui  ;  poslerior,  ail  ipse,  est  mcus  de 
Ecclesia  Romana. 

Sic  ergo  ad  singula  ordine  respondet,  et  sin- 
gula  juxia  ulrumque  sensum  exponit,  etappli- 
eat.  Ad  primum  :  Sexli,  ait,  sigilli  explicalio  est 
hacc  :  anle  vaslilalem  Jlicrosolymaj  a  Tilo  illa- 
tam,  et  ante  S-ynagogae  repulsam,  horribiles 
coeli  mina;  et  tonitrua  prsecesserunt,  quae  simi- 
les  fuerunl  iis  quoe  sunl  ultimi  judicii  diem  an- 
lecessura,  atque  eodem  modo  Christus  utram- 
que  rem  conjungit  Matth.  2/i. 

Ad  secundum :  Simililer,  ait,  dicendum  est 
in  septem  liiharuni  plagis,  Deum  scilicel  Apos- 
tolorum  lempore,  septem  adversns  Judaeos  pla- 
gas  inimisisse,  ad  earum  siniililudinem  quas 
contra  sceleralos  in  fine  mundi  est  iininissurus. 

\d  lertitim  ,  eotlem  modo  :  Sictit  eiiiiu  Anli- 
clirisii  tempore  Deoa  esi  Henochum  et  Bliam  ad 
Judaos  convertendos  missurus  :  sic  Apostolicae 
prcedicationis  tempore  Henochumet  Eliammys- 

tice  el  spiriltialilcr,   hoc  esl   Apostolos  ct  viros 

Apostolicos,  atl  eosdem  misit. 

Ad  (piartum  ,  siniililer  :  Sicul  decima  Hieroso- 
lymae  pars  Antichrisli  tempore  ruet  ;  sic  olim 
\|itislolorum  luhis  pars  It icrosolynuc  dccima 
myslice  corruil ,  ciiin  relicto  iudaismo,  Christo 
et  Apostolis  credens  se  subjecit. 

Atl  quintum,  pariter  :  lu  hcstia  de  mari  pro- 
tleunic  c.  13.  designatur  Imperium  Romanum 
persequens  Ecclesiam,  instar  Antichrisii  eani- 
tlem  in  fine  niuntli  persecuturi. 

Ad  sexluui :  Decem  regcs  in  flnc  nuindi  Ro- 


IN  APOCALYPSIN.  1021 

mam  eversuros,  similes  esse  iis  qui  myslice 
Romae  gentilismum  everterunt. 

\i  iiim  baec,  licet  ingeniosa  sint,  tamen  so- 
lidae  exposilioni  non  salisfaciunt ;  nam  primo, 
dura  videntur,  contorta  et  violenta.  In  Scrip- 
luia  eniin  praelerila  assmnuntur,  ut  lypi  et  sym- 
hola  fuluroruin  :  non  vero  tconlra  ftiluia  assu- 
niunlur  ut  sinl  lypi  prreteritorum ,  eo  quotl 
futura  prseteritis  sintobscuriora.  Hocautem  fieri 
hic  censel  Alcazar,  dum  Henocb  et  Eliam  censet 
assumi  quasi  lypum  Apostolorum,  Antichris- 
lum  assumi  quasi  lypum  Uecii  et  Diocleliani, 
cum  econtra  hi  fuerint  lypi  et  pra.anihuli  Anti- 
christi  :  plagas  judicio  praevias  assumi  quasity- 
pum  plagarum  ,  quihtis  jain  excisa  et  eversa  erat 
Jerusalem.  Quis  enim  unquam  de  re  praeterita, 
per  futurorum  symhola  tam  remota  et  ohscura 
loculusest,  eamque  ila  descripsil?  Praeclare 
P.  Salmeron  in  Proleg.  10.  quinquag.  2.  can.  kb. 
Sicul ,  inquit,  abusus  inagnus  esset ,  et  violentia 
qucedam ,  historica  ut  prophetica  interpreiari :  ita 
sane  ingens  esset  error ,  et  durilies  texlus ,  quce 
prophetice  diclasunt  ad  historiam  rcfcrre,  cliam si 
ilta  maxime  enarrentur  in  proeterito  propter  Mtt- 
mobilem prophctice certiludinem.  Et  in  hoc Rupertus 
explicans  Apocalypsin  defecisse  videlur,  qui  res 
viaxime  propheticas  et  fuluras  ad  historiasretulit 
veleris  Teslamenti. 

Secundo,  quia  illae  pbgoe,  etresad  litteram  , 
ui  sonant,  in  line  mundi  evenienl  :  Alcazar  au- 
tem  illa,  non  utsonant,  sed  mystice  exponit  in 
re  praelerita.  Nam  verhi  gralia,  septem  plagas 
c.  7.  ait  fuisse  Jud.eorum  ignorantiam  ,  concu- 
piscentiam,  iram  et  persecutionem  in  Christia- 
nos  ;  plagamvero  grandinis  fuisse  eorum  ohsli- 
nationem,  etc.  Sic  cap.  16.  plagae  novissimae, 
ail ,  sunt  ilhe  ,  quihus  Deus  idololalriam  dehel- 
lavit :  scilicet,  primo,  pudor  el  dolor  Genlilium, 
dum  dc  peccatis  arguuntur  ;  secundo,  persecu- 
tionis  crudeliias  in  Evangelii  praedicatores  ;tcr- 
tio,  in  Gentiles  etiam  atl  Christi  fidem conversos 
mira  sievitia  ;  quarto,  ex  Christianorum  sapien- 
tia  gravissima  oilensio  ;  quinto,  summa  in  per- 
seculionc  excaecatio ;  sexto,  post  invasionem 
Romae  major  perseculio  ;  septimo,  manifesta 
urhis  Romanas  divisio  Evaogelio  praevalente, 
et  idolorum  cultura  ruente.  Quisexactacrisi  lille- 
ram  ah  allegoria  discriminans,  non  videl  plagas 
hasce  esse  myslicaselspiritales,  non  litlerales? 
Quisergo  credatper  plagas  aestus,  pestis,  caedis, 
aliasque  litterales,  hascemysticas,  non  mystice, 
sed  primo  el  litteraliler  significari  ?  Si  hic  non 
est  sensus  mysticus,  quiserit?  Talia  suntetcae- 
tera. 

Lrget  Alcazar  assidue  acoluthiam,  sivc  con- 
sequentiametconnexionemApocalypseos,  quam 
ipse  cohaereutem  ,  el  conlinuo  lilo  quasi  diduc- 
tam  exhibere  se  puiai,  caeteros  exhihere  non 
posse.  YtTum  basc  in  Prophetis  ubique  urgenda 
noii  cst,  uii  ihidcm  oslendi,  et  inferius  osten- 
ilam.  Nam  in  Apocalypsi  quandoque  esse  bystero- 
logiam,  si\c  perluihaltim  lemporum  ordiiieiu 
Alcazar  negare  nequit.  hcs  cnini  ipsa  loquilur  ; 
ut  cap.  l^i.  S.  dicilur  :  Cecidit,  cccieUt  Babylon; 
cum  taincii  postea  c.  18.  tlcniiim  Babyionisca- 
sus  etcxcitlium  describatur.  Sic  c.  l'i.  v.  1/j.  IG. 
19.  dicitur  factum  et  peractum  esae  judicium, 
demessani  tcrram  .  reprohos  missos  in  laCUU) 
irae  Dci  niagnum  ;  ctim  tamcn  mox  cap.  16.  suh- 
tlal  scptcin  plagas  orhis  judicio  praevias  :  ct 
cap.  17.  etlS.  excidium  Bahvlonisjct  c.  19.  stra- 


105-2 


TROLEGOMENA  IN  APOCALYPSIN. 


getn  Antiehrisli,  Gog  cl  Magog  ;  cl  c.  20.  solu- 
lionem  Satanae ,  eto.  qas  omnia  pr;eibunt  diem 
judiciivctconsummationem  srcculi,  uti  consiat. 
\dliaec,  acolulhia  haeeinsensu  coninnini,  quem 
Alcazar  adinillit,  et  quasi  grammalictim  suo 
pr.T-supponil,  servari  noquit,  Ulj  ipise  conlen- 
dit ;  curergo  servelur  in  sensu  aenigmatico,  sivc 
parabolico,  qui  grammatico  inniti,  ct  ex  cequo 
respondere  debet?  Tertio,  quae  acoluthia  cst 
prinoipium  jungere  fini,me(lia  transilire,  alque 
ab  ultimis  mundi  temporibus  comparationem 
petere,  ad  explicantla  illa  quae  primis  Ecclesiae 
saeculis  peracla  sunl?  Quario,  in  Apocalypsi 
lion  esl  tanla  ordinis  perlurbatio,  atque  Ribera 
et  aliqui  alii  censcnt.  Nam  cxcidium  Babylonis, 
(|ttod  describilur  c.  17.  et  18.  suo  loco  et  ordine 
posilum  cst,  uli  oslcndam  c.  17.  16.  Denique 
paucas  bic  csse  byslerologias  oslendam  in 
cbronotaxi ,  qtiam  dabo  in  fine  comment. 

Porro  in  banc  senlentiam  Alcazarem  impulit, 

non  adttlatio,  sed  amor  ct  revcrentia  Komanae 

Eccleshe  el  Sedis  Apostolicae,  studiumque  eam 

celebrandi,  uti  ipse  ingenue  profiletur.  Mentem 

et  Finem  laudo,  rein  etmedia  mulli  non  laudant. 

Amor  enim  vcrilati,  aiTeclus  ralioni  obsequi  dc- 

]>et,  non  ralio  affectui.    Honor  enim  regis  judi- 

ciumdiligit.  Habet  Ecclesia  Romana  suas  priscas 

verasque  laudes,  noslris  noviler  adinventis,  vel 

commenlis  non  indiget.  Non   defuerunt  tamen 

Alcazari  ad  ita  seniiendum  conjeclurae  subtiles 

et  in  speciem  probabiles.  Verum  ost  vetus  dic- 

tum  :  Eruditus  errans errat  errore  erudito.  Quam- 

quam  bic  proprie  error  non  est,  si  haec  ejus 

explicalio,  non  ut  litleralis  et  primo  intenta,  sed 

ut  symbolica  et  mystica  vel  accommodatilia  ,  et 

ingeniosc  per  omnia  argumenlo  tam  digno  et 

nohili   adaplata,  accipiattir.  Nam  et  S.  August. 

Gregor.  Anibros.  aliique  Palres  seepe  sequunlur 

syinbolicam  S.  Scriptur.  interpretandi  rationem, 

eamque  varii  variam,  de  qua  vide  Sixttim  Se- 

nens.  in  Biblioth.  Porro  beec,  licet  symbolica,  a 

nonniillis  tamen  vocatur  litteralis ,  sed  secunda- 

ria  ,  itaque  vocari  potest,  quando  nimirumSpi- 

rilns  S.  ad  cam  significandam  dirccte,  licet  se- 

cundario,  ferehatur,  adeani(|ue  primam  litlcra- 

lcni  uno  quasi  intuilu  ct  complexu  dirigebat.  In 

symbolis  enim  variae  sunt  significaliones  et  al- 

lusiones,  etiam  litlerales.  Mens  cnim  Spiritus  S. 

allissima  est  et  amplissima,  ideoque  ultima  pri- 

mis  ,  prima  mediis,  media  utrisque  facile  con- 

nectit,  eaquc  inter  sc  prout  vult  dirigit  et  com- 

ponit,  uli  eumbic  fccisse  in  hac  sua  expositionc 

opinatur  Alcazar.  Hasc  ad  excusalionem  Patris 

pii,  njquc  ac  eruditi ,  mihique  arcto  ejusdem 

Societalis  vinculo  aslricli  ,  et  peramici  dicta 

sint. 

Dico  ergo  argumentum  Apocalypseos  essc 
duplex.  Primo  enim,  usque  ad  c.  /i.  exhortatur 
S.  Joannes  fideles  suos,  ac  corripit  corrigitque 
mores  seplem  Episcoporum  et  Ecclesiarum  Asiae. 
Ac  proinde  verum  est  quod  ait  Rupertus  :  Apo- 
cafypsin  conlinere  qualis  fuisset,  qualis  tunc  esset, 
et  qualis  futurus  esset  Ecclesicp.  status.  Hucusque 
ergohistorica  etethica  est  Apocalypsis,  deinceps 
vero  prophetica.  Secundo,  ergo  ,  cl  longe  po- 
tiori  parle,  scilicet  h  c.  U.  usque  ad  finem  libri, 
propbelal  hic  S.  Joannes  de  rebus  in  Ecclesia 
futuris  ,  maxime  sub  finem  mundi  tcmpore  An- 
tichristi.  Sicut  enim  ipse  primi  advcntus  Christi 
fuit  annunciator  et  Evangelista,  ila  secundi  vo- 
luit  (  Deo  ila  ordinante  )  esse  Propheta  et  prre- 


nuntius;  praesertim  quia  maxima,  gravissima  » 
et  partim  acerbissima,  partim  loetissima  erunt, 
quae  in  fine  mtmdi  conlingcnt. 

Scopuset  finis  quem  spectat,  cst,  ut  per  haec 
omnia  ,  et  maxime  per  gloriam  Martyrum  ,  vir- 
ginum,  omniumque  Bealorum,  atquc  per  im- 
pioruin  el  reproborum  damnationem  ,  quae  hie 
saepius  describit  ct  inculcat,  ac  fuse  cap.  20.  et 
deinceps  enarrat  :  fideles  ,  tum  sui  lcmporis , 
ttun  deinceps  futuros,  excitct  ad  constanliam  in 
fide  et  pietale,  ac  ad  martyrium  suh  Domitiano, 
aliisquc  persecutorihus  forliter  oheundum.  Jam 
enim  instabant  fidelibus  persccutioncs  Antonini, 
Aureliani,  Decii ,  Valeriani,  Diocleliani,  Maxi- 
miani,  et  aliorum;qua3numero  decem  fuerunt, 
et  durarunt  per  treccntos  annos  ,  scilicet  usque 
ad  tempora  Constantini.  Ad  hosce  ergo  omnes 
corroborandos  S.  Joannes  scripsit  Apocalypsin, 
aeque  ac  ad  alios  fideles  quovis  aevo  abinlideli- 
bus  haereticis  aliisqueimpiis  persecutionem  pas- 
suros,ac  proesertimadeos,  qui  in  fine  mundi  ab 
Anlichristo  gravissime  oppugnabunlur  :  ut  illi 
exsignis,  quae  hicconsignat,  cognoscant  Anli- 
chrislum,  eique  usque  ad  morlem  ductu  He- 
noch  et  Eliae,  sese  generose  opponant,  ac  de  eo 
triumphent,  palmas  et  coronas  aelernas  mox 
accepturi. 

Rursum  Joanne  exulanteinPathmos,  in  Eccle- 
siis  Asiae  succrescebant  nonnulhe  hoereses  et 
vitia  :  utraque  hic  resecat  Joannes.  Cherintus 
enim,  Ebion  ,  aliique  haeretici  docebant  Chris- 
tum  non  esse  Deum ,  nec  fuisse  ante  B.  Mariam  ; 
sed  esse  purum  hominem,  qui  nascens  ex  beata 
Maria  ceeperit  esse  ;  contra  quos  Joannes  ex 
professo  scripsit  Evangclium,  ideoque  illud  or- 
ditur  dicens  :  In  principio  erat  Verbum,  et  Ver- 
bum  erat  apud  Deum ,  et  Deus  erat  Verbum.  Con- 
tra  hos  hic  cap.  1.  et  cap.  22.  inducit  Christum 
dicentem:  Ego  sum  a  et  u,  principium  ct  finis , 
primus  et  novissimus.  Alii  dicebant  Ecclesiam 
pondere  tribulationum  ante  finem  mundi  oppri- 
mendam  etdesituram,  atque  pro  laboribus  suis 
et  tribulationihus  post  hanc  vitam  prsemium 
non  accepturam;  contra  hos  docet  hic  Joannes 
Ecclesiam  per  tribulaliones  non  dcsinere,  sed 
proficere,  atque  pro  his  bravium  gloriae  coelestis 
adepturam  ;  quod  proinde  fuse  el  graphice  de- 
pingit,  praeserlim  cap.  21.  et  22. 

Hacc  estargumenli  series,  licetin  ipso  Joannc 
more  propheticosubinde  inversa.  Primo,  tribus 
primis  capilibus  correcliones  ,  instructiones  ct 
monita  ad  septem  Asiae  Episcopos  conlinenlur. 

Deinde  proponitur  liber,  puta  Apoealypsis, 
seplcni  sigillis  signatus,  atque  ipsa  sigilla  resc- 
rantur  continue  usque  ad  caput  undecimum. 
Porro  haec  sigilla  continent  ea  quac  usque  ad 
finem  mundi  futura  sunt  in  Ecclesia,  ac  prae- 
sertim  plagas  et  signa,  quae  praeibunl,  eruntqne 
praeamhula  tam  extremo  judicio,  quam  Anti- 
christo. 

Tertio,  acap.  11.  usque  ad  finemlibri,  apertis 
jam  sigillis,  ipsum  librum,  id  est  scripla  in  li- 
bro,  enarrat,  scilicet  visiones  el  praedictiones. 
quae  spectant  Antichrisli  tcmpora,  contra  fidelcs 
et  sanclos,  alque  electorum  constantiam;  He- 
noch  et  Eliae  praedicationem  ,  martyrium  <;t  rc- 
surrcctionem  ;  item  septem  plagas  novissimas  , 
stragemGog  etMagog,  uli  et  Anticlirislicumsuis 
asseclis  inleritum  ;  ac  demum  cap.  20  univer- 
sale  jtKiicitun  ,  el  duobtis  ultimis  capitibus  glo- 


PROLEGOMENA 

riam  Bealorum  ad  vivuin  dcpingit.  Vide  clirono- 
taxin  in  fine  coinmenlarii. 

Porro  lieda,  ct  ex  co  Pcrcrius  et  Vicgas  to- 
tani  Apocalypsis  matcriam  in  seplom  partes 
sivc  visioncs  dividunl.  1'rima  cst  Christi  vestili 
podere,  qui  septem  Bptacopis  et  Ecclesiis  Asia: 
scribit,  partim  ut  in  nde  constantes  sint,  par- 
tim  utvilia  sna  cinendent.  Sccunda  cstea,  qna 
a  c.  U.  ad  8.  vidct  Agnum  inter  qualuor  aniina- 
lia  ct  24  seniores,  aperire  librum  septem  sigillis 
signatum.  Tcrlia,  quac.  8.  et'9.  vidct  in  scptimo 
sigillo  septem  Angclos  septem  tubis  cancntes, 
in  fiuc  lnundi  magnas  cladcs  orbi  induccrc. 
Quarla,  c.  12.  sub  ligura  mtilieris  amictoe  solc 
parturicnlis  ,  et  draconis  cam  inscqiicniis,  Ec- 
clcsi;c  persecutiones  el  victorias,  (pias  d<;  Anli- 
cbrislo  referet,  dcscribit.  Quinla,  c.  15.  ct  16. 
vidct  septem  Augclos  septem  phialaset  plagas 
novissiinas  iu  orbcin  effunderc.  Scxta,  c.  17.  et 
18.  damnalioncin  cl  inrcndium  nicrclricis  mag- 
nae,  pula  Habylonis,  id  est  Romae,  idolis  scr- 
vientis,  conipieclitur,  uli  ct  exilium  diaboli  ct 
Aniicliristi ,  omniumque  cjus  asscclarum  c.  19. 
ac  judiriuni  cxtrcmum  c.  20.  Scplima  ,  c.  Bl.  et 
22.  coelcsiis  .lcrusalcmmiram  speciem,  decorcm 
et  gloriam  exhibel. 

Quaeritur  lertio  quae  ct  quanln  sit  diflicultas 
ct  obscurilas  Apocalv  pscos  ,  quaquevia  ac  ine- 
tbodo  ea  superanda  sit '.' 

Conscniiunt  omncs  Intcrprclcs  Apocalypsin 
essc  lihrntn  omnium  librorum  S.  Scriptune  ohs- 
curissiniuin  cl  diflicilliinum,  luin  ob  cjus  subli- 
mitatcin  ,  de  qna  ihxi  qucest.  1.  tum  quia  plcna 
esl  symbolis  el  .cniginalihus  ;  lum  quia  propbc- 
ti;e  cjtts  nccdnm  impleWe  sunt  ,  uti  impletae  sunt 
Prophelioe  Isaiae  ,  Jeremiae  cl  aliorum  Propbe- 
laruni,  scd  adhuc  implcndae  rcstant.  Omnis 
enhn  piopbciia  ,  quamdiu ejua cxccutio  pcndet, 
nec  rcipsa  exhibctur  ct  ccrnitur,  obscura  csl, 
ailS.  Epiphanius. 

Ilinc  Pannonius  in  prrefalionc  ait,  Apocalyp- 
sin  esse opus  imnienatedifficultatis.  Salnicron  prae- 
ltidio  /|.  asseril,  Apoculypsis  expositionem  esse 
veluli  quadraliiram  circidi,  de  niiu  dici  solet :  Sci- 
bitis  est,  scd  nondiun  scitu.  Pererius  disp.  i.  ail  , 
mullos  opinari ,  abscpic  singulari  Dci  rccclatione 
Apocalypsin  esse  prorsus  incomprehcnsibilcm.  Ri- 
bcra,in  proo*mio,  A|)ocaly|)sin  dicit  esse  mare 
magnum  plenum  proaeUis  ct  tcmpcstatibus ,  in 
quo  omni.s  sapientia  humana  devoralur.  Idem 
asserunt  Dionysius  Alex.  Ricbard.  Victor.  Joa- 
cbimus  Ahhas,  Cajetanus,  Vicgas,  et  alii ,  quo- 
rnui  vctha  cilal  Alcazar  notat.  5. 

Denique  s.  Hieron.  episl.  103.  ad  Paulinum 
c.  7.  ApocalypsiSj  ait.  Joannis  iot  habet secretaj 
quot  verba.  Parum  dixipro  merito  voluminis ,  laus 
omni.s  inferidr  est :  in  verbis  singulis  muttipticcs 
latcni  intelligenlias.  AcS.  Ephrem  I.  dc  Poeniten- 
tia  :  Cuncta,  ait,  per parabolam  el  cenigmalocu' 
tu.s  est  s.  Joannes  in  Apocdlypsi.  Quocirca  bic 
nohis  dioendum  esl  .  quod  Aristot.  I.  3.  Rbelor. 
referl  Socratcm  lecto  lieracliti,  tpii  wonmit'v\ 
cst  lenebrosus  el  obscurus  vocatus  cst,  lihro 
dixissc  :  Laudoqtue intelligo,  laudoeliam  qua  non 
inteltigo. 

Porro  in  bac  obscuiiioic  faccm  nobis  praebc- 
bunt  Canones  aliquot,  qui  quasi  claves  librum 
bunc  signattun  aperienl ,  ejusque  arcana  reve- 
lahnni. 

L  Primus  canon  sit ,  quem  dat  S.  August.  1.  3. 
de  doclr.   Cbristiana  c.  10.  ct  15.  Apocalypsis 


IN  APOCAI.YPSIX.  1023 

OmnUque  S.  Scriptura  ad  liltcram,  uii  sonatac- 
cipicnda  cst,  (pianliiin  ficri  poteat,  nisi  vidcli- 
ccl  (|uid  ab  ca  dicatur,  (piod  plane  et  Minplii  ilei 
acceptum  absurdum  sit,  ac  sanae  Gdei,  bonis- 
qtic  moribus  repugoet.  Verbi  giaiia,  cum  Chris- 
tus  ait:  Si  oculus  luus ,  vcl  pes  luus  scandatizat 
te,  abscinde  eumt  si  ut  sonat  accipias  (uli  fecit 
Origencs,  qui  tentatus  stimulo  carnis  sc  ca>h  a 
vit,  ut  casiitaicm  conservaret,  zclosc  quidem, 
seil  imprudcnlcr  cl  illicile)  ahsiirdiun  (piid  sig- 
nilical,  scilicet  ut  (ptis  sc  ipsum  mulilet.  Ergo 
ba^c  figurale  ct  metaphorice  accipicnda  sunt 
boc  sensu.  (|.  (I.  Si  ainici,  fralres,  parentes  ,  clc. 
te  ad  lioeresin ,  vel  aliud  scelus  sollicitant,  eo- 
rum  familiaritalem  rcscca  ,  et  subduc  te  ab  illis, 
licetcliaris,  el  necessariis  instaroculi  vel  pcdis. 

II.  Secundus.  1'ropbcla;  non  scrvant  ordinem 
tcmporis  ac  rei  gcsice  vcl  gerendae,  idque  ut 
scriplttra  corum  prophetiacsse  videatur,  ct  non 
bisloria  ;  et  quia  diversis  lemporibus  et  occa- 
sionibus,  prophelias  sivc  revelationcs  a  Uco 
acceperunt,  uli  ostendi  can.  3.  in  Propbetas  ,  et 
in  Cbronolaxi  Jeremiae.  ln  Apocalypsi  ergo ,  vi- 
siotx.^s  propbeticae  S.  Joanni  divcrsis  lempori- 
bus,  uti  vidctur,  revelalce,  non  dcscrihunlur 
ordine  tcmporis,  scd  s;epe  interrumpilur  lain 
earum.quam  temporis  s(ui(;s  ct  ordo  ;  ila  nt 
prius  gesla,  aut  polius  gcrendo  poslponantur , 
ct  postcrins  gcrcnda  pr;cponantur.  Iiaqtte  io  boc 
lihro  subindesiml  anlici|)aliones,  rccapilulatio- 
ncs,  transgrcssioncs  ,  ilem  et  regressiones,  at- 
que  rcpeliliones  earumdem  reruin  :  qnin  et  re- 
pehiinae  Iransiliones.  Nam  cx  uno  in  aliud,  v<  l 
simile  ,  vel  dissimile,  ac  ex  figura  ad  rem  figu- 
ratam  repente  transit  aliquando  Propheta,  alque 
illis  non  perfecle  declaralis,  ad  priora  redit  et 
rcsilit . 

•  III.  Tertius.  Eadcm  resapudPropbelasperplu- 
res  ct  divcrsas  visioncs  et  liguras  piiefiguralur, 
idquc  fit,  primo,  ad  propbeliae,  ct  rei  futurae, 
quam  praedicunt,  conlirmationeni  et  cerliludi- 
nem.  Sic  tienea.  Zjl.  eadem  stcrilitas  io  /Egypio 
futtira  pr;esignilicala  esl  Pbaraoni  per  visionem 
du|)liccm,  spicarum  scilicet  aridarum,  et  vae- 
carum  niacilcnlarum.  Secundo,  quia  una  imago 
ct  simililudo  non  potest  adaequare  lotani  rci  ve- 
ritalem  :  quaedam  ergo  rcs  conditioncs  et  cir- 
cumstansliae  per  unam  imagincm  ct  visioncm  , 
quaedam  pcr  aliam  significanltir. 

IV.  Quarlus.Tota  Apocalypsis  plcna  csl  allusio- 
nibus  ad  vctcris  Inslrumenli  locos,  bislorias  ct 
figuras,  ac  praeseilim  saepc  alludit  ad  templum 
Salomonicnm,  candelabra  .  aream.  \esics  sa- 
ccrdotalcs,  allarc  bolocaustoi  inn  ct  lliymiama- 
tis,  viciimas,  aliaque  Mosaica  sacra.  It.i  Alcazar 
in  c.  1.  \.  12.  Maximc  vcro  alludit  bic  Joannc-> 
ad  visioncs  Ezechiclis  ci  Daniclis:  hiscc  enim 
ejus  bic  persimilcs  snnl. 

lxTr.niMu.i  i:s.  qui  in  Apocalypsin  scripsenmt, 
fncruni  plurimi :  plures  centum  recensei  Alcasar 
UOlal.  -2ii.  iiquc  cxlitcrunt  quoi  is  s a culo,  ut  no- 
tat  Pererius.  Nam  primo  saeculo,  posl  editam 
Apocalypsin,  in  cam  SCripserunt  S.  JusiiiHis  ct 
lrciiaiis  .  teste  S.  Hicroninio. 

Secundo  saeculo,  scripserunt  S.  Hippolylus, 
Episcopiis  Porluensisj  Methodius,  Mclito.  Victo- 
rinus.  etDionysius  Alcxandr.  tcsic  codcm  sanc- 
to  Ilicronymo. 

Terlio,  S.  Basilius  el  Nazianzcnus,  ut  patct 
cx  commcnt.  Andreac  Cassarieusis  et  Arciae. 
Scripsit  itcm  Ticonius  Donatista,  cujus  bomi- 


1024 


FROLEGOMENA  IN  APOCALYPSIN. 


lise  18.  in  Apocal.  extant  intcr  opera  S.  Augustini 
tom.  9.  Hasenim  Ticonii  esse,  non  S.  Augnstini, 
patet  tuni  ex  prologo  Primasii  in  Apocal.  tum 
ex  cap.  20.  Apocal.  quod  S.  August.  in  I.  20.  de 
<]i\it.  Dei  C.  7.  et  seq.  aliter  explicat ,  quam  Ti- 
conius  liic. 

Quarto  saeculo,  scripserunt  in  Apocalypsin 
Primasius  anno  Ghristi  440,  Cyrillus  Alexandri- 
nus,  et  Gennadius  anno  Christi  490. 

Quinto,  Cassiodorus,  qui  lloruit  anno  Cliristi 
577,  Andreas  Archiepiscopus  Caesariensis,  quem 
mire  laudat  noster  Peltanus,  etcommentalorqui 
nomine  S.  Ambrosii  circumfertur.  Hunc  enim 
commentarium  non  essc  S.  Ambrosii  Mcdiola- 
nensis  Arcbiepiscopi  patet,  tuin  ex  styli  diver- 
silate,  tum  quia  in  caput  17.  scribens  memiuit 
regni  Longobardorum,  quod  diu  post  S.  Ambro- 
siumcoepit,  pula  post  annumDomini  550.  Adde: 
Ambrosiaster  bic  multas  sententias  transcribit 
ex  S.  Gregorio  ;  fuit  ergo  S.  Ambrosio  duccnlis 
annis  posterior. 

Sexto  saeculo,  scripserunt  Beda  sub  annum 
Domini  730,  et  Albinus  sive  Alcuinus  anno  Do- 
mini  770,  teste  Trilhemio. 

Seplimo,  Rabanus  Maurus  anno  Domini  855, 
Aretas  et  Haymo  anno  Domini  830. 

Octavo,  Ansbertus  anno  Domini890.  Quiscri- 
bens  in  i.lla  verba  c.  17.  Ego  oslendam  tibi,  ait 
folio  330,  saepe  se  inslructum  fuisse  a  Cbristo 
per  inlernam  inspiralionem,  ut  obscura  Apoca- 
lypseos  intelligeret,  et  ab  eo  didicisse  quodnam 
futurum  sit  signum  Antichristi,  quo  suos  asse- 
clas  ipse  consignabit. 

Nono,  Anselmus  Canluariensis  anno  Domini 
1080. 

Decimo,  Anselmus  Laudunensis,  auctor  glos- 
sa?  interlinearis  anno  1110. 

Undecimo,  Rupertus  anno  1120,  et  Richardus 
dc  S.  Victore  1140. 

Duodecimo,  Hugo  Cardin.  anno  1240,  Alber- 
lusMagnus  anno  1260,  et  Joachim  Abbas  anno 
1200,  qui  jussu  Lucii  III,  Urbani  III  et  Clemen- 
tis  III,  Poiuificum  Roman.  scripsit  in  Apocalyp- 
sin ,  alque  ii  muliis  suo  tempore  habiius  esl  Pro- 
pheta,  teste  Sixlo  Senensi  1.  2.  Biblioth.  verbo 
Joaclum,  sed  negat  id  Trilbemius  ;  quia,  inquit, 
Joachim  prsedixit  Fredericura  Imp.  hostem  fore 
Ecclesirc,  cujus  contrariumexperienlia  nos  do- 
cuit.  Et  Alcazar  notat.  22.  num.  3.  Erravit,  ait, 
Joachim  in  myslerio  SS.  Trinitatis,  et  pro  uno 
Deo  tres  inducere  voluit  :  quocirca  error  ejus 
damnatus  est  tit.  de  summa  Trinitate  et  fide  Ca- 
tholica,CAp.  Damnamus.  Et  esto  suum  errorem 
ipse  agnoveril  et  revocarit,  tamen  qua  facilitate 
suojudicio  nimis  fulens  semel  illusus  et  deceptus 
est,  eadem  potuit  et  secundo  decipi.  Nam  pro- 
phetiae  ejus,  potius  somnia  acdeliria  videntur. 
Quale  est  illud,  quodasseritde  duodecim  Apos- 
tolis  in  fine  mundi  mittendis,  qui  non  erunt, 
inquit,  Apostolis  Chrisli  inferiores.  Alque  hoc 
ille  somnium  persuadet  sibi  in  litierali  Apoca- 
Jypseossensu  contineri,  in  num.  2/i.  seniorum. 
Quocirca  D.  Thomas  in  h.  dist.  hh.  art.  3.  q.  2. 
ad  3.  Abbas  Joackim,  inquit,  per  conjecturas  de 
fuluris  aliqua  vera  prttdixit,  et  in  aliquibus  de- 
ceplus  fuit.  Videquae  de  Joachimo  annotavi  prae- 
fatione  in  Isaiam,  in  fine. 

Decimo  terlio,  Petrus  Aureolus  anno  1317, 
Uberlinus  de  Cassalis  anno  1300.  Sub  idem  tem- 
pus  scripsit  F.  Malthias  Suecus,  praeceptor  S.  Ber- 
nardini  SenensisetConfcssarius  S.  Brigidae,  lau- 


dat  ipsa  cjuscommentarium  lib.  6.  Revelat.  cap. 
89.  Totus  myslicus  cst  et  moralis.  Naclus  sum 
eum  manuscriplum  Romae.  Nicolaus  de  Lyra 
annol320. 

Decimo  quarto,  Thomas  Doctor,  non  Angeli- 
cus,  sed  Anglicus,  Paulus  Rurgensis  anno  143'i; 
S.  Antonius,  qui  sequilur  Lyranum  et  Aureo- 
lum  anno  1460  ,  Dionysius  Carthusianus  anno 
1470,  etJoannes  Annius. 

Decimoquinto  saeculo,  Claudius  a  Monte  Mar- 
lyrum,  Coelius  Pannonius  (qui  proprio  nomine 
vocalur  F.  Gregorius  Hungarus,  Prior  S.  Ste- 
phani  in  Coelio  monte  Romae,  uli  habet  meus 
codex)  Seraphinus  de  Fermourbeltaliae,  Petrus 
Galatinus  (qui  edidit  1.  de  Arcanis  fidei  myste- 
riis  contra  Judaeos).  Hic  scripsit  in  Apocalypsin 
decem  libros  eosque  dedicavil  Carolo  V.  Imp. 
Extant  manuscripti  in  Biblioth.  Vaticana,  ubi 
eos  legi.  Prophetat  instar  Abbatis  Joachim  de 
futuris  Ecclesiee  temporibus,  perseculionibus  , 
successibus,  acpraeserlimde  Pastore  (Pontifice) 
angelico  ,  qui  admirandae  sapientias  et  sanciita- 
tis  futurus  sit ,  tanleeque  humilitatis  et  modes- 
tiae,  ut  neminem  ad  osculum  pedum  admissu- 
rus  sit  :  ac  instar  Ghristi  habiiurus  duodecim 
Apostolos,  per  quos  reformabit  et  divino  amore 
succendet  lotam  Ecclesiam,  uiilla  ad  primordia 
sanctitatis  suoe  sub  Apostolis  redire  videatur. 
Post  illum  vero  seculurum  Antichrislum,  qui 
omnia  pessumdabit :  ac  deinde  fore  fincm  mundi, 
judicium  et  resurrectionem.  Rursum,  seplem 
spiritus,  de  quibus  Apocal.  1.  4.  ccnset  esse 
septem  Angelos  principes  ,  Deo  assistenles,  qui 
proximea  Deo  illuminentur,  eorumque  nomina 
esse  haec  Michael,  Gabriel,  Rapbael,  Uriel,  Seal- 
tiel ,  Jehudiel,  Barachiel  :  qua3  omnia  B.  Ama- 
daeo  a  Gabriele  revelata  esse  asseverat,  de  qui- 
bus  plura  dicam,  cap.  1.  v.  U. 

Denique  hocce  saeculo  in  Apocalypsin  com- 
mentati  sunt  e  nostris  Franciscus  Ribera,  qui 
prae  caeteris  singulas  prophetice  hujus  partes  et 
sententias  particulariter,  et  apposite  ad  litteram 
explicat  et  applicat :  Blasius  Viegas  succulente 
et  moraliler  :  Benedictus  Pererius  in  octo  prima 
capita  docte  et  floride  :  ac  Ludovicus  Alcazar 
prolixe,  ingeniose,  erudite  et  elaborate,  uti- 
nam  aeque  genuine  et  solide  ad  litteram  ! 

Ergo  pro  sensu  lillerali  prae  cacteris  legcndi 
hic  sunt  Ambrosiaster,  Andreas  Ceesariens.  quem 
sequiiur  Arelas  ,  Ribera  et  Viegas  :  pro  mystico 
Rupcrtus  :  pro  morali  Viegas,  qui  tamen  subinde 
liberius  suo  conceptui  indulget,  et  evagatur , 
nec  salis  insistit  sensui  litlerali  ,  qui  omnis 
sensus  moralis  et  mystici  appositum  reque  ac 
solidum  debet  esse  fundamentum.  Qua  in  re 
peccantmultilnterpretes  et  Concionatores,qui, 
dum  subtiles  et  aerios  venantur  conceplus,  soli- 
dos  ,  divinos  ac  genuinos  Spiritus  sancti  amit- 
lunt. 

Ex  haerelicis  scripserunt  Beza  ,  Bullingerus , 
Meyerus,  Lambertus  Viretus,  Pignetius  et  alii , 
e  quibus  suam  catenam  consarcinavit  Marlora- 
tus.  Scripserunt  et  nuper  nonnulli  Anglo-calvi- 
nista^,  qui  dumin  Pontificem  Romanumsua  om- 
nia  contorquent,  livore  caeci,  mania  etcercbro 
laborare  videntur  ,  ac  elleboro  potius  indigere 
quam  calamo.  Putant  se  mathematice  dcmons- 
trare  Ponlificem  esse  Antichristum,  cum  omnis 
illorum  demonstratio,  vel  nuda  eorum  assertio- 
ne ,  vel  mendaciis ,  vel  calumniis,   vel  texlus 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

drpravatione  aut  contorsione  nilatur  :  sat  eis 
est,  si  rudibus  sive  per  las,  sive  per  nefas  insa- 
nuni  lioc  suum  phanlasma  ,  et  nientis  baerelica: 
idolum  persuadcant.  Sua  liaec  somnia  vocant 
Apocalypses  Apocalypseos,  cum  revera  sintEpi- 
calypses  et  Calyplrae,  quibus  Apocalypsin  magis 
involvunt,  intricant  el  obscurant,  dum  spiritu 
vertiginis  acli ,  in  orbem  ii  calce  ad  caput  eunl 
et  redeuni,  quibus  vere  competit  illud  Psallis: 
fmpii  in  circuitu  ambutant. 

Hoscc  Inlerpreles,  pra?serlim  recentiores  or- 
tliodoxos  omnes,  ac  nominaiim  lotum  Alcaza- 
rium  ,  ii  capile  ad  calcem  perlegi,  discussi,  et 
in  compendium  redcgi,quod  buic  commentario 
sparsim  inserui  ;  ut  qui  eum  legerit,  totum  Al- 
cazarium,  caelerosque  onmeslnterpreles  legerit, 
magno  lum  librorum  ,  tum  lemporis  ,  aeque  ac 
laboris  compendio.  Quocirca  singulorum  sen- 
tentiaa  ordine  melbodico  recensebo  :  ac  deinde 
illam   quae   magis  gcnuina  videtur  subtexam  , 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  I.  1025 

eamque  exactius  et  fusius  paulo  confirmabo  el 
illustrabo;  pratserlim  ubi  illa  mea  unius  erit, 
el  vixalium  habebit  auctorem,  qui  eam  rite  et 
pleneexplicct,  ut  dillicultates  omnes  exbauriat, 
ac  inentcin  votumque  legentium  expleat.  Ubi 
simul  ostendam  qua  ratione  pleraque  quae  ab 
iis  niinus  vere  et  congrue  pro  sensu  lilterali  af- 
ferunlur,  ac  praesertim  ab  Alcazario,  congrue 
vereque  pro  sensu  vel  niorali,  vel  accommoda- 
tilio  usurpari  possint  :  aiquc  ila  et  Alcazario 
aliisqne  aucioribus ,  acque  ac  ipsis  lectoribus 
consulam  ,  faciainque  ut  opus  ejus  eruditum  et 
vifiinli  annis  elaboraium  ,  magis  coinmodum 
ulileque  reddatur.  Concludo  :  Syriaca  versio 
novi  Testamenti ,  quae  exlat  in  Bibiiis  P.egiis  , 
in  sola  Apocalypsi  desideraiur.  llla  boniae  exiat 
in  bibliolb.  Valicana  ,  aeque  ac  versio  Arabi- 
ca  :  utramque  subinde  citabo ,  ubi  quid  novi 
affert  vel  illuslre,  uti  feci  in  commentario  Pro- 
pbetarum. 


CAPUT  PRIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

PrOPONITUR  LIBRI  TITULUS,  ET  ELOGIUM  USQUE  ADV.  4.  DEINDE  SUBDITIR  EPISTOLA  SEU 
DEDICATIO  LIBRI  A  V.  4.  USQUE  AD  8.  QUA  SEPTEM  ASI.E  Ec.CLESIIS  ,  QUIBUS  PR^DICAVERAT , 
SUAM  APOCALYPSIN  DEDICAT  ,  EISQUE  GRATIAM  ET  PACEM  APPRECATUR.  TeRTIO  ,  EST 
PROLOGUS,  CONTINENS  NARRATIONEM  PRIM.E  VISIONIS  A  V.  8.  AD  FINEM.  DeSCRIBIT  E.MM 
SPECIEM  GLORIOSAM  ChRISTI  ,  QUAM  VIDIT  IN  MEDIO  SEPTEM  CANDELABRORUM ,  ID  EST  , 
SEPTEM  ECCLESIARUM   AsiJE. 

NOTAT  ALCAZAR  ,  1N  SINGULIS  HISCE  TRIBUS  PARTIBUS,  ARGUMENTUM  TOTIUS  LIBRI  INDICARI  , 
IN  TITULO  BREVITER,  PAULO  LATIUS  IN  EPISTOLA  ,  IN  PROLOGO  SEU  PRIMA  ACTIONTS  PER- 
SONA  DISTINCTIUS.  CHRISTUS  ENIM  FORMA  SUA  ET  SPECIE  QUASI  REPR.ESENTAT  OMMA  QU/E 
CONTINENTUR  IN  ApOCALYPSI,  SICUT  PROLOGUS  1N  COMOEDIA  TOTAM  COMOEDIAM  SLMMATIM 
EXHIBET. 


1 


.    •  ■-    ~c  1-  < 


pocalypsis  Jesu  Christi ,  quam  dedit  illi  Deus  palam  facere  servis  suis,  qu» 
oporlet  Geri  cilo  ;  et  significavit,  mittens  per  Angelum  suum  sorvo  suo 
Joanni.  2.  Qui  testimonium  pcrhtbuit  vcrboDei ,  et  testimonium  Jesu  Christi, 
(|tiaecum(]ue  vidil.  3.  Bealus,  qui  legit  et  audit  verba  prophetias  hujus  ,  et 
servat  ca  qu?e  in  ea  scripla  stmt :  tempus  enim  prope  est.  4,  Joannes 
septem  Ecclesiis ,  qiRe  sunt  in  Asia.  Gralia  vobis  ct  pax  ab  eo ,  qui  est,  et 
qui  erat ,  ct  qui  venlurus  cst ;  et  a  seplem  spirilibus  ,  qui  in  conspectu  throni 
ejus  sunl.  5.  Et  a  Jesu  Christo,  qui  est  teslis  Odelis ,  primogenitus  mortuorum  ,  et  princeps 
regum  terra^ :  (jui  dilexit  nos ,  et  lavit  nos  a  peccalis  nostris  in  sanguine  suo.  6.  Et  fecit  nos 
regnum  ct  sacerdotes  Deo  et  Patri  suo;  ipsi  gloria  ,  et  imperium  iu  soecula  sseculorum  :  Amen. 
T.  Ecce  venit  cum  nubibus,  et  videbil  eum  oinnis  oculus  ,  et  qui  eiun  pupugerunt.  Et  plaogen) 
sc  super  eum  omnes  Tribus  terra\  Eliam  :  Amen.  8.  Ego  sum  K  etn  ,  principium  et  finis  dicit 
Dominus Deus ,  qni  cst,  et  qni  eral,  ct  qui  venlurus  cst ,  oinnipolens.  '.».  VLgo  Joannes  fraler 
yester,  et  particcps  in  trihulatione,  et  regno  ,  et  patientia  in  Christo  Jesu  ;  fui  in  insula ,  quse 
appellatur  Palhmos,  propter  verbumDci,  et  leslimonium  Jesu  :  10.  Fui  in  spiritu  in  Dominiea 
dic  ,  et  audivi  post  me  vocem  magnam  (anquam  luha?,  I  I .  Diccntis :  Quod  vides  ,  scribe  in  libro; 
ct  mille  seplem  Ecclesiis,  qtuie  sunt  in  Asia,  Epheso,  et  Smyrna? ,  et  Pcrgamo,  et  Thyatirae  , 
et  Sardis  ,  ct  Philadelphia?,  et  Laodicia?.  12.  Et  conversus  sum,  ut  vidcrem  vocem  qu.T  lot|uc- 
balur  mecum  ;  et  conversus  vidi  septem  candelahra  aurea  ,  13.  el  in  medio  septem  candelahrorum 
uireorum  similem  filio  hominis ,  ves(i(um  poderc,  et  praecinctum  ad  mammillas  zona  aurea  : 
■aput  autem  ejus  ct  capilli  crant  candidi  lanquam  lana  alha ,  el  (anquam  nix  ,  et  oculi  ejus 

COR>EL.    A    LAPIOE.      TOM.    X.  129 


I  \.  c; 


1026  COMMENTAMA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

tanquam  flamma  ignis :  15.  ct  pedcs  cjns  similcs  anricalcho  ,  sicut  in  camino  ardenli,  ct  vox 
illius  tanquam  vox  aquarum  mullarum  ;  1 G.  et  habcbal  in  dextcra  sua  stcllas  scptcm  ,  el  de  ore 
ejus  gladius  utraque  parte  acutus  exibat;  et  facies  ejus  sicut  sol  lucet  in  virtutc  sua.  17.  Et  cum 
vidissem  cum  ,  cecidi  ad  pedes  ejus  tanquam  mortuus.  Et  posuit  dcxtcram  suam  super  me  dicens : 
Noli  limerc  ;  ego  sum  primus ,  et  novissimus.  18.  Et  vivus,  et  fui  mortuus ;  et  ecce  sum  viyens 
in  soecula  saeeulorum,  et  habeo  claves  mortis,  et  inferni.  19.  Scribc  ergo  quoe  vidisli,  et  qu;e 
sunt ,  et  quae  oportet  fieri  post  liaec.  20.  Sacramcntum  septem  stcllarum  ,  quas  vidisti  in  dextera 
mca,  et  septem  candelabra  aurea  :  seplem  stellae ,  Angcli  sunt  scplem  Ecclesiarum  ;  et  candelabra 
septem  ,  septem  Ecclesiae  sunt. 


1.  Apocalypsis,  id  estrevelatio.  Nam  awAvn™ 
gr;ece  idem  est  quod  revelo  ,  velata  el  arcana 
detego  ;  xkAutttw  enim  idem  est  quod  tego  ,  oc- 
culto:  unde  xxiu/^a ,  idest  velum  ;  et  y.odunrpu, 
id  est  flammeum  sponsae  ,  sive  velamen  capitis 
mulierum.  Jesu  Christi  ,  quasidicat:  Haec  est , 
velhicincipit  prophetiaJesuChrislo  a  DeoPatre, 
non  aenigmatice  ,  sed  palam  et  aperte  reve- 
lata.  Paler  enim  clare  loquitur  Christo  filio  suo. 
Quam  dedit  illi,  puta  Christo ,  in  sua  concep- 
tione  et  incarnatione  (ab  ea  enim  Christus  ple- 
nus  fuit  omni  scientia  ,  sapienlia  ,  gralia  et 
virtute)  Deus  palam  facere  ,  idest,  ut  eam  pa- 
lam  faceret  et  revelaret  non  aperte  ,  scd  per 
senigmata  etsymbola,  servis  suis,  Chrislianis. 
Apocalypsis,  inquam  ,  sivc  revelatio  eorum  qu^: 
oportet  fieri  cito  ,  ]  hoc  est,  quae  cito  incipient 
fieri,  licct  non  cilo  finientur.  Nampersecutiones 
Christianorum,  quae  hic  revelantur,  cceperunt 
subTrajano,  qui  post  Nervam  successit  Domi- 
tiano,  et  terminabuntur  in  fine  mundi.  Perpe- 
ram  ergo  ex  hoc  loco  suspicali  sunt  nonnulli  , 
cito  fore  fincm  mundi,  et  diem  judicii ,  quam 
suspicionem  abstergit  Christus  Matlh.  24.  v.  36. 
et  S.  Paulus  2.  Thessal.  2.  1.  uti  ibi  annotavit 
S.  Thom.  et  S.  August.  18.Civit.  53.  Minus  etiam 
recte  alii  :  Cilo  ,  inquiunt  ,  quia  mille  anni 
apud  Deum  sunt  sicut  dies  una.  Hrecenimex- 
plicatio  non  est  sufficiens  consolatio  humanae 
infirmitati ,  quae  tot  annorum  moras  non  pati- 
lur.  Secus  est  in  Prophetis  virisque  divinis,  uti 
dicam  v.  7. 

Hinc  ergo  patet  Apocalypsin  primo  revelatam 
esse  animae  Christi  in  ejus  incarnalione  ,  idque 
clare  et  pcrfecte  ;  eique  soli,  non  Prophetis, 
non  etiam  Angelis.  Fuerunt  cnim  haec  secreta 
abscondita  a  socculis  in  Deo  ,  ut  ait  S.  Paulus 
Epb.es.  3.  v.  9.  Ad  Christi  enim  solius  officium 
perlincbat  praescire  et  pr;evidere  ea  ,  quae  ejus 
fidelibus  tolique  Ecclesiacerant  postet  per  suam 
mortem  evenlura,  praesertim  in  fine  mundi :  ihi 
enim  incipiet  gloriosum  Christi  regnum.  Porro 
Christus  per  angelum  hanc  suam  Apocalypsin 
revelavit  S.  Joanni ,  qui  eam  hic  describit ,  om- 
nibusque  spectandam  proponit;  utiin  comoedia 
vel  tragoedia,  res  et  colloquia  Imperatoris  ali- 
cujus  olim  facta ,  per  eum  qui  ejus  personam 
gerit,  quasi  propria,  et  quasijam  fierent,  ct  ab 
eo  gcrerentur ,  recensenlur  et  exhihentur.  Ha 
Alcazar  in  proaomionotat.  3.  quiet  additnotat.  U. 
Joannem  hic  tacite  recusare  ne  libri  appellatio 
pracferat  ipsius  scriptoris  nomen:  aitenim,  Apo- 
calypsis,  non  Joannis,  sed  Jesu  Christi  ;  sicut 
nostire  Societatis  auctor  eam  Jesu  Societatem  , 
non  Ignatii ,  modestiae  causa  voluit  appellari.  Ec- 
clesia  tamen  merito  Joanni  eum  honorem  defert 
qucm  ille  rejecerat,  vocatquc  Apocalypsin  sanc- 
li  Joannis. 


Hic  ergo  Chrislus  suam  Apocalypsin,  id  est 
revelalionem  quam  a  Patre  accepit,  non  totam  , 
sed  partem  Ecclesiaj  magis  profuturam  revelal 
S.  Joanni ,  et  pereum  lidelibus  ;  lecte  tamen  et 
arcane,  scilicet  per  aenigmata,  quorum  respectu 
potius  est  Epicalypsis,  quam  Apocalypsis.  In  rc 
ergo  est  Apocalypsis,  sed  in  modo  et  phrasi  est 
Epicalypsis ,  id  est  occultatio  et  velamen  :  ipsi 
tamcn  Chrislo  ,  cui  primo  clare  revelata  est , 
fuit,  et  quoadrem,  et  quoad  modum,  Apocalyp- 
sis,  non  Epicalypsis.  Hoc  responsum  silLulhcro, 
qui  sanctam  Scripturam  vult  omnibus  esse  cla- 
ram ,  ideoquc  Apocalypsin  rejicit ,  quod  obscura 
sit,  et  falso  dicatur  Apocalypsis,  id  est  revela- 
tio.  Adde,  licel  prophetiae  in  ea  sint  obscura?  , 
multa  tamen  in  ea  sunt  praecepta  vitae  claris- 
sima,  et  praesertim  exhortaliones  ad  perseveran- 
tiam  et  patientiam  tempore  persecutionum,  uti 
recte  Luthero  respondet  Bellarm.  I.  1.  de  verbo 
Dei  cap.  19.  Alio  sensu  S.  Paulus.  1.  Corinlh.  1. 
v.  7.  et  S.  Petrus  epist.  1.  c.  1.  v.  7.  et  13.  Apoca- 
lypsin,  sive  revelationem  Jesu  Christi,  vocant 
eam  quae  ab  ipso  Christo  facienda  est  in  die  judi- 
cii.  Tunc  enim  se,  suamque  gloriam ,  et  polesta- 
tem  judiciariam,  aeque  ac  omnium  hominum 
facta,  tam  bona,  quam  mala,  toti  mundo  pandet 
et  revelabit. 

Mittens  (scilicethanc  Apocalypsin  ,  sive  pro- 
pheliam)  per  angelum  suum  servo  suo  Joanni.  ] 
Deus  enim ,  et  Chrislus  solet  per  angelos  docere 
et  illuminare  homines.  Hoc  enim  congruus  di- 
vinaj  providentiae  ordo  poscit,  ut  imi  per  medios 
dirigantur  ;  hocque  est  officium  angelorum  ,  id 
est  legatorum  Dei.  Sunt  enim  ipsi  administrato- 
rii  spiritus  in  ministerium  missi ,  Hebr.  1.  Pari 
modo  Deus  Isaiam,  Jeremiam,  aliosque  Prophe- 
tas  ordinarie,  non  per  se  immediale  ,  sed  per  an- 
gelos  docuit,  eisque  suas  Prophelias  revclavit, 
uti  dixi  prooemioin  Prophetas  quaest.  1.  revelavit 
ergo  hanc  Apocalypsin  tota  Trinitas  Christo  se- 
cundum  humanitalem,  Christus  angelo,  angehis 
Joanni,  Joannes  Ecclesiae,  prout  illamhiceidem 
scribit  et  inscrihit. 

Nola.  Tripliciter  loqui  solet  Deus  hominibus 
etProphetis.  Primo,  per  internam  locutionem 
et  inspirationem,  sive  in  phantasia  factam  per 
angclum  (uticommuniter  accidit)  sive  inmente 
factam  a  solo  Deo.  Solus  cnim  Deus  menti  nos- 
trae  illabi  potest ,  solus  immediate  intellectum 
illuminat,  et  voluntalem  commovet  et  accendit. 
Secundo,  per  extcrnam  apparitionem  etlocutio- 
nem  angeli.  Tertio  ,  si  ipsemet  Deus  vel  Chris- 
tus  appareat  et  loquatur,  uti  apparuit  S.  Paulo 
eum  convertens  Actor.  9.  U.  et  alias  aliisque 
saepius.  Tertius  modus  nobilior  est  sccundo,  et 
secundus  nobilioresl  primo.  QuocircaS.  Hieron. 
Mallh.  2.  Josephi  dignitatem  prae  Magis  colligit, 
ex  eo  quod  Deus  ad  Josephum  legaverit  ange- 


COMMENTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS. 

lum,  Magos  vero  docuerit  per  se  in  somnis.Vcrba 
ejus  suiil :  Qtti  muncra  oblulcranl  Domino,  consc- 
qucntcr  responsttm  accipiunt ,  non  pcr  angcium,  sed 
per  ipsum  Dominum  ;  ut  meritorttm  Joscph  privile- 
gium  demonslrarelttr.  Rex  eniin  majorc  honore 
aflicit  suhdiium  ,  cuni  ad  euni  legat  principem 
aliqucm  e  sua  aula  ,  quain  cum  ad  eum  nudas 
mitlit  cpislolas  ;  inspiraliones  cnim  Dei  sunl 
quasi  ejus  cpistolae.  lla  Alcazar. 

2.  QUI  TISTIMO.MUM    PICRIWHUIT   VERRO  DEI  ,    ET 

testimomum  JesiTCiiristi  ,  ]  id  est ,  deJesuChris- 
to  ,  qui  cst  Vcrbum  Dei  jam  dictum  :  esl  enim 
hendiadys  et  apposilio.  Idem  enim  uslVerbo  Dei, 
quod  Jcsu  Cltrisli.  Ila  Ribera. 

Secundo,el  magis  genuine,  verbum  Dei  vocat 
doclrinam  a  Dco  revclalam,  qualis  est  Evange- 
lium,  omnisque  S.  Scriptura  :  hsec  cnim  pas- 
sim  vocalur  vcrbum  Dci.  Porro  bocvcrbum,  el 
haec  doctrina  Dei  boc  loco  non  cst  aliud ,  quam 
teslimonittm  Jcsu  Chrisli ,  id  esl  Evangelium  , 
sive  Doctrina  evangclica,  quam  prrcdicamus  , 
qua  tcstimonium  perbibcmus  Jesu  Cliristo,  quod 
sciliccl  ipsc  sit  niissus  a  Dco  medialor,  rcdcmp- 
tor  et  salvator  niundi.  Hic  ergo  Joannes  suam 
Apocalypsin  cl  propbcliam  vocat  cvangelium , 
id  est  optimum  nunlium  de  inslante  ob  Chrisii 
lidcin  persecutionc  ,  et  per  eaiu  martyrio  , 
ac  felicilale  ct  eorona  aeterna  ,  quam  suis  hic 
Christus  promiliit  el  oslcnlat.  Est  enim  Evan- 
geliuin  ct  lides  ,  substantia  rerum  spcranda- 
ranft  ,  Ilcbr.  11.  1.  Apocalypsis  ergo  coniinet 
Evangelicfe  Doctrinaj  medullam  et  subslau- 
liam. 

Ilunc  esse  sensum  palet  primo ,  ex  Graeco  : 

e;  ifxv.fTVf/iGZ  tov  ioyov  tou  Oiov,xxl  TYjv/j.xprupiy.v  IyjsouXoifou, 

id  csl  ,  qui  testiliealus  est  verbum  Dei  et  tcsli- 
monium  Jcsu  Chrisii.  Idem  cst  ergo  verbum 
Dei  ,  quod  testimoniuin  Jcsu  Christi ;  sic  ul  ea- 
dem  doctrina  Dci ,  ct  doclrina  Christi.  Ulrumque 
cniin  grsece  ponilur  in  accusalivo  ,  licet  Noslcr 
unum  in  dativo,  allerum  in  accnsalivo  vcrlerit 
clarilalis  causa.  Lnlinecnim  clariua  dicitur  lcs- 
tilicari  vcrbo  Dei  ,  qunm  lcslilionri  vcibum  Dei, 
ex  adverso  clarius  dicitur  testilieari  lestimo- 
niiunCbristi,  qtiam  tcstilicari  testimonioCbristi. 
Tcslilicari  cnim  est  perhibere  leslimonium ,  ut 
\crlil  Nosler. 

Secundo,  id  patet  ex  v.  9.  uhi  ait :  Fui  in  insula 
qua?  appeltatur  Palhmos ,  propter  verbum  Dei ,  et 
lcstimonium  Jcstt;  q.  d.  Fui  relegatus  in  Pathmos, 
quia  pr.cdicabam  verbum  Dei  ,  coque  tcslimo- 
nium  perhibeham  Jesu  Christo,  quod  ipse  esset 
Messias  :  unde  liquet  idem  esse  vcrbum  Dei  , 
ac  testimonium  Jesu  ,  pula  Evangelium  ,  sivc 
doctrinam  evangelicam,  quam  Joannes  prsedi- 
cabat. 

Qu.ecumque  vidit.  ]  Htec  verba  non  sunt  refc- 
rcnda  adopcraciii)iraculnChrisli(siveconscripta 
iu  I  \angelio  ut  vult  Ambrosinslcr ,  Beda  ct  bu- 
pert.  sivc  a  .loannc  pr;edica(a  .  ut  volunt  Ribera 
<t  \  icgas) .  sed  ad  ipsius  Apocalypseos  \  isioncs  ; 
in  qiinrum  singulis  scmpcr  ail  Joanncs  :  7.7  vidi, 
rt  ridi,  quod  non  ail  in  Bl  nngelio.  Alquc  ila  in 
prassenli  re  dc  ipsa  visione,  quam  hic  in  Apoca- 
lypsi  accepil  ,  loquitur  :  nlias  enim  non  eajset 
scrmo  nd  rem.  Agitur  enim  de  leslimonio  , 
quod  Joauoea  pevhibuit  Cbristo  ,  non  m  Evan- 
gelio  ,  sed  liic  tn  Apocalypsi  .  scrilxns  de  <<) 
<|uodciinxpie  vidil  ,  ct  audivit  a  Deo.  Ila  Al- 
cnzar.   Idem  conlirmant  sequentn  :  Dcatus  qui 


Cap.  I. 


102? 


Itgii  et  audit  vcrba  propltctia'  littjus  ct  savat  ca. 


3.  Skrvat  ea  qi^  i.n  ea  scripta  sunt,]  lumea 
exequendo ,  qualia  sunt  monita  ,  quaj  danlur 
cap.  2.  et  3.  Episcopis  el  Ecclesiis  Asiae,  lum  de- 
voteea  in  memoria  conservando,  ut  illis  ad  Dei 
obsequium,  et  sanclam  vitam  ,  ac  patientiam  , 
quin  et  ad  marlyrium  pro  Christo  obeuiHlum 
excitetur  :  qualcs  sunl  visiones  quce  c.  /i.  et  dein- 
ccps  recensentur.  Sic  de  matre  Chrisli  dicilur 
Lucoji'.  I(J.  Mariaaulem  conservabal  omniaverba 
lta:c  confcrens  in  corde  stto. 

Templs  e.ni.m  prope  est.]  Pro  tempus  graece  non 
esl  -#ovoc,  sed  y^zoi  ,  id  est  opporiunitas.  q.  d. 
Bcatus  est  qui  banc  propbeliam  legil  et  servat, 
quia  prope  est  tempus  et  opportunitas  uberri- 
niuni  ex  ea  fructum  capiendi.  Instat  enim  oc- 
casio  promerendi  beatiludinem  ,  et  coronas 
aelernas  in  ccelis  per  persecutiones  ,  quas  jam 
fidelibus  et  uthletis  Christi  imininere  piuvidi , 
et  hic  pradico,  nimirum  per  brevem  in  iiscon- 
staniiam,  et  tolerantiam  mortis  et  mariyrii ,  ex 
quo  mox  in  coelum  beandi  evolabunt.  Ila  Aretas. 

Hucusque  tilulus  Apocalypseos,  sequilur  epis- 
tola  dedicatoria. 

h.  Joannes  septem  Ecci.esiis  ,  ]  quas  rccenset 
cap.  2.  et  3.  Quod  his  septem  scribit,  omnibus 
aliis  scribil;  sicut  Paulus  ,  quod  ad  Romanos  , 
Corintbios  ,  et  alios  scripsil ,  hocadomnes 
fidelium  Centes  scripsit.  Hinc  mystice  sanclus 
Chrysoslom.  hom.  22.  ex  variis  in  Matihajum  : 
Scplem,  ail ,  Ecclesix  sunl  omncs ,  proplcr  scplem 
spiritus.  Omncs  ergo  in  qttibusabundantior  est  spi- 
rittts  sapicntia;,  est  una  Kcctesia;  et  omnes  in  qui- 
bus  abiaidantior  est  spirilus  consitii  ,  cst  alleru 
Eccetesia.  Sicet  S.  August.  17.  Civit.  k.  Cregor.  23. 
Moral.  1.  Isidorus  I.  8.  Etymol.  c.  1.  dicunt,  ideo 
scplemscribi  Ecclesias,  ut  ttna  cathotica  scptiformi 
graliai  spiritu  plena  dcsignctttr. 

Cuatia  voisis  et  pax.]  Haec  est  Apostolica  salu- 
talio  a  Cbristo  acccpta,  qua  Dei  favorem,  et  omne 
bonum  (hoc  euim  Hebraeis  signiQcal  pax)  suis 
imprecanlur. 

Notat  Terlull.  I.  5.  contra  Marcion.  c.  5.  et  ex 
eo  Baron.  anno  Cbrisli  /i5.  JudaBos,etex  eorum 
more  Christum,  pacis  nomine  salulare  con- 
suesse  discipulos  ;  quos,  ut  eodem  modo  cum  in 
alicnas  domos  introirent,  in  ea  degenles  saluta- 
rent,  admonuil  LucaelO.  5.  Post  Christi  vero  as- 
censionem  Apostolos  in  salulatione  paci  gra- 
liam  addidisse,  imo  preemisisse:  quod  vidclicet 
tam  sublimis  graliac  restitutaB  per  Cbristum  ge- 
neralioni  bumanae  essent  annuntiatores  ,  et,  ul 
Tcrtull.  ait :  Evangclizatorcs  bonorum.  HincPau- 
lus  in  suis  epist.  et  S.  Petrus  suos  salutant  ,  di- 
cendo  :  Gralia  vobis  et  pax.  Eadem  salulatione 
in  suis  epistolis  usus  esl  S.  Ignatius,  caelerique 
Anliocheni  Episcopi.  Unde  S.  Cregor.  episl.  37. 
ad  Anastas.  Antiocbenum  Episcopum  in  fine  sic 
ait:  Amcn,  gratia  ;  quw  videlicct  vcrba  dc  scriptis 
vcstris  accepla  ,  idcirco  in  nu  is  cpislotis  pono ,  ul 
de  S.  lgnalio  bcalitudo  vcstra  cognoscat  ,  quia 
non  sotum  irsttr  cst .  scd  ct  noslir.  ln  epislola 
enimS.  IgpaUi  ad  Kplu-s.  en<lcm  \crha  subsci  ipla 
leguutur  .  i^x  caeteris  vero  excidisse  puianiur. 
I  liipie  <lidi<il  boc  S.  lgnalius  ii  S.  Joanne  mn- 
gistro  suo. 

All  KO  QUI    EST  ,  F.T  QIT  ERAT,  ET  QIT   VlNTints 

kst,]  id  est  a  Ji^bova  ,  puta  a  Deo.  Alludit  cnim 
S.  Joanncs  ad  illud  Exodi  3.  l/i.  Sum  qui  sum  , 
ot  :  Qui  cst  ,  misit  mc  ad  vos.  ldeoque.  in  Gneco 

ut  vull  Gagncius  ;  ne- 
ut  vult  Erasmus  :  sctl 


non  i'st  hic  sohecismus 
que  seusus  est  nullus  , 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


1028 

est  mimesis  ,  sivc  imiiaiio  nomiuis  Hebraei , 
quod  quasi  indeclinabile  et  invariabile  sibi  in- 
didit  Deus,  dicens  Exodi  8.  ^nbtf  n'n«  eie  sche- 
lachani  ,  hoc  est  ,  erit  (  id  csl ,  qui  est  ,  fuit 
el  erit :  Hebraei  eniin  per  futurum  significantrei 
constanliam,  etcontinuam  duralionem) misitme. 

Pari  enim  modo  hic,  cum  ail  S.  Joannes  :  A™, 
supple  to-j  Uyoyzvov,  id  est ,  qui  vocatur  ,  vel  cui 
nomen  est,  o  wv,  m»,  0  epxtytavo^idest,  quiest,  qui 
erat ,  et  quiveniet,  sive  venturus  est.  Verbum 
enim  sum ,  sive  est ,  et  evat ,  vel ,  ut  hebr.  est , 
erit,  significat  stabilem  aeternitatem  ,  quae  om- 
nes  temporum,  praesentis,  praeleriti,  et  futuri 
differenlias  compleclitur.  Unde  tradunt  Hebraei, 
Hebr.  eie  tria  tempora  complecti,  praesens,  prae- 
leritum,  et  futurum.  Id  hic  explicat  Joannes, 
dicens  :  Ab  eo  ,  qui  est ,  ct  qui  erat,  et  qui  ventu- 
rus  est.  Haec  ergo  tria  explicans  to  eie,  ac  conse- 
quenter  sunt  quasi  nomen  Dei  proprium  ,  puta 
Jehova ,  ideoque  Joannes  in  Graeco  apposuit  ar- 
ticulum,  ac  retinuit  nominativum,  vel  verbum 
ipsum.  Ait  enim  :  Atoo  &jv  (  non  ovto?)  xat  o  »jv,  xxt 
o  toyo}i.vioi ,  q.  d.  Gratia  vobis  et  pax  ab  eo,  cujus 
nomen  est  ens  ,  et  erat,  et  est  venturus.  Unde 
patet  articulum  o  «» ,  et  o  zpxoy.ivos  ,  non  tan- 
quam  participiis  ,  neque  lanquam  nomini- 
bus  Tsxvtxw?  sive  materialiler  acceptis  ,  sed 
tanquam  propriis  nominibus  esse  adjunctum  : 
hac  etiamde  causa  ipsa  inflexa  relicta  sunt.  Sic 
sanclus  Augusiinus  ait  se  litteras  scribere  ad 
Deo  gratias ,  alii  ad  Deus  dedit  ;quia  haec  nomina 
virorum  sunt  propria  ,  et  indeclinabilia.  Vide 
dicta  Exodi  3.  et  6.  ubi  oslendi  nomen  Jeliova 
esse  idemcum  eo  quod  dicilur,  qui  est,  vel  sum 
qui  sum.  DocteS.  Aug.  in  Sententiis  numer.  367. 
Quamvis  ,  ait ,  natura  incommutabilis  non  acci- 
pial :  Fuit  etErit,  sed  tanlum  Est  (ipse  enim  vera- 
citer  est  ,  quia  aliler  qui  est ,  esse  non  potest)  ; 
tamen  propter  mutabilitalem  temporum  in  quibtts 
versatur  nostra  mortalitas  ,  non  mendaciter  dici- 
mus  :  Fuit,  Est,  el  Erit ;  fuit  in  pralerito  ;est ,  in 
prxsenti;  erit ,  in  futuro.  Fuit  quippe  ,  quia  nun- 
quam  desinit ;  erit,  quia  nunquam  deerit ;  est  , 
quia  semper  est.  Neque  enim  velut  quiajam  non 
sit ,  cum  praiteritis  occidit ,  aul  cum  futuris  tan- 
quam  non  fueril  orietur.  Proinde  cum  secundum 
temporum  volumina  locutio  httmana  variatur , 
qui  per  nulla  deesse  potuit  ,  aut  potest ,  aut  pote- 
rit  tempora,  vere  dicuntur  de  illo  cujuslibet  tempo- 
ris  verba. 

Porro  per  haec  tria  putant  aliqui  notari  tres 
personas  SS.  Trinilatis.  Alcazarhaecde  solo  Deo 
Patre  accipit  ,  non  de  Filio ;  de  eo  enim  mox 
subdit :  Et  d  Jesu  Christo ,  nec  de  Spirilu  sanclo; 
de  eo  enim  pariter  subdit:  El  d  septem  spiritibus. 
Melius  Ribera  accipit  haec  de  Deo  indistincte  , 
prout  scilicet  Deus  communis  esl  tribus  perso- 
nis.  Tam  ergo  de  Filio  ,  et  de  Spiritu  sancto  , 
quam  de  Patre  haec  omnia  et  singula  accipias. 
Quodenim  sequitur,  a  JesuChristo,  de  Christo  , 
non  ut  DeuSj  sedut  homo  est,  accipiendumest. 
Sequilur  enim  :  Qui  dilexit  nos,  et  lavit  nos  in  san- 
guine  suo. 

Alcazar  hic  notat.  1.  decem  rationibus  conten- 
dil  nomen  Jehova  idem  prorsus  esse  cum  eo, 
qui  esl  ,  qui  erat  ,  et  qui  venlurus  est.  Nomen 
enim  Jehova  compositum  esseex  quatuor  hisce 
vocibus  ,  r~pn  1  n\l  rnrp  iihie  hoie  vehaiia,  id 
est,  qui  erit,  qui  est,  el  qui  fuit.  Singulas  enim 
litleras  nominis  Jehova  unam  ex  hisce  dictioni- 
bus  per  compendiumetcrasin  significare,  ideo- 


que  dici  hoc  nomen  ioeffabile  et  lelragramma- 
ton.  Siculi  Machabiti  nomen  conflatum  est  ex 
inilialibus  litteris  vers.  11.  Exodi  15.  Mi  camo- 
cha  baelim  Jehova ,  id  esl,  quis  similis  tui  inforti- 
bus,  Domine?  Sic  LatiniSpurios  dixereex  eoquod 
iis  lilteris  S.  P.  id  est,  sine  patre  notarenlur ,  uli 
testatur  Plutarchus  in  Quaest.  Romanis.  Sic  in 
titulis  crucis  Christi  saepe  scriptum  videmus 
I.  N.  R.  I.  id  est ,  Jesus  Nazarenus  Rex  Judaeo- 
rum.  Sic  veteres  Romani  scribebant  S.  P.  Q.  R. 
id  est,  Senatus  populusque  Romanus. 

Verum  hoc  symbolicum  est  et  cabalisticum  , 
non  litterale.  Lilterale  enim  nominis  Jchova  s\g- 
nificalum  est,  quiest,  vel</(»'en7.Deducilur  enim 
a  radice  nTi  haia  ,  id  est  fuit,  uti  omnes  con- 
sentiunt ,  eslque  idem  cum  rrrP  iihie ,  id  est 
erit,  uli  ostendiExodi  3.  lk.  Praeserlim  quia  lit- 
terae  Jehova,  diclionibus  allerius  nominis  non  ex 
aequo  respondent.  Nam  in  Jehova  sunt  qualuor 
lillerae  ,  cum  iihie,  hoie,  vehaia  ,  tantum  sintlres 
diciiones,  non  qualuor.  Vehaiaemm  una  estdic- 
tio  ,  non  duae.  Sic  quoque  haec  tria  non  respon- 
dent  ex  ordine  tribus  epilhelis  S.  Joannis.  Nam 
primumest,  quiest;  uliimum,  qui  venturus  est. 
In  iihie  vero  hoie  vehaia  primum  est ,  qui  erit ; 
ullimum  ,  qui  fu.it:  licet  ad  hoc  respondeat  Alca- 
zar  notat.  3.  id  studio  esse  faclum  a  S.  Joanne, 
ut  significaret  Deum  ,  qui  Mosi  et  Prophetis  erat 
futurus,  id  est  venturus,  redemptor,  jam  in  lege 
nova  adesse,  esseque  praesentem.  Unde  Moses  iu 
Jehova  incipil  ab  eoqui  erit.  Joannes  vero  ab  eo 
qui  est.  Verum  quaecumque  fuerit  mulalionis 
causa  ,  hinc  sallem  liquet  hoc  nomen  non 
plane  idcm  esse  cum  nomine  Jehova.  Itaque 
Jehova,  idest,  qui  est ,  idem  est  cum  eo ,  qui 
est ,  et  qui  erat ,  et  qui  venturus  est ,  non  litteris 
eletymo,  sed  significationeet  sensu.  Nam  quiest, 
significateum  qui  semper  est,  et  qui  habet  cons- 
tans,  immulabile  et  seternum  esse,  hoc  est ,  eum 
qui  est,  qui  erat ,  et  qui  futurus  est.  Favet  Arabi- 
cus,  qui  sic  vertit,  ab  illoqui  est ,  et  quiexslilit , 
et  qui  fulurus. 

Rursum,  Alcazar  notat.  2.  docet  nomine  Je- 
hova  repraesenlari  mysterium  SS.  Trinitalis.  Tres 
enim  substantiae  pertriplicem  verbi  subslantivi 
repelitionem  denolanlur;  unitas  vero  essentiaj 
per  conjunctionem  copulalivam.  IlaqueToenf, 
refertad  Patrem  ,  cui  attribuitur  potentia  et  gu- 
bernalio,  quae  futurum  spectat:  Fuit ,  refert  ad 
Spirilum  sanctum ,  cui  attribuitur  bonitas  ,  quae 
prima  omnium  fuit  ratio  ,  quae  Deum  in- 
duxit  ul  se  creaturis  communicaret.  Est,  refert 
ad  Filium  ,  cui  altribuitur  Dei  sapientia,  quae  fii- 
turis  et  praeteritis  praesens  adest,  et  orunia  in 
sua  oelernitate  intuetur  praesentia.  Insuper  , 
sicut,  in  hisce  tribus  non  variatur  essentialis 
significalio;  heec  enim  tria ,  erit ,  est ,  fuit,  sicut 
sunt  derivata  verbi  substantivi  sum  ;  ita  ejus- 
dem  essentialem  significationem  retinent ,  sed 
eam  tantum  per  tempora  inflectunt  et  modifi- 
cant.  Ita  eadem  essentia  deitatis  est  in  tribus 
personis. 

Haecparitervera  sunt,  sed  symbolica  aequeac 
priora,  non  litteralia. 

Tertio,  idemnotai.  3.  notatnomen  Jehova,licet 
significet  Dei  essentiam  et  substantiam  ,  posse 
tamen  quoque  ad  providentiaeejusopera  referri. 
Nam  to  fuit ,  significal  quod  Deus  suis  operibus 
initium  dederit:es£ ,  quod  iisdem  det  progres- 
sum  :  erit,  quod  iisdem  daturus  sil  perfectionem. 

Per  haec  ergo  tria  significatur,  Deum  fuisse 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

principium  Ecclcsiac  ,  etab  eodcm  cssccjusdem 
progressum  ,  ac  similitcr  fore  cousummatio- 
iico).  Iloc  est,  quod  subdit  v.  8.  Ego  sum  «  et  w 
principium  et  finis,  clicii  Dominus  omnipotcns,qui 
csl,cl  qui  erat ,  et  qui  venturus  cst.  Hinc  Moraliter, 
lioc  nouiiiic  lidcli  cuilibet  excilauda  est  spes. 
Nam  ,  ut  ait  S.  August.  scrm.  3.  de  Asci  nsione: 
Fidelis  quisque  cum  jam  lanta  perceperit  ,  per  ca 
quce  cognoscit  prieslita,  discat  sperure  promissa  ; 
ac  Dci  sui  potenliam  ,  prcesentemque  bonitatem  , 
quasi  futurorum  tcncut  cautionem. 

Et  qui  venttrus  est.  ]  Dicit  vcnturus ,  polius 
quain  futurus,  ul  signilicet  venturum  Deum  ad 
judicium  ,  idque  brevi  (uiulcSynis  verlit, et  qui 
vcnit)  quo  Domitianum  ,  et  alios  fidelium  perse- 
cutores  puoiet  et  damoabit;  fidcles  vero  ipsos  ct 
Marlyrcs  libcrabit ,  glorificabil  et  coronabit  ,  ut 
bac  ratione  animet  eos  ad  constanliam.  Ad  illam 
enim  S.  Joanncs  prudenttr  arbilralus  est,  banc 
memoriam  Cbristi  judicaturi  utiliorem  ,  qtiiim 
illam  Cbristi  regoaluri  sine  dubio  futuram :  cum 
ex  illa  saepe  vana  praesuinpiio,  ex  liac  non  nisi 
justa  forniido  oriatur.  Unde  D.  Ambr.  1.  1.  Ofiic. 
c.  2G.  Nikil  est,  inquit,  quod  magis  proftciat  ad  vi- 
tam  honestam  ,  qttitm  ul  credamus  eum  judicem 
futurum  ;  quem  et  occulta  non  fatlant,  et  indecora 
offendant,  et  lionesta  deleclcnt. 

Nota.  T6  vcnturus  cst  proprie  competit  Filio  : 
Filius  euiin  propric  veulurusest,  el  judicalurus 
orbem  (uinle  Patres  ex  boc  loco  contra  Aria- 
nos  probant  Filium  vere  et  proprie  csse  Deum  )  , 
bic  tamcn  ailribuitur  Deo  incommuni,  ac  conse- 
quenter  tain  Patri  et  Spirilui  sancto,  quam  Filio ; 
quia  lota  Triniias  veniet,  ut  judicium  peragat , 
judicctquc  uuindum  non  per  sc,  sed  per  hoini- 
nem  Christum. 

Deniquc  Deo  proprie  compctii™ est.  Ejus  enim 
aHcrnitas  semperest  prsesens,  sibique  constans: 
dicitur  tamen  eliam  fuisse,  ct  fore  ;  quia  oinni 
tempori  praelerito  el  futuro  commensuratur,  il- 
Judque  ambit  et  complectitur.  Ila  S.  Augusiinus 
lib.  de  Vera  et  falsa  rcligione  cap.  &9.  et  Nazianz. 
orat.  hl.  Quiu  et  Plato  in  Timaeo  :  Qui  erat , 
inquit  ,  et  erit ,  quia  nali  temporis  specics  sunt , 
non  recte  celernce  subslantice  assignamus.  Dicimus 
enim  de  illa:  Est,  Erat  ct  Erit ;  scd  revera  solttm 
esse  compctit. 

Et  a  septeiw  spiritibus,  qui  inconspectu  throni 
ejus  sunt.  ]  Quaeres  qui  sintbi  seplem  spiritus  ? 
Rcsp.  primo,  Arctas,  Primas.  Haymo,  Beda,  Ru- 
pertus  ,  Ansbertus  ,  et  Thom.  Angl.  inlelligunt 
scptem  dona  Spiritus  sancti ,  id  est  ipsum  Spi- 
ritum  sanctum,  quiest  auclor  seplem  donorum. 
Non  enim  i\  septem  donis  ,  sed  a  Spirilu  sanclo 
suis  liic  paccin  et  gratiam  precalur.loannes.Sic 
et  Euclierius  in  Quajst.  novi  Test.  qiucst.  ultima  : 
Hi  septeoi  spiritus  ,  inquit ,  sunt ,  quos  et  Pro- 
phcta  Isaias  cap.  11.  vers.  2.  enumcrat  f  spiriius 
sapicntiie  ct  intetlcctus  ,  spiritus  cotisitii  et  pieta- 
tis,  spiritus  scienticc  cl  virlulis  ,  spirittts  timoris 
Dei.  Hic  sensus  placuit  Marlorato  et  haereticis. 
Vcrum  sic  polius  dixisset  Joannes  :  Et  a  Spiritu 
sanclo.  Adde  bunc  scnsuin  cssc  niysticuin  ,  ut 
recte  annotavil  Petrus  Galatinus  bic  :  ut  talis 
ergo  admitti  potest.  Nam  ad  litteram  hosce  sep- 
tein  spiritus  esse,  seplem  angelos,  patet  tum  ex 
iis  qua?  mox  afieram,  lum  ex  eo  quod  dicantur 
stare  antc  conspectum  Agni,  vel  throni.  Hoc  au- 
tem  est  angelorum  ,  qui  sunt  administratorii 
spirilus  Dei  ,  ul  palct  c.  5.  G.  c.  15.  v.  1.  cl  (>. 
c.  16. 1.  c.  17. 1.  c.  21.4).  c.  3.  1.  c.  8.  2.  Unde  per 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  1029 

spiritusbos  inlclligunt  angclos,  Clemens  Alcxan- 
drinus  1.6.  Slrom.  iu  line,  Arclas,  Lyran.  Perer. 
Ribera,  Emmanuel  Sa,  Serariua  et  alii  mox  ci- 
landi,  et  ex  luereticis  Beza,  Trerncllius  eljunius 
hic ,  Franciscus  David  iu  defensione  suaiuin 
tlic.siiiin  a()ud  Fauslum  Socinum  pag.  ho.  elipse 
Socinus  pag.  /iG.  Lnde 

Secundo ,  alii  passim  per  hos  septem  spirilus 
accipiunl  angelos  ,  sed  vaiie.  Nam  aliqui  ,  ut 
Lyraii.  Ilugo  et  Dionys.  per  seplem  spirilus  in- 
lelligunt  omnes  angelos  ;  septenarius  enim  est 
symbolum  universitalis.  Alii  proprie  accipiunt 
sc|)tcni  angelos  praesides  septem  Fcclesiarum  , 
ad  quas  scrihit  hic  Joannes.  Veruin 

Dico  hosce  septem  spiritus  esse  septem  pri- 
marios  angelos  ,  qui  assistunt  Deo  ,  quasi  sti- 
palores  ac  priinores  regni  ipsius  ,  parati  ad 
omne  imperium  Dei ,  \el  pcr  se ,  vel  per  alios 
infcriores  angelos  exequendum  ,  prajsertim  in 
cura  et  adminislratione  hominum.  Hi  cnim 
vocantur  et  sunt  spirilus  administratorii.  Ad 
Hebrrcos  cap.  1.  v.  1/j. 

Id  ita  esse  patet,  primo  ,  cx  cap.  5.  vers.  6. 
ubi  iidem  septem  spiritus  vocantur  seplem  Agni 
cornua  ,  et  septem  oculi,  id  est,  vigiles  eeque 
ac  robusti  atlininislri  Dei  :  Qui ,  ait,  sunt  sep- 
tem  spiritus  Dei  missi  in  omnem  tcrram.  Ergo  sunt 
angeli  :  lioriun  enim  est  milti ,  imo  angelus 
idcm  esi  quod  missus  ,  pula  nuntius  et  legatus. 
Unde  Zachar.  h.  10.  bi  septem  spirilus  vocantur 
seplcm  ocuti  Domini ,  qui  discurrunt  in  universam 
terram. 

Secundo  ,  cx  c.  8.  2.  ubi  expresse  vocanlur  an- 
gdi.  Ail  enim  :  Et  vidi  septem  angelos  stantcs  in 
conspectu  Dei.  Et  c.  6.  v.  15.  Exierunt  septem  an- 
geli  liabentes  septem  plagas. 

Tertio  ,  quia  Tobise  12.  vers.  15.  ait  Raphael  : 
Ego  sum  unus  ex  septcm  ,  qui  aslamtts  ante 
Dominum  ,  scilicet  proxime  ,  quasi  primi  a 
rege  et  summo  orbis  gubernatore.  Nam  alioqui 
millia  millium  assislunt  Dco  ,  ut  ait  Daniel 
c.  7.  10. 

Quarlo,  quia  similiter  septem  angelos  prae- 
positos  esse  septem  planetis  docent  Rabbini 
Hebraeorum  ,  el  multi  Christianorum  Philosophi 
et  Theologi.  Audi  Trilhemium  initio  libri,  ([iiem 
scripsit  de  seplem  intelligentiis  orbem  movenli- 
bus  et  regentibus,  ad  Maximilianum  I.  Imperat. 
Velerum,  ait,  sententia  cst ,  niundmn  Itunc  infc- 
riorcm  ordinationc  primi  intellectus,  qui  est  Deus , 
pcr  secundas  intelligenlias  gubernari  :  quorum 
opinioni  Concilialor  medicorum  assenlicns ,  dicit 
septcm  planclis  seplem  spirittts  a  principio  cocli  cl 
terrce  cssc  prcefectos  ,  quorttm  unusquisque  viun- 
dttm  gubcrnat  annis  $bh.  Huic  positioni  complurcs 
viri  doctissimi  prcebuere  consensum.  Veriiin  inerito 
subdit  Trithemius  :  Conftlcor  quod  in  his  omnibus 
niltil  crttlo,  niliihptc  admilto,  nisi  qttod  crcdit  Ecclc- 
sia  catltolica;  ccetcra  ut  vana ,  conftcla  ct  super- 
stitiosa  rcfttlo.  Mulli  enim  mulla  addunt,  caqtic 
\ana  et  supcrsiitiosa  ,  imo  h.Tielica  ,  quales 
sunt  nugae  Saturninl ,  apud  Epiphan.  luBresi  23. 
qui  stunitiavit  inundum  el  qoae  eo  coniincnlur , 
a  seplcm  angelis  csse  proilucta.  [nsuper  ,  an 
scpicin  planetarum  angeli  cum  bisce  septem 
spirilihus  iidini  sinl  ,  valdc  diihiuin  cst.  Nani 
hi  missi  sunt  in  oinneni  terram  ,  illi  plane- 
tis  suis  assident  ,  cosque  rotant.  Scd  siculi 
ibi  sunt  seplem  ,  ita  et  in  terra  quce  planetis 
hisce  suhjacet ,  congruit  esse  septcm  angelos 
prsesides. 


1030  COMMENTARIA  1N  APOCAf 

ConGrmatur  primo  ,  quia  Christus  stipatus 
hisce  septem  angelis  clarissimis ,  subinde  cor- 
poraliter  apparuit  Sanctis  ,  uti  S.  Sebastiano, 

ilum  eum  animavit  acl  instans  marivrium  , 
ideoque  miro  splendore  eum  circumfudit  ,  el 
pallio  candidissimo  per  septem  hoscecum  ami- 
civit ,  uti  habent  acta  S.  Sebastiani  ,  fideliler 
graviterque  a  Notariis  Roman.  conscripta,  quae 
citanl  probanlque  Ado,  Usuardus  ,  Baronius  et 
alii. 

Confirmatur  secundo,  quia  pariter  diabolus 
hostis  Dei,  liisce  seplem  angelis  ex  adverso  op- 
posuit  septem  doemoncs,  quos  eum  septem  ca- 
pilalibus  vitiis  praefecisse  tradit  S.  Anlonius 
apud  Athanasium  et  Serenus  apud  Cassianum 
collat.  7.  cap.  17.  et  ex  his  Scrarius  Tobiai  3. 
vcrs.  8.  q.  6.  Licct  id  alii  negent ,  pulentquc 
quosvis  daemones  ad  quselibet  vitia  homines 
tentare. 

Quinto,  quia  reges  Persarum  totidem  habe- 
hant  principes  :  nam  Assuerus  ,  ut  dicitur 
Esthcr.  1.  v.  ik.  habebat  septem  duces  Persarum 
atque  Medorum  ,  qui  videbant  faciem  regis  ,  et 
primi  post  cum  residere  solili  erant.  Hi  aulem 
reges  in  hoc  imilali  sunt  Deum  ,  Deique  pro- 
videnliam.  Nam  ,  ut  ait  Arislot.  (  vel  quisquis 
est  auclor)  libro  de  Mundo  ad  Alexandrum,  post 
mcdium,  et  ex  eo  Apuleius,  majestas  et  guberna- 
tio  regum  Persarum  ftijt  imago  divinae  majesta- 
tis  et  providenliae.  Idem  docet  libellus  de  regio 
Persarum  principatu,  ex  adversariis  Barnabae 
Brissonii  fol.  GU.  et  65. 

Atque  haec  estcausa  ,  cur  in  S.  Script.  horum 
septem  angelorum  non  fiat  mentio,  nisi  post- 
quam  Hebraei  in  captivitate  fucrunt ,  ibique  in 
aula  regum  Persarum  et  Medorum,  hosce  sep- 
tem  primos  regni  principes  conspexerunt.  Tunc 
enim  eis  revelatum  fuit,  instar  illorum  esse  10- 
tidem  Dei  principesin  aula  coelesti.  Excipe  To- 
biam,  qui  diu  fuit  ante  Cyrum  et  reges  Persarum, 
aca  Raphaele  c.  12.  didicit  hosceseplem  esse  in 
coelo.  Tobias  enim  ix  Salmanasar  fuit  abduclus 
in  Assyrios.  Non  conslat  autem  an  Assyrii  prin- 
cipes  septem  viros  habuerint  in  sua  regia  ,  uti 
habuerunl  Pcrsae. 

Ab  his  ergo  seplem  angelis ,  quasi  ab  adminis- 
tris  Dci  ,  non  aulem  quasi  ab  auctoribus  gra- 
liam  suis  poslulat  S.  Joannes  :  qui  enim  in  aula 
regis  habet  gratiam  et  favorem  principum  inii- 
morum  regi ,  habelel  graliam  ipsius  regis.  Hinc 
dicimus  :  Maria  maler  gratice,  mater  misericor- 
dice ;  el  :  Nos  culpis  solulos ,  mites  fac  et  castos  , 
non  donando,  sed  impetrando  mansuetudincm 
et  caslitatem ,  eeque  ac  culparum  solutionem. 
Pari  modo  cum  Joannes  ait :  Gralia  vobis  a  seplem 
spiritibus,  hoc  ipso  rogat  hosce  septem  angelos, 
ut  gratiam  illisaDeo  impetrent.  Ergoeosinvo- 
cat.  Sancit  ergo  hic  invocalionem  Sanclorum 
contra  haereticos.  Quocirca  non  tantum  signifi- 
cat  hic  hosce  scptcm  spiritus  assislere  Deo  ,  ut 
vult  Beza  ;  sed  eliam  nobis  pncesse  et  succur- 
rere ,  ac,  ut  magis  ope  sua  succurrant,  eam  a 
nobis  csse  implorandam.  Insuper,  eos  esse  pri- 
marios  aulre  coelestis  :  Dco  enim  assistunt ,  uli 
principes  suo  regi. 

Sexto  ,  quia  horum  septem  Archangelorum 
celebriseslmemoria  in  Sicilia,Neapoli,  Veneliis, 
Romae_,  aliisque  Italiae  urbibus  ,  ubi  etimagines 
eorum  affabre,  quin  etopere  mosaico  expressae 
cernuntur.  Neapoli  de  iisdem  cditus  est  libellus 
anno  Domini  1594.  Panormi,  quae  urbs  cstpri- 


■YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

maria  Sicili;c,  extat  templum  scptem  principi- 
bus  angelorum  dicatum  iu  quo  anno  Domini  1516. 
vrtustae  eorumdein  efligies  reperlee  sunt.  Hujus 
temph  recior,  Anlonius  Duca,  Sacerdos  piae  et 
innocenlis  vilee,  Dei  inslinciu  crebrius  admo- 
nitus  Romam  venit  anno  1527,   ut  eorumdem 
cultum  ibidem  promoveret ,  iisdemque  Eccle- 
siam   vel  invenirct ,    vel   appararet.   Quocirca 
post  mullas  orationcs  ct  jejunia,  coelesti  lumine 
illuslratus  cognovit  Thermas,  Diocletiani  locuni 
csse  seplem  spirituum  antc  Deum  aslanlium  ; 
ulpole   in   quibus    fabricandis   laborasscnt   tot 
corporei  angeli  ,  puta  quadragiuta  Christiano- 
rum  ,  et  dena  Martyrum  millia  ,   ad  id  dam- 
nata  :  in  quihus  excelluerunl  septem   Marlyres 
illustres,  nimirum  S.  Cyriacus  ,  Largus ,  Sma- 
ragdus,  Sisinnius,  Saluruinus,  ilem  S.  Marcellus 
Papa,etS.Thrason,  quiChrislianosiuiislaboran- 
tesanimabant,  suisque  opibus  alcbant.  Hujus  re- 
velalionis,  quambiennio  post  Vcnetiis  primum, 
postea  Romae  anno  1555.  lypis  evulgavit  Anto- 
nitts,  menliofit  inejus  sepulcro,  quod  in  hisce 
Thcrmis  ante  summum  altarc  exiat.  Purgatis 
ergo  Thermis,  locus  anno  1551 ,  ii  Philippo  Ar- 
chinto  Vicario  Cenerali  Julii  III.  Pontif.  dedica- 
lus  est  B.  Virgini  angelorum  ,   sive  septem  an- 
gelis  slipatae  et  circumdatre.  Cumque  per  bella 
rursum  locus  hic  negleclus  et  profanatus  esset, 
iterum  anno  1555  ,  alia  visione  significatum  est 
divino  decrcto  ,  Thermas  hasce  ad  honorem 
septem  angelorum  ,  in  templum  consecrandas 
esse.  Quare  Pius  IV,  Ponlif.  auditisejus  rationi- 
bus  et  revelationibus ,  negotium  dedit  Michaeli 
Angelo  Bonarotae,  nobili  architecto,  ut  formam 
templi  in  Thermis  hisce  dclinearet  et  appararet. 
Quo   facto  pontifex    ipse  indicto  Cardinalium 
coetu  ,  die  5  August.  anno  1561 ,  coram  Cardi- 
nalibus,  tota  curia  et  populo  Romano,  pontifi- 
calibus  indutus  ,  Thermas  in  honorem  S.  Mariae 
angelorum  solemni  prece  et  rilu  dedicavit,  il- 
lamque  Ecclesiam  titulo  Cardinalitio  ornavit , 
eoque  ex  Ecclesia  S.  Crucis  in  Jerusalem  trans- 
tulit    monasterium    Patrum    Carthusianorum. 
Eamdem  postea  novis  privilegiis  et  ornamentis 
illuslrarunt  Pius  V  et  Creg.  XIII.  Ita  habcnl  Chro- 
nica  illius   Ecclesiae  ,   quae  a   Patribus  Carthu- 
sianis  accepi  et  perlegi.  Ita  pariter  rem  totam 
narrat  noster  P.    Antonius  Spincllus  lract.de 
Festis  et  templis  Deiparce  pag.  690.  ct  Octavius 
Pancirolus  in  Thesauris  Romac  abscondilis  c.  de 
S.  Maria  angelorum  ,  et  D.  Andreas  Victorellus 
1.  de  Ministeriis  angcl.  c.  21.  ubi  fuse,  eeque  ac 
docle  et  pie  horum  septem  angelorum  officia 
pcrsequitur.  In   iisdem  Chronicis  legi   multos 
energumenos  per  invocalioncm  horum  septem 
angelorum  ibidem  a  deemonibus  fuisse  libcratos. 
Eorumdem  efligies  tum  alii  alibi ,  tum  Antver- 
piae  Hieronymus  "Wierix  nohilis  sculptor  wicidit 
et  excudit,  adcoque  una  imagine  totum  huoc 
Apocalypsis  locum  repraesentavit.  Unde  et  ima- 
gini  subscriptum  esl:  Gralia  vobis  et  pax  ab  eo 
qui  est ,  et  quierat ,  et  qui  venturus  est.  Quocirca 
planc  congruit,  utPastores  Ecclesiarum  ct  fule- 
les  quique  ,  horum  ,  imo  S.  Joannis,  qui  a  sep- 
lcm  hisce  spiritibus  gratiam  et  pacem  seplem 
Ecclcsiis  Asiae  efflagitat,  exemplum  imitantes  , 
hosce  septem  Archangelos  velut  principcs  aulae 
coelestis  Ecclcsiarum  omnium  praesides,  Dei  ad- 
minislros  ,  hominum  mediatores  et  proepositos, 
peculiari  cullu  crebro  venerenlur,  colant  et  invo- 
cent. 


COMMENTABIA  IN  APOCAL 

Dcniquc  ila  dc  scptcm  liiscc  spiritibus,  scilicet 
cos  cssc  scptem  principcs  angelorum ,  cciim  nt 
S.  Cyprianus  de  Exhorl.  Mart.  etconlra  Jud.ros, 
Petrus  Galaiinus  fen  Apocal.  qui  manuscriptus 
cxstat  Romse  in  Biblioth.  Vaticana  ,  Saltncron 
tom.  3.  cap.  3.  Jacobus  Suarcs  I.  3.  in  Apocal. 
v.  8.  Joanncs  Fonlana  Episcopus  Eerraricnsis  , 
discijiulus  cl  VicariusS.  CaroliBorromaei,  parl.  3. 
auctor.  (iU.  Insuper  discrlc  Clcmcns  Alcxandr. 
1.  G.  Strom.  Scplcm,  ait,  sunt  quorum  maximacst 
potentia  ,  primogenili  angelorttm  principes.  Irc- 
naeus  ,  ct  ex  co  Arctas,  Stcphanus  Weberus  de 
Olfic.  angel.  cap.  3.  num.  8.  Fidclis  Daniclius 
1.  1.  de  Divina  provid.  cap.  '20.  pag.  195.  Lau- 
rent.  Masscllus  dc  B.  Virgine  1.  3.  c.  5.  Pincda 
1.  6.  Salom.  praevii  cap.  13.  num.  17.  Bibera  , 
\icgas  ,  Pererius,  Maldon.  hic,Gabriel  Vasqucz 
1.  p.  disp.  180.  num.  3.  Franc.  Mayronis  Doclor. 
llluminatus  serm.  de  creat.  animae  B.  Virgin. 
Maler  Domini ,  ait  ,  dicitur  liabere  septem  an- 
gclos  nolabilcs ,  qui  assislunt  ejus  throno ,  dc  quo- 
rum  numc.ro  dicilur  B.  liuphacl;  et  Seiarius  in 
Tobiae  c.  12.  ubi  et  oflicia  borum  septem  angelo- 
rum  recenset. 

Dices  :  Si  scptem  spiritus  sunt  septem  angcli, 
cur  pneponuntur  Cbrislo?  Deeoenim  sequilur: 
Et  d  Jcsu  CUrisio.  Iloc  cnim  ruslicum  et  indig- 
num  vidctur.  Bcsp.  Praeponiteos  Joannes  Cbris- 
to,  quia  de  Clirislo  bomine  dcinceps  continuan- 
dus  cr;il  scrmo.  Sic  Matlhreus  Davidem  praeponit 
Abrahau ,  diccns  :  Libcr  gcneralionis  Jcsu  Christi 
filii  David  ,  filii  Abraliam  ;  quia  Abrabam  mox 
rcpetendus  crat  ,  dicendo  :  Abraham  genuit 
Isaac  ,  elc.  Porro  angcli,  cum  sint  purissimi  el 
nobilissimi  spiritus,  Christo  bominc,  sive  liu- 
manilate  Cbristi  pracslant  ,  eamque  nalurae 
dignitale  antcccdunt. 

Nota  lypum  et  symbolum  horum  seplcm 
Angelorum  fuisse  sepliceps  candelabrum  Mosis 
Exodi  25.  (  seplcm  enim  habcbat  calamos  ) , 
quod  symbolice,  ailS.  Hicr.  signilicabat  mundum 
cum  septcm  planetis.  Bursum  ct  polius  signifi- 
cabat  Ecclcsiam  ,  tum  militantem,  tum  trium- 
pbantem  ,  cui  praesunt  seplcm  hi  spirilus  an- 
gelici.  Deus  enim  plcraquo  in  mundo  distribuit 
pernnmerum  scptcnarium  :  sic  in  mundo  sep- 
tem  sunt  planeLc  ,  in  bcbdomada  scptcni  dics  ; 
sic  ct  septem  dona  Spiritus  sancti  distribuit,  et 
Beptem  virtules  ,  pula  tres  Theologicas  ,  et  qua- 
tuor  Cardinalcs  ,  quibus  praesunt  scptem  hi 
spiriius  ,  ut  per  eas  homines  dirigant  ad  vilam 
aelcrnam.  Ha  Nicolaus  Serarius  in  Tobiaj  12. 
vers.  15.  ubi  addit  aliquos  horum  septem  no- 
mina  ita  rcccnscrc  ,  scilicct  Mirhuct  ,  GabrieL, 
liaphacl  ,  l  ricl  (  qui  nominatur  lib.  3.  et  U. 
Esdr.-e) ,  SeaMel  (  qucm  colligunt  ex  Gen.  1G.  ), 
Jehudul  ( <|ucm  colligunt  ex  Exodi  23. )  Barachicl 
(qucin  colligunt  cx  Gcnes.  18.  )  Sed  ullima  qua- 
tuor  nnmina  inccrla  sunt  :  sola  cniin  iria  prima 
agnoscit  et  colil  Ecclcsia  ,  uli  asscril  Concilium 
Bomammi  .  cui  prccfuil  /acbarias  Pont.  quod 
citatur  in  vila  S.  Bouifacii  apud  Suriiun  nicnse 
Junio  fol.  598.  et  a  Baronio  anno  Chrisli  7/j5. 
fol.  179.  Hoc  intclligc  ,  (|iiod  Ecclesia  plura  an- 
gclorum  nomina  non  aguoscat,  sciliccl  quae  cx 
Scriplura  canonica  ,  aul  Ecclcsiastica  traditionc 
certa^sini.  Nam  alioqui  Criclis  nomen  admittit 
S.  Ambros.  lib.  8.  do  Fide  ad  Cratian.  2.  Isidorus 
lib.  7.  cap.  5.  illudque  Ir.botur  in  Missa  Mosa- 
rabuni ,  qme  exiat  lom.  h.  Bibboth.  SS.  Patrum, 
Andrcas  Csesar.  in  cap.  22.  Apoc.  Alberlus  Mag- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  iOil 

nus ,  Bonaventura  ,  Prado,  Sixtus  Senensis  ,  et 
alii  quos  cilat  Alcazar  notat.  U.  hic  in  line.  Za- 
charias  ergo  tanlum  damnat  magica  et  conficla 
Angelorum  nomina  ,  qwe  ab  Adclbcrto  bcere- 
lico  ,  et  ,  ut  vidclur  ,  mago  in  concilio  illo  pro- 
diiccbanlur.  Lnde  S.  Bonifacius  in  co  exclama- 
vit,  illa  da;monum,  nou  angelorumessenoniina. 

Porro  nomina  seplem  angclorum  jam  recen- 
sila  divinilus  fuisse  revelata  B.  Amadaeo  viro 
sanclitate  ,  miraculis  ctpropbeliis  illuslri,  legi 
in  cbronicis  Ecclcsiaj  S.  Mari.c  Angelorumpaulo 
ante  cilalis  ,  idque  coniigisse  sub  annum  Do- 
mini  1/|60.  Idem  testatur  Pelrus  Galatimifi  lib.  2. 
in  Apocalyps.  cap.  8.  Fuil  hic  Amadaeus  illustris 
familia;  Lusitana;  ,  qui  Dei  amore  incensus  , 
spretis  omnibus  opibus  et  slatibus  ,  monitu 
S.  Francisci  ejus  ordinem  amplexus  est ,  illius- 
que  reformalionem  qu.-e  Amadai-orum  vocatur  , 
insliluil.  Unde  ii  Lusitanis  B.  Amator  ,  ab  Ilalis 
B.  Amadaeus  vocatus  esl.  Ilinc  a  Sixlo  IV.  Pont. 
in  Confcssarium  electus  et  ascilus  ,  ab  co  ob- 
tinuit  montein  aureum  ,  vulgodictum  Monto- 
rium ,  ubi  crucifixus  dicilur  S.  Pelrus  ;  ibique 
monasterium  sui  Ordinis  exstruxit ,  de  cujus 
sanctitale  et  revelalionibus  mulla  babent  Cbro- 
nica  Ordinis  S.  Francisci  part.  3.  lib.  6.  cap.  30. 
Cbi  tamen  addunt  moncnlque  eas  non  extarc 
puras,  sed  iis  varia  a  variis  esse  addita.  Ego 
eas  Bomae  diligenler  qucesivi ,  inveni,  perlegi , 
itaque  esse  comperi.  Beperi  nomina  septem  an- 
gelorum  eadem  ,  quae  paulo  ante  recitavi  ,  sed 
cl  ibidem  legi  nonnulla  paradoxa  et  de  falsitate 
plane  suspecla  ,  ut  angelos  cum  coelo  empyreo 
diu  ante  coelum  et  terram  creatos  esse  :  tcrram 
iniliomundi  crcatam  fuisse  materiam  primam; 
lucem  initio  mundi  crcatam  fuisse  solem  ,  ac 
proindc  solem  non  quarto  ;  ut  ait  Script.  Ge- 
nes.  1.  sed  primo  mundi  die  creatum  esse  ;  ini- 
tio  crcatum  esse  primum  mobile  et  coelos  pla- 
netarum  ,  ac  proinde  ingens  fuisse  vacuum 
inlermedium  ,  quod  secundo  die  quo  creatum 
est  coelum  crystallinum  ,  implctum  sit :  corpus 
Adce  formatum  esse  a  tribus  angelis  ,  ctc.  Adde 
opinioncs  Scoti  (  qui  fuit  .Minorita  ,  uli  et  Ama- 
daeus  )  in  iis  passim  inseri  quasi  oracula  ,  ut 
non  sine  causa  vir  gravis  dixerit  :  Angclus 
B.  Amadaei  fuil  Scotista. 

Verum  de  nominibushisce  parvaestdifllcultas 
et  qmeslio  ,  cum  de  re  et  personis  constet.  An- 
geli  enim  inler  se  non  habent  nomina  ,  cum  se 
invicem  videant  facie  ad  facicm  ,  itaquc  collo- 
quantur  ;  scdca  assumunl  pro  ralione  ministerii 
quod  apud  homines  obcunt.  Sic  dicitur  Michael , 
idest,  quis  ut  Deus  ?  quia  pro  hominibus  pugnat 
contra  supcrbum  Luciferuni  ,  Apocal.  12.  1. 
Gabriel,  id  esl  ,  fcrtitudo  Dei ;  quia  fortia  Dei 
gestael  befla  anmmiiavit  Danieli,  B.  Virgini,  ctc. 
liaphacl ,  idest ,  mcdicina  Dci ;  quia  Tobiae  caeci- 
taicm  curavit.  Pari  modo  dicilur  Vriel  ,  id  cst 
la.v  vcl  ignis  Dci ,  is  qui  bomincs  Dci  coguilione 
illuminal,  ct  amorc  inllainmal :  Scalticl ,  id  est 
oratio  Dei ,  qui  pro  hominibus  oral ,  illosquead 
orandiim  cxeitat  :  Jchiuiict,  id  est  confcssio ,  vcl 
laus  Dci  ,  qui  homincs  a»l  confcssioncm  cl  lau- 
dcni  Dci  cxhorlatur  :  Barackil  I  .  id  esl  bnudictio 
Dci ,  <pii  benclicia  Dei  nobis  procural  .  nosquc 
ad  Dci  bcnediclioncm  ct  graliarum  actioncm 
impcllit.  Scripsit  scptcm  hisce  angelorum  Prin- 
cipibus  ,  eoruniquc  muniis  et  bcncliciis  librum 
nosterP.  Anlon.  Spincllus  Provincialis  NeapoliL 
Verum  morle  pnev  cntus  eum  absolvere  et  edere 


1035 


COMMENTAMA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


iion  potuit  :  scrvalur  is  manuscriptus  Neapoli. 

Porro  Salmeron  tom.  3.  cap.  3.  haec  eadem  sep- 

tcm  adgelorum  nomina  recenset  etprobat,  uti 

et  LaurentiusMasselliusl.  3.  de  I?.  Virg.  c.  5.  Spi- 

nellUS  ,  Victorcllns  ,  et  plures  alii  jam  eitati.  Ea- 

dcni  eorum  imaginibus.adscripta  inventa  sunt  in 

templo  eorum  Panormi  anno  Domini  151G  cum 

proprio  cujusque  epitheto  ,  boc  modo  :  Mlckael 

victoriosus  ,  Gabriei  nuniius ,  Rapliael  medicus , 

Uricl  forlis  socius  ,  Jeliudiel  remunerator ,  Rara- 

cliiet  adjutor ,  Sealtiel  orator.  Quin  et  emblemala 

euiquc  proprto appicta  visebantur.  Michael  umm 

pcdibus  calcans  Lucifcrum  ,  laeva  virenlcm  pal- 

mam   gestabat  ,    dextcra  lanceam  ,   in  cujus 

summo  vexillum  candidum  ,  rubra  cruce  inter- 

texta  ,   se  bastae  convolvebat.  Gabriet  faculam 

laterna  inclusam  dextera  gerebat,  sinistra  spe- 

culum  ex  viridi  jaspide  ,  rubris  maculis  immix- 

tis.  Raphael  sublata  sinislra  pyxidem  sustinebat, 

puerum  Tobiam  dextera  manu  ducens  ,  piscem 

ex  ore  prchensum  gestantem.  Rarachiet  in  sinu 

pallii  albentes  fercbal,   rosas.  Jehudiel  dcxtera 

coronam  ex  auro  praeferebat :  sinistra  flagellum 

tribus  nigris  funiculis  distinctum.   Uriel  dextra 

educlum  gladium  stringcbat  ante  peclus  trans- 

versum  ,  a  laev-a  prope  pcdes  tlamma  colluce- 

bat.  Scaltiet  vultu  oculisque  demissis  ,  et  palmis 

ad  pectus  nexis  ,  precantis  speciem  exhibebat. 

F.adem  scptem  borum  angclorum  symbola,  binc 

ut  videtur  expressa  ,  exbibet  imago  Antverpiae 

ab  Hier.  Wierix  incisa.  Quocirca  bisce  tam  pris- 

cis  scptem  angclorum  piisque  schematibus  ex- 

citatus  Hector  Pignalellus  ,  Comes  Montiileonis, 

Siciliae  nomine  Caroli  V.  Imp.  Prorex  ,    lem- 

plum  boc  instaurans  ornansque  ,   in  eo  e  Se- 

natu  Panormitano,  ac  plerisque  e  prima  nobi- 

litate  civibus  ,  Sodalitium  ,   quod  Imperatorium 

dictum  est,  septem  hisce  angclorum  Principibus 

instituit  ,   cujus  ipse  patrocinium  pro  Carolo  V. 

volcns  lubcnsque  suscepit ,   ut  eorum  ope  ac 

patrocinio  fultus  Imperator  ,   tum  pace  ,  tum 

bello  ,    Panormitanam  urbem  ,   adeoque  Sici- 

liam  univcrsam  bene  feliciterque  moderaretur. 

Haec  exactc  ex  Actis  publicis  perscrutali  nostri 

Palres  Panormitani ,  fuse  ad  me  perscripserunt. 

Jam  vero ,  an  bi  septem  sint  ex  summo  ordine 

Seraphim  ,  an  ex  ordine  Principatuum,  an  alio, 

non  conslat.  Nam  Seraphim  raro  mittuntur  :  hi 

autem  septem  angeli ,  sive  spiritus  ,  dicuntur 

missi  in  omnem  terram.  Seraphim  assistendo 

jugiter   laudant  Deum  :  bi  scptem    assistunt 

Deo  ,  ut  excipiant  jussa  Dei  circa  Ecclesiam  , 

eaque  per  se  ,  vel  alios  inferiores  exequantur. 

Adde    Rapbaelem  ,  qui  unus  fuit  e  septem  ; 

S.   Thomas  in  2.  sentent.   dislinct.  10.  et  alii 

censent  non  essee  summis  angelis:  quia  Tobke 

affuit  per  omnia  quasi  angelus  custos  ;  quam- 

quam  de  magnis  Sanctis  nonnullis  legamus  , 

quod  habuerint  Seraphinum  aliquem  instar  an- 

geli  custodis  a  Deo  sibi  deputatum.   Quocirca 

hosce  scptem  angelos  esseSeraphinos,  alii  aflir- 

mant ,  alii  negant.  Afllrmant  jam  citati  Galati- 

nus,  Fontana  ,  Salmeron  ,  Viegas,  Pererius  , 

etClemens  Alexand.  dum eos  vocat primogenitos 

angelorum  principes.  Sane  Michael  et  Gabriel  , 

qui  in  hisce  septem  primi  numerantur  ,  Sera- 

phini  esse  vidcntur.   Negant  Gabriel  Vasquez  , 

Serariuset  alii  ,  quorum  aliqui  volunt  eos  esse 

Archangelos,  alii  principatus  ,  alii  Cbcrubinos, 

praeserlim  quia  quatuor  illi  primores  aulae  et 

throni  Dci ;   Ezcchiel.  1.  Cherubini  vocantur  , 


non  Seraphini.  Vide  ibi  dicta  ,  et  Daniel.  7.  10. 
ubi  docui  cosdemesse  angclos  Deo  assistenlcs  et 
minisirantes,  omncsquemitti,ctiamScraphinos. 

Porro  ab  hisce  scptcm  angelis  Deo  astantibus, 
Deique  quasi  Diaconis  ,  Ecclesia  militans,  quae 
imilari  solet  triumphantem  ,  septcm  Diaconos 
instituit  Actor.  6.  5.  Deinde  tolidcm  Diaconos 
Cardinales  postcrioribus  annis  auctoravit.  To- 
tidem  enim  Pontifici  oliin  assistere  solitos,  patet 
ex  libr.  de  Roman.  Pont.  in  vita  S.  Evaristi,  qui 
quartus  a  S.  Petro  sanxit ,  ul  septcm  Diaconi 
Pontifici  ,  imo  el  Episcopo  ,  praedicanti  ac  ce- 
lebranli  assisterent.  Superior  horum  ,  et  quasi 
Praepositus  ,  vocabatur  Archidiaconus ,  qualis 
S.  Sixto  fuit  S.  Laurenlius.  Hic  numerus  duravit 
usque  ad  S.  Gregorium  Magnum  ,  quando  cres- 
centi  Ecclesia  alii  septem  prioribus  additi  sunt, 
ac  tandem  Gregor.  111.  quatuor  alios  adjunxit  , 
ita  ut  universim  Cardinales  Diaconi  essent  oc- 
todecim. 

Symbolice  ,  Rupertus  ,  et  ex  eo  Alcazar  (licct 
ipse  velit  hunc  scnsum  esse  litteralem,  necsep- 
tem  angelos  cum  dictis  admitlat )  per  hosce  sep- 
lem  spiritus  accipit  septem  Dei  virlules  ,  sive 
altributa  ,  in  quibus  consistitintegra  providentiae 
perfectio  (  spiritus  enim  significat  id  quod  oc- 
cultum  et  intimum  estin  movendi  et  gubernandi 
ratione)  nimirum  sapientia ,  fortitudo,  bene- 
ficentia  ,  justitia  ,  patientia  ,  comminatio  et 
severitas.  Hacc  enim  scptem  ad  exactum  et  per- 
fectum  regimen  requiruntur  et  sufficiunt.  Nam 
ad  illud  requiruntur  quoque  minatt  et  severitas  ; 
haec  enim  dum  unum  terret  ,  coercet  a  malo  , 
vel  ipsum ,  vel  alium.  Hisce  ergo  septem  dotibus 
homines  regit  et  stabilit  Deus.  Porro  hae  dotes 
sunt  in  Deo  ,  suntque  re  ipsa  ipse  Deus  :  unde 
ab  iis  pacem  et  gratiam  suis  precalur  Joannes. 
Hae  ergo  virtutes  in  Deo  sunt  immensae  ,  nec 
ullum  habcnt  finem  aut  limitem  :  ideoque  vo- 
cantur  spiritus ;  cum  angelos  Joanncs  in  Apocal. 
passim  angelos  vocet,  non  spiritus. 

Atque  de  his  scpiem  divinae  providentiae  vir- 
tutibus  ,  censet  Alcazar  agi  per  ordinem  in  sep- 
tem  sigillis  a  cap.  5.  usque  ad  11.  ideoque  illas 
hicinitio,  in  dedicatoria  quasi  epistola  univcr- 
sim  notari  et  tangi. 

Primas  quatuor  exhisce  virtutibus  significant 
quatuor  animalia  ,  quae  stipant  currum  regis 
Dei  Ezech.  1.  Aquilaenim  est  symbolum  sapien- 
tiae  divinae  ,  leo  forlitudinis  ,  bos  beneficentiac , 
homo  justitioc.  Sic  et  Pierius  in  Hieroglyph.  1. 32. 
antiquissimam  affert  providentiae  Dei  picturam  , 
cui  in  quatuor  angulis  quatuor  haec  nomina  in- 
scriptaerant:  Virlus,  auctoritas,scientia,  felicitas. 
Ubi  enim  est  virtus,  ibiest  fortitudo  :  auctoritas 
pertinet  ad  justitiam  ,  scientia  est  sapientia  , 
ielicitas  indicat  beneficenliam.  Nam  beaiius  est 
magis  dare  ,  quam  accipere  ,  Actor.  20.  35. 

De  hisce  septem  fuse  agit  Alcazar  nolat.  5.  ubi 
ostendit  eas  esse  non  tantum  in  Deo  ,  sed  et  in 
Christo  homine  ,  quibus  Ecclesiam  regit ,  ut 
palet  vers.  8.  atque  omnes  emicuisse  in  crucc 
Chrisii.  lbi  enim  apparuit  summa  Christi  sa- 
pientia,  fortiludo,  beneficentia  ,  patientia,  etc. 
Addit  Alcazareos  vocari  septem  lampades;  quia 
illustres  sunt ,  orbemque  aeque  ac  Deum  illus- 
trant  :  ideoque  eas  apte  comparari  septem  pla- 
neiis.  Per  solem  enim  significari  Dei  virtutcm 
et  forlitudinem  ,  per  Jovem  aequilatem  ,  pcr 
Venerem  beneficentiam  ,  per  Mercurium  sa- 
pientiam ,  per  Saturnum  palicntiam  ,  per  Lunain 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  I. 


00 


comminalioneni ,  por  Martem  severitatem.  Iiin- 
surn,  hisce  septcm  tlivinre  providenliae  virlntihii> 
diabolumopposuisseseptemviliacapitalia,scili- 
cel  Dei  sapienlise  opposuisse  superbiam ,  for- 
titudiniacediam,  beneficentiae  invidiam  ,  u;qui- 
tali  avaritiam  ,  palicnliae  iram ,  comminationi 
gulam  ,  severitati  luxuriam  ,  qmeingeniosa  ejus 
est  speculatio. 

Porro  basce  seplem  providentiae  suae  dotes 
Deus  communical  et  exercet  pet  angelos ,  dr 
quibus  jam  dixi.  llaque  bac  exposilio  priori 
subservit  ,  eanique  complet.  Scpieni  eniin  an- 
geli ,  seplem  providenlku  doles  babent ,  exbi- 
bent  et  reprcesentanl  :  el  vicissim  Deus  seplem 
basce  suas  virtutes  non  iminediate  perse,  sed 
per  angelos  exercet  el  oslenclit. 

5.  Et  a  Jesu  Christo,  qui  kst  testis  BIBSX.lt.  ] 
Alludit  ad  illud  psalm.  88.  S8.  Teslis  in  ccclo  fi- 
dclis ;  quia  Cbrislus  verum  lestimonium  apud 
bomines  reddidit  de  Patre  ,   ejusque  consilio  et 
voluntate  circa  boininum  salutem  per  fidem  in 
Cbristum.  Gra?ce  enim  est  o  juapTu?  o  izisqs  ,  id 
est  teslis  ille  (idelis  ,    puta  ille  egregius  et  exi- 
inius  ,  nimirum  Martyrum  dux  et  princeps  ,  qui 
pro    veritatc  ,    quam  constanler  praedicabat  , 
scilicet  quod  ipse  esset  Mcssias  a  Deo  misstis  , 
orbis  redemptor,   atrocissimam  in  cruce  mor- 
tem  fortissime  oppetiit.'  Unde  Syrus  ter  articu- 
lum  demonstraiivum  repetens  ,  empbatice  ila 
vertil  :  El  a  Jesa  Cltrislo  ,  illo  lestc  ,  illo  fideti , 
itlo  primogenito  mortuorum.  Joannes  Alba  Elec- 
lorum  cap.  100.  Testis  fidelis  ,  inquit,  idem  est 
([iiod  princeps  asternus.  Unde  explicans  subdit: 
Primogcnitus  morluorum,  id  est,  rex  morlalium 
(  primogenili  enim  olim  erant  familiae  et  gentis 
principes  regcsque  )   et  princcps  rcgtim  lcrrcc. 
Qtiod  enim  teslis  per  catacbresin  vocelur  judex 
el  princeps  ,  oslendi  lsaiae  55.  vers.  h.  Verum 
teslem  hic  proprie   sumi    palet   ex  testimonio 
quod  perhihuil  verbo  Dei  vers.  2.  Hinc  Cbrislus 
.i  S.  (iregor.  Nazianz.  orat.  18.  qoOB  est  de  S.  Cy- 
priano,  vocalur  primus  Martyr  ,  et  a  S.  August. 
smn.  2.  de  S.  Stepbano  ,  caput  Martyrum. 

Piumogkmtus  MonTUORUM  ,  ]  id  est  primo  re- 
surgens  a  mortuis  ad  vitam  beatam  el  immor- 
lalem  ,  quique  foit  causa  et  exemplar  beatae  re- 
surrectionis  omnium  aliorum.  Talis  enim  est 
*olus  Chrislus  :  nain  qui  ante  Chrislum  ab  Elia, 
Klisaeo  et  aliis  a  morte  suscilaii  sunt ,  resur- 
ruxerunt  ad  vitam  morlalem  ,  sive  ilerum  mo- 
i  ituri.  lla  Hihera  et  (iagneius. 

Addit  Cbrisio  bunc  titulum  Joanncs  ,  ut  Cbris- 
lianos  suos  animet  per  banc  resuriectionis  cum 
Chrislo  spem  ad  perseeuliones  el  tribulationes 
omnes  forliter  cum  eo  porferendas.  Cbristus 
'  niin  paliens  el  rosurgons  cst  dux  et  exemplar 
Kcclesiae  ,  et  lidelis  cujusque  paticntis  ,  et  e 
passione  gloriose  emergcntis  ac  resurgentis. 
I  nde  ut  talem  seipsum  suis  hdclihus  |)roponit 
\  ers.  18.  diccns  :  Fui  mortuus  ,  cl  cccc  sum  vivcns 
m  stecutasceculorum  ,  quasi  dical :  Sic  el  vobis  , 
»"»  Qctotea  ,  sub  Domiliano,  Trajano  ,  etc.  ,  mo- 
i  icndum  cst  (  sed  sperale  et  durale  ;  nam  vivelis 
niccum  in  s.Tcula.  Sic  etiam  Cbrisli  exemplo 
siios  roborat  Panlus  Roman.  8.  vers.  29.  dicens  : 
\am  qitos  prmscmit  ct  prmtcstinavit  conformes 
ffri  imaginis  fitii  sui ,  ut  sit  ipse  primogcnitus  in 
inttltis  fratribus.  Vidc  ihi  dicta. 

F,t  prixceps  nEr.tiM  TEun.H.  ]  q.  d.  Nolile  timere 
l>omitianum  ,  aliosque  rcges  terrae  :  Chrislus 
'•nim  omnium  horum  est  rex  et  dominus.  lpse 

COnXF.I..    A    I.APIDF..      TO\l.    X. 


10 

omnes  compescere  ,  arctare  ,  imo  annihilarc 
polesl ;  acconsequenler  faciet  vos  iisoinnibus 
per  palientiam  el  forlitudinem  superiores  ,  ut 
regum  silis  reges  ,  hic  per  gratiam  el  robur  in- 
viclum  ,  in  judicio  exlremo  vero  per  gloriam  . 
judicantes  duodecim  Tribus  Israel  omnesquo 
mtindi  principes. 

Qci  uilexit  nos.  ]  En  delicias  amoris  Joanni* 
in  Jcsuin  ,  qui  ejtis  erat  cor  et  amor.  (iraecus 
lextushlc,  uti  el  alihi  ,  videtur  corruplus.  Ua- 
bel  eniin  in  dativo  :  Tm  v/^r.z-j.i-.t  ny-^i  ,  id 
vsldiligenli  nos  :  dativus  ergo  videtur  irrepsisse 
pro  nominalivo.  Iia  Jiibera. 

Conalur  tamen  eumexcusare  Erasmus,  diccns 
biinc  dalivuin  refcrri  ad  to  fidelis  ,  suj)|)le  ei  , 
Patri  scilicel ,  qui  dilexil  nos  et  lavit  per  san- 
guinem  mw,  id  esl  ejus  ,  pula  Cbrisli.  \eiuni 
Nosler  aptius  el  planius  vorlil ,  in  sanguine  suo, 
quod  ad  Palrem  referri  nequil  ,  sed  ad  Filiuin 
spectat.  Sanguis  enim  Chrisli  estsapo  ellicacissi- 
iniis,quieltiitomniaomnium  hominumpeccata. 
Alcazar  vero  excusat  ,  dicens  baec  verba  re- 
fcicnda  esse  ad  ea  (piae  se(|uuntur  :Ipsi  gloria  , 
q.  d.  Chrislo  diligenli  nos  sit  gloria. 

G.  Et  fecitisos  regpu;m  ]  ,  ln  quo  scilicet  ipse 
rognet  per  graliam  ,  et  in  fuluro  per  gloriam. 
Secundo,  consequenter  fecil  nos  regnum  ,  id  est 
reges  ,  qui  hic  viliis  per  virtules  ;  in  futuro 
morli  et  miseriis  dominemus  per  beatam  im- 
niorlalilalem.  Unde  pro  regnum  multi  (iraeci  co- 
dices  legunt  ft^uui ,  id  est  reges  ,  el  ita  le- 
gil  Terlull.  Qnocirca  Joannes  c  5.  10.  repetens 
hanc  sentenliam ,  ait  :  Fecit  nos  Dco  noslro  reg- 
nttm  et  sacerdotcs  ,  et  regnabimus  super  lerram. 
Alludit  ad  1.  Pelri  2.9.  Vos genusetcclum,  regate 
sacerdotium  ,  gcns  sancta  ,  populus  acquisilionis. 
Quarc  inepte  Lutherus  ex  hoc  loco  conlendil 
probare  omnes  Chrislianos  esse  proprie  diclos 
sacerdotos  ,  non  mysiicos.  Sic  enim  pariier  de- 
bcrent  omnes  esse  regcs  proprie  dicli.  Omnes 
orgo  Dei  cultores  vocanlur  hic  sacerdotes,  sed 
niyslici. 

i'r;eclare  S.  Gregor.  26.  Moral.  21.  explicans 
illud  Jobi  36.  7.  Ao/i  aufert  a  juslo  oculos  suos  , 
et  reges  in  soiio  coltocat  in  perpeluum  :  Bcne ,  in- 
quil ,  viri  sancti  divina; Scripturie  leslimonio  reges 
vocantur  ;  qttia  prwlali  cunclis  motibus  camis  , 
modo  tuxurtoi  appctitum  framant  ,  modo  ccstum 
avaritiai  tcmperant  ,  modo  gioriam  elalionis  in- 
ctinant ,  modo  suggeslionem  liooris  obruttnt ,  modo 
ignem  fureris  cxtinguunl.  lleges  ergo  sunt  ,  quia 
tinlalionum  suarum  motibus  non  conscnlicndo suc- 
cttuibere  ,  scd  regendo  prcecsse  noverunt. 

Et  sacehdotes  Deo.  ]  Offerentes  scilicet  Deo 
spirilales  hoslias ,  ut  ait  S.  Pclrus  epist.  1.  c.  2. 
vers.  5.  pula  oraliones  ,  elcemosynas  ,  jejtinia  , 
aliaque  pia  opcra.  Secundo  :  Chrislus  ,  aitCa- 
jclanus,  fecit  nos  sacerdoles ;  quia  inChrisliano 
populo  inslilttit  ordinom  sacordotalem  ,  et  sa- 
cerdotes  ;  per  quos  quisqtic  iidelis  ofTcrt  Deo 
sacam  hostiam  ,  el  saerilicium  Eucbarislioe. 

Deo  m  patri  suo.  ]  Loquitur  de  Chrislo  ho- 
niine  ,  ut  dixi.  Christus  enim  ,  ut  homo  ,  Deum 
aj-rnoscit  ul  Detim  et  creatorcm  snum  (  huma- 
nilas  cnim  ejus  creala  cst  a  Deo.  )  Kumdcin  ag- 
noscit  ut  Palrem  suum  ;  quia  ralione  unionis 
lnimanitalis  sua3  cum  Vcrho  .  non  tanttim  qua 
Dcus  ,  sed  et  qua  homo ,  esl  Filius  Dei  Patris 
naturalis  ,  ttti  docent  S.  Thomas  et  Theologi. 
IVM  ci.oria  et  impf.hicm.  ]  Supple  sit  :  estenim 
oplanlis  haec  vox.  Alcazar  tamen  inlelligil  est  ; 

130 


1034  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

crnset  cnim  hanc  vocem  csse  aflirmantis  ,  quasi 
tlicat  :  Ex  Apocalypseos  revclatione  conslat  , 
gloriam  et  imperium  tradita  esseChristo;  qnia 
gloria  et  impcrium  aeternum  Ecclesiae  Chris- 
lianae,  quod  in  eaipse  describi  putat,  ad  Christi 
gloriam  et  imperium  spectat;  atque  ex  Christi 
gloria  et  imperio  derivatur  ,  quOd  Ecclesia 
Christi  de  suis  hostihus  triumpharit,  etin  coelo 
»11  in  acternum  triumphatura. 

7.  Ecce  venit  cum  nubibus.  ]  q.  d.  Cito  veniet 
Christus  ad  judicium  ,  etjam  spiritu  prophctico 
eminus  video  illum  venienlem  :  quia  mihi  in 
spiritu  ad  Deum  elevato  omne  hoc  tempus  , 
quod  suh  eo  fluit  usque  ad  diem  judieii ,  breve 
videtur ,  breveque  est  respectu  aeternilatis  beaiae 
et  miserae,  quam  in  juchcio  pro  meritis  cuique 
afferet  et  infliget.  Vide  2.  Petri  3.  vers.  8.  cur 
Christus  venturus  sit  innubibus,  et  quod  nubes 
*int  symbolum  aeque  ac  velum  gloriue  Dei ;  ex- 
plicui  Ezech.  1.  vers.  h. 

ET  VIDEBIT  EUM  OMNIS  OCULUS   ,    ET  QUI  EUM  PU- 

pugerunt  ,  ]  in  crucifixione  ,  puta  qtii  eum  cru- 
eilixerunt  ,  uti  et  illi  qui  mystice  jam  eum 
crucifigunt  in  suis  membris  ,  Christianos  ejus 
discipulos  occidendo  et  crucifigendo.  Pro  piipu- 
gerunt  Zachar.  12.  10.  hebr.  est  llpT  dakeru, 
quod  non  tantum  pungere  ,  compungere  ,  sed 
•  r  perfodere  ac  transfigere  significat ,  uti  Noster 
ihidem  vertit. 

Hinc  videtur  quod  in  Christo  judice  veniente 
ad  extremum  judicium  videbuntur  crucifixionis 
insignia,  etvulnera,  id  est  aperturse  manuum, 
pedum  ,  lateris  ;  sed  gloriosa  et  splendentia  , 
uli  notant  S.  Ignatius  epist.  ad  Smyrnens.  Cy- 
prian.  serm.  de  Ascension.  Chrysost.  hom.  de 
cruce  et  latrone.  S.  Hieron.  ad  Heliodor.  et 
Suarez  3.  p.  q.  59.  art.  6.  disp.  57.  sect.  9. 

EtPLANGENTSESUPEREUMOMNES  TiUBUSTERRjE.] 

Quia  scilicet  Christo  non  obedierunt  ,  ideoque 
damnabuntur  plurimi  ex  qualibet  Tribu  ,  hinc 
plangent.  Non  enim  de  planctu  pceniientiae,  quo 
sua  peccata  planxerunt  Judaei  et  Gentes  conver- 
saj  ad  Christum  ,  hlc  agi ,  ut  vult  Alcazar,  sed 
potius  de  planctu  reproborum  et  damnatorum 
patet ,  lum  quia  agit  de  die  judicii ,  tum  quia 
alludit  ad  illud  Matth.  24.  30.  Tunc  plangenl  om- 
nes  Tribus  terrce  ,  et  videbunt  filium  hominis  ve- 
nientem  in  nubibus  cceli ,  ubi  clarum  est  agi  de 
planctu  qui  erit  in  die  judicii  :  ille  aulem  erit 
impiorum,  non  electorum  ;  tum  quia  alludit  ad 
illud  Zachar.  12.  vers.  10.  Aspicient  ad  me  quem 
ronfixerunt  ;  et  plangent  eum  planctu  ,  quasi  su- 
pcr  unigenitum.  Quem  locum  licet  de  planctu 
pnenitentiumexplicet  Alcazar,  tamen  S.  Aug.  20. 
Civit.  30.  Theodor.  S.  Hieron.  Rupert.  Ribera  et 
alii  explicant  de  planctu  impiorum  in  die  judicii. 
Etiam  Amen.  ]  q.  d.  Omnino  ita  erit  ,  vel 
Amen  ,  Amen.  Graece  enim  est,  vai  a/ojv;  vae 
.iutem  ,  quod  Noster  vertit  etiam,  Graecis  idem 
cst ,  quod  Hebraeis  amen. 

Quaeres  :  Cur  Joannes  hic  idem  exprimit  per 
-■-/!  Graecum  et  per  a^v  Hebraeum,  cum  scribat 
Graecis  graece  ?  Respond.  ut  significettum  Grae- 
eos  ,  tum  Judaeos  huicjudicio  fore  obnoxios  , 
ac  in  die  judicii  confirmaturos  idquod  ipse  hic 
dicit,  cum  reipsa  videbunt  ita  fieri  uti  hic  prae- 
dicitur  ,  scilicet  quod  omnes  videbunt  Christum 
jiidicem  ,  etplangent.  Per  Judaeosenim  et  Grae- 
cos  ,  omnes  gentes  intelligit.  Judaeienim,  ut- 
pote  Deum  colentes  ,  reliquas  gentes  idololatras 
vocabant  Grsecos :  olim  enim  Graeci  erant  rerum 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

domini  ,  uti  postea  Romani.  Hinc  Paulus  ait 
Rom.  1.  Judmo  primiim  et  Grceco.  q.  d.  Fides 
Christi  a  nobis  annunlianda  est  primum  Judaeis , 
deinde  Gentibus.  Vide  ibi  dicta. 

8.  Ego  sum  A  et  Q  ]  Quaeres  primo  quis  hic 
loquatur.  Alcazar  censel  loqui  Chrislum  ;  quia 
S.  Nazianz.  orat.  35.  S.  Athan.  iract.  in  illud 
Matlh.  11.  27.  Omnia  milii  tradita  sunt  a  Patre 
meo  ,  Ruffinus  in  exposit.  Symbol.  Idacius  Cla- 
rus  lib.  3.  contra  Varimundum  ,  Phoebadius  , 
sive  Sebadius  Agennensis  in  Gallia  Episcopus 
1.  3.  contra  Arianos  ,  haecde  Christo  accipiunt. 

Secundo ,  quia  verbum  dicil ,  designat  eum 
qui  Joanni  Apocalypsin  misit  :  hic  autem  fuil 
Christus  ,  ut  patet  v.  1. 

Verum  dico  loqui  Deum  ,  prout  communis 
esl  tribus  personis  ,  scilicet  Patri ,  Filio  et  Spi- 
situi  sanclo.  Patet  hoc  conferenti  hunc  versHm 
cum  vers.  h.  ubi  de  Deo  in  communi  est  sermo  : 
hic  enim  idem  Dei  epithetum  repetit ,  addilque 
eumdem  esse  a  et  w. 

Ad  Patres  Resp.  eos  hunc  locum  tribuere  Fi- 
lio ,  non  soli ,  sed  quia  Filius  est  Deus  aeque , 
ac  Pater  et  Spiritus  sanctus.  Adde  Patres  res- 
picere  ad  Apoc.  22.  2.  ubi  de  Christo  idem  ex- 
presse  dicitur.  Ait  enim  :  Ecce  venio  cito  ,  ego 
sum  a.  et  w  ,  principium  et  finis  ;  ac  mox  subjun- 
git  :  Ego  Jesus  ,  ego  radix  David.  Rursus  ad 
cap.  2.  8.  ubi  Christus  ait  :  Ego  sum  jrrimus  et 
novissimus.  Quocirca  Chrisliani  olim  vigente 
Arianisimo  ,  ut  se  Orlhodoxos  ,  non  Arianos 
profiterentur  ,  in  suis  sepulcris  incidi  cura- 
bant  a et  w ,  quasi  dicerent ,  ego  credo  de  Chrislo, 
quod  ipse  de  se  per  Joannem  dicit ,  scilicel  ip- 
sum  esse  a  et  w,  id  est  esse  vere  Deum  ,  uli  est 
Pater.  Id  notarunt  vetustatis  scrutatores  ,  uli 
Ambros.  Morales  lib.  11.  Histor.  cap.  41. 

Nota.  Christus  si  hebraice  ,  vel  syriace  (  ut 
nonnulli  volunt)  locutus  est  S.  Joanni  ,  utpote 
Hebraeus  Hebraeo  ,  dixit  :  Ego  sum  Aleph  et  Tau. 
Aleph  enim  est  prima  ,  Tau  ultima  littera  He- 
braeorum.  Unde  Syrus  verlit  :  Ego  su?n  Olaph , 
etiam  Tau.  S.  Joannes  tamen  ,  quia  Graecis  graece 
scribebat,  pro  Hebraeis  substituit  Graecas  lilteras 
aetw,  eaque  de  causa  forle  Christus  pariter 
Joanni  graece  locutus  est  ,  dixitque  :  Ego  sum 
a  et  w  ,  quod  italice  melius  dicilur  :  Io  sono  lo 
Aipha  ,  et  lo  Ornega. 

Quaeres  secundo  :  Quis  est  sensus^Eg-o  sum  * 
et  o>?  primo,  S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovinian. 
putat  itlem  hic  dici  cum  eo  ,  quod  ait  Apostolus 
Ephes.  1.  10.  Instaurare  omnia  in  Christo.  Acce- 
dit  Tertull.  lib.  de  Monogam.  qui  putathic  san- 
ciri :  Ut  Joannis  disputalio  designat  in  Christum, 
et  per  Christum  omnia  ad  inilium  revocentur  ,  el 
homo  revertatur  adparadisum  ,  ubi  prius  erat. 

Secundo  ,  Petrus  Damianus  putat  per  a  et  w  , 
significari  summam  sapientiam  Christi  ,  qua 
prima  et  novissima  cognoscit. 

Tertio  ,  Arias  Montanus  in  cap.  h.  Zacharise 
exponit.  q.  d.  Christus  in  Eccle9ia  est  «et  », 
id  est  consummatio ,  decus  et  perfectio  rerum 
omnium. 

Quarto,  Prado  in  Ezech.  in  Isagog.  sect.  2. 
ego  sum  a  et  w,  id  est ,  ego  sum  principium  et 
finis  sermonum  et  oraculorum  Dei.  q.  d.  Ego 
sum  quem  spectant  omnes  Prophetae  ,  omnes 
Apostoli ,  omnis  Scriptura  sacra  ,  ego  sum  sco- 
pus  et  summa  legis  et  Prophetarum  ,  aeque  ac 
Evangelii  et  Apostolorum  ;  in  me  adimplentur 
el  consummantur  omnes  Patriarcharum  hisio- 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

riaB,  omncs  Ilcbrscorum  riius  ,  sacrificia  ,  lus- 
irationes ,  miracula  etoracula ;  omnes  Virginuin, 
Martyrum,  Anachoretarum  virtutes ,  certamina 
cl  triumphi. 

Quinlo  ,  magis  genuine  Arelas  et  alii  sic  ex- 
ponunt,  ego  sum  a  et  w ,  id  est ,  ut  sequitur,  ego 
xum  princi[)ium  et  finis.  Nam  cap.  22.  13.  haec 
tria  ,  quasi  idem  sint,  junguntur  :  Ego  sum  * 
ct  u,  primus  el  novissimus  ,  principium  et  finis, 
Sic  Martialis  lib.  2.  Codrum  vocat  alphu  penuta- 
torum  ,  id  est  inler  plebeios  et  paupercs  pri- 
mum  ,  et  quasi  principem.  Jam  sensus  est  : 
Ego  sum  principium  et  finis.  Primo ,  q.  d.  Ego 
sum  sine  principio  et  fine  ,  id  esl  sum  aelernus , 
inquit  Aretas  :  significatur  enim  hac  phrasi  Dei 
aeternilas.  llaque  sum  a  et  w ,  hoc  esl ,  ego  sum 
is  ,  ante  quem  nihil  est ,  imo  pcr  qucm  faclum 
esl  quidquid  factum  est ,  quique  ,  ut  omnia  in- 
tereant,  superstcs  illis  omnibus  maneo  ,  sicut 
ergo  alpha  sesc  vocat  ,  quod  omnium  rerum 
principio  sit  antiquior  :  sic  omega  ,  quod  sil 
omni  line  posterior  ,  ut  utrimquc  ille  vere  sua 
conslet  aeternkas.  Sic  a  Graecis  Jupiler  vocaha- 
tur  Ttp/Mws ,  id  est  terminalis  ,  napa  to  nuvrw 
c/pxo  *ai  **?h*  eivai ,  eo  quod  ipsc  omnium  rerum 
e»set  principium  ct  terminus.  Sicutergo  Apost.  1. 
Timotli.  6.  16.  de  Deo  ail :  Qui  solus  hubet  immor- 
tatitatem ;  ita  ejusdemdiviniialem  ,  seternilalem 
el  imperium.  S.  Joannes  describil  hac  periphra- 
si :  Egosum  a  elo>,principiumet  finis.  q.  d.  Egosum 
qui  omnes  numeros  saeculorum  comprehendo  ; 
cgosum  qui  omnia  tempora  aeternilate  mea  ain- 
bio,  ampleclor  et  praetergredior.  Nimirum  reg- 
num  illius  ,  est  regnum  omnium  s&culorum  , 
etdominatio  itlius  in  gencratione  et  generalionem, 
psalm.  1  Vi.  13. 

Rursum  ct  potius  active  ,  sum  a  el  w  ,  id  est 
principium  et  finis,  hoc  est,  sum  causa  efficiens 
et  finalis  univcrsorum  :  univcrsa  enim  a  Deo  ad 
Dei  gloriam  creata  sunt.  Sic  Plalo  :  Deus ,  ail , 
cst  ,  qui  principium  ,  medium  ,  et  finem  reritm 
omnitun  compteclitur  ,  et  Virgil.  Ab  Jove  princi- 
pium  ,  et  :  A  te  principium  ,  tibi  desinet. 

Recte  notat  Alcazar  abslracla  hic  poni  pro 
concrelis,  idemque.  diccre  Joannem  ,  quod  di- 
cil  Paulus  ad  Hcbr.  12.  2.  nbi  Christum  vocat 
auctorem  et  consummatorcm  ;  Wfc»i  enim,  id 
<"sl  principium  ,  apud  .loanncm  idem  est  quod 
*W*yoj-,  id  est  auclor  ,  apud  Paiiluni  :  cl 
■'->oi ,  id  est  finis  ,  apud  Joanncm  idem  est 
<|iiod  TeisKUT/;; ,  id  est  finilor  ct  consummator  , 
apud  Paulum.  q.  d.  Deus  est  auctor  ct  consum- 
uialor  omnium,  Dcuseslqui  incepit  et  qui  p<  r- 
ticiet.  Alludit  ad  Zachar.  U.  9.  Manus  Zorobabel 
fundavcrunt  domum  istam  ,  et  manus  rjus  perfi- 
i  icnl  cam.  Dcnique  hoc  sensu  et  fine  psalm.  l\. 
h.  6.  multosque  alios  inscribi ,  in  finem,  id  est 
Dco  ct  Cbrislo  ,  qui  aeque  finis  cst  ac  principium 
Kcclesice  ,  rerumque  omnium  ,  fuse  docet  Al- 
razar  notat.  8.  Ex  dictis  patet  minus  rectc 
Theologos  aliquos  ex  hoc  loco  probare  Filitun 
cum  Patre  esse  principium  spirans  Spirilum 
sanctum.  Agiturcnim  hic  de  principio  creatu- 
rurum  ,  non  Spiritus  sancli. 

Quteres  tcrtio  :  Quorsuin  haec  dicit  Joanncs  ? 
Hesp.  primo,  utdoceat  Dcum  quasi  principimn 
<*t  finem  ,  orbi ,  EcolesUe,  omnibusque  qnae  in 
<>a  geruntur,  principiumct  Rnem  darc.  Rursum, 
Dcum,  sicut  Ecclcsiam  Christi  oriri  fccit,  <*ique 
rtedit  principiuin  ,  ita  parilcr  cam  provccturum 
<*t  proinotnrum  ,  ac  fincm  ,  id  est  pcrfectionem 


VPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  10.*o 

ultimam  ,  ei  daturum.  Ac  proindc  fidrlrs  non 
debere  limere  Domilianos  el  Decios  ;  <|uia  Deu» 
et  ipsis ,  et  ipsorum  persecutioni  tam  princi- 
pium  ,  quam  finem  definiet  et  describet  ;  eam- 
<pt<'  ita  moderabitur  ,  nt  non  patiatur  suos  ten- 
tarisupra  vircs,  sed  dabit  cum  lentation<;  pro- 
ventum.  floc  estenim  quod  dicilur  vers.  17.  XoU 
limere  ,  ego  sum  prinuu  et  novissimus.  Et  cap.  2. 
8.  Uac  dicit  primus  el  novissimus  ,  nihil  horum 
limcas. 

Mystice  Pererius  :  Pcr  a  ,  inquit ,  quod  est 
principium  alphabeti ,  significatur  Christi  divi- 
nitas  ,  per  «  Chrisli  htimanilas.  Primo  ,  quia  &< 
esl  o  inagnum  :  o  enim  rotundum  ,  mundum  sig- 
nificat ,  et  homo  est  parvus  mundtis  ;  Christus 
vero  est  <>>,  id  est  magnus  mundus  ,  propter 
unionem  humanitatis  et  deitalis.  Atque  eliam 
hoc  forle  speclarunt  Chrisliani  :  cuin  suis  sc- 
pulcris  inscriberent  a  et  w ,  scilicet  ut  Christi 
incarnationem  elhumanitaiem  ,  eeque  ac  deita- 
latem  contra  haereses  lunc  grassantes  profite- 
nmtur.  Huc  spectat  illud  S.  Ambros.  lib.  de  Ins- 
lilut.  Virgil.  cap.  11.  Vide,  inquit  ,  clemenliam 
Christi  :  ipse  est  primus  el  novissimus.  Qui  primus 
erat ,  propter  nos  se  novissimum  fecit.  Primus  , 
quia  per  ipsum  oinnia  :  novissimus  ,  quia  per  ip- 
sum  resurrectio.  Descendil  enim  et  projecit  se  ut 
caderet ,  infra  omnes  se  faciens  ,  ut  omnes  ja- 
cenles  levaret.  Idem  ,  Chrislus  ,  inquit,  est  a 
ct  o> ,  primus  et  uttimus  :  primus  a;ternitale  ,  ut- 
timus  humilitate. 

Secundo ,  «  significat  unum  ,  *•  octingenta  ; 
quia  Christus  homo  factus  octingenlos  ,  id  est 
innumerabiles  ,  sanctos  et  electos  sibi  adoplavit 
in  Rne  saeculorum  ,  eosque  octo  bealitudinibus, 
per  diversas  mansiones  in  coclo  disperliendo  , 
nununeratus  est,  el  remunerando  disperlilus  , 
iu(|uil  Rupcrtus. 

Hxtal mcmorabile penlalpha ,  id  est  quinluplex 
alpha  ,  ex  quinque  angulis  pcnlagoni  prosilicns 
apud  Lucianum  ,  et  Pierium  hierogl.  Ul.  p.  59i). 
cujus  hacc  est  figiua.  Ferunt 
enim  Antiochum  cognomento 
Sotercm  ,  a  quo  reliqui  Syriae 
reges  Anliochi  suntdicii,  cum 
adversus  Galatas  dimicaturus 
csset ,  noctu  per  visionem  vi- 
dere  visum  astarc  sibi  Alcxan- 
drum  ,  qui  mandaret  ut  mili- 
lihus  lesseram  daret  u/txivuv,  cujus  dicli  hic- 
roglyphicum  olim  jam  adinventum  erat,  triplex 
triangulus  inter  se  complicitus  ex  quinque  pa- 
ribos  lineis  sese  invicem  in  puncto  contingen- 
tibus  ;  ita  ut  quinque  illorum  anguli  faciant 
quiuque  alpha  ,  quo  non  cunctanter  i\  se  facto  , 
peiitagrammoqUe  hujusmodi  tum  in  vcxillis  im- 
posito  ,  ttim  et  singulis  militibus  in  miiitaribus 
mdutncntis  superaddito  assutoque  ,  admirabi- 
lem  mox  a  Galalis  conscculus  est  vicloriam. 
Exstat  Antiochi  ntimmus  argenteus  ,  cui  hoc 
pentalpha  in  pentagono  ,  litteris  wyum  ,  id  <>st 
sanilasvel  salus  inscriplum.  In  militia  vero  Ini- 
peratorum  ,  qui  pnecipue  fiyzantii  clarueront  , 
ordoeorum  qui  sub  illustri  viro  magislro  pedi- 
tum  merebant  ,  et Propngvatores  vocabantur, 
(  .iTuleam  parmam  praeferehanl  ,  cujus  margO 
purpurenserat;  viritlis  autem  umbilicus  ,  intra 
pentalpha  hujusmodi  contentus.  Mcrilo  autem 
1'ropugnalorum  nomen  cis  daluni  ,  quorum 
opera  uytut,  id  est  nln,  exercitui  compara- 
iKittir.  Hoc  pcntalpha  cst  Deus  ,  qui  est  »etw, 


103G  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

ct  Chrislus  Salvalor  ;  unde  hoc  pentalpha  certc 
quinque  Clirisli  vulneribus  ,  in  ipsis  eorutn 
locis  et  membris  rite  adaptat  Picrius  hier.  Ul. 
I>ag.  599.  in  elfigie  hominis  Chrislum  repraesen- 
tantis  ,  quam  ibidem  exhibet. 

9.  EGO    JOANNES  FRATER  VESTER  ,     ET  PARIICEPS 
IN    TRIBULATIONE    ET   REGNO.  ]  q.    (1.    EgO  JoanilCS 

spcro  uli  tribulationis  ,  ita  ct  regni  ccelestis 
vobiscum  parliceps  fieri  ;  et  ,  repete  ,  particeps 
in  ,  patientia  in  Christo  Jesu.]  q.  d.  Et  particeps 
paticntiie  Christi  Jesu,  vel  patientiae  Chrislianae, 
quac  omnia  suffert,  aflligenlibus  non  indigna- 
tur  ,  nec  in  Deum  obmurmurat ,  sed  quidquid 
ab  eo  immittitur  per  quemcumque  aequo  animo 
sustinet.  Secundo  ,  in  Ckristo ,  id  est  propler 
Christum  ,  Chrislique  fidem  quam  praedico.  Ita 
Ribera.  Aliqui  sic  exponunt  :  Tn  tribulatione  et 
regno  ,  quia  tribulatio  et  crux  est  regnum 
Cbrisli  et  Christianorum.  Nam  regnavit  a  ligno 
Deus  :  ilidem  regnatin  tribulatione  paliens.  Hoc 
mysticum  est,  sed  verum  et  appositum  ,  acque 
ac  pium.  Ila  Sophronius  ,  vel  potius  Joannes 
Moschus  ,  in  Prato  spirit.  cap.  112.  refert ,  quod 
Abbas  Leo  dixerit  et  praedixerit :  Habeo  regnarc. 
Ridebanteumsui.Contigitpostmodummonachos 
quosdam  a  prasdonibus  et  barbaris  capi,  ut  eos 
redimeretLeo,  semetipsumproeiscaplivum  tra- 
didit.  Pergens  ergo  cum  eis  ,  tandem  cum  viri- 
bus  deficeret ,  nec  ullerius  progredi  posset  , 
ab  eis  occisus  est.  Cognoverunt  tunc  sui  hoc 
cjus  regnum  ,  de  quo  dixerat  :  Habeo  regnare  , 
ftiisse  marlyrium.  Dicit  hoc  Joannes  ,  quia  ,  ut 
ait  Aretas  ,  solemus  fidem  facilius  illis  adhi- 
bere  ,  qui  nobiscum  in  iisdem  laboribus  eadem 
de  causa  susceptis  communicant,  cum  aliqua 
ad  eorumdem  laborum  perpessionem  ,  et  spe- 
ratam  mercedem  spectantia  commemorant. 

FUI    IN    INSULA  ,    QU^    APPELLATUR   PaTHMOS  ,   ] 

quae  sita  est  in  mari  Asiatico  et  Icario  ,  estque 
una  ex  Sporadibus  non  longe  distans  a  Candia  , 
sive  Creta.  Ibi,  inquit  Ansberlus  ,  Joannes  a  Do- 
miiiano  relegatus  ,  et  damnatus  ad  metalln  ; 
quasi  vinctus  in  terra  ,  libere  penetravit  coelos 
et  coelestia.  Tradit  exMetaphraste  Baron.  omnes 
insulanosinPathmosaS.Joanneconversos  fuisse 
ad  Chrislum.  Ita  nunquam  oliosa  fuit  Apostolo- 
nim  charitas  etzelus. 

Nota  hic  providentiam  et  consilium  Dei ,  qui 
suaviler  et  efficaciler  ila  cuncta  disposuit ,  ut 
Joannes  ab  urbe  Roma  (  in  qua  longe  aberal  a 
suis  in  Asia  Ecclesiis)in  Palhmon  relegaretur  , 
quae  Asiae  contermina  ,  atque  ipsis  septem  ur- 
bibus  ad  quas  hic  scribit,  vicina  erat  ,  quo  fa- 
cilius  inde  per  lilteras  cum  suis  Ecclesiisagere, 
casque  instruere  et  dirigere  posset.  Ita  diligen- 
libus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum.  Rur- 
snm  disce  hic  ,  quam  Deus  suis  in  exilio  ,  et  iu 
tribulalione  adsit ,  detque  lucem  et  consolatio- 
nem  :  ecce  Joannes  non  alibi,  quam  in  Pathmo 
nccipit  a  Deo  suam  Apocalypsin.  Ita  Jacob  , 
cum  eum  persequeretur  Esau  ,  vidit  Deum  in 
Bethel.  Genes.  28.  el  32.  Moses  fugiens  Pharao- 
nem ,  conspexit  Deum  in  rubo  ardente ,  Exodi  3. 
Ezechiel  captus  in  Babylone  vidit  eumdem  in 
curruCherubicocap.  1.  Slephanusinlapidatione 
vidit  Jesum  stanlem  a  dextris  virtutis  Dei  quasi 
suiim  hyperaspisten ,  Actor.  7. 

10.  Fui  iN  spiritu  ,  ]  fui  raptus  mente ,  fui  in 
spirituali  visione  ,  vel  in  extasi ,  significat  sanc- 
Uim  illum  enthusiasmum  ,  quo  PropheUe  cor- 


,YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 

repti  extra  mundum  quasi    rapiebantur  ,    et 
peregiinabantur  cum  Domino. 

In  Dominica  die.  ]  Ergo  a  tempore  Joannis  ct 
Apostolorum  cultus  sabbati  fuit  translalus  in 
Dominicam,  ob  honorem  resurrectionis  Chris- 
li ,  qute  in  Dominica  contigit. 

Et  audivi  i'Osr  me  vocem  magnam.  ]  Quaeres  : 
Cur  a  tergo  biec  vox  exhibita  est  Joanni  ?  Resp. 
Primo  :  Alcazar  ,  ut  Joannes  intelligeret  se  vo- 
cari  ad  bellum  ,  quod  jam  praeterierat  ,  consi- 
derandum.  Putat  enim  ipse  priori  Apocalypsis 
|)arte  describi  bellum  ,  victoriam  ,  et  excidiuin 
Judaeorum  per  Tilum  ,  quod  jam  25  annis  prae- 
terieral.  Quce  enim  praclerila  sunt ,  retro  et  post 
ti^rgum  sunl.  Unde  ait  Apostol.  Philip.  3.  13. 
Qua?  relro  sunt  obliviscens  ,  ad  ea  vero  qua  sunt 
prioraextendens  meipsum.  Sed  hoc  fundamentum 
ejussuperius  subvertiex  eoquodApocalypsis  sit 
prophetiafuturorum.non  historia  praeteritorum. 

Secundo,  ergo  et  melius  respondel  Ambro- 
sius,  Thomas  Anglicus  et  Ribera  ,  Joannem  hic 
a  tergo  audisse  vocem  ,  quia  auditurus  erat  ea 
quaeerantignota  Ecclesiae.  Quod  enim  post  nos 
esl ,  quia  videri  nequit ,  nobis  ignotum  censetur. 

Tertio  ,  Anselmus,  Ricbardus  et  Rupert.  cen- 
sent  hoc  situ  vocis  Joannem  ,  qui  contempla- 
tioni  rerum  divinarum  vacabat ,  ad  humana  , 
puta  ad  aliorum  correctionem  et  instruciionem 
revocari. 

Quarto  ,  Glossa  et  Albertus  putant  hac  voce  a 
tergo  significari  symbolice,  quod  haec  mysteria , 
quae  Joanni  hic  revelanlur  ,  in  lege  et  Prophetis 
conlineantur  quasi  in  lypo  et  figura. 

Quinto  et  optime ,  vox  haec  a  tergo  audita  est , 
utsignificaretur  primo ,  revelalionem  hanc  esse 
Spiritus  sancli,  quia  Spiritus  sanctus  non  vi- 
detur  ab  hominibus  ,  ideoque  dum  se  iis  docto- 
rem  et  monitorem  exhibet  ,  videtur  facere  , 
ut  aures  audiant  verba  post  tergum  monentis  , 
ut  ait  Isaias  cap.  30.  21.  Secundo,  quod  Deus 
hic  loquens  Joanni  ,  clare  per  faciem  in  hac 
v  ita  videre  nequit.  Unde  Moysi  dixil  Exodi 33. Pos- 
terioramea  videbis,faciem  autemmeamviderenon 
poteris.  Tertio  ,  quod  persecutiones  hic  ix  Joanne 
auditae  et  prophelaue  ,  proximeS.  Joannemse- 
culuraeerantsubTrajano,  Adriano,  Antonio.etc. 
Porro  vox  baec  a  Deo  per  angelos  ,  de  more  ef- 
formala  videlur. 

Mystice,  significatur  hlc  singulare  praesidium 
Dei ,  Joannem  et  fideles  suos  inter  tot  perse- 
cutiones  et  pericula  prolegentis  et  dirigentis. 
Recte  enim  Christi  providentia  post  nos  esse 
describitur;  quia  cum  ipsam  non  cernamus, 
ipsa  tamen  nos  cernit ,  semperque  ante  oculos 
habet,  luetur  et  protegit.  Ita  Origenes  et  S.  Hier. 
in  Ezecb.  3.  12. 

Tropol.  monentur  hic  fideles ,  ut  a  terrenis 
avertantur,  et  convertantur  ad  Deum  et  cceles- 
lia.  Servi  enim  fugitivi  sumus ,  atque  ut  non 
revocet,  a  tergo  clamatChristus.  Ita  Ambrosius 
et  Lyranus. 

Tanquam  tub^.  ]  Ergo  haec  vox  fuit  non  tan- 
tum  ingens  et  contenta,  sed  et  tubalis,  sive  so- 
nitum  tubae  referens  et  exprimens  :  voxenim 
tanquam,  non  tam  comparationem  hic  notat, 
quam  rei  veritatem.  Unde  videtur  haec  vox  Dei 
fuisse  diversa  a  voce  Christi  hominis ,  de  qua 
dicit  v.  15.  Et  vox  iltius  tanquam  vox  aquarum 
muliarum.  Voce  enim  divina  et  tubali  excitus 
Joannes  respexit,  viditque  Christum  intersep- 
lem  candelabra  ,  voce  grandi  instar  aquarum 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

lnultarum  rcsonantem,  ac  diccuiem  :  Ao/i  li- 
mere,  ego  sum  primus  el  novissimus. 

Aliler  Alcazar  :  censet  enim  utramque  vo- 
r.em  scilicettubae,  etaquaruin  nuiltaruin,  fuis.se 
Cliristi,  qui  prius  vocem  tubalemedidit,  deindo 
vocem  aquarum  multarum  :  utramque  belli- 
cam,  ul  priore  signilicaret  bellum  illatum  Ec- 
clesiae  a  Judaeis  ;  posteriore  ,  bellum  eidem  illa- 
tum  ab  omnibus  Gentibus,  sed  in  utroque  pa- 
lienlia  et  viriule  sua  de  utrisque  triuinpliavit 
Cbristus ;  scilicet  Judaeoruin  lubse  bellicae  op- 
posuil,  non  arma  ,  sed  seplem  lubas,  uli  oliin 
contra  Jericbo,  de  quibus  c.  6.  Judceorumenim 
plagae  per  has  tubas  significantur.  Aquis  vero 
muliis,  id  est  tumullui  Gentium  conlra  Eccle- 
siam  couspiranlium  ,  opposuit  septem  pbialas 
cap.  15.  v.  7.  quasi  ad  gentium  impetum  re- 
lundendum  satis  sit ,  ulccelum  septem  pbialas 
aquao  elTundat;  quasiaquae  tantum  gullis  contra 
inaris  furorem  pugnetur.  Nam  qui  kabilat  in 
coclis  irridebil  cos ,  psal.  2.  U.  Hac  ergo  luba  et 
voce  bellica  signilicari,  quod,  sicul  olim  belli- 
cis  tubis  jubilei  sive  redemptionis  annus  pro- 
mulgabalur  ;  ita  ex  lubis  Judaeorumet  Genlium 
contra  Ecclesiam  insurgcntibus  iideles  jubi- 
leum  consequerenlur ,  id  est,  egregium  re- 
demptionis  fruclum,  alqueeainliberlalem,  quae 
iu  pacis  mundanae,  divitiarum  ac  vita?  despi- 
cienlia  consistit.  Ihcc  ingeniose  et  pie  dicun- 
tur;  at  non  salis  germane  etgenuine,  utisupe- 
rius  oslendi,  el  inferius  ostendam. 

11.  Piiii.auki.imile.]  Urbs  estsita  in  Mysiajuxta 
Lydiam,  ita  dicla  ab  Atlalo  Pbiladelpho  condi- 
tore.  Aliaest  Philadelphia  Syriae,  quae  in  Scrip- 
iura  vocatur  Nabbat  filiorum  Ammon.  Dc  cate- 
ris  urbibus  dicam  suis  quibusque  locis. 

12.  Et  conversus  sum,  ut  viderem  VOCEM,] 
puta  auctorem  vocis  ,  sivc  ipsum  vocanlem  et 
loquenlem  :  vel  viderem,  id  est,  cognoscerem 
eiperspicerem.  Sic  Exodi  20.  18.  dicilur  :  Cunc- 
tus  poputus  videbat ,  id  est  audiebat,  voces  :  vi- 
sus  enim,  quia  cerlissimus,  proquolibet  sensu, 
sensatione  el  cognitione  sumilur  ipracserlim, 
quia  intellectualis  erat  haec  vox  ideoque  erat 
ipsa  visio.  Unde  Prophetae  suas  prophetias  jam 
verbum ,  jam  visionem  vocant ;  quia  in  mente  et 
spiritu  idem  sunt  videre  ,  et  audire.  Ita  Aretas 
et  Haymo.  Vide  Can.  1.  in  Prophetas. 

Et  conversus  vidi  septem  candelahra  aurea.] 
Candelabra  haec  erant  similia  illi ,  quod  fecit 
Moses  in  tabernaculo;  et  illis  decem,  quae  fecil 
Salomon  in  templo.  Ad  haecenim  alludit  i  unde 
et  vidit  Cbrislum  vestitum  podere,  quasi  sa- 
cerdotem  :  sacerdotum  enim  legis  veteris  ves- 
tis  erat  poderis.  Sic  et  Zacbarias  c.  3.  U.  vidit 
sacerdotem  Jesum  mulatoriis  vestilum ,  id  est 
podere,  utverlunt  Sepluag.  el  mox  c.  U.  2.  vidit 
i  andcLabrum  aurcum ,  et  septem  lucernas  super 
illud.  Eranl  ergo  baec  candelabra  instar  illorum 
veterum  heptalycbna  ,  id  est  septem  lucernas 
habentia  :  quodque  enirn  candelabrum  erat 
septiceps,  scilicet  habens  septem  scapos  sive 
calamos,  qui  singuli  in  culmine  habebant  lu- 
cernam,  uti  dixi  Exodi  25.  v.  31. 

Porro  per  candelabrum  tam  Joannes,  quam 
Moses  significat  et  repraesentavil  Ecclesiam  : 
ita  enim  ail  Joannes  v.  20.  Candelabra  seplem, 
septcm  Ecclesicesunt.  Idque  apposile.  Namprimo, 
Ecclesia  est  visibilis  et  conspicua  instar  cande- 
labri.  Secundo,  quia  lucem  nnindi,  pulaCbris- 
tum ,    Cbrislique  doctrinam    niundo   praefert. 


-YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I.  1037 

Tertio,  quia  erecta  esl  ad  res  divinas  ct  coeles- 
les.  (Juarlo,  est  aurea  propter  charitatem ,  et 
quia  quasi  aurum  igne  el  malleis  persecutio- 
num  probatur  ,  extendiiur  ,  formatur.  Est  , 
ergo  ,  Ecclesia  quasi  candelabrum  (  inquit  Pe- 
rer.  )  per  doctrinam  Scriplurarum  lucida  ,  per 
fulgorcm  virtutum  splendida,  per  gravitatem  mo- 
rum  ponderosa  ,  per  obedientiam  duclilis,  per 
prtedicationem  sonora ,  per  perseverantiam  ex- 
lensa,perspcm  crecla,  per  fidem  in  Deo  fundata, 
per  cltarilatem  Deo  aslricta ,  imo  in  eum  quasi 
transformata.  Plura  de  candelabro,  hocejusque 
figtira  et  significatione  dixi  Exodi  25.  31. 

13.  ET  IX  MEDIO  SEPTEM  CANDELAIHtORUM  AURKO- 

rumsimilem  filio  iiomims, ]  hoc  est  bomiuum, 
Cbristum  scilicel.  Homo  enim  homini  est  si- 
milis  et  Cbristus  in  similitudinem  bominum  fac- 
tus  est,  dum  habitu  inventus  est  ut  homo. 
Pbrasi  enim  Hebraica  similitudo  veritatem  rei 
significat,  ita  Gagneius,  et  patet  ex  sequenlibus. 
Ribera  tamen  putat  non  fuisse  ipsum  Christum, 
sed  angelum  qui  pcrsonam  Christi  gerebat. 
Adde  dici  similem,  quia  per  omnia  non  erai 
bominis  similitudo:  habebatenim  pedes  ex  au- 
richalco. 

Quaeres  an  Joannes  revera  viderit  hicChris- 
tum  Dominum  in  seipso?  Resp.  Probabile  est 
vidisse,  sed  in  alio  habitu  ,  qtiam  sit  in  coelo. 
Corpus  enim  gloriosum  potest  apparere  tali 
forma  et  habitu,  quali  vult  beatus.  Probabilius 
est  tamen  contrarium  scilicel  Joannem  revera 
nou  vidisse  Christum  ipsum.  Primo,  quia  erat 
in  spiritu  ;  unde  bcecomnia  coram  eosymbolice 
gerebantur,  ut  patet  ex  sequcnl.  Deinde,  quia 
simililer  c.  5.  ait  se  vidisse  sedentem  in  throno  : 
certum  est  autem  ibi  eum  non  vidisse  Deum, 
sed  symbolum  aliquod,  aut  speciem  quaeDeuni 
repraescntaret.  Pari  ergo  modo  et  hic  eidem 
conligit,  scilicet  species  Christi  phantasiae  ejus 
impressaet  objecta  fuit,  non  ipse  Christus  ,  id- 
que  ex  amore  Dei  factum  est  per  angelum,  at- 
que  hoc  sensu  vera  cst  sententia  Riberae. 

Porro  quod  ait  :  Jn  medio  septem  candelabro- 
rum,  intellige  non  consistentem  ,  sed  ambu- 
lanlem;  sic  enim  ait  c.  2.  1.  Qui  ambulat  in  me- 
dio  candelabrorum.  Amhulat  autem  in  medio 
illorum,utea  foveatoleo,  accendat  etemungat. 
Alludit  enim  ad  ofiicium  candelabra  curandi, 
quo  sacerdos  hebdomadarius  in  templo  Salo- 
monis  fungebatur.  Hac  de  causa  persona  quam 
vidit  Joannes,  vestitaerat  podere,  id  esl  tunica 
linea,  quam  induebant  sacerdoles  sacras  has 
functiones  obiluri.  Ka  Alcazar. 

Moral.  Notal  S.  Thom.  to  in  medio  significare 
Christum  singulis  Ecclesiis  exhibere  se  com- 
munem,  a  nemine  recedere  longius,  ad  nemi- 
nem  accedere  propius  ;  sed  omnibus  arqualiter 
adesse  ac  prodesse,  ut  doceal  Episcopos  in  Ec- 
clesia,  rectores  in  collegio  ,  patres  in  familia  . 
se  exhibere  omnibus  indifferentes  ,  aequos  et 
aequabiles,  ad  arcendam  invidiam,  et  promo- 
vendam  omnium  unionem  et  cbaritalem.  Vulgo 
quaeritur  cur  ad  Pontilicalum  electufi  sit.  non 
.loaiuies  Chrislocharissiinus,  sed  Pelrus?  Hanc 
quaestionem  S.  Hieron.  I.  1.  adversus  Jovin.  du- 
plici  responsione  decidit.  lina  :  fse  adliuc  ado- 
lescens,  inquit,  ac  pene  pucr ,  progressai  cetatis 
Itominibus  pra^ferrctur  ;  allera  :  A'<?  magister , 
inquit,  bonus,  qui  occasioncm  jurgii  debuerai  au- 
frrc  discipulis ,  in  adolcsccnte  ,  quem  dilexerat , 
causam  pnebcre  vidcrctur  invidia. 


iOr.8  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

Huc  alludil  ct  hoc  repraesentat  Ponlifex  Ro- 
inanus  ;  dum  ipse  solus  solemniter  celebrans 
circum  se  in  altari  habet  seplein  candelabra 
(quod  nulli  Episcoporuin  concessum  est : )  ipse 
enim  est  vicarius  Cbristi ,  qui  hic  visus  est 
.loanni  inter  septem  candelabra  quasi  summus 
Ponlifex,  cl  moderalor  septem,  idest  omnium, 
Episcoporum ,  et  Ecclesiarum  tam  Gr.eciae, 
quam  totius  orbis.  Cbristus  crgoesl  qui  Ecclesiae 
suum  communicat  splendorem,  vim  ac  virtu- 
tem,  juxta  illud  Matth.  18.  20.  Ibi  sum  in  medio 
eorum.  Quocirca  Isaias  cap.  12.  6.  Ecclesiam  ad 
gratias  agendas,  et  ad  jubilum  excitat  dicens : 
Quia  7nagnus  in  medio  tui  sanctus  Israel. 

Ilac  de  causa  Christus  alia  forma  et  specie 
apparuil  quam  habeat  in  coelo,  nimirum  vesli- 
lus  podere,  canus  ,  cinclus  zona  aurea,  habens 
pedes  ardentes;  ut  per  haec  rcpncsenlarentur 
res  admirandae  (de  quibus  mox  dicam)  quas 
Christus  in  Ecclesia,  et  suis  fidelibus  (quorum 
speciem  el  quasi  personam  hic  induii)  opera- 
tur,  juxla  illud  psal.  67.  36.  Mirabilis  Deus  in 
sanctis  suis  ,  hoc  est,  quod  ait  Paulus  Galat.  2. 
20.  Vivo  ego,jam  non  ego,vivit  vero  in  me  Cliris- 
tus :  vide  ibi  dicta.  Sic  Cant.  5.  a  v.  10.  ad  finem 
cap.  describitur  Christi  species  et  figura ,  non 
solum  prout  ipse  in  se  est,  sed  etiam  prout  in 
suis  praeclara  et  illustria  operatur,  uti  docent 
ibidem  Gregor.  Nyssenus ,  Paulinus  Ambros. 
Gregor.  Philo  Carpalius  et  Honorius. 

Vestitum  podere.  ]  Quaeres  cur  hoc  habitu 
veslitus  apparueril  Joanni  Christus  ?  Primo,  Ire- 
noeus  1.  h.  c.  37.  censet  hanc  figuram  ad  sacer- 
dotalem  dignitalem,  et  gloriosum  Christi  ad- 
ventum  pertinere.  Sic  et  Stunica  in  Zachariaa 
eap.  h.  putat  hic  deseribi  Christi  habitum,  qua- 
tenus  judex  cst,  et  ut  judex  judicabit  orbem  in 
line  mundi. 

Secundo,  Luisius  Legionensis  lib.  deNomini- 
bus  Christi  opinatur  totum  hoc  aenigma  ad 
Cbristi  ardentem  chariialem  referri  debere. 

Tertio,  Palmonius  asseril  bancimaginem  cui- 
libet  justo  convenire,  quia  Chrislus  et  Ecclesia 
sunt  unum  ;  Christusque  hic  suorum  habitu  se 
vestit,  ut  indicet  se  in  illis  vivere,  operari  et 
loqui,  uti  paulo  ante  dixi. 

Quarto,  alii  putant  bic  depingi  Christum,qua 
ratione  est  perfectissimus  legislator.  Unde  Ri- 
bera  censet  hoc  aenigma  ad  justorum  consola- 
lionem  eterrorem  impiorum  spectare. 

Quinto ,  Perer.  censet  in  hoc  Christi  sche- 
mate  depingi  providenliam,  qua  Christus  regit, 
curat  et  gubernat  suam  Ecclesiam;  et  in  hoc 
ipsoproponi  ideamgubernalionisEcclesiaslicae, 
quam  Episcopi  et  Pastores  imitari  debeanl.  Sic  et 
inultialii  pulanthic  singulariler  exprimi  Chrisli 
providentiam  erga  septem  Asise  Ecclesias,  qui- 
i)us  praeerat,  quibusque  haecscribebal  Joannes. 

Sexto,  Alcazar  censet  hanc  primam  Apoca- 
lypseospersonam  prologumagere,  et  summam 
tolius  spectaculi  (  pula  tolius  Apocalypseos) 
pcrstringere.  Unde  et  vestituspoderis  respondet 
vestibus  albis,  quibus  seniores  sunt  amicti  c.  h. 
•■t  byssino,  quo  se  induit  Agni  sponsa  c.  19.  Sic 
et  poderis  byssina  et  zona  aurea  respiciunt  an- 
gelorum  vestilum  qui  phialas  effundunt  c.  16. 
eanities  respicit  caniliem  seniorumc.  h.  oculo- 
rnm  ilammae  eaedem  sunt  cum  illis,  de  quibus 
dicitur  c.  19.  Oculi  ejus  sunt  flamma  ignis.  Pedes 
ex  aurichalco  ardenti,  iidem  sunt  cum  illis  qui 
dantur  angelo  c.  10.  1.  Pedes  ejus  tanquayn  co- 


.VPSIN  S.  JOANNIS.  Gup.  T, 

lumnaignis.  Ignis  ipscidemcsl  cum  co  qni  pos- 
tea  Babylonemcomburil :  seplem  stell.erespon- 
dcnt  stellis  quibus  amicla  est  mulier  c.  12.  De 
morte,  infemo,  etclavibus  saepe  inferius  agetur. 
lta  ipse.  Qusb  omnia  apposile  et  vere  dicuntur. 

Proprie  tamen  h.-ec  spectant  septem  candela- 
bra ;  Chrislus  enim  hic  eam  speciem  assumil, 
qnae  repraescntet  nobis  ejusofficium  ponlilicale 
circa  hasce  Ecclesias,  et  alias  quasvis ,  quus 
corripit,  docet,  monet  perficit,  ut  palebit  c.  2. 
et  3.  Haec  enim  omnia  usque  ad  c.  h.  pcrtinent 
ad  primam  Apocalypscos  parlem  ,  quac  est  de 
correptione  et  inslruclione  scptem  Ecclesiaruni 
et  Episcoporum  Asiae.  Unde  c.  5.  ubi  incipit  al- 
tera  scilicet  prophciica,  Apocalypseos  pars,alia 
visio,  et  alia  species  Cbristi,  scilicet,  quasi  Agni 
occisi,  proponitur. 

Secundario  tamen  haec  quoque  ad  caputquin- 
tum,  tolamque  Apocalypsin  pertinent.  Cbristus 
enim  hic  eam  speciem  gcrit  qua  repraesentat 
suatn  in  fideles  curam ,  protectionem  el  glorifi- 
calionem  :  in  impios  vero,  praeseriim  in  Anti- 
cbristum,  ejusque  asseclas,  terrorem  et  vindic- 
tam ,  quod  est  argumentum  et  scopus  tolius 
Apocalypseos. 

Porro  quod  Alcazar  pag.  9h.  haec  omnia  tra» 
bit  ad  suam  de  argumento  Apocalypseos  opi- 
nionem,  scilicet  hoc  schemale  Cbristi  repraesen- 
tari  victoriam  et  triumphum  tam  de  Judaeis  et 
judaismo  quam  de  Geutibus  et  gentilismo,  su- 
perius  minus  probabile  esse  osiendi. 

Jam  quod  ad  verba  textus  attinet,  nota  vesti- 
tum  podere,  hoc  est  veste  sive  tunica  talari.  Dicta 
est  poderis  a™  tou  ttoSo?  xui  «psi^quod  adpedes  us- 
que  adaptetur  et  descendat;  vel ,  ut  Erasmus, 
ano  tou  Tioooi,  id  est  pes,  xat  >ip/i?,  quod  in  compo- 
silione  remum  significat.  Deducitur  enim  ab 
esEo^cj,  id  est  remigo;  inde  dicilur  trieris,die- 
ris  ;  quasi  poderis  sit  vestis  quae  pedibus  remi- 
gatur  et  ventilatur. 

Nota  :  Pontifex  duplicem  habebat  tunicam , 
unam  lineam,  quee  beb.  r^Oiro  ketonet,  graece. 
xitwv  vocabatur,  qua  semper  in  sacris  uleban- 
tur  omnessacerdotes;  secundam  hyacinthinam, 
quae  beb.  h^Vdmeil  dicebatur,  eratque  propria 
pontifici ,  ab  eaque  dependebant  mala  punica  et 
tinlinnabula  de  qua  dicitur  Sap.  18.  1h.  In  veste. 
poderis  tolus  erat  orbis  terrarum,  ul  scilicet  sig- 
nifiearetur  pontificem  podere  indulum  ,  esse 
mediatorem  cosli  et  terra',  Dei  et  hominura  ,  ac 
pro  loto  mundo  supplicare. 

Quoeres  utram  tunicam  hic  intelligat  Joan- 
nes  per  poderem  ?  Alcazar ,  Ribera  et  Pererius 
intelligunt  lineam.  Hanc  enim  Joseph.  lib.  3. 
Antiq.  8.  et  S.  Hieron.  epist.  128.  vocant  pode- 
rem.  Quin  et  Septuag.  Ezech.  9.  2.  ubi  nos  legi- 
mus  :  Vir  vestilus  lineis,  vertunl  veslitus  podere. 
Accedit  quod  persona  haec  apparuit  inler  can- 
delabra ,  et  quasi  de  illis  curam  gerens,  quod 
non  erat  summi  pontificis  munus ;  atque  ita  non 
satis  apte  cohaeret,  ut  sacerdos  hyacinlbina 
veslitus  inter  candelabra  apparuerit.  Porro  per 
hanc  lineam  tunicam  censent  significari,  primo. 
Cbristi  sacerdotium;  secundo,  mundissimam 
ct  pulcherrimam  ejus  carnem ;  tertio ,  in;esti- 
mabilemejus  innocentiam  et  puritatem ; quarto, 
patientiam;  linum  enim  varie  carminatur,  tun- 
ditur,  maceratur,  etc.  et  semper  injuria  fil  me- 
lius ,  ait  Plinius. 

Verum  verius  videtur  poderem  esse  tuni- 
cam  hyacinthinam;  primo ,    quia  ita    vertunt 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


1039 


etcxplicant  Sepluag.  Exod.  28.  31.  ubi  dislincte 
de  utraque  pontificis  tunica  agilur,  et  (|uaeque 
siio  nomine  ab  aliadiscriminatur.  Secundo,  quia 
sola  byacintbiua  propria  pontifici,  siguificat 
pontificatum  proprium  Cbristo.  Cbristus  enim 
hlc  non  quasi  sacerdos  minor,  sed  quasi  pon- 
lifex  inducitnr,  qui  septem  angelos,  idest  Epis- 
copos ,  septem  Ecclesiarum  docet  et  corrigit. 
Unde  et  cingilur  zona  aurea;  haec  enim  ponti- 
ficem  designat,  non  sacerdotem.  Sacerdos  enim 
zona  byssina  tantum  cingebatur;  pontifex  vero 
praeler  byssinam  habebat  zonam  polymitam, 
quia  byacinthinam  ,  quin  et  Epbod  cumRalio- 
nali  succingebat,  cui  respondel  bic  zona  aurea, 
quam  Joannes  dal  Christo.  Tertio,  quia  tunica 
linea  tantum  usque  ad  crura  dcscendebat ,  ait 
S.  Hieron.  epist.  128.  ad  Fabiolam  de  vestibus 
sacerdotum;  hyacinthina  vero  usque  ad  laios. 
Haec  ergo  proprieest  poderis,  id  est  talaris,  non 
illa,  licetii  S.  Hieronymo  et  Josepho  illa  quoque 
subinde  vocelur  poderis,  quod  ad  pedes,  id  est 
ad  tibias  et  crnra  ,  descenderet.  Quarto  ,  quia 
per  poderem  intelligit  tunicam  hyacinlhinam 
Sapiens  c.  18.  24.  verbis  jamcilatis,  el  Eccles. 
c.  45.  10.  ubi  enim  nos  legimus  circum  pedes ; 
graece  est  poderis,  et  manifeste  Ioquilur  de  hya- 
cinlhina. 

Podere  ergo,  sive  tunica  hyacinthina  signifi- 
catur  summus  Christi  pontificalus,  quo  Christus 
praeest  sepiem,  id  est  omnibus  Ecclesiis  etEpis- 
copis;  ac  consequenter  Christi  in  nos  amor 
commendalur,  ut  eum  redamemus,  nec  in  per- 
secutionibus  etiam  morte  proposila  ab  ejus 
arnore  recedamus.  Sic  enim  Cbristus  Ponlifex 
nostcr  seipsum  pro  nobis  in  viclimam  mortem- 
que  crucis  obtulit.  Hinc  byacinthina  haec  tunica 
symbolum  est,  primo,  verae  religionis,  sancli- 
talis,  et  cullus  divini,  in  qnibus  excelluit  Chris- 
tus.  Secundo  ,  conversationis  coeleslis  :  hyacin- 
thus  enim  cst  coloris  violacei ,  id  est  aerei  et 
(•(cleslis.  Hinc  ab  hac  tunica  ponlificis  depende- 
bant  aurea  tinlinnabula  ,  ct  mala  punica;  illa 
significabant  ardentcmpraedicalionem.hoecmi- 
racula  Chrisli.  Vide  dicta  Exodi  28.  35.  et 
Exodi  25.  4. 

Et  pr^cinctum  ad  mammillas  zona  aurea.] 
Alludit  primo  ad  cingulum  veterum  sacerdo- 
tum  et  ponlificum  :  hoc  enim  adeo  alte  succin- 
gebant  se,  ut  Joseph.Iib.  3.  Anliq.  cap.  10.  asse- 
rat  lineam  veslem  accingi  solilam  circa  pectus 
paulo  axillis  inferius.  Et  S.  Hier.  epist.  128.  Bal- 
teo,  ait,  cingcbatur  tunicalinea  inter  umbilicum 
ct  pectus.  Unde  Turnebus  1.  15.  Adversar.  c.  ult. 
et  Sigonius  1.  3.  de  Judiciis  c.  19.  notant  morem 
alte  se  cingendi  proprium  fuisse  sacerdotum , 
ut  per  hoc  significaretur  eos  prae  caeieris 
promptos  et  paratos  esse  ad  omne  Dei  obse- 
quium.  Rursum ,  zona  aurea  erat  pontificum 
vcterum  ;  nam  sacerdotcs  minores  cingebantse 
zona  ex  bysso  polymita,  id  est  cocco,  purpura 
et  hyacintho  interlexla,  absque  auro;  pontificis 
vero  zona  erat  ex  bysso  polymita  auro  inter- 
texta. 

Quaeres  quidnam  significet  zona   haec  aurea 


Joachim,  et  Dionys.  Quinto,  ejus  castitatem.  Ita 
S.  Cbrysost.  Cregor.  Haymo,  Anselm.  et  inulli 
alii.  Sexto,ejus  cbaritalem.  lta  Ribera,  et  Tho- 
mas  An^licus.  Septiino,  ejus  praeparalionem  et 
promptiludincm  ad  Dei  obsequium,  ad  quod 
eum  excilal  Dei  amor  ;  bunc  enim  significat  au- 
rum;  unde  alle  accingitur,  ut  prae  aliis  promp- 
tior  et  paratior  significelur.  lla  Alcazar.  Oc- 
tavo ,  proprie  zona  constringens  vestes  et 
corpus,  illudque  firmans  et  roborans,  significat 
disciplinam  sanctam,  quae  Christi  et  Christia- 
norum  mentem,  phanlasiam,  corpus.  motus- 
(|iie  omnes  componit ,  a  viliis  restringit,  Deo 
Deique  legi  astringit.  Est  aurea,  quia  id  facit 
non  per  timorem,  sed  per  amorem  Dei.  Hinc 
charitas  ab  Aposlolo  Coloss.  3.  v.  14.  vocatur  Vin- 
culum  perfeclionis.  Rursum  2.  Cor.  5.  v.  14.  Chari- 
tas ,  ait,  Christi  urget  nos.  Chrislus  enim  ad  au- 
ream  charitalis  legem,  sive  zonam  suas  omnes 
leges  revocavit.  Plura  moralia  de  zona  hac 
Chrisli  et  fidelium  dixi  Ephes.  6.  h.  Jerem.  13. 
1.  Exodi  28.  39. 

Porro  multi  haec  adaptantEcclesiae  et  fideli- 
bus  :  horum  enim  personam  et  speciem  susti- 
nere  hic  Cbrislum,  ideoque  visum  a  Joannein- 
ter  candelabra,  quae  Ecclesias  significant;  hanc 
ergo  zonam  Christi  esse  eam  qua  Sancti  prae- 
cincti  sunt.  Ita  Alcazar  et  alii.  Imo  multi  vo- 
lunt  hanc  zonam  Christi  esse  ipsam  Ecclesiam. 
lta  Victorinus,  Ticonius  ,  Primasius,  Beda;vel 
aliquam  Ecclesiae  parlem,  verbi  gratia,  chorum 
Pairiarcbarum,  ulvuItAmbrosius.  Censenlenim 
per  hanc  zonam  auream  innui  ingens  incre- 
mentum  charilatis ,  quod  Ecclesia  accepit  in 
persecutionibus,  nempein  sigillosecundo,  c.  6. 
elin  tburibulo,  c.  8. 

Quaeres:  cur  ad  mammillas  cingitur  Christus? 
Respondet  primo  S.  Chrysost.  per  zonam  in 
lumbis  significari  legem  veterem,  perzonam  ad 
mammillas  Evangelium.  Nam  ,  ut  ait  S.  Gre- 
gor.  loco  mox  citando ,  aurea  zona  ad  mam- 
millas  refraenalur  non  tantum  operis,  sed  et 
cordis  luxuria  :  hanc  enim  Chrislus  damnat 
Matth.  5.  28. 

Secundo,  quia  Chrislus,  oeque  ac  Chrisliani 
alacriores,  paratiores  et  ardentiores  sunt,  aut 
csse  debent ,  ad  Dei  obsequium,  quam  Moses 
et  Judaei. 

Tertio,  quiacor  Christi,  quodesl  inler  mam- 
millas  pleiium  est  charitate. 

Quarto,  symbolice  Viegas  per  duas  mam- 
rnillas  duo  universalia  Dei  attributa,  puta  mi- 
sericordiam  in  pios,  et  justiliam  in  impios  ac- 
cipit.  Ex  dextra  sugilur  lac  indulgentiae,  ex 
sinislralaccorreptionis.  Hoc  durius,  illud  sua- 
vius,  ulrumque  infantibus  salulare.  Unde  etRu- 
perlus  per  zonam  auream  accipit  auctoritalem 
Christi  regiam,  ab  omni  miseria  et  morlalitate 
liberam. 

Melius  Pererius  :  Duae  mammillae ,  ait ,  sunt 
mens  el  voluntas  ;  baec  cincta  est  auro  sapientiae, 
illa  cbaritaiis  ;  utraque  lac  praebent  tum  doc- 
trinae  per  pr;vdicationem  ,  lum  gratiae  per  Sa- 
cramentorum  administrationem.  Unde  S.  Greg. 


Christi?  Resp.  primo    aliqui,    significare  ejus     lib.  34.  Moral.  cap.  8.  Zonam,  inquit,  auream 

clementiam,  qua  cobibet  iram.  Ita  Andreas  et 

Aretas.  Secundo,  ejus  dignitatem  regiam.  Ita 

Rupert.  et  Percrius.  Tertio,  ejus  sapientiam.  Ita 

Albertus.  Addunt  aliqui  justitiam  ,  juxta  illud 

lsaioe  11.   5.  Justitia  cingutum  lumborum  cjus. 

Quarto,  ejus  pietatem  et  rcvercntiaui.  Ita  Abbas 


circa  mammillas  habere  ,  est  cunctos  mutabilium 
cogitationum  mottts,  per  solitts  amoris  vincula 
rcstringcre.  Addit  ibidem  S.  Gregorius  aurum 
quinque  res  in  Scriptura  significare  :  primo , 
cbaritatem  divinitatis  ;  secundo,  splendorem 
cccjeslis  civitatis  jiertio,  charitateui,  uti  bic  ; 


10.M) 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I, 


qua  rio,  nilorcmglorinesrccularis;  quinto,  pi.l-  epist.  Pelag.  c.  U.  et  D.  Thonias  1.  2.  quaest.  107. 


chritudincm  sanclitatis. 

Dcnique  Alcazarhic  nolat.  12.  pag.  225.  notat 
auro  significari  charilatis  perfeclioncm.  Nam, 
Ht  lih.  33.  c.l.  el  sequenl.  docet  Plinius  in  auro 
novem  sunt  consideranda,  niira  :  generatio  , 
splcndor,  pondus,  facilitas  materice  ,  constantia  , 
viunditia,  medicina,  miracula ,  pretium ,  qiue 
singula  ipse  ordine  fuse  et  docte  proscquilur, 
et  claritaii  adaptat. 

\U.  Caput    autkm  ( divinitas    quae  cst  caput 
Christi)  kjus  etcapilli;  et  significat/desf,  q.  d. 
Caput ,  id  eslcapilli  capilis  (Alcazar  tamen  pcr 
eapillos  capitis,  accipit  pilos,  tam  barbaequam 
capitis;  sed  pili  barbae  proprie  non  vocantur 

Capilli   (EIUNT  CANDIDI  ,  TANQUAM   LANA    AI.BA  ET 

tanquam  nix,  ]  quae  non  tanlum  candorein  habel, 
sed  et  pulchritudinem  et  splendorem.  Candidi , 
nimirum  canitie  :  qua  significatur  Christi  a?ter- 
nitas,  et,  ut  August.  ait,  antiqttilas  veritatis.  Sic 
de  Patre  aeterno  dicitur  Daniel  7.  Antiquus  die- 
rum  sedit ,  veslimentum  ejtis  candidum  quasi  nix, 
ct  capilit  capitis  ejus  quasi  lana  munda ,  id  est 
cani,  splendidi,  juxta  illud : 

Et  facies  multo  splendeat  alba  pilo. 

Nota.  Arctas  per   capillos    candidos  accipit 
candidam  et  puram  humanitatem  Chrisii  :  et 
Viegas,  puritatem  vitae  Cbristi.  Secundo,  Rupert. 
accipit  SS.  Prophctas;  hi  enim  quasi  multi  ca- 
pilli  unius  capitis  Christi  sunt.  Pari  modo  S.  Au- 
guslin.  lib.  de  Essentia  divinitatis  initio,  accipit 
quoslibetSanctos.  Tertio,  S.  August.  tract.*57. 
inJoannem,  accipit  Christi  Sacramenta,   quae 
multaet  varia  unius  Christi  sunt.  Quarto,  Joa- 
chim  Abbas  judicia  Christi  mundissima,  ctjus- 
tissima.  Quintoet  optime,  uti  dixi,  capilli  sive 
candidi,  sive  cani  significant  Christi  aeternita- 
»em,  ac  consequenter  omniscientiam,  omnipru- 
dcntiam,  omniprovidentiam :  cani  enim,  sive 
<enes,  quia  calor  in  iis  subsidit,  hinc  non  ha- 
bcnt  fervores  et  impetus  turbidos,  qui  ralio- 
nem  perlurbant,   sed  plane  sedati  liberum  et 
sincerum  habent  judicium,  maximeque  in  eis 
viget  prudentia  et  sapientia. 

Unde  notat  Alcazar  per  poderem  significari 
sanctilatem  etreligionem  Christi,  ejusquc  fide- 
lium,  perzonam  auream  charitatem,  per  canos 
sapientiam ,  quae  mire  increvit  in  persecutioni- 
bus  iis,  de  quibus  agilur  hoc  libro;  per  illas 
«nim  Christi  docuit  suam  Ecclesiam  Christianae 
philosophiae  fastigium. 

Porro  inter  hacc  triacongruus  servatur  ordo; 
quia  prius  est  mundari  a  peccato,  et  sanctifi- 
eari;  mox  virtutum  perfectionem  in  fervorc 
charitatis  amplecti;  et  demum  alios  docere  et 
histruere  per  sapientiam.  Unde  in  Ecclesia 
Christiana  sapientia  fuitmatura  et  cana,  quoeiu 
■Synagoga  JucUcorum  erat  germinans  et  infans. 
Ilinccomparatur  nivi,  non  tantum  nitenli,  scd 
■•i  splendenti.  Nix  ergo  significat  splendorem 
't  ffloriam   sapientiae   Christi,  et   Cbristiano- 


gloriam 
i  mn. 


Addunt  aliqui  canos  significareantiquitatcm 
'•ligionis  Christianae ,  tum  quia  fuit  prior  ju- 
duismo  in  mente  et  intentione  Dei  (unde  voluit 
Dcus  illam  per  ritus  et  sacrificia  Judaica  signi- 
ficari  et  repraesentari);  tum  quia  prisci  Patriar- 
chie  et  Prophetae,  quoad  fidem,  spiritum,  mores 
et  vitam  Christiani  potius  erant,  quam  Judaei  et 
Mosaici,  ufti  docclS.  Angust.  lib.  3.  contra  duas 


artic.  1. 

Et  oculi  kjus  tanquam  flamma  ignls.]  His 
oculis  significatur  omniscia  mens  Christi, 
justis  luccns,  reprobos  incendens,  ait  Gag- 
neius. 

Secundo  ,   et  melius  Ribera  :  Oculi ,  inquit, 

Christi  llammantes  significant  Christi  iram  vl 

vindictam  in  persecutores  Chrislianorum,  alios- 

que  impios.  ld  ita  esse  patet  ex  c.  19.  12.  et  c.  2. 

18.  et  cap.  11.  19.  ubi  horribiles  bestiae  depini 

guntur  :  Ira  plena>. ,  vaporem  igneum  spirantes  , 

liorrendas  ab  oculis  scintillas  emittentes.  Cur  iu 

ira  flammescant  oculi,  causam  datAristot.  pro- 

blcm.  3.  sect.  31.  quod  calor  a  natura  in  eain 

partem,  tanquam  violatam  transmittatur,  quae 

et  sensu  et  motu  facilior  est.  Oculienim  violati 

censentur  hoc  ipso,  quod  quis  coram  ipsis  in- 

dignum  et  injurium  quid  patrarit,  necfaciem  ct 

oculos  ejus  sit   reveritus.   Adde    phantasiam, 

quae  in  capite  est  supra  oculos,  ira  concitatam ,' 

advocare  ad  se  spiritus  vilales,  eosque  accen- 

dcre,  utfumos  naribus,  ignem  oculis  efflare  vi- 

dcatur.  Sic  de  Achilleiraloail  Homeruslliadel9, 

Dentes  ejus  stridebant ,  octdi  vero  splendebant 

ul  flaynma  ignis.   Et  Virgil.  libro  7.  de  Alecto  : 

Flammea  torquens  lumina.  Et  Ciceroin  Verrem  : 

Ardebant   oculi ,  toto  ex  ore  crudelilas  emica- 

bat. 

Addit  Alcazar  fiammas  oculorum  Christi  sig- 
nificare,  abejus  ira  neminem  se  posse  abscon- 
dcre.  Quae  enim  lenebra;  impediant  perspicien- 
tiam  ci,  cui  oculi  jaculantur  claram  lucem? 
juxta  illud  Jeremiie  32.  v.  19.  Octtli  ejus  aperti 
sunt,  ut reddat  (iUis  Adam  secundum  fruclum  adin- 
ventionum  eorum. 

15.  Et  pedes  ejus  similes  auriciialco  sicur  in 
camino  ardeisti.  ]  Hinc  patct  Joanncm  non  vi- 
disse  verum  hominem,  sed  hominis  imaginem, 
sive  speclrum  :  habebat  enim  pedes  ex  auri- 
chalco.   Licet  enim    dicat  :  Similes  aurichalco , 
lamenTo  similes  potius  spectat  hominem,   sivc 
spectrum  hominis,   quam  aurichalcum.  q.  d. 
Hoc  hominis  speclrum  pedes  videbatur  haberc 
similes  statuae  factae  ex  aurichalco  ,  quoad  cas- 
lera  vero  simile  erat  homini.  Alludit  ad  Ezech.  1. 
27.  ubi  Ezechiel  ait  sc  vidisse  speciem  Dei  se- 
dentis  in  curru  Cherubim  :  Quasi  speciem  elec- 
tri,velut  aspeclum  ignis ,  intrinsecus  ejuspercir- 
cttitum;  a  lumbis  ejus  et  desuper,  et  a  lumbis  ejtts 
usque  deorsum,  quasi  speciem   ignis  splendentis 
in  circuitu.  Vide  ibi   dicta.    Pro   aurichalcum, 
graece   est  yiixtT^avi»    quod  Suidas  putat  essc 
genus  electri    auro  pretiosius.  Antonius    Ne- 
brissensis  in  Quinquagcna  cap.  l\.   vertit  thus 
aeneum,  idest  forte,  masculum,  puta  potentis- 
simum  et  fragrantissimum;  (n31lS  tebonaewm 
hebraice,  unde  idem  sumpserunt  Gra?ci ,  signi- 
ficat  thus,  eo  quod  sit  album  :  'jlb  laban  enim 
significat  album)  et  ita  sumitur  hoc   nomen 
apud  Orpheum,  cumait  :  Chalcolibanus  in  Apol- 
linem  ,  in  Latonam  ,  id  est  masculum  thus ,  vcl 
masculini  thuris  sacrificium  in  Apollinem ,  in 
Latonam.  Pcdes  ergo  Christi  similes  sunlthuri 
masculo;  quia  quasithus  incensum  etfragran- 
tissimum,  jucundissimum  odorem  spargunt. 

Verum  noster  Interpres  etalii  passiin,  xa/*o- 
)t,3zvcv  verlunl  aurichatcum.  Unde  et  Plinius 
lil).  34.  2.  ait  Chalcolibanum  esse  genus  aeris, 
olim  habilum  in  pretio.  Porro  vocalur  anri- 
chalcum  oes,  quod  colorem  habet  aurcum  ,  m- 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN.  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


1061 


qiiit  Scxius  Pompeius.  Idcm  dicitur  aurichal- 
cum ,  ab  of,oi ,  id  ost  mous,  cl  xedxo«,id  est  aes, 
« 1 1 1 <>(l  emonlibus  eruatur;  unde  et  dicitur  x*ix°- 

;(6kvov  ,  (piasi  aes  Libaui ,  eo  quod  6  Libano 
eruatur,  ait  Arciasei  Thesaurus  linguce  Grrccae. 
I  nde  Syrus  vcrtit  :  Pcdesejus  similesmi  Libani- 
tico ,  qtwd  inflummatumest  tanquam  in  fornace; 
Arabicns  :  Pedes  cjus  sicut  (fs  conflatum  in  igne. 
Porro  fulgiduni  fuisse  auriclialcum  docct  1 1 < ■; — 
siodus,  (luiu  illud  fMtvov  vocat  in  Herculis scuto. 
Auriclialciiin  crgo ,  sive  chalcolibanuni  erat 
aes  laudatissimum. 

Seusus  ergo  est :  Pedes  Christi  similes  crant 

aurichalco,  non  frigido,  non  etiam  liquefacto, 

sed  calenli ,  caudenli  el  coruscauli  in  camino 

ardenli  (legit  noster  Interpres   in  Grtcco  -mu- 

puptvot  ,  id  esl  ardcnti ;  jani  lcgunl  it<sup&i/*svo< ,  id 

rst  ardcntcs  ,   scilicet  pedes,)  hoc  est,   pedes 

Christi    erant    splendidissimi ,  pula  liumanilas 

Ghristi    (qu;e  per  pedes  signiQcatur,  uti  deitas 

pcr  caput)  per  caminum  passionis  et  crucis 

iacta  esl  splendidissiina  elforlissitna  ad  concul- 

candnni  Domitiahum,  suosque  hostes,  et  ad  cos 

coniburendiiiu.  Ita  Nazianzenus  apud  Andrcam, 

et  Damasceuus  apud  Rihcram,  Riiperlus,  Pan- 

nonius,  aliique,  qui  omnes  per  pedes  intelli- 

guni  humanam  naluram  in  Cbrislo.  Paulo  alitcr 

Dionys.   Garlhusianus  per  pedes  accipit  exlre- 

mos   annos  vilae  Chrisli,  quibus  passus  est  et 

crucifixus.  Pedes  Chrisii,  aitRupertus,  dicuntur 

similes  aurichalco  :  Quiasicut  auricludcum  mut- 

tis  ignium  impendiis  excBre.perducitu.rad  colorem 

auri ,  ita  ct  itla  humanitas  per  multas  tribululio- 

nes  passionis  ct  morlis  perducta  est  ad  gloriam 

majcstalis.  Quocirca  pie  S.  Bcrnardus  serm.  17. 

in  psalm.  Qui  habitat :  Bonum,  ait,  mihi,  Domine, 

iribulari ,  dummodo  ipse  sis  mccum  ,  quam  reg- 

imresine  le ,  cpuluri  sinc  le ,  sine  te  gloriari  :  bo- 

num  in  tribulatUme  magis  amplecti  te ,  in  camino 

habitare  te  mccttm  ,  quam  csse  sine  te ,  vel  in  caio. 

Quidcnim  mihi  cst  in  caio,  cl  d  le  quid  volui  su- 

per  terram?  Aurum  probat  fornax ,  ctviros  jastos 

tcntutio  tributulionis.  lbi,  ibicum  cises,  Domine  , 

ibi  in  tito  nomine  congrcgalis  adstas  mcdius  ,   si- 

rul    olim    cum    (ribus   pucris  es  dignatits ,    cliam 

Ethnico  apparcrc ,  ut  diceret  ':  Quiaspecies  auarti, 

csl  similis  fttio  Dci.  Quitl  trcpidamus  ,  quid  cunc- 

tamur ,  quid  refugimus  hunc  caminunt?  Sa^vit 

ignis  ,  sea  Dominus  nobiscum  esl  in  tribulalione  : 

si  Detts  nobiscum  ,  (jttis  contra  nos  ? 

Mystice,  Ilaymo,  Beda  ,  Ambrosius ,  Ansel- 
mus  ;  Pedes  ,  inquiunt,  Christi  sunt  fideles, 
quivivenlin  fine  mundi  tempore  Antichristi , 
durabuntque  in  igne  persecutionis  ,  quasi  in 
camino,  fortes  ct  constahtes. 

Secundo ,  Victorinus  Ticoniua,  Andreas , 
Arelas  ,  Pererius  ct  Alcazar :  Pedes  ,  iuquiunt  , 
Christi  sunt  Aposloli ,  <pii  nomen  Christi  quasi 
per  totuin  orbem  deporlarunt.  lli  similes  suni 
aurichalco  ,  <|iiia  sua  sapienlia  splcnducrunl  ut 
auruni ,  suaque  constantia  expresserunt  flrmi- 
tudinem  rarisi  l  nde  de  his  dicilur  [sais  hi.  7. 
ei  Roman.  10.  15.  Quatn  speciosi  pedes  evange- 
Uzantittm  paoem  ,  evangelizantium  bona  !  v.i  can. 
7.  J.  Quam pulchri  sitnt  grcsstts  titi  in  calceamen- 
tis,  jitia  principis  !  Visi  siint  ardenies  ,  <|iiia  or- 
bein  accenderunt  igne  illo,  <!<>  quo  ait  Christus 
Lucre  12.  'i!>.  igiinu  veni  mitiere  in  terrani ,  et 
quidvolo  nisi  ut  aecendatur?  Dcnique  iu  chal- 
colibano  ,  sive  ajre  bibani  allnditur  ad  altare 
holocausloruin  ,  quod  cx  hoc  ;vre  factum  crat. 

CORISEL.    A    I.AIMDK.       TOM.    X. 


Respicit enim  Joannes  ad  ignem  holocaustorum, 
quo  significal  pedes  illos,  qui  adeo  Deo  pla- 
<■<  ni  inlendere  et  contendere ,  ut  verce  religio- 
nis  igiKin  ,  Deique  cultum  totoorbc  accendant, 
quoil  et  fecerunt.  Hic-eniin  <-st  igoisiste,  quo 
exusta  est  Babyloh '< ,  ait  Alcazar.  Lnde  etlre- 
naeus  lib.  U.  cap.  37.  chaicolibanum  refert  ad 
fortiludineni  lidei  ,  et  ad  perse\  erantiam  in  tot 
adversis,  eeiuinnis  et  perseculionibiis,  quas  prae- 
eonesDei,  amore  Dei  tolerarunt  usqiie  ad  mor- 
tem  et  martyrium  ,  iiiKiue  orbem  Dei  fide  et 
amore  succenderunt.  De  hoc  igne  vide  dicta 
Levit.  9.  in  finc. 

Terlio  Ribera  :  Pedes  Chrisli ,  ait  ,  suni  hostes 
Christi  a  Chrislo  calcandi  ,  ct  igne  gehennee 
cruciandi ,  aul ,  ul  Alcazar  ,  Chrislo  subigendi 
et  ad  eum  convcrlcndi ,  juxta  illud  Josue  1.  8. 
Omnem  locttm ,  qttcm  calcavcril  vesligittm  pedis 
veslri ,  vobis  tradam  ;  et  Psalm.  59.  10.  In  Idtt- 
mxam  extendam  calccamcntttm  meum. 

LT  VOX  ILLItS  TANQUAM  VOX  AQIAr.LM  MCLTA- 

rlm.]  Primo,  aliipii  hac  exponunl  de  aquis  bap- 
lismi.  lla  Viclorinus. 

Secundo,  alii  de  concordia  Scripturarum,  quan 
sunt  quasi  aquaj  el  fluvii  mulii.  Ila  Rupertus  et 
Pererius. 

Tertio ,  alii  de  coelestis  virlulis  cursu  ,  qua 
variis  modis  in  omnes  inlluit.  lta  Aiias  Mon- 
tanus. 

Quarto  ,  Alcazar  putathanc  voccm  significare 
persecutionem  Romani  imperii  ,  qnasi  aquac 
mult;e  sint  multae  gentes  frementes  et  furentes 
in  Christianos  :  sed  ha:c  vox  est  Christi  ,  non 
gcntium  fremenlium. 

Nota.  Alludit  Joanncs  ad  Bzech.  ho.  Inilio , 
sicut  cnim  ibi  dicilur  :  Ecce  gloria  Dei  Israel  in- 
grcdiebatur  per  viam  Oricntatcm  ;  ct  vox  irttl  ei 
qttasi  vox  aqiiarum  muttarum  ,  ct  terra  splcnde- 
bal  d  majestalc  cjus;  sic  hic  ail  Joanncs  :  Vox 
iilitts  tanqnum  vox  aquarum  mttllartim  ;  facies 
cjus  sicut  sol  titcct  in  virtttte  stta.  Sensus  crgo 
est ,  q.  d.  Vox  Christi  erat  valde  fortis,  sonora , 
penetrans  et  eflicax  ,  qualis  esse  solet  aquaruni 
multarum  cum  impetn  defluentium  ;  ad  hoc 
enini  significanduin  hac  aquarum  simililiidine 
saepe  utilur  Sciiptura.  I1;cc  vox,  ait  S.  Cregorius, 
Ticonius ,  Haymo  ,  Seraphinus  elPererius,  cst 
praedicalio  Evangelii  ,  ila  sonora  el  polcns  ut 
in  omncm  terram  cxivcrit  sonusejus.  Quis  ma- 
ris  freuhtus  caulibUS  illisi ,  quce  fluininuin  ra- 
pidissimorum  coniluges,  quae  Nili  catadupa  tam 


longe   pcrsonarunt 


Fuil  crgo  haec  vox  quasi 
atptarum  miillarinn.  Primo,  quia  instar  aqurc 
reslinxil  silim  rcrum  temporalium  ,  et  r< ■frigc- 
ravit  oesiuin  concupiscentiae.  Secundo  ,  quia 
abluit  niaculas  peccatorum.  Terlio,  quia  fe- 
cunilavit  lerram  cordium  humanorum  ,  ut  fruc- 
ius  \  iriuiuin  proferant.  Quarlo,  quia  multaa, 
imo  omncs  gentes  a<l  Christum  converlil .  fc- 
ciique  ut  quique  sua  yoce  communiler invoceni 
ct  laudeni  Deum  :  haee  cnim  est  musica  non 
OCtO,  sed  ceiitum  milliuni  vocum ,  in  auribus 
Dci  uli  SOOOra,  ila  gralissima.  llinccap.  17.  15. 
dicitur  :  hitia'  mttlKC  populi  sttnt ,  (t  g< 
lingtiit.  Ita Primasius  imbrosius,  Beda,  \nselm.. 
Richard. ,  Rupert. ,  Dionys.  el  Pannonins.  Poti  ' 
quoque  per  hanc  vbcem ,  cum  Ribera  intelligi 
condemnalio  impiorum.  puta  vox  Clnisli  con- 
demnanlis  Impios  in  die  judicii.  s<'d  quia  hiec 
significalur  per  gladium^  qui  sequitur,  hinc 
mclius  per  hanc  foccjJi  accipilur  ipsa  pradica- 

131 


lOW  COMMENTARIA  1N 

tio  Evangelii.  Unde  el  scqiiitur  narratio  de  sep- 
lem  Eeclosiis  hac  \oee  conversis. 

16.  Er  HARF.RAT  1N  DEXTERA  SliA  STELLAS  SEPTEM.] 

Prinio  ,  inulli  putanl  idem  esse  septem  stellas  , 
quotl  seplem  candelabra,  pula  septem  angelos, 
v.  20.  per  quos  putant  septem  Ecclesias  ipsis 
commissas  signilicari.  Ila  Victorinus,  Ticonius  , 
Ambrosius  ,  llaymo  ,  Beda. 

Secundo  perseptem  slellas  non  septem  Epis- 
copos  ,  sed  proprie  septem  angelos  ,  sive  spiri- 
tus  coelestes  accipiunl  Origenes  homil.  20.  in 
Numeros,  Hilar.  in  Psalm.  124.  Nazianz.orat.  32. 
Hieron.  in  Matlb.  18.  Andreas  et  alii ,  quin  et 
Maldonat.  in  Maltb.  18. 

Terlio  ,  per  seplem  slellas  et  angelos  ,  ac- 
cipiunt  septem  dona  Spirilus  sancti  ,  sive  Spi- 
ritum  sanctum  sepliformem,  Victorinus  ,  Se- 
rapbinus  et  Arias  Montanus  ,  qui  ait  bas  septem 
stellas  esse  septem  spiritus  in  divina  essentia 
conslanles. 

Quarto,  Andreas  per  septem  stellas  accipit 
septem  rerum  gradus  ,  sive  res  omnes  quae  in 
niundo  sunt,  totamque  mundi  gubernationem  , 
quaein  manuet  dexlera  Cbrisli  est. 

Quinto,  Abbas  Joacbim  per  seplem  stellas 
accipit,  non  fixas  ,  sed  septem  planetas ,  et 
singulis  accommodat  virum  aliquem  viriute 
prsestanlem,  qui  quolibel  saeculo  orbi  praeluxit, 
v.  g.  ut  prima  siella  ,  sit  'Adam  ;  secunda  , 
Noe  ;  terlia  ,  Abrabam  ;  quarla  ,  Moses  ;  quinta , 
David  ;  sexta  ,  Joannes  Baptista  ;  septima  , 
Elias  in  fine  mundi ,  ita  ipse  hic  ad  v.  20.  sed 
haec  omnia  vel  parerga ,  vel  accommodatitia 
sunt. 

Itaque  dico :  Certum  est  has  septem  stellas 
esse  septem  angelos,  uli  ait  S.  Joannes  v.  ult. 
Porro  angeli  hi  sunt  Episcopi,  ut  ibidem  pale- 
bit.  Ubi  nota  :  Angeli,  id  est  Episcopi ,  in  Ec- 
clesia  debent  csse  quasi  stellae.  Primo,  ut  quasi 
stellae  ,  non  errantes  et  planetae ,  sed  fixas  , 
perpetuum  etordinatum  habeant  motum  ,  mo- 
rumque  omnium  debiiam  compositionem.  Se- 
cundo,  ut  sua  claritate  alios  illuminent,  hoc 
est  quod  ait  Paulus  Philipp.  2.  15.  In  medlo  na- 
tionis  pravce  et  perversx  lucelis  sicut  laminariain 
munclo.  Terlio,  ut  suo  calore  alios  foveant  et 
vivificent.  Quarlo,  utsuis  inlluentiis  conservent 
et  vegetent  mundum.  Quinto  ,  steHte  fixaeparvae 
videntur  et  humiles,  sed  tamen  majores  sunt 
toia  terra  :  talis  sit  Episcopus  et  Pastor.  Sexto , 
slellae  lucent  noctu  in  medio  tenebrarum,  sic 
luceat  et  Episcopus,  pr3esertim  noctu  ,  id  est 
tempore  persecutionum  et  haeresum,  uti  luce- 
bant  hi  septem  constanter  tempore  persecutio- 
nis  Domiliani.  Hoc  est ,  quod  ait  S.  August.  1. 1. 
de  Sermone  Domini  in  monle  cap.  6.  Calcari  non 
polest  nisi  inferior;  sed  inferior  non  est  qui  quam- 
vis  corpore  multa  in  lerrasustineat  ,  corde  tamen 
fixus  in  ccelo  est.  Vide  dicta  Gen.  15.  15.  ct  Da- 
niel  12.  v.  3.  et  h-  Hac  ralione  illud  bravium  a 
Daniele  12.  v.  3.  sanctis  doctoribus  promissum 
accipient:  Qui  docli  fuerint  fulgebunt  ul  splendor 
fmnamenti ,  et  qui  ad  justitiam  erudiunt  multos  , 
quasi  stettce  in  perpetaas  ceternitates.  Denique 
stella  vigilantiee  et  providenliae  ,  qu35  prima 
Episcoporum  est  dos ,  lypum  gerit.  Hinc  in  ve- 
teri  numismate  Pertinacis  Imper.  simulacrum 
cernilur,  manibus  versus  ingentem  stellam  in 
coelum  sublatis  hoc  lemmate  :  Providentia  Deo- 
rum. 

Porro  Alcazar  hasce  septem  stellas  concipit 


APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  I. 

ut  seplcm  gemmas  instar  slellarum  annulis 
totidem  infixas,  vel  insculplas.  Hoc  enim  con- 
gruentius  cl  elegantius  vidciur;  gemm.e  enim 
slellarnm  spleiulorem  referunt  et  insuper  mag- 
nas  babent  virlutes  et  energias.  Sic  ait  Virgil. 
jEneid.  h. 


Stellatus  jaspide  fulvo  Ensis  erat. 

El  Rhodiginus  I.  6.  c.  12.  Scribit ,  ail ,  Damis,  sa- 
pienlum  Indoram  principem  Jarcham  tam  scite  , 
tamque  docte  annulos  septcm  compegisse  ,  qui  et 
sleilarum  seplcm  nominibus  cssent  prcesignes  ,  ut 
Apoitonium  Tyanamm  dono  acceptos,  singutis  die- 
bus  singulos  juxta  dierum  nomina  eis  dislinguen- 
tem,  geslasse  prodilum  itMdem  refertPbilostra- 
lus  l/2.  c.  13. 

Pari  modo  ,  ait  ,  hae  septem  slellae  crant 
septem  annulli  cum  lotidem  gemmis  sive  stel- 
lis  :  singulae  autem  gemmoe  habebant  stemina 
aliquod  sive  insigne  insculptum,  verbi  gralia  , 
crucem  (  quae  signum  est  Dei  vivi ,  ut  diciiur 
cap.  7.  2. )  ;  aut  quatuor  animalia  ,  quae  stinl 
divinae  providentiae  sigillum.  Veleres  enim  an- 
nulorum  gemmis  pro  sigillis  utebanlur  :  neque 
ulla  erat  gemma  ,  quae  figura  aliqua  ,  seu  cha- 
ractere  non  esset  insignita.  Christus  enim  Epis- 
copos  bic  maximo  honoreafficit,  dum  eos  vocat 
dexterae  suae  annulos,  vel  annulorum  gem- 
mas.  Hinc  de  Joachim  Rege  ait  Jercmias  c.  22. 
24.  Si  fuerit  Jeclwnias  annulus  in  dextera  mea. 
El  Eccli.  hZ.  vers.  13.  Zorobabel  quasi  signum  in 
dextera  manu  :  sic  et  Jesus  fitius  Josedec.  Et  Ag- 
goci  2.  2/j.  Ponam  te  quasi  signaculum.  Sunt  in 
dextera  Cbristi,  quia  sunt  Cbrisli  instrumenta 
in  regimine  animarum  ,  aoque  ac  ornamenia  , 
praesertim  si  suo  munere  egregie  perfungan- 
tur. 

Addit  Alcazar  Christum  habere  in  manu  stel- 
las  fixas  ;  sed  tamen  alludi  bic  ad  seplem  plane- 
tas,  utper  eas  significelur  discrimen  ,  quod  erat 
interipsosEpiscopos  Asiae.  Smyrnensis  enim  sc 
babebat  utSol,  qui  omnia  sua  virtule  superat; 
Philadelphensis  ul  Jupiler  ,  ob  prosperam  for- 
tunam  ;  Sardensis  ut  Mars  ,  propter  audaciam; 
Laodicensis  ut  Saturnus,  ob  ignaviam  et  pigri- 
tiam;  Epbesinus  ut  Mercurius:  quia  ,  licet  pru- 
dens  esset,  erat  tamen  remissi  ardoris  ;  Perga- 
menus  ut  Luna,  propter  morum  inaequalitatem; 
Tyatirensis  utVenus,  propter  imprudentem  fer- 
vorem.  Licet  Chrisli  intentio  sit,  ut  omnesinstar 
solis  effulgeant. 

Heec  sunt  commenta  ejus  ingeniosa,  et  erudita 
magis,  quam  solida  et  genuina.  Transformant 
enim  slellas  in  gemmas  ,  imo  in  annulos  ,  quo- 
rum  hic  nulla  est  mentio.  In  his  ergo,  el  magis 
in  aliis  ingenium  ejus  laudo  ,  sed  solidius  et 
planius  subinde  de  liltera  sacrae  Scripturae  jncli- 
cium  multi  requirunt.  Itaque  simplicius  etsig- 
nificantius  seplem  stellas  hic  proprie  accipie- 
mus.  Slellarum  enim  lux  fulgenlior  est ,  quam 
gemmarum  ;  eaque  apte  respondet  septem  lu- 
cernis  candelabri,  quibus  praesunt  hae  septem 
stellae.  Rursum  ,  stellas  proprie,  id  esl  fixas, 
non  planetas  accipio ,  uti  et  alii  Interpretes 
passim. 

Moraliler,  non  soli  Episcopi,  aitHaymo,  sed 
quivis  insignes  Evangelii  praecones  sunt  siellae, 
uti  fuit  S.  Dominicus  ,  cui  proinde  in  Ironle 
visa  est  stella.  Hinc  Apocal.  12.  1.  mulier,  id  est 
Ecclesia ;  dicilur  in  capite  habere  coronam  stel- 
larum  duodecim,  puta  duodecim  AposloIorum, 


COMMLNTAIUA  1N  APOCAI 

qui  Evangelium  toio  orbe  praedicarant.  Hi  ergo 
luerunt  quasi  slellae  pritnse  magnitudinis  ,  de 
qttibus  mystice  dicitur  psal.  18.  1.  Gccli  cnar- 
ranl  glorlam  Dei ,  cl  illnd  Poetoe  :  Solcmquc  no- 
vum  noca  sidera  porlant. 

Et  DR  ore  ejus  gladius  utraque  pahte  acutus 
exiijat.  ]  Prinio,  Ainhrosius  per  ghidiuni  accipit 
lideles  validos  et  eleclos  ,  qui  in  fine  mundi 
conira  Antichristuni  pugnabunt.  Secundo,  Ti- 
eonins,  Primasius,  Arelas,  llaymo,  Ansclni. 
liichard.  Viclor.  el  Alcazar  per  gladium  acci- 
piiuit  \  erbum  Dei ,  qnod  Chrislus  per  suos  prse- 
dicalores  loquiliir  eo<pie  lcrit  et  saucial  corda 
audientium,  de  quo  Aposlolus  ait,  Lphes.  6.17. 
/Issumite  gladittm  spiriiiis  quod  est  vcrbum  Dei. 
fvt  Il<'l)r.  /i.  12.  Vivus  est  sermo  Dci  ct  cjjicax ,  et 
penelrabilior  omni  gladio  ancipiti ,  el  perlingens 
usqucad  divisionrm  anima?  ac.  spiritus,  compagum 
quoque  ct  mcdullarum.  Bt  Psal.  1/|9.  6.  Gladii  an- 
cipilcs  in  manibus  corum  ad  facicndam  vindictam 
in  nationibus ,  incrcpaliones  in  populis,  etc.  glo- 
ria  luvc  est  oinnibus  sancds  cjus.  Concionalores 
crgo  sunt  gladii  Chrisli,  per  quos  Chrislus  pug- 
nat  et  trucidat  vitia.  Agunt  enim  ipsivirlute  et 
pflicacia  non  sua  ,  scd  Cluisii ,  qui  Yim  dat  ver- 
bis  eorum,  ut  animas  converlanl. 

Veruni  ,  quifl  Joannes  hoc  verhum  Dei  intel- 
lexii  per  vocem  aquarum  mullarum  jam  diclam, 
hinc  aplius  per  ghuliuin  hunc  Chrisli  accipiemus 
senl<'iiiiain  cond<'mnationis,  ipsanxpie  condem- 
nalionem  ct  punilioueni  seternam,  qua  Chrislus 
iinpios  in  die  judicii  <'ilicacissim<:  et  dirissime 
feriet,  adigctque  in  gehcnnam,  sive  in  morlem 
secundam.  Ila  Andr.eas  ,  Aretas,  Ruperlus  , 
Beda  ,  I.yranus,  Seraphinus  et  Itibera  :  ac  pro- 
hatur  ex  cap.  2.  v.  12.  IIivc  dicit  qui  habet  rlwm- 
phrcam  utraque  parte  acutam.  Et  v.  16.  Pugnabo 
cum  illis  (Nicolailis)  in  gladio  oris  mei.  Minalur 
cnim  impuris  lucrelicis  pocnam  <'l  gehennam. 
Et  cap.  19.  15.  Et  dc  orc  cjus  proccdit  gladius  ex 
u/ruquc  parteacutus,  ut  in  ipso  pcrrutiat  gentes  ; 
1 1  ipse  reget  cas  in  virga  ferrea.  Agit  enim  de 
strage  genlium  infidelium  et  hoslilium,  quam 
Chrislus  faciel  in  line  niundijunde  ad  earum 
earnes  dcvorandas  invital  aves  ,  dicens  v.  17. 
Veniteadccenam  magnam  D>i  ut  munducctis  car- 
nes  regum  ,  tribunorum  ct  forlium ,  etc. 

Sic  Joannes  Hohemus  de  Cenlili  rilu  in  Asia 
scribit  principem  ,'eum  primum  accepto  dia- 
demate  rex  inaiiguraiur,  dicere  solitum  :  Oris 
meisermo,  de  calero  giadius  mcus  erit.  Sic  etiam- 
num  rex  Hungarhe,  cum  inauguralur,  insidens 
cquo  ghulium  rulgentem  vihrat,  ac  circumducit 
per  quatuor  mundi  plagas,  quasi  protestans  Be 
<o  contra  (pioslih<'i  regrri  hosics  quaquavor- 
Miui  depugnaturum.  <;hulius  enim  h  ctade  dici- 
lur,  quasicladiua,  quod  cladem  inferat  hostibus, 
;iii  Varro.  llinc  gtadius  syinholuin  est  principis, 
judicis  {non  cnim  sinc  causa  gUulium  portal ;  Dei 
i  niin  miniSter  esl  ,  viudcx  in  iram  ei  qui  muluni 
agit ,  ait  S.  Paulus,  Rom.  13.  v.  1/j.)  et  viiulicis. 

Hinc  consequenter  priscls  gladius  erat  sym- 
boltrm  <'t  onien  morlis.  lla  llelvidio  Perlinaci  ac- 
<-i<lil,  <pii  anl<"  triduuin  <piain  occiderelur ,  visus 
<st  sihi  videre  hoinin<'in  a  quo  gladio  iflfestaba- 
tur.  Eodem  si^nilicato  formidahilis  minitahun- 
ilusquc  (ialha,  COgnita  \<'ronis  n<'<-<',  susceptatpu' 
Ceesaris  appellatione,  her  mgressos  est  paluda- 
liis.pugione  anle  peclusecervicibus  dependcnte, 
usu  togee  non  prius  recuperato,  quam  omnes 
qui  res  novas  moliebanlur  oppressissct.  Testis 


YPSIN  S.  JOANMS    Cap.  I.  10/:-" 

est  Su<'toniusin  Calba,  c.  ll.Quid  vero  helli  duo, 
ipii  repcrli  siinl  in  secr<'tis  C.  Caligula»  post  <'jus 
n<.'c<'m,  in  quibiis  nantae  nomiflaque  contiaeban* 
tur  morti  destinatoruns?  Praesoripti  enimeraat 

divcrso  tilulo,  alleriipn:  gladins ,  alleri  pugio 
nomen  eral,  per  hunceos,  qui  clam  opprimendi 
erant,  intelligcbat ;  p<-r  gladiiun.quos  palam  ca> 
d<'r<'deslin;iss<;i;  moliebatur  enim  princ<ps  car- 
nificin.e  dedilus  eleclissimum  queuifpje  utrius- 
que  ordinis  inlerimen:  ,  mox  Antium  ,  inde 
Al<:xandriam  commigrare.  Ita  Suetonius  ln  Ca- 
ligula,  c.  /j9.  Hinc  et  piiscis  maximum  omnium 
fuM  juramentum  ,  vcntum  et  aeinacem  attestari 
(acinaces  enim  Medorum  gladii  sunt)  per  bunc 
<piidem  inlerilum  aut  salulem  (in  eo  enim  -;i- 
liilis  SU33  pra?si<lia  slatuebanl )  per  ventuui  autem 
animam,  hoc  est  vilam ,  interprctanles  ,  quod 
scilicet  tandiu  vivamus,  quandiu  halitum  et  au- 
ram  vitalem  haurimus.  Ha  Lucianus  in  Toxari, 
<l  ex  eo  Pierius ,  hierogl.  /j2. 

Ivr  EACIES  EJUS  SICUT  SOL  LUCET  IN  VUVTUTE  SUA,  ] 

cumscilicetomnem  suam  virtutem,  i<l  est  vim  et 
eilicaciam  (hanceniinsignificatllebr. r\'z,coarh,cl 
(ir;ecuin  ojvz//(;,scilicet  virtutem,  non  moralem, 
sed  naluralem  ,  id  est  vim  ,  robur  et  en<'i'giam) 
exerit.  q.  d.  Cumsol  maxime  viget  et  lucel.  Allu- 
dit  ad  Ezecb.  /j3.  2.  Et  terrasplendrbat  <i  majes- 
lale  cjus.  Jam  primo,  Priinasius  el  Ticonius  cen- 
sent  Christum  hic  assimilari  soli;  quia  natus 
esl  etpassus  el  resurrexit,  sicut  soloritur,  oc- 
cidit,  et  rursum  oritur. 

Secundo,  Andraeas,  Aretas  et  Lyranus:  Chris- 
tus,  aiunt,  est  sol  ,  id  est  spiritalis  lux  mundi. 

Tertio,  Anselmus  el  ThomasAnglicus  censent 
Chrislum  hic  suslinere  personam  fidelium;  hos 
enira  comparari  soli,  ob  claritatem  gratiac,  qua 
a  Deo  dolati  sunt. 

Quarto,  Joachim  quasiPropbcta  hocc  exponit 
de  magna  chu  ilate  Kcclesia* ,  qua  ait  fruiturain 
Ecclesiam  in  s<'xta  setate.  Ilinc  conti-ndii  ipee, 
<'tiam  faoiem  Mosis,  quae  cornuta  apparuk,  si- 
niilein  fuisse  htnae;  Chrisli  yero  facieni  simi- 
lem  essc  soli. 

Ouinto,  Seraphinus  censet  hoc  fulgorc  Cln  isti 
r<'piacsenlari  mirum  splendorem  Apocalypseos , 
qU«e  humaneB  menli  videtur  esse  obscura  quasi 
nox  et  caligo.  Huc  accedit  Antoninus  ,  qui  hunc 
fulgorem  accipil  de  fulgore  Evangelii  et  myste- 
riorum  fidci. 

Sexlo,  Alcazar  censet  hunc  fulgorem  vultus 
Christi  non  aliud  significare  ,  quam  gloriam 
Romaiue  Kcclesia?,  scilicet  religionis  ejus  decus, 
iinperii  majestatcm,  Doctorum  sapienli.-e  clari- 
tatein,  IU  ligionum  regularium  inslitutionem , 
<-l  quidquid  denique  ad  Ecclesiae  Uoman  e  mag- 
nitudinem  at<pi<'  praestantiam  allinet  ;  qualia 
sunt  tol  Marlvrum,  lOtVirginum,  tol  Aposto- 
loriun  <t  Sanctorum  triunipih  ac  Irophaea  .  qiue 
Uonue  visuntur  ,  iihpie  ul  hac  gloria  reconip<'n- 
>ct  Deus  eorum  toi  nicnt.i  <t  probra  ,  quae  Uomae 
a  (ienlilibus  linperatoribus  subicriinl. 

Septimo.  genuine*,  signtficatttr  hic  gloria  cor- 
poris  Christi  gloriosi.  qua  instar  solis  spKinlc t 
nunc  Christus  in  CtBiO,  el  qua  redimilus  appa- 
r<'hi(  in  die  judicii  :  uiuh'  iu  transligurationc  r<'s- 
plenduil  facies  ejus  sicut  SOl.  lla  nilx^ra.  Rur- 
Miin.  signiflcatur  bic  gloria  Sanctorum  Chris- 
lianorum,  <pia  in  vv<\uvvclionv justi futgcbunt  ul 
sol,  in  regno  Patris,  Malth.  13.  v.  /i3.  Christuseiiim 
blc  in  prologoquasi  pr.efert  schemaet  argumen- 
lum  libri.  Nam  in  Apocalypsi.cap.  7.  et  cap.  21.  et 


COMMENTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cnp.  I. 


cap.  22.  et  alibi  saepe ,  describitur  gloria  Bea- 
lorum  ;  eam  eottn  certaniibus  quasi  braviiun 
ostcntat  bic  Deus.  Ita  Ticonius,  Ambrosius, 
Haymo ,  Hupcrliis  ,  Pererius  et  alii.  Quocirca 
Joannes  ,  Apocal.  18.  1.  deChristi  angelo,  paria 
jam  de  impiis  victoria  plena,  per  eorum  stra- 
gcmin  firie  mundi,  ait:  Vidi  angeLum  descenden- 
tem  de  cailo ,  liabcntem  polestatem  magnam;  et 
tcrra  illtiminata  est  d  gloria  ejus ,  et  exctamavit 
in  fortiludine  dicens  :  Cecidit  ,  cecidit  Babylon 
tnagna.  Ubi  angelus  banc  eamdem  gloriam  ba- 
bitu  suo  prsefert. 

Deniquenotat  Ambrosius  perbaecocto  Cliristi 
symbola  significari  octo  status  justorum  :  pri- 
mo,  per  podercm  significari  sanclos  et  eleclos 
ab  Adamo  usque  ad  diluvium  ;  secundo,  per 
zonam  significari  sanctos  post  diluvium;  tertio, 
per  caniliem  sanclos  veteris  Testamenti ;  quarto, 
oculos  esse  Prophetas  ;  quinlo ,  pedes  esse  Apos- 
tolos  ;  sexlo  :  Vox  aquarum  ,  inquit,  est  mulli- 
tudo  Gentium  conversarum  ad  Christum;  sep- 
timo ,  gladius  erunt  electi  in  fine  mundi ;  octavo, 
sol  erunt  Sancti  et  Beati  in  ccelo.  Verum  boc 
non  litterale  est,  sed  mysticum ,  aut  potius 
symbolicum. 

Symbolice  ,  sol  est  hieroglypbicum  Dei  et 
Chrisli  gloriosi.  Primo,  quia  nullum  est  eorum 
quae  aspectu  sentiunt  praeclarius,  admirabilius 
et  illusirius  divinae  virtutis  ,  gloriae  et  magnifi- 
centiae  speculum,  quam  sol. 

Secundo,  Deus  estimmensus,  uti  solestmaxi- 
mus  ;  terroe  enim  marisque  globum  in  sua  mag- 
nitudine  conlinet  centies  et  sexagies  :  longc 
ergo  et  stellas  omnes  quantitate  superat.  Haec 
autemmagnitudo  cicongruit  propter  ingentem 
lucem  ,  quam  loti  terrae,  aquae,  aeri ,  coelisque 
omnibus  communicat.  Ejus  enim  est  uhique  te- 
nebras  fugare ,  omniaque  suis  radiis  collustrare; 
quocirca  omnia  sidera  simul  juncta  tantam  lu- 
cem  non  efliciunt,  quantam  unus  sol ;  quin  et 
omnia  luce  solis  perstringuntur  et  occultantur. 
Talis  est  natura  Dei ,  ac  gratia  Christi,  scilicet 
maxima  et  immensa,  ideoqueobscuramomnem 
gratiam  omnium  angelorum  et  bominum. 

Tertio,  quia  sol  cum  luce  simul  et  calorem 
producit  quo  omnia  calefacit ,  fecundat,  vivifi- 
cat.  Quocirca  ab  Eccles.  cap.  43.  2.  solvocalur 
vas  admirabile  Excelsi;  causam  sul)dit :  In  meri- 
diano  exurit  lerram,  et  in  conspectu  ardoris  ejus 
quis poterit  sustinere?  Fornacem  custodiens  in  ope- 
ribus  ardoris  ;  tripliciter  soi  exuriens  montes  , 
q.  d.  Est  qui  insulflat  fornacem  et  accendit,  ad 
urenda  opera  et  vasa  confiatoria  :  at  sol  triplo 
magis  montes  calefacit  et  adurit,  radios  igneos 
exsufflans ,  cmittens,  ejaculans,  el  refulgens  ra- 
diissuis  obccecat  oculos.  Magnus  Dominus  qui  fe- 
cit  illum. 

Quarto,  sol  dicitur  ,  quod  unus  et  solus  sit 
in  mundo,  vel  quod  solus  cum  est  exortus,  obs- 
curatis  omnihus  aliis  astris,  appareat,  ait  Ci- 
cero  ,  lib.  2.  de  Nalura  deorum.  Ita  unus  est 
Deus  in  mundo,  unus  Cbristus  in  Ecclesia. 

Quinlo,  sicut  sol  lunam  aliasque  stellas  illu- 
minat;  ita  et  Christus  Ecclesiam  omnesque  fi- 
deles,  praesertim  Episcopos  :  unde  hic  dicitur 
in  dexlera  habere  septem  stcllas,  id  est  septem 
Episcopos ,  quos  docet  et  regit. 

Sexto,  sol  est  pulcherrimus,  sive  jubar  ,  sive 
rotunditatem,  sive  molem,  sive  motum,  sive 
alia  spectes,  ac  videtur  esse  oculus  mundi,  qui 
sine  eo  esset  plane  caccus  et  tenebrosus.  Sic  et 


Deus,  ait  Poela,  est  ^Aioj  o?  ^avr  ^opy.,  yy.mv.,n'  iira- 
zoyii ,  est  sol  qui  omnia  videl ,  et  omnia  audil. 

Septimo,  sol  veloeissime  ,  pula  24  boris,  to- 
tum  coeli  circulum  conficit  el  circumcurrit ;  ct 
qualibet  hora  tantum  spatii  ohit ,  ac  si  avis  sep- 
ties  totam  terram  circumvolaret.  Hinc  quolidie 
omnes  mundi  plagas  luslrat,  illustrat,  calefacit 
etvegelat.  UndeaPoetis  vocatur  almus,  aureus, 
auricomus,  candidus,  flamineus  :  ita  et  velocis- 
simus  est  Deus  et  Christus,  qui  celerrime  per 
Apostolos  totum  orhem  lustrav.it  et  convertit. 
Quocirca  de  eo  canit  Psalles,  psalm.  18.  In  sole 
posuit  tabernacutum  stuim  (unde  Manichaeisolem 
adorarunt  putanteseumesse  tahernaculum  imo 
corpus  Christi  {et  ipse  tanquam  sponsus)  ;  sol 
enim  mane  exoriens,  roseus  procedit  et  pul- 
cher ,  quasi  sponsus)  procedens  de  thalamo  suo  , 
exultavit  ut  gigas  ad  currendam  viam ,  ii  summo 
cozlo  egressio  ejus;  et  occursus  ejus  usque  ad  sum- 
mum  ejus  :  nec  est  qui  se  abscondat  d  calore  ejus. 
Chrislusenim  quasisol  oriens  ex  alto,  mundum 
celerrime  illuminavit,  et  Dei  amore  calefecit , 
unde  quasi  gigas  de  coelo  descendit  etcucurrit ; 
quia  natus  est,  crevit,  docuit :  mox  passus  est , 
resurrexit,  ascendit,  ait  S.  August.  Ibidem  mi- 
sit  Spiritum  sanctum,  convertit  orhem.  Tbala- 
musejus  fuit  uterus  B.  Virginis,  aitS.  Chrysost. 
tabernaculum  est  Ecclesia. 

Octavo,  solinmedioestplanetarum,  etmundi; 
unde  medius  operum  sol  vocalur  a  Statio,  lib.  5. 
Thebaid. 

Sol  medius  operum  summo  librabal  olympo 
Lucentes,  ceu  staret,  equos. 

Ita  et  Christus  ait  se  esse  in  medio  fidelium  et 
Ecclesia?. 

Nono,  sol  facitdiem,  menses  et  annos,  eos- 
que  suo  motu  describit.  Unde  Virgilius,  3.  ./Enei- 
dos : 

Magnum  sol  circumvolvitur  annum. 
Hinc  sol  decedens  crescentes  duplicat  umbras  , 

ait  idem  Eglog.  2. 

Hincrursum,  sol  laetitise  et  felicitatis  est  sym- 
bolum  etcausa  ,  unde  ait  Pocta  : 

Dulces  et  candidi  soles  fulsere  mihi , 

id  est  fortunatus  fui,  ideoque  laHus.  Et  Marlial- 
lih.  10. 

Felices ,  quibus  una  dedit  spectare  coruscum 
Solibus  Arctois  sideribusque  ducem. 

Ita  Christus  sua  gratia  parit  menti  diem,  Iseti- 
tiam,  felicilatem  et  beatiludinem  seternam. 

Decimo,  sol ,  solisque  radii  purissimi  sunt, 
de  quibus  Martial.  libr.  8. 

Hybernis  objecta  Notis  specularia  puros 
Admittunt  soles  ,  et  siue  faece  diem. 

Ita  Deus  est  ipsa  per  essentiam  puritas,  et 
Christus  qua  homo  purissimus  est,  utpote  na- 
tus  ex  virgine,  et  conceptus  de  Spiritu  sancto. 

Undecimo ,  apud  Veteres  celebris  fuit  solis 
mensa.  Erat  is  locus  in  iEthiopia ,  apparatis  epu- 
lis  semper  refertus ;  et  quia  ut  libet  (inquit  Pom- 
ponius)  vesci  volentibus  licet,  solis  mensam 
appellant :  et  quoe  passim  apposita  sunt,  afiir- 
mant  nasci  subinde  divinitus.  Ad  quem  locum 
Severus  imperalor  cum  venisset  Alexandriam, 
rei  fama  permotus,  profectus  est.  Verum  lnec 
mensa  velfabulosa  est,  vel  symbolica.  Quocirca 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


1045 


Rhodiginus  ,  lib.  29.  cap.  U-  ait  solis  mensam 
adagio  dici  divitum  lioininum  domos  ,  omni 
rerum  copia  affluentefl ,  quae  inopum  necessita- 
tibns  et  alimentis  patent,  et  cxpnnuniur.  Talem 
mensam  vereproponit  nobis  Chrisius  in  Eucha- 
ristia,  ac  Deus  in  totbeneficiis  ,  <|iiil)iis  singulis 
momentis  nos  afflcit,  pascil ,  vegetat,  tutatur, 
omniaque  sua  dona  elargitur.  Quocirca  S.  Dio- 
nysius  Areopagita ,  lil).  de  Divin.  nom.  cap.  2. 
solem  facit  evidentem  ct  expressam  divinoe  bo- 
nitatis  imaginem,  tum  quia  sol  non  cogitatione 
aut  eleclionc,  sed  eo  ipso  quod  est ,  ilhuninat 
omnia,  qnae  pro  modo  suo  pai  licipationem  lu- 
cis  admittunt  :  iladivinum  bonum  ipsasuasub- 
stantia,  omnibus  qua3  sunt,  pro  captu  cujusque, 
suae  bonilalis  injicit  radios.  Elcap.  5.  tradilcau- 
sam  :  Quia  sicul  sol  uiuis  cum  sit ,  sensibilium 
tamen  rerum  substantias  el  qualilales,  unifor- 
mem  infundendo  lucem,  renovai,  nutrit,  ser- 
vat,  perficit,  discriminat,  conjungil,  refovet, 
fecundat,  cum  aliis  plurimis  admirabilibus  ope- 
rationibus  ,  quas  il)i  commemorat  :  sic  Deus 
operatur  ornnia  in  omnibus.  Porro  solis  magni- 
tudinem  ac  perfectionem  admirantes  bomines, 
divino  bonorc  ac  cullu  eum  adoraverunt,  qua- 
les  fuerunt  /Egyptii  ac  Phaenices ,  qui  lapidem 
nigruin  concavum  habebant,  superiua  angus- 
tum,  inferius  vero  amptuin,  ut  dicil  Ilerodotus, 
quem  e  coclo  se  accepisse  jaclal)ant,  ac  veram 
solis  imaginem  esse  aflirmabant.  Megarenses 
aulem,  utdeeis  scripsit  Alexander  Neapolita- 
nus,  quamdam  rotundam  petrain,  sed  planani 
in  alto  baculo  ligebant,  quam  tanquam  solis 
imaginein  adorabanl.  Apud  Persas  eliam  sol  pro 
magno  Deo  babcbalur,  cnjus  stalua  caput  leo- 
nis  habebat,  ut  significaret  majorem  vim  ba- 
bere  in  signoleonis,  quamiu  aliistotiusZodiaci. 
Talibus  enim  cceci .  et  a  verilale  alieni  bomines 
honoribus  creaturam  illam  admirabilem  allicie- 
bant.  Quod  dum  populo  suo  praecavendum  de- 
siderat  ipse  Deusj  ne  in  errorem  similem  inci- 
dant,  advertendum  per  Moysen  curavit  :  Ne 
fortc ,  inquit,  elevatis  oculis  ad  ccclum,  videas  so- 
lcm  ,  lunam,  ct  omnia  astra  cccli ,  et  errore  de- 
ccptus  adores  ea  et  colas ,  quce  creavit  Dominus 
Dcus  tuus  in  viinisterium  cunclis  gentibus ,  qiue 
subccelo  sunt. 

17.  Cecidi  ad  pedes  ejus  tanquam  mortuus,]  non 
tam  ex  reverenlia,  ut  volunt  Ambros.  Joacbim 
<i  Pannon.  quam  ex  ingenti  pavore  ,  quasi  exa- 
nimatus,  ob  tam  auguslam  et  terribilcm  visio- 
nem  Chrisli  gladium  ore  yibranlis,  et  voce  bor- 
ribili  delonantis.  Idem  contigit  Danieli,  c.  10. 
'.).  et  Aposlolis  in  transfigurationc  Cbrisli,  Mallb. 
17.  6.  Unde  occurrens  ei  erigens  eum  Ghrislus, 
ait  :  Roli  thncre ,  ila  Andreas,  Aretas,  Ruperlus 
et  alii. 

Mysiice,  significabatur hoc  Joannis  casu  acer- 
bitas  persecutionum,quas  in  ApocalypsiGhristus 
Joanni  revelavil ,  quae  tantae  fuerunl,  ut  Odeles 
viribusel  animoiniis  defecissent,  nisiCbrisius 
eos  corroborasset. 

Ivr    POSUIT  DBXTERAM    SUAM    SlPl-a    ME.]  q.    d. 

Erexii  me  proe 'timore  ii  stupore  collabentem, 

roboravil  el  conlirmavit.  Sic  Danicl  ,  cap.  8.  18. 
Collapsus  sum,  inquit,  ct  tctigit  mr,  et  statuit  me 
in  gradu  meo. 

DlCF.^S  :  NOLl  TIMERE,  EGO  Sl  \l  PIUMUS  ET  NOVIS- 

simus.  ]  q.  d.  Ego  suin  Deus  el  liomo  ;  qua  homo 
enim,  fuitChristus  novissimus  virorum ,  utait 
Isaias,  c.  53.  Ita  Arctas,  Rupertus  et  Pannon.  Se- 


CUDdO ,  Ricbardus,  Tbomas  ctRibera,  to  novissi- 
mus  exponunt,  q.  d.  Iigo  sum  judex  filturai  in 
novissiino  inundi  die. 

Verum  dico  baecduo  esse  epitbcium  Dei.  q.  d. 
Ego  sum  «et  r" ,  siun  principiumet  finis.  Id  ita 
esse  palet,  tuiii  ex  dictis,  v.  8.  tum  ex  lsaia; 
C.  V'i.  v.  G.  et  c.  4S.  12.  Lnde  bitc  verba  sump- 
sil  Joannes.  Deus  enim  apud  Isaiam  probat  et 
asseverat  suam  deilateui ,  eamque  idolis  adimit 
dicendo  :  Ego  primus,  et  ego  noiissimus ,  et  abs- 
que  me  non  est  Deus. 

Quocirca  recte  ex  boc  loco  Cbristi  diviniiateni 
probat  S.  Alhanasius  et  alii  scribentes  contra 
Arianos.  Unde  Ambrosius  exponit,  propterea  di- 
cilur  primus,  quia  est  auctor  omnium  ,  et  prop- 
terea  novissimus,  quod  omnia  concludat.  Rur- 
sum,  Cbristus  dum  ait  :  Ego  sum  primus  et 
nooissimus ,  signilicat  se  opus  Ecclesiae  a  se  in- 
cboatum,  per  quascumque  tribulationes  et  per- 
secutiones,  quales  jam  erant  Domitiani  promo- 
turumelperfeclurumjut  fideles  in  iisnon  animo 
cadere,  sed  magnanimi  et  constantes  cssc  de- 
beant,  utpole  securi  quod  Cbristus,  qui  est  pri- 
mus  et  novissimus,  eis  tam  finem,  quain  initium 
definiet  et  dabit;  Ecclesiae  vero,  quasi  templo 
suo,  sicuti  dedit  inilium,  ita  et  daturus  sit  cul- 
men  et  consummationem.  Ad  hunc  enim  sen- 
sum  verba  baec  usurpal  Isaias,  cap.  Z|8.  dicens  : 
Ecce\ego  excoxi  le,  sed  non  quasi  argentum ;  elegi 
te  in  camino  paupertalis ,  propter  me  faciam  ut 
non  blaspkcmer,  et  gloriam  meam  allcri  non  dabo  ; 
cgo  ipse  primus,  et  ego  novissimus.  Lnde  Ambro- 
sius  exponit  :  Primus ,  quiaper  ipsum  omnia;  no- 
vissimus,  quia  per  ipsum  resurrectio.  Hinc  subdit : 

18.    FUI    MORTUUS,   ET  ECCE    SUM   VIVENS.  ]   q.    d. 

Sicut  ego  ex  morlegloriosus  surrexi,  ita  faciam 
ut  Ecclesia  ex  tribulalionibus,  quibus  vidctur 
obrui,  elsepeliri,  gloriosa  resurgat,  triumpbet, 
crescal,  et  longe  laleque  dominetur.  Moc  enim 
mea  morie  merui,  ideoque  bujus  rei  lypum  et 
specimen  in  mea  morie  et  resurrectione  orbi 
exhibui.  Hujus  rei  pulchram  Gguram  exbibuit 
Deus  Moysi,  dum  ei  apparuit  in  rubo,  qui  arde- 
bal,  sed  non  comburebatur.  Sicenim  persccu- 
tionibus  ardet  Ecclesia,  sed  non  comburilur  ; 
quia  Deus  in  ea  latens,  eam  serval  et  protegit. 
Vide  ibi  dicta. 

Et  iiabeo  claves  mortis  et  inferm.  ]  Primo, 
aliqui  sic  exponunt.  q.  d.  Habeo  poleslalem  di- 
mitiendi  pcccata,  sicque  bominem  liberandi  a 
morie  et  inlerno,  eaque  obstruendi,  atque  hanc 
potestatem  comnumicavi  Ecclesia?.  ItaTiconius, 
Primasius,  Beda  et  Rupertus. 

Secundo,  alii,  q.  d.  Habeo  potestatem  bostcs 
meos  et  Ecclesiae,  morle  el  gebenna  puoiendi, 
eosque,  a(|ue  ac  diabolum  in  morte  etinferno 
concludendi,  uii  eos  concludam  in  fine  mundi. 
lia  Andreas  <i  Ricbardus  Victor. 

TertiO,  alii,  q.  d.  Ilabeo  potestalem  a  morle 
excitaodi,ei  exioferno  liberandi.  lia  Lyraoua  el 
Ribera.  Rursum .  babeo  potestatem  \  iia?  el  mor- 
lis,  viviiicandi  et  occidendi.  Ila  Arelas  el  LV- 
rerius 

Quarto,  alii,  q.  d.  Habeo  polestalem  diabolum, 
qui  est  auctor  et  praases  morlis  el  inferni,  judi- 
candi  el  condcmnandi.  Ila  Primasius. 

Quinio,  alii,  q.  d.  Possum  vitamgratiae  con- 
ferre,  mortem  peccatis  inferendo.  Vice  versa, 
possum  bomincs  sempilcrnae  morli  el  infcrno 
addicere.  Ita  \  iegas. 

Sexto,  alii,  q.  d.  Possum  morti,  id  cst  dxmoni 


10/iG 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I. 


ad  tenlandum  hominos  habenaslaxare,  volcon- 
iralioro;  possum  cohibere  oiun  ejusque  minis- 
iros,  nt  tentalio  non  sit  major,  quam  ut  lidclos 
possinl  suslinere ;  imo  possum  faeero,  et  roipsa 
faciam  nl  ipsa  vostra  tontalio  et  trihnlatio  sit 
mcdiiun  ad  majoroin  Ecclosiaecl  cnjus(|ue  ves- 
triimgioriamotsublimilalcm.Ila  llaymo,  Ansel- 
mns  el  Alcazar. 

Soplimo,  el  aplissime  ,  Cbrislo,  non  ut  Deus, 
sed  ul  bomo  est,  danlur  claves  mortis  et  inforni. 
Haecenim  duoquasi  valla  Cbristianis  objiciobant 
Judaei  el  Gcnliles,  ul  eorum  fidom  in  Chrislum 
cxpugnarent,  nimirnm  minabantur  quod  tra- 
doronteos  niorli ,  ot  por  mortom  miltoronl  oos 
in  infernnm,  nisi  fidomCbrisli  abncgarent.  Hiscc 
crgooccurritet  snccurrilCbristns,  dicons  senon 
tanlum  posse  illa  dejicere,  inde(pie  liboraro,  sod 
utrinsipie  esse  berum  et  dominum  ;  se  enim 
habere  plcnum  imperium  ol  dominatum  in  mor- 
tem  et  infernum,  illaque  Cbristo  quasi  domino 
suo  por  omnia  obsoqui,  nec  quomquam  inva- 
dere,  nisi  exCbrisii  nutuet  imperio :  ac  vicissim 
reddore  eos  ,  quos  caplos  tonent ,  ac  vilse  resli- 
tueremoxut  Cbristus  jusserit.  Hocestenimquod 
dicilur,  c.  20.  v.  13.  Mors  et  infernusdedcrunt  mor- 
tuos  suos.  Ubi  nola  secundo  morlem  et  infernum 
in  Apocalypsi  per  prosopopceiam,  quasi  duas  per- 
sonas  in  comcediam  induci  ,  quae  Ecclesiae  et 
Christianisnecemetexeidiumminabanlur.  Mors 
enim  inducitur  quasi  praevia,  etoccidens;  in- 
fernus  vcro  subsequens,  et  devorans  eos  quos 
mors  occidit :  unde  mors  inducitur  quasi  sagit- 
lasvibrans,  infernus  quasi  fauces  biantes  pan- 
dens,  etoccisos  doglulions.  Nameorum  corpora 
in  sepulcris ;  animas  vero  in  imis  terrae  visce- 
ribus  constrictas  delinct.  Hinc  ait  Sapiens,  Pro- 
Terb.  1.  12.  Deglullamus  eum ,  sicut  infernus.  Et 
Isaias,  cap.  5. 14.  Dilalavit  infernus  animam  suam, 
quasi  corberus  triceps  tres  fauces,  el  tria  guttura 
pandens.  llic  esl  cnim  Gentilium  Pluto,  mortuo- 
rum  dcvorator.  Sensus  ergo  est,  quasi  dicat : 
Domilianus,  et  Genliles  tyranni,  acque  ac  Jn- 
daei,  minanlur  vobis,  6  Cbristiani,  ob  lidem  in 
me,  necem,  quodque  per  eam  e  vila  vos  ex- 
turbahunt,  elad  inferos  mitlent ;  minanlur,  quin 
et  reipsa  faciunt;at  noc  ipsos  nec  ipsa  motuite: 
ego  enim  baheo  claves  morlis  et  inferni ,  ego 
sum  plenus  eorum  Dominus  ;  ac  proinde  sicut 
ogo  a  morte  et  inforno  trinmphans  resurrexi  : 
ita  quoque  possum,  cui  volo ,  vitam  dare  el  red- 
dere  ,  vel  eripere;  acpraeserlim  morluos  et  oc- 
cisos  pro  me  meaque  fide  possum  resuscitare, 
ol  de  facto  resuscitabo  ad  gloriam  et  viiam  bea- 
tam.  Quimmo  faciam  ut  mors  et  infernus,  quae 
obiter  ad  horam  vos  perstringunt,  quasi  mi- 
nistri  moi  convertanlur  et  grassonlur  in  vestros 
persecutores,  eisque  veram  et  eeternammortem 
acgehcnnaminferant.  Christianorumenim.prac- 
sertim  Marlyrum,  mors,  polius  esttransitus  ad 
vitam  :  impiorum  vero  mors  est  transitus  ad 
mortem  aeternam,  ejusqueexordiumet  inchoa- 
tio.  Ita  Pannonius,  Alcazar  et  alii. 

19.  SCRIBE  ERGO  QU/E   VIDISTI  ( llOC  C.  1.)  ET  QU.E 

sunt  :  quee  scilicetnunc  fiunt  in  Ecclesia,  puta 
20.  Sacramentum,  grsecepvtTipw,  id  est  arcanam 
significalionem  (est  metonymia)  septem  stei,- 
larum.  ]  Ita  Ambrosius,  Ruperlus,  Anselmus, 
Ribera  etPererius.  q.  d.  Scrihe  visionem  hujus 
capilis,  et  ejus  explicalionem.  In  hac  enim  quasi 
in  prologo  summatim  coniinelur  et  repraesen- 
tatur  lota  Apocalypsis,  puta  quce  sunt ,  id  est 


praesens  status  Ecclosiae,  et  quce  oporlet  fieri  post 
luec ,  tum  slalim  snbTrajano,  aliisque  Impera- 
loribus  porsecuturis  Ecclesiam,  lum  maxime 
sub  linoni  mundi. 

Nota.  Alia  ralione  visiones  aenigmaticae  et  sym 
bolycae  ;  alia  Sacramenta  novae  logis  vocantur 
Mysteria,  sive  Sacramenla.  Illa  cnim  vocantur 
Mysteria  etSacramenta ,  quia  res  sacras  super- 
nalurales  et  myslicas  arcane  significant ;  sunl 
oniin  ipsa  quasi  imagines,  quarum  totum  esse 
est  significare  et  repraesenlare  ros  ipsas;  sicut 
imago  Caesaris  non  est  aliud,  quam  pictura  vel 
similiiudo  repraescntans  Caesarem.  Ifiec  vero 
ila  vocantur,  quia  res  sacras  el  significant,  et 
simul  exhihent;  non  enim  sunt  inania,  uti  vo- 
tera,  sed  elficacia,  ulpote  Chrisli.  Cum  cnim  in 
haplismo  dicil  sacerdos  :  Ego  te  baptizo ,  non 
tantumdicit,  quod  baptizando  corpus  significet 
se  baplizare  ,  id  est  abluere  ,  animam;  sed 
quod  ,  sicutboc  significat,  ila  et  reipsa  efficiat. 
Sic  in  Eucharistia  cum  in  persona  Christi  ait  ; 
Hoc  est  corpus  meum ,  significat  suh  speciebus 
panis  et  vini  non  tantum  repraesenlari ,  sed  ot 
vere  adesse  ac  latere  corpus  Christi,  sicut  per 
fumum  significatur  latens  ignis  sub  fumo. 

21.  SEPTEM  STELLJB,  Angeli  sunt  septem  Ec- 
clesiarum.  ]  Angeli ,  id  est  Episcopi,  ut  palel 
c.  seq.  v.  1.  8.  12.  18.  Ibi  enim  scribit  angelo, 
id  est  Episcopo,  Ephesi ,  Smyrnoc,  Pergami, 
Thyatirae,  etc,  eosque  muneris  Episcopalis  ne- 
giecti  arguit,  monet  et  instruit. 

Perperam  ergo  Origenes,  hom.  20.  in  Nume- 
ros,  et  hom.  35.  in  Lucam,  ac  ex  eo  S.  Hiero- 
nymus  in  c.  6.  Michaeae  sub  initium,  proprie  hic 
angolos  accipiunt.  Angeli  enim,  inquiunt,  ver- 
santur  in  periculo,  et  nisi  nos  bene  custodiant, 
non  vidobunt  faciem  Palris.  Sed  haec  est  haere- 
sis  Origenis,  cujus  verha  transcribere  solet  sanc- 
tus  Hioronymus,  etiamsi  ipse  ea  improbet,  uti 
ipse  se  purgat  Apolog.  1.  contra  Ruffinum.  Prae- 
mitlitergo  Joannes  Apocalypsi  suae,  septem  epis- 
tolas  ad  septem  Episcopos  et  Ecclesias  Asiae  suae, 
ut  ex  iis  discant  quem  fruclum  cx  Apocalypsi 
capore,  quid  in  moribus  suis  corrigere,  quid 
perficeredebeant,  ac  vicissimepistolis  subjungit 
suam  Apocalypsin,  utexea  ipsos  incileladmores 
suos  corrigendum  et  perficiendum.  lla  Alcazar. 

Nola  :  ex  Apocalypsi  Ecclesia  Romana  accepit 
mulios  ritus  et  caeremonias.  Ita  ex  boc  loco  ac- 
cepisse  videturolim  septem  Cardinales  Episco- 
pos  in  basilica  Lateranensi,  cujus  Episcopus 
proprius  et  germanns  est  Pontifcx  Romanus. 
Docetid  diserteR.  Petrus  Damiani,  cnjus  verba 
recitavi  Zachar.  3.  v.  9.  Quisque  horum  septem 
Episcoporum  suo  die  per  septimanam,  jugiier 
Missam  celehrabat  in  altari  majori  basilicoe  La- 
teranensis,  uti  hahent  Annales  Romani. 

Porro  Episcopi  dicuntur  Angeli,  primo,  quia 
sunt  inlernuntii  Dei  ad  populum.  Unde  Mala- 
chiae  2.  7.  dicitur  :  Labia  sacerdotis  custodiunt 
scientiam ,  et  legem  requirent  ex  ore  ejus;  quia 
angelus  Domini  excrcituum  est. 

Secundo,  quia  ut  angoli  debent  homines  pur- 
gare,  illuminare  et  perficere  :  hoc  enim  est  eo- 
rum  officium.  S.  Dionys.  cap.  h.  Ccelest.  hierarcb. 
docet  coelestes  illos  spiritus  appellari  angelos  , 
coquod  eis  primo  insit  divina  illuslratio,  ac  per 
eos  ad  nos  veniat.  Quod  mirifice  quadrat  in  sa- 
cerdotes  et  Episcopos;  nam,  ut  ait  S.  Hieron. 
in  illud  Malacb.  2.  Angelus  Domini  exercituum. 
cst ;  Angclus,  id  est  nuntius,  sacerdos  Dei  veris- 


COMMENTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  I. 


10'i7 


simc  tlicilur  ,  quia  Dei  cl  Uominum  sequester  est , 
rjusquc  ad  populnm  nuntiat  voluntutcm.  Talis  cr;il 
ille  angelus,  qui  dicebat2.  Corinth.  5. 19.  Posuit  in 
nobisverbumreconcilialionis  :  pro  CUristo  crgoic^n 
lionc  fomgimur,  tanquam  Deo  cxliortantc  pcr  vos. 
Suntergo  sacerdotesquasi  annuli  Dei  signaioiii 
quiquam  in  sefiguram  suis  moribus  expre&sam 
continent,  eamdem  quasi  ici  mollissima  eera, 
populo  imprimunt,  juxta  illud  Jerem.  22.  2'i. 
Annulus  in  manu  dcxtcramca.  Quocifca  castis- 
simi  etpurissimi  debent  esse  inslar  angelorum, 
ut  eamdem  puritatem  in  fidelcs  transfundant, 
Idem  censuerunt  Centiles.  Ou.crit  Plutarch.  iri 
Problem.  Rom.  cap.  111.  Cur  sacerdotes  non 
modo  caprea  abslinere,  sed  ne  eam  quidciu 
contingere  juberenlur;  causamque  affcrt,  ut 
horrorem  in  libidinem,  cuius  symbolum  est  ca- 
prea ,  indicarent.  Rfagis  iniruin  est  quod  scribit 
Cellius  lil).  10.  c.  15.  nefas  fciisse.  sacerdoli  lan- 
gere  ,  iino  uominare  Iiederam,  quia  scilicct  be- 
dcra  arclo  illo  complexu ,  nescio  quid  lascivi.e 
praesefert.  Vide  Tiraquel.  leg.  15.  connubiali 
n.  118.  Hinc  exodi  28.  17.  smaragdo  qui  eral  in 
Rationali  Pontificis,  fuisse  inscriptum  nomcu 
et  tribum  Levi,  qua3  sacerdotalis  erat,  ad  re- 
prsesentandum  ejus  pudicitiam,  cujus  symbo- 
ium  est  smaragdus,  censet  ibidem  Abul.  licet 
vcrius  sil  smaragdo  inscriptum  fuisse  nomen 
Jucbc ,  ut  ibidem  clixi. 

Tcrtio,  quia  castc  ,  sancle  et  angelicc  vivere, 
et  quasi  angcli  inlcr  lioniiues,  imo  inter  brnta 
versari  debent,  uti  ait  S.  Cbrysost.  VideS.  Dio- 
nys.  Eccles.  bierarch.  c.  12.  el  Alcazar  Apocal.  h. 
ubi  pcr  Seraphim,  quos  vidil  Isaiascap.  6.  ad  lil- 
teram  intelligil  Aposlolos  et  Episcopos  ;  licct 
verius  sit  eos  tropologice  tantum  intelligi,  uti 
oslendi  Isaiae  G. 

Talis  angclus  fuil  S  Wilibaldus,  primus  Epis- 
eopus  Eystcllensis,  qui  ncgleclor  exslilit  suce 
quielis,  refuga  proprice  voluntatis ,  appetilor  la- 
boris  ;  paticns  abjcclionis  ,  impaticns  honoris  ; 
paupcr  in  pccunia,  divesin  conscicnliu  ;  kumilis  ad 
merita,  supcrbus  ad  vitia.  Ita  babel  ejus  Vita 
scripta  a  PbUippo  Episcopo  Eysleltensi ,  quam 
edidit  noslcr  Grelserus  cap.  3G.  ubi  el  de  eodem 
subdit  :  ISttlla  sibi  cx  omnibus  propcnsior  cura , 
quam  ut  Deo  in  lectione  atque  scrmonc ,  aul  cien 
Deo  in  oralionc  loqucrctur  :  qui  maccratum  cor- 
pus  conlinuis  jejuniis  Uubens,  sludebat  de  pcrsccu- 
tore  generis  humani  inimico  longo  triumpliare 
marlyrio  ;  ut  de  co  dici  possit  itlud  S.  Ambrosii  : 
1'lus  currit  id  ccrtaminc  Confcssor  iste  suslincns , 
quam  Martyr  iclum  suffcrens ,  mucrone  fundens 
sanguinem.  Sancte  mortuusest  anno  Domini  781, 
cum  36  auuis  quasi  Episcopus  rcxisset  Ecclc- 
siam  Eyalettensem,  quam  ipse  fundavit. 

Nota.  Ili  angeli  suui  in  dextera  Christi.  Primo, 
quia  in  digniore  gradu  in  Christi  Bcclesia  ab  eo 
sunt  conslituli.  lla  Anselm.  et  Aretas.  Secundo, 
quia  a  Dco  pi;e  caeteris  proteguntur,  conser- 
vantur  et  foveniur.  Nidc  dicta  \.  I(>.  ideoque 
babciit  angelum  altioris  ordinis,  a  Deo  sibi  ad 
EcclesiiC  regimen  destinatum.  Vere  el  prudenter 
nuper  Episcopus  Alrcbalensis  in  Belgio.  cuidaui 
peienii  quamdam  dispensationem,  allegantique 
se  consuluisse  Doctores,  Ntosque  nsserere 
Episcopum  possein  lioccasucum  codispcnsare, 
respondit :  Doclores  kabent  angelum  Doctoratan, 
cgo  Uabco  angelum  Episcopatem.  iiic  mihi  dictat , 
csto  possim  dispensare  ,  rton  tamen  debere ,  nec 
dcccrc.  Ergo  non  dispcnsabo.  Nimirum  divinalio 


in  ore  rcgis  (  Episcopi ),  in  judicio  non  crrabit  os 
ejus. 
Horaliter  disce  bic  quanta  sit  dignitas  et  su- 

bliinilas  stalcis  Episcopalis.  EpiflCOpi  cniin   hfcj 

vocaiilur  SlelUe ,  el  angeli  drxtcra  CUrisli.  I',ur- 

siim,  voeanlur  Prmcipet  l)>i  ,  el  Prim  ipes  sanc- 

tuarii.  lla  ciiiin  \oeanliir  '1U  ponliliccs,  sacer- 

dotibus   Aaronicis  prseposili,  qui  crant  l\pi  et 

forma  Episroporum,  1.  Paral.  1k.   f.   5.  et  18. 

Tertio,  Episcopis  proprie  diciturillud  1.  Petri  2. 

9.  Vos  estis  gcnus  electum,  regale  sacerdotium, 

gcns  sancla.  El  illucl  psalin.  8.  G.  Ego  dixi  :  Dii 

cslis,  ct  fdii  Excelsi  vnatrs.  Quarlo,  Concil.  Tri- 

dent.  ait  Episcopatum  esse  munus  angelicis  Uumc- 

ris  formidabilc.  Rursum  sicul  S.  Petro  succcdit 

Sumnius  Poniifex,  ita  aliis  Aposiolis  succedunt 

Episcopi.  Ipsi  crgo  nunc  in  Ecclesia  sunt  Apos- 

toli  Chrisli;  Aposlolicam  ergo  Aposlolorum  vi- 

tam,  doclrinam    et  zeliun    imilenlur.   Quinto, 

S.  lgnalius  ad  Philadelpb.  hac  gradalione  Uie- 

rarchiam  in  Ecciesia  docet  :  Principes  obediunt 

Ciesari,  mititcs  Principibus ,  Diaconi  Presbyteris 

sacroram  prcefcclis  :  Prcsbyicri,  Diaconi,  et  rcti- 

quus  Clerus  una  cum  populo  universo ,  militibus , 

Principibus   ct  Ccesare,  ipsi  Episcopo  pareant  ; 

Episcopus   CUrislo ;  el  CUristus   Patri.    Idem   ad 

Smy  riienses  :  Omncs  Episcopum   sequimini,    at 

CUristus  Palrem.  El  inferius  :  Laici  Diaconis  sub- 

jicianlur ,  Diaconi  1'resbyleris ,   Prcsbytcri  Epis- 

copo,  Episcopus  CUristo ,  at  ipse  Palri.  YA  rursum  : 

Quomodo   ullionem  cvadere  polcrit ,    qui  pratcr 

Episcopum  (contra  Episeopi  vohmtalcm  et  jussa, 

invito  Episcopo)    atiquid   egerit   ?  Saccrdotittm 

cnim  cst  summa  omnium  bonorum ,  quo3  in  Uomi- 

nibus  consistunt,  quod  si  quis  inlionoruvcrit,  Deutn 

inlwnorat,  el  Dominum  Jcsum  CUristttm  primoge- 

nilum  totius  crealurce ,  et  solum  naturte  princi- 

pcm,  ac  saccrdotem  Dei. 

Hinc  secundo,  discant  Episcopi  quanla  sit 
corum  obligalio,  tcun  ul  sanclitalc  Ecclesise 
prreluceant,  tum  utsua  vigilantia  et  prudentia 
morcs  improborum  corrigant ,  et  probos  in  vir- 
lute  promovcanl.  Audiant  S.  Chrysosl.  hom.  38. 
in  Mallh.  Si  slomacUus  sanus  cst,  totttm  corptts 
validum  est  ;  ita  si  saccrdotittm  integrum  fuerit, 
tota  Ecclesia  floret ;  si  autcm  corruplttm  ftterit , 
tota  Ecclesiamarcida  cst.  Cumcrgo  videris  popu- 
lum  indisciplinalum  ct  irrcligiosum,  sine  dubio 
cognosce ,  quia  saccrdolium  ejtts  non  est  sanum. 
Hinc  Chromatiusin  cap.  G.  iMallh.  Episcopus ,  ait, 
cst  quasi  oculus  Ecclesio2Corpus  Utuminuns  :  si  crgo 
lumen,  quod  in  te  cst,  0  Ecclesia,  tenebra  sint, 
tenebrte  corporis  quantce  crttnt  ?  Et  S.  Hieron. 
contra  Lucifer:  Utsal,  inquil,  oinncm  cibum  con- 
dit ,  ita  mttndi  ct  Ecclcsia?  totitts  condimenlttm 
csl  Episcoptts  :  qui  si  infirmatus  fuerit  perliwrcsim, 
Ubidincm,  etc.  a  quo  alio  poterit  condiri ,  cum 
ipsa  fuerit  omnium  condimentum  ?  ldem  epist.  63. 
Tanta,  ait,  dcbcl  cssc  convcrsatio  ct  cruditioPon- 
tiftcis,ut  omncs  mottts ,  grcssus ,  cl  ttnivcrsa  cjtts 
opi  i  a  notabilia  sint ,  vcritutcm  mt  ntc  concipiat ,  <  t 
tam  tolo  liabittt  resonet  Bt  ornultt,  ttt  qttidqttid 
tiLtit,  (juidqnid  loquitur ,  doctrina  sit  populorutn. 
Idem  ad  Heliodorum  Episcopum.  nionens  ciun 
ne  nimis  lugeal  inorlem  Nepoliani  ncpoiis  sui  : 
i»  tc,  ait,  omnium  octtti  dirtgunlui  :  domus  tttu, 
ct  coiivcrsutioqttusiin  spcculu  constttttlu,  mugistra 
t  st  publica  tltsciplintr  ;  quidqttidfcccris,  id  sibi  om- 
ncsfut  irntlum  putant.  Cuvc  nc  commiltus,  quodaut 
qtti  rcpn  lundcrc  volttnt,  dignc  lacrrassc  vidcan- 
tur;  uut  quiimilari ,  cogantur  dclinqucrc.  Idem  ad 


10ft8 


COMMENTAMA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 


eumdem  :  Non  cst  facilc  slare  loco  Paitli,  tencre 
gradum  Petri,  jdm  cum  Christo  regnantium ;  ne 
forteveniat  angelus,  qui  scindat  velum  templi  tui, 
qtii  candetabrum  tuum  de  loco  moveat. 

s.  Gregor.  in  Pastorali  :  Ab  imperitis,  inquit, 
pastorate  magisterium  quanta  temeritate  suscipi- 
tur ,  cam  sit  ars  artium  regimen  animarum  !  et 
tantum  debet  populi  actionem  aclio  transcendere 
Preesulis,  quantum    distat  d   grege  vita  pasto- 


ris.  Rursum  :  Lux  gregis  est  flamma  pastoris. 
Legant  Episcopi  et  Pastores  vitam  S.  Marlini , 
Nicolai,  Ambrosii,  Augustini,  Basilii,  Chrysos- 
tomi,  Horromoci,  ct  aliorum  Ecclcsise  Prafsulum. 
Niliil  enim  ita  spiritum  illuminat,  deleclat,  mo- 
vet,  etexcitat  ad  vilam  sanctam,  et  in  suo  gradu 
perfeclam,  atquc  similium  Sanctorum  vitre  et 
exempla  ,  uti  reipsa  multa  ,  el  mullorum  expe- 
ricntia  diclici ,  t;t  indies  disco. 


CAPUT  SECUNDUM. 


SYNOPSIS  CAPITIS. 

JOANNES  JUSSU  CHRISTI  SCRIBIT:  PRIMO  ,  ANGELO  EpHESI  ,  UT  PRIMAM  CHARITATEM  COLLAP- 
SAM  REPARET  ;  NI  FACIAT  ,  MINATUR  QUOD  AMOVEBIT  CANDELABRUM  EJUS  ;  SI  FACIAT  , 
PROMITTIT  EI  LIGNUM  VITjE.  SeCUNDO  ,  V.  8.  ANGELO  SMYRN,E  ,  UT  SIT  CONSTANS  IN  FIDF. 
ET  VIRTUTE  USQUE  AD  MORTEM  ,  PROMITTENS  EI  CORONAM  VITJE.  TERTIO ,  V.  12.  ANGELO 
PERGAMI,  UT  FORTITER  SE  OPPONAT  NlCOLAlTIS  ,  MINANS  EIS  GLADIUM  ,  ET  PROMITTENS 
EI  3IANNA  ABSCONDITUM  ,  ET  CALCULUM  CANDIDUM.  QUARTO  ,  V.  18.  ANGELO  ThYATIRjE  , 
UT  RESISTAT  JeZABELI  DOCENTI  FORNICARI  ,  ET  VESCI  IDOLOTHYTIS  ,  PROMITTENS  El 
POTESTATEM  SUPER  GENTES  ,  ET  STELLAM  MATUTINAM. 

B^^^*fifli2L  ngelo  Ephesi  Ecclesise  scribe  :  Hsec  dicit ,  qui  tenet  septem  stellas  in  dextera 
^sua,  qui  ambulat  in  medio  septem  candelabrorum  aureorum.  2.  Scio  opera 
tua  ,  e(  laborem,  et  patientiam  tuam  ,  et  quia  non  potes  sustinere  malos  ;  et 
itentasti  eos,  qui  se  dicunt  apostolos  esse  ,  et  non  sunt,  et  invenisti  eos 
mendaces.  3.  Et  patientiam  habes  ,  et  sustinuisti  propter  nomen  meum ,  et 
non  defecisti.  4.  Sed  habeo  adversum  te ,  quod  charilatem  tuam  primum 
re!iquisti.5.Memor  estoitaque  undeexcideris;  et  age  pcenitentiam  ,etprima 
opera  fac :  sin  autem ,  venio  tibi ,  et  movebo  candelabrum  tuum  de  loco  suo  ,  nisi  pcenitenliam 
cgeris.  6.  Sed  hoc  habes,  quia  odisti  facta  Nicolaitarum  ,  quae  et  ego  odi.  7.  Qui  habet  aurem  , 
audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis  :  Vincenti  dabo  edere  de  ligno  vitae ,  quod  est  in  paradiso  Dei 
mci.  8.  Et  Angelo  Smyrnse  Ecclesise  scribe.  Hjec  dicit  primus,  et  novissimus,  qui  fuit  mortuus, 
ct  vivit :  9.  Scio  tribulationem  tuam  ,  et  paupertatem  ttiam  ;  sed  dives  es :  et  blasphemaris  ab  his, 
qui  se  dicunt  Judiieos  esse  ,  et  non  sunt ,  sed  sunt  synagoga  Satanae.  1 0.  Nihil  horum  timeas  qua? 
passurus  es.  Ecce  missurus  est  diabolus  aliquos  cx  vobis  in  carcerem  ut  tentemini ;  et  habebitis 
tribulationem  diebus  decem.  Eslo  fidelis  tisque  ad  mortem  ,  et  dabo  tibi  coronam  vitae.  1 1 .  Qui 
habet  aurem ,  audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis :  Qui  vicerit  non  laedetur  a  morte  secunda. 
1 2.  Et  Angelo  Pergami  Ecclesiae  scribe :  Hgec  dicit,  qui  habet  rhomphseam  utraque  parte  acutam  : 
4  3.  Scio  ubi  habitas  ,  ubi  esl  sedes  satanaa ;  ct  tenes  nomen  meum  ,  et  non  negasti  fidem  meam. 
Et  in  diebus  illis  Antipas  testis  meus  fidelis,  qui  occisus  est  apud  vos ,  ubi  Satanas  habitat. 
14.  Sed  habeo  adversus  te  pauca  ;  quia  habes  illic  tcnenles  doctrinam  Balaam  ,  qui  docebat  Balac 
mittere  scandalum  coram  filiis  Israel ,  edere,  et  fornicari.  1 5.  Ita  habes  et  tu  tenentes  doctrinam 
Nicolaitarum.  16.  Similiter  poenitentiam  age ,  si  quo  minus  veniam  tibi  cito,  et  pugnabo  cum 
illis  in  gladio  oris  mei.  1 7.  Qui  habet  aurem  ,  audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis :  Vincenti  dabo 
manna  abscondilum  ,  et  dabo  illi  calculum  candidum  ;  et  incalculo  nomen  novum  scriptum  , 
quod  nemo  scit ,  nisi  qui  accipit.  1 8.  Et  Angelo  Thyatirae  Ecclesiae  scribe  :  Haec  dicit  Filius  Dei , 
qui  habet  oculos  tanquam  flammam  ignis ,  et  pedes  ejus  similes  aurichalco.  19.  Novi  opera  tua  , 
et  fidem  ,  et  charitatem  fuam  ,  et  ministerium  ,  et  patientiam  tuam  ,  et  opera  tua  novissima  plura 
prioribus.  20.  Sed  habeo  adversiis  te  pauca  ;  quia  permittis  mulierem  Jezabel ,  quae  se  dicit  pro- 
pheten  ,  docere,  et  seducere  servos  meos ,  fornicari ,  et  manducare  de  idololhytis.  21 .  Et  dedi 
illi  tempus  ut  pcenitentiam  ageret;  et  non  vult  poenitere  a  fornicatione  sua.  22.  Ecce  mittam  eam 
ip  lectum  ;  et  qui  mcechantur  cum  ea  ,  in  tribulatione  maxima  erunt ,  nisi  pcenitentiam  ab 
operibus  suis  egerint.  23.  Et  filios  ejus  interficiam  in  morte ,  et  scicnt  omnes  Ecclcsia?,  quia 


COMMENTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  1 

c<jo  sum  scrulans  renes  et  corda ;  cl  dabo  unicuique  vestrum  secundum  opera  sua.  Vobis  aulem 
dico  ,  24.  et  caeteris  qui  Thyatirae  cstis :  Qtiicumque  non  habent  doctrinam  banc ,  ct  qui  nou 
cognoverunt  allitudines  Satanas ,  quemadmodum  dicunt ,  non  mitlam  supcr  vos  aliud  pondus  ; 
!25.  tamen  id ,  quod  babetis ,  tencte  doncc  veniam.  26.  Et  qui  vicerit,  et  custodicrit  usque  in 
finem  opcra  mea,  dabo  illi  poteslatem  super  Gcntes  ,  27.  et  rcget  eas  in  virga  ferrea  ,  et  lanquam 
vas  figuli  confringentur ,  28.  sicut  et  ego  accepi  a  Palre  meo  ;  et  dabo  illi  slellam  malulinam. 
29.  Qui  babet  aurem,  audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis, 


1.  Angelo  Ephesi  Ecclksi.e  scrire.  ]  Angelo, 
id  est  Episcopo,  uli  dixi  c;ip.  1.  v.  20. 

Ephesus  nobile  emporium ,  et  melropolis  Asioe 
miuoris  ,  Amazonum  fuit  opus.  Ab  iisenim  con- 
ditam  esse  tradit  Justin.  lib.  2.  et  Plinius  lib.  5. 
29.  licet  Pherecydes,  et  ex  eo  Strabo,  ab  Antio- 
cho  Codri  Alhcnicnsium  regis  filio  exlructam 
tradant.  In  hac  ccleberrimum  fuit  Dianaj  tem- 
plum,  a  tota  Asia  duccniis  annis  icdificalum. 
Ephesi  prajdicavit  Paulus  ibique  Timotheum 
Episeopum  constituit.  Unde  etejus  ad  Ephesios 
exstai.  cpistola,  scripta  38  annis  ante  hanc  Apo- 
calypscos. 

Nota.  Haec  est  prima  Chrisli  epistola,  quam 
Episcopo  Ephesi,  et  per  Episcopum  scribit  toti 
Ecclesiic,  ul  patcl  c.  1.  v.  7.  11.  17.  24.  ubi  dici- 
tur  :  Qui  liabet  uures  audiendl ,  audiat  quid  Spiri- 
tus  dicat  Ecclesiis.  Hinc  moraliter  Alcazar  censel 
in  hisce  scptem  Episcopis  notari  scptcm  con- 
scientiarum  gencra  intcr  Episcopos ,  aliosque 
lideles  quoslibct.  Primum  genus,  est  improl)0- 
rum  ,  quiaudacter  in  scelera  ruunt.  Sccundum, 
lcpidorum.  Terlium,  eorum  qui  probatae  sunl 
virtutis.  Quartum,  corum  qui  in  virtute  imbc- 
cillcs  sunt,  sed  a  Deoproteguntur,  ac  a  lcntalio- 
nibus  liberantur.  Quintum,  lassorum,  eorum 
scilicet,  qui  ob  lassiludinem  in  viaDci  nonnihil 
retrocedunt.  Sextum,  limidorum.  Seplimum, 
imprudentium.  Undchos  scptcmEpiscoposcom- 
parat  septem  planetis.  Sardensis  enim  crat  ut 
Mars,  audax  et  prseceps  ad  inalum.  Laodicenus 
utSaturnus,  piger  ac  scgnis.  Smyrnensis  velut 
Sol,  virtuiis  eximiae,  etomnia  nubila  superantis. 
Philadelphius  imbecillior,  sed  prosperioris  for- 
tunas,ut  Jupiter.  Ephcsinus  crat  vclul  Mercurius 
honus  et  prudcns,  scd  lassus  ,  indcquc  remissi 
ardoris.  Pergamcnus  ut  Luna,  timidior  :  nani 
luna  limorem  creditur  indere  iis  quibus  domi- 
natur.  Thyalirensis  sicut  Venus,  imprudcnter 
fcrvidus. 

llaque  has  scptem  Epistolas  esse  velut  scptem 
Christi  Ponliiicis  summi  dccrelales,  quibus  to- 
ium  coelesle  Jus  Canonicura ,  doctrinae  scilicci 
ad  mores  spectanlis,  suinma  comprehenditur, 
per  quam  hoaainum  conscientiae  informcntur, 
r.l  in  vera  sanclitale  proficiant.  Hos  crgo  seplem 
Gpiscopos  Deum ,  quasi  seplem  specula  Bdelibns 
constituisse,  ut  in  iis  quisque  suam  conscien- 
liamet  \\lx  rationcm  possit  conlcmplari ,  cam- 
quc  vcl  corrigere,  dirigere  et  perficere.  Svm- 
bolice  etprophetice,  PetrusGalatinushlccensot 
hisce  septem  Cbristl  epistolis  signiQcari  septem 
slatuset  vicissitudines  Bcclesiss  sibi  invicem  vx 
ordine  successuras,  quas  ipseenarrat 

Quasres  quis  fUerit  hic  angelus,  id  est  Epis- 
copus,  EphesiPRespondet  Lyranus  communem 
ease  sententiam,  fuisse  S.  Timotheum,  ad  quem 
s.  Paulus  scripsit  duas  epislolas.  Ncgat  tamen 

id  Ribera,  utet  ipse  Lyran.  Quia,  inquinnt,  Ti- 

mothcus  fuit  vir  sanclissimus :  hic  autem  Epis- 

COBNRL.   a  i..\nnF.     tom.  X. 


copus  Ephcsi  valdcaChrisioredarguilur.  Verum 
idipsum  asserunt  Aurcolus ,  Viegas,  Alcazar, 
Pererius  hic,  Magalianus  procsmio  in  cpist.  ad 
Timotheum ,  el  Baronius.  ldque  satis  ex  Chrono- 
logia  evinci  polest;  nam  hoc  tcmpore  non  alius 
fuit  Episcopus  Ephesi  quam  S.  Timotheus  :  nam 
S.  Paulus  scripsit  cpistolam  ad  Timotheum, 
quasi  ad  Episcopum  Ephcsi,  anno  Christi  57; 
Iwec  autem  scripsit  Joannes  anno  Christi  97. 
Timothcus  vero  ohiil  Episcopus  Ephcsi,  anno 
Christi  109,  qui  fuildccimus  Trajani.  Tunc  enim 
successit  ci  in  cpiscopatu  Ephesino  Onesimus, 
quemPhilcmoniscribens  commcndat  S.  Paulus. 
Unde  eodem  anno  Chrisii  109,  scrihcns  ad  Ephe- 
sios  S.  Ignatius,  post  Timothcum  mcminilOne- 
simi,  tanquam  jam  recenlis  eorum  Episcopi. 
Errant  ergo,  qui  ex  Mctaphrastc  conlcndunt 
Timotheum  anle  Iutc  tcmpora  snh  Domitiano 
occisum  esse.  Nam  post  haec  tcmpora  S.  Dionys. 
Areopagita  plerosque  suos  libros  sciipsit,  et 
inscripsit  huic  Timotheo.  Ad  argumenlum  Ri- 
bcra3  rcspondeho  v.  U. 

h/EC  DICIT  QLI  TENET  SEPTEM  STF.I.LAS.  ]  De  qtli- 

bus  dixi  c.  1.  v.  ull.  Hinc  incipilcpislola  Chrisli 
ad  Episcopum  Ephcsinum,  et  snb  ejus  pcrsona 
ad  qucmvis  PasioremctPrselaium,imo  ad  quem- 
cumque  fidclcm  ,  qui  in  pristino  charitatis  ar- 
dorc  refrixit.  Undc  ut  eum  cxcitct  cl  inllammel, 
initio  ei  in  memoriam  rcvocal  vocalionem  ct 
celsiludincm  gradus  sui.  q.  d.  Memcnlo  te  vo- 
catum  cssc  a  Chrislo,ut  sis  slclla  et  lux  miindi; 
cura  crgo  ut  splcndore  et  fervorc  luo  mundo 
pra^luceas,  mcmentote  cssc  in  dextera  Christi, 
Christum  in  te  jugiter  oculum  intcnderc  ,  vclle 
le  uli,  quasi  inslrumcnto  el  face  ad  illuminan- 
dam  Ecclesiam,  ac  converlendum  Genles.  Vide 
crgo  neopus  Chrisli  impedias,  vidc  ne  Ecclesiaa 
fulgorem  obscurcs,  vidc  nc  sis  causa  ,  cur  mul- 
lae  animae  per  te  salvandae,  lua  tcpidilate  ct 
segnitie  pereant ;  has  enim  a  le  reposcel  Christus. 
Quocirca  ita  age,  ita  vivc,  ila  fervc  ,  ut  per  te 
omnes  glorificcnt  Patrcm  qui  in  coelis  est,  ut 
inlideles  ct  impios  ad  Christum  iraducas,  lepi- 
dos  acccndas,  strcnuos  etfcrvidos  magis  inllam- 
nics.  lmitarcPaulum  dicentem  :  Quis  infinnatur, 
et  ego  non  infivmor  ".'  quis  scandalizalur,  et  cgo 
non  uror?1.  Corinlh.  11.  29. 

2.   SCIO   OPERA   TUA    ET    LADOREM.  ]  Vidc   laildcs 

hujus  Episcopi  apud  Perer.  disp.  3.  et  lx. 

Moralilcr  suo  exempVo  docel  nos  Christus,ul 
peprehensionem  viiii  laudevirtutistemperemus, 

ne  nimis  acerba  aceidal ;  sicul  medici  pilulas 
circumliniunt  saccharo.  Audi  Rupeit.  hic  :  rYo- 
taniia.  inquit.  disposilioscrmotiis  qtttkm  artiftciosa 
sit.  Kl  pritisquam  rmtltcrtl  auctoritalcm  rcprc- 
hensionis,  qtav  taudanda  crant ,  collaudavit  ;  el 
post  ubi  corripuit  atqut  minas  mtentavit  ,  rurstts 
quod  laudandum  crat ,  lautlavit.  lta  vcpvchcnsio- 
nis  amariltttlincm ,  nc  nimis  of]'cndcrct  atquc  exter- 
vtrcl,  collattdalionisdutcedinc  circumlinivil.  Eam- 

133 


!()..()  GOMMENTAIUA  IN  AFOCAl 

dem  moderationcm  tenuit  Christus  Dominus  in 
femina  ilhi  Samaritana  arguenda.  Nam  impri- 
mis  cjus  iu  Idquendo  veritatem  commendavit : 
Rene  dixisti,  Inquit,  auia  non  liabeo  virum.  Joan. 
t\.  v.  18.  Deinde  ejusin  vivendo  intemperautiam 
reprehendit :  Quinqueviros ,  inquit,  habuisii ,  el 
nunc  quem  habes ,nonest  tuusvir.  Tandem  quasi 
non  satis  fuerit  ejus  veritatem  semel  commcn- 
dasse,iterum  commendal:  Hocvere  dixisti.  Sub- 
dil  Rupertus  :  Magnum  hoc,  inquit,  etdigne  imi- 
tandum  est  magisterium  spirilus  Dei  ;  corripere 
(juidem  ea ,  quie  emendatione  indigcnl ;  sed  inter 
corripiendum ,  el  prius  ,  et  posterius  collaudare. , 
si  qua  bene  dicta  sunl,  vei  acta  ab  eo  qui  in  aliis 
corripitur  :  quatenus  quoad  fieri  potest ,  teneatur 
'>cnevolus ;  et  non  refugiat  confusus,  aut  exterri- 
lus  ,  audire  non  sustinens  peccatoris  animus. 

ET  TENTASTI  EOS,  QUI  SE  DICUNT  APOSTOLOS  ESSK, 

i-.T  non  sunt,]  examinasli,  explorasli,  et  rednr- 
guisti  eos  qui  mcntiunlur  se  essc  Apostolos, 
cum  sunt  pscudoapostoli. 

3.  ET   SUSTINUISTI  PROPTER  NOMEN  MEUM    perso- 

cutiones  et  varias  tribulatlones  ;  et  non  defe- 
cisti.  ]  Graece  ou/  iwkwzc,  ;  «jtksw  cnim  signifi- 
cat  et  laborare  simpliciter,  et  in  aclu  perfecto 
iia  laborare,  ul  in  lahore  deficias  et  succuinbas. 
1'riori  modo  accipilur  versu  praecedenli :  Scio 
opcra  lua  et  laborem,  graece  xotiov  :  posteriori 
modo  capitur  boc  loco.  Quamquam  Pctrus  Fa- 
ber.  1.  2.  Agonist.  c.  8.  probabiliter  suspicelur 
in  Graeco  bic  esse  mendum,  etpro  sxkhssmcj  le- 
gendum x£x/*>5)(ws.  Noncnimvidetur  Apostolusxorcov 
aliterhocversu.alilerversupraecedentiaccipere. 
UndeelAldinus  codex  noviTestamentieditus  Ve- 
netiis  anno  1518,  et  Roberti  Stephani  editus  Pa- 
risiis  anno  1546,  et  Basilcensis  anno  1565,  et 
Lugdunensis  anno  1571,  sic  legunt :  /m  Six  to  o-jo- 

/j.z  /xoj     XcX07rtK*z;    y.xt   o\>   y.ixy.Yixzc,  ,   id  est,   Cl   pPOp- 

ter  nomen  meum  laborasti,,  vel  lassatus  cs  ct 
faligatus,  sed  non  defccisti. 

4.  SED  HABEO  ADVF.nSUM  te  pauca.]  T6  paucci  de- 
lentRomana  et  Gracca,  ac  Syrus,  qui  vertittSed 
habeo  contra  te  propter  tuum  illud  primian  quod 
reliquisti;  vel,  ut  Arabicus  :  Dimisisti  abs  le. 

OUOD    CIIAniTATEM    TUAM    PMMAM    RELIQUISTI.  1 

Ambrosius  et  Haymo  censent  huncEpiscopum 
charitatem  amisisse,  cl  fuissc  ui  statu  peccati 
morlalis. 

Verum  quis  credat  hoc  dc  S.  Timotheo  ?  Prrc- 
serlim  cum  bic  ejus  palicnlia,  zelus  et  illustria 
opera  non  tantum  praeterita,  sed  et  praasenlia 
commendentur  ?  Meliusergo  Rihera,  Pererius, 
Alcazar  et  alii  exponunt,  q.  d.  Prhnum  charila- 
tem ,  id  esl,primum  illum  cbarilatis  fervorem 
reliquisli.  Ea  enim  est  bumana  infirmitas,  ut  qui 
niagno  spiritu  coeperunt  servire  Deo,  sensim 
dc  ejus  conlentione  remittant,  languescant, 
Jassescant,  tepescant. 

Videtur  ergo  S.  Timotheus,  qui  per  40  annos 
jam  fuerat  Episcopus  Ephesi  (fuitenim  Episco- 
pus  anno  Christi  57,  et  jam  agebatur  annus 
Christi  97,  ut  dixi  v.  1.  ergo  jam  ah  episcopatus 
exordioeffluxeranl  40  anni)  nonnihil  inlepuissc 
iu  priedicando  verbo  Dei,  in  laborcconvertendi 
Ephesios  ;  eo  quod  videret  Judeeos  et  Gentiles 
Dianae  Ephesiae  cultores  sibi  pertinaciter  ohsis- 
tere  ;  unde  partim  ex  pusillanimilale  et  teporc, 
partim  cx  prudentia  bumana,  suggerente  quod 
pacis  causa  oporteret  remissius  agere,  ne  nimio 
zelo -magis  rem  Christianam  turbaret,  et  infi- 
deles  contra  se  suosque  concitaret  (  uti  Ephesi 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.- 

olimS.  Paulo  conligisse  ,  turba  conlra  eumcon- 
clamanle  :  Magna  Diana  Ephesiorum ,  Aclor.  19. 
.')'i.  meminerat)  depristino  evangelizandi  ardore 
nonnihil  remisit,  fuitque  hoc  ejus  peccatum 
vcnialc,  non  letliale.  S;epe  enim  Pr3slati  magis 
peccant  per  remissionem,  quse  specie  pruden- 
tiae  ohrepit,  quam  per  imprudenliam,  quae  suh 
speciczeli.  Ulrumque  tamen  vilium  cst,  utrum- 
que  hic  reprehcndilur  a  Christo,  prius  in  Epis- 
copo  Ephesino,  poslcrius  in  Thyatirensi,  inquit 
Alcazar. 

Monitus  ergo  hic  a  Christo  per  S.  Joanncm 
Timolbcus ,  rcmissionem  suam  correxit,  ct 
primum  fervorem  praedicationis  resumpsil, 
fervideque  reprehendit  cultores  Dianae,  ideoque 
ab  iis  martyrio  est  afTeclus  anno  Chrisli  109,  die 
24  Januarii,  quo  die  ejus  memoria  tabulis  sacris 
adscripta  in  Ecclesia  quotannis  rccolilur. 

Adde  haec  non  dici  soli  Episcopo,  scd  et  ejus 
Ecclesiae  Ephesinse,  ut  dixi  initiocapitis.  Fideles 
<-rgo  Ephesii  bic  leporis  arguuntur  in  suo,  cl 
I>er  suum  Episcopum,  utpote  in  qucm  quasi  in 
caputet  pasloremomnissubditorum  culpa,  nola 
et  reprehensio  redundat.  Vulgo  dicimus  :  !\on 
cst  peccalum  in  collegio,  quod  non  faciat  Rector. 
Sic  non  est  peccalum  in  parochia  et  dioecesi , 
(piod  non  faciat  Pastor  et  Episcopus  ;  ita  Pere- 
rius,  qui  tamen  non  recte  censet  nullam  bic 
fuissc  Timothei  culpam ;  sed  omnem,  quae  hic 
arguitur,  fuissc  Ecclesiae  et  fidelium.  Proprie 
enim  et  primo,  culpatur  hic  Episcopus  ,  alque 
lepor  et  culpa  fidelium  fere  sine  tepore  et  culpa 
Episcopi  esse  nequi,  uti  docel  S.  Chrysostomus 
hom.  38.  in  Mallh. 

Moraliter  nota.  Facile  homo,  eliam  sanctus 
et  perfectus  ,  a  primo  fervore  tepescit.  Primo  , 
quia  animi  est  mobilis,  mollis  et  inconslantis. 
Secundo,  quiadifllcile  est  etviolentum  lot  diffi- 
eultalibus  et  lentalionibus ,  quot  in  dies  occur- 
runt,  resistere.  Tertio ,  quia  gratia  in  nobis  esl 
quasi  in  loco  alieno,  non  naturali  ;  unde  natura 
noslra,  nisi  vis  continua  adhiheatur ,  ad  se  el 
naturalia  sua  desideria  redit.  Quarto,  quia  ha- 
bemus  innalam  concupiscentiam  ,  quaj  gratiae  et 
bono  semper  rcluctatur,  contra  quam  pugnare, 
et  quasi  adverso  llumine,  imo  lluctu  remigare 
debemus. 

Memorabile  est  dictum  S.  Rernardi  epist.  5G. 
ad  Richardum  Fontanensem  Abbatem:  Mullofa- 
cilius  ,  ait,  repcrias  muitos  saculares  converti  ad 
bonum,  qucim  unum  quempiam  de  Religiosis  trans- 
ire  ad  melius.  Rara  avis  in  terris  est,  qui  de  gradu 
quem  in  Religione  forte  semel  atligerit ,  vel  pa- 
rum  ascendat.  Et  S.  Bonavenlurac  :  Vidi  mullos  , 
qui  asxcitto  transeuntes  ad  Religioncm  profecerinl, 
vilamque  mularint  :  vix  vidi,  qui  in  retigione  post 
novitiatum  ferventiores  et  perfectiores  evaseriul. 
QuocircaipseinvitaS.  Franciscideeo  quasi  quid 
rarum  et  mirum  scribit  c.  14.  Vitae  ipsius,  quod 
appropinquans  ad  (inem  vitac,  Cbrislo  per  sacra 
stigmata  confixus  cruci  lam  carne  qitdm  spiritu , 
non  solum  Seraphico  amore  ardebat  in  Dettm,  ve- 
rum  etiam  sitiebat   cum  Christo  crucifixo  mulli- 
ludinem  satvandorum  ,  ideoque  se  suumque  corpus 
emorluum  per  civitates  et  caslra  faciebat  circum- 
vehi,  ut  adcrucem  ferendam  cceteros  animaret. 
Fratribus   quoque  dicebat :  Incipiamus,  fralres, 
servire  Deo  nostro,  quia  usque  nunc  parum  profe- 
cimus.  Flagrabat  etiam  desiderio  ad  humititatis 
redire  primordia ,  ut  leprosis,  sicut  a  principio 
ministraret ,  corpusque  jam  prx  iaborc  collapsum 


COMMENTARIA  i.\  APOCAI 

rccorar.t  ad  prislinam  scrvilulem.  Proponcbat, 
Chrisloduce,  se  faclurumingcntia,  et  fatisccntibus 
membris  spirilu  fortis  et  fervidus  nooo  spcrabal 
cerlaminect  Iwste  iriumpkuin.  \  eque  enim  languor, 
vcl  desidiu  locum  kabct ,  ubi  amorisstimulus  temper 
ad  majora  perurgct.  Tanta  aulem  eral  in  eo  car- 
nis  ad spirilum  concordia,  tanla obcdicnliw.  promp- 
titudo,  quod  cum  ille  ad  oinncm  nitcretur  suncti- 
latcin  pcrtingere,  ipsanon  sotumnon  rcpugnarel, 
scd  prcecurrere  niteretur. 

Ilaquecontra  teporcm  hunc,  hosquc  cjus  fon- 
les  crebro  et  assidue,ac  pr;cserliin  inilio  sepli- 
inanae,  nicnsis  cl  auni,  aeque  ac  in  inajoribus 
festis  homo  spiriliun  suuin  languescentem  sus- 
cilarc,  ac  prislinu  sua  vola  et  proposila  rcno- 
\areriebet.  Cogita,  inquil  S.  Rernarri.  cpist.  91. 
in  scala  Jacob  angelos  omnes  vel  ascendere,  vcl 
dcsccndcre,  nemincm  stare.  Et  lucrgosinon  profi- 
cis,  de/icis,  cl  ubi  incipis  nollc  /icri  melior ,  dcsinis 
r.s.sv  bonus.  I  nric  psalin.  83.  dicilur  :  Ibunl  de  vir- 
tule  in  virlulem.  Et  Proverb.  /i.  Juslorum  scmila 
(jiiasi  lux  splendens  proccdit ,  el  crcscit  usque  ad 
prrfcclumdiem.  EtCant.  G.  QtUB  esl  ista ,  qucv pro- 
greditur  quasi  aurora  consurgens  ?  Quocirca  Ab- 
bus  Agalho  in  Vitis  Pat.  I.  5.  cap.  de  riiscrelione, 
euidam  Religiosamvitam  anilricnti  hoc  praecep- 
tinn  dedit:  Sicut  in  prima  die  quundo  ingredieris 
ad  fralres,  ita  custodi  peregrinalionem  tuam  om- 
uibiis  dicbus  vitce  luo3,  nec  assumas  fiducium.  q.  d. 
Kervorem,  rcverentiani  el  verecundiam  novi- 
lialus,  toto  lempore  Religionis  conserva  ,  ac 
(  a\c  ne  successu  lcmporis  lias  liber  et  andax  in 
loquendo,  carpcndo,  miirmnrando,  oliando  , 
etc.  Vidc  riicta  Plrilip.  3.  13.  el  Ephes.  k.  22.  el 
Uom.  12.  2. 

Specialim  vero  Episcopum  non  debere  tcpes- 
cere  in  concionando,  si  pauciaul  nulli  conver- 
lanlur,  docet  S.  Cbrysost.  hom.  1.  de  Lazaro: 
piimo,  exemplo  fontium,  qni  semper  scaiu- 
riuut,  liccl  nemo  inde  hanriat;  sccundo,  exem- 
plo  Jcrenrioe  c.  20.  7.  qui  irrisus  a  .Indaeis  ,  jnbc- 
lurtamcna  Dco,  iis  concionari  ;  terlio,  exemplo 
Christi,  quiJudam,  licci  obstinatum,  admonuit; 
quarlo,  quia  qui  boni  snnt  saltem  liunt  mclio- 
rcs,  et  qui  jam  non  convcrtunlur ,  forlc  postca 
ciinvcrlcrcnlur.  Unrie  ciriem  Timotlico  S.  Pau- 
lusepist.  2.  c.  l\.  pracipit  dicens  :  Prctdica  vcr- 
bitm,  instaopportunc,  importunc ;  argue,  obsccra, 
inrrcpa  in  omni  paticntia. 

5.  SlN   AUTKM,  VKNIO  TlBf,    ET  MOVEBO  (  SyrilS, 

moveo,  scilicct  illicocl  subito)  candklabuum  of. 
i.ocosuo.]  q.  d.  Candclabrum ,  id  csl  Fcclesiam, 
.i  lc  aulcram,  nc  sis  cjus  capnl  (>l  Kpiscopus, 
camipic  in  Rlterius  inanu  eollocabo.  Nam  c.  1. 
v.  ult.  candclabra  c\posuit  Keclcsias.  Haeaulcin 
dicuntur  movcri  dc  loco,  id  esl  de  stalu  suo. 
iiiin  ab  uno  capite,  pnta  Episcopo,  ad  alium 
iransfcrunlur ,  ct  in  cjus  manu  guberttondee  col- 
locantur.  Sic  regtia  dicantur  movcri,  mutari ,  el 
dc  gente  in  gentem  transferri  .  cum  rex  el  im- 
pcralor  mulalur.  et  c\  alia  gente  suscitatur;  tain 
cnimcorpuscsi  in  capite,  quam  caput  iocorpore; 
lam  regnumesi  in  regc,  quam  rcxin  regno :  lani 
Kcclcsia  cst  in  Bpiscopo,  quan  Episcopus  in 
Kcclesia.  Moto  ergo  ct  mutato  capite,  movetur 
ct  niutatur  corpus  ;  mntalo  rc<j.\  mulatur  rcs- 
puhlica  :  inutalo  BpiscofK) ,  mutatiir  Kcclcsia. 

Sic  monarchia  Cbabhronim  dicitur  mutatu  et 
iranslatu  ud  Pcrsas.  cum  monarcha  fuctus  csl 
'vrus;  Pcrsarum  ud  Gracoa,  cnm  monarcha 
factus  cst  Alexandcr;  Cra-corum  ad  Ilomanos, 


IPSffl  S.  JOAN.NIS.  Cap.  II.  10..  1 

i  ii in  monarclia  facius  est  Augiistus.  Ita  Ru|)ert. 
HllgO,  hichurdus  et  Viclorinus. 

Unde  posset  rursum  hasc  plirasis  per  hypalla- 
gen  explicari  hoc  morio,  q.  d.  Hovebo  cande- 
lahium  luuin  de  loco  suo,  hoc cst,  movebotede 
loco  candelabri  lui,  id  cst,  amovebo  te  ab  Bpis- 
copatu  Ecclesi.e,  aiilcram  tihi  dignitatem  asque 
aqgraliam,  etdona  Episcopalia,  quibusprassi 
des et prasf ulges  Ecclesia;  tu.-c.  Simili  hypallagc 
de  daemonibus  dicitur  Apoc  12.  v.  8.  Neque  lo- 
cus  inventus  cst  amplius  corum  in  caio ,  q.  d.  Ipsi 
non  sunl  amplius  iuvcnti  in  loco  suo  in  coelo. 
Aul  polius  cundelabrum  per  melonyiniam  poni- 
lur  pro  ipsa  lucema,  seu  candeia  quas  incande- 
lahroesl  sita.  Ilaecenim  similis  csl  rugi  in  solio, 
ct  Kpiscopo  in  cathedra  sedenii.  Unde  in  Scrip- 
lura  lucerna  sigoibcat  regnum  ,  et  consequen- 
tcr  sacerdotium  ;  hoc  enim  est  regoum  sacer- 
dolale,  et  sacerdotium  rcgale.  Hinc  psalm.  131. 
17.  dicitur:  Illuc  producam  cornu  David,  paravi 
lucernam  Clirislo  meo.  3.  Reg.  11.  36.  Filio  autem 
ejus  dubo  Tribuum  unam,  ut  remaneat  lueerna 
David.  Movebo  ergo  candclabrum,  id  est  lucer- 
nam,  hoc  est  episcopalum  luum,  de  Loco  stto  ; 
puta  atc,  in  quo  jam  consislit :  ila  Delrio  ada- 
gio  112. 

Secundo,  Huymo,  Thomas  Anglicus,  Dionys. 
el  Ribera  censent  alitcr  hic  accipi  candelabrum, 
quamc.  1.  scilicet  pro  ipsa  dignitatc  et  gratia 
Episcjopali,  q.  d.  Auferam  a  te  candelabruin  .  id 
cstepiscopatum  tuum,  quo  praefulges  Ecclcsiav. 
Sic  Elias  elHcnoch  c.  11.  h.  vocanlur  duocande- 
labra  in  conspcctu  Dei. 

Ilanc  expositionem  ,  licct  in  re  cum  prima  co- 
incidat,  rccle  impugnat  Alcazar,  quod  in  bis  sep- 
tcm  Kpiscopis  semperad  visioncm  c.  1.  babea- 
lur  respeclus  ;  ergo  coactum  est  hic  aliter 
acciperc  candelabrum  .  quam  c.  1.  praesortim 
ciim  in  bac  ipsa  epistola  expressa  lial  scptein 
candclahrorum  c.  1.  mentio  v.  1. 

Tertto,  Andreas  Caesar  exponit,  q.  d.  Cande- 
lahrum,  id  est  sedcm  Ponliliciam  Epheso  au- 
fcram  ct  transfcram  cam  in  civitatem  rcgiam. 
v.  ii.  P>vz:iniiiim,  sive  Constantinopolim. 

Quarlo,  Ambrosius  el  Heda  cxponunt,  q.  d. 
Privabo  te  mcrcede,  quae  Kpiscopo  et  Rcctori 
Ecclesiae  pro  sua  cura  el  laborc  promissa  cst  a 
Dco. 

Quinto,  Viclorinus  Marlyr:  Movebo ,  inquit. 
candelabrum,  id  est,  dispcrgam  plebcm  luam  ; 
etLyran.  Obedientio3 ,  ail,  tuce  sublraham  subdi- 
tos  tuos ;  et  Andreas  Caesar.  ISttdabo plcbcm  tuam 
gralia  et  protcclione  mca ,  eamque  in  fluctus  ct 
Lempestates  conjiciam.  Sicet  Alcazar  censel  hlc 
Deum  ininari  Episcopo  pacis  publicae  pcrturbu- 
lioncm. 

Propriu  enim  et  congruu,  inquit,  rcmissionis 
posna  est ,  ut  qua  ratione  existimabal  aliquis  se 
(juiele  ci  tranquilHlate  fruiturum ,  remitiendo 
scilicct  aliqaid  i\c  fervore  el  /clo,  eadem  res 
dcvolvalur  ih  majorcm  civiuin  scdilioncm.  el 
lidclium  pcrturl)a!ion.'in  :  tum  quiu  Deus  juslc 
quemqae  punit  ia  eo  in  quo  peccat;  tum  quia 
inlcr  honrincs  solcl  cx  rcinissinnc  ducis  oriri 
pcrturhatio  nrililum  :  SlCUl  c\  advcrso  dis- 
ciplina  ci  severitate  multo  meiins  conservatur 
ct  augetur  pax  et  ohedicntiu.  lta  fit  ut  Pr.Tlatus. 
dum  parat  (piicicm  .  inquiclcm  pariat,  ct  dispcr- 
galur  plcbs,  ct  subdili  a  Praetati  ohcdientia  se 
suhtraliant.  Vulgodicilur  :  Lbi  rigor ,  ibi  vigor  ; 
ubi  scvcrilas,   ibi  auctorilas.    Sensus  ergo  est . 


1   bl 


COMMENTAIUA  1N  APOCALY 


q.d.  Exhumanaprudenliapulabasleperremissio- 
nem  dillicullates  et  perturbationes  efTugilurum, 
et  udcplurum  pacem  et  quiclem ;  at  ego  te  pu- 
uiam  ,  inducendo  te  inipsam  tenlationem,  quam 
per  viam  non  bonam  fugiebas;  plcctam  eniui 
tuam  negligcnliam  scditione  et  commotione  ci- 
vium  tuorum,  quam  certissime  effugisses,  si 
non  prudentiam  bumanam,  sed  mea  consi[ia 
secutus  ,  zelum  exercuisses  el  spiritalem  fervo- 
rem.  Hic  sensus  valde  moralis,  prudens,  et  in 
praxi  perutilis  esl.  Sed  primus  sensus,  uti  sim- 
plicissimus  et  planissimus,  itamaxime  genuinus 
videtur.  Non  enim  Ecclesiae,  sed  ipsi  Episcopo 
peccanti  punitionembanc  intentat.  Hocestenim 
quod  ait  :  Sin  autem,  veniotibi,  el  movebo  cande- 
labrum  tuum. 

6.  Odisti  facta  Nicolaitarum.  ]  Quorum  lnere- 
sis  erat  licere  fornicari ,  et  promiscue  uti  fcmi- 
uis,  etiam  conjugatis.  Vide  S.  Aug.  haeresi  5.  et 
Clement.  Alexandr.  lib.  3.  Slrom.  qui  excusant 
Nicolaum,  unum  e  septem  primis  Diaconis  (  a 
quohajrcsisnomencloriginem  accepil),sed  ac- 
cusanteos,  qui  ejus  dicta  sinistre  intellexerunt. 
Iste  ,  ail  S.  Augustinus ,  cum  cle  zelo  pulcherrimv 
conjugis  culparelur  ,  velut  purgandise  causa  per- 
misisse  ferlur ,  ut  eam  ,  quivetlet,  haberet.  Quod 
ejus  factum  in  sectam  turpissimam  versum  est , 
qua  probalur  usus  indi/ferens  feminarum.  Ex  hisce 
orli  sunl  Gnostici,  haeretici  spurcissimi.  Nico- 
laum  tamenaccusalturpitudinisEpiphan.  lib.  1. 
haeresi  25.  et  Philastr.  haeres.  Nicolaitarum, 
S.  Hieron.  epist.  ad  Heliodorum,  quod  scilicet 
cum  ordinalus  Diaconus,  ab  uxore  quam  pul- 
chram  habebatsese  conlinuisset,  poslea  tamen 
superatus  concupiscentia.ad  eam  reversus  sit; 
cumque  ea  de  causa  carperetur  ab  Aposlolis  , 
turpem  haeresim  excogitarit,  scilicet  necessa- 
rium  esse  ad  salutem  libidini  operam  dare.  Ni- 
colaum  quoque  accusant  Irenreus ,  Tertul.  Hi- 
larius,  et  alii ,  quos  citatBaronius  tom.  5  anno 
Christi  68.  Recruduit  Nicolaitarum  haeresis  ci 
spurcities  sub  Ludovico  Pio  Imp.  filio  Caroli 
Magni  ;  cui  quia  Ludovicus  non  lam  strenue 
quampar  erat,  restitit,  hinc  post  mortem  poe- 
nas  dedit  in  Purgatorio  per  triginta  annos,  qui- 
busexactis  apparuit  filio  pariter  Ludovico  Imp. 
opefn  et  preces  ab  eo  efflagilans,  uti  ex  Annal. 
Franc.  narratCardin.  Barou.  tom.  10.  anno  Christi 
874.  inchoante. 

7.  Qdid  Spiiutus  dicat  Ecclesiis.  ]  Quodenim 
dicit  Episcopo  Ephesino,  hoc  dicit  ejus  Eccle- 
si.e,  et  per  eam  caeteris  omnibus  :  Ouod  vobis 
dico  ,  omnibus  dico  ,  ait  suis  Aposlolis  Christus. 

Vixcenti  dabo  edere  de  ligno  vnvE,  ]  vincenti, 
scilicet  Nicolaitas  hrcreticos ;  ilem  Paganos  et 
tyrannos.  Rursum  vincenti  mundum,  carnem, 
d.emonem,  quomodo  vicerunt  et  vincunt  Mar- 
tyres  ,  Doctores  ,  Virgines  el  Religiosi.  Est  enim 
generalis  haec  sentenlia,inquitPererius. 

Ita  haec  Chrisli  verba  pulchre  adaptat  B.  Pe- 
trus  Damianus  S.  VictoriConfessori,primaSep- 
tembris  :  Ipse  enim ,  ait,  nomen  ex  opere  sorti- 
tus,  antevicit,  quamvincere nosset,  nec  quemlibet 
hostem,  sed  illum,  dequo  rara,  et  nunquam  secura 
victoria,  ctc. 

Itaviiam  alterius  S.  Victoris,  Confessoris,  26. 
Februarii  describens  S.  Bernard.  Pugnavit,  ait, 
fortiter,  viriliter  superavit ,  et  sic  demum  gloria 
et  honore  coronatur.  Quomodo  nempe  inglorius 
remansisset  bellator  fortis ,  humilis  Viclor?  Miror 
et  stupeo  infantcm  adhuc  in  ulero  ,  pavori  fuisse 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  II. 

pavendis  dcemoniis  ;  quippe  ab  ipsis  prxcognilum, 
etjam  tunc  ex  nomine  designatum,  nec  vacuum 
nomcn,  ubi  hoslium  fuga ,  et  extorta  confessio  , 
victoriam  concessit  infanlulo.  El  inferius:  Mmu- 
temur  in  viro  sobrium  viclum,  devotum  affeclum; 
ozmulemur  mansueludinem  spirilus  ,  castitatem 
corporis,  oris  custodiam,  animi  puritatem,  po- 
nere  frenum  irce  et  modum  tinguce,  dormire  par- 
cius ,  orarc  frequenlius ,  commonere  nosmetipsos 
psalmis,  hymnis  et  canticis  spiritualibus ,  diebus 
jungere  noctes,  et  divinis  laudibus  occupare.  Hae 
enim  fuerunt  victoriae  S.  Victoris,  quae  nos  pari- 
ter  viclores  efficient  ct  coronabunt. 

Tales  Vincentes  et  Victorcs  apud  Graecos  fue- 
runt  S.  Nicel.c,  Nicandri,  Nicanores,  Nicerii, 
Nicones,  qui  victoriam,  nomine  quasi  omine 
pnetulerunt ;  *«»]  enim  Graecis  est  victoria  ,  -n- 
x&iv,  vix/jTas ,  etc.  est  viclor.  Talis  fuil  S.  Nicoeas 
Martyr  Antiochiae,  29.  Augusti.  TalisS.  Nican- 
der  Martyr  Melilinae,  sub  Diocletiano,  7.  Novem- 
bris.  Talis  Nicanor  Marlyr  in  jEgyplo  snb  Maxi- 
mino,  5.  Aprilis.  Talis  S.  Nicephorus  Marlyr  in 
/Egypto  sub  Numeriano  Imper.  25.  Februarii. 
Talis  S.  Nicela  Marlyr  in  Lycia,  1k.  Julii.  Talis 
S.  Nicetas  Gothus  Marlyr  sub  Athanarico,  15. 
Septembris.  Talis  S.  Nicetius,  episcopus  Vien- 
nensis,  5.  Maii.  Talis  S.  Nicostratus  tribunus 
cum  suis  militibus,  Martyr  Caesareae,  21.  Maii. 
Talis  S.  Nicomedes  Martyr  Bomae,  15.  Seplembr. 
Talis  S.  Nicon  Martyr  Aniiochiae  ,  28.  Seplembr. 
Talcs  multi  alii  hisce  cognomincs  ,  et  in  palma 
consiiniles,  quos  videre  est  in  Martyrol.  indicc 
apud  Baron.  Ac  imprimis  S.  Victor  et  Corona, 
Martyres  illuslres,  22.  Maii,  de  quibus  eleganter 
ita  canit  Pocta  Christianus  : 

Quam  bene  cum  sancto  quadrat  Victore  Corona ! 
Quam  sua  Victori  jure  Corona  datur  ! 

Talis  deniquefuitS.  Ursula,  quac  nonunam,  sed 
undecim  millia  coronarum  meruit ;  quia  toti- 
dem  virgines  ad  virginitatis  et  marlyrii  gemma- 
tas  coronas  provexit;  de  quibus  praeclare  idem 
Poeta  i 

Ursula  nectendis,  pro  teque  tuisque  corollis , 
Crediderim  angelicas  obriguisse  manus. 

His  addendae  S.  Digna  et  Emerita,  Virgines  et 
Martyres  2l\.  Septembr.  de  quibus  idem  Poeta  : 

Quam  bene  conveniunt  rebus  sua  nomina  !  palmam 
Ferre  liaec  Emerita  est  ;  altera  Digna  fuit. 

Secundo,  proprie  ad  rem  propositam  :  vincenti 
scilicet  suam  remissionem  et  torporem  per  ve- 
ram  poenitenliam,  ac  seriam  deliberalionem 
resumendi  prislina  opera ,  et  pristinum  chari- 
latis  fcrvorem;  In  hoc  enim  culpaverat  hunc 
Episcopum  Christus  et  ad  hoc  eum  excitat  pro- 
posito  praemio  apposito,  scilicet  ligno  vilae,  q. 
d.  Si  lassitudinem  et  torporem  excutias,  dabo 
tibi  lignumvilae,  quoet  primas  vires  recuperes, 
easque  ita  corrobores  etconfirmes,  ut  deinceps 
libi  iniislassitudo,  vetuslas  et  torpor  non  obre- 
pant.  Hocenim  fecissetlignumvitaein  Paradiso, 
ita  Rupertus  et  Alcazar. 

Quaeres  quodnam  sit  hoclignum  vitoe,  quod 
hic  promittit  Christus  ?  Respondent  aliqui  esse 
Christum,  qui  in  Ecclesiae  Paradiso  omnibus 
fruendus  proponilur  :  ila  Victorinus  et  Beda;  id- 
que  in  Eucharistia,  ait  Rupertus  et  Anastas.  Si- 
naita  1.  1.  Hexameron  tom.  1.  Biblioth.  SS.  Pa- 
trum,  Paschasius  I.  1.  de  Corpore  Christi  c.  7. 
el8.  et  Alcazar,  qui  addit  Christum  promittero 


COMMENTARIA  1N  APOCAl 

liic  suam  opcm  et  prasidilim  per  Eucharisliam 

iis,  qui  forliler  a[)iid  sc  slalucriiit  prislina  sua 
vola  ac  dcsiilcria  instaurarc,  ct  untiquum  slu- 
diuin  et conlcntionein  rcpelcrc,  nec  in  virtuluni 
exercilatione  langucscere  ;  liosce  eniui  Eucba- 
ristia,  quae  est  panis  viue,  uli  docet  Cliristus 
Joan.  6.  instar  ligni  vilaecorroborat,cisqueanimi 
vires  confirmat,  ncc  prislinum  vigorem  hebes- 
ccrc  patilur,  facitque  homincm  spiritualiter 
quasi  immortalem,  alacrcm  semperetvcgclum. 
Ad  hoc  enim  in  hac  naturae  corruptione,  infir- 
initate  et  languore  Eucbaristiam  nobis  dcdil  et 
rcliquit  Cbristus  :  quinimo  virlulc  Eucharisliae 
resurgemus  ad  vitam  immortalem.  Resurrectio 
enini  el  immorlalilas  est  effcctus  Eucharisliae, 
uti  fuisseteffectus  ligni  vitae  inParadiso.  Hoc  est 
cnim  quod  ait  Chrislus  Joan.  G.  v.  58.  Qui  man- 
Uucat  Itunc  panem,  vivct  in  ceternum. 

Porro  licel  omnibus  digne  communicantibus 
idipsum  praeslel  Eucharislia,  proprie  tanicn, 
et  longe  ampliiis  id  praeslat  iis,  qui  cum  hoc  se- 
rio  fervoris  rcnovandi  proposito  ad  eam  acce- 
dunt.  Cujus  ralio  est,  quod  sicut  manna  sapo- 
rem  suum  juxta  cujusque  desiderium  convcrte- 
bat.  Sap.  1G.  21.  ut  qui  in  manna  guslaie  vellet 
pancm,  panem  saperct,  non  carnem  ;  qui  car- 
ncm  vcllct.carncinsapcret,  non  pisces;  qui  pis- 
ces  vellet,  pisccs  saperet,  non  ova :  ita  pari- 
tcr  in  Eucharistia  qui  humililatem  petit, 
humilitalem  accipit ;  qui  charitalem,  charita- 
lem  ;  quiserium  fervoris  renovandi  propositum, 
idipsuni  quod  pclit  consequitur  :  ila  Alcazar. 

Hoc  est,  quod  ait  Psaltes  Psalm.  22.  v.  5.  Pa- 
rasti  in  conspeclu  mco  mensam  adversiis  eos  qui 
tribulant  me.  Quem  locum  de  Eucharistia  acci- 
piunt  Theodor.  et  alii  passim,  ac  pracsertim 
S.  Chrysost.  ibidem  diccns  :  Qui  sunt  quivos  tri- 
bttlant?  Sttggestiones  inimici ,  cupiditates  ,  delec- 
tationes  saculi,  honores ;  scd  cum  venimus  ad 
mensam  potentis,  tribulationes  efficiunlur  conso- 
laliones,  et  ex  mensa  praparata  proficimus  ad- 
versiis  eos  qui  tribulant  nos.  Hac  de  causa  ad  fre- 
qucntem  Eucharisliae  sumptionem  Christianos 
hortalur  S.  Ignatius,  scribens  ad  Ephesios  :  Date 
opcram  ut  crebrius  congregemini  ad  Eucharis- 
tiam ,  elc.  frangenles  panem  imum,  qttod  phar- 
macum  immortalitatis  est ,  morlis  anlidotum, 
vitamque  in  Deo  concilians  per  Jesum  Cltrislum  ,• 
mcdicamenlum  purgans  vitia ,  el  omnia  peltens 
mala.  Quocirca  olim  usque  ad  tempora  S.  Hie- 
ronymi ,  Romae  et  in  Hispania  fideles  quolidie 
communicabant ,  uti  ipsc  testatur  scribens  ad 
Lucinium  epist.  28.  et  epist.  50.  Hac  etiam  de 
causa  lcmporc  persccutionis  in  carcere  apnd 
Marlyres  Missas  celcbrabanl  ;  quin  ct  fidcles 
Eucharisliae  particulas  domum  dcfercbant,  ut 
duranle  persccutione,  nc  sensim  exdiuturnilale 
lcmporis,  niolesiiarum  et  tormentorum,  in  fide 
tepcscerent,  frequcnti  ejus  sumptione  vires 
repararent,  constantiam  solidarent,  ac  majori 
ardorc  ad  novos  agoncset  tormenta,  ipsumque 
inartyrium  sc  compararent.  Atque  binc,  scilicet 
cx  crebra  et  quotidiana  communione  manavit 
111  a  S.  Laurenlii,  Agnelis,  Vincentii ,  Sebastiani, 
et  aliorum,  ecnleos,  ignes  et  tyrannos  irriden- 
tium  forlitudo  aequc  ac  pro  Christo  moricndi  ze- 
his  el  desiderium.  Ita,  ut  alios  taccam,  S.  Ca- 
tharina  Senensis  quotidiana  pene  communione 
vires  tam  corporis  quam  animi  reparabat,  et  ex 
ea  fere  sola  vivcbal,  vix  cibos  corporales  comc- 
dens.  Tantus  veroejus  in  Eucharistiam  cralar- 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  II.  1053 

dor,  tanta  fames ,  ut,  si  quo  dic  non  communi- 
casset,  viderclur  uuimam  cxhalalura  ;  mox  vero, 
ut  comuiuiiicaral ,  et  spiritu,  elcorpore  cvade- 
bat  ita  valida,  ut  ingenles  subiret  laborcs  et 
poenilentias,  ac  cibos  omncs  humanos  faslidi- 
ret,  imo  ad  mensam  quasi  adeculcum,  ad  ali- 
menia  quasi  ad  lormcnta  acccdcrei. 

Secundo  ,  magis  genuine  et  planc  ,  lignuni 
hoc  vitae  est  fruitio  Dei  etbeatitudo,  indeque 
consequens  immortalitas.  Ilsec  cnim  csl  immar- 
cescibilis  vitaeet  glori;e  corona,  quam  suis  fidc- 
libus  Christus  promiltit.  q.  d.  V incenli  dabo  ede- 
re;  per  conlemplalionem  et  fruitionem,<ie  ligno 
vitie  ,  id  est,  de  divinitate  beante,  et  danteglo- 
riam  iminorlalem,  uti  inchoate  faciebat  lignum  , 
id  est  arbor  vitae  in  paradiso  ,  qu;c  erat  hujus  fi- 
gura  et  lypus.  Hunc  csse  sensum  clare  patebit 
c.  22.  2.  ubi  per  lignum  vitae  accipil  hancbeatitu- 
dinem  et  gloriam  immortalem.  De  ligno  vitae 
dixi  Cen.  2.  9. 

8.  ETANGELoSMvnN/EEcCLEsi.BscRiuE.  ]  Est  haec 
secunda  Chrisli  epistola  ad  Episcopum  Smyr- 
nenscm,  etsub  ejus  persona  ad  quosvis  Episco- 
pos  et  Christianos  probatae  et  perfectae  virtutis  ; 
ila  Alcazar. 

Porro  Smyrna  urbs  est  Joniac  in  Asia  ,  de  qua 
Strabo  lib.  \h.  Cum  Lydi,  ait,  everlissent  Smyr- 
nam,  circiter  annos  quadringentos  in  vici  modum 
mansit  habitata;  postmodum  Antigonus  eam  sus- 
citavit ,  deinde  Lysimachus ,  et  nunc  omnium  pul- 
cherrima  est  :  ejus  pars  in  monte  sita  est ,  pars 
maxima  in  campo.  Habet  etiam  bibliothecam  et 
Ilomeriutn  ,  porticum  scilicet  quadratam  cum  Ho- 
mcri  templo  et  statua.  Nam  et  hi  maxime  hunr 
Poetam  sibi  vindicant  :  unde  et  nummus  quidam 
ceneus  apttd  eos  Homerus  vocatur.  Urbis  mxnia 
Melas  amnis  pr&terfluit :  ad  certam  structuram  , 
etiam  portum  clausam  habel.  Hucusque  Strabo. 
Smyrna  etiam  a  Graecis  myrrha  dicitur.  Smyrna 
crgo  idcm  est,  quod  myrrha,  scilicet  passionis  ei 
tribulationis,  ob  cujus  patientiam  hicejus  Angc- 
lus  laudalur. 

Quaeres  :  quis  fuit  hic  Angelus  ,  id  est  Episco- 
pus  ,  Smyrnae?  Rcsp.  Valde  verisimile  est  fuisse 
S.  Polycarptim.  Hic  enim  hoc  temporc  vixit 
speclatae  virtutis  ,  atque  a  S.  Joanne  ordinalus 
fuil  Episcopus  Smyrnae ,  uti  refert  S.  Hieron.  Ita 
scntiunt  Aureolus,  Ribera  ,  Pererius,  Alcazar  et 
Lyranus,  qui  ait  hanc  esse  communem  senten- 
liam.  Favet  Chronologia  ct  temporis  ralio. 
S.  Polycarpus  enim  occisus  est  Martyrque  occu- 
buit  anno  Christi  1G9;  curn  jam  Christo  serviis- 
sct ,  ut  ipse  morienspraesidi  asseruit,  annos  86. 
Ad  Christum  ergoconversus  fuit  anno  Christi83. 
Quare  hoc anno  Chrisli 97,  quo haec scripsit  Joan- 
ncs  jam  qualuordecim  annos  fucrat  Christianus  : 
potcrat  ergo  jam  esse  Episcopus  ;  imo  fuisse 
suadet  quod  a  S.  Juanne  sit  consccralus;  S.  Joan- 
nes  autem  post  scriptam  Apocalypsin ,  redicns 
abcxilio,  ulpote  planesenex,  ad  vicinam  Ephe- 
suni  seconliilerit,  ibitpie  scripserit  Evangelium. 
ac  paulo  post  ibidem  sit  mortuus.  Undc  non  vi- 
detur  Smyrnae  post  h;ec  tempora  fuisse  ,  ut  ibi 
crcaret  Episcopum.  Adde  quod  bae  perseculio- 
nes  et  odia  Judaeorum,  quae  hic  recensct  S.  Joan- 
ncs,  valde  congruant  S.  Polycarpo ,  ejusque  tem- 
pori ,  quomulti  Martyrcs  ctTccli  sunt,  ut  narrat 
Euscbius  1.  U.  histor.  c.  15.  Porro  quam  solidae  et 
perfectas  sanclitatis  rueritS.  Polycarpus,  ut  me- 
rito  h;c  Chrisli  laudcs  ci  compciant,  patet  tum 
cx  cpistola  Smyrnensium ,  quam  ipsi  dc  eo  ejus- 


iOoU  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

que  mariyrta  circnlarem  scripserunt,  qnaeexlal 
apud  Euseb.  loco  citato :  lum  cx  ipsa  S.  Poly- 
carpi  cpistola  ad  Philippenses,  quseextat  tom.3. 
Uibliolh.  SS.  Patrum,  in  quamulieres,  viduas  , 
juvenes  ,  Diaconos  ,  c.Tterosque  pro  suo  gradu 
et  statu  candide  el  sancte  ad  perfectionem  vitac 
Christianae  instituit,  ac  tandem  inlercaeteraait: 
Imitatorcs  efficiamur  toLerantitt  ejus  (Chrisli)  ct 
si  passi  fucrimus  pro  nomine  ejus  ,  glorificcmus 
cum  :  Uoc  enimjudicium  posuit  de  seipso  ,  el  nos 
hoc  crcdimus.  liogo  vos  omnes  insistere  verbojus- 
tititvet  patienlitv ,  quam  oculata  fide  vidislis ;  non 
sotum  in  beatissimis  HLis,  Ignatio  scilicet,  Zozymo 
< t  Iiufo;  sed  in  aliis ,  qui  ex  vobis  sunt  ;  et  in  Paulo 
<t  in  ctxteris  Apostolis  confidentes ,  quia  in  omnes 
non  in  vacuum  cucurrerunt,  sed  in  fule,  etjustilia, 
e.t  ad  debilum  sibi  locum,  cum  Domino ,  cui  et 
compassi  sunt ,  abierunt ;  quia  hoc  non  saculum 
dilexerunt ,  sed  eum ,  qui  pro  ipsis  et  pro  nobis 
mortuus  est ,  d  Domino  resuscitatus.  Cum  polestis 
bcnefacere ,  nolite  deficere.  Et  infra  :  Deus  autcm 
rt  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi  ,  ipse  sempi- 
ternus  pontifex ,  Dei  Filius ,  Christus  Jesus  tvdi/i- 
cet  vos  in  fide  et  veritate ,  et  omni  mansuetudine ,  et 
sine  iracundia,  in  patientia,  et  longanimitale  ,  ct 
lolerantia  ,  et  castitate,  et  det  vobis  sortem  et  par- 
tem  inler  Sanclos  suos  ,  et  nobis  vobiscum  ,  et  cum 
omnibus  qui  sunt  sub  cceLo,  qui  crediluri  sunt  in 
Dominum  Jesum  Chrislum.  En  coeleste  pectus  , 
cceleslia  exhalans  virtutum  aromata. 

H/EC  DICIT  PIUMUS  ,  ET  NOVISSIMUS  ;  QUT  FUIT  MOR- 

ttjus,  et  vivit.]  Vide  de  his  ea  quae  dixi  c.  1. 18. 
Piefricat  haec  S.  Polycarpo,  q.  d.  Scio  te  tribulari, 
agi  ad  mortem  et  martyrium  ;  scd  conslans  , 
esto  ,  intuere  me  quasi  speculum  :  en  occisus 
sum,  et  resurrexi,  ita  ettu  occideris,  mecumque 
ingenti  gloria  resurges. 

Scio  tiubulationem  tuam  (  quam  pateris  a 
persecutoribus  infidelibus )  ,  et  paupertatem 
tuam.]  Aliqui  inlelligunt  panpertalcm  spiritus  ; 
de  qua  dicitur  Matth.  5.  Beati  pauperes  spiritu  , 
quoniam  ipsorum  est  regnum  ccclorum.  Secundo  , 
aliiintelligunl  inopiam  et  penuriam  rerum  lem- 
poralium  ,  humanorumque  praesidiorum.  Olim 
cnim  Episcopi  erant  pauperes  :  necdum  enim 
«'piscopatus  erant  dotati.  Tertio  ,  et  optime  per 
paupertatem  accipe  cam  ,  ad  quam  redigebaiur 
rxspoliatione  et  amissione  suarum  facultalum. 
Manc  enim  fideles  tunc  passos  esse  palet  ex 
S.  Pauio  Hebr.  10.  vers.  3/j.  Rapinam  bonoritm 
universorum  cum  gaudio  suscepistis.  Hacc  enim 
pauperlas  jungitur  tribulalioni  ,  id  est  perse- 
cutioni  ;  ergo  ad  eam  spectat  ;  ila  Richardus, 
Primasius,  Aretas.Rupert.  Ticonius,  Beda  el  alii. 

Sed  Dives  es,  ]  in  Deo  ,  Dei  confidentia  ,  pr.T- 
sidio  et  providentia.  Rursum  ,  dives  es  ,  gralia 
«tbonis  spiritualibus.  SicS.  Jacobus  c.  2.  5.  ail : 
Dicites  in  /k/e;Ecclesiast.  kh-  6.  Ilomines  divites  in 
virtute;ctl.  Timoth.  6. 18.  Divilcs  inbonisoperibus. 

A<A<\e:Dives  est  cui  nihd  deest,  qui  est  ccjzxp/.r^ 
ct  sua  pauperlate  contentus,  imo  laetus. 

Vere  Seneca  epist.  2.  Ilonesta,  inquit,  res  est 
Itrla  paupertas.  Itla  vero  non  est  pauperlas  ,  si 
Iteta  est  :  cui  enim  cum  paupertate  bene  convenit  , 
dives  est :  non  qui  parum  habet ,  sedqui  plus  cupit, 
pauper  est.  Et  Epist.  17.  Si  vis  vacare  animo ,  aut 
[tattper  sis  oportet ,  aut  pauper-i  similis.  EtEp.  1C. 
laudat  illmi  Epicuri  diclum  :  Si  ad  naturamvi- 
vcs  ,  nunquam\eris  paapcr  ;  si  ad  opinioncs ,  nun- 
tftiam  eris  divcs  ,  exiguum  nalura  desiderat ,  opi- 
nio  immensum.  Et  Epist.  18.  Ncmo  cst  Deo  dignus  , 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

quiim  qtti  opes  contempsit ,  qitarum  posscssione  tiln 
non  interdico ,  sed  efficere  voto  ut  illas  inlrcpidc 
possideas.  Vide  dicta  1.  Timotb.  6.  6. 

Denique  pauper  es  in  terra,  sed  divcs  in  coelo; 
ibi  enim  multas  habes  repositas  opes.  Pulchre 
S.  Auguslinus,  et  ex  eo  Beda  in  illud  2.  Corintb.8. 
Christus  propter  nos  egenus  factus  est  :  Omnes 
crgo ,  inquit  ,  boni  fideles  divites  sunt ;  ncmo  se 
contemnat  ,  paupcr  in  cella  ,  dives  in  conscicntiu 
sccurior  dormit  in  terra  ,  qtiam  auro  dives  in 
pnrpura.  EtS.  Hieronymus  ad  Heliodorum  :  Affa- 
tim  dives  est ,  qui  cum  Christo  pauper  cst.  Et  ad 
Pammachium  :  Plus  debet  prastare  Christi  disci- 
pitlus ,  quammundi  Philosoplms  ,  gloritv  animal , 
el  populuris  aurce ,  alque  rttmorum  venale  manci- 
pium;  ut  Crates  et  alii,  qui  opes  in  mare  abje- 
cerunt,  ul  liberius  pbilosopharentur.  Christiano 
pbilosopho,  id  est  Religioso,  Christus  sit  omnia, 
ut  qui  omnia  propter  Christum  dimiserit ,  unum 
inveniat  pro  omnibus  ,  et  libcra  possit  voce  pro- 
clamare  :  Pars  mea  Dominus.  Sic  S.  Hilarion,  ait 
idem  Hieronymus  :  Accensus  fiducia  pauperis 
conscientice  Itvtabatur  in  eo  ,  quod  nihil  haberct 
saicidi ,  etquodab  accolis  mendicus  putaretur. 

Vere  el  patbetice  S.  Hieronymus  historiam 
S.  Pauli  primi  Eremit.ne  pauperis  et  seminudi ,  in 
nuda  eremo  viventis  et  morientis,  ita  concludit : 
Libet  in  fine  opusctdi  eos  interrogarc  ,  qui  sua  pa- 
trimonia  ignorant ,  qui  domos  marmoribus  vcs- 
tittnt ,  qui  uno  fdo  villarum  insuunt  prcedia  :  huic. 
seninudo,  quid  unquam  defuil?  Vos  gemma  bi- 
bitis ,  ilte  naturte  concavis  manibus  salisfecit.  Vos 
in  tunicis  aurum  texitis  ,  die  ne  vilissimum  qui- 
dem  indumentum  habuit  mancipii  vestri.  Sed  e 
contrario  illi  quidcm  pauperctdo  paradisus  palet  , 
vos  avaros  gehenna  suscipiel.  Ille  vestem  Christi, 
nudus  licet ,  tamen  servavit  :  vos  vestiti  sericis  , 
indumentum  Christi  perdidislis.  Paulus  vilissimo 
puloere  coopertus  jacet  resurreclurus  in  gloriam  : 
vos  operosa  saxi  septdcra  premunt ,  cum  veslris 
opibus  arsuros,  Parcite,  quwso,  vobis  :  parcite  sal- 
tem  diviliis  ,  quas  amastis.  Cur  et  morltios  vestros 
auratis  obvolvitis  vestibus  ?  Cur  ambitio  inter 
luctus  Lacrymasque  non  cessat?  4n  cadavera divi- 
tum  nisi  in  serico  putr&scere  nesciunt?  Obsecro, 
quicumque  hcecicgis ,  ul  Hieronymi  peccatoris  me- 
mineris;  cui  si  Dominus  optioncm  daret  ,  mullo 
magis  eligeret  tunicam  Paidi  cuni  meritis  ejus  , 
qiidm  regum  purpuram  cumpccnis  suis.  Idem  sen- 
sit  et  suasit  S.  August.  1.  1.  de  Civit.  cap.  10. 
Da,  ait,  temporalia ,  accipe  ttterna  ;  da  terrani, 
accipe  ccclttm. 

BLASPHEMARIS   AB    HIS  ,    QUI    SE   DICUNT   JUDjEOS 

esse,  et  non  sunt.  ]  lWas-v/j/^ia  idem  est  quod 
Svaf>ipt»,  id  est  ,  infamia  ,  vituperium  ,  pro- 
hrum  ;  sed  usu  Ecclesiastico  sumitur  proconvi- 
cio  jactato  in  Deum  vel  Sanclos  :  subinde  ta- 
men  in  Scriptura  generatim  capilur  in  propria 
significatione ,  ut  blasphemare  sit  idem  quod 
infamare,  conviciari,  calumniari.  SicPanlusait 
ad  Titum  o.  2.  Admone  illos ,  etc.  neminem  blas- 
plmnarc.  Et  1.  Cor.  h.  v.  13.  Blasphemamur  ,  et 
obscramus.  Sic  Coliatb  dicitur  blaspbemasse 
Israel,  1.  Paralip.  20.  7.  Sic  Deus  ait  se  audisse 
opprobrium  Moab,  et  blasphemias  fdiorum  Ammon, 
(jiii  cxprobraverunt  popuLo.  Ezech.  5.  v.  15.  Et 
Isai.x  51.  7.  Nolite  ,  ait,  timcre  opprobritim  homi- 
num  ,  et  bLasphemias  eorum  ne  metuatis.  Commu- 
niter  tamen  accipitur  pro  convicio  in  Deum  vel 
Sanctos.  Sic  Justinianus  Imp.  iu  Autbenticis 
const.  77.  nit  :  Famcs,  tcrrtvmotus  ac  pcstilentias 


COJWMENTARIA  IN  APOCAL 

(ib  irulo  proptcr  blasphemias  Dco  immitti,  hasque 
ultimo  supplieio  extirpandas.  Unde  S.  Ludovicus, 
rex  Galliae  ,  sanxit  ut  blasphemanlis  liugua  fcrro 
candenle  adurcrctur.  Ulroqucmodo  blc  capitur. 
Scnsus  ergo  est ,  q.  d.  Illasphcmaris,  id  cst  inju- 
ria  lacesseris,  et  non  lidelis  et  pius,  sted  quasi 
legis  el  Judaisnii  liostis  ,  utpote  Clirisli  assecla, 
iuipius  et  exccrandus  cxislimaris  ac  diceris  a 
Judaeis  ,  qui  sc  vcros  esse  religionis  Deique  cul- 
tores  mentiuntur.  Ili  enim  non  sunt  vcii  Judaei, 
id  cst  Deum  conlitentes  et  colentes,  uli  luerunt 
Judas,  a  quo  dicti  sunt  Judsei,  aliique  palres 
eoriini ,  quia  hi  Chrislum  persequuntur.  Nam  , 
Ul  ait  Apostolus  Ilora.  2.  28.  Non  qui  in  manifesto, 
JtuUeus  est ;  sed  qui  in  abscondilo  ,  Judaius  est. 
II io  scilicet  verus  Judteus,  Deiquecultor  et  con- 
fcssor  cst ,  cujus  (uus  non  ex  hominibus  ,  scd  ex 
Dco  cst.  Prima  enini  Cliristianorum  pcrsecutio  a 
Judaeis,  el  per  Judaeos,  qui  Genlilcs  coutra  Cliris- 
tianos  accendebant,  etnuscitala.  Uodetolieain 
Aciis  Aposloloium  Judaei  Paulum  perseculi  le- 
guntur. 

Praeclare  S.  Augustinus  in  Sententiis  n.  32. 
Omncs  ,  ail  ,  qui  in  Chrislo  pie  volunt  vivcre  , 
ueccssc  est  ut  ab  impiis  el  dissimilibus  pulianlur 
opprobria  ,  ct  dcspiciantur  tanquum  stulti  et  in- 
sani  ;  quia  prasentia  bona  perdunl ,  et  invisibilia 
sibi  profutura  promitlttnt.  Sed  hcec  despectio  et 
irrisio  in  impios  relorquebitur  ;  cum  ct  abttndantia 
eorum  in  cgestatem,  et  superbia  transierit  in  con- 
fusionem. 

10.    MlSSUUUS    F.ST    DIABOI.VS    AMQUOS   EX    VOBIS 

in  cauckrkm.]  Ex  liis  fuit  Gcrmaiiicus  Marlyr,  qui 
feris  et  besliis  objccius ,  imo  ullro  objccil  seip- 
sum  ;  Pionius,  qui  clavis  confixus  est  ;  Polycar- 
p.us,  qui  igni  tradilus  ;  etalii  plures  ,  dcquibus 
Ecclesia  Smyrnensis  circularcm  scripsit  cpisto- 
lam  lcctu  dignissiinam  ,  quoe  extat  apud  Euscb. 
1.  h.  bistor.  c.  15.  in  qua  dcscribcntcs  constan- 
liam  Marlyrum  in  peiTerendis  doloribus  ,  intcr 
alia  dicunt  :  Stupcbanl  circumstunles  flugris  eos 
ad  inlimas  usque  venas  et  arterias  dilaccralos  ,  ita 
nt  secrctiora  ilta  corporum  penctralia ,  viscera  et 
mcmbra  patefacta  vistrentur  ;  deinde  el  conchas 
marinas  et  aculos  quosdam  obeliscos  Martyribus 
subslrutos,  ct  omne  genus  suppliciortim  ct  lormen- 
torum  illutum,  ac  landem  eos  besliis  ad  dcvoran- 
dum  tradilos  ccrnentes. 

Ut  tentemint,]  id  est ,  variis  rcrumnis  etcru- 
ciatibus  probcmini.  Vcre  S.  Gregor.  hoin.  9.  io 
Kzech.  Abel,  ait,  ftcri  non  valet,  qttem  Cain  mali- 
tia  non  cxcrcet.  Et  S.  August.  in  psal.  bh.  JSon 
ptttetis,  ait,  gialis  malos  csse  in  hocmundo ,  etni- 
hil  boni  de  illis  agere  Dcum;  omnis  malus  ,  aut 
idco  vivit ,  ut  corrigatur ;  aut  idco  vivit,  ut  per  it- 
litmbonus  exerccaltir. 

l/r    IlAHr.lUTIS   TIUnULATIONF.M  niF.BUS    df.cf.m.  ] 

Decem  ,  Id  esl ,  omnibus  dicbus  vitaj :  nequecnim 
gaittlii  locus  cst,  ttbi  vita  hominis  tota  cst  lentatio; 
iia  1'rinias.  Beda  et  bupcrt.  Dcnarius  enim  inDe- 
calogo  et  alibi  significat  universitatem,  capilur- 
quc  pro  omnibus. 

Secundo,  Andreas  Coesaricns.  Aretas  et  Alca- 
7.M',decem  idest  paucis,  dicbits.  Simili  cnim  modo 
dccem  pro  paucu  capiturNum.  11. 19.  licet  alias 
ob  circumstaiuiam,  dccem  sumatur  pro  multis. 

Terlio,  Bcda,  Haymo,  LyranusetJoacbim  pu- 
lant  bic  signilicari  dccem  persecutiones  Chris- 
tianorum  per  Bomanos  Imperatores  excitatas, 
qu;u  numerantur  a  Neronc  usque  ad  Dioclelia- 
num. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  lOoo 

Onarlo,  Lyran.q.  d.  Deccmdiebus,  id  cst,  per- 
feclam  babebitii  uibulationcin  :  denarius  enim 
esl  s\  iiiboliim  pci Tcetionis. 

Uuinto,  idcm  Ly  ran.  decemdiebus,  id  est,  inquit , 
decem  aniiis. 

Sexto/sanctus  Ambrosius,  decem  diebus.  Quia, 
iiiquil,  licet  isla  tribulatio  pluribus  diebus  el 
mensibus  duret,  dcccin  taincn  diebus  eril  atro- 
cissima. 

Septimo  ,  ct  optime.  Pcrerius  el  Bibera ,  de- 
cem  id  est  multis  ,  diebus.  Sic  Job  ait  c.  19.  3. 
En  decics  ,  id  cst  scepe,  confunditis  me.  Nu- 
mer.  lZj.  22.  Tenlaverunl  me  jum  per  decem,\i\ 
cst  pcr  mullas  ,  vices.  1.  Reg.  1.  8.  Numquid  non 
cgo  mclior  libi  sum,  quum  decem,  id  est  multi  , 
fdii?  el  passim  alibi. 

ESTO    ITDFI.IS    USQIE    AU   MORTEM,    ET  DABO   TIBI 

coronam  viT/E.  ]  jElerna  felicitas  dicitur  corona. 
Primo  ,  quia  dalur  ceiTantibus  et  vincentibus. 
Alludil  enim  ad  pugiles  ,  alhlelas  ,  aliosque  luc- 
tantcs  in  stadio  vel  agone  ,  v.  g.  Olympico,  ut 
dixi  1.  Cor.  9.  25.  ita  August.  I.  de  Agone  Chris- 
liano.  In  cujus  rei  typum  voluitDeus  Hebraeos 
armatos  pcr  acies  et  turmas  in  tcrram  promis- 
sam  proccdcrc.  Unde  Cant.  7.  haec  Ecclesia  et 
fidelium  corona  et  gloria  assimilatur  palma\ 
Slatura ,  inquit ,  tua  assimUila  est  palmx  ;  id- 
que  ob  tres  causas  ,  ait  ibidem  Beda.  Primo , 
quia  palma  quo  magis  premilur,  eo  magis  as- 
surgit  ;  ita  et  athleta  Christi.  Secundo ,  quia 
palma  inferius  aspera  est,  superius  pulchra  ,  ct 
fructibus  suavis  ;  ita  et  pugil  Chrisli.  Ter- 
tio  ,  quia  palma  manus  victricis  ornamentum 
est. 

Secundo,  quia  corona  rotunda  significalper- 
fectionem,  et  complexum  bonorum  omnium  ct 
gaudiorum  ,  principio  et  fine  carentem  inslar 
circuli  et  coronae. 

Tertio  ,  quia  preliosissima  est  instar  coronae 
gemmis  exornalae,  juxta  illud  psalm.  20.  Po- 
sitisti  in  capile  ejus  coronam  de  lapide  pretioso. 
Htijus  coromc  duodecim  gemmase  sacris  Litlc- 
ris  recenset  Viegas  comment.  secundo.  Pul- 
chra  de  hac  corona  dixi  Isaiae  61.  10.  et  c.  62.  3. 

Porro  vocalur  corona  vita ,  ut  significetur 
Sanctos  ,  qui  pro  Christo  vitam  posuerunl ,  ct 
occisi  sunt ,  non  amisisse  vitam ,  sed  eam  in  mc- 
liorem  commutasse;  aptissime  enim  respondel 
morli  pro  Chrislo  loleraUe  ,  vcrae  vitaj  prae- 
mium;  ila  Richardus  Victor  et  Abbas  Joacbim  , 
cujus  h.-cc  sunt  verba  :  Corona  vila?  promittitttr, 
quia  ii  qui  donunt  vitam  Dco  ,  cum  trittmpho 
preliosai  morlis  perveniunl  ad  vcram  vitam  ; 
quoniam  ut  eam  servare  possent  in  regno  ,  eam 
in  exilio  perdiderunt  ,  juxta  illud  Joannes  12, 
Qtti  amat  animam  suam ,  pcrdet  eam ;  cl  qui  odit 
(iniinam  suam  in  hoc  mundo  ,  in  vilam  anernam 
custodit  cam. 

Secundo,  rita\  qtiia  gloria  corum  et  gaudium 
semper  vivet,  ipsique  semper  vigcbunt,  et  llo- 
rcbunt  in  aelernum  ,  nunquam  senescent,  nun- 
quam  deficienl  ,  nunquam  faiigabuntur.  Inde 
bsec  vita  ct  gloria  a  S.  Pelro  cpist.  I.  c.  6.  voca- 
tur  immarccscibilis  ;  et  i\  S.  Paulo  1.  Corinlh.  9.  25. 
incorrttpta. 

Tcrtio,  quia  vila  includit  delicias,  gloriam  , 
sapientiam  et  oinne  bonum :  hoc  enim  ex  hac 
vita  promanat.  Hanc  ergo  coronam  vitalem  im- 
mensatn  et  seiernam  suorum  oculis  objicit 
Cbrislus,  ut  jugitcr  in  cam  inliicntcs  generose 
elconslanter  supcrcnt  quavis  acerbael  adversa, 


<0o6  COMMENTARIA  1N  APOCAlA 

atquc  in  ejus  amore  fideles  maneant  usque  ad 
niorlem  el  crucem.  lntcr  alios  hac  in  re  illus- 
tris  fuit  S.  Agatha  virgo  el  Martyr,  quae  miris 
modis  tentata  ,  coronie  avida  ,  fidelis  mansit 
Cbristo  sponso  suo  usque  ad  morlem.  Erat  ipsa 
nobilissima,  ditissima,  lionestissima  etpuleher- 
lima,  ita  ut  Praeses  Quintianus  ejus  amore  cap- 
tus  non  tam  judicem  ageret,  quam  amasium  ; 
sed  frustra.  Quocirca  tradiditeam  Aphrodisiae  , 
ut  eam  suis  lenociniis  fiecterel  :  cumque  illa 
quasi  Siren  nocte  et  die  Agalhae  voluptates  et 
delicias  occineret,  Sancta  quasi  surda  mentem 
totam  in  Christo  deligebat.  At  cum  illa  finem 
sollicitandi  non  faceret  ,  respondit  tandem 
Agatha  :  Tuas  voces  tuamque  linguam  ,  non  ut 
tuam  ,  sed  ut  cacodiemonis ,  qui  hxc  tibi  suggerit , 
organum  et  linguam  accipio.  Sed  scito  te  tempus 
el  operam  perdere ,  ac  surdo  canere.  Ego  enim  ita 
defixa  et  firmata  sum  in  amore  Domini  mei  Jesu 
Ctiristi,  tamque  constans  in  volo  virginitatis  quod 
ci  nuncupavi,  ut  per  ipsius  gratiam  plane  confi- 
dam,  quod  prius  sol  perdel  suos  radios  ,  ignis  ca~ 
iorem ,  nix  candorem ,  quam  ego  mulem  meam 
coluntatem  et  propositum.  Prwparet  Quintianus 
leones ,  succendat  rogum  ,  distentet  eculeos ,  ape- 
riat  portas  inferorum ,  si  polest ,  omnemque  dce- 
monum  vim  et  tormenta  conlra  me  concilet,  tibens 
c.t  lata  omnia  excipiam  ,  ut  moriar  Clirisliana  et 
rirgo.  Nullam  Quintiani  violentiam  timeo  ,  quia 
scio  me  Deo ,  cui  corpus  et  animam  consecravi, 
cordi  esse  et  curce,  Quocirca  Aphrodisia  renun- 
lians  dicta  gestaque  Praesidi  :  Facilius  ,  ait ,  est 
lupides  mollire ,  aut  ferrum  in  plumbum  conver- 
tere ,  qudm  Agalha  menlem  d  Christi  amore  et 
castitate  dimovere.  Ego  enim  et  filia  mece  ipsos 
triginta  dies  ,  noctu  diuque  assidue  ejus  animum 
pulsavimus,nunc  blandiendo,  nunc  minando  ,nunc 
lerrendo  ,  nunc  promiltendo ;  sed  illa  immobilis 
manet  ut  adamas.Omnia  enim  qua?  sub  ca?lo  sunt , 
propter  Christum  ,  non  pluris  facit  qucim  pulverem 
terrce  quem  pedibus  ealcat ,  imo  perdia  et  pernox 
non  aliud  cogitat ,  non  aliud  somniat ,  qucim  ut 
morialur  pro  Chrislo.  Quinlianus  ergo  Agatham 
accersens,  omnes  adhihuit  artes  ,  omnes  ma- 
fhinas,  ut  eam  Ilecteret.  Cui  Sancta :  Ego  extra 
Gkristam  nec  vitam,  nec  salutem ,  nec  quid  aliud 
opto  aut  desidero.  Non  est  quod  speres ,  6  Quin- 
tiane ,  me  tua  sa^vitia  percellere.  Scito,  enim  non 
rsse  cervam  ,  quantumvis  anhelam  et  sitibundam  , 
quxita  desiderat  aqaam  limpidam,  uli  ego  desi- 
dero  et  sitio  tua  tormcnta,  ut  per  ea  Christo  uniar 
<  umque  amplectar.  Ergo  stringere  si  lubet  in  me 
ferrum,  ecce  collum  meum  ;  si  flagella,  ecce  hu- 
meros ;  si  ignem ,  en  lotum  meum  corpus  ,  excru- 
cia  uli  mavis.  Ure ,  seca,  liga,  slringe ,  diffringc, 
lacera,  transfige  ,  macta  :  quanto  in  me  crudetius 
*a?vies,  tanto  majus  in  me  beneficium  conferes , 
tanto  gralior  et  gtoriosior  ero  dulci  meo  sponso. 
<)uid  tardas  ?  quid  moraris  ?  Expedi  flagra,  gla- 
ilios ,  cruces  ,  catastas  ,  ignes  ,  leones.  Sitienti 
animo  omnis  hora  nimis  longa  est  mora.  Dixit  et 
praestilit.  Nam  mammillae  torturam  etpraecisio- 
nem  ,  testas,  ignes,  ardentes  laminas,  aliaque 
<!ira  tormenta  gcnerose  quasi  ludibunda  susti- 
nuit, moriensqueMartyrinccelumevolavil.  Tanti 
dux  femina  facli. 

Simili  modo  Christus  hanc  coronam  vitre  pro- 
posuit  S.  Vitali  Martyri ,  de  quo  S.  Amhros.  qui 
ejus  et  S.  Agricolae  reliquias  Bononi.e  invenil  , 
ita  scribit  epist.  55.  S.  Vitalis  ( ita  dictus ,  quasi 
per  istius  vittv  contemplum  ,   aliam  vitam  qiue 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.   II. 

aterna  est,  sibi  compararet )  ciun  d  perseculoribu* 
ut  Chrislum  negaret  impeleretur,  et  ilte  constan- 
tius  confilerelur,  adeo  omni  lormentorum  generc 
cruciatus  est ,  ut  nullus  in  corpore  ejus  sine  vul- 
nere  esset  locus.  Quare  hanc  ad  Dominum  oralio- 
nem  effudit ,  dicens  :  Domine  Jesu  Christe  ,  salva- 
tor  meus  et  Deus  meus  ,  jube  suscipi  spirilum 
meum  ;  quia  jam  desidero  accipere  coronam  , 
quam  sanctus  angelus  tuus  mihi  ostendit.  Et,  com- 
plela  oratione,emisit  spiritum. 

11.   QUI  VICERIT,   NON  L^DETUR  A  MORTE   SECUN- 

da,  ]  idest,  a  peccato,  quod  animam  scparat 
a  sua  vila,  id  est,  a  gratia  Dei ;  ita  Ruperlus  ct 
Alherlus  Magnus.  Secundo  et  genuine  ,  mors 
prima  est,  qua  corpus  in  hac  vita  moritur,  de 
qua  paulo  anle  dixi  :  Esto  fideiis  usque  ad  mor- 
tem.  Mors  secunda  est  ,  qua  anima  et  corpus 
semper  moriuntur  in  inferno  ,  ubi  suntdolores 
majores,  quam  in  morte  corporali ;  et  tamen 
nunquam  sunt  mortua.  Id  ila  esse  patet  ex  c.  20. 
et  21.  ubi  dicilur  :  Pars  illorum  erit  in  slagno  ar- 
denti ,  igne  et  sulphure  ,  quod  est  mors  secunda; 
ila  Viclorin.  Andreas,  Beda  ,  Lyranus  etHaymo, 
qui  tamen  mortem  primam  putat  vocari  non 
mortem  corporis  ,  sed  animse  per  peccatum. 
Idem  ergo  hic  dicit  Christus  ,  quod  Matlh.  10. 
vers.  28.  Nolite  timere  eos  qui  occidunt  corpus, 
animam  autem  non  possunt  occidere;  sed  polius 
timete  eum  qui  potest  et  animam  et  corpus  per- 
dere  in  gehennam.  Mors  ergo  prima  estcorporis, 
mors  secunda  est  gehenme.  Hinc  mortis  stimu- 
lus  est  efficax  ad  cerlamen  et  victoriam  ;  undc. 
eo  usus  est  Xenophon  ,  dum  Gr.ecos  ,  ul  contra 
Persas  forliler  dimicarcnt ,  incitaret :  Qui  suos  , 
inquit ,  videre  cupit  ,  strenuum  se  prabeat  ;  qui 
vivendi  cupidilate  tenetur ,  is  vincere  contendat : 
viclori  enim  hostium  casdes  et  spolia  ;  viclo  mors 
est  proposita.  Ita  refert  ipsel.  3.  deExpedit. 

Et  angelo  Pergami  scribe.]  Pergamus  vel  Per- 
gamum  clarissima  fuit  urhs  Asiae  vel  Troadis , 
quam  Silenus  lluvius  inlermeat,  a  qua  Claudius 
Galenus  Medicorum  princeps  ortum  duxit.  Haec 
eadem  urbs  Troja  vocalur.  UndeVirgil.2.  ^lneid. 
Trojam  incensam  ,  el  prolapsavidentem  Pergama. 
Morluus  est  Pergami  P.  Scipio,  vir  nobilissimus, 
teste  Cicer.  orat.  pro  Flacco.  lnde  Lavinia  Per- 
gama  in  Italia,  de  quibus  Silius  1. 13. 

Jam  Pliryx  condebat  Lavinia  Pergama  victor, 
ArmaqueLaurenti  figebal  Troica  luco. 

Sic  vocat  Lavinium  oppidum  in  Latio  ab  /Enca 
conditum. 

Pergami  rex  fuit  Altalus  ,  qui  a  populoRomano 
donatus  eo  rcgno ,  cum  liberos  non  haberel,  po- 
pulum  Romanum  haeredem  fecit.  Membranae 
quoqueTepertae  sunl  Pergami,  ail  Varro  ,  quae 
inde  dictae  sunt  Pergamenae  ,  quibus  olim  pro 
papyro  et  charta  ulebantur. 

Est  haec  terlia  Cbrisli  epislola  ad  Episcopum 
Pcrgamenum  ,  et  sub  ejus  persona  ad  fidelcs 
alioqui  laudabiles  ,  sed  in  eo  reprehensibiles  , 
qtiod  spiritualem  pugnam  reformident^ait  Al- 
cazar. 

Qureres  :  Quis  fuit  angelus,  id  est  Episcopus, 
Pergami  ?  Respondent  AureolusetLyranus  fuissc 
S.  Carpum.  Hunc  enim  constat  fuisse  Episco- 
ptim  ,  et  Pcrgami  martyrio  coronalum  sub 
Antonio  Imp.  ut  patet  ex  Eusebio  1.  U-  histor. 
c.  1 5.  Vcrum  Eusebius  ibi  tantum  asseril  Carpurn 
occisum  Pergamj  ,  non  autem  ibidem  fuisse 
Episcopum.  RursumMartyrol.  Rom.  13.  Aprilis, 


COMMENTAIUA  IN  APOCAl 

S.  Carpum  Martyrem  vocat  Episcopum  Tliya- 
tine  ,  non  Pergami.  Ergo  quis  fuerit  hic  Epis- 
copus  non  liquet ;  ita  Pererius  ,  Alcazar  et 
alii. 

H.EC  DICIT  QUI  IIABET  RIIOMPII KAM  ,  ]    id  CSt  gla- 

(lium  ,  de  quo  dixi  cap.  1.  16;  Hoc  symbolo  sig- 
uilicat,  primo,  tioiendum  esse  ,  non  Caesarem 
perseculorem  ,  sed  Cliristum  ,  qui  auimam  el 
corpus  sua  rhomph.ca  dissecare  et  perdere  po- 
lest.  Secundn,  Episcopuin  imitare  debere  Cbris- 
luin  ,  ut  animoseet  audacter  rhnmphxam  verbi 
Dei  conlra  Nicolaitas  v.  15.  aliosque  hrereticos 
vibret,  illisque  bellum  acre  inferal;  ita  Joachini, 
Alcazar  elalii. 

Notat  Pannnius  in  hoc  gladio  Cliristi  respici  et 
alludi  ad  angelum,  quievaginalo  gladio  contra 
Balaam  stetit,  eumqne  voluitoccidere  Num.22. 
'23.  unde  subdil  :  Ilabes  tenenles  doctrinam  Da- 
laam. 

13.   SCIO  UBI  II.VBITAS  ,  UIU  SEDES    (  gVXCe  Opovoi) 

E8T  Satanve.  ]  Ubi  scilicel  Satanas  partim  per 
gentes  ,  parlim  per  Nicolailas  dnminatur.  Per- 
gamus ,  inquit  Arelas  ,  idololalrice  dedita  erat 
sapra  cceteram  Asiam.  Cndc  in  ea  magna  fuit 
persecutio  Cbrislianorum  ,  ut  patet  ex  marlyrio 
Antipae,  de  qun  sequilur,  et  ex  Eusebio  loco  ci- 
talo.  Alque  hcec  fuit  causa  timoris  et  pusillani- 
mitalis  Episcnpi  Pergamensis,  ut  Nicolaitis  se 
oppnnere  non  auderet,  de  qua  reprehendilur  a 
Christo  v.  15. 
Et  indiebus  ii.us  (fuit  etclaruil)  Antipas  testis 

MEl'S   FIDEI.IS,    QUI  OCCISUS  EST  APUD  VOS.]  Laudat 

Episcopi  Pergamensis  in  fide  constanliam.  q.  d. 
Tu ,  o  Episcnpe  ,  ne  hoc  quidem  crudeli  spec- 
laculo  et  martyrio  Antip;c  in  fide  et  con- 
stantia  nulasli  ;  sed  potius  forlior  et  solidior 
evasisli. 

Antipas  ,  sneviente  m  Chrislianos  Domitiano  , 
Episcopus  Pergameni ,  publice  Christum  prac- 
dicabat ,  daemonesque  fateri  coegit ,  quod  a  se 
per  Christi  nnmen  invocatum  fugarenlur.  Hinc 
a  Pracfeclo  urbiscaptus,  tractusque  ad  Dianae 
lemplum  ,  ct  in  bovem  ;cnreum  multo  igne 
caudentcin  conjeclus  ,  laudans  et  gratias  agens 
Deo  quod  se  hoc  agone  et  laurea  marlyrii  digna- 
iusesset,  in  cnelum  Marlyr  evolavit  sub  annum 
Christi  93,  Domitiani  decimum:  quandoetsanc- 
lus  Joanncs  capiusin  Asia  ,  Bomamque  duclus, 
ni  fervens  oleum  demissus,  cum  salvus  et  ilhx>- 
sus  evasisset,  in  exilium  relegatus  esl ;  ita  Are- 
las  ,  Mctaphrast.  Barnn.  et  Perer.  Vide  Martyrium 
Antipce  apud  Surium  die  11  Aprilis.  Porro  bos 
iineus  in  qun  crematus  fuit  Antipas,  Pergamu 
iianslalus  est  Cnnsianlinopolim  ,  etcollocalus  in 
templo  Aposlolorum,  ait  ex  Cedreno  Baron.  anno 
Chrisli  330. 

\h.  Habks  illic tenentes  doctrinam  Bai.aam.  ] 
Nota.  Balaam  ariolus  vocalus  a  Balac  regeMoab, 
ut  maledtceret  Bebraeia  ex  ^Egypto  tendentibus 
in  Cbanaan  perfipem  Moabilidis  ,  cum  Deo  pro- 
hibente  id  Facere  non  possel .  qnin  potius  eis  be« 
nedicere cogerelur ,  suggessil  Balac  regi ,  ut  ad 
easlra  Hebroeorum  submitteret  speciosas  puel- 
las  Moabitides,  quce  cos  ad  fornicandum  invila- 
rcnl  eo  prelin  et  cnnditione  ,  ut  Hebroei  prius 
ederent  idolothyta,  id  est  carnes  idolis  immo- 
latas  ,  atque  CamOa  aliaipie  eoriun  idola  venera- 
rentur.  Id  fecit  Halaam  eo  cnnsilin,  ut  Hebra?os 
i  Deo  ad  libidinem,  et  ad  idula  averlcrrt  ;  ita- 
que  Hebrxi  vicissim  a  Deo  sno  olTenso  et  irato 
derelicti  a  se  maledici,  ela  Balac  vinri  posscnt. 

CORXBL.     V    1  VHliF.      TOM.    N. 


,YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  10.37 

Indeque  fuil  illa  clades  Hebraenrum  colenlium 
BeelpbegOT  Num.  25.  %.  Vide  ibi  dicla.  Porro  Ba- 
laam  hoc  consilium  dedisse  ,  clare  liquet  ex 
Niini.  31.10.  Ergo  Nicolaitas  comparat  Balaamo: 
qtiia  instar  illius  docebant  licere,  indulgere  ven- 
tri  et  veneri,  c(\cn-  lante  tpiidvis  ,  etiamsi  esset 
idololbylum  ,  velitum  leg<;  Aposlolica  Aclor.  15. 
ut  gula  hasc  esset  fomentum  luxuria  :  convivi.i 
ergo  ad  h:ec  ad  luxuriam  comparata  erant  quasi 
idololbyla  eorum  quoram  Deus  venter  erat  ;  ila 
Alcazar.  Nam  alioqui  in  hisloriis  non  legimus  , 
quod  Nicolaiue  diserle  docuerint  licere  idoln- 
thylis  vesci. 

Symbolice  et  tropologice,  B.  Pelrus  Damianns 
bacresin  Nicolaitarum  ait  esse  conciibinatuni 
sacerdotum  ,  contra  quem  suo  saBcnlo,  id  csi 
anno  Domini  980,  grassanlem  ipse  accerrime 
dccertavit.  Audi  eum  epist.  6.  ad  Nicolaum  II. 
Bom.  Pontif.  Non  expavescis ,  6  infelix  BpUeopt 
(concubinarium  ,  alloquitur  per  apostrophen  , 
non  Nicolaum  Pontilicem  castum  )  ,  quia  dum  in 
luxuria?  voraginem  corruis,  JMcolaitarum  Ineresin 
incurristi?  Nicolaus  quippe,  unus  ex  liis  quos  Pclrus 
Apostolus  Diaconos  consecraverat,  dogmatizabat, 
dericos  cujuslibet  ordinis  nuplialibus  faderandos 
esse  conjugiis.  Ouod  ergo  ille  docebal  verbis  ,  ad 
hoc  tu  in  calliedra  peslilentia  sedens ,  mullo  dete- 
rius  invitas  exemplis.  De  quo  videlicet  scelere,  an- 
gelo  Ephesince  Ecctesio3  divina  vox  ait :  Odisti  facta 
Nicolailarum,  quce  et  ego  odi.  Hinc  eo  saecnlo  biC 
saccrdotum  concubinalus  ,  vocatus  est  haeresis 
Nicolaitarum. 

16.  Similiteb,  ac  Ephesino  Episcopo  edixi  et 
prnescripsi  pocnilentiam  v.  5.  lla  Ambros.  et  Pri- 
inas.  Qnare  perperam  (piidam  pulant  hic  esse 
inendum,  acin  Cr.ecopro  o/i«s«,  id  est,  quod  odi, 
irrepsissc  »£«<»;,  id  est  similiter,  poemtentiam 
\OE,3  limorem  dcpelle,  animns  sume,  clandac- 
lercbotra  Nicolaiias  decerta,  eosque  pro  viribui 
extirpa. 

Si  qoo  minus  (idest,  sin  minus  ,  alioqui)  . 
veniam  tibi  cito  ,  ]  te  casligaudo  et  illos.  Bur- 
sum  cito  ,  quia  omnis  potenlatus  et  praelaluru 
estvila  brevis.  Id  videmus  Homas  in  Cardinali- 
buset  Summis  Ponlilicibns.  B.  Pelrus  Damianus 
rngalus  ab  Alexandro  II.  Ponlif.  cur  ncmo  Pon- 
lificum  attigeril  annos  S.  Petri  ,imo  plcrique  vi^ 
quatuoraulquinque  annis Eccleaia  praasideant .' 
Respondet  ep.  17.  ad  eumdem :  Idcirco  hoc  cccles- 
tisjudicii  ordo  disponit ,  ut  humano  gencri  mclum 
mortis  incutiat ;  et  quam  despicienda  sit  tempora- 
lis  vita?  gloria,  in  ipso  gloria?  principatu  cvidenlci 
oslendat;  quatenus  dum  pnvcipuus  hominum  tam 
angusti  temporis  compendio  moiitur,  tremefaclus 
quisque  ad  prasstolandi  sui  obitus  cuslodiam  pro- 
vocelur  :  ct  arbor  humani  generis  ,  dum  cacu- 
men  et  verticem  suum  lam  facite  corruissc  consi- 
derat ,  stalu  concussa  formidinis,  in  suis  undiquc 
rainusculis  contremiscat.  Nam  Papa  est  quasi  sol 
mundi  ,  cujus  eelipsitn  omnes  dum  vident  per- 
celiuntur. 

Et   PICNVBO    COM    ll.lls    IN   (.I.ADIO    ORIS    mei  ,    ] 

jussu  scilicet  ,  scnlentia  el  decrelo  efficacis 
ullionis.  q.  d.  Fcram  in  illos  scntcntiam  mor- 
lis  ,  camque  re  ipsa  pcr  angelos  alios(pie  ad- 
ininislrns  mcos  eis  infcram  .  eosqne  truci- 
dabo  ct  occidam  morle  lam  praesenli  ,  quam 
ieterna. 

Aliter  Alcazar  :  ipse  (Miim  per  bunc  gladium 
aceipit  verbnm  Dei,  quod  per  iiiflrmam  plebem 
Deus  pr.TdicansNicolailis,  ejs  erat  conversurus. 


105S  COilMENTARlA  IN  APOCA 

Accusavcral,  inquit  ipsc  ,  Christus  Episcopuui 
<le  iguavia  ,  quotl  annalus  gladio  verbi  Dei  , 
cum  Nicolaitis  tanien  conlligere  non  auderel/: 
«d  quod  nulla  valuitopporlunior  addi  coinnjina- 
tio  etsuppliciiun  ,  quam  futuruin  esse  ul  ex  in- 
firma  plebe  Deus  aliquos  suscilarel ,  qui  cum 
Nicolaitis  conlligerent,  eos  vincerent,  ac  veri- 
tali  subjugarent  ,  quasi  expedilionein  banc  et 
coronam  Deus  ad  alios  transferat.et  Episcopum 
pudore  suffusum  et  confusum  derelinquat.  Hic 
eaim  pndor  ei  ingens  futura  erat  poena.  Et  boc 
est  quodcap.  3.  v.  11.  dicitur  Episcopo  Pbiladel- 
pbensi :  Tene  quod  habes,  ut  nemo  acclj  iat  coro- 
nam  tuain.  Verum  luec  explicatio  parlim  aliena, 
partim  mystica  videtur. 

17.  Vi^centi,]  tum  facta  Nicolaitarum  ,  foe- 
dasque  carnis  voluplates  ,  lum  potius  suam  pu- 
sillanimitatem  ,  quam  ego  Cbristus  in  te  ,  6 
Episcope  Pergami.coargui.  Nam  in  bisce  Chrisli 
cpislolis  vincens  vocatur  Episcopus,  qui,  id  quod 
Christus  in  iis  ei  jubet  opere  ptvcslat,  ac  in  ea 
re  tain  seipsum,  quam  difficullates  in  re  ipsa 
occurrenles  generose  superatettranscendit;  ila 
Alcazar. 

Hujus  pii  pro  castitate  certaminis  et  Victoria? 
nobile  dedit  exemplum  nomine  et  re  Victoria 
virgoetMartyr,  cujus  fortem  agonem  et  glorio- 
sum  triumphum  ita  paucis  complectitur  Ado 
Episcopus  Trevirensis  in  Marlyr.  23.  Decemb. 
Romcenatalissanctce  Victorios  virginis  et  Marlyris, 
in  persecutione  Decii  Ccesaris.  Hcec  desponsata  Eu- 
genio  viro  pagano ,  rogante  Tito  Aurelio  ,  qui 
sponsam  Anatoliam  virginem  habebat ,  ad  suaden- 
dam  eam,  ut  ei  nuberet ,  perrexit ;  cui  et  dixit  : 
Audi  me ,  domina  soror  Anatolia  ;  et  ego  Chris- 
liana  sum  ,  et  novi  quia  Deum  nuptias  non  con- 
demnat.  Prophetce  et  Patriarchce  conjuges  habue- 
runt ,  et  posteritas  eorum  a  Deo  benedicta  est. 
Nunc  ergo  audi  me,  et  accipe  virum  ,  qui  te  non 
prodat ,  quod  sis  Christiana ;  sed  per  maritalem 
copulam  fiat ,  ul  ipse  Christianis  consential.  Hcec 
dicenti  Victorice  virgo  Anatolia  respondit  :  OVic- 
toria,  vince  diabotum  ,  et  esto  vera  Vicloria.  Tunc 
quando  tota  terra  vacua  erat,  dixit  Deus  homini- 
bus  :  Crescite  et  multiplicamini,  et  replete  terram. 
IVunc  plena  lerra,  postquam  Filius  Deide  ccelodes- 
cendit,  quotidie  clamal:  Crescite  in  fide ,  multipli- 
camini  in  charitale  ,  et  replete  ccelos ;  quia  appro- 
pinquavit  regnum  ccelorum.  Iterum  inter  alia  et 
post  aiia,  S.  Anatolia  intutit  :  Ego ,  die  qua  ex- 
plicui  pretium  ornamentorum  meorum  in  pauperes 
Christi,  vidi  per  visumjuvenem  aureo  diademate 
splendidum,  in  vestibus  purpureis  atquegemmatis, 
qui  grata  facie  et  lceto  vultu  me  inspiciens ,  ail : 
O  virginitas,  qucc  non  in  operibus  tenebrarum  , 
sed  semper  in  iumine  versaris  !  Hcec  ego  audiens , 
rvigilaviet  ccepi  flere ;  et  projiciens  me  in  pavi- 
mento,  rogavi  Dominum,  ut  is ,  qui  milii  loqueba- 
lur  dulcissimos  sermones  ,  iterum  proscqueretur. 
Sic  mihi  oranti  et  prostratce  ,  idem  qui  ante  lo- 
quebatur,  talia  mihi  subsequitur:  Virginitas  pur- 
pura  regatis  est ,  quam  qui  induit ,  reliquis  fit 
eminentior.  Virginitas  gemma  est  pretiosa.  Vir- 
ginilas  thesaurus  est  regis  immensus.  Iluic  fures 
insidias  tcndunt.  Hanc  tu  evigilans  sollicite  cus- 
todi,  quanlumque  te  plus  habere  cognoscis  instan- 
tius  cuslodi,  ne  perdas.  His  et  simitibus  verbis  et 
factis  incilata  Victoria,  omne  prelium  ornamen- 
lorum  suorum  et  ipsa  distraxit  pauperibus.  Addit 
inde  Marlyr.  Sicque  factumest  ut,  agentibus  spon- 
sis  carum  Aurelio  et  Eugenio  quianubere  illisvir- 


LYPSIN  S.  JOANNIS.    Cup.  II. 

gines  Christi  noluerunt ,  d  Decio  imperalore  urbe 
Homa  pulsce  ,  ad  prcedia  sponsorum  duccrenlur. 
Ubi  fame  et  inedia  ita  a/flictce  sunt ,  ut  vix  ad  ves- 
perum  medius  panis  cibarius  eis  daretur :  nulloque 
paclo  efficere  sponsi  poluerunt,  ut  vel  ad  nubendum , 
vel  ad  sacrificandum  animi  iltarum  inctinarentur. 
Beala  igitur  Victoria  in  virginitatis  proposito  in- 
vincibiliter  persislens ,  posl  mutla  facta  miracula, 
inter  quce  plurimas  virgines  Domino  aggregave-  , 
rat ,  percussa  cst  gladio  in  corde  d  carnifice  Ta- 
tiarcho  ,  quem  rogalu  Eugenii  sponsi  sui  J ulianus , 
pontifex  Capitolii  et  comes  lemplorum  ,  ad  hoc 
opus  direxerat.  Passa  est  autem  decimo  Calen- 
das  Januarii.  Corpus  ejus  cum  omni  reveren- 
lia  curalum.  Tatiarchus  vero  percussor  ejus  ,  le- 
prosus  faclus  ,  inlra  sex  dies  consumptus  d 
vermibus ,  expiravit. 

Quocirca  S.  Victoriam  merito  ita  celebrat 
poeta  Christianus  : 

De  geminis  geminasretulitVictoria  palmas 
Hostibus ,  hunc  pudor,  hunc  vicit  aperta  fides. 

Maluit  enim  mori  quam  nubere  vel  sacrificare. 
Idem  Victoriae  cerlamen  carmine  descripsit 
sanctus  Althelmus  Episcopus  lib.  2.  de  Vi.rgi- 
nilale. 

Dabo  manna  ABscoNDiTflM.  ]  Hoc  manna  notat 
ingentem  suavitatem,  et  delicias;  sed  quam  ct 
qtias  ? 

Primo,  mannahocestEucharistia,aitTiconius, 
Beda  ,  Rupertus,  Arelas  :  manna  enim  oh  sapo- 
rem,  aliasque  causas  quas  recensui  Exodi  c.  16. 
et  hic  recenset  Viegas  sect.  h.  typus  fuit  Eucha- 
rislite  ,  in  qua  Christus  est  absconditus.  Nolant 
Beda  elRupert.  illud  vincenti ,  scilicet  gulam  et 
libidines,  referendum  esse  ad  castilatem.et  pu- 
ritatem  mentis  et  corporis  cui  adversabantur 
Nicolaitae  :  banc  enim  necessariam  esse  disposi- 
tioneni  ad  S.  communionem. 

Secundo,  Richard.  de  S.  Victore  censet  manna 
hoc  esse  arcana  divinitalis,  etaelernam  felicita- 
lem  :  Haec  enim  ,  inquit  Perer.  notalur  per  tria 
optalissima  hona  ;  manna  enim  denotat  inenar- 
rabilem  felicilalis  dulcedinem  :  calculus  ,  ejus- 
dem  opes  ,  et  pretium  :  nomen ,  famae  et  gloria> 
claritatem. 

Tertio  ,  Primasius  et  Ambrosius  accipiunt 
Cbristum  ,  qui  fuit  absconditus  ,  primo  in  le- 
ge  ,  secundo  in  carne,  tertio  in  Eucharislia. 
Hinc  dicitur  Isaioe  45.  15.  Vere  lu  es  abscon- 
ditus. 

Quarto ,  S.  Bernard.  1.  de  Convers.  ad  Cleric. 
c.  21.  Manna  hoc,  ait,  est  dulcedo,  quae  in  rerum 
coelestium,  contemplalione  percipitur.  Suavitas, 
inquit,  Domini  est ,  nisi  gustaveris  non  videbis  : 
gustate  et  videte  quoniam  suavis  est  Dominus. 
Manna  absconditum  est,  nomen  novum  est ,  quod 
nemo  sit  nisi  qui  accipit ;  non  iilud  erudilio ,  sed 
unctio  docet  ;  nec  scientia,  sed  conscientia  com- 
prehendit. 

Quinto,  et  optime  ,  manna  hoc  sunt  consola- 
tiones  spirituales  quae  quasi  congrua  merces  a 
Deodalur  vincenti  tum  delicias  ,  tentationes,  et 
concupiscentias  carnales  ,  tum  suum  metum  et 
pusillanimitatem,  qualis  erat  haec  EpiscopiPer- 
gameni.Hincenim  apposileexcitat,  proponendo 
ei  in  bello  ,  quod  contra  Nicolaitas  ex  Christi 
jussu  ei  suscipiendum  erat,  non  fore  illumhor- 
rorem,  et  eas  difficultates  tam  amaras,  quas  ipse 
apprehendebat  et  reformidabat;  eo  quod  Deus 
illi  non  lantum  adesset,  sed  el  lanlam  animi  se- 


COMMENTARIA  1N  APOCAI 

rcnilatcm  ,  lantam  consolaiionem  et  gaudioruin 
spirjtualium  copiain  infunderet ,  ut  in  mediis 
i-iiam  hostibus  et  periculis  exnliaret:  qualesjam 
cxperiuntur  viri  Apostolici;  qui  intcr  Indos,  Hol- 
landos  et  Anglos  versantur,  praesertim  dum  ce- 
lebrant,  et  S.  Eucharistiam  sumunt.  Iloc  errim 
vere  et  proprie  est  manna  abscondilum,  quod 
exterius  non  vidctur,  sed  interius  in  anima  fide- 
lis  ,  Deoque  devoli  sentitur  et  guslatur.  Lnde 
sanctus  Paulus  ail  Coloss.  3.  3.  Vita  vcslra  est 
abscondita  cum  Cliristo  in  Dco.  Porro  h.e  conso- 
laliones  vocantur  manna  ,  quia  mirae  sunt  et 
ingentes,  ut  qui  eas  recipiunt,  mirentur  el  stu- 
peant,  dicantque  man  ku?  quid  est  hoc  ?  qiuim 
magna  multiludo  dulcedinis  tuce- ,  Domine ,  quam 
abscondisli  limentibus  te  !  Psalm.  30.  20.  Est 
enim  haec  consolatio  praegustus  quidam  aeternse 
beatitudinis  ,  in  qua  perfectissimum  erit  hoc 
manna. 

Nota.  Qui  cupiunt  hoc  manna  ,  debent  suas 
concupiscentias ,  reque  ac  metus  et  passiones 
vincere  ;  vincenti  enim  promitlitur.  Unde  solet 
secuturae  consolationis  tenlatio  pracedens  esse 
signum.  Nam  tentatione  probatis  ccelestis  pro- 
miltiiur,  et  promissa  datur  consolatio.  Expe- 
rientia  conslat  neminem  vincere  heroice  ali- 
quam  tentationem,  infirmitatem  ,  pusillanimi- 
tatem  ,  conlemptum  ;  quin  mox  sentiat  miram 
animi  voluptatem  et  gaudium,  quod  longe  tris- 
liliam  adversam ,  ajque  ac  delicias  concuj)is- 
cenlioe  superat.  Experiatur  quisque  in  se  ,  et 
sentiet  ita  esse.  Ita  S.  Bernard  prooemio  in  psal. 
Qui  habitat  ,  recensens  Religiosorum  suorum 
mortificationes  ,  jejunia  ,  vigilias,  labores,  sudo- 
rcs  ,  tentationes  ,  subdit:  Quodigitur  remrdium? 
ut  retineatur  labor,  el  tamen  hic  labor  dulcescat 
divina  dulccdine.  Quoniam  si  ubundat  tribulalio 
vestra  pro  co,  abundabit  consolatio  vestra  per  eum, 
nt  in  eo  dclectctur  anima,  quo3  in  his  renuil  conso- 
lari.  Apud  ipsum  namque  ipsa  quoque  tribulalio 
magna  quccdam  consolatio  poteril  invcniri.  ISonne 
'•nim  certum  est,  supra  vires  humanas  ,  ullra  na- 
luram ,  contra  consuetudinem  esse  qua?  sustinetis? 
■Ilius  igitur  portat  isla :  ille  sine  dubio  ,  qui  secun- 
tlum  Aposlolum  portat  omnia  verbo  virtulis  suay. 
El  ad  Clericos  c.  30.  Non  sunt ,  ail,  condigna  pas- 
sioncs  hujus  temporis  ad  prmcritam  culpam,  quce 
remittitttr:  non  ad  prasentem  consolationcm ,  quaj 
immittitur  :  non  ad  fituram  gloriam  ,  qua;  pro- 
mittitur.  Dcnique  nulla  tantaest  amariludo,quam 
non  prophelica  farina  dulcoret,  quum  non  sapidam 
reddat  sapicntia  lignum  vita;.  Hoc  manna  sapie- 
bat  regius  Psalies  ,  cum  regni  opes  et  dclicias 
iranscendens,  Deoque  inhcerens,  Vincenli  psal- 
mos  suos  inscribcns,  caneret  psalm.  3ft.  Anlma 
mca  cxullabil  in  Domino  et  dclcctubitur  super  sa- 
lutari  suo ;  omnia  ossa  mca  diccnt  :  Dominc,  quis 
similis  tibi?  Et  psalm.  35.  lnrbriahuntur  ab  ttbrr- 
tale  domtls  tua* ,  ct  torrenle  voluptatis  luo2  polabis 
ros.  El  psalm.  83.  Cor  mrum  ,  rt  caro  mea  rxttlla- 
rrrunt  in  Drttm  civttm.  El  sanctus  Paulus  dicens: 
Gloriamur  in  tribulationibus ;  si  Deus  pro  7iobis  , 
(/uis  rontra  nos  ?  quis  nos  scparabit  a  rharitatr 
Chriiti?  tribulalio  ,  elc.  Ccrlus  sum  quia  ncqttr 
mors,  ncqucvita,vlc.  Rom.  8.  Et  sanctus  Jacobus 
i-ap.  1.  2.  Omnc  gattdium  r.ristimulr,  fralrcsmci, 
rum  in  tcntationrs  varias  inridcritis. 

VisConfcssorcs.*  Abhas  Joanncs  apud  Cassia- 
niim  collat.  19.  l\.  mundana  oinnia  vincens,  ei 
\n  ccelum  mente  conscendens,  lanta  pcrfundi 


VTSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  10.31) 

solebal  inleriori  dulcedine,  ul  ne  id  quidem  re- 
cordarelur,  an  pridie  comedisset. 

S.  Ephrern  delectationes  omncs  terrenM  fas- 
tidiens  tanta  gestiebat  laetilia,  ulejus  prscordia 
rumpi  viderentur.  Quocirca  exclamabat :  Itecede 
d  me  ,  Domine ,  parumper;  quoniam  vasis  hujus 
infirmitas  fcrrc  non  potest. 

S.  Bernardus,  gulae  el  illecebrarum  omnium 
viclor,  ita  coeleslibus  gaudiis  absorbebatur ,  ut 
totodie  lacuiobequitans,  nunquam  eum  videril; 
ettoto  anno  una  in  cella  degens,  adhuc  ignora- 
ret  an  illa  cella  tesludinem  liaberet. 

Nosler  S.  Pater  Ignatius  ila  dulcium  lacry- 
marum  affluebat  copia,  ut  pene  oculosperderet: 
et  sane  perdidisset ,  nisi  medicorum  monilu, 
et  |suorum  impulsu  a  Deo  impetrasset  potes- 
tatem  eas  pro  arbitrio  vel  lavandi,  vel  reslrin- 
gendi. 

S.  Xaverius  in  coelum  defixus ,  ila  consolatio- 
nibus  divinis  perfundebatur  ,  ut  exclamaret  : 
Salis  est,  Domine ,  satis  est.  In  Japone  pedes  itei 
faciens,  ita  in  Deum  absorbebatur,  ut  saepe  de 
via  defiectens,  in  vepres,  dumeta  el  saxa  impin- 
geret,  ncc  adverteret:quocirca  semperei  planlre 
et  libiae  sanguine  fiuebant,  curn  lamen  ille  ne 
scnlirel  quidem. 

S.  Catliarina  Senensis,  sensibilium  omnium 
victrix:  Tantum ,  ait,  gaudium  obtinet  mentem 
meam ,  ut  valde  admirer  posse  durare  animam 
in  corpore;  addebatque  :  Tantum  ardorem  sentio 
inanimamea,  ut  ignis  materialis  mihi  frigere  vi- 
deatur ,  potiusquam  urere.  Ex  hoc  aulem  ardore 
existit  in  anima  mea  quaidam  rcnovatio  purilatis 
rt  humilitatis,  ita  ut  videar  mihi  rediisse  ad  oita- 
tem  quatuor  vel  quinque  annorttm  :  tantus  quoqttr 
inde  in  me  accenditur  amor  fralernus ,  ut  non  so- 
ium  libenter ,  sed  et  hilariter  pro  quocumque  proxi- 
mo  vclim  mortem  oppetere.  lnde  i\  Deo  donum 
accepit  apathias  et  constantiae,  ut  quidquid  illi 
accideret,  illa  prorsus  immola  permaneret. 

Vis  Martyres?  S.  Adelphardus  ab  imperalore 
Ludovico,  eo  quod  eum  liberius  de  peccalis  ar- 
guisset ,  in  exilium  relegatus,  ita  gaudebat,  sibi- 
que  gratulabalur  ,  ut  exilium  reputaret  para- 
(lisum,diceretquc  se  ibidempristinamin  Chrislo 
libertatem  recipere.  Ita  babet  ejus  Vita,  quani 
scripsit  Paschasius  Ratbertus  Abbas  Corbeien- 
sis. 

S.  Tiburtius  Marlyr  supcr  prunas  candentcj» 
nudis  pedibus  incedens  :  Mihi ,  ait ,  ha>  prunw 
rosas  videntur ;  nam  creatura  Crrutoris  famulatur 
tmperio. 

S.  Clemens  Ancyranus,  Episcopus  et  Martyr, 
arduum  et  longtun,  conlinuumque  per  viginli 
annos  obiit  martyrium  ,  ea  constanlia  et  laetitia  . 
ut  a  Prasside  et  tyranno  beneficium  ingcns  acci- 
pere  sediceret,  ceque  ac  honorem ,  eo  quod 
pcr ejus  sseviliamconsors  lieretpassionis  Christi, 
gaque  ac  coronae  SS.  Mailynim. 

Tbeodorns  Marlyr  sub  Maximiano  durissime 
excarnilicatus,  eo  quod  idolorum  templum  in- 
eeudisset ;  diun  cosla?  niularentur,  ila  exullabat. 
utcanerel :  Bcnrdiram  Dominum  in  omnilrmporr, 
srmprr  lausrjus  in  orrmro,  uli  legimusin  officio 
BcclesilB,  9.  Novembris. 

S.  Andreas  ad  crucein  duclus  .  eam  eminus 
videns  ,  exinlerno  menlis  juhilo  ita  eam  saluta- 
\  il  :  O  bona  rrttx  ,  (jikc  d(  cortm  rx  mrmbris  Do- 
mini  suscrpisti,  diu  tlrsidrruta,  sollicitc  amata  , 
sinc  intermissionc  qtt&sita,  ct  aliquando  cupicntt 
unimo  prwparala ,  accipe  vie  ab  hominibus ,  ct 


10C9  COMMKNTAIilA  1N  APOCAI. 

fMfate  me  magislro  meo  ul  pcr  te  me  recipiat ,  qui 
pcr  te  mc  redemil.  S.  Sisinnius  Diaconus ,  a 
Maximiano  damnatus  ad  lapides  et  arenam  coni- 
porlanda  in  (ahrica  thermarum  Diocleliani ,  in 
longo  hoc  duroque  martyrio  ita  animo  gestie- 
hat,  ut  non  lanlumsuum  pondus  etscnsum,  sed 
et  Saturnini  senis  imhecillis  in  suos  humeros 
continuesusciperet,  atqueinterim  assiduehym- 
nos  et  laudes  caneret  Deo.  Quare  fremens  Maxi- 
mianus,  eum  cum  Saturnino  in  eculeo  disten- 
tum  llagris  dirissime  laniari,  alque  faculis  aduri 
praecepit;  sed  in  his  tormentis  utriusque  non 
alia  erat  vox,  quam  :  Gloria  tibi,  Christe,  qui 
nos  tua  passionis  participes  facere  dignaris.  lta 
hahet  Vila  S.  Salurnini,  29  Novemhris. 

Et  dabo  illi  calculum  candidum  (  Arahicus  , 
clarum,  Yerum,  absolutum,  in  quo  non  est  fal- 
sitas  vel  obscuritas)  :  etin  calculo  nomen  no- 

VUMSCRIPTUM,  QUOD  NEMO  SCIT  ,  NISI  QUI  ACCIPIT.] 

Primo,  Victorinus,  Calculus  candidus  ,  ait,  est 
gemma  alba,  puta  adoptio  hominis  in  filium 
Dei ,  in  quo  scriptum  est  nomen  novum ,  id  est 
nomen  Christiani. 

Secundo,  Beda  :  Calculus  candidus,  ait ,  est 
corpus  in  baptismo  candidatum,  postea  vero 
resurrectionis  gloria  refulgens.  Nomen  novum 
est  nomen  filii  Dei. 

Tertio ,  Arelas ,  calculus  candidus  est  claritas 
nominis. 

Quarlo,  Haymo,  et  S.  Hieron.  epist.  143.  ad 
Damasum,  qiue  incipit  Septuaginta  :  Calculus 
candidus  ,  inquiunt,  vocatur  carbunculus,  eo 
quod  in  tenebris  quasi  carbo  ignitus  fulgeat, 
hic  est  Verbum  caro  faclum,  sive  ipse  Christus. 
Verum,  carbunculus  proprie  graece  dicitur  «v- 
flsa?,  hic  autem  est  </«??os. 

Quinto,  Ambrosius  :  Calculus,  ait,  qui  lapis 
est  parvus,  et  a  calcando  dictus,  est  Evange- 
lium  Christi,  in  quo  scriptum  est  nomen  ejus, 
scilicet  illud  a  quo  orsus  est  Joannes  ,  dicens  : 
Jn  principio  erat  Verbum.  Calculus  ergo  candi- 
dus  est  Christi  doctrina  pura  et  candida. 

Sexto,  Rupertus  etHugo  :  Calculus  candidus, 
inquiunt,  eritgloria  corporum  in  ccelo.  Per  du- 
ritiem  calculi,  ait  Card.  Hugo,  significatur,  dos 
impassibililatis  ,  per  candorem  claritas  ,  per 
nomen  novum  plena  obedienlia,  et  subjectio 
eorporis  ad  animam,  quae  modo  non  est,  ex 
qua  nascetur  agilitas  et  subtilitas.  Rursum,  no- 
men  novum,  ait  Hugo,  erit  Jesuani  sive  Jesuilw, 
id  est  salvati,  qui  omnes  in  ccelo  vocabuntur. 

Septimo,  Ansbertus : Calculushic est  charitas, 
quae  candorem  habet,  quia  vestisest  ;etignem, 
qui  amor  est. 

Octavo,  Hugorursum:  Calculuscandidus  est 
Cliristus  in  Eucharistia,  de  quo  multa  Viegas 
hic,  sect.  6. 

Nono,  Pererius  :  Calculus ,  ait,  candidus  in- 
romparabilem  diviliarum,  id  est  rerurn  pretiosa- 
rum  copiam  denotat. 

Decimo,  Alcazar  per  calculum  candidum  ac- 
cipit  gradum  perfectissimum  ,  ac  summi  apud 
Deum  pretii,  ad  quem  perventurus  sit  Episcopus 
Pergami ,  si  pro  Evangelio  acriter  cum  hostibus 
dimicaverit.  Gradus  hic  est  altissima  Christi  imi- 
tatio,  et  maxima  apud  eum  gralia,  qua  facile 
possit  quamlibet  superare  difficultatem ,  dicens 
cum  S.  Paulo  :  Omnia  possum  in  eo  qui  me  con- 
fortat.  Christus  enim  pro  Dei  gloria  totum  se 
devovit,  ac  pro  ea  usque  ad  mortem  contra  om- 
nes  ejus  hostes  decertavit;  qui  in  eo  Christum 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 
imitatur.illeinaltovirtutumhcroicarurnclChris- 
lianaruin,  culmineconsislit,  acdonatur  aChrislo 
pretioso  imitationis  suoecalculo,  idestcarbun- 
culo,  quo  summedives  aclaetus,  omnique  melu 
depulso  animosus  et  gloriosus,  quasi  Seraphi- 
nus  remanebii.  Putatenim  Alcazar  alludi  hic  ad 
visionem  Seraphin  Isaisefi.  atquecalculum  tam 
hicEpiscopo  Pergami  promissum,  quam  illum 
lsaiae  labris  admotum  fuisse  carbunculum,  qui 
utrumque  inllammaret  amore  Dei,  et  quasi  Se- 
raphinum  efficeret.  Jam,  quia  haec  gemma,  in- 
quit,  datur  Christi  imitatori,  ut  Christi  virtutc 
potens  et  fortis  reddatur  ad  omnia  perChrisli 
imitationem;  hinc  consequenter  nomen  novum 
in  ea  scriptum  estnomen  Jesu,  quo  appellandus 
est  is  cui  haec  gemma  trihuitur  ;  quo  significat, 
eum  Christi  Jesu  virtute  ac  nomine  posse  egregia 
qujeque  facinora  aggredi,  et  perficere  ,  ut  ea 
praestet  regis  annulo  ac  sigillo,  qui  regi  sit  valde 
charus,  et  mullum  apud  eum  gratia  valeat,  et 
cui  rex  jubeat  regia  auctoritate  ad  ea  quae  velit 
uti ;  unde  addit :  Quod  nemo  scit,  nisi  qui  accipit. 
Multi  enim  de  Christi  imitatione  speculative 
multa  et  magna  loquuntur;  sed  nemo  ejus  vim 
senlil  et  experitur ,  nisi  qui  gemmam  hanc  acci- 
pit,  quaeomnes  inflammat,  locupletat  et  omni- 
potentes  reddit.  Ita  Alcazar  pie  et  erudite,  nisi 
quod  calculum  hunc  in  carbunculum,  imo  in 
adamantem  transformet.  Censetenimipse,notat. 
6.  quosdam  carbunculos  esse  candidos  et  ada- 
mantinos,  scilicet  in  quibus  liquidissimus  qui- 
dam  ignis  apparet,  ignis,  inquam,  non  in  rubro 
colore,  sed  in  candido  et  liquido.  Certe  hi  non 
suntf/jfo;,  id  est  calculus;  calculus  enim  pro- 
prie  dicitur  lapis  brevis,  terrae  admistus  :  sic 
dictus,  quodsinemoleslia  suibrevitatecalcetur, 
ait  Servius  in  illud  Virgilii ,  Georg.  2. 

Tenuis  uti  argilla,  et  dumosis  calculus  arvis. 

Hinc  de  ludo  scachorum,  sive  latrunculorum 
Ovid.  lib.  ad  Pisonem  : 

Callidiore  modo  labula  variatur  aperta 
Calculus  ,  et  vitreo  j>eraguntur  milite  bella , 
Ut  niveus  nigros  nunc ,  et  niger  alliget  albos. 

Idem  alibi  : 

Sive  latrocinii  sub  imagine  calculus  ibit , 
Fac  pereat  vitreo  miles  ab  lioste  tuus. 

Undecimo  et  optime,  calculus  candidus  est 
sententia  felicitatis,  quam  Christus  proferet  in 
vincentes,  ipsaque  a?,terna  felicitas,  qua  Deus 
vincentes  donabit.  Calculus  enim  candidus  ve- 
teribus  symbolum  erat,  primo,  rei  feslaa  et  fe- 
Hcitatis.  Unde  dicitur  dies  felix  ,  niveo  signando 
lapitto.  Secundo  ,  absolutionis  in  judicio;  siculi 
calculo  atro  notahatur  condemnatio.  Undc  Ovid. 
Iib.  15.  Metamorph.  sub  initium  : 

Mors  erat  antiquis  niveis  atrisque  lapillis 
Hos  damnare  reos ,  illos  absolvere  culpa. 


Et 


Calculus  immilem  demittitur  ater  in  urnam. 


Et  Plinius  in  Panegyr.  ad  Trajanum  :  Quotan- 
nis,  ait,  diis  ipsis  tanquam  judicibus  calcutum  de 
te  permittis,  an  dignus  sis  incolumitate.  Tertio, 
victoriae,  inquit  Sixtus  Senens.  lib.  2.  in  voce 
calcutus.  Nam  athletae  in  agone  certanti ,  et  vin- 
centi  dabatur  calculus  candidus,  ait  Aretas. 
Calculus  enim  subinde  capitur  pro  difficultati- 


COMMKNTARIA  IN  APOCAUY 

bus,  quas  vincerc  oporlet.  Unde  Pliuius,  lib.  2. 
19.  Omnes ,  ait,  quos  ego  novi  in  ulraque  parle 
oculos  pone  :  calculos,  id  est,  difficultaics  et  ra- 
tiones.  Unde  calculos  hos  vincenti  aple  datur 
calculus  candidus.  Quarto,  in  comiiiis,  et  fe- 
rendis  sufTragiis  pro  crealione  lnagislratuuin  , 
cui  suffragabantur,  ejus  noniine  signatus  cal- 
culus  candidus  dabatur.  Haec  oninia  conveniunt 
electis  et  Bealis;  loquilyr  enini  Joannes  recens 
conversis  ex  gentilismo.  Unde  alludit  ad  eorum 
calculos  in  ferendis  suffragiis,  et  hos  proprie 
significat  Graecum  f/jfoj.  Addunt  aliqui,  calcu- 
lis  supputari  debita  et  soluta,  ideoque  iis  hic 
significari  praemia  meritis  vincentium  ex  aequo 
respondenlia.  Unde  Syrus  et  Arabicus  pro  calcu- 
lum,  vertunt,  computum,  vel  supputationem.  Ve- 
rum ,  to  candidum  innuit  hic  agi  de  calculo  judi- 
ciali,  non  supputatorio. 

Porro,  nomennovum  est,  ut  sit etdicatur  filius 
et  hacres  Dei.  Ilunc  calculum  adhuc  vivens  re- 
cepit  S.  Franciscus ,  cum  in  extasi  suse  proedes- 
tinalionis  revelalionem  accepit ;  unde  sil)i  red- 
dilus  exclamavit:  Laudetur Dominus  Deusmeus, 
ipsi  gloria  et  honor  sine  fine.  Quin  et  proximos 
oclo  dies  sic  transegit ,  ut  nec  de  alia  re  loqui, 
nec  Horas  canonicas  recitare  posset ,  sed  hoc 
solum  in  ore  haberel,  idque  semper  repeteret : 
Laudetur  Dominus. 

Denique  S.  Bernardus  in  Declamat.  sub  finem, 
pcr  nomen  novum  mclonymice  accipit  rcm  no- 
vam,  donum  novum  et  inaudilum.  Quocirca 
hoc  esse  centuplum  a  Christo  promissum  re- 
nuntianlibus  mundo,  et  se  sequentibus,  Malth. 
19.  29.  puta  essegaudium  in  Spirilu  sanclo  et 
coclestium  bonorum  et  consolationum  affluen- 
tiam ,  de  qua  Psalm.  30.  Quam  magna  multitudo 
dulccdinis  tua7,  Domine,  quiim  abscondisti  timen- 
libus  te  !  Iloc  ergo  centuplum  ,  ait  S.  Bernardus, 
adoplio  (iliorum  est ,  libcrtas  el  primilico  spiritus, 
dclicix  charitatis,  gloria  conscicntia; ,  regnum 
D':i  quod  intra  nos  cst  ,  non  utique  esca  vel  potus, 
sedjustitia,  et  pax,  ct  gaudium  in  Spiritu  sancto; 
gaudium  sane,  non  modo  in  spe  glorial,  sed  eliam 
in  tributationibus.  Ilic  est  ignis  quem  voluit  Chris- 
tus  vehementer  accendi.  Ila:c  virtus  ex  alto,  qux 
Andream  fccit  amplecti  crucern,  Laurentium  ri- 
dere  carnificem ,  Stephanum  pro  lapidantibus  fiec- 
tere  genua  ad  oralionem.  Ilxcilla  pax  quam  suis 
retiquit  Christus ,  quando  dedit  et  suam.  Siquidem 
donum  et  pax  est  electis  Dei ,  pax  utiquc  pro3sen- 
tis ,  et  donum  futurcc.  Illasupcrat  omnem  sensum, 
sed  et  huic  quidquid  sub  sole  ptacet ,  quidquid  in 
mundo  concupiscilur ,  non  potcril  comparari.  llaic 
gratia  devotionis,  et  unctio  docens  de  omnibus, 
quam  expertus  novit ,  incxpcrtus  ignorat  :  quo- 
niam  ncmo  scit ,  nisiqui  accipit. 

18.    ET    ANGELO    TllYATlH.E    ECCI.ESI.E    SCIUBE.  ] 

Tbyatira  urbs  est  ultima  Mysorum,  colonia  Ma- 
cedonum,  ad  Austrum  Pergami,  cujus  item 
erat  jurisdictionis.  Oliin  dicta  fuit  Thyalira,  co 
quod  Mosis  urbem  condituris  rcspondit  Deus 
ibi  condandam ,  ubi  cervus  iclus  ct  currcns  appa- 
reret ,  <5<a    to  Svuv    xxi   rcox^itv  tov    eiafov.   Ita     ali- 

qui.  Verum  Strabo,  lib.  13.  Plinius,  lib.  5.  c.  9. 
el  alii  passim,  tradunt  eam  primitus  nuncupa- 
tam  a  Seleuco  filio  Nicaloris  iuyaTs^a,  ob  laetum 
nuntium  natae  sibi  liliae,  inde  nomen  Thyatirae. 
Hujus  civis  fuit  Uydia  purpuraria,  quam  sanctus 
Paulus  ad  Christuin  convertil,  Actor.  16.  v.  lZi. 
Thyatira  ergograece  signilicat  filiam;  quod  aple 
competit  Jezabeli  illici,  qu;e  hic  arguilur.  Alii 


PSIN  S.  JOA.WJS.  Cap.  II.  100 1 

Thyatiram  exponunt,  quasi  significat  odorem 
vel  sacrilicium  laboris  vel  conlrilionis.  Sed  <\ 
diclis  patet  hoc  non  esse  ejus  originale  eivinon. 

Est  Iiasc  quarta  Chrisli  Epistola  ad  Angeluni, 
idesl  Episcopum,  Thyatir;e,  et  Mlfa  cjus  nomiix- 
ad  fuleles  in  Dei  obsequio  fervidos,  s<-d  p<i  iin- 
prudentiam  deceptos ,  ait  Alcazar.  Episcopu- 
eniin  hic  zelosus  erat  el  diligens,  sed  per  impru- 
denliam  decipiebalur,  putans  se,  si  cum  Jeza- 
bele  conniveret,  hac  via  eam  ad  frugem  tra- 
ducturum,  non  advcrtens  cum  quanto  fidelium 
periculo  id  fieret,  et  quam  exigua ,  vel  nulla  ejus 
converlendae  essel  spes. 

Quacres  :  Quis  fuit  hic  Episcopus?  Aureolus 
putat  fuisse  S.  Irenaeum,  quiPolycarpi  discipu- 
lus,  et  egregius  doclor  et  Marlyr,  primo  fuil 
EpiscopusThyaiirensis,  postea  Uugdunensis.  Di- 
ces  :  Irena?us  fuit  posterior  S.  Joanne.  Resp. 
Aureolus  Joannem  scribere  ad  Episcopum  non 
prresentem,  sed  futurum.  Undeet  Epiphan.  hae- 
res.  51.  putat,  cum  haec  scriberet  Joannes,  nul- 
lam  fuisse  Ecclesiam  Tliyatirae  ,  sed  Joannem 
prasvidisse  eam  multis  post  annis  futuram.  Ve- 
rum  Joannes,  ut  patet  ex  ejus  verbis,  praesen- 
lem  Episcopum  Thyatirae,  uti  et  caeteros  Epis- 
copos  aliarum  Ecclesiarum  alloquilur.  Adde  : 
nullusveterum  tradiditB.  Irenaeum  fuisse  Thya- 
lirae  Episcopum,  sed  tantum  Uugduni.  Denique, 
Irenacus  postcentum  annos  vixit;  Joannesenim 
scribit  haec  anno  Chrisli  97.  Irenasus  aulem 
Martyr  obiit  anno  Christi  20ft.  Verisimilius  quis 
asserat  hunc  angelum  fuisseB.  Carpum;  hunc 
enim  praedicasse  Thyatirae,  ibique  sub  baec  tem- 
pora  fuisse  Episcopum ,  patet  ex  dictis  v.  12. 
Idemque  asserit  Marlyrol.  Rom.  13.  Aprilis,  qua 
die  illustre  S.  Carpi  martyrium  videre  esl  apud 
Uipomanum  et  Surium.  Unde  etiam  patet  tunc 
fuisse  Ecclesiam  Thyalirae. 

H.KCDICITFiLIUSDei  QUl  HABETOCULOSTANQUAJn 
FLAMMAM  IG.MS  ET  PEDES  EJUS  SIMILES  AURICHALCO.] 

Primo,  Christus  habetoculos  igneos  ;  quia  acu- 
lissime,  inquit  Richard.  Victor.  videt  scelera  et 
libidines  Jezabelis  :  sciant  fornicantes  cum  eo, 
se  in  occullo  a  Christo  videri,  et  in  camino  ge- 
hennae  quasi  aurichalcum  excoquendos.  Secun- 
do,  ut  Episcopus  imitetur  Christum,  ac  pnevi- 
deat  baec  scelera,  in  eisque  corrigendis  habeat 
fortitudinemet  zelum,  instar  aurichalci.  Tertio. 
Rupertus  :  Cbristus,  ait,  in  coelum  ascendit,  et 
inde  quasi  llammeis  oculis  in  terram  aspexit , 
misitque  Spiritum  sanctum,  quo  Apostolos  flam- 
meos  et  forles  quasi  aurichalcum  effecit.  Quarto, 
Joachim:  Episcopus,  inquit,  debet  habere  vitam 
conlemplalivam  inoculis,  activam  in  pedibus. 
Rursum,  Episcopus  debethabere  oculos,  ut  vi- 
deat  quae  geruntur;  et  pedes,  id  est  sollicitam 
et  seriam  executionem  eorum,  quae  corrigendu 
vel  agenda  praeviderit. 

Per  oculos  arguilur  tacite  imprudentia  Epis- 
copi  Tbyalireni,  quOd  Jezabelis  hypocrisim  et 
scelera,  in  quac  multos  illiciebat,  non  praevide- 
ret,  nec  redargiK-nt.  Addit  Alcazar  Jezabelem 
esse  Judaeos  ,  rt  Judaizanles.  Ergo,  inquil,  mo- 
niiur  hic  Episcopus  ,  ut  relirtis  Judaeis  obstina- 
tis,  in  quibus  perdit  operam  ,  ad  Gentium  con- 
versionem  se  transferal,  utque  ob  eminens  sibi 
et  fidelibus  a  Judacis  discrimen  ,  Thyatira  disce- 
dant,  etper  vicina  oppida  dispersi,  Christi  fidem 
Cenlibus  praedicenL  Verum  quaefuerit  haec  Jeza- 
bel ,  jam  discutiam. 

20.  Permittis  xiiLiEnEM  Jezabel.  ]  Jczabcl  fuit 


10G: 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  I!. 


filia  rcgisTyri,  uxor  Acliab,  quoc  cx  Tyro  Baal 
et  Raaliias  induxit  in  Jmlaeam,  et  persecula  est 
Eliam,  aliosque  Dei  cultores. 

Quaeres : Quacnam  fuithaec  Jezabel?  Aliqui  pu- 
tant  fuisse  uxorem  Episcopi  Tbyatirensis.  Unde 
Graeca  Regia,  et  Arelas  legunl:  permittis  mulie- 
rem,  vel  uxoremtuam,  sed  to  tuam  alii  passim 
non  legunt,  cstque  baec  sententia  nova  et  im- 
probabilis. 

Secundo,  Epipban.  haeres.  51.  hnec  refert  ad 
mulieres  Montani,  scilicet  Priscillam,  Maximil- 
lam  et  Quintillam,  quoc  docebant  Monlanum 
csseParacletum.  Sedbae  castitatem  simulabanl, 
ideoque  damnabant  secundas  nuptias.  Haec  au- 
tem  Jezabel  docebat  fornicari. 

Tertio,  Aretas  :  Jezabel,  inquit,  dicuntur  Ni- 
colaitae,  propter  suas  libidines  et  impietates. 
Unde  Ticonius,  PrimasiusetRuperlus  :  Jezabel, 
inquiunt,  sunt  haeretici  efleminali,  et  libidini 
servientes. 

Quarto,  Alcazar  per  Jezabel  accipit  Synago- 
gam,  id  cst,  Judaeos  qui  inexpiabili  odio  prose- 
quebantur  Apostolos  et  Cbrislianos  (sicut  Je- 
zabel  prosequebalur  Eliam  et  Dei  cultores ) 
eosque  vel  in  mortem,  vel  in  suam  haeresim 
adigebant,  contendentes,  ut  saltem  Christiani 
legem  Mosis  observarent;  itaque  judaismum 
cum  Christianismo  miscerent  ,  unde  multos 
seducebant.  ldeoque  arguilur  hic  Episcopus, 
quOd  cum  iis  conniveret,  falso  et  frustra  spe- 
rans  eorum  conversionem.  Huic  enim  exposi- 
tioni  apte  convenit  illud  vers.  1k.  Non  mittam 
super  vos  aliud  pondus.  Iisdem  enim  verbis  ulun- 
tur  Apostoli  abrogantes  usum  legalium,  dicen- 
tes  ,  Actor.  15.  v.  28.  Visum  est  Spiritui  sancto 
et  nobis ,  nihil  ultra  imponere  vobis  oneris.  Itaque 
censet  ipse  per  Jezabelem  signiiicari  hic  Syna- 
gogam,  sicut  per  Babylonem,  c.  17.  significalur 
Roma  gentilis.  Utraque,  ait,  oppugnavit  Christi 
Ecclesiam,  sed  ulraque  ab  ea  victa  colla  ei  sub- 
didit.  lla  ipse  omnia  ad  suum  scopum  quem 
praeconcepil,  rapit.  Jezabel  ergo  juxla  eum 
crant  Judaizantes,  quos  S.  Paulus  saepe  insec- 
tatur,  vocatque  pseudoapostolos.  Verum  juxta 
hanc  expositionem  ,  et  Jezabelem,  et  ejus  forni- 
calionem,  etejusidolotbyta,  etc.  oportetmyslicc 
cxplicare  :  unde  ipse  per  idolothylorum  esum  , 
accipit  familiaritalem  nimiam  Christianorum 
cura  Judaeis;  per  fornicationem,  illicitam  lega- 
lium  observationem.  Hsec  enim  erat  spiritualis 
quaedam  fornicatio;  nam  erat  illicita  consocia- 
tio  cum  mcretrice,  puta  cum  Synagoga  judai- 
zante,  quaeomnia  mystica  sunt. 

Quinto  et  optime,  ad  litteram  haec  Jezabel  fuit 
nobilis  et  polens  aliqua  mulier  haerelica  ,  quae 
prophelissam  se  mentiendo  propagavit  sectam 
Nicolaitarum,  docens  licere  fornicari  et  edere 
idolothyla  (hacc  enim  fuit  haeresis  Nicolaitarum, 
uti  audivimus  v.  15.)  sicut  Jezabel  propagavit 
cullum  Baal.  Ila  Beda,  Ruperlus,  Primasius, 
Pcrerius.  Sic  S.  Hier.  epist.  ad  Ctesipbontem , 
notat  omnes  haereses  propagatas  esse  per  mu 
lieres.  Citavi  ejus  verba  2.  ad  Timotheum  3. 
v.  6.  J 

Jam  Ambrosius,  Pererius  et  Viegas  ,  fornica- 
tionem  hic  non  corporalem,  sed  spirilualem, 
puta  haeresim  ve|  idololatriam,  intelligunt.  Ve- 
rum  simplicius  Ribera  et  alii  proprie  fornicatio- 
nem  accipiunt.  Nota  to  fornicari  et  manducare 
de  idolothytis  ,   referendum  est   ad  to   docere. 

Merito  monet  hunc  Episcopum  de  impruden- 


tia,  quod  tolerarit  Jezabclcm  :  quid  enim  polcn- 
tius  ad  propagandam  haercsim  carnalem  ,  quarn 
mulier,  eaque  nobilis  et  potens?  Serpens  per 
Evam  perdidit  Adamum,  omnesque  posleros. 
Est  ergo  mulier  organum  diaboli,  fax  litium, 
incenlivum  libidinis.  Haec  verolynx,  quia  illex, 
quia  nobilis  ,  quia  propbelis,  triplex  erat  Vene- 
ris  aeque  ac  haeresis  incenlivum.  Aristippus  mu- 
lierem  parvam  ,  sed  pulchram  conspicalus  : 
Parvum  q uidem  pulclirum,  inquit ,  sed  magnum 
malum. 

Democrilus  rogalus  cur,  cum  magnus  esset, 
parvam  duxisset  uxorem  :  Ego,  inquit,  inmalo 
eligendo ,  qttod  minimum  eral ,  elegi.  Idem  dixil 
B.  Thomas  Morus. 

Socrates  tribus  suis  malis  recensitis,  scilicet 
grammatica,  paupertate,  etuxore,  aiebat  Se 
duo  prima  effugisse ,  perniciosam  vero  uxorem  mi- 
nime.  Ut  nemo  sentit  qua  parte  slringat  catceus  , 
nisi  qui  eo  indutus  est;  itanemo  novit  ingenium 
mulieris ,  nisi  qui  duxit  uxorem  ,  ait  Plutarchus 
in  Moral. 

Femina  nil  peslilenlius ,  ait  Homerus. 

Mulieri  ne  credas,  nemortua?  quidem,  ait  Menan- 
der.  Qui  non  litigat,  caztebs  est ,  ait  S.  Hieron. 
q.  d.  Rixosa  est  mulier,  ideoque  rixosum  est 
conjugium.  Vulgo  dicilur  :  Ignis,  mare ,  mulier, 
tria  mala.  Dispularunt  tres  Hebraei  juvenes  in 
aula  regis  Persarum,  quidnam  esset  fortissi- 
mum  :  primus  dixilesse  vinum,  secundus,  esse 
regem,  terlius  ,  scilicet  Zorobabel,  ftixil  forliores 
esse  mtdieres ,  scd  fortissimam  omnium  esse  veri- 
tatem,h\cqi\e  bravium  et  praemium  a  Dario rege 
tulit,  1.  3.  Esdrae  c.  U. 

Hugo  Victor.  lib.  de  Vitiis  carnalibus  vitandis. 
In  favo  mellis,  ait,  duo  sunt,  mel  et  cera :  in  facie me- 
retricis  sunt  similiter  duo ,  scilicet  decor,  et  gra- 
tia,  id  est,  pulchritudo  oris,  et  sermonis.  Cera 
succendit  ignem,  mel  prmbet  dtdcedinem  :  sic  pul- 
chritudo  meretricis  igne  libidinis  inflammat  car- 
nem,  blandimento  tenocinantis  sermonis  subvertit 
mentem.  Stillat  mel  ex  cera ,  dum  meretrix  verba 
sua  mollit,el  facit  dulcia. 

Manducarede  idolothytis.]  Nota.  Idolothyti* 
per  se  vesci  licet;  sed  non  licebat,  primo,  ob 
scandalum  ;  secundo,  ob  praeceptum  Apostolo- 
rum.  Actor.  15.  Tertio,  ob  quod  maxime  hic  in 
illa  invehitur  Joannes,  erat  periculum  idolola- 
triee;  facileenim  Gentes  perea  ad  sua  idola  re- 
lapsi  fuissent.  Vide  dicta  1.  Corinlb.  8.  initio. 

Ecck  mittam  eam  in  lectum  ,  ]  id  est  in  infer- 
nuin  ,  ait  Rupertus,  Beda,  Ricbardus  Victor.  ibi 
enim  Jezabel,  id  est  luerotici  non  quiescent,  sed 
cruciabunlur.  De  quo  Isaias,  c.  llx.  ait :  Subter 
te  slernetur  tinea,  et  operimentum  tuum  erunt 
vermes. 

Secundo,  Ansbert.  et  Primasius  :  Lectus,  in- 
quiunt,  est  securitas  et  impunitas  peccandi , 
inqua  peccatorquasiin  mollissimolecto,  quies- 
cens,  ex  uno  scelere  in  aliud ,  et  tandem  in 
damnationem,  ruit.  Haecergoimpunitassignum 
est  reprobationis  :  sicut  e  contrario  signum  est 
electionis,  si  cujus  peccata  hic  a  Deo  castigen- 
tur,  uti  docet  S.  Greg.  1.  7.  Moral.  c.  7.  Nam  ut 
dicitur  Apocal.  3.  Ego  quos  amo,<arguoel  casligo. 

Tertio,  Alcazar  :  Haec,  ait,  lecti  comminatio 
denotat  gravissimas  aegritudines,  id  est  bello- 
rum  tempeslales,  et  excidii  procellas,  contra 
Jud.eos  a  Romanis  excilandas,  eo  quOd  Chris- 
tum  ejusqueEvangelium  repulerint.. 

Quarto  ,  et  optime  ,  Arelas  et  Pannon.  Mittam 


COMMENTARIA  IX  APOCALYPSIN  S.   JOANXIS.  Cap.   II. 


100." 


eam  in  lectum ,  idesl,  inqnitnit,  percutiam  eani 
morbo  et  aegritudine ,  ut  quae  modo  in  volupta- 
tuni  et  peccatorum  suorum  lecto  quiescit,  de- 
cumhat  in  lecto  aegritudinis,  indeque  transeat 
ad  lectum  gehennae ,  in  quo  cubant  damnati. 

Intehficiam  in  mobte,]  id  csl  niorle.  Est  be- 
braismus  :  llebra?i  eniin  bet ,  id  est  in,  utuntur, 
cuminslrumentum,  moduin  et  ralionem  signi- 
ficant;  sic  aiunt :  Vercussit  eos  in  ore  gladii,  boc 
est  ore ,  puta  acie,  gladii. 

ET  SCIENTOMNES  EcCLESIyE,QUIA  EOO  SUM  SCRU- 

tans  renes  et  coiida  ,  ]  id  est  abdilissima  cordis 
Jezabclis  arcana,  ejusque  cogilaliones  secretis- 
simas  ;  borum  enim  symbolum  sunt  renes. 
Meretrices  enim  et  bypocriUc  simulanles  se 
propbetissas ,  ac  haereticae  ,  qualis  erat  haec 
Jezabel,  mira  arie  et  vafrilie  legunt  sua  consi- 
lia,  ut  specie  pietatis  et  honesti  incautos  fide- 
lium  animos  illiciant  et  decipiant.  Hinc  palet 
Christi  divinilas  ;  solus  enim  Deus  est  cardio- 
gnostcs,  id  est  scrulans  renes  et  corda. 

23.  VOIUS  AITEM  DICO,  ET  CETERIS.  ]    Et  sigllifi- 

cat,  id  cst.  Unde  Graeca  non  habcnl  ™  et;  con- 
vertit  enim  Joannes  hlc  sermonem  a  Jczabele 
cum  suis  ad  alios  veri  Dei  cultores,  qui  erant 
Thyatirae. 

Aliter  Alcazar  :  Christus,  ait,  hic  admonilio- 
nem  suam  ad  caeieros  omnesChristianos  exten- 
dit.  Thyalira  enim  idem  est  quod  illuminata  , 
teste  S.  Ilieronymo;  omnes  autemqui  in  Eccle- 
sia  Cbrisli  sunt,  sunt  in  mystica  Tbyatira,  id 
est  in  civitate  i\  Deo  illuminata.  Verum  haec 
expositio  myslica  est,  non  lilleralis. 

24.  Quicumque  non  habent,  non  accipiunl, 
non  tenent,  doctrinam  hanc]  Jezabelis  el  Xico- 

aitarum,  quodlicilumsit  fornicari,  et  idolothy- 
tis  vesci. 

Qui  non  cognoverunt,  icl  est ,  non  approba- 
runl ,  inquit  Beda ,  Rupert.  Primas.  Richard. 
altitudines  Satan.k. ]  Haee  alliludo est superbia, 
ait  Ruperlus,  qua  Satan  dixit  olim  ,  Isaiae  Mi.  As- 
cendam  supcr  ultitudincmnubium,  similis  cro  Al- 
lissimo ,  el  eliam  nunc  dicit,  quando  videlicet 
sibi  in  idolis  vultsacrificia  offerri  a  Thyalirensi- 
bus,  qui  in  bonorem  idolorum  idolotbyta  man- 
ducant.  Ita  Rupcrtus,  Haymo,  Beda,  Primasius, 
Verum,  pro  altitadines ,  graeceest  6=t3o,-,  id  est 
profundilatcm.  Sic  sacpe  allum  vocamus  pro- 
fundum,  ut  cum  dicimus  :  Puteus  altus  est, 
id  cst  profundus. 

Unde  secundo,  alii  sic  exponunt  :Qui  non  cog- 
novcrunt  profunditates  Satana:,  idest.qui  non 
pcpigcrunt  fcedus  cum  inferno ,  puta  cum  Salana 
non  sunt  conftcderati. 

Tertio,  Cagncius  :  Altitudo  Satanae ,  ait,  est 
immensum  pclagus  scelcrum;  quia  impius  cum 
in  profundum  peccatorum  venerit ,  conlcmnit, 
et  semper  profundius  ruit. 

Quarto,  profunditates  Satanae  sunt  profundae 
fraudes,  inquit  Andrcas  Caesar ,  doli  et  astutiae 
Satanne ,  quos  justi  non  cognoscunt,  id  est  non 
approbant ,  de  quibus  S.  Gregorius  hom.  12.  in 
Ezech. 

Quinto,  Ambrosius  :  Altitudo  Satanac  est  lex 
Mosi  carnalitcr  accepta  ,  et  observata  simul 
cum  Evangclio;  hcec  cnim  profunde  demergit 
ct  inyolvit  observantes  sui  in  judaismum.  Unde 
sequilur  :  Non  miitam  super  vos  aliud  pondus. 
q.  d.  Non  oncrabo  vos  obscrvanlia  legis  Mosai- 
Cffi,  praeter  pauca  qua  vobis  pr.xceperunt  Apos- 
toli,  ut  abslineatis  a  fornicalione,  ct  a  suffocato, 


ct  a  sanguine,  ct  ab  idololhytis.  Huc  accedit 
Alcazar  inquiens  :  Cum  dicit  :  Qui  non  kabet  doc- 
irinam  hanc  Jezabelis  ,  notat  cautos  et  pruden- 
les;  cum  autem  dicit:  Qui  non  cognoverunt  al- 
titudines  Satana; ,  (juemadmodum  dicunt ,  nolat 
imprudentes  ii  Jczabele,  id  est  a  Judaizantibus, 
deccplos  ;  bi  eniin  cum  errores  argucTentur  , 
excusabant  se  dicentes  se  non  cognovis&c  alti- 
tudines,  id  est  altas  fraudes  et  calliditates  Sa- 
tanae,  quibus  sc  transfigurans  in  angelum  lucis, 
per  Jezabclcm,  id  cst  Judaeos,  eos  deceperal , 
ut  lcgalia  miscerent  cum  Evangelio. 

Sexto,  et  melius,  Lyranus  :  Xon  cognoverunt 
alliiudinem  Satanac,  id  est ,  non  approbarunt 
haeresim  Ebionis  el  Cberinli ,  qui  superbc  res- 
titerunt  Christo,  neganlcs  ejus  divinilatem  et 
oeternitatem. 

Septimo,  et  optime,  haec  verba  :  Altitudines 
Salance  quemadmodum  dicunt,  referenda  sunt 
ad  baereticos  Tbyalirenses,  XicolaitarumetJeza- 
belis  seclatores  ;  haeretici  enim  suam  doctrinam 
vocare  solent  allissimam ,  profundissimam,  et 
nullialii,quam  sibi  suisque  discipulis  compre- 
hensibilem,  uli  docent  Vincent.  Lirin.  in  aureo 
suocontrabasreses  libello.  S.  Greg.  lib.  5.  Moral. 
c.  18.  Unde  subdit :  Quemadmodum  dicunt,  id  est. 
sicuti  Ioqui  et  jactarc  solenl  haeretici ,  scilicei 
sua  dogmata  esse  altiludinem  Dei ,  quae  revera 
est  Satan33,  uti  interpretatur  hic  Joannes.  Ita 
Ribera.  Adde  tamen  cum  Lyrano,  hic  perstringi 
haeresin  Ebionis  et  Cherinti,  qui  circumcisio- 
nemet  legalia  volebant  miscerecum  Evangelio. 
Hanc  ergo  baeresim  inter  alias  plures  docuissc. 
videtur  Jczabel,  ct  Nicolaitae.  Hoc  enim  insi- 
nuant  sequentia ;  subditenim  :  Nonmittam  s«- 
per  vos  atiud  pondus.  Ita  Valentinus  (quem  forlc 
in  spirilu  mox  haeresiarcham  futurum  praevi- 
dens  S.  Joannes  liic  perstringit)  triginta  aeones 
el  deos  confinxit,  quae  revera  nominum  et  cri- 
minumerant  portcnta  potius,  quam  numinum  : 
inter  quos  primum  slatuit  (3j9o?  (quod  idem  est 
cum  eo,  quod  S.  Joannes  hic  ait,3a3:a,  id  esl 
profunditales)  id  est  profundum.  ExBytho  enim 
etSige  (idest  silenlio)  ortos  esse  nm  (id  est  men- 
leonj  et  veritatem  qui  sermonem  et  vitam  pro- 
crearint :  ex  his  deinde  prognatum  esse  homi- 
nem,  et  Ecclesiam.  Ita  referlTerlull.  lib.  contra 
Valent.  c.  7. 

Non  mittam  supervos  aliud  pondus.  ]  Pondus , 
id  estonus  grave  Gentibus  fornicalioni  et  liber- 
tati  carnis  assuetis  in  gentilismo,  erat  post 
conversionem  ad  Chrislum  abslinere  ab  ea , 
suamque  concupiscenliam  refrenare.  Rursum  , 
pondus  grave  iis  erat  abslinere  ab  idolothylis  , 
cum  inler  idololatras  assidue  versarentur,  quo- 
rum  cibi  saepe  non  erant  alii,  quam  idolothyta. 
Hoc  sciens  Jezabel,  urgebat  Thyatirenses,  ut 
pondus  hoc  tam  duium,  unaque  jugum  et  legcni 
Cbrisli  cxculcrcnt.  Hinc  occurrit  Joannes  bisce 
vcrbis.  q.  d.  Fatcor  quidcm  vohis  hoc  esse  pon- 
dus  aliquod,  scd  plura  vobis  olim  imposuerunt 
idola  ,  sivc  dii  vcslri ,  eorumque  sacerdotcs  : 
plures  etiam  suis  imponunt  Judaei,  et  Judaizan- 
tes.  Ergo  Apostoli,  Aclor.  15.  vetantes  fornica- 
tioneni  et  idololhyta,  pondus  quidem  aliquod  , 
sed  longc  minus  quam  sil  Geniilium  et  Judaeo- 
rum,  vobis  imposuerunt.  Quocirca  hoc  minus 
servate,  ne  majore  gravemini.  Ego  enim  vobis 
promilto  ct  edico  :  Non  mittam  super  vos  aliud 
pondus ,  tamen  (tantum)  id  quod  habctis  (puta 
decretum  hoc  Aposiolorum)  tcncte  donec   vc- 


10(>'i  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

uiam,  ad  judicium,  quando  vos  pro  patientia 
et  obedientia  remunerans,  onini  prorsus  pon- 
dcrc  liberabo  et  exoncrabo. 

Alludit  enim  plane  S.  Joannes  ad  Actor.  15, 
58.  Ubi  Aposloli  conira  Cherinlum  defmiunt,  di- 
centes  :  Visum  cst  Spiritui  sancto,  et  nobis ,  nikil 
ttltra  imponere  vobis  oneris ,  quani  h&c  necessaria, 
til  abstinetitis  vos  ab  immolatis  simulacrorum,  et 
sanguine,  et  suffocato,  et  fornicatione.  Ubi  pro 
ouens,  grcece  est  idem  nomen  |3scpo«,  quodNoster 
hic  ponclus  vertit.  Tacite  ergo  perslringit  bic 
hacresin  Cherinti  lunc  grassantem,  q.  d.  Nolo 
vobis  imponere  pondus  importabile  legis  vete- 
ris,  uti  vult  Cherinlus ;  sed  tantum  tria  praecepta 
vobis  impono,  quae  sanxerunt  Apostoli,  Actor. 
15.  Ita  Victor.  Ambros.  Primas.  Rupertus,  Beda  , 
Uaymo ,  Joachim,  Lyranus,  Ansbert.  Hugo  etPan- 
nonius. 

Aliter  exponit  Ticonius.  q.  d.  Non  mittam  su- 
pcr  vos  aiiud  pondus ,  id  est  alias  tribulationcs  , 
eo  quod  Jezabelis  errores  et  sordes  spreveritis. 
sic  enim  Isaias,  Nahum,  aliique  Prophetae  vo- 
cant  onus  Babylonis,  Edom.Ninive,  etc.  pon- 
dus  poenarum  et  afflictionum  ex  Dei  decreto 
imminens  et  quasi  incumbens  Babyloniis,  Idu- 
maeis,  Ninivitis,  aliisque  genlibus. 

26.  QUI  YTCERIT,  ET  CUSTODIERIT  USQUE  IN  FINEM 
OPERA  MEA,  DABO  ILLI  POTESTATEM  SUPER  GENTES, 

i;t  reget  eas  in  virga  ferrea.  ]  Primo,  Beda, 

Primas.  et  Ansbert.  censet  liic  promitti  Ecclesia^, 

<'jusquePra3latis  conversionem  et  subjectionem 

Gentium,  quae  a  Deo  Patre  promissa  estChristo, 

Psal.   2.  Dabo,  inquit,  fibi  Gentes  hcereditatem 

tuam ,  et  possessionem  tuam   terminos    terraj. 

Lnde  Alcazar  sic  exponit.  q.  d.  Qui  vicerit,  et 

custodierit,  graece  o  T«p<av,id  est,  qui  observave- 

rilopera  mea  (scilicet  Chrisli)  in  fuiem,  ut  sci- 

iicet  oculos  ac  mentem  jugiter  intendat  in  opera 

a  Christo  patrala,  et  in  ipsius  perscverantiam  , 

uleum  utraque  in  re  imitetur ;  dabo  iiti  polesta- 

tem  super  Gentes ,  id  est  magnam  vim  et  effica- 

ciam  in  Gentium  conversione  ct  sanclificatione. 

Uadeeamdemmoxvocatvirgamferrcamdicens: 

Et  reget  eas  in  virga  ferrea.  Illud  enim  :  Usque 

in  finem,  potesl  accipi  non  solum  de  fine  vitie; 

scd  etiam  de  fine  et  perfectione  singulorum 

operum,  uti  est  difficilem  quemque  rem  semel 

siisceptam  ad  finem  urgerc  et  perducere.  Per- 

git  Alcazar,  aitque  Evangelicam  perfectionem 

stib  durissimi  imperii,  et  virgae  ferreae  specie 

adumbrari ;    quia  jubet   fraenare  cupiditates  , 

morlificarecarnemjejuniisetciliciis,proChristo 

mori,  etc.  itaque  hanc  virgam  ferream  potis- 

simum  cerni  in  vita  Religiosa.  Denique  virgam 

terream  symbolum  esse  optimi  regiminis,  quo 

ulitur  Dei  providentia,  ac  nolare  septcm  ejus 

ailributa,  scilicet  forliludinem,  beneficentiam, 

•equitalem ,  sapientiam  ,   patientiam,  commi- 

nationem,  et  punilionem,  quaefuse  prosequitur 

Alcazar,  notat.  7.  et  8.  Ubi  ostendit  virgam  fer- 

icam  simagneti  applicetur,  ab  eo  accipere  du- 

jdicemvim,  scilicetprimo,  judicandi  populum 

mundi,  omnesque  orl)is  plagas :  secundo,  attra- 

liendialiudferrum.ltaquevirgamhancferrcam, 

sive  acum  nauticam  esse  sapientiae  et  guberna- 

lionissymbolum,  praesertimquia  magnes  undi- 

que  ferroritemunitus,  centuplo  majus  pohdus 

altrahit:v.  g.  si  magnes  nudus,  et  sine  ferro 

aiirahat  unciam  ferri,  ferro  munitus  et  quasi 

jirmatus  aitrahel  ccntum  uncias,  uti  ipse  seex- 

pertum  profilelur  :  sic  cnim  Rcctor  debet  ha- 


PSLN  S.  JOANNIS.  Cap.  II. 

bere  vim  attrahendi  ad  se  omnes  subditos  ,   ut 
recte  eos  gubernel. 

Tria  enim  Recloris  et  Episcopi  munia  sunt  : 
primum,  infideles  el  infirmos  ad  Clirislum  al- 
licere;  secundum,  probos  dirigere  ;  tertium  , 
improbos  castigare.  Hoc  repraesentat  peduni 
Episcopale,  sive  virga  eorum  Pasloralis  ,  quaj, 
sursum  curva  est,  quasi  uncus  attrahens  in 
medio  recta,  in  imo  instar  cuspidis  acuminata  , 
quae  tria  carmine  expressit  Poeta  : 

Curva  trahit,  quos  recta  regit,  pars  infiraa  pungit. 

Rectorergodurosetdifficilespungat,  sedetungal. 

Sccundo,  Richard.  Anselm.  et  S.  Thomas  per 
virgam  ferream  accipiunt  severitatem  leguni 
et  disciplinae  in  legum  observalione  ab  omnibus 
exigenda,  ac  puniendis  iis  qui  contra  eas  de- 
linquunt.  Ex  quo  fit,  ut  alii  casligati  coerceantur 
ctconvertanlur,  alii  recalcitrantes,  ultimo  sup- 
plicio  damnentur.  Hinc  noster  Viegas  censet  hlc 
promitli  iis  qui  vicerint,  id  est,  qui  strenue  Je- 
zabeli,  aliisque  hasreticis  et  impiis  restiterint , 
alliorem  dignilatis  gradum ,  ut  in  eo  constituti 
regant  alios  in  virga  ferrea,  id  est  inflexibili  et 
aequissima;  rebelles  vero  confringant.  Unde  col- 
ligunt  hi  Doctores,  gubernandi  curam  non  nisi 
ei  qui  vicerit,  id  est  viro  probo  ,  aequo  ,  forti , 
magnanimo,  invicto,  qui  nullis  cedat  molestiis, 
murmurationibus,  minis,  periculis ,  commit- 
lendam  esse. 

Rursum  hinc  colligunt,  quod  qui  vincit  in 
seipso  vitia,  hic  facile  eadem  vincetet  cxlirpa- 
bit  in  alio;  ut,  si  vincas  in  te  superbiam,  facile 
eamdem  vinces  in  alio  :  quo  fit,  ut  reipsa  tales 
vincentessaepeGentes  suamortificationeet  sanc- 
titate  convertant  ad  Christum,  et  sui  imitatio- 
nem-  Unde  S.  Hilarius ,  S.  August.  Tbeodor. 
Beda,  et  Euthym.  fn  psal.  2.  illud  psal.  2.  Tan- 
quamvas  figuli  confringes  eos ;  sic  exponunt.  q.  d. 
Conteres  idololatriam,  libidinem  ,  aliaque  vitia 
ex  animis  Gentium,  et  reformabis  eos,  ut  fiant 
alii  novique  homines,  sancti,  casli,  verique  Chris- 
tiani.Sicuti  Jeremias,  c.  18.  exmolli  luto  faclum 
fictumque  vas  confregit,  aliudque  inde  refor- 
mavit.  Verum  haec  mystica  sunt. 

Terlio,  ergo,  etgenuine  loquitur  hic  S.  Joan 
ncs  de  die  judicii,  in  quo  sancli  viclores,  et  Dei 
mandatacnstodienles  usque  in  finem  vitae,  crea- 
buntur  a  Deojudicesorbis;  elcum  Christo  Gen- 
tes  impias  condemnabunt,  ut  confringanlur  ,  id 
est  irreparabiliter  in  aeiernam  mortem  et  gehen 
nam  praecipitentur.  Hoc  enim  significat  rb  cus- 
todierit  usque  in  finemopera  mea  (ii  me  praecepta, 
meoque  exemplo  firmala).  Et :  Reget  easin  virga 
ferrea,et  tanquam  vas  figuli  confringenlur. 

Alluditenim  ad  psal.  2.  v.  9.  ut  patet  utrinquc 
verba  conferenti,  ubi  pro  reges  eos ,  hebr.  non 
estnjnn  tirem,  id  cstpasces  eos ;  sed  aynn  te- 
roem,  idest  conteres ,  et,  utS.  Hieronymus  ver- 
lit,  franges  eos,  scilicet  incredulos  et  rebelles  tib i. 
Franges,  inquam,  cos,  tum  in  hac  vita,  ut  fre- 
gisti  Diocletianuin,  Maximianum,  Maxentium, 
Licinium  et  alios ,  per  Conslanlinum,  Theqdo- 
sium  et  alios;  tum  omnes  frangcs  in  die  judicii. 
cum  eos  tua  sentenlia,  quasi  fulmine  adiges  ifi 
tartara.  ItaVictor.  Andr.  Aretas,  Lyran.  Rib.  etalii. 

IIoc  est  quodsuis  promisit  Christus  Matth.  19. 
28.  ct  Liicac  22.  30.  Jn  regeneratione  cum  scderit 
Filius  hominis  in  sede  majestatis  sua? ,  sedebitis  et 
vos  super  sedes  duodecimjudicantes  duodecim  Tri- 
bus  Israel  ,   et  Sapient.  3.  8.  Judicabunt  Sancii 


fOMMENTAIHA  1N  APOCALY 

nationes,  et  dominabunlur  populis  ,  et  Malach.  t\. 
3.  Culcabilis  impios ,  et  Psalm.  1^9.  G.  CAadii  an- 
ripites  in  manibus  eorum  ,  ad  faciendam  vindic- 
tam  in  nationibus. 

Nota  regna  et  potentiam  mundi  similem  esse 
vasis  figulinis  ;  cjnia  lerrea  est  ,  et  cito  rei  du- 
rioris  objeCtU  dissilitel  diffringilur  ,  juxla  illud  : 
Forluna  vilrca  est  ;cumsplendet ,  frangilur.  Reg- 
niiin  vero  Christi  et  Dei  aeternum  est  ,  om- 
niaque  hostilia  confringil  et  subigit.  Unde  notal 
S.  Alhatias.  quod  virga  ferrca  sit  potcstas  Chris- 
li ,  aut  crucis  Chrisli  ,  cujus  maleria  lignea  est, 
sed  vis  et  virlus  fcrrea. 

28.  Dabo  illi  stellam  matutinam.  ]  Haec  slella 
malutina  cst  Vcnus  ,  sive  Lucifer.  Jam  Lucifer 
hic  est  diaholus,  incjuil  Andr.  C.esar  de  quodi- 
citur  Isaiae  l/i.  Quomodo  cecidisli  de  co:to  Lucifer, 
qui  mane  orieburis  ?  hunc  enim  Deus  Sanclis 
dat  calcandum  ,  uti  dicitur  Roman.  ult.  Deus 
paris  conterat  Salanam  sub  pedibus  vestris. 

Sccundo  ,  slella  hacc  ,  sive  Lucifer ,  est  ille  , 
cpii  ,  ut  ait  S.  Pelrus  cap.  1.  epist.  1.  oritur  in 
cordihus  noslris  ,  puta  est  lux  crcleslis  a  Dco 
iinmissa  animae.  Ita  idem  Andreas  Caesar. 

Teriio  ,  Lucifcr  hic  esl  Joannes  Baplista  et 
EUas  ,  quoriim  ille  prinium  ,  hic  secundum 
Christi  advcnltiin  quasi  Lucifcr  antecedet.  q.  d. 
Faciam  eum  socium  et  consortem  gloriae  Eliae 
ct  Joannis  Baptistse,  faciam  eum  quasi  alterum 
Joannem  ,  allcrum  Eliam.  Ila  idem  Andreas 
Caesar. 

Ouarto  ,  Joachim  :  Stella  matutina  ,  ait  ,  est 
fides  et  scientiaj  donum  ,  c[ua  praecognoscimus 
ca  quae  in  cndo  visuri  sumus  ,  ct,  ut  Gagneius  , 
cst  clara  rcruni  divinanmi  intelligcntia  ,  prae- 
scrlimS.  Scripturae  :  hinc  stclladuxit  Magos  ad 
Christom. 

Quinto,  stella  haec  est  gratia  justificans,  ait 
r.ichard.  Victor.  el  Maldonat.  in  Nolis  manu- 
sciiptis  :  v.cipv. ,  ait ,  *pmtvt» ,  id  cststcllam  ma- 
lulinam  vocal  prsecipuum  qucmdam  angelum  , 
(|iialis  est  Lucifcr  inter  rcliquas  stcllas  ,  qui  cum 
cuslodiat :  aul  q.  d.  Daho  ei  in  ccclo  illusirissi- 
inum  locum.  Sic  legimus  in  Vitis  Sanctorum  , 
illustrihus  Sanclis,  qualis  fuit  S.  Francisca  Ro- 
niana  ,  in  virtutibus  heroicis  slrcnue  progre- 
dienlibus  ,  iltuslriores  pro  custodia  datos  fuisse 
angelos.  Hoc  vcrius  est  in  Prselatis  et  principi- 
Ims  ;  qui  saepe  pro  custodia  tuni  sui  ,  tum  suae 
Ecclesiae  aut  reipubl.  hahcnt  non  angelum  ,  sed 
archangclum  ,  aut  alium  e  supcriori  ordine. 
Unde  illc  diccbat  sc  hahcre  angclum  non  Doc- 
loralem ,  scd  Episcopalem. 

Sexto  ,  stclla  baec  esl  angelus  custos  ,  ait 
Dionysius  Carlhusianus. 

Septimo,  Ribera  per  stcllam  accipit  invisihi- 
liin  ,  et  aliquando  visihilcni  Cbrisli  apparitio- 
ncni  ,  qua  Sanclos  suos  animam  agenles  con- 
solatnr. 

Octavo,  Alcazar  :  Chrislus,  ait,  dicitur  siella 
matutina  ,  id  est  Lbcifer  ,  quia  in  ipsis  arden- 
lissimis  persecutionibus  suos  consolatur  certis- 
sima  spc  solis  oritnri  ,  id  csl  prospcrilalis  hi-c\  i 
subseculurse.  Alludit  enini  ad  Kcclcsiaslici  50. 
vers.  G.  ubi  dc  Sinionc  justo  et  illuslci  ponlifice 
(  qui  fuit  typus  Christi  )  dicitur  :  Quasi  slella 
matulina  in  medio  nebula  ;  quasi  dicai.  Sic  ut 
Simon  populum  nuhc  calamitalis  ohductum  et 
afflictum ,  quasi  stella  reoreavit,  et  quasi  Lucifcr 
cerlam  eis  dedit  spem  solis  ,  id  est  prosperi- 
latis  ,  mox  oritur  :  ita  faciet  ct  suis  in  afiliclione 

COlINF.l.,    i   I.APinF..      TOH.   x. 


I  SIN  S.  JOANNIS.  Cap.  II.  10G.S 

ct  persecutione  conslitutis  Chrislus  ,  crilquecis 
quasi  Lucifer  instantis  fclicitatis  prsnunlius. 

\oiio  ,  Lyran.  Stclla  haec  ,  ail ,  est  corpus  glo- 
riosum,  claritatis  dote  quasi  stella  rcfulgens. 

Dccimo,  etoptiinc  :  Stclla  matutina  estChris- 
tus  ,  qui  ailcap.  22.  v.  16.  Ego  sum  stelta  splen- 
dida  et  muttiliiia  :  de  quo  dicitur  Num.  2ij.  OWe- 
tur  ttelta  ex  Jacob.  Cbristus  enim  vinccnlihus 
promitlit  scipsum  ,  suseque  claritalis  visionem. 
Dicilur  Christus  stclla  malutina  ,  hoc  cst  Luci- 
lci  ;  primo  ,  quia  in  hac  vila  dispulit  tenebras 
inlidelitatis  ,  et  in  fulura  dispellet  tcnehras 
inortalitatis  ;  secundo  ,  quia  uti  Lucifcr  noctis 
finem  ,  diei  initium  prasbet  :  ita  Christus  pec- 
(  aioct  ignorantias  fincm,  fidei  et  salulis  initium 
allulit;  tertio  ,  estmatutina,  quiadumin  seipso 
resurreclionis  exemplum  nobis  prcebuit  ,  qu&  lux 
srquatur  indicavit ,  ait  S.  Cregor.  29.  Moral.  30. 
in  illa  vcrha  Joh  38.  iSumquid produces  Luciferum 
in  tempore  suo  ?  Et  Bcda  :  Cln-islus  ,  inquit ,  est 
sletla  matutina  ,  quia  transacta  nocle  sxculi , 
Ininen  vita?  Sanclis  promittit  et  pandit  aterna.  Et 
Rupert.  Pro  labore  quo  Episcopus  in  liac  vita 
quasi  nocte  laborat  ,  pervigit  in  animarum  sibi 
commissarum  custodia  manifestabo  ei  meipsum  , 
qui  sum  slelta  splendida  et  matutina.  Et  Haymo: 
Cliristus  t  inquit,  est  slella  malulina,  id  est  Lu- 
rifer ,  qtii  in  resurrectione  putsis  mortalitatis  tene- 
brisquasi  Lucifer  apparebit,  et  perfeclum  ceterni- 
tatis  diem  demonstrabit.  lla  quoque  Pcrcr.  Viegas, 
et  Ribera. 

Rursum  ,  plenius  ac  clarius  :  Stella  matutina 
esl  lumcn  gloriae  ,  et  clara  visio  Dei  ,  quam 
anima  victrix  pcr  Christi  gratiam  adipiscitur  post 
mortem  ;  haec  dicitur  slclla  ,  proptcr  claritatem 
conlemplalionis  :  Domine  ,  inqtiit  Psallcs  ,  in 
liunine  luo  videbimus  lumen.  Dicitur  matutina  ; 
primo  ,  quia  post  nocicm  hujtts  viinc  et  ssecuii 
illucescet ;  secundo  ,  propicr  inchoationem  bea- 
tiludinis  ,  qiue  complchitur  in  resurrectionc 
corporum  ,  quando  stella  haec  matulina  mula- 
hiltir  quasi  in  solem  mcridianum  ,  cum  scilicet 
anima  gloriam  suam  diffundit  in  corpus.  Utrum- 
que  hunc  scnsum  ,  scilicct  de  Christo  ,  el  de 
gloria  animaj  bealae  ,  habct  Uichard.  Viclorin. 
Primasius  et  Aretas. 

Alludit  ad  illud  Danicl.  12.  3.  Quidocli  fuerint 
fulgebunt  quasi  splendor  ftrmamenli  ,  et  qui  ad 
jtistiliamertidiunt  multos  ,  quasi  stcllwin  perpetuas 
wternilutes  ;  vide  ihi  dicla.  Vull  cnim  Christus 
hunc  Episcopum  docere  \eram  lidcm  ,  et  ex- 
pugnare  Jczahclcm  ct  hsereticos  ,  eiquc  ut  doc- 
lori  promillil  hanc  stcllam.  Pbilippus  Rcx  Ma- 
ced.  cuin  pucrcssct,  solebat  de  noctcdcsilicnics 
stelias  sagillis  impctcrc  ,  ex  quo  Diognelus  vates 
coujceit  ciini  doininattirum  mullis  ,  uli  refert 
Prolcm.  Hcphaest.  et  cx  co  Nicol.  Causin.  lib.  U. 
Parah.  hislor.  cap.  56.  lla  venanlur  slcllas  mag- 
nanimi ,  qui  supra  lerram  et  terrena  mentem 
allollcntcs  ,  ad  bcalariun  mcnlium  domicilium 
aspirant,  idcoque  cqelesiem  cl  hcroicam  ineunt 
vitam  : 

Panci  quos  xquus  nmavit 
Joppiler  ,  aut  ardens  erexit  ad  Ktlicra  virtus. 

Ptolemacus  auctor  AlmagesM  lempore  Antonini 

liup.  nohilisAstrologushocscpulcrielogium  ipse 
sibi  posuil  ; 

Mortalcm  quamvis  norim  mc  forte  crealum  , 
Dum  timcn  aslrorum  scrutor  in  orbc  via«. 


13'i 


iOGG  COMMENTAIWA  IN  APOCALY 

Sura  pedibus  tcllure  procul  ,  juxlaque  Tonanlem 
Assideo  divus  ,   pascor  el  ambrosia. 

Quid  jam  dicant  sancii  Episcopi  et  Doctores  , 
quorum  dum  viverent  conversatio  fuitinco3lis  , 
qui  jam  in  cudum  translati  ,  domestici  Dei  , 
cives  Sanctorum,  stellas  non  eminus,  ut  Ptole- 
maeus ,  sed  cominus  intuentur  ,  pedibus  pre- 
munt  et  possident  ?  Denique  decem  analogias 
stellae  et  viri  sancti ,  recensui  Genes.  1.  in  fine 
operis  quarlae  diei ,  in  tertia  editione. 

Nota  ,  coronam  vitce ,  quam  Christus  promitlit 
angelo  Smyrnae  vers.  10.  eamdem  vers.  7.  pro- 
mittit  angelo  Ephesi  ,  et  vocat  tignum  vitce  : 
eamdem  promittit  angelo  Pergami  ,  et  vocat 
calculum  candidum  vers.  17.  eamdem  rursum 
promittit  hic  angelo  Thyatirae ,  et  vocat  stellam 
matutinam  ,  eamdem  cap.  3.  promittil  angelo 
Sardensi ,  eivocat  librum  vitce  vers.  5.  etangelo 
Philadelphias  vers.  12.  vocans  eam  coiumnam 
in  templo  Dei  :  et  angelo  LaodiciJe  vers.  21.  vo- 
cans  eam  sessionem  in  throno  Clirisli.  Ubi  adverle. 
Haecgloria  mutat  sua  nomina,  ut  insinuetdotes 
et  excellentias  varias  quas  includil ,  quasque 
ipsa  nomina  significant ,  has  enim  dabit  cui- 
que  apposite  et  proporlionate  ad  suam  luctam 


PSIN  S.  .IOANNIS.   Cap.  111. 

et  victoriam.  Ephesio  enim  ,  quia  senio  fractu 
a  primo  fervore  discesserat ,  si  enim  resumat , 
promittilur  h;ec  gloria  suh  nomine  ligni  vitae  , 
quod  vires  senio  fatiscenles  reparahat,  et  pris- 
lino  vigori  restiluehat.  Smyrncnsi  vero,  quia 
probalae  et  perfeciae  erat  virtutis  ,  haec  gloria 
datur  el  vocatur  corona  ,  quae  est  circulus  ple- 
nus  ,  ac  gemmis  ,  rosis  ,  liliis  ,  etc.  ,  undique 
circumseptus  elclausus.  Pergameno  Iuctandum 
erat  contra  limiditalem  ,  hinc  ,  si  vincat  pro- 
millitur  illi  eadem  gloria  sub  nomine  calculi 
candidi.  Calculus  enim,  quia  solidus;  etcandor, 
quia  tenebras  dissipat,  recte  opponuntur  timi- 
dilali,  quae  vacillat,  et  tenebras  animo  offun- 
dit.  Thyatirensi  luctandum  erat  contra  impru- 
dentiam  ;  hinc  ,  si  eam  vincat  ,  promittilur 
eadem  gloria  sub  nomine  stellae  clarae  ,  et 
omnia  collustranlis.  Sardensis  mortuuserat  spi- 
ritualiter;  unde  ,  si  ad  vitam  gratiae  resurgat , 
promillitur  ei  liber  viue.  Philadelphensis  im- 
becillis  erat,  et  modicae  virtutis  ;  hinc  ,  si  ha?c 
evincat,  promittitur  ei  columna  in  coelo.  Lao- 
dicenus  segnis  erat  etdeses  ;  hinc,  si  exurgat, 
et  strenue  laboret  ,  promiltitur  ei  sessio  in 
throno  Christi.  Ita  Alcazar  more  suo  fuse  ,  qua: 
ego  presse  et  breviter. 


CAPUT  TERTIUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

SCRIBIT  EPISCOPO  SaRDENSI  QUOD  DICATUR  VIVERE,  SED  MORTUUS  SIT  :  NI  POENITBAT  , 
MINATUR  QUOD  VENIET  EI  SICUT  FUR  IN  NOCTE  ;  SIN  RESIPISCAT  ,  ET  VINCAT  ,  PROMITTIT  El 
VESTES  ALBAS  ,  QUODQUE  SCRIBET  EUM  IN  LIBRO  XITJE.  SeCUNDO  ,  V.  7.  EPISCOPO  PHILA- 
DELPHENSI  MODICiE  VIRTUTIS  SUADET  :  TeNE  QUOD  HABES  ,  UT  NEMO  ACCIPIAT  CORONAM 
TUAM.  QUOD  SI  FECERIT  ,  PROMITTIT  QUOD  FACIET  EUM  COLUMNAM  1N  TEMPLO  DeI  ,  ET 
SCRIBET  IN  EO  NOMEN  DeI  ET  NOViE  JERUSALEM.  TeRTIO  ,  V.  14.  EXPROBRAT  EPISCOPO 
LAODICENSI  ,  QUOD  NEQUE  CALIDUS  SIT  ,  NEQUE  FRIGIDUS  ,  SED  TEPIDUS  ,  QUEM  PROINDK 
Deus  ORE  SUO  SIT  EVOMITURUS.  Suadet  EI  ERGO  UT  EMAT  AURUM  IGNITUM  ,  VESTESQUE 
ALBAS  INDUAT  ,  ET  COLLYRIO  UNGAT  OCULOS  J  QUOD  SI  FECERIT  ,  VINCENTI  PROMITTIT 
SESSIONEM  IN  THRONO  SUO. 


jt  Angelo  Ecclesiae  Sardis  scribe :  Haec  dicit  qui  habet  septem  Spiritus  Dei , 
\et  septem  stellas :  Scio  opera  lua  ,  quia  nomen  habes ,  quod  vivas  ,  et  raor- 
jtuus  es.  2.  Esto  vigilans,  et  confirma  caetera  ,quae  moritura  erant.  Non  enim 
'invenio  opera  tua  plena  coram  Deo  meo.  3.  In  mente  ergo  habe  qualiler 
^acceperis ,  et  audieris,  et  serva,  et  pcenitentiam  age.  Si  ergo  non  vigila- 
Iveris ,  veniam  ad  le  lanquam  fur ,  et  nescies  qua  hora  veniam  ad  te.  4.  Sed 
-habes  pauca  nomina  in  Sardis ,  qui  non  inquinaverunt  vestimenta  sua  j  et 
ambulabunt  mecum  in  albis  ,  quia  digni  sunt.  5.  Qui  vicerit ,  sic  veslietur  vestimentis  albis,  et 
non  delebo  nomen  ejus  de  libro  vitae ,  et  confitebor  nomen  ejus  coram  Patre  meo ,  et  coram 
angelis  ejus.  6.  Qui  habet  aurem,  audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis.  7.  Et  Angelo  Philadel- 
phiae  Ecclesiae  scribe  :  Haec  dicit  Sanctus  et  Verus ,  qui  habet  clavem  David:  qui  aperit ,  et  nemo 
claudit :  claudit,  et  nemo  aperit.  8.  Scio  opera  tua.  Ecce  dedi  coram  te  ostium  apertum  ,  quod 
nemo  polest  claudere ;  quia  modicam  habes  virtutem  et  servasti  verbum  meum  ,  et  non  negasti 
nomen  meum.  9.  Ecce  dabo  de  synagoga  Satanae,  qui  dicunt  se  Jud#osesse,  et  non  sunt ,  sed 
mentiuntur :  Ecce  faciam  illos  ut  veniant ,  et  adorent  ante  pedes  tuos ;  et  scient  quia  ego  dilexi 
te.  10.  Quoniam  servasti  verbum  patientiae  meae ,  et  ego  servabo  te  ab  hora  tentationis,  quae 
ventura  est  in  orbem  universum  tentare  habitantes  in  terra.  1 1 .  Ecce  venio  cito :  tene  quod  habes^ 


COMMENTARIA  IN  APOC  AI.YPSlN.  S.  JOANMS.  Cap.  III.  1067 

ut  ncmo  aceipiat  coronam  tuam.  12.  Qui  vicerit,  faciam  illum  columnam  in  templo  Dei  mei,  el 
1'oras  non  egredietur  amplius;  et  scribam  super  eum  nomen  Dei  mei,  et  nomen  civitatis  Dei  mei 
novae  Jerusalem ,  quae  descendit  de  ccelo  a  Deo  meo ,  et  nomen  meum  novum.  13.  Qui  habet 
aurem,  audiat  quid  Spiritus  dicat  Ecclesiis.  14.  Et  Angelo  Laodiciae  Ecclesiae  scribe  :  Hsec  dieit 
Amen  ,  testis  fidelis,  et  verus  ,  qui  est  principium  creaturae  Dei.  1 5.  Scio  opera  tua  ,  quia  nequc 
frigidus  es  ,  neque  calidus  ;  utinam  frigidus  esses  ,  aut  calidus !  16.  Sed  quia  tepidus  cs ,  et  nec 
frigidus,  nec  calidus ,  incipiam  te  evomere  ex  ore  meo.  17.  Quia  dieis :  Quod  dives  sum ,  et 
locuplelatus ,  et  nullius  egeo;  et  nescis  quia  tu  es  miser ,  et  iniscrabilis,  et  pauper,  et  caecus , 
et  nudus.  18.  Suadeo  libi  emere  a  me  aurum  ignitum  probatum  ,  ut  locuples  fias ,  et  vestimentis 
albis  induaris  ,  et  non  appareat  confusio  nuditatis  tuac,  et  collyrio  inunge  oculos  tuos  ,  ut  videas. 
19.  Ego  quos  amo ,  arguo  ,  et  castigo.  jEmulare  ergo  ,  et  poenitentiam  age.  20.  Ecce  sto  ad 
ostium  ,  et  pulso  :  si  quis  audierit  vocem  meam  ,  et  aperuerit  mihi  januam  ,  intrabo  ad  illum  ,  et 
ccenabo  cum  illo  ,  ct  ipse  mecum.  21 .  Qui  vicerit .,  dabo  ei  sedere  mecum  in  tlirono  meo  :  sicut  et 
ego  vici ,  et  sedi  cum  Patre  meo  in  throno  ejus.  22.  Qui  habet  aurem  ,  audiat  quid  Spiritus  dicat 
Ecclesiis. 


1.  Et  Angf.lo  Ecci.esi^  Sardis  scribe.  ]  Haec 
est  quinta  Christi  epislola  ad  Episcopum  Sar- 
densem  :  in  quo  corripil  fideles  omnes  in  pec- 
catum  morlale  prolapsos  ,  eosque  ut  inde  per 
poenitentiam  resurgant  tam  minis  quam  pro- 
missis  excitat  et  urget.  Porro  Sardi»  fuit  urbs 
I.ydiae  magnn  ,  ad  latus  Tmoli  montis  ,  maxime 
celebris  ,  fuitque  regia  Crcesi  Lydorum  regis. 
Unde  Horatius  lib.  1.  epist.  11. 

QuiJ  concinna  Samus ,  quid  Croesi  regia  Sardw  ? 

Quaeres  :  Quis  fuil  hic  angelus  ,  id  est  Episco- 
bus ,  Sardensis  ?  Resp.  Aureolus,  et  Antiochus 
RronchusSardus  ,  qui  in  tria  prima  capita  Apo- 
ralypseos  commentarium  edidit ,  fuisse  S.  Me- 
liionem.  Hunc  enim  paulo  post  haec  tempora 
fuisse  Episcopum  Sardensem ,  et  anno  Cbristi 
172  apologiam  scripsisse  ad  Anlonium  Imper. 
pro  Chrislianis  ,  docet  ex  Euseb.  in  Cbron.  Ra- 
ronius.  Eumdem  Euseb.  lib.  U.  26.  laudat  a  doc- 
irina  ,  castitateet  sanctitate  ;  aitqueeum  Sardis 
nquiescere.  Addit  Aureolus  eum  fuisse  Marly- 
rem  ,  sed  hoc  non  habet  Eusebius.  Verum 
B.  Meliloni  non  convenit,  quod  ait  bic  Joannes  ? 
tSomen  habes  qnod  vivas  ,  etmortaus  es.  Rursum 
loannes  scribit  hic  Episcopis  praesentibus  ,  non 
fuluris.  Melito  autem  septuaginta  annis  vixit 
post  S.  Joannem  ;  scilicet  anno  Cbrisli  172  ita 
Lyran.  Perer.  et  Alcazar.  Incerlum  ergo  estquis 
fueril  hic  Episcopus. 

Nonnuili  cum  Erasmo  hrcc  adaptant  Lucifero 
Sardo  ,  Calarilano  Episcopo  (  Erasmus  enim  in 
Nolis  ad  dialogum  S.  Hieron.  contra  Luciferia- 
nos  censel  Luciferum  non  Calaris  ,  sed  Smyrnae 
Episcopum  ,  fuisse  auctorem  Luciferianorum  ; 
scd  errat)  qui  cum  SS.  Albanasio  et  Hilario  ge- 
nerosissime  reslitit  Constautio  lmper.  et  Aria- 
nis  ;  sed  tandem  schisma  fccit  ab  Ecclesia  ,  eo 
quod  illa  Episcopos  Arianos  po?nitentcs  rcci- 
peret ,  quos  ipse  niniis  rigidus  consebat  non 
rccipiendos.  Quocirca  ei  convenit  ,  quod  hic 
dicitur.  iSomen  habcs  quod  vivas  ,  ct  mortuas 
rs.  Imo  in  morte  hac  el  schisinato  eum  obiisse 
iradit  Rutlinus  .  et  oxooRaronius.  Verum  Lucife- 
nim  resipuisse  ,  et  ad  Ecclesiam  rcdiisse  ,  etin 
sancta  ejus  pace  obiisse  inuliis  ralionibus  salis 
iKM-vosis  probare  contendit  Antiochus  Bronohus. 
s.irdus  et  ipse  ,  ac  Calaritanus  ,  scribens  in 
eap.  2.  Apoc.  disp.  11.  quaest.  2.  ac  praesertim 


ex  eo  quod  S.  Hier.  Nazianz.  Hilarius  et  alii  Pa- 
treseum  beatum  nominent  ,  magnisque  laudi- 
buscelebrant.  Rursum  quodSardi  etVercellenses 
puhlice  eum  ut  Sanclum  colant  et  invocenl ,  ac 
in  ejus  honorem  basilicam  juxta  Calarim  erexe- 
rint,  quae  etiamnum  exlat.  Adaptant  dico  :  nam 
certum  est  ad  litteram  Joannem  hic  non  loqui 
de  Lucifero  ;  fuit  enim  Lucifer  Sardus  ,  id  est 
in  Sardinia  Calaris  urbis  Episcopus  :  Joannes 
autem  loquitur  Episcopo  urbis  Sardis  quae  erat 
in  Asia.  Rursum  Lucifer  ducenlis  annis  vixit 
post  S.  Joannem. 

H/EC  DICIT  QUI  HABET  SEPTEM   SpmiTLS   DEI  ,    ET 

septem  stellas.  ]  Spiritus ,  id  est  angelos  ,  Ec- 
clesiae  rectores  ,  uti  dixi  cap.  1.  vers.  l\.  Stelias  , 
id  est  Episcopos,  q.  d.  Versaris,  6  Episcope  Sar- 
densis  ,  inter  sanctos  Angelos  et  Episcopos  ; 
pudeat  ergo  te  unum  non  sancte  vivere  ,  pu- 
deat  te  otlicium  Episcopale  ,  in  quo  alii  aut 
fervent  ,  aut  serii  sunt ,  negligere  ;  pudeat  te 
dcgere  iu  morte  animse  ,  qui  alios  vivilicare 
debueras. 

Aliter  Alcazar:  ipseenim  per  septem  spiritus 
accipit  seplem  virlutes  ad  regimen  necessarias, 
(pias  habet  Chrislus  ,  quasque  suis  Episcopis 
imitandas  proponit  ,  scilicet  bcneficenliam  , 
aequitatem  ,  sapienliam  ,  palientiam  ,  forlilu- 
dinem,  comminalionem  et  severitatem.  In  sin- 
gulis  horum  deficiebal  Episcopus  Sardensis  , 
in  regimine  suorum  (idelium.  Ergo  moueiur 
hic,  ut  Christum  Christique  hosce  spiritus  in- 
tueatur,  seque  in  ipsis  consideret ,  quam  longc 
ab  iis  absit  :  ac  proinde  se  corrigal ,  et  spiri- 
tus,  id  estvirtutes  hasce  ,  resumat.  Vidc  dicla 
cap.  1.  vcrs.  U. 

SCIO  OPERA  TUA  ,  QDIA  NOMEN  IIABES  QtOD  VIVAS, 

f.tmortiius  k.s.  ]  Ergo  fuil  hic  Episcopus  in  stalu 
peccttU  niorlalis,  q.  d.  Scio  ,  et  non  curo  ,  non 
.csliino  opera  tua  bona  qu?e  facis  ;  qtiia  ,  esto 
noinen  liabcasquod  vivas  ,  revcra  taincn  corain 
Dco  inorluus  es  :  ita  Aleazar.  Secundo  ,  et 
simplicius.  q.  d.  Scio  opera  lua  tani  bona  ,  quam 
inala  ,  seio  morcs  ,  scio  stalum  tuum  quod 
sciliccl  vidcaris  vivere  ,  el  niulta  bona  operari , 
cmn  rcvcra  sismorluus  ;  elopcra  lua  sinl  mor- 
lua  ,  non  \i\a.  \  iilc  liie  ,  quam  judicia  Dci 
diseripenl  a  judiciis  hoiuinum. 

^Nota  mortuns  es ,  id  est  \  ita  gratiacexcidisti  per 
peccalum.  Nam  ,  ut  ait  S.  Augusl.  et  ex  eo  Isi- 
dor.  lib.  1.  dc  Summo  bono  :  Vita  corporis  ani- 


10GS 


COAiMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  III. 

in  ejus  tumulo  collocarunt.  Vidc  P.  Serarium  in 
cap.  1k.  Josue.  Vulgalum  est  istud  : 


ma  ,  vita  anima?  Deus  ,  ct  sieut  corpus  morluum 
cst  sine  anima  ,  ila  anima  morlua  est  sine  Deo. 

Quaeres  :  Quodnam  fuit  hujus  Episcopi  pec- 
calum  PPrimo  ,  Rupertus  censet  hoc  peccatum 
fuisse  carnale  ,  occulue  libidinis  ,  ideoque  ta- 
ceri  liic  u  S.  Joanne.  Hsec  mera  est  suspicio  non 
habens  sufiiciens  in  texlu  fundamcnium. 

Secundo  ,  Lyranus  censet  fuisse  hypocrisin  , 
qua  sanctitalis  specie,  occulta  peccata  tegebat. 

Tertio  ,  etoptime,  Primas.  Beda  et  Alcazar 
docent  hoc  peccatum  fuisse  negligcntiam  in 
|)astorali  et  Episcopali  munere  ;  puta  eum  ne- 
gligentem  fuisse  in  docendo,  monendo  et  corri- 
gendo  populo,  in  debilibus  confirmandis,  in 
scandalis  averlendis  ,  in  haeresibus  reprimen- 
dis  ,  etc.  Multi  enim  sunt ,  qui  sibi  boni  sunt , 
non  aliis,  mulli  boni  sunt  fideles  ,  sed  non  boni 
Episcopi  ;  multi  suntbonaeoves ,  sed  non  boni 
Paslores.  Multi  rursum  exterius  videnlur  be- 
nigni  ,  gratiosi ,  insignes  ,  eo  quod  externuin 
Ecclesise  cultum ,  altarium  ornatum  ,  fabrieae 
splendorem  ,  largas  elcemosynas,  elc. ,  egregie 
curent,  sed  interna,  puta  suorum  vitia  ,  igno- 
rantiam,  pericula  salulis  negligunt ,  cum  boc 
sit  polissimum  Episcopi  ofiicium.  Hi  proinde 
bominibus  externa  spectanlibus  ,  videntur  esse 
vivi ,  laudabiles  et  sancti ,  cum  coram  Deo  sint 
morlui.  Talis  erat  hic  Sardensis.  Id  ita  esse  palet 
ex  verbis  textus  :  corrigens  enim  bunc  ejus  de- 
fectum  Christus  ait  :  Esto  vigilans  ,  deficiebat 
ergo  in  vigilantia  curae  pastoralis  ,  et  confirma 
catera ,  qux  moritura  erant :  deficiebat  ergo  in 
suorum  cura ,  quod  per  ejus  negligentiam  multi 
spiritualiter  essent  mortui.  Si  ergo  non  vigila- 
veris,  veniam  adle.  Ecce  ha^comnia  arguunt  Epis- 
copi  defectum  fuisse  desidiam  et  incuriam  in 
pascendo  gregi  sibi  commisso. 

O  quanta  in  Episcopo  vigilantia  requiritur  . 
qui  quasi  Argus  non  unam  ,  sed  tot  millenas 
animas  custodire,  curare  ,  pascere  ct  salvare 
debet  ,  aeque  ac  suam  !  O  quam  multi  Proelali 
pereunt ,  non  quod  scelerale  vixerint ,  sed  quod 
aliorum  sibi  creditorum  scelera  non  correxerint! 

Plinius  ad  Vespasianum  :  Vita,  ait ,  morlalium 
vigilia  ,  imo  vita  Pastorum  vigilia  ,  vita  Episco- 
porum  vigilia.  Apollonius  Tyanaeus  cum  Vespa- 
sianum  nondum  Imperatorem  diluculo  ad  trac- 
landa  negotia  surgere  comperisset  ,  dixisse 
fertur,  av»jf>  ap?st ,  bic  vir  imperabit.  Ita  Phi- 
lostrat.  in  Apollon.  Hinc  illud  Vespasiani  em- 
blema  :  Imperatorem  decel  stanlem  mori.  Id 
sensit  Annibal ,  de  quo  Silius  lib.  2. 

Poenus  ut  ad  somnos  vix  totam  cursibus  actae 
Indulsit  pubi  noctem  ,  vigil  ille  ,  nec  ullam 
Ad  requiem  facilis  credensque  abscedere  vilae  , 
Quod  sopor  eripiat  tempus. 

IIujus  vigilantiae  symbolum  est  delphinus  ,  qui 
k-ste^liano  lib.  11.  cap.  22.  perpetuo  movetur, 
diam  cum  dormit  :  tunc  enim  et  summa  aqua 
in  profundum  descendit,  donec  terroe  fundum 
atlingat  ,  cujus  pulsu  ex  somno  excitatur  :  ila 
nunquam  a  motu  quiescit.  Ejusdem  symbolum 
PSt  leo  ,  qui  apertis  oculis  dormit  :  unde  ante 
fores  templorum  et  palatiorum  sculpere  solent 
lcones  ,  quasi  custodes  pervigiles.  Ejusdem 
svmbolum  est  sol  sculptus  in  sepulcro  Josue  ; 
( iim  enim  Josue  dux  vigilantissimus  et  fortis- 
simus  persecuturus  victoriam  contra  Cbana- 
naeos ,  solem  imperio  suo  stitisset,  Hebroei  in 
tanti  viri  et  miraculi  memoriam  ,  statuam  solis 


Vigili  stant  bella  magistro. 

Memorabile  est  dictum  Joannis  d'Avila  qucm 
u  sanclitate  et  concionandi  efiicacia  celebrai 
Hispania  :  Tot ,  ait  ,  tantaeque  sunt  Pastorum 
obligationes  ,  ut  qui  vel  tertiam  earum  partem 
reipsa  impleret ,  sanctus  ab  hominibus  aeSti- 
maretur  ,  cum  tamen  eo  solo  contenlus  ,  gc- 
hennam  nonessetevasurus.  QuinetS.  Chrysost. 
scribens  in  Acta  Apostolorum  ,  magno  cum 
animi  sensu  asserit  paucos  ex  Episcopi  sal- 
vari,  eo  quOd  difiicillimuin  sit  tot  animarum  eis 
credilarum  bonam  ralionem  reddere.  Similia 
dicunt  alii  Patres  quos  citavi  1.  Timoth.  3.  v.  1. 
Quocirca  Pius  V.  Pont.  dicere  solebat  Papa- 
tum  non  esse  rem  desiderabilem  ,  seque  in  eo 
tot  moleslias  et  labores  experiri  ,  ut  cum  iis 
paupertas  ,  disciplina  el  labores  omnes  quos  in 
vita  Religiosa  subierat,  nullo  modo  essentcom- 
parandi.  Quare  quoties  Religionis  recordabalur, 
suspirabat ,  asserebatqu*  se  nunquam  et  nus- 
quam  nisi  in  illa  invenisse  quietem.  Imo  addebat 
se  aestimare  Papatum  esse  impedimentum  sa- 
lulis  aeternae.  Unde  mox  ut  creatus  fuit  Pontifex , 
expalleseens  ,  etquasi  horrore  perfusus  :  Ego, 
inquil,  quamdiu  fui  Religiosus,bene speravide  mea 
salule  ,  factus  Cardinalis  cozpi  timere  ,  jam  crea- 
tus  Pontifex  pene  de  ea  despero.  Haec  vere  Pius  , 
qui,  si  ullus  hoc  saeculo ,  eogradu  fuitdignus, 
eumque  prudenlia  ,  forlitudine  ,  sanctilate  et 
miraculis  illustravit  ,  ut  merito  fideles  preces 
et  vota  ad  ejus  sepulcrum  nuncupent  ,  atque 
de  eo  canonizando  hic  Romae  tractetur. 

Hoc  domesticum  exemplum  secutus  Cardi- 
nalis  Alexandrinus ,  Pii  V  nepos  ,  jam  moritu- 
rus.  Ouam  ,  inquil,  in  hac  liora  optarem  totam 
vilam  in  Religione  (  fuerat  enim  Dominicanus , 
aeque  ac  Pius  V  )  transegisse  !  Sanejammallem 
me  lota  vila  servisse  coco  monasterii  mei ,  quiim 
Cardinalem  egisse. 

Nicolausquarlus,  ex  Franciscano  creatusPon- 
lifex  ,  aiebat  se  malle  esse  Fratrum  cocum  quam 
Cardinalem. 

Paulus  III.  Pont.  animam  agens  :  Mallem,  ait , 
me  subjecisse  coco  familice  Capucinorum  ,  \quam 
lianc  Deo  proximam  ,  sex  et  decem  annorum  cur- 
riculo  dignilatem  suslinuisse.  Ita  refert  P.  Jovius 
in  ejus  Vita. 

Similia  plures  in  illo  articulo  dixerunt.  Ni- 
mirum  ille  aperit  homini  oculos,  dum  transacta 
omnia  vana  acque  ac  onerosa  fuisse  ostendit , 
ac  panditinstans  iter  ad  judicium.  Verum  ,  dum 
vivimus  et  valemus  ,  honor  et  voluptas  men- 
lem  ad  se  rapiunt  ut  futura  etiam  brevi  non 
cogilemus. 

Macrobius  in  Saturnal.  auctor  est ,  quod  tem- 
pore  Trajani  Imper.  fuerit  quidam  Romae  muliis 
debitis  obligatus  ,  qui  nibilominus  in  utramque 
aurem  placide  dormiebat.  Cum  igilur  mortuus 
esset ,  et  ejus  bona  sub  hasta  venderenlur ,  jussit 
Imperator ,  ut  sibi  culcitra  in  qua  ille  dormire 
solebat  emeretur.  Rogatus ,  cur  ?  Respondit  , 
(ieri  non  posse  ,  quin  ea  culcitra  ad  somnum 
capessendum  magnam  vim  haberet.  Nimirum  , 
boc  diclo  sugillavit  et  irrisit  incuriam  defuncti. 
Quam  mulli  hodie  Pastores  tot  tantisque  obliga- 
tionibus  Deo  et  Ecclesiaeobstricti ,  nibilominus 
adeo  securc  dormiunt  ,  ac  si  cum  Pastoratu 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

nullam  suscepissent  curam  ,  nullam  obligatio- 
nem  !  Ex  adverso  sancti  et  sapieulcs  Episcopi 
lioc  onus  ita  pensarunt  et  ponderarunt  ,  ut 
plures  ex  iis  illud  horrescentes  Episcopalu  se 
abdicarint. 

lla  nimirum  fecit  S.  Gregor.  Nazianz.  qui  re- 
licto  Constantinopol.  Patriarchalu ,  rus  conces- 
sit,  ibique  monachi  vitamegil,  ut  habet  ejus 
Vita.  Idem  fecit  S.  Adelbertus  Pragensis  Episco- 
pus  ,  inde  monachus  et  Marlyr.  Idem  prorsus 
pr;estitere  Lucidus  Ficoclensis,  Bonilus  Arver- 
nensis  ,  Gaudentius  Apsarcnsis  ,  Martyrius 
Antiochenus  ,  Justus  Lugdunensis  ,  Peirus  Ha- 
vennas  ,  Sergius  Damascenus  ,  Farnulpbus  Cis- 
tcrnensis  ,  Hildulphus  Trevircnsis  ,  Deodatus 
ilem  Trevirensis  ,  Gondcberlus  Senonensis  , 
Eamberius  Florentinus  Episcopi  ,  qui  omnes 
sanctilate  ,  nmlli  etiam  miraculis  fucrunt  illus- 
tres  ,  uli  fusius  ciianat  B.  Petrus  Damiani 
epist.  9.  ad  Nicolaum  II  Pontif.  ubi  ab  eodein  li- 
centiam  petit  idem  faciendi ,  ut  relicto  Cardina- 
latu  el  Episcoiialu  Oslicnsi  ,  liceat  sibi  ad  mo- 
nasterium  regrcdi.  Addiditqueduorum  illuslrium 
Episcoporum  exempla ,  quae ,  quia  rara  sunt ,  hic 
atlexam.  Prior  est  B.  Nonnus  ,  qui  S.  Pclagiam  , 
antea  merelricem ,  convertit ,  de  eo  sic  ait : 
B.  Nonnus  ,  qtti  et  Ilippolytus  ,  postqttam  triginla 
mitlia  Sarracenorum  ud  Chrisli  fidem  efftcacissima 
pradicatione  convertil ,  postquam  S.  Pclagiam  de 
Lttpanaribus  ad  Ecclesiai  pudiciliam  provocavit  , 
postquam  denique  nonnullos  sanclarum  cxposilio- 
num  libros  luculenter  cxplicuit  ,  tandem  Episco- 
putum  dcscruit ,  de  Antiochenis  partibus  ,  unde 
eral  oriundus  ,  Itomanos  jines  appctiit.  Cumque 
B.  Aurea  apud  Ostiam  civilatem ,  saxo  cervicibus , 
alligata  ,  in  marinis  (luclibus  marlyrium  consum- 
massct ,  B.  ISonnus  sanctum  cadaver  pro  devotione 
collegit  ,  etcum  omni  diligcnlia  tumulavit.  Quem 
mox  idem  persccutor  ,qui  diccbalur  Ulpius,juxta 
Tiberis  alveum  in  foveam  aquis  plcnam  mergi 
prcpcepit  ,  cujus  poslmodum  corpus  consummuto 
triumphali  marlyrio  ,  in  civitate  quai  dicilur 
Portus  ,  Christiana  devotio  sepclivit ,  illico  audita 
cst ,  vox  velul  infantium  per  unam  fcre  horum 
clamantium  :  Dco  gratias.  Censet  ergo  B.  Petrus 
Damiani ,  B.  Nonnum  ,  qui  S.  Pelagiam  conver- 
til ,  fuisse  S.  Hippoly  tum  Porluensem  Episcopum 
et  Marlyrem  ,  qui  ab  Ulpiano  Jurisconsullo  et 
Praeside  martyrio  afTectus  est  sub  AlexandroSe- 
vero,  anno  Domini  •2-i9cujusmemoriam  cclcbrat 
Ecclesia  quot  annis  21  Augusti  ,  eique  stalua 
lnarmorea  erecta  est  ,  cui  incisi  sunt  sedccim 
cjus  cycli  Pascales  ,  quae  exstat  in  Bibliotheca 
Vaticana  :  fuit  cnim  vir  admodum  eruditus  , 
qui  mulla  scripsii.  Verum  hoc  recte  refellit  Ba- 
ronius  in  Marlyrologio  Oclobr.  8.  ubi  docet 
Pelagiam  ct  Nonnum  vixisse  sub  Tbeodosio  Ju- 
niore.  Hippolytum  vcro  longe  anterius  sub  Nu- 
mcriano  et  Alcxandro  ,  vigente  pcrsccutione. 

AlterestS.  Arnulphus,  Pipini  pater,  etCaroli 
Magni  avus.  Hic  rcliclo  Ducalu  Lotharingiss  ,  ex 
spiritus  fervore  monaslcrium  juxla  .Moscllam 
iniit  :  inde  abstractus  ,  creatus  cst  Melensis 
Episcopus  ,  sed  siut  salutis  el  perfeclionis  sli- 
inulis  agitatus  in  Kpiscopatu  successorem  sibi 
diligens  rursus  ercnnim  petiit  ,  ibique  usque  ad 
fclicemobilumvixit.  Horum  excmpla  imilarisa- 
tagensB.  PclrusDamiani,itacpistolamconcludii: 
llorum  igitur  atiorumquc  Palrum  auctoritatc  suf- 
fultus  ,  Episcopatuisimul  ct  monastcriis  insanctis 
manibus  vcstris  irrctractabiliter  abrcnuntio  :  ct 


,YPS1N  S.  JOANNIS.  Cap.  III.  1009 

quia  pro  innumeris  peccatis  meis ,  non  sum  dignus 
in  Ecclesiastica  dignilale  persislere ;  det  mihi  di- 
vina  miscricordia  per  orationes  veslras  ,  venera- 
bilis  Pater  ,  eo  ipso  vitce  quod  restat ,  in  tuctu  cl 
poenitenlia  permanere.  Confileor  enim  ,  quia  cri- 
minosus  simul  et  vitiosus  ad  honorem  hunc ,  et  ncn 
sine  reprehensione  perveni ,  et  in  eo  reprehensibi- 
liter  vixi:  ideoque  mihi  tutum  visum  est  ,  ut  ipse 
me  politts  sponle  deponerem  ,  qudm  anle  tribunal 
tremendi  judicis  ,  in  conspeclu  omnium  angelo- 
rum  el  hominttm  ;  deposilionis  sententiam  sub 
aterna  da?nnatione  subirem.  Omitto  Ccelestinum 
S.  Pontificem  qui  fuit  fundator  Ccelestinorum  , 
ac  resignalo  Papatu  ,  inaudito  a  saeculis  exem- 
plo,  ad  eos  se  reccpit ,  atque  miraculis  clarus 
Sanctorum  calalogo  ascribi  meruit.  Et  B.  Pe- 
irum  Damiani  qui  ,  abdicato  Cardinalatu  et 
Episcopatu  Ostiensi ,  ad  suos  Camaldulenses  se 
recepit.  Nostro  saeculo  AHonsus  Ramirius  Ver- 
gara ,  celebris  Hispaniae  Doctor  ,  morti  proxi- 
mus  duo  aiebat  sibi  a  Deo  praebita  aeternae  salutis 
pignora  :  unum  ,  quod  non  sivisset  Episcopum 
fieri  ;  altcrum  ,  quod  animoe  suae  magistrum 
P.  Villanovam  dedisset ,  quem  angclum  Custo- 
dem  suum  nuncupabat.  Ita  P.  Sacchinus  in 
Annal.  Socielatis  Jesu  ,  ad  annum  Domini  1557 
num.  135. 

Nomen  iiares  quod  vivas  ,  ]  id  est  viventis. 
Ihnc  putant  ahqui  nomen  hujus  Episcopi  fuisse 
Zozimus,  id  esl  vivus  ;  q.  d.  Falso  vocaris  Zozi- 
mus  ,  id  est  vivus ;  revera  enim  es  mortuus 
Sic  ait  Noemi  Rutb.  1.  20.  Ne  vocetis  me  Noemi,  id 
esl  pulchram ;  sedvocate me Mara,  idest  amaram; 
quia  amaritudine  valde  reptevit  me  Omnipotens.  ' 

Verum  ha?c  mea  est  conjectura  ,  ideoque  in- 
certa  :  lllud  cerlum  ,  hunc  Episcopum  vulgo 
bene  audisse  ,  et  habuisse  bonum  nomen  et 
famam  ,  quasi  qui  pie  et  sancte  viveret.  Ita 
Lyran. 

\egat  tamen  hoc  Alcazar.  Quomodo  enim  , 
inqint,  sanctitatis  famam  habere  potuit  is  ,  qui 
tain  erat  socors  ,  ct  in  ofiicio  Pastorali  negli- 
gcns  ,  ulcoram  Deo  esset  mortuus  ?  Respondeo , 
quia  bomines  externa  et  splendida  considerant ; 
inlerna ,  et  quae  Dei  sunt,  ac  proprie  obligationis 
Episcopahs  non  penetrant ,  uti  paulo  ante  dixi. 

Rursum  Alcazar  censel  hic  alludi  ad  nomcu 
stellas  ,  q.  d.  Elegi ,  et  vocavi  te  stellam  ,  posui- 
que  te  imam  inler  septem  illustres  Asise  ,  ut 
csses  slella  ,  id  cst  lux  viva  ,  et  semper  fulgcns. 
Et  tu  tua  desidia  tuam  stellam  extinxisti  , 
camque  fecisli  quasi  morluam  ,  quae  nullam 
exempli  ac  doclrina?  lucem  emittit. 

Ikecaplasatisestallusio,  non  tamen  genuinus 
scnsus.  Sic  enim  potius  dixisset :  Habes  nomen 
stellae  lucentis  ,  sed  est  stella  extincta.  Nomen 
cimn  lucis  et  caliginis  potins  compctit  stellae  , 
quam  nonicn  viia?  <t  niorlis.  Nomcn  ergo  sicni- 
hcat  faniam  ,  uti  dixi. 

2.  Esro  viGii.ANs  ,  ]  ad  cognilionem  defectuum 
tuorum  cl  gregis  lui.  Alludil  ad  nomen  stcllae 
semper  lucentis  .  et  noctu  quasi  semper  vigi- 
lantis  el  cxcubantis  ,  atquc  ad  nomcn  Eplscopi ; 
Episcopusenim  graece  idemest,  quod  inspector. 
Ergo  ejus  proprium  minms  estjugiter  vigilare, 
ettoiain  Hcclesiam  suam  inspicere  et  circum- 
spicere  ,  ut  per  omnia  ei  provideat  ,  lapsa 
restauret,  stantia  perficiat,  et  exornct.  I  nde 
S.  Paulus  2.  ad  Timoth.  k.  k  Tu  v<ro  .  ail.  vigila. 
Porro  vigilare  Episcopi  idcm  cst  ,  quod  sni 
gregis  curam  habcrc  ,  eique  dc  onmibus  pro- 


1070  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

videre,  nilPrimas.  ctBeda.  NamPastoris  dormi- 
taniia  ,  aique  ac  canis  somnus  gregem  mani- 
fcsto  luporum  et  moitis  discrimini  exponit. 
Fastorum  ergo  et  principum  cstexcubare  et  vi- 
gilare.  Prseclare  Parmenio  ,  cum  Graeci  aegre 
fcrrent  Philippum  Macedonum  regem  perdiem 
nonnihil  interquiescere  ,  ideoque  se  ad  ejus 
colloquium  non  admilti ,  excusans  eum  ail?  Ne 
miremini  ,  si  nanc  dormit  Philippus  :  nam  ctim 
vos  dormilis  ,  ipse  vigilal.  Ita  Plutarchus  in  Apo- 
phthegm. 

Tangit  hic  duo  Episcopi  officia  ,  quae  in  hoc 
F.piscopo  de9iderabantur  ,  scilicet  vigilare  et 
confirmare  ,  de  quo  subdit  :  Confirma  ccetera 
tpice  moritura  erant ,  hocest,  bona  opera  quae 
inchoata  erant  non  omitte ,  sed  prosequere  , 
quoad  consummentur.  Sienimomissa  fuerint  , 
iudubie  moricntur  ,  desinent  et  evanescenl  , 
tam  opera  quam  operum  merita.  Ila  S.  Grcg.  3. 
p.  Paslor.  admon.  35.  et  Andreas  Caesar.  His  fa- 
vent  Graeca  Regia ,  quae  sic  habent :  «  «j^slle? 
u-i6x\niv ,  id  est ,  qua  futurum  crat  ut  amit- 
teres  ;  quce  ,  scilicet  opera  et  merita.  Verum 
noster  Interpres  legit  :  a  //.s>>et  anoScvuv ,  id 
est ,  qucB  morilura  erant.  Audi  S.  Gregorium  : 
Sl  quod  videtur  gerendum ,  sollicila  intentione  non 
crescit  ,  etiam  quod  fuerat  bene  gestum  decrescit. 
In  hoc  quippe  mundo  humana  anima  quasi  navis 
esl  ,  contra  vim  fluminis  connitens  ,  quce  uno  in 
loco  nequaquam  stare  permitlitur  :  quia  ad  ima 
relabilur  ,  nisi  acl  summa  conetur.  Hinc  est  enirn 
quod  per  Salomonem  dicitur.  Qui  moUis  et  disso- 
lutus  in  opere  suo  fuerit  ,  frater  est  sua  opera 
dissipantis.  Ouia  videticet  qui  bona  cozpla  districte 
non  exequitur  ,  dissolutione  negligentice  manum 
destruentis  imitatur.  Hinc  Sardis  Ecclesice  angeto 
dicitur  :  Esto  vigilans  ,  el  confirma  catera  ,  quce 
moritura  erant  :  non  invenio  opera  tua  plena  co- 
ram  Deo  meo.  Qui  ergo  plena  coram  Deo  ejus  opera 
invenla  non  fuerant ,  moritura  reliqua  eliam  quce 
rrant  gesta  ,  prcedicebat.  Si  enirn  quod  morluurn 
in  vobis  est  ,  ad  vitam  non  accenditur  ,  hoc  etiam 
rxtinguitur ,  quod  quasi  adliuc  vivum  tenetur.  Hoc 
inyslicum  est ,  sed  verum, 

Secundo ,  Ambros.  Moritura  ,  inquit  ,  sunt 
opera  etiam  optima  ,  nisi  per  charitatem  vivi- 
licata  et  confnmata  fuerint.  Notat  Rupert.  zbcon- 
/irma ctetera ,  innuere  non  omnia  in  hoc  Episcopo 
fuisse  mortua  ,  sed  aliqua  viva.  Vivebatenim  in 
eO  ,  licet  languidc  ,  Pastoralis  cura  ,  praedicatio 
verbi  Dei  ,  administralio  Sacramenlorum.  Vi- 
vcbat  vicissim  plebis  erga  illum  reverentia  et 
obedienlia.  Verum  hoec  quoque  moritura  erant, 
id  cst ,  illi  auferenda  ,  si  ipso  poenitentiam  nou 
ngcnte  Deus  peccatum  ejus  publicaret  ,  itaque 
Kpiscopatu  indignum  demonslrarel. 

Terlio  ,  Haymo  explicat  dupliciler.  Primo  , 
confirma  ccetera  ,  qum  moritura  erant.  q.  d.  Si 
vis  vivere,  cavc  ne  luorum  operum  laudcm  ab 
hominibusrequiras,  ne  intentionemoperis,  elatio 
riliet  favoris.  Secundo  ,  si  vis  ul  opera  bona  , 
qtiye  in  peccato  existens  fecisti  ,  vivant  ,  fac 
pcenitentiam  :  per  hanc  enim  opera  bona  in 
peccato  facla  vivificantur.  Sed  hic  est  error.  llla 
<  nim  opera  fuerunt  et  sunt  morlua,  ergo  per 
pcenilentiam  vivificari  non  possunt. 

Melius  Perer.  ex  hoc  loco  evincit,  opera  bona 
per  peccalum  sequens  morlificaia,  rcviviscere 
pt  r  pcenitentiam.  Nam  hic  Episcopus  erat  per 
peecatqm  moriuus.  Unde  opcra  ejus  bona  prae- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

cedenlia  ,  per  peccatum  seqnrns  mortificata 
crant ,  planeque  moritura  ,  nisi  ipse  per  poeni- 
tcntiam  ea  vivilicaret  et  confirmaret. 

Quarto  ,  optime  et  planc  genuina  Primas. 
Beda  ,  Lyran.  Pererius  et  Alcazar ,  heec  non  ad 
opera  Episcopi ,  sed  ad  ejus  gregem  et  subditos 
referunt.  Caitera  ergo  ,  id  est  caeteros.  Dicit  ta- 
men  ccetera  in  genere  neutro,  tum  quia  scribens 
graece  respicit  ad  u^a.ra.  ,  id  est  oves  ,  quod 
graece  est  neutrum  ,  tum  quia  Script.  genere 
neutro  solet  significare  universitatcm  tam  per- 
sonarum  quiim  rerum  ,  puta  omnes.  Sensus 
crgo  est.  q.  d.  Multi  tui  subditi  ob  tuam  dormi- 
tationem  et  incuriam  spiritualiler  sunt  mortui; 
caeteri  pariter  morientur,  nisi  tu  illis  invigiles, 
eosque  in  fide  et  virtute  confirmes.  Hoc  est  quod 
Christus  jussit  Petro  ,  et  in  eo  omnibus  Pasto- 
ribus  :  Confirma  fratres  tuos  ,  Lucae  22.  32. 
Porro  confirmatio  sequitur  ex  vigilia.  Vigilante 
enim  Episcopo,  confirmantur  subditi  per  Epis- 
copi  inspectionem ,  exhortationem  ,  providen- 
tiam  ,  etc.  Hinc  Deus  incurios  Pastores  increpat 
per  Ezech.  dicens  cap.  Zh.  U-  Quod  infirmum  fuit 
non  consolidastis.  Unde  iis  se  quasi  bonum  Pas- 
lorem  opponens  dicit  vers.  16.  Quod  inftrmum 
fuerat  consotidabo.  Nota.  Non  dicit :  Quamoritura 
sunt ,  sed ,  quce  moritura  erant ,  ut  significet  se 
sperareet  planeconfidereEpiscopumhacChristi 
monitione  se  correcturum  ,  facturumque  ul  non 
moriantur,  qure  alias  moritura  erant. 

Disce  hic  salutem  et  praedestinationem  ,  seque 
ac  perditionem  et  damnalionem  subditorum 
pendere  scepe  a  cura  vel  incuria  Pastorum.  Eo- 
rum  enim  salus  aeterna  saepe  per  eorum  curam 
procuratur,  per  incuriam  everlitur  ,  ut  dam- 
nentur  ,  quos  salvare  poterant  et  debebant. 

NON  INVENIO  OPEIU  TUA.  PLENA  CORAM  DEO  MEO.  ] 

Plena,  id  est  perfecta  ,  idque  primo  ,  quia  ,  ut 
arbor  florida  ,  sed  infructuosa  ,  pietatis  habes 
speciem ,  non  fructus  et  opera  ;  secundo  ,  ut 
Andreas,  quia  nonesconstans  ,  nec  perseverans 
in  bonoagendo;  tertio ,  Ambros.  Opera,  inquit, 
i lli us  non  erant  ptena  ,  sed  inania  ,  quia  non  re- 
plebantur  charitate  ;  quarto  ,  Haymo  :  Opera 
ejus ,  licet  in  se  bona  ,  non  erant  plena;  quia  non 
bona  intentione  ab  eo  fiebant ,  sed  ex  appetitu 
inanis  laudis  et  gloriee  ,  inquit  Joachim.  Rur- 
sum  ,  quia  mixta  ,  et  contaminata  erant  aliis 
malis  operibus  ;  quinto,  Dionys.  Carthus.  ISon 
erant  plena  ,  quia  tepida  et  remissa  ;  sexto,  non 
plena,  quia  Praelato  non  satis  est  esse  bonum 
sibi,  sed  bonus  etiam  aliis  sit  oportet ,  uleos 
instruat  et  perficiat.  Ita  Beda.  Rursum  :  non 
ptena  ,  quia  non  ad  omnes  ,  etiam  inimicos  , 
juxta  exigenliam  charitatis  ,  haec  ejus  opera  se 
cxtendunt.  Proprie  ergo  hujus  Episcopi  opera 
non  erant  plena  ,  sed  vacua  et  inania  ;  primo , 
quia  carebant  charitate  ,  in  qua  consistit  ope- 
rum  plenitudo.  Erat  enim  ipse  per  peccatum 
mortuus:opera  ergo  haec  illius  non  plena  eranl, 
sed  vacua  charitate  ;  et  consequenter  merito  : 
secundo,  quia  hic Episcopus  hypocrita  erat ;  ergo 
opera  illius  speciosa  exterius  ,  et  vento  gloria) 
tumida  erant ,  sed  intus  vacua  pietate  ,  spiritu 
et  merito  ;  terlio ,  et  maxime  genuine,  non  erant 
ptena;  quia  dormitans  in  cura  gregis  non  vigi- 
lahat  ,  ncc  confirmabat  moritura  ,  uti  paulo 
ante  dixit  ;  itaque  non  explebat  ea  ,  quae  erant 
sui  muneris  et  officii.  Hoc  est  quod  Timotheo 
praecipit  Paulus  :  Ministerium  tuum  imple.  2. 
Timoth.  k.  vers.  5.  Huc  spectat  dictum  d'Avila  , 


COMMENTARIA  1N  APOCAl 

r|iiod  citavi  vcrs.  1.  post  medium  ,  et  illud 
S.  Hicron.  ad  Paulinum  :  Nikilin  le  mediocre  esse 
conlcntus  sum ,  totum  summum ,  lotttm  perfecltim 
desidero.  Quare  perpcram  nonnulli  Scholastici  , 
pcr  opera  non  -plena  intelligunt  opera  rcmissa  , 
ct  minus  intcnsa  ipso  liabilu  ;  liincquc  probaDt 
ca  non  mercri  augmcntum  sui  babitus.  Hoc  cnim 
subtilius  est ,  et  parergon  boc  loco  ;  bic  cnim 
Episcopus  mortuus  erat ,  ac  proinde  carens  ha- 
bilu  graliae  et  cbarilatis  ,  quae  omnis  mcriii  cst 
fundamentum.  Erat  ergo  exlra  statum  merendi. 
lla  Gabricl  Vasquez  1.  2.  tract.  de  Mcrilo. 

Moralilcr  ,  opera  patientiae  plcna  non  sunt , 
quando  quis  vult  pali  banc  contumeliam  ,  non 
illam  ;  ab  boc,  non  ab  illo;  bunc  morbum,  et 
calamilatem  ,  non  illam  ;  banc  crucem  ,  non 
aliam.  Pcrfecla  enim  palientia  opus  perfectum 
babet ,  omncsque  cruces  ,  morbos  ct  contume- 
lias  indifTerenter  amplcclitur  ,  a  quocumquc 
inferantur.  Patientia  plena  et  perfccla  est ,  qucv 
facit  ul  sit  insensibilis  ad  injuriam  sicttt  lupis  , 
uti  Ammoni  Abbati  per  Dei  gratiam  cvcnturuin 
preedixit  S.  Antonius  in  vilis  Patrum  lib.  7.  c.  9. 
Pcrfccle  paticns  est,  qui  cum  Daviclc  dicit  in 
adversis  aeque  ac  prosperis  :  Benedicum  Domi- 
num  in  omni  tempore  ,  semper  laus  ejus  in  ore 
mco.  Et  cum  S.  Job  :  Dominus  dedit ,  Dominus 
abstulit  ,  sit  nomen  Domini  bencdictum.  Et  cum 
S.  Servulo  prcssus  paupertalc  et  morbo  jugitcr 
psallit  Deo  nocte  eeque  ac  die  ,  de  quo  S.  Greg. 
lib.  h.  Dialog.  l'i. 

Humililas  plcna  non  est,  cum  quis  bonorem 
non  ambit,  scd  sedespici  non  patitur  :  cum  quis 
cupit  audire  vilis  el  abjeclus  ,  sed  non  parvi 
cerebri,  imprudcus  ,  indoctus,  superbus.  Hu- 
militas  plcna  esl,  ait  Abbas  Motois  in  Vilis  Pa- 
trum  lib.  7.  cap.  13.  Quienec  irascitur ,  nec  alios 
irasci  permiltit.  Rursus  ,  qucv  indulget  pritisquam 
rogelur.  Ad  baec  ,  quce  impcrtttrbabilis  est.  Deni- 
que,  qucv  benedicit  eis  ,  qui  sibimulefaciunt.  Quae- 
que  se  subdit  non  tantum  superiori  et  aquali  , 
sed  et  inferiori  cuilibel  ;  uli  Cbrislus  Joanni 
Baptistae,  dum  ab  eo  baptizaretur,  diccns  :Sic 
nos  decet  implere  omnem  jttstitiam 

Obedientia  plena  non  est ,  cum  quis  buic  Prae- 
lato  vult  obedire  ,  non  illi ;  cum  quis  jussa  sibi 
grata  et  placenlia  laete  amplectitur ,  non  ingrata 
et  displicentia  ;  cum  quis  voluntatem  Supc- 
riori  submiltit,  non  judicium.  Obcdienlia  plena 
*'st ,  qiuc  ad  omnia  impcrata ,  vel  permissa  a 
Deo  dicit  cum  Psalmista  :  Factus  sum  tanqtunn 
surdus  non  audiens  ,  et  sicut  mutus  non  aperiens 
os  sutim  ;  quct  nihil  discernit  ,  nihil  dijudicat  , 
rx  his  quce  ei  fuerint  prcvcepta  ,  ait  Cassian.  1.  6. 
Inst.  61.  quaB  dicit,  et  sentit  :  Utjumcntum  fac- 
tus  sum  apud  te. 

Cbaritas  plcna  non  est ,  quae  hunc  amat ,  non 
lilimi  ;  amicum  ,  non  inimicum  ;  civem ,  non 
cxlerum.  Charitas  plena  cst  ,  quae  proximi  cu- 
juslibctoncra  porlatulsua,  imoquac  proximum 
qucmlibet  sibi  praefcrt ;  qus  proximi  opus  pcr- 
ficit  ,el  suum  rclinquilimperfectum  ,  ut  faciebat 
sanctus  ille  in  Vitis  Palrum  lib.  5.  cap.  16.  Dcni- 
que  quae  omnia  dura  pro  Dei  gloria ,  proque 
proximorum  salute  lubens  suscipit  el  amplec- 
tilur,  quae  opere  diligit  ,  non  ore,  quae  plus 
provocat  exemplo  ,  quaru  verbo.  Praeclare  sanc- 
tus  HieronymusNepotianumsacerdotemdocet  : 
JVon  confundant ,  ait ,  opera  tua  sermonem  tuum  , 
ne  ,  cum  in  Ecclesia  loqucris  ,  tacilus  quilibet 
rtspondeal  :    Cur  ergo  hxc  ,  qucv  dicis  ,  ipse  non 


TPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III.  1071 

facis  ?  Delicalus  magister  est ,  qui  pleno  ventrc 
de  jejuniis  disputul.  Accusare  avaritiam  et  lalro 
polest.  Sacerdolis  Chrisli  os  ,  mens  ,  manusque 
concordenl. 

3.    IlS    MENTE    EP.G0   HABE    QUALITER    ACCEPKRIS  , 

et  AuniEius.  ]  Acceperis  ,  id  est  inslilulus  el 
cruditus  sis.  Hebr.  enim  npS  lecac ,  id  esl  ac- 
ceplio  ,  significat  doctrinam  a  praeceptore  ac- 
ceptam.  Pro  quuliter  ,  gnecc  cst  tnn  ,  id  est  quo- 
modo ;  sed  *«;  pooitur  pro  w«,  id  est  qualia. 
Imitatur  S.  Joannes  Septuag.  qui  ita  saepc  ver- 
tunt  Hebroeum  "UTN  ascer  ,  quasi  esset  "ktnz 
caascei'.  Sic  Terenlius  ait  :  Ita  cst  homo  ,  pro 
talis  est.  Plinius  lib.  8.  cap.  68.  Antiquis  ,  ait  , 
torus  i:  stramento  erat  ,  qualiter  [  id  cst  qualis  ) 
tunc  etiam  in  caslris  gattsape. 

Sl    NON    VIGILAVERIS  ,     VE.MAM   AD   TE    TANQlAM 

FUR.JSolent  desides,  et  dormientes  in  suis  vitiis 
proponcreet  polliceri  sibi  poenitenliam  in  line 
vitae.  Hisce  minatur  Cbristus,  se  ex  improviso 
venturum,  quasi  furem,  eosque  morte,  tum 
praesenti,  lum  aeterna  obruturum.  H.cc  enim 
congruaest  poena;  hoc  justum  Dei  judicium,  ut 
qui,  cum  pcenitere  possent,  et  noluerunt;  pce- 
niterenon  possint  dum  volunt,  ut  tempuspce- 
nitendi  eis  negetur,  qui  tempus  a  Deo  datum 
neglexerunt,  ulsomnuspeccatorumsomnomor- 
tis  et  gehennae  puniatur;  itaque  aelernum  dor- 
miant  in  gebennae  ignibus  ,  qui  hic  dormitarunt 
inaccdiajlectulis.  Idem  minaturChrislus,  Matth. 
26.  v.  63.  Apocal.  16.  v.  15.  1.  Thessal.  5.  v.  2. 
Praeclare  S.  Hilarius,  can.  26.  in  Matlh.  in  fine  . 
Paralos ,  ait,  nos  esse  convenit ;  quia  diei  igno- 
raliointenlam  sollicitudinem  suspensce  expectatio- 
nis  exagiiat.  Quocirca^Egyptii,  ail  Horus  Apollo  . 
1.  2.  Hicrogl.  26.  volentes  significare  mortem , 
pingebant  nycticoracem.  Sicut  enim  hic  dere- 
pente  pullos  cornicum  iioclu,  sic  et  mors  ho- 
mincs  nec  opinantes  invadit  atque  obruit. 

6.  Sed  iiabes  pauca  nomina,  ]  id  cst  paucos 
Cbristianos  vere  fideles  ,  pauca  capila  nomina- 
lim  recensita.  Ita  ovouarasunt  avOpunoi  apud  Sene- 
caoi,  I.  5.  de  Benefic.  c.  22.  et  alios.  Hinc  illud 
Tibulli  in  Eleg.  Nec  ftdttm  fcmina  nomen.  Et  Horat. 
Pater,  6  rclictum  ftlicv  nomen.  Sic  Dci  nomen  vo- 
calur  ipse  Deus  nominatus,  ut  Deuter.  18.  5. 
Ipsttmelegit  Dominus  Detts  tuus ,  utstetet  minis- 
tret  nomini  Domini.  Psal.  5.  v.  12.  Gloriabunlur  ln 
te  omnes ,  qui  diligunt  nomen  ttutm.  Jerem.  25. 
26.  Juravi  in  nomine  meo  magno ,  ait  Dominus. 
JSomina  ,  inquil  Ambros.  dixit  pro  viris  nomi- 
natis  cl  famosis  ob  eximiam  virtutem,  qualis 
est  inter  malos  essebonum.et  innocenliam  bap- 
tisinalem  conservarc ,  idque  suo  studio  sine 
pasloris  cura ,  imo  in  tanta  ejus  incuria.  Sic 
Exodi  33.  dixit  Deus  Mosi  viro  perfectissimo  : 
JVot»  ie  ex  nomine.  lixle  explicans  subdit  Joan- 
nes  :  Qui  non  inquinaverunt  vcstimenta  sua. 

Pauca  ergo  nomina  vocal  paucos  fideles  et 
sanclos  ,  quoruin  Deo  notn  sunt  nomina,  id  est 
quos  novit,  et  amat,  quorumque  nomina  scrip- 
sit  in  libro  vitae.  lla  Beda,  Ambros.  Haymo,  Al- 
cazar,  el  alii. 

Alludit  ad  militcs,  qui  nomen  dant  militiac; 
horum  enim  noinina  a  duce  catalogo  militum 
inscribunlur.  Rursum  ad  pastores  et  Episcopos, 
qui  nomina  fidelium  dum  baptizantur,  catalogo 
Christianoruin  inscribunl.  Denique  alludit  ad  li- 
bruin  vitai,  cui  Deus  eos  inscripsit  inchoaie  per 
graliam,  et  perfecte  inscribcl  per  gloriam,  si  in 
gratia  usque  ad  fmem  vitae  pcrsevcrent.  Addit 


1072  OOMMBNTARIA  1N  APOCAI 

Alcazar,  recte  Christianos  appellari nomina ; 
quia  ii)  bapiismo  danics  nomen  Christo  testati 
et  professi  sunt  se  debiiores  esse  iinitationis 
LhrisLi.  Nomina  enim  saepc  apud  Graecos  et  La- 
linos  signilicanl  debita,  et  debilores.  Iloc  sub- 
liliusest,  quam  solidius. 

Ql'I    NON    INQUINAVKRUNT  VESTIMENTA    SUA,]id 

est,  qui  luxuriae  sordibus  non  inquinaverunt 
corpora  sua,  quae  suntquasi  veslimenlaaniime, 
ait  Aretas. 

Sccundo  ,  Alcazar  per  vestimentum  accipit 
conscienliam.  Hajc  enim  mundalur,  et  inqui- 
nalur. 

Tertio,  etaplius,  vestem  vocat  puritatem  et 
innoceniiam,  quam  cum  veste  candida  in  bap- 
tismo  acceperunt,  et  conservarunt,  vel  cerle 
peccato  inquinatam  per  pcenitenliam  repara- 
i  unt.  Ita  Ambros.  Haymo,  Beda  et  Ribera.  In- 
nocentiaenim  et  puritas  estquasi  vestis  et  stola 
animae,  ejus  nuditatem  legens,  eamque  mire 
exornans;  unde  propter  eam  promitiil  ei  vestes 
splendidas  glorhe  ccelestis  :  Qui  vicerit ,  iuquit, 
sic  vestietar  vestimentis  albis.  Alludit  ad  vestem 
candidam  quam  accipiebant  in  baptismo  certo 
riluetformulaquamonebantureamconservare, 
utillibatam  eam  proferrent  Christo  venienti  ad 
judicium,  de  qua  dixi ,  Roni.  6.  v.  3.  et  h.  Huc 
facit  illud  Eccles.  9.  v.  8.  Omni  lempore  vestimenta 
taasint  candida.  Hinc  in  monasteriis  multis  mo- 
nacho  dum  vestitur,  datur  vestis  candida,  mo- 
nelurque  ut  eam  non  inquinet,  sed  candidam 
conservet.  Quocirca  apte  S.  Paulinus  de  Celso 
puero,  pauperes  ct  objectos  spe  futurae  gloriae 
his  verbis  consolatur. 

Jamque  expeditis  sarcinis  egentibus , 

Laxate  vinculis  pedes ; 
Ut  copiosa  luce  vestiamini, 

Estote  nudi  saeculo. 

Verum,  cur  horum  candidatorum  Episcopo 
lncmoriam  refricat?  Resp.  Alcazar,  ut  signifi- 
cet  se  propter  paucorum  illorum  merita  et 
orationes  Episcopum  non  abjicere  ;  sed  ejns 
curam  gcrere,  ideoque  eum  exhortari  adpoeni- 
lentiam.  Rursum  Episcopo  proponit  illustre 
subditorum  exemplum  ut  erubescat  se  ab  illis 
sanctitate  superari,  et  pravos  mores  emendare 
sludeat. 

Et  ambulabunt  mecum  in  albis,]  id  est  in  puris- 
sima  et  splendidissima  felicitate ;  in  slola  im- 
mortalilatis ,  claritatis  et  gloriae.  Sic  enim  de 
Beatis  quasi  albatis  et  gloriosis  ait,  c.  7.  9. 
Amicti  stolis  albis ,  et  palma?  in  manibus  eorum. 
Aliter  Alcazar  :  Promittit ,  inquit  ,  Christus  eis 
vestes  albas,  id  est,  maximam  bonae  conscicn- 
liae  jucundiLalem,  qua  fruuntur  justi  in  hac 
vita. 

5.  Qui  vicerit  peccatum,  etstatum  peccali  in 
quo  versatur ;  in  eo  enim  degebat  hic  Episcopus 
Deo  mortuus.  Hic  stalus  ater  est,  quia  tristis, 
miser  etfuneslus  :  unde  si  eum  vicerit,  et  a  pec- 
<  ato  resurrexerit  per  poenitentiam,  promittit  ei 
(juod  vestietur  albis,  ]  scilicet  stola  gloriee  jam 
dicta.  Non  est  gloriosa  victoria ,  nisi  ubi  fuerint 
laboriosacertamina,  aitS.  Ambros.  in  Oflic. 

ET  NON  DELEBO  NOMEN  EJUS  I)E  LIBRO  VIT/E,  ]    id 

cst,  dabo  ei  donum  perseverantiae,  nec  sinam 
cum  labi  in  mortale  peccatum,  quo  juslitiam 
amiltat.  Ila  Pererius. 

Secundo,  Ambrosius,  et  alii :  Liber,  inquiuni, 
viiaeest  immutabilis,  etqui  semel  ineo  scriptus 


.YPSIN  S.  JOAImNIS.  Cap.  III. 

est,  deleri  non  polesl :  dtlenlur  tamen  aliqui 
non  secundimi  veritatem,  sed  secunditm  exis- 
timationem  hominum,  qui  pulabant  eos  esse 
sanclos  et  scriptos  in  libro  vilae,  cum  revera 
scripti  non  essent,  quasi  dicat :  Non  delebo  eum, 
id  est,  declarabo  eum  non  fuisse  deletum  de 
libro  vitae.  Sic  et  August.  in  psalm.  68.  v.  29. 
Deleantur  de  libro  viventium.  Deleanlur ,  inquil, 
non  revera,  sed  secundiim  opinionem  et  spein 
ipsorum.  Cum  enim  praeter  spem  videbunt  sc 
essede  numero  damnatorum,  quasi  deleli  esse 
vidcbuntur  de  libro  viia?.  Objicit  huic  exposi- 
tioni  S.  Thomas  1.  part.  qunest.  24.  artic.  3.  non 
deleri  de  libro  vilae  promitti  hic  Sanctis  quasi 
mercedem  a  Deo  ;  haec  auiem  merces  non  est 
sita  in  opinione  hominum.  Respondet  Pererius 
esse  miosin,  per  negationem  enim  significari 
aflirmationem ,  quasi  dicat :  Palam  faciam  eum 
esse  de  numero  Sanctorum  ,  canonizabo  illum. 
Hasc  enim  ingens  est  merces ,  laus  et  gloria 
Sanctorum. 

Terlio,  Ribera  :  TSon  delebo,  idest,  ait,  non 
damnabo  eum,  sed  perpetua  gloria  vivere  fa- 
ciam.  Est  metonymia  ;  poniiur  enim  objectum 
pro  potenlia  vel  actu,  scilicet  liber  pro  gloria  , 
ad  quam  quis  in  libro  conscriptus  est.  Proprie 
enim  tle  libro  vitaa  nemo  deleri  potest. 

Quarto,  et  optime,  S.  Thomas.  1.  part.  quaest. 
1h.  art.  3.  Dupliciter,  ait,  scribuntur  Sancti  in 
libro  vitae  :  primo,  inchoate  quoad  preesentcm 
justitiam,  quomodo  omnes  Christiani  in  bap- 
tismo  scribuntur  in  libro  vitae.  Unde  iis  ait  Pau- 
lus,  Ephes.  2.  v.  19.  Eslis  cives  Sanctorum,  et 
domestici  Dei.  Secundo,  complete  quoad  perse- 
veranliam  et  gloriam.  Primi  deleri  possunt ;  unde 
psal.  68.  dicitur  :  Deteantur  de  libro  viventium. 
vide  canon.  13.  in  S.  Paulum.  De  talibus  hic  agit 
Christus,  q.  d.  Qui  viceril  etin  victoria  hac  per- 
stiterit  et  perrexerit,  non  delebo,  sed  pergam 
eum  scribere  in  libro  viloe,  sicuteum  ab  inilio 
victoriae  in  eo  conscripsi,  ut  si  vincere  pergat  ad 
finem  usque  ,  reipsa  adipiscatur  gloriam  ,  ad 
quam  conscriptus  est.  Est  enim  miosis ,  uti  recte 
notavit  Pererius.  Vide  delibro  vitae  ea  quae  dixi, 
Philip.  h.  2. 

Et  confitebor  nomen  ejus  coram  Patre  meo, 
et  coram  angelis  ejus,]  agnoscam  eum  pro  servo 
meo ,  ideoque  faciam ,  ut  non  eruhescat  ob  pec- 
cata  prselerita,  quia  ea  per  pcenitentiam  dele- 
vit ;  sed  potius  eum  poenitentem  ,  moresquc 
corrigentem,  et  inemendatione  ferventem,  glo- 
riosum  efliciam  ,  ejusque  nomen  celebrabo  co- 
ram  Deo  et  angelis. 

7.  Et  angelo  PiiiladelphIjE  Ecclesi^:  scribe.  ] 
Ha?c  est;  sexta  Chrisli  Epistola  acl  Episcopum 
Philadelphensem,  in  quo  erudiuntur  et  monen- 
tur  a  Christo  fideles  ,  pietatis  et  Dei  cultus  stu- 
diosi  ,  qui  modicae  adhuc  sunt  virtutis,  sed  a 
Deo  protectas,  etfelicibus  eventibus  acta?,  qua- 
les  sunt  novitii  tum  in  fide,  tum  in  Religione, 
ait  Alcazar.  Quocirca  haec  ad  Philadelphensem 
Epistola,  uti  etilla  ad  Smyrnensem,  nihil  repre- 
hensionis  continet.  Primo  ergo,  laudatur  hic 
Episcopus.  Secundo,  praedicationis  ei  gralia  et 
cflicacia,  qua  etiam  adversarios  convertat,  pro- 
mittitur.  Terlio,  pollicetur  ei  Christusin  tribu- 
latione  praesidium  :  unde  ad  constantiamet  per- 
severantiam  eum  excitat. 

Quaeres  quisnam  fuerit  hic  Episcopus?  Resp. 
Aureolus  et  Lyranus  (qui  aithanc  esse  commu- 
nem  Interpretum  sententiam)  fuisse  S.  Quadra- 


GOMKENTARIA  1N  APOCAI. 

tum  ,  qui  fuit  doctus  et  cclebris  Martyr  sub 
Adriano  imp.  cui  ct  libruin  ,  sive  Apologiani 
l>ro  Chrisliiinis  oblulil,  quo  et  Adriani  aniiniini 
ilcxit,  ut  persecutioncm  in  Cbristianos  ceeplam 
sisteret  et  inhiberet ,  teste  Eusebio,  I.  U-  hisl.  c. 
3.  Favet  ratio  leinporis.  S.  Qiiadraliis  enim  llo- 
ruil  sub  annuin  Chrisli  125,  id  est,  28  annis  post 
scriptam  Apocalypsin.  Verum  ol)slat,  qnod  sanc- 
tusHieron.  et  alii  tradunt  S.  Qiiadraliun  fuisse 
Episcopiun  Athenicnscm,  non  Philadelphenseni. 
Uude  Pererius  Alcazar,  elalii  negant  hunc  Epis- 
copum  fuisse  S.  Quadratum,  asscruntque  incer- 
tum  esse  quis  fuerit  hic  Episcopus. 

H.EC  dicit  Sanctus,  id  cst  auctor  et  amator 
sanctitatis  ,  et  VEi\us,]idest  verax  et  fidelis  (hoc 
enimest  Ilebr.  iqnj  nccman ,  velamen)  in  pr;e- 
slantlis  promissis,  qtuc  pro  veritale  etsanclilale 
cerlanlibus  et  vincentibus  promisit.  lta  Ri- 
bera. 

Secundo,  Alcazar :  Vcrus,  ait,  id  esl  perfeclus  ; 
ut  IMiiladclphius  videat  in  Christo  se  necduni 
esse  veruin,  id  esl  pcrfcctuni ;  ac  in  eo  conside- 
ret  et  quantum  i\  perfcctione  absil.  Hinc  graece 
cst  o  »ytot,  6«Avj3(vo,-,  id  est,  ille  sanctus,  ille  ve- 
rus,  scilicet  anlonoinaslice  per  excellentiam  et 
principatum.  Addit  Alcazar,  non  duo,  sed  unum 
tantimi  hoc  esse  epilhelum,  scilicet,  Sanctusve- 
rus ,  idcst,  qui  habet  veram  sanclilalem ,  ve- 
rani,  idesl,  perfeclam.  Sicenim  saepe  in  Scrip- 
tura  verum  non  opponitur  falso,  sed  imperfecto, 
ut  cum  de  Nalhanaele  ait  Christus ,  Joannis  1. 
/|7.  Ecce  vcre  Israelila;  el  de  se  :  Ego  sum  vilis  vcra, 
Joannis  15.  v.  1.  Sic  Eucharisliam  vocat  panem 
dcccclo  vcrum,  Joannis  C.  32.  ctcapit.  U.  23.  Vcri 
adoralores.  Et  1.  Timolh.  0.  19.  Ul  apprekendant 
ocram  vitam.  Ilic  sensus  aplior  esl,  quia  arclior 
est,  magisque  stringit.  Proponit  enim  Christus 
Philadelphio ,  qui  erat  modicae  virlulis,  suam 
sanctitatem  perfectam  quasi  specuhnn,  el  quasi 
scopum,  ut  ad  eam  aspiretel  contcndat. 

QUt  IIAHET  CI.AVEM  DAVID  !  QLT  APEIUT,  ET  NEMO 
CLAUDIT  :  CLAUDIT  ET   ISKMO   Al'EIUT.  ]  PrilllO,  lUl- 

pert.  Ainbros.  Ansehn.  Richard.  Lyran.  Joachim, 
Thoinas,  Pannonius  ct  Viegas:  Clavis  David, 
inquiunt,  est  reseralio  et  inleUigentia  S.  Scrip- 
turae  el  oinnium  Prophetarum,  inter  quos  Da- 
vid  genere,  gcslis,  regno,  valicinio  enhnuit , 
el  ad  vivum  mysleria  Christi  cxpressit;  ut,  qui 
Davidem  intelligat,  c;"lcros  Prophelas  facile  in- 
telligcre  possit.  Sic  enim,  Lucae  11.  v.  52  dicil 
Chrislus  ,  Scribis  :  Tulisli  clavem  scientia. 

Secundo,  Prinias.  accipit  polcstatem  regiam 
Christi.  Ihec  enim  dicitur  clavis  David,  quia  de 
Davidis  stirpc  nalus  csl  Christus,  el  quia  David 
rev  fuit  tjpus  Christi  rcgis.  Sicul  enim  David 
rcx  supcr  carnaleni  lsrael  rcgnavit,  sicChrislus 
rcgnat  super  spiritualcin,  id  esl  lideles. 

Tcrlio,  An.sberlus  :  clavis  haBC  cst  Christus; 
unde  non  ait,  quae,  scd  qui,  scilicet  Chrislus, 
apcrit.  Chrisius  ergo  cst  ostium,  Joannis  20. 
Ego  sum  ostium ,  et  est  clavis,  et  csi  claviger 
ipse  qui  apcrit.  Itaque  Clirislus  aperit  inlcllec- 
tuni  ad  credendum ,  voluntatem  ad  diligcndum ; 
aperit  coeluin  piis,  claudil  impiis. 

Quarto,  clavis  qiue  apcrit  paradisum  estcrux, 
ait  Hugo  ct  Alberlus.  S.  Cbrysostomus ,  hoinil.  U. 
de  Cruce,  ct  Alcazar  :  Crux.  ait ,  Christi  cst  vc- 
luti  clavis,  qua  ipsc  ccbIudq  aperuit,  etvclutin- 
strumcniiun  oinnipotcntise  Clirisli ,  quod  esl 
»ia\is  rcgia,  qua  omncs  rcs  claudi  ct  apcriri 
possunt. 

CORNEL.    A    LAPIDE.      TOM.    X. 


YPSJN  S.  JOANMS.  Cap.   III.  1073 

Quinlo,  clavis  haec  coeli  est  pcenilcnlia  ,   ail 
idcm  Hugo. 

Sexto,  S.  Thomas  3.  p.  q.  17.  art.  1.  ad  2.  hunc 
locum  intclligitde  clave  etclausura,  qua  Clnis 
tus  resurgene  liinbuni  1'atrum  clausit,  ne  quis 
ultra  illuc  (lcsccndat,  quaque  ccelum  Ad.'e  pei 
calo  clausum,  sua  inortc  nobis  aperuit.  Iiursum, 
in  rcspons.  ad3.  Clavis,  incpiit,  inferni,  qua  ipse 
apcritur  el  claudilur  ,  est  poteslas  conferendi 
graliam,  per  quam  hoinini  apeiilur  infernus, 
ul  scilicct  exeal  a  peccalo,  quod  est  porta  in- 
lerni.  Clauditur  vero  infernus  praeservando  ho- 
mincm,  ne  ullra  in  peccatum  rclabalur. 

Seplimo,  et  opliine  :    clavis    haec  est  tcmpli 

Davidis  o.l  Salomouis,  id  est,  est  clavis  Eccle- 

si;e,   cujus  lypus  crat  vetus    Judaeoriim    tem- 

plum.  Clavis  ergo  luec  significat  Chrislum  ha- 

bcre  summam  potestatem  in  Ecclesia  ,  ut  illam 

aperiat  iis  quos  per  suam  graliam  ad  eumdcni 

vocat,  claudal  vero,  idcst  excludatab  ea  ,  quos 

habere  noluerit,  pula  inlideles,   qui  resistunt 

fidei  et  gratiae  Christi.  Loquilur  de  Ecclesia  quasi 

de  una  domo,  pula  templo  ,  cujus  claves  habct 

Christus.  Unde  sequilur  :  Ecce  dedi  coram  te  os- 

tium  apertum,  ut  scilicct  le  praedicanle,  multi 

per  gratiam  meam  ad  iidcni  vcniant,et  Ecclc- 

siam  inlrent,  quos  nec  Domilianus,  nec  min;c, 

nec   poenae  prohibere   poterunl;  oslium  enim 

apertum  significat  occasionem  ,   opportunita- 

lcin  ,  facultatem  aeque  ac  copiani  conversionis 

hominum  ad  Ecclesiam.  Christus  enim  uthomo 

(de  eo  enim  hic  agitur)  est  summus  Dei  in  Ec- 

clesia  minister,  Ponlifexet  Rex,  imo  Rex  regum, 

et  Doininus  donhnaniium.  Quocirca  clavis  haec 

Christi  ad  aperiendum  et  claudcndum  regnuin 

ccelorum  ;  sine  dubio  includit  polestatem  excel- 

lcnti;e  ad  remittendas  non  solum  pceaaa,  sed 

eliam  culpas;  cujus  pailicipalionem  communi- 

cavit  Aposlolis,  ail  Franc.  Suarez,  tract.  de  Pic- 

nilentia,  disput.  16.  sect.  2.  unde  recte  ipse  in- 

fert  :  Ergo  Petrus  el  Aposloli  habent  potestateni 

absolvendi  a  peccatis,  itaque  aperiendi;  ac  ca 

relincndi  ,  ilaque  claudendi  caduin.  Ila  in  Vila 

S.  Joannis  Chrysost.  legimus  S.  Petrum  ei  appa- 

ruisse,ac  dedisse  duasclaves, dicendo: Egostun, 

qui  confcssus  sum  Filium  Dei ;  habelo  potcstatcm 

remiltendi  peccata ,  ista  clavcs  sunt  signum  tiuv 

jurisdiclionis.   Rursus  hac  clavi  innuitur  potes- 

laset  imperium  Chrisli  in  morlem.cl  infernum, 

de  qua  dixit,   cap.  1.  Ego  habeo  claves  mortis  ct 

infcrni.  Alludit  cnim  ad  perseculiones  Ecclesiaj 

imminenles  :  q.  d.  Instant  Ecclesiis  graves  vexa- 

tiones;  scd  cgo  te,  6  Philadelphie,  qui  modica- 

cs  virtutis,  ab  iis  servabo  immuncm  et  indcni- 

nein ;  habeo  enini  claves  tam  Ecclesiae  ,   quam 

morlis  et  inferni,  omnium  supremus  sum  Do- 

lninus.  Ita  Alcazar.  Sic  Chrislus,  lialth.  16.19. 

IMoiniltilPclro,  quasi  Principi  Eccleshe.  cla\es 

regni  coelorum ;  principibus  cnim  danlur  cla- 

\es  urbiiun,  ui  eas  aperiant  et  claudant  quibus 

volucrint.  Sic,  c.  9.  1.  Vidi,  ait,  stdtam,  ct  dala 

cst  ci  clavis  putci  uhvssi ,   ct  aperuit  puteum.    I.l 

c.  20.  1.  vidit  Joannes  angclum  habenlem  cla- 

vcm  abyssi.  Alludit  ad  Isai;e  22.  22.  ubi  dc  Elia- 

cim  filio  Hclciae ,  qucm  amolo  Sobna  ifl  pontili- 

catu  vcteri  Dcus  subslituil ,  dicens  :  Dabo  ctuvcvi 

domus  David  super  liumcrum  cjus  ;  ct  apcri<  t ,  t  ' 

non  crit  qui  claudcl ;  ct  ctaudcl ,  fl  non  crit  qui 

ttperiat,  l  biEliacim  promiititur  summapoicsias 

in  domo  ct  aula  rcgia.  ul  primus  sita  regc ;  rel 

polius,  ul  llicron.  ct  Hcbr.  summa  et  pontificin 

135 


107'i  COMMENTAIUA  IN  APOCAL 

poiestas  in  tcmplo  ;  hoc  enim  dicitur  domus 
David  ;  quia  David  Salomoni  totam  ideam  et  fa- 
bricam  templi  tlelincavii ,  et  praeparavit.  Sensus 
ergo  Isaieoest :  q.  fl.  DabO  Eliacim  poniilicatum, 
utsit  prseses  tempii,  illudque  claudatet  aperiat 
ad  libilum.  Ita  S.  Ilierou.  Cyrillus,  Procop. 
Haymo,  I).  Thomas,  Lyranus,  Dionys.  ibidcm  , 
ac  Tyconius  ,  Primasius  ,  Andreas  ,  Arelas , 
Beda,  Anselmus,  Ribera ,  Pererius,  Alcazar  hic. 

8.  Eccededi  coramteostium  (prsedicationis  el 
conversionis  (ienlium  )  apertum  ;  quia  modicam 
habes  vibtutem.]  Graece  Juvsyuv,  id  ost  poienliam. 
q.  d.  Quia  ex  te  iufirmus  es  et  debilis;  binc  ego 
detli  ostium  libi  apertum,  ut  scilicet  non  tuis, 
sed  meis  viribus,  et  me  aperiente  ,  non  tantum 
Genles  ,  sed  et  Judaeos,  adducas et inducas  in 
Ecclesiam.  Uoc  estenim  quod  subdit :  Ecce  dabo 
de  synagoga  Satanw,  qui  se  dicunl  Judceos  essc , 
ct  non  sunl  :  ccce  faciam  illos ,  ut  vcniant  ct  ado- 
rent  ante  pedes  tuos. 

Joacbim  Abbas  banc  propbeliam  Angeli  Pbi- 
ladelphiae  inlelligil  de  Ordine  quodam  novo  fti- 
(uro  in  Ecclesia,  quem,  ait,  designat  Jesus, 
qui  pne  mullis  aliis  praeclarus  eril  et  amabilis, 
et  lempore  novissimo  multiplicandus  eldilatan- 
dus.  Mulii  suspicali  sunt  eum  designasse  Socie- 
lalem  noslram,  ut  refert  fuse  bic  Viegas,  sect.  8. 
quod  in  ea  sit  Pbiladelpbia  ,  id  est  amor  frater- 
nus.  Secundo,  quod  ei  dicat  haec  :  Sanctus  et 
verus;  quia  contra  inlideles  et  haereticos,  aeque 
ac  malos  Cbristianos  Societas  haec  pro  fidei  ve- 
ritaleet  sanclilate  deptignat.  Tertio,  quod  Deus 
ei  deducit  ostium  apertum  ad  conversionem 
Gentium.  Verum  haec  obscura,  el  incerla  sunt ; 
adeoque  Trithemius  censet  Joachimum  in  Apo- 
calypsi  non  lam  prophetizasse,  quam  divinasse 
et  conjectasse  ex  S.  Scriptura.  Et  clarum  est 
hanc  ejus  explicationem  non  esse  litieralem, 
sed  mysticam. 

Quia  modicam  habes  virtutem.  ]  Primo ,  Joa- 
chim,  Lyran.  et  Dionys.  exponunt  :  q.  d.  Non 
accepisti  donum  ,  magna,  id  est  miracula  pa- 
irandi.  Unde  et  Ticonius  exponit;  q.  d.  Modica 
ttia  est  fides.  Magna  enim  fides  requirilur  atl 
miracula,  juxla  illud  :  Si  habucritis  fidem  sicut 
granum  sinapis. 

Secundo,  Ambrosius  et  Victorinus.  q.  d.  Non 
accepisti  magnam  scientiam  et  inielligentiam 
S.  Scripturae. 

Tertio,  Richardus  :  q.  d.  Imbecillo  es  corpore 
el  modicas  habes  vires.  Alii  haec  tria  jungunt. 
q.  d.  Modica  tibi  est  sanitas,  modica  sanctitas, 
modica  sapienlia.  Vide  ergo  quam  sis  modicus, 
et  quam  modice  de  te  sentire  debeas. 

Quarto ,  Ribera  :  q.  d.  Parva  polles  gralia  et 
potenlia  s.eculari;  paucos  potentes  habes  ami- 
cos ,  qui  te  ab  inimicorum  injuriis  tueantur 
(unde  nolat  Andreas  urbem  Philadelpbensem 
exiguam  fuisse,et  ambilu  et  civium  numero) 
magnas  tamen  vires  habes  patientiae  et  virtutum; 
quia,  ut  sequitur  :  Servasli  verbum  meum,  et 
non  ncgasti  nomen  meum. 

Quinto ,  Primas.  Haymo,  Beda  et  Thomas  : 
Modicam,  id  est  humilein  et  modestam.  q.  d. 
Agnoscis  te  parum  posse ,  parvas  habere  vires; 
quia  non  in  iis,  sed  in  Deo  spem  reponis. 

Sexlo ,  Albertus  :  Modicam  liabes  virtutcm , 
r<  spective,  scilicet  respeciu  ostii  clausi  Evan- 
gelicae  praedicationi,  quod  tibi  aperiendum  est; 
aut,  ut  Thomas,  modicam,  respectu  magna- 
i  um  virium  quas  habebis  in  coelo. 


VPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

Septimo,  etoptimc,  quasi  tlical:  Modicas  babes 
vires  ad  conversionem  infidelium,  praesertim  Ju- 
daeorum;undeeas  cgo  ipsesupplebo,  et  augebo, 
faciamt]tie  ut  eos  superes  ct  converlas.  Hoc  est 
enim  quod  paulo  ante  dixit  :  Ecce  dcdi  coram  le 
oslium  apertum.  Unde  et  subdit :  Ecce  dabo  dr 
synagoga  Satanai ,  quise  dicunt  Judfeosesse,  et 
non  sunt ,  scd  menliunlur  :  Ecce  faciam  illos  ut 
veniant,  et  adorent  ante  pcdes  tuos.  Deus  enini 
saepe  ad  res  magnas  qualis  est  conversio  anima- 
rum,  utilur  hominibus  infirmis,  indoclis,  infa- 
cundis,  tcste  Apostolo,  1.  Corinlh.  1.  ul  osten- 
tlat  non  ipsorum,  sed  suae  virtutis  esse  hocopus. 
Unde  recle  colligit  Alcazar ,  prrcdicatores  minus 
sanclos  srepe  plures  convertere,  quam  conver- 
lantii  qui  sancliores  snnl;  uliS.  Jacobus  vivens 
et  in  Hispania  praetlicans,  paucos  admodum 
convertit.  Sic  Judaeorum  conversionem  piomit- 
tit  hic  Christus  Philadelphio,  quam  negavit  , 
cap.  2.  v.  8.  Smyrnensi,  qui  erat  probalae  et  se- 
lcctae  virtutis.  Hic  verum  est  illud  Apostoli,  2. 
Corinlh.  12.  9.  Virtus  Dei  in  infirmitate  nostra 
perficitur.  Vide  ibi  dicta.  Ail  ergo  :  Modicam  ha- 
bes  virtutem;  quia  ad  Judaeorum  conversionem 
magnae  requirebantur  vires  spirilus,  praedica- 
tionis  et  zeli.  Licet  enim  ad  hanc  conversionem 
valde  juvet  scienlia,  eloquentia,  miracula,  ni- 
hil  tamen  eam  ita  promovet  etperficit,  alquc 
robusta  sanclitas,  et  zelus  efficax  praedicatoris 
et  Episcopi.  Haecenim  acrumnas,  labores,  perse- 
cutiones,difficultatesque  omnesin  hac  reoccur- 
renles  fortiter  non  tanlum  tolerat ,  sed  et  su- 
perat  ac  perfringit.  Alque  haec  dcer-at  Episcopo 
Philadelphio.  Unde  eam  supplens  Christus  ait  : 
Servabo  te  ab  hora  tentalionis ,  qua?  vcnlura  esl 
in  orbem  universum.  Quocirca  monens  eum,  ut 
cum  Dei  gratia  forliler  cooperando,  eam  sibi 
comparet,  et  imbecillitatem  superet,  slimulat 
eum  proponens  ei  appositum  praemium  solidaj 
columnae  :  Qui  vicerit ,  inquit,  faciam  illum  co- 
lumnam  in  templo  Dei  mei.  Ita  Rupertus ,  Andreas, 
Aretas  et  Alcazar. 

Et  servasti  verbum  meum,  puta  fidem  et  doc- 
trinam  Evangelii.  Undeexplicans  subdit :  Et  no* 
negasti  nomen  meum.  ]  q.  d.  Licetsis  modicae  vir- 
liitis,  tamen  eam  rile  expendisti,  rite  ea  usus  es, 
mesciliceteam  protegenteetcorroborante:  quo- 
circa  esto  fortem  et  durum  martyrii  agonem 
non  obieris  ,  nec  adbuc  ob  virium  imbecillita- 
tem  obire  possis,  lamen  non  negasti,  nec  eru- 
buisti  nomen  meum,  sed  illud  confessus  et  pro- 
fessus  es.  Quapropter  ego  te  ,  tuasque  vires 
promovens  iis  utar  ad  res  magnas,  faciamque 
ut  convertas  Judaeos.  Unde  sequitur  : 

9.  ECCE  DABO  DE  SYNACOGA  SaTAN^E  ,  QUI  SE  Dl- 

cunt  Jud^os,  etc.  ]  q.  d.  Ego  Judaeos  ,  et  Judai- 
zantes,  qui  suam  habent  synagogam  ,  non  Dei, 
sed  Satanae,  qui  conlra  Christum  et  Cbristianos 
conspirat :  Judaeos ,  inquam  ,  convertam ,  dabo- 
que  tibi  subditos  ,  ut  conversi  ad  Christum  , 
adorent,  id  est  procidant  ante  pedes  tuos,  et 
supplices  tibi,  quasi  Episcopo  suo,  omnino  se 
subjiciant. 

Adorent  antepedes  tuos.]  Significatur  sum- 
ma  fidelium  devotio,  reverentia  et  submissio 
erga  Ecclesiam,  ejusque  Praelatos.  Haec  enim 
adoratio  procedit  ex  apprehensione  excellentia3 
Praelatorum  plusquam  humanae,  etminus  quam 
divinae.  Sic  Nabuchodonosor,  licet  gentilis,  Da- 
nielem  adoravit,  cum  ei  spiritu  divino  somnium 
stuim  retulisset  et  exposuissel,  Daniel  2.  v.  l\6. 


r:OM\ii;\T.\i'.i.\  in  AP0CA 

Sic  filii  Propliclariiin   audicnlcs  spirilum  EliiC 
rcqiiievisse  super  Elisamni,  adoraverunt  euui 
proni  in  terram,  k.  Reg.  2.  15.  Simili  modo  Ab- 
dias  procurator  Acliab  regis  adoravit  Eliam  Pro- 
plictam. ,  3.  Reg.  18.  7.  Sic  beatissimum  1'elrum 
piscatorcm  ,modo  genibus  provolutis  adoral  (',<<,- 
tilium  muttitudo ,  ailS.  Auguslin.  scrm.  1.  de  SS. 
Pelro  et  Paulo.  Sic  olim  sanctos  Confessorcs  ol)- 
lcstabantur,  dicentcs  :  Obsecramus  vos  per  vcsti- 
giavestra ,  instar  Magdalcnaj,  qna?  proslrala  ad 
pcdes  Christi  ,  veniain  |)cccaloruin  prccabalur, 
Lucae,   7.   3S.  Audi  S.   Chrysosl.   boinil.  11.   in 
Acta  Aposlolorum     Primi  lideles,  iuquit,  prc- 
lia  rerum  ponebaut  ad  pedes  Apostolorum  ,  non 
ad  manus ,  dcctarando  fidem ,  pictatem  et  revercn- 
tiam ,  quam  habebant  Aposlolis;  ct  quod  majoris 
duccbant ,  quod  ab  eis  reciperenlur ,  quam  quod 
ab  eis  donarcnlur  dona.  Idein,  boinil.  59.  ad  po- 
pulum  Antiocb.  eum  monet  ut  monacbos  adeat, 
eorumque  pedes  osculando  dcprccetur.  Accede, 
inquil,  sanctos  tange   pedes.  Mutto  namque  ho- 
nestius  csl  ittorum  pcdes  langcre,  quam  aliorum 
capul.  Dic  cnim  milii ,  si  qtiidam  slatuarum  pedcs 
apprchcndiint  ,  quoniam  regiam  tantum   Uubent 
(Iguram  :  lu  ipsum  in  se  habenlem  Clirislum  non 
pedibus  tcnebis ,  ct  salvas  eris?  sancti  sunl   pc- 
des ,   licct  vilcs  sint  :    inquinutorum  vero  neque 
caput  venerandum  csl.  Sanctorum  namque  pedes 
magna  polucrunl;quumobrcm  et  ulciscuntur,cum 
pcdibus  puloercm  cxcusserint.  Idipsum  pnedixit 
Isaias,  cap.  /i9.  v.  22.  Erunt  reges  nulritii  tui , 
et  regince  nulriccs  lux.  Vultu  in  terram  demisso 
adorabunt  te ,  et  pulverem  pedum  luorum  tingent. 
Vidc  ibi  dicta. 

10.  QUOMAM  SEIWASTl  VER.BUM  PATIENTI.E  ME.E.] 

Verbum,  id  est  excmplum  ,  ail  Haymo  et  Beda. 
Sceundo,  ct  genuine,  verbum,  id  est  prsecep- 
tum,  et  promissionempalienlia;  mcae.  Sicenim 
S.  Joan.  in  Evangel.  s.epe  utilur  bac  phrasi  ser- 
varc  vcrbum  ,  pro  scroare  legem.  Paticnliam 
intelligit  tum  tolcranliam  injuriarum  et  perse- 
culioniim;  lum  polius  in  ea  longanimeni  susli- 
uciiiiam  ct  perseveraiitiam.  Ilanc  euim  signili- 
eot  (Jraecum  un:5//5v/;.  Vox  quoniam ,  ad  sequentia 
referenda  est,  non  ad  praecedenlia  ,  quasi  dicat: 
Ouia  tu  servasii  mandalum  mcum,  quo  scilicct 
ego  proecepi,  ut  palienter ,  lnngauimilcr  et  per- 
^everanter  ferres  omncs  persecutiones  ob  spem 
au.xilii  et  liberationis  meoe,  alipie  ob  promis- 
sioiicm  coronajoeleriKC  ,  bac  de  causa  dabo  libi 
praMniiun  ipiod  subdo,   scilicct :  Ego  servauo 

TB     AB    1I0UA    TKMATIOMS,  QU.K   VENTLRA     EST   I\ 

dhiif.m  univeiasijm.  ]  Ab  liora  ,  idest,  a  leinporc. 
Tcmpus  cniiu  tenialionis  vila3  bujus,  (|uia  brevc 
est,  el  velul  lcmpcslas  transieiis;  binc  vocatur 
hora.  Videlur  loipii  det^Mnpore,  el  persecutionc 
Trajani,  quac  valida  fuit  et  universalis  ,  alque 
inslar  ifini.s  (>\arsil,  sed  uiox  dcsiil  el  vclut  turbo 
perlransiil.  I)c  <pia  Eusebius ,  lib.  3.  bist.  32.  lla 
liibcra  et  Alea/.ar. 

Addil  Alca/ar  horam  Cra3cis  lalius  patere,  el 
absoluti"  signilicare  tenipus.  Hinc  (piatuor  auni 
lempora,  vocant  boram  a^stivam,  borain  au- 
ttimni,  horam  hieinis,  horain  veris  :  Sic  horani 
jwventlltis,  vocanl  alatiMU  juvenlulis.  Alludil  el 
ludit  in  vocc  rcrbum  ,  (piasi  dical  :  Quia  tu  ser- 
>  asti  vcrbuni  mcuin  lidcli  cxccutione,  ivgO  vicis- 
Min,qui  suin  Vcrbum  Dei,  scrvabo  tc  licleli  pro- 
lcctlone,  ut,  cum  pondus  persccutionis  luturtt 
•)b  vires  modicas,  quashabes,  suslinere  non 
possis,  illuda  tc  auiolliar,  ne  lc  cum  aliis  in- 


I.VPSIN  S.  JOAN.MS.  Cap.  III.  1075 

volvat.  lla  Alcazar.  Minus  rcctc  Tbomas  Anglicux 
exponit,  q.  d.  Servabote,  non,  ut  Leaieris,  ^>  i; 
ul  tentatione  non  viucaris.  Sic  euiin  dicere  de- 
Jniisset :  Servabo  te  in  hora.  Jain  autcm  dicit  : 
Scrvabo  te  ab  hora. 

11.  EcCB  vk.mo  cno,]tc  adjuturus  ct  corona- 
turus  :  Lndc  Rupert.  ct  Richard.  puiant  hic  siy: - 
nilicari  liunc  Lpiscopum  cito  inoriturnm.  L.xci- 
latergo  illum  ad  persevcrauliam,  proponens  ei, 
prhno,  brevitatem  vitas ;  secundo,  proleclio- 
nem  etopem  ctelestem  ;  tcrtio,  coronam  aeter- 

IKIIII. 

Te.ne   quod  habes,  ut  NEMO  ACCIPIAT  COnO.XAM 
tuam.  ]  Arabicus  :  Tcne  quod  liabcs ,  cl  cave   '<- 
quis  accipiat  coronam  tuam.  Tcnc ,  id  cst,  perg«; 
tenere,  reliiie  constantcr.  Signilical enim  :  Tcne 
actum,  non  incboalum  ,  sed  coniiuuatum.  Licel 
enim  hic  Episcopus  ab  ingentiilla  etuniversali 
teuiatione,  Dei  proteclionc  esset  fulurus  immu- 
nis;  tamen  nonerantei  aliae  minores  dcfuluree, 
quales  quotidie  incurrunl  in  vilam  bominis,  el 
maxime  occurrebanl  Cbristianis  initio  Ecclesiae, 
tcntatio  enim  (graacc  Kuparriptov,  id  est  locus  U;nta- 
lionis  ,  stadium  et  agon)  est  vita  hominis  supcr 
lcrram,  ailS.  Job  ,  cap.  7.  1.  juxla  Sepluag.  Tene 
crgo  quod  habes ,  id  est,  retine  fidem  et  patieu- 
liam  quavis  occurrente  tcnlationc  et  afiliclione, 
ne  quis  coronam  tuae  fidei  et  palientiaB  proinis- 
sam  et  pra?paralam,  non   absolutc  ,   sed   sub 
condilione  (si  videlicet  pestes  el  persevcres)  lc 
non  perstante  ,  scd  cadenle,  accipiat. 

Pulchre  Rupertus  :  Tenc  quod  habes ,  q.  d.  Tu 
in  humititate  firmo  pede  consiste ,  ne  moto  pede 
corruas ,  corruendo  coronam  tibi  prwparalam 
amillas,  ct  alius  tibi  succedens  eam  accipiat.  Sen- 
sus  ergo  est  :  q.  d.  Jam  forliler  et  felicitcr  in 
stadio  Evangclicae  vitae  et  doctrinac  dccurrcndo 
el  decerlando  viclor  penc  coronam  lencs  ,  illa 
jamquasiest  tua.quia  inluis  manibus,in  tuaesl 
polestate.  Vidc  ergo  ut  illam  constanter  retineas, 
nectibi  ab  aliocripi  sinas.  Siinili  modoait  sanc- 
lus  Raulus,  1.  Corintb.  9.  T\.  Sic  currite  ut  com- 
prehendatis,  Alludil  enim  ad  morem  Agonisla- 
ruin,  qui  ex  aliquo  cmincnliore  loco  appensam 
•  oionam,  in  cilato  quam  ocissime  cursu  ma- 
uibus  corripicbant,  ul  erudite  probat  Petrus 
iaber,  lib.  2.  cap.  27.  Agonislici.  Qno  respe.xit 
S.  Cbrysost.  bomil.  7.  in  epist.  ad  llcbr.  Adnuc 
pendet  bravium.  El  Chrysol.  serm.  153.  de  Infan- 
libus  pro  Cbristo  necalis  :  Confitcnlur  taccntes, 
nescientes  pugnant ,  vincunt  inscii ,  ignari  toltunt 
palmas,  coronas  rapiunt  ignorantcs.  Cassiodorns 
(liniquc,  lib.  11.  Variar.  cap.  35.  Si  Olympiaci 
currus  agitator  rapit  prcemia  post  laborcs. 

Ilinc  patet  primo  juslos  et  sanclos  viros, 
eliama  Deo  laudatos,  posse  a  gratia  ct  virlulc 
excidere,  ac  nemincin  essc  cerlum  de  sua  |)er- 
se\erantia  el  salute.  Secundo,  eliam  pi;edcsli- 
nalos  posse  absolute  excidere  a  gratia;  quia 
possunt  gratiam  praadestinationifi  negligere,  ac 
proinde  non  eligi  ad  gloriam  ,  nec  coronari  ; 
licet  in  sensu  coinposito  excidere  non  possint; 
(|uia  complela  pi;edcsiinalio  includit  |)ra3scicn- 
li.un  perseveranli.e ,  ac  consequcnler  salutis  el 
gloria\  lia  S.  Thomas,  1.  p.  q.  -•'•  Tertio,  tcne 
<j  uulhabcs,  innuit  liuic  Episcopo  modicain  fuissc 
virlutein,  ul  dixit  v.  S.  ul  illi  de  lapstl  fuerit  pe- 
riculum.  Undc  de  eo  illum  hic  moucl ,  ut  coutra 
illud  se  munial  et  corroboret  per  conslanliam. 
ItaAlcazar.  QuarlO,  >iguilicalur  hlc  Deum  so- 
lerc  uuo  cadeiitc  alium  ejus   lo^o  el  praemio 


\ 


1076  COMMENTARIA  1N  APOCAL 

substiluere.  Sic  homines  angelis,  Chrisiianas 
gentes  .iudoeis,  Matthiam  Judae  substiiuii.  Quini- 
1110,  Primas.  Beda ,  Ansbert.  et  S.  August.  lil). 
de  Corrcpt.  ct  gratia  ,  cap.  13.  hinc  colligunt 
cerlum  el  definitum  esse  praedesiinaiorum  nn- 
meriiin,  qui  nec  augeri  possit,  nec  minni;  id- 
qne  non  solnm  formaliter,  scd  matcrialitcr,  itl 
cst,  non  solnm  qnod  lol  salvandi  sint,sed  eliam, 
qnod  hi  ct  illi  nominalim,  non  alii,  inqnil  divtis 
Thomas,l.  part  qnaest.  23.  art.  7.  Quod  intcl- 
lige  de  prsedeslinatione  complela,  quae  includil 
praescientiam  futurae  perseverantioe  sanciorum 
et  clectorum.  Alioqui  si  de  inchoata  loquaris, 
ahstrahasque  a  proescienlia  perseveranliaj,  ncc 
formaliter,  nec  materialiter  cerlus  et  dcfiniltis 
est  eleclorum  numerus,  ut  patet  ex  hoc  loco  : 
Tene  quod  habes.  Scnsus  cnim  est.  q.  d.  Poles 
electione  tua  excidere,  videne  cxcidas.  Conlra- 
rium  tamcn  videtur  velle  Primas.  Beda,  Ans- 
berl.  ct  S.  August.  loco  citato,  scilicet,  salleni 
formaliter  ante  procscienliam,  cerlum  esse  nu- 
meruni  eleclorum ;  v.  g.  tol  praecise  coronas 
csse  decrelas,  ila  ut  si  una  ah  uno  auleralur, 
illa  detur  alleri.  Hoc  enim  hic  videtur  dici.  Nam 
bonum,quo  communius,  eo  divinius  esl,  ait 
Alcazar.  Ilaque,  iuquilipse,  Deus  quasi  sapien- 
tissinms  architectus  ante  omnia  definivit,  et 
menle  designavit  ficclesiae  coelcstis  fahricam, 
(|tiot  scilicet  in  ea  fuluri  sint  praccise  sancli  et 
electi,  quasi  vivi  lapides ;  non  plures  ,  neque 
pauciores ;  atquein  eo  cernitur  exactissima  et 
sapicniissima  ejus  disposilio ,  et  apta  rci  desti- 
nalae  proportio.  Sicul  crgo  in  aedificio  materiali 
prior  est  numerus  lapidum  in  mente  architecli, 
quam  hujus  vel  illius  lapidis  eleclio  :  reprohalio 
autem  hujus  aul  illius  lapidis  conjuncta  esl  cum 
alterius  suhstilutione  in  locum  cjus,  qui  dum 
incideretur  aut  poliretur,  invenlus  cst  inutilis. 
llain  spirituali  coelcstis  civitatis  aedificio,  nu- 
merus  eleclorum  est  prior  inlenlione,  quam 
hujus  aul  illius  hominis  salus;  et  reprobalio 
cjus  qui  eral  vocatus  et  justificalus,  semper 
conjuncta  est  cum  allerius  subslilulione.  Ila 
ipse. 

Verum  respondco  hoc  non  semper,  sed  su- 
binde  ficri,  videlicel  lunc,  cum  quis  alteri  in 
officio  succedit :  ut  hic  uno  fipiscopo  decidenle, 
alius  ipsi  fn  officio,  ac  consequenter  in  corona , 
si  alter  ab  ea  exciderat ,  succedebat.  Alioqui 
enim  Deus,  qui  onmes  ad  has  coronas  vocavit, 
cuique  suam  praeparavit.  Deusenim  non  liomi- 
nes  coronis,  sed  coronas  hominihus  praepara- 
vit  et  adornavit;corona  enim  est  propter  homi- 
nem,  non  homo  propler  coronam.  Secus  est 
in  domo  :  ibi  enim  lapis  est  propter  domum, 
non  donms  propter  lapidcm.  Adde  architectum 
piiusquidemdesignarepartesdomusincommu- 
ni;  non  aulem  particulari,  ut  v.  g.  in  ea  sint  tot 
praecise  lapides,  non  plures;  hoc  enim  est  im- 
possibile.  Itidcm  facit  et  Deus:  nimirum  mente 
destinavit  ab  aeterno,  ut  in  coelesli  Jerusalem  es- 
sent  lot  ordines  Angelorum  et  Sanclorum  in 
communi,  v.  g.  ut  in  ea  essel  chorus  Prophela- 
rum,  chorus  Apostolorum,  chorus  Marlyrum, 
fipiscoporum  ,  Confessorum  ,  Virginum  ,  elc. 
Non  autem  dcstinavit,  ut  lot  praecise  in  ea  es- 
scnt  Prophetae,  non  plures;  tot  Virgines  et  Mar- 
tyres,  non  plures.  Hoc  enim  nimis  arctum  et 
minutum  est,  quam  ut  deceal  summam  illam 
majcstatem,  cjusque  liberalitalem,  ct  commu- 
ncm  providenliam.  Quid  cnim  dccoris  deerit 


YPSIN    S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

ordini  Prophetarum,  si  unus  in  eo  sit  amplius, 
vel  minus  numero,  ut  ipsi  volunt,  a  Dco  prae- 
stiiuto?  Quid  Virginum  ,  Confessorum,  Mona- 
cborum,  Marlyrum  choro  accedet ,  si  in  co 
praccise  sinl  ccntum  milliones  virginum  ?  Quid 
decedet,  si  in  hoc  numero  unus  allerve  desit? 
Omnibus  bos  choros,  et  corum  bravia  proponil 
Christus,  omnes  ad  illos  invitat,  onmihus  co- 
ronas  corum  hic  ostentat.  Vultergo  non  tantum 
omnes  salvos  fieri,  scd  ad  nohiles  hasce  coronas 
magna  virlute,  el  sui  vicloria  qucinlihet,  ne- 
mine  cxcluso,  enili.  Ergo  non  cerlantes  coronis, 
sed  coronas  ccrtanlihus  et  vincentibus  adapla- 
vit  et  prccdestinavit.  Non  ergo  tot  praecise  coro- 
nas,  v.  g.  ccntuin  millioncs,  praedeslinavil ;  scd 
in  genere  et  communi  praedestinavit ,  nt  tot 
essent  coronae,  quot  essent  fuluri  in  agone  et 
certamine  suo  viclores. 

Simili  modo  rex  el  princcps  novam  urbem 
conditurus,  prius  describit  ideam  generalem 
urbis,  v.  g.  ut  tali  loco  sit  forum  ,  tali  lem- 
plum,  tali  domus  civica;  tot  sint  plateae,  tan- 
lus  moenium  ambitus,  etc.  Non  aulcm  dcscribit 
singulas  domus  in  parliculari.  Rursum  describit 
singula  officia  et  opificia  in  urbe  necessaria, 
non  autem  singulos  cives.  Denique  si  quis  offi- 
cialis,  vel  opifexurbi  necessarius  deficeret,  cu- 
raret  alium  surrogari.  Ita  fecit  et  Deus  in  sua 
praedestinalione,  qua  primam  ideam  descripsit 
ficclesiae  tam  militantis,  quam  triumphantis. 
Unde  si  quis  Episcopus  (uti  erat  hic  Philadel- 
phensis)  Pastor,  aliusve  Ecclesiae  necessarius 
aut  perutilis  deficiat,  mox  curat  ei  alium  surro- 
gari,  praeserlim  si  fideles,  vel  Ecclesia  idipsum 
petit  el  oret. 

Ita  cum  e  quadraginla  Martyribus,  in  slagnum 
gelidum  ob  Christi  fidem  conjeclis,  unus  vim 
higoris  non  ferens  deficeret,  et  ex  slagno  exi- 
liret,  mox  in  ejus  locum  custodem  Martyrum 
surrogavil,  quia  idipsum  Martyres  obsecrave- 
runt.  Una  enim  omnitim  erat  oratio ,  ait  sanctus 
Basilius,  hom.  20.  Quadraginta  in sladium ingressi 
sumus ,  quadraginta  item ,  Domine ,  corona  done- 
mur ,  ne  una  quidem  kuic  numero  desit.  Est  in  ho- 
nore  hic  numerus ,  quem  lu  quadraginta  dierum 
jejunio  decorasti ,  uli  et  Moses  et  Elias.  Quocirca 
Deus  eos  exaudiens,  suscitavit  janitorem,  et 
illos  oranles  ,  et  luce  circumfusos  ,  cl  solulam 
glaciem,  et  quosdam  e  coelo  descendcntes  an- 
gelos  tanquam  a  rege  missos ,  qtii  coronas  39 
militihus  distribuerent ,  inluens,  ita  secum  lo- 
quebatur  :  Quadraginta  hi  sunt ,  quadragesima 
corona  ubi  esl?  Quae  dum  cogital,  videt  unum, 
cui  animus  ad  frigus  ferendum  delccerat,  exiisse 
in  proximumbalneum  ,  quod  tyrannusdeficien- 
libus  praeparari  jusserat.  Quocirca  ipse  sibi  de- 
iractis  vestihus ,  Christianum  se  professus,  in 
gelidam  insiliit,  ac  Marlyr  effcclus,  coronam 
quam  quadragesimus  amiserat  accepit.. 

Ita  S.  Franciscus  initioOrdinis  sui,  cum  pauci 
essent,  et  nonnulli  deficerent,  adeo  ut  Francis- 
cus  timeret,  ne  Ordo  deficeret,  aut  valde  de- 
primeretur,  ac  nimis  lente  succresceret,  ideoque 
se  valde  afiligeret,  Dominumque  ut  hoc  averte- 
ret,  obsecraret,  audivit  ah  eo  :  Quid  lurbaris, 
Francisce ,  aut  quid  angeris ,  cum  tuorum  fra- 
trum  quispiam  vel  Ordinem  deserit ,  vel  in  Ordine 
scandalum  concitat?  An  forte  exislimas  ita  te  rec- 
lorem  hujus  gregis  constitutum,  ut  non  me  intel- 
ligas  superiorem  ejus  esse  rectorem?  Qttis  eum 
plantavit ,  nisi  cgo?  aut  quis  prcelcr  mc  homines 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

ad  pccnitenliam  vocat ,  vcl  vocalis  pcrscvcrandi  vi- 
rcs  suppeditat  ?  Kgo  cos  pcrduxi ,  cgo  cos  retinebo 
ct  servabo?  ego  illis  cadenlibus  alios  erigam  alque 
substiluam ,  uc ,  si  unus  ad  vomilum  rcdcat ,  ego 
in  ejus  locum  alterum  cxcilabo,  qui  illius  coronam 
accipiat ,  isqtte  si  nondum  nattts  ftteril  cfjiciam  ul 
nascalur.  Qttodsi  tres  tanlttm  inea  i>crmanserint, 
eos  ipse  nunqttam  deseram ,  sed  crit  Itcec  semper 
fumiliamea.  lla  refertS.  Bonavcntura  ,  nimirum 
hoc.  Iribuit  Deus  lum  precibus  S.  Francisci ,  tum 
Ordini  ipsi  a  se  inslilulo,  luni  Ecclesiae  suse, 
cui  liic  Ordo,  uti  et  caetcri  perutilis  est.  Quo- 
circa  miram  Dei  in  conservandis  pcr tot  saecula 
Ordinibus  religiosis,  semperque  propagandis 
ei  labenle  uno  allerum  surrogando,  providen- 
liam  cerninius. 

lla  labentibus  in  marlyrio  nonnullisdebilibus, 
limidis  el  inconstantibus,  Deus  ,  ut  fidei,  ac 
gloriae,  et  Ecclesiae  sua:  decus  tueretur,  mox 
alios  subsliluil,  qui  pro  delicienlibus  martyrio 
seso  ollcrrent ,  el  eorum  coronam  acciperent. 
Jllusire  esl  exemplum  in  Vita  S.  Niccpbori  Mar- 
lyris,  9  Februarii.  Ilic  enim  pro  Sapritio  de- 
liciente  marlyrio  seobtulii,  cjusque  coronam 
accipit.  Cum  cnim  Saprilius  presbyler  Anlio- 
clliae,  post  mulla  lormenla  forliler  tolerata,  ad 
inorlem  lidei  causa  damnalus  esset  sub  Vale- 
riano  imperalore  jamque  icluin  gladii  exceptu- 
rtis  esset,  occurrit  ei  Nicephorus,  cum  quo  si- 
inullalcsgercbal;cumque  Nicephorus  idenlidem 
ab  eo  poscerct  sibi  ignosci,  et  in  gratiam  cum 
co  redire  ,  ille  obslinate  renuil,  eique  olTensam 
condonare  noluil.  Quocirca  Dcus  graliam  ei 
subtraxil :  quo  factum  est  ut  fidem  Cbrislumque 
negans  liber  dimillerelur.  Quod  cernens  Nice- 
pborus,  ct  ingemiscens,  se  pro  lide  Clirisli  tor- 
loribus  generose  oblulit,  ac  ii  Praeside  danma- 
lus  ,  martyiii  lauream  merilo  bumililatis  el 
cliarilalis  oblinuil,  quam  Sapritiusob  suam  su- 
perbiam  ct  inclemenliam  juslo  Dei  judicio  ami- 
serat. 

Denique  ita  Deus  labenti"  Saul  Davidem  , 
Tertulliano  Cyprianum  ,  Origeni  Cyrillum  , 
lluffino  Hieronymum  ,  Pelagio  Augustinum  sur- 
rogavil. 

Hoc  ergo  acri  stimulo  quisque  se  excitet  ad 
virlulis  agonem  ,  dicatque  sibi  jugiler  :  Tcne 
quod  Itabcs  ,  ne  alius  accipiat  coronam  tuam.  Ita 
S.  Alcxandcr  se  excilabat  dicendo  :  Vx  tibi, 
Alexandcr  !  qttanla  erit  confusio  ttta  ,  cum  calcri 
coronabuntur.  Rursum  :  Sub  patribus  vigcbat  nu- 
dilas  ,  ct  kumilitas  ;  in  nobis  autcm  avarilia  ,  et 
superbia.  Ilcumilii,  fttii ,  quia  conversationcm  vere 
angelicam  dcstruximus.  liem  dicenti  et  cxcu- 
sanli  se  :  Patcr  ,  inftnni  stimits  ;  respondel  : 
Crede,  ftli,  olympici  corpore  ,  et  robusti  sumus  ; 
sed  anima  noslra  imbccilla  cst.  Ila  refert  Sopbro- 
nius  ,  aul  polius  Moschus  in  Prato  spiriiuali 
cap.  168. 

Porro  hoec  scntentia  :  Tcnc  quod  habcs  ,  favet 
illi  senientiae  Tlicologorum  ,  quae  asserit  Dcuni 
nemincm  absolule  eligerc  ad  gloriam  coeleslem; 
nisi  post  proevisa  merila.  Unde  et  Chrislus  om- 
nibus  hisce  suis  epislolis  gloriam  lianc  nulli 
nisi  vincenli  promitiit.  Quocirca  Gabriel  Vas- 
quez  1.  p.  quajst.  23.  disp.  89.  cap.  10.  Sielcctio, 
ait ,  ad  gloriani  facla  cssct  antc  pr&visa  mcrita  , 
frttstra  clccto  diceretur  :  Tcnc  qttod  liabcs  ,  ttt 
alius  accipiat  coronam  tttam.  ?iam  si  nultus  ita 
liaberct  eatn  in  rnanu  sua  ,  ut  posset  amittere  , 
rcctc  responderet ,   depositam  csse  in  manu  Dci , 


•YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  III.  1077 

de  qua  nec  ullus  alitts  rapcre  ,  nec  ipse  clecttts 
amitlcre  posset.  Si  cnim  Deus  liabet  clavem  ,  >t 
ila  clattdit  ,  ul  nemo  aperire  possil  ;  ct  aperit  , 
ttl  ncmo  clattdere  possit  ;  recte  ila  eteclis  clatua 
dit  janua  infcrni ,  et  aperla  regni  caiorttm  ,  ut 
ncc  hi  manu  corum  sit  ,  apcrlum  sibi  ctaudere  , 
et  ctausam  aperirc  :  quare  non  eril  ipsis  libcrum, 
cluusis  janttis  in  infernum  introire  ;  conlra  veru 
oslio  regni  caiorum  cis  apcrto  ,  nemo  impediet 
illos  ,  sivetint  ingrcdi ,  quacumqueralione  in  Itac 
vita  vixerint.  Decrelum  enim  Dei  prajvium  ,  in- 
violabiie  et  ineluciabile  est,  ac  necessario  im- 
plcri  debel ,  quidquid  agas.  Quare  non  videtur 
cis,  qui  eleclus  est  ad  gloriam  absolute  ante 
praevisa  merita  ,  manere  liber  ,  uleam  perdere  , 
et  gehennam  sibi  accersere  possit  ,  sed  neces- 
sario  ex  efficaci  Dei  decrelo  salvabilur,  ac  im- 
possibile  erit  eum  damnari,  quidquid  agat.  De- 
crelum  enim  Dei  a  se  exculere  nequit,  eslo  illud 
ipse  ignoret.  Perinde  enim  ut  aeger  impolens  ad 
ambulandum  ,  vere  non  est  polens  ,  ncc  liber 
ad  ambulandum  ,  eliamsi  ipse  se  impotenlem 
ignoret ,  et  potentcm  putet.  Rursum  ,  sicut  is 
cui  Deus  concursum  suum  subtrahit ,  non  est 
liber,  nec  potens  ad  agendum  ,  etiamsi  ipse  id 
ignoret,  etpotentem  ac  liberum  se  pulel  :  ita  et 
hic  electus  ,  per  decrelum  Dei  efficax  et  abso- 
luium  bealificandi  ipsuin,  beatiludini  cflicaciter 
deslinalus  et  astriclns  ,  videtnr  non  esse  po- 
lens ,  nec  liber  ad  eam  exculiendam  ,  et  ad  prae- 
cipilandum  se  in  gehennam  ,  etiam  ipse  igno- 
rans  Dei  circa  se  decretum  impotenlem  se  ig- 
norel  ,  et  potentem  ac  liberum  pulet.  Sed  haec 
alibi  dispulanda  sunt. 

12.    QUI    VICERIT  ,    FACIAM    IILUM    COLCMNAM    IN 

tehplo  Dei  mei  ]  ,  quasi  dicat  :  Faciam  ut  is 
qui  lirmus  in  virtute  perstilerit ,  vicerilque  om- 
nes  tenlaliones,  sit  magnus  et  gloriosus  lum  in 
Ecclesia  ,  tum  in  coelo.  Alludit  ad  duas  columnas 
templi,  hoos  et  Jachin  ,  de  quibus  3.  Reg.  7.  ut 
fuse  ostendil  hic  Viegas  sect.  6.  et  Alcazar  no- 
lal.  1.  ubi  contendit  bas  duas  columnas  Salomo- 
nis  fuisse  quasi  trophaea  victoriarum  Davidis 
crccla  ad  imitationem  columnarum  duarum  : 
quas  Hcrcules  (  qui  ducentis  annis  praecessit 
Salomonem  )  fixil  in  Cadibus  ,  boc  litulo  :  Pltis 
ttlira,  acpraefigurasse  sapientiamsanctiiati  ( lia? 
enim  sunt  duae  columnae  Ecclesia? )  jungendam 
forein  Ecclesia  Christi.  Boos  enim  hebraice  itlcm 
cst ,  quod  cii  fortitttdine  :  Jaciiin  idem  est  quod  , 
praparabit.  Roos  ergo  significat  instrumentum  , 
Jacbin  cllicaciam.  ln  pra'dicatione  autem  Evan- 
gelii  ,  quis  non  videat  sapientiam  esse  velut 
inslruincntum  ,  sanclitatem  vero  esse  eam  , 
quae  verbo  tribuit  efficaciam  ? 

Sic  Machabaeis  in  sepulcris  ereciae  sunt  co- 
liiniiuT  ,  (jiiasi  tropbaea  vicloriarum  ,  1.  Machab. 
13.  29.  Sic  Romae  viilcmus  columnas  Trojani 
et  Antonini  ,  quasi  trophaea  ,  quibus  msculpla 
sunt  omnia  coriun  gcsta  et  victoriae.  El  Trajani 
quidem  alla  est  120  pedcs  ,  crassa  adeo  ,  ut 
scx  bomincs  cxpansis  in  orbem  brachiis  eam 
complccli  vix  possint  ;  atque  inlerius  per  co- 
cbleam  ab  imo  ad  summuni  asccnditur  ac  si 
esscl  lurris. 

Inde  Richardus  dc  S.  Victor.  primo  sic  ex- 
ponit,'quasi  dicat :  Efficiam.ut  qui  vicciit  perse- 
cutioncs  ct  lciilationcs,  sit  colamna  ,  lioc  cst ,  sit 
in  sc  ftnntts  pcr  ftdcm  ,  rccltts  pcr  aqjutatem  , 
crcctus  pcr  inlcntiontm  ,  sublimis  pcr  contcmpta- 


COMMENTAMA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS 


1075 

tioncm ,  sttstcntans  alios  verbo  consolationis  ,  suf- 
fragio  oralionis ,  exemplo  aclionis. 

Et  Primasius  :  Colicmna,  ait,  in  fabricis  etmu- 
nimini  congrttit  ,  et  Hecdri.  Sic  ct  mundi  victores 
in  Ecclcsia  cminent  munere  dignitatis ,  et  porlant 
alios  officio  charitaiis.  lta  columnam  lianc  du 
Ecclesia  iriuniphanle  explicat  Mbera  :  fle  niili- 
lante  vero  Ticonius ,  Ilaymo  ,  Beda,  Andreas  , 
Arelas  ,  Anselm.  ct  Alcazar  ,  qui  mullis  iil 
probat. 

Secnndo,  Ambros.  Faciam  ,  ait,  illum  colum- 
nam,  id  est  pr;cdicalorem  in  Ecclesia  ,  quomodo 
1'aultis  Galat.  2.  9.  Petrum  ,  Jacobum  ,  Joan- 
nem  ,  vocavit  columnas.  Veruin  quia  Origenes, 
Tcrlullianus  ,  el  alii ,  qui  erant  quasi  columnae  , 
ceciderunt,  melius,  inquit  Ambros.  Faciam  il~ 
lum  columnam  ,  id  est  faciam  illum  excelsum  in 
ccclo,  cx  quo  non  egredielur  amplius. 

Tertio,  Abbas  Joacbim  :  Faciam  illum  colttm- 
nam,  idest,  Praelatum  :  bic  enim  primo  :  cor- 
pore  terram  ,  mente  coelum  tangit  ;  secundo  , 
per  vilam  aclivam  inferiorihus  inbacret  ,  et  ta- 
men  per  contemplalivam  sursum  aspicit;terlio, 
multis  tribulalionibus  expolitur  ;  quarto  ,  Prae- 
latiinter  procellosos  tenlationum  turbines,  sup- 
positam  ipsorum  curaemacbinam  infatigabiliter 
porlant ;  quinlo  ,  sunt  tranquilli  et  immobiles. 

Notat  Pererius  :  In  columna  octo  res  speclari 
et  laudari ,  scilicet  rectitudinem  ,  altitudinem  , 
crassitudinem  ,  firmitudinem  ,  rolunditatem  , 
levorem  ,  colorem  et  maleriam  ,  quae  facile  est 
accommodare  Pr.edicatori ,  Priclato  ,  et  cuili- 
bet  excellenti  Sancto  in  Ecclesia  ,  et  maxime  ih 
ccclo  ,  ubi  Sancti  bi  quasi  columnae  nulli  mu- 
tationi  obnoxii ,  in  aeternitatem  stabunt  excelsi 
et  gloriosi. 

Denique  apposity  huic  Episcopo  ,  qui  erat 
modicee  virtutis  ,  promittilur  columnae  solidi- 
las,  si  ad  eam  proficiendo  contendat ,  aspirct 
et  enitatur,  atque  pro  ea  consequenda  ,  pro 
virili  laboret,  gratiam  Dei  invocando  ,  eique 
strenue  cooperando.  Talis  columna  a  Deo  ef- 
fectus  est  Jeremias  cap.  1.  18.  cum  ab  eo  audi- 
vit :  Dedi  te  in  civitatem  munitam  ,  et  in  colum- 
nam  ferream.  Vide  ibi  dicla. 

ET   FORAS    XON    EGREDIETUn    AMPLIUS.  ]   ForUS  , 

scilicet  extra  ecclesiam  ,  quia  per  donum  con- 
siantiae  ct  perseverantiae  ,  quodeidabo,  fumi- 
ler  perscverabit  :  q.  d.  Ita  confirmabo  cum  in 
virtute  ,  et  solidabo,  ut  nulla  vis  eum  quasi 
columnam,  impellere  ,  aut  loco  suo  et  gradu 
dKurbare,  vel  dimovere  possit.  Secundo  ,  et 
potius  ,  q.  d.  (irmabo  eum  in  coelesli  gloria  et 
heatitudine ,  ul  foras  ,  id  est  extra  eam  ,  non 
•  grediatur  amplius  in  omnem  aeiernitatem.  Vox 
fiiimrt?;i^(7'<s,nonsignificatquod  aliquisEcclesia 
vel  coelo  egressus  sit  ,  sed  quod  deinceps  iride 
nunquam  sit  egressurus,  cum  antea  indecgredi 
poluerit ,  antequam  scilicet  effectus  esset  co- 
lumna.  Sicsumitur  -o  amplius  Actor.  13.  Zk.  cum 
dicilur  quod  Christus  non  sit  amplius  rever- 
surus  in  corruplionem  ,  cum  tamen  Christus 
nunquam  corruptus  sit  ,  sed  corrumpi  polue- 
"it,  si  corporis  fragilitatem  ct  cursum  natura- 
lem  spccles. 

Aliter  Alcazar  :  Per  templum  ,  inquit ,  signifi- 
eatur  Dei  cultus  et  obsequium.  Plateoe  et  zb  fo- 
ras  significantexterioris  hominis  occupationes, 
q.  d.  Dabo  ei  robustoe  virlulis  constanliam  , 
eamquc  devotionis  firmitatem  ,  ut  se  totum  Deo 
consccrct,  et  omnes  actiones  suas  Dci  obsequio 


Cap.  III. 

mancipet  ,  ut  non  soluni  tempus  ulltim  et  ac- 
tionem  aliquam  in  aliqua  alia  re  collocare,  sed 
neque  cogitationem  a  Deo ,  et  rebus  divinis  di- 
verlere  ,  unquam  velil.  Talis  fuitS.  Anna  ,  quae, 
ut  ait  Lucascap.  2.  37.  Non  discedebat  de  templo, 
jcjuniis  et  obsecrationibus  serviens  die  ac  noctc. 
Multi  enim  sunt,  etiam  pii  et  religiosi ,  qui  vix 
terliam  diei  partem  Deo  dant  ,  reliquis  horis  li- 
cere  sil)i  putanl  egredi  ex  templo  ,  et  sine  cri- 
mine  otiari,  aut  pro  libito  negotiari.  Ille  vero 
quem  Christi  virtus  ,  el  devotionis  ardor  co- 
lumnani  fecit ,  non  solum  deinceps  egredi  ex 
lemplo  non  vult  ( id  est  ,  pro  libito  ulli  rei  va- 
care,  nisi  Deo,  vel  propler  Deum)  ,  sed  neque 
posse  videtur  ulli  rei  intendere  ,  aut  de  alia  co- 
gitare  ,  quam  de  Dei  et  proximorum  obsequio. 
Hic  sensus  pius  est ,  sed  moralis  potius  ,  quam 
litteralis. 

Talis  vincens ,   talis  columna  fuit  S.  Vincen- 
tius  Martyr ,  qui  a  Daciano  Praeside  toto  corporc 
Ianiatus,  subridens  :  lloc ,  inquit,  est  quod  ipsc 
toto  animo  expetebam;  itaque  nemo  milii  tinquam 
optabilior  te  ipso  fuit  ,  neque  animai  mecp.  obse- 
qtiium  majus  conlulit  :  nam  licet  fwslili  animo  id 
facias  ,  tamen  summum  inme  beneflcium  confers. 
En  ut  ad  sublimia  ascendo  :  en  ut  cccleslcs  res  at- 
tingo  ,   en  ut  Imperatores  luos  conlemno.  Tu  nisi 
a  tua  crudelitate  desistas  ,   mihi  cumulaliorem 
victoriam  afferes ,  quo  majora  lormenta perferendo 
teipsum  superabo  ;  debacchare  ergo  in  me  ,   ne 
meam  gloriam  imminuas  :  quibus  crttcialibus  mc 
vexare   pulabis  ,     illis   ipse  acerbius   vexaberis. 
Dixit  ,    et  praestitit  ;    nam  increpans  torlores  : 
Cur  ,    ait  ,    tardiores  ,  et  in  me  lorquendo  facli 
eslis  imbecilliores  ?    Agite  ,   crudelilatem  veslri 
principis  excequate ,  ut  in  omni  re  quamprimum  se 
ridiculum  faciat.   Saevientibus  illis  ,  et   omnia 
poenarum  genera  in  eum  exercentibus  ,  ille  quasi 
in  epulis  exultabat  ,   ut  percellerentur  ipsi  tor- 
lores.  In  eo  ostendit  Chrislus  ,  quam  potens  sit 
gratia  sua  ,  quiim  omnium  suppliciorum  ,  ter- 
rorum  ,  aeque  ac  blanditiarum  victrix  et  trium- 
phalrix  ;  quamque  homines  resolutos  ,  seseque 
pro  Deo  ad  dura  quaeque  offerentes  faciat  invic- 
tos  et  iminobilcs  quasi  columnas.  Illustris  ergo 
in  victoria,  fuit  nomine  et  reipsa  S.  Vincenlius, 
de  quo  S.  August.  serm.  12.  de  Sanclis  :  Quid  , 
ait ,  miramur ,  charissimi ,  si  in  ilio  Vincenlius 
vicit  ,   a  quo  viclus  est  mundus  ?  In  hoc ,  inquit , 
mundo  pressuram  habebitis  ,  ut ,  5/  premit  ,  non 
opprimat ;  si  oppugnat ,  non  expugnet.  Duplicem 
mundus  aciem  producit  contra  milites  Christi.  Blan- 
ditur  ut  decipiat ,   terrel  ut  frangat.  Non  nos  te- 
neat  voluntas  propria  ,  non  nos  terreat  crudelitas 
aliena  ,  et  victus  est  mundus.  Tanta  grassabatttr 
crudelitas  in  Marlyris  corpore  ,  et  tanla  tranquit- 
litas  pr&ferebatur  in  voce  ,  tantaque  pcenarum  as- 
peritas  sceviebat  in  membris  ,   ut  miro  modo  pu- 
taremus   Vincenlio   palienle  ,    alium  loquentem 
torqueri.  Caro  ergo  patiebatur  ,  et  spirittts  loque- 
batur.  Sedjam,  fratres  ,  illa  omnia  transicrunt , 
et  ira  Daciani  ,    et  pcena  Vincenlii.  Nunc  autem 
pccna  Daciano  ,   corona  vero  manet  Vincentio.  Et 
serm.  13.  Cujus  (  spiritus  et  calicis  Christi  in 
Eucharistia ,  erat  enim  Vincentius  ejus  Diaconus 
et  dispensator  )  haustu  feliciter  mente  ebriatus , 
rabidi  hostis  atque  in  Christum  savientis  insaniam 
intcrritus  adiit ,  modestus  sustinuit ;  secttrus  ir- 
risit.   Ideo  non  hunc  lamince  ignita;  sartaginis  , 
non  eculei ,  non  ungula?  ferre&que  manus,  non  vi- 
res  pavendx  cctdenlium ,  nec  dolor  scissorum  mem- 


COMMENTARIA 

brorum,  non  foci  fragor,  el  strepentis  inpatientis 
visceribus  salis  injcclio ,  Daciani  quivcrunt  aliqua- 
tenus  subdcre  jussioni.  Sed  unde  victor  visus  est 
apparere  ,  inde  victus  compulsus  est  crubescere , 
quoniam  quo  Dei  Marlyr  duriori  urgebalur  pozna , 
eo  ampliori  confessionis exullabat  constanlia.  Con- 
temni  igilur  se  videns  swviebal ,  nec  in  quemjam 
vindiclam  infcrret  inveniebat.Videbat  namquc  de- 
scevienlium  manus  carnificum  plus  in  co  invcnire 
vulneris  qniim  corporis  ,  solumque  ingentcm  spi- 
ritum  ei  stulliliam  exprobrare  suam  ,  quod  pro- 
vocabat  veritalis  normam.  Audi  et  Prudentitun 
Perisleph.  hymno  5.  de  S.  Vincentio  ,  ila  ejus 
vciba  adDacianum  recensenlem  : 

Tnrmonta  ,  carcer  ,  ungulae  , 
Stridonsque  llammis  lamina  ; 
Ati|iie  ipsa  prcnarum  ulliina  , 
Mors  Clirislianis  ludus  est. 

Et  cum  gravissime  torquerelur  : 

Ridebat  lia:c  miles  I)ei , 
Manus  cruentas  increpans  , 
Quod  fixa  non  profuiulius 
Inlraret  artus  ungula. 

El  inferius  : 

0  miles  invictissime  , 
Fortissimisquc  lorlior  , 
Jam  te  ipsa  sa;va  et  aspera 
Tormenta  victorem  tremunt. 

Speclalor  liaec  Clirislus  Deus 
Compensat  a;vos  intcrmino  , 
Proprinqiie  collegam  crucis 
Larga  coronat  dextcra. 

Inter  ConCessorcs  illuslris  fuit  re  et  nomino  sanc- 
ttts  Victor,  de  quo  S.  Bernard.  serm.  2.  de  eo  : 
O  Victor  inclyte ,  inquit,  qui  cl  de  terra ,  etde 
ctvlo  gloriosissime  triumphasti ,  illius  gloriamno- 
bUiler  supcrbus  despicicns  ,  et  hujus  rcgna  pie  vio- 
lentus  diripiens  ;  rcspice  dc  ccclo  advinctos  lerrx, 
ut  ha3C  sit  tuorum  consummalio  triumphorum  ,  si 
rt  nobis  dctnum  vicisse  te  scnliamus.  Nam  si  ex  re 
nomen  libi  ,  pcrfecta  verilas  nominis  ex  nostra 
liberalione  censebitur  ;  et  certe  deest  intcrpreta- 
lioni ,  quamdiu  nos  qui  tui  sumus  ,  minime  libc- 
ramur.  Qudm  pium  ,  quum  dulce  ,  quam  suave  , 
A  Victor  ,  in  hoc  loco  afjlictionis  ,  et  in  hoc  cor- 
porc  morlis  lc  cancre  ,  tc  colcre  ,  te  prccari  ! 
\omen  luum  ct  memorialc  tuttm  favus  dislillans  in 
labiis  caplivorum  ,  mel  et  lac  sub  lingua  eorum , 
qui  tui  mcmoriadclectantar.  Kiaergo  fortis  athle- 
la,  dulcis  patronc  ,  advocalc  ftdelis  ;  exurge  in 
ddjulorium  nobis  ,  ut  et  nos  de  nostra  ercptionc 
naudcamus ,  ct  tu  dc  plcnavictoria  glorieris.  Om- 
nipotcns  Vatcr  ,  pcccavimus  tibi  facti  filii  alieni , 
scd  appropiavimus  in  iictorc,<pd  dum  vicit  cttpidi- 
tatciti  sitam  ,  vincal  ct  iratn  tttam  ,  nos  quoquc  in 
gratiam  potenter  r<  stituat.  O  victor  Jcsu  ,  te  in 
twstro  Victorc  lau<tamus  ;  quia  tc  in  illo  vicissc 
eognoscimus,  Da  <i,  piissimc  Jesu ,  sicde  sua  in  te 
virtoria  gloriari  ;  ut  non  subcat  oblivio  noslri. 
Fili  Dei ,  immitte  ci  nostri  scmpcr  in  conspectu 
ttto  memorcm  cssc  ,  nostram  in  tuo  tremcndoju- 
dicio  suscipcre  ct  agoc  causam. 

Et sciuij.vm supeu  eum.  ]  Petsistit  in  mctaphora 
columnae  (  unde  ex  GrffiCO  verli  polcst  ,  supcr 
> ■am  :  )  coltininis  enitn  inscribi  solent  Lituli  et 
notnina  viclortun  ,  vel  eoruin  quibus  erigunlur 
et  dedicanlur  ,  uli  videinus  hic  Rom.ce  in  co- 


IN  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  III.  1079 

lumna  Trajani,  el  in  arcu  Tili ,  Severi  cl  Cons- 
laotini. 

NOMF.N  DEI  MKI  ,  ET  NOMEN  CIVITATIS  DKI  MLI 
NOVVE  Jl.HISAI.KM  ,    elC.  ,  ET  JSOMEN  MEUM  NOVt  M.  J 

Nomen  lioc,  ait  Arnbiosiiis,  est  esse  selernurn  , 
sive  esse  pariicipem  ceterniiatis  , et aeteroae  vi- 
sionis  Dei  ,  quain  significat  Jerusalem. 

Secundo,  esse  in  societate  Angelorum  et  Bca- 
torum  ,  qui  vocantur  Jerusalem  ccelestis.  Sic  et 
Andrca  uesar. 

Tertio,  RuperL  Nomcn  Dei  est  nomcn  patris; 
nomen  Jerusalem  cst  nomen  malris  ,  de  qua 
ait  Aposlolus  Galat.  h-  26.  Qu&  sursutn  est  Je- 
rusalem  libera  est ,  quce  cst  mater  noslra.  q.  d. 
Qui  voluntati  Dei  pbsequens  victor  fuciit  mundi, 
carniset  diaboli ,  hunc  insigniam  titulo  palris, 
et  matris  ,  honorabo  eum  ,  quasi  esset 


meus  ,  el  mater  mea  ,  juxta  illud  Chrisii 


pater 

Qui- 


cumque  fecerit  voluntalem  Palris  mei  qui  in  cozlis 
csl ,  ipse  meus  fraler ,  ct  soror  ,  et  mater  est , 
Matth.  12.  50.  Huc  accedit  Joachim  :  Faciam  , 
inquit,  ul  a  suis  vocelur  pater  quomodo  Reli- 
giosi  suos  rectores  vocant  Abbates  ,  et  laici  sa- 
cerdotes  vocant  Papas ,  id  cst,  patres  ;  ut  sint 
inslar  Abrahae  ,  cui  dictum  est  :  Vatrem  multa- 
tarum  gentium  constitui  te.  Sic  S.  Anlonius  , 
Hilarion  ,  Benedictus  nomen  habent  Abbas  ,  id 
est  pater.  Pari  modo  faciam  ut  vocetur  mater  , 
instar  Pauli,  qui ,  ail  Galat.  k.  Filioli  mci ,  quos 
iterum  parlurio. 

Quarto,  et  optime  ,  alludit  ad  columnas  ,  in 
quibus  principes  cos  crigentes  ,  sua  nomina  in- 
cidi  curabant,  quo  sigmTtcabant  quod  coIuuiiisp 
hae  sibi  charee  ,  pretiosae  et  gloriosae  essent  : 
q.  d.  Adscribam  eum  meis  filiis  et  elcctis  in  coe- 
lo  ,  ut  sil  incola  cceli  ,  et  civis  angelorum  ;  ut 
sit  hypallage  ,  qualis  est  illa  :  Invocatum  est  no- 
men  Domini  super  nos  ,  id  est ,  nos  vocati  sumus 
servi  et  filii  Domini.  Sic  hic  dicilur  :  Scribam 
super  eum  notncn  Dei ,  et  novo3  Jerusalem  ,  pro 
eo  quod  diceretur  :  Scribam  nomen  ejus  in  librb 
Dei ,  cl  novaz  Jerusalem  ,  scilicet  scribam  cum 
in  libro  vitae  in  coelo  ,  ut  sit  civis  Sanctorum  . 
el  doineslicus  Dei.  Aut  polius  plane  ct  simpli- 
citer.  q.  d.  Ego  hunc  virum  tam  solidum  ct  il- 
lustrctn  in  virtule  ,  columnam  cfliciam  ,  ut  et 
Deo  ,  el  Ecclesiae  ,  ct  Christo  magno  sil  honori , 
et  gloriae  ,  ut  ipsc  sit  quasi  troplueum  in  Dei 
victoris  ,  et  Fcclesiae  decus  a  Cbrislo  ercctum. 
Quotquot  cnim  ipsum  ,  ipsiusque  mores  lam 
sanctos  intuebuntur  ,  dicenl  illum  esse  colum- 
nam  Dci  ,  Ecclesiffi  et  Chrisli  ;  ita  ut  videatur 
in  fronle  scriptum  gerere  :  Hic  est  columna  . 
imo  troplueum  ,  Dei  ,  Christiet  EccIcskt  ;  quia 
in  ipso  resplenduit ,  omnibusqtte  quasi  lcgenda 
proponitur  magnitudo  grali33  et  virtulis  Dci. 
Est  catachresis  :  scribi  enini  dicilttr  ,  quod  tani 
conspicuum  fit  et  illustic,  ac  si  in  fronte  scrip- 
tuin  esset.  Ita  Alcazar  ,  cujus  sensa  docta  et 
pia  ,  scd  fusiora  quam  ul  a  mullis  legi  qucant  . 
bic  el  alibi ,  in  gratiam  leclorum  ,  paucis  com- 

plcxus  Slllll. 

Nota.  ChristUS  Mc  tcr  rcpctit  -o  Dci  m<i,  ul 
signific.it  ingcutcm  rcvcrcnliam  ,  cl  delicias 
ainoris  sui  erga  Patrcm  ob  tot  bcncficia  ,  tuni 
sibi  ,  qua  homo  est .  tum  lidelibus  suis  pcr  sc 
collala.  Cor  enim  Cbristi  plenum  erat  rccorda- 
tione  ,  gratiarum  aclione  ,  el  amore  Dci  Palris 
sui ,  ut  nihil  aliud  cogitare  possel  ;  utpote  qui 
solus  a  Patre  honorarctur  et  diligeretur  ut  na- 
luralis  ejus  lilius  ,   cum  cceleri  tam  homincs  . 


10  80  COMMENTABIA  IN  APOCAL 

quam  angeli  sintojus  adoptivi  ;  ;ic  vicissim  so- 
lus  Pairem  ,  ul  palrem  naturalem  diligeret , 
quasi  ejus  unigenitus.  Rursum  ,  per  lioc  excitat 
Cbrislus  spem  Ecclesia;  et  liilclium  ,  quod  per 
cum  a  Patre  omnia  (|u;c  pctuut  facilc  Obtenturi 
sint.  Summe  enim  Paler  ainat  Filiuni ,  uti  ct 
Filius  Patrem. 

Nota.  Ecclesia  tam  militans  in  tcrris  ,  quam 
triumphans  iu  coelis,  vocatur  Jcrusalem  ,  id  est 
civitas  Dci  (  sivc  visio  pacis  )  ;  nova ,  rcspcctu 
hominum  ,  quibtis  fuil  incognila  prioribus  sae- 
culis  ,  puta  in  lege  tam  Mosis,  quam  nalur;e. 
Eadom  dicitur  descendcre  de  ca^lo  ,  tum  qUia 
adlitteram  ,  ipsaorigine  sua  estcoeleslis.  In  coo- 
lis  enim  oria  est,  eta  Deo  producta  ;  undeipsi 
e  ccelis  ad  homines  terreslrcs  descendere  vide- 
tur  ,  cum  eos  facit  coelestes  et  bcalos  ,  de  quo 
plura  cap.  21.  vcrs.  1.  Tum  quia  mysiice  ,  ipsa 
cum  Cbristo  per  humilitatem  ,  sempef  dcscen- 
dit ,  conlra  superbum  Luciferum ,  qui  tumore 
inflatus  dixit :  In  coclum  conscendam  ;  super  astra 
Del  exaltabo solium  vieum,  inquit  Joacbim.  Aliler 
Maldonalus  ,  in  Notis  brevibus  manu  propria 
scriptis  ,  quas  habemus  in  Collegio  Romano  : 
Dicitur,  inquit,  Jerusalem  nova  descendere  de 
coelo  ,  id  est  fundari ,  tam  alta  babere  funda- 
menta  ,  uta  coelousque  ad  lerram  desccndant; 
vel  quiacoelilus  apparetquasi  descendens;  vel , 
quod  appropinquet  et  veuiat,  cap.  21.  2. 

Et  nomen  meum  novum.  J  Nomen  novum  Cbristi 
est  Jesus:1ioc  cnimnovum  illi  in  circumcisione 
impositum  est ,  ait  S.  Tbom.  3.  p.  q.  37.  art.  2. 
q.  d.  In  victoribus ,  quasi  in  columnis  ,  inscri- 
belur  nomen  Jesu  ;  ut  signiflcetur  eas  esse  erec- 
tas  per  Jesum  ,  gratiam  et  victoriam  omnem 
adeplos  esse  per  Jesum  ,  ideoque  per  excellen- 
tiam  vocabuntur  Jesuani ,  sivc  Jesuiue  ,  id  est 
filii  et  clicntes  Jesu.  Ila  Perer.  Ribcra  ,  Viegas  , 
imo  Hugo  ,  qui  primus  ex  Ordine  Praedicalorum 
in  collegium  Cardinalium  est  electus ,  et  ex  eo 
Landulpbus  Carthus.  anteannos  260  parte  1.  de 
Vita  Chrisli  cap.  10.  In  gloria  ,  inquit,  ccclesti 
ab  ipso  dicemur  Jesuita;  ,  id  est ,  a  Saloalore  sal- 
vati.  Hoc  ergo  nomen  novum  ,  est  nomen  Jesu 
Cbristi ,  sanctificatoris  in  terra  ,  beatificaloris 
in  coclo,  quod  Chrislus  tum  ante  passiouem  , 
tum  in  ea  ,  tum  maxime  post  eam  adeptus  est , 
quando  e  coelis  misit  Spiritum  sanctum  in  Apos- 
toios  et  fldeles  ,  ut  eos  et  per  eos  toi.um  orbem 
sanctificaret  in  hac  vita  ,  et  glorificaret  in  fu- 
tura.  Porro  hoc  nomen  novum  tum  ad  fidelium, 
tum  potius  ad  Christi  gloriam  spectat ;  in  hisce 
eoim  fidelibus  ,  quasi  columnis  a  Cbristo  erec- 
tis ,  relucct  Chrisli  gralia ,  fortitudo  et  trium- 
phus ,  quae  hasce  columnas  fundavitetfirmavit , 
ut  lurbines  omnes  et  tempestatcs  vinccrcnt;  ita 
ut  in  iis  quasi  Cbristi  nomen  et  litulus  inscrip- 
tus  ,  imo  msculptus  videatur.  Sic  de  Christo  ait 
Aposlolus  Philip.  2.  9.  Propler  quod  et  Deus  exal- 
tavit  illum,  et  donavit  illi  nomen  ,  quod  est  super 
omne  nomen  ;  nomen  ,  inquam ,  tum  Redemplo- 
ris  el  Salvatoris  ,  tum  Domini  et  Monarchae 
mundi.  Unde  sequitur  :  Ut  in  nomine  JESU  omne 
genuflectatur  ccelestium,  terrestrium  ,  et  infer- 
norum.  Vide  ibi  dicta. 

lk.  Et  Angelo  Laodici^  scniBE.  ]  Haec  cst  sep- 
tima  et  ultima  Cbristi  epistola  ad  Episcopum 
Laodicenum ,  ct  sub  ejus  persona  ad  quosvis 
Praelatos  et  fideles  tepidos.  Celeberrima  est  ,  ait 
Plinius  lib.  5.  cap.  29.  urbs  Laodicia :  irnposita 
est  Lyco  flumini  ,  latera  alluentibus  Asopo  et  Ca- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

pro  ,  appellala  primttm  Diospolis  ,  dcinde  Rkoas. 
Condita  fuil  ab  Anliocbo  lilio  Slratoniccs  ,  et  ili 
gratiam  uxoris  Laodices  ,  dicla  esl  Laodicia  , 
quasi  Im»  St/.n  ,  hoc  est  ,  populorum  judi- 
cium,  id  est ,  judex  ,  puta  princeps  ,  populo 
rum,  quibus  jus  diceret ,  legesque  ferret.  Hinc 
vers.  17.  se  divitem  jactat ,  et  nullius  indigen- 
tem.  Erat  ergo  urbs  maxima  Pbrygi;e  ,  vicina 
Colossis  ;  unde  S.  Paulus  Coloss.  k.  16.  ait  :  Cum 
tecta  fuerit  apud  vos  cpistola  luec  ,  facile  ut  et 
in  Laodicensium  Ecclesia  legalur ,  el  eam  ,  qutie 
Laodicensium  est ,  vos  tegalis. 

Quaeres:  Quis  fuit  hic  Episcopus  ?  Aureolus 
putat  fuisse  S.  Sagarem  Episcopum  ,  qui  nobilc 
martyrium  Laodiciae  obivit  sub  annum  Chris- 
ti  172  quem  laudal  Eusebius  lib.  5.  hislor.  c.  1k. 
Quid ,  ait  ,  attinet  dicere  de  Sagare  Episcopo  et 
Martyre  ,  qui  Laodiciai  obdormivit  ?  Verum  ob- 
stat  quod  Eusebius  et  veteres  S.Sagarem  a  sanc- 
litale  et  zelo  commendenl.  Hic  aulem  Angelns 
a  Christo  multis  in  rebus  reprebenditur  ,  et  iu 
nulla  laudatur.  Audit  cnim  :  Tepidus  es  ;  et  nes- 
cis  ,  quia  tu  es  miser ,  et  miserabilis  ,  et  pauper  , 
et  cacus  ,  et  nudus.  Ita  Lyranus  ,  Pererius  et 
Alcazar  :  nisi  dicat  quis  Sagarem  initio  taleni 
fuisse  ,  sed  momtum  a  Christo  resipuisse  ,  ut 
resipuit  Angelus  Ephesi  ,  de  quo  dixi  c.  2.  v.  1. 

H.ec  dicit  Amen.  ]  Graece  6  */mj»  ,  id  est,  illo 
qtii  cst  Amen  ,  id  est  stabilis  ,  verus  ,  constans , 
fidelis  ,  ipsaque  slabilitas  ,  vcritas  et  fidelitas. 
Amen  crgo  hic  non  est  adverbium  ,  nt  vohmt. 
Primas.  et  Ambros.  sed  nomen  ,  sive  epithetuni 
Chrisli  ,  uti  cl  Isaiae  65.  vers.  16.  ubi  vocatur 
Deus  Amen  ,  id  est  Deus  verus  ,  et  2.  Corint.  1. 
18.  el  19.  Vide  ibi  dicta.  Porro  Christus  hic  vo- 
catur  Amen,  non  tantum  qua  Deus  :  q.  d.  Haec 
dicit  Chrislus  ,  qui  est  Deus  ,  cujus  epithelum 
cst  Amen,  id  est  verus  ,  sive  ipsa  veritas  ,  sed 
potius  qua  homo  ;  quia  qua  homo  ,  verax  fuit 
et  fldelis  ,  tam  in  sua  doclrina  et  testimonio  , 
quod  veritati  perhibuit,  quam  in  suis  promissis, 
Vocalur  ergo  Amcn ,  quia  est  testis  ftdelis ,  et 
verus ,  nli  explicando  subditur. 

Sed  cur  hic  tantum  Christus  se  vocat  Amen  ; 
et  testem  fidelem  ,  non  autem  in  aliis  ad  alios 
Episcopos  epistolis  ?  Respondent  aliqui  :  quia 
hic  Episcopus  dubitabat  de  Chrisli  promissis  , 
ideoque  in  teporem  inciderat  ,  quem  hic  re- 
darguit  Christus  ,  eumque  adfervorem  iteratis 
promissis  revocat,  ideoque  ei  suam  fidelilatein 
ante  omnia  proponit  et  inculcal.  Verum  ,  an 
hic  Episcopus  de  Clirisli  promissis  dubilarit , 
inccrlum  est ;  cerlius  cst  eum  hacc  Christi  pro- 
missa  non  aeslimasse  salis  ,  non  considerasse  , 
non  ponderasse  tantum  ,  quanlum  par  erat ;  si 
enim  ea  prout  debuerat  ponderasset  ,  non  intc- 
puisset.  Omnis  enim  tepor  in  Dei  obsequio  ori- 
tur  cx  eo,  quOd  homo  non  satis  consideret  et 
aestimet ,  quis  sit  Deus ,  quae  et  quanta  sint  ejus 
promissa  aeque  acminae. 

Aliam  causam  probabilem  dat  Alcazar.  Prae- 
mittit ,  inquit  ,  Christus  asseverationem  suac 
fidelitatis  et  veracitatis  ;  quia  huic  Episcopodic- 
turus  est  quaedam ,  qu;e  minus  verisimilia  vi- 
dentur  ,  ut ,  quod  pracstet  frigidum  esse  quiun 
tepidum  ,  quod  Episcopus  hic  miser  esset  et 
miserabilis,  quodquetali  tam  ingentiapromittat, 
scilicet  coenaturum  se  cum  eo  ,  ipsumque  col- 
locaturum  in  tbrono  suo. 

QUI  EST  PRINCIPIUM  CREATURJB  DeT.  ]  q.  d.  Qlli  , 

scilicet  Christus  ,  est  causa  efliciens  et  exem- 


COMMENTARIA  LN  ArOCALY 

plaris  rcrum  crcalarum  (  a  qua  scilicct  priuci- 
pium  diicunt  omncs  rcs  conditae )  ct  maximc  rc- 
paratarum  ,  puta  hominum  redemplorum  per 
suam  morlem.  Undc  Isaiae  9.  6.  vocalur  Pater 
futuri  sceculi.  Et  Apostolus  Galat  G.  15.  Ephcs.  G. 
10.  Coloss.  3.  10.  fidclcs  vocat  novam  crcalu- 
rain  ,  Christi  scilicct.  Sic  cnim  ait  ad  Ephcs.  Ip- 
sius  factura  sumus  ,  crcati  in  Chrislo  Jcsu  ,  in 
operibus  bonis  ,  quas  praiparavit  Dcus  ,  ut  in  illis 
ambulemus.  Fidclcs  cnim  in  baptismo ,  vcl  poc- 
nilcntia  ,  quasi  regencrantur  a  Christo  ,  fiunl- 
(juc  novi  liomincs,  ctnovuni  quasi  cssc  divinum 
accipiunt,  ut  dicanlur  cl  vere  sinlnova  crcatura 
Dei ,  Dcum  scilicct  colendo  cl  glorificando  ;  in 
Chrislo  ergo  cst  vcra  vita  nostra  ,  et  Sine  Cltristo 
vanum  omne  quod  vivimus ,  ait  S.  Hicron.  ad  Hc- 
Mod.  Ita  Ribera  ,  Ruperlus  et Alcazar ,  qui  et  ad- 
dit  alludi  hic  ad  illud  cap.  1.  Principium  et  ftnis, 
oniilli  vero  ro  finis  ,  quod  hic  Episcopus  non 
linem  ,  id  cst  perfectionem  ,  hujus  nov.nc  crea- 
luroe  ,  uti  ipsc  putabat  ,  scd  tanlum  initium, 
imo  vix  initium  ,  ob  suuni  tcporcm  ,  crat  asse- 
cutus.  Secundo  ,  pro  principium  gra^ce  est  *pm  , 
(|uod  tam  principatum  ,  quain  principium  signi- 
lical ;  quasi  dicat  :  Qui,  scilicct  Christus  ,  prin- 
cipatuin  obtinctin  omncs  crealuras.  Ita  ex  An- 
drca  Caesar.  Pererius.  Pcrperam  ergo  Ariani 
interpretabanlur  Cbrislum  ,  qua  Dei  Vcrbum  et 
Filius  est,  essc  principium  ,  id  cst ,  esse  pri- 
mam  creaturam  ,  el  duratione  etdignitale.  Nam 
hoc  rcpugnat  S.  Scripturae  ,  quae  docet  alibi  Fi- 
lium  non  cssc  crcaluram  ,  scd  Vcrbum  coaetcr- 
num  cl  consubstantialc  Pairi  ,  csseque  ipsum 
Deum  Aincn  ,  uti  asseril  Isaias  Ioco  jam  citato. 

15.  UTINAM  FHICIDUS  ESSES  ,   AUT  CALIDUS  ,    ?s?oj  , 

( id  est  fcrvcns; )  sed  qlia  tepidus  es,  et  nec  fri- 

GIDUS,  NEC  CALIDUS  ,  INCIPIAM  TE  EVOMERE  EX  ORE 

meo.  ]  Arabicus  vcrtit  :  Vtinam  esses  aqua  fri- 
gida  ,  aut  csses  calida  !  qula  tu  cs  sic  aquu  tepida, 
<  t  non  cs  aqua  calida  ,  cl  non  es  aqua  frigida. 
Aquaenim  lcpidacvoinitur,  clciborum  voniilum 
provocat.  Huic  ergocomparatur  hicEpiscopus. 

Quaercs  :  Quinam  vocantur  hic  calidi ,  fi  igidi , 
icpidi,  aut  polius  comparanlur  aquse  calidae , 
IVigidae  ,  tcpidae  ? 

Primo , Richardus  ,  Beda  ,  Arelas  ,  Ambrosius  , 
scrm.  2.  in  psalm.  118.  Frigidi  ,  inquit  ,  sunt 
infidelcs  ,  qui  peccant  per  ignorantiam  ;  his  pe- 
jorcs  sunt  tcpidi ,  id  cst  fideles  peccatores  :  quia 
peccatum  ,  v.  g.  libido  gravior  esl  in  fidcli , 
quam  in  infidcli. 

Secundo  ,  Victorinus  ccnset  frigidos  esse  hae- 
rcticos  ;  calidos  ,  Catholicos  ;  lcpidos  ,  polili- 
cos  ,  qui  pro  suis  commodis  jam  haereticos ,  jam 
Catholicos  sc  simulant. 

Tcrlio  ,  Primas.  Frigidi ,  ait,  sunt ,  qui  nullas 
habent  opcs  ,  quas  erogent  in  pauperes  ■  calidi. 
qui  habent  et  crogant  ;  lepidi  ,  qui  babent, 
nec  erogant.  Sic  et  Ticonius  el  \ndreas,  qui 
ait  hunc  Episcopum  fuisse  di\itiaruni  spinis 
obsilum. 

Quarto,  commcnt.  inscriptus  nominc  S.  Am- 
brosii ,  putattepidos  esse  fideles  ,  qui  beneope- 
rari  negligunt  ,  et  cx  sola  fide  aut  scicntia  sua 
sperant  salutem.  lia  et  vcrus  S.  Ambrosius  iu 
psalm.  118.  Salvianus  lib.  /i.  dc  Providcnlia  ,  cl 
S.  Bernard.  serm.  3.  de  Asccnsione,  qui  inscri- 
bitucdelntellectu  et  affiectu.  RursumS.  Gregor, 
part  S.  Pastor.  cap.  85.  et  Tbomas  Anglicus  . 
lepidum  interpretantur  eum  ,  qui  non  consum- 
uiatea  qu;e  bcuc  inchoai  il  .  ct ,  ul  ait  Origcncs 

CORNELIIS  a  i.Arinr.     tom.  X. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  111.  1081 

liomil.  1.  in  psalm.  38.  qui  post  bonum  initham 
lorpuit. 

Quinlo  ,  S.  Crcg.  ZU.  Moral.  2.  ait :  Calidus  esf 
(|ui  cbaritatem  habet ;  frigidds  ,  qui  in  peccalo 
morlali  cxislit  ,  scd  culpain  suain  agnoscit ;  lc- 
pidus  cst ,  qui  est  in  peccato,  sed  illud  non 
agnoscit,  ct  pcr  hypocrisin  probum  se  simulat. 

Sexto  ,  HaymO  ct  Ansbert.  Frigidi  ,  inquiunt, 
suntsaeculares ;  calidi ,  monachi  ferventes ;  te- 
pidisunt,  qui  habcnt  habiluin  inonachi ,  sed 
aninium  et  mores  sseculares.  Vide  HaymOnem 
ct  Cassian.  collai.  l\.  cap.  19.  Dnde  aliqui  sic«x- 
plicant,  q.  d.  Ltinain  Religiosi  autessent  sae- 
culares ,  aut  vitae  Religiosae ,  quam  professi 
sunt  ,  sludiosi.  In  sa^culaii  enim  vila  minus 
gravia  essent  peccata  ,  quaa  in  Religioso  gra- 
viora  sunt. 

Seplimo,  Joachim  :  Calidus  est ,  qui  leelusct 
alacer  gaudet  in  Domino  per  misericordiam 
ejus  ;  frigidus,  qui  trislatur  in  se  pro  peccalis 
suis  ;  lepidus  ,  qui  ncc  iristis  est  per  pccniien- 
tiain  ,  nec  laelus  ad  obsequiuni  Dci.  Sic  et  sanc- 
tus  Bernard.  scrm.  3.  deassumptioneB.  M.  Virg. 
Calidi  ,  inquit ,  sunt,  qui  charitale  fervenl  ad 
bona  opcra  ;  frigidi  sunt  ,  fragiles  el  peccaio- 
rcs  ,  sed  tristes  ,  humiles  et  pccnitenles.  Sive 
calidi  sunl  ,  quos  amor  Dei  ;  frigidi  ,  quos  ti- 
mor  pcenarum  h  pcccalis  cocrcet ;  lepidi  ,  qui 
ncutrum  horum  habeni ,  qui  nec  amant ,  nec 
limcnl  Deum. 

Octavo, Rupertus  etPcrcrius  :  Tcpidi  hic  sunl 
superbi  ,  qui  sibi  placent  etpraafiduni ,  pcrsua- 
dentque  sibi  se  esse  bonos  ,  et  secure  vivunt , 
quasi  nullius  egcnles  ,  nihil  timentes.  Unde  se- 
quitur  :  Dicis  quod  divcs  sum  et  locuples  ,  et 
nullius  egeo ;  et  nescis  quia  lu  miscres,  et  miseru- 
bilis.  Hi  frigidis  ,  id  esl  manifeslis  peccaloribus 
sunt  pejores.  Unde  Ruperlus  luec  virgini  su- 
perbienti  accommodans  sic  explical ,  quasi  di- 
cat :  Utinam  polius  esscs  corruplad  kumilisl  Hinc 
S.  August.  serm.  53.  de  verbis  Doniini  :  Audeo , 
inquit,  dicere,  superbis  conlinenlibusexpcdit  ra- 
dere.  El  libr.  IU.  de  Civil.  cap.  13.  Audio  ,  ail  , 
diccre ,  superbis  csse  utilc  cadcrc  in  aliquod  aper- 
tum  manifcslumque  peccatum  ,  tinde  sibi  dispti- 
ccant  ,  qui  jam  sibi  placendo  cccidcranl.  Subdil 
exempla.  Salubrius  enim  Pctrus  sibi  displtcutt 
qttando  flevil,  qudm  sibi  piacuit  qttando  prasump- 
sit.  Iloc  dicit  et  saccr  Psalmista  Psatm.  82.  Implc 
facies  corttm  ignominia ,  el  quarent  nomcn  ittimi, 
Dontinc  ,  id  csl  ,  ut  tu  cis  placcas  qutcrentibus 
nomen  luttm  ,  quisibi  placuerant  quwrendo  suum. 
Hoc  et  ail  Sapiens  Proverb.  16.  18.  Contritio- 
ncm  praccdit  superbia  ,  ct  anleruinam  exaltatur 
spiritus.  Idcm  August.  lib.  1.  dc  Civil.  Dei  c.  28. 
docet  Dcum  a  bai  baris  hoinam  aliasque  urbes 
vastantibus  ,  permisisse  violari  virgines  Chris- 
li.nias  ,  vcl  quia  ipsae  superbae  crant  ,  vel  quia 
periculum  erat ne ob  castitatem,  etc. ,  super- 
bircnl.  Itlarttm  ,  inquil  ,  Ittmori  occttrsum  est 
imiiiuncnti ,   islarum  occursttm  est  immincnti. 

Nono  ,  tepidus  cst  .  qui  inler  \  it  lulcs  cl  \  itia 
Huctnat ,  quiqueex  virtute  qnidem  vivcre,  ci 
pcccala  vitare  vellel  :  scd  ccriamen  cuni  viiiis 
ct  virtulis  laborem  refugit  lu  Ha\mo  ,  Ansci- 
inns,  Lyranusel  Cassiao.  collat  fc  c.  11.  ei  li». 
IIos  strutus  Alcazar  :  Tcpidus  .  iiupiil  .  est, 
qui  Dcum  quidcm  non  audel  moraliter  scteoi  ei 
volens  offendere  .  ideoque  se  putatjustun  :  snd 
purioris  ct  perfectioris  vftae  stndium  negligii  : 
unde  se  facile  .   propriis  concupisccniiis  pct- 

1?G 


1082 


COMMKNTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


miitit,  ct  quaevis  peccata  devorat,  quae  sibi 
taotutn  vcnialia  videntur.  Ilic  licet  possit  esse 
in  stalu  gratiae  ,  si  videlicel  ei  gravis  tenlatio 
concupiscentke  non  occurrat  ,  facile  tamen  ea 
occurrente  in  peccalum  mortale  cadit  ;  unde  in 
magno  versatur  peccati  et  salulis  periculo  ,  sae- 
peque  inter  tot  occasiones  ,  quibus  plena  est 
haec  vita  ,  in  peccatum  mortale  reipsa  prola- 
bitur  ,  uti  bic  Episcopus  prolapsus  erat.  Differt 
ergo  bic  Laodicenus  a  Sardensi ,  puta  tepidus  ii 
frigido;  quod  Sardensis  per  improbitateni ,  pula 
per  spontaneam  in  officio  et  cura  sua  Pastorali 
negligentiam  ,  sciens  et  volens  lelhaliter  pecca- 
veral ;  Jiic  vero  Laodiccnus  a  propria  concupis- 
cenlia  illectus  ,  per  teporem  non  adverterit  se 
Deum  offendcre  ,  et  tamen  ab  ipsius  gratia  ex- 
ciderit ,  unde  vocatur  caecus.  Licet  enim  sciret 
se  tepidum  ,  tamen  non  videbat  magnitudinem 
sui  periculi  ,  ob  hunc  teporem  ;  suumque  ex  eo 
lapsum  etconditionis  suae  miseriam  non  agnos- 
cebat.  Haec  explicatio  genuina  videtur  ,  eique 
facile  expositio  quarta  ,  quinla,  sexta,  septitna  , 
octava ,  nona  adaptari ,  cum  eaque  conciliari 
possunt.  Nam  primae  tres  expositiones  parum 
aptae  et  imperlinentes  videntur. 

Unde  nota  :  licet  in  se  pejus  sit  esse  frigidum 
et  in  frigore  degere ,  quam  tepidum  ad  frigns 
tendere  ;  sicut  pejus  est  scienter  peccare  ex  li- 
bertate  ,    quam  ignoranter  ex  tepore  et  concu- 
piscentia  ( hoc  enim  est  esse  tepidum  ,  illud  esse 
frigidum  ;  )  tamen  tepor  hic  damnatur  prae  fri- 
gore  ,  diciturque  optabilius  esse  ,  ut  Episcopus 
Laodicenus  sit  frigidus  ,  quam  tepidus  ;   quia 
tepor  primo  ,  periculosior  est  frigore  ,  tum  ob 
majorem  oblivionem  et  socordiam  ,  ex  qua  non 
advertit  suum  periculum  ,  sed  securns  ,    in  eo 
quiescit  el  obdormit  ;  tum  ob  periculum  dere- 
hctionis  a  Deo.  Deus  eniin  ,    qui  est  ignis  con- 
sumens  ,  sibique  vult  a  Seraphinis  minislrari , 
hunc  teporem  odit,  et  tepido  gratiam  suam  sub- 
trahit  ,    sinitque  eum  allum  dormire  ,  ilaque 
labi  et  ruere  in  barathrnm.  Peccalum  ergo  te- 
pidi  in  se  levius  quidem  est,  sed  periculosius  ; 
ideoque  ei  dicit  hic  Christus  :  Utinam  frigidus  , 
aut  calidus  esses  !  quod  explicans  Thomas  An- 
glicus  ait :  Sermo  est  de  frigido  ,  non  quanlum  ad 
frigiditatem  et  culpam  ,  sed  quantum  ad  disposi- 
tionis  majorem  facililatem  ;  quia  frigidus  magis 
aptus  et  dispositus  estad  emendationem  ,  quam 
tepidus  ,   qui  suo  tepore  facile  est  ruiturus  in 
profundum  peccati  et  gehennae.  Et  Glossa  :  Non 
optat  ,  ait,  eum  frigidum  simpliciter ,  sed  talem 
de  quo  major  spes  habeatur.  Nam  ,  uti  praeclare 
ait  Cassian.  coll.  h.  cap.  19.  Frequenter  vidimus 
de  frigidis  atque  carnalibus ,  id  est  de  sxcularibas 
ac  Pagnnis  ,   ad  spiritucdem  pervenire  fervorem  ; 
de  tepidis  atque  animalibus  omnino  non  vidimus. 
Christus  ergo  hic  Episcopo  Laodiceno ,  omni- 
busque  Praelatis,  et  fidelibus  ,  praesertim  Re- 
ligiosis  ostendit ,  quantum  sit  in  tepore  pericu- 
lum,  et  in  quam  periculoso,  ac  ad  lapsum  et 
ruinam  proclivi  elprono  statu  versentur  lepidi, 
qui  disciplinae  et  vitae  perfectioris  studium  refu- 
giunt,  in  eoque  languent  et  quasi  nauseant. 
Tepor  ergo  hic  damnatur  ,  non  tantum  quia 
contrarius  est  stomacho  ,  ac  instar  aqiue  tepidie 
quasi  vomitum  provocat  Deo,  ut  vult  Pererius; 
sed  eliam  quia  diminutum  quiddam  est,  imper- 
feclum  ,  torpidum  et  languidum  :  nec  enim  calor 
est ,  nec  frigus  ,    sed  parlicipium  ab  utroque  , 
imo  utriusque   quasi  refractio  ,  imminutio  et 


hcbctatio.  Itaquc  tcpidi  sunt  animalia  quasi  am- 
pbibia,  quae  nec  terrestria  sunl,  nec  aqualica, 
et,  ut  vulgodicilur,  nec  piscis  ,  nec  caro.  Quid 
agas  cum  lalibus  ?  ubi  eos  colloees  ?  irrcsoluti 
sunt ,  haerent,  fluctuanl,  nunc  huc,  nunc  illuc 
inclinant.  Nonne  salius  est  esse  fi  igidum  ,  sed 
resolutum  ?  Secundo  ,  hic  lepor  per  accidens 
pejor  est  frigore  ;  quia  conjunctus  est  et  oriri 
solet  ex  magna  praelideniia  ,  superbia  ,  proe- 
sumplione  el  conteniplu  Dei  reruinquc  divina- 
rum,  uti  superius  dixi  ex  Ruperto.  Hoc  estenim 
quod  subdil  :  Quia  dicis ,   quod  divcs  sum. 

Unde  nota  secundo  hunc  Episcopum  Laodi- 
cenuin  pcr  hunc  teporem  a  cbarilate  excidisse, 
et  reipsa  incidisse  in  peccatum  mortale  ,  ac  te- 
tendisse  ad  plcnum  frigus  ,  id  est ,  ad  sponta- 
neam  peccandi  licentiam  et  malitiam  ,  ac  con- 
sequenter  ad  amissionem  fidei.  Hoc  ita  esse 
liquet,  tumquia  vocalur  pauper  ,  nudus  ,  cae- 
cus  ,  miser  et  miserabilis  ;  tum  quia  suadetur 
ei ,  ut  emat  aurum  ignitum  ,  id  est  cbaritatem. 
Ita  docent  Richard.  Beda  ,  Aretas  ,  Alcazar  , 
Ribera,  S.  Gregor.  Ambros.  locis  jam  citatis  , 
aliique  plures. 

Nota  lertio  non  male  tamen  hunc  locum  ac- 
commodari  tepido  in  charitate  exislenti ;  imo  de 
eo  intelligere  videtur  Lyran.  Nam  ,  ut  docet 
S.  Gregor.  3.  p.  Past.  admon.  35.  majus  pericu- 
lum  est  in  tepido  ,  quam  in  frigido  :  Quoniam  , 
inquit  ,  frigus  ante  teporem  sub  spe  est ,  tepor 
aulem  post  frigus  .  in  desperatione  ,  id  est ,  qui 
adhuc  in  peccatis  est  ,  conversionis  fiduciam  non 
amittit :  quivero  post  conversionem  lepuit ,  simut 
spem  qua?  erat  de  peccatore  ,  subtraxit. 

Dices  :  Quomodo  de  eo  dici  poiest  ?  Utinam 
calidus  esses  ,  aut  frigidus  !  Respondeo  :  Bonum 
videtur  esse  hoc  desiderium  ,  uti  et  permissio  , 
quo  scilicet  optat  qui  aut  permillit  ,  ut  aliquis 
socors  ,  obfirmatus  in  socordia  ,  et  proximus 
ruinae  ,  labatur  in  peccata  aliqua  graviora  et 
manifesta,  ut  ex  iis  lapsus  suos  agnoscat  ,  se- 
rioque  et  plane  corrigatur  et  salvetur ,  uti  docet 
S.  August.  IZi.  Civit.  13.  verbis  paulo  ante  cita- 
tis  ,  de  superbo  ,  sibique  praelidente  ideoque 
torpente.  Nam  nisi  hoc  fiat ,  manebit  socors  ,  et 
labeturin  peccata  mortalia  occulta  ,  eaque  ne- 
gliget ,  itaque  incurret  periculum  damnationis. 
Talis  ergo  in  majori  periculo  versatur  ,  quam 
qui  est  in  mortali  peccato  manifesto  ,  quod  ipse 
agnoscit.  Unde  satius  et  optabilius  est  talem 
labi  in  peccatum  mortale  manifestum  ,  ex  quo 
mox  resiliat  ferventior  ,  quam  haerere  in  sua  so- 
cordia  tam  periculosa  et  damnosa  ,  utpote  ex 
qua  in  longe  graviora  labetur  ;  et  insensibili  ac 
irrevocabili  casu  profundius  in  gehennam  ruet, 
uti  superius  in  tepido,  qui  in  peccatum  mortale 
lapsus  est  ,  ostendi. 

Moral.  disce  quantum  malum  sitteporet  ace- 
dia  :  Acedia  (  ait  Climachus  )  est  remissio  ani- 
maz ,  et  resolutio  mentis  ,  pusillanimitas  cxerci- 
tationis ,  odium  professionis  ,  mundanorum  beati- 
ficatrix  ,  detractrix  Dei  quasi  inviscerosi  et  exis- 
tenlis  sine  benignitate ,  attonita  in  Psalmodia  , 
infirmans  in  oratione ,  in  ministerio  ferrea ,  in 
opere  manuum  pigra  ,  in  obedientia  improba.  lta 
ipse  c.  de  acedia.  Radix  desperationis  est  igna- 
via  ,  et  non  solum  radix  ,  sed  est  nutrix  ejus  et 
mater.  Namsicut  veslimentum  et  tineam  generat, 
et  nulrit ;  ita  ignavia  non  solum  gignit  ex  se  des- 
perationem,  sed  alitetfovit,  aitS.  Chrysost.  lib. 
de  Lapsu.  Per  tcporem  vires  et  ingenium  defluunl , 


COMMENTARIA  LN  APOCAL 

ait  Isidor.  lib.  2.  Soliloq.  Ettgienda  est  otiositas 
mater  nugarum ,  noverca  virlulum ,  ait  S.  Iier- 
nartl.  lib.  2.  de  Considcralione.  Sicut  in  unoquo- 
que opere  maler  invenitur  constanlia ,  ita  universtt 
doctrinas  et  disciptinoi  noverca  cst  nagligenlia  , 
ait  Hocth.  lib.  de  Scliolastica  disciplina. 

Vis  Centilinm  gnomaset  sensa  ?  Platolibro  de 
Republica  :  Peslis ,  ail  ,  mortalibus  esl  ignavia. 
Seneca  in  Proverb.  Diu,  ait,  deliberalo,  cilo  fa- 
cito.  Nil  curarc,  hoc  est  insanum  esse  ;  nil  posse  , 
hoc  mortuum  vivcre.  Idem  1.  de  lieneliciis  :  Nullum 
bencficium  dandum  est  negligenli.  El  Epist.  30. 
Generosos  animos  labor  nulrit.  Eusebius  Pbiloso- 
pbus  :  Jgnavia  tubcfacil  corptis,  animam  socordia  ; 
exercitutio  vero  ad  specicm  Dco  simiUimam  ,  eam 
evehit.  Seneca  in  Medea: 

Fortuna  fortes  metuit,  ignavos  premit. 

Valer.  Max.  1.  2.  c.  7.  Enerves  animos  odisse  vir- 
tussolel.  Aristol.  I.  S.  Ethicor.  7.  Desperat  ac  dif- 
ftdit  omnis  ignavus  ,  quoniam  omnia  perlimescit : 
at  fortis  conlra.  Esl  enim  fidenlis  animi  auderc. 
Idem  1.  10.  de  Animal.  Nullttm,  ait,  ens  naturtde, 
natumest  oliosum.  Vide  quam  ccelLsunt  veloces, 
elementa  activa,  animalia  operosa.  Sallustiusin 
Catilina.  Non  volis  ,  neqtte  suppliciis  mulieribus 
auxilia  deorum  parantur ;  sed  vigilando ,  agmdo, 
bene  consulendo  ,  omnia  prospere  cedunt  :  nbi  so- 
cordia  atque  ignavia  le  tradidcris ,  nequidquam 
deos  imploraliis. 

Calonis  1'uit  senlentia  :  Nikil  agendo  homintm 
malc  agere  perdiscerc.  Terentianus  Milio  quajrit 
dc  adolescente  ,  an  crediderit  speratas  miplias 
dormienli  sibi  confecluros  deos  ?  Democritus 
rogalus  qua  re  industrii  ab  inertibus  differrenl ; 
rcspondit  :  Qtta  impii  d  piis,  spe  nimirttm  bona. 
Laborans  enim  suffi  industriie  sperat  praemium  ; 
ignavus  desperat. 

Vis  exempla  ?  Cyrus  ignavos  milites  exaucto- 
randos  censuit  ,  uti  reiert  Nenophon  1.  2.  Cyri 
poed. 

Lycurgus  pleciendum  censuit  civem  ,  qui 
niauifesto  neglexisset  ralionem  qua  praeslantis- 
sinnis  evaderet  :  ab  ignavis  enim  Rcspublicas 
prodi  testis  est  Xenophon  de  Republ.  Lace- 
daemon. 

Tbcinislocles  pigritiam  vocavit  vivi  hominis 
sepulluram  :  qui  cum  explelis  centum  el  sep- 
lem  annis  se  inori  videret,  dixissc  fertur  se 
plurimum  dolere  ,  quod  de  vita  decederet , 
quando  sapere  ccepisset.  Ita  Plularchus  iu  ejus 
vita. 

Esl  in  Mylhis  /Esopi ,  bubulcum  agentcm  cur- 
rum  lignis  onustuin  ,  cum  his  in  lulo  luerel, 
oliose  stanlem  implorasse  opem  Herculis  ,  cui 
apparens  Herculcs  i  liotis,  ail.  6  bubulce ,  manus 
applica  ,  ct  stiinulum  bobus  admove,  ac  dcorum 
tlcindc  opcm  poscilo;  ne  ,  si  lu  ccsscs  ,  frttstra  dii 
invocentuXi  Lnde  Provcrbium  :  Manttin  admo- 
vrnics  incocalc  iiitmina.  Seneca  episl.  33.  Male  , 
ail,  m/lii  inalo  cssr,  qitam  moltitcr  ;  si  niollis  es  , 
pautatim  cffauinat ar  aniintts  ,  atqttc  in  simililudi- 
ncm  otti  stti  <  t  pigriliif  ,  in  ijtta  jacct  ,  soivilur  : 
donnio  miiiiinum  ,  ci  hn  cissiino  somno  ttlor,  safis 
cst  mild  viiiitarr  d<  siissc  :  aliqttando  dormissc  scio, 
atiquantlo  sttspicor.  ldeni  cpist.  S.  \ttilus  milii per 
otium  dics  exit  :  partetn  noctium  sludiis  vindico. 
\on  vaco  sonnio  ,  scit  sitccumlio,  ct  octtlos  vigilia 
ftligatos  cadcntcsijitc  in  opcrc  dctinco.  El  ep.  67. 
Qsmetrius  vitam  s<  ■cttram  ,ct  sine  ullis  fortuntv  in- 
iursionibus ,  marc  mortuum  vocat ;  in  otio  incon- 


VPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

cusso  jaccrc  ,  non  est  tranquitlitas  ,  sed  malacia. 
Attalns  Stoictts  dicere  solebat :  Malo  ttt  me  forluna 
in  castris,  qudm  in  deiiciis  habeat. 

Lysander  Lacedcemoniis  segniter  Corintbio- 
rum  muroi  oppugnantibus ,  cum  leporem  fossa 
vidisscl  exilienlcm :  Eos,  ait,  timetis  hosles  ,  qtto- 
rum  ignavia  tepores  in  mttris  dormiunt.  Teslis  est 
Plularcb.  in  Apophlheg. 

Archilochurn  poetam  Sfiarlani,  licet  Sparta- 
nus  esset,  urbeex|)ulerunl ,  quod  carmen  sciip- 
serat,  salius  esse  in  pralio  arma  quam  vitam 
amillere.  Hoc  enim  cives  ad  iguaviani ,  el  ad  (i- 
midilatem  excilare  videbatui-. 

Nabathaeis  setvatum  lcgimus  ,  ut  negligens  , 
remissus  el  otiosus ,  qui  opes  palernas  igna\ia 
minuisset,  pana  mulctaretnr.  Ita  Alex.  ab Alex. 
1.  3.  13. 

Sardoa  lex  in  otiosos  consliluta  est,  qiue  poc- 
nas  socordias  inlligebat,  et  unumquemque  labo- 
rum  et  viclus,  totiusque  vilas  rationem  reddere 
cogebat ,  teste  vEliano  I.  l\. 

Similis  fuit  apud  Argos,  leste  Alex.  ab  Alev. 
lib.  3.  cap.  3.  Sic  eliamnum  Belgae  non  ferunl  ig- 
navos  aut  validos  mendicanles.  Porro  signa 
fervidi  et  lcpidi,  ex  S.  bernardo  recensui  Ro- 
man.  12.  11. 

16.  Sed  QUIA  TEPIDUS  ES,  ixcipiam  te  evomeiu. 
exokk  meo  ]  Est  metaphora  ii  cibis,qui,  si  frigidi 
sunt  aut  calidi,  in  slomacho  retinentur;  sin  te- 
pidi ,  vomitum  provocant.  Nam,  ul  recte  dedu- 
cit  Ribera  :  stomachus  ,  ut  bene  retineatct  co- 
qual  cibos,  claudi  debet  et  constringi.  Frigida 
ventriculum  mordent  et  contrahendo  exaspe- 
rant,  calida  exsiccantet  pungunt :  atque  idciieo 
ad  titrorunnjue  taclum  partes  ventriculi  con- 
trahuntur,  ul  ulraquc  stringant,  complectanlur 
et  percoquant.  Ilacdccausa  vcteres  inconviviis 
non  solum  frigidam  apponebant ,  scd  eliam  ca- 
lidam,  uli  notat  Lipsius  1.  1.  Elector.  cap.  h. 
Japones  vero  jugiler  calidam  bibuni ,  eaque  ra- 
lione  evadunt  et  ignoranlcolicam,  cruditaiem  , 
pituilam  ,  podagram  ,  aliosque  Europasorum 
niorbos  ,  qui  ex  frigido  potu  oriuntur ,  uli  refert 
oculalus  testisnoster  Trigautius  I.  1.  Hisi.  Sina- 
runi.  Ad  taclum  vero  lepidorum  blandum  et  sua- 
vem  stomachus  laxatur,  solvilur,  (laccescit  et 
extenditur  ;  laxatus  dimittit  cibum  ,  atque  is  di- 
missus  gravat  eum  ut  pondus  ,  et  molcstia  alli- 
cit:  ac  proinde  natura  in  id  quod  moleslum  esl 
insurgcnle,  atque  expcllere  laboranle  ,  evomi- 
lur.  Lnde  Medici  ad  vomitum  solent  dare  aquam 
tcpidam.  Explicat  id  Francis.  Valesius  Sacrai 
Pbilosoph.  cap.  20.  duplici  cxemplo.  Primo  , 
animalium  habentium  cruslam  ;  haec  eiiim  mox 
uL  punguutur  vel  dolent  ,  sese  contrahunt  ; 
si  vero  tepida  perfundanlur  ,  vel  a  sole  modice 
calescant,  dislenduntur.  Secundo ,  manus  la- 
xatffij  quae  everlitur  al)  eodem  pondcre  ,  quod 
lirmiler  constricta  retineict  et  sustentaret. 

Siguilicat  ergo  Deus  tepitlos  suo  tepore  sibi 
quasi  .upiam  tcpidam  propinare  ,  qua  coga- 
tureos  e\(Minir.  id  est,  a  SC  auaque  fjtniliari- 
l.ilc  rcpcllerc.  Sccuudo  ,  conse(|iieulcr  >iurni(ical 
tcpidos  cssc  ,  ipiasi  cibuin  ciudum  dcfcclu  ca- 
loris  ,  id  cst  eharilalis,  ludigestum ;  sieuteeon- 
irario  ferventes  .  per  charitatis  calorem  quasi 
concocti ,  Christi  membra  eflteimiWB.  Tenio  . 
vomilus  hic  signilicat  llcum  rxccrari  tcpidos  . 
sicul  execramur  id  quod  os  evomit.  QuanM  id 
lieri  violenlia  magna  .  sieuti  fit  vomitus  :  nam 
quaai  conlra  bonilatem  Dei  est,  uL  eos  evomat. 


COMMENTARIA  LN  APOCALYPSLN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


scd  ,  ex  ore ; 
ut  in  sioma- 
statim  ut  eos  in 
ac  landem 

ait  Andrcas 


Quinlo  ,  non  ait  :  Ex  stomacho 
quia   tepidi  ita  displicent   Deo 
chum   cos  non  adniittat ,  sed 
ore  senserit  ,   evoinat  et   expuat 
deturbet  in  celcrnum  supplicium 
Cacsar. 

Audi  et  Alcazarium  :  Assero ,  inquit ,  primo, 
vomitus  metaphoram  non  esse  referendam  (  pro- 
pric  cl  maxime)  ad  ceternam  damnationem.  Ihtc 
mim  non  solis  tepidis,  sed  omnibus  peccatoribus , 
d  Deo  inlentalur  ;  verum  ad  id  quod  eam  prcece- 
dit ,  scilicet  adderelictionem  Dei.  Secundo,  assero 
vomitus  metaphora  reprcesehtari  irreconciliabilem 
delestalionem.  Tertio ,  assero  tcpidum  tunc  aptis- 
simc  dici  d  Chrislo  evomi ,  cum  induratur  in  pec- 
calo  ,  ct  quodammodo  projicitar  extra  curam  di- 
vina?  providentim.  Hujus  autem  comminationis 
particula  [  qua?  propler  venicdem  etiam  teporem 
merilo  timeri  debet )  est  ,  privari  in  auxiliis  , 
qua  non  concedunlur  omnibus  justis  ,  sed  iis  so- 
lum  ,  quos  Dcus  majori  favorc  prosequitur.  Quan- 
lum  vero  periculum  inde  immineat  labendi  in  pcc- 
cata  lelhalia  ,  et  tandem  in  veram  obdurationem, 
id  spiritualium  virorum  considerationi  retinquo. 
Quarto,  asscro  comminationem  hanc  sic  explica- 
tam  essc  respectu  teporis  ,  et  per  ipsam  doceri  fi- 
deles,  leporem  esse  ipsissimam  viam  ad  obduratio- 
nem  in  peccato.  Qua  sententia  nihit  aptius  potuit 
proponi  tepidis,  utpote  qui  putent  se  valde  alienos 
esse  ab  hac  obduratione  ,  et  vatde  eam  detestari. 
Simile  proverbium  esl:  Betizare  el  beta  semicoc- 
ta  ;  hcec  enim  nauscam  movet ,  diciturque  de 
hominibus  langnidis  ,  torpidis  ct  effeminatis  ; 
quo  utuntur  Septuag.  Isaise  51.  20.  Videibi  dicta. 
lla  Diogenes  dicebat  sc  non  carpere  mores  juve- 
num  ,  quia  canis,  inquit,  betis  nonvescitur  ;  sig- 
nificans  juvenes  insulsos  ,  ita  et  morsu  suo  in- 
dignos  ,  nec  se  dignari  eis  allatrare. 

Incipiam  Tii  evomere.  ]  Pro  incipiam  grcece  est 
fj-sna,  quod  proprie  significat  futurus ,  \e\factu- 
rus  sum;  Syrus  vertit :  Paratus  sum.  In  Scriptura 
tamen  non  raro   significat  inchoo  ,   incipio  ,  ut 
•Toann.  h.  hl.  Incipiebat,  grcece  e/ieXU,  enimmori. 
Actor.  3.  3.  Cum  vidisset  Petrum  et  Joannem  inci- 
pientes,  groece  /teXXovrxs,  introire  in  templum.  Plura 
affert  Ribera.  Eslque  baec  significatio  bic  aptior 
et  efficacior,  q.  d.  Non  in  futurum  differam  ,  sed 
statim  incipiam  evomere  te  ;  vide  ergo  ut  in  te- 
pore  tuo  non  baereas  ,  sed  illico  eum  excutias  ac 
fervorem  induas.  Ut  ergo  verbo  rem  totam  com- 
plectar  ,   licet  frigidus  sit  pejor  tepido ,  lamen 
pejor  est  status  sive  conditio  tepidi ,  quam  fri- 
gidi;  quia  lepidus  est  in  majori  periculo  ruendi 
sinc  spe  resurgendi,   quam  frigidus.  Arabicus 
vertit  r  Nisi  itlud  (nisi  esses  sicut  aqua  tepida  ) 
discrevissem   te  visu  meo ,  vel  oculo  meo.   q.  d. 
Placuisses  mihi ,  invenisses  graiiam  in  oculis 
meis  ,  fuisses  mibi  dilectus  et  electus. 

17.  Quia  dicis  :  Quod  dives  sum,  ]  auro  scili- 
cet  et  opibus  temporalibus  :  inde  enim  fac- 
tus  est  pauper  et  tepidus  in  rebus  spirituali- 
bus.  Ita  Andreas  ,  Aretas  et  Baronius  uti  mox 
plenius  dicam.  Opes  enim  apud  omnes  in  pre- 
tio  sunt ,  et  saepe  magis  quam  virlus  ,  juxta  illud 
Ovidii  : 

In  prelio  pretium  nuncest;  datcensus  lionores, 
Census  amicitias  :  pauper  ubique  jacet. 

Etillud  : 

0  cives  ,  cives,  quaerenda  pecunia  primum, 
Virtus  post  nummos. 


Secundo  ,  ct  melius  ,  diversum  ,  scilicet  virtuli- 
bus.  lta  Ambr.  et  S.  Greg.  30.  Moral.  2.  ubi  pul- 
cbre  docel  electos  qucerere  coelestcs  ,  reprobos 
vero  terrenas  divitias. 

Nola.  T6  quia  ,  idem  cst  quod  quamvis.  q.  d. 
Quamvis  putes  dicasque  te  esse  divitem  ,  revera 
tamen  pauper  es.  Ita  Alcazar.  Secundo  ct  pro- 
prie  roquia  dat  (iausam  teporis,  q.  d.  Quia  tibi 
tuisque  viribus  et  virtutibus  praesidis  ,  hinc  in 
carum  cxercilio  intepuisti.  Solent  enim  tcpi- 
di ,  videntes  se  peccala  graviora  vitare  ,  in 
quee  homines  mundani  et  scelerati  ruunt,  glo- 
riari  de  sua  innocentia  el  sanclitate  ,  ideoquc 
intepescere. 

ET  NESCis  QUIA   TU    ES    MISEU    ET    MISEIUBIMS.  ] 

Cur  sit  miser  et  miserabilis  causas  tres  subdit, 
quia  scilicet  erat  prinio,  pauper  ,  id  est  carens 
charitate  :  secundo  ,  caicus,  quia  imprudens  in 
rebus  agendis  ;  terlio,  nudus,  quiacarens  bonis 
operibus,  quia  sua  faciebatper  praefidentiam  et 
hypocrisin.  Hoec  enim  tria  ,  scilicet  paupertas  , 
ceecitas  et  nudilas,  si  in  eodem  concurrant,  fa- 
ciunt  eum  miserum  et  miserabilem;  sicutecon- 
trariobeatum  apud  homines  faciuntopes,  sani- 
tas  et  vestitus  bonestas.  Quocirca  tribus  hisce 
aerumnis  trinam  hanc  felicitatem  opponit  ,  ad 
eamque  eum  adborlatur,  nimirum  pauperlati 
opponit  aurum  ,  dicens  :  Suadeo  tibi  emere  d  me 
aurum  probatum,  ut  locuples  fias.  Nuditati  oppo- 
nit  vestes,  dicens  :  Vestimentis  albis  ,  id  est  pu- 
ris  et  sanctis  operibus,  induaris.  Caecilati  dat  visus 
remedium,  dicens :  Et  collyrio inunge  oculos  tuos, 
utvideas.  Ita  Beda,  Ansberlus,  Rupertus  el^Hugo. 
Pulchre  S.  Greg.  I.  3/i.  Moral.  c.  3.  haec  Apocal. 
verba  sic  explicat :  Quasi  divitem  se  asserit ,  qui 
per  arrogantiam  sanctitatis  extollitur,  sed  pauper, 
cacusque  et  nudus  arguitur.  Pauper  utique ,  quia 
virtutum  divitias  non  habet :  cmcus,  quia  nec  pau- 
pertatemquam  patitur ,  videt :  nudus  ,  quia  pri- 
mam  slolam  perdidit  ;  sed  pejus  ,  quia  nec  perdi- 
disse  secognoscit.  Quia  ergo  egestas  reproborum, 
est  defraudatio  meritorum  ,  recte  de  Leviathan 
dicitur  :  Faciem  ejus  pracedit  egeslas.  Aurea  est 
sententia  S.  August.  Num.  27.  Nemo ,  ait ,  tam 
eruditus,  nemo  tam  doctus  est ,  qui  superna  itlus- 
tratione  non  egeat.  TSon  enim  ulli  ita  divinorum 
bonorum  augmenla  sufficiunt,  ut  non  semper  super- 
sit  quodmensrationalis  et  intelligendum  desideret 
el  gerendum. 

18.  SUADEO  TIBI  EMERE  A  HE  AURTJM  IGNITCM  PRO- 

BATUM,]id  est,  igne  probatumet  purgatum;  nam 
pro  ignitum  probalum,  graece  esl  TrsTrupw/^vov  ex  nv 
fo?,  id  est,  ignituni  ex  igne  ,  hoc  est,  exlractum 
exigne  tanquam  ignitum  :  ac  consequenter  pla- 
ne  purgatum  et  probatum  ;  Tzn:vp<,)/j.wj  enini 
respondet  Hebraeo  rpiy  tsaruph,  id  est  igne  ex- 
ploralum  et  probatum.  Forte  etiam  pro  ttsttu^w^e- 
vov,  aliqui  legerunl  -ki-koi^/j-vw,  id  est  probatum; 
etlnterpres  noster  ulrumque  conjungit. 

Aliler  Alcazar:  nam  ™ex  igne  refert  non  ad  ig- 
nilum,  sed  ad  emere;  q.  d.  Accede  ad  fornaceiu, 
in  qua  ardet  aurum,  et  ex  ea  ipsa  fornace  enie 
aurum  purum:  hoc  est ,  accede  ad  infiamma- 
tam  Dei  et  Cbrisli  cbaritatem  per  devotam  me- 
ditationem  ,  eaque  quasi  pretio  oblalo  postula  , 
utillius  auri  igniti  particulam  aliquam  tibi  elar- 
giatur. 

Adverte.  Cbrislus  ait  ,  suadeo  ,  non  ,  jubeo. 
Nam  ut  ait  S.  Chrysost.  hom.  56.  in  Mattb.  Sicut 
qui  vim  affert ,  plerumque  avertit ;  sic  qui  liberos 
audicntcs  constiluit ,  multo  magis  attrahit.  Poten- 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

tior  esl  enim  oratio  miiis  quam  violenla.  Lndc 
Seneca  lib.  1.  de  clementia  ait  huinanos  animos 
csse  quasi  generosos  equos,  qui  facile  freno  se 
llecti  sinunl  :  Hemissius,  inquil ,  imperanti  me- 
lius  paretur.  Hinc  de  Deo  ait  Sapiens  cap.  12. 
18.  Tu  autem  dominator  virlulis  cum  tranquil- 
litale  judicas  et  cum  magna  reverenlia  dispouis 
nos. 

Nota  primo-  Per  aurum  multi  intelligunt  sa- 
pientiam ,  non  Philosophorum  ,  sed  Sancloniin  ; 
tum  quia  ipsa  quasi  thesaurus  desiderabilis  re- 
quicscit  in  ore  sapienlis,  ut  dicitur  Proverb. 
21.  tuui  quia,  uti  auro  cmiinus  lemporalia,  ila 
per  sapientiam  comparamus  et  ineremur  icler- 
na  ,  ait  S.  Gregor.  L\.  Moral.  35. 

Dicilur  ignitum,  quia  sapicnlia  eorum  mentes 
in  quibus  habitat ,  in  Dci  et  proximi  amorem 
accendit,  inquit,  Ambrosius;  ita  ct  Andrcas 
Caesar.  ct  Primas.  eUHipert.  Emc ,  inquit,  avie 
aurum  sapientia:  ignilum  ex  cliaritatc,  probatttm 
ex  fideper  charitatem  operante;  unde  PaaL  118. 
dicilur  :  Ignitum  eioquium  luum  vekemcnler ,  et 
Deuter.  33.  In  dexleraejus  lexignea. 

Secundo ,  Haymo  per  aurum  ignitum,  intelligit 
Cbristum  passionis  igne  inflammatuin  ,  q.  d.  Si 
vis  ditescere  virtutibus  ,  imitare  in  iribulatione 
Cbrisli  palicnlis  mansueludincm,  patienliam  et 
Cbarilatem,  ut  possis  dicere  cum  1'salinisla  Psal. 
65.  Probaslinos,  Deus ,  ignenos  cxaminasli ,  sicut 
examinatur  argenlum;c\. :  Transivimus  pcr  igncm 
et  aquam. 

Terlio  et  optime,  Ricbard.  Beda  ,  Ansbertus  , 
Hugo,  et  alii  per  aurum  boc  intelligunt  cbarila- 
tem  ,  quae  ignita  et  probata  esl,  id  est  pura,  et 
defaecata  ab  hypocrisi ,  et  a  scoriis  cupiditalis  , 
ardens  et  fervens. 

Porro  cbaritas  dicilur  ignis  :  primo  ,  ob  puri- 
latem ;  sccundo,  ob  sublililatein ,  qua  omnia 
pervadit;  lertio,  quia  tendit  in  allum  ;  quarlo, 
ob  eflicaciam,quia  omniainseconvcrtii;  quinio, 
quia  sicut  ignis  sine  matcria  dclicil ,  sic  ct  cba- 
ritas  sine  operibus  inorilur  j  soxio,  quia  ignis 
omnia  reddit  ignea  ,  ct  quo  magis  se  communi- 
cat,  eo  nibil  perdens  magis  crescit,  iia  ct  cha- 
rilas;  seplimo,  quia  lucidissima  esl:  ila  S.  Dio- 
nys.  c.  15.  Coelest.  Hterarch.  Denique  cbaritas 
vocatur  aurum,  quia  praestantissima  cstct  pre- 
tiosissima  ;  et  quia,  sicut  lapis  lydius  ac  ignis 
probant  ct  pciiiciunt  aurum  ,  iia  patientia  el 
passio  probant  el  perficiunt  charilatem.  Plures 
auri  ct  cbarilatis  analogias  vide  apud  Alcazar. 
cap.  1.  pag.  223. 

Nota  sccundo,  boc  aurum  emendum,  id  est 
comparandum  (  hoc  cnim  significat  Hebreeum 
n:p  kanin,  ad  quod  alludil  bic  Joanncs  ;  sic 
Isaiae  55.  1.  dicilur  :  Vtniic.  i inilc  ubsquc  argcnlo 
vinumcl  lac)  Csse  oralionc,  lacrymis ,  pceni- 
lenlia,  bonis  opcribus.  Iloc  aiuuui,  inquil  Ru- 
pert.  eme  prctio  pi(v  confcssionis ,  etjugimemo- 
ria  fragilitatis ,  semper  considerando  quid  ex  te 
tis,  (i  ipiid  a  Deo  acceperis  :  sic  enim  locuples  fies 
griiiiu  (t  ccelestibus  bonis, 

Addit  S.  Ambros.  lib.  de  Joscpb.  Palriarcha 
cap.  7.  Iioc  aurunicmi  argcnlo,  non  nostro  (pcc- 
cator  cnim  nullo  opere  ant  mcriio  mereri  potest 
primam  gratiam)  sed  Christi,  scilicet  prciioso 
ejus  sanguine  :  Emite ,  inquit,  sine  argento  ,• 
neaue enim pretium  ijiiasivit  a  nobis,  qiu  /»-o  no- 
bis  prelium  sanguinis  sui  solvit. 

Tertio,  Nazianz.  orat.  in  s.  BapUsma,  respon- 
det  Dcum  ob  ingcntcm   suam   bonitalcm,  qua 


,YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III.  1085 

nostram  salutem  optat  ,  nostruin  desiderium 
gratiae  clsalutis,  aeslimarc  pro  prctio.  Omiram, 
inqiiil  Nazianzcnus,  beneficcntiai  celeritateml  O 
facilem  conlrahendi  rationem!  Uoc  bonum  solo 
voluntatis  pretio  emcndum  libi  proponitur ;  appe- 
tilioncm  ipsam  Deus  ingentis  prelii  loco  Kslimat  : 
silil  sitiri,  bibere  cupientibus  potum  prajbet;  cum 
a  l)<  o  beneficium  pclilur ,  beneficio  se  uf/ici  putat  : 
prompla  ,  munifica  ac  prolixa  naturaest  ,jucun- 
dius  dal  ,  quam  atii  accipiunl.  Et  Clemens 
Alexandr.  in  Exborlat.  ad  Gentes  :  Omnes  sitien- 
tesvcnite  adaquas  :  Adhorlalur ,  inquit,  ad  la- 
vacrum ,  ad  salulem,  ad  itluminationem  ,  prope 
clamuns  et  dicens  :  Do  libi,  6  fili,  terram  ,  mare  , 
ccelum;  solummodo,  6  fili,  palrem  silias,  Dcus  libi 
gratis  ostendetur. 

Quarlo,  Abbas  Joacbim  :  DatDcus,  ait,  gra- 
tiam  pro  gratia,  Joan.  1.  negotiemur  ergo  cum 
minoro  Dei  gratia  ,  ut  majorem  emamus  et 
comparemus.  EtThomas  Anglicus  :  Emptio,  ait, 
estdispositioliberi  arbiirii.  Verbum  ergc  emendi 
significat,  quod  multa  debct  bomo  faccre  ct 
multa  confcrre,  ut  idoneus  sit  a  Deo  ,  accipere 
isla  dona.  Sicergo  emptio  beec  acuit  induslriam 
ar))itriinostri.  Sic  Proverb.  23.  dicitur  :  Verila- 
tcm  eme,  id  est,  magnolabore  et  studio,  etcum 
jaclura  rerum  lemporalium  compara  sapicn- 
tiam  ,  quidvis  age,  quidvis  patere,  ul  eam  asse- 
quaris.  lta  Perer.  Et  Dionys.  Carlhus.  Eme  ,  in- 
quit,  pretio  noncondigno,  sedcongruo  :  actus 
cnim  fidei ,  spei ,  poenitentiae  ,  aliique  sunt 
preiia ,  id  est  disposiiiones,  quibus  magno 
labore  emitur,  id  est  comparalnr,  l)33c  gra- 
tia. 

ET  VESTIMENTIS    ALBIS    IXDUAR.IS ,  ]    SCiliCCt   ill- 

nocentia,  vitae  puritale,  sanclis  et  puris  virtu- 
lum  operibus ,  de  quibus  ait  Apostolus  Coloss. 
3.  12.  Induilc  vos  siculi  electi  Dei ,  et  sancti  et  di- 
lecti,  viscera  misericordiw ,  benignitatem ,  humi- 
liiatcm,  modcsliam ,  palientiam  ,  etc.  Graeca  ha- 
bcnt:  \<).y-.vj.  iij/u.  t-jx  supc&dq ,  id  est  veslimenta 
alba,  supplesuadeo  libi  emere,  ut  induaris. 

Nota  ex  Tacito,  Slrabone  et  aliis  Raron.  anno 
Cbristi  62.  in  fine,  Laodiciam  fuisse  urbcm  opu- 
lenlissimam,  adeo  ut  civcs  urbcm  terrae  motu 
collapsam,  brevi  itcrum  in  integrum  rcsiitue- 
rinl  :  idcoque  ejus  Episcopum  non  lam  suo  , 
quam  civium  nomine  dicere:  Divcs  stnn,  atquc 
hanc  fuissc  teporis  tam  cjus,  quam  ci\  iuni  cau- 
sam,  scilicet  opcs,  indcque  luxum.  Opes  vero 
has ,  tuin  in  aliis  mercibus,  tum  in  lana  sitas 
fuisse,  de  qua  scribil  Strabo  I.  12.  Loca,  inquit, 
(jiuvcirca  Laodiciam  sunt ,  oves  alunt  excellcntcs. 
non  mollilic  modo  lanarum ,  qua  ctiam  Milesiis 
prccslant,  scdcliam  ad  corvorum  nigredinis  amu- 
lum  colorcm  funde  umplos  quoquc  habcnt  rcdditus. 
Iluc  alludcns  CbrislUS  hic,  doccl  cis  alias 
qusereiidas  esse  divitias,  diversasqoe  ab  illis 
quas  Laodicenses  in  pretiosis  velleribus  possi- 
(lcbanl,  niniirum  auriim  ignitum  charitalis  ,  et 
Vestes  alhas  caslilalis  cl  purilalis  vit«;  ila  c\ 
Strahonc  Raron. 

Etcollybio  unmcE  oc.n.os  TlOS.  OT  vihrs.J 
CoUyrium  est  pharmacum  oculorum,  pnssertim 
lippiiudinis :  reprimil  enim  pituitam et noxium 
huniorem  ,  qui  ad  OCUlos  lluciis  v  i > u ni  impcdic- 
bai.  Porro  collyrium  lii  cx  saccharo  et  aqua  ro- 
sacca,  ac  luzia,  quseesl  spuma  subnigraargen- 
ti ,  invcniturcpic  in  fodinis  argcnli.  lnde  hahcl 
Miiulas  argeniij  estquefriabitis,  ui  Qal  inslar 
arcnae  subnigrae.  Abea  collyriumcst  suhnigrum, 


108(3 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 


»c  mordicans  cl  pungens  instar  argenli  ct  are- 
n;e.  Unde  Horatius  1.  1.  Serm.  sat.  5. 

Hicoculis  cgo  nigra  nicis  collyria  lippus 
Iltincu'. 

Jam  per  eollyrium  hoc,  primo,  Victor.  Prima- 
sitis,  Beda,  et  S.  Gregor.  1.  p.  Pastor.  cap.  11. 
accipiunt  consideraiionem  et  observalionem 
mandatorum  Dei.  Collyrio,  inquit  Gregorius, 
ocmkw  inungimus ,  ut  videamus,  cum  ad  cognos- 
cendamvcri  luminis  clarilatem,  inleUectus  nostri 
iicumcn  medicamine  boncs  opcrationis  purgamus. 

Secundo,  collyrium  est  memoria  passionis 
Christi,  per  quam  sapientiam  et  gratiam  conse- 
quimur.  Ita  Viegas. 

Tertio ,  alii :  collyrium  est  quaelibet  tribulatio, 
quae  per  amariludinem  sensus  spirituales  pur- 
gat,  ad  cernenda  spirilualia. 

Quarlo,  collyrium  (inquit  Haymo  etAlcazar) 
est  lnortificatio  passionum  ,  vel  mundilia  cor- 
dis,  vel  imilatio  Christi ,  vel  assidua  et  pia  di- 
vina  legis  medilatio,  vel  denique  caplivitas  in- 
lellectus  in  obsequium  fidei. 

Quinlo,  Andreas  Ca?sar.  etAretas  :  Collyrium 
est  contemplus  munerum  et  bonorum  terreno- 
rum.  Sicut  enim  haecexcaecant  oculos  pruden- 
lium  ,  ita  horum  contemptus  eosdem  aperit  et 
illuminat. 

Sexto,  et  oplime,  collyrium  hoc  est  tum  hu- 
mililas,q.  d.  ait  Rupertus  :  Cor  tuum  vera  hu- 
miliiate  purifica,  ut  pauperlatem  tuam  videas, 
et  divitias  bonitatisDei  agnoscas.  Nam  Episcopus 
hicLaodicenus  valde  perniciosa  sui  ipsius  igno- 
ratione  et  praefidentia  laborabat.  Tum  collyrium 
hoc  est  consideratio  novissimorum,  q.  d.  Con- 
sideratione  futurorum  bonorum  et  malorum 
expurga  mentis  oculum  lerra3  infixum  ,  et  per 
eam  exctecatum  et  obtenebratum.  Ila  Primas. 
Anselm.  Richardus ,  Hugo  et  Ribera.  Rerum 
enim  divinarum  ,  ac  praesertim  novissimorum, 
altenta  meditatio  oculos  animoe  aperit,  utcer- 
nant  veram  vitam  virtulis  etsalutis,  reprimit- 
que  inordinalas  affectiones  et  passiones ,  quae 
visum  anim;e  offuscant  et  obscurant.  Tum  de- 
nique  collyrium  lioc  est  poenitentia  etcompunc- 
tio  cordis,  quae  instar  collyrii  iniliooculum  pun- 
gitet  turbat,  deinde  noxios  humores  ex  eo  per 
lacrymas  educit,  itaque  oculum  mentis  potius 
quam  corporis  purificatetclarificat.  lla  Ambros. 
et  Thomas  Anglicus. 

Hinc  patet  efficax  tepiditatis  remedium  csse, 
primo,  ferventem  Dei  amorem;  secundo,  stu- 
dium  bonarum  operationum.  Nam  ,  ut  ait  Cas- 
sian.  1. 10.  Instit.  Monach.  c.  25.  Experimenlo  pro- 
batum  esl  acedia?  impugnalionem  nondeclinando 
{  uli  luxuriae)  fugiendam,  sed  resistendo  superan- 
dam  csse.  Tertio,  meditationem  ,  praesertim 
mortis,  gehennae,  judicii  el  ccelestis  gloriae , 
quae  inilio  menlem  pungimt,  ut  purgent;  sed 
purgatam  serenant  el  laetiDcant.  Verum  eniin 
gaudium  esl,  quod  pura  et  sancta  conscientia 
parit.  Porro,  quem  ad  fervorem  non  excitet 
immensum  etteternum  gloriae  pondus  fervidis 
a  Deo  promissum?  Quem,  licet  tepidissimum  , 
non  percellant,  et  ab  ignaviae  et  concupiscen- 
liarum  somno  excutiant,  ilammaniia  gehenn;e 
incendiael  ardores  sempiterni,  si  seria  medita- 
tione  inspicianlur,  penelrenlur  et  pene  senlian- 
tur  ?  Torpor  enim  ex  imperfecta  voluntate  oritur: 
mox  ut  bonum  velle  cccpcris  ,ardor  erit  atque  im- 
petus  ,  qai.  uti  ad  vilia  pcssimus  ,  ita  ad  virlulcm 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

est  opiimus,  inquit  Petrarcha  ;  ct  Sapiens  Pro- 
verb.  13.  U.  Vult ,  et  non  vult  piger  :  anima  autem 
opcranlium  impinguabitur.  Et  cap.  21.  25.  Desidc- 
ria  occidunl  pigrum  :  noluit  enim  quidquum  opr- 
rari.  Sicut  ergo  stimuli  bobus  torporem  in 
incessu  exculiunt,  ita  stimuli  hi  gehenn;e  et 
gloriae  coelestis  acerrimi  sunt,  ut  voluntaiern 
flaccidamet  lorpidam  excutiant,  earnque  facianl 
resolutam  et  efficacem  ad  omne  bonum. 

Praeclare  Sapiens  Proverb.  6.  6.  Vade ,  ait,  ad 
formicam,  6  piger,  et  considera  vias  ejus,  et  disce 
sapientiam;  qucecum  non  habeat  ducem ,  nec  prce- 
ceptorem ,  nec  principem ,  parat  in  cestate  cibum 
sibi,  et  congregat  in  mcssem  quod  comedat  :  ila 
et  tu  para  libi  cibum  bonorum  operum  ,  ex  quo 
vivas  in  omnem  aeternitatem. 

Pulchro  apologo  idipsum  declarat  Barlaam 
Josaphat  regi ,  apud  Damascen.  in  eorum  His- 
toria  c.  \!\.  Urbs,  ait,  quaedam  magna  fuit,  in 
qua  cives  solebant  exterum  et  ignolum  virum 
quotannis  creare  regem.  Hic  toto  anno  plenani 
babebat  potesiatem  faciendi  quidquid  vellet.  Al 
exacto  anno  cives  inopinato  in  eum  irruebant, 
etregno  urbequeexpellebant,  quin  et  relegabant 
in  insulam  rerum  omnium  inopem;  ac  mox 
alium  peregrinum  regem  creabant ,  eiqueexac- 
lo  anno  similiter  faciebant.  Contigit  quemdam 
sapientem  ab  eis  creari  regem,  qui  de  hac  ci- 
vium  consuetudine  a  consiliario  quodam  prae- 
monitus;  opes  regias  pnemisitin  insulam,in 
quam  sciebat  se  post  annum  relegandum  , 
quocirca  relegatus  invenit  ibi  suas  opes  qui- 
bus  laute  vixit  ,  cum  caeteri  fame  moreren- 
tur.  Urbs  haec  mundus  est  :  cives  sunt  tum 
mundani  ,  tum  daemones  :  Rex  est  quisque  nos- 
trum,  qui  post  annum,  id  est  post  breve  vitae 
spatium,  relegatur  in  terram  umbrae  mortis. 
ltaque  qui  sapit,  eo  bona  opera  pra?mittat  (hae 
enim  sunt  futurae  regionisopes)  ut  indevivatin 
aeternum;  quod  si  non  fecerit,  cum  plurimis 
aliis  improvidis  et  insipientibus,  aeterna  fame  , 
labe  et  morte  conficietur.  Utinam  haec  Sapientis 
sapientissima  admonitio  jugiter  auribus  nostris 
insonet  :  Quodcumque  facere  potest  manus  tua  , 
instanter  operare  ;  quia  nec  opus  ,  nec  ratio ,  ncc 
sapientia,  nec  scienlia  erunt  apud  inferos  ,  quo  tu 
properas.  Eccles.  9.  10. 

Nimirum  apud  Deum  in  numeratosunt  omnes 
anni,  omnes  dies,  omnes  horae,  imo  omnia  mo- 
menta  viiae  nostrae.  Definivit  Deus  cuilibet  ter- 
minos  vii;e  et  mortis;  ac  proinde  praescit  quo 
diequisque  sit  nasciiurus,  quot  annos  victurus, 
quodie,  quo  momento  morilurus.  Ilinc  pr;e- 
scienti;e  et  decrelo  Dei ,  nec  diem,  nec  horam, 
nec  momentum  addere  possumus.  0  si  scire- 
mus  quam  pauci  dies  et  horae  nobis  supersunt ! 
6  si  sciremus  quanta  gloriae  et  bonorum  lucra 
incoelis,  singulis  boris  per  actus  humilitatis, 
paticntiae ,  charitatis  et  orationis  comparare 
possimus!  0  si  cogitaremus,  post  hoc  tempus, 
nullum  nos  habituros  instans  bene  operandi ; 
quomodo  viveremus?quomodo  opera  operibus, 
merita  merilis  ,  lucra  lucris  instar  mercatorum 
opibus  inbianlium,  accumularemus  ?  Legimus 
in  vita  S.  Mecbtildis  ,  eam  quodam  die  per  reve- 
lalionem  audiisse  :  si  scirent  mortales  quantum 
quolibet  die  mereri,  suamque  coronam  augere 
possint ;  si  scirent  quam  pretiosum  sit ,  ;eque  ac 
breve  tempus  hujus  vitae,  exultarent  etjubila- 
rent  m  spiritu  mane  cum  expergiscuntur,  ac 
immensas  agercnt  gratias  Deo,quod  ejus  gra- 


COMMENTARTA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 


1087 


tia  dies  ille  cis  illuxisscnt  quo  tantos  sibi  tlie- 
sauros  ,  in  omncm  aelernitateui  mansuros,  coin- 
parare  possunt. 

Audianl  leptdl  et  torpidi  classicum  Boclii  lib. 
U.  Consolat.  Philosoph.  metro.  7. 

Ite  nunc  fortcs  ,  ufoi  celsa  magni 
Ducit  cxcmpli  via  ,  cur  inerlcs 
Terga  nudatis?  Supcrala  tellus 
Sidcra  donat. 

AtKlianletclassicum  Aposloli :  Momentaneum  et 
leve  tribiilalionis  nostrce  ceternum  gloricB  pondus 
operatur  in  nobis.  Jlic  lituus  perpelim  ejus  aures 
feriebat,  hic  mcntem  icuebat  ad  onines  labo- 
res  el  agones.  Hoc  relernum  gloiiie  pondus  ju- 
giter  oculis  ejus  obvcrsans,  ad  omnia  dura  ct 
ardua  ciim  exslimulabat ,  ut  sentiret  et  dicerel 
illud  S.  Francisci:  Tantaest  gloria  qttam  cxpeclo, 
ut  omnis  me  pccna  delectet.  Iminilte,  6  Domine 
Jcsu,  in  viscera  nostra  ignem,  quem  6  coeloin 
lerras  dctulisti,  ut  omnis  nosler  lepor  fial  calor, 
omnistimor  lialamor,  omnis  moeror  fiatsplen- 
dor,  onmis  torpor  fiat  fervor.  Amen. 

19.  Eco  quos  amo  ,  arguo  et  castigo. ]  Pro 
arguo  graece  est  (4«y%«  ,  id  est  arguo ,  convinco ; 
pro  castigo  esl  itntStu»,  id  esl  erudio,  formOj 
casligo,  corrigo  morcs  pucriles.  Sensus  est, 
q.  d.  inquit  hupcrt.  O  Kpiscope Luodicene ,  caquas 
libi  toquor  arguens  ct  custigans  le ,  tanquam 
amanlis  gratiam  et  benevolcnliam  suscipe.  Sic 
palcr,  inquit  Haymo,  filium,  queni  haeredeni 
destinat,  crudil  el  casligat ;  alios  negligit,  ct 
sibi  permittil.  Porro  sicut  hic  Christus  opus  fuit 
acri  objurgatione,  ut  Episcopus  hic  suum  tepo- 
rem  cxcuteret,  ulmiseriam  agnosceret:  sicpa- 
ritcr  par  fuit  ut  eidem  viscera  amoris  sui  oslen- 
deret,  tum  ad  lcnicndam  objurgationem,  tum  ut 
eam  ad  redamandum  pelliceret:  nonnulli  enim 
tepidi  magis  amore  ,  quam  tcrrorc  excilanlur. 

Nota.  Christus  suos  castigal,  primo,  ut  au- 
gcat  eorum  mcrita.  Ila  S.  Job  innocens  et  sino 
merito,  aut  potius  demcrilo.  lot  lantaque  sus- 
linuit  ,  ul  in  gralia  et  gloria  pcrlicerctur  ,  ac  fu- 
turis  scculis  omnibusiu  tribulalione  positis  sta- 
tueretur  vivum  patientiae  exeinplar,  uti  dicitur 
Tobias  2.  12.  Secundo,  ut  conservel  eos  in  hu- 
militale,  uli  Paiilum,  2.  Cor.  12.  9.  terlio ,  ut 
pcccata  eorum  expiet,  uti  paralyticum  Joan. 
5.  Quarlo,  ad  majorem  gloriae  Dei  manifesta- 
lionem,  ut  Lazarum  Joan.  11.  et  caecum  Joan. 
9.  Ita  Ilngo  :  Dum  inocculto  (inquit  S.  Bcrnard. 
serm.  in  illud  :  Qui  gloriutur,  in  Domino  gloric- 
tur)  sponsus  vcritatis  suggcrit  quid  desit  nobis , 
superbiam,  ncgligcntiam,  ingratitudincm  repel- 
lit  :  quo  triplici  vitio  fcrc  omncs  licligiosi  labo- 
rant  ,  co  quod  minus  attcnta  nurc  ptrcipiant  quid 
inttts  loquulur  is  ,  qui  ncmincm  patpal ,  spiritus 
vcritutis. 

Praeclarc  Terlull.  1.  dc  Palicnlia  c.  11.  Si  <i 
Domino,  inquii  ,  nonntilta  credimus  incutij  cui 
tnagis  i>dti<ntiuin  ijiiam  Domino  pnrbcamus  ?  quin 
insuper  gratulariet  gaudere  nos  docct  ,dignationr 
divimr  castigalionis  :  cgo ,  inquit  ,  quos  diligo. 
castigo.  Apocal.  3.  19.  O  servum  ittum  bcatum, 
cujus  emendationi  Dominus  instat,  cui  dignatur 
irusci ,  quem  atlinontndi  dissimulalioni  non  dccc- 
pit !  In  hujus  rei  lypuin  Jacobus  morilurus  ado- 
ravit  Dominum  ,  coun  rsus  uil  lcctuli  caput ,  dcn. 
hl.  31.  scu  ,  ut  D.  Patilus  Iranscripsit  :  Adora- 
vit  fastigium  virgce  cjus ,  Hebr.  11.  21.  Namcum 


in  illa  Josephi  virga  divinam  ad  ilagellandum 
polestatem  mystice  recognosceretj  ei  sc  poste- 
roriiin  noiniiic  perculiendum  lubmiltebat  ,  ut 
ostenderet  quaecumque  a  Dco  supiilicia  inili- 
gantur,  libenli  aniino  ainpleclenda.  Nec  sine, 
niystcrio  quod  in  Gene*.  dicilur  lcctutus,  a  D. 
Vau\o  virga  noniinatur  J  quia  probi  et  justi  ho- 
niincs  oon  iniiius  inler  divinas  virgas  ,  quain 
inier  mollei  lectulos  conquiescunt  Quod  mihi 
\  idetur  exprimi  iu  Esther,  quae  lunc  felicissime 
regnavit,  el  regis  graliam  promeruit,  cum  As- 
suerus  extcndit  contra  cum  virgam  auream , 
quam  tencbat  manu ,  ipsaque  accedens  osculata 
tst  summitalcm  virgoc  cjus.  Esthcr.  5.  2.  Nam  illi 
6  suppliciis  divinis  facilius  el  felicius  evadunt, 
qui  supplicia  divina  humilius  et  libentius  am- 
plectuntur.  Ita  noster  Mendoza  in  1.  Reg.  cap. 
3.  vers.  18. 

jEmulare.  ]  'Cxjmwi  ,  zelare,  zelum  salutis  tuac 
el  aliorum  assumc.  Bursum,  ut  Rupert.  q.  d. 
Ego  te  amo,  cemularc  tu  meum  amorem.  Atquc, 
ut  Alcazar  :  /Emularc ,  id  est ,  agnosce  tuam  mi- 
scriam  ceque  acmeumin  le  amorem ,  et  concepla 
amoris  mei  ftanana  inducre  zeto  vindictoz  contra 
lcporem  tuum  ,  ct  age  pccnilentiam.  Hunc  enim 
zelum  opponilei,  quod  dixit  :  ISec  catidus  es , 
nec  frigidus. 

20.    ECCE    STO  AD  OSTIUM  ET  PULSO  :   SI  QUIS  APE- 

ruerit  mihi,  elc.  ]  Significatur  hic  primo,  Deum 
sua  immensa  clemenlia  et  gratia  nospraevenire; 
et  pulsare  ad  oslium  cordis  et  mentis  nostrae  , 
ut  nos  a  somno  desidiae  aut  peccali  excilet.  Sc- 
cundo,  cor  nosirum  per  desidiam  et  peccatum 
Deo  esse  clausum.  Terlio,  in  hominis  esse|  ar- 
bitrio  Deo  aperire,  id  est  ejus  inspirationem  et 
gratiam,  qua  mentem  pulsat,  adniitlere,  vcl 
respuere ;  gratiae  consenlire  et  cooperari,  vel 
dissentire  etnolle  cooperari.  Ila  Concil.  Trident. 
sess.  G.  c.  5.  et  6.  Quarto,  merces  aperientis  est, 
intrabo  ad  illum  ,  quasi  ad  hospilcm  iiicum  (si- 
cut  Christus  inlravil  in  domum  Zachaei )  scilicet 
per  gratiam  justificantem  et  sanclilicantem. 
Hinc  Theologi  dividunt  graliam  in  excilantem  et 
adjuvanlem  ;  sive  in  opcrantem  et  cooperan- 
tem;  aul  in  praevenienlem  etsubsquentem  (haec 
enim  omnia  idem  stint  )  :  doccntque  gratiam 
excilantem  requiri  quasi  pulsum,  qui  torpen- 
tem  el  quasi  dormientem  voluntatem  excitet, 
ut  velit  bonum  :  cooperantem  vero  requiri ,  ut 
eani  fulciat,  eique  cooperelur  dum  vullbonum. 
lta  S.  August.  I.  de  Gratia  et  1.  arbit.  c.  17.  Ipsc 
(Deus)  ait  ut  velimus  operatur  incipicns  ,  qui  vo- 
tenlibus  coopcralur  perficicns.  Et  1.  de  Nalura  et 
gralia  c  32.  1'rcevenit ,  ait,  ut  sancmur,  ct  sub- 
scquitttr  ut  sanati  vcgetcmur  :  prxvcnit  ut  vocc- 
mur  ,  ct  sttbsequilur  ut  glorifucmur  :  pnrvcnit  ut 
pie  vivamus  ,  ct  subscquitur  ul  cum  itto  scmpcr 
vivamus.  I  bi  lainen  S.  August.  pcr  gratiam  sub- 
sequcntcni.  non  lam  cooperanlcm ,  quain  cam, 
quae  post  justificalionem  datur  atl  |>iT-rveran- 
liam.  iniclliiiii.  Et  s.  Bernard.  lib.  de  Graliaet 
1.  arbitr.  Conattts  ,  ait  ,  noslri  i  (  cassi  sunt  .  si 
non  adjuvcnlit)-  ;  ct  nutti.  si  non  cxcitcntttr.  Hoc 
est  quod  orat  r.cclesia:  Actioncs  noslrus,  quasu- 
mtis  Domine ,  aspirantto  prwvcni ,  ct  adjurando 
proscqtu  rc. 

Alludit  hic  Christus  ad  Cant.  5.  v.  %  Vox  di- 
lccti  m<  i  pulsanlis  :  upcri  inilti ;  soror  mca ,  amica 
mca  ;  quia  cupttt  meum  pUnum  cst  rorc ,  ct  cin- 
cinni  mci  guttis  7ioctium.  llis  cniin  verbis  sti- 
mulat  Christi  sponsam  ut  teporcm  abjiciat,  et 


1088  GOMMENTAniA  IN  AFOCAL 

Christi  loia  noctc  pulsanti  tandem  cor  ad  amoris 
et  fcrvoris  amplexus  aperiat.  Ita  Joachim. 

Nota.  Fulsat  Deus  primo,  per  illuminationom 
intellectus  et  impulsum  voluutatis,  immittendo 
ei  terrorcs  gehennae,  spem  et  desiderium  coe- 
lostiumgaudiorum;  secundo,  per  sacram  Scrip- 
turam  ,  aliosquc  pios  lihros;  tertio,  per  praedi- 
catores  ,  aliosque  mouitores  ;  quarto  ,  per 
exempla.  Nihil  magis  excitat,  nihil  utilius,  quam 
logere  vitas  et  exempla  Sanotorum.  Ita  S.  Au- 
gustiuus  audicus  vitam  S.  Anlonii  conversus 
est ,  uti  et  Aulici  Imperaloris  de  quihus  ipse 
scrihit  lih.  8.  Gonfess.  c  6.  Ita  S.  Thomas  Aqui- 
nas  leclitahal  quolidic  Collationes  Cassiani  et 
Patrum.  Ita  S.  P.  N.  Iguatius  lectitans  heroica 
facla  Sanclorum  ,  ad  eorum  imilationem  incila- 
tus  mulavit  vitam  et  stalum  ;  quinlo,  proponens 
suajudicia  circa  hos,  vel  illos  exercita;  sexto , 
per  sua  heneficia  in  nos  collata;  septimo,  per 
rcs  adversas  et  trihulaliones  ;  octavo,  per  mira- 
cula.  Ita  Pererius. 

Et  coenabo  cum  illo,  et  ipse  mecum,]  q.  d. 
Familiaris  illi  cro ,  hospes  et  amicus;  fami- 
liaritcr  cum  illo  agam  ,  amice  et  jucunde  uli 
hospes  cum  conviva,  et  conviva  cum  hos- 
pite. 

Nota  quanti  faciat  Deus  noslram  cooperatio- 
nem  cuin  sua  gratia ,  puta  nostram  compunc- 
tionem  ,  pia  desideria,  orationes,  lacrymas  ; 
nimirum  quasi  delicias  cl  epulas  suavissimas, 
quihus  ipse  quasi  in  coena  opipara  pascalur 
et  recreetur.  Cccnabo  tecum,  inquit  Rupert.  hoc 
est  delectabor  bonis  conscientice  tua?;  poslea  vero 
e.t  tu  cccnabis  mecum  ,  id  est ,  post  morlem  in  coelo 
atcrnis  bonis ,  el  deliciis  meis  perfrueris.  Proprie 
tamen  per  intrabo  significatur  justificatio,  per 
cocnabo  specialis  jucunditas  et  suavitas,  tum 
Dei ,  tum  eonscienliae  jam  justificatae  ,  quaeini- 
tium  est  ccelestis  coenae  et  deliciarum  aeterna- 
rum.  Alludil  ad  Cant.  b.  1.  uhi  sponsa  sponsum 
invitans,  ait :  Venial  dilectus  meus  in  hortum 
suum  ,  et  comedat  fructum  pomorum  suorum,  et 
Cant.  8.  2.  Dabo  tibi  poculum  ex  vino  condilo,  et 
mustum  malorum  granatorum  meorum. 

Porro  AlcazarTo  coznabo  cum  illo ,  exponit  dc 
Eucharistia.  q.  d.  Si  leporem  excutias  ,  et 
fervorem  spiritus  amplectare  ,  promitto  tihi 
gratiam  ex  S.  Synaxi  ad  solidarum  virtutum 
fruclum  ,  quihus  eumdem  Christum  pascas  et 
recrees  ;  to  vero  el  ipse  mecum,  accipit  de  re- 
potiis,  id  est ,  de  altera  coena  in  domo  Christi 
sponsi  (sicenim  sponsus  celebrans  nuptias  in 
domo  sponsae,  ei ,  ejusque  amicis  repotia  ex- 
hihet  invitans  eos  ad  coenam  in  domo  sua)  in 
qua  Christus  convivio  excipiet  eum  a  quo  1'uerat 
invitatus,  juxta  illud  sponsae  Cant.  2.  U-  Intro- 
duxii  me  Bcx  in  cellam  vinariam.  Porro  haec  re- 
potia  Christi  sunt,  inquit ,  delectatio  magna  ex 
rerum  ccelestium  cognitione,  non  arida,  sed 
sapida,  quoe  mire  animam  reficit  et  inehriat, 
praesertitn  inS.  communione,  animam,  inquam, 
non  cujusvis,  sed  fervenlis  ,  et  totum  se  Dei 
ohsequio  devovenlis.  Hunc  enim  solum  intro- 
duxit  in  cellam  suam  vinariam.  Haec  expositio 
acuta  est  et  apposita. 

21.     Qui    VICEIUT,     DARO   EI    SEDEUE    MECUM    IN 

tiirono,]  q.  d.  Faciam  illum  participem  regni 
mei  coelestis,  in  quo  Bealis  est  aeterna  lux,  re- 
quies  perfeota,  gaudium  inenarrahile  el  gloria 
sempilerna.  Ita  Andreas  Caesar.  sic  Isaiae  ult. 
dicitur  :  Ccelum  sedes  mea  est.  In  hoc  tamen  uni- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III. 

versali  throno  et  rcgno  variae  pro  mcritis  sunt 
sedes  et  allitudines. 

Socundo,  S.  Cregor.  2G.  Moral.  2G.  Quia  , 
inquit ,  judicii  principatum  ex  Chrisii  virtuie  per- 
cipimus  :  kinc  veluti  in  ejus  throno  rcsidemus. 
Sic  et  Haymo  :  Sedere  in  throno ,  inquit,  est  esse 
participem  judiciarice  potestatis  Christi. 

Tertio,  Alcazar  :  Ad  Ihronum  ,  ait,  Christi  viri 
perfecti  exaltantur,  non  in  futura  ,  sed  in  hac 
vita,  dum  in  allissimae  pacis  sede  collocantur  , 
ac  ipsis  sedentihus,  el  ea  pace  fruentihus,  Deus 
illis  tcntalionum  motus  suhjicit;  sicut  Christo 
sedenti  atque  regnanti  Deus  suhjicit  inimicos. 
Nihilenim  aptius  promitti  potuit  teporem  excu- 
tienti ,  quam  pax  illa  spiritualis,  quam  a  Christo 
participant  qui  ei  perfecle  servire  decernunt , 
ac  thronus  ille  quo  fruuntur,  et  affecluum  pro- 
priorum  dominatio.  Hic  sensus  pius  est ,  sed 
tropologicus  et  myslicus  ,  non  lilteralis.  Primus 
ergo  sensus  litleralis  est  etgenuinus.  Huic  enim 
Episcopo,  uti  etcaeteris,  promittitur  merces  et 
bravium  regni  coelestis  :  hanc  enim  coronam  , 
licet  alio  et  alio  nomine  et  titulo,  singulis  os- 
lentat  Chrislus ,  ut  eos  ad  sludium  virtutis  et 
pietatis  acuat.  Huic  ergo  lepido  eam  promiliit 
nomine  sessionis  ;  quia  (epidus  fugit  laborem  et 
cursum;  hinc  si  eum  amplectatur,  promittit  ei 
requiem  aeternam,  et  sessionem  regalem  in 
coelis.  Alludit  ad  Psalm.  109.  1.  Sede  a  dextris 
meis  ,  donec  ponam  inimicos  tuos  ,  scabellum  pe- 
dum  tuorum. 

Nota.  In  septem  hisce  Epistolis  Christi ,  pas- 
sim  ipse  vincenti ,  et  non  alteri,  promittit  bra- 
vium;  vincenti  inquam  se,  suasque  cupiditates, 
metus,  lorporem  ,  aliasque  passiones  ;  quia  haec 
suivictoria,  uti  difficilis  aeque  ac  neccssaria, 
ita  nohilis  esl  et  gloriosa.  Viderunt  hoc  eminus, 
et  per  umhram  Gentiles.  Quoniam  libera  esl  ani- 
ma  et  domina  passionum ,  vincere  seipsum  omnium 
victoriarum  prima  est  et  oplima  :  vinci  autem  a 
seipso,  et  turpissimum ,  et  pessimum,  ait  Plato  de 
legihus.  Alexander  seipsum  vincere  ,quam  hostes, 
magis  regium  esse  existimabat ,  ait  Plutarch.  in 
Alexandro.  Seipsum ,  quam  hoslern  superarc 
mullo  operosius  esl ,  nec  adversa  propera  festina- 
lione  fugere,  nec  secunda  effuso  gaudio  appre- 
hendere,  ait  Valer.  Max.  I.  L\.  c.  1.  Poeta  : 

Latius  regncs  avidum  domanclo 
Spirilum  ,  quam  si  Lybiam  remolis 
Gadibus  jungas  ,  el  uterque  Poenus 
Serviat  uni. 

Et  alius  : 

Ardua  res  vicisse  alios,  victoria  major 

Est  animi  fluctus  composuisse  suis  ; 
Subjecisse  metus,  et  debellasse  tumores  ; 

Gaudia  ,  spemque  gravi  supposuisse  jugo. 

Et  alius  : 

I\ex  est,  qui  sese  rectae  rationis  habentis  , 
Compcscens  animi  noxia  vota ,   rogit  : 

Cujus  ad  imperium  fugit  illecebrosa  voluptas, 
Et  dolor,  impigraspesquemetusquefuga. 

Et  alius  : 

Gestiens  quisquis  pepulit  quieto 
Gaudium  ,  et  duros  animo  dolores  ; 
Spes  anhelantes  ,  pavidumque  vicit 

Corde  timorem  ; 
Solus  hic  lauris  meruit  coronam  , 


COMMLNTAIUA  IN  APOCAI 

Purpuram  solus  placide  (riumphans : 
1'roximarn  sedem  cui  dal  Leato 
Vera  voluplas. 

Qui  DABET  AUItEM,  ALDIAT   QIJII)  SriMTUS   DICAT 

Ecclesiis.  ]  Verba  sunt  excitantis  attentionem. 
q.  (1.  Arrige  aurcs,  Pumpliile,  agilur  hicres  lua 
el  saltis  lua  :  excipe  arrectis  auribus,  octilis  et 
el  corde  monita  Spiritus  sancti.  Ita  hic  Roma: 
in  templo  S.  Pancratii ,  suggestui  excclso,  ex 
<|uo  more  prisco  in  sacrificio  Missa>  legitur  Evan- 
gelium,  priscis  litleris  aureis  iosculplum  legi- 
inus  :  Qui  tegit  ,  allcndul  ad  quid  sacra  leclio 
lcndat. 

Pro  coronide  liorum  trium  capilum  nola ,  in 
singulis  ad  septem  Asiae  Episcopos  Epistolis, 
Gbristum  alludere  ad  agones,  victorias  et  coro- 
nas  atbletarum,  prtesertim  Olympionicarum, 
quae  cclebres  erant  in  Asia  et  Graecia,  iisque 
Episcopos  et  quoslibet  fideles  acuere  etexcitare 
ad  similes  Iuclas  licroicas,  coronas  et  trium- 
phos  ,  uti  paulo  post  plenius  ostendam. 

In  Olympicis  enim  certamjnibus  olini  tanti 
erat  victoria,  lanli  vincere,  ut  o)u/*7twvixn)s ,  id 
est  in  Olympicis  victor  evebi  videretur  ad  deos, 
atque  Olympicae  coronse  eo  in  prelio  fuerunt  , 
ut  non  pauci  boc  decus  ipsi  viUc  praetulerinl, 
sicut  lenniinnn  omnis  hunianae  felicilalis  :  quo- 
circa  ad  eas  obtinendas  sunnna  eral  ccrtantiuni 
lucta  elcontentio.  Nero ,  inquit  Sueton.  in  ejus 
vita  c.  25.  Cum  Iioman  co  curru  ,  quo  olim  Au~ 
guslus  triumphaverat ,  et  in  veste  purpurea,  et 
chtamyde  dislincla  stellis  aureis  invcherelur,  coro- 
nam  capite  gcstavit  Olympicam ,  dexleramanu 
Pythiam  ;  elsi  neutram  meruerat.  Gerte  cum 
Olympiae  curru  certaret,  eo  excussus,  niliilo- 
minus  coronam  adeptus  est,  ait  Xiphilin.  in 
Nerone;  propler  quem  favorem  jtidicihus  distri- 
buil  viginti  quinque  myriadas,  quas  ab  ipsis 
poslca  Galha  repetiit.  Porro  praeconium  quo 
\ero  renuntiatus  cst  victor,  tale  fuit  :  Ncro  Ca- 
sar  certamcn  vincit ,  ct  popuium  liom.  coronat , 
r(  proprium  imprrium.  Diagoras,  inquit  Gellius 
lib.  3.  c.  15.  cum  tres  (ilios  vidissct  vincere  et  co- 
ronari  codcm  Olympiai  die  ;  eumquc  trcs  adotes- 
cenlcs  amptexi ,  coronis  suis  in  capttt  palris  posi- 
tis,  suaviarcnlar ;  cttmquc  poputas  gratulabundus 
flores  undiquein  eumjaceret ,  ibi  in  sladio  in  ocu- 
iis  atqac  manibus  (itiorum  animam  cfftavit.  Idem 
de  Chilone  memorat  Plin.  lih.  7.  c.  32.  Cajtts  fu- 
nus ,  citmviclore  fiiia  Olympue  expirasset,  gaudio 
tota  Grcecia  prosccuta  cst.  Hoc  animo  eratAce- 
tes,  de  quo  Statius  lib.  5.  Sylvar. 

Spectatur  Acetes 
llle  magis  crehro  dum  lumiiia  pulveris  liaustu 
Ohruit  ,  el  pcnsa  vovet  expirare  corona. 

Pindarus  in  Pythiis  ode  10.  coronam  hanc  vocat 
maximam  praemiorum,  quae  oemini  contingit 
nisi  audendo  et  fortiter  faciendo.  Idem  ode  1. 
Qui  utilcm  rincit,  inquit ,  retiquu  in  vita  liabrt 
mcllituin  (rauqnitlilutcm  ,  proplcr  prwmia  ncto- 
rice.  llinc  athletse  futuri,  prius  erant  ascetae, 
id  est  exercitatores.  Assidue  eoim  se  exercebant 
rursu  ,  lucta,  saltu  ,  aut  eo  lnctae  genere  quo 
eraot  cerlaLuri.  Neque  soluni  ipsi  athletae,  sed 
«l  palriae  ejus  hoc  decus  parahatur,  qutfi  tota 
cum  suo  victore  exullahat  et  celehrahaltir. 

Mirum  vero  esl  quod  scrihit  Plin.  lih.  7.  c.  kl. 
Euthymius,  inquil,  pycta  (ul  vsi  putril )  scmpcr 
OfympitB  victor t  ct  scmcl  viclus  ,  sicttti  morlatc 
fastigium  egressus ,  conscrratus  cst  vivus  ,  sen- 

CORNF.L.    A    I.APinr.    TOM.    N. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  III.  1089 

tiensquc ;  scilicet  huic  pugili  mullo  pins  trihn- 
ti.tn,  qiiiiin  tui(|iiani  a  qua-sila  adnlatione  Jm- 
pei  aiorihus  Itomanis  ,  quihus  Itonor  Deum  non 
anlc  liulx  lialur  ,  (juitm  agcre  inler  homines  desiis- 
sent ,  ait  Taciius  in  fine  lih.  15.  Annal.  Q ti i d  ? 
quod  Polydamaotia  atbletae  itatua  dicebaiur  in 
Olyinpia  iis  opem  ferre  qui  fehre  vexarentur , 
uti  teferl  Luoian.  in  Deor.  conv.  Quocirca  Plato 
I.  5.  de  Heptib.  felicitatein  SUffi  divinaB  reip. 
comparal  cutn  Olympionicis  :  Omnibus,  inquit, 
his  (liff/ctilludliiis  Ubcruti ,  vitam  agcnl  fetici  itla 
Olympionicorum  vita  plane  beutiorcm.  Denique 
Genliles  Olympionicam  pene  im&iot  ,  diis  aeqna- 
lem  censebant.  Causam  dat  Solon  apud  Lucian. 
de  Gymn.  lbi  enim ,  inquit,  spectare  licet  vim 
virorum,  ct  corporttm  putcltritudines ,  et  vigomn 
membrorum ,  mttllaque  praiclara  experimenta  d 
vim  intxpugnabitem  et  attdacem ,  ambitiosumque 
conlcnlioncm.  llccc  si  videres ,  nultum  (a  quidcm 
taudaiuli  fur/rcs  finem  ,  nullum  ptaudendi.  HiOc 
Cicero  proFlacco  :  Acinas,  ioquit,  pugttOlym- 
pioniccs ,  hoc  cst  apud  Gracos  prope  majus  el  glo- 
riosius ,  qttum  Itomd:  trittmphassc  Quocirca  Cle- 
mens  Alex.  asseril  eos  qui  cupiditates  vincere 
volunl,  debere  esse  Olympicos,  ipsis  vespis 
aci  iores  ac  vehementiores.  q.  d.  Nullam  neque 
vim,  neque  viiltitem  cum  Olympionica  posse. 
conferri,  eamque  requiri  in  voluptatis  victore. 
Haec  et  plura  Carolus  Paschalius  lib.  6.  de  Coro- 
ois  c.  6.  et  7. 

Si  tanii  viiritm,  quanti  margarilum  ?  si  tanti 
erat  victoria  Olympica  et  Olympionices,  quanti 
esse  debet  vicloria  Clnistiana,  qttanla  ad  eam 
lucla  et  contentio?  utpote  in  qua  viclor,  qui 
terrena  omnia  ut  pusilla  et  puerilia  despicit,  et 
ctipiditalibus  suis  aequc  ac  passionihus  forliter 
imperal,  ac  adversa  duraque  quaelibet  genero- 
se  amore  Dei  sustinet  et  superat,   non  tantum 

oXofimovtXfH  ;   sed  olvfritovvbeiK ,    i(l  est  Olvmpi  CCeli- 

que  victor,  sni  mundique  dominus,  inio  verus 
lsrael ,  id  est  Deo  doniinans  ,  ellicilur.  Praeclarc 
Apostolus  1.  Cor.  9.  25.  Omnis ,  ail,  qui  inagonc 
contcndil ,  ab  cmnibtts  sc  abstinrt  ,  et  ilti  qttidem 
ut  corruptibilem  coronam  accipiunt ,  nos  uulem 
incorruplum.  Quocirca  Chrislus  ,  hic  ,  singulis 
Episcopis  hanc  coronam  refricat  et  ohjicit,  ea- 
que  iUttm,  ejusque  fideles  ad  arduos  lidei  ago- 
neset  ceriamina  excitat  et  accendit :  nimiruui 
Ephesino  c.  2.  7.  Vincend,  inquit,  dabo  cdcrc 
de  lignovilcc  ,quod  cst  in  Paradiso  Dei  mci.  Smyr- 
nensi  v.  1 1.  Qui  vicerit ,  ait,  non  ttvdctttr  u  mortc 
sccttnda.  Perganiensi  v.  17.  Vincenti  dabomanna 
abscondilum  ,  cl  dabo  ilti  calcutum  candidum  :  et 
in  calrttlo  nomcn  novttm  scriplttm  ,  quod  nemu 
scit  nisi  qtti  accipit.  Thyatirensi  v.  26.  (Jui  viccrit . 
ct  cuslodirrit  tisqtiein  (incm  opcra  mea,  dabo  itlt 
pol/stutt  iii  super  Gentes  ,  elc.  ct  dabo  illi  stcUam 
matutinam.  Sardensi  c.  3.  b.Qui  vieerit y  sicves- 
tielur  rcsluncntis  ulbis  ,  cl  7ion  dt •  lcbo  nomrn  cjtti 
dc  libro  vitw  ,  cl  con/ilcbor  nomcn  cjus  coram 
Patre  meo ,  ct  coram  angelis  cjus;  ubi  alludit 
ad  praecooium  Olympiooicae.quodpubHca  pwe- 
conis  voce  coram  loto  populoin  Olympicis  ric- 
tor  declarahalur ,  iioininahattir  el  laudahatur. 
quale  fuit  Neroois,  quod  paulo  ante  receusui. 
Sie\  irgil.  5.   l.neid. 

Tiun  salus  Ancliisa  'iCncas]  runclis  de  morc  vocalis, 
Victorem  inagna  praronis  Toce  Cloanthum 
Dcchuat  ,  viridique  nhvelai  tempora  lauro. 

Pluribtis  idipsum  c\  Philostrato ,  Maximo  ,  De- 

137 


1090  COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

mosthcne  ,  Plutarcho  etCicerone  oslendil  Carol.  pendit ,  ail  Lactant.  1.  h.  de  Vera  sapicnt.  cap.  1G. 

Paschal.  1.  6.  de  Coronis  c.  11.  et  Pelrus  Faher  Veniet,veniet  poslea  dies  ille  ,  qtio  viclor  rcverta- 

Agonist.  I.  2.  c.  11.  ris  in  patriam,  quo  per  llierosotymam  coeleslem 

Philadelphensi  v.  .12.  Quiviccrit,  inquit,  faciam  vir  fortis  coronatus  incedas ,  ait  Hteronym.  tomo 

illum  columnam  in  templo  Deimei,  et  foras  non  2.   epist.  6.  linitare  Martyres,    quihus  scrihens 

egredietur  amptius  :  et  scribam  super  eum  nomen  S.  Cyprian.  1.  2.  opist.  6.  Tolcraslis ,  inquit,  us- 

Dei  mei ,  et  nomen  civitatis  Dei  mei  novai  Jerusa-  que  adconsummalionem  gloriaj  durissimam  quces- 

/<?m,ctc.  ctnomenmeumnovum.  Laodicensi  v.  21.  lionem ,  nec  cessistis  suppliciis ,   sed  vobis  potius 

Qui  vicerit,  dabo  ei  sedere  mecum  in  ihrono  meo ,  supplicia  cesserunt.  Finem  doloribtts ,  quemtor- 

sicut  ct  ego  vici ,  etsedi  cum  Patre  meo  in  tkrono  menla  non  dabant ,   corona:  dederunt ;  et  mox  : 

ejus.  Christus  ergo  primus  Otympuvtoz/i?,  asseclis  Stelerunt  torti  torquenlibus  fortiores  ;'et  pulsanlcs 

suis  Olympounicis,  etquidem  singulis,  coronam  ac  laniantes  ungulas ,  pulsala   ac  ianiata  mem- 

coelcstisgloriajoh  oculos  spectandam  proponit,  bravicerunt.  Inexpugnabiicm  fidcm  sttperare  non 

eaquead  certamen  invitat,  ideoque  varios  dat  li-  potuit  sceviens  diu  plaga  repetita,  quamvis  rupta 

tulos  et  nomina  ;  nunc  enim  eam  vocat  lignum  compage  viscerum ,  lorqtierenlur  in  servis  Dei  non 

vitae,  nunc  manna  ahsconditum,nunccalculum  jam  membra ,  sed  vtdnera.   Pretiosa  mors  hcec , 

candidum,  nunc  nomen  novum,  nunc   vestes  qu&  cmit  immorlalitatem  pretio  sanguinis  sui , 

candidas,  nuncstellammalulinam,  nunc  colum-  quaz  accepit  coronam  de  consummationevirtutis. 

nam,  nunc  thronum  Dei,  etc.  Age  ergo,6athleta  Denique  audi  S.    Gregor.  hom.   37.   in  Evang. 

Christi;  viriliter  certa  honum  cerlamen,  appre-  Deleclet  s  inquit,  mentemmagnitudo  prcemiorttm, 

hende  vitam  aeternam;  nullus  tihi  lahor  longus,  sed  non  deterreat  certamem  laborum.  Nam  non 

nullus  dolor  durus  videatur,    cui  coelum,  cui  coronabitur,  nisi  qui  legitime  certaverit.  Jerusa- 

•Bternitas,  cui  corona  divina  promittilur.  Hanc  lem  enim  coelestis  est  domus  fortium,  ut  ait 

ihi  plecte  ,  et  perlexe  continuis  heroicarum  vir-  S.  Vigilantius  in  vita  S.  Astionis  ;  unde  ejus  ty- 

tutum  facinorihus.  Haco  enim  virtus  perfecta,  et  pus  fuit  domus  fortium  Davidis,  pula  37  mili- 

omnibus  numeris  absoluta  coronam  vincentibus ,  tum  ejus  fortissimorum,  qui  recensentur2.  Reg. 

et  mercedem  expetendce  nobis  immortatitatis  im-  23.  8.  fueruntque  Heroes. 

CAPUT  QUARTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 
Hoc  capitr  post  septem  Christi  Epistolas  ad  septem  AsiiE  Ecclesias,  quas  audivi- 

MUS  C.  2.  ET  3.    TRANSIT    JoANNES  AD  SUAS  VISIONES  ET  PROPIIETIAS.  lTAQUE    HOC  CAP. 
INCIPIT   PROPRIE  APOCALYPSIS,  ID  EST  REVELATIO  FUTURORUM  PROPHETICA,  CUM  HUCUS- 
QUE  FUERIT  POTIUS  HISTORIA,   QUAM  PROPHETIA. 
QUOCIRCA    RECTE    VeN.   BeDA,   PERER.   VlEGAS    ET  ALII    PASSI31  ,     UTI    DIXI    IN  PROOEMIO  , 

Apocalypsin  IN  SEPTEM  partes,  sive  visiones  distribuunt.  Primaest,  A  C.  1  .  HUC- 

USQUE  ,  QUA  SCRIBENS  AD  SEPTEM  Asi^  EPISCOPOS,  EOS  OFFICII  SUl  MONET.  SECUNDA 
EST  ,  A  C.  4.  USQUE  AD  OCTAVUM  ,  QUA  S.  JoANNI  OSTENDITUR  LIBER  SEPTEM  SIGILLIS 
CLAUSUS,  ET  PER  AGNUM  APERTUS  ET  EXPLICATUS.  TeRTIAEST,  A  C.  8.  AD  12.  QUA  VIDET 
JOANNES  SEPTEM  ANGELOS  TUBIS  CANENTES.  QuARTA  EST,  A  C.  12.  AD  15.  UBI  CERNIT  LUC- 
TAM  ET  DUELLUM  31ULIERIS  CUM  DRACONE.  VlDET  ENIM  MULIEREM  AMICTAM  SOLE,  ET 
DRACONEM  EAM  PERSEQUENTEM  INTER  SE  DECERTANTES.  QuiNTAEST,  A  C.  15.  AD  17.  UBI 
PRODEUNT  SEPTEM  ANGELI ,  QUI  EFFUNDUNT  SEPTEM  PHIALAS,  QUIBUS  SEPTEM  PLAGAS 
NOVISSIMAS  ORBI  INDUCUNT  ET  EFFUNDUNT.  SeXTA  EST ,  A  C.  17.  AD  21  .  QUA  REPR.ESEN- 
TATUR  DAMNATIO  MERETRICIS,  SCILICET  BaBYLONIS,  ET  BESTIARUM  ,  AC  AJIASIORUM  ET 
ASSECLARUM  EJUS.  SEPTIMA  EST  ,  A  C.  21  .  USQUE  AD  FINEM  LIBRI  ,  QUA  UXOR  AGNI  El 
Jerusalemnova  DESCENDENSDECOELO,  ejusque  ornatuset  PULCHRITUDO  DESCRIBITUR. 
HiEc  septem  symbola  ita  explicant  Ticonius  ,  Primas.  Beda  etRupert.  Prima  ,  IN- 

QUIUNT,  PARS  SUNT  SEPTEM  EPISTOL^E  ChRISTI  AD  SEPTEM  Asi;E  EpISCOPOS,  UTI  PATET. 
SECUNDA  PARS  ,  SEPTEM  SIGILLORUM  AB  AGNO  APERTORUM  ,  SIGNIFICAT  RESERATIONFM 
MYSTERIORUM  FIDEI  DE  DEO  TRINO  ET  UNO,  DE  VeRBI  INCARNATIONE  ,  VOCATIONE  GeN- 
TIUM,  SACRAMENTIS  LEGIS  NOV,E  ,  REGNO  COELESTI,  ETC.  QU/E  CLAUSA  FUERANT  IN  V£- 
TERI  TESTAMENTO.  TeRTIA,SEPTEM  ANGELORUM  ET  TUBARUM,  SIGNIFICAT  PR.EDICATIONEM 
ET  PRvECONES  EVANGELII.  QUARTA  ,  MULIERIS  ET  DRACONIS  ,  SIGNIFICAT  DISSIDJA  BONO- 
RUM  ET  MALORUM  IN  EcCLESIA.  QuiNTA,  SEPTEM  ANGELORUM  ET  PHIALARUM,  SIGNIFICAT 
JUDICIA  ET  POENAS  IMPIORUM  IN  HAC  VITA.  SeXTA  ,  SCILICET  DAMNATIO  BaBYLONIS  ,  SIG- 
NIFICAT    POENAS   REPROBORUM     IN    GEHENNA.    SEPTIMA ,    APERTE    GAUDIA   ELECTORUM   IN 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  1091 

COELO  DESCRIBIT.  VeRUM    UJEC  EXPOSITIO    PARTIM  MMIS  AMPLA    ET  GENERALIS  ,    PARTIM 

moralis  potius,  quam  litteralis  est. 
Secundo,  Abbas  Joachim  ,   Casalensis  et  Itrmanus  censent  pi.r  primam  partem  Epis- 
tolarum  ad  septem  episcopos  ,   significari  statl.m  apostolorlm  ;  per  secundam 
sigillorlim,  statum  martyrum  ;  per  tertiam  tubarum  ,  doctorum  ;  per  quartam 

PUGN/K,  MoNACHORUM  ;  PER  QUINTAM  ANGELORUM,  BONORUM  PaSTORUM  ET  EpISCOPO- 
RUM  ;     PER    SEXTAM  ,     SCILICET     EXCIDIUM     BaBYLOMS  ,    FERVENTES     PRzEDICATORES     ET 

Keligiosos  Ordines,  qui  student  kxtirpatiom  vitiorum,  et  reformationi  Ecclesije  ; 

PKR  SI.PTIMAM,  BeaTOS  IN  COELO.  VeRUM  H/EC  EXPOSITIO  NIMIS  GKNERALIS  EST  ,  ET  AC- 
COMMODATITIA. 
TerTIO  ,  AUREOLUS  ,  LYRANUS  ET  AnNIUS  PUTANT  PER  SEX  VISIONES  ULTIMAS  SIGNIFICARI 
SEX  EcCLESI-E  STATUS,  SCILICET  PER  SECUNDAM  SEPTEM  SIGILLORUM,  QU/E  HOC  CAP. 
INCIPIT,  SICNIFICARI  /KTATEM  ET  S/ECULUM  QUOD  FLUXIT  A  CHRISTO  USQUE  AD  JlLIA- 
NUM  APOSTATAM  ,  QUOD  FUIT  ANNORUiM  3G5.  IN  QUO  CLARUERUNT  APOSTOLI,  MARTYRES  , 
MULTIQUE   S.  DOCTORES  ET  PoNTIFICES.  PeR  TERTIAM   TUBARUM  ,  SIGMFICARI  S.ECULUM 

a  Juliano  usque  ad  Mauritium  Imp.  scilicet  usque  ad  annum  Christi  580.  QUOD 
proinde  continej^  annos  215.  pfir  quartam  pugn/e  dracoms  contra  mlliere.m,  sig- 
mficari  sjeculum  a   Mauritio  usque  ad  Irf.nkm   et  Constantinum  Imp.  scilicet 

USQUE  AD  ANNUM  ClIRISTI  800.  QUOD  PROINDE  CONTINET  ANNOS  220.  QUO  TEMPORE  Im- 
PERIUM  TRANSLATUM  EST  AD  CaROLUM  MaGNUM  ET  AD  GfRMANOS  ;  EODEMQUE  EcCLE- 
SIAM  PERSECUTUS  EST  DRACO  ,  ID  EST  CoSROES  KeX  PkRSARLM  ,  ET  BESTI/E  ,  ID  EST 
MaHOMF.T   ET    SaRACEM.     PER   QUINTAM    SEPTEM    PHIALARUM  ,    SIGNIFICARI   /ETATEM   AB 

Irene,  Constantino  et  Carolo  Magno  ad  Henricum  IV.    Imp.  SCILICET  ad  annum 

ClIRISTI  1050.  QUJE  CONTINET  ANNOS  250.  QUANDO  Ec.CLESIA  FUIT  IN  SEPTEM  PLAGIS, 
ID  EST  IN  VARIIS  DISSIDIIS  ET  SCHISMATIBUS.  PER  SEXTAM  ,  SIGNIFICARI  TE31PUS  QUOD 
I  I.UXIT  ET  FLUET  AB  HeNRICO  QUARTO  USQUE  AD  AnTICHRISTUM.  PeR  SEPTIMAM  TEM- 
PUS  QUOD  FLUET  AB  ANTICHRISTO  USQUE  AD  JUDICILM  GENERALE.  SeD  HANC  EXPOSITIO- 
NEM  REFUTAVI  IN  PROOEMIO  QU/EST.  2. 
QUARTO,PERER.  PUTATTUM  PRiEDICTOS  STATUS  ET  /ETATESECCLESI/E,  IN  EISQUE  INSIGNIO- 
RES  PROSPERITATES,  ADVERSITATES  ,  EVENTA  ET  GESTA  HIC  DESCRIBI  ,  TUM  NOYJSSIMA 
MLNDI  TEMPORA,  ET  PERSECUTIONEM  AnTICHRISTI. 
QUINTO,  ALCAZAR  DIVIDIT  APOCALYPSIN  IN  DUAS  PARTES.  PRIOR  ,  AIT,  PARS  A  C.  4.  USQUE 
AD  FINEM  UNDECIMI  ACIT  DE  VICTORIA  Ec.CLESI>E  ClIRISTI  ,  QUAM  HABUIT  DE  Jl  D/EIS 
I.T  JUDAISMO.  POSTERIOR  PARS  A  C.  12.  USQUE  AD  FINEM  AGIT  DE  VICTORIA  EcCLESl.E, 
QUAM  HABUIT  EX  SUBACTIS  GENTILIBUS  ET  GENTILISMO.  PrIORI  PARTE  RESERANTUR 
SEPTEM  SIGILLA,  IN  QUORUM  PRIMIS  QUATLOR  AGITUR  DE  FELICITATE  ILLORUM  PAUCO- 
RUM  ,  QUI  ClIRISTUM  RECEPERUNT  ,  IN  EUMQUE  CREDIDERUNT  :  TRIBUS  LLTIMIS  DE  INFE- 
LICITATEET  POENIS  EORUM  ,  QUI  EUM  RESPUERUNT.  H/EC  EST  ERGO  ECCLESLE  MCTORIA  DE 
SYNAGOGA  ,  QUA  DECIMA  REBELLIUM  JuD.i:ORU3I  PARS  ClIRISTO  ET  APOSTOLIS  SLBACTA 
EST,  C/ETERIS  INDURATIS  ET  REPROBATIS  ,  AC  PROINDE  SEVERISSIME  PLNITIS  PER  SEPTE.M 
PLAGAS  ,  SCILICET  FAMEM  ,  BELLUM  ,  PESTEM  ,  IGNORANTIAM  ,  CUPIDITATEM  ,  IRAS  ET 
OBDURATIONEM.  Sf.D  ET  UJEC  EXPOSITIO  AC  DISTRIBUTIO  GRAVES  HABET  DIFFICL  LTATES  , 
QUASPROPOSUl   IN    PROOEMIO  QU.  2.    PR^SI.RTIM  QUOD    APOCALYPSIN    FACIAT  HlSTORIAM 

1)1.  PR  ITI.RITIS,   CUM   SIT  PROPHETIA  DE  Fl  TLRIS.     UnDE  MOX  ALDIT    JOANNES  :    OSTEN- 

DAM  TIBI  QU  1.  OPORTET  FIERI    POST     H.EC. 
SeXTO  ,  ET  GENLINE  ,    HlBERA    APOCAI.\  1'SIN  DISTRIBUIT  IN  DUAS  PARTES  ,  SCILICET  IN  SEP- 
TEM  SIGILI.A  I.IBRI  ,  ET  IPSUM   LIBRUM.  Sf.PTEM  SIGILLA    ( ONTINI  NT   SIGNA  PR.EVIA    JUDI- 
ClO    ET    ANTICHRISTO  ,    EA    RESERANTUR    LSQUE      AD    CAPUT     12.    LlBER    VERO   DESCRIBIT 

FUTURA  SUB  ANTICHRISTO,  IPSUMQUE  JLDK  ILM  I  T  GLORlAM  BlATORUM  ,  UTI  SUIS  QUJBLS- 

QLE  LOCIS  PLEMUS  OSTENDAM. 
HOC  ERGO    CAPITE     VIDET     JOANNES  PER    OSTILM    API.RTLM   IN   (OII.O,    DeLM     HABITU     JAS- 

PIDEO  ET    SARDIMO,   IN    THRONO    SMARAGDINO  RESIDENTEAI    AC     IRIDL  AMICTLM,    ET  CIR- 

<  l  MSEDENTES  YIGINTI   Ql  ATLOR    SENIORES  ,    F.T  QUATUOR  AMMALIA  ,   Pl.ENA  OCULIS  ;  ALIS 


1092  COMMENTARIA  IN  APOCALYPSJN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

SENIS  INSTRUCTA  ,  DeUM  ASSIDUE  I.AUDANTIA  ,  AC  DICENTIA  :  SaNCTUS  ,  SANCTUS  ,  SANC- 
TUS.  SECUNDO,  V.  8.  AD  EORUM  LAUDES  ,  VIGINTI  QUATUOR  SENIORES  PROCIDUNT  CUM 
SUIS  CORONIS  ANTE  THRONUM  ,  ET  DeUM  CELEBRANT. 

jg^josr  haee  vidi :  ct  ecce  ostium  apertum  in  coelo  ;  et  vox  prima ,  quam  audi- 
Ivi  ,  tanquam  tubae  lo<|uemis  mecum  ,  dicens  :  Ascende  huc  ,  et  ostendam 
tibi  quae  oportet  ficri  post  liaec  2.  Et  slatim  fui  in  spiritu  :  et  ecce  sedes 
mosila  erat  in  coelo  ,  et  supra  sedem  sedens.  3.  Et  qui  sedebal,  similis  crat 
•aspeclu  lapidis  jaspidis  et  sardinis  :  et  iris  erat  in  circuitu  sedis  ,  similis  vi- 
sionis  smaragdinae.  4.  Et  in  circuitu  sedis  sedilia  viginti  quatuor :  et  super 
^lhronos  viginli  qualuor  seniores  sedentcs,  circumamicti  vestimentis  albis  , 
et  in  capitibus  corum  coronae  aureae.  5.  Et  de  throno  procedebant  fuigura,  et  voces ,  et  toni- 
trua  :  et  septem  lampades  ardenles  ante  Ihronum,  qui  suntseptem  spiritus  Dei.  6.  Et  in  cons- 
pectu  sedis  tanquam  marc  vitreum  simile  crystallo  :  et  in  medio  sedis,  et  in  circuitu  sedis  , 
qualuor  animalia  plena  ocnlis  ante  et  retro.  7.  Et  animal  primum  simile  leoni  ,  et  secundum 
animal  simile  vitulo,  et  lertium  animal  habens  faciem  quasi  hominis ,  etquartum  animal  simile 
aquilae  volanti.  8.  Et  qualuor  animalia,  singula  eorum  habebant  alas  senas  :  et  in  circuitu  ,  ct 
intus  plena  sunt  oculis;  et  requiem  nou  habebant  die  ac  nocte,  dicentia  :  Sanctus,  Sanctus,  Sanc- 
tus  Dominus  Dcus  omnipotens,  qui  eral,  et  qui  est ,  et  qui  venturus  est.  9.  Et  cum  darent  illa 
animalia  gloriam  ,  et  honorem  ,  et  benedictionem  sedenti  super  throno  ,  viventi  in  ssecula  saecu- 
lorum.  10.  Procidebant  viginli  quatuor  seniores  ante  sedentem  in  throno  ,  et  adorabant  viven- 
tem  in  saecula  saeculorum,  et  mittebant  coronas  suas  ante  thronum  ,  dicentes  :  11 .  Dignus  es, 
Domine  Deus  noster,  accipere  gloriam,  et  honorem,  et  virlutem;  quia  tu  creasti  omnia,  et 
propter  voluntatem  tuam  erant ,  et  creata  sunt. 


1.  POST  ILEC  VIDI   :   ET  ECCE  OSTIUM    APERTUM  IN 

coelo.  ]  Ad  Ijoc  ,  ut  quasi  per  ostinm  Joannes 
videret  Dei  thronum  ,  adslanles  llx  seniores  ; 
qualuor  animalia  ,  angelos,  aliaque  quae  dein- 
ceps  enarrat.  Fuit  hoec  tantum  imaginaria,  vel 
intellectualis  visio  ;  etconsequenter  non  realis  , 
sed  imaginaria  tantum  apertio  cceli.  Nec  enim 
coelum  habet  ostium,  quod  aperiatur  el  clauda- 
tur.  Myslice  hoec  cceli  aperlio  significat  coeles- 
tia  fidei  mysteria  clarius  fuisse  revelata  Joanni 
et  Apostolis  novi  Testamenli,  quam  Moysi  et 
Prophetis.  Hinc  Stephanus  vidil.  coelos  aperlos, 
Paulus  raptus  est  in  lertium  coelum ,  angeli  as- 
cenderunt  et  descenderunt  supra  fdium  homi- 
nis,  Joan.  1.  51.  Nam,  ut  ait  Daniel  c.  2.  28. 
Est  Deus  in  ccelo  revelans  inysleria. 

Altudit  ad  Ezech.  1.  i.  Aperti  sant  cceli ,  et 
vidit  visiones  Dei.  Sic  et  Jacob  vidit  scalam  erec- 
lam  in  coelum,  el  per  illain  ascendentes  el  des- 
cendentes  angelos,  idcirco  dixit  :  Non  est  hic 
aliad  nisidomus  Dei ,  et  porla  cccli.  Sed  haec  typi 
etumbroe  fuerunt  Christi ,  Aposlolorum  et  Ec- 
clesiae,  ideoque  obscuriora,  magis  umbrosa  et 
aenigmatica.  Unde  Ezechiel  non  ascendit  in  cce- 
lum,  sed  ad  illum  polius  e  coelo  descendit  cur- 
rus  Cherubim.  Nam  ut  ait  ipse  c.  8. 1S.  Apparuit 
rola  super  terramjuxla  animalia. 

Idem  de  Deo  contendit  Alcazar,  scilicetDeum 
a  Jacobo  visum  esse  inniti  scalae  non  in  coelo , 
sed  interra  juxta  Jacobum  consisteniem.  Verum 
hoc  alii  passim  rejiciunt,  ut  dixi  Genes.  28. 
13.  Illud  verius  Joannem  el  Paulum  sine  scala  , 
quam  vidit  Jacob  ,  raptos  ascendisse  in  coelum. 

ETVOX  PRIMA,  QUAM  AUDIVIT,  TAMQUAM  TUB^E.  ] 

Alcazar  censet  tubam  hic  ceque  ac  c.  10.  signi- 
ficare  bellum  a  Judaeis  Ecclesi;c  illalum.  Verum 
haec  tuba  non  classicum  canit  Judaeis;  sed  Joan- 
nem  evocat  in  ccelum.  Ait  enim : 


Dicens  :  Ascende  liuc.  ]  Ergo  Joannes,  raptus 
in  extasim  ,  ascendit  in  coelum  mente  et  spirilu, 
non  corpore.  Fuit  enim  efficax  hoec  ejus  in 
coetum ,  a  Deo  per  turbam  evocalio.  In  coelo 
crgo  vidit,  non  lam  gloriam  Ecclesiac  trium- 
phantis  ,  quam  agones  et  labores  futuros  Eccle- 
siae  militantis,  quos  ipsa  virtute  e  coelis  accepta 
erat  superatura,  et  per  illos  in  coelum  con- 
scensura.  Ideo  enim  Christus  e  coelis  descendit 
interram,  ut  eara,  ejusque  fideles  crucis  et 
fortitudinis  suee  asseclas  in  coelum  subveheret. 
Hinc  de  Chrislo  ait  Joan.  c.  3.  13.  Nemo  (hucus- 
que)  ascendit  in  ccclum  nisi  qui  descendit  de  ccclo , 
Filius  hominis  qui  est  in  ccelo.  Licet  enim  Elias 
per  lurbinem ascenderit  in  coelum,  lamen  ccelum 
hoc  aereum  fuit,  non  sidereum,  nec  asthereum. 
Hoc  est  quod  ait  sapientissimus  Salomon  :  ISon 
novi  scientiam  sanctorum.  Quis  enim  ascendit  in 
ccelum  atque  descendit?  Proverb.  30.  3. 

Mystice,  significalur  Prophelas ,  Apostolos, 
virosque  Apostolicos  debere  in  coelis  mente  et 
actione  versari,  ac  agere  vitam  coelestem  terris 
alliorem,  ut  omnem  hominum  vitam  trans- 
cendant,  dicantque  cum  Paulo  :  Nostra  conver- 
satio  incoziis  est.  Ita  enim  ct  populum  ad  coelcs- 
tis  viae  et  vitae  studium  incitabant.  Argute  enim 
Diogenes  cuidam  mira  de  coelestibus  dicenti , 
clixit :  Quando  de  ccclo  venisti? 

OSTENDAM  TII5I  QU^   OPORTET  FIERI   POST    H/EC  ] 

Alcazar  censens  proeteritam  hic  Ecclesiae  de 
Judaeis  victoriam,  Deique  vindictam  describi  , 
to  quce  oportet  fieri ,  sic  explicat :  Licet,  inquit, 
res  illae  jam  essent  praeteritae  ,  nondum  tamen 
earum  magnitudo  et  praestantia  fuerant  mundo 
reserata;  ettunc  aliquid  fleri  dicilur,  cum  ma- 
nifestatur.  Verum  to  quo3  oportet  fieri ,  proprie 
significat  ea  quae  nondumfacia,  sed  adhuc  fu- 
tura  sunt.  Adde  magnitudinem  excidii  Judaeo- 


commentaria  in  apocai 

rum ,  aeque  acEcclesiae  gloriam,  fuisso  toliorbi 
in  seipsa  ,  dum  peracta  est,  conspicuam  et  ee- 
lebrem. 

2.  Et  statim  flt  in  spiiutu,]  raptusfuit  in 
exslasin. 

Er  ecce  sedes  posita  erat  in  coei.o.  ]  Alcazar 
censet  tfaronum  liunc  Dei  fuisse  instar  propi- 
tiatoiii  et  Cherublm.  Ili  cnim  erant  Ibronus  Dei 
in  lemplu  Salomonis  ;  ad  quod  hie  alluditur. 
Nam  2fi  Beniores ,  ait,  sunt  priucipcs  saccrdo- 
inni.  Hi  enim  erant  2&  ut  palet  1.  Paral.  24.  Iliuc 
et  septeni  lampades  respondent  septem  lucer- 
nis  eandelabri,  mare  vitreuni  mari  aeneo,  ani- 
iiKilia  inagnis  Cherubinis,  quod  lecil  Salomon  : 
clenique  capul  ipsuin  Dci  laudibtts  el  adoialiono 
termiiialiir.  Alquc  cuindcm  Iiunc  lluonuin  ccu- 
set  fuissc  in  onmiluis  visionibus  prophcticis, 
ut  cuni  Dcus  visus  est  Moysi  el  seniorilius 
Exodi  2a.  10.  el  Isaite  c.  6.  1.  et  Ezecbieli  c.  1. 
22.  nisi  quod  pro  aurea  tabula  propiliatorii, 
Exod.  1(\.  10.  fueril  sappbirina  ,  etEzech.  1.  22. 
cryslallina  :  qualcni  el  bic  fuisse  ccnset,  quia 
thtonus  bic  erat  in  ccelo. 

Porro propilialorium  ,  ait,  signiPicabat  aniini 
deinissioncm  ac  sanclilaleni  eorum  <pii  Deo  se 
JOtos  subjiciiuit  ,  cique  in  scmctipsis  sedcin 
consliluunl.  Erat  auteiim,  quia  bumililas  cba- 
rilale  condicnda  csl  :  bic  erat  sapphirinum  aut 
crystallinuni ;  quia  sigtiificabal  vilam  cocleslcm. 
Duo  Cberubini  maiiibus  juuclis  scdem  Deo  c\- 
bibentcs ,  ila  ut  pedes  Dei  vidcrenlur  insislcru 
propilialorio  ,  sive  operculo  arc;e  ,  quasi  scabcl- 
lo,  signilicabant  sapientiarn  et  sanclilalem  ,  id 
esl ,  meniem  coelesli  lumine  illustralam,  el  vo- 
iunlaiem  in  divino  obsequio  ferventem.  Harum 
cnim  polentiarum  perfcctio  facit  tam  angelos , 
quam  bomiiKs  pra clarissimum  Dci  tbronum. 
Alse  symbolum  sunlcrecti  aninti,  promplique , 
cl  ad  Deijussa  ex.equen.da  paralissimi. 

Causam  borum  omnium  datj  quia  ,  inquit, 
non  est  sermo  bic  de  Lhroooquem  D<'us  in  co3- 
lis  babct,  sed  de  tbrono  novo  regni  cocloruni  , 
quod  piaedicavit  Cbrisliis  et  Aposloli ,  id  esl  du 
ibrono,  quem  babet  Ecclesia.  Genuious  enim 
sensus  esl  gloriosissiinuin  csse  Dco  novum  rcg- 
num  ,  quod  babcl  in  Ecclesia  Cbristiana,  id  est 
in  cordibus  lidelium  quae  receploSpirituSanclo, 
perfecte  <i  subjiciuntur  per  excelleniem  sancli- 
talein,  el  viiam  pcrfcclissimam  ,  ac  rcrum  om- 
nium  lerrcnaium  conlemptum.  Tbronus  ergo 
Dei  sunt  fidclosjusli  et  sancli.  Ncc  aliud,  vel 
alios  significat  bic  tbronus.  Hucusque  AI- 
ca/.ar. 

Verum  baec  partim  mysiica  sunt  etmoralia, 
pariim  incerta ,  aut  minus  probahiUa. Nam  nulla 
Cherubinorum  bic  fitmenlio,  uli  ncc  lsaice  6. 
ncc  Ezecb.  1.  quiniino  Cberubini  Ezecbielis  sli- 
pabant  curruni  Dci ;  ergo  non  poterant  ejus 
esse  tbronus.  Porro  agi  bic  de  ibrono  Dei  quem 
habet  in  cgbIo  non  auicm  in  Lcclcsia  ,  patci  cx 
seqiKiilibus  ,  ubi  doc<  t  in  circuilu  ibroni  bujus 
fuisse  cuelestes  spirilus  ac  beatos  vestitos  albis, 
cl  coronis  aureis  covonalos,claiiianlcs  ;Saiuiits, 
sanctus,  tanctua,  <ic.  Rursum  c\  eo  quod  aii  v. 
o.  <l<-  ilnono  proceasisse  fulgura,  voccs  et  (o- 
uitrua  ;  baec  eoim  ecodloprodeunt,noueterra. 
Denique  Alcaaar  ait  Apocalypsin  esse  quasi 
sccnani  vcrsaiilcm  ,  in  qua  subiloinacbiuis  <pii- 
busdam  converso  pegmate,  alia  specics  oslen- 
dilur,  ut  sylya,  v.  g.  in  palaiium  subito  con- 
urii  vidcaiur:  siccnim  throiuuu  bunc  cceles- 


APSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  1093 

lcm    (piasi    in    terrestrem    commutari  ,    quod 
parum  coogruit  divinae  gravitati  et  majestati. 

Dico  ergo  ad  litteram  S.  Joanni  osu-nsam 
fui.sM'  sp<  <  icm  tbroni  cujusdam  magnificenlis- 
.>imi ,  puia  regalis  ,  id  est  coelestis  et  divini ,  qui 
longe  magnificentiam  propiliatorii ,  Imperato- 
luni,  li<  ^iiin  el  Pontificum  omnium  superabat. 
li<-pi  p?sentabat  enim  immensam  et  altissimam 
celsiludinem  et  majestatem  divinas  naturas,  fe- 
licilalis  et  glori;c,  iu  qua  Detis  (|uasi  in  throno 
ex  omni  aeternitate  residct  et  requiescit.  Fuit 
ergo  ihrunus  bic  similior  throno  Dei,  quem  vi- 
ditlsaiasc  C.  et  Ezcch.  c.  1.  uti  mox  patebit, 
quam  propitialorio. 

Mysiice,  sedes  hcec  est  Ecclesia,  aitlUipertus, 
Ainbros.  et  Alcazar,  pttta  Sancli ,  ut  ait  Aretas  ; 
vel  angeli,  ut  vult  Richardus  Vicior.  vel  potius 
B.  Virgo.  Ita  S.  Bernard.  serm.  de  B.  Maria  :  De 
ihono ,  ait,  procedebant  fulgura  et  voces ,  et  lo- 
nilrua  qtlia  Maler  filii  Jesus  Cliristi ;  parabolas  , 
tenigmata,  legalia  et  mirifica  gesta,  dictact  opera 
avidius  ebibit,  fidelius  credidit ,  sincerius  lucuten- 
tiusquc  aliis  edidit.  Alii  dislinctius  per  fulgura 
accipiunlB.  Virginis  miracula;  pervoces ,  blan- 
das  cohortationes  ;  per  tonitrua,  increpationes, 
niinas  gcbcniKe,  ultiones  et  supplicia  hostibus 
suis  el  impiis  ab  ea  inllicta.  Hinc  B.  Virgo  a 
s.  EpipbaniOj  serm.  de  laud.  Dciparae,  vocatur 
Thronus  Cherubicus.  Scripsitbac  de  re  opus  in- 
gcns,  pium  scque  ac  eruditum,  noster  P.  Anton. 
Spinellus,  Provincialis  Neapolit.  cujus  titulus 
est  :  Maria  Deipara  thronus  Dei. 

Et  supra  sedem  sedens.  ]  Sessor  bic  non  fuit 
Cbristus,  ut  vult  Ainbros.  Chrislus  enim  cst 
Agnus  ante  tbronum ,  qui  a  sedente  accepil  li- 
brum ,  ut  patet  c.  5.  7.  Sed  Dcus  ,  qui  hic  specie 
humana  et  regali  apparuit  sedens  in  tbrono,  ut 
patet  ex  eo  quod  c.  5.  7.  dicalur  habuisse  dex- 
icram.  Hic  crgo  princeps  in  solio  boc  coelesti  re- 
sidcns,  est  ccelorum  Hex  ,  id  cst  coeli  terraeque 
condilor.  Ila  liichardus,  Alcazar,  Ribera  et  alii. 

Porro  Alcazar  censct  tam  bic,  quam  Isaiae 6. 
sessorem  fuisse  Deum  Patrem  tantum.  Vernm 
longe  mclius  alii  ccnsent  fuisse  Deum  absolu- 
te  ,  prout  communis  est  Patri ,  Filio  et  Spiritui 
sanclo.  Alludit  enim  ad  thronum  lsaiae  c.  6.  1. 
ubisessor  fuit  Deus  trinus  ct  unus  ,  sive  Sancta 
Ti  inilas;  uli  ibidem  ostendi.  Dnde  ei  bic.  aequc 
ac  ibi,  sancla  anitnalia  jugiter  acclamant  ei  tri- 
sagion,  scilicet  Sanctus,  sanctus,  sanctus,  quasi 
dicant:  Sanctus  Palcr,  Sanctus  Filitts  ,  Sanctus 
Spiritus  sanctus  ;  bi  enim  tres  sanctissimi  sunt 
ipsaque  primaeva,  increata,  esseniialis  ct  im- 
mensa  sanctitas. 

Objicit  Alcazar  :  Filiushic  rcpraesenlatur  Agno 
<pii  accessil  ad  sedentcm  in  throno.  Ergo  non 
scdit  in  tbrono  :  non  enim  accessit  ad  seipsum. 
Si  dicas  Agnuin  significare  Cbristum  bominem  : 
bi<-  aulem  potoit  accedere  ad  seipsum,  quate- 
nus  eral  Dcus.  Resp.  Alcazar,  tbeologice  id  ve- 
nim  csse,  sed  Scripluram  iia  non  loqui,  imo 
passim  dicere  Filium,  qua  homoest  accedere 
ad  Patrem,  eumque  invocare  non  seipsum.  Ve- 
rum  dico  utroque  modoloquiScripturam.  Cuin 
cniin  passim  dicit  Christum  nos  redemisse  <  f 
reconciliasse  Deo  suis  merilis,  oratione  et  pas- 
sione,  signilicat  Chrisium  nos  reconciliasse  loii 
sanctae  Trinitati,  scilicet  non  soii  Patri,  sed  Fi- 
lio,  et  Spiritui  sanclo,  uti  palel.  et  omnes  Or- 
tbodoxi  fatcnlur.  Tam  enim  offensus  eral  nobis 
lilius  et  Spirilus  sanclus,  tamque  rccouciliau- 


1696  COMMENTARIA  IX  APOCALY 

diis,  quiim  Palcr.  Itaque  illaoratioet  vo\  Christi 
psal.  39.  7.  qnam  cilat  Apostolus  llebr.  10.  7. 
Ilostiam  ct  oblationcm  notuisli ,  etc.  lunc  dixi : 
Hcce  venio ,  ut  faciam,  Deus,  voluntalem  tuam 
noii  lantum  Patrcm,  sed  et  Filium,  ei  Spiritum 
saiiclum  respicit,  et  ad  omnes  dirigatur.  Venii 
eitim  Christus,  ut  horum  omnium  voluntatem 
rirca  rcdcmptionem  hominum  implerel.  Sic  iu 
CTtice  orans  etclamans  :  Deus  nieus,  Deus  meus, 
ut  quid  dcreliquisti  me?  Malth.  27.  v.  UG.  non 
tantum  a  Palre  ,  sed  et  a  seipso  ut  Deus  erat, 
suam  humanitalem  m  tormentis  et  morte  dere- 
lictam  significavit.  SicMalth.  6.  9.  oravit,  et  nos 
oraredocuit  :  Pater  noster,quies  inccclis,  sancti- 
licrlur  nomen  tuum ,  etc.  utiquePatrem  non  per- 
sonaliter,  sed  essentialiter  intelligens ,  puta 
Deum  ipsum,  qui  suae  humanitalis  et  omnium 
hominum  estpater,  id  estcreator  et  Deus  :  qua- 
lis  est  tam  Filius,  et  Spiritus  sahctus  ,  quam  Pa- 
ter  neternus.  Oramus  enim  ut  omnium  horum 
nomen  sanctificeturet  voluntas  fiat.  Multo  ma- 
gis  in  visionibus,  qualisesthsec:  Filius  uthomo, 
dici  polest  accedere  ad  seipsum  ut  Deus  est. 

3.  Simims  eiut  aspectu. ]  Corrige  cum  Rom. 
Aspeclui ,  id  est  colori,  vel  speciei  jaspidis.  He- 
broeis  enim  oculus  vel  aspectus  ponitur  pro  co- 
lore  vel  speciei ;  scilicet  potentia,  vel  actus  pro 
objecto,  per  metonymiam. 

Lapidis  jaspidis  et  sardinis.  ]  Jaspidis  estco- 
loris  subviridis,  sardius  rubei.  Unde Pererius  pu- 
lat  hos  coloresincorporeDei  sessoris  fuisseper- 
mistos.  Praesertim,  quia  Pliniusl.  37.  c.  8.  docet 
in  Phrygia  jaspides  esse  purpureos  ;  et  apud 
Virgil.  t\.  jEneid.  fulva  jaspide  stellatur  ensis. 

Concinnius  Alcazar  censet  non  commislos, 
sed  parlitos  fuisse ,  scilicct  corpus  Dei  ab  imo 
;ul  lumbos  fuisse  simili  jaspidi,  a  lumbis  vero 
sursum  sardio.  Alludit  enim  Joannes  ad  Ezech. 
1.  27.  etc.  8.  2.  ubi  de  sedente  in  throno  Cheru- 
bico  dicitur  :  Ab  aspectu  lumborum  ejus ,  et  deor- 
sum ,  ignis  ;  et  a  lurnbis  ejits  et  sursum,  ut  visio 
clectri.  Parlita  ergo  fuit  haec  visio  et  species  ; 
Miperne  enim  erat  electrina  ,  inferne  ignea  ;  uti 
bie  superne  erat  sardina,  inferne  jaspidea.  Sic 
olim  viri  illustres  ad  magnificentiam  plures 
gemmas  jungebant,  easque  gestabantinannulis 
et  digitis,  unde  Martial.  I.  5.  epigr.  11. 

Sardonyclias,  smaragdos,  adamantes,  jaspidas  uno 
Portant  in  articulo,  Stella  Severe,  meus. 

Quaeres  quid  in  hoc  Dei  throno  significcn'- 
jaspis  et  sardius  ?  Resp.  primo.  Victorinus  ,  Pri- 
mas.  Beda  et  Rupert.  per  hasce  duas  gemmas 
significari  Dci  justitiam  et  vindictain  in  pccca- 
lores:  scilicet  per  jaspidem ,  qui  coloris  esl aquei, 
siguilicari  diluvium  sub  Xoe ,  quo  Deus  omnes 
peccatores  submersit:  per  sardium,  qui  rtibeus 
<'St,  significari  ignem  conilagrationismundi,  qui 
peccala  el  peccatores  exuret. 

Secundo,  Richard.  Virore,  ait,  jaspidis  signi- 
ficatur  sempervirens  Sanctorumgloria  in  ccelo; 
per  sardiumincenditimgehennae,  quae  duo  sunt 
liominis  novissima,  eaque  Deus  hic  et  alibi  ho- 
minum  oculis  subjicit,  ut  ea  jugiler  intueanlur. 

Tertio,  Joachim  :  Jaspis,  ait,  est  Pater  ;  sar- 
dius  est  Filius,  smaragdus  et  iris  est  Spirilus 
sanctus. 

Quarto,  Viegas  el  Perer.  Jaspide,  inquiunt,  vi- 
renle  significalur  misericordia  ,  sardio  rubenle 
justilia.  Hisceenim  duobus  omnis  resp.  ettotus 
jnundus  a  Deo  rcgilur.  Unde  ait  Psaltes  :  Miseri- 


PSIX  S.  JOAXNIS.  Cap.  IV. 

cordiam  ct  judicium  cantabo  tibi,  Domine.  Hac 
enim  visione  multa  adumbranlur  deprovidentia 
et  misericordia  Dei  in  pios,  atque  justilia  et 
vindicla  in  impios. 

Quinto,  Lyran.  Deus,  ait,  hic  apparet  quasi 
provisor  Ecclesuc  mililantis  ;  unde  jaspide  signi- 
iieatur  ejus  consolalio  et  recrealio  in  adversis, 
sardio  ejus  inllammatio,  qua  facit  ut  ardentius 
Deo  serviamns. 

Sexto  ,  Aureolus:  Sedes  haec,  ait,  est  cathedra 
Ecclesiae  Romanae,  quas  est  caput  Ecclesiae  mi- 
litantis.  In  liac  est  jaspis  virens,  pula  miseri- 
eordia  et  potestas  solvendi  peccata,  est  et  sar- 
dius,  id  est  potestas  eadem  retinendi  etpunien- 
dii  Sedes  enim  Dei  est  sedes  Ecclesiac  et  Vicarii 
ojus,  scilicet  Summi  Pontificis  ;  unde  de  ea  ca- 
nilpsaltes  :  Et  in  cathedra  seniorum  laudent  eum. 

Septimo,  et  optime  ,  Andreas,  Aretas  et  Rihe- 
ra  :  Jaspis,  inquiunt,  qui  firmissima  est  gemma, 
viridis  etsaepe  pellucens,  teslePlinio  lib.  37.  8. 
significat  splendorem  et  pulchritudinem  divini- 
latis  semper  vireniis  et  fiorenlis.  Sardius,  quia 
sanguinei  et  ignei  coloris  est,  et  ut  ail  Aretas  , 
feris  lerrorem  incutit,  significat  primo,  igneam, 
idest  sublimissimam  et  efficacissimam  Dei  na- 
turam.  Secundo,  ejusdem  justitiam,  terrorem 
et  vindictam  in  impios  Antichristi  praecursores 
vel  asseclas  ;  haec  enim  in  Apocalypsi  praesigna- 
tur  et  praedicitur  :  unde  oplime  ejus  speciem 
hic  ostentatDeus,  ac  vindicis  habitum  assumit  i 
solel  enim  assumpre  speciem  et  habilum  simi- 
lem  materiee  et  rei  de  qua  agitur.  Tertio,  Abu- 
lens.  etalii  asseruntsardiogaudium  accendhapte 
ergo  sardius  significatimmensam  illam  Dei  glo- 
riam  et  felicitatem,  ex  qua  manat  immensa  ejus 
voluptas  et  hetitia.  Huc  facit  quod  Alcazar  pag. 
979.  littera  C.  tradit,  sardium  partem  esse  ori- 
ginem  amethysli,  idqueex  eo  manifestum  esse, 
quod  in  nonnullis  gemmis  quas  inveniuntur, 
una  parte  sardius  ,  altera  amethyslus  cernatur. 
Amethystus  autem,  quicolorem  habet  vini,sym- 
bolum  est  deliciarum  coelestium  ,  et  nectaris 
divini,  quod  longe  magis  quam  vina  Falerna 
bclificat  cor,  illudque  gaudio  inebriat,  juxta 
illud  Psaltis  :  Inebriabuntur  ab  ubertate  domus 
liitt ,  et  torrente  voluplatis  luce  potabis  eos.  Idem 
ergG  significat  sardius. 

Oclavo,  Alcazar  censet  jaspidem  et  sardium 
idem  significare  hic,  quod  c.  21.  n.  19.  et  20.  in 
duodecim  fundamentis  coelestis  Jerusalem:  quas 
cum  signifiCent,  ait,  duodecim  arliculos  fidei , 
ac  primum  fundamentum  sit  jaspis,  sextum 
sardius,  sequitur  jaspidem  significare  primum 
Symboliarticulumde  Deo  rerum  omnium  crea- 
tore,  sardium  vero  significaresexlum,qui  est  de 
Christi  resurrectione.  Error  enim  hic  est  in  Al- 
cazaris  numero;  ponit  enim  sardium  quintum, 
cum  Apocal.  21.  19.  ponatur  sexlus,  uli  ibidem 
ponit  et  Alcazar,  ubi  et  articulum  de  Chrisli 
resurrectione,  quem  alii  jungunt  cum  descensu 
ejusdem  ad  inferos,  ponuntque  quintum ,  ipse 
ab  eo  dividit,  ponitque  sextum.  Hinc  docet  apte 
ulrumque  lapidem  et  articulfim  conjungi  in  idea 
Dei  Patris,  cui  attribuilur  polenlia,  ac  conse- 
quenter  tam  creatio,  quam  resurrectio.  Sicut 
cnim  per  creationem  ereaturee  esse  coeperunt, 
ila  per  Chrisli  resurreclionem  datumest  initium 
nova^  crealurse;  ante  illam  enim  nondum  eral 
Spiritus  datus,  quia  Jesus  nondum  erat  glorifi- 
ealus.  Quare  merito  Christi  resurrectio  consi- 
deratur  in  Scriptura,  quasi  nova  mundi  creatio: 


CO.MMENTARIA  IN  APOCAI 

onmis  autem  creatio  opus  est  l>«  i  Patris.  lun- 
sum  aple  jaspis  supponilur  sardio,  lioc  estcrca- 
tio  rcsurreclioni ;  haeccnim  illa  esl  excellcnlioi 
ct  gloriosior.  Al<|iie  sicut  natura  gratia:  supponi- 
tur ,  el  gratia  gloriae  ;  sic  opus  crcaliouis  suppo- 
nitur  rcsurrectioni ,  quse  est  quasi  recrealio, 
sivc  iterata  crealio,  quse  antiqua?  reriiin  iu  Ge- 
nesi  produclioni ,  nova;  quasi  crcaliouis,  et  uo- 
voe  crealuraegloria  addila  cst.  Ila  ipsc  ingenjose 
etincongrue.  Sardius  enim ,  til  dixi,  symboluni 
cst  gaudii  ct  felicitalis  divinae,  quam  Deus  suis 
clectis  communicat  beando  illos,  ct  rcsusci- 
tando  ad  vilam  et  gloriam  scmpilernam. 

ET    IRIS  EBAX    IN  CinCUlTU  SKDIS  SIMII.IS    VISIOM 

SMARAcniNyE.  ]  Primo,  Andreas  :  Iris,  ait,  varia 
ct  Ilorida  rcprcesculat  ca'lcslium  virlulum  ct 
ordinum  ornamenta,  diversaque  corum  munci  a 
ctonicia,  ac  praeserlim ,  utaitPercr.  tres  colo- 
rcs  iridis  signilieant  triplicem  virlulem,  |nir- 
gandi,  illuminandi  et  perliciendi ,  quae  cst  in  Deo 
ct  angclis. 

Sccundo,  Richard.  Victor.  periridem  quae  spe- 
ciem  liabet  arcus  ,  itaque  belli  signum  el  ins- 
trumeniuin  oslcnlat,  pulat  significari  judicium 
univcrsale  in  quo  sinaragdus,  qui  parlim  vircl, 
parlim  rubel,  indicat  bonos  praemiandos,  ma- 
jos  punicndos  es.se.  linde  et  Cbristus  judex  pin- 
gilur  insidcrc  iridi  ;  scdcbit  enim  in  nube  glo- 
riosa,  qualis  est  iris. 

Tcrlio,  Vcn.  Bcda  :  Iris,  ail,  sunt  Sancli ,  qui 
Ecclcsiam  suis  prccibus  protcgunt,  sicut  iris 
cingit  ct  prolcgil  noslrutn  heinispb;erium. 

Quarto,  Ansberlus  :  Iris,  ail.est  incarnalio 
Vcrbi ;  idqueprimo,  quia,  sicut  sol  in  nubo  iri  a- 
dians  facit  iridcm  ,  sic  Verbum  in  carne  irra- 
dians  fccit  Cbristiun.  Sccundo,  sicut  iris  fuil 
pacis  symbolum  tempore  Noe,  ita  et  incarnalio 
Cbrisli  fuit  reconciliatio  mundi.  Terlio,  duo 
cornua  iridis  stinl  duae  nalurae  Cbristi,  luunana 
scilicet  et  divina  ;  cborda  in  boc  qnasi  arcu,  e.st 
carumdcm  unio  hyposlalica.  Quarlo,  in  iride 
triplex  esl  color,  ila  et  in  Cbrislo  ;  Cbrislns 
enim  fuit  quasi  c;erulcus,  id  cst  ccclestis,  pcr 
oralionem  assiduam  :  fuil  viridis,  per  llorcm 
gratiarum  etvirtiitum  :  fuit  rubicundus  incruce, 
pcramorcm  aequeac  sanguincin.  Quinto,  abboc 
arcu  emissae  sagittae  amoris  stinl,  qtiibus  vtilnc- 
rata  sponsa  dicebat  Cant.  2.  Fulcite  rne  jloribtis , 
stipatc  mcmalis  ;quia  amore  langueo.  Ita  Viegas. 

Sexlo,  iris  baec  imbrilera  fuit  :  quia  clludil  in 
orbem  praedicalionis  et  doclrinoe  ccclcstis  abun- 
danliam. 

Quinlo,  Alcazar  censelbanc  iridem  non  alinm 
babuisse  colorcm  quam  viridem,  tainquc  fuisse 
viridein  ,  ul  sniaragdo  siinilis  apparerel.  Licet 
enim  commnnis  iris  sil  mullicolor,  tamen  no\  a, 
inquit,  )i;ec  ct  ccclesiis  tantuni  lnit  viridis  voca- 
turquc  iris,  quia  arcus  coelestis  speciein  exlii- 
bebal,  non  in  colore,  sed  in  fornia  cl  Rgura. 
Porro  smaragdus  c.  21.  seque  ac  hlc,  signiCcat 
passionem  Cbrisli  ,  qua  Deo  Palri  rcconcilialus 
cst  mundus,  iicul  per  Noe  reconciliatus  est  in 
diluvio,  bujusque  reconciliationis ,  et  no\  i  pacii 
Deus  signuin  dedit  iridcm  j  baec  enim  passio. 
requc  ut  iris  Noe  ,  jugiter  Dci  oculis  observatur, 
oumque  iraiura  coDtinet,  ac cleoueniem  ei  libe- 
ralcin  in  Ecclesiam  efficil :  lum  quia  incredibili 
vbluptate baec  Chrisli  obedienlia,  religio  el  qlm- 
ritas  cuin  allicit  ;  tuni  qua  promissionis  sute 
Cbristo  facla? ,  de  gratia  et  venia  peccatoribus 
danda  ,  jugilcr  cum  nicinorcm  facit.  Arcus  crgo 


VPSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  IV.  1093 

passioni»  t  brisli  totus  esl  viridis ,  id  cst  lotus 
cst  spci  nosine  objectum,  lotus  beoiguilalis  ct 
iniscricordiae  prornissio.  Videlsaiaec.  5/i.  8.  Crux 
eiiiin,  si\e  Cbiislus  in  cruce  dislcnsus,  fuit 
quaai  arcusccelestis  tcnsiis,  qno  noyum  foedus, 
pactum  et  lestamenlum  inicrDcum  ct  bomines 
Cbrisliis  s;iii\it,  Arca  ergo  bedcris  veteris  lesta 
nicnli  fuit  mutata  pcr  Cbrisltim  crucifixuiii  in 
arcnin  eoeiestem,  ut  novi  fmderis  excellentia 
indicarelur,  sicut  mareaencum  in  niarc  \  ilrciim 
conversum  fuilv.  G.  Haec  eleganter  et  apposile 
Alcazar.  Cum  enim  Cbristtis  occisus,  antc  tbro 
num  Dci  quasi  in  scenam  bic  prodcal,  apposite 
symbolum  et  instrunicntum  occisionis  cjn^, 
puta  crux,  in  iride  n^praasenlalur,  cl  in  scenam 
producilur.  Rursum,  crux  Cbrisli  non  clainat 
nisi  reconcilialionem  et  miscricordiam,  cujus 
symbolum  est  iris,utijam  dicam. 

Sexto  ergo,  magis  generalim  el  genuine  Ri- 
bera,  Vicgas,  Percr.  ct  alii  passim.  Iris,  inqniuni, 
est  Dei  misericordia  ,  quoe  undique  tbronum  Dei 
circumdat.  Iris  enim  tempore  Noe  reconcilia- 
tionis  etfmderis  intcr  Detun  et  bomincs  fuit  sig- 
num,  fuilquc  iris  idem  quod  e«f»j«j,  id  est  pax  , 
ait  Ticonius.  Secundo,  iris  versicolor  recreal , 
-  ct  irabrem  copiosum  ac  varium  in  terram  tle- 
plttit:  idcm  facit  Dci  miscricordia  ;  unde  in  ea 
quasi  est  color  c;cruleus  ,  id  esl  lidelis  ;  cl  viri- 
(lis,  id  est  spes;et  rubicundus,  id  cst  cbaritas, 
aliique  mixli,  id  esl  vari;e  ali;c  virlutcs  et  gratiae, 
quasDeus  clTunditin  bomines.  Terlio,  sicut  iris 
est  seniicirculus  qui  lantum  in  bcmisphaerio 
nostro  apparct;  ila  cl  Dei  misericordia  tanlnni 
apparet  iu  bac  vita,  justitia  vero  in  allera.  \idi 
Lovanii  in  inauguratione  Sercnissimorum  Prin- 
cipum  Albcrtiet  Isabellae,  intcr  varioslriurapba- 
lcs  arcus  et  liltilos,  iinum  ercclum,  cui  inscrip- 
lum  eral  uncialibus  liltcris  :  Oclaviani  Augusli 
in  Lirbcm  advcnlu;  corona  iridis  specie  circa  so- 
lem  apparuit,  novw  potentice,  nova;  pacis  auspi- 
cium.  Huncvobis  ,6  Principcs  noslri,  scnatus  po- 
pulusque  Lovuniensis  in  ipso  ingressu  dcdical ,  no- 
vce  pacis  auspicium.  Hunc  lilulum,  banc  iridem 
Deo,  novae  pcr  Cbristum  pacis  auclori ,  consig- 
nat  bic  S.  Joanncs. 

Sic  iris  ,  id  est  pax  ,  sui  acvi  ftiit ,  re  et  nomine 
Irenc  lmpcratrix,  tixor  Lconis  Irapcraloris  Ico- 
noclastae  ct  raaler  Constantini  junioris  Impe- 
ratoris;  qua?,  mortuo  marito,  cum  filio  succc- 
dens  in  imperium,  iconoclasmum  sustulit, 
paceniqiie  Episcopis,  Monacbis  ct  Kcclesia?  red- 
didit.  Unde  Tbeodorus  Sludita  in  VilaS.  Platonis 
Poslquarn,  inquit,  regnare  cccpit  Dcicultri.c  lrcnr 
(anno  Clirisli  780.  )qua? pacem  ut  cognomcnto ,  ita 
ct  re  attulit ,  in  cujusrcgno  cum  aliis  bonis  ct  mo- 
naslica?  vita?  adeunda>  facultas  etjanua  patcfacta 
'  si  ,  quo3  olim  ab  impio  Impcratore  clausa  fuerat. 
elc.Exeo,  inquam,  tcmporc  quo  Ircne  regnai r 
ca-pit,  nostra  totaeorum  qtti  rebus  t<  rrcnis  rrnttu- 
tiaverantj  fatnilia  monaslica  oiue  obedientiam 
profitebatur,  ldipsuni  tniro  ostcnto  Chrislus 
prsesigniflcaviL  Nam  eodem  annoin  longisThra- 
cise  inuris  quidam  bomo  fodiens,  invenit  arcam 
lapideam,  quam  ciun  cxpurpassct  el  rcvelasscl. 
repcril  virtun  jaccntein,  et  conglntinatas  arcae 
liltcras  conlincnlcs  bjec  :  Cliristas  nascctur  c.v 
Virginc  Maria.  Credoineum.  Smb  Constantin 
Irene  Imp,  6  sol,  iterum  me  videbis.  Ita  refert 
Tbeopbanes,  ct  cx  eo  Paion.  anno  Cbristi  780. 

Possct  quoque  cum  Ilibera  per    iridein  BCCipi 
varictas,  ct  univcrsilas  ,  ac  pulcbriludo  crcatu- 


1096  COMMENTARIA  1N  APOCAL 

rarum  omnium  ,  qtiam  in  se  continet  Dcus.  Si- 
cutenim  iridemira  est  colorum  varietas,  et,  nt 
ait  Virgil.  U.  JSneid.  Mitleirahit  varios,  adverso 
sole  colorcs :  iia  et  in  universilalc  crealurarum 
resplendet  jucundissima  qua-dam  et  admirabi- 
lis  varietasperfectionum  Dei.  Vide  de  iride  dicta 
a  Gencs.  9.  13.  ct  Ezech.  1.  28. 

Similis  visioni  sMARAGDiNiE.  ]  Similis  crai  non 
ipse  sedens  in  throno,  pula  Deus,  ul  vult  Rioe- 
ra,  qui  putat  td  ct  iris  crat  in  circuilu  throni, 
parenthesi  iniercipiendum  eiincludendumessc; 
scd  similis  erat,  scilicet  ipsa  iris,  smaragdo 
\ircnli.  Erat  ergoiris  viridis,  non  tota,  ut  vtilt 
Alcazar,  quasi  alium  colorem  praeler  viridem 
non  haheret,  scd  quod  viridis  color  in  ca  esset 
cximius,  caelerisque  praecelleret  :  Smaragdus , 
inquit  Lyran.  esl  viridis  coloris  ,  cl  hic  est  unus 
de  coloribtts  iridis.  Sed  illairis  imaginaria  liic  sic 
apparuit,  ut  color  ejus  viridis  inlensior  cxteris 
viderclur.  Pcr  quo?  designabalur  consolalio  Dei 
suis  electis  affutura ,  maxhne  in  tribtdalionibtis 
Ecclesice  fUturis  ,  eb  qtiod  color  viridis  est  consola- 
tivus ,  cl  consolalivus  ipsius  visus. 

Smaragdusergo,  quisua  viriditate oculos  mire 
recrcai ,  adeoque  teste  Solino  c  17.  virore  supe- 
rat  herhas  et  germina  ,  imo  sihi  proxima  virore 
suo  inficitet  colorat,  nec  eum  in  umhra,  luccr- 
nis  aut  sole  immutat;  significat  Dei  misericor- 
diam  nunquam  tenescenlem,  sed  semper  vircn- 
tcm ,  quasi  novam  et  recentem ,  mire  nos  con- 
solari.  Smaragdus,  ait  Plin.  1.  37.  c.  5.  suo  virore 
et  pulchriludincoculos  implel,  nunquam  satiat, 
cl  suhinde  pulchcrrimi  speculi  vicem  obit.  Unde 
Nerogladiatorum  pugnas  per  smaragdum  spec- 
lahat. 

Rursum  smaragdus,  aitRihera,  significat  Dci 
ct  creaturarumin  Deo,quasiin  speculopulchcr- 
rimo,  visionem,  quae  mentem  conlemplaniis 
jucundissime  implet,  nunquam  satiat:pulchrius 
enim  et  clarius  crealuras  repraesentat,  quam 
ipsae  sint  in  seipsis.  Hoc  speculum  cst  mirahile 
ct  incnarrahile  ,  sicut  Poetae  dixerunt  de  iride, 
<-am  esseThaumantis,idestadmirationis,  filiam, 
cum  de  ea  sic  canunt: 

Clarasub  aclhereis  fulget  Thaumantia  proles 
Nubibus,  ut  radiis  pluvium  sol  alligitimbrem  : 
Et  picturato  coelum  velamine  cingit, 
F.t  ra-lum  variis  miranda  coloribus  ornat ; 
Picta  veste  decens,  et  multicoloribus  alis. 

Tropol.  iris  instar  smaragdi  symholum  est  vir- 
ginitatis,  quae  semper  virel,  et  suo  virore  splen- 
(lescit  instar  smaragdi.  Quocirca  apposite  Po- 
loni  in  canonizatione  S.  Casimiri,  qui  maluit 
mori  quam  virginitatem  perdere  conjugio,  cum 
illud  medici  valetudini  cjus  uecessarium  esso 
dicerent,  hoc  anagramma  .ei  dederunt :  Casimi- 
rus ,  sum  quasi  iris ,  in  quam  scilicet  irradians 
sol  justiiiae,  suum  ei  purilatis  fulgorem  afllavit. 
Rursum:  Casimirus,  quasi  cadis  mirus ,  quia  pro 
caslitate  moreris,  etvirginitatis  victima  occum- 
his  : 

Sponte  cadis  ,  sed  amore  cadis  Casimire  ,  pudoris  : 
Mirus ,  le  Chrislo  mirificaiUe,  cadis. 

Cecidit  anno  Domini  I&8Z1.  ut  cum  Agno  rcsur- 

gat,  eumque  per  omnia  coeli  gaudia  sequalur. 

h.  Et  incircuitu  sf.dis  sediua  viginti  quatuor : 

KT  SUPER   THRONOS  VIGINTI    QUATUOR  8ENIORES  SE- 

df.ntf.s.  ]  Alludit,  tum  ad  ordinem  angelorum 
prim;e  hierarchiae,  qui  vocantur  Throni ;  tum 


YPSIN  S.  30ANNIS.  Cap.  IV. 

ad  24  principes  sacerdotum  :  tolenim  erant  eo- 
rum  famftfco  a  Davide  distributae,  ut  per  vices 
sacra  ohirent  in  templo,  quac  singulae  suos  ha- 
hcbant  principes  ( scilicet  primogenitus  familia; 
erat  caput  etprinceps)  qui  proinde  Principes 
Dei,et  Prinripes  sancluarii  vocantur  1.  Paral. 
1l\.  5.  1 1 i  cnim  1k  principcs  (cmpli  fuerunt  ly- 
pus  1l\  seniorum  in  tcmplo  coelcsti.  Seniorcs 
cnimj  sive  senalores  vocanlur  principes  populi: 
qui  senatus  olim  e  senibus  eligehalur  ;  et  licct 
postea  senatorum  et  principum  filii,  esto  essent 
juvenes  parenlibus  defunctisin  magistratu  suc- 
cedcrent,  tamen  et  hi  a  prima  nomenclatura 
vocahantur  scniores,  sive  scnatores,  id  est  prin- 
cipcs:  Senior  ergo  nonlam  aetalis,  quam  dignita- 
lis  esl  nomen  :  hanc  enim  significat  Hebra^pt 
zekenim ,  id  est  seniorcs.  Unde  et  Presbyteri 
vocahantur  apudSpartanos  summi  magisiratus, 
qui  rchus  sacris  praeerant.  Hincenim  Itali,  His- 
pani,  Galli,  aliaeque  genles,  Smnor  vocant  do- 
minum,  quin  et  Golhi  eosdcm  vocant  Siliora. 
Lnde  S.  Aug.  epist.  178.  Sihora  armen,  inquit, 
gothice  significat  Domine  miserere  ,  quod  Graeci 
dicuntKynee/mon.-illudqueaGothiscaplietsup- 
plices  Romani  dicere  didicerunt;  a  Goihis  enim 
Latina  lingua  corrupta  cst,  et  traducta  in  Itali- 
cam,  HispanicametGallicam  ;utex  Senior  Golhi 
fecerunl  Sihora;  inde  ItaliiSVgnor,  et  Hispani  Sen- 
nor,  et  Galli  Seigneur.  Hoc  est  quod  ait  Cicero 
lib.  de  Senectute  :  V teretur  consilio ,  ralione,  sen- 
tentia,  quce  nisi  essent  in  senibus ,  non  summum 
concilium  majores  veslri  appellassent  Senalum. 
Idem  lib.  3.  de  Legihus  :  Senatori ,  ait,  triajussa 
sunl,  ut  adsit ;  nam  gravilalem  res  habet  cum 
frequens  ordo  est  :  ut  loco  dicat ,  id  est  rogatus  ; 
ut  modo,  ne  sit  inftnitus. 

Skdilia.  ]  Graece  Stpovot ,  id  est  throni  augusti  , 
quales  suntregum  et  principum.  Alludiiad  Psal. 
10G.  32.  Et  in  cathedra  seniorum  laudent  eum : 
Nam  1J\.  Principes  sacerdotum  in  templo  suas 
hahebant  Gathedras  et  ihronos,  ut  jam  habent 
Episcopi  et  Pontifices,  a  quibus  vocantur  Eccle- 
siae  Cathedrales.  Hincet  festa  Cathedrse  S.  Petri, 
tamRomanae,  quam  Antiochenae.  Tales  Pontifi- 
cum  thronos  et  priscos,et  posterioris  ac  prae- 
sentis  aetatis  ,  plures  Romae  conspicimus  in  tri- 
buna,  id  est  in  choro  cujuslibet  templi.  Porro 
hi  throni  cingebant  thronum  Dei  instar  semicir- 
culi  ;  erat  enim  in  circuitu  throni  :  sicut  throni 
Cardinalium  amhiunt  thronum  Pontificis  ;  sed 
hic  illis  longeest  augustior  et  sublimior.  Alcazar 
lamen  imaginatur  eos  visos  fuisse  quasi  in 
Sancto  sanctorum,  quod  qttadratum  erat,  ac. 
proinde  censet  thronos  hos  in  quadrum  fuissc 
dispositos,  ita  ut  seni  essent  a  quolihet  latere. 
Verum  in  Sanctum  sanctorum  solusingredieba- 
tur  summus  Ponlifex,  non  alii  principessacer- 
dotum.  Et  esto  fuissent  in  Sancfo  sanctorum , 
commodiiis,  decentiiis  etelegantius  in  semicir- 
culum,  quam  in  quadrum  fuissent  dispositi.  Sic 
cnim  omnes  erant  ante  thronum  in  conspectu 
f)ei ,  eum  videntes ,  et  ah  eo  visi.  Nam  in  quadro 
sedentes,  tantumfn  tribusquadrilateribus  Deum 
ante  faciem  haberepotuissent.  Sedcntesenim  in 
quarlo  lalere  quodclaudebat  quadrum,  ea  parte 
qua  erat  thronus  Dei,  vel  dorsum  ;  vel  certe  la- 
lus  obvertissent  Deo  ,  aut  certe  fuissent  a  tergo 
Dei. 

CmcuMAMiCTivESTiMENTisALr.is.  Albaevestcs  no- 
tant  nontam  sacerdotium,ut  vult  Alcazar,  quam 
chaiitatem  et  gloriam  beatiludinis  24  seniorum. 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS"  Cap.  IV. 


1097 


Et  in  capitiiius  eordm  coron.e  acre^.  ]  Coronae 
hac  notant  corum  vicloriam,  triuniphum  et  reg- 
num.  Suntenim  victorcscttriumphaiores,  aeque 
ac  reges  in  rcgno  Dei  ccelesli. 

Qiueres  quinam  sint  lii  26  scniores  ?  Primo, 
Ticonius,  Beda,  1'rimas.  ct  Arias  Montan.  inZa- 
char.  6.  ccnscnt  26  scniorcs  signilicare  univer- 
sam  Ecclesiam  ,  quac  a  Dco  coronata  est ,  et  co- 
ronas  suas  Deo  acccptas  rcfcrt. 

Secundo,  Ambros.  26  seniores,  ait,  sunt  Pa- 
iriarchae,  et  sancti  patrcs  veieris  Teslamenti,  qui 
in  lectioue  ct  meditatione  26  lihrorum  vctcris 
Testamcnti ,  quasi  26  sedtlibus quiescebant. Li- 
cetenim  S.  Hieronymus,  et  alii,  lanluui  nume- 
rent  22  libros  veleris  Tcstamcnti,  juxia  nume- 
rum  lilterarum  quae  sunt  inalphabcto  Hebraico; 
tamen  Rahhini,  ut  Abeu  Ezra  ct  R.  David  nume- 
rant  26  tam  libros  quam  liltcras,  Ilebr.  sciliccl 
repeiendo  ler  lilleram  Jod,  uti  repetilur  in 
nominc  lelragrammato  Jchova  abbrcviato,  hoc 
modo  ,i,. 

Teriio,  Andrcas  Csesar.  Aretas,  ct  Hicron. 
Prado  prooemio  in  Ezcch.  sect.  11.  Seniores  26, 
inquiunt,  sunl  12  Patriarchae,  puta  duodccim 
filiiJaeob  in  veteri, et duodecim  Apostoli  in  novo 
Testamento  ;  bis  enim  duodecim  sunl26.  Sic  fere 
ct  Rupcrt.  nisiquod  ipse  loco  duodecim  liliorum 
Jacob,  accipiat  dnodccimjudiccs,  qui  |)ostJosuc 
usquc  ad  Saul  lsraeli  pncfuerunt:  scilicet  pri- 
mus,  esl  Otbonicl  ;  sccundus  ,  Aioth  ;  tcrtius, 
Sangar;  quarlus,  Raracb  ;  quintus ,  Ccdcon  ; 
scxtus  ,  Jair;  septiinus,  Jephtc  ;  oclavus ,  Abes- 
san  ;  nonus,  Ahialon  ;  dccimus,  Ahdon  ;  unde- 
cimus,  Samson  ;  duodecimus,  Samuel.  Veriun 
non  omnes  filii  Jacol),  nec  omnes  Judiccsfue- 
runt  sancli,  vel  ccrtc  non  lam  illustrcs  quam 
alii. 

Quarto,S.  Crcgor.  I.  6.  in  1.  Reg.  cap.  9.  2'i. 
Seniorcs,  ail,  sunt  sancli  prajdicatores  ,  maluri 
sensu  et  moribus  graves  ,  qui  tbronum  Dci 
ambiunt ;  quiaprae  caeteris  conditorcm  diligunt, 
idcoquc  per  allissimam  conlcmplalioncni  el 
convcrsationcm  ei  viciniiis  rcqiiiescuul.  BtGlos- 
sa  :0mncs,  aii,  Ecclesiae  Doctorcsnunc  dicun- 
tiirduodecim,  proptcr  fidem  SS.  Trinitalis,  quam 
annuntiant  quatuor  partibus  mundi  ;  nunc  di- 
cuntur  26,  quia  hic  numci  us  conficitur  persexies 
qualuor  :  sex  rcfcruntur  ad  opcra  quae  sex  dic- 
bus  fccit  Dcus,  qualuor  vcri)  ad  Evangclia  ;  quia 
opera  quac  in  legc  naturic  et  in  Evangclio  fecit 
Dcus,  Doctorcs  ipsi  colunt  et  explicant. 

Quinto,  Joachim,  quem  scquilur  Petrus  Ga- 
latinns:  'i'\  seniores,  ait,  sunt  duodecim  Apos- 
loli ,  el  eorum  (ilii,  puta  Martyres(dequibus  baec 
visio  agit)  usque  ad  Antichristum.  Rursum  pras- 
cise  possunt  numerari  26  ;  nam  sicutl2  fuerunt 
Aposloli  tcnipore  Christi  oiti  a  judaeis,  ita  duo- 
deciin  similcs  scniorcs  ct  Aposlolos  ctCentibus 
excitabit  et  eligel  Deus  eo  lempore  ,  quo  vcntu- 
rus  est  Klias,  ut  cinn  eo  deccrlcnt  conlra  Anli- 
chiislum.  Sed  llOC  sine  fundamento  dicitur, 
inquil  Perer.  nnsquam  enim  id  reirelatum  est. 
Adde:Joanncs  uuus  erat  c\  12  Apostolis  tempore 
Christi  ;  Joanncs  autein  adhuc  vivcbat  boc  lcni- 
porc,  quo  vidil  in  cielo  2'i  seniores  :  non  crgo 
oinncs  12  Apostoli  eranl  cx  2'i  tenioribus,  qui 
omnes  cranl  deluneti ,  ct  bcali  in  eirlo. 

Scxio.  Utreolus  el  i  yran.  Coelum,  inquiunt, 
cst  Ecclesia  militans:  l)ci  esl  sedes  Ecclesia  Ro- 
in.ma,  in  qua  sedel  Roinanus  Pontifcx,  quasi 
Vicqrius  Christi  :  2'i  seniorea  sunl  otnncs  Epis- 

CORIHBL.    A    L&PIDE.      TOM.    X. 


copi  in  suis  sedilibus  ,  id  est  Episcopatibtts.  Al- 
ludit  enim  ad  26  principcs  sacerdotum,  uti  dixi, 
qui  Episcoporum  erant  ligur.c  et  typi. 

Scptimo,  Alcazar:  Pcr  2'i  seniores,  ait,  desig- 
natur  dignilaa  safcerdotum  in  Kcclesia  Chrisii; 
hi  enim  rocanturPresbyteri  et  seniores,  et  suc- 
ccdunt72  Chtisii  discipulis,  sicut  Episcopi  suc- 
ccdunl  12  Aposiolis , . qui  significantur  hic  per 
quatuor  animalia  ;  Ecclesia  enim  <st  regnum 
saccrdotalc,  in  quo  principes  sunt  sacerdotes. 
II i  habcnt  thronum  in  coelo,id  cst  di\  inain  auc- 
t  rilatem  el  polestatcm  coiisecraiidi  i 
Cliristi,  ac  absolvcndia  pcccalis,  quam  non  ha- 
bciil  Scraphini.  Unde  habent  coronas  in  capite, 
et  pbialas  aureas,  id  cst  caliccs  magnos,  in  (|ui- 
bus  oflcrunt  Dco  oraiiones  Fidclium  cl  SanctO- 
ruin.  Hoc  deducit  Alcazar  ex  suoscopo,  ct  prae- 
conccpto  finc.  Agitur  cnim  hic,  inquit,  non  dc 
Sanclorum  in  coelis  fclicitate,  scd  de  no\  i  i  »lo- 
ruin  rcgni  cclsitudinc,  deque  ingcnti  Ecclesiae 
niinistrorum  dignitale.  Per  vestcs  albas  signifi- 
calur  egregia  sanctitaset  castimonia,  quam  pos- 
cit  saccrdotalis  staius.  Coronaj  aureae  iu  capite, 
significant  honorem  maximum.et  splendorem, 
qui  dignitati  sacerdotutn  proprius  est ;  juxta 
illud  Psal.  8.  G.  Gloria  et  honore  coronaslietim , 
et  constitttisii  eum  sttpcr  opera  manuum  tuarum: 
omnia  stibjccisli  sub  pedibtts  ejtts.  Alludil  ad  Hc- 
cles.  kh.  16.  ubi  dc  Aaronis  corona dicitur  :  Co- 
rona  aurea  super  mitram  ejtts ,  expressa  si 
sanclilatis  et  gloria  lionoris  optts  virttttis.  Rur- 
sum,  corona  signilicat  poteslatem  judiciariam 
in  absoluiione  peccalorum  ;  olim  cnini  judices 
coronati  ad  jutlicandum  sedebant,  tes. te  Demos- 
thene.  Denique  corona  significat  cos  esse  reges 
ct  principes  in  regno  Dei,  id  est  in  Ecclesia  ,  in 
eaquc  totos  Dei  cultui  esse  addicios  etconsecra- 
tos.  Dode  in  hac  saccrdotum  excellenlia  ac  dig- 
nilatc,  mirum  in  modum  Dei  ipsius  gloria  et 
majeslas  clucet.  Aurea  enim  corona  olini  nun- 
quam  nisi  cxiniiis  viris  data  ,  unde  Apulcius 
1.9.  Mctam.  Dignus  llcrculcs  soltts  coronam  au- 
ream  capite  geslare.  Tcrlul.  1.  de  Idol.  docetsa- 
ccrdolum ,  scd  provincialium  duntaxat,  coro- 
nam  aurcam  fuissc.  Tanlumenim,  inquil,  honoris 
nomine  confcrebautr  Itis  quifamiliaritatt  m  n  gum 
mcrebanltir.  Rcgum  cnim  erat  corona  aun  a,  ea- 
que  non  crassa  elsolida,  sedcxlatnina  auri  di- 
clucla,  et  attcnuala,  ut  significarcnt,  illi  paium 
auri  esse  saliscujus  virlus  impcral  auro,  ncc  lam 
regem  opus  bahereauro,  quam  remp.  regc  au- 
rco,  uti  cx  Xenpphontel.  1.  Paedias  Cyri,  docei 
Carol.  Pascbal.  I.  9.  de  Coronis  c.  9.  ubi  etiam 
rcccnset  Gcnliles  censuisse  auium  o\c  esse 
prognalum,  ideoque  non  nisi  regibus  ci  \iris 
diviuis  altribui  :  indc  dictum  est  attrum  corona- 
rinm,  quod  regibus  diibatur,  de  (pto  vidc  Lip- 
siuni  I.  2.  de  liagnit.  Rom.  c.  9.  Ha  Procop.  1.  I. 
BelU  (ioth.  scribit  Theodatum  regem  Gotho- 
runi ,  pactum  cum  Petro  Justiniani  Imp.  duce, 
dcccilt  rc  tolu  Sicilia  ,  ct  quot  annis  millri  c  lusti- 
niano  coronnm  auream  trecentarum  librarunu 
Porro  1'esius:  Triumphaies  .  inquit,  corona  sunt, 
qtta:  imperatori  viclori  aurece  prccferunlur  t  quat 
antiquis  temporibus  propter  paupertatem  laurete 
fuerimt. 

Notal  tlcazar,  notai.  h.  hosce  24thronos,  ci 
scnioics  in  cis  scdcnlcs,  repraescntai  c  cboruui 
angelorum  qui  vocantur  Throni ;  alque  in  I 
clesia  (forte  et  in  ccelo)  prinuun  ordincm  esse 
Scraphinoruin,  sectinduin  Thronoruui,  lcrliuui 

13S 


1098  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

Cherubinorum.  Thronorum  enim  mumis  ost 
porlare  Deum,  ail  S.  Dionysius  Coelesi.  Hiorar- 
ch.  c.  7.  unde  etSophronius,  D.  Thomas,  et  alii, 
Thronos  vocant  sedes  Dei.  Porro,  Throni  vo- 
canlur  angeli  juxta  Denm  sedentes  in  thronis , 
imo  S.  Chrysost.  opinari  videtur  Thronoruni 
chorum  pr.Tcellere  chorum  Seraphinorum  , 
quod  Deo  nihil  videatur  csse  propius,  quam 
Dci  ipsius  sedcs. 

Rursum  hos  tres  ordines  ropraesentare  tria 
altrihuta  Dei,  scilicet  potentiam,  sapientiam 
et  honitalem.  Adhaec  Cherubinis  repraesentari 
Dei  sedem  in  hac  visionc;  dicitur  enim  de  eo  ; 
Qui  sedcs  super  Cherubim  ;  Dei  autem  sedes  sunt 
Chrisliani  jusii.  Thronis  vero  26  seniores ,  Se- 
raphinis  myslica  qnatuor  animalia  ,  idest  Epis- 
copos  repreesentari  et  respondere  ;  Episcopi 
enim  dehent  ul  Seraphini  chariiate  ardere,  ea- 
que  alios  inflammare.  Itaque  Cheruhinis  res- 
pondent  in  terris  fidcles  sancti ,  Thronis  sacer- 
doles ,  Seraphinis  Episcopi,  uii  hic  throno  Dei, 
quem  faciehant  junctis  alis  Cheruhini,  reprse- 
sentantur  fideles  ,  thronis  vero  sacerdotum 
seniores,  et  qualuor  animalihus  Episcopi.  De- 
nique  in  Thronis,  ait,  monenlur  sacerdotes  , 
ne  ita  aliorum  salulem  curent ,  ul  suam  negli- 
gant,  sed  semper  cogilent  se  ad  hoc  vocatos  esse, 
ut  ipsimet  sint  throni  Dei. 

VcrumEcclesiajam  in  coelesti  hierarchiasum- 
mos  ponit  Seraphim,  secundos  Cheruhim,  ter- 
tios  Thronos.  Rursum,  haec  visio  spectat  ad 
Deum,  ejusque  regnum  coeleste  et  gloriosum, 
non  ad  regnum  quod  Deus  hahet  in  Ecclesia 
militante,  uli  vult  Alcazar.  Alioqui  fateor  in  his 
thronis,  eteorum  sessorihus  26  alludi  ad  Thro- 
nos ,  qui  sunt  terlius  ordo  angelorum,  uti  su- 
perius  dixi. 

Octavo,  Vilalpando,  part.  2.  1.  6.  c.  65.  pulat 
hos  26seniorcs  repraesentare  26  Cheruhinos  po- 
sitos  in  templo  Salomonis.  Censet  enim  ipse 
duodecim  Cherubinos  positos  fuisse  in  Sanclo 
prae  forihus  oraculi ,  'et  tolidem  positos  fuisse 
in  SanctO  sanctorum  circa  arcam.Perhos  autem 
repraesentari  universitatem  angelorum  qui  Deo 
assislunt,  indeque  vocari  seniores  ;  quia  scili- 
cet  angeli  creali  sunl  ah  olim,  pula  ah  initio 
mundi.  Verum  nec  ex  Script.  nec  ex  Josepho, 
nec  aliunde  prohari  potest  in  templo  praecise 
fuisse  26  Cherubinos.  Adde  seniores  nunquam 
vocari  angelos,  sed  homines  digniores.  Deni- 
que  angeli  significantur  hic  per  seplem  lampa- 
des,  et  per  quatuor  animalia  ;  non  ergo  per 
seniores. 

Nono,  et  magis  genuine,  Ilaymo,  Maldon.  in 
Notis,  et  Ribera  :  26  seniores,  inquiunt,  sunt 
omnes  Patres  et  Sancti  illuslriores,  lam  veteris, 
quam  novi   Tcslamenii.  Duodecim  enim  sunt 
Apostoli  in  Novo,  suh  qnibus  omnes  viros  Apos- 
lolicos  accipe  :  et  duodecim  sunt  Palriarchaeet 
ProphetaevcterisTeslamcnti ,  sub  qtiibus  omnes 
Sanclosillustres  veterisTestamenli  accipe.  Esto 
enim  noh  omnes  Patriarcha  fuerunt  sancti;  la- 
men  quia  Palriarchae  fueruntlsraelis,  sivepopuli 
Dei;  lrinc  apte  significant.Sanctos  illustres  vete- 
:  is  Ecclcsine  aut  progenilores,  aut  propagalores. 
Dtiodenarius  cnim  numerus  perfecttis  est,  sig- 
nilicans  omnia.  Componitur  cnim  cx  tribus  in 
qualuor  ductis  ;  ler  cnim  quatuor  faciunt  duo- 
dccim.  Tria,  significant  fidem,  spem  el  charita- 
lem  SS.  Trinitatis;  quatuor  significant  quatuor 
mundi  plagas,  cx  quibus  universi  Sancti  con- 


■YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

fluent,  Sic  enim  Richard.  Beda,  Ruperl.  et  Vie- 
gas  per  26  seniores  accipiunt  praestantissimos 
Sanctos  ,  ac  praecipuos  Praelatos  et  Doctores 
utriusque  Testamenti.  Hos  seculus  Pererius, 
simplicissime  et  planissime  putat  a  Joanne  hic 
in  coelo  visos  fuisse  praecise  26  illustriores  Sanc- 
tos  et  heroes  solius  veteris,  vel  potius  tam  novi 
quam  veteris  Testamenti,  pula  exnovo  duode- 
cim  Apostolos,  ubi  pro  S.  Joanne  adhuc  vivente, 
oportet  Paulum  substituerc  :  ex  veteri  vero  hos 
aut  similes  Abelem  (hic  enim  ftiit  primus  in  orbe 
virgoet  Martyr,  primusque  ponitur  ab  Apostolo 
in  catalogoSanclorum  veteris  Testamenti,  Hebr. 
11.  k.)  Noe,  Abraham,  Isaac,  Jacob,  Mosen, 
Samuelem,  Davidem,  Isaiam,  Jeremiam,  Eze- 
chielem,  et  Danielem.Id  ila  esse  patet  primo  : 
nam  ubique  in  sequentibus  definite  inducuntiir 
hi26  seniores,  illique  Deum  celebrant,  imo  et 
S.  Joanni  loquunlur.  Unde ,  c.  7.  13.  ait :  Vnus 
de senioribus  dixilmihi.  Secundo,  omnes  consen- 
tiunt  quatuor  animalia  csse  quatuor  angelos  , 
ct  quatuor  Evangelistas  ;  ergo  26  seniores  sunt 
alii  insigniores  Sancti.  Tertio,  quia  hi  26  senio- 
res  in  hac  visionenon  inducuntur,  ut  judiccs, 
sed  ut  conscii  et  interpretes  mysleriorum  divi- 
nae  providentiae  circa  Ecclesiam,  et  ea  quae  in 
Ecclesia  usque  ad  finem  mundi  futura  sunl. 
Vocanlur  senioresob  antiquitaiem  ,  gravitatem, 
sapientiam,  prudentiam  ct  virlulem  :  ex  quibus 
omnibus  sunt  venerabiles.  Vesliti  suntalbis,  id 
est,  innocenlia  ,  laetilia  et  gloria  pleni  sunt.  Ha- 
bent  coronas  in  capile,  tum  quia  reges  sunl, 
tum  quia  victores  illustres  generose  cerlando 
et  vincendo  regnum  Christi  oblinuerunt  :  sunt 
ergohi26senioresquasi  senalus  Ecclesiae  trium- 
phanlis,  et  assessoresDei. 

Porro  ,  praecise  eos  delectos  fuisse  26  non 
est  mirum;  sic  cnim  Christus  preecise  elegil 
duodecim  Apostolos,  quatuor  Evangelistas  el72 
discipulos  :  sic  olim  elegit  Deus  duodecim  Pa- 
triarchas,  etduodecim  Prophetas  minores.  Pari 
modo  hic  duodecim  seniores  elegit  ex  novo 
Testamenlo,  et  lotidem  cx  veteri.  Sicul  enim 
duodenarius  est  numerus  perfeclus,  signilicans 
universitatem  ,  pula  omnes  in  islo  genere;  ila, 
et  potius,numerus  26.  Nam  hicesiduplum  duo- 
denarii,  et  duodenarius  geminatus.  Rursum, 
sicul  sol  26  horis  cursum  absolvil,  obilque  et 
illustrat  totum  orbem  ;  ita  et  bi  26  quasi  soles 
illuslranl  Ecclesiam  succcssive,  scilicet  quisque 
suo  saeculo.  Plura  hujus  numeri  1k  mysleria 
vide  apud  Arelam  hic,  et  Pelrum  Bongum.  lib. 
de  numerorum  mysteriis  ,  p.  666. 

Hosce  26  seniores  repracsentant  Cardinale?, 

adeoque  thronos,  solium,  tolumque  hoc  capiu 

eleganler  repraeseniatConfessus  (vulgo  Capella) 

Pontificis,  in  qua  videlur  imago  ccelestis  Jeru- 

salem,  ut  merito  ex  illa  haec  deprompta  videa- 

tur.   Ponlifex  enim  quasi  Vicarius  Dei  ,  Dcimi 

repraesentat;  septem  prisci  Diaconi  seplem  spi- 

rilus  Deo  assistenles;  Cardinales,  seniores  26  ; 

Agnus,   Christum  qui  in   Missa  offerlur;  liber 

signatus,  librum  Evangeliorum.  DeniquePatriar- 

chae,  et  Episcopi  ministratiet  ponlificalibus  in- 

duti.  Poenitenliarii,  Canonici,  omnisquePraela- 

lorum  ,  sacerdolum  et  ministrorum  ordinala 

multiludoetmagnificentia,  aeque  ac  symphonia 

coelestis,  repraesentant  innumeram  Angelorum 

et  Sanclorum  multiludinem  gloriosam,  quacDco 

jugiter  jubilat  ct  psallit.  Simili  modo  scptem 

Episcopi  Asiae,  subjectiS.  Joanni.  reproescntant 


COMMENTAMA  IN  APOCAL 

septem  Episcopos  Cardinales  Pontifici  subditos: 
septem  Ecclesise  adumbrauiur  per  sepiem  Ec- 
clesias  Ilonianas,  slructura,  Indulgcnliis  et  pc- 
regrinationibus  (oiius  orbis  celebrcs,  quas  lio- 
mani,  seque  ac  exteri,  crebro  obire  solent, 
opcmque  Marlyrum  et  Sanclorum,  (|ui  ibidem 
innumeri  sepulti  sunt ,  supplices  implorare. 
Talia  plura  sunt,  adeo  ut  ex  Apocalypsi  csere- 
monioe  ,  el  magnificentia  Ecclesice  Iiomanae  de- 
sumpta  et  cxpressa  videanlur;  ul  merito  S.  Ful- 
gentius  eam  inluens  et  admirans  dixerit :  Si  sic 
splendel  lloma  terrestris ,  quomodo  fulgebit  Jeru- 
salem  ccelestis.  Denique  instar  borum  1U  senio- 
rum,  Cassianus  scripsit  totidem  Patrum  in  ere- 
mo  Deo  angelice  scrvientium  3&.  Collationes, 
quas  utad  sanctitalemetperfeclionemperutiles, 
crebro  lcctitare  solebat  S.  Tbom.  Aquinas.  Idip- 
sum  profitetur  de  se  Cassian.  collat.  ullima,c.  1. 
Symbol.  Pineda  in  Job ,  19.  v.  19.  num.  3.  cen- 
set  in  bis  2U  senioribus,  qui  sunt  quasi  senato- 
res  et  consiliarii  divinaj  sapientiae,  notari  quales 
debeant  esse  principum  consiliarii,  nimirum, 
primo,  ut  jugiler  astent  principi,  principesque 
nil  sine  eorum  consilio  agant.  Nam,  ut  ait  Sa- 
piens,  Proverb.  11.  v.  \U>  Ubinonest  gubernator, 
populus  corruit  :  salus  autem  ubi  multa  consilia. 
Peccavil  bac  in  re  Nero,  qui  nunquam  senalus 
consilio  usus  est;  imo  etim  oderat,  binc  misere 
periit  damnalus  a  senalu.  Bt  Hieronymus  Sicili;e 
llex  ,  qui  quanlumvis  gravi  in  re,  neque  convo- 
ravit ,  ncque  consuluit  pubiicum  consitium;  quo- 

<  irca  seque  ut  Nero  peril :  senatus  enim  est  mcns, 
ratio,  intcUigcntia  reipublicce  ,  ait  Cicero,  imo 
ejusdem  fundamentum. 

Secundo  ,  ut  senes  sint;  scnes  enim  experien- 
lia  et  prudenlia  pollent.  Quocirca  Plutarcbus 
tract.  num  seni  sitgcrenda  rcspublica?  respon- 
det  :  Maxime  salvaest  civitas ,  ubi  consilia  scnum, 
juvenum  arma  oblinent.  Sic  rex  Agamemnon  con- 
siliarium  babebal  Nestorem  senem. 

Tertio,  ut  sint  circumamicti  veslimcnlis  albis  , 
utscilicet  candore  et  sincerilate  animipolleant, 
nullaque  cupiditas  aut  meius  reclum  eorum  ju- 
ilicium  obfusccl  el  dcpravel. 

Quarlo,  ut  babeant  coronam  in  capitc,  boc 
est,  praediti  sint  iibertale  et  animo  rcgali,  ideo- 
(|ue  non  obsequanlur  cupiditatibus  principum, 
sed  libere  (|iiod  reclum  ct  oequuni  est  pronun- 
tient.  Hinc  Demetrius  Pbalereus,  leste  Plularcbo 
in  Apoliihcgma  ,  sapienter  monuit  PlolemnMim 
Pbiladelpbum,  ut  illos  libros  legeret,  quibus 
docenlur  regea  et  principes,  quomodo  dcbcanl 
gubernare.  11  ■  enim  libcrc  lnquuntur,  eaque  di- 

<  unt  qiuc  i;emo  subinde  rcgibus  privatim  diccre 
auderet. 

Quinlo,  ut  non  sint  proprii  judicii ,  nequc  pcr- 
vicaces  in  luenda  sua  scnlenlia  conlra  collegas, 
aut  prcesidcm.  Nam  hoscc  scniores  \idcas  pro- 
cidentes  ante  tbronum,  et  adorare  \  ivcntcin  in 
siecula  saeculorum,  el  millerecoronas  suas  anlc 
llironum. 

Scxto,  nlcxacli  scrvent  secretum.  Sic  cnini 
lii  seniorcs  \eisantur  circa  librum  signalum, 
ncc  quisquam  eum  reserat,  sed  pmoes  eum 
Agno  reserandum  perinittunt.  Ilinc  Tbeodorieus 
fe\  Gothorum  sapiens,  licet  luureticus,  Senarco 
''.omiii  scribens,  I.  U.  c.  o.  laudat  eum  dicens  : 
Iriitna  nostra  morimi  probiialc  ckuidebo$,muUo-! 
iiiiii  coiisciits  .  nec  ttinun  ctiin  iilttru  nosscs  elatUS. 
Goitegis  gratia  ,  superioribus  ImmUitate  placuisti. 
Veriesiuic  Valer.  Max.  I.  2.  c.  1.  taciturnitalem 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  IV.  10fJ9 

in  senatoribus  vocat  optimum  atque  tutissimum 
rerum  administrandarum  vinculum.  Scribil  Cur- 
tius  I.  U.  dc  consiliariis  regum  Persarum  :  Ar- 
cana  rcgtttn  mira  cciant  fide ;  non  metus ,  non  spes 
clicit  vocem  tiuaprodanlurocctUta,  vcttts  disciplina 
regum  silentium  vitce  pericuto  sanxeral.  A  te  rem 
magnam  sustiw  ri  posse  crcdiint  ab  co,  cni  tacere 
iirave sit.  Ilac  de  causa  Pliilippides  munus  con- 
siliarii  detreclavit.  Cum  enim  Lvsimacbus  Rex 
•  i  (|uodam  tempore  dixisset :  Quanam  mearum 
rcrum  te  tm0dr/iam?Bespondk :  Quee  lubet,  modo 
ue  arcano  ullo.  Teslis  Piularcb.  I.  de  Curiositalc. 
5.  Er  dktiihono  (Dei  non  seniorum)  puocf.dk- 

IIANT    FULGCRA  ,    ET    VOCES,    KT   TOISTTItl  A.  ]    IlisCC 

eiiim  syinbolis  Ueus  suam  polenliain  ,  majesta- 
lcm  el  magnificentiam  oslendit,  uti  paluit  in 
Sina  ,  cum  ibi  daretur  lex  a  Deo ,  Exodi  19.  1G. 
Kursum,  baic  significant  iram  el  terrorem  Dci, 
(|ui  maxime  apparebit  in  line  mundi  ,  dc  quo 
audiemus  in  scxto  sigillo  libri  signali ,  quem 
Deus  c.  5.  porriget  Cbristo.  Voces  \idenlur  dis- 
tingui  a  lonitruis,  qnasi  sint  bominum,  vel  an- 
gelorum  horribiles  clamores.  Ita  Alcazar  bic 
voceshumanas  cum  coelestibus  lonitruis  conso- 
ciat.  Nisi  dicas  esse  epexegcsin,  aique  et  poni 
pro  id  est  :  voces  et  (boc  est,  id  est)  tonitrua  : 
aut  hendiadym  ,  voces  el  tonitrua ,  id  est  voces 
tonantes,  vel  tonitrua  vocalia,  quasi  articulatas 
et  humanas  voces  proferanl.  Taliaenim  audivil 
Joannes,  c.  10.  3.  Locuta  sunt ,  ait,  tunitruavoces 
suas.  Et ,  c.  19.  6.  audivit  vocem  lonitruorum 
magnorum  dicenlium  :  AUeiuia. 

Myslice,  voces  sunt  praedicatio  ,  fulgura  sunt 

energia  el  eflicacia  verbi  Dei :  hoc  enim  cor  pec- 

caloris    penetrat  quasi   fulgur.    Tonilrua   sunt 

niinaj  gchennae,  judicii  et  irae  Dei.   Discat  bic 

praedicalor,  sejamvoces,  jarn  tonilrua ,  pro 

audilorum  molli  vel  dura  disposiiione  promerc 

debere.  Sic  Joannes  et  Jacobus  ix  Cbristo  vocan- 

lur  Boanerges  ,  id  esl  filii  lonilrui ,  Marcio.  Vide 

psalm.  28.  Rursiim,  luec  proceduni  a  throno  Dei, 

id  esl  ab  iis  qui  sua  sanctilate  se  fecerunt  thro- 

nos  Dei,  in  quibus  quasi  residet  et  loquilur  Deas. 

Per  tales  enim  Deus  jaculatur  quasi  lonilrua  et 

fulmina,   quibus  corda   audiciitiuiii    penetrat, 

sauciat  et  immulal.   Vanus  enim  et  inanis  est 

concionatorisdoclicteloquenlis  labor,  nisi  a  Deo 

Deique   gratia  et  sanctilate,   diccndi,   pcrsua- 

dendi,  et  corda  feriendi  ac  vulnerandi  cflicaciam 

sugat  ct  bauriat.  Nisi  enim  concio  a  magna  Dei 

cognitione  et  amore  promanet,  frigida  esl  et 

evanida.  Ita  Ambrosius.  Sic  quoque  Ticon.  llu- 

pert.  et  Kicliard.    nisi  quod  bi  trcs  per  fulgm  a 

accipinnl   niiracula,    quae  hi  2U  seniorcs  ope 

Dci  ediderunt,  idque  primo,  quia,  sicut  fulgur 

longe  laleque  coruscat;  ita  et  splendor  miracu- 

loruin  nuiltos  ad  Cbrislum  traxit,  cl  trabit.  Se- 

(  imdo,  (|uia,sicut  e  nubibus  fulgura  ;  ita  a  Sanc- 

lis    miracula  pronumant.   Tertio  ,    sicut  fulgur 

clicit  pluviam;  ita  miracula  eliciunt  pceniten- 

liam  et  lacrymas.  Quarto,  sicut  fulgur,  aut  po- 

tius  fulmen  bominem  perstringit  et  aulat ,  ul 

specie  corporis  extenius  manente  sibi  simili . 

interius   cjus  ossa  comininuat,  imo  incineret  : 

sic  miracula  bomine  exterina  eodem  manentc. 

lucnlem  conunimuint  et  coininutant .  ut  plane 

alius  sit  bomo  quam  ante  fuerat.  Ita  Viegas. 

Hucaccedit  Alca/.ar,  qui  liunc  sensum  afferi 
ul  litleralem.  cumpotius  viileatur  CSSC  mystiCUS 
el  moralis.  Tbronus  .  ait,  Dci.sunt  Ghnistiani 
omncs,  c[ui  excellinii  Dei  cognitione  et  amorc, 


1100  COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  IV. 

in  suo  corde  sedem  Deo  fabricant,  acinconver- 
sione  animarum  acriter  et  strenue  laborant.  Ab 
his  procedunt  voces ,  itl  esi  sermones  pii  con- 
juncti  fulguribus  et  lonitruis;  quia  conjunctam 
liabent  co3lestem  virtutem,  quam  sigmficat  to- 
niiru;  et  piae  vita>  ac  sancti  exempli  illustratio- 


nem,  quam  significat  fulgur.  Hinc  fulgura  hic 
proponuntur;  ail  enim  :  Fulguraet  voccs,  et  to- 
nitrua  :  prius  enim  fulgur  oculis  videtur  quam 
tonitru  auribus  percipialur  ;  ut  significetur  , 
quod  optimi  exempli  lux  verborum  virlutem  et 
robur  antecedere  debeal.  Sic  in  gentilismi  tene- 
bris  primorum  Chrislianorum  sanctilas,  et  vita3 
sanelissimre  fulgura,  ac  tonitrua  potenlium  et 
eflicaeium  verborum,  oslenderunt  veri  Dei  thro- 
num  in  Ecelesia  Cbristiana  reperiri.  Haec  ergo 
tonitrua  et  fulgura ,  sicut  Ecclesiae  laetissima  et 
festivissima  sunt;ila  Ecclesiae  bostibussunl  hor- 
ribilia  et  formidanda.  lllis  enim  quasi  displosis 
quibusdam  bombardis  Christus  cum  Gentibus 
bellum  gessit,  easque  suce  ditioni  subjecit.  Tra- 
duntenim  Physici  sic  generari  fulgur  et  tonitru: 
inira  nubem  inclusa  exhalatio  ignea  per  antipe- 
ristasin  circumslanlis  frigoris  accenditur,  fit- 
que  flamma  et  ignis.  Deinde  fit  quocl  contingit 
in  sclopo,  sive  bombarda  ,  dftrn  disploditur. 
Nam  cum  flamma  et  materia  accensa  celerrime 
se  dilalet,  necesse  est  nubem  extemplo  magna 
cum  vehementia  disrumpi,  et  latentis  ignis  lu- 
cem  oculis,  auribus  discissaj  nubis  etstrepitum 
objici;sic  etignis  charitatisin  cordibus  fidelium 
succensus,  sua  vi  et  impetu  celerrime  se  dila- 
tat  ad  proximos  ,  ac  omnes  difllcultates  sibi  ob- 
luctantes  superat,  foras  prodire  gestiens.  Atque 
ejus  virtulis  effectus  est,  ut  oculi  externam  il- 
lam  internse  sanctitatis  manifestationem  aures 
doctrinae  sonitum  et  eflicacitatem  excipiant. 
Porro,  quo  major  est  ignis  repugnantia  dum  e 
nube  erumpit,  eo  vehementius  editur  toni- 
truum,  et  intermicantius  fulgetrum,  si  ingens 
fuerit  in  nube  ignis  accensus.  Ita  primi  Chris- 
tiani  ingenti  igne  divino  succensi,  qu6  magis 
Gentiles  repugnabant,  eo  fortius  pra:dicationis 
lonitru ,  el  sanctitatis  fulgur  ediderunt ,  uti 
patet  ex  dictis  et  gestis  SS.  Marlyrum  et  Apos- 
tolorum. 

Et  septem  lampades  ardentes  ante  thronum  , 
qui  sunt  septem  spiritus  Dei.  J  Alludit  ad  sep- 
tem  lucernas  candelabri,  qirne  erant  in  taber- 
naculo  Mosis,  et  in  templo  Salomonis,  puta  in 
Sancto,  in  quibus  seplem  planetae  reprassenla- 
bantur.  Templum  enim  cceli  typum  et  speciem 
referebat;  in  coelo  enim,  quasi  in  templo  et 
throno  suo,  residet  Deus.  Unde  ejus  gloria  di- 
vina  nobis  abscondila  ,  per  lampades  quasi  il- 
lustratur,  et  aliquatenus  videnda  proponitur; 
sicut  in  tabernaculo  candelabrum  ante  Sanctum 
sanctorum,  illud  aliquatenus  illustrabat,  ut  ip- 
sum,  Deusque  in  ipso  residens  per  caliginem 
videri  possent.  Simili  modo  lampades  accensa) 
suspenduntur  ante  tabernaculum,  in  quo  sancta 
Eucharistia  asservatur. 

Quaeres:  Quaenam  suntha^  septem  lampades? 
Multi,  quos  recensui  c.  1.  ft.per  septem  spiritus, 
et  consequenter  per  seplem  lampades,  accipiunt 
septem  dona  Spiritus  sancti.  Haec  dicuntur  lam- 
pades,  quia  homines  illuminant  et  inflammant. 
Sunt  ante  thronum  Dei,  ut  significetur  Deum  illa 
prae  oculis,  et  ad  manum  habere;  ut  adplaci- 
tum  cuilibet  ea  offeral  etdistribuat. 
Secundo,  etmagis  geuuiue,  utdixi  c.  1.  v.  h. 


septcm  hi  spiritus  el  lampadcs,  sunt  seplem 
primarii  angeli ,  quibus  eominissa  est  cura  ho- 
minum ,  pra^serlim  Ecclesia?  et  lidelium.  Hi  di- 
cuntur  lampades ,  quia  in  se  Dei  cognitione 
lucent,  ejusque  amore  ardent ;  et  quia  illumi- 
nant  et  accendunt  homines  cognitione,  et  limore 
pariter  acamoreDei,  oelernaeque  salutis  et  felici- 
talis;  alque  ostendunt  illis  Dei  providentiam , 
ejusque  testes  sunl.  Unde  Eccles.  c.  5.  5.  ait  : 
JSedicas  coram  angclo  :  Non  est  providentia. 

Mystice,  Alcazar  per  seplem  has  lampades 
accipit  seplem  divin;e  providentiae  dotes  et  vir- 
tutes,  quas  recensui  c.  1.  U. 

6.  Et  inconspectusedis  tanquam  mare  vitreum 
simile  crystallo.  ]  Syrus  :  Et  ante  llironum  tan- 
quam  mare  vitri ,  quod  simile  est  crystallo.  Ara- 
bicus  :  Et  ante  sedem  Dei  mare  vitri ,  simile  gelu, 
vel  glaciei,  aulcrystallo.  Vitri,  hoc  esl  vitreum, 
id  est  pellucidum,  et  consequenter  tranquillum  ; 
nisi  enim  aqua  sit  tranquilla  ,  non  est  pellucida, 
sed  turbida  et  opaca  :  sictit  mare  Rubrum  vo- 
Catur  vitreum,  quia  pellucidum,  ut  ab  Horatio, 
1.  U.  Carminum,  ode  2. 

Vitreo  dalurus   nomina  Ponto. 
Et  lib.  3.  ode  13. 

0  fons  Blandusiae  splendidior  vitro. 

Sic  et  Virgilius  Nereidas  depingens ,  marinis 
nymphis  vitreum  colorem  tribuit,  cum  ait  U. 
Georg. 

Milesia    vellera  Nymph* 
Carpebant ,  hyali  saturo  fucata  colore. 

Et  Ovidius,  epist.  Sapphus  : 

Estnitidus,  utroque  magis  perlucidus  amnis. 

Quaeres :  Quodnam  hocmare  vitreum  ?  primo, 
1  Primasius,Beda,Richard.  et  Rupertus  accipiunt 
Sacramentum  baptismi,  per  quem  transire  de- 
bent  ituri  ad  sedem ,  et  ad  conspeclum  Dei. 
Porro  baptismus  vocaturmare  vitreum,  ob  pu- 
ritatem  et  claritatem ,  quem  menti  affert.  Simi- 
lisest  crystallo,  quia  sicut  haec  ex  mari,  id  est 
ex  aquis,  tollit  instabilitatem  (eas  enim  congla- 
ciat)  et  ex  vitro  fragilitalem  (crystallus  enim 
indurescit  ut  lapis)  ;  ita  baptismus  habet  maris 
amplitudinem  ,  vitri  perspicuilatem ,  et  crystalli 
firmitatem  et  soliditatem.  Sicut  enim  vitrum 
solis  radiisest  pervium,  ita  anima  baptizata  ra- 
diis  gratiaea  Deoillustratur,  ait  Hugo.  Rursum, 
ut  inquit  Rupertus  ,  fideles  in  hac  vita  sunt  vi- 
trei,  idest  lucidi,  sedfragiles,  infirmi,  mortalesr 
verum,  postresurrectionemerunt  similes  crys- 
tallo,  ideslsolidi,  robustiet  immortales. 

Secundo,  Dionys.  Cartb.  Mare  vitreum,  inquit, 
est  poenitentia,  ob  analogias  maris  vitrei  jam 
applicatas  baptismo,  quae  pari ,  aut  potiori  ra- 
tione  possunt  applicari  poenitentiae;  et  quia  poe- 
nitentia  est  mare,  ob  amaritudinem  et  copiam 
lacrymarum:  simile  crystallo  ,  ob  firmitatem 
propositi  depeccalis  deinceps  cavendis,  et  vita 
nova  ineunda. 

Huc  accedil  Alcazar,  qui  censet  mare  vitreum 
ad  litteram  referreingens  illud  vas  aquae  in  lem- 
plo,quodacapacitatevocabaturmarea3neum,sed 
hoc  discrimine,  quOd  hic  fuerit  vitreum,  cum  in 
templo  Salomonis  csset  aeneum.  Ergo  mare  vi- 
treum,  inquit,  est  stagnulttm,  sive  ingens  cra- 
ter,  aut  fons  magnus  aqua  plenus,  confectus 
ex  nilidissimo  vitro  pellucido  et  fragili.  Porro 
mare  hoc  vitreum,  perinde  ac  mare  ameum  , 
sustentabatur  a  duodecim  bobus  ameis ,  erat- 


COMMENTARTA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap 


que  insiar  perfecti  hemisphaerii,  habens  labium 
lilii  repandi,  et crassiludinem  trium  unciarum. 
Sicui  ergo  mare  seueum,  quo  lavabanl  se  sa- 
cerdotes  sacrificaturi ,  erat  sj  mbolum  poeniten- 
tiae,  ila  etmare  vitreum.  ninc  primo,  suslenta- 
tur  a  duodecim  bobus,  id  est  a  duodecim  Apos- 
tolis,  eorumque  successoribus ;  bi  enim  sunt 
administri  poenilentiae.  Secundo,  vetus   mare 
erataeneuin,  i<l  est  opacum,  quia  aenigmaiicum  : 
nostrum  cst  vilreum,  quia  Sacramentorum  no- 
v.tb  legis ,  prsesertim  poenitentiae ,  sigoiflcatio , 
vis  ct  efficacia  traluxet,  omnibusque  clara  <\st 
ct  perspicua,  juxta  illudZachar.  13.  1.  Eritfom 
patens  domtti  David ,  in  ablutionem  pcccatoris  et 
menstruatce.  Rursum,  sicut  mare  proluit  omnia 
morialiuiu  mala,  utait  Euripides  in  Ipbigeuia ; 
sic  et  poenitentia.  Tertio,  sicut  olim  lemporo 
S.  Joannis  scribit  Plinius ,  lib.  36.26.  cx  niiro 
(quod  salis  est  species  )  el  arcna  permixta  trans- 
lucentes  Quxisse  rivos,  et  hanc  fuisse  vitri  ori- 
ginem  ;  jam  vero  vilrum  fitex  cineribus  silicis, 
similiumque  berbarum  salsarum,  quicum  arena 
permixii,  igneque  ardentissimo  excocti,  conglu- 
tinaniur  et  durescunt,  atque  ex  admisto  bitu- 
mine  perspicui  et  pellucidi  fiunt;  indeenim  vi- 
trum   habet  perspicuilatem.    Ita   ex  memoria 
mortis  ct  cinerum  in  quos  resolvitur  corpus 
humanum,  alque  ex  sale  timoris  jndicii  ot  viu- 
dictae  divinse,  ac  cx  fide  et  lucc  rerum  cocles- 
tium  ct  divinarum ,  quam  infundit  Deus ,  nas- 
ciiur   poenitentia  ,    quse    igne   contritionis   et 
cbarilalis  in   ardenli  pnssionis  Christi  fornace 
excoquitur  et  ferruminalur.  Quarto,  addit  Pli- 
nius  ,  cceptus  addi  cl  vilro  magncs  lapis  :  niagnes 
autem,  quia  naves  et  naularum  viam  dirigit, 
sapientiae  est  symbolum,  quae  maler  est  poeni- 
tentiae.  Rursum,  sicut  magnes  trabit  ferrum, 
ila  Dei  charitas  ad  sc  trabil  peccalores  per  poc- 
nitentiam.  Quinto,  ingens  ejus  capacitas  a  qua 
niare  vocatur ,  notat  gratiae  copiam  et  abundan- 
tiain  ,  quae  poeoilenlibus  omnibus  dalur.  Sexto, 
labitim    lilii   repandi   noiat   vasis   facilitatem  , 
qua  aqiiam  stiani  omnibus  aceedenlibus  coni- 
municat,  nt  ea  quisque  se  abluat,  ita  facilem 
el  obviam  oninibus  se  offert  poenitentia,  et  pcr 
eam  venia  ei  gratia.  Hic  sensus  appositus  cst, 
sed  moralis  potius  quam  litteralis. 

Tertio ,  Joacbim  :  Mare  vitreum,  ait,  est  Scrip- 
tura;  quia  hcec  pellucida  est  quasi  speculum  , 
in  (|uo  liomines  sua  peccaia  speculanlur,  ul  ea 
poenilentia  et  lacrymis  abluant  ,  juxta  illud 
Chrisii ,  Joan.  15.  3.  Jamvos  mundiestis  propter 
st  i  nwncm  quem  tocutus  sumvobis.  Hic  sensus  lit- 
teralis  est  quasi  vasium  niare  :  vilruin  specu- 
lare  esl  sensus  moralis;  in  eoeniin  speculamur 
et  eorrigimus  niores  nostros  ;  erystallus,  qnia 
lirnia  et  perdurans,  esl  seilsus  spirilualis et ana- 
gogieus ,  qui  esi  <le  reguo  Beatorum  glorioso  et 
seterno.  sie  et  Ambrosius  :  Mare  ,  ait ,  asneum 
(quod  erat  in  templo  Salomonis)  est  vetusTes- 
taineulum;  niare  \  ilreuni  cst  novuin  Teslamen- 
tum. 

Quarto,  Rlbera  permare  vitreum  accipil  praa- 
sens  saeculum,  per  quod  quasi  per  mare  iran- 
simus  ad  portuni  bealitudinis.  dicitur  vilreum, 
id  est  pellucidum,  lum  quia  aer  bic  pellucidus 
est,  luin  <|iiia  boniinuni  in  eo  digeuliuin  cogi- 
lationes  arcanae  Deo  pellucent  et  patent.  Unde 
dicitur  hoc  niare  esse  in  COOSpeCtU  Dei.  lliuc 
Sancti  dicuntur  stare  super  hoc  uiarc  vitrcum, 
C.  lo.  2. 


IV.  1101 

Quinto,  Andreas  C.-csar.  affert  duas  exposi- 
tiones  :  [)iiino,  mare  vitreum^  ait,  sunt  aquoe 
<|ux- sunl  super  fii-inametituni ,  vel  sunt  ipsum 
coeluui  crysiallinum ,  adeoque  omne  coelum, 
quod  inslar  crystalli  fulgei  et  pellucet  :  in  lioc 
maii  stellas  quasi  pisces  uatant  <t  emicant.  Sc- 
cundam  mox  aff^ram. 

Scxto  et  maxime  genuine,  Pcrerius  :  Mare 
viii-eiiin,  ait,  <st  coelum  empyreum,  quod  est 
sedes  l)<i ,  Angelorum  et  Beatorum.  Boc  dicitur 
mare  ob  anipliludinein  ;  quia  vaslissinium  est. 
Alludit  ad  coelos  empyreo  vicinos  et  subjcctos; 
quia  ex  primogenia  aqiiarum  abysso  a  Deo  ef- 
formali  sunt;  unde  hebr.  vocantur  D^OD  sca- 
maim ,  id  est,  iUicaqiia-,  uti  dixi,  (Jen.  1.  7.  em- 
pyreum  vocatur  vitrcum,  ob  sublilitatcm  et 
lianquillilaleni ;  unde  et  cap.  21.  Joannes  com- 
parat  coelcstem  Jerusalem  viiro  et  crystallo* 
Joannes  enim  vidii  bic  gloriam  Dei  in  coelo  em- 
pyreo.  In  hoc  quasi  mari,  cmicant  Angeli  et 
Beati  quasi  pisces,  uti  eos  in  illo  pingunt  pic- 
tores  nostri.  Unde  Andreas  Caesar.  el  Aretas 
censenl  mare  vitreumcsse  ipsosmel  Angelos  ct 
Beatos.  Per  mare ,  ait  Aretas,  significatur  im- 
mensa  mullitudo;  per  vilrum  splendor,  puritas 
et  tranquillilas  ;  per  cryslallum  solidilas  et  fir- 
niitas  gloriae  et  felicilalis  bealarum  et  angelica- 
rum  mentium.  Solet  enim  Scriptura  Dei  majes- 
latem  hacangelorum  multitudine,  fortitudine 
et  gloria  repraesenlare ,  indeque  dicilur  Deus 
sabaoth,  id  est  exercituum.  Hi  enim  semper 
sunt  in  conspectu  Dei.  Hoc  est  quod  ait  Daniel, 
c.  7.  v.  10.  Miilia  mitUum  minislrabanl  ei ,  et  de~ 
cies  millies  centena  millia  assistebant  ei.  Hoc  ergo 
coelum  cst  mare  vitreum  ,  sed  et  aureum  ;  est 
cnimibi  mare  bonorum  omnium,  sicut  in  ge- 
henna  est  mare  malorum  oinnium. 

ET    IN    MEDIOSEDIS,    ET  IX    CIRCUITU  SEDIS  QUA- 

toor  a.mmai.ia.]  Proprie  animalia  non  poterant 
esse  in  medio  sedis,  et  siinul  in  ejtis  circoitu  , 
uti  ail  Ambrosius  |)raeserlim,  quia  in  medio  se- 
dis  sedebat  ipse  Rex ,  puta  Deus  :  unde  Alcazar 
tripliciter  exponit.  Primo,  in  medio  sedis ,  id  est 
consessus  bujus  scilicet  inler  Deuni  et  1!\  se- 
niores.  Secundo  :  sedes ,  ait,  hic  sumenda  est 
latecum  hypopodio,  sive  suppedaneo,  itaamplo, 
utquatuor  baecanimalia  perquatuor  latera  dis- 
tribula  caperet.  Terlio,  in  medio  sedis ,  id  est 
spatii ,  in  quo  erat  sedes. 

Secundo,  Pererius  respondet  ea  non  simul 
fuisse  iu  medio  sedis  ct  ejus  circuitu ,  sed  suc- 
cessive;  ambtilabanl  enim  ,  inquit,  el  nunc  am- 
bibant  sedetn,  nunc  in  medium  sedis  amhitum 
procedebant. 

Tertio,  Ribera  ccnset  tria  fuisse  in  circuitu 
sedis,  quartum,  scilicet  aquilam,  in  altum  se 
librasse  inlra  ambitum  sedis,  ut  quasi  attinge- 
ret  pectus  sedentis,  ideoque  dicere  Joannem: 
Quartum  animal  simile  aquila  volanti. 

Prima  explicalio videtur  maxime  congrua,  ut 
in  »h  diosedis  sit  idem  quod  intra  ambitum  sedis. 
puta  iu  ipso  sedis  bypopodio  ,  amploque  ejus 
ambitu  ;  vult  enim  Joannes  per  ri  in  m<  dio ,  tan- 
tuni  signilicare  hapc  auiinalia  proxiuia  luisse 
se<li  et  sedenli,  scilicel  in  tbrono  sedisse  re- 
gem,  circa  thronum  proxime  fuisse quatuor  ani- 
malia  ,  circa  hsec  animalia  vero  sedisse  2k  se- 
niores. 

lllud  vcro  in  circttitu  ,  signilicat  bsec  quatuor 
animalia  non  uno  loco  sletisie  .  sed  per  quutuor 
sedis  angclos  ct  latcra  fuisse  disposita. 


1102  COMMENTAMA  IN  APOCAI 

Mystice  S.  Ambros.  citatus  in  Glossa,  h;rc  re- 
fert  ad  residentiam  et  curam  Pastorum  :  In  cir- 
cuitu  ,  inqtiit ,  scdis  quatuor  animalia  slant ;  quia 
doctores  populum  sibi  commissum ,  ct  a  visibilibus, 
el  ab  invisibilibus  hostibus,quanta  virtute  possunt, 
acfendunt  ;  in  mcdio  sedis  consistunt ,  quia  unum- 
quemque  corumut  in  virtutibus,  omnibusque  bo- 
nis  opcribus  proficiat ,  admonere  non  desinunt. 

7.    PlUMUM    ANIMAI.    SIMILE  LEONI,    ET  SECUNDUM 

simii.e  vitilo  ,  etc.]  Arabicus  :  secundum  simile 
tauro.  Quseres  an  integra  animalia  ,  an  capita 
tantiini,  vel  parles  alia)  liorum  animalium  ap- 
parucriiil  Joanni,  ac  consequcntcr  quaj  fuerit 
forma  ct  figura  horum  quatuor  animalium  ? 

Primo,  nosler  Ilieron.  Prado  in  Ezech.  1.  sect. 
7.  ct  Vilalpando,  tom.  2.  1.  U.  c.  hl.  ac  Pererius 
censent  h;ec  animalia  per  omnia  eadem  esse 
cum  quatuor  Cberubim  Ezccbielis  ,  cap.  1.  ac 
consequenter  haec,  aeque  ut  illa,  liabuisse  sin- 
gula  tantuin  faciem  et  figuram  humanam  ,  sed 
alas  aquilae,  jubas  leonis,  et  ungulam  bovis. 
Erant  enim  quadriformia,  ita  ul  unumquodque 
auimal  viderelur  cotnpositum  essc  ex  qualuor  : 
perindc  crgo  erant,  ac  si  homo  veslirct  sejubis 
lcouis,  alis  aquilae,  et  uogula  bovis  :  ac  talia 
crant  quatuor.  Erant  enim  omnia  uniformia,  ac 
consequcntcr  singula  crant  quadriformia,  modo 
jam  dicto. 

Probant  primo,  quia  si  habuissent  capita  leo- 
niua,  bovina  ct  aquiliua  ,  cum  figura  bumana  , 
fuissent  monstra.  Ad  h?ec  S.  Joannes  disliuguit 
similitudinem  a  facie,  aitquc  primum  animal 
simile  leoni,  secuudum  simile  vitulo  :  in  tcriio 
vero,  non  dicit,  simile  homini,  sed  habens  fa- 
ciem  quasi  hominis;  ergo  primum  simile  cral 
leoni  in  jubis  ;  secundum  vitulo  in  ungula;  ter- 
tium  vcrotantum  faciem  babebathominis;  unde 
et  de  quarlo  subditur  :  Simile  aquila?  volanlis. 
q.  d.  Simile  erat  aquilac  in  alis  et  volatu  ,  non 
veroin  facie. 

Secundo  ,  quia  S.  Dionys.  Sophron.  Basil.  Cy- 
rill.  Rupertus  et  alii  dicunteadem  animalia  bic 
vidisse  Joanncm  ,  quae  videt  Ezechicl ,  c.  1.  illa 
aulcm  singula  erant  quadriformia,  sed  capile 
bumano;  ergo  et  hoec. 

Vcrum,  Ezecb.  1.  ex  verbis  claris  Prophetae 
docui  singulos  Cherubinos  Ezechielis  babuisse 
qualuor  facies,  scilicet  veram  facicm  lconis  , 
aquilae  et  bovis,  aeque  ac  hominis;  ergo  et  hic 
Joanni  visa  est  vcra  facies  Iconis,  aquilae  etbo- 
vis,  aeque  ac  hominis.  Confirmalur,  quia  ait: 
Primum  animal  simile  leoni,  et  sccundum  similc 
vitulo  :  similitudo  autem  et  forma  animalium 
inaximc  speclalur  c\  facic.  Idem  diserte  docct 
S.  Dionys.  de  Ccelesti  hierarchia,  c.  15.  ubi  lo- 
qucns  de  tribus  faciebus,  leonis,  aquiloe  et  vi- 
tuli ,  eas  vocat  effigies  bestiarum,  et  faciei  bovis 
assignat  cornua.  IUirsum,  in  aquila  notat  ocu- 
lorum  aciem  et  vim,  qua  advcrso  et  irrclorto 
intuilu  solem  intuetur.  Et  c.  2.  agens  dc  aquila 
Ezech.  ait  eam  efiictam  fuisse  ad  aquilarum  re- 
curvis  rostris  effigiem.  llabebat  crgo  baec  aquila 
rostrum  et  faciem  aquilae,  non  os  ct  faciem  bo- 
minis.  Denique ,  S.  Joannes  dicens  :  Terlium 
animat  habens  faciem  quasi  hominis ,  boc  ipso 
>ignificat  primum,  secundum  et  quarlum  non 
Iiabuissefaciemhominis  (per  hanc  enim  lertium 
ii  caetcris  dislinguit)  sed  primum  lconis,  secun- 
dum  vituli,  quartum  aquilae.  Atque  bic  videlur 
sensus  Ecclesiao,  quoo  haec  animalia  ila  concipit 
ct  passim  depingit.  Porroquod  Pradohaec  vcrba, 


VPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

Primum  animal  simile  leoni,  secundum  vitulo , 
sic  explicat.  q.  d.  Pritna  facies  cujusquc  anima- 
lis  similiserat  leoni,  secunda  vitulo,  terlia  ho- 
mini,  quarta  aquilae  ,  convellitur  ex  terlio,  dc 
<pio  ait  Joannes  :  Tertium  animal  habcns  faciem 
quasi  hominis  ;  quis  enim  hoc  sicexponat.  q.  d. 
Terlia  lacies  erat  habens  facicin  hoininis  ? 

Ad  piimtim  respondi  Ezecbiel.  1.  Cherubitn 
quadrifaciales  fuissc  non  tam  tnonslra,  quiini 
liicroglyphica ,  qualia  mulia  viditDanicl:  sunt 
cnim  hc-e  visiones  symbolicoe  ,  non  res  verae ; 
uti  et  symbolicum  Agnum  accipere  librum  , 
ejusque  sigilla  rcsecarc  vidit,  c.  5.  Undc  non 
mirum  si  hce  leonis,  bovis  et  aquihc  facies  el 
ora  locuta  sint,  et  edidcrint  vocem  articulalam 
ct  bumanam.  Simili  enitn  modo  Joannt^s  c.  8. 
13.  vidit  aquilam  volanlcm  el  clamanlem  :  Vx, 
vcc,  habitantibus  in  terra!  Quomodocumque  cniin 
ea  concipias,  monstrosa  sunt.  Singula  enim 
plena  suntoculis,  et  habent  alas  senas.  Denique 
monstrosumcst  faciei  et  figtme  hominis  adderc 
jubas,  alas  et  ungulas.  Ad  illud  teriii  animalis  : 
llabens  faciem  quasi  hominis ,  respondebo  in  finc 
hiijus  quaestionis. 

Ad  secundum  respondeo  ha^c  animalia  fuissc 
cadem  ctim  illis  Ezechielis,  c.  1.  quoad  prima- 
riam  ideam,  non  quoad  accidentia  et  emblemata 
omnia.  Alhtdit  ergo  Joannes  ad  illa;  non  tamen 
illa  ipsa  quoad  omnia  reprceseniat.  Sic  saepe 
S.  Joannes  et  alii  allmhint  ad  visiones  Danielis, 
Ezecbielis  etaliorum,  non  tamen  illce  ipsius  cum 
hisce  sunt  eaedem  omnino,  scd  polius  aliis  et 
aliis  partibus,  vcl  ornamentis  pro  maleriae  va- 
rictate  vestilae  ct  inlerstinctae.  Ezechiel  ergo  vi- 
dit  quatuor  animalia  per  omnia  sibi  inviccm 
similia  ,  qtiorum  quodque  habebat  qualernas 
facies  ,  ita  ut  quaternis  quasi  animalibus  vesli- 
ttim  ,  et  ex  iis  quasi  conflalum  et  compaclum  vi- 
deretur :  Joannes  vero  haecanimaliaab  Ezechielc 
ita  composita  ,  et  in  unutn  compacta  dissolvit, 
atque  ex  uno  facit  quatuor ,  cuiquc  dans  pro- 
prium  suumvultum  clformam. 

Secunda  sententia  est  communis  ct  vulgala, 
scilicel  quatuor  liaec  animalia  tota  et  integra  la- 
liafuisse,  qualiabicnominanlnr,  ulprimumv.  g. 
animal ,  quod  dicitur  similc  leoni ,  habtterit  ca- 
put,  peclus ,  jubar,  pcdes  omniaqne  membra 
leonina:sic  et  secundum  vituli,  el  tertium  ho- 
minis,acquartum  aquilae,  sicut  c  5.  v.  6.  Chris- 
tus  inter  haec  animalia  constitutus  ,  per  omnia 
visusest  haberc  fbrmam  Agni  occisi ,  ct  ita  pas- 
sim  in  Ecclesiis,  et  alibi  videmus  luuc  animalia 
depicta. 

Piobalur  baac  scntcntia  primo,  quia  hoc  plane 
videnlur  verba  Joannis  significare  ,  dutn  ait  : 
Primum  animal  simile  lconi ,  secundum  simile  vi- 
iulo,clc.  Si  enim  unum  tantum  membrum  horuin 
animaliutn  habttissent,  non  recte  dicerelur  to- 
tum  animal  fuissc  simile  leoni,  vilulo,  etc. 
Sed  dici  debuisset,  caput  v.  g.  et  faciem  anima- 
iis  fuisse  similem  leoni,  uli  dc  suis  Cherubim 
aitEzcchiel,  c.  1.  Secundo,  quia  S.  Oionysius, 
Ccelcst.  Hierar.  c.  1?>.  Seraphinis  dat  multos  p,e- 
des.  Ilisce  autem  similes  erani  Ciierubini  :  erant 
ergo  quadrupcdes ;  qua  figttra  erant  sphynges 
1'gyptiorum ,  quas  ex  Cherubinis  Salomotiis 
luisse  depictas  ,  docet  Clemens  Alexand.  I.  5. 
Slromal.  Tcrtio,  quia  hi  in  Cbcrubinis  slipabanl 
et  agebanl  curruni  Dei,  Ezech.  1.  19.  Unde  Che- 
rubim  pcr  metathesim  idem  est  quod  cnrcn 
rccubim,  \d  cst  cnrulcs  ,  vel  ctirrum  agentcs, 


COMMENTAmA  1N  APOCALY 

bocque  osscgenuinuni  ciymon  Cherubim ,  con- 
icndii  Prado ;  erant  crgo  quadrupcdes;  erant 
ergo  integra  nnimnlin,  pnta  intcger.,  et  mem- 
lu  is  omnibus  pcrfectus  bos ,  integev  leo ,  integra 
aquila  ,  aeque  ut  lertium  animal  erat  integcr 
hoino.  Quarto,  <|uod  non  habuerint  speciem 
humanain  signilicat  illud  :  Tcrtium  animal  ha- 
bens  faciem  qaasi  liominis.  q.  d.  In  facie,  el  con- 
sequenter  in  capite,  ore,  collo,  eaeterisqne om- 
nibus  erat  bonio ;  alia  vero  non  crnnt  boinines  , 
scd  pure  animalia.  Unde  Syrus  vortit  :  ct  //- 
lad  animal  lcrlimn  habcl  aspcctum  ( vcl  elli- 
giem,  Qguram,  vultum,  personam)  sicui  filias 
hominis  ,  vcj  hoino,  fnvet  el  Joscpbus,  qui,  I.  3. 
Antiq.  c.  G.  scribii ,  Cherubinos  Mosis  esse  ani- 
inalia  nova  etmira  specie ,  nec  bacienus  visa. 
Ha*c  expositio  est  plana  ct  probabilis. 

Tcrtio,  non  minus  probnbililer  cl  concinnc, 
imo  probnbilius  et  concinnius  Alcnznr  censcl 
haec  qualuor  animalia  non  intcgra  fuisse,  sed 
tanlum  capila  animalium  ;  quoad  c;ctera  oniin 
membra  babuisse  speciem  el  liguram  bumanam 
(cranlenim  animalin  non  vera  el  naturalia  , 
sed  symbolica  el  hieroglyphicn) ;  primum  ergo 
animal  babcbat  caput  lconis,  alas  senas,  ac  plc- 
num  eraioculis;  quoad  pectus,  femora  ,  tibias, 
pedcs  ,  bracbia,  manus,  et  caetera  onmia  crat 
Iiomo;  sic  sccundum  babcbalcaput  viluli,  quar- 
lum  aquike  cuin  scnis  alis,  <i  plcnum  cral  ocu- 
lis;  quoad  onmia  c.elera  crat  bomo;  quem  la- 
mon  si  quis  cum  Prado  ct  Pererio  in  prinio 
animali  veslire  viiit  jubis,  in  sccundoungula,  ut 
similiora  sinl  leooi  et  vittilo  ,  non  repugnabo. 

Probalur  primo  ,  quia  qtioad  primariam  spe- 
ciem  el  liguram,  hoec  animalia  erant  eadein 
cum  illis,  l.zecb.  c.  1.  illa  aulcm  lanltim  facics 
habebanl  animalium  cum  alis;  quoad  cactera 
ernnt  homines  ,  ergo  <i  h;ec. 

Sccttndo,  quia  ernnt  |)roxima  Deo,  praecede- 
bnntque  1h  seniores  :  ergo  erant  specie  bumana; 
indecens  cniin  et  mcongriuun  vidclur,si  loo, 
bos,  vel  aquila  praeponalur  hoinini,  preescrtim 
apud  tbronuni  Dei  Sccus  est  de  Chrislo,  cui 
Joannos  non  aliam  formam  dal  qunm  Agni,  ob 
causas  quns  afTeram  c.  5.  v.  6. 

Tertio,  quia  significnbnnl  nngclos,  putn  Cbe- 
i  ubinos  (tuide  nssidue  luudnnl  Detini) ;  hi  aulem 
duin  appnront  et  pinguntur ,  speciem  habent 
hominis  ,  non  aliorum  nnimalium. 

Quarto,  quia  c.  G.  haee  quatuor  animalia  or- 
diucquodque  suo.ioanncm  evocnnt  otcducunt  : 
Vcni ,  inquiunl,  cl  vidc,  nlquc  ostcndunt  ei  qun- 
tuor  cquos  successive,  scilicet  nlluun,  rufum, 
nigrum  ci  pallidiun  ,  qui  quatuor  Ecclesia  sia- 
tus  fuluros  rcpraesenlabant  :  b;o  autem  nctio- 
ues  lioinintim  suiil  ,  non  nnimalium.  llinc  eon- 
sequenlcr  videtur  quod  capiia  corum,  ei  facies 
oraque  fuerunt  bumann.itn  lamcn  tit  nonnibil 
immuiain  babereni  simililudinem  leonis ,  viiuli 
cl  aquilnp,  ac  vidor.lur  esse  laeies  leonis.  viluli 
<i  aquilte.  Id  ita  esse  probalur,  qnia  uon  dieit 
Joannes  :  Vidi  leoixni .  vel  vidi  faoicm  leonis  , 
scd  ,  Yidi  aniinal  siniile  leoni  ;  orgo  non  oral 
leo,  sed  quarodam  cum  leone  in  vullu  bahebal 
simililudiiiom.  Sic  videmus,  el  vulgo  dicimus  , 
bic  boino  babcl  vulliim  laurinum  ,  ille  leoni- 
num  ,  isle  inluilum  ct  nasum  aquilinum,  alius 
caninum;  quomodo  Achiiles  apud  Hoinerum 
lliade  «  Agamcmnonem  vocat  wwx,  id  esl  ca- 
iiintim  vulttim  babonloin  ;  sunl  enim  liomines 
nonnulli  ita  magnn  frontc,  ila  torvo  vnllu,  ut 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV 


1103 


Inuri  csse  videnntur;  alii  iia  ore  dedueto,  saevo 
el  crudcli ,  ut  lconis  ;  alii  ita  aculo ,  ringcnli  ei 
impudonli,  ut  cancs  referre  videantur.  El  sic 
iionniilli  piclores  pingunt  haec  animalia  vullu 
nccplane  huniano,  nec  plane  leonino,  vitulino 
(i  aquilino;  sed  incdio,  id  est  partim  huffiano, 
paiiim  leonino,  vitulino  ctaipiilino.  Magna  enim 
inler  vultum  bominis  ,  <i  lconis  ac  vituli  esl  si- 
militudo  ,  ut  in  picturis  saepe  dubites  an  facics 
sit  bominis,  an  animalis  ;  ac  pnucis  variatis  fa- 
cile  unam  in  aliam  transmules,  aut  unam  cum 
alia  commisceas.  Ita  crgo  et  bic  facics  bumana 
cum  aliis  commisia  videtur,  ut  eis  esset  similis. 
Kt  sic  h.ec  animalia  parum  babenl  monslri  et  de- 
formitalis,  quani  alio(|ui  baberent,  si  capili  leo- 
nis,  vituli  et  aqtiilae  subderes  corpus  buinanum. 
Denique,  in  Cberubinis  Bzecbielis  ,  singulorum 
primaria  facies  erat  hominis,  licet  cum  tribus 
aliis  conjiincta  ;  ergo  et  bic  facies  bumnnafiiii 
commistacum  facie  leonis,  viluli  eiaquihc. 

Ad  primum  nrgumenlum  secundte  senientine 
responderi  polcsl,  ii  capile  sumi  dcnominalio- 
nem  nnimalis  ;  cst  enim  caput  prima  el  polis- 
sima  animalis  pars.  Ad  sccundum  ,  S.  Dioin  i. 
dicit  Serapbinos  bnbuisse  multos  pedcs ,  quia 
non  babuerunl  tinum  ,  sed  duos  ;  binnrius  eniin 
est  prinin  species  numori ,  sivc  multiiudinis  , 
nc  deeo  primo  dicilur,  quod  sit  niulius.  Con- 
sint  enim  Scrnpbinos  Isniae  6.  fuisse  bipedes, 
non  quadrupedes.  Porro ,  quod  pictores  haec 
qualuor  animalia  pinxerint  integra  et  quadru- 
podia,  non  mirum.  Cum  enim  ipsi  essent  scn- 
susS.  Scripturas  imperili.secuti  suiit  nudaScrip- 
lurae  verba  ,  quae  cum  dicat  :  Primam  animal  si~ 
mile  lconi ;  hinc  leonem  pinxerunt,  simililcr  et 
vitulum,  et  nquilam.  Ad  tertium,  stipatorcs  cur- 
rus  sunl  bipedes,  non  quadrupedes;  sunt  enini 
bomines  ;  pula  famuli  et  asseclae  sui  hcri.  Ad 
haec  Cborub  non  significat  curtilem,  sed  nmlia 
scienlia  pollenleni.  Porro,  1.  Paralip.  28.  18.  vo- 
calur  qundriga  Cborubim;  quia  Cbcrubim  ex- 
lensis  snis  nlis  supor  nrcnm  ,  quasi  sedem  ot 
vebiculum  ,  putahigam  sive  currtim  (binc  enim 
tantum  significat  Ilcbr.  mcrcaba ,  quod  Interpros 
vocat  quadrigam)  Deo  exhibobant  :  unde  Deus 
dicitur  inequilare  et  vebi  super  Cberubim;  non 
autem  quod  Cberubim  essent  quadrupcdes .  Con- 
scntiunt  enim  InlorprelesCberubinos  Mosisaequc 
ac  Ezecbielis  fuisse  bipedos  ,  non  quadrupedes. 
Ad  quaiium,  dicil  Joannes  :  Tertium  animat 
habens  quasi  faciem  h.ominis ,  ut  illud  n  caicris 
distingueret;  facie  enim  dislinguebanlur ,  non 
corpore:  onmin  enim  bnbcbnnt  corpus  buma- 
nuin,  sed  capita  diversa  ;  scilicet  primum  ba- 
behal  cnput  leonis,  secundum  viiuli,  lertium 
bominis  ,  quniium  nquibe.  Si  cnim  dixisscl  : 
Terlium  animql  simile  homini ,  non  satis  dis- 
linxissct  illud  &  cacleris;  poterat  enim  cssc  ho- 
mini  simile  quoad  figuram  lotius  corporis  ex- 
ceptocapite,  uil  crant  caelera  tria  animalia,  ul 
hoc  tollat,  ctarcque  formam  lerlii  cxprimat, 
aitillud  non  lantumcorpore,  sedet  facie  fuisse 
similo  bomini ,  cuni  atiacorpore  qnidcm,  scd 
non  faeie  Itomini  essent  similia.  Igitur  h«BC  fa- 
cies  bominis  magis  confirmat,  quam  enervel 
hanc  sontontiam.  Iline  el  de  aliis  nmi  nit  :  Ha- 
bens  faeiem  leonis,  vituli,  Muila;  sed  .  siniile 
leoni,  aquila"  .  xilulo;  quil  facios  proprie  soli 
boininicompclil,  non  abis  animalibus.  <|.  d.  Boc 
nnimal  babobal  laoiem  bominis  toliinupie  eiat 
bomo;  caeiera  in  vultu  similia  erant  leoni,  vi- 


1106  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

tulo  ctaquilae;  faciesergo  hominis  distinguebat 
hoc  animal  a  vultibus  caeterorum. 

PorroJosephus  videturChcrubinorumformam 
voluisse  tegere,  ut  eos  magis  mirabiles  et  reve- 
rendos  redderet  Tito  et  Romanis.  Sic  et  alibi  in 
laudem  sua3  gentis ,  nonnulla  exornantlo  super , 
imo  contra  veritatem  adit.  Adde  fuisse  mira 
animalia  ;  quia  erant  juvenes  alati  :  lale  eniiu 
aniinal  liaclenus  in  orbe  non  est  visiun. 

Denique  eadem  animalia  visa  fuerunl  Ezecli. 
cap.  1-  qute  Joannihic,  nisi  quotl  Ezechieli  visa 
sunt  confusa  ,  quaterna  scilieet  in  unum  com- 
pacta  :  Joanni  vero  clarius  visa  sunt  distinc- 
ta  ,  tlivisa  scilicet  ,  et  quasi  tlissecta.  Eze- 
chielis  autein  animalia  tantum  habebant  facies 
quatuoranimalitun;  caeteraeranl  homines:ergo 
ct  quatuor  haec  animalia  a  Joanne  visa  habebant 
lanlum  quatuor  animalium  facies  ,  sed  singula 
singulas  ;  quoatl  caelera  vero  erant  homines. 
Causa  cur  lizechielis  animalia  quaternas  habue- 
rinl  facies,  Joannis  vero  singulas  ,  est ,  quia 
symbola  rerum  divinarum  ,  qoae  veteri  Tesla- 
mento  convolula  ,  tecla  et  ohscura  erant  ,  in 
novo  Testamento  divisa,  discreta  ,  plana  etex- 
plicala  exhihentur.  Moralem  causam  tlat  Alcazar 
liic  pag.  377;  quia  ,  inquil  ,  cap.  6.  significan- 
dum  erat  nos  virorum  Apostolicorum  (  hi  enim 
myslice  significantur  per  haec  quatuor  animalia) 
fortitudine  invitari  ad  clare  ettlislincle  contem- 
plandam  divinae  providentiae  foriitiidiuem  ,  in 
primo  sigillo  lalentem  :  eleorumdem  beneficen- 
tia  excitari  similiter  ad  Dei  benelicentiam  in- 
tuendam  suh  secundo  sigillo  ;  aeqtiitate  ,  atl 
aequilalem  in  terlio  :  et  sapientia  ,  ad  sapien  tiam 
in  quarto  ;  fortitudinis  enim  symholum  est  leo , 
beneficentiae  bos  ,  aequiiatis  homo  ,  sapientiaa 
aquila  ?  quorum  proinde  faciem  el  speciem  di- 
visam  et  distinctam  hahent  haec  quatuor  Dei 
animalia  :  unde  a  singulis  animalihus  ex  ordine 
accersitur  Joannes  ,  ad  has  tlotes  et  virtutes  in 
sigilli  totidem  sigillatim  intuendas.  Veni ,  in- 
quiunt,  et  vide.  Sed  de  hoc  inferius. 

Qtiaeres  :  Quidnam  sunt  haec  quatuor  anima- 
lia  ?  Omissis  insulsis  haereticorum  expositioni- 
hus  ,  qui  per  leonem  Apostolos  accipiunt  ,  per 
hovem  Constanlinum  Imp.  per  hominem  Luthe- 
rum  et  Calvinum  ,  aquilam  adhuc  expectant  ; 
primo,  Aureolus  existimat  per  ea  significari  ad 
litteram  quatuor  sedes  Patriarchales :  Leo,  ait,  est 
Hierosolymilana,  oh  constanliam  Apostolorum 
ihitlem.  Vilulus  est  Antiochena ,  quia  subdidit 
colla  Aposlolis  agentibusHierosolymae.  Homoest 
Ale.\andrina,oh  viros  doctissimos,  utOrigenem, 
Clemcntem,  Didymum,  Cyrillum  ,  Athanasium, 
Parthaenum  ,  Heraclam  ,  aliosque  quos  parlim 
doctores  habuit,  parlim  Episcopos.  Aquila  est 
Constantinopolitana  ,  in  qua  viri  magnae  con- 
templationis  iloruerunt,  uli  S.  Chrys.  Nazianz. 
et  alii.  Hae  quatuor  sunt  in  circuitu  throni  Dei  , 
id  est  Cathedraj  Romanae  in  qua  sedet  Vicarius 
Chrisli. 

Secundo  ,  Aretas  hisce  qualuor  animalihus 
significari  putat  qualuor  virlutes  cardinales,  in 
leone  fortitudinem ,  in  vitulo  juslitiam  ,  in  aquila 
lemperaniiam  ,  in  homine  prudentiam. 

Terlio  ,  Origenes  hom.  1.  in  Ezechielem  ,  et 
ex  eo  Nazianz.  apud  Sixtum  Senensem  libr.  2. 
consent  per  haec  quatuor  animalia  significari 
quatuor  facullates  et  vires  animae  humanae. 
Homo  est  vis  rationalis  ,  leo  irascibilis  ,  bos 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

concupiscihilis ,    aquila  est  conscicntia  ,    sive 
spirilus. 

Quarto,  Anshertus  ,  Hieron.  Ahulensiset  alii 
ccnsent  esse  Christum  ,  qui  in  incarnatione 
fuit  hoino,  in  passione  vilulus,  in  resurrectione 
leo ,  in  ascensione  aquila. 

Quinlo  ,  alii  censent  esse  quattior  Doctores 
Eccleshe  ,  scilicet  hominem  esse  facilem  S.  Gre- 
gorium  ,  leonein  forlem  Amhrosium  ,  bovem 
laboriosum  et  solidum  Hieronymum,  aquilam 
sublimem  Augustinum. 

Sexto  ,  Galfridus  apud  Sixtum  Senensem  ,  pu- 
tat  haec  qualuor  esse  lypum  boni  Prrelati  ,  qui 
debet  esse  fortis  ut  leo  ,  laboriosus  ut  bos  ,  cle- 
mens  et  compaliens  ut  homo  ,  contemplalivus 
ut  aquila.  Sic  et  Pererius  ac  Viegas  putant  in 
quatuorhisce  animalibus  omnes  Ecclesiae  Prae- 
lalos  repraesenlari. 

Septimo  ,  Arelas  per  hoc  quadriforme  animal 
accipit  miindiim,  tam  magnum,  quam  parvum, 
qui  ex  tpiatuor  elemenlis  consislit  ;  leo  enim 
significat  ignem  ,  bos  terram  ,  homo  aerem  , 
aquila  aquam  ;  exaqua  enim  aves  creavit  Deus. 

Octavo  ,  alii  opinantur  hisce  quatuor  signifi- 
cari  quatuor  aliribula  divinae  providentiae.  Haec 
enim  fortis  est  ut  leo ,  velox  et  penetrans  ut 
aquila  ,  suavis  et  amabilis  ut  homo  ,  longanimis 
et  paliens  ut  bos.  Bos  enim  signilicat  laborem 
fortem  ,  et  pertinacem  concertaiionem  ,  ait 
Philastr.  1.  de  haeresib.  §.  tle  quatuoranimalibus. 

Nono,  Alcazar  hisce  quatuor  putat  significari 
non  tanlum  quatuor  Evangelistas  ,  sed  viros 
sanctissimos ,  qui  majoris  sunl  pcrfeclionis  et 
dignilatis  ,  quam  2Zi  seniores.  Ilaque  ,  inquit , 
siculi  thronus  Dei  sunt  fideles  sancli,  2/jsenio- 
res  sunt  sacerdotes  ;  sic  qualuor  animalia  , 
sive  angeli  Cherubini  et  Seraphinf  sunt  Apostoli 
virique  Aposlolici,  pula  Episcopi :  hi  enim  in 
coelo  terreno ,  iu*est  in  Ecclesia  ,  supremum 
tenent  gratlum  ,  sunlque  potestate  sua  proximi 
Deo.  Hi  sunt  Cherubim  scientia  et  sapientia  , 
sunt  Seraphim  artlore  et  zelo  ,  habent  quatuor 
facies  :  Primo,  leonis  magnanimilatem  et  for- 
litudinem  imperlenitam.  Hinc  leo  hebr.  vocatur 
Nnb  labi ,  a  iS  leb  ,  id  est  cor  ;  quia  ingens 
habel  cor,  robur  el  animum.  Unde  2.  Reg.  17. 
de  viro  magnanimo  dicitur :  Cujus  cor  estsicut  cor 
leonis.  Secundo  ,  iitlem  habenl  bovis  beneficen- 
tiam  :  bos  enim  arando  parat  fruges  ,  quin  et 
ex  bobus  putrefactis  apes  etbombyces  procrean- 
lur;  bos  ergo  est  symbolum  beneficentiae.  Ter- 
lio  ,  habent  hominis  ralionem  et  aequitatem. 
Quarto  ,  aquilae  perspicacilatein  ,  sapienliam  et 
prudenliam,  qua  a  Deo  participata  comprehen- 
tlunl  sapienles  in  astutia  sua  :  sictit  aquilarum 
pennce  misloz  rcliquarum  alitum  pennis  eas  devo- 
rant,  ut  ait  Plinius  lib.  10.  3.  Verum  haec  omnia 
licet  apposita  vitleantur,  tamen  symbolica  sunt 
et  mystica,non  litteralia  et  genuina.  Nam  sanclus 
Joannes  haec  quatuor  animalia  describit,  quasi 
qualuor  naturas  intelligentes  ,  quae  in  coelis 
beatae  coram  Deo  semper  versenlur  ,  atque  se- 
crelorum  Dei  consciae  Deum  jugiter  laudent. 
Quare  necesse  est  heec  quatuor,  vel  esse  qua- 
tuor  homines  beatos  ,  vel  qualuor  angelos. 

Decimo  ,  multi  putant  esse  quatuor  Evange- 
lislas  ;  nam  iis  hanc  visibnem  atlaptat  Ecclesia  , 
dum  eam  legit  in  officio  Ecclesiaslico  eorum- 
tlem.  Alque  licet  varii  varie  iis  hsec  quatuor  ani- 
malia  adaplent  ,  uti  S.  August.  tract.  36.  in 
Evangel.  S.  Joan.  tom.  9.  per  leonem  accipit 


COMMENTARIA  IN  APOCAL 

S.  Mallba  inii  ,  per  homincm  S.  Marcum  ;  alii 
alios  ,  ul  videreesl  apud  Pcreriiim  pag.  302.  ct 
Viegas  :  tamcn  plures  planius  sic  accommodaiil 
wl  leo  sit  S.  Marcus  ,  cujus  facics  ,  ut  habet 
Ezechiel ,  csl  lconis  ;  quia  principiumejus  Evan- 
gelii  incipit  a  clamoreetrugiiu  S.  .loaimcs,  quasi 
Feonis  in  deserto.  Rugit  enim  dicens  :  Ego  vox 
clamavlis  in  dcscrlo ,  paratc  viam  Domini.  Yiluliis 
cst  S.  Lucas  cujus  principium  incipit  ii  sacerdo- 
tio  veteri  Zacharue.  Ilomo  cstS.  Maiilueus,  cu- 
jus  principium  cst  humana  genealogia  Chrisii. 
Aquila  csl  S.  .loanncs  ,  qui  ii  divinilatc  Verbi 
incipit.  Ila  S.  Hicron.  ct  Grcgor.  in  c.  1.  Ezech. 
Vicior.  Beda ,  Ambros.  Haymoet  alii  hic.  Audi 
S.  Amhrosium  prooemio  in  S.  Liicam.  Pterique  , 
inquit,  pulant  ipsum  Dominum  noslrum  inqua- 
tuor  Evangcid  libris  ,  quatuor  animalium  forniis 
figurarij  quod  idcm  liomo,  idcm  leo,  idcm  vitidus , 
idem  aquila.  llomo  ,  quia  nalus  ex  Maria  est  ; 
lco  ,  quia  fortior  ;  vitulus  ,  quia  hostia  ;  aquila  , 
quia  rcsurrcclio  est. 

Ubi  nota  primo  :  Patrcs  doccnt  animalia  haec 
quatuor  tolidcm  Chiisli  proprictatcs  in  Evan- 
gcliis  explicatas  signilicare.  Lco  significat  forli- 
ludincm  rcgiam  Chrisli,  quam  maximc  oslcndit 
in  resurrectione  ct  post  eam  ;  vituhis  significat 
sacerdolium  Clirisli  in  crure  consummattini  , 
homo  humanitatcm  ;  aquila  divinilalcm  ,  ct  as- 
censum  in  ccelum. 

flota  secundo  haec  animalia  maximc  discerni 
per  facies;  quia  Evangelistaemaximedistinguun- 
lur  principio  :  aliqui  in  progressu  cadem  habent, 
omncsquc  has  quatuor  Christi  proprietates  ct 
dignitalcs  oslendunt  et  cnarranl.  Lnde  et  apud 
Ezech.  cap.  1.  vers.  6.  singula  animalia  qtiater- 
nas  facies  hahcre  dicuntur  ,  quia  scilicet  inilia 
aliorum  trium  ,  adeoque  loiam  narrationem 
aliorum  ,  quartus  quisque  complectilur.  Ha 
Primasius. 

Nota  tertio  alio  ordinc  hrcc  animalia  poni 
apud  Ezech.  alio  hic.  Nam  Ezechiei  secutus  est 
ordinc  temporis,  quo  quisque  Evangelista  scrip- 
sit ,  scilicct  primus  esthomo,  id  est  Matlhaeus ; 
secundus  est  leo  ,  id  csi  Marcus  ;  lertius  est  \i- 
tulus ,  id  cst  Lucas  :  quartus  est  aquila  ,  id  est 
s.  Joannes.  Joannes  vcro  rerumordinem  secutus 
est ,  in  quo  primus  est  lco,  id  cst  Marcus ,  quia 
a  .loannis  praecursoris  Chrisli  praedicalione  in- 
cipit.  Sequilur  Lucas  ;  quia  sacrilicia  velera  a 
quihus  Lucas  incipit ,  lypus  crant  Chrisli  ,  ct 
advenientc  Chrisio  ei  locnm  ccsserunt  ac  cessa- 
runt.  Tcrtius  cst  Maiihceus  ,  quia  abdiia  veteri 
lege  ct  sacrificiis  succcssit  lides  humanitalis 
Chrisli,  ct  pcr  miracula  ejus  Qdes  divinitatis 
ejusdem  :  humanitatis  origmem  et  seriem  enar- 
rai  Malthaeus,  divinitatis  Joannes ,  acproinde 
Maiihaeus  est  terlius  ,  Joannefl"  quarlus. 

Verum  hic  sensus  accommodatitius  et  mysti- 
cus  \iilclur  ,  non  lillcralis  cl  genuinus.  Nam  c\ 
verbisS.  Joannis,  certum  esl  eum  loqui  de  iisdeni 
animalibus  (hoc  enim  licet  neget  Isidorus  Cla- 
rius ,  tamen  communiter  asserunt  S.  Hieron. 
Richard.  Ansbert.  Rupert.  Mugn.  Prado  ,  ci  alii 
passim  :  vide  Viegas  sect.  12.  in  Bne  capitis  hu- 
jus)  de  quibus  Ezechiel  cap.  1.  atquiilli  fuerunt 
angeli :  Ezechiel  enim  vocat  eos  Cherubim,  qui 
stipanl  currum  glorise  Dci  :  ergo  et  tales  sunt 
hic. 

Secundo  ,  quia  Joannes  ,  qucm  communiicr 
inlcUigunt  pcr  quartiun  aninial  ,  pnta  peraqui- 
iam  ,  adhuc  vivcbat,   ct  nccdum  crat  Lvangc- 

CORNKL.     K    L4PTT»»,      xn>r.    \# 


YPSIN  S.  JOAN.NTS.  Cap.  IV.  HOS 

lista  ,  quia  nccdum  scripscrat  Evangelium  ; 
quomodo  ergo  visus  fuil  hic  non  lantum  Evan- 
gelista,  sedetiam  hcatus  in  ca-Io  ?  Resp.  Ribera 
haec  animalia  reprsesentata  fuisse  Joanni  ,  non 
prout  jam  crant,  scd  prout  futura  erant  intem- 
j)orc  novissimo  ,  de  quo  prophelariL  Verum  , 
licct  prophelia  ipsa  sil  fulura  ,  aut  polius  de  fu- 
luro  ;  tamcn  \  i >io  htijus  capitis  dc  Deo  ,  de  J'i 
senioribus,  de  quatuor  animalibus  cnunlianti- 
bus  Joanni  istam  prophetiam  ,  est  j)rajscns :  ergo 
iu  bac  visionc  Joanncs  videns  ,  el  visus  ,  hoc 
cst ,  ct  proj)lietans  ct  audicns  prophetiam  prae- 
scnsfuit,  sicut  Isaias  ,  Jeremias  ,  Daniel  s  et 
alii  Propbclae  pra'scnles  erant ,  non  futuri,  cuni 
prophetarent  defuluris.  lUirsum  cap.  G.  vers.  7. 
Joannes  audivit  u  quarto  animali ,  puta  ab  aquila 
sibi  dici :  Vcni  et  vide  ;  Joanues  autem  non  po- 
luitedoceri  a  scipso  ,  prrcsertim  praesens  a  lu- 
luro  ,  ncc  potuit  simul  esse  in  lerra  et  simul  in 
coclo. 

Tcrlio  ,  S.  Matthceus  ,  imo  ct  Joannes  sunt  in- 
ter  duodecim  Apostolos  ,  ct  conscquenter  inter 
"ll\  seniores  ;  crgo  non  sunt  inter  quatuor  anima- 
lia  ad  litteram  ,  scd  lantum  mysiice. 

Dico  crgo  cum  Pererio  ,  et  Hieron.  Prado  in 
caj).  1.  Ezechielis  ,  adlitteram  haec  quatuor  ani- 
malia  cssc  eadem  cum  iis  quae  vidit  Ezechiel 
cap.  1.  ac  proinde  esse  quatuor  angclos  pi  ima- 
i  ios  ,  slipatores  ,  principcs  ct  administratorcs 
Dei ,  circa  curam  Ecclcsiaj  ,  ac  circa  salutem 
ac  regimen  hominum  toliusque  mundi.  Hinc  af- 
fingilur  eis  similitudo  qualuor  animalium  nolri- 
lissimorum.,  quibus  significanlur  stcmmata  tuin 
Dei  ,  tum  sua  :  aquila  signilicat  Dci  celsitudi- 
nem  et  sapicntiam  ;  homo  honitatcm  et  man- 
sucludinem  ;  bos  patienliam ,  justitiam  ,  reli- 
gionem  et  cultum  ;  leo  fortitudinem  et  poien- 
liam.  Quae  quatuor  a  Deo  parlicipani ,  ct  in  s<- 
repraesentant  bi  angcli.  Iia  S.  Dionys.  Cnelcst. 
Hierarcb.  15.  Vide  dicta  Ezech.  1.  in  line  ca- 
piiis  ,  quasst.  3.  Paulo  aliler  haec  applicat  Pcrc- 
rins  pag.  305 in  finc.  Angclos  foisse  patet,  quia 
j)lanc  alludunt  facie  et  forma  ad  Cberubinos 
quatuor  Ezechielia  cap.  1.  uti  dixi  :  illi  autem 
crantangeli.  Secundo,  quia  proximi  sunltbrono 
Dci ;  huie  aulctn  proximc  assistunt  angeli.  Ter- 
lio,  qtiasi  pleni  sunt  oculis  ,  et  senas  habeni 
alas ,  ahc  autem  significant  angelos  velocissi- 
mos.  Adhaec,  jugiler  canunt  Sanctus  ;  suntcrgo 
instar  Scrapliinorum  Isaiaj  ,  ut  inferius  dicam. 
Insuper  cap.  6.  Joannem  cvocant  et  educuni. 
Veni  ,  inquiunt,  el  vide  ,  alquc  oslendunt  ei 
qualuor  equos  ,  quatuor  futuros  Ecclcsi.e  slalus 
repraesentantes.  Hasc  auicm  suntmunia  angelo- 
rum  ,  quiprrcsunt  gubcrnationi  Ecclcsiae  :  solet 
enini  Deus  Prophetis  dc  rehus  Ecclesia;  dare 
prophclias  ,  eosque  illuminarc  per  angelos  qui 
eispraeannt,  mi  paletez  sequenL  etexDaniele. 

Dic<-s  :  Cap.  1.  /i.  ct  Tobiae  12.  15.  dicuntur 
non  quatuor,  sed  septem  esse  spiritus  sive  an- 
LTt-l i  stanles  ante  Domiuum.  Respondeo  :  Sicut 
in  rcgno  et  republ.  stepcsunl  triomviri,  deinde 
septemviri  .  ita  et  in  ccelo  primi  principes  an- 
geli  sunt  quatuor  .  deinde  septem. 

Dices  secundo  :  Cap.  5.  9.  dtcunt  lurc  quatuor 
aniinalia :  Redemisti  nos,  Domine,in  sanguate  luo; 
angeli  autem  non  sunt  a  Christo  rcdcmpti .  sed 
homines.  Respondeo  :  Id  dicunt  hi  angcli  cum 
aliis  ct  pro  aliis  ,  scilicet  1!\  seniorihus  ,  aliisqui- 
Sanciis.  Loquuntur  enim  communi  eorum  \occ . 
utpoie  quorum  sunt  cuslodes  ct  curatores.  Dnde 

139 


11(X 


COMMENTABIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 


( i  redemptioms  Christi  gestant  insigma  ,  nii  os- 
tendi  Gzech.  1.  Atque  in  primie  bos,  sive  vitulus 
mortem  et  sacrificium  Christi  significat.  Sic  lc- 
gatus  aliquo  inissns  loquitur  nomine  ,  non  sno, 
*ed  sui  regis  ;  ct  protector  nomine  rcipublicae  : 
cjus  cnim  personam  et  vocem  subit  ct  ol)il. 

Diccs  tertio  :  Joannes  cap.  7.  11.  dicit  se  cum 
qualuor  animalibus  audivissc  vocem  angelorum 
lnulloruin  ;  ergo  ipsa  non  crant  angeli ,  sed  quid 
iil)  iis  distinclum.  Respondeo  :  Hi  qualuor  crant 
quasi  piincipes  aliorum  angelorum,  cum  eis 
eoncinentiuin  el  conclainanlium :  sicul  in  choro 
praefectus  et  praecentor,  quasi  princeps  estniu- 
sicorum  secum  psallenlium  :  omnes  enim  ipse 
praeit  el  dirigit  ,  omncsquc  ci  succinunt  ct  con- 
einunl. 

Censent  nonnulli  liosce  qualuor  Clierubim 
esse  Michaclcm  ,  Cabrielem  ,  Rapbaelem  cl 
Criclcm  ,  uti  dixi  Ezech.  1.  Verum  si  illi  ipsi  sunt 
e  sepicm  spirilibus  aslanlibus  Deo ,  ab  eoque 
missis  ,  de  quo  dixi  cap.  1.  h-  ergo  nequeunl 
esse  e  quatuor  animalibus  ,  sive  Cberubinis  ; 
quia  hsec  boc  cap.  simul  Joanni  visa  sunt  cum 
scptem  spiritibus  ,  lanquam  ab  iis  dislincla.  Nisi 
quis  dicat  in  symbolica  bac  visione,  cosdem 
visos  csse  Joanni  quasi  septem  spiritus  quatenus 
a  Deo  sunt  inissi;  et  qualuor  ex  eis  simul  visos 
esse  quasi  quatuor  animalia  ,  qualenus  jugiler 
assistunt  Deo ,  geruntque  ejus  stemmala.  Nam 
similiter  hi  septem  spiritus  hoc  cap.  vocantur 
septem  lampades  ,  et  mox  cap.  5.  6.  iidem  vo- 
canlur  septem  cornua  Agni.  Simul  ergo  visi  sunt 
quasi  lampades  et  quasi  cornua.  Verum  cum 
Deus  abuncletangelis  etinlereos  parliaturofficia 
ut  coeleslis  curia  sit  quasi  castrorum  acies  or- 
dinata  ;  hinc  vidctur  potius  qudd  aliqui  ex  ipsis 
sint  Assislentcs  ,  qui  gestant  Dei  slemmaia  , 
illique  videntur  significari  per  quatuor  anima- 
lia  ;  aliivero  sintMinistrantes  ,  illique  videnlur 
repraesentari  per  septem  lampades,  cornua  el 
spiritus  tam  Dei  quum  Agni.  Accedit  quOd  in 
sequentibus  hi  septem  spiritus  ofiicio  dislin- 
guantur  a  qualuor  animalibus.  Nam  c.  G.  v.  1. 
cl  sequent.  singula  qualuor  animalia  ad  singu- 
lorum  qualuor  primorum  sigillorum  libri  sig- 
nali  apertionem  ,  evocant  S.  Joannem  ,  ut  ea 
inlueatur  ;  septem  vero  spirilus  canunt  septem 
lubis  ,  et  canendo  evocant  septem  orbis  plagas 
cap.  8.  2.  ct  cap.  16.  1.  Quinam  ergo  sint  hi  qua- 
luor  Cbcrubini ,  et  quinam  bi  septem  spiritus  , 
norunt  coelicives;  et  nos  sciemus,  cum  illorum 
aulam  ingrediemur  ,  iisque  associati  fruemur. 

Plena  ocuus  ante  et  retro.  ]  Ezecb.  c.  1.  18. 
oc.ulos  bosce  conspexit  in  rotis  currus  Cberu- 
bici ,  non  in  ipsis  Cberubinis  :  Joannes  vcro  in 
ipsis  animalibus  ,  puta  Cherubinis  :  licet  Liran. 
ct  ex  eo  noster  Prado  Ezecb.  1.  vers.  18.  pulent 
Hzechielem,  aeque  ac  Joannem  ,  vidisse  oculo- 
rum  multitudinem  ,  tam  in  Cberubinis  ,  quam 
in  rotis :  ex  rotis  enim  ,  ubi  exprimuntur  ,  subin- 
telligi  eos  quoque  imo  potiori  ratione  fuisse  in 
Chcrubinis  :  ac  idcirco  cum  in  rolis  non  fuerint 
vivi  et  humani  ,  sed  symbolici  et  quasi  picli , 
quales  visuntur  in  cauda  pavonis  ;  hinc  conse- 
quenteret  tales  fuisse  inipsis  Cherubinis.  Verum 
oinnes  alii  passim  veros  hic  accipiunt  oculos  : 
sic  enim  accipiunlur  cap.  seq.  vers.  6.  cum  ait 
Agnum  septem  haberc  oculos  ;  et  lalcs  videntur 
quoque  fuissc  in  rotis  Ezechiclis  :  spiritus  cnim 
vitce  erat  in  rotis  ;  erant  crgo  quasi  vivae  rolae  ac 
consequcnter  vivos  videbanlur  baberc  oculos. 


Dices  :  Oculi  bi  cum  rotis  perpetuo  rolatu  per 
lcriam  volvebantur  ,  ergo  non  crant  veri ,  nec 
vivi ;  fuissentenim  ad  terram  allisiet  laesi.  Resp. 
Alcazar  oculos  hos  terram  non  teligisse ,  sed 
vcl  ad  latera  rolarum  fuisse  dispositos  ,  vel  in- 
trorsum  fuisse  positos  ,  et  quasi  cancellis  inclu- 
sos,  ut  tangi  aut  laedi  non  possent.  Undc  ct  recte 
binc  infert  hacc  animalia  fuisse  nuda  :  erant 
cnim  plena  oculis  ante  el  rclro  ,  qualem  Poettu 
linxerunt  Argum. 

Jam  sensus  est :  plena  oculis  ante  ct  rclro.  q.  d. 
Ilaec  animalia  ,  pula  bi  Angeli  ,  hi  Cherubini 
perspicacissimo  sunt  intellectu  et  cognilione  , 
lum  naturali  ,  tum  supernaturali  ;  omnia  vi- 
dent  ,  praetcrita  et  futura  ,  ut  videanlur  csse 
puri  et  meri  oculi.  Hinc  sapientissimi  sunt  et 
prudentissimi  in  adminislratione  mundi  et  Ec- 
clesiae.  Hac  enim  de  causa  ,  et  hoc  symbolo 
veteres  jEgyptii  pingebant  Deum  ,  Deique  pro- 
videnliam  quasi  oculum  baculo  aut  sceptro  in- 
sistentem.  Mullitudine  oculorum  ,  ait  Andreas 
Caesariensis  significatur  mirifica  vis,  qua  coeles- 
tes  bealique  spiritus  ad  hauriendos  diviuilatis 
radios  pollent. 

Mystice  :  Preelatus  ,  doctor,  praedicator  debet 
plenus  esse  scienlia  et  sapicntia  ,  tam  contem- 
plativa  ,  quam  practica  ,  ut  inslar  Argi  sit  cen- 
loculus. 

7.  Et  tertium  ammal  iiabens  faciem  quasi 
iiomims.  ]  Ergo  facie  a  ca^teris  dislinguebatur  , 
quod  scilicet  boc  haberet  faciem  humanam ,  alia 
vero  haberent  faciem  leonis  ,  viluli  et  aquilas  : 
lertium  ergo  erat  bomo.  Dices  :  Cur  cum  non 
vocat  hominem  ,  scd  animal?  Resp.  Quia  erat 
unum  e  quatuor  animalibus  :  ceetera  enim  tria 
crant  animalia  ;  quartum  vero  erat  homo  ,  qui 
quoque  est  animal ,  sed  bipes  ,  ereclum  et  ra- 
lionale.  Adde  bominem  hunc  vocari  animal  , 
quia  senas  habebat  alas  ,  quae  sunt  animalium  , 
pula  avium  :  rursum  plenus  erat  oculis  ,  ut  non 
(am  bomo  ,  quiim  novum  quoddam  animal  esse 
videretur. 

Quartum  simiee  aquiljB  volanti.  ]  Volanti  , 
non  aclu  ,  sed  in  praeparatione;  extendebatenim 
ct  librabat  alas  in  suo  loco  consistens  ,  quasi 
paralum  ad  volandum.  Volanti  crgo  idem  est , 
quod  volaturienli ,  aut  volare  volentietparanli. 

8.  SlNGULA   EORUM  HAREBANT  ALAS  SENAS.  ]  Al- 

ludit  ad  Seraphinos  Isaiaecap.  6.  vers.  2.  Hisce 
ergo  quoad  alas  ,  uti  el  quoad  voces  Sanctus  , 
sanctus  ,  sanclus  ,  similia  erant  haec  animalia 
Joannis.  Quocirca  ,   aeque  ut  Seraphini  lsaiae  , 
duabus  velabantfaciem,  duabus  pedes  ,  duabus 
volabant  ,  id  cst  habebant  eas  extcntas  quasi 
paratietexpediti  advolandum.  Vide  dictalsaiaeG. 
Ezechiel  vidit  Cherubinos  quaternis  tantum 
alis  instructos ,  Isaias  vero  ct  Joannes  senis ; 
ubi  Prado ,  Vilalpando  et  Pererius  censent ,  tam 
illos  Ezecbielis ,  quam  hos  Joannis  in  alis  acquc 
acin  caeleris  fuisseomnino  similes,  imoeosdem. 
Ergo  Ezechielis  Cherubinos  praeter  quatuoralas 
habuisseduas  manus  ,  quas  Joannesbic,  aequc 
ac  lsaias  cap.  G.  vocct  alas.  Serapbinos  enim 
praster  alas  habuisse  manus  palet  ,  Isaiae  6.  6. 
cum  dicitur  :  Volavit  ad  me  unus  de  Scraphim  , 
ct  in  mana  ejus  calculus.  Isaias  ergo  et  Joannes  , 
ipsa  bracbia  et  manus  angelorum  vocant  alas  ; 
quia  quod  in  bomine  est  brachium  ,  hoc  in  ave 
el  angelo  est  ala.  Unde  et  ab  ala  vocatur  axilla 
id  ,    quod   sub  brachio  est  concavum.   Porro 
animalia  Joannis  proetcr  alas  habuissc  manus 


GOMilEMAftlA  LN  APOCALYPSIN  S.  JOAiNMS.  Cap.  IV. 

pahi.cap.  5.  8.  ubi  singula  lenent  citbaras  ct     providcnlissimos ,   ut  non 
uli(|iio  non  pedibus ,  nec  alis ,  sed  ma- 


1107 
esse  vi- 


phialas 

nibus.  Verum  contrarium  cst  verius  ,  sciliccl 
rnaniis  ab  alis  ,  eeque  ac  aninialia  h.ec  Jnaunis  , 
et Seraphinos  Isaiae  ii  Cheruhinis  Ezcchiclis  liac 
parte  scilicot  alarum  nuniero  ,  dislingui  ;  E/.e- 
<  liidis  enim  erant  Gherubini :  Jsaiaa  erant  Sera- 
pbini  voro  cl  propriedicli  :  E/.echielis  qualernas 
habebant  alas  ,  Jsaia:  voro  ct  Joannis  senas. 
liaicr  alas  tani  Ezcehiclis  ,  quani  bi  Isaice  ct 
.loannis  ,  babobant  sua  bracbia  cl  nianus  ,  uli 
palol  cx  locis  ot  \  ei  sibus  jam  cilatis.  Ila  Alcazar, 
r| ii i  ct  addit ,  duas  alas  (piibus  vultuin  tcgobanl, 
fuisse  in  nioduin  crucis  inserlas  cl  conjunclas  , 
uli  pingitur  Sora[)liiiius  (pii  sacra  Chrisli  cru- 
cifixi  siigmata  s.  Erancisco  inflxit.  similitor 
Prado  censcl,  duabus  imis  alis  iu  niodum  cnu  is 
collalis  ,  locla  fuisse  eorum  femora  ;  ilaqnc  ro- 
pracsentas.se,  imo  goslasse  cruccin  ,  quasi  slcm- 
ma  et  insigue  Cbrisli. 

Porro  sonarius  symbolum  csl  pcrfeciionis  : 
significanl  ergo  senac  alae  in  angclis  liisce  qua- 
luor  ,  vim  volandi  porleclissimain  ,  sciliccl  pri- 
mo,  summain  corum  quaquaversumagilitalcni; 
secundo ,  nieuiis  clovationcm  ,  ct  perapicaci&m 
ad  pcnelrandas  res  altissimas  ct  profundissimas 
in  Dco  ;  lcrlio  ,  colcrriinain  crga  Dcum  obc- 
diontiam  ol  oxoculionom. 

Allogor.  Viclorinus  putat  per  senas  alas  qua- 
tuor  animalium  ,  id  esl  por  '1!\  alas  (sexicscnim 
qualuor  sunl  "lh )  signilicari  1k  libros  veteris  Tes- 
lamcnti  ,  qttibus  nititur  cl  volat  pcr  totum  or- 
bcm  lidcs  ct  prredicalio  novi  Tcstamenti.  Addil 
Ambr.  sodilia  '2/i  soniorum  ,  id  est  2/i  libros  vc- 
teris  Tesiainenti ,  in  quatuor  animalibus  novi 
Tcstanieuii  conversos  esse  iu  alas  ;  quia  jam 
spirilualilcr  inlelligimus  ea  quce  Judaei  car- 
nalitcr  inlelligebant ,  sicquo  ovolamus  ad  res 
divinas. 

Tropol.  Joacliim  :  Oualuor  animalia  sunKjiia- 
tuor  ordines  et  slalus  iu  Eeclesia.  Lco  signilical 
loriitudincm  fldei  Aposiolorum  ,  bos  invictam 
pationliam  et  viclimain  Maiiyrum  ,  homo  Doc- 
lorum  sapiontiam,  aquila  \irgines  augelico  vi- 
vcutos  ,  et  ReligiOSOS  contemplationi  addictos  : 
lii  duabus  alis  ,  scilicet  pccnilenlia  ct  miscricor 
dia  velant  pedcs  et  confusionem  suam  ;  dua- 
bus  ,  scilicel  liumilitale  ol  paliontia  ,  volant  fa- 
ciom  siiain  ,  ol  latidoin  bonormn  o|)orum  suo- 
rnm  ;  duabus  ,  scilicet  tide  et  spe  ,  volant  Ml 
cadostia  :  liaboul  ooiilos  undique  ,  qtlia  omnia 
prospiclunt ;  ante  et  retro  ,  quia  prtcterita  do- 
Ucut  ,  futura  bona  et  mala  xterne  prjorident. 

1n  ctncuiTi'.  ]  Mulla  liiblia  lirec  alitor  dispun- 
guut  ,  ncclunlque  pr;eec(leiitibus  boc  modo  : 
llabcbant  ofaj  senat  in  circuitu  ,  ei  intus  piena 
tunt  ocalis.  \crum  Homaiia  iiliiimquc  rofcruul 
ad  sequonlia,  ct  legunt :  Incircuilu  el  InlHtptena 
sioi!  oculis.  Inlus  ,  id  csl ,  intra  alas  ,  q.  d.  Tam 
liilra  alas  quain  cxlra  ,  lam  inlrinsocus  qiiam 
extrinsocus  plena  sunt  oculis.  [taque  opponit  ti 
in  circiiila  ,  ei  quod  scquilur  ,  iiitns.  Cuill  orgo 
inius  idom  sit  quod  intorius,  intrinsccus  ,  intra 
alas  :  sequilnr  -o  in  circttilu  ,  idcm  csso  quod 
oxlorius  ,  (\traalas,  forinsecus  ,  circuincirca. 
Addil  Alcazar  forle  Joanni  revelalum  fuissc 
animalia  prrelor  oculos  multipliecs  ,  ipios  ha- 
bobant  anlo  et  retro  .  oliam  intorius  plona  ossc 
OCUlis  .  qui,  si  inliina  nudarcntur  visccra  ,  appa- 
rorent  et  vidorontur.  llaecomnia  signilicanl  Clio- 
rubinos  quaquaversun  tsse  porspicacissimos  ei 


msi  ocuh 
deantur. 

I)<  niipie  pedes  Clierubinorum  ornniurn  Ete- 
chielis  erant  \itulini ,  id  est  ungulam  fissam  ba- 
bentei  instarvltuli  :  talos  fuisse  et  liorum  ani- 
malium  Joannis  ,  ceque  ac  Serapliinoi  uin  Isaitt 
pedes  conlendit  llicron.  Prado.  V< ■runi  nibil 
lale  ait  Joanncs ,  vel  Isaias  ;  licel  enim  in  mul- 
lis  Cborubini  Sorapbinis  fuerint  similos,  lamcn 
in  mullis  quoipio  fiierc  dissimiles.  Quare  si  cuni 
Alcazarel  Prado  dicamus  liaec  animalia  fuisse 
liumana  spocie  ,  cxcepta  facie  ,  COhgruetlliUfc 
\  idctur  dare  eis  pedes  liumanos  ,  non  vitulinos  : 
lalos  enim  sunl  bominum  et  angclorum  ,  cuni 
apparent  aut  plnguntur  ;  taiesque  babueruiu 
Cberubini  supra  arcam  in  labornaculo  Mosis. 

Ha?c  orgo  fuit  figura  el  idea  horum  qualuor 
animalium  ;  eranl  corpore  et  specie  liumana  , 
ac  consequenter  et  capite  et  facie  humana  ,  ut 
videlur;  sed  nonnibil  inflexa  et  immutata  ,  ita 
ut  primi  facies  aceederet  ad  similitudinom  fa- 
eiei  leonhue  ,  esset([ue  similis  leoni  ,  secundi 
vilulo  ,  quarli  aquilae  ,  terlii  vcro  lola  plano  ol 
[loiiecte  erat  humana  :  hocc  enim  species  vide- 
lur  decenlior  ;  secundo,  reliqua  corporis  partc 
plane  crant  honiines  ,  hipodos  scilicetel  stalura 
erecla  ;  lerlio  ,  alas  babcbanl  sonas  ,  duabus 
velabant  caput ,  duabus  pedes  ,  duabus  vola- 
bant ;  quarlo  ,  ante  et  rotio  ,  sub  alis  et  exlra 
circumcirca  plena  erant  oculis  ;  quinto,  babe- 
bant  manus  ,  el  in  manibus  plhalas  et  citbaras  . 
cap.  5.  8;  sexto  ,  non  habcbant  requiem  ,  setl 
jugiter  canobant  Doo  :  Sanclus  ,  sanctus  ,  sanc- 
lus  ;  septimo  ,  erant  proximi  throno  Dei ,  eum- 
que  a  qualuor  laleribus  slipabant  et  ambiebant ; 
octavo  ,  stabant  quasi  volaluricntes  ,  parati  ad 
omnom  Dei  nutum  ,  avidique  ad  volandum  ,  ui 
Dci  jussa  statim  excquercnlur. 

Hinc  seipiitur  inter  animalia  Joannis  et  Cb.e- 
rubinos  Lzecbielis  esse  sexluplox  discrimon  ; 
piinium  ,  qualuor  facies  in  singulis  animalibus 
vidit  Lzecbiel  ,  Joannes  lantum  unam  J  secun- 
dum,  apud  Lzechiolom  prima  facies  erat  homi- 
nis  ,  secunda  leonis,  lertiahovis,  quarta  aquil.T. 
Apud  Joanneni  prima  faciescst  leonis  ,  secunda 
bovis  ,  tertia  bominis  ,  qiiarta  aquihc;  tertium  , 
ha3c  Joannis  uti  et  Serapbim  Isai.c ,  pedes  ha- 
bebant  hominum  ;  illa  Ezechielis  vitulorum  ; 
([uarlum  ,  ba?c  Joannis  ,  uti  el  Isaioe  ,  hahobani 
senas  alas  ;  illa  E/.iThlelis  ,  qualernas  :  carohant 
onim  duabus,  quibus  priora  vullum  tcgcbant  ; 
pergebant  enim  ad  bolluin  ,  puta  ad  oxcidium 
Iliorosolymse:ergo  oculos  apertOS  babcro  debe- 
hant,  ut  bostom  cerncrcnt  ct  ferircnt :  haec  tero 
adoranl  cl  laudanl  Deum  ,    unde  c\  re\ercntia 

tantse  majeautis  velnnt  oculos  ;  quintum  ,  b«cc 

Joannis  eranl  in  ipso  tbrntto  Dei  ,  ct  in  ejuscir- 
cuitu  ;  illa  Ezecbielis  babebant  super  eapul  fir- 
mamentum  ,  quasi  scabellum  [ledtim  Dei ;  sex- 
litm  ,  hsec  Joannis  hinas  habueiunl  inanus  ;  illa 
l./eebielis  qualernas. 

RBOtilEl  >o>  !i\i;ri;\NT.  ]  Graece  M  U*»#tv^  id 
(\st  .  non  liabent  ,  quasi  dicat  :\ido  quod  Ii.k 
animalia  sinocossalione  jugiler  laudahant  Dcuni. 
conlonta  HKmto  01  voco  clamando  :  Sanctus  , 
sanctus,  sanctus  ;  quia  hi  angeli  assidue  toto 
cordo  ct  ore  prcedicant  el  oelcbrant  58.  Triniia- 
ttMii.  ldcui  faeiunl  quatuor  1  \  angi iisl;e  .  quos 
allegor.  b;ec  qualuor  aninialia  .  pula  bi  quatUOr 
angeli  .  rtiu-.vsenlant.  Nam  ifl  ceelis  pCT  leipSOB  . 
in  terris  pcr  quatuor  sua  Evangclia  non  aliud 


nos 


COMMENTARJA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  IV, 


quamOdem,  aniorem,  cultumellaudem  SS.  Tri- 
nitaiis  hominibus   concinunt  et  appraedicant. 

Vide  quod  sit  officium  ,  quae  occupatio  angelo- 
rum  ?  quidjugiterfaciant?  non  aliud  sanequiim 
laudare  Deum.  Hoc  Ecclesia  imitaiur  in  perenni 
psahnodia,  dicitque  cum  Psalte  :  In  conspcctu 
angelorum  psallam  tibi;  hoc  faciunt  pii  et  sancti , 
qui  scmper  corde  et  ore  canunt  :  Benedicam  Uo- 
minum  in  omni  temporc  ;  quorum  vita  csl  con- 
tinua  Dei  laus.  Hi  sunt  angeli  terrestres  :  Dei 
enim  laus  est  juge  et  otiosum  angelorum  nego- 
tium  ,  ac  negotiosum  otium. 

Angelici  ergo  ordinis  sunt,  qui  semper  lau- 
dant  Deum.  Sunt  in  Ecclesia  pccnitentes  ,  sunt 
qui  vacant  operibus  misericordiae  ,  sunt  qui  do- 
cent ,  sunt  qui  regunt  ;  sed  in  summo  gradu 
positi  sunt ,  qui  assidue  lam  in  adversis,  quam 
prosperis  ,  laudant  Deum.  Quinimo  angeli  id 
ipsum  nos  docuerunt ,  scilicet  psallere,  canere: 
Sanctus ,  sanctus  ,  sanctus  ,  vel  ,  quod  quasi 
idem  est ,  canere :  Gloria  Patri ,  et  Filio,  et  Spi- 
ritui  sancto.  Summa  enim  SS.  Trinitatis  gloria  , 
est  summa  ejusdem  sanctitas.  Nam  ,  uli  narrat 
Socrates  libr.  6.  cap.  36.  cum  Conslantinopoli 
Ariani  odas  suae  hsereseos  canerent ,  dicentes: 
Ubi  sunt ,  qui  tria  unam  dicunt  esse  polentiam  ? 
S.  Joannes  Chrysost.  instituit,  ut  Orthodoxi  ex 
adverso  canerenttrisagion  el  homousion ,  idque 
alternatim ,  uti  in  choro  fit.  Subdit  deinde  So- 
crates  :  Dicendum  autem  et  hoc  ,  unde  consueludo 
responsoriorumhymnorum  in  Ecclesia  inilium  ce- 
pit.  Ignatius  Antiochix  Syria?  lertius  ab  Aposlolo 
Petro  Episcopus  ,  una  cum  Apostotis  aliquando 
conversatus ,  visionem  angelorum  per  responsorios 
hymnos  S.  Triadem  laudantium  vidit ,  et  modum 
visionis  Antiochenx  Ecclesim  tradidit  ;  unde  et 
ad  omnes  Ecclesias  ista  traditio  manavit.  Et  ha?c 
cst  ratio  hymnorumresponsoriorum,  idesteorum 
qui  alterne  canuntur  per  antiphonas,  uti  fit  in 
choro.  S.  Ignatius  ergo  est  auctor  psalmodiae  al- 
ternac  ,  sive  chori.  Itaque  sicut  angeli  in  ccelis  , 
ita  fidcles  et  Sancti  iu  hac  vita  ,  quasi  angeli  ter- 
reslres  ,  jugiter  canunt :  Gloria  Patri ,  et  Filio  , 
et  Spiritui  sancto  ,  sive  ler  Sanclus ;  canunt ,  in- 
quam  ,  toto  corde ,  ore  et  opere ,  toto  affectu  et 
spiritu  ;  quasi  dicant : 

Si  milii  sint  iinguse  centum,  sinloraquc  ccnlum  ; 

iino  si  solus  baberem  omnium  hominum  et-an- 
gelorum  ora  et  linguas  ;  si  cor  haberem  tam 
amplum  et  vastum  ,  ut  caperet  corda  omnium 
animalium  et  omnium  creaturarum  ;  illud  et 
illa  tota  ,  quot  quantaqueessent  in  SS.  Trinitatis 
doxologiam  expromcrcm  et  effunderem  ;  quia 
omnis  haec  laus  pro  cjus  dignitale  ct  merito 
exilis  esset  ,  et  nullius  prelii.  Qui  ergo  vult 
eemulari  et  inchoarc  angelorum  viiam  ,  offi- 
cium  et  felicilaiem  ,  terrena  transcendat,  om- 
nia  tam  felicia  quiim  infelicia  nihili  asstimet ,  in 
coelis  converselur  ,  ibique  cum  sanctis  an- 
gelis  perpetim  celebret  et  glorificet  Deum  et 
SS.  Trinitatem  ,  dicatque  cum  S.  PauloRom.  11. 
O  altitudo  diviliarum  sapienlim  et  scienticB  Dei  , 
q uam  incomprehensibilia  sunt  judicia  ejus  ,  et  in- 
vestigabites  vice  ejus  !  Ouoniam  ex  ipso  ,  ct  pcr 
ipsum  ,  et  in  ipso  sunt  omnia  :  ipsi  gloria  in  sa?- 
cula.  Amcn.  Nosler  P.  Nicolaus  Serarius  piam 
et  erudilam  doxologiae  hujus  ,  Gloria  Patri ,  et 
Filio  ,  cl  Spiritui  sanclo  ,  explicationem  edidit , 
qua  simul  praxim  docet  eamdem  per  modum 
tosarii  rccitandi  ct  iterondi  ;  ut  ,  sicut  in  ro- 


sario  Beatae  Virginis  recitamus  quinquagies  Ave, 
Maria  ,  et  quinquies  Pater  noster  ;  in  rosario 
SS.  Trinitatis  recitemus  quinquagies  Gloria  Pa- 
tri ,  et  Fiiio  ,  el  Spiritiu  sancto  ;  et  quinquics 
Pater  noster ,  ul  ita  continenter  eamdem  glori- 
ficemus. 

Rursum  S.  Basilius  explicans  Psalm.  33.  v.  1. 
Semper  laus  ejus  in  ore  meo  ,  quserit  quomodo 
semper ,  etiam  in  soinno  ,  cibo  ,  opere  possi- 
mus  laudare  Deum  ?  ac  respondcl  duplicitcr  : 
Primo  :  Cogitalio  ,  iuquit ,  qum  de  Deo  semcl  im- 
pressa  est  ,  et  velul  sigillo  obsignata  in  prxcipua 
aninue  parte  ,  nimirum  inmente  ,  polest  laus  Dei 
recte  appellari  sempcr  in  anima  existcns  ;  secundo, 
si  faciat  cuncta  ad  Dei  gloriam  ,  ila  ut  facln 
dictaque  ipsius  omnia  ,  omnisque  spiritualis 
operatio  vim  laudis  habeant.  Sive  enim  bibat 
justus,  sive  edat ,  sive  quid  aliudagat,  omnia 
ad  Dei  gloriam  facit.  Talis  etiam  cum  dormit , 
cor  vigilat  ,  juxta  verbum  dicentis  in  Cantie. 
Ego  dormio  ,  et  cor  meum  vigitat.  Quasi  enim  te- 
nor  quidam  soni  semel  editi  ,  ac  diutius  auribu* 
insonantis  ,  sunt  illa  qu&  per  somnum  recurrunl 
imagines  ,  conceptm  inlerdiu  cogilationis. 

Sanctus  ,  sanctus  ,  sanctus.  ]  Alludit  S.  Joan- 
nes  ad  Seraphinos  Isaiae  ;  hisce  enim  quoad  alas 
et  voces  ,  similia  erant  haec  quatuor  animalia  , 
sicuti  quoad  quaternas  facies  similes  erantChe- 
rubinis  Ezechielis.  Videlur  enim  Joannes  utram- 
que  visionem ,  scilicct  lam  Ezechielis  ,  quiim 
isaiae  conneclerc  ,  et  sua  hac  una  complecti. 

Nola  primo  :  Pro  Sanctus,  sanctus  ,  sanctus  , 
hcbr.  Isaiae  6.  3.  est  ump  ttn~p\imp  cados  , 
cados ,  cados,  quod  significat  id  quod  ob  suani 
puiilatem  ii  rebus  immundis  et  profanis,  imo 
ii  eaeteris  ,  puta  a  creatis  omnibus  ,  separatum 
et  sanctum  ,  ideoque  summe  venerandum  et 
adorandum  est  ;  radix  enim  tmp  cadas  signi- 
iicat  scparare  ,  ac  esse  separatum  ,  sanctum  ac 
sacrum. 

Hinc  Graccum  «yioj  ,  id  est  sanctus  ,  aitOri- 
genes  ,  et  ex  eo  Beda  ,  dicitur  quasi  *  ,  id  est 
sine  ,  •/■/] ,  id  cst  terra.  Verum  sic  dicendum 
esset  0700;  spiritu  leni ,  non  «ytos  aspirale.  Potius 
ergo  «yios ,  idem  est  quod  «?ws,  id  est  colcndum 
et  venerandum  ,  pula  numen  aut  numinis  par- 
liceps. 

Latinum  sanctus  deducitur  a  sancirc  ,  id  est 
sanguine  victimae  firmare  ,  uti  eotlem  vetercs 
fiimabant  sua  pacta  et  fcedera  :  quia  vero  ita 
sancte  et  religiose  inila  ac  confirmata  violare 
nefas  erat ,  hinc  sanctum  idcm  est  quod  inte- 
grum ,  incorruptum,  intemeratum  et  inviolabile. 

Sanctus  ergo  Deus  Pater,  sanctus  Deus  Fi- 
lius ,  sanctus  Deus  Spiritus  sanclus.  Hinc  trisa- 
gium  hoc  quotidie  in  sacrificio  usurpat  et  cele- 
brat  Ecclesia.  Vide  dicta  Isaiac  cap.  6.  3. 

Porro  in  hoc  trisagio  rnysterium  Sanclissimae 
Trinitatis  repreesentari  docent  S.  Basilius  ,  Epi- 
pbanius  ,  et  alii  quos  citat  et  sequitur  Leo  Cas- 
trius  Isaiae  G.  Item  Damascenus  ,  Felix  Papa  , 
Concihum  Ghalcedonense  et  Constantinopolita- 
num  secundum  ,  quod  fuit  generale  quintum  , 
hac  tle  re  celcbraltim  conlra  Pclrum  Gnaphcum, 
qui  irisagio  addcbat  :  Quicrucifixus  es  pro  nobis, 
viiscrere  nobis.  Pro  Trinitate  enim  volcbat  in- 
ducere  quaternitatcm  :  poncbat  enim  duos  Fi- 
lios,  unum  immortalem  ,  allcrum  mortalem  ei 
crucifixum. 

Triophthalmos  cum  onyche  nascitur  ,  trcs 
hominis  simul  oculos  exprimcns  ,  ait  Plinius- 


COMMENTAWA  1N  ALOCAI.V 

lib.  37.  cap.  11.  Triophthalmos  tres  oculos  ha- 
Ijciis  connnixtos ,  et  una  luce  fulgenles  ,  s\in- 
holum  est  SanclissimaeTrinilalis,  quam  sanctus 
Nazianzcnus  in  Odis ,  yocat  ^0.0%  iv  rpilapitti  , 
id  est ,  lux  una  triplici  face  (  quasi  oculo )  col- 
lucens. 

Nota  :  sanclitas  est  ipsa  jusliiia  ,  reclitudo  et 
perfeclio  mentis  ;  haec  auU  m  consistit  iu  con- 
iorniitaie  voluntatis  et  actionis  cum  lege  aetcrna, 
quse  cst  in  mente  Uei  :  ex  advcrso  peccatum  , 
quod  directe  conlrarium  est  sanctilaii  ,  non  est 
aliud  qiiimi  difformitaa  ct  pisevaricaiio  legis 
aelcrnae.  Sicul  cniin  pcrfcctio  naturalis  rcrum 
consistitin  eo  ,  quod  res  queelibet  sit  commensa 
suae  regulae  ,  pula  ideae  ,  juxta  quam  esl  facla  : 
ila  pei Teclio  rnoris  consislil  in  conjinensione  et 
adaequatione  voluntatis  cum  lege  alcrna  juxta 
quani  oporlel  operari.  Sicut  enim  idea  in  menle 
Dei  est  niensura  perfectionis  naluralis  cujusque 
rei  creatae ;  ita  lex  aelerna  in  mente  Dei,  est 
mensura  perfectionis  moralis  et  sanclitalis  na- 
lurae  ralionalis  in  omniiius  operihus  honis.  Is 
enim  perfectus  cst  et  sanctus  ,  cujus  volitiones 
et  acliones  plane  conveniunt  cum  lege  aeterna. 
Quocirca  cuin  voluntas  divina  idcm  sit  cuni 
menle  divina  et  lege  aelerna  ,  sequilur  quod 
ipsa  essenlialiler  sit  sanctitas  increata  et  infi- 
nila  ,  adeo  ul  sanclilas  crealurarum  ,  puta  an- 
gelorum  et  hominnm  omnium  ,  ad  divinam 
comparata  ,  sit  instar  nihili ,  el  veluli  impuritas 
quaedam  :  sicut  eniiias  ,  potenlia  ,  sapienlia  , 
dominium  crcalurarum  comparatum  cum  enii- 
tatc  ,  potcnlia  ,  sapientia  ,  dcininio  Dei ,  est  lan- 
tum  umbra  entilatis,  potentice  ,  sapjcnliae,  do- 
minii.  Unde  Christus  Maiih.  19.  Quid  me  intcr- 
rogas  de  bono?  ttmis  esl  bontts  Dctts.  El  in  doxo- 
logia  Missac  :  Tu  soltts  sancttts  ,  Itt  solus  Dornintts. 

Hinc  secundo ,  sanctiias  est  ipsa  innocentia 
et  puritas  ah  omni  lahe ,  inquit  S.  Dionys.  c.  12. 
Divin.  nom.  et  Aposlolus  1.  Cor.  7.  aitvirginem 
esse  sanclam  ,  id  cstcasiam  puramque corpore 
et  spitiiu  :  sicut  enim  lahes  et  macula  moralis 
consistit  in  difformilate  aclionis  i\  loge  aeterna  : 
ila  moralis  jmlchriludo  ,  purilas  et  sanclilas 
consistit  in  confoiniiiaie  aclionum  cum  lege 
aetcrna.  Quocirca  Deus  esi  sanclus,  quia  esl  pu- 
rissimus  spiritus.  llinc  angeli  ,  quia  hanc  puri- 
tatem  prae  caetcris  participant ,  sunt  sanciissimi : 
homincs  quoque  quo  magis  a  contactu  ,  adhae- 
sione  et  amore  rerum  tcrrcnarum,  uipole  fae- 
culenlarum  ,  sordidarum  et  vilissiniarum  , 
menlem  avocant  ,  camque  ad  Deum  et  divina 
allollunt  et  traducunt,  eO  sunt  fiuntque  sanc- 
tiores.  Sanctilas  enim  consislit  in  contactu  ct 
ainorc  reruin  divinarum  ,  utpole  spirilualium  , 
et  purissimaium  ,  puta  in  conjunclione  cum 
Deo.  llaec  etiam  facit  homines  spiritales  ,  coc- 
Iestes ,  angelieos  ei  diyinos. 

Hinclerlio  ,  sanclitas  est  ipsa  menlis  intcgri- 
tas  ,  ipsa  virtus,  praesertim  charitas,  ipsa  gra- 
lia  ,  ipsa  gloria.  Ihcc  enim  omnia  commensa 
siint  legi  aeterne.  Hac  de  causa  Psalm.  L'i'i.  di- 
eitur  Deus  jastus  in  omnibus  viis  suis  ,  et  sanctus 
in  omnibus  <>/><  ribus  suis  :  quia  in  onmihus  in- 
signem  alUjuam  virtutem  ostendit  ,  nimirum 
vel  misericordiam  et  beneficentiam ,  vel  jusii- 
liain  et  scelerum  vindictam,  Sic  Deus  in  opere 
incarnationis  et  redemptionis  hominum  ostendit 
se  sanctissimum  ,  id  est  summe  misericordem 
vlhcneficuin  :  ulpote  qui  quasi  ohlitus  tot  ofien- 
sarum  et  injuriamm  honiinum  ,  adcos  sancli- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV.  1109 

ficandoe  sibique  reconciliandos  miserit  FUium 
suum  in  carnem  ,  imo  in  mprtem  crucis ,  quod 
maxime  tpeclant  hi  Serapbini  Isaiae  etJoannis. 
lloc  est  (|iiod  ait  Psalles  :  Confessio  et  pulchritudo 
in  conspectu  cjus  ,  sanctimonia  et  magnificentia 
in  sanctificatione  ejus ,  Psalmus  95.  G.  Et  U< 
Exodi  15.  11.  Quis  simitis  lui,  magniftcus  in  sanc- 
lilate  ,  terribilis  atque  lauctabilis  ,  facicns  nii- 
rabitia  ?  Jam  quia  chariias  et  amor  divinus  est 
sanctilas  ;  binc  ,  sicnt  duplex  est  amor  divinus, 
niinirum  esscntialis  ,  conimunis  trihus  perso- 
nis,  et  notionalis,  proprius  singulis  ;  ita  du- 
plex  esl  et  sanctitas.  Nam  Patcr  et  Filius  iin- 
menso  amore  se  invicem  amanter,  producunt 
amorem  notipnalem  ,  eumque  sanctissimum  , 
qui  pioinde  nuncupatur  Spiritus  sanctus;  quia 
Paler  et  Tilius,  ejus  productores  et  spiratores  , 
sanclissimi  sunt ,  cl  per  castissimum  ac  sanclis- 
simum  anioremeunidem  producuntetspirant. 

Iluic  sanctitati  divinae  et  immensae  ,  quasi  nu- 
mini  sacratissimo,  summam  debemus  reveren- 
liam,  cultum  ct  latriam  pcr  sacrificia  ,  prcces, 
ohlaliones  ,  vola  ,  ctc.  ,  scmmam  item  gralitu- 
dincm  ,  amorem  el  ohsequium  ,  quod  nos  pcc- 
catores  peccalo  liherarit ,  ct  siux  sanclitatis  per 
Christum  parlicipes  effecerit  ,  insuper  sum- 
main  iinitalioncm  :  vult  cnim  Deus  nos  imiiari 
ejus  ,  non  omnipotcntiam  ,  omniscicntiam  , 
magnificentiam  ,  ctc. ,  sed  honiiatem  et  sanc- 
litatem.  Hoc  enim  nos  facit  justos  ,  sanctos , 
gratos  Deo  ,  imo  filios  et  haeredes  Dei.  Hinc  san- 
cil  ipse  Levil.  11.  Sancli  erilis  ,  quoniam  ego 
sancttts  sttm.El  Chrislus  Mallh.  5.  U8.  Estote  crgo 
perfecli ,  sicttt  ct  Pater  vester  ccclestis  perfcctus 
est.  Et  Aposlolus  Heb.  12.  16.  racem  sequimini 
cttm  omnilus  ,  et  sanclimoniam ,  sine  qttu  nemo 
viticbil  Dcttm.  Quare  licet  mundus  sit  vclul  tem- 
plum  quoddam  divinitatis  ipsius  prsesenlia  sanc- 
lificatum  ,  ul  ipsam  ubique  praesentem  ,  omnia 
creantem  ,  sustentantem  ,  providcntem  ,  cxor- 
nantem  speclemus  ■,  ubique  veneremur ,  lau- 
demus  et  celebremus  ,  semperque  in  ejus  prae- 
seniia  velut  in  sacro  quodam  tcmplo  nos  ver- 
sari  cogilcmus  ;  tamcnproprie  et  poliori  rationc 
templum  Dciestanima  sancta,juxta  illudApos- 
toli  :  Vos  enim  estis  tcmplum  Dci  vivi ,  sicttt  clicit 
Dcus;  quonittm  inhabitabo  in  illis  ,  el  inambtilabo 
inter  cos  ,  ct  cro  ittorum  Dctts  ,  et  ipsi  crttnt  milii 
populus  ,  2.  Corinlh.  6.  16. 

Quocirca  saepc  in  fundum  animae  recipere  nos 
debemus  ,  ibique  Dcum  per  gratiam  prsesentem 
et  inhabilanicni  ,  seposita  omni  alia  cogitalione 
et  cura  ,  pro  niodulo  nostro  sancle  colere  et 
venerari.  Sanctitas  enim  animae  cst  fides  ,  spes, 
charitas  ,  religio  ,  oratio  ,  palientia  in  advcrsis  , 
continentia  ,  caeteraeque  virtuies.  Dnde  S.  Gre- 
gorius  lib.  G.  in  cap.  16.  lib.  1.  Reg.  Sanclifica- 
lio  ,  ait  ,  corporis  pudicilia  cst  ,  sanctificutio 
vicntis  charitas  et  httmilitas.  Huc  nos  invital  et 
excilat  aurea  senicntia  S.  Basilii  homil.  deSpt- 
ritusancto  :  Dcus ,  inquit ,  estquisqueSanctorum. 
Dictnm  cnim  illis  a  Dco  cst  :  Ego  clixi  :  Dil  cstis  , 
ct  filii  Excetsi  omnes  ,  ct  ,  Deus  deorum  (  utique 
sanctorum  locutus  cst ,  ct  videbitur  Dcus  Deorum 
(videlicel  sanctorum  )  in  Sion.  Xcccssc  esi  attt<  m 
ctivinum  esse  spiritinn  ,  ct  ex  Deo  esse  .  qtti  ctiis 
divinitatisest  causa.  RtS.  Bernardus  epist  23.  ad 
Attonem  :  Dcus  ,  ait,  cum  sit  mirabilis  in  ma- 

ate  stta  ,  etiam  in  Sanctis  sitis  gtoriosus  ap- 
parere  dignatur,  nc  sotus  habeat  gloriam.  Idein 
scrm.   25.  iulcr  parvos  :  Tria ,    ait  ,   sunt  quar 


1110  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

faciunt  kominem  sanctum  :  vicltis  sobrius ,  acltts 
jitslus  ,  scnsus  pitts  ,  elc.  Tria  sunt  qucc  mortcm 
Sanctorttm  facittnt  preliosam  :  quics  a  taborc  , 
gaudium  de  novilalc  ,  sccuritas  dc  ctternitalc.  De- 
1 1 i(|itc  ad  hoc  vcnit  Sanctus  sanclorum  Clirislus 
Dominus  in  mundum  ,  ut  serviamus  illi  in  sanc- 
ritatc  ct  jttslitia  coram  ij)so  ,  omnibus  dicbus  nos- 
tris  ,  Lucae  1.  75.  Nostrum  crgo  est  sancta  viia 
<anctificare  sanctitatem  divinam  ,  omnesque  ad 
eamdem  sanctitatem  exhortari  et  traducere  , 
itaque  sanctissimum  Dei  nomen  ,  et  gloriam 
apud  omnes  toto  orhe  propagare  et  celebrarc. 
Ilsec  est  vera  et  consummata  sanctilas. 

Symholice,  trisagion  non  soliun  conlinct  mys- 
lerium  SS.  Trinitatis ,  sed  totum  Apostolorum 
Symholum,  totamque  Evangelicam  doclrinani. 
Cum  enim  Seraphini  Palri  ceterno  acclamanl, 
Sanctus,  significant  sanctitaiem  Patris  ostendi 
in  mundi  creatione;  cum,  Sanctus,  acclamant 
Filio,  significant  ejus  sanclilalem  in  mundi 
redemptione  ;  cum,  Sancltis,  acclamant  Spiritui 
sancto,  signilicant  cum  essc  sanctificatorem  et 
beatificatorem  Ecclesiae ,  quia  in  hisce  tribus, 
crcationis,redemptionis  et sanctificationis  Opc- 
rihus  (adquaereferunlur  duodecim  arliculiSym- 
holi,  totumqueEvangelium)  apparet  trinasanc- 
litas  trium  personarum;  atque  quia  in  his 
apparet  omnipotenlia  Dei ,  ejusque  universale 
dominium,  hinc  additur  ah  animalihus  :  Dotni- 
nus  Deus  omnipolens ,  iia  Alcazar.  In  Laurctano 
el  Hispan.  exemplarihus  «yio,- ,  id  est  sancius, 
novies  repetilur,  forte  ut  significelur  cuilibel 
trium  personarum  acclamari  ter  sanctus  :  narn 
quaelibet  esl  ter  sancla,  id  est  sanctissima,  uii 
et  terque  quaterque  heala,  id  esl  bcalissima,  ut 
significelur  to  sancttts  Sanclissimae  Trinilali 
acclamari  a  novem,  id  cst  ah  omnihus  Angelo- 
rum  choris.  Sed  vcra  leclio  esl  ut  tantum  le- 
gatur  ter  sanctus ,  ul  Iegiturlsaiae  G. 

Qui  erat,  Et  qui  est,  et  qui  venturus  est.  ] 
Vide  dicta  c.  1.  4.  hic  tamcn  mulatur  nonnihil 
nrdo;  nam  c.  1.  praponit  to  qai  csl  :  aitenim  : 
Qui  cst ,  quicrat,  ct  qtti  venturus  cst.  Causam 
iranspositionis  dat  Alcazar  :  Cap.  1.  inquit,  lioc 
nomine  trino  nolalur  Dei  providentia  circa  Ec- 
ciesiahi,  q.  d.  Jam  revera  cst  redemptor,  qui 
olimerrt^  promissor  et  figurator,  ettandem  vcn- 
tttrusest  ul  opus  suum  plene  perficiat.  Hic  au- 
lem  agitur  de  mysterio  et  doxologia  SS.  Trini- 
latis:  unde  oportuit  exordiri  a  ™  qui  crat ,  qu\ 
est  Pater ;  hic  enim  est  antiquus  dierum,  qui 
erat  antemundum,  etanle  omnia  saecula.  ftur- 
sum  ordo  illorum  trium  operum,  qure  trihus 
personis  altribuuntur,  hicest,  creatio,  redcmp- 
lio  et  perfecta  sanctiiicalio.  Quierat  ,referlur  ad 
creationem  ;  quiest,  ad  rcdempiionem  ;  et  qui 
venlurus  est ,  ad  Ecclesise  sanclificalionem  ,  vol 
potius  heatilicalionem  et  glorificationem,  uli 
dixi  c.  1. 

9.  ET    CUM    DARENT   ILLA    ANIMALIA  GLORIAM    ET 

iionorem,  etrenedictionem,  ]  clamando:  Sanc- 
nts ,  sancius ,  sanctus  ;  hccc  ergo  tria,  gloria , 
hovor  et  benedictio,  idcm  sunt  quod  trisagion, 
sive  ter  sanctus.  Hoc  enim  Sanctissimne  Trinitali 
ingeminando,  eamdem  summe  glorificahant , 
honorahant  et  henedicehant,  hoc  est  laudahant 
ct  celehrahant. 

Vivf.nti  in  s/Ecri,A  SvGCUlorum.  ]  q.  d.  Qui  non 
tantum  in  sese  vivit,  sed  etestipsa  vila  increala 
ct  a'lerna  ,  ac  causa  vitae  omnium  Angelorum, 
hominum  el  animalium,vitse,  inquam,tum  naiu- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IV. 

ralis,  tum  supcrnaturalis  per  graliam,  tum  gio- 
riosa^  elhealie.  Hoc  est  quod  dicitur  Joan.  1.  /j. 
ln  ipso  vila  erat ,  ct  vila  erat  lux  kominum.  Et 
Psal.  35.  10.  Apud  le  esl  fons  vitai. 
10.  Procidebant  viginti  quatjor  seniores  ante 

SEDENTEM  IN    THRONO ,     ET    ADOHARANT.  ]   AlcaZiU' 

per  adoralionem  accipit  sacriliciuin  Miss;c. 
Nam  1h  seniores  ,  inquit,  sunt  sacerdotes  Ec- 
clesiae,  qui  per  marc  vitreum,  id  esl  per  poeni- 
lentiam,  se  parant  ad  hoc  sacrificium,  quod 
pnestanlissimam  Dei  adorationem,  et  SS.  Trini- 
talis  glorificationem  continet,  oh  viciimam  pre- 
tiosissimam  et  Deogratissimam  quae  ei  offerlur, 
scilicet  ipse  unigenitus  ejus  filius  ;  unde  in  Ca- 
none  vocatur  sacrificium  laudis.  Hic  sensus  mys- 
ticus  est,  non  lilteralis.  Nam  ad  litteram  loqui- 
lur  de  primariis  Sanclis  utriusque  tcstamenti  , 
qui  jam  beati  Ih  ccelo  vident,  adorant  et  cele- 
hrant  Deum,  tresque  divinas  personas. 

Nola  hic  triplicemrcverenliae  gestum,  qui  mi- 
ram  seniorum  lnimilitaiem  et  venerationem  de- 
nolat  :  nam  primo,  prociduntet  projiciunt  fa- 
ciem  suam  in  terram  quasi  humum  osculaturi ; 
secundo,  adorant ;  terlio,  miltunt  coronas  ante 
Deum.  Primum  significatalacrem  leslinalionem 
et  profundam  revercntiam  ;  secundum  ,  justum 
ct  Deo  debitum  latrire  cultum ;  lcrlium,  inte- 
gram  animi  veritatem,  sincerilatem  et  gralitu- 
dinem,  dum  suas  coronas  omnemque  dignila- 
tem  exuunt,  et  quasi  a  se  abdicant,  alque  Deo* 
quasi  vero  earum  Domino,  resignant  et  red- 
dunt. 

Mittebant  (Syrus,  projiciebant;  Arabicus,  di- 
millebant ,  relinquebanl,)  coronas  suas  ante 
tiiro.num]  tanquam  regnum  suum  quod  in  coelo 
adepti  sunt,  victorias,  triumphos  et  coronas 
suasDeo  acceptasferentes:  siculi  Piomani  trium- 
phalores  consccndehant  Capilolium,  et  post 
triumphum  coronas  triumphales  dicabant  Jovi 
Capitolino  ,  quasi  earum  auctoritali  ,  leste 
Alexandro  ab  Alex.  1.  6.  Genial.  c.  6.  lta  Hupert. 
liic  1.  U.  suh  finem  :  Consideranles ,  inquit,  quod 
non  suis  meritis ,  sed  gratia?  prwvenientis  et  subsc- 
quentismisericordiai ,  coronas  assecuti  sunt ,  etc. 
non  ipsi  suam  dignilatem  parvi  faciunt ,  et  tottun 
quod  meruerunt ,  cum  kumili  reverentia  illiattri- 
buunt?  Mittunt  ergo  anle  tkronum  coronas  suas, 
idest ,  quidquid  virtutis ,  quidqttid  kabent  dignita- 
tis,  Deo  cum  gratiarumaclione offerunt.  SicPoir 
lifex  in  sua  liara  insculplum  gestabat,  sanctum 
Domino,  quasi  dicerct:  Omnis  rnea  sacerdotalis 
dignitas,  omnis  mea  ponlificalis  consecratio  ct 
sanctitas,  a  Deo  mihi  obvenit;  unde  puhlice  et 
jugiter  profiteor  hanc  meam  sanctitatem  pon- 
tificiam  non  csse  meam,  sed  Dei,  imo  mc  ad 
hoc  consecratum  esse  ponlificem,  utjugiterDei 
sanctitatem  quam  in  se  habet,  et  mihi,  ac  per 
me  aliis  communicat ,  praedicem  et  celebrem. 
Discant  ab  hisce  24  senioribus,  qui  regcs  sunt 
in  coelis,  reges  et  principcs  terrcni  suas  opes  , 
sceplra  et  rcgna  Deo  accepta  referre  et  offerre  , 
ut  iis  ad  Dei  voluntatem,  obsequium  et  cultum 
utantur  :  sic  felices  crunt  et  longaevi ,  imo 
aelerni,  uli  eis  Deus  promitlit  Deut.  17.  14.  Sa- 
|)icnt.  G.  22.  Quocirca  anliqttitus  ,  inquit  Plinius 
lib.  16.  C.  4-  nutla  corona  nisi  Deo  dabatur.  Ob  id 
Uomerus  ccclo  lantum  cas ,  et  pralio  universo  tri- 
buit  :  virilimverone  in  cerlaminibus  quidem  uUi- 
Alcibiades  apud  Plalonem  dial.  3.  poslquam  So- 
crali  coronam  obtulit,  ait  sc  diis  coronas,  et 
omnia  quoecumque  dari  solcnt,  dcdicaturum, 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JQANNIS.  Cap.  IV.  1111 


»i  vidcril  illum  diem,  quo  illa  liant,  qucea  So- 
( raie  dicta  sunt.  Hinc  Tcriull.  lib.  de  Corona 
uiilit.  docct  Chrislianosnon  debere  uti  coronis, 
quia  iis  nsi  suulquos  sceculum  dcos  credidit-  Co- 
rona  ciiiin  primo.  symbolum  cst  perfeclionis  cl 
i oinpleincnli.  Dcus  autcni  solus  csl  perfeclissi- 
nius  ,  rcrumquc  omnium  coronis  ct  coniplc- 
mcnlum.  Sccundo,  victorioe  ct  Iriumphi ; lerlio , 
fclicitalis;  quarlo,  imperii  cl  regni ;  quinlo, 
majcsiaiis  cl  glorite,  qusc  originaliter  ct  plcnc 
soli  Dco  compclunt,  ct  ab  co  per  rivulos  deri- 
vantur  ct  cominunicanlur  creaturis  ,  prascrlim 
Sanctis.  lla  COronas  binas  ad  sanclain  Cccciliam 
ct  S.  Valcrianum  cx  liliis  cl  rosis  contcxlas,  e 
ccelo  dclulit  angelus,  quasi  virginitalis  ct  mar- 
lyrii  laurcas,  ac  indices  Chri.sli,  cujus  in  rosis 
scmguis  florcscit ,  et  cujus  in  tiliis  corptts  albcscit, 
dicens  :  lstas  coronas  immaculalo  cordeclmundu 
corporc  cuslodite ,  quia  de  Paradiso  Dei  cas  ad  vos 
alluli.  lla  babcnt  acla  S.  Cecilia?,  et  cx  iis  sanc- 
lus  Allbclmus  dc  Virgin.c.  23..  Cerlcnt  nunc  sin- 
guti ,  accipiant  coronas  ,  vcl  de  opcre  candidas , 
i  rl  dc  passionc  purpurcas ,  ail  sanctiisCyprianus, 
Epist.  9. 

Porro  alludit  hic  S.  Joanncs  ad  /i.  Esdraj  2. 
v.  /iG.  ubi  Esdras  vidit  juvencm  pulclierrimum  , 
scilicet  Filium  Dei,  capitibus  Sanctorum  impo- 
ncrc  coronas,  dc  qua  clcganli  visionc  plura  di- 
cam  cap.  7.  13. 

Ita  ad  littcram  merila  sua,  corumquccoronas 
Dco  obtulerunt  e.t  rcsignarunt  omncs  Sancti. 
Isaias  c.  2G.  12.  Domine  ,  inquit,  dabis  paccm  iW' 
bis  :  omnia  cnim  opcra  nostra  operalus  es  nobis. 
Jeremias  c.  17.  v.  \h.  Sakum  me  fac ,  ct  salvus 
cro ;  quoniam  laus  mca  lu  cs.  Et  cgo  nonsum  tur- 
batus  te  paslorcm  scqucns :  el  dicm  hominis  non 
dcsidcruvi,  tu  scis.  Rcgius  Propbcla  Psal.  15.  5. 
Dominus  per  harcditatis  mcce  et  caticis  mci,  tu  cs 
quircslitucsluvrcditalcmmcam  v.ilii.  ElPsal.  113. 
9.  sSon  nobis,  Domine ,  non  nobis ,  scd  nomini  tuo 
da  gloriam.  htPsal.  61.  8.  lnDco  salutarc  mcum 
(  salus  mca),  ct  gloria  mca  :  Dcus  auxilii  mei ,el 
spes  mca  in  Dco  est.  Et  Psah  3.  3.  Tu  autcm,  Do- 
mine,  susccptor  meuscs,  gloria  niea,  cl  c.raltans 
capul  mcum.  Porro  cjus  lilius  ,  ct  in  rcgno  suc- 
ccssor  Salomon.  1.  Paralip.  29.  11.  Tua,  inquil, 
cst,  Dominc,  magnificcnlia,  ct  polcnlia,  el  gloria, 
atque  vicloria,  cl  tibi  laus  ;  cuncta  cnim  quce  hi 
ccclo  sunt  ct  in  lcrra,  tua  sunl :  tuum,  Domine,  reg- 
num,  ct  tu  cs  supcr  omncs  principcs.  Tuce  divilice 
ct  tua  cst  gloria,  lu  dominuris  omnium:  in  mctnu 
tua  virlus  et  potcntia  :  in  manu  tua  magnitudo  et 
impcrium  omnium.  Danicl.  c.  9. 7.  Tibi,Dominc, 
justitia,  nobis  autcm  confusio  facici :  libi  miseri- 
cordia  ct  propitiatio. 

Sic  ct  B.  Virgo  :  Magnificat ,  inquil,  animamca 
Dominum  ;  quiafccit  milii  magna  qui potcnscst,  ct 
sanctum  nomen  ejus.  ht  Juditb  occisollolophcrnc 
cap.  16.  8.  Dominus  conlcrcns  bctla;  Dominus  no- 
men  cst  illi.  Et  Moscs  cum  Hebreeis  transito  mari 
hubro,  ct  demerso  Pharaone  Exodi  15.  v.  i. 
Cantemus  Domino  ;  gloriose  cnim  magnificatus 
cst  :  cipium  ct  asccnsorcm  projccit  in  marc.  Forti- 
indo  mra  et  laas  mca  Dominus ,  ct  factus  csl  mihi 
in  salulem ,  rtc. 

El  S.  Pelnis  cpist.  1.  c.  1.  3.  Bcncdiclus  Dcits , 
ct  Patcr  Domini  nostri  Jesu  Christi ,  qtti  sccun- 
ditmmisericordiam  suam  magnam  regi  neravit  nos 
in  spcm  vivam,  prr  rcsurrcctioncm  Jesu  Cliristi  c.c 
mortuis,  in  lurrcditatcm  incorruptibilcm,  ct  incon- 
tuminatam,  ct  immarccscibilcm ,  conscrvatam  in 


culis  iu  vobis.  VA  S.  Jacohus  c  1.  17.  Omnedaluui 
optimum,  ct  omnc  donuiu  pcrfcctum,  de  sursum 
rst ,  descendepi  a  Putrc  lumiuum.  Et  S.  Paulus 
Epljes.  1.  3.  Ikncdiclus  Dcus  et  Patcr  Domininos- 
iri  Jcsu  Christi ,  qui  bcnedixit  nos  iu  oiiuu  benedic- 
liouc  spiriluatt  in  ccclcslibus in  Cltristo ,sicutelegil 
vos  in  ipso  anlcmundi  constilulioncm ,  ut  csscmus 
sancli  ct  immuculali  iu  conspcctu  ejus  in  cltaritalc. 
Oni  praulcstiuavit  nos  in  aduptioncm  filiorum  per 
Jesum  Ckristum  in  ipsum,  sccundum  propositum 
colunlutis  suce,  in  taudem  glorice  gralice  suce ,  in 
tjita  gratificavil  nos  in  dilcclo  filio  suo.  Et  %  Co- 
l  inth.  h.l.  Ilabcmus  tlicsaurumistuminvasis (ictili- 
bus,  ul  sublimilas  sit  virlulis  Dei ,  ct  nonex  nobis- 

Ita  S.  Agncs  in  llaminis  consliluta  ,  coronam 
virginitatis  ct  Marlyrii  Dco  resignavit,  diccns  : 
Oinnipolcns,  adorande,  colcndc  ,  tremende  Pattr 
Dmniiii  noslri  Jesu  Cliristi,  benedico  te  ;  cjttia  ptr 
Pitittm  luum  unigenilum  cvasi  manus  liominum 
iiupiorum,  et  spurcitias  diaboli  impoilulo  callc 
transivi.  Benedico  te,  Pater  prcedicande,  qui  etiam 
inter  flammas  inlrcpidam  me  ad  tc  vcnire  permil- 
lis.  Ecce  jam  quod  crcdidi  video  ;  quod  speravi , 
jam  teneo  :  quod  concupivi ,  complector.  Te  confi- 
lcor  labiis  ctcorde ,  te  totis  visceribus  concupisco. 
Ecee  ad  le  venio,  vivum  cl  vcrum  Dtum.  lla  rcfci  t 
S.  Ambros.  lib.  Zj.  cpist.  3Zi. 

Ita  I).  Agaiba  cum  abscissionem  mnmmillor, 
carcercm,  igncm ,  elc.  \icissct,jam  agcns  ani- 
niam  cxpansis  in  ccclum  manibus  :  Dominc ,  ail, 
Jesu  Christe,  magislcr  bone,  gralias  libi  ago,  quia 
mc  fccisli  vincere  lormenla  curnificum  :  jube  vic, 
Domine ,  ad  le  qucm  ineffabililcr  sitio,  c.t  ad  tuam 
immarccscibilcm  gloriam  felicitcr pervenirc.  Nam, 
ut  ait  S.  Auguslinus,  quidsuntaliud  nostra  opcra 
bona  ,  nisi  Dci  dona  ?  Cum  ergo  Deus  nostra 
bona  ;  quid  nisi  sua  dona  coronal?  Haeccst  vc- 
ritas,  pcr  quam  fugatur  gloriaD  vanitas.  Sancli 
cnim,  (lum  vidcnt  in  sc  quid  boni,  vidcnl  paritcr 
id  esse  a  Dco,  non  i\  seipsis  :  unde  non  supcr- 
biunt,  scd  magis  sub  Dco  sc  humiliant.  Dica- 
mus  crgo  jugitcr  cum  Psalle  Psalm.  102.  Bcne- 
dic,  anima  mca,  Domino ,  ct  omnia  quce  intrame 
sunt  nomini  sanclo  ejus.  Benedic,  animamca,  Do- 
mino ,  et  noli  oblivisci  omncs  retributiones  cjus. 
Qui  propiliutur  omnibus  iniquitalibus  tuis,  qui 
sanat  omncs  inftrmilales  tuas.  Qui  rcdimit  de  in- 
(tritu  vitam  tuam,  qui  coronat  te  in  misericordia 
ct  miscrationibus.  IbiS.  August.  Gaiulcamtts ,  ait, 
qtiia  nos  vicimus.  Qui  in  nobis  victi  sumus  ,  inillo 
(Deo)  virimus.  Ergo  coronat  te,  quia  dona  sua 
coronat,  non  merita  tua.  Ha?c  cst  vcra  sapienlia., 
si  noris  quid  sis  e\  lc,  quid  cx  Deo,  quid  in  t 
sittuum,  quid  Dei.  Ex  te  cs  abyssus  nibili,  igno- 
ranlia;el  peccali.  ExDcoes  homo,  sapiens.  sanc- 
tus,  elc.  Haec  ergo  da  Deo,  illa  tibi.  Quoclarius 
hoc  perspexeris,  et  plenius  effeceris,  eo  sapien- 
tior  ct  sanctior,  a?que  ac  bumilior  evades. 

11.    DlCENTES:  DlCMS  ES,  DOMIREDEUS  KOSTEB, 
U :CIP1  ■r.r  GLORIAU,    ET   ROROREH,    ET   VIRTDTEU. 

Sicut  quatuor  animalia  trisagion  cecinerunt 
Pro,  ita  ad  eorum  inhlationcm ,  idcm  hic  ca- 
nunt  --"i  seniores  ( unde  Grseca  quedamexempla- 
ria  hlc  addunt,  auia  sanctus  es  ).  Nam  rirtns  hlc 
idem  esl  quod  benedictio  ct  laus  virtutis ,  per 
metonymiam.  Sicutcap.  5.  12.  dicitur:  Dignus 
est  Agnus  aceiperevirtutem  ct  divinitatem,  idest 
laudem  et  doxologiam  suae virtutis el divinitatis. 
Pro  virtutem  grzece  esl  twmp** .  id  est  foriitudi- 
ncm,  (|.  d.  Dignus  es,  Domine,  qui  exorenos- 
tro,  ct  omnium  hominum  et  An^elorum  acci- 


1112  COMMENTAIUA  1N  APOCALY 

pias  confessioncm  et  laudem  tuae  immensae 
potentiae  el  fortitudinis,  qua  omnia  creasii, 
quaque  nos  aliosquefidelesnobis  subditos,  vic- 
tores  effecisti :  dignus  es  ut  hoec  lua  virlus  et 
robur  ab  omnibus  laudeturet  cclebrctur.  Graecu 
plures  Dci  titulos  continent.  Habet  enim  :  k?wj 

;t,  o  YMptai  xxi  BiOi  rifiuv  oa.yw;,  i(l  CSt,  digllUS  CS,  DO- 

ininc  ac  Dcus  nostcr  sancte,  accipcrc,  etc. 

QUIA  VROPTER  (per)  VOLUNTATEM  TUAM  ERANT.  ] 

Erant ,  id  cst  fuerunt,  extiterunl,  suam  cssen- 
tiain  etexistentiam  acceperunt,  dum,  utsequi- 
tur,cxnihilo  facta  et  creata  sunt  ;  ]  to  enim  et 
est  exegeticum,  cxplicatque  to  crant,  quasi  di- 
cat,  erant  et,  idest,  crcata  sunt. 

Alii :  Erant,  inquiunt,  id  est,  conservata  sunt 
ct  conseryantur,  quasi  ob  duplex  beneficium  , 
scilicet  creationis  et  conservationis,  gratias 
aguntDeo  ;  sequitur  enim  :  Et  creata  simt. 

Secundo  complures  pro  *i<rav  ,  id  est  erant,  lc- 
gunt  eiai ,  id  est  sunt ;  quae  lectio  facillima  cl 
planissima  est.  Ita  legit  et  Vatabl.  Erasmus  ct 
multi  alii. 

Tertio,  Ansberlus  :  Erant ,  inquit,  creaturoe 
antecreationem  in  aeternis  menlis  divinoe  ideis, 
in  oeterno  Dei  decreto,  quo  ab  omni  aevo  decre- 
verat,  ut  in  lempore  a  se  crearentur.  Unde  bu- 
jus  decreti  executionem  subdit  dicens :  Et  creata 
sunt. 

Quarto,  Alcazar  ro  erant,  refert  ad  esse  nalu- 
rajTt  verOe*  creala  s/<n£adessegratioe,  per  quam 
natura  per  peccatum  perdita,  quasi  de  novo 
creata  etinstaurata  est.  q.  d.  Deo  dcbentbomi- 
nes  non  tantum  esse  naturae,  quod  creaturae 
omnes  per  productioncm  antiquam  in  Genesi 
acceperunt ;  sed  ctiam  novum  esse  graliae,  quod 
illis  impertilum  est  cumfacli  sunt  novse  crea- 
Uirae  ,  ut  ait  S.  Paulus  et  divinae  consorles  natu- 
rse,  ut  ait  S.  Pelrus.  Veriim  sic  potius  dixisset, 
recreala,  aul  nove,  vel  rursum  creata  sunt, 
non  autem  absolule,  creatasunt :  hoc  enim  sig- 
nificat  opus  primee  creationis,  qua  res  omnes 
cx  nibilo  Deo  produxit  et  condidit.  Porro  sub 
iiac  quasi  radice  ,  hi  seniores  intelligunt  simul 
opus  recreationis,  sive  redempiionis,  gratiae  et 
salulis.  Ideo  enim  mitlunt  suas  coronas  antc 
ibronum,  quasi  sua  meritaet  salutem  Deo  ac- 
cepta  ferentes,  quasi  dicant  :  Tu,  Domine,  es 
creator  et  auctor  omnium  rerum,  omnium  bo- 
norumtam  naturalium  quam  supernaturalium: 
tibi  ergo  nostram  gloriam  debemus,  libi  nos 
nostraque  omnia  offerimus  et  referimus,  imo 
non  nostra,  sed  tua  tibi  reddimus. 

Denique  notat  Alcazar  hicperomnia  adtem- 
plumetvasa  templi  Salomonisalludi,  nisi  quod 
nrca  ,  utpote  Mosaica,  vcrsa  sitin  arcum  ccelcs- 


PSIN  S.  JOANNIS,  Cap.  IV. 

tem,  puta  iridcm  pulcherrimain  Cbristi  ;  el  pro 
mcnsa  panum  propositionis  sit  liber  signatus  , 
quem  in  manu  habebat  scdens  in  tbrono  ;  pro 
altari  tbymiamalis  sintpbialae  aureaepleme  odo- 
ramentorum,  cap.  5.  8.  pro  allari  holocausto- 
rum  sit  2^seniorum  adoratio,  id  est  sacrificium 
Missoe. 

Itaque  in  vctcri  Testamcnlo  illustria  crant  no- 
vcmbaec:  Primo,  tbronus  Dei  ;  secundo,  arca 
tesiamcnti ;  tcrlio  ,  dignitas  principum  sacer- 
dotum  ab  Aarone  prognalorum  ;  quarlo,  doc- 
trina  lcgis  divinae  quoe  ibi  praedicabatur  ;  quinto, 
candelabrum  aureum  cum  scptem  lucernis  ; 
sexto ,  mensa  panum  proposilionis  ;  septimo, 
marc  aeneum  ;  octavo,  Cherubini  ingentes  quos 
fccitSalomon  ;  nono,  sacrificia  quoe  Deo  offere- 
banlur.  Hisce  lotidcm  magis  illuslria,  et  cx 
oequo  rcspondcntia  codcm  ordinc  successerunt 
in  novo  Teslamcnto,  quoe  Joanncs  hic  recenset. 
Nam  primo,  thronusDei  hic  sunt  Cherubini  et 
propiliatorium,  non  corporalc  ct  vetus ,  sed 
spiritualeet  novum,  puta  Christus,  cjusque  fi- 
dcles  Cbrisliani;  secundo,  pro  arca  fcederis 
apparuit  arcus  coelestis  ex  smaragdo  ;  tcrtio, 
pro2/i  principibus  sacerdolum  surrogantur  bic 
2A  seniores  ;  quarto  pro  legis  doctrina  tonilrua 
ut  fulgura  exaudiuntur;  quinto,  septem  cande- 
labri  luccrnis  substituuntur  septem  ccelestes 
lampades  ;  sexto,  pro  mcnsa  panum  proposi- 
tionis  proponilur  libcr  signatus  mirabilis  in 
manu  Altissimi;  septimo,  promariaenco  vitreum 
mareoculis  subjicitur;  octavo,  pro  Chcrubinis 
Salomonis  quatuor  animalia  admiranda,  et  val- 
de  mystica  adstant  Deo  ;  nono,  pro  priscis  vicli- 
miscruenlis  surrogatur  incrucntum  Missae  sa- 
crificium. 

Hocc  appositasunt,  sedmystica,  non  lilteralia, 
uti  vull  Alcazar.  Adde  non  satis  congrue  arcam 
in  arcum ,  mensam  in  librum  transformari : 
licet  enim  grammatice,  sive  quoad  grammala 
et  litteras  vox,  arca,  facile  in  vocem,  arcus, 
transeal  et  commutetur,  non  lamen  res  ipsa  : 
alia  est  enim  arcoe,  alia  arcus  proesertim  iridis 
forma  etfigura.  Ita  videmus  subinde  viros  doc- 
tos,  dum  minutius  et  sludiosius  allusiunculas 
elelegantias  quasdam,  vel  grammaticales,  vel 
historicas  consectanlur,  a  solido  et  vero  sanc- 
lae  Scripturae  sensu  aberrarc.  Caetera  satis  con- 
grue  sibi  invicem  respondent:  veriim  ad  litte- 
ram  accipienda  sunt  de  templo  non  terreno,  id 
cst  Ecclesia ,  scd  coelesti.  Tcmplum  enim  Salo- 
monis  sicut  allegorice  Ecclesiam  militantem, 
ila  anagogice  significavit  ct  repraesentavit  cce- 
lum,  sive  Ecclcsiam  triumphantem  ;  de  qua  ad 
litteram  hic  agit  S.  Joannes. 


COMMENTAMA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


1113 


CAPUT  QUINTUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 
Sanctus  Joannes  videt  librum    in   manu    Dei  signatum   SIGILLIS  SEPTEM,   8CRIPTUM 

INTUS  ET  FORIS  ,  QUEM  NEMO  IN  COELO  VEL  IN  TERRA  APERIRE  POTERAT  ;  SED  V.  7.  SOLUS 
AGNUS  OCCISUS  EUM  APERIT  :  QUOCIRCA  QUATUOR  ANIMALIA  ,  ET  24.  SENIORES  ,  OMNES- 
QUE   COELITES  TAmDeUM,  QUAM  AGNUM  CELEBRANT  ET  GLORIFICANT. 

It  vidi  in  dcxlcra  sedentis  supra  Ihronum  ,  librum  scriplum  inlus  et 
jforis,  signalum  sigillis  seplem.  2.  Vidi  Angelum  forlem  pradieanlem 
|voce  magna  :  Quis  est  dignus  aperire  librum,  et  solvere  signaeula 
'cjus?  3.  Et  nemo  poterat ,  neque  in  coelo,  nequc  in  terra  ,  neque 
feubtus  tcrram  ,  aperire  librum  ,  neque  respicere  illum.  4.  Et  cgo 
yflebam  multum  ,  quoniam  nemo  dignus  inventus  est  aperirc  librum,nec 
i viderc  cum.  5.  Et  unus  de  scnioribus  dixit  mihi  :  Ne  ileveris  ,  ecce  vi- 
cit  leo  de  Tribu  Juda,  radix  David ,  apcrirc  librum ,  et  solvere  septem  signacula  ejus. 
0.  Et  vidi  :  et  ecce  in  mcdiothroni  ct  quatuor  animalium  ,  ct  in  medio  seniorum  ,  agnum  stan- 
tem  tanquam  occisum ,  habenlem  cornua  septem ,  et  oculos  scplem  ;  qui  sunt  septem  spiritus 
Dei ,  missi  in  omnem  terram.  7.  Et  venit ,  et  acccpit  de  dextera  sedenlis  in  throno  librum. 
8.  Et  cum  aperuissel  librum  ,  quatuor  animalia,  et  viginti  quatuor  scniores  cecidcrunt  coram 
agno  ,  habentes  singuli  citharas ,  et  phialas  aureas  plenas  odoramentorum  ,  quae  sunt  orationes 
sanctorum.  9.  Et  canlabantcanticum  novum ,  dioentes  :  Dignus  es  ,  Dominc,  accipere  librum  , 
ct  aperirc  signacula  cjus  :  quoniam  occisus  es ,  et  redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo  ex  omni 
tribu  ,  et  lingua ,  et  populo  ,  et  natione.  1 0.  Et  fecisti  nos  Deo  nostro  regnum  ,  et  sacerdotes  ; 
et  regnabimus  super  terram.  11.  Et  vidi  ct  audivi  vocem  angclorum  mullorum  in  circuitu 
Ihroni,  ct  animalium  ,  et  seniorum  ;  et  erat  numerus  corum  millia  millium.  12.  Diccnlium 
voce  magna  :  Dignus  est  Agnus  ,  qui  occisus  est,  accipcrc  virtutem  ,  et  divinitatem  ,  et  sapien- 
liam  ,  et  fortiludinem  ,  et  honorcm  ,  ct  gloriam  ,  ct  bcncdictioncm.  13.  Et  omnem  crealuram  , 
quoe  inccelo  est  et  super  tcrram  ,  et  sub  lcrra  ,  ct  quaesunt  in  mari ,  et  quae  in  eo  ;  omnes  audivi 
dicentes  :  Sedenli  in  throno,  et  A.gno  ,  bencdiclio  ,  ct  honor ,  et  gloria,  et  potestas  in  saecula 
saeculorum.  14.  Et  quatuor  animalia  diccbant  :  Amcn.  Et  viginli  quatuor  scniores  ceciderunt 
iu  facies  suas  ,  et  adoraverunt  viyentem  in  saecula  sacculorum. 


1.  Er  vidi  in  dextera sedentis  supra  thronlm  , 

I.IBRUM  SCRIPTUM  INTCS  ET  FORIS,    SIGNATCM  SIGIL- 

i.is  septeh.  ]  Alludit  ad  Isaiae  29.  11.  Krit  vobis 
visio  sicut  verba  tibri  signati,  ijucm  cum  dcdcrint 
scienti  tiltcras  respondcbit  :  /Vo/i  possum  ;  signalus 
est  cnim.  Et  magis  ad  Ezech.  2.  10.  Ecce  manus 
missa  ad  me,  inquaerat  tibcr  invotutus ,  et  ex- 
jHindil  ittum  coram  mc  ,qui  crat  scriptus  intus  <  l 
foris.  tlnde  patel  librum  hunc  non  fuisse  simi- 
lom  noslris,  sedfuisse  involuttun  instar  mappac 
geographice  convoluiae,  uti  pictus  hic  Roina- 
visilur  in  templis  :  tales  enim  erant  veterum 
libri ,  quos  a  convolutionc  vocahant  voluniina  : 
»t  tales  pervetustos  Hebra&os  Bibliorum  libros 
\idi  in  Vaticana  lhhliollicca.  Veteres  cnini  scri- 
hchant  in  membranis  sive  pellibus ;  ab  una,  puta 
inuntliori ,  pcljis  parte  ;  eam  deinde  convolvc- 
iiani ,  colligabant el  obsignabant,  uti  obsignan- 
lur  tcsiaincnta.  Aliquando  tamcn  scribchani  ah 
utraque  parte  membrance,  ct  tum  liber  diceba- 
tur  scriptus  intus  ct  foris,  itlcst,  in  interiori 
parte  meinbrame  .  et  simul  in  exteriori :  talis 
hic  erat.  Hinc  patet  Joannem  non  pottiisse  \i- 
lere  lihrum  bunc  utrimque  fuissc  conscriptum, 

CORNK.L.    A   LAPIDE.      TOSJ.    X. 


nisi  post  ejus  resignationem ,  rcvolutionem  et 
cxplicaUonem.  Quotl  crgo  dicit  :  Scriptum  intus 
nforis,  nonjam,  scd  postea  aperto  et  cvoluto 
lihro  cognovil.  Estergo  hic  hysterologia  :  prius 
cnim  faclum  narratur  ,  quod  postcrius  conligit. 
Dcniquc  prius  dchucrunt  resignari  sigilla  sep- 
lem  fuuiculorum ,  quibus  colligatus  et  obsig- 
natus  eratliber,  quam  liber  posset  aperiri,  vi- 
tlcri  etlegi.  Aliler  Pineda  lib.  5.  de  Rebus  Salom. 
c.  13.  uhi  signalum  lihrum  apud  Isaiam  c.  29. 
11.  et  apUd  Danielem  cap.  8.  26.  et  apud  Joan- 
ncm  hic  interpretatur ,  scriplum  arcanis  notis 
et  characieribus,  siculi  pcr  notas  bieroglyphi- 
cas  scribchant  £gyptii,  et  etiamninn  scrlbunt 
Sinenses.  Signatus  ergo  fuithic  liber  septem 
sigillis,  quasi  septem  cbafacteribus,  arcana  quas- 
ilam  mysteria  continentibus,  quae  c.  0.  expo- 
nuiiiur.  Veriun  ut  ex parte  hoc  vcttmi  sit,  negari 
nequit  quin  Imjtis  libri  signa  fuerunt  sigilla, 
(|ti;c  clauderent  et  obsignareni  librum ,  ita  ut  li- 
hcr  lcui  iion  possel  nisi  sigillis  apertis  et  rcse- 
ratis.  Hoc  cnim  diserte  btc  et  c.  t>.  ait  Joanues. 
Quaeres :  Quisnam  esl  bic  liber  signatus  ?  pri- 
mo,  Ticonius,  Ambros.  Rupertus,  Richard.  An- 

160 


COMMF.NTARIA  IN  APOCALTPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


11 1  Ek 

dreas,  Beda,  Maymo,  Ansbertus,  Anselmus , 
Joachim  et  Hugohtc,  ac  Origenes  hom.  12.  in 
Exodum,  Euseb.  lib.  8.  Demonstr.  cap.  2.  sanc- 
ius  Hieronym.  in  Isaiae  c.  22.  et  passim  vetercs 
censent  luinc  librum  csse  sacram  Scripturam, 
sive  propbetias  tam  veteris  quam  novi  Testa- 
menti  :  de  hae  enim  dicitur  Deuter.  33.  2. 
In  dexteraejus  ignealex.  Scripla  est  intus quoad 
novum  Testamentum  ;  foris  ,  quoad  vetus  :  hoc 
enim  fuit  velamehtum  novi,  ait  Ansbertus  et 
Beda,  vel  foris ,  quoad  scnsum  litteralem  ;  inlus, 
quoad  spiritualem  et  mysticum  ,  ait  Rupertus. 
Sigilla  seplem  significant  cam  plenam  essc 
mysteriis  arcanis  et  obscuris:  seplenarius  enim 
symbolum  est.  multiludinis  ct  universitalis.  Iia 
Primas.  et  Beda.  Jam  primum  sigillum,  ait  Hu- 
go,  est  senlentiarum  S.  Scripturaj  profunditas  , 
secundum  sensuum  multiplicitas ,  tertium  fi- 
gurarum  varietas,  quartum  rerum  ipsarum  in- 
comprehensibilitas,  quintum  mysteriorum  obs- 
curitas,  sextum  iropologiarum  suavitas,  septi- 
mum  infallibilis  veritas  mixta  cum  rerum 
inevidentia.  Hunc  librum  signatum  aperuit 
Chrislus,  cum  abiens  incoelum  Apostolis  dedit 
intelligentiam  Scriplurarum.  De  hoc  libro  pul- 
chre  ait  Hugo  de  S.  Victore  tractat.  de  Arca  Noe: 
Sacra,  inquit,  Scripiura  tiber  esl  vita ,  cujus 
origo  ttterna  essentia,  incorporea ,  scriplura  in- 
detebitis ,  aspectus  desiderabiiis  ,  doctrina  facitis, 
scienlia  dulcis ,  profunditas  inscrutabitis ,  verba 
innumerabitia,  et  unum  tantum  verbum  omnia. 
Quamvis  enim  sint  innumcrabilia  verba  quoad 
sonum,  tamen  unicum  tantum  est  quoad  sen- 
sum,  seu  potius  consensum.  Unumolim  librum 
viditJoannes  scriptum  intus  ct  foris,  et  audivit. 
Quis  est  dignus  aperire  librum  ?  Ubi  Rupert.  Unus, 
inquit ,  iste  tiber  sancta  Scriptura  est  :  quce  id- 
circo  dicitur,  et  est  unus  liber ,  quia  uno  spiritu 
est  conscripla,  et  unus  verbi  Dei  thesaurus  et  sa- 
narium  est.  Hic  sensus  plus  sequo  generalis  est. 
Tam  enim  Ezechielis,  Isaioe  et  aliis  S.  Scriptu- 
rae  libris,  quam  Apocalypsi  et  huic  loco  con- 
gruit. 

Secundo  ,  S.  Hilar.  praefalione  in  Psalmos:  Li- 
ber ,  ait ,  hic  est Christus ,  quia  Cluislus  est  hu- 
jus  libri  materia  et  argumentum.  Sicut  ergo 
Kenophpn  librum  quem  de  Cyro  conscripsit, 
vocat  Cyripaediam;  sic  eliam  possumus  librum 
hunc  inscribere,  de  Chrisli  archia,  sive  princi- 
patu  ;  ut  significemus  ipsum  agere  de  Chrislo. 
Sigilla  septem,  aitHilarius,  sunt  septem  praccipua 
Christi  mysteria,  scilicetprimum  ,  incarnatio  ; 
socundum,  nativitas  ;  tertium,  passio  ;  quartum, 
icsurrectio;  quintum,  ascensio  in  coelos  ;  sex- 
tUm,  missio  Spiritus  sancti  ;  septimum,  secun- 
dusejus  advenlus  adjudicium.  Et  B.  Petrus  Da- 
mian.  serm.  de  S.   Luca  Evangelista  :  Septem, 
ail,  sigilla  libri  signati  sunt  septcm  Sacramenla, 
qitibus  totus  ordo  Dominicce  dispensationis  imple- 
tur,  videticet  Incarnatio  Domini,  nativilas,  passio, 
resurrectio ,  ad  ccelos  ascensio,  deinde  judicium, 
postremo  rcgnum.  Hoec  Christus   sohis   aperit, 
quia  solus  perficit  et  adimplet.  Vel,  ut  S.   Ber- 
nardus  serm.  1.  de  Pascha:  Septem  sigilla  sunt 
septem  mysteria,  quaecelaruntChristi  dcitatem 
et  sapientiam.  Primum  est,  matris  desponsatio 
cum  Joseph ;   secundum,    infirmitas  corporis 
Christi ;   tcrtium,  circumcisio  ;  quartum,  fuga 
in /Egyplum  ;   quintum  ,  tentatio  diaboli;  sex- 
lum,  scandalum  crucis;  septiinum  ,  sepullura. 
Hsec  sigilla  omnia  Christus  resurgens  resolvit 


et  patefecit,  Rursum  Scraphinus  Firmanus  per 
septem  sigilla  accipit  septem  secreta  passionis 
Cbrisli  :  primum  est,  summa  impotenlia  in 
omnipotente  ;  secundum,  summa  pcena  iu  im- 
passibili;  terlium,  summa  stultilia  coram  homi- 
nibus  in  Chrislo,  qui  esl  divina  Sapienlia  ;  quar- 
lum,  summa  paupcrlas  in  Deo  divitiarum  ; 
quintum,  summa  ignominia  in  summa  majes- 
tate  ;  sextum  ,  summa  dcrelictio  Dei  in  summa 
cum  eo  unione  ;  septimum ,  summa  severitas 
in  summoamorcPatris  erga  Filium. 

Veriim  heec  explicatio,  aeque  ac  prima  ,  nimis 
universalis  esl ,  atque   accommodatilia  magis 
quam  genuina.  Parienim  modo  nonnulli  librum 
hunc  signalum  accommodant  Eucharistiae.  Ih 
ea  enim  Agnus  ,  id  est  Christi  passio  ct  mors  re- 
prcesentatur,  ipscque  Christus  passuset  occisus 
vclatur,et  cclalur  septem  sigillis  ;  utdeeo  vere 
dici  possitilludlsaiae  A5.  Vere  tu  es  Deusabscon- 
ditus,Deus  salvator.  Septem  signacula  quae  abs- 
condunt  Cbristum  in  Eucharistia  ,  sunt  odor, 
sapor,  color,  parvitas,  levitas,  rolunditas,  gra- 
cililas  hostiae  ,  qure  omnia  sunt  accidentia  panis, 
non  corporis  Christi,  ita  ut  hic  septem  sensus  , 
scilicet  quatuor  exteriores ,  visus,    odoralus  , 
guslus  et  tactus  ,  et  tres  inleriores ,  scilicet  sen- 
sus  communis  ,   phantasia  et  aestimativa,  qui 
scnsuum  exteriorum  judicium  sequunlur,  fal- 
lantur,  et  judicent  essepanem.  Rursum  septem 
signacula  sunt  septem  maxima  miracula,  quae 
faciunt  hic  Sacramentum  esse  arcanum  arcano- 
rum  Dei  :  primum  est  transsubstantialio,  quod 
scilicettotasubstanlia  panisetviniconverialuriu 
substantiam  corporis  Christi  ;  secundum,  quod 
nccidentia   panis    remaneant  et   existant   sine 
subjecto  ;  tertium  ,   quod  tota  quantilas  Christi 
sex  pedum,  parvo  loco,   puta  hostiae  circulo, 
ciicumscribatur  ;  quartum  ,  quod  vi  consecra- 
lionissubspecie  panis  sittantum  corpus  Cbrisli; 
pcr  concomitantiam  vero  adsint  sanguis,  anima 
et  deilas  Christi  :  pari  modo  sub  specie  vini  ex 
vi  consecrationis  sittantum  sanguis  Christi ;  per 
concomilantiam  vero  sequantur  et  adsint  cor- 
pus,  anima  et  deitas  Chrisli.  Quintum,  quod 
idem  corpus  numero ,  idemque  Christus  adsit 
in  omnibus  altaribus  simul  per  tolum  orbem  , 
cum  simul  fitsacrificium  Missre  ;  sextum,  quod 
Chrislus  sit  totus  in  tota  hostia,  et  totus  in  qua- 
libet  ejus  parte  ,  imo  et  in  quolibet  ejus  puncto ; 
septimum,  quod  Christus  se  faciat  cibum  fide- 
lium  omnium  ,  ita  ut  eos  in  se  ,  non  autem  ipsi 
Christum  in  se  seipsos  transmutent.  Rursum  , 
quod  Christus  sit  instar  mannae  ,  quod  gustanti 
dabat  omnem  saporis,  quem  quisque  volebat , 
suavitatem  :  eamdem  dat  Christus ,   sed  spiri- 
tualem  ,  non  corporalem.  Denique  quod  virtute 
corporis  Christi   gloriosi,  quod  in  Eucharistia 
manducamus,  resurgemus  ad  vitam  immorta- 
lem,  uli  ipse  promisit.  Joannis  6.  v.  51.  Veriim 
hcec  omnia  accommodalitia  sunt,  non  germana 
ad  scopum  et  propositum  hujus  loci :  non  enim 
agitur  hic  de  Sacramento  Eucbarisliae. 

Tertio,  Andreas  Caesar.  hunc  librum  censet 
esse  Dei  decretum  etmemoriam  ,  in  quoomnes 
homines  descripti  sunt ;  sivc  opcrum  et  judicio- 
rum  Dei  inscrutabilem  abyssum.  Unde  signalus 
estseptem,  id  est  plurimis  sigiHis.  Sic  fere  et 
Aureolus  :  Liber  ,  inquit,  hic  est  divinae  sapien- 
tiae  arcanum.  EtMaldonatus  in  notis  manuscrip- 
tis,  quasvidiin  Collegio  Romano  :  Liber,  inquit, 
est  scientia  Dei ,  ut  intelligitur  ex  toto  c.  & 


COMMENTARTA  IX  APOCALY 

$Gi  ijHus  est  inlus  et  Joris  ;  quia  scienlia  Dei  per- 
feclissima  cst,  ncc  potest  crescerc  Signaius 
est  sigillis  sepleDi ,  id  cst  omnino  ;  quia  quis 
CQgnovit  scientiam  Domini  ?  aut  quia  contine- 
hal  seplein  j>ra?cipue  res  fuluras,  quas  nemo 
sciebal,  ut  exjilicalur  cap.  C.  Solus  auiem  Chris- 
tus  uperuU ;  quia  in  eo  sunt  omnes  ihesauri  sa- 
pienli.c  ct  scienlia?  Dei. 

Quarlo,  alii  pulatil  hunc  lihrum  csse  chiro- 
grajdium  i)eccati  Arla?,  jnita  ohligalionom  ctrea- 
tum  peccali,  quo  Adam  sc  et  nos  Deo  vindici 
obslrinxit.  Sepiem  sigilla  sunl  septcm  gravis- 
sinia  mala,  qua?  per  hoc  peccalum  incurrimus: 
Primum  est,  offensa  Dei ;  secundum,  pcenadam- 
ni  ;  terliuni,  ptcna  ignis  gehcnnu';  quarlum,  ne- 
cessilas  moriendi  ;  quintum,  jugum  diaholi  ; 
sexlum  ,  avcrsio  a  Dco,  cl  conversio  ad  creaiu- 
ras  ;  seplimuDi  ,  concupiscenlia.  lla?e  omnia  so- 
lus  Christus  solverc  poluil.  Veriini  ha?c  omnia 
myslica  sunl.,  non  Jilteralia. 

Quiulo,  Anihros.  ait  hunc  lihrum  csse  chro- 
nologiam  mundi,  et  septeiD  sigillaesse  septr  m 
mundi  aetales.  Vcrum  sic  Apoealjpsis  hisioria 
cssct  ,  non  propheiia  :  nam  plcra?que  aelates 
mundi  lempore  Joan.  evolul.TcrantetpraUerila'. 

Sexlo,  OEcumcn.  Lyran.  et  Aurcolus  conseni 
hunc  lihrum  essc  praescicniia? ,  jirovidenliu?  ct 
pradeslinalionis  Doi,  qua?  nohis  clausa  est,  nisi 
a  Doi  dextcra  nohis  revoletur,  vel  execulioni 
mandclur.  Huc  accedit  nosler  Prado  Ezech.  2. 
10.  qui  septem  sigilla  ad  maximas  Ecclesia  ca- 
lamilalcs  rcducit  :  el  in  prinio  ait  offulgcre  Dei 
potontiam  ;  in  secundo,  ojusdcrn  indignationom 
et  districl'im  gladium  ;  in  lorlio,  justiliam  sc<  - 
lerum  vindicom  ;  in  quarlo,  morlom  qiuc  pal- 
lidos  facit  vullus  ;  in  quinto,  vindictam  sangui- 
nis  innoxii ;  in  sexto  univcrsi  consummationem  ; 
in  septimo  malorum  omnium  catadysmuin. 
Sed  ha?c  nimis  gencralia  sunt,  ncc  pai  licularcs 
Ecclesiaa  ovcnius  indicant. 

Scpliino,   Alcazar  ccnset  hunc   lihrum    cs>o 

<am  Apocalypsis  partcm  ,  quac  septem  sigillis 

coniinclur,  sivemysleria  qua  hiscc  sigillisaper- 

Lis   .loanni  fiiere   rcvclata,    qua?  continentur  i\ 

cap.  6.  iisque  ad  11.  inclusive.  Nam  a  c.  11.  us- 

que  ad  19.  agitur,  inquitjpsc,  dc  persecuiionc 

quam  Gentiles  contra  Ecclcsiam  concitaruni  . 

deque  eorumdcm  convcrsionc.  Porro  lihri,  si\e 

sigillorum  scptcm  mysleria  ccnsetesse  hac  :  In 

quatuor  primis  sigillis  ,  ait,  reiegitur  ot  osten- 

ditur  summa  Dci  foriiitulo,  benelicentia,  aqui- 

las  et  sapicntia    in    Judaorum  crcdentium   ci 

praedeslinatorum  saluic:  in  tribos  vero  uliimis 

apparet  in  reproborum  .ludaeorum  repulsa  maxi- 

uia  Dci  palicnlia  ,  horrihilis  coniminatio,  ac  dc- 

miim  supplicium  severissimum.  Atquc  lii  simi 

septem  spirjtus,  iU'  quibus  dixicap.  1.  noiai.  5. 

Porro  hac  non  csl  nnva  docirina  ,  sod  cadem  , 

quae  aPropholis  in  \cicri  Tcslamenlo  fuii  pra?- 

dicia  :  undo  passini  Patros  dicunt  lihrum  hunc 

sigiKiium  cssc  prophoiias  vcicris  Testamenli, 

scilicet,  quia  ah  ipsis  fuit  prsedicta  salus  Judao- 

i  iun  crcdontiuni.oliioncrodcnliiini  rc|>rohalio, 

quam  hic  Joannos  rcipsa   complclani   oslcndil. 

Dicitur  hic  lihcr  scriptus  intus  el   foris.rpiia 

pars  oxlerior  inlcriori  quasi  ox  a?quo  respondc- 

hal,  sicutin  lihris  compulmim  (  qui  olim  erani 

inoinhrana?  inlcgra  )  in  Iblio  avorso  scribchant 

i  alioncm  dali.  in  advcrso   accepti  ;  ita  hicmys- 

icriacirca  saluiom  Juda?orum  crodcnlitim.  res- 

poDdebt  mysteriis  et  plagis  inflictis  Jurlais   in- 


PSIN.  S.  JOANNIS.  Cap.  V.  iJJa 

credulis.  Libcrergo  hic  ulraquc  parte  scriptu* 
signilicat  quomodo  sc  Dcus  gerat  erga  pios  <  ' 
impios,  nimirum  ,  ul  ail  Psaltcs  Psalm.   17. 
Cum  sancio  sancius  eri$,  et  cum  perverso  \».vi<  i 
tcris. 

Porro  nolanda  esi,  ail  Aleazar,  djstjoclio  qua- 
inler  mysieriiini  et  sigillum  esse  debet :  mysic- 
rium  namqtic  cst,  rpiod  sub  sigillo  esl  ahscon- 
diium  :  sigillum  cst,  quod  abscoosionem  et  rlif- 
ficuUatoni  ipsam  mvstciii  conlineL  Qupcirca 
mystcrium  primum  est,  magna  Messia?  fortitu- 
rlo  ;  alque  dillicultas  ,  quae  in  ejus  cognitione 
asscquenda  est,  provenit  ab  externa  imhccilli- 
laiis  ojus  spocic  el  simnlatione.  Priniiim  crgo 
sigiHum  reprascntat  inlirmiiatis  speciem  ;  sub 
qua  latct  primum  mysterium ,  hoc  est  infiniia 
Chrisli  virlusin  Judaeis,  qui  ipsum  amplexi  sunt, 
salvandis.  Maxima  enim  Christi  foriitudo  elticet 
ineo,  rjuod  in  lanla  carnis  sua?  infirmilate,  per 
crucem  lantam  salulem  et  vicloriam  confor crit: 
virttis  enim  in  infumilale  perficitur.  Simililer 
secundum  mysterium  est  immensa  erga  oos- 
dem  heneficenlia  ;  sigillum  vero,  simulatio  ri- 
goris  ac  lyrannidis.  Terlium  mystcrjum  cst 
summa  aquitas,  qua  ipsos  gubernatj  suh  ini- 
quilaiis  |>ra?lextu  ,  quasi  sub  sigillo  abdita  : 
a?quitas  cnim  Dei  qua  hos  clegit,  illos  noglexit 
et  rcprohavil,  videiur  iniqua,  imo  accepliopcr- 
sonarum  :  rcvera  tamen  est  aequissima.  Quar- 
tum  ,  arlinirabilis  saj)ieiilia  in  procuranda  suo- 
rum  fclicitale  :  sigillum  ,  species  impcriiia;  et 
sttiUiliu'  :  sapicnlia  cnim  sub  stultitia?  simula- 
lione  mire  perficitur.  Quia  quodstultum  cst  D<  i. 
sapientius  est  liominibus,  1.  Corinth.  1.  25.  Quiu- 
lum  ,  incredibilis  palientia  in  rehelles  Juda?os  : 
sigillum,  injuriarum  dissimulatio,  et  quasinon 
curanlia  :  sapienlcronim  Dcus  patienliam  snani 
oblivionis  aut  conniventia?  specie  velal  cl  obtc- 
git.  Sextum,  seria  comminatio:  sigillum  \ci<> 
nullam  jna?  se  fcrt  cxtcrnam  minarum  faciem 
scd  jiolius  permissionem  atque  liccnliam  :  saepo 
rnim  mina?  ct  suppUcia  sapicntcr  occullantin  . 
Seplimum  esl  severa  punitio,  et  supplicium 
quod  do  Jtidaeis  sumit ;  sigilluni  autem  impuni- 
lalis  spccicm  adfcrt:  aut  in  communihus  malis. 
non  Mes&iae  repulsam  ;  sod  alias  supplicii  causas 
proetenrlii.  Hucusque  Alcazar  sublililcr,  sedobs- 
curc  speculalur. 

Veriim  lmic  exjiosilioni  mulla  ohstanl.  Pri- 
mum,  quod  pcr  librum  accipiat  ipsa  sigilla  . 
ooriimquo  myslcria  ;  cum  conslet  lihrum  a  suis 
sigiUis  dislingui.  Secundum,  quod  lihro  boc 
ccnscat  contineri  saluicm  Judaorum  creden- 
tium,  el  damnaticncm  incredulorum,  quae  jam 
transacla  eranl,  cl  puhlica  toli  niundo  :  quo- 
modo  crgo  Iutc  dicuntur  signala,  ut  ncmo  pos- 
silea  vidcrc  aut  legere  ?  Denique  tola  lia?c  ex- 
posilio  videlur  polius  ingeniosa  accommodalio. 
quam  gcntiina  oxplicatio  :  quomodo  Proha  Fal- 
conia  rneidcm  Virgilii  accommodavil  el  adap- 
ta\  ii  r.hristOj  Cbrisiirpie  geslis :  atque  do  eisdem 
<\  Homero  suos  Homerocentones,  composuit 
Eudocia  uxor  Theodosii  juuioi  is  Imp. 

Ociavoel  genuinc,  liher  hic  esl  Apocalvpsis. 
sive  Apocalypseos  mysleria  ct  oracula,  i"n  Dci 
prascioniia,  providontia  ei  praedcsliuationi  . 
quasi  in  lihro  contcnta  :  mystoria  bac  sunt  do 
rcgno  ct  persecutione  Aniichrisii,  dc  Elias,  11«  - 
noch  cl  fidelium  ci  rcsistcntium  conslantia.  etc 
do(|iio  judicio  univorsali.  ct  folicitato  ac  glorin 
beandorum.  Seplcm  sigitla  sunl7proxime  si 


1110 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cnp.  V. 


quentes  visiones,  quibus  scilicet,  ad  aperlio- 
nem  cujusque  sigilli  nova  panditur  et  ostendi- 
tur  res  et  calamitas  orbi  eventura,ct  praevia 
Antichristo  ac  lini  mundi ,  quae  est  materia  et 
argumenlum  ipsius  libri.  Unde  liber  legi  et  in- 
telligi  non  potuit,  nisi  prius  reserarentur  sigilla, 
id  est,  nisi  prius  viderenlur  calamitales  illae,  quae 
proeire  debent  ullima  Anticbristi  et  judicii  lem- 
pora.  Similem  librum  vidit  Ezecli.  cap.  2.  9.  in 
quo  scriptae  erant  lamenlaliones ,  carmen  et 
vae.  Ila  Pannonius,  Prado,  Ribera ,  Pererius, 
Viegas,  qui  pro  bac  senlentia  cilant  Andream  , 
Arclam,  Lyran.  Aureolum  et  Dionys.  Liberergo 
bic  non  est  aliud ,  quam  divinae  providenliue 
consilium  et  praefmitio  qua  apud  se  statuit  et 
decrevit  velfacere,  vel  permitlere  ea  quae  tem- 
pore  Anlicbristi  fulura  sunt. 

Recte  notat  Ribera  septem  signacula  libri  non 
ita  intelligenda  csse,  quasi  illis  solutis  legere- 
tur  in  libro  id  quod  quolibet  solulo  vidisse  se 
narrat  Joanncs  ;  uli  soluto  primo  sigillo  narrat 
se  vidisse  equum  album;  soluto  secundo  ru- 
fum  ;  solutoterlio  nigrum  ;  soluto  quarto  palli- 
dum,  etc.  Hsec  enim  non  lcgil  in  libro,  sed  sin- 
gulis  sigillis  apertis,  singula  sub  iis  latenlia  et 
clausa  reserari,  sibique  ostendividit.  Nibil  enim 
in  libro  legi  poierat,  nisi  post  resignationem 
omnium  septem  sigillorum  :  omnibus  enim  re- 
seralis,  tunc  demum  aperiri  et  legi  potuitliber, 
non  ante.  Erat  enim  liber  convolutus,  itaque 
forinsecus  seplem  sigillis  obsignatus  :  ergo  id 
quod  post  cujusque  sigilli  reserationem  vidit 
Joannes,  nonin  libro,  utpole  adhuc  aliis  sigillis 
clauso,  sed  sub  ipso  sigillo  quasi  absconditum, 
eoque  aperto  patefactum  vidit.  Unde 

Nota  secundo  :  tota  Apocalypsis  occupalur  in 
descriplione  hujus  libri ,  et  septem  sigillorum 
ejus.  Quocirca  duas  sunt  parles  Apocalypseos  , 
uti  superius  dixi  :  priore,  hoc  scilicet  cap.  us- 
que  adll.  reseranlur  etexplicanlur  sigilla  ;  al- 
tera  a  c.  11.  usque  ad  finem  ,  reserantur  et  le- 
gunturea  quaescripta  erant  in  ipso  libro.  Liber 
ergo  continet  ea  qune  futura  sunt  tempora  Anti- 
chrisli:  sigilla  seplem  conlinent  totidem  perse- 
culiones  Ecclesiae  et  Sanctorum  ,  quae  futura 
erant  anle  adventumAntichristi :  quocirca  liber 
legi  non  polest  nisi  reseratis  sigillis  ;  quia  tem- 
pora  Anlichristi  videri  nequeunt,  nisi  praeeant 
hae  persecutiones,  quae  illi  sunt  quasi  praeviae 
et  prodromae,  illique  viam  parant  et  sternunt. 
Itaque  quia  ex  Dei  consilio  et  deslinalione 
oportet  hasce  prseire,  anlequam  veniat  filius 
ille  perditionis  ,  cujus  tyrannis  et  saeva  perse- 
cutio  in  libro  scriplae  sunt;  hinc  eaedem  impe- 
diunt  ne  liber  legatur,  id  est  ne  videalur  el  ap- 
pareant  quae  in  illo  scripta  sunt.  Quare  rectis- 
sime  signacula,  sive  sigilla  appellantur.  Similc 
estquod  de  eodem  Anlichristi  tempore  ait  Pau- 
lus  2.  Thessal.  2.  6.  Et  nunc  quid  detineat  scitis  , 
ut  revelelur  in  suo  lempore  (  nam  myslerium  jam 
operatur  iniquitalis  )  lantum  ut  qui  tenet  nunc , 
teneat ,  donec  de  medio  fiat.  Et  tunc  revelabitur 
ille  iniquus.  q.  d.  Advenlum  Antichristi  delinet 
Nero,  aliique  Impp.  Romani,  qui  nunc  impc- 
rant :  non  enim  potest  venire,  donec  Imperium 
transferatur.  lla  haec  sigilla  detinent  ne  revele- 
tur  Antichrislus  ,  qui  venturus  non  est,  donec 
haec  tempora  transeant,  in  iisque  fiant  ea  quas 
in  quolibet  eorum  fieri  voluit  Dcus,  quaeque  hic 
in  septemsigillis  signataetpraesignificata,  quasi 
suo  tempore  cvcntura  vidit  Joannes. 


Hacc  ita  se  habere  patet  cx  ipso  contextu  ,  et 
tota  serie  Apocalypsis.  Nam  c.  seqq.  puta  6.  in- 
cipiunt  aperiri  sigilla,  et  calamitates  ac  plagae 
iis  contentae,  ac  deinceps  usque  adcap.  10.  con- 
tinuo  singula,  ordinequaeque  suo  ,  aperiuntur  : 
c.  10.  vero  apertis  jam  sigillis,  accipit  Joannes 
ab  angelo  librum  antea  signatum,  nunc  aper- 
lum  ,  cumque  eum  devorasset,  audit  ab  eo  v. 
11.  Oportet  te  iterum  prophelare  Gentibus ,  quia 
nimirum  mysteria  ipso  hbro  contenta  de  Anti- 
christo,  Elia  et  Henoc,  etc.  c.  11.  et  seqq.  pro- 
phelare  et  conscribere  te  oportet. 

Porro  sigilla  ipsa  particulatim  c.  G.  7.  8.  et  9. 
suis  quibusque  locis  explicabo. 

Nota  tertio.  Sicut  S.  Joannes  descripsit  pri- 
mum  Chrisli  adventum  in  Evangelio  ,  ita  hic  in 
Apocalypsi  describit  secundum  ejusdem  adven- 
lum  in  fine  mundi  :  ille  liber  est  apertus,  quia 
historicus  :  hic  est  signatus  et  clausus,  quia 
piophelicus  de  fuluris  sub  diem  judicii.  Voluit 
enim  Deus  Joanncm  utrumque  Christi  adven- 
tum  describere,  priorem  ut  Evangelislam,  pos- 
leriorem  ut  Prophetam. 

SCRIPTTJM  INTUS  ET  FORIS.]  Graece  S7W&SV   xxt  Otht- 

Ssv ,  id  est  intus  et  a  tergo,  hoc  est  ulraque  parte 
membranae ;  unde  Syrus  vertit,  scriplum  intus  et 
retro ;  Arab.  scriptum  de  intra  et  deforis ,  hoc  est 
interius  etexlerius  ,  obsignatum  septem  signacu- 
lis.  Veterum  enimlibri  erantconvoluli  :  convol- 
vebantur  enim  circa  cylindrum ,  vel  baculum 
aliquem.  Hinc  est  illud  c.  6.  Coelum  recessit  sicut 
liber  invoiutus.  Quocirca  in  libris  hisce  scriplura 
erat  intus  ,  id  est  introrsum  ,  involuta  et  convo- 
Iuta  :  hic  vero  liber,  quia  plurima  conlinebat , 
hinc  non  lantum  intus,  sed  etiarn  foris  ,  id  est 
a  tergo  in  exteriori  facie  scriptus  eral ,  quales 
Plinius  vocat  opisthographos,  id  est  a  tergo 
scriptos,  dequali  ait  et  Juvenalis. 

Scriptus  el  in  lergo  necdum  finitus  Oresles. 

Addc:  scribebanl  mercalores,  aliique  non  raro 
ab  unaparte  membranserationem  dati,  ab  allera 
aversa  et  adversa  rationem  accepli ,  sive  una 
debilum,   altera  creditum.  Ita  hic  dici  potest 
cum  Alcazare,  quod  dum  hic  liber  diversas  sor- 
tes  piorum  et  impiorum  contineat,  quarum  una 
alteri  cx  diametro  respondet  et  adversatur  ;  pio- 
rum  sors  in  una,  v.  g.  in  interiori  facie  et  pagina; 
sors  impiorum  in  exleriore  ,  sive  adversa  facie 
scripta  fuerit.  Qua  phrasi  ait  Pliniuslib.  2.  cap. 
7.  In  totaratione  morlatium  sola  fortuna  utram- 
que  paginam  facit.  q.    d.  Forluna  in  vita  creat 
tam  res   prosperas  ,   quam   adversas.    Videlur 
enim  ipse  fuisse  atheus,  acnegasse  Dei  numen 
et  providentiam,  ac  consequenter  rerum  eventa 
non  providentiae  Dei,  sed  forlunae  adscripsisse. 
2.  Et  vidi  angelum  fortem  ,  ]  id  est  Gabrielem, 
ait  Lyran.   Gabriel  enfm  Hebr.   idem  est  quod 
fortitudo  Dei.  Secundo ,  Dionys.    Carlh.    putat 
hunc  eumdem  fuisse  Angelum  cum  co  qui  ha?c 
mysleria  revelabat  Joanni,  et  omnia  haec  sym- 
bola  throni  Dei,  1k  seniorum ,  h  animalium, 
Jibri  signali,   Agni  occisi,  etc.  in  ejus  imagina- 
tione  pingebat.  Dicitur  fortis  ,  id  est  potens  et 
validus.  Videlur  enim  fuisse  ex  primariis  ange- 
lis  :  rnittebatur  cnim  ad  opus  forte  et  validum  , 
scilicet  ut  quaereret  virum  forlem  ,  qui  librum 
signalum  summis  myslcriis  plenum  reseraret, 
quem  nulli  angeli,  vel  homines  reserare  pote- 
rant.  Unde  forti  et  contenta  voce  clamat :  Quis 
est  dignus  aperirc  librum  ? 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 


1117 


Myslice  :  Angelus  liic ,  alt  Rupcrtus ,  signilicat 
palres  in  linil)0  avide  expeclanles  Messiam,  qui 
linibi  clauslra  resignans,  eos  inde  libcraref. 
Rursum  ,  signilicat  Joannem  Baptistam  ,  ait 
Joacliim ,  qui  dixit:  Non  sum  dignus  solvere 
corrigiam  calceamenti  Christi ;  idem  enim  cor- 
rigia  calceamenti  ligat,  quod  suis  signaculis  li- 
ber  si^uaius  claudil. 

Denique  Alca/ar  censet  liic  alludi  ad  Osee  1U. 
10.  Quis  sapiens,  ct  inlelligit  isla?  intclligens  et 
sciet  luec?  quia  rectce  vice  Domini ,  cl  justi  ambu- 
labunt  in  cis  ;  prcevaricatorcs  vcro  corruent  in  eis. 
Liber  enim  hic  conlinet  vias  ,  tam  piorum,  qui 
vias  Domini  sequendo  bcantur,  quam  impiorum, 
qui  eas  spernendo  damnanlur.  Quod  autem 
Oseas  angelus  forlis  vocelur ,  cohaeret  optime 
cum  iis  quse  S.  Ephipban.  in  ejus  vita  scribit, 
jpsum  scilicct  vcrborum  suorum  vi  ingentem 
quercum  in  duodecim  parles  divisisse.  Con- 
gruil  etiam  cum  Osee  argumento  ,  qui  agit  de 
impio  ramo,  pula  Judacorum  repudio;  et  fide- 
lium  ac  piorum  ,  puta  Centilium,  electionc  et 
salute.  Hucusque  Alcazar. 

Quis  est  digisus?]  Quis  potest,  quis  habct  fa- 
cultatem  apcriendi  librum  ?  Hacc  enim  ii  Deo 
non  conccditur  nisi  ci  quidignus  est. 

APERIRE  LIBRUM,  ET  SOLVERE  SICNACULA.J  Et  sig- 

nificat,  id  est,  q.  d.  Quis  est  dignus  aperire 
librum  ,  idest,  solvere  ejus  signacula ;  sive  quis 
est  dignus  aperire  libium  solvendo  ejus  signa- 
cula  ?  nam  aperire  librum  signaculis  clausum, 
est  non  aliud  ,  quam  ipsa  ejus  signacula  solverc 
et  rcsignare. 

Minus  reclc  Alcazar  censet ,  aperirc  librum  , 
et   solverc   signacula  ,   non  esse  aliud,   quam 
Chrislum  sui  spiritus  copiam  bominibus  facere, 
ut  mystcria  de  Judseorum  Christo  credentium 
felicitale  ,  el  de  incredulorum  inlidelitalc  ,  quaj 
Apocalypsi  continenlur,  possinl  agnoscere.  Ila- 
que  ccnset  ipse  haec  mysleria  S.  Joannis  Apos- 
toli ,  26  senioribus  ,  et  qualuor  animalibus  jam 
ante   fuisse  cognita  :  ac  proinde  Joannem  op- 
lare  non  ut  sibi  suisque  ,  sed  ul  aliis  lum  fideli- 
bus,  tum  infidclibus  bic  liber  aperiatur.  Verum 
mysleria  bujus  libri  ipsi  Joanni ,  senioiibus,  et 
quatuor  animalibus  fuisse  incognila,  patelexeo 
quod  subdit  :  El  ncmo polcral  ncque  in  ccclo,  ncquc 
in  tcrra,ncque  subtustcrram,  apcrire  librum  ;  ne- 
que  hoc  tanlum  ,  sed  ncquc  respiccre  illum  :  crgo 
multo  minus  inlelligere  jllum.  Si  ncmo  in  coelo, 
ergo  nec 2/i  scniorcs, nec qualuor  animalia  polue- 
runt  libruni  apcrire  aut  inspicere.  Unde  et  sub- 
ilit  :  Et  cgo  flcbammaUum ,  quoniam  ncmo  dignus 
inventus  csl  apcrire  librum;  necboc  tanlum,  sed 
nec  vidcrc  cum.  Grseca  addunt ,  oux  avayvwvai,  id 
est  ,  ncc  legere  eum.  Plane  ergo  hisce  verbia 
signifiealur ,   nullum  bominum  vel  Angeloium 
cognovisse  mysteria  Apocalypseos ,  id  est,  ea 
quae  eventufaerantfuturis  temporibus  in  Eccle- 
sia  ,    pr.Tserlim    sub    Antichristo  ,    deque  finc 
niuiHli  diequc   judicii  ,  nisi   Deum  ,  Dcique  1  i- 
lium  ,  utipse  ait  Marci  1S.  32.  ubi  licetnegelse 
scire  diem  quo  prsecise  futurum  est  judicium  , 
SXiHcet  ut  liceal    ei  illum  aliis   revelare;  nOU 
lamcn  negal  se  Bcire  signa  proevia  ,  quae  signi- 
licabunt  illuni  diem  inslare  ;  illa  enim  bic  ipse 
revelal   Joanui  el  toli  mundo.    Manet  ergo  bic 
liber  clausus  et  obsignalus,  ita  ut  nemo  euni 
legere  possit ,  donec  Christus  eum  resignet  et 
aperiat,  non  sibi  (ipse  enim  jam  ante  sciebai, 
quid  in  libro  contineretur) ,  sed  Joanni  aliisque 


lidelibus.  Aperire  ergo  librum  idem  est ,  quod 
eum  aliis  legendum  proponeie,  boces>t,  m>>«- 
leria  eo contenta  aliis  enarrare. 

Alii  bacc  referunt  ad  Apocalypseos  executio- 
nem  et  complementum,  quo  reipsa  completa 
Mint  quas  in  ea  bic  complenda  j)raedicuntur  : 
pulant  enini  aperife  librum  nibil  aliudesse, 
(|iiain  ejus  proplietias  reipsa  complere,  ac  facei  i 
ut  aciu  liant ,  quse  bic  futura  praenuntiantur. 
Verum  sic  Joannes  non  vidissct ,  bic  sibi  nunc 
aperiri  librum ,  sed  in  fine  mundi  aperiendum 
dixisset.  Apertio  ergo  libri  non  significat  realem 
ejus  execulionem  et  complementum,  sed  expli- 
calionem  et  revelationem.  Hac  enim  aperuit 
Joanni  bic,  omnibusquebominibus  librum  hunc 
signatum. 

3.  Neque  respicere,  ]  id  est  videre,  ut  mox  se- 
quilur  (In  Craeco  enim  ulrobique  esteadem  vox 
pitntiv  )  inspicere,  evolvere  ,  legere  ,  cognos- 
cere  librum ,  id  est,  ea  quae  scripta  crant  in 
libro. 

5.  Et  vms  de  semoribus  dixit  inni  :  Ne  fle- 
veris  ;  ECCE  vtcit  leo  de  tribu  Jlda,  radix  Da- 
vid  ,  aperire  libhdm.  ]  Ilunc  seniorem  fuisse 
S.  Lucam  censet  Alcazar  :  censet  enim  ipsc  hic 
alludi  ad  id  quod  scripsit  Lucas  in  Actis  Aposlo- 
lorum ,  scilicel  Cbrislum  suum  spirilum  im- 
pertiissc  mullis  qui  Apostolorum  piiedicationi  ni 
audiebant,  ul  c.  8.  17.  Tunc  imponcbant  manus 
stipcr  illos ,  et  accipicbant  Spirilum  sanclum.  Lt 
c.  lQ.l\[\.4dliucloqucnlePel)0,cecidil  Spiritussuiu  - 
tus  supcr  omncs  qui  audicbant  vcrbum ,  elc.  Sed 
maxime  alludi  ad  conversionem  S.  Pauli,  quam 
fecissc  Chiislum,  narrat  Lucas  Aclor.  9.  Haec 
enim  omnia  describit ,  ut  effectus  passionis  et 
resurreclionis  Chrisli  qui  sunt  vicloria  Chrisli 
de  Judais  et  Centibus  ,  quaein  hoc  libro  signalo 
conscripla  erat. 

Verum  superius  docui  1h  seniores  fuisse 
duodecim  Aposlolos  ex  novo,  elduodecim  pri- 
marios  Sanclos  ex  veteri  Testamenlo;  ac  conse- 
quenler  ex  iis  non  fuisse  S.  Lucam. 

Sceundo,  Lyranus  vult  fuisseS.  Pelrum.  Hic 
enim  erat  princeps  Apostolorum,  acconsequen- 
ter  magister  S.  Joannis,  eratque  jam  bealus  et 
gloriosus  in  ccelo. 

Terlio,  Dionys.  Carthus.  censet  fuisse  S.  Mat- 
tbaeum  ;  quia  ipse  in  fine  sui  Evangelii,  de 
Chrislo  dicil :  Data  cst  mihiomnis  potcstas  in  coclo 
et  in  lerra;  quod  idem  est  cum  eo,  quod  hic  a 
seniorehoc  audit  Joannes  :  Ecce  vicit  ico  de  tribu 
Juda. 

Verum  bsec  di\inando  dicuntur,  etmcrae  sunt 
conjectuia?.  Tam  enim  Jacobum  fratrem  Joan- 
nis  aut  Paulum,  vel  quem  alium  e  seniori- 
bus  fuisse  dixeris,  quam  HaUhaeum  vel  IV- 
trum. 

Ecce  vicit  lf.o  de  tribu  Jida. ]  Chrislus  appa- 
ruit  hic  Joanni  specie  agni  occisi,  ut  patel  v. 
seq.  ergo  non  apparuit  specie  leonis  :  dicilur 
lamen  leo  per  metaphoram.  Vicit,  id  esl  ol  li- 
nuil  ,  pi;i  valuit  ,  polens  fuil  ad  apericndum  li- 
brum  ila  signatum  ,  Cbristus.  Addit  Alcazar, 
vicit .  id  est  ,  spiiitum  suum  hominibus  commu- 
nicavH,  ul  prophctias  hasce  intelligerent,  non 
lantum  speculalive  ,  sed  el  practice  et  sapide, 
ita  scilicel  ut  ex  iis  efiScerentur  spirituales  :hoc 
(iiini  esse  (ipcrirc  tibrum.  Verum  hoc  morale  po- 
lius  est  quam  lillerale. 

Nota.   Christus  hic  vocatur  leo,  mox  agnus 
occisus  :  quiaper  mansuetudineni,  innoceniiaui 


■1118  COMMKNTAIUA  1N  Al  OCALYPSIN  S.  JOANNIS 

ii  inlirniitatem  moriis  et  crucia  meruit  et  obii- 
nuit  summam  potenliain  e(  iinperium,  faclusque 
esl  lco,  scilicot  c\  \  iclo  victor,  cx  uiorluo  rc- 
ilivivus,  exocciso  vivilicalor  omnium  fidelium. 
i  ndc  io  Graecoesl  articulus  duplex,  magnain 
lial)cns  cinphasiu  :  o  t.iw  ,  o  w»  i/.  tjjs  pvfos  IeuS«,  id 
<  st,  leo  illc  illustris  ct  celebris,  qui  cst  de  tribu 
uda. 

Pnrro  Christus  vocatur  lco  :  primo,  quia  orlus 

-i  cx  tribu  Juda  ,  cujus  insigne  fuit  leo.   11  li 

•niin  bcncdicens  Jacob  Patriarcha   ait  Genes. 

,'i9.  9.    Calulus  leonis  Juda  :  accubuisti  ul  leo ,  cl 

■  'uisi  lcfcna,  quis  suscitabit  cum? 

Secundo  ob  cximiam  forlitudinem  qua  diabo- 
ium,  mortem,  peccatum  ct  infcrnum  dcvicit; 
passus  est  crgo  Cbristus  ;  scd  passus  cst  ut  lco  , 
<|uia  paticns  vicitsuos  bostcs,  eL  u  passionc  ac 
mortc  mox  ut  lco  rcsurrexit.  Hoc  esl  quod  ait 
Aposlolus  Coloss.  2. 15.  Exspolians  principatus  et 
potestates;  traduxit  confidenter  palam  triumphans 
illos  in  scmctipso  ;  binc  v.  G.  dicitur  baberc  cor- 
nua  septcm. 

Tertio,  ob  regiam  diguitalem  :  leo  enim  csl 
rex  animalium  ;   sic   Christus  est  Rex  mundi, 
l  princeps  fidehum  ct  Sanclorum. 

Quarto,  quiaut  leo  lerribilis  estimpiis,  erit- 
que  in  die  judicii.Leo  enim  solo  rugitu  ila  per- 
cellit  alia  animalia  ,  ut  ea  quasi  slupcfaciat  et 
«•xanimet,  ait  Ambros.  Et  S.  Hilar.  in  Psalm. 
131.  Leo ,  ait,  terrori  est  feris  omnibus  ,  ct  hic  so- 
lus  per  confidentiam  cl  securilalem  dormit  inlre- 
pidus  ;  terror  omnium  vigiians  est  :  ita  et  Cbris- 
tus. 

Quinto,  sicut  lco  solus  inlcr  animalia  quee 
ourvos  babent  ungucs,  mox  ut  natus  est,  ocu- 
ios  aperit,  iisquc  videt  ct  cernit  :  sic  Cbristus 
inox  ut  conceplus  fuitet  incarnatus,  vidit  Deum, 
plenusquc  fuit  sapicnlia  ct  gratia. 

Scxlo,  leo  apertis  oculis  dormit;  unde  a  vetc- 
ribus  crcditus  cst  non  domire  :  hinc  leo  sym- 
bolian  est  vigilantisc.  Sic  Cbristus  in  passione, 
lolaque  vita  npertum  babuit  non  tantum  divini- 
latis  ,  sed  et  humanilalis  oculum  per  visionem 
beatiiicam  ,  et  pcr  scicntiam  infusam  :  hinc  di- 
cilur  hic  habcrc  oculos  septem. 

Scptimo,  addit  S.  Epiphan.  hseres.  78.  quia 
inatcr  Christi  cst  lcama.  Sicutenim  le;ena  semcl 
«antum  parit,  ita  et  B.  Virgo.  Au  hoc  de  leaena 
verumsit,  disputavi  Ezech.  19. 

Octavo,  idem  S.  Epiphanius  in  Physiol.  docet 
qu6d  leo  sua  obtegcns  vestigia,  sit  symboluni 
i)ei  cognitu  difficilis  et  Christi.  Cum  leo,  inquitj 
in  monte  oberrat,  et  venatorem  odoralur ,  stta 
ipsius  vesligia  cauda  obtegil ,  nc  illis  insistenles 
oenatores ,  lustrum  inveniant,  atque  ipsum  ca- 
piant.  Sic  Christus  spirituaUs  leo,  qui  vicit  ex 
tribu  Juda,  d  Palre  missus  sua  coopcruit  vcsligia, 
id  est  divinitatem  suam  :  se  cnim  exinanivit ,  et 
in  Marice  venlrem  descendit ,  ut  salvarel  fraude 
deceptum  genus.  El  Verbum  caro  factum  est  ,  et 
habitavit  in  nobis.  Quapropler  illi  qui  ignorabant 
desuper  ipsum  descendisse  ,  dicebant :  Quis  cst  iste 
liex  glorice?  Sanclus  vero  Spiritus  :  Dominus , 
inquit,  virtutum  ipse  est  Rex  glorice.  Addit  quod 
catulus  leonis  nascitur  morluus  et  coecus ,  ac 
dic  a  patrc  leonc  in  illum  spirante,  vitam  et 
visum  recipiat  :  sicet  Chrislum  gentes  pcccato 
morluas  et  in  fide  caccas  vivificasse  et  illumi- 
nasse  ,  cum  lertio  die  a  morte  resurrexit.  Ve- 
rum  hoc  de  leonc  negant  Physici ,  nec  videtur 
verisimile  ,  nisi  dicas  leonis  catulum  non  mor- 


Cap.  V. 

(uum,  scd  dormilantcm  ct   morttio   similcm  a 
lconc  suscilari. 

Denique  virorum  fortium  sepulcro  insculpe- 
balur  lco,  uti  factum  Thcbanis  qui  in  acic  con- 
(ra  Philippum  ccciderant,  docet  Pausanias  in 
Boeolicis.  Cujus  symboli  auclorem  fuisse  Hercu- 
lem  docet  Ptolemceus  Ilephoeslion ,  el  ex  co 
nostcr  Nicol.  Causinus  Elcc.  Symb.  pag.  190. 
Cbrisli  ergo  forlissimc  promundi  salutc  occuni- 
bcntis  scpulcro  dcbetur  leo. 

Radix  David.  ]  Syrus,  iUa  Radix  David ,  nimi- 
rum  cclcbris  el  cximia  ,  non  quae  Davidcm  pro- 
duxit,  scd  quae  a  Davide  producta  ct  generala 
cst,  q.  d.  Cbrislus  est  radix,  id  est  ramus  et 
siirps,  ex  radice,  id  est  cx  familia  Davidis  jam 
pene  succisa ,  cxlincta,  humi  dcprcssa,  ct  in 
radicc  tantum  sub  lerraquasi  delitesccnie,  sub- 
pullulanset  prognalus,  qui  rcgiam  hanc  Davidis 
lamiliam,  ejusquc  regnum  non  lemporale,  scd 
spiritualc  restituit,  imo  longe  amplius  et  glo- 
riosius,  quam  fuerat  sub  Davide ,  effecit.  Est 
mclonymia.  Undc  Arab.  vertit,  detribu  Juda,  et 
de  radicc  David.  Hunc  esse  sensum  palet  cap. 
ult.  v.  1G.  ubi  dicil  Christus  :  Ego  sum  radix  et 
genus  David.  Idem  est  crgo  radix  quod  genus  , 
id  cst  propago  ct  filius  Davidis.  Alludit  ad  Isaiaj 
11.  v.  1.  Et  egredielur  virga  de  radice  Jesse,  el  flos 
de  radice  ejus  ascendet.  Et  ad  Isaia;  53.  1.  Et  as- 
cendet  sicut  virguilum  coram  eo ,  ct  sicut  radix 
de  terra  sitienti.  Ila  Ribcra  ,  Alcazar  et  alii.  Hic 
scnsus  esl  genuinus.  Audi  lamen  ct  aliorum  in- 
tcrpretationes.  Primo.,  Andreas  ct  Rupert.  Dici- 
(ur,  inquiunt,  Cbristus  radix  David,  quoad  di- 
vinitatem,  liccl  quoad  humanitaiem  fucrit  ipsc 
cx  radice  Davidis.  Christus  cnim  qua  homo , 
nalus  cst  ex  scmine  David  ;  sed  qua  Deus  ,  fuit 
radix  ,  id  est  creator  et  Dominus,  Davidis. 

Sccundo,  quoad  humanitatcm  ,  ait  Aretaset 
Ansbertus  :  David  fuit  quasi  scmen  ex  quo  orlus 
cst  Chrislus ,  qui  est  quasi  radix  gcrminans 
omnes  fideles  ,  omncm  gratiam  ,  omnem  glo- 
riam. 

Teriio,  Pcrer.  David,  ail,  fuit  radix  Christi 
qnoad  naturam  ;  Christus  vicissim  fuit  radix 
Davidis  respcctu  eximia^  sanctificalionis  ,  exal- 
lationis  et  glorificationis  Davidis.  Ob  hoc  enini 
David  ita  a  Deo  exaltatus  fuit,  totquc  donis  al) 
co  cumulatus  ,  quod  ex  ejus  stirpe  nasciturus 
essct  Chrislus,  ideoquc  appellandusfiliusDavi- 
dis.  Unde  S.  Bemard.  serm.  1.  de  Paschate  : 
Merilo,  ait,  Davicl  sancte,fdium  tuum  vocas  Domi- 
num  luum,  qui  non  lu  radicem  portas  ,  sed  radix 
te.  Hinc  Poloni ,  Rntheni  ct  Moschi  B.  Virgincm 
vocant  Bogoriza  ,  id  cst,  Dci  radix,  quia  scilicet 
cx  ca  quasi  radicc  nalus  est  Chrislus  Deus  Dei- 
que  filius. 

G.  Et  eccu:  in  medio  throni  et  quatijor  anima- 
i.ium,  ]  in  medio ,  id  est  inter  thronum  et  qua- 
tuor  animalia  :  non  enim  Agnus  erat  in  ipso 
throno;  namv.  7.  dicitur  venisse,  et  accepisse 
librum  de  manu  sedentis  in  throno.  Sed  erai 
juxta  thronum,  sive  proximus  throno ,  ita  ut 
medius  esset  interthronum  ctquatuor  animalia 
ac  seniores.  Est  enim  Agnus  hic  mediator  Dci , 
angelorum  ethominum.  Hic  ergolotius  visionis 
fuit  ordo.  In  throno  sedebat  Deus,  proximus 
illi  erat  Agnus,  quem  sequebanlur  animalia  cin- 
gentia  tam  Agnum  ,  quam  thronum  a  quatuor 
cjus  lateribus  :  post  animalia  scquebanlur  1h 
seniores  in  suis  thronis  considenles  ,  una  manu 
tcncnies  phialam  aromatum,  sive  incensi ,  al- 


EOMMENTARIA  LN  APOCAl 

iira  citharam  :  post  seniores  sequebanttir 
niillia  millium  Angelorum  conclamantium  : 
J)ignus  cs,  Uomine,  etc.  Pulchracfligic  hrec  omnia 
reprjescnlal  Alca/ar  pag.  /|30. 

Ag.mim  stantk.m.  ]Cliristus,  qui  ob  forlitudinem 
paulo  antcvocatus  cslleo,  hicob  immolationcm, 
ni;msiicni(lincm  el  innoccniiam  vocatur  Agnus. 
Ilinc  Joanncs  Baptisla  Christum  digito  oslcn- 
dens  :  Eccc ,  inquit ,  Agnus  Dei ,  ecce  qui  lollit  pcc- 
cnta  mundi.  Joan.  1.  Attdi  S.  Bernardum  ser.  1. 
de  Paschatc  :  Leonem  Joannes  audivcrat ,  et  ag- 
numvidit ;  agntts  aperuit  librum,  el  apparuil  leo: 
dignus  est  non  amiltere  mansuctudinem ,  sed  ac- 
cipere  fortilttdincm  ,  ut  agnus  mancat  el  teo  sit. 

Nota  :  Clnislus  dicilur  Agnus  Dci ;  (\\\\w  iiDeo, 
id  cst  jussu  ct  vohmtate  Dei ,  pro  hoininum  re- 
dcmptionc  csl  immolatus,  sicut  vocalur  saerili- 
cium  Abraha?  quod  Abrnham  obtulit ,  ait  Theo- 
phyl.  Eulhym.  ct  Maldon.  Aut,  quia  ipsimclDco 
esl  oblalus  et  immolatus.  Aut  Dci,  id  est  divi- 
nus,  proplcr  divinitalem  quoe  in  ipsoerat.  Aut, 
ut  Clemcns  Alcxandr.  lib.  1.  Psedag.  cap.  5.  et  ex 
eo  Tolelus  in  c.  1.  S.  Joannis,  quia  pro  nobis 
factus  cst  pucr  cl  infans  Patris;  pueros  cnim 
Agnos  vocamus.  Yrrba  (lemenlis  sunt:  Quoniam 
Scriplura  pucros  et  infantes  Agnos  vocat,  Deam , 
(jtd  est  Vcrbum ,  qtii  propter  nos  homo  factus  est , 
qui  vobis  in  omnibus  assimUari  volcbat ,  vocavit 
Agnum  Dci ,  Filium  Dei,  infantcm  Patris.  q.  d. 
Chrislus  cst  Agnus  Dei ,  id  esl  Filius  Dei ;  Agnus 
enim  Filitim  notal;  sicut  Ccncs.  /|9.  catulus  lco- 
nis  dicilur,  ut  significelur  mystice  Filius  Dei , 
quod  mulii  aniiqui  annoiaiunt.  Iia  hic  non 
ovem ,  non  bovem  ,  sed  Agnum  vocat ,  ut  homi- 
ncm  hunc  significet  essc  Filium  Dci,  non  Pa- 
trcm  ,  non  Spiriium  sanclum.  Porvo  rb  infantem 
Patris  a  Clcmcnte  impropric  dicitur  :  Christus 
enim  eequalis  Patri,  eiquc  co.xvus,  non  rcctc 
dicitur  infans  Pairis,qua  Deus  csl ;  nam  qua 
homo  cst,  rectc  id  dc  co  dici  poicst.  Joanncm 
Baptislam  sequilur  noslcr  Joanncs  Evangelista  , 
(pii  Chrislum  idcntidem  vocal  Agnum,  mircque 
vocc  Agni  delectalur  ,  adeo  ul  in  Apocalypsi  vi- 
gcsics  septieseum  nuncupet  Agnum,  uii  viderc 
cstin  Concordanliis  Bibliorum.  Pulchrc  S.  Au- 
gust.  serm.  50.  dc  vcrbis  Domini  :  Quid  dicis , 
ait ,  Domine  bone  Pastor  ?  Tu  cnim  bonus  Pastor, 
tjtti  bonas  agnus  :  idcm  Pastor  et  pascua  ,  idem 
agntis   et  leo. 

Hinc  et  S.  Petrus  spectans  Chrisii  innocen- 
tiam  ,  rcdemptos  nos  esse  dicit  pretioso  sanguiiu 
quasi  Agni  immacttlati  Cltrisli.  Ob  hascc  ergo 
agiri  de  Christo  figuras  ct  prophetias,  velus  fuit 
mos  Christum  depingcndi  agni  spccic ,  qucm 
praecursor  digito  ostendit,  ut  docel  sexla  Syno- 
dtis  habilain  Trullo  can.  82.  ubi  et  huncmorcnt 
retincri  jubct  causamquc  addii.  ut  ptr  ipsum 
(ait  Agnum)  Vtrbi  Dri  luimiliationcm  nuntc  com- 
prckcndcntis ,  ad  numoriam  qmque  cjus  in  carnc 
convcrsalionis,  t -jtistiuc  passionis  ct  salutaris  mor- 
lis  ducamtir ,  cjusquc  qtut  cx  co  facla  cst ,  mitndt 
t-(  tlrmpiionis.  Alque  litinc  iisttni  r.oniana  et  I.ali- 
na  f.cclesia  semper  rclinuit,  licel  Craecioh  ca- 
liimnias  lconoclaslaruni  .  aliquando  vetuerint 
Chrisltitn  alia  spccic  pingi ,  (piam  humana  ,  ob 
causani  (piain  affcrl  (ial)ticl  Vastpu  /  I.  •_'.  dc 
Adorat.  c.  '2.  llomne  cnitn  cl  in  aliis  Kcclesiis  La- 
tinorum,  in  anUqais  avmcttriis  ct  scpulcris  vi- 
tlrrccst  Clirisliini  nuuiw  opcrc  piclttm,  vet  scttl- 
pium  qttasi  agitttm  ,  sal  ci  ea  ccra  sacra  solitus 
ionfiri  agnorum   imagincs  in  Ordinc  llomano  Q 


.VPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V.  1 1 IV 

Ctlasio  cotleclo  [ut  conslanltor  opnuo  est)  ex  an- 
tifuo  cjtts  Eccksice  tistis  Itcec  Itabentttr.  Jn  cudnu 
Dominica  post  Albas ,  id  est ,  m  Octava  Paschcu 
inlra  Civilalcm  Ilomanam  danlur  agni  cerci  ah 
Arcltidiacono  in  Ecclcsia,  posl  Missam  ct  comv 
niorum  popitlo ,  etc.  Ho?c  quidem  anliquitus  m 
Etctesia  Iiomana  servata ,  ntinquam  postea  in- 
lcrmissa,  haclenus  perseverant ,  ait  Cardin.  Ba- 
ron.  anno  Chrisli  692.  pag.  61&. 

Nola  hic  usum  agnoium  ccreorum  benedic- 
toium,  quasi  usitatum  et  antiqnum  laudari  a 
(.clasio,  qui  vixit  antc  annos  mille  et  ccntum  . 
puta  sul)  armuin  Chrisli  500.  Nimirum  baptizati , 
cnm  vest<'in  candidam  bapiismo  acccptam  de- 
poncbanl,  Dominica  in  Albis  ejusloco  accipie- 
bant  hunc  agnum  cereum  a  Pontifice  hencdic- 
tum,  ut  monerentur  Agnum  Christum,  ejusquc 
innoccntiam  baptismo  acceptam  jugiter  praj 
oculis  habere,  ct  conscrvare.  Vidc  Josephum 
\  icccomilem  in  Observat.  Eccles. 

DeniqueScrgius  Papa  anno  Christi  701.  Stalttii 
ut  tcmporc  Dominici  corporis  Agnits  Dei  qtti  tollis 
pcccala  mundi ,  miserere  nobis,  d  clero  ct  popttlo 
decunlarelur ,  ait  Anaslas.  Biblioth.  et  ex  co  Ba- 
ronius.  Ita  nimirttm  voluit  Ecclesia  Agni  hujus 
ideam  ,  memoriam  ,  amorcm  ,  cultum  ct  in\o 
calioncm  jugiler  nol)is  objiccro. 

Tropolog.  per  hanc  agni  speciem  significavit 
Chrislus,  quam  sihi  Deoquc  pretiosa  etcbara 
sit  mansueiudo  ,  quamquc  ipsa  sit  fortis  et  in- 
victa  :  nimirum  Christus  ,  utpote  Agnus  Dei  pri- 
mogenitus,  amat  agnellos ,  amatagnos,  amat 
agnetes;  amat  innocentcs,  amat  virgines,  amat 
Marlyrcs,  quia  milcs,  ct  per  mansuetudinem 
facit  cos  omnibus  liostibus,  omnibus  tormentis. 
(  mnihus  tentalionibus  superiores.  Hoc  criro 
est  secretum  quod  per  agnum  nos  docet  Chris- 
tus,  nimirum  mansuetudinem  et  patientiam 
csse  fidclinm  seula  in  bello  defensivo,  seque  ac 
tcla  in  bcllo  olTensivo  invicta  :  quibus  omnia 
adversa ,  omnesquc  adversarii  superantur, 
imo  subjugantur.  Mausuetudo  enim  non  tantunt 
Mncit  hoslcs ,  sed  cl  superat  vitia,  non  soluni 
superhiam,  iram  ,  invidiam,  impatienliam  ,  sed 
ct  libidinem,  omncmque  concupisceniiam,  uti 
docct  Cassianus  et  prisci  Ascetae,  quin  et  ipsa 
Veritas  clarc  pronuntiat  :  Bcati  mites,  quoniam 
ipsi  possidebunt  terram.  ]\Iatth.  5. 

Staktem  ,  ]  id  est  jaccntcm,  inquit  Alcazar  : 
scquilur  cnitn  :  Tanquam  occistnn  ;  agni  enim 
occisi  jacerc  solent,  non  stare.  Verum  Craecunt 
iciyos  proprie  significat  slanlem,  non  jacentcni. 
et  ita  verluni  hic  omnes  lnterpretes;  licet  cniin 
Agnus  liic  olim  fucrit  occisus,  jam  tamen  crat 
vivcns.  Vcnit  cnim  et  accepit  librum  de  manu 
scdcntis  in  lhronov.7.  Stabal  ergo  non  jacebai. 
Primo  ergo,  stantcm  :  quia  Chrislus  resurr*  \ 
ad  vitam  immortalem  ,  ait  Gloesa.  Secundo  . 
sianttm.  qnasi  paratum  ad  perliciendttm  opti~ 
•  rcdemptionis  a  se  inchoatum  .  inquit  Bichard. 
Tcrlio,  slantim  .  ad  judicandum  ,  ait  Pannoniu^. 
(Miarto,  stanlcm  ,  ad  opitulandum,  ait  Anshci- 
lus.  Ilugo  et  alii.  Quinto.S.  Aut:ust.  in  Otia?st. 
novi  TcslanuMHi  qua?st.  S8.  Chrislns.  ait,slat 
coram  throno  Dci ,  tjnasi  advocatus  nostcr  pro 
Dobia  intcrpcllans. 

Tamm wi  o(cistM,]  in  pra-terito  (occisum 
enim  est  praeleiiti  temporis)  non  in  praesenti  . 
boc  cst,  non  qui  adhuc  esaet  occisus  etmoftitus, 
scdqui  brevi  lempore,  puta  per  Iriduum,  occi- 
sus  ct  mortuus  fucrat;  nam   slatiut    tertia  dir 


11 '20  COMMENTARIA  1N  APOCAl. 

resurrcxit  et  revixit  :  unde  hic  vivus  et  glorio- 
.sus  Joanni  apparuit,  visusque  est  stare ,  non 
jacere  ;  ita  Aretas,  Anibrosiuset  Haymo.  Chrisii 
»nim  mors  ob  celeritatem  resurrectionis ,  non 
tam  mors,  quac  corruplionem  corporis  etdis- 
solulionem  mcmbrorum  inducit,  quam  mortis 
imago,  et  somnus  quidam  fuit.  Unde  seniores 
in  suo  hymno  ei  acclamant  v.  9.  Quoniam  occl- 
sus  cs,  et  redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo. 

Secundo,  tanquam  occisum  ,  quia  Chrislus 
resurgens  servavit  quinque  vulnerum ,  quibus 
occisus  cst ,  cicatrices  ;  unde  ob  has  similis  oc- 
ciso  videbatur.  Ita  Andreas  Cnosariensis. 

Alitcr  Aureolus  et  Lyranus  :  censent  enim 
Christum  dici  Agnum  tanquam  occisum ,  prop- 
ler  Eucharisliam,  in  qua  Christus  non  est  occi- 
suSj  sed  tanquam  occisus  ;  quia  Eucharistia 
repraesentat  nobis  occisionem  et  mortem  Cliristi; 
ita  Alcazar.  Tota  hac  visione  ,  inquit,  alluditur 
ad  lemplum  Salomonis,  uli  dixi  in  fine  capitis 
h-  In  Agno  ergo  hoc  alludilur  ad  juge  sacrifi- 
cium,  agni  scilicet,  qui  quotidie  offerebatur 
lam  mane,  quam  vespere,  ut  jusserat  Deus 
Exodi  29.  v.  39.  Ut  scilicet  per  eum  jugiler  rc- 
praesenlarelur  hic  Agnus  Dei,  qui  in  Eucharis- 
tia  quotidie  immolatur  in  Ecclesia  Christiana, 
cujus  jugi  immolationi  debet  Ecclesia  septem 
sigillorum  aperlionem  ,  et  adytorum  sapienliae 
coelestis  perfectam  penetrationem.  Hinc  pro 
tanquam  occisum  ,  graece  cst  w;  esyayiu^erov ,  id 
est,  tanquamjugulatumet  immolatum.  Sic  enim 
Hebr.  ru?  zabach ,  id  est  sacrificare  ,  immolare , 
vertere  solent  Septuag.  Apparuit  ergo  hic  Joanni 
Agnus  tanquam  occisus,  et  deinde  surrexit ,  et 
ad  Patris  neterni  solium  ascendit,  acceptoquc 
de  ipsius  dextera  libro;  aperuit  eum,  quod  per- 
inde  esl  ac  si  diceretur  :  Id  quod  Christus 
moriem  subiens  ,  resurgens  et  gloriose  ascen- 
dens  effecit  ( scilicet  reconciliare  nos  Deo  , 
suamque  virtulem  et  potentiam  oslendere  re- 
surgendo,  altissimumque  cceli  locum  et  thro- 
num  ascendendo,  indeque  suum  spiritum  in 
Aposlolos  et  fideles  emiltendo)  idipsum  quoti- 
die  refici ,  rursumque  ficri  ct  repraesenlari  in 
hoc  sacrificio  Missae;  ac  proinde  ab  hoc  sacri- 
licio  in  Ecclesiam  orlhodoxam  dimanare  com- 
municationem  Spiritus  sancti  :quse  mysleria  li- 
bri  septem  sigillis  clausi  reserat,  et  explicat. 
llinc  S.  Andreas  JEgevc  proconsuli  cogenti  eum 
;id  sacrificandum  idolis  respondit  :  Ego  omnipo- 
tenli  Deo ,  quiunus  et  verus  est ,  immolo  quotidie 
uon  taurorum  carnes ,  nec  liircorum  sanguinem  , 
sed  immaculatum  Agnum  in  altari ,  cujus  carnem 
posteaquam  omnis  populus  credentium  manducave- 
rit,  Agnus,  qui  sacrificalus  est ,  integer  perse- 
cerat  et  vivus. 

Hic  sensus  elegans  est  el  pius ,  ad  eumque 
respexit  et  allusit  hic  Spirilus  sanctus,  sed  mys- 
licus  polius  quiim  lilteralis.  Nam  ad  lilteram  hic 
Joannes  vidit  Christum,  non  in  Eucharistia, 
sed  in  se  sub  specie  Agni  in  cruce  occisi  et  im- 
molati.  Verum,  quia  idem  est  Agnus  quiquoti- 
ilie  immolalur  in  Eucharistia  ,  quae  eunidem  in 
cruce  occisum  repraescntat  et  exhibet ;  hinc  ad 
Eucharisliam  quoque  symbolice  hsec  extendi 
possnnt.  Idem  enim  est  sacrificium  crucis  et 
i.ucharistise  sive  victimam ,  sive  repraesenta- 
lionem  ,  sive  fructum  et  effectum  spccles. 

Habenticm  cornua  septeu  ,  et  ocei.os  septem.  ] 
Alcazar  satis  concinnc  haec  septem  cornua  in 
\gpq  dcpingit,  iia  ut  in  modum  coronse  capul, 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

puta  summitatcm  frontis,  ambiant  :  deinde 
eodem  modo  singulos  oculos  singulis  cornibus 
supponit,  cl  sequali  intervallo  distribuit  :  ac 
prseter  hos  septem  oculos  symbolicos ,  duos  dat 
ipsi  naturales,  eo  loco  et  modo,  quo  solentha- 
bcre  agni. 

Quaeres  quaenam  sint  haec  cornua  septem,  et 
oculi  septem?  Primo,  Viegas  :  Septem ,  inquit, 
cornua  significant  plenam  potestatem,  fortitu- 
dinem  ct  impcrium  Christi,  quod  adeplus  est 
in  sua  passione,  moxque  resurgens  ostendit. 
Alcazar:  Significantur ,  ait,  hic  seplem  spiritus, 
idestdotes  providenlise  divinae ,  de  quibus  dic- 
tum  est  c.  1.  h.  sensusque  est :  q.  d.  Deus  Pater 
communicavit  Christo  homini  hasce  suas  sep- 
tem  dotes ,  eumque  constituit  tolius  mundi 
monarcham ,  et  universalem  rectorcm.  Nam 
Paler  poteslatem  dedit  ei  (Filio)  judicium  facere, 
quia  fdius  hominis  est.  Joan.  5.  27.  unde  de  eo 
aitlsaias  c.  16.  v.  1.  Emitte  agnum,  Domine ,  do- 
minalorem  terrce.  Hinc  cornua  hsec  disposita 
erant  in  modum  coronaequae  principatum  signi- 
ficat.  Unde  infert  Alcazar  cum  Ruperto  septem 
spiritus,  septem  cornua  ,  septem  lampades, 
septemoculos,  septemsigillalibri,  haec,  inquam, 
omnia  unum  idemque  significare.  Secundo , 
Ansbert.  Beda  et  Rupert.  per  septem  cornua  et 
septem  oculos ,  censent  significari  septem  dona 
Spiritus  sancli ;  quae  dicunlur  oculi ,  ob  gratiam 
ct  vim  illuminandi  quam  habent  :  dicuntur  ct 
cornua ,  ob  excellentiam  forliludinis  et  poten- 
tise  quam  conlinent.  Terlio,  Joachim  per  sep- 
tem  cornua  accipit  seplem  angelos  Ecclesiarum 
Asiae,  de  quibus  c.  2.  et  3.  Quario ,  Ambros.  per 
sepiem  cornua  accipit  septem  mundi  aetates  ab 
Adam  usquc  ad  finemmundi;  vel  potius  omnes 
Sanclos  et  elcclos  Christi ,  qui  seplem,  id  est 
omnibus  aelalibus  ,  pula  quolibet  saeculo  ,  flo- 
ruerunt.  Quinto,Dionys.  per  seplemcornua  ac- 
cipit  omnia  regna  et  imperia  mundi,  quae  sunt 
in  manu  et  potestale  Chrisli.  Sexto,  ct  oplime, 
Pererius  et  Ribera  per  septem  cornua  et  septem 
oculos  accipiunt  septem  spiritus  ,  uti  mox  se 
explicat  Joannes  ,  puta  septem  angelos  prima- 
rios  praesides  Ecclesiae  et  toiius  mundi,  de  qui-. 
bus  cap.  1.  A.  et  c.  ^i.  5.  Hi  dicuntur  essc  cor- 
nua  ,  quia  sunt  fortissimi  ad  proiligandos  dae- 
mones  ,  ad  lutandam  Ecclesiam,  ad  patranda 
miracula,  ad  defensionem  justorum,  vindictam 
impiorum.  lidem  vocantur  oculi,  quia  perspi- 
cacissimi  sunt  et  vigilaniissimi  ad  Dei  volunta- 
lem  cognoscendam  et  explendam  ,  ad  Ecclesiac 
ethominum  salutem  procurandam  :  unde  deiis 
dicitur  Zachar.  h.  10.  Seplem  isli  oculi  sunt  Do- 
mini,  qui  discurrunt  in  universam  lerram,  uli  et 
hic  dicuntur  missi  in  omnem  lerram,  quodnon 
potest  de  aliis  quiim  de  angclis  hisce  accipi. 

Porro  haec  cornua  agni  fortissima  esse  patet, 
quia  iis  subegit  totum  orbem  ;  unde  rhinoceroti 
comparantur  Deuler.  33.  17.  Cornua  rhinocerotis 
cornua  illius  ,  in  ipsis  venlilabit  Gentes,  quoddc 
cornibus  crucis  Chrisli ,  qua  occisus  est ,  et  me- 
ruit  haec  angelorum  cornua  ,  mystice  explicans 
Tertull.  lib.  contra  Judaeos  :  Christus,  inquit, 
significabatur ,  cujus  cornua  essenl  crucis  extima; 
hac  enim  virtute  crucis  universas  genles  nunc 
ventilal  per  fidem,  auferens  d  lerra  in  co2lum,  et 
lunc  ventilabit  per  judicium.  Dc  hisce  crucis 
Christi  cornibus  prophelat  et  Habacuc  c.  3.  h. 
dicens  :  Cornua  in  manibus  ejus  ;  ibi  abscondita 
cst  forlitudo  ejus  .   pro  quo  Sepluag.    vertunt: 


COMMENTAUIA  1N 

eomuain  munibus  ejus,  et  posuit  dilcctionemro- 
buslam  forliludinis  suce;  nimirum  :Idcirco,  in- 
quit  S.  Hicron.  Deus  Pater  operuit  ccctos  gtoria, 
et  tcrram  replcvil  laude ,  et  cornua,  id  est  regnum 
posuit  in  manu  (ilii  sui ,  ut  facerel  dilectum  suum 
ab  hominibus  diligi ,  et  ditigi  non  levitcr ,  sed  ve- 
hemenlcr  et  fortiter.  Forlis  enim  sicut  mors  fuit 
cjus  in  nosdilectio,  dura  sicut  infcrnus  aemula- 
tio  :  quae  proindc  forlcs  amoris  sagittas  in  nos 
jacct ,  quilms  cor  noslrum  sauciat  ct  penctrat, 
ut  forti  amore  cum  rcdamemus  ,  el  per  cruces, 
per  tcla,  per  hostcs  cl  ignes  post  eum  curra- 
mus  ,  diccnlcs  cum  Paulo  :  Quis  nos  separabit  a 
charitate  Christi?  Tributatio ,  an  anguslia ,  an 
fames  ?  elc. 

7.  ET  VENIT    ET    ACCEPIT    DE  DEXTERA    SEDENTIS 

in  tiirono  i.iiiRuvi.  ]  Ilac  visionc  et  symbolo  sig- 
nificalur  Cliristum  haherc  omnem  scientiam, 
curam  clprovidenliam  Ecclesiae  et  suorum  elcc- 
torum.  Rursum  cnim  cx  libro  hoc  dccretorum 
Dei,  tanquam  judicem  impiis  pcenas  et  sup- 
plicia,  seque  ac  piis  prsemia  pronuntiare  ct  ir- 
rogare. 

ii  Alcazar  sic  explicat,  q.  d.  Agnus  qui  jacehal  ■ 
quasi  occisus,  suhilo  surrexil  quasi  leo,  dum 
scilicet  teriia  dic  a  morte  et  inferis  resurrexil; 
et  lihruni  cum  ingenli  mundi  tolius  stuporc 
reseravit,  dum  honiinihus  Dei  mystcria,et  ah- 
dita  sure  sapicntiic  penetralia  manifestavit.  Ve- 
rum.  v.  praec.  audivimus  cl  vidimus  Agnum  stan- 
tcm,  non  jacentcm  ;  nisi  dicas  Agnum  non  in 
latus  demisso  in  lerram  capitc  dccuhuisse  ,  8ed 
iiinixiun  genibus  erectum  procuhuissc,  uti  so- 
lent  agni  ct  ovcs  dum  comcdunt  ct  ruminant ; 
ut  simul  stetissc  et  jacuissc  dici  possit ,  ac  con- 
scquenler  surroxissc  el  in  pcdcs  se  erexisse  cum 
acccssit  ad  thronum  Dei ,  acccpturus  ah  co  li- 
brum.  Licet  cnim  habercl  signa  ct  cicatriccs 
mortis  obilae ,  ob  casquc  vidcrelur  occisos  et 
morluus ,  rcvcra  lamcn  erat  vivus  jain  pridcm  , 
[>uta  ah  annis  03  (tot  cnim  sunt  ab  anno  Chrisii 
Z!\  quo  morluus  esl  et  rcsurrcxit ,  ad  annum 
Christi  97  quo  hooc  vidit  el  scripsit  Joannes  )  i\ 
morte  resurrcxerat. 

Porro  Agnus  pedibus  cxcepit,  ct  aperuit  li- 
brum  ;  pedcs  cnim  agno  sunt  vicc  manuuni. 
Sic  vidcmus  simias  et  alia  animalia  pedibus 
cHiccre  ca ,  quce  manibus  cfliciunt  homines  : 
ila  el  Agnus  hic  pedihus  pro  manibus  usus  esl: 
prrcsertim  quia  symbolicus  fuit  in  visionc  ap- 
parens  Joanni,  non  verus  elrcalis. 

Mystice  Rupertus  notat  dici  dcdcxtcra,  qu;e 
bona  aelerna  ,  non  dc  sinistra ,  quae  bona  caduca 
reprsesentat.  Vulde  notandum,  inquit,  quia  ve*- 
niens  Christus  in  hunc  mundum  per  incamationis 
mysterimm  ,  nihil  divitierum  aut  gloria  dc  sinis- 
tra;  scd  tantummodo  tibrum  ,  sive  igneam  L  s 
accepil  de  dextera  :  bonum  exempium  cunctis 
prabens  discipulis  et  eredentibus  in  **,  nihil  di- 
vitiurum,  atit  gloritc  roluit ,  aut  qtucsivit  in  hoc 
intintto. 

8.  Ivr  <j  u  Ai-iiu  issi  t  librum.  ]  Dices  :  \ccdum 
reseraveratAgnussigilla  libri;  illa  enim  reserai 
c.  G.  ei  sc(|.  Quomodo  ergo  hic  dicitur  aperuisse 
librum.cuin  liber  aperiri  non  potuerit,  nisi 
prius  aperlis  sigillis  ?  Resp.  primo  Beda  esse 
luc  mysterium:  nam  qu6d  prius  aperlua  sitli- 
hcr.  deinde  apertasint  sigilla,  signiQcat  quod 
Chrislus  ubi  resurrexil  apcruit  librum  ,  sed  in 
Pcntccosle  cum  niisit  Spiritum  sanctum,  tuiic 
ucmum  myslcria  libri  rescrari.  Hinc  alii  dicunt 

CORNEI..    A    LAPIDE.      TOM.    X. 


APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V.  \\<>\ 

Christum  primo  aperuisse  librum  ,  id  cst ,  de- 
dissesuis  fidemmysteriorumdivinorum;  deinde 
reserassc  sigilla,  id  est,  clariorem  corumdcm 
intelligcnliam  communicasse.  Verum  alia  sunt 
mysteria  libri  ,  alia  sigillorum ;  nec  poterat 
aperiri  liber  cjusque  mysteria  ,  nisi  prius  aper- 
lis  sigillis  ,  uti  jam  dixi. 

Secundo  ,  alii  respondent  esse  prolepsin ,  sivc 
anticipationem.  Pra^poni  enim  hic  apertioncm 
libii  quae  posterius,  scilicet  post  rescrata  si- 
gilla  contigit.  Verum  Ii.tc  prolcpsis  dnrioryet 
nimis  anticipata  vidclur  ;  praesertim  quia  c.  8. 
[lostaperlum  scpiimumet  ultimum  sigillumdi- 
citur  fuisse  altum  in  coelo  silentium  per  dimi- 
diam  horam  ;  ergo  non  potuit  tunc  conlingere 
haec  seniorum  et  Angelorum  adoralio ,  Deique 
glorilicalio. 

Dico  ergo ,  cum  aperuisset,  id  esl ,  aperire 
coepisset ,  librum  :  nam  scnsim  et  ordine  sin- 
gula  libri  sigilla  rescravit,  ut  patet  c.  6.  1.  et 
seq.  Signilicalur  crgo  hic  actus  inchoatus,  non 
consummalus,  uli  ct  saepe  alibi.  Cum  enim  vi- 
derunt  seniorcs  et  angeli  Agnum  posse  apcrire 
librum  ,  et  dc  facto  eum  aperirc  primum  sigil- 
luin ;  antequam  illud  plenc  apcruisset,  statim 
proruperunt  in  doxologiam  :  unde  Craeca  ha- 
bent  ori  u'j.Zt ,  cum  accepisset  librum;  et  ita  legit 
Primas.  Ariaset  alii  :  liceiAlcazar  dicat  sevidis- 
se  codicem  Crascum  in  quo  legebatur,  ote  vjoiU  , 
id  est,  cum  aperuissct ;  sic  cliam  lcgissc  videlur 
nosler  Interpres. 

Aliter  respondet  Alcazar  ,  scilicet ,  librum 
hunc  saepius  fuisse  apertum,  et  rursum  clau- 
sum.  Ilaque  Agnum  hicprimoperfectcaperuisse 
librum,  ct  omnia  ejus  sigilla  reserasse,  utos- 
tenderct  suas  vircs  et  facultatem  :  unde  mox 
seniores  ct  angeli  ipsum  reque  ac  Deum  glori- 
licarunt  ;  quo  facio  Agnus  rursum  clausit  li- 
hrum  ,  suisque  sigillis  obseravit.  Denique  eum- 
dem  iterum ,  sensim  reserando  cjus  sigilla  c.  G. 
et  seq.  aperuil,  ut  plenius  ct  planius  singulo- 
rum  sigillorum  mysicria  contcmplanda  propo- 
ncict.  Verum  de  hac  iterala  et  frequcnti  libri 
apertione  etclausura  nihil  dicit  Joanncs;  ea- 
que  lcvior  videlur  ,  minusque  Agni  gravitatem 
decebat. 

Nota :  Hsec  omnia  non  revera  fiebant ,  nec  re- 
ipsa  gerebanlur,  scd  lanlum  symbolicc  in  vi- 
sione.  Angelus  enim  haec  symbola  pingebat  in 
phafitasiaS.  Joannis,  utipsesibi  videretur  vidc- 
relhronum,  quatuor  animalia,scniores,  Agnum 
accipieniem  librum  ,  ejusque  sigillareseranicm. 

Symholice  ,  S.  Gregorius  homil.  16.  in  Ezech. 
Signatum,  ait,  librum  solus  Lco  de  tribu  Juda 
apcruit ;  quia  omnia  cjus  7iobis  mystcria  in  sua 
l>assione  ac  resurrectione  patefec.it.  Et  per  hoc 
quod  injinnitalis  nostrct  mata  pcrtulit ,  stta  nobis 
potcntia;  ct  claritalis  bona  monstravit.  Caro  cnint 
factus  csl  ,  ut  nos  sptritalcs  faccrct  :  benignc 
inctinatus  cst ,  ut  lcvarct  :  cxiit,  ut  introduccrcl : 
visihilis  apparuit ,  ttt  invisibilia  monstrarct  :  fla- 
gctla  pcrtulit ,  ut  sanard  :  opprohria  ct  irrisioncs 
sttstinttit ,  ut  ab  opprolirio  tvlt  rno  libcrarct  :  mor- 
tutts  cst  ,  ttl  viviftcarct.  Agamus  crgo  gralias  vivi- 
ficanti  ct  morluo. 

II  AHr.XTF.S  SINfilT.fciTIIARAS.  ]  SingUti  ,    SCiliOCt 

1U    seniores.    Ansbertus   et   Alcazar  -^  singuli 
cliam  oxtendunt  ad  quatuor  animalia  :  per  cnal 
lagen  generis  mascnlini .  quod  hic  complectitur 

cl  noutrum:  undc  ipse  pingit quatuor  animalia. 
aeque  ac  seniores  ,  una  manu  lcnonlcs  oilbarain, 

l':l 


1152  COMMENTAIUA  IN  APOCALY 

altora  phialam  inconsi,  sive  thymiamutis  ;  sod 
ila  ul  cum  citliaram  pulsabant,  phialam  antese 
deponerent. 

ClTIIARAS    KT    PIIIALAS    AUnEAS    PLENAS    ODORA- 

MKNTonuM.  ]  Cilharae ,  ait  Andrcas,  significant 
concinnam,  suavemque  Doi  laudem  :  thymiama 
signiflcat  sacrificinm  ,  quod  fideles  per  caslimo- 
niam  et  morum  inlegritatem  Deo  offerunt  : 
phialae  snnt  piae  castaeque  cogitaliones  ,  ex  qui- 
bus  hoc  ihymiama  exhalat. 

Secundo,  Rupert.  Cilharae  ,  ait,  sunt  pectora 
casta  ,  cum  plectro  linguae  laudes  Dci  perso- 
nantia  :  phialac  sunt  corda  charitatis  dilatala. 
Ita  et  phialas  cxplicat  Richard.  Beda  et  Hugo  ; 
imo  Anshertus :  Phiala  ,  inquil ,  est  charitus  ;  est 
aurea,idest,  preliosa.  Ita  etViegas. 

Terlio,  Richard.  rursum  :  Citharae,  ait,  qu;e 
manu  pulsantur,  significant  hona  opcra  Sanc- 
torum  ,  quac  suis  eftectihus  ,  suaque  fama  quasi 
sonis  suavibus,  aeque  ac  vohementibus,  proxi- 
mos  ad  Dei  amorem  excitant.  Sic  et  Pannonius 
per  cilharas  accipit  spirilualem  harmoniam  ,  et 
variarum  virlutum  consonantia  resultanlcm  , 
per  quam  Sancti  semper  Deum  laudant.  Estcnim 
in  citharae  chordis  suus  cuique  sonus  ,  gravis  , 
acutus ,  medius,  atque  alius  aliis  :  hos  modu- 
Jalur  et  contemperat  arte"  sua  citharoedus.  Ita 
sensus  in  corpore  sunt,  quasi  chordae  in  cilhara, 
compositi  :  citharoedus  est  mens  sapiens,  qtm: 
cum  illis  imperat ,  discernil  animus  quid  abso- 
num  ,  quid  concinnum  sit ,  qualc  situnicnique 
roi  lemperamentum  adhibendum,  ut  nihil  mc- 
ditelur ,  aggredialur  ,  faciat ,  quod  modulis  oi 
lonis  non  respondeat,  unde  concors  concontus 
cxaudialur.  Hinc  nonnulli  concordiam  dici  pu- 
lant ,  quod  chordac  varine  in  unam  conveniani 
harmoniam  :  licet  alii  concordiam  h  corde  dic- 
lam  malint.  Ita  CiceroTusculan.  1.  Atiis,  inquit, 
cor  ipsum  animus  videtur  ,  ex  quo  excordes ,  ve- 
cordes  ,  concordesque  dicuntur.  Hic  sensus  illus- 
irisesl,  sed  moralis  et  iropologicus.  Quocirca 
Cithara  hieroglyphicum  esl  animi  sedali  et  com- 
posili ,  imo  et  causa.  Hinc  Sparlani  ad  lyrac  ci- 
tharacque  sonum  acies  instruobanl,  rejoctis 
tubis  et  classicis,  ut  sodatiorc  aninio  praelium 
aggredorenlur.  Unde  Homerus  strepitum  el  lu- 
multumin  oongressu  primo  barbaris  dedit,  cum 
Croeci  sensim  et  laciturni  in  pugnam  progre- 
derentur.  Hanc  lamen  in  Pompeio  frigidam 
cunclationom  roprohendit  Caesar,  cum  in  Phar- 
saliaardore  mililum  victor  evasissel.  Ita  Piorius 
Hiorog.  hl.  cap.  10. 

Quarlo,  Alcazar  :  Adoralio  ,  inquit,  Agni  re- 
fereuda  esl  ad  Miss;e  sacrificium  ;  illic  enimgra- 
tiae  Christo  rodomplori  nostro  prac  caeferis  |)la- 
cent,  quac  illi  in  allaris  sacrilicio  icIVnintur; 
quod  idcirco  nominatur  Eucharisiia  ,  idesl  gra- 
liarum  actio  :  et  in  co  Christo  graliae  aguniur, 
quod  nos  sanguine  suo  redomerit,  ol  plurimis 
aliis  heneficiis,  quae  cx  redemplione  dimaua- 
runt,  cumulavorit.  Hinc  adoranles  dicunt  :  Quo- 
niam  occisus  cs  ,  el  redemistinos  Deo  in  sanguine 
(uo.  Ratio  ejus  esl ,  quia  censetipse  2/i  senioros 
esse  sacerdotes  novi  Teslamenli,  quorum  pro- 
prium  est  sacrificare  ,  cl  offerre  Missae  saorifi- 
cium  :  haec  enim  cst  oorum  adoraiio  ,  ct  Eu- 
charislia,  id  est ,  gratiarum  actio.  Ilahent  ergo 
cilharas  ,  casque  pulsant,  id  est  exultant  ct 
gralias  agunl  Doo  ob  poccalorum  convcrsioncm. 
Agunt  enim  grafias  Deo  et  Christo,  quc-d  homi- 
nibus  dnris  suum  spiritum  ccmmuniearii  ,  cum 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

aperuit  eis  librum  signalum  ,  id  est,  cum  cos 
luoc  suae  doctrinae  et  Evangelii  illuslravit;  uli 
fecitSaulo,  cum  eum  effecit  Paulum.  Citharae 
onim  significant  gaudium,  ac  laetitiae  volupta- 
lem.  Phialae  aureae  sunt  calices  aurei ,  quibns 
sacrificium  Miss;e  offerunt  :  lii  enim  calices 
spirilualilcr  prajstant  idcm  quod  phiahe  sive 
prunaria,in  quibus  odores  incenduntur.  Nam 
sacerdotes  in  calice  missac  offerunt  thymiama, 
id  est  contritionem  etoralioncs  eorum  ,  quia  ad 
Dei  cognilionem  et  amorem  sunt  traducti.  Unde 
in  calicis  oblatione  dicilur  i  Offerimus  libi ,  Do- 
mine,  calicem  salutaris ,  luam  deprccantes  cte- 
mentiam ,  nt  in  conspectu  divince  majeslalis  tuai, 
pronoslra  et  totius  mundi  satute  asccndat.  Vcrum 
hoec  omnia  allcgorica  sunt  et  mystica,  non  lit- 
tcralia.  Addc  :  alia  plane  est  forma  ct  usus 
phialarum  ,  alia  calicum  ;  calices  enim  profun- 
di  sunt  et  arcti,  phialae  latae  el  planae,  uti  ipse 
eas  dopingii. 

Quinto  ergo,  genuine  et  plane  ad  litteram :  per 
citharas  primo  ,  per  synecdochen  intellige  ins- 
irumenta  musica  ,  pula  organa  ,  citharas  , 
cbelydes ,  tibias  ,  eic.  quibus  Sancii  in  corpore 
glorioso  psallunt,  el  laudant  Deum  :  heecjenim 
in  coelo  fore  insinuat  hic  Joannes,  Uti  cl  c.  \l\. 
2.  nbi  c  coelo  audivit  vocem  et  symphoniam 
q  uasi  citkarccdoram  cilliar izantium  in  cilharis  suis. 
Corpora  cnim  ot  aurcs  Boaiorum  ,  uli  ctrcliqui 
sensus,  aeqtie  ac  mens  el  spiritus,  suam  in  coclo 
habebunt  voluptaiem  ,  eamque  summam.  Major 
autcm  et  suavior  cstmelodia  inslrumonlorum  , 
quam  vocum  :  summa  vero  melodia  ost  plano- 
que  perfecta,  cum  vocibus  organa  ,  cilharae  et 
oholydes  consonant  et  concrepant.  Si  ergo  hic 
in  Ecclesiis  laudamus  Deum,  non  tantum  voci- 
bus  ,  scd  et  organis  ,  aliisque  instrumcntis 
musicis  ,  quidni  et  in  coelo ,  ubi  longe  plenior 
et  consonanlior  erit  Dei  laus  ct  hymnodia  ?  Porro 
citharae  illnc  ccelestes  ct  organa  longe  nostris 
pretiosiores,  sublimiores  etrosonantiores  sunt. 
HincS.  Anselmus  in  Elucidario  :  O  qualis  ,  ail, 
voluptas  audilus  illorum,  quibus  incessanter  so- 
nant  harmonim  c.cclorum,el  conccnlus  angelomm, 
dulcisona  organa  omnium  Sanctorum  1  S.  Augtist. 
inMeditat.  cap.  25.  Omne ,  ait ,  opus  eorum  tatu 
Dei  sinc  fine,  sine  defectione,  sine  labore.  Felix 
ergo ,  ct  vcrein  perpetuum  fclix ,  sipostrcsolutio- 
ncm  hujus  corpusculi  audire  meruero  illa  canlica 
ccclcstis  melodict ,  qtue  cantanlur  ad  laudem  Hegis 
(tlerni  ab  illis  superna;  patrice  civibus.  Et  Clarius 
cap.  26.  in  hymno  paradisi :  Novas ,  ait,  semper 
harmonias  vox  meloda  concrepat ,  et  in  jubilum 
prolala  mulccnt  aures  organa;  qui  sunt  viclores 
ftegi  dant  prceconia. 

Dcnique  in  Vilis  Sanctorum  legimus  non  raro 
eos  audisse  musicam,  non  tantum  vocum,  sod 
ot  inslrumentorum  coelestium,  uti  de  S.  Fran- 
cisco  rcfert  S.  Bonavent.  quod,  cum  avcret 
audirc  coeleslom  musicam,  Deo  annuente  au- 
diorit  angelum  scitissime  cilharam  pulsaniem. 

Socundo,  per  oilharas  intollige  cum  Andrca 
Cacsar.  cl  Arela,  quamlibol  modulalioncm  el 
hymnodiam,  qua  ore  consono  omncs  Sancli 
uniformilor  laudanl  Doum  :  ut  sit  molalcpsis, 
q.  d.  Expediti  eranl  hi  2/i  seniorcs  cum  qualuor 
animalibus,  parali,  prompli  ol  avidi  ad  modu- 
landtim  hymnos  cucharislicos,  ot  ad  Dci  Agni- 
quc  laudes  personandum,  idque"  concordiler 
ol  consonanlcr,  ac  si  omnes  cilharoedi  fuis- 
sont.  Nftm  in  niultarum  vocum  ,  acqtio  ac  citba- 


CO.MMENTARIA  IN  APOCAL 

i  a  i  iiiu  ,  alioruim  c  instrumentorum  musicorum 
conccnlu  ,  innuitur  eleganler  admirabilis  bea- 
lorum  cliarilas  et  concordia  ;  alque  maxiiiiii 
Dei  CJirislique  gloria ,  quse  ex  illo  concordi 
conscnsu  ,  communique  omniuin  doxologia 
emicat  cl  splendescit.  Musica  enim  concoidi;e 
est  symbolum,  ut  non  tantum  sacri  scripio- 
lcs,  scd  ct  Plato  ac  Cicero  docucrunt.  Nominat 
Cilliaras,  (|uia  Jue  suave  resomml  melos.  Ceelo 
ergo  competunt  citharac,  ubifelix  esl  voluptas ; 
lcrr;e  luha,  ubi  sunt  pradia. 

Ciiillclmus  Parisicns.  lib.  '2.  de  Univcrso  part. 
2.  fol.  166.  col.  2.  ail:  05  cujuscumque  gloriftcati 
crit  sicut  cithara  cliordarum  innumcrabilium , 
(l  iiitniiiu  rabilium  /istularum  ;  cl  crit  sonorilas  ex 
ore  uniuscitjustjue  glorificati  hominis  concentus 
vocum  sivc.  sonorum  innttmcrabiitwin ,  mira  el 
incogitabili  nobis  Itic  suavitule  sibi  inciccm  con- 
sonantium  ,  et  auribus  /jerfectionis  illius  simul  au- 
dibilium. 'l\oc  est  quod  ait  Psallcs  psalm.  149.  r>. 
Exuttabunl  sancli  in  gloria ,  Uelubunlur  in  cubi- 
libtts  suis  :  exattationes  Dei  in  guttttre  eorttm. 
Ubi  S.  Uasil.  Exuttationes,  ait,  hymnodias  ct  psal- 
modias  dicil.  Citharoe  crgo  hse  signilieant  sum- 
nnim  IJeatoruin  gaudium  ct  jubilurn;  sccundo, 
sumniani  Uci  laudein;  lerlio,  summain  corum 
inUTsc  concordiam  cl  consonantiam. 

Myslicc  cl  Tropologice ,  Priinasius  pcr  citba- 
rani  accipit  crucem  Agni,  id  cst  Cbrisli  ( ejus 
enim  insignia  gcsiaut  bi  seniores  Agni  stipato- 
i'cs  cl  asscclae)  cjusque  passionis  et  mortifica- 
lionis  imitationcm.  Sicellicda,  Rupert.  Ansberl. 
<  t  Hugo,  pcr  cilbaras  accipinnt  morlilicationcm 
carnis ,  pcr  quam  2h  seniorcs  ,  aliiquc  Sancti  ad 
coelum  ,  ccelcsiesque  lms  cilliaras  ac  tbronos 
jm Tvenerunt ;  (dque  primo  ,  quia  uti  in  cithara 
chordre,  sic  in  morlilicalionc  mcnibra  distcn- 
dunlur  et  crucianlur.  Tales  cilharce  suave  me- 
los  in  auribus  Dei  rcsonantcs  ,  ftiere  >.!;uiyres 
in  eculeo  dislenli  cl  pulsali ,  uli  S.  Homanus, 
i  ujus  liaec  est  vox  apud  Prudcnt.  in  liymno. 

Miserum  putnlis,  quinl  retorlis  pendeo 
Extensus  ulnis  ,  qu6d  revelluntur  pedcs, 
Compago  ncrvis  quod  sonat  crepantibus. 

Kt  rursum  : 

Auditc  cuncti ,  clamo  longc  ac  prccdico, 
l.niiiii'  vocem  de  catasta  celsior. 

ln  bac  cilliara  cycnaeum  canticum  cecinil  Cuar- 
dianus  Minorilaruin  Canluar.  qui  cum  suis  i;e- 
ligiosis  ab  llenrico  Mll,  Anglioe  rege,anno  Clirisli 
J  537,  damnalus  ad  patibulum,  ctun  scalas  cons- 
ccndcrcl,  psallcbal  :  Votuntaric  sacriftcabo  tibi . 
et  confidbor  nomini  ttto ,  quoniam  bonum  csl  , 
uli  rcferunt  Marlvrol.  Anglie. 

Sccundo,  (piia,  ul  ail  Ansberlus,  in  cilbara 
ali;e  chortUc  niagis,  alia?  minus  lcndunlur; 
ui  alice  acutum  ,  aliaa  gravcm  sonuin  cdenlcs 
i.iciant  conccnluin  ;  slC  et  in  Kcclesia.  alii  plus 
inoiiilicalionis  siibeunl,  alii  ininus,  scd  plus 
\  acanl  opcribus  chai  ilatis  cl  miscricordiae ,  at- 
quc  ex  oninibuspulcbra  lit  consonaulia  qua  Ucus 
laudatur. 

Terlio,ut  aitS.  Gregor.  lib.  ?.  Moral.  8.  sicut 
iucilbara  cborda  .  si  niinus  tcndatur,  non  so- 
nat;  siniinis,  raucuni  sonat  :  ila  mortilicatio 
si  lcvior  sii ,  vcl  rigidior  justo,  in  Uci  auribus 
non  sonat ,  ncc  ei  placet. 

Ottaiio,  sicul  citbara  cx  inferiore  parte  so- 
nat  :  ita  mortilicatio  infcriores  animre  \  ires  ct 


VPSJN  S.  JOANNIS.  Cap.  V.  112.°, 

carnem  domando,  personarc  cas  facit,  Ueum- 
(pie  laudarc  Ita  S.  Auguslin.  in  illud  psalm.  W2. 
Confttcbor  tibi  in  cilhara,  Dcus,  Deus  mnts ;  quod 
lilc  alludit  S.  Joanncs. 

liursum  ,  noslcr  \iegas  et  alii,  pcr  cilbaras 
acoipiunl  pr;edicationcm  E\  angelii  et  vcrbi  Uci, 
ipsosque  ejua  pr.-econes,  de  quibos  my-tirc  ii 
Isaias  c.  10.  Vcnter  mcus  ad  Moab  quasi  cithara 
sonabit.  Lbi  S.  Ilicron.  docet  concionatorcm , 
quasi  cilliarani ,  omniuin  viiiiiluin  consonantia 
excellere  dcbcre.  Sic  Clemcns  Alexandr.  in  F.x- 
liortat.  ad  Ccntes  ait  Cbrislum  fuisse  novum 
(|iicmdam  cilbaroedum,  quinova  concenlussua- 
\  ilale  omnia  ad  setraxitinslar  Ampbionis,dequo 
dicitur  :  Movit  Amphion  lapides  cartcndo.  Et  instar 
Orplici,  quem  solo  cantu  feras,  syh  as  ct  rupcs 
atlraxisse  fabulantur  Poetae.  Sic  cnim  Chrislus , 
inquit  ,  Genliles  qui  erant  quasi  tupi,  imo  tapidcs 
cl  saxa;  qttia  tapides  et  saxa  colebanl ,  ad  se  tra- 
xit,caqttc  in  homincs  transfonnavil.  Videquantuin 
potuit  canlicumnooum,  quod  cx  lapidibus  etferis 
homines  effccit.  Ila  Alexander  monacbus  in  vila 
S.  Barnabae  :  liarnabas ,  ait,  magntts  Ecclesia 
orator ,  Evangelica;  prcedicationis  tuba ,  magna 
Cltristi  vox,  Spirilus  sancli  cithara ,  divina;  gra- 
liai  plcclrum  ,  virginilatis  margarita  ,  otc.  Huc- 
speclat  vcrsiculus  a  Spartanis  dccanlari  solilus  , 
(iiiem  citat  Plularch.  lib.  9.  de  Foituna  Mcxau- 
tlri: 

Vergil  ad  lctliale   ferrum  .  lepide  cithara  canere. 

Quo  significabant,   cerlis  citbaras  modis  et  mo- 

(lulationibus  scdati  molus  animorum  ,  aliosau- 

dienles  exsliinulari  ad  pra^lium.  Cum  Alexandcr 

Magnus  audissct  Antigcnidam  libia  modos  inci- 

ncntem  ,  qui  vocantur  Harmatii,  adcoinfiamma- 

lusest,  ut  siinul  cum  arniis   eJCOrgeHi  niainis 

injcccrit  in  proximc  assidenlcs.  Vcicre.>  in  bisce 

niusic;e  lonis  excclluerunt ,  ut  ad  libiluin   \a- 

riando  tonum  et  niodulalioncni,  niinc  ad  risiiui, 

niox  ad   Ilelnm,   inde  subito  ad  bilcm  audien- 

les  concitarent,  ita  utcorum  allcctus  \  idercnlut 

liabcreinsua  maiui  etpolestatc.  Talcscliamnuin 

stmt  noiinulli  [irtescrtim  in  llalia.  Talis  sit  Con- 

cionalor.  \crc  cniin  dixit  S.  August.  lib.  10.  Con- 

icss.  c.  3;>.  el  cx  co  S.  Thomas  2.  2.  q.  91.  B.  8. 

in  line  :  Omncs  afjcclus  spirittts  nostri,  pro  sua 

divcrsilate  habcnl  proprios    modos  in  vocc  atquc 

cuntti,  quorum  ocailta  familiaritatc  cxcitantttr. 

Atque  est  catisa  ,  cur  in  Italia  ,  prsL'seiiim  in  Apu- 

lia,  vidcamiis  cos  qui  tarantularum  morsu  le- 

lliargo    coiripinnlur  ,    ccrto    barmoniae    tono 

cvcileri,  et  saltando  sudandoque  vcnenum  ex- 

cutere. 

In  vocum  (>rgo  et  citliararum  consociatione  . 
signiflcalur hlc  perfecta  Kvangelii  praediOatio, 
in  (|iia  exeinplum  sancUc  vit;e  cum  sana  doctri- 
na  \ocis  conjunucnduin  el  consociandum  csl. 
Oreenim  canitur,  citbara  \cromanibus  pulsa- 
lur.  Tales  fucrunl  Apostoli,  sunlqtic  cliatnnuni 
\  iri  Apostoiici .  qui  manuni  ;eque  ac  linauani  in 
Dei  laiidcin  t)H)\enlcs  ,  sunl  (piasi  divini  Orpliei 
ct  Ampbiones,  qui  feras.  s\  kvas  ti  sa\a.  id  estho- 
inines  lcros,  rudes  .  duroa  ct  barbaros  adCbristi 
lidcm  (l  sanctimoniam  peiiraxei  unt  et  per- 
trabunl.Ouos  quasi  cceleatea  sapicntes,  oraloro 
et  musicos  dilatidans  Irclesiaslicus  C.  85.  Wtn. 
17.  adbortatnr  ct  incitat  dicens  :  Obaudite  m<  . 
(licini  fructiis;\i\  esl  ,  ut  gi\Tce.  uw  htim,  id  cst,  li- 
li)  sancti ,  florete,  id  cst.  producile  ,  flore*  qnasi 
lilium,  ct  dalc  odorcm  ,  ctfrondetc  in  gralunn.  id 


UIA  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

estcum  gratla,  et  gratiosc,  quasi  dicat  ■  Deum 
sanctitalis  sanctaeque  famae  odore  ,  et  Clirislia- 
nae  simul  eloquentiae  gratia  praedicate,  ut  cum 

Paulo  Chrisii  honus  odor  silis  toti  mundo  in  vi- 
tam.  Date  nomini  ejus  magnificenliam  in  canticis 
labiorum,  ct  citharis.  q.  d.  Lahia  manihus  sociate, 
pleclro  lahiorum  aeque  ac  manuum  personate 
Christi,  ejusque  Evangelii  laudes  :  liac  harmo- 
nia  corda  etiam  durissima  mulcehitis ,  et  ad 
Dei  amorem  et  laudcm  pellicielis  ;  itaque  per 
vos,  et  per  ipsos  a  vohis  conversos,  magnifice 
celehrahilis  Dei  Christique  graliam  et  gloriam. 
Hic  sensus  pius  est  et  elegans,  sed  mysticus, 
non  litteralis,  uli  ejus  auctores  volunt.  Mam  ho- 
rum  cilharizantium  in  hoc  capite  voces  et  me- 
lodia,  ad  lilteram  non  dirigitur  ad  populum ,  sed 
ad  Deum  et  Agnum,  quos  hymno  eucharistico 
glorificant.  Est  ergo  hic  doxologia  Dei  et  Agni , 
uon  autem  concio  ad  populum,  nec  Evangelii 
praedicatio. 

Et  piiulas  aureas  plenas  odoramentorum, 
qu^  sunt  orationes  Sanctorum.  ]  Symholice 
phialoe  hic  adhihentur  (revera  enim  in  coelo 
Sancti  non  cgent  phialis,  ut  offerant  Deo  oratio- 
nes  sanctorum)  visaeque  sunt  Joanni ;  quia  in 
phialis  solet  thymiama  offerri  in  templo  Salo- 
monis,  in  altari  thymiamalis,  ad  quod  hic  al- 
luditur.  Thymiamaenim  componebaturex  odo- 
ramentis,  puta  ex  galhano,  stacte,  onyche  et 
thure,  quorum  Iitteralem  etmoralem  explicatio- 
nem  recensui  Exodi  30.  3Z|. 

Nota.  Oraliones  Sanctorum  comparantur  hic 
suffitui  non  cujusvis  rei,  sed  odoramentorum. 
Primo,  quia  oratio  instar  thuris  sursum  ascen- 
dit.  Hinc  ait  Psaltes  psalm.  140.  2.  Dirigatur 
oratio  mea  sicut  incensum  in  conspectu  tuo.  Se- 
cundo,  quia  uti  thus  est  odoratum;ita  orationes 
Sanctorum  Deum,ejusque  nares  suhtiles  et  di- 
vinas  ohlectant.  Hinc  de  sacrificio  et  orationi- 
hus  Noe  dicitur  Genes.  8.  vers.  21.  Odoratusque 
est  Dominus  odorem  suavitatis,  et  ail :  Nequa- 
quam  ultra  maledicam  lerrce.  Terlio ,  ut  thus 
fetorem ,  ita  oratio  peccatum  ahigit,  Deique 
iram  mitigat.  Quarto,  thymiama  in  igne  adole- 
hatur  et  cremahatur ;  ita  oralio  in  igne  trihula- 
tionum  exardescit.  Quinlo,  thymiama  fiebat  ex 
aromatihus  contusis,  sicoratio  ex  animo  morli- 
ficatio  et  humili  procedere  dehel.  Hinc  S.  Gre- 
gor.  homil.  22.  in  Ezech.  explicans  illud  Canlic. 
3.  6.  Quo3  esl  ista  quce  ascendit  per  desertum,  si- 
cut  virgula  fumi  ex  aromatibus  myrrhce  ,  et  thu- 
ris ,  et  universi  pulveris  pigmentarii?  Fumus  ,  in- 
quit  ,  ex  aromatibus  compunctio  est  oralionis 
concepla  ex  virtutibus  amoris;  qua  tamen  oratio 
virgula  fumi,  dicitur  :  quia,  dum  sola  ccclestia 
postulat  secreta,  progreditur ,  ut  ad  terrena  pe- 
tendaminime  reflectalur.  Subj ungitur  :  Myrriuect 
thuris,quia  thus  in  sacrificium  incendilur pnyrrha 
corpora  morlua  condiuntur ,  ne  vermibus  corrum- 
pantur.  Quare  myrrhm  et  thuris  sacrificium  offe- 
runt,  qui  et  carnem  affligunt ,  ne  eis  corruptionis 
vitia  dominentur ,  et  rodoientem  in  conspectu  Do- 
mini  amoris  suis  hosliam  incendunt. 

AdditViegasignem,  quo  thymiamala  inSancio 
incendehantur,  deferri  consuevisse  ex  altari 
holocaustorum  quod  erat  in  atrio ,  ad  altare  thy- 
miamatis  ,  quod  erat  in  Sancto  ;  quia  videlicet 
orationum  fervor  ex  perfecta  mortificatione  ori- 
tur,  a  qua  nunquam  cessandum  est,  propter 
assiduos  concupiscenline  spiritui  rehellantis 
motus  :  hoc  enim  significat  ignis,  qui  jugilerin 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

aliari  holocaustorum  ex  lege  Dei  Levit.  6.  12. 
alendus  erat.  Qui  ergo  orationi  vacare  studet 
non  incumbens  mortificationi ,  perinde  facit, 
ac  si  quis  sine  igne  thymiama  incendere  vellet; 
Unde  Canlic.  5.  v.  1.  dicitur  :  Messui  myrrham 
meam  cum  aromatibus  meis ;  quia  nimirum 
utrumque  conjungendum  est,  morlificationis 
videlicet  myrrha  ,  etorationis  aromata.  Et  Can- 
lic.  h.  6.  dicilur  :  Vadam  ad  montem  myrrha ,  et 
ad  collem  thuris  ;  quoe  verba  sunt  sponsi,  quasi 
dicat:  Visitabo  eos  qui  in  arduis  morlincationis 
operibus,  tanquam  in  montibus  occupantur; 
et  eos  qui  in  dulcedine  orationis  ,  tanquam  in 
collihus  ex  monte  illo  manantihus  conquiescunt. 
Oratio  enim  esl  quasi  collis  ,  qui  ex  monle 
mortificationis  porrigitur  :  solenl  enim  monies 
in  colles  desinere.  Deniquc  mulli  pulchras  ha- 
hent  citharas,  id  est,  externas  voces  quihus  Dei 
laudes  canunt,  sed  destituuntur  phialis  aureis 
plenis  odoramentorum ,  id  est ,  interna  cordis 
devotione,  quaemaxime  inhac  cilharizalione  re- 
quirilur. 

Nota  hic  contra  Vigilantium,  Lutherum,  Cal- 
vinum,et  alios  Hagiomachos,  Sanctos  pro  no- 
his  orare ,  noslrasquc  oraliones  Deo  offerre. 
Idem  faciunt  Angcli  cap.  8.  v.  3.  Porro  id  ma- 
xime  competit  Aposlolis  ct  Praelatis,  quales 
erant  hi  1U  seniores  :  horum  enim  est,  fide- 
lium  sihi  subditorum  oraliones  et  necessitates 
Deo  offerre. 

9.  Et  cantabant  canticum  novum.  ]  Graece, 
a.oouzi-i,  id  est,  cantant  assidue  et  jugiler.  Quceres 
cur  hoc  canticum  dicalur  hou«??j?  Respond.  quia 
canlores  erantnovi ,  scilicet  Apostoli  et  Patriar- 
chae,  renovali,  non  lantum  per  gratiam,  sed  et 
per  gloriam  in  ccelo. 

Secundo,  quia  cantici  maleria  erat  nova, 
scilicet  nova  Christi  incarnatio,  passio,  redemp- 
lio;  nova  et  coeleslis  ejus  doctrina  ,  nova  bene- 
ficia,  nova  miracula,  nova  Sacramenta  ,  nova 
lex,  nova  promissa  ,  nova  gratia,  nova  gloria  ; 
proprie  vero  hic  erat  nova  novi  libri,  lotmys- 
teriis  pleni,  itaque  obsignali,  reseralio,  in  quo 
nova  Chrisli  et  Ecclesiae  victoria  de  suis  hosli- 
bus,  ac  prsesertim  de  Antichristo  ,  describittir  : 
novum  ergo  hic  Christo ,  novo  victori  canunt 
epinicium.  Audi  Rupertum  :  Canticum,  inquit , 
novum  dicitur ,  quia  novum  fuit  Filium  Dei  homi- 
nem  fieri,  et  crucis  mortem  subire  ;  novum  fuit , 
resurgere{  et  in  cozlum  ascendere;  novum,  re- 
mitli  peccaia ,  et  Spiritu  sancto  visibiliter  signari 
homines  :  novum ,  accipere  sacerdotium  sacrai 
observationis  ,  et  regnum  expectare  immensx  re- 
promissionis. 

Hinc  terliOj  canticum  hoc  dicitur  novum ,  id 
est  singulare,  exquisitum,  eximium  ,  jucundis- 
simum,  nova  semper  hilaritate  afficiens  mul- 
censque  animum  ,  ideoque  iterum  iterumque, 
imo  millies  et  infinities  absque  fastidio  repeten- 
dum.  Sicdicitur  Jerem.  31.  22.  Creavit  Dominus 
novum,  id  est  rem  singularem  ,  cximiam  ,  inau- 
dilam,  super  terram ,  nimirum  femina  circum- 
dabil  virum  ,  idest,  virgo  concipiet  Chrislum. 

Quarlo,  novtim,  quia  spectat  canilque  inno- 
valionem  et  glorificationem  lam  Agni,  quam 
ejus  sponsae  pula  Ecclesiae  et  sanclorum  1*1.'- 
liam  et  gloriam  tam  animi ,  quam  corporis.  Sic 
dicitur  psalm.  149.  v.  1.  Cantate  Domino  canti- 
cum  novum.  Quod  explicans  Gilbertus  Abhas 
scrm.  U.  inter  eos  quos  addidit  S.  Bernardi  ser- 
monibusin  Cantic.  Vere,  inquit,  novum,  cujus 


COMMENTAIUA  )N  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.   Cap.  V. 


112J 


ncscit  anliquilalcm  matcria ,  fastidium  graliu , 
qula  scmper  est  amore  reccns,  usurcccntior.  Vere 
enilri  novum  ,  quod  Itominum  animos  ad  celemam 
innoval  beatiludinem.  Dcnique  legitur  :  JSc  memi- 
ncritis  priorum,  et  anliqua  ne  intucamini  :  nova 
quippc  cgo  facio.  Jure  nova,  qttcz  ab  antiquo  cur- 
renlis  naturce  ncquaquam  conciusa  sunt  lcgibus. 
El  S.  August.  in  psalm.  WJ.  v.  1.  Vetus  ,  inquil, 
liomo  ,  velus  canlicum  ;  novtts  liomo,  novum  can- 
licum.  Velus  tcstamcntum,  vctus  canticum ;  no- 
vum  leslamenlum  ,  novum  canticttm.  Quisquis 
terrena  diligit,  vetus  canticttm  canlal.  Qui  vult 
canlare  canticum  novum ,  diligal  celcrna.  Ipsa 
dilcclio  nova  esl  et  cttcrna.  Idco  scmper  nova,  quia 
nttnquam  velcrascit.  Et  inferius  :  Omnes  crgo , 
qui  innovanlur  in  Clirislo ,  ttl  ad  vitam  ceternam 
incipianl  pcrtincre ,  canticttm  novum  canlant ;  et 
hoc  canlicum  pacis  cst  ,  canlicum  Iwc  charitalis 
est.  Qttisquis  sc  a  conjunctione  sanctorum  separat, 
non  canlal  canlicum  novum  :  secuttts  est  enim 
vetuslam  animositatem  ,  non  novam  cltarilatem. 
Ita  mystice  cl  moraliter  S.  August. 

Siniili  modo  cl  causa  ait  Chrislus  Joan.  13. 
v.  7>h.  Mandatiim  novumdo  vobis ,  ttt  diligatis  in- 
vicem,  sicut  clilcxi  vos.  Mandalum  cnim  dileclio- 
nis,  licct  fucrit  antiquum  ,  utpotc  lcgis  nalur.t, 
tamcn  a  Cliristo  dicium  ct  faclum  cst  novum, 
rationc  novi  ohjccii  ct  causac.  Christo  cnnn  qui 
caput  cst  Ecclesiae  ,  incarnato,  facta  csl  singu- 
laris  communicatio   ct  unio  membrorum   Kc- 
clesioe,  lum  intcr  se  ,  tum  cum  Chrislo  capitc 
suojam  homogeno  :   unio,  inquam,  per  natu- 
rani  ,  pcr  gratiam,  cl  maxime  pcr  Sacramcn- 
tum    Eucharislias ,    quo   Christus    se    omnihus 
dat   in  cihum,  ut  onmcs  sihi  ct  intcr  se  invi- 
ccm  uniat,  quae  uirio  fundamcntum  cst  magis 
singularis  obligalionis  et  arctioris  amoris  Dci, 
Chrisli  ct  Chrislianorum.  Pcr  hanc  cnim  cor- 
poralitcr     uniti    siiinus    Dco    Verbo ,     totiquc 
SS.  Trinitati,  ideoque  illam  mapis  rcdamare, 
magisque    illi   conjunctos ,    puta    proximos  , 
diligcrc,  lencmur.  Ilunc  scnsum  innuil  Christus 
diun   subdit  :    Lit  diligalis  invicem,  sicutdiiexi 
vos,  quasi  dical:  Ego  novo  modo  dilcxi  vos,  ut 
nova   dilcciione  vos  mibi  ct  intcr  vos  inviccm 
ohstringerem  ,  novamquc  dilcclionis  causam  et 
obligationem  vobis  suggererem  ;  ergo    par  cst 
ut  novo  ardoniiorcque  amore  inviccm  diligatis, 
quam  anlc.  Exigo  cnim  tantum  a  vohis,  ut  in- 
vicem  diligatis  sicut  cgo  dilcxi  vos  :  hoc  a  vohis 
dileclionis   meac  praemium  poslulo,  hoc  nov.c 
rtilectionis  exemplum  suggero,   ut  co  cxcitati 
inviccm  diligalis,  sicut  ego  dilcxi  vos  :   me  ita 
vcsiri  amantcm  rcdamale,  non  lam  in  mc  ipso 
(  qui  hoc   vestro  aniorc  ct  subsidio  non  cgeo) 
quam  in  membris  mcis ,  qui  sunt  fralres  vestrL 
Atque  ut  hoc  faciatis,   aspiro  vohis  mcam  gra- 
liam  ct   spiritum  ,  non   limoris ,    scd    amoris, 
novoque  modo  mitio  vobis  Spiritum  sanctum; 
(  liristianis  cnim  proprie  hoc  novum  praeceplum 
dcdil  Chrislus,  non  autem  oinnibus  boniinibus, 
itt  rccte  animadvertil    ibidem  Toleius.   Jubet 
cnim  ut  Christiani  non  tanium  se  ,  quasi  proxi- 
iuos  propter  Deum,  sed  quasi  fratres,  et  unius 
corporis  Christi  merobra  ameoi  propter  Chris- 
lum.  Quocirca  ad  dilectionis   bujus  oilicia  ei 
actus  magis  obliganiur  Cbristiani,  quam  casteri 
bomines.   Consequenter  ad  povum  Dco  canen- 
dimi  canlicum,  ad  novam  gratiarum  actioncm  , 


ob  novum  hoc  dilcctionis  bcnclicium,   et  pra- 
ceptum  ab  co  acccptum  ,  obligantur. 


Aliter  Alcazar:  ccnscl  cnim  cx  praeconcepto 
suo  scopo  ei  linc,  cantico  hoc  grates  Deo  re- 
ferri  ob  novnm  Jud.xorum  hactenus  rebellium 
el  Kcclesiam  oppugnanlium  ,  ac  praesertirn 
S.  Pauli,  conversionem  ad  Christum.  Vcrum  de 
ea  hic  propric  non  agi  superius  docui. 

DlGMS  ES,  DiMflME,  ACCir-ERE  LIBRUM,  ET  APEniRF. 
SIG.NACILA  EJUS  ;  QLOM  A\I  OCCISCS  ES.]  NOta  ?b  CjUO- 

niam  :  signilicat  cnim  causam  meritoriam. 
lndc  patct  Cbrislum  ,  mcrito  passionis  et  mor- 
lissua",  acccpissc  a  Deo  potestatem  revelandi 
cui  vellet  futura  circa  regimen  etpropagationem 
Ecclesiee  sua2,  praesertim  ea  quae  contingent 
sublempora  Antichrisli ,  et  sub  secundum  ejus 
advenlum  ad  judicium. 

Et  redemisti  nos  Deo.  ]  Est  hoc  canticum 
quatuor  animalium  ,  id  est  angelorum  prima- 
riorum  ,  aeque  ac  1h  seniorum  :  non  quod  an- 
geli  a  Christo  redempti  sint ;  sed  quod  loquan- 
tur  ipsi  cum  1h  scnioribus,  qui  omnes  homines 
reprsesentant.  Cum  iis  ergo ,  el  pro  iis,  quasi 
clicntibus  suis  ,  quorum  ipsi  sunt  angeli  et  cus- 
lodcs,  dicunt  :  licdemisti  nos  ,  non  pro  se  ipsis. 
Addit  Rupcrlus  per  Christum  redemplos  esse 
angelos,  quia  pcr  ipsum  reparata  est  corum 
ruina  facta  per  lapsum  daemonum  ,  atque  im- 
pletuscstnumerusBeatorum,  et  Ecclesiie  trium- 
phantis.  Pro  redcmisti,  gracc  cst  r,/^^,  id  cst, 
cmisti  nos  ;  sumus  ergo  servi  cmplilii  Chrisli  : 
hocest  quod  aitPaulus  :  Emptiestis pretio  magno; 
giorificatc  ct  portate  Deum  in  corporevestro,  1. 
Corinlh.  G.  20. 

Ex  om.m  trihu  ,  et  lirgua,  et  popllo. )  Duplex 
esl  hicsensus:  Prior,  redcmisti,  libiquc  sele- 
gisli  nos  paucos  ex  omnibus  Cenlibus ,  quasi 
populum  singularcm.  Sicut  olim  ex  omnibus 
mundi  nationihus  selegisti  libi  Israelem ,  ut 
esset  luus  populus ,  tuaque  Ecclesia  ,  Deutcr. 
h.  vcrs.  ch.  Clnislus  enim  sua  passione  meruit 
acciperc  potcstaicm  assumendi  sibi  in  populum, 
sihique  diligcndi  quoscumque  voluisset,  iisque 
applicandi  merilum  sanguims  sui ,  non  tantum 
quoad  suilicienliam  (sicenim  omnihus  homini- 
bus  applicuil),  scd  etiameflicaciam.  lla  cxplicat 
Alcazar. 

Secundus,  q.  d.  Redcmisti,  Dominc,  nos  Chris- 
tianos  ex  omni  gente.  Nam  Cbrislianismus  spar- 
sus  est  per  omncs  genles  :  licet  cnim   hi  iu 
scniorcs   pauci  esscnt,  et  ex  paucis  gcntibus. 
ac  fere  exjudasis  selccli ,  tamen  rcpraesiMitant 
omnes  Christianos,  et  praesenles,   et  futuros; 
sicut  senatus  rcprasenlat  lotum  populum.  To- 
lius  ergo  populi  Chrisiiani  voce  et  nominc  lo- 
quuntur,  dicuutque  se\  cxonmi  gentc  redemp- 
lOS  a  Chrislo,  ab  coqiu-  vocalos  ad  cbristianismi 
gratiam  et   salutem.  Iloc  est  quod  expressius 
dicilurcap.  7.  v.  9.  Postltctcvidi  turbam  magnam, 
quam  dinumerare  ncmo  poterat :  ex  omnibus  gcn- 
tibtts,  ct    (ribuliiis,  ct  populis  ,  ct   Unguis  :  stait- 
tcs  iinlc  thronum,  ct  in   conspectu   Agni,  amicli 
stolis  albis,  ct  paltnm  in  manibiis  corum  ;  ct  cla- 
mahant  voce  magna , dicentes :  Salus  Deonostro 
qui  scd(  t  supcr  thronum  ,  cl  Agno.  Hoc  cst  enim 
canticum  novum,  quo  celebranl  no\  um  redemp- 
lionis  mundi,  id  esl  omniiun  gentium  per  Cbris- 
ium   faclae   beneiiciuin  .   quo   meruit  Christus 
facultatem  resignandi   hunc  librum  signatum, 
uli  paulo  anie  di\i;  ul  niniiruin  possel  Joanni . 
ct  perJoannem  omnibus  Cbristianis  oronium 
gentium,  utpote  a  se  redemptis,  sibique  selec- 
tiscum  ejusquc  mysteria  pandere  etexplicare 


11-26  COMMENTARIA  1N  APOCAI 

Itaquc  hic  sensus  non  minus  quam  primus  ap- 
positus  esl.  Quocirca  plenus  erit  sensus ,  si 
utrumque  conjungas  :  q.  d.  Hedemisti  nos  Chris- 
lianos,  Domine,  nosque  libi  selegisti  etsanctifi- 
casti,  non  ex  solis  Judaeis,  ut  olim ;  sed  cx 
omnigcnte:selegisti,inquam;  nammultos  alios 
ex  omni  gente  iti  sua  iniidelitate  aut  peccalis 
reliquisti. 

ETFECISTI  NOS    DEO  NOSTROREGNCM,  ET  SaGKR- 

dotes;]  Kcclesia  enim  est  regnum  sacerdotale, 
et  regalc  sacerdotium  Dci  et  Chrisli  :  conse- 
quenler  Christiani  sancti  reges  sunt  et  sacer- 
dotes.  Vide  dicta  c  1.  v.  6.  Addunt  hoc,  quia 
talibus  docuit  pandi  hunc  librum  signatum 
continentem  futura  Ecclesiae  mysleria  :  horum 
enim  decet  sacerdotes,  acque  ac  reges,  esse 
conscios.  Vere  S.  August.  in  Senlent.  senlcniia 
'242.  JSon  caret ,  ait ,  regia  potesiate ,  qtti  corpori 
suo  noverit  ralionabiliter  imperare.  Vere  enhn 
dominator  est  lerrai ,  qui  carnem  suamregil  lc- 
gibus  disciplince.  Unde  sequitur  : 

Et  regnabimus  superterram,]  tum  hanc  mo- 
rientium:  inhaccnim  Christiani  regnant,  et  do- 
minantur  carni,  mundo  et  diabolo;  tum  illam 
viventiumin  ccelis ;  cum  in  illam  transferuntur, 
uti  hi  seniores  translati  erant.  Chrisliani  enim 
qui  adhuc  hic  vivunt,  dominantur  terrae  rebus- 
que  terrenis;  dum  vero  per  martyrium  aut  mor- 
lem  ad  Deum  transeunt,  dominanturet  regnant 
cum  Chrisloin  coelo  :  sunt  ergo  domini  et  rcgos 
coeli  et  terrae.  Alludit  adid  quod  Deus  promisit 
Ecclesiae,  Isaiae  62.  3.  dicens  :  Eris  corona  gio- 
ria?  in  manu  Domini ,  et  diadema  regni  in  manu 
Dei  tui.  Vide  ibi  dicta. 

Unde  notat  Ruperlus  non  dici  in  terra ,  sed 
super  terram ;  quia  sancli ,  inquit,  condilione  in 
terra  sunt,  sed  vita  et  conversalione  super  terram , 
ri  supcr  terrena  membra  sualenent  principatum. 

Quomodo  in  coelis  omnes  Beali  sint  reges  ,  ita 
«■xplicat  S.  Ansclmus,  epist.  2.  ad  Hugonem  : 
Tanla  erit  dileclio  inter  Deum  eteosqui  ibi  erunt , 
et  inter  seipsos ,  ut  omnes  invicem  diligant  sicut 
seipsos ,  sed  plus  ament  omnes  Deum  quam  seipsos. 
Et  propter  hoc  nullus  ibi  volet ,  nisi  quod  Deus ;  et 
(juod  volet  unus ,  hoc  volent  omnes  ,  el  quod  volel 
unus  vel  omnes ,  lioc  ipsum  volet  Deus.  Ouaproplcr 
quidquid  unusquisque  volet ,  hoc  erit  de  seipso ,  et 
de  omnibus  aliis,  et  de  tota  creatura,  et  de  ipso 
Deo.  Et  sic  singuti  erunt  perfeclireges ,  quia  quod 
singuti  volent ,  lioc  erit;  et  omnes  simut  cum  Den 
nnus  rex ,  etquasi  unus  Iwmo ;  quia  omnes  imum 
volenl ,  etquodvolent ,  erit.  Et  inferius  cum  dixis- 
setpretium  quo  emitur  hocregnum,  esse  amo- 
rem,  subdit  :  Denique  quoniam  regnare  in  ccclo 
non  est  aliud,  quam  sic  glutinari  cum  Deo ,  et  cum 
omnibus  sanctis  angelis  et  hominibtis  per  dilec- 
lionem  in  unamvoluntalcm ,  ut  omnes  utanlur  si- 
mul  una  potcskite ;  ama  Dcum  plus  qttam  teipsum, 
et  jam  incipis  tenere  quod  ibi pcrfeclcvis  habere. 
Concorda  cum  Deo  et  hominibus ,  si  tantttm  ipsi  a 
Deo  non  discordcnt ,cljam  incipis  cumDeoetcum 
omnibus  Sanctis  ejus  regnare.  Nam  secundum 
quod  tu  concordabis  modo  cum  Deo ,  ct  cum  homi- 
nibus  in  voluntate  illorum,  concordabit  lunc  Detts 
i,l  omnes  Sancti  tecam  in  tua  voluntate.  Si  ergo 
vis  esse  rex  in  cozlo ,  ama  Deum  et  homines  sicul 
debes ,  et  mcreberis  csse  qttod  optas. 

11.  ET  VIDI,   ET   AUDIVI    VOCEM    ANGELORUM  MUL- 

torum. ]  q.  d.  Vidi  angelos  innumcrabiles  ct  au- 
divi  vocem  eorum  ;  una  cnim  consona  voce  cla- 
mabant  :  Dignus  cst  Agnus  ,   qni  occistts  est  , 


-YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

accipere  virtutem,  ctc.  Ad  lilteram  loquilur,  non 
de  monacbis  et  Religiosis  ,  quos  Nazianz.  vocal 
angeios  lerrestres ;  sed  de  veris  et  ccelestibus 
angelis,  qui  sunl  innumerabiles  :  Uude  sequi- 
tur  : 

ET    ERAT     NUMERUS     EORUM     MILLIA     MILLIUM.  ] 

Graeca  Complut.  legunt :  pu/mtfct  ^taJwv  ,  x»  y_i- 
huo-z  nAtoSuw,  iil  cst,  myriades  myriadum  ,  ct 
millia  millium.  Porro  myriades  myriadum  sunt 
decies  millies  dena  miilia.  Alludit  ad  Daniel. 
7.  10.  MilUamiUiumministrabant  ei,  et  deciesmil- 
lies  centenamillia  assistebant  ei.  Alcazar  ad  lille- 
ram  haec  accipit  de  sacriiicio  Missae  ,  quod 
celebrabant  1k  seniorcs,  idest,  sacerdotes  ;  an- 
gelorum  enim  proprium  est  in  Missae  sacri- 
hcio  assistere,  et  sauclissiumm  Chrisli  corpus 
veuerabundos  comiiari.  Verum,  supcrius  docui 
Ikcc  omnia  in  ccelo  visa  esse,  non  in  terra  ,  ac 
ccelestium  gloriamsigniiicare,  non  lerreslrium. 
12.  Dicentium  voce  MAONA.  ]  Vox  magua  indi- 
cat  ingentem  animi  affeelum  et  ardorem  ad 
glorificandum  Deiun  el  Agnnm  ,  eo  quod  homi- 
nibus  palefecisset  librum  Dci  signalum;  mire 
cnim  gaudent  angcli  de  hominum  commodis  et 
salule,  ideoque  cumiis,  et  proiismire  laudant 
Deum  :  Clamor  in  Dei  auribus  cst  desiderium  ve- 
hemens,  ait  S.  Bernard.  serm.  16.  inpsal.  90.  Nam 
apud  Deum  valet  nonmagnus  clamor ,  sedmagntts 
amor.  Unde  S.  August.  in  serm.  Cumoras,  ait , 
clama  non  voce  ,  sedmenle;  nam  el  tacenles  exau- 
dit  Detts. 

DlGNUS    EST   Ac.NUS  ,    QUI   OCCISUS  EST  ,  ACCIPEUi; 

virtutem  ET  divinitatem.  ]  Accipere ,  scilicel  ab 
omnibus  hominibus,  vcl  accipere ,  non  in  sc  , 
sed  in  mente  et  ore  hominum;  ut  scilicct  omnes 
homines  agnoscant  ct  laudent  Agni  virtutem  , 
grneee  8u»«pcv,  id  est,  fortitudinem  et  divinilatem, 
eamque  ii  suis  idolis  ad  Clnistum,  cujus  revera 
est,  transferant.  Nam  alioqui  Chrislus  non  po- 
luit  mereri  divinilatem  ;  utpote  quae  in  Christo 
praecessit  ejus  exisicntiam  ct  mcrilum  ,  fuiupic 
causa  et  ralio  quae  ejus  operibus  infinitum  va- 
lorem,  et  vim  merendi  tribuit,  ut  docent  sanc- 
tus  Thomas,  3.  part.  q.  19.  a.  3.  Suarez  et  alii. 
Facessat  ergo  Photinus,  qui  docuit  Chrisium 
fuissehominem  purum,ctobmerita  vitae  sanctae 
meruisse  accipere  divinilatem.  NamChristus  ab 
initio  suoe  conceptionis  fuit  Filius  Dei,  nee  aliani 
habuii  hypostasin  quam  filii  Dei.  Hoc  est  eniui 
quod  de  eo  praedixit  Gabriel  B.  Virgini  :  Quod  a 
lc  nascclur  sanctum,  vocabilur  Filius  Dei ,  Lucae 
1.  Faccssant  inulto  magis  Nestoriani,  ct  nostri 
Sociniani,  qui  censent  Christum  nec  ab  inilio 
incarnationis,  ncc  posteafuisse  Dcum,  scd  sua 
sanctitale  meruisse  ut  vocaretur  Deus,  id  est 
vir  divinus  ,  quomodo  judiccs  vocantur  Dii , 
psal.  81.  Ego  dixi :  Dii  eslis,  cl  ftlii  Excclsi  omnes. 
Fruslra  cnimidex  hoc  loco  probare  contcndunt, 
cum  aeque  ipsi  fateantur  hic  non  aliuddici.quam 
Christum  meruisse  diviniiatein,  id  cst  noincu  , 
famam  et  gloriam  divinitalis;  ul  scilicet  ab  ho- 
niinibus  honoraretur,  et  colerctur  ,  non  tantum 
ut  vir  divinus,  sed  vere  ut  Deus,  uti  videmus 
eum  loto  mundo  coli  et  adorari.  Meruit  autein 
nomen  verum,  etfamam  et  gloriam  vcram  ,non 
falsam  ,  non  emenlilam ;  crgo  revera  liabebat  iu 
se  divinitatem,  eratque  Dcus.  Hoc  est  quod  ait 
Apostolus,  Philipp.  2.  5.  de  Chrislo  :  Qtti  cum 
in  forma  Dei  esset ,  non  rapinam  arbilralus  est 
rssese  cequalem  Deo ,  sed  semelipsum  exinanivit 
formam  scrvi  accipiens,  elc  Ilttmiliavit  sernettp- 


COMMENTAIUA  IN  APOCALY 

snm  fuclus  obedicns  Utque  ad  morlem;  viorhw 
iiulein  crucis;  propter(modcl  Deus  exallavit  illum, 
cl  donavit  illi  novicn,  quod  est  supcromne  nomcn  : 
ut  in  nomine  Jesu  omnc  genu  /Uclalur,  cnlestiuni, 
terrestrium,  et  infcrnorum ;  elomnis  tingua  con- 
filealur ,  quia  Dominus  Jcsus  Cliristus  in  gloria 
rst  Dci  Patris.  Ecce  hoc  fuit  accipcre  Agniiin  di- 
vinilalcm.  Ila  Lyranus,  D.  Thomas  ,  I  ererius 
ct  alii.  Sic  saepealibi  jnbomus  Dco  dare  gloriam, 
honoroni ,  sanclilalem  ,  bcncdiclioncm  ,  non  in 
se  (illius  enim  gloria  el  sanclilas  cum  in  se  sil 
immcnsa,  ci  nihil  adderc  possnmus)  ;  sed  apud 
liomincs,  faciendo  scilicet  ut  homincs  cognos- 
eant,  colanlet  laudent  Dci  sanctilatcm  ct  glo- 
riam 

Nola.  Sicul  sepiem  eranl  sigilla  libri  signali, 
qua:  continebanl  sepiom  illustres  dlvinae  pro- 
videnlioe  alleelus  ,ila  seplem  liic  elogia  (lanlur 
Agno  occiso  ea  rcseranli ,  quibus  laudatur  el  ce- 
lebralur  septemplici  laude,  scilicel  virtus,  divi- 
nilas,  sapicntia,  forliludo,  honor ,  gloriacl  bene- 
diclio.  Sie  et  rap.  7.  v.  12.  Deoco  quod  suos  a  sep- 
lem  plagis  liberai  il,  sepluplex  dalur  doxologia  a 
qualuor  animalihus  et  lli  seniorihus ,  scilicel  : 
llcncdictio,  cl  clarilas,  et  scieniia,  d  gratiarum 
aclio ,  honor ,  cl  virlus,  cl  forlitudo  Dco  noslro. 
Sepiempliei  ergo  laude  etbymno  cclebranl  sep- 
templicem  Dci  providentiam. 
•  Nola  secundo,  pro  divinitatcvi  graecc  CSt  ir>w>- 
««,  id  cst  divilias,  el  ila  hic  legunl  Andreas,  Ai  e- 
las,  Ticonius  cl  Primasius.  Scd  alii  passini  le- 
gunt ,  divinitaltni ;  undc  ila  \idelur  fuisseprimi- 
tus  in  Grasco  :  licel  Alcazar  divitias  in  (iraro 
putct  poni  pro  divinilale.  Sernio  enimesl,  in- 
<[iiil,  de  osleiisinno  diviiiai'um  inearum  commu- 
nicalione,  id  quod  divinilalis  esl  proprium,  sci- 
liceldivilem  essein  misericordiaet  hcnoliccntia, 
id(|uc  videtur  vcrius.  Nam  inler  i»buM«  et  Zno-r,-* 
nulla  est  lillerarum  allinitas,  ut  non  \ideatur 
pro  $no-r,-v.  irrepsisse  7t)outov. 

Porro,  Deus  nonien  accepila  tc^jtm,  idcsldivi- 
liis,lam  apud  halinos,  quiun  (irarosel  Jlebraeos. 
I.aline  eniin  dieilur  Deus ,"  quod  niliil  ci  desil, 
aul  quod  omnia  connnoda  hominihiis  del.  liur- 
Mim  Deiim  vocarunl  dilcm,  quasi  divilem.  Audi 
Ciccronem  de  Natura  deorum ?  Terrena  autem 
vis  ovinis  alquc  natura  Ltili  patri  dcdicala  esl ,  qui 
divcs  ,  ul  apud  Grtfcosln)ov~o>v,  quod  ct  omniareci- 
danl  in  terra$,  cl  oriantur  c  tcrris.  Gr&ti&nlotna», 
)deslPlulo,vel  PlutusDeus,  a  nktivem,  id  est  divi- 
liis,  nomcn  accepil.  Hehraice  dicilur  ^TCsaddai, 
quasi  H  fij  schc  dai ,  id  cst  cui  cst  sufficienlia , 
ahundantia  ,  cornucopiie  omnium  reruin  ;  hane 
eniin  signilieat  dai;  nnde  mulli  l.alinum  Deus, 
el  Ci.T-cum  hof,  Jqvis  nonien.  deducunl.  Sie  ei 
in  lingua  lllyriea  Deus  nomen  hahel  a  diviiiis; 
illyricc  cnim  Bogh  esl  Deus,  Bogath,  di\es.  /;«»- 
paztUO,  divilia1.  DeilasVnim  in  co  consi-lit,  quod 
sil  dives  el  allluens  oinui  sa|)ienlia  ,  honilale. 
.iusiiiia,  omnibusque  gratiis,  aiirihuiis,  perfee- 
lionihus,  on)ni(|ue  hono.  liinc  dc  Dco  ail  Apos- 
lolus  ,  quOd  sil  divcsiu  onnics<iui  inrocant  illnm  , 
Koman.  10.  12.  Et  deCluisio  :  Propterves  egenas 
fuctus  csl .  cum esset  dives ,  '2.  Corinib.8.  v.  9.  Et : 
Deus  autem  .  qui  dioes  esl  in  misericordia ,  Epbes. 
"l-  (i.  El  :  O  alliludo  divitiarum  sapientiasel  scien- 
tim  Dci  !  i;om.  11.  33. 

i  t  sahi.vham  ,  ]  scilicei  plenametperfectam, 
pula  rcrum  omniuni  cognitionem,  ait  Glossa. 
l  nde  Lud.  Molina  1.  pari.  quaest.12.  art.  S.  disput. 
.'••  lnemb.  7.  ex  hoc  loco  probat  Christum  boini- 


I'S1\  S.  JOANNIS.  Cap.  V.  ,  llv? 

nein  in  \erho  vidcre  omnia  pralerila,  prassoniia 
et  fuiura,  ideoque  videre  infinita  ;  qnia  decet 
ut  ejus  acluabs  oognilio  ut  minimum  tam  fate 
p;iie;it,  (|uanlum  ipsius  dominalio  ac  pote- 
sesc  exiendif.  Ilaec  autem  ad  omnia  jam  dicta  se 
exlendil.  Krgo,  clc. 

13.  Et  ovneh  cnF.ATtRAM.  ]  Sicut  versu  pra> 
cedenti  angeli,  iia  bicomnes  alise  creatime  in 
visione  visa*  sunl  Joanni  laudarc  Agnum,  ob  re- 
seratum  ab  eo  libnun  signaium  :  quo  per  proso- 
pnpceiam  significalur  admirahile  fuisse  Agui  be- 
neficium  in  reserando  libro,  oh  quod  omn<  - 
angcli  cl  bomines  juhilenl ;  ila  ul  coclum  et 
lerra,  omnesquc  crealuice  irrationalcs  exultare 
videanlur,  ac  reip«a  exultarent,  si  sensu  et  ra- 
lionc  praedila  essenl.  Congaudent  enim  bomini- 
hus  quasi  beris  suis  :  crcala  enim  sunta  Deo  ut 
ser\ianl  honiini;  undc  el  ctim  homine  rcnova- 
lioncm  sui  expcctant,  Rom.  8. 19.  Addit  Rnper- 
(us  :  Gaudcnt,  inquit,  non  quia  redempta:  ,  scd 
quia  creaOe  sunt,  ideoquc  Deum  laudanl  non 
rationali  aul  voeali  confessione,  sed  nalurali 
quadam  sui  siatus  praesentalione. 

Qjjm  i>  coelo  est,]  pula  sol,  luna,  stclke. 
Ila  Ambrosius,  buperlus  et  Pererius.  Aliler  AI- 
cazar  :  naiiiMsemffflo,  rcfert  ad  Cbrisliano- ; 
csscsupcr  laram,  ad  Juda'Os;  esse  sub  terra ,  ad 
daeimones  et  damnatos ;  csse  in  tnari,  ad  Gentiles  : 
(;.  (I.  Omnes  Chrisliani ,  Judaei,  Pagani  el  Da_>- 
inones,  licel  invili ,  glorificant  Agnum.  Verum 
boc  myslicum  csl,  non  lillcrale. 

Et  sib  TERitA.]  Hoc  sunt  animae  existenlcs  in 
Purgalorio;  ilbe  cnim  licct  in  pocnissint,  amani 
lamen  el  laudant  Deum  et  Agnum,  ii  quo  brevi 
sperai»!  liberalionem,  saluiem  et  gloriam.  Ita 
I Tanc.  Suarez,  bibera,  cl  alii  passim.  Rursum, 
sunl  damnali  cl  dcemones,  qui  cogunlur  Deum 
cl  Chiistum  agnoscere  el  rcvererj,  non  volun- 
laria  confessione,  scd  coacla  concessione,  ait 
Rupcrtus  et  S.  Cregor.  U.  Dialog.  c.  U1. 

Diccs  :  psal.  JJ3.  v.  penulL  et  Rarucb.  2.  17. 
dicitur  :  ftoji  morlui  laudabunt  te ,  Dominc ,  ne- 
quc  omncs  qui  descendunt  in  infernutn,  P.cspond. 
Sensus  est  :  Mortui  non  laudahunt  tc,  Domine  ; 
scilicctca  rationc  ct  modo,  quo  nos  vivenles 
laudamus,  nimirum  voce  communi  ct  publica 
coram  vivcnlibus.  Vide  dicta  Rarucb.  2.  17. 

Et  qwe  suht  in  m.yri,  ]  puia  pisccs,  margariiae 
ct  gemiiKc,  etc. 

Etqvjkih  eo,]  scilicet  mari.  C.rseca  jam  ba- 
bont,  TJivauTou,  (jtuv  in  <is,  scilicet  colo.  terra 
ct  mari.  Rcpetil  -o  in  mari ,  subdens,  etqua>  in  eo, 
ul  significet  oreaturas  in  inari  existentes  longius 
aht  sse  a  glorificatione  Dei  et  Agni,  et  lamen  re- 
\ei  a  Deum  el  Agnum  glorificarc.  T6  ergo  ct  qurr 
in (o,confiiTnalio  eslejus  (piod  praecessil.  Elqua' 
sunt  in  mari.  Aliter  T.ihera  :  referl  enim  -o  in 
eo  ad  (iracum  ■•<■-;>■;,  id  est  crealuram,  quod  e-i 
neulrum,  q.  d.  Omnia  qoae  sunt  in  bac  crcalura 
COBli  ,  tcrra'  el  maris. 

Nota.  Haec  omnium  creatuTarum  doxologia  si,;- 
nilicat  omnes  creaturas  ess(>  sub  Christi ,  sequc 
ae  Dei  deininio  et  imperio.  illudque  niaxime 
eogniluras.  veneraturas  eladjiiluras  in  cxlremo 
judieio.  cum  m\>leria  hujus  lihri  signali  .  puta 
judieium  universale  lotiusmundi,  ipsequeCbris- 
lusjudex  loti  mundo  gloriosus  apparebit.  Tunc 
enim  plangenl  omnes  Tribus  terrae,  ei  pugnabit 
orhis  lerraium  pro  Cluisto  conlra  insensatOS; 
omnis  cnim  crcaiura  \idcbil  quhd  ipse  sit  judex 


1128  COMMKNTARIA  IN  APOCALY 

vivorum  ct  morluorum  :  quocirca  eum  ui  lalem 
colet  et  adorabit. 

Dicentes,]  muta  voce,  qua  loetabundae  crea- 
lurae  suo  modo  laudant  Dcum  creatorem  suuin. 
Hucspectat  illud  Pbilonis,  libr.  de  Plantat.  Noe 
paulo  ante  finem.  Fcrtur,  inquit,  fabula  d  sa- 
pientibus  viris  acl  posteros  per  manus  tradita.  Est 
autcm  lalis.  Otim  cum  totum  mundiun  opifex  ab- 
solvercl,  quemclam  e  Propketis  rogavit,  num  quid 
desiderarct  nondum  creatum  sive  in  lerra  el  aqua, 
sivc  in  aere  ct  coclo?  Respondit  ille  esse  quidcm 
perfccta  et  plena  ubique  omnia,  unum  tamen  se 
requirerc ,  laudatorem  horum  sermonem ,  qui  in 
rcbus  omnibus  vel  quocl  minimum  obscurissimum- 
quc  videtur ,  non  tam  laudet ,quam  cnarret ;  ip- 
sam  enim  enarrationem  operum  Dei  sufficientissi- 
mam  esse  laudem ,  nullo  egentem  auctario.  Hoc 
responsum  patri  universorum  placuisse  fertur;  nec 
multo  post  cxortum  genus  canorum  et  musicum, 
ex  una  divinarum  potentiarum  virgine  memoria  , 
quam  mnemosynam  vocant.  Hcec  est  priscorum 
fabuta  :  ex  cujus  auctorilate  discimus  nihil  esse 
Deo  magis  proprium  quam  benefacere ;  nihil  item 
creaturce  qudm  gratias  agere  ,  cum  prasterea  ni- 
hil  rependere  valeat. 

Moraliter,  discimus  hicab  angelisetcoelitibus 
varios  actus  gratulationis ,  amoris,  laudis  et  ju- 
bili,  quibus  Deum  et  Agnum  crebro  ob  sum- 
mam  ejus  majestatem,  sapienliam,  sanctitalem, 
et  ob  beneficia  creationis,  conservationis,  guber- 
nationis,  etc.  sed  maxime  incarnationis  Verbi, 
et  redemptionis  noslrae ,  celebrare  debemus. 
Primus  est  ipsa  ejus  cognitio,  consideratio  et 
professio  ,  qua  profitemur  ipsum  esse  oceanum 
immensum  essentiae,  bonitalis,  sanctimoniae  , 
perfectionis,  beatiludinis  et  gloriae  a  quo  veluli 
fonte  omnes  angeli  bomines  et  creaturae  guttu- 
lam  suae  entijalis ,  sapientiae  et  virtutis  emen- 
dicant  et  participant.  Ipse  enim  est  omnium 
principium,  omnium  finis,  omnium  conditor, 
imo  creator  ex  nihilo  ,  omnium  suslentaculum, 
omnium  locus,  omnium  aevum ,  duratio,  ter- 
minatiOj  ordinatio,  connexiOj  concordia,  con- 
summalio,  praesertim  per  gratiam  et  gloriam  , 
•juam  per  Cbristum  nobis  communicat.  Ipse 
est  omne  bonum  angelorum  et  hominum,  ac 
totius  naturae,  quae  est,  et  quae  non  est,  sed  esse, 
et  ab  eo  creari  potest.  Ex  hoc  actu  sequitur  sc- 
eundus,  scilicet  summa  ejus  reverentia  et  admi- 
ratio;  consideranles  enim  immensam  banc  di- 
vinitatis  ejus  excellentiam ,  et  ex  altera  parle 
nostram  vilitatem  ,  et  abyssum  nibili ,  summe 
eam  reveremur  et  admiramur,  summeque  nos 
sub  ea  dimittimus  et  humiliamus ,  perinde  ac 
Serapbini  prae  reverentia  velant  facies  suas  co- 
ram  ea ,  Isaiae  6.  2.  Tertius  est  actus  amoris 
concupiscentiae ,  quo  eum  ut  auctorem  omnis 
nostri  boni  summe  diligimus,  eique  dicimus  : 
Tu  Deus  meus  ,  etomnia  mea,  Deus  cordis  mei , 
ct  pars  mca  Deus  in  ceternum.  Quartus  est  actus 
amoris  amicitiae,  quo  eum  purissima  charitate 
et  benevolentia  amamus ;  quia  propter  suam 
infinitam  praestantiam  et  dignitatem  infinite  dig- 
num  est  omni  amore,  omni  gloria,  omni  laude, 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  V. 

omni  cullu  ,  omni  veneralionc,  omni  obedientia 
et  obsequio.  In  ipso  enim,  estomnebonum,  omne 
pulcbrum,  omne  delecfabile,  omnis  dulcedo, 
omnis  quies ,  omnes  divitiae,  omnis  nobilitas, 
omnis  majestas,  omnis  sapientia,  omnis  poten- 
tia,  omnis  gloria,  et  quidquid  mens  concipere 
potest ,    imo  inlinities   plura.    Quocirca   mens 
amans  lioc  bonum  immensum,  faslidit  omnia 
bona  creata,  velut  umbras,  somnium  eltenuem 
picluram  illius  summi  boni.  Porro,  S.  Bernard. 
S.  Bonavent.  et  Richard.  Victor.  tracl.  de  Gradi- 
bus  charitatis,  hujus  amoris  varios  assignant 
tum  gradus,  tum  effectus  et  dotes.  Primus  est, 
quod  amori  sit  inseparabilis  ,   ut  anima  cum 
Aposlolo  dicere  possit :  Quis  nos  separabit  d  cha- 
ritale  Christi?  Secundus,   quod  sit  insaliabilis; 
ignis  enim  nunquam  dicit  :  Sufficit.  Tertius  , 
quod  sitinvictus.  Fortis  enim  est  ut  mors  ditec- 
tio  ;  et  aqucv  muttcB  non  potuerunl  extinguere  cha- 
ritalem.  Quarlus,  quod  sit  deleclabilis,  ut  dicat 
anima  boc  amore  ebria  :  Inlroduxit  me  rex  in 
celtaria  sua;  fulcitemc  ftoribus,  stipatememalis, 
quia  amore  langueo.  Quintus,  quod  vulneretani- 
mam  ardentibus  desideriis,  elplurimis,  quibus 
optat,  et  procurat  quanlum  potest ,  ut  omnes 
eum  cognoscant,  timeant,  ament,  colant,  lau- 
dent.  Sextus,  quod  semper  Deum  sitiat,  sem- 
per  eum  praesentem  habeat;  in  omni  creatura 
ad  eum  ascendat,  eumque  contemplelur.  Septi- 
mus,  quod  desideret  dissolvi  et  esse  cum  Chris- 
to,  non  taedio  viiae,  sed  ut  fruatur  dileclo  suo. 
Ex  hoc  amore  sequitur  quinlus  actus  sumnii 
gaudii ,  quo  mens  gaudet  de  Dei  Creaioris,  Do- 
mini ,  Patris  et  nedemptoris  sui  attribulis  el  per- 
feclionibus  immensis,  nempe  quod  Deus  nos- 
ter  sit  oplimus,  potenlissimus ,  sanctissimus, 
gloriosissimus,  omnilmsque  bonis  quaquaver- 
sum  circumfluat.  Ex  gaudio  sequitur  sextus  ac- 
tus  gratulationis,  quo  illi  tanquam  Deo  noslro 
tanlam  Majestatem,  tanlas  opes,  tantam  felici- 
tatem  gratulamur  dicenles  :  In  le  omnis  gloriaet 
dignitas.omnes  divitiacetthesauri,  omnesvolup- 
tatesetconsolationes,  omnes  deliciae,  omnia  gau- 
dia,  omnes  bealiludines.  Tibi  omnia  ista  deben- 
lur,  et  siquidillis  deesset,  aut  iis  addere  possem, 
omnia  mea  ad  id  liberalissimeexpenderem.  Tu 
enim  iisdignissimus  es;  tuaedivinitati  baec  con- 
gruunt.  Tibi  ergo  ea  gratulor ,  tibi  congaudeo. 
Ex  gratulatione  sequitur  septimus  actus  jubili, 
quo  cum  Bealis  exullantes  de  tanta  Dei  nostri 
gloria  ,  jubilamus  et  dicimus  :  Sedenti  in  throno 
et  Agno  benedictio ,  et  honor,  et  gioria  ,  et  potes- 
tas  in  scecuta  sazculorum.  In  eoenim  jubilat  mens, 
qui  infiniiies  pluris  est  omnibus  quae  sunt,  et  in 
infinitis  mundis  esse  possunl;  qui  infinitoamore 
et  jubilo  dignus  est :  ac  proinde  in  eum  totum 
cor  suum  laudando  etexullando  effundit,  opta- 
relquc,  si  ficri  posset,  infinita  corda,  quibus 
cum  infinitis  amoribus  et  laudibus  celebrarel: 
denique  invilatomnes  angelos,omneshomines, 
omnes  coelos,  omnia  animanlia,  omnia  creata, 
ut  secum  ei  jubilent,  aitque  :  Benedicile  omnia 
opera  Domini  Domino ,  taudate  et  supercxaltatc 
eum  in  sacula. 


COMMENTAnlA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  VI.  1)^9 

CAPUT  SEXTUM. 

SYNOPSIS     CAPITIS. 
Agnus  aperit  septem  libri   signati   sigilla,  nimirum  :  Primum  APERIT,  V.  1.  ET  EXIT 

EQUUS  ALBUS  CUM  EQUITIi  HABENTE  ARCUM  ET  CORONAM.  SeCUNDUM  APERIT,  V.  3.  ET  EXIT 
EQUUS  RUFUS  CUM  EQUITE  ,  HABENTE  GLADIUM  MAGNUM.  TeRTIUM  APERIT,  V.  5.  ET  EXIT 
EQUUS  NIGERCUMEQUITE,  HABENTE  IN  MANU  STATERAM.  QUARTLM  APERIT,  V.  7.  ET  EXIT 
EQUUS  PALLIDUS,  CUI  INSIDET  MORS,  QUEM  SEQUITUR  INFERNUS.  QuiNTUM  APERIT,  V.  9. 
ET  PRODUCUNT  ANIMjE  SANCTORUM  MaRTYRUM  PETENTES  VINDICTAM.  SeXTUM  APERIT  , 
V,  12.  ET  FIT  INGENS  TERR^E  MOTUS  ,  SOL  OBSCURATUR  ,  LUNA  UT  SANGLTS  RUBESCIT  , 
STELL/E  DE  COELO  CADUNT,OMNES  HOMINES  TERRITI  IN  SPELUNCAS  SE  ABDUNT. 

[t  vidi  quod  aperuisset  Agnus  unum  de  septem  sigillis ,  et  audivi  unum  de 
Iquatuor  animalibus,  dicens,  tanquam  vocem  tonitrui  :  Veni ,  et  vide. 
2.  Et  vidi  :  et  ecce  equus  albus ,  et  qui  sedebat  super  illum  habebat  ar- 
cum  ,  et  data  est  ei  corona  ,  et  exivit  vincens  utvinceret.  3.  Et  cum  ape- 
tfrttisset  sigillum  secundum  ,  audivi  secundum  animal ,  dicens :  Veni  et  vi- 
^de.  4.  Et  exivil  alius  equus  refus ;  et  qui  sedebat  super  illum  ,  dalum  est 
'ei  ut  sumeret  pacem  de  terra,  et  ut  invicem  se  interGciant ,  et  datus  est  ei 
gladius  magnus.  5.  Et  cum  aperuisset  sigillum  tertium  ,  audivi  tertium  animal ,  dicens:  Veni , 
et  vide.  Ecce  cquus  niger  ;  et  qui  sedebat  super  illum  ,  habebat  staleram  in  manu  sua.  6.  Et 
audivi  lanquam  vocem  in  medio  quatuor  animalium  dicentium  :  Bilibris  tritici  denario  ,  et  tres 
bilibrcs  liordei  denario,  et  vinum  et  oleum  ne  Iaeseris.  7.  Et  cum  aperuisset  sigillum  quartum, 
audivi  vocem  quarli  animalis  dicentis  :  Veni ,  et  vide.  8.  Et  ecce  equus  pallidus  :  et  qui  sede- 
bat  super  eum  ,  nomen  illi  Mors,  ct  infernus  sequebatur  eum,  et  data  est  illi  potestas  super 
quatuor  partes  terrae  ,  interficere  gladio ,  fame  ,  et  morte  ,  ct  bestiis  terrae.  9.  Et  cum  aperuis- 
set  sigillum  quintum  ,  vidi  sublus  altare  animas  interfectorum  propter  verbum  Dei ,  ct  propler 
lestimonium  ,  quod  habebant,  10.  etclamabant  voce  magna ,  dicentes  :  Usquequo,  Domine  , 
(sanctus,ct  verus)non  judicas,  et  non  vindicas  sanguinem  nostrum  de  iis  qui  habitant  in 
terra  ?  1 1 .  Et  datce  sunt  illis  singulae  stolae  albae  :  et  dictum  cst  illis  ut  requiescerent  adhuc 
tempus  modicum,  donec  compleantur  conservi  eorum  et  fratres  eorum  ,  qui  interficiendi  sunt 
sicut  et  illi.  12.  Et  vidi  cum  aperuisset  sigillum  ;  sextum  ct  ecce  terrae  motus  magnus  factus 
est,  etsol  factus  est  niger  tanquam  saccus  cilicinus ;  et  luna  tota  facta  estsicut  sanguis,  13.  et 
stellae  de  ccelo  ceciderunt  super  terram  ,  sicut  ficus  emiltit  grossos  suos  ,  cum  a  vento  magno 
movetur  ;  14.  et  ccelum  recessit  sicut  liber  involutus  ,  et  omnis  mons  ,  et  insulee  de  locis  suis 
motae  sunt ;  1 5.  et  reges  tcrrae ,  et  principes  ,  et  tribuni ,  et  diviles ,  et  forles ,  et  omnis  servus, 
et  liber  ,  abscondcrunt  se  in  speluncis ,  et  in  petris  montium  ;  1G.  et  dicunt  montibus  ,  et  pe- 
tris  :  Cadite  super  nos ,  et  abscondite  nos  a  facie  sedentis  super  thronum  ,  et  ab  ira  Agni  ; 
17.  quoniam  venitdies  magnus  irae  ipsorum  ;  ct  quis  polerit  stare  ? 

1.  Et  audivi  unum  de  quatuor  animalibus.  ]  ginalis ,  ita  ut  merito  comparetur  tonantibus  cce- 

Unum,  id  cst  priniiim,  pula  leo,  ut  patct  c.   Zj.  //5. 

7.  sequilnr  enim  lecundnm  ,  tertium  ct  quar-        2.  Et  vidi  :  et  ecce  equus  albus.  ]  Ex  quutuor 

lum.  Porro  leo OStendit  hanc  visionem  equi  albi  primis  libri    signati  sigiltis  quatuor  prodeunt 

S.  Joanni,  dicens  :  Veni,  etvide  ;  quia  Cliristus  equi ,   scilicct  primus   albus,  secundus  rufus, 

ejus  scssor  et  equus  liic  inducitur ,  ut  rcx,  hos-  terlius  niger,  quartus  pallidus, 
liumque  debcllator,  viclor  et  triumphator,  uti         Quaeres    quidnam    hi   signilicenl  ?   Primo  . 

moxpatebit.  Hinc  voxleonisCbristum  indicantis  Victorinus  per  equum  album  accipit  pr.xdica 

csl  instar  tonitrui,  quod  omnes  percellitet  sler-  tionem  Evangelii,  quae  mundum   lubegit    sib 

nit.  MysticeUupert.  perlonilruaccipitdoctrinam  el  Ctiristo  :  per   tres  reliquos   accipit  bella 

Cbrisli  totoorbe  pcrsonantem  :  Auditur,  inquit,  fames  et  pestes  a  Christo  praedictas  in   Efan 

vox  tanquam  tonitrui  ,  quia  videticct  non  sicut  gelio. 

probrosa  vanitas  susurrat  in  angulis ,  sed  palam         Secundo  ,  Beda  per  equum  album  et  equitem 

omni  mundo  prmlicari  amat  plcnitudo  partus  vir-  accipit  Apostolorum   certamina   et  viclorias 

CORNEL.    A   LAPIDE.      TOM.   X.  1'|2 


1130  COMMBNTAMA  IN  APOCAfcY 

per  rufum,  passiones  Martyrunij  qui  Apostolos 
proKime  secuii  sunt  :  per  nigrum,  dolos  et  ma- 
lignitatem  hypocritarum,  ct  falsorum  fratrtun  : 
pcr  pallidum,  versutias  e(  fraudes  lueretico- 
t  ii  m. 

Tertio  ,  Andraeas  Caesar.  et  Arclas  in  primo  ot 
.«.rcundo  equo  conscnliunl  Bedae  :  pcr  tertium 
vcro,  puta  equum  nigrum ,  acciniunt  infirmo- 
rum  Christianorum  a  Christoet  fide  aposiasiam : 
per  pallidum  autem,  accipiunt  eorumdem  puni- 
lioncm. 

Quarto,  Ambros.  per  scptem  sigilla  putat  por- 
tendi  ca  quae  septcm  mundi  aelatibus  ,  Sanclis 
1 1  clectis  contigerunt,  aut  contingent.  Unde 
([ualuor  prima  sigilla  rcfcrl  ad  vetus  testamcn- 
tum,  puta  ad  facta  et  gesta  quae  in  eo  contige- 
runt  ;  tria  vero  ullima  refert  ad  novum  lesta- 
menlum,  ut  scilicet  quintum  sigillum  pertincat 
ad  Martyres  ;  sextum  ad  Judaeorum  reprobatio- 
nem,  et  Gentiuni  vocationem  ;  sepiimum  auteni 
ad  Anlichrislum. 

Quinlo,  Ruperlus  :  Septcm,  ait.,  sigilla  signili- 
cant  septem  primariaviUcCUristi  mysleria,  puta 
nalivitatem, cruceni)  resurrcciioncm,  ascensio- 
nem,  Spiritus  sancli  missionem,  Gentium  vo- 
cationem ,  et  universale judicium. 

Sexto,  Alcazar  per  quatuor  primasigilla,  puta 
pcr  quatuor  diversi  coloris  equos  et  equites  , 
censet  repraesentari  conversionem  etfelicitatem 
Judaeorum   qui  Christo  credent,  eique  se  sub- 
ilent  :    pcr  tria   vero  ultima  significari  infeli- 
cilatein  etpcenas  Judaeorum  Cbristo  incrcdulo- 
rum  et  rebellitim.  Unde  ipse  bic  notat  3.  Qua- 
tuor,  inquit ,  amores  inordinati  homini,  mun- 
doque    dominabantur   quasi  tyranni  :   primus 
crat   nimius  amor  vitae  ac  dcliciarum ;  secun- 
dus,  divitiarum  :  tertius,  honoris  ;  quartus,  pro- 
prii    sensus  ac  judicii.  Ex  hisce  Christianos, 
praesertim  primitivae  Ecclesiae,  eripuit  Christus. 
Nam  a  proprii  judicii  dominalione  eos  subduxil, 
ilum  eos  suae  ftdei  subjecit,  quae  spiritualis  vi- 
tae  fundamentum  est.   Deinde  honoris  studium 
dispulit,  dum  eos  excitavit  ut  Christi  lidem  li- 
bere  inter  tot  Gentilitim  probra  et  sanas  profi- 
terentur  et  praedicarent.  Tertio,   per  Evangeli- 
cam  et  voluntariam  paupertatem,  in  eis  cupi- 
ditatem  divitiarumexlinxit.Quarto,  docuilvitam 
contenmere,  etamare  martyrium:  unde  quarlo 
cquo  pallido  insidet  mors,  significans  moriem 
et  martyrium  Judacorum  qui  Christum  sunt  se- 
cuti  :  tertio,  nigro    scilicet,    insidet   egestas  , 
quam  patiuntur  pauperes :  secundirufi  sessor  est 
ipsa  pacis  perturbatio  ,  sive  audacia  quae  pacem 
perturbat :  unde  dalus  est  ei  gladius  ,  ut  tolleret 
pacem  de  terra  :  primi,  albi  scilicet,  sessor  est 
Christus,  transfigens  corda,  juxta  illud  psal.  W. 
(3.  Sagitta?  tuce  acuta?[populisub  lccadcnt)  incorda 
inimicorum  regis  3  id  est  eorum  qui  prius  erant 
inimici.  Sessores  ergo  quatuor  equorum  sunt  : 
Fidcs  et  verilas  ,  audacia  ,  egestas ,  mors  ;  quac 
qualuor  amores  inordinatos  jam  dictos  interi- 
munt.  Hincaptc  primi  equi  color  est  albus  ;  qui 
est  symbolum  mansuetudinis.  Secundi  equi  co- 
lor  est  rufus  :  hic  enim  symbolum  est  audaciae 
etardoris.  Tertii  color  cst  niger,  qni  est  symbo- 
lum  humilitatis  :  quarti,  est  pallidus  ,  quia  venit 
mortem,  quee  facit  pallidos.  Porro  apte  equus 
albus  tribuitur  fidei  ;  quia  color  albus  proprius 
cst  equi  cicurisetmansueti :  unde  quoqueequis 
albis  pilus  est  lenis  ac  mollis  instar  fili  serici. 
Hinc  etiam  equi  albi  aliis  aliorum  colorum  sunt 


1>S1N  S.  JOANNIS.    Cap.  VI. 

imbccilliores.  UndeVirgil.  in  Georg.  Color,  ait» 
esl  dclcrrimus  albis.llu  lides  leniler  domat  bomi- 
nis  judicium  et  ralioncm,  illamque  quasi  infir- 
matn  subigit  Cbristo. 

Rursum,  fides  pingilur  bic  quasi  eques  ges- 
tans  arcum  ,  per  prosopopoeiam,  uti  per  cam 
Poetae  amori,  siye  Cupidini  arcum  et  sagittas 
allingunt,  ul  significent  cfiicacissimam  amoris 
vim  qua  corda  fcrit  ct  sauciat,  ita  ut  ea  trahat 
ct  ducat,  non  quo  ratio,  sed  quo  amor  ipse  ea 
rapit.  Sic  enim  fides  rapuithomines  in  amorctn 
rei  mirae  etinsolitae,  puta  Chrisli  crucilixi ,  ut 
in  co  omnem  spem  et  felicitatem  reponeVent. 
Hinc  gestat  coronam  in  signum  vir.toriae.  Undc 
ailS.  Joannes  epist.  1.  c.  5.  v.  l\.  lliec  est  vicloria 
qua?  vincit  mundum ,  fides  nostra. 

Verum  haec  omnia  allcgorica  sunt,  non  lillera- 
lia,  atque  ingeniose  adinventa  ad  aptam  sensus 
praeconccpti  accommodationem,  ut  scilicct  is 
singulis  visionis  partibus  congrue  adaptelur. 
Adde,  communis  Palrum  etlnterpretum  sentcn- 
tia  est ,  sessorem  htijus  equi  non  esse  fidcm,  sed 
Christum. 

Scplimo,  Aureolus  et  Viegas  ,  per  quemlibct 
horumequorumaccipiuntRomanum  Imperium, 
sub  diversis  tamen  Imperatoribus,  qui  per  ses- 
sores  etequites  significantur ,  ut  Zacharias  c.  6. 
qualuor  Monarchias  designat  perquatuor  qna- 
drigas.  Ctijus  symboli  ratio  prima  est ,  quOd 
cquus  sitanimal  impcriosum  et  gloriosum  ,  uii 
cst  monarchia;  sccunda,  quod  imperia  qtiasi 
equi  aDeo  gubernentur,  laxatis  vel  restriclis  eo- 
rum  habenis  pro  Dei  libitu.  Tertia,  quod  impe- 
ria  perinde  ac  equipernices  decurrant,  et  saepc 
ruant,  suosque  sessores  et  reges  excutiant ; 
quarta,  quodequus  sit  animal  bellicosum;  ileni 
petulans  et  lascivum  :  talia  quoquc  sunt  im- 
peria. 

Equus  ergo  primus,  puta  albus,    significat 
imperium  C.  Caligulae,  qui  Christi  Evangelium 
nonimpedivit,  sedin  JudaeosChrislihostesdesa'- 
viit.  Secundus  equusrufus,  significat  Imperitun 
Neronis,  qui  habct  gladium  magnutn  ;  quia  fuit 
crudelissimus    et    maxime   cruentus.    Tcrtius 
equus  niger  significat  Imperium  Titi,  qui  Hie- 
rosolymam  obsedit,  atraque  fame  et  gladio  vas- 
tavit.  Cui  dicilur  :  Vinum  et  oleumne  laseris ,  id 
cst,  ne  tangas  Christianos,  qui  propler  charita- 
tem  vino,  propter  misericordiam  oleo  compa- 
rantur.  Christianos  enim  non  laesit  Tilus  ,  sed  ii 
ex  Jerusalem  Pellam  evaserunt,  testc  Eusebio 
lib.  3.  c.  5.  Titusinmanu  habet  stateram,  id  est 
divinam  justitiam  :  htijus  enim  ipse  fuit  execu- 
tor.  Eqtius  pallidus  significat  Imperium  Domi- 
tiani,  qui  sua  persecutione  ingentem  meluni 
et   pallorem  tum    Senatoribus   Romanis,  tuni 
Cbrislianis  incttssit,  quos  parlim  bonis,  parlim 
vita   spoliavit.   Unde  ipse   vocatur  hic   mors  : 
quamobrem  ipse  quoque  a  suis  occisus  est,  et 
in  infernum  ob  sua  scelera  detrusus.  Notat  Vie- 
gas  recte  huic  equo  insidere  mortem  ,  ob  cur- 
sus  sui  velocitatcm ,  qua  ipsa  non  solum  honh- 
nes  consequitur,  sed  et  saepe  praecurrit,  ctnn 
eorum  spes  quasi  antevolans  demolilur  et  prae- 
scindit.  Iiursum,  equumhunc  cssc  yJM^  id  est 
pallidum ,  vel ,  ut  Tertul.  lib.  de  Pudicilia  c.  20. 
vertit ,  viridem  :  quia  mors  impiis   est  pallida , 
id  est  metuenda  et  trislis  ,  eosque  facit  luridos  ; 
bonis  vcro  est  viridis,  id  est,  suaviset  placida, 
spemquc  prasbet  messis  vitae  seternae. 

Quintum  sigillum  in  lucem  profercns  animas 


COMMENTARIA  IN  APOCAIA 

inicrfecloruni  ,  significat  Jmperium  Trajani, 
Adriani,  Antonini,  et  ca-terorum  sequentium, 
usque  ad  Diocletianum ,  qui  ad  sextuni  si^illum 
pertinet.  Tunc  ergo  plurinii  fuerunt  Martyres  , 
qui  sub  altari  clamant ,  et  vindictain  ii  Deo  pos- 
tulant. 

Sextum  sigillum  significat  aocrbissimam  per- 
sccutionem  Diocletiani  :  in  qua  terraemotus  wg- 
nilicat  omniurn  Romanorum  prasidum,  ejns 
jussu,  contra  Clirisiianos  commotionem.  Sol,  id 
est  Christusjvisus  est  tunc  ohscurari  el  denigrari 
apud  infldefes  :  luna,  id  est  Ecclesia,  facta  eal 
rubea  :  stcllac,  id  est  multi  praeclari  viri,  a  fide 
etccclo  exciderunt. 

Seplimum  sigillum,  de  quo  c.  7.  significai 
inagnam  Ecclesiae  commolioncm ,  consolatio- 
nem ,  pacem  et  latiliam  sub  Constantino  Mag- 
no,  prolligalis  (|ualuor  angelis  malis,  id  est,  qua- 
luor  tyrannis.  In  ea  factum  est  silentium  per 
dimidiam  boram,  quod  signilical  perseculio- 
nem  laienicm  et  silcnlem  Juliani  Apostatae,  scd 
brcvissiniam  :  lantum  cnim  bicnnio  regnavit  Ju- 
lianus.  lta  Aurcolus. 

Hfflc  sententia  cxipso  rerumevcniu  apposita 
ct  phuisibilis  videlur  •  verum  ci  obslare  videlur 
primo,  quod  tantum  futura  in  Ecclesia  a  Cbrisio 
us(|iie  ad  Consiantinum  complectatur  :  a  Cons- 
tantino  salial  ad  Anticbrislum  ;  cum  tamen  in- 
ler  utrumque  mulla  et  mira  conligerint,  aequc 
notanda  et  pra-dicenda,  ac  tempora  Constan- 
lini  et  prcecedentium  Imperatorum.   Secundo, 
quod  qualuor  e(|uos  tantum    viderit  Joannes, 
jam  aulem  decem  fuerunt  fccclesiae  persecutio- 
nes : ergo  decem  oportuisset  eum  videre  equos. 
Tertio,  quod  baec  expositio  (|uinto  sigillo  com- 
plectatur  sex  persecuiiones,  qua;  fuerunt  a  Tra- 
jano  usque  ad  Diocleliantim ,  aliis  vero  sigillis 
singulis  singulas  lanluinpersecutioncs  altribual; 
cum  tamcn  illa  Trajani  ei  sequentcs  Eeque  acres, 
inio  acriores  fucrint,  quam  praecedenli  s.  CHiarto, 
videtur  Joannes  qualuor  equis  omncs  Ecclesia: 
persecutiones  voluisse  coniplecli :  nam  post  eos 
(piinto  ,  sexto   et  septimo  sigillis  non  equos  , 
>cd  alias  visioncs  in  medium  producit.  Cur  mu- 
latequos  in  alias  visiones,  si  de  iisdem   perse- 
cutionibus  agil?  una  eniin  alleri  in  maicria,  mo- 
do,  auctore,  accrhitate  ,etc.  fuit  simillima.  Cuni 
crgoprioresperequosaptedenotentur,etiampos- 
lcriores  per  cquos  designanda:  fuisse  vidcntur. 
Dico  ergo  scptcm   sigilla  signilicare  septeni 
mysteria  ,  ceque  ac  lempora,  arcana  et  secreta, 
a  Deo  statula  et  signata,  quibus  res  quae  bis  si- 
gillis  contincntur ,  ordine  quaquo  suo,  suoquc 
saeculo  succcssivc,  antc  cl  us(pic  Anlicbristuni, 
linemque  lnundi  (  nani  fulura  suh  Anliebristo , 
tjl  in  linc  niundi,   ipso  lihro  signalo   descripta 
<  onlinonlur )   manifestabuntur ,  ct  reipsa  cvc- 
nient,  ita  Dl  uno  desincnte  niox  ordine  suo  suc- 
cedat  altciiun,  quod  proxime  sequitur,  v.  g. 
ut  desilio  secundi  sit  incboatio  lerlii  ,  et  dfisitio 
icrtii  sil  incboalio  qnarti,  uli  docui  c.  5.  1.  Ita- 
que  primo  sigillo  inducitur  bic  Christus,  quasi 
cques  albatus  ,  qui  cum  iribus  sequcnlibus  cquis 
cL  e(piilibus,  puta  rufo,  nigro  cl   pallido,  suc- 
oessn  e  certahil ,  et  quasi  duelliun  inihit,  singu- 
kvsque  tandem  proaternel  et  debcllahit  •  nimi- 
niin  (.cnliles,  quos  signilicat  cipuis  rufus  ;  Ikt- 
reticos,  quoa  significal  eqous  niger  ;  Turcas  ct 
Saraccnos,   quOS  sijinilical  cquiis  pallidus  :  ila 
ut  cuin  onini  bostium  ct  bominiim  genere  cer- 
tet,  vincal  et  iriumphet.  Ilaipie  ouni   in  [)iinio 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  \l.  j  |;il 

boc  sigillo  ait  Joannes  :  Ei  eccc  equus  albus,  <■> 
qui  sedebat  super  illum  habebal  arcuiu  ,  el  riala 
est  ei  corona ,  ct  exicit  vincens  ul  vincerei.  Rea 
pondeo,  cxplico  et  dico  boc  symholo  aibi  equi 
(i  cquilis,  significari  bellicosissinium  et  \  iclo- 
riosissimum  primitivffl  Ecclesiae  statum.  Nam 
equusprinio  ,  symbolum  est  belli  unde  Virgil.  3. 
/Kneid.  ait  Ancliisen  patrem  /Eneui  visis  albts 
equis  exclamasse  : 

Bcllum,  o  Krra  hospita^ por&u 
Dcllo  armautur  equi,  bello  bax  armcnla  paranlur. 

El  ducllicam  equorum  prolem  Lucretius  appel- 
lal.  Ilinc  equus  Marti  apud  Centiles  sacer  erat, 
eumque   Marti  Idibus  Decembris    inmiolabant. 
Narranl  Plutarch.  et  exeoPierius  Hieroglyph.  h- 
Horum   post   mortem    apparuisse  Osiridi,    ei- 
que  sciscitanti  quod  animal  bello  esset  ulilius, 
rcspondisse,   equum.    Cumque    Osiris  leoncm 
pracstare    arbiiraretur ,    respondisse   Horuni   : 
posse  quidem  leonem  auxilio  esse  ,  verum  ubi 
semel  fugam  arripuisset,  irrevocabilem  abire  ; 
cuni  alioqui    bellatori   necesso  esset  nonnun- 
quam  cedere,  nonnunquani  ex  inclinala  jam 
acie  rursum  bosles  aggredi  :  idcirco  equum  om- 
nihus  bis  ofliciis  magis  comniodum  et  ollicio- 
sum  esse.  Aristot.  in  Etbicis,  eam  prfflcipue  vir- 
tutem  in  equo  laudat,  quod  sit  od  currendum 
portandunique  bominem  idoueus,  ctad  invaden- 
dum  exspcclandumque  boslem  lninime  formi- 
dolosus.  Hinc  el  Zacharias  cap.  G.  quatuor  mo- 
narcharum  conlliclus  repraesental    per   equos 
albos,  rufos,  nigros  etvarios;  et  adeos  alludunt 
bi  quatuor  equi  et  equites  S.  Joannis.  Ilinc  forte 
iidem  quoque  alludunt  ad  quadriformes  illiu» 
;evi  aurigas,  puta  ad  quatuor  Circensium  auri- 
garum  factioncs  ,  quaternis  coloribus  discrimi- 
natas  et  dcnominatas  ,   quac   S.   Joannis    aelalc 
lUnna:  etalibicelcbrcs,inlersenon  raro  decerla- 
hanl  :  imo  postca  sa?pe,  ac  nominatiinsub  Jusii- 
niano  Iinper.  gravesin  rep.  sediliones  el  tumul- 
lus  concilarunt,  teste   Procopio  in   Anecdotis 
lnsiiniani  ,  Marccllino  in  Cbronico  ,  Tbeophanc 
et  Zonara  in  Justiniano  ;  dum  quisque  in  suam 
factionem    plures,  cliain    principes   pertraxit. 
el  ad  in  adversam  faclionem  per  caedes  grassan- 
dum  concilavil,  uti  avorum  memoria  in  ltalia 
fccerunt  Cihellini  et  (iuclphijerantenim  in  Cir- 
ccnsihus  aurigaa,  aliialbali,  alii  russati,  alii  pra- 
sini,   alii  veneti,   de   quibus  omnibus  exstant 
Kpigrammalalib.  5.  Anlhologia\  etDio  in  Domi- 
tiano  lih.  5(j.  etSuetonius  in  Vitellio  c.  \U.  Albaii 
respondent  albo  equoetequiti  S.  Joannis,  rus- 
satirufo,  prasini  nigro,  veneti  pallido.  Prasinus 
cnim  coloresl  porraceus,  sive  viridis,  con!latu> 
ex  gilvo  ei  nigro,  teste  Platone  in  Timaeo;  venc- 
tus  color  erat  cyaneus ,  sive  cojruletis,  puta  ma 
rinus,  ait  Vegetiu*,  qui  ad  pallidum  acccdit. 

Porro  hiscc  qualuorcolcrihus  videntur  repra  - 
sentasse  quatuor  eiewenta,  eoruinque  inter  s< 
pugnam  et  concerlationcin,  niniiiuni  rubro  ig- 
ncni  ;  ruhet  enim  ignis :  alboacieni  ;  alhuseniin 
videlur  acr,cuin  scrcnus  esl  :  vcndo,  sivc  C8B- 
rulco  aquam  cl  mare  l  prasino.  sivc  viridi  ler- 
rani ,  viridi  grainine  \eslilani.  llaxcniin  quatuor 
elcnienta  moderatur,  interque  se  commiltit  et 
contenfrperat  summus  auriga  Deus.  Ondedeori- 

gine  vcnctoruni  ct  prasiiioriun  sic  in  aiitii|iii > 
hisloriaruin  (.olleclaneis  Cod.  Vatic.  %.  legimus: 
Onomaus  primus  atvenit  Cirtemium  colores,  qm- 
i  us  urr(r  <(  maris  fuasi  certamen  repreesentavit. 


1152  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

Mittebantur  sortes  ,  quam  vero  contigisset  terra: 
oiccm  agere  certando  ,  ille  vestem  viridem  indue- 
bat ;  cceruleam  autem ,  qui  vices  maris  agebal. 
Hoc  ccrtamen  1k  die  Marlii  Onomaus  constiluil. 
Qudd  si  color  viridis  vicisset ,  terra?  fertilitatcm 
omnes  sperabant;  sicatruleus  ,  tranquillam  maris 
navigalionem.  Quare  agricolm  oplabant  vicloriam 
oiridi  colori ,  nautte  catruleo. 

Secunclo,  equus  symbolum  est  imperii.  Car- 
ihaginis  murorum  fundamenta  fodientibus  ob- 
Jalum  esl,  ait  Virgil.  1.  ^Eneid.  caput  acris  equi. 
Hinc  urbem  fore  bellicosam  et  dominatricem 
conjectarunl.  Narrat  Suetonius  in  Julio  Caesare 
c.  61.  in  domo  Cocsaris  nalumfuisseequum  bu- 
manis  prope  pedibus  ,  ungulis  scilicet  in  digito- 
rum  modum  subscissis  :  ac  aruspices  respon- 
disse  portendi  orbis  imperium  ei  apud  quem 
equus  hujusmodi  editus  esset.  Eum  itaque  Caesar 
magna  cura  aluit,  nec  patientem  sessoris  alte- 
riusprimusascendit.  Deditet  ^Elio  Pertinaci,  qui 
post  Commodum  Imperium  arripuit,  invadendi 
regnumsignumequus.  Nameaquanatusesthora, 
equus  pullusin  tegulas  asccndit,  atqueibi  brevi 
temporis  spatio  commoratus,  simul  et  decidit  et 
expiravit.  Quod  Pertinaci  futuras  sublimitalis, 
quamvis  modicum  duraturaj,  augurium  fuit. 
Denique  Snetonius  in  Nerone  c.  h6.  narrat  ejus 
asturconem,  quo  maxime  deleclabalur,  in  som- 
niovisum  esse  posleriori  corporis  parle  in  si- 
miae  speciem  commutata,  ac  tantum  capite  in- 
legro,  hinnitus  edere  canoros  :  ostentofuit ,  ait 
Sueton.  quod  illa  equi  ferocitas  in  simiae  ludi- 
brium  esset  habitura. 

Tertio ,  equus  symbolum  est  victoriae.  Sic  de 
Marcello  canil  Virgilius  lib.  6.  vEneid. 

Hicrem  Romanam  magno  trepidante  lumultu  , 
Sistet  equis,  sternet  Poenos. 

Ex  adverso  Flaminius  Consul  contra  Annibalem 
proficiscens,  cum  in  equnm  insiliret,  equus  re- 
pente  corruit,  consulemquelapsum  supercaput 
effudit,  inauspicali  inceplisignum,  aitPlutarch. 
quo  paulo  post  ipse  cum  exercilu,  fcedissima 
clade  apud  Trasimenum  lacum  ,  ab  Annibale 
superalus  et  caesus  occubuit. 

Dico  ergo  primo  :  Equus  albus  sunt  Aposloli, 
aliique  praecones  Evangelii ,  utS.  Ignatius,  Foly- 
carpus,  Dionysius,  etc.  per  quos  Christus  or- 
bem  debellavit,  sibique  subjecit.  Ita  Aretas, 
Andreas  ,  Haymo,  Ticonius,  Ribera,  Pererius  et 
alii  passim  ,  qui  secuti  S.  Ireneum,  primum  et 
priscum  hujus  explicationis  auctorem,  in  eo  uno 
ore  consenliunt  et  conspirant  omnes. 

Nota  :  Aposloli  recte  comparantur  equo,  ut 
uotatThomas  Anglicus.  Primo  propter  ejus  ala- 
critatem  et  ferociam  in  praelio,  quam  pulchre 
hisce  ejus  elogiis  describit  Job.  cap,  39.  20.  Glo- 
ria  narium  ejus  terror  :  terram  ungula  fodil , 
exultat  audacter ,  in  occursum  pergit  armati , 
contemnit  pavorem  ,  nec  cedil  glaUio.  Super  ipsum 
sonabit  pharetra,  vibrabilhastaet  ctypeus.  Fervens 
et  fremens  sorbet  terram,  necreputat  tubcesonare 
ctangorem.  Ubi  audieril  buccinam,  dicit :  Vahl 
procul  odoratur  bellum  ,exhortalionem  ducum,  et 
utulatum  exei-cilus.  Et  Virgil.  8.  /Eneid. 

Quadrupedante  palrem  sonilu  quatit  ungula  campum. 

Quocirca  Plato,  cum  in  equum  aliquandocons- 
cendisset  illico  in  terram  desiliit,  dicens,  vereri 
se  ne  equino  quopiam  faslu  contaminarelur. 
Talcs  fuere   Apostoli,   nimirum  in   praeliando 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

conlra  dsemones ,  mundum  etpeccala  fcroccs , 
igncmque  spirantes.  Secundo,  propter  olficiuni 
equiportandiequitem  ;  de  quo  adagium  :  tmiot 
//=  fepst ,  pa.zi\i\Ji  jxz  Tpvfm.  Equus  me  porlat ,  alit 
rex.  Cum  enim  juvenis  quidam  sub  rege  Philip- 
po  stipendia  faceret,  monitus  est  ut  missionem 
peteret,  et  militia  se  abdicaret.  Illc  negavit  se 
faclurum,  dicens  se  commodissime  viverc,  ut 
qui  et  pedibus  alienis  puta  equi,  ingrederetur, 
et  aliena  pecunia,  puta  regis  pasccretur.  Unde 
Horatius  in  Epistolis,  sub  Arislippi  persona  hoc 
usurpat : 

Splendidius  multoest,  equus  ut  me  porlet,  alat  rex. 

ldem  fuit  o/ficium  Apostolorum  ;  Apostoli 
cnim  quasi  erpii  porlarunt  equitem  Christum , 
tum  per  sanctam  operationem  ,  tum  per  Evan- 
gelicam  praedicationem.  Equus  ergo  Christi  fuit 
Paulus,  Andreas,  Joannes,  elc.  Tertio,  proptar 
miram  equi  agilitatem  et  velocitalem.  Similiter 
enim  de  Aposlolis  dicitur  :  In  omnem  terram  exi- 
vit  sonus  eorum ,  et :  Exultavit  ut  gigas  ad  cur- 
rendam  viam ,  a  summo  ccelo  egressio  ejus,  et 
occursusejususque  aUsummumejus,  psalm.  18.  7. 
Quarto,  propter  equi  palienliam  et  obedienliam, 
quafrenoseregietquaquaversumadnutumequi- 
tis  agi  sinit.  Sic  enim  Apostoli  gratiae  Christi 
ductum  et  instinclum  per  omnia  secuti  sunt. 
Denique.,  quia  equus  symbolum  est  salulis  et 
felicitatis,  per  bellicam  fortitudinem  et  viclo- 
riam  parlae.  Sic  enim  Apostoli  salutem  et  felici- 
tatem,  certando  contra  infidelitatem  et  impie- 
tatem,pepereruntorbi.  QuocircaZachariasc.  10. 
S.  ait:  Posuit  Dominus  Uomum  Jucla  quasi  cquum 
gloria:  sua:  in  bello.  Et  Prov.  21.  31.  Equus  para- 
tur  aU  Uiem  belli :  Dominus  autem  salutem  tribuit. 
Et  Habacuc3.  8.  AscenUes  super  equos  tuos,  etqua- 
driga;  tuce  salvatio.  Et  psalm.  67.  18.  CurrusDei 
decem  millibus  multiplex.  Ergo  Deum  ,  vel  Chris- 
tum  in  equum  ascendere,  est  eum  in  auxilium 
ac  salutem  populi  sui,  quasibellatorem  contra 
hostes  properare  et  pergere.  Sic  angeli  tutantes 
Eliseum  contra  Syros,  in  equis  el  quadrigis  bel- 
licis  apparuerunt.  h.  Reg.  6.  17.  Sic  equus  lerri- 
bilis  pro  lemplo  et  Judaeis  pugnans,  Heliodoro 
volenti  gazam  templi  invadere  priores  calcos 
illisit ,  2.  Machab.  3.  25. 

Dico  secundo :  Sessorhujus  equi  est  Christus, 
ut  patet  c.  19.  11.  de  quo  pulchre  Origenes  hom. 
2.  in  Cant.  ad  illud  :  Equitatus  Pkaraonis  assi- 
milavi  te.  Equus ,  inquil,  et  equilatus  Dei  et 
Christi,  sunt  Apostoliet  animae  sanctae.  Sessor 
est  Verbum  Dei ,  cujus  illae  frenum  suscipiunt, 
ut  quocumque  volueritflectat  eas,  ita  ut  ad  om- 
nia  bona  non  a  se,  sed  a  voluntate  sessoris  du- 
canlur  et  reducantur,  atque  a  malo  refrenen- 
tur.  Haec  sessio,  inquit  Thomas  Anglicus,  fit 
mediasella,  quae  est  justitia  vitae,  de  qua  dici- 
tur  psalm.  88.  Justitia  et  iudicium prceparatio  se- 
dis  tux.  Hujus  sessorisduocalcaria  sunt  :timor, 
quo  declinatur  malum  ;  et  amor,  quoperficitur 
bonum  :  frenum  est  virtus  prudentiae  ct  discre- 
lionis. 

Dico  tertio :  Arcus  Christi  est  sacra  Scriptura  , 
sive  Verbum  Dei ,  de  qua  tot  praecedunt  sagittae. 
quot  verba  et  sententiae.  Hoc  arcu  Christus  alios 
occidit,  pula  daemonem ,  mortem,  pcccatum, 
infernum  ;  alios  vulnerat  ad  vitam.  Vel  potius, 
arcus  hic  est  Evangelica  praedicalio,  gratia  et 
vocalio  ,  qua  Christus  hostes  prosternit,  el  bo- 
mines  salularibus  sagittis  vulncratos,  ad  Denm 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Ciip.  VI.  ii.3S 

loco ,  scilicetut  repraesentenl  hunc  equum  al- 
bura ,  cujus  sessor  est  Christus,  vicarius  etsuc- 
cessor  est  novus  Pontifex. 


r  t  salutcm  adducil.  Hocest  quod  aitlsaiasc.  ft9. 
2.  Dominus  ab  utcro  vocavit  me ,  ct  posuil  me  sicut 
sagillam  eleclam,  in  pharelra  sua  abscondit  me. 
Vide  ibi  dicta. 

Dico  quarlo.  Equus  hic  est  alhus,  ut  significet 
laelum  et  festivum  fore  hocpralium ,  utpoic  fi- 
uem  hahilurumcerlam  victoriam.  UndeetChris- 
lus  corona  insignilur  ;  quia  rex  cst  et  victor. 
\ictor,  inquam  ,  non  ut  dux  castrorum  apud 
homines  ,  qui  hoslcm  dum  subigit,  subdit ;  sed 
qui  eum  subigcndo  cx  hoslcfacial  amicum,  cx 
impio  pium  ,imo  faciat  cum  mililcm  suum,  quo 
quasi  nova  sagitta  utalur  ad  alios  feriendos  ct 
subigendos.  Christus  cnim  cx  hoslibus  a  sepros- 
iratis  ct  pcrcussis,  conllat  sibi  novas  sagittas, 
quibus  alios  ct  alios  sui  amore  transfigat.  Hoc 
cnim  facit  haec  sagilta,  puta  charitas  et  amor 
Christi,  ut  ea  pcrcussi,  non  sua  solius  salulc 
sint  conlenti,  scd  omnium  aliorum  salutem  si- 
tiant  ,  camquc  ardcnter  procurcnt.  Quocirca 
alios  cadem  sua  sagitta  ,  quia  ipsi  confixisunt, 
sagillant  et  fcriunt.  Hinc  ab  Isaia  vocalur  haec 
sagitta  electa.  Et  Psallcs  :  Sagilta; ,  ait,  potentis 
aculai ,  psalm.  119.  ubi  S.  Aug.  Sagiilce ,  ait,  po- 
lcnlis  acula  verbaDcisunt.  Ecccjaciunlurct  lru7is- 
figunt  corda,  ut  amor  excitetur ,  non  inlerius 
comparetur.  Sagittat  cor  amanlis  ut  adjuvctaman- 
tem,  sagittutut  facial  amantcm;el:  Sagitla?  tucn 
acutai  (hinc  poputi  sub  te  cadenl)  in  corda  inimi- 
corum  Regis  ,  psalni.  hh-  6.  Hujus  vicloriae  sym- 
bolum  cstcquus  albus.  Unde  apud  Philostralum 
in  Heroicis,  legimus  Centilcs  pullum  equinum 
coloris  albi  Soli  sacrificasse  pro  victoria  consc- 
quenda. 

Sic  quinque  angeli  in  equis  fulgidis  apparen- 
ics,  c  quibus  duo  Judam  Machabacum  in  sui  mc- 
dio  constitucrunt,  pro  eo  et  Judocis  conlra  copias 
Antiochi  tela  ct  fulmina  jaculando  victoriam  pe- 
pcrerunl,  2.  Machab.  10.  29.  Sic  soepe  S.  Jacobus 
equo  albo  insidcns  ,  ct  armis  radianlibus  ful- 
gens,  Hispanis  (  ut  habent  eorum  Annalcs)  cum 
invocantibus  ,  opcm  etvictoriam  attulil,  ac  no- 
minatim  Ramiro  rcgi  anno  Domini  83ft,  ciim  ipsc 
cladc  acccpla  a  Mauris,  fugicns  in  monlcm  Cla- 
vigium,  orans  monilus  cst  a  S.  Jacobo,  ut  ipsc 
cum  militibus  confitcretur  et  communicaret, 
itaque  rursum  Mauros  invaderet;  se  enim  castra 
praiturum  dixit,  et  fccit  :  nam  equoalbo  insi- 
dens  praeivit  castra,  et  septuaginta  Maurorum 
millia  cecidit,  cacteris  vel  captis,  vel  fuga  clapsis. 
ldem|deCastore  etPoIlucc,  quodsciliccl  incqnis 
albis  apparentesRomanis,  admaximasangustias 
redactis,  opem  tulerint,  castraquo  praecessc- 
rint.narrantvelfabulanturRomanihistorici. 

Atquc  hincvidctur  lluxissc  vclus  provcrbium, 
Equis  albis  prazccdcre,  dici  solilum  incos,qui 
quapiam  in  rc  longc  superiores  sunt :  vcl  quod 
antiquitus  cqui  albi  mcliores  habcrcnlur,  vcl 
quOd  victorcs  in  triumpho  equis  albis  vcctari 
»olerent,  uti  dc  triumpbo  Dioclctiani  ci  Maxi- 
iniani  scribit  Pomponius  Laetus :  Post  triumphan- 
tittm  cttrrus  cx  auro  et lapillis  prcliosis,  quem  tra- 
Itcbunt  ,  quatuor  cqtti  candorc  ccrlantcs  cum 
nive,  etc.  vel  quod  cqui  albi  forlunatiorcs  ctaus- 
picaliores  it  Ccniilibus  crcilcrcntur. 

Dcniquc  Rom;c  dic  oinniuni  inaxinic  fcslo, 
quo  novus  Ponlifcx  ad  l.atcranuin,  Ponlificalus 
posscssioncm  acccpturus,dcducitur,in  communi 
•nbisclorbisapplausu,  omncsPracsuIcs  in  equis 
albisei  adequitare  solcnt.  Atquc  hoc  forsan,  uti 
ct  inulia  alia,  suinplum  cst  cx  Apocalypsi  hoc 


Et  EXIVIT    VINCENS    UT   VINCERET,   ]    Ut    SCiliCCl 

couiligendo  cum  tribus  equis  sequentibus,  ut- 
pote  hoslilibus,  eos  vinceret.  Secundo,  ut  per 
Aposlolos,  eorumque  successores  sensim  vin- 
ccicl  et  subjugai ct  suas  lidci  et  obedientice  totum 
oibem.  Haec  cnim  phrasis:  Exivitvincens  ut  vin- 
ccret,  significal  sensim  eum  a  victoria  unius 
gcnlis,  ad  dcbcllationcm  et  victoriam  alterius 
progrcssum,  idque  conlinuo  victoriarum  pro- 
grcssu  et  incremcnto.  Licct  cnim  primo  Apos- 
tolorum  saeculo,  pcr  eos  multos  vicerit  et  con- 
verterit,  tamcn  longe  plures  vicit  secundosae- 
culo  et  tertio  ,  scilicet  a  Trajano  usque  ad 
Constanlinum  ;  sub  quo  dcinde  totum  orbcm 
\icit,  cflccitqueChristianum,  ut  publice  ubiquc 
Chiistus  colcretur,  idolorum  vcro  fana  Cons- 
tantini  cdictoclauderentur. 

Moraliter,  haec  pulchre  adaptat  S.  Vincentio 
Fererio,  Doctori  et  Praedicatori  Apostolico  ex 
OrdineS.  Dominici,  auctorVitseejuscap.  1.  quce 
extal  in  Surio  5.  Aprilis.  Fttit  enim  ,  ait  auctor, 
Vincenlius  insuperabili   animi  virtute,   ac   vicit 
mtindi  errores  ,miriftca  sapienlia  ;  amores  _,  inte- 
gra  mentis  et  corporis  castimonia  ;  terrores  ,  in- 
credibili  animi  fortitudine  el  patientia.  Comptira- 
tttr  equo  ;  quia  per   totum  orbem   pradicando 
discarrit ,  eique  albo ,  ob  nilorem,  pudicitiam  cl 
fttlgorem  doclrinxet  coruscationem  miraculorttm. 
Super  hunc  equum  albttm  Chrislus  sedit.  Aam  ,  ut 
ait  S.  Attgust.  Christi  gralia  est  in  sancti  homi- 
nis  anima,  sicut  sessor  ineqtto.  Sessor  hic  habet 
arcum,  quiest  veteris  novique  testamenti  scrip- 
tura,  qua  conftgitur  Jttdceorum  per/idia,  el  hcere- 
ticorttm  perversitas;  defenditur  verd  Christiana 
religio.  Data  est  htiic  equoalbo  corona  triplex :  una 
exsideribus  ,  et  hoc  propter  mirabilium  virtutum 
multitiidincm  :  allera  ex  auro,  propter  eruditio- 
nem  magnamquedoctrince   cluritatem,   de    qtta 
Ecctes.  Ub.  Corona  aurea  supercaput  ejus  :  lertia 
<  x  lapide  pretioso,  de  quo  psalm.  20.  Posuisli  in 
capite  cjus  coronam  de  lapide  pretioso.  II ic  equus 
exivit  vincens  carnis  voluptates  ,  mundi  delicias , 
damoniique  verstttias.  Exivit  in  campum  munda- 
narttm  tribulationum,  ut  vincei%et  carnem  casti- 
tate  ,  mttndttm  pattpertate,  damonem  httmilitate, 
vitiaperfecta  charitale.  Quae  deindeper  exempla, 
fuse  auclor  libris  quatuor  enarrat  et  confirmat. 
3  et  /i.  Et  cum  ai»eruisset  sigileum  secundum  ; 
audivi  secundum  animal  (habciis  specicm  vituli 
c.  U.l.  idque  apposite  ;  ostendit  enim  Mart\- 
rum  hoslias,  quarum  symbolum  et  pars  magna 
olim  eral  vilulus.  Ila  Andreas  Caesar. )  dicens  : 
Vehi,  et  vide  :  et  exivtt  alius  equcs  rufus. 

Nota.  Tres  sequcnlcs  cqui ,  scilicet  rufus,  ni- 
gcrelpallidus,  oppositi  sunl  primo,  utpote  albo 
ct  fausto,  cujus  sessor  cst  Christus.  Nam  trcs 
alioa  non  esse  Christipatet ;  quia  sccundus,  sci- 
licct  rufua  pacem  lerree  conturbat ;  tcrtius  oiger 
slatcram  babct  fraudulcntain  ;  quartus  sesso- 
rcin  babcl  inorlcni ,  ct  comitcm  infcrnum,  qui 
stragem  illani  cdunt.  Ha  doccnt  Ticon.  Primas. 
Beda,  Haymo,  Lyran.  Thom.  Joachim,  Aurcol. 
Pannon.  llibcra,  Vicgas ,  Perer.  licet  id  negent 
Ainbros.  Aretas  ,  Arias  et  Alcazar ,  qui  ccnscnt 
(unnes  hosce  quatuor  cquos  cunnlcm  haben 
sessorem,  scilicct  Cbristum,  ad  ejusque  salu- 
tcin  ,  rcdcinptioncm  ct  vicloriam  pcrtinere. 
Vciiim  piioium  scnlcnlia,  ulicommunior,  ita 


ll.Vi  COMMENTAIUA  IN  APOCALY 

longe  csiprobabilior.  Iia  tres  horum  triurn  pri- 
morum  equorum  colores,  ul  duos  posteriores 
primo  oppoueret  ,  imilatus  est  Tambeiiancs 
Scytbarum  lmperator  sacvissimus.  Ciim  euim 
urbes  obsideret ,  prima  ilie  albo  tentorio  utc- 
batur;  secunda  ,  rubeo  ;  tertia  ,  nigro ,  ulboc 
terrore  ad  deditionem  hostes  compelleret.  Hac 
enim  re  significabat,  qubd,  si  prima  die  si  dc- 
derent,  clemenlem  se  babituri  essent;  si  ad 
sccundam  usque  pertfnaces  resistcrent,  san- 
guine  suo  poenas  daturi  cssent:  si  ad  tertiam 
quoquepcrdurarent,  uhimo^xcidioomnia  fumo 
ac  igne  ipsc  vastaturusesset. 

Jam  praeter  cxpositionesquas  alluli  v.  1.  ac 
praesertim  Alcazaris,  qui  censent  sessorem  hu- 
jusequi  esse  audaciam  primorumChristianorum 
in  sua  lide  promulganda,  qui  pacem  munda- 
nam  de  terra  sustulerunt,  ot  veram  Dei  pacem 
(qualis  est  Evangelica)  subslituerunt ;  unde  dc 
iis  dixil  Chrislus  :  Non  veni  pacem  mittere ,  sed 
gladium ;  veni  enim  separare .  hominem  ,  etc. 
Matlh.  10.  3/i.  Gladius  magnus  hujusequitis  cst 
Evangelii  praedicatio,  quae  magnam  separalio- 
nem ,  discordias  et  dissidia  fidclium  ab  infide- 
libus  orbiinduxit.  Verum  omissa  hac  sentenlia, 
de  qua  dixi  v.  1. 

Primo,  Haymo  :  Equus  rufus  ,,  inquit,  esl  cor- 
pus  diaboli,  puta  multitudo  reproborum  om- 
nium  ;  quae  opposila  est  equo  albo  electorum. 
Haec  rufaest,  quia  animarum  ceede  cruenlala. 
Hujus  sessor  est diabolus,  cujus  gladius  est  prava 
cupiditatum  suggestio. 

Secundo,  magis  particulalim  magisque  appo- 
site  Andreas  Caesar.  Ribera,  et  alii  quos  citavi  in 
primo  sigillo  equi  albi ,  sic  explicant :  sicut  per 
primum  equum  album,  primus,  scilicet  Apos- 
lolicus,  Ecclesiae  status  significalur  ;  ita  per 
ecfuuirt  rufum  significalur  secundus,  proxime 
primosuccedens,  Martyrum  status.  Equusergo 
rufus  significat  populum  Paganum,  puta  Gen- 
liles  et  infideles,  Ecclesiae  persecutores ,  adeo- 
(|ue  ipsas  decem  cruentas  Cbrislianorum  per- 
secutiones,  quas  fnerunt  a  Nerone  usque  ad 
Consiantinum  per  annos  250.  Prima  enim  per- 
secutio  facta  esl  a  Nerone,  cui  capila  Ecclesire  , 
Petrum  et  Paulum,  occidit.  Secunda  a  Domitia- 
no,  qui  Joannem  in  dolium  ferventis  olei  con- 
jecit,  sedindeilleesum  exeuntem  in  Pathmosre- 
legavit.  Tertia  sub  Trajano,  qui  S.  Ignatium 
leonibus  Romae  in  ampbitbeatro  objecit.  Quarla 
-ub  Antonino,  qui  tum  alibi,  utscribil  Eusebius 
lib.  5.  hist.  c.  1.  tum  Romae  ad  arcum  S.  Viii 
multa  Christianorum  millia  occidit ,  quorum 
i-orpora  S.  Praxedes  et  S.  Pudentiana  in  suis  x- 
dibus,  quae  deinde  in  lempla  conversae  sunt, 
•epelierunt,  ut  in  iis  ipsis  inscriplum  videmus 
et  legimus.  Quocirca  tunc  passi  sunt  S.  Poly- 
carpus,  Gervasius  et  Protasius,  Felicitas  cum 
septem  filiis,  Justinus  qui  Apologiam  pro  Cbris- 
tianis  ad  Imp.  scripserat,  ct  alii ,  donec  Anto- 
ninus  in  bello  Marcomannico  ,  in  extrema  excr- 
citus  sili,  pluvia  prccibus  legionis  Christianae. 
quae  inde  Fulminatrix  est  dicta,  impetrala,  per- 
secutionem  stitit.  Quinta  fuit  sub  Seplimio  Se- 
vero,  qui  vere  severus  fuit  et  crudelis  :  sub  eo 
passus  est  Victor  Pontifex,  Leonides  pater  Ori- 
genis,  ipseque  Origenes  puer  ambivit  marly- 
i  ium,  teste  Eusebio  1.  6.  cap.  2  et3.  et  alii :  unclc 
(unc  Tertull.  scripsit  Apologiam  pro  Cbristianis. 
Scxta  fuit  sub  Julio  Maximino,  cujus  vaslitali 
rorporis  par  respondit  arroganlia,  utputarctse 


PSIN  S.  JOA.NNIS.    Cap.  VI. 

csse  immortalem  ,  ncc  posse  oceidi :  atque  cru- 
delitas,  ita  ut  illum  alii  Cyclopcm,  alii  Basi- 
ridem,  alii  Seironcm,  alii  Phalarim,  aliiTipbo- 
nem,  alii  Gigem  appcllarent:  sub  eo  passi  sunt 
Ponlanus  et  Antcrus  Pontifices.  Vide  Orosium 
lib.  7.  c.  19.  et  Euseb.  lib.  6.  c.  21.  Seplima  fuit 
sub  Dccio,  sub  quo  passi  sunt  S.  Cornelius,  Fa- 
bianus,  Babylas.S.  Apollonia,  S.  Agatba.  Octava 
sub  Valeriano,  sub  quo  passi  suntS.  Laurcntius, 
S.  Cyprianus  et  alii,  donec  justa  Dei  vindicta 
Valerianusa  Sapore  Persarum  rege  captus,  illi 
equum  ascensuro  dorsum  suum  inslar  scabelli 
prasbere  coactus,  ibidemmisereperiit.  Nona  fuit 
sub  Aureliano,  sub  quo  passi  sunl  Albcnodorus 
fraler  Gregorii  Tbaumaturgi,  Felix  Papa,  Aga- 
pitus  quindccim  annorum  pucr,  et  alii.  Decima, 
eaquc  saovissima  fuit  sub  Diocleliano  et  Maxi- 
miano,  sub  quo  passi  sunt  S.  Sebastianus,  sanc- 
tus  Maurilius  cum  sua  legione  Thebaeorum  , 
S.  Cosmas  et  Damianus,  S.  Agnes,  S.  Eulalia  , 
S.  Vinccnlius,  aliiquc  plurimi;  ita  ut  uno  mense 
septcmdecim  Cbrislianorum  millia  mactaren- 
lur.  Unde  Euseb.  hb.  8. 

Hujus  equi  sessorest  Trajanus,  Antonius,  De- 
cius,  Dioclclianus,  aliique  ttomani  impcralorcs 
et  tyranni.  Hi  enim  gcstant  gladium,  quia  eum 
exseruerunt  in  Chrislianos.  His  congruit  color 
rufus  ,  qui  bcllum,  pugnas,  caedcm  designat : 
unde  illud  Isaiae  63.  v.  1.  Quis  esl  isle  qui  venit 
de  Edom  tinctis  vestibus  de  Bosra  ?  et  v.  2.  Ouan 
ergo  rubrum  est  indumenlum  tuum,  et  vestimenta 
tua  sicut  calcantiumin  torcutari?  Rubeus  enim 
color ,  igneus  ct  accensus ,  iram,  zelum  stra- 
gesque  notat  :  hinc  Alciatus  emblemale  117. 

At  ruber  armalos  equites  exornat  amiclus. 

Et  Alexand.  ab  Alex.  lib.  1.  Genial.  c.  20.  ac  Ti- 
raquellus  ibidem  rcferunt  ex  Xenophonlc  , 
yEliano  ,  Plutarcho  et  Valerio,  Persas  et  Lace- 
daemonios,  euntcs  ad  bcllum,  rubris  vestibus 
induisolitos. 

Etdatum,  ]idesl,  pcrmissum  estii  Deo.  Nibil 
enim  mali  possunt  in  hoc  mundo,  nisi  data  a 
Deo  potestate  et  venia  :  sicut  in  republica  bene 
ordinala  non  possunt  esse  usurarii  et  lenones, 
nisi  potestate  a  principe  accepta. 

5.   ET  CUM  APERUISSET  SIGILLUM  TERTIUM,  AUDIVI 

tertitjm  animal  ( quod  erat  homo  ,  ut  patet  c.  h. 
V.  7. )  dicens  ••  Veni,  et  viue.  Et  ecce  equus  isi- 

GER. 

Primo,  Haymo  per  lumccijuum  rursum  acci- 
pit  reproborum  multitudincm.  Hi  cnim  secundo 
sigillo  comparati  fuerunt  equo  rufo,  ob  crude- 
lilatem  ;  hic  vero,  inquit,  comparanlur  equo 
nigro,  ob  foeditatem  vitiorum.  Veriim  haec  sigilla 
plane  alias  et  alias  res  ac  persecutiones  signifi- 
cant. 

Secundo,  Alcazar  censet  sessorem  hujus  equi 
nigri,  per  prosopopoeiam ,  esse  voluntariam 
paupertatem  ,  et  indigentiam  Christianorum 
primitivae  Ecclesiae  :  unde  stateram  habet  iii 
manu,  qua  non  trilicum,  sed  cujusquenecessi- 
tatem  ponderat,  et  nummos  qui  in  singulosero- 
gandierant,  ut  pro  justo  necessitatis  pondere 
distribuerentur,  ut  scilicet  pro  labore  diurno 
quisque  acciperct  denarium  ad  bilibrem,  grsece 
cbceniccm,  id  est  mensuram  tritici ,  quse  suffi- 
ccret  ad  victum  diurnum  coemendum  :  dena- 
i  ius  enim  significat  prelium,  quodoperario  pro 
lal)Ore  diurno  quotidie  solvebatur.  Hoccstquod 
lidcles  docct  Apostolus  1.  Timoih.  6.  8.  llaben- 


COMMENTAhTA  1N  APQGALl 

tes  atimenta  ,  ct  quibus  tegamur ,  his  contenli  si- 
nuis. 

Porro,  inquit  Alcazar,  Vinumct  olcum,  quia 
in  Graeco  habent  articulum,  myslicc  accipienda 
sunl,  q.  (I.  Vinum  ct  oteum  ne  lcnscris ,  itl  csl, 
uos  Chrisiiani  rogamus  ne  in  laniis  advcrsila- 
libus  etaerumnis  dcstituamur  oleo  ,  id  csi,lucc 
etCOgnilione  felicilalis  ,  quae  in  sancia  paupcr- 
tate  quam  eliginius,  includitur,  ne\c  absitSpi- 
rilus  sancli  uuctio,  qiue  nos  recreelet  solelur. 
hursutn  ,  ut  detur  nol)is  vinuiu  gpinilualis  keti- 
tiaj  ;  quo  fulli,  dcfectiun  rcruui  leinporaliuinpro 
nihilo  ducamus.  Nam  ,  ut  ail  Scucca  lib.  1.  epist. 
2.  Honesla  rcs  cst  paupcrlas  Lcuta.  Si  vero  Livta 
est  j  paitpcrlas  non  cst.  \x\  rescrationc  ergo  hujus 
lerlii  sigilli  docet  Cbristus  rcrtun  abundau- 
tiam  ,  quam  Mcssiam  allaliu  iini  Propheta?  prae- 
dixerunt ,  non  csse  temporalem,  scd  spiritua- 
lcm  ,  adeoque  pauperlate  volunlaria  non  laedi , 
sed  augeri.  Deniquc  significari  luc  ingentem 
annonae  charilatem  obvenluram  Chrislianis  in 
1'alliinon  rclcgalis,  scilicct  tantain,  ut  bilibris,  id 
est  1k  unciae  frumenti  emendat  sint  dcnario. 
Veriim  hacc  mystiea  sunt,  non  lilteralia  :  atque 
supponunt  liunc  equum,aeque  ac  primum,csse 
Christi,  cujus  contrarium  superius  excommuni 
Interprelum  sententia  docui. 

Tcrlio,  Aureolus  ei  Uyramis  per  equem  bunc 
nigrum  accipiunt  Tilum  ,  qui  Jerusalem  vasta- 
vit.  Ilic  lenet  libram  divinae  jusliliaj  et  vindiclaj, 
<|uam  conlra  Judajos  Cliristicidas  exequitur. 
Rursum  iibra,  inquiunt,  significat,  cl  conlinct 
quinque  JikUtos,  ob  quinque  libros  Mosis,  quos 
quasi  repraesentat  :  bilibris  ergo  trilici ,  sunt 
decem  nobilcs  Judaei,  qui  ii  Romanis  venditi 
sunl  uno  denario  :  hordei  vcro  bilibres  tres  , 
Miut  ignobilium  et  plebeiorum  Jiidceorum  tri- 
ginta,  qui  pariler  venditi  sunt  denario  uno.  Vi- 
nmn  el  oleum  ne  laseris ,  q.  d.  Tu  ,  6  Tite,  fidc- 
les  qui  iuCbrislum  credidcrunt,  lam  cx  Judaeis, 
quam  ex  Ceulibus  ,  quiquc  proplcr  cbaritatcm 
vino,  propter  misericordiam  olco  significanlur, 
nc  langas,  nc  afiligas.  ltaque  accidii.  iNam  (luis- 
liani  ex  Jerusalemimminenle  obsidionc,  monilu 
Dei  migrarunt  Pellam  ,  ul  refert  Euscbius  lil).  3. 
llistor.  c.  5.  Veriim  baec  Hicrosolymaj  vasialio 
jain  prselericrat  25  annis  ,  cum  haec  vidit  et 
scripsit  Joannes,  eralque  toto  orbc  notissima  et 
vulgatissima  :  cur  ergo  eam  ipse  liic  lam  obs- 
ctirc  ,  per  aenigmata  bilibris  ,  trilici,  liordei  et 
ilcnarii  signilicarel? 

Cntarto  ergo,  aptius  Thornas  Anglicus  ,  Joa- 
cbim  ,  Gagneius,  Pererius  ct  Ribera,  per  cquum 
uigrum  accipiunt  haerelicos  ,  qui  in  errorum  ni- 
gris  lenebrisversantur,  suntque veritalis  hostes. 
I  udc  e  diametro  primo  equo  albo,cui  Chrislus 
insidet,  opponuntur.  Cerncns  enim  diabolus  se 
perGentiles  iinpcratores  ct  lyrannos  contraEc- 
clesiam  non  proliccre,  quin  poiius  ipsam  pcr 
perscculiones  crescere  el  inclarcsccre  ;  excila- 
\it  iKerclicos,  qui  magis  I.cclesiam  vcxarunt , 
inagisqncci  nocuerunt :  ae  pracserliin  mox  liui- 
pore  Conslanlini,  qui  pcrseculiones  stitit,  pa- 
cemque  dedit  Kcclesia?,  suscitavit  Ariunr  et 
Ariauos.  QKOCirea  inulli  per  equum  hunc  acci- 
piunt  W  andalos  et  Goihos,  qui  fuerunt  Ariani, 
ac  mire  Eccleswim  \aslaiunl  per  trecentos  el 
amplius  annos  ,  ut  palet  ex  Victore  Ulicensi  iu 
Wandal.  Procopio,  lkrronio  etaliis.  Ili  crgo  sunt 
etpius  alci.  Hic  «Miim  color  deitotatdecetque  tc- 
ucbrioncs.   hicifugas .  calumnialorcs  ,  impro- 


ISIN  S.   JOANNIS.  Cap.   VI.  1135 

bos  ;  tales  autcm  sunt  haerelici ,  quorum  Qd<  - 
conscientia  ct  Berei  BHBt  atri.  Sic  monebat  Py- 
Ihagoru  :  Ne  gustarcmus  de  Uis,  quibus  nigra  est 
cauda  ;  cjuo  \etabat  cum  iis  versari  ,  qui  nigri 
essent  moi  iim  iiiquobitaie.  Et  llorat.  llic  rugei 
est,huxc,  tuUomaiic,caveto.  SicidololatrajinScrip- 
Luia  vocauttir  .Ktbiopes  ,  ut  Amos  9.  7.  NumquiU 
non  nl  fitii  /Elkiopum  tos  estis  milii,  (ilii  Israel , 
ail  Dominus  '.'  I.bi  S.  Ilier.  In  omnibus ,  ait,  Scrip- 
turis  /1'Ahiopcs  dicunlur  ,  <jui  pcnitits  in  vilia  d/  - 
mcrsi  sunt;  quales  suut  idololatr.c  et  haeretici. 
lliiicThreii.  L\.  8.  Nazariei  candidiores  nivc  cum 
|)iire  Dettm  colebaul,  postea  ad  vilia  et  idola 
conrersi,  audinnt :  Denigrataest  super  carbones 
facies  corum.  Hinc  et  Saul  malignus,  et  calum- 
nialor  ac  pcrseculor  Davidis,  vocatur  Chus,  id 
esl  Kthiopis,  in  tilulo  Psal.  7.  Audi  et  Ciceron. 
pro  Caecinna  :  Sexlus  Clodius ,  cuinomen  eslPhor- 
mio,  ncc  minus  niger  ,  necminus  con/idens,  qudm 
ille  Tercnlianusest  Phormio.  q.  d.  Sexlus  Cloditts 
aeque  improbus  et  audax  est,  ac  Phormio  Te- 
renlii.  Vulgarc  est  proverbium:  ALbus,  an  ai< > 
sis  nes-cio. 

Ilujus  equi  sessor  estdiabolus,  vel  ipse  haere- 
siareba.  v.  g.  Arius.  Habet  stateram  ,  id  esl  sa- 
cram  Scripluram,  ad  quam  omnia  vult  librarc 
ciexaminare;  non  in  mentc,  sed  inmanu,  quasi 
ad  libitum  vcrsalilem  et  Qexibilem, ut  eain  ad 
errores  suos,  prout  lihuerit,  torqueat  ct  indectat. 
1'otesl  quoque  crun  Pererio  per  slateram  accipi 
simulala  et  ostenlala  justitia,  sive  simulalus 
amor  verilatis  el  recti.  Sic  Arius  libravit  Filium 
cum  Patre  in  statera  docens  iniquum  esse  ut 
Filius  Palri  aequelur  in  drrralione,  dignitate  et 
dhiniiaic.  Iloscc  Joanni  ostendit  terlium  ani- 
nial,  scilicel  homo,  cujus  faciem  praefert,  quae 
est  indicium  rationis  etacquitatis  :  quia  haeretici 
hominis  et  humanitatis  speciem  mentiunlur  , 
cum  sinl  lupi  rapaces.  Sccrmdo,  quia  omnes 
pene  haereses  Filio  hominis,  id  est  Christo,  ad- 
versali  sunt.  cique  vel  divinitatem,  vel  huma- 
nilalem  ,  puta  corpus  vel  mentem,  vel  volunta- 
tem  hunianam  ademerunt.  Tertio,  quia  homo 
signilicat  doctores  el  pruedicalores,  qui  haereses 
dctcgunt  etconfulanL 

ti.  BlLIBRIS  TRITICI  DENARIO  ,  ET  TRES  BILIBRES 
1IORDE1  DENAniO  :  ET  VI.NUM  ET  OLEUM  XE  L.ESEIUS,] 

scilicet,  tu,  o  eques,  et  eque  niger.  Hoc  enim 
illi  imperatex  Deo  lerlium  animal,  sive  terlius 
Cherubinus  habens  specicin  liominis.  Pro  biLi- 
bris,  graece  esl  chcenix,  quae  esi  mensura  ari- 
dorum  tanlum  capiens  tritici,  quantum  ad  diem 
unum  nni  homini  ad  \iclum  suflicit.  Unde  pro- 
\crbiiim,  Chanici  ne  insideas,  id  est,  ne  iimita- 
ris,  ne  fidas  di;eia3  quotidianae.  Porrolic*'t  choe- 
nices  fuerint  variae,  variaeque  quanlilalis  el 
mensurae  ;  tamen  Atlica  et  communis  chocnLx, 
ut  docet  Alcialus  lib.  de  Ponder.  et  mensur.  ex 
Polluce  et  Suida  ,  conlinebat  27  uncias  ,  id  csl 
duas  libras,  ct  insttper  quarlam  librae  parleni. 
I  ndc  noslcr  Inlcrprcs  verlil  biiibris ,  quod  no- 
meil  l.atinis  nolius  est  quam  (iracum  cbocnix  ; 
libra  cnim  continet  12uncias:  bilibris  ergo  con- 
liiiti  _'i  tincias.  Plura  de  chumicc  vide  apud 
Alcazar  not.  7.  Uhi  inlcr  alia  cilat  verba  Galeni 
dicentis  :  Ckcenix  continet  cotytas  tret  ;  cotylae 
aulem  tres,  inquil  ipse,  capiunt  jusle  25  uncias 
aqiue,  frumcnti  vero  vulgaris  uncias  24.  Dico 
vulgaris :  nam  opliunnn  frumenlum  esl  ejusdem 
cnm  aqua  ponderis,  ut  docet  Prado  ,  et  ex  eo 
Alcazar.  Deuarius  pretium  esl  diurni  laboris  : 


1136  COiMENTARIA  LN  APOCAI 

opcrarii  enim  diurna  mcrces  erat  dcnarius.  Bi- 
libris  ergo  significat  sacram  Scripturam  (  hsec 
enimesl  libra,  uti  paulo  ante  dixi )  quae  quasi 
duplcx  est,  scilicet  novi  et  veteris  Testamenii. 
Hsec  est  cbocnix  ;  quia  animae  ad  victum  quoti- 
dianum  alimoniam  suflicit.  Denarius  significat 
merilum  sanae  fidei,  et  sancta3  vitae  quotidianse. 
Triticum  est  Evangelium  :  bordeum  est  aspera 
lex  vetus.  Apposite  autem  triticum  unius  choe- 
nicis  denario  ;  bordei  vero  trcs  cbocnicescodem 
denario  sestimantur  :  quia  pretium  tritici  ad 
hordeum  soletessetriplum  ;  el  talis  est  doctrina 
uovi  Testamenli  rcspectu  veteris  ,  scilicel  triplo 
melior  et  perfeclior,  triploque  melius  et  succu- 
ientius  animam  nutriens.  Vinum  et  oleum  sunt 
medicina  Samarilani  noslri  Cbristi  Domini,  ut 
palet  Luc.  10.  v.  3fr.  puta  sunt  S.  Sacramenta. 
Sensus  ergoest,  q.  d.  Nolite  timerehuncequum 
et  equitem  nigrum,  6  fideles  mei;  licet  enim 
Ariani  el  Wandali  aeque,  imomagis,  quam  De- 
cius  etDiocletianus,  in  vos  saeviant,  tamen  ego 
vobis  adero,  vos  alam,pascam  et  roborabo. 
Esto  conentur  illi  omnibus  viribus  doctrinam, 
et  animse  pabulum  vobis  eripere  ;  tamen  non 
poterunt  annonam  sacrae  doctrinse  ,  veritatis  et 
iideiqusevobis  quotidie  ad  victum  et  robur  spi- 
ritus  sufficiat,  adimere :  illam  enim  ego  vobis 
procurabo  inter  medios  hsereticos  et  hosles  ,  si 
constanter  studio  et  exercitio  Chrislianse  vitse, 
prout  debetis  ,  quolidie  insistalis  ;  iia  Ribera. 

Porro  voces  bilibris  eldenarias  significant  mag- 
nam  fore  caritatem  annonse  spiritalis,  id  est 
verbj  Dei,  sub  Arianis,  Gothis,  aliisque  haereti- 
cis.  Carumenim  est  trilicum,  cum  duse  ejus  librse 
vendunlur  denario,id  est  decem  assibus*  id  est 
decem  bajocis  Ttalicis,  puta  uno  Julio,  aut  re- 
gali  Hispanico,  qui  apud  Belgas  valet  quinque 
stuferos  ;  bic  enim  est  denanus,  qui  continet 
dracbmamargenti,  estque  quarta  pars  stateris, 
sive  sicli  :  siclus  enim  continet  qualuor  dragh- 
nias  argenli,  valetque  qualuor  regales,  hoc  est 
unum  Horenum  Brabanticum.  Notatergomiram 
arianismi  propagationem  et  ssevitiam  in  Ortbo- 
doxos  ,  qua  per  Constantinum  Imp.  Ursacium, 
Valentem,  aliosque  Arianos  plerique  Episcopi 
decepti  sunt,  aut  facti  Ariani ;  adeo  ut  in  gene- 
i  ali  Concilio  Ariminensi  uti  et  in  aliis,  homousii 
etNiceenae  fidei  damnatio  conclamata  sit,  tolus- 
que  orbisingemiscensmiratus  sit  se  esseAria- 
num,  ait  S.  Hieron.  itaut  homousii  et  verse  fidei 
defensio  ad  unum  fere  redacta  esset  S.  Athana- 
sium  ;  tunc  tamen  Christus  fideles  suos  non  de- 
seruit;  sed  per  S.  Athanasium,  aliosque  sacer- 
doteset  Ortbodoxos  necessarium  fidelibus  verbi 
Dei ,  homousii ,  veroeque  fidei ,  et  S.  Sacramen- 
torum  alimoniam  suppeditavit  :  licet  sobrie,  et 
furtim  saepe  (uti  fit  in  locis  ubi  dominantur  ha> 
retici,  ut  in  Anglia  ,  Scotia,  Hollandia)  ac  tan- 
tum  ad  necessitatem,  non  ad  abundantiam. 

Aliter  Pererius  :  Trilicum,  inquit,  sunt  Prae- 
lati  virique  sancti  ;  hordeum  est  plebs  fidelis. 
Hi  omnes,  si  in  fide  perstent,  donabuntureodem 
denario  diurni  laboris,  scilicet  vita  aeterna, 
uti  legimus  in  parabola  operariorum.  Matth.  20. 
Christum  eumdem  denarium  singnlis  annu- 
merasse. 

AliterquoqueViegassect.  10.  Triticum,inquit, 
sunt  insigniores  Christiani ;  hordeum  suntseg- 
uiores.  Hi  ab  heereticis  seducuntur  uno  denano, 
id  estbrevi  etvili  voluptate  hujus  vitae,  sive  mo- 
rum  licentia  ,  quam  affert  hseresis  et  hseretici. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

Sed  vinum  ct  oleamne  laseris ,  q.  d.   Kminenle* 
in  cbaritatc,  quos  designat  vinum  ;  etin  misi 
ricordia  ,  quos  designat  oleum,  0  haereiice  ,  se- 
ducere  non  poteris. 

7  et8.  ETCUM  APERUISSET  SIGILLUM  QUARTUM,  etC. 

et  ecce  equus  pallidus.  ]  Graecum  x^<»?°;  sig- 
nificatcolorem  viridem  berbarum,  indeque  ea- 
rumdem  marcescentium,  et  arescentium  sqtia- 
lorem  et  pallorem.  Quocirca  Cbloris  abOvidio 
ponitur  dea  ilorum  :  quae  cum  nympha  esset 
cclebris,  et  Zephiro  nuberet,  quasi  dolis  loco 
id  a  marito  accepit,  ut  ilorum  omnium  po- 
teslatem  baberet  :  unde  inquit  ipsa  apud  Ovid. 
1.  5.  Fastor. 

Chloris  eram  quae  Flora  vocor,  corrupta  Latino 
Nominis  est  nostri  liltera  Grxca  sono. 

Hinc  x).c»pov  0105  ,  vocatur  pallidus  timor ,  eo 
quod  faciat  pallidos  :  atque  Constantius  pater 
Constanlini  Magni ,  cognominatus  est  Cblorus  , 
propter  pallorem,  inquit  ZonarasinDiocleliano. 
Morbidus  iste  color  equo  huic  congruit,  utpote 
cui  insidet  ipsa  mors. 

Jam  primo,  Lyranus  et  Aureolus  per  equum 
hunc  palljdum  accipiunt  persecutionem  Domi- 
tiani :  Andreas  Caesar  ,  Diocletiani :  Ribera,  Tra- 
jani,  quse  testeEusebio  fuit  acerrima,  plurimos- 
que  occidit.  Unde  pallido  equo  comparatur  : 
pallor  enim  est  morientium. 

Verum  hae  persecutiones  omnes  equo  secun- 
do,  rufo  scilicet,  designatae  sunt,  uti  pauio  ante 
ostendi. 

Secundo,  Alcazar  per  mortem  hanc  accipit 
morlem  tam  Martyrum  quiim  aliorum  fidelium, 
puta  Judaeorum  ad  Chrislumconversorum.  Mors 
enim,  inquit  ipse,  hic  per  prosopopceiam  indu- 
citur,  quasi  occidens  Judseos  Cbristo  credentes. 
Scquitur  cam  infernus  :  quos  enimipsa  occidit, 
mox  bic  devorat,  et  suis  subterraneis  includit 
cavernis  ,  scilicet  corpus  sepulcro  ,   animam 
limbo.  Hic  enim  erat  communis  nattirse  ordo 
ante  Chrislum,  Christique  graliam ,  qua  coelum 
patefecit,  suosque  eo  subvexil.  Hoc  ergo  sigillo 
novum  et  inauditum  quid  apparuit,  scilicet  mor- 
tem  ut  Christi  ministrum  equo  insidenlem,  ad 
perfectam  Judseorum   salutem  adventare,  qui 
Christum  ipsum  recipiebant.  Quo  innuitur  mor- 
tis  seevitiam  el  stragem  in  Cbristi  servis  editam, 
non  fuisse  veram  mortem  etinteritum,  viamque 
ad  inferos,  uti  Gentiles  putabant;  sed  fuisse 
viam  ad  absolutam  eorum  felicitalem.  Quocirca 
primi  Cbristiani  mortem  non  formidabant ,  sed 
oplabantet  ambiebant :  sciebant  enim  exPaulo, 
moricorpus  et  sepeliri  in  fidelibus,  idem  esse 
quod  seminari ,  ut  gloriose  in  resurreclione  re- 
nascalur  et  resurgat,  1.  Cor.  15.  42.  Porro  qua- 
tuorhic,  inquit,  genera  mortisnominantur,  qui- 
bus  primi  Christiani  moriebanlur.  Primum  est 
gladius,  qui  significat  carnis  casligationem,  et 
affectuum  refrenationem,  quam  docet  et  jubet 
Cbristi  Evangelium.  Secundum  csl  fames,  quae 
significal  divinae  gloriae  zelum,  et  proximoruni 
salutis  semulationem,  de  qua  ait  Christus  Mattb. 
5.  6.  Beati  qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam.  Ter- 
tium  est  mors,  qua  Deus  Christianos  peccantcs 
rigide  puniebat,  uti  punivit  Ananiam  et  Saphi- 
ram  Actor.  5.  et  Paulus  1.  Cor.  5.  5.  ait  se  tradi- 
disse  fornicarium  Satanae  in  inleritum  carnis  ; 
et  1.  Cor.  11.  30.  scribit  multos  emori,  quOd  in- 
digne  ad   Eucharistiam    accederent.   Quartum 
sunt  besliae,  per  quas  significatur  martyrium  ; 


COMMENTARIA  IN  APOCAl 

liiulii  cnim  rcipsa  bestiis  objccti  sunt.  Subdil 
deiiule  Alcazar:  Simplicius  lamcn  et  aptius  cssc 
censco,  ul  gladio,  fame  cl  morle  dcsignenlur 
bella,  famcs  ct  pestis  (mors  cniin,  sivc  moria- 
litas  sa;pe  pestem  significat )  quae  immissa  sunt 
a  Deo  non  soliun  in  Judaeos  reJielles,  sed  eliam 
in  cos  qui  Cbristum  rcccpcrant  ;  scd  illi  pcr 
lucc  ad  infcrnum,  bi  ad  coelum  et  felicitatem 
ibant.  Alque  boc  pacto  paiuit  quanla  sit  Dei  sa- 
pienlia  quse  bomines  moriificanda  vivificat.et 
perdcndo  salvat ,  ut  cgrcgic  depingitur  apud  Jo- 
biun  cap.  39  ct/iO. 

Vcrum  ,  equum  bunc  non  csse  amicum  et 
faustum,  sed  inimicum  ct  infaustum,  nec  ses- 
sorem  babcrc  Cbristuin,  Cbristivc  ministrum  , 
sed  Cbrisli  advcrsarium  et  aemulum,  superius 
ex  communi  Inierpretum  scnlcnlia  docui.  Adde 
banc  explicalioncm  arctiorcm  cssc,  quia  ad  so- 
losJudaeos  boc  sigillum, uti  ctpraeccdcnlia,res- 
tringil:necsatiscohacrerc;quia  pcr  morlcmtam 
accipil  morlem  Marty  ribus,ob  fidci  confessioncm 
illalam,  quiim  aliis  Cbristianis  ob  peccala,  vcl 
sua,  velreip.  iiDeoinflictam.  Deniquemullamis  • 
cet,quaemagistropologica  sunt,  quiim  lilteralia. 

Tertio,  Tbomas  Anglicus  ,  Dionys.  Gagneius, 
Ricliardus  Vicgasct  alii  mulli  pcr  bunc  equum 
nigrum  accipiunt  hypocritas ,  et  impios  fidcles , 
qui  sua  mala  vita  ctsceleribus  Evangelio  adver- 
sanlur  ,  suoquc  pravo  excmplo  non  parum  no- 
cent  Eccleske  (  ut  bi  tres  cqui  significent  trcs 
bostes  equi  albi,  id  csl  Ecclesiae  et  Christi,  scili- 
cet  rufus  significct  munduin  ,  niger  daemonem, 
pallidus  carncm).  Hi  pallidi  sunt :  quia  bypo- 
criue  jejuniis  ct  carnis  maceratione  ,  vel  certe 
ejus  fuco  et  ostcnlatione  facies  suas  exlermi- 
nant,  ait  Ricbard.  ct  Ilugo  :  vel  quia  cbariialc 
etsapicntia  fulgerc  sefinguntelipsa  simulalionc 
pallcscunt,  aitDionys.  vcl  quiaigncam  cbarita- 
tem  sua  luxuria  pcrdidcrunl,  itaquc  expalluc- 
runt.  Huic  cquo  ct  equiti  permissum  csl  homi- 
ncs  inlcrficerc  gladio  linguae  impiac,  incilanlis 
alios  ad  peccata  ;  el  fame ,  id  esl  penuria  verbi 
Dei  ;  cimorte,  id  est  peslilenlibus  moribus  ;  et 
bestiis  terrce,  id  estbrutis  irrationalibus  vitiis. 

Hic  scnsus  gcneralior  cst,  magisque  moralis 
(jiiiini  litteralis  :  nec  salis  congruo  ordine  scqui- 
lur  praecedentem,  tertium  scilicct  equum  ni- 
grum.  Nam  tcmporc  illius,  puta  tempore  haei •<■- 
siuin,  imo  ctiam  tcmpore  persecutionum  Gcn- 
tilium,  adeoque  ([uovis  sceculo  fuerunt  iinpii  1 1 
bypocritae  ip  Fxclesia. 

Ouartocrgo,  etoplime  ,  Joachim,  Scraphinus 
Firmanus,  Paunonius  et  Pererius  pcr  equum 
bunc  pallidum  intelligunt  sectam  Mabometis, 
Turcas  ci  Sataccnos,  infensissimos et  celeber- 
riuios  jam  ii  mille  annis  boslcs  Chrislianoruni. 
Ilienim  post  Golhos,  Arianos,  aliosquc  priscos 
haercticos  mox  Fcclesiam  gravissime  infestarunt 
et  jugiter  infestant  :  estque  haec  quasi  quarta 
oBtas  Fcclesia*.  Haec  sccta  recte  comparatur  cquo, 
quia  planc  irrationalis  est,  bruta  ct  carnalis. 
t  ode  eamostendil  animal,  scilicet  aquila,  quae 
sublimis  esl  el  ccelestis.  Hic  equus  est  paliidus ; 
quia  respondet  sessori  suo  :  sessor  enim 
ejus  cst  pallida  mors.  Rursus  .  pallor  signi- 
fical  Saracenorum  invidiam,  livorem  et  odium 
in  Christianos  (  unde  ct  apposite  Turcae  multi 
vultu  suni  pallido)  eorumque  nequiliam  et  ma- 
litiam  ,  insuper  libidinem  :  in  bac  enim  suis 
praecclluit  Mahomet;  eamque  iege  sua  permi- 
-it.  iino  promisit:  undc et polygamiam  induxil 

COUNEL.    K   LAPIDE.      TOM.    X. 


,YPSIN.  S.  JOAN.MS.  Cup.  VI.  1137 

Libido  enim  spirituset  sanguincmexhaurit,  ita- 
que  facit  pallidos  cl  luridos.  Deniquc  pallor  no- 
tat  corumdem  avaritiam  ,  uti  videmus  iin 
auricsso  cupidissimos  ,  ideoque  apud  eos  auro 
venalia  jura.  Avari  cnim  ob  curas  et  mctuscon- 
gerendi  et  conservandi  opes,  pallescunt.  Quo- 
circa  argute  Diogcnes  rogalus  cur  auruni  pul- 
lcrct :  Quia  multos ,  inquit ,  habet  sibi  inkiantes  <  i 
insidiantes  ;  lcslis  esl  Laerlius  lib.  C.  Uujus  ses- 
sor  est  mors ,  id  est  Mahomct,  qui,  deQciente 
sccta  Arii  ,  mox  orlus  cst  regnanlc  LJeraclio 
Imp.  anno  Cliristi  630,  suamque  scctam  propa- 
gavit  gladio,  nimirum  omnes  sihi  resistentes 
occidendo.  Hoc  enim  erat  Mahomctis  syml)o- 
Jum,quod  quotidie  Saracenis  in  suis  Moskaeis 
sive  fanis  usque  ad  ravim  inclamant:  i\on  cst 
Deus  nisi  unus ,  et  Makomet  Aposlolus  cjus.  Qui- 
cumquc  hoc  recipere  et  profileri  nolebant,  nc- 
cabantur  ab  eo  ;  qui  vero  recipiebant ,  serv  a- 
liantur,  ideoquc  dicti  sunt  Musulmani,  id  est, 
scrvatietliberati  a  morte  (  a  radice  aSw  sclia- 
lam,  qii3B  Hebraice  et  Arabice  significat  csse 
salvum,  incolumcn,  prosperum  ;  )  sed  lii  pc- 
jore,  scilicct  spiriluali,  motie  ab  eo  occideban- 
tur.  Sequitur  euminfernus,  id  est,  Antichristus. 
Est  cnim  ipse  praecursor  Anticlirisli,  qui  crit 
vitiorum  abyssus,  et  quasi  infcrnus  ;  illique 
viam  praeparat  :  putatur  enim  secta  Mahomclis 
duralura  usquc  ad  Anlichristum ,  aitFirmanus; 
adeoque  Joannes  Annius,  ct  alii  putarunt  ip- 
sum  Mahomclcm  csse  Antichrisium.  Rursum  , 
totus  infcrnus  ,  omnesque  daemones  ad  juvan- 
dum  Mahometem,  ejusque  scctam  propagan- 
dam  ,  vidcntur  concurrisse.  Tcrtio,  propric  sc- 
quitur  cum  infcrnus ,  quia  plurimos  ipsc  praj 
Gotliis  aliisquc  baerclicis  ad  infernum  dctrusit. 
Ipsius  enimsecta  vicioriis  plurimis,  non  lanlum 
Trapczunlinum  et  Consiantinopolitanum,  duo 
Oricntis  imperia,  sed  ct  majorem  orbis  partem 
occupavit,  et  plura  in  dics  occupat ;  adeo  ut  nu- 
per  subacta  majori  Hungaria  el  Transilvania, 
jam  Germanias  ,  Italiae  et  Poloniic  immineat,  id- 
quc  per  Cbristianorum  principum  dissidia  : 
hiscc  cnim  crcscit ;  ac  Chrisliani  quasi  cxcaecati 
id  non  vident,  aut  non  curant.  Onde  dicitur  bic 
pcr  quatuor partes terras  grassata  :  liuic  proinde 
datiiiii  esl  ititciiiccre  gladio ,  fame,  morte  et 
bestiis  tcrrae  incolas  orbis.  Hae  cnim  sunt  qua- 
tuor  plagae  Dci ,  dc  quibus  ail  Fzccliiel  c.  14.21. 
Si  qualuor  judicia  mca  [>essima,  gladium  ct  fa- 
mcm  ,  ac  bestias  malas  ,  et  peslilcntiam  (  quani 
liicJoannes  vocat  mortem )  immisero  inJe.rusa- 
lcm ,  ut  interficiam  dc  ea  hominem  et  pecus.  Sa- 
racenienimmultosChiisiianosgladio,aliosfamc. 
alios  aerumnis,  indcque  consequentc  pcstc,  alios 
aliis  generibus  moiiis  ;  alios  ctiam  leonibus , 
ursis,  aliisque  bestiis  objiciendo  occidcrunt. 

Addunt  nonnulli  regnum  Turcarum  vocari 
mortem  el  infernum  .  co  qu6d  ejus  vires  ei  mi- 
litcs  consicnt  Scylhis,  praesertim  habilanlibus 
juxta  Bosphorum  Cimmerium  ct  Pontum  Euxi- 
iinm.  Ibi  enim  cst  Ccrbcrioii  nions  ct  oppidum  . 
Cocytus,  Phlegetbon  et  Tartaras  :  quocirca 
Homerus  inferni  sedem  collocat  apud  Cimme- 
rios ,  sivc  ob  perpetuas  tenebras,  sive  ob  mc- 
lallorum  frequentes  fodinas,  sive  obvallcsopa- 
cissimas  ct  Iiyberno  soli  inacccssas  :  adeo  ut 
(icntilcs censereni  Qlic  esse  infernioslium.  Sic- 
quc  accipiunt  illud  Isaise  28.  15.  Pcrcussimus  fos- 
dus  cum  morte,  t  <  caw  inferno  fecimus  paetum  , 
pula  cum  Cimmeriis,  sciiicel,  cum  Assyriis  rcg- 

16? 


1138  COMMENTARIA  1N  APOGALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

nantihus  in  Ponto  et  Bosphoro.  Hnc  facit  illnd     rum  ,   uti  osientlam  cap. 


Tihulli 

r.lvsios  oliin  liceat  cognoscere  cainpos, 

LetLajanujuo  ratem ,  Cira(neriosque  lacus , 

caliginosos  scilicet  et  infernos.  Hnc  quoque  al- 
ludere  putant  S.  Joannem  c.  50.  1A.  cum  ait  : 
VA  infernus  ct  mors  missi  sunl  in  slagnum  ignis  ; 
oec  enim  proprie  infernus  milti  polest  in  stag- 
num  ignis,  id  cst,  in  infernum  ;  sed  Cimmerii, 
Turcae  elScylhae,  qui  in  Ponto  quasi  in  inferno 
habitant,  ferique  sunt  et  crudeles,  ac  vivunt 
quasi  omnes  infernales,  eo  miitentur.  Haec  al- 
Insio  non  esl  incongrua,  nec  inelegans ;  plus 
tamen  vuliS.  Joannes,  uti  paulo  ante  dixi. 

Sicut  ergo  per  secuntlum  cqtitim  rufum  sig- 
nificati  sunt  Gentiles  et  Pagani  Ecolesiae  perse- 
cutores  :  pertertium,  nigrum  scilicet,  Ariani, 
Golhi,  Wandali  aliique  haeretici,  ita  perpallidum 
significantur  Saraceni ,  Turcae  ct  Tartari  (  ex 
quihus  prodibit  Gog  et  Magog,  de  quoc.  20.  7.) 
Hienim  prae  aliis  duobus,  puta  pree  Gentilihus 
et  Gotbis,  fuerunt,  et  sunt  acerrimi  et  continui, 
per  decem  saecula  ,  primi  alhi  equi  et  equilis  , 
puta  Christi  et  Chrislianorum,  hostes.  Itaque 
significalur  hic  acre  ,  longum  ct  conlinuum  Ec- 
elesiae  certamen  et  bellum  ,  seque  ac  victoria  , 
cum  omni  hostium  et  hominum  genere.  Primo 
enim  per  irecentos  annos  certavit  cum  Gentili- 
busa  et  Imperalorihus  Romanis  :  hosce  tandem 
subegit ,  cum  Constantinus  et  sequcntes  Tmpe- 
ratores  colla  subdiderunt  Christo  et  Ecclesiae. 
Secundo  cerlavit  cumArianis,  Nestorianis,  Eu- 
tychianis,  aliisque  haereticis  per  totidem,  scili- 
cettrecentos  annos  proximc  sequentcs  ;  sed  el 
hos  vel  profligavit ,  vel  extinxit.  Tertio,  certa- 
vit,  et  adhuc  certat  cum  Turcis  et  Saracenis  : 
hosce  eliam  suo  tempore  dissipabit ;  praesertim 
eumeorum  monarchia  cadere  et  ruere  incipiat, 
cujus  ruinae  inilia  etpraesagia  conspicimus.  Post 
hosceomnes  quasi  anteambuloneset  sagiltarios 
sequetur  acerrimus  hostis  Antichristus,  qui  ex 
Judeeis  ortus,  primum  per  Judacos,  deinde  per 
Gog  et  Magog  gravissime  affhget  Christianos  ; 
sed  et  hunc  mox  deslruet  Christus  adventu  suo 
ad  judicium,  cum  Ecclesiam  militantem  post 
tot  luctas  et  victorias  coronabit,  atque  trium- 
phantem  deducet  ad  regnum  suum  coeleste. 
Tunc  enim  suscipient  regnum  sancti  Dei  altissimi, 
etoblinebunl  regnum  usqueinsceculum,  et  sceculum 
scecutorum,  inquit  Daniel.  c.  7.  v.  18.  Haec  est 
materia,  hoc  argumentum,  hic  ordo  et  series 
tolius  Apocalypseos.  In  ipsoenim  ejus  lihro  sig- 
nato  coutinetur  cerlamen  et  victoria  de  Anti- 
christo  :  in  sigillis  vero  libri  continentur  praeviae 
omniumGentiumpersecutionesjamdiclac.  Simili 
modo  Daniel.  c.  7.  v.  h.  quatuor  monarchias, 
quarum  una  alteram  ex  ordine  bello  appeiiit  et 
prolrivit,  acimperium  acl  se  transtulit,  compa- 
ratquatuor  bestiis,  scilicet  leaenae,  urso,  pardo, 
et  quartae  terribili ,  ac  mirae  et  insolitae  formae  : 
atque  Zacharias  c.  1.  et  c.  6.  easdem  comparat 
quadrigis  et  equis  variorum  colorum  ,  aeque  ac 
Joannes  hic. 

Ex  dictis  sequitur  saracenismum  esse  quar- 
tam  et  ultimam  generalem  Ecclesiae  persecu- 
tionem  ,  ac  post  eam  mox  secuturum  finem 
mundi.  Ad  illum  enim  slatim  transit  S.  Joannes 
in  sexto  sigillo  vers.  12.  ac  consequenter  appro- 
pinquare  illum  in  hoc  sexto  illius  annorum  mil- 
lcnario  :  mundi  cnim  aetas  est  scx  millia  anno- 


20.  vcrs.  5.  Ilinc  et 
Saraceni  Turcaeque  clamilant  ,  jactitantque 
quasi  oraculum,  suam  seclam  duraturam  mille 
annis. 

9.    ET  CUM  APERUISSET    SIGILLUM    QUINTUM  ,    VIDI 

subtus  altare  animas  interfectorum.  ]  Martyrum 
scilicet  omnium  ,  qui  occisi  sunt  vel  a  l\om. 
Imperaloribus  ,  vel  a  Gothis  ,  Arianis  ,  ahis- 
que  haerelicis  ,  vel  a  Turcis  et  Saracenis.  Cum 
cnim  in  primo  sigillo  ,  equo  alho  significalum 
sit  lsetum  ct  faustum  Christi  in  Ecclesia  regnum, 
mox  tria  sequenlia  sigilla  reserarunt  tres  cquos 
illi  contrarios  ,  puia  tres  generales  Ecclesiae 
persecutiones  sihi  invicem  ordine  successuras, 
et  duraturas  usque  ad  Antichrislum  :  hinc  hoc 
quintosigilloapteetconsequenterinducilurcom- 
munis  vox  iidelium  ,  qui  in  iis  passisunl  ,  puta 
Martyrum  optantium  et  orantiumprofine  etter- 
mino  perseculionum  ,  ut  scilicel  Dcus  eas  ler- 
minet  ,  inhiheat  ct  sislat  ;  utque  passos  et 
Marlyres  coronet ,  persecutores  vero  puniat  et 
adigat  in  tartara  :  quihus  respondet  Deus  ,  ju- 
hetque  ut  requiescant  adhuc  tempus  modicum  : 
donec  compleantur  conservi  eorum  ,  et  fratres 
eorum  ,  quiinterficiendisunt  sicutetilli ,  scilicet 
ab  Antichristo:  hujus  enim  tempus  eritmodicum. 
quo  complebitur  Martyrum  et  Electorum  nu- 
merus  ,  ideoquemox  finis  omnium  acjudicium 
universale ,  et  regnum  Christi  ejusque  electo- 
rum  gloriosum  adveniet.  Perperam  ergo  ,  et 
nimis  arcte  Alcazar  censet  in  hoc  sigillo  tan- 
lum  esse  vocem  Christianorum  a  Judaeis  oc- 
cisorum. 

Quaeres  quodnam  sit  hoc  altare  ?   Aliqui  e\ 
hoc    loco  putarunt  animas  sanctas  ante  dieni 
judicii  non  videre  Deum  ,    sed  esse  in  locis 
quihusdam  quietis  et  amcenis,  quae  hic  vocanlur 
allare  ;  ac  primo  ,   Origen.  lib.  2.  Periarchon  , 
pulat  animas  statim  post  mortem  duci  ad  loca 
quaedam  terrcna  ,  ubi   deputanlur  ,    et  multa 
discunt  :  inde  deduci  ad  loca  aera  ,   ubi  plura 
addiscunt  ;  tandcm  supra  coelum  ad  Christum 
evehi ,  ihique  plenam  scienliam  omnium  adi- 
pisci ;  secundo,  Viclorin.  putat  hoc  altare  esse 
Joca   quaedam    sublerranea   amcena  et  similia 
campis  Elysiis  ;  tertio  ,   Terlul.  lib.  de  Anima 
suh  finem  ,  putat  hunc  animarum  locum  esse 
paradisum  terrestrem  ,   in  quo  ,    ait ,   degunl 
Elias  et  Henoch  ;  quarto  ,  S.  Bernard.  serm.  k. 
in  festo  omnium  Sanctorum  ,    censet  animas 
mox  a  morte  rapi  supra  coelum  ,  ibique  degcre 
cum  Christo.   Ergo  sunt  suh    altari  ,    id  est  , 
fruuntur  conspectu  humanitatis  Christi ,    non 
autem  divinitatis.  Sic  et  alii  Patres  ,  ut  Irenaeus, 
Hilar.  Ambros.  Origen.  negare  videnlur  animas 
Sanctorum  anle  diem  judicii  frui  visione  Dei. 
Sed  hi  commode  exponendi  sunt ,   scilicet  ut 
tanlum    velint    dicere   eas    non    frui   integra 
heatiludine  totius  hominis  ;  quia  videlicet  ca- 
rcnt  gloria  corporis  :  habere  ergo  illas  beatitu- 
dinem  incompletam  ;   et  perfectam  ,   ejusque 
complcmentum  in  resurreclione  exspectare. 

Quocirca  pcrperam  ex  ipsis,  et  cxhoc  Apocal. 
loco  docent  Graeci  ,  Vigilantius  et  Calvinus  , 
animas  post  mortem  suh  allari  quiescere  ,  et 
quasi  dormire  ,  nec  videre  Deum  ,  idque  usquc 
ad  diemjudicii.  Unde  S.  Hieron.  scribens  contra 
Vigilantium  ,  jure  eum  vocat  Dormitantium  , 
additquc  :  Tu  vigilans  dormis  ,  et  dormiens  scri- 
bis.  Nam  animas  hasce  non  dormire  palct  , 
quia  clamant ,   pctuntque  vindictam  ;  et  quia 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

>cquuniur  Agnuui  quocumque  icrit,  cap.  l/i.  t\. 
Ilic,  ergo  est  error  ct  liaeresis.  Dc  fide  cuini  cst 
animas  plcne  a  pcccatis  purgatas  ,  staiim  ii 
morle  videreDeum  ,  essequc  beatas»  Ita  definit 
Concil.  Florent.  Tridcnt.  ct  BenedictusII.  ac  ln- 
noccnt.  III.  in  Dccrclalibus  liac  tle  rc  editi».  Id- 
quc  hic  salis  signilicat  Joannes  ,  cum  ait  animas 
liascc  babere  stolas  albas ,  etesse  antc  Ihronum 
Dci ,  cique  scrvire  dic  ac  nocte ,  cap.  sequcnli 
vcrs.  15.  Altarc  cnim  boc  sul>  quo  cas  vidil 
Joanucs,  eslproxhnuinSantiosanctoriun  ,  idco- 
que  in  Scriptura  vocatur  altare  oraculi ,  id  est 
Sancti  sanclorum  ,  quod  repraesenlabat  caium 
empyreum  ,  deumque  in  co  rcsidcntcm  :  undc 
scisso  jam  pcr  Cbristi  mortcm  vclo  intcrmedio, 
quod  crat  intcr  Sanclum  sanclorum  et  sanctum, 
in  quo  erat  altarc  boc ,  clarc  vidcnl  Dcum  in 
Sanclo  sanclorum  rcsidcntem  ,  uti  patebit  c.  8. 
vers.  3.  Vide  Bcllarm.  lib.  1.  de  Bealilud.  Sanc- 
torum  cap.  3. 

Orlbodoxi  ergo ,  qui  credunt  animas  sanctas 
jam  Dcum  vidcre  ,  altare  boc  varie  intcrprc- 
tantur ;  primo ,  Ambros.  Haymo,  Ricbardus  cl 
Ribera  ,  pcr  allarc  accipiunt  Cbristum  Cbristi- 
que  curam  ,  ;cque  ac  fruhionem  ,  cui  ,  pcr 
quem ,  pro  quo,  et  super  quo  immolati  sunt 
S.  Martyrcs,  cl  sub  cujus  protcclionc  jam  bcalc 
vivunt. 

Secundo  ,  Joacbim  :Allare,  inquit ,  cst  Ro- 
mana  Eeclesia  ,  sub  cujus  fide  ct  obcdicntia 
multi  Chrisliani  quinlo  sigilio ,  id  est  quinta 
aelate  Ecclesi«'e  ,  tunc  ,  puta  tcmporc  Joacliimi 
Ilorcntis  ,  occisi  sunt  a  Mabomctanis  in  Africa. 

Tcrtio  ,  Dionys.  ait  animas  essc  sub  altari  , 
boc  esl  ,  cas  csse  in  sccurissima  Dei  lutcla  , 
juxla  illud  Sapicnl.  3.  Justorum  animce  in  vianu 
Dci  sunt. 

Verum  respondco  significari  bic  duplex  al- 
Lare  ,  sciliccl  aliarc  bolocaustorum  ,  quod  erat 
in  atrio  ;  ct  altare  tbymiamatis  ,  qwod  crat  in 
Sanclo.  In  illo  cnim  quasi  immolata  ,  cl  sub  co 
quasi  scpulta  sunt  corpora  Marlyrum  :  in  boc 
vcro  post  morlom  translatae  animae  eorum  , 
quasi  requiescunl  jugetliynhama  Jaudis  Dco  c.\- 
balantes.  Dico  ergo  primo  alludi  ,  et  notari  bk 
altare  holocaustorum,  Id  patet  ,  quia  sub  eo 
latent  aninuc  interfectorum  ,  id  est  immolato- 
rum  in  altari  ;  ct  quia  clamant ,  postulantcs  vin- 
dictam  siue  iinmolalionis. 

Pro  quo  nota  :  Corpora  Marlyrum  cx  antiquo 
inorc  ct  sanctionc  Fclicis  Pap;e  primi ,  solcbant 
sepeliri  snb  ahaii  ,    uti  doccnt  S.  Augusihius 
>enn.  11.  de  Sauclis,  Anschn.  Bicbardus  ct  alii  ; 
quia  cnim  Matiyres  inslar  holocausti  crant  im- 
inolali  Dco  super  allari  boc,  liincsubco  pariler 
scpclicbanlur.  ld  licbal  prirao,  ul  loco  lam  sacro 
honorarcnt  Maiiyrcs.  Ua  S.   Ambros.    invcnlis 
reliquiisS.  Cenasiiel  Prolasii  per  rc\  clationcni 
S.  Pauli,    cas  sub  allari  rccondidit ,  Ut  ipscmcl 
asseril  cpist.  bU.  ad  Mareellinam  sororcm  :  Suc- 
i  nlant  ,    inquit  ,    victima-  triumphales  in  locum 
ubi  Christus  liostia  est.  Seditle  super  altare,  qui 
pro  omniOas  passus  est  ;  isti  sub  attari ,  qui  illius 
yedempti  sunt  passione.  Hunc  crgo  locum  prwdes- 
tinari  ruiii  miiii.  DigMUTtt  esi  riiim  ut  ibi  rrquicsrat 
mcerdos  ,    ubi  offerre  rimsurvit.  Sed  cedo  sacris 
rictimis  dexteram  portionem  ,  locus  istr  Marty- 
ribus debebatur.  Sccundo,  ut  Martyrum  corpora 
ct  sepulcra  .    oianlibus  ad  altarc  csscnt  conli- 
nuimi  excitamenlum  dcvolionis  ct  virlutis  ac 
rortitudinis  ,   quam   imilarcntur  ;    tcrlio  ,    ut 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI.  1189 

Martyres  eorum  prcces  apud  Dcum  offerrenl  <i 
adjuvarent.  llinc   aliaic  vocabatnr  Sepulcrum 
Maiiuis,  Mcmoria  Marlyris ,  Martyrium  ,    sivc 
Conlessio.  Marly  rium  cnim  grcece  idein  est  quod 
latinc  Confcssio  ,  pula  lestimonium  ,  ut  ait  bic 
Joanncs  ,   quod  Martyr  fidei  perbibuit,  el  sua 
iuoric  ac  sangiiinc  obsignavit.  Nam  Martvr  idem 
cst  quod  conicssor  ,  sive  teslis  fidci.  Ilinc  Ihsce 
coiuni  sepulcriset  altaribua  postca  ,  cum  sci- 
licct  sub  Conslantino  Ecclcsia  paccm  aflepta  cst, 
superaedificarunt   Kcclesiam  ,    sive  lemphim  , 
(|tiod  indc  pariler  vocabanl  Martyrium.    Iia  in 
t.oiicil.  Cbalcedon.  vocalur  Martyrium,  id  est 
Ecclesia  ,    S.  Eupbemiae.  IUirsum  indc  extcnsa 
vocis  significatione  ,  Ecclesia  quaevis  vocata  eal 
Martyrium  :  quia  Martyrum  ,  vel  certe  Sancio- 
rum  ,  rcliquas  eo  transfei 'cbanl ,   ibique  conde- 
bant   ,    ut    ad    primaevum    morem    a^dificandi 
aliaria    et   tcmpla    super   sepulcra    Martyrum 
accederent  quantum  posscnt.  Hinc  jure  Canon. 
sancitum  est   ut  allarc   non   consecretur  nisi 
illalis  eo  Marlyris,  vel  sancli  alicujus  reliquiis. 
(juocirca  sacerdos  accessurus  ad  allare  orat  , 
dicitque  :  Oramus  lc,  Dominc,  per  meritaSancto- 
rum  tuorurn ,   quorum  reliquUc  Idc  sunt.  Ita  Kc- 
clcsia  Resurrectionis  Hicrosolymis  in  Colgotha 
crecla  ,  vocata  est  Marlyiium  ,  ail  Cyril.  Hiero- 
sol.  Catcch.  1Z|.  Vide  Baron.  in  Martyr.  G  Julii. 
Atque  liacc  est  origo   el   causa   cur  Romac  in 
J>asilicis  S.  Petri,  S.  Pauli,  S.  Laurentii,  sancti 
Sebastiani ,  S.  Caecili«  ,  S.  Susannae  ,  et  passim 
in  aliis  tcmplis  videamus  gradus  et  descensiis 
io  cryptas  ,  sive  in  sacella  subterraaea.  Ju  hiscc 
cnim  cryptis  propric  sepcliebantur  Maiiyres  : 
unde    ipsa    crypta  ,    sive    sepulcrum   Martyris 
vocabalur  Confcssio  vii  Martyrium  ;  supra  quam 
deinde  sedificabant  aharc  cl  Leinphim  ,    quod 
cxindc  quoque  Martyrium  dicebatur  ,  uti  paulo 
anle  dixi.  Pono  liinc  iiiielligimus  illaui  phra- 
sim  .    (|uamioties  iq  Vitis  Sanctorum  et  Marly- 
rologiis    lcgimus  :  llic   Sunctus  scpultus  csl  in  ■ 
Confessione  S.  Laurentii,  S.  Susanna? ,  S.  Prisca, 
clc.  ;    nam  in  Confessione  ,   idcm  est  quod  in 
crypta  vel  sepulcro  S,  Laurenlij  ,  S.  Snsiuina* , 
1'riscae  ,  etc.  :  ncc  cnim  loium  lemplum  voca- 
batur  Confessio  ,  scd  Maii\  rium  ,  uti  solerler  an- 
notavil  Baronius. 

Scnsus  ergo  hujus  loci  est  ,  q.  d.  Vidi  per  vi- 

sionem    sxinbolicam  ,    animas   Marlyrum   sub 

allari  ;    quia    secundum  corpus  sub  eo  scpulli 

sunt,    qui  super  altari  quasi  liolocausta  suam 

\itam   Dco  immolarunl  ;    ut  sit  synecdoclie  , 

scilicet  ut  pars  ponatur  pro  tolo  ,  nimirum  ani- 

nia  pro  liomine,  puta  pro  Martyre.  Sic  Cenes.  UG. 

dicunlur  scptuaginla  animae  ,  id  est  bomines  , 

cgrcss;e  de  feniorc  Jacob.  Clamant  ergo  Marty- 

res,  id  est,  animse  Ifarlyrum  pcr  corpora  sua  , 

(iamaul,  inquam,cx  hoc  suo  Marljrii  loco  et 

scpulcro  vindiclani  .    pcrindc  BC   sanguis  Abel 

camdcm  claniai  (.cncs.  !\.  vers.  10.  Undc  sequi- 

tur  :  Datw  sitnt  ci  slotir  alliw  ,    quasi  in  consola- 

lioncm  81  uicrciulcm.  Agitur  cuiin  hic  de  sigil- 

lis  ,  qiue  lcgcbanl  pi-rsccutioncs  .    et  rcs  non  in 

caio  ,  scd  in  lcrra  pcrcndas.  l.oco  ergo  anima- 

i  uin  vocat  altarc  :  quia  ubi  est  corpus  ,  il)i  ccii- 

sctur  cssc  ct  anima.  Sccundo  (piia  bae  animae  , 

hoc  cst  lii  Martyres ,   sunl  quasi  victimae  ipia' 

in  allari  cremantur  .  quarum  cinis  pcr  craticu- 

1  nii  dilabcbalur  sulialtarc  ,  ut  viderenlur  quasi 

sub  ahari  sepeliri  :  ila  cniin  (i  corpora  Mariy- 

rum  inunolata  quasiin  aliari  ,  sub  illud  delapsa 


ll.u  COMMfiNTARlA  1N  AIOCALYPSIN  S.  JOANNIS. 

ei  sepulla  sunl ;  undo  et  in  consecratione  alla- 

ris  clicit  Pontifex  :Sub  altari  Dei  sedes  acccpistis, 
intercedils  pro  nobis ;  ita  Viegas,  Riberact  alii, 
quin  ot  S.  August.  sorm.  11.  do  Sanctis  ,  quoin 
audi  :  Rccte  sub  allari  animce  justorum  requies- 
cuttt  ,  quia  super  altare  corpus  Domini  offertur. 
Nec  immcrito  ilticjusti  vindictam  sanguine  postu- 
tant  ,  ubi  etiam  pro  peccatoribus  Ckristi  sanguis 
effunditur.  Convcnienter  igitur  ,  et  quasi  pro  quo- 
dam  consortio  ,  ubi  Marlyribus  sepuUura  decreta 
t:st ,  ubi  mors  Domini  quolidie  celebratur.  Nam 
immerito  ,  inquam  ,  consortio  quodam  illic  occisus 
tumuiusconstituitur,\ubioccisionisDominiccemem- 
bra  ponuntur  ,  ut  ,  quos  cum  Christo  unius 
passionis  causa  dcvinxcrat ,  unius  el  loci  religio 
copuiaret.  i 

Dico  secundo  :  Sub  hoc  symbolo  ,  ot  symbo- 
lica  visione  animarum  sub  altari  lerrestri  holo- 
caustorum  ,  in  quo  corpora  Martyrum  immolata 
et  sepulta  sunt  ,  signilicatur  altare  cocleste  in 
quo  proprie  anima;  Martyrum  requiescunt.  Ad 
hoc  enim  post  corporis  immolationem  et  se- 
pulturam  in  altari  holocaustorum  ,  translatoe 
sunt  animce  eorum  beatne  :  ibi  enim  acceperunt 
stolas  albas  ,  jugiterque  laudant  Deum  :  unde 
ibi  eorum  altare  potius  vocandum  est  thymia- 
matis ,  quam  holocaustorum  ,  uti  mox  patebit. 
Hoc  ergo  altare  est  secretum  et  penetrale  cce- 
lesto  ,  puta  locus  folicitatis  et  gloriae  Martyrum 
in  coelo.  Nam  hoc  altare  esse  in  ccelo  patot 
primo  ,  exeo  quod  cap.  sequonti  vers.  9.  do  si- 
milibus  animabus  dicitur  ,  quOd  sint  ante  thro- 
num  Dei  ,  et  in  templo  ,  scilicet  ccclesli  ,  ser- 
viant  ei  die  ac  noctc.  Dico  similibus  :  tam  enim 
hoe,  quamillae,  sunt  animee  interfectorum  ;  et  li- 
cetilke  futurae  sint  ultimis  temporibus  Antichris- 
ti ,  tamen  aeque  ac  hae  requiescent  ad  modicum 
tempus ,  donec  impleatur  numerus  conservo- 
rum  eorum.  Secundo  ,  idem  patebit  clarius 
oap.  8.  3 .  ubi  angelus  harum  animarum  thy- 
miama ,  id  est  orationes  et  laudes  ,  offert  Deo 
in  allari  thymiamatis.  Sub  eo  ergo  quasi  re- 
quioscunt  in  coelo  ;  sed  ita ,  ut  distracto  per 
Christum  velo  ,  quod  hoc  altare  et  Sanctum  di- 
rimebat  a  Sanclo  sanctorum  ,  videant  Deum  in 
Siincto  sanctorum  residentem  ,  ut  ibidem  os- 
tendam  ;  undo  patet  eas  jam  esse  heatas.  Ila- 
que  sicut  locus felicitatis  Beatorum  vocatur  sinus 
Abrahre,  ob  quietem  :  ita  hic  vocatur  altare  , 
ob  Dei  laudem  ,  ot  ob  martyrii  victimam  :  pro- 
prius  enim  locus  et  sepulcrum  Martyrum  est 
altare  ,  uli  jam  dixi.  Dicitur  et  cubile  :  quia  in 
eo  quasi  lecto  requiescunt ;  hoc  estenim  quod 
ait  Psaltes  Psalm.  1Z|9.  5.  Exultabunt  sancti  in 
gioria,  Lalabuntur  in  cubilibus  suis.  Ita  prius  hoc 
hemistichium  ,  scilicet  :  Exultabunt  sancti  in 
gloria  ,  recitans  S.  Evergislus  Coloniensis  Ar- 
chiepiscopus  ,  ingrediens  templum  S.  Gereonis 
ot  Thebeeorum  Martyrum  ,  ab  iis  ipsis  posterius 
subnecti  et  responderi  audivit  :  Lcetabunlur  in 
cubilibus  suis ,  uti  refert  Helinandus  in  Vita  S.  Ge- 
reonis.  Ibi  ergo  se  requiescere  etiamnum  ,  ip- 
saemet  animae  Marlyrum  confitentur  ,  ibiquc 
oxspectant  gloriam  quietae  et  beatae  aeternitatis. 
Uncle  Romae  in  coemeterio  S.  Priscillae  ,  haec  eo- 
rum  vox  in  ipso  limine  inscripta  legitur  :  llic 
exspectamus  requiem. 

Nota  alludit  hic  Joannes  ,  uli  et  in  nonnullis 
aliis  ad  lib.  U.  Esdrae  cap.  U.  35.  ubi  animnc  ox 
promptuariis  clamant  ad  Deum  idem  pene  , 
quod  liic.  Ait  enim  ibi  Esdras  :  JSonne  dc  his  intcr- 


Gap.  VI. 

rogavcrunt  animcc  justorum  in  prompluariis  suis 
diccnles  :  Vsquequo  spero  sic  ?  ct  quando  veniet 
fruclus  area>-  mercedis  noslrce  ?  Et  respondit  ad  ea 
JeremieL  Archangelus  ,  et  dixit  :  Quando  impletus 
fucrit  numerus  seminum  in  vobis  ;  quoniam  in 
statera  ponderavit  sceculum  ,  ct  mensura  mensu- 
ravit  tempora  ,  et  non  commovit ,  nec  excitavit  , 
usque  dum  compleatur  prcedicta  mcnsura.  Quam- 
quam  Esdras  haec  prompluaria  animarum  vide- 
rit  non  in  coelo ,  sed  in  inferno  ,  sive  limbo, 
uli  ipse  ait  vers.  h\.  eo  cnim  tum  doscondebant 
omnes  animae  ,  utpote  quod  Christus  necdum 
advenerat  ,  qui  ois  coelum  patofocit.  Hac  de 
causa  vocat  promptuaria  ,  id  ost  collaria  ,  sivo 
cryplas  ;  alquo  de  iis  subterraneis  claro  ait  c.  U. 
h\.  ln  inferno  prompluaria  animarummalrici  as- 
similala  sunt :  quemadmodum  enim  ,  etc=  ,  sic  et 
hcec  festinat  reddere  ea  quaj  commendata  sunt. 
Quocirca  Tertul.  de  Resurrect.  carn.  cap.  27. 
citans  illud  Isaiae  cap.  26.  Vade ,  popule  meus  , 
inlra  in  cubicula  ( id  est  sopulcra)  tua  ;  ad  quem 
Iocum  alludit  Esdras,  acque  ac  Joannes  hic ;  pro 
cubicula  legit  cellas  promas  ,  id  ost  cellaria  ,  sivo 
penuaria,  inquibus,  inquit,  caro  salila ,  et  usui 
reposita  servatur  ,  depromenda  illinc  suo  tempo- 
re  :  sic  enim  et  e  sepuicris  processura  sunt  cor- 
pora,  cum  jusserit  Dominus.  Nam  liber  tertius  ot 
quarlus  Esdrae  suam  habent  auctoritalem  ,  licet 
non  canonicam  S.  Scripturae  ,  undo  et  canonicis 
sul)junguntur ,  ct  ab  Ecclesia  in  ofiicio  Miss;o 
et  Ecclesiastico  ,  mulla  ex  iis  citantur  et  reci- 
lantur  ;  Patres  quoque  ploriquo  non  raro  eos 
citant ,  ac  nomiualim  S.  Ambros.  lib.  de  Bono 
mortis  citat  hunc  de  animabus  in  promptuariis 
degentibus  locum.  Quocircaviri  graves  librum 
lortium  ct  quartum  Esdrae  reponunl  intor  libros 
canonicos  tertii  ordinis  (  qui  scilicet ,  licet  ca- 
nonici  non  sint  ,  proxime  tamen  ad  eos  acce- 
dunt )  uti  et  librum  tertium  et  quartum  Macha- 
boeorum  ac  librum  Hermetis  ;  quia  a  vete- 
ribus  vocalur  liber  Pastoris  ,  eo  quod  in  eo 
angelus  specie  pastoris  loquensel  doccns  indu- 
catur.  Immerito  ergo  Sixtus  Senensis  ,  etpauci 
alii  hunc  Esdrae  librum  ut  fabulosum  rejiciunt, 
uti  dixi  in  Esdra. 

Sicut  ergo  ante  Christum  dicebantur  aninu-e 
esso  in  promptuariis  ,  sive  cellis  in  limbo  , 
exspeclantes  Christum  el  beatam  resurrectio- 
nenijita  poslChristum  dicuntur  ossesubaltari, 
puta  thymiamatisinccelo;quiaenim  suntanimse 
inlerfectorum  proChristo,  hinc  ,  sicut  corpus 
eorttm  dicitur  esse  sub  altari  holocaustorum  in 
terra  ,  ita  et  anima  eorumdem  dicitur  esse  sub 
altari  thymiamatis  in  coelo,  exspectantesunio- 
nem  cum  corpore  ,  ut  illo  vestitae  super  altare 
quasi  eloventur  ad  perfectam  gloriam  ,  et  con- 
summatambealitudinem.  Altareenimholocaus- 
torum  erat  in  atrio  ,  quod  terram  siguificabat  : 
unde  sub  eo  corpora  terrena  Martyrum  sepulta 
dicuntur.  Altaro  vero  thymiamatis  eral  altare 
oraculi,  id  ost  Sancti  sanctorum,  puta  coeliem- 
pyroi  :  undo  sub  eo  animae  beatae  collocantur  , 
ut  per  hoc  symbolice  «ignificelur  ,  illas  esso 
animas  Martyrum  ,  atque  exspectare  martyrii 
praemium  ,  puta  gloriosum  corpus  ,  aequo  ac 
vindictam  suorum  homicidarum  ;  quia  enim 
sunt  animae  nudee  ,  hinc  quasi  ad  tegeiidam  nu- 
ditatem  earuni  ,  dicuntur  esse  sub  altari ,  sul) 
ooque  quasi  latere  ,  ac  illo  tegi ,  id  est  ab  ho- 
minibus  abscondi  ,  donec  in  rosurreclione  glo- 
rioso  corpore  donatae  et  vestitc-e  ,  scse  suamquo 


COMMENTAIUA  IN  APOCAI 

gloriam  el  martyrii  lauream  publice  toti  muntlo 
oslenlent. 

INTERFECTORUM    PROPTER  VERBUM  DEI  (  idCOqtlC 

Marlyrum  )  ET  propter  testimonium  quod  iiabe- 
BANT  ,  ]  quod  tenebanlur ,  scilicel  veritatcm  fi- 
dei ,  et  vitae  innocentiam  ;  boc  enim  est  marly- 
rum  leslimonium  ,  unde  Alcazar  :  Prnpier  les- 
timonium  ,  inquii ,  id  est  propter  doetrinam  , 
quam  defendebanl.  Saepe  enim  testinwnium  po- 
nilur  pro  doctrina.  Pro  animas  interfectorum  , 
aliqui  legunt  ^uyy.c,  xm  taiOfWKm  uff»yu/uvon  , 
id  est ,  animas  hominum  signalorum  ;  sed  Noster 
et  alii  legunt ,  sof xyufuvm ,  id  estjugulalorum, 
interfeclorum. 

10.  Et  clamabant  voce  magna.  ]  Ctamor  mag- 
nus  ,  magnum  cst  desiderium  ;  animarum  enim 
verba  sunt  ipsa  desideria  :  tanlo  enim  minus 
quisque  clamat,  quanlo  minus  desiderat.  Nam 
si  desiderium  scrmo  non  esset ,  Propbeta  non 
diceret  :  Desidcrium  cordis  eoram  audivit  auris 
tua  ,  ait  S.  Cregor.  lib.  2.  Moral.  cap.  U. 

Dicentes  ,  ]  ex  zelo  justilire  ,  non  vindictae  , 
appetentes  ,  scilicet,  utdestruatur  regnumim- 
pieiatis  et  peccati  ,  utque  pii  ab  eo  liberentur  , 
ci  impii  puniantur  ,  ilaque  super  omnes  adve- 
niat  regnum  Dei ,  ait  S.  Augustinus  loco  citato. 

Usquequo,  Domine,  ulpolc  qui  es  Sanctus  et 
verus,  ]  id  cst  aequus  et  juslus  ,  cujus  proinde 
est  lueri  sanctos  veros ,  id  est  juslos  ;  compcs- 
cere  aulem  el  punire  impios  et  injustos  ,  quales 
sunt  qui  nos  fideles  luos  persequunlur  et  occi- 
dunt.  Sanctus  ergo  el  vcrus  ,  idcm  cst  quod  , 
sancteet  verax  :  noininalivi  enim  ponunlurpro 
vocalivis  Attice.  Simile  est  quod  canitur  in  Pa- 
rasccve  :  Sanctus  Deus ,  Sanctus  fortis  ,  Sanc- 
lus  immortalis ,  miserere  nobis  ;  Sanclus ,  id  est, 
Sancte. 

NON  JUDICAS  ,  ET  NON  VINDICAS  SANGUINEM  NOS- 
TRUM  DE  IIS   QUI  HABITANT  IN  TERRA   ;'    ]  Jlltlicilim 

ad  causae  cognilionem  perlinet  :  vindicla  ad 
perficicntlam  et  exsequendam  rem  judicalam  , 
sive  senlentiam  pro  insonte  contra  injurianlcm 
latam. 

Queeres  quod  judicium  ,  quam  vindictam  a 
Deo  postulent  animaj  Manyruni  ?  Respondet 
primo  Alcazar ,  eas  pelerc  vindiclam  deJudoeis 
Gbrislicidis  el  Cbrislianorum  perseculoribus  , 
eamque  in  bac  vita,  scilicet  ut  Deus  cos  exscin- 
dat  per  Tilum  ,  Adrianum  ,  elc.  Non  enim  , 
inquil,  orant,  nec  volunl  slalutum  a  Deoextremi 
judicii  tlicm  precibus  suis  accelerare  el  ante- 
vertere  ,  scd  pelunt  ultionem  quain  Marlyrum 
sanguis  de  perscculorihus  pelcbat.  Vcrum  baec 
vindicla  ,  et  boc  cxcidiuin  jani  per  25  annos 
facta  crant  et  praelerierant  :  quorsum  ergo  ca 
quasi  necdum  facla  ,  scd  futura  optant  ? 

Secundo  ,  alii  passim  censent  cos  petere  vin- 
«lictam  condcmnationis  fcrcndam  et  cxerccndain 
in  pcrseculores  fidelium  in  diejudicii. 

Verum  dico  basce  animas  primario  non  tam 
poscere  injuriantium  et  persecutorum  punitio- 
ncin  et  condemnaiioneni ,  quam  innocentium  , 
puta  sui ,  Boorumquc  asseclarum  ab  injuria  li- 
berationem.  Hanc  enim  significat  Hebr.  cp: 
nakam  ,  id  est  rindicare  ,  quando  construitur 
cum  praepositione  VQ  min,  id  est  a,  ex  ,  de;  et 
Greecum  i*Si*i<,>  ,  quando  construilur  cum  prae- 
positione  s* ,  uti  bic  iit :  optant  cnim  vindicari 

M    twv     xaTO(XOJVTCov    tvt    Tr,-    yr,i  ,      id   CSt  ,    CX     babi- 

tantibus  in  terra.  Sic  1.  Reg.  2/i.  14.  ait  David  atl 
■saul  :  Judicet  Dominus  inter  mc  ct  tc  ,  ct  ulcis- 


,VPSJN  S.  JOA.WIS.  Cap.  VI.  U4i 

catur  me  Dominus  ex  te  ;  manus  auiem  mea  non 
sil  in  te.  litciscatur ,  id  est,  libcretmeex  tua  lain 
acri  i"  rsccuiione  :  non  enim  in  os  imprecatur 
Sauli  necem  ,  et  ultionem  Dei.  Ait  enim  :  Ma 
iii' a  non  sit  in  te  ,  q.  d.  Absit  ul  le  occidam  . 
esto  babuerim  te  in  inanu  mea  :  non  enim  tibi 
mortem  ,  sed  mibi  a  te  libcrationem  ct  salutem 
0|)lo,  et  quaero.  Fuit  enim  ipse  mansuetissimn 
tintlc  dc  eo  canimus  Psalm.  1.31. 1.  Memento,  Do- 
mine  ,  David ,  ct  omnis  mansueludinis  ejus.  Sic 
Lucae  18.  3.  ait  vitltia  jutlici :  Vindica  ,  id  est  li- 
bcra  ,  me  de  advcrsario  meo.  Sic  judices  et  vin- 
dices  Israelis  in  libro  Judicum  vocantur  Josue  , 
Cedeon,  Samson  et  alii  ,  qui  Israclcni  a  virga 
Pbilistinorum  ,  aliarumque  Ccntium  exemerunt, 
etin  liberlatem  asserueruntjestoidfecerintsiepe 
cum  boslium  slrage.  Sic  vulgo  dicimus  prin- 
cipem  Cbristianos  c  manu  Turcarum  in  liber- 
tatem  vindicasse.cumeosccaptivitatcTurcaruin 
eripuit,  liberosque  effecit.  Sic  ailSimon  Maclia- 
baeusl.  Macbab.  13.  6.  Vindicabo,  idesiliberabo 
de  jugo  et  lyrannitle  Aniiocbi ,  genlem  meam ,  et 
sancla,  natos  quoque  nostros  et  uxores  :  quiacon- 
gregatx sunt  universa;  genles  contererenos. 

Animse  crgo  Marlyrum  bic  optant  vindictam  . 
id  est  sui  liberalionem,  eamque  dupliccm,  sci- 
licet  primo  ,  ut  Deus  eorum  sanguinem  injuste 
effusum  ct  corpora  injuslc  occisa  ,  quae  adbuc 
in  bac  injusla  occisione  et  morle  manent  et  de 
tinentur  ,  sibi  resliluat ,  iisque  rursum  anim 
spoliata^  nuditatem  tegat  et  vcsliat  :  undc  res- 
ponsum  a  Dco  accipiunt,  ut  pro  corporibus  ac- 
cipiant,  stolas  candidas  ,  quibus  se  tegant  ct 
vesliant ,  donec  compleatur  numerus  conser- 
vorum  corum  ;  tunc  enim  plenc  eos  corporc 
glorioso  vesticndos  esse.  Unde  S.  Cregor.  lib.  2. 
Moral.  cap.  U.  Quid,  ait  ,  est  animas  vindiclcc 
pclilionem  diccre  ,  nisi  diem  exlremum  judicii ,  et 
rcsurreclioncm  extinclorum  corporum  desiderarc.' 

Sccundo,  optant  vindictam  ,  id  est,  liberalio- 
ncm  Ecclesire  et  fidelium  ii  pcrsecutorum  tyran- 
nidc  ,  ul  scilicct  Dcns  cam  inbibcat  et  sislat  . 
reddatque  Ecclesiae  paeem  et  quietem  :  quibus 
paritcr  respondet  Dcus  se  id  brevi  praestitu- 
rum  ,  sed  oportere  adbuc  modicum  expectarc  . 
donec  compleatur  Martyrum  cl  Electorum  nu- 
mcrus.  Secundario  lamen  ,  et  conscqucnter  op- 
lant  quoquc  vindiclam  proprie  dictam  ex  zelo 
justitiaej  quasi  dicant:  Usquequo,  Domine  juste, 
non  facis  justiliam  ,  ul  nos  ct  Ecclesiam  inson- 
lcm  libercs,  persecutores  veropunias,  utomnes 
laudent  et  ceiebrent  tuam  in  utrosquejustiliami 
Ilanc  cnim  poslnlat  Marlyrum  sanguis.  ldcm 
cnim  cst  dicere  animas  petcre  vindictam  ,  quotl 
dicere  ,  sanguincm  carum  illam  deposcere.  \ 
liulit  ad  /j.  Esdrae  lo.  J8.  Ecce  sanguU  innoxius  <  t 
justus  ctamat  ad  mc  ,  et  animOB  justorum  clamanl 
i>  rseveranter.  Unde  S.  Augusi.  serm.  59.  dc  Tem- 
pore  tom.  10.  docet  animas  bas  petere  utever- 
latur  rcgnuin  peccali. 

Tertio  .  indirecte  ,  ct  quasi  eminus  orant  ac- 
celerari  tlicni  extremi  judicii  :  illo  enim  die 
facicmla  esl  plena  bssc  vindicta.  Noa  quasi  de- 
cretum  Dei  de  boc  die  jam  lixtnn  <  t  statutum 
mulari  et  accelerari  desiderent  :  boc  enim  fieri 
nequit ;  sed  quod  abstrahanl  ab  boc  decreto  .  il- 
ludquequasipraeveniant  Deusenimoborationes 
Sanctorum  decrevit  ,  ut  linis  mundi  et  dies  ju- 
dicii  cilius  advcniat  ct  accclcrclur  ;  cuni  alias 
illum  diutius  differre  potuissei ,  et  de  facto  diu- 
titis  distulisset ,  nisi  bae  Sanctorum  preces  al» 


IIM  GQMMENTARIA  IN  APOCALY 

eo  praevisac ,  el  acceptatae  fuissent.  Pari  modo  ob 
prcces  Danielis  et  Prophetarum  ,  dicuntur  ab- 
brevlatae  70  bebdomades  adventus  Messiae ,  Da- 
niel.  9.  20.  juncto  ciun  vers.  2U.  Hae  ergo  preces 
antecedenler  se  habeut  ad  Dei  decretum ,  non 
coosequenier  :  eodem  modo  se  habent  preces 
Sanctorum  ad  Dei  praedestinationcm  ,  puta  ad 
electionem  hujus  vel  illius  ad  salutcm  et  gloriam. 

Quocirca  S.  August.  scrm.  11.  deSanctis,  in- 
Gusat  praedicatorum  et  fidclium  desidiam  quod 
ea  in  causa  sit ,  cur  differatur  resurrectio,  et 
regnum  gloriosum  Beatorum.  Vidctis ,  inquit , 
quia  propler  nos  (  dum  ait  :  Donec  compleatur 
numcrus  conservorum  )  Martyrum  vindicta  dif- 
ferlur.  Dum  enim  nos  retardamus  ,  liorum  sanguis 
inuttus  est.  Sed  hoc  contingit  nostra  dcsidia  ,qui 
non  rcligiose  vivimus,  qui  non  pie,  sicut  congruit , 
operamur.  Nam  si  bonorum  opcrum  ad  Dominum 
justitia  nostra  pracederet ,  jam  conseroorum  nu- 
merus,  qui  expectatur ,  csset  completus.Unde opor- 
tet ,  fratrescharissimi ,  quia  primitias  Marlyrum 
liodierna  festivitale  veneramur  ,  de  mtcrna  quaiin 
ccelis  est ,  Martyrum  festivitate  sedulo  cogitemus  , 
corumque  vestigia ,  in  quanlum  possumus  ,  se- 
quendo  ,  et  ipsi  ejusdem  festivitatis  supcrna;  par- 
ticipes  existere  curemus  ,  ut  compleamus  nume- 
rum  civium  ccelestis  Jerusalem  ,  sicque  accele- 
remus  regnum  gloriosum  Christi  et  Sanctorum. 

Moraliter  S.  Bernard.  serm.  3.  in  festo  omnium 
Sanclorum.  Unde  tibi,  6  misera  caro  ,  6  foeda  et 
foctida  ,  unde  tibi  hoc  ?  Anima?  sancttf  quas  pro- 
priaDeus  insignivit  imagine  ,  te  desiderant :  quas 
redemit  proprio  sanguine  ,  te  expeclant ;  ct  ipsa- 
rum  sine  te  kelitia  compleri ,  pcrfici  gloria  ,  con- 
summari  bealiludo  non  potest.  Adeo  siquidemviget 
in  eis  desidcrium  hoc  naturate  ,  ut  necdum  tota 
carum  affcclio  libere  pergat  in  Deum  ,  sed  con- 
trahalur  quodammodo  et  rugam  faciat ,  dum  in- 
clinanlur  desiderio  tui.  Sine  macula  ergo  sunt ,  ut 
ait  Joan.  cap.  l(x.  v.  5.  sed  non  sine  ruga. 

11.  ET  DATjE  sunt  illis  singul,e  STOL/E  alb.e,  ] 
id  est ,  plena  puritas  ,  quies  et  spes  certa  beati- 
ludinis  ,  inquit  Andreas  Caesar.  et  S.  Bernard. 
loco  superius  citato.  Verum  dico  :  slola  alba  est 
gloria  etbeatitudo  animae  ,  quam  Martyres  ac- 
ceperunt ,  nimirum  luinen  gloriae  ,  visio  et  frui- 
tio  Dei  ,  ac  consequenter  humaniias  Christi , 
B.  Virginis  ,  sanctorum  angelorum  ,  ac  Beato- 
rum  omnium.  Hrec  enim  gloria  instar  stolae 
albae  ,  animam  corpore  nudalam  ct  spoliatam 
vestit  et  condecorat.  Est  alba  ,  quia  lucida  et 
splendida  ,  et  quia  symbolum  est  innocentiae  et 
purilatis  Marlyrum  ,  cui  in  praemium  donata 
est.  Hinc  et  Christi  in  transfiguralione  facies  res- 
plenduit  sicutsol ,  et  vestimenta  ejus  facta  sunt 
alba  sicut  nix  ,  hoc  est,  mira  lucecandicantiact 
fulgida.  Haec  est  ergo  slola  alba  ,  quam  Christus 
vincenti  promisit  cap.  3.  vers.  5.  dicens  :  Qui 
vicerit ,  sic  vcstielur  vestimentis  albis  ,  et  non  dc- 
lebo  nomen  ejusde  libro  vita?.  Videibi  dicta.  Unde 
palet  hasce  animas  videre  Deum  ,  et  esse  bca- 
las  :  haec  enim  beatitudo  vincenti  promissa  est 
sufe  nomine  stolre,  sive  veslis  albae.  Hac  etiam 
de  causa  ait  quod  Martyribus  datac  sint  stolae 
singula.  Singulicnim  unam  tantum  accepcrunt, 
scilicet  gloriam  animce  :  nam  in  rcsurrectionc 
accipient  singuli  stoias  binas  :  addelur  enim  il- 
lis  gloria  corporis.  Porro  slolas  albas  symbolum 
csse  gloriae  et  felicitatis  ,  palet  ex  cap.  scq. 
vers.  13.  ct  1Z|.  ubi  degentibus  coram  throno 
De^  danlur  palmac  et  siolae.  lta  S.  Gregorius  in 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI, 

Psalm.  k.  Poenitent.  vers.  10.  cl  S.  Anselm.  Ri- 
chard.  Haymo  ,  Beda  hic ,  ac  S.  Aug.  serm.  11. 
de  Sanctis.  Stola  cnim  priscis  erat  honeslae  et 
nobilis  mulieris  vestis  ,  usque  ad  imos  pedes 
demissa.  Unde  Horat.  lib.  1.  Serm.  sat.  2. 

Ad  talos  stola  demissa  ,  et  circumdata  palla. 
Et  Marlial. 

Quisquis  sloke  purpurajve  contemplor 
Quos  colore  debet,  laesit  impio  versu. 

Hinc  stolata  mulier  vocabatur  locuples  et  pri- 
maria  :  contra  togata  vocabatur  plebeia  ,  et  se- 
cundae  classis  ,  ut  viderc  est  apud  Horat.  loco 
citato.  Hac  de  causa  stola  ,  praesertim  candida 
et  splendida  ,  in  Scriptura  symbolum  est  glo- 
riae  ,  immortalitalis  ac  felicilatis.  Hinc  Pharao 
vestivit  Josephum  stola  byssina  ,  Genes.  hi.  W2. 
etl.  Paral.15.  27.  David  crat  indutus  stola  byssina. 
Judith.  cap.  16.  vers.  10.  post  vicloriam  accipit 
slolam  novam.  Mardochaeus  indutus  fuit  stola  , 
et  imposilus  equo  ab  Aman  jussu  regis  volentis 
eum  honorare ,  Esther.  6.  11.  De  sapientia  ait 
Eccles.  cap.  6.  30.  Erunt  tibi  torqucs  illius  in  sto- 
lam  glorice  ,  ct  vers.  32.  Stolam  glorive  indues 
eam.  Et  cap.  45.  12.  ait  Aaronem  jussu  Dei  in- 
duxisse  slolam  sanctam.  Et  cap.  50.  vers.  11. 
ait  Simonem  pontificem  accepissc  stolam  glo- 
riae.  Isaiae  63.  1.  de  Christo  victore  dicilur  :  Isle 
formosus  in  stola  sua.  1.  Machab.  6.  vers.  15. 
deditAntiochusPhilippointimosuostolamsu  ani, 
et  annulum.  lbidem  cap.  10.  21.  Induit  se  Jona- 
thas  stola  sancla.  Marci  12.  38.  Cavete ,  ait  Chris- 
tus  ,  a  Scribis  ,  qui  voiunt  in  slolis  ambulare ;  et 
cap.  16.  5.  mulieres  in  sepulcro  Cbristi  viderunt 
angelum  ,  coopertum  stola  candida. 

Dices  :  spes  ardens  qua?  differtur  ,  affligit  ani- 
mam  :  quomodo  ergo  lne  animae  Martyrum  ar- 
denter  sperantes  et  postulantcs  vindictam  jam 
dictam  ,  suntbeatae  ?  Respondeo.  Spes  haec  est 
ordinata  ,  est  quieta  et  composila  in  Beatis  :  ac- 
quiescunt  enitn  in  volunlate  Dei  ;  non  enim 
sperant ,  nec  voluntut  statim  haec  vindicta  fiat, 
sed  ul  fiat  suo  tempore  quod  Deus  constituit  et 
ordinavit  :  illius  ergo  lantum  jngens  se  habere 
desiderium ,  sed  in  Dei  voluntatem  resignatum , 
significant. 

MoraliterTertullianus  lib.  deCultufeminarum 
in  fine  ,  eas  ex  hoc  loco  adhorlatur  ,  ut  ornent 
se  slolis  ,  non  purpurae  ,  byssi ,  vel  auri ,  sed 
innoccntiae  ,  sanctitatis  et  forliludinis  :  Tempora, 
inquit ,  Chrislianorttm  semper  ,  et  nttnc  velmaxi- 
me ,  non  auro  ,  sed  ferro  tramftguntttr  :  stolce 
viur/yi  iorum  praparanlur  ,  avgelis  bajtdis  sus- 
tincntur.  Prodite  vos  jam  ornamentis  exslrucla 
Apostolorum  ,  sumentes  dc  shnplicilale  cando- 
rem ,  de  pudicilia  ruborcm  ,  dcpictce  ocutos  vere- 
cttndia  ,  et  spiritus  taciturnitate ,  infcrentes  in 
aures  sermonem  Dei ,  annectenles  ccrvicibusjugum 
Chrisli.  Caput  maritis  subjicitc  ,  et  satis  ornatce 
critis.  Manus  lanis  occupale  ,  pcdes  domi  figite  , 
ct  plus  (jtidm  in  auro  placebunt.  Vestite  vos  serico 
probitatis  ,  byssino  sanctitatis  ,  purpura  pudici- 
tia.  Taliter  pigmentatm  Deumhubcbilis  amatorem. 

ET   DICTUM   EST  ILLIS  UT   REQUIESCEHENT  ADHUC 
TEMPLS    MOmCUU  ,    DONEC    COMPLEA MUU    CONSEIWT 

F.onuM.  ]  Alcazar  exponit ,  ut  requiescerent ,  sci- 
licet  a  visione,  non  Dei  ,  sed  vindiclae  dc  hos- 
tibus,  pula  de  Judaeis  ,  quam  postulant,  q.  d. 
Dcus  animas  Martvrum  statim  convestivit  stola 


COMMENTARIA  1N  APOCAI 

gloriae  ,  sed  quoad  pclitionem  vindictae  corum  , 
jussit  ut  modicum  rcquicsccrcnt,  sigmlicans il- 
lam  differendani  essc  ,  donec  numcrus  Marly- 
nim  ab  cis  occidcndorum  compleatur  ,  quo 
complcto  sc  eos  puniturum  cl  excisiu  iun  pcr 
Titum  cl  Romanos. 

Vcrum  ,  jam  saepius  dixi  luxc  referenda  csse 
ad  omnes  Martyres  ,  et  ad  iincm  mundi.  Scnsns 
ergo  est.  q.  d.  Sicul  corpora  vesira  ,  6  animaj 
sanclae,  ct  veslro  sanguinc  purpuralee  ,  requics- 
cunt  in  suis  sepulturis  (  quae  indo  vocantur  graece 
ccemeteria  ,  id  esl  dormiloi  ia  )  sub  altari  iiolo- 
oauslorum  ,  cxpeclanlia  gloriam  n •surrcciionis, 
ila  et  vos  paritcr  requicscile  sub  allari  ibyinia- 
matis  in  ccclo  ,  in  vcstris  stolis  albis  ,  id  est  in 
vestro  lumine  gloriae  et  beatiiudinis  ,  ac  modi- 
cum  expcctalc  eamdem  rcsurrcclioncm  :  brevi 
enim  corpus  ,  quod  bic  pro  mc  morti  tradidis- 
tis  ,  vobis  reddam  gloriosum  ,  ac  simul  ulciscar 
ct  puniam  veslros  persecutorcs  et  bomicidas  , 
condenmando,  et  adigcndo  cos  in  tarlara;  bre- 
vi ,  inquam  ,  scilicct  postquam  complclus  fuerit 
sociorum  vcslrorum  ,  puta  Martyrum  ,  nume- 
rus  ,  qnod  propcdicm  pcr  Anticbrislum  fiel. 

Apposilc  S.  Augusl.  serm.  11.  dcSanclis:  Tali , 
inquil,  modo  loquitur  Deus  omnipolens ,  Sanctis 
velut  quiiibet  paterfamilias  habens  muttos  filios  , 
singulisque  dc  agro  revertentibus  ,  et  rogantibus 
ut  cibum  sibi  tribuat  ,  respondel  :  refeclio  quidem 
vcslra  parata  cst  ;  sed  expectatc  fratres  vestros  , 
ut  ,  cum  in  unum  posili  fucritis ,  omnes  in  com- 
mune  comcdatis.  ElS.  Grcg.  2.  Mor.  U.  Bespondcre 
cis  (  animabus)  est,  ut  collectionem  fratrum  ex- 
spcctare  debcant ,  eorum  menlibus  iibcnlcr  exspcc- 
taadi  moras  infundere  ,  ut ,  cum  carnisresurrec- 
tioncm  appetunt ,  eliamcx  coltigcndorumfratrum 
augmenlo  gratulenlur. 

12.  Et  cum  aperuisset  sigillum  sextum  :  et 
ECCl  TEI\R/E  motus  magnus  factus  f.st  ,  ctc.  ] 
Primo  ,  Aretas  baec  refcrt  ad  prodigia  facta  in 
niortc  Cbrisli ;  vcrum  baec  jam  diu  praelerila 
erant ,  non  fulura. 

Secundo  ,  Ambros.  etRnpcrt.  brcc  rcfcrunt  ad 
.ludajorum  rcprobationem  ,  ct  exciditim  per  Ti- 
lum  ;  sicut  quce  scquuniur  cap.  7.  referunt  ad 
laetissimam  vocationcm  Ccntium  ,  vidcPererium 
singula  applicanlcm  pag.  /!iG2.  Huc  acceditAIca- 
zar,  qui  boc  sexto  sigillo  putal  significari  minas 
horribiles  ,  quibns  Deus  voluil  pracmonilos  Ju- 
daeos  ,  antc  excidium  ,  et  antc  septcm  plagarum 
supplicia,  quacsepiimosigilloconlinentur:porro 
bas  minas  comparari  cum  prodigiis  ,  quae  mi- 
nabnntnr  inslantem  extrcmi  judicii  dicm  ,  quia 
hae  illoriun  fucrunt  lypus  :  nnde  et  ChristUS 
Matib.  t'\.  conferi  cxcidium  urbis  Hierosotymae 
cum  cxcidio  orbis ;  ct  ab  illo  ad  iioc  immediate 
Iransil.  MinaB  autcm  hao  septett)  sunt.  Primaest 
tcrrae  niotus,  qul  significal  magnam  rerum  com- 
nuitalioncm  et  pcrlurhatinncm  ,  quae  Bieroso- 
lymis  accidit,  cum  scditionein  et  belluin  COntra 
Romanos  conciiarunt.  SeCunda  est  obscnratio 
solis  :  liaec  significat  signa  et  prodigia  quae  visa 
siinl  ,  Dei  indignationcin  conlra  .ludaeos  tes- 
tantia.  Deus  cnhn  supplicia  illaturus  ,  lugubri 
veste  quasi  se  induit  ,  ct  modo  (pio  rcgcs  I.usi- 
taniae  olim  scnteniiain  capitis  laturi  ,  saccnm 
inducbant.  Tcrtia  est  Iuikc  sauguis  ,  qui  dcno- 
lat  maxinnim  siipplicium  ,  quod  eis  pro  Cbrisli 
sanguine  elluso  inipendebat.  Quarla  est  stclla- 
iiuncasus  ,  qui  indical  symbolice  necem,quam 
S.  Jacobo  ,  Stcpbano  .  aliisquc  viris  sanctissiniis 


,YPSIN  S.  JOA.NMS.  Cap.   VI.  11Z*:> 

inlulciunt ,  quod  ciiain  Judaeis  minabatur  rui- 
nani.  Ouinla  est  complicatio  ca-li  ,  quae  s\m- 
bolum  est  Cbristianorum  disccssionis  ab  urbe 
Hierosolyma ,  quas  non  Ic\is  eiiam  fuit  civitati 
coniininatio  :  (piia  cnim  bic  Deus  per  solem  , 
Christus  per  lunam  ,  Apostoli  \irique  Apostolici 
pcr  stellas  fuerunt  significati  ,  binc  consequcu- 
tcr  apposile  primitiva  Ecdesia,  sive  primiChris- 
liani  per  coelum  Bigniflcantur  ;  de  iisdem  aii 
Christus  :  V irtules  ccctorum  movcbuntur.  Virtutes 
enim  coelorum  sunt  exercitus  co;li  ,  puta  Kc- 
clcsia  militans ,  quae  poterat  Jerusalem  ab  cx- 
cidio  defendere,  sedeam  desercns  ac  suo  [ircedio 
destituens,  camdem  Romanorum  praedae  expo- 
suit.  Rursum  in  libro  involuto  notatur  Judaeo- 
rum  excaecatio  ,  quasi  omnis  eorum  sapientia 
fuerit  convoluta  et  complicata  ,  ut  quasi  nihil 
scircnt  ,  nullas  rationes  salvandi  se  ct  urbem 
invenire  |>ossent.  Sexta  est  migratio  ac  seccssio 
montium  ct  insularum  ,  quae  portcndit  Deum 
Tilo  el  Romanis  obices  ,  difficultates  et  impcdi- 
menta  omnia  amoverc  ct  tollcre  ,  viamquc  quasi 
complanare  in  Judajam  ,  ut  eam  subigant  et 
evcrtani.  Scptima  est  metus  et  horror  com- 
niunis  omnium  ,  diccntium  montibus  :  Cadite 
supcr  nos  ,  qoi  flgnrat  ingentem  timorem,  qui 
Judaeos  pervaseiat ,  evidcns  csse  argumenlum  , 
quod  Deus  sevcrissimam  in  eos  vindictam  jam- 
jam  excrcere  velit. 

Verum  baec  omnia  pariter  praelcrita  jameranl, 
non  futura  ;  idcoque  bistorica  ,  non  propbctica. 
Constat  aulcm  Apocalypsin  esse  prophetiam  de 
fuluris.  ltaquc  hic  scnsus  est  aecommodatio 
quaedam  ,  et  adaptatio  potius  quam  expositio 
gcnuina.  Adde  vers.  15.  nominari  rcges  ,  quos 
constat  non  fuissc  Hicrosolymae.  Insuper  ,  quod 
dicent  montibus  :  Abscondite  nos  d  facie  Agnl  , 
non  congruit  Judaeis  qui  Christum  non  agnove- 
runt  :  ncc  Agnuni  ,  sed  ursum  potius  et  lupum 
eum  vocitaruiil. 

Tertio,  Aureolus  ct  Lyranus  hacc  referunt  ad 
pcrseculioncm  Dioclctiani  ,  quando  Christiani 
montihus,  id  cstBealisin  coelo,  cos  invocantes, 
dixcrunt  :  Caditc  ,  id  est,  protegite  nos.  Vcrum 
hacc  expositio  violenta  esl  et  contorta  ,  ut  patet : 
est  et  inordinata.  Nam  pcrsecutio  Dioclctiani  , 
uli  ctcaeterorum  Impcr.  rcpraescntata  fuitsigillo 
sccundo  ,  puta  equo  rufo  ,  uti  ostendi  cap.  6. 
vcrs.  2. 

Dico  crgo  S.  Joannem  bic  transire  ad  tem- 
pora  novissima  ,  et  ad  fineni  mundi.  Id  patct  e\ 
ipsis  ejns  verbis  ,  quae  proprie  nulli  altcri  com- 
pclere  possunt  ,  praesertim  si  quis  ea  confcrat 
cum  vcrbis  Cbristi  Maltb.  2h.  25.  (  ubi  orbis  ex- 
cidium  ,  signaqueei  praevia  describit );  Qle  eniin 
videbit  pene  eadcni  hic  dici  cuni  iis ,  quae  ibidcin 
dicit  Chrislus.  (Juod  cnim  bic  dicilur  :So(factus 
cst  rtiger  .  ibi  dicitur  :  Sol  obscurabitur  ;  hic  di- 
cuntur  stclUe  dc  ccelo  casurss  ;  ibi  idlpsum  di- 
CitUT  :  hic  luna  facta  est  SlCUt  sanguis  ;  ibi  tuna 
non  dabit  lutnen  saum  ;  hic  dicitur:  Ccelum  rcccs- 
sit  sicut  tibcr  involtilus;  ibi  :  Virtutcs  coclorum 
commovebuntur  ;  hic  dicunt  montlbus  :  Caditc 
supcr  nos  ;  ibi  idcin  diccnt  .  nt  patet  Lucae  23.  30. 

ldipsum  poscil  ordo  Apocalypseos  ,  ct  scplcm 
sigillorum.  Cum  enim  s.  Joannes  sectmdo  .  ler- 
tioetquartosigilKs,  representarii  tresgenerales 
ct  illusiriorcs  persecutiones  Ecclesise .  succes- 
sive  duraturas  usque  ad  fincni  mundi  (  undc 
quinto  sigillo  induxit  coinniuncni  voccin  Mait>- 
rum  ,  optanlium  fincm);  hinc  scxto  hoc  sigillo 


HUh  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

ad  eumdem  Lransit ;  imo  ab  hoc  loco  dcinceps 
usque  ad  linem  libri  loquitur  de  extremis  mundi 
lemporibus, 

Hoc  ergo  soxto  sigillo  describit  ultimam  Dei 
viDdictaminimpiossignaquehorrenda  quaeprae- 
ibunt,  et  indicabuntinslare  exlremum  judiciuni; 
ita  Victorin.  Primas.  Ticon.  Haymo,  Andreas  , 
Beda,  Ribera,  Pererius  ct  alii. 

Dices  :  Haec  signa  sequentur  AnlichrisLum  ; 
erunl  enim  proxima  judicio  :  hsec  autcm  septem 
sigilla  significant  ea  ,  quae  cvenient  ante  Anli- 
christum  :  ergo  alia  sunt  ab  illis  signis  Anti- 
chrislo  posthumis. 

Hesp.  Aliqui  censent  haec  omnia  signa,  uti  et 
caeteras  plagas  septimo  sigillo  orbi  inlligendas  , 
quae  cap.  8.  et  9.  recensentur  ,  fore  anie  Anti- 
christum  :  continentur  cnim  in  sigillis  hiscc  , 
quae  prius  reserari  debent  et  evolvi ,  quam  liber 
signatus ,  id  est  Antichristi  lempora  ,  succedere 
et  videri  possint.  Sic  enim  optimo  ordine  con- 
signatur  et  progrcditur  haec  Apocalypseos  pro- 
phelia,  estquequasihistoria  propheticade  rebus 
successivo  tempore  el  ordine  futuris.  Favet  et 
ratio  :  nam  post  mortem  Antichrisli  non  fore 
haectristia  prodigia  ,  probari  videlur  cx  eo  quod 
posl  mortem  Antichristi  summa  erit  pax  et  quies 
in  mundo  ,  uti  ostendi  Daniel.  12.  unde  et  Chris- 
lus  Lucae  12.  vers.  ZiO.  et  Mallh.  1h.  37.  praedixit 
se  insperato  die  ,  et  subito  venlurum  ad  judi- 
cium  ,  cuin  homines  vocabunl  gulae  etvolupta- 
tibus  ,  uti  faciebant  in  diebus  Noe  ,  cuin  e 
contrario  de  hisce  signis  dicat  ,  quod  arescent 
homines  prae  timore ,  et  expeclalione  ceetero- 
ium  prodigiorum  ,  quae  supervcnient  universo 
orbi. 

Verum  durum  et  diflicile  est  creditu  haec 
signa  omnia  complenda  fore  ante  Antichristum. 
Sunt  enim  signa  judicii  instantis  ,  etjudicis  ad- 
venicntis  ;  unde  dicunt  impii  v.  16.  montibus  et 
petris :  Cadite  super  nos,  et  abscondite  nos  d  facie 
sedentis  super  thronum ,  et  ab  ira  Agni ;  quoniam 
venit  dies  magnus  irce  ipsorum  :  et  quis  poterit 
stare?  Quomodo  heec  diccnt,  si  inler  haec  signa 
ct  diem  judicii  inlercedant  plures  anni ,  puta 
tOtum  lempus  regni  aut  saltem  monarchiae  An- 
tichristi ,  quae  erit  trium  annorum  cum  dimi- 
dio  ?  Quomodo  haec  signa  dicuntur  signa  judi- 
cii ,  et  judicis  Christi ,  cum  potius  dicenda  es- 
sent  signa  adventantis  Antichristi? 

Secundo,  cap.  seq.  in  septimo  sigillo  audie- 
mus  Judaeorumconversionem  adChristum,  quae 
fiet  in  fine  mundi ,  maxime  post  occisum  Anti- 
christum  :  ergo  quaedam  ex  his  sigillis,  non 
erunt  praevia  ,  sed  poslhuma  Antichristo.  Idem 
manifestum  est  ex  eo  quod  in  septimo  sigillo 
angelusseptimus,  tuba  canens,  dicaturinducere 
consummationem  rerum  omnium  :  quee  ulique 
fiet,  non  anle,  sed  post  Antichristum.  lta  enim 
habeturc.  10.7.  et  c.  11.  15. 

Tertio,  Chrislus  Malt.  1I\.  29.  ait  haec  signa 
fore  post  tribulationem  dierum  illorum  ,  id  est 
post  persecutioncm  Antichrisli,  inquiunt  multi : 
verius  tamen  Ribera  sic  exponit,  post  tribulatio- 
nem,  scilicet  inchoatam,  non  autem  perfectam. 
Inchoabitur  autem  haec  mundi  tribulatio  ante 
Vntichristum.  Christus  enim  paucis  verbis  per- 
stringitet  convolvit  multa,  qiue  successive  per 
plures  annos  fient  in  fine  mundi.  Denique  ibi- 
dem  Christus  de  hiscc  signis  ait:  Cum  videritis 
hcec  omnia,  scitotc  quia  prope  esl  injanuis,  scili- 
cet  dics  Domini  et  adverttus  Christi  adjudicium. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

Quocirca  haec  signa  fore,  non  ante  ,  sed  post 
interilum  Anlichrisli  ,  diserle  docet  Francis. 
Suarez  3.  p.  q.  59.  disp.  56.  sect.  3.  el  alii  per- 
mulli. 

Dico  ergo  haec  signa  inchoanda  lore  ante  An- 
tichristum,  ideoque  poni  inler  sigilla  ;  sed  per- 
licienda  et  complenda  esse  post  Anlichristum  , 
ila  ul  quaedam  cx  iis  fiant  anle ,  quaedam,  ct 
quidem  plura  ac  majora ,  post  Antichrislum. 
S.  Joannes  utomnia,  utpote  eodem  speclantia  , 
conjungeret ,  eodem  sigillo  omnia  complcxus 
est ;  quse  quatenus  praeibunt  Anticbristum  ,  ea- 
tenus  spectant  ad  sigilla  ;  quatenus  vero  se- 
quenlur,  ealenus  perlinent  ad  librum  signatum. 
Ciim  enim  illa  orbis  desolatio,  et  excidium  sit 
futurum  ultimum  et  maximum  ,  idcirco  Deus 
eminus  per  plures  annos  anlequam  accidat, 
idipsum  comminari,  ct  plagas  ei  praevias  orbi 
immittere  incipiet.  Sic  enim  fecitin  excidio  Hie- 
rosolymae,  et  aliarum  urbium  et  regnorum. 
Judaeos  enim  impios  per  Isaiam,  Osee,  Joelem, 
immoperEliam,  Elisaeum,  aliosque  Propbetas  per 
centum  annos  admonuit  et  pracmonuit  de  fuluro 
per  Chaldacos,  ut  ab  impietate  sua  resipiscerent, 
ilaque  excidium  evaderent.  Idem  fecit  in  dilu- 
vio:jussit  enim  Noeanno  quingentesimo  oetalis 
suas  fabricare  arcam  ,  ut  per  eam  instans  dilu- 
vium  ,  hominibus  praenuntiaret,  et  comminare- 
lur  ;  cum  tamen  diluvium  induxerit  demum 
anno  sexcentesimo  Noe ,  dedit  ergo  orbi  centum 
annos  ad  pcenitendum.  Quid  in  idem,  vcl  si- 
mile  faciat  in  ultimo  orbis  excidio,  cum  non 
aquae  ,  sed  ignis  diluvio  totus  obructur,  et  con- 
Uagrabit?  Itaque  ante  Anlichristum  inundabit 
in  orbe  impietas  et  impii  quibus  Deus  minabitur 
cxcidium;  ideoque  signa  haec  illi  praevia,  pla- 
gasque  ejus  praenuntians  immillere  incipiel  , 
puta  insolilos  terrae  motus,  maris  fremitus  et 
exundaliones  ,  fulgetra  ,  tonitrua  ,  Eclipses  , 
obscurationes  solis,  lunae  et  stellarum  :  ut  coe- 
lum,  lerra,  marc,  et  aer  in  impios  fremere  , 
eisque  necem  et  interitum  minari  videantur  : 
ex  quibus  consequenlur  fames  ,  pestilentiae  et 
bella  ,  quae  Christus  tum  fore  praedixit;  sed  con- 
temnent  ea  impii  :  itaque  plagas  plagis  addet 
Deus.  Superveniet  Antichrislus  ,  quieritcaput 
et  culmen  impietatis.  Quocirca  Deus  acriora  in 
eum  ,  et  impios  ejus  asseclas,  supplicia  e  ccelo 
vibrabit,  adigens  eos  in  tartara  ,  inde  inimpios 
celeros,  totumquc  orbem  desaeviet,  eique  mala 
extrema  ,  ac  inter  ea  solis  ,  lunae  et  stellarum 
plenam  obscurationem  inducet  ;  ac  tandem 
diem  ultimum  orbi  afferet  per  ignem  confiagra- 
tionis  ,  lumque  ipse  Cbristus  descendet  e  coelo, 
et  veniet  ad  judicium;  ita  tamen  ,  ut  post  Anti- 
chrisli  ejusque  asseclarum  stragem  ,  et  plagas 
impiorum,  Deus  aliquod  lempus  quietisdaturus 
sit  orbi ;  quo  Cbristiani  in  persecutione  Anti- 
christi  lapsi ,  Judaei  omnesque  gentes  tot  plagis 
perculsae  ,  respirare,  Deo  reconciliari ,  justifi- 
cari  et  salvari  possint.  Quo  tempore  mundani 
homines  ,  sicutpueri  amota  virga,  ad  ingenium 
redibunt,  nubentet  nubentur,  epulabuntur,  uti 
in  diebus  Noe  fecerunt  ;  donec  ex  insperato 
Deus  mundi  finem  adducat,  Christumque  jud|- 
cem  mittat,  uli  Christus  praedixit  Maitb.  1h.  37. 
et  Joan.  Apoc.  13.  et  sequentib.  ct  Daniel  c.  12. 
12.  Beatus,  inquit,  qui  expectat,  et  pervenit  us- 
que  ad  dies  mille  trccentos  trigintaquinque,  id  est, 
qui  vivet  post  tempora  et  morteni  Antichristi  , 
uti  ibi  ostendi. 


COMMENTARIA  IN 

Quociica  parum  probabile  est,  quod  censent 
S.  Hieron.  et  S.  Cbrysost.  in  Mattb.  26.  et  Euse- 
bius  Emissenus  bom.  inDomin.  27.  post  1'enle- 
costen,  scilicetluec  signa  in  sole,  luna  el  slel- 
lis,  forepost  generalem  resurrectionem  in  ipso 
adventu  Domini,  ac  proinde  fore  non  prsevia 
judicio,  sed  in  ipso  judicio.  Argumentum  eorum 
est :  Quia,  iuquiunt,  immediate  post  haec  signa 
subdit  Cbristus  :  El  tunc  apparebit  signum  fltii 
hominis  in  caclo  ;  et  lunc  plangent  omnes  Tribus 
terrcB.  Nam  videbunl  filium  hominis  venientcm  in 
nubibus  cceli.  Verum  hoc  non  urget.  Nam  Cbris- 
tusapudS.  Matthseum  multa  conjungit  et  con- 
glomerat  deexcidio  urbis  et  orbis  ,  quse  tamen 
non  simul  fient,  sed  tempore  valde  disjunclo  et 
separato,  quinimo  S.  Matlhaeus ,  ciim  dixisset 
Cbrislum  venturum  cum  virlute  magna  et  ma- 
jeslate  ,  subjungit :  Et  mittet  angelos  suos  cum 
tuba  ;  ciim  tamen  boc  sit  futurum  non  post,  sed 
anle  advenlumCbrisli  ad  judicium. 

Et  sol  factvs  est  RlGEB.  ]  Qusercs  an  ad  lil- 
lcram  bsec  signa,  ut  sonant,  evenlurasint  ?  Pri- 
mOj  S.  Augustinus  epist.  80.  ad  Hcsycbium,  at- 
queex  eo  Primas.  Andreas  et  Beda,  hsec  signa 
mystice  accipiunt  pro  persecutione  Antichrisli , 
sicque  exponunt :  Sol  et  luna  ,  id  est  Ecclesia  , 
obscurabilur  ;  slelhe,  id  est,  illuslres  Sancli ,  a 
fide  ,  etconsequenter  a  coeloet  salute,excident. 
Verum  hanc  exposilionem  esse  mysticam  ,  non 
lillcralem,  nemo  non  videt. 

Secundo,  S.  Chrysost.  et  Hieron.  ac  Beda  in 
Matth.  2A.  Euseb.  Emiss.  homil.  in  Domin.  27. 
post  Pentccost.  Hilar.  can.  26.  in  Malth.  de  Tho- 
mas  in  opusc.  10.  art.  36.  putant  haec  signa 
fore  in  ipso  diejudicii,  scilicet  quod  Chrislus 
adveniens  lanto  lumine  radiabit ,  ac  totum  or- 
bem  suis  radiis  perstringet  ,  ut  sua  claritate 
obscuret  fulgorem  solis,  lunse  et  slellarum.  Sic 
et  S.  August.  serm.  130.  de  Temp.  ubi  bocpccu- 
liariler  tribuit  fulgori  crucis ;  qui  lanlus  erit , 
ut  solem  occultet.  Verum  jam  ostendi  hsec  signa 
fore  praivia  judicio,  ac  consequenter  ante  ad- 
ventum  Chrisli.  Lnde  clare  ait  Joel  c.  2.  v.  10. 
ct  seqq.  Sol  convertetur  in  tencbras ,  antequam 
veniat  dies  Domini.  El  Christus  Lucse  21.  26.  art  .•>- 
ccntibus  hominibus  pra1.  timore  et  expcctatione,qucc 
supcrvcnicnt  univcrso  orbi. 

Terlio  ,  Origenes  tract.  30.  in  Malth.  pulat 
solem  ,  lunam  ct  stellas  obscuranda  a  fuino,  qui 
procedct  ab  igne  conflagraiionis  mundi.  Verum 
hsec  signa  erunt  anle  lincm  niundi,  quem  indu- 
cet  hsecconilagratio  ,  unde  et  Origen.  inhac  <  \- 
positione  non  persislit :  imo  Suarez  lococitato 
censel ,  ignem  conflagrationis  mundi  fore  post 
ipsuni  dicni  judicii. 

QuartO,  habanus  in  Maltb.  26.  idque  refert , 
ncc  improbat  D.  Thom.  in  u.  dist.  US.  q.  1.  art. 
h.  quasstiunc.  2.  putatquod  sol,  et  consequenter 
liui.i,  aliaquc  aslra  a  Deo  privabunlur  sua  luce 
intrinsecaet  connaturali. 

Quinto,  Dionys.  Carlbus.  hoec  accipit  ad  lille- 
ram  ,  sed  putat  ea  byperbotice  <lici ,  sicuti  Pro- 
phetsedicuntinexcidioHierosolymceetBabylonis 
obscurandum  fore  solem.  Verum  quia  beec  ex- 
cidia  lantum  typus  fueruntet  lenuis  umbra  ex- 
Cidii  tolius  orbis,  quod  niaxinic  erit  horrendum 
el  portentosum  ,  binc 

Dico  sexto  haec  plane  ad  litteram,  ul  sonant, 
esse  accipienda.  In  finc  ergo  mundi  Deus  a<l 
viiulictam    pcccatorum  ,   soiem   facict  oigrum 


AlOCALYPSIN  S.  JOANMS.    Cap.  VI.  1141 

lis  et  pilis  ,  e  quibus  contextus  est.  Porro  id  Qet 
partim  <x  densitate  nubium,  quas  Deus  inter 
solem  et  terram  interjiciet  ,  ut  vult  Ribera  <  t 
Domin.  Sotoin  /j.  dist.  /|6.  q.  2.  art.  2.  partim  ex 
miraculosis  Eclipsibus,  ut  vult  Pererius  ,  qiue 
provenient  ex  inusitatis  molibus  coelorum  , 
qui  nunc  tardius,  nunc  velocius  solito  more- 
buntur.  Unde  Lactanlius  lib.  7.  cap.  16.  de  sole. 
et  luna  sic  ait:  Molus  exlraordinarios  pcragent , 
ul  nonsit  homini  promplum  aut  siderum  cursus , 
aul  rationem  temporum  agnoscere.  Fiet  enim  vet 
wstas  in  hieme ,  vel  hiems  in  cestate:  tuncet  annus 


nislar  sacci  Cll 

COHNl.L. 


breviabitur  ,  el  mensis  minuetur ,  et  dies  in  an- 
gustum  coarctabitur.  Quse  si  vera  sunt.facile  crit 
varias  lunc  produci  Eclipses.  Terlio,  suspendet 
Deus  non  lumen,  secl  illuminationem  solis  et 
astrorum  ,  nimirum  negandoluci  solis  et  aslro- 
rum  concursum,  sine  quo  non  potest  lumen 
suum  spargere  ,  et  illuminare  orbem  :  unde  ex 
eo  sequentur  densissimse  ,  et  universales  tene- 
brseper  lotum  orbem  ;  idque  faciet  facillima  ac- 
tione,ac  minima  rerum  ac  naturse  immuta- 
tione;  ita  Francisc.  Suarcz3.  p.  q.  59.  art.  6.  disp. 
56.  sect.  3. 

Lcna  totafacta  est  sicut  sanguis.]  Id  fiet  per 
interpositionem  nubis  ita  dispositoe  ,  ut  per  im- 
pressionem  radiorum  lunsc,  ipsa  videatur  tota 
sanguinea,  ad  significandam  divini  judicii  se- 
vcritatem,  ait  Suarez  ibidem  :  nam  rubicunda 
luna  rcpncscntat  cruorem  ,  id  est,  stragem  im- 
pioi  um ,  ob  sanguinem  Christi  ab  iis  vel  effu- 
sum ,  vel  neglectum  et  spretum ;  item  ob  eflfu- 
sum  sanguincm  Martyrum,  pra?se*rtim  Eli;e  el 
Henoc,  aliorumque  fidelium  ab  Anticbristo  ci 
Antichristianis.  Rursum  rubicunda  luna  por- 
tendit  ventos,  procellas  et  tempestates  ira*  et 
suppliciorum  Dei,  quas  effundet  Deus  in  pec- 
calores  ;  nam 

Palliih  luna  pluit ,  rubicunda  llal  ,  alba  sereuat. 

Et  Virgil.  1.  Georg. 

At  si  virgineum  suffuderit  ore  ruborem, 
Ventus  erit. 

Sanguis  enim  in  Scriptura  symbolum  est  pcc- 
cali.  Unde  ait  Oseu?  c.  U.  2.  sanguis  sanguinem 
tetigit.  Et  lsaias  c.  1.  v.  15.  Mayius  vestra  san- 
guine  plena>  sunt.  Vide  ibi  dicta.  Fuit  ergo  tunc 
inusitata  solis,  lunse  et  slellarum  partim  rubri- 
catio,  parlim  obscuratio ,  et  quasi  deliquiuni. 
Primo,  ut  signilicelur  obscurari  ac  fmiri  jani 
gaudium  impiortim. 

Secundo,  luna  liet  rubea ,  ut  videalur  quasi 
pudore  vullus  sui  ,  de  lurpissimis  et  atrocibus 
hominum  sceleribus,  noctu  preesertim ,  cum 
lucet  luna,  in  lectis  et  tenebris  perpetratis,  eru- 
bescere  ;  visis  oamque  lot  tamque  enormibus 
hominum  sceleribus,  ab  initio  mundi  ad  Bnem 
usqne  perpetratis,  sol,  lunee  et  stellse  quasieru- 
besccni .  quod  lalibns  dominis  tam  impiis  scr- 
vierint,  <t  ad eorum scelera  lucem  suam  prse- 
buerint.  Banc  causam  dai  s.  Antoninns  'i.  parie 
Siuii.  tit.  l'i.  c  11.  $.  '2.  Ila  iu  martyrio Felicis 
Episcopi  Africani ,  anno  Ghristi30S.  luua  con- 
\  ersa  est  in  sanguinem, 
fidclia  2A.  Octobr.  qu;e 
nius. 

Tertio,  soletstelhx  quasi  nutu  Cbristi  judi- 
cis  venientis  perculsa ,  splendorem  suum  re- 
trahent:  sicut  homines  iu  metu  solent caiorem 


ut  habent  ejus  Acta 
citat  ct  probal  Baro- 


'i*  esl  ex  mgris  .«•<-    ei  sanguincm  in  iniima 


A   LAPIDL.      TOM.    X. 


ad  cor  confortandum , 

IVi 


ll'if>  COMMENTAKIA  1N  APOCAL 

rwtrahere,  itaqueoxpallosccio,  aiiMahlon,  Maiifo. 
24.  Omnia  onim  hoec  signa  eo  (cndunl,  ut  (Te 
honiinibus  impiis  (  nualcs  tunc  oiunl  plerique  ; 
|);mci  (Miiin  (unc  crunt  fideles  ct  pii  ,  uii  proe- 
dixil  Clnislns  l,ur;c  18.)  vindicla  sumalur  ,  nt- 
(|iic  ipsi  liniorc  pcrcellanlur  ,  majoraquc  suppli- 
cia  expectent. 

Ktsti:u,.kdf.  coeloceciderunt  super  Tr.nn.\M.  ] 
1'rimo,  aliqui:  cecidcrunt,  inquiunt,  id  csl.  occi- 
dciunt,  sul)ilo  raplae  ad  aliud  hemisph;orium  ; 
sic  cnim  Poetse  significant  stellarum  occasum  , 
dicendo  eas  in  Oceanum  sivc  mare  se  prascipi- 
lare.  Unde  Virgil.  2.  /Eneid. 

Et  jam  nox  liumida  ccelo 
Praecipitat ,  suadentquc  cadentia  sidera  somnum. 

Sic  Romae,  et  alibi ,  qui  non  longe  h  mari  habi- 
tantin  aeslalcjucunde  spectant  vespere  solis  oc- 
casum.  Videtur  enim  eis  sol  se  lihrare  inier 
undas  idenlidem,  ac  tandem  suhilo  in  eas  sc 
demergere.  Verum  hic  dicilur  :  Steilce  cccidcrunl 
steper  lerram,  non  inmarc,  necin  aliudhemis- 
phaerium. 

Secundo,  Origines  tract.  30.  in  Mallh.  Stella, 
ait ,  dc  cccto  ceciderunt,  id  est  lumen  suum  deli- 
cicntcfomenlo  amiserunl,  ac  quod  in  eis  ler- 
reslre  remansit,  in  terram  decidit :  putatenim 
ipsc  ,  ex  senlenlia  Platonis  in  Timaeo  ,  coelos  et 
aslra  cx  clemcnlis  esse  composita  ct  conflata  ; 
ac  proindcegere  nulrimento  instar  noslri  ignis 
yei  lampadis  :  quare  sensim  deficiente  alimenlo 
in  finetn  mundi ,  aslrorum  quoquc  lucem  ;  sive 
id  quod  in  eis  igneum  est,  defecturum  ;  quod 
vero  terreslre  esl  ad  sua  elementa  et  terram  re- 
lapsurum.  Verum  duplici  errorenititur:  Primo, 
coelos  ct  stellas  esse  elementares;  secundo,  in- 
digere  alimcnto. 

Tertio,  Jansen.  Cajetan.  in  Malth.  24.  Slcllae, 
inquiunt  ,  retrahent  lumen  suum  et  non  vide- 
hunlur,  ul  videanlur  de  ccelo  cecidisse.  Cadent 
crgo  non  a  loco  suo  ,  sed  a  lucc  sua. 

Quarto,  Maldon.  ihidem  censet  sicllas  pro- 
prie  dictas  in  finc  mundi  dccoelo  casuras.  Magis 
enim,  inquil  ipsc,  Chrislo  id  affirmanii ,  quam 
Arisloteli  id  fieri  posse  neganti,  assenlior. 

Verum  sic  findi  deheret  coelum  ,  imo  coeli 
omnes  Planetarum  ;  et  quo  decidercnt  ha?.  stel- 
l;e  ?  quaevis  cnim  stella  fixa  in  firmamento  no- 
his  visihilis,  major  est  tota  terra.  Melius  ergo 
Rihera  ctPcrerius,  per  stellas  accipiunt  come- 
tas,  fulgura  ,  ignes  cadentes  ,  aliaquc  meleora 
ignea  instar  stellarum ,  qualia  multa  erunt  in 
fine  mundi ,  eaque  novae  et  prodigiosae  magnitu- 
dinis,  formae,  figuraB  ,  motus  et  lapsus.  Deus 
enim  illa,  quasi  horrihilia  fulgetra  el  tonitrua  , 
jaculabitur  el  dcturfoabit  in  lerram,  ul  homines 
terrcfaciat. 

Sicct  ficus  emittit  (  po&Ut ,  id  cst  abjicit , 
cverlit.  Ita  Syrus.  Male  ergo  legunl  aliqui  mitiii) 
grossossuos  (  ojmZo-j;  ,  id  est ,  ficus  immaturas) 
cdm  a  vento  magno  movetur.  ]  Significat  Dcum 
ob  scelera,  citius  opinionc  hominum  et  rcrum 
natura,  finem  mundo  impositurum,  cum  is 
naturaliter  diutius  durare  possct ,  sicut  fecit  in 
diluvioNoe.  Sic  cnim  grossi  ex  ficu  anlcmalu- 
ritaiem,  intempeslive  decidunt.Rursum  grossi 
indicant  ver  bealiludinis  Isetissimum  et  floren- 
tissimum.  quodtuncincboafounlBeali.  Arabicus 
vcrtii  .-  Sicut  ficulnea,  ciim  ceciderit  graminetum 
ejus  d  vento  grandi. 

24.  Et  coelvm  recessit  sicut  liber  involutus,  ] 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

e%t9top.t->oi ,  id  cst,  qui  involvitur  vel  convolvi- 
tui- ;  Syrus  :  Cccli  scparati  sunt  sicut  libcr  qui  in- 
voloilur;  Arabicus  :  Ccclum  involvclur  quasi 
rliarta ,  q.  d.  Sicut  liber  more  veterum  cylindro 
involutus  (ulilcla  circa  radium  circumvolvi- 
tur  )  absconsis  litteris  legi  non  polerat :  ita  coc- 
lum  ,  ojusque  slellae  quasi  hlterae  ,  absconden- 
iur  atris  nubibus  et  lencbris,  ul  vidcri  non 
possint,  videanlurque  in  alium  mundum  reccs- 
sissc.  Rursum  ,  desinet  noius  ccelorum  usus, 
molus  el  splendor,  aslrorum  iniuiius  ,  ex  iis- 
que  prognostica  conjcctalio  ct  divinalio;  si- 
cul  hbro  uli  desinimus,  ncc  eum  legepe  possu- 
mus,  cum  cum  complicamus,  sive  claudimiis. 
Alludit  ,  imo  cilat  Isaiae  34-  4.  ubi  idem  dicit 
Isaias ;  vide  ibi  dicta.  Unde  S.  Thomas  el  Suarez 
sicexplicanl.  q.  d.  Homincs,  ct  Astrologi  non 
divinabunt  amplius  ex  aslris,  quasi  ex  libro 
prognoslico.  Coelum  ,  inquit  Suarcz  ,  recedet , 
nonmoiu  locali,  scd  aboculis  hominum,  sicut 
rccedcre  solet  Iiber  involutus;  quia  litteraeejus 
videri  non  possunt.  Ita  ipsc  loco  citato  ,  cl  lib. 
2.  de  Superslitionc  cap.  11.  Aliam  rationem  hu- 
jus  phrasis  dat  S.  August.  lib.  5.  de  Genesi  ad 
lill.  c.  20.  Deus,  ait,  saecula,  qu;e  cum  pri- 
mum  condita  sunt,  lanquam  implicita  edidc- 
ratj  succedentibus  temporibus  cxplicat,  id  cst 
per  ccelorum  molus  ac  vicissiludines  lcmpo- 
rum  ,  mundum  involutum  paulalim  evolvit, 
eductis  scilicel  aliis  et  aliis  e  capacitatc  specie- 
rum  individuis,  aliis  ac  aliis  cffeciibus  e  cau- 
sarum  suarum  fmibus,  acprocsertim  c  coeli  so- 
lisque  moiu,  et  inlluxu,  cum  ergo  ab  hoc  molu 
el  hac  provideniiae  suaa  explicalione  cessal,  ac 
individua  ct  effectus  inde  manantes  lollil  vcl 
suspendit ,  uli  faciet  in  die  judicii,  tunc  dicilur 
sii33  providentiae  liforum  coelumque  complicarc 
et  convolvere. 

Contrarie  explicat  Andreas  Ceesar.  Rcccssii , 
ait,  coelum  ix  priori  complicalione  et  occulla- 
tionc  rerum  quas  conlinebat;  quia  lunc  oelerna 
bona  et  gaudia,  in  coelo  Sanctis  reposila  ,  pate- 
fient. 

Aliter  quoque  Dionys.  Carth.  q.  d.  Non  pate- 
hitulli  deinceps  aditus  in  ccelum  ;  quia  coeli  ja- 
nua  claudetur  ctobserahilur. 

Pro  ccclum  recessit  sicut  liber  involulus ,  Chris- 
tus  Malth.  24.  ail :  Virtutescozlorummovebuntur. 
Ubi  primo,  S.  Cforysost.  pcr  virtules  foas  accipi 
angelos ,  qui,  inquit,  ofoslupescent  ad  tanla 
prodigia,  et,  ut  ait  D.  Thom.  a  ceelorum  mo- 
tioneccssabunt.  Unde  etS.Auguslinus  scrm.130. 
de  Temp.  Sicut,  inquit,  principe  judicante ,  non 
solum  rei ,  sed  et  officia,  quce  nildl  sibi  conscia 
surit,  limore  el  tremore  comprelwnduntur  propter 
judicis  lerrorem  :  ita  et  lunc,  cum  genus  luona- 
numjudicabitur,  etccclestes  minislri  pavebunl,et 
lerribili  apparalu  de  judicis  intuenlis  horrenda 
formidine  contremiscent ,  idcsl,  videfountur  con- 
tremiscere  :  vcre  enim  contremiscerc  nc- 
queunt;  suntenim  foeati,  in  quos  non  cadittre- 
mor,neculla  passioautperlurbatio.Ad  foaecccelo 
ct  Deo  frucntes  nihil  sub  coclo  et  Deo,  utpote 
cxiguum,  mirabunlur.  Sic  alsapiens,  aitSeneca, 
super  terram  et  lunam  animum  allollens  ,  nilut 
in  terra  aut  meluit ,  autmiratur.  Hoc  cnim  esl 
magnanimi.  Ha  Cyrus,  ait  Xcnophon  ,  doclus 
crat  nihil  admirari. 

Secundo,  Cajet.  Tilelman.  ei  Perer.  pcrvirtn- 
tes  has  accipiunt  influenlias  coelorum,  qua3  jn 
finc  mundi  ccssabunt. 


COMMENTAIWA  IN  APOCALJ 

Teiilio  ,  EiuekiiU  ,  ;i|)ud  S.  Thom.  iu  Catcna 
Matlh.  24,  p©T  has  v irLulcs  aeeipil  januas  cali, 
qure  Christo  descendenli  ad judiciuin,etrur>uin 
asceudcnti   ad  llironuni  caleslem  ,  ;i|)cricntur. 

Quarlo ,  et  genuine  Janscn.  ail  lias  virlules 
UM  astra  cali  :  luccenim  in  Scriptura  vocantur 
inililia  ceelorum  ;  ul,  siculi  paulo  antc  dixii: 
Slcllce  de  ctxto  cadent ;  ila  hic  dc  iisdcin,  scd 
aHlicreis,  et  caleslihus  ,  non  aulcm  de  ae- 
icis  ,  uli  paulo  ante  ,  dicat,  quod  enniiiio\c- 
buntur  ,  et  quasi  conlrcniisccnt.  lluc  acce- 
dunl  Hessclius  et  Maldonal.  in  Matlli.  84.  Virtii- 
los,  inquiunl,  ccelormn,  suut  poliet  cardincs 
calorum.  q.  d.  Cardincs  ipsi,  el  hases  ac  fun- 
daiuenta  calorum  commovehuniur ,  ut  cali  ;t 
Miis  cardinihus  conculi  ct  convelli  videantur. 
Hocestcnhn  quod  aitJoh.  cap.  9.  G.  Otti  commo- 
vet  lcrram  de  toco  suo,  ct  cotttmita'  cjtts  concutiun- 
lur.Elc.  2G.  v.  11.  Columnce  cosli  contrcmiscunl, 
ct  pavent  ad  nulum  cjus. 

Quinlo,  Franc.  Suarez  3.  part.  q.  59.  arl.  G. 
disp.  5G.  secl.  3.  Vjrlules  calorum,  inquit,  hoc 
cst  angeli,  commovehuntur  ;  commovehunt 
enim  el  comparahunt  se  ,  ut  liant  minislri  divinec 
juslitiie,  (|ui  calos  el  elementa  commoveanl, 
(jui  niinirum  oinnes  illas  admirandas  mutalio- 
nes  et  molus  iu  sole,  stellis,  mari  cl  tcrra  cau- 
scnl  et  eiliciant.  Erunt  enim  ,  Ut  videlur,  maju- 
res  ,  quam  utpcr  solam  slcllarum  inlluenliam  , 
vel  virlutcm  lieri  possint.  Fient  crgo  per  ang<  - 
los  ,  quihus  rcclo  accommodari  potcst  illud 
psalm.  149.  Cladii  ancipilcs  in  manibus  eorum , 
ad  facicndam  vindictam  in  nationibus  incrcpulio- 
ncs  in  poptttis ,  ut  faciant  in  eis  judicium  conscrip- 
tum.  Ethuc  etiam  referri  possunt  multa ,  quae 
iu  Apocalypsi  dicunlur  ,  scilicel  S.  Joannem  \  i- 
disse  angelos  nunc  cancnlcs  luhis  ,  nunc  eflun- 
dcnles  phialas  aureas-  plcnas  iracundia  Dei ,  el 
similia  ,  qiue  legi  possunt  a  c.  8.  usque  ad  16. 
Hucus(|ue  Suarez.  lluc  accedit  Lactanlius  lih.  7. 
cap.  1G.  qui  per  virtutes  has  accipit  angelosnio- 
tores  calorum.  Ili,  inquit,  coinmovehunlur  , 
quia  mutahunt  ordinem  et  modum  movendi 
calos ,  cumquc  nunc  accelerahunt  ,  nunc  rc- 
lardahunt,  etc.  uli  superius  ipsius  vcrhis  com- 
mcmoravi.  Ilinc  el  sequilur  : 

ET  OMNIS  MONS,   l.T  IKSUL/E  1)E  LOCIS  SUIS   MOT.i: 

sunt,  ]  proprie  ut  verha  sonant.  Si  enim  stelhe 

de  calo  cadent  et  calum  rccedet  sicut  liher  in- 

volutus  ,  quid  mirum  si  in  lerra  monles  et  insu- 

lse  de  locis  suis  moveanlur  ?  Erit  enim  in  die  illa 

horrihili  quasi  occasus  mundi,   totiusque  Uni- 

versi  inversio  el  eversio,  ut  omnia  inverse  sur- 

suin,  deorsum,  antrorsum,  retrorsum  pessiun 

eant.  Sic  L.  Marcio,  inquil  Plinius   lih.  2.  cap. 

S3.  etSex.  Julio  Coss.  in  agro  Mutincnsi  dubmou- 

t<s  uilcr  sc  concurrerunl ,  crcpitu  ma.iimo  assul- 

lantrs  r<  ( i  (h  utcsquc ,  inlcr  cos  \lamma  fumoquc  in 

ctrlam  oxettnle  inlcrdiu  ,  spcclanlc.  c  via  Almilia 

matrna   cijuilum   llomanorum  ,  familiarumtpa    ,  ■' 

riatorum   muttitudinc.    Eo  concursu  vilta:  onnu  s 

(lisa-.  Et  paulo  post  :  Non  miiius  mirum  oslcntttm 

et  nostra  coLtnovit  tcltis  ,  anno  Nt  ronis  suprcmo  , 

pratis  oleis<iuc,  intcrccdcnle  via  pubtica,  in  con- 

trarias  scttes  transiiressis ,  in  ugro  Marrttcino.  l.l 

cap.  scquenti  :  Maximus  tcmc  mcmoria  morta- 

littm  cxtilit  mottts ,  Tibcrii  Ctcsaris  principatu  . 

duodecim  ttrbibus  Asia:  una  noctc  prostrulis.  ViUe 

cunulcm  lih.  2,   cap.  J)0.  et  sequcnl.   uhi  terras 

terraj  molu  mari  pcrmulatas,  hauslas,  ahsorp- 

tas  reccnscl.  Et  c  94,  aitlenas  scmper  trcnieii- 


S.  JiaANMS.  Cap.  VI.  H'»7 

les  exstare  in  agro  Cahiensi  et  Realino.  El  c.  95. 
(Jittcdum,  ail,  insutai  semper  ftucluant  ,  sicut  in 
agro  Ccecttljo  ,  et  codcm  liealino ,  Mulincnsi ,  Sta- 
lonicnsi ,  in  Vudimonis  tacu,  et  ad  Cutilias  aquas 
sytva  opaca ,  qute  niinquam  die  ac  noctu  eodem 
loco  visitur  :  in  l.ydia  quai  vocanlur  Culaminw  , 
uon  vcntis  sotttm  ,  std  etiam  contis  quo  libcat  im- 
pulste.  Sttnlcl  in  .\ymphajo parvce ,  Sallaurcs  diclte , 
quoniam  lii  symphcntie  canlu  ad  ictas  modutau- 
littm  pcdttmmovtutur.  In  Tarquinicnsi  Ittcu  mag- 
no  llulite,  dttte  ncmora  circumferunt,  nttuc  trique- 
tram  figuratn  cdcntes  ,  nunc  rolundain  complcxu, 
rcnlis  impctlcntibus ;  quadratam  ntinijtiam.  Talc.s 
lerr.c  insulcequelUiitanles  visunlur  juxla  Audo- 
maropolim  in  Lelgio,  e;eque  olim  mihi  ihidem 
oslcnsse  sunt.  Memorahilc  cst  quod  scrihil  Cre- 
gor.  Turon.  I.  4.  c.  30.  Caslrum  Taurcdunum  in 
(iulliis,  inquit,  situm  est  in  monte  sufrra  lihoda- 
ntan.  Audilus  esl  vero  per  dies  amplius  scxa^iula 
mttgitum  cdcre  mons ,  doncc  tandem  mirabililer 
scissus  ab  alio  sibi  vicino  montc  ,  cum  universo  cas- 
(ro  omnibusque  incolis  in  Uhottanum  prtxceps  rttc- 
ret.  Accidit  hoc  impcrunle  J ustiniano.  Similequid 
accidit  nuper  anno  Domini  1G18.  die  4.  Scp- 
lemhr.  Cumenim  tunc  agcrcm  in  Halia,  liomae 
cerlo  intellexi  oppidum  1'iure  in  Valle  Telina 
(  qu;e  suhjccta  cst  li;eliis,  qqi  nunc  Crisoncs  vo- 
cantur)  non  longe  ix  Como  ,  situm  ad  radiccs 
monlis,  eo.per  ventum  internum  ,  qui  terrae 
lnolumexcilavit  corruenleplaneoi^prcssuinc;.-'- 
et  ohrutum,  onmesque  incolas  (ccnxhanlur  ad 
tria  millia)  pariler  ohrulos  (|uinque  tantume\  a- 
sisse.  Indicium  pr;ecessit,  lluminis,  quod  oppi- 
dum  interluehat,  siccatio;  acduoexamina  apeni 
ita  furiose  inler  se  depugnantia  ,  ut  ulrimquc 
omnesmortuoeconciderint.  Horrihile  hocexeu,- 
plum  Crisones  ,  et  totam  ltaliam  perculit.  Dani- 
num  aslimalum  fuit  duohus  millionihus  aur;. 
Tradunt  veleres  Ilislorici  Siciliam  olim  Cuiss<: 
Italia3  conjunclam,  poslea  dirupla  maris  llucli- 
hus  lerra,  ;u|uam  |)erviam  eam  avulsisse  insu- 
lamque  eflecissc.  Ita  Diodor.  lih.  4.  c  14. 

Secundo  ,  ex  hisce  verhis  :  Et  omnis  mons ,  tt 
insttlcc  de  locis  suis  molcc  sunt ,  aliqui  opinantm 
in  line  mundi  monles  deprimendos  in  valles  , 
iisque  ;equandos  ,  ut  lerra  sit  plane  rolunda  , 
qualis  creata  est  dieprimo  mundi.  Nam  die  tei  - 
tio  ad  usus  hominum  et  animalium,  Deusler- 
ram  una  ex  parle  aggeravitet  erexit  in  montc-. 
alia  suslulitet  depressit  in  vallcs,  uti  docui  Ce- 
nes.  1.  v.  8.Cessanle  ergo  usu  vitaque  hominum 
et  animalium  ,  videlur  terra  ad  primigcniam 
suam  liguramorhicularem  plane  reditura:  quod 
si  verum  est,  ergo  deprimenlur  monics.  Simi- 
liter  censent  insulas  in  mari  enatas ,  iu  linc 
mundisorhcndas  a  mari,  ut  mare  plenuinsuuin 
locum  al\euni(pic  rccipial.  (picm  accepit  pri- 
mitus  (ieiies.  1.  9.  el  10.  Quid  liac  de  refuluiuiii 
sit  docehit  experienlia  Qnisque  mundi.  Nam 
pro  ad\  ersa  scnienlia  facit,  quod  inontcs  (  I  in- 
sulae  non  parum  laci.mt  ad  dccorem  et  variela- 
tein  Inivcr.xi  :  undc  non  piimo  die  mundi  rudis 
elinformis,  scd  lcrlio.  ipio  tena  lormata  il 
adoi  nala  csi,  i\  Deo  producla  sunl. 

l.\  Om.ms  si.kms  kt  Linr.n.  ]  Ouinis  homo  cu- 
juscuni(|ue  condilionis .  ioipiua  scilicet.  Ilac 
enim  est  impiorum  poena,  rcque  ac  \ox  el  ge- 
milus,  qui  sc(piiiur.  l.iunt  enim  tunc  pleriipie 
(lmnes  inlideles  el  impii.  cl  inox  dominanle  An- 
liclu  istocuni.  quasi  >i ■■  mii  regem  ct  monarcham 
sequenlur,  luui  ui  rjus  lormeuta  evadanl ,  luiu 


U'is  COMMENTARIA  IN  APOCAI. 

utab  eoopes  ethonores  consequautur.  Siccnim 
hoc  sseculo  vidimus,  cum  rex  lit  lwereticus  aut 
schismaticus,  totum  regnumetpeneomnes  suh- 
ililos  lieri  haerelicos  aut  schismalicos.  Pauci  er- 
go  erunt  fideles,  qui  adhaereanl  Eliae  et  Henoc, 
pauciores  qui  cum  iis  Antichristo  in  faciem  re- 
sistant.  Hoc  est  quod  ait  Ghristus  Lucael8.  v.  8. 
Filius  hominis  vcniens ,  pulas,  inveniet  fulem  in 
terra?  El  Matth.  2ft.  v.  12.  Et  quoniam  abundavit 
iniquitas,  refrigescetcharitas  multorum. 

Er  dicunt  montibus  et  petris  (magnis,  ait 
Arabicus,  puta  rupibns) :  Cadite  super  nos.]  Citat 
verba  Osee  c.  10.  8.  sed  in  sensu  allegorico.  Nam 
Osec  ad  litteram  loquitur  de  captivitate,  despe- 
ratione  et  calamitale  extrema  decem  Tribuum  , 
cumurbs  et  regnum  Samariaeexcisum  esta  Sal- 
manasar,  decemque  Tribus  ab  eo  in  Assyriam 
sunt  traductae.  Pari  modo  idem  dicenl  homines 
seotientes  plagas  Dei  in  fine  mundi,  tum  ante 
Anlichristum ,  tum  magis  sub  Aniichristo  ,  et 
maxime  post  eum  ,  cum  jamjam  adventabit 
Christus  ad  judicium.  Eadem  verba  habet.  S.  Lu- 
cas ,  eaque  atlribuit  Judaeis  in  excidio  Jerusalem; 
utrumque  enim  horum  fuit  typus  excidii  etcon- 
summationis  saeculi. 

Alludit  quoque  ad  Isaiae  2.  19.  ubi  de  iisdem 
Judaeis  obsessis  etoppressis  ait :  Inlroibunt  in  spe- 
luncas  pelrarum,  et  in  voragines  terrce ,  a  facie 
formidinis  Domini ,  et  a  gloria  majestalis  ejus, 
cum  surrexit  percutere  terram. 

A  FACIE  SEDENTISSUPER  THRONUMCOClCStem  SU3e 

divinitalis,  pula  facie  Dei,  et  ar  ira  Agni,  ]  puta 
Christi  hominis  adventantis  ad  judicium:  licet 
enim  infideles  et  impii,  praesertim  Antichris- 
tiani ,  et  persccutores  fidelium,  iniiio  non  cre- 
dent  Dei  et  Christi  potentiam ,  vindictam  et  pro- 
videntiam  ;  tamen  cum  audient  Martyresin  tri- 
bunalibus  identidem  illam  depraedicare,  ac  com- 
minari,  illosque  proea  generose  ethilariterpati 
et  mori,  cumquemox  sentienteorum  dicta  reip- 
sa  verificari,  plagasque  etvindictam  ab  eis  pra3- 
dictas  sibi  immitti ;  vel  invili  credentheec  sibi  a 
Deo  et  Christo  infligi ,  ac  acriora  mox  iniligenda 
esse.  Sic  enim  Antiochus  subsannans  et  occi- 
dens  Judaeos  ,  ridensque  eorum  sacra  et  Deum, 
a  Deopercussus,  agnovit  suam  culpam,  Deique 
justam  in  se  vindictam  ,  2.  Machab.  9.  8.  Sic  et 
Pharao  in  mari  Rubro  cernens  fulgelra  in  se  e 
coelo  vibrari,  marique  se  obrui,  dixit :  Fugia- 
mus  Israelem,  Dominus  enim  pugnat  pro  eis  con- 
tra  nos.  Sic  Imp.  Maximianus,  acer  Chrisliano- 
rum  persecuior  ,  senliens  acres  dolores  ,  et 
morbos  pulidos  sibi  a  Dcoimmissos,  agnovit 
sibi  a  Deo  Christianorum  haec  juste  infligi  ac 
perseculionem  stitit.  Sic  Julianus  telo  coelesli 
confossus  :  Vicisti,  inquit,  Galilcee,  vicisti. 

17.  Ira  ipsorum,]  Dei  ct  Agni  :  graece  auro-j ,  id 
est,  ejus.  Deus  enim  et  Agnus  unum  sunt  in  na- 
tura  divina.  Acute  conjicit  Leo  Magnus  ,  quam 
formidabilis  fulura  sit  potentia  irati  Agni ,  ex 
ipsius  lenitate  et  mansuetudine ,  serm.  1.  de 
Passione  Domini :  Ego  sum,  inquit  (  Joan.  18.  5.), 
et  ad  vocem  ejus  lurba  prosternitur  impiorum. 
Ouid  jam  poterit  majestas  ejus  judicalura,  cujus 
hoc  poluit  humil.it as  judicanda  ?  Et  Gregor.  1.  17. 
Moral.  c.  21.  Quisejus  iram  loleret ,  cujus  el  ipsa 
non  poluit  mansuetudo  lolerari? 

Porro  tantus  erit  pavor,  tantusque  pudor 
damnandortim  coram  Christo  judice,  qui  ita 
percellet  et  pelerrebit  conscieniiam  ipsorum , 
ut  oplcnt  obrui  tcgique  montibus,  imo  esse  in 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VI. 

inferno  potius,  quiim  in  valle  Josaphat  coram 
Christoirato.  S.  Basilius  merito  existimat  acer- 
bissimum  cruciatum  ultricibus  infcrorum  flam- 
mis  inustum  damnatis ,  pudore  isto  et  confu- 
sione  longe  leviorem  ac  lolerabiliorem  essc. 
Ponderans  enim  acerrimam  illam  increpatio- 
nem  Lucae  12.  20.  Stulle,  hac  noctc  animamtuam 
repetunl  a  le;  quce  aulem  parasli ,  cujus  erunt? 
sicaithom.  conlra  divites  avaros  :  Superat  ceter- 
nam  pccnam  irrisio  ista  stultitice.  Lege  Cardina- 
lem  Tolelum  Lucae  12.  annolat.  39. 

Nola.  Ilaec  eadem  signa  horrenda,  judicio  et 
excidio  orbis  praevia,  praedixerunt  alii  Prophe- 
tae,  parlim  sensu  litterali ,  parlim  allegorico. 
Unde  Tertull.  lib.  de  Resurrect.  carnis  c.  22.  ci- 
tans  verba  Chrisli  Matlhoei  1k.  de  excidio  urbis 
et  orbis  ,  sic  ait  :  Posteaquam  edixit,  Et  tuncerit 
Jerusalem  conculcatui  nalionibus ;  inde  jam  in 
orbem  et  in  sceculum  prcedicat  secundum  Joelem 
et  Danielem ,  et  universum  concilium  Propheta- 
rum,futura  signa  insole,  luna  etsleiiis. 

Primus  ergo  Joel  cap.  3.  2.  de  eo  ad  litleram 
sic  ait  :  Congregabo  omnes  gentes  in  vatlem  Josa- 
phat ,  et  disceptabo  cum  cis  ibi  super  populo  meo. 
et  v.  lk.  Juxta  est  dies  Domini  in  valle  concisionis. 
Soi  et  luna  oblenebralisunl ,  et  stellce  retraxerunt 
sptendorem  suum.  Et  2.  v.  1.  sub  typo  excidii  Hie- 
rosolymae  per  Chaldaeos  :  Venit ,  inquit,  dies  Do- 
mini ,  dies  tenebrarum  et  caliginis ,  et  v.  10.  A 
facie  ejus  contremuit  lerra ,  moli  sunt  cceli.  Sot 
et  tuna  obtenebrali  stint ,  et  stelloe  retraxerunt 
splendorem  suum.  Et  Dominus  dedit  vocem  suani 
anle  faciem  exercitus  sui.  Et  v.  30.  Dabo  prodigia 
in  ccelo ,  et  in  terra,  sanguinem ,  et  ignem ,  et 
vaporem  fumi.  Sol  convertetur  in  tenebras ,  et 
luna  in  sanguinem ,  anlequam  veniat  dies  Domini 
magnus  et  horribitis. 

Secundus  est  Isaias ,  qui  c.  13.  9.  ad  litteram 
loquens  de  excidio  urbis  Jerusalem  ,  allegor. 
sub  eo  quasi  typo,  diem  excidii  orbis  ita  depin- 
gil :  Ecce  dies  Dominiveniet,  crudelis,  et  indigna- 
tionis  plenus ,  et  irce  furorisque  ad  ponendam  ter- 
ram  in  sotiludinem  ,el  peccatores  ejus  conterendos 
de  ea.  Quoniam  steitoe  cceli ,  et  splendor  earum  non 
expandent  tumen suum :  oblcnebratus est  sot  in  orlu 
suo  ,  et  luna  non  splendebit  in  lumine  suo.  Et  visi- 
tabosuper  orbis  mala  ,  etc. 

Tertius  est  Jeremias  Isaiae  asseclac.  15.  9.  ln- 
firmala  est  quee  peperit  septem ,  defecit  anirna 
ejus  :  occidit  ei  sol ,  cum  adhuc  esset  dies  ;  confusa 
est ,  et  erubuit. 

Quarlusest  Amos,  qui  pariter  ad  lilteram  urbi 
Jerusalem,  allegorice  orbi  cladem  ultimam  in- 
tentat.  c.  8.  9.  et  erit  in  die  illa  :  occidet  sot  in 
meridie ,  et  tenebrescere  faciam  terram  in  die  lu- 
minis  :  et  convertamfestivitates  vestras  in  luctum, 
et  omnia  cantica  veslra  in  planctum  ;  et  inducam 
super  omne  dorsum  vestrum  saccum  ,  et  super 
omne  caput  catvitium  :  et  ponam  eam  quasi  tuc- 
tum  unigeniti,  et  novissima  ejus  quasi  diem  ama- 
rum. 

Quinlus  est  Ezechiel,  qui  lilteraliter  slragcm 
Pharaonis  et  /Egypti ,  allegorice  Antichristi  et 
impiorum  ac  mundi  ita  describit  c.  32.  7.  Ope- 
riam,  cum  cxtinclus  fueris,  ccelum,  el  nigrcscere 
faciam  slellas  ejus  :  sotem  nubi  legam ,  et  luna 
non  dabit  lumen  suum ,  omnia  luminaria  cozii  mce- 
rere  faciam  super  le  ;  et  dabo  lenebras  super  ter- 
ram  tuam,  dicit  Dominus  Deus  ,  cum  ceciderint 
vulnerati  tui  medio  lerra.\h\e  de  horrore  extremi 
judicii  S.  Basil.  serm.  de  Judicio,  el  S.  Ephrem. 


COMMENTAIUA  1N  APOCALY 

srrm.  tlc  S.  Crucc  ct  advcniu  sccundo  Domini, 
iicin  scrm.  dc  Timorc  Dci ,  tom.  3. 

Moraliler  nota  ingcns  essc,  et  forc  malorum 
supplicium,  mctnm  et  pavorcm ,  ac  pavidam 
cxpcctationem  plagarum  incognitarum  ,  et 
imminenlium.  Pcjor  cst  bello  timor  ipse  belli.  Ita 
saepe  rci  magis  aflliguntur  limorc  et  apprelicn- 
sione  mortis  ad  quam  damnati  sunt,  quam 
ipsa  morle  :  nam  singulis  momcntis  itaangun- 
tur,  ut  mori  millies  videantur.  Quocirca  Scncca 
I.  de  Vila  bcala  c.  U.  el  scq.  miseram  vitam  si- 
tam  cssc  docetin  melu  seque  ac  cupiditate;  bea- 
tam  vero  vilam  silam  essc  in  utiiusque  con- 
templu  etvictoria.  Summum,  inquit,  bonttm  est 
animus  forluila  despiciens  ;  virtule  laltis  qttem  non 
extollunl  forluila,  nec  frangunl ;  cui  vera  volttp- 
tas  cst  voluptatiim  contcmptio.  Quid  enim  proltibet 
nos  beatum  diccre  liberum  animum ,  et  erectum, 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII.  1149 

ct  intcrritum,  ac  slabilcm ,  cxlra  melum,  exlra 
cupidilalcm  posilum?  ctti  unttm  bonttm  stt  hones- 
las ,  unttm  malum  lurpiludo?  Ccetera  vilis  tttrba 
rcrtmi ,  nec  detraltcns  quidqttam  beatx  vitce  ,  nec 
adjiciens.  Ilunc  ita  fundatum  necesse  est  ,  velil , 
nolit ,  scquatur  hilarilas  continua ,  et  lastitia  alta, 
alque  ex  atto  veniens.  Qtto  die  infra  volupt/item 
cril,  ct  infra  dolorcm  erit.  V.I  c.  5.  Bealus  est  ,qui 
ncc  cttpit ,  nec  limet  beneftcio  rationis.  Tunc  enim 
mcns  pttra  cst ,  ct  soluta  omnibtts  malis,  cum  non 
tanlum  laccralioncs ,  sed  ct  vellicationes  e/fugerit, 
stalttra  scmpcr  ubi  constilit ,  ac  sedem  suam  etiam 
irala  et  infeslante  fortuna  vindicalura.  ISam  quod 
ad  volttptatem  perlinct ,  licet  circumfundatur  un- 
diqtte  ,  et  per  omnes  vias  influat ,  quis  mortatium  , 
cui  ullum  superest  vestigium  hominis ,  per  diem 
noctcmqtte  titillari  velit ,  et  deserto  animo  corpori 
operam  dare? 


CAPUT  SEPTIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

SlGNANTUR  AB  ANGELO  ELECTI  ,  NE  TANGANTUR  PLAGIS  1MPIORUM  ,  PUTA  DUODECIM  MIL- 
LIA  EX  SINGULIS  TRIBUBUS  ISRAEL.  DeINDE  V.  9.  JoANNES  VIDET  INISUMERAM  TURBAM 
EX  GENTIBUS  STANTEM  ANTE  THRONUM  DEI  CUM  STOLIS  ALBIS  ET  PALMIS  ,  GRATIAS  AGEN- 
TES  ET  LAUDAINTES  DeUJI  ET  AGNUM. 

1 .  s^^^M^^Sost  haec  vidi  quatuor  Angclos  slantes  super  quatuor  angulos  terrae,  tenen- 

tes  qualuor  ventos  terrae,  ne  ilarent  super  terram  ,  neque  super  mare  , 
neque  in  ullam  arborem.  2.  Et  vidi  alterum  Angelum  ascendentemab  or- 
tu  solis,  habcnlem  signum  Dei  vivi,  et  clamavit  voce  magna  quatuor  An- 
gclis,  quibus  datum  est  noccre  terrae,  et  mari.  3.  Dicens  :  Nolite  nocere 
terrrc  ,  ct  mari,  neque  arboribus,  quoadusque  signemus  servos  Dei  nos- 
tri  in  fronlibus  eortim.  4.  Et  audivi  numerum  signatorum  ,  centum  qua- 
draginta  quatuor  millia  signati ,  ex  omni  Iribu  filiorum  Israel.  5.  Ex  tribu  Juda  duodecim 
millia  signati  :  Ex  tribu  Ruben  duodccim  millia  signati  :  Ex  tribu  Gad  duodecim  millia  sig- 
nali:6.  Ex  tribu  Aser  duodecim  millia  signati  :  Ex  tribu  Nephthali  duodecim  millia  sig- 
nati  :  Ex  tribu  Manasse  duodccim  millia  signati  :  7.  Ex  tribu  Simeon  duodecim  millia 
signali  :  Ex  tribu  Levi  duodecim  millia  signati  :  Ex  tribu  Issachar  duodecim  millia  signati  : 
8.  Ex  tribu  Zabulon  duodecim  millia  signali  :  Ex  tribu  Joseph  duodecim  millia  signati  : 
Ex  tribu  Bcnjamin  duodecim  millia  signati.  9.  Post  haec  vidi  turbam  magnam  quam  di- 
numerare  nemo  poterat  ,  ex  omnibus  gentibus  ,  et  tribtibus  ,  et  populis  ,  et  linguis  ; 
slanles  ante  thronum  ,  et  in  conspcctu  Agni  ,  amicti  stolis  albis ,  et  palmae  in  manibus 
eorum.  10.  Et  clamabant  voce  magna,  dicenlcs :  Salus  Dco  nostro,  qui  sedet  super  thronum, 
et  Agno.  1 1 .  Etomncs  Angeli  stabant  in  circuitu  throni ,  et  seniorum  ,  et  quatuor  animalium  ; 
ct  cccidcrunt  in  conspectu  throni  in  facics  suas ,  et  adoraverunt  Deum.  12.  Dicentes :  Amen. 
IJcnedictio  ,  ct  claritas ,  ct  sapientia,  ct  graliarum  actio  ,  honor,  ct  virliis  ct  fortitudo  Deo  nos- 
tro,  in  samila  sseculorum.  Amcn.  13.  Rcspondit  untis  de  scnioribus,  ct  dixit  mihi :  Hi,  qui 
amicti  sunt  stolis  albis ,  qui  sunt  ?  ct  undc  venerunt  ?  1 4.  Et  dixi  illi :  Domine  mi ,  tu  scis.  Et 
dixitmihi  :  Hi  sunt,  qui  vcncrunt  de  tribulationemagna,  ct  lavcriintstolas  suas,et  dealbaverunt 
eas  in  sanguine  Vgni.  15.  Ideo  sunt  anle  thronum  Dei ,  ct  scrviunt  ei  dic  ac  nocte  in  lcmplo 
cjus,  ct  qui  sedet  in  lluono,  hahilabit  supcr  illos.  1G.  Non  esurient ,  nequc  siticnt  amplius , 
nec  cadet  snper  ilios  soj  ,  ncque  ullus  aestus;  17.  Quoniam  Agnus,  qoi  in  in  mediothroni  est , 
regel  illos,  et  deducet  eos  ad  vila*  fontes  aquarum  ,  ct  abstergel  Deus  omncm  lacrvmam  ab 
oculis  cortim. 

Hoc  capni  pcrtinct  ad  scxtum  sigillum,  cst-     lim  initio  scqucniis  capitis  8.  scptimum  sigillam 
que  altcra  cjtis  pars.  Nam  post  hoc  caput,  sta-     subnectitur  ,  et  roscratur.  Itaquc  cst  hoccapui 


1150  CWmmentaria  in  apocalv 

pars  soxti  sigilli ,  sed  ita  ut  simul  sit  quasi 
prujambulum  et  prtcparatio  acl  caput  sequens  , 
i-l  ad  seplimum  sigillmn.  Ciiin  enim  c.  G.  prae- 
eed.  in  prion:  pafte  sexti  sigilli  dixisset  fore 
horrenda  signa  inlerra,  sole ,  luna ,  stellis  et 
coelo,  qticte  cxtrema  supplicia  mundo,  id  est 
impiis  porlendanl  ct  inlentent,  quae  nimiruni 
in  seplimo  sigillo  pcr  septcm  angelorum  lubas 
i  i  plagas  exhibentur  :  liinc ,  nc  plagaj  hae  ct  sup- 
pllcia  pios  el  sanclos  fidcles  cum  impiis  simul 
involvantet  aflligant,  signantur  hoc  capite  pii 
ct  sancli,  ut  angcli  plagas  immissuri  in  orhem 
et  impios  ,  caveant  nc  hoscc  signalos  tangant, 
aut  plagis  suis  atTiciant.  Sicut  enim  Deus  Exodi 
12.  7.  percussurus  per  angelum  primogenita 
.Egyptiorum ,  jussit  prius  signari  domos  llc- 
braeorum,  ul  angelus  percutiens  eas  transiliret, 
et  non  tangcret.  Rursum  sicut  Ezechiel.  9.  U. 
Deus  percussurus  Jerusalem  et  Judaeos  scelera- 
tos,  juhct  prius  in  ea  signari  sanctos ,  ne  illi 
cum  sceleratis  percutianlur :  ita  pariler  juhchit 
in  fme  mundi  signari  sanctos ,  nc  communibus 
orbis  plagis  involvanlur.  Unde  c.  9.  !\.  dicilur  : 
Prceceptum  esl  locuslis ,  ne  tcederent  fenum  terne , 
neque  omne  virlde  ,  nisi  tantum  liomines  qui  non 
liabent  signum  Dei  in  fronlibus  suis. 

Dices  :  Hi  signati  v.  9.  dicuntur  habere  stolas 
alhas  et  palmas ,  ac  esse  ante  thronum  Dei : 
ergo  sunt  beati  in  coclo,  non  autem  militantes 
in  terra.  Respondeo  S.  Joannem  per  visionem 
vidisseeos  in  ccelo,  quia  signali  ct  conscripti 
erant  civcs  in  ccelo  :  revera  aulom  adhuc  existe- 
hant  et  militabant  in  lorra,  uti  patet  ex  jam  dic- 
tis.  Quia  enim  in  media  illius  ultimi  ot  impiis- 
simi  sseculi  iniquitato,  atquc  lh  persecutionc 
Antichriisli  mansuri  sunt  constantes  ih  fido  ot 
piotato  usque  ad  finem  vitae,  hinc  signati  et  des- 
tinati  sunt  ad  gloriam  coeleslem  ,  2.  Timoth.  2. 
19.  Et  propler  utrumque  jubotDous  illos  hic  sig- 
nari  ad  hoc ,  nc  ab  angelis  septem  plagas  ulti- 
mas  in  orbem  cffundentibus  Jrcdantur.  Itaquc 
ad  lilloram  agilur  deSanctis  victuris  sub  finem 
mundi,  et  tompore  Anlichristi,  quos  Joannos 
per  spiritum  prophcticum  vidit  in  ccelo,  quia 
eo  per  Dei  priedeslinationem  ct  pracscientiam 
deslinabantur  :  ideoqueeorum  gloriam  fuluram 
quasi  praesentem  cnarrat ,  porinde  ac  Prophetae 
de  fuluris  loquuntur  ac  siprtesentia  autpraeter- 
ila  forent,  ut  significent  ea  tam  ccrto  evenlura, 
ac  si  jam  facta  cssent.  Porro  hi  signati  ex  Ju- 
dseis  ,  erunt  fideles  conversie  Judaeis  ad  Chris- 
tum  partim  ante  Antichristum,  partim  etpotiori 
parte  post  Antichristum;  eo  enim  caeso  omnis 
Israel  convertetur  ad  Christum,  uti  inferius 
dicam. 

Quare  minus  congruae,  minusquc  probahilos 
sunt  aliorum  sententiee  ,  quas  hic  rocensebo, 
ut  lectori  plenoet  planc  salisfaciam. 

Imprimis  ergo  Amhrosius  sicut  per  priorem 
sexti  sigilli  partcm,  in  fine  cap.  sexti  recensi- 
tatn  ,  acccpit  Judseorum  rcprobationcm;  ita  hic 
per  alteram  ejusdcm  sigilli  partem,  accipit 
Centium  omnium  vocationem ,  eleclionem  et 
glorificationem  tum  in  terra,  tum  in  coelo. 

Secundo,  Lyran.  Aureol.  et  Viegas,  sicutprio- 
rem  pariom  rctulerunt  ad  persecutionem  Dio- 
cleliani ;  ita  hanc  reforunt  ad  Ecclesiae  pacem 
mox  seculam  suh  Constantino,  prolligatis  qua- 
tuor  angelis,  id  est ,  quatuor  tyrannis,  itaque 
hic  ComJtantini  cum  illis  bella  et  viclorias  de- 
scribi. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

Tertio,  Primasius,  Hayino  et  Ansberius  heec 
roforunt  ad  lompus  quoil  Chrislum  anlecessil. 

Quarto,  vcrisimilius  Andreas  ,  Bcda,r.ibora 
ot  1'erorius  :  Sicuti,  inquiunt,  priore  parlc  si- 
gilli  sexti  tristia  Autichristi  tcnipora,  mundi- 
quo  supplioia  Joannos  ,  vel  potius  Christus  , 
roseravil ;  ita  hic  Ecclcsiae  lcetitiam  ot  folicita- 
tem  ,  mox  post  Antichrislum  socuturam;  cnm 
innumori  cx  Judaeis  ct  Contibus  eligontur  ad 
gratiam  ct  gloriam,  subtoxit.  Yerum,  ut  rocte 
objicit  Alcazar,  non  sorvant  ipsi  acolulhiam  , 
sivedohitam  Apocalypsis  soquelam  et  ordinem. 
1'erporam  onim  ponunt  haec  inter  sigilla  ,  cum 
ipsi  ccnscant  sigilla  omnia  continorc  ea  qufe 
praeambula  erunt  Antichrislo  ,  non  poslhuma. 
hursum  ,  pervorso  ordino  ponunt  haec  post  An- 
tichristum  futura  in  fine  soxti  sigilli,  ante  sep- 
limuni  ,  quod  continet  plagas  praevias  Anli- 
christo.  Terlio ,  haec  signatio  signatorum  non 
fiet  direclc  ct  proprie  ad  gloriam  ,  sed  ad  hoc  ; 
ne  angelis  plagis  suis  eos  attingant.  Potcst  la- 
mon  haec  expositio  commode  oxplicala ,  cum 
noslra  oonciliari  oiquo  accommodari. 

Quinto,  Alcazarputat  hanc  signationom  Sanc- 
torum  non  pertinerc  ad  soxtuin  sigillum,  sod 
esse  pra^ambulum  soptimi  sigilli.  Quia  enim 
ipso  censot  primis  quatuor  sigillis  recensori 
folicitatem  Judaeorum  in  Christum  credenlium, 
tribus  vero  ultimis  infelicitatcm  etplagas  incro- 
dulorum  et  robellium,  ac  preesortim  excidium 
corum  per  Titum  ;  hinc  ccnsetsignari  hic  Chris- 
tianos  ,  qui  Judasis  in  Jerusalem  crant  permisti, 
ut  ex  ca  egrediantur,  itaque  plagasejus  seplimo 
sigillo  rose.randas  evadant.  lta  factum  cst :  nam 
Dei  monitu  cvasorunt  ipsi  in  Pellam  urhem  ,  ait 
Euseb.  lib.  3.  histor.  c.  5.  Quocirca  congrue  Dei 
nutiij  inquit  Alcazar  ,  haec  urbs  ,  velanterius, 
vel  posterius,  a  Chrislianis  dicla  est  Pella,id 
est  mirabilis  separatio  ;  quia  Deus  mira  sua  pro- 
vklentia  eos  ibidom  servavit ,  ac  separavit  a  Ju- 
daeis  pereunlibus  in  Jerusalem  ;  sicut  olim  ter- 
ram  Cessen  separavit  a  reliqua  ^Egypto,  cum 
cam  a  muscis  ,  grandine,  tenobris  ,  aliisque 
plagis  .Egypti  servavit  intactam  ot  immunoin  : 
Pella  enim  hebr.  dorivalur  a  rad.  kSs  pcda  ,  id 
cst,  separavit,  vel  mirabilem  fecit.  Unde  Exodi 
8.  22.  uhi  nos  legimus:  Faciam  mirabilem  terrum 
Gessen  ,  pro  faciam  mirabitem ,  hebr.  est  irTHEn 
hiphleli ,  a  rad.  pala,  q.  d.  Ego  faciarn  illam 
Pellam ,  ego  illam  ah  Mgyplo  dividam ,  et  mira- 
hilem  reddam.  Simililor  Exodi  9.  k.  Faciet  Do- 
minus  mirabite ,  hebr.  est  xSsn  hiplda,  hoc  est, 
faciet  pele,  faciet  mirabile,  et  separahit  Gessen 
a  reliqua  /Egypto. 

Verum  haec  omnia  subvcrso  ejus  fundamenlo 
(de  quo  superius  saepius  actum  esl)  corruunt, 
et  ingeniosae  tantum  allusiones  sunt ,  ludusquo 
ingenii. 

1.  POST  U/EC  VIDI  QUATUOR  ANGELOS  STANTES  SU- 
PER  QUATUOR  ANGULOS  TERR/E,  TENENTES  QUATUOR 
VENTOS  TERIUE  ,  NE  FLARENT  SUPER  TERRAM,  NE- 
QUE  SUPER  MARE  ,  NEQUE  IN  ULLAM  ARBOREM.  ] 

Quatuor  primarii  sunt  venti,  flantes,  a  quatuor 
orbis  parlibus,  puta  Aquilo  a  Septenlriono , 
Austerii  Moridie,  Eurus  ab  Orionte  ,  Zophyrus 
et  Favonius  ah  Occidente.  Et  hos  quatuor  tan- 
tum  nominabant  veleres,  leste  Plinio  lih.  2.  c. 
hl.  Verum  posterioribus  saiculis  nautae  hosce 
quatuor  in  pluros  alios  subdiviserunt ,  et  sin- 
gulis  duos ,  imo  quatuor  lateralos  addidorunt. 


COMMENTAIUA  IN  APOCALV 

Oii.xtcs  quinam  sini  lii  qualuor  angcli  etqiia- 
luor  venti  ?  Respondet  primo  Ambros.  quaiuoi 
angelos  essc  liomanum  Imperium  ,  quatuor 
\entis,  id  est  mundi  plagis ,  im|>crans.  Sic  ct 
Piimas.  Ansbcrlus,  Anselmus  ct  Pcda  per  qua- 
luor  angclos  accipiunl  quatuor  prrccipua  mundi 
regna,  qure,  cum  Clirislus  vcnii  in  mundnni , 
lcnebant  venios,  id  est  paccm  ,  bcliliam,  opcs 
Ol  commodaorbis,  quia  suis  rapinis  ct  cadibus 
liomincs  divexabant. 

Sccundo,  Aureolus  elLyranus:  Qualuor  an- 
geli ,  inquiunl,  fucrunl  quatuor  tyranni  icmporc 
Oonstaniini,  puta  Maxiniinus  in  Oiienlo,  Scvc- 
rusin  Kalia,  Licinius  in  jEgyplO,  Maxcnlius  Ho- 
mae  ,  qui  tenuerunt  vcntos ,  id  cst ,  dociorcs  , 
nc  disscminarcnt  iidcm  Clnisii.  Sic  fcrcct  Am- 
))ros.  Primas.  Lcda,  Ansclm.  lticbard.  Ansbcri. 
Iliipcrl.  Ilugo  ,  Dionys.  Pannonius  ct  Viegas. 

Terlio,  cl  mclius,  Andrcas  Caesar.  llihcra  el 
Pererius,  piopiic  accipiunt  angclos,  qui jusliti.c 
Dci  adminislri  in  fiBO  mundi  improbos  affligent, 
siciui  lcrra  moiu  ,  obscuralione  solis  ct  slclla- 
inni,  iia  Ql  cohibitione  vcniorum,  summaque 
nialacia  ,  ila  ut  ncc  foliiun  arboris  agilclur.  Qme 
ingcns  csl  plaga  :  per  banc  cnim  ncccssc  cst 
conscqui  primo  ,  ui  lnarcnavigari  ncqueat;  sc- 
cundo  ,  ut  fructus  lempeslivani  maiiirilalem 
coiisequi  nequeant  ;  lcrtio,  ul  acr  crassus  cl 
infeclus  non  possil  dcpurari ,  ncc  atlcnuari ,  scd 
corrumpi  ct  putrcsccrc  dcbcat  ;  ac  consequcn- 
icrquarlo,  omnia  qu;c  in  lcrris  vivunt ,  labcs- 
cere,  dcficcre  cl  cmori.  Venti  cnim  suo  flalu 
fovcnl  onincvivcns,  ul  pulclirc  docct  Scneca 


lib. 


Nalural.   qu.   18.  Lndc  vcrs.  3.  idipsum 


cxplical  Joanncs  diccns  :  I\olite  nocere  lcrrai  el 
mari,  scilicet  tcnendo  vcntos  ,  nc  flent  in  terra. 
Quario,  et  oplimc,  Alcazar  putatAngcloslioscc 
fuisse  quasi  qualuor  yEolos ,  vcntorum  dominos, 
qui  cos  quasi  furcntcs  vinculis  et  carccrc  frc- 
ncnt ,  ut  ait  Virgilius,  ne  flcnt  ct  s.cviant  in  tcr- 
ram.  Lnde  lii  angeli  grace  vocanlur  rfmrwvuft  id 
cst,  tencntes  et  comprimcnles  vcnlos,  sicut  qui 
rapidum  molossum  tcnct  ci  coniprimii ,  nc  di- 
missus  in  obvios  irrual  ;  quomodo  Virgilius 
/Eolum  vocal  lcmpcslaium  potcnlcm.  llaque 
angeli  bi  nocebant  tcri  a ,  non  tcnendo,  sed  la- 
xando  venlos:hi  cnini  laxali  vcbemenliimpetu, 
et  insano  murmurc  furenlcs  s;c\  issimam  exci- 
labant  icmpcsiatcm.  Probal  id  primo.  Nam  quod 
liic  dicilur  angclos  lios  tcnuisse  vcnlos  nc  lla- 
icnt,  id  cis  diclum  ct  jussum  fuii  aniequam 
scrvi  Dci  signarcnlur ;  ergo  boc  ipsum  non  fuit 
plaga  ,  scd  poiius  relinaculum  plagse :  mox  enim 
jnbct  cis  angelus ,  ut  nullam  plagam  tcrroe  in- 
fcrant  ,  donec  sen  i  Dei  signentur ;  retentio  crgo 
ventorum  praxcssii  plagam,  ac  consequentei 
non  fuil  plaga.  Secundo,  quamvis  malacia,  ct 
compressio  ventorum  dannmni  aliquod  infcrai. 
idipsuni  lamcn  lcnluni  csi ,  rcmissiiin  cl  langui- 
(lum  :  niullo  aulcm  vcbcincnlius  cl  bonibilius 
(iamnuni  inicrunt  vcnti ,  idquc  subilo,  si  omnes 
CiB  liabcna  laxcnlur  ,  adco  ut  aiborcs,  doinos. 
lcnipla,  lurrcs  cl  palalia  proslcruaut  ;  qualem 
ii  in|)csialcm  anlc  paucos  aunos  vidimus  iu  l!cl- 
gio  allera  P;iscbalis.  Sio  cnim  ait  Daniel  cap. 
7.  2.  Eccc  quatnor  venli  c(sli  pvgnabant  in  mari. 
Tertio  ,  comprcssio  \  cnlorum  anpic  nocclial  sig- 
nalis,  atque  non  sigualis;  frustra  crgo  dicilur 
cis  :  \olilc  nocere  tarw  ct  mari .  ctc.  quoadusque 
&ign«mus  servos  Dei  Mstri.  Secus  cst  in  laxationc 
vcnlorum  :  in  liac  enim  jubcnlur  cos  ila  laxare 


PSl.N  S.  JOANMS.  Cap.  Ml.  llol 

ct  modcrari,  ut  procellas  excilcnl  qua:  impioi 
pleclant,  pios  aulcm  cl  signalos  non  allingani. 
Scnsua  ergo  cst,  q.  d.  Vos,  6  quatuor  angeli , 
(jui  piKeslis  (piatuor  ventis,  eosque  jiaraiis  la- 
xare,  ut  leni|»eslalcs  coiicilcnl ,  qua  jdcclantui 
ini|)iissinii  boc  a\o  in  line  saoculorum  bOBMfies, 
reiinele  eos  donec  sigaemus  sci  vos  Dci  nostri , 
ul  scilicel  mox  eos  laxaluri ,  iia  eos  laxelis,  ei 
dirigatis,  ut  solos  impios  eoiumque  iom&i 
borlos  et  arbores  fcrianl.,  signalis  aulcni  absli- 
ncant. 

Nola  bic  qualuor  ventis,  uijiotc  c  qtulux» 
orbis  partibus  iirodcuntibus ,  qualuorpraesidcre 
angclos  ,  pula  singulos  singulis  ;  unus  crgo 
praest  venlo  Orienlali ,  scciuulus  Occidcnlali , 
terlius  Aquilonari,  quarlus  Meridionali.  Pisci- 
mus  ergo  ^bic  vcnlos  ,  eoi  uniquc  motus  <  i 
gyros,  non  lam  a  vapore,  aliave  causa  naturali 
(quam  diflicilc  cst  rcdderc  ,  autnicnic  caperc  : 
undc  in  ca  laborat  Arisloieles.,  et  omnesPby- 
sici )  quam  ab  angclis  concilari ,  agi  ac  dirigi. 
Dcus  cnim  per  angclos  rcgil  et  modcralur  or- 
bcm  :  sicut  dominus  per  aurigam  rcgil  ct  mo- 
deralur  cquos  et  currum. 

Porro  boscc  vcntos ,  procellas ,  ct  tcmpcstalcs 
rccle  poni  in  sexto  sigillo ,  jungiijuc  cum  obscu- 
raiione  solis,  lunaj  et  slcllarum,  palct  cx  eo 
quod  Clirisius  lisec  omnia  coujungat  Lucae  21. 
25.  diccns  :  Krunt  signa  in  sole ,  ct  luna  ct  stcllis , 
ct  in  tcrris  prcssura  gcntium,  pra?  confusione  so- 
nitus  maris,  ct  fluctuum;  bimccnhn  sonitum  ,  ct 
boscc  lluclus  excitabunl  vcnli.  Quarc  non  recte 
Alcazar  boscc  vcntos  refert  ad  sepiimuni  sigil- 
lnm  ,  jnilalque  illos  cum  co  idcm  cssc  :  sepicm 
cnim  plagas  septimo  sigillo  contenlas  censet 
non  cssc  aliud  ,  quam  borum  ventorum  ,  sivc 
tcmpeslatis  ab  iis  excitalae  in  seplcm  procellas 
sivc  nimbos  divisioncm  :  bosce  cnim  nimbos 
cxcilabunl  vcnli  qualuor  contrarii ,  intcr  se 
confluctantes.  Nam  bosceventos,  ab  illis  scp- 
lcm  plagis  scplimi  sigilli,  aliam  et  divcrsam 
cssc  plagam,  patet  tum  cx  dictis  ,  tum  ex  ipsis- 
niel  septem  plagis,  ut  palct  cas  inluenti  caj).  8. 
nam  v.  g.  vi  vcntorum  non  potuit  exciiari  plaga 
quaria,  qua?  ibidem  describitur  v.  12.  scilicct 
))crcussio  solis ,  luna?  et  slellarum  :  ncc  quinta  . 
qiUC  describilur  c.  9. 1.  scilicel  aperlura  ab\  s^i. 
ncc  sexla  v.  1Z|.  scilici^t  solulio  qualuor  angc- 
lorum,  qui  ligati  sunt  in  Eupbralc.  Quod  cnim 
Alcazar  hascc  plagas  inlerjirciaiur  ignoran- 
liain  ,  concupisccntiam  et  iram,  Judaeis  i\  Deo 
infliclas,  patet  myslicum  esse,  non  liilcrale. 

Qusercs  an  lii  quatuor  angeli  sint  boni,  an 
mali,  jniia  damoncs  ?  Nosler  Marlinus  Delrio 
lib.  2.  de  Magia  quffist  11.  ccnsct  cssc  genios 
Alastorcs,  id  cst,  Iruces  et  &ST08  da^inones,  ci- 
laKpie  pro  bac  scnlcnlia  Clcmcnt.  boman.  Iil>. 
!\.  RecogniL  Hieron.  lib.  7.  in  Isaiam  ,  Augusi. 
lil).  5.  conlra  Julian.  caj).  3.  et  alios.  Ilalio  esl  . 
quia  noccnl  :  ergo  vidcntur  cssc  niali.  Vcruin 
b.TC  i  alio  non  concludit  ;  n;un  ctiam  boni  angcli 
UOCuerunt,  ciiininccnderuntSodoinaintanquani 
vindioes  Dei;  Ccn.  §9.  Rursum,  per  cosdcni 
niulia  aliffi  phlgK  orW  iinniilicntur  in  line  mun- 
(li ,  Ul  inilcbit  cap.  8.  ci  sccpicntib.  Addc,  angeli 
cum  mali  sunl,  solcl  Scnptura  iis  addere  ali- 
quod  cpilbclum  alicnans  ,  \elcx  circumslanliis 
saiis  significans  .  se  non  bonos,  scd  malos  in- 
tclligcrc.  Dcniijuc  bi  angeli  siinl  proprii  et  di- 
reeti  cxeculorcs  divinae  providcnlia1 .  cjusqin 
loco  sunt  prsesides  ventorum,  ut  cos  modcrcu- 


1152  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

tur  tt  dirigant;  preeserlim  ad  puniendum  im- 
pios ,  et  ad  luendum  pios  :  ergo  sunt  boni,  non 
mali.  Conlirmatur,  quia  Ezechiel.  1.  Deus  vec- 
lus  curru  Cherubico,  siipatus  quatuor  Gheru- 
hinis  (qui  utique  honi  eranl ,  non  mali)  pergit 
ad  exscindendam  Jerusalem  :  ergo  pari  modo 
per  angelos  honos  peraget  plagas  ultimas,  qui- 
bus  orhis  excidium  conficiet.  Ila  Alcazar,  Ribera, 
Pererius  et  alii. 

Ne  flarent,]  donec  Dei  voluntate  cognita, 
angeli  laxarent  eos  ad  llandum ;  hanc  aulem  hic 
cognoverunt  peralium  angelum  dicentem  :  No- 
lite  noscere  (laxando  ventos)  lcrrce  et  mari, 
quoadusque  signemus  servos  Dei  nostri.  Unde  li- 
quet,  postquam  signati  fuerunt  servi  Dei,  re- 
vera  angelos  laxasse  ventos ,  ac  per  eos  gra- 
ves  procellas  et  clades  impiis  intulisse ;  licet 
id  reipsa  factum  esse ,  in  sequenlibus  non  nar- 
retur. 

Dbi  nota  moraliter  Deum  per  angelosita  mo- 
derari  vim  et  ictus  fulminum ,  tonitruorum, 
ventorum,  grandinum,  et  aliarum  procellarum, 
nt  hunc  tangant ,  non  illum,  hunc  agrum  ,  non 
illum  ;  hanc  urhem  aut  regionem  ,  non  illam  : 
praesertim  ut  impios ,  eorumque  agros  ct  hona 
affligant,  non  pios,  uti  hic  juberi  et  fieri  vide- 
mus.  Hoc  est  quod  ait  Psal.  1A8.  8.  Ignis,  gran- 
do ,  nix ,  glacies  ,  spiritus  procellarum  ,  quce  fa- 
ciunt  verbum  ejus.  Quocirca  dum  tonal,  fulmihat, 
grandinat,  etc.  metuant  impii,  ac  per  contri- 
tionem ,  vel  etiam  confessionem  Deo  se  recon- 
cilient,  ne  hisce  ejus  plagis  tangantur. 

Cum  ergo  ait :  Neflarent,  intelligit  flalum  non 
communem  et  ordinarium,  sed  validissimum 
et  vehementissimum ,  ila  ut  venli  furerc  videan- 
tur  ,  ac  socvissimas  procellas  et  tempestates 
concilent,  quibus  gravissimas  tam  in  mari , 
quam  in  terra  clades  et  damna  impiis  inferant. 
Tales  enim  erunt  in  fine  mundi. 

2.  Et  vidi  alterum  angelum  ascendentem  ab 

OP.TU    SOLIS,    1IABENTEM    SIGNUM    DEI    VTVI.  ]    Qllis 

hic  ?  Primo  ,  Ambrosius  censel  hunc  angeuun 
esse  Christum  ,  quia  ah  Isaia  cap.  9.  juxta  Sep- 
tuag.  vocatur  Magni  consilii  angelus,  et  aZacha- 
ria  cap.  6.  12.  Vir  oriens.  Clamor  hujus  angeli 
significat  efficaciam  Christi,  qua  effecit  ut  in 
sua  nativitate  sublatis  bellis  esset  ubique  pax ,  ut 
hac  ratione  citius  ipse  suum  Evangelium  per 
omnes  gentes  spargeret.  Huc  refertur  expositio 
Ansberti,  Primas.  Haymonis  ,  Anselmi,  Richardi 
et  Bedae,  censentium  angelum  hunc  esse  Chris- 
tum  ,  quiascendit  ab  orlu  solis  :  quia  mane  sur- 
rexit,  et  Apostolos  statimmisit  ad  illuminandum 
orbem.  Hic  suo  clamore  cocrcet  dacmones,  ne 
impediant  praedicationem  Evangelii. 

Secundo,  Alcazar  censet  hunc  angelumesse 
Spiritum  sanctum  ,  qui  fideles  signat  seipso, 
suaque  gratia,  eosque  ab  omni  plaga  liberos  et 
incolumes  pracstat;  aut  polius  angelum  hunc 
esse  ipsam  Spirilus  gratiam  :  haec  enim  forma- 
liter  fideles  et  sanclos  signat. 

Tertio,  Aureol.  ct  Lyranus  per  angclum  hunc 
accipiunt  Constanlinum  Magnum ,  qui  quatuor 
tyrannosjam  dictos,  evangelii  prsedicationem 
impedientes  protligavit  :  ex  quo  ingens  Ecclesiae 
pax  laetilia  et  propagatio  est  consecuta.  Hic  ha- 
bet  signum  Dei  vivi,  id  est  signum  crucis,  quod 
e  coelo  ei  contra  Maxentium  pugnaturo,  quasi 
victoriae  omnem  datum  est  cum  hac  inscrip- 
tione  :  In  Itoc  signovinces.  Unde  tunc  mulii  bap- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

tizati,  et  in  baptismo  a  saccrdotibus  signocrucis 
signati  sunt. 

Quarto,  Victorinus  et  Gagneius,  per  angelum 
hunc  accipiunt  Eliam,  quisaeviente  Antichrislo, 
ei,  ejusque  angelis,  id  est  ministris,  seopponet, 
multosque  converletad  Christum,  eosque  cruce 
Christi  signahilet  insignet.  Haecsentenlia  in  spe- 
ciem  est  plausibilis. 

Quinlo ,  S.  Bonaveni.  in  prologo  Vitee  S.  Fran- 
cisci,  asserlt  hunc  angelum  esse  S.  Franciscuni 
ejusque  asscclas  Franciscanos.  S.  Franciscus 
enim  signum  Dei  vivi ,  puta  crucis,  praelulit, 
cum  Christi  crucifixi  sacra  sligmata  corpori  suo 
ccelitus  impressa  sensit.  Idem  praeferuntFran- 
ciscani,  puta  signum  poenitentialis  crucis ,  et 
habitum  cruci  conformem,  ut  omnes  ad  poeni- 
tentiam  et  crucis  amplexum  excitent.  Idipsum 
S.  Bonavenluroe  certo  revelatum  esse  scrihit 
S.  Bernardinus,  tomo  2.  serm.  00.  in  princip. 
ldem  dicit  Leo  X.  Pontif.  et  alii ,  quorum  verba 
et  senlcnlias  citat  Sedulius  in  elogiis  S.  Fran- 
cisci,  et  Anlonius  Daca  lib.  de  Stigmatibus. 

Sexto,  et  optime,  Ribera  et  Pererius  censent 
hunc  verum  fuisse  angelum.  Hic  dicitur  ascen- 
disse,  quia  prius  descenderal  e  coelo,  eratque 
in  terra ,  ut  hominum  salutem  curaret  et  tue- 
retur.  Rursum,  quiacumsole  quasioriri,  et  in 
horizontem,  in  quo  erat  S.  Joannes,  ascendere 
videbatur  :  quocirca  dicitur  ascendisse  ab  oriu 
solis,  tum  quia  venerat  ut  laHa  et  prospera  nun- 
tiaret,  tum  quia  novam  laetitiam  ,  et  quasi  lu- 
cem  afferebat.  Nasci  enim  ab  Oriente  idcm  est 
quod  exoriri  tanquam  novum  solem ,  adillus- 
trandum  eos  qui  in  tenebris  et  umbra  mor- 
tis  sedent.  Quomodo  de  Judreis  ab  Aman  et  a 
morte  liberatis  dicitur  ,  qu6d  eis  nova  lux  oriri 
visa  est.  Esther  8.  16.  Et  Malach.  c.  U.  2.  ait : 
Orieturvobis  timentibus  nomen  meum  Soljustilix, 
el  sanitas  in  pennis  ejus.  Habet  hic  angelus  sig- 
num,  graece  afp«yiS«  ,  id  est  sigillum,  quod  fronr 
tihus  electorum  imprimat,  Deivivi,  qui  scilicet 
suos  a  communi  exitio  impiis  parato,  in  fine 
mundi  servabit  et  vivificabit.  Vox  enim  vivi,  est 
epithetum  Dei.  Deus  enim  est  ipsa  vita  increata , 
qure  omnis  angelorum,  hominum  ,  animalium 
et  plantarum  vitae,  tum  naturalis ,  tum  spirita- 
lis,  lum  beatae,  tum  gloriosae  fons  est  etauclor. 
Quodnam  fuerit  boc  signum  ,  jam  dicam. 

3.  QUOADUSQUESIGNEMUS  SERVOS  DEI  NOSTRI  IN 

fkontibus  eorum.  ]  Alludit  ad  servos  ,  sive  man- 
cipia ,  quae  olim  ab  hero  stigmate  fronti  injusto , 
aeque  ac  pecora,  notahantur ,  ut  si  fugerent,  vel 
errarent ,  aut  caperentur,  ex  sligmate  cog- 
noscerentnr,  cujus  heri  vel  dominiessent,  eique 
redderentur.  Sic  Paulus  ait  se  stigmata  Domini 
Jesu  in  corpore  suo  porlare  ,  Galat.  6.  Vide  dicta 
Ezech.  9.  U. 

Rursum  et  potius  ,  alludit,  inquit  Pererius  , 
primo,  ad  sanguinem  Agni  paschalis,  quo  signa- 
bantur  domus  Hebraeorum,  ne  percuterentur 
ab  angelo  caedente  primogenitos  ^Egyptiorum, 
Exodi  12.  Secundo ,  alludit  ad  tilulum  tiarse  pon- 
tificis  :  tiarse  enim  inscriptus  erat  hic  titulus 
Sanctum  Domino ,  Exodi  28.  ut  ex  eo  quasi  signo 
cognoscerelur ,  quod  esset  pontifex  Dei  sancli. 

Tertio  et  maxime,  alludit  ad  signum  tdu, 
quo  signati  sunt  gementes  in  Jerusalem,  idque 
in  fronle,  Ezech.  9.  h.  Undesequiturhocsignum 
fuisse  signum  crucis  Christi  :  hujus  enim  for- 
mam  habebat  liltera  lau;  hoaeliam  signum  im- 
pressum  erat  domihus  elostiis  Hebracorum ,  uii 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

doccl  S.  Ilicion.  in  Isaise  C6.  cujus  verba  citavi 
Bxodi  12.  7.  Ratioest,  quia  nemoamorteaeterna 
{ quae  liisce  plagis  ,  hacquc  morte  lemporali  An- 
lichristianis  inlligenda  signilicatur  cl  inchoatur) 
libcrari  potest,  nisi  virtutc  crucis  Christi ,  et 
nisi  lioc  crucissigno  insiguialur. 

Denique  alludit  ad  Esdrae  I.  U.  2.  v.  38.  Surgite 
<!t  state,  et  videle  numeram  signatorum  in  convi- 
vio  Domini ,  cle  quo  plura  v.  l/i.  in  fine.  Vox  sig- 
nemus  tacite  conlinet  mandatum,  quo  jubet  hic 
angelus  aliis  ut  secum  signcnt  servos  Dei.  Lnde 
Arabicus  vcrlit  :  Donec  signetis  servos  Dei  super 
fronles  eorum. 

Signabunt  ergo  angeli  in  fine  mundi  electos 
signo  crucis.  Primo,  per  sacerdotes  signo  cru- 
cis  in  Baptismo  et  confirmatione  visibiliter  eos 
consignando. 

Secundo,  spirilualiterinducendo  ct  exhortan- 
do  cos  per  sc,  et  per  prrecones  Evangeiii  ad  li- 
heram  ,  publicam  et  conslantem  fidei  et  crucis 
Christi  coram  Antichristianis ,  aliisque  ejus  hos- 
tibus  professioncm  usque  ad  mortem.  Hujus 
enim  publicee  professionis  symbolum  est  frons. 
Nam ,  ut  ait  Ciccro  dc  Pelit-  consul.  Janua  animi 
fronscst :  undc  ct  frons  dicitur  a  ferendo  (licet 
Varro  deducat  a  foraminibus  oculorum,  quae 
sunt  in  frontc)  quod  indicia  animi  vel  hilaris, 
vcl  moesli,  vel  limidi,  vcl  audacis  prae  se  feral, 
utaitPlinius  lib.  11.  37.  Ilinc  rursum  ostentalio 
est  in  fronle  ,  ail  Ciccro;  unde  ipse  orat.  1.  io 
Catilin.  Sit,  ait,  inscriptum  in  fronte  uniuscujusquc 
civis  ,  quid  de  republica  senliat.  Frontones  ergo  , 
animosos  el  resolulos  sui  cultus  professores  di- 
ligit  ei  signal  Deus.  Haec  signatio  est  spiritalis  , 
fitque  per  graliam  Christi.  Cnde  de  ea  ait  Pau- 
lus  Ephcs.  1.  13.  Signati  estis  Spiritu  promissio- 
nis  sancto  ;  et  c.  /|.  30.  InSpiritu  sanclo  Dei  sig- 
nati  estis.  Et  de  Christo  ait  Joannes  c.  6.  27. 
Quem  Pater  signavit  Deus.  Clare  vero  Paulus  2. 
Corinth.  1.  21.  Qui,  ail ,  confirmat  nos  nobiscum 
in  Christo ,  ct  qui  unxit  nos  Deus  :  qui  et  signavil 
nos  et  dedit  pignus  Spiritus  in  cordibus  nostris. 
Vide  ibi  dicta. 

Tcrtio,  Andreas  Caesar.  Temporc,  inquit,  An- 
tichrisli  signo  crucis  fideles  se  distinguent  et 
secernent  ah  infidelibus  ct  Antichristianis.  Tunc 
enim  fideles  intrepide  ,  citraque  ruborem  sig- 
num  crucis  Christi  in  eorum  conspectu  deferent 
uli  cruces  ct  rosaria  puhlicc  dcferunt  et  gestant 
Helvetii  Catholici,  ut  inler  medios  haerelicos 
profiteantur  suam  lidem  ,  scque  csse  orthodo- 
xos  ,  Chrisli  et  virginis  Deiparae  cultores.  Grae- 
cum  enim  a^ay^a  significat  sigillum  visibilc  et 
expressum.  ldem  exigit  -o  in  frontibus;  signum 
enim  in  frontc  est  visibile  et  omnibus  conspi- 
cuum.  Sic  in  die  cinerum,  omnes  Chrisliani  in 
Ecclesia  signantur  in  frontecrucccincrea  :  quin 
et  omnes  dum  surgunt ,  dum  orant,  dum  pran- 
dent,  dum  incumbunt,  et  alias  saspeperdiem 
signanl.  se  cruce  in  fronte.  Qui  adeo  usitalus  el 
veius  est  mos,  ul  Tertull.  lib.  de  Corona  mililis 
cap.  3.  dicat  .•  ,td  omncm  progressttm  atque  pro- 
mottim  ,  adomncm  aditumet  exitum  ,  ad  vcslitum 
et  adcalceahtm,  ad  lavacra,  admensas,  ad  lumi- 
7ia  ,  ad  cubilia  ,  ad  salitia  ,  quaicumquc  nos  con- 
versatio  cxcrcct ,  frontem  crucis  signaculo  tcri- 
mus.  Nota.  Non  ait :  Signamus,  sed  tcrimus  ;  ita 
enim  crebro  signabant  frontem,  uteamtererc 
viderentur.  Idem  dbcet  S.  Cyprianua  cpist.  63. 
<m  I.  3.  Testim.  ad  Quhin.  c.  22.  et  alii  quos 
ibidem  contra  Calvinistas  citat  Pamelius.  Simili 

CORNKL.    A   LAriDE.      TOM.    X. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  VII.  1163 

ergo  modo  angeli  in  fine  mundi  signabunt  sua 
suggestione,  id  esl,  excitabuntfidcles  et  sanctos 
ut  signent  se  signo  crucis  ,  illudque  in  fronte 
visibililer  forment,  pingant  aut  gestent,  quasi 
symbolum  Christi  et  Chrislianismi,  quo  se  ah 
Anlichristianis,  omnibusque  impiis  discrimi- 
nent.  Eodem  modo  militesChristianicum  Code- 
frido  hullonio  ,  S.  Ludovico  et  aliis,  per  deceni 
expeditiones  ,  pro  recuperanda  tcrra  sancta 
contra  Saracenos  pugnaturi  quasi  insignc  helli 
sacri  gestahanl  signum  crucis,  uli  etiamnum 
nonnulli  Ordines  gestant.  Unde  vocabantur  ex- 
peditiones  Cruciata? ,  de  quibus  singulis  fuse  agit 
Cretserus  tom.  3.  de  Cruce  lib.  2.  toto.  Sic  et 
Episcopi  crucem  auream  vel  argenteam,  ipse 
vcroSummus  Ponlifex  adamantinam,  etiamdurn 
celebrat,  gestat  in  pectore.  Hi  enim  quasi  duces 
fidelium  in  hello  sacro  ad  tuendam  Christi  cru- 
ccm  debentesse  forles  ut  adamanles. 

Denique,  si  quis  propriead  litteram,ut  verba 
sonant,  velit  et  conlendat,  quod  angeh  per  se 
signabunt  lideles ,  videlicet  illos  designando  et 
denotando  per  signumcrucis,  quod  invisibiliter 
et  spiritualiter  in  frontihus  eorum  formabuntet 
impriment ;  idque  ad  hoc  ,  ut  per  hanc  designa- 
lionem  et  denotationem  angeli ,  plagas  sequen- 
tes  illaturi ,  sciant  quos  perculere  debeant ,  quos 
praeterire  et  servare.  Si  quis,  inquam  ,  hoc  sen- 
tiat,  itaque  hunc  locum  exponat,  non  traham 
cum  eoconlentiosum  funem.  Angeli  enim  igno- 
rant  secreta  cordium  et  conscientiarum  ,  nec 
in  iis  vident  gratiam  et  dona  Dei  :  liaec  enim 
pendent  a  libero  hominis  arbitrio  (quod  solus  pe- 
nelrat  Deus  ,  qui  scrutatur  renes  et  corda. ) 
Quocirca  nesciunt  an  quis  sit  Dei  servus  et 
amicus ;  multo  magis  nesciunt  an  quis  sit 
prrcdestinatusetelectus  ad  gloriam,  nisi  id  Deus 
eis  revelet,  aut  aliquo  signo  judicet.  Quocirca 
jubenlur  hic  Sancli  signari ,  ut  ex  hoc  signo  an- 
geli  percussores  eos  cognoscant ,  eosque  in 
menie  et  memoria  sua  consignent,  ut  eos  a  pla- 
gis  indemnes  servent.  Verum  quid  in  hac  re  ve- 
rius  sit  mox  indicabo. 

Signantur  crgo  hic  fideles  tum  in  frontibus  , 
lum  in  mentibus  angelorum,  illi,  qui  in  fine 
mundi  cum  abundabit  iniquitas  ,  ac  praesertim 
in  perseculione  Antichrisli,  dirissima  patienlur, 
fortesque  et  constantes  in  fine  et  pietate  persL— 
tent,  ideoque  eligentur  ad  vitam  aeternam.  Sig- 
nanlur,  inquam,  spcciali  Dei  providentia  et 
gralia  ad  hoc ,  nc  communibus  orbis  cladibus 
involvantur,  neve  cum  ijnpiis  reprobis  paria 
mala  et  plagas,  quasangeli  eis  inferent,  palian- 
tur,  sed  iis  eximantur. 

Ad  hanc  signationem  et  sigillationem  spon- 
sus  inviiat  sponsam ,  dicens  Cantic.  8.  Pone  mc 
ut  signat  uhimsuper  cor  tuum  ,  ut  signaculum  su- 
per  brachiam  tiitnn.  Quod  S.  Ambros.  1.  de  Isaac 
cap.  8.  sitexplical:  Signaculttm,  inquit,  Cliris- 
tus  in  frontccst,  signaculum  in  cordc ,  signactt- 
tttm  in  brachio :  in  fronte  ,  ut  sempw  confttcamur ; 
in  cordc  ,  at  semper  (UUgamus  ;  in  brachio  ,  ut 
semper  operemur.  Quare  Origen.  hom.  8.  In  di- 
versos  :  Gaudentes ,  ait  ,  hoc  signum  (crucis) 
levemas  in  frontt  ,  quod  dainoncs  ctun  vidcrint , 
conlremiscant.  .\um  qui  aurea  ca/iitolia  non  ti- 
mcnt,  cruccm  timcnt.  Signum  enim  crucis  est 
tacita  invocatio,  aeque  ac  professio  Christicru- 
cifixi.  Hinc  a  SS.  Patribus  vocalur  frontis  decus  , 
fidele  signum.arma  coeleslia,cassis  Christiana. 
munimentum  vitae,  magnum  bonum,  saluuuis 

\U'o 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN    S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 


1156 

armatura,  scutucu  inexpugnabik ,  gladius  ei 

llagrum  regiuni,  qu6d  omneiu  diaboli  hnpeium 
1'undit;  vivificum  signum,  insuperabilisChrislia- 
norum  armalura ,  innnorialo  vexillum  ,  quo 
viso  daemones  couireniiscunl.  Citat  Palres  nos- 
ter  Grelserus  I.  k.  de  Cruce  cap.  64. 

lia  signo  Tau  infrontc  signalus  fuit  R.  P.  Hen- 
ricus  Garnellus  6  Socielate  Jesu,  Angliae  Mar- 
tyr  :  Cumcnim  Sociis  in  Anglia  per  viginti  annos 
magna  cum  laude  in  quolidianis  morlis  periculis 
prwfuisset ,  tandem  anno  Domini  1606,  die  terlia 
Maii pro  Calholica (ide gloriosumobiil  Marlyrium. 
Calholicus ,  (jui  spectator  aderat ,  purpuratam 
sanguine  spicam,  cx  substrato  Martyris  corpori 
stramine  religiose sustulit :  quam  dum  domi  cons- 
picatur  attenlius,  vividam  Palris  imaginem  in  ea 
cxpressam  conspexit.  Verlicem  capitis  ingens  cin- 
gebat  corona.  Crux  in  fronte  rutilabat  stellce  in- 
clusa,  signaculum  cordis  illius  ulique,  in  quo  fas- 
(iculus  myrrhai  commorabatur ;  ut  ideo  etiam 
optatalnventioni  Crucis  dicata  die ,  martyrii  pal- 
viam  sit  consecutus.  Sub  mento  Ckerubinus  vise- 
balur  alalus ,  vel  angelicam  ejus  puritatem,  vel 
sapientiam  et  doctrinam,  vel  utrumque  indicans. 
Quiaenim  adjuslitiamerudiit  multos ,  Doctorum 
laurea  decoratur ,  et  quasi  stella  inter  Cherubinos 
lucet  in  perpetuas  osternitates.  Imago  Iubc  vultus 
ejus  in  spica  smpius  excusa  ,  per  omnes  Christia- 
norum  provincias  sparsa  est.  Miraculosam  autem 
hanc  ejus  effigiem  in  prototypo  etiamnum  per- 
durare  ,  viri  graves  occulati  lestes  mibi  con- 
stanter  affirmarunt.  Primis  Ecclesiae  temporibus 
moris  erat  Cbristianis  signum  crucis,  aut  no- 
men  Jesu  candentibus  notis  carni  inurere,uti 
testatur  Procopius  in  c.  kk.  Isaiae. 

S.  Wenceslaus,  Bohemia?  rex  et  Marlyr,  cum  ado- 
lesccns  in  aula  Ottonis  imperaloris  vilam  ageret 
angelicam,  ideoque  a  principibus  cceteris  despice- 
retur ,  cruce  aurea  divinitus  signatus ,  ab  angelis 
in  conspectum  Imperaloris  perductus  est  :  quo  viso 
commotus  Imperalor  ,  eum  in  suum  concessum  re- 
cipit ,  et  brachio  S.  Vili  magnisque  muneribus 
donuvit.  Hasc  crucis  signatio  marlyrii  fuitpramun- 
lia,  quod  ipse  forliter  obiit  ante  templi  fores 
orans ,  caisus  a  fratre  Boleslao,  qui  coronx  ejus 
et  regno  Bohemice  inhiabat ,  anno  Domini  938.  Ita 
/Eneas  Sylvius,  qui  postea  creatus  Pontifex  vo- 
catus  estPius  II.  inhistor.  Bohem.  c.  14-  Baron. 
anno  jam  dicto,  et  alii. 

Quaeres  an  haec  signatio  ostensa  Joanni  sit 
tanquam  fulura  realiter ,  an  vero  fuerit  lantum 
visio  imaginaria,  imaginarie  tantum  futura? 

Resp.  fuisse  visionem  imaginariam.  Id  patet 
primo  ex  eo  quod  ait  :  Etvidi.  Visus  est  ergo 
S.  Joannes  sibi  videre  angelum  clamanlem  et 
diccntem  :  Nolite  nocere  terrai ,  etc.  quoadusque 
signemus  servos  Dei  nostri.  Et  moxviditeum  sin- 
gulos  signantem,  etcolligentem  numerum  sig- 
nalorum  Ikk  millia.  Secundo ,  quia  vers.  9. 
pariter  vidit  in  coelo  cum  palmis,  slolis  et  co- 
ronis ,  animas  fidelium  Gentilium ,  qui  adhuc 
vivebarit  in  terra ,  et  aeque  ac  Judaei  signabun- 
lur,  ne  lasdantur  ah  angelo  ventorum  praeside  , 
qui  per  ventos  clades  illaturus  est  orbi.  Ergo 
haec  omnia  fuerunl  visio  imaginaria.  Necenim 
hae  animae  erant  heatae ,  sed  heandae,  nec  revera 
babebant ,  aut  habiturae  erant  corouas,  palmas 
et  stolas,  cum  sint  aniunc  et  spiritus  :  sed  per 
hasce  symbolice  repraesentabalur  Joanniearum 
victoria  et  gloria.  Tertio,  quia  planc  alludit 
Joannesad  Ezech.  9.  ubi  signantursigno  Taupii 


gementes  ,  quos  Deus  in  excidio  Hierosolymas 
per  Chaldaeos  ,  intactos  servari  volebat.  Illa  au- 
tem  signatio  fuit  lantumimaginaria,  ut  ibi  dixi. 
Nam  Ezecbieli  in  visione  lantum  signati  videban- 
tur  ab  angelo  gemenles  ,  ac  signati  servari,  non 
signati  occidi  :  ut  per  boc  significarctur  gemen- 
tes  pios,  quasi  ab  angelo  signatos,  etprotectos, 
accede  Chald;eorum  fore  immunes  ;  alios  vero 
omnes,  ulpote  impios,  ab  eis  occidendos.  Talis 
prorsus  fuit  cthaec  visio  signatorum  Joanniexhi- 
bita.  Ratio  est,  quia  angeli,  cum  sint  puri  spiritus, 
non  egent  signo  Tau,  crucis  aut  aliarum  rerum 
sensibilium,  ut  cognoscant  qui  sint  scrvi  Dei, 
et  servandi,  qui  non  ;  sed  sufficil  eis  minimum 
Dei,  vel  angeli  alterius  indicium,  sive  revelatio. 
In  fine  ergo  mundi  Deus  vel  per  se,  vel  per  an- 
gelum  indicabit  angelis  plagas  illaturis,  dicel- 
que  :  Ne  percutiatis  tales  et  tales,  v.  g.  lalem 
Petrum  ,  Jacobum,  Joannem ,  Agnelcm;  bi 
enim  servi  mei  et  amici  sunt.  Ex  boc  enim  in- 
dicio,  angeli  eos  in  mente  ctmemoria  signa- 
bunt,  cavebuntque  ne  plagas  eis  inferant :  non 
ergo  signabunt  eos  angeli  visibililer  in  fron- 
libus. 

Haectamen  visioimaginaria  fundamentumha- 
bebat  in  re,  significabatque  signalionem  rea- 
lem,  qua  Sancliin  fine  mundi,  tum  in  Baplismo 
et  Confirmatione  ,  tum  per  persecutionem  et 
martyriorum  tolerantiam  ,  in  iisque  fidei  de 
Christocrucifixo  professionem  publicam  ;  lum 
proprie  per  formationem  et  gestationem  signi 
crucis  reipsa  signabuntur  cruce,  uti  paulo  ante 
dixi ,  idque  ad  hoc  ,  ut  ostendant  se  servos  Dei 
et  Christi  crucifixi :  ostendant,  inquam,  non 
angelis  percussoribus  ,  sedhominibus,  praeser- 
lim  Antichristi  ministris  et  asscclis:  coram  iis 
enim  profitebuntur  suam  fidem  et  religionem 
Christianam,  cujus  symbolum  est  crux;  sicut 
ex  adverso  Antichristus  suos  asseclas  signabit 
suo  signo  et  characterc,  de  quo  audiemus  cap. 
13.  16. 

Crux  ergo  est  signaculum  amicorum  et  elec- 
torum  Dei,  ideoquenon  fugienda,  sed  ambien- 
da;  uti  multis  ostendi  Ezech.  9.  k.  Deus  enim 
cum  cruce  simul  dat  robur  et  consolationem  , 
ad  eam  laete  et  fortiter  ferendam  ,  uti  aiebat 
S.  Teresa.  Hoc  cst  enim  quod  ipse  promisit  di- 
cens  psal.  90.  Cum  ipsosum  in  tribulalione.  Hinc 
viri  prudenteset  sancti  quotidie  orant  per  cru- 
cem,  utque  Deus  eam  in  dies  augeat,  ac  majo- 
rem  semper immittat.  Cerli  sunt  enim  primo,  per 
hoc  gratiamet  spiritus  robur  pariter  sibi  adcli- 
tum  iri ;  secundo  ,  se  similiores  esse  Chrislo 
crucifixo  ,  ideoque  Deo  esse  gratissimos.Si  quid 
enim  Deo  gratius  essetquam  crux,  utique  illud 
dedisset  Filio  suo.  Tertio,  per  crucem  crescere 
patientiam  ,  humilitatem,  cbaritatem ,  omnes- 
que  virtutes.  Virescit  enim  vulnere  virtus.  Quo- 
circa  uli  calx  aqua,  ita  humilis  tolerantia  et 
charitas  afflictione  et  persecutionemagis  accen- 
ditur  et  inflammatur.  Hoc  est  quod  aiebatPau- 
lus  :  Sicut  abundant  passiones  Christi  in-  nobis,  ila 
cl  per  Christum  abundal  consolatio  nostra  ,  2.  Co- 
rinth.  1.  5.  Et  Psaltes  :  Secundum  mullitudinem 
dolorum  meorum  in  corde  meo ,  consolaliones  tucv 
latificaverunt  animam  meam  ,  psah  93.  19.  Quo- 
circa  a  Deo  jugiterpetehat  S.  Teresa  :  Domine, 
da  aut  pati  aut  mori.  Et  S.  Xaverius  in  naufra- 
giis  ,  persecutionibus  ,  aliisque  periculis  et 
xrummsmaximis  ovabal:Do?nine,ne  aufe?°as  anu 

hanc  crucem ,  nisi  majorem.   Christus   emm  m 


COMMfiNTARIA  IN  APOCU.Y 

hac  vita  non  iincniiur,  ncc  apparct,  nisi  in 
cruc<; ,  ut  aiebat  S.  Martinus,  teste  Sulpitio.  At- 
qae  liaec  est  causa,  cur  Marlyrcs  (ain  avidi  fnc- 
rint  tormenlorum  et  martyrii ,  ut  ad  ca  quasi 
ad  epulas  hiiarcs  acccdercnt,  imo  procurre- 
rent. 

Mirahile  est ,  quod  legimusin  actis  S.  huflince 
et  Secundae  ,  sororum  et  Mariyruin  10.  Julii. 
Cum  cnini  judex  curarct  RufflnaiH  acerhe  ila- 
gcllariin  pnesenlia  Secundaj,  uteain  percelle- 
rel  cl  llcctcrct ;  Sccunda  accensa  desiderio  ]>a- 
ticndi  pro  Christo,  magna  et  constanti  voce  ita 
judicem  coinpellavil  :  ()uid  agis  ,  6  pcrvcrsc ,  ct 
inimicc  omnis  virtutis?  Cur  lionore  ajjicis  sororem 
mcam,  etme  relinqnis  inlaclam ,  nt  non  sim  par- 
ticepsejus  coronaiel  glorice?  ilm  judcx  :  Stultior 
videris  csse  sorore  lua.  Ait  illa  :  Nec  soror  mca 
stulta  est ,  nc.c  ego ;  qaia  ambOi  sumus  Citrislia- 
na;,  ac  proindc  crqtatm  cstut  ambce  pro  Chrislo  fe- 
riamur :  nam  animus  et  forlitudo  Cltrislianis  crcs- 
clt  in  ptagis  et  tormcnlis.  Cumquc  judex  ei  mi- 
naretur  violenliam  slupri  ,  respondit:  TSequit 
virgo pcrdere  virginilalcm,  nisi  ipsa  eamexmenle 
abjiciat,  ct  flagilio  consentiat.  Si  enim  vis  ei  in- 
vitce  inferatttr  ,  id  tormcnlum  cst  :  tormcntum 
autem  pramium  ct  coronam  adaugct.  Fac  ergo 
qttodvis,  prccpara  igncs ,  gladios,  furcas,  cculeos, 
bestias :  quo  plus  tormentorum  dcdcris  ,  co  magis, 
tantumque  cx  eequo  augebis ,  coronam  nostram. 
Quocirca  in  hulliens  oleum  ambae  iminissae , 
sed  illaesae  cxeunles,  projectae  in  Tiherim  ;  ihi 
quoque  servatae  ah  angelo,  tandem  praecisioue 
capitis  gloriosum  ohiere  martyrium. 

Mystice,  Matthias  Sueciae  praeceptor  S.  Ber- 
nardini  Scncnsis,  qui  Apocalypsin  usque  ad 
c.  15.  spiritaliter,  suhlilitcr  et  pie  explicat,  cx- 
statque  apud  me  manuscriptus.  Servi,  inquil, 
Dci  dicuntur  hahcre  in  fronlihus  signum  divi- 
nae  contcmplationis  ,  sicut  v.  9.  dicuntur  in 
manihus  habcre  palmas  bonae  actioiiis.  L  con- 
trario  servi  Antichristi  c.  13.  dicunlur  haherc 
charactcrcm  bestiae  in  dextera  manu ,  et  infron- 
tihus  ;qui  characler  cst  perversa  aclio  in  operc, 
et  malignitatis  studium  in  mentc. 

Mystice  quoque  Alcazar  ((|uani(piam  ipse  pu- 
tet  hunc  sensuin  csse  lilleralem,  non  myslicuni : 
censet  enim  ipse  hic  signari  priuiitivae  Eccleshc 
Christianos ,  ne  plagis   quihus  Judaei  increduii 
afflcientur,  tangantur)  signantur,  iino  siguant 
seipsos  lideles  signo  crucis,  qui  scvcrc  suiscu- 
pidilalihus  inipcrant  casque  morlifieant  cl  cru- 
ciligunt,  ut  liant  viripii  el  spiritalcs  ,  Christique 
crurcin    iinitciilur  :    hoc   enim    signo    spirilus 
Ohrisli  nolal  ipsos,  cthac  ralione  remanent  ipsi 
imniuncs  cl  lihcri,  ul  cos  nulla  tangal  vc\atio  , 
uulla   c    sc|)lcin  an»i'lorum  plagis  ;  liheri   ergo 
sunla  iame,  licllo.  peete,  i^noranlia  ,  concupi>- 
ccutiis,  furiis  et  ohduralione  :  licet  enim  eas  scn 
tiant,  aul  iis  suhindc  tcnlcnlur  ,  laincn  amorc 
ct  virtute  crucis  Christi  omnia  forliter  tolcranl 
et   supcrant.   Oiiocirca   D.    Taulcrus   in  opu«C. 
(|uod  Vaticiuiuni   inscripsit,  pag.  671.  Sigruan , 
inquit  ,  Tau  M  fronttbus    lialxnl  omncs ,   qui  pcr 
fidcm  C.liristi  ciram  in  quodam  nn iiorts  vit(V  inilio 
alquc  profcctu  iininli  fucrint :  atquc  ii  crunt  ini- 
muncs  tib  liis  plagis  .  quas  .loannrs  ihscrtbit  cap. 
I).   suli  obscuris  quiib  m  vcrbis  ,  scd  iucc  ctarias  d 
U.  HiUlegardi  Uetectis.  Haclcnus  ca  in  opcrihus 
B.  Hiidegardis  non  invcni. 

Skkvos.  ]  sivc  qui  jam  sunt  scr\  i.  sive  qui  pau- 
lo  post  convei  tcndi  sunt ,  ct  fuluii  sew  i  Clirisli, 


PSIN  S.  JOANNIS.  Caj).  Vil.  1155 

iirmi  scilicet  et  conslantcs  usque  ad  fincrn  vitae. 
Hienimin  prrescienlia  Uei  jain  existunl,  sunlquc 
signati.  Nam,  ut  ait  Apostolus  2.  Timoih.  '2.  19. 
1'irmum  fundamentttm  Dei  stat ,  habens  signacu- 
lum  Itoc :  Cognovit  Dominus  qui  sunt  cjus  ;  ct  dis 
cedat  ab  iniquitate  omnis  qui  nominal  nomen  Do- 
mini.  Vidc  ihi  dicta. 

U.     BT     AUUIVl     MMKP.IM     SIG.N ATORVM ,     CE.NTLM 
QVADBAGIirTA    QIATLOK     MILLIA.    J     Mlllli     IlUtanl 

hlc  numerum  definitum  poni  pro  indefinito. 
Lndeprimo,  Aureolus  et  alii  censent  hoc  nu- 
niero  tanlum  signiiicari  plurimos  fore  con- 
vertendos  lempore  Constantini  Imp.  tam  cx 
Judaeis  ,  quiim  exGenlihus;  signatos  enim  et 
nunieratos  esse  Judaeos  ,  turham  vcro  innu- 
mcram  v.  9.  esse  Gentilium.  Verum  ,  quia  pauci 
Judaji  fuerunt  conversi  ad  Christum  tempoi  e 
Constantini,  uti  et  deinceps;  hinc  Lyran.  per 
lsrael  accipit  quoslihet  fideles,tam  ex  Genlili- 
hus  ,  quam  cx  Judaeis.  Hi  enim  sunt  Israel  se- 
cundum  spiritum  ,  non  secundum  carneni ;  et 
inplurimis  fuerunt  tempore  Consiantini. 

Secundo ,  Primas.  Amhros.  Ilaymo,  Ansheri. 
Anselm.  Beda,  Rihera,  Kicliard.  hunc  nuincruin 
mysticc  accipiunt  :  censent  enim  eo  ngnificari 
numerum  omnium  eleclorum.  Hi  cnim  lilii  sunt 
lsraelis,  et  duodccim  Patriarcharum  :  fiiii  ,  in- 
quam.  vel  naturales,  ulJudaei;  vel  spiriluales 
per  fidei  imilalionem ,  ut  Genliles.  Hisce  suh- 
scribit  Alcazar  ;  sed  ita,  nt  liunc  iiunicrum  acci- 
piat,  non  universe  de  electis  omnihus  quovis 
saeculo  fuluris,  sed  tanlum  de  primis  Christia- 
nis,  qui  eo  tempore  vivehant  quo  scptcm  plagre 
in  perlinaces  Juda^os  (ul  ipse  censet)  Christuni 
ahnegantcs  eflusae  sunt.  Christianis,  inquam  . 
tam  Judrcis,  quiim  Gcntilihus.  Hi  enim  ajque  ut 
illi,  sunt  spirituales  verique  Israelilse,  ac  filii 
duodccini  Apostolorum,  qui  vcri  sunt ,  Israelis 
Dci,  PalriarchcT.  Juda  ergo,  inquit,  est  Pelrus. 
lihcre  et  vcraciter  confilens  Chrisluin  .  quod  sir 
1  ilius   Dei  vivi  :   Benjamin  esl  Joannes  ,  mi- 
nimus    el    ultimus   Apostolorum    in   hac  viia 
viventium  :   Manasse,  id  est  ohlivio,  esl  Mat- 
lliceus  ,  quia  oblitus  est  sui  telonii.  Dan  omilti- 
tur  ,  quia  convcnit  Judae  proditori,  cujusrcpro- 
halione  occultissimi  Dei  judicii  mirum  exstitii 
docuincntuni.  In  ejus  locum  succedit  Levi  ,  id 
cst  Matihias.  Cuiquc  horum  trihuuntur  duode- 
cim  millia  ,  quia   quisque  plurimos   converlit  ; 
juxta  illud  lsaiae60.  22.  Minimus  crit  in  mille ,t! 
parvnlus  in  gentcm  fortissimam.  Additin  fine  ca- 
pilissuspicari  se  hoc  numero  \hh  millium,  non 
oinncs  fideles   primos  ,  sed  tantum  primarios  . 
scilicct  eos  qui  socii  fuerunt  Apostolorum  in 
praedicando  et  propagando  Evangclio  ,  ac  lidc- 
liumduccs  signilicari:  undc  cis  trihui  numeruni 
duodcnarium  ,    quia  hic  est  nuinerus  collegii 
Aposlolorum  ,  quorum  ipsi  cunei,  et  quasi  de- 
curiffi  fucrunt.  Verum  rcpugnat  textus  :ailenim. 
Doncc  signcmus  servos  Dci ,  non  duces  ,  uli  falc- 
tur  Alcazar  :  qui  proinde  taudcm  ah  hac.  Hiapi- 
cionc  resilil  ad  priorem  suam  cxpositioncm. 

Veruin  cuin  .  ut  di\i  inilio  capilis,  h;ec  omni.i 
specient  ad  scxtuni  sigillum  ,  ac  in  co  conjun- 
gantur  cum  ohscurationc  solis  et  lunae.  slella- 
rumcasu,  et  cccli  ricessu,  ete.  idcoipic  spee- 
tcnl  ad  lincni  inundi.  et  ad  teinpora  Anlichrisli: 
hinc  scquilur  luinc  nunicrum  l.'i'i  inilliuui 
signatorum  taiiiuni  csse  soraa,  <pii  in  ioe 
mundi  tum  auie  Antieliiistiun,  tiini  suh  ipso  . 
tuin   niaxime   post  iosum    occisum  |  bi   enini 


■llali 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 


erunt  plurimi)  ad  Clirisium  convertentur,  et 
salvabunlur.  Tunc  enim  omnis  Israel  salvus  fiet, 
ait  A|)ostolus,  Rom.  11.  praedicantc  cis  Elia,  uti 
praedixil  Malach.  c.  h.  ita  Iren.  1.  5.  c.  9.  et  c. 
,"50.  Andreas  Caesar.  Pannonius,  Ribera  et  Pere- 
rius.  ln  line  ergo  mundi  ex  singulis  Judaeorum 
tribubus  ,  duodecim  millia  convertentur  ad 
Cbristum  :  duodecim  enim  millia  multiplicala 
per  duodecim,  faciunt  \hh  millia. 

Nota.  Haec  signatio,  cum  sit  sexti  sigilli,  flet 
ante  Anlichrislum.  Tuncenimangeli  signabunt, 
id  esl,  signari  incipient,  electos  (ne  ventorum 
clades,  uti  dixi  v.  1.  eis  inferant )  eosque  sig- 
nari  pergent  ipso  etiam  tempore  Antichristi,  imo 
posl  Antichrislum  :  lunc  enim  plures  conver- 
tentur  ;  omnes  enim  loto  hoc  tempore,  puta  in 
line  mundi,  signandi  et  eligendi,  hic  descri- 
buntur ,  simulque  rccensenlur  hoc  sexto  si- 
gillo,  ut  integer  eorum  numerus  constet,  prae- 
sertim  quia  in  menle  ,  praescientia  et  prae- 
deslinatione  Dei  omnes  ,  eliam  futuri,  jam 
sunt  signati.  Praescienlia  enim  divina  ,  in  qua 
haec  vidit  Joannes,  omnia  tempora  complecli- 
tur.  Unde  et  Joannes  statim  post  hos  signalos  in 
terra  ,  transvolat  ad  turbam  Gentilium  in  terra 
aeque  signatam,  sed  in  coelo  quasi  existenlem, 
jamque  beatam  et  gloriosam;  quia  videlicet , 
esto  in  terra  adhucconsisteret,  tamen  adillam 
beatitudinem  et  gloriam  a  Deo  signata  erat  et 
conscripta,  brcvique  ab  eo  beanda  et  glorifi- 
canda. 

Quaeres  an  in  fine  mundi  praecise  ex  singulis 
Judaeorum  tribubus  duodecim  millia,  non  plu- 
res,  nec  pauciores  signandi  et  salvandi  sint,  ita 
ut  Judeeiex  omnibus  tribubus  salvandi,  praecise 
futuri  sint  \hh  millia?  Affirmat  Ribera,  addil- 
que  neminemex  tribu  Dan  (quiaea  hic  omitti- 
lur  )  salvandum  fore.  Verisimilius  Andreas 
Caesar.  Pcrer.  et  alii  censent  plures  cx  singulis 
iribubus  salvandos  esse,  etper  duodecim  millia 
significari  omncs.  Prob.  id  primo,  quia  nonest 
verisimile  ex  qualibet  tribu  in  fine  mundi  nas- 
cituros  ,  aeque  ac  salvandos,  fore  praecise  eo- 
dem  numero,  ut  ne  unus  quidcm  amplius  e 
Juda,  quam  ex  Ruben,  aliave  tribu  nascatur  et 
sahelur:  non  etiam  dignum  videtur  Apocalyp- 
seos  majestale  ,  ad  hasce  praecisas  minulias 
descendere,  etiamsi  verae  essent.  Secundo,  non 
est  virisimile  nullum  omnino  ex  tribu  Dan  sal- 
vandum  esse  :  Danilae  enim  cum  videbunt  Anli- 
christum  occisum,  seque  ab  eo  delusos,  eum 
cxsecrabuntur,  etsaluti  suae  consulent.  Tcrlio, 
quia  Apostolus  docet  Rom.  11.  26.  quod  tunc 
omnis  Israel  salvus  fiet ;  Israel,  inquam  ,  non 
spiritaliset  fidelis,  uti  explicat  Ribera,  scd  car- 
nalis  sive  naturalis  :  de  eocnim  agit  Aposiolus, 
ut  patet  intuenti.  Hic  enim  eo  usque  derelictus 
a  Deo ,  lunc  ab  eo  suscipietur  et  eligelur.  Hoc 
est  quodait  Chrislus  Maltb.  17.  11.  quod  Elias 
veniurus  est ,  et  restltuet  omnia  ;  omnes  auiem 
Judaeiex  una  tribu  plures  erunt  quamduodccim 
millia  ,  et  universi  plures  erunt  quam  \hh  mil- 
lia.  Nam  olim  ex  una  tribu  Juda  bellatores  eraut 
sexcenta  millia ,  quibus  si  parvulos,  senes,  fe- 
minas  ,  ancillas  addas ,  habebis  facile  trigesies 
centena  millia,  sive  tres  millioneshominum  ex 
Juda  ;  quin  etiamnum  in  una  provincia  dun- 
laxat  invenies  plusquam  \hh  millia  Judaeorum. 
Eruntergo  in  fine  mundi  plures  Judeei,  accon- 
sequenler  plures  salyandi  quam  \hh  millia  : 
totidem  lamcn  hic  nominanlur,  quia  verc  toti- 


dem  ,  puta  duodecim  millia  e  singulis  tribubus 
salvabuntur,  sed  non  tantum.  Eruntenim  mul- 
to  plures  :  vocantur  tamen  duodecim  millia, 
quia  duodenarius  symbolum  est  perfectionis  et 
universitatis  :  fuerunt  enim  12  Patriarchae  ve- 
teris,  et  totidem  novi  tcslamenli,  puta  Apos- 
toli  ,  ad  quorum  familiam  omnes  signandi 
pertinebunt.  AudiBedam,  elexeo  PeirumBon- 
gum  lib.  de  Numcr.  mysteriis  ,  in  duodenario  : 
Quia  in  quibuscumque  singuli  fidelium  virlutibus 
profecerunt,  antiquorum  necesse  est  Palrumsem- 
per  ficle  roborentur ,  alque  informentur  exemplis. 
Ad  augmentum  aulem  perfeclionis  pertinet  ipsa 
duodecies  mulliplicari ,  et  ad  summam  millena- 
rium  perfici ,  qui  est  denarius  numerus  quadratus 
solidus  (decies  enim  decemfaciunt  centum  :de- 
cies  centum  faciunt  mille )  Ecclesia;  significans 
slabilem  vitam  :  quare  etiam  duodenario  signa- 
lur ,  quia  per  orbem  quadratum,  id  est,  per  qua- 
tuor  mundi  cardines  in  fideconsistitSS.  Trinitatis. 
Ternarius  enim  quater  ductus  duodecim  conficit. 
Hinc  Cliristus  duodccim  elegit  Aposloios  ut  mundi 
salulem  quam  verbo  pr&dicalari  erant ,  suo  quo- 
que  numero  reprmsenlarent.  Sic  et  S.  August. 
lib.  3.  de  Doctrina  Christ.  31.  docet  num.  \hh. 
significari  universitatem.  Est  enim  quadratus: 
duodecies  enim  duodecim  faciunl  \hh.  Significat 
ergointegram  et  perfeclam  fidelium  Judaeorum 
multiplicationem  ,  eorumque  inter  se  miram 
concordiam,  et  quasi  ex  quadro  et  aequo  com- 
mensuralionem.  Idem  docent  passim  alii  Inter- 
pretes.  Vide  duodenarii  symbola  et  attributa, 
quae  recensui  Ezech. /!|8.  initiocapitis. 

h.  Ex  omni  tribu.  ]  Nota.  Omittitur  hic  tribus 
Dan3et  pro  ea  ponitur  tribusLevi,  ait  S.  Hieron. 
lib.  1  contra  Jovin.  quia,ul  tradit  S.  lrenaeus 
lib.  5.  c.  20.  S.  Aug.  q.  22.  in  Josue ,  Theodor. 
q.  ult.  in  Genes.  Ambros.  1.  de  Praedict.  Pa- 
triarch.  c.  7.  Hippol.  tract.  de  Consum.  soeculi, 
S.  Gregor.  31.  Moral.  18.  ilem  Cyril.  Isidorus , 
Eucherius,  Prosper,  Ruffinus,et  alii,quosci- 
lant  Ribera  et  Perer.  item  Andreas,  Haymo,  Ri- 
chard.  Anselm.  Beda,  Rupert.  Lyran.  et  aliihic, 
ex  tribu  Dan  orietur  Antichristus  ,  ideoque  Da- 
nilae  pene  omnesillum  ut  contribulem  suum  se- 
quenlur,  sicuti  Simeonilae  secuti  sunt  ducem 
tribus  suae  Zambri,  in  fornicatione  et  cultu  Beel- 
phegor ,  ideoque  tribus  illa  pene  a  Deo  excisa 
est ,  uli  dixi  Num.  25. 

Probant  idipsum  Patres  citati ,  primo ,  ex  Ge- 
nes.  c.  h9.  17.  Fiat  Dan  coluber  in  via,  cerastes 
in  semita  ;  qui  locus  vel  ad  litteram,  vel  certe 
allegoriceintelligitur  de  Anlichristo,  uti  ibidcm 
docui.  Secundo,  ex  Jerem.  cap.  8.  16.  A  Dan 
audilus  est  fremitus  equorumejus,  avoce  hinnituum 
pugnalorum  ejus  commota  est  omnis  terra.  Quse 
verba  adlitteramloquunlur  deNabuchodonosor, 
allegorice  de  Antichristo.  Quare  non  recte  Abu- 
lensis  in  Genes.  h9.  17.  ait  incertam  esse  hanc 
traditionem  ;  pejus  Oleaster  ait  eam  essefabu- 
losam  ;pra3serlim  cum  fundamenlum  habeal  in 
S.  Scripturae  sensu,  vel  lilterali,  vel  allegorico. 
Adhucenim  Judaei  servant  suas  divisiones  etori- 
gines  tribuum,  ut  hic  dicatse  csse  ex  tribu  Juda, 
illc  cx  Levi ,  iste  cx  Dan  ,  sive  vere  hoc  dicant, 
sivefallantur.Plerique  ergoDanilas,  id  est,  qui 
putabunt  et  jactabunt  se  esse  ex  iribu  Dan,  suum 
cognatum  Antichrislum  sequentur ,  ideoque  pe- 
ribunt  :   quae  causa  est  cUr  hic  non  signentur. 

5.  Ex  tbibu  Juda.  ]  Non  servatur  hic  ordo  nati- 
vitatis,  nec  excellcntice  tribuum  ,  scd  ordo  con- 


COMMENTAIUA  IN  APOCAI 

versionis  ad  Christum,  ait  Bibera:  putat  enim 
ipse ,  in  fine  mundi  primo  convertendam  esse 
iribum  Juda,  ulpole  ex  qua  natus  est  Cliristus  , 
deinde  tribum  Iluben  ,  deinde  tribum  Gad,  ct  ita 
consequenler.  Verum  ,  licct  de  tribu  Juda  ralio 
ab  eo  allata  probabilis  sit,  nulla  tamcn  dc  alia- 
ium  orcline  ratio  probabilis  adferri  potest,  quin 
potius  promiscuc  vidcntur  ex  singulis  tiibubus 
Judaei ,  praedicante  Elia,  convcrtendi  ad  Cbris- 
inm. 

Mysticam  causam  hujus  ordinis  dat  Aml)ros. 

Primas.  Buperl.  Beda  ct  Vicgas.  Quia  ,  inquiunt, 

io  conversione  bominiset  vila  spiriluali  primus 

est  Judas,  idestconfessioverae  fidei ,  elpcccato- 

rumsuorum.  Secundus  eslIUibcn,  idcslfilius  vi- 

sionis.  Filii  visionissuntopera  virlulumquaeprae- 

scribitipsa  fides.  TerliuscstGad.idest,  accinclus 

ad  tentationes   superandas.    Nam  ,  ut  ait   Sa- 

piens  :  Fili  accedcns  ad  scrvUutem  Dei ,  prxpara 

animam  luam  ad  tenlationcm.  Quarlus  cst  Aser, 

id  cst  bealus.  Deatus  enim  cstvir,  aitS.  Jacobus, 

<iui  su/jcrt  tcntalioncm  :  quoniam,  cum  probalus 

fucrit  ,  accipict  coronam  vilcc.  Quinlus  est  Ncpb- 

tali,  id  csl,  latitudo  :  quia  qui  vicit  lcntaliones 

cordis,  magnam  Jalitudinem  et  fiduciamin  Dco 

acquiril.  Quia,  inquit  Kupert.  hujus  bcatitudinis 

firma  spe  securi ,  non  angustanlur,  scd  firma  spe 

gaudentcs ,  in  tributalione  palicntcs ,  cum  Psat- 

mographo   dccantant  :  In   tribulatione  ditatasli 

mihi.  Et  itcrum  :  Viam  mandatorum  (uorumcu- 

curri,  cum  dilatares  cormeum.  Et  cummatre  Sa- 

muetis  ,  cxullanlcs  dicunt  :  Dilatatum  cst  cor 

meum  supcr  inimicos  mcos  ;  proplcrea  ISephlhatim 

succedit ,  quod  est  tatitudo;  quasi  post  tcntalio- 

nem  victam  ,  ct  beatitutlinem  partam,  cordiset 

oris  dilaiatio  subscqualur.  Sextus  est  Manasse, 

id  cst  oblivio  :  quia  qui  tcniationis  victor  divi- 

nam  expcriiur  consolationcm,  tcrrcnorum  om- 

nium  obliviscitur.  Septimus  cst  Simcon ,  id  est 

auditio  :  quia  qui  terrena  obliviscilur,  capax  est 

ut  audiat  cl  percipiat  divina.  Octavus  cst  Levi, 

id  est  mutuatus  :  quia  quitotus  ad  Dcum  aspi- 

rat  ,  pcrcgriuum  sc  inmundo,  elquasi  mutua- 

lum  arbiiratur.  Nonus  cst  Issacbar,  idcstmer- 

ccs  ,  quae  lali  pcrcgrino  ampla  dcbctur.  Dcci- 

mus  est  Zabulon  ,  id  est  habilatio  :  quia  io  tali 

inbabitat  Deus.   Lndecimus  cslJoscpb,  id  est, 

addilio  vel  incrementum  :   quia  talis   quolidic 

gralia  et  virtutc  accrescit.  Duodccimus  cst  Ben- 

jamin,  id  est  filius  dexterae  :  quia  talis  ad  dex- 

teram  Dei  evcbitur  in  coelo. 

Rursum  possumus,  inquit  Viegas,  haec  ad  Ec- 
clesiam  referre.  Ipsaenim  in  Juda  ,  cst  in  fidei 
confessionc  forlissima,  in  Ruben,  bonis  operi- 
bus  foecunda  :  In  Gad,  tcntationibus  ct  pcrsccu- 
lionibus  probala  :  in  Ncpbtali,  cbarilatcdilatala  : 
in  Manassc,  ca  quoc  antc  suut  obliviscens  :  in 
Simconc  ,  divinis  audilionibus  et  rcvclalionibus 
illustrala  :  in  Levi,  coelibatu  conlincnlium  illus- 
iris  :  in  Issachar,  futuras  mercedis  expectalione 
suspensa  :  in  Zabulon  ,  Dci  ipsius  habitaculum  : 
In  Josepb,  noire  propagala;  inBenjamin,  ad 
dcxtcram  Dci  collocata.  Vide  et  dicta  Num. 
I.  ct    2. 

Paulo  alilcr  Matlbias  Sneci.T,  pr.TCcptorS.13cr- 
nardiui:  Duodccim ,  inquit,  gralias  cl  virtutcs 
Deus  dai  servis  suis  ,  quibus  eos  ordinat  ad  di- 
vinam  contcmplationem  ,  nimirum  priores  sex 
pertinent  ad  purgandas  malas  cogitaliones ,  in- 
tcr  quas  prima  esl  Juda  ,  id  est  eonfessio;  se- 
cuuda  Ruben,  id  cst  cognitio  ;  lerUa  Gad  ,  id  cst 


IPSI.N  S.  JOA.YMS.  Cap.  VII.  1157 

piomptitudo ;  quarla  Aser,  id  cst  benignitas; 
quinta,  Ncphthali ,  idest  latitudo,  puta  lata  bo- 
nitascl  bcncficcnlia  ;,sexta  Manasse,  id  cst  obli- 
vio  lnaloium.  Posteriores  sex  ordinanlur  ad 
menlis  per  bonas  cogitationcs  illuminationem. 
In  bis  prima  est  Simcon,  id  est  obedientia  ;  se- 
cunda  cst  Lcvi,  id  est  pomitenlia  ;  tertia  Issa- 
cbar,  id  est  prudcntia.  Quarta  Zabulon  ,  id  <  -i 
perseveraniia.  Quinta  Joscpb,  id  est  sapientia  : 
sexta  Benjamin,  id est chanlas. 

8.  Extrihl  Josei>u,  ]  id  est,  ex  tribu  Epbraini, 
quilicetiunior,  a  patre  Josc|)bo,  vel  potius  ab 
avoJacobo  Gcnes,  /18.  11.  Prajlalus  est  Manasse 
seniori  :  unde  i  elinuit  nomcn  palris  ut  dignior. 
Ilinc  tribus  Epbraim  amplior  ct  nobilior  ( quia 
rcgalis)  fuit,  quiim  tribus  Manasse. 

Porro  sufTecisset  dicere  :  Ex  singulis  duodc- 
cim  tribubus  signati  sunl  duodecim  millia;  scd 
iterat  bunc  numerum  per  singulas  Tribus  di- 
ccndo:  Ex  tribu  Juda  12  millia  signati,  ex  tribu 
Joseph  12  millia  signati ,  etc.  lum  quia  hic  mos 
est  Hcbracorum,  uli  oslendi  Num.  7. 18.  lum  quia 
Deus ,  aequc  ac  Joannes  ,  hac  iteratione  sortis 
cujusque  tam  felicis  ct  bealae  delectatur,  et  quasi 
cum  ipsis  signalis  dissuavialur,  ut  significet 
quanti  eos  faciat,  simulque  illos  ipsos  sigillatim 
compellando,  et  designando  honoret  et  dccoiet, 
sibiquc  acceptissimos  esse  judicet.  Ita  Alcazar. 
Rursum  ,  ut  ostendat  quanti  haec  signalio  sit  fa- 
cicnda  a  nobis,  quantumquc  conari  debcamus 
ut  intcr  signatos  inveniamur ,  nimirum  ut  per 
bona  opera  ccrlam  nostram  clcctionem  et  voca- 
lioncm  faciamus  ,  ut  ait  S.  Petrus.  Si  enim  inler 
signatos  reperiamur,  benc  viximus  :  si  non  , 
piaeslaret  nunquam  esse  natos,  praestaret  saxa 
ct  bruia  fuisse  potius  quam  homines. 

DiODEcm  millia  siGNATi.  ]  Pro  signati ,  graecc 
cst  tefpaytefuvoi,  id  est  ,  signo  notati,  sigil- 
laii ,  signo  quasi  sigillo  obsignati ;  rosignati  in 
Graeco  non  exprimilur,  nisi  hic  in  fine  et  in 
pi  incipio.  Interpres  tamen  rccte  et  fideliter  in 
singulis  tribubus  ,  illud  repetiit  et  expressit  ; 
quia  in  singulis  intclligilur. 

9.  POST  Il.EC  VIDI  TURBAM  MAGNAM.  ]  NOta.    Ha2C 

lurba  distinguitur  a  lUU  millibus  signatorum  : 
licct  enim  id  negare  videalurTicon.  et  Andreas; 
tamcn  communiler  asserunt  alii  omncs,  idquc 
patel  ex  textu  ;  nam  signali  sunt  definito  etccrto 
numero  ,  scilicet  luli  millia ,  haec  autem  turba 
ct  innumera  :  illi  sunt  cx  omni  tribu  filiorum 
lsrael ;  haec  cx  omnibus  Gcntibus  :  illi  ergosunt 
Judaci,  hi  Gentiles.  Lndc  dc  his  ait  Joanncs: 
rosl  hovc  (post  rccensitos  Judaos  signatos  )  vidi 
turbam  magnam ;  quia  Gcntilcs  initio  Ecclesiae 
post  Judaeos  conversi  sunt.  Judaeis  enim  primo 
promissns  fuitChrislus,  juslitia  etsalus  :  ciscrgo 
prhnus  locus  datur  et  dcbctur.  Quarc  minus 
rccle  Alcazar  ccnset  turbam  hanc  cssc  camdcni 
cum  signatis:  quasi  quos  priusJoanncs  audivii 
numcralos  ct  signatos;  postca  viderit  cosdcm 
quasi  lurbam  inniiincram.  Ccnsct  cnini  ipsr 
signatos  Israclitas,  non  essc  carnales  ,  scd  spi- 
ritales,  puta  Gdeles  tam  ex  Gentibus,  quam  ex 
Judseis  primiiivae ecclesise. 

Dices  :  Cur  trgo  signantur  clnumcrantur  Ju- 
daei?nil  auicm  talc  dicitur  dc  Gentilibns,  qui 
xque  ii  Dco  signati  et  numcratisunt?  Rcsp.  quia 
Judaei ,  ut  dixi  fuerunt  primi  in  regno  Dei,  iiquc 
paucj  ;  undc  facile  numerabiles  :  Gentiles  vero 
luere  posteriores,  iique  plurimi  el  quasi  innu- 
merabiies.  Porro  Gentiles,  aequc  ac  Jud.xi.  sig- 


1158  COMMLNTARIA  1N  APOCALY 

nati  fuerimt.  Hoc  enim  intelligitur  ex  eo  quod 
promisit  v.  3.  Donec  signamus  scrvos  Dei  nostri. 
ltaque  cuni  ail:  Post  hcec  vidi  tarbam  magnam 
rx  omnibus  Gentibus ,  intellige  signatorum  ;  de 
liis  enim  agilur  :  ri  ergo  signati,  quod  in  Judajis 
cxpressum  est ,  hic  in  Gentibus  subintelligitur  ; 
sicut  e  converso  stolac,  palinoe  gloria  ethymno- 
dia  ,  qiue  turbae  Gentilium  in  sequcntil)us  atlri- 
buitur  ,  a  paritate  Judaeis  signatis   attribuenda 


significatur 


Quaeres  :  Quaenam  haec  est  turba  magna  ?  Pri- 
mo ,  Ambrosius  ,  Ticonius  et  Beda  censent  esse 
Beatos  omnes,  quiDei  visione  fruuntur.  Secun- 
do  ,  Joachim  censet  esse  Marlyres  quolibct 
sojcuIo  occisos.  Tertio,  Lyranus  censet  esic 
Martyres  occisos  a  Diocletiano.  Hi  enim  fue- 
runt  innumeri  ,  adeo  ut  uno  mense  occisa 
sint  ab  eo  17  millia  Chrislianorum,  teste  Eu- 
sebio ;  ac  a  Maximiano  tota  Thebaeorum  legio 
simul.  Quarto  ,  Aureol.  Censet  esse  Gentiles 
conversos  ad  Christum,  tempore  Constantini 
Imp.  Verum  ex  diclis  patet  haec  spectare  ad 
Gentiles  Christianos,  qui  futuri  sunt  in  fine 
mundi  sancti ,  ideoque  signati  etelecti,  ac  in- 
tacti  fuluri  a  plagis  septem  angelorum  seplimi 
sigilli,  de  quibus  cap.  seq.  Hi  enimlicet  adhuc 
in  terra  militarent,  tamen  Joannes  spiritu  pro- 
phetico  preevidens  eorum  constantiam  et  victo- 
riam  usque  in  finem  vitae  ,  vidit  pariter  eorum 
gloriam  etcoronam,  ipsosque  quasi  victores  et 
triumphatores  m  ccelesti  beatitudine  ;  coronis , 
stolis ,  etpalmis  amictos,  ut  dixi  initio  cap.  Ila 
Ribera  et  Pererius. 

Porro  turbam  Beatorum  magnam  fore  colli- 
gere  licet  ex  ingenli  numero  solorum  Marty- 
rum,  qui  tamen  caeteris  Sanctis  minorest.  Nam 
sub  uno  Dioclctiano,  quolibet  mense  caesa  sunt 
17  niillia  Martyrum  :  mulliplica  hunc  nume- 
rum  per  decem  annos,  quibus  ea  persecutio  du- 
ravit ,  invenies  vicies  centena  millia  ,  sive  duos 
miiliones  Martyrum.  Unde  non  excedit  fidem  , 
posse  nos  in  singulis  totius  anni  diebus  hono- 
rare  Iriumphos  Martyrum  ,  tanquam  tali  die  in 
ccelis  coronatorum,  usque  ad  triginta  millia. 
Quin  etiam  ex  antiquarum  scripturarum  monu- 
mentis  haberi  legimus  in  lib.  3.  Revelationum 
S.  Brigittae  ,  solum  Romae  ,  qualibet  die  in  anno 
7  millium  Martyrum  posse  festa  celebrari.  Dc 
sanctis  vero  Confessoribus,  si  cum  Martyribus 
conjungantur,  in  eodem  lib.  Revel.  ita  dicitur  : 
Si  mensurares  terram  centum  peclum  in  longitu- 
dine ,  et  totidem  in  latiludine ,  ut  seminares  eam 
ptenam  puris  granis  tritici ,  quolibet  vero  granum 
daret  fructum  centuplum  ,  adluic  essent  plures 
Martyres  et  Confessores  Romm  aS.  Petri  tempore 
usquead  Ccclestinum,  nempe  illius  aetalis  Sum- 
mum  Pontificem.  Atque  lue  sane  revelationcs 
magnam  apud  nos  et  doctos  viros,  teste  Joanne 
Cardin.  de  Turrecremata  qui  eas  dcscripsit  , 
auctoritatem  obtinuerunt.  Quid  igitur  erit  ab 
Adam  usque  ad  noslra  tempora  ,  et  non  in  una 
tantum  urbe  Roma;  sed  in  universo  terrarum 
orbe  ,  non  unius  tantumordinis  aut  chori  Sanc- 
tos  recensere  ,  sed  omnes  Patriarchas  ,  Prophe- 
tas  ,  Apostolos  et  Apostolicos  viros,  Martyres, 
Virgines  ,  Confessores,  omnis  generis,  aetalis, 
sexus  et  conditionis  justos  et  electos  ?  Suspice 
coztum,  dixit  Abrahoe  Deus,  et  numera  stellas  si 
potes,  sic  erit  semen  tuum.  Benedicam  tibi,  et  mul- 
tiplicabo  semen  tuum  sicul  steltas  cccti,  et  ve- 
lul  arenam,  quoz  est  in  littore  maris.  Hccc  autem 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

divina  promissio  non  tam  ad  carualcm,  quiim 
ad  spiritualem  referenda  est  propagationem  : 
itta  cnim  rcpetita  comparatione  ccelestiiun  stelta- 
rum,  ait  S.  August.  1.  16.  Civit.  23.  miki  magis 
promissa  videtur  posleritas  coziesti  felicitate  su- 
blimis.  Ita  noster  Tliom.  Massutius  1.  8.  Coelest. 
Convers.  cap.  5.  Sane  Thom.  Bozius  de  signis 
Ecclcs.  1. 12.  cap.  22.  ex  historiis  et  Actis  Marty- 
rumcohigit,  in  sola  Roma  extitisse  plusquam 
trecenta  millia  Martyrum  ,  inler  quos  antesig- 
nani  fuere  27  Summi  Pontifices.  Noster  Franc. 
Arias  lib.  3.  de  Imit.  Christi  c.  32.  et  seqq.  per 
singula  saecula,  provincias  et  perseculiones 
discurrendo,  ostcnditingentem  fuisse  numerum 
Martyrum  ,  actandem  in  fine  cap.  35.  concludit 
facile  quolibet  die  anni  numerari  et  coli  posse 
triginta  Martyrum  millia;qine  si  pcr  annos  a 
Chrislo  hucusque  elapsos  multiplices,  efiicient 
undecim  milliones  Martyrum.  Idem  censent  alii 
apud  Genebrardum  in  Psal  78.  v.  U.  Ex  dictis 
aestimare  licel  quod  in  fine  mundi  omnium 
omnino  Sanctorum  et  electorum  ,  qui  quovis 
saeculo  ubivis  gentium  vixerunt,  numcrus  ali- 
quot  centenos  milliones  conficiet :  reproborum 
vero  longe  major  erit  turba  ,  quae  plures  non 
tanium  centenos,  sed  et  millenos  milliones  ef- 
ficiet.  Saepe  enim  ex  mille  hominibus ,  imo  ex 
decem  millibus  vix  unus  salvatur  ;  uti  probant 
revelationes  quas  recensui  Num.  \b\.  30. 

QUAM    DINUMERARE  NEMO    POTERAT.   ]   Quia  erat 

collecta  ex  omnibus  Gentibus  totius  orbis  ,  ac 
proinde  ingens  ;  et  quasi  innumera,  cum  Judaei, 
utpote  pauci,  scilicet  una  gens  tantum,  jam  nu- 
merali  fuerint,  reperlique  \hk  millia.  Est  hy- 
perbole  :  vere  enim  erat  finita ,  imo  pauca  res- 
pectu  pereuntium.  Quare  facile  ab  angelo 
numeraripoterat :  diciturtameninnumera,quia 
homo  ,  v.  g.  Joannes  eam  videns ,  eamdem  nu- 
merare  non  poterat. 

EX  OMMBUS   GENTIBUS  ET  TRIBUBUS.  ]  VOX  tribll- 

bus  non  significat  ex  omni  omnino  particulari 
familia,  aliquos  in  fine  mundi  fore  fideles  et 
salvandos;  sed  sumitur  generice  pro  familiis 
nmpliset  famosis,  quae  numerosum  populum, 
et  multas  particulares  familias  ab  eadem  stirpe 
prognalas  complectuntur,  quales  sunt  in  Scotia 
et  alibi.  Scotia  enim  distributa  est  in  primarias 
familias  Hamiltoniorum,  Gordoniorum  ,  Haio- 
rum  et  aliorum;  ita  ut  quisque  etiam  plebeius 
sciat,  ex  qua  familia  sit  prognatus,  et  ad  quarn 
perlincat :  alque  quaeque  familia  suum  haoet 
caput,  scilicet  primogenitum  familiae,  qui  fere 
est  Comes  vel  Baro:  ac  tempore  belli,  si  v.  g. 
inter  Comites  oriatur  dissensio,  quisque  suam 
tribum,  suaeque  tribus  et  familiac  Caput  sequi- 
tur,  illiusque  causam  quasi  suam  ,  ad  mortem 
usque  tuetur.  Alludit  ad  12  Tribus  Israel  :  hae 
enim  tales  fuerunt  quales  jam  dixi,  ideoque 
singulae  populum  ingentem  constituerunt.  Rur- 
sum  alludit  ad  familiaset  Tribus  filiorum  Noe, 
Genes.  10.  Has  enim  in  fabrica  turris  Babel  a 
Deoin  varias  terras,  a^que  ac  linguas,  disper- 
sae  et  dispertitae ,  varias  nationes  et  populos  pro- 
crearunt. 
Stantes  ante  thronum,  et  in  conspectu  Agm.] 

Graece     svwstwv    rov    Bpovon    tau  zvunwv   ?ov   xpvtov  ,     ld 

est ,  corarn  throno  et  coram  Agno  ;  ergo  non  tan- 
tum  videntur  a  Deo ,  sed  et  vident  Deurn  et  Ag- 
num  :  habent  enim  oculos  non  clausos,  sed 
apertos;  ergo  sunt  beati.  Erant  enim  in  terra  ; 
sed  Joannes  per  visionem  vicliteos  quasi  bealos 


COMMENTARIA  1N  APOCALV 

in  coelo  ,  quia  mox  a  Deo  erani  beandi ,  utpote 
(jui  purilalcm,  constantiam,  et  vitae  coeleslis 
iiuilationem  ,  illius  felicitatem  et  gloriam  quasi 
jam  inchoabant  el  praecipiebant. 

Nota  to  stanles.  Ex  eo  enim  B.  Petr.  Damiani 

I.  3.  epist.  8.  reprehcndit  Archiepiscopum  Bi- 
sunlinum  ,  qtiod  perniiiiat  Clericos  et  laicos 
tempore  ofiicii  diviniin  Ecclesia  sedere :  Quia, 
inquit,  S.  Joanncs  liic  vidil  omnes  Sanclos ,  et 
v.  11.  omnes  Angelos  non  sedentes  ,  sed  stantes 
corani  Deo. Sic eosdem  illi  assistere,  non  sede- 
re  viditDaniel.  c.  7. 10.  et  IsaiasSerapliinos  c.  6. 
vidil  slantcs  :  DfH  Seraphini ,  inquit ,  sedere  non 
attdenl ,  scdet  homo  iuleus ,  et  tanquam  panntts 
mcnstrual(C  Ittridus  et  immtindus?  Sic  et  Moses 
jussu  Deistclil  coram  eo  Deut.  5.  31.  Exodi  3.  5. 
sic  et  Elias  3.  Beg.  18.  15.  et  David  2.  Reg.  6.  \l\. 
Aaron  quoque  et  Levitse  jubcnlur  stare  in  cons- 
peclu  Dei,  Num.  3.6.  tuniquiasiare  estvigilantis, 
revcicntis  ct  aitenti,  sedere  dormitantis,  au- 
dentis  et  torpidi  :  lum  quia  ctnn  oramus,  tttnc 
vclut  in  acio  contra  malignorum  hdslium  tenta- 
mcnta  confligimus.  Unde  Cantic.  7.  1.  Quid  vide- 
his ,  ail ,  in  Sttlamilenisi  choros  castrorum. 

Amicti  stolis  albis.  ]  Stola  alba ,  uti  dixi  c.  6. 

II.  erat  vcstis  honoris  ,  gloriae  et  triumphi. 
Hinc  erat  vestis  saccrdotalis,  puta  podcris  bys- 
sina.  Etadbanc  hic  alluditur,  ait  enim  v.  1/j. 
Lavcrunt  slolas  suas,  ctc.  idco  sttnt  anlc  thronttm 
Dei ,  et  scrvittnt  ei  die  ac  nocte  in  templo  ejus. 
Erunt  enim  Sancti  in  coclo  reges  et  sacerdoles 
Dei ,  uti  dixi  c.  5.  v.  10.  Stola  ergo  haec  significat 
Sanctorum,  primo,  conscientiae  puritatem,  cas- 
litatcm,  et  candorem ;  secundo,  inde  conse- 
quentem  serenitatem  ,  hilaritatem  et  laetitiam  ; 
tcrtio  ,  felicilatcm  ct  gloriam;  quarto,  hymnos  , 
gratiarum  actioncs  et  doxologias,  quas  quasi 
sacerdotes  jugitcr  canantDeo,  qui  cisdeditvic- 
loriam  ,  irinmphiun  et  gloriam  aeternam.  Unde 
S.  Gregor.  in  Marci  16.  ubi  mulieres  vcnientes 
ad  Chrisli  sepulcrum,  dicuntur  vidissc  Ange- 
lum  coopertttm  stola  candida.  Stola  candida,  in- 
quit,  significat  gaudium  et  solcmnitatem  men- 

tis. 

Licct  hoc  loco  ha?c  S.  Joannis  verba  ctoracula 
pie  meditari  ct  admirari :  Vidi  lurbammagnam. 
O  turbam  sine  lurba  ordinatissimam,  maxi- 
niam,  felicissimam  !  Ex  omnibtts  gentibus.  0 
pulcliram  cl  varicgat.im  ex  tot  geniibns  varieta- 
tcm  !  Et  linguis.  0  musicam  harmonicam  om- 
nhmi  linguarum  dissona  consonantia,  consono- 
<|iie  conccntu  Dcum  laudantium  !  Stantes  ante 
tkronurtu  0  siationem  augustam  Dcum  intuen- 
tiiun  et  contemplantium  !  Et  in  conspcctu  Agni. 
O  conspcclum  gloriosum  Agnum  stipanlium,  ct 
comitantium  quocumquc  icrit!  Amictis  stolis  al- 
bis.  O  splendidas  stolas  immortalitatis  ct  gloriae! 
Kt  palma'  in  manilxts  corum.  O  palmas  magniii- 
caa  triiiinphantium  !  0  nobilcin  victoriam  et 
triuinpliuin  !  V.t  ctanuthant  voce  magna.  0  laelas 
voces  ,  6  jubilos  perpetuos! 

Qua3rilur  hic  an  stolac  vere  fuerint  albae  an 
vero  porpureae :  ivtrus  Fabex  lib.  2.  Agonistic. 
c.  12.  ceiisel  liic  alludi  ad  hieroiiicas  id  est  ad 
sacros  viclorcs,  puta  ad  eos  qui  in  sacris  ludis 
cl  ccrlaininibus  Jo\  i  ,  Marti,  Apollini ,  aliisque 
diis  dicalis,  victores  evadebant ,  qui  albis ,  et 
subinde  purpureis  ,  slolis  donahantur.  llaque 
censet  ipse  stolas  hasce  albas  fuisse  purpureas. 
\mli   enm   :   Stotas   atbas   Martyribus  atlribuit 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII.  1159 

S.  Joannes;  quia  hac  nivea  puraaue  vestis  olim 
magislralttum  erat  ac  sacerdotum ,  tetle  IHutar- 
cho  :  qttai  tamcn  purissimo  Agnisanguine  tinctce , 
inardesccntem  defcecatissimi  veluli  muricis  rubo- 
ii  iu  imbibcrant.  iSam  quod  dicitur,  eos  stolas 
dcalbasse ,  idem  est  quod  depurasse.  Probat  id 
primo;nam  sanguine  non  dealbantur,  sed  ru 
bricanlur,  itaque  depurantur  vestes.  Groeciim 
ergo  2iv»t»<n,  id  est,  dealbare  sumitur  pro 
zzrafiScev,  ut  ait  S.  Joanues  c.  1.  7.  id  est,  mun- 
dare,  et  pro  lccfinpww»,  id  eslclarum,  pelluci- 
dum,atqueomnibus  maculis  detersispurum  et 
nitentem,  l«ux«t^o>w,  candidatum  seu  candidum 
reddere.  StoUeergo  Uj/v.<.  ,  id  est,  allne  dicuntur, 
quia u7to)suzc.i,  SaktumUfVti/uooltvxai,  idestsubalbae, 
pula  purpureo-albae  ,  sive  rubro-albee  erant. 
Secundo  ,  quia  vestis  propria  Marlyrum  cst  ru- 
bra  ,  sive  purpurea  ,  qua  et  Ecclesia  in  eorum 
feslis  utitur,  Missasque  celebrat.  Haeergo  dicun- 
tur  albac  ,  id  cst,  splendentes  et  fulgidae ,  quo- 
modo  in  transfiguratione  Christi  ait  Lucas  cap. 
9.  29.  quod  vestis  ejus  erat  alba  ,  et  i|«*rpo*tw  , 
id  esl  effulgurans.  Et  Christi  vestis  alba ,  qua  in- 
diiius  ab  Herode  remissus  est  ad  Pilatum , 
fuit  splendida  :  hoc  enim  significat  Graecum 
ist/j.npx  ,  Lucae  23.  11.  unde  a  Syro  vocalur  coc- 
cinea.  Dc  Marlyribus  enim  hunc  locum  acci- 
piuntS.  August.  serrn.  11.  deSanctis,  et  sanctus 
Grcgor.  hom.  17.  in  Ezech.  Tertio,  quia  alludii 
Joannes  ad  hieronicas  :  horum  autem  trium- 
phantium  vestes  sa>pe  erant  purpurece.  Unde  de 
purpura  aitPlin.  lib.  9.  36.  In  triumphali  misce- 
batur  attrco.  Quarto,  quia  j.vs/.ov ,  Graecis  saepe 
idem  cst  quod  nitidum  ,  limpidum,  splendidum. 
Unde  aqua  ,  vcr,  aestas,  iluvius,  sermo,  versus 
vocantur  ix»m*  ,  id  est  alba ;  hoc  est  serena,  ni- 
lida,lucida.  Quinlo  ,  quia  purpureum  subinde 
idem  est,  quod  candidum  etfulgidum.  Sicenim 
cycnus  vocatur  purpureus,  id  est,  candidus  <t 
splendidus. 

Ex  adverso  Alcazar  censet  albas  stolas  plane 
fuisse  candidas,  non  purpureas,  idque  videtur 
verius.  Nam  primo,  vincenti  cap.  3.  5.  promisit 
Christus  vestes  albas,  non  purpureas.  Secundo, 
quia  alluditurad  stolassaccrdotales  :  hae  aulem 
erant  byssinaeet  candidae.  Tertio,quia  alludilad 
Isaiael.  18.  Sifuerint  peccata  vcstra  utcoccinttm, 
qttasinix  dealbabunlur  :  et  si  fuerint  rubra  quasi 
vermictdus  ,  velttt  lana  alba  erttnt.  Quarto,  quia 
Christi  in  transfiguratione  vestis  facta  est  alba 
quasi  nix,  ex  mira  Christi  luce  et  gloria  i  tali> 
autem  erit  ct  horum  servorum  Christi ,  ut  paiet 
c.  19.  l/i.  ubi  deSanctis  jam  gloriosis,  Christum 
ducem  equo  albo  insidentem  sequentibus  ad 
praelium  cum  Antichristo  ineundum,  dicitur 
l'.t  cxcrcittts  qtti  sttnt  in  coclo  scqucbantar  atm  in 
cquis  albis  ,  vestili  byssino  albo  ct  mttndo.  Quinlo. 
quia  saepe  triumphantium  ,  aeque  ac  magistra- 
tuiim  ,  \esles  crant  candid;e  ,  uli  falelur  Eaber. 
Sexto,  quia  esto  |nirpureum  ponatur  subinde 
pro  albo,  nmupiam  tamen  album  ponilur  pro 
porpureo. 

Ad  primum,  rcsp.  sanguine  Chrisli  dici  ani- 
mas  dealbari  metaphorice  ,  id  est  .  emundari. 
Nam  sanguis  (.liristi  proprieet  plnsice  nontan- 
gil  animam  .  ut  eam  suo  colore  lingat,  inficial 
ei  purpuret.  Hoc  est  <piod  ait  Joannes  epist.  1 
c.  1.  7.  Sangttis  Christi  onttndat  nos  ab  omni  pec- 
cato.  Itaque  ut  notat  Alcazar,  consideratur  hlc 
sanguis  Christi  instar  saponis  cllicacissimi.  qui 
maculas  omncs  et  sordes  pcnilus  erodit  et  abs- 


1160  COMMENTAMA  IN  APOCALY 

lergii,  itaque  linlea  facit  candida ,  eslo  ipsenon 
sit  candidus. 

Ad  secundum  ,  resp.  animashasce  fuissenon 
tantum  Martyrum  ,  sed  quorumvis  fidelium 
Sanctorum  et  electorum  ,  qui  post  baptismum 
vel  poenitentiam  tentalionibus  et  perseculioni- 
bus  omnibus,  pi-esertim  Antichrisli,  fortilei-  et 
constanler  rcstiterunt,  ideoque  veslem  candi- 
dam  baptismo  acceptam  ,  aut  poenitenlia  reno- 
vatam  non  sordidarunt ,  sed  candidam  conser- 
varunt  ,  uti  docent  Ticonius  ,  Beda  et  alii. 
Fatcor  lamen  intereos  mullos  foreMartyres  :  ve- 
rumet  horum  stolae,  quia  animas  tantum  ves- 
tiunt ,  non  corpora  ,  sunt  candidae  :  quia  gloria 
beatifica,  quam  stolasignificat,  cum  sitspiritalis 
luxet  claritas,  potiuscandoriquam  ruboricom- 
paratur:lux  enim  est  candida,  non  rubea.  Unde 
in  hymno  :  Te  Deumlaudamus  canilEccles\a  :  Te 
Martyrum candidalus taudat  exercltus.  Quodergo 
Martyribus  dalur  color  rubeus  ,  fit  propter  eo- 
rumcorpora,  ut  reproesentet  sanguinem  ab  eis 
effusum  mereri  purpuram,  et  regnum  cccleslc. 
Quocirca  verisimile  est ,  etiam  in  coelo  dotem 
clarilalis  ,  quae  erit  in  corporibus  Martyrum,  ila 
candidam  fore,  ut  simul  sit  rubea  ,  sive  vermi- 
culata  ex  candido  et  purpureo,  uti  cum  D.  Solo 
dixi  Daniel.  12.  3. 

Jam  ergo  animae  omnium  Sanctorum,  etiam 
Martyrum  habent  stolam  candidam,  id  est,  glo- 
riam  beatificam  ;  post  resurrectionem  vero  eor- 
pora  Martyrum  habebunt  claritatem  candidam 
quidem  ,  sed  ita  ut  ei  insit  aliqua  purpurei  spe- 
cies  et  reflexio  ;  quomodo  videmus  in  gemmis 
quibusdam  candidis  et  preliosissimis  rubrum 
inesse  halitum  ,  et  purpuream  quasi  animam. 
Nimius  enimcandor,  praesertim  lucis,  ita  splen- 
descit,  ut  rubescere  et  purpurascere  videatur  , 
uti  palet  in  fulgure.  Et  hoc  est  quod  de  Christo 
in  transfiguratione  ait  Lucas. 

Ad  terlium  ,  quartum  et  quintum  patet  res- 
ponsio  ex  dictis. 

Porro,  Martyres  vestiunlur  candidis.  Primo, 
quia  candida  designat  eos  pro  cana  candidaque 
fulc  usque  ad  mortem  decertasse.  Color  enim 
candidus  notat  fidei  anliquilatem  et  caniliem. 
Unde  a  Virgil.  vocatur  cana  fides  ;  ita  Girald. 
Syntag.  1.  Secundo,  quia  candida  vestis  symbo- 
lum  estVictoriae  ettriumphi.  Hinc  Apocal.  3.  5. 
Qui  vicerit  ,  inquit,  vestietur  vestimentis  albis. 
QuocircaTertull.  lib.  de  Coronamilit.  Totus,  ait, 
de  Apostolo  armatus ,  et  de  martyrii  candida  , 
laurea  melius  coronatus ,  donativum  Chrisli ,  in 
carcere  exspectat.  Et  S.  Cyprianus  serm.  de  Lap- 
sis  sub  initium  :  Adesl  militum  Christi  cohors 
candida  ,qui  persecutionis  ferociam  turbuientam 
stabili  congressione  fregerunt.  Tertio,  quia  color 
albus  indicium  est  pacis,  quam  Martyres  pnst 
prselium  aeternam  in  ccelis  adipiscuntur.  Hinc 
olim  deditionis  pacisque  petitio,  non  nisi  su- 
blata  alba  veste  firma  et  rata  habebatur.  Unde 
vEneas  lib.  3.  yEneid.  ex  candore  equorum  , 
qui  in  conspectu  Italiae  apparuerunt,  pacis 
omen  accipit.  Tamberlanes  obsidens  urbem , 
primo  die  vexillum  candidum,  quasi  signum 
pacis ,  si  se  dederent,  prretendebat;  secundo 
dieatrum;  tertio  die  cruenlum.  Quarto  ,  can- 
dida  notat  gloriam  et  immortalitatem  ,  ac 
praesertim  dotem  clarilatis,  Marlyrum.  Hinc 
Angeli  post  resurrectioncm  Christi  apparuerunt 
Magdalenao  et  Apostolis  in  stolis  candidis.  Hac 
decausaS.  Antonius  veniens  Alexandriamcan- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

didalum  se  slitit  judici ,  ut  ab  eo  martyrii  lan- 
ream  adipisceretur.  Audi  de  eo  S.  Athanas.  iu 
epistol.  ad  solitariam  vitam  agentes  :  Cadente 
pracinclus  veste ,  procedenlem  judicem  suo  pro- 
vocabat  aspcctu  flagrans  cupidilate  martyrii.  Ita 
S.  Gervasius  et  Prolasius  Martyres,  albati  appa- 
ruerunt  S.  Ambrosio  ,  cum  ipse  indicioS.  Pauli 
eorum  corpora  quaesivit  et  invenit,  ul  ipse  re 
fertin  epist.  circulari,  quam  de  hac  inventione 
scripsit  ad  Episcopos  ltaliee. 

Symbolice  S.  Bernard.  serm.  1.  de  die  Paschae: 
Agmina,  inquit,  haicsunt  Sanctorum  dealbatorum, 
qui  laverunt  stolas  suas  ,  et  candidas  eas  fecerunt 
in  sanguine  Agni ;  quia  exivit  cum  eo ,  et  in  eo 
aqua  dealbans ,  el  testimonium  perhibet  ipse  qui 
vidit.  Autcerte,  candidas in sanguine  Agninovelli, 
sanguine  lacteo ,  candido  et  rubicundo  sicut  habes 
in  Cantico  Canlicorum  cap.  5.  Ditectus  meus ,  ait 
sponsa  ,  candidus  et  rubicundus ,  eleclus  ex 
millibus.  Prseclare  S.  Hieron.  tom.  2.  epist.  11. 
Frualur,  ait ,  illevirlulis corona ,  et  ob  quotidiana 
martyria  slolatus  Agnumsequatur. 

Et  paxm.e  m  manibus  eorum.  ]  Palma  apud  His- 
toricos,  et  sacros  et  profanos,  symbolum  est 
victoriae.  Undeet  intemplo  Salomonis,  aeque  ac 
Ezechielis,  palmae  erant  insculptae,  quasi  ingre- 
dientibus  ostentantes  bravium,  si  pro  Deo  ge- 
nerose  certarent  et  vincerent,  uli  fusius  dixi 
Ezech.  Ui.  in  fine  cap.  Haec  enim  turba  quam 
vidit  Joannes  ,  est  victorum:  nam  de  iisait  cap. 
15.  v.  2.  Vicerunt  bestiam  (  id  est  Antichristum) 
et  imaginem  ejus,  et  numerum  nominis  ejus.  Prae- 
clare  S.  August.  serm.  11.  de  Sanctis  :  Stolisful- 
gent  albis ,  et  palmas  in  manibus  habent ,  quia 
prozmia  in  operibus  habent ,  d/um  corpora  quce  pro 
Domino  ignibus  uslulari,  d  bestiis  dilacerari,  fla- 
gris  absumi,  per  prazcipitiadissotvi,  ungulis  abra- 
di,  omnimodo  poznarum  genere  passi  sunt  dissi- 
pari,  per  resurrectionem  glorificata  recipiunt,  hoc 
est,  in  diejudicii  se  recepluros  sperant ,  imo 
credunt. 

Alludit  ad  victores  in  Olympicis  aliis  quecer- 
taminibus,  praesertim  sacris,  id  est  ad  hieroni- 
cas  :  hi  enim  veste  alba  ,  ilorida  et  triumphali, 
atque  palma,  subinde  etiam  corona  palmea  do- 
nabantur.  Unde  et  Tertull.  lib.  de  Fuga  in  per- 
secutione ,  sub  initium ,  docet  hic  simililudinem 
desumi  a  re  athletica.  A  quo,  inquit,  certamen 
edicitur ,  nisi  a  quo  corona  et  praimia  proponun- 
tur :  legis  edictum  agonis  istius,  quibus  proemiis 
ad  victoriam  invitat  (  dicens  cap.  3.  5.  Qui  vice- 
rit ,  hic  vestietur  vestimenlis  albis,  et  non  delebo 
nomen  ejus  de  libro  vila?)  ita  agnosces  ad  eumdem 
agonothetam  pertinere  certaminis  arbilrium  ,  qui 
invitat  ad  prosmium.  Rursum,  hieronicae  etiam 
postmortem  coronabanlur,eisque  divinisprope 
honores  habebantur,  imo  vocabantur  inodioi.  Ita 
Pausaniasin  Arcadicisfol.  219.  traditolimin  ago- 
nibus ,  praesertim  sacris ,  victori  datam  fuisse 
foivtxsjv  sffuvov ,  id  est,  palmeam  coronam,  ad- 
ditque  a  Theseo ,  cum  a  Creta  rediens  apud 
Delum  Apollini  agonem  instaurassel,  coronas 
palmeas  victoribus  datas,  indeque  isti  consue- 
tudini  factum  initium,  cujuspalmae  apudDelum 
Homerum  quoque  meminisse.  Et  Plutarch.  in 
Theseo  :  Ludos,  ait,  eum  edidisse  ferunt  in  Delo,  ac 
victores  ab  itlo  tunc  primum  palmce  ramis  donatos. 
Porro  palmam  hanc  in  medio  stadii  loco  emi- 
nentiorc,  in  mensam  spectandam  proponebant, 
uti  ex  S.  Chrysost.  Virgil.  et  aliis  docet  Petr. 
Faberlib.  2.  Agonist.  25.  Causam  dat  Plutarch. 


COMMENTARR  1N  APOCALY 
in  Sympos.  q.  h.  in  fme :  lnccrlaminibus,\nt\u\\., 
plucuil  [)ulmum  signum  csse  vicloriai  ;  quoniam 
rjus  indolis  est,  ut  urgentibus  opprimenlibusqtic 
nonccdut,  sed  fortius  assurgat.  Hursum  ,  pal- 
ma  signilical  manibus,  ct  laborando  acquiri 
victoriam.  Nam  a  similitudine  palmae  ,  id  esl 
eoncavae  manus,  quae  in  digitos  desincns  de- 
( ore  patet,  dicla  est  palmaarbor,  quod  illius 
adinstar  comambabcat  in  cacuniinecirciim  ex- 
lensam,  et  ramos  in  digilorum  modum  prolen- 
sos.  Undeet  fruclus  ejus  dactylos,  id  est  digitos, 
vocamus,  quod  digitorum  sint  siniilcs.  Ilinc  et 
palma  viclori  in  manum  dahatur,  quasi  palma 
palmae  :  manu  eniin  et  palma  certando,  acqui- 
rilur  palma  triumpbi.  (juocirca  Nomae  in  Capi- 
lolio,  l)is  bello  Persei  enata  palma  victoriam 
porlcndit.  Sicetpalma  Trallibus  in  basi  Caesaris 
Dictaloris,  circa  bella  ejus  civilia  exorta,  ejus 
Iriumpbos  preemonstravil ,  teste  Plinio  I.  17.  c. 
25.  Hic  verum  istud  :  Aurum  tibi  domi  nascitur. 
Sic  Claudian.  in  laud.  Sliliconis  : 

Cum  tolis  exurgens  ardua  pennis, 
Ipsa  duci  sacras  victoria  panderet  asdes, 
El  palma  viridi  gaudcns  ,  et  amicta  troplia;is. 

Insuper  palma  in  Persei  capile  cnata  proccllis 
prostrala  est,  eteodem  loco  ficus  enata,  M.  Mes- 
sala?  et  C.  Cassii  lustro,  a  quo  tempore  pudici- 
tiam  subvcrsain  Piso  gravis  auctor  prodit,  ait 
Piinius  lib.  17.  cap.  25.  Ita  mollities  castitalis, 
deliciee  vhiutis  robur  auferunt.  Iis  victa  est  Ro- 
ma,  quae  nullis  armis  vinci  poluerat,  cum ,  ut 
ait  Juvenalis. 

Snevior  armis  luxuria  incubuit. 

Palma  ergo  bic  dalur  Sanclis  futuris  in  finc 
mundi  ;  quia  acre  babebunt  certamen  cumcar- 
ne,  mundo  eldaemonc,  ac  pracsertim  cum  Anti- 
christo,  aliisque  impiis,  ac  plerique  occumbeni 
Martyres;  imo  omneseruntMartyres,  sallem  in 
voto  et  praeparatione,  ct  quantum  erit  ex  parlc 
Anlichristi.  lpse  enim  onmes  fideles  sibi  reluc- 
tantes,  edicto  communi  ad  mortcm  damnahit, 
uti  feccrunt  olim  Decius,  Diocletianus  et  alii 
tyranni.  Nam  ,  ut  docet  S.  Cyprianus,  Marlyres 
dici  possunt  omnes  illi,'qui,  decretis  principum 
infidelium  et  lyrannorum,  pro  Christi  Qdedaxn- 
nantur  ad  mortcm.  Unde  et  Confessores  olim, 
qui  incarcere  degebant,  sentcnliam  mortis  ex- 
speclantes,  vocanlur  Marlyres.  Hinc  S.  Cypria- 
nus  scripsit  librum  ad  hosce  Martyres,  quo  eos 
ad  mariyrium  reipsa  obeundum  animat.  Gau- 
deantergo.ct  in  Domino  gloricntur  boc  tilulo 
martyrii  Ueligiosi ,  qui  hoc  aevo  in  Japone  ,  Chi- 
na  ,  Anglia  ,  etc,  ediclis  principum  inlidelium 
vcl  haercticorum  proscribunlur,  et  ad  necem 
damnantur. 

Nolat  Hugo  card.  folia  palmae  esse  instar  gla- 
dii  vcl  pugionis  arcia  ct  acuia  ,  ut  vcrc  laedant 
ct  pungant  tangcntcm  ,  ac  per  hoc  significari 
primo,  gladium  quo  feriunlur  Marlyres,  in  pal- 
mam,  id  eat  tritnnphum,  vcrti.  Secundo  pal- 
maiu  glorias  non  nisi  gladio,  idest  dimicatione, 
comparari.  Sicctmaluin  punicuin  symbolum  csi 
matiyrii,  dequo  dicitur  Canlic.  h.Sicut  fragmrn 
malipunici,  itagsna  m<c  ,•  quia,  ut  explicat  Be- 
da,  inter  omnia  poma  solum  punicum  esse 
coronatum ,  ac  granis  rubicundum ;  ideoquc 
significat  pulcherrimamet  pretiosissimam  Mar- 
lyrum  sanguine  suo  russatorum  ac  purpurato- 
rum  coronam.Prtu/ifl,  inquitS.Ambros.  serm.2'i. 

CGRNF.l..     A    I.AIMDF.       TOM.      X. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII.  1161 

Martyribus  suauis  csl  ad  cibum,  umbrosaad  re- 
quiem  ,  honorubilis  ad  trittmpltum  ,  sempcrvircns, 
scmpcrveslila  foliis  ,  sempcr  parata  vicloria?  alque 
idco  non  marccscil  palma,  qttia  Martyrumvicloria 
non  marccscit.  Pulclire  Tettull.  Apolog.  50.  Prce- 
titun,  iul,cslnobis,qiiod provocamur adtribanalia, 
ttl  illic  sttbdiscriminc  capilisproveritatecerlcmus. 
Ea  vicloria  habet  et  gioriam  placendi  Deo,et  prxdam 
vivendi  inteternum  :  crgovicimus  cum  occidimttr, 
cvadimus  cttm  obducimur.  Licetnttnc  Sarmcnticios 
et  Semaxios  appelletis,  qttia  ad  stipitem  dimidit 
axis  rcvincli  surmentorum  ambilu  exurimttr.  Ilic 
cst  habilus  victorio3  nostra; ;  hac  palmata  vestis, 
lati  curru  iriumphamus.  Palmatam  vocat  vestem 
ct  lunicam,  quod  hoc  ci  palmae  essent  intexta?, 
quac  etiam  Livio  lib.  10.  nota  esl  in  triumphis,  & 
quibus  togam  palmatam  dictam  esse  notavit 
quoque  Servius  in  lib.  11.  /Encidos.  Censet 
Paschalius  liber.  6.  de  Coronis  cap.  21.  Tcr- 
lullianum  alludere  ad  palmas  nasccntcs  in 
rupc  Vulcani,  quae  ardet  perpetuo.  F.lsi  cnim  ibi 
radices  palmajignilis  saxis  angustiantur,  tamen 
ct  llorent,  et  uberes  fructus  edunt ;  quodinstar 
miraculi  est  :  ita  Marlyres  inter  sarmenta  etig- 
ncs  virent,  etfructus  ccelestis  charitatis  et  forti- 
ludinis  producunt. 

Insuper  palma  salsum  solum  diligit,  a  fimo 

aliena  cst,   ail  Ruell.  1.   1.   de  Nalura  stirpium 

cap.  118.  lla  virtus  sale  patientiae  condita  non 

patitur  se  viiiorum  sordibus  inquinare,  sed  in- 

laminatis  fulgclbonoribus.  ldem  dcpalma  docet 

rbeophrastus  1.  2.  Histor.  plant.  cap.  8.  Soluvi , 

ait,  arenosum,  salsuginosttmqtie  concupiscil  ;  id- 

circo  ttbi  talenon  esl,  agricolos  salem  aspcrgunt. 

Plutarch.  lib.  de  Orac.  silenlio  scribit  in  templo 

aCypseloconsecrato,palmam  fuisse  neneam,  ad 

cujus  radices  sculpuo  visebantur  plurimae  ranre 

ct  hydri  :  palma  ranis  ohsessa   significat  quod 

virtuti  comes  sit  invidia.  Rursum  palma  succisa 

renascilur  :  mirumque  de  ea  acccpimus  cum 

pheenicc  ave,  quae  putatur  cx  hujus  palmae  ar- 

gumcnto   nomen   accepisse    (  fotvt?  cnim  pal- 

mam  et  phoenicem  significat )  iterum  mori  et 

renasci  ex  seipsa,  aitPlin.  I.  13.  c.  k.  Ita  Marty- 

res  morientcs  renascuntur  ad  immorialcm  vi- 

tam.  Te  stante  vircbo.  Insuper  Q.   Calaber  de- 

scribens  clypeum  Achillis,  ait  ineo  efficlum  fuisse 

montem  divinae  virtutis,  in  quo  ipsa  slabat  pal- 

mae  vcrtici  pcdibus  innilcns  ,  ardua  ,  ad  coelum 

pertingcns.  Virtus  enim,  ut  ait  Claudian.  in  Con- 

sul.  Theodos. 

Divitiis  animosa  suis,  immolaquecunctis 
Casibus,  ex  alta  morlaliadcpicit  arce. 

Horat.  lib.  1.  Carm.  profiletur  homincs  heroicis 
ct  palmatis  virtutum  victoriis  evebi  ad  deos,  et 
humanilaleni  pene  cum  divinitate  commutare  : 

Palmaque  nobilis 
Terrarum|dominos  evebil  ad  deos. 

Ha  hcrocs  ctMarlyrcs  Dei  roburet  gloriam  par" 
licipant,  sunlquc  iptasi  dii  quidam  terrestres. 

Denique  Plutarch.  in  Sympos.  el  ez  eoCarolus 
Paschalius  1.  6.  de  Coronis  c.  20.  ct  21.  notat  pal- 
mam  priino,  essc  longissimae  vitae  ;  secundo  , 
non  aliunde  qtiiimcx  scipsa  renasci  j  lertio.  per- 
petuovirore  superare  laurum,  olcam,  myrtum. 
quarum  arborum  foliis  cadcnlibus  alia  succe- 
dunt ,  cum  ipsa  nihil  amittat  sui.  Palmam  ergo 
ccnseri  pulchritudinc ,  jugi  virorc  .  invicto  ro- 
borc  ;  ideoquc  esse  symbolum  hcroicae  virlutis 
etviclorioe.  Hinc  a  Virgil.  5.  .tneid.  palma  voca- 

m 


11G2  COMMENTARIA  1N  APOCAI 

lur  ardua  ,  sicut  ad  virtuiem  non  itur  nisi  pcr 
ardua.  Quocirca  Tcrtull.  contra  Cnosl.  Pyclcs, 
inquit ,  ipsenon  qucrilur ,  dokrc sc  non  vult  ;co- 
rona  premit  vuhicra;  palma  sanguinem  obscurat  ; 
plus  vicloriarum  cst  quiim  injuriarum.  Et  Rursum  : 
Innumera  mullitudo  albati ,  ct  pabnis  victorim  in- 
signes  rcvclanlur  (  hoc  loco  Apocal.  )  scilicet  de 
Antichristo  triumpliales.  Porro  Olympionicarum 
praemium  crat  palma,  eamque  gcstabant  mani- 
l)us  ;  alii  ctiam  capiie  ex  ea  coronato.  Hinc  Vir- 
gil.  S.  Georg. 

Scu  quis  Olympiacae  miratus  pr.Tmia  rialmae. 

El  Cassiod.  Variar.  lect.  lib.  8.  cap.  22.  Ccrlan- 
tes  ,  ait,  in  stadio  numerosior  corona  glorificat , 
Olympicos  currus  frequens  palma  nobililat.  Hinc 
in  Actis  Marlyrum  passim  legimus  hunc  illum- 
vc  Martyrum  gladio  ,  igne,  cruce  ,  clc.  palmam 
marlyrii  adcptum.  Martyribus  crgo  quasi  lcgili- 
mis  hieronicis,  vcrisque  Olympionicis  palma 
hic  a  S.  Joanne,  imo  a  Cbristo  assignatur.  Ita 
S.  Paplinutius  Anachoreta  ,  palmae  aflixus  pal- 
mam  martyrii  obtinuit,  cujusdiem  natalcm  rc- 
eolit  Ecclesia  die  26  Septembr.  de  quo  elcgantcr 
Poeta  : 

Palma  csl  viclorum  :  palmae  tu  affixus  es ;  ergo 
Laelus  ol>i ,  quoniam  non  nisi  viclor  obis. 

ItaS.  Pctrum  Episc.  Alexandr.  Marlyrem  capile 
|)lexum,  iideles  in  throno  Episcopali  ( in  quovi- 
vens  humilitatis  studio  sedere  noluerat )  collo- 
earuntcum  palmisin  signum  victori.c,  liymnos- 
que  Deo  cecinerunt.  Quin  el  audita  vox  e  ccelo  : 
Pelrus  principium  Apostolorum.  Petrus  finis  Mar- 
tyrum  Episcopovum  Alexandrinorum.  Ila  habel 
ejus  Vita. 

10.  Et  clamabant  yoce  magna,  ingenti  gratitu- 
dinis,  exultationis  et  jubilationis  aflectu  ;  Salis 
Deo  nostro  ,qui  sedet  superthronum,  et  agno.] 
Subattdi ,  tribuatur  ;  vel  quasi  dicant :  Appreca- 
mur  et  congralulamur  loto  corde  Deo  suam  sa- 
lutem,  gloriam  et  felicitalem,  a  quoomnis  nos- 
traaliorumque  salus  et  gloria  dimanavit.  Ipse 
cnim  non  lantum  a  plagis  angelorum,  in  fine 
mundi  orbi  inferendis,  sedct  a  peccalo  ac  dam- 
nalione  aeterna  salvavit,  vitaque,  saluie  et  bea- 
litudine  aeterna  donavit  nos.  Unde  Vatabl.  et 
Erasm.  Craecum  *4*r*f*a ,  id  esl  salus,  vertunt 
salvatio ,  quasi  dicanl  :  QuOd  salvali  sumus,  hoc 
debemus  Deo  et  Christo  :  Magna ,  inquit  S.  Aug. 
serm.  11.  de  Sanctis,  vocesalutem  Deo  decantanl, 
qui  magna  graliarum  aclione  recolunt ,  non  sua 
sevirlute,  sed  ipso  auxilianle,  tribulalionum  im- 
pugnantium  superasse  cerlamina. 

11.  Et  omnes  angeli,  Japplaudentcs  clienlum 
suorum  ,  puta  hominum  signalorum  et  elec- 
torum,  saluli,  pro  eaque  Dco  gratias  agentcs, 
eumque  collaudantes.  Videdictac.  5.  v.  H.etl2. 

12.  Dicentes:  Amen.  ]  Amen  hoc  primum  du- 
pliciter  accipi  potest :  Primo,  ut  sitnomen,  sig- 
nificans  veritas ,  fidelitas ,  stabilitas ,  quasi  hoc 
sit  primumelogium  etepithelum,  quod  angeli 
iribuunt  Deo  ,  q.  d.  Deo  tribuatur  veritas  ,  cele- 
bretur  abomnibtis  Dei  veritas,  qua  fideliter,  uli 
decrevit  et  promisit,  servos  suos  a  se  signatos 
per  tot  tentaiiones  et  procellas  in  porium  salutis 
deduxit.  Vide  dicta  cap.  3.  v.  12.  ita  Ribera. 

Secundo  et  simplicius,  Amen  potest  accipi  ut 
adverbium,  quasi  applaudant  tnrbae  Bealorum 
dicenlium  :  Salus  Deo  nostroel  Agno;  hisce  cnim 
quasi  alterna  voce  et  choro  rcspondcnl  angeli, 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

Amen,  quasi  dicant  :  Eiat,  fial.  Unde  ct  Biblia 
Romana,  atque  alia  post  Amcn  ponunt  punc- 
luni  ;  quod  plane  significat  Amen  esse  clausu- 
lam  doxologiae  praeccdcnlis ,  ac  non  perlinerc 
ad  novam  eorum  doxologiam  qoac  sequitur  :  Bc- 
nediclio  et  claritas.  Cum  enim  onines  Bcali 
suam  protulissent,  Angelieam  conlirmant  di- 
centes  :  Amen;  al  insuper  ex  ingenli  gralitudi- 
nis  affectu  novam  suam  subjungunl ,  cui  ite- 
rum  subneclunt  Amen. 

Ubi  notat  Alcazar  hanc  Amen  ileralionem  sig- 
nificare  vehemcnlem  assevcralionem,  orlam  ex 
majori  penetratione,  majorique  admiralionedi- 
vinae  bonitatis,  quac  homincs  miseros  et  peccato 
pcrdilos,  pcr  Christi  sanguinem  el  morlem  atl 
tantam  saltilem  et  gloriam  evexit. 

Benedictio  et  claritas.  ]  Craece  So?a  ,  id  est 
gloria  ;  subaudi,  iribtialur  Dco,  quasi  dicanl  : 
Omnes  Angeli,  homines  et  creatime  benedicant 
ct  glorificent  Deum,  qui  hosce  suos  signalos 
adeo  fideliler,  sapienter  et  beneficc  salvavit  ei 
beavil.  HincSyruset  Arabicus  pro  claritas,  ver- 
tunt  gloria.  Benedictio  proprie  est  boni  imprcca- 
lio,  ut  cum  quis  voto  aut  verbo  aheri  bene  pre- 
catur  :  Dei  est  eflicax,  hominis  ineflicax. 

Et  gratiarum    actio.  ]   Graece   e^apicw.   Hoc 
elogium  hic  ponilur  pro  divinilatc ,  quce  tribui- 
lurAgno  cap.  5.  v.  12.  nam  caetera  sex  elogia 
quae  dantur  ibi  Agno,  dantur  hic  Deo.  Angcli  hic 
indicant  homines  bealos  immensas  Deo  agere 
gratias,  monentque  viventes  et  militanles  ut 
idem  agant.  lli  eniin  beati,  vel  polius  beandi  in 
line  mundi,  erunt  in  gravissimis  persecutioni- 
bus  ,  tentalionibus  et  periculis  damnalionis  : 
tenlabitenim  eos  modis  omnibus  Antichristus , 
teniabit  mundus,  caro,   omnesque  doemoncs. 
Cumergo  evaserinlad  porlum  salutis,  palmam- 
que  assequentur,  dum  videbunt  se  lot  salutis 
naufragia,  tot  peccandi  discrimina,  in  quibus 
milleni  et  milleni ,  imo  eorum  socii ,  contuber- 
nales,  parentes,  filii,  cognati,  amici,  perierunt 
et  damnali  sunt  ;  tota  eorum  mens  et  spirilus 
in  gratiarum  actionem  cffundetur,  corque  eo- 
rum  gaudium  sutim  non  capiet,  imoprac  gaudio 
creparet,  nisi  Deus  illud  contineret,  praesertim 
dum  videbunt  se  collocalos  in  tanla  felicilale, 
gloria  et  regno  coelesli ,  in  eaque  confirmalos  et 
securos,  ut  ab  ea  nunquam  possint  excidcre, 
sed  plane  cerli  sint  eam  fore  sibi  perpetuam ,  el 
in  omnem  aeternitatcm  duraluram.  Unde  lotis 
praecordiis  canent  :  Cantemus  Domino ,  gloriosc 
enim  magnificatus  est  :  equumet  ascensorem  pro- 
jecit  inmare.  Et  reliquaquae  Moses  cum  Hcbraeis 
transito  mari  Rubro,  et  submerso  Pharaone  ce- 
cinerunl  Exodi  15.  ac  praeserlim  illtul  :  A'on  no- 
bis,  Domine,  non  nobis,  scdnomini  tuo  dagloriam. 
Quamobrem  optima  ratio  impetrandi  a  Deo  do- 
num  perseverantiae ,  et  pertingendi  ad  salutem 
et  bealiludinem,  est  jugis  gratiarum  aclio.  Haec 
enim  cst  inchoatio  vitae  cceleslis ,  haec  est  stimu- 
lus  ad  iter  hoc  in  coelum  usque  jugiier  prose- 
quendum;haecestiacitainvocatioDei,quaenovam 
et  continuam  ab  eo  graliam  elicit  el  provocai. 
Nam,  utaitS.  Chrysost.  homil.  26.  ad  pop.  Opli- 
ma  beneficiorum  custos  est,  ipsa  memoria  benefi- 
ciorum,  et  perpetua  gratiarum  confessio.  El  nos- 
ter  Thomas  Theodidactus  1.    2.  de  Imitatione 
Christi  c.  10.  Esto  gratus  prominimis ,  eteris  dig- 
nus  majora  accipei^e.  Qui  gratiam  Dei  retinere  de- 
siderat,  sit  gratus  pro  gratia  dala,  patiens  pro 
abtala;  oret  ut  redeat ,  cautus  sit  et  humiUs  nc 


COMMENTARIA  IN  APOCAJA 

ainiltat.  Et  superius  :  Idco  non  possunt  in  nobls 
dona  graliaz  fluere  ;  quia  ingrali  sumus  auctori, 
nec  lolumrefundimus  fontaii  origini.  Scmper  cuitn 
'  dehelur  gratia  digne  gralias  refcrenli ;  ct  aufcr- 
tur  ab  elato ,  quod  dari  solelliumiti. 

Est  liic  ergo  locus  moralis  de  graliarum  aclio- 
iic.  Quam  enim  illa  sit  necessaria,ulilis,  sancta, 
Deo  grata,  liqnet  ex  eo  qubd  in  utroque  testa- 
inenlo  s.epe  a  Deo  sit  prcecepla,  et  sancila  sul) 
gravi  culpa  et  poena ,  non  uti(|iie  ad  Dei  ipsius 
(quidenim  Deo  acceditex  lioinnnculoruni  gra- 
titucline  ?  ),  sed  ad  nostrum  commodum.  Vere 
S.  August.  io  Psalm.  lZk.  initio  :  Si ,  inquit,  non 
laudaverint  scrvi  Dominum ,   ingrali,  irreligiosi 
trunt.  Quid  faciunl  non  laudando  Dominum  ,nisi 
ut  scvcrum  scnliant   Dominum  ?   Itaquc   slatim 
ab    initio   crealionis   mundi  ,    Deus  jussit  hoc 
beneficiuin  hcbdomadalim  recoli.ac  graliasagi, 
ideoqno  ex  tunc  inslituil  ct  sanclificavit  sabba- 
lum.  Gcnes.  2.  3.  Sic  beneficium  conversalionis 
el  gubeinationis  rerum  creatarum,  grala  me- 
moria  jussit  recoli  et  expendi  primo  quoque 
die  mcnsis  ,  idcoquc  instituit  feslum  Neomcni.e, 
Num.  28.  11.  uti  ibi  docui.  Sic  beneficium  libera- 
lionis  a  Pharaone  et  /Egypto,  memori  graliludine 
rememorariquotannis  jussilcelebrandoPascba, 
Kxodi  12.  27.  Dal;c  legis  memoriain  jussit  reno 
vari  in  Peniecostc  ;  proleclionis  et  deduclionis 
per  desertum/iO  annis.in  fesloTabernaculorum, 
ctita  de  eoeleris.  Quin  elLevit.  7.  12.  peculiare 
sacrificium  pro  graliarum  aciionc,  cum  suis 
libaminibus  et  cseremoniis  sanxit.  Deuter.  vero 
C.  2G.  2.  Toltes,  inquil,  dc <  unclis  frugibus  tuis,  etc. 
accedesque  ad  saccrdotcm,  cl  diccs  :  Profttcorhodie 
coram  Domino  Dco  tuoquod  ingrcssus  sum  in  ter- 
ram,  pro  quajuravit  patribusnostris,  uldarcleam 
nobis.  Sic  frugum  dcciinasel  primilias  exegit  in 
gratiarum  actionem,  ut  ipsae  essenlquasi  homa- 
giumlerr;esanct;e,llebrnisquasiin  feudum  data\ 
Longcclarius,  arcliusetsoepius  hoecgratiarum 
actio  in  novo  Teslamenlo  prrescribitur  :  Chris- 
lus  eam  sanxit  vcrbo  etex< mplo,  Mallli.  \k.  19. 
hucaj  9.  1,').  quinqnc  boiniinun  millia  in  deserto 
pasturus  quinque   panibus  el  duobus  piscibusj 
conjcclis  oculis  in  coelum  graiias  Deo  egit,  pa- 
nesque  benedixil  :  atque  hac  prece  ctgratiaruin 
MClione  quasi   vim  mulliplicandi   et   nutricndi 
elicuit,  ut  pauci  panes  lot  millia  satiarent :  do- 
censnos ,  ait  S.  Chrysost.  hom.  50.  ad  popul.  non 
cssc  ad  mcnsam  acc<  doulum ,  quousquc  gratias 
agamus  ei  qui  cibum  iwbis  prwbuit.  Rursum  Lu- 
c.e  17.  17.  leprosorum  a  sc  lnundatorum  ingra- 
liludincm  incrcpans  :  Xonnc,  inquil,  decem  mun- 
datisunt?  ct  novcm  ubi  sunt  ?  ^on  cst  invcnlusqui 
rcdiret  ,el  darcl  gloriam  Dco ,  nUi  hic  alicnigcna. 
S.  Paulus  Kphcs.  5.  3.  Omnis  ,  ait ,  itmnunditia  , 
aut  avaritia,  ncc  nominclur  in  vobis ,  sicut  decet 
santtos  ,  etc  scd  rnagti  gratiarum  aclio.  Et  v.  20. 
Psallcntesin  cordibus  rcsirts  Domino,  gratiasagen- 
tes  sempcr  pro  omuibus  ,  in  nomine  Domininostri 
Jesa  Christi,  Dco  cl  Paln.  Philipp.   k.  v.  (i.  Mliil 
solliciti  silis  ,•  teA  in  omni  orotionc   et  obsecra- 
tione ,  cum  graliaitun  actionc  ,  prtitioncs  nstrit 
innotcscant  aputl  Dcutn.  Coloss.  '6.  15,  PaxChristi 
rxultct  in  cordibtts  rcslris ,  in  qua  ct  vocati  cstts 
in  uno  corporc  ,  ei  ^rati  cstolc.  Ltc.  k.  2.  Oruliom 
insiatc ,   vi^ilantcs  in   cu   gratiarum   actionc.   I. 
Tbessal.  b.   l(>.  Sinc intmnissionc oratc,  in  omni- 
bus  gratias  agite  :   hwc  cst   cnim  votunlas  Dci  in 
Chrislo  Jcsu,  in  omnibus  vobis.  2.  Thessal.  1.  3. 
Gratias  agere  debemas  scmpcr  Dco  pro  vobis.  Et 


PSIN  S.  JO.WMS.  Cap.    \II.  11G3 

sanc  quis  Cliristianorum  considerans  tum  com- 
munia,  lum  privata  benelicia,  quaj  in  diesj  imo 
lingiilis  boris  a  Deo  haurit  et  sentit,  eaque  lot 
laniaqmv,  non  jugiter  dical  cum  Psallc  :  Benedic, 
anima  •mca,  Dominum ,  qui  coronut  le  in  miscri- 
(ordia  et  miscralionibus.  Ccrle  coronat,  cingil 
el  circumvallal  nos  Deus  undique  suis  donis  et 
iniscrationibus,  idque  (|iiolidie. 

Gratiarum  actio  ergo  propria  est  Sanctorum 
no\i  Teslaincnli ,  ob  ingenles  gralias  etdona, 
quce  ipsi  in  eo  per  Chrislum  accepei  unt,  et  (|uo- 
lidie  accipiunt.  Hoc  |>rsedixit  Isaias  c;q).  51.  3. 
Consolabiltir  ,  ail,  Dominus  Sion,  et  poncs  solitu- 
dinem  ejus  quasi  horlum  Domini.  Gaudium  et  Ueli- 
lia  inveniclur  inca,  gratiarumactio  et  vox  laudis. 
Ilinccnim  primo,  vocalur  ipsa  saciificium  lau- 
dis  :  boc  cnim  laudis  ,  est  novi  Teslamcnti,  cuni 
\clcris  sacrificia  fucrinl  houm  el  \iclimarum. 
Psal.  k9.  13.  Numquid  manducabo  carncs  lattro- 
rum ,  aul  sanguinem  hircorum  potabo?  lmtnola 
Deo  sacriftcium  laudis ,  et  redde  Allissimo  vota 
tua.  Et  v.  23.  SacriftcLum  laudis  honorificabit  mc 
cl  illic  itcr ,  quo  oslendam  illi  salutare  Dei.  Qua: 
verba  citansS.  Augusi.lib.  1.  contra  Advers.  legis 
cap.  18.  subdit:  Quod  est  autcm  sacratitts  laudis 
sacriflcium  quam  in  aclione  gratiarum  ?  Et  undc 
viajores  agendce  sttnt  gratia?  Deo,  qudm  pro  ipsius 
gratiapcr.lcstimChristumDominumnostrum?Quod 
totumfidelesin  Ecclcsia? sacriflcio  sciunt ,  cujus  um- 
brce  fuerunl  omnia  priorumgenera  sacrificiorum. 

Secundo,(|uiaunicumetprajslantissimumlegis 
nov;e  sacrificiumclSacrainentum,  Clnistus  gra- 
lias  agens  Potri,  ad  gratiarum  aclionem  pro  be- 
neficiis  omnibus  ,  prajserlim  redcmptionis  nos. 
trae  instituit,  quod  inde  dictutu  est  Eucbaristia  , 
id  est  gratiarum  aclio,  uti  docet  S.  Chrysost. 
hom.  2G.  in  Mattb. 

Terlio,  S.  Paulus  1.  Timoth.  2.  1.  inler  oralio- 
ncs  ultinnim,  id  est  dignissimum,  locum  dat 
gratiarum  aclioni :  Obsecro,  inquit,  primumom- 
nium  fleri  obsecraliones ,  orationes ,  poslulationes, 
graliarum  actiones ,  pro  omnibus  hominibus,  etc 
uli  docet  el  explicat  Cassian.  collat.  9.  cap.  \k. 
et  S.  Chrysost.  hom.  1.  ad  populum  :  Magnus , 
ait,  thesaurus  cst  gratiarum  actio,  magna?  divi- 
tiai ,  inconsumptttm  bonum,  armalura  forlis  ; 
sicut  blasphcmia  ingcntemjacluram  intcndit  iis  qui 
pejerarc  solent ,  plura  insuper  perire  facit.  Pcrdi- 
disti  pecunias,  si  gratias  cgeris,  animam  lucratus 
es,  el  majorcs  naclus  es  divitias  ;quiaDci  benevo- 
lcntiam  hausisti  amplius.  Si  vcro  blasphemavcris , 
el  saluti  m  tuam  amisisli,  ct  animam  occidisti. 

Quarto,  quia  hoc  unicum  est  quod  Deo  prse- 
starcpossumusct  dcbcmus,  quodque  eimaxime 
cst  bonorificum  el  gratum.  Unde  S.  Augusl.  dc 
Spir.  et  lit.  c.  11.  Cultus,  ait,  Dei  in  Iwc  ma.vimc 
constitulus  est ,  ut  uuima  ci  non  sit  ingrala  ;  undc 
in  ipso  vtrifsimo  ct  singutari  sacrifuio  ,  Domino 
Deo  noslro  gralias  agcrc  admoniviur.  Dcuscnim 
bouorum  noslrorum  non  indigct.  Disce  hic  tcm- 
porc  S.  August.  in  Missa  ante  Canonem  ,  sacer- 
dotcm  cxcilassc  praescnlcs  ad  graliarum  actio- 
iicm,(liccndo:(.'r(i/iiJ.<<(,i,r<UH((.'v  DominoDconoslro: 
ac  ininislrum  pro  pr;escnlibus  respondi.-- 
Dignttm  ct  jastttm  est.  S.  Clirysost.  homil.  S.  in 
cpist.  ad  Coloss.  Si  in  advcrsis  ,  inquit,  gratias 
agis:  Primo ,  laHilicas  Dium;  sccundo,  diaboluvi 
putlcfacis  ;  lcrlio,  quodmalc  jfaclumest ,  niliil  cssc 
facis  :  nam  ct  tu  simut  gratias  agis  ct  Deus  dolo- 
rcm  ampulut ,  ct  diaboltis  absccdit. 

Quinlo.  quia  Dei  in  uos  bcncficia  omnem  gia- 


1166  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

tiarum  aciionem  et  laudem  exsuperanl,  unde 
S.  Chrysost.  hom.  62.  in  Mallh.  Pulasne,  ait,  si 
quotidie  pro  co  qui  nos  tam  mirifice  amal  moria- 
mtir,  eondignas  tios  possc  referre  gratias,  imovero 
minimum  quidreddere?  nequuquam.  Et  S.  August. 
lih.  7.  Civ.  31.  Proco  qubd  sumus ,  qubd  vivimus, 
qudd  ccelum  tcrramque  conspicimus  ,  qudd  luibe- 
mus  menlem  atquerationem ,  qubd  obrutos  pecca- 
tis  non  descruit,  misilque  nobis  Verbum  suum,  etc. 
qucj  corda,  quot  lingucj  ad  agendas  gralias  salis 
csse  conlenderent ? 

Sexto  ,  S.  Chrysost.  in  Psal.  69.  Mkil,  ait,  cequc 
facit  in  virtule  crescere ,  atquc  cum  Deo  assiduc 
versari  et  colloqui,  eique  perpctuo  gralias  agere 
et  psallere.  Causam  dat  S.  Bcrnard.  serm.  13.  jn 
Cant.  Ad  locum,  ait,  unde  exeunt  revertantur 
gratiarum  flumina,  ut  itcrum  fluant.  Qualiler  ? 
inquis.  Qualitcr  dicit  Apostolus  :  In  omnibus  gra- 
tias  agenles.  Quidquid  sapienlice ,  quidquid  tevir- 
tulis  Itabere  confidis,  Dei  virluli ,  Dei  sapienlue 
depula  Cliristo.  Dicamus  ergo  jugiter  et  uhique  : 
Deo  gratias.  Gralioj  Palri  et  Filio,  et  Spiriltti 
sanclo  ;  sicut  erat  inprincipio,  et  nunc,  et  semper, 
et  in  scecula  saculorum.  Amen. 

Ita  fecerunt  omnes  Sancli.  Vis  exempla  ?  Da- 
vidRex  Psal.  115. 12.  Quid,  ait,  relribuam  Domino 
proomnibus  quce  retribuit  mihi?  Porro  David  mul- 
los  scripsit  psalmos  Eucharisticos  :  talis  enim 
est  psalmus  8.  102.  103.  106.  110.  113.  116.  117. 
136  ct  135.  in  quo  singulis  versiculis  proposilo 
novo  Dei  heneficio,  suhjungilur  hoc  hemisli- 
chium  intercalare  et  Eucharisticum  :  Quoniam 
in  ceternummisericordia  ejus.  Tales  quoque  sunt 
137.  163.  166.  166.  167.  168.  169.  150.  Christus 
Joannis  11.  61.  suscilaturus  Lazarum  \Paler,  ait, 
gratias  ago  tibi,quoniam  audisli  wie.Rursumin- 
stituturus  sanclam  Eucharistiam,  gralias  agens 
Patri  abeopeliitelimpetravitvirtutemtranssub- 
stantiandi  panem  in  suum  corpus,  et  vinum  iri 
suum  sanguinem.  Paulus  Rom.  1.  v.  8.  Primum 
quidem,  ait ,  gratias  agoDeomeo  per  JesumChris- 
tum  pro  omnibus  vobis.  Et  c.  6.  v.  17.  Gratias  Deo 
qubdfuislis  servi  peccali;  obedislis  autem  ex  corde 
in  eam  formam  doclrince  in  quam  traditi  estis. 
1.  Corinlh.  1.  6.  Gratias  ago  Deo  meo  semper  pro 
vobis.  2.  Corinth.  2.  16.  Deo  autem  gratias ,  qui 
semper  triumphat  (  id  est  triumpharc  facit )  nos 
in  Christo  Jesu.  Cap.  9.  15.  Gralias  Deo  semper 
inenarrabili  dono  ejus ,  scilicet  eleemosynae  ves- 
trae.  Ephes.  1.  v.  16.  Non  cesso  gratias  agens  pro 
nobis.  Philip.  1.  3.  Gratias  ago  Deo  meo  in  omni 
memoria  veslri,  2.  Timoth.  1.  3.  Gratias  agoDeo, 
cui  servio  a  progenitoribus  in  conscientia  pura. 
Deniquetam  creher  est  Paulus  in  gratiarum  ac- 
lione,  quam  in  nomine  Jesu  nominando  et  ite- 
rando.  Quid  enim  aliud  est  nominare  Jesum, 
quam  confileri  salvatorem  et  salutem  ah  eo  ac- 
ceptam?  Poenilentes  ergo,  et  olim  peccatores 
assidue  dicant  cum  Paulo  1.  Timoth.  1. 12.  Gra- 
tias  ago  ei  qui  me  confortavit ,  Christo  Jesu  Do- 
mino  nostro;  quia  fidetem  me  exislimavit  ponens 
in  ministerio ,  qui  prius  blasphemus  fui,  et  perse- 
cutor ,  et  contumeliosus.  Fidelis  sermo ,  et  omni 
acceplione  dignus  :  qubd  Christus  Jesus  venit  in 
hunc  mundum  peccatores  salvos  facere,  quorum 
primus  ego  sum.  Rursum  cum  Isaia  c.  1.  9.  Kisi 
Dominus  exercituum  reliquisset  nobis semen,  quasi 
Sodoma  fuissemus,  et  quasi  Gomorrha  similes  esse- 
mus.  Etcum  Psalte  et  S.  Magdalena  :  Misericor- 
dias  Domini  in  celernum  cantabo  :  Misericordicc 
Domini,    quia  non  sumus  consumpti  ;  ac  cum 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

S.  Auguslino  converso  ix  S.  Ambrosio  concinant 
hymnum  :  Te  Deum  laudamus ,  te  Dominum  con- 
filemur.  Legant  et  imitentur  Confessioncs  cjus- 
dem  S.  Auguslini,  quae  non  sunt  aliud  quam  gra- 
tiarum  acliones  continua?.  Denique ,  quia  Deo 
pro  lanla  gratia  nil  rependere  possunt,  repen- 
danl  proximis,  qui  Dei  imagosunl,  ac  quoscum- 
que  possunt  converlant,  utexhoslihus  Dei  ami- 
cos  et  filios  ejus  efiiciant,  qui  jugiler  pro  se 
suisquc  gratias  Deo  agant,  eumque  verbis  et 
vita  celebrent. 

Sancti  vero  ct  innocenles  canant  Chrislo  in  se 
concepto  et  nato  innocentue  Eucharisticum,  di- 
cantquecuin  Virgine  Chrislum  Dei  dono  conci- 
piente :  Magnifical  animamea Dominum,  et  cxsul- 
tavit  spiritus  mcus  in  Deo  scdutari  meo  ;  quia  fecit 
mihi  magna  qui  potens  est ,  et  sanctum  nomen  ejus. 
Et  cum  S.  Anna  conceplo  Samuele  :  Exsuitavit 
cor  meum  in  Domino,  et  exsultatum  est  cornu 
meum  in  Deo  meo.  Non  est  sanctus,  ut  estDomi- 
nus ,  Dominus  morlificat ,  et  vivificat :  deducit  ad 
inferos,  et  reducit.  Pedes  sanctorumsuorum  serva- 
bit. 

S.  August.  epist.  5.  ad  Marcellinum  :  Quidme- 
lius,  inquit,  et  animo  geramus  ,etorepromamus, 
et  calamo  explanemus  quam  Deo  gratias  ?  Hoc  nil 
dici  brevius ,  nec  audiri  lcetius ,  nec  intelligi  gra- 
lius,  necagi  fructuosius  polest.  Idem  in  Psal.  132. 
docet  communem  Monachorum  etReligiosorum 
sui  aevi  (  uti  etiamnum  apud  mullos  eadem  in 
usu  esl)  salutalionemfuisse,  ut  sibi  occurrentes 
dicerent :  Deo  gralias ,  ideoque  a  Circumcellio- 
nibus  Donalistis  irrisos  fuisse,  et  per  scomma 
vocalos  Deo  gratias.  Quod  refellens  S.  August. 
Vide ,  inquit,  si  non  debet  frater  Deo  gratias  age- 
re,  quando  videt  fralremsuum  ?  TSonneenim  locus 
est  gratulationis,  quando  se  invicemvident  qui  ha- 
bilant  in  Christo  ?  Et  tamen  vos  Deo  gratias  nos- 
trumridetis,  Deo  laudes  vestrum  plorant  homi- 
nes. 

Denique  Ecclesia  per  sacerdotes  nomine  om- 
nium  fidelium  quolidie  gratias  agit  Deo,  jubet- 
que  utidipsum  singuli  agant,  dum  in  Praefalione 
Missae  jubet  ab  omnibus  vel  audiri  devota  el  con- 
sona  mente,  vel  recitari  et  cani  :  Vere  dignum 
etjustum  est,  ttquum  etsalutare ,  nos  tibi  semper 
et  ubique  gralias  agere,  Domine  sancte,  Pater 
omnipotens ,  aterneDeus,  per  Chrislum  Dominum 
noslrum  :  perquem  majestatem  tuam  laudant  An 
geii ,  adorant  Dominationes  ,  tremunt  Potestates  , 
cazlicoztorumque  Virtutes  ,  acBeata  Seraphim  so- 
ciaexullatione concelebr ant.  Cumquibus  et  nostras 
voces  ut  admilti  jubeas  deprecamur,  supplici  con- 
fessione  dicentes  :  Sanctus  ,  sanclus ,  sanctus  Do- 
minus  Deus  sabaoth;  pleni  sunl  cceli  et  terra  gloria 
lua  :  Uosanna  in  excelsis.  Benedictus  qui  venit  in 
nomine  Domini :  Hosanna  in  excelsis. 

Porro  non  tantuminprosperis,  sedet  inadver- 
sis  aeque  Deo  gratias  agere  debemus,  ac  dicere 
cum  Psalte  Psal.  33.  Benedicam  Dominum  in  omni 
tempore.  Ita  S.  Job  bonis  et  filiis  omnibus  spo- 
liatus  ,  gravique  ulcere  a  daemone  percussus  : 
Dominus,  inquit,  dedil ,  Dominus  abstulit,  sil  no- 
men  Domini  benediclum  ;  qua  voce  vicit  et  con- 
fudit  diabolum,  aitS.  Chrysost.  hom.  2.  in  epist 
adRom.  Ita  Angeli  etBeali  hic  gratias  agunt  Deo 
pro  tribulatione  et  lucta,  quae  eis  fuit  materia 
et  causa  tantae  victoriae  et  gloriae  S.  August.  in 
illud  Psalm.  166.  Per  singulos  dies  benedicam  le, 
inquit.  Sive  ergo  in  ejus  donissive  in  ejus  flageilts, 
luuda  eum  qui  tibi  aut  blandilur  dando  ncdeficias: 


COMMENTARIA  l.N  APOCALYPSMi  S.  JOANMS.,  Cap.  VII 

VjRITS.  ]  CraBCC/;  ouvayuts 


tint  corripil  rxsuttantem,  ne  pereus.  Laus  ftag< ■  t- 
lnntis  mcdicina  est  vulneris.   S.  Jkisil.    homil.  in 
Julittam  :  Nulto,   inquil,   luo  mcrilo   plecteris? 
gaudium  tibi ingerat  futurorumspes.  Juslo  essup- 
plicio  addiclus?  gralias  agitoquod  liic  polius  luus 
pcenas  qucimin  futuro.  Uli  fecit  Mauritius  Imp.  in 
cujus  conspcctu  cum  filii  ct  uxor  irucidarcnUir 
a  Plioca  Imp.  ad  singulos  exelamabat:/Mfiu*i4, 
Domine ,  et  rectum  judicium  luum.  S.  Hicron.  in 
c.  5.  ad  Ephes.  Cltrislianorum,  ail ,  propria  virlus 
cst ,  ctiam  in  liis  qu(B  adversa  putantur,  gratias 
referre  Crcatori ,  ac  diccre  :  Benedictus  Deus  ;  mi- 
nora  me  scio  suslinere  qudm  mereor.  llic  animus 
Cliristiani  est.   II ic  crucem  suam  tottcns  sequilur 
Salvatorem  ;  quem  nec  orbitas ,  nec  damna  debiti- 
lant.  S.  Crcgor.  a  Longohardis,  aliisquc  acrum- 
nis  prcssus  ct  peneoppressus,  accoactus  cala- 
mum  dc  tabufa  lollcrc,   comment.  in  Ezech. 
gratiarum  aciionc  iia  concludit:  Tcedet  unimum 
meam  vilce  mece ,  quia  versa  est  in  luctum  cilhura 
mea,  el  organum  meum  in  vocem  (lenlium.  Qttid 
igilur  restat,  nisi  ut  intcr  flagella  quce  ex  nostris 
iniquitatibtts  patimur ,  cum  lacrymis  gratias  aga- 
mus  ?  Ipse  cntm  qtti  nos  creavit ,  etiam  paler  nobis 
factus  cst  per  ctdoptionis  spiritum ,  quem  dedtt. 
Et  aliquando  fttios  pane  nutrit ,  atiquando  flagelto 
corrigit  ;  quia  pcr  dolores  et  munera  ad  hcercdila- 
tem  perpcluam  erudit.  Sit  ilaque  gloria  omnipo- 
tcnti  Domino  noslro  Jesu  Christo,  qui  vivit  et  reg- 
nat  cum  Palre  in  unitate  Spiritus  sancti  Deus  per 
omnia  sceculasceculorum.  Amen.S.  Bcrnard.  scrm. 
21.  in   Cantica  :  Eris,  inquit ,  inter  adversa  et 
prospcra  mutabilium  lcmporum ,  tenens  qttamdam 
ceternitatis  imaginem,    benedicens    Dominum   in 
omni  tcmpore.  Vere  S.  Chrysost.  hom.  8.  in  epist. 
ad  Coloss.    Nihil,  inquit,  hac  tingua  sanctius, 
qucB  in  adversis  Dco  gratias  agit.  Cerle  non  infe- 
rior  est  tingua  Martyrum  :  utraque  parilcr  coro- 
natur. 

Martyres  equidem  in  tormentis,  licet  acerbis- 
simis,  ob  marlyrii  tamcn laurcam  cxsultahant, 
ct  loto  corde  Deogratias  agchant.  lla  Theodorus 
Marlyr  dum  toto  corpore  lacerarelur/canebat  : 
BenedicamDominum  in  omni  tempore.  Ita  S.  Lau- 
rentius  :  Cratias,  inquit,  ago  libt,  Domine  Jesu; 
quiajanuas  tttas  ingredi  merui.  Ita  trcs  pueri  in 
fornace  Babylonia  cvcineruul :  Bcnedicitc,  omnia 
opera,  Domini  Domino,  laudate  et  superexcUtate 
eitm  in  scvcuta,  Daniel.  3.  Ila  Dco  gratias  egcrunt 
in  ignihus  cum  juhiloS.  Agnes,S.  Caecilia,  S.  Lu- 
cia,  aliajqueplurimae. 

Dcniquc  S.  Chrysost.  homil.  10.  >in  epist.  ad 
Coloss.  viri  cujusdam  sancli  pulchram  oratio- 
nem,  cl  formulam  gratias  agcndi  reccnset.  Novt, 
inquit,  cgo  virttm  sancttnn  qui  ita  orabat :  Cratias 
agimus  tibi  pro  omnibus  bcncftciis  tttis,  d  primo 
dic  usque  inhunc  prcesentcm  indignis  nobis  impen- 
sis,  sivc  nota  nobis  sint,sivc  incognita;  lam  pro 
occultis,qudm  pro  manifcstis,  qucc  vcl  opere  nobis, 
vel  scrmonc  facta  smit ,-  et  quce  voltinturiis,et  qttce 
invitis  sunt  pnestita;  pro  onniibttsqiuv  immcrilis 
nobis  sunt  rxlubita,  pro  afftictionibus  .proquictc, 
/»•0  gi lnnna,  prosupplicio, pro  rcgnoccvlcsli.  Cau- 
sam  suhdil  :  MtUtis  enim  nos  Dcus  etiam  invitos 
bcnrficiis  afficit t  mttltis  etiam  et  plttribus  quoquc 
ignaros. 

Honor.  ]Singulis  seplem  hisccelogiisin  Graeco 
praeponiturarliculus  ad  emphasin.  q.d.  Illaclari- 
tas,  illa  sapicntia,  illc  honor,  etc  scilicct  sum- 
"uis,  immcnsus  et  divinus  trihuatur  Dco,  uli  de- 
beiur. 


UGo 
id  est,  illa  poicntia  , 
puta  omnipolenlia  divina  ctincrcaia,  quaom- 
nia  cx  nihilo  creavit,  poteslque  mille,  imo  in- 
fiuiios,  mundos  alios  aliis  semper  perfectiores 
<  icare,  el  crealos  conscrvurc,  vcgctarc  etper- 
Rcere, 

Et  i-ortitudo.  ]  Ciacc  q  i-./.j;,  id  est,  illud  ro- 
hur  immcnsum,  cui  uiliil  polcsl  resistcrc,  qoo 
allingit  a  linc  usquc  adfiiicm,  forlitcr,  cltaiiM  n 
dispoiiil  omnia  suavitcr:  forlitudo  crgo  signifi- 
cat  rohustam  cxscculionem  cxlcrnam  ;  virlus 
vero  inlernam  Dci  potentiam. 

Deo  nostiio,  ]scilicct  tamhominum  heatorum 
quam  angelorum  :  homines  enim  beali  sunt  an- 
gclorum  civcs,  et  quasi  fralres.  Utriquc  enim 
sunt  lilii  et  hsercdes  Dei. 

In  SiECULA  S/ECUlorum,]  per  omnia  saecula  sihi 
continuo  succcdentia,  per  omnemaelernitatem. 
ImmensoalTcctu  ctjuhiloangcliapprecanturDco 
eeternitalem  horum  seplem  elogiorum,  permo- 
dum  congratulalionis.  ISihil  enimeisua  hac  ap- 
precatione  reipsa  addere,  uti  ncc  demere  pos- 
sunt.  Vere  ergo  dixit  S.  Basil.  Laus  Dei  est  opus 
Angelorum.  QuocircaS.  Ephrem  in  lih.  de  Bea- 
titudinihus,  has  tres  quasi  primarias  assignat. 
Prima  :  Bealus,  qui  factus  est  sicut  Seraphim  et 
Cherubim,  et  in  divino  acspirituatiofficio  nunquam 
est  segnis ,  sed  assiduus  glorificat  Dominum.  Se- 
cunda  :  Bealus ,  qui  in  celta  sua  in  Domino ,  lan- 
quam  Angelus  ccelestis ,  castas  retinet  cogitalio- 
nes ,  suosque  cotlciudat  eum  ore,  qui  omnium 
spiriluum  poleslalem  habet.  Tertia  :  Bealtts,  qui 
semper  spirituali  gaudio  plentts  est,  nec  in  por- 
tando  suavi  jttgo  Domini  pigrescit  :  coronabitur 
cnim  in  gtoria. 

EtS.  Bernardus  serm.  11.  in  Cantic.  Nihil,  ai(, 
ita  proprie  quemdamin  terris  reprcesentat  coctestis 
habilalionis  stalum,  sicut  alacritas  taudanlium 
Deum,  dicente  Scriptura  :  Beali  qtti  habitant  iu 
domo  tua ,  Domine ,  in  scecula  sceculorum  (uitda- 
bunt  le.  El  S.  Augustin.  in  Psal.  l/i&.  Sicut,  inquil, 
ejus  (  Dei  )  magniludinis  non  est  ftnis,  sic  liuv 
laudisnon  crit  finis.  Idem  in  Psal.  67.  Non  potest, 
ait,  esse  laus  Dei  nisiin  sanctisejus.  Namquimalc 
vivunt  non  cum  tuudant ,  et  si  prcedicant  lingua, 
blusphcmanl  vita.  Unde  idcm  in  Psalm.  32.  1. 
Exsuttate,  jttsli,  in  Domino.  Ipsi,  inquit,  taudant 
Dominum  ,  qtti  sttbdunt  se  Domino.  Elin  Psal.  160. 
Trunsi,  ait,  ad  luum  vilupcrationcm ,  ct  laudabis 
Domintnn.  Elin  Psal.  S3.  Si  deftcics,  ait,  ab  amc- 
re ,  dcftcics d  laudc.  Dcnique  epist.  120.  ad  Hono- 
ratum,  docet  qudd  laus  Dei  sit  sacrilicium  novi 
Testamenti  :  explicans  enim  illud  Psalm.  21. 
Qui  timelis  Dominum,  laudate  cum,  ail  :  Quis  au- 
tem  veraciter  laudat ,  nisi  qui  sinceriter  amat '.' 
Tanlumdcm  est  crgo  ac  si  dicerct  :  Qtti  timclis 
Dominum,  amatc  cum.  Timentes  cnim  Detim  ho- 
mincs  vclcris  Testamenti ,  currebant  cum  sacrifi- 
ciisad  tcmplum  :  nunc  vero  in  gratia  novi  Tesla- 
mcnti,  quitimctis  Dominttm,  laudatccum.  Et  rui- 
sum  Psalm.  &9.  Immota  Dco  sacrificium  tattdis. 

\is  crgo  assidue  laudarc  Dcum  ?  visajmulaii 
angclorum  vocem  et  vilam?  accipc,  rumina. 
et  crebro  usurpa  ,  cum  eisque  juhila  quioqiic 
eorum  ctSanctorum  hvinnos. 

Primus  sil  Seraphicus  Isaiae  G.  3.  ct  Chcruhi- 
cus  Apoc.  /i.  8.  Sanelus,  sanctus,  sanctus  Domi- 
nus  Deus  exrrciluum  :  pttna  cst  omnis  tcrra  glo- 
riarjus.  Omnis  spiritus  laudit  Dominum. 

Sccundus  Angclicus  LUCSB  2.  1/j.  Cioriainaltis- 
shnis  Dco,  ct  in  terra  pax  hominibus  bonos  votun- 


HGG  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

tatis.  Benrdiclio  et  claritas,  el  sapienlia  ,  el  gra- 
liarum  aclio ,  lionor ,  et  virtus,  et  fortiludo  Deo 
nostro  in  swcttla  scrritloriun.  /hnen.  Apocal.  7.  12. 

Terlius  Pauliniis  Hom.  11.  33.  O  altitudo  divi- 
liarumsupientitv  el  scicntite  Dci !  qudm  incompre- 
liensibilia  stinl  jitdicia  ejus,  ct  invcstigabites  vice 
ejus  !  Qttoniam  cx  ipso,  ct  per  ipsttm  ,  et  in  ipso 
sunt  omnia  :  ipsi  gloria  in  scecula.  Amen. 

Quarlus  E cclesiaslicus  ex  oflicio  S.  Trinitatis  : 
llencdicla  sil  sancta  Trinilas,  et  indivisa  unitas  ; 
cohfitebiniur  ei,  quia  fecit  nobiscum  misericordiavi 
suam.  Quoniam  crcasti  nos  in  brachio  luo,  rede- 
misti  nos  in  sanguine  Chrisli  ttti,  sanclijicasti  nos 
inSpiritu  luo  ex  omnitribu,  et  lingua,  et  popttto ,et 
nalione ;  et  fecisti  nos  Deo  nostro  regnnm  et  sacerdo- 
lcs,  et  rcgnabimtts  super  lcrram.  Bencdicam  ergo 
Dominum  iu  omni  tempore ,  tam  uYsolationis , 
quam  consolationis  ;  tam  advcrsitatis ,  quani 
prosperitalis. 

Quinlus  Davidicus  Psal.  102. 1.  Bcncdic,  anirna 
viea,  Domino,  el  omnia  quce  inlra  me  sunl  nomini 
sancto  ejtts.  Benedic,  anima  viea,  Domino,  et  noli 
oblivisci  omncs  relributiones  ejus.  Qui  propilialur 
omnibtts  iniquilatibus  tuis ,  qui  sanat  omnes  injir- 
mitates  tttas.  Quiredimit  de  intcrilu  vitam  tuam  : 
qui  coronat  le  in  misericordiact  miserationibus. 
Qtti  replet  in  bonis  desiderium  tuum.  Qttid  enim 
viihiest  in  cccto ,  et  a  te  qttid  volui  super  terram? 
Deus  cordismci,  et  pars  meaDeus  in  ceternum. 

0  Sacra  Trinilas  ,  Trina  Unitas,  Una  Deitas  ! 

O  Trina  Charitas,  Una  Felicilas,  Felix  jEler- 
nitas!  lua  et  noslra.  Amen. 

13.  Et  respondit  unus  de  senioribus.  ]  Bespon- 
dit,  id  cst,  mecum  colloqui  ccepit,  me  interro- 
gavit  ut  mc  erudiret,  sicut  praeceptorinterrogat 
discipulum  ul  eum  doceat  et  erudiat.  Hocenim 
est  Hebraus  T12V  ana,  id  esl,  respondit.  Hinc 
Chrislus  Dominus,  ct  alii  saepe,  dum  ordiuntur 
sermonem,  in  Scriplura  dicuntur  respondere. 
Quis  fuerit  hic  senior,incertum  est.  Lyranus  vult 
luisse  S.  Petr.^AlcazarS.Luc.  ,quiconscripsitin 
Actis  Apostolorum,  signatos  Chrisli  gratia,  idest 
Gentes  credenies  in  Christum.  Vide  dicta  c.  5. 

14.  Hl    SlLVr    QUI    VENERUNT    DE    TRIBULATIONE 

magna.]  Graecrest  duplex  articulus  :  ^.  T>?s  &3fcf*ws 
-a  tJ.v/z),r,c,  q.  d.  Ex  illa  tribulatione ;  illa,  inquam, 
ingenti  et  celebri,  dc  qua  Christus  Matth.  24. 
v.  21.  Erit  enim  tttnc  tribidaliomagna,  qttalis  non 
fuit  db  initio  mundi ,  neque  fiet.  Et  nisi  breviati 
fuissent  dies  illi,  non  fieret  salva  omnis  caro,  id 
est,  nullus  homo  salvarelur.  Alluditadegressum 
Kebrreorum  ex  ^Egypto  :  yEgyplus  enim  hebr. 
vocatur  Misraim,  id  est  tribulalio  ,  angustia  ,  a 
rad.  my  tsara,  id  est  arcfavit,  afllixit,  tribu- 
lavit.  Ita  enim  Hebreei  anteMosen  afllicli  fuerunt 
in  /Egypto,  indeque  a  Mosc  liberati  et  cducti. 
Sicut  enim  in  signatis  v.  h.  allusit  ad  domos  Hc- 
braeorum  signatas  sanguine  agni  pascalis  ;  ita 
hic  alludit  codem  in  voce  tribulalione,  et  in  voce 
Agni,  q.  d.  Sicut  olim  Hebraei  fuerunt  inmagna 
tribulatione  sub  Pharaonc  ;  scd  signati  et  quasi 
abluti  sanguine  agni  Paschalis  ,  ex  ea  pcr  Mosen 
liberati  fuerunt  :  ita  et  hi  fideles  in  fine  muncli 
erunt  in  magna  tribulalione  cl  tentatione,  lum 
carnis,  tum  mundi,  maxime  Antichrisli;  sed 
signaticrucc,  etabluti  sanguine  Agni,exea  eluc- 
tabuntur,  ac  gencrose  eam  superabunt ;  imo 
multi  obibunt  martyrium,  ideoque  donabuntur 
stolis  albis  et  palmis,  et  quasi  victores  ducentur 
ante  thronum  Dci.Discc  hic  :  sicutfrigus  hiemis 
parturit  el  parit  frugcs  a?statis  ;  ita  tribulatio 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VII. 

praesens  parturit  ct  parit  coronas  aeternas.  Hoc 
cst  quod  ait  aelerna  Verilas  :  Bealiqui  perseculio- 
nem  patiuntttr  propter  justiliam,  quoniam  ipso- 
rum  est  regnum  caiorum,  Mallh.  5.  10. 

Vide  hic  quiim  nobile  cl  gloriosum  sit  pali 
pro  Christo,  nimirum  fortia  agere  Romanuni 
est,  forlia  pati  Chrislianum.  Ila  Apostoli  ibant 
gaudentes  a  conspccttt  concilii ,  quoniam  digni 
habili  sunt  pro  noviine  Jesu  conlumcliam  pati  , 
Act.  5.  Ila  Paulus  :  Mihi ,  ait,  absit  gloriarinisi 
in  cruce  Domini  noslri  Jcsu  Christi ,  pcr  quem 
mihi  mttndus  cruciftxus  est ,  ct  ego  mttndo,  Galal. 
6.  ik.  IlaS.  Chrysost.in  exilioproChristo,  fame, 
siti,  febri,  fatigatione,  solis  ardore,  hosliiun 
lsaurorum  incursu  dire  exagitalus ,  et  tandein 
exanimatus,  excelso  animoexsultabat,  aliosque 
similia  patientes  animabal,  et  ad  exsultandutn 
in  perseculionibus  excitabat.  Unde  scribens  ad 
carccre  detenlos  Episcopos  cpist  h.  ex  septem  : 
Beati ,  ait ,  vos  ob  carcerem  ,  ob  catcnas ,  ob  in- 
jecla  vincula  !  beati,  inquam,  et  tcr  bcali ,  imo 
saipius!  Totum  orbem  vobis  conciliastis  :  ubiquc 
terrarum  et  marium  canunlur  vestra  prceclara 
facinora,  forlitudo, conslans sentcntia,  animusque 
minime  servilis.  ISihil  quod  aliis  videtttr  grave, 
vosdeseruit;  non  mince ,  quce  innumeras  mortes 
nuntiabanl  ;  non  tribunal,  non  carnifex ,  non  tor- 
mentorum  coacervationes  ;non  judex ,  qui  ignem 
ab  ore  fiabal;  non  adversarii ,  qtti  frendebant  den- 
tibus,  et  innumeris  aliis  insultandi  modis  gestie- 
bant;non  tantce  calamritaz ,  non  impudenlissima 
accusationes  ,  non  tnors  ante  octtlos  quotidie  pro- 
posita  ;  sed  hcec  omrita  vobis  uberem  potius  conso- 
lationis  materiam  prcestilere.  El  idcirco  clari  qui- 
dem  vos  :  et  celebrant  et  prcedicant  vos  omnes  , 
non  amici  solum ,  sed  et  inimici  ipsi  qui  htec  effe- 
cerunt.Tanta  resest  virtus,  ut  etiam  illain  impug- 
nantes  admirenlur.  Tanta  res  est  malitia ,  ttt 
etiam  ii  quioperanlur ,  condemnenl.  Et  ila  in  hac 
vita  res  veslrce  se  habent.  Quce  autem  inccelis  sunt, 
qttis  sermo  digne  explicabit  ? Inscripta  sunt  nomiua 
vestrain  tibro  vitce ;  cum  sanclis  Martyribus  con- 
numeratl  eslis.  Idem  epistol.  118.  Carcerem  in- 
colilis ,  •€?  catena  vincti  estis,  et  cum  squalidis  et 
sordidis  inclusi.  Ecquid  tandem  hoc  nomine  bealius 
fingi  queat  ?  Quid  eritm  habet  lale  aurea  corona 
cingens  caput ,  quale  catena  propter  Deumma- 
num  circumdans  ?  Quid  tale  ingentes  et  splendida 
dovius ,  quale  carcer  caliginis  ac  sordium  ,  alqtc 
ingentis  fetoris  el  calamitatis  plenits ,  Dei  causa.' 
Quce  cum  ita  sint ,  gaudete  et  exstdtate  ,  cororits 
caput  cingile ,  tripudiale ,  qubd  moleslia  in  quas 
incidistis ,  magnam  vobis  comvwdorum  maleriam 
comparent.  Iloc  nimirumsemenest ,  rnessem  omni 
sermone  sublimiorem  pranuntians  :  hoc  luctce, 
victoriam  et  pahnas  afferenles  :  hoc  navigalio , 
ampUim  et  uberem  queestum  concilians.  Ilcec  igilur 
animo  repetentes ,  gaudete  et  ixtamini ,  nec  ullum 
lempus  intermittite  ,  quin  Deum  in  omnibus  rebus 
coUaudelis ,  ac  mortiferas  diabolo  plagas  inferatis, 
ingentemque  vobis  ipsis  in  ccctis  mercedem  recon- 
datis.  Noti  enim  sunt  condignce  passiones  hujus 
temporis  ad  fuluram  gtoriam,  quce  rcvelabilur  iv 
nobis.  Idem  epislol.  130.  ad  suos  Antiochenos  : 
Iloc,  ait,  habelote  nos  stomachi  imbecillilate  Ube- 
ralos  esse ,  commodeque  vatere ,  ac  nec  obsidione, 
nec  latronum  incursionibus ,  ncc  loci  solitudine, 
nec  sexcenlorum  adoersorum  casuum  turba ,  nec 
denique  utlo  alio  hujusmodi  incommodo  dejici  ac 
conlurbari  :  verum  ingenti  securitate ,  otio  ac 
quiete  frui,  ac  singttlis  dicbus  dercrum  vestrarum 


COMMENTAUIA  IN  APOCALY 

stalu  in  cura  csse.  lbi  denique  scripsil  ad  Olym- 
piadem  ullimam  lucubralionom  »er-e  aurcain  , 
Quod  ncmo  ludilur  ,  nisi  d  seipso.  Id  cnhn  phar- 
macum,  inquil,  tiOi.su/licit.  II;ec  lnil  cycnaea  oris 
aurei  vox.  Nam  paulo  poslfebriol  ilincris  incom- 
modis  confecius,  evocaius  in  coelum  a  S.  1 5 ii ,s i 
lisco  Martyre,  candidas  vestes  induens,  quasi 
candidalus  caeli  Marlyr ,  canens(|ue  :  Gloria  sil 
Dco  omnium  cuuscc ,  spcciosos  illos  pcdes  cxlen- 
dit,  alque excusso  pulvere morialis vilae  migra- 
vil  ad  Cbiistinn  anno  aelatis  52.  Cbristi  /i07.  ail 
Palladius  iu  Dialog.  ctexeo  Raron.  ldem  sapie- 
bal  S.  P.  Ignalius,  fundalor  Socielalis  nostrae  , 
cpii  lanii  aestimabat  persecutiones  ac  vincula, 
quibus  pro  Clirisio  sapc  luciat  constriclus ,  ut 
diceret,  si  quaj  a  Deo  creata  sunt  omnia  allera 
iu  parie  slaleras  collooarcniur,  in  altcra  carcer, 
caten.e,  probra  ,  vix  illa  omnia  prae  islis  ,  mo- 
mentuin  ullum  apud  se  babitura.  Neque  v< iro 
crealam  ullain  naluram  posse  hetitiam  talcmin 
anima  procreare,  qme  aequarc  possil  gaudium 
illud  Spirilus  sancti ,  quod  Deus  infundil  men- 
tibuseoruin  <pii  mulla  magnaqueproejus  amore 
perlulcrunl.  Ex  <pio  iutcrrogalus  a  Palre  quo- 
<lam  ,  Quamum  csset  compcndiosissima  ad  perfec- 
tionem  via  ,  respondit :  Si  multa  adversa  mag- 
naque  pro  Christi  umorc  puliore.  Pcte  hanc  gra- 
tiam  a  Deo.  Namcui  Dominus  hoc  tribuit ,  mullum 
tribuit  :  lioc  cnim  uno  beneficio  mulla  mugnaijiie 
cjus  contincnlur  bencftcia.  lla  P.  Ribadcn.  ocula- 
tus  etauritus  leslis  lib.  5.  Yilae  ejus  c.  10. 

Symbolice  et  tropol.  Alcazar  (licet  ipse  pulet 
bunc  essc  sensum  lilleralcm)  tribulatio  hajc  est 
captivitatis,  peccati,  el  exulceratae  consciontiae 
infelicilas ,  ex  qua  evaduntqui  sdGhrislum  con- 
fugiunl  :  lavant  cnini  stolas  in  sanguine  Agni ; 
ilaque  ad  laelissimam  sortem  ,  puta  bonoe  con- 
scieniia?  felicilalem  ,  traosgrediunlur  ,  atque  a 
daemonis  servitule  iranslerunlur  in  virorum  sa- 
cerdolalium  nuineruin,  quijusliliae  indumenlis 
ornati,  Dco  in  ejus  lemplo  dcs^M-viunt. 

ET  lavemjnt  (aliqui  legunt  nrlctnwoy ,  id  esl 
dilalaverunl.  Ita  Valablus  ct  Krasmus,  sed  perpe- 
ram  :  lcgendum  esl  cniin  cumCompult.  ^niwwtv, 
id  estlavcrunt  ,  ul  dcalbarcnl  eas,  ul  sequilm) 
stoi.as  suas,]  id  cst  vcslimcnta  et  corpora  sua, 
id  estscipsos,  et  conscicnlias  suas  d<'putarunl 
etsanctificarunt  per  sanguinemetnieriiaChrisli. 
Kst  mcla|)bora  et  calacbresis  :  loquitur  enim  de 
purificalione  aninuc  spiriluali,  per  melapborain 
lotionis  stolae  corporalis  ,  nobis  notae ;  sed  per 
eam  inlclligit  loiioncm  animas  :  anima;  cnim 
quasistola  <t  restis  est  conscicntia,  vel  sordida, 
vel  pura  el  munda.  Nam ,  ut  ait  S.  Hieron.  vcl 
polius  Maxinms  Taurincnsis  (illi  cnim  tribuii 
Miirtianus,  illiusquc  slyluin  redolet)  episl.  de 
viro  pcrfcclo,  qua?<xlat  lom.  9.  operum  S.  Hie- 
ron.  fiobis  ocinm  vt  llcra ,  <  l  vpcratio  mulicris  in- 
dumenta  procuranl  :  illis  (aniinahus  )  faciunt  mc- 
rita  ((Stiiiicntum. 

Porro  bi  Sancli  Iavcrunl  anini;c  sua?  slol.im: 
Priino,  in  baplismo  ;  sccuinlo,  in  poenilcntia  et 
aliis  Sacramentis ;  lcrtio,  crcbro  gcinilu  ,  ora- 
lioiu'  ci  compunctione  ;  qHarto,  per  opera  mi- 
seriGOrdiae;  qumto,  pcr  continuam  cbaritatis, 
palicnli;c,oinnium<|ue  virluluin  cxcrcitalion<'m 
i'l  fcrvorcin  ;  s<'\lo,  pcr  martyriun).  lliscc  cniin 
omnibus  sanguinem  ctmcrita  Christi  nohisap- 
plicamus,  eoque  nos  quasi  abluimus  et  dcalba- 
mus,  ut  albi .  id  esi  puri  el  mundi ,  magis 
mngisque  in  (iics  evadamus.  Selemnus  aninis 


PSIM  S.  JOANNIS.  Cap.  VH.  li(>7 

ainoris  <'sl  rcnxiliuin  ,  quo  qui  loli  fuerint,  cu- 
piditalis  obli\  iscunlur,  ail  Pausan.  ill  Acbaicis. 
Selemuo  nobilior  et  ellicacior  esl  Chrisli  san- 
guis,  qui  amorcs  oinncs  impuros  restinguit  , 
et^utailS.  Chrysosl.  rigiam  in  nohis  imagi- 
ncm  reformat. 

Alludit  omnihus  hisce  visionibus  S.  Joannes 
a<l  illuslrcin  illani  \isioiicin  Lsdrae  lib.  2.  C  %k> 
<t  sc<|.  Lbi  primo,  bealos  el  signalos  ,  aeque  ac 
Joanncs  bic,  eorunxjue  praemia  iia  depingit : 
l.xspeclale  paslorem  vestrum  ,  requicni  aitci-nila- 
lis  dabil  vobis;  quoniam  in  proximo  esl  ille,  qui  in 
fme  saculi  advcniel.  Parali  eslole  ad  pra-mia  reg- 
ni ,  quia  lux  pcrpetua  lucebit  vobis  per  CBlernita- 
tem  lcmporis;  fugile  umbram  sxculi  luijus  ;  ac- 
cipilc  jucundilalem  gloriai  vestra:  :  jucundamini 
gralias  agentes  ei ,  qui  vos  ad  caicstia  regna  vo- 
cavit ,  quae  verba  translulit  Ecclcsia  in  oflicium 
Ecclcsiasl.  lempore  Paschali.  Subdit  Esdras  de 
signalis  :  Surgite ,  etvidete  numerum  signatorum 
inconvivio  Domini;  quise  de umbra  saculi  trcmslu- 
terunt,  splendidas  tunicas  d  Domino  accepcrunl. 
liecipe,  Sion,  numcrum  tuum,  el  conclude candida- 
tos  tuos ,  qui  legem  Domini  complevcrunt.  Filio- 
rum  luorum  quos  oplabas ,  plcnus  est  numerus. 
Pcrgit  deinde  ad  turbam,  quam  ,  hic  v.  9.  ct 
deinceps  describit  Joannes,  ailque  :  Ego  Esdras 
vidi  inmonte  Sion  turbam  magnam,  quam  nume- 
rare  non  potui,  ct  omnes  canlicis  collaudabant 
Dominum.  Et  in  mcdio  corum  erat  juvenis  stalura 
celsus,  eminentior  omnibus  iilis ,  etsingulis  eorum 
capilibus imponebat  coronas,  et  magiscxallabatur. 
Ego  aulem  viiraculo  tenebar.  Tunc  intcrrogavi 
angclum,  el  dixi :  Qui  sunt  Iti ,  Dominc?  Qui 
respondit  mihi  :  Ili  sunt  qui  mortalem  lunicum 
dcposuerunt,  et  immortalem  sumpserunt  ;  ct  con- 
fessi  sunt  nomen  Dei.  Modo  coronanlur ,  el  acci- 
piunt  pulmus.  Et  dixi  angclo  :  ille  juvenis  quis  cst 
quieis  coronas  imponit ,  ct  palmas  in  manus  tra- 
dit?  Elrespondens  dixit  mihi.  Ipse  esl  Filius  Dei , 
quem  in  sasculo  confcssi  sunt.  Ego  autem  magni- 
ficare  cos  cccpi,  qui  fortitcr  pro  nomine  Domini 
stetcrunt. 

Deai.baverint,  ]  deputarunl,  emundarnnt 
illas.  Slolae  cniin  hae  sunl  conscicnti.-e ,  quae  pro- 
pric  necrubri,  nee  albi  coloris  sunt  capaces. 
Yide  dicla.  v.  9. 

15.  Jdeo  su.nt  axti.  trokvm  Dei.  ]  Alludit  ad 
tbronuni  Dci  in  lcinplo  (hoc  enim  mox  nomina- 
bil);  ineo  enjin  Dcus  scdebal  in  Sanclo  sanclo- 
rum  supcr  propilialorium  cl  Clicrubim.  Ilk 
crgo  eral  thronus  Dci  in  lcmplo :  similcm  vidit 
bic  Joanncs  in  templo  coelesti.  Significal  pri- 
mo  animas  bascc  csse  in  cnlo  bcalas  :  habonl 
enim  in  conspeclu  pra-scnlem  Deum,  ejusquc 
visione  fruunlur  cl  beantur.  Secundo,  eas  mire 
esse  cbaras  ct  familiares  Dco,  ac  cuin  c<>  jui:i- 
ler  vcrsari  ,  sicut  sunimi  <-t  iniimi  principcsju- 
gitervcrsaniur  cuin  rege.Terlio,  <ascssc  quasi 
saoeedoles  :  s,  rvkmt  enim  '/  di<  ac  noctc  in  tem- 
plo  cjus,  Crace  kn/<wiwM»,id  cst  latria  colunt,  ni- 
niiriim  jug<-  ibymiama  adoralionis  ,  laudis  el 
graliarum  aclionis  ei  offerentcs,  ut  paict  <\  <lic- 
ii>  a.  10.  ot  0.  B.  9,  .Mluilit  cniin  a<l  sacerdotes 
etLevitas,  qui  cmn  suis  slolis ,  id  estlincistu- 
nicis,  scrvii-bant  tabcrnaculo,  <lie  ac  nocle  illud 
cuslodiiMxlo  ,  <'t  sacrilicia  aliaque  inuniaolxMin- 
do  et  consuinmando.  Nam  alioqui  in  crelo  em- 
pyreonoa  esl  no\,  scd  jugis  imus  idemque  dius 
clariBei  beatae  ulernitstis.  KToofecrgo  et<rfie,  i<l 
csl,  scinpcr  seu  tota  die.  Mcniinil  noctis,  qi;ia 


1168  COMMRNTAIUA  1N  APOCALY 

sacerdoics  tota  nocte  per  viccs  iu  templo  vigila- 
bant,  ac  vicissim  imponebant  altari  partes  sa- 
crificii  jugis ,  ptita  agni  vespertini  :  lioc,  enim 
tota  nocle  cremabatur,  ut  dixi  Levit.  6.  9. 

llAunAiur  supemllos,  ]  eos  jugiter  intuendo, 
regendo,  prolegendo,  beando,  seque  suaque 
omnia  illis  ostendendo  et  coinmunicando ,  qua- 
si  e  turri  suae  potentiae  et  providentiae ,  qua 
quasi  habitat  super  illos,  illisque  quasi  incmn- 
bit.  Kstmelalepsis,  nec  enimDeus  proprie  habet 
domum  aut  habilaculum  :  Dotnini  enim  cst  terra 
ri  plcnitudo  ejits. 

16.  NON  ESURIENT,  NEQUE  SITIENT  AMPLIUS  ,  NEC 
CVDET  SUPER  ILLOS  SOE,  NEQUE   ULLUS  jESTUS.  ]  Al- 

ludit  ad  IsaiaeftO.  v.  10.  ubi  iisdcm  verbis  uiitur 
Isaias.  Tam  Isaias  ,  quarn  Joannes ,  alludit  ad 
atlilelas  ct  pugilcs  victores,  alque  adbieronicas 
jamemeritos,  ut  notat  Pelrus  Faber  lib.  2.  Ago- 
nist.  c.  12.  Mililes  cnim  et  pugiles  sacpe  sitim  et 
famem  patiuntur,  saepe  sub  dio  degere,  ac  in 
medio  solis  ardore  aggeres  agere  ,  caslra  mn- 
nire,  excubarc  ,  urbes  invadere,  hoslem  ag- 
gredi ,  et  cum  co  dimicare  debent  ;  at  jam  vic- 
lores  etemerili,  ab  hisce  omnibus  liberi,  quielc, 
el  bravio  donanlur.  Ita  acciditet  animabus  hiscc 
beatis ,  q.  d.  Beati  olim  in  hac  vita  certanles, 
fortiterque  lolerantes  famem ,  sitim,  solem  ct 
aestum,  id  cst  mille  labores  ,  dolores,  aerum- 
nas  et  moleslias ,  jam  transacto  omnium  ccr- 
laminum  lemporc  ,  quasi  arena  et  pulvere 
cxcedentes ,  ab  iis  omnibus  deinceps  erunt 
immunes,  ac  aclerna  quiele,  gaudio  et  trium- 
pho,  quem  in  stadio  suis  illis  laboribus  ct 
aerumnis  forliter  toleralis  meruerunt  ,  per- 
fruentur. 

Myslice  Ambros.  per  aestum  accipit  tentatio- 
nes.  Et  Alcazar.  Sermo ,  inquit,  est  de  cupidi- 
tatis  fame  et  sili,  ac  de  cestu  luxurice  atque  iu- 
vidia. 

17.  Quoniam  Agnus  qui  in  medio  throni  est 
(eo  sensu  quem  dedi  cap.  5.  6.)  reget  illos,] 
graece  Ttoiyavct,  id  est,  pascet  eos,  quasi  pastor 
diligenlissimus  et  amantissimus  suarum  ovium. 
Alludit  ad  Isaiae  69.  10.  Quia  miserator  eorum 
reget  eos  ,  et  ad  fontes  aquarum  potabit  eos.  Al- 
luditrursum  Isaias  ad  bonos  Pastores  gregum  : 
illorum  enim  adinslar  Cbristus,  lum  in  terra, 
tum  maxime  in  coelo  (dequohic  igitur)  suas 
oves,idest  electos,  pabulis  uberrimis  pascil, 
etlimpidissimis  fontibus  potat,  mollique  aura  et 
umbrosis  arborum  foliisopacat,  ait  Alcazar  :  li- 
cet  ipse  haec  referat  ad  Ecclesiam  militantem, 
quam  Deus  pascit  SS.  Sacramenti,  sacra  Scrip- 
tura  ,  et  mysteriorum  fidei  contemplalione, 
quae  famem  explent ,  sitimque  extinguunt  cu- 
pidilatum  hujus  vitae  bonis  inhiantium  :  et  leui 
divini  spirilus  aura,  atque  umbra  protectionis 
suae,  et  optimorum  exemplorum,  arcet  luxu- 
riae,  invidiae  et  caeterarum  animi  appetitionum 
aestus,  eamque  incitat  et  roborat  ad  solidarum 
virtutum  exercitationem.  Verum  haec  moralia 
sunt,  non  lilteralia.  Agit  enim  ad  litteram  de 
Beatis,  quos  Deus  pascil  in  coelo. 

Tropol.  tamen  haec  apposite  fidelibus  in  hac 
vita  Deo  in  spiritu  et  veritate  ex  toto  corde  ser- 
vientibus,  ac  praesertim  Religiosis,  accommo- 
dari  possunt.  Hi  enim  inchoanl  vitam  ccelestem, 
beatam  et  angelicam.  Unde  primo,  Deo  quasi 
in  templo  jugiler  assistunt  :  est  enim  religio 
quasi  coelum  quoddam  lerrenum  ,  ait  Clima- 
chus  gradu  h.  sive  paradisus  Dci  terrestris,  ac 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.   VII. 

lcmplum,  aitS.  Bernardus  serm.  1.  dc  dcdical. 
Eccles.  Quamobrem  ab  codem  S.  Bernard.  ad 
fratres  de  Monle  Dei,  Religiosi  vocantur  angeli 
tcrrcstrcs  ,  et  homines  coelesles  :  corpus  enim 
habcnt  in  terra  ,  scd  animum  et  menlem  in 
coelo. 

Secundo,  de  his  vcrc  dici  potest,  quod  >««£«- 
eumv,  id  esl,  religionis  cultu  cl  latria  jugiter  ser- 
viuntDeo  ;  quia  se  totos  divino  cullui  dicant  et 
consecrant  :  faciunt  cnim  omnes  suas  actioncs 
ex  praescripto  Reguhc  et  Superiorum,  puta  cx 
obedientiae  voto  ;  itaque  omnes  eorum  acliones 
sunt  actus  religionis  et  cultus  divihi ,  lum  qnia 
fiuntex  voto,  tum  quia  fiunt  ex  obedienlia,  quae 
a  virlute  religionis  imperatur.  Obedienliae  enim 
jugum  susceperunt  unius  Dci  amoris  ,  et  ho- 
noris  causa  :  propter  Deum  enim  obediunt  ho- 
mini. 

Tertio,  amicti  sunt  slolis  albis,  easque  dcal- 
baverunt  in  sanguine  Agni  in  ipso  Rcligionis 
ingressu.  Hic  enim  cst  instar  baptismi :  confert 
enim  plenam  peccalorum  omnium  remissio- 
nem;  omnemque  culpam  et  poenam  abolet, 
quasi  secundus  sancti  propositi  baplismus,  ut 
docent  S.  Hieron.  ad  Demelriad.  et  S.  Bernard. 
lib,  de  Praecept.  et  dispens.  Thomas  Waldens. 
de  Sacram.  tit.  9.  c.  8.  Sylvester  verbo  Religio 
Z,  dub.  23.  et  alii. 

Quarto,  habent  palmas  in  manibus  ;  quia  sae- 
culum  cum  suis  pompis  reliquerunl  et  vicerunt. 
Rursum,  in  dies  se  suosque  affcclus  domant  ct 
vincunt.  Unde  B.  Laurenf.  Justinian.  lib.  dc 
Monast.  cap.  18.  Quid  aliud,  inquit,  dixerimlie- 
ligiosorum  monasleria  et  Dco  famulantium  loca  , 
qudm  stadia  militaria  et  spiritalia  castra  pug- 
nantium?  Undc  Religiosi  a  S.  Basilio  Nazianz. 
Chrysost.  Cassiano  et  aliis  vocaniur  Ascetae,  id 
est  cxercitalores,  quasi  luctatores,  athletae  ct 
pugiles  in  stadio  et  agonc  virtulis. 

Quinto,  sunt  in  conspectu  Agni  ;  quia  jugi- 
ter  Christum  Chrislique  crucem  prae  oculis  lia- 
bent,  ac  tolus  se  Christo  crueiiixo  unire,  sequc 
in  eum  transformare  conantur  ;  unde  vocanlur 
crucifixi  a  Cassiano  lib.  h.  c.  32. 

Rursum  ,  suam  vocationem,  gratiam  ,  liber- 
latem ,  donaque  omnia  Christo  accepta  referunt; 
ideoque  jugiter  clamant :  Salus  Dco  noslro  qui 
sedet  super  thronum,  et  Agno.  Benedictio  ,  cla- 
ritas  ,  et  sapientia,  et  gratiarum  actio  ;  quocir- 
ca  mutua  eorum  inler  se  consullatio  est  :  Deo 
gratias. 

Sexto  :Hi  suntqui  venerunt  de  tribulalionemag- 
na,  afflictae  et  perturbatae  conscicntiae  ex  recoi  - 
datione  peccatorum .  quibus  in  saeculo  ob- 
stricti ,  et  diabolo  quasi  mancipati  versabantur. 
Rursum  ex  tribulatione ,  quam  variam  in  niun- 
do ,  et  cum  mundo,  carne  el  sanguine  habue- 
runt,  praecipue  dum  statum  mutarunt,  atque  a 
mundo  ad  Religionem  transierunt. 

Septimo ,  serviunt  Deo  die  ac  nocte  per  assi- 
duas  meditationes,  psalmodias,  orationes,  per- 
que  continuos  charitalis  ,  zeii ,  palientiae  ,  alia- 
rumque  virtutum  actus.  Unde  ut  ait  Euseb.  1.  1. 
Dcmonst.  Evang.  c.  8.  Quasi  ab  hac  mortali  vita 
sejuncti,  ipsumque  duntaxat  corpus  in  terra  ge- 
rentes  ,  cogitalione  vero  atque  animo  in  ipso  coelo 
degentes  ,  quasi  quidam  ccelites ,  retiquorum  om- 
nium  vitam  despiciunt ,  quippe  qui  pro  converso 
genere ,  summo  omnium  Deo  sacrati  sint.  Et 
S.  Ambros.  epist.  82.  Hcec  angelorummilitia  est, 
semper  esse  in  Dei  laudibus. 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

Octavo:  Quiscdel  in  ihrono,  habitat  superiltos. 
Sunt  enim  ipsi  in  domo  ac  familia  Dei ,  Deique 
potentiam  semper  in  mente  gerunt,  eique  in 
omni  dimcultale  et  negotio  dicunt  :  Sicul  oculi 
scrvorum  in  manibus  dominorum  suorum,  ita 
oculi  nostri  ad  Dominum  Deum  noslrum,  donec 
misereatur  noslri.  Sicut  ocuti  ancillce  in  manibus 
domina  sua ,  ita  oculi  noslri  ad  Dominum  Deutn 
nostrum.  Quocirca  Deus  a  suis  iliis  invocalus  , 
iis  adest,  eos  pascit  et  protegit  in  corpore  et 
spiritu,  eisque  dicit  idipsum  quod  olim  dixit 
Abralue  Genes.  15.  Noli  timere ,  ego  protector 
tuus,  et  mercestua  magna  nimis.  Et  illud  Psalm. 
90.  Qui  liabitat  in  adjutorio  Altissimi ,  in  protec- 
tione  Dei  cceli  commorabitur ,  et  illud  Psalm.  33. 
Oculi  Domini  supcr  justos ,  et  aures  ejus  in  preces 
corum.  Multce  tribulationes  juslorum ,  et  de  om- 
nibus  his  liberabit  eos  Domintts ,  maxime  vero 
illud  Zachariae  2.  Qui  tetigerit  vos  ,  tangit  pupil- 
lam  oculi  mei. 

Nono  :  Non  esuriunt,  neque  sitiunt ;  quia  fa- 
mem  deliciarum ,  silim  opum  et  bonorum  abdi- 
carunt  et  exlinxerunt  :  unde  non  regnat  inler 
eos  cupiditasvel  ambitio,  nullaibiestsollicitudo 
prolium  et  familiae,  nec  concupiscentiae  testus 
et  ardores  senliunt ;  quia  omnem  peccandi  ille- 
cebram  ct  materiam  a  se  ,  per  claustra  et  sepla 
sua  removerunt.  Quocirca  eis  convenit  illud 
S.  Bernardi  serm.  21.  in  Cant.  Eris ,  inquil,  in- 
ler  adversa  et  prospera  mulabilium  temporum  te- 
nens  quamdam  celernilatis  imaginem,  ulique  hanc 
inviolabilem  et  inconcussam  constantis  animi 
ftquabilitatem  ;  benedicens  Dominum  in  omni  tem- 
pore ,  proindeque  vindicans  tibi  eliam  in  hujus 
mulabundi  saiculi  dubiis ,  ccrtisque  defectibus  per- 
ennis  quodam  modo  incommutabilitatis  statum  , 
dum  te  cwperis  renovare  in  illud  insigne  anti- 
quum  similitudinis  aJterni  Dei ,  apud  quem  non 
est  transmutatio ,  nec  vicissitttdinis  obumbratio. 
Quippe  sicttt  ipse  est,  ita  et  tu  eris  in  hoc  mundo , 
nec  in  adversis  timidus ,  nec  in  prosperis  disso- 
tutus. 

Decimo :  Agntts  regil  illos ,  ct  dcducit  illos  ad 
vitct  fonlcs  aqtiarum.  Agnus  enim  inter  eos  ver- 
satur ,  eos  illuminat,  inilammat,  roborat,vi- 
lales  graliarum  fontes  iminillit.  Estenim  Agnus 
hlc  quasi  herus  et  palerfamilias ,  uti  olim  fuit 
in  coetu  Apostolico.  Quid  enim  sunt  aliud  Reli- 
giones  ,  quam  collegia  Apostolorum  ,  et  Socie- 
latesJesu?  ltaque  in  his  verum  cst  illud  Pro- 
verb.  18.  Turris  fortissima  nomen  Domini  ;  ad 
ipsttm  curritjuslus,  et  exaltabitur.  Quin  et  seipso 
crebro  pascit  eos  Agnus  in  Eucharislia  :  nus- 
quam  enim  crebrior  ejus  usus  et  dignior ,  quam 
in  Religione. 

Lndecimo  :  Abstcrgit  Deus  omncm  iacrymam 
ab  oculis  corum,  tum  in  hac  vita  lacrymas  com- 
punclionis  et  poenilenliae  leniens  et  mulcens 
hetitia  sanclae,  serenae  et  hilaris  conscienliae, 
atque  consolalionibus  diviuis  ,  et  gaudiis  cceles- 
libus  :  tum  potius  in  altera  vita  hoc  ipsum ,  et 
eaetera  quae  praecesserunt,  longe  cumulalius 
praeslabit.  Denique  collecli  sunt  ex  onini  gente, 
tribu  et  lingua,  atque  in   eadem  domo  quasi 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  VII.  1 1  (>C> 

fialres  habilanles  ,  fraterne  se  diligunt,  omniu- 
que  habent  communia.  Nam  ,  ut  ait  S.  Basil. 
constit.  19.  Eis  sunt  commttnes  animi ,  mentes, 
corpora,  victus,  vestis.  Communis  Deus ,  commu- 
7iis  pietalis  mercatura,  communia  prxmiaet  cer- 
lamina,  communes  labores  et  coronx ;  ubimulti 
ttntts  ,  et  untts  non  solus  ,  sed  in  pluribtts.  lli  vitat 
communitale  retenta  angelorum  vitam  aimulan- 
tttr.  Vide  Rieroi).  Platum  lib.  1.  de  Bono  status 
Relig.  cap.  1.  13.  16.  17.  22.  et  lib.  2.  c.  11.  14. 
17.18.    . 

Etdeducf.t,  graecc -9t//av-:iv, id  eslpascet,  sivc 
reget,  el  minabilquasi  pastor  eos  ad  mtje  fon- 
TEs,id  est  ad  vivos  (unde  prog«»K, idest  vitcc, 
aliqui  legunl  Sa«ac,id  esl  vivos)  perennesque 
fontes  :  aquamjm  ,,  ]  omnis  gratiee  el  glorise  bea- 
tifica;.  Hi  fontes  erunl  una  Dei  immensi  (id  est 
summi ,  omnisque  boni )  visio  et  fruitio,  quee 
iinusest  fons  originalis,  multos  continens  par- 
licularcs  fontes,  inde  scalurientes,  puta  pleni- 
ludinem  scientiae  omnium  rerum,  abundantiam 
omnisgaudii,  thcsaurum  infinitum  opum  coe- 
lestium,  exuberantiam  honoris  et  gloriac  aggre- 
gationem  deliciarum,  voluptalum  et  bonorum 
omnium ,  de  quibus  dixi  Isaiae  c.  25.  in  fine,  et 
c.  33.  20. 

Notat  Vitalis  Card.  in  Speculo  morali  S.  Script. 
verbo  pulckritudo ,  delicias  spiritales  potius  de- 
notari  per  potum  quam  cibum ,  ob  septem  cau- 
sas  et  analogias.  Prima  est,  quod  polus  tam 
claritale  quiim  colore  delectet  aspectum;  se- 
cunda  quod  sua  subtilitate  sine  medio  immulet 
gustum  ;  terlia  ,  quod  sua  limpidilale  ad  mem- 
bra  singula  deporlet,  eisque  inseparabiliter 
uniat  nutrimenlum  ;  quarta  ,  quod  sua  potes- 
tate  restauret  deperditum  :  Quinta,  quod  sua 
subtilitate  penetret  corpus  totum  :  undefame- 
Iini  et  deficientes,  hausto  vino  statim  resumunt 
vigorem  et  vires.  Sexla,  quod  sua  satietate  se- 
det  sitim ,  et  tamen  edendi  provocet  appetitum ; 
seplima,  quod  sua  facilitate  et  suavilalc  facile 
subeat  intima  venlris.  Addit  hisce  septem  do- 
tibus  polius  denotari  septem  praemia,  vel  dotes 
prajmii  Beatorum ,  scilicct  primo,  contempla- 
lionem  sine  disconlinuatione;  secundo,  frui- 
tionem  sine  interruptione;  tertio,  dileciioncm 
sine  separalione  ;  quarto,  potentiam  sine  cor- 
ruptione  ;  quinto,  sapientiam  sine  occullatione  ; 
sexto  muntlitiam,  sine  rebellione  ;  septimo  , 
concordiam  sine  discretione.  Deinde  haec  sep- 
tem  adaplat  totidem  classibus  Sanctorum  :  Pri- 
mum  ,  lidei  Patiiarcharum  ;  secundum  ,  spei 
prophelarum;  tertium  ,  fervori  Apostolorum  ; 
quartum,  forlitudini  Marlyrum  ;  quintum,  pru- 
dentiae  Doctorum  ;  sextum,  lemperantiae  Virgi- 
num;  septimum,  justiliae  Confessorum. 

ET  ABSTEHCET  DEl  S  OMNEM  I.ACRYMAM  AB  OCULIS 

eorum,]  sicul  maler  abstergit  lacrymulas  sui 
parvulij  dum  eum  uberibus  admovet;  et  sicut 
agonotheta  abstergit  guttas  sudorisetsanguinis, 
omnemque  pulverem  ab  alhleta  et  pugile,  dum 
is  in  agohe  Cjim  hosle  certaudo  viclor  evasitel 
bravium  promeruiL  Dnde  Syrus  vertit:  Dclcbit, 
vel  dituet  omncm  lacrvmam  ab  ocuiis  corum. 


r.ORNF.I..     \     I.AriDK.    TOM.    \. 


\hl 


1170 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VIII. 


CAPUT  OCTAVUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

APERIT  ClIRlSTUS  SEPTIMUM  SIGILLUM  ,  ET  PRODEUNT  SEPTEM  ANGELI  CUM  TUBIS.  PlUMUS 
CANIT,  ET  FIT  GRANDO  ET  IGNIS  ,  QUI  COMBURIT  TERTIAM  PARTEM  TERR7E  ET  ARBORUM. 
SECUNDUS  CANIT,  V.  8.  ET  MONS  IGNEUS  CADENS  IN  MARE  PERDIT  TERTIAM  PARTEM  PIS- 
CIUM  ET  NAVIUM.  TeRTIUS  V.  10.  CANIT  ,  ET  STELLA  CADENS  IN  FLUMINA  AMARICAT 
TERTIAM  EORU3I  PARTEM.  QUARTUS  V.  12.  CANIT  ,  ET  TERTIA  PARS  SOLIS  ,  LUNjE  ,  ET 
STELLARUM  OBSCURATUR. 


I .  xfc^^Jv^^^st t  cum  aperuisset  sigillum  seplimum,  factum  est  silentium  in  coelo  quasi 

media  liora.  2.  Et  vidi  septem  Angelos  stantes  in  conspcctu  Dei ;  et  data' 
sunt  illis  septem  tuba?.  3.  Et  alius  Angelus  venit ,  et  stelit  ante  altarc 
habens  tburibulum  aureum  ;  et  dala  sunt  illi  incensa  multa,  ut  daret  de 
orationibus  sanclorum  omnium  superaltare  aureum,  quod  est  ante  thro- 
num  Dei.  4.  Et  ascendit  fumus  incensorum  de  orationibus  sanctorum  de 
manu  angeli  coram  Deo.  5.  Et  accepit  angelus  thuribulum  ,  et  implevit 
illud  de  igne  altaris ,  et  misit  in  terram ,  et  facla  sunt  tonitrua  ,  et  voces  ,  et  fulgura,  ct  terra; 
inotus  magnus.  6.  Et  septem  Angeli ,  qui  habebant  septcm  tubas ,  prseparaverunt  se  ut  tuba 
canerent.  7.  Et  primus  Angelus  tuba  cecinit  ,  et  facta  est  grando  ,  et  ignis ,  mista  in  sanguine, 
et  missum  est  in  terram  ,  et  lerlia  pars  terrse  combusta  est ,  ettertia  pars  arborum  concremala 
est  etomne  fenum  viride  combustum  est.  8.  Et  secundus  Angelus  tuba  cccinit ;  et  tanquam 
mons  magnus  igne  ardens  missusest  in  mare  ,  et  facta  est  tertia  pars  maris  sanguis.  9.  Et  mor- 
(ua  est  tertiapars  crealurse  eorum  quse  habebant  animas  in  mari ,  et  tertiapars  navium  interiit. 
10.  Et  tertius  Angelus  tuba  cecinit  ;  et  cecidit  de  coelo  stella  magna  ,  ardens  (anquam  facula  , 
et  cecidit  in  tertiam  partcm  fluminum  ,  et  in  fontes  aquarum.  1 1 .  Et  nomen  stelke  dicitur  Ab- 
sinlhium,  et  facta  est  tertia  pars  aquarum  in  absinlhium  ;  et  multi  hominum  mortui  sunt. 
12.  Et  quartus  Angelus  tuba  cecinit ;  et  percussa  est  tertia  pars  solis,  et  tertia  pars  lunse ,  et 
lertia  pars  stellarum  ,  ita  ut  obscuraretur  terlia  pars  eorum  ,  et  diei  non  luceret  tertia  pars,  et 
noctis  similiter.  13.  Et  vidi ,  et  audivi  vocem  unius  aquilse  volantis  per  medium  cceli  dicentis 
voce  magna  :  Vse,  vse,  vee,  habitantibus  in  terra,  de  caeteris  vocibus  trium  angelorum  ,  qui 
crant  tuba  canituri. 


1.  ET  CUM  APERUISSET  SIGILLUM  SEPTIMUM  ,  FAC- 
TUM  EST  SILENTIUM  IN  COELO,  QUASI  MEDIA  nORA.  ] 

Primo  ,  Primas.  et  Victor.  Silentium,  inquiunt, 
semihorce  ostendit  initium  quictis  oelernm  :  et 
partem  silentii  vidit  Joannes  ;  quia  adlucc  eadem 
visurus  erat. 

Secundo,  Ambrosius  per  hoc  silentium  intel- 
ligit  nativitatem  Christi,  in  qua  toto  orbe  fuit 
silentium,  id  est  pax,  quam  Nero  perseculione 
in  Ecclesiam  concilala,  poslea  abrupit.  Rursum, 
Christus  silenti,  id  estmedia,  nocle  natusest, 
Sapient.  18.  lfr.  cumquietum  silentium  contineret 
omnia  ,  et  nox  in  suo  cursu  medium  iter  haberet , 
omnipotens  sermo  tuus  de  cazLo  a  regalibus  sedi- 
bus ,  etc.  in  mediam  terram  prosilivit. 

Tertio,  Haymo  et  Ansberlus  :  Per  silenlium  , 
inquiunt,  mediae  horaesignificatur  brevitas  quie- 
tis  in  contemplatione  rerum  coclestium  ,  quam 
Deus  Sanctis  in  hac  vita  concedit ,  ul  futuram 
felicitatem  praelibent  et  praegustent.  Dico  bre- 
vitas  :  nam  mox  post  eam  ingerunt  se,  et  obtru- 
dunt  animo  varii  cogitationum  tumullus.  Unde 
et  quidam  doctor  recentior  hoc  silentium  expo- 
nit  de  quodam  divini  amoris  actu  ,  qui  langues- 


cere  facit  animum,  et  rerum  omnium  huma- 
narum  oblivisci.  Verum  hoc  mysticum  est  et 
symbolicum  ,  ut  inferius  dicam.  Tale  est  illud 
Mattluao  Sueciae  :  In  fine  mundi  silenlium  aget 
fides,  virtus  et  pietas  ;  quia  dominabitur  ini- 
quitas. 

Quarto ,  Lyranus  et  Aureolus  per  hoc  silen- 
tium,  ut  dixi  cap.  6,  accipiunt  silenlem  etbre- 
vem  persecutionem  Juliani  Apostaiae,  qui  silen- 
tium  indixit  Chrislianis  lam  in  Ecclesia  ,  quam 
in  militia  ,  academia  et  scholis.  Verum  haec 
perseculio  significata  est  secundo  et  terlio  si- 
gillo. 

Quinto  ,  Rupert.  Silentium,  ait,  hoc  signifi- 
cat,  quod  nullusin  diejudicii,  contra  Christum 
judicem  hiscere  audebit.  Rursum  ,  significat 
Sanctorum  quietem  fuluram  posl  diem  judicii. 
Sed  haec  erit  aeterna  ;  quomodo  ergo  post  hoc 
silentium  Joannes  noyas  orbi  plagas  inducit? 

Sexto,  Alcazar  :  Septimi,  ait ,  sigilli  myste- 
rium  nihil  est  aliud  quam  magna  severitas, 
qua  Deus  per  septem  plagas  animadvertit  in  Ju- 
dneos  Christum  repudiantes.  Silentium  veropla- 
gis  praevium  significal  insignem  Chrislianoriun 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

Loleranliana ,  qua  silenier  et  constantcr  passi 
sunt  sicvissiniam  persecutionem  a  Judajis,  ob 
<]uam  plagae  Judaeis  parantur  in  septimo  sigillo, 
quando  jain  Christianorum  patienlia  ad  perfec- 
lionis  cumulum  pervenerat.  Licet  enina  haec 
perseculio  primilivae  Ecclesiae  durarit  quadra- 
ginta  annos,  vocalur  tamen  hic  media  hora, 
sicul  a  Paulo  2.  Cor.  l\.  v.  17.  vocalur:  Mamen- 
tancam  et  lcve  tribulalionis  nostras.  Hora  enim 
significat  totum  pcrsecutionistempus,  quod  quia 
c.ontrahitDeus,  hinc  vocaturmedia  hora.  Alludit 
ad  Tobiaecap.  11.  v.  l/i.  Ubi  cuin  Tobias  junior 
linivisset  oculos  palris  sui  caeci  felle  piscis  , 
subditur :  Et  sustinuit  quasi  dimidiam  fcre  horam; 
<l  ccepit  alOugo  cx  oculis  cjus ,  quasi  mcmOrana 
ovi ,  egrcdi ;  qttam  apprehendens  ToOias  traxit  a\> 
oculis  ejus  ,  statimque  visum  recepit.  Sicul  enini 
dimidia  hora  Tobias  senior  tolerans  acerbitalem 
lellis,  meruit  visum  recipere;  ita  prhui  Cbris- 
liani,  lolerantes  pcrsecuiionem  Judeeorum,me- 
riti  sunt  ingcntem  felicilalem,  pula  Ecclesiacin- 
crementum  et  propagationem  per  Centes  : 
quando  vicissim  Deus  Judaeos  per  Tilum  puni- 
vit  ct  cxcidil.  Porro  dimidia  liora  loleralionis 
Tobiae,  qua  visum  recepit ,  symbolice  et  tropol. 
significat,  quod  ad  maximam  Dei  lucemel  cog- 
nitionem  compcndiaria  via  sit  labor  et  tribula- 
lio.  Ilaec  apposilasunt ;  scd  mystica  et  tropolo- 
gica.  Ad  litteram  enim  agitur  de  silentio,  non 
patientium  in  terra  ,  sed  Bealorum  in  coelo. 

Septimo  Percrius  opinalur  seplimumsigillum 
praccise  in  hoc  silenlio  consistcre ,  et  septem 
plagas,  seplem  Angelorum  tubis,  quae  sequun- 
lur  ,  signiiicatas  praevias  fore  liuic  silentio  ;  sed 
per  hysterologiam  illi  posiponi.  Porro  per  silen- 
tium  hoc  significari  65  dies  quieiis,  qui  dabun- 
lurEcclesiaj  et  hominibus  post  mortem  Anti- 
cbristi,  ut  qui  in  ejus  persecutione  lapsi  sunl 
pcenileant;ulipraHlixitDanielcap.  12. 12.  Itasen- 
liunl  quoque  Beda ,  Anselm.  Richard.  Thomas 
Dionys.  Accedil  et  Pannonius,  qui  tamen  insu- 
per  addil  eamdem  Kcclesiae  post  morlem  Anli- 
chrisli  quielcin  signilicari  per  mille  annos.qui 
dicuntur  fore  post  primam  resurreclionem  cap. 
20.  v.  /i.  et  6.  Hocenim  spalium  hic  breve,  puta 
mcdiae  hora?  ,  cap.  vero  20.  longum  ,  puta 
inille  annorum  ,  foredicilur,  ne  quis  certo  ejus 
longitudincm  deflnire  audcat.  Quo  tempore  pace 
ctotio  frucnlcs  Christiani,  rursum  ad  vitia  dif- 
lluent,  ila  ut,  cum  venerit  Filius  hominis,  vix 
inventurus  sil  fidem  ,  uti  ipse  pracdixit  Lucae  12. 
ac  proinde  homines  genio  et  vitiis  indulgentes, 
perindc  ac  in  diebus  Noe  ,  Dei  vindicta  ,  et  ex- 
trcmo  judicio  Chrisli  ex  improviso  obruentur. 
Verum  nimis  magna  distantia  est  inler  mediaui 
lioram  el  mille  annos.  r.ursum,  isti  mille  anni 
non  sequeniur,  sed  linicntur  in  persecutionc 
Anlichristi,  uli  palebitcap.  20. 

Octavo,  Andrcas  Ca\sar.  et  Aretas  putant  per 
seplimum  sigillum  signilicari  tcrrcni  rcgni  . 
viLiu  et  conversationis  linem ,  cui  subscrviunt 
scptem  Angcli,  ad  supplicia  impiis  irrogand.i 
constiluit.  Silenlium  ergo  signilicarc  sununani 
Angclorum  erga  Deum,  tot  honiinum  peccali> 
offensum  et  iratum,  reverentiam  ac  pudoreni. 
Sic  enim  rege  iralo  onincs  aulici,  eliani  innoxii, 
ex  veneialione  cl  pudore  sccolligunl,  contra- 
hunt,  et  prae  limore  obinutcscunt.  Aul  cerlc 
silcniium  hoc  signilicare  ignorantiam  diei  ad- 
venlus  Cbrisli  ad  judicium  :  prudentes  enim  0r 
coquod  ignorant,  conlicescunt.  Diniidiam  vcro 


P.SIN  S.  JOANMS.  Cap.  VIII.  1171 

horam  signilicare  brevilalem  lcmporis  ,  quod 
inier  novissimas  i>lagas  inundo  inferendas ,  et 
icgni  Cluisli  manifeslationem  diemque  juclicii 
inlercedet. 

Noqo,  opiimc  Viegas et Ribera  censent  septi- 
niiini  sigilluni  non  consistere  in  hoc  silentio, 
sed  in  sequeutibus  septem  tubis,  quibus  Angeli 
supplicia  deniintiani,  et  quasi  evocant  in  eos 
qui  non  sunt  signati  cap.  7.  3.  ct  seq.  sicul  sigillo 
sexlo  significala  est  felicitas  eorum,  qui  sunt 
signati.  Unde  c.  9.  dicitur  :  Et  prxceplum  est  ne 
tuederent ,  nisi  tanttim  homines  qui  non  haOcnt  sig- 
iimn  Dci  in  frontiOus  suis.  Silentium   ergo    hoc 
fuil  perislasis  ,  sive  circumslantia  praevia  ,  aut 
potius  comilans  seplein  lubas  et  plagas  ,  alque 
significat  tacitam  exspectationein  el  considera- 
tioneni  seplem   tubarum  et    plagarum,  quasi 
rerum  magnarum,  insolitarum  el  stupcndaruni 
indcque  consequenlem ,  quasi  admiralionem  et 
ad  silentium  usque  stuporem  coelitum,  stupen- 
tium   nimirum  et  adniiranlium   lum    gloriam 
Sanctorum  signatorum,  visam  sexlosigillo,  tuni 
poenas  impiorum  septimo  sigillo  conlenlas.  Jam 
cnim  aperlum  eratscpiimumsigillum.  Aitenim: 
Et  cum  apcruisset  sigiUum  septimum ,  factum  est 
sitentium  in  ccclo  quasi  media  hora.  Et  stalim 
subdit:  Et  vidi  scptcm  Angclos  slantes  in  conspcctu 
Dei,etdalm  sunt  illis  septemluOce,  quibus  scilicet 
septem  plagas  edicerenl  et  evocarenlin  impios. 
Licetergo  Beali  in  terra  ,  rebusque  naturalibus 
et  terrenis  ,  ulpotc  parvis  ,  nihil  admirentur; 
admirantur  lamen  divina  et  ccclestia  ,  utpote 
supcrnaturalia  ;  ac  praesertim  ineffabilia  et  in- 
comprehensibilia  Sanclorum  praemia  et  impio- 
rum  supplicia.  Oculus  enim  non  vidit,  el  auris 
non  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendil  bo- 
num  quod  diligenlibus,  et  malum  quod  odien- 
tibus  se  Deus  prieparavit.  Secundo  ,  et  potius  , 
brevc   hoc  silenlium  significat    gloriam  hanc 
Sanclis  praeparatam,   quam  Joannes  vidit  cap. 
prrcced.  in  sexlo  sigillo,  Sanclis  non  illico  ob- 
venlmam,  sed  post  mediam  horam  ,  puta  prodi- 
gia  cl  suppiicia  impiorum  septimo  sigillo,  cl 
scplcm  tubis  conlenla.  Poslhaecenim  plenabea- 
liiudo  eis  obtinget,  quam  enarrat  S.   Joannes 
c.  21.  el  22.  Silenlium  ergo  hoc  mediae  hora* 
fuil  eodem  tempore,  quo  scpiem  Angeli  efTude- 
runt  scptem  plagas  :  tunc  enim  siluerunt  cceli- 
ics,   ut  hoc  silcntio'  significarent  Sanctos  simi- 
liter  lacituros  in  terra ,  nec  evehendos  in  coelum 
ad  hymnos  Angelicos,  quos  audivit  Joannes  in 
sexto  sigilloc.  praeced.  v.  12.  audiendos,  etpari- 
ter  concinendos,  donec  plagae  isticpcraganlur. 
Tropol.   Silentium    hoc    dcnotat  Sanctoruni 
quasi   pudorcm    et  verccundiam  ,  ac  gratiludi- 
ncm  ;  nam   Sanclorum  est,  viso  improboruni 
supplicio,  propriie  vilitalis  ac  suorum  deliclo- 
rum  reminisci .  et  pudere  ,  ac  gralos  cssc  Deo  , 
quod    sc   siihiitos  ct  electos  ,    illos  rcpulsos  cl 
damnatos  videant.  nursum,  silentioxb  signum 
est  laudis,  «i  modestx  cujusdam  approbationis , 
qua  divinae  jusliliae    inlcgritatcm   et  icquilatem 
Beati  tacite  approbant  et  collaudant.  Huc  s| 
lat  illud  Psiihni  G'i.    Tc   decet    liyinnus   Dcus   it< 
Sion  ;  ubi  llcltiiia  habent :  Tibi  sitcntittmDcus  in 
Sion ;  pio  enim  et  revcrenli   silentio ,  aequc  a< 
vocc  <t  livmnis  ,  honoralur  Deus. 

Hae  Ires  ultimac  senteniia?  probabiles  sunt,  ct 
inler  c;is  probabilior  est  ultima  Ribcr;v.  B«c 
enim  sigilla.  ul  saepius  dixi  .  non  scquuntur  . 
scd  praeeunt  Antichristum  :  atque  septeni  lubae 


1172 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VIII. 


et  plagce  sequcnles  phine  videntur  essc  myste- 
rium  septimi  sigilli,  non  aulcin  niulum  hoc  el 
1'rigidum  silcntium  ;  praesertim  cuni  silentium 
uecessario  ad  plagas  hascc  refercndum  sit.  Ne- 
ino  enim  silct  proptcr  sc,  scd  propter  aliud, 
puta  ob  insolitas  vcl  plagas  ,  vcl  prcemia  ,  quae 
ronspicit.  Quocirca  opinanlur  aliqui  hoc  silcn- 
lium  durasse  usque  ad  excidium  impiorum  et 
Babylonis  :  nam  ea  excisa  abrumpitur  cap.  19. 
ubi  dicitur  :  Post  hcec  audivi  quasi  vocem  turba- 
rum  mullarum  in  ccclo  dicenlium  :  Alicluia  ;  sa- 
lits ,  et  gloria,  et  virtus  Deo  nostro  ,  ctc.  quiju- 
dicavil  de  meretrice  magna.  Mox  enim  post  Ba- 
bylonis  excidium,  quasi  praeludium ,  sequetur 
simile  excidium  Antichristi  et  Antichristiano- 
rum ,  quo  plene  evertetur  regnum  impietatis  et 
impiorum  ,  post  quod  felicitas  et  gloria  visa  in 
scxto  sigillo  Sanctis  obtingel ,  tumque  abrupto 
silcntio  et  eeternos  hymnoscum  Angelis  canent 
l)eo. 

Moral.  disce  hic  quanta  sit  virlus  silentii 
quam  etiam  in  coelo  servant,  ct  in  nobis  com- 
mendantBeati  :  dequavirtute  multa  dixilsaiae 
30.  15.  et  c.  32.  17.  et  Threnor.  3.  2G.  Quocirca 
.S'.  Meclitildis  sitentium  tantum  indixerat  sibi ,  ul 
mulam  crederes  :  si  vero  loqueretur  ,  cum  Angelo 
le  conferre  putares  ,  aitEngelhardus  in  ejus  Vita 
c.  5.  quae  proinde  ,  ut  idem  narrat,  cum  qua- 
dam  vice  ei  inadvertenter  verbum  otiosum  exci- 
disset,  illud  diu  multis  lacrymis  et  pcenis  cas- 
ligavit.  Silentium  ergo  angelieum  cam,  ejusque 
similesj  angelice  docuit  et  docct  loqui. 

Exdictis  liquet  resolulio  quaestionis  illius  hic 
adeo  controversae,  an  videlicet  septimum  si- 
gillum  consislat  in  hoc  silentio  duntaxat ,  an 
vero  etiam  septem  plagas  septem  Angelorum 
complcctatur.  In  solo  silentio  consistere  affir- 
mant  Rupert.  Beda,  Joachim  ,  Aureolus ,  Pan- 
non.et  Perer.  qui  etcitat  pro  hac  sententia  Pri- 
mas.  Ticon.  Victorin.  Ansel.  ctRichardum,  eo 
quod  docent  in  septem  hisce  plagis  retrogredi 
Apocalypsin  ,  ac  rursum  ad  primordia  Ecclesiae 
Christianae  redire.  Verum  haec  ratio  non  con- 
vincit :  potest  enim  dici  in  septimo  sigillo  qua> 
dam  repeti. 

Negantidipsnm  Andreas,  Aretas,  Ribera,  Vie- 
gas,  Arias  Montan.  Alcazar  et  alii,  asseruntquo 
septem  plagas  plane  et  proprie  perlinere  ad 
septimum  sigillum,  silentium  vero  essetantum 
circumstantiam  sigilli  et  plagarum;  unde  se- 
quitur  septimum  sigillum  porrigi  usque  ad  fi- 
nem  c.  11.  Favet  ipsa  capitum  seclio  probata, 
et  recepta  ab  Ecclesia.  Nam  hoc  capite  septi- 
mum  sigillum  reseratur  v.  1.  Et  mox  v.  2.  et  seq. 
recensentur  angcli  plagas  inferentes.  Quod  si 
v.  2.  nova  planc  incipit  materia  ,  inde  certe  in- 
choari  dcbebat  c.  8.  etv.  1.  remitii  ad  caput  sep- 
timum  ,  ibique  finire  septem  sigilla. 

Heec  sententiaprobaturprimo,  quia  silentium 
hoc  refertur  ad  plagas  sequentes ,  earumque 
causa  factum  est :  ergo  abeisnon  debet  divelli. 
Secundo,  quia  signati  in  sextosigillocap.  praec. 
ad  hoc  signati  sunt,  ne  plagis  hisce  seplimi  si- 
gilli  tangerentur  :  ergo  hae  plagae  sequuntur 
sextum  sigillum,  et  pertinent  ad  septimum.  Idip- 
sum  satis  significat  Joannes ,  dum  silentium 
cum  plagis  conjungit  dicens  :  Factum  est  silen- 
lium  in  ccelo ,  et  vidi  septem  Angelos  ,  el  dalce 
sunt  illis  septem  tubx. 

Symbolice  S.  Gregor.  homil.  14.  in  Ezcch.  Ccc- 
lum  ,  inquit,  est  anima  jusli  :  cum  crgo  quies 


contemplativa;  vita.  agilur  in  menle ,  silentimn  jit 
in  cazio  ;  quia  terrenorum  actuum  strepitus  quies- 
cit  a  cogilatione ,  ut  ad  secrelum  intimum  auris 
animum  apponat ,  sed  est  quasi  media  liora  ;  quia 
mox  ut  se  animus  subtevare  capcrit ,  ct  quielis 
intima?  tuminc  perfundi ,  rcdcunte  cilius  cogitalio- 
num  strepitu  de  scmetipso  confunditur ,  et  confu- 
sus  cozcatur.  S.  Grcgorium  seculus  S.  Bernard. 
hom.  de  duobusdiscipuliseunt.  in  Emmaus,  do- 
cct  in  meditatione  subinde  exoriri  radium  con- 
lemplalionis  etjubili,  sedquiinstarfulgurisillico 
pertranseat.  Hic,  inquil,  est  ille  radius  suavissi- 
mus  contemplationis ,  quo  anima  per  cincinnum 
capitis  etevatur  ,  cum  meditalione  cxardescente , 
et  oratione  scinlittante  nascitur  in  corde  jubilus 
quidam  ,  sciticct  metlifluus  cordisrisus ,  quemne- 
mo  scit  nisi  qui  sentit ,  nec  etiam  ipse  qui  sentit, 
quia  cilo  pertransit.  Felix  Iwra,  sedbrevis  mora, 
quia  factum  est  silentium  in  cozto  quasi  media 
liora.  Et  subdit :  TSorunt  experti  qux  dico ,  qui 
hac  experientia  suavitatis  intima3  didicerunt ;  quia 
cum  in  fervore  orationis  admiscetur  ardor  medita- 
tionis ,  erumpit  itte  contemplationis  radius  de  me- 
dio  earum  quasi  species  eleclri,  Iwc  cst  de  medio 
ignis.  Et  scintilla?  quasi  ceris  candentis ,  suspiriu 
sciticet  conscienticB  jubitantis. 

2.  Etvidi  septem  Angelos  stantes  in  conspec- 
tu  Dei.  ]  Hi  sunt  septem  primores  Angelorum 
in  aula  ccelesti,  et  principes  Ecclesiae,  quibus 
cura  hominum  et  Ecclcsiae  ii  Deo  demandata  est, 
de  quibus  dixi  c.  1.  h.  Ita  Andreas,  Aretas  et 
Ribcra.  Aliter  alii.  Nam  primo,  aliqui  putant 
hosce  Angelos  esse  septem  daemones ,  eo  quod 
plagas  inferant.  Alii  per  Angelos  accipiunt  ip- 
sasmet  plagas,  quas  Deus  in  impios  immiltit. 
Sic  enim  venti  vocantur  Angeli  Psalm.  103.  t\. 
Qui  facit  Angelos  suos  spiritus ,  id  est  ventos.  Ita 
Arias  Montan.  Quarto,  Ticon.  Primas.  Beda, 
Anselm.  per  septem  Angelos  putant  significari 
omnes  Ecclesiae  doctorcs  et  concionatores.  Sic 
fere et  Ambros.  Primus,  ait,  Angelus  designat 
concionatores  qui  fuerunt  ante  legem  Mosis; 
secundus  ,  Mosen  et  legis  doctores  ;  terlius, 
Prophetas  ;  quartus  ,  Christum  et  Apostolos  ; 
quintus  ,  fidci  defensores  ;  sextus  ,  Marlyres; 
septimus ,  Eliam  et  Henoc ,  aliosque  praedica- 
tores  in  fine  mundi.  Sic  fere  et  Andreas  et  Joa- 
chim  nisi  qubd  Joachim  eos  tantum  notari  pu- 
tet,  qui  a  Christo  erunt  per  septem  quasi  aetates 
et  saecula  Ecclesiae  ,  usque  ad  finem  mundi. 

Denique  Alcazar  censetseptem  tubas  esse  sep- 
tem  prophetias  de  septem  plagis  Judaeis  infe- 
rendis,  quas  refricarunt  Judaeis  in  primitiva  Ec- 
clesia  Angeli,  id  est  Prophetae  et  praedicatores. 
Verum  primus  sensus  est  litteralis  et  genuinus- 
Nam  de  hisce  Angelis  dicitur  ,  quod  erant  stan- 
tes  in  conspectu  Dei  :  ergo  erant  viri  Angeli, 
iisque  boni  et  primi  ac  primores.  Idem  confir- 
matur  ex  Antiphona ,  quam  recitat  Ecclesia  in 
officio  S.  Michaelis  ad  Vesperas  ,  in  qua  dicilur  : 
Dum  sacrum  mysterium  cerneret  Joannes ,  Ar- 
changelus  Micliael  tuba  cecinit :  Ignosce  ,  Dominc 
Deus  noster.  Ergo  unus  ex  hisce  septem  Angelis 
fuit  Michael.  Ubi  obiter  nota  ex  Alcazario,  re> 
lgnosce  ,  Domine ,  non  esse  tubam;  nec  vocem 
Angeli,  puta  Michaelis  ,  sed  Ecclesiae  :  quae  vi- 
dens  S.  Michaelem  classicum  quasi  canere  ad 
plectendos  sceleratos  ,  procumbit  in  genua  pro 
iisque  intercedens  ait  :  Ignosce,  Domine. 

Et  dat/E  siint  ili.is  septem  tub/E.  ]  Multi  has 
tubas  eegnimatice  accipiunt  et  explicant,  sed 


COMMENTAMA  IN  APOCALY 

\iolcntcr,  uli  viderc  csl  in  explicalionc  Aureoli 
ct  Lyrani  ,  paulo  anlc  reccnsila.  Noster  Alcazar 
ccnsct ,  liiscc  septem  tubis ,  earumque  plagis 
significari  gravissima  supplicia  ,  quibus  Dcus 
severitalem  suam  adversus  .Judaeos  rebelles 
ostcndit  sub  primitivac  Ecclesice  tcmpora ,  scili- 
cct  primo  Cbrislianae  Ecclesirc  saeculo.  Porro 
septem  plagas  esse  has  :  Famem  ,  bellum,  pcsti- 
ientiam  ,  ignorantiam ,  concupisccntiam ,  iram  , 
obduralioncm. 

Vcrum    liae    parilcr  aenigmalicae  ct  mysticae 
sunt  plagae,  non  litterales.  Addc  hicnon  agi  du 
plagis  Jud.eorum  jam  preetcritis,  sed  dc  futuris 
tolius    orbis  in  cjus  fine.  Dico  ergo  ,   ad  lit- 
lcram  ,  bosce  septem  Angelos   septem  haberc 
lubas,  ut  eas  inllando  et  clangcndo  per  praedi- 
catorcs,  gravissimas  mundi  (  sub  cjus  finem, 
paulo  antc  Anticbristum)  calamilales  el  poenas 
hominibus  praenuntient  etquasi  evoccnt.  Clan- 
gor  crgo  hic  tubarum  non  est  realis,  sed  sym- 
bolicus.  Visus  cnim  fuit  Joannes  sibi  viderc  An- 
gelos  lubis    clangcnles  ,   non  quod    verc    ih> 
clangcnt   in    finc   mundi ,    sed   ut  hoc  clan- 
gore   quasi   symbolo    significaretur  ,  cos    per 
Prophelas  ct  concionalores  quasi  lubas  ,  hascc 
plagas  in  orbc  proclamaturos  ,   concionaluros 
ct  inducturos.  Clangor  crgo  hicAngelorum  erit 
prophetia  et  concio  praedicalorum,  eis  ab   An- 
gelis  suggesta  :  quae  vocalur  tuba,  allusionc  ad 
septem  lubas  Hebraeorum  clangentium,  quibus 
corruilurbs  Jericho,  Josue  6.  h.  dc  quibus  ibi- 
dcm  dicilur:  Quarum  usus  est  injubiteo  ,  quibus 
scilicet  promulgabatur  jubilcum.  ltaque  sicut 
Deus  prostcrnendo  urbem  Jericho,  cjusque  ci- 
ves  tradcndo  Hebraeis  ad  necem,  Hebraiis  dcdit 
dchostibus  victoriam,  triumphum,  etquasi  ju- 
bilcum  :  ita  in  fine  mundi  Deus  pcr  hascc  tubas 
et  plagas  plectendo  impios,  hoc  ipso  significa- 
bit  piis  et  sanctis  inslare  redcmptionem  et  ju- 
hileum  perennc  in  coelis,juxta  illud  Luc.   21. 
18.  llis  autem  ficri  incipientibus  respicite ,  et  te- 
vate   capita  vestra,    quoniam   appropinquat  re- 
dcmptio  veslra.  Adde  :  forle  cliam  ipsi  Angeli 
sensibili  organo,  uti  luba,  aut  voce  lubali,  eas- 
dcm  plagas  proclamabunt  ac  rcipsa  efiicicnt  ct 
producent.  Siccnim  verc  Arcbangelus,  cvocans 
ct  citans  mortuos  ad  judicium,  canct  luba,  1. 
Cor.  15.  52.  Idenimmaximc  lilterale  et  planum 
vidctur  ;  itaquc   videtur  explicari  v.  6.  et  scq. 
Clangor  crgo   tubarum  est  pracconium  quod- 
dam,   ct  quasi  promulgalio  ac  inchoalio  belli : 
undc  clangorcm  mox  scquilur  plaga  aequc  ac 
cap.  16.  effusionem  phialaa  scquitur  plaga.  Si- 
cut  crgo  judex  scntcntiam   latam  conlra  rcum 
per   praeconem  proclamari  ,  ct  stalim  cxecu- 
lioni  mandari  jubet  :  ila  et  hic  Dcus  per    Au- 
gclos  plagas  hascc  proclamari  ,  et  rcipsa  in- 
fcrri  jubet. 

Symbol.  ct  tropol.  S.  Hildcgardisanno  Domini 
1146.  pollcns  lucc  ct  revelatione  divina,  adeo  ut 
dc  ca  scribat  Taulcrus  in  libro  Vaticinii  pag. 
671.  Ii.  llildcgardcm  lucc  rlarius  cxposuissc  capul 
nonum  Apocalypscos.  Hildegardis  ,  inquam,  in 
cpisl.  ad  Abbalissam  S.  Glodesindis  pag.  105.  et 
106.  bascc  septem  plagas  ita  explicat  et  nomi- 
nat :  Prima,  inquit,  cst  vana  gloria;  sccunda, 
delectationis  amplcxalio;  lcrlia  ,  vivcre  quasi  Dco 
morluum;  quarta,  de  pradiclis  pcccatissc  cxcu- 
sare  ;  quinta  ,  supcrbia;  scxta  ,  qtuvrcrc  solatium 
u  crcatura ,  et  non  ii  Dco  ;  scptima ,  idotolatiitv 
tciyittu  ,  qtuv  diabolum  adorat.  Subjungit  dcindc 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  VIII.  117" 

haec  scptem  vitia    superari  per  scptem  dona 
Spiritus  sancti. 

3.  Et  ai.ils  Angells  venit,  et  stetit  antk  ai.- 
taiik  (thymiamatis)  habkns  thliublt.(jm  alhklm.j 
Alcazar  tlturibulum,  gr.xcc  liGawrov  accipil  im- 
propric  pro  acerra,  sivc  arcula  iburis,  quam 
naviculam  (quia  ejus  figuram  habet)  vocantsa- 
cristae,  q.  d.  Angelo  accedente  ad  altare  ,  navi- 
cula  ejus  impleta   fuit  thymiainatc  ,   ut    illud 
imponcrcl  altari,  in  eoque   illud  crcmaret  et 
adoleret.    Censet    cnim  Alcazar  tbymiama  in 
i|)so  altari  fuissc  crcmatum,  non  autem  in  thu- 
ribulo  aut  prunario  altari  imposilo :  ipsum  enim 
altarc  fuissc  prunarium.    Verum  conirarium, 
uti  decentius  ,  ita  et  verius  est.  Solet  cnim  thus 
ct  thymiama  non  immediale  in  ipso  altari,  sed 
in  foculo,  sivc  tburibulo  altari  imposito  suffiri 
ct  adolcri ;  ilaquc  hic  factum  ostendi  Exodi  30. 
8.  Proprie,  ergo  hic  tburibulum  accipio  ;  nam 
illud  mox  Angelus  v.  5.  implevit  ignc ,  qui  non 
solet  in  naviculam  conjici.  Tale  ergo  habuit  An- 
gelus,  illudque  implens  incenso,  sive  thymia- 
malc  sibi  dato  ,  posuit    super  altare,  ibique 
illud  suffitum   edere   et   evaporare   permisit. 
Quaeres  :  Quisnam  fuit  hic  Angelus?  Primo, 
Alcazar  respondet  esse  charitatem  Cbristianam : 
charitati  enim  hic  per  prosopopoeiam  dari  no- 
mcn  et  personam  Angeli.  llla  enim  Cbristianos 
primos  impulit,  ut  pro  Juda?is  persecutoribus 
ardcntes  preces  effunderent,  quibus  ab  eissup- 
plicia  Dei,  quae  eis  impendere  cernebant ,  aver- 
terent.  Illa  quoque  ignem  et  prunas  sui  amoris 
in  terram  projecit.  Significat  ergo  Chrislum  cx- 
spectasse ,  ut  charitas   primorum  Christiano- 
rum  in  persecutione  Judaeorum  exardescerct  , 
ilaquc  suam  plenitudinem  acciperet,  antequam 
iram  et  vindictam  suam  in  Judaeos  effunderet. 
Sccundo  ,  Aureolus  consequenter  ad  superio- 
ra  censet  Angelum  hunc  esse  S.  Damasum  Pa- 
pam,  sub  truo  valdc  floruit  et  crcvit  Ecclesia  ; 
quia  instituitut  psalmi  in  Ecclesia  canerentur. 
eisque  in  finc  addcretur:  Gtoria  Patri,  et  Filio , 
et  Spiritui  sancto.  Unde  dicuntur  hic  ei  data  in- 
censa  multa  ;  et  mox  factce  sunt  voces,  id  est,  illo 
lcmpore  lloruerunt  Doctores  ,  qui  Ecclesiae  sunt 
quasi  os  ct  vox,   nimirum  S.  Hieron.  Ambros. 
Nazianz.  Augustin.  ac  fulgura,  id  est,  Sancti  fer- 
ventcs  ,  uti  Eremitae  agcntes  vitam  coelestem  , 
ut  S.  Macarius,  Moses ,  etalii  pcr,Egyptum;at- 
quc  tonitrua,  id  esl  patratores  miraculorum,  uti 
fuil  S.  Martinus  et  alii,  ex  quibus  magnus  in 
Ecclesiam,  tam  lerrae ,  quam  animorum  factus 
cstmotus. 

Tertio  ,  Viegas  censet  hunc  Angelum  essc 
Christum  :Chrisli  enimcst  universaeEcclesiaein- 
censa,  id  csl  orationes  ,  Deo  offerrc  ;  ipsequc 
est  magni  consilii  Angelus,  qui  de  igne  sui  thu- 
ribuli  misitin  tcrram,  ciim  Spirilum  Sanclum 
in  Pentecoste  misit,  et  Apostolos  clarilatc  in- 
llammavil.  Quocirca  Christus  hic  apparet  quasi 
saccrdos  cum  tburibulo,  quia  mcdiator  est  Dei 
ct  liominum.  Porro  accipil  Cbristus  ignem  dc 
allari ,  holocauslorum  scilicet ,  id  cst  dr  crucc. 
Crucis  cnim  suae  incrito  obiinuit  ct  misit  nobis 
Spiritum  Sanctum,  ac  mox  cupcrunt  fulgura  , 
tonitrua,  etterreB  moius;  quiamox  coepcrunt 
Aposloli  variis  linguis  dctonarc  ,  fulgurare  ct 
coruscare  miraculis,  oninestpic  homines  Dci 
mclu  concutere. 

Vcrum  li.TClicct  plausibilia  vidcantur,  tamcn 
mystica  sunt,  ncc  salis  congrue  cum  litlera  ct 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VIII. 


1174 

Lexlu  coliarcnt.  Nam  Chiistus  hic  cap.  k.  5.  et 
seq.  Joanni  \isus  est  ut  Agnus  (non  ul  Angelus 
assislcns  sedanti  iu  throno)  <'i  reseraris  septcni 
sigilla  libri  signali  ;  ita  ut  Angelus  hiciain  Agno, 
quam  sedenti  in  throno  hocoralionum  thymia- 
TnaolTerrct. 

Dico  ergo:Angclus  hic  verc  clpropric  fuit  an- 
gelus,  aeque  ut  alii  septem,  qui  tuba  canunt  ct 
plagas  iimnitlunt.  lia  Aretas  ,  Ribera  et  alii.  Pu- 
tant  aliqui  Angelum  hunc  fuisse  Gabrielem, 
vel  Raphaelem  ;  hos  tamen  Alcazar  et  alii  potius 
inler  Angelos  tubarum,  ulpote  primores  slanles 
in  conspccluDei  v.  2.  rcferunt. 

Porro  ex  hoc  loco  Apocal.  et  similibus  colli- 
gunt  viri  docti  peculiarem  csse  Angelum,  qui 
sacerdolicelebranti  assislat,  cum  juvet  el  diri- 
gal,  ejus  preces  et  hoslias  Deo  offerat,  sive  is  an- 
gelus  sitcuslos  celebranlis,  sive  cuslos  altaris 
et  templi ,  ad  hanc  custodiam  et  sacrificiorum 
oblationem  peculiariter  a  Deo  depulalus,  de  quo 
legimus  in  Prato  spirilual.  apud  Joannem  Mos- 
chum  cap.  k.  Leontium  Abbatem  Dominica  eun- 
tem  in  Ecclesiam  ad  sacra  mysleria ,  vidisse 
Angelum  astanlem  altari ,  ac  ab  eo  audiissc :  Ex 
quo  sanctificalum  est  altare  islud  ,  ego  jugiter  illi 
astare  jussus  sum.  Sic  in  vita  S.  Chrysost.  legi- 
mus  mililes  ab  Eudoxia  ad  Chrysost.  in  tem- 
plum  missos ,  ab  Angelo  pro  foribus  veslibuli 
stante,  et  romphaeam  vibrante  repulsos  ,  re 
infecta  domum  rediisse.  Sic  Adain  Chron.  selat. 
6.  sub  annum  774.  narrat  Saxones,  volentes  in- 
vadere  Ecclesiam  a  S.  Bonifacio  consecratam, 
u  duobus  juvenibus  (  Angelis  utique)  miroe  cla- 
ritalis  et  splendoris  eam  defendenlibus,  in  fu- 
gam  actos.  Hic  ergo  Angelus  vel  esl  custos  al- 
taris ,  vel  custos  sacerdotis  ,  qui  celebranti 
atlenlius  et  eflicacius  assislit  ;  vel  uterque. 
Unde  de  eo  legimus  et  oramus  quotidie  in  Ca- 
none  Missae  ,  dicentes:  Supplices  te  rogamus  om- 
nipotens  Deus ,  jube  hcec  perferri  per  manus  sancli 
Angeli  tui ,  in  subiime  cdtare  luum  in  conspectu  di- 
vina  Majestaiis  lu& ,  etc.  Ila  D.  Thom.  3.  p.  qu. 
S3.  art.  4.  ad  9.  Simili  modo  Zachariae  offerenli 
ihymiama  apparuit  Angelus  Domini  (  Gabriel ) 
stans  a  dexlris  allaris  incensi;  aitque  :  Ne  timeas, 
Zacharia,  quoniam  exaudita  est  dcprecalio  tua  ; 
e.t  uxor  tua  Elisabeth  pariet  tibi  filium  ,  et  vocabis 
nomen  ejus  Joannem.  Lucae  1.  12.  Sic  Angelus 
apparens  Manue  ,  eique  promittens  filium  Sam- 
sonem ,  astitit  oblationi  Manue  :  Cumque  as- 
cenderet  flamma  altaris  in  ccelum,  Angelus  Do- 
mini  pariter  in  flamma  ascendit ,  Judic.  13.  20. 
Sic  Angelus  astitit  Gedeoni  sacrificanti,  ac  virga 
tangens  victimam  elicuit  ignem  de  petra,  qui 
victimam  incendit  et  consumpsit ,  Judic.  6.  21. 
Sic  Angelus  astitit  Abrahae  volenti  sacrificare 
Isaac ,  gladiumque  ejus  continuit ,  ac  pro  Isaac 
subslituit  arietem,  Genes.  22. 11.  Sic  Angeli  as- 
cendentes  et  descendentes  in  scala  ,  quasi  per 
eam  preces  Jacobi  sursum  in  ccelum  ferentes  , 
et  dona  e  ceelo  in  terram  au"  eum  deferentes  , 
apparuerunt  Jacobo;  adeoque  locum  Deo  dedi- 
carunt,  ut  vocatussitBelhel,  idest  domus  Dei, 
Genes.  28. 12.  SicAngelus  apparuitDavidi  in  area 
Areuna  Jebusaei,  hoc  ipso  locum  templo  ibidem 
a  Salomone  aedificando  designans.  Unde  David 
jussu  Gad  Prophetao  in  eodem  altare  erexit,  et 
holocausta  et  pacifica  oblulit ,  itaque  plagam 
pestilenliae  slilit  et  cohibuit,  2.  Reg.  24.  16.  et 
seq.  Sic  Angelus  astitit  et  apparuit  celebrantibus 
S.  Basilio,  S.  Chrysostomo  ,  S.  Gregorio  et  aliis 


pluribus.  Refert  P.  Ludovicus  de  Ponte  in  Vita 
P.  Balthasaris  Alvarez  cap.  6.  ipsi  celebranti  as- 
tarect  apparerc  solitum  Angelum  ,  qui  eum  di- 
rigeret,  eique  neccssilates  eorum  pro  quibus 
celebraturus  erat,  panderet  et  suggereret ,  ut 
casdemDominocommendaret.  Angelorum  enim 
proprium  munus  est  duplex  :  prius,  Deum  lau- 
dare  et  honorare;  summus  autem  honor  Deicst 
sacrificium  :  illi  ergo  cooperantur  Angeli.  Pos- 
terius,  curare  hominum  salutem  :  haec  auteni 
salus  minime  curatur  per  sacrificia ,  quibus  ho- 
minibus  a  Deo  gratia  impelratur.  llla  ergo  Deo 
offerunt  Angeli,  ul  gratiam  ejus  hominibus  con- 
cilient  etimpelrent.  Quocirca  sacerdos  dum  ce- 
lebrat,  meminerit  sibi  astare  Angelum  ;eumque 
venerelur  et  invocel,  ut  se  dirigat,  illuminet, 
accendataddigne  sacrificandum.  Huc  facilquod 
in  vitis  Sanctorum  legimus,  Angelos  nonnullos 
minislrasse  S.  Eucharistiam  ,  nimirum  Mareo 
monachoteste  Sozom.  lib.  9.  cap.  29.  etPalla- 
dio  in  Lausiaco  cap.  20.  S.  Bonaventurae;S.  Ber- 
trandae,  ut  habetur  in  Vita  S.  Elzearii  cap.  17. 
Onuphrio  quoque  Dominicis  singulis  Angelus 
Domini  S.  Synaxin  divinitus  deferebat.  Ita  hu- 
belur  in  Vitis  Patrum.  Nostrum  B.  Stanislaum 
Kostkam  ex  Angelorum  manibus  ,  assislente 
S.  Barbara ,  sumpsisse  S.  Eucharistiam  ,  inde- 
que  visitatum  a  B.  Virgine,  ab  incurabili  morbo 
miraculosc  curalum  convaluisse ,  habet  ejus 
Vita.  Dicat  ergo  sacerdos  dum  celebrat ,  dicant 
assistenteseicommunicantescumDavidePsalm. 
137.  2.  In  conspectu  Angelorum  psallam  tibi.  Au- 
diat  S.  Ephrem.  tract.  de  Virginit.  tom.  1.  Esto  , 
ail,  totus  orationis  temporevelut  ccelestis  Angelus: 
sicque  conlende  ut  oratio  tua  sit  sancta  ,  ac  pura 
et  immaculala  ,  et  irreprehensibilis  ,  ut  ,  cuin 
illam  sursum  ascendere  viderint  portK  ccelestes , 
gaudentes  ultro  ei  aperiantur ,  ut  ipsam  cernentes 
Angeli  et  Archangeti  cuncti  lcPAantes  illi  occurranl, 
ei  coram  sancto  atque  excelso  throno  immaculali 
Dei  ipsam  offerant.  Sic  ergo  semper  oralionis  hora 
esto  Deo  conjunclusut  Cherubim  et  Seraphim. 

Singulare  est  quod  Damascen.  oral.  De  iis  qui 
cum  fide  dormierunt,  scribit  S.  Gregorium  I.  Pon- 
tificem,  cum  sacrisoperaretur  ,  cccleslem  acdivi- 
num  Angelum  sacrosancti  muneris  socium  ha- 
buisse.  Nec  id  mirum;  nam,  ut  ait  S.  Ildefonsus 
Toletan.  de  Viris  illuslr.  S.  Gregorius  ita  cuncto- 
rum  meritoram  claruit  perfeclione  sublimis,  ut 
exclusis  omnium  virorum  illustrium  comparatio- 
nibus,  nihit  illi  simile  demonstrarit  anliquilas. 
Vicit  enim  sanctitate  Antonium  ,  eloquentia  Cy- 
prianum,  sapientia  Auguslinum. 

Ante  altare  ,  ]  thymiamatis  ,  super  quo  in- 
censum  adolebatur  coram  Deo  residente  iu 
Sancto  sanctorum  ,  cui  hoc  altare  in  Sancto 
obversum  ,  planeque  vicinum  erat  ,  Exodi 
30.   1. 

Per  altarehoc  Primas.  Beda,  Ansbertus  et  alii 
accipiuntEcclesiam,  sive  fideles  ipsos  ,  in  qui- 
bus  haec  incensa,  idest  orationes  offeruntur  per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum.  Thuribu- 
lum  aureum  est  Christi  humanitas  charitate  ar- 
dens,  aitS.  August.  serm.  98.  deTempore;  unde 
Deo  grala  et  exaudita  fuit  heec  ejus  thurificatio  , 
et  interpellatio.  Hoc  est  quod  subdilur : 

t\.  Et  ascendit  fumus  incensorum  de  or.atio- 
nirtjs  Sanctorum  in  manu  Angem  coram  Deo.  J 
Vir  ergo  sanctitate  preestans  est  allare  thymia- 
matis  ;  quia  per  coeleslium  contemplationem 
terrena  despicit,   Deoque  sancta  desideria   et 


COMMENTAftlA  IN  APOCALY 

preces  io  ara  cordis  sni  adolet:  qua  ex  re  cvadit 
instar  allaris  lapideus  et  qiiadralus,  id  est,  fixus 
'•t  immobilisinter  prospera  etadversa  ;  quatuor 
liahet  coruua  sivc  pomella  spcciosissima,  sci- 
licet  prudentiam ,  justiiiam  ,  forliludiuem  ,  tem- 
peranliam  :  offertur  in  eo  mane  et  vesperi  thy- 
miama  simul,  id  est,  codern  tempore  quoin  al- 
lari  holocauslorum  offerehalur  agnus ,  sive 
juge  sacrificiuni ,  quia  charilas  et  oralio,  sive 
eontemplatiojungi  dehelmortificationi. 

Verum  pro  responsione  adverte  S.  Joanncm 
hic  passim  alludere  ad  vetus  tahernaculum  et 
templum(ejus  eniin  tempore  Chrisliani  nec- 
duin  habebant  lempla  qualia  nunc,  sed  orato- 
ria, )  ut  patelc.  G.  v.  9.  el  c.  7.  v.  \h.  15.  et  seq. 
Locus  enim  Bealorum  in  coelo  optime  reprse- 
senlaliir  per  leniplum  ,  tum  quia  templum  erat 
Deo  sacrum  Deique  thronus  ,  lum  quia  erat  au- 
guslissimum  ,  dilissimiun  el  pulcherrimum,  ila 
ut  esset  orhis  miraculnm  ;  lum  quia  erat  locus 
sacerdotum,  (|ui  erantsaucli  et  Chrisli  Dei :  pa- 
riterenim  in  coelo  Beati  sunt  sacerdotes  Dei,  uti 
dixi  c.  5.  10.  unde 

Nota  primo.  Duae  fuerunt  praccipuae  veteris 
lempli  partes,  scilicet  Sanclum  et  Sanctum 
sanclorum,  velo  inlerjecto  divisac.  ln  Sancto 
erat  allare  hoc  thymiamalis  ohtensum  et  oppo- 
situm  Sanclo  sanciorum  ,  hahens  a  dextris  can- 
delahrum  aureum  septilidum  ,  a  sinistris  vcro 
mensam  panum  proposilionis.  In  Sancto  sanc- 
torum  autem  erat  arca  eum  propiliatorio  et 
Cheruhim  ,  qui  suis  alis  junciis  quasi  thronum 
exhihehanl  Deo  iis  insidenli. 

Nota  secundo.  Allegor.  Sanclum  sanclorum 
significabat  cocldm  empyreum  Dei,  et  gloriosce 
ejus  divinilalis,  inquoDeus  est,  etapparet  Ange- 
lis  etBeatis  in  sua  gloria  elheatiludine,  ac  quasi 
in  throno  majestalis  suae.  Itaque  arca  facta  ex 
lignis  setim  imputribilibus  ,  signilicahat  corpus 
Christi  non  jam  corruptihile  ct  morlale,  sed  in- 
corruptihile  et  gloriosum  post  resurreclionem. 
Propitialorium,  quod  eral  supra  arcam  ex  puro 
auro  ,  significahat  thronum  divinilalis,  huma- 
nilali  Chrisli  (quam  rcpraeseniabat  propiliato- 
rium)  quasi  insidentis,  et  praecedentis ,  cuias- 
lant  umli(jueet  ininistranl  Cheruhim  omnesque 
Angeli. 

Nota  terlio.  Sanctum  signilicabat  Ecclesiam 
hominum  justorum  ,  quae  in  hac  vila  Deo  servil, 
et  ad  Deum  tendit:  ilem  illa  quae  iu  ea  sunl. 
Ilaque  altare  thymiamalis,  quod  eral  in  Sanclo, 
siguificahal  locuin  precuni,  graliarum  actionis 
et  iaudis  ,  quatenus  ea  super  Chrislo  ,  quasi  al- 
tari,  et  per  Chrislum ,  ejusque  passionem  et 
inortem  Deo  offeruntur.  Mensa  panum  propo- 
silionis  signilicabat  tum  Sacramentum  Eucha- 
ristioe,  lum  opera  charilalis  et  misericordiae  : 
candelabrum  ,  lucem  et  fulgorem  doctrinac 
Christiauae. 

Nola  quarto.  Chrislus  sua  passioncet  morte 
scidit  vclum  inlermedhim  dividcns  Sancium 
sanctorum  a  Sancto ;  quia  morte  sua  Sanctum 
sanctorum  id  est  ccelum  ,  hominihus  patefecit, 
llchr.  9.  vcrs.  12.  Vull  crgodiccre  hic  S.  Joannes 
quod  animae  Sanclorum  qiue  in  hac  vita  quasi 
sacerdotes  spirituales  versabanlur,  Dcoque  scr- 
viebant  in  Sancto,  idest  in  Lcclesia  pcrpreces  et 
laudes,  ac  puram  piamque  vitam,  itidem  ct  in 
eoelo  cidem  deserviant  in  Sancloquasi  perpetni 
et  regales  sacerdotes ,  illique  pcrpcluum  thy- 
miama  oralionumetlaudum  offcrant.ln  Sanclo, 


PSIN  S.  JOA.YMS.  Cap.  VIII.  1175 

inquam ,  non  lerrac,  sed  coeli,  uhi  jam  perChris- 
tuin  djuracto  omnivelo,  altare  hoc  thymiamaa 
tis  ( in  quo  degunt  animae  Sanclorum,  ut  dic- 
tum  estc. 6.  v.  9.  ac  scrviunt  Deo  die  ac  nocte  , 
uli  dictum  est  cap.  7.  v.  15.)  conjunctum  est 
arcse,  propiliatorio  et  Sancto  sanciorum,  id  est 
throuoDci;  adeo  ut  in  coclo  unus  idemque  sit 
locus  Sancli  et  Sancli  sanctorum;  ac  animse 
bealae  ex  suo  Sancto  ,  et  suse  felicitalis  loco  ,  in 
icinplo  coBlesli  jugiter  intueantur  Deum  in  Sanc- 
to  sanctorum  ,  seu  iu  ctelo  suae  divinitatis  exis- 
tentem.  Vide  ea  quae  dixi  Bxodi  "2<i.  27.  et  40. 
Aniinse  ergobeatae  dicuntur  esse  sub  altari;  quia 
altare  lioc  crat  in  Sancto,  quod  proprie  erat 
loctis  sacerdotum,  quales  stinl  \\<n  animse  in 
coelo;  sicut  Sanctum  sanctorum  pro|>rie  erat 
locus  et  thronus  solius  Dci :  unde  in  illud  solus 
ingrediehatur  summus  Ponlifex ,  idque  semel 
(antum  in  anno.  Pontifex  autem  repraesentabal 
Christum,  nonSanctos. 

Notaquinlo.  Quoddicitur:  Ul  darel  de  oratio- 
nibus  Sanclorum,  sensus  est,  q.  d.  Ut  in  suum  thu- 
rihulum  ,  ejusque  igne  coujiceret  thymiama 
confectum  ex  variis  orationihus  et  desideriis 
Sanctorum,  petentium  everli  regnum  peccali , 
impiosque  puniri;  ut  illud  deinde  imponeret 
ipsi  altari  thymiamalis  ,  ihique  illud  Deo  per 
suffilum  adoleret  et  offerret.  Non  enim  liic  fuit 
aliud  incensum  vel  thymiama,  quam  orationes 
Sanctorum.  Adverte:  Craeca  hahentTZ!?  npoaatxxtt; 
quod  Beza  vertit,  cum  oraiionibus ,  subaudiendo 
preepositionem  <wv.  Sed  pcrperam  :nil  enim  aliud 
cum  orationibus,  sed  nudas  et  solas  orationes 
Sanctorum  Deo  ohtulit  hic  Angelus.  Quocirca 
melius  Noster ,  quin  et  Erasmus  el  Vatahlus  ver- 
tunt,de  orationibus  Sanclorum:  est  cnim  bc- 
hraismus.  Nam  Hebraei  dicunt  m'hzF*2  n1"; ~ 
keela  mittephillot ,  id  est,  ohtulil  de  oralionihus  ; 
praeposilio  enim  y*2  min  apud  llebrasos  cst  index 
et  nota  ahlativi  aeque  ac  apud  Lalinos  de.  Voluii 
id  ipsum  eodem  casu  Grseco  exprimereS.  Joan- 
nes;  sed  quia  Graeci  praspositionemnon  hahenl, 
quas  signifieans  de  vel  cx ,  aple  cum  ahlativo 
vcl  daiivo  construalur,  hinc  eamdem  omisit  . 
eamque  suhaudivit  ,  ac  solum  posuit  nomen 
Ttposijyzi;  ,  idest,  oralionibus.  Porro  Angeli  offe- 
runt  Deopreces  hominum,  quorum  quasi  clien- 
tum  suorum,  i|>si  cuslodes  ,  palroni  el  advocali 
sunt ;  non  ut  Dco  illas  manileslcnl,  cum  nihil 
ipsumlateat,  sedut  ipsipro  iis  simul  Deum  de- 
precentur,  itaqueeas  eflicaces  reddanljquo  Bat 
uloptaium  sortianlur  effectum,  cl  impetrentit- 
lud  quod  postulant. 

Nota  sexto.  S.  Joannes  vidit  in  coelo  oltare  in- 
censum,  thurificalionem  ,  hymnos ,  adoratio- 
nem,  Agnum  occisum  instar  victim.c  et  sacri- 
ficii :  tum  quia  Christi  passio  ,  mors  el  sacrili- 
cium  cruentum  hisce  omnihus  adumhratuin. 
virlulc  cl  mcrito  permancl ,  stioque  aspeclu  ju- 
giler  provocat  Deum  ad  niiserandum  homini- 
hus :  tum  qnia  rcipsa  et  actu .  quoad  hostiam  id 
ipsum  pcrmancl  in  sacrilicio  Lucharisliae  ,  in 
quo  quotidie,  Dt  aichai  S.  Andreas,  Chrislum 
quasi  Agnum  Deo  immolamus  ,  ita  ut  post 
itnmolationem  Agnus  scmpcr  supcrsit  integer 
ct  vivus. 

Quocirca  Christus  i[)sc  jam  in  coelis  glorio- 
sus ,  suhindevisus  est  in  terris  sacrilicium  hoc 
siuunitcrarc  el  peragere.  Audi  Doemorabile  quocl 
narralNauclerusad  annum  Domini  1011.  Fcrtur 


1170 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  Vlll. 


dc  llcnrico  hoc,  qubdscmpcr  post  primam  noctem 
ingredicns  Urbcm  soliltis  fucrit  in  cccclesiaS.  Ma- 
rice  Majoris  mancre  :  conligil  autem  semel  qubd, 
dum  solitarius  orarel ,  visus  sil  sibi  Christus  pon- 
tificulibus  indulusprocedere  Missam  celebraturus ; 
qucm  scqucbalur  S.  Laurentius ,  et  loco  Subdia- 
roni  Vincenlius:  post  hos  Virgo  Dei  genitrix  cum 
mulliludine  virginum  et  Angelorum  ;  dehincJoan- 
nes  Baptista  cum  Palriarchis  et  Prophelis :  post 
hos  Pctrus  et  Joannes  cum  c(Eteri$  Apostolis  et 
Evangelislis  ,  S.  Slephanus  cum  Marlyribus , 
S.  Marlinus  cum  Confessoribus.  Angcli  inceperunt 
introilum  :  Suscepimus,  Deus  ,  misericordiam  ;  et 
cum  canlarclur  :  Dexlera  tuaplcna  est  justitia  , 
omnes  Christum  et  B.  Virginem  imilantes  cxten- 
derunt  digilum  in  Henricum.  Post  Eoangelium 
indicibili  jubiio  Angelus  librum  dcoscuialum  a 
Christo ,  pra3senlavit  B.  Marice ,  et  posl  eam  om- 
nibus  per  ordinem  deosculandum.  Demum  innuit 
B.  Virgo  Angelo  ,  ut  porrigeret  librum  etiam 
llenrico  ad  osculandum ,  dicens  :  Prcebe  ci  pacis 
osculum,  cujus  mihivirginitas  ptacet ;  et  cum  prae 
nimio  gaudio  raptus  nesciret  ad  plenum  intendere, 
Angelus  ipsum  in  nervo  tangens  dixit :  lloc  tibi 
cril  signum  dilectionis  Dei  propter  tuam  castila- 
lemctjuslitiam  ,  et  exinde  usque  admortemclau- 
dicabat,  exquoeventuvocatus  estHenricus Claudus. 

Alterum  huic  fermc  geminum  bealo  Godrico 
conligit,  qui  duodecimo  aVirginis  parlu  saeculo 
solitariai  vilee  in  Anglia  sectator,  prodigiorum 
mirus  opifcx,  et  alter  istorum  temporum  Thau- 
maturgus  audiit,  a  B.  Thoma  Cantuariensi  cul- 
tus  unice,  cuique  et  exilium,  et  honorificam  post 
septennium  restitulionem,  ac  denique  glorio- 
sam  pro  Ecclesiae  dcfensionemortem  longe  an- 
te  proenuntiavit.  De  hoc  inter  pleraque  alia  di- 
vinitus  concessa  beneficia,  recenset  et  istud 
Nicolaus  Harpsfeldius  Archidiaconus  Cantua- 
riensis,  ad  historiae  Ecclesiasticae  Anglicanae 
duotlecimum  saeculum  c.  40.  Inter  alia  illustre , 
quod  idcm  Petrus  Apostolus  sacrte  Missa?  mystc- 
ria ,  Ecctesia?  more ,  apud  eum  celebraverit ;  ejus- 
que  confessione  et  exhomologesi ,  quam  exquisile 
(iodricus  de  omnibus  peccatis  suis ,  qua?  ad  memo- 
riam  revocare  poluit,  eo  ilajubenle  fecit,  audila, 
omnium  detictorum  gratiam  fecerit ,  et  sacrosanc- 
fam  illi  dc  attari  Eucharistiam  ministrarit.  Simi- 
lia  nonnulla  hoc  saeculo ,  atque  adeo  hoc  anno 
1(3-22.  In  canonizatione  nostrorum  S.  Ignatii  ct 
Xaverii  contigere  Duaci  ,  quee  recensentur  in 
libeho  hac  de  re  ibidem  edito.  Sic  Christus  sti- 
palus  Angelorummultitudine  visitavitS.  Diony- 
sium  Areopagitam  in  carcere,  eique  porrigens 
S.  Eucharistiam,  animavit  ad  instaus  marty- 
rium.  lta  Hilduinus  in  vita  S.  Dionys.  S.  Hono- 
ralum  quoque,  quartum  Ambiancnsem  Episco- 
pum  ,  c  Chrisli  manu  communicasse  ,  indeque 
deinceps  ab  omni  inquinamento  carnis  illaesum 
permansisse,  habet  Breviarium  Ambianense. 
ldem  S.  Catharinae  Senensi  contigisse  ,  habet 
vita  ejus  scripta  a  Raymundo  Capuano  Jib.  2. 
c.  32. 

'i.  Er  ascendit,]  q.  d.  Ad  Deum  pervenit, 
Deus  accepit ,  excepit  ct  exaudivit  orationes 
Sanctorum.  Unde  hujusexauditionis  fruclum  et 
effuctum  subdit,  dicens  : 

5.   ET   ACCEPIT  ANGELUS  TIIURIBULUM  ,  pOSt  SUffi- 

lum  et  evaporalioncm  thymiamalis  ;  indeque 
simulignis  consumptionem  et  incinerationem  ) 

KT    IMPLEVIT    ILLUD    DE   IGNE    ALTARIS,]    pUta    de 

igue,  qui  erat  in  aliisthuribuiisquibus  in  codcm 


allari  Dco  adolebatur  etcrcmabalur  thymiama. 
Nec  enim  in  ipso  allari  thymiamatis  erat  ignis  : 
nam  sacerdos  incensurus  thymiama,  ignem  et 
thuribulum  accipiebat  ex  altari  holocaustorum, 
illique  imponens  thymiama  deferchat  et  impo- 
nebal  thurihulum  altari  thymiamalis,  in  eoque 
illud  adolebat ,  ut  dixi  Exodi  30.  v.  7.  et  8. 

Et  misit  in  terium,]  nou  tlniribulum  ,  sed 
ignem  sive  prunas  thurihuli :  idquc  ad  hoc  ,  ut 
eo  quasi  symholo  significaret ,  quod  per  oratio- 
nes  Sanctorum  (  hoe  enim  fuerunt  ihymiama 
thuribuli)  poscenlium  vindictam  de  impiissuis- 
que  persecutoribus,  perquecharitalemChristi, 
qua  suos  fideles  et  sanctos  proscquilur,  ignis 
vindictae  ,  id  est  tonitrua  ,  fulgura  et  plagae 
sequentes  septem  Angelorum  et  tubarum  ,  in 
impios  sint  demissee.  Nam  ignis  hic  lonitrua 
et  plagas  defert ;  ergo  est  vindex.  Ignis  autem 
charitatisest  symbolum,  perinde  ac  altare  sig- 
nificat  Christum:  charitas  enimzelat  Dei  hono- 
rem,ideoque  impiorum  Dei  hostium  est  vin- 
dex.  Quocirca  apposite  Haymo  :  Thuribulum, 
inquit,  signilicat  corpus  Christi ,  quod  in  pas- 
sione  multis  plagis  quasi  fenestris  ,  vel  cancel- 
lis  inslar  thuribuli  aperlum  est.  Et  quia  per 
Christi  passionem  nobis  charitas  et  spiritus  ora- 
tionis  datur  ;  hinc  congrue  in  thuribulo  ignis  et 
incensa  ponuntur. 

Rursum,  quia  Christus  sua  vulnera  Patri  os- 
tenditpro  Sanctis  in  terra  laboranlibus,  suam- 
que  in  eos  charitatem,  indeque  Pater  ad  pu- 
niendum  impios  Sanctorum  hostes  excitatur , 
hinc  thuribulum  de  igne  altaris  impleturetmit- 
titur  in  terram  ;  charitas  enim  quasi  ignis  hanc 
vindictam  procuravit;  hoc  est ,  ignis  charitatis 
Christi  exivit  a  Deo,  et  in  terram  demisit  ig- 
nem  vindictae  in  impios  piorum  perseculores  et 
homicidas. 

Porro  oraliones  has  Sanctorum  vindictam  , 
non  veniam  precari  patet  primo  ;  quia  has 
orationes  statim  non  venia ,  sed  supplicia  sub- 
sequuntur,  scilicet  tonitrua,  tubae  et  plagae.  Se- 
cundo,quiac.  6.  9.  animae  suh  altari  clama- 
runt  postulantes  vindictam  :  Usquequo,Domine, 
non  j udicas  et  non  vindicas  sanguinem  nostrum  '.' 
Tertio,  quia  c.  9.  v.  13.  prodit hsecvox  ex  cornibus 
altaris  :  Solvequatuor  Angetos ,  qui  soluti  gravia 
impiis  intulerunt  supplicia.  Quarto  quia  alludi- 
turad  Ezech.  10.  2.  ubi  Angelus  unusjubetal- 
teri  accipere  prunas  ignis  exaltari ,  easque  ef- 
fundere  in  Jerusalem,  ut  eam  vastet  et  combu- 
rat  per  Chaldaeos.  Ait  enim :  hnpte  manum  tuam 
prunis  ignis,  quce  sunt  inler  Cherubim,  et  effunde 
super  civitatem ,  etc.  Vidc  ibi  dicta  ;  sicut  enim 
ibi  c.  9.  signantur  prius  servi  Dei,  ne  in  ur- 
bis  cxcidio  laedantur  ,  ila  hic  cap.  prneced. 
prius  signati  sunt  servi  Dei ,  ne  ab  Angelis  pla- 
garumsequentiumeffectoribus  tangantur.  Ergo, 
sicut  ille  ignis  Ezechielis  fuit  vindictae  et  con- 
ilagrationis  Jerusalem ;  ita  hic  ignis  erit  vin- 
dictae  et  excidii  orbis. 

Conlrarium  sensit  Alcazar,  scilicet  hasceora- 
liones  Sanctorum  petivisse  veniam,  nonvindic- 
tam.  Hic  enim  est  spiritus  Sanctorum  novi  Tes- 
lamenti  ,  scilicet  amare  inimicos  ,  pro  iisque 
orare  :  Angelus  ergo,  inquit,  misit  in  terram 
ignem  non  vindictae ,  sed  charitatis  et  religionis, 
de  quo  ait  Christus  Lucae  12.  v.  49.  Ignem  yeni 
mittere  in  terram;  quia  licet  hisce  suis  precibus 
non  potuerint  impetrare  Judaeorum  rebellium 
et  infidelium  conversionem  ,  nec  ab  eis  aver- 


COUMENTAhlA  1N  APOCAH 

icrc  supplicia  scptem  tnlKinun  ;  tanicn  miliga- 
runi  iram  ct  vindictain  Dci ,  ac  impeirarunt  ut 
multi  ex  Judaeis  ,  puta  Paulus  ,  Stcplianus,  Ana- 
nias  ,  Ganialiel ,  ctc.  ad  Chrislum  converteren- 
lur,  ulque  Deus  supplicia  septcm  lubariun  non 
pauca  ad  lcrliam  partemcoarctarct,  uli  signifi- 
catur  cap.  11.  13.  cum  dicitur  :  Decima  pars 
cecidit.  Voluil  enim  Dcus  ut  Chrislianoruni  Da- 
tientia,  cliarilas,  oratio  et  zelus  ad  perfectjo- 
uis  vclut  culmcn  pcrvcnirct,  antcquam  plagas 
in  perfidos  Jud;cosimmitteret,eosque  disperde- 
rct.  Verum  heec  non  Judaeos ,  ncc  primitivam 
Ecclcsiam  ,  sed  finem  mundi,  quando  Dcus 
pluet  plagas  et  onmc  suppljciorum  gcnus  in 
impios  ,  spcctant  ,  uli  nuilloties  jam  dixi  cl 
docui. 

Nola.  Haec  omnia  fuerunt  visio  imaginaria  , 
Joanni  exhibiia  ad  signilicandum  ca  quae  dixi. 
Nam  in  ccclo  non  cst  altare  thyiniamatis  ,  ncc 
tburibulum,  nccignis.  Dc  igne  tamcn  crcdibile 
csl,  quOd  in  finc  mundi  Angclus  rcaliter  ignem 
in  lerram  dcmillct,  quasi  indicium  ct  inilium 
plagaruin  scqucntium  ,  undc  sequitur  : 

Et  facta  sfnt  tomtrua.  J  Fkcc  omnia  prae- 
nuntiasunt  calamilalum  ingenlium  ,  quas  Deus 
in  iine  mundi  in  impios  immittet.  Unde  tunc 
anlc  illas  rcvcra  pncmillcl  crebra  lonilrua,  ful- 
mina  el  terrae  motus,  uti  praedixil  Cbrislus  Lucae 
21).  Ita  Ribera  et  alii.  Alilcr  Alcazar,  qui  ad 
suam  exposiiioncm  apposile  et  consequenler 
censet  bic  per  louilrua  ,  fulgura  ct  tcrrae  motus 
signilicari  admirabilcm  primiiivaeEcclesiae  prae- 
dicalioncm  ,  cum  sanctimoniaj  splcndore  et 
vcrbi  efiicacitatc  conjunctam,  etmagnam  vitaj 
inulationcm  (banc  cnim  rcprsesenlat  terrae  mo- 
lus  )  in  eorum  animabus ,  qui  coclcsli  illi  prajdi- 
cationi  sc  subjugabant. 

6.  Pr/epakavf.bunt  se  ,  accipiendo  lubassuas, 
casqueori  admovcndo,  ut  tdba  canerent. 

7.  Ettmmus  Angelus  tuba  cecinit,  et  facta 
estguando,  et  ignis  ,  mista  in  sanguine.  ]  to 
mista  est  ncutrum  piurale  ;  unde  tam  ad  gran- 
dincm,  quam  ad  igncm  refcrtur,  ul  patel  ex 

GFSCCO  //e/*ty//.sva. 

Queeres:  Quinam  sunt  bi  scplem  Angcli.el 
qu.rnam  eoruin  tub;e  ac  plagae  ,  praescrlim 
prima  haec?  Primo  ,  Alcazar  juxladicta  v.  2.  per 
lianc  plagam  accipit  famem  immissam  Judais 
icmpore  excidii  pcr  Tilum.  Solent  enim  lenerae 
quaeque  segetcs  ,  fruges  el  stirpcs  gnmdine 
deculi,  exuri  igne,  ct  sanguinc  putrefieri ;  unde 
sequitur  fames.  Vide  Psal.  10/i.  v.  32.  Sanguis 
uolal  crudelilatcm  famis  ,  quoe  tanta  fuit,  ut 
mater  lilium  proprium  coqucrct  et  vorarct , 
tesle  Josepbo.  Verum  baec  mystica  et  aenigma- 
lica,  ac  potius  accommodaiilia  sunt ,  quam 
lillcralia. 

Secundo,  Lyranus  ct  Aureolus  pcr  bos  scptoni 
Angelos  accipiuni  quatuor  celebrcs  haeresiar- 
cbas,  ac  trcs  principes  qui  corum  ha?rescs  sc- 
culi ,  valdc  Ecclesiam  turbarunt  sub  lempora 
Constaniini  et  Juliani  Apostat;e,  qucin  ipsi  pu- 
lanl  nolari  per  silcnlium  v.  1.  H.cresiarchae 
luerunt  ,  Arius  ,  Macedonius  ,  Eui\ches  ct 
1'clagius  ,  conira  quos  (  scilicet  cohtra  trcs 
primos  ,  non  conlra  Pclagium  )  congregala 
fucre  prima  qualuor  Concilia  oecumcnica,  sci- 
licel  Niccnum,  Constantinopolitanum ,  Kpbesi- 
num  et  Chalcedonense.  Primus  ergo  Angelus 
COUM.l.    k   i.  \rinF..     tom.  X. 


PSIN  S.  JOANMS.   Cap.   \ill.  11^7 

csl  Arius,  quem  fovit  et  promovit  Valens  hn- 
per.  Arianus;  hic  luba  suaB  haeresis  elpci  sccu- 
lionis  insonuit,  indecpie  facta  est  grando  ani- 
mositatis  ct  schismalis  inter  Episcopos  ,  ac 
ignis  aemulationis  el  zcli,  (piae  mista  sunt  san- 
guine  ;  quia  usque  ad  inortcs  et  mariyria  in 
Calholicos  desasvierunt.  l  nde  tertia  pars  terrae, 
id  est  ,  fidelium  communium  ct  populi  sim- 
plicis  ,  ac  tcrlia  pars  arborum,  id  est,  Episco- 
porum  ,  igne  Arianisini  afflala  ,  proslrala  et 
combusta  OSt.  Tunc  eliam  fcnuin  viride,  id  esl, 
nova  gcns  prodiens  et  quasi  enascens  ,  Cothi 
sciliccl,  pclcnlcs  a  Valente  Imp.  Episcopos 
Cbrisiianos,  qui  se  docerent,  baptizarent,  fa- 
cerentque  Christianos  ,  submissis  a  Valeule 
I.piscopis  Arianis  ,  pro  Calholicis  facli  sunt 
Ariani. 

Tcrlio  ,  Ansbertus  ,  Haymo  ,  nicbard.  Pan- 
non.  ct  Vicgas  perscplem  Angelos  sive  nuntios, 
accipiunt  seplem  diversos  concionatorum  Ca- 
tholicae  lidci  in  Ecclcsia  ordines,  qui  variis  tem- 
poribus  suae  pr.edicaiionis  tuba  orbi  insonuc- 
runt.  Scd  quia  eis  Judrei  et  Centiles  infideles 
rcsistebant,  ac  contra  Ecclesiam  pugnabanl  ; 
hinc  variae  plagae  eis  i\  Deo  immissae  et  infiicl.e 
sunt:  inde  cliam  tumullus  ac  seditiones  exort.T 
sunt,  quae  hic  per  lerrae  molus  ,  uti  plagce  pcr 
grandinem,  ignem  et  sanguinem  significanlur. 
rrimus  ergo  Angelus  significat  primum  concio- 
nalorum  ordinem,  pula  Apostolos.  Grando  el 
ignis  mista  sanguine  significantiram  Dei  in  infi- 
deles  ,  eorumque  aeternam  damnalionem.  lta 
Haymo ,  Ambros.  Ansbcrtus.  Infidcles  enim  el 
impii  hic  vocantur  terra,  quia  terreni  sunt; 
ct  arbores,  quia  omni  vento  agitantur;et/biamj 
quia  omnis  gloria  mundi  inslar  fcni  evanescit. 
Rursum,  Pannon.  pergrandincm  et  igncm  cum 
sangnine  accipit  iram  et  furorem  non  Dei,  sed 
Genlilium  et  infidelium  contra  Apostolos  et  Ec- 
clesiam:  ex  qua  tertia  pars  terrre  et  arborum, 
id  est  mulli  fidcles  lam  plcbeii,  quam  magnales 
et  primorcs,  i\  fide  defeccrunt. 

Veriim  dico  cum  Irenaeo  lib.  k.  c.  50.  et  Lac- 
lan.  lib.  7.  c.  lo.  Arela  et  Ribcra  hacc  oinnia  ad 
lillcram,ul  sonanl,  esse  accipicnda.  Haec  enim 
signa  el  hae  plagae  litleraliler  praecurrcnl ,  sal- 
icm  inchoaic,  id  est,  inchoabunt  el  lieri  inci- 
pient  ante  judicium  el  ante  Anticbrislum  (con- 
tincnlur  cniin  scptimo  sigillocujus  resignatio  et 
explicatio  praeil  resignalionenlel  explicalioncin 
libri  signali,  qui  conlinelfulura  sub  Anlicbristo 
ct  deinceps  usque  ad  judiciumetfinem  mundi). 
idque  ad  boc  ul  Dcus  pcr  hascc  plagas  tcrreal  et 
puniat  impios  fideliuin  pcrsecutores.  Et  hoc  est 
quod  praedixit  ChrislusLucae  21.  11.  Tcrroresquc 
clc  ccclo  cl  signa  nxagha  crunt.  llla  enim  signa 
quaeCbrislus  paucis  et  generalim complexus  est, 
S.  Joanncs  hic  parliculalim  cx  ordine  explicat 
el  enarral. 

Alqne  ha?c  eadcm  praedixit  Sibylla  lib.  2.  Ora- 
cul.  ubi  sic  intcr  c;elcia  canit:  Eirai  «i/ie,- azo,-,u5; 
«-«/Ajusvwv  xvOpu-tov ;  M undus  oil  non  mundus ,  id 
c*t ,  sine  ornulu  ( t  spccic  ,  pcrcunlibus  liomini- 
bus ,  eeque  ac  planiis  pcr  grandinem,  iirnein, 
sanguincm  ,  clc.  li  sapicns  Sipicnl.  5.  1S.  A>  - 
matnl  trt  alnrain  ad  uitioncm  inimicorttm,ct  pug- 
ituhit  cttm  tllo  orbis  ttrrarum  contra  inscnsatos. 
\d  lillcrani  crgo  grando  et  ignis  sunt  fulmina 
cl  cxhalalioncs  igoitae  .  ac  lapidcs  grandinis. 
His  inisccbilur   sanguis  sive  pluvia  sanguinca; 

148 


1178  COMMENTARIA  1N  APOCAI 

lianc  eaini  saepius   accidissc  narral  Plinius  lib. 
2.  26. 

Porro  pluvia  sanguinis  semper  coeleslis  ir;e 
luit  indicium  ,  ct  inslanlis  vindictae  praenun- 
lium,  uti  hic  cst :  nam  prostcrnilur  et  crcmatur 
icrtia  pars  gcrminum  el  arborum.  Rursum, 
sanguine  puniuntur  impiorum  caedes  ,  quibus 
piorum  ct  Martyrum  sanguinem  effuderunt ,  ut 
patebitc  16.  v.  6.  Alludit  ad  scptimam  plagam 
Egypli  de  qua  dicitur  Exodi  9.  v.  2ft.  Grando 
nl  ignis  mista  pariter  ferebanlur.  Vidc  ibi  dicta. 
Simili  modo  tencbras  plagae  quarlae  rcspondcnt 
et  alludunt  ad  plagam  nonam  jEgypti,  quoe  pa- 
riter  fuit  densissimarum  tencbrarum.  Et  plaga 
quinta  locuslarum  c.  9.  3.  respondel  plagae  oc- 
lavce  vEgypti  ,  quae  pariter  fuit  locustarum  , 
Exodi  10.  v.  U.  Et  plaga  tcrtia  aquarum  amara- 
rum  et  impotabilium  respondet  primac  plagae 
Egypli ,  quae  fuit  convcrsio  aquarum  /Egypli 
in  sanguincm  ,  Exodi  7.  v.  17.  Ilke  enim 
plagae  /Egyptiacae  fucrunt  typus  cl  praelu- 
dium  harum  ultimarum  totius  orbis ,  uti  do- 
cet  et  asseveratS.  lrenaeus  lib.  h.  c.  50.  ctLac- 
tanlius  lib.  7.  c.  15. 

Et  missum  est,  totum  hoc  aggregatum ,  sci- 
licet  grando,  ignis  et  sanguis  inter  se  commista, 
ita  ut  faccrent  quasi  unum  quoddam  composi- 

lUQl  ,  IN  TERRAM. 

Et  tertia  pars  terrjE  comrusta  est.  ]  Ter- 
liam  hanc  partem  lcrrae,  arborum  ct  germi- 
num  accipe  non  conjunctim  ,  ct  simul  ac  con- 
linue  codcm  loco,  sed  mislim  et  sparsim,  scili- 
cet  ut  aliqua  in  Hispania ,  alia  in  Ilalia,  alia  aliis 
locis  et  provinciis  combusta  et  vastata  sint , 
scilicet  illa  et  illis  locis,  in  quibus  eranl  pes- 
simiincolae,  et  maximi  persecutores  fidelium 
(  hae  enim  illorum  sunt  plagae  ,  non  fidelium  et 
justorum  : )  ita  nimirum  ut  omnibus  computa- 
lis  quaesparsim  vastata  sunt,  tertia  pars  terrae, 
arborum  et  germinum,  quae  in  toto  orbe  tunc 
erunt,  hac  primaplaga  et  strage  disperdatur  ct 
comburatur. 

Porro  tertiam  tantum  partem  percussit  gran- 
do,  non  vero  totum  et  omnia  ;  quia  noluit  Dcus 
hac  prima  plaga  disperdere  terram,  et  homines 
cjus  incolas ,  sed  per  eam  castigare  eos  ,  et  ad- 
monere  utpoeniteant,  itaque  caeleras  plagasjam 
paratas  evadant ;  qudd  si  tanta  plaga  moniii 
resipiscere  et  poenitere  nolint,  reservat  eis  sex 
atrociores  plagas,  quas  sensim  majores  et  ma- 
jores  per  sex  Angelos  sequentes  evocabit  et  pro- 
ducet. 

Et  omne  fenum  viride,  ]  omnis  herba ,  om- 
ne  germen  herbescens  et  virescens:  hoc  enim 
significat  Graecum  yootoc, ,  ut  patet  Marci  h.  28. 
Terra,  inquit,  fruclificat  primum  herbam  (Grae- 
ce  xopTov ),  deinde  spicam  ,  deinde  plenum  frumen- 
lum  in  spica.  Alludit  enim  ad  sextam  ^Egypli 
plagam,  de  qua  dicitur  Exodi  9.  v.  25.  Cunc- 
tamque  herbam  agri  percussit  grando.  Et  v.  31. 
Linum  ergo  et  hordeum  laisum  est  ,  eo  quod 
hordeum  esset  virens  ,  elc  trilicum  aulem  et.  far 
non  sunt  t&sa  ,  quia  serotina  erant.  Ubi  nola 
majorem  fore  lianc  Apocalypseos  stragem, 
lum  quia  in  ea  non  excipitur  triticum  aut  far, 
ium  quia  in  ea  addilur  etiam  tertiam  arborum 
partem  hac  grandine  fuisse  prostratam.  Herba 
crgo  vocatur  fenum  metonymice  ,  quia  per 
hanc  plagam  exaruit,  factaquc  est  fcnum.  Sicut 
r  ronverso  virga  Mosis  versa  jam  in  colubrum  , 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  VIII. 

vocatur  lamen  virga,  quia  fueral  virga  ,  Exoili 
7.  12.  cum  dicitur:  Devoravit  virga  Aaron  vir- 
gas  eorum,  id  est,  serpens  Aaronis  ex  virga  ejus 
productus,  dcvoravit  serpenles  Magotum  ,  cx 
eorum  virgis  productos. 

Primo,  Alcazarper  hanc  plagam  accipit  bel 
lum  quod  Titus  intulit  Jiuhcis  ,  quo  eosperdidit 
ct  consumpsit ;  sanguis  cnim  significat  Judaeo- 
rum  nccem  et  slragem  :  tertia  pars  maris  sig- 
nificat  magnam  partcm  impcrii  Romani  in  eo 
bcllo  Judaeorum  sanguinc  esse  conspersam  , 
ita  tamen  ,  ut  mulli  ex  cis  fuga  elapsi  ncccni 
evaserint.  Unde  mortua  est  terlia  pars  creatura' 
eorum  qu&  habebant  animas  in  mari,  id  est  ho- 
minum  navigantium  ,  puta  Judaeorum  ,  non 
piscium.  Nam  habere  animas  in  mari ,  dicunlur 
navigantes  ;  quia  animam,  id  est  vitam  ,  crc- 
dunt  el  commiltunt  mari  cum  magno  periculo 
juxta  illud  Sapient.  lh.  5.  Exiguo  Ugno  credunt 
homines  animas  s««s.Pisces  enim  sunt  filii  aqua1. 
Navigantes  vero  sunt  filii  terrae,  qui  habent  ani- 
mas  in  mari;  quia  per  mare  divaganlur  causa 
lucri ,  cujus  Judaei  sunt  avidissimi.  Ergo  navi- 
gantes  per  catachresin  vocantur  Judaei ,  quia 
inslilores  et  lucriones  :  conscquenler  cum  di- 
citur  :  Et  lertia  pars  navium  inleriit ,  naves  in- 
telligunlur  ipsorum  Judaeorum  urbes  et  op- 
pida  ;  in  bello  enim  et  excidio  Tili  facile  tertia 
pars  urbium  Jiuheae  interiit.  Navim  enim  civita- 
tis  esse  symbolum  patet  ex  Ezech.  27.  et  ex 
Poelarum  allegoriis. 

SecundoAureolus  :  Hic  ,  ait,  secundus  Angc- 
lus  fuit  Macedonius  haeresiarcha  ,    qui  docui1 
Spiritum    sanctum  esse  creaturam  ct  servuni 
Filii  ,    contra  quem   congrcgata    fuit  sccuncla 
Synodus   generalis  Constantinopolitana.    Tunc 
ergo  mons  magnus  igne  ardens,  id  est,  grandis 
ct  tumens  haeresismissaestinmare,  id  est  in.Ec- 
clesiam  ,  quae  dicitur  marc,  propter  aquas  bap- 
tismi,  etproptermultiludinemgentiumomniuni 
quas   continet.  Haec  facta  est  sanguis  ,  quia  a 
Macedonio  deturbata  ,  et  sanguine  ,  id  est  hae- 
resi ,  infecta  est;atque  tertia  pars  piscium  ,  id 
est  fidelium  ,  per  hoeresim  mortua  est;  ac  naves 
interierunt,  quia  plures  Episcopi  qui  alios  ferre 
et  gubernare,  ac  ad  fidam  stationem  fidei  ct 
salutis  dirigere  debebant  quasi  naves  et  nau- 
clcri ,  facti  sunt  Macedoniani ,  suosque  secum 
traxerunt  et  demerserunt  in  abyssum.   Quibus 
adde,  ob  haeresim  de  Spiritu  sancto,  scilicct 
quod  Spiritns  sanctus  non  procedat  a  Filio,  sed 
tantum  a  Patre,  Graeci  scbismatea  Latinis  divi- 
si,igneet  sanguine  punitisunt,  praesertimcum 
Constantinopolisvi  capta,  et  cum  ImperioOrien- 
tali  eversa  est  a  Mahomete  Turcarum  regc,  ipso 
festo  Spiritus  sancti ,  puta  in  Pentecosle  anno 
Domini  1453.  Tunc  enim  mons  magnus  igne  ar- 
dens,id  est  ingens  exercitus  Turcarum  furore 
ardens,  missus  est  in  mare,  id  est,  in  Graeciam 
et  Constantinopolim  adjacentem  mari,  puta  Bos- 
phoro;  ac  tertiae  ,  id  est  magnae,  partis  incola- 
rum  sanguis    effusus  est ,  qu^fl  et  Constanti- 
nus  Pakeologus,  Imper.  et  ipse  malre  Hoelena 
(  uti  et   primus  Constantinus   urbis  et  imperii 
conditor)  gcnitus,  capite  truncatus,  regni  si- 
mul  et  vitae  ,  ac  Orientis  pariter  Impcrii  fincni 
fecit. 

Tertio,  Viegas  et  alii  citati  in  plaga  prima  v.  7. 
Sccundus  Angelns,  inquiunl,  est  secundus  con- 
cionatorum  ordo,  (emporc  dcccm  persccutio- 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOA.NMS.  Cap.  VIII. 


1179 


num  sub  dcccm  hnp.  in  primiliva  Ecclesia. 
Mons  magnus  est  daemon  superbus  et  ardens 
invidia,  qui  per  tyrannos  quasi  mons  obruere 
voluit  mare,  id  est  Ecclesiam,  quae  tunc  facta 
est  sanguinca  ob  crebra  marlyria.  Tunc  multi 
pisces,  id  esl  iideles,  imo  et  naves,  id  est  Prae- 
lati  virique  magni,  qui  alios  ad  portum  salutis 
veclare  debebant,  prae  metu  fecerc  lidci  nau- 
fragium.  Pnclali  enim  recte  vocantur  naves, 
aeque  ac  currus.  Unde  illud  Elisei  ad  Eliam, 
dum  raperelur  in  coclum  :  Pater  mi,  currus  Is~ 
rael  et   auriga  ejus  ,  l\.  Reg.  2. 

Quarto,  planissime  et  simplicissime  Ribera, 
pcr  montem  igncum  accipit  ingentem  globum 
ardenlem  el  igneum,  quem  miltel  Angelus  in 
marc,  eoquc  afflabit  el  comburet  tam  naves 
quiim  pisces,  pula  lerliam  navium  et  piscium 
partem.  Non  enim  bomines  navigantes,  sed 
pisces  sunt  crcatttrce  et  animalia  quae  liabeut 
animas  in  mari ;  Grtece  enim  cst :  K.«i  anE&avs  t6  rpi- 

-o-J  rav  *Titf//aTMV  ev  tvj   iv.)c/.---/),  Ta  zyov-a.  ^v^aj,  id  esl 

mortua  est  terlia  pars  crealurarum  in  mari  lia- 
benlium  animas ,  quod  proprie  piscibus  con- 
venit.  Atque  lioc  cst  quod  canit  Sibylla  : 

Et  trcpidi  cuncti  morientur  in  aequore  pisces  , 
Nec  sulcabit  aquas  jam  pondcre  na-vis  onusta. 

Montem  bunc  in  terra,  et  terrenum  fore  innuit 
Alcazar,  ut  scilicet  significet  ingentes  rcipub. 
perturbationes,  juxla  illtid  Psal.  A5.  v.  3.  Dum 
lurbabitur  terra ,  ct  transferenlur  montes  in  cor 
maris.  IHons  ergo  bic,  instar  /Etnae  succensus  ab 
Angelo,  ardebit  et  comburetur,  ac  mitlclur  in 
inare,  suoque  igne  et  ardore  occidet  pisces  , 
ac  aquas  maris  vertet  in  sanguinem,   non  tam 
naturali  sua  vi,  quant  supcrnalurali  Dei  inope- 
rantis  virtuie  el  potentia.  Verius  tamen  videtur 
liunc  montem  fore  aerium,  pula  exbalationes 
inullas  et  magnas  collectas,  qtue  incensae  vide- 
bunturesse  nions  igneus  ;  ttim  quia  dicit:  Tan- 
(Itium  mons  magnus  ;  vox  enim  tanquam  innuil 
non  fore  verum  montein,  scd  monlis  similitu- 
dinem  :  tum  quia  plagae  hce  coclestes  sunt,  et 
a  coelo  per  Angelos  evocantur,  ac  depluunt  in 
terratn  tanquam  lela  a  Deo  e  cado  in  impios 
vibrata.  Eril  ergo  bic  mons  ardens,    ingcns 
massa  pinguis  maleriae  in  aere  concrela  et  ac- 
eensa,  quae  instar  montis  ardentisruel  in  mare  : 
quo  liet  ut  tertia  pars  maris  verlatur  in  sangui- 
nem,  el  tertia  pars  piscium  moriatur,  et  terlia 
pars  navium  inlereat.  Verisiinde  est  banc  mas- 
sani  primo  insiiblimi,  elin  inilio  lapsus, iusiar 
montis  ardentis  conjunctim  appariluram  oculis 
boininum  :   deinde  progressu    spargendam  iu 
varias  partes ,  ul  variis  locis  mare  inliciat.  Si- 
milis  fuit  pluvia  ignis  sulpburei,  qua  Sodoma 
el  Pentapolis  conllagrav  il.    Cones.   19.    Quare 
sicut  illa,  ila  et  bic  inons  ardens  erit  formida- 
bilis  ,  inagnumquc  tcrrorcni  cl  pavorem  bonii- 
nibus  incutiet,  praeserlim  ubi  cernent,  el  scn- 
tientejus  effcelus,  damna  cl  stragcs.  Jam  quod 
per   banc   plagani   triiia   pars  maris   facta   sit 
sanguis,  spectat  luiu  ad  stragem  pisciinn  :  bi 
eniniextra  suumeleinentiun,  puta  exlra  aquaui 
in  sanguine  vivere  nequeuni:  tum  ad  liorroivm 
impiis  incutiendum,  dmn  vidcbunt  et  tcrruii 
per  plagaui  primam  ;  et  mare  per  banc  plagani 
secundam  cruentari,  ut  terra  el  mare  vidcan- 
tur  repraescniare  impiorum  tum  culpam,  prae- 
sertim  bomicidia   et  caedem  Martyrum,    tuni 
poenam  ,  dum  suo  cruore  innuunt  tanlam  forc 


impiorum  occisionem,  ut  rivi  sanguinis  eoi  uin 
lerram  et  mare  cruentent,  caque  .saltem  quoad 
supcrficiem  in  sanguinem  convertant.  Sic  san- 
guis  signilicat  ingentem  hoslium  stragem  a 
Cbristo  edcndam  ,  Isaise  C3.  v.  1.  2.  et  3.  Quis  esl 
isle  qui  venit  de  Edom ,  tinclis  vestibus  de  Dofra  '.' 
Et:  Qttare  crgo  rubrum  esl  indumcnlutn  tttttm  , 
et  vestimenta  tua  sicttt  calcantium  in  torculari '.' 
calcavitos  in  furore  meo ,  et  aspersus  est  sanguis 
corum  supcr  veslimenta  mea ,  ct  omnia  indumenta 
mea  inqttitiaci.  Et  Psal.  109.  7.  De  lorrente  in  vta 
bibet ,  propterca  cxaltabit  caput ,  Psal.  57.  11. 
Lcetdbitur  juslus  cttm  viderit  vindictam  :  manus 
suas  lavabil  in  sanguine  peccaloris.  Porro  san- 
guis  animae  et  vitae  esl  symbolum.  Unde  de 
gravilcr  saucio  el  emoriente  ail  Poeta  :  Pur- 
puream  vomit  ille  animam ,  id  est,  vomit  san- 
guincm  in  quo  quasi  vcbiculo  residct  vila  ci 
anima.  Quin  et  prisci  Pbilosopbi  nonnulli  , 
leste  Arisl.  1.  1.  de  Anima,  censuerunl  sangui- 
nem  esse  ipsissimam  animalis  animam. 
Quocirca  per  effusioncm  lanli  sanguinis,  signi- 
ficalur  multarum  animarum  et  vitarum  profu- 
sio  ,  el  multorum  bominum  inlernecio.  lloc  est 
quod  ait  Ezecbiel  cap.  38.  22.  Judicabo  eam 
pesle  ct  sanguinc. 

Myslice  nupert.  Ilic  mons,  inquit,  est  Pliarao, 
cxemplar  supcrhicE  diabolicct.  Nam  sicut  Pbarao, 
oranle  Moyse ,  dejectus  est  in  mare  Rubrum  : 
ita  Cbristo  Domino  magni  consilii  Angelo  in 
mundo  praedicante,  cecidil  cx  suo  imperio  dia- 
bolus  ,  in  abyssum  miseriarum  deturbalus. 
Tanta  vcro  celcritale  ruit  acccssit,  ul  quamvis 
sua  mole,  seupotius  sua  malitia  mons  magnus 
csset,  tamen  sua  velocitatc  lubricus  quidam  ac 
volubilis  serpcns  ficrct ,  ct  per  antonomasiam 
fugitivus  dicerelur,  juxta  illud  :  Visilabit  Do- 
minus  super  Lceviathan  serpcntcm  vcctem,  Isaiaj 
21.  1.  Seu  ,  ut  babcnl  Scptuag.  Super  Lceviatluin 
scrpcnleni  fugicnlcm.  Nam  ille  serpcns,  qui  pri- 
mum  Adamum  victor  invasit,  a  secundo  facib 
viclus,  tanqnam  limidus  serpens  effugatur. 

Primo  ,  Alcazar  per  lerliam  banc  plagam  ac- 
cipit  pcsicm,  qua  Deus  Judncos  punivit:  post  fa- 
mem  enim  in  obsidione  Hierosolymae  toleratam, 
ilc  more  sccula  ct  grassala  in  cos  pestis  ,  tcste 
Joscpbo  lib.  7.  Bclli  c.  17.  et  Euseb.  lib.  2.  c.  6. 
ct  lib.  3.  c.  3.  Est  catacbresis  :  per  aquas  enim 
amaras  significatur  pcstis,  veluti  aipiae  veneno 
forcnt  penitus  imbulae.  Porro  ~o  cecidM  de  ccclo 
stclla  magna  ,  non  significat  slcllam  vere  ac 
proprie  e  coclo  dclapsam,  sed  ejus  influxuni 
sive  inlluenliam,  (|ua  peslem  creavii. 

Secundo,  Aureolus  et  Eyranus  :  Stella  cadens 
de  coelo,  inquiunt,  csl  Pelagius  monacbus  et 
baeresiarcba  ,  qui  aipias  gratiae  el  baplismi  fe- 
cilainaras.  Docuilenim,  sinegralia,  per  solas 
naturae  vircs  nos  possc  rccte  vivere  el  salvari. 
Rursuin,  aquas  baptisnii  non  proile.-se  infati- 
tibus  ;  uipotc  sinc  pceeato  originali  (hoc  enim 
ipse  neiralial ,  asscrcns  homincni  nasci  in  puris 
naturaiibus)  natis  :  ideoque  multis  ei  creden- 
libus  b.e  aquse  factae  sunl  insipidae,  amaraj  . 
iino  moilircra1.   \criun  minus  recle  :  nam  per 
Angeliiin  quartum  <|ui  scipiiiur,  accipiunl  ipsi 
Eulychclcin.  ipii  Pelagio  fuit  prior  et  anliquior. 
Terlio,  Viegas  :  Tcrtius,  inquit,  Angelus  est 
tcrtius  praulicatoruin  ordo,  cui  Arius  et    Ilae- 
retici  restitcrunt,  sicuti  secundo  Angelo  rcsli- 
tcrunt  imperatorcs  ct  tyranni.  Stclla  magna  et 
ardens  sunl  ipsi  ba-rcsiarcbae.  Hi  crgo  sunt  ab- 


1180  GOMMBNTARIA  IN  APOCALY 

sinthium,  quia  amarissimi  et  morliferi  :  occi- 
dunt  enim  animas.  Haec  stella  cecidil  in  fontes, 
id  est  in  S.  Scripturas  ;  ct  in  ilumina ,  id  cst ,  in 
scripta  et  lihros  SS.  Patrum:  haec  enim  depra- 
vanl  haerelici ,  ea  vcl  corrumpcndo,  vcl  detor- 
<|uendo  et  pcrvcrse  explicando.  Sed  sicut  ab- 
sinthium,  licet  amarum,  oculos  acuit,  ita 
haerctici  sludium  ct  scienliam  Ecelcsiae  auxe- 
runt,  ait  Aretas. 

Quarto  et  proprie :  siella  haec  erit  non  ccc- 
lestis  ,  scd  aerea,  puta  comcta  ,  siclla  cadcns ; 
aut  simile  meteoron,  quae  dc  coclo  cadct ,  suo- 
(|ue  casu  dissiliens,  comminuta  dividetur  in 
multas  faculas  seu  exhalationes  ,  qtuc  in  varios 
lonleset  flumina  incidentes,  eos  inficient.  Vo- 
catur  Absinthium  ;  quia  amaricahil  aquas  , 
idquc  in  poenam  scelcratae  voluptalis,  ac  prae- 
sertim  gulae  et  craptilae  impiorum,  nt(|ui  l)ibe- 
runt  vina  dulcissima  et  sapidissima  ,  iisquc 
vcntrcm  ingurgitarunl,  jam  hibant  absintlhum, 
coquc  crucicnlur  et  enecentur. 

10.  Cecidit  de  coelo  stella  magna.  ]  Docent 
medici  corpus  vitamquc  hominis  ab  aeris  coeli- 
(|uc  iniluxu  pcndere,  adeoque  pestem  alias  ex 
conlagione,  alias  ex  coeli  et  astrorum  influxu, 
alias  ex  aeris  infeclione  oriri  ?  quinimo  ,  inopi- 
natos  ignotosquemorbos  ct  morles  vocant  sidc- 
rationes. 

11.  Et  nomen  stell^e  dicitur  Absinthium.  ] 
Ita  et  Syrus  ;  sed  Arabic.  vertit :  Et  nomen  stellce 
dicilur  absenymam  ;  et  terlia  pars  aquarum  facta 
cst  amara  sicut  absinlhium.  VideUir  crgo  Abse- 
nymum  scriploris  incuria  irrepsisse  pro  Ab- 
sinthium.  Nam  et  Syrus ,  aeque  ac  Graecus 
et  Latinus  habel  :  Et  nomen  slellce  dicitur  illud 
Absinthium  ,  per  antonomasiam ,  quasi  excel- 
lens  et  peramarum.  Graecc  o.tymoz  in  abstracto, 
q.  d.  Ipsa  ahsinthii  amarilies,  ipsa  amaritudo. 
Nota  est  amaritudo  eximia  herbae  quae  vocatur 
absinthium,  de  qua  Plinius  lib.  27.  cap.  7.  ct 
Dioscor.  lib.  3.  cap.  25.  Et  Ovidius  lib.  3.  dc 
1'onto  : 

Trislia  deformes  pariunt  aksinlhia  campi , 
Tcrraque  de  (ructu  quam  fit  amara  docel. 

Quocirca  dicitur  aftv^tov,  ab  ^^aai,  id  est,  tan- 
gere  per  anliphrasin,  eo  quod  nullum  animal 
hanc  herbam  ob  summam  amaritiem  atlingal. 
Veteres  Gracconomici  eamdem  affini  vocabulo 
Apinlhion,  id  est  impotabilem  ,  vocaverunt , 
quod  hanc  nemo  ob  insignem  amarorem  possit 
ebibere.  Huc  alludilur  in  hiscc  aquis  ,  qua?  oh 
absinthium  factae  sunt  apinlhion ,  id  est,  im- 
polabiles. 

Rursum  ,  sicut  absinthium  oculos  corporis 
cxacuit,  ita  lioc  aqtiarum  absinthium  octilos 
cordis  hominibus  in  fine  mundi  ad  poenilenliam 
aperiet,  inquit  Aretas.  Ita  locus,  in  quo  S.  Ber- 
nardus  primum  sui  Ordinis  aedificavit  monaste- 
ritim,  vocabatur,  Vallis  absinlhii,  tum  ob  ah- 
sinthii  in  ea  germinanlis  copiam  ,  tum  ob 
ainaritudinem  eorum  qui  in  ea  cadebanl  occisi 
a  lalronibus  :  eral  enim  vallis  latronum.  Sed 
S.  Bernardus  Vallem  absinthii  in  Claravallem  et 
nomine  et  reipsacommutavit. 

Et  multi  iiominum  Mormii  sunt.  ]  Hinc  palet 
amaritiem  hanc  fuisSe  excessivam,  ac  proinde 
venenosam  et  lethiferam ;  alioqui  amarities 
modcrata  sana  est ,  corpusque  a  putredine  con- 
scrvat ,  uti  patet  in  absinthite  ,  id  est,  in  cere- 
visia  vel  vino  absinlhiaco.  Ilalorum  vox  est : 


PSIN  S.  JOANNIS.  C.ip.  VIII. 

11  vino  amaro  lesiacaro.  Denique  axioma  mcdi 
corum  cst  :  Omnia dulciaslomacho  sunt  inimicu; 
amara  ergo  amica.  Erit  ergo  amarilies  haje 
cxtrema,  ideoque  venenala,  qualis  est  in  colo- 
cynthidis,  de  quihus  merito  diccbat  illc  Elisci 
discipulus  :  Mors  in  olla.  Sic  ct  hcrha  quae  di- 
citur  absinthium  ,  tanlae  est  amaritudinis,  ut, 
si  distilletur,  vcl  in  magna  quanlitate  suma- 
tur,  instar  veneni  sit.  Itaque  aquae  hae  cxtrcma 
amaritie  a  stella  affcctae  et  infeclae  in  finc 
mundi,  morlifcrae  erunt,  ita  utcx  eis  bibcntes 
(  aquae  enim  potus  vitari  non  potest)  pcrmulli 
emorianlur.  Nam  utdocetGalen.  lib.  1.  Epidem. 
commenl.  1.  prooemio  :  Potest  interdum  efficen 
morbum  universalem  haustus  aquce  infecta ,  quod 
quidem  memoria  proditum  e-st  in  caslris  acci- 
disse.  Aqua  enim  venenata  si  ebibatur,  quia 
liquida  est  et  penelrans,  statim  ad  hepar  et  cor  . 
quaosunt  partes  vitales,  pervadit,  easque  inficit 
ct  enecat,  suo  nimio  vel  calore  vel  frigore,  aut 
alia  intemperie.  Quocirca  Arist.  lib.  7.  Polit. 
cap.  11.  uturbs  aliqua  commodo  et  sano  loco 
constiluatur ,  primum ,  inquit,  situs  spectan- 
dtts  est.  Ad  Orientem  enhn  solem  conversx  urbes, 
ct  ad  eos  ventos  qui  inde  perflant ,  salubriores 
sunt ;  secundo  loco,  quce  sunt  secundiim  Boream 
sita3  :  hce  namque  sunt  ad  hiberna  potiores.  Et 
inferius  :  Secundum  est  in  aquarum  salubrium 
usu  ;  quibus  enim  plurimum  et  frequenlissim<: 
utimur  ad  corpus  ,  ea  plurimum  important  ad  sa- 
nitatem  :  aquarum  aulem  el  ventorum  polenlia 
talem  habet  naturam.  Quocirca  in  civitatibus  qua 
recte  sapiunt ,  dislinguendus  est  aquarum  usus  , 
sinonomnes  sint  pares ,  nec  abundantia  sit  ea- 
rum  aquarum,  ut  alia?  seorsim  aquai  ad  cibum  ct 
potum,  alia?  ad  aliam  indulgentiam  deputentur. 
Ea  nimirum  vis  est  aquae,  aeque  ac  aeris  jugiter 
corpus  ambientis,  imo  in  intima  vel  potu,  vel 
respiratione  attracli,  eaque  penetrantis  et  per- 
vadentis  :  ut  docet  Cicero  lib.  de  Fato ,  ubi  in- 
ter  alia  ait  :  Athenis  est  ccclum,  ex  quo  aculiorcs 
etiam  putantur  Attici ;  crassum  Thebis ,  itaqttc 
pingues  Thebani  et  valentes. 

Primo,  Alcazar  per  hanc  plagam  obscuratio1 
nis  siderum,  accipit  ignoranliam  et  excaecalio- 
nem  qua  Deus  percussit  Judaeos  ;  quia  mundi 
lucem,  scilicel  Christum  ,  aspicere  et  recipere 
noluerunt.  Excaecati  ergo  non  viderunt  solem, 
id  est,  non  agnoverunt  Deum  trinum  et  unum  ; 
nec  lunam  ,  id  est ,  humanitatem  Christi ;  nec 
stellas,  id  est,  Apostolos;  eorumque  Evangeli- 
cam  doctrinam  et  sanctimoniam.  Porro  terlia 
pars  siderum  dicitur  obscurata,  quia  non  plane 
caeci  fuerunt.  Mansit  enim  in  eis  cognitio  unitrs 
Dei ,  Mosis  et  Prophetarum,  quin  et  videruni 
miracula  Christi  et  Apostolorum  ;  sed  haec  ltix 
et  cognilio  eis  in  gravius  peccatum,  et  majo- 
rem  excaecationem  ac  damnationem  cessit.  Ex 
iis  enim  agnoscere  poterant  et  debebant  Chris- 
tum,  viamque  salutis.  Hoc  est  quod  de  eis  aii 
Christus  Joannis  9.  Ul.  Si  cceci  essetis ,  non  habe- 
retis  peccatum.  Rursum  ,  cognitio  de  Deo  tri- 
pliciler  acquiritur  :primo,  per  opera  ejus  ad- 
mirabilia  quae  fiunt  per  ejus  polenliam,  qu-e 
attribuiturPatri ;  secundo,  per  doctrinam,  qua; 
attribuitur  Filio ;  tertio,  per  internam  illu- 
minationem  ,  quae  attribuitur  Spiritui  sancto  : 
duo  priora  habuerunt  Judaei,  sed  terlium  cis 
defuit ,  ideoque  dicitur  eis  obscurata  terlia  pars 
solis  et  sidcnim. 

Secundo,  Aureolus  et  l.yranus  per  Angelum 


GGMMENTARIA  JN  APOCALYPSIN  S.  JOANNLS 

hunc  accipiunt  Eulychelem  et  Nosiorium  h*- 
icsiarchas.  Illc  cniin  in  Christo  posuil  unam 
lantuni  naturam,  conilatam  cx  deilale  et  liu- 
manitale  :  liic  in  eo  posuil  tluas  pei  -sonas ,  unde 
negavit  Christum  hominem  esse  Dciun,  ac 
B.  Virginem  esse  Deiparam.  Ab  liis  per  haeresim 
percussa  cst  lertia  pars  solis,  id  esl,  excellenlia 
etdignilas  Clirisli:  illius  enim  vel  persoiue ,  vel 
naturac  fuerunl  injurii  ;  et  lun;e,  id  est  Eccle- 
sia; ;  et  stellarum  ,  id  cst  Episcoporum,  quos 
sua  haeresi  infecerunt,  inier  quos  fuit  Diosco- 
rus  Palriarcha  Alexandrinus. 

Terlio,  Viegas  per  quartum  liunc  Angelum 
accipit  quarlum  concionatorum  ordinem,  qui 
conlra  quarUe  Eccleske  hosles  ,  puta  hypocri- 
tas ,  tuha  verhi  Dei  insoniieruiit.  HypoeriUc 
enim  transfigurantes  se  in  Angelos  lucis,  oc- 
culte  nova  falsaque  dogmala  sparserunt,  quasi 
essent  Dei  oracula.  Ex  quo  tertia  parssolis, 
lunae  el  stellarum,  id  esi,fideliuni  nohilium  et 
ignohilium,  ohscurata  esl. 

Quarto  ,  planissime  Rihera  haec  ad  litleram  , 
ut  sonant ,  accipil;  vere  enim  in  fme  nuindi 
ohscurahiliir  sol,  el  luna  et  stellae,  uli  audivi- 
mus  C.  6.  12.  Ita  ut  diei  non  luceat  eorum  lerlia 
pars,  id  est  ul  dies,  aeque  ac  nox,  tertia  parle 
fiat  ohscurior  solito  ;  non  aulem  quod  tertia 
lemporis,  pula  tliei  el  noctis  ,  parte  sol  ,  luna 
et  slellas  plane  ohscurahunlur,  et  duahus  lan- 
tum  reliquis  temporis  parlihus  lucebunl,  ut 
aliqtii  imaginantur. 

Alludil  ad  nonam  plagam  yEgypti ,  quac  fuit 
densissiinarum  tenebrarum,  de  qua  dicilur 
F.xodi  10.  22.  Facta?  sunt  tenebrai  Iwrribites  in 
universa  terra  /Egypli  Iribus  diebus.  Nemo  vidit 
fratrcm  suum,  nec  nwvit  sc  de  loco  in  qtto  erat. 
El  Sapient.  17.  2.  Vinculis  tenebraru.m  et  long<v 
noctis  compcdili.  Et  ignis  quidem  nulla  vis  polerat 
illis  lumen  prabere ,  ncc  sidcrum  limpida  flamnuv 
illuminare  poterant  illam  noctcm  horrcndam. 
Vide  ibi  dicla. 

13.  Et  vidi  (aquilam  quae  sequilur)  et  au- 
uivi.  ]Syrus  quaedam  addit :  El  vidi,  inquit,  et 
audivi  aquilam  unam  volantcm,  in  mcdio  caud/e 
sanguinem  habcntcm,  diccntcm  voce  magna  :  V<v, 
v<e ,  vce,  illis  qui  habitanl  supcr  terram! 

Priino  ,  Alcazar  censel  hanc  aquilam  esse 
doctrinam  Evangelicae  sapienliae  (hujiis  enini 
symbolum  esl  aquila  ) ;  volat  per  medium  coeli , 
id  est,  EcclcsUc  ;  inclamal  JtuLeis  ler  vae ,  ut 
significet  tres  sequentes  plagas  irium  Angelo- 
rum  ,  scilicet  concupiscenlias  ,  iras  et  obdura- 
lionem,  inlligendas  Judaeis,  majores  et  formi- 
dahiliores  fore  quatuor  jam  rccensitis,  scilicet 
fame  ,  hello,  pesle  el  ignoranlia. 

Secundo  ,  Lyran.  Aureolus  et  Viogas  pulant 
hanc  aquilam  fuisse  ipsummel  S.  Joannem. 
Commode  enim  el  congrue  |)otuit  Deus  ima- 
ginariam  aquilam  per  visinn  S.  Joanni  oslen- 
dere  ,  clamanlein  voce  magna  :  V;e  ,  vae,  v;e,  ut 
per  illam  signiftcaret  ipsummei  Joannem  lies 
adhuc  plagas  prodigiosas  conspcclurum  ,  cas- 
<pie  orhi  denuntialurum  el  hoc  libro  descriplu- 
i  iini. 

Terlio,  Ahbas  Joachim  pcr  aquilam  hanc  ac- 
cipit  S.  Cregorium  Magnum  Ponliftcem,  qui 
lloruit  anno  Domini  590,  et  multa  composuit 
moralia  ad  corrcctioncni  populi  Dei ,  in  quibiis 
s.Tpeexclamat  inslar,  v<r,  id  est  icinpora  amara, 
et    horrendas    grassaliones    l.ongohardorum  . 


ideoque  linem  mundi  appropinquare. 


Cap.  Vlil.  1181 

Quarto  et  genuine,  Beda  ,  Arelas  et  Ticonius 
per  aquilam,  vel ,  ut  mulli  Cr;cci  codices  ha- 
henl,  Angelum  ,  accipiunt  prasdicatores  ,  qui 
in  fine  mundi ,  illi  iinminenles  plagas  ,  exer- 
tanupie  vindicis  Dei  manum  ,  strictuuKpie  glu- 
diuni  denontiabunt.  Quocirca  aptissime  Ribera 
per  a(|iiilam  hauc  intelligit  ali(|iiem  sanctum 
et  coclestem  Prophetam,  queflk  Deus  in  fine 
niundi  excitahit,  ut  hominilnis  tolo  orhe  exis- 
tentihus  praenuntiel  sequenles  tres  plagas  ,  al- 
que  Anlichristi  advenlum  immine-re.  Lnde  vo- 
lahit  per  medium  coelum,  id  est,  celerrime  per 
mediam  terratn  discurrel,  ut  praedicet  graviora 
instare  impiis  supplicia,  ni  vitam  moresquc 
mutent.  Clamat  ler  v« ,  ul  indicet  quod  tres 
plag.e  gravissitme  trium  Angelorum  proxime 
sequentur,  et  incuinhent  impiis.  Denique,  »i 
quis  per  aquilam  accipiat  Angelum  ,  qui  as- 
sumpla  aquilae  forma  volabit  per  orbem  ,  h.cc- 
que  uhique  proclamabit,  non  repugnabo. 

Tropol.  lalis  aquila  fuil  S.  Paulus,  aitS.  Gre- 
gor.  in  illud  S.  Joh  c.  39.  27.  Numquid  ad  pra;- 
ceplum  tuum  clevabitur  aquila,  et  in  arduis  ponet 
nidum  suum?  De  his  etiam  ait  Isaias  c.  h0.  31. 
Qui  spcrant  in  Domino  mutabunt  fortitudinem  , 
assument  pennas  sicut  aquila.  Vide  ibi  dicta,  qui- 
bus  adde : 

Primo,  aquilae  cornicum  garritus  obstrepe- 
ros  contemnunt.  Cornices  enim  aquilas  irri- 
tanl ,  sed  aquilae  eas  despicientes  sursum  evo- 
Iant,  ait/Elian.  lib.  5.  c.  22.  Ita  doctores  virtuie 
illustres  .-cmulos  et  invidos  contemnuni,  quo- 
que  magis  ah  eis  lacessuntur,  eo  altius  sc 
librant,  et  infra  se  volantes  obstreperas  cor- 
niculas  rident  ,  dicentes  :  Sola  virtute  sf- 
quantur. 

Secundo,  aquilae  fel  Allicomellc  temperatttm, 
illitum  oculis  hebesccntfhus,  visum  lacitacu- 
tissimutn,  ait  .Elian.  lib.  1.  de  Animal.  c.  /|2. 
Ila  sapientis  correptio  suavilale  condita  docet 
volupluarios  sapere  ,  eosque  ad  frugem  revo- 
cat.  Blando  vis  latet  imperio ,  ait  Ausonius  ad 
Theodosium. 

Tertio ,  aquila  quaedam  in  Septentrione  ov;i 
in  pelle  vulpina  soli  exponit,  calefacilet  fovei, 
ait  Alhertus  Magnus  ;  ila  sapiens  rohori  addii 
callidilalem. 

Quarto,  aquila  scncscens  se  cum  pennis 
renovat  ;  ila  sapientes  dicunt  docentque  illud 
1'sallis  :  Renovabitm  ul  aquila?  juventus  mea. 

Quinlo,  Aucior  Geoponicon  lib.  1.  scribit  ad 
avertendum  gradinis  periculum  mnltum  valere 
chala/item  lapidem,  vel  aquil.e  alam  dexteram 
in  medio  agro  defixam  ;  ita  sapientes  Dei  praj- 
cones  suis  concionihus  et  oralionibus  avertunl 
procellas  ira?  Dci. 

Sexlo.  in  Impcralorum  exequiis  fiebat  ingens 
pyra,  in  cujus  cacumine  considcbat  aquila . 
quae,  infcrne  omnibus  conllagrantihus  ,  in  co?- 
hun  cvolahat,  Ut  animam  lmperatoris  in  co-- 
1  ii ii i  dcfeiTc  viderelur,  ait  llcrodian.  inSeverO, 
et  Xipliil.  in  Auguslo.  Sic  nnindns  instar  pvr.e 
deflagrabit :  soli  sapientes  quasi  aquihe  in  apice 
deridcnt  llammas  ,  ct  se  lihrant  in  c(clum.  Ila 
'\!;i\itniliantis  II.  Imp.  pro  insigni  hahuit  aqui- 
lam  in  nuhiluis  volanlem. 

Septimo,  Iicct  aqutlae  fcris  capiis  vescantur. 
una  lamen  quae  Jovis  dicitdr,  sola  herha  ves- 
citur,  ait  .Elian.  lih.  9.  c.  10.  Ita  doctores  reli- 
giosi  Deo  consccrali  abslinentia?  vacanl,  til 
purius  ctelcstia  contemplentur.  Puriorum  cnim 


1182 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS,  Cap.  IX. 


tnentium   propria    cst  abstincniia,   ait  Isidorus 
Pelus.  cpist.  52. 

Octavo,  Pyihagoras  diciitabat  se  aquilam  al- 
bam  advolantem  sinu  cxecpisse,  ex  quo  se 
divinum  hominem  factum  ,  et  multa  supra 
mortaliumcaptum  scivisse  asscrebat,  ait.Elian. 
lih.  h.  c.  17.  Tales  sunt  eruntque  in  fme  mundi, 
qui  aquilarum  ,  id  est  ccelestium  doctorum, 
voccs  excipienl. 

Nono,  aquila  ex  insperatosubinde  advolans, 
destinatos  gladio  et  neci  eripuit  ,  uti  Tilga- 
mum,  qni  postea  Rex  Babylonis  creatus  est  : 
sic  ct  Acbemenes  Persa,  a  quo  nobilis  Acbe- 
menidarum  stirps  descendit,  aquilse  fuitalum- 
nus,  ait  jfclian.  lib.  12.  de  Animal.  c.  21.  Sic  et 
Valeriam  Lupercam  immolandam  Junoni  ad 
avertendam  peslem  ,  aquila  erinuit ,  cultrum- 
(|ue  victimarium  buculse  juxta  templum  pas- 
centi  infixil,  inquit  Aristid.  lib.  9.  Ital.  Ita  cce- 
lestes  viri  et  praccones  peccatores  convertendo, 
»'Os  a  morte  et  gehenna  liberant,  suhtque  eis 
quasi  Dcus  ex  machina  ,  Ut  vulgo  dicitur. 

Nota  bic  Dei  clemenliam,  qua  licet  ab  bomi- 
nibus  graviler  offensus  ,  ijsque  iratus  et  indig- 


nans ,  mittit  tamen  Prophelas,  qui  cos  ad 
peccatorum  agniiionem  et  peenitentiam  addu- 
cant,  ne  cogatur  eos  punire. 

V.E  habitantibus  in  TEnRA  !  ]  Vae  hominibus 
terrae  incolis  !  Mystice  ,  vae  terrenis  ct  mun- 
danis,  qui  corde  et  affectu  babilant  in  terra  , 
imo  eidem  prorsus  alfixi  sunl!  Sanctus  enim 
non  est  habilalor  lerra  ,  sed  advena  alque  perr- 
grinus  ,  dicitque :  Advena  sum  el  peregrinus  sicui 
omnes  patres  mei.  Quamobrem  et  Abrakam  lii- 
bra?us,  idest,n>.p«rr,s,  ct  peregrinus  transitorqueme- 
moratur,  ait  S.  Hieron.  in  Ezecbiel.  7.  Et  S.  Ani- 
brosius  lib.  2.  de  Abrahaih  cap.  7.  citans  hiux 
locum  :  Vai  habitantibus  in  terral  explicansqur 
subdit  :  ISon  ulique  omnes  homines  comprehendit, 
qui  tunc  vitaJ  hujus  cursum  confwienl  (sunt  enim 
et  in  terris  posili ,  quorum  conversatio  in  ccclis 
est),sedeos  quos  terrena  conversationis  affectus  , 
ac  saculi  hujus  vicerit  gralia.  Ergo  non  habita- 
tores ,  sed  accola?  sumus  terrce  hujus.  Accola  eniiu 
lemporalis  diversorii  spem  gerit  :  habilator  au- 
tem  spem  omnem ,  atque  usum  sua?  iliic  substanlia; 
locare  videtur ,  ubi  habitandum  putaverit.  Itaqiu 
qui  est  lerrce  accoia ,  habitator  cceli  est  ;  qui  au- 
tem  habitator  terrm ,  possessor  est  mortis. 


CAPUT  NONUM. 


SYNOPSISCAPITIS. 


Canit  tuba  quintus  Angelus,  etstella  cadens  e  coelo  aperit  puteum  abyssi  :  undi: 

PRODEUNT  LOCUSTiE  MONSTROSjE  SIMlLES  EQUIS  ,  CORONATiE  ,  HABENTES  CAPILLOS  MI1- 
LIERUM  ET  DENTES  LEONUM,  ET  CAUDAS  SCORPIONUM  ,  QUjE  CUM  REGE  SUO  AbADDON  CRU- 
CIANT  HOMINES  PER  QUINQUE  MENSES.  SeCUNDO,  V.  13.  CANIT  SEXTUS  ANGELUS,  ET  SOL- 
VUNTUR  QUATUOR  ANGELl  LIGATI  InEuPHRATE,  QUI  COLLIGUNT  MAXIMUM  ET  TERRIBILEM 
EXERCITUM  ,  A  QUO  CjESA  EST  TERTIA  PARS  H03IINUM  ;  ET  TAMEN  HISCE  PLAGIS  C.ETERl 
1MPII  A  SUIS  SCELERIBUS  NON  SUNT  AVULSI  ET  AVERSI ,  UT  DICITUR   V.  30. 

1 .  (^^^2i^^^gT  (juintus  Angelus  tuna  cecinit ;  et  vidi  stellam  de  coelo  cecidisse  in  lerram, 

et  dafa  est  ei  clavis  putei  abyssi.  2.  Et  aperuit  puteum  abyssi  :  et  ascendit 
fumus  putei,  sicut  fumus  fornacis  magnae ;  et  obscuratus  est  sol  et  aer  de 
fumo  putei ;  3.  et  de  fumo  putei  exierunt  locustse  in  terram  ,  et  data  est 
illis  potestas,  sicut  habent  potestatem  scorpiones  terrse;  4.  et  prseceplum 
est  illis  ne  lasderent  fenum  terrae ,  neque  omne  viride ,  neque  omnem  ar- 
borem  ,  nisi  tantum  homines,  qui  non  habent  signum  Dei  in  frontibussuis. 
5.  Et  datum  esttllis  ne  occiderent  eos  ,  sed  ut  cruciarent  mensibus  quinque  ;  et  cruciatus  eo- 
rum  ,  ut  cruciatus  scorpii  cum  percutit  hominem.  6.  Et  in  diebus  illis  quasrent  homines  mor- 
tem ,  et  non  invenient  eam  :  et  desiderabunt  mori ,  et  fugiet  mors  ab  eis.  7.  Et  similitudi- 
nes  locustarum  ,  similes  equis  paratis  in  praslium ;  et  super  capita  earum  tanquam  corona' 
similes  auro  :  et  facies  earum  tanquam  facies  hominum.  8.  Et  habebant  capillos  ,  sicul 
eapillos  mulierum ;  et  dentes  earum ,  sicut  dentes  leonum  erant.  9.  Et  habebant  loricas 
sicut  loricas  ferreas  ,  et  vox  alarum  earum  sicut  vox  ctirruum  equorum  multorum 
currentium  in  bellum.  10.  Et  habebant  caudas  similes  scorpionum  ,  et  aculei  erant  in 
caudis  earum  :  et  potestas  earum  nocere  hominibus  mensibus  quinque ;  et  habebant  super  se 
I  I .  llegem  Angelum  abyssi ,  cui  nomen  Hebraice  Abaddon  ,  Grasce  autem  Apollyon ,  Latine 
habens  nomen  Exterminans.  12.  Vae  unum  abiit,  et  ecce  veniunt  adhuc  duo  \x  post  haec. 
13.  Et  sextus  Angelus  tuba  cecinit :  et  audivi  vocem  unam  ex  quatuor  cornibus  altaris  aurei , 
quod  est  ante  oculos  Dei,  14.  Dicentcm  sexto  Angelo,  qui  habebat  tubam  :  Solvc  quatuor 
Angelos,  qui  alligali  sunt  in  flumine  magno  Euphrate.  16.  Et  soluti  sunt  quatuor  angeli ,  qiti 


COMMLMAltlA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX.  1188 

parati  erant  in  horam  ,  et  diem  ,  et  mensem ,  ct  annum ,  ut  occiderent  tertiara  partem  homi- 
num.  1().  Et  numerus  cqueslris  cxercitus  vicies  millies  dena  millia.  Et  audivi  numerum  eorum. 
17.  Et  ita  vidi  equos  in  visione  ;  et  qui  sedehant  super  eos,  hahehant  loricas  igneas,  ethiacin- 
thinas,  et  sulphureas,  el  capita  cquorum  eraut  tanquam  capila  leonum  ;  et  dc  ore  eorum  pro- 
cedit  ignis  et  iumus,  et  sulphur.  18.  Et  ah  his  trihus  plagis  occisa  cst  tertia  pars  hominum  , 
de  igne  et  de  fumo,  et  sulphure  ,  quar  procedchant  de  ore  ipsorum.  19.  Polestas  enim  equo- 
rum  in  ore  eorura  est,  et  in  caudis  eoruin  ;  nain  caudae  eorum  similes  serpentihus ,  habcnles 
capita  ;  et  in  liis  nocenl.  20.  Et  caeteri  homines,  qui  non  sunt  occisi  in  his  plagis  ,  neque  poe- 
nitentiam  egerunt  de  operibus  manuum  suarum  ,  ul  non  adorarent  daemonia,  et  simulacra  au- 
rea,  et  argentea,  et  aerea ,  et  lapidea  ,  et  lignea,  quae  neque  videre  possunt,  neque  audire, 
neque  amhulare.  21 .  Et  non  cgerunt  pcenilenliam  ah  homicidiis  suis  ,  neque  a  veneficiis  suis, 
neque  a  fornicatione  sua  ,  ncque  a  furtis  suis. 


1.  VlDI  STF.LEAM  DE  COELO  CECIDISSK.  ]  QuflBres, 

qu.cnam  liaec  stella,  quis  fiuuus  ,  quae  ct  qua- 
les  locusUe  ?  Primo,  Alcazar  ccnsct  hoc  ca- 
pitc  9.  cnarrari  qnintam  ct  scxtam  plagam 
Judaeis  incrcdulis  immissam.  Hae  duae  plag.e, 
inquit,  sunt  locustie  horribiles  et  equi  fariosi , 
sivc  Sircnes  clKuriae.  Traditi  cnim  sunt  Judaei 
Sirenibus ,  id  est,  snis  clTrcnatis  concupisccntiis, 
juxta  illud  quod  eis  minatus  cst  David  Psal.  80. 
13.  Dimisi  eos  secundiim  desidcria  cordis  corum. 
Jlinc  conscquentcr  traditi  sunl  furiis  conscien- 
tice  ,  ut  illau  ex  scelerum  momoria  ,  el  poDnae  ac 
plagarum  atrocitate,  eis  cor  arrodcreni,  eos- 
que  quasi  in  amcnliam  adigercnt,  de  quibus 
ait  Cicero  pro  Roscio  Amcrino  :  Ilce  sunt  impiis 
assiduce  domcsticceque  furue  ,  quce  dies  noctesque 
parentum  pccnas  d  consceleratissimis  fdiis  rcpe- 
/anf.  Secundo,  per  slellce  lapsum  significalur, 
non  id  quod  Astrologi  aliqui  volunt,  scilicct 
Deuni  subinde  pcrmillcre,  ut  astrorum  im- 
prcssio  et  depravaiae  indolis  vis  ,  stullis  et 
improbis  dominciilur,  eosque  qui  cordis  cupi- 
dilatibus  subjiciant,  quomodo  ail  Horatius 
lib.  1.  odc  19. 

Iii  me  tota  ruens  Venus  deseruit  Cyprum. 

Et  in  Anacreontem  (ulipse  fingit)  seseimmitiit 
Cupido.  Scd  polius  slella  baec  significat  legem 
Mosis ,  quae  quasi  dcsupcr  rucns  Jud.eos  op- 
pressit,  ct  pcr  orcasionem  concupisccntiam  in 
eis  accendit,  Rom.  7.  7.  Locusiae  enim  sunt 
cordis  desideria  ct  concupiscentiac  cffrcnal.c, 
quoe  stclla  bac  apcricnte  abyssum  inde  prodie- 
runl.  Tertio  ,  puicus  abyssi  non  est  infernus  , 
sed  puteus  profundissimus  ,  ut  sine  fundo  esse 
\ideaiur.  Hic  puicus  symbolum  cst  jusli  ju- 
dicii  Dei  (juxta  illud  psalm.  35.  7.  J udicia  tua 
abyssus  mutta)  quo  Dcus  tradidit  Judaeos  suis 
concupisccntiis,  juxla  illud  1'rovcrb.  22.  v.  IZi. 
Fovca  profunda  cst  mcrelrix  :  cui  iratus  esl  Do- 
minus  ,  incidet  incam.  Sicul  cnini  bic  judicium 
l)(;i ,  ila  ibi  mcretrix  fmgitur  cssc  putcusallus, 
in  qucni  juslo  Dci  judicio  praeccps  ruit  pecca- 
lor.  Porro  conciq)isccntiam  bic  accipc ,  non 
lantum  libidinis,  scd  cliam  opuni ,  bonorum  , 
wulae,  oinniuiiKpie  viliorum;  a6j»oo»-  cniin  ,  sive 
■  Zj>,r,i  e&t  vorago,  sivc  aquarum  copia  carcns 
lundo  :  banc  cnini  signilicat  Hcbr.  tchom.  I  nde 
<ien.  1.  v.  2.  dicilur  :  Tcncbra^  eranl  supcr  fa- 
riem  abyssi.  Y.l  S.  August.  lib.  22.  conlra  Faus- 
tuin  :  sibyssus,  inquil,  est  inastimabilis  aquarum 
profundilas.  Scapula  quoqueifl  lcxico  :  Aliyssus, 
in(|uii,  r.st  aquarum  vorago  ;  idcm  de  Hcbr. 
idiom   dicil  Pagnimis.  Allcg.    lamcn    abyssus 


significat  infcrnum,  tum  quia  infernusest  quasi 
mare,  cui  danmati  immerguntur,  estque  pro- 
fundissimus  inslar  putei,  sivecarceris  profun- 
dissimi  et  tencbricosissimi;  tum  quia  ipse  est 
profundum  Dei  judicium  ,  id  est  supplicium  , 
quod  Deus  juste  de  damnatis  sumit.  Quarto, 
fumus  putci  signihcat  concupiscentias  esse  le- 
ncbras  obscurissimas  ,  nec  animo  licere  per 
eas  sole,  id  est  coelesti  luce,  imo  ncc  rationis 
luminc  frui.  Ex  hoc  inferni  fumo ,  id  est  er- 
rorc  jam  diclo,  atque  ex  inordinatae  affectionis 
ac  deceptionis  teneiiris  prodeunt  locuslae,  id 
cst  inconslantes  ct  carnales  cupidines  :  locusta 
enim  cst  animal  ventosum  et  vorax;  unde  apie 
significat  appetentiarum  esuriem,  et  cupidi- 
talum  ac  solliciludinum  varietatem  et  infinita- 
tcm,  aeque  ac  gulosorum  ventrem  insalurabi- 
lem.  Rursum  ,  locusta  est  animal  inquietum  , 
vagum ,  sordidum,  noxium,  impudcns,  mor- 
dax  :  talis  est  elconcupisccntia.  Et  data  cst  illis 
poteslas ,  sicut  habent  poteslatem  scorpiones  ; 
suntenim  quacdam  locuslau  quaehabcnt  caudam 
instar  scorpionis.  Apte  significal  locuslas  ,  id  est 
cupiditalcs  abeuntes,  infigcre  aculeum  menli 
aequc  ac  corpori ,  sicut  scorpius  in  cauda  habet 
dentes,  teste  Plinio  libr.  11.  37.  juxta  illud 
Prov.  23.  31.  Se  intuearis  vinum  quando  flavescit, 
cum  splendueril  in  vitro  color  ejus,  ingredilur 
btande ,  sed  in  novissimo  mordebit  at  colubcr ,  et 
sicat  regulus  vcnena  di/fundct.  Quocirca  dixit 
Seneca  :  Qui  dcsidcrium  claudit ,  mehercule  cum 
Jove  de  felicitatc  conlendit.  Sexlo ,  praecipitur 
locuslis  hiscc  nc  noccant  herbis .  scd  homini- 
bus  :  quo  significatur  spirilualcs  has  csse  lo- 
custas,  el  mysticas  ,non  physicas  et  naturales, 
scilicet  concupiscentias  jam  dictas.  Septimo, 
cum  dicitur  :  Ut  cruciarent  mcnsibus  quinque , 
alluditur  ad  Gcncs.  7.  1h.  el  cap.  8.  1.  ubi  dici- 
tur  diluvium  occupasse  et  tcnuissc  tcrram 
centum  quinquasinta  dicbus  (  lot  enim  dic> 
coniincnt  menses  quinquc  ).  Sicut  ergo  tunc 
aquarum  in  orbe,  el  postca  sub  Mose  locus- 
tarum  fuil  diluvium  opciicns  totiim  .V.gyplum  , 
l.xodi  10.  15.  ila  signilicaiur  hic  concupisccn- 
tiarum  diluvium  inunissuin  iu  Judaeos,  dura- 
turum  pcr  150  dics .  id  cst  diutissimc  ,  donec 
Dcus  miscrlus  corum  ,  Noc  myslici  ,  id  cst 
Chrisli  salv;itoris  noslri,  mcmincrit,  ct  suum 
spiritum  zcphyruniquc  tcrr;c  immiltat,  qni  lo- 
cuslas  has  auferat ,  el  Jmheos  ad  Chrislum 
converlat,  quod  eril  in  linc  mundi.  QcUvo, 
qiKtrcnt  homincs  mortcm ,  vl  ik)H  invenicnl  ; 
quia  inordinata  dcsideria  tot  nielus,  angorcs  cl 
cruciatus  incnli  affcrunt.  ul  homincs  iis  ob- 


118/1  COMMENTAMA  IN  APOCAl 

noxii  saepc  optent  mortem.  Undc  Plin.  lib.  7. 
i.  50.  Tut  ,  ail ,  metus ,  lot  curce,  lotics  invo- 
cata  mors ,  ul  nullum  frequentius  sit  votum. 
Uaec  crgo  clarum  est  a  concupiscentiae  fomile 
exoriri,  sine  quo  nullus  est  metus  ,  nulla  cura  , 
nulla  solliciludo.  Unde  sapienter  S.  Bernard. 
Tolle  propriam  volunlatcm ,  ct  infcrnus  non  erit. 
iVtino  ,  sunt  similes  equis  paratis  in  pralium  ; 
(|uia  maxima  est  vis  ,  ardor  et  impetus  concu- 
piscentiae  ad  protercndum  omnia  quae  sibi  ob- 
sistunt  :  ila  videmus  libidinososet  iracundos  in 
ignes  el  enses  rucrc,  dnm  cestro  libidinis  vel 
irae  aguntur.  Decimo,  babenl  in  capite  coronas 
i'x  auro;  quia  homines,  suis  concupisccntiis 
deditij  falso  putant  eas  quasi  reginas  esse, 
(|iiibus  subjici  et  per  omnia  obsequi  debeant  : 
illis  enim  cordis  sui  regnum  et  imperium  de- 
lerunt.  Unde  ait  Paulus  Rom.  5.  21.  et  c.  6.  12. 
\on  regnet  pcccalum  investro  mortali  corpore,  ut 
obediatis  concupiscentiis  ejus.  Undecimo  ,  habent 
facies  bominum  el  capillos  mulicrum  ;  quia 
blandas  ct  molles  prima  facie  se  exbibent ,  rt 
ita  incautos  homines  pelliciunt.  Hoc  est  quod 
ait  S.  Jacobus  c.  1.  16.  Unusqttisque  tentatur  a 
roncupiscentia  sua  abslractus  et  illectus.  Duodc- 
eimo,  babent  dentes  leonum  ;  quia  animam 
mordent,  lancinant,  et  funestum  habent  exi- 
tum.  Unde  de  iis  Eccl.  21.  3.  dicilur  :  Dentes  lco- 
vis  dentes  ejus ,  interficienles  animas.  Decimo 
tertio,  stridoremedunt  alis  suis  instar  curruuin  ; 
quia  suis  clamoribus  dicentes  :  Affer,  affcr , 
Prov.  30.  15.  Ita  aures  mentis  obtundunt  et  op- 
plent,  utejus  altenlionem  absorbeant ,  nibilquc 
loci  supersit  ad  aures  consiliis  salutaribus  ac- 
commodandas.  Decimo  quarto,  habent  super  se 
regem  Abaddon,  puta  diabolum,  qui  per  con- 
cupiscentias  ,  quasi  milites  suos  ,  bellum  ho- 
minibus  infert.  Unde  deeo  ait  Paulus  2.  Timoth. 
2.  26.  A  quo  captivi  tenentur  ad  ipsius  volunta- 
tem.  Hic  vocatur  Exterminator  ;  quia  ipse 
concupisccntias  acuit  et  intlammat,  ut  per  eas 
«'xterminet  omne  semen  virtutis,  Nam,  ul  ait 
Apostolus  :  Desideria  mergunt  homines  in  inte- 
ritum  ct  perdilionem,  1.  Timoth.  6.  9.  Ubi  pro 
pnrditionem  ,  greece  est  u-xoiXuxv ;  unde  vocaba- 
tur  hic  a-xo))vt,vj ,  id  est ,  perdens  vel  extermi- 
narts  :  nimirum  iiaec  sunt  sepulcra  concupiscen- 
tke,  de  quibus  Num.  11.  36.  Notum  esl  illud  : 
1'lures  occidit  crapuia  quam  gladius.  Aut  pcr 
angelum  abyssi  accipe  amorem  proprium  ;  hic 
enim  rex  est  concupiscentiarum  ,  easque  diri- 
git,  immitlit  et  inflammat,  cui  recte  aceom- 
modes  illud  Habacuc  3.  5.  Ante  faciem  ejus  ibit 
viors,  el  egredietur  diabotus  anle  pedes  ejus.  Vere 
cnim  amor  proprius  ipsi  ariimee  est  quasi  daj- 
mon  nocentissimus.  Hucusque  Alcazar  apposite 
ad  tropologiam,  sed  non  ad  litleram,  ut  ipsc 
contendil. 

Sccunda  cxposilio  est  Aureoli,  Lyrani  et 
S.  Antonini  1.  p.  Chron.  tit.  6.  c.  1.  qui  censent 
hic  praedici  persecutionem  Wandalicam,  quae 
gravissima  fuit  quinque  mensibus,  id  est,  sub 
quinque  Wandalorum  regibus,  scilicet  Gunde- 
rico,  Genserico,  Hunerico,  Thrasamundo  et 
'iilimer.  Nam  Slilico  Wandalus,  militiae  dux 
^trenuus  sub  Theodosio  seniore ,  ab  eo  mo- 
rienle  rcliclus  est  tutor  filiorum  ejus,  et  totius 
imperii  :  quocirca  ipse  duas  filias  suas  Honorio 
successive  in  uxores  dedit.  Tandem  volens  im- 
perium  ab  Honorio  ad  se  suumque  filium  Eu- 
chrrium  transfcrre,  occultc  conlra  Honoriuni 


YPSIN  S.  JOANNIS.  f.ap.  IX. 

concitavit  Wandalos;  sed  proditione  ejus  de- 
lccla  ,  perduellis  ipse  cum  lilio  ab  llonoriv) 
capite  mulctatus  est.  Post  Stiliconis  morlein 
Wandali  sibi  regem  crearunt  Corsiconem,  qui 
omnia  quaj  inler  Alpes  et  Pyroeneos  sunt  vas- 
tavit.  Wandali  ii  Golhis  facli  sunt  Ariani.  Cor- 
sico  obsidens  Arelalum  a  PraBfecto  urbis  capi- 
tur  et  occiditur.  Huic  succedil  Frcdebahlus  II. 
Wandalorum  rex,  (pio  mortuo  succedit  III  rex 
Gundericus ,  primus  in  Hispania  Wandalormn 
rex  :  huic  pariter  succedit  fraler  Gensericus  , 
quartus  eorum  rex,  qui  Africam  vastavit,  ei 
Hipponem,  in  eaque  S.  August.  urbis  Episco- 
pum  obsedit ;  deinde  trajiciens  in  Italiam  ,  Ro- 
mam  cepit  et  diripuit ,  mox  et  Capuam  et 
Nolam,  in  qua  Episcopus  erat  S.  Paulinus,  qui 
se  pro  filio  viduae  captivum  Wandalis  dedii. 
Praedicatus  fuit  Gensericus  omnium  regum  fe- 
licissimus  et  gloriosissimus  ,  quod  duarum  lo- 
tius  orbis  potentissimarum  et  principum  urbiuni, 
Romae  et  Carthaginis  ,  fuerit  expugnator.  Gen- 
serico  succedit  filius  Hunericus  quintus  Wanda- 
lorum  rex,  qui  trecenlos  Episcopos,  Diaconos, 
Presbyteros  ,  laicos  vero  6960  in  exilium  misil, 
multosque  martyrio  affecit  :  Trachenses  cives, 
quod  Arianum  Episcopum  pati  nollent,  male 
mulctavit,  eisque  linguas  et  dexteras  manus 
amputavit  ;  qui  tamen  per  miraculum ,  Deo 
dante  ,  ita  iocuti  sunt  ac  si  linguas  habuissent : 
quorum  unus  dum  peccal  et  prolabilur  in  libi- 
dinem,  donum  hoc  perdidit,  teste  S.  Gregor. 
lib.  3.  Dialog.  c.  32.  Hunericus  ,  postquam  oclo 
annis  regnasset ,  vermibus  consumptus  interiit. 
Hunerico  succedit  Guntabundus  ;  huic  deind«> 
Thrasamundus  frater ,  qui  regnavit  annis  26. 
Thrasamundo  successitfilius  Hilpericus,  queni 
genuitex  filia  Valentiniani  Imper.  qui  proinde  a 
matre  orthodoxam  fidem  cum  lacle  suxit.  Quo- 
circa  Gilimer  Hilperici  fraler  consobrinus  , 
regniavidus,  Hilpericum  proditionis  accusavit, 
quod  cum  Justiniano  occulte  colluderet.  Hilpe 
ricus  ergo  a  Wandalis  regno  privatus  custodiae 
tradilus  est,  eique  suffectus  Gilimer,  qui  quin- 
que  annos  regnavit.  Justinianus  Imper.  volens 
restituere  Hilperico  regnum  ,  bellum  movit  Gi- 
limero,  mitlenscontra  eum  Belisarium,  a  quo 
Gilimer  superatus  et  captus,  argentea  calena 
vinctus,  Constantinopolim  in  triumphum  duclus 
est  ad  Justinianum  Imp.  ahno  Domini  536.  Ubi 
visa  Justiniani  magnificentia ,  merilo  Gilimer 
exclamavit:  Vanitas  vanitatum ,  et  omnia  vani- 
(as.  Ego  heri  fui  rex ,  nunc  captivus  et  catenalus 
quasi  mancipium.  Tunc  ergo  desiit  regnum  Wan- 
dalorum,  anno  scilicet95.  abinvasa  etoccupala 
ab  iis  Afnca,  uti  futurum  praedixerat  S.  Cypria- 
nus ,  leste  Evagrio  lib.  h.  16. 

Censent  ergo  Lyran.  Aureolus  et  S.  Anlonin. 
stellam  cadentem  esse  Valentem  Imp.  Aria- 
num  ,  vel  Gensericum,  qui  primus  ex  regibus 
Wandalorum  fuit  Arianus  ,  primusque  a  Boni- 
facio  Comite  vocatus  in  Africam  ,  eam  invasit, 
tenuilque  ipse  et  posleri  ejus  per  95  annos  us- 
que  ad  Gilimerum,  ut  dixi.  Locuslre  ergo  sunl 
Wandali  ;  quinque  menses  censent  esse  quin- 
que  reges  Arianos  jam  dictos  ,  vel  regum  tem- 
pora  :  hi  enim  .  utpote  Ariani  graviter  Eccle- 
siam  afflixerunt,  uti  inier  alios  enarratoculatus 
testis  ,  et  cum  aliis  orthodoxis  ab  iis  gravia 
passus.  Viclor  Ulicensis  libris  tribus,  quos  de 
Persecut.  Wandal.  dignos  sane  lecluconscripsit. 
Vcrum,  uti  jam  saepius  ostendi,  hax  omnia  a 


COMMLNTAIUA  IN  APOCALY 

sigillo  scxto  ctdeinceps  usque  ad  Qaem  Apocal. 
speclant  ullima  niundi  lcinpora. 

Terlia  ergo  exposilio  est  nostri  Hlasii  Viegas  , 
qui  seculus  S.  Augusl.  Bedam ,  Primas.  Gag- 
'leium  et  alios  plurimos,  per  quintum  liunc 
angelum  accipit  quintum  concinnatoruin  oidi- 
nem.  Stella  cadens,  inquit,  est  Lucifer  (Alcazar, 
Judam  protlitorem  ;  Card.  Bellarmintis ,  l.ulhe- 
rum;  alii,Calvinurnetsimileshoereiicoscxciericis 
laicos,  exmonachis  marilos,  ex  castis  inceslos, 
ideoqueexsunimoin  iinum  abyssi,  idestliaeresis, 
indeque  gehenrise prolapsos  accipiunt.Unde non- 
nulli  conjectarunt  Lutheri  haeresin  duraluram 
quinque  mensibus,  sive  150  diebus,  id  est,  150 
annis  :  dicunt  cnim  diem  pro  anno  accipi.) 
Lucifer  ergo  olim  instar  slcllae  cadentis  lapsus 
cst  de  ccclo,et  nunc  rursus  ejus  lapsus  per 
visionem  imaginariam  reprxsentatusfuit  Joanni. 
Lnde  de  eo  ait  Cbrislus  :  V idcbamSatanam  sicut 
futgur  de  ccclo  cadcntem.  Lucae  10.  18.  Locuslae 
sunl  hseresiarchae  ellucretici ,  qui  in  fme  mundi 
plurimi  erunt  quasi  locustae ,  uti  praemonuil 
Cbrislus  Matlh.  1k.  1k.  Hos  ex  inferno  educel 
Luciier  cum  fumo  ,  id  est,  densis  errorum  et 
hacresuin  nebulis,  qui  solem ,  id  cst,  Chrisli,  di- 
vinilatem  el  dignilalem  ;  ac  lunam,  id  est,  Ec- 
clesiam  ;  etslellas,  id  est  lideles,  obscurabunt. 
Horum  potestas  erit  ut  scorpionum ,  id  est, 
maxime  dolosa  el  perniciosa.  Eis  praeceptum 
cst  ne  Uedant  fenum,  id  esl,  fideles  qui  habent 
lidem  clcharitalem  ,  sed  teneram  et  delicatam  ; 
necviride,idest,  fidelesinfideet  cbariiate  viren- 
teselforles  :  nec  arbores,  itlesl,  sanctos  excelsos 
et  Praialos  ;  sed  tantum  eos  qui  non  babent 
signum  Dei  ,  id  esl ,  qui  non  habent  fidem  ct 
<  haritatem  :  bi  enim  facile  in  haercsin  labun- 
lur.  1 1  i  ergo  persequentur  Ecclesiam  usque  ad 
lnortem  et  martyria  :  unde  habenl  arma ,  equos, 
loricas  ,  etc. 

Quacres  cur  haeretici  vocenlur  locustae  : 
P.esp.  auctores  citati,  etpulcbre  ac  fuse Cartlin. 
r.ellarm.  in  oralione  quam  ullimo  lomo  prae- 
l»osuit,  atque  Viegas  bic.  Primo ,  quia  ,  sicut 
locuslae  maxime  nocent  virentibus,  sic  hacre- 
lici  lidci  el  virtutil)us.  Secundo  ,  quia  conlra 
Lcclesiam  conspiranl,  sicul  locusta  egretlitur 
uiiiversa  pcr  turmas  suas  ,  Prov.  30.  27.  Tertio, 
ob  locustarum  saltus  quos  imitantur  haeretici 
stia  inconstanlia,  qua  ab  uno  errore  et  haeresi 
saliunt  in  aliuin.  Quarto,  quia  hacretici  sanioso 
orecuncta  polluunt;  suntque  ut  locuslac  in  ven- 
trem,  id  est  gulam  etlibidinem,  propensi.  Quo- 
circa  sicut  ambilio  et  libido  sunt  gradus  ad 
haercsin;  ita  humilitas,  caslitas  ,  vilreque  inno- 
centia  ellicacissimum  est  medium ,  ut  quis 
litlcni  sanam  conservet,  nec  labatur  in  hae- 
rcsin. 

Nota  primo.  Ha?  locustae  habent  coronas  in 
eapite ;  quia  luerelici  reges  et  principes  sedu- 
cunt(uti  Arius  Constantinum  et  Constantium , 
r.ulhychiani  Juslinianum  ,  Monolbelilae  Hera- 
(iiiun,  Lullierus  Uueem  Saxoniae)  qui  eos  eo- 
rumque  baereses  armis  tuentur  ct  propagant. 
GorOQflB  h«  similes  sunt  auro.  Primo,  quia  hae- 
retiei,  <'t  principes  eorum  asseela prte  se  ferunt 
lidei  zcluin  et  <barilalis  ardorem.  Secundo,  quia 
eorum  victoria  eonlra  1  eiiesiam  fulilis  est,  um- 
bratica  el  evanida  ;  binc  videlur  auriun,  sed 
non  est;  quia  sua  persecutione  non  vineunt , 
sed  vincunlur  tam  bcrrcliei.  tpiam  tyranni  per 
palienliam  ct  conslantiain  Orlhotloxorum  ,   uli 

COHNF.I..    h    LiPIDK.      TOM.    X. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.   IN.  1185 

pulcbre  ostendil  Viegas  scct.  7.  n.  3.  [nsuper 
Card.  Bellarm.  per  coronas  quasi  ex  auro,  ac- 
<  ipil  bas relicorum  fastum,  ut  Lulheri,  qui  jn 
epist.  adCeorgium,  ducem  Saxoniae,  dicit  se 
superare  S.  August.  et  Ambros.  Item  in  libro 
cootra  Bullam  Leonis  X.  ausus  est  Pontificem 
\Ia\imiiiii  ,  cuin  universa  quac  illi  adhaeret  Ec- 
clcsia  ,  excommuuicare.  Ilinc  vocant  se  Prophe- 
tas,  Evangelistas ,  Elias  lertios,  reformatores 
Ecclesiae,  inslauratores  Qdei  et  religionis. 

Secundo,  habenl  faciem  humanam,  id  est 
simulanl  liiiinanitaleni  et  bciKvolentiam  ,  sed 
niordenl;  quia  liabeul  dentes  leoninos.  Tropoi. 
lalis  est  detraclor ,  de  quo  psal.  139.  Acuerunl 
tinguas  suas  sicut  serpentis.  Serpentis  enim  lin- 
gua,  ut  ait  Plin.  I.  5.  37.  lenuissima  est,  trisulca, 
vibrans,  atri  coloris.  et  si  eain  cxtrabas,  per- 
longa.  Similis  est  lingua  delractoris,  ac  impri- 
mis  trisulca  ,  quia  nocet  sibi,  audientibus  et 
iis  quibus  delrahit ;  itaque  unico  iclu  tres  ferit 
cl  laedit.  Ita  ministri  luereticorum  jugiter  de- 
trabunt  monacbis  ,  Clcricis  ,  Pontifici ;  quin  et 
Sanctis  ac  B.  Virgini. 

Tertio.babentcapillossicutmulierum.  Primo, 
quia  effeminati  suntet  lihidinosi.  Secundo,  quia 
inlirmi  sunl  et  debiles  instar  mulieris  ,  ut  Eccle- 
siam  quae  virago  est,  vincere  non  possint.  Ter- 
tio,  quia  hacresis  nisi  comam  et  fucum  sibi  in- 
ducat,  tlisplicet  omnibus.  Quarto,  quia  omnes 
pene  baerelici,  teste  S.  Hieronymo  ad  Ctesi- 
phontem  ,  auxilio  feminarum  suas  haereses  pro- 
pagarunt. 

Quarto,  pectus  lorica  ferrea  armalum  signi- 
fical  eorum  obstinationem,  quae  tantaest,  ut 
licet  clare  convincantur ,  malint  tamcn  mori 
quam  ab  crrore  recedere.  Similiiudo  equorum 
signum  est  audaciae  et  temeritalis.  Quinto,  ha- 
hcntcaudas  aculeatas  instar  scorpionum  ;  quia 
licct  os  blandum  habeanl  oireranlque  carnis  il- 
lecehras,  lanicn  infine  animam  etcorpusmultis 
implicant  difiieultalibus  in  hacvita,  et  aeternis 
ignibus  in  futura.  Sexto,  volantes  currus  sig- 
nificant  nhram  celerilatem  ,  qua  haeresis  inslar 
peslis  et  flammae  grassando,  varias  provincias 
corripit  el  tlevastat.  Seplimo ,  praesidet  eis  rex 
abyssi  Abaddon,  id  est,  exlerminalor ;  quia,  ut 
recte  ait  Bellarminus,  haerelici ,  v.  g.  Lulherus. 
ejusque  prosapia  et  propago,  grassatur  in  coe- 
lum  ,  lerras  ,  Purgatorium,  infernum.  ln  crelo 
Drum  spoliarunt  Trinitale,  Christum  <l<ilale  cl 
liumaniiate,  Sanctos  homines  beatitudinc  ;  eos- 
dem  cuni  angelis  omni  cultu  el  veneratione.  In 
terra  et  Lcclesia  magnam  S.  Scripturae  partem, 
omnia  pene  Sacramenta  ,  omnes  traditiones  , 
sacerdolium,  sacrilicium  ,  vota,  jejunia  ,  festa  , 
tcinpla  ,  aliaria,  rehquias.  cruces,  imagines  , 
inonumentaomnia|)ie(atis,  leges  Ecclesiaslica- . 
tlisciplinam  atque  orthnem  universum  ;  popu- 
loruin  erga  principes  obedientiain ,  principum 
erga  subditos  poiestatem,  deniqueomnem  mo- 
ilcstiam  ,  pudorem,  reverentiam,  omnem  virtu- 
ti'111  el  spiriliim,  omnem  tlomus  Dei  decorem 
el  piilchriludincni  <>\tcrininariinl.  Purgalorium 
fuiulitus  evertere  conantur.  Quin  et  inferos  vc- 
ios  el  loeales  inulli  Lulheranorum  negant,  el 
imaginarios  oescio  quOS  inferos  e\  capite  suo 
lingnnt.  Ilaque  nee  a  suo  ahyssi  rege  linguam 
virulenlain  abstinent,  quin  ei  injurienlur .  ei- 
que  jurisdiciionem  cum  subdilis  adimant.  Certe 
Calvinus  docct  infernum,  ejusque  cruciatus  non 
esse  aliutl,  tpiiim  appreheosioBem  qua  reprobi 

149 


1180  COMMENTARIA  1N  APOCAl 

apprehendunt  Deum  sibi  iratum.  Scilicel  hoc 

valdc  cruciat  impios,  qui,  si  11011  scnlircnt  \ov- 
beraetignes  Dei  irati,  ad  Deum  iras  suas  obli- 
garent,  nec  nihil  iris  aut  minis  cjus  inovcrcn- 
lur,  mulio  minuscruciarcntur. 

Verum  haec,  licct  apposite  dicantur ,  mystica 
lamen  potius  videntur,  quam  litlcralia.  Addc  : 
Imic  cxpositioni  repugnat,  quod  hae  locustae  cru- 
cient  liomincs,  ita  ut  optcnt  mori,  quod  hasre- 
ticis  non  compelil ;  horum  cnim  cst  homincs 
pcrvcrtcre  in  iide  cl  moribus,  non  cruciarc  vcl 
occidere;  imo  ab  cis  pervcrsi  ct  scducli  ,  cum 
nonnisi  voluptates  et  commoda  bujus  vitae  spcc- 
icnt,  summe  amant  vilam  et  horrent  mortem. 
Tertio,  bae  locustae  cruciabunt  eos  qui  non  ha- 
bcnt  signum  Dei ;  haeretici  vero  cruciant  eos  qui 
babenl  boc  signum,  pula  fideles  el  Orlbodoxos. 

Porro  insulsi  et  impudentes  bic  sunt  nostri 
hacrotici ,  praeseriim  Calvinistae  Angli ,  qui.ut 
se  vindiccnt,  talionem  hic  reddunt  Caiholicis. 
E  quibus  unus  ( ab  uno  discc  omnes)  rccenlior 
commentans  in  hunc  Apocai.  locum,  per  banc 
slellam  e  coelo  lapsam  et  reserantem  puteum 
abyssi ,  intelligit  Mabomctem ,  et  Antichristum , 
id  est  Pontibcem  Romanum  ;  uterque  enim,  in- 
quit,  ccepit  sub  idem  tempus,  scilicct  sub  an- 
num  Domini  DC.  Tunc  enim  Romani  Pontifices 
a  puritale  fidei  etreligionis  suorum  Patrum  de- 
sciscentes,  superstitiones  induxerunt,  puta  Mis- 
sas,  invocationes  Sanctorum  ,   oraliones    pro 
defunctis,  cultum  reliquiarum,  imaginum,  cae- 
remoniarum.TuncBonif.  III.  a  Phoca  Imp.  impc- 
travit  ut  Universalis  Episcopus  vocarctur.  Mox 
Bonif.1V.  Pantheon,templumGentilisidololatriae, 
omnibus  Sanctis  consecravit,  camdem  exercens 
impietatem,  scilicctcolendinovumdeorumexer- 
citum,  dum  festum  eorum  sanxit  per  totum  or- 
bein.nescelus  foretuniusurbisRomae.  Plura  alia 
aflert  de  Bonif.  V.  Theodato  ,  et  aliis,  sed  plane 
falsa,  quoe  per  calumniam  ipsis  impingit;  quin 
nec  ii  S.  Gregoriolacerando  maledicam  linguam 
et  calamum  abstinet.  Fumus  ergo ,  inquit,  est 
haeresis  in  doctrina,  etin  cultu  superstitio,  qui- 
bus  sol  et  aer,  id  est  lux  veritatis,  in  Ecclesia 
obscurata  cst.  Ex  boc  fumo  prodierunt  locustae : 
Oricntales  locustaesunt  Mahometani;  Occiden- 
tales  sunt  monachi,  moniales,  numerosa  cobors 
Religiosorum,   Cardinales  cum  tota  hierarchia 
Pontificia.  Hi  omnes  scarabaei  scaturiverunt  cx 
eodem  fumo,  vel  fimo  ignorantiae  et  erroris. 
Hi ,  ulpote  Mendicantes  fratres,  non  occidunt, 
sed  cruciant  homines;  quia  spoliant  haeredes 
palrimoniis,  assidendo  moribundis  parentibus, 
eisque  extorquendo   parlim  minis  Purgatorii, 
partim  inde  liberandi  per  suas  preces  et  Missas 
spe,  opimapraedia,  fundos,  agros,  magnam  pc- 
cuniam  ;  quin  et  filios  et  filias;  doccnt  enim  li- 
cerc  filiis  Religionem  ingredi  invitis  parentibus. 
Major  cruciatuset  carnificina  fuit,  conscientiis 
injiciendo  laqueum,  eisque  imponendo  neces- 
sitatem  quotannis  confitendi  omnia  peccata  cum 
singulis  circumstanliis.  Habent  coronas  in  ca- 
pite;  quia  sunt  attonsi  in  modum  coronae.  Ha- 
bent  capillos    mulierum  ;   quia  sunt  cultores 
B.  Virginis,  ejusque  nomine  se  tegunt  et  velant, 
uti  Carmelitae  ab  Honorio  III.  vocantur  familia 
Virginis,  ideoque  pallio  albo  utuntur.  Ita  haere- 
ticus  nugatur  ct  blasphemat ,  vomitque  calum- 
nias,  quae  singulac  jam  millies  a  Card.  Bellarm. 
Gretsero ,   Sandero,   Staplclono  ,  aliisquc  plu- 
riinis  confutalae  sunt. 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  IX. 

Verum,  quid  baec  ad  septimum  ct  ullimuin 
Apocal.  sigillum,  quodullimas  orbi  plagas,  cum 
iisquc  lincm  etexitum  adducetPjam  cnim  mille 
anni  et  amplins  clapsi  sunt  ab  ortu  Mahomctis , 
et  a  S.  Gregorio  et  Ronifacio  III.  Rursum,  quae 
conventio  Mahomclis  cum  Pontifice,  utuna  ea- 
dcmque  sint  stclla?  quee  conscniio  Saraceno- 
ruin  cum  monachis  ut  ulrique  eaedcm  sint  lo- 
custae  ?  cum  conslet  hos  ab  illis  in  lide,  gcntc  , 
loco,  vita  et  moribus  tolo  coelo  distarc,  ita  ut 
Saraccni  monachorum  sint  bostes  infensissimi. 
Terlio,  anle  Mabometem  et  S.  Gregorium,  fuii 
Pontifex  Romanus  caput  totius  Ecclesiae ,  fuit 
sacrificium  Missae,  fuerunt  monachi  et  Anacho- 
retae,  fuit  invocatio  Sanctorum,  cultus  rcliquia- 
rum  ,  imaginum,  elc.  ut  patet  cx  S.  Hicronymo 
contra  Vigilantium,  ex  S.  Augustino,  1.  22.  Civit. 
8.  ex  S.  Basilio  hom.  de  XL  Martyribus,  et  de 
Constitut.  Monast.  Ipseenim  Basilius  fuil  mona- 
chus,  ac  monachis  regulas  et  conslilutiones 
praescripsit ;  imo  e  quatuor  Ecclesiae  Doctorihus, 
tamGraecis,  quam  Latinis,  tres  fueremonachi  , 
scilicet  e  Graecis  S.  Basilius,  S.  Nazianz.  S.  Chry- 
sost.  e  Latinis  S.  August.  S.  Hieron.  et  S.  Gregor. 
Ergo  falsoboruminventiotribuilurBonifacio  III. 
ejusque  successoribus.  Mirum  veroAnglosita  ob- 
strepere  S.  Gregorio  et  monachis  ,  cum  ab  ipso 
cjusque  monachis,  S.  Augustino,  etsociis,  ab 
eo  in-Angliam  missis,  abethnicismo  adChrisii 
fidem  sint  conversi,  uti  Ven.  Beda,  aliique  om- 
nes  testantur.  Nimirum  effrons  est  haeresis,  est- 
que  instar  meretricis,  quae  in  adulterio  depre- 
hensa,  quoslibet  testes,  etiam  oculatos,  lenones 
ctmeretrices  esse  clamitat;  ita  enim  Lulherus, 
Calvinus,  aliique  baerctici  hacresis  crimen  Or- 
tbodoxis  impingunt,  eosque  vocant  haereticos, 
ci  idololatras,  quia  ab  iis  sc  danmari  vident. 
Quarto,  Mahometani  non  cruciarunt  mcnsibus 
quinque,  sed  occiderunt  et  occidunt  Chrislia- 
nos;  gladio  enim  propagant  suam  sectam  ex 
praeccpio  Mahometis.  Quinlo  Saraceni  non  a 
mensibus  quinque,  sed  jam  a  milleannis  vexant 
Ecclesiam  ;  monacbi  vcro  pene  cum  Christo 
nati  sunt,  uti  patet  ex  S.  Dionysio,  lib.  de  Ec- 
cles.  hierarchia.  Scxto,  monachi  bahent  coro- 
nas  incapite,  sed  non  ex  auro,  uli  babent  hae 
locustae  :  esto  babeant  capillos  B.  Virginis,  non 
tamen  habent  capillos  mulierum ,  uli  habuit 
apostata  Lutherus  moniali  suae  aslrictus,  ejus- 
que  mollis  eteffeminata  Ministrorum  progenies. 
Denique  monacbi  non  babent  caudas  scorpio- 
num  ,  nec  denles  leonum  ,  nec  loricas  fer- 
reas,  etc. 

Quarta  ergo   explicalio  magis  congrua    est 
Riberae,  cui  favet  Primasius  et  ejus  sequaces , 
dicens  :  equi  homines  sunt ,  sessores  sunt  spiritus 
nequam.  Ait  itaqueRibera :  Angelus  quinque  luba 
canit,  et  mox  stella,  id  est  angclus  unus  e  bonis, 
qui  praesidet  inferno,  e  coelo  dcscendit  habens 
clavem  abyssi,  id  est,  habens  potestatem  apc- 
riendietlaxandiinfernum.  Claves  enim  inferna- 
lis  carceris  non  committuntur  Lucifero  aut  dac- 
monibus,  utpote  damnaiis  et  incarceratis,  sed 
angelis  bonis,  utpoteDei  ejusque  justitiae  minis- 
tris.  Exinferno  prodit  fumus,  id  est,  furibundae 
et  dirissimae  machinationes  deemonum  in  homi- 
nes.  Hinc  obscuratus  est  sol  et  aer,  id  est,  ex- 
caecatae  sunt  hominum  menles,  utcoelum  nou 
suspicerent,   sed  proni  terram   spectarent  ci 
ambirent,  ait  Richardus.  Haec  enim  symbolicc 
ct  figuratc  accipere  cogimur  ;  quia  nulla  dalur 


COMMLNTABIA  1N   APOCALY 

proprio  clavis  infcrni;  nulium  etiam  <'jns  os- 
lium,  vel  liiaius,  qui  fumum  exhalet  super  ter- 
ram,  ut  solem  obscurare  possit;  et  li(|uet  cx 
sequentibus  locustas ,  utpote  toi  bestiis  siniiles, 
ligurale  accipi  dcberc. 

Locustae  ergo  erunl  exercitus  quidam  barba- 
rorum,  ii  «hemone  in  impios  immissus  ,  ut  608 
per  quique  menses  vasiet  et  cruciet,  ut  olini 
receruot  Gothi,  Alani,  Wandali  et  Longobardi. 
ilis  primo  dalum  ,  id  eal  pcrmissum  est,  ut 
non  occidanl,  sed  niorle  gravius  diutissinie 
cxcrucieat  (piasi  cruciatu  scorpii,  qui  est  fur- 
livus  el  crudclis.  Sccundo,  sunl  similcs  e(|uis 
paratis  io  praelium  ;  quia  eruni  equites  l)cllico- 
sissimi.  Tertio,  coronas  habeni  siniiles  auro, 
id  est,  galeas  micantes  ul  auruni.  Sicenim  co- 
rona  progalea  accipitur  ii  Virgilio,  iEneid.  5. 

Omnibus  in  morem  tonsa  coma,  pressa  corona. 

I  lii  Scrvius  :  Corona ,  ait,  id  est  gcdea;  el  ser- 
vione  llomeri  usus  est ,  qui  galeam  c-sywa»  ,  id  est 
coronam ,  dixit.  Unde  explicans  subdit  :  Galcam 
anlc  pcdes  projec.it  inancm.  Quarto,  facics  tan- 
lum  eslbominum;  quiacor  el  animuseritquasi 
leonum.  Quinto,  habent  capillos  sicut  mulie- 
i  um  ;  quia  molles  el  cffeminati  erunt,  idque 
prae  se  ferent  cultu  corporis ,  maxime  cincinnis 
ct  tortis  crinibus.  Scxlo,  dentes  babcnt  quasi 
leonum  ,  ut  validissime  mordeant  et  laedanc. 
Scptimo  ,  loricas  babent  sicut  fcrreas,  id  est 
l'crreas;sed  dicil sicut,  quia  haec  erat  visio;  et 
quia  hos  milites  vocavil  locuslas,  quibus  pro- 
prie  non  competit  lorica.  Octavo ,  vox  alarum 
cst  celer  eorum  impelus  et  slrepitus,  qui  erit 
ix  miilliliuliiie  curruuni  cxpcditorum  procur- 
i  enlium  ad  praelium.  Nono,  babent  caudas  quasi 
scorpii;  ut,  sicut  scorpii  pcr  caudam  occullc 
nocent,  ita  et  hi  occulle  noceani,  idque  in  line 
et  babitu  suo.  Decimo,  regem  babent  angelum 
abyssi,  id  est,  diabolum  eos  excitanlem. 

Vcrum,  non  rcclc  .irmaii  miliics  comparan- 
mr  imbcllibus  locustis.  Secundo,  cum  equi  bic 
uominantur,  nulli  nominantursessores  vel  equi- 
les;  ergo  nnlli  fucrunt.  Terlio,  locustae  hae  va- 
lias  et  monslrosas  babent  formas,  plane  diver- 
sas  i»  forma  et  babitu  mililum.  Quarlo,  mililes 
irladiis  el  lanceis  pugnant:hoe  autem  locustae 
i  audae  aculeo,  quasi  scorpiones  pungunt  et 
lajdunt.  Quinlo,  lucc  plaga  quinli  angeli  dislin- 
guitur  ii  plaga  scquenti  sexti  angeli,  in  qua  du- 
ceoli  millioncs  mililum  per  quatuor  angelos  in 
iinpios  immittunlur  :  ergo  haec  non  fuit  mi- 
lilum. 

Dico  ergo  :  Planissimus  etaptissimus  sensus 
csi  (quod  cliam  probabilc  essc  ccnset  Bibera) 
ul  luec  proprie,  sicul  sonant,  accipias.  Locusi.i 
ergo  lue  erunt  daemoncs,  qui  specicm  et  for- 
nuiin  locustarum  inducnt,  scd  novam  ct  mons- 
trosam,  olpolc  cx  variisanimalihus.puta  leone, 
scorpione  ,  equo  ct  bominc  commisiam  et  con- 
sarcinatam.  llaec  scnlenlia  probalur  primo,  ex 
i  efutatione  aliarum;  non  cnim  app;ircl  quiil 
planius  et  congrucnlius  pcr  locuslas  bas  ila 
monslrosas  ,  quinn  monslrosi  daemoncs  ,  et 
monslrosa  eorum  corpora  ,  in  quibus  ipsi  ap- 
parcrc  solcnl,  aecipi  possinl,  pru'serlhn  quia 
CSeUHUB  omnes  plagte  ad  littcram  .  uti  sonant , 
accipiendie  sunt  :  crgo  ct  bsec.  Seeundo,  quia 
[irodcunt  ex  putco  abyssi ,  id  est  inferni  :  ergo 
sunt  infernalcs  ;  ergo  daemones.  Tcrlio,  quia 
in  linc  nnmdi  plagce  erunt  novae ,  insolitae  et 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  1\.  11S7 

inaudius ;  luncque  Salanas,  ejusque  daemotwg  , 

solvclur,  ul  dicitur,  c.  20.  3.  qui  soluti  om- 
ncm  siiain  vim  ct  furias  excrent  in  homines, 
Sicul  ergo  iuiiic  invisibililcr  lentant  vexanlque 
bomincs;  ila  lunc  visibilitcr  vcxabunt  et  cru- 
ciabunt.  Quarto,  etiam  nunc  in  morie  bominum 
solcl  tlcein oi)  nioiienli  visibililcr  apparcic,  ut 
exlremam  luotam  et  agouem  cum  eo  obeat, 
animamque  cjus  sibi  \indicct  si  possit,  uti  ap- 
paruil  S.  Marlinomorienli,  ct  in  dies  inoribundis 
apparere,  ab  iis  ipsis  audimus  et  cernimus; 
quod  pluribus  confirnial  Barlhol.  Sihylla,  libr. 
Pcrcgi  in.  (pia;sl.  qu.  ulliina  :  ergo  idem  faciet 
in  fine  et  quasi  agone  mundi,  post  quem  ani- 
plius  homines  lcnlandi  et  cruciandi  non  habe- 
l)it  polestatem.  Quinlo,  rcx  harum  locuslaruni 
cst  daemon  dictus  Abaddon,  v.  11.  hunc  enim 
d.einonem  esse  omnes  conscnliuni;  crgo  ci 
suhdiii  ejufl  ,  puta  locuslse  hce,  erunt  pariter 
d;en)ones.  Sexlo,  S.  Anlonio,  Ililarioni,  et  aliis 
Sanclis  apparuerunt  daemoues  simili  lerrifica  et 
monstrosa  forma  ursorum,  leonum,  luporum, 
imomixta  variorum  animalium  forma  etspecie. 
Ilrgo  multo  magis  ita  apparcbunl  in  (ine  mundi, 
ulpote  amplius  se  non  ostensuri,  nec  appariluri 
mundo.  Septimo,  hominum  conceptus  est  dae- 
mones  rnonslrosas  esse  creaturas  ex  variis 
horrificis  animalibus  conflatas  ;  itaquc  in  ima- 
ginibus,  pula  in  typo  inferni  et  similibus,  eos 
depingunt  pictores ;  scilicet  capile  horrifico  cl 
varie  cornuto,  cauda  hispida  etaculeata,  alis 
horrificis,  ore  el  dentibus  leoninis,  etc.  Idque 
apposite;  quia  daemoncs  talia  corpora  mons- 
trosa  assumere  solent  ex  Dei  nulu  et  jussu,  ut 
pcrea  monslrosa  animae  ipsorum  (singularum- 
que  cjus  polenliarum)  lol  vitiis  dclurpatae  de- 
formitas  dcmonstrelur.  Denique  hac  monslrosa 
specie  ap[)ariluros  (lajmones  in  excidio  Bahy- 
lonis,  aliariuixpie  infidelium  et  impiarum  ur- 
bium,  ac  mullo  magis  in  excidio  orbis,  cujus 
illa  fuere  typus  et  praeludium,  docet  Isaias  , 
C.  36.  V.  \l\.  Occurrcnt ,  inquit,  dcemonia  ono- 
ccntauris ,  et  pilosus  clamabit  alter  ad  alterum  : 
ubi  cubavit  lamia,  ct  invcnit  sibi  requiem.  Et  cap. 
13.  21.  liequiescent  ibi  bestia:,  el  replebunlur  domus 
corum  draconibus  ;  et  habilabunl  ibi  struthiones , 
( t  pilosi  satlubunt  ibi :  et  rcspondebunt  ibi  ululce  in 
adibus  cjus  ,  ct  sirenes  in  delubris  voluptatis.  Qui 
cnim  vastitalis  etexcidii  fuere  auctores,  par  csi 
ut  quasi  urbis  ct  orbis  victorcs,  in  eo  jam  vas- 
tatoct  peneexciso  habitent  et  dominenlur.  Ita- 
que  cum  canenle  quinto  angelo  slella,  id  est 
angelus,  c  coelo  sc  lihians  deorsum ,  aperiel  et 
laxabil  infcrnum  ,  fiet  bialus,  et  quasi  caminus , 
ex  quo  cxhalabit  ingcns  caligo  infernalis,  qua- 
lis  solcl  cxbalare  (>x  X.lm\  ct  Vesuvio  (  quae 
proinde  ii  mullis  piitantur  ct  vocantur  fornax 
et  os  inferni)  eaque  tanla  ,  ul  aerem  et  solcm 
obscurel,  de  quali  canil  Virgil.  Alneid.  1. 

Eripiunt  subUo  nubes  solcmquc  (liemque 
Teucroriim  ex  oculis,  ponio  nox  incubat  alra. 

Lx  bac  fornace,  ejusque  tetro  fumo  el  caligine 
prodibunl  agmina.  hoe  cs(  iuuumcri  impODCf, 
copia  el  forma  similcs  locuslis  ingcniihiis.  Lsi 
cniui  loeusta  animal  ftedum  ,  noxium,  super- 
hum ,  alatum  et  volitans ,  mordax,  pungens ,  in- 
quielum,  inconstans  et  putridum  ( tinde  una  e 
plagis  maximis  l.gypti  fuerunt  locuslae.  Lxodi 
7.  17.)  Tales  autem  per  omnia  sunt  (hemones. 
Bursum  ,  locusia  symbohun  cst  eoaticiatoris 


1188  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

ctinvidi  (quales  sunidaemones)coquodincordis 
gremio,  tanquam  in  stomacho,  dentes  habeant ; 
(|uia  habet  os  et  dentes  declives,  ideoque  pec- 
tori  et  cordi  vicinos;  imo  alios  habenl  insuper 
denles  in  occipitio,  quibus  stridorem  edunt , 
si  credimus  Plinio.et  aliis,  quos  citat  Aldrovan- 
diis  ,  tract.  de  Insectis  ,  pag.  &20.  Rursum  , 
.Egyptii  volentcs  signiQcare  tyrannice  in  suos 
dominantem  ,  pingebant  polypum  et  locustam. 
\am  locustae,  ut  ait  Horus  ,  et  cx  eo  Aldrovan- 
dus  in  locusta ,  in  polypos  exercent  vires  ,  eos- 
rpic  vincunt.  Tyranni  aulem  omnium  sunt  dae- 
mones.  Ad  bsec  Pierius  Hicrog.  18.  docel  po- 
pularis  scditionis  symbolum  esse,si  quis  pin- 
gat  locustas  duas  sese  invicem  incursantes ; 
locustae  enim  cornibus  inter  se  dimicant  et 
arietant  instar  arielum.  Dimicant  autem  pro 
pascuis,  vel  fcetu,  vel  feminis,  uti  ex  Alberto 
docet  Aldrovandus.  Tales  sunt  daemones  inler 
se  tumultuantes ,  rixantes  et  dimicantes. 

Ad  hanc  expositionem  accedit  senlentia  nostri 
P.  Lessii,  lib.  13.  de  Perfeclionibus  divinis,  cap. 
18.  ubi  censet  hasce  locustas  non  tantum  spc- 
ciem  et  apparentiam  locustarum  babituras  ,  sed 
veras  et  animatas  fore  locustas,  licct  peregri- 
nas  et  monslrosas.  Virtuie  enim  divina  profun- 
dissimus  hiatus  (forte  usque  ad  inferos  :  nam 
paulo  post  ingens  hiatus,  quo  omnes  impii  ab- 
sorbebunlur  in  tartara,  eousque  aperietur)  ali- 
cubi  in  terra,  vel  in  monlibus  pandetur  ;  undc 
quasi  ex  puieo  abyssi,  id  est  abyssali  et  profun- 
(lissimo,  immensa  vis  fumi  cxibit,  sicut  cx 
/Etna  et  Vesuvio  crebro  exisse  legimus.  Ex  quo 
liquet  in  terrae  visceribus  multa  et  immania 
latere  incendia,  quaejam  compressa  tencntur, 
ut  sub  finem  mundi  erumpant,  et  primo  omnia 
fumo  et  cinere  infestent,  deinde  simul  cum 
igne  conflagrationis  terram  exurant.  Jam  du- 
rante  isto  fumo,  facile  erit  divina  virtute  pro- 
creari  peregrinum  genus  locustarum  pungen- 
tium  et  virulentarum  ,  quocl  e  fumo  exeat,  ct 
omnia  longe  lateque  oocupet;  sicut  olim  im- 
mensa  agmina,  primo  ranarum  ,  deinde  locus- 
tarum,  posteacinipbum,  postremo  muscarum, 
loiam  vEgyptum  occuparunt ,  idque  repente  , 
divina  virtute  ea  animalia  formanle ,  ut  patet 
Exodi,  cap.  7.  et  seq.  Simili  modo  agri  Pbilis- 
tinorum  subito  effuderunt  infinilam  vim  mu- 
rium,  1.  Reg.  5.  Quod  ad  formam  earum  attinet, 
non  opus  est  ut  facies  earum  plane  sint  similes 
faciei  humanac  ,  aut  ejusdem  magniludinis  , 
sufficit  esse  rudem  similitudinem,  qualis  repe- 
ritur  in  simiis.  Idem  censendum  de  capillis  seu 
cirris  earum,  et  dentibus.  Probatur  haec  sen- 
tentia,  primo  ,  quia  locustee  a  Mose  immissae  in 
/Egyplum  fuerunt  verae  locustae  ;  ergo  verae 
eruntelhac:  nam  illaeharumfucrimtpraeambuke 
et  praenunliae.  Secundo,  quiaS.  Joannes  diserte 
eas  vocat  locustas  ;  eisque  dat  aculeum  ,  ac 
comparat  eas  scorpiis.  Cum  ergo  verum  accipia- 
mus  hic  aculeum  ,  quem  verae  babiturae  sunt, 
verum  scorpium,  cur  non  et  veras  locustas  ? 
cur  mystice  vel  symbolice  eas  interpretabimur  ? 
Tertio,  quia  nullum  est  genus  animalium,  in 
quo  tanta  sit  formarum  peregrinarum  varietas  , 
quanla  est  in  locusta,  ut  patet  ex  variis  el  mons- 
trosis  earum  speciebus,  quas  recenset  et  depin- 
git  Aldrovandusin  locusla.  Quarlo,  quia  caelerae 
plagae  hic,  puta  ignis,  grandinis,  stellae  cadentis, 
monlis  ardentis,  aestus  ,  fluminum  vcrsorum 
in  sanguinem,  terrae  motus ,  vulneris ,  daemo- 


.YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX. 

num  solutorum  ,  elc.  ad  litlcram  ,  ita  sonant , 
accipiendae  sunl;  cur  non  et  haec  locuslarum ? 
Quare  haec  sentenlia  uti  valde  liltcralis  ,  ita 
valde  probabilis  est :  cui  tamen  adde  locustas 
basce  dirigendas  et  impellendas  fore  ab  Abad- 
don  daemone,  cjusque  sociis.  Nam  hae  non  in- 
vadent  herbas  et  germina,  ut  solent  locusiae, 
sed  homincs,  cosque  duutaxat,  qui  non  habent 
signum  Dci  in  frontibus  suis  ,  ut  ait  S.  Joanncs, 
v.  h.  Hoc  autem  signum,  el  homines  eo  signatos, 
uti  discernerenequcunt,  ila  naturaliter  pungere 
vel  cruciare  non  appctunl  locustae  :  utrumquc 
ergo  hoc  daemonum  locustas  impellentium  erii 
opus,  qui  Dei  jussu  per  locustas  hanc  cjus  vin- 
dictam  in  homines  impios  excrcebunt.  Quocirca 
quoa  de  locustis  hic  dicunlur,  daemonibus  quoque 
earum  motoribus  competunt,  quaedam  magis, 
quaedam  minus  :  sicut  qu«e,  Genes.  3.  dicuntur 
de  serpente  tentante  Evam,  partim  serpenli, 
partim  et  potius  daemoni  serpentem  possidenti, 
per  eumque  loqucnticonveniunt.  Singulas  ergo 
locustarum  proprielates ,  quas  sanctus  Joanncs 
hiceis  tribuit,  daemonibus  accommodemus.  Ait 
itaque : 
3.  Dataest  illispotestas,  sicut  habent  po- 

TESTATEM  SCORPIONES  TERR.E.  ]  Nota.  LOCUStae  \\3i 

comparantur  caudis  scorpionum  ct  serpentum  ; 
tum  quia  hae  sunt  virulentae :  in  illis  enim  latct 
virus  et  aculcus,  quo  pungunt  et  cruciant;  tum 
quiahisce  scorpiones  homini  insidiantur,  eum- 
que  quasi  pcr  insidias  occulte  feriunt.  Simili 
modo  locustae  hae  erunt  virulentae  ,  et  insidia- 
trices.  Alludil  ad  Hebr.  nXlN  arbe,\A  est,  locusla. 
Haec  enim  dicitur  arbe ,  quia  plurima  ,  a  radicc 
nn  raba,  id  est,  multus  fuit ;  sed  simul  alludit 
ad  radicem  T)H  arab ,  id  est,  insidiatus  est.  Lo- 
custae  enim  radicibus  et  tenerioribus  (uipoie 
delicatioribus)  calamorum  et  culmorum  parti- 
bus  insidiantur,  easque  arrodunt  et  depascuni , 
itaque  faciunt  ut  arista  totusque  calamus  di- 
scindatur  et  corruat.  Ita  R.  David ,  et  ex  eo  Pag- 
ninus  in  Lexico,  in  voce  arbe,  et  Arias  Montanus 
et  Christoph.  a  Castro  in  Joelis,  c.  1.  v.  h.  Porro 
daemones,  quos  significant  locustae,  recte  com- 
parantur  scorpiis.  Est  enim  scorpius  (quales 
multos  hic  Romae  videmus)  animalculum  cx 
genere  insectorum,  habens  cornua  anteriusin- 
star  cancri,  quibus  praedam  amplectens  et  strin- 
gens,  mox  spiculum  quod  in  cauda  gerit,  re- 
tleclit  ,  eoque  hostem  et  praedam  pungens  , 
venenum  instillat,  quo  illum  conficit  et  enecat. 
Unde  Ovid.  lib.  h.  Fastor. 

Metuendus  acumine  caudae  Scorpius. 

De  eo  haec  tradit  Plinius,  lib.  11.  cap.  25. 
Primo  ,  scorpius  est  pestis  importuna  veneui 
serpentum,  nisi  qudcl  graviore  supplicio  lenta  per 
triduum  morte  conficiunt';  ejus  ergo  virus  est 
lentum  ,  sed  graveet  internecinum  supplicium. 
Secundo:  Virginibus  lethali  semper  ictu,  et  femi- 
nis  fere  in  totum;  viris  autem  matutino  ,  exeunlcs 
cavernis  ,  priusquamaliquo  fortuito  ictujejunum 
egerunt  venenum.  Tertio,  est  naturae  admodum 
iracundae.  Unde  adagium  «wpiteov  oxtxizovv  v/upeti , 
scorpium  octipedem  excitas  :  et  axopmou,  idem  esl 
quod  irrito,  provoco  ad  iram,  ut  irascatur  inslar 
scorpii.  Hinc  quarto,  quasi  furibundus  slriclum 
telum,  puta  caudae  spiculum,  semper  exertum 
gerit  ad  lancinandum  ,  et  mortiferam  plagam 
iiilligcndam.  Reliqua  insecta  aculeos  intus  rc- 
condunl:  unus  scorpius  aculetim  quasi  Ianccam 


COMMENTAP.JA  IN 


pxerit ,  qui  non  cst  otiosus ,  sed  semper  cauria 
in  iclu  esi ,  nulloquc  movienlo  meditari  ccssat ,  ne 
(fuando  dcsil  occasioni.  Insuper  ferit  obliquo  ictu 
et  inflexo  :  incedil  quoque  obliquo  gressu ,  ul 
feriat  ex  hnproviso.  Quinlo,  venenum  omnibus 
cst  mcdio  die ,  cum  incanduere  solis  ardoribus  ; 
itemque  cum  sitiunl ,  inexplebiles  polu.  Sexlo  , 
conslal  et  seplena  caudee  internodiu  satviora  csse : 
pluribus  cnim  sena  sunt.  Seplimo  ,  hoc  malum 
Africai ,  volucrc  eliumAustri  faciunt :  vivere  intra 
Siculicccli  regionem  non  polucre  ;  visuntur  tannu 
aliquando  inllalia,  sed  innocui.  Octavo,  in  Scy- 
tlua  interimunt  eliam  sues ,alioquin  vivaciores  con- 
travenena  talia.  Nono,  liomini  icto  pulalur  csse 
remedio  ipsorum  cinis  polusin  vino.  Decimo,  pu- 
tant  scorpioncs  in  totumnuliis  nocere  quibus  non 
sit  sanguis.  Undeciino,  quidamet  ab  ipsis  falum 
devorari  arbilranlur ;  unum  modo  relinqui  soler- 
tissimum  ,  et  qui  seipsius  matris  clunibus  impo- 
nendo ,  lutus  el  d  cautla  et  d  morsu,  loco  fiat. 
Hunc  esse  reliquorum  uUorem  ,  qui  poslrcmo  su- 
perne  genilores  conficiat.  Pariuntur  autem  un- 
deni. 

Hucusquc  PliniuSj  qu;c  singula  planc  signifi- 
cant  animal  lioc  esse  insignis  maliliae,  ferilalis  , 
vindicUc  et  noxae,  qualis  per  omnia  est  doemon. 
Primo  ergo,  in  fine  mundi  hi  dacmones  specie 
Iocustarum,ctinstar  scoipionum  caudati  cruni, 
caudacquu  suee  spiculo  pungenl  homines;  ilu  ut 
non  slatim  enecent  homines,  sed  lenlo  suppli- 
cio  per  quinque  menses,  ut  dicitur  v.  10.  dis- 
crucienl.  Secundo,  magis  saeviuntin  eos  qui  ar- 
dent  concupiscentiis  mulierum.  Tcrtio,  erunt 
pleni  irarum ,  sacviliac  ct  furoris ,  ideoque  spicu- 
lum  caiulae  semper  exerlum  gcnorcnt  ad  fcrien- 
dum.  Quarto  ex  obliquo  incautos  pcrcutient. 
Quinto,  candcnles  igne  infcrni  ,  el  silientcs  ho- 
minum  slragem  extremam  in  eos  exacucnt 
omne  suum  virus.  Scxto,  seplenis  eaudae  inler- 
nodiis  spiculum  suum  virulentum  municnt  et 
roborabunt  :  quae  aplc  symbolice  significant 
docmonum  dolos,  fraudes,  machinationes,  quas 
quasi  internodia  sibi  invicem  implectunl,  ut, 
si  homo  ex  una  se  explicct,  mox  in  aliam  im- 
plicetur.  Scptimo  ,  erunl  volucres  ;  habebunt 
enim  alas.  Octavo  ,  magis  nocebunl  iis  ,  qui 
instar  suum  abdomini  et  ventri  servierunt. Nono, 
remcdio  cril  ipsorum  cinis,  si  nimirum  pecca- 
tores  momoros  cinoris  ct  morlis  lam  suae,  quam 
diaboli  (qui  ob  supeibiam  ox  angelo  quasi  fac- 
lus  est  cinis  ,  ac  in  mortc  secunda  ,  puta  in  gc- 
henna  ,  jugitcr  cromatur,  ot  tantum  non  rcdi- 
gitur  incinerem)  humilient  se,  compungantur, 
poenitenliam  agant,  Deoque  roconcilientur.  Do- 
cimo,  nulli  nocebunt,  pio  et  spirituali,  sed 
tanlum  impiis  ,  qui  volulantur  in  carne  et  san- 
guine ,  quique  sanguinem  Sanctorum  effude- 
runt.  llndecimo,  proles  suas,  puta  scelcratos, 
eruciabunt ,  et  quasi  cnecabunt,  et  ab  ipsis  \i- 
cissim  crucialuintur,  dum  rcprobi  iis  quasi  auc- 
toribus  suse  damnationis,  seque  ac  tortoribus 
malcdiconi,  omnesque  diras  imprecabuntnr. 
Pariter  in  gehenna  dsemones  et  damnali  mutuo 
se  lancinabunt,  ac  quasi  canes  ringent,  invi- 
cemque  mordebunt. 

U.    ET   rR/ECEPTUM    EST   ILI.IS  NE    L.EOERENT    FE- 

num,  elc.  ]  Hinc  patet  locuslas  bas  non  fore  pro- 
priedieias;  liaruin  cnim  cibus  oeque  ac  noxa  , 
cst  in  herbis;  sed  forc  dsmones,  qui  instar 
scorpionum ,  nulli  nisi  habenti  sanguinem,  id 

est  homini  impio  ,  nocobunl.  q.  d.  haj  locustae 


APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX.  1189 

non  crunt  similus  aliis  herbivorac,  sed  carni- 
vorae.  1'ono  noii  permittet  Dens  ut  omnem 
suaui  \im  rirusque  exerant.  Sic  enim  enecarent 
oinnos  mortales,  sed  lantum  ut  eos  qui  non 
habont  signum  Dei,  de  quo  c.  7.  5.  crucient 
per  quioque  menses.  Si  enim  plaga  ba^c  diutius 
duraret,  desperarent  homines,  ac  su  ipsos  in- 
lerimerent.  Undeait  v.  G.  Quarent  homines  mor- 
tem,el  non  invenient  eam.  Tanlus  onim  erit  co- 
rum  crucialus,  ul  mortem  oplcnt,  cl  tamen 
mori  non  possint,  uti  fit  cum  quis  hausil  len- 
tum  et  non  salis  efficax  vcncnum  ;  quotl  non 
stalim  interimit,  sed  ita  cruciat,  ut  bomo  nec 
vivore,  noc  mori  possit. 

7.  ET  SIMILITLDINES  LOCUSTAI\U\I  SIUILE8    EQUIS 

paratis  in  1'hki.hm,  olc.]  Nota.  Daemones  hi  si- 
mileserunt,  primo,  magnis  locustis  quoad  alas 
ct  pedes;  secundo,  equis  quoad  formam  ,  mag- 
nitudinem,  audaciam  ut  usum  bellicum  ;  quin 
el  locusta  pedibus  suis  insistuns  quasi  parata 
ad  volandum  et  involandum,  spucium  babet 
uqui  armali  ct  calaphracti  (undu  ab  italis  lo- 
cuslae  vocanlur  cavaltetle,  id  cst,  equiparvi, 
equuli ) :  ustunim  lauricata,  et  habet  pinnas  pro 
aculeis  ;  at(|ue  volat  saltando ,  ut  saltat  volando. 
Ila  Pinoda  in  illudJobi,  39.  20.  Numquid  suscita- 
bis  eum  quasi locustas?  Tortio,  hominibus  quoad 
toricas ; quarto,  mulieribus  quoadfaciem,  capil- 
los  et  coronas  aureas;  quinto,  leonibus  quoad 
dunlus;  sexto,  scorpiis  quoad  caudam  ct  acu- 
leum.  Quid  haec  symbolice  significont  superius 
dixi  ex  Viega  ct  Ribura;  quae  enim  illi  haerelicis 
et  militibus  altribuunt,  pari  modo  et  potiori 
ratione  thcmonibus  accommodari  possunt  et 
debent. 

8.  De.ntes  eortim  siclt  DENTES  leonum  erant.  ] 
Tripliciter  hi  daemones  cruciabunt  bomincs  : 
Primo,  pungondo  aculco  caudae  instar  scorpii  ; 
sccundo,  mordcndo  dcnlibus ,  ul  leones  ;  leonini 
cnim  dcnlis  morsus  venunalus  ust.  Undu,  ul  ;iit 


Plinius,  1.  8.  c.  16.  agcns  tlu  loonu  :  E.r  omni  vul- 
ncre ,  sive  dente ,  sive  ungae  impresso ,  ater  pro- 
fluit  sanguis.  Turtio,  turrundohomines  et  percul- 
lundo  tum  visu  lam  horribilium  monstrorum  . 
tum  auditu,  dum  audiuntuorum  sonitum,  qaasi 
curruum  cqucstrium.  Porroquam  denles  locus- 
tarum  sint  voraci-s  et  noxii ,  videmus  iu  Apulia 
nobisvicina,  quae  lota  subinde  u  locuslis  devo- 
rutur,  cum  alias  sit  ferlilissima. 

9.  Et  habeuantloricas  siclt  loricas  ferreas.] 
Est  in  Intlia  animul  quod  corium  habct  instar 
loricae  compactuin  ;  quocirca  ab  Hispanis  Arma- 
dillus  vocatur;  atque  rhinoceros  suam  babel 
loricam,  eamque  tlurissimam  :  sic  et  locusUe 
suam  vidcnlur  habcre  loricam  ;  sed  bse  tliabo- 
licae  longe  majorcm  et  duriorem  habebunt. 

Et  vox  ai.arim  eahim  sicut  vox  currui  m  eqvo- 

RUM  MULTORL  M  CLIUU..NTHM  I.\  BEI.LUM.]  VOCCIU  VO- 

cal  stridorem  quom  alaruin  concussione  cduni 
locusUe.  do  quo  1'linius,  lib.11.29.  Vox ,  ait,  ca- 
rum  proficisci  ab  occipilio  vidclur  :  coloco  in  com- 
missura  scapularum  habere  quasi  dmtcs  c.risli- 
mantur3  cosqucintcr  sc  t(  rendo stridorem  mcd 
Dontes  vocat  non  proprie  dictos  in  orc,  uti  « \ 
plicat  Alcazar  quasi  oro  ,  seque  acalis,  slridant 
locusue.  Pliniusonim  hos  dontes  non  in  ore  lo- 
cuslarum  ,  sod  in  scapulis  ponit ;  denies  ergo 
vocat  pinnas  acuminatas  oiexsUinlcs  instar  dco- 
tiiun;  undo  ct  Joannos  bic  ait  vocom  hanc  essu 
alarum  ,  non  oris.  Ita  syinbolicc  mcndaciuoi 
daemonibus  el  h.Trelicis   familiarc,  sempci  a 


llilO  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

tcrgo  latct,  nunquam  prominet  in  apcrto;  aliml 
enim  dicunt,  aliud  cogitant :  unde  Dcohomini- 
busquc  mendaces  suntodiosi,  ait  Nicol.  Causi- 
nus;  Parab.  Iiist.  1.  9.  c.  £9.  Ilaereticorum  ergo 
\ox  non  ex  corde  et  orc,  scd  quasi  ex  occipitio 
prodit,eeque  ac  daemonum. 

11.  Et  habebant  super  se  kegem  ANGELUM 
abyssi.]  Locusta ,  ait  Salomon,  Prov.  30.  27. 
regernnon  liabet,  et  egredilur  universa  per  turmas 
suas ;  scd  hae  infernales  babent,  et  habcbuni 
quoad  durabit  hic  munduSj  et  bominum  vila 
in  tcrra  ,  cum  quibus  pugnant.  Scinnt  enini 
omnem  exercilum  sine  duceetCapiteesse  inva- 
lidum,  atque  a  capite  cjus  vim  cl  robur  pcndere; 
undc  aiebat  illi  bclli  dux  :  Fortior  est  exercilus 
ccrvorum  duce  leone ,  quam  leonum  duce  cervo. 
Quocirca  ct  milites  ,  dum  non  persoluto  slipen- 
dio  contra  principem  et  rempublicam  rebellant, 
.statim  caput  el  ducem  eligunt  ex  suo  grege 
maxime  slrenuum,  quem  Electum  vocant;  alio- 
quin  cssentinstar  hominisacephali,  sinc  capilu, 
sine  ducc  et  directore,  ac  inslar  reipublicae  ca- 
rentis  magistralu,  in  qua  unus  alium  conficit; 
ilaquccivcs  ipsi  suam  rempublicam  pcrdunl  et 
interimunt.  Vidc  hic  quantum  quamque  nc- 
cessarium  sit  ordinis  et  obedientiae  bonum ;  ac 
cx  divcrso  quantum  ataxise  et  acephalkc  sit 
malum,  utpote  quod  et  ipsi  daemoncs  ,  licct 
pcssimi  et  superbissimi ,  fugiant  et  deleslcn- 
lur. 

Rursum,  vide  quanta  sit  vis  turbffi,  quid  faciat 
mullitudo,  etiam  rcrum  minimarum  et  imbel- 
lium.  Locustse  enim  viles  et  exiguee,  sua  copia 
inlegras  provincias  stirpilus  depascuntur  et  dc- 
vastant.  Ita  Turcae  omnia  superant  et  subigunt 
exercitus  sui  mullitudine.  Ila  dsemoncs,  licct 
invalidi,  numero  suo  totum  orbem  affligunt  ct 
cruciant.  Exstathac  de  re  symbolum  apudNicol. 
Causin.  1.  9.  Parab.  hist.  c.  31.  Draco  a  formicis 
consumptus ,  hocest,  princeps  a  populo  opprcs- 
sus.  Ita  Suetonius  in  Tiberio  :  Erat,  inquit,  Ti- 
berio  oblcctamentis  serpens  draco,  quem  ex 
consuetudine  manu  sua  cibaturus,  cum  con- 
sumptum  a  formicis  invenisset,  monitus  est, 
ut  vim  multiludinis  caveret;  draco  enim  re- 
gum  symbolum  est,  formicae  populi.  Sapicnlcr 
proinde  Ptolomaeus  in  prooem.  Almagesti  ;  Me- 
iius ,  inquit,  est  vulgi  liabenas  regere ,  quani 
multos  liabere  milites.  Tutior  enim  et  fortior  esl 
princeps  vallatus  subdilorum  amore,  quam 
militum  armis.  Ex  adverso  :  Terriblis  multis  , 
timeto  mullos. 

Cui  nomen  Hebraice  Abaddon.  ]  Hebraice  TStf 
abad  in  cal  significat  perire  :  indetlK  ibbed  in 
piel,  active  significat  perdere,  disperdere  :  indc 
Abaddon  idem  estquod  perditio,  id  est,  perdens 
vel  perdilor  (Hebraei  enim  saepe  abstracta  po- 
nunt  pro  concretis)  graece  amolhiw,  latine  exter- 
minans.  To  exterminans  non  est  in  Graeco,  ut 
palet;  scripsil  enim  Joannes  graece,  non  latine. 
Slomachatur  Valla  Interprelem  hoc  de  suo  ad- 
didisse  textui.  Vcrum  temere ;  nihil  enim  de 
suo  addidit ,  sed  tantum  Graecam  vocem  in 
Latinam  translulil(quod  est  Interpretis  munus) 
ut  Latini  aeque  ac  Graeci  inlelligerent ,  quid  sit 
kjco).Ao«iv.  Perperam  ergo  vertit  Arabicus  :  Et  reg- 
navit  super  eos  angelus  abyssi ,  cujus  nomen  Ile- 
braice  Maclidan,  et  ejus  interpretatio  Ionice  esl 
Laudans 

Notat  S.  Gregor.  homil.  7>h.  in  Evangel.  ange- 
los  ex  se  non  habere  nomina  (angeli  enim  non 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX. 

cx  nominc,  scd  cx  specie  et  visione  inviccm  sc 
intcrnoscunl  el  compcllant ),  scd  ca  sortiri  cx 
ministerio  quod  apud  homincs  obcunt.  Idcm 
cst  de  malis  angelis. 

12.  V/E  unum,  plaga  una,  puta  quinta  quinti 
angcli,nimirum  locuslarum,  dcquibus  jamdixi, 

AIHIT,  ET    ECCE   VENIUNT    ADHUC    DUO    V/E ,  ]    pula 

duae  plagae  sexli  ct  septimi  angcli;  undc  subdii 
plagam  scxli  angcli,  diccns  : 

13  Ct  l/l.  ET  SEXTUS  ANGELUS  Tl'BA  CECINIT  \ 
ET  AUDIVI  VOCEM  UNAM  EX  QUATUOR  CORNIBUS  AI,- 
TARIS  AUREI,  QUOD  EST  ANTE  OCUl.OS  DEI,  DICENTEM 
SEXTO  ANGELO  QUI  IIABEBAT    TUBAM    :   SOLVE    QUA- 

tuor  angelos.  ]  Allarc  hoc  aureum  esl  altarc 
lliymiamalis,  quod  S.  Joanncs  vidit  in  ccelo  (d<; 
quo  dixi  c.  8.  v.  3.)  repraesentans  Chrislum.  Indc 
crgo  visa  esl  Joanni  prodire  luec  vox.  q.  d.  cx 
Clirislo  cl  Chrisli  meritis,  atque  ex  orationibus 
Sanclorum,  qui  requiescunt  sub  hoc  altari,  ui 
dixit  c.  6.  9.  manavit  haecvox,  mandans  puniri 
impios  pcr  sexiarn  plagam  ingentis  cxcrcilus 
hostilis.  Tanta  enim  fuerunt  impiorum  scclera  , 
utipsum  altarc  conlra  impios  expostularc,  cla- 
mare,  ct  vindictam  deposcere  videatur. 

Quaeres  :  Quae  ,  qualis  ct  per  quos  fiet  Ikcc 
plaga  ?  Primo,  Alcazar  censet  hanc  plagam  esse 
iras,  odia  ctfurorcs,  quibus  Deus  punivit  Ju- 
dreos  Cbristum  respucntes.  Cum  cnim  locuslae 
symbolicesignificarintconcupisccniiam  eorum, 
ordo  ipse  poslulat  ut  furiosi  equi  qui  sequunlur, 
irarum  furias  significcnl;  hae  enim  ex  concu- 
piscenliis  per  alios  impedilis  consequi  solent , 
et  a  malis  angclis  suscitantur  et  inflammantur. 
Secundo  ,  clamor  ex  qualuor  angulis  altaris 
significat  totam  religionem  (hujus  enim  sym- 
holum  est  aliare  cum  igne  in  priscis  numisma- 
tis)  Christianam  deJudaeis  conqueri,  el  vindic- 
lam  de  lola  eorum  genle  exposcere.  Clamat  ergo 
altare  ad  angelum.  q.  d.  Ea  est  audaciaet  mali- 
lia  Judaeorum,  ut  amplius  ferri  noil  possit  :  tu 
crgo  plagam  tuam  in  eos  exere.  Tertio,  qua- 
tuor  angeli  qui  has  iras  suscitant,  sunl  proprius 
cunor,  divitiarum cupidilas ,  inanis  hominum  exis- 
limalio  et  proprium  judicium,  qui  ligati  fuerant 
in  Euphrate  ,  id  est,  iu  felici  eorum  successu  , 
cum  voluptatcs  ,  honorcs  etopes  ad  votum  suc- 
cederent.  Euphrates  enim  pleno  alvo  lluens , 
Babylonem  laelificans,  ac  fertilcm  lautamque 
reddens,  apte  repraesentat  voluptates  et  delicias 
civitatis  Deo  inimicae  ,  et  ad  voluntatem  prospe- 
ros  successus.  Sed  cum  Judaeis  per  Titum  bae 
suae  cupediac  ereptae  sunt ,  quatuor  hi  angeli, 
id  est  perversiamores  jam  dicli,  eousque  sopiii 
ct  quasi  ligati,  soluti  sunt  ac  Judaeos  ad  iras  et 
furores  concitarur.t.  Quarto,  cum  subdit  :  Ut 
occidercnt  terliam  partem  hominum  ,  siguificat 
iras  Juda?orum  non  tam  hostes  Judaeorum  Ro- 
manos  ,  quam  ipsosmet  Judaeos  invasisse  et 
cnecasse.  Ira  eniminiraturn  irruit  quasi  hostis, 
cum  lancinans  et  crucians.  Rursum,  intelligit 
iras  quasJudaeiinChrislianosevomuerunt,  duni 
cos  perseculi  sunt.  Jam  mullos  suis  iris  et  furiis 
occidi  et  inlerirc  constat.  Unde  ait  Eccles.  c.  39. 
2G.  Zelus  et  iracundia  minuunl  dies.  Et  Proverb. 
\h.  30.  Pulredo  ossium  invidia.  Quinto,  dicuntur 
esse  vicies  millies  dcna  millia,  quia  irarum,  tu- 
mulluum  et  furiarum  exercitus,  cum  ex  inor- 
dinalis  animi  affcclionibus  oriatur,  innumera- 
bilis  est.  Unde  ex  iis  innumerae  lites,  rixae  et 
discordiae  exoriuntur.  Notent  haec  bomines  ira- 
cundi;  dum  enim  irae  non  resistunt ,  sed  indul- 


COMMENTAKIA  1N  APOCAL^PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX. 


1191 


gent,  quid  faciunt  nisi  ut  infinitas  tumuliuum 
iniernorum  et  fureutium  inimicorum  cobortes 
contra  seipsos ,  suamquc  pacem  et  conscien- 
tiam  concitent  et  immiitaui  ?  Sexto  ,  capila 
equorum  leonina  irae  superbiam  el  crudelila- 
hni  repraesentant.  Septimo,  Ignis  signiflcat  irae 
et  irali  excandcscentiam  ,  fumus  ralionis  per- 
turbalae  caliginem,  sulpbur  furorem.  Nam  tra 
furor  brcvis  esl.  Oclavo ,  caudajpro  setis  babent 
serpentes;  quia  scise  in  aquam  injeotae,  Ibique 
asservaioe  lacile  convertuntur  in  colubros.  Id 
signilicat ,  iram  ,  etsi  initio  dum  i  iudictam  con- 
cupitain  exercet,  grata  et  blanda  vidcatur,  ta- 
men  in  line  relioquere  aculeum  conscientiae, 
eamque  mordere  et  lancinareinstar  colubri.  Sic 
1'oel.e  Furias  ((|uas  ipsi  tres  numerant ,  Aclie- 
ronlis  et  Noclis  filias,  (piae  ,  ul  inquit  Servius, 
Dirae  in  coelo,  Furioe  in  tcrris,  Ennicnides  apud 
Inferos  appcllanuir,  suntque  scelestse  mentis 
vindices  et  lormenta ,  ul  ait  Cicero,  orat.  pro 
Roscio  Amerino)  ita  pingunt ,  ul  in  capile  pro 
capillis  dentciscolubros,  in  manibus  tedas  ar- 
dcntes,  quibus  inesl  ignis  ,  fumus  ,  sulpliur. 
Nono,  habent  loricas  hyacinthinas ,  id  est ,  ex 
panno  hyacinlhini  et  \iolacei  coloris,  quae  est 
armatura  ridicuta  ;  quia  irati  suaa  ir;e  obtenduul 
basce  loricas,  id  est,  excusaliones  calvas  et  ri- 
diculas  ,  scilicet  se  jure  irasci,  se  zelo  justiliae 
agi,  indignum  esse  lalia  pati,  nobili  viro  ex  bo- 
norc  non  licere  haec  inulta  relinquere,  etc.  quae 
omnes  nibil  aliud  sunt,  quain  ira,  el  irae  nulri- 
mentum  ,  boc  est  ,  ignis  el  sulpbur.  Dccimo, 
caeteri,  videntcs  licel  basce  plagas,  non  poeni- 
tucrunt,  sed  pcrrexcrnnt  adorarc  sua  idola,  id 
est  sludcre  auro  et  argentocongerendo.  Avarilia 
enim  est  idolorum  scrvitus,  ut  ail  Aposlolus.  Ve- 
rum  beec  mysiicact  tropologica  sunt.  Qui  ergo 
cupit  ingcniosum  irae  symboluni  moralc  ,  lioc 
utatur. 

Secundo  ,  Aiireolus,  Lyranus  et  S.  Antonin.  1. 
p.  chron.  tit.  6.  c.  1.  $.  7.  putant  bic  signilicari 
(piartum  schisma  gcneralc  ,  Ecclesiae  valde  no- 
xium  ,  quod  fuit  inter  Symmaehum  Papam  et 
Laurentium  Antipapam  ,  eorumque  asseclas 
anno  Christi  498.  de  qno  Nicephor.  I.  16.  c.  35. 
Vox  de  altari  fuitvoxS.  Paschasii  Cardinalis,  qui 
cum  aliis  causa  fuit  schismalis  eligcndo  Lauren- 
tium,  idcoque  post  mortcm  punilus  esl  in  Pur- 
gatorio,  cum  apparuit  S.  Germano  Capuano 
Rpiscopo  in  Thermis  Puteolanis,  uti  narrat 
S.  Creg.  1.  /4.  Dialog.  c.  ftO.  Eodem  lcmporc  Cons- 
tantinopoli  imperabat  Anastasius  Imp.  Eutyehia- 
nus  ,  et  in  Italia  Thcodoricus  rex  Arianus.  Cum 
crgo  Paschasiustiiba  cecinit, id  est,  Eaurentiout 
Papa  Qeret  vocem  dedit,  soluti  sunt  quatuor 
angeli,  sc.  Symmachus,Laureniius,  Anastasius 
imper.  ct  Theodoricus  bcx ,  qui  prkis  alligaii 
eranl  in  Eupbratc,  id  est,  Uomano  Imperio , 
(|uod  quarlmn  est  intcr  rcgna,  sicul  Eupbralcs 
quartus  est  llu\  iusparadisi,  Genea.2.  Tuncergo 
ob  schisma  hoc  imilti  occisi  sunt  ntrimque.  Se- 
ditioca,  ait  Niccpbor.  rittravit  ad  trieiuiiitm  »011 
sine  ctcdibns  t  rapinis,  atiisque  catamitatibus.  Sed 
Theoetoricus  rc.v  ,    qui  tum  Rotnam  obtincbat  , 

clsi  Ariamis   esset  ,  Sviiotltiiu  tunicn  EpisCOpOrum 

coegit ,  el  Symmaeho  Episeopatusn  eonfirmaoii ; 
Laurentio  autem  /mlso ,  thronum  Nueeria)  attri- 

buit.  Anastasius  vcro  el  Thcodoricus  Christia- 
nos  persccuti  sunl.  I  ndc  Tlicodoricus  Joan- 
ncm  Papam  carcere  macerando,  elSymmacbum 
(utiet  Boeliuin)  gladio  occidit.  Ilinc  viro  cni- 


darn  sancto  visus  Theodoricus  ea  hora  (pia  moi  - 
luusest,  inlci  Joannem  el  Symmachum  distinc- 
ins,  discaiceatus  et  vinctis  manibus  duci  pro- 
jicique  in  ollam  Vulcaniam,  uti  refert  S.  Greg. 
!\.  Dialog.  U0.  Ouia  ergo  Ecclesia  lunc  in  qua- 
luor  bos  principes  divisa,  pars  quaeque  pro  suo 
|ii  incipe  ccrlabal ;  binc  dicitu  r  excrcitiis  eorum 
1'uisse  ricies  millies  dena  millia  ,  id  cst,  infinita 
multitndo.  De  ore  Laurenlii  et  Symmaciii,  pro- 
cedit  fumus  ainbilionis  ct  vanilalis  ;  ideoque 
riiisiiin  babcnl  loricashyacinihinas,  quaedesig- 
nanl  bypocrisin  et  vanam  apparenliain  deoru 
Tbeodorici  procedit  ignis  Arianae  perfidiae  :  de 
01  e  Anaslasii  procedit  sulpbur  b.eresis  Eutichia- 
nae.  Habebant  poteslatem  non  tantum  in  ore, 
sed  el  in  caudis  ;  quia  inlcr  Symmachum  et 
Laurentium,  alque  inler  Theodoricum  ct  Anas- 
tasium  res  non  solum  ore,  idcst,  discrepalioni- 
bus  et  minis,  sed  etiam  catulis,  id  cst,  occultis 
IVaudibus  et  simulationibus,  agebatur.  Deniquc 
cum  additur  :  Ca?tcri  homines  qui  nonsunt  occisi, 
elc.  Opinantur  Lyranus  et  Antoninus  signilicari 
quamdam  Paganorum  caedem ,  quae  temporc. 
Theodorici  facta  sit,  Saxonibus  conlra  Thurin- 
gos  dimicanlibus  ,  ubi  utrimque  mulli  caesi 
sint. 

Verum  Viegae  et  aliis  displicet  luec  explicaiio, 
idque  merito.  Nam  primo,  Symmachus  non  fuit 
ambitiosus,  sed  milis,  et  suavibus  admodum 
moribus;  quin  imo  Sanctorum  catalogo  est  ad- 
scriptus.  lnsuper  falsum  est  quod  Paschasius 
fuerii  schismatis  auctor  ,  ad  illudque classicum 
cecinerit.  Nam  cjus  auctor  fuit  Festus  Palricius 
Rom.  qui  ut  gratiam  iniret  Anastasii  Imp.  post 
creationem  Symmachi,  eodem  die  in  basilica 
S.  Vlariae,  pecuniis  aliquos  corrumpens ,  intru- 
sit  Laurentium.  Paschasius  ergo  purgatorium 
subiit,  non  quia  Laurcnlium  creavit  Papam, 
sed  quia  ei  usque  ad  mortem  adhaesit,  ejusque 
partes  fovit,  uti  narrat  S.  Cregor.  Cbi  quod  di- 
cilur,  usquc  ad  mortcm,  exclusive  intellige  : 
poeniluit  enim  moriens.  Nam  constat  apud  01- 
thodoxos  neminem  in  schismale  manentem  in 
eoque  morienlem  salvari.  Non  enim  in  Eccle- 
siam  coelestem  admittitnr,  qui  i\  terrestri  se 
sc|>aravit.  Quocirca  schisma  est  peccaium  mor- 
tale ,  et  schismatici  non  tantum  a  Dei  gratia, 
sed  et  ab  Ecclesia  abscissi  et  praecisi  sunt,  nisi 
per  ignorantiam  eulpa  eorum  vcl  in  totum  vel 
in  partc,  ut  non  sit  mortalis,  excusclur. 

Secundo  ,  quia  Euphralcs  longe  abcsl  a  Roma: 
nec  Roma  dici  potest  Eupbrates,  scd  potin» 
Rabylon  :  haec  enim  Euphrati  adjacet.  Terlio, 
schisma  I.aurcnlii  et  Svnunacbi  non  fuit  in  tota 
llalia,  sed  tanlum  Romae.  Rursum,  inter  Anas- 
lasium  et  Thcodoricum  nullum  fuit  bellum  ,  sed 
solis  minis  Tbeodoricus  cot^git  Anastasium  pa- 
Cis  amanlem,  ad  Ecclesias  Arianis  concedcii 
diim.  Quarto,  Thuringi  etSaxones  nullamcuni 
Anastasio  vl  rbeodorico  babcnl  connexionem  . 
ut  habcnl  inlcrse  omnia  quae  hoc  capile  recen- 
scnliir. 

Tertio,  Reda,  Ricbard.  Andrcas,  Rupert  \rc 
tasct  Viegas  referunt  beBcaduitkna  mondi  tem- 
pora.  Angelus  ergo  hic  sextus .  erit  pra>cipuu- 
aliquis  dasmon.  Ilic  solvct  qnatuor  angelos ,  id 
cst,  omnes  (bTinones  ligatos  in  Kupbratc  Baby- 
lonis,  idest,  io  congregationc  el  confusione  iiii- 
piorum  ,  qui  Ecclesiam  totam  in  fine  mundi 
oninibus  modis  divcxabunt.  lnde  dicunlur  esse 
vicies  millies  dcna  millia. 


1192  COMMENTAFUA  IN  APOCAL 

Quarto  etoptime,  Ribera  plagam  banc  pro- 
priej  ulverba  6onant,  accipit,  putatque  fore 
innumerum  exercitum  ferorum  hominum  ct 
militum,  qui  in  fine  mundi  puniet  et  occidet 
liomines  impios,  scilicettertiam  eorum  partem. 
Angelus  ergo  bonus  tuba  canens  solvct  quatuor 
angelos. 

Quos,  et  quales  ?  Nonnulli ,  apud  Andream  et 
Aretam,  putant  hoscc  quatuor  esse  angelos  bo- 
nos ,  essequeMichaelem,  Gabrielem,  Raphaelem 
etUrielem,  cujus  fit  menlio  h.  Esdrae  h.  \.  et 
c.  5.  20.  Veruni  paiet,  lios  quatuor  angelos  esse 
malos,  esseque  daemones;  nam  hi  soli  liganlur, 
non  boni.  lli  ergo  sunt  quatuor  praecipue  dae- 
moncs ,  qui  quasi  prsesuut  quatuor  orbis  parli- 
bus  ;  ligati  autem  sunt  in  passione  Cbristi ,  nc 
lanium  noceant  liominibus  quantum  aute.  Hiin 
line  mundi  rursus  solvenlur,  ut  grassentur  pu- 
niantque  impios.  Porro  hi  dsemones  ligati  sunt 
in  Euphrate.  Hic  enim  iocus  ad  hoc  estcon- 
gruus.  Primo,  quia  Euphrates  alluit  Habylo- 
nem  ;  Babylon  autem  typus  est  regni  diaboliet 
impiorum.  Secundo,  quia  Euphrates  alio  res- 
pectu  typus  estBaptismi  :  per  Euphralem  enim 
transivil  Abraham  in  terram  promissam,  inde- 
que  Hebraeus,  id  est  transicns,  vel  transamna- 
nus ,  est  diclus.  Forte  eliam  tertio ,  ait  Andreas , 
quiainde  nascilurus  vel  exilurus  est  Antichris- 
lus.  Porro,  licet  hi  archidaemones  ligali  sint, 
habent  lamen  suos  velut  emissarios  canes  ubi- 
que ,  qui  homines  tentent  et  divexent  ,  uli 
experentia  conslat.  Pari  modo  Asmodaeus  ,  li- 
bidinum  rex,  ligalus  a  Raphaele  in  deserto  M- 
gypti,  Tobiae  8.  3.  suos  tamen  per  orbem  dae- 
mones  quasi  ganeones,  jyngas  et  cupidines 
emittit :  sicut  et  de  ebriis  lascivisque  daemoni- 
hus  Andron  proficiscentibus ,  narrat  in  Icon. 
Philoslralus  ,  uti  recte  advertit  nosler  Serarius  , 
scribens  in  Tobiae  c  8.  Sic  Lucifer  religatus  in 
inferno  suos  ubique  habet  emissarios  ;  quin  el 
ipse  solvelur  tempore  Antichristi ,  ut  patebit 
c.  50.  v.  2.  et  3. 

Quaeres  quomodo  et  quibus  funibus  ligentur 
daemones.  Resp.  eos  certo  loco  ligari,  cum  in 
illo  per  decrelum  et  potestatem  divinam,  vel 
angelicam  detinentur,  ut  selocomovcre  ,  eoque 
rgredi  nequeant.  Hoc  autem  fieri  potest  tribus 
modis:  Primo,  si  Deus  eis  subtrahatconcursum 
divinum,  qui  necessarius  est  ad  motum  etegres- 
sum,  simulque  conservet  semper  illos  in  suo 
ubi,  seu  situ  et  modo  existendi  illo  loco,  cui 
vult  eos  affigere.  Secundo  moraliter,  si  im- 
pediat  ne  egredianlur ,  y.  g-  minando  eis  acrio- 
res  prenas  si  egrediantur,  atque  puniendo  illos 
si  egrediantur ,  et  compellendo  eos  regredi :  sic 
Asmod.xocertaeremiiEgyptiportio,  extra  quam 
ne  ad  passum  pedis  egredi  ei  liceat,  a  Raphaele 
esl  designata  et  praescripta.  Tertio,  physice  om- 
nino  et  naturaliter,  si  imprimateis  modum,  aut 
qualitalem  aliquam  detentivam,  vel  unitivam 
loco,  v.  g.  impetum  et  vim  permanentem.  Si- 
milem  enim  vim,  sed  transeuntem,  videmus 
eorporibus  ,  uli  lapidibus ,  imprimi,  qua  in  al- 
tum  levantur  dum  eojaciuntur.  Sicut  ergo  homo 
robuslus  alium  minus  fortem  certo  loco  violente 
detinere  polcst,  per  vim  ei  impressam,  ita  et 
angelus  daemonem.  Similem  enim  vim,  licet 
non  corporalem,  sed  spiritualem,  potest  spiri- 
tus  superior  etpolentior  spiritui  inferiori  et  mi- 
nus  polenti  imprimere;  atquede  faclovim  hanc 
imprimuntda?monibus  angeli,  cum  eos  ex  ccr- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX. 

to  loco,  v.  g.  ex  corporibus  obsessis  energume- 
norumvioleoteexpelluntetextrudunt.  Curenim 
Deus non  possit  similem  vim,  non  transeuntem, 
utiilla  est,  sed  diutius  permancntem  produce- 
re  ?  magis  enim  mirabilem  vim  igni  inferni  in- 
didit,  qua  non  lantum  delinet,  sed  el  agit  in 
animas  damnaiorum,  ipsosque  daemones,  eos- 
que  urit  et  cruciat.  Iloc  esl  quod  ait  S.  1'elrus 
2.  epist.  2.  t\.  Si  cnim  Deus  angetis  peccantibus 
non  pepercit ,  sed  rudentibus  inferni  deiractos  in 
lartarum  tradidll  cruciandos.  Ubi  nota  ex  Graeco, 
vocem  rudenlibus  non  referri  ad  delractos  :  qui 
enim  rudentes angelos  detraherentcoelo?  Sed  ad 
vocem  tradidit ;  q.  d.  Tradidileos  Deus  et  man- 
cipavit  carceri  etigni  infernali  illiqueeos  inper- 
petuum  devinxit,  et  quasi  quibusdam  rudenli- 
bus,  vel ,  ul  Graeca  habent ,  anpxii  Soyou  ,  id  est 
catenis  caliginis ,  alligavit.  Sic  enim  explical 
S.  Judas  in  sua  epistola  vers.  G.  dicens  :  Angelos 
quinon  servaverunt  suum  principatum ,  vincuiis 
ceternis  sub  caligine  reservavit.  Alia  ratione  ligan- 
tur,  id  est,  ligari  se  sinunt  daemones  a  magis, 
cumipsi  ex  conventioneet  pacto  eos,  vel  volen- 
tes,  vel  asuperiore  (hemone  coactos  in  annulis 
includunt ,  ul  qui  annulos  gestant  daemones  sibi 
familiares  et  obsequenles  habeant.  Ita  S.  Hier. 
in  v.ita  S.  Hilarionis  ,  narrat  daemonem  ab  ama- 
sioin  puellam  quam  deperibat  immissum,  cum 
S.  Hilarion  eum  cxpelleiet,  exclamasse  :Ocru- 
ces ,  6  tormenla  quai  patior !  Exire  me  cogis ,  et  U* 
gatus  subler  limen  tcneor.  Non  exeo ,  nisi  ado- 
lescens  qui  tenet  dimiserit.  Tunc  senex  :  Grandis, 
ait ,  fortiludo  lua,  qui  licio  et  lamina  strictus  te- 
ncris.  Et  sane  ex  hac  alligatione  patet  daemo- 
num  tum  inlirmitas,  tum  vilitas.  Unde 

MoraliterS.  Antoniusapud  Atbanas.il/ma5,  ail, 
dcemonis  formidare  non  debemus  :  nam  liamo  cru- 
cis ,  ut  draco  aduncatus  a  Domino  est ,  et  capislro 
iigatus  ul  jumentum,  et  quasi  tnancipium  fugiti- 
vum  vinctus  circulo ,  et  armilla  labra  perforatus , 
nullum  fideiium  devorare  pennittitur.  Et  S.  Aug. 
serm.  197.  de  Temporc.  Sialiigatus ,  ait,  diabo- 
tus  est ,  quare  tantum  adkuc  pravalet  ?  sed  tepidis 
vtnegligentibus ,  et  Deum  in  veritatenon  timenti- 
bus  dominatur.  Aitigalus  cst  tanquam  innexus 
calenis  canis;  el  neminem  potest  mordere  nisieum  , 
qui  se  mortifera  securitate  illi  conjunxerit.  Jam 
videtur,  fratres ,  quia  stutlus  est  homo  itte ,  quem 
canis  in  catena  positus  mordet.  Tu  te  illi  per  volup- 
lates  et  cupiditates  saculi  noli  conjungere ,  et  illi 
ad  te  non  prcesumet  accederc ;  tatrare  potest , 
sotlicitare  potest ,  mordere  omnino  non  potest,  nisi 
votentem.  Non  enim  cogendo,  sed  suadendonocet ; 
nec  exlorquet  a  nobis  consensum,  sed  petit. 

15.  Ut  occideret  tebtiam  pabtem  iiomixum  ,  ] 
non  signatorum,  ut  patet  ex  dictis  cap.  7.  v.  3. 
ejt  cap.  9.  v.  h.  puta  impiorum  et  reproborum. 
Idem  patet  ex  eo  quod,  si  hi  occisi  essent  pii  el 
justi,  nulli  tunc  jusli  amplius  superessent  in 
mundo.  Caeleri  enim  qui  non  sunl  occisi,  erunt 
idololalrae,  ut  dicilur.  Ergotanlum  loquilur  hic 
de  non  signatis  el  impiis  (quorum  sunt  hae  vin- 
dictae  et  pcenae)  ex  quibus  ait  tertiam  partem 
occidendam  ;  ceeteros  vero  permansuros  in  sua 
idololatria  et  sceleribus. 

Utnumebus  equestbis  exebcitusvicies  millies 

I)E.\A  MILLIA..  ]  Graxe  2uo  fivpixties  pvpiocdav, ,  ita 
lcgit  nosler  Aretas  et  alii  (licet  Complulens. 
nonhabeant  to  Svo  )  idestduae  myriades  myria- 
dum,  id  est  bis  millies  centena  millia.  Myrias 
euim  esl  decem  mille  :  duoe  ergo  myriades  my- 


COMMENTARIA  IN  APOCAI 

riadtim  .suni  vicies  millies  dcccm  millia,  id  cst 
duccnlics  inillcna  millia,  siveducentimillionos. 
Ingens  et  innnunis  erit  hic  exercilus  ('quilum, 
qualis  nunquam  visusestin  orbe.  Ex  quo  non- 
nulli  conjiciunt  podestrem  exercitum  ,  qui 
cqueslri  jungi,  cumquenumero  longe  supcrare 
solet,  fore  longe  majoremet  quasi  innumerum. 
Verum  sic  cxercilus  hic  nimius  forct  et  peue 
immensus  ,  quem  nulla  provincia  alere  autsus- 
tinere  possel  ;  uipole  qui  majorem  parlcm  lio- 
minum  qui  in  orbe  sunt,  ac  consequentcr  plu- 
rimos  impios ,  quos  Deus  hoc  excrcilu  punire 
volet,  in  secomplectcrctur.  Cum  crgo  peditalus 
hic  non  meminerit,  videlur  is  nullus,  vel  exi- 
guus  fore;  sed  totus  ,  vcl  pene  totus  exercilus 
fore  equestris ,  qualis  cst  Tartarorum,  Persa- 
rum,  Polonorum  ,  etc.  Celehralur  omnium  ore 
mullitudo  excrcitus  Xerxis,  qui  quinque  anno- 
rum  apparatu  decies  centena  millia  ,  id  est  mil- 
lioncm  hominum  in  aciem  conlra  Gra^cos  cdu- 
xit.  Quem  nuincrum  ut  Valerius,  et  ex  eo  sanctus 
Hieron.  testantur,  de  alla  prospeclans  specula, 
ilevisse  fertur,  quod  ex  lantamullitudine  nemo 
post  centum  annos  superfuturus  esset.  Igilur 
ipse  maria  pontibus  conjunxit.  Athon  montem 
continenli  ahscidit,  teste  Plinio  1.  k-  c.  10.  Ve- 
rum  quid  haec  ad  has  Apocalypseos  copias  ? 
Xerxcs  unum  eduxit  millionem  :  hic  ducenti 
milliones  liominum  educendidicuntur.  Ergo  du- 
centesimam  lanlum  hujus  exercitus  partem 
liabuit  Xerxes ,  et  tamen  de  Xerxe  canit  Lu- 
can.  1.  2. 

Multum  cum  ponlibus  ausus  , 
Europamque  Asiae  ,  Scstonquc  admovit  Abydo  , 
Iuccssitque  frclum  rapidi  super  Ilellesponti. 

Quocirca  nonnullis  incredibilis  videtur  liic 
numerus  ,  cum  in  toto  orbe  vix  eis  videanlur 
esse  ducenti  milliones  hominum.  Scd  errant  : 
nam  in  solo  regno  Sinensi  numerantur  250 
milliones  hominum,  uti  docet  noster  P.  Nico- 
laus  Trigault.  lib.  de  Expcdit.  Sinensi  :  ex  qui- 
bus  quinta  pars,  puta  quinquaginta  milliones, 
polcst  esse  milituin.  Adde  lolidcmex  /Elhiopia  : 
Ethiopum  enim  mira  est  soboles,  et  copia.  Ad- 
rle  totidem  ex  Tartaria,  et  totidem  ex  India  , 
babcbis  duccutos  millioncs.  Junge  tunc  pluri- 
mos  loie  bominos  :  plerique  enim  erunt  carna- 
les  ,  et  vacabunlgeneralioni. 

Possetetiam  quis  suspicari  bonam  exercitus 

liujus  partem  fore  (kemonum,  qui  induti  specio 

ct  forma  non  locuslarum,  ut  illi   praecedentis 

tubee  v.  T>.  sed  hominum  ct  cquitum,   impios 

allligcntoi  oasiigabunt.  Nam  duces  eorum  erunt 

qualuor   Arcbitbvinones ,    ut    patct   v.    \l\.   qui 

\.  15.  dicuntur  OCCisuri,  scilicet  tam  per  se , 

quam  per  suos  socios,   puta    da?monos,   tcr- 

liam   partcin  honiinum.  Et  de  liis  ad    litterani 

verilicari    poterit    quod    dicitur   v.   17.    Capila 

cquorum  crunt  tanqttamcapila  leonum  ;  cl  tlc  ore 

corum  proccdit   ignis ,    ct   fumus,    ct   sulphur  , 

cl  illud  v.   19,  CtattliC  rorttm  simitcs  scrpcntibtis  , 

Itabcntcs  capita:  ct  in  liis  nocent.  Daemoncs  enim 

formam    serpcntum  ,  leonum,  et  quorumlibei 

animalium  facile   assumere  vel  equis  suis  as- 

suere,  ei  per  apparentiam  adiungere  possunt. 

Denique  si  ducenti  milliones  lii  tantum  essent 

lioininum,  utique  continerent  majorem  partem 

hominum  impiorum  (pauci  cnim  tunc  crunt  pii 

etjusli)  qui  punicndi  crunthac  plaga,  non  au- 

tcm  punient  alios.  Hsec  enim  plaga,  uti  ct  cate- 

CORNEL.    v    LAPIDR.      T0JC.    X. 


VPSIN  s.  JOAWNlf.  Cap.  IX.  1193 

ne ,  immiltelur  in  impios,  lerliamque  eorum 
partem  absumet.  Cnde  videlur  potiorem  parteui 

bujtis  nurncri  forc  dainonum  ;  alioqui  enim 
iuipii  punirentur  per  bomines  ceque,  imo  ma- 
gis  impios,  et  mullo  plures  essc-nl  carnifu 
qiiam  rei  punicndi;  alque  carniliccs  ip>i  impii- 
ne  evaderent,  cuin  lanicn  cajleris  impieutiores 
sint  futuri. 

Opinalur  Ribera  hunc  excrcitum  fore  decem  ii- 
lorum  regum,  qui  ante  Anlicbrislum  Babylonem 
everient,  uli  describit  Joannes  c.  18.  hoc  ergo 
caput  18.  per  hysterologiameo  Ioco  ponit^cum 
rectoordine  hic  ponendum  esset.  Unde  inferunl 
aliqui  hunc  numerum  mililum  fore,  non  siniul, 
sed  successive  ;  per  multos  enim  annos  horum 
rcgum  praelia  duralura.  Vcriun  hoc  minusi 
probabile  oslendam  c.  17.  16.  Vcrisimilius  du  i 
possetliuncexercilumprieparalui  iini  viam  Anti- 
chrislo,  acforeipsius  Anticbiisli  jam  incboan- 
tis  ct  invalescenlis  ut  eo  sibi  gcntcs  subigai, 
ac  tandem  liat  rcx  cl  moiiaicha  orbis.  Ni.m  mo\ 
de  ejus  regno,  monarchia  el  bello,  quod  tunc 
ipse  geret  conlra  Chrislianos,  audiemusc.  11. 
in  ipsolibro  signalo,  cujtis  sigillumullimum  bic 
reseralur,  itautposl  heec  proximesequi  videaltu 
leclio  libri  signati ,  qui  tractat  de  monarcliia 
Antichrisli. 

17.  Et  ita  (ut  jam  dicam )  vidi  equos  in  vi- 
sione,]  scilicet  liabentes  capila  quasi  leonum  . 
loricas  hyacintliinas,  etc.  ut  sequitur. 

ET  QUI  SEDEUA^T  SUPER  EOS  ,  IIABEBA^T  LOItlCAS 
IGNEAS  ,   ET  HYACIMIIINAS  ,  ET  SULPIIUREAS  ,  ]  SCi- 

licet  aliqui  equites  habebant  loricas  igneus,  id 
est  lucentes,  et  radiantes,  acflammanics,  ideo- 
que  terribiles  instar  ignis  ;  alii  habebant  loricas 
liyacinthinas  ,  idest  violacei,  sive  ccelestis  colo- 
ris,  ut  e  coelo  a  Deo  missi  vidcrentur  :  alii  5«/- 
phurcas,  idesl,  rubeas  et  croceas  inslar  sulpbu- 
ris.  Ilosce  enim  colores,  aut  cerle  tunicas  taliuni 
colorum,  loricis  suis  hi  equites  inducent,  turn 
ornalus,  tum  lerroris  causa,  ulpercellant  hostes. 
uti   faciunt  nostri  equites  ,  quos  proinde  Belgaj 

vocant  vot»c  rocl)cn,  bLamvc  vocl)cu,  cjcclc 

V0cl)Clt;  etGalli,  acquc  ac  Ilali  et  Hispani,  casa- 
quc  rougc ,  casaque  bleue ,  casaquc  jaunc.  Hi  ergo 
ultimi  habebunt  loricas,  vel  tunicas  Ioricarum 
croceas,  sive  sulphureas  ,  ut  per  eas  Deus  signi- 
ficet  vindictam,  quam  pcr  hosce  equites  exer- 
ceredecrevit  in  libidincs,  et  fcetida  peccata  ac 
peccalores ,  ulque  per  eas  prognostice  indicel 
sulphur  infernale,  quod  impiis  in  gehenna  pa- 
ratum  estct  imminct.  Sic  Virgil.  ^neid,  12.  ca- 
nit  de  Turno  : 

Ipse  dehinc  auro  squallenfem  alboque  orichalco 
Circumdat  loricam  humeris. 

EtLivius  lib.  5.  Belli  Maced.  agens  de  equilibus  : 
Partim  ,  inquit ,  loricatos ,  quos  calaphractosvo- 
cani ;  partim  sagittis  ex  equo  tttcntes. 

AlluditS.  Joannes  ad  Jeremite  51.  27.  ubi  fero- 
cos  equos  et  equites  Persarum  incitans  ad  cxci- 
dium  Babylonis  ,  ait :  Adducile  cquum  quasi  bru- 
clutm  actttf  atttm ;  briichus  enim  genus  est  lo- 
cusia?.  Porro  prseferoces  esae  Persarum  equos, 
ut  videantur  ex  se  babere  aculeos,  ncc  agere 
calcaribus,  docel  Oppianus,  dum  ait  : 

Qui  civos  habttant  virides  Euphratis  ad  nndn. 

Msgmniiais  uiuntur  oquis  in  bdh  lconum. 

I.umina  glauca  vibrant,  et  magnum  ifl  pectore  robur 

150 


il!V 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 


Efferat  auilaces  auimos  ad  fervida  bclla. 
Acccdit  levilas  cursus,  quodqueora  leonis 
Inlrcpide  pcrlerre  valent. 

Tales  erunt  et  hi  S.  Joannis  equi  in  finc  muntli. 
etcapita  kquorum  eranttanquam  capita  leo- 
nub;  et  de  ore  eorum  prockdit  igms,  et  fumus  , 
et  sulpiiur.  ]  Per  equos  quoque  equites  ipsos, 
mclonymicc  intellige.  Significat  per  hyperbo- 
lem ,  formidabiles  fore  equos  et  equites  instar 
leonum ,  ut  fumos  naribus  efilent ,  videanlurque 
ignes,  sulphuretfiammas  spirare.  Rursumequi- 
tes  spirabunt  ignem,  fumum  et  sulphur,  id  est 
incendia,  et  omnimodam  vastitatem  orbi  affe- 
rent  suis  minacibus  verbis  et  imperiis,  cohor- 
tando  se  invicem  ,  et  inclamando  fuego,  fue- 
go ,  uti  in  cxpilalione  et  excidio  Antverpiensi 
(quam  ipsi  furiam  vocant)  nostro  aevo  factum 
mcminimus,  quando  majorel  nobilior  urbis  et 
emporii  illius  quondam  celeberrimi  pars  Hispa- 
nico  igne  horribiliter  conllagravit.  Tcrlio  ,  pro- 
prie  signilicantur  hic  bombardae  militum,  et 
ignis  pulveris  sulphurei.  Dum  enim  milites  ja- 
culantur,  ita  admovent  ori  instrumentum  ,  ut 
ore  ignem  et  fumum  sulphureum  emitlere  vi- 
deantur.  Et]hocmodo  objecta  sunt  animo  sanc- 
ti  Joannis  iii  visione.  Ita  P.  Lessius  1. 13.  de  Per- 
lect.  divinis  c.  18.  Adde,  si  bona  hujus  exercitus 
pars  sil  damionum,  de  iis  haec  ad  lilteram,  ut 
sonant,  accipi  posse,  ut  dixi  paulo  anle.  Idem 
dico  de  caudis  serpentum  ,  de  quibus  subdit 
dicens : 

19.  POTESTAS  KNIM  EQUORUM  IN  ORE  EORUM  EST , 
ET  1N  CAUDIS  EORUM.  NAM  CAUDjE  EORUM  SIMILES 
SERPENTIBUS,    HABENTES    CAPITA  :    ET  IX    HIS   NO- 

<;ent.]  Patethaec  non  ad  litteram  scd  symbolice 
accipi  debere,  oeque  ac  capita  leonum ,  et  ignem 
sulphurque  de  ore  egrediens.  Ntilli  enim  equi 
habenlcaudas  serpentum,  aut  capita  in  caudis. 
Caudae  ergo  hae  capitatee  significant  gladios  mili- 
tares,  qui  inslar  cautlarum  retro  exstant,  et  ca- 
pulos  instar  capitis  habent :  describit  enim  arma 
corum,  bombardas  scilicet,  per  ignem,  fumum  et 
sulphur,  etgladios  percaudascapitatas.  Aut  cer- 
te  per  caudas  intellige  pedissequos  et  ministros 
militum  qui  plerumque  sunt  pessimi ,  et  instar 
serpentum  occulte  nocent  incendiis,  furlis , 
venenis,  aliisquc  modis.  Ita  P.  Lessius  loco  jam 
citato.  Insuper  caudae  hae  significant  novissi- 
mumeorum  imperium,  quodpacificumetquie- 
tum  jam  videbatur,  eo  qu6d  per  tyrannidem 
suam  omnes  hostes  suppressissenl,  aut  sube- 
gisseut;  aeque  lamen  dirum  fore  ac  eorum  prin- 
eipium,  nimirum  qudd  in  fine  redibunt  ad  sua 
capita,  id  est  ad  primam  crudelilalem  ,  et  ad 
dira  duraque  sua  imperia  ,  ut  rursum  videantur 
ore  spirare  et  efflare  ignem  ,  fumum  et  sulphur. 
liursum,  quod  virulenti  et  dolosi  erunt  instar 
serpentum.  Unde  Richard.  Victorinus  qurerens 
cur  horum  equorum  caudae  desinant  in  capita 
scrpentum,  respondet :  Quoniam  impii,  dum 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  IX. 
nequeunt  aperta  perseculione  nocerc,  per  oc- 
cuham  ct  fraudulentam  simulationem  noccndi 
sumunt  inilia.  Et  Joachim  :  Quiu,  inquit,  cum 
putantur  ab  inferendis  malis  quiescere,  lunc  ex 
insperato  deteriora  mala  commiltunt ;  et  ita  cau- 
dee  eorum ,  id  est ,  ftnis  prxcedentium  malorum, 
in  capila  desinunt ,  id  est ,  in  inilia  fulurorum. 

Symbolice  S.  Gregor.  1.  33.  Moral.  c.  28.  vel 
juxta  aliam  edilionem  23.  hacreticis  heec  attri- 
buit  :  Quia,  inquit,  quod  ab  eis  verbis  blandienli- 
bus  dicitur,  hoc  a  principibus  eorunl  fautoribus 
gladiis  ferientibus  imperatur.  Unde  potestas  eorum 
est  in  ore  et  in  caudis.  In  ore  namque  doctorum 
scienlia,  incaudavero  scecularium  potentia  figu-* 
ratur.  Namper  caudam  quai  retro  est ,  hujussa- 
culi  postponenda  temporalitas  designatur.  Relro 
est  enim  omne  quod  transit ,  ante  vero  est  omne 
quod  veniens  permanet.  Islis  ergo  equis,  id  est , 
nequissimis  prcedicaloribus  ubique  carnalium  im- 
pulsu  currentibus  in  ore  et  in  cauda  potestas  est  ; 
quia  ipsi  quidem  perversa  suadendo  pr&dicant , 
sed  temporalibus  potestatibus  fulti ,  per  ea  qux  re- 
tro  sunt  se  exaltant.  Nota  hic  obiter  quo  loco, 
juxtaS.  Gregorium,  habenda  sint  omnia  tempo- 
ralia ,  ipsaque  orbis  imperia  ;  nam  per  caudam 
hic  designantur,  utjustitise  etvirtuti,  asque  ac 
Ecclesiae  postponendaintelligantur. 

20.    ET  CiETERI  HOMINES,  QUI  NON  SUNT  OCCISI  IN 

iiis  plagis,  neque  poenitentiam  egerunt.] Neque, 
id  est  non,  vel  nequidem  tunc.  q.  d.  Caeteri  homi- 
nes,  cum  tot  strages  et  funera  viderent,  nequi- 
dem  tunc  compuncti  ad  mentem  redierunt,  nec 
ad  tantas  sociorum  plagas  resipuerunt.  Patet  ex 
Graeco.  Mira  ergo  erit  tunc  hominum  obduratio, 
qui,  visis  tot  signis  etplagis,  persistent  nihilo- 
minus  in  suis  sceleribus  et  idololatria.  Similis 
fuit  obduratio  Pharaonis  Exodi  7.  et  sequent. 
qui,  visis  tot  porlentisetfiagellis  Mosis,  iis  magis 
obduruit,  fortiusqueDeo  et  Mosi  restitit.  Causcc 
ejus  erunt  variae.  Prima,  assuetudo  peccandi  ; 
indeque  ingens  concupiscentiae  vis  :  ob  quam 
videmus  ebriosos  a  vino,  luxuriosos  a  venerc 
non  abstinere,  etiamsi  praesentem  et  certam 
exinde  pestem,  imo  mortem  sibi  imminere  vi- 
deant.  Secunda,  infidelitas  ;  quia  non  credent 
has  plagas  a  Deo  infiigi,  sed  fato,  vel  mundi 
quodam  morbo,  et  senectulis  quasi  vitio  eveni- 
re,  uti  senserunt  Stoici,  et  nunc  Politici.  Ter- 
tia  ,  quod  tunc  solutus  erit  diabolus  ,  qui  omnes 
ultimasque  suas  vires  exeret  :  unde  impiorum 
tunc  quasi  animas  et  corpora  possidebit.  Quarta, 
quia  plagae  hae  concitabunt  in  eis,  utpote  im- 
piis ,  bilem  etimpatientiam  :  unde  blasphema- 
buntDeum,  vel  auctorem  plagarum,  quOd  tot 
tantasque  eis  infiigat,  uti  ait  S.  Joannes  c.  16. 
vers.  9. 

Ut  non  adorarent  d^emonia.  ]  Hinc  patet  in 
fine  mundi  renascituram  idololatriam ,  sed  eam 
evertet  postea  veniens  Antichristus  :  volet  enim 
ipso  solus  coli  sicutDeus,  sictit  praedixit  Daniel, 
c.  11.  36.  et  sequent. 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN.  S.  JOANNIS.  Cap.  X. 


1195 


CAPUT  DECIMUM. 


SYNOPSIS   CAIMTIS. 


VlDET  JOANNES  ANGELUM  AMICTUM  NUBE  ,  DEXTRO  PEDE  MARI  ,  SINISTRO  TERR/E  l.NSIS- 
TENTEM  ,  AC  JURANTEM  QUOD  AMPLIUS  NON  ERIT  TEMPUS  :  MOX  REBOANT  ET  CONSONANT 
SEPTEM  TONITRUA.  SECUNDO  ,  V.  8.  JUBETUR  AB  ANGELO  ACCIPERK  LIBRLM  APERTUM, 
ACCEPTUMQUE  DEVORAT  ,  QUEM  IN  ORE  DULCEM  ET  MELLEUM  ,  IN  VENTRE  VERO  AMARLM 
EXPERITUR. 

OUATUOR  ERGO  SUNT  PUNCTA  HOC  CAPITE  NOTANDA  :  PrIMUM  EST  ,  IDRA  ANGRLI  FORTIS  , 
QUI  UNUM  PEDEM  FIGIT  IN  TERRA  ,  ALTERLM  IN  MARI  ;  SECUNDUM  ,  SEPTEM  TOMTRUA  ; 
TERTIUM  ,  JURAMENTUM  ANGELI  QUOD  AMPLIUS  NON  ERIT  TEMPLS  ;  QUARTUM  ,  LIBER  DA- 
TUS  JOANNI  DULCESCRNS  IN  EJUS  ORE  ,  SED  IN  VENTRE  AMARESCENS. 

I .  Mk/r*£s sv^f SS&g-r  vidi  alium  Angelum  forlcm  descendentem  dc  ca'lo  amictum  ntibc ,  el 

iris  in  capite  ejus,  et  facics  ejus  erat  ut  sol ,  et  pcdes  ejus  lanquum  co- 
lumna?  ignis.  2.  Et  habebat  in  manu  sua  libellum  aperlum  ;  et  posuit  pc- 
dem  suum  dextrura  super  mare,  sinistrumautem  super  terrara.  3.  Et  cla- 
vfmavit  voce  magna,  quemadmodum  cum  leo  rugit.  Et  cum  elamasset , 
locula  sunt  seplem  tonitrua  voces  suas.  h.  Et  cum  locuta  fuissent  septeni 
tonitrua  voces  suas  ,  cgo  scripturus  eram  ,  et  audivi  vocem  dc  ccelo  dicen- 
!em  mihi  :  Signa  qua3  locuta  sunt  septera  lonitrua  ,  et  noli  ea  scribere.  5.  Et  Angelus ,  quem 
vidi  stantem  supcr  mare,  et  super  terram,  levavit  manum  suam  ad  ccelum;  6.  et  juravit  per 
viventem  in  soecula  sseculorum  ,  qui  creavit  ccelum  ,  et  ea  quaj  in  eo  sunt ;  et  terram  ,  et  ea  qiue 
in  ea  sunt  ;  et  mare  ,  et  ea  quae  in  eo  sunt :  Quia  tempus  non  erit  amplius.  7.  Sed  in  diebus 
vocis  septimi  Angeli ,  cum  cceperit  tuba  canere,  consummabitur  mysterium  Dei  ,  sicut  evan- 
^elizavit  per  servos  suos  Prophetas.  8.  Et  audivi  vocem  de  ccelo  iterum  loquentem  mecura,  et 
dicentera  :  Vade  ,  ct  accipe  libruin .  apertum  de  manu  Angeli  stantis  super  mare,  et  super  ter- 
ram.  9.  Et  Abii  ad  Angelum  ,  diccns  ci ,  ut  daiet  mihi  librum.  Et  dixit  mihi  :  Accipe  librum, 
ct  dcvora  illum  ;  et  faciet  amaricari  veutrem  tuura  ,  sed  in  ore  luo  erit  dulce  tanquam  mel. 
10.  Et  accepi  librum  de  manu  Angeli,  et  devoravi  illum  ;  et  erat  in  ore  meo  tanquam  mcl  dul- 
ee  :  et  eum  devorassem  cum,  amarieatus  est  venter  meus;  11 .  et  dixit  mibi :  Oportet  te  iterum 
|trophctare  genlibus ,  et  populis,  et  linguis,  et  regibus  multis. 


Notat  AIc;izar  luec  omnia  a  capite  18.  usque 
.k1  vcrs.  15.  c.  11.  pertinere  quodammodo  ad 
sextam  tubam  et  plagam  septimi  sigilli.  Nani 
siculi  post  quintam  plagam  dixit  Joannes  c.  9. 
v.  12.  Vw  unum  abiit ;  ita  c.  11.  lk.  ait:  Va?  se- 
nindum  abiit ,  itl  cst ,  sexla  plaga  sexti  sigilli 
jam  peracta  est:  Et  ecce  vce  tatium  veniet  cito , 
puia  septima  et  ultima  plaga,  quae  explicatur 
ibidem  v.  15.  Iloc  ex  parte  verum  est ,  sed 
non  universim  ,  Ut  patebit  initio  capitis  sc- 
(|iieniis. 

Hursum  Alcazarex  snse  explicalionis  acolu- 
iliia  censet,  sicut  plaga  sexta  JutKxorum  iras  et 
furores  complexa  est,  ita  boc  capite  signilicari 
borribilem  illam  persccutionis  procellam,  et 
quasi  furorem,  quam  Judsei  contra  Ecclesiam 
concitarunt,  initium  fuisse  verre  ac  solidae  *'. rn- 
lilium  felicitatis:  eo  enim  Oeum  bajc  tlirexisse, 
irt  persccutiones  l-:cclcsi;c  vcrterct  in  ejus  felici- 
latem  et  gloriain  ,  nimirum  ut  derelictis  Jutheis 
iransferrei  fidcm,  F.cclcsiam  ct  salutcm  ad  (Jen- 
les:  atque  hoc  intvlligi  cum  dicitur  :  Constim- 
mabitur  myslcrium  Dci.  Verum  ha?c  speclant 
uorissima  "tempnra.   Tnscruntur  ergo  hic  ,   ut 


homines  qui  tune  lot  plagis  scx  tubarum  a  Deo 
per  Angelos  moniti  nolent  poenilere  ,  vehemen- 
lius  retlarguantur,  arctentur  et  urgeanlur  ,  un- 
tle  jurat  Angelus:  Quiu  amplius  nonerit  tcmpus. 
1.  Et  vidi  aliuw  Angei.im  tortem  descendf.n- 
tem  de  coelo  amictlm  nube ,  et  iris  in  capitr 
ejus,  etfacies  ejus  euat  ut  sol  ,  f.t  pedes  eji > 
t.vnquam  coi  iMN.E  iGNis.  ]  Primo,  Primas.  Bctla. 
liicliard.  el  alii  multi  per  Angelum  hunc  acci- 
piunt  Cbrislum  ,  qui  tle  coelodcscendil  in  incar- 
nalione.  Iritlem  gestal ,  quia  icgaWW  est  pacis. 
Ilic  (errtt  et  mari  imperat  :  undc.  pedem  ununi 
hrra?  .  allcriun  niari  ,  quasi  possessor  et  domi- 
nus  imponit.  IVs  cjus  tlexlcr  est  niisericordia , 
sinisler  est  juslitia  :  Iniversce  enim  vite  Domini 
misrriconliii  (I  r>ritus.  I.ibrtim  balwt  apertum  , 
qtiia  myslrriiun  graliif  et  salutis  revelavii.  Ru- 
gH  instar  leonis ,  quia  poenas  gehenna;  impiis 
dcnuntiat :  juratquo  qiio«l  \n)>l  tliem  judicii  non 
eril  amplius  lempus.  Fost  cjus  vocem  locuta 
sunt  seplem  toniiiua,  id  est ,  omnes-  Aposloli 
jtnvdicarunl  tolo  orbe  ,  qui  aeque  ,  ut  Jacobus 
ct  Joannes,  fucnint  lJoancrges,  id  esl ,  filii  to- 
nitrui. 


M9G  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

Huc  acccdit  Alcazar  :  Angelus  fortis  ,  inquit, 
<?st  Christus,  qui  quasi  magni  consilii  Ange- 
lus,  pcr  Apostolos  nuindo  annuntial  aliissiinum 
Deoconsilium,  quod  scilicet  Judaici  populi  dimi- 
nutio,  egestas  alque  infelicitas  fuerit  Genlium 
felicilas,  divitise  et  incrementum  :  Gentibus 
enim  annuntiatafYertque  pacemetsalutem.Quo- 
circa  amictus  est  nube  Evangelicae  praedicatio- 
nis,  uipote  qui  per  suos  ministros  loquilur,  et 
imbrem  coelestis  doctrinae  in  homines  infundit, 
hinc  etiridem  habet  in  capile  :  iris  enim  pacis 
et  reconcilialionis  est  symbolum.  Facies  ejus, 
radians  ut  sol,  significat  desiderium  quoilagra- 
bat  Evangelii  lucem  tolo  orbe  diffundendi ,  et 
hac  ratione  promittendi  Ecclesiae  maximam 
gloriam.  Habet  pedes  quasi  columnas  ignis ; 
lum  quia  quasi  gigas  ingentes  et  quasi  co- 
lumnares  habct  pedes.  Exultavit  enim  ut  gigas 
ad  currcndam  viam  ,  Psal.  18.  8.  tum  quia  venit 
ut  ignem  charitatis  in  terram  deferret,  ibique 
accenderet.  Alludil  ad  Cant.  5.  15.  Crura  illius 
columnce  marmorece  ;  et  ad  v.  15.  cap.  1.  Apo- 
eal.  ubi  dicilur  :  Pedes  ejus  similes  aurichalco  si- 
cut  in  camino  ardenti. 

Secundo,  Aureolus  per  Angelum  hunc  fortem 
accipit  Justinum  Imper.  qui  Anaslasio  successit, 
etjussit  exterminari  Arianismum.  Undeamic- 
tus  est  nube  gratiae,  et  iride  pacis  Ecclesiae. 
Facies  ejus  ut  sol ,  ob  splendorem  fidei  :  pedes 
ejus  ut  columnae  ignis  ,  propter  aequitatem  jus- 
titise.  Habet  librum  apertum,  id  est,  Epistolas 
(juas  de  fide  Catholica  destinavit  omnibus  lam 
in  terra ,  quam  in  mari  et  insulis  habiiantibus. 
Tum  septem  tonitrua,  id  est,  omnes  Ecclesiae 
Doctores ,  vocem  laudis  Deo  dederunt.  Prohi- 
betur  tamen  Joannem  voces  has  scribere,  quia 
rege  Theodorico  adhuc  vivenle,  non  ausi  sunt 
Orthodoxi  publice  Deum  laudare,  Filiumque 
Patri  bptoisw  celebrare. 

Rursum,  idem  Aureolus  per  Angelum  hunc 
accipit  Justinianum  Imp.  qui  nepos  fuit  Justini, 
ac  imperare  coepil  anno  Domini  527.  Hic  habet 
librum,  id  est  Codicem  Juris,  quem  per  suos 
Juris-consultos  (fuit  enim  ipse  analphabetus  , 
utaitSuidas,  et  plane  illiteralus ,  adeo  ut  legere 
ncsciret)  conscribi  et  digeri  jussit.  Hic  in  ore 
ejus  fuit  dulcis ,  sed  in  ventrem  descendens 
amarus  ;  quia  Justinianus  in  fine  vitac  per  Ar- 
thcmium  Patriarcham  Constant.  factusest  Euty- 
chianus  ;  quocirca  amaricavit  el  afflixit  Sylve- 
rium  et  Agapelum  Papas,  ac  Mennam  Patriar- 
cham,  h.eresi  ejus  resistentes.  Unde  in  faciem 
ei  exprobravit  Agapetus  ,  dixilque  :  Ego  adJus- 
linianum  Chrislianissimum  Imperalorum  deside- 
ravi  venire  ;  nunc  autem  Diocletianum  inveni. 

Verum  haec  omnia,  uti  saepius  dixi,  spectant 
tempus  ,  non  incarnationis  Christi ,  nec  Justini 
aut  Justiniani,  sed  consummationis  mundi. 

Ad  litteram  ergo  genuine  Andreas  Caesar.  Ri- 
bera  et  Viegas  per  Angelum ,  non  Christum , 
sed  Angelum  proprie  dictum  ,  eumque  bonum, 
puta  bealum  et  gloriosum  (qui  tamen  sit  typus 
»i  legatus  Christi)  accipiunt.  Hic  amictus  est 
nube,  quia  nubes  gloriae  rerumque  coelestium 
esi  tcgumentum ,  aeque  ac  symbolum,  et,  ut 
ait  Aietas  in  cap.  11.  in  nube  est  quaedamobs- 
curitas  cum  aliquo  splendore ,  qui  a  refractione 
radii  solaris  perficitur.  Sic  et  divina,  neque 
omnino  nobis  incerta  sunt,  nequeomnino  ma- 
nifesie  prcebenlur ,  sed  veluti  purrn  Lucis  illuslralio 
per  obscuritatem  manifestantur.  Eadem  dc  causa 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  X. 

facies  ejus  splendet  ut  sol,  lum  quia  gloriosus 
est  Beatorum  vultus  ,  tum  quia  laeta  nuntiat 
impiis,si  a  peccatisresipiscere  velint.  Rursum, 
nubes  significat  ignorantiam,  caligincmet  per- 
plexilatem,  qua  involventur  homines  in  fine 
mundi.  Gestat  iridem  ,  quia  invitat  homines  ad 
pacem  et  reconciliationem  cum  Deo,  si  mores 
corrigere  et  vitam  emendarc  velint :  sin  aulem  , 
rugit  ut  leo,  ostenditque  pedes  columnares  et 
igneos  ,  id  est ,  iram  et  furorem,  quae  ins- 
lar  columnae  fortis  est  et  potens  ad  plagas  impiis 
irrogandas.  Hisce  ergo  pedibus  significalur  po- 
lestas  Christi  ad  conculcandum  suos  hostes , 
puta  impios,  eosque  igne  cremandum.  Ponit 
unum  pedem  super  terram ,  et  alterum  super 
mare,  ut  ostendat  nihil  in  terra,  nihil  in  mari 
posse  evadere  hanc  vindicem  Dei  manum  , 
Christique  sententiam  et  justam  ultionem. 

Fortem,]  quia  fortia  nuntiat  et  efficit :  unde 
habet  pedes  quasi  columnas  ignis,  rugitque  ut 
leo ,  ac  ciet  tonitrua.  Jurat  enim  quia  tempus  non 
erit  amplius  ,  sed  in  diebus  vocis  septimi  Angeli , 
cum  cceperit  tuba  canere ,  consummabilur  myste- 
rium  Dei.  Opinatur  Ribera  hunc  Angelum  fore 
eumdem  cum  illo,  qui  cap.  5.  nuntiavit  Joanni 
Agnum  reseraturum  esse  librum  ;  uterque  enim 
vocatur  fortis. 

Amictum  nube  ,  ]  quia  divina  et  arcana  Dei 
consilia,  de  fine  temporis  et  mundi  annuntiat. 
Porro  amictus  erat  nube  in  facie ;  haec  enim 
splendebat  ut  sol,  sed  inferne  in  caeteris  mem- 
bris.  Sic  Horat.  lib.  1.  ode.  2. 

Nube  candentes  huraores  amictus 
Augur  Apollo. 

Et  Virgil.  1.  iEneidos  iEneam  a  matre  dea  Vene- 
re  nube  septum  fmgit : 

At  Venus  obscuro  gradientes  aere  sepsit , 
Et  multo  nebulae  circum  dea  fundit  amiclu , 
Cernere  ne  quis  eos  ,  neu  quis  contingere  posset. 

At  inferius  .Eneae  ad  Didonem  accessum  descri- 
bens. 

Scindit  se  nubes  ,  et  in  arthera  purgat  apertum  , 
Restitil  jEneas  ,  claraque  in  luce  refulsit , 
Os  humerosque  Deo  similis. 

2.  ETHABERA.TINMANUSDALIBELHJM   APERTUM. ] 

Pvolibellum  est  graece|3'.gAapiStov,aut,utaliilegunt, 
,?tS>t5aptov:a  /3t6;.o5  enim  deducilur  diminutivum  , 
primum;3iS).iov,  secundum  jSt6).aptov ,  terlium/3t6ia- 
pimov,  quartum  /SigAtSaptov : perinde  ac  a  Latino liber 
diminuilur  libellus ,  indeque  libellulus  ,  et  libel- 
lunculus  :hocergo  tertio,  vel  quarto  diminutivo 
significatur  hunc  librum  satis  minutum  fuisse 
el  exiguum.  Porro  hic  libellus  est  ille  de  quo 
c.  5.  1.  qui  scilicet  signatus  eratseptem  sigillis,, 
quae  omniajam  pene  reserata  sunt  ab  Agno ; 
unde  nunc  aperitur  liber,  et  apertus  offertur 
v.  9.  S.  Joanni  legendus  et  describendus.  Dein- 
ceps  ergo  ,  puta  post  seplimam  tubam  ,  de  qua 
cap.  sequenti  v.  15.  describet  S.  Joannes  ea  quae 
scripta  eranl  in  hoc  libro  ,  nimirum  tempora 
Antichristi,  ejusque  et  asseclarum  supplicia. 

Et  posuit  pedem  suum  dextrum  super  mare  , 
sinistrum  autem  super  terram  ,]  quia  pes  dexter 
fortior  est ,  inquit  Ribera ;  tali  autem  indiget 
mare  prae  terra  :  mare  enim  natura  sua  est  mo- 
bile,  instabile,  fluidum  ,  inquielum  etprocello- 
sum,  ut  significetur,  quodin  iis  qui  magis  la- 
tent  et  remoliores  sunt,  ac  ambitu  maris  quasi 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

vallo  cincii ,  ul  inaccessi  videantur,  puta  in  iis 
<|iii  in  insulis  habilant,  Christus  magis  oslendet 
siium  imperium,  fortiludinem  ct  viudictam  per 
plagas  et  supplicia  eis  irroganda. 

Aliam  causam  ,  sed  mysticain,  dant  Ambros. 
Rupert.  Richard.  Viegas  el  Alca/ar,  quod  scili- 
cel  Angelus  bic,  id  est  Cbrislus,  relicta  terra 
pergebat  ad  mare.  Accessus  autem,  sive  ingres- 
sus  in  mare  lit  dexlro  pede.  Censentenim  ipsi 
iid  litteram  per  terram  significari  Judacos.per 
niare  Gentes,  q.  d.  Cbrisius  relictis  Judaeis  per- 
rexitad  Centes,  ait  Alcazar;  aut  ut  Ambros.  et 
alii,  q.  d.  Cbristus  lam  Judseis  ,  quiim  Cenlibus 
inisit  concionatores;  borum  enim  symbolum 
snnt  Cbristi  pedes. 

Porro  Judaei  vocantur  terra  ,  quia  terreni,  tcr- 
rae  bonis  toti  inbiabant  :  Genliles  vcro  mare , 
l>ropter  eorum ,  primo,  multitudinem  et  varie- 
laiem;  secundo  ,  levitatem  ,  inconstantiam  , 
profundilalem  errorum  et  vitiorum  ;  tertio, 
perturbationem  ,  conlusionem,  lumultus,  bella 
et  rixas;  quarto,  quia  in  mari  vivitur  ex  rapto, 
et  magni  pisces  parvos  devorant,  aeque  acpira- 
tae  omnia  diripiunt  :  ila  vivebant  et  Centes  ; 
quinto,  mare  notat  sa^vam  tempestatem,  qua 
Ecclesiae  navis  erat  jactanda  in  Genlilium  perse- 
cutionibus  :  hac  enim  optime  per  maris  furorem 
repraesentantur.  PorroChristipedes  aquismaris 
non  mcrsi,  sed  solidc  in  iis  praestantes,  signi- 
licant  Evangelii  praedicalionem  in  eesluantis 
maris  procellis  ac  persecutionibus  non  esse 
obrucndam,  scd  in  iis  potius  solidam  lirmam- 
quc  futuram.  Hujus  rei  symbolo  Chrislus  am- 
bulavitfirmo  gressu  super  mareacstuans,  Marci 
6.  t\%.  Deniquc  pedes  Christi  ignili  significant 
miram  Christiefficaciam,  nimirum  quod,  sicut 
naphtha  aquas  ipsas  ardentes  et  ignitas  reddit, 
iia  Christus  Spiiitus  sancti  igne  aquas  genlilita- 
lis  sit  accensurus,  uli  praedixit  Isaias  cap.  64.  2. 
slquce  ardcbunt  igni. 

o.  Etcuamavit  voce  magna  quemadmodum  cum 
Leo  rugit,  ]  cum  in  praedam  vel  hostem  furibun- 
dus  ferturet  irruit.  Pro  rugit,  graece  est  fj.-jxv.m, 
id  est  mugit;sed  Graecinon  videntur  distinguero 
inter  wpuo^at  et//uxao//.at,  sicul  Latini  inler  mugit  et 
rugit.  Unde  palet  clamasse  eum,  horrida  et  ul- 
tima  impiis  imminere  supplicia,  quocirca  idem 
jurat  v.  6.  Quia  tcmpus  non  erit  amptius  ;  eique 
clamanti  et  rugienti  pari  fragore  assonant  et 
responsant  tonitrua.  Nota  hacc  omnia  non  esse 
realia,  nec  realilcr  eventura  :  nonenim  realiter 
Angelus  amiclus  nube  descendet,  nec  ponet 
unum  pcdcm  in  terra,  alterum  in  mari ,  nec 
clamabit  aut  jurabit ,  quia  amplius  non  erit  tem- 
pus;  sed  symbolice  per  visionem  haec  omnia 
objeda  fuisse  phantasiae  et  menti  S.  Joannis  : 
\  idebatur  enim  ipse  sibi  videre  Angelum  ita  po- 
nentem  pedes  ,  eumque  clamare  ac  rugire;  ut 
per  baecomnia  intelligeret,  ac  scriberet  plagas 
orbi  in  ejus  iine  obventuras  ;  has  enim  ipse  hic 
describit,  et  proclamat.  Rursum  ,  ut  significet 
<|iiod  easdem  in  fine  mundi  proclamabit  Ange- 
lus  per  suos  praulicatores  et  Prophetas  :  non 
enim  est  neccsse  dicerc  quod  Angelus  haec  ipsa 
per  se  proclamabit. 

Et  cum  ci.amasset  ,  i.ocuta  sunt  septem  toni- 
trua  voces  suas.  ]  Hae  voces  quasi  echo  respon- 
deut  clamori  angeli.  Est  ergo  haec  echo  bep- 
taphona,  sive  septem  vocum,  qualem  refert 
Plinitis  I.  36.  cap.  15.  ubi  vox  eadem  reper- 
eussa  septies  reddebalur.  Forle  alludit  ad  Psal. 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  X.  119*7 

28.  qui  celebrat  Dei  magnificentiam  ex  eo  quod 
silAltitonans,citalque  horrida  et  valida  tonilrtia: 
unde  in  eo  -o  vox  Domini  (qu;e  uon  est  alia  quam 
lonitru  )  septies  repetitur.  Ita  Alcazar.  Porro 
hee  voces  tonaiiles,  et  haec  tonilrua  vocalia  sig- 
nificant  magnitudinem  calamilatum  futurarum 
in  fine  mundi  ;  quocirca  articulal.'e  erant  lue 
voeei  :  nam  eas  inlelligebat,  et  intellectas  con- 
scribere  volebat  S.  Joannes.  Sicut  ergo  in  Sina 
Exodi ,  19.  Angelus  voce  tonanle,  sed  articulata, 
proclamavit  et  promulgavit  Hebraeis  legem  De- 
calogi  :  ita  tonilrua  haec  arliculale  et  vocalitci 
edicebant  plagas  orbi  imminentc^s.  Quapropler 
lonitrua  baec  articulata  non  sunl  realia,  oec  rea- 
liler  existent  in  fine  mundi  ;  sed  per  visioncni 
tantum  ostensa  sunt  Joanni,  aeque  ac  Angelus 
clamans  et  jurans  ;  ut  perea  repraesentarethoi  - 
rida  fulmina  el  tonitrua  ,  quae  revera  plurima 
erunt  in  finemundi ,  esto  non  erunt  articulata. 
ut  portendant,  et  quasi  inchoent  exlremas  ei 
gravissimas  orbis  plagas.  In  S.  Brigiltae  Revela- 
tionibus  lib.  6.  cap.  10.  refertur  illam,  duni 
rogareiur  quid  significarent  septem  lonilrua. 
quae  Joannes  asserit  se  audisse  c.  10.  Apoc.  res- 
pondisse  ,  divina  revelatione  se  didirisse  s<|i- 
lem  illa  tonilrua  esse  comminaliones  persecu- 
loribus  Ecclesiae  e  ccelointentatas. 

k.  SlGNA  QU/E  LOCUTA  SU.NT  SEPTEM  TOMTRUA, 
ET  NOLl  EA   SCRIBERE.JStgHfl,  gracce  afpaytm»  ,   i(l 

estobsigna,  velut  occultanda,  scilicetift  mente 
tua,  ibique  recondita  serva:  noli  veroeascribere 
et  patefacere,  ne  hominesquiea  lecturi  essent, 
ea  noncredanl,  vel  plane  animo  percellantur 
et  desperent ;  aul  quia,  ut  ait  Areias,  ob  eani- 
dem,  aut  similem  causam,  horum  cognitio  uti- 
lius  ultimis  lemporibus  reservatur.  Ex  hoc  loco 
colligit  et  conjicit  Ribera  n.  15.  5.  S.  Joannem 
niullo  plura  accepisse  quam  quae  scripsit.  Nam 
quae  ab  hocloco  usque  ad  fincm  libri  scribunttir, 
jiauca  sunt ;  ipse  aulem  videt  librum  copiosum 
scriplum  intus  etforisc.  o.  1.  Forlasseetiam  in 
eo  cognovit  quinam  essent  in  Ecclesiis  Anii- 
chrislo  cessuri  ex  Episcopis,  et  viris  sanclis,  et 
quibusilliessentpcenisplectendi:  utmeritodixe- 
ritv.  10.  Et  cum  devorassem  eum,  amaricatus  est 
vcnter  meus. 

5.  Et  Angelus,  etc.  levavit  manum  suam  ad 
coei.um.  ]  Primo,  quasi  jurans  levata  manu.  Ideo 
enim  in  juramenlo  levamus  manum,  ut  Deum 
quasi  dictorum  noslrorum  veritalisque  teslem, 
el  perjurii  vindicem,  indice  in  coelum  inlento 
designemus  et  invocemus.  Secundo,  quasi  com- 
minans  iras  Dei  acres  ,  nisi  bcmines  poeniteant. 
Teriio,  hoc  signo  quasi  excitans  audientes  ad 
aUentionem  rei  maximae  et  maxime  notaodae, 
quam  dicturus  estde  temporispreliosissimi  bre- 
vitateetjactura  vel  lucro. 

6.  Et  jur.vvit  per  mventem,  ]  dicendo  ^n  Sn  cl 
chai,  id  est,  vivit  Do7ninus,'u\  est,  juro  per  vivcn- 
temDominum.velpervitam  DominiDei.Nota  bic 
gravitatem  el  pondus  juramenti,  obpondus  rei, 
quamjuramento  hocconirmat  Angelus,  scilicet 
leniporisjamfiniendiprelium.  Subditcnim:  Qui 
crt  (ivit  eakum,  et  eaqutcin  cosunt;et  ta <  ram,etea 
<ltuvincasunt;ctmare,ctcaqiurincosiuu.\\seccu\m 
pariteroum  tempore  finienda  jurat.  Solentenim 
Sancti^dumjuranl.Deotribiieieillacpiiheta.quae 
rei  <iiiainjuramentoconfirmanl,congruunt.  Mys- 
liceAlcaxar:  Angelu«,inquit,obtestalurDeumqui 
novum  Eccleshc  Christiance  coelum ,  qui  S\na- 
gogae  t<Trani,  qui    (icntilitatis   inare  coudidit, 


1193  COMMENTAKIA  IN  APOCALY 

Porro  alhidilur  hic  Sd  Daniel.  12.  7.  ubi  pariter 
Daniel  vidit  Angclum  luiic  pcrsimilem  :  Et  audi- 
vi ,  inquit,  virum  qtti  indtittts  crat  lineis,  qui  sla- 
hat  supcr  aquas  fltiminis,  cum  elcvasset  dextram 
et  sinistram  suani  in  caium,  etjurasset  pcrviven- 
tcm  in  (vlcrnum,  quia  in  tempus,  et  tempora  ,  et 
dimidium  temporis,  id  cst,  tres  annos  cnm  dimidio 
(hirabii  monarchia  ctpersecutio  Antichrisli.  Ubi 
nota  congrue  Angelnm  tam  hic,  quam  Daniel. 
12.  jurare  per  ajlernitalem  Dei  :  haec  enim  tem- 
poribus  omnibus  dominaiur  ,  iisquelegem  mo- 
dumque  figit,  ac  principium  terminumque  con- 
siiiuit  et  detinit.  Deus  enim  aeternus  est,  qui,  ut 
ail  Boetius  : 

lcmpus  ab  aevo 
Irejubet,  stubilisqucmanens  datcuncta  tnoveri. 

llac  de  causa  Deus  vocatur  liic  Vivens  in  scvcula 
sa-eulorum ,  et  a  Daniele  (  ad  quem  hic  alludit 
.loatmes)  c.  h.  31.  Vivensinsempiternum  ;  ubi  Sy- 
rus  vertil,  vivens  s&cuiorum  ;  et  alibi ,  gigas  s(V- 
ntlorum,  de  qua  phrasi  plura  dixi  Isaiae  57.  15. 

QUIA   (qilOd)  TEMPUS  NON  ERIT  AMPLIUS.  ]  SyiHIS, 

juravit ,  elc.  quia  sic  non  erit  amplius;  Arabicus, 
juravit ,  elc.  quia  non  erit  tempus  in  diebus  vocis 
Angeli  seplimi,  cum  cccperit  tuba  canere.  Alludil 
ad  Daniel.  8.  19.  Quoniarn  liabet  tempus  finem 
smitri,  saltem  verbolenus.  Nam  verba  illa  apud 
Danielem  alium  habent  sensum  ,  uti  ibi  dixi. 
Jaiti  Alcazar  exponit,  q.  d.  Finieturnunc  tcmpus 
hulaeorum  et  Synagogae,  atque  incipiet  tempus 
(ientilium  etEcclesiae.  Putatenim  ipsehicagide 
reprobalionc  Juda-orum  et  vocatione  Gentium, 
liocque  esse  magnum  illud  mysterium  quod 
mox  consummandum  dicilur. 

Verum  dico  agi  bic  de  fine  mundi  et  tempo- 
ris,  q.  d.  Imminet  finis  mundi  ;  brevi  tempus  , 
id  est,  motus  coelorum  solis  et  lunae,  acconse- 
(|iienler  tempus  proprie  dictum,  quod,  ut  ait 
Aristot.  esl  numerus,  id  estmensura,  motus 
prittii  mobilis  ,  quodque  discriminant  et  inter- 
siinguunt  motus  solis  etlunne,  non  eritamplius; 
sed  pro  temporesuccedetquasi  aevumquoddam 
;t-.icrnum,  sed  corporeum  (  eril  enim  mensura 
coeii,  terraj,  aliorumque  corporum)  simileaevo 
Angelorum.  Ilinc  consequenterin  terra  non  erit 
iillus  motus  aut  tempus,  nec  vita  sublunaris  : 
ac  lcrtio  non  erittempus,  idest  spatium,  poeni- 
icndi,  merendi  el  salulem  suam  procurandi.  No- 
la  :  hrec  dixit  Angelus  anlequam  Joanni  daretli- 
brum  devorandum.idest,  antequampanderetei 
fuUira  sub  Antichrislo  ;  haec  enim  in  libro  conti- 
ncbantur.  q.  d.  Jamjam  imminet  tempus  Anti- 
christi,  ac  consequenter  imminet  tempus  finis 
mundi  ci  lcmporis,  qui  mox  sequetur.  Nam  An- 
tichrisli  regnum  et  tempus  eril  breve,  scilicet 
irium  annorum  cum  medio. 

Moraliter  nola  hic  tempuspraesentis  vitac  esse 
pretiosissimum  ,  ac  propterea  ejus  maximam 
habcndam  esse  rationem,  singulaque  ejus  mo- 
menta  utilissimc  collocanda  esse  etexpendenda. 
Nain  primo,  tempus  boc  est  breve,  et  instar 
iiinbrae,  avis,  navis  et  sagittse  praelervolat ,  ut 
dicitur  Sa|)ient.  5.vers.9.  Et  Psal.  101.  Defecerunt 
sicul  fumus  dies  mei,  quid  brevius  ,  quid  magis 
•  vanidum  quam  1'umus  ?  Et  Psal.  89.  9.  Anninos- 
ii  i  sicutaraneameditabuntur.  Hebraca  ad  verbum 
liabent :  Anni  nostri  consumunlur  sicnt  cogilalio  , 
(|tioe,  ut  aiebat  Thales  ,  citissime  transcurrit. 
Pr«?c!areS.  Hieron.  Eustochium  instruit,  dicens : 
Amcmiis  Christthn,fjrisq)(e  snnpcrqitcrramus  am~ 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  X. 

plexus ,  et  facile  videbilur  omne  difficilc ,  brevia 
pulabimus  universaqua longa sunt ;  et  jaculo  illius 
vulneratiper  singula  momenta  dicemus  :  Heu  me, 
quia  pcregrinatio  mea  prolongata  est.  Scribit 
S.  Hier.  deS.  Marcella  adPrincipiamejusfiliam  : 
Sic,  inquit,  atatem  duxit  et  vixit,  ut  semper  se 
crederet  esse  moritttram.  Sic  indula  est  vestibus , 
ut  meminisset  sepulcri ,  mcmor  Salyrici  :  Vivc 
memor  lethi,  fugit  hora  ;  lioc  quod  ioquor,  inde  esl. 
Et  memento semper  diem  morlis,  etnunquam  pec- 
cabis ;  laudabatque illud Piatonis,  qui  Phitosopliiam 
meditationem  mortisesse  dixit.  Moriendum  ergo 
quotidie  ,  ut  in  somnum  ituri  laeti  hilaresque 
dicamus : 

Vixi,  et  quem  dederas  cursum,  Deus  alme,  peregi. 

Itaque sic ordinandus  diesestomnis,  tanquamcogat 
agmen,  et  consumat  atque  expleat  vitam  ,  ait 
Seneca  epist.  12.  Quocirca  Simonides  rogatus 
quantum  temporis  vixisset?  respondit :  Tempus 
exiguum,  annos  vero  multos.  Ita  Slobaeus  serm. 
98. 

Secundo,  quia  tempus,  cum  praeteriit,estirre- 
vocabile.  Nam,  utait  Catullus  epigram.  5. 

Nobis  cum  semeloccidit  brevis  lux, 
Nox  est  perpctuo  una  dormienda. 

Et  Heraclitus  :  In  idem  flumen  bis  non  descendimus. 
Et  Lamachus  :  Inprcelio  (in  vita  quae  est  militia) 
nonlicetbis peccare.  Primusenimcrroresllelhifer 
etinemendabilis.  QuocircaprudenlerS.  Ambros. 
in  Psalm.  1.  8icut,  inquit,  dormiens  in  navi  ve- 
liilur  ad  portum  ;  ita  tu  dormis ,  et  tempus  tuum 
non  dormit,  sed  ambuiat ,  dormiensque  pergis 
ad  mortem.  Surge  ergo  qui  dormis,  ambula  , 
ascende  et  vola  ad  coelum.  Et  Sapiens  Eccles.  9. 
Quodcumque  facere  potest  manus  tua ,  instanter 
operare  ;  quia  nec  opus,  nec  ratio ,  nec  sapientia, 
ncc  scientia  erunt  apud  inferos,  quo  tu  properas. 
Vcteres,  ut  temporis  celeritatem  et  fugacitalem 
irrevocabilem  repraesentarent,  pinxerunt  tem- 
pus  quasi  juvenem  expeditum,  alalum.  haben- 
tem  falcem  in  manu ,  qua  omnia  demetit ;  insis- 
lentem  currui,  qui  aduobusequis  pernicissimis 
in.slar  aquilarum  trahebatur,  ita  ut  non  lam 
currere,  quam  volare  videretur. 

Tertio,  quia  ab  hoc  brevi  tempore,  et  quasi 
momenlo  pendettota  aeternitas  nostra,  quae  sine 
fine  est  et  intermina.  Rursum,  quia  quolibet 
tcmporis  inslanti  infinita  aelernilatis  gloria  com- 
parari,  et  in  immensum  augeri  potest.  Hac  co- 
gilationeexcitatus  PsaltescanebatPsal.  118.  lkS. 
Pravenerunt  oculimei  ad  tcdiluculo,  utmeditarer 
cloquia  tua.  Et  Sapiens  Proverb.  6.  6.  serio  mo- 
ncl  jubelque :  Vade ,  inquit,  ad  formicam,  6  piger, 
et  considera  vias  ejus,  et  disce  sapientiam  ;  qua? 
ctim  non  habeat  ducem,  nec  praceplorem ,  nec 
principem,  parat  in  osslate  cibum  sibi,  el  congre- 
gat  inmesse  quodcomedat.  Quapropter  S.  Gregor. 
Nazianz.  pra?sentem  vitam  dixit  esse  mercatum, 
in  quo  cuilibet  quidvis  emendi  et  comparandi 
sil  opporlunitas ;  eo  vero  transacto  nihilamplius 
i\  quoquam  emi  aut  comparari  possit.  In  Italia 
vidi  viri  sapientis  epitaphium,  qui.  illud  suo  se- 
piilcro  incidi  jussit ,  estque  tale  : 

Inveni  portum  ;  spes  et  fortuno,  valete. 
Nil  mihi  vobiscum  :  ludite  nuncalios. 

Et  alterius  : 

Cogitat  snpiens,  qualis,  non  qtianta  sit  vila, 


COMMKNTAI.IA  IN  APOCALYPSIN  S.   JOANNIS.  Cap.   X. 


Iil  ngo,  ul  milii  inslar  lotius  vilae  sil  dies, 
Ut  moricns  vivam,  vivo  ut  moritum  . 

Vcre  Seneca  epist.  118.  JSon,  iuquil,  lam  bcnig- 
numet  Ubcralc  tempus  naturu  nobis  dcdit ,  ululi- 
ijuid  ex  illo  vacet  perdere  ;  et  vide  qudm  mulla 
itium  diligenlissimis  pereant.  ALiud  valetudo  sua 
cuique  abslulit ,  uliud  suorum,  aiiud  ncccssaria 
ucgotia,  atiud  publica  occupaverunl.  Vilamnobis- 
rum  dividit  somnus.  Kx  hoc  tcmporc  lam  angusto  , 
tamrapido ,  cl  nos  aufcrente ,  quidjuvalmajon.m 
parlcm  mitlerein  vanum? 

Qtiuno,quia  lcmpushoccst in  nosira  polcslate 
cl  arbilrio  ;  datum  cnim  cst  nobis  u  Deo  adbcne 
operanduni ,  ad  salutein,  gloriam,  coronasqne 
ictcrnas  procurandiini  et  uugendiuii.  Quocirca 
cjus  exactissimani  ralionem  a  quolibet  exigel. 
Ilinc  Apostolus  monct  Kphes.  5.  16.  licdimcnles , 
iii(|uit,  lempus;  quoniam  dics  mali  sunt.  El  ad 
(ialat.  G.  9.  Bonum  facicntes  non  dejiciamus;  tem- 
pore  cnim  suo  melcmus.  Vide  quao  liisee  locis  an- 
notavi,  uti  ct  1.  Cor.  7.  29.  el  seqq.  bcfcrt  So- 
plironius  in  Pralo  spirit.  cap.  59.  de  B>  Thalilaeo, 
quod  sempcr  Ilchat ;  causam  rogatusdixit :  Tem- 
pus  hoc  nobis  ad  panitcnliam  indultumest,  et  vatdc 
requirelur  d  nobis  ,  si  iilud  neglexerimus. 

Quinlo,  quia  post  Iioc  lempus  non  habebimus 
aliud  tempus,  in  quo  errorem  et  negligentiam 
in  priore  admissam  corrigere  et  compensarc 
possimus.  Cogila  quol  milliones  hominum  sint 
in  infcrno,  qui  tcmpus  hocncglexerunt,  jamque 
scro  sapiunt  Phryges ,  cupercntque  pati  omnia 
tormenta  mundi  et  gehennae  per  mille  annos, 
imo  per  mille  milliones  anuorum,  si  per  haec 
omnia  vel  unicum  instans  lemporis  conscqui 
))ossentadpocnitendum.  QuinetSeneca  I.  de  lire- 
vitate  vilae,  ex  hoc  capilc  docet  omnium  maxi- 
inam  hominuni  insaniam  essc,  quod  cumin  cae- 
tcris  sint  avari,  in  tcmpore  profundcndo  sinl 
liberales,  subdilque  :  Quid  crgo  est  in  causa  ? 
tanquam  sempcr  vicluri  vivitis  ,  nunquam  vobis 
fragililas  vcstra  succurrit  ;  omnia  tanquam  mor- 
lalcs  timetis ,  omnia  lanquam  immorlales  concu- 
piscitis.  Audias  plcrosque dicentes  :  Anno  quinqua- 
gcsimo  in  olium  seccdam.  Et  quem  longioris  vitce 
pnedem  accipis  ?  non  pudct  te  ad  rcliquias  vitce  te 
tibiservare  ?  Qudm  scrum  cst  vivere  incipcrc,  cum 
desinendum  esl  !  vivere  tota  vita  discciidum.  Tem- 
pus  quasi  nihil  pctitur,  quasi  nikit  dalur.  Kcs  om- 
nium  p?-ctiosissima  Luditur.  lbit  qua  arpit  atas,  nec 
citrsum  suum  aut  revocabit  ,  aut  supprimct ,  niliil 
adinonebitvclocitatissuai,lacita  labetur.  Tu  occu- 
patus  cs ,  vila  fcstinat.  Mors  intcrim  adcrit,  cui 
velis  nolis  vacandum  cst.  Ilaque  cum  cclcrilate 
tcmporis,  utendi  velocitate  certandumest  :  velut 
cx  torrentc  rapido ,  ncc  scmper  cursuro  cito  luut- 
ricndum  est. 

Sexlo,  quia  Deus  brcvihoc  lcmpus  nobis  au- 
fcrct,  ac  in  ajternilalcm  transfercl.  Prudcnter 
Climachus  gradu  6.  hoc  cuique  dat  monilum. 
ISon  est ,  a\t ,  prtfscntem  dicm  pie  transirc,  nisi 
lianc  csse  ultimam  lotius  vilce  noslraiexistimemus. 
Probatus  ULe  cst,  qui  mortcm  singulis  lioris  ex- 
spectat  ;  sed  ille  sanc  sanclus,  quicam  singulis  ho- 
ris  dcsiderat.  S.  Hilarion,  ait  S.  Hieron.  in  ejus 
vita,  singulos  hortabalur  pratcrire  figuram  hujus 
mundi,  et  cam  csse  vcram  vitam,  quce  vitie  prx- 
sentis  emeretur  incommodo.  Hoc  assidue  per  an- 
nos  98  meditabatur  S.  Paulus  primtis  Eremita, 
qui  proindc  veniente  ad  etim  S.  Antonio  :  En, 
inquit ,  quem  tanto  laborc  quasisti  putridis  scncc- 


1199 

lulc  mcmbris,  opcril  incutta  canilies  :  en  vides  ho- 
mincm  pulvercm  mox  futurum.Scdquia  dormitio- 
nis  meie  instut  tempus,  et,  quod  semper  cupiebam 
dissolvi  et  rsse  cum  Christo ,  pcracto  cursu  super- 
esl  mihi  corona  justitia ;  tu  missus  es  d  Domino 
ijni.  humo  corpusculum  mecum  tegas  ,  imo  terrum 
tcrrm  reddas.  Quocirca  rediens  ad  suos  Antn- 
niiis,  inerilo  de  Paulo  dixil  :  Vamihi  peccatoril 
quia  falso  monachi  nomen  gero ;  vidi  EUam,  ^ 
Juunnem  in  descrto,  cl  vcre  vidi  Taulnmin  para- 
diso. 

7.  Skdin  i)iuu;s  vocis  septimi  A.ngki.i,  clmcoi:- 
im  iuituba  c\M:iiK(cap.  scq.  v.  1.3.)  co.\si  \l\I.Uil- 
ti  it  my.steiuum  Dr.i,  ]  mysterium  scilicet  glorili- 
caiionis  Eliajct  Ilcnoch ,  ac  paulo  post  aliorum 
Sauclorum,  atqueex  adversopunitionis  hostiiiin 
Eliae  et  Ilenoch  ,  et  paulo  post  oinnium  impio- 
i '11111.  Elia  enim  ct  Ilenoch  in  coelum  ascenden- 
tihus,  consuminahitur,  id  est,  consummari  hj- 
cipiet,  et  paulo  post  perfccle  consummabiii:i 
inysterium  consummationis  saeculi  ,  cxlremi 
judicii,  glorificalionisSanciorum,  damnationis 
rcprohorum,  et  bcalae  miserseque  aHernitatis. 
Hancenim  cvangelizaiTint  Christus,  Apostoli  el 
PropheliB ;,  hascque  probis  el  sanctis  est  F.van- 
gelitim,  id  est,  faustus  loetusf|ue  nuutius ;  Jicct 
iniprobiset  rcprobis  sit  trislis  et  infelix. 

i).   ACCIPK    J.IBT.UM,    ET  DEVORA  11.1.1'M.  ]    PlO  U- 

brum  grceci!  cst  pi&)dhfwpt  id  est  libellum,  qtiem 
Alcazar  accipil  catalogum  paucorum  Judoeoriini 
qtii  Christo  crediderunt,  el  salvali  sunt.  0ndc 
ciiindem  Isaias  vocat  consummalionem  ,  sivc 
verbum  hrcvialum.  Aitenim  c.  10.  22.  Consum- 
malio  abbrcviata  inundabit  j ustitiain :  consumma- 
tionem  cnim  et  abbreviationem  faciet  Dominus  in 
medio  lerrce,  id  cst,  ul  Apostolus  explicat  hom. 
11.  Diminulio  eorum  divitioe  Gentium.  Hic  lihcr 
apcrlus  traditus  Joanni,  id  est,  hujus  niyslerii 
intelligentia  reserata  est  Joanni. 

Vcrum  superius  ostendi  lihrum  vcl  libclluni 
hunc  esse  Apocalypsin.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Accipe,  0  Joannes,  hanc  rcvehilioncni  Apocalyp- 
sis  (lc  fuluris  in  hne  nuuuli  sub  Antichristo, 
eanique  devora,  id  esl,  avidetotam  hauri  et  per- 
spice,  totamque  in  mente  et  ventre  memoriu' 
rcconde,  ut  eani  ruminareet  per  parles  expen- 
dere  possis.  Intellcclus  enim  est  quasi  os  ani- 
mac,  dentes  sunt  indagines  el  scrulinia  verita- 
tis,  per  quae  veritas  palefit  et  cognoscitur,  ac 
dcinde  in  venttem  ,  i(]  esl  in  cellam  memoria?  , 
trajicilur  el  reconditur.  Porro  librum  quem  c.  5, 
1.  vocavit  6ie).(ov,hic  diininntivc  vocat ^mouci^- 
quia  cap.  5.  liber  hic  seplem  ingentibus  sigillis 
signalus  ingcns  videbatur  ;  at  hic  iis  apertis  et 
reseraiis,  dimidia  quasi  parle  minor  appare- 
bat. 

10.  Et  erat  in  ore  meo  tanqlam  mf.l  dllce  : 

KT  CUM   DEVORASSKM  EUM  ,  AMARICATUS  KST  (  Al\lbi- 

cus,  amarus  facius  cst)  vextkr  sikis.  ]  Alludil  ad 
naturam  mellis,  quodcomcsinmin  hilem  llavam 
convertitur,  slomachumquc  luncinat  et  amari- 
cat.  Nam,  utait  Poela:  Dulcia  se  in  bilcm  vcrtunt. 
Jaui  dulce,  id  esl  dulcis,  scilicel  liher  :  respicil 
cnim  lntcrpres  Graecum  ^tG^aa.-iov ,  quod  est 
nctilrum.  Sensus  cst,  q,  d.  Apocalypsishaec,  hoc 
cst  rcvclatio  et  pr;enotio  fulurorum  suh  Anli- 
christo,  quam  accepi  aChrislo  perAngelum  in 
ore,  id  cst  prima  facie,  et  primogustu  cratmihi 
dulcis,  mentemque  pascehat  et  oblectabat  : 
quia  crat  mira  ,  nova,  arcana  ct  divina  cognilio 
ct   prophetia;  sed  ubi  coepi  ruminarc  calamila- 


!  500  COMMENTAUIA  IN  APOCALY 

tes  ac  multiludinem  reproborum,  forte  etiam 
lapsus  et  casus  multorum  Sanctorum  in  per- 
secutione  Antichristi,  quae  lioc  libro  et  hac  re- 
velatione  contincbantur,  amaricatus  est  venler 
meus,id  est,  intime  in  animo  et  mente  mea 
indolui  et  ingemui.  Ita  Arelas.  Alludit  ad  Ezech. 
:i.  1.  ubi  Ezechieli  a  Deo  similisdatus  liber,  qui 
hujus  fuit  typus;  erat  enim  initiomelleus,  pos- 
tea  felleus. 

Nota  hic  :  Verbum  Dei  simile  est  pilulis,  qutfi 
foris  auratse  vel  saccharatse,  deglutiuntur  cum 
suavitate  ;  sed  cum  in  ventre  dissolvuntur  ob 
aloen,  myrrham ,  aliaque  amara  quse  conti- 
nent,  amaricant  ventrem  ,  et  torminibus  cum 
quasi  dilacerant  rparimodo  tropologice  verbum 
Dei ,  ait  D.  Thomas  ,  dulce  est  ralioni ,  sed  ama- 
rum  sensualilati.  Mystice  S.  August.  in  Qusest. 
novi  et  veteris  Testamenti  q.  72.  tom.  h.  Liber 
hic,  ait ,  est  S.  Scriptura  ,  qusc  dulcis  est  in  ore, 
id  est  orthodoxis  et  sanctis  ,  qui  quod  integrae 
sint  professionis,  ore  significantur.  Iltis  aatem 
/jui  hceretica  pravitate  carnaliter  vivunt  vel  sen- 
tiunt,  propterquod  in  ventre  significati  sunt,  ama- 
rus  :  accusabit  enimeos  in  die  judicii  Dei. 

11.  Et  dixit  mihi  :  Oportet  te  iterum  prophe- 
tare  getntibus,  et  populis  ,  et  linguis,  et  regi- 
bus  multis.  ]  Grsece  E^uKois,  id  est,  super  genti- 
bus,  de  gentibus,  populis,  etc.  Jam  primo  , 
nonnulli  ex  hoc  locoinducti  suntin  opinionem, 
n t  putarent  S.  Joannem  necdum  esse  mor- 
tuum,  sed  in  vita  servari,  ac  venturumcumElia 
et  Henoch,  ut  certet  cum  Antichristo.  lta  Hip- 
polyt.  Martyr.  lib.  deConsummat.  sseculi,  Doro- 
theus  in  Synopsi,  Simeon  Metaphrastes  in  vita 
S.  Joannis,  Catharinus  opuscul.  de  hac  re,  et 
fuse  Salmeron.  lom.  11.  tract.  32.  Favent  An- 
dreas  et  Aretas  hic,  et  S.  Ambros.  lib.  7.  in  Lu- 
eam  ,  Damascen.  orat.  de  Transliguratione. 
TheophyL  et  Euthym.  in  Matlh.  20.  23.  Verum 
eertumestS.  Joannemessemortuum,  uti  docent 
S.  Hieron.  August.  Euseb.  ex  Polycrate  ,  et  pas- 
sim  veteres,  imo  Concilium  Ephesinum  et  tota 
ixclesia,  quse  S.  Joannis,  quasi  mortui,  et  in 
toelo  cum  Christo  regnantis ,  diem  feslum  colit 
27.  Decembris.  Vide  dicla  in  procemio. 

Secundo,  Primas.  Beda,  Ansbertus  etViegas 
cxponunt  :  Oportet  te  iterum  prxdicare ,  q.  d. 
Oportetle  scribere  Evangelium  post  Apocalyp- 
sim  :  post  hanc  enim  illud  scripsit. 

Tertio,  alii,  q.  d.  Jam  in  Pathmo  exul  et  silens 
agis,  sed  mox  liberaberis,  redibisque  in  Asiam, 
ut  iterum  Asianis  proedices  Christi  Evangelium. 

Quarto,  Alcazar,  q.  d.  Hactenus  prophetasti 
et  prsedicastireprobationem  Judaeorum,  oportet 
tc  iterum  prophetare,  utscilicet  pronunties  vo- 
( ■ationem  et  electionem  Gentium.  Id  enim  Joan- 
ncm  facere  a  capile  12.  usque  ad  linem,  censet 
Alcazar. 

Verum  dico:sensus  est,  q.  d.  Oportette,  6 
loannes,  rursum  prophetare  ,  ut  nimirum  prse- 
nunties  alia  graviora  mala  et  supplicia  orbi  infe- 
renda ,  quam  sunt  illa  quae  septem  sigillis  libri 
signati  continentur,  quseque  hucusque  per  pro- 
phetiamcognovisti,  et  prophetando  descripsis- 
ti.  llla  autem  graviora  mala  sunt,  quae,  apertis 
jam  seplem  sigillis,  in  ipso  eorum  libro  prius 
Vignato  ,  nunc  apcrto  legisti,  suntque  illa  quse 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  X. 
de  Elia,  llenoch  ,  Antichristo ,  Gog  ,  et  Ma- 
gog,  etc.  a  cap.  undecimo  usque  ad  linem  Apo- 
calypseos  recensenlur.  Cum  enim  Joannes  tam 
operose  hucusque  explicarit  ,  et  descripserit 
mysteria  septem  sigillis  libri  signali  contenta, 
sine  quibus  liber  aperiri  et  legi  non  poterat, 
uti  dixi  cap.  5.  plane  credibile  est  eum  quoque 
descripsisse  mysteria  in  libro  ipso  contenta,  ut 
ipse  hic  satis  significat.  Ad  hoc  enim  resera- 
bantur  sigilla,  ut  liber  ipse  legeretur.  Deinceps 
autem  Joannes  non  facit  mentionem  descrip- 
tionis  libri,  sed  visionum  ;  ergo  visiones  quse 
recensentur  capite  undecimo  et  sequentibus, 
sunt  illa  qu;e  descripta  fuerunt  in  libro,  quem 
ipse  vidit  et  legit,  quaeque  ibi  visa  et  lecta  ipse 
in  hoc  suoe  Apocalypseos  libro  describit  et  enar- 
rat.  Unde  Arabicus  verlit :  Necesse  est  tibi  etiam 
ut  prophetes  super  gentes ,  vel  contra  gentes.  Sic 
etSyrus. 

Dices:S.  Joannes  capite  11.  et  sequentibus 
nonmeminit  ullius  libri,  nec  descriptionis  aclec- 
tionis,  sed  tantum  dicit  se  vidisse  illa  symbola 
qu33  enarrat.  Respond.  Joannes  primo  legit  illa 
descripta  in  libro ,  deinde  eadem  jam  lecta  vidit 
per  symbola  oculis  suse  mentiset  phantasiae  ob- 
jici.  Post  lectionem  enim  accessit  eorumdem 
visio  ut  sciret  quse  et  quomodo,  ac  quam  recie 
vel  aperte  ea  scribere  deberet ,  quae  clarissime 
in  libro  descripta  legerat.  Similiter  enim  mys- 
teria  contentain  septemsigillis  vocavit  visiones, 
eaque  se  vidisse  asseveravit  hactenus  ;  prseser- 
tim  cum  apud  Prophetas  visio,  lectioet  auditio 
idem  sint,  lantumque  significent  revelationem 
et  cognilionem  spiritalem  mentis ,  uti  ostendi 
canon.  1.  in  Prophetas.  Hsec  omnia  confirman- 
tur  ex  eo  quod  de  tuba  et  clangore  septimi  An- 
geli  dicitur  hocc.  v.  7.  Sed  indiebus  vocis  septimi 
Angeli,  cum  cceperit  tuba  canere ,  consummabittu 
mysterium  Dei.  Ergo  ea  quse  fusenarrantur  c.  11. 
et  sequentibus  undecim  ,  non  perlinent  ad  sep- 
limam  septimi  Angeli  lubam ;  sed  illa  tuba  hisce 
capitibus  postponi  debet,  quia  in  illa  consum- 
mabuntur  omnia.  Unde  sequitur  ea  quse  cap.  11. 
et  sequentibus  ad  finem  usque  libri  scribunlur, 
fuisse  contenta  et  descripta  in  ipso  libro  sig- 
nato  :  non  enim  continentur  in  sigillis ,  ergo  jn 
ipso  libro.  Ita  Ribera ,  qui  id  fuse  hic  demons- 
trat.  Plane  ergo  aberrat  Anglo-Calvinista  hic, 
dum  asserit  in  Apocalypsi  solum  sigilla  libri , 
non  autem  ipsum  librum  explicari;  quasi  Joan- 
nes  cooperculum  libri,  non  autem  ipsum  librum 
inspexeritet  legerit,  cumex  cap.  5.  constet  euni 
petiisse  et  impetrasse  ut,  solutis  sigillis  quasi 
operculis,  liberipse  legeretur. 

Gentibus,  et  populis,  et  linguis.  ]  Puta  pro- 
phetabis  gentibus  totius  orbis;  hisce  enim  scri- 
bitur  Apocalypsis.  Rursum  gentibus  quse  Anti- 
christum  sequentur,  et  persequentur  Christianos 
toto  orbe  dispersos,  qui  proinde  pariter  varia- 
rum  erunt  gentium  et  linguarum.  Regibus  quo- 
que  multis  prophetabis ,  quia  prsedices  omnes 
reges  terrae  regna  sua  amissuros,  et  subjugum 
Antichristi  venturos ,  qui  proinde  omnes  cum  eo 
uno  die  a  Christo  occidentur.  Sic  Jeremise  ait 
Deuscap.  1.  v.  5.  Prophetamin  Gentibus  dedite , 
quo  hic  alluditur  :  fuit  enim  Jeremias  typus 
S.  Joannis. 


COMMENTAIUA   LN  APOCALYTSIN  S.  JOANNIS.  Cap.   XI.  1201 


CAPUT  UNDECIMUM. 


SYNOPSIS    CAPITIS. 


JUBETUR  JOANNES  METIRl  TEMPLUM  ,  DEINDE  ATRIUM  ,  QUOD  AUDIT  DANDUM  E88E  ANTI- 
CHRISTO  PER  MENSES  42.  UNDE  V.  5.  AUDIT  QUOD  CONTRA  EUM  PROPIIETABUNT  ,  ET  PLA- 
GAS  IMMITTENT  ElIAS  ET  HeNOCH  ,  QUI  AB  KO  TANDEM  OCCIDENTUR  IN  JeRUSALKM  ,  AC 
POST  TRES  DIES  ET  DIMIDIUM  PUBLICE  RESUKGENT,  AC  IN  COELUM  EVOCATI  ASCENDENT  , 
TUNCQUE  FIET  TERR^E  MOTUS  ,  QUO  TERTIA  PARS  HlEROSOLYMjE  CORRUET  ,  ET  SEPTEM 
MILLIA  IIOMINUM  OCCIDENTUR.  SECUNDO  ,  V.  15.  CANIT  SEPTIMUS  AnGELUS  TUBA  ,  ET 
MOX  FIT  OMNIUM  CONSUMMATIO  ,  INCIPITQUE  REGNUM  GLORIOSUM.  QUOCIRCA  24  SE- 
NIORES  GRATIAS  AGUNT  ET  CELEBRANT  Di:L M ,  QUOD  JAM  DIES  JUDICII  ET  RESURRECTIO  , 
AC  IMPIORUM  SUPPLICIA  ET  SaNCTORUM  PR/V.MIA  ADVENIANT.  DeNIQUE  V.  19.  APEBITUR 
COELUM  ,  ET  APPARET  ARCA  TESTAMENTI,  I  IUNTQUE  FULGURA  ,  TONITRUA,  TERR.E  HOTUS 
ET  GRANDO    MAGNA. 


1.  $££t^^J3JJzP*M T  tlatus  est  milii  calamus  similis  virgre,  et  dictum   cst  mihi  :  Surge  ,  ct 

metire  tcmplum  Dei,  et  allare,  et  adorantes  in  eo;  2.  atrium  autem , 

quod  cst  foris  lcmplum ,  ejiee  foras,  et  ne  metiaris  illud  :  quoniam  da- 

itumest  Gentibus,  et  civilatem  sanctam  calcabunt  mensibus  quadraginta 

jduobus ,  3.  et  dabo  duobus  lcstibus  meis,  et  proplietabunt  diebus  mille 

'ducentis  sexaginta,  amicli  saccis.  4.  Hi  sunt duse olivse ,  et  duo  candelabra 

in  conspectu  Domini  terra?  stantes.  5.  Et  si   quis  voluerit  eos  noeere, 

ignis  exiet  de  ore  eorum ,  et  devorabit  inimicos  eorum ;  et  si  quis  voluerit  eos  Isedere,  sic 

oportct  eum  occidi.  G.  Ili  babenl  polcstatem  claudendi  coelum,  ne  pluat  dicbus  prophetise 

ipsorum    :   et  poteslatem   habcnt  super  aquas  convertendi  eas  in  sanguinem,  et  perculere 

tcrram  omni  plaga  ,  quotiescumquc  voluerint.  7.  Et  cum  finierint  testimonium  suum  ,  bestja 

quae  ascendit  de  abysso,  faciet  adversum  eos  bellum ,  et  vincet  illos ,  et  occidet  eos.  8.  Et  cor- 

pora  eorum  jacebunt  in  plateis  civitatis  magnse,  quse  vocatur  spiritualitcr  Sodoma  ,  ct  iEgyplus, 

ubi  et  Dominus  eorum  crucifixus  est.  i).  Et  videbunt  de  tribubus,   ct  nopulis,  ct  linguis,  et 

gentibus  ,  corpora  eorum  pcr  tres  dics  et  dimidium,  et  corpora  eorum  non  sinent  poni  in  mo- 

numcntis.  10.  Et  inhabitantes  terram  gaudebunt  supcr  illos,  et  jucundabuntur  :  ct  munera 

raittent  invicem,  quoniam  bi   duo  prophctre  cruciaverunt  eos ,  qui  habitant  super  terram. 

1  1 .  Et  post  dies  Ires  et  diinidium  spirilus  vita?  a  Deo  intravit  in  eos.  Et  stetcrunt  super  pedes 

suos  ,  et  timor  magnus  cecidit  super  eos  qui  viderunt  eos.  12.  Et  audierunt  vocem  magnam  de 

civlo,  dicentem  cis  :  Ascendile  hue.  Et  ascenderimt  in  ccelum  in  nube  ,  et  viderunt  illos  inimiei 

eorura.  13.  Et  in  illa  hora  faclus  est  terrae  molusmagnus,  et  decima  pars  civilatis  cccidit  ;  et 

oceisa  sunt  in  terrse  molu  nomina  hominum  septem  millia  :  ct  reliqui  in  timorem  sunt  missi, 

et  dederunt  gloriam  Deocceli.  1  4.  Va  secundum  abiit ,  et  eccc  va?  lertium  veniel  cito.  1  5.  El 

septiraus  Angelus  tuba  cecinlt  ,  et  faclse  sunt  voccs  niagiuv  in  ccelo  dicenles  :  Faelum  e»t  rc- 

num  luijus  niundi ,  Dotnini  noslri  et  Cbristi  ejus,  et  regnabit  in  sacula  sa^culoium.  Amen. 

16.  Et  viginli  quatuor  seniorcs ,  qui  in  tonspectu  Dei  sedent  in  sedibus  suis ,  ceciderunl  in 

lacies  suas  ,  et  adoraverunt  Deum  diccnles  :  17.  Gratias  agimus  libi,  Domine  Deus  omnipo- 

tens,  qui  es ,  et  qui  cras,  et  qui  venlurus  es  ;  quia  accepisti  viilulem  tuam  magnam,  et  reg- 

nasti.  18.  Etiratse  suntGcntes,  et  adyenitira  tua,  et  tempus  morluorum  judicari ,  et  redderc 

mercedem  servis  tuis  Prophetis,  et  sanclis ,  et  limenlibus  nomen  tuum  pusillis  et  magnis ,  ct 

CORMKL.    \    I.APiDE.       10M.    X.  \j\ 


1202  GOMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI. 

exlerminamli  eos  qni  corriiperunt  terram.  19.  Et  aperlum  cst  tcmplum  Dei  in  coelo,  ct  visa  cst 

arca  leslamenti  ejns  in  lemplo  ejus,  et  faela  sunt  fulgura,  ct  voocs,  et  tcrrae  molus,  et  grando 

magna. 


Censet  Nibera  hoc  cjpul  per  anticipationem 
liic  collocari,  eo  quod  necdum  finita  sint  seplcm 
sigilia  qu«e  praeibunt  Anlicliristum  ,  ac  consc- 
quenler  EliamquoqueetHenoch,  dequibus  hoc 

capite  agilur.  Verumdico  ullam  esse  hicanlici- 
pationcm.  Nani  hic  reseratis  jam  septem  sigil- 
lis  aperitur  liber,  ejusque  mysteria  hic  descri- 
bcre  incipit  Joannes.  Est  ergo  hic  altera  poste- 
rior  pars  Apocalypseos  :  prior  enim  fuit  expli- 
calio  septem  sigillorum,  quae  ccepit  cap.  6.  et 
protenditur  hucusqtie.  Posterior  incipit  hic  , 
ct  prolendilur  us*que  ad  finem  Apocalypsis,  in 
quacontenta  ipsius  libridcscribiinlur.  ld  itaesse 
palet  ex  fine  capilis  praecedcntis  ,  ubi  Joannes 
jussus  est  ab  Angelo  devorare  librumjam  aper- 
lum,  ex  eoque  iterum  prophetare.  Est  ergo  hic 
altera  prophetire  ejus  pars,  in  qua  Joannes  li- 
brum  ipsum  quem  c.  prrccedenli  devoraverat, 
et  oculis  animoque  hauscrat,  enarrare  incipit. 
Nam  licet  septcin  sigilla  libri  signati,  quae  plane 
finiuntur  hoc  capite  in  luba  scptiini  Angeli  v.  15. 
praecesserint  lectionem  ipsius  libri,  quem  hic 
describere  incipit;  tamen  boc  intelligendum  est 
deseptimo  sigillo  non  complele,  sed  inchoative, 
scilicct  quod  inchoala  et  non  completa  omnino 
reseralionc,  aut  polius  explicatione ( nam  sigil- 
Jum  jam  erat  rescratutn ,  sed  cx  eo  successive 
prodicrunt,  et  suas  lubas  explicuerunt  scptem 
Angeli)  mysteriorum  septimi  sigilli,  Joannes 
legerit  librum  antea  signatum,  nunc  apertum, 
et  ita  apertum  ,  ul  omnia  quae  in  eo  scripta 
crant  legi  possent,  utiea  legit,  et  deincepsenar- 
rat  Joannes.  Tolum  ergo  septimum  sigillum  si- 
inulet  semel  initio  apertum  fuit  :  aut  si  malis 
illudpartes  habuisse ,  quae  successive  reseralae 
succcssive  ediderint  hoscc  septem  Angelos  cum 
lubis  ,  dicendum  est,  prioribus  ejus  partibus 
reseratis,  totum  librum  legi  poluisse,  ita  ut 
pars  ejus  ultima  producens  seplimum  Angelum, 
qui  inducitfinem  velconsummationemomnium, 
co  modo  vel  forinsecus  ,  vel  intrinsecus  aptata 
liierit ,  ut  ejus  clausura  non  clauderet  librum  , 
sed  eam  manente  clausa  liber  nihilominus  ape- 
riri  et  legi  posset,  qualia  sigilla  appendividemus 
diplomatibus  Pontificiis  et  Regiis  patentibus,  ut 
iis  fidem  faciant  et  aucloritatem  concilienl.  Id 
iia  esse  patet  ex  eo  quod  septimus  Angelussep- 
timi  sigilli  affert  secum  consummationem  om- 
nium,  uti  dicitur  cap.  prajced.  v.  7.  et  hoc  cap. 
v.  15.  Quocirca  perlinet  ipse  ejusque  tuba  ad 
finem  Apocalypsis,  ac  consequenter  ante  ilhun 
cjusque  clangorem  fient  ea,  quae  deEIia  et  An- 
lichristo,  ejnsque  asseclis  narrantur  hoc  cap. 
ct  deinceps. 

Porro  inchoat  hanc  posteriorem  Apocalypseos 
partcm  Joannes  a  eonculcatione  Ecclesiae  et  fi- 
deliuni ,  quam  faciet  Anlichristus ,  cui  statim  se 
opponcnt  Elias  et  Henoch,  quasi  duo  fidelium 
ctbelli  sacri  capitanei  ;  quorum  proinde  gesta 
et  miracula  uno  eodemque  filo  pertexit  Joannes, 
ideoque  subjungit  eorumdem  mortem,  marty- 
rium,  rcsurrectionem,  ascensionem  in  ccelum, 
portenta  mortem  eorum  consequentia,  qiue  pos- 
terius  contingent.  Eorum  enim,  adeoque  om- 
nium  quae  hoc  capile  dicuntur  a  v.  7.  usque  ad 
finem  capitis ,  proprius  locus  est  c.  19.  anle  v. 


11.  nam  ante  bellnm  ullimum  Christi  cum  Anti- 
clnisto,  Gog  et  Magog,  quod  illo  v.  11.  descri- 
hcrc  incipit  Joannes ,  continget  mors  Eliae  et  He- 
noch,  etceetera  qune  hoc  capite  a  v.  7.  usque  ad 
finem  narrantur  ;  sed  Joannes  ea  hic  conjunxil, 
ut  toiam  historiam  Eliae  et  Henoch  simul  com- 
plcclerelur  et  pertraclaret.  Vide  chronotaxin  iu 
fiue  commenlarii. 

1.  ET  DATIJS   EST   MIIII    CALAMUS    SIMILIS   VIRCE, 
F.T  DICTUM   EST  MIHI    :    SURGE,  ET  METIRE  TEMPLUM 

Det,  et  altahe,  et  adoraistes  in  eo.  ]  Calarnus 
hic  non  fuil  scriplorius ,  sed  mensorius  ,  puta 
arundo  ad  dimeliendum  lemptum,  qua  rursum 
metitur  Jerusalem  ccelcstem  c.  21.  v.  16  el  17. 
dc  eaque  dicit ,  quod  sit  mensura  horninis,  quod 
Aleazar  sic  exponit :  Quia,  inquit ,  mensura  ho- 
minis  est  calamus.  Nam  calamus  erat  sexcubi- 
torum :  tot  autem  cubiiomm  suorum  cslquisque 
liomo  recle  formatus,  quiacubitus  non  est  quar- 
ta,  ut  alii  volunt,  sed  sexla  pars  slalune  homi- 
nis  :  ergo  sexcubiti  sunt  mensura  slaiurae  ho- 
minis.  Hippocrates  enim,  Aristoteles  et  Galenus 
nr,xuv3  id  est  cubitum,  vocant  praecipuum  bra- 
chii  os,  quod  ab  ima  manu  usque  ad  brachii 
curvaturam  prolenditur.  Excludit  ergo  mensura 
cubiti  ipsam  manuin,  et  eadcm  est  mensura 
qiuepes,  et  quae  caput ;  capul  enim  riic  forma- 
tum  est  sexta  pars  hominis,  ac  consequenter 
eslcubitus.  Hucusque  Alcazar.  Verum  hocphy- 
sice  dici  potest,nongeometrice  :S.  Hieron.  enim 
el  passim  veteres  cubitum  vocant  mensuram  , 
quae  a  curvatura  brachii  usque  ad  extremum 
manus  et  digitorum  protenditur,  quee  estquarla 
pars  staturae  hominis. 

Rursum,  Alcazar  per  calamum  sive  virgam 
pcrcUssoriam  ,  quae  fuit  mcnsura  vetus  veteris 
Adami,  ideoque  major  calamo  postcrioris  aeta- 
lis,  accipit  passionem  et  crucem  secundi  Ada- 
mi ,  id  est  Chrisli,  quae  omnes  posteriorum  Mar- 
tyrum  passiones  superavit ;  quocirca  Christus 
hoccalamo,id  est  cruce,  mensus  est  eterexit 
fabricam  sui  templi ,  id  est ,  Ecclesiae.  Existimo 
ergo,  inquit  ipse,  mensuram  illam  c.  xi.  esse 
mensuram  afllictionum  quas  pro  Christo  servi 
ipsius  perpetiuntur ,  ac  praesertim  quas  fideles 
primitivoe  Ecclesiae  perpessi  sunt  :  mensuram 
vero  c.  21.  esse  mensuram  gloriae  qua  Beali 
fruunturin  patria,  quosignificatur,  ad  virtutis 
et  glorioe  perfeclionem  non  conscendi,  nisi  per 
magnas  cruces  etingentium  laborum  toleran- 
tiam.  Esl  enim  hacc  mensura  viri ,  ut  denotet 
pueros  esse  ac  quasi  pygmaeos  qui  aiia,  puta 
suaviori  etmolliori  ducunturvia.  Undeetde  per- 
sona  illaquac  mensuratura  erat  templum  Ezech. 
A0.  o.dicitur:  Vircujus  erat  species  quasi  species 
ceris.  Vir  hic  erat  Christus  ,  in  passione  etcruce 
natura  carneus,  sed  robore  aeneus.  Altare  holo- 
causti  tam  hic  ,  quam  apud  Ezechielem  ,  signi- 
ficat  devotionem  et  fervorem  primorum  Chris- 
tianorum,  offerentium  se  Deo  admartyrium  iu 
persecutione  Judaeorum.  Sensus  ergo  est,  q.  d. 
Metire,  6  Joannes,  magnitudinem  altaris  holo- 
causti  primitiva^  Ecclcsiae  :  hoc  est,  collige  et 
comprehcnde  quantum  Ecclesiam  auxerit,  dila- 
tarit  et  cxaltarit  persecutionis  magnitudo ,  ut 
mysticum  illud  aliare  (  id  est  ingens  ca  devotio 


COMMLNTAIWA  l.N  APOC, 

atl  inarljritiin  )  essol  numcris  oinuil)us  absolu- 
luni,  ac  promde  Deo  gratissiniutn ,  aeque  ac  Ec- 
clesiae  gloriosissiintitn.  Ita  ipsc  subtililer  el  pi<; 
juxla  suuni  scopuni  et  propositurn.  Verum  mi- 
uus  solide.  Nam  primo,  a  genuino  Apocal.  sco- 
po  aberrat ,  ut  saepe  dixi.  Secundo,  calamus 
non  est  mensura  lioiuinis ,  sed  eam  duobus  cu- 
bilis  superat,  uli  pauloanleex  communi  Doc- 
lorum  s<;ntenlia  docui. 

Calamus  ergo  liic  mensorius  prajcise  crat  sc\ 
cubiloruui  elpalmi:  palmi,  id  esl,  qualuor  digi- 
torum  transversim  posilorum,  uli  diserte  asse- 
rit  Ezech.  c.  ZiO.  3.  ad  quem  locunibic  alludilur. 

Erat  bic  calamus  similis  virga-,  primo,  ut 
eignificet  divinae  mensurae  et  justiliae  apquitalem 
ac  reclitudinem.  Sccundo,  ut  metuamus  Deum 
judicem,  utpotc  paratum  siatim  caedere  eum 
qtiem  nocentein,  vcliniiius  babenlem  iu  ui(;nsu- 
rando  reperil,  ail  Yiegas.  Terlio ,  ul  Nicol.  Ze- 
gerus ,  calamus  bic  erat  similis  virg.e,  id  esl 
sceplro  regali  :  quia  ad  Deuin  quasi  ad  regem 
orbis  pertinet  mensurare  bomines,  id  esl  eos 
dijiulicare,  et  pro  merilis  vel  praemiarc  vel  pu- 
nire. 

Et  dictum  est  miiii.  ]  Graeco  )v/w,  U\  est  di- 
cens  ,  quasi  calanius  loquerelur.  Verum  per  be- 
liraismum,  id  est,  auliptosin  Hebraeam,  ponitur 
iiominalivus  pro  gcnitivo  :  diccntis  pro  dicens. 
Urade  Vatablus  vcrtit,  a  dicentc  miki.  Hinc  Com- 
plul.  l(!gunt :  y.xiusYi/.si  o  cy/i)o;  itayw  ,  idest,  et  ste- 
i  it  Angelus  dicens. 

Metire  tempi.um  Dei,  kt  altake,  f.t  adoramf.s 
in  eo.  ]  Signilicat  lemplum  vetus  Judaicum  ,  sed 
perhoc  intelligil  Lcclesiam.  Porrolemplum  duas 
liabebat  parles ,  unam  quae  solis  palcbat  sacer- 
dotibus  et  Levilis  ;  haBO  incipiebat  ab  alrio  sacer- 
dotum,  quod  diccbalur  alriuin  iulerius,  ac  por- 
i 'igebatur  per  Sanclum,  per  quod  lcndcbatur  ad 
Sauclum  sanclorum.  Allera  erat  atrium  exterius, 
<|iiod  erat  quasi  lcmplum  laicorum.  Prior  pars 
vocabalur  lcmpliiin  Dei,  quia  in  eo  eral  allarc 
holocaustoruni  iu  ipso  atrio  ;  in  Sancto  vero  crat 
allare  tbyniiainatis,  in  quo  incensa,  sicut  in  illo 
victimae  oircrebanlur.  Jam  adorantes  in  eo  sunt 
saeerdotes  eiLeviuc.  In  bac  ergo  priori  tcmpli 
parte,  elin  adoranlibus,  pula  sacerdolibus,  sym- 
bolice  significanlur  lideles,  qui  tempore  Anli- 
clirisli  in  Lcclesia  erunt  oplimi ,  religiosissimi , 
De.o  conjunctissimi  ct  in  ejus  cultu  solidissimi. 
Hos  jubetur  meliii ,  id  est  mimcrarc,  Joannes; 
(|iiia  hi  non  cedcnt  Anticbrislo,  scd  pcrstabunl 
iu  lide  usque  in  linem,  ideoque  eligenlur  ad 
gloriam.  Hoceniin  tanlum  signiiical  symbolica 
ct  iniaginaria  h.ec  lcmpli  dimensio,  qu83  in  vi- 
sione  bic  Joanni  praaacribituiN  Temptam  enim 
boc  signilieat  Lcclcsiam  sanctam,  qunj  ila  con- 
stantcrmilitat  DeO,  Utmox  sillutiira  triumphans. 
Ecclesiam  ergo  militantein  in  line  niundi,  et 
mox  triumpbaturain  mciiiur  cl  nuincral  hic 
Joanncs.  HaArclas,  bichard.  et  OLciiincn.  Porro 
nove  Aretas  per  leniplum  accipil  Lcclesiatn  ve- 
leria  Tcsiamenii  :  per  airium .  Lcclcsiam  chris- 
li  ,  quaejuhclur  projici  foras,  idesteximi  obscr- 
\  anliis  et  oneribus  Legis  vctcris.  Vcrtun  boc  non 
esl  lillcr.ilc,  ncc  ad  rem  pravsenlem. 

2.  ATRSUM  AUTEM  QUOD  EST  FOIUS   I  I  MlM.l  M,  F.JICE 

i  ouas.  ]  lnlclligilalrium  evlcrius.  sive  leinplum, 
laicoruinquod  quia  remoliuserat  ab  altari  ulro- 
<|u<\  hinc  signilicabat  Chrislianos  inlirmiores  et 
laxioris  vit;e,idco(|uca  Deo  rcinoliorcs.  llos(ailx 
i 'foras,  idcsl  evtra  Lcclcsiam.  q.  d.  Kejiee  eos 


LYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI.  L203 

inler  lidelcs  <L  apostalas;  c|  n  ia  bi  cedenl  Cenli- 
bus,  id  eat,  Anticbristo  etusque  asseclis.  Unde 
indigni  sunl  qui  inler  fideles  mciisiircnlur  auL 
nunierenlur.  lta  Hichardus.  Alludit  ad  exliinuin 
lcmpli  atriurn,  quod  Cenlium  dicebalur,  quin 
Geutiles  in  eo  versari  poterant.  q.  d.  Gentilc 
non  tantum  suum  atrium  ,  led  el  alrium  Israe- 
lis,  id  esl  lideliuin  ,  eccupabunt  et  vastabunl. 
Nola  calachresin ,  ejice  fvras,  id  esL  rejice,  repu- 
tlia,  conlemiie,  noli  illud  iuunerare  elmetiii. 
Nam  alrium  hoc  erat  foris  ;  ergO  proprie  foras 
ejici  non  poterat.  Quocirca  nonnulli  Grasci  co- 
diccs,  qtiosciiant  et  sequuntur  Lrasm.  et  Vata- 
blus  pro  foris  legunt  iMtriyJdest,  intus.  Alii  quos 
se(|iiiturNosler,passim  legunl  e§»tm,  idest,  forls; 
iilruniqueest  verum.  Erat  enim  hoc  atrium  Ju- 
d.eorum  foris,  respeclu  alrii  saecrdoltim  :  idem 
cral  intus,  respectu  atrii  Cenlium.  Erat  enim  in 
li;uiplo  populi  fidelis,  adeoque  ipsum  crat  tem- 
plum  laicorum  lidelium. 

Aliter  Ambros.  alrium  enim  hoc  daium  esec 
(ienlihus  censet,  quia  Judaei  propler  iru M-eduli- 
latem  PaganisGentibuseraiilconjuncti.  Autideo, 
inquil,  dicunlurGentibus  lradi(i,quia  tradili  sunl 
llomanis,  ut  ab  eis  delerenlur.  Sic  et  Prima*. 
Pannonius  et  alii  per  atrium  accipiunt  haereli- 
cos  ,  schismaticos  et  Judaeos  ,  quos  ab  Ecclesia 
cxpelli  jubct  Deus.  Andreas  »ero  per  tcmplum 
accipit  lideles  ,  per  alrium  infidclcs. 

Tropolog.  Alcazar  (  licel  ipse  pulet  esse  sen- 
sum  lilleralem)  alrium  exterius,  sivequod  foris 
cst,  signilicat  bona  exlerna  fidelium  ,  ul  sunt 
I  irtunae,  honores,  magistratus ,  salus,  vita,  ac 
diMnum  quidquid  profanoe  violenli.e  subjacet. 
Il.ec  juhenlur  fideles  ejicere  foras,  id  est,  abdi- 
carease,  animumque  ab  eis  avellere,  eaquc 
in  praedam  dare  infidelibus  Ecclesiam  et  fideles 
|)erse(|iientibus.  Quo  innuitur  Cenlilcs  in  bon  i 
omnia  temporalia  fideliiim  invasuros,  ipsisque 
lidelibus  eas  calamilales  inllicluros,  ul  illis  nec 
rcip.  facies,  ncc  civium  commoda  ,  ncc  domus 
aut  pnsscssioncs  supersint.  Atriinn  vcroinlcrius, 
idestipsam  Lcclesiam,  lidcm,  religioncm  eL  vir- 
Lutem  Cbrislianam  in  fidelibus  mansura  illaesa. 
ncc  in  hoslium  poleslalcin  vcnlura  ;  sed  potius 
magis  |>er  perscculioues  efllorilura  ,  ul  Eccle- 
siaquasimagnilicum  Dei  lemplum  ad  inaximam 
am|)liludinem  et  gloiiam  assurgat. 

lla  S.  Gregor.  5S.  Moral.  G.  Quid,  inquit,  atiud 
atrium  quiim  latitudinem  significat  viliv  praism- 
tis  ?  Et  recte,  foris  tnnphan  sunt ,  qui  /)er  atrium 
designantur.  Kt  idto  wettendi  non  sunt,  quia  an- 
gttsta  est  porla  qttw  ducit  ad  vitam  ;  et  latitudo 
i  he  pravorum  non  admitlilur  ad  mcnsuras  et  re- 
gitlas  (icctorum. 

Et  civit.vtem  s\>ctam  calcarvtst,  ]  Ecclesiam, 
quam  prius  vocavit  teinplum  <  l  atrinm  .  hic  vo- 
calcivitatcm  sanctam.  q,  d.  Anlicbrisliis  el  Anli- 
cliristiani  maximam  Boclesw  p.itlcin  pci\cr- 
lctll ,  va>l,il)unl  el  possidcbunl  Hl  \-tr.i  s  0O4DRA 
(iiM\  Diditis,  ]  id  cst ,  tribus  annis  cum  dimidio 
( si  enim  cuique  anno  dea  mcn>cs  13,  inrenie* 
niensea  Et2  facere  ircs  annos  cum  dimidio)  uti 
praedixil  Dan.  c.  7.  26.  Trad-ntur ,  ait ,  01  manu 
ejtts  (  Anlicbristi)  usqtu  ad  frmnus  ,  et  tempora, 
(  itimiditim  triiipori.f  ,  id  csl  pcr  annum  et  du<>> 
annos,  (M  dimidiuin  ;uiiii.  Vidc  ibi  dicla. 

AliliM-  Alcaz.ir  :  put.il  cniin  per  lr<-s  annos  cum 
dimidio,  symbolicc  signilicari  tolum  tenipus. 
quo  JudaM  perseculi  siml  Cbristum  et  primiti- 
\  am  Lcclcsiam,  quod  ftiit  quadraginta  annormn, 


1204  COMMENTARIA  IN  APOCAL 

scilicct  a  ChristO  praedicanle  et  a  Jud;cis  cruci- 
Jixo  anuo  aetaiis  3/j  usqucad  excisam  Jerusalem 
a  Tito  ,  quod  contigil  anno  Chrisli  72. 

3.  Et  dabo  (  scilicct  oflicium  prophctandi,  ct 
simul  cum  co  spiritum„  animos,  ardorcm,  os 
et  sapicniiam  cui  ncmo  resistcrc  possit)  duohus 
ri-.sriiusMKis,  et  pnopiiETAnuNT,  ]  id  est,  ut  pro- 
phctcnt.  Sicenim  saepe  vocula  ci  cuni  futuro  po- 
nilur  pro  ut,  sicul  fit  Psal.  50.  20.  Benignc  fac , 
Domine,  inbona  volunlate  tua  Sion,  cl  cedificentwr 
( id  est,  ut  aedificentur)  muri  tui,  Jerusalem.  Et 
Psalm.  79.  h.  Deus,  converle  nos,  et  ostendefaciem 
tuam,  ctsalvi  crimus,  id  cst  ut  salvi  simus.  Psal. 
54-  7.  Quis  dabil  mihi  pcnnas  sicut  columba?,  et 
volabo  ,  id  est,  ut  volem  ? 

Jam prophetabunt ,  id  est  docebunt,  evangcli- 
r.abunt,  disputabunt  contra  Antichristum  ejus- 
que  propugnalorcs  ;  atque  ut  fidem  dictis  suis 
aslruant,  eliam  vere  prophetabunt,  id  esl  futura 
praedicent,  aliaque  miracula  patrabunt ;  lisec 
cnim  omnia  perlinent  ad  prophetiam  ,  et  in 
Script.  significantur  per  propbetare,  uti  dixi 
procemio  in  Prophet. 

Duobus  TESTiisus.JPrimo,  aliqui  per  hos  duos 
lestes  non  duos  singulares  viros,  sed  duo  genera 
lestium  accipiunt.  Unde  Pannonius  asserit  hos 
duos  testes  esse  Ecclesice  Doctores  et  praedica- 
lores,  qui  duo  Testamenla  ,  scilicet  novum  et 
velus,  docent  et  praedicant.  Et  Arias  Montanus 
censent  hos  duos  testes  essc  legem  et  prophe- 
tiam,  legem  in,Mose,  prophetiamin  Elia  dcno- 
tari.  Hoc  avide  arripiunt  Calvinislae  ,  praeserlim 
Angli,  qui  negant  Eliam  elHenoch  venturos  in 
Gne  mundi;  docentque  duos  hosce  testes  esse 
novum  et  vetus  Testamentum,  aut  sacras  Litte- 
ras  et  coetus  fidelium.  Alcazar  vero  per  duos 
testes  accipit  magnam  sapientiam  et  magnam 
sanctitatem  primitivae  Ecclesiae  ,  quae  ipsi  et 
Christo  leslimonium  contra  Judaeos  perbibue- 
runt;  hisce  enim  per  prosopopoeiam  dari  el  af- 
lingi  personas  Mosis  et  Eliae.  Moses  enim  coeles- 
tis  sapientiae,  Elias  zcli  et  sanctitalis  fuit  para- 
digma,ideoque  pro  Henoch  subslitui  hic  Mosen. 
Fatelur  enim  ipse  alludi  hic  ad  advenlum  Eliae, 
et  Henoch  lempore  Anlichristi  eumque  hic  quasi 
praesupponi.  Porro  Alcazar  hic  notat.  7.  elegan- 
tia  viginti  symbola  recenset,  parlim  naturalia, 
partim  artificialia  ;  quibus  ostendilur  quantum 
Ecclesias  et  cuilibet  fideli  conferat  conjunctio 
sapientiae  cum  sanctilate,  quae  omnia  pulchra 
sunt,  sed  mystica  et  moralia ,  non  litteralia. 

Secundo,  quihaecde  temporibus,  nonfuluris, 
sed  jam  praeteritis  exponunt ,  uti  in  sua  exposi- 
tione  ;  ita  et  bic  variant.  Nam  qui  haec  de  primi- 
liva  Ecclesia  exponunt,  censent  duos  testes  esse 
Christum  Dominum  et  Joannem  Bapiistam.  Ita 
Uberlinus  et  Michael  Eilsingerus  in  Pentaplo, 
pag.  109.  Rursum  Lyran.  Aureol.  et  S.  Antonin. 
duos  tesles  censent  esse  Sylverium  Papam  el 
Mennam  Patriarcham  Constant.  qui  contra  Eu- 
tycbetis  haeresin  decerlarunt.  Denique  sunt  qui 
putent  in  bisce  duobus  notariS.  Dominicum  et 
S.  Franciscum  ;  quod  etplacuit  Ubertino. 

Terlio,  communis  sentenlia  aliorum  est,  haec 
ad  ullima  mundi  et  Antichristi  tempora  perti- 
nere  ,  ac  duos  hic  testes  singulares  denotari, 
quipro  Christocontra  Antichristum  sint  decer- 
laturi.  Unum  fore  Eliam  consentiunt  omnes. 
Unde  et  de  eo  cecinit  Sibylla ,  lib.  2. 
Tunc  quoque  coelesti  curru  devectus  inibit 
Tcrras  de  coelo  Thcsbiles. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI. 

blque  docet  Malacli.  c.  h.  5.  Eccles.  c.  Zj8.  9.  dt 
10.  ctCbiistus,  Malth.  17.  10.  De  altero  nonnulli 
dtibilant.  Viclorinus,  ex  Jcrcm.  1.  5.  ut  ibi  tlixi, 
opinatus  esl  eum  fore  Jeremiam  ,  aul  cerle  Eli- 
seum.  Sed  hoc  ab  omnibus  explodilur.  Alii  sus- 
picanlur  eum  fore  Mosen  ;  tum  quia  Moses  cum 
Elia  interfuit  transligurationi  Cbrisli ;  tum  quia 
Moses  videlur  notari  v.  6.  cum  dicilur  :  Ili  ha- 
bent  poleslatem  super  aquas  converlendi  eas  in 
sanguinem,  et  percutere  lerram  omni  plaga.  Vi- 
detur  enim  hisce  verbis  alludere  Joannes  ad 
plagas  quibus  Moses  percussit  /Egyptum.  Ita 
opinali  sunt  S.  Hilar.  can.  20.  in  Mallh.  S.  Am- 
bros.  in  c.  9.  Lucae,  Joacbim  ,  Cagu.  Cathar.  et 
noster  Maldon.  inMalth.  17. 

Verum  caeleri  omnes  una  voce  asserunt  so- 
cium  Eliae  foreHenoch.Constat  enim  Moscn  esse 
mortuum,  Henoch  vero  non  esse  morluum  , 
scd  raplum  a  Dco,  Gen.  5.  24.  et  ad  Hebr.  11. 
5.  idque  ul  det  Gentibus  pccnilenliam ,  ut  ait  Ec- 
cles.  hh.  16.  Ita  censent  Ambrosius,  Aretas, 
Ansbertus,  Haymo,  Richardus,  Hugo,  Thomas  , 
Dionysius,  Vatablus  hic,  et  alii  passim,  lam 
veleres  quam  recentiores  ;  quos  citant  et  se- 
quuntur  Franc.  Suarez,  3.  p.  lom.  2.  disp.  55. 
sect.  2.  et  fusius  lib.  5.  de  Antichristo,  cap.  11. 
Viegas  et  Ribera  hic. 

Mystice  Primas.  baec  accipit  de  duplici  generc 
teslium,  pulaordinum,  qui  confirmati  ab  Elia 
et  Henoch  Christum  contra  Antichristum  tue- 
bunlur;  quos  Joacbim  asseril  fore  saccrdotes  et 
monacbos,  ac  nuper  S.  Teresia,  spiritti  prophe- 
tico  celebris,  asseruit  duplicem  Ordinem,  sci- 
licet  S.  Dominici  et  Societalis  noslrae,  maxime 
Ecclesiam  propugnaturum  conlra  hajreticos  et 
Antichristianos,  ideoque  ex  utroque  fore  illus- 
tres  tum  doctores  et  praedicalores ,  tum  Marly- 
res.  Ila  referunt  tum  alii,  tum  Franc.  Ribera  in 
ejus  Viia  ,  1.  5.  c.  5. 

Porro  ubi  deganlnunc  Elias  et  Henoch,  unde 
vivant,  qualem  vitam  agant,  an  sint  in  statu 
merendi ;  etc.  fuse  docui ,  Genes.  5.  1h> 

Dcnique  duo  erunt  hi  tesles,  tum  quia  jure 
Gentium  et  divino,  in  ore  duorum  vel  trium  tes- 
tium  stabit  omne  verbum,  Deut.  19.  15.  tum  quia 
Chrislus  misit  Aposlolos  binos  praedicare  :  hi 
aulcm  erunt  Apostoli  Christi;  lum  deniquequia 
alludit  ad  duos  Cherubinos  positos  ad  arcam 
testimonii,  suslinentespropitiatorium;parienim 
modo  hi  duo  suo  lestimonio  sustinebunt  tam 
arcam,  id  estEcclesiam  ,  quam  propiliatorium, 
id  est  fidem  de  Chrislo  propilialore  et  redemp- 
tore  mundi.  Denique  quia  Henocb  repraesenlat 
statum  Patriarcharum  ,  et  legis  naturae,  Elias 
statum  Prophelarum  et  legis  Mosaicoe,  ut  signi- 
ficelur  legem  et  prophetiam,  omnesque  Patriar- 
cbas  etProphelas  priorum  saeculorum  teslimo- 
nium  perbibere  Cbristo  contra  Antichristum. 

Et  prophetabuntdiebiis  mille  ducentis  sexa- 
Ginta,]  hoc  est  mensibus  hl,  uti  dixi  v.  2.  Ha 
omnes  Orthodoxi,  Lulherani  et  Calvinistae  in 
hisce  diebus  mire  variant,  seque  discruciant. 
Consentiunt  fere  in  eo,  ut  dicant  designari  hic 
tempus  persecutionis  Antichristi ,  id  est  Ponlifi- 
cis  Romani,  quo  scilicelipse  tyrannice  oppres- 
sit  etoccupat  Ecclesiam  Christi.  Verum  in  diebus 
hisce  laborantetsudant.  Aiunt  enim  Ponlificem 
jam  mille  et  amplius  annos  tyiannidem  suam 
exercere.  Quocirca  Hcnr.  Bullingerus  Lulhcran. 
hic  serm.  h8.  putat  cerlum  nuuierum  poni  pro 
inccrto.  Non  placethoc  Chitraeoct  lllyrico,  qui 


COMMKNTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOA.WIS 


i-ri  suis  centuriis  censent  hos  /i2  mcnscs  et  dies 
1260esse  angelicos.  OEdipo  crgoopus  cst,inio 
angelo  e  coelis  evocato  ,  qui  eos  cxplicent.  Ri- 
deiit  et  merito  hoc  alii  eorum  symmystae.  Anglo- 
Calvinista  pulatdiem  hlc  proannoponi,  itaqne 
eensei  ipse  Pontificiam  tyrannidem  duraturam 
1260  annis.  Alii  alia  comminiscuutur.  Haercsis 
eniin,  utpotc  falsa  et  mendax  ,  est  hydra,  quae 
nova  semper  producit  errornm  et  nionslrorum 
eapila.  Clarum  est  dies  liic  veros  el  proprios 
intelligi;  tum  quia  dies  lii  sunl  iidcm  ciun  t\'l 
inensibus;  hi  enim  praecise  continent  1260  dies, 
tum  quia  Dan.  c.  7.  25.  quo  alludit  hlc  Joannes, 
diserte  allirmat  Anlichrisluni  regnalurum  per 
tempus  et  tempora  et  dimidium  lemporis,  id 
est  annum,  duos  annos  et  diinidium  ,  hoc  est 
tres  annos  cum  dimidio,  Uti  omnes  Orthodoxi 
exponunt.  Idem  ergo  sunt  haec  tria,  scilicet 
1260  dies,  hl  menses  el  tres  anni  cumdimidio. 

Perperam  quoque  Michael  Eitsingerus  loco 
jam  citato,  censet  Joannem  hic  definirc  tempus 
praedicationis  Christi  :  illudenim  fuittrium  an- 
tiorum  cnm  dimidio.  Cerlum  enim  est  hic  agi 
ile  novissimis  miindi  temporrbus  ,  ac  definiri 
hic  tempus  quoconlra  Anlichrislum  propheta- 
hunt  Elias  et  Henoch  ;  quod  enim  superius  no- 
minavit  /|2  menses,  hic  vocat  1260  dies,  ut  in- 
dicet  Eliam  et  Henoch  in  illis  mensihus  non 
tantum  diehus  festis,  sed  omnihus  omnino  et 
singulis  tliebus  prsedicaturos.  Ad  hoc  enim  ur- 
gebit  eos  tuni  Ecclcsiae  necessilas,  tum  Anti- 
christi  impius  zelus  ,  tum  incensuseorum  amor 
in  Cbrislum  et  Christianos,  qui  eos  faciel  instar 
Pauli  infatigabiles  ct  igneos. 

Ubi  moraliter  nota  :  Sicut  ubi  sunt  venena , 
ilii  et  reperiunlur  eorum  anlidola  ,  providentc 
Ita  natura,  uti  aitPhniusl.  29.  h.  ilaubi  cstper- 
secuiio  ,  ibi  providet  Deus  de  remedio  :  ubi 
grassatur  haeresis,  ibi  excilat  Doctores  antago- 
nistas.  Ilaorientc  Ario  excilavit,  eique  opposuit 
S.  Athanasium»:  Ila  Nestorio  Cyrillum  ,  Origeni 
Hieronymum,  Pelagio  Augustinum  ,  Abailardo 
s.  Bernardum,  Albigensibus  S.  Dominicum  , 
Lulhero  elCalvino  modernos  Doctores  opposuit; 
ita  in  fine  mundi  Anlichristo  opponel  Eliam  et 
Benoch. 

Porro  censct  Ribera  hos  dies  1260  non  plane 
esse  eosdem  cum  mensibus  42,  sivecum  annis 
Iribus  cum  dimidio,  sed  deficere  in  18  diebus , 
quiliiis  verisimile  est  Antichristum  Eliae  et  He- 
noch  supervicturum  ,  ut  integre  regnet  tribus 
annis  cum  dimidio,  uti  praedixit  Daniel,  sive 
V2  mensibus,  uti  prsedixit  Joannes,  v.  3.  Nam  tres 
nnni  cum  dimidio  prcecise  continenl  dies  1278; 
ergo  in  1260  diebus  desiderantur  dies  18,  ut  idem 
lempus  expleant.  Hic  ealculus  subtilis  est  et  so- 
lidus. 

Mcazartamennon  improbabilitercensetidem 
proisus  tempus  significari  per  1260  dies,  quod 
signillcalur  hl  niensibus,  et  tribus  annis  cum 
dimidio.  Nani  (li.xci,  Hebrael et  Chahhei com- 
inuiiiler  cuilibet  niensi  dabant  S0  dies  :  jam 
inulliplica  h*2  (qui  est  nunierus  mensium  Auti- 
Christi)  per  80,  habcbisdies  1260,  acconsequen- 
ler  iu  anno  I2mensiuni  habebis  praecise  dicsoOO. 
Llcei  enim  annus  solaris  babeat  dies  165  (unde 
lol  dieruni  aununi  instituil  JuliusCsesar  in  refor- 
uialionc  Calendarii,  quam  eiianinum  sequimur) 
lainen  mensis  (quemex  lunae  periodiacumdis- 
cotsq  describebant)  hobel  lanlnm  dies  80;  Inde 
ut  hos  dics  et  menscs  anuo  solari  aeqnarent, 


Cap.  XI.  1205 

ccrlis  annis  inlerjiciebani  inensem  uiiuin,  quciu 
embolismalem  vcl  embolismum  rocabarit.  \c- 
iimi  liunc  mensem  ,  utpote  raruni  et  quasi  ex- 
ti  aordinarium,  negligit  htc  Joaiiiics  ;  eumque 
iion  numeral,  sed  lantumdies  ordinarios  men- 
siiun  i\->  qui  prascise  faciunt  dies  1260;  Daniel 
vero  c  12.  11.  Iuiiic  embolisinaleni  ,  quj  Mmk 
forte  occunet,  non  negligit,  sed  numerat;  unde 
recenset  dies  1200.  Ita  Alcazar  hic  ad  v.  2. 
notai.  3. 

Verius  est  et  certius  praedicaturos  Eliam  el 
Henoch  praecise  per  1260  dies,  uli  hic  aitJoan- 
nes;  Anlichristuin  vero  ul  monarchani  regnalu- 
rum  menses  h'2  scilicel  Juliauos,  qui  tunc  IlomjK 
el  iu  Grascia  (ubi  vixit  Joannes)  erant  usitati  , 
lioc  esl  tres  annos  Julianos  cuni  dimidio,  uii 
asseruit  Daniel.  Jam  tres  anni  Juliaoi  cuin  (W- 
midio,  faciunt  dies  1278;  sed  paulo  ullerius  Anti- 
cbristi  monarchia  excurret,  scilicet  adhuc  per 
12dies,  ila  ut  praecise  duret  dies  1290  uti  ex- 
presse  asserit  Daniel ,  c.  12.  II.  Verum  hos  dies 
12,  quasi  minutias  numeri  iutegri  ,  neglexit 
hic  Joannes,  tanlumque  expressil  integros  men- 
ses  ^i2,  uli  fecit  el  Daniel ,  dum  numerat  annos 
tres  cum  dimidio.  Verius  ergo  est  quod  dixit  Ri- 
bera,  Anlichrislum  Eliae  et  Ilenocii  supervictu- 
rniii,  non  tantum  ad  octodecim,  sed  ad  ipsos 
triginla  dies.  Nam  illi  pervenicut  ad  dies  1260: 
Antichristus  vero  ad  dies  1290,  ul  ail  Daoiel. 

Ex  hac  chronotaxi  anriorum  monarchiae  Anti- 
christi  et  praediealionis  FMxcllWnoch, ycrisimitr: 
est,  inquit  Suarez,  disp.  55.  jam  cilala ,  sect.  2. 
Elium  ct  Henock  vcnturos,  postquum  Antichristus 
jam  monurcka  rerum  omnium  potitus  fuerit ,  ul 
significat  S.  August.  lib.  1.  Qiuvstionum  Evung. 
q.  21.  dicens  venlurum  Eliam  ut  rcstiluat  eos  ,  quos 
pcrscculio  Anlickristi  conturbaverut ,  clariusquc 
id  doccl  Anselmus  in  Elucid.  Et  ratio  adkiberi  />o- 
tesl ,  quia  ki  sanclissimi  viri  venicnt ,  ut  Anti- 
cluisto  resistant  :  ergo  tuncvcnient,  quando  pcr- 
secutio  Antickrisli  apei-tior  crit  et  polentior.  Itcm , 
quia  (  ut  ex  eodem  loco  Apocal.  coliigilur)  pauln 
posl  mortcm  korum  prctcursorum  peribit  Anti- 
ckristus ,  el  cessabit  pcrseculio  ejus  :  ergo  cunt 
kac  sit  duralura  mille  duccnlis  sexaginla  diebus  , 
simul  fere  cum  illa  ,  vel  paulo  post  iltam  incipiet 
prKCursorumprojdicalio.  Diccs : Quomodo poterunt 
tum  brevitemporeper  tiniversummundum prcvdica- 
re?  Jtcspondelur  primo  :  nonoportet  ut  ubique  do- 
ccant,sed  prcecipue  ea  circttibtint  lora,  in  quibus  vcl 
Antichristtts  ipse ,  vcl  potentiores  ejusministrivci- 
sahuntitr.  Deinde  non  est  crcdendum  Ilenock  ti 
Eliam  semper  simttl  incessuros ;  scd  verisimiliu- 
est  cosseorsim  divcrsas  rcgioncs  pcragraturos,  do- 
nccdivinonutitin  cumlocum  convcniant,ubi  simul 
Irucidandi  sttnt.  Denique  crcdibitc  rst  non  soltan 
vcrbo,  srdet  scriptis  consoluturos ,  et  conftrmatu- 
ros  fiddium  animos ;  quos  ctiam  plurimum  erigct 
fama  virtutis  rontm,  ct  polentia  advcrstts  Anti- 
ckristum.  Adduntquoque  atiqui  kabituros  discipu- 
lot,  qtios  per  ttnivcrsum  mitndum  miltant. 

Dices  secundo  :  Ouomodo  Antiehristus ,  qui 
capilali  eos  odio  prosequelur,  non  statim  oc<i- 
det  ipsos,  sed  permitiet  ut  contra  se  praedicent 
per'i2  mensesPResp.  id  Bel,  parlitnquia  Deus 
eos  lutabitor,  partim  ob  admirandam  eorum 
virlulem  el  poteniiain ,  cui  nullus  pravalere 
poleril  ;  mim  ii>nis  de  oiv  eoruui  exibil,  et  de- 
vorabil  inimicos  eorum,  uttUcilur  v.  5.  Exacto 
vero  pra?dicationis  lempore  sibi  a  Deo  prcsti- 
tuto,  cessabunt  faceremiracula,  et tum   \iui 


i:00  COMMENTARIA  IN  APOCAI 

« iuisins  occidet  cos.  Denique  ex  vcrbis  S.  Joan- 
nis  colligiiur  eos  subiio  et  inopinato  mtimlo 
nppariluros.  Quoniodo  autem  venturi  sint,  an 
visibiliter  per  aera  transferendi  in  curro  igneo, 
vcl  iu  nube,  aliove  simili  modo,  an  vero  imper- 
ceptibiliter  subito  apparituri  sint  Hierosolymis, 
aut  alio  in  loco  ,  nec  Script.  nec  Patres  dicunt. 
Porro,  cx  Paradisoegredientur,  vel  per  aerem 
rtimissi,  incipient  in  regionibus  illis  vicinis 
prcedicare;  itaque  pergent  regiones  peragraodo, 
donec  Hierosolyinatn  ad  ipsum  Anlichrisluni 
perveniant. 

Amicti  saccis,]  idcsl,  amicti  ciliciis  :  saccus 
enim  rudis,  durus  et  scaber  carni  injecius  ,  est 
inslar  cilicii.  Ciliciis  ergo  vestientur  Elias  et 
Henoch,  saccisqueinduti  prodibunt  instarCa|)- 
pucinorum  et  Eremilarum,  tum  ut  itac  aspera 
poenitentiae  veste  ac  vita  iram  Dei  mitigent, 
cumque  hominibus  concilient;  tum  ul  homines 
ad  pcenitentiam  suo  liabiltt ,  voce  et  exemplo 
provocent.  Similis  fuit  vestis  Eliae,  dum  inter 
suos  viveret.  Eral  enim  vir  pilosas  et  zona  pelli- 
cea  accinctusrenibus,  h.  l\eg.  1.  Similis  fuit  qno- 
que  veslis  S.  Joannis  Baptistae ,  scilicet  kabebat 
restimentum  de  pitis  camelorum,  ct  zonam  pelli- 
<cam  circa  lumbos  suos ,  Malth.  3.  h.  fuit  enim 
ipse  prceeo  pcenitentiee. 

U.  Hi  sint  du.e  OLiViE. ]  Arabicus  :  lli  sunt  diue 
radices  olivarum  ,  ct  duo  candelabra  siantia  anle 
Dominum;  radices,  id  est  arhores ,  vel  rami 
olearum  ,  ut  vertunt  Septuag.  Zachar.  6.  v.  12. 
pleni  olivis;  hi  cnim  pullulant  ex  radice,  est 
metonymia.  Sensus  est,  q.  d.  Hi  duo,  scilieet 
Elias  elHenoch,  instar  duarum  olivarum,  id 
estolearum  ,  sunt  succulenli,  pingues  et  feiii- 
les  honorum  operum  ;  quia  mulium  fruclum 
afferent  in  conversione  Judaeorum.  Cital  Zachar. 
h.  v.  11.  et  \h.  ubi  Propheta  vidit  duas  olivas, 
lOgansquc  queenam  essent  illae  ?  audit  ah  An- 
gelo  :  Isti  sunt  duo  fdii  olei,  qui  assislunt  Domi- 
natori  universce  terra  ;  fdiiolei ,  id  est  pinguedi- 
nis,  hoc  est  pingues  et  ferliles.  Aquila  verlil, 
filii  sptendoris  ct  clarilatis  ,  quia  luce  doctrinae 
et  vitae  praelucebunt  Judrcis.  Hi  assistunt  Deo 
orantes  proJudaeis,  et  se  offerenles  ac  parali 
ut  ah  eo  mitlantur  ad  Judseos.  Jam  Lyranus  et 
nliimulti  censent  Zachariam  ad  litteram  loqui 
de  Zorobahele  principe  populi  Bahylone  redeun- 
lis,  etJtsu  filio  Josedec  pontifice.  Apud  Judacos 
enim  tam  rcges  et  principes ,  quam  poniifices 
ungebantur  oleo,  q.  d.  Hi  duo  restituent  Jud.-eis 
regnum  sive  principatum  et  sacerdotium  :  hi 
(luorestaurahuntetperlicienturbem  Jerusalem, 
et  fahricam  templi,  quod  per  candelabrum  de- 
notatZacharias.  Vidii  enim  ipse  duas  olivas  stan- 
tes  super  candelahrum  :  quo  significabatur  oleo 
olivarum  hrevi  accendendum  candelahrum,  ni- 
mirum  in  die  dedicationis  novi  lempli ,  ac  con- 
sequenter/pristinum  Dei  cullum  ,  lucem,  splen- 
dorem  et  gloriam  templo  el  urhi  restiluendum. 
l'nde  deiis  ait  Ecclesiast.  cap.  49.  13.  Quomodo 
amplificemus  Zorobabel?  namel  ipsequasi  signum 
in  dextera  manu  :  sic  et  Jesum  fiiium  Joscdec? 
qui  in  diebus  suis  mdificaverunt  domum,  et  exalla- 
vcrunl  templum  sanctum  Domino,  paralum  inirlo- 
riam  sempiternam.  Verum,  eslo  huc  alludat  Za- 
eharias  illumque  sensum  quasi  superficialem 
pf-rslringat  et  praesupponal;  tamen  allegorice 
;itius  assurgit,  ac  directe  loquilur  de  Elia  et 
Honoqb,  qui  inslar  Zorohabelis  et  Jf.su  Jucheis 
i. •mplum,  id  est  Ecclesiam,  fidem  ,  religionem 


TPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI. 

et  salulem  restiiiienl.  Natn  de  Elia  el  Henoeh 
hunc  Zaehariac  locum  explicat  hic  S.  Joaunes; 
ac  idipsum  doccnt  Victorinus,  Arelas,  Thomas, 
Calalinus  hic,  etS.  Gregor.  Iiom.  12.  iu  Ezechui. 
Rihera  inZachar.  h.  et  alii.  lli  ergo  assistunt  Do- 
minalori  universce  terraz  quasi  legati  et  Apostoli , 
ut  scilicet  ejus  fidem  et  Evangelium  toto  orhe 
propagent  ,  ac  contra  Anlicbrislum  luean- 
tur. 

Alhulit  ad  duos  Cheruhinos,  quos  ex  ligno 
olivartnn  fabricavil  Salomon  ,  3.  Ileg.  G.  32.  Sicut 
enim  illi  propilialorium  et  aream,  ila  Elias  et 
Ilenocb  Ecclesiam  el  fidem  Chrisli  sustentahunl. 
Uecle  vocantur  Cherubini ,  ob  Angelicam  vilatn 
etsapientiam.  Porro,  oleumeloliva  nolat  eonnn 
splendorem  el  misericordiam  qua  miserati  ani- 
marum  pereuntium  slragem,  se  suaque  omnia 
cum  vita  pro  Judaeis  ac  ltominum  salule,  aeque 
ac  pro  Dei  Cbristique  gloria  propugnanda  im- 
pendeut,  quihus  competit  illud  Eccles.  hh.  10. 
Ilti  viri  misericordia  sunt ,  quorum  pietales  non 
defuerunt. 

Unde  moraliter  nola  :  Oliva  symholum  est 
sanctitalis  et  Sanctorum  ;  idque  primo,  quia 
oliva  lignum  solidum  est,  non  sentit  carient  , 
venlos  aut  vetuslatem  :  ltinc  est  viclorise,  feli- 
citatis  et  eelernilalis  symholum.  Unde  Cicero, 
1.  de  Legibus  :  Sempiternam ,  inquit,  oieam  in 
Arce  tenere  potuerunt  Athence.  Hinc  et  in  trium- 
phisministri  iriumphantium  oleagineis  coronis 
coronabantur,  ait  Festus ;  quod  JVlinerva  olea; 
invenirix,  prreses  et  dea  belli  esse  pularelur  : 
unde  elpugiles  et  alhletae  certaturi  oleo  se  perr- 
ungehant,  atque  oleum  certaminis  erat  sym- 
bolum.  Tales  autem  per  assiduam  luclam,  forti- 
tudinem,  conslantiam  et  victoriam  evaduut 
Sancli ,  praesertim  Elias  et  Henoch,  qui  per  lol 
annorum  millia  viventes  et  vegeti ,  merito  a 
Terlulliano  vocantur  wternitalis  candidati. 

Secundo,  quia  olivaest  symholum  misericor- 
diae,  qtue  propria  estSanctorum  viiius,  dicente 
Salomone  :  JSovitjuslus  jumenlorum  suorum  ani- 
vias ,  viscera  autem  impiorum  crudetia,  Proverh. 
12.  10.  Quocirca  ,  ut  recte  advertit  Philippus 
Episcopus  Eystettensis  in  vita  S.  Wilibaldi,  c.  36. 
ex  Sanctorum  illorum,  quivalde  misericorcles 
et  pii  fuerunt(uti  S.  Catbarina  ,  S.  Nicolaus, 
S.  Walburga)  ossihusscaluritoleum;  quiaoleum 
sytnholum  estmisericordiac  et  pielalis;  ut,  sicut 
in  vita  eam  exercuerunt,  ita  et  post  morlein 
eamdem  exercere  non  cessent,  oleo  hoc  sanando 
miseros  et  infirmos.  Fuerunt  enim  viri  miseri- 
cordiae,  el  jam  in  ccelo  sunt  amplius. 

Teriio,  quia  oliva  estsymholum  pacis.  Unde 
Gcnes.  8.  11.  columha  ad  Noe  in  arcam  atlulit 
ramum  virentis  olivae,  in  signum  cessanlis  di- 
luvii  et  siccatae  lerrae,  quasi  cum  oliva  simul 
securilatem  ahaquis,  pacemque  et  reconcilia- 
tionem  Dei  orbi  aflcrret.  Talis  est  pax  Sancto- 
rum  in  terra,  magisque  erit  in  coelo ,  quam 
instare  denuntiabunt  Elias  el Henoch.  Vulgo  dici- 
lur :  Oieo iranquillior ;  quod  maximeSaucliscon- 
venit,  qui  mites  sunt  etpacifici;  oleum  enim  ita 
tranquillumest,  ut  eliam  mare  rein  saevissimam 
tranquillet,  atque  ob  idurinantes,  aiunt,  oleum 
ore  spargere,  quod  miliget  elementi  naluram 
asperam  lucemque  deporlet,  ait  Plinius,  I.  2. 
cap.  103.  penes  qtiem  sil  ficles. 

Quarto,  quia  olivae  folia  nunquam  delluunl; 
sic  Sanclorum  virtus  et  species  nunquam  niar- 
cescit.  Quocirca  de  S.  Oliva  virgine  ,  cujus  me- 


COMMENTAP.IA  IN  APOCAEY 

minit  Homan.  Mariyrol.  die  3.  Junii;  ita  appo- 
*ile  canil  poela  Chrislianus  : 

Posse  tuum  ne,  virgo,  lime  marcescere  nomen  : 
Et  coelo  ,  et  teiris  sempcr  Oliva  virel. 

Ilursum  :  Oleam  si  lambendo  capra  iingua  contige- 
ril  ,  depaveritque  primo  germinalu ,  stcrilcscere 
auclor  esl  M.  Varro ,  ait  IMin.  lib.  15.  cap.  82. 
Iia  gula  et  libido,  quarura  symbolum  est  capra, 
sanctilatis  vigorcm  et  vilam  arefaciunt  ct  cne- 
cant. 

Quinlo,  quia  oliva  pinguis  significat  pingue- 
dinenj  spiritua  el  graliae,  qua  delibuti  sunt 
Sancii.  Denique  olea  ferlilU  est  et  frugifera,, 
pnuscrlim  si  nias  seralur  juxta  fcminam  :  ole£e 
eniuj  sexu  discriminantur.  Lnde  Ovidius,  1.  /i. 
laslor. 

Ure  mares  oleas,  ledamque  herbasque  Salunas. 

Hursum,  olea  frondes  habet  viles  et  llaccidas, 
Irucium  veropraestantem.  SicetSancti  pompam 
ct  ostentalionem  spernunt,  sed  fructus  hono- 
nini  operum  pretiosos  producunt.  Quocirca  , 
Jeremuc  11.  v.  16.  Ecclesise  suae  ait  Deus  :  Oli- 
vam  ubcrcm,  pulchram  ,  fructiferam ,  speciosam 
vocavit   Dominus  nomen  tuum.    Vide   ibi   dicla. 

Tales  olivas  fuerunt  S.  JoannesetPaulus  Mar- 
lyres  sub  Juliano  Aposlala,  annoChrisii  362.  die 
'J6.  Junii;  quia  sua  sanclilate  et  zelo,  Constan- 
liae,  Constanlini  Magni  filiae ,  virginiiatem  et 
studio  perfectionis  persuaserunt.  Ac  Gallica- 
iitim  exercitus  ducem  ad  Christianismum  ,  ad 
mundi  contemptum  ,  ad  marlyrium  provexc- 
innt;  alquc  landcm  conlra  Julianum  fortiler 
decertanles,  gloriqsum  pro  Christo  marlyrium 
obierunt.  Undede  iiscanit  Ecclesia  :  Islisunt  ducz 
ulivtc,  el  duo  candelabra  lucenlia  ante  Dominum ; 
liabent  potestatem  claudcre  ccrlttm  nubibus  ,  et 
apcrire  portas  ejus  (gloriosam  cnim  e  coelo  vic- 
loriam  contra  Scylhas  Gallicano  iinpelrarunl ), 
(jttia  tingiue  corum  claves  cccli  faclct  sunt. 

lia  Sixtus  V.  Ponlifex  in  Bulla  cdila  anno  Do  • 
mini  1588.  qui  S.  Bonavcnturam  canonizavil, 
reluli'que  intersanctos  Ecclesiae  Doctorcs,  seque 
nc  S.  Thomam  Aquinatcm  rcluierat  Pius  V.  dc 
utroque  loquens  :  Ui,  inquit,  sunt  dua;  olivce  et 
duo  candelabra  in  domo  Dci  luccntia,  qui  et  clta- 
ritatis  pinguedinc ,  et  scicntice  luce  totam  Eccle- 
iiam  collustrant.  lli  singulari  Dci  providcntia 
codcm  tcmporc  tanquam  duai  stella  exoricntcs  , 
cx  duabus  clarissimis  Regularium  Ordinum  fami- 
liis  produrunt.  lli  duo  Sancti,  cum  cssent  cocevi,iis- 
dcmque  studiis  dedili,  condiscipulis,  simulmagis- 
iri ,  pari  rationc  a  Grcgorio  Decimo  Summo  Pont. 
rttm  ambo  ad  concilium  cvocarcnlur,  honorati ,  ct 
in  Itiijus  vitce  peregrinalione  fratema  charitate , 
ipiritunti  familiariUttc,  sunctorum  laborum  socic- 
tate  valdcconjuncli  fucrttnt :  el  dcniqttc  pari  grcssu 
ud  caicstcm  patriam  commigrantcs ,  paritcr  feli- 

s  t  gloriosi  illascmpitcrna  bcatitudinc  pcrfruun- 
tur :  ubi  codem  charitalis  alfcclu,  ttt  pie  craliintts, 
pro  nobis  in  hac  lacrymarum  vallc  laboranlibus 
orant,  divinamque  opcm  implorant. 

r.rniJO  CAMH  I.Altr.A  1N  CONSPECTTJ  DOYtlNI  TF.Rltl- 

iTANTBs,]sfanfea,  id  est,  slantia.  Ua  Arab.  Grre- 

cizat  lntcrprcs  hic,  uti  ct  alihi  snbinde  ;  Cncca 
cnim  babentiujtM*' «?»'»**■  Imilaturergo  (nterpres 
genusGra?cum  :  Xuxviat  enim ,  id  est  candelabra, 
cst  rcminini  gcncris.  SeilSUS  csl.  q.  d.  lli  duo, 
Elias  scilicet  etHenoch ,  quasi  candelabra  Chris- 
tum,  quicst  verum  lumen,  toii  mnndo  prtefe- 


PSW  S.  JOANMS.  Cap.  XI.  1-07 

renl et oslendeni.  Aliter  Alcazar  :  nam  ro stanles 
referl  ad/u',non  ad  candelabra,  sicqtie  sen- 
lenliam  ordinat  :  llistantes  coram  Dominosuni 
vrAuti  dtue  oliv(C  et  duo  candclabra.  Cnile  Syrus 
\i  i  lil. :  //('  quicoramDomino  tcrrai  slant. 

iia  iZacharias  cap./i.  tanlum  unum  vidiican- 
delahrum,  ei  ad  lalus  <'jus  utrimque  duas  oli>  a>. 
Joanues  vcki  htc  audlt  :  lli  sunl  duce  oliifc ,  <  i 
duo  candelabra ;  ut  sciat  Eliam  et  llenoch  uon 
laiilum  foreolivas,  quaa  oleum  copiose  SUgge- 
rant  candelahro,  id  est  Ecclesiae,  ad  ignem  ct 
lucetn;  sed  cliam  Ipsosmet  fore  candelahra  , 
(|ua3  coram  Deo  el  mundo  mire  ardehunt  et 
fulgebunt.  Alhidit  ad  candelabi  iun,  quod  eratin 
Sancto  sepliceps  ,  ideoque  toiuni  Sanctum  va- 
ria  et  niulta  luce  collustrabal.  Hoc  enim  signi- 
licabatlucem  Evangelii,  atque  Evangelicos  doc- 
tores.  Sic  de  Joanne  Baplista  ail  Chrislus  :  // 
erat  tucerna  ardcns  et  luccns,  Joan.  5.  35.  ubi 
vide  Pererium,  qui  nuillas  analogias  affert  lu- 
cernae  et  sancti.  Et  de  primitivis  Qdelibus  ait 
sanctus  Paulus  ,  Philipp.  2.  15.  Intcr  quos  luc.elh 
sicut  luminaria  in  mundo. 

Et  si  quis  voldewt  eos  (id  est  eis ,  <ist  gr.c- 
cismus;  sic  in  Evangelium  et  alibi  legimus  : 
Non  nocuit  cum,  id  esl,  ci)  NOCEHE.JGrxce  aZmt^i 
idest,  iiijuiiaiii  inferre,  noccre,  l.fdere,  utpaulo 
post  vert.it  Nosler. 

Igms  exiet  de  oiie  EORUM. ]  IIoc  erit  primtini 
miraculum,  vel  potius  miraculi  genus  (illud 
enim  fifcienl  crebro)  quod  patrabunl  Elias  vl 
Henoch.  Alludit  ad  zelum  et  ignem  Eliae ,  <jui , 
U.  heg.  1.  10.  Peniacontarcho  ab  Achab  misso 
ut  Eliam  capcret,  dixit  :  Si  homo  Dei  sum ,  dcs- 
cenclat  ignis  dc  ccclo ,  ct  devoret  te;  mox  ignis  do 
ccelo  descendens  devoravit  eum  cum  omnibus 
suis.  Unde  Eccles.  c.  /|8.  3.  de  co  dicil:  Dcjccil  de 
ccelo  ignem  ler ,  scilicet  bis  in  quinquagenarios . 
loeojam  dicto,  etlerlio  in  sutiin  sacrificium  , 
cum  co  ce.rtaret  contra  Prophetas  Baal,  3.  Reg. 
'18.  Videbatur  enim  Elias  non  tam  precibus. 
quam  imperio ,  pula  orc  suojubendo,  igneni 
de  ceelo  devocarc,  et  in  hostes  Dci  immillere  : 
ac  consequenter  ignis  hic  dc  ore  ipsius  exirc 
ct  prodire  videbalur.  Idem  faciet  in  fine  mundi. 
Inserel  enim  se  in  codIus  hoininiiui  per  pagos 
et  urbes,  imo  in  ipsam  Jerusalem  et  regiam 
Antichristi,  ibique  libere  et  audacter  pranlica- 
bitChristum  crucifixum  csse  redemptorem  or- 
bis  ;  hunc  vero  fictumesse  Christum,  imo  esse 
Antichristum.  Quocirca  magistratus  et  duces. 
Antichristo  subditi,  volent  manus  injicere  ii: 
Eliam  et  Henoch ,  eosque  capere  et  ocoidere  ; 
sed  illi  mox  imperabunt,  ediccntque  :  Venial 
ignis  dc  coelo ,  et  perdat  hosce  Antichristianos ; 
ac  dicto  ocius  ignis  descendet  et  perdet  eos. 

Mystice,  ignis  hic  sigiiilical  liberlalem,  fervo- 
rem,  audaciam  el  efficaciam  praedicandi  Elia 
et  Henoch;  ita  ut  libere  in  faciem  dicant  Anti- 
christo  :  Tu  non  es  Chrislus,  sed  Antichristus ; 
alque  asseclis  ejtis  :  Vos  non  eslis  Christiani  . 
sed Anlichristiam; atque  hacdecausa  abeis  tan- 
dcm  occidentur  cl  marlyrium  obibunt.  Sic  enim 
Elias  dixil  Achab  :  Non  ego  turbavi  Isract,  sed  ttt. 

8.  Reg.  is.  is. 

Sic  S.  Ililarius  et  Aihanas.  et  Lucifer.  Calarit. 
Constantio  Ariano   Imp.  Anticbristi  prodromn 

in  facieni  improharunl  ;  lu  CS  Ariauus,  lu  e.s 
Anlichi  islus.  Aiuli  eoruin  veiba  nclcrnitatedign.'. 
liilar.  I.  cootra  Coostanlium  Imp.  Proclamo,  aii, 
tibi,  ConstantijquodNcronilocuturusfuissemtquod 


1208  COMMESTAMA  IN  APOCAI 

exmeDeciusel  Maximianusaudirent;conlraDeum 
pugnas,  contra  Ecclesiam  sfcvis,Sanctos  perseque- 
ris,  retigionem  tollis,  tyrannusnonjam  liumano- 
ram,  scd  divinorum.  Christianum  tementiris, 
Cltristi  novus  hostis  es,  Antichristum  prcevcnis.  Et 
rursum  :  Tu  ,  Constanti,  omnium  crudelitatum 
crudelissime  ,  ct  morlalium  scclcslissimc  magis  in 
( os ,  quinn  Pagani  desftvis.  S.  Alhanas.  in  epist. 
ad  solitariam  vitam  agentes  :  Quis,  ait,  ausit 
Constantium  Christianum  appellarc ,  acnon  potius 
.Intichristi  imagincm?  Quid  enim  ex  notis  Anli- 
rhristi  huic  dccst?  aut  quid  est  curnon  omnibus 
modis  Constantius  Anlichristus ,  et  vicissim  Anli- 
christus  Constanlius  habeatur  ?  ac  mox  nuncu- 
pat  eum  aposlatam  ,  fidei  desertorem,  canein, 
carnificem,  filium  perditionis,  pestem,  belluam, 
malorum  omnium  voraginem. 

Hosce  zelo  et  acrimonia  superavit  Lucifer 
i'piscopus  Calarit.  quem  S.  Athanas.  sui  aevi 
Eliam  vocat ,  qui  in  libro  de  Moriendopro  Filio 
i)ei ,  ita  Conslanlium  Imp.  alloquilur  :  Mactasti 
plurimos,  laniasli,  dispcrsisti;  sed  hiomnes  Mar- 
tyres  sunt.  Crede  mihi  quod  a  te  slatuerimus  intcr- 
■ici;  quia  ct  melius  esse  videmus,  in  omnia  ceva 
Deum  liabere  amatorem,  quam  lecum  JudaSca- 
i  ioth,  Judteorum  imitatore,  puniri :  subire  parali 
mmus  omnes  exitium.  Et  inferius  :  Indigne  fers , 
lriivennis ,  qubd  defendamus  Filium  Dei.  Si  tan- 
dem  oculos  serpentis  morsibus  confossos  aperias, 
tnvenies ,  slolidissime  Imperalor ,  ubique  Christia- 
nos,  sicut  nps ,  crcdere ,  ac pro  DeiFilio,  ut  nos , 
■mori  cupere  ;  at  tua  novella  prcedicatio  et  recens 
rcligio  blasphemia  est.  Titulis  vero  et  nominibus 
acrioribus  quam  Atbanasius  et  Hilarius  dein- 
ceps  eumdem  compellat. 

6.  HAbent  potestatemclaudendi  coelumhi,  ne 

rLUAT    DIEBUS    PROPHETI.E    IPSORUM.]  HOC  erit  SC- 

eundum  miraculum  quod  facient  Elias  et  He- 
uocb  tcmpore  Anlicbristi,  nimirum  ut  propbe- 
lia  et  imperio  stio  pluviam  probibeant ,  et  ccelo, 
quasi  jusliliumindicant,  aut  quasiclauslrum  in- 
ducant,  itaque  sterilitatem,  famem  et  pestem 
Anlicbristianis  accersant.  Idem  fecit  Elias,  3. 
Ueg.  17.  1.  ut  scilicet  per  tres  annos  cum  dimi- 
dio  non  plueret. 

ETPOTESTATEMIIABENTSUPERAQUASCONVERTEN- 

di  eas  insanguinem.  ]Tertium  hoceritEliaeetHe- 
uoch  miraculum.  Idem  fecit  Moses  (unde  aliqui 
pularunt  Mosen  hic  notari,  eumque  venturum 
cum  Elia) ,  Exodi  7.  20.  Ducit  ergo  eamdem  po- 
testalem  dandam  Eliee  et  Henoch  certantibus 
contra  Antichristum,  quae  olim  data  est  Mosi 
certanti  contra  Pharaonem  Antichristi  praecur- 
^orem.  Unde  subdit : 

Et  percutere  terram  omni  plaga  quotiescum- 
que  voluerint.]  Quartum  erithocElieeelHenoch 
miraculum,  non  simplex,  sed multiplex ;  multa 
enim  ,  imo  onmia  in  se  complectitur.  Erunt 
orgo  plane  thaumaturgi ,  ut  ad  libilum  ccelo, 
icrrae,  aeri,  ventis,  fulminibus ,  etc.  imperent, 
indeque  pl.agas  quaslibet  in  impios  evocent  et 
emittant.  Alludit  ad  Mosen,  qui  sua  virga  minans 
<  t  feriens  ^gyptum,  decem  plagas  partim  e 
lerra,  partim  e  ccelo,  parlim  ex  aquis,  parlim 
i"x  igne  in  jEgyptios  immisit.  Unde  audivit  a 
Deo,  Exodi  7.  1.  ConstitiU  te  Deum  Pharaonis. 
Vam,  ut  ait  Pbilo,  I.  3.  de  Vita  Mosis  :  Cumami- 
cvrum  omnia  sinl  communia ,  idcirco  Deiis  potes- 
tatem  ct  opes  suas  cum  Sanctis  communicat. 

Nota :  Decem  plaga?  jEgyptifuerunl  b;e :  Prima, 
aqiiee conversioin  sanguinem:  secunda,  ranac; 


.YPSIN  S.  JOANNI5.  Cap.  XI. 

tertia,  ciniphes;  quaria,  muscae  caninoc i,  imo 
omne  genns  muscarum;  quinla  ,  pestis  ani- 
malium  ;  sexta,  ulcera  vesicarum;  septiiua, 
grando;  oclava,  locustse;  nona,  lenebraj;  deci- 
ma,  caedes  primogeniioruin.  Has  crgo  et  plures 
plagas  immiltcndi  potestatem  habebunt  quoque 
Elias  ct  Henocb,  quasi  novi  et  Cbristiani  Moses. 
Alcazar  haac  omnia  mystice  exponit.  Nam  per 
primam  plagam  sanguinis,  accipit  Judaeorum 
infidelium,  lemporeTiti,discordiam  :per  secun- 
dam  ranarum  ,  eorumdem  rixas  ct  tumullus  : 
per  tertiam  ciniphum ,  curas  et  sollicitudines 
qua3eosdiscruciarunl:perquartummuscarum, 
iras  et  odia  quibus  acstuarunt :  per  quintam  pes- 
tis,  rerum  et  opum  temporalium  ,  quas  ambie- 
runt,  vanitalem  et  privalionem  :  per  scxtam 
ulcerum  ,  conscienliae  slimulos  et  morsus  : 
per  septimam  grandinis,  obslinationem  in  Ju- 
daismo  :  per  oclavam  locuslarum  ,  concupis- 
cenliarum  lyrannidem  eis  dominaniem  :  per 
nonam  lenebrarum  ,  miserandam  ceecitatem  iii 
qua  jacent  :  per  decimam  caedis  primogenilo- 
rum,  suarum  animarum  damnationem.  Verum 
haec  mystica  esse,  non  lilteralia,  nemo  non 
videt. 

7.  ET  CUM  FIMERINT  TESTIMONIUM  SUUM.]  Finieil  l 

hoc  post  dies  1260,  uli  dixit  v.  3.  eousque  ergo 
erunt  invincibiles ,  imo  omneset  onmia  vincenl 
suo  igne  et  plagis;  sed  i>eracto  suo  ofiicio  et  lem- 
poris  spatio  a  Deo  sibi  decrelo  ,  sinent  se  vinci 
etoccidi,  ut  morte  et  marlyrio  obsignent  suuni 
de  veritate  el  Christo  lestimonium. 

Bestia  qu/e  ascendit  de  abysso.]  Bestia  heec 
est  Antichrisius  ;  quia  saevus  erit  et  fcrus  ut 
bestia,  non  tcrrena,  sedinfernalis  ,  quasi  ascen- 
deret  de  abysso.  Daemones  enim  eum  agent  et 
possidebunt ,  ac  per  eum  omnem  suam  trucu- 
lentiam  in  Eliam  et  Henoch,  aliosque  sanctos 
eorum  asseclas  exercebunt.  Ita  communiter 
Interpretes.  Anticbristus  ergo  per suos ministros 
occidet  Eliam  et  Henoch,  ideoquceritparricida  ; 
occidet  enim  parentcm  suum,.  puta  Henoch  ; 
abllenochenim  descendit  Noe,  omnesque  ho- 
mines  post  diluvium,  ac  consequenter  et  Anti- 
cbrislus. 

Alcazar  per  besliam  hanc  accipit  locustas , 
quse  c.  9.  v.  1.  2.  visee  sunt  Joanni  exire  ex  abys- 
so;  per  locuslas  autcm  ipse  intelligit  concupis- 
cenlias,quibus  in  poenam  scelerum  traditi  sunt 
Judaei  ac  propter  eas  occiderunt  Eliam  et  He- 
nocb,  id  est  sapicntiam  et  sanctitatem,  puta 
sanclos  et  sapientes  Christi  Apostolos,  Diaco- 
nos,  aliosque  primilivos  Christianos ;  sed  hi  post 
tres  dies,  id  est,  post  brere  tempus,  Ecclesia 
inclarescente,  quasi  resurrexerunt ,  et  ad  ma- 
jorem  gloriam  tam  in  lerra  quam  in  coelo  as- 
cenderunt;  tumque  septem,  id  est,  multa,  Ju- 
daeorum  millia  occisa  ,  id  est,  ad  Christum 
conversa  sunt  :  occisa  est  enim  in  eis  perfidia , 
ut  quasi  novi  homines  Christiani  resurgerent  in 
vilam  fidei  et  gratiae  Dei ;  reliqui  perculsi  glo- 
riam  dederunt  Deo,  qui  excidium  Hicrosolymae 
altribuerunt  ceedi  S.  Jacobi  Minoris  a  Judaels 
occisi,  ac  consequenter  et  Cbrisli  :  hunc  enim 
praedicabat  Jacobus ;  ita  narrat  ex  Josepho  Eu- 
seb.  1.  2.  c.  22.  Verum  hoec  mystica  sunt.  Adde 
locustas  non  ad  luec  tempora,  sed  ad  praece- 
dentia,  scilicet  ad  lubam  quinli  Angeli  perline- 
re,  jamque  pertransiisse,  uti  dictum  est,  c.  9.  1. 

8.  Etcorpora  eorum  jacebunt  in  plateas  civi- 
tatis  magn.e  ,  qu.e  vocatur  spirituai.iter  sodo- 


COMMENTARJA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI. 


11 A  ET  jEGVPTUS  ,  UBI  ET  DOMINUS  EORUM  CRUCIFIXUS 

est.  ]  Arabicus,  quce  vocalur  spiritualiter  Sodoma 
/Egypti,  locus  in  quo  crucifixcrunt  Dominum  suum, 
lioc  cst  in  Jerusalem ;  ibi  enim  Dominus  Eliae  et 
llenoch,  puta  Christus,  crucifixus  est.  Videiui 
id  negare  S.  Hieron.  epist.  17.  quam  nomine 
S.  Paulae  el  Eustochii  scribit  ad  Marcellam,  ac 
per  civitatem  lianc  accipere  Romam  Elbnicain 
et  impiam.  Verum  hoc  leminis  condonandum 
est,  auae  suam  Jerusalem  (commigrarunt  enim 
in  Judaeam,  ac  in  Bethlehem  vixerunt  et  moi- 
tuae  sunt,  uli  et  S.  Hieron.)  commendare,  et  ab 
omni  infamiae  nota  vindicare  volunt.  Conantur 
enim  Marcellam  pellicere,  ut  e  Roma  commi- 
gret  in  Jerusalem ,  ibique  secum  vitam  monas- 
ticam  agat. 

Porro,  Jerusalem  spiritualiter,  id  estmystice 
et  symbolice  ,  vocatur  Sodoma,  ob  sodomiticas 
libidines  et  peccata  ,  quae  in  ea  viguerunt,  et  vi- 
gebunt  magis  lempore  Anlichrisli  in  ea  domi- 
nanlis.  lla  Isaias  in  HierosoJymitas  delonat, 
dicens  ,  c.  1.  10.  Audite  verbum  Domini,  principes 
Sodomorum.  Vide  ibi  dicta  et  cap.  3.  9.  Peccatum 
suum  quasi  Sodoma  prxdicaverunt.  Ezecbiel  quo- 
que  cap.  16.  49.  Sodomam  vocat  sororem  Hie- 
rosolymae ,  quia  in  sceleribus  illi  erat  similis. 
llatc  ,  inquit,  fuit  iniquitas  Sodoma  sororis  luce , 
supcrbia,  saluritas  paiiis,  et  abundantia,  etotium; 
ct  manum  egcno  el  pauperi  non  porrigebant. 

lUirsum,  Jerusalem  symbolice  vocatur  /Egyp- 
lus.ob  idololalriam  et  supersliliones ,  quae  reg- 
iiabunt  inJerusalem,  quando  Anlicbrislus  quasi 
Alessias  Judaeis  promissus,  in  ea  ul  regia  sua 
(lominabitur.  Secundo,  sicut  jEgyptus  el  Pbarao 
persecuti  sunt  Mosen  ejusque  populum  fidelem ; 
ila  Antichristus  cum  suis  Hierosolymitis  perse- 
quelur  Eliam ,  Henoch,  aliosqueChrislianos,qui 
sunt  veri  Israelitae  Dei,  qua  de  re  plura,  c.  14. 
Hinc  patcl  Antichristi  sedem  et  regiam  non  fore 
llomam  ,  sed  Jcrusalem.  Voletenim  ipse  haberi 
Christus,  id  estMessias  Jiukeispromissus,  haeres 
solii  Davidis  el  Saloinonis;  ita  passim  interpreles 
novi  et  veleres.  Vide  Cardirtalem  Bellarminum, 
lib.  3.  de  Roman.  Poutif.  c.  13.  Ergo,  ut  alia 
omiltam  ,  Romanus  Pontifex  non  est  Aniicbris- 
tus,  uti  ex  Apocalypsi  probare  conteudunt  hae- 
retici;  sed  quanlum  Roma  dislat  a  Jerusalem  , 
<-l  Christianismus  a  Judaismo,  tantum  Romanus 
1'ontifex  differt  et  distatab  Antichristo. 

Ubi  et  Domiisus  eorum  cruciitxus  est.  ]  q.  d. 
Sicut  Hierosolymiue  occiderunt  Christum,  ita 
et  occident  ejus  Prophelas,  Eliam  et  Henoch  ; 
quia  non  capit  Prophetam  perire  extra  Jerusa- 
lem,  ut  ei  objicit  (bristus,  Lucae  13.  33. 

9.  Et VIDEBUNT  DETRIBLS,  ETI'01'ULIS,  ET  LINGUIS, 

ii  gentibus.]  Eril  eniin  populorum  et  genlium 
ex  omni  uatione  confluxus  et  concucsus  in  Je- 

rusalem,  quando  Anlichrislus  monarcha  orbis 
in  ea  residebit. 

Conpoiu  korum  pkr  trks  dies  et  dimidium.] 
Jaecbunl  ergo  corpora  lliae  el  Henocb  occiso- 
i  um  in  plaleis  Jerusalem  per  tres  dies  et  diini- 
ilium  insepulla  ;  nec  eniin  sinet  Aulichri>lus  ea 
sepeliri ,  Ut  iis  insullet .  et  quasi  viclor  de  iis 
li  iumpbel;  sed  iis  exactis  cuni  gloria  resurgent. 
Imitabuntur  ergo  resurgentein  Chri&tum  Uomi- 
iiiiin  suuni;  hic  enim  terlio  die  i\  mortc  resur- 
i cxil.  Ecce  brevi  erit  hoc  eorum  oppiobrium  , 
(|uod  mox  in  reternam  gloriam  convertetur.  Bre- 
»«  ex  adverso  eril  Antichrislianorum  deeorum 
c;etle  gaudiurn,  ipiod  mo\  acribus  aeternisque 

C.OUNtL.    V    LAPIDR.      TOM.    X. 


suppliciisii  Deo  vindicabitur.  Vere  S.  Atliana- 
sius  grassantibus  et  furentibus  Arianis  Alexan- 
drias  consolalus  est  et  animavit  Orlhodoxos  , 
dicens  :  State  ,  nubecula  est  qua  cito  transit. 
Quam  brevis  erit  afflictio  et  opprobrium  Eliaj 
el  Henoch  prae  aelernilale  praemiorum  ,  quam 
brevis  gloria  AnticJiristi  el  impiorum  prae  aeier- 
nilate  impiorurn  ! 

10.  Et  imiabitantes  tbbrau  (tunc  eniui  ple- 
rique  Iiomines  erunt  impii,  utpote  subditi  Anti- 
cl)risto,  eique  quasi  domino  suo  seconforman- 
IcsJgaudebunt  :  qlo.mam  ( supple,  occisi  sunt )  III 

DUO  PROPHET/E   (qui)  CRLCI AVERUXT   EOS,]    Verbis 

minacibus  ,  igni  et  plagis  ,  quas  audivimu.» 
v.5. 

11.  Et  post  tbes  dies  et  dimidium  spiritus  vrr.i: 
A  Deo  intravtt  i«  eos.  ]  Spiritus  vita ,  id  est  ani- 
ma  vivificans.  Hinc  patet  quodElias  et  Henoch 
occisi  ab  Anlicbristo,  post  tres  dies  cum  dimi- 
diopublice,  omnibus  Antichristiasseclis  ex  toto 
orbe  eo  conlluentibus  inspectantibus  ,  resur- 
gent ;  voxque  de  ccelo  delabelur  dicens  eis  : 

12.  Ascendite  huc  ]  Ac  mox  ipsi  coram  omni- 
bus  publice  in  ccelum  ascendent,  uti  ibidem 
fecit  Chrislus  :  tuncquefiet  ingens  lerraj  motus, 
quo  decima  pars  Hierosolyma^  corruet,  et  sep- 
lem  hominuin  millia  occidentur  :  reliqui  timorc 
pcrculsi  laudem  cl  gloriam  Deo  dabunt.  Haec 
enim  omnia  et  singula  ita  diserte  enarrat  Joan- 
nes,  ut  qui  alio  ea  torquere  velit,  vim  verbis 
ejus  faciat  necesse  sit. 

Aureolus  et  Lyranus  per  hos  duos  tesles  acci- 
piunt  Sylverium  Papam  et  Mennam  Patriar- 
cham  Constant.  quos  Theodora  August.  Jusli- 
nian.  Imp.  uxor  anno  Christi  538,  relegavit  in 
exilium,  quod  est  quasi  mors  civilis,  itaque 
quasi  occidit  eos  ,  eo  quod  Arthemium  Episco- 
puin  Eulliychiaiium  nollent  in  gradum  pristi- 
num  restituere ;  sed  eis  Dcus  mox  famam  et 
gloriam  in  Ecclesia  aeternam  restituit.  Calcatio- 
nem  civitalis  referunt  ad  Totilam  regem  Go- 
tliorum,  qui  sul)  idem  lempus  ob  haec  scelera 
Bomam  cepil,  et  Piomanum  Imperium  vaslavil. 
Verum  haec  nec  consonant  verbis  S.  Joannis . 
nec  inter  se  cohaerent.  Ail  enim  Joannes  Hie- 
losolymae,  non  Romae,  nec  Constanlinopoli, 
lios  duos  lestes  occisum,  non  aulem  in  exiliuni 
relegatum  iri ,  ac  corpora  eorum  occisa ,  per 
triduum  insepulta  in  plaleis  mansura  ,  etc. 

13.  Et  nEHQUi  in  timoreu  missi  sunt,  ]  id  est . 
reliqui  hac  strage  non  occisi,  sed  superstiles. 
timore  perculsi ,  ad  Deum  et  Christum  per  pce- 
nitenliam,  sunt  conversi.  Tunc  enim  omnis  Is- 
rael  salvus  fiet ,  uli  praedixit  Apost.  Rom.  11.  50. 

16.  V.e  secundlm  ex  illis  tribus,  de  quibus 
dixitcap.  8.  v.  ult.  abiit,]  id  est,  jam  inflictum 
esl  et  perlransiit.  Hiec  enim  tria  va?  fuerunl 
tres  plag;e  trium  ultimorum  Angeloium  tuba 
canenlium,  pula  Angeli  quinli,  sexli  et  sep- 
limi.  Repelil  hoc  vce  Joannes  ,  ut  quasi  posl 
parenlbesin  de  Elia  et  Henocli  inlerjeclam  ,  re- 
deal  ad  basce  tres  plagas,  easque  ordine  per- 
lexat.  I  nde  sequilur  : 

15.    Er   SEPTMIUS   Ancei.us    tuba   cechit;  F.T 

1ACT.E    SOHT     VOCl.S    MAGN.E   IN     COIU.O    DICENTES  : 
ACTUM  EST  BBGNISM  IICJLS    M(  NDl  ,  DOMINI  NOSlBl 

etChbisti  ejcs.  ]  Ha-c  seplima  tuba  denuutiai 
el  alTerl  bealuni  ct  gloriosum  Cluisti  regnuin  , 
(|iiod  riim  Christo  inibunt  Klias  et  Henocb  ,  et 
paulo  post  oinnes  Sancti  in  die  resurreclionis 
ctjudicii.  lloc  enim  clarc  vcrba 


soaant  :  T  n 

152 


1210 


COMMENTAMA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI. 


pus ,  «Mt,  morltiorum  jndicari ,  cl  reddcrc  mcr- 
cedefn  scrvis  suis  ,  elc. ,  pusillis  et  magnis ,  ct 
i  .rtcrminandi  eos  qui  corrtiprrunl  lcrram ;  ita 
Andreas,  Arelas.  Primas.  Beda  ,  Alherlus,  Hi- 
bera,  Viegas  ot  alii.  Hinc  sequitur  hanc  sepli- 
mam  tubani  poni  liic  por  anticipalionem ,  ut 
jungatur  sex  aliis  praecedentibns.  Nam  anlo  hanc 
soptimam  tubam  lientea,  quac  de  Antichristo  , 
Gog,  Magog,  etc.  (  quae  sunt  matoria  ot  scrip- 
tura  libri  sepiom  sigillis  signalic.  5. )  narrantur 
lioc.  cap.  et  soq. 

Proprius  ergo  llibse  hujus  locus  est  c.  19. 
anto  v.  ll.quo  doscribere  incipit  belhun  Gog  ot 
Mag-ogeonlraChristoselChristianos.  LndedeGog 
et  Magog  hic  ait :  El  iratce  sunt  gentes ,  etc.  Quo- 
oirca  Elia  et  Henoch  ascendentibus  in  coelum, 
oorumque  hostibus  confusis  et  do  ccclo  sido- 
ratis  ,  incipiet  consummari  mystorium  Dei ,  uti 
dixit  c.  praec.  v.  7.  puta  rognum  gloriosum 
Christi  ot  olectorum  ojus  :  quocirca  lum  Ange- 
lus  hic  septimus  tuba  canet,  tumque  llx  se» 
nioros  omnesque  Beati  collaudabunt  Deum, 
quod  regnum  peccati  et  impiorum  jam  finiro  et 
evcrtore  incipiat.  Nam  paulo  posl  csedelur  An- 
lichristus  cum  Gog,  Magog,  omnibusque  eo- 
rum  asseclis;  deinde  sequetur  mortuorum  re- 
surrectio  ,  et  universale  omnium  judicium. 
Hinc  sequitur  quod  haec  seplem  sigilla  libri 
signali ,  licet  majori  ox  parte  contineant  prae- 
ambula  quae  futura  sunt  ante  Antichristum ; 
tamen  quaedam  in  fine  sui  continere  ,  quee  fu- 
tura,  aut  perfectius  futura  sunt  post  Antichris- 
tum.  Tale  enim  estquod  c.  8.  12.  in  tuba  quarti 
Angeli  dicilur  percussa  tertia  pars  solis ,  lunae 
et  stellarum.  Tale  est  id  quod  cap.  6.  12.  in 
sexto  sigillo  dicitur  do  sole  denigrato  ,  stellis  de 
coelo  cadenlibus,  coelo  recedente.  Tale  est  et 
id  quod  hac  tuba  canitur.  Erit  enim  hsec  tuba 
quasi  inchoatae  victoriae  et  triumphi  Christi  pra> 
conium  et  conclamatio.  Quocirca  ad  librum 
signatum  ejusque  finem  spectat  :  refertur  ta- 
men  adsigilla ,  tum  quia  fuit  septima  et  ullima 
tuba  ex  septem  septhni  Angeli  etsigilli;  tum 
quia  est  clausula  omnium  tam  quae  in  sigillis  , 
quam  quae  in  libro  continentur.  Sicut  ergo  in 
libris  signalis,  v.  g.  in  instrumentis  testamen- 
torum,  praeter  sigilla  externa  ,  sunt  quaedam 
sigilla  interna,  quae  ipsum  eorum  finem  ob- 
signant  etcommuniunt,  ut  designent,  ibi  finiri 
testamentum  ,  ne  quid  ab  aliquo  eis  addi  possit; 
ita  est  et  de  hoc  sigillo ,  hoc  est  de  parte  hac 
ultima  ultimi  sigilli.  Sigilla  ergo  haec  simul 
juncta  amplectuntur  non  tantum  initium,  sed 
et  finem  libri  signati;  totum  enim  eum  invo- 
lutum  stringunt  et  obsignant  anle  et  retro,  in- 
tus  et  foris.  Licet  ergo  pleraque  contineanl  ea 
quae  praeibunt  regnum  Antichristi,  quaedam  ta- 
men  continent  ea  quae  consequentur  illud.  Hoc 
enim  regnum  Antichristi  et  quasimedium  quid, 
quod  antorius  regnis  impiorum,  utpote  Anti- 
christi  prrecursorum  ;  posterius  vero  regno  glo- 
rioso  Christi  et  Sanclorum  (quod  tuba  haec 
septima  dcnuntiat)  clauditur  et  signatur.  Tuba 
ergo  haec  proclamabit  jam  in  Eliae  et  Henoch 
resurrectione  et  glorificatione  inchoari  regnum 
Christi  gloriosum  :  quod  mox  post  stragem  An- 
tichristi  et  impiorum  perficietur  in  die  judicii, 
quando  omnes  Sancti  hoc  regnum  cumChristo 
inibunt. 

Ipsa  ergo  apte  hoc   loco  ponitur,    quasi  in 
confinio  soptem  sigillorumetipsiuslibrisignati. 


Portinot  enim  lam  ad  sigilla,  quam  ad  librum  ; 
ad  sigilla  ,  quia  est  clausula  elobsignatio  libri  : 
ad  librum,  quia  oveniet  eo  tempore  quo  mys- 
toria  libri  pandentur.  Non  potuit  ergo  Joannes 
eam  aptiori  loco  ponero  quam  hoc ,  oaque  do 
causa  paulo  anlo  pertexuil  morlem  etresurrec- 
tionom  Eliae  etHenoch,  ut  pariter  hac  occa- 
sionepertexeret  septimam  lubam  septimisigilli, 
quae  lunc  canere  incipiot. 

Factum  est  regnum,  etc.  ]  q.  d.  Jam  regnaro 
iuoipit  Christus ,  jatn  Eliam  et  Henoch  glorifi- 
cavit,  hostosquo  eorum  pordidit  ,parique  modo 
mox  caeteros  omnes  impios  perdet ,  ac  evertot 
rognum  impietatis  et  peccati ,  omnesque  sco- 
losios  in  tartara  deturbatos  pedibus  suis  pre- 
mot  ot  calcabit  :  jamjam  regnabit  justitia,  ot 
jusli  cum  Christo  in  coelesti  et  aslerna  gloria , 
ad  laudem  Dei  Domini  sui.  Hoc  est  quod  ait 
Paulus  1.  Cor.  15.  1h.  Deinde  finis ,  cum  tradi- 
derit  regnum  Deo  et  Palri.  Vide  ibi  dicta. 

Aureolus  cum  suis  haec  refert  ad  libertatem  , 
felixque  et  pacificum  imporium  Justini  junioris 
Impor.  qui  Justiniano  avunculo  in  imperiosuc- 
cedons,  per  Narsen  Romanum  Patricium  ,  To- 
tilam  regom  Gothorum  repressit,  et  regnum 
ltaliae  reslituit.  Sed  cum  Narses  ab  aemulis  ac- 
cusatus,  a  Sophia  Augusta  revocarelur  Constan- 
tinopolim  ut  gynoecei  curam  haberet  (erat  enim 
ipse  eunuchus)  ac  regiis  puellis  lanam  et  linum 
distribueret,  indignans  respondot,  setalemte- 
Lam  ordilurum  quam  ipsa  nunquam  delexeret. 
Ergovocavit  Longobardos  ex  Pannonia  ,  eisquo 
tradidit  Italiam,  qui  eam  et  Ecclesiam  vexarunt 
usqucadCarolumMagnum;  hic  enim  eos  exter- 
minavit  caeso  eorum  rege.  Et  hoc  est  quod  hio 
dicilur  :  El  iratm  sunt  Gentes ,  etc.  Verum  haec 
exilis  et  brevis  fuit  libertas  et  gaudium.  Adde  , 
licet  Paulus  Diaconus  Narsetem  proditionis  ac- 
cuset,  asserens  quod  ipse  Longobardos  in  Ita- 
liam  vocarit,  tamen  Graeci  hislorici,  quos  se- 
quilur  Baronius  annoChristi  567.  hoc  refellunt, 
ac  Narsetem  a  fide  et  sanctitate  commendant  ; 
quin  et  Constantinopolim  ad  Imperatricem  ro- 
diisse ,  ibique  honorifice  vixisso  ac  sepultum 
esso  commemorant.  Denique  acoluthia  Apoca- 
lypsis  exposcit,  ut  haec  ad  ultima  mundi  tem- 
pora,  et  ad  regnum  Christi  gloriosum  refo- 
rantur. 

Mystice  Alcazar  ( licet  ipse  putet  esse  litterale ) 
exponit,  q.  d.  Chrisliana  Ecclesia  devictis  jam 
et  subactis  Judaeis  est  Catholica  et  permanens, 
id  est  universas  cujusvis  s«culi  nationes  com- 
plectens  ,  iisque  imperans,  et  in  aeternum  per- 
mansura.  In  Ecclesia  enim  militante  inchoatur 
Christi  regnum  triumphans  et  gloriosum.  Undo 
1h  seniores  v.  seq.  gratias  agunt  Deo  ,  eumquo 
adorant  et  celebrant,  prsesertim  in  sacrificio 
Missae.  Quocirca  to  gratias  agimus ,  idem  est 
quod  Eucharistiae  sacrificium  offerimus  pro  vo- 
catione  Gentium. 

16.  Et  viginti  quatuor  seniores.  ]  Quinam 
hi  sint,  dixi  c.  U.  v.  h. 

17.  QUI  ES  ,  ET  QUI  ERAS  ,  ET  QUI  VENTURUS  ES.  ] 

Vide  quae  de  hoc  Dei  nomine  dixi  c.  1.  h. 

QUIA    ACCEPISTI    VIRTUTEM    TUAM,  ]  id    eSt ,    aS- 

sumpsisti  fortitudinem  tuam,  induisti  te  armis 
tuis  fortissimis  ,  dum  nimirum  usus  es  fortitu- 
dinetua,  luasque  vires  exseruisti  in  debellandis 
tuis  hostibus,  puta  Antichristo  et  impiis,  ideo- 
que  jam  in  plona  pace  et  gloria  regnas  et 
triumphas.  Alludit  adPsal.  92. 1.  Dominus  regna- 


COMMLMAWA  LN  APOCALYl 

ril ,  decorem  indulus  esl  :  indutus   csl   Dowinus 
fartUudinem,  et  prcecinxit  se. 

l/r  ni:(i.\Asri,]  tBmntleuagiii  idest,  rcgnum  adep- 
lus  es  ,  rcgnare  cmpisli. 

18.  Lt  iRATiE  su.vr  Cintes.  ]  Anlicln isl iaii i , 
Cog,  Magog,  aliique  impii  irasccnlur  et  fi  <  - 
incrit.,  videnles  tanlas  sibi  a  Dco  plagas  irn- 
milti ,  ac  ad  pralium  conira  Chrisinm  ct  Chris- 
lianos  sc  paiabunt,  dc  quo  cap.  19.  v.  11.  Scd 
frustra;  nam  casdentur,  iri(lc(|iic  rapienlur  a<l  iri- 
l)iinal  Chrisli,  ut  in  gchcnnain  dcturhcntiir :  quo 
circa  despcrabundi  malcdiccnl  Dco  et  Christo. 

Lt  ,  id  est  quia  ,  aihknit  ira  tua  ,  ul  in  exlre- 
mo  judicio  iram  tuam  in  rcprobos  cxscras , 
damnando  cos  ad  tartara  :  i:t  tkmpus  mortuo- 
uijm  juniCARE.  ]  (j.  d.  Advcnit  tcmpus  resurrec- 
lionis  et  judicii,  in  quo  scilicct  morlui  a  niorle 
rcsurgent,  judicari ,  id  csl,  ut  judicentur  ,  ct 
prout  in  vita  gcsscrunt,  bona  vel  mala  selerna 
recipiant  a  judicc  Chrislo  :  ita  Andrcas,  Aretas, 
Prinias.  fieda  et  alii. 

19.  Et  apertum  est  templlm  Dei  in  coelo  :  et 
visa  est  arca  testamenti,  etc.  et  facta  sunt  , 
etc.  grando  magna.  ]  Primo ,  Alcazar  ex  suis 
principiis  et  pramiissis,  putat  hic  siguificari 
.lud.corum  rcjcciioncm  ct  a  Dco  derelictioncm, 
ideoque  lingi  parabolicc  arcam,  quee  apud  cos 
crat  sumnuc  vcncrationis  el  sanctitalis  ,  e  teri  a 
iranslalam  in  ccelum  ,  sicut  Ovid.  1.  Meia- 
morph.  fingit  virluLes  lcrris  oh  scclera  rcliclis  , 
in  coclum  ascendissc  : 

Ullima  coelestum  terras  Astrae::  reliquil. 

Moc  est  quod  ail  S.  Leo  scrm.  8.  de  Passione: 
Traxisli,  Domine,  oinnia  ad  le,  cum  inexecralio- 
nem  Judaici  scelcris  scisso  lempii  vclo ,  Sancla 
sanclorum  ab  indignis  pontificibus  recesserunt ,  ul 
ftgura  in  verilatem,  prophelia  in  manifcstatio- 
■  iiiu,  el  lcx  in  Eiangetitmi  vcrlcrelur.  Tuncfacla 
1'S.t  grando,  id  csl  obduralio  JiHkcorum,  cuni 
viderunt  voccs  ,  id  cst  lonitrua  ct  fulguia,  hoc 
cst  iniracula,  sanclilatcni  el  efiicaciam  Apos- 
lolorum  in  cvangclizando.  Nam,  ut  ait  Isidor. 
Iih.  de  Mundo  c.  35.  Figttralitcr  grando  pcrfuliw 
duritia  est,  torporc  maliluc  frigida.  Jam  in  arca 
( in  qua  crant  lahuhc  legis)  significaiur  ohser- 
\atio  vera  legis  sccundum  spirilum,  a  Judais 
translata  ad  Chrislianos  :  itidcm  et  propiliato- 
riiim.  idest,  rcrnissio  peccatorum  pcr  fidcm 
'hrisli  :  itidcm  ct  dtio  Chcrnbini,  id  cst,  vera 
sapicntia  et  sanctitas  :  ilidem  et  virga  Aarou 
eum  manna  ;  virga  notat  potenlice  divimc  conlra 
hostcs  populi  sui  osleniaiioncin  ;  uianna  bcne- 
ficientiam  cl  alimonix  pro\  idcntiam  :  ulraque 
cnini  a  Judais  translataesl  ad  Chrislianos,  prae- 
scrtini  nianna  pcr  r.ucharisliam. 

Sccundo  ,  Aurcolus  pulat  bic  pratlici  inslilu- 
lionein  fesli  Purificationis  B.  Vlrgrriis  ,  (pio 
Chrisius  (piasi  arca  testanicnli  prarscnlatus  c>i 
in  tcniplo;  (piod  Constaiilinopoli  insliliiliini  cst 
sub  Jusliniano  hnp.  ad  sedandatn  pcsiilcnliani 
lutic  grassanlcin  ,  ut i  lcsl.ilur  Sjgcbcrius  in 
Chronico  anno  Cbristi  ;Vi2.  Paulus,  \el  polius 
Joan.  Diaconus  in  hist.  MisCKftlL  Niccph.  lih.  17. 
-8.  ct  cx  jjs  baron.  in  Marlyr.  2.  |'cb.  liide  ct 
in  Missa  illius  festi  legitiirepist.  Malaehiaec.  3.1. 
in  qua  Chrislus  \ocatur  Angclus  testatncnli  : 
Statim,  ait,  vcuict  ad  templum  sttitm  donuiuitor 
qucm  vos  qmsritis ,  cl  .ln^tlits  tcstamcnti  qtuin 
vos  vultis.  Arca  cnim  babcbal  ulriinque  Ange- 
hun,  puia  Chcrubinum,  tcslaincnli. 


Si\  8.  .IO.WMS.  Cap.  XI.  1211 

Terlio,  multi  divellunt  hsec  a  tuba  septiini 
Angcli,  |)utantque  hanc  novam  esse  visionem 
ci  ;h|  <•.  seq.  pciiincre,  undc  hic  inchoantc.  12. 
Ila  Andreas,  hupcrt.  Ansel.  Hugo,  Joachim , 
Alberius  et  Pannon. 

\i  i  iiui  dico  ad  scplimani  tubam  scptimi  An- 
geli  dc  qua  v.  15.  pertincrc.  Apirtum  cst  ergo 
i<  mplum  in  cwio  ,  pula  habilaculum  Ueator um ; 
in  (|iio  quasi  in  icni|)lo  ipsi  scmper  serviunt  et 
laudant  Dcuin.  IIoc  ergo  inibi  Joanni  a[)crtuni 
HSt  ad  lioc,  ut  vidcrcm  cniinus  per  aliquani 
gpeeiem,  vcl  polius  uinbram,  Bealoruin  felicila- 
tcm  et  gloriain.  Aperlum,  in(|uaui ,  non  rrip.-a. 
sed  per  irnaginariam  ,  aut  incnlalcni  visionem 
symbolicam. 

Lt  vtsa  est  arca  testamenti  f.jus  in  templo 
ijus.  ]  Arca  heec  est  corpus  sive  humanitas 
Chrisli.  Hanc  enini  anagogice  (quomodo  passini 
hic  loquilur  S.  Joannes )  significabat  arca  vc- 
lcris  tesianienli  :  idque  primo ,  quia  sicul  arca 
facta  erat  cx  lignis  scliin  inipulribilibus;  ita 
corpus  Chrisli  fuit  imputribile,  quia  ncc  pec- 
cali  labe,  nec  mortis  corruplione  dissolvi  aut 
pulrescere  potuii.  Sccundo,  (|uia  arca  intrinse- 
ousobducla  crat  laininisaiireis  :  ita  Chrislus  ple- 
nus  cst  ardeniissima  et  prctiosissima  charilalc. 
Tertio,  arca  habcbat  supra  se  propiliatorium 
(piasi  opcrculum  :  ita  Chrislus  sccmn  alfert  pro- 
pitialionem  et  redemptioncm  mundi.  Quarto, 
supra  arcam  erant  Chcrubini  duo,  se  invicem 
el  propitiatorium  cum  arca  obversis  vultibus 
respicientes  ,  sic  duo  teslamcnta  ,  scilicet  no- 
\um  ct  vetus ,  ununi  Chrislum  respiciunt. 
Quinto,  in  arca  erant  tabulae  legis  :  sic  Chris- 
lus  lcgcm  ct  voluntatem  Patris  scmpcrin  mente 
ct  corde  habtiit.  Scxio ,  juxta  arcam  crat  virga 
Aaron  ,  quse  fronduerat  :  sic  in  Cbrisio  est  po- 
lestas  rcgia  ,  aeque  ac  pontificia,  quam  virga 
Ikcc  rcprsesentabat.  Dcnique  juxta  arcam  erat 
uina  cum  manna  :  sic  in  Cbristo  csl  mira  dul- 
ccdo  ac  clcmcntia,  praserlim  quia  scipsuin 
quasi  manna  non  lanlum  in  Eucbarislia ,  sed 
ct  in  ccelo  Dcalis  friiendum  cxhibct ,  cosquc 
mirepascii,  rccn^atci  beal.  Pcrarcam  crgo  sig- 
nificatur  Chrisli  bumanitas  ptilcherrima  ct  glo- 
tiosissima,  qua:  in  crclo  Sanctis  sc  vidcndanicl 
fruendam  exbibct ,  idquc  pcr  \  isioncm  oslcn- 
Mini  cst  bic  S.  Joannis,  qui  sicul  in  bac  yila 
Cbrisli  bumanitale  mirc  delcctatus  esl,  cuni 
eaque  dissuavialus  ,  ila  mullo  magis  in  allcra 
illa  C(elesti  niire  ea  delcctalur ,  euin  caijtK'  dis- 
suaviatur;  ila  Ricbard.  Viclor.  Deda  cl  Hupcii. 

Rursum  arca  lesiamcnti  significat  gloriosuin 
Cluisti  corpns,  non  tantum  nalurale,  pula  hu- 
iiKinilalcm  Chrisli  jarndiclain  .  scd  ci  niyslicuin. 
putn  Kcclesiani  si\  c  congiegalioiiem  Saiicloruin. 
(|ui  in  corporc  et  anima  sunt  bcati  .  ct  cuin 
Cbristo  in  Sanclo  sanctorum,  id  cst  incoelo. 
rcgnanl.  Sicni  cuiui  propiliatoriuni  proprie  s 
nilicabal  Cbrislum  ,  ila  arca  illi  subjccla  signi 
licahal  rcclcsiarn  iiiumphanicni  :  utrique  enini 
supcr  alas  Cbcrubim  ,  (piasi  in  Ihrono  insidet  ei 
!  i.csidcl  Dcus  gloriosus  .  (bri.siuin  boinincin. 
<  jiisquc  Sanclos  bcan>  c(  :;U)iilicaus.  \  idc  dni, 
i  \otii  2,"\  v.  l(i.  ci  J7.  lliue  conscquenjler  arc* 
icstanicnii  cst  B.  Vlrgo  .qnaa  interBeatos  cnniHi. 
eslque  polior  BocDcsiff  liium[)banlis  aeque  ac 
p.iililanlis  |iars. 

Ikcc  cnini  Clirislum  quasi  nianiia,  arque  a< 
lcgem  Dci  in  si1  conclusii.  lla  S.  Bern.  scrm.  d> 
P.  \laria  .  ct  alii  .  nc  noniinaliin  Franc.  Sua.rc/  ■". 


1212 


COMMENTARIA  1N  APOGALY 


p.  q.  37.  a.  U.  ilisp.  21.  sect.  2.  qui  pcr  arcam 
tcstamenli  accipil  corpus  15.  Virginis,  quod  re- 
surrexit,  el  gloriose  assumptum  in  coelum  hic 
Joanni  apparuit.  Vidit  ergo  Joannes  in  ca3lis 
per  umbram  gloriam  B.  Virginis  et  Sanclorum. 
Pulchre  S.  Amb.  serm.  81.  B.  Virginem  arcae 
foederis  comparat.  Siquidem  ,  ait,  arca  intrin- 
sccus  portabat  testamenli  tabulas ;  Maria  autem 
ipsius  testamenli  gestabat  hacredem.  llla  intra 
se  legem  ,  haec  Evangelium  retinebat.  Illa  Dei 
vocem  habebat,  haec  Verbum.  Arca  intus  foris- 
que  auri  nitore  radiabat,  B.  Maria  intus  foris- 
quc  virginilatis  splendore  refulgebat.  llla  lerreno 
ornabalur  auro,  ista  coelesti.  Merito  ergo  Ec- 
clesia  in  Litaniis  Lauret.  B.  Virginem  nuncupat 
et  invocat  dicens  :  Foederis  arca ,  ora  pro  nobis. 

Nota :  Superius  cap.  6.  9.  vidit  Joannes  animas 
Martyrum  sub  altari ,  scilicet  ante  resurreclio- 
nem  :  hic  vero  postconsummationem  etresur- 
rectionem  vidit  eas  translatas  ex  Sancto  (ubi 
quiescebant  subaltarithymiamatis,  orantes  pro 
resurreclione  sua ,  et  fine  ac  vindicta  peccati  et 
peccatorum )  in  Sanctum  sanctorum,  puta  in  ar- 
cam  testamenli,  id  est,  in  costum  gloriosum  plene 
et  perfecte  beatorum,  ubi  jam  nil  amplius  pos- 
tulant,  sed  tam  incorpore,  quam  in  anima 
beati  et  divini  effecti  Dei  sunt  filii,  domestici , 
haeredes,  membra,  et  quasicorpus:  videdicta 
c.  8.  3. 

Et  facta  sunt  fulgura,  et  voces,  et  terr^ 
motus  ,  et  grando  magna.  ]  Haec  omnia  symbo- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 

lice  per  visionem  vidil  S.  Joannes  ;  non  ergo 
reipsa  facta  sunl.  ltaque  hsec  omnia  significanl 
iram  Dei  et  vindictam,  ac  poenas  impiorum  , 
tum  praesentes  Gog  et  Magog,  quos  Deus 
igne  ccelesti  perdet  c.  20.  9.  tum  futuras  in  in- 
ferno.  Haec  enim  ira  Dei  in  reprobos ,  aeque  ac 
misericordia  Dei  in  electos  eodem  tempore, 
puia  in  die  belli  contra  Gog  et  Magog ,  et  per- 
fecte  in  die  judicii  fiet ,  ideoque  pertinet  ad 
consummationem  quam  hic  inducit  septima 
et  ultima  tuba  septimi  Angeli  in  qua  omnia  si- 
gilla  et  ipse  liber ,  puta  Apocalypsis  ,  finiri  inci- 
piunt;  ita  Rupert.  Pannon.  Hugo.  Alludit  ad 
Psal.  1Z|8.  8.  Ignis ,  grando ,  nix ,  gtacies,  spi- 
ritus  proceltarum  ,  qua?  faciunt  verbum  ejus  ,  ad 
terrendum  et  prosternendum  impios.  Et  ad 
Isaiae  28.  2.  Ecce  validus  et  fortis  Dominus  ,  sicut 
impetus  grandinis.  Etc.  30.  30.  Atlidet  Dominus  in 
turbine ,  et  in  tapide  grandinis ;  grando  enim 
procellam  grandem  affert  et  indicat.  Vidi  gran- 
dinem  quae  non  tantiim  segetes,  sed  et  animalia 
sternerel  et  occideret.  Plura  de  grandine  dixi 
Exod.  9.  18. 

Aureolus,  prosequens  seriem  suam  temporum 
et  historiarum ,  haec  refert  ad  conversionem  An  - 
glorum,  quae  facta  est  per  miracula  et  praedi- 
cationem  S.  Augustini ,  quem  eo  cum  aliis  mo- 
nachis  misit  S.  Gregorius  Magnus.  Verum  haec  , 
ut  et  caetera  ejusdem,  Apocalypseos  sunt  non 
tam  explicaliones ,  quam  applicationes  et  ac- 
commodationes. 


CAPUT  DUODECIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Capite  undecimo  descripsit  duces  belli  fidelium  contra  Antichristum  ,  puta  Eliam 
et  Henoch;  hic  ipsum  bellum  describit.  Itaque  sub  schemate  mulieris  et  draco- 
nis  concertantium  ,  describitur  multiplex  Ecclesi,e  et  diaboli  pugna  in  fine 
mundi  ,  ecclesiveque  victoria.  nam  primo  mulier  parit  masculum  ,  draco  euji  ra- 
pereet  devorare  molitur  ;  sed  ille  rapitur  ad  Deum  :  INSEQUITUR  DRACO  ,  UT  EOS 
1N  judicio  Dei  calumnietur  et  accuset  ;  sed  aMichaele  DEJICITUR,  trahitque  se- 

CUMTERTIAM  PARTEM  STELLARUM  :  QUOCIRCA  COELITES  GLORIFICANT  DeUM.  INDE  V.  12. 
DRACO  DEJECTUS  ET  FRENDENS  PERSEQUITUR  MULIEREM  :  ILLA  ,  ACCEPTIS  ALIS,  FUGIT  IN 
DESERTUM  ;  DRACO  INSEQUENS  ORE  VOMIT  ET  EMITTIT  1N  EAM  FLUMEN  ,  SED  TERRA  HIANS 
ILLUD  ABSORBET.  QuARE  DRACO  FREMENS  ,  V.   17.  RELIQUIAS  SEMINIS  EJUS   PERSEQUITUR. 

1 .  Mfe^&vfs^llgSgaT  sicmum  mflgnnm  apparnif.  in  coelo :  Mulier  amicta  sole,  etluna  subpedibus 

ejus,  et  in  capite  ejus  corona  stellarum  duodecim.  2.  Et  in  utcro  habens , 
clamabat  parturiens ,  cruciabatur  ut  pariat.  3.  Et  visum  est  aliud  signum 
in  coelo  :  et  ecce  draco  magnus  rufus,  habens  capita  septem,  et  cornua  de- 
cem  :  et  in  capitibus  ejus  diademata  septem;  4.  et  cauda  ejus  trahebat  ter- 
tiam partem  stellarum  coeli, et  misit  eas  in  terram,et  draco  stetit  ante  Mulic- 
rem,  quee  erat  paritura ;  ut ,  cum  peperisset ,  Glium  ejus  devoraret.  5.  Et 
peperit  fllium  masculum,  qui  recturus  erat  omnes  Gentes  in  virga  ferrea;  et  raptus  est  Glius  ejus 
ad  Deum,  et  ad  thronum  ejus,  6.  et  mulier  fugit  in  solitudinem  ubi  habebat  Iocum  paratum  a 
Deo;  ut  ibi  pascant  eam  diebus  mille  ducentis  sexaginta.  7.  Et  factum  est  praelium  magnum  in 
coelo  ;  Michael,  et  Angeli  ejus  praeliabantur  cum  dracone,  et  draco  pugnabat ,  et  Angeli  ejus  ; 
8.  Et  non  valuerunt ,  neque  locus  inventus  est  eorum  amplius  in  ccelo.  9.  Et  projectus  est  draco 
ille  magnus,  serpens  antiquus,  qui  vocatur  diabolus ,  et  satanas  ,  qui  seducit  universum  orbem; 
et  projectus  est  in  terram  ,  et  angeli  ejus  cum  illo  raissi  sunt.  10.  Et  audivi  vocem  magnam  in 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.   XII.  1213 

coelo  dicenlcm  :  INunc  facta  est  salus ,  et  virlus  et  regnum  Dci  noslri ,  ct  poleslas  Christi  eju>  ; 
<|uia  projectus  est  accusator  fratrum  nostrorum ,  qui  accusahal  illos  ante  conspectum  Dci  noslri 
die  ac  nocle.  11 .  El  ipsi  viccrunt  cum  proplcr  sanguinem  Agni,  et  propler  verhum  testimonii 
sui ,  etnon  dilexeruntanimas  suas  usque  ad  morlem.  12.  Propterea  hetamini,  coeli ,  ct  qui  ha- 
J)itatis  in  eis.  Vae  terrae  et  mari ,  quia  descendit  diabolusad  vos  ,  hahcns  iram  magnam,  sciens 
quod  modicum  tempushahcl!  13.  Et  postquarn  vidit  draco  quod  projectus  esset  in  lerram  , 
persecutus  est  mulicrem ,  quae  peperit  masculum.  14,  Et  datae  sunt  mulieri  alae  dua?  aquike  mag- 
nae,  ut  volaret  in  dcserlum  in  locum  suum  ,  uhi  alitur  per  tempus  et  lempora  et  dimidium  tem- 
poris,  a  facie  serpentis.  15.  Etmisit  serpcns  cx  ore  suo  post  mulierem  ,  aquam  tanquam  flu- 
men  ,  ut  cam  faccret  trahi  a  flumine.  1G.  Et  audivit  terra  mulierem,  et  aperuit  terra  os  suum  , 
et  ahsorhuit  llumcn  ,  quod  misit  dracode  ore  suo.  17.  Et  iratus  est  draco  in  mulierem  ;  cl  ahiit 
facere  praelium  cum  reliquis  de  semine  ejus ,  qui  custodiunt  mandata  Dci ,  el  hahent  testimo- 
nium  Jesu  Christi.  18.  Et  stetit  supra  arenam  maris. 


1.  Et  signum  magnum  apparuit  in  coelo.]  Sig- 
num,  id  esi  ostentum,  prodigium,  porteniosa 
visio  et  spectaculum,  idque  magnum ,  tum  in 
se  :  iu  hoccnim  signo  visa  est  S.  Joanni  mulier 
magna  amicia  sole,  coronata  slellis,  calcans 
lunam,  pariens  masculum  ,  ac  pugnans  cum 
dracone;  tum  in  re  per  signum  hoc  adumhrata 
et  significata  :  haec  enim  magna  fuit  et  eximia, 
uti  mox  explicaho. 

Putant  aliqui  alludi  hic  ad  conslellaliones  vir- 
ginis  et  draconis  quae  sunt  in  ccclo,  quasi  per 
visionem  hae  Joanni  oslcnsoe  sint  instar  virginis 
et  draconis  inler  se  confligere.  Verum  esto  ad 
conslellalioncs  hasce  nomine  tenus  alludat, 
tamen  cerlum  est  eum  uon  vidisse  illas ,  sed 
rcvera  personam  virginis  cum  dracone  ccrtan- 
tem. 

Symbolice  Viegas :  Ecclesia,  ait,  est  signum, 
id  est  miraculum  ;  quia  prodigiosa  fuit  Ecclesiae 
a  Chrislo  institulio  ,  ejusque  inler  tot  hostes 
per  Apostolos  propagaiio  et  incrementum.  Se- 
cundo  ,  signum  ,  est  vexillum  crucis  in  Ecclesia 
ereclum.  Terlio,  signum,  idesl  scopus  :  in  Ec- 
clesiam  enim  quasi  in  scopum  omnes  (yranni 
et  hacretici  sua  tela  collimarunt,  ut  Ecclcsia 
vere  dicere  possit  cum  Jeremia  Thren.  3.  12. 
Posuit  mcquasi  signum  ad  sagitlam,  misit  in  re- 
nibus  meis  filias  pliaretra?  suat. 

In  coelo,]  non  empyreo,  nec  sidereo,  scd 
aereo  :  inde  enim  mulier  haec  volavit  in  deser- 
lum.  Nam  si  mulierem  ad  ccelum  sidcreum 
eveliamus,  ut  sol,  luna  et  stellac  suis  qiuequc 
locis  persistant ,  ac  stellae  eam  coronent,  luna 
se  pedibus  ejus  subjiciat;  sane  ipsa  immanis 
proceritatis  el  plusquam  giganlca  esse  debuis- 
set,  inquit  Alcazar.  Fingitur  crgo  blc  symbo- 
lice ,  quod  sol  et  stellac  e  suis  locis  videantur 
descendere  in  aerem  ,  ibique  mulierem  hanc 
amicire  ,  luna  vero  sc  pedibus  ejus  subslernere : 
ut  pcr  hoc  significetur,  quod  Ecclesia  (hanc 
enini  repraeseniat  haec  mulier)  dc  coelo  des- 
cendil ,  eo  qu6d  coeleslis  sit  ejus  vita,  mores, 
doctrina,  auctor,  lingua,  affcctus ,  spes  et 
llnis ,  sive  termiuus  et  corona.  Secundo,  quia 
potior  et  potentior  Ecclesiae  pars  cst  in  coclo, 
scilicet  Sancti  et  Beati.  Unde  aheram  ejus  par- 
tem,  scilicet  hlc  adhuc  militantem  ,  adhoriaus 
Aposlolus  Heb.  12.  22.  Accessistis ,  ait,  ad  Sion 
montem  ,  ct  civitatcm  Dei  viventis,  et  Jcrusalcm 
ccvleslem.  Tertio  ,  quia  alludit  ad  primum  prae- 
lium  Luciferi  cum  Michaele,  ut  mox  dicam, 
quod  in  ccclo  gestum  est.  Quarlo,  quia  draco, 


id  est  diabolus,  persequilur  Ecclesiam  et  Sanc- 
tos  usque  ad  coelum ,  el  usque  ad  thronum  ac 
judicium  Dei ,  ubi  eos  accusat :  licet  tnim  ju- 
dicium  in  terra  vel  aerc  peragatur  ,  tamen  quia 
in  eo  est  throuus  Dei  judicis,  hinc  coeli  nomine 
appellalur.  Ubi  enim  Deus  est  Dciquc  thronus  , 
ibi  et  coelum  est  :  sicut  ubi  Rex  est ,  ibi  aula 
regia  est.  Atque  huc  maximc  respicit  S.  Joannes, 
tum  quia  agit  de  elcciis  qui  in  coelum  ad  Deum 
rapiuntur;  tum  quia  v.  9.  ait  ex  coelo  dejectum 
esse  diabolum  accusatorem  fratrem  in  terram. 
Nam  alioqui  reipsa  praelium  hoc  quod  in  se- 
quentibus  enarratur,  non  fuisse  gestum  in 
coelo ,  sed  lerra,  patet  ex  v.  6.  ubi  dicitur  mu- 
lier  ex  hoc  praelio,  et  praelii  loco  fugisse  in 
soliludinem. 

Mulier.  ]  Primo,  aliqui  per  mulierem  acci- 
piuni  Synagogam  Jiuhcorum,  quac  eral  Christo 
gravida  el  pracgnans  :  ita  Arelas,  Rupertus  et 
nosler  Sebast.  Uarradius  lom.  1.  I.  10.  c.  12. 

Secundo,  haec  omnia  Alcazar  accipit  de  Ec- 
clesia  Christi  primitiva  :  putat  enim  ab  hoc 
capite  usque  ad  linem  libri  describi  Christi  et 
Ecclesiae  victoriam  de  Gentibus  ;  sicut  a  cap.  U- 
hucusque  descripta  est  ejusdem  victoria  de  Ju- 
dffiis.  Ratio  ejus  est,  quia  c.  20.  2.  dicilur  Sa- 
tauas  ligatus  mille  annis  ,  et  solvendus  in  fine 
mundi.  llli  autem  mille  anni  significant  tempus 
primitivae  Ecclesiae,  et  deinceps  usque  ad  finem 
mundi  :  ergo  de  ea  htc  agitur ;  de  fine  vero 
mundi  agere  incipiet  demum  Joannes  cap.  20. 
Verum  resp.  cap.  20.  esse  hysterologiam,  uii 
ibi  fusius  ostendam  ;  hysterologia  enim  frc- 
qucns  est  Prophelis.  Quocirca  ea  qune  hic  clare 
dicuntur  de  Antichristo  et  fine  mundi ,  itaquc 
passim  accipiuntur  a  Palribus  et  Inlcrprelibus, 
non  debent  alio,  praeserlim  ad  mysticas  aul 
commeulitias  interpretationes,  detorqueri,  ob 
unumlocum,  qui,  utdixi,  per  hysterologiam 
commodc  communi  Doclorum  expositioni  adap- 
tari  potesl. 

Quapropter  dico  cum  Ambrosio,  Ticonio , 
Fiimasio,  Andrea  Cajsariensi,  Haymone,  Ri- 
chardo,  Beda  et  Mctbodio  quem  cilat  Aretas  , 
per  Mulierem  hanc  intelligi  Ecclesiam,  maxime 
quae  erit  sub  finem  mundi :  de  eo  enim  hlc  con- 
tinuus  est  sermo,  ut  dixi  cap.  6.  12.  Id  ita  esse 
patet  exscqucntibus,  prasserlim  v.  6.  10.  11.  \U. 
Ecclesia  enim  ,  adjuvante  eam  S.  Michaele  pro- 
tectore,  ejusque  Angelis,  luctatur  conlinue,  el 
maxime  luctabituriu  fine  mundi  cum  dracone  . 


1216  COMMENTAHIA  1N  APOCAL- 

id  est  Lucifero  ejusquo  daemonibus.  Diciuu-  Eo- 
clesia  mnlier,  quia  esl  sponsa  Chrisli. 

Notanduin  lamen,  cmn  Arela,  ln  luic  Ecclesiae 

hicta  cuiii  diabolo  alludi,  primo,  ct  quasi  rc- 

tricari  memoriam  primi  piodii  Angelorum  olim 

gesti  in  gcbIo,  ln  quo  Lucifer  cum  suis  victus , 

delurbatuscstin  tartara.  Unrte  duosillius  pnclii 

duces  utrimque  hic  consignat ,  idque  in  ccelo, 

Miehaelem  scilicet  et  draconem  ,  id  est  Lucife- 

rum,  alque  utriusque  Angelos,  additque  quod 

hic  victus  ab  illo  traxerit  secum  lerliam  par- 

lem  stellarum,  id  est  illustrium  Angeloruin  , 

(juorum  locus    naturalis  erat  coelum,   uti  esi 

stellarum;  quodque  non  sit  inventus  amplius 

eorum  locus  in  ccelo,  sed  indc  projcclus  silLu- 

cifer  cum  suis  in  terram.  Hcec  enim  in  sensu 

grammatico    vel   hislorico,    clariora   sunt    iu 

primo  illo  Angelorum  prjclio  ,  quain  in  prasliis 

Ecclesiae  contra   da?mones ,    quibus    tamen   et 

s -ymbolice  conveniunt,  uti  statim  dicam.  Simili 

modo  Isaias  c.  ih.  describit  casum  regis  Baby- 

lonis,  sub  typo  et  parabola  casus  Luciferi  ;  et 

Ezechicl  c.  28.  opes  et  casum   rcgis  Tyri  sub 

typoopum  et  casus  cujusdam  Cherubini.  Simili 

schemale  ct  parabola  utitur  hic  S.   Joannes, 

idque  facit  ad  hoc,  ut  ex  prima  illa  Michaelis 

conlra  Luciferum  victoria  sperent  fideles ,  se 

ciiamnum  eumdem  ,  Dei  etMichaelis  ac  SS.  An- 

gelorum  ope  et  adjutorio  superaturos.  Michae- 

lem  enim  et  Angelos  pro  nobis,  quasi  clientibus 

<t  civibus   suis ,   ardenier  pugnare   significat. 

Ouocirca  mcrilo  Pocta  Christianus  ila  S.  Micl.ae- 

lem  Archaugelum,  deemonum  triumphalorem 

celebrat  et  invocat  : 

Qui  coelo  Stygiuw  pepulisti  marte  dracouem  , 
Ilunc  biiuili  lerris  ad  Siyga  pulle  manu. 

Secundo,  alludilur  hic  etiam  aliera  ex  parte 
ad  mysleritun  incarnationis  Verbi,  et  ad  par- 
lum  B.  Virginis  ,  ejusque  prolem  Christum.  Ilic 
enim  est  puer  masculus,  de  quo  v.  5.  qui 
maxime  invisus  est  diabolo  :  ob  illum  enim 
maxima  odia  in  Ecclesiam  concepit ;  quia  vi- 
debat  per  eum  homines  in  suum  suorumque 
locum  ,  e  quo  dejecti  erant,  successuros.  Quare 
lurens  livore  et  invidia,  Christum  adhuc  pue- 
rum  per  Herodem  voluit  occidere  ,  eoque  per 
fugam  ac  Dei  tutelam  in  jEgyptum  elapso , 
propter  eum  lot  millia  infantium  occidit :  illo 
vero  in  ccelum  sublato  ,  cjus  Aposlolos,  Mariy- 
res  ,  omnesque  fideles  internecino  odio  et  bello 
persequilur,  et  persequetur  usque  ad  finem 
muncli. 

Quocirca ,  quidquid  occlamet  Erasmus  et 
Novantes  ,  possunt  hsec  apte,  uti  et  alia  quae 
alibi  in  Canticis,  ac  libris  Sapientialibus  de  Ec- 
clesia  in  sensu  litterali  dicuntur  cum  Ambrosio, 
Andrea  ,  Ansberto,  Haymone,  Areta,  Pannonio, 
(iagneio,  et  aliis  hic ,  ac  S.  August.  lib.  h.  de 
Symbolo  ad  Catechum.  c.  1.  et  S.  Bern.  serm. 
tle  B.  Virgine  circa  bunc  Apocalyps.  locum , 
eiiam  accipi  et  appropriari  B.  Virgini ,  prseser- 
lim  quia  ,  ut  ait  Amb.  B.  Virgo  mater  est.  imo 
avia  Ecclesiee  ;  quia  cum  peperit,  qui  caput  et 
parens  cst  Ecclesioe.  Unde  Ansberlus  :  ISonmi- 
rujm,  ait,  si  illa  lypam  Ecclesice  prcetendat ,  in 
cajus  beato  utero  capitisuo ,  eadem  Ecctesia  uniri 
meruit.  J/)sa  est  quai  peperit  mascuium  ,  non  effe- 
■  lalum  ,  non  ignavia  torpentem,  sed  ad  debci- 
landas  aereas  potestutes  caput  et  corpus  virite 
Uque  robustum. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XII. 

hursuin ,  ipsa  cst  pars,   civis,   et  filia  lcctis_ 
sima  Ecclcsiae;  quia  ipsa  nobiiissimum  est  Ec- 
clesiae  membrum.  Denique,  quia  ipsa  conatur 
ct  inire  desiderat  Christutn  filitim  suum  spiri- 
tualiter  elianinum   assidue    parere   in   animis 
omnium  lidclium ,  maximeque  ad  hoc  annile- 
tur  iu  fme  mundi,  tum  per  se,  tum  per  Ange- 
los,  el  sanctos  preedicatores.   Est  enim  ipsa  , 
ulpote  charitate  flagrans,  honoris  Dci  Filiique 
sui,  seque  ac  salutis  animarum  studiosissima. 
liule  de  B.   Virgine  lotum  hoc  caput  fuse  et 
docte  cxplicat  noster  Blasius  Viegas  hlc.  Audi 
S.  Bernard.  loco  cilalo  :  Virgo,  inquit,  Maria 
omnibus  omnia  facla  est ,  omnibus  misericordioi 
sinum  aperit,  ut  de  ptenitudine  ejus  accipiant  uni- 
versi;  captivus  redemptionem ,  ager  curalionem  , 
tristis  consolationem  ,   peccalor  veniam,  juslus 
gratiam  ,  Angetus  tcetiliam  ,  denique  tota  Trini- 
tas  gtoriam,  Fitii  persona  carnis  humanct  substan- 
tiam  ;-ut  non  sit  qui  se  abscondat  a  caiore  ejus. 
Putasne  ipsa  est  mulier  amicta  sole  ?  quce  velut 
allerum  sotem   induit  sibi.  In  sole  et  fervor  et 
splendor  stabilis  :  in  tuna  solus  sptendor  atque  is 
omnino  mutabilis  et   incertus ,   qui   nunquam  in 
eodem  statupermauet.  Jure  ergo  Maria  sote  perhi- 
betur  amicta ,   quce  profundissimam  divince  sa- 
picntice,  uttra  quam  credivaleat,  penetravit  abys- 
sum.  Jtlo  nimirum  igne  Prophetce  labia  purgantur, 
illo  igne  Seraphim  accenduntur.  Longe  vero  aliler 
Maria  meruit ,   non  vetut  summatim  tangi ,  sed 
operiri  magis  undiqueet  circumfundi ,  et  tanquam 
ipso  igne  conctudi.  Candidissimus  sane ,  sed  et 
catidissimus  liujus  mulieris  amictus ,  cujus  omnia 
tata  exceltenter  irradiata  noscuntur ,  ut  nihil  in 
ea,  non  dico  tenebrosum,  sed  obscurum  saltem , 
vet  minus  tucidum,  sedne  tepidum  quidem  atiquid; 
aut  non  ferventissimum  liceat  suspicari.  Ipsa  ergo 
est  signum  magnum  ;  quia,  ut  ait  S.  Bonaveni. 
in  Speculo  B.  Virginis  cap.  8.  Ipsa  est  qua  ma- 
jorem  Deus  facere  non  posset  :  majorem  mundum 
facere  possct  Deus,  majus  ccclum  facere  possct 
Deus  :  majorem  matrem  quam  matrem  Dei  non 
posset  facere  Deus.  Et  D.  Thom.  1.  p.  quoest.  25. 
art.  8.  qucerit  an  Deus  possil  meliora  facere  ea  , 
qiuecumque  facil ;  ac  respondet,  posse.  Excipit 
tamen  tria  :  scilicet  Christum,  B.  Virginem,  et 
nostram  beatitudinem.  Nam  humanitas  Christi , 
ait,   ex  hoc  quod   est   unila  Deo;  et   beatitudo 
creata  ex  hoc  quod  est  fruitio  Dei ;  et  B.   Virgo 
ex   hoc  qubd  est  mater  Dei ,   habent  quamdatu 
dignitatem  infinitam  ex  bono  infinilo ,  quod  esi 
Dcus  ;  et  ex  hac  parte  non  potest  fieri  atiquid  me- 
liuseis,  sicttt  non  potest  atiquid  melius  esse  Deo. 
Ila  ipse  in  respons.  ad  4. 

Primus  sensus  de  lucta  Ecclesiae  cum  diabolo 
in  fine  mundi,  maxime  proprius  est  et  genui- 
nus,  utpote  propheticus  (estenim  Apocalypsis 
prophetia,  eaque  unica  novi  Testamenti)  ideo- 
que  maxime  inlentus  a  SpirjtuSancto.  Secundus 
sensus,  de  pugna  Michaelis  et  Luciferi  in  coelo, 
csl  allusivus  et  symbolicus.  Tcrtius  ,  de  pugna 
virginis  et  diaboli,  historicus  est;  et  quasi  ori- 
ginalis  et  fundamentalis  :  atque  ad  hosce  duos 
primus  quoque  alludit. 

Muuer  amicta.  solk.  ]  Arabicus  ,  induta  sole . 
hoc  est ,  Ecclesia  circumdata  Christo  sponso 
suo  :  Christus  enim  estsol  justitiie  ,  Malach.  h.  2. 
uti  Apostoli  sunt  stelhe,  quae  suam  lucem  a 
sole,  id  estChrislo,  mutuanlur.  Rursum,  Chris- 
tus  instar  amictus  et  vestis  circumdat,  amicit 
ctornal  Ecclesiam  :  undc  lolics  hortalur  fidelcs 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

Apostolus  dicens  :  Induimini  Dominum  Jesum 
Christum.  Secundo,  Christus  Ecclcsiam  suam 
ita  undequaque  protegit  et  communit ,  ut  eam 
amicire  videalur;  id(|ue  significal  phrasisCraeca, 
ntfitstkn /twit  to-j  r,)w; ,  id  est  ,  circumamicla  solc 
Terlio,  quia  Ecclesia  a  Chrislo,  lidei ,  veriiati*, 
grali.X'  el  virtulum  radiis  circuniquaque  iria- 
diatur  et  cingiiur,  idquc  maxime  fiet  iH  Dne 
niundi  ,  ne  Anlichrislus  earn  obscurd  \<| 
obruat. 

Alludit  in  hac  phrasi  Joannes  ad  Psal.  88.  38. 
ubi  de  throno  Davidis  et  Saloinonis  ad  liitcram, 
et  anlilype  de  llirono  Chrisli,  id  esl  de  Kcclcsia, 
dicilur  :  Tkrotuis  cjits  siail.  sol  in  conspcctu  rneo  , 
ct  sicul  luna  perfccta  in  cctcrnum. 

lia  S.  Bernard.  loco  cilaio,  per  solem  accipii 
Chrislum ,  ubi  hrec  applicans  15.  Virgini  :  In  ir. 
ait,  manet  [  sol  Clirislus)  ct  lu  in  co  ;  et  vcslis 
ttm  ,etvesliris  ab  co.  Vcslis  citm  sitbstantia  car- 
nis,  et  vestit  ille  te  glorid  sua;  majestatis.  Vcstis 
solem  nube,  ct  soleipsa  vcstiris. 

Er  i.una  siM5  rr.niiius  ejus.  ]  Alcazar  lioc  sic 
expontt  :  Luna  ,  ait,  esl  nohilior  siellis  ,  hic  la- 
men  ponilur  sub  pedihus,non  ut  calcelur,  sed 
ut  mulierem  ,  id  est  Ecclesiam ,  fulciat  el  sus- 
lenlet.  Locus  eniin  inferior  in  symbolis  ost 
inaximse  dignitalis,  significatque  basin,  fun- 
damenlum  el  fulcimenlum.  Hinc  tribttitur  Rc- 
elesiae,  et  terr.r,  quae  esl  mater  et  genitrix 
omnium  ,  perinde  ac  Pylhagoras  dixit,  lunam 
esse  malrcm  slcllarum. 

Ilaquc   censet  ipsc  mulierem    hanc    amiciii 

sole,  id  est  Deo,  coronari  stellis  duodccim,  id 

est  duodecim  Apostolis;  et  inferne  quasi  basi  et 

fundamenlo  fulciri  et  inniti  lanae ,  id  est  Chrislo. 

1'roponilur  enim   ipsa    hic   quasi   parturiens  , 

ideoquc  oxprimitur  quasi  mysticic  lunee  ope  et 

auxilio  adjtila  :  nam  et  Genlcs  ad  lunae  foecun- 

dilalem  respicienies ,  eam  in  partuhus  implo- 

rabant;  et  quasi  obstetricem  crcdentcs ,  illam 

Junonem    Lucinam  appellahant,  cujus  eliam- 

num  templum  Romae,  sed  Junonis  nomine  in 

S.  Laurentii  commulato,  exstat  :  vocatur  enim 

Ecclcsia  S.  Laurentii  in  Lucina.  Felix  ergo  pri- 

mitiv.-e  Ecclesiae  parius  Christi  ope  fovcbatur, 

ideoquc  ut  partus  hic  fauslus,   et  auspicatus 

esset,  cleganter  inducta  fuit  mystica   Lucina, 

opem  fercns  suo  contactu  ac  virtute  parlurienti 

mulieri,  eamquc  super  se  sustinens  ,  ne  defi- 

riat.  lta  Alcazar  nimis  suhtiliter,  et  poelicc  po- 

tins  quam  genuine  et  solide.  Pergit  ipse  :  Porro 

recie  deitas  comparatur  soli ,  humanilas  Christi 

lunoe.  Nam  primo,  sicut  sol  esl  fons  lucis,  reli- 

(|uorum   luniinum  parens  :  ita  Deus  Paler  est 

lOtius  divinilalis  fons,  et  pater  luminum.  Et  sicut 

luna  lucem  suam  a  sole  mutuatur  :  ila  Christi 

humanilas  a  deitate suam  sapientiam,  gratiam  et 

gloriam  accipit,  u\oo(\i\comncmsua'lucishaustum 

fi>  regerit,  untte  actipit;  (ptod  de  luna  ait  Plinius 

lih.  '2.  c.  9.  Secundo,  sohin  creavit  Deus  quasi 

Ititninarc  majus,  ul  prtrcsset  diti  :   lunam  vero 

quasi  luniinarc  viinns  ,  ut  pr&cssel  nocti.  Gen.  1. 

16.  Pari  modo  Christi  divinitas  est  qnasi  lumi- 

nare  majus,  quod   praeest   diei  heatiludinis  in 

coelo :   humanitas    vero  est  luminare    minus  , 

quod  pr&est  noeli  hujus  sa?culi,  uti  ail  S.  Aug. 

in  Psal.  7?.  1(>.  Terlio  ,  sicul  luna  in  plenilunio 

est  ing(Mis  .  unde  i\  .lcremia  c.  7.  18.  vocaturifc- 

ffina  ealt  ;  et  ab  Horatio  in  Saeculari  carmine  , 

Regina  sideram  ;    scd  sensim  decrescit  et  quasi 

evanescit  •.  itaChristusexinanivit  se  in  prassepio, 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII.  18lS 

ctincruce,  ut  noti  esset  ei  species  neque  de- 
r.or,  Isaiae  53.  s(m!  mox  in^tar  lun.c  nirsnm  cres- 
centis  resorgebdoet  ascendendo  in  ccelum,  ad 
suamgloriani  rediit.  Quarto,  luna  stellis  flxis 
iKiiuia  est  minor,  sed  lucemajor;  ilaCliristus 
\ngelis.  qnoad  htimanilatis  naturam,  esl  minoi 
(unde  de  eo  ait  Psaltes  Psal.  8.  G.  Minuisli  < 
pattlo  minus  ab  Angelis.)    sed  gralia  et  gloria 
longe  omnes  transcendit.   Quinto  rnagnus  est 
Iuna3  in  sublunaria  inlliixtis  ita  ,  ut  nil  videatur 
prodticiMc  sol  perse  solus,  nisi  Ctun  lunn    so- 
ciatus.  Unde  luna   a   priscis  Romanis  dfctB  est 
g(Miilrix  orbis.  Vide  Plinium  lih.  2.  c.  Zil.  pl  49. 
Ratio  est,  quia  magna   solis  vis  et  calor  cum 
luna;  humidilatcac  molliludine  (utramque  enim 
qualitatem  ipsa  efficit  et  producit)  conjuncta, 
inslar  matris  et  patris  causant  et  conservant 
naturalium  r(M'um  generalionem  ,  quae  in  calcn 
et  humidilate  congruenli  consislit.  Pari  modo 
generatio  spirilualis,  puta  justilicalio,  ac  justi- 
liae  et  gratiae  incrcmentum  ,  non  soluni  cx  Dei 
virtute,  sed  (Miam  ex  Christi  meritis,  benigni- 
late  et  gralia  pcndet;  ila  ut  nihil  Deus  homini- 
bus  det  gratise,  nisi   pcr  Christum   et  Chrisli 
merila.    Quocirca   sicut  Plinius  lib.  2.  c.   91». 
dixit,    luncc  sidus  csse  rcrum   spiritum;   ita    (\r 
Chrislo  ait  Jercmias  Thren.  h.  20.  Spiritus  oris 
nostri  Cliristus  Dominus.  Sexto ,  sicut  lUDfle  ac- 
cessus  el  rccessus  efiicit  aestum  maris  ,  ut  sci- 
licet  mare  quoiidie  singnlis  senis  horis  accres- 
cat,et  sequentibus  senis  decrcscat  :  ita  quod 
nunc  hae  gentes  ad  fidem  et  Ecclesiam.  Christi 
accedant,  nunc  illac  ,  facit  Christus. 

Rursum  ,  sicut  luna  est  humanilas  Christi . 
ita  luna  est  et  virgo  Deipara  :  haec  est  enim 
quasi  Lucina  Ecclesiae  parlurienlis,  ut  de  ea 
dici  possil  illud  Virgilianum  : 

Casla  favc  Lucina  ,  tiws  jam  regnat  Apollo. 

Christus  enim  a  P>.  Virgine,  oeque  ac  lilius  a 
matre,  avelli  aut  separari  nequiL  Quocirca 
Ecclesia  multa  quac  in  Scriplura  dc  Christo  pri- 
mario  dicuntur  ,  secundario  15.  Virgini  applicat. 
uti  est  illud  Proverb.  8.  Dominus  posscdit  me  in 
inilio  viarum  suarum  ,  antequam  quidquam  facc- 
ret  d  principio  :  ab  aiterno  ordinata  sunt  ,  elc. 
Sic  ct  Cantica  Canticorum,  quae  primario  suni 
Kpiihalamium  Christi  et  Ecclesiae ,  secundario 
Epithalamio  Dei  et  B.  Virginis  atlribuuntur. 
UndePetrus  Damiani  serm.  de  Nativilale  B.  Ma- 
riae  illud  Cant.  6.  9.  Putchra  ut  luna,  de  B.  Vir 
gine  explicat  dicens  :  Qucmadmodum  nullum 
astrum,  excepto  solc ,  adeo  pulclirum  ut  luna  ;  si< 
summa  gloria  cst  post  Dcum  ,  vidcrc  Virginem  . 
adhovrcrc  itti ,  ct  illius  prolcctionis  munimine  com- 
morari.  Et  serm.  de  Assumplione  Virginis  : 
Quantumlthct  alitr  slelta?  rcluccant  ;  luna  lama 
ct  magnitudine  prcccminet  el  splcndorc.  Siculram- 
qiic  naluram  Virgo  singularis  cxupcrat ,  ct  im- 
mcnsitalc  gratia;,  ct  fulgore  virtutum. 

Sccundo,  sicut  Ittnacst  super  omnia  pura  luce- 
quc  plcna,  ul  ait  Plinius;  ila  el  B.  Virgo.  Finxc- 
runt  Poetnj  Dianam  ( id  est  lunam)  praj  virgi- 
nitatis  amore  commercia  hominum  fugisse.  i  i 
virginihus  comitatam  sylvas  pctiissc  l  \n\c  Virg. 
eam  castam  appcllat.  Quid  castins  B.  Virgine? 
Quocirca  s.  Bernard.  IracL  dePassione  Domini 
cap.  31.  Quis,  ail,  Sanctorum  chorus  mclius  tuna 
comparatur  qudm  virgines?  videlicel  propter  ea- 
rttm  candorem  et  pnlchritndinem.  Dnde  sub- 
jicil   :    llonorahantur  pra  c<t(cris,  sicut    tunam 


1-216  C0MMENTAR1A  IN  APOCALY 

videmiu  prce  caieris  sideribus  emincre.  Dixit  vc- 
uis  auclor  ,  lunam  margaritarum  ideam  viderL 
Quae  margarita  purioret  pulchrior  virginitate, 

uc  B.  Virgine. 

Terlio,  luna  cum  puritale  jungit  fccundila- 
lem  :  est  enim  parens  rcrum.  Undc  in  numis- 
matibus  Cornehac  AugusUe  (uli  rcfert  Pierius 
Hierogl.  l\U.)  cum  lunae  effigie,  in  aliis  haec 
inscriptio  apponitur,  fecundii.as;  in  aliis,  pu- 
dicitia.  Ita  in  B.  Virgine  jungunlur  summa  vir- 
ginilas ,  et  summa  maternitas  ac  fccundilas. 
L't  dc  Christo  recte  dicalur: 

Nec  genitrice  tua  fecundior  ulla  parentum  est , 
Tot  bona  per  partum  quae  dedit  una  suum. 

Quarto,  sicut  luna  ,  ita  et  B.  Virgo ,  est  et  di- 
citur  Ilegina  cceli. 

Quiulo  ,  sicut  luna  hic  mulierem  fulcit ;  ila 
1).  Virgo  Ecclesiam  suis  precibus  cl  merilis  , 
quasi  basis  et  columna  ,  fulcit  et  sustentat. 

Sexto  ,  sicut  luna  benigno  inlluxu  plantas  et 
animalia  vegetat,  undc  a  Plinio  lib.  2.  c.  18. 
dicilur,  tttnai  color  btahdus  :  ita  B.  Virgo  fideles 
lam  justos  quam  peccatores,  quin  etinfidelcs  , 
suam  opem  imploranles  benignecomplectitur, 
gratiam  impetrat,  ad  salutem  provehit.  Est 
<mim  ipsa  mater  misericordiae. 

Septimo,  sicut  luna  patitur  eclipsin  et  defec- 
lum,  cum  se  terra  inter  lunam  et  solem  intcr- 
jicit,  ac  raclios  solis  inlercipit ,  ne  ad  lunam 
deferanlur,  camque  illuminent:  ila  elB.  Virgo, 
et  humanitas  Christi  in  passione  eclipsin  et 
defcctum  virium  ac  vitae  passae  sunt ,  cum  ler- 
reni  Judaei  inter  eas  et  Deum  suam  malitiam 
interposuerunt,  ac  crucem  Cbrislo  staluerunt. 
Hinc  Christus  in  cruce  exclamavit :  Deus  meus, 
Deus  meus ,  ut  qttid  dereliquisli  me  ?  Haec  sum- 
matim,  quae  fuse  Alcazar,  eaque  eleganter, 
ingeniose  et  mystice  polius,  quam  litteraliler 
et  genuine  prosequilur. 

Respondeo  ergo  et  dico  :  Ad  litteram  dicitur 
hic  luna  esse  sub  pedibus  mulieris,  id  est  Ec- 
desiae;quia  ipsa  cuncta  temporalia,etomnem 
creaturarum  mutabilitatem  despicit,  etpedibus 
calcat,  ait  S.  Gregor.  2>U.  Moral.  cap.  12.  vel 
juxta  aliam  edilionem  7. 

Rursum,  luna  semper  vel  accrescitvel  decres- 
<it,  ct,  ut  ait  Plinius  1.  2.  c.  19.  Modo  curvata  in 
curnua  ,  modo  m\ua  porlione  divisa,  modo  sinuata 
in  orbem;  macttlosa ,  eademque  subito  pramilens  , 
nnmensa  orbe  pleno ,  ac  repente  nulla.  Hac  dc 
causa  luna  est  symbolum  ,  aeque  ac  causa  in- 
eonstantiae  :  ipsa  enim  causat  aeslus  et  recipro- 
cationes  maris ,  facitque  ut  mare  adeo  sit 
instabile,  ul  singulis  senis  horis  nunc  affluat, 
uunc  reilual.  A  luna  quoque  lunatici  dicunlur, 
in  quos  luna  agit,  et ,  ut  Apuleius  ait,  qui  cur- 
Mim  lunce  patiunlur  :  qualcs  sunt  potissimum 
qui  comitiali  morbo  laborant ,  aut  insania  , 
aliove  morbi  genere  quopiam  ccrtis  lunae  tem- 
poribus  gravantur  et  agitantur.  Quocirca  Eccl. 
27.  12.  dicitur  :  llomo  sanctus  in  sapientia  manet 
sicul  sol ;  nam  stultus  sicut  luna  mutalur.  Ec- 
clesia  aulem  est  constans  in  fidc ,  doclrina, 
moribus,  persecutionibus,  martyriis  ;  hinc  lu- 
nam  pedibus  premit.  Luna  ergo  hic  non  ut  ful- 
ciens  muliereni  (quomodo  enim  fulcirct  ipsa 
quae  maxime  est  vaga,  varia,  errans  et  insta- 
bilis) ,  sed  ut  ii  mulierc  calcata  proponitur.  Hoc 
i-iiim  significnt  rd  et  luna  sub  pedibus  ejus,  ideo- 
qne  Soii   bir ,   qni    sursuin   est,   ipsa   dcorsini 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 

posita  opponitur.  Sol  crgo  in  bonarn  partcm , 
luna  vero  in  malam  btccapitur,  ac  significat 
res  sublunares,  variabiles,  lluxas,  et  in  per- 
petuo  motu,  iluxu  et  refluxu  positas.  Agitur 
enim  hic  de  bello,  imo  ducllo  Ecclesiae  cuni 
dracone :  draconis  autem  arma  sunt  terrenae  et 
sublunares  vel  illecebrae,  vel  plagae  quas  vel 
promitlit ,  vel  comminatur  ct  inlligit  fidelibus  ; 
has  omnes  cum  luna  pedibus  calcat  Ecclesia , 
itaque  draconem  superat  et  proteril,  alioqui  ab 
eo  superanda  et  proterenda. 

Et  in  capite  ejus  corona  stellarum  duo- 
uecim.  ]  Duodecim  scilicet  Aposlolorum,  qui 
Ecclesiae  ut  stelbe  preefulserunt,  idque  in  ca- 
pite,  id  est ,  initio  Ecclesiae  Chrislianae  :  ita 
Patres  et  Interpreles  passim.  Arabicus  vertit: 
Et  duodecim  stetta?  corona  super  caput  ejus.  Notat 
Viegas  hic  sect.  7.  Apostolos  duodecim  figu- 
ratos  esse  ,  primo  ,  in  duodecim  Patriar- 
chis  et  tribubus  Israel.  Secundo  ,  in  duodecim 
lilulis  quos  erexit  Moses  sanciens  fcedus  inter 
Deum  et  populum,  Exod.  2^.  U.  Tertio,  in  duo- 
decim  foniibus  Elim,  Exod.  15.  27.  Quarto,  in 
duodecim  gemmis  quae  erant  in  rationali  pon- 
lificis  ,  Exod.  28,  17.  Quinto,  in  duodecim  pa- 
nibus  proposilionis  ,  Levit.  2A.  5.  Scxto  ,  in 
duodecim  exploraloribus  quos  misit  Moses  in 
Chanaan,  Num,  13.  3.  Septimo,  in  duodecini 
lapidibus,  quos  in  signum  Jordanis  sicco  pedo 
transiti ,  erexit  Josue  cap.  U.  U-  Octavo,  in  duo- 
decim  bobus  aeneis  ,  supcr  quos  Salomon  collo- 
cavit  mare  aeneum ,  3.  Regum  7.  25.  Nono  in 
duodecim  leunculis  thronum  Salomonis  am- 
bientibus,  3.  Regum  10.  20.  Decimo,  in  duo- 
decim  stellishic  ,  et  in  duodccim  signis  Zodiaci. 

Tropolog.  notat  Pannonius  duodccim  slellas 
csse  Praelatos  quoslibet,  qui  hic  admonentur 
cximiaj  sapientiae  et  sanctitalis.  Nam  ipsi  sunt 
corona  Christi  et  Ecclesiae,  ut  sicut  corona  ca- 
put  redimit  et  ornat,  ita  ipsi  capul  Ecclesiae,  id 
est  Christum,  suis  eloquiis  et  moribtis  exoiv 
nent. 

Porro  S.  Bern.  serm.  de  B.  Virgine,  in  hiec 
Apoc.  vcrba  :  Signum  magnum  apparuit ,  per  has 
duodecim  stellas  accipit  duociecim  praeroga- 
livas  gratiarum,  quibus  pras  caeteris  coronalur 
15.  Vi rgo.  Nam  primo;  ait,  singularis  fulgor  re- 
futget  in  Mariai  generatione ;  secundo ,  in  Ange- 
tica  salulatione  ;  tertio  ,  in  Spirit us  superventione; 
quarlo ,  in  filii  Dei  inenarrabili  conceptione  ; 
quinlo,  quod  virginitalis  sit  primiceria;  sexto , 
quod  sine  corruptione  fecunda;  seplimo,  quod  sine 
gravamine  gravida;  oclavo,  quod  sine  dotore 
puerpera  ;  nona ,  esl  mansueludo  pudoris ;  decima, 
devotio  humilitalis ;  undecima,  magnanimitas 
credulilalis ;  duodecima ,  marlyrium  cordis ,  quaj 
dcinde  fuse  prosequilur. 

Ex  hoc  loco  nonnulli  viri  religiosi  et  cultus 
B.  Virginis  sludiosi,  conficiunt  coronam  ,  sive 
Rosarium  duodecim  stellaruin,  illudque  hoc 
modo  recitant.  In  honorem  S.  Trinitalis  leguni 
inlerpolate  ter  oralionem  Dominicam  ,  puta  ler 
Paier  noster ;  ac  in  honorem  duodecim  slella- 
rum,  id  est,  duodecim  illustrium  virtutum  B.  Vir- 
ginis,  legunt  lotidem  Ave  Maria.  Ad  singuh 
petentes  ejus  opem,  ut  illam  ea  in  virluie 
imilari ,  in  eaquc  crcscere  seque  perficere  pos- 
sint.  Primum  crgo  Paler  nosler  recitant  in  ho- 
uorem  Dci  Palris  ,  petentes  abeo  hyperduliam  , 
et  insignem  reverentiam  erga  B.  Virginem,  ut- 
I  ote  filii  ejusmalrem  |)urissimam,  virlutibus  et 


COMM ENTARIA  IN  APOCAL 

friatiis  omnibus  cumulatissimam ,  ac  Reginam 
Angelorum  et  hominum.  Deinde  recitant  quatcr 
Ave  Maria  in  honorem  quatuor  virtulum  quae 
Deum  concernunl,  quibus  excelluil  B.  Virgo. 
Prima  virtus  est  fides,  qua  credidit  se  virgi- 
nem  fore  simulque  Dei  maircm,  ac  sub  cruce 
(irmaac  stabilis  in  fidedivinitalis,  redemptionis 
et  resurreclionis  Christi  permansit. 

Secunda ,  est  spes ,  qua  se  in  conceplione , 
partu  ,  fuga  in  /Kgyptum ,  passione  et  morie 
Christi,  aliisque  summis  angusliis  pressa,  lotam 
divinoc  providcntia:  rcsignavit  el  commisit. 

Tertia,  est  charitas :  primo,  pura ,  et  ab 
omni  proprio  commodo  aliena;  secundo,  fer- 
vens,  laboriosa  ,  et  nunquam  cessans;  tertio, 
fortis  el  constans  juxta  crucem  ;  qu.irto  ,  libe- 
ralis,  seque  totam  cum  filio  suo  nobis  com- 
inunicans. 

Quarta,  est  religio  erga  Deum  ct  Christum  , 
ei  serviendo,  vesliendo,  laciando,  etc.  ejus 
verba  incorde  suo  conscrvando  :  servandocir- 
cumcisioncm,  purilicationem  ,  aliasque  legis  et 
lempli  caeremonias. 

Deinde  recitant  sccundum  Paler  noster  ad 
Filium,  qui  est  spes  noslra,  postulantes  donum 
spei  ,  utinomnibus  necessiiatibus  magna  (idu- 
cia  ad  B.  Virginem ,  quae  eslmater  misericordiae, 
vita,  dulcedo  et  spes  nostra  rccurramus.  Mox 
recitant  quater  Ave  Mariam  honorem  quatuor 
virlulum  B.  Virginis  ,  quibus  perfecta  eral  crga 
seipsam. 

Prima  ,  esl  humililas  qua  primo,  salutata  ab 
Angelo,  et  electa  Dcimater,  se  ejus  ancillam 
vocavil;  secundo  ,  visitavit  Elisabcth,  eique 
scrvivit;  terlio.myslcrium  incarnationiscclavit, 
»'t  laudala  laudem  in  Deum  relulit,  dicens  : 
Magnificat  anima  mea  Dominum ;  quarlo,  ser- 
\ivit  B.  Josepho ,  et  ultimo  loco  tum  in  domo, 
lum  inler  Apostolos  et  fideles  scdit,  ideoque  in 
Actis  Apostolorum  ullimo  loco  nominatur. 

Secunda  ,  est  virginitas  ,  qua  primo,  prima 
omnium  virginilalcm  Deo  vovit  ;  secundo, 
maximo  illam  zelo  custodivit,  dicens:  Quomodo 
(iet  islud  ,  quoniam  virum  non  cognosco?  tertio, 
domi  manebat ;  ideoquc  vocatur  hortus  conclu- 
sus  et  porta  clausa.  Quarto  ,  impuras  aliorum 
cogitaiiones  solo  aspectu  pellebat,  uli  S.  Amb. 
<le  Virginibus  ct  alii  graves  auctores  testantur. 
Porro  conceptio  partus  Christi  virginitatcm 
r>.  Virginis  non  violavit,  sed  sacravit ,  fecitque 
nt  inaudiio  a  saBculis  ,  prodigio  ipsa  simul  es- 
sel  virgo  et  mater,  ideoque  mater  Dei.  Audi 
B.  Chrysol.  scrm.  148.  Quw  ibi  vcrecundice  la?sio , 
ubi  iyiit  dcitas  cum  amica  sibi  scmpcr  integritate 
consortium  ,  ubi  est  interpres  Angelus,  fides  pro- 
nuba  ,  dcsponsatio  castilas  ,  donatiovirlus  ,jud/x 
(onscicntia,  causa  Dcus ,  conceplus  intcgritas, 
i irginitas  partus  ,  virgo  mutcr  ? 

Tcrtia,  est  fortitudo,  quae  eluxit  in  morle 
Christi ,  in  qua  slabat  juxta  crucem  ;  secundo  , 
in  injuriis  Judaeorum  tolerandis  ;  tcrtio,  in  scr- 
viendo  lilio.omnihusquc  Christianisadjuvandis. 

Quarta,  est  paupcrlas,  qu;e  tanla  fuit,  ut 
11011  csscl  ci  locus  in  divcrsorio,  sed  in  stabu- 
liun  secedere  sitcoacta,  ibique  parcre  Chris- 
imn  orbis  dominum. 

Denique  tcrtium  Patcr  nostcr  recitant  in  ho- 
norcm  Spirilus  sancti,  poslulanles  ab  co  gratum 
animum  erga  B.  Virginem  ,  cui  ut  matri  Ro- 
(lcinploris,  ut  mediatrici  nostr.c  apud  Deum , 
ul  matri  anianlissim.T,  oinnia  nostra  dobemus. 

COl.MI..     \    L.UMDE.       IOM.    \. 


YPSIN  S.  JOAN.MS.  Cap.  XII.  1217 

Deinde  legunt  quater  Ave  Maria,  ruminantes 
quatuor  eximias  virtules  B.  Virginis  erga  proxi- 
mum. 

Prima,  est  charitas  fraterna,  qua  juvitElisa- 
betb  et  sponsos  in  nuptiis  Canac  Galilaea?,  cum 
vinum  non  haberent;  ac  impense  desideral,  ad- 
juvatque  omnium  hominum  salutem. 

Secunda,  esl  obedientia,  quia  et  Augusto  Cae- 
sari  Ethnico  in  pendendo  censu,  et  legi  Mosis 
in  purificalione  et  Josepho  sponso  obedivit;  ac 
curavil  ul  filii  sui  praece[)lis  alii  obcdirent,  ul 
cum  in  nupliis  ministris  dixit  :  Quodcumque 
dixeril  vobis ,  facite. 

Tcrtia  ,  est  misericordia  ,  qua  viscera  misc- 
ricordiae  suac  cuilibetin  qualibet  allliclione  eam 
invocanii  effundil;  aeque  ac  lilium  suum  in  re- 
(lcinptioncm  nostram  in  cruce,  ac  in  cibum  in 
Kucharistia ,  nobis  misericordiler  el  liberaliler 
elargita  est. 

Quarta  ,  est  modestia ,  quac  tanla  fuit ,  ut 
S.  Dionys.  epist.  ad  S.  Paulum  ,  quam  recitat 
Christ.  a  Castro  in  Hist.  Deiparae  c.  19.  scribat 
sc  eain  pro  dea  habiturum  fuisse,  nisi  fides 
eum  aliud  docuisset.  Hinc  in  sermone  erat 
parca  :  verba  ejus  singula  erant  praemeditata  , 
pia,  pudica.  humilia,  plena  misericordia^,  cha- 
ritatis  ellaudis  Dei,  utcum  conceptoDei  verbo, 
ac  salutata  ab  Elisabelh  maler  Dei,  respondit  : 
Magnificat  anima  mea  Dominum.  Denique  duo- 
decim  hasce  stellas  pie  pulchreque  adaplat  duo- 
decim  mysteriis  vitae  B.  Virginis  P.  Anton.  Spi- 
nellus  in  suo  Mariali  p.  599  el  604. 

2.  Et  in  utero  habens  clamabat  parturiens  , 
f.t  CRtciABATUR  ut  paiuat.  ]  Ecclcsia  in  fine 
nnindi  ob  acerbissimas  persecutiones  et  per- 
sccutores  magnis  doloribus  el  aerumnis,  quasi 
parluriens,  filios,  id  eslfideles,  Chrislo  pariet: 
iia  passim  Palres  et  Interpreles.  Historice  cru- 
ciaia  quoquc  est  B.  Virgo,  non  dolore  partus, 
scd  dcsidciio  pariendi  el  videndi  Chrislum  Sal- 
vatorem  mundi.  Rursum  cruciata  est  pauper- 
tate  ct  molcstiis  itincris  ,  et  hospilii  et  alimoniae, 
in  quibus  scChristum  pariluram  eteducaturam 
praevidebal  ac  dolcbat.  Tertio,  cruciatur  etiam- 
num  (unde  graecc  esl  *:y.Ui ,  id  est,  clamal)  ut 
Chrislum  in  aliis  parial,  quovis  saeculo  ac  pr.e- 
scrlim  in  line  mundi :  tunc  enim  instar  Rachelis 
pariet  ultimas  prolcs,  et  quasi  Benjaminos 
Christo.  Cruciatur,  inquam,  in  suisinstrumenli>, 
puta  Apostolis  et  praedicatoribus,  aliisque  qui 
y.clo  animarum  agunlur.  In  seipsa  eliam  cru- 
ciatur  pcr  nietalepsin,  id  cst ,  summe  desiderat 
el  allaborat  pro  partnj  vita  et  salute  iidclium  . 
indcquc  cruciaretur,  si  crucialus  in  eam  jain 
cadere  posset ;  quomodo  Deus  dicitur  dolere  , 
pcenitere,  contristari. 

Alludit  Joanncs  ad  Isaiae  66.7.  Antequam  par- 
turiret,  pepcrit  :  antcquam  vcnircl  partus  ejus  . 
pcpcrit  lilium  masculum.  Et  mox  :  Quis  audicit 
uuquam  tale?  et  quis  vidit  huic  similc?  numquid 
pariet  terra  in  dic  una?  aut  parietur  gcns  simul , 
i/uia  parturivit  ct  pcpcril  Sion  fdios  suos.  Ubi  cum 
ail:  Antcquam  porlurirct,  non  signilicat  partum 
Imnc  fuissc  sino  parturilionc  ct  dolore ;  sed 
i;un  dolores,  quam  parluni  simul  confluxisse . 
ut  simul  parcrct  el  p.uniiircl,  brevi  quidem, 
scd  ingcnti  nisn  cl  cruciatu. 

Tropol.  discant  hic  qui  animabus  convertcn- 
dis  sludcnt,  sibi  (\ts  niagno  laborc  el  dolorc 
conslilutas,  scilicet  tanlo,  iino  majore,  (piani 
cst  paricnliuin  ;  scd  pro  lali  tantaque  prolc  for- 

153 


1218 


COMMENTAMA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 


liier  omnia  inlerent  et  supcrent ,  ac  si  opus  sit , 
pro  suis  Beujaniiuis  ruin  Kachele  auimain  el 
vilam  ponaut.  Ila  fecil  Paulus;  ttnde  ail  Galai. 
/i.  19.  Eilioli  mei,  quositerttm  parturio.  ldipsiun 
suis  pradixit  Chrisius  Joan.  16.  21.  Mulier  ,\n- 
<|uit,  cttm  parit ,  Irisliliam  habel ,  quia  venit 
liora  ejus:  ciun  aulcm  pepercrit  puerum,jam  non 
meminit  pressurre ,  elc.  Et  vos  igilitr  nunc  qui- 
dem  tristitiam  habelis ,  etc.  Quocirca  S.  Gregor. 
lib.  30.  Moral.  c.  9.  ct  10.  explicans  illud  S.  Job. 
c.  39.  Numquid  nosti  tempus  partus  ibicum  in  pe- 
tris,  vel  parlurientes  cervas  obseroasli?  vere  ct 
apposilc  eos  qui  animahus  convcrtendis  stu- 
dent,  comparat  ccrvis  et  ibicibus  parturienti- 
hus;  quarum  partus  csl  dilficillimus.  Ubi  inter 
alia  nolat  to  obse?'vasli  :  Ouia,  ait,  perpaucorum 
est  pensare  quis  labor  sit  in  prcedicalionibus  pa- 
trum  ;  quantis  doloribus  quasi  quibusdam  conati- 
htis  animas  in  ftde  et  conversatione  parturiunt , 
quum  cauta  se  observalione  circumspiciunt ,  ut 
sitlt  forles  in  praiceplis;  compalienles  in  infirmi- 
tat ibus,  minis  terribiles,  in  exhorlationibus  blandi, 
in  ostendendo  magisterio  humiles ,  in  rerum  tem- 
poralium  contemptu  dominantes ,  in  tolerandis 
adversitatibus  rigidi ;  et  tamen  dum  vires  suas 
sibimel  non  tributtnt  infirmi :  quantus  sit  eis  dolor 
de  cadentibus ,  quantus  sit  de  slanlibus  timor,  quo 
fervore  alia  adipisci  appetunt ,  quo  pavore  alia 
adepta  conservant.  Ad  hosce  labores  el  dolores 
accedunt  vexaliones  et  tentaliones,  quas  dae- 
mon  suscitare  solet,  lum  ex  ira  et  invidia  , 
tum  ne  praeda ,  puta  anima  peccalo  subdita , 
sibi  eripiatur.  Hasce  enim  se  expertam  esse 
quoliescumque  peccatorem  aiiquem  ad  melio- 
rem  vilam  traducebal,  fatelur  S.  Teresia,  ita- 
que  longo  usu  se  didicisse  hoc  esse  signum 
fructus  pii  laboris,  pula  animae  conversae,  vel 
convertendae,  si  quis  eas  senliat ;  quocirca  eas 
esse  contemnendas,  et  fortiler  superandas.  Si 
enim  forliter  obsistas  ,  daemon,  qui  timidissi- 
mus  est,  instar  feminee  confusus  aufugiet :  sin 
cedas  ,  daemon  in  te  insurget,  et  saeviel  ut  leo. 

Pulchre  S.  Greg.  lib.  5.  Mor.  16.  Diabolus,  ait, 
est  myrmicoleon ,  id  est  formicarum  leo ,  vet  for- 
micaleo  :  est  enim  myrmicoleon  parvum  valde 
animal  formicis  adoersum,  quod  se  sub  pulvere  ab- 
scondit,  et  formicas  frumenta  gestanles  interficit, 
interfectasque  consumit ;  est  ergo  aliis  animalibus 
formica ,  ipsis  aulem  formicis  leo.  Has  cnimquasi 
leo  devorat,  sed  ab  aliis  quasi  formica  deooratur  : 
sic  diabolus  contra  erectosest  timidus ,  contra  sub- 
ditos  audax. 

Talis  mulier  parturiens  fuit  S.  Monica,  quae 
tum  alios,  tum  filium  Augustinum  tam  carne 
quam  spiritu,  pula  multis  precibus,  lacrymis 
et  laboribus  Deo  peperit;  dequa  S.  August.  1.  5. 
Confess.  cap.  9.  Non  ^inquit,  satis  eloquar  quid 
erga  me  habebat  animi,  el  quanto  majore  sollici- 
tudine  me  parturiebat  spirilu,  quam  carne  pepere- 
ral.  Unde  el  ab  Episcopo  quodam  audivit :  Fieri 
non  polest  ut  filius  istarum  lacrymarum  pereat , 
teste  eodem  August.  lib.  3.  Confess.  c.  12.  Qui 
rursum  lib.  9.  cap.  9.  describens  mortem  ejus  : 
Nutrierat ,  inquit,  filios  ,  lolies  eos  pariens,  quo- 
ties  abs  te  deviare  cernebat.  Postremo  nobis,  Do- 
mine ,  omnibus  qui  anle  dortnitionem  ejus  in  le 
consociali  vivebamus  ,  itacuram  gessit,  quasiom- 
nes  genuisset;  itaservivit,  quasi  ab  omnibus  genita 
fuisset. 

3.  Et  visum  est  auud  signcm  in  coelo:  Et  ecce 
draco  magnus.  ]  Plinius  lib.  8.  c.  lh.  memorat 


serpentem  120  pedes  longtun  ,  quibalistis  inslar 
iubis  ,  fuil  oppugnatus  el  superalus.  Addilque  in 
lndia  scrpenles  esse  adeo  magnos  ,  ut  inlegros 
tauros  elcervos  degluliani. 

Nota  :  Draco  hic  ,  id  est  diabolus  ,  apparuit 
S.  Joanni  in  coelo.  Primo,  quia  inde  decidit;  se- 
cundo  ,  proprie  ,  quia  in  coelo  hoc  aereo  domi- 
natur,  tenlalque  bomincs,  ct  a  muitis  in  idolis 
colilur  quasi  Deus,  praesidens  ccelo.  Unde  ab 
Apostolo  Ephes.  2.  2.  vocalur  princeps  aeris  hu- 
jus;  et  cap.  6.  12.  ait  nobis  esse  colluclationcm 
conlraspiritualia  nequilia;,\t\  est  contra  spirilalcs 
nebulones  ,  pula  d;emones  ,  qui  sunl  in  ccelcsti- 
bus.  Sic  el  mulier  haec,  id  esl  Ecclesia  militans 
visa  est  in  ccelo  aereo,  non  sidereo,  ut  dixi  v.  1. 
Terlio,  quia  Ecclesiam,  cujusconversatio  est  in 
coelis  ,  ejusque  fideles  ,  qui  sunt  inslar  stella- 
rtim  pnri  etlucidi,  oppugnat  el  persequilur. 
Addit  quarlo  Alcazar,  symbolice  per  coelum 
si^nificari  arroganliam  ac  fiduciam  d.cmonis  , 
qua  certa  quadam  spe  devoravcrat  Ecclesiam 
primilivam  utpote  exiguam ,  et  cui  se  tam  Ju- 
daei  quam  gentes  ,  ac  totus  quasi  mundus  op- 
poncbat.  Sperabatenim  se  illam,  quae  moribus 
coelestis  est,  el  in  coelo  quasi  degit,  gradu  et  loco 
suo  deturbalurum,  eumque  oceupalurum.  Idem 
sperabit  in  fine  mundi.  Sic  de  eodem  sub  lypo 
regis  Babylonis  dicitur  Isaiae  14.  13.  In  ccelum 
conscendam ;  et  de  Antiocho  rege  superbo,  ejus- 
que  regnodicilur  Daniel.  8.  10.  Magnificatum  est 
usque  ad  forlitudinem  cceli;  et  2.  Machab.  9.  10. 
Sidera  cozli  contingere  se  arbitrabatur ;  ct  1.  Ma- 
chab.  1.  k.  de  AlexandroMagnodicitur  :  Exalta- 
lum  est  et  elevatum  cor  ejus  ,  scilicet  supra  ler- 
ram  ,  supra  homines  ,  in  coelum  usquc. 

Nota  secundo  :  Daemon  vocatur  serpens  ,  vel 
draco  (draco  enim  idem  est  quod  serpens  gran- 
dior  et  saevior  ;  unde  vulgo  dicitur  :  Serpens  non 
fil  draco  ,  nisi  serpenlem  devoret)  ;  tum  quia  pri- 
mitus  Evam  serpentis  specie  decepit ,  indeque 
perennes  inter  eum  et  mulierem  ejusque  sobo- 
lem  conflatae  sunt  inimiciliee  et  bella,  Genes.  3. 
unde  inferius  vocatur  serpens  anliquus,  lum 
quia  dolos  ,  ssevitiam  et  horrorem  serpenlis  ac 
draconis  imitatur.  Vide  dicta  Daniel.  c.  \h.  22. 

Nota  tertio:  Licet  Alcazar  per  draconem  acci- 
piat  totam  doemonum  rempublicam,  eo  quod  di- 
catur  habere  capita  septem  et  cornua  decem  ; 
tamen  verius  est  per  draconem  solum  intelligi 
Luciferum  daemonumprincipem.  Patet  id  primo, 
quia  opponilur  Michaeli ,  quasi  dux  duci  ;  se- 
cundo  ,  quia  caeteri  vocantur  Angeli  ejus  ;  nam 
v.  9.  dicitur  '.Projectus  est  draco  ille  magnus,  elc. 
et  Angeli  ejus  cum  ilto  missi  sunt;  terlio  quia 
v.  k.  dicilur  cauda  sua  traxisse  tertiam  parlem 
stellarum  ,  id  est  Angelorum  ,  qui  facti  sunt 
daemones. 

Denique  Aureolus  ordine  prosequens  suani 
seriem  temporum ,  et  chronica  Ecclesiae ,  per 
draconem  intelligit  Cosroen  regem  Persarum  : 
permulierem,  Ecclesiam :  per  filiummasculum, 
Heraclium  Imper.  qui  ope  Dei  et  Angelorum 
Cosroen  profligavit,  et  Christi.  crucem  ab  eo- 
ablatam  recepit.  Hic  sensus  est  accommodati- 
tius,  non  genuinus  et  litteralis. 

Rufus,  ]  quia  est  homicida,  Joann.  8.  hh.  nam 
Adamo  et  Evae,  omnibusque  ejus  posteris  ,  sua 
per  pomum  velilum  tentatione  ,  fuit  causa  mor- 
tis ;  secundo,  quia  per  suos.ministros,  pula 
infideles  et  baereticos,  multosfideles  affecit  mar- 
lyrio,  ac  plures  eodem  afficict  pcr  Anlichrislum 


COMMENTABIA  IN  APOCALYI 

in  line  niundi  ;  tcrllo,  rolor  rufus  ,  inquiunl  Vie- 
gtis  et  Alcazar,  signiOcat  rraudem  et  malitiam  ; 
(|nid  enim  daemonefraudulentiusautmalitiosius? 

quarlo,  Alca/ar,  ppo  rufut ,  iii(|iiit ,  gracc  est 
stuwoft  Scilum  cstautern  serpentem  inveniri  rulo 
colore,  qui  graece  «wppw«  dicitur,  eslque  cceleris 

callidior  cl  cxitialior  ;  ac  forlasse  rufus  idem  eal 
(|uod  ignilus  ,  quasi  Trup^o?  dicatur  a  Mp^  id  cst 
igne,  ulalludatad  ignilos  scrpcnlcs,  qai  irnniissi 
sunt  in  Jmhcos  niurmuranlcs  ,  ISum.  21.  6.  Porro 
v  isos  subinde  cssc  dracones  qui  ignes  \  omerent, 
narrant  hislorh  i.  I.cslrcus  in  sua  Scolia  ,  anno 
1558,  refert  apud  Marchiani  ct  laudoviam  dra- 
conem  quemdam  ignes  vomuisse,  quibussege- 
lusetfruges  incendebat,  ac  proindc  populum 
coactuni  luissc  perrlgilare  ,  ut  ignes  hosce  cx- 
tingueret.  Addit  Alca/ar,  sicut  in  libro  Job  dc'c- 
nion  habct  tria  noniina  ,  sciliccl  Salan,  cap.  2. 1. 
l.evialhan,  cap.  /|0.  30.  cllJehemoth,  Cap.40  10. 
Ita  hic  totidcni  ei  dari.  Nam  nouiini  Satan  res- 
pondct  nomcn  draco  ;  nomine  Lcvialhan,  id  cst 
lialaena;  vel  celi,  rcspondet  hcslia  maris  C.  13.  1. 
bestia  terrae  c.  13.  11.  esl  Behemoth,  id  est  ele- 
plias.  Verum  de  bcsliis  bisce  dicani  c.  13.  Audi 
cX  Palribus  draconis  liujus  indolem  ,  saeviliam, 
Iraudes  ,  arlcs  et  aruia. 

B.  Isidor.  lib.  1.  dc  Summo  Hono  :  Dttmones  , 
ait,  trifftici  acumine  prascienlite  vigenl,  scilicet 
sublililate  naluras ,  experienlia  lcmporum,  revcla- 
tione  superiorum  polcslutum.  Ouanlo  propinquitis 
jinem  mundi  diabolus  vidct ,  tauto  crudelius  per- 
«'  cutioncs  cxcrcct ,  ut  quise  conlinuo  damnandum 
conspicit ,  socios  sibi  miitlipliccl ,  cumquibus  ge- 
henhce  ignibus  addicatur.  S.  Cyprianus  tr.  3.  de 
1'radat.  simplic.  Diabotus,  ait,  dictus  esl  scrpens; 
uuia  cum  latentcr  obrepil ,  cum  per  pacis  imagi- 
nem  fallens ,  occullis  acccssibus  serpit  {undeno- 
men  serpcntis  acccpil  ; )  ca  est  ejus  astuda  ,  ca 
( ■ircamvt  nioidi  liomines  cacacl  latebrosa  fallacia, 
ttt  asserere  vidcatumoclem  pro  die  ,  venenum  pro 
satute ,  desperationcm  sub  obtcntu  spci ,  perftdiam 
snb  praitextu  ftdci ,  Anticltristum  sub  vocabuto 
i.ltristi;  ut,  duni  verisimilia  menlilur ,  vcrilatern 
subtilitate  fruslretur.  Xam  transfigurat  sc  ia  An- 
getum  tucis. 

S.  Basll.  in  aliquolScripturae  locos,  comparat 
diabolum  pardali  ,  qtwc  capilalis  cst  hominis 
hostis  !  undc  vcuatorcs  ul  feram  deludanl,  ho- 
niinis  imagincm  ex  charta  ci  oslcndunl  ;  illa 
-lalim  liiribunda  eam  concerpil  eldilacerat.  Sic 
01  diabolus  ima^iucm  Dci  in  honiino  apparcn- 
lem  inscctatur ,  quando  Deuin  ipsuin  atlingere 
iicquil.  Hino  el  esea  ejus  clccla  est,  uli  ex  Job 
ilocct  S.  Greg*  32.  Moral.  c.  2. 

S.  Marlinus  apud  Sulpit.  videns  mergulos  in 
fluminc  pisccs  eapientes  cl  vorantcs:  Ihtc ,  aii  , 
/inina  da  montim  cst.  [iisitlianlur  incautis  .  capiunt 
ncscicnlcs,  caplosdcvorant,  cxsalurarinonqitcunt 
tlcvoralis. 

S,  (iregor.  Hb.  33.  MOI*.  I'i.  Diabolus,  ait,  di- 
cilur  juniciitiiin  ,  dracn  cl  a\  is.  Iluiiiaiiiun  ^cnus 
Iribus  \  iliis  lcntal  ,  limuia  .  nialilia  et  supcrbia. 
In  cis  igilur  qtlOS  cxcilat  ad  liiMiriam  ,  jiuiicn- 
lunicst  ;  in  eis  quosad  noccndi  maliliam  inll.i m- 
niat,  (Traco  esl  :  In  cis  <|uos  ad  supcrbiam  eleval, 
a\  is  cst  ;  in  illis  OOOS  parilcr  luxiiria  ,  malilia  81 
superbia  polluil.  jiiinciituni,  draco  simiil  el  avis 
c\isiit. 

S.August.  in  ser.  riommun.  serm.  'i.  ouid  pra- 

tiits,quid  malignitts ,  qttitl  adv>  rsario  nostro  n  - 
<l'tins'.'  qiti  posttil  in  cirlobcllum  ,  in  paradiso  frau- 


'MN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII.  121(J 

dcm ,  odiurn  inl<  r  primos  fralres ,  el  in  omni  opere 
nostrozizania  semlnatit.  Ham  m  comestione posuit 
gulam,  in  gcncralione  luxuriam  ,  inexercilalione 
ignaviarn ,  in  conversalionc  invidiam,  in  guber- 
nalione  avaritiam,  incorrectioue  iram ,  in  prcesu- 
latu  sive  dominatione  supcrbiam,  in  corde  posuil 
cogilationesmalas,  in  ore  posuit  tocutiones  fatsas, 
iii  membrit  operationes  iniquas;  in  vigilandomo- 
vct  adprava  vpcra,  in  dotmiende  adsomnia  turpia. 
Laitos  rnovcl  ad  dissolulioncm  ,  trisles  autem  ad 
despcralioncm.  8ed  al  brcvius  totjttar,  omnia  rnata 
iiitntdi  stta  sunt  pravitale commissa. 

S.  Chrysost.  homil.  /i.  in  Isaiam.  Sicut  navigia 
\acua  non  nieluuiil  piralas ,  sed  onusta  auro , 
argentO  et  lapidibus  preliosis  ;  sic  et  diabolus 
non  facile  persequilor  peccatorem ,  sed  justum 
l>oiius,  ubi  mulUc  sunl  opcs  ,  id  est  virtutes  ct 
nicrita. 

S.  Salvian.  1.  G.  de  Provident.  Sicttt ,  a\l,exer- 
citus  pttgnaturi  ca  loca  per  qtuevenluras  Iwstiunt 
ittrmas  sciunt ,  aut  foveis  interctudere ,  aul  sudi- 
bus  prxftgcrc,  aut  tributis  infcslare  dicunlur ;  sci- 
licct  nt  etiamsi  non  in  ea  omnia  qttispiam  incidat , 
nullus  lamen  omnia  pcnitus  evadat  :  ita  eliarn 
dwmones  tarn  mutlas  in  via  ista  humano  generi 
itlccebrarum  insidias  prwtcndunt ,  ut  cliamsi  plu- 
rimas  carum  aliquis  effugiat ,  lamen  ab  atiquaca- 
piatur. 

S.  Anselm.  in  Similitud.  cap.80.  comparatdia- 
bolum  injusto  litigatori,  qui  cum  causa  ei  abju- 
tlicalur  a  Juris-consulto  vel  judicc,  postaliquod 
tcmpus  ,  cum  judicium  hoc  oblivione  scpuliuni 
putat,  rursus  litem  suscilat ,  dicens  priorcm 
scntentiam  fuisse  injustam.  Ha  el  damon  obi 
victus  cst  rursus  casdcm  illeccbras  suggcrit,  ct 
lcntat  hominis  animum,  quem  scit  esse  mo- 
bilem  et  inconstantem.  Rcmcdiuin  suggerit. 
Scd  tltc ,  ail  ,  qui  scmclmundum ,  ipsumque  diabo- 
titm  rcctc  superavit ,  non  curatca  quce  frauduten- 
tcr  illc  dicit ;  sed  firmum  tenet ,  quidquid  semcl 
rccte  est  stabititum,  non  esse  dcnuo  dcstrucndum  : 
(tijnod  rectc  dcfinivit  rclinquendum ,  non  essc  it>- 
rtim  appctcndum.  Sic  enim  facite  Deo  subveniente 
diabotum  polcrit  supcrare. 

llABKNS  CAPITA  SF.PTF.M  ,  ET  COIIMA  UF.CF.M  I  KT 
l\   C.APITIISI  S   l.JIS    1)1  \l)l  \I\TA  SEPTEM.  ]  Sollllll  Ca- 

put  primarium  draconis  habcbal  cornua  dcccin: 
reliqua  vero  lanliim  habcbant  suuin  diadcma  . 
(|iiod  ctiain  habcbat  capul  priniariiun.  Hinc  Al- 
cazar  opinatur  draconcm  hunc  visione  ostcn- 
sum  Joanni  fuissc  hvdram  :  lia?c  cniin  mullorup.i 
luisse  capilum  a  Poclis  dicilur,  aul  potius  lin- 
gllor.  IUirsiini  hydra  csi  invidi.e  symbolum.  uli 
docet  Picrius  Ilierogl.  l(i.  .lam  ipioad  scnsuin . 
Alcazar  per  scpicin  capila  accipit  sc|)tcm  n<- 
farios  spiritus  ,  quos  sancli  Palrcs  (!;einoni 
atlscrilnint  ,  scilicet  spirilus  supci  bi;c.  avanli;c. 
Iuxuria3,  ir;e ,  gul;c,  in\idi;cct  accdia?.  Ac  licci 
Scriptura  capila  h;cc  non  dc>cril)at,suspicari  ta- 
nien  licct  fuissc  ea  horiun  sepleui  aninialinm  . 
Milicel  lconis,  liiri  idis  ,  ursi.  \  ipern  .  lupi.  ser- 
pentis  cl  asini.  Iheinon  cnim  ilinu  icnlai  .  ininc 
(apulct  vullum  superbi  lconis  uobis  oslcndit  . 
liiinc  serpeniis  invidi,  utinC  TlperW  ii  al;e.  nnuc 
a-«ini  ignavi,  nunc  lupi  uulosi  .  niuic  LisjricK* 
a\  ar;e  ,  nunc  ur-i  luxuriosi  .  iW  quo  Plinius  I.  8. 
c.  36.  I  iiilc  lcclcsia  bac  -cplcn)  \it;a  capitali.i 
al)  hisce  draconis  capilihiis ,  ut  \  idelnr  .  appel- 
lavil  ;  quia  ad  ea  quasi  ad  c;i|)ila  c;clcra  redn 
iiiniur.  ut  docct  S.  Qrogorin  tt.  Moral.  31.  N 
C.issianus  collat.  o.  cap.  2.  PorPO  pcr  dcccni  COJ  - 


1220  COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 

iiiiu  denotalur  d.emonum  tum  multiludo,  lum     aliis  praelucebant.  Nam  ex 
eliam  singuloruin  vis  et  potenlia,  ut  signilicetur 
bellum  quod  atlversus  Ecclesiam  et  Christianos 
gesserunt,  gerunt  et  gerent ,  acerrimum  esse  , 
ieque  ac  periculosissimum.  Sic  Danielis7.  v.  7. 


quarlabestia  signilicans  Romanum  imperium, 
ilecem  babet  cornua,  quaj  signilicant  Romano- 
rum  polyarchiam  ,  scilicet  Senatores  numero 
inultos  et  potentia  validos  :  hi  euim  regebant 
olim  Romam  et  Romanum  imperium  ,  iique  soli 
ante  Julium  Caesarem  ;  post  eum  vero  una  cum 
Imperatore.  Eratenim  Senalus  gravissima  prin- 
eipum  concio,  quae  lmperalorem  ellmperium 
numero  ,  virluteel  concilio  fulciebal;  ila  utmo- 
rienle  Imperatore  ipsa  nonmorerelur,  sed  jugi- 
ler  permaneret.  Verum  haecmyslica  sunt  potius 
quam  lilteralia.  Unde  Haymo  et  alii  passim, 
mysticeperseptem  haeccapita  accipiunt  septem 
vitia  capitalia.  Rursum  Richardus  per  decem 
cornua  accipit  saecularem  potestatem  ,  puta  re- 
ges  omnes  qui  Decalogum  ,  Deique  legem  et 
cultum  impugnant. 

Ad  litteram  ergo  decem  cornua  draconis  ,  id 
est  Luciferi,  sunt  decem  reges  ( cornu  enim 
symbolum  est  roboris  et  regni ,  uti  ostendi  Da- 
niel.  7.  )  qui  dominabuntur  in  orbe  quando 
veniet  Antichristus  ,  e  quibus  tres  occidet  Anli- 
christus  ;  unde  reliqui  septem  timore  perculsi, 
sponte  ipsi  se  subdent ,  et  cum  eo  quasi  dsemo- 
nis  instrumenlo,  Christianos  et  Ecclesiam  pes- 
sumdare  et  evertere  conabuutur.  Id  ita  esse 
patet  ex  Daniel.  7.  1h.  et  cap.  11.  vide  ibi  dicta. 
Similiter  septem  capita  suut  septem  alii  reges  , 
e  quibus  unus  ,  isque  praecipuus  erit  Antichris- 
tus  :  sexreliquieruntillius  praecursores,  illum- 
que  alii  per  plura,  alii  per  pauciora  saecula  an- 
leibunt ;  ita  enim  se  explicabit  Joan.  c.  17.  v.  9. 
et  12.  ubi  explicabo  quinamsint  hi  reges.  Quo- 
circa  solum  praecipuum  draconis  caput  habebat 
decem  cornua ,  id  est ,  decem  reges  sibi  subdi- 
tos ;  reliqua  vero  ejus  capita  lateralia  et  minora 
carebant  hisce  cornibus,  et  solum  singula  ha- 
bcbantdiademata,  ut  recte  advertit  Alcazar,  et 
in  imagine  mulieris  et  draconis  expressit  pag. 
61Zi.  quia  solus  Antichristus  subjiciet  sibi  decem 
mundi  reges,  noncaeteri  sex.  Symbolice  Petrus 
Galatinus  hic  censet  per  septem  draconis  ca- 
pita  significari  septem  Ecclesiae  persecutiones  , 
sibi  invicem  ex  ordine  successuras ,  quas  ipse 
enarrat. 

h.  Et  cauda   ejus  trahebat  tertiam  partem 

STELLARUM,  ET  MISIT  EAS  IN  TERRAM,]  id  est,  dae- 

mon  occidit  multos  ex  Aposlolis,  primisque  fide- 
libus  et  Evangelii  praeconibus ,  inquit  Alcazar. 
Pro  trahebat  enim  graece  est  aupu»,  quod  signifi- 
cal  caudae  ictibus  et  voluminibus  devolvere;  in- 
ileque  miltere  in  terram,  ut  casu  eludantur  et 
occidantur.  Sic  enim  de  bestia  maris  dicitur  cap. 
seq.  v.  7.  Datum  est  illi  betlum  facere  cum  sanc- 
tis ,  et  vincere  eos. 

Verum  dico  cum  S.  Gregorio  lib.  32.  Moral. 
cap.  \h.  Ribera  etaliis,  sicut  praecipuum  hujus 
draconis  caput,  ita  et  cauda  illi  respondens  re- 
praesentat  Antichristum.  Ipse  enim  est  caput 
draconis ,  quia  diaboli  primarius  erit  dux ,  prin- 
cepsqueomniumtyrannorumetimpiorum.  Idem 
estcauda,  quia  ipse  erit  extrema  draconis,  id 
est  corporis  diaboli,  pars.  Hictrahet  post  se  in 
suam  perfidiam  terliam  partem  stellarum,id  est 
illustriumSanctorum,  qui  quasi  duces,  vel  doc- 
tores,  vel  cacteris  eminentes  instar  stellarum , 


plebu  multo  plures 
trahet  et  perverlet.  Stcllas  dc  coelo  cadere ,  ail 
S.  Gregorius,  est  nonnullos  reiicla  spe  cazlestium , 
ilto  duce  ad  ambitum  gioriaz  scecularis  inhiare.  Sic 
(leAntiocho  Epiphane  dicilur  Daniel.  8.  10.  De- 
jecit  de  fortitudine ,  el  de  stellis ,  et  conculcavit 
eas  ;  ubi  stellas  vocat  Judaeos  doctrina ,  pictale, 
vel  genere  illuslres,  quos  Anliochus  suis  minis  ad 
apostasiametidololalriaminfiexit;  ita  S.  Hieron. 
Theodor.  et  aliiibidem. 

Alludit  ad  primum  Luciferi  superbiae  pecca- 
tum,ut  docetVictorinus,  quo  ipserebellans  Deo, 
suacauda,  id  est  post  se,  suadendo  et  sollici- 
tando  traxit  tertiam  partem  stellarum,  id  est 
angelorum.  Unde  ex  hoc  loco  et  nonnullis  simi- 
libus,  mullimoderni  Doctores  Scholastici,  inter 
quos  est  Franc.  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  31. 
sect.  h.  §.  Ex  hisergo,  probabiliter  opinantur 
Luciferi  et  asseclarum  ejus  ambitionem  in  eo 
silam  fuisse,  quod  accepta  a  Deo  revelatione  de 
fulura  unione  hypostatica  Verbi  cum  humana 
nalura,  humamc  nalurae  hanc  dignitatem  invi- 
derit;  videbatenim  eam  sibi  et  angelis  praeponi. 
Quocirca  illam  sibi  appeliit ,  itaque  voluil  fieri 
Deus  non  per  essentiain  (  hoc  enim  sciebat  essc 
impossibile,  et  implicare  contradictionem  ),  sed 
per  unionem  hypostalicam.  Idcirco  enim  inse- 
cutus  estpuerum  masculum  quem  peperit  mu- 
lier,  puta  Christum,  ob  eumque  in  ccelo  cum 
Michaele  dimicavit ,  ulihlcdicitur ,  volens  eum 
neci  tradere ,  quia  invidit  ei  hanc  unionem. 
Omne  enim  ejus  bellum  est  contra  puerum 
hunc  ,  adeoque  duellum  quod  cum  eo  inchoa- 
vit  in  coelo  ,  illud  ipsum  continuat  jugiter  in 
terra. 

Porro  quod  in  hac  allusione  (alius  enim  est 
sensus  litteralis  primario  intentus,  uti  jam  dixi ) 
dicitur  Lucifer  traxisse  post  se  tertiam  partem 
stellarum  ,  id  est  angelorum ,  non  arithmetice  , 
sed  vulgariteraccipiendumest,  scilicet  tertiam  , 
id  est  magnam  parlem.  Nam  non  videtur  prae- 
cise   traxisse  tertiam :    inde  enim  sequeretur 
plures  esse  homines  quam  sint  angeli  et  daemo- 
nes  simul  juncli.  ld  sequi  patet  :  quia  soli  ho  - 
minesbeandi,  puta  electi ,  supplent  hanc  ter- 
liam  partem  angelorum  lapsorum  ,  eorumque 
ruinas  adimplent.    Jam  vero  homines  beandi 
non  sunt  tertia  pars  ,  imo  nec  decima  omnium 
hominum.  Nam  longe  plures  homines  damnan- 
tur   quam  salventur  ,  nimirum  ex  decem  vix 
unus,  imo  si  credimus  S.  Chrysost.  ex  centum 
vix  unus  salvalur. Ergo  homines  beandivixsunt 
decima,  et  secundum  Chrysost.  vix  centesima 
pars  hominum.  Quocirca  si  homines  beandiex- 
plent  numerum  tertiae  partis   angelorum  quae 
lapsa  est,  damnandi  nontantum  duas  reliquas 
angelorum  partes,  quaeperstiterunt,  explebunt, 
sed  et  insuper  septem,  et  secundum  S.  Chry- 
sostom.  97.  alias  tantas.  Hoc  autem  nonvidetur 
verum.  Nam  S.  Dionysius  lib.  de  Ccelesli  hie- 
rarch.  docet  angelos   maximo  esse  numero  et 
quasiinnumerabiles,  ac  superare  numerumre- 
rum  corporearum  :  ergo  et  hominum.  Aut  ergo 
dicendum  est  tertiam  parlem  angelorum  pr«- 
cise  non  cecidisse  ;  aut  si  praecise  tertia  cecidit, 
in  eam  non    tot  praecise  succedere    homines 
beandos ,  quot  ceciderunt  angeli;  quod  poste- 
rius  valde  verisimile  est.  Cum  enimdicitur  ho- 
minessuccedereinlocum  angelorum  lapsorum, 
uteorumruinas  sarciant,  hoc  generice  etindefi- 
nite,  non  singulariter  el  definite  intelligendum 


COMMENTARIA  1N 

csi ,  niinirum  quort  coetus  electorum  ex  homi- 
nibus  succedel  in  coetum  angelorum  lapsorum, 
etsi  ille  hoc  sit  minor,  eumque  numero  non 
adaequet :  non  autem  quort  singuli  boniines  sin- 
gulis  angelis  succertant  ac  consequenler  tol  sinl 
homines  salvanrti  ,  quot  angeli  labenles  facli 
sunt  daemones.  Hoc  ila  esse  liquirto  constabit 
legenti  ea  quae  dixi  Apocal.  3.  v.  11.  art  illa  ver- 
ba  :  Tene  quod  kabes  ,  ul  ncmo  accipiat  coronam 
luam.  Sicut  enim  homines  hominibus,  iiaetan- 
gelis  labentibus  sufliciunlur,  sed  fine  secunrta- 
rio.  Primarioenim  Dcumomncs  homines,  aeque 
ac  angelos ,  art  suum  finem  ,  scilicel  saluteni  et 
vilam  oeternam  ,  creavil ,  deslinavii  el  vocavit  ; 
ac  creasset ,  destinasset  et  vocasset ,  eliamsi 
nulli  angeli  cecidissent:  primario  enim  voluit 
Deus  condere  hoc  universum  ,  ejusqueincolas, 
scilicet  angelos  el  homines,  nou  propter  aliud, 
sed  propler  se;  imo  universum  hoc  voluil  con- 
rtere  propter  homines  :  hominem  rnim  rtecrevil 
el  slaluit  finem  et  scopum  universi ,  ac  conse- 
quenler  coclum  empyreum  creavit,  ut  esst'l  lo- 
cus  corporeus  beatiturtinis  el  gloriae  hoininuin  , 
qui  corpore  ajquc  ac  anima  constant.  Angeli 
enim  ,  cum  sinl  incorporei ,  loco  corporeo  non 
inrtigent. 

Tropologicc,  Origcnes,  tract.  30.  in  Matih. 
Videlis ,  inquit  ,  qui  debet  audire  :  Post  Domi- 
num  Deum  luum  ibis ,  et  :  Venite  post  me  ;  ct  ad 
h(BC  quidem  obslruil  auressuas  ,  peccatum  autem 
scquilur ,  trahitur  dcauda  draconis,  vadens  post 
eum.  Si  aulem  conligerit  eum  qui  sic  vixit  ,  ut  aa- 
diat  :  Vos  estis  lux  mundi ,  et  aliquando  splendue- 
rint  opera  ejus  bona ,  hic  cdiquando  constitutus 
stella  ,  et  in  coclo  habens  conversationem  ,  si  avul- 
sus  fuerit  a  dracone  in  terram ,  hic  erit  stella  d 
cauda  draconis  tracta,  et  missa  in  terram. 

ET  DIUCO  STETIT  ANTE  MULIEREM  QU.E  ERAT  PA- 
IUTUIU;  UT,  CUM  PEPERISSET,  FILIUM  EJUS  DEVORA- 

ret.]  Narrat  Plinius  I.  8.  U.  sub  Glaurtio  imper. 
Romae  in  Vaticano  occisum  fuisse  serpentem  ex 
illis  qu&Boee  vocantur,  et  in  cjus  alvo  inven- 
tum  fuisse  solirtum  infanlem.  Unrteet  Hercules, 
<|iii  natus  rticilur  ad  lelerrima  monslra  quce  or- 
bem  infeslabant  debellanda,  diciiur  vel  fingitur, 
dum  adhuc  infans  in  cunis  ageret,  a  duobus 
serpenlibus  fuissc  invasus  ,  qui  eum  devorare 
satagebant.  lta  Herodes  infanticida  ,  ad  quem 
hic  alludilur,  qui  Christum  puerum  voluil  pa- 
riter  enecare,  recle  vocalur  draco  ;  imo,  ut 
ait  Arias  Montan.  iu  Apparatu  ,  Herodes  Syriace 
idem  est  quod  draco  ignilus  :  Herodcs  enim 
conflalur  ex  thi  icrud ,  id  est  draco ,  et  ti?N  es , 
id  est  ignis.  Porro  quis  sit  hic  parlus  et  iilius 
jam  dicam. 

5.  Et  peperit  fii.ium  masculum.  ]  Primo,  quia 
secundum  allusionem  hisloricam  B.  Virgo.el 
per  eonsequens  Ecclesia  vetusgenuit  Christum, 
quj  masculus  est ,  utisexu,  ita  el  fortiludine, 
qui  dominus  esl  et  rector  omnium  gentium. 
Iluic  enim  dicluin  est  psal.  2.  Reges  cos  in  virga 
ferrca.  Hinc  etiam  rtraco  eum  voluit  devorare 
per  llerodem  ;  ila  Barradius  lib.  10.  cap.  12. 
ubi  docet  hunc  esse  proprium  hujus  loci  sen- 
sum  ,  sed  verius  cst  csse  allusivum  ;  ita  Aretas 
ct  alii. 

Secundo,  propric  ctgenuine,  filius  masculus 
csl  populus  fidelis  et  sanctus  ,  quem  Christo 
parit  Ecclesia.  Alludit  enim  ad  lsaiae  66.  v.  7. 
ubi  dicilur  mulier,  id  est  Ecclesia,  parere  filitun 
masculum  ,  id  est  populum  Christianum.  Simili 


APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XII.  1221 

motlo  populus  Israel  vocatur  filius,  isque  primo- 
genitus  Dei ,  ut  Osee  11.  v.  1.  Puer  Israel,  et 
dilcxi  eum ;  et  cx  /Egypto  vocavi  (iliummeum. 
Scnsus  ergo  est,  q.  d.  Ecclesia  parit ,  etmuxime 
in  line  mundi  (de  eo  cnim  hic  proprie  agitur) 
pariet  Cbristo  masculos,  id  est  fideles  et  sanc- 
los  ,  qui  masculo  ,  forti  et  invicto  sint  animo  , 
irteoque  martyrium  obibunt  sub  Antichrislo. 
Aul  quod  eodem  redit,  q.  d.  Ecclesia  paril ,  et 
pariet  in  Qne  mundi  Chrislum  in  animis  lirmiter 
credentium  et  fortiier  amantium  Deum.  Nam 
t|iiort  sequitur :  Et  reges  Gentes  in  virga  ferrea, 
soli  Christo  propricet  perfecte  competit  ,  parti- 
cipative  tamen  competit  etiam  aliis  Sanclis,  uti 
rtixit  Joan.  c.  2.  27.  Unus  ergo  mascultis  cst ,  uii 
Amliros.  quem  peperit  B.  Virgo ,  quemque  Ec- 
clesia  parit  :  quia  Cbristus  cum  omnibus  suis 
membris  ,  puta  firtelibus  ,  unum  cst  corpus,  et 
quasi  una  persona  ,  uti  ait  Aposlolus  1.  Cor.  12. 
v.  12.  et27.  Virte  ibi  dicta  ;  ila  et  Richardus,  Pri- 
masius  et  alii  hic. 

Nota  :  Fidelesut  sint  Chrislo  chari  et  genuini 
ejus  lilii,  debent  esse  masculi ,  ut  fortiter  suis 
cupirtitatibus  impcrent,  et  constanter  adversa 
quoevis  suslineant.  Nam  feminse  ,  id  est  volup- 
tuarii,  molles,  timidi  et  inconstantes  ,  quasi 
spurii  ab  eo  rejiciunlur.  Vide  dicla  Exodi  1.  16. 
et  Num.  36.  v.  2.  et  11.  In  masculis  ergo  fideli- 
bus  perstat  Cbristi,  quasi  parentis,  nomen  ei 
gloria.  Masculus  enim  hebr.  dicilur  137  sachar 
a  secher,  id  est  memoria,  quod  in  eo  patris  post 
mortem  nomcn  etmemoria  perduret,  juxta  illud 
Eccli.  30.  v.  h.  Mortuus  est  pater ,  et  quasi  non 
est  mortuus  :  simitem  enim  retiquit  sibi  post  se. 
Vice  versa  feminae  hebr.  vocanlur  VHXB2  nasim,  a 
nUJ  nasa,  idesl  obliluscst,  eo  quod  in  feminis 
patris  nomen  dispereat ,  et  memoria  oblivioni 
tradatur. 

Alcazar  more  suo  refert  haec  ad  Ecclesiam 
primilivam:  unde  per  filium  masculum  accipit 
Romanam  Ecclesiam  ,  q.  d.  Primitiva  Ecclesia 
peperil  et  fundavit  Romanam  Ecclesiam,  anle- 
quam  a  Judaeis  ad  desertum  gentilitatis  evolaret. 
Romano  enim  Pontifici  data  est  a  Christo  virga 
ferrea  ,  qua  regat  omnes  Genles  christianismo 
subtlilas. 


Er  raptus  est  filius  ejus  ad  Deum,  et  ad 
thronum  ejus.  ]  Perstringit  ascensionem  Chrisli 
in  ccelum;  sed  ad  litteram,  uti  dixi ,  significat 
Ghristianos.  q.  d.  Christiani  qui  in  fine  mundi 
erunt  sancti ,  fortes  et  electi  Dei,  rapienlur  per 
morlem,  vel  per  martyrium  inccelum,  ut  Deo 
fruantur,itaque  evadant  os  et  manus  draconis. 
ItaAmbrosiuset  Ribera.  Alluditad  raptum  pueri 
Joas  ,  qucm  Josaba  amiia  surripuit,  ne  cum 
aliis  filiis  regiis  interficerelur  ab  Athalia,  eum- 
que  abscondit  in  domo  Domini ,  id  est  in  alrio 
templi,  uti  dicitur  h.  Regum  11.  2.  Ubi  nota. 
Aple  Joas  hebr.  signilical  Deiignem,  q.  d.  Vole- 
bat  Athalia  extinguere  ignem,  id  esl  lucernam  , 
Davidis  ,  ne  quis  ex  ejus  postcris  regnaret :  ila 
et  volet  draco  extinguere  lucernam  Ghrisli,  sed 
servabilur  in  domo  Domini  sub  alis  et  protec- 
tione  Dei  ;nam  ut  dicitur  psal.  90.  Qui  habitat  in 
adjulorio  Allissimi  ,  in  protcctionc  Dei  coeli  com- 
morabitur.  Sicut  ergo  Deus  in  temploservat  lu- 
cernam  suam  in  candelabro  artlcntem  ,  ita  ser- 
-vabit  et  Joas.  quasi  scinlillam  lueernaj  Davidis 
et  suae  ,  ac  multo  magis  servabit  scinlillas,  id  esl 
fideles,  in  line  mundi ,  ncc  permillet  exlingui 


1222  COMMENTAMA  1N  APOCALT 

lucernam  ,  id  cst  fidem  ,  religionem  et  cultum 

(hristi  sui. 

(i.  Et  muukr  fugjt  i.n  somtudineM.  ]  <J«  d.  Cutn 
pucr  masculus,  id  estberoes  illi  forlcs permar- 
urium  rapienlurad  iliromunDei ,  tuncmulicr, 
id  esl  populus  lidclis,  pula  cteleri  Chrisliani  ct 
SaOCti  inliiniiores  tcini>ore  Anlichrisli  fugient 
;i<l  dcscrla  cl  lalibula;  co  scilieet  tcnipore  ,  quo 
i;lias  et  llcnoch  ,  eoruinque  asseclce  generosi  , 
palam  cl  intrepide  cum  Anlichrislo  coniinus 
dccertabunt.  Est  autem  hic  hislcrologia  ,  sive 
occupatio  et  anticipalio.  Nam  baec  fuga  conlin- 
get  post  dejectuin  draconeni,  utienarralur  v.  14. 
"ota  :  Alludit  ad  fugam  B.  Virginis  el  Chrisli  in 
Egyptum-  Rursum  ad  fugam  Cbrisiianorum  in 
»oliludines  et  speluncas  tempore  Decii  (  uti  sub 
co  fugitS.  Paulus  primus  Erernita,  teste  S.  Uic- 
ronymo )  el  aliorum  persecutorum. 

Sic  Poetae  narrant,  aut  polius  fingunt,  Lalo- 
iiamfilium  Jovi  parituram,  a  Pylhone  serpenle 
acrem  insectationem  passam  ,  fugisse  in  Delun 
insulam  ,  ibique  Apollinem  elDianam  unopartu 
csse  enixam. 

Mystice,  solitudo  est  solitaria  quies  a  rebus 
icrrenis  ,  et  contemplatio  rerum  divinarum  ct 
<  oelestium  gaudiorum,inquamquasi  in  asyhim, 
a  lumultu  et  perseculione  mundiconfugienduni 
est ,  inquit  Primasius.  Eo  confugit  David  psalni. 
54., 7.  Quis  dabit  mihi  pennas  sicut  cotamba ,  et 
rolabocl  rcquicscam?  Ecce  etongavi  fugiens ,  ei 
mansi  in  solitudine  ;  el  Job  cap.  29.  18.  In  nidulo 
meo  moriar ,  et  sicut  palma  multipUcabo  dics ;  ct 
sponsa  Canlic.  3. 1.  In  leclulo  meo  per  noctes  qute- 
sivi  quem  diligit  anima  mca ;  quod  explicans 
S.  Cregorius  8.  Moral.  17.  In  lectulo ,  inquit,  et 
per  noctem  dileclus  quceritnr ;  qttia  invisibilis  con- 
ditoris  specics  ,  rcprcssa  omni  corporcce  visionis 
nnaginc  ,  in  cubili  cordis  invenilur.  Unde  psalm. 
149.  dicitur:  Exultabunt  sancti  i7i  gloria,  lcetu- 
buntur  in  cubilibus  suis ;  quia  sciiicet  cum  mala  al> 
cxterioribus  fugiunt,  securi  inlramentium  secre/a 
glorianlur;  et  Isaias  cap.  30.  15.  In  silentio  et  iu 
spe  erit  forliludoveslra;  etJerem.  Tliren.  3.  v.  28. 
Jionum  esl  viro  curn  portaverit  jugum  ab  adolcs- 
cenlia  sua.  Sedebit  soUlarius  et  tacebit;  quia  leva- 
vil  super  sc.  Et  S.  Ambr.  lib.  3.  Oflic.  1.  Nqn 
primus  ,  inquil ,  Scipio  scivit  solus  non  esse  cum 
solus  esset :  scivit  ante  ipsum  Moyses ,  quicumta- 
ccrct  clamabat  ;  cum  otiosus  staret ,  prceliabalur. 
Adeo  otiosus  ,  ut  manus  ejus  alii  sustinercnt  :  nec 
minus  quam  cceteri  negotiosus ,  qui  otiosis  mani- 
hus  cxpugnabat  hostcm,  qucm  non  polcrant  vinccre 
qui  dimicabanl.  Cujus  aulrm  majora  ncgolia  quam 
Itujus  otia,  qui  quadraginla diebus posiius  inmon- 
le  ,  lolam  tegem  complexus  est?  Quando  crgojus- 
tus  solus  esl  ,  qui  cum  Deo  semper  esl  ?  quando 
soUlarius  est ,  qui  nunquam  saparatur  d  Ckristo  ? 
•  •t  Ansbcrt.  hic  :  Solitudo ,  ait,  ctd  qttam  mulier 
fugiens,  locum  dDco  prceparatttm  invcnit,  esl  quies 
mcntis,  quce  inordinatosmoltts  dcsidcriorttm  dse- 
rrcto  cordis  ejiciens,solalium  in  Deo  inveitit.  Sancli 
rlcnim  viri,  quia  alibidraconis  insidias  evaderenon 
possunt ,  scipsos  desertum  quictis  faciunl  ,  ut  ka- 
bcant  quo  salubriter  fttgerc  possint.  Pritts  qttippe 
terrenorum  desidcriorttm  mottts  manu  considera- 
tionis  a  corde  rejiciunt,  et  poslmodum  quietis  lo- 
ruminipsa  solitudine quo  lutere' possint,  inveniunt. 
<)uia  "cnim  transiloria  cuncta  despiciunt ,  ex  Itis 
nascentes  cogitationum  insotcntiasnon  paliunltir. 
Sulam  numque  ceternam  palriam  appelunt,  et  quia 
nttlla  hnjits  mttndi  diligttnl ,   magna  vtrntis  /ran- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 

quiUilate  perfruunlur.  Adhunc  rcfugii  locum  avo- 
lare  concupiverat  1'salmista  ,  cum  diceret  :  Lnam 
petii  a  Domino  ,  hanc  rcquiram  ,  ut  inliabitem  in 
domo  Domini  omnibus  diebus  vitce  mece.  A  frcquen- 
tia  quippe  terrenorum  dcsideriorum  fugiens  ,  ad 
magnum  videlicct  solitudinem  (  puta  ad)  semetip- 
sttm,  ubi  nil  cxlraneum  conspiceret,quo  incompetens 
nilamaret,  d  lumulturerum  corporalium  magnum 
iptoddam  secretum  petierat ,  quietam  mentem  ,  in 
tpta  tanto  puriusDeum  cerneret ,  quanto  Itunc  cum 
se  solo  sotum  inveniret. 

Denique  Caelius  Pannonius  uberius  et  magis 
particulatirn  eamdem  ita  pertractat.  Mens,  ait, 
d  mundi  tumultibus  segregala  jure  soliludo  est  , 
quce  nikil  in  mundo  concupiscit;  ankclat  autem  ad 
sola  cozleslia,  sicut  scriplum  est  :  Sedebit  solita- 
ritts,  et  tacebit  ,  et  levabit  se  sttpra  se ,  Tkren.  3. 
Et  inpsahnis  mysticis  loquitur  vir  spirilualis:  Ecce 
clongavi,  id  cst,  longe  me  feci  d  concuptscibilibus 
mundi  fugicns;  et  mansiin  solitudine  ,  subditque: 
Exspeclabam  eam  qui  salvum  me  fecit  d  pusillani- 
mitatespiritus,  et  tempeslale  ,  psulm.  54.  Inquibus 
verbis  Propketa  David  dat  inletligi,  quo  seceden- 
dum  sit  de  kttjus  mundi  turbine ,  el  quid  agendum 
postea.  Primo  ergo  secedendum  longe  ,  necin  con- 
fiuio  subsislendum.  Non  enim  licet  viro  juslo  us- 
quam  uUa  in  regione  circa  in  peccatrices  urbcs 
tmmorari ;  sed  properare  in  monlem  ,  nisi  malit 
pcrire.  Secundo  ,  ut  non  cunctanler ,  non  timide  , 
nonpigre ,  Uon  quasi  recusanter ,  sed  strenue,  at- 
qtte  (  ut  iladixerim)  glatlialorie ,  sed  festinanter. 
Pigervult,  et  non  vult.  Nonoscitanlibus  contingit 
rcgnum  ccclorum ,  sed  plane  vim  facientibus  :  et 
violenli  rapittnt  iUud ;  quo  feslinanlem  non  cka- 
rorum  affeclus  retardet ,  non  rcvocent  iUecebra>, 
mundi,  non  remorentur  curce  domcsticce.  Incidenda 
est  semel  stectdarium  negotiorum  catena ,  quando- 
quidem  atiter  ab  hac  cxplicari  homo  non  potesl. 
Clamat  Propketa,  ut  fugiamtts  cle  mcdio  Babylonis, 
Exitus  de  Mgypto  fuga  vocalur.  Et  mulier  kcec 
fugisse  insolitudinem  memoratur,  non  sensimemi- 
grasse.  At  videas  plerosque  comperendinantes  ,  et 
consiliis  nimium  lentis  fugam  viliorum  molient.es. 
Ubi  kis  me  curis  ,  inquiunt ,  exlricavero.  Ubi  il- 
lutl  alqueiUud  negotii  perfecero.  Nescientes  hac  iu 
re  utilissimam  prcecipitationem.  Negolium  ex  ne- 
golio  scritur ,  vitium  vitio  invitatur.  Non  repula 
quid  aut  quanlum  relinquas,  certus  esto  unum 
Ckristum  libi  pro  omnibtts  satis  futurum.  Atxde 
modo  te  ilii  toto  pectore  committere  ;  aude  omnem 
lui  cttram  illi  credere :  excipiet  te ,  te  enulriel. 
Uominus  regitme,  inquit  Propketa,  etnihilmihi 
deerit.  Terlio ,  ut  cerlo  proposilo  muntlum  relin- 
quas  ,  ut  non  ultra  relabare ,  neque  respice.  Sic 
descrenda  est  Mgyplus ,  ne  quando  redeas  animo 
ad  oilas  carnium.  Non  cst  fas  respicere.  Bespexit 
mulier ,  et  versa  est  in  statttam  salis.  Ne  velis  leip- 
sum  duobtts  partiri  :  mundo  et  Ckristo.  Non  potes 
duobus  dominis  servire.  NttUa  socielas  Deo  cum 
execrabili  Betial.  Non  fert  cos  ,  qui  in  dttas  parlcs 
claudicant  genu  utroque.  Evomit  eos  ,  qui  nequc 
frigidi  sunl,  neque  calidi,  sed  tepidi.  Nimis  zelo- 
lypus  est  amator  animarum  Deus.  Solus  ac  totam 
possidere  vult.  Non  patitttr  consortium  diaboii  , 
qttem  semel  morle  stta  devicit.  Duce  tantum  vics 
sunt :  altera  ,  quce  per  obsequium  affecluum  ducit 
in  exitium  ;  attcra ,  qucc  pev  carnis  mortiftcatio- 
nem  ducit  ad  vilam.  Ouid  dubitas?  tertia  nuUa  : 
harumatleram,  vetisnolis,  adeas  oportet.  Scd  arcta 
kcec  ,  si  servari  vetis  ,  tibi  potius  adeunda ,  quam 
Ckrislus  et  ipsc  catcavit. 


COMMENTARIA  1N  APOCAI 

Subdit  dcindc  (iuaiuoiv,  qtia;  in  hac  soliiudinc 
observanda  sunl,  dicens  :  Jam  vcro  quidinso- 
litudine  agendum  sit  expticat  Prophela  ,  dicens  : 
Srdehit  soliiarius  et  tacehit  ,el  levabit  se  sufrra  se. 
Et  David:  Exspectaham  cum,  qui  salvttm  mefecit, 
elc.  ubiquutuor  docentur  :  primum ,  qttod  solita- 
ritis  sit  ,  hoc  cst  liher  a  ciipitUlalibus  mttndi,  cttm 
propria  cl  cjusdem  noxitv  voluni ttlis  ahnegal ion< ■■. 
Et&nim  nikil  concupiscere  in  hoc  mundo  ,  fida  cl 
iranquitta  rnenlis  sotitttdocst ,  in  (jualiabel  Eccle- 
sia  iocum  a  Deo  pr&paratum;  secundum,  eeternum 
cjus  propositum  :  in  quo  quisquis  habital,  in  adju- 
torio  Dei  allissimi  Itahilal ,  ct  in  prolcctione  cjtts 
commorahitur.  Hinc  confestim  taciturnilas  doc.e- 
tttr  ,  jttxta  qttod  scriptum  csl  :  Jn  silentio ,  et  in 
spe  crit  fortiludoveslra,  Iiaiffl  30.  Silenlium  aulcm 
animi  esl  quies  d  sln pitu  vanarum  el  sttpcrjlita- 
rum  cogitationttiu  :  in  qtiaquis<piis  fucril  posittts, 
in  idquod  scquitttr  vircs  assuntrt;  tcrlium,  ttt  per 
ronlcmplulioncm  sc  clcvet  in  Dctnn  ,  inagiia  cjus- 
dem  miracula  considerando,  quodsil  honus,  quod 
misericors  ,  jusltts  ct  sanclus  ;  (ptarlitm  scqttiiur 
ad  litvc,  videUccl  cxapcclatio  quwdam  Dci  majcsla- 
lis,  quod  soltts  salval  a  pusillanimi  spiritu  ,  ac 
lentalionum  procctta  :  luiuc  latcm  tocum  paravit 
Deus  et  paral  suis  fidcUbus ,  qui  ad  sc  confugien- 
tihus  quiclem  spondel  et  rcfeclionem,  dicens  :  Ve- 
nite  ad  mc,  omnes  qui  tahoratis,  ct  oncrati  estis , 
ciegoreficiam  vos  ,  Maltk.  11.  Heec  Cselius,  imo 
Coelicus. 

Ut  ibi  pascant  eam,  Episcopi  scilicot,  PasLoros, 
Religiosi,  aliiquc  vcrbi  Dci  ministri  submissi  ab 
Elia  cl  Hcnoch  ,  pasccnl  ct  confoiiabunl  fideles 
in  desoiiisprofugos,  diebus  mii.i.e  duckntis  sexa- 
cinta;]  lot  enim  dicbus  pnedicabunt  Elias  et  He- 
noch  ,  uti  dictum  esl  v.  3. 

7.  ET  FACTUM  KST  PRiEMUM  MAGNUM  IN  COELO  (  in 

acre,  pula  in  Ecclcsia  hic  cum  acris  polcstali- 
bus  conlligcnte  et  mililantc  ,  ac  per  vilam  coe- 
lcstcm  lendcntc  in  ccelum)  :  Michaei,  et  angem 

I.JUS   Pn.El.lAIJANTUR  CTM    DRACONK. 

Alcazar  pcr  Micbaclcin  accipil  Christum  ;  per 
angclos  cjus  Aposlolos  cl  proedicalores  ,  qui  dra- 
eooem,  id  est,  diabolum  pjusque cuhum  ct  ido- 
lolalriam  ,  cx  (icnlililalc  cjcccrunt.  Michae] 
cnim  hebr.  significat  quis  ui  Dctts?  Ita  Chrislus 
fuil  humillimus  el  glorue  Dci  studiosissimus. 
Unde  ail :  Ego  non  qutvro  gloriammcam.  Hinc  rur- 
siim  ait  Joan.  12.  31.  ISunc  princcps  Itujus  mmuli 
cjicictur  foras.  Scianl  ergo  pr;edicatores  sc  ha- 
bcre  sociclatcm  cum  angclis,  ac  abcis  mire  ad- 
juvari ,  imo  sc  io  terris  esse  angelos.  E\  advcrso 
draco  cl  angcli  ejus  sunl  Nero,  Simon  Magus , 
\|)ollonius Thyanaus.  aliique  tyranni,  inlidclcs 
cl  impii.  perquos  daemon  pugnavil,et  oppugna- 
vil  Cbiislum  el  Ecclcsiam.  Scd  uti  olim  per  Mi- 
cbaclcm  coclo  cmpyr^^o  ,  ita  nunc  pcr  Cbristiun 
(irlo  lcrrcno,  id  cst  Ecclcsia  cjcctus  cst ,  ac  to- 
lius  Letrae  et  mundi  possessione  privatus.  N.nn 
dc  ecsio  dcjici  idcni  cst  quod  causa  cadcrc  ,  el 
conceptam  animo  iduciam  de  Cbristo  et  Eccle- 
sia  supplanlandis ,  dcponcic  et  abjiccrc. 

Rnrsum  ,  sicut.  iMalbatbias  vocatur  Michacl 
Danicl  12.  1.  quia  sc  Antiocho  Epipbani  oppo- 
suii  .  asque  ac  Micbacl  Eucifcro  :  ila  hic  ,  licct 
primario  nonicn  Michaclis  tribualur  Cbrislo  , 
secundario  tamen  tribuiturS.  Petro:  bicenim  se 
opposuii  Simoni  Rfago,  acvexillura  Chrisli  con- 
ira  draconcm  .  ejnsque  culiuin  et  idololalriain 
Roma'  in  Iraperii  raetropoii  erexit.  Angeli  Petri 
suni  prsedieatores ,  Episcopi  et  religiosi,  qui 


,VPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XII.  1223 

iiilidelilalein ,  bajrcscs,  ca;lcra(|iie  draconis  se- 
mina  toto  orbe  eveUuoL  ih  enim  dicitni  cum 
Pauto  :  Nos  auteiti  privdicaiuus  Jesum  i.lnislum  , 
'■/  hunc  cruciftxum ,  1.  Cor.  1.  23.  lla  tpse  notal. 
(i.  apte  ad  siia  principia  ;  al  non  ad  acolulbiain 
no\  issimoi -11111  icinporuin,  quam  hic  perlexil 
Joaunes ,  juxta  quam 

Dico  hisloricc  htc  alludi  ad  prajlium  Luciferi 
cumsuis,  gestum  cum  Micbaclc  cjus([uc  asseclis 
in  coelo  :illudeniiii  bic  ctarissime  perstringitur. 
Tunccnim  Eucifer  ciun  suis  coelo  dejectus  ,  cx 
angclo  factus  est  diabolus.  Dnde  Rupertns  notai 
liic  innui  illam  Miobaelis  et  ttngeiorum  conira 
Luciferum  pugnani  forliler  iniiam,  ci  illam  vic- 
toi  iani  fclicitcr  partam  ,  non  lain  aqgelicai  vir- 
tuti ,  quam  diviux  illius  sanclissimi  parlus  po- 
testaii  iribucndam.  Unde,et  Uavid  non  i\r  angclo, 
scd  de  IpsO  Dco  :  Tit,  inquit,  confrcgisli  capitu 
draconis ,  psal.  73.  v.  14.  Inio  et  ipsi  angeli  vie- 
lores  ac  triumpbatores  :  Ntmc\  inquiunt,  facia 
cst  satus  ,  ct  virtus  ,  el  regnum  Dei  noslri ,  ctpo- 
testas  Christi  ejus.  Scd  pcr  hoc  praelium  svm- 
bolice  signilicalur  bclliun,  quod  Lucifer  in  shes 
gcrilconlra  lideles  in  Ecclcsia,  eoramque  ttitc- 
lares  angelos  :  prO|)heLice  vero  ct  genuine  ad 
litteram  ,  signilicalur  praelium  quod  ipse  geret 
accrrimum  et  nltimum  in  fine  niundi  conlra 
SanctOS.  Hoc  enim  propcie  bic  inicndilur.  Est 
enim  hic  continua  prophctia  dc  Qne  mundi;  ita 
Beda,  Haymo,  Aretas,  Vicgas  ,  Ribera  hic  ,  et 
S.  Cregor.  homil.  3/i.  in  Evang.  et  32.  Moral.  12. 
Stellas  ,  ait,  de  ccelo  cudere ,  est  rcticta  nonnutlos 
spe  cceleslium,  illo  duce  ad  ambilum  glorice  sa?cu- 
turis  inhiare.  ldque  ita  esse  palel  Daniel.  12.  v.  I . 
Tunc  ergo  prseliabitur  Michael  cum  suis  angelis 
contra  Eucifcium  ejusque  daeiiione.s,adjuvando. 
conlbrlando  et  animando  Cbrislianos  forliorcs 
et  conslantiores ,  ut  se  cuni  Rlia  et  llenoch 
aperle  ctgcucrosc  opponant  Anlichristo,  cuni 
quo  et  pro  quo  pngnabit  Licifer  per  blandilo- 
quentiam,  astuliara,  fraudes,  licta  miracula,h>- 
pocrisin,  minas,  tormcnta  ,  ca^terasque  aiics  ct 
arina  (jua3  ipse  Antichristo  sugiicict.  Hursuni 
tunc  praeliabilur  Michacl  dcfcinliiido  suoshoscc 
lidcles  in  judicio  Dei,  pracserlim  post  eorum 
morlem ,  contra  accusaiorcm  diabolum.  Eo 
enim  ,  scilicct  ad  Lbronum  Dei ,  raptus  erat  filius 
masculus  ,  ut  dixit  v.  5.  quem  cousquc  perse- 
cutus  est  diabolus  ,  volens  suis  criminationi- 
bus  eum  inde  avcllcrc  ,  ct  secum  in  tartara  ra- 
pere;  sed  defendcnlibus  eum  angclis,  rcjcclus 
et  dejectus  est  accusalor  ille  fralrum,  ut  dicc- 
tur  v.  9. 

Ex  hoc  loco  colligunt  Doctores  S.  Michaelcm 
fuissc  et  esse  principem  omnium  angelorum  . 
qui  in  Dei  ohsequio  ,  ac  consequenlcr  in  ccelo 
persliterunt  :  sicul  Lucifcr  princcps  fuit  om- 
niinn  cadcntium.  Quocirca  S.  Micbacl  pra  - 
fuit  olimSynagogae  Juiheoiiiin  ,  uli  nunc  pneses 
est  ct  princcps  EedesilB  Cbristianonim.  t  nt\c 
ah  Ecclcsia,  ln  Offieio  S.  Micbaclis,  vocalur  Pri- 
mas  caicstis  cxcrciltts,  zabuli  (  id  csl  diaholi ) 
victor  (l  Citlcator  ,  mitititv  caUcslis  princcps  ,  Pa- 
radisi  prttpositus ;  et  S.  l«asil.  hom.  de  Angclis: 
Titii.  ait  .  ('»  Mi(lni(l ,  duci  suprcmorum  spiriluum. 
qui  dignilatc  ct  honorilitis,  cfttcris  omnihus  prwla- 
tus  es  suprcmis  spiritibus  :  tibi,  inquam,  supplico. 
Ilinc  cl  S.  Micbacl  a  NioeU  Choniate  libro  3. 
fol.  208.  vocalur  Archistratcgus  divinorum  cxci  - 
ciluum:  ila  hibcra,  Vicgas  ,  Hellarm.  et  alii  . 
ipios  cilal  d  seqnitur  Nicol.  Scrariiu  in  cap.  b. 


1226  COMMEHTARIA  1N  APOCALY 

.losuc  qu.  Ub.  Vide  praerogativas  S.  Michaelis 
quas  recensui  Daniel.  12.  1. 

8.  NEQUE  LOCUS  1ISVENTUS  EST  EOnUM  AMPLIUS  1N 

<;<*lo.]  Esthypallage  Hcbraica.  Sensus  enim  est: 
ipsi  non  sunl  inventi  in  ccelo,  id  est,  inter  sanc- 
tos  eteleclos  ad  ccelum  raptos,  uleostenlare, 
occidere  et  accusare  possent ;  quia  ab  eis  vicli, 
projecti  sunt  in  terram ,  id  est,  ad  hpmines  ler- 
renos  se  contulerunt,  a  Sanclis  masculis  et  he- 
roibus  dejectiel  victi  diemones.  De  his  enim  ad 
litteram  agit,  utpaiet  ex  dictis  :  alludit  tamcn 
ad  primum  casum  Luciferi  e  ccelo :  tunc  enim 
ipsi  proprie  loco  suo,  puta  ccelo ,  exiurbati  sunt. 
Kst  et  metonymia;  ponilur  enim  conlinens  pro 
contento,  pufa  locus  pro  locato;  quia  enim  lo- 
cus  relalive  respicit  locatum,  hinclocusdicitur 
non  inveniri  locato,  cum  localum  loco  suo  ex- 
cedit ,  ac  in  eo  amplius  non  invenitur.  Sic 
S.  Augusl.  tract.  68.  in  Joan.  explicans  illud:  In 
domo  patris  mei  mansiones  multce  sunt ,  si  quo  mi- 
nus  dixissemvobis,  quia  vado  pararevobis  tocum. 
Ila  ait:  Parat  mansiones ,  mansionibus  parando 
)iiansores.  Quid  enim  est  domus  Dei,  nisi  templum 
Dei?  templum  autem  Dei  sanctum  est ,  quod  eslis 
cos,  1.  Corinth.  3. 

9.  Et  projectus  est  draco  ille  magnus.]  Nota : 
llic  dantur  sex  epilhela  Lucifero,  ejusque  dse- 
inonibus.  Primo,  quod  sit  draco  magnus,  obcau- 
sam  dalam  v.  3 ;  secundo  ,  quod  sit  serpens  anti- 
ijuus :  quia  scilicel  olim  in  paradjso  Adamum  et 
Evam,  primos  parentes  nostros  ,  per  serpenteni 
loquensettentans  seduxit,  pervertit  et  occidit; 
serpenlem  enim  iuncassumpsit,el  quasiinduit, 
non  per  se  et  sponte,  ut  vull  Diodorus,  sedquia 
Deus  non  permisit  ei  aliud  ajhmal  assumere  et 
ingredi,  uli  tlocet  Bar-Cepha  lib.  de  Paradiso 
<\  Tl.  Idque  ad  hoc  ,  ut  per  serpentem  declarn- 
retur  serpentina  ejus  astulia  ,  fraus  et  malitia  , 
acnocendi  homini  cupidilas,  eeque  aclubricitas, 
ubi  annoiavil  S.  Gregor.  17.  Moral.  c.  20.  dum 
ait  :Quia  igitur  suggestioniejus  siprimo  nonresis- 
titur ,  repente  totus  ad  interiora  cordis  ,  dum  non 
sentitur,  iltabitur,  verba  ad  Iwminem  per  lubri- 
rum  animalfecit;  tertio  ,  quod  sit  diabolus,  id  est 
rriminator.  Diabolus  enim  graece  derivalur  «™ 
tou  Siafcdlewj  id  est  a  criminando  et  calumniando; 
Svrus  lamen  verlit,  projiciens,  vcl  declinans ; 
quarto ,  hebr.  vocatur  yax2  satan,  id  est  adver- 
sariusrquia  Deo,  Angelis,  Sanctis,  bonisqueom- 
nibus  adversatur,  sequc  quasi  antagonistam 
opponit ;  quinto  ,  qui  scducit ,  id  est  seducere 
nililur,  etomnibus  viribus  molilur,  universum 
orbem,  puta  homines  incolas  lolius  orbisjsexto, 
quod  projectus  sit  in  lerram,  eo  sensu  quem 
pauloantededi.  Alludit  ad  pccnam  serpenli.quia 
Evam  deceperat,  a  Deo  intentatam ,  Gen.  3.  \U. 
Super  peclus  tuum  gradieris ,  id  est,  repes  super 
icrram.  Quo  significatur  primo  ,  quoddrcmona 
Sanctis  fortibus  et  constantibus  in  fine  mundi 
vincetur  et  proslernetur;  secundo,  quod  omni 
sua  versutia  nunquam  sepoterit  e  terraerigere, 
id  esl,  quod  semperinsua  abjectione,  vilitateet 
iniseria  sit  mansurus,  uti  accidit  sapienlibus  hu- 
jus  saeculi ,  qui  semper  lerrenis  bonis  inhiant 
<'t  inhaerescunt ;  tertio,  quod  ab  hominibus  qui 
ccelestia  ambiunt,  exclusus,  ad  eos  se  conferat 
qui  terrena  amliiunt,  eisque  silim  terrenorum 
;uigeat  et  accendat.  Addit  Alcazar  diabolum  di- 
vinitatis  honore  quem  in  coelis  frustra  ambive- 
i  al  ,  ac  in  lerris  injuste  usurpaveral,  inducendo 
homines  ad  sul  cuhum  ei  adorationcm  ,  ex  ido- 


PSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  XII. 

lisa  Cliristo  fuisse  dcjecluin  ;  Christus  cnim  et 
Aposloli  idololalriam  et  idola  ex  mtindo  elimi- 
narunt.  Verum  hoc  myslicum  est.  Unde,  cur.et 
quomodo  diabolus  vocetur  sitque  serpens,  gra- 
phice  describitS.  Cyprian.  tracl.  de  Unitste  Ec- 
clesiae  :Plus,&\t,  cavendus  etmeluendus est  inimi- 
cus,  cum  latenter  obrepit ,  cum  perpacis  imaginem 
fallens  occullis  accessibus  serpit ,    unde  et  nomen 
serpentis  accepit.  Ea  est  ejus  sempcr  astutia,  eaest 
circumveniendi  hominis  cxca  et  latebrosa  fallacia. 
Et  clarius  tract.  de  Zelo  et  livore,  citans  illud 
1.  Pelr.  5.  Sobrii  estole  et  vigilale  ,  quia  adversa- 
rius  vester  diabotus   tanquam  leo  rugiens,  et  ali- 
quid  devorare  cupiens,  circ uit ;  circuit ,  inquit, 
ille  nos  singulos  ,  et  tanquam  Iwslis  clausos  obsi- 
dens,  muros  exploral,  et  lental  an  sit  pars  aliqua 
murorum  minus   stabilis  ,  et  minus  fida,  cujus 
aditu  ad  interiora  penelretur.  Offert  oculis  formas 
illices  et  faciles  voluplates  ,  ul  visu  destruat  casti- 
lalem,  Aures  per  canorammusicam  lentat,  ut  soni 
dutcioris  auditu  sotval  et  moltiat  Chrislianum  vir 
gorem.  Linguam  convicio  provocat ,  manum  inju- 
riis  tacessentibus  ad  petulantiam  cxdis  instigat  ; 
ut  fraudatorem  faciat  ,  lucra  opponit  injusta;  ut 
animam  pecunia  capiat ,   ingeril  perniciosa  com- 
pendia  :  honores  lerrenos  promiltit ,  ut  ccelestes 
adimal;  ostental  falsa  ,  ut  vera  subripiat :  et  cum 
latenter  nonpolestfatlere,  exerte  alque  apertemi- 
natur  :  in  pace  subdolus ,  in  persecutione  violentus. 
Quamobrem ,  fratres  ditectissimi,  conlra  omnes 
diabolivel  faltaces  insidias,  vel  apertas  minas  slarc, 
debet  instructus  animus  et  armalus  ,  tam  paratus 
semper  ad  regnandum ,  quiim  est  ad  impugnan' 
dum  semper  paratus  inimicus. 

Porro  cur  diabolus  dicalur  serpens  anliquus  , 
praeclare  explicat  idem  Cyprianus  tractat.  de 
Exhortat.  Martyr.  ad  Forlunatum  ,  sub  initium  : 
Adversarius  ,  inquit,  velus  est,  et  Iwslis  anliquus, 
cum  quo  prcetium  gerimus.  Sex  millia  annorum 
jam  pene  complentur ,  ex  quo  Iwminem  diabolus 
impugnat.  Omnia  genera  lenlandi ,  el  artes  atque 
insidias  dejiciendi  usu  ipso  velustalis  edidicit.  Si 
imparatum  inveneritmititem  Christi,  si  rudem,  si 
nonsoiticilum  ac  toto  corde  vigilantem,  circumve- 
nit  nescium  ,  fallet  incaulum  ,  decipit  imperilum. 
Si  quis  vero  Dominica  prceceptacustodiens,  et  for- 
liter  Chrislo  adhterens  ,  conlra  eum  slelerit ,  vin- 
catur  necesse  est ;  quia  Christus  quem  confitemur, 
inviclus  est. 

10.  Et  audivi  vocem  magnam  in  ccelo  DICEN- 
tem  ;  Nunc  facta  est  salus,  et  virtus  (groece 
ouvu?j.ts,  id  est  robur,  potentia)  et  regnum  Dei 

NOSTRI,  ET   POTESTAS  ClIRISTI  EJUS.  ]    Est  AllgelO- 

rum  et  Beatorum  celeusma  ,  sive  acclamatioet 
congratulatio  exultantium  de  prostrato  et  profli- 
gato  daemone  ,  deque  vicloria  quam  Sancti  cum 
Antichristo  et  diabolo  certantes ,  obtinebunt. 
llanc  enim  Deo  et  Christo  acceptam  referent,  ut- 
pote  qui  eis  salutem ,  id  est  redemplionem,  gra- 
tiam  et  robur  in  lucta  ad  vincendum  draconem 
contulit,  ac  post  luctam  et  victoriam  ,  regnum 
et  potestatem,  id  est,  imperium  coeleste  et  sem- 
piternum;  videdicta  c.  11.  15. 

QUIA  PROJECTUS  EST  ACCUSATOR.  ]   Graece  xzrrr/G- 

pci,  id  est  oblocutor,  calumniaior  ,  detractor , 
accusator,  qui  calumniis  et  falsis  criminationi- 
bns  Sanctos  apud  Deum  accusabat,  utioliniacr 
cusavitS.  Jobc.  18. 

11.  ET   1PS1    VTCERUNT    EUM  PROPTER  SANGUINEM 

Acm  :  nam  merito  sanguinis  et  passionisChristi 
vires,  foriitudinem  elconstantiam  resistendi  el 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

vincendi  aeceperunt  :  et  propter  verbum  testi- 
moniisui,]  quia  scilicet  conslanier,  et  praedi- 
cando,  acprolideeipraedicatione  suamoriendo, 
leslimonium  perliibuerunl  Christo  conlra  Anli- 
cliristum. 

Et  nondilexerunt  ammas  suas  usque  ad  mor- 
tem.  ]  q.  d.  Qma  animam,  id  est,  viiam,  suam 
pro  fide  forliter  morti  objecerunt.  Estmiosis, 
sive  liptote  :  dicilur  enim  minus  ,  et  significatur 
majus  ,  q.  d.  Adeo  non  dilexerunt  animam,  id 
est  vilam,  suam  ,  ul  eliam  pro  Cbrisio  cam  cx« 
posuerint,  ncglexerint,  et  quasi  oderint.  Ma- 
luerunl  enim  emori  quam  negare  Cbrislum  , 
maluerunt  vita  quam  Cbrislo  Cbrislique  confes- 
sione  spoliari.  Pcrperam  ergo  aliqui  Tbeologi 
ex  boc  loco  colligunt  angelos  ex  Cbristi  san- 
guine  etmerilis  acccpisse  graliam  etvictoriam, 
;ic  consequenler  gloriam  et  coronam.  Joannes 
enim  loquilur  debominibus  ,  non  de  angelis. 

Praeclare  S.  August.  in  Sentenliis  ,  sent.  374- 
Quisquis,  ait,  seipsum  non  Deum  amat ,  non  se 
amat.  Et  quisquis  Deum ,  non  seipsum  amat  ,  ipse 
seamal.  Qui  enim  non  potest  vivere  de  se,morilur 
tttique  amando  se.  Cum  crgo  ille  ditigilur  de  quo 
vivilur  ,  non  se  diligcndomagis  diligit ,  qui  prop- 
terea  se  non  diligit,  ut  eum  de  quo  vivit  ditigat. 
Qui  itaque  tam  Deum  quam  se  diligit,  vilae  suac 
et  sui  ipsius  sil  prodigus  oportct.  Hoc  cst  quod 
ait  Cbristus  Lucae  9.  2ft.  Quivotucrit  animam  suam 
salvam  facerc ,  pcrdcl  illam ;  nam  qui  pcrdidcrit 
animam  suam  propler  mc ,  salvam  facict  illam. 
()ui  ergo  se  salvare  et  Deum  amare ,  ac  vicissim 
ab  eo  amari  et  beari  opiat,  se  propter  Deum 
perditum  aeslimet,  el  in  praedam  det  laboribus, 
eculeis,  crucibuset  mortibus,  uli  Cbrislusiis- 
dem  se  in  prredam  dedit.  Hoc  poscil  nobilitas 
Dei ,  cbaritatis  ,  bealitudinis  et  praemii  aeterni. 

12.  Propterea  l.etamini,  coku,  etqui  habitatis 
in  eis.  ]  q.  d.  Laetatur  tam  communis  Ecclesia 
quae  in  ccelis  est,  quam  singuli  fidoles  in  oa,  ait 
Alcazar.  Ecclesiae  enim  boatae  compctil  boc  so- 
lisologium  :  Omnibuset  singulis.  Sicut  enim  sol 
omnos  ot  singulos  illuminat,  exbilarat  et  cale- 
facil ;  ot  ita  omnos  sicul  singulos,  ac  ita  singulos 
.sicut  omncs  ;  sicol  felicilas  atque  iaetitia,  aeque 
acgloria,  Ecclesiae  triumpbanlis  est  singulorum, 
et  est  omnium  :  omnia  onim  bona  et  gaudia  ibi, 
uipote  intor  amicos  ,  imo  amicissimos  ,  omni- 
bus  ot  singulis  sunt  communia.  Sccundo  ,  sim- 
plicius  ,  por  prosopopoeiam  coeli  invitanlur  liic 
ad  l;etitiam,ut  significetur  eam  lantam  ,  tamque 
ainplam  ot  communom  fore ,  ut  coelk  quoque 
i  xullare  vidoantur.  Yide  dicla  c  5.  13. 

V^  TF.uR.t  et  MARl  (albidil  ad  dracones  mari- 
nos  ol  lcrrcslres,  qui  solenl  lam  maria,quam 
lcrras  infcslare)  ou.\  DESCENDIT  DIABOLUS  ad  vos, 
ii  iBKNS  iram  magnam,  ]  id  csl  ,  IMB  habitaiitilids  in 
icrra  et  habitandbus  in  maril  nli  bahcnt  quidam 
lir.eci  codices.  Sensusesl,  quasi  dicat :  diabolus 
v  idcns  sc  ab  Hcroibus  el  Martvribus,  atque  ab 
Elia  ci  Henoch  victum  ci  prostratum  ,  coeloque 
quasi  dejeclum,  indignabilur,  irasque  suasevo- 
inci  in  caeteros  bomincs  .  qui  in  terra  vcl  in  in- 
miMs  habitant,  iia  ut  in  eos  fumos  ot  fiainmas 
clllarc  vidcalur. 

SCIENS  oioi)  MODICDM  risMPLs  ii.Mu.T ,  ]  scilicct 
trcs  anno.s  cuin  dimidio,  nt  patcbil  v.  16.  Hine 
patct  haec  ad  fincm  mundi  et  ad  Antichristi 
leinpora  spectarc.  Sic  tficont  accipitres  iu 
Norwegia  celerrimc  ad  preedam  Involare,  eo 
qi.od  lernas  lanlum  lucis  lioras  liaboanl,  quibtis 

C0RM  L.     V    LAIMUE.    T0.U.    \. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII.  1255 

volare  el  praedari  possinl:  feslinant  ergo,  quia 
senliunt  diem  senescentem.  Idem  faciet  diabo- 
lus,  qui  esl  accipiler  aquilonis,  in  fine  mundi. 

Huc  spectat  quod  legimus  in  Vitis  Palr.  lib.  7. 
c.  25.  Vrater ,  inquit,  quidam  Abbatem  Sisoium 
rcquisivit,  diccns  :  Putas,  Abba,sic  modo  pcr.u- 
quilur  nos  diabotus,  sicut  antiquos?  respondit  . 
Magis  modo  homincs  noslra;  Ktalis  persequitur  , 
quia  appropinquant  genera  pcenarum ,  ubi  illecum 
legionibus  suis  angustalur,  dum  scit  stagnum,  ubi 
in  igne  c.t  sulphurc  arsurus  erit  :  idco  hominibus 
infeslatur.  Nec  tamen  infirmos  quosque  dignatm 
appetcre,  quis  ubivotuerit ,  Qilo  subverlit ;  sedfor- 
tes  magis  ac  magnos  supplanlare  per  diversa  prx- 
cipitiaaggrcditur.  Ibid.  solerter  Abbas  Abrabanr. 
Da-mones ,  ail,  nobiscum  non  pugnant,  quia  vo- 
lunlales  corumfacimus;  scdnostranobis  volunla- 
tes  da^monesfacli  sunt ,  ct  tribulant  nos.  Et  Abbas 
Acbilles,  rogalus  quomodo  adversum  nos  pos- 
sintdaemones,  respondit :  Per  votuntatcs  nostras. 
E/  adjecit ,  dicens :  Ligna  Libani  dixerunt :  Quam 
grandia  sumus  el  alla ,  et  parvissinw  ferramenlo 
incidimur !  Nihil  ergo  ci  dcmus  ex  nobis ,  el  nos 
non  polerit  incidere.  Venerunt  crgo  homines ,  et 
fecerunt  in  securi  mauubrium  ex  ipsis  tignis  ,  cl 
ita  inciderunt.  Ligna  ergo  sunt  animce  :  sccuris, 
diabolus  :  manubrium  ,  voluntas  nostra  cst.  Pir 
malas  ergo  volunlates  noslras  incidimur. 

13.  ET  POSTQUAM  VIDIT  DRACO  QIOD  PROJFXTUS 
EST  IR    TERRAM  ,   PERSECUTUS    EST   MLLIEREM  QU/E 

peperit  mascuum.  ]  Alcazar  pulat  bic  significari 
primam  Ecclesiae  porsecutionem  ,  quam  exer- 
cuitNero  contra  mulierem  ,  id  es-t ,  Ecclesiam 
bomanam.  Verum  bic  agilur  de  temporibus  no- 
vissimis  ,  el  perseculiono  quara  oxcilabit  Anti- 
cbrislus. 

\l\.  Et  dat.e  sunt  mllieri  al.e  DU.E  AQLItr. 
magn.e  ,  ot  volaret  in  dksertum.  ]  nrimo,  Pri- 
masius:  Aquila  ,  inquit,  symbolum  esl  sapien- 
liae;  binc  dnae  cjus  alae  sunl  duo  teslamenta  ; 
novum  ct  volus,  quae  ad  sapientiam  nos  docendo 
elevant.  Hinc  rursum,  proprioalas  duae  sunt  duo 
primarii  S.  Scriplurae  et  sapientiae  effcctus ,  sci- 
licot  limor  culpaj  ol  damnalionis  ,  ac  amor  Dei 
ot  salutis.  Hic  enim  limor  et  amor  siimulabunt 
fideles  ,  ut  pcrsocutionem  Anlicbrisli  fugiant  , 
seseque  abdant  in  deserla.  Ex  hoc  limorc  <i 
amore  prodibuntduo  alii  sapientiae  aclus  inslar 
duarum  alarum,  scilicet  reruni  temporaliuni 
dospicicniia ;  ctdivinarum  .eternarumque  acsii- 
inalioel  appetentia.  Hiscecnim  pcnnis  spiritales 
viri  ex  reruni  terrestrium  conlagione  abslracti. 
lolluntnr  in  sublime,  rclinquunt  in  persecutione 
ct  prodigunt  opes  suas  omnes ,  fogiunl  pericula 
peccatorum,  latcbras  qiicTruni,  et  in  uno  Deo 
verum  exquirunt  solatium.  Sapienlioe  namquc 
aclus  cl  efieclus  ost ,  rcm  quamque  lanli  sftsti- 
mare  quanti  est,  sciticetparva  ui  parva;  magaa, 
iil  magna;  temporalia  ,  ol  lemporalia  ;  aeterna. 
ut  aeterna  seslimare.  Hinc  iterum  Victorinus  ei 
'liconius  :  Alae  du;e,  inquiunt,  erunl  praedica- 
lores  sapientieB  et  veritatis  .  pwBsertim  Eliaa  ei 
ilenoch.  Sic  Exodi  19.  b.  per  alaa  aquilaram 
inulli  iulcUigunt  Prophetas  et  |)iaedicatorcs  , 
piaeserlim  Moscn  ct  Aaronem;  ita  Origenes  . 
Ambrosius,  Augiislhras,  Hilarius,  Rasilius  et 
alii.  Ili  cnim  piaulicalorcs  suadcbunt  el  anima- 
bunt  Ddeles ,  ut  fugiant  hi  deserta  el  ipeloncas. 
Ilic  sensus  valde  apposilus  est  :  bisce  enim 
actionfbu.i  quasi  alis  .  supor  draconom  nos  in 

154 


1226  COMMENTAnlA  IN  APOGAI 

terra  pcrsoquenlcm  clevaumr  ,  ci  evadimus  ad 
Dciun. 

Sccundo,  Hichardus :  Duae  alae,  inquit ,  sunt 
viia  activa  el  contcmplativa. 

Tertio ,  Aretas  :  AWc  ,  ait ,  duae ,  sunt  amor  Dei 
et  amor  proximi. 

Quarto,  Bibera :  Alac  duae  sunt  desiderium 
fjclorice  Dci ,  et  innocentiae  vitaaque  sanclae  stu- 
dium. 

Quinto  ,  Alcazar  :  Sicut,  inquit,  12  stcllae  in 
capite  mulicris  sunt  duodecim  Aposloli ;  itadcue 
ahcsunt  Paulus  ct  Uarnabas,  quibusornata  fuit 
ct  instructa  primitiva  Ecclcsia,  ut  seseaudacter 
in  genlililalis  dcsertum  inferrel,  idque  jussu 
et  ductu  Spiritus  sancti,  uti  dicitur  Actor.  13. 
v.  2.  el  46.  Sed  boc  concionatorium  magis  esse 
quam  littcrale,  in  fine  notal.  9.  fatetur  tamen 
ipseAlcazar. 

Porro  hae  alae  sunt  instar  alarum  aquilae  :  pri- 
mo,  quia  non  coacte,  nec  ex  timore,  sed  sponte 
libensqucinstar  aquilae,  et  ex  amore  Dei  volat 
Ecclesia;  secundo,  quia  instar  aquilae  solem  jus- 
titiae  ,  id  est  Deum ,  irretorlis  mentis  oculis  in- 
luetur;  tertio,  quia  conversationein  sublime  at- 
tollitur,  necpersecutioneulla  dejicilur;  quarto, 
quia  aquilae  volatusuti  altissimus,  ilaet  velocis- 
simus  est :  lalis  est  et  volatus  Ecclesiae ;  quinto, 
quiade  Ecclesia  dicilur  psal.  102.5.  Renovabitur 
ut  aquilce  juventus  tua;  et  Isaiae  40.  v.  31.  Qui 
sperant  in  Domino  ,  mulabunt  fortitudinem  ,  as- 
sumens  pennas  sicut  aquitce ;  vide  ibi  dicta. 

Disputat  Epiphan.  haeres.  78.  an  B.  Virgovere 
mortua  sit,  an  vero  raptutranslatain  coelumins- 
tar  Eliae  et  Henoch  ,  et  in  ulramque  parlem  ad- 
fertS.  Scripturae  testimonia.  Pro  parte  affirmante, 
quod  Simeon  praedixerit  gladium  ejus  animam 
pertransiturum  :  pro  negante,  quod  hic  dicantur 
ei  dalae  alae,  quibus  in  desertum  aufugit.Verum 
suum  hic  judicium  resolute  non  interponit 
Epiphan.  sciens  utique  ex  utroque  Scripturae 
loco  nihil  in  hac  quaestione  posse  definiri.  Jam 
certumesteam  esse  mortuam,  et  paulo  post 
resuscilatam  ascendisse  in  ccelum  ;  hoc  enim 
profitetur  et  celebrat  Ecclesia  in  festo  Assump- 
tionisejusdem. 

Mystice,  Haymo ,  et  ex  eo  Pannonius  :  Deser- 
tus  Locus ,  inquiunt,  sunt  corda  Sanctorum  vatde 
remota  a  terrenis  liisce  cupiditatibus  ;  prius  nam- 
que  a  semetipsis  inordinatos  desideriorum  motus 
dejiciunt  ,  ac  deiiciis  quibuscumque  fugalis  semet- 
ipsos  desertum  quieludinis  efficiunt.  Hoc  est  enim 
deserlum,  quod  fuga  deticiarum,  et  quarumcumque 
corporis  voluptatum.  Quo  sensu  vir  justus  in  Pro- 
pketa  loquitur,  dicens:  In  terra  deserta  et  inaquosa, 
sic  in  sanctitate  apparui  tibi ,  ut  viderem  virtulem 
tuam ,  et  gtoriam  tuam  psatm.  62.  Terra  deserta 
et  inaquosaest ,  ubi  nec  vitce  necessaria  suppetunt, 
exprimens  vitam  Sanctorum  ita  arctam  fore  in  hoc 
mundo,  ut  nec  vitce  necessaria  sibi  suppetant :  qui 
omnes'  carnis  deticias  ab  sese  amovent ;  ul  fianl 
sicut  desertum ,  ubi  nihil  reperiatur  quod  sattem 
necessilati  subveniat.  Et  qui  hujusmodi  esl ,  et  vi- 
tam  ita  instituit ,  cupit  videre  continuo  virtutem 
Dei ,  ac  gloriam  ejus.  Id  quod  solum  ilti  refugium 
est ,  et  protectio  in  omnibus  perseculionibus  mundi. 
Est  et  consoLatio  magna  virojusto  ;  quia  dummata 
hujus  mundi  non  diligit,  sed  sotummodo  ceternam 
patriam  appetit,  magna  mentis  tranquitiilate  per- 
fruilur  :  in  qua  soliludine  locum  tenet ,  qui  in  de- 
serto  mentis  d  qucerentibus  invenitur  ;  cui  per 
PsaLmistam  dicitur  :  Eslo  milii  in  Deum  protecto- 


,YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XII. 

rem ;  et  in  Locum  refugii ,  ul  saloum  me  facias. 
Desertum  crgo ,  abrenuntialio  mundance  volupta- 
tis  cst  ,  quu  fnriatum  vuLt  Clirislus  fore  suum  mi- 
tilem.  Hinc  habes,  quod  locus  proprius  Ecclesicv 
soliludo  est ,  ut  scilicet  a  sceculi  notitia  procut  sit  , 
et  solticitudine  curarum  scecularium  ,  Domino  di- 
cenle  :  Nolite  sollicili  esse  animce  vestrce  quid 
manducetis,  neque  corpori  vestro  quid  induamini , 
Mallh.  6.  Et  Petrus  ait :  Omnem  sollicitudinem 
vestram  projicientes  in  eum ,  quoniamipsi  cura  est 
de  vobis,  1.  Pelr.  5.  7. 

Um  alitcir,  elongata  ct  remola  a  facie  ser- 
pentis.  ]  Aliler  Ribcra  :  pulat  enim  hic  esse  by- 
perbalon.  Nam  to  a  facie  serpentis  ,  connecten  - 
dum  esse  cum  ut  volaret,  noncum  aliter ,  sicquc 
scntcnliam  esse  ordinandam  :  Datce  sunt  mulieri 
duce  alce,  ut  votaret  d  facie  serpentisin  desertum  , 
in  locum  suum  ;  ubi  aiilur ,  elc. 

UlJI  ALITCJR  PER  TEMPUS  ,  ET  TEMPORA,  ET    DIMI- 

dicjm  tempoius,]  idest,  per  annum ,  per  duos 
annos,  et  dimidium  annum  ,  puta  per  tres  an- 
nos  cnm  dimidio,  sive  per  42  menses  ,  uti  dixit 
c.  11.  v.  2.  sive  perdiesl260,  utidixit  c.  11.  v.  3. 
Sic  tcmpus  pro  anno  ponitur  Daniel.  h-  v.  20. 
cl29.  el  Daniel.  7.  25.  adquem  locum  hic  alludit 
Joannes  ;  vide  ibi  dicla. 

Aletur  ergo  in  frne  mundi  Ecclesia ,  id  est 
coetus  fidelium  ,  in  solitudine  aPastoribusverbo 
Dei  tolo  tempore  Anticbristi,  acEliae  et  Henoch 
contra  eum  decertantium.  Simili  modo  alita 
fuit  a  Mathalhia  ct  Machabaeis  Synagoga  in  de- 
serto  ,  fugiens  persecutionem  Antiocbi,  1.  Ma- 
chab.  2.  29. 

Minus recte  ergo  Ambrosius,  Primasius  et  qui- 
dam  alii,  per  tempus  et  tempora,  et  dimidium 
temporis,  accipiunt  lotum  tempus  quod  fiuit  a 
Christo  usque  ad  finemmundi. 

Moraliter ,  docet  hic  Joannes  fideles  in  perse- 
cutione  debere  esse  constantes  et  longanimes. 
Multi  enim  persecutionis  acrimoniam  vicerunt, 
sed  ejus  durationevicti  sunt.  Praeclare  Theodo- 
rus  Studita  in  catechetica  ad  fratres  dispersos  , 
quam  recitat  Card.  Baron.  anno  Chrisli  818,  eos 
ad  constanliam  in  persecutione  Leonis  Armeni 
Imper.  Iconoclastae,  quae  jam  quadriennium  du- 
raverat,  aeque  ac  duratura  est  haec  Antichristi , 
ita  adhortatur  :  Minimevos  conturbet  duratio  per- 
secutionis ;  haud  multos  annos pertulimus,  ut  an- 
tiqui  Confessores.  Abrahce semen  illud,  cui  promissa 
Dei  benediclione  terrce  sanctce  hcereditas  fuerat  , 
USQannis  Pharaonis  manu  servitutem  servire  per- 
misit  Deus.  Christi  Ecclesia  ab  Apostolorum  prce- 
dicatione  usque  adConstantinian  primum  Chrislia- 
norum  regem,  supra  trecentos  annos  fervenlem 
persecutionem  passa  est.  Qui  secuti  sunt ,  remisse 
quidem,  attamen  tongius  tempus  duxerunt ,  prte- 
terquam  sub  Jutiano  Apostata.  Et  tu  quinque  an- 
norum  spatio  langues  ?  Clemens  ( Ancyranus  Mar- 
lyr  cum  Agathangelo )  muLtorum  certaminum  vir 
viginli  oclo  annis  in  perpeluo  marlyrio  fuit.  Et  tu 
intra  paucos  annos  deficis?  Non  audisti  sufferen- 
tiamJob?  Nonne  annis  quindecim  et  amplius  gravi 
utcere  vexatus est,  prceter  alios  qui  adjecti  fuerunt, 
lugubres  casus?  atque  hoc  cum  nultius  maii  facino- 
ris  sibi  conscius  esset,  quin  potius  laudabilium 
quam plurimorum.  Quid  autemeirespondet  oracu- 
Lum?  Utjustus,  inquit,  appareas.  Feramus  adhuc, 
6 slrenuimilites Christi. Diessicut umbra  transeunl. 
Ita  et  B.  Thomas  Morus  uxori  eum  tentanti  ut 
regis  illicilas  nuptias  probaret :  Quid ,  ait,  sunt 
viginti  annifavoris  regii ,  vel  odii ,  et  persecutio- 


COMMEYI  AIWA  IN  APOGAIA 

ni$  ,  ad  crlcrnilalcm  gaudiorum  cocli ,  et  tormen- 
torum  gehcnntB? 

15.  Et  MISIT  SERPENS,  EX  ORK  SUO  POST  MUI.IF.RFM 

aquam  tanquam  flumen.  ]  Arabicus ,  flumen  aquce. 
1'urabolice  alludit  ad  balamas  aliosque  pisces  , 
ijiii  moles  ei  quasi  montes  aquarum  evornuni  ; 
(jualis  prae  aliis  est  ille  qui  fvbrina,  id  est,  flator  , 
dicitur,  qui  tantam  aquarum  copiam  efflando 
emiltil,  uteliam  alveos  navigantium  (leprimat, 
teste  flondcletio  lib.  18.  c.Oi.  Porro  Itibera  pro- 
babiliter  censet  aquas  basce  quas  vomit  draco  , 
luisse  inslarfluclus,  qui  convolveret  mulierem, 
ramque  ad  draconcm  atiraberet.  Volebat  enim 
draco  ad  se  attrabere  et  devorare  mulierem  ; 
hoc  cnim  videtur  significari  cum  dicitur  :  lit 
i  tim  faceret  trahi  a  flttmine.  Sic  (nim  baltena 
vomit  aqiias,,  iisquc  alios  pisces  convolvit  et 
irabitad  se  ,  uteos  vorct.  Alii  tamen  simplicius 
censent  draconem  emisisse  hoc  flumen  post 
mulierem  ,  ut  illam  co  submergerel  (hoc  enim 
significat  w  aquam  ianquam  flumen ,  nec  enim 
in  lerra  Ilumina  lantos  lluctus  cient,  ut  homines 
remotos  attrabant),  sicque  cam  faceret  tralti ,  id 
est  absorberi,  dflumine.  Grsece  enim  una  vocc 
eleganter  dicitur,  <vk  noretfiofOfyirov  npit}<raf  id  est, 
ut  efliceret  dllam  auferri  et  rapi  a  lluniine,  ul 
vertit  VatubJus,  Ernsmus  et  ulii;  sufliciebut 
enim  draconi  iralo  et  invido  ,  mergere  et  per- 
-lcre  mulierem  ;  sive  per  se  id  ficret.,  sive  per 
suiim  ilumen. 

Jamperbanc  aqu.T  etihuninis  parabolam  sig- 
nilicalur  turba  et  violenlia  perseciitorum  ,  pula 
exercitus  quem  subinitlet  Anlicbrislus  ,  ul  fide- 
les  qui  ad  inontes  et  soliiudines  confugerant, 
ibidem  perscrutentur ,  persequanlur  et  capiant 
vel  occidant.  Sic  alibi  saepe  inundatio  aquarum 
significat  acrem  hibulalionem  ct  persecutio- 
nem  ,  ut  psal.  68.  v.  2.  Salvum  mc  fac,  Deus ,  quo- 
niam  inlravcrunt  aqtice  tisque  ad  animam  mcam. 
Infixus  sum  in  limo  profundi  ct  non  csl  substanlia; 
veni  in  allitudincm  maris ,  et  tcmpeslas  dcmcrsit 
mc.  Etpsal.  1'23.  v.  l\.  Forsitan  aqtta  absorbttissct 
nos.  Itu  Ticonius,  Andreas  ,  Heda  ,  Primasius  , 
Ansberlus  et  Ilaymo. 

Aliler  Alcaznr  :  nam  pcr  ilumcn  hoc  nccipit 
Ncronem  ,  qui  primam,  eamque  truculeniam 
persecutionem  contra  Cbrislianos  excilavit ;  sed 
Deo  eos  tuente  mox  Mero  occisus ,  et  a  terra 
quasi  absorplusest.  Nero  enim  fuit  magus,  idco- 
que  Simone  Mago  aliisque  sinhlibus  dclcctaba- 
iur,  adeo  utdeco  scril)at  Pliniusl.  30.  2.  Vencfico- 
rum  omniumqttotquot  tinquam  cxslitcremaximus, 
quidannoncs  dequalibet  sttspicione  consukbat  /fuit 
ergo  ipse  inslrumenium  cl  ilumcn  draconis. 
Verum  luec  non  ad  Neronis,  scd  ad  ultima  mundi 
lempora  speclanl. 

1(>.    ET    APERV1T  TERRA  OS    SITM,    F.T    ARSORBIIT 

flumen.]  q.  d.  Deus  <H  angeli  tutanlcs  nnilierem, 
id  cst  Ecclesiam,  effecerunt  ul  terra  perbiatiuu 
se  apcrirel  ,  et  absorberet  perseculores  abAnli- 
ebrislo  submissos,  uti  olini  aperuil  se  et  absorp- 
sil  Core  ,  Dalan  et  Abiron,  Niun.  10.  81.  Vere 
s.  Ililarius :  lloc  mquit,  proprittm  kaM  Bcelesia, 
tti ,  dum  penecutionem  patititr,  floreat:  dum  op- 
primiiur,  crescat:  dum  contemnitar t  persistat: 
diim  ticditur ,  vivat  :  ditm  arguitur,  intdligat. 
Tunc  stat ,  cum  supt  rari  videtur. 

17.  ET  IIUHSKST  DRACO  IN  MILIEREM,  ET  ARIIT 
rACERE  1'UIT.IUM   C1'M   HHJOVIS    DK  SK.MINK    K.ICS  ,    ] 

'iini  reliquis  scilicet .  (iui  non  fugerant ,  nec  ab- 
diderant  se  iu  solilndines  .  vel  quia  remoliore.. 


PSIW  S.  JOANNIS.  Cap.  XII.  1227 

crant  a  regia  et  a  propria  ditione  Antichristi,  ut 
putarenl  liunc  ejus  furorcm  ad  se  non  perven- 
iiirum,vel  quia  constantiores  et  animosiores 
fuerant;  uut  tules  aliorum,  praesertim  Marly- 
rum ,  exemplocvascrant,  ideoque  non  fuger«nt, 
sed  remanserant ,  ut  Anlicbristo  resisterent,  ct 
martyrium,  si  offcrretur,  capesserent.  Porroboc 
prcelium  est  iilud  ipsum  quod  pcr  bcstiam  maris, 
et  per  bcsliam  tcrra;  concilavil,  dequo  cap.  se- 
quenti.  Idcocnimmoxaddilurdraconem  stetiss. 
superarenammaris,  id  cst,  in  maris  liltoreinter 
mare  ct  terram ,  ut  lioc  bcllum  tum  in  muri  , 
quam  in  lerra  concitarct;  ita  Alcazar. 

El'  HABEIfS  TKSTIMONIUM  JESU   ClIRISTI,  ]  id  esl, 

qui  credunt  corde,  ct  ore  profileniur  lidem  in 
Jesum  Cbristum,  quasi  mundi  Rcdemptoreni 
et  Salvalorem  :  hac  enim  fidei  professione  tcsti- 
monium  pcrhibcnl  Cbristo. 

Secundo,  alii  per  testimonium  Christi  acci- 
piunt  vitnm  Gbristinnnm  :  illa  enim  testabaniur 
Cbristum  cjus  auctorem  esse  virum  justum  , 
sanctum  ct  divinum  ,  imo  Dcum. 

Tertio,  Alcazar :  Testimonium,  inquit,  Christi 
est  manifesta  Chrisli  approbatio  per  maxima  bc- 
neficia  ,  quibus  Christianos  primitivos  Christus 
afliciebal ,  dum  vires  iilis  suggercbat  et  robur, 
ac  miranda  per  eos  opcra  patrabat.  lisdem  suos 
afliciet ,  itaqueeos  quasi  suos  approbabit  et  dc- 
corabit  in  fine  mundi. 

18.  Et  stetit  supra  arenam  maris.  ]  Vro  stetit 
aliqui  legunt  steti;  ita  Biblia  Complutens.  An- 
dreas,  Arctas  et  Rupertus  quos  sequitur  Ribera 
et  Viegus  ,  q.  d.  Ego  Jounnes  steti  super  nrcnum 
mnris  et  vidi  besliam,  de  qua  sequitur  ,  e  mari . 
et  aliam  e  tcrra  prodeuntem,  ut  liaec  pertineant 
ad  caput  sequens,  illudque  liic  incipiat. 

Verum  omncs  alii  codices  praeter  Compluten- 
scs,  etiam  Regii,  aclnterprelcs,  quin  el  Erasmus, 
Vatabl.  et  Arias,  lcgunt  stetit.  Ergo  in  Graeco  pro 
icxOr.v,  id  cst  steli,  legerunt  t^-r,,  autcerle  i:y.rr,^ 
acceperunt  pro  e?a&^  ut  litlern  v  sit  puragogica, 
non  aulem  index  primae  personae.  Jam  stetit 
draco  in  littore  maris,  quia  pcr  unambestiam  e 
mari  ct  alteram  c  tcrra  mox  prodituram  conci- 
tat  bcllum  tam  in  terra,  quiim  in  mari  conira 
fideles ;  beslia  cnim  maris  cst  quasi  dux  belli 
navalis,  uti  beslia  lerrae  terrcslris.  Ergo  flraco 
utramquc  concitans  aple  in  medio  utriusque  . 
id  est  inler  terram  ct  marc  ,  consistit.  Porro 
bcstia  maris  esl  Anticlnisiiis,  beslia  terra'  crit 
cjus  praecursor  ct  pscudo-propheta ,  de  quo 
c.  scq.  Addit  Alcazar  serpenles  cl  draconcs  ferc 
esse  ampbibios,  ac  proindc  lam  ad  marc  quam 
ad  terram  pertinerc.  Symbolicc  significatur 
(hemonem  praevalere,  ac  pravaliturum  in  fine 
inundi  hominibus  terrcnis.voluptuariis  cl  insta- 
bilibus,  qui  agitantur  ut  mare  aniarum,  ac  venio 
cHlantur  quasi  arcna?.  Unde  S.  Ilieron.  in  Danicl. 
c.  7.  Marr ,  ail.  mttndttmistttm  ,  scectdumquc  sig- 
nificat,  falsis  amarisqucfluctibtisrcdundant,  sicttt 
Domintts  in  parabota  sagenct  missa  in  marc  inter- 
prelatur. 

Porro  iostabiles  ct  impil  recte  comparantur 
preBM  maris:  primo,  propler  inlinituui  eoium, 
id  est  slultorum  ,  numcrum  ;  arena  cnim  esl 
iiiiunnera  :  secundo  ,  propler  iluritiein  :  tei  lio  . 
propler  unionis  defcclum  ;  iinpii  cniin  inlcr  sc 
non  coh.Trcnl .  non  consenliunl,  sed  sunt  sicct 
arena  sine  ealce.  Quarto  .  propter  sterilitalem 
nrena  enim  planeest  sterilis,  bancque  stei  nita- 
tem   ndaugel  marc  salsum  in  eam  exsestuan*. 


1228  COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIII. 

Quocirca  Origen.  August.  et  Hesychius  noiant  fldclium  hostes  et  antagonistae  perpetui,  scilicct 

arence  symholo  dcnotari  homincsimpios,  utpote  draco,  bestia  maris,  et  beslia  terrae,  idestdia- 

steriles  elterrenos.  In  bis  ergoconsislitet  abdit  bolus  ,  mundus  etcaro,  qui  jugiter  cum  Sanctis 

se  dsemon,  ut  per  bestiam  maris,  id  est,  per  in  arenam  descendunt  et  concertant.  Statinter 

mundi  fastum  et  superbiam,  ac  per  bestiam  ter-  duos  medius  diabolus  ;  quia  ipse  est  dux  belli , 

rae,  id  esl,  per  sapienliam  et  sensum  carnalem,  mundumqueet  carnem  regit  et  concitat  ad  bel- 

Kcclesiam  et  fideles  oppugnel.  Hi  enim  sunt  trcs  lum  fidelibus  inferendum  :  ita  Alcazar. 

CAPUT  DECIMUM  TERTIUM. 

SYNOPSIS    CAPITIS. 

\  IDIT  JOANNES  BESTIAM  HABENTEM  CORNUA.  DECEM  ET  CAPITA  SEPTEM  ,  SIMILEM  PARDO  , 
HABENTEM  PEDES  URSI  ET  OS  LEONIS,  LOQUENTEM  BLASPHEMIAS  CONTRA  DeUM  ET  SANC- 
TOS  ,  EOSQUE  PERSEQUENTEM  ,  AC  DOMINANTEM  OMNIBUS  GENTIBUS  ,  QU.E  AB  OMNIBUS 
ADORABATUR  ,  QUIA  VISA  ERAT  A  MORTUIS  RESURREXISSE.  H.EC  BESTIA  ERIT  ANTICHRIS- 
TUS.  SECUNDO  ,  V.  11.  VIDET  ALIAM  BESTIAM  FACIENTEM  IGNEM  DE  COELO  DESCENDERE  , 
UTQUE  IMAGO  PRIORIS  BESTIjE  LOQUATUR  ,  ALIAQUE  PRODIGIA  :  QUJE  DOCET  ET  JUBET 
ADORARI  PRIOREM  BESTIAM  ,  EJUSQUE  CHARACTERE  031NES  CONSIGNAT  ,  VETANS  NE  CUI 
SINE  EO  QUIPPIAM  EMERE  AUT  VENDERE  LICEAT.  H^EC  BESTIA  ERIT  PSEUDO-PROPHETA 
ALIQUIS,  ET  PRyECURSOR  ANTICHRISTI.  TeRTIO,  V.  1  8.  NUMERUS  NOMINIS  PRIORIS  BESTI^, 
ID  EST  ANTICHRISTI  ,  DICITUR  FORE  666. 

1 .  g^^^yy^^^iT  vidi  de  mari  bestiam  ascendentem  ,  habentem  capila  septem  ,  et  cornua 

jdecem,  et  super  cornua  cjus  decem  diademata ,  et  super  capita  ejus  nomina 
jblasphemiae.  2.  Et  bestia,  quam  vidi,  similis  erat  pardo,  et  pedes  ejus 
[jsicut  pedes  ursi,  et  os  ejus  sicut  os  leonis.  Et  dedit  illi  draco  virlutem 
jjsuam ,  et  potestatem  magnam.  3.  Et  vidi  unum  de  capitibus  suis  quasi 
jfoccisum  in  mortem  :  et  plaga  mortis  ejus  curata  est.  Et  admirata  est  uni- 
Iversaterrapost  bestiam.  4.  Et  adoraverunt  draconem  ,  qui  dedit  potesla- 
tem  bestiae;  et  adoraverunt  bestiam,  dicentes  :  Quis  similis  bestise  ?  et  quis  poterit  pugnare  cum 
ea?  5.  Et  datum  est  ei  os  ioquens  magna  ,  et  blasphemias  :  et  data  est  ei  potestas  facere  men- 
ses  quadraginta  duos.  6.  Et  aperuit  os  suum  inblasphemias  ad  Deum,  blasphemare  nomen  ejus, 
et  tabernaculum  ejus  ,  et  eos  qui  in  ccelo  habitant.  7.  Et  est  datum  illi  bellum  facere  cum  sanc- 
tis  ,  et  vincere  eos.  Et  data  est  ilii  potestas  in  omnem  tribum ,  et  populum  ,  et  linguam  ,  et 
gentem ;  8.  et  adoraverunt  eam  omnes ,  qui  inhabitant  terram  :  quorum  non  sunt  scripta  nomi- 
na  in  libro  vitae  Agni ,  qui  occisus  est  ab  origine  mundi.  9.  Si  quis  habet  aurem,  audiat, 
10.  Qui  in  captivitalem  duxerit ,  in  captivitatem  vadet :  qui  in  gladio  occiderit,  oportet  eum 
gladio  occidi.  Hic  est  patientia  ,  et  fides  Sanctorum.  1 1 .  Et  vidi  aliam  bestiam  ascendentem  de 
terra,  et  habebat  cornua  dtto  similia  Agni,  et  loquebatur  sicut  draco.  12.  Et  poteslatem  prioris 
bestiae  omnem  faciebat  in  conspectu  ejus  :  et  fecit  terram ,  et  habitantes  in  ea  adorare  bestiam 
primam  ,  cujus  curata  est  plaga  mortis.  13.  Et  fecit  signa  magna ,  ut  etiam  ignem  faceret  de 
ccelo  descendere  in  terram  in  conspectu  hominum.  14.  Et  seduxit  habitantes  in  terra  ,  propter 
signa  ,  quae  data  sunt  ilii  facere  in  conspcctu  bestiae ,  dicens  habitantibus  in  terra  ,  ut  faciant 
imaginem  bestiae,  quae  habet  plagam  gladii ,  et  vixit.  15.  Et  datum  est  illi  ul  daret  spiritum 
imagini  bestiae ,  et  ut  loquatur  imago  bestiae :  et  faciat  ut  quicumque  non  adoraverunt  imaginem 
bestiae ,  occidantur.  1 6.  Et  faciet  omnes  pusillos ,  et  magnos ,  et  divites ,  et  pauperes  ,  et  libe- 
ros,  et  servos,  habere  characterem  in  dextera  manu  sua,  aut  in  frontibus  suis.  17.  Et  ne  quis 
possit  emere ,  aut  vendere ,  nisi  qui  habet  characterem ,  aut  nomen  bestiae  ,  aut  numerum  no- 
ininis  ejus.  18.  Hic  sapientia  est.  Qui  habet  intellectum  ,  computetnumerum  bestiae.  Numerus 
enim  hominis  est  :  et  numerus  ejus  sexcenti  sexaginta  sex. 

1.  Et  vidi  de  mari  bestiam  ascendentem,  ha-  ita  Haymo,  Albertus,  et  noster  Pineda  in  Job 

bentem  capita  septem,  et  cornua  decem.  ]  Quae-  c.  40.  v.  10.  §.  1.  Sed  obstat  quod  draco,  id  est 

res  :  quaenam  heec  bestia  ?  Primo,  aliqui  cen-  Lucifer,  dicalur  dedisse  potestatem  suam  huic 

sentesse  daemonum  principem,  putaLuciferum;  bestiee  :  ergo  bestia  haec  non  est  Lucifer,  sed 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

quis  alius  ei  subditus,  ejusque  quasi  vassallus  ; 
unde 

Secundo,  alii  apud  Aretam  ccnsent  bestiam 
hanc  esse  daemonem  primarium,  secundum  a 
Lucifero  ,  etcaeteris  superiorem. 

Terlio,  Primas.  Beda  el  Richard.  per  besliam 
hanc  accipiuntcorpusdiaboli,  sive  totumcoetum 
et  mullitudinem  impiorum. 

Quarto, S.  Anloninus,  Euthymius,  Cedrenus  et 
Zonaras.quos  sequilur  Cenebrardus  1.  3.  Chro- 
nolog.  et  nosler  Salmeron  putant  esse  Maho- 
melem.  Huc-  accedunl  Caponsachius  hic,  et  Lui- 
sius  Legionensis  lih.  de  Nominibus  Chrisli ,  qui 
asscrunl  hestiam  hanc  significare  imperium 
Turcicum  ,  de  quo  rursum  v.  11. 

Quinto,  Lindanus  lih.  3.  Dubitantii,  opinatur 
esse  Lutherum. 

Sexto,  Alcazar  pcr  bestiam  hanc  accipit  Ho- 
manum  Imperium  Ethnicum,  ac  idololatriae 
deditum  ,  quod  Ecclesiam  Chrislianam  acriler 
vexavil,  ut  primum  illa  Judaeis  dereliclis  ad 
Centes  transiit.  Probat  id  primo,  quia  haec  bcs- 
tia  eadem  est  cum  bestia  supra  quam  scdet  mc- 
retrix  Babylon,  c.  17.  3.  Babylon  aulem  ibi  sig- 
nilical  Romam  Eihnicam  :  ergo  et  beslia  haec. 
Verum  et  major  propositio  est  falsa,  ut  palcbit 
c.  17.  et  conseq.  claudicat,  imo  seipsam  elidil. 
Sienim  Babylon  est  BomaElhnica;ergo  beslia  non 
cstRomaEthnica.Babylonenim  aliaesl  abestia ; 
insidet  cnim  besliae  :  ergo  bestia  est  instar  equi, 
Babylon  vero  inslar  equilis.  Probatsccundo ;  quia 
ha;c  besliaeademestcum  beslia  quarta  Dan.  c.  7. 
7.  utraquecnim  habetcornua  dcccm  :illa  aulem 
Danielissignificat  quarlam  monarchiam  Boma- 
norum:ergoeamdemsignificat  hacc  bestia  Joan. 
Verum  major  propositio  cst  falsa ,  uli  mox  pate- 
bit  ,  licetenim  in  cornibus  sitsimilitudo(  tamen 
in  aliis  est  dissimililudo  ;  nam  bestia  hccc  Joan- 
nis  dicilur  similis  fuisse  leoni,  urso  el  pardo; 
(|uae  apud  Danielem  sunt  prima,  secunda  et 
tertia  beslia3.  Sensus  ergo  juxta  Alcazarem  cst 
hic,  q.  d.  Draco  excitavit  Romanos  principes. 
Klhnicos,  ut  persequerentur  Ecclesiam,  cum 
illa  coepit  se  per  Centcs  spargere.  Septem  capita 
sunt  septem  praecipuae  pcrsecuiiones,  quae  inler 
Neronem  et  Julianum  Apostalam  intercesserunt. 
Neronis  enim  perseculionem  omiltit,  quia  de 
illa  egit  c.  12.  Prima  ergo  fuit,  Domiliani  ;  se- 
cunda,  Trajani ;  tertia  ,  Antonini ;  quarta,  Seve- 
ri ;  quinta,  Decii;  sexta  ,  Valoriani  ;  septima  , 
Diocleliani.  Duae  enim  aliae  quas  alii  numerant, 
scilicet  Maximini  et  Aureliani,  hic  non  nume- 
ranlur  ,eo  quod  Aureliani  non  fucrit  execulioni 
mandata  :  Maximini  vero  non  fuerit  universalis 
in  onmes  fideles,  sed  tantum  in  praedicatores 
Evangelii.  Addil  Alcazar  septenario  hic  signift- 
cari  niultiiudinem  et  complexionem  omnium 
pcrscculionum  ;  poni  enim  numcrum  defmitum 
pro  indefinito.  Decemcornua,  inquit,  signilicant 
polyarchiam ,  puta  multiludinem  Scnatorum 
ilomae  ;  hi  enim  potcnles  erant  inslar  regum. 
Unde  Cyneas  Senalum  Romae  ingressus,  et  re- 
sressus  ad  Pyrrhum  regem,  dixit  se  vidisse  ci- 
vitalem  regum,  in  qua  lot  crant  reges  quot  Se- 
nalores,  uli  refert  Plularch.  in  Pyrrho,  etLivius 
lib.  11.  Porro  mullos  fuisse  Senatores  liquei, 
cum  fuerint  trecenti  et  amplius  ;  imo  Julius 
Caesar  voluit  augcre  numcrum  ad  nongenlos, 
licel  id  reipsa  non  praestileril. 

Verum  dico  besliam  hanc  esse  Antichristum. 
Esl  communis  senlcniia  [renaei  I.  5.  c.  28.  Tcrl. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIU.  1229 

Victorini  hlc  (  licet  enim  hi  tres  fucrint  Millena- 
rii,  tamen  in  aliis  fticrunl  catholici  etorlhodoxi 
Hippolyti  de  Consummat.  sa)c.  Ephrcm  Iract. 
de  Aniichristo ,  Prudenlii,  Cregorii,  Prosperi , 
locis  mox  ciiandis.  Sic  et  Interpretes  fereomnes 
liic,  pula  Ambros.  Andrcas,  Mcthodius,  Aretas, 
Haymo,  Rupert.  Albcrlus,  Thomas,  Pannonius  , 
Cagnoius,  Seraphinus  ,  Ribera,  quin  et  uxrclici 
passim. 

Autichristus  vocatur  9»»pw» ,  id  cst,  bestia  \vl 
fera,  ob  beslialem  feritatem  cl  morcs.  Audi 
S.  Cregor.  Nazianz.  Iambico  5. 

Quid  est  Anticliristus  ? 
Viropibus  amplis, 
Aposlata  ille  pessimus, 
Bellua  venenum  vomens. 

Et  S.  Irenaeum  1.  5.  c.  29.  In  bestia  {  Antichiislo) 
veniente  recapilulutio  fit  aniversce  iniquitatis  et 
omnis  doli ,  ut  in  ca  cou/luens  et  conclusa  onuiis 
virlus  apostatica  in  caminum  mittatur  ignis. 

Hic  ascendit,  idest  oritur,  enascilur ,  succies- 
cit,  et  sensim  accrescit  et  grandescit,  ac  in  al- 
tum  regni  culmen  altollilur,  de  mari,  id  est,  de 
mundo  hoc  ct  sieculo  nequam.  Mare  enim  quia 
tot  veniis  ,  fluctibus,  procellis  agitatur,  et  per 
aDstus  continuosnunc  accrescit,  nunc  dccrescil, 
symbolum  est  mundi,  in  quo  omnia  amaritmli- 
ne,  inconstanlia  et  periculis  sunt  plena  ;  in  eo 
enimmagnipisces  parvosdevorant.  ItaClemens 
Alcxand.  Orig.  S.  Augusl.  Hieron.  Cyrillus,  Greg. 
quos  cilat  et  sequitur  Alcazar.  Hinc  el  Danicl. 
c.  7.  v.  3.  vidit  quatuor  bestias  quatuor  monar- 
chiarum  indices, e  mariprodire.  Ascendereergo 
emarihic  idemest  in  reet  sensu,  quod  ascen- 
dere  de  terra,  uti  dicilur  dc  alia  simili  bestia 
v.  11.  Ccrtum  est  enim  Antichristum  non  e  mari, 
sed  e  terra  nasciturum.  Unde  Daniel  c.  7.  17. 
quod  dixcratquatuor  besliasde  mari  ascendisse, 
mox  explicat  de  quatuor  regnis  quae  de  tcrra 
exsurgcnf.  Adduntaliqui,  utnostcr  Acosla  lib.  2. 
de  Tempor.  noviss.  Antichrislum  per  mare  cuni 
ingenli  classe  venturum,  uttam  mari  el  insulis, 
quam  terrae  dominetur. 

Porro  Lutherani  et  CalvinisUc  per  bcstiam 
hanc  accipiunt  Anlichristum,  sed  eum  putani 
csse  Romanum  Pontificem.  Verum  hoce  Scrip- 
tura  ita  clare  refutalur  ,  uli  demonstravi  2. 
Thessal.  2.  v.  9.  et  sequenl.  ul  qui  iis  non  con- 
vincaturetcedat,  vel  pervicacis,  vcl  niiiius  sani 
sit  cerebri  :  alque  ut  alia  ,  quae  ubi  produxi  , 
taceam  ,  quaenam  hoc  loco  sunt  PontiOcis  cor- 
nua  decem  et  diademata  dccem  ;  quaenam  ca- 
pita  septem  ,  quorum  unum  occisum  resurgitel 
reviviscit  ?  Anlichrislus  enim  a  morle  quasi 
resurget  ;  quis  unquam  Pontifex  a  morte  resur- 
rectionem  prae  se  tulit  autsimulavit?  quis  Pon- 
tifex  blasphemavit  Deum  ,  ejusque  Ecclesiam  et 
Sanclos,  quos  ipsacolit  et  invocat ,  docctque  ei 
jubctab  omnibus  coli  et  invocari  ?  quaenam  ejus 
statua  cui  ipse  dat  vim  et  facultatcin  loquendi  ? 
quis  unquam  Ppntifez  adoravit,  jussitque  adorari 
draconem,  id  est,  diabolum  ? 

Habkntsm  capita  septem.  ]  Septem  capita  sig- 
nificant  septem  reges  qui  praeccdent  Anlichris- 
tum,  quorum  regna  ipse  unusoccupabit,  de  quo 
cap.  17. 

Symbolice,  seplem  capita  significant  regum 
discordiametdissidia,  qua  regDumperdiderant. 
Hinc  nuper  Solymanus  Turcarum  Imp.  tit 
suum  impcrium  potcntius  cssc  imperio  Cajsari» 


1230  COMMENTARIA  1N  APOCALi 

ostenderet,  ejus  Lcgatis  dixit  ,  se  csse  draconem 
ttnius  capitis,  sedmuliurum  caudarum;  Caesarem 
rcro  ct  Christianos  csse  draconem  mullorumcapi- 
tum ,  scd  unius  caudx.  q.  d.  Meum  imperium 
<st  monarchicum  ,  ideoque  concors  et  validum; 
Christianorum  veroimperium  estpolyarchicum, 
ideoque  discors  ct  imbecillum. 

Et  cornua  decem.  ]  Vulgo  pictores  hsec  cornua 
iia  distribuunt,  ut  singulis  septenis  capitibus 
dcnt  cornua  singula,  et  tria  reliqua  ad  libilum 
distribuant,  nimirum  iribus  capilibus,  quibus 
libuerit,  bina  cornua  affigendo.  Melius  Aicazar 
lisec  omnia  decem  cornua  depingit  in  uno  eo- 
demque  capite,  scilicel  primario  bestine  :  cum 
enim  essct  una  bestia,  unicum  habebat  caput 
primarium,  ut  patebit  c.  16.  13.  Porro  haee  cor- 
nua  decem  sunt  decem  reges  ;  unde  habent  dia- 
demata  :  qui  venienle  Antichristoerunt  in  orbe, 
e  quibus  ipse  tres  proelio  protligabit  ct  occidet; 
inox  caeteri  septem  terriii  ei  sponte  se  subdent, 
uii  docet  Daniel  c.  7.  v.  21.  23.  24.  25.  Vide  ibi 
dicta. 

Quare  insulse,  aeque  acpetulanter  Anglo-cal- 
vinista  hasc  decem  cornua  ait  esse  decem  pri- 
mos  ImperatoresChrislianos  ,  qui  bestioe,  idest 
Antichristi ,  hoc  est  Romani  Pontificis,  opes  et 
dignitalem  auxerunt  et  propugnarunt,  scilicel 
Constantinum  Magnum;  Constantinum,  Cons- 
tantium  et  Constantem,  ejus  filios  ;  Julianum , 
Jovianum,  Valentinianum,  Gratianum,  Valenti- 
nianum  secundum  ,  et  Theodosium.  Haec  enim 
ingens  piorum  istorum  principum  est  calumnia, 
ingensque  et  inexpiabile  convicium,  nimirum 
vocare  eos  Antichrisli  adjutores  et  promotores. 
Adde  Constantium,  utpote  Arianum  ;  et  Julia- 
num,  uipote  Paganum,  fuisse  hostes  Ecclesiae  et 
Pontificis.  Rursum,  si  tunc  coepit  Papa  esse 
Aniichristus  :  ergo  S.  Athanas.  Chrysosf.  Basil. 
Nazianz.  August.  Ambros.  Hieron.  omnesque 
sanctiPatres  qui  illo  aevovixerunt,  etPontificem 
Romanum  uti  caputEcclesiaecoluerunt,  fuerunt 
Antichrisii  servi  et  milites,  quae  est  blasphemia 
soeculis  omnibus  inaudita. 

Et  super  capita  ejus  nomina  blaspiiemle,  ] 
quia  septem  capila,  id  est  septem  reges  sutit 
praecursores  Antichristi,  Ecclesiam  oppugnan- 
tes,  et  Christum  blasphemantes,  uti  patebit 
c.  17. 

2.  Et  bestia,  quam  vidi,  similis  erat  pabdo.  ] 
Pardus  primo,  maculosus  est ;  secundo,  crude- 
lis  et  sanguinarius  ;  tertio,  velocissimus,  uti 
oslendi  Daniel.  7.  6.  Talis  erit  et  Antichristus, 
scilicet  maculatus  omnibus  sceleribus,  etversa- 
tilis  in  omnes  fraudes  et  dolos  ;  secundo,  pluri- 
morum  homicida  et  patricida  ;  occidet  enim 
Henoch  atavum  suum ,  a  quo  ipse  prognatus 
est  ;  lertio,  inslar  fulminis  pervadet  orbem  ; 
eumque  sibi  subiget,  indeque  sibi  ingentem 
triumphum,  plausum  et  gloriam  conciliabit, 
eujus  symbolum  est  ocellata  et  speciosa  pellis 
pardi. 

Pedes  ejus  sicut  pedes  ursi,  ]  scilicet  fortissi- 
mi,  et  aplissimi  ad  conciliandum  fidelesetsanc- 
tos.  Addit  Alcazar  pedes  hic  extendi  ad  crura 
♦'tfemora,ac  nolare  luxuriam  ursi  (  de  qua  Pli- 
nius  lib.  8.  c.  36.  )  id  est  Anlichristi.  Dissonat 
hic  a  Graeco  et  Latino  Arabicus;  vertit  enim:  Et 
tinimal  quod  vidi  simile  est  urso,  et  pedes  ejus  pe- 
des  lecenw,  et  os  ejus  simileest  ori  leonis. 

Et  os  ejus  sicut  os  lf.onis.  ~\  Os ,  pula  oris  for- 
ma,  rictus  et  rugitus  crat  leoninus,  id  est  su- 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  XIII. 

perbus  ,  immanis  ,  teiTorem  et  horrorem  incu- 
tiens  iidelibus,  eosque  discerpens  et  dilanians. 
Nota.  Haecbestia  similis  est  visioniDanielis,  ca- 
pite  7.  ubi  vidit  Daniel  quatuor  beslias,  primam 
similem  leoenae,  secundam  urso,  tertiam  pardo, 
quarlam  fortiorem  caeteris ,  et  decem  cornua 
habentem,  quoe  significabant  quatuor  Gentilium 
monarchias,  scilicet  Chaldaeorum,  Persarum, 
Groecorum  et  Romanorum  ;  quae  praeibunt  et  de- 
sinent  in  monarchiam  Antichristi  ,  eruntque 
ejus  quasi  praecursores ;  cui  proinde  ut  capiti 
suo,  attribuuntur  omnia  quae  aliorum  erant,  ut 
scilicet  ipse  unus  sit  leo,  pardus,  ursus ,  et 
quarta  bestia  innominata  decem  cornuum,  at- 
que  ex  omnibus  conflatus  et  coagmentatus  vi- 
deatur  ;  quia  in  eo  erit  leonis  superbia,  ursi  sas- 
vitia  et  luxuria,  pardi  maculosa  figura  ,  ete. 
Porro  uti  haec  bestia,  ita  et  illse  quatuor  Danielis 
habuerunt  capita  septem ;  nam  tertia  bestia , 
scilicet  pardus  quatuor  habebat  capita,  quae 
juncta  tribus  reliquis  (  singulae  enim  tres  sin- 
gula  habebant  capita  )  universim  faciebant  sep- 
tem  capita. 

Mystice  Hugo  et  Alcazar  (quod  tamen  ipse  pu- 
latesse  iilterale)  bestia  haecest  mundus,  in  quo, 
ut  ait  S.  Joan.  epist.  1.  c.  2.  16.  non  est  aliud 
quam  concupiscenlia  carnis,  concupiscentia  ocu- 
iorum,  et  superbia  vitai ,  id  estluxuria,  avaritia, 
ambitio;  ursus  enim  symbolum  est  luxurioe, 
pardus  loto  corpore  ocellatus  avaritiae;  (avarus 
enim  oculos  et  cor  habet  in  pecuniis  reposita  : 
ubi  enim  est  cor,  ibi  sunt  et  oculi ;  unde  vulgo 
dicitur :  Ubioculi,  ibiamor,  ubimanus,  ibidoior); 
leo  superbiae  et  ferocitatis. 

Adhaec,  quod  luxuria  in  pedibus,  avaritia  in 
corpore,  superbia  in  ore,  ideslin  capite,  beslias 
collocetur ,  significat,  in  infirmis  hominibus, 
qui  quasi  mundi  pedes  sunt,  luxuriam  fere  po- 
tissimum  dominari  :  in  mediis,  avaritiam;  in 
capitibus  et  primoribus,  superbiam.  Et  corpus 
quidem  pantherae,  ursini  pedes,  atque  os  leo- 
ninum  adumbrant,  mundi  corpus  divitiis  coiir 
gerendis  inhiare,  ut  exstare  sic  et  eminere  pos- 
sit,  atque  se  in  turpem  et  iibidinosam  vivendi 
consuetudinem  efTundere.  Rursum  in  medio 
avaritia  conslituitur,  quia  superbiae  et  iibidini 
opusest  pecuniae  ope,  el  avaritiae  adminiculo; 
et  inter  alias  duas  ,  nempe  avaritiam  et  libidi- 
nem  ,  caput  exerit  superbia  ,  utpote  erecta  at- 
que  arrogans  in  ipso  ore  et  capite,  juxta  illud 
Proverb.  14.  3.  In  ore  stulti  virga  superbia;.  At 
luxuria  ,  ut  fceda  ac  turpis,  ad  pedes  ipsos  abji- 
cilur.  Hucusque  Alcazar. 

Et  dedit  illi  draco  potestatem  magnam.  ] 
Graece  c&o«ua>,  id  est  primo,  auctoritaiem  et  ma- 
jestatem  suam  ;  secundo ,  licenliam  et  faculta- 
tem  omnimode  persequendi  fideles  ;  tertio,  de- 
cipiendi  artes  ,  vires  et  eflicacitatem  ;  quarlo, 
potestatem  faciendi  ficta  miracula,  per  praestigia, 
per  arcanorum  revelationem,  per  adumbratani 
mortui  suscitationem ,  etc. 

Craece  additur,  et  thronum  suum,  ut  scilicet 
Antichristum  colant  omues  filii  daemonis,  id  est 
omnes  impii,  sitqueipse  quasidiaboli  vicarius, 
rex  super  omnes  filios  superbiae. 

3.  Et  vidi  Unum  de  capitibus  suis  quasi  occi- 
sum  in  mortem.  ]  Syrus  ,  quasi  mactatum  in  mor- 
lem  ;  Arab.  quasi  plaga  mortis.  Dicit  quasi,  vcl 
quodvere  occisum  nonesset,  sedtantum  lelha- 
liter  vulneratum,  ut  aiiqui  exponunt;  vel  potius, 
(;uia  haec  non  revera  fiebant,  sed  per  symboli- 


COMMENTARIA  IN  APOGALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIII.  1331 


cam  visioncm  cl  simililiulincm  dunlaxat  rcpr.-e- 
scuiabantur  Jounni.  Nam  alioqui  vcrc  lioccapul 
occisum  ,  idest  occidendum  crat,  saltcm  sccun- 
dum  apparcntiam  cxtcrnamct  opinionem  liomi- 
num  ;  sequitur  cnim  :  Et  plaga  mortis  ejus  cu- 
rata  est.  Sic  c.  5.  6.  ait :  Vidi  agnum  lanquam 
occisum;  Christus  cnim  vcrc  fuit  occisus  ,  scd 
visus  cst  Joanni  lanquam,  id  est,  similis  agUO 
occiso.Simulabitenim  AntichrislusinslarChrisli 
vcrum  a  morte  resurrectionem. 

Jam  quoad  sensum,  Alcazar  qui  pcr  bcstiam 
accipil  Romanum  Imperium  ,  et  Imperatorcs 
Ecclesiam  pcrsequentes,  sic  exponil :  Vidiunum, 
id  est,  primum  caput ;  puta  primum  Imperato- 
i  em  perscculorem Ecclesiae,  nimirum  Neronem, 
occisum,  elmox  in  Domitiano  ejus  successore 
quasi  suscilalum  et  reviviscentem  ;  Domiliunus 
cnim  persecutionemaNeroneinchoalam,  etsub 
Titoet  Vespasiano  sopitam,suscitavit  et  inslau- 
ravit.  Hincvetercs  nonnulli  simplicitaic  dccepti, 
dum  allegoriam  non  ulallcgoriam,  scd  ut  sonat, 
intclligunt,  putaruntNeronem  fore  Anlicbrislum, 
el  rursum  in  (ine  mundi  suscitandum  ct  appari- 
lurum,  uti  refert  S.  Hier.  in  Dan.  11.  inter  quos 
fuit  Viclorinus  scribens  in  illud  Apoc.17.  Et  ipsa 
octava  cst.  Sic  et  Prosper  in  Dimidio  temporis 
c.  8.  Verum  haec  persecutionis  instauralio  uon 
fuit  miraculum,  ncc  mirabile  quid,  aut  novum 
ct  inauditum  :  quod  lamen  bic  fuissc  li(|uet,  tum 
cx  aliis,  tum  ex  eo  quod  subditur  :  Et  admirata 
cst  universa  terraposl  bcstiam,  ila  scilicet  ul  bcs- 
tiam  sequerclur,  colerct  et  adoraret,  utsequitur. 

Crsece  eSt,  xsa  &v.\j/xz>7Tti  ev  olri  rtj  •/■/)  07tt(j&j  tov  dqptov, 

id  est,  et  admiratio  fuit  in  lota  terra  post  bes- 
liam.  Quocirca  impertinens  et  praeposlera 
planc  est  expositio  Lutheri,  lllyrici,  et  Davidis 
Chytraei,  qui  paritcr  censent  bestiam  esse  Ro- 
munum  Impcrium,  quod  vulneralum  erat  ad 
morlcm,  id  est,  plane  declinabut  et  deficicbal ; 
sed  Anticbristus,  inquiunt,  id  est  Pupa,  aliud 
rcsuscilavit,  cum  ipsum  in  Carolum  Magnum 
trunstulit.  Utenim  alia  taceam  ,  contigit  boc  sub 
annum  Domini  800,  cum  ipsi  contendant  Anli- 
cbristum  coepisse  regnare  Romae  anno  G0O. 
Rursum,  binc  sequitur  Carolum  Magnum,  om- 
nesque  ejusposteros  Imperatores,  essc  creatu- 
ras  et  proles  Anticbristi  :  quae  contumelia  csl 
atrocissima  inMajestatemlmperialemtotumque 
hnperium.  Longius  abeunt  ulii ,  qui  per  cuput 
unum,  idest  primum  ,  accipiunt  Julium  Caesa- 
rcin,  quoocciso  videbatur  Imperium  Romanum 
periisse,  sedmox  Augustus  illud  suscitavit. 

Dico  ergo,  sensusest  primo,  q.  i\.Vidi  unum  de 
capitibus,  icl  est,  primum  de  regibus  Anticbristo 
subjectis  ,  percussum  plaga  morlifera,  v,  g.  in 
bello  quod  pro  Anlicbristo  gerct,  sauciari  usquc 
ad  morlcm,  eumque  sunari,  viUeque  restilui  ab 
Aniicbristo  ope  et  virtute  diabolica  ;  unde  om- 
nei  ejus  vires  admirati  ei  sc  subdidcrunt ;  ita 
Arcias,  Suarez  tract.  dc  Anticbristo,  et  alii. 

Sccundoet  potius,  unum  dc,  capitibus,  intelligc 
ipsum  Anlicbristum,  qui  bcslia  scpliceps  est, 
simulque  cjusdcm  caputprimumet  praecipuum; 
nain  v.  12.  dicuntur  bomincs  adorasse  bestiam 
cujus  curataest  plaga  :  adorabunt  autem  Anli- 
chrislum,  non  autcm  aliqucm  alium  e  rcgibus. 
1'ingcl  crgo  Anticbrislus  plagam  lctbulcm  cl  in- 
eurabilctn,  cx  caquc  m  moituum  simulabit ,  ac 
(riduo  iransacto  inopinato  onmibus  se  rcdivi- 
vum  sislct  ct  ostcndct ,  ut  scilicet  hac  ratione 
iiniuiiir  Christum  lcrlio  dic  a  morle  resurgcn- 


tem.Ita  Beda,  Primas.  Ricbard.  Ansbertus.  Di- 
cit  aulem  unum  ,  quia  ,  ut  videbimus  c.  17.  pro- 
pric  unum  tantumeritcaput  Anticbrisli  jreliqua 
cnim  sex  aliorum  regum  sunt  :  dicuntur  tamen 
ct  illa  Antichrisli ,  quia  illorum  regna  sibi  vin- 
dicabit,  eaque  sibi  subjiciet  etquasi  incorpora- 
bit  Anticbristus,  ut  in  ipso  quasi  cupitc  sit  to- 
tuin  regnum  impiorum  ,  tolumque  corpus 
diaboli ;  omniuin  cnim  regum  qui  se  prcecesse- 
runt  impietatem  el  tyrannidem ,  aeque  ac  poten- 
liam  et  dominalionem,  ipse  unus  continebit  ct 
snperabit. 

Nota  plagam  banc  Anticbristi  revera  non  forc 
mortiferam;  sed  talis  videbitur  hominibus  lan- 
tum  ,  non  autem  talis  reipsa  erit :  vel,  si  revera 
erit  incurabilis,  idtanlum  erit  respcctu  artisct 
opis  humanae.  Daemoni  enim  lolum  nostrum 
corpus  pcrvudcnti ,  vircsque  herbarum  elphar- 
macorum  penetranti  naturaliter  curabilis  erit, 
uc  proinde  ejus  curatio  nec  vim  creali  agentis 
(  qualis  est  angelus  et  daemon )  transcendet , 
nec  miraculum  erit.  Deus  enim  clavem  et  po- 
tentiam  miraculorum  sibi  reserva\  it. 

l\.  Er  adoraverunt  dkaco.nem  qct  dedit  potes- 
tatem  BESTr.E,  ]  suscitandi  se  a  morte  :  vere  ergo 
lunc  adorabunt  diabolum ,  quasi  numen  Anti- 
christi. 

Et  ADOn.AVEnuNT  bestiam.  ]  Alcazar  draconis 
adoraiionem  propric;  besliae  vero,  id  cst,  Roma* 
ct  Romani  Imperii ,  improprie  accipit,  ut  signi- 
licet  stultam  reverentiam  ct  ca^cam  subjcclio- 
nein,  quas  cst  quasi  quaedam  adoratio.  Ita  enim 
Roma  a  Ccnlilibus  scriptoribus ,  vel  potius  adu- 
latoribus,  vocata  est  terrarum  Dea,  gentiumqw . 
Et  Gollzius  numismata  plura  exhibet  cum  hac 
inscripiione  :Pw^s  ^vx,  Roma  et  Augusti  templum, 
l\omai  De&,  etc. 

Vcrum  propric,  ut  draconis,  ita  ct  bestiae,  id 
est  Anlicbristi  ,  adoralio  accipicnda  est  ;  volct 
enim  ipseadorari  ulDeusJdeoque  quaai  numcn 
scdebit  in  templo  Dei,  ut  ait  Apostolus  2.  Thess. 
2.4. 

Dicentes  :  Quis  similis  besti  e  ?  Ita  Anlichris- 
tum  vocat  Joannes,  scilicet  bestiam  ;  scd  ipsi 
cjus  asseclae  et  Antichristiani  dicent :  Quis  similt.< 
Chrislo  nostro  ?  pro  Messia  enim  et  Chrislo  euni 
recipient  et  colent ;  ita  Beda. 

5.  ET  DATUM  EST  El  OS  LOQUENS  MAGNA  ET  BLAS- 

poemias.  ]  Magna,  id  est  superba,  arroguntiu. 
Sic  psal.  11.  v.  U  et  5.  dicitur :  Disperdat  Doml- 
nus  linguam  magniloquam,  id  est,  tumidam  cl 
arrogantem.  Etpsal.37.  17.  Superme  magna  (  id 
est  praesumptuosa  )  locuti  sunt.  Jaclabit  cnim 
Antichristus  se  esse  Christum  Dei  filium,  ac 
proinde  Deum.  Hinc  secundo  Alcazar,  magna . 
id  est  blasphemias,  ut  vox  et  capialur  pro  id  est. 
Sic  cnim  ait  Poeta  :  Nil  tnagnum  di.rcris,  id  eal 
ne  jactes  blaspliemias.  Et  llorat.  lib.  !\.  Curni 
ode  6. 

Dife  qucm  proles  Niobea  magnne 
Viiulicem  lingua:,  Tilyosque  raptor 
Sensit,  elTrojie  prope  victoraltae 
Phthius  Achillcs. 

Et  d.vta  estei  potestas  i-acerk.  J  Aliqui  Craeci 
codicesaddunt-o;-:,uov,  id  csl,  bclluin  ;  scdmcliu-» 
aliitollunt,  vi  lcsunt  gcncratim  faccrc,  idesi. 
;ii,rcre  quidquid  libucrit. 

Me.NSES  oi  kDltAGIIfTA  duos,  ]  id  cst.  iTes  aiino». 
cum  diniidio  ;  vide  dicla  cupnl  11.  vera.  '-'.  et  3. 

G.  Et  api.i\cit  os  $ODll  in  BL  \sniEMi  \s  ad  Df.um, 


12S2  COMMENTABIA  IN  APOCALY 

RLA&PIIEM  ARE  NOM  EN  KJfi,  ET  TAIIEUIN  ACIT.UM  EJIR, 
KT  F.OS  Q«|  1N  COBLO  HAMTANT.  ]  AulichlislUS  ClgO 

prinio  blasphcmabii  Deum  ;  erit  enim  atheus, 
tollelque  omnem  Deum  ci  numcn,  ntipscsolus 
pro  Dco  colatur,  ut  dixi  2.  Tbess.  2.  U.  Secun- 


labernaculum,  id   cst  Ecclcsiam  ct 
lcrlio  ,    sanclos   onines  ,  ccBliles  ct 


<lo  ,  ejus 
icmpla  ; 
Beatos. 

iliuc  patet  Antichrisii  pwcursores  esse,  ejus- 
(]iie  spirilu  agi  nostros  Novanles,  qui  tcniplo- 
rum  cullum,  et  Sanclorum  venerationem  op- 
ptignant,  ct  abolere  conantur.  IIoc  enim  quod 
ipsi  incboant  perGcict  Anlicbristus. 

Antichristus  ergo  rex  orbis  baberi  volet,  ac 
praedicabit  se  verum  Christum  esse  mundi  ser- 
vatorem  ;  Christum  vero  noslrum  imposlorem 
fuisse  :  quae  de  Christi  miraculis,  regno,  mortc, 
resurrcclione  et  ascensione  in  ccelos  a  Prophe- 
tis  praedicta  sunt,  in  sese  uno  omnia  cerlissime 
implenda,  Quare  ct  mortuum  se,  el  a  mortuis 
rcsurgentem  simulabil,  ac  post  tres  annos  cum 
tlimidio  ex  monte  Ollveli,  iu  quo  Cbristus  in 
ccelum  ascendit,  pariter  elipse  in  ccelum  con- 
scendere  tcntabit ;  sed  ibi  a  Cbrislo  conficielur 
(l  dejicicturin  tartara.  Ila  exDanieleet  Apoca- 
lypsi  docentS.  Hieron.  Richard.  Anselm.  S.  Tho- 
mas  ct  S.  Greg.  30.  Mor.  3. 

7.  ET  EST  DATUM  ILLI  BELLUM  FACERE  CUM  SANC- 

ns,  et  vincere  (  bello  subjugare,  capere  et  oc- 
cidere)  eos. 
Et  data  est  illi  potestas  in  omnem  tribum  et 

POPULUM,    ET    LINGUAM,    ET    GENTEM.  ]  HitlC    palCt 

Antichrislum  sensim  ila  suum  dilatalurum  im- 
perium,  ut  landem  liat  orbis  monarcba,  illud- 
que  non  aliis  quam  terrae  finibus  terminetur. 
lia  Joseph  Acosta  ,  lib.  2.  de  Temp.  novissimis 
c.  9. 

S.  Et  adoraverunt  eam  (  besliam ,  id  est  Anti- 
chrislum)  omnes  qtji  inhabitant  terram,  qui 
lerrena  sapiunt,  hominesterreni  et  impii,  unde 
limitans  subdit :  quorum  non  sunt  scripta  nomi- 
na  in  libro  vit,e.  ]  Hiuc  mystice  Alcazar  :  Ado- 
rare  bestiam,  inquit,  est  mundum  diligere  et 
colere. 

QUORUM  NON  SUNT    SCRIPTA  NOMINA  IN  LIBRO  VI- 

T/E  Agm,  qui  occisus  est  ab  origine  mundi.]  Ali- 
<|iii  post  occisus  est,  ponunt  comma,  etrbab  ori- 
gin.emtm.di  referunl  ad  non  sunt  scriptanomina. 
lla  Andreas,  Aretas,  Ticonius,  Ambros.  Beda, 
Riberaet  Alcazar,  tumque  sensus  estfacilis,  sci- 
licetadorassebestiamillos,  qui  aboriginemundi 
non  suut  scriptiinlibro  vilae,  id  est,  quinonsunt 
prajdeslinati,  sed  reprobi.  Verum  alii,  uli  vici- 
nius,  ita  planius  rb  ab  origine  mundi  referunt  ad 
occisus  esl,  tolluntque  comma  quodaliimedium 
ponunt,  uli  idipsum  tollunt  Biblia  Romana  et 
ulia  passim.  Tuncque  sensus  est  duplex  :  pri- 
liuis,  q.  d.  Ab  origine  mundi,  id  est  jam  olim , 
ab  initio  ,  et  ante  omnia,  ab  omni  aevo,  puta  ab 
;cterno,  Agnus  occisusest,  id  est,  occidi  decre- 
lus,  pracscitus  et  prsedeslinatus  a  Deo;  quia  ejus 
merito  omnes  electi  prajdeslinati  et  scripli  sunt 
in  libio  vitae.  Quocirca  est  bic  elegans  antithe- 
sis  inter  librum  vitae  et  Agnum  occisum  :  illa 
cnim  vita  ad  quam  destinanlur  electi,  effectus 
et  fructus  est  passionis  et  mortis  Christi.  Hinc 
ciTiconius  pro  ei-ray^£v6u,  id  est,  occisus  est,  legil 
leopuyto/uwj ,  idcst,  signatus  est.  Sic  Paulus  ait 
Ueum  dcdisse  ( id  est  dare  decrevisse  et  praedcs- 
liuasse)  uobis  sua  dona  aute  tempora  sa?cula- 
ii.i,  "J.  Timoth.  1.  v.  {J.  Sacpe  enim  per  beJwais- 


PSl.N  S.  JOANMS.  Cap.  XIII. 

lnum  verba  rcalia  promculalibus  ponunlur,  ul 
alibiostcndi.  lla  Ilugo,  Gagneius,  et  alii  bic,  ac 
Gregor.  de  Valentia  3.  p.  q.  19.  disp.  1.  punclo  3. 
ct  Gabriel  Vasquez  3.  p.  disp.  77.  num.  G6. 

Secundo,  Agnus  occisus  est  ab  origine  mundi 
nonin  se,  sed  in  suistypisel  liguris,  putasanc- 
tis  Palriarchis  et  Prophetis,  qui  fidei  et  pietalis 
causa  occisi  sunt.  Ita  Ambros.  Anselm.  Ansbert. 
Tbomas,  Hugo,  Viegas  et  alii.  Christusergo  fuit 
Agnus  occisus  ab  origine  mundi ,  quia  praesig- 
natus  fuit  primo  ,  in  sacrificio  Abelis,  qui  oblulit 
primogenita  ovium,  id  est  agnos ,  Domino  ;  ac 
proinde  Deo  placens  ,  ipsemel  quasi  agnus  in- 
nocens  factus  est  victima  Deo,  cum  a  parricida 
Cain  occisus  primus  extitit  orbis  virgo  et  Mar- 
tyr.  Secundo,  in  ariete  siveagnomasculo,  quem 
pro  Isaac  subsliluit  el  immolavit  Abraham  Ge- 
nes.  22.  13.  Sicenim  in  Chrisli  passione  Judaeis 
et  lortoribus  pro  dcitale  surrogala,  passa  et 
immolata  est  bumanilas.  Terlio,  in  agno  pas- 
chali,  de  quo  fuse  dixi  Exodi  12.  Elenim  pasclui 
nostrum  immolalus  est  Chrislus.  Agnus  redemit 
oves  ,  Christus  innocens  Patri  reconciliavit  pecca- 
tores.  Quarto,  in  jugi  sacrificio;  quotidie  enim 
Hebraei  ex  lege  Exodi  29.  38.  immolabant  Deo 
tam  mane  quam  vespere  agnum  :  et  hoc  cst 
sacrificium  matutinum  et  vespcrlinum  ,  quod 
saepe  offertet  refricat  David  in  PsalmiSj  etPro- 
pheta?.  Ila  Origen.  Cyrill.  et  Euthym.  in  Joannis 
c.  1.  1U.  Quinlo,  in  aliis  ovibus  et  agnis,  qui 
ex  lege  Dei  omni  festo  offerendi  erant.  Sexto  , 
quia  ab  lsaia  c.  35.  7.  et  Jeremia  c.  11.  v.  19. 
Christus  comparatur  agno.  Hinc  et  Joannes  Bap- 
tista  demonstrans  Judaeis  Christum  sive  Messiam 
eis  promissum  :  Ecce ,  inquit ,  Agnus  Dei,  eccc 
qui  tollit  peccatum  mundi. 

Eleganler  aeque  ac  vere  S.  Paulinus  epist.  27. 
ad  Aprum.  Abinitio,  inquit,  sceculorum  Christus 
in  suis  patituret  triumphat  :  in  Abel,  occisus  est  a 
fralre  :  in  Noe,  irrisus  a  filio  :  in  Abraham,  perc- 
grinatus:  in  Isaac,  oblatus  :  inJacob,  famulatus; 
in  Joseph,  venditus :  in  Mose ,  expositus  et  fugalus.- 
in  Prophetis ,  lapidatus  et  sectus  :  in  Aposlotis 
tcrrce  marique  jactatus  :  in  Martyribus ,  loties  ei 
tam  varie  occisus.  Ipse  et  in  te  patitur  opprpbria 
et  ipsum  in  te  odit  hic  mundus ;  sed  gralias  ipsi 
quod  vincit  cumjudicatur,  et  triumphat  in  nobist 

9.  Si  quis  iiabet  aurem,  audiat,  ]  tum  ea  quas 
jam  dixi  de  beslia ,  ejusque  adoratione,  tum  po- 
tius  ea  quae  sequuntur  de  sortium  commuta- 
tione.  Haec  enim  res  magni  esl  momenti,  mag- 
namque  poscit  attentionem. 

10.  Qui  m  captivitatem  duxerit,  in  captivi- 
tatem  vadet.  ]  In  graeco  pro  duxerit  et  vadet , 
est  elegans  paronomasia  in  verbi  awxyu,  uoayet. 
Sensus  esl,  q.  d.  Nolite  turbari,  o  fideles  ,  cum 
videbitis  Antichristum  ita  saevire  ad  libilum,  ac 
prosperari,  quia  landem  et  ipse  qui  alios  ca- 
pit,  capielur  a  Christo,  imo  a  diabolo  captivus 
et  v  inctus  rapietur  ad  tartara  ,  aeternumque  ge- 
bennae  carcerem. 

QUI   IN  GLADIO    OCCIDERIT,  OPORTET  EUM  GLADIO 

occidi.  ]  Ingladio,  id  est  gladio,  est  bebraismus; 
Hebraei  enim  instrumentis  adjungunta,  id  est, 
in.  Jam  gladio,  id  est,  violenta  caede  ,  morte  et 
ultione.  SicMatth.  26.  52.  ait  Christus  :  Omnes 
qui  acceperint  gladium,  gladio  peribunt  ;  gladio, 
id  est,  violenla  morte,  Deo  ulciscenie  :  non  au- 
lem  quod  tales  homicidas  omnes  praecise  gladio 
interficiantur.  Significat  ergo  Anticln  islum  bo- 


COMMhNTARlA  1N  APOCAIA 

niicidnm,  imo  panicidam,  paritcrviolenta  mor- 
le  a  Deo  occidendum  el  Irncidanduni. 

Hic  (in  liis  rebus  adversiaet  |)ersecutionibus, 
earumque  longanimi  tolerantia,  el  spe  libera- 
tionis  patebit  et  splendebit)  patie.ntia  et  fides 
Saisctouum.  ]  q.  d.  In  lanta  Antichrisli  persecu- 
lione  et  prosperitate  probabitur  et  declarabitur 
illustris  virtus,  constantia  el  iides  SanclorUm  ; 
quia  ipsi  cmn  fide  patieniiam  rctincbunt,  spe- 
ranles  brevi  sortium  connnutationeni ,  scilicet 
Anticbristi  d(  ■pressionem  el  vindiclam,  suain 
vero  exallalionem  et  gloriam. 

Nota :  Tribulaliones  sunt  quasi  lydius  lapis.qno 
probatur  iidelilas  el  conslantia  Sanctorum.  Hoc 
est  quod  ait  Eccles.  c.  27.  G.  Vasa  ftguti  probat 
fornax ,  et  homines  juslos  tentalio  tribulationis. 
ilinc  Tobias  12.  13.  dicitur  :  Quia  acceplus  eras 
Deo ,  necessc  fuit  ut  tentatione  probarct  le.  Unde 
Arabicus  bic  vertil:  Etqui  liabct  patienliam  et  fi- 
dem  sanctorum,  bcatus  cst.  Est  ergo  patientia 
quasi  tborax  iinpenetrabilis,  omnes  hosiium  ic- 
lus  excipiens  et  elidens.  Quocirca  (ideles  hoiia- 
lur  Apostolus  llebr.  12. 1.  dicens  :  Per palicnlium 
curramus  ad  propositum  nobis  certamen.  Et  S.  Ja- 
cobus  c.  1.  2.  Omne  gaudium  exislimale,  fratres 
mci,  cum  in  tcntationcs  varias  inciderilis  ;  scien- 
tes  quod  probatio  fidei  vestra  paticntiamoperatur ; 
palienlia  aulem  opus  pcrfeclum  liabel ,  ut  sitis  per- 
fectiel  inlegri,  innulto  deftcientes.  Rursum  Apos- 
io!us  ad  Rom.  5.  3.  Tribulalio,  ait ,  patientiam 
operatur ,  patienlia  aulcm  probationcm ,  probatio 
i  crospem,  spcs  autcm  non  confundit.  In  fine  ergo 
inundi  erunt  viri  patientissimi  et  fortissimi  , 
ideoque  Martyres  illustrissimi. 

Moral.  vide  hic  ul  virtus  per  adversa  splen- 
descatetad  gloriam  evadat.  Gagates  accenditur 
aqua,  oleo  restinguitur,  ait  Plin.  I.  36.  c.  19.  Ita 
in  adversis  vera  virlus  ardet,  tepetin  prosperis, 
et  affuso  voluptalis  oleo  languescit  et  obruitur. 

Nam  virlus  futilo  nomen, 
Ni  decus  adfuerit  paticndo,  ubi  tempora  lethi 
Proxima  sint,  pulchramquc  petat  per  vulnera  laudem, 

ait  Silius  lib.  9.  Dionysias  lapis  fuscus  est,  ru- 
beas  liabens  notas  ;  qui  si  aquae  mixttis  contera- 
tur,  vinum  fragrat,  ait  Solinus  :  ila  virlus,  ad- 
versis  excitata  et  quasi  conlrila,  fragrat  acrius. 
Quocirca  recte  Ovid.  lib.  h.  Trist.  eleg.  3. 

Materiamque  luis  Iristcin  virtutilms  imple, 

Ardua  pcr  praecepa  gloria  vadit  iter. 
Hectora  quis  nosset,  felix  si  Troja  fuissel  ? 

Puhlica  \irlutis  per  mala  facla  via  est. 

Et  Aralus  lib.  1.  in  Acta  Apostol. 

Nec  cedite  curis. 
Virluti  damnosa  quics,  nullumquecoronat 
lu  stadio  sccurus  honor  :  sua  gloria  forli. 
Cauaa  laboris  erit,  rarusquead  gaudia  milea 
Cui  pax  sola  fuil,  victoria  semcn  ab  hoste 
Acci[>ii. 

Pulegium  hieme  floret,  rigenle  tibique  frigore. 
Unde  Cicero lib.  1.  de  Divinat.  Masculorum,  ait, 
jrcuscutabrunia  dicuntur  attgcri,  etpulegium  ari- 
tlum  florescere  ipso  brumali  die  :  ita  /.'  ret  adver- 
tis  agitata  virttts.  llinc  S.  Ambros.  lib.  1.  offlc. 
c.  39.  Forlitudo,  ait  ,  imminentibus periculis  or- 
namenta  defendit  virlutitm  omnium,  ei  inexpia- 
bili  prcelio  adversus  omnia  vitla  decernit :  invicta 
adiabores,  fortis  ad  pericUia ,  rigidior  adversus 
iptates,  diira  adversus  Uiecebras. 

CORMEL.    \    LAPIDB.      TOM.    X. 


1'SIN  S.  JOA.WIS.  Cap.  XIII.  1255 

Innumismate  Trajani  visebatur  clava  leoninr) 
insidens  capiti ,  nimirum  vir  fortis  et  sapiena 
est  ww&e/wttop  oinnium  domitor,  instar  Dei  cu- 
jusdam  terreslris. 

Sapiens autem  vicinus  proximusque diis  consistit, 
txcepta  inorlatitate  similis  Deo,  aitSeneca  caj).  8. 
Iib.  de  Constantia  sapientis.  Idem  epist.  66.  hunc 
dat  veras  viilulis  lypum  :  Oucmadmodum,  ait , 
minora  lumina  clarilas  solis  obscurat ;  sic  dolorcs , 
molestias ,  irijurias  virtus  inagniludine  sua  etidtl 
alquc  opprimit  ;  ct  quocumque  affutsit  ibiquidqttid 
sinc  illa  apparet,  cxtinguilur ,  nec  viagis  ullam 
porlioncm  Itabent  incommoda,  cum  invirtutem  in- 
cidcrinl,  quaminmari  nimbus.  Quocirca  Carolus 
Rex  Neapolis  in  insignibus  habtiii  rupem  terra 
scissam,  in  cujuscaciimineeratcrux.in  summa 
cruce  rosa  cum  hoc  lemmate  :  In  patientia  sua- 
vilas. 

11.  Et  vidi  aliam  bkstiam  ascendentem  de 
teiuia,  i.t  babebat  cobnua  doo  simieia  acm,  et 
loquebatiir  sicut  draco.  ]  Primo ,  Lyran.  Au- 
reoltis,  et  Domin.  Soto  in  h.  senlent.  dist.  /i9. 
quasst.  1.  a.  2.  per  priorem  bestiam,  de  qua  v.  1. 
accipiunt  Sinocbium,  vel,  utalii  vocant,  Sirocm, 
aut  Sirum  Cosroaj  regis  Persarum  filium,  qui 
multos,  uti  Anastasium  ,  aliosque  sepluaginta 
monachos  martyrio  affecit  :  per  hanc  vero  bes- 
liam  accipiunt  Mabomet  auctorem  Mabometis- 
mi,  cujus  miracula  narrant  Saraceni.  Primum  . 
(|uod  sine  dolore  prodierit  ex  utero  matris  ,  cir- 
ciimcisus  et  hilaris.  Secundum  ,  quod  in  ejus 
nalali  onmia  idola  per  lotum  orbem  corrtierint. 
Terlium,  quod  Lucifer  arreplus  ab  Angelis  tunc 
immersus  sit  in  profundum  marc.  QuartUDl, 
quod  venti ,  aves  et  nubes  de  ejus  educatione 
decertarint.  Quinlum,  quod  asina  vocehumana 
eum  vocaril  sigillum  Prophelarum.  Sexlum  , 
qnod  nubes  atra  semper  etiam  coelo  sereno, 
ejus  cajiiti  incubuerit.  Septimum,  quod  lunam 
bipartito  divisam  conjunxerit  et  compegerit; 
hinc  Turcaa  vcneraniur  lunam,  camque  in 
vexillis  caslris  praeferunt.  Octavum  ,  quod  An- 
geius  sit  eilocutus.  Nonum,  quod  arbor  fici  ab 
eoevocata,  ei  humiliter  se  inclinarit.  Decimum, 
quod  bosetagnos  ei,  quasimaximo  intcruuntio 
Dei,  loculi  sint.  Quocirca  asscrunt  Mahoinetis 
nomen  fuisse  ante  mundi  crealionem  in  con- 
spectu  Dei :  et  quod ,  nisi  fuisset,  nequaquam 
mundum  condidisset.  Mahomet  instiiuit  imagi- 
nem  bestia?,  id  est,  snmmum  sus  sectaepontifi- 
cem  ,  quem  Turcas  Calipham  vocant  ,  quem 
summe  reverentur,  cuique  obediunt  uii  nos 
Romano  Ponlifici.  Character  ejus  est  circum- 
risio,  aliaeque  cseremonite  ab  eo  inductae.  In- 
junxit  su33  sectse  asseclis,  ut  cum  nullo  de  n>li- 
gione  et  lege  sua  dispulent,  sed  quemlibel  eain 
blasphemantem  interficianL  Numerus  nominis 
ejus  666  signiflcat,  ait  lnnocent.  111.  quod  secla 
liaec  durabit  666  annis.  Verum  jam  mille  annis 
dura\  il  ;  coepit  enim  sub  annuni  Cluisli  sexreii- 
tesimum. 

\d  lianc  senlenli.im  accedunt  .loanne.s  Annitis. 
et  e\  eo  Hentenius  in  judicio  de  Apocalypsi, 
cpiod  velut  prologus  prxfigitur  commentariis 
Aret.e  in  Apocalypsio.  Ili  enim  per  bestiam  halic 
intelligunt  Mahometem,  quem  asserunt  fuisse 
Anticbrislum.  Verum  Mahomelem  non  niissc 
Antichrislum ,  multis  cerlisque  rationibus  de- 
monstral  noster  Suarei  tractat  de  Antichrislo, 
ei  Pererius  iraciat.  de  hac  n".  scilicet,  quod 
Mabotnel  non  sit  AnlichristUS. 

155 


1234  COMMKYfARIA  IN  APOCALV 

Seeondo,   Alcazar  sictil.  pcr  besiiatn  maris, 
\.  1.  ita  cl  perliano  bestiam  lerrae  accipit  Rotna- 
nttm  Inipcriiini  Ecclesiam  Chrisli  impugnans  ; 
pcr  bestiam  enim   maris  significatur  Romani 
hnperii  ampliludo  el  majcstas  ,  quae  Evangelii 
humilitali  cx  diainelro  eralaclvcrsa;  pcr  bestiam 
lerr;e   vero  significalur  terrcnus  eltrenatarum 
eupiditatum  afieclus,  qui  in  Romanis   aliisque 
gentibus  cis  suhdilis,  integer  ac  vivus  cxstahat. 
Atque,  ut  verho  dicam ,  significantur  hic  tres 
lidelium  et  Ecclesiac  hostcs  ,  scilieet  draco,  id 
estdiaholus,  hestia  maris,  id  est  mundus ,  et 
beslia  lerrae,  id  est  caro  :  qui  trcs  pariler  signi- 
licanlur  et  alludunt  ad  Satanam,  Leviathan  et 
Rehemoth,  dc  quihus  in  lih.  Joh  fit  menlio.  Duo 
cornna  hestiae  sunt  comminatio  ac  severitas , 
quibus  sapienlia  carnisEvangelium  exterminare 
conabatur.  Secundario  duo  hcec  cornna  fnerunt 
duo  insigncs   Magi  caeteris   nohiliores,    nimi- 
rum  Simon  Magus    et    Apollonius   Tyanaeus  , 
qui  Christo  et  Aposlolis  per  falsa  miracula  et 
inanem   sapienliac   ostentationem  pertinacissi- 
me  repugnarunt.  Loquebatur  sicut  draco ,  id  est, 
Joquela  ejus  dnlcis  erat ,   seseque  fucile  insi- 
nuans,  ita   ut  illam  andire  perinde  esset,  ac 
serpentis  vel  diaholi  sihilos  exaudire.  Viri  enim 
spirituales  dicunt  et  docent  carnis  loquelam  et 
instinctum  esse  loqnelam  et  instinctum  daemo- 
nis.  Alludit  ad  loquelam  serpentis ,  qui  Evam 
per  gulam  decepil,  persuadendo  ei  pomi  veliti 
esum,    Gen.   3.   Hinc  Jacoh.   c.   3.  15.  de  hac 
carnis  sapientia  ait,  quod  sit  terrena,   anima- 
lis,  diabolica,  quia  scilicet  loquilur   ut   draco. 
Fecit  ignem  de  ccelo  descendere ,  id  est ,  prae  se 
tulit  zelum  divinum  et  velut  coelo  delapsum; 
quasi  eum   ad  persequendam  Ecclesiam  nihil 
aliud  slimularet,  quam  zelus  honoris  et  cultus 
diis  impendendi.  Fecit  et  imaginem  bestiae  lo- 
qui;  quia  per  idola  daemon  loquebatur  et  dabat 
responsa.  Ila  ipse  ex  suo  fine  et  scopo. 

Tertio,melius  S.  Gregor.  33.  Moral.  20.  Aretas, 
Rupert.  Haymo,  et  Pannonius  hic  per  haiicbes- 
ti:un  accipiunt  universos  Antichristi  ministros, 
maxime  praecones  et  praedicatores.  De  terra 
quippe  ascendere,  inquit  S.  Gregor.  est  de  terrena 
gloriasuperbire.  Quce  habet  duo  cornua  Agni  simi- 
lia;  quia  pcr  hypocrisin  sanctitatis  ,  eam  quam  in 
se  veracite?' Dominus  habuit,  singularem  sibi  inesse 
sapientiam  mentitur  et  vitam.Sed  quia  sub  Agni 
specie  auditoribus  reprobis  serpentinum  virus  in- 
fundit,  recte  subditur:  Et  loquebatur  ut  draco. 

Quarto  et  optime,  Amhrosius,  Andreas,Ire- 
naeus,  lib.  5.  c.  28.  Tertullianus,  lib.  de  Resur- 
rectione  carnis,  c.  25.  Ribera,  Viegas  et  alii, 
per  hanc  bestiam  accipiunt  insignem  aliquem 
impostorem  ,  quierit  quasi  praecursor  et  praeco 
Antichristi:huncenimillehabebitinstarChristi, 
(jui  praecursorem  habuit  S.  Joannem  Baplistam. 
Quocirca  Irenaeus  ,  lib.  5.  sub  finem  eum  vocat 
hyperaspistem  et  armigerum  Antichristi.  Atque 
hac  ratione  Anlichristus  qui  volet  coli  ut  Deus  , 
imitahilur  mysterium  SS.  Trinitatis,  quae  estin 
Deo,  scilicet  ut  draco  sit  Pater,  ipse  sit  Filius, 
hic  vero  impostor  ejusque  praeco  sit  instar  Spi- 
ritus  sancti ;  sicut  enim  Palri  Christus  defert, 
ct  Chrislum  Spiritus  sanctus  clarificat  :  ita  dia- 
holum,  ut  patrcm  suum  colet  Antichristus, 
Anlichrisium  pseudoprophcla  hic  signis  magnis 
praedicabit,  et  nobiiitabit.  Ita  Josephus  Acosla, 
1.  2.  de  Tempor.  noviss.  cap.  17.  qui  et  cap.  11. 
uimirum  cujusdam  praecursoris  Antichristi  in 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIH. 

Peni  a  se  visi  refert  exemplum  :  qui  cum  essel 
Doctor  Theologus,  et  qtiasi  oraculum  illius  loci 
haheretur,  a  inuliercula  deceplus,  se  dicebul 
esse  redemptorom  mundi  per  ellicaciam  ;  Chris- 
lum  vero  fuisse  tanlum  per  sufficientiam;  ideo- 
que  llammis  traditus,  perlinax  in  sua  superbia 
et  lueresi,  his  miser  a  morle  pra^senti  in  aeter- 
nam  iransiit. 

Et  harf.bat  cornua  duo  similia  Acni.]  Haec 
duocornua  cruntspecics  ci  simulatio  mansucla) 
sanctimonioe ,  ut  videatur  csse  Agnus,  et  potes- 
las  faciendi  miracula  ,  ut  videatur  esse  thauma- 
turgus  inslar  Christi  ;  quibus  quasi  cornihus 
polentissime  sihi  homines  conciliahit  ,  pluri- 
mosque  ad  Antichristi  sectam  el  jugum  trahet. 
Possent  secundo  duo  cornua  significare  duos 
ejus  administros  et  cooperatores  insignes  do- 
libus  jam  diclis  ad  decipicndum  instructos.  Sic 
enim  besliae  ,  id  est  Antichristi ,  cornua  decem  , 
eruntdecem  reges,  ejus  administri  et  adjutores. 
Terlio,  Josephus  Acosta,  lib.  2.  de  Tempor.  no- 
viss.  cap.  17.  Duo,inquit,  cornua  Episcopalis 
dignitatis,  puta  mitree  sive  infuhe  ( haec  enitn 
est  hicornis)  insigne  sunt.  Videturergo  quod  hic 
pseudopropheta  eril  Episcopus  quispiam  apos- 
tata,  et  simulator  religionis,  Ecclesiastici  ho- 
noris  proditor  ,  qui  draconis  venenum  suis 
sermonibus  populo  propinabit.  Porro  insulse 
haeretici  putant  hic  taxari  gradum  el  milram 
Episcopalem  ,  quasi  biformem,  cum  polius  lau- 
detur;  vocatur  enim  duo  cornua  Agni,  id  est, 
duo  robora  ac  ornamenta  Christi.  Non  ergo  in- 
fula,  sedinfulatus  apostata  taxatur ,  qui  perfide 
hisce  cornibus  Christi  ahutetur  ad  sectam  An- 
tichristi  propagandam.  Sic  olim  Ursacius,  Va- 
lens  ,  Eusebius,  aliique  Episcopi  Arii  haeresim 
propagarunt. 

Nota  :  Cornu  apud  priscos  signum  et  symbo- 
lum  eral  regni,  imo  divinitatis.  Alexander  Mag- 
nus,  utvulgo  persuaderet  se  filium  Jovis  Ham- 
monii ,  ejus  cornua  assumpsit,  ait  Athen.  lib. 
12.  et  Clemens  Alexand.  Exhortat.  ad  Gentcs. 
Nam,  ut  Canit  Silius  Ital.  lib.  lft. 

Hammon  numen  erat  Lybicae  gentile  carinaj , 
Cornigeraque  sedem  spectabat  caerula  fronte. 

Bacchus,  priusquam  nascerelur,  habuit  cor- 
nua  quibus  perforavit  Jovem.  Unde  Euripides 
in  Baccho,  actu  1.  eum  vocat  lauricornem. 

Statius,  lib.  2.  Thebaid.  Inachum  cornulum 
facit  : 

Pater  ipse  bicornis 
In  laevum  prona  nixussedet  Inachus  urna. 

Celebre  est  cornu  Amallheae.  A  diis  cornua 
translata  sunt  atl  reges  illos  priscos,  innocenlia 
et  virtute  diis  proximos.  Hinc  aruspex,  visis  in 
capite  Cippi  cornibus,  dixithaecei  regnumLalii 
portendere,  testeOvidio,  lib.  15.  Metamorph. 

Rex  ,  ait ,  6  salve.  Tibi  enim  ,  libi ,  Cippe  ,  tuisque 
Hic  locus  ,  et  Latiae  parebunt  cornibus  arces. 

Io  cornttta  diciturpeperisse  reges  Thebanos, 
tesle  Eurip.  in  Phoeniss.  actu  3. 

Acutum  fuit  Demelrii  responsum  Philippo  regi 
datum  :  Si  Rex  esse  vis  ,  utroque  cornu  bovem 
retine,  id  est  Peloponncsum  ;  testis  est  Plutarch. 
in  Arato. 

Nec  id  solum  apud  profanos,  verum  et  apud 
fideles  et  sacros,  Mosi  Deus  Exodi  3'i.  cornna  , 


COMMENTARIA  1\  APOCAH 

iil  cst,  r;ulios  lncis  instar  corinuim,  aflixil,  ul 
(  uiii  ducem  et  legislatorem  auctoraret. 

Flammca  cornuio  librantem  lumina  vultu  , 
Gcsluntemque  sacris  jura  iaperna  libris. 

Cornu  crgo  symboluni  cst  rol)oris  ct  potcstatis. 
Josepho  ,  id  cst,  postcris  ejus,  puta  regibus  Is- 
rael  ex  liliocjus  Bphraim  nascituris,  benedicens 
Moscs,  Deuter.  33.  v.  17.  Cornua,  ait,  rkinoce- 
rotis  cumua  illius  :  in  ipsis  vcntilubit  gcnles  UBque 
nd  termmos  terrtv.  Et  Deus  Davidi,  psal.  131.  17. 
llluc  producum,  inquit,  cornu  (iinpcrinm  )  David; 
qui  vicissiin  gralo  animo  illud  in  Deum  aucto- 
icm  resignans,  2.  Reg.  22.  3.  Drus ,  ait,  etc. 
i  ornu  satulis  mcce.  Et  v.  ZiS.  Dcus  qui  das  vindictas 
milii ,  ct  dejicis  populos  sub  mr.  Impostor  ergo 
liic  bicornis,  Anticbrisli  doniini  sui  impcritini 
asque  ac  divinilalem,  diiobus  bisce  cornibus 
i  cpravsenlare  ct persuaderc  salaget. 

Sym))olicc,  duo  cornua  snnl  fraus  el  vis,  qui- 
bus  Anticbrisliis,  ejusque  bic  piacursor,  gcn- 
tes  sibi  subigct,  jnxla  illud  vulgalum :  Arte  el 
marle ,  astu  el  ausu. 

Etloqukhatur  sicut  DnACO,]quia  doclrinaejus 
erit  serpcntina,  id  est  callida,  fraudulenla,  ve- 
ncnala  et  diabolica,  ideoque  aptissima  ad  de- 
<  ipiendum  bomines.  Sicut  enim  draco,  id  est 
(liabolus  ,  dccipicns  Evam,  locutus  est  per  os 
scrpcntis,  ila  cl  10([iicntur  per  os  bnjns  pseudo- 
propheioe. 

12.  Et  potestatem  prioius  BS6TIJS  (Antichristi) 
iUIMiM  FACIERAT  IN  CONSPBCTl  KJUS.  ]  (|.  (1.  Ilic 
pseudoprophcta  cl  prsecursor  Antichristi  ,  pro 
Anlichrislo,  el  coram  Antichi  isto  faciet  niira- 
ctila,  omniaquc  illa  in  spcciem  illustria,  quae 
faciet  ipse  Anlichristus,  idque  Antichristo  ipso 
mandante  et  adjuvanle,  ul  per  hajc  facta  et 
signa  persuadeat  hominibus  Anlichristuni  esse 
klcssiam  Dei  Eilium,  idcoquc  adorandum.  Unde 
scquilur  : 

ET  FECIT  TERRAM,  IT  HAIJITANTES  1N  EA ,  ADO- 
r.ARE     IJESTIAM     1'IUMAM    CUJIS    CIT.ATA    EST    PLAGA 

MORTIS.JE/  signilicat  id  csl.  q.  d.  Tcrra,u[  cst,  lia- 
bilantes  intcrra,  boinines  terrcni  lcrrocque  bonis 
allixi,  sinent  se  duci  ab  hoc  pseudoprophcla  ,  et 
adoralmnl  Anlicliristum  ob  cjus  miracula,  prae- 
MTtim  quod  seipsum  a  mortc  visus  sit  sus- 
citaro. 

13.  ET  FIXIT  SIGNA  MAC.NA  ,  XT  ETIAM  IGNEM  FA- 
(T.RET  DE  COBLO    DESCENDERE.  ]  S.    JoailllCS   piaedi- 

cil  bic  tria  miracula  quae  Anlichristus ,  vel  pef 
se  ,  vcl  pcr  siiuni  priecursorcm  facict.  Primum 
est,  quod  simulabil  se  a  plagalcthali  rcsurgcrc, 
ul  dixil  v.  S.  Sccundum  cst  hoc,  quod  igueni  c 
cielo  evocabit  quasi  ejus  dominus,  id  estAnii- 
christus,  sii  filius  el  hseros  Salonionis,  imo  altcr 
Salotnon ,  lie\  de  quo  ail  Scripi.  2.  Paral.  7.  \ .  I . 
Cumquc  eomplesset  Salomon  fundens  preces,  ignis 
d>  scciuiit  dc  <<iio  <t  <h  r<>ravit  holocausta  < l  victi- 
mas ;  ac  aller  Elias,  de  quo  imicm  c  cu-lo  con- 
tra  hostcm  suiini  evocantem  tlieilur,  /j.  ncguin 
I.  v.  10.  Descendit  Uaque  ignis  <lc  caio ,  <t  <i 
ravit  cum ,  ct  quinquaginta  qui  crunt  cutn  eo. 
Ste  enim  hic  imposloi  ignem  e  ccelo  minabilur 
iis  qui  nolenl  cederc  elcrcderc  Antichrislo.  Tcr- 
lium  e.sl  \.  l,"i.    quoil    lacicl    iinagincni   stalua? 
muc  loqui.  Oice  omnia  vel  licla  ,  \el  falsa  eruiil 
miracula  ;  \cl  cnim  vilium  eril  in  maleria  ,  Ut 
rcvera  non  lianl  ;  sed  per  diaboli  oculos  intucn- 
lium  perslringcnlis  pi;esligias  ,   hoininibus  vi- 
deantur  licri,  vel  vitium  eril  iu  forma ;  onmi.i 


PSIN  S.  JOAN.MS.  Cap.  XUI.  1235 

enim  ficnt  vi  non  divina  et  supcrnalurali ,  sed 
physica  el  natuiali. 

Bocestquod  pr.cdixil  Christus,  Ifattb.  2/i.  24. 
Surgent  p$eudochristi  et  pseudoprophetw ,  et  du- 
bunt  signamagna  et  prodigia,  ita  ut  in  errorem 
inducanlur  [si  ficri  potcsl)  eliam  electi.  Et  Marci 
13.  v.  22.  Etdabunt  signucl  portenta  ad  seducui- 
dos  (si  ficri  polesl)  etiarn  eleclos.  El  Paulus,  2. 
Ilicssal.  2.  9.  Cujus  cst  udvcntus  secundum  opc- 
rulioncm  Sutuna ,  in  omni  virlute  ,  et  signis  ,  et 
prodigiU  m<  nducihus  el  in  omni  seduclionc.  Vide 
ibi  dicta.  Ex  eo  cnim  loco  liquet  multa  alia  nii- 
i  aeula,  aut  polius  mira,  faclurum  Antichristuni, 
undc  Sibylla,  lib.  3.  Oracul.  qualiior  alia  addil, 
scilicct  qtiod  Anlichristus  sislct  mare  ,  quod 
sistetsolcm  et  lunain,  quod  inontes  iransferet, 
(piodplurcs  mortuos  suscilabit.  Vcrum,  inquit, 
haec  non  erunt  vera  signa,  sed  fallacia.  Plura 
recensentS.  Mathodius,  Hippolylus,  et  Ephrem 
(piorum  vcrba  citavi,  2.  Thessal.  2.  9. 

1/4.  DlCENS  tTFACIANT  llOmilieS  IMAGIN^.M  nES- 
ri.E,  Ql  .li  BABET  PLAGA.M  GLADII ,  KT  VTXIT,  ]  i(l  CSt, 

suadens  et  persuadens  hominibus  ut  faciant  et 
adorcnt  statuas  Anticluisli ,  qui  percussus  gla- 
dio  et  quasi  occisus,  vidctur  miraculose  resur- 
icxisse  ,  ut  dixi  v.  3. 

15.  Et  datum  est  illi  ut  daret  spiritum  1MA- 
ci.m  liEsriF. ,  i.r  UTLOQUATiR.  1  (|.  d.  Ilic  praccur- 
sor  Anlichristi  in  staluam  Anlirhrcsti  immittil 
spiriium  ,  puta  daemonem  familiarem,  qui  per 
slatuam  loqtielur,  ul  olim  loculus  est  Apollo 
Delphicus,  ilautstatua  Antichristi  videalur  ani- 
niata,  ipsaquc  loqui.  Ita  Ricbardus,  hupcrtus, 
Arclas. 

1G.  Et  faciet  omnes  iiabere  characterem  m 
mam.]  Sicut  nos  g(!rimus  signum  crucis  ,  ait 
Anibrosius,  ila  Anlichristus  faciel  omnes  suiim 
signum,  quasi  charactcicm  gestare.  Puiani  non- 
nulli  quod  Aniichristus  suis  asseclis  notam  ccr- 
tani  fronli  aul  manui  inurct  fcrro,   aut  cullro 
incidet,   aliove  niodo  imprimct  vel  alliget ,  uli 
nos  facimus  pecudibus  et  jumenlis  nostris.  Ta- 
lcm  cniin  notam  Ealinis  significal  character,  el 
(iiiecum  ■/v.zv.-nix  proprie  significat  notam  im- 
pressain  vel  insculplam.  Ita  Vatablus  etViegas. 
Sic  olim  niilitcs  signabantur  sligmatc  in  manu. 
uli  ex  Cod.  Jusliniani  el  S.  Auguslino,  Chryso>- 
tomo,   Prudentio  docct  Eipsius ,  1.  1.   de  Militia 
Romana,  dialogo  9.   Imo  S.   Cregorius,  qpist. 
100.  ad  Mauricium  ,  et  I0o.  ad  Tlieodorum  n\o- 
dicum  ,  ubi  Imperaloris  edicli  menhnit,  ne  quis 
manu  signalus  anle  cxpletam  mililiam  in  mo- 
nastcrium  recipiatur.  (Juin  cl  N "eiietius  ,  libr.  1. 
c.  8.  et  libr.  2.  c.  5.  Puncturis ,  ail,  in  cule  cunctis 
scribttnlur  milites.  lla  Ariani  prcecursores  Anli- 
chrisli,  subllunericorege,  cogebant  Orlhodoxos 
a  saccrdoliluis  Arianis  rebapli/.ari  .  et  liujus  rci 
chirographum   eis  dcinde  tradebant.  Oum  non 
liolxit,   ail  Victor  ITiccns.    lib.  S.   Wandal.  aive 
privutis ,   sive  ncgotiutorihus  ,    ulicubi  Iram 
nisi  scriptum  chururtcris  initio  suum  osltndt  r<  nt 
inort>iii    idot.  scesseab  eis  rehapli/atos  .  quod 
<  ral  peccaium  mortalc.  niorlcnupie  aniiiK-e  at- 
lulcrat)  quum  pcr  r<  v>  luliont  m  s>  rvo  suo  Jounni 
olitn  ostrndcrut   Cltrislus  ,  ubi  dicit ,  nulli  lic<  rr 
uliipiid  <  nii  rr  ,  nisi  qui  liubiu  rit  rliarartu-,  m 
tuv  in   frontr  suu  .  v<  I  in  manu  sua.   (.hnraclei 
ergo  Munerici  eral  chiroitrapluin),  si\e  le>limo- 
nium.  (piod  qaifl  ab  Ari.uiis  esset  rebaptbttltts  : 
simili  forle  modo  characlcr  hic   Anlichrisli  iu 
charta  excudclur,    et  singulis  dabitur  ut  eurn 


1236  COMMENTAMA  1N  APOCALY 

ailigant  fronii,  vcl  manui.  Hoc  cnim  facilli- 
muni  el expeditissimum  eritin  lanto  Antichris- 
lianorum  numero.  Porro ,  nulli  liccre  aliquid 
cmere,  idem  estquod  igni  et  aqua  interdicere, 
atque  ab  omni  hominum  commeYcio  ct  contu- 
bernio  quasi  deiestabiles  et  execrabiles  arcere, 
utpote  perversae  etpestiferac  fidei  ac  rcligionis. 
Itaque  credibile  est  zelaniiores  Anlichristianos , 
eosque  qui  prae  cseleris  graliam  Antichristi  au- 
cupabuntur,  sibi  suisque  incisuros  vel  inustu- 
ros  ejus  characlerem ;  alios  vero  eum  vel  im- 
pressum  in  charta,  vel  insculpium  in  medalliis, 
in  fronte  aut  manu  gestaturos.  Sic  Antichristi 
prodromus  Diocletianus  atrox  edidit  edictum, 
ne  quis  quidquam  Christianis  venderet  aut  sub- 
ministraret,  nisi  prius  thura  diis  adolevissent, 
de  quo  ila  canit  Ven.  Beda  in  Hymno  S.  Justini 
Marlyris  : 

Non  illis  emendi  quidquam  , 
Aut  vendendi  copia, 
Nec  ipsam  haurireaquam 
Dabalur  licenlia , 
Antequam  ihurificarent 
Detestandis  idolis. 

Quseres:  Quisnam  erit  character  Anlichristi? 
Primo,  Alcazar  censet  characterem  non  fore 
alium  quam  ipsum  nomen,  vel  numerum  no- 
minis  besliae.  Verum  verba  aliud  indicant;  ait 
enim  v.  17.  Qui  liabet.  characierem ,  aut  nomen 
bestice ,  aut  numerum  nominis  ejus  :  ergo  hcec 
tria  inter  se  erunt  distincta  ,  scilicet  charac- 
ler,  nomen  et  numerus  nominis  Antichristi. 

Secundo,  Viegas  censet  tres  fore  Anlichrisii 
characleres  :  primum,  imaginem  Anlichristi 
ad  vivumexpressam;  secundum,  nomen  ipsius 
proprium  propriis  litteris  inscriplum;  tertium, 
litteras  qua3  continent  numerum  nominis  ejus 
per  compendium  ,  qui  numerus  erit  666.  Itaque 
omnes  compellentur  aliquid  horum  trium  quasi 
characterem  Antichristi  in  fronle  aut  manu  dex- 
tera  gestare,  ut  hic  ait  S.  Joannes  :  proprie  ergo 
per  characlerem  Viegas  accipit  imaginem  An- 
lichristi. 

Tertio,  S.  Hippol.  lib.  de  Consum.  saeculi  cen- 
set  nomen ,  aeque  ac  characterem  Antichristi, 
fore  orpvov/itzt,  id  est,  nego.  Sicut  enim  olim  Traja- 
nus  (testePlinio),  Decius,  aliique  tyranni,  qui  vo- 
lebant  Christianos  reducere  ad  cultum  suorum 
idolorum ,  exigebant  ab  eis  ut  dicerent  :  Nego 
Chrislum  crucifixum;  ita  Antichristus,  ait  Hip- 
polyt.  dicet :  Nega  Deum  tuumcrucifixum.  Ejus 
ergo  sigillum  et  character,  quem  ab  omnibus 
exiget,  erit  hic  :  Nego  Crealorem  cceli  et  terrx, 
nego  baptismum ,  nego  adoralionem  d  me  Deo 
prcestari  solitam  :  tibi  adhceresco ,  in  te  credo. 
Haecenim  erit  apostasiae  et  apostatarum  profes- 
sio.  Quocirca  Pererius  in  Daniel.  12.  v.  1.  Inter 
plures  ait,  convenit  hocfore  insigne  Antichristi : 
Nego  baplisma,  vel  nego  Jesum. 

Quarlo,  Ribera  hic  ad  v.  k.  putat  Antichristum 
pro  charactere  habiturum  formam  draconis 
sicut  Romani  olim  aquilas  gestabant,  et  per  sin- 
gulas  cohortes  dracones  ,  quos  qui  portabant 
Draconarii  dicebantur,  teste  Vegetio ,  lib.  2.  de 
Re  militari,  c.  13.)  utea  repraesentet  suum  dae- 
monem  a  quo  missus  est,  et  a  quo  agetur  et  re- 
getur.  Verum  supcrbia  Anlichristi,  eeque  ac  dae- 
monis  ,  non  feret  hanc  formam  ;  nec  enim 
diumon  draco  vidcri  et  nominari,  nec  Antichris- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIII. 

tus  a  dracone  missus  vidcri   volcl;    pracsertim 
quia  ipse  solus  volet  adorari  ut  Deus. 

Quinto  ergo,  verisimilius  Primasius  et  Ans- 
bcrtus  (qui  asserit  hoc  sibi  a  Deo  esse  reve- 
latum )  censent  characterem  Antichristi  forc 
nomen  Antichristi,  hoc  charactere  per  com- 
pendium  expressum :  Ubi  littera  P  est  p 
Graecum,  cui  respondet  R  Latinum  : 
duae  lineae  transversae  faciunt  X  chi 
Graecum  ,  respondens  ch  Latino  :  tertia 
linea  recta  inter  duas  transversas  mc- 
dia  ,  et  I  iota  Graecum  respondens  i 
Latino,  quae  sunt  tres  initiales  lil- 
terae  nominis  xptsog,  id  cst,  Christus.  Antichristus 
enim  vocabit  se  Christum  et  Messiam.  Id  ita  ess<; 
patet  primo,  quiav.  17.  vocatur  character  no- 
minis  ejus  :,  ergo  charactere  hoc  nomen  ejus 
per  compendium  exprimetur,  uti  exprimitur 
in  ligura  jam  dicta.  Secundo,quia  Constanlinus 
hanc  notametcharaclerem  Christi  jam  dictum  , 
in  labaro  castris  praeferebat,  eoque  vicit  Maxen- 
tium  aliosquc  hostes.  Unde  Prudentius ,  lib.  2. 
contra  Symmachum  agens  de  RomanoStiliconis 
exercilu  ita  canit : 

Cecinere  tuba:  :  prima  hasta  dracone* 
Praecurrit,  quaa  Christi  apicem  sublimior  affert. 

Ergo  verisimile  est  idem  facturum  Antichris- 
tum,  qui  erit  Rex  potentissimus,  et  Constantino 
gloriosior  :  critenim  ipse  simia  Christi  et  Chris- 
tianorum  Imperalorum  ,  voletquc  haberi ,  nomi- 
narietcoli  ut  Christus.  Tcrlio,  quia  Julianus 
Apostata,uli  ipsemet  teslatur  in  Misopogone, 
nomen  Christi  exprimebat  per  litleram  X  chi. 
Ipse  autem  fuit  typus  et  prodromus  Antichristi. 
Tropol.  disce  hic  characterem  Chrisli  essc 
crucem  puram  et  genuinam,  Apocal.  7.  3.  An- 
lichristi  vero  characterem  esse  P,  id  est,  peSo-j 
hoc  est  rosam  et  voluptatem,  inter  suas  spinas 
caput  attollentem.  Ha  Tertullianus,  lib.  de  Co- 
rona  militis  ,  docet  Christiani  coronam  essc 
eam  ,  quae  fuitChristi;  nimirum  spineam,  nou 
roseam,  adeoqueillicitum  esse  Christianumco- 
ronari  rosis,  myrlho,  lauro,  etc.  hisce  enim  co- 
ronari  idola  ,  deosque  Gentium  ,  id  est,  daemo- 
nes  ;  quocirca  nobis  cum  Christo  ,  et  ex  Chrisli 
institutione,  S.  Catharina  Senensi,  omnibusqu^ 
Marlyribus  et  Sanctis ,  in  hac  vita  eligendam 
esse  spineam,  ut  in  futura  rosea  ,  imo  aurea 
et  gemmea ,  coronemur ;  ut  et  illam  ,  inquil  ipsc 
cap.  \h.  coronam  cemuteris,  quas  postea  ei  obvenit, 
qui  el  favos  post  felia  gustavit ,  nec  ante  Rex  glo- 
ria  d  cceiestibus  salutatus  est ,  qudm  Rex  Judxo- 
rum  proscriptus  incrucem,  minoralus  primo  d 
Palre  modicum  quid  citra  Angelos  ,  et  ita  gloria 
et  honore  coronatus.  Si  ob  h&c  caput  ei  tuum  de- 
bes ,  tale,  si  potes,  ei  repende ,  quale  suum  pro  tuo 
oblulit;  aut  nec  floridus  coroneris ,  si  spinis  nou 
potes.  Idem ,  1.  de  Spectaculis  ,  c.  28.  Nostrce, 
ait,  coznos ,  nostrm  nuplim  nondam  sunt,  non  pos- 
sumus  discumbere  cum  illis  (mundanis  et  volup- 
tuariis) ,  quia  nec  illi  nobiscum.  ficibus  disposita 
res  est.  Nunc  ilii  latantur  ,  nos  conflictamur.  Sai- 
culum  {inquit)  gaudebit,  vos  tristeseritis.  Lugea- 
mus  ergo,  dum  Etlmici  gaudent ,  ut  cum  lugere 
cceperint,  gaudeamus ,  ne  pariter  nunc  gaudentes, 
tunc  quoque  pariter  lugeamus.  Delicatus  es,  Chris- 
tiane ,  si  et  in  sceculo  voluptate  concupiscis ,  imo 
nimium  stultus  ,  si  hoc  existimas  voluptalem.  Di- 
cas  veiim  :  Non  possumus  vivere  sine  votuptate , 
qui  mori  cum  voluptatc  debebimus?  Natn  qttod  est 


COMMENTAhTA  IN  APOCAI. 

aliud  volttm  nostrtim,  quimi  qttod  et  Aposloli , 
exire  de  stvculo,  el  recipi  apud  Dominum?  Ilic  vo- 
luptas,  ttbi  cl  votum.  Et  mox  :  Quce  major  volttp- 
las,  quam  faslidium  ipsitts  voluplalis ,  quum  stc- 
culi  tolius  contcmptus ,  quamvcra  Uberlas ,  qunm 
inlegra  conscientia ,  quam  mortis  limor  nuUus , 
quod  catcas  deos  nationum ,  etc. ,  quodDco  vivis? 
Cursus  saiculi  inluere ,  tempora  labentia  dinu- 
mera ,  nefas  consttmmationis  cxspecta ,  ad  ttibam 
Angeli  erigere ,  ad  martyrii  palmas  gloriare.  Hac 
de  causa  S.  Peirus,  S.  Paulus,  S.  Andreas,  S.  Ig- 
natius ,  eruces  siticbant,  ad  lnarlyria  vclut  ad 
epulae  anhelabant;  delicias  vcro,  pompas,  opes, 
lionores  fugiebant  et  avcrsaljantur.  Crux  crgo 
est  character  Sanclorum  ct  cleclorum,  volup- 
tas  veroestcharaclcr  impioruinet  reproborum. 

In  fkontihus.  ]  S.  Epbrem ,  tractat.  de  Anti- 
christo,  ait  id  faclurum  Aniiclnistum  hoc  Qne, 
ne  scilicct  sil  locus  in  frontc,  in  quo  crux  pcr 
manum  dcxtcram  formelur  ct  pingatur.  Tinic- 
hit  enim  nc  faclo  signo  crucis,  vis  sua  ct  po- 
teslas  corruai. 

Myslice  S.  August.  lib.  20.  Civit.  9.  Infronte, 
ait,  per  professionem ;  in  manu,  pcr  operalionnn , 
ct  S.  Prosper  in  Dimidio  temporis,  cap.  5.  In- 
scriptio  in  fronlc ,  inquit,  est  gloriatio  in  malis 
operibus ,  inscriplio  in  manu,  cst  opcratio. 

17.  Aux  ivumeiujm  nominis  ejus,  ]  puta  numc- 
rum  666,  qui  Craececxprimitur  pcr  litlcras  x,  ?, 
?;x  enim  nolalGOO,  ?60,  <r  6.  Vcrum  incerlum  est 
an  Antichristus  Gneca  lingua  litteris  et  numcro 
utetur,  an  Hebraea  (eritenimJuda?us,  Judaeorum 
princeps  et  Messias),  an  qua  alia.  lUirsum,  in- 
certum  cst  an  tot  tantum  ( puta  tres)  sint  futurae 
litlerac  quol  sunt  ciphrae  scnarii ;  an  vero  plu- 
res  litterae  unam  ciphram  sint  confeclurae,  v. g. 
P  notat  cenlum  ,  =  ducenta,  t  trecenta :  quce  si- 
mul  juncta  faciunlsexcenta,  quiest  primus  se- 
narius  in  GGG. 

18.  Hic  sapientia  est.]  q.  d.  Sapitc  ,  advertitc 
vos  qui  vivetis  tempore  Antichristi ,  videhitis- 
que  ejus  oomenet  numerum  nominis  arithmc- 
tice  cfTicere  GGG.  Hic  enim  opus  est  sapientia, 
etsapienli  ac  solerti  numcri  hujus  indagine  et 
supputatione ,  ut  lumex  eo,  nomini  ejus  adae- 
quate  respondente  ;  lum  ex  aliis  dictis  ct  diccn- 
dis  cognoscatis  ipsum  esse  quem  ego  hic  prsedi- 
co,  scilicet  Anlichristum.  Undc  explicans  subdit : 
Qui  Itabct  intcUcctttm,  computct  numcrum  bestia?. 
hursum  :  Ilic  sapicnlia  est ,  ut  scilicel  quisquis 
ex  hoc  numero  hcsliam  aguovcril,  ejus  insidias 
devitet,  eique  fortiter  sese  opponat,  et  Christo 
usque  ad  mortem  constanlcr  adhsereat.  Sapien- 
tia  enim  cst  androdamas,  hoc  est  virorum,  cl 
virilium  animi  motiium,  puta  irae  ,  amoris,  ti- 
moris,  elc. ,  doinilrix  : 

incoacussa  locat  purte  sacraria  mcnli. 

Ni  MF.nus  enim  homims  E8T.  ]  Primo ,  planc  ct 
genuine  ,  quasi  dicat  :  Numerus  hic  nominia 
est  cujusdani  pariiculariselcerli  hominis.  pula 
Antichrisli,  Qe  quifl  putel  eum  non  fore  homi- 
nem,  sed  bestfem,  autdsemonem,  uti  putavit 
s.  Hippolytus,  tractat.  de Gonsummatione  sae- 
culi.  Ita  Beda.  l  nde  secundo,  EVicbardua  :  Nu- 
merus,  ait,  horoinis  est,  id  esl .  qui  ab  homine 
facile  supputari  potest.  Et  Alcaiar.q.  d.  Cui 
•uppeluni  ingcnii  vires,  valorem  lilterarum, 
quas  continet  besliaa  nomen,  accurate  observet, 
ejusque  summam  subducat.  Estehim  numerus 
bominis,  id  cst ,  qui  ab  homiue  huuuuio  more 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIII.  1237 

coinpiilari  potesl  et  debel.  Et  Aretas,  q.  d.  No- 
ineu  de  quo  loquor  non  est  insuelum  et  inso- 
lens,  sed  bominibas  notuin  et  familiare,  utpote 
cujus  lilteraB  juxta  communcm  hominum  per 
lilteraa  computum  faciunt  GG6.  Tertio,  alii  pu- 
tant  S.  Joannem  in  voce  hominis  seipsum  desig- 
uare,  q.  d.  Baec  computatio  mea  e»t,  estquc 
valoris  earumdem  litterarum  quas  scripsi  . 
epiflt  1. C.  2.  V.  16.  Ita  Alcazar,  de  quo  mox  plura. 

Symbolice,  q.  d.  Numerus  hic  senarius  est , 
isque  triplicatus ,  scilicet  666.  Dicitur  senarius 
numerus  hominis,  quia  scxto  diemundi  creatus 
est  homo  ,  Cenes.  1.  '26.  De  quo  symbolo  audi 
Pctrum  Bongum,  tractat.  de  Mysteriis  numero- 
rum  :  Antichristus,  inquit,  VOlet  nominari  Deus  ; 
erit  tamen  bestia,  id  est,  creatura  et  bomo. 
unde  ait  Joanncs  :  Numerus  hominis  csl.  Niunc- 
rusenim  crealuraet  hominis esl senarius;  qui.i 
sexlo  die  complevit  Deus  rcrum  crealionem, 
ac  septimo  die  quievit :  hinc  et  septenarius  est 
numerus  Dei,  senarius  hominis.  Porro  scnarius 
hic  non  esl  simplex,  sed  triplex,  scilicel,  666. 
Namdeprimo,  idest,  singulari  limite,  in  secun- 
dum,  id  cst,  decimum,  transgressus  facit  sexa- 
ginta;  idemque  in  terlium,  id  est  centenum  , 
traductus  ,  facit  sexcenta,  qui  simul  positi  fa- 
ciunt  G6G.  Nimirum,  ut  notclur  triplex  diaboli  , 
qui  Antichrislo  pracsidebit,  transgressio  et  pra- 
yaricatio,  aequeac  damnatio.  Primaest,  quandci 
judicatus  in  coelo  senicnliam  damnalionis  ac- 
cepit.  Secunda,  quando  in  serpente,  per  quem 
hominem  deccperat ,  maledictione  mulctatus 
est.  Terlia,  quando  in  Antichrislo  munduni  sc 
duccns  perturbabitur  in  tartara,  quando  ninii- 
ruin  Dominus  Jesus  inleiTiciet  euin  spiritu  oris 
sui ,  et  deslruet  illustratione  adventus  sui. 

Et  nlmerls  ejls  sexcenti  sexaginta  sex.  ] 
Ilinc  aliqui  ex  Aureolo  et  Lyrano  putant  Anti- 
christum  fuisse  Mahometem,  qui  regnavit  usquc 
ad  annum  Domini  6G6.  IUirsum  ,  liiterae  nomi- 
nis  Mahomet,  si  arithmetice  accipiantur  quasi 
indiccs  numerorum  ,  faciunt  numerum  666. 
Ita  censerunt  olim  Cedrcnus,  elZonaras,  I.  3. 
Annalium,  ac  Gencbrard.  1.  3.  Chronol.  quos 
ciiavi  v.  1. 

Verum  falluntur;  videlur  enim  certum  esse 
et  clarum  ex  Scriptura  ,  quod  Mahomet  non 
fucrit  Antichristus,  scd  alius  exspectetur,  isquc 
futurus  sit  sub  finem  mundi.  Rursum,  Mahomet 
regnare  coepit  anno  Christi  620 ,  ac  regnavit  dc 
cem  annos,desiilqueetmortuusesl  annoCbrisii 
630,  non  666,  ita  ex  veterum  Annalibus  Cardin. 
Baronius. 

Secundo,  Calvinistae  et  Luiberani  conlenduni 
Ronifacium  III.  Poniiliccm  fuisse  primum  Anli- 
chrislum  ;  quia  is  primus  Papae  universalifl  no- 
mcn  a  Phoca  Impcr.  accepitsub  annum  Domini 
DC  ;  sed  multiplicitcrerrant:  primo,  quianume- 
rus  bestite,  id  est,  Antichristi,  hicdicitur  esse, 
non  600,  sed  666  sive  triplex  senarius;  in  eo 
enini  latet  visetmysterium.  Secundo,  quia  ante 
Bonifacium  III.  Leo  Primus  in  Concilio  Chalce- 
doncnsi ,  et  alii  Ponlifices  vocati  sunt  a  Patribus, 
ct  a  Bdelibus,  Papae  OEcumenici,  utifuse  os- 
tenduntBaroniusetBellarminus.  Tertio.quia  hic 
niiineius  6d<j  non  est  tcmporis  ,  sed  hominis. 
Quarto,  quia  Anticbristus  erit  singularis  liomo. 
contra  quem  certabunt  Eliaa  ei  Henoch,  ac  per 
tres  annoa  cum  dimidio  regnabit  sub  flnem 
mundi,  etc.  Jam  autem  Papaa  Romae  posrBoni- 
facium  lll.  rcgoanlplua  qua.m  mille  annos. 


1258  GGHMENTAMA  IN  APOCALY 

Tertio,  Alcazar per besiiam  accipii  11011  Auti- 
chrislum  ;  sed  Romanum  [mperium  Elhnicum 
<-t  persequens  Ecclesiam.  Bujus,  inquit,  nomen 
i'si  superbia  viia-,  quae  graece  diciiur  *i*l*%/»nw. 
(9(ou;  hae  enim  Graecae  voces,  si  earumlitteraesin- 
^ulis  arilhmetice  pro  numeris  supputentur  , 
adaequant  numerum  G66.  Hoc  nomen  gesserunl 
Bomani  Imperatores  et  pefsecutores.  1'rimo  in 
manu,  superbiam  lianc  conira  humites  Chrislia- 
nos  ostendendo,  et  pcr  plagas  ac  mortes  exe- 
quendo;  secundo  in  fronte,  deeadem  gloriando 
et  se  jaclando.  Idem  nomen  notavit  Joannes, 
epist.  1.  c.  2.  v.  16.  dicens  :  Omne  quod  est  in 
iitundo  ,  concupiscentia  carnis  csl,  et  concupis- 
centia  oculorum ,  ct  superbia  vitce. 

Vcrum  hoc  nomen  sihi  non  assumpsit,  nec 
praetulit  Romanum  Imperium  :  eslo  rem  ipsam 
praetuleril.  Hic  aulem  agitur  de  nomine  quod 
hestiae  erit  proprium,  quodque  ipsa  praeferet. 
Addc,  certum  estapud  omneshesliam  hancfore 
Anlichristum ,  non  Romanum  Imperium. 

Dico  ergo  ad  litleram  :  nomen  proprium  An- 
tichristi  eas  litteras  continehit,  quae  arithmetice 
acceplae  prajcisc  facient  numerum  666.  Ita  pas- 
im  Palres  et  Interpretes ,  qui  proinde  aut  con- 
jectando,  aut  potius  exempli  causa,  varia  af- 
fenint  nomina  quae  hunc  numerum  adaequant. 
1'iimo,  Irenreusaffertnomen  AxT£tvo?Jquod  perpe- 
ram  haeretici  ad  Pontificem  Romanum  detor- 
quent ,  ut  patet  ex  dictis  :  et  ex  eo  quod  Irenaeus 
iioc  nomen  trihuat  non  Papac ,  qui  jain  tiim 
existehat,  scd  Anlichrislo,  quem  asserit  ventu- 
rum  in  iine  nnmdi ,  foreque  regem  et  Impera- 
lorcm.  Ail  enim  :  Quoniam  verissimum  regnum 
Iwc  liabet  vocabulum.  Latini  enim  (non  Pontifices, 
sed  Imperatores)  sunt  qui  nunc  regnant,  Secun- 
dOj  Rupertus  et  Haymo  afferunlnomeu  yvjvoipoas, 
id  csl,  gentium  seductor,  quasi  ejus  prodromus 
fuerit Gensericus , rex  "Wandalorum,  qui  Romam 
vastavilsuh  Leone  I.  pontifice.  Tertio,  Anselmus 
et  Richardus  affcrunt  nomen  kvm^os,  id  est,  ho- 
nori  contrarius ;  Antichristo  enim  nullus  honor, 
sedpotius  omneprohrumet  analhema  convenit. 
Quarto,  S.  Hippolytus,  tractat.  de  Consumma- 
tione  saeculi,  affert  «pv0u//s:i,  idesl,  nego;  coget 
enim  Antichristus  omnes  dicere  :Nego  Christum 
crucifixum.  Quinto,  alii  afferunt  nomen  tuzxvos, 
id  est,  gigantis;  erit  enim  Antichristus  instar 
priscorum  gigantium  superbissimus,  aeque  ac 
impiissimus.  Sexto  ,  Aretas  aflert  nomen  «whtws, 
idest,  viclor,  et  insuper  alia  sex.  Noster  Viegas 
affert  quindecim.  QuinelSaxonice Martin  Lauter; 
G  raece  David  Chitrceus;  Hebraice  Joannes  Calvinus, 
uti  et  Beza  Antilheos  reddere  hunc  numerum 
666  annotarunt  Lindanusin  Duhitantio,  dialogo 
o.  Bellarminus ,  lih.  3  de  Pontif.  cap.  10.  Quo- 
circa  cum  tam  varia  afferantur,  quae  hunc  nu- 
merum  G66reddant,  et  mullo  plura  afferri  pos- 
sint  ;  nec  ulla  exslet  revelatio,  quae  certum 
Antichristi  nomen  explicet  et  determinet ;  te- 
merarium  est  definire  quodnam  ex  otnnihus 
reipsa  fulurum  sit,  praesertim  cum  S.  Joannes 
studio  illud  suhlicuerit.  Ideo  ergo  lantum  hunc 
nominis  ejus  numerum  666affert,  ulcum  nalus, 
et  nominatus  fucrit  Antichrislus  ,  omnes  ex 
hoc  numero  nomini  ipsius  respondenle,  illudque 
adaequanle,  etexaliis  signis  tum  hoc  capite  et 
praecedenti  a  Joanne,  lum  a  Daniele,  c.  7.  et  11. 
tum  a  Paulo,  2.  Thessal.  2.  allalis  colligant  illum 
essc  Antichristum. 

Ita  Sihylla   lih.  5.   Oracul.  per  numeros   no- 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  XIII. 

mina  multorum  Imperatorum  praecinuil.   Nam 
de  Tiherio  canit  : 

Posl  tempora  longa 

Imperium  iradct  cuidam  ;  cui  prima  valehit 

Liitera  lercenium. 

t  enim  Graecis  notat  300. 
De  Caio  Caligula  : 

Deinde  notam  trini  numeri  sortitus  habubit 
Imperium. 

C  enim  notat  3;  aut  potius  •/,  quae  prima  csl  in 
Graeco  yaws,  notat  3. 
De  Neronc  : 

Queni  vero  dominum  nota  quinquagesiuia  signal, 
Dirus  erit  serpens. 

N  enim  notal  50. 
De  Vespasiano  : 

Hinc  veniet  quidam  magnus,  ca:sorque  malorum  , 
Quem  nota  perspicua  decies  septena  docebit. 

0  enim  ,  quae  prima  est  in  nomine  Vespasiani  , 
si  graece  scrihatur  (pro  Latino  eniin  V  Gneci 
scrihunt  w)  notat  70. 
De  Tilo  : 

Filius  asthujus  (nota  tricenaria  monstrat) 
Auferet  imperium. 

t  enim  notat  300. 
De  Domiliano  : 

Post   quem  fatale  tencbit 
Imperium ,  numeri  quem  quarti  liltera  signat. 

a  enim  notal  h. 
De  Nerva  : 

Ilinc  quinquagenum  numerum  vir  honeslus  habebit. 

N  enim  notat  50. 
De  Trajano  : 

Quem  sequiturcui  dat  nota  tricenaria  nomen. 

T  enim  notat  300. 

Simili  schemaie  numerorum,  quo  Joanncs 
hic  denotat  nomen  Antichristi ,  Heliodorus  , 
lih.  9.  vElhiop.  docetNilum  non  aliudesse  quam 
annuni;  litteris  enim  quae  nomine  Nilus  conli- 
nenlur,  in  numeros  dislrihutis,  consurgent  ter 
centuop  et  65  unitates,  quot  et  dies  sunt  anni  , 
iil  palet  ex  hac  litterarum  nominis  ISilus  el  nu- 
merorum  comhinatione. 

N  50. 

E  5. 

1  10. 
A  30. 
o  70. 

2  200. 
Summa    365. 

Sic  in  epigramm.  Graecorum ,  lib.  2.  Epi- 
gramm.  253  salse  et  acute  ostenditur.  Dama- 
goraecujusdam  nomen  «o^ov  esse  in  numeris 
cum  nomine  ).oii<j.os,  id  est  pestis,  id  quod  ex 
hac  descriptione  liquet: 

a        U.  a      30. 

'  A        1.  o       70. 

M     ao.  i      10. 

A        1.  M       U0. 

r        3.  o      70. 

o      70.  2     200. 

p    100.  Sufnma   W0. 

A        1. 

2     200. 
Summa    Z|20. 


COMMENTARIA  1N  APOCALV 

Deniquc  ainiili  modo  Sibylla,  I.  1.  Oracul.  prae- 
dixil  nomen  Christi  littcris  snis  exprcssurum 
numerum  888.  Hunc  eniin  exprimit  noinen  Je- 
sus  :  in  Graeco  enim  Iqwvf  I  noiat  10,  i  8,  i  200, 

0  70,  u  /|00,  u  200,  qu.e  simul  juncla  faciunl  8SS. 
Ubi  adverte  Cbrisli  nornen  continero  888;  Anii- 
clirisii  vero  666 ,  quia  octonarius  symbolum 
csi  perfectionis,  consummationis  et  fdieitaiis 
eetermc  (praeserlim  siter  iteretur,  uti  (Hin8<S8j 
(|iiam  pracslat  Jesus ;  Anliehristus  vero  felici- 
latcin  lianc  praelendet,  proinillel,  el  ad  eani 
aspirabit ,  sed  non  pertinget :  nec  eam  ,  sed 
ejus  umbrain  et  fucum  tanlum  exhibebit,  suis- 
(|ue  proeslabit.  Senarius  enim  hominis  crcaii, 
iinperfecti,  et  corruptihilis,  ac  peccaloris  est 
symbolum,  uti  paulo  ante  dixi. 

Noia  secundo  :  Ea  quoe  hoc  capite  doscribit 
Joannes  connexa  6iint  cum  capite  praecedenti , 
ul  patet  ulraque  inter  se  confcrenii  :  lamen  hujc 
ipsa  S.  Joanni  exhibila  sunt  per  diversas  visio- 
ncs  et  symhola  ,  uli  et  aliis  Prophetis  sua  ora- 
cula,  ut  dislinciius  scorsim  qiueque  intellige- 
rel,  el  intcllecta  descrihcrel  et  cxplicarel.  idcm 
lactum  esl  in  sequentibus  :  uhi  proinde  suhinde 
videbimus  ordinem  perturbatum,  ct  hysterolo- 
giam  more  propheiico. 

Ex  hoc  capile  praecedcnli  ac  sequenli  liquet 
quanla  <|uamque  acris,  varia  el  omnimoda  fu- 
Uira  sil  pcrsecutio  Antichrisli.  Nam  primo,  tunc 
diaholusextremas  iras  el  vires  exerel;  unde  dici- 

1  ur ,  cap.  12. 12.  Vte  terra  ct  muri,  quia  desccndit 

diabolus  ad    vos  luibens   iram   magntun  ,  scicns 

<l<wd  modicum  tcmpus  habet  I  Secundo,  quiaAn- 

tichristusomnesarlesadhibebil  addecipiendum; 

scilicel  simulalam  sanclimoniam,  eloquenliam, 

sapientiam  ,  blanditias  ,   promissa  ,  opes  ,  ho- 

nores ,    minas  ,  tcrrores  ,  tormenta  acerbissi- 

ma  :  ac  insuper  faciet  miracula  ,  id  est ,  mira 

quochominibus  vidcbunlur  miracula.  Unde  sanc- 

tus  Gregorius,  32.  Moral.  c.  12.  Pensemus ,  in- 

qnit,  qua  crit  humutuv  menlis  illa  tentatio,  quando 

pitts  martyr  et  corpus  tormcntis  subjicit,  et  tamcn 

antc  oculos  ejus  torlor  miracula  facit?  Cujus  lunc 

virtus  non  ab  ipso  cogitationam  fando  qualiatur  , 

quando  is  qui  flagris  crucial ,  signis   coruscal? 

Dicitur  igitur  rectc  :  Slringil  cattdam  sttam  quasi 

cedrum  ;  quia  nimirum  ct  altus  lunc  erit  vencra- 

tione  prodigii;  eldurus  crudelitale  lormcnti ;  unde 

rl  pcr  David  dicitnr  :  Insidialur  in  abscondito , 

quasi  lco  in  cubili  suo.  Denique  Anlichrislus  erit 

organumdiaboli,  el  quasi  diabolus  incarnatus. 

I  ndc  Apost.  2.  Thessal.  2.  9.  Cujusest  adventus , 

inquit,  secundum  opvrationem  Salana;,  in  omni 

virtute  et  signis^  ct  prodigiis  mendacibus ,  et  in 

omni  seductione  iniquitatis  iis  qui  percunt.  Quo- 

circa,  utait  s.  Hippolytus  ,  tractat.  de  Consum- 

roalioneseeculornm,  erunttunc  Martyres  priori- 

bus  sseculis  tllustriores  etsublimiores;  certabunt 

cnini  contra  draconem,  cl  Anlicliristum  omnis 

nequilitt  principem,  ac  utrumque  vincent,  et 

iW  utroque  triumphabunt.  Itaque  gravilas  et 

acerbilas  persecutionis  Antichristi  patel  exdic- 

iis.  uun  hoc  cap.  luin  ~2.  Thessal.  2.  v.  11.  q.  &, 

Quibua  adde  eamdem  ex  priscis  Gentilium  el 

baerettcorum  persecutionibus   meliendam,  ct 

eonjectandam  (^ssi1.  Hasce  enim  omnes  quasi 

preeambulas  velitationes,  hrec  ultima  Antichristi 

complecielur ,  ei  lon;;c  transcendet. 

Primo,  ergo  lege  quiB  scribit  Eusebius,  Oro- 
sius,  Baronius  el  alii  (\r  immani  persecutionc 
Neronis,  DeGli,  Diocleliani ,  nliorumquc  Imnc- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIII.  1239 

ratorum  primis  treceniis  posl  Chrislum  annis  : 
haec  omnia  in  tres  annos  cum  dimidio  Anti- 
chrisli  confer  el  conlla  ,  ci  \idcbis  quaiita  ipsius 
iinmanilas  sit  fulura.  (.)u;e  enim  treccnlis  annil 
sparsim  passi  sunt  Christiani  successive,  bwc 
oinnia  patientur  siiiiul  iidem  numero  Cbristiani 
tribus  annis  cuin  dimidio  ab  Antichristo  ,  imo' 
longe  plura  et  diriora.  Nam  Nero  et  cssteri  ejus 
sequaces  fuerunt  lantum  typus  et  praeludium 
Anlichristi ;  hoc  est  enim  (piod  de  eO  ait  Apos- 
lolus,  2.  Thessal.  2.  7.  Mystcrium  jain  opcratm 
iniquitatU. 

Secundo,  lege  quac  de  perseculione  "Wanda- 
loruin  scribitViclor  Lticensis;  Donatislarum,  Op- 
latus  Milevil.  Arianorum  ,  S.  Alhanasius  et  alii  : 
ac  scilo  bas  lanlum  fuisse  umbras  Anticliristi. 
Atqueutalios  praeteream,  umbra  Anliclnisti  fuir 
Constantius,  lmperator  Arianus.  Nam  primo, 
Constantius  inconstanlissimnsnouaa  semperfides 
quterit,  ait  S.  Ililarius  ,  lib.  ad  Consianiium.  Se- 
cundo ,  Conslantius  patientiam  et  lenilaicm  af- 
fcctabal,  scd  per  minislros  furorem  suum  ex- 
plebat.  Terlio ,  Conslanlitis  ab  Arianis  appella- 
lus  est  /Eternus  :  ila  Antichristus  volet  coli  et 
adorari  ut  Dcus  aeternus.  Rursum,  Conslantius 
babitus  cst  loco  Antichrisii,  dum  suum  palatium 
vult  csse  EccJesiam  ,  ait  S.  Athanasius,  epist. 
ad  solitar.  sic  Antichristus  in  templo  Dei ,  quasi 
inpalatio  suo  sedehit,  teste  Apostolo  2.  Thess. 
2.  v.  h.  Insuper  quarto,  Constantius  in  exiliis 
scparabat  Confessores  ab  invicem,  ne  mutuo 
se  solarenlur  et  animarent,  cum  Decius  et  Dio- 
cletianus  hac  consolalione  eos  non  privarenr, 
sed  simul  et  conjunctos  in  exilium  relegarenl , 
ait  S.  llilarius  loco  citato.  Quinto,  Constaniius 
volebat  videri,  ct  haberi  Chrislianus  cl  Catholi- 
cus,  ideoque  Catholicos  orlhodoxos  ad  suam 
sectam  pellicere  satagebat  ficta  benevolentia  . 
ne  videretur  imitari  saevitiam  Decii  etDiocletia- 
ni,  cuin  tanicn  reipsa  esset  scevior ;  nam  fidelcs 
ita  discruciabat ,  ul  tamen  eos  necari  nollet,  ut 
iidem  absque  martyrio  viverent  in  tormeniis. 
Unde  S.  Basilius,  epist.  60.  asscrit  tam  atrocem 
ct  horrihilcm  fuisse  persecutionem  Constantii , 
ut  pulet  eatn  esse  initium  persecutionis  Anti- 
chrisli. 

Audi  S.  Hilarium  loco  citato:  Utinam,  omnipo- 
tens  Deus  ,  cstati  mcce  ct  tempori  pra;stitisscs ,  ut 
hocconfessionis  mca?  in  te  ,  atque  in  Ifnigenilum 
tuum  ministerium  Neronianis  ,  Decianisque  tem- 
poribus  explesscm!  ^ec  ego  per  miscricordiamDo- 
mini  et  Dei  Fitii  lui  Jesu  Cliristi,  calcns  cculeum 
mctuisscm,  qui  dissectum  Isaiam  scissem  ,  /1 
igncs  timuissem,  intcr  quos  Hcbrmos  pucros  can- 
(assc  mcminisscm  ;  nec  cruccm ,  mc  fragmcnta 
crttrum  mrontm  vitass  m,  postquam  translatum 
in  paradisum  latroncm  recordarcr ,  nec  profun- 
dum  maris ,  ct  Pontici  wstus  absorbens  rhetimti 
trcpidassem,  cum  per  Jonam  ct  Paulum  docuiss*  s 
fulclibtts  essc  in  mari  vitam.  .-tdvrrsus  rnim  absolu- 
tos  hoslcs  ,  fetix  mihiiltud  ccrtanicn  fuisscl ,  elc.  : 
ct  nos  populi  tui  tanquam  duccs  suos ,  ad  confcssio- 
nis  rcligioncm  intclligcntia  pcrsccttlionis  publictr 
comitarcnlur.  At  nunc  pttgnamtts  conlra  p  r» 
torcm  fallcntcm,  contra  hoslcm  blandi/nt>  m,  con- 
tra  Constantium  dntichristum  ,  qui  non  dorsa 
cnlit ,  scd  vcntrrm  palpat;  non  proscribit  ad  ri- 
tam,  scd  dital  ad  morlem;  non  trudit  careere  ttd 
Uberlatem,  s4d  intra  palatium  honorat  ad  tervi- 
tutcm ;  non  latcra  vr.vat ,  scd  cor  occupat :  no  1 
capitt  gtadio  desecat,  sed  animam  attro  occ 


1260  COMMENTARIA  IN  APOCAI.1 

non  tgnes  pubticc  minatur ,  sed  gehennampriwtim 
accendit;  Christumconfitetur,  uineget.  Etinferius: 
omnia  sajvissima  sine  invidia  gloriosorum  mor- 
tium peragis.  .\ovo  inauditoque  ingenii  triumpho 
de  diabolo  vincis,  et  sine  marlyrio  perscqueris. 
Plus  crudelilati  vcslrai,  Nero ,  Deci,  Maximiane, 
debemus.  Diabolum  enim  per  vosvicimus.  Sanctus 
itbique  bcatorum  Martyrum  sanguis  exceplus  est ; 
dum  in  his  dcemones  mugittnt ,  dttm  aigriludines 
dcpclluntur,  etc.  At  tu  omnittm  crudclitatum  cru- 
delissime ,  damno  majore  in  nos ,  et  venia  minore 
descevis.  Subrepis  nomine  blandicntis ,  occidis  spc- 
cie  religionis.  Sceleslissime  morlaitttm,  omniaper- 
seculionismaiaita  temperas,  ttt  excltidaset  inpec- 
ratoveniam,  et  in  confessione  marlyrium.  Sed  hccc 
pater  ille  luiis  artifex  humanarum  morliumdocuit, 
vincere  sine  contumacia ,  jugulare  sine  gladio  , 
perscquisine  infamia,  odire  sine  sttspicione ,  men- 
tiri  sine  inlelligentia,  proftteri  sine  flde ,  blandiri 
sine  bonitate  ;  agere  quodvclis  ,  nec  manifestare 
qttmvelis. 

Sexto,  Constantius  miris  artibus  et  fraudibus 
orthodoxos  perverlere  satagebat.  Autli  eas  per- 
sequentem  S.  Hilarium  :  Vestem  ovis  ttue,  litpe 
rapax,  ccrnimtts.  Auroreip.  Sanctttm Dci  honoras, 
oscttlo  sacerdotes  excipis ,  quo  el  Christus  est  pro- 
dittts  :  caput  benedictioni  sttbmitlis  ,  ttt  ftdem  cal- 
ces  ;  convivio  dignaris ,  ex  qtto  Jttdas  ad  proditio- 
nem  egressus  est  :  censttm  capilum  remittis,qucm 
Cfiristus,  ne  scandalo  esset ,  exsolvit :  vectigalia 
Casarisdonas,  ttt  adnegalionem  Christianos  invi- 
les;qua?  tuasunt  relaxas,  ttt  qttxDei  sunt,  amit- 
tantur.  llxc  tua  falsa  ovis  indumenta  sunt. 

Denique  Conslaniio  ademptum  est  imperium 
cum  vila  ,  dum  ipse  ademit  divinitalem  Christo 
Dei  filio,  idque  a  Juliano  Apostata,  quem  ipse 
quasi  cognalum  ,  consortem  el  haeredem  impe- 
rii  desiguarat,  Caesaremque  crearat.  Quocirca 
morieus  Constantius  de  tribus  indoluit,  ait  sanc- 
lus  Gregor.  Nazianz.  orat.  de  laudibus  S.  Atlia- 
nasii  :  Unum ,  quod  generi  suonecem  atlulissct 
(nam  initio  imperii  nonnullos  sanguine  junctos 
occidit);  atterum,  qttod  J ulianttm  Apostatam  Im- 
peratorem  (creando  eum  Ceesarem)  nominasset; 
tertium,  quod  novis  fidei  dogmatibus  studuisset , 
simulqiie  cum  his  vocibus  evita  discessit.  Haec  et 
plura  faciet  quoque  Antichristus. 

Tertio ,  Constantium ,  Decium  et  Diocletia- 
num,  caelerosque  persecutores  superavit  Julia- 
nus  Apostata,  ideoque  prae  illis  omnibus  fuit 
lypus  elpraecursor  Antichristi.  Ejus  ergo  perse- 
oulio  fuit  acerbissima,  multis  de  causis.  Nam 
primo,  Julianus  magos  alebat,  eorumque  arli- 
hus  magicis  utebatur,  ac  nuntios  habuitdaemo- 
ncs,  quos  slilit  S.  Publius  monachus,  ul  patel 
ex  ejus  vita.  Secundo,  desertoribus  etapostalis 
lionores  tribuebat  :  suis  bianditiis  fideles  ad 
apostasiam  et  idololatriam  sollicilabat.  Ila  blan- 
ditus  est  Gregor.  Nazianzeno,  ornando  praefec- 
lura  ejus  fratrem  Ceesarium  ;  sed  refutavit  hoc 
GregOfiu6,  jussitque  Caesario  ut  praefecluram 
Juliano  resignaret.  Terlio,  pietatem  simulabat; 
liinc  parabat  aedificare  monasteria  et  virginum 
coenobia,  ac  domos  hospitales,  ait  Nazianzen. 
orat.  1.  in  Julian.  Quarlo,  Christianos  liberales 
litteras  doceri  ac  dicere  vetuit ,  inquit  S.  August. 
lib.  18.  deCivit.  c.  52.  ut  sciliceteosarmissapien- 
tiae  privarel,  quibus  suam  fidem  propugnabant. 
lUirsum ,  ut  Christianos  vocaret  in  odium  et 
contemptum,  vocabateos  Galilneos,  etut  abom- 
nibus    ita  vocan  ntur,    publico   edicto    sanxit. 


PSIN   S.  JOANNIS.  C:ip.  XIII. 

Quinto,  invidebat  Christianis  martyrium,  nolr- 
batque  eorum  conslantia  in  tormentis  vinci  el 
confundi.  Nam,  ulaitS.  Chrys.  serm.  deS.  Juvent. 
ctMaximo,  quos  Julianus  marlyrio  afiecit.  Vi- 
dens  Jtdianus  etiam  teneros  pueros  et  virgines  pro 
rcligione  admortem  prosilire,  cruciabatur  el  dotc- 
bat.  Cceterum  movere  bellttm  manifesle  nolebat  ; 
omnes  enim ,  dicebat ,  ad  martyrium,  quasi  ad 
atvearium  apes  volabunt.  Elinferius  :  Cumoccide- 
rentur,  adttrerentur,  suspenderentur,  prwcipitaren- 
tttr,  bestiis  obj  icerenl  ttr  fldeles ,  carbonessicut  lutum 
catcabant  ,mareel  fluclus  sicut  pratumintuebanlur , 
ad  gladittm  sicut  ad  diadema  et  coronam  cttrre- 
bant.  Neqtie  horli  aquis  irrigati  ila  germinant , 
ttt  Ecctesice  si  Marlyrtim  rigentttr  sanguine.  Non 
ergo  ,  inquit ,  eis  triumphos  et  coronas  paremus. 
Sed  quid  facit  ?  medicos,  milites,  cl  oralores  om- 
nes ,  vel  d  professionibus  suis  discedere  ,  vet  fidcm 
suam  adjurarejubet,  teta  emintts  miltens ,  ut  si  d 
fuie  desciscerent,  ridicule  vincerentur:  singenerose 
perseverarent  et  vincerent ,  parva  videretttr  victo- 
ria  :  nihit  enim  magnum,  artem  vet  profcssionem 
pro  pielale  contemnere.  Sexto,  simulabal  palien- 
tiam  el  clementiam,  cum  esset  furibundus  et 
crudelissimus.  Hinc  perseculionem  suscitavit ; 
sed  exccutionem  ac  tyrannidem  civitatibus  ,  ac 
populari  turbae,  cujus  audacia  est  effrenaetin- 
tolerabilis  ,  pcrmisit,  ail  Nazianz.  orat.  1.  in  Ju- 
lianum  ,  ubi  eum  chamaeleonlem  vocat,  quod  in 
omnes  fraudum  formas  se  verteret ,  sed  ita  ut 
postilleccbras  fruslra  adhibilas,  staiim  plus  vio- 
lentiae  adhiberet.  Rursum,  cum  Marlyres  fidei 
causa  occideret,  morti  eorum  nonlidem,  sed 
aliam  politicam  praetexebat  causam  et  culpam, 
uii  faciunt  etiamnum  Calvinislae.  Septimo,  sig- 
num  crucis  ex  labaro  et  aliundc  suslulit,  acpro 
eo  Jovem  substiluit,  teste  Sozomeno  lib.  5.  16. 
Reliquias  S.  Babylae  Marlyris,  et  aliorum,  quibus 
magorum  et  daemonum  vis  frangebatur,  eorum 
monitu  exportari  fecit,  ait  Chrysost.  orat.  con- 
tra  Gentes.  Octavo  ,  ingeniose  arles  fideles  per- 
vertendi  excogilabat.  Ita  Constantinopoli  tem- 
pore  Quadragesimae  in  foro,  dum  esset  annon;o 
carilas,  non  nisi  carnis  idolis  immolatasvenales 
proponi  curavit,  ut  cives  cogeret  idolothytis 
vesci ,  aut  fame  mori.  Ita  Clericos  militiae  ad- 
scribi  jussit ;  fideles  magnis  tributis  oneravit; 
Paslores  et  Episcopos  in  exilium  egit,  ut  popu- 
luin  simplicein  carentem  ducibus,  facilius  ad 
Miamseclam  pertraheret.  Christianosadlibitum 
bonis  privavit,  sola  hac  decausa,  quod  Christus 
Christianis  praeceperit  lemporaUum  rerum  et 
opum  despicientiam.  Rursum,  Judaeos,  Arianos 
et  Donatistas  haereticos  in  Chrislianos  grassari 
permisit,  imo  suscitavit,  ut  Christiani  muluis 
se  litibuset  caedibusconficerent;  testisest  Opta- 
tus  lib.  2.Nono,  Julianus  ut  auctorilatem  sibi  apud 
plebem  conciliaret,  credi  voluit  Alexander  Mag- 
nus  (credebat  enim  ipse,  etab  aliis  credi  vole- 
bat,  Pythagoricam  /*eTe/t<f»ux««v,  id  est,  animarum 
ex  uno  corpore  in  aliud  transmigralionem  ) , 
quasi  Alexandii  anima in  se  transmigrasset,  ip- 
seque  in  allero  corpore  esset  Alexander,  uli  ex 
Socrate  narrat.  Cardin.  Baron.  anno  Chrisli363. 
Denique  Julianus  tlivinitus  telo  coelesli  percus- 
sus  interiit,  et  tamen  moriens  divinos  honores 
affectavit.  Haec  et  plura  praestabit  quoque  Anti- 
christus,  tantumque  hosce  omnes  superabil , 
quantum  corpus  superat  umbram,  veritas  ly- 
pum,  exemplar  imaginem. 
Exhocergo  capitecolligasqualisfuiurussitAn- 


COMViL.VIAIUA  IN  APOCALY 

l  ieh ristus ,  quac  ejus  dotcs  cl  mores,  scilicct 
primo,  cx  v.  1.  quocl  crit  polcnlissimus  ;  bcstiam 
cnim  dcccmquc  cjuscornua,  idest,  omnia  rcgna 
mundi,  subjugabit.  Secundo,  v.  '2.  quodcritsoe- 
vus  ut  ursus,  superbus  ut  leo,  varius  et  vafer 
ulpardus.  Tcrtio  ,  ibidcm,  quod  diabolus  ci  tra- 
det  omncm  suam  potestatcm ,  per  eumquc  om- 
nes  etextrcmas  suas  vircs  cxcret.  Qiuirto,  v.  8. 
(|uod  lingct  seresurgerea  mortuis.  Hinc  quinto, 
v.  l\.  quod  adorabitur  ab  bominibus.  Scxto.v.  5. 
quod  crit  blaspbcmus  in  Dcum,  Ecclcsiam  et 
Sanclos,  quodquc  ut  monarcba  regnabit  tres 
annos  cum  dimidio.  Scpiimo ,  v.  7.  quod  bellabit 
contra  Sanctos,  eosque  occidci.  Octavo,  ibidem, 
quod  omnes  omnino  gentcssibisubiget,  critque 
orbis  tolius  monarcba.  Nono,  v.  10.  quod  tandem 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV.  15',| 

a  Chrislooccidetur.  Dccimo.v.  12.  quodbabcbi1 
siium  praecursorcm,  pseudopropbctam,  qui  sua" 
debitetCOget  onmes  adorare  Anlichristum.  Un- 
dccimo,  v.  13.  quod  faciel  ficta  miracula,  scili- 
cet  ul  ignisde  coelodesccndat,et  imago  Antichr. 
loqualur.  Duodecimo,v.  1/i.jubebitpassim  pingi 
Antichristi  imagincm  quasi  resurgentis  a  morle. 
Decimo  tertio,  v.  15.  jubcbit  occidi  omnes  qui 
nolcnt  adorare  imagiuem  Antichristi.  Dccimo 
quarto,  v.  16.  cogetomnes  gcstarc  characlerem 
autnomen  Anliclirisli  in  dcxtera  manu,  aut  in 
fronte,  statuetque  ut  nemo  sine  eo  quid  emere 
aut  vendere  possit.  Decimo  quinto,  v.  18.  quod 
nomen  Antichristi  suis  lilteris  exprimet  numc- 
rum  606. 


CAPUT  DECIMUM  QUARTUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Sanctus  Joannes  c.  12.  13.  recensuitdiram  et  acrem  persecutionem  Antichristi  ;  jam 
ne  fideles percellantur ,  recenset  144  millia  ,  qui  tunc  antichristo  generose 

RESISTENT  ,  NON  TAM  LINGUA  ,  QUAM  VITA.  NaM  IN  SUMMA  MORUM  LICENTIA  QUAM  DA- 
BIT  ANTICHRISTUS,  SERVABUNT  VIRGINITATEM  ;  QUOCIRCA  EORUM  GLORIAM  ET  PALMAS 
SUBJUNGIT  ,  QUOD  NIMIRUM  SINT  EMPTl  DE  TERRA  ,  QUASI  PRIMITIjE  DeO  ET  AgNO  ,  QUOD 
SEQUANTUR  AgNLM  QUOCUMQUE  IERIT  ,  QIOD  HABEANT  NOMEN  DeI  ET  AGNI  IN  FRONTI- 
BUS,  QUOD  SINT  CITHAROEDI  Dl?I  ,  ET  CANTENT  CANTICUM  NOVUM.  Sf.CUNDO  ,  V.  G. 
TRANSIT  AD  TRES  ANGELORUM  VOCES  ,  QUORUM  PRIMUS  EDICIT  ,  UT  HOMINES  TI- 
MEANT  DEUM  ,  EO  QUOD  INSTET  EJUS  JUDICIUM.  Sf.CUNDUS  V.  8.  EDICIT  BaBYLONIS 
CASUM  ET  RUINAM.   TERTIUS  V.    9.  AnTICHRISTI    ASSECLIS  MINATUR  GEHENNAM.    TeRTIO  , 

v.  13.  audit  e  coelo  vocem  :  Beati  mortui  qui  in  Domino  moriuntur.  Quarto, 
Angelus  unus  edicit  Christo  ,  UT  FALCE  demetat  electos.  Alius  Angelus  edicit 

ALTERI  ,  UT  VINDEMIET  BOTROS  ,  ID  EST  REPROBOS  ,  EOSQUE  MITTAT  1N  LACUM  1RJE  DeI  '. 
IN  EUM  ERGO  MISSI  ,  IBIDEM  QUASI  UVJE  CALCANTUR  ,  ITA  UT  SANGUIS  EORUM  EXL.NDEl' 
USQUE  AD  FRENOS  EQUORUM  PER  1  G00  STADIA.  O.MNIA  HjEC  EO  SPECTANT  ,  UT  DOMINEI 
CAVEANT   A  PECCATIS  ,    NEC  CEDANT  MINIS  AUT  PROMISSIS  ANTICHRISTI. 

:t  vidi ,  et  ecce  Agnus  slabat  supra  montcm  Sion,  et  cum  eo  cendim 
quadraginta  quatuor  millia,  habenles  nomen  ejus,  et  nomen  Patris  ejus 
scriptum  in  frontibus  suis.  2.  Et  audivi  vocem  de  ccelo,  tanquam  vocem 
aquarum  multarum  ,  ct  tanquam  vocem  lonitrui  magni  :  et  vocem  , 
quam  audivi,  sicut citharccdorum  cilliarizantium  in  cilliarissuis.  3.  Et  can- 
labantquasi  canticum  novum  ante  sedem,  et  ante  qualuor  animalia,  et  sc- 
iniores  ;  ct  nemopoterat  dicerecanticum,  nisi  illa  centum  quadraginta  qua- 
tnor  millia  ,  qui  cmpti  sunt  de  terra.  4.  Hi  suiil  qui  cum  mulieribus  non  sunt  coinquinati  :  vir- 
ginesenim  stint.  Hi  sequuatur  Agntim  quocumque  ierit.  Hi  empti  sunt  ex  hominibus  primitiaB 
Dco  ,  ct  Agno.  5.  Et  in  ore  eorum  non  est  invenlum  mendacium  :  sine  macula  enim  sunt  anle 
llironum  Dei.  G.  Et  vidi  allerum  Angelum  volanlcm  per  meditim  coeli ,  habentem  Evangelium 
.itcrnum,  ut  cvangclizarct  sedentibus  super  terram  ,  ct  super  omnem  gentcm  ,  et  tribum,  et 
linguam,  ct  populum.  7.  Dicens  magna  voce  :  Timcte  Dominum  ,  et  date  illi  honorem  ,  quia 
vcuit  hora  judicii  ejus  ;  ct  adorate  eum  ,  qui  fecit  cuelum  ,  et  terram  ,  mare  ,  el  fontes  aquarum. 
8.  Et  alius  Angelus  seculus  est  dicens  :  Cecidil  ,  cecidit  Babylon  illa  magna  qua?  a  vino  irae 
fornicationis  suae  polavit  omnes  gentes.  9.  Et  lertim  Angclus  sceutus  cst  illos,  dieens  voee 
magna  :  Si  quis  adoraverit  bestiam ,  et  imaginem  cjus,  et  aceeperit  charaeterem  in  fronte  sua  , 
aut  iu  manu  sua  :  10.  et  hic  bibetde  vino  ira?  Dei ,  quod  mistum  est  mero  in  calice  ir.ne  ipsius, 

CORNEt.    A    l.  UMDK.      TOM.    X.  1««6 


12/|2  COMMENTAIUA  1N  APOCALVPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 

cl  cruciabitur  ignc  et  sulphiire  in  conspectu  Angelornm  sanetornm,  et  anle  conspcctum  Agni. 
1  1 .  Et  fumus  tormenlorum  eorum  asccndet  in  sa?cula  saeculorum  :  nec  habent  requiem  die  ac 
nocle,  qui  adoravenint  bestiam,  et  imaginem  ejus,  et  si  quis  acceperit  characterem  nominis 
cjus.  12.  Hic  patienlia  sanctorum  est,  qui  custodiunt  mandata  Dei,  et  fidem  Jcsu.  13.  Et  au- 
divi  vocem  de  coelo  ,  dicentem  mihi :  Seribe  :  Beali  mortui  ,  qui  in  Domino  moriuntur.  Amodo 
jam  dicit  Spiritus,  ut  requiescanta  laboribus  suis  :  opera  enim  illorum  sequunlur  illos.  14.  Et 
vidi ,  ecce  nubem  candidam  ,  et  super  nubem  sedentcm  similem  Filio  hominis  ,  habentem  m 
capile  suo  coronam  aurcam  ,  et  in  manu  sua  falcem  aculam.  15.  Et  alius  Angelus  exivit  dc 
templo,  clamans  voce  magna  ad  sedentcm  super  nubem  :  Mitte  falcem  tuam,  et  mete  ,  quia 
venit  hera  ut  metalur,  quoniam  aruit  messis  terrae.  16.  Et  misit  qui  scdebat  super  nubem  , 
faicem  suam  in  lerram,  ct  demessa  est  terra.  17.  Et  alius  Angelus  exivit  dc  templo,  quod  est 
in  ceelo  ,  habens  et  ipse  falcem  acutam.  18.  Et  alius  Angelus  exivit  de  altari ,  qui  habebat  po- 
testatem  supra  ignem  ;  et  elamavit  voce  magna  ad  eum  qui  habebat  falcem  acutam,  dicens  : 
Mitle  faleem  tuam  acutam,  ct  vindemia  botros  vineae  terrse  ;  quoniam  maturae  sunt  uvee  ejus. 
19.  Et  misit  Angelus  falcem  suam  aculam  in  terram ,  et  vindemiavit  vineam  lerroe ,  et  misit  iu 
lacum  ira  Dei  magnum.  20.  Et  calcatus  est  lacus  extra  civilatem  ,  et  exivit  sanguis  de  lacu 
usque  ad  frenos  cquorum  per  stadia  mille  sexcenta. 


1.  Et  vidi,  et  ecce  Agnus  stabat.  ]  Joannes 
passim  hic  Christum  vocat  Agnum,  mireque  ea 
voce  delectatur  ob  causas  quas  recensui  c.  5.  6. 
et  quia  alludit  adlsaiaj  16. 1.  Emilte  Agnum,  Do- 
mine ,  dominatorem  terrce ,  de  Pelra  deserti  ad 
montem  fdice  Sion.  Hunc  enim  Agnum  jam  emis- 
sum,  et  in  Sion  cum  multis  asseclis  sui  simili- 
bus  consislentem,  depingit  hic  Joannes.  Tertio, 
et  maxime ,  quia  agit  hic  de  virginibus  qui  se- 
quuntur  Agnum.  Hi  enim  sunt  uywi ,  icl  est,  casli. 
Christus  ergo  Agnus  (  uli  hac  visione  significa- 
tur)  amat  agnellos,  agnas  et  agnos,  amat  inno- 
centes,  virgines  et  Martyres.  Unde  S.  August. 
serm.  1.  de  Innocent.  Agni,z\\.,debent  immolari, 
quia  Agnus  futurus  est  crucifigi,  qui  tollit  peccala 
mundi.  Amat  Christus  agnetes  et  castos :  sicut 
ierrum  trahit  magnes,  sic  Christum  sua  trahit 
Agnes.  Unde  ait  Aposlolus  :  Despondi  vos  univiro 
virginem  castam  exhibere  Christo,  2.  Corinth.  11. 
2.  ilinc  rursum  vult  Christus  suos  esse  oves,  ut 
sinant  se  ab  eo  regi  quasi  oves  a  pastore ,  plene 
in  eum  resignatae.  Ipse  enim  deducit  velut  oves 
Joseph  :  ipse  est  pastor  ovium,  de  quibus  ait 
Joannes  Evang.  c.  10.  Oves  mece  vocem  meam  au- 
diunt.  Mirum  est  quod  agni  mox  nati  matris 
balalum  inter  mille  oves  etmatres  agnoscant, 
statimque  ad  matris  ubera  accurrant :  sicetma- 
ter  inler  mille  agnos ,  suum  agnoscit.  Ita  fideles 
Chrisli  vocem  internam  et  externam  audiunt  et 
agnoscunt.  Unde  et  Christus  ait  :  Ego  cognosco 
oves  meas ,  et  cognoscunt  me  mece.  Hinc  oves  et 
agnos  hos  in  judicio  collocabit  a  dextris,  atque 
secum  in  coelum  deducet;  hoedos  vero  a  sinis- 
tris  deturbabit  in  tartara.  Tales  fuit  David  et 
S.  Paulus  dicenles  :  Propter  temortificamur  tota 
die  ,  aistimati  sumus  sicut  oves  occisionis.  Sed  in 
hisomnibus  superamus  propter  eum  qui  dilexit  nos. 
Tales  fuerunt  Apostoli,  fortes  ut  leones,  sedmi- 
les  et  patientes  ut  agni ,  utpote  Agni  Dei  filii  et 
discipuli,  qui  ab  eo  audierunt :  Ite,  ecce  ego 
mitto  vossicut  agnos  inter  lupos,  LucaelO.  3. 

Stvbat  supra  montem  Sion,  ]  quia  in  Sion  aedi- 
licalum  erataSalomone  templum;  hincSion  al- 
legorice  significabat  Ecclesiam  novam  snb  Chris- 
Lo  militantem  ,  quia  haec  ccepit  in  Sion.  Nam,  ut 
praedixit  Isaiasc.  2.  v.  3.  DeSion  exibit  lex,  et  ver- 
bum  Domini  dc  Jerusalem.  Siou  enim  hebraice 


significans  speculam,  significat  totius  sancti- 
moniae  celsitatem,  quae  Deum  jugiter  respicil, 
iniendit  et  contemplatur,  ad  eumque  magnis 
virtutum  passibus  quotidie  ascendit  et  conten- 
dit.  Sionergo,  testeS.  Hieronymolib.  1.  conira 
Jovin.  notat  virtutumculmen,  quoderilin  Sanc- 
tis  hisce  virginibus  in  fine  mundi,  simile  illi 
quod  Apostoli  adepti  sunt  in  Sionin  dte  Pentc- 
costes.  Cernit  ergo  Joannes  hic  Agni  exercilum 
virgineum  in  virtutum  culmine,  et  in  simili  spi- 
ritus  perfectione,  qualis  data  fuit  Apostolis  et 
Sionidis  in  monte  Sion.  Ibi  enim  Aposloli  aliiquc 
primi  Christiani  intluti  sunt  virtute  ex  alto  :  ibi 
divinumSpirilumintimispraecordiisacceperuni, 
utcastitatis,  paupertatis,  opum  mundiquecon- 
temptus,  charitatis,  el  coelestis  vitae  speculum 
et  exemplar  futuris  omnibus  saeculis  darent;  ibi 
insuper  imbuti  sunt  ccelesti  robore  ad  Christi 
nomen  totoorbe  praedicandum  ;  et  ad  vitam,  si 
opus  esset,  pro  eo  prompte  etalacriter  profun- 
dendam.  Eodem  spiritu  et  virtute  induentur  hi 
Sionidae  virgines  et  Martyres,  cum  Antichrislo 
dimicaturi. 

Anagogice  vero,  mons  Sion  significabat  Ec- 
clesiam  in  coelis  triumphantem,  eamque  hic 
symbolice  ad  litteram  significat.  Passim  enim 
hic  Joan.  Sion,  templum,  altare,  thymiama,  etc. 
accipit  in  sensu  anagogico,  ut  scilicet  hic  ad 
litteram  significentcoeleslem  patriam,  coelituni 
gloriam,  gratiarum  actionem,  laetitiam,  et  feli- 
citatem.  Namut  aitPsaltes  psal.  83.  v.  8.  Videbi- 
tur  Deus  deorum  in  Sion.  Ila  S.  Gregor.  lib.  5. 
comment.  in  lib.  Hegum,  c.  3.  ait  Sion  esse  al- 
tissimum  culmen  supernae  felicitatis.  Vidit  ergo 
Joannes  hic  Agni  asseclas  et  mililes  contra  Anti- 
christum,  puta  virgines  et  Martyres,  parta  jam 
victoria  triumphantes  in  Sion,  id  est  in  coelo, 
unde  mox  de  eorum  voce  subdit :  Et  audivi  vo- 
cem  de  coclo. 

Quaeres ,  cur  ait  Joannes :  Vidi  supra  montem, 
non  autem,  in  monte?  Respondeo  primo,  ut 
significet  quod  virginitasomnem  mundanae  fa- 
bricae  ,  aeque  ac  virtulis  communis  altitudinem 
longe  superet.  E  ccelo,  ait  Ambros.  lib.  1.  de  Vir- 
ginib.  accersivit  quod  imitaretur  in  terris.  Hxc 
[  virginitas)  nubes ,  acra,  Angelos ,  sideraque 
transgrediens ,  Verbum  Dei  in  ipso  sinuPatris  in- 


COMMLNTAfUA  IN  APOCALYI 

vcnit ,  etc.  Etias  etiam,  quiu  nullitis  corporei  coi- 
ins  fuisse  pcrmislus  cupitlitalibus  invenitur,  ideo 
rurru  raplus  ad  ctxlurn.  Incorruptio  enim  facit 
proximum  Deo.  Quinimo  refert  et  exprimit  in 
virginibus  imaginem  S.  Trinitatis  prze  aliis  bo- 
minibus  ;  S.  enim  Trinitas  prima  est  virgo  :  Pa- 
ter  enim  esl  ingenitus;  Filius  est  a/j.r,r<ap,  qui  a 
solo  Patre  sine  matre  gcnitus  :  Spiritus  sanctns 
non  generalur,  sed  spiratur.  Quare  sicutventus 
anram  et  spiritum  aspiral,  non  general;  ila  et 
Pater  cum  Filio  spirat  Sphilum  sanctum,  non 
^enerat.  Quocirca  rectecauit  B.  Nazianz.  in  car- 
luine  de  virginitate  : 

Prima  Trias  virgo  est ;  siquidem  Patre  natus  anarcho 
Filius  est :  nec  enim  Palcr  ortum  traxit  ab  ullo. 

Ilinc  adtlit  Nazianzen.  virginilalem  tanlum  pra> 
siare  conjugio,  quantum  animus  carni,  coelum 
icrroc,  Deus  bomini  praestat  et  antecellil.  Audi 
et  S.  Gregor.  lib.  5.  in  lib.  Reg.  cap.  3.  Bene  in 
sublimi  esse  virgines  dicuntur,  quia  quod  naluram 
Itumanam  supergreditur ,  in  altissimo  virtutum 
cahnine  situm  cst.  Unde  et  virgo  ille  diteclus  Jesu, 
locum  virginum  insinuans,  ait  :  Vidi  supra  mon- 
lcm  Sion  Agnum  slanlem ,  et  cum  eocenlum  qua- 
draginta  qualuor  millia;  hi  sunt  qui  cum  mulieri- 
bitS  non  sunl  coinquinati  :  virgines  enim  sunt. 
In  monte  quidem  esse  cum  Agno  dicunlur  ,  quia 
per  meritum  incorruplionis ,  quo  d  lerrenis  etcar- 
nalibus  deteclalionibus  sedividunt,  in  sempiterna 
Hedemptoris  gloria  sublimantar.  Ilinc  rursum  ait 
Nazianzen.  Effulsit  castimonia  dividens  mundum, 
quasi  consliluens  supremuni  quenulam  mun- 
(lum  ab  boc  infero  divisum  et  elevalum  ,  in 
eoque  super  alios  omnes  collocans  virgines. 
ijuocirca  S.  Cyprianus  lib.  de  Habitu  virginum, 
'•t  ex  eo  S.  Augustinus  lib.  h.  de  Doctrina  Cbristi 
cap.  21.  de  virginibus  loquens  :  Flos,  ait,  est  ille 
Ecctesiastici  germinis ,  decus  alque  ornamenlum 
xralia  spiritualis,  ixla  indolcs  laudis  et  honoris, 
opus  integrum  alque  incorruplum,  Dei  imago  res- 
pondens  adsanclimoniam  Domini,  itlustrior  portio 
gregis  Christi.  Gaudet  pcr  ipsas ,  atque  in  ipsis 
largitcr  floret  sanctce  malris  Ecclesicv  gtoriosa  fe- 
cunditas;  quantoque  plus  gloriosa  virginitas  nu- 
mero  stto  addit ,  tanto  ptus  gaudium  malrisauges- 
rit.  Bt  S.  Hieronymus  Epistol.  17.  ad  Marcellam  : 
ilcrle,  inquit,  flos  quidam  ct  preliosissimus  lapis 
tnter  Ecctesiastica  ornamenla ,  monachorum  et 
vtrginum  chorus  est.  Denique  Sapiens  Eccli.  26. 
20.  Omnis,  ail,  ponderatio  non  cst  digna  conli- 
ncntis  aninuv. 

Secundo  ,  t& supra  montem  significat  virgini- 
tatcm  esse  rem  arduam,  eumque  qui  virgo  esse 
\elit,  quasi  super  moniem  altissimum  conniti 
el  conseeiulere  debere,  ac  coelitum  et  Angelo- 
rii m  vitam  amiulari.  Nam,  ul  ail  S.  Aiiguslinus 
serm.  250.  de  Tcmporc  :  Inter  omnia  Chrisliano- 
rum  c<rla>nina  sola  dttriora  sttnt  prtvliacastitalis, 
ubi  quotidiana  esl  pugna,  et  rara  vicloria  ;  gra- 
vetn  caslilassordla  cst  inimicum,  quiquolidievin- 
citur  ,  cl  tamcntimt  ittr.  Ouoeirea  BflQlprffiCipere 
uoluit  Cluislus,  sed  cousulere.  el  adeamquasi 
rcm  sublimem  alliccre ,  dicens  ;  Qui  potcst  ca- 
pcrc,  capiat ,  Mattb.  19.  \ers.  12.  Hinc  et  Patres 
ouincs  iequanl  vir^incs,  iino  anU^ponunl  Anire- 
lis.  Nazian/-  viifjinilalcm  vocal  .tug<  lic<r  gtorim 
mmtckim,  SancUis  Ainbros.  lib.  dc  Virgin.  Gasti* 
las,  ail,  Augtios  fccit :  qui  cam  scrvavit,  Angttui 
cst;qui  pcrdidit  ,diabolus.  S.  Aug.  lib.  de  Virgin. 
c.  23.  Virginalis  ,  ait,  integritas ,  et pcr  piamcon- 


SIN  S.  JOAVNIS.  Ca|».  XIV.  1543 

linentiam  ab  omni  concubitu  immunitas ,  angelica 
portio  est ,  el  in  curne  corruplibiti  incorruptionis 
perpelua  mcditulio.  S.  Cyprianus  lib.  de  Discipl. 
\  irgin.  Cum  castir;,  ait ,  perseveratis  et  virgines  , 
Angelis  Dei  estis  xquates.  S.  Bernard.  epist.  52. 
ad  Henricum  Senon.  Arcbiep.  Caslitas ,  inquil  , 
Angelum  de  homine  facit.  Differunt  quidem  inter 
se  homo  pudicus  et  Angelus,  sed  fcticilale,  nonvir- 
tute ;  et  si  iltius  castitas  feticior,  hujus  tamen  for- 
lior  esse  cognoscitur.  Sola  cst  castilas  quce  in  hoc 
mortatitalis  et  toco  et  lempore,  slalum  quemdam 
immortatis  glorice  reprxsenlat.  Quin  et  Cbrislus 
Matlb.  22.  v.  30.  Inresurreclione,  ait ,  neque  nu- 
bcnt ,  neque  nubenlur;  scd  erunt  sicut  Angeli  Dei 
in  cozlo. 

Hinc  rursum  nolat  ViegasT&j«/;er  montem  sig- 
niiicare  virgines,  si  virginilalem  suam  tueri  et 
conservare  velint,  debere  alterum  sexum  fu- 
gere ,  in  cellas,  clauslra  et  montes  secedere. 
Nam,  ut  aitTertul.  lib.  de  Veland.  virgin.  Omnis 
publicalio  virginis  bonw,  stupri  passio  est  :  quan- 
tum  vetis  bonamente  conetur ,  nccesse  est  publica- 
lionesui  periclitari,  dum  perculituroculis  incerlis 
et  multis,  dum  digitis  demonstranlium  titiltatur, 
dum  nimium  amatur,  dum  inler  amptexus  ct  oscula 
assidua  coalescit;  sic  frons  duralur ,  sic  pudor  te- 
rilur,  sic  sotvilur  :  pura  virginilas  nihit  magis  li- 
met  qudm  semctipsam ;  cliam  feminarum  oculos 
patinon  vult.  ldem,  libro  de  Cullu  feminarum  : 
Cum  omnes,  inquit,  templum  Dei  simus ,  iltato  in 
noset  consecrato  Spirilu  sancto,  ejus  tcmplixdituus 
ct  anlistes  est  pudicitia ,  qtuv  niltil  immundum  ne- 
que  profanum  inferri  sinit ,  ne  Deus  ille  qui  inhabi- 
tal,  inquinalam  sedem  offcnsus  dcrclinqual.  Virgi- 
ncs  ergo,  fugientes  cnm  Lot  incendium  Sodomae, 
sibi  aeque  ac  i  111  dictum  putent  illud  Angcli  Ge- 
nes.  19.  v.  17.  Salva  animam  tttam ,  noli  respicere 
post  lcrgum,  nec  stes  inomni  circaregione ;  sed  in 
monle  salvuin  te  fac,  ne  et  tu  simul  pereas.  Ila 
Nazianz.  Exbort.  ad  virgines.  Rectc,  inquit,  ince- 
dis,  virgo,  in  montibus  salveris,  ad  Sodomam  ne 
rcspcxcris,  ne  in  salis  slatuam  obdureris.  Vide 
S.  Hieron.  Fpislol.  ad  Eustocbium,  de  custodia 
virgin.  S.  Basil.  Ambros.  Epbrem ,  Nazianzcn. 
el  quolquolde  virginilale  scripscrunt. 

Mirabile  castilalis  ,  «'eque  ac  fugae  deditexem- 
plum  S.  Pelagia  ,  virgo  Antiocbena  el  Marlyr 
quindecim  annorum,  cujus  feslum  colil  Ecclc- 
sia  9.  Julii  :  quam  mire  celcbrat  S.  Ambros.  lib. 
3.  deVirgin.  sub  inilium  ;  et  S.  Cbrysost.  duas 
bomilias  de  ejus  laudibns  scripsit,  cpiae  exslant 
apud  I.ipoman.  loni.  7.  celebrat  ct  eamS.  Augusl. 
lib.  1.  de  civit.  26.  QuaB  cum  sola  esset  domi,  et 
a  persecutoribus,  idcsl,  ulaitS.  Ambros.  d  pr®- 
tlonibtts  ftdii  vi  l  pudoris  circumsidcri  se  videret, 
absentc  matre  et  sororibus ,  vacua  prarsidio ,  sed 
Dco  plenior  :  Quid  agimus,  inquit ,  nisi  protpici- 
vius ,  captivavirginitas.  Moriamur,  silictt.  vel  si 
nolint  liccrc,  moriamitr.  Jam  sacrilcgas  aras  pr<T- 
cipitala  subvcrtum,  ct  accensos  focos  crttorc  r<>- 
l .nguam.  l\rgo  pra?cipitavil  so  cx  alto.  il;iquc  in 
cu-liiin  e\nla\it.  Iloc  cnim  iiinuit  ipsadiccns, 
Vrat  ipitaia  .et  diserle  asscrit  S.  Cbrysosl.  Quare 
miruin  Baron.  in  Marlyrol.  (Uotc,  S.  Ambro- 
sium  assen  ie  e.iin  cuin  malrc  in  llumensc  con 
jecissc.  Hocenini  deejus  sororiluis,  non  atileni 
deipsainel  asscril  S.  Amhros.  Subdit  enim  :  Ast 
ul>i  detcslantti  pcrscctttor<  s  <><ptam  sibi  vidcrunl 
/><cdam  pudoris.  mulrcmct  sororcs  ctvpcrunt  qu<r- 
rcre.  Vcrum  illtv  spiritttali  votatu  jam  campuin 
castilatis  tcncbant  :  camsubito  hinc  pcrsecutori'jus 


1-JVi 
inunincntibus, 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS. 


indc  torrrntc  fhtvio  exclusce  d  fuga, 


inclusCB  ad  coronam.  Quid  vcremur  ?  inquiunt. 
licce  aqua,  quis  nos baptizari prohibel?  Et  hocbap- 
lisma  est  quo pcccata  donantur ,  regna  q  uaruntur. 
Excipiatnosaquaquai  ccclum aperit ,  inferos  tegit, 
morlcm  abscondit,  Martyres  reddit.  Te,  rerum 
i  onditor ,  precamur,  Dcus ,  nc  exanimata  spirilu 
corpora  vel  unda  dispergat,  ne  mors  separet  fune- 
ra,  quarum  vitam  non  separavit  a/fectus  ;  scd  sil 
una  constantia,  una  mors ,  una  ctiam  sepultura. 
llivc  effatai  et  suspensm paululum,  incinctosinuquo 
pudorem  tegerent ,  nec  gressum  impedirenl ,  con- 
iertis  manibus  lanquam  choros  ducerent,  in  me- 
dium  progrediunlur  alveum,  ubi  unda  lorrentior, 
ubi  profundum  abruplius,  illo  vestigia  dirigenles. 
yulla  pedem  retulit ,  nulla  suspendit  incessum  ; 
nulta  tentavit  ubi  figerel  gressum  :  anxia  cum 
terra  occurreret ,  offensai  vado ,  taia?  profundo. 
Videres  piam  matrem  nodo  stringentem  manus  , 
gauderc  de  pignore ,  limere  de  casu,  ne  sibi  fdias 
vel  fluctus  auferret.  Has  tibi ,  inquit,  fwstias, 
Chrisle,  immolo,  prcesules  virginilatis,  duces  cas- 
titatis ,  comilcs  passionis.  Sed  quis  jure  miretur 
tantam  vivenlibus  fuisse  constantiam,  cum  etiam 
dcfuncta?  immobilem  stationem  corporum  vindica- 
ocrint  ?  non  cadavera  unda  nudavit,  non  rapidi 
cursufluminis  volularunt.  Quin  eliam,sanctama- 
ter  licetsensu  carens ,  pietate  tamen  adhuc  scrva- 
bat  amplexum,  et  religiosumquem  strinxerat  no- 
dum,  ncc  mortelaxabat,  utqux  religionis  debitum 
solverat ,  pielate  hmrede  morerclur.  TSam  quas  ad 
martyrium  junxerat ,  usque  ad  tumulum  vindica- 
bat. 

Centumquadraginta  quatuor  milma.  JPutant 
aliqui,  ut  S.  Hieron.  lib.  1.  contra  Jovin.  et  Al- 
cazar,  hos  esse  eosdem  cum  illis  totidem  sig- 
natis  cap.  7.  sed  longe  verius  est  esse  diversos  ; 
nam  hi  virgines  suntilli  fideles  et  sancti  cujus- 
que  status,  etiam  conjugalis;  illi  omnes  sunt 
Jtidaei,  hitam  Judaeiquam  Gentiles.  Describilur 
ergo  hic  numerus  ,  aeque  ac  sors,  virginum  qui 
erit  tempore  Antichrisli  ;  uipole  qui  potentissi- 
mum  vitium  libidinis,  ad  quod  lum  caro,  tum  ma- 
gis  Anticbristus  incitabit,  eo  lempore  fortissime 
superarinl.  Hoc  enim  ipsa  verba,  ipsequetextus 
clare  significat  ;  nihil  enim  cogit  nos  ad  allego- 
rias,  vel  tropos  confugere.  Ila  Areias,  Ribera  , 
Viegas  et  alii ,  qui  haec  plane  ul  sonant,  non  de 
nliis  quam  virginibus  in  fine  mundi  futuris  acci- 
piunt. 

Porro  Viegas  censet  hic  numerum  definitum 
poni  pro  indefinito  :  Plnres  enim,inquit,  in  fine 
mundi  erunt  virgines  quam  Ihh  millia  ,  ut  palet 
ex  eo  quod  soli  parvuli  et  infantes,  qui  uliquc 
virgines  sunt,  plureserunl.  Nam  in  sola  Ninive 
(empore  Jonae,  fuerunl  plusquam  120  millia 
parvulorum  et  innocentium,  Jonae  h.  v.  11.  ita- 
que  ipse  numerum  cenlenarium  putat  signifi- 
care  imiversitalem  infanlium  et  puerorum  vir- 
ginum  ,  qui  tunc  erunt  :  numerum  vero  qua- 
(Iragenarium  significareuniversilatem  virginum 
Ueo  dicatarum  ,  quae  tunc  erunt:  denique  nu- 
merum  quaternarium  significare  universos  vi- 
ros  et  feminas  ,  qui  in  saeculo  virginiialem  tunc 
eolent.  Melius  magisque  ad  lilteram  Riberapu- 
tat,  pr.Tcisein  fine  mundi  forel/M  millia  virg-i- 
mim.  Qua  enim  alia  de  causa  hunc  numerum 
praeeise  poneretet  definiret  Joannes  ?  Cursuper 
quadragenarium  adderet  qualernarium,  non  se- 
narium  vel  oclonarium,  nisi  quia  significat  prne- 
eisc  tOlidcni  fore.  Necenim  blc  illa  causa  assig- 


Cap.  XIV. 

nari  potest  quae  dala  est  capit.  7.  Ibi  enim 
recensenlur  tanlum  ii  qui  ex  singulis  duode- 
cim  Judncorum  tribubus  erunlelecti,  ct  exsiu- 
gulis  numerantur  duotlecim  millia  (  eo  quod 
duodenarius  sil  symbolum  universitatis  ,  signi- 
ficelque  omnes  fideles,  qui  duodecim  lam  Pa- 
triarcharum,  quam  Apostolorum  sunt  discipuli 
el  filii )  quae  in  unum  conflala  faciunt  lMmillia. 
Hicvero  promiscue  omnes  virgines,  tam  Gen- 
lium  quam  Judaeornm,  numerat  S.  Joannes. 

Ad  argumentum  Viegas  resp.  hic  non  nume- 
rariinfantes  et  parvulos  :  inhis  enim  virginitas 
non  est  virlus  ,  sed  condilio  aelalis.  Hic  auiem 
recensenlur  virgines,  qui  pro  virginitalecontra 
Anlichrislum  slabunt  et  decertabunt  usque  ad 
mortem  ,  ideoque  omnes  lauream  virginitatis  , 
mulli  etiam  martyrii,  a  Deo  accipiunl.  Conslai 
enim  parvulos,  uli  virlulis,  ila  et  laureae  virgi- 
niialis  ,  non  esse  capaces. 

Notat  S.  Cyprianus  lib.  de  Habitu  virgin.  hic 
tanlttm  numerari  virgines  masculos,  nonfemi- 
nas;  quia  Joannesnon  ait:  Ha?sunt,se<\liisunt,qui 
cum  mulieribus  non  sunt  coinquinali,  per  mas- 
culos  tamcn  significari  quoque  feminas  ;  quia 
feinina  viri  poriioest,  ct  a  viro  sumpta. 

Verum  dico  tamfeminas,  quam  masculos, 
htc  numerari.  In  feminis  enim,  utpotc  fragilio- 
ribus ,  forlior  et  generosior  erit  virginilas.  In 
genere  ergo  masculino,  utpote  nobiliori,  intel- 
ligitur  femininum  ,  quasi  subalternum.  Nec 
enim  aliter  dicere,  etulrumque  simulcomplecti 
potuit  Joannes.  Si  enim  dixisset  feminine  :  Ibv 
sunt ,  exclusisset  masculos.  Non  enim  mares 
sub  feminis,  uti  feminae  sub  maribus,  compre- 
hendi  et  intelligi  solent.  Porro  Ecclesia  legit  haec 
loco  Epistolae  in  feslo  SS.  Innocentium  :  undc 
aliqui  opinati  sunt  Innocentes  ab  Herothj 
occisos  fuisse  \hh  millia.  Sed  temere  :  Ec- 
clesia  enim  lantum  haec  accommodat  illis,  quia 
innocentes  sunt,  cum  ad  lilteram  sciat  haec  non 
adillos,  sed  ad  virginesfuiurosspectare. 

Habentesnomen ejus  (Agni,)  et  nomen  Patrfs 
ejus  scriptum  in  frontibus  suis.  ]  Haec  scriplura, 
sive  character  Agni  opponetur  characteri  Anli- 
chrisli,  de  quo  capitepraecedenti  in  fine.  Sensus 
ergo  est,  q.  d.  Hivirgines,  Agni  asseclae,  libore 
profitebanlur  et  vocabant  se  servos,  imo  sponsas 
Christi  et  Dei  Patris,  hoc  est,  se  non  lantum  fi- 
dem  et  religionem ,  scd  et  virginitatem  perpe- 
luam  in  aelernum  obtulisse  et  consecrasse  Deo 
et  Christo  instar  martyrum,  qui  sanguinem  et 
vitam  Deo  consecrarunt.  Habet  enim  et  caslilas 
suum  martyrium,  idque  difficile  etlongum. 

Rursum  ,  hi  ab  omnibus  cognoscebantur  el 
vocabanlur  familiares  et  intimi  ChristoetPatri, 
in  ejusque  aula  et  familia  esse  quasi  primi  et 
principes,  imoreginae  ,  utpote  sponsaj,  de  qni- 
bus  ait  Paulus  2.  Corinih.  11.  v.  2.  Despondi  vos 
uni  viro  virginem  castam  exhibere  Chrislo.  Est 
catachresis.  Nec  enim  necessum  est  dicere,  quod 
reipsa  hocnomen  frontibus  virginum  inscribe- 
tur.  Symbolice  tamen  hoc  eis  inscribi  vidit 
Joannes,  ad  significandam  hanc  liberam  eorum 
professionem  quam  dixi.  Si  quis  tamen  reipsa 
inscribendum  velit  ad  eorum  decus  et  gloriam  , 
non  repugnabo  ;  praesertim  quia  characler  Anti- 
christi ,  cui  hic  opponettir  ,  realis  eril  et  visibi- 
lis ,  uti  dixi  cap.  praecedenti  in  fine.  Vide  dicia 
de  signo  crucis,  quo  omnes  fideles  tempore  An- 
lichristisignabunlur,  cap.  7.  v.  3. 

Nota   hic  rursum  castitaicm  esse  virtuteui 


COMMENTARIA  1N  APOCAI.YPSIN.  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 


1243 


principcm,  regalem  et  divinam,  ila  ut  virgines 
nomine  Dei  insignianlur,  ejusque  nornen  et  li- 
tuliini  in  fronte  praferant.  Quocirca  David-Rex 
a  regio  castitatis  gradu  delapsus  in  adullerium, 
orat  Psalm.  50.  IU.  dicens  :Spirituprincipali€im- 
firmame  ;  ubi  pro  principali  Hebr.  csl.  na*T2 
nedaba,  id  est  principe,  qui  princeps  esl  decet- 
que  regem  et  principem  ;  q.  d.  Spiritum  castita- 
tis  quasi  principem,  quem  adutterio  perdidi, 
milii  reslitue,  coque  me  conlirma,  ut  rursus 
regemetprincipem  referam  et  repraesentem.Se- 
cundo,  Hugo:  Habcnt,  inquit,\irginesnoinenI)ei 
•criptum  in  fronlibus  ;  quia  eodem  nomineap- 
pellanturquo  Ueus  :  vocantur  enini  dii.  Sicenim 
judicibus  ait  Deus  :  Ego  dixi,  Dii  eslis,et  jUii  Ex- 
cclsi  omnes;  multo  magis  idipsum  dicet  virgini- 
bus. 

2.  Ivr  ATnivr  vocem  de  coelo,  tanquam  vocf.u 
aquamjm  multauum.  ]  Una  eademque  vox  et  jubi- 
Ius  Wi  millium,  puta  virginum,  comparatur 
bic  tribus  diversis  vocibus  sive  sonis  :  primo, 
sonoaquarum  mullarum  ;  quia  sonora  crat,  ct 
cx  mullis  variisquc  vocibus  et  sonis  conllala  , 
uii  aquac  mulloe  in  saxa  decidcntcs  aut  COllisa?, 
sonorae  sunt,  magnumquc  et  varium  edunt 
wlrepilum.  SeGundo,  sono  tonitrui  magni,  qui 
non  tantum  sonorus,  scd  ct  terribilis  est  elbor- 
rendus,  ulpotc  ccelestisjidque  primo,  quia  vir- 
ginum  vox  ccelestis  est,  atque  impiis  et  incesiis 
in  linc  mundi  tcrribilis  erit  etborrida  ut  tonilru. 
Sicdisputanle  S.  Paulo'dc.  castilale,  juslilia,  ju- 
dicio,  tremefactus  est  Felix  Praeses  incestus, 
Actor.  2/i  25.  Secundo,  quia  ut  tonilru  ex  nubis 
collisione,  ctcx  nubc  crumpenlis  fulminis  vio- 
lenla  nascilur,  ita  virginitas  conlinua  membro- 
rum  omnium  cdomalione,  ac  quadam  naturae 
violcntia  acquirilur,  et  quosi  tonitruum  genera- 
tur.  Ilinc  ct  caslilas  esl  famosissima  et  celeber- 
rima,  cjusque  vox  et  fama  quasi  tonitru  ab  om- 
nibus  audilur  et  celebratur. 

Terlio,  haccvox  virginum  similis  est  sono  ci- 

tharae:  primo,  quiasuavissimaest,et  suavissimo 

eantu   Deum,  Angelos  el  Sanctos  demulcet.  Hi 

cnim  virgincs  ore  cancndo,  seqtio  ac  manibus 

pulsando  cilharas  ,  concinunlnovum  et  inaudi- 

lum  in  orbc  canticum.  Ita  Scipio  apud  Ciceron. 

lib.   de  Rcpub.  ait  civitatcm  esse  concentum. 

Sicut ,  inquit,  in  fidibus  et  libiis,  ac  canlu  ipso  et 

vocibus  conccntus  quidam  tcncndus  esl  ex  distinc- 

tis  sonis  ;  sic  cx  sumniis ,  mcdiis  ct  infimis  inter- 

jcctis  ordinibus  ut  sonis,  moderata  ralione  civita- 

lcm  consensu  dissimillimorum  concincre;  et  qua 

harmonia  d  7nusicisdicitur  in  cantu,  eam  esse  in 

civitatc  concordiam,  arctissimum  atquc  primum 

in  omni  rcpubl.  vinculum  incolumitatis ,  camquc 

nullo  paclo  sinc  justilia  essc  possc,  uti  refert  sanc- 

tus  August.  lib.  2.  de  Civit.  cap.  21.  Secundo , 

«onus  citharae  signilicat  virtulum  omnium  in 

virginibus  consonantiam  ;  ita  S.  Hicronym.  in 

16.  Isaia:  v.  11.  Virginilas  cnim  paritur  abstinen- 

tia,   pccnilcnlia,   huinilitale  ;  alilur  prudcntia, 

tortiiudinc ,  obedicntia  ;  perQcitur   solitudinc, 

«ilenlio,  charilale,  oralione,  aliisquc  virlutibus  : 

omncs  enim  virlules  circa  virginitalem  quasi 

excubant,  ut  cam  lulentur,  el  circa  eam  quasi 

eborum agunt. Tertio ,  lUipert.  Citharai ,  i\\i,sig- 

nificant  pcclora  fldeiittm,  in  quibus  pcr  ftdcmmu- 

sica  cwlcstis  inhabitat.   rides  ergo  comparalur 

citbars,  ct  qnia  sola  Ddes  ad  salutem  non  sufli- 

cil,  hincexlendi  dehcnt  in  ca  ehonhe  mandalo- 

runi  Dci.  ea>qiic  iractari  et  pulsari  manibus,  u\ 


est,  operando  etcxcquendo  perGci  etioipleri, 
ul  inlegra  liat  harmonia.  Quarto,  chordarum 
in  cithara  distcnsio  ctsonus  significat  distensio- 
nem  ct  mortilicalionem  carnis,  quoe  uialer  ei 
niilrix  csl  virginilatis,  ideoque  suavis-nin  BOOal 
iu  auribus  Uei.  Ila  Ansberlus.  Quod,  inquil ,  n- 
tlturas  Dci  de  bestia  triumphanles  Itabcrc  dicunlnr , 
sic  inletlige  ,  q.  d.  Ipsi  eranl  cilhane  Dei,  laudibus 
scilicet  corda  habattes  dicala,  et  ulriusque  tesla- 
menticonsonaveritate  canora.  Vclcerte  cilharas 
habcnt ,  voluptates  scilicet  camis  ligno  passionis 
afjixas.  Passio  enim  Christi  lignum  cst  cilharce  ; 
chorda  vero  superextensa:  sanctorum  sunt  corpora 
terrenis  concupiscentiis  emorlua.  Dcquibus  Paultts 
dicit :  Qui  sunl  Christi,  carnem  suamcrucifix'riinl 
cum  viliis  ct  concupiscentiis.  Qttorttm  eliam  VOC» 
Psalmista  uit,  1'salmo  11.  8.  Gonflge  litnore  tuu 
carncs  mcas  :  djudiciis  enim  tuis  tinttti. 

Ita  ctS.  Gregor.  Moral.  31.  ubi  explicans  illnd 

Job.  cap.  30.  Versacst  in  luclum  cilhara  mea,  d 

organummeumin  vocem  flcntittm ,  sic  ail  :  Quia 

organum  per  fislulas,et  cilhara  per  chordus  sonat , 

potest  per  citharam  recla  operalio,  per  organum 

vero  sancla  prcedicalio  designari.    Per  fistulas 

quippe  organi,  ora  pr&dicantittm  ;  per  chordas 

vero  citharce  inlentionem  rcctc  vivenlittm  non  in- 

convenienler  accipimus.  Qua;  dum  ad  vitam  aliam 

per  affliclionem  carnis  tendilur ,  quasiexlenuata 

clwrda  in  cithara  per  intucnlium  admirationem 

sonat.  Siccalur  enim  chorda,  ttt  congruum  in  ci- 

thara  canlttm  rcddat ;  qttia  et  sancti  viricasligant 

(  et  jejuniis  siccant)  corpus  suttm,  el  scrvituli 

subjiciunt,  atque  ab  inftmii  ad  supcriora  lcndttnl. 

Hsecergoesl  cilhara  crucis  Chrisli,  quam  prae- 

figuravit  cilhara  Uavidis,  quam  ipse   pulsan» 

fugabatspirilum  malum  qui  exagitabat  Saulem, 

1.  Reg.  16.  23.  Nam  ,  ibidem  ait  Eucherius,  et  ex 

eo  Bedael  Angelomus:  Istc  puer  in  cithara  sua- 

viter  ,  imo  (ortilcr  cancns,  malignum  spirilum  qtti 

opcrabalur  in  Sattle ,  compescuit ;  non  quod  cilha- 

rx  illitts  tantavirtus  erat ,  sed  ftgttra  crucisChris- 

ti,  quft  de  ligno  cl  extensione  nervorum  myslice 

gcrebatur,  ipsaqtte  passio  cantabatur ,  caqucjam 

litnc  d&monis  spiritus  opprimebatttr :  in  hoc  (ri- 

buens  moraliter  exemplum,  ttl  faslttm  divilum  ser- 

mone  huniili  ad  aliquod  bonum  provocemus  ;  et 

faslumcarnismorlificatione  dislendendoet  pul- 

sando  prementes,  suave  caslumque  melos  Ueo 

canlemus.  Sicuteniminhonoribus  humilitas,  in 

opibus  pauperlas,  ila  el  in  deliciis  periclitalur 

caslilas.  hl  prae  crcteris  scnsit  ct  docuil  S.  Caro- 

lus  Borromaeus,  qui  ad  servandam  caslilatcm 

voluplalibusomnibusbcllum  indicens,auslerani 

admodum   egit  vilam  ;  alquc   ad  Cardinalem 

quenulam  scripsit,  sinc  pamitentia  et  asperitatc 

vila  impossibile  esse  servare  caslitalcm,  ulpoie 

quam  tantopere  caro,  daemon  ct  mundus  im- 

pugnanl.  Quocirca  castitas  dicitur  a  castigalio- 

ne,  ait  U.  Thom.  2.  2.'qusest.   151.  art.    1.  Xo- 

men  ,  inquit,  castitatis  sttmitur  ex  hoc ,  qttod  pcr 

rationcm  concupiscenlia:  casligatttr ,  qtuv  ad  mo- 

dttm  pttcri  cst  rcfrcnanda,  tttpatcl  pcr  Philosoph. 

in  2.  Ethic.  cap.  tillim.  Sicut  enim  pueri.  quia 

rationc  ,  qua  carcnt ,  regi  nequeunl ,  regendi  ei 

frcnandi  sunl  virga  ;  ila  elCOncupisceoiTa,  qiue 

esl  inslar  pueri.  castigaliooe  donianda  esl.  Hoe 

est  quod  ait  S.  Hieronym.  ad  Furiam  :  Ardcnlr> 

dtaboli  sagitta;  j-juniorttm  ct  vigiliarttm  rigorr 

ffaltttffcttMte.Siobjiciaa  inde  tefore  debilem.vct 

innrmum,  respondet  S.  Hieronym.  in  vita  sanc- 

ta:  Pauie;  Salittscst stomachumdolcrc,  qttainmcn- 


!2ft6  COMMENTARIA  1N  APOCAL 

iii.    Et  S.  Antonius  apud  Athauas.  Mihi,  aii, 
rrcdile,  fralrts,  pcrtimcscit  Satunus  piorum  vigi- 

QSj  orulioncs  ,  jcjunia,  voluntariam  pauperla- 
tnn.  Quin  el  Christus  Marci  9.  28.  Uocgenus,  ait, 
in  nullo potest  cvire,  nisi  inoratione  ctjejunioAn 
Chronicis  S.  L  rancisci  p.  1.  I.  7.  c.  32.  narra- 
lur  quod  quidani  quaesierit  a  viro  sancto  :  Cur 
Joannes  Baptista  sanclilicaius  in  utcro  ivit  iu 
desertum,  ibique  lam  austeram  vitam  egit  ? 
ResponditSancius  :  Dic  et  tu  :  Cur  caro  recens, 
esto  sit  bona,  salitur  ?  Cumque  ille  diceret,  ut 
conservetur ,  et  non  corrumpatur  ;  subjungit 
Sanclus  :  Ita  pariter  Baptista  sale  pcenitentice 
salivit  corpuSy  ul  illud  sanctum  purumque  a  pec- 
cato  conserv are t ,  juxta  id  quod  de  eo  canit  Ec- 
1'lesia:  Ne  levi  sallemmaculare  vitamfamine  pos- 
*et.  Axioma  est  S.  Francisci,  quod  se  experientia 
didicisse  asserebat  :  Dcemones  korrent  et  fugiunt 
austeritatem  vilce ,  et  rigorem  pccnitentice  ;  ap- 
propinquant  vero  iis  qui  carnem  delicate  habent, 
eosque  vatide  tentant  et  impugnant.  Ita  Chron. 
Ordinis  S.  Francisci  part.  1.  lib.  1.  cap.  21. 

Hinc  mystice  Alcazar  (  quod  tamenipseputat 
•■sse  lilterale)  :  Vox,  inquit,  Apostolorum  fuit 
quasi  voxe  ccelo,  tanquam  aquarum  multarum 
et  tonilrui  magni ;  quia  instar  ccelestis  tonilrui 
percellebat  mentes  audientium ,  easque  pro- 
-lernebal  et  ad  Christum  convertebat;  vox  vero 
lidelium  primitivorum ,  qui  perfecti  erant  et 
quasi  Religiosi,  ideoque  slabant  supra  montem 
Sion ,  erat  quasivoxcitharoedorum.  Primo,  quia 
illorum  omnium  dulcissima  erat  concordia  ct 
consonantia.  Secundo,  quia  non  tanlum  ore , 
sed  et  manibus,  id  est,  operibus  piis  et  sanctis, 
laudabant  Deum.  Tertio,  quia  ineerumnis,  per- 
secutionibus,  marlyriis  et  eculeis  distenii  quasi 
chordaj  in  cithara ,  gralias  agebant  Deo,  quae 
ingens  erat  Dei  et  Apostolorum  laus  et  gloria  , 
atque  Centilium  confusio  et  admiratio  :  hocque 
est  canticum  novum  el  saeculis  prioribus  inau- 
ditum  quod  cantabant,  nimirumexultans  Apos- 
tolorum,  Martyrum  et  fidelium  glorialio  in 
ipsismet  persecutionum  et  cruciatuum  procellis. 

Hisce  ergo  citharoedis  optime  convenit  illud 
Psallis  Psalm.  32.  2.  Confitemini  Domino  in  ci- 
thara  ;  et  Psalm.  ^2.  2.  Confitebor  tibi  in  cilhara, 
Deus,  Deus  meus.  Talis  citharoedus  fuit  S.  Bonif. 
Martyr,  cujus  fesluui  celebrat  Ecclesia  ik  Maii, 
qui  eumungulis  ferreisexcarnificaretur,etacuti 
calami  eiinter  manuum  ungues  et  carnes  infx- 
gerentur ,  atque  plumbum  liquefaclum  in  os 
infunderctur,  haec  tantum  ejus  quasi  citharizan- 
tis  vox  audiebatur  :  Gratias  tibi  ago,  Domine 
Jesu  Christe ,  Fili  Dei. 

3.  Et  cantabant  quasi  canticum  NOVUM.  3  To 
quasi  non  est  nota  similitudinis,  sed  veritatis  et 
asseverationis  ;  hanc  enim  saepe  apud  Helmeos 
significat.  Sic  Joann.  1.  \h.  dicilur  :  Vidimus 
^loriam  ejus  quasi  unigeniti.  Ubi  clarum  est  ?o 
quasi  non  esse  assimilalivum,  sed  asseitivum; 
>cnsus  enimest,  q.  d.  Vidimus  ejus  gloriam  ta- 
lem  et  tanlam,  qualis  et  quanla  decebat,  et  con- 
gruebat  unigenito  Dei  filio.  Secundo ,  el  melius 
s.  Joannes  passim  hicusurpatT6<y«ast,  quianon 
•ludiebat  ipsas  reales  voces  virginum  in  se,  sed 
illetantum  per  visionem  prophelicam  etimagi- 
nariam,  vel  intellectualem  illius  phantasiae  aut 
menti  objiciebantur  et  repraesentabantur,  ut 
viderelur  sibi  eas  audire.  Phanlasiaenim,etma- 
;is  intellectus,  eminenter  continet  omnes  sen- 
^u.set  scnsiones.  Quocircain  intellectu  idem  est 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 

\idere  et  audire,  uii  ostcndi  canonc  primo  in 
Isaiam. 

Porro  canticum  hoc  novum  est  laus  Dei,  ex- 
ullatio  et  jubilus  virginum  ob  lam  rarumetin- 
signedonum  caslitatis,  sibi  pras  aliis  plurimis 
(quibushocnegatumest)  concessuni.  ltaS. Gre- 
gorius  3.  part.  Pastor.  aclmon.  29.  Ribera  etalii. 
Singulariter,  ait  S.  Gregor.  canticum  Agno  can- 
tare,  est  cum  eo  in  perpetuum  pra  cunctis  fideli- 
bus,  eliam  de  incorruptione  carnis  gaudere.  Quod 
tumen  elecli  cwteri  canticum  audire  possunt ,  licet 
dicere  nequeant  :  quia  per  charitatem  quidem  in 
illorum  celsitudine  la^li  sunt,  quamvis  ad  eorum 
prcemia  non  assurgant.  Porro  quodnam  sit  hoc 
canticumin  parliculari,  vel  in  individuo,  felix 
nos  docebit  experientia  ,  cum  in  ccelo  illud  ca- 
nemus,  vel  audiemus.  Vere  Sapiens  :  Innocen- 
tia  tuba  est  argentea.  Porro  sicul  virginitas  est 
virtus  nova  et  propria  novi  Testainenti,  in  ve- 
leri  fere  incognita  ;  sic  et  picemium  ejus  ac 
canlicum  erit  novum.  Simili  modo  S.  Joannes 
charitatis  mandatum  vocat  novum  Epist.  1.  cap. 
2.  7.  Vide  ibi  dicta. 

Et  nemo  poterat  dicere.  ]  Videtur  corrigen- 
i\nmdiscere  :  hoc  enim  significat  Gvsecum /jx6uv, 
quasi  innuat  alios  Sanelos  avidos  esse  hujus 
cantici,  aeque  ac  laureae  virginilalis,  sed  ad  illud 
aspirarenon  posse;virginitasenimsemelamissa 
reparari  nequit.  Romana  tameu  Biblia,  S.  Gre- 
gorius  el  alii  legunt  dicere;  atque  eodem  redit 
sensus;  discilur  enim  canticum  ut  dicatur  et 
canatur. 

Memorabile  est  quod  de  S.  Emerico  legimus 
in  ejus  Vita  apud  Surium,  die  h.  novembris 
Conradum  quemdam  ob  enormia  peccala  jussu 
Pontificis  ,  loricam  ferream  ad  nudum  corpus 
ferreis  calenis  astrictam  geslasse,  donec  divi- 
nilus  calenae  dissolverentur  ,  et  scriptura  pec- 
calorum  in  charta  descriptorum  obliteraretur  : 
et  hunc  visitasse  multa  Sanclorum  templa  spe 
indulgenliae,  sed  frustra;  tandem  adiisse  sepul- 
crum  S.  Stepbani,  regis  Hungariae,  qui  eidem 
apparens  :  Surge,  inquit,  amice  ,el  Emerici  Filii 
monumentum,  quod  juxla  est ,  adilo.  Ille,  quod 
carnis  servanda  integrilale  prxcipuam  apud  Deum 
graliam  promeruerit,  facinorum  tuorum  tibi  ve- 
niam  impetrabit.  Ex  eorum  enim  numero  est,  qui 
non  inquinaverunt  veslimenta  sua ,  sequunturque 
Agnum  quocumque  ierit,  et  anlelhronum  Dei  can- 
tant  canticum  novum.  Et  evigilathomo,  illico  ad 
B.  Emerici  sacellum  se  confert,  fundit  ibi  pre- 
ces  ,  atque  opinione  celerius  dissiliunt  ferrei 
nexus  ,  charta  peccatorum  nullum  oslendit  lit- 
lerae  scriptse  vestigium. 

Qui  empti  sunt  de  terra.  ]  Syrus  :  Isti  a  Jesu 
empti  sunt  ex  hominibus  primitio3  Deo  et  Agno. 
Arabicus  :  Ui  sunl  qui  empti  sunt  ex  hominibus 
primo,  Deo  et  Agno.  q.  d.  Hi  sunt  qui  pretio 
sanguinis  Christi  acceperunt  hanc  perfectam 
corporis  et  animae  puritatem  ,  ut  terra  altiores 
coelestem  bic  agerent  vitam  ,  ideoque  Dei  sunt 
primitix,  id  est,  selectissimi  et  gratissimi  fruc- 
tus  et  oblaliones  ,  quales  in  veteri  Testamento 
erant  primitiae  frugum  et  hominum.  Videtur 
ergo  Christus  pro  virginibus  quasi  gemmis  pre- 
tiosissimis  coemendis  ,  peculiari  modo  orasse  , 
laborasse,  et  pretium  sanguinis  sui  Deo  Patri 
obtulisse,  destinasse  et  applicasse. 

k.  Hi  sunt  qui  cum  mulieribus  non  sunt  coin- 
quinati  ;  virgines  enim  sunt.  ]  Hinc  patet  ad 
lilleram  hic  agi  de  propric  dictis  virginibus, 


COMMENTARIA  1N  APOCAI 

<|iii  erunl  lempore  Aniichrisli.  Qnare  myslicum 
<:si,  non  litterale,  quod  censet  Alcazar ,  nimi- 
rum  htc  virgines  appellari  omnes  eos,  qui  re- 
rum  creatarum  inordinala  affeclione  se  non 
oontaminant,  quique  Christum  crucem  baju- 
lanlem  usque  ad  Calvariae  moniem  sequuntur 
in  conslanti  rerum  temporalium  vilaequc  des- 
picientia  ,  et  divin.e  gloriae  desiderio  :  qualcs 
crant  primilivae  Ecclesiae  Chrisliani  (unde  illi 
hic  vocunlur  primitice)  et  modo  sint  Rcligiosi , 
qui  angelicam  puritatem  consectantur,  el  Dei 
praeceptorum  ohservalionem  cum  ohservationc 
consiliorum  copulant,  quodest,  sequi  Agnum 
ijuocumque  ierit. 

Mysticum  quoque  est  quod  Amhrosius  in  cap. 
11.  epist.  2.  ad  Corinlhios.  v.  1.  cilans  hunc 
locum  ail  :  In  mulieribus  errorem  signiftcavil , 
quia  error  per  muUerem  cccjnl  ;  sicut  et  Jezabel 
mulierem  dicit  Apocal.  2.  v.  20.  />ropter  uxorem 
Achab ,  quce  zelo  Daal  Prophetas  occidit ,  cttm  in- 
letligatur  idololatria ,  qua  corrumpunlur  mores 
et  fidei  veritas.  Nam  si,  per  mulicres,  muUeres  in- 
teliigas ,  ut  ideo  pttles  virgines  diclos ,  qttia  cor- 
pora  sua  intaminata  servaverunt ,  excludit  ab  hac 
gloria  sanctos  ;  quia  omnes  Apostoli ,  cxceptis 
Joanne  el  Paulo ,  uxores  habuerunl.  S.  Amhro- 
sium  sequitur  noster  Hicron.  Prado  in  Ezech. 
16.  15.  lli  sunt ,  inquit,  qui  cum  mulieribus  non 
sunt  coinquinati ;  virgines  cnim  sunt ,  idest  Mar- 
tyres,  qui  cultum  exhibere  idolis  etiam  curn  vitce 
dispendio  recusarunt ,  persliterunlque  in  ftde  illi- 
bala  constantes. 

Hl  SEQUUNTUR  Agnum  quocumque  ierit.  ]  Se- 
quuntur,  scilicet  gressibus  non  tam  corporis , 
quam  animi,  intellectus  et  vohmtatis,  nimi- 
rum  quasi  individui,  et  ah  eo  summe  dilecti, 
Agni  comites  et  pcdissequi,  sequuntur  eum  in 
omnia  gaudia  coelestia ,  quae  Agnum  sequenti- 
bus,  id  esl  mundis  corde,  promittuntur ;  hasc 
enim  sunt  gaudia  Agni  et  agnorum,  id  esl  vir- 
ginum,  non  autem  sequuntur  in  gaudia  leonum, 
aut  taurorum  et  vitulorum  jugulalorum,  puta 
Martyrum,  praeconuin  et  doctorum  Evangelii. 

Franciscus  Ribera  lamen  hanc  sequclam  in- 
telligit,  quoadomniaomnino  gaudia  et  prajmia 
coelestia  :  Quia  ,  inquit,  virgines  illae  in  line 
mundi  etiam  marlyrio,  doctrina  ,  aliisque  vir- 
tulibus  excellcnt ;  quocirca  omnium  gaudia  et 
prremia  accipient.  Sed  esto  hoc  de  mullis  verum 
futurum  sit,  tamen  S.  Joannes  hic  proprie  lo- 
quitur  tantum  de  ipsa  virginitate  ultimorum 
virginum,  ejusque  praemio;  a  sola  enim  virgi- 
nitate  eos  commendat. 

Melius  ergo  Viegas  et  Alcazar  censent  hac 
phrasi :  Sequuntur  Agnttm  quocumque  ierit ,  non 
alind  signilicari  quam  quod  Agnus  virginihus 
mire  delecletur,  ita  uteosa  suo  latere  nunquam 
velit  discedere,  sed  cum  comilenluret  sequan- 
tur  quaquaversum;  pcrinde  ac  reginam  virgi- 
nem  ct  sponsam  comitanlur  virgines  primariaj 
et  nobilissimae,  juxla  illud  Psal.  1\'a.  Astitit  regina 
a  dcxtristuis  in  vestiludeaardto ,  circumdatava- 
rietate.  Et  :  Filice  Tyri  in  muneribus ,  etc.  Addtt- 
ccnltir  rcgi  virgincs  post  eam,  proximw  cjtts  affe- 
rcntttr  tibi.  Afjercntur  in  latitia  et  cxuttalione , 
adduccntttr  in  temjdum  rcgis.  Siculenim  regina 
nmnem  suam  voluptatem,  colloquium  ct  con- 
^olaiionem  hahel  in  suo  puellarum  gyna>ceo  , 
quod  perpetuo  eam  stipat  inslar  chori ;  ila  eam- 
«lem  hahel  Chrislus  in  suo  virginum  coetu.  Rur- 
sum,  sicut  nuisici  sequuntur  principem  ,  miro- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV.  IL'^7 

que  concenlu  eum  demulcent,  eique  sunt  in 
deliciis;  ita  et  virgines  Christo.  Sunl  cnim  ipsi 
cilharoedi  Chrisli,  qui  cilharizantes  in  cilharis 
suis,  uli  dixi  v.  2.  mirificeeum  obleclant.  Deni- 
(|ue  sicut  sponsa  sponsum  ,  ila  virgiues  conn- 
tanlur  Chrislum;  sunt  enim  sponsas  Christi ,  ut 
ail  Apostolus,  2.  Corinlh.  11.  v.  2.  Christus 
ergo  amal  virgines,  iisque  ohlectatur,  uli  spon- 
sus  sponsa. 

Pulchre  S.  Auguslinus,  lib.  de  S.  Virginitale, 
cup.  27.  Quo  putumus ,  ait,  hunc  Agnum  tre  : 
in  quossaUus  etjnata?  ubi,  credo,  sunl  gramina. 
gattdia,  non  gaudia  skcuU  hitjus  vana,  insania- 
mendaces  :  nec  gaudia  qualia  in  ipso  regno  Det 
caileris  non  virginibus  crtinl ,  scd  a  cxlerorum 
omnium  gattdiorum  sorlc  dislincta.  Gaudium  vir- 
ginum  Chrisli  de  Christo,  inChristo,  cum  Christu. 
posl  Christum,  per  Chrislum,  propter  Christum. 
ISam  sunt  aliis  alia,  sed  nttllis  talia.  Ile  in  haec  : 
sequimini  Agnttm ,  quia  et  Agni  caro  ttlique  virgo. 
lloc  enim  in  se  relinuit  attctus,  quodmatri  non 
abstidit  conceptus  el  natus.  Et  cap.  29.  Videbit 
vos  catera  multiludo  ftdetium,  qtta  Agnum  ad 
hoc  scqui  non  jwlest  :  videbit ,  nec  invidebit ;  et 
coUwlando  vobis  quod  in  se  non  habet ,  habebit  in 
vobis.  Namet  iUttd  canticum  novum  jnroprium  ves- 
trum  dicere  non  poterit ,  audire  autem  poterit,  el 
delectari  vestro  tamcxceUenti  bono.  Addit  cap.  51. 
Non  cttstodit  bonttm  virginale,  nisi  Deus  ipse  qui 
dedit,  et  Deus  qui  charilas  est.  Custos  ergo  virgini- 
tatis  charitas ,  loctts  autem  hujus  cuslodis  humili- 
tas.  Ibiquippe  habitat  qui  dixit ,  super  humilem  et 
quietum  ,  et  trementem  verba  sua  rcquicscere  s/ii- 
ritum  stium.  Facitius  scquunlur  Agnum,  et  si  non 
quocumque  ierit ,  certe  qttousque  potuerint,  con- 
jagatl  humiles,  quitm  supcrbienles  virgines.  Tcr- 
tull.  lih.  1.  ad  Uxorem,  de  virginibus  loquens  : 
fieo,  inquit,  speciosm  sttnt  puelia ,  cttm  illovi- 
vttnt ,  cum  illo  sermocinantur  :  iltum  diebus  ct 
noctibtts  tractant ,  oralioncs  suas  vclut  dotes  Dei 
assignant  :  ab  eodem  dignationem  ,  velttti  mtt- 
nera  maritalia,  quotiescumquc  desiderant ,  con- 
sequunlur.  Sic  aternumsibi  bonttm  Domini  occtt- 
paverunt  acjam  m  terris  non  nubendo ,  de  famitia 
angelica  deputantur.  S.  Bernardus  ad  sororem 
de  modo  bene  vivendi,  secm.  12.  Si ,  inquit . 
Christum  tota  menlc  secuta  fueris ,  et  eum  tolu 
mente  dilexeris ,  absque  itlla  dttbitatione  cttm  eo 
in  ca;lesli  palria  guudebis ,  el  eum  cttm  sanclis 
virginibus,quoctimqttc  ierit,  scqueris.  Si  cum  omni 
dcvolionc Chr isto  adhosseris ,  et  ad  ettm  dieacnoctc 
suspiraveris  in  hoc  prasenli  sajculo,  sinc  dttbio  ctna 
eo  exultabis  in  calcsti  paiatio,  atque  inlcr  virgi- 
nttm  choros  cantabis  illi  dttlces  hymnos ,  sicut 
scripttnn  est  :  Qtti  pascis  inter  UUasepttts  choreis 
virginum,sf)onsas  decorans  gloria,  sponsisqtte  red- 
dis  pra-mia.  Quocumque  pergis ,  virgines  scqttun- 
lur ,  atque  laudibus  post  te  cancntes  cttrsitanl  . 
hymnosque  dulccs  personant.  Unde  suhdit  :  Obse- • 
cro  le ,  diiecta  soror ,  ttt  nullam  pnvlcr  Christam 
scntias  dulcedincm ,  ntiUtim  pra^lcr  Christum  ijua- 
ras  amorem,  et  nuUum  jiroytcr  Cltristttm  diligas 
pulcliritudincm.  S.  Hieronymus  ,  lom.  2.  episi. 
11.  Frttatttr.  ait,  illc  virltttis  corona  ,  et  ob  tjuo- 
tidiana  martyria  stolttttts  Agnum  scqtiatur.  Ex 
hoc  loco  virginitas  in  Hmblcmatibus  pingitui 
quasi  juvencula  pallida  ,  macilenta,  oculis  dc- 
coris ,  coronam  e  lloribus  capile  gcslans.  can- 
dida  sindonc  atnieta.  I.Ttilinm  vullu  praferens. 
eitharam  manii  pulsans,  scquens  Agnum  in  me- 
dio  prali. 


1268  COMMENTARIA  IN  APOT.AI 

lla  S.  Clcmcns  Ponlifex,  Domiliani  imperalo- 
lis  eognatus ,  perpetUam  virginiiaiem  coluit , 
uli  docet  S.  Ignatius,  epist.  ad  Philadelpb.  Idem 

eaindem  mireextulit,  aliosque  docnit,  utipalet 
ux  ejus  Epistolis  encyclicis,  citesiatur  Epiphan. 
Liseres.  30.  Quapropter  ejus  exemplo  et  liortaiu 
S.  Flavia  Domitilla,  ncptis  ct  ipsa  Domitiani , 
quam  Aurcliano  dcsponsam,  S.  Clemens  virgi- 
neui  Dco  consecravii;Euphrosyna,Theodora,  et 
alke  nobilissimae  virgines  illustrc  pro  fide  ct  vir- 
ginitate  martyrium  obierunt.  Quocirca  Clemens 
a  Trajano  imperatore  in  Chersonam  relegatus, 
cum  plurimos  Christianos  eo  pariter  ad  metalla 
damnatos,  et  inopia  aquse  laborantes  invenisset, 
l>ro  iis  preces  fundens,  vidit  Agnum  stantem, 
qui  dexterum  pedem  levavit,  vclut  S.  Clementi 
locum  fontis  indicans.  Ergo  Clemens  ad  locum 
in  quo  Agnus  stabat  accedens,  parvoque  ictu 
locum  qui  erat  sub  pede  Agni  pulsans,  mox  fon- 
fem  pulcherrimum  elicuit,  qui  magno  impetu 
effusus  fecit  iluvium  ;  ex  quo  omnes  Christiani 
tunc  ,  et  deinceps  sitim  levarunt.  Quo  miracuio 
«jentiies  indigenae  ad  fidem  Chrisli  conversi  sunt. 
Ita  habet  ejus  Vita,  et  Baronius,  anno  Christi 
100  ;  unde  et  in  oflicio  Ecclesiae  S.  Clemenlis  an- 
liphonas  has  legimus  :  Orante  S.  Clemenle,  ap- 
paruitei  AgnusDei.  Et :  V idi supramontem  A gnum 
stanlem;  de  sub  cujus  pede  fons  vivus  emanat : 
jtuminis  impetus  tcetificat  civitalem  Dei.  In  sancto 
ergo  Clemente  adhuc  viventeimpletum  estillud 
Apocal.  7.  v.  17.  Agnus  qui  in  medio  throni  est , 
reget  illos  et  deducet  eos  ad  vitce  fontes  aquarum. 
1'uil  enim  ipse  agnus  Agni  Dei  assccla,  id  est 
virgo,  et  ob  virginitatem  Marlyr,  paulo  posl- 
quam  haec  scripsit  Joannes,  ut  ad  eum  hic  al- 
lusissc  videatur  :  imo  sub  Clemente  Ponlifice  et 
haec  qtiae  di.\i  inchoante,  scripsit  Apocalypsin  et 
hajc  ipsa  S.  Joannes.  Videtur  ergo  Domilillam, 
el  alias  virgines  tum  florentes,  et  pro  virgini- 
tale  martyrium  obiluras ,  ad  hoc  fortiter  obeun- 
dum,  hacvisione,  et  hisceencomiis  virginilatis 
animare  et  roborare  voluisse. 

Ita  sub  idem  tempus  S.  Petrus  ,  S.  Praxedem 
rL  S.  Potentianam;  S.  Paulus,  S.  Theclam  et 
plurimas  alias ;  S.  Matthaeus,  S.  Iphigeniam, 
regis  jEthiopum  filiam,  ad  virginitatem  Deo  vo- 
vcndam  excitarunt,  qua  de  causa  S.  Matthaeus 
ad  aram  sacrificans  ab  Hirtaco  regis  fratre,  qui 
Iphigeniam  conjugem  ambiebat,  occisus,  vir- 
ginilatis  factus  est  victima,  ut  ait  Hippolytus , 
lib.de  duodecim  Apostolis;  ceque  ac  Paulus  u 
Nerone  truncatus  est,  quod  virgines  Chrislia- 
nas  suse  libidini  subtraherct,  et  Deo  dicaret, 
uti  prooemio  in  S.  Paulum  ostendi  ex  sancto 
Chrysostomo. 

Ita  S.  Agnes  post  morlem  laureata  apparuit, 
cum  virginibus  radiantibus  et  splendidissime 
vcsiitis,  sequens  Agnum.  Audi  S.  Ambrosium , 
lib.  5.  epist.  3U.  Dum  parentes  beatce  Agnetis 
assiduis  pernoctationibus  vigilarent  ad  tumulum 
'■jits  (qui  prope  Romam  exstat  via  Numentana  , 
icmplo  marmoreo  gemmisque  illuslris,  quem 
quolies  visito,  mira  mc  cum  aliis  sentio  laetitia 
i't  devolioneperfundi)  vident  inmedio  noctis  si- 
lentio  cxercitum  virginum ,  quce  omnes  auro  lex- 
tis  cycladibus  indulce,  cum  ingenti  lumine  prae- 
irribant.  Tnter  quas  vident  B.  Virginem  simili 
veste  fulgentem,  et  ad  dexleram  ejus  Agnum  nive 
i  undidiorem ,  quce  rogans  sanctas  virginesparum- 
per  gradam  figere  ,  stans  parentibus  suis  dixit : 
l  idete  nemequasi  mortuam  tugcalis ,  sed  gaudete 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 

mihi,  et  congratulamini ;  qnia  cum  his  onntibtts 
tttcidas  sedes  accepi ;  et  illi  sum  juncta  in  ccclis  , 
queni  in  terris  posita  tola  animi  inlenlione  dilexi. 
lta  Agnum  secula  esl  B.  Calharina  Senensis  , 
cui  hoc  dalur  elogium  : 

Transiit  ad  sponsum  tribus  exornata  coroni». 
Et  illud  : 

Dulce  signum  charitalis  , 
Dum  amator  castitalis , 
Cor  mutalin  virgine. 

Quaeproinde  ex  hoc  corde  Cbrisli  igneo  in  suis 
Epistolis  ardenles  Chrisli  ilammas  in  omnes 
cjaculalur,  atque  in  omnibus  non  aliud  facit, 
quam  utPontifices,  Cardinales,  Proelatos,  Prin- 
cipes,  Urbes ,  Doclores,  elc.  ad  quos  scribit, 
inilammet  amore  Chrisli ,  ad  ejusque  perfectam 
sequelam  incitet  et  exstimulel :  quem  proinde 
crebro  agnellum  nuncupat,  ideoque  singulas 
Epistolas  incipit  pariter  et  concludit :  in  Jesu 
dulci ,  Jesu  amore. 

Moral.  S.  Bernard.  serm.  1.  super  Missus  est  : 
Utrinque,  ait,  slupor,  utrinque  miraculum;  ct 
quod  Deus  femince  obtemperet,  humilitas  absque 
exemplo ,  et  quod  Deo  femina  principelur  ,  subli- 
mitas  sine  socio.  In  laudibus  virginum  singulariter 
canitur,  quod  sequuntur  Agnum  quocumque  ieril  : 
qttibus  vero  laudibus  dignam  judicas  (B.  Mariam; 
quceetiamprceit?  Disce,homo,  obedire;disce,  terra, 
subdi;  disce,pulvis,  obtemperare;  erubesce,  superbt 
cinis.  Deus  se  humiliat ,  et  tu  te  exaltas?  Et  infra  : 
Sequitur  Agnum  coinquinatus  humilis,  sequitur  et 
virgo  superbus;  sed  neuter  quocumque  ierit;  quia 
nec  ille  ascendere  potest  ad  mundiliam  Agni  qtti 
sine  macula  est ,  nec  is  ad  ejusdem  mansuetudi- 
nem  descendere  dignatur,  qua  scilicet  non  coram 
tondente,  sed  coram  occidente  se  obmuluit.  Atta- 
men  salubriorem  elegit  sequendi  partem  in  humi- 
litale  peccator,  quam  in  virginitate  superbus ; 
cum  et  itlius  immunditiem  sua  humilis  salisfactio 
purget ,  ethujus  pudicitiam  superbia  inquinel. 

Denique  suis  hisce  verbis  ad  Christum  Agnum 
in  ccelum  evocavitnoster  S.  Joannes,  S.  Eduar- 
dum  regem  Anglorum,  anno  domini  106G.  De 
quo  audi  Alredum  Abbatem  Cisterc.  (qui  floruit 
anno  Domini  1164)  in  Vita  ejus.  Sanctus  Eduar- 
dus  nulli  petenti  in  nomine  sancti  Joannis  Evan- 
gelislce,  aliquid  denegabat;  hunc  enim  post  Apos- 
tolorum principem  arctius  diligebat.  Unde  contigit, 
quod  quidam  peregrinus  absente  camerario ,  in 
nomine  S.  Joannis  Evangelistce  importune  a  rege 
eleemosynam  postularet.  Cui  Bex  pretiosum  annu- 
lum ,  cum  nihil  aliud  in  promptu  haberet ,  dedit. 
Accidit  post  hcec  duos  Anglicos  ad  adorandum  Sat- 
vatoris  sepulcrum  Hierosolymam  proficisci.  Qui 
die  quadam  d  publica  strata  declinanles,  devia 
quceqae  sectati  sunt ;  el  sole  ruente ,  nox  obscura 
adducta  est.  El  cum  nescirent  quid  agerent ,  quo 
se  verterent ,  apparuit  eis  senex  quidam  veneran- 
dus ,-  qui  eos  ad  civitatem  reducit.  Susceptis  au- 
lem  hospitio  mensa  paralur;  laulissimeque  refecli 
dant  membra  quieli.  Mane  autem  faclo  egressis 
ittis  de  civitate,  ait  senex  :  Viri  fralrcs,  cum 
summa  prosperilale  vos  repalriaturos  non  dubite- 
tis;  quoniam  prosperam  iler  faciet  vobis  Deus ,  el 
ego  ob  amoremregisveslrl ,  in  omni  via  firmabo 
super  vos  oculos  meos.  Ego  enim  sum  Apostolus 
Chrisli  Joannes,  qui  regem  vestrum  ob  meritum 
castitatis  summa  dilectione  complector.  llunc  ergo 
annulum  ,  quem  mihi  in  habitu  percgrino  appa- 


COMMENTAMA  IN  APOCAl 

rcnti  tribnit  ,  reporlatc ,  dcnttntiantes  eiobitus  sui 
insture  diem;  qucm  infra  sex  menses  visilans  visi- 
tabo ,  utmeeum  sequutur  Agnum  quocumque  ierit. 
Ilis  dictis,  disparuil  ;  et  illi  ad  patriam  prosperc 
redeuntes  ,  quce  videranl  et  audierant ,  regiseria- 
lim  retuterunt. 

Hi  kmpti  sunt  (quomodo  empti  sunt  dixi  in 
fine  v.  3.)  ex  iiominhius  raiMinj!  Deo  et  Agno.] 
Primo  ,  quia  virginitalem  (|uasi  primitias  Deo 
gratissimas  obtulerunt.  Sicut  enim  primi  fructus 
sui  novitate  sapidissimi  el  gralissimi  sunl;  ila 
et  virginitas  Dco.  Alludit  ad  Jerem.  2.  3.  Sancltis 
Israet  Domino ,  primitia-  frugnm  ejas  :  omncs  qui 
devorant  cttm  ,  delinquunt.  Siculcnim  lsracl  prae 
oninibus  Gentibus  fuit  clcctus ,  ct  dilcctus  Deo , 
cique  oblatus  quasi  primitiae,  ut  esset  populus 
primus  fidclis  ctsanclus  ;  ila  ex  omnibus  Cbris- 
lianis  virgincs,  quasi primitiae  nobilissima:  Dco- 
que  acceptissimae,  seccrnunliir  ct  olTcruntur. 

Secundo  ,  sicut  per  primilias  frugum  Dco 
oblatas,  reliquae  fruges  omncs  ccnscbantur  Dco 
oblatae,  ac  ab  co  benedietae ,  ut  patct  Proverb. 
3.  v.  9.  ubi  dicilur  :  Ilonora  Deum  de  lua  sub- 
stantia ,  el  de  primitiis  omnittm  frugum  tuarum 
da  ei ,  ct  implebuntur  horrea  tua  saturitate ,  et 
vino  torcularia  tua  redundabunt.  Ita  pariter  per 
virgines  quasi  primiiias  Dco  oblalas,  Deustotis 
carum  familiis,  totique  Ecclesiae  benedicit  el 
licncfacil,  eas  fccundando,  bonisque  tempora- 
libus  el  spirilualibus  augcndo.  Unde  S.  Ambro- 
sius,  lib.  3.  de  Virginitalc,  docct  obl  multa? 
sunt   virgines ,  ibi  conjuges  esse  fccundiorcs. 

Prseclare  S.  Hicron.  lib.  I.  coritra  Jovinianum, 
(jui  conjugium  a3quabat  virginiiati :  Si  virgines  , 
inquit,  primitite  Dei  sunt;  ergo  viduas  et  in  ma- 
frimonio  conlincntcs  erttnt  post  primilias,  id  est, 
in  sccundo  cl  lerlio  gradu  :  nec  prius  perditus 
populus  salvari  poterit ,  7iisi  tales  hostias  castila- 
lis  Deo  obtuleril  ,  ct  immaculalum  Agnum  puris- 
simis  viclimis  rcconciliaverit. 

5.  Et  in  ore  eorum  non  est  inventum  menda- 
cium.  ]  Quia  ab  haercsi  ct  idololatria  (quae  sunt 
mcndacia  pcrniciosissima  contra  Deum  Deiquc 
cultum  ,  quaeque  maxime  vigebunt  tcmpore  An- 
licbrjsti)  longissime  abicrunt.  Ad  haec  enim 
proxima  dispositio  est  liccnlia  carnis  et  libido  , 
(|U33  uli  Salomonem  ad  idololatriam,  3.  Reg. 
11.  1.  impulit,  ita  bodie  niultos  ad  haeresim  et 
infidelitatem  impellit,  cl  plures  in  fine  mundi 
impellef.  Sicut  crgo  qui  carni  et  veneri  indul- 
gent,  facilc  in  haeresm  labuntur  :  Ita  virgines 
qui  vitiis  carnis  rcsistunt ,  ab  ea  sunt  eruntquc 
rcmoti. 

Secnndo,  virginum  dccns  est  sinccritas  et 
veritas ,  ipsaque  virginitas  hunc  candorem  se- 
cum  atVcrt;  quia  ciun  uni  Deo  placere  Btudeaht, 
non  csi  cur  hoininum  lavorcs,  blandiliis,  nicn- 
daciis  ,  fucis,  cl  dolis  sibi  concilicnl  ;  ut  de  illis 
nicrito  dicatur  id  quod  Cbristus  dixit  de  Natha- 
uaclc,  Joan.  1.  v.  47.  Ecce  oere  Israelita  ,  in  qao 
dotus  non  est.  Sicut  crgo  vulgo  dicimus  ,  oslcmlc 
niibi  mendacem ,  ostendam  libi  furem  ;  mcnda- 
ciuna  cnim  comitatnr  furlum  ;  fnres  enim  sua 
furta  mcndaciis  cclanl  et  lucntur;  ila  parilcr 
si  duliiiiii)  dc  cnjiispiani  caslilale  occurrat,  di- 
cas  :  Ostcnde  mihi    nicndaccin  ,  oslcndam    libi 

ipcestum  :  ostende  milii  veracem,  ostendam 

libi  caslum.  Hinc  Arabicus  vcrtil:  Et  non  invcm- 
i<tr  quid  de  mendacio  in  orc  corum. 

Sine  macui.a  (grace  a^/xot,  id  est  inculpati. 
iireprebensibilcs  )  enim  sr>  t  ante  TimoNusi  Dei.] 
con.Mi,.   \  i.apidi.  roM.  X. 


.VrSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIV.  1249 

T&  enim  dat  causam  preeccdcntium  ,  cur  scilicct 
in  ore  conun  non  sit  inventum  inendacium  , 
ac  conseqiw  nicr  cur  sint  clccli  in  pi  imitias  Deo 
( t  Aguo.  Quia  niinirum  fueruntet  sunt  puri  et 
immaculati,  quia  vitain  egerunt  virgincam  el 
aogelicam  sine  macula.  Maculam  intellige  gra- 
\iorcin,  quae  illis  objici  possit,  v.  g.  mcndacii, 
libidinis,  etc.  Nain  alioqui  nemo  hanc  vitam 
iransigit  sinc  labe  et  inaciila  aliipia  veniali.  Si 
eniin  dixerimus  quoniam  p/ccalumnon  liabemus  , 
ipsi  nos  seducimus ,  ait  S.  Joannes,  epist.  1. 
cap.  1.  8. 

Nola  bic  decem  cpiibeta  el  elogia  virginum. 
lYinio,  v.  1.  quod  cum  Agno  sicnt  supra  mou- 
lein  Sion.  Sccundo  ,  quod  babcant  nomen  Agni 
el  noinen  Pairis  ejus  scriptum  in  froniibus  suis. 
Tertio,  v.  2.  quod  sinl  ciibaroedi  Dei,  sed  so- 
nori  ut  tonitru.  Quarto,  v.  3.  quod  solicantent 
canticum  novum  coram  tbrono  Dei ,  quatuor 
animalibus,  et  24  senioribus.  Quinto ,  quod 
empti  sint  de  tcrra.  Scxlo,  v.  L\.  quotl  cum  inu- 
lieribus  non  sintcoinquinati;  virgincs  enim  sunt. 
Septimo,  quod  scquantur  Agnum  quocumquc 
icril.  Oclavo,  quod  sint  priniiliae  Dco  et  Agno. 
Xono,  v.  5.  (juod  in  orc  corum  non  sit  ioventum 
mcndacium.  Decimo,,  quod  sine  macula  sim 
anic  thronum  Dei. 

Hinc  similia  elogia  mullis  virginibus  data  le- 
gimus.  Ila  S.  Agatbae  boc  epilaphiinn  posue- 
i  unl  Angeli  :  Mentem  sanctam  ,  spontancam ,  Deo 
Itonorcm ,  el  patrix  liberalioncm.  Ita  Proceres 
1'oloniae  nomine  totius  rcgni,B.  Stanislao Kostica 
hoc  elogium,  quasi  viiaj  compcndium  ,  statue- 
runt :  Jttvcni  castissimo ,  nobili  Itumillimo,  diviti 
pauperrimo,  rerum  humanarum  conlemptori,  sui- 
(jtte  ipsius  viclori  acerrimo,  ctc. ,  qtti  d  pttero  Jesu 
cttm  cjtts  malre,  wgrotans  meruil  visitari;  et  d 
dtiobtts  Angetis ,  prcesente  S.  Barbara  Marlyre , 
caii  pane  refui.  Qtti  desiderio  vilo?  perfeclx  gtnc- 
ris  nobitilatnn  ,  amplissimasqttc  facultatcs  negli- 
gens ,  Socictali  Jcstt  nomcn  dedil ;  in  caque  reli- 
giosi  inslitnli  tenacissimus  ,  disciptina;  exactce 
brevi  exemplar  factas ,  ad  pramia  strcnue  ccr- 
tantibus  promissa  anno  atatisiS,  Christi  1568, 
die  \h  Atigusti,  prteler  omnium  spcm  [mortc  suu 
prosdicta)  citias  evocalus ,  Poloniamnascens ,  Or- 
dincm  Rcligiosum  vidcns,  Romam  moriens  ,  ct 
inde  cojlttm  pclcns,  stta  gloria  iltuslravit.  Ob  glo- 
riam  admirandorum  post  morlcm  opcrtim  d  CU- 
mcnle  Papa  VIII.  Beati  appcilalione  donatus ,  a 
Paulo  V.  pubtica  imaginis  cottocalionc,  et  lampadc 
ad  scptttcrum  ejus  acccnsa  auctus,  clc. 

Denique  Sostraius  Byzanlinus  apud  Achillem 
Talium  lib.  2.  oarrat  lucum  Hyzantii  fuisse,  ci 
in  eoolivam,  quam  slupendo  prodigio  dicilur 
imber  igneus  fecundassc.  Et  Pausanias  in  Alli- 
eis  rcfcrt  oli\am  Minervae,  incensa  i\  Persis 
urbe,  conflagrasse , eodemque  die  iu  duorum 
cubitOrum  allitudinem  germinasse.  OJiva  est 
svmbolum  virginis,  qnae  e\  ipso  damno  coin- 
pendia  quasrit  ad  fortitudinein  invictam,  quac 
seternos  parit  triuniphos.  Praeclare  Tertull.  ad 
Marlyres  :  Negotiatio  cst,  aliquid  amittere,  ut  ma- 
jora  tucrrris.  Vircrgo  et  VirgO  paticns  similii 
cst  ccolo,  quod  pcr  et  post  nubila  screnalur  et 
splcndescil. 

(3.  ET  VIDIT  AI.TFniM  AXCKI.VM  VOI.ANTFM.]  Altr- 

rttm  scilicel  a  Michaclc.  dequocap.  II  v.  7.  Vcl 
poiius  alterum,grstcemXxw»,  id  <\st  alium  et  divcr- 
smn  ,  scilicct  a  duobusseqnenlibus  vers.  8.  el  9. 
Iia  Alcazar.  Vidit cnim  Joanncs  Mclres Angelos, 

157 


»250  COMMENTARIA  IS  APOCALY 

(|iioriiii)  prinius  dcnuntiai  dinn  judicii,  sccunclus 
«asuin  Rabylonis,  lei  lius  iram  Dci,  ignem  cl  snl- 
phur  gehennaj  in  eos  (|iii  adoraverint  besliam. 

Quaeres,  (piinam  lii?  Primo,  Alcazar  rcfercns 
li;ec  omnia  ad  primilivam  Ecclesiam ,  accipU 
uvs  diiccs  Cbrisli  ,  tribus  ducibus  bostibus , 
M-iliccl  (lraconi,  besliae  maris  ,  ct  bestise  terrae, 
puta  diabolo,  mundo  et  carni ,  oppositos  ,  v.  g. 
S.  Joannoni,PaulumetPeirum,quimiliiesCbrisli 
animaruntad  debellandum  rcgnum  draconiset 
gentilismi.  Primi  enim  Angeli  vox  sumpta  estcx 
S,  Joanne,  secundi  ex  S.  Paulo,  tcrtii  ex  S.  Pe- 
iro.  Primus  crgo,  scilicel  S.  Joannes,  volat  per 
niedium  cneli ;  quia  instar  aquilae  rcs  divinas 
lierspexit,  atque  ad  ipsam  Sanctissimam  Trini- 
latcm  cvolavit,  dicens  :  In  principio  erat  Ver- 
hiiin,  etc.  Rursum,  volat  per  medium  coolum, 
ut  ab  omnibus  videriet  exaudiri  possit.  Hic  lia- 
bet  Evangelium  88lernum;  quia  praedicavit  et 
scripsilEvangelium,idest  laetissimum  nunlium, 
de  proslrato  diabolo,  deque  felicilate  et  gaudiis 
aeternis,  quae  Deus  promisit  timentibus  se,  ita 
scilicet  ut  non  tinieant  Domitianum ,  nec  tor- 
menta,  nec  morlcm  ,  sed  unum  Deum.  Porro 
in  eo  quod  clamat :  Quia  venit  horajudicii  ejus , 
non  intelligit  judicrum  extremum,  sed  illud  de 
quo  Cbristus,  Joan.  12. 31.  TSuncjudicium  est  mun- 
di,  nunc princepshujusmundi,  ejicieturforas.  Cbris- 
lusenim  primosuo  adventudaemonem  ex  sua  in- 
justa  possessione,  id  est  Genlibus,  exturbavil : 
tuncque  fuit  judicium,  graece  *Mls,  id  est,  dies 
quasi  decretoriamorbietmortis,  idest, expulsio- 
nisdiaboli.  Secundus  Angelus,  puta  Paulus,canit 
Babylonis,  idest,  Romae  Ethnicae,  et  Romani  Im- 
perii  Etbnici,  ruinam,  cumcoepit  regnareCons- 
tantinus  et  posteri  Cbristiani;  hoc  enini  Paulus 
praedixit,  2.  Thessall.  2.  v.  7.  dicens  \Mysterium 
jam  operalur  iniquitatis ;  tantum  ut  qui  lenet 
iiunc,  teneat,  donec  de  medio  fiat.  Tertius  Ange- 
lus  est  S.  Petrus ,  qui  aeque  ac  Angelus  hic ,  ho- 
minibus  carnalibus  et  luxuriosis  ignesgehennae 
•eternos  intentat  Epistola  2.  cap.  1.  v.  2.  U.  6. 
10.  12.  13.  \!\. 

Verum  dico  hunc  Angelum ,  uti  et  sequen- 
tes  duos  in  visione  ostensos  Joanni  ,  sym- 
bolicc  significare  praedicatores  triplices ,  per 
quos  Angeli  haec  ipsa  quae  a  Joanne  hic  recen- 
sentur  ,  proclamabunt  toti  orbi  in  ejus  fine. 
Unde  volant  per  medium  coeli,  ut  significetur 
per  praedicatores,  qui  per  medium  mundi ,  om- 
nesque  ejus  plagas  discurrent  in  tota  Ecclesia, 
quae  hic  ccelum  vocatur,  ut  dixi  c.  12.  v.  2. 
haec  promulganda  fore.  Simile  vidimus,  c.  8. 
v.  6.  et  13.  Suavis  enim  Dei  providentia  ad  ho- 
mines  docendos  et  monendos  ,  hominibus  non 
Angelis,  ulitur.  ItaTiconius,  Beda,  Rupertus, 
Ansbertus  ,  Anselmus,  Gagneius,  Ribera  et  alii. 
Unde  et  Victorinus  per  tres  hosce  Angclos  acci- 
pit  tres  famosos  praedicatores,  quorum  primus 
futurus  sitElias,  secundus  Eliae  socius,  quem 
ipse  putat  fore  Jeremiam;  sed  falso  ,  ut  dixi 
cap.  11.  tertium  aliquem  hisce  similem. 

Possumus  secundo ,  cum  Viega  ,  hos  tres  An- 
gelos  ad  visionemimaginariamreferre,  utJoan- 
nes  scilicet  sibi  visus  sit  eos  videre,  et  audire 
ita  loquentes,  tantum  ad  hoc ,  ut  ipse  quae  vi- 
debat  ejt  audiebat  litteris  mandaret  :  non  aulem 
quod  hi  Angeli  repraesentarent  concionalores 
futuros  tempore  Aniichristi.  Simile  enim  est 
vers.  13. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 

HABENTEM     EVANGEI.IUM     iETERNUM.  ]    Evailge- 

lium  vocatur  aelernum,  quia  Deus  et  Chrislus 
in  eo  aelcrna  in  coelis  bona  annuntiat  et  promii- 
lit  suis  asseclis,  ut  homines  temporarias  vo- 
luptates ,  acqne  ac  poenas  conlemnant;  unde 
clamat  :  Timete  Dominum ,  quia  venit  (id  cst  ap- 
propinqual,  imminet)  hora  judicii  ejus.  Quo- 
cirea  anagogice  S.  Hieron.  epist.  ad  Aviitnn 
quid  cavendum  sit  in  Ubris  Origcnis  -rspi  «j>x»v :  Evun- 
gelium ,  inquit,  sempilernum ,  id  est,  futurum  in 
ccclis.  Dicilur  sempilernum ,  ad  comparationcm 
videlicet  hujus  noslri  Evangelii,  quod  temporalc 
est ,  et  in  transituro  mundo  ac  sceculo  pr&dica- 
tum.  Porro  Evangelium  quod  praedicabitur  Bea- 
tis  in  coelo  ,  erit  annunliatio  et  revelalio  beaii- 
tudinis,  bonorumque  omnium  in  Deo,  quodque 
haec  eis  in  aeternum  perennabunt. 

Aureolus  per  hunc  Angelum  accipit  S.  Boni- 
facium,  qui  missus  a  Gregorio  Pontifice,  anno 
Christi  7/U  ,  praedicavit  Evangelium  duris  Fii- 
siis,  Thuringiis  et  Austriacis,  eosque  limore 
judicii  et  geheniise  concussit,  atque  ad  cullum  , 
timoreni  et  amorem  unius  Dci  impulit.  Vernni 
hajc  adaptatio  est  et  applicatio,  non  explicatio 
hujus  Angeli,  qui  erit  in  line  mundi. 

Rursum,  Vincentius  Justinianus  in  vita  Beati 
Vincenlii  Fererii,  1.  part.  cap.  19.  asserit  nior- 
tuum  quemdam  publice  coram  multis  a  Beato 
Vincenlio  vitae  fuisse  restitutum,  ut  eo  miraculo 
confirmaret  se  esse  illum  Angelum,  quem  Apo- 
calypsis,  cap.  \h.  v.  16.  refert  visum  fuisse 
Joanni  per  medium  coeli  volantem  et  clanian- 
tem  :  Timete  Dominum ,  quia  venit  hora  judicii 
ejus.  Angelum  inlelligit  non  litteratem,  sed 
symbolicum,  et  lilterali  similem,  puta  qui  mis- 
sus  esset  a  Deo  ut  similem  legationem  obirei, 
hominesque  induceret  ad  poenitentiam  et  timo- 
rem  Dei,  quique  similiter  ac  hic  Angelus  cla- 
maret  :  Timete  Dominum  ,  quiavenil  horajudicii 
ejus. 

Moral.  S.  August.  in  Sentent.  sentenlia  2/i8. 
Ad  omne,  inquit ,  opus  bonum  amor  ducit  et  timor 
Dei  :  ad  omne  peccatum  amor  ducit  et  timor 
mundi.  Ul  apprehendatur  bonum ,  et  declinetur 
malum,  discernendum  est  quid  diligi  debeat ,  et 
quid  timeri. 

8.  Et  alius  Angelus  secutus  est,  dicens  :  Ce- 

CIDIT,  CECIDIT  BABYLON  1LLA    MAGNA.  ]  Alllldil  8(1 

Jerem.  51.  8.  Subito  ceciditBabylonel  conlrita  esl. 
Et  ad  Isaiam  21.  v.  9.  Cecidit ,  cecidit  Babyion, 
et  omnia  sculptilia  deorum  ejus  conlrita  sunt  in 
lerram.  Quibus  locis  Prophetse  ad  btteram  ca- 
sum  et  excidium  Babylonis  ,  regnique  Chaldaeo- 
runi  per  Cyrum  fulurum  describunt.  Porro 
quidnam  hic  a  Joanne  intelligatur  ad  litteram  , 
dicam  c.  17.  5.  et  toto  capite  18.  ibi  enim  graphicc 
hoc  Babylonis  excidiuni  depingitur  :  quocirca 
eo  haec  referendasunt.  Est  enim  in  Apocalypsi, 
uti  et  in  aliis  Prophetis,  crebra  bysterologia  , 
uti  dixi  in  canonibus  praefixis  Isaiae.  Hacc  crgo 
pertinent  ad  c.  18.  2.  ibi  enim  dicitur  :  Cecidit , 
cecidit  Babylon:  nisi  dicas hic  aliter  sumi  cecidit, 
scilicet  ut  significet  actum  instantem  et  quasi 
inchoantem  :  cecidit ,  id  est,  jam  cadere  incipit, 
ac  brevi  prono  casu  cadet  Babylon. 

Aureolus  per  Babylonem  accipit  Constantino- 
polim,  censetque  praedici  hicexcidium  lmperii 
Constantinopolitani ,  eo  quod  ejus  lmperatores 
plerique  haeretici  fuerint,  vcl  Ariani ,  vel  Euty- 


COMMENTAfilA  1N  APOCAL1 

chiani,  vel  MouollieliUe,  vel  Ichonotnachi ,  vcl 
-cbismatici. 

10.  ETHIG  IUBET  DE  VINO  lR^  DEI  ,  QUOD  MISTIM 

r.sT  meko.]  Erasmus  verlil,  de  vino  irce  Dei,  quod 
mfusum,  vel propinatum  cst  merum,  sive  purum 
ot  uon  misliun.  Nam  Greccum  xijmw*v«&ki,  id  csf 
miscere,  signifiealeiiam  infundere  el  propinare. 
Olim  enim  bibebant  ex  cornibus,  undc  a  wpoe, 
id  est  cornu,  dicli  sunt  crateres,  quasi  /spzT-jpe?: 
iude  xip«owvad«ci  signilicat  in  cornu,  vel  aliud 
simile  vas  infundere.  lla  Alhenaeus  in  Dypnoso- 
pliistis  ,  lib.  11.  et  alii.  Ilinc  el  Dionysio  (id  est 
haccho,  qui  vini  fuil  invcnlor)  cornua  aflinxil 
antiquitas  ;  quin  et  taurum  eum  appellavit. 

\eruin  melius  proprie  vertas  hic,  quodmistum 
ist.  Nam  vcieres  (uti  cliamnum  faciunt  Jtali, 
llispani,  Galli,  elc.  ,  idque  medici  docent  esse 
iiiilissimuin  ,  et  quasi  divinum  invenlum  )  tum 
sanilatis,  lum  sobriclatis  causa  ,  vinum  aqua 
iniscebantet  diluebant,  ut  doeel  Allienaeus  loco 
eitato,  el  1'lutarchus,  lib.  8.  Sympos.  qutest.  6. 
Anliquissimi  enim  bibcbant  nieruni,  scd  non 
sine  noxa  :  undePolyphemus  in  tragoedia  Aris- 
tii,  cui  titulus  Cyclo|)s,  increpabatUlyssem,  di- 
cens:  Vini  liquorem  pcrdidisti  infusa  aqua,  quasi 
vinum  aqua  corrumperetur,  cum  e  diverso  mc- 
dicorum  judicio  reddalur  mclius  ac  salubrius  : 
quocirca  vinum  aqua  diluere  docuit  et  adinvenil 
staphilus  Silheni  lilius,  tesle  Plinio  ,  1.  7.  cap. 
56,  Porro  Gonebrardus  in  Cbronol.  Primusapud 
t.ra-cos,  ioquit,  Melampus  inedicus  vinumaqua 
diluere  praecepit  sub  annum  niundi  !2H^7 ;  quo 
icmpore  apud  llebraeos,  Judices  eranl  Dcbora 
el  Barac,  quadraginla  annis  antc  Gedeonem  ; 
nempeabultimis  temporibus  merodedili  Graxi: 
hinc  graecari.  lta  Plalo  admonet  ut  Bacchum 
icmulentum  deum  Nymphis  (id  esl  aquis;  his 
enim  praesident  Nymphae)  sobriis  deabus  tem- 
peremus.  Vulgare  carmen  tria  commoda  vini 
lymphati,  id  est  aquadiluli ,  recenset.  Ait  enim 

Lymphatum  crescit ,  dulcescit,  laedere  ncscit. 

Dicit  ergo  Joanncs  hoc  vinum  irac  Dei  mis- 
lum  fore,  non  aqua,  sed  mero,  id  est,  alio  puro 
\  ino.  Tale  cnim  vinum  sic  cum  alio  commistum 
potenliusestmagisqueinebriat.  ItaAndreas,  Ri- 
bera  et  alii,  quasi  dicat  :  Ira  haec  el  punitioDei 
nulla  clementia,  nulla  consolatione  miligabi- 
ttir,  sed  omni  dcsolatione  et  dolore  potius  au- 
gcbilur.  Sic  enim  misccre  alibi  accipitur  ,  ut 
lsai»19.  v.  \k.  Dominus  miscuit  (Septuag.  e.xsp<x<jt) 
in  mcdio  cjus  spirilum  verliginis ,  id  est,  Deus 
miscuit  in  ca  ( .Kgypto)  varios  crrorum  et  verti- 
ginum  spiritus,  Proverb.  1).  v.  5.  Bibite  vinuin 
quod  miscui  rolus.  \cleres  enim  temperantes 
cranl,  i(lco<pi<'  \inuin  aqua  dilucbanl,  uti  jain 
dixi,  Psal.7'i.  9.  Calix  in  manu  Domini  viui  nuri 
l>l<iiu$  misto.Si  iaerum,quoinodo  inisUun?  hcsp. 
incriun  <>st  et  lainen  niisliun  alio  \ino  mero, 
vel  vini  fcecibus,  a  (piibus  abhorrcinns  ;  ut  cilius 
\cheinenliiis(pie  inducal  sopoicin  cl  ebiiciiiicm 
polanli.  Isaiaj  b.  v.  '27.  Viv  qui  polcntcs  cstis  ad 
hibcndum  vinum  ,  ct  ciri  forh  •,  ,ul  misn  ndam 
i brictalcm  !  Hcbraicc,  ad  misccndum  sccbar ,  id 
cst  siceram,  hoc  esl  inebrialivii.  \.  g.  varia  \iua 
quae  magia  lurbant  sioin.Kiiinn  et  ccreJirum, 
ideoque  niagis  inebrianl-  llisec  Joeis  yvomistum 
<t  misccrc.  Iicliraicc  esl  "-'2  masach ,  quod  pro- 
|irie  signilical  miscere  (imo  a  masacb,  dcdnc- 
uiu)  videtur  I.alinum  misceo)  nou  infundere  , 
nam"iP2nOM£&j  signilicat  infundcre,  non  ma- 


l'SIN  S.  JOA.NMS.  Cap.  XIV.  1251 

Micb.  Cuni  ergo  Hebr.-eum  masacb  Sepluag.  ver- 
tanl  rupecmH&at,  sequitur  illud  parilcr  significare 
niiscere  non  inlundere. 

11.  Et  fumls  TonME.vronuM  eorum.  ]  Syrus  el 
Arabicus,  fumus  tormenlorum ,  \d  est,  ignis  ge- 
kenRffi  et  piena  rcproboi  nni.  Est  metonymia  : 
ponitur cnim  clleclus  pro  causa,  scilicet  Fumus 
pro  igne.  Nam  in  inferno  non  videtur  esse  fu- 
nius  ,  vel  ignis  fumans  ;  quia  ibi  nibil  esl  cor- 
iuptibile  vel  resolubile .  s<m!  oninia  conslanlin 
sunt  et  solida,  pula  idem  numero  semperqiic 
sibiconstans  ignis  sulpbuieus.  Alludit  ad  Isaise 
caput  34.  v.  10.  ubi  Propbeta  agens  de  Bosra- , 
(pise  Idumaeoe  erat  metropolis ,  excidio  et  conQa- 
gralione  per  Nabucbodonosor  ,  ait :  In  sempiter- 
num  ascendet  fumus  ejus.  Hic  esl  ergo  Tartarusbor- 
riflcos  eruclans  faucibus  astus ,  ut  ait  Lucrelius  , 
lib.  3.  Quocirca  vere  damnalus  quidam  appa 
teiis  suo  amico,  qui  ei  preces  suas  offerebat, 
respondil  :  Sine  pcenitcntia  sunt  judicia  Dei  in  in- 
fcrno.  Dum  rolal  astra  polus ,  dum  pulsal  liltora 
pontus ,  pro  criminibus  mcis  puniar.  Si  totus  mun- 
dns  mibi remedia  exquirerel ,  eetema  tamenet  in- 
numera  pccnarum  gencra  patiar. 

Die  et  nocte,]  id  est  semper.  Nam  propri'' 
apudinferos  nulla  erit  dies,  sicut  apud  supero* 
ct  Beatos  nulla  erit  nox  ;  sed  his  una  perennis 
dies  ,  illis  una  el  percnnis  eril  nox. 

Moraliter  hrec  cogitent  pcccatores,  qui  pec- 
cando  accepcrunt  imaginem  bestice  ,  id  esl  dia- 
boli,  item  ii  quos  beslia  ad  peccatum  tentat  et 
sollicitat,  nimirum  qui  sinlfructus,  qu.e  pcense 
peccati.  Scilicct  primo  ,  quod  peccator  bibct  de 
\ino  irae ,  id  est,  de  felle  Dei.  Secundo  ,  quod 
\  inum  hoc  mistum  esl  mero  suppliciorum  om- 
nium,  sine  ulla  aqua  aut  guita  consolationis. 
Tertio  ,  quod  cruciabilur  igne  et  sulpliure. 
Quarto,  quod  erit  probrum  et  ludibrium  in 
eonspectu  sanctorum  Angelorum,  et  ante  cons- 
peclum  Agni.  Quinlo,  quod  fumus  tormenlo- 
i '11111  ejus  ascendct  in  ssecula  saeculorum.  Sexlo, 
quod  non  habebit  unquam  requiem  die  ac  nocic 
nec  ab  ignc  corporeo,  nec  a  vcrmc  conscienlice 
per  omnem  nelernilatem.  Haec  cogilans  pcrcel- 
latur ,  dicalque  :  Ego  non  cro  tam  demens  ,  ut 
parvo  mclle  ictcrnum  fel  emam,  ut  modica  vo- 
luplate  peccati ,  immensos  gehennae  ignes  et 
sulphur  niihi  acccrsam  :  Momenlaneum  cnim 
quod  delectat ,  sed  atlernum  quod  cruciat. 

Quocirca  hisce  Apocalypsis  verhis  S.  Cypria- 
nus,  lib.  U.  episl.  G.  fideles  adhortatur  ut  usquc 
ad  marlyrium  resistanl  tyrannis  el  Anlichristo. 
Venit,  inquit,  Anticbristus ,  scd  et  supervemt 
Ckristtts ;  grassalur  cl  sa;vit  inimicus  ,  sed  slatim 
s<<ptiliir  Dominus ,  passioncs  noslras  ct  vutnera 
vindicaturiis.  Dascilur  adversarius  ct  minalur  , 
s<<t  est  qui  possit  de  ejus  manibus  lilxrarc.  1U< 
nhtiicndtts  est ,  cujus  iram  netno  potcsl  cvadcri. 
Si  qttis  adoral  bcsliam  cl  imazinem  cjus  ,  etc,  bt- 
bct  dc  vino  inv  Dei.  Et  ino\  :  /.  <  <:  agon  sublimn 
cl  magnus  ,  ct  corotuv  cai<slts  prwmio  gloriosus  . 
til  spcctct  nos  ccrtanlcs  Deits ,  ct  super  cos  quo.s 
filios  facere  dignalus  esl ,  oculos  suos  ixmdens  c<  >  - 
tiiminis  Hostrt  sp<  ctaculo  ptrfntatur.  Speclant  An 
ti<licjus,  spcctatct  CJtristus.  Quantacst  gloriw 
dignilas  ,  quanta  fcdcitas  pntsidc  Dco  congndi  . 
<(  Cbrislojudicc  coronari'.'  Intcgros  honor ,  lapso.s 
(Uilor  ad  praiium  provocct.  El  inferius  :  O  dt<  i 
illc  qualis  <  I  qudntus  adi<  nu  I  ,  fratrcs ,  cum  ca  - 
pcril  populum  suum  Dominus  rcccnscre  ,  et  divuuv 


1252 


COMMKNTAMA  IN  APOCALY 


cognitionis  cxaminc  singulorum  merilarecognos- 
rere ,  milterc  ingekennam  nocentes  et  i>ersecutores 
nostros,  nobis  vero  mercedem  fulci  et  devotionis 
cxsolvcre ,  etc. 

12.  HlC  PATIENTIA    SANCTORUM  EST,  QUI   CUSTO- 
DIUNT  MANDATA  DEI  ,  ET  FIDEM  JESU.  jSlllU  Verba  , 

non  tcriii  Angeli,  setl  Joannis ,  qui  boc  quasi 
cpiphoneuia  clicit,  et  annoiat  ad  tres  voces 
iriuni  Angelorum ,  q.  d.  Cum  Babylon  deciderit, 
omnesque  impii  bibent  dc  calice  irae  Dci ,  lunc 
apparebit  frucius  non  solius  fidei,  ul  volunt 
haeretici,  sed  patientiae  et  obedienliae  Sanctorum, 
qui  limentes  Dominum,  diemque  judicii,  intcr 
lol  impios,  inter  lol  tentaliones,  pcrseculiones, 
tormcnla  et  martyria,  constanter  usque  ad  mor- 
lem  custodierunt  et  fidem  Jesu,  etmandata  Dei. 
Nain  bi  immunes  erunt  a  plagis,  quibus  in  die 
judicii  punientur  impii,  et  insuper  amplis  prae- 
miis,  pula  aeterna  felicilate,  donabunlur. 

13.  ET  AUDIVI  VOCEM  DE  COELO  DICENTEM  MIHI  : 
SCRIBE  :  BEATI  MOIVTUI  QUI  IN  DOMINO  MORIUNTUR.] 

Aliqui  liacc  inlelligunt  de  Martyribus,  qui  in 
Domino  ,  id  esl  pro  Domino,  vel  propter  Domi- 
num  moriuntur.  Sic  Jacob  ,  Genes.  29.  v.  18.  in 
Hcbraeo  dicitur  serviisse  SiTQ  Berackel,  id  est 
in  Rachele,  hoc  est,  pro  Racbele,  septem  annis 
Labano  :  et  sic  alibi  saepe  1,  id  est  in,  capitur 
|)ro  propter.  Ita  S.  Ambrosius,  Ansbertus,  Hay- 
mo,  Alcazar,  qui  ait  :  Loquitur  haec  vox  de  iis 
qui  forlilcr  mori  decreverunt  (hoc  cnim  mo- 
riendi  decretum  significat  ™  moriuntur)  potius 
quam  sceleris  aliquid  conlra  Deum  admittere  : 
q.  d.  Illi  qui  protinus  firmitcr  apud  se  slatuunt 
vitam  ipsam  Christo  libenter  immolare ,  ac 
morti,  seipsos,  cum  opus  fuerit,  destinare  : 
ex  eo  ipso  temporis  punclo  incipient  ingenti 
pace,  animique  tranquillitate  perfrui,  ac  labo- 
ribus  et  aerumnis  requiescere.  Hoc  est  enim 
ijuod  subdit :  Amodojam  dicit  Spiritus,  ut  requies- 
cant.  q.  d.  Antequam  reipsa  morianlur,  statim 
ac  se  morti  pro  Christo  devovent,  ex  eo  tempore 
jam  depositis  laboribus  requiescent,  quasi  reapse 
occubuissent.  Vide  hic  quam  efficax  felixque 
sit  serium  et  efficax  Deo  serviendi  propositum  ; 
facitenim  ul  paccali  et  tranquilli  omnino  vilam 
aganlfideles,  mox  ut  se  resolvcrint,  Christique 
crucem,  labores,  et  mortem  strenue  amplecti 
apud  se  plane  statuerint:  rursum  facit  ut  in 
opere  sint  efficaces ,  uti  mox  dicam. 

Verum  planius  etplenius  aliihaec  ad  quoslibet 
Sanctos  referunt,  sive  Confessores,  siveMarty- 
res.  Hi  enim  omnes  beati  sunt:  quia  inDomino, 
id  est  in  lide,  charilateet  gratia,  ac  amicitia  Dei 
moriunlur.  lta  Primas.  Andreas,  Beda,  Richar- 
dus,  Joachim  ,  Pannon.  et  alii.  Unde  S.  Bernar- 
dus:  Mori ,  ait,  pro  Domino ,  Marlyrum  est,  in 
Domino  autem  mori,  Confessorum.  Rursum  in 
Domino ,  id  est,  in  Domini  quasi  manu,  aut  po- 
tiussinumort'(mi«r,idest,morientesrequiescunt, 
quomododeS.  Slephano  Actor.  7.  dicitur(quod 
etiamnum  pii  in  fidelium  morle  usurpant,  di- 
cuntque)  Obdormivit  in  Domino. 

Beati  mortui,  etc.  ]  Praeclare  S.  Cyprianus 
suos  exhortans  ad  fortem  patientiam  lib.  de 
Mortalitale,  sivepeste  grassante  tune:  Adversa, 
inquit,  non  debililent ,  nec  frangant  Ckrisliani 
fidem,  sed potius  oslendant  in  coltuclationevirlu- 
tem,  cum  contemnenda  sit  omnis  injuria  malorum 
prttscntium ,  fiducia  futurorum  bonorum.  Guber- 
nator  in  lempeslale  ignoscitur ,  in  acie  miles  pro- 
batar.  Avcrsa  non  avocanl  d  ftdei  virtute,  scd  cor- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Ca-p.  XIV. 

roborant  in  dolore ,  elc.  Quanla  sublimiias  inlcr 
ruinas  generis  kumani  stare  creclum!  Et  mox  : 
Mortalitas  Ckristianis  pra:stat  quod  martyrium  : 
ccepimus  libenter  appeterc ,  dum  mortem  disoimus 
non  timere.  Son  cst  c.vilus ,  sed  transitus,  et  tem- 
porali  itincre  decurso  ad  xlerna  transgressus.  Sic 
et  S.  Bernardus  cap.  15.  de  Natura  et  dignitatc 
divini  amoris,  morlem  vocat  Pascba  :  Hunc 
transitum,  inquit,  advitam  miseri  infideles  mor- 
tem  appellant ,  fidelcs  autem  quid ,  nisi  Pascka? 
quia  moriturmundo,  ut  perfcctevivat  Deo.  Ingre- 
diiur  locum  labcrnaculi  admirabitis  usque  ad  do- 
raumDei.  Rursum  S.  Cyprian.  lib.  t[.  epist.  6.  ad 
Tibaritan.  Gravior,  ait,  et  fcrocior  pugna  nunc  im- 
minet,  adquam  virlutc  robusta  parare  se  debent 
mililes  Ckristi  (  imminente  perseculioneDecii  et 
Valeriani  )  considerantes  idcirco  se  quotidie  cali  - 
ccm  sanguinisChristibibere  ,ul  possint  el  ipsi  propter 
Ckristum  sanguinem  fundcre.  Idem  de  exhortai. 
Martyriidocet  limendasnon  esse  injuriaset  pccnus 
persecutionum,quiamajor  eslDominus  adprotegen- 
dum,  quiim  diabolus  adimpugnandum.  Quocirca  in 
pcrseculionibusnemocogilet  quod periculum diabo- 
lusimportet,sedconsideretquodauxilium  Deus  pra:- 
stet.Nemo  difficile  vel  arduum  putet  esse  Marlyrem 
fieri,  quando  videat  Marlyrum  populum  non  possc 
numerari.  Idem  (velquisquisestAuctor)lract.  de 
Laude  martyrii,  hosce  vel  titulos,  vel  stimulos 
sparsimdatmartyrio;primum:J?n/;flu/rfo5,ait,ani- 
mos  dat  dolori.  Secundum  :  Menscrescit  in  pugna; 
pulsata  ticet  crebrius  ,  hceret  immobilis ,  uli  rupes 
pulsala  fluclibus.  Terlium  :  Morte  vitam  condem- 
nat,  ut  vitam  morte  custodiat.  Quarlum  :  Miles 
triumpkalibus  de  koste  spotiis  onustus ,vulneribus 
suis  gaudet.  Quiutum:  TSec  timendumiis,  quorum 
spes  Kternitatis  et  vita  ccelestis  est,  ac  salus  de 
promissa  immortaUlale  tcelatur.  Sextum  :  Quorum 
animo  despectus  hic  mundus,  et  alienata  s&culi 
facies,  quibus  semper  hic  mundus  toco  carceris. 
Nec  poteris  amare  martyrium ,  nisiante  oderis  sar- 
culum.  Septimum :  Marlyrio  velut  socio  Christi 
cruore  decoraris.  Et  sub  initium  :  Pradurantibus 
ticetcostis  resultans  ungula  recurrat  in  vulnus,  et 
euntibus  flagris  cum  avulsacorporis  parle  rediens 
kabenaducatur  ,  stat  immobitis  tamen  pccnis  suis 
fortior :  hoc  solum  secum  ipse  convolvens,  quodin 
ilta  crudelitate  carnificum  ,  ptus  pro  quo  patitur , 
Chrislus  ipse  patiatur.  Quid  est  ergo  martyrium  ? 
deliclorum  finis  ,  periculi  terminus ,  dux  satutis, 
patientia  magister ,  domus  vita:  :  quo  perfecto 
etiam  ea  occidunt,  quatinfuluro  discrimine  potuis- 
sent  tormentareputari.  Videeumdemlib.  debono 
patientiae.  Insuper  S.  Augustinus  in  Sentenl. 
sentent.  148.  Mors ,  ait,  eliam  piorum ,-peccati 
pa:na  est.  Sed  ideo  ipsis  dicilur  bona ,  quia  illa 
bene  utuntur  ,  quibus  finis  esl  ad  mala  temporatia, 
et  transitus  ad  vitam  ceternam.  Sicut  enim  injus- 
titia  male  utilur  non  tantum  malis ,  verum  etiam 
bonis  ;ita  eliamjustitia  non  tantum  bonis ,  verum 
etiam  malis  bene  utitur.  Hic  bonususus  niaximc 
fit  per  palientiam  ,  uti  indicat  hic  S.  Joannes, 
de  qua  S.  August.  sentenlia  33.  Tota,  ait,  fide- 
lium  salus,  tota  patientia?  fortitudo  ,  ad  eum  qui 
in  Sanctis  suis  mirabitis  est,  referenda  est  ;  quia 
nisi  in  ittis  Dominus  esset  ,  furori  impiorum  fra- 
gititas  succumberet  humana. 

Nota:  Ambrosius  et  Alcazar  per  mortuos  hic 
intelligunt  eos,  qui  mortui  sunt  non  corpori , 
sed  mundo,  sive  qui  mortui  sunt  non  physice  , 
sed  mystice,  et  spiritualiter  ;  qui  enim  physicc 
mortui  sunt,  amplius  mori  nou  possunt,  quod 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

lamcn  de.  mortuis  liic  dicilur.  Ail  enim  :  Bculi 
morlui ,  qui  in  Domino moriunlur.  Undc  Aurcolus 
licec  rcfcrt  ad  Monachatum  rcstauratum  in 
montc  Cassiano  anuo  Cnri&ti  7D>,  quando  etCar- 
lomanus,  fratcr  Pipini  rcgis  Francorum,  ibi- 
dcm  factus  cst  Monachus,  utiet  Chilpericus  Rex 
Francorum,  aliique  regum  et  principum  lilii 
facti  sunt  nionaclii.  Monachi  enim  sunlmyslice 
el  civilitcr  inortui ,  lum  quia  s.ccularibus  nego- 
tiis  sunt  defuncti,  tum  quia  cum  S.  Paulo  mor- 
lificationem  Jesu,  sernperin  corpore,  el  magis 
in  auinio  circunifcrunl.  Dc  qualilius  ait  idem 
Apostolus  Coloss.  3.  vers.  3.  Mortui  cstis ,  et 
Vlta  vcslra  abscondila  esl  cum  Clirislo  in  Dco.  Hi 
proinde  duptici  fruclu  gaudent.  Prior  est,  quod 
jugi  pace  ct  lselilia  conscienlise  fruantur,  uli 
cxperientia  constal,  et  voxdi\  ina  liic  promitlit, 
diccns  :  Ut  requiescanl  alaboribus  suis.  Poslcrior 
est,  quod  opera  corum  scquunlur  itlos  ;  quia  cum 
sua  Qrma  resblulione mortem  quasi  devorarint, 
liac  de  causa  postca  in  opcic  ipso  viribus  non 
deficiunt,  sed  stabiles  potius,  el  in  actionibus 
suis  cllicaces,  conslantes,  patienles  el  lidcles 
Chrisli  amalores  inveniuntur,  juxla  illud  Pro- 
verb.  cap.  12.  20.  Qui  pacis  ineunt  consilia ,  se~ 
quitureos  gaudium. 

Verum  liaec  partim  accommodalilia  ,  par  tim 
iuystica  cl  tropologica  sunt.  Dico  ergo  ad  lilie- 
ram  to  mortui  ainple  sumi,  scilicct  pro  morluis 
lam  in  praescntiet  in  fuluro,  quam  in  praeterito, 
ut  significcl  morientes  et  moi  iluros  ,  quinn  dc 
facto  jam  mortuos,  quasi  dicat  :  Beati  sunt  nwr- 
tui,  id  est  moricntcs,  morituri ,  et  mortui ,  qui 
moriunlur,  morienlur,  vcl  morluisunlinDonii- 
no.  Sic  cnim  Hebraei  saepe  ampliant  tempora 
.suorum  vcrl)orum  ,  ut  sub  pnelerito  intelligant 
pracsens  elfulurum  ;  et  \ice  versa  sub  prsesenti 
prajterilum  et  fulurum,  alque  sub  fuluro  prae- 
sen8  et  praeteritum. 

Porro,  ut  quis  moriatur  in  Domino,  viverc 
debet  in  Domino,  id  esl,  in  Dei  gratia,  lege  et 
voluntate.  Dicebat  Balaam  Numer.  cap.  23.  10. 
Horiatur  animamca  mortcjustorum,  ct  fiantno- 
vissimamea  Uorum  similia.  Sed  sapientius  dixis- 
set  :  Vivat  anima  meavitajustorum,  ut  morialur 
mortcjustorum.  Ferc  cnim  bonam  vitam  bona 
mors,  et  malam  vitam  mala  mors  sequitur,  ut 
ait  S.  August.  Siculcrgo  Romae  morinon  potest, 
qui  Romae  non  vixit;  sic  qui  in  Dco  non  vixit , 
in  Deo  mori  non  poterit  :  et  conlra  ,  qui  cum 
Deo  conjunctus  vixil,  inDeocliam  morielur. 

Drnique  nota  hic  beatos  non  dici  viventes, 
sed  mortuos,  ut  significctur  anie  morlcm  nemi- 
nem  essc,  ncc  dicendum  essc  beatum.  Clarius 
id  signilicant  gracca ,  quae  sic  distinguunt,  ut 
amodo  quod  sequilur ,  sit  linis  sententire  praece- 
dcniiSjUlsilscnsus :  amodo,'u\c$i,  posthac.crunt 
bealiqui  in  Domiuomortui  fucrint.  Deniquc  sc- 
quilur  :  vxi  >c/£ito  mvtfut  ,  idcst,  cliam  dicit  Spi- 
rilus,  \el  eerte  dicit  Spiritus  ;  Toenim  wi  allir- 
mantis  ct  asseveranlis  esl.  Vidit  idipsum  per 
uinbram  Genlilis  Philosophus  Solon  ,  cui  Croe- 
susopulcntusLydorumrex,  oslendenssuasoi^es, 
rogavit  num  quem  nosset  se  bealiorem  ;  rcs- 
pondit  Solon  nosse  sc  Tellum  civem  suum,  qui 
honestis  rcliclis  liberis,  cum  nibil  ei  in  vila 
defuisset,  fortiter  pro  patria  dimicans  cumlau- 
dc  occubuerat.  Rogavit  deindc  Creasus,  post 
Tellum  num  quem  alium  cognosceret  bcatio- 
rem  ;  rcspondit  Solon  nossc  sc  Cleobin  et  Bi- 
tonem,  singulari  et  inter  se ,  el  in  malrcm  pic- 


1'SIN  S.  JOA.N.MS.   Cap.   Xl\. 

lale  viios,  qui  remorantjbus  bobus,  jugum  ipsi 
plaustri  subiissent,  et  matrem  gratulantibus 
civibus  cxultantes  traxisseni  ad  Junonis  lem- 
plum  :  indc  sacris  peractis  epulati,  non  sur- 
rexissenlposlridie,  sed  in  taniagloriavitam  cum 
morte  suaviter  commutasseqt.  Quidnos?  (  in- 
quil  ira  jani  inccnsiis  Croesus)  nnllonc  nos  nu- 
nicio  inter  beatos  babes  ?  cui  Solon  :  Bealusest, 
eujtu  prosperitatem  Deus  exitu  et  morte  conju- 
mavii  ;  al  viventis  adliuc ,  etpericulis  in  vilaexpo- 
sili  beatiludo  ,  sicut  cerlanlis  piceconium  ct  coro- 
va,  /luxa  est  et  vaua.  Egre  accepit  hoc  Croesus, 
at  paulo  post  captus  a  Cyro,  damnalusque  ad 
rogum,  exclamavit :  Solon,  SolonrSoion,  nunc 
cxpcrior  veram  fuisse  tuani  i]c  beatitudinc  sen- 
lentiam.  Ita  Plutarchus  in  Solone.  Bac  de  causa 
Ecclesia  diern  morlis  Sanctoruin  vocal  nalalcm. 
quia  eodem  renascuniur  in  viiam  beatam  ••[ 
gloriosam.  Natalitia  ergo  Sancloiuni  vocat  <i 
rccolit,  non  ea  quibus  cum  pcccato  nascunlur 
ad  vitam  mortalem  ;  sed  ea  quibus  per  teinpo- 
ralemmortemlranscunl  ad  viiam  beatam  et  im- 
inortalem. 

Moraliter  innuit  hic  S.  Joannes  mortcm  bea- 
lam  ct  perfeclam  eoi ■iim  esse,  qui  in  Domino ,  id 
cst,  in  Domini  Dei  commemoraiionc ,  invoca- 
lione,  amore,  ideoque  in  aclu  cbaritatis,animaui 
cfllant;  quod  proinde  onmibus  desiderandum 
et  reipsa  lacicndurn  est.  Ha  morluus  est  S.  Au- 
gustinus  recitans  cum  lacrymis  Psalmos  poeni- 
lenliales  in  aclu  conlrilionis,  qui  cst  actus  amo- 
ris  Dei ,  teslc  Possidonio  in  ejus  vita.  Sanclus 
Ilieronymus  obiit  exlioiiando  suos  ad  amoreu» 
Dei  et  proximi.  S.  Ambrosius  subito  posl  sanc- 
lam  Synaxin  raplus,  colloquens  cum  Christo 
Salvalorc  cxpiravil.  S.  Antonius  de  Padua  ani- 
mam  Deo  reddidit,  recitato  bymno  ad  bealam 
Virginem  ,  exullans  in  Chrislo.  S.  Tbomas  \qui- 
nns,  clevalis  tn  ccelum  oculis  el  manibus,  alia 
voce  pronuntians  illa  Cantic  cap.  7.  vers.  11. 
verba,  ultimo  a  se  explicala  :  Veni,  dilcctc  mi 
egrediamurin  agrum,  moriens  in  ccelumevola- 
vil.  S.  Ludovicus  fixis  in  coelum  oculis,  ardenti 
spc  et  amorc  suspirans  :  Introibo  in  domum  luain . 
Domine ,  adorabo  ad  templum  sanclum  luum,(t 
confuebor  nomini  tuo ,  spirilum  Dco  et  coelo 
reddidit.  B.  Pelrus  Coeleslinus,  qui  renunlians 
Pontificatui  in  crcmum  rediil,  posl  magnos  la- 
bores  et  cruces  dccrepilus  ,  Psalmum  centesi- 
mum  quinquagcsinium  insiar  cycni  canens  . 
ullimis  ejus  vcrbis :  Omnis  spiritus  laudct  Donii- 
num,  immortuus  est.  Joannes  Gersou  Cancel- 
larius  Parisiensis  ,  in  quo  sanctitas  cum  doc- 
trinadecxcessucerlabat,explicalisqninquaginl<i 
proprietalibus  divini  amoris  ex  Cantico  Canti- 
corum  ,  viva  facie,  orc  ctcorde,  idcntidem  rc- 
petens  suspiransque  :  O  Domine,  fortis  cst  ul 
mors  dilectiotua ,  animam  amantem  Deo  amalo 
reddidit.  S.  Franciscus  Xaveriuslndorum  Apos- 
tolus.manu  tenenscrcbroqueosculans  Cbristuin 
crucilixum,  M  ingeminans '.OJesu,  Deuscordis 
mei,  incor  ejus  spiritum  suum  dcposuit. 

IScaliorcs  sunl,  qui  non  tantum  io  aclu,  sed 
ex  actuet  vi  amorisDei  moriuntur.  lta  mortu.i 
est  Beata  Virgo  e\  Languore  el  desideriovidendi 
Cbristum  suum  Filium.  Dicebat  enim  illud  spon- 
s.e  in  Canlicis  :  Fuleite  mc  floribus  ,  slipale  mt 
malis,  qiiiaamore  langueo.  Ita  ex  amore  mortu.i 
csl  S.  Maria  Mamlalcna.  qu;v  quolidic  \  i  amoris 
al)  fXngetis  scpiics  iii  aerem  elevabatur.  Nam 
quadam  Deiuioica  rapta  in  Ecclesiam,  ibiquc 


125/j  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

contempl&tioni  dedita,  lacryniis  perlusa,  ele- 
vatis  braehiis  S.  Synaxin  a  S.  Maxinrino  perci- 
piens  ad  Christuin  sibi  dilcctum  cvolavit.  Sanc- 
ins  Franciscus  cx  vchemenlia  amoris  crebras 
patiebaiur  exlases  etdeliquia ,  tandemque  ac- 
ceplis  sacris  stigniatibus  in  Christum  crucifixum 
quasi  iransfonnatus,  consumptis  virihus  ctspi- 
rilibus  naturalihus,  vi  amorisdivini  tabcsccbat, 
ac  deficiens,  pronunlians illud  Psalmi  cenicsimi 
quadragesimi  primi  :  Educ  de  custodia  animam 
mcam  ad  confitendumnomini  luo  ;me  cxspeclant 
justi,  donec  retribuas  mihi,  expiravit  anno  aetalis 
quadragesimo  quinto.  Sic  prae  vehementia  amo- 
ris  vitam  abbreviarunt ,  mortcmque  sibi  accc- 
ieraruntS.  Catharina  Senensis,  moriensin  aetate 
llorenti,  anno  trigesimotcriio ;  S.  Carolus  Bor- 
romaeus,  moriens  annoaetalis/i6  ;  noster  Stanis- 
laus  Kostka,  cujus  cor  ita  amorc  ardehat,  ut 
crebro  injectaaqua  refrigerari  deberet,  unde  ad 
vigesimum  aetalis  annum  non  pervcnit. 

Amodojamdicit  Spiritus,  utrequiescant  (pcr- 
pcram  Beza,  quoniam  requiescunt)  a  laboribus 
suis.  Amodo,  id  est,  ex  nunc  et  deinceps  inaeter- 
num,  puta  a  tempore  mortis  illico  requiescunt,  ct 
:  cquiescent  in  omne  aevum.  Ila  Ambr.  Haym.  Bc- 
da,  q.  d.  Usqueadmortemoportet  lahorare,  cer- 
lare,  pati;postmortemdicitur:  Cumdederitdilec- 
tissuis  somnum,  ecce hcereditas Domini.lm,  inquit 
S.  Bern.  serm.  de  Virg.  S.  Germanus  Pontifex  Alti- 
siodorcnsis,  Romampetens,  cum  Eduam  devenissel, 
ad  tumulum  S.  Cassiani  divertit  ;  quem  proprio 
vocansnomine :  Quid  ,  inquit ,agis,  frater  charis- 
sime  ?  Et  ille  de  tumulo  :  Dulciter,  inquit,  inpace 
requiesco ,et  adventum  Redemptoris  exspecto.  Pro 
amodo,  grsece  est  vai,  id  est  utique,  profecto, 
iia  prorsus,  imo  vero,  merito  certe. 

Objiciuntiuerelici:  Si  jusliomnesmox  a  morlc 
requiescunt  a  laborihus  ;  ergo  nulli  eunt  ad  Pur- 
gatorium,  ejusquecruciatus.  Respond.  negando 
consequcnliam.  Nam  primo,  quod  dicitur  hic 
justos  requiescere  a  laboribus,  intellige  hujus 
vitae ,  quos  scilicet  exantlarunt  in  morlilicatione 
{)assionum,  in  observatione  divinae  legis,  et  in 
persecutionum  tolerantia.  Hi  enimmox  a  morte 
;ib  iis  requiescunl;  sed  si  quid  adhuc  labis  ha- 
beant,  illud  detergendum  est  in  Purgatorio. 
Adde  eos  in  Purgatorio  requiescere  in  certa  spe 
salutis  et  gloriae  brevi  affuturae,  quae,  dum  ad- 
erit,  reipsa  in  aeternam  requiem  introibunt. 

Secundo,  Turrianus,  et  ex  eo  Franc.  Suarez. 
3.  part.  tract.  de  Poenitentia  ,  disp.  hh.  sect.  \. 
censent  S.  Joannem  hic  loquitantumdeperfecte 
juslis,  qui  nulla  lahe  culpae  ,  eliam  venialis, 
nullo  quoque  realu  pcenae  pro  culpa  luendae  ob- 
stricti  sunt,  sed  puri  prorsus  sunt  et  liberi.  Hi 
•  nim  cum  nullum  habcant  debitum,  mox  in 
acternam  requiem  transeunt. 

Tertio,  Gregorius  de  Valentia3.  part.  tract.  de 
locis  animarum  post  mortem,  disp.  11.  q.  1. 
puncto  1.  respondct  vocem  amodo,  non  ad  tem- 
I>us  delerminatummortiscujusque  justi  referri, 
sed  ad  totum  illud  tempus  militanlis  Ecclesiae. 
Voluit  enim  Deus  hic  significare,  hoc  ipso  tem- 
porequo  Ecclesia  nuncin  tcrrismilitat,  el  perse- 
cutiones  palitur,  habere  etiam  in  regno  coelesli 
suum  locum,  et  Ecclesiam  aliquam  triumphan- 
iem,  uhi  Beali  requiescant,  cum  planepurgati 
fuerint:  neque  exspectareipsam  tempus  extre- 
ini  judiciiet  resurrectioniscorporum,  utpiorum 
uiimaerecipianturin  beatiludinem ;  idqueuthac 
ralione  animet  eos  ad  constanliam  in  persecu- 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIV. 

lione.  Unde  pncccssit:  llic,  id  esl,  hoclempore, 
palientia  Sanclorum  est,  qui  custodiunl  mandala 
Dciet  fidem  Jesu,  ac  mox  subdit  :  Bcati  morlui 
qui  in  Domino  moriunlur ,  amodo ,  elc.  Ita  el 
S.  August.  lib.  20.  Civit.  9. 

Spiiutus,  ]  iweufifc,  puta  Spiiiius  sanctus.  Se- 
cundo,  Haymo,  Richardus  et  Ansbertus  :  Spiri- 
tus,  inquiunt,  id  cst,  Sanctissima  Triniias.  Ter- 
tio,  Pannonius :  Spiritus,  id  est,  Angelus  qui 
Joanni  loqucbalur. 

Opera  enim  (namoe,  id  est  autem,  capiturpro 
■/*■?,  id  est  enim;  ita  notat  Maldonatus  et  fatetttr 

Pcza)  ILLORUM  SEQUUNTURILLOS.]Cra3CC//ET'  aurojv, 

id  est,  cumitlis,  q.  d.  Comitantur  illos  proximc 
et  individue  (  sicut  famuli  cotnitaniur  lierum, 
maxime  principem.  aitHugo),  ut  antc  regem 
glorise  cum  pulchcrrimo  operum  comitalu  ap- 
pareant.  Ad  quid,  ait  S.  Bernardus ,  sequuntur 
opera  Sanctos  ?  nisi  ut  laudent  eos  in  portis  opera 
corum. 

Secundo,  opera,  id  est  merces  operum.  tta 
Anselmus,  Richardus,  Haymo.  Opcra  ergo  pro- 
ccdunt  merilo,  sedsequuntur  praemio.  In  morte 
nos  descrent  amici ,  opes,  honores  ;  sola  opera 
nos  sequcntur,  ut  pulchris  similitudinibus  de- 
clarat  Barlaam  Josaphal  rcgi,  apud  Damasce- 
num  in  Historia  cap.  13.  Nudatergo  mors  homi- 
ncm  opihus,  non  operibus.  Nola :  Sicut  opera 
bona  sequuntur  honiinem,  ila  et  mala.  Undc 
S.  Augusl.  hom.  42.  inter  50.  cap.  8.  Ipsa,  inquit, 
cst  infelicitas  hominum  :  propler  quod  peccant 
(scilicet  opes,  delicias,  honores  )  morientes  luc 
dimittunt,  el  ipsa  peccata  secum  portant.  E  con- 
trario  Sancti  laborcs  et  dolores,  per  quos  meriii 
sunt,  hic  dimittunt,  el  ipsas  virtutes  ac  merita 
secumportant  ad  praemium  mox  adipiscendum. 
Pulchre  S.  Bernardus  serm.  2.  in  festo  omnium 
Sanclorum  :  Quanta,  inquit,  estfelicilas  eorum, 
q uam immensce  l&litice ,  qui  nimirum  triplici  gau~ 
dio,  de  recordatione  transactce  virtutis,  de  exhibi- 
tione  prcesenlis  quietis,  de  ccetera  exspeclalione 
futura  consummationis  exultant   !  Dicunt  enim 
singulce  animce  quibusjam  dalum  est  ad  lianc  re- 
quiem  pervenire  :  ln  pace  in  idipsum  dormiam  et 
requiescam,  quoniam  tu,  Domine,  singulariler  in 
spe conslituisti  me.  Et : Convertere ,animamea,  in 
requiemtuam,  quia  Dominus  benefecit  libi.  Quiu 
eripuit  animammeam  a  morte ,  ocuios  meos  d  La- 
ciymis ,  pedes  meos  a  lapsu.  tloc  est  suavissimum 
animce  stratum ,  quod  nullis  jam  iavet  aut  rigct 
lacrymis,quando  absterget  Deusomnem  lacrymam 
aboculis  ejus.  Et  mox  :  Sit  ergo  beatce  animce  cul- 
citra,  conscientice  suce purilas  ;  sit  capitale,lran- 
quillitas;  sit  opertorium  ejus ,  securitas  :  ut  in 
lioc  intcrim  slralo  dormiat  delectabititer ,  feliciter 
requiescat ,  elc.  Et  superius  :  JSemo  parvam  aii- 
quam  requiem  aut  lcctiliam  suspicetur  eorum,  qui 
ab  omni  penitus  moiestia  tiberi ,  recogitant  annos 
suos  in  dutcedine animce  suce  ;  lcelanlur  pro  diebus 
quibus  fiumiliati  sunt,  annisquibus  viderunt  mala: 
cum  jucunda  admiratione   et  mira  jucunditale 
considerant  pericuta  quce  evaserunt ,  laboresquos 
pertulerunl ,  certaminaquce  vicerunt  :  et  pro  his 
omnibus  certa  et  indubilata  fide  exspeclant  bea- 
tam  spem  ,  et  adventum  glorice  magni  Dei  et  Sal- 
vatoris  sui,  qui  suscilabit  corporaeorum  configu- 
rataproprii  corporis  claritati.  Idem  S.  Bernardus 
epist.  105.  ad  Romanum  :  Oqudm  beati  morlui, 
inquit,   qui  in  Domino  moriuntur,  audientes  a 
Spirilu,  ut  requiescantd  laboribussuis  !  Non  solum 
aulem,  sedet succedit  jucunditas' de  novitate  ,  ac 


COMMENTAMA  IN  APOCALYPSl.N  S.  JOANMS.  Cap.  XIV. 


1255 


de  ceternUaie  securitas.  Dona  proindc  morsjusti 
propter  rcquiem ,  melior  propter  novitatem,  opli- 
ma  propter  securilatem.  E  contra  mors  pcccatorum 
pcssimu.  El  audi  undc pcssima.  Mala,  siquidem  cst 
in  mundi  amissione ,  pcjor  in  carnis  separatione  , 
pessima  in  vermisignique  dtiplici  contritionc. 

\k.  ETVIDI,  ET  ECCE  ISUISKM  CAIVDIDAM  :   ET  SIPKH 
NUBEM  SEDENTEM  SIMILEM  FlLlO  IIOMLMS,   J  SCiliCCl 

<>hiistum  regcm  et  judicem,  cjui  scdobit  in  judl- 
cio  iu  uube  eandida,  ui  indicet  canddfeui  ejua, 

atque  injudicio  nulluni  fuciset  praeicxtibus  fore 
locum  ,  sed  onuiia  manifesia  et  sincera  ftiiura. 
Ilabcl  falccm  aculani ,  quia  vcnil  dcmessurus 
univcrsum  iiiuiidiim  illique  hnein  impositurus ; 
ka  Andrcas.  Unde  Matlh.  13.  39.  dicilur  vicssis , 
idcst,  mcssio,  consttmmatio  swcttli  cst.  Aurcolus 
per  Filiuin  hominis  intelligil  Pipinuin  riliuui 
Caroli  Marlelli,  (|ui  pro  Chilpcrico  facius  R«X 
Iranconim,  illud  regnum  propagavii.  iloc  ac- 
coinmodalitium  esl,  non  lillcralc. 

15.  ETAI.IUsAiNGEI.U8  EXIVITDETEMPM),  J  i(l  6St, 

de  penelrali  Dei  ccelcsli,  pula  delocoBeatorum 
in  coelo  ;  defcrefts  scilicctad  Christum  omnium 
Sanctorum  et  ccelitum  desidcrium  de  consum- 
malione  mtmdi,  punitione  impiorum ,  et  gloria 
jusioruni :  dequo  dixit  c.  6.  v.  10.  Usquequo , 
Domine,  non  vindicas  sanguinem  nostrum  ?  Ait  crgo 
Christo: 

MlTTE  FALCEM  ( l)OC  CSl  demele),  QUONIAM  ARUIT 

messis  TEnn^.  ]  Alcazar  per  mcsscm  accipit  uhe- 
icm  animarum  segetem ,  et  copiosam  Ccniiiun 
conversionem  ,quam  suis  concionihus  coliegc- 
runt  Apostolia  Chrisio  ad  ipsum  missi,  dc  qua 
dicitur  Lucae  10.  2.  Mcssis  quidem  multa,  opera- 
rii  autcm  pauci.  Verum  agitur  hic  de  mcsse 
inundi  indie  judicii.  Alludit  cnim  adJoel3.  v.  13. 
Mille  falces,  quoniummaturavil  messis  :  uhi  agi 
de  die  judicii  patct  ex  eo  quod  praecessit  v.  12. 
Consttrgant ,  et  ascendant  Oentes  in  vullcm  Josa- 
pltat ;  quia  ibi  scdebo  ut  judicem  omnes  gcntes  in 
(T/r<u7«.Sensusergoest,q.  d.  Angelus  :  0  Chrislc, 
mele  ,  id  cst,  demete  Iiomines,  animalia  ,  om- 
ncquevivens.  llocenim  dcsidcrant  animaeMar- 
lyrum  omniumque  Sanclorum,  qui  me  liac  de 
causa  ad  te  legatum  miserunt,  quia  plane  ma- 
iura  est  niessis,  id  est,  quia  complclus  csl  eiec- 
torum  numerus,  aeque  ac  cursus  mundi,  sa?cu- 
laque  a  Deoprajstitutajam  evolutasunt.  Proprie 
auiem  liic  inlendit  dicere  complctum  esse  Elec- 
lorum  numcrum  ;  hos  enim  maxime  amal  ct 
intcndit  Deus,  ac  propter  eos  sneculum  totum 
disposuit,  illudque  vel  arctavit  vel  prolongavil. 
Atquehcec  est  falxet  messis  tritici.  Nam  dc  falce 
reprohorum  sequitur,  eamque  inducil  sequens 
Angelus.  ita  S.  Gregor.  lib.  33.  Moral.  cap.  10. 
Beda,  Anshcrtus,  llaymo,  Pannonius,  Vicgas, 
Rihcra,  et  alii.  Cur  judicium  Dei  comparetiir 
falci  causam  datS.  (ir(>gorius  :  Potestas,  inquit, 
divini  judicii,  quia  inlrase  omnia  incidendo  com- 
plcctitur,  falcis  appcllalionc  signalur;  in  falce 
ntftn  quidquidinciditur ,  quaquavcrsum  fleclatur, 
tnltiscadit.  Et  qttia  potestas  supcrnijudicii  nulla- 
(enus  evilatur  (  intra  ipsum  quippe  sumus ,  quoli- 
bct  fitgere  concmur)  rcctc,  cumvcnlurusjudc.v  os- 
lcnditur,  fatcem  tcnerc  pcrlabcttir  :  quia,  cttm 
potentcr  ad  omnia  obvial ,  incidentcr  circumdat. 
Porro  Christus  pctiiioni  Angell  hujus  ,  ct  Marty- 
rum  ac  Ucatorumobsequitur,  piosqueetclcctos 
demctit,  Rnemqtie  mundoimponit.  Hoceslenim 
quod  suhdil  :  Bt  misit  qtti  sidcbat  sttpcr  nubcm, 
ftlccmsuam  in  tcrram,  et  dcmcssacst  terra. 


Aureolus  scqucns  filuni  chronologiae  su;e  , 
pcr  hunc  angelum  accipit  Stephanum  Papaan . 
qui  a  lemplo,  id  est  e  Homa,  cxivit anno Christ  i 
758,  ob  periecuiiones  Astulphi  regls  Longohar- 
doraoij  porrcxiupic  in  Pranciam  ud  Pipinum, 
cjus  opcm  Implorana.  Pipinus  crgo,  copiis  col- 
lcctis,  quasi  falce  sua  dcmcssuit  exerciluui  \>-- 
tulphi. 

17.  Et  alils  A.m;i:lcs  exivit  df.  templo  (ccelesii 
uti  dixi  v.  15. )  ilvisi  •:.\s  etipsi:  iai.ckm,  J  non  mes- 
Eioriam,  scd  Findemiatoriam,  si\c  putatotiam. 
I.ilx  ergo  htec  est  culteilus  curvus,  quo  vindc- 
iniaiores  muliis  in  locis  uiuntur,  eoque  viles 
putant  et  vindemiant  atque  uvas  ahscinduni. 
Falxhaec  signilicat  punilioncm  ctexcidium  im- 
piorum  :  hos  eniin  vindcmiabit  v.  sequcnli. 

Quaeres,  quisuam  hic  Angelus  ?  RespOndent 

Primas.  Anshertus ,  Bcda,  Pannon.  Vicgas  cl 
alii  hunc  Angelum,  ajque  ac  praeccdenlem  , 
esse  Chrislum  :  Christusenim  ulramque  falccm 
habet,  scilicct  lam  mcssoriamlritici,idcslelcc- 
torum,quam  viudemiatoriam  uvarum,  id  esl 
impiorum. 

Melius  Ribcraccnsct  bunc  propricdictumcssi' 
Angclum,  cumque  a  pnccedentibus  diversuni. 
Nam  Christus  hic  non  vocalur  Angelus  ,  sed  I"i- 
lius  hominis.  Hic  crgo  Angelus  egreditur  m 
Christo  cooperetur,  ulcpie  cjus  nulu  ct  jussu 
dcmetal  impios,  cum  Christus  demetel  pios  el 
sanclos,  uli  dixi  v.  pracced.  Aple  enim  Chrislw 
praemiatio,  Angelo  vero  punitio  Iribuiiur.  Solent 
enim  rcgcs,  uipolc  quos  decet  et  ornat  clemcij- 
tia  ct  lihcralilas,  praemia  pcr  se  distribuerc  ; 
supplicia  vero  pcr  alios  irrogare  :  hoc  enim  exi- 
gil  majestas  regia. 

18.  Et  alius  Angelus  exivitdealtari,  qui  ii.v- 
iseisat  potest.vtem  supraignem  :  et  clamavit  vock 
m.vgna  adeum  quiii  aisenat  falcem  acltam,  dicens 
mlttefalcem  tuam  acutam,  et  vibdxmia  isotros 
viNE^ETERR/E.]Treshicv.  15. 17.  lS.dislinguuntur 
Angelijprimus  v.  15.  ait  Filiohominis  :  Mitte  ful- 
cemtuam,  etmete.  Secundusv.  17.  est  vindemia- 
tor  vindemialurus  botros  lerrae.  Terlius  cst  qui 
secundum  admonelut  bolros  vindcmiet. 

Quacres,  quinam  sunt  hi  ?  Respondet  Alcazar 
haec  verba  pclita  esse  ex  Joelis  cap.  3.  v.  13. 
primum  ergo  Angelum  esse  Joelem,  secundum 
csse  Mosen ,  terliuin  csse  Eliam.  Moscs  typus 
est  sapienti;e  ,  Elias  zcli.  Iniroducitur  ergo  hic 
per  prosopopceiam  Moses  myslicus,  id  est,  sa- 
picnlia,  clamansad  myslicum  Eliam,  id  cst,  id 
zelum,  utmitlat  falcein,atqucvindemietChrisi  i 
Confessores,  puta  Martyrcs.  Zelus  enim  est  fui 
Sanctos  impellit,  ul  sanguinem  pro  Christo  fun- 
dant  :  quotl  in  lege  nova  sub  Christo  futurum 
praedixit  Joel,  et  praefiguraruni  Moscs  et  Elias. 
Censet  enim  ipsc  uli  et  alii  nonnulli  angcluni 
hunc  milli  ad  iioc ,  ut  Mailyrcs  in  suo  agonc 
adjuvcl  ct  conlirmet,  ideoijuc  habcre  potesta- 
tem  super  ignem  ,  id  csl,  supra  charitatem  ,  ut 
cam  in  Martyribus  excitet.  Dicit  crgo  myslico 
Mosi,  id  est  sapicnlia  ,  mysticus  Elias,  id  cst 
zelus  :  Mittc  fttlccm ,  ct  vindcmia  botros  terral  ; 
quia  uv;c  hujus  amputatio  elin  torcular  immi«- 
sio,  nl  ibi  contcralur,  id  cst  passioncs  ct  mar- 
lyria,  sunl  res  quae  directc  coelcslemsapientiam 
allinguni,  quam  Dcus  suis  marlyrihus  copiosc 
eiargitur.  Porro  hotri  mittuntur  in  lacum  ir.c 
Dci  magiuim  ;  qoia  maximus  fuit  Martyrum  nn 
uierus,    qni   suo    saiiguine    iram    Dei    eonlra 


1256  CDMMENTAMA  IN  APOCAI.Y 

liosies    rcstinxorunt,  etunque  bomiuibus  con- 
ciliaruot. 

Pannonius  quoqueper  angelum  hunc  accipit 
l.liani.  Elias  enim  vidctur  notari,  cuin  dicilur 
augelus  hic  potestalem  habece  super  igneni  : 
hancenim  habuil  Elias  ,  qui  ter  ignem  de  coelo 
evocavit,  ul  dixi  cap.  11.  vers.  5.  Ipse  lamcn 
alium  dal  sensum ,  q.  d.  Elias  clamat  ad 
Christum ,  utpotestatem  judiciariamet  vindic- 
tam  in  inipioset  Anlichrislianos  exerceat  in  fiue 
mundi. 

Huc  pertinet  expositio  et  prophetia  Abbalis 
Joachim,  qui  per  hunc  angelum  intellexit  et 
praedixit  Ordinem  Eremitarum  S.  Augustini  , 
paulo  post  sua  lempora  inslituendum.  De  eo 
enimsic  ait,  explicans  hunc  angelum  :  Surget 
Ordo  ,  qui  videtur  novus ,  et  non  est.  Jnduti  nigris 
vestibus,ct  desuper  accincli  zona  petlicea.  Ili  cres- 
cenl ,  ct  fama  eorum  divulgabilur  :  ct  proedicabunt 
Jidem,  quam  et  defcndcnt  usque  admundi consum- 
mationem  in  spiritu  et  virtute  Elia.  Qui  erit  Ordo 
Eremitarum  cemulantium  vitam  angelorum.  Quo- 
rum  vitaerit  quasiignis  ardens  in  amore ,  etzeio 
J)ei ,  ad  comburendum  spinas  et  tributos ,  hoc  est , 
,td  consumendum  et  exstinguendum  perniciosam 
ritain  pravorum ,  ne  mali  amplius  abutantur  Dei 
patienlia.  Quod  Joachimi  oraculum  citans  sanc- 
itis  Anloninus  tit.  ult.  3.  part.  histor.  ex  eo  pro- 
bat  illum  hahuisse  spiritum  prophcticum.  Joa- 
chim  enim  id  dixit  etpraedixit  suh  annum  Do- 
mini  1200.  Ordo  autem  EremilarumS.  Auguslini 
institutus,  vel  potius  restauratus  est  ah  Inno- 
centio  IV.  Ponlifice,  anno  Dominil2i3,  utdoccl 
idem  S.  Anloninus  3.  p.  lit.  2k.  cap.  \h.  et  ex  eo 
P.  Hieronymus  Plalus  lib.  2.  de  Bono  slatus  Reli- 
giosi  cap.  22. 

Tertio,  Ansbertus  et  Haymo  huncangelum, 
aeque  ac  praecedentcm,  volunt  esseChristum  qui 
habet  poteslatcm  super  ignem;  quia  potest  Spi- 
litum  sanctum  mittere  in  corda  fidelium.  Nam, 
ut  ait  ipse  Lucae  12.  v.  49.  Ignem  veni  mittere  in 
icrram,  ei  quid  voto  nisi  ut  accendalur  ?  Egredi- 
tur  de  altari,  quia  estPontifex. 

Verum  hic  non  agitur  de  martyrioautmissionc 
Spiritus  sancti,  sed  de  die  judicii  et  vindictas, 
et  consequenter  ignis  hic  non  est  charitalis, 
sed  conflagralionis  mundi  vel  inferni. 

Quarto,  AureolusetLyranusperangelumhunc 
tenentem  falcem  intelligunt  Carolum  Magnum, 
qui  demessuit  infideles  :  per  alium  vero  ange- 
lumeuntem  de  altari  intelligunt  Adrianum  Pa- 
pam  ,  qui  opem  Caroli  imploravit  contra  Deside- 
l-ium  regem  Longobardorum  ;  quem  proinde 
Carolus  aggressusbello  vivumcepit,  etregnutn 
lxmgobardorum  exstinxit.  Verum  heec  accom- 
modatilia  sunt,  non  genuina. 

Dico  ergo  cum  Ribera  ,  Viega  et  aliis  trcs 
angelos  qui  praeler  Christum,  de  quo  v.  \h.  hic 
v.  15.  17.  et  18.  recensentur,  esse  hos  :  primus 
«•st  v*.  15.  legatus  Martyrum,  quieorum  nomine 
obsecrat  Chrislum,ut  sua  falcc  demetat  trili- 
cum,  id  est,  Sanctos  eteleclos,  eosque  congre- 
get  et  colligat  ad  se  per  angelos  a  quatuor 
mundi  plagis,  ul  resurgantad  gloriam,  elcutn 
eoascendant  ad  cajlum.  Secundus  v.  17.  estan- 
selus  qui  in  fine  mundi  demetet  impios  :  unde 
habel  falcem  acutam.  Tertiushoc  versu  est  pa- 
riter  angelus,  qui  secundo  imperat  ut  falcem 
exerat,  et  demelat  impios.  Est  ergo  hic  angelus 
proprie  dictus,  asque  ac  secundus  ,  qui  praeerk 
impiorum  lum  morti  per  secundum  angelum  , 


PSIJJ  S.  tfOANKIS.  C;ip.  XIV. 

tum  pcenis  geheunce,  non  per  se  ,  scd  pcr  dne- 
inones  iuferendis.  Lxil  de  altari ;  quia  c.  6.  dic- 
lum  est  quod  sub  altari  quiescant  animoe  Mar- 
tyrumposcentes  vindiclam:  indecrgoegreditur 
quasi  legatus  Marlyrum,  seque  ac  primus,  a 
Deo  postulans  vindictam  ,  ut  Martyrum  homici- 
das,  omnesque  improbos  in  tartara  detrudat, 
eaquc  impelrata  mandat  angelo  secundo  vindic- 
t;c  divinae  executori,  ut  falce  sua  vindemict 
botros,  id  est,  impios.  Hinc  habel  potestatem 
super  ignem  ,  ut  vjdelicet  inducat  in  orbem 
ignemconflagratioms,  ait  Andreas :  vcl  ut  mit- 
tat  reprobosin  ignem  gehenmc,  ul  vult  Aretas 
ct  Becla,  tradendo  scilicet  eos  dasmonibus,  qui 
eos  in  tartara  abripiant. 

Nota:  Sicut  per  messem  et  triticum  tum  hic , 
tum  Mallh.  3.  12.  et  c.  12.  v.  29.  significantnr 
eiecti,  ita  pervindemiametbotros,  significantur 
reprobi;  quia  calicemirae  divinae  implebunt,  ab 
ea  calcandi  extra  civitatem,  id  est,  extra  Eccle- 
siam,  vel  extra  ccelum  ,  in  torculari  infernali, 
ut  sequitur.  Alludit  rursum  ad  Joelis  3.  13.  ubi 
cum  dixisset  Propheta  de  tritico  et  messe  : 
Miltite  falces,  quoniam  maluravit  mcssis;  subdil 
de  botris  et  vindemia  :  Venite  et  descendite ,  quia 
plenum  est  torcular  ,  exuberant  torcularia  ;  qtlia 
multiplicala  est  malitia  eorum.  Sic  passim  iu 
Scriptura  vindemiato  pro  punilione  capilur,  ut 
psal.  79.  13.  Ut  quid  destraxisli  maceriam  ejus, 
et  vindemiant  eam  omnes  qui  praitergrediunlur 
viam  ?  Thren.  1.  v.  12.  inducitur  Jerusalem  iia 
in  sui  vastatione  lamentans  el  dicens  :  Vinde- 
miavitme ,  ut  tocatus  est  Dominus  in  die  ira>  fu- 
roris  sui.  Etv.  22.  Vindemiaeos,sicut  vindemiasti 
me.  Isaias  quoque  c.  1.6.  v.  9.  agens  de  excidio 
ldumeeae  ait  :  Super  vindemiam  tuam,  et  super 
messem  tuam  vox  catcantium  irruit.  Alludit  quo- 
que  ad  Zachar.  5.  1.  ubi  ipse  vidit  falcem  volan- 
tem  juxta  Septuag.  Ita  Cyrillus  ibidem. 

Aliter  Viegas  :  Falx  ,  inquit ,  messoria  tritici 
perlinet  ad  senes;  sicut  enim  messis  est  arida 
ct  cana,  ita  et  senectus  :  falx  vero  putatoria  uva- 
ruaa  pertinet  ad  juvenes,  qui  sunt  quasi  botri 
pulchri  et  ilorentes ,  ac  succo  et  sanguine  pleni : 
utrosque  enimmelit  et  putatmors.  Verum  prior 
sensus  aplior  est ,  ut  patetex  textu  et  ex  dictis. 
Undeetsequilur  :  Inlacum  iroe De«, graece  etS  ^vov- 
id  estin  lacum,  in  quem  exprimiluret  recipitur 
uvarum  liquor. 

20.  Et  exivit  sanguis  de  lacu  usque  ad  frexos 

CQUORUM  PER  STADIA.   MILLE  SEXCENTA.  ]  ArabicUS 

vertil  :  Et  exivit  sanguis  de  torculari  ad  frenos 
equorum,  mille  et  sexcenta  miiliaria.  Scd  male 
pro  stadia ,  ponit  mitUaria  ,  quae  stadiis  ocluplo 
sunt  majora  ;  nisi  forte  in  Arabia  ,  Syria,  vel 
alibi,milliaria  adeobrevia  sint,  ulstadiisaequen- 
lur.  Alcazar,  qui  de  sanguine  Martyrum  hajc 
accipit,  dicit  eum  exivisse  ad  frenos  quatuor 
equorum  quadrig.c  Chrisli  :  Quatuor  hi  equi 
sunt.inquit,  iide  quibuscap.  6.  v.  2.  el  sequen- 
libus;  scilicet  primus  albus,  qui  significat  man- 
suctudinem  Chrisli  et  Marlyrum  :  secundus  ru- 
fus,  qui  eorumdem  zelum  ;  terlius-niger,  qui 
eorumdem  modesliam  ;  quarlus  pallidus,  qui 
eorumdem  morlificationem  repraesentat.  Porro 
in  stadiis  1600  alluditur  ad  longitudinem  terra; 
promissae ,  qune  fuit  160  milliarium,  ut  ait  sanc- 
lus  Hieron.  epist.  129.  (qui  et  insinuat  haec  160 
milliaria  Palaestinae,  sivc  1600  stadia,  facere  200 
milliaria  Romana  ;  quod  etiam  asseverat  Al- 
cazar)   quee  praecise  faciunt  1600  stadia.  Vocat 


COMUENTAHIA  L\  APOCALY 

vcro  stadia  ,  quia  alludit  ad  agones  Martyrum, 
qui  fieri  solebant  iu  stadio.  Terra  autem  pro- 
missa  significut  licclcsiam.  Seususergoest,  q.  d. 
Tola  Ecclesia.totusque  orbis  quasiirrigatusest , 
ct  decoratus  copia  et  ubertate  sanguinis,  qucin 
recens  conversi  pro  Christo  profundebant. 

Porro  160  milliaria  faeere  1600  stadia  patet. 
Nam  milliare  continet  octo  stadia  ;  Romani 
enim  singulis  passibus  dant  quinque  pedes  ,  <l 
sladiis  singulis  passus  1'25,  qui  Bomanos  pedcs 
conliciunl  625.  Cseterum  in  Graecorum  dimen- 
sione  deccm  stadia  milliare  unum,  sivc  mille 
passus  juste  conficiunt.  Quippe  apud  Graecos 
passus  unus  sex  conlinent  pedes(quae  mensura 
liumanam  staluram  adaequat)  et  sladium  unum 
centum  passibus,  sive  staturis  bumanis  cori- 
siat,  idest,  pedibus  sexcenlis,  ac  proinde  160 
mUliaria  praecise  sunt  sladia  1600.  Quod  autem 
Bomani  ad  unrus  stadii  dimensionem  adjiciant 
25  pedes,  id  proplerea  sit,  quia  ex  communio- 
ribus  Graecis  pedibus,  1k  pedes  exsequabant 
longitudinem  25  pedum  Romanorum.  Quareut 
in  stadii  meiisura  Romani  cum  Graecis  conve- 
nirent,  stadio  tribuebant  Romanos  pedes625, 
sive  ( quod  idcm  est)  125  passus  Romanos.  Sanc- 
tus  Joannes  vero  bic,  quia  graece  et  in  Graecia 
scripsit,  utitur  stadio  Graeco,  non  Romano,  ac- 
eipitque  stadium  pro  ccnlum  passibus;  quo  lit 
ut  160  milliaria  contineant  1600  sladia,  uti  jam 
ilixi. 

Haec  vera  sunt  et  erudita  ,  sed  non  ad  propo- 
situm.  Nam  stadia  haec  speclanl  ad  dimensio- 
nes,  non  terrae  promissoe,  nec  Ecclesiae,  sed 
loci  reproborum  (  hic  enim  est  lacus  iise  Dei, 
nisi  dicas  hunc  lacum  commensurari  et  ad- 
ajquari  terrae  sanct.-e)  ct  damnatorum,puta  ge- 
hennae  et  inferni.  Sanguis  ergo  hic  non  Marty- 
rum  ,  sed  reproborum  accipi  dcbet.  Sensusergo 
est,  q.  d.  Tanta  erit  impiorum  et  reproborum, 
qui  in  fine  mundi  occidenlur  et  damnabuntur, 
strages,  ut,  si  locus  ille  quem  ipsi  in  inferno 
obtinebunt,  torcular  esset  quo  sanguis  eoruin 
<\|)rimerelur,  sanguis  hic  via  regia  excurrerct 
ad  1600  stadia  usque  ad  altiludinem  freni  eqtto- 
rttm.  Equos  intelligc  Christi  et  sanctorum  ejus. 
Illi  enim  hic  et  cap.  19.  per  prosopopoeiam  indi- 
ountur  ul  viclores  equites,  qui  egrediuntur  pe- 
dibus,non  corporis,  sed  meniis.extracivilalem 
«'•clesiem,  ad  contemplandam  victoriam  Chrisii 
de  impiis,  eorumque  stragem.  Ila  Andreas  , 
Ainbros.  Beda  ,  et  alii.  Est  catachresis  et  hyper- 
bole. 

Similes  calacbreses  et  phrases  alibi  habet 
Scriplura  ,  ut  psal.  109.  7.  Detorrente inviabibet. 
Num.  23.  2/i,  Donecdcvoret  pradam,  et  occisorttm 
sanguinem  bibat.  Psal.  57.  11.  Manttssuas  lavabit 
in  sanguine  peccatoris.  Quibus  tantum  plena  vic- 
toria  ct  ullio  de  hostibus  significatur. 

Simili  schemate  ait  L.  Florus  in  bcllo  Cimbri- 
<o  :  Tanto  ardorepugnatum  rst ,  eaque  cades  hos- 
ttttm  fuit,  ttt  victor  Homanus  de  cruento  flttminc 
non  pltts  aqtwbibcritqudm  smiguiliis  barbarorum. 
Iilcin  Florus  lib.  2.  dc  hcllo  Punico  :  Documcnta, 
iii(|uit,  cladis  ,  crttcnltts  aliqttando  Aufidtts. 

Polest  sccundo  hic  locus  proprie  accipi  de 
rapacitate  totius  inforni,  q.  d.  Impioruin  in 
Hne  mundi  sanguis  el  cadavera  decurr<MH,  et 
xpargentur  por  toiam  capacitatom  ct  longitudi- 
nnn  infcrni.  Infornus  enitn  in  longum  (  uli  cl 
in  latum  ,  et  in  profundum  <|iiaquaversuin)  ox- 
tindilur  ad  1600  stadia,  id  esl,  leucns  Ilispani- 

CORNEl..    X   I  wilil..      toU.   \. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XI\.  1257 

cas50.  Ita  Bibera,  quicensel  hic  praecisedesci  ihi 
spatium  ct  quanlitatem  infcrni  ,  scilicel  quod 
cxtendaturad  1600stadia,  lam  in  longum,  quam 
in  latuin  et  profundum  :  licet  hoc  Viegae  et  Al- 
cazari  non  placeat,  eo  quod  in  Scripiura  alilji 
nihil  talc  exprimatur.  Verum  Jiajc  ralionon  con- 
cludit  :  nam  ex  ea  lantum  sequitur  nihil  certi 
<l<-  hac  quantitate  inferni  afferri  posse  :  non  au- 
icin  scquilitr  nihil  probabiliter  conjici  possc. 
Probabile  ergo  est  hoc  spatium  1600  stadiorum 
esse  mensuram  inferni,  tum  quia  id  hic  innui 
\idetur,  lum  quia  hic  locus  satis  capax  est ,  ut 
capiat  omnes  omnium  lemporum  reprobos  et 
<lamnalos.  Estenim  hoc  spatium  1600  stadiornm 
circiler  tantum,  quantum  est  Roma  Bonouiam  , 
autBruxellis  Parisios  :  quod  plurimos  el  quasi 
innumeros  hominum  milliones  complecii  |>os- 
set,  praeserlim  accedente  justa  et  proporlionata 
tam  latiludine,  quam  profunditate,  qualis  est 
ininferno.  Nam,  ut  ait  Isaiasc.  30.  v.  33.  Prcepa- 
rata  est  abheri  Tophelh{\&  est  ab  ajlerno  gehen- 
na)  prceparata,  profunda  et  diiatata.  Nam  1600 
sladia  faciunt  duccnta  milliaria  Italica;  milliare 
enim  continent  mille  passus  ,  idque  dicttim  est 
milliare.  Passus  conlinct  quinque  pedes,  per 
quatuor  palmas,  palma  quatuor  digitos  trans- 
versos.  Stadium  autem  estoctava  pars  milliaris, 
conlinetque  passus  125.  Ergo  1600  stadia  faciunt 
ducenta  milliaria  ;  haec  enim  sunl  oclava  pars 
millesexcenlorum. 

Conlirmatur  hoecsenlentia,  primo  :  quia  sanc- 
lus  Joannes  hic  infernum  vocat  lacum  irae  Dei 
inagnum  ;  est  ergo  ingens  valde  et  magnus,  ut 
Deo  ira-que  Dei  aliquatcnus  respondeal  et  com- 
mensuretur.  Bursum  diserte  ei  assignat  sladia 
mille  sexcentaj  quascum  proprie  accipere  pos- 
simus,  curea  alio  torquemus  ?  Quod  enim  ali- 
qui  viri  docti  haec  stadia  ccnseant  essc  loci  , 
quem  occupabunt  damnandi  in  die  judicii  circa 
\allcm  Josaphal,  non  videlur  esse  ex  mcnte 
S.  Joannis ,  qui  haec  stadia  assignat  lacui  irte  Dei. 
Ilic.  cnim  lacus  in  quo  calcantur  damnaii ,  sine 
ilnbioest  infernus.  Secundo,  quia  idcirco  infcr- 
nus  in  Scriplura  et  a  Patribus  vocalur  abyssus  , 
quia  est  profundissimus  et  maximus,  ut  videa- 
lur  esse  «fiysso,-,  id  esl,  sine  fundo.  Terlio,  quia 
ignis  conllagrationis  mundi  lottim  occupabil 
orhcm,  scilicet  totam  lcrram  ,  totam  aquam  , 
totum  aerem  usque  ad  ccelum.  Hicaulem  ignis 
lolus  ibit  in  infcrnum,  eoque  secum  convolvet 
damnatos:  ignis  autcm  tantus  et  tam  vaslus, 
eslodenselur,  vastissimum  poscit  locum.  Quar- 
to,  incendium  Sodomae  ct  Pentapolis  exlendit 
sc  ad  sepluaginta  duo  milliaria  in  longum.el 
novemdecim  in  latum ,  tcsle  Josepho  et  aliis; 
<oinplexum  enim  ost  qtiatuor  urbes  valde  a  sc 
dislanles  :  hoc  aulem  fuiltyptlS  incendii  infer- 
nalis.  Quinlo,  .F.lna  ali<piando  llammas  et  cinc- 
reseractavit  elejaculata  estadtriginla  milliaria: 
similia  soribil  Plinius  de  Vcsnvio.  £IU a  autem 
<'l  V<'suvius  tantum  sunt  umbta,  et,  ul  aliqui 
VOCailt,  os  inlcrni.  Sexlo,  qtiia  cx  visionihus 
lonstat  amplissimas  esse  gehennae  llammas. 
Taies  cnim  tantasquo  vidil  S.  Purseus,  et  sanc- 
tus  Dietiielmus  apnd  Veo.  Bedam.  I.  5.  Hislor. 
\ngl.  c.  13.  Septimo,  <piia  valde  vorisimile  est  iu 
infcrno  daemones  habituros  corpora  ignila,  tum 
ul  ipsi  magis  puniantur.  tum  ut  horribili  sua 
spccie,  plagis  et  lormenlis  corporois,  magi» 
puuiant  damnatos,  dequa  ro  plura  dixilsaiae36. 
scb  linem  capitis.  Infornus  ergo  maximus  sit 

158 


1258  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

oportet,  utpole,  qui  capiet  loi  millenos  millio- 
iics,  non  soluin  hominuin  damnalorum,  seil  et 
(Uemonum  corporatorum. 

Contrarium  tamen  sentit  P.  Lessius ,  l.  13. 
de  Perfectionibus  divinis,  c.  3Zj.  Ubi  primo, 
docel  infernum  non  esse  aliud  quam  stagnum 
ignis  et  sulphuris,  Apocal.  20.  15;  sccundo,  hoc 
stagnum  esse  in  medio  terraj,  ila  ut  cenlrum 
siagni,  centrum  inferni ,  et  centrum  leri;e  sit 
unum  idemque,  sulphureo  illud  slagno  circa 
centrum  se  in  orbem  colligente  :  quocirca  slag- 
num  hoc  habere  murum  spississimum  et  im- 
permeabilem,  quiomnem  evadendi  spem  dam- 
nalis  adimet;  ambitur  enim  spissiludine  terrac, 
quse  a  centro  ad  superficiem  plusquam  mille 
leucas  conlinet.  Quis  hujusmodi  murum  perfo- 
dial  aut  penetret?  Tertio,  cavitatem  inferni  esse 
circiter  unius  leucoe,  seu  quatuor  milliarium 
Italicorum.  Ratio  ejus  cst,  quia  damnati  in  in- 
lerno  non  insislent  pedibus,  nec  huc  illucque 
discurrent,  sed  colligentur  in  cumulum  inslar 
earbonum,  vel  lignorum  ardentium,  ut  Scrip- 
tura  indicat.  Jam  etiamsi  singulis  corporibus 
damnatorum  demus  sex  pedes  quadratos  (qui 
abunde  sufficiunt),  lamen  una  leuca  (id  est, 
mensura  viginli  millium  pedum)  cubitala,  seu 
cubice  multiplicata,  capere  polerit  plusquam 
octinginta  millia  millionmn  corporum,  cum 
tamen  certum  videatur  facta  subductione  non 
futuros  centies  mille  milliones.  Addit  deinde  : 
Verum,  inquit,  quia  ibi  quoqueingens  stagnum 
erit  ignis  et  sulphuris,  et  daemones  omnes  ig- 
nitis  corporibus  includentur,  fortasse  erilcapa- 
eior.  Sit  ergo  diameler  duarum  leucarum,  seu 
octo  milliarium  Italicorum ,  tunc  superficies 
concava  lerrae  ambiens  infernum,  erit  sex  leu- 
carum.  Unde  facile  poterit  cavitas  inferni  in 
medio  sui  continere  stagnum,  cujus  profundilas 
sit  undique  uniusmedioe  leucae,  quanta  vix  us- 
quamest  profunditas  maris,  et  supererit  adhuc 
media  leucavacua  inter  concavam  superficiem 
lerrae  et  superficiem  stagni.  Haec  ipse  probabi- 
liter  et  erudite.  Alii  lamen  aliter  supputant,  plu- 
resque  damnatorum  milliones  fore  censent.  In- 
super ,  esio  locus  iste  capiendis  corporibus 
damnatorum  constipatis  sufficeret,  tamen  multo 
iis  majoremfore  censent.  Primo,  ut  magnitudo 
incendii  immanis  et  quasi  immensi ,  solo  as- 
peclu  horribili  percellat  damnatos;  quo  enim 
inajus  est  incendium,  eo  majore  nos  horrore 
concuti  inhac  vita  sentimus.  Secundo,  quia  in 
incendiis  hisce  corpora  damnatorum  consti- 
paia  volutabuntur,  ut  jam  in  altum  conscendere, 
jam  in  abyssum  mergi,  jam  ad  latera  quaqua- 
versum  latissimc  gyrari  et  raptari  videantur, 
uti  ibidem  conscendere  et  descendere  vidit  ani- 
inas  S.  Diethelmus  jam  citatus.  Hoc  insinuat 
S.  Joannes  dicens  :  Et  fumus  tormentorum  as- 
cendit  insrecuta  steculorum.  Sic  enim  non  parum 
augebitur  horror  etcruciatus  reproborum.  Ter- 
tio,  quia  in  inferno  variae  variorum  criminum 
sunt  poenae,  varise  carnificinae,  varia  tormen- 
torum  genera  ,  instrumenta  et  loca,  ut  patet  ex 
visionibus  Ven.  Bedae  jam  citatis,  et  ex  multis 
energumenorum  testimoniis,  qui  adjurati  idip- 
sum  confessi  sunt.  Inter  alia  nostri  patres  His- 
pani  oculati  lestes  haccRomam  perscripserunt, 
quaeinLitteras  annuas  annilGOiCollegii  Hueten- 
sis  provinciae  Toleianas  relala  sunt  ,  scilicet 
daemonem  per  energumenam,  concionem  sibi 
a   Deo  imperatam  habuisse   ad   circumfusam 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIV. 

multitudinem  ,  qua  ejus  peccala  coarguebat, 
ac  inter  alia  dicebat :  Me  ex  caili  vertice  ad  baru- 
thrum  dejecil  pcccatum,  et  vos  ullum  in  terrce 
Locum  tutum  exislimabitis?  Eundum  igitur  vobis 
erit  nisi  caveatis,  cum  inferis  Satanis  ad  sulphur  , 
adignem,  ad  pontem ,  ad  castellum ,  ad  fluvium, 
ad  rotundam  domum  ,  quibus  verbis  utique  varia 
tormenlorum  et  loca  et  genera  in  gehenna  sig- 
nificabat.  Unde  liquelcorpora  damnatorum  non 
ita  esseconstipala,  ul  omnia  in  unum  quasi  fal- 
cem  colligala  sint,  sedpotius  ita  ut  varios  fasci- 
culos  efficiant,  variislocis,  cataslis  et  eculeis 
dispositos,  qui  pro  dicmonum  libitu  et  Dei  vin- 
dicla  subinde  solvantur,  ul  reprobi  ab  una  ca- 
tasla  in  aliam  raptentur,  iterum  deinde  colli- 
ganlur,  et  in  ollam  vulcaniam  mergantur.  Est 
enim  ibi  poenarum  omnigenum  maxima  varietas 
etmultitudo,  et  ab  unain  aliam  damnali  quasi 
in  orbem  ire  coguntur,  ut  semper  supplicia  eis 
innovari,  aliaque  et  nova  instaurari  videanlur. 
Ul  ergo  seorsim  disponi  eltorqueri  possiteorum 
corpora,  ingenti  spalio  est  opus,  uli  fatetui 
P.  Lessius,  loco  jam  citato,  ubi  ad  hoc  requirit 
centum  leucas  et  amplius. 

Symbolice  PetrusBongus,  lib.  de  Num.  mys- 
teriis  :  Numerus,  inquit,  1600  a  quadragenario 
tetragonusest.  Nam  quadragies  quadraginta  fa- 
ciunt  1600.  Hunc  etiam  componuntquatuor  qua- 
dringenti.  In  sacra  Scriptura  totum  insinuat 
rnundum  ,  cujus  partes  quatuor  esse  constat . 
Apoc.  ih.  scriplum  est,  quod  manavit  sanguis 
usque  ad  frenos  equorum  per  stadia  1600.  q.  d. 
Per  qualuor  mundi  partes  Ortum,  Occasum  , 
Septentrionem  etMeridiem.  UndeetThreni  Jere- 
miae  quatuor  sunt,  et  quadruplici  alphabeto 
distincti;  quia  in  illis  Jeremias  non  tantum  Ju- 
daeorum ,  sed  etiam  tolius  mundi  scelera  de- 
plorat,  et  omnes  ad  deplorandum  invitat.  lta 
Bongus. 

Memento,  quod  jam  saepius  monui,  in  his 
Joannis  visionibus  nonnulla  essehyperbata,  ac 
saltus  ab  uno  ad  aliud  el  resultus,  uti  sunl  in 
aliis  Prophetis.  Nam  a  signis  judicio  praeviis ,  de 
quibus  egit  v.  6.  et  seq.  salit.  v.  16.  et  seq.  ad 
pnemia  electorum  ,  et  poenas  reproborum  : 
inde  rursumresilitadsigna  judicio  praevia.  Nam 
cap.  seq.  15.  et  16.  recenset  septem  plagas  or- 
bis  novissimas  ;  inde  c.  17.  et  18.  describit  Baby- 
lonis  excidium ;  haec  enim  omnia  praeibunt 
diem  judicii. 

Moraliter  disce  hic  quam  horrendus  sit  in- 
fernus  ,  et  in  ea  poena  reproborum.  Primo,  quia 
sunt  botri  irae  Dei,  qui  ab  eo  quasi  furente  cal- 
canlurin  torculari  gehennae.  Secundo,  quia  fu- 
mus  tormentorum  eorum  ascendit  in  saecula 
saeculorum,  uli  dixi  v.  11.  Tertio,  quiajactan- 
tur  in  lacu  igneo  quaquaversum  per  stadia 
1600.  Cogita  fornacem  igneam  flammas  conglo- 
bantem  et  ejaculantem  quaquaversum  (id  est, 
taminlongum,  quam  in  latum,et  in  profun- 
dum)  per  ducenta  milliaria,  et  in  eo  corpora 
damnatorum  volulari  ,  nuncque  ascendere  , 
nuncque  descendere ,  nunc  gyrari  in  omnem 
parlem,  idque  jugiter  nocle  et  die  per  omnia 
saecula ,  per  omnem  aeternitatem.  Ecce  hoc  est 
infernus. 

Anima,  inqnit  S.  Gregoriu9 ,  1.  h.  Dial.  65. 
itlic  (in  inferno)  posita  bene  esse  perdit,  et  esse 
nonperdit  :  quaex  re  sempcr  cogitur  ut  non  mor- 
tem  sine  morle ,  et  defectum  sine  defectu ,  el  finem 
sine  fine  paliatur  :  quatenus  ei ,  et  mors  immor- 


CU.MMKNTARIA  1N  APOCALY 

tulissit,  ct  dcfccttts  indeficiens ,  ct  finis  infinitus. 
Idcm,  lih.  U.  Moral.  39.  Horrendo  moUo  eril  tunc 
i  ( probis  Uolor  cum  formiUinc ,  flumma  cum  obs- 
ritritalc.  Bt  mox  :  Fit  crgo  miseris  mors  sine 
mortc ,  finis  sine  fine ,  Ucfectus  sine  Uefectu;  quia 
rl  nwrs  scmper  vivit ,  et  finis  semper  incipit ,  et 
Uefcclus  deftccre  ncscit.  Mors  perimit ,  et  non  ex- 
tingttit)  Uolor  cruciat,  scU  nullatenus  pavorem 
fugaty  flummas  comburit ,  seU  ncquaquum  tcne- 
bra»  discutit.  Lt  inlerius  :  Tunc  cUax  flamma 
romburit ,  quos  nunc  curnulis  Uelcclatio  polluil. 
Tunc  inflnilum  patcns  baruthrttm  inferni  Uevorat , 
i/ttos  inanis  clatio  nunc  exultal.  Idem  io  illud 
Matlh.  Ejicientur  in  tenebras  exteriores  :  In  in- 
fcrno  erit  frigus  intoterabilc ,  ignis  inexlinguibi- 
lis  ,  vermis  immortalis ,  foetor  inlolerabilis ,  tene- 
bra  patpabilcs ,  flagetta  cwdcntium,  ItorriUa  visio 
dcemonum ,  confusio  pcccatorum,  dcspcratio  bono- 
rttm  omnium.  Hugo,  I.  U.  dc  Anima  :  Infcrnus,  ail, 
locus  esl  sine  mensura  ,  profundtis  sine  fundo ,  pte- 
uiis  ardore  incomparabili ,  ptenus  faztore  intolera- 
bili ,  plcnus  dolorc  innumerabili  :  ibi  tcnebra?  , 
ibiordo  nnlltts ,  ibi  liorror  ictcrnus ,  ibi  nutta  spes 
boni ,  nttlla  dcspcratio  mati.  Hic  daemoncs  hor- 
rcndas  induunt  larvas,  quibus  pcrccllunt  dam- 
nalos,  dc  qliibus  Virgilius,  /Encid.  6. 

Cenlauri  iu  foribus  stabulant,  Scyllaique  biformes  , 
Et  centuni  geminu9  Kriareus ,  ac  bellua  Lemas , 
Uorronduin  striclens  ,  llammisriuo  armala  Cliimxra  , 
Gorgones ,  Harpisque  cl  lorma  tricorporis  umbra;. 


PSIN  S.  JUANNIS.    Cap.  XV.  1259 

Refcrt  Climachus  gradu  l\.  sc  in  monastcrio 
vidissc  fraticin  (picnnlain  cocum,qui  a  Dco  do- 
numjugtter  Lacrymaodi  obtiouerat,  quirogatui 

quomodo  id  ohlinuisscl ,  rcspondit  :  Ex  ignis 
rntince,  quem  perpettto  ccrno ,  aspectu,  vasta  ignis 
inferni  incendia  animo  verso;  qux  consideratio 
uberes  ex  oculis  taaymas  elicit.  Lxempla  cl  visio- 
ncs  hac  de  re  horrilicas  rcccnsclS.  Gregorius, 
I.  U.  Dialog.  c.  30.  uhi  Thcodorici  rcgis  jaclum 
in  ollain  Vulcaniani  rccinsct,  ct  c.  3G.  el  U'6.  ci 
Damas.  hisior.  c.  30.  uhi  Josaphat  rcgis  visio- 
nem  dc  inferno  enarrat.  Nota  cst  Docloris  l'ari- 
sicnsis  dcfuncli  historia,  qui  in  cxequiis  sur- 
gena  e  feretro  dixit  :justoDcijudicio  accusatus , 
jttdtculus  ct  damnalus  sum,  qua  vocc  S.  Bruno, 
aliique  permoti  Carlhusiam  institucrunt ,  uti 
narrat  Franc.  Fulriis  io  vila  8.  Brunonis,  ct  ex 
oo  noster  Pctrus  Thyrieus,  lib.  de  Judicio  parli- 
cnlari,  c.  6.  Nola  cliam  csl  Ldonis  Episcopi  mo- 
nilio  ccelestis  :  Udo,  Udo,  cessa  a  tudo ,  lusum 
satis  Udo ;  cumquc  non  ccssarel,  ejusdc-m  judi- 
cium,  dccollatio  ct  damnatio,  quam  enarrat 
lulgosius,  1.  9.  c.  12.  Nauclcr.  vol.  2.  gencr.  37. 
S.  Anloninus  et  alii.  Refert  (ircgor.  Turon.  1.  8. 
hislor.  Franc.  c.  5.  Chilpericum  regem  pcssi- 
iniiin  ,  Francoruin  tyrannum  ,  post  mortcni 
(iuntranmo  rcgi  visiun  confractis  mcmbris  pro- 
jici  in  ollam  ameam,  statimquc  nndarum  vapo- 
rcs  ita  dissolvi  ac  liquelieri,  ut  nullum  cx  co 
pcnilus  vesligium  rcmaneret.  Plura  hac  dc  re 
dixi,  Deuter.  32.  22. 


CAPUT  DECIMUM  QUINTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

PiEDIT  HIC  PltOPIIETA  POST  ALIQUALEM  DIGRI.SSIONEM  CAPITIS  14.  DE  DIE  JUDICII  ,  DEQUL 
DAMNATIONE  JMPIORUM  ,  AD  CAP.  1 3.  SCl  I.ICET  AD  TEMPORA  ANTICIIRISTI  :  UNDE  IIIC 
PRODUCERE  INCIPIT  SEPTEM  ANGELOS  EFFUNDENTES  SEPTEM  PHIALAS  1R.E  DeI.  PrIMO  , 
I.RGO  V.  2.  VIDET  SANCTOS  QUI  VJCERUNT  BESTIAM  ,  STANTES  SUPER  MARE  VITREUM  ,  CI- 
TIIARIZANTES  ET  CANTANTES  CANTICUM  JVloSIS  ET  AgNI,  IdENTIDEM  ENIM  DeUS  PER 
JOANNEM  PROPONIT  HIC  ET  1NCULCAT  GLORIAM  SaNCTORUM  ,  UT  FIDELES  ANIMET  AD  CLR- 
TAMEN,  PR/ESERTIM  CONTRA  AntICHRISTUM  .  SECUNDO  ,  V.  5.  APERITUR  TEMPLUM  IW 
OOKLO  ,  EX  EOQUE  PRODEUNT  SEPTEM  ANGELI  VESTITI  LINO  MUNDO  ET  ZONIS  AUREIS  ,  QUI- 
BUS  SINGULIS  DANTUR  SINGUL/E  PIIIAL/E  IR.E  DeI  ,  QU/E  CONTINEBANT  SEPTEM  PLAGAS  OK- 
BIS  NOVISSIMAS,  QUOCIUCA  TEMPLUM   IMPLETUM  EST  FUMO  A  MaJESTATE  DEI. 

'^r^jTvitli  aliud  signum  in  coclo  magnum  et  mirabile,  angelos  scptcm  ,  haben- 
'j(^ks  plagas  scplcin  novissimas  :  Quoniam  io  illis  eonsummata  est  ira  Dei. 
g||'2.  Et  yidi  tanquam  marc  vilrcum  mistuin  ignc  ,  ct  eos,  qui  viccrunt  bes- 
'tiam  ,  et  imagincm  ejus ,  el  nuincnim  nominis  ejus  ,  stantcs  super  marc 
-^iireum,  habenles  cilharas  Dei ;  3.  ct  cantantcs  canticum  Movsi  seryi 
Dci,  ct  canliciim  Agni ,  tliccntes  :  Magna  ct  mirabilia  sunt  opera  tua  , 
•Domine  Dcus  onmipolcns ;  just?eet  vera  sunt  vice  tu?e,  Rex  saectilonun. 
'i.  Quie  non  limchil  tc ,  Domine  ,  ct  magnificabit  nomen  tiium  ?  quia  solus  pitis  es  :  quoniam 
nmnes  gcnlcs  vcuicnt  ,  el  adorabtmt  in  conspcclu  tuo  ,  quoniam  judicia  tua  manifcsla  snnl. 
'■>.  Et  pnst  luvc  vitli  ,  et  ecce  apcrlum  cst  templimi  labcrnaculi  teslimonii  in  eoelo.  6.  Et  exie- 
;  iiut  scplcm  angcli  habcnlos  seplein  plagas  ,  de  tcmplo  ,  vestiti  lino  mundo  ct  candido  ,  et  prrc- 
cincti  circa  pcctora  zonis  aureis.  7.  Et  imum  de  ((iialuor  aniinalibus  dctlit  scptcm  angclis  scptcm 
uhialas  aureas ,  plcnas  iracuo^Tae  Dci  vivcntis  in  stecuta  seeculorom:  8.  Et  implctum  est  tcmplmi! 
liinio  a  majcslate  Dci ,  et  de  virtute  cjus  :  el  ncmo  poterat  introire  in  tcmplum  ,  donec  con- 
^uminarcnliir  scptcm  plagn  scplcm  angclonun. 


1360  COMMENTARIA  IN  APOCAI. 

1.  ET  V 1 1>  1  AI.IUD  SIGNUM  IN  COELO  MAGNUH  ET 
MIRABII.K,  ANGKLOS  SEPTEM,  1IAHENTES  PLAGAS  SEP- 

iem  isovissimas  ,  ]  scilicet  ultimas  quasDeus  in- 
lliget  pcccalorihus  in  hac  vila.  Undc  subdit  : 
Qttoniam  in  illis  consummalaest  ira  Dei.  Has  pla- 
gas  ordine  recensebit  capiti  scquenti.  Est  hys- 
lerologia  :  liic  enim  versus  postponendus  est 
vcrsui  secundo  ,  terlio  et  quarto.  Nam  prius  vi- 
dit  JoannesSanctos  stantes  super  mare  vilreum, 
et  cantantes  canticum  Mosis  :  posl  hanc  enim 
visionem  suhdit,  v.  5.  Et  posl  luec  vidi ,  et  ecce 
apertum  est  templum  et  exierunt  septem  angcli 
habentes  septem  plagas.  Praemitlit  tamen  hasce 
plagas  hic  obiter  et  in  genere  ,  ut  significet  co 
haec  omnia  de  mari  vilreo  et  Sanclis  super  illud 
stanlibus  spectare,  ut  scilicet  illi  jam  quasi  vic- 
tores  et  triumphantes,  e  coelo  quasi  emitlant  et 
ejaculenlur  hasce  plagas  in  impios  ,  utpote 
hostes  Dei,  aeque  ac  suos.  Est  ergo  hic  quasi 
propositio  ,  vel  summa  eorum  quae  his  duobus 
capitibus  dicenda  sunt,  quajque  enarrari  inci- 
piunt  v.  2.  et  perlexuntur  usque  ad  finem  capi- 
tis  sequenlis.  Porro  hae  plagae  dicuntur  novissi- 
noue,  non  mathematice,  sed  moraliter,  quia 
scilicet  erunt  sub  finem  mundi ,  eruntque  inter 
ultimas.  Nam  alioqui  praecise  post  has  plagas 
sequitur  plaga  el  excidium  Babylonis  ,  ac  post 
illud  plaga  et  excidium  Anlichristi  ,  Gog  et 
Magog,  etc. 

2.  ET  VIDIT  TANQUAMMARK  VITREUMMISTUM  IGNE, 
KT  EOS  QUl  VICERUNT  BESTIAM  ET  IMAGINEM  EJUS  , 
ET  NUMERUM  NOMINIS  EJUS  ,  STANTES  SUPER  MARE 
VTTREUM,  HABENTES  CITHARAS  DEI.  ]  PrimO,  Alca- 

zar  :  Mare,  inquit,  vitreumc.  h.  significavit  mare 
aeneum  quod  Salomon  fecit  in  templo  :  hic  vero 
significat  ipsas  maris  Rubri  undas  coagulalas. 
Hic  enim  alluditur  ad  Hebracorum  sicco  pede 
transitum  per  mare  Rubrum.  Ergo  maris  vitrei 
(igura  hic  similis  est  mari  Rubro,  ita  tamen  ut 
;eque  ardentes  appareant,  etin  vitream  solidi- 
tatem  coagulatae.  Vilreum  enim  mare  hic  idem 
est  quod  mare  congelatum  et  solidum.  Signifi- 
catur  itaque  hic  Apostolos  et  primos  fideles, 
quasi  novos  Israelitas,  mare  gentilitatis  ingres- 
sos  ,  supra  illud  quasi  super  mare  solido  illaesos 
ambulasse  ,  illudque  igne  et  flammis  Evangelii 
accendisse  :  cujus  rei  symbolo  S.  Pelrus  Christi 
gratia  fultus  super  mare  ambulavit,  et  ad  Chris- 
tum  perrexit,  Malth.  \h-  28.  Stantes  ergo  super 
mare  vitreum  sunt  illa  ipsa  \hh  millia  signato- 
rum,  de  quibus  c.  7.  etc.  \h.  Veterescnim  Israe- 
litae  transierunt  mare  Rubrum,  sed  divisum , 
ideoque  infra,  puta  in  alveo,  non  supra  :  hi 
vero  novi  fideles  calcantes  mare,  terram  ,  ac 
terrena  omnia  ,  supra  mare  et  terram  stant  et 
incedunt. 

Secundo,  Aureolus  putat  hic  describi  pieta- 
tem  et  zelumCaroliMagni.  Itaquemare  vitreum 
esse  populum  Gallicanum,  qui  transiens  per 
aquas  maris,  id  estbaptismi,  in  Christi  fidem  , 
ita  conslanter  ei  adhaesit,  ut  Chrislianismicog- 
nomen  acceperit.  Mare  hoc  vitreum  mistum 
fuit  igne,  id  est,  zelo  et  fervore  fidei,  qui  bes- 
tiam  ,  id  est,  Saxones,  Saracenos  et  Hunnos  su- 
begit ,  eosque  vel  Christi  amore  inflammavit, 
vel  excussit  et  occidit.  Cantant  canticum  Agni; 
quia  Carolus  Magnus  instituit,  ut  omnes  Eccle- 
siae  Gallicanae  sequerentur  canticum  et  officium 
Ecclesiae  Romanae.  Est  haec  elegans  allusio  et 
adaptatio. 

Tertio,  Primasius,  Richardus,  Ansbcrtus  ,  et 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XV. 

alii  per  mare  vitreum  intelligunt  Sacramentuni 
baptismi ;  hoc  cnim  adumbratum  est  mari  Ru- 
bro  ,  ad  quod  hic  alluditur  ,  ut  patet  1.  Corintb. 
10.  1.  Est  vilreum  :  quia  facit  Chrislianos  puros 
et  sinceros  instar  vilri.  Estmistum  igne  :  quia 
tribuit  Spiritum  sanctum.  Vel ,  ut  Anshertus  : 
mare  quod  igne  et  calore  in  vitrum  solidum  con- 
verlitur ,  esl  fides  cbaritate  formata  et  solidata , 
vel,  ut  alii,  ignis  hic  est  ardor  perseculienum  ; 
undesuper  hocmare  victores  Anlichrisli,  quasi 
triumphantes  stant.  Ila  Viegas. 

Quarto,  et  genuine,  Ribera  per  mare  vitreum 
accipit  saeculum  hoc,  sive  terram ,  aerem  et 
aquam,  quae  instar  vitri  pellucent;  ilem  homi- 
ncs  hujus  saeculi,  qui  misti  sunl  igne  conlla- 
grationis  mundi ,  quem  Deus  in  poenam  pecca- 
torum  orbi  immittet,  de  quo  c.  \h.  18.  Saeculum 
cnim  hoc  periculosum  et  tempestuosum  voca- 
tur  mare,  ut  dixi  c.  12.  v.  ultimo.  Dicitur  vi- 
treum  ;  primo  ,  quia  sic  a  poetis  cognominatur , 
co  quod  sit  pellucidum;  secundo,  quia  habet 
colorem  vitri ;  lertio,  quia  fragile  est  instar  vi- 
tri.  Itaque  aliter  hic  accipitur  mare  vitreum, 
quam  cap.  h.  6.  ibi  enim  mare  vitreum  signi- 
ficat  coelumcryslallinum,  velpotiusempyreum, 
angelosque  qui  in  eo  sunt  in  circuitu  throni  Dei. 
Hic  vero  mare  vitreum  dicitur  igne  mistum, 
et  Sancti  dicuntur  supra  illud  stare  ;  quia  scili- 
cet  saeculum  hoc  sancte ,  prudenter  et  feliciter 
transierunt  etsuperarunt ,  jamque  quasi  victo- 
res  stant  in  liltorequod  mariimminet,  estque 
supra  mare ;  quia  jam  appulerunt  ad  portum 
salulis ,  et  in  coelo  beali  consistunt.  Alludit 
enim  ad  mare  Rubrum ,  quod  duce  Mose  He- 
hraei  sicco  pede  transierunt,  cum  persequerelur 
eos  Pharao,  Exod.  \h.  Pari  enim  modo  saeculum 
hoc  transeunt  Sancii ,  ita  ul  maneant  illaesi  a 
Pharaone,  id  est,  a  diabolo  el  Antichristo  :  unde 
et  cantant  canticum  Mosis.  Simili  schemate  ait 
Poeta  : 

Ludunt  in  vilreo  monslra  marina  salo. 

Sicut  ergo,  Gen.  1.  1.  dicuntur  duplices  esse 
£2i)2maim,  id  estaquae,  et  consequenter  dupli- 
ces  esse  Q^OUJ  scamaim,  id  estcoeli,  scilicet  alii 
supra  firmamentum  ,  alii  sub  firmamento ;  ita 
et  duplex  est  mare  hoc  vitreum  ,  scilicet  unum 
sublunare  et  terrestre,  aliud  coeleste,  et  exillo 
in  hoctranscunt  et  ascendunt  Sancli  :  de  sublu- 
nari  igitur  hic ,  dc  coelesli ,  c.  h.  G.  Si  quis  la- 
men  contendat  eodem  modo  hic  accipiendum 
esse  mare  vitreum,  quo  cap.  h-  hic  dicat  Sanc- 
tos  stare  supra,  id  est,  juxta  mare  vitreum,  vel 
in  ipso  mari  vitreo,  id  est  in  coelo ,  quin  et  pro- 
prie  dici  possunt  Sancti  stare  supra  coelum,  id 
est,  supra  coeli  partem  concavam,  esto  non 
stent  supra  convexam  :  concava  enim  inferior 
est,  imoima;  convexa  autem  superior,  imo 
summa  coeli  pars  est  et  superficies.  Hoc  coelum 
mistum  est  igne,  id  est,  fervore  charitatis  an- 
gelorum. 

Moraliter  disce  hic  omnem  hujus  saeculi  pom 
pam,  opes,  gaudia  et  gloriam  esse  fragilem 
instar  vitri;  unde  Arabicus  pro  mare  vitreum , 
vertit,  mare  vitri,  quasi  totum  factum  sit  ex 
vitro,  sitque  vitreum.  Recte  dicit  tragoedus  : 
Forluna  vitrea  est ,  dum  splendet  frangitur.  Rur- 
sum:5«  tanti  vitrum ,  quanti  margaritum?  si 
tam  speciosa  est  terra  ,  quam  speciosum  erit 
coelum?  si  lam  gloriosus  fuit  impius  Nero,  De- 
cius,  Diocletianus,  quam  gloriosi  sunt  S.  Petrus, 


COMMENTAftlA  IN  APOCALY 

Paulus ,  Joanncs  ?,  1'rajclare  Iloratius,  1.  2.  Scrni. 
tatyr.  3. 

Et  furiosus  erit  quem  cepit  vitrea  faraa  : 

Vitrea,  icl  est  fragilis,  q.  d.  Insanit  qui  famain, 
rem  adeo  fragilem  instar  vitri  aucupatur.  Egrc- 
gie  Boelius,  inetro  3.  lib.  2. 

Rara  si  conslat  sua  forma  mundo  , 

Si  lantas  variat  vices  , 
Crede  fortunis  liominum  caducis; 

Bonis  crede  fugacibus. 
Constat ,  aeterna  posilumque  lege  esl , 

Ut  conslet  geniluin  niliil. 

Nam  ,  ut  ait  Arist.  lib.  1.  de  Coelo  :  Genitum  et 
corruptibite  sese  muluo  consequuntur.  ElSeneca  , 
cpisl.  88.  Cui  nasci  contigil ,  mori  reslul.  Et 
Maximianus  : 

Cuncta  suos  repetunt  ortus,  matrcmquc  requirunt. 

Vclus  cstillud  Varronis  Adagium  :  Ilomo  butla, 
de  quo  Faustus  : 

Subdita  sunt  certo  mortalia  corpora  fato, 

Cunctaque  pnecipiti  lempore  lluxa  ruunt. 
Tam  nimis  liumanum  celeri  genus  interil  hora  , 

Turgida  quam  pluvia  bulla  liquescit  aquae. 

Quid  esl  homo,  inquil  Seneca  ?  quodlibct  quas- 
sum  vas,  el  quodlibet  fragile  jactatu.  Quid  est  ho- 
moP  imbeciUissimum  corpus  et  fragile,  nudum 
suapte  natura,  inerme ,  alience  opis  indigens  ,  ad 
omnem  fortunte  contumeliam  projectum ,  frigo- 
ris  et  laboris  impatiens ,  ex  infirmis  fluidisque 
rontextum.  Odor  itli  saporque  et  lassiludo,  etvi- 
gilia,  lutmor  et  cibus,  sine  quibus  vivere  non  po- 
test,  morlifera  sunt.  Valer.  Maxim.  lib.  6.  Cadu- 
<a  ,  ait  ,  nimium  ,  et  fragiiia  ,  puerilibusque 
consentanea  crepundiis  sunt  ista,  qua;  vires  atque 
opes  kumancB  vocanlur.  A/Jluunt  subito ,  repente 
dilabuntur ,  nullo  in  loco,  nulla  in  persona  stabi- 
libus  nixa  radicibus  consistunt ;  sed  incertissimo 
flatu  fortuna  kuc  alque  illuc  acta,  quos  sublime 
''■itulerunt ,  improviso  recursu  destilutos  in  pro- 
fundo  cladium  miserabititcr  immergunt.  Adde  his 
isttid  Senecae  :  Punctum  est ,  ct  adkuc  puncto 
minus ,  quod  incolimus.  Porro,  sicut  laeta  et  pro- 
spera ,  ita  quoque  tristia  et  adversa  quaclibcl 
bujus  mundi  vitrea  sunt :  hostes  et  persecutorcs 
(quales  in  iine  mundi  erit  Anlichrislus,  de  quo 
hic  agilur)  vitrei  sunt,  ac  similes  ficlis  et  vi- 
Ireis  militibus  ,  quos  in  latrunculorum  sive 
schaccorum  lusu  ita  depingit  Ovidius  ad  Pi- 
soncm  : 

Callidiore  modo  tabula  vnrialur  aperla 
Calculus  ,  el  vilreo  peraguntur  milite  bella. 

Omnes  ergo  inimici  sunt  vitrei,  omnes  morbi 
vitrei  :  pauperlas  vilrea  ;  infamia  vilrea  ,  labo- 
res  vitrei. 

Quocirca  viri  sancti  et  sapicntes  hosce  viireos 
hostes  non  liment,  scd  stant  super  hoc  mare 
vitreum,  animumque  in  coelum  attollentes  di- 
cunt  cum  S.  Hicron.  illud  Socraticum  :  Mtkcn  a 
conscendo ,  et  solcm  sotumque  despicio.  Scntiunt 
cnim,  ct  a  Dco  nanciscunlur  illud  ab  Isaia 
tlictum,  ipsisque  promissum,  can.  58.  \L\.  Tunc 
delectabcris  supcr  Domino ,  et  sustollam  te  supcr 
altitudincs  tcrra? ,  et  cibabo  te  katrcditate  Jacob 
patris  tui.  Vide  ibi  dicta.  Hi  ergo  sunt  Anicii ,  id 
est,  invicti ;  el  Nicetae,  id  est,  victores  et  trium- 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XV.  1261 

pliatores.  Scrihit  ex  S.  Caudcnlio,  S.  Thoma , 
(jisclberlo  ,  et  aliis  Franciscus  Zazzcra  ,  tract. 
df  Familia  Anicia,  eam  orlum  duccre  a  legion»} 
(iraecorum  militum,  qtue  dicta  csl  Anicia  ,  id 
csi,  invicta  :  ex  eaquefuisse  S.  Ceorgiutn  mili- 
tem  ct  marlyrem.  ftursuin,  ex  ea  natos  invic- 
los  pugilcs  ,  Virgincs  ,  Marlyres  ,  Doctores  , 
Poniiliccs,  ut  S.  Paulinum  Nolanum  Episcopum, 
S.  Benedictum  Ordinis  fundatorem  ,  S.  Scholas- 
ticam  ,  S.  Crcgorium,  S.  Thomam  ,  Severinum 
Uoctium,  de  quo  proiode  vere  ait  Cisclbcrtus  : 
Digne  vocalus  est  Anicius  forlitudine  ,  Severinus 
gravitate ,  opitulatione  Boelius  ,  mcrilis  Manlius. 
Tales  pariter  sunl  AniciiS.  Joannis,  qui  proinde 
quasi  victores  stant  supra  mare  vitreum.  An- 
thracites  lapis  ignitus  et  carbo,  jactatus  in  ig- 
nem  velut  inter  mortuos  extinguilur  :  at  contra 
aquis  perfusus  cxardescil,  inquit  Isidorus,  lib. 
16.  Origen.  cap.  13.  Talis  estvirlus  COnstanliae 
ccelestis ,  quae  adversis  exercita  magis  splen- 
descit.  Contraria  semper  virtuti  faccre  viam. 
Eduardus  II.  Anglife  rex  in  symbolo  pingebat 
araneam  telam  suam  elaboranlem,  quam  vehe- 
mens  ventus  pcrllat,  cuni  lioc  lemmate  :  Arden- 
tior  ibo.  Idem  fuit  sensus  Alexandri  Magni ,  ut. 
palct  ex  Plutarcho,  de  Forluna  Alexandri.  Quid 
jam  sentiat ,  quitl  faciat  Alexander  Chrislia- 
nus  ? 

Cithaius  Dei.]  De  hisce  citharis  exultationis 
el  jubilationis  dixi,  c.  \h.  2.  et  c.  5.  8. 

3.  Et  cantabant  canticum  Mosi.  ]  Non  illud 
Deut.  32.  Audite ,  cceli ,  sed  illud  quod  habetui 
Exodi  15.  Cantemus  Domino,  gloriose  enim  magni- 
ficatus  est ,  quo  Moses  et  Hebr.xi  post  transiluni 
marisftubri  gratias  agunt  Deo,  pro  tam  miracu- 
loso  maris  transitu  et  liberatione  a  Pharaone. 
Sicut  ergo  Moses  et  Hebraei  tunc  alacres  et  grali 
Deo  cccinerunt  carmcn  hoc  eucharislicum  et 
quasi  epinicion  :  Cantemus  Domino,  etc. ;  ita 
Cbrislus.quiesl  Moses  Cbristianus,  ejusque  Dde- 
lesetSancti,  qui  sunlveri  IsraeliUe,  postquani 
feliciter  transierunt  marc  hujus  saeculi,  merso 
in  eo  Pharaone,  id  est,  diabolo  et  Anticbristo, 
quasi  victores  super  illud  stanles  canent  dicent- 
que  :  Cantemus  Domino ,  gloriose  enim  magnifi- 
catus  est  :  equum  ct  ascensorem  projccit  in  mare; 
quia  scilicet  jamjam  adnoslras  preceset  merita. 
Antichristum  cum  suis  asseclis  puniet  septem 
phialis  irae  suae  in  hac  vita,  ac  mox  igne  ge- 
hennse  in  futura. 

Et  canticum  Agni.  ]  Idem  est  canticum  Agni  et 
Mosis,  sed  dicitur  Mosis,  tanquam  figurac  cl  l\- 
pi;  Agni  vcro,  tanquam  excmplaris  et  Aniiiypi . 
et  quia  hoc  canlico  Beati  Agnum  laudant.  Addit 
Alcazar  canlicum  hoc  in  scnsu  lilterali  signili- 
care  utrumque,  scilicet  tam  transitum  fidelium 
permare  gentilitalis  ad  fidem  etsaltitcm,  quain 
transitum  Hebraeorum  per  mare  Rubrum.  Cuni 
enim  hoc  illis  fuerit  lypus,  Moses  utrumque, 
scilicet  tam  lypum  quam  anliiyputn ,  eodeni 
sensu  Iillerali  complexus  videtur  :  ita  enitn  d«- 
antitypobicinnucreelexplicare  videlur  S.  Joan- 
nes.  Verum  clartim  est  littcralem  scnsum  illius 
cantici  Mosis  esse  dc  solo  transitu  Hebraeorum 
per  mare  Rubrtim  in  Chanaan  ;  allegoricuin 
vero  esse  de  transitu  Centium  pcr  fidem  etbap- 
lismum  in  Ecclesiam,  ut  paletl.  Corinlb.  10.  1. 
anagogicum  denique  esse  de  transitu  fidelitun 
per  mortem  vel  mariyrium  in  coeluni,  quein 
ununi  hic  ad  litieram  amplcctitur  Joannes.  Ad 
liltcram  enim  loquilur  de  triumpho,  et  gaudio 


126? 


COMMENTARIA  1N  APOCAI. 


rt  gloria  Bcatnruin,  queni  anagogice  signiliea- 
viiel  repraesenlavit  Moscs  In  iransilu  marisRu- 
bii,  alque  in  hoc  suo  cantico  Exodi,  15.  descrip- 
sit.  Vide  ibi  dicta.  Dicant  ergo  qui  mare  hujus 
\  iiae  prudenier  el  feliciter  transierunt,  jamque 
cx  altis  ieternitalis  montibus  illud  despectant, 
ae  jubilani :  Transivimus  per  ignem  et  aquam, 
rduxisti  nos  in  refrigerium. 

JlST/E    ET   VER/E   SUNT    VI.E   TU.E  ,    REX    S/ECULO- 

uum.]  Vite,  id  est,  operaetjudicia  tua  suntjusta; 
(juia  justam  de  impiis  et  perseculoribus  nostris 
jam  sumis  vindictam.  Eadem  sunt  vera ,  id  est 
lidelia  ;  quia  fideliter  eripis  Sanctos  hic  afllictos 
e  periculis,  eosque  praemias  etcoronas,  uti  pro- 
inisisli :  sicut  olim  Hebraeos  transeuntes  mare 
Hubrum  eripuisti  a  Pharaoneet/Egyptiis  eos  in- 
sequentibus,  dum  ipsos  in  mari  mersisti. 

Rexs/ECUlorum.]  Legit  Interpres  at«v«»?  id  est 
saeculorum  :  jam  legunt  ayt«v,id  est  Sanctorum  : 
Andreas  vero  et  Aretas  legunteflvwv,  id  est  Gen- 
lium.  Alludit  ad  Danielem,  h.  v.  31.  ubi  Deus 
vocatur  vivens  in  sempiternum ;  Chald.  vivens  sa- 
culorum  ;  Syriace  ,  gigas  scpculorum.  Vide  ibi 
dicta. 

h.  Quia  solus  pius  es.]  Pvo  pius  graece  est  ouoi, 
id  est  sanctus,  justus,  purus,  innocens  ;  hoc 
<Tgo  est  pius  :  a  quo  dicitur  piare  et  expiare  pro 
ixpurgare  et  deputare.  Ita  Ribera.  Verum  sim- 
plicius  aeque  ac  pientius  ov-o*,  accipias  pro  sancto 
<  t  pio  ,  id  est  misericorde,  qui  viscera  pietatis 
exerit  etostendit,  q.  d.  Tu,  Domine,  olimquasi 
pater  etmaler  oslendisiiMosi  etHebraeis  viscera 
misericordiie  et  pietatis,  dum  eos  i»  Pharaone 
liberasli,  et  salvos  per  mare  Rubrum  deduxisli 
in  Chanaan;  sed  eadem  jam  multo  magis  os- 
tendisti  Christoet  Chrislianis,  Sanctis  el  electis 
luis,  dum  eos  permare  hujus  saeculi  turbidum 
et  tempestuosum,  in  quo  tot  animae  pereunt, 
salvos  et  incolumes  deduxisti  ad  portum  salutis. 

QUONIAM  OMNES    GENTES    VENIENT.  ]T6    quOlliam 

hic  non  esl  causale ,  s.ed  Stny»iTt*»v,  sive  explica- 
livum  et  denotativum,  poniturque  pro  quod, 
q.  d.  Quis  non  magnificabit  te,  Domine,  dicens, 
quod  solus  justus  et  pius  sis,  uti  in  noslra  pro- 
icctione  et  salvalione  ostendisti ,  quodque  om- 
nes  gentes  merilo  venient  ad  adorandum  te,  et 
quod  judicia  tua  tam  in  pios  quam  in  impios , 
clara  et  manifesta  sint.  Sive  brevius  elclarius, 
q.  d.  Quis  non  magnificabit  te,  Domine,  dicens 
ie  solum  esse  pium,  etomnes  gentes  ad  te  ado- 
i  andum  venturas  ,  ct  manifesta  esse  judicia 
uia?  Sic  Isaiae,  3.  v.  10.  dicitur  :  Dicite  justo , 
ijuoniam  bene ,  id  est ,  quod  bene  erit  ei.  Ali- 
ler  Alcazar.  Nam  to  q uoniam  accipit  proprie  et 
••ausaliter  ,  hocsensu  :  Quis  non  magnificabit  te, 
Domine?  q.  d.  Omninoomnes  magnificabunt  tc; 
quoniam  Gentes  onines  per  luum  Christum  et 
Apostolos  ad  te  lulque  cullum  convertisti.  Alca- 
/ar  enim  haec  omnia  accipit  de  prima  Gentium 
ad  Deum  et  Christum  per  Apostolos  conversio- 
ne,  uti  jam  saepius  dixi. 

5.   ET  POST  II.EC  VIDI  ,   ET  ECCE  APERTVM  EST  TEM- 

1'i.um  tarernacCli  testimonii,]  id  est,  templum 
quod  est  labernaculum  lestimonii,  seu  in  quo 
scrvabatur  lestimonium  ,  id  est  lex,  et  tabulae 
icgis  sive  Decalogi.  Templum  hoc  ,  et  maxime 
sacralior  ejus  pars,  scilicet  Sancta  sanclorum, 
signiflcat  locum  Beatorum.  Nam  in  Sancio  sanc- 
lorum  ,  erat  arca  cum  labulis  legis  ,  ut  signifi- 
caretur,  in  custodia  legis  qnasiin  radice  el  causa 
viitualilcr    conliiteii    bcalitudinem  :   quocirca 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XV. 

septem  hi  angeli  inde  Joanni  hic  exire  videnlur, 
utpote  ultores  futuri  violalae  legis  Dei.  Vidit  ergo 
Joannes  templum  hoc  in  ccelo  simile  taberna- 
culo  Mosis  ,  atque  ex  ejus  Sancto  sanctorum 
prodire  hos  angelos  Dei  vindices,  et  plagarum 
auctores.  Imo  Alcazar  per  templum  labernaculi 
|)iaecise  accipit  Sanctum  sanctorum  taberna- 
culij  hoc  enim  erat  quasi  templum,  id  est , 
chorus  tabernaculi.  Unde,  psahn.  27.  2.  Aquila 
et  Symmach.  pro  templum  verlunt  oraculum, 
quod  erat  in  Sancto  sanctorum. 

6.  Et  exierunt  septem  angeli.]  Primo,  Alcazar 
hosce  angelos  et  plagas  mystice  exponit,  scili- 
cet  ut  in  speciem  sint  plagie,  sed  reipsa  sunt 
maxima  beneficia,  quibus  Deus  contra  gentili- 
tatem  dimicavit,  eamque  fidei  et  Christo  sub- 
egit.  Ratio  ejus  est :  nam  harum  plagarum  ul- 
tima  estBabylonis  divisio,  quae  ipsius  excidium 
anlecedit.  Babylonis  aulem  excidium  significat 
conversionem  Romae  ad  Christum.  Nam  ipsam 
Babylonis  eversionem  subsequuntur  mille  pacis 
anni,  c.  20.  Quare  pro  cerlo  habendum »  inquit, 
has  plagas  ante  mille  annorum  inilium  eventu- 
ras  ;  significantergo  ilUe  myslicum  priedicatio- 
nis  Evangelicae  bellum  ,  quo  Deus  pro  Ecclesia 
contra  gentilismum  depugnavit.  Sicut  enim 
septem  lubarum  plagae  cap.  8.  immissae  suntin 
Judaeos,  ila  hic  seplem  plagie  immilluntur  in 
Gentes  ad  earum  convcrsionem.  Porro  septem 
lue  plagae  sunt :  prima,  pudor  Gentilium ,  dum 
de  peccatis  arguuntur  ;  secunda  ,  persecutionis 
crudelitas  in  Evangelii  praedicatores  ;  tertia  ,  in 
Geniiles  etiam  ad  fidem  conversos  mira  sievitia ; 
quarta,  ex  Christianorum  sapientia  gravissima 
offensio  ;  quinta,  summa  in  ipsa  persecutione 
excaecatio  ;  sexla,  post  invasionem  Romae  mira 
perseculio  ,  septima  ,  manifesta  urbis  Romae 
divisio.  Tempore  enim  Constantini  Imperatoris 
et  S.  Sylvestri  Pontificis,  ita  excrevit  Christiano- 
rum  numerus  Romae,  ut  Gentilibus  aequari  pos- 
set,  tumque  Roma  quasi  divisa  fuit  in  Christia- 
nos  ,  Gentiles  et  neiUrales.  Primus  ergo  an- 
gelus,  ait  ipse,  est  S.  Paulus,  qui  praecipuus  est 
in  cunctis  hominibus  de  peccato  arguendis,  ut 
sic  oslendat  omnes  Dei  gratia  indigere  :  Omnes 
rnim,  inquit  ipse,  peccaverunt ,  et  egent  gloria 
(id  est,  gratia  gloriosa)  Dei.  Secundus  angelus 
est  S.  Petrus  ;  ipse  enim  Neronem  sua  priedica- 
tione  irritavit.  Tertius  est  S.  Clemens  Papa ,  qui 
egregius  fuisse  dicilur  in  Gentilium  plurimis 
ad  fidem  adducendis,  et  ad  martyrium  animan- 
dis.  Quartus  est  alius  Pontifex  ,  cujus  ope  valde 
Chrislianorum  sapientia  effulsit,  v.  g.  Alexan- 
der  primus,  qui  fuit  sextus  a  S.  Petro  ,  suaquc 
sapientia  el  sanctilate  multos  nobiles  Romanos 
convertit.  Quintus  erit  ille ,  qui  sua  praedica- 
lione  excitavit  rabidam  persecutionem  postea 
subsecutam  ,  in  qua  eminebant  in  primis  hinc 
Genlilium  excsecatio,  inde  constantissima  Dei 
et  Christianorum  patientia.  Sextus  ille  erit,  qui 
Sn  muliorum  Senatorum  conversione  magis  cla- 
i -uit.  Vide  an  sit  S.  Fabianus.  Sepiimus  videtur 
ftiisse  S.  Sylvester.  Nam  sub  eo,  et  per  eum  ac- 
cidit  magna  illa  Romae  inter  Chrislianos  et  Pa- 
ganos  divisio.  Porro  hae  plagae  dicunlur  novissi- 
niie,  non  quia  ultimie,  sed  quia  novum  sunt  et 
admirabile,  ac  inauditum  Dei  vindictae  genus, 
quo  ex  hostibus  fecit  amicos;  et  quia  per  eas 
Deus  finem  imposuit  peccato  et  gentilismo  , 
ieque  ac  irie  et  offensae  suae  ;  hoc  est  enim  quoil 
ail  :  Quoniam   in   illis  consummata  est  ,   graece 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

*&*)»,  id  esl,  cxpleta  est  iraDei.  lla  ipse  more 
mio  ex  sua  acoluihia  ingeniose  et  apposite,  secl 
mystice  et  allegorice,  non  naluraliter,  non  gc- 
nuine. 

Secundo,  aliihaecaccommodanladplagasquas 
Deus  immillit  peccatoribus  ob  seplem  peccata 
capilalia. 

Terlio,  noster  Viegas  censet  hlc  nnmeruni 
certum  et  definitum  poni  pro  incerto  el  inde- 
iiuilo,  scilicet  septem  phialas  et  plagas  signifi- 
caremulias. 

Quarto,  Rupertus,  Beda,  Haymo,  Ricliardus, 
Ansbertus  et  alii ,  per  hos  seplem  angelos  acci- 
|)iunt  universos  (septenarius  enim  symboluin 
est  universilatis)  pnedicatores,  qui  tum  initio 
mundi  <t  deinceps  fuerunt,  tum  maximc  erunt 
incjus  fine.  Hi  phialas  irae  Dei  in  terram  fun- 
dent,  id  est,  terribilia  pcccaloribus  a  Deo  <le- 
creta  supplicia  denunliabunt ,  idque  cx  phialis 
aureis,  id  est,  cx  charitaie  :  plagae  ergo  eorum 
sunt  minae  plagarum.  Exeunt  de  templo,  quia 
conlemplationi  et  orationi  erunt  addicti.  Sic 
Christus  nocle  pernoctans  in  oratione  Dei  ,  per 
diem  concionabaiur,  ait  S.  Gregorius,  6.  Moral. 
10.  Tertio,  vestiuntur  lino  tnnndo,  id  est,  vitae 
purilate  et  morlificalionc.  Linum  enim,  quia 
varie  et  diu  maCeralur  et  carminatur,  symbo- 
lum  est  mortificationis,  ul  docui,  Jerem.  13.  1. 
(Juarto,  habent  zonas,  id  est  continentiam , 
easque  aureas,  ob  charitatem  ;  vel,  ul  Prima- 
sius,  ob  sapientiam  qua  pollenl.  Alii  pro  lino 
legunt  lapide ;  quia  concionator  dcbet  esse  ada- 
mas  per  paiienliam ;  sed  magnes  pcr  mansuetu- 
dinem.  Lnde  de  S.  Athanasio  ait  Nazianz.  in 
oratione  de  ejus  laudibus  :  Alhanasius  faclus  est 
perculienlibus  adamas  ,  dilJidentiOus  tnagnes. 

Vcrum  luec  tropologica  sunt.  Ad  liiteram  enim 
veri  hic  inlelligendi  stuit  angeli ,  qui  judicia  et 
supplicia  Dei ,  quae  symbolice  per  phialas  sig- 
nilicanlur,  in  homincs  effundentin  line  mundi ; 
hi  cnim  sunt  administri  et  executores  divinac 
providentiae  et  vindiciae.  Quocirca  probabililcr 
Ribera  censet  hos  septem  phialarum  angclos 
cssc  eosdem  qui ,  cap.  1.  v.  4.  vocanlur  Septem 
spiritus  qui  in  conspectu  throni  sunt.  Et  cap.  8.  2. 
vocanltir  angcli  scptem  stantes  inconspectu  Dci, 
et  ttatee  sunt  illi  septem  tubce. 

Vrstiti  lino  mundo.  ]  Ha  legendum  cum  Ro- 
manis  et  Complutens.  scilicet  itw»,  id  est  lino, 
uon  ).i0ov,  id  est  lapide,  ut  lcgunl  aliqui.  Vestitus 
hic  signilicatangelorum  candorem  el  puritatem: 
;ona?  castitalem,  aurea;  charitalcm  corum  re- 
praesentant.  Secundo,  linum  mundum  ct  can- 
tli<luin  signilical  divinonim  judiciorum,  qu;e 
RDgell  in  ciVundcndis  pbialia  exerccnt  et  exe- 
quunlur ,  puritatem ,  ca.ndidamque  et  muudam, 
ab  omni  sivepassioue  favoris  vcl  odii,  sive  cri- 
inine,  divinae  justiliae  aequitatem.  Tcrtio,  can- 
dida  vcstis  cst  symbolum  laciilia1.  Caudcntcnim 
angeli,  dum  puniuulur  iuipii,  utpote  rei  laesae 
diviu;v  inajeslatis  :  quia  vidcnt  in  cis  implcri 
divinum  consilium  ,  Dominiquc  sui  et  Dei  hono- 
rcm  ab  cis  laesuin  vindicari.  Alii  qui  leguni  , 
vestili  tapidc  viundo ,  sic  exponunt,  q.  d.  Aogeli 
hoc  suo  vestitu,  puta  lapidc  muudo,  id  est, 
gcminis  lympidis  cl  lucentibus,  rcpnesentanl , 
<piod  Dcus  pulchcrrimos  pretiosissimosque  la- 
pilloset  gcmmas,  ;c<pic  ac  zonas  aurcas,  id  cst, 
ornalum  viilulum  oninisquc  gratitr  cl  gloriae , 
ditissimum  ct  pulcberrimum  promiserit  et  prae- 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  XV.  1263 

paraveritiis,  qui  suppliciis  ub  ipso  infliclu  cun- 
triti,  vitam  corrigunl  et  emendant. 

7.  IVl'l'Xini  DE  QUATUOU  AMMALIBUS  UEIUTSEPTKM 

angelis  septem  puiALAS.]  Nola  :  Dedit  basce  phia- 
lasangelis  in  tcmplo  ante  egressum  ;  nam  clarc 
id  dicilur  versu  praecedenti ,  cum  ait :  Et  cxir- 
runt  septem  angeli  habcnles  septem  plagas  de  lent- 
plo.  Dedil  ergo,  id  est ,  dederat. 

Jam  unum,  id  esl,  primum  auimal,  pula  lco. 
ut  patetcap.  h-  7.  Leo  enim  foriitudinis ,  irae  ei 
vindiclae  est  symbolum.  Significalur  prgd  Deum 
et  angelos  ineffundendis  hiscc  plagis  »t  phiali- 
quasi  leones  rugituros  ,  et  s;evituros  in  impios. 
Jam  qui  per  qualuor  animalia  capiie  l\.  acci- 
piunt  qualuor  Evangelislas  ,  sic  explicant,  q.  <l. 
Unus  ex  Evangelistis  qui  Evangelicam  legem 
scripserunt,  per  quam  judicabuntur  et  damna- 
bunlur  impii  rcbelles  Dco,  symbolice  hic  mibi 
Joanni  visus  est  dare  septem  angelis  septcm 
phialas  irae  Dei;  quia  ob  Evangelii  legem  ab  en 
.editam ,  ab  impiis  neglectam ,  h;e  plagae  dabun- 
tur  angelis  ,  ut  illis  impios  Evangelicae  legis 
violatores  puniant.  Ita  Hibera  et  Vicgas.  Porro 
hic  unus  Evangelista  est  S.  Lucas,  ail  Aureolus. 
Hic  eniin  tristissima  Hierosolymitis  et  Antichris- 
tianis  in  fine  mundi  supplicia  pr.enunliat,  c.  21. 
ct  alibi.  Alii  tamen  accipiunt  S.  Marcum;  hic 
enim  inter  quatuor  animalia  ,  quatuor  Evange- 
listarum  symbola  ,  significatur  per  leonem. 

Verum,  quia  haec.quatuor  animalia  Ezechielis 
et  Joannis  non  sunt  homines  ,  nec  Evangclista 
ad  litteram,  sed  primarii  angeli,  puta  Cherubini 
stipatores  Dei,  ut  ostendi  c.  h-  hinc  dicendum 
est  hoc  unum  animal  fuisse  primum  e  quatuoi 
hisce  Cherubinis ,  qui  quasi  summus  juslitiac 
divinae  prasses,  septem  angelis  inferioribus  has 
suppliciorum  plagas  ,  id  est ,  potestatem  plagas 
hasce  impiis  inferendi,  dcdit,  easque  iis  inferri 
jussit  et  mandavit, 

Septem  phialas.]  Isidorus,  I.  20.  c.  20.  phialas 
putal  dici  abua)o,-,  id  est  vitrum,  quod  vitreae 
essenl.  Verum  obslat  orthographia  ;  nam  phiala 
pcr  i,  u5c/o,-  per y  scribitur  ;  dcindein  phiala  ac- 
ccdit  litlera  ph  :  licct  enim  spiritus  asper  sivc 
aspiratio,  quce  est  in  ua/o,- ,  saepe  apud  Latinos 
vertatur  in  litleram  s  ,  ut  ex  w  iit  sus,  exuJm 
sylva.ex  uTr^psuper;  tamen  nunquam  vertitur  iu 
ph.  Adde  phialas  saepe  ex  auro,  non  ex  vitro, 
conilari  solitas  :  unde  et  Juvenalis  satyr.  5.  au- 
reas  vocat  phialas.  Exstat  et  apud  Marlialem . 
1.  ltu  epigramma  de  pbiala  aurea.  Ex  pbialis 
enim  bibebant  reges  et  principes.  Undc  dc  Jahel 
qu;ededit  lacSisarae  principi,  itaque  eum  sopo- 
ravit  et  occidit,  dicitur  Judic.  5.  v.  25.  Aquam 
pelenti  tac  dedit ,  et  in  phiala  principum  obtulit 
butyrum.  Melius  ergoCraeci  phialam  quasi  nvtkv* 
dictam  putant,  a^o  tou  ^tv-iv  ( n  in  ?  commutata  ) 
id  est  a  bibendo ;  indeenim  dicitur  ^ia>i«,-,id  est 
bumidus,  potabilis. 

Jam  quoadsensum,  ccnset  Alcazar  has  phia- 
las  fnisse  sacrificii  :  in  sacriiicio  enim  ex  phialis 
libabatur,  id  cst  infundebatur ,  Deo  vinum,ut 
palel  Bxodi  87«  v.  1%,  ct  c.  '2.S.  v.  -2\).  I.iquor  in  hac 
phiala  Deo  libandus  est  ira  Dei ,  id  esl  MHgnia 
Christi,  ejusque  virlus  cllicacissima.  Chrislus 
enim  in  suis  plagis  et  rangukie  excepU  el  cxhau- 
sil  oinncni  Dei  contra  homines  inliirnationeni 
et  iram.  Angeli  ergo  ,  id  est  Aposloli,  eflunde- 
runl  Gentiblis  in  suo  mystico  sacrilicio,  id  esl  iu 
praeilicalionc  i:\angclii,  hoc  sanguinis  Christi 
libamen  ,  cum  ejus  virlule  illos  converterunt, 


1266  COMMliNTAMA  IN  APOCAI 

abluerunt,  Dcoquc  reconciliaruni.  Rursum,  in 
phialis  fii  allusio  ad  sacrificiutn  Eucharislia5, 

quod  lii  in  phialis,  id  est  ealicibus  :  illius  eniin 
virtule  factum  est  ul  Aposloli,  eorumque  prae- 
dicatio  tantae  essent  eflicaciae,  ut  tot  bominuin 
millia,  iino  omnes  gentes  ad  Christum  conver- 
lerenl. 

Verum  haec  non  tantum  mystica,  sed  et  «vViAoya 
sunt.  lram  enim  in  amorem,  et  in  sanguinem 
Christi  transformant;  cum  manifeste  hic  aga- 
tnr  de  ira  proprie  dicta  ,  deque  vindicta  septu- 
plici ,  quam  Deus  per  angelos  septem  contra 
impios  in  fine  mundi  effundet. 

Quare  potius  dicas  has  phialas  esse  sacrificii, 
quod  immolabitur  divinae  jusliliae  et  vindictee, 
per  impiorum  mactationem  et  stragem;  ha-c 
enim  est  viclima  honorifica ,  aeque  ac  grata  Deo, 
de  qua  dicitur Isaiae  2>U.  v.  6.  Victima  Domini  in 
Hosra  el  interfectio  magna  in  terra  Edom.  Et 
Ezech.  39.  v.  17.  Concurrite  undique  ad  victimam 
meam  quam  ego  immolo  vobis. 

Itaque  ad  litteram  phialae,  inquit  Pannonius, 
sunt  decreta,  sententiae  et  judicia  Dei,  in  qui- 
hus  ira ,  id  est ,  ultio  et  supplicia  Dei  impiis  in- 
lerenda,  quasi  thesauri  justitiae  divinae  reser- 
vantur  ,  sicut  acetum  ,  balsamum ,  aliaque 
distiilala  ;  aut  potius  sicut  ihus ,  aromata  et 
ihymiamata  servantur  et  proponuntur  in  phia- 
lis.  Sic  enim  saepe  Scriptura  dicit  Deum  impiis 
parare  et  propinarc  calicem  sive  phialam  irae 
suae.  Alludit  enim  ad  praefectum  convivii,  sive 
symposiarcham  ,  qui  in  mensa  cuique  conviva 
suum  olim  temperabat  et  propinabat  calicem : 
sic  enim  et  Deus  quasi  symposiarcha  ct  modim- 
perator ,  cuique  hominisuam  dat  sortem  quasi 
calicem,  et  cuique  peccatori  suum,  quod  me- 
retur,  supplicium  decernit  et  distribuit. 

Nota  primo  :  Ira  et  ultio  Dei  est  res  preliosa; 
hmc  servatur  in  phialis  aureis  instar  thymiama- 
tis.  Est  enim  ipsa  actus  summae  justiliae,  qua 
puniuntur  nocentes  ,  et  innocentes  delerrentur 
a  peccalo  et  noxa. 

Secundo,  haecira  non  est  in  patera  lata,  sed 
in  phiala  ,  quae  habet  os  arctum  et  anguslum, 
inquit  Viegas  ;  quia  haec  judicia  et  decreta  et 
vindiclae  Dei  comprimit  ejusdem  Dei  miseri- 
cordia,  ne  profundant,  sedtantum  stillent  iram. 
llinC  Ezech.  20.  46.  dicitur  :  Stilla  ad  Africum, 
ut  non  lola,  ait  ibidem  S.  Hieron.  ira  Dei  videa- 
/ur  effusa ,  sed  stiila  qucedam  et  pars.  Si  autem 
slilla  lantcp.  savitix  esl,  quid  in  totis  imbribus 
iistimandum  erit? 

Verum  licet  phialae  subinde  significcnt  vasa 
oris  angusti,  et  cum  lagenas  vilreas  in  quibus 
servalur  aqua  rosacea,  aqua  vitac,  aqua  forlis, 
etc.  ,  vocamus  phialas;  tamen  hoc  loco  pbialae 
accipiendae  sunt  palulae  et  lalae,  quales  sunt  pa- 
lerae,  inquit  Alcazar.  lta  patet  primo,  quia  tales 
pateraesuul  phialaeex  quibusbibitur,  dequibus 
dicilur,  Amos  6.  6.  Bibentes  vinum  in  phialis.  Et 
Zach.  9.  15.  Dibentes  inebriabuntur  quasi  a  vino 
et  rcplcbunlur  ut  phiaia.  Multo  magis  tales  sunt 
phialae  ex  quibus  libatur  et  sacrilicatur,  quales 
hse  sunt  :  unde  etin  iis  ponebatur  et  adolebatur 
i  hus  el  thymiama ,  ut  patel  tum  ex  Exodi  25.  29. 
itim  ex  dictis  hic,  c.  5.  8.  ubi  24  seniores  di- 
<  untur  habere  phialas  plenas  odorameniorum. 
Sccundo ,  quia  hae  phialae  sunt  irae  Dei  extremae 
<-t  summae  :  unde  eam  non  stillabunt,  sed  inslar 
paterae  totam  simul  effundent  in  impios  in  fine 
uitindi.  TtMlio,  li;p  phialae  sunt  aureae  ;  qtiiu  ul- 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XV. 

tio  Dei  in  hac  vita  procedit  ex  amoie,  non  v\ 
odio.  Vultenim  perillam  hominis  mentem  per- 
versam  corrigere  et  sanare  ,  secus  est  in  altera 
vita  et  gehenna.  Cum  ergo  hic  casligaris  a  Deo, 
cogita  Deum  te  amare ;  cum  vero  lua  peccata 
impunita  relinquit,  cogita  eum  libi  irasci,  et 
parare  tibi  gehennam ;  ideoque  darc  tibi  hic  pa- 
radisum,  ut  modica  bona  quae  fecisli ,  praesenti 
et  modica  voluplate  remuneretur.  Vide  2.  Ma- 
chab.  6.  12. 

Pari  modo  angeli  ad  puniendum  ex  charilalc 
procedunt,  uthisce  poenis  inducant  peccatores 
ad  vitae  emendationem.  In  hoc  ergo  Deum  et  an- 
gelos  imitentur  judices  et  Praelati,  ut  supplicia, 
non  ex  ira  vel  odio ,  sed  ex  amore  reis  irrogent : 
ex  amore,  inquam,  tum  reorum,  tum  reipu- 
blicoe  et  boni  communis ,  ut  hoc  ab  improborum 
violentia  et  sceleribus  terrore  suppliciorum  im- 
mune  et  indemne  servent. 

8.  Et  impletum  est  templum  fumo  a  majestate 
Dei  ,  et  de  virtute  (id  est  potentia ,  graece 
enim  est  &»«/««)  ejds.]  Alludit  ad  dedicationem 
lam  templi  ,  quam  tabernaculi  ;  tunc  enim 
utrumque  nebula  et  nubeobtexit  Deus,  ut  patet 
Exodi,  40.  32.  el  3.  Reg.  8.  v.  10.  Sic  enim  Moses 
et  Aaron  ob  populi  tumullum  fugeruntad  laber- 
naculum,  Num.  16.  Zl\.  ubi  dicitur  :  Operuit 
iilud  nubes ,  et  apparuit  gloria  Domini.  Sic  et 
Ezech.  10.  3.  Nubes,  ait,  replevit  atrium,  et  re- 
pletaesl  domus  nube.  Idem  accidit  Isaiae  ,  c.  6.  h. 
Et  domus  repleta  est  fumo. 

Pro  majestate  graece  est  &>?«,  id  est  gloria  , 
claritas.  Aleazar  exponit,  q.  d.  Ex  claritate  prae- 
dicationis  Evangelii  in  primitiva  Ecclesia  pro- 
cessit  fumus,  id  est,  summttm  Ecclesiae  pericu- 
lum,  ut  videretur  a  Gentibus  comburenda  et 
incineranda;  sed  Deus  hoc  periculum  verlit  in 
praesidium.  Nam  virtus,  id  est  fortitudo,  gloria 
et  claritas  Dei  hominum  infirmitale,  ignobili- 
tate  et  abjectione  perficitur,  dum  lam  infirmos , 
rudes  et  ignobiles  apostolos ,  totque  periculis 
expositos  ita  tutatur,  provehit  et  exlollit,  ut 
totum  orbem  sibi  et  Christo  subigant.  Unde 
subdit  :  Et  nemo  poterat  introire  in  templum  , 
donec  consummarentur  septem  piagm ;  non  quod 
nemo  in  Ecclesiam  Chrisli  ingrederelur,  sed 
quod  Ecclesiae  fulgor  et  splendor  non  appa- 
reret-,  ac  proinde  qui  in  eam  ingrediebantur, 
videbantur  sese  in  fumum  ,  in  laborem  ,  iu 
periculum  conjicere ;  sed  in  septimae  plagae  ef- 
fusione  mox  hic  fumus  in  claritatem  ,  deformi- 
las  in  pulchritudinem,  periculum  et  lacrymas 
ifl  solatium  et  securitatem  conversa  sunt. 

Verum  dico  :  Fumus  hic  symbolice  significat 
primo,  obscuritatem  et  incomprehensibilitaleni 
judiciorum  et  suppliciorum,  quae  divina  majes- 
taset  potentia  in  finemundi  exercebitin  impios, 
ita  scilicet,  ut  homines  lunc  in  terra  viventes, 
videntesque  tot  tantasque  plagas  ,  ac  tantani 
Dei  potentiam  etvindictam,  quasi  in  lenebris 
sint  versaturi,  stupentes  etnescientes  quorsuni 
illa  lendant,  et  quid  sibi  velit  Deus  tali  osten- 
sione  majestatis  et  fortitudinis  suae.  Ita  Prima- 
sius,  Ansbertus,  Ambrosius,  et  Ribera.  Unde 
sequitur  :  Et  nemo  polerat  inlroire,  etc. 

Hinc  consequenter  fumus  hic  est  symbolum 
et  prognosticon  maximae  vastalionis  in  bac  vita, 
ac  incendii  infernalis  in  gehenna,  ubi  fumus 
tormentorum  ascenditin  saecula  saeculorum. 

ET    NEMO    rOTERAT    INTROIHE    IN    TEMPLIM,    ad 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVI.  126j 

contemplanda  haec  profunda  judiciorum  Dei ,  cognoscerem  hoc  :  taborest  ante  me;  donec  intrem 

eorumque  causas,  inodos  el  rationes,    donec  in  sanctuarium  Dei ,  ct  intelligam  in  novissimis 

consummarentur  SEPTEM  pi.ag/E,]  id  est,  donec  corum ,  id  est,  donec  ingrediar  in  secretarium 

consummatis  septem  plagis  sequetur  universale  judiciorum  Dei;  quod  fiet,  cum  finem  et  exitum 

judicium,  in  quo  Deus  omnia  toti  orbi  mani-  impiorum  videbo.  lta  Primasius ,  Ricbardus  et 

fcslabit.  Alludit  ad  psal.  72.  16.  Existimabam  ut  Ansberlus. 

CAPUT  DECIMUM  SEXTUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

Septem  angeli  septem  phialas  et  plagas  novissimas  in  orbem  effundunt,  scilicet 
primus,  v.  2.  producit  vulnera  s.eva  et  pessima  ;  secundus,  v.  3.  mare  ;  tertius, 
v.  4.  flumina  et  fontes  vertit  in  sanguinem.  quartus,  v.  8.  facit  ut  sol  adurat 
homines  et  terram.  qllintus  ,  v.  10.  facit  regnum  antichristi  tenebrosum  et  do- 
lorosum,  ut  homines  linguas  suas  manducent.  sextus  ,  v.  12.  siccat  euphratem  , 

UT  CONGREGENTUR  REGES  ,  ET  CyEDANTUR  A  DeO  IN    ARMAGEDON.  SePTIMUS,   V.   17.    1N- 
DUCIT  FULGURA  ,  TONITRUA  ,  TERRjE  MOTUS  ET    GRANDINEM  TALENTAREM. 

it  audivi  vocem  magnam  de  templo ,  dicentem  septem  angelis  :  Ite  ,  et 
|efliindite  septem  phialas  irae  Dei  in  terram.  2.  Et  abiit  primus,  et  efludit 
jphialam  suam  in  terram  ;  et  factum  est  vulnus  saevum  et  pessimum  in  ho- 
jmines  ,  qui  habebant  charuclerem  bestiae ,  et  in  eos,  qui  adoraverunt  ima- 
ginem  ejus.  3.  Et  secundus  angelus  efludit  phialam  suam  in  mare  ,  et  fac- 
^tusest  sanguis  tanquam  moilui ;  et  omnis  anima  vivens  mortua  est  in  mari. 
4.  Et  tertius  efluditphialam  stiam  superflumina,  et  super  fontcs  aquarum  , 
et  faclus  est  sanguis.  5.  Et  audivi  angelum  aquarum  dicentem  :  Juslus  es  ,  Domine  ,  qui  es  , 
et  qui  eras  sanctus ,  qui  h«c  judicasti ;  6.  quia  sanguinem  Sanctorum  et  Prophetarum  eflu- 
dcrunt  ,  et  sanguinem  cis  dedisti  bibere  :  digni  enim  sunt.  7.  Et  audivi  alterum  ab  altari 
;licentem  :  Etiam  ,   Domine  Deus  omnipotens ,   vcra  et  jusla  justitia  tua.  8.  Et  quartus 
angelus  elTudit  phialam  suam  in  solem,  et  ilalum  est  illi  seslu  aflligere  homines  ,  et   igni. 
9.  Et  aestuaverunt  homines  sestu  magno ,  et  biasphemaverunt  nomen  Dei  habenlis  potesta- 
tem  super  has  plagas  ,  neque  egerunt  poenitenliam  ut  darent  illi  gloriam.  10.  Et  quintus 
angelus  effudit  phialam  suam   super  sedem  bcstiae  ;   et  factum  est  regnum  ejus   tenebro- 
sum,  et  commanducaverunt  linguas  suas  prae  dolore.    1 1 .  Et  blasphemaverunt  Deum  coeli , 
pro  doloribus  et   vulneribus  suis,  et  non  egerunt   poenitentiam  ex  operibus  suis.  12.  Et 
sextus  angelus  cfludit  phialam  suam  in  flumen  illud  magnum  Euphraten  :  et  siccavit  aquam 
ejus  ,  ut  praepararetur  via  regibus  ab  ortu  solis  ;  13.  et  vidi  de  ore  draconis ,  et  de  ore  bestine  , 
et  de  ore  pseudo-prophetoe  spirittts  tres  immundos  in  modum  ranarum.  14.  Sunt  enim  spirilus 
daemoniorum  facientes  signa  ,  et  procedunt  ad  reges  totius  terrae  congregare  illos  in  praelium  ad 
diem  magnum  omnipotentisDei.  15.  Ecce  venio  sicul  fur.  Beatus  qui  vigilat ,  et  cuslodit  ves- 
limenta  sua ,  ul  nudus  ambulet ,  et  videant  turpitndinem  ejus.  1 6.  Et  congregabit  illos  in  locum, 
qui  yocatur  Hebraice  Armagedon.  17.  Etseptimos  Angelus  elTudit  phialam  suam  in  aerem  ,  et 
<\\ivit  vox  magna  de  templo  a  throno,  dicens  :  Faclum  est.  18.  Et  facla  sunt  ful^ura  ,  et  vo- 
cea  ,  ct  tonitrua,  ct  terrae  motus  factus  est  magnus  ,  qualis  nunquam  fuit  ex  quo  homines  fue- 
runt  super  terram  :  (alis  terrne  molus  ,  sic  magnus.  19.  Et  facta  est  civilas  magna  in  tres  par- 
les  :  et  civilates  Gentium  ceciderunt ;  et  Babylon  magna  venit  in  memoriam  antc  Deum  ,  dare 
illi  calicem  vini  indignationis  irae  ejus.  20.  Et  omnis  insula  fugil,  et  montes  non  sunt  inventi. 
2  I .  Etgrando  magna  sicut  talentum  descendit  de  coelo  in  homines  :  et  blasphemaverunl  Deum 
homines  proptcr  plagam  grandinis ;  quoniam  magna  facta  est  vehementer. 

I.  Et  audivi   vocem  magnam  de  templo,]  Dei  ^pypti,  Exodi  7.  el  seq.  Nam,  ut  superius  dixi 

•cilicet,  qui  hlc  jubet  septem  angelis  ioferre  ethlcrepeteodiimest:  prima  plaga^ffvpti  fuit' 

•epiem  plagas  impiis  Antichristianis.  Nota  :  Hre  conversio  Nili  et  aqnarum  in  sanguinem-  se- 

pl;igce   simiW-s   siiut  el  adumhratae,   in   plagis  cunda,   ranarum;   lerlia^    ciniphum;    quarta , 

CCHML.    i    LAPU>E<      tom.    X.  15^ 


1266 


GOMMENTARIA  IN  APOGALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVI. 


ru:nomyitu  ,  sive  oninis  generis  muscarum  ; 
quinta  ,  peslis  ;  sexia,  ulcerum ;  seplima ,  gran- 
clinis;  octava,  locuslarum;  nona,  lenebrarum; 
decima,  caedis primogeui lorum ;  undecima,  sic- 
catio  maris  iUibri,  et  demersio  Pharaonis  cum 
suis  asseclis.  Hae  ergo  plagae  vKgypliae  indices 
erant  et  exempla  vindicUe  Dei  in  peccatores, 
maximc  in  Deum  contumaces  et  rebelles ,  qua- 
lis  erat  Pharao  cum  suis  :  atque  allegorice  sig- 
nilicabant  plagas  in  fine  mundi  impiis  et  Anti- 
cbrisiianis  infligendas  ,  imo  hae  escdem  sunt 
cum  illis.  Nam  plaga  primi  angeli  bic  eadem  est 
cum  sexla  .Egypliaca  ;  plaga  secundi  angeli  et 
terlii  eadem  est  cum  prima  jEgyptiaca ;  plaga 
quarti  angeli  eadem  est  cum  quinta;  plaga 
(juinti  eadem  est  cum  nona;  plaga  sexti  eadem 
est  cum  undecima  et  secunda  ;  plaga  septiini 
eadem  est  cum  seplima  iEgyptiaca. 

Nota  :  Hi  septem  angeli,  phialae  et  plagae,  tli- 
versi  sunt  a  septem  angelis ,  tubis  et  plagis,  de 
quibus  actum  est  c.  8.  et  9.  Illi  enim  c.  8.  et  9. 
continebantur  in  seplimo  sigillo,  ut  patet  c.  8. 
1.  hi  vero  continentur  in  ipso  libro  septem  si- 
gillis  signalo.  Ergo  illi  prsecedent  tempore  ,  hi 
sequentur :  illi  plagas  immittent  ante  Antichris- 
tum,  hi  tempore  Antichristi.  Quocirca  et  plagae 
pleneque  ulrobique  diversse  sunt,  ex  parte  ta- 
men  vel  eaedem  vel  similes  sunt,  ut  tuba  et 
plaga.  Prima  grandinis,  c.  8.  v.  7.  ex  parte  ea- 
dem  est  cum  plaga  septima  hic  v.  21.  inler  alia 
enim  quae  plaga  luec  affert,  afferl  et  grandinem, 
sed  immanem  instar  lalenti.  Sic  tuba  et  plaga. 
Secunda  c.  8.  8.  similis  est  plagae  secundae  hic 
v.  3.  in  eo  quod  mare  versum  sit  in  sanguinem , 
sed  dissimilis  in  eo  quod,  c.  8.  magnus  mons 
missus  sit  in  mare,  hic  vero  nil  lale  dicatur. 
llursum,  c.  8.  terlia  tantum  pars  maris  versa 
est  in  sanguinem,  et  tertia  pars  piscium  interiit : 
hic  vero  totum  mare  versum  estin  sanguinem , 
omnesque  pisces  mortui  sunt.  Tertia  tuba  et 
plaga  c.  8.  10.  facta  est  in  Iluminibus,  uli  et 
tertia  hic  v.  u.  sed  c.  8.  aquae  versae  sunt  in 
absinthium;  hic  vero  in  sanguinem.  Quarta 
uiba  et  plaga  c.  8.  v.  12.  fuil  in  sole,  uti  et 
quarta  hic  v.  8.  sed  c.  8.  sol  percussus  est  te- 
nebris  et  obscuritate ;  hic  vero  ardore  et  aestu. 
Quinla  tuba  et  plaga  c.  9.  2.  est  locustarum  cru- 
ciantium  et  tenebras  inducentium;  quinta  pa- 
riler  plaga  hic  v.  10.  facit  regnum  Antichrisli 
tenebrosum  et  miserum ;  ita  el  homines  prae  do- 
loribus  blasphement  Deum,  et  manducent  lin- 
guas.  Sexta  tuba  et  plaga  c  9. 15.  solvit  quatuor 
angelos  ligatos  in  Eupbrate,  qui  soluti  in  aciem 
producunt  ducentos  milliones  equitum ;  sexla 
pariter  plaga  hic  v.  12.  siccatur  Euphrates,  ut 
paretur  via  regibus  ab  ortu  solis.  Septima  tuba 
eap.  11.  15.  inducit  mundi  finem  etconsumma- 
lionem  ,  canitque  :  Factum  est  regnum  hujus 
mundi ,  Domini  nostri  et  Cliristi  ejus.  Septima 
plaga  hic  v.  17.  ait  :  Factum  est ,  ac  moxinducit 
horrenda  fulgura,  tonitrua ,  terrae  motus  et 
grandinem.  Ex  diciis  liquet  seplem  illos  ange- 
los  cum  tubis  hisce  esse  similes,  diversos  ta- 
men  et  hisce  praevios,  ac  quasi  prodromos  : 
unde  et  minores  plagas  inducunt,  quas  hi,  ut- 
l>ote  posteriores  ,  adaugent  et  consummant. 
Mxcipe  septimam  cap.  11.  v.  15.  quae  omnium 
linem  inducit,  uti  ibidem  ostendi. 

2.    ET  ABIIT  PRIMUS    ANGELUS  ,  ET  F.FFUDIT  PHIA- 

lam  suam.  ]  Nola  :  Quod  angeli  bic  dicunlur  effu- 
disse  pbialas  in  mare,  flumina,  solem,  etc. , 


non  ad  lilleram  ul  sonat,  quasi  iu  line  mundi 
reipsa  pbialas  suas  effusuri  sint,  sed  symbolice 
accipiendum  est.  Tantum  enim  hac  phrasi  et 
symbolo  significatur  angelos  operaturos  et  ef- 
fusuros  esse  in  mari,  fluminibus,  sole,  etc. , 
iram  et  vindictam  divinam ,  in  phiala  quasi  cou- 
tentam  et  repraesenlatam  :  verbi  gratia  ,  efii- 
cient  ut  aquae  maris  et  Huminum  veriantur 
in  sanguinem,  ut  sol  solilo  ardenlius  urat  im- 
pios,  etc. 

Et  factum  estvulnus  (groece  s^xo;,  id  est  ulcus. 
Ila  Vatablus  et  alii:  dicilur  lamen  vulnus;  quia 
ulcus,  dum  aperitur,  fit  vulnus)  s^evum,  id  est , 
dirum  et  horridum;  rursum  stevum,  id  est  sae- 
viens,  dolore  affligens  et  crucians  Antichrisli.i- 
nos  :  et  pessimum,]  idest,  maxime  putidum  , 
pudendum  elfoetidum.  Alludit  ad  sextam  plagani 
jEgypti  Exodi  9.  v.  10.  de  qua  dicilur  :  Faclaqtir 
sunt  ulcera  vesicarum  turgentium,  et  ad  ulcera 
quibus  Deus  percussit  Philisthoeos  ob  captam  et 
circumdatam  arcam  Testamenti  :  de  quibus  di- 
ciiur,  1.  Regnm  5.  v.  6.  Aggravata  est  manus  Do- 
mini  super  Azotios,  et  percussit  in  secretiori  parlc 
natium  Azotum.  Etmox,  v.  9.  Computrescebant 
prominentes  extales  eorum.  De  quibus  dicilur  et 
psalm.  77.  v.  66.  Percussit  inimicos  suos  in  poste- 
riora  ,  opprobrium  sempiternum  dedit  illis.  Simili 
ergo  plaga  pudenda ,  aeque  ac  dolorosa  percu- 
tiet  Deus  in  finemundi  eos  qui  habent  charac- 
terem  bestioe,  id  est  Antichristi,  de  quo  dixi 
cap.  13.  v.  16.  nimirum  ut  puniat  tum  alia  eo- 
rum  scelera,  tum  pudendas  libidines  ;  quibus 
Antichristus  et  Aniichristiani  frena  laxabuni. 
Sic  eiiamnum  hodie  Deus  punit  obscenos  et  li- 
bidinosos  obscenis  et  molestis  ulceribus  ac  lue 
venerea,  sive  morbo  Gallico ,  maxime  in  mem- 
bris  verecundis  ,  quibus  peccaverunt.  Deus 
enim  ipsa  peccata  sic  ordinat ,  ut  quo3  fueruni 
deleclamenta  homini  peccanti ,  sint  instrumenta 
Dominq  punienti ,  ait  S.  August.  in  psal.  7. 

Haec  enim  ulcera  ,  ceeteraeque  plagoe  plane  ut 
sonant  ad  lilteram  videntur  accipienda  :  licet 
nonnulli  haacmysticeexponant,  ut  facit  Alcazar, 
cujus  de  singulis  hisce  seplem  plagis  inlerpre- 
tationem  recensui  cap.  praeced.  v.  5.  Aliorum 
recensebo  in  finc  capitis. 

3.    ET    SECUNDUS   ANGELUS   EFFUDIT   PHIALAM    IiX 

MARE,  et  factus  estsanguis  tanquam  mortui,] 
quasi  dicat  :  Angelus  secundus  operalus  est  in 
mari ,  vertitque  aquam  lotius  maris  in  sangui- 
nem.  Sed  quid  significat  to  tanquam  mortui  '.' 
primo,  aliqui  id  exponunt  de  sanguine  alro, 
vel  congelato,  qui  ex  corpore  mortui  profluil. 
Verum  hoc  recte  refellit  Alcazar.  Fieri  enim  po- 
test  ut  sanguis  ex  mortuo  lluens  sit  rubeus  et 
nitidus,  utiin  hoedi  sanguine  apparet.  Nec  vero 
aut  diversi  coloris  est,  aut  minus  congelatur 
sanguis  ex  scissa  vivi  hominis  vena  exiliens, 
quam  cruor  ex  cadavere  manans. 

Secundo,  alii  putant  alludi  ad  mare  morluum, 
id  est,  quod  Sodoma  ob  scelera  sua  conversa 
est;  ejus  enim  maris  aquae  sunt  bituminosae, 
indeque  atrae  :  de  iis  enim  ail  Tacitus ,  lib.  5.  Ater 
nalurasua  iiquor.  Pari  modo  angelus  hic  in  fine 
mundi  aquas  maris  faciet  atras,  et  quasi  mor- 
tuas  ;  unde  sequitur  :  Et  omnis  anima  vivens 
mortua  est. 

Tertio,  Alcazar  rbmortui  refert  ad  victimas, 
quarum,  cum  immolabantur,  sanguis  excipie- 
batur  in  vase,  quod  aqua  semiplenum  erat,  ul 
sanguis  aquas  mislus  esset  fluidior,  ac  effusus 


COMMENTAMA  1N  APOCAl 

in  fossam,  quae  erat  juxta  crepidinem  altaris  , 
facilius  deflueret,  nec  juxta  altare  haereret,  il- 
ludque  inliceret.  Mystice  autem  significabatquod 
de  Chrislo  in  cruce ,  qui  futurus  erat  victima 
totius  mundi,  eflluerel  sanguis  et  aqua.  Sensus 
ergo  est,  quasi  dicat  :  Aqua  maris  versa  est  in 
sanguinem ,  non  secus  atque  in  lebete ,  in  quem 
animalis  immolati  sanguis  immittebatur,  aqua 
ipsa  sanguineo  tingebatur  colore.  Porro  censet 
Alcazarboc  sanguine  significari  sanguinem  Mar- 
lyrum,  qui  mare  genlilitatis  rubricavit,  el  in  san- 
guinem  convertit,  id  est,  sibi  Christoque  sub- 
jecit,  et  sanclificavit.  Unde  S.  Isidorus  in  quaest. 
in  Exodum  ,  capite  10.  Aquce,  inquit,  in  sangui- 
nem  vcrsai  significant  populos  conversos  ad  sangui- 
nis  Chrisli  fidem  :  inde  pisccs ,  id  est  fidcles  , 
mortui,  id  est,  morti  sunt  addicli  ab  Imperato- 
ribus  eos  persequentibus. 

Quarlo ,  et  optime ,  alii  hsec  referunt  ad  san- 
guinis  copiam.  Cum  enim  horno,  vel  animal 
idiud  occiditur,  plurimum  effluit  sanguinis  , 
quasi  dicat  :  Aqua  maris  versa  est  in  sangui- 
nem,  perinde  acsi  factae  essentin  eo  hominum 
cas-dcs,  mullique  essent  occisi  et  mortui,  ideo- 
que  pisces  omncs,  quiin  mari  non  sanguinem, 
sed  aqua  vivunt,  pariler  emortui  sunt.  Ceniti- 
vus  enim  singularisvsxooj,  idest  mortui ,  ponitur 
proplurali  vtxpw,  idestmortuorum,  quasi  dicat: 
Facta  est  aqua  maris  quasi  sanguis  occisorum 
et  mortuorum.  Sic  dicitur,  6.  Reg.  2.  v.  22.  Vi- 
dcrunt  Moabilce  aquas  rubras  quasi  sanguinem  , 
dixerunlque  :  Sanguis  gladii  esl ;  ptignaverunt 
reges  contra  se,  etccesi  sttnt  mtttuo.  Causam  sub- 
dit  v.  5.  dicens  :  Justus  es,  Domine,  qui  punis  eos 
in  eo  quo  peccaverunt,  et  quod  aliis  injuste  ir- 
rogarunt,  juste  rependis  et  remeliris  eis  :  Quia 
sanguinem  Sanctorttm  et  Prophetarumeffuderunt, 
et  sanguinem  eis  dedisti  bibere  ;  digni  enim  sunt. 
Sic  jEgyptiis  mutasli  aquam  in  sanguinem,  eo 
quod  ipsi  sanguine  infantium  Hebraeorum ,  quos 
aquismergebant,eascontaminassent,  Exod.7.19. 

a.  Et  tertius  angei.us  effvjdit  phialam  suam 
SUPEH  FLUMINA  ,  f.t  sijper  fontes  aquarum,  et 
i  actus  est  sanguis.  ]  Sicut  secundus  angelus 
mare  veriit  in  sanguinem,  ita  hic  lertius  flumina 
ct  fontes  pariter  in  sanguinem  vertit.  Itaque 
sicut  in  yEgypto  sub  Pharaone ,  a  Mose  omnis 
aqua  versa  est  in  sanguinem,  et  omnes  pisces 
niortui  sunt ;  ita  sub  linem  mundi  per  totum  or- 
bcm,  universum  mare  et  omnia  fiumina  ver- 
icntur  in  sanguinem  ,  et  omnes  pisces  morien- 
tnr.  Quod  enim  olim  in  ^Egypto  accidit ,  typus  et 
proeludium  fuil  ejus  quod  futurum  est  iu  fine 
inundi.  Sicut  lamen  in  /Egypto  conversio  illa 
non  duravit  nisi  oclo  diebus,  ne  homines  pe- 
rirent  siti,  ita  pariler  videtur  istam  conversio- 
ncm  non  valde  diu  duraluraui,  ne  omncs  pe- 
rcant,  scd  postaliquod  tempus  mare  ct  flumina 
suae  natur.e,  colori  el  sapori  restituenda  fore  , 
sicut  faclum  est  in  /Egypto.  Probabile  quoque 
est  fidelibus  hanc  plagain  aquarum  non  noci- 
luram,  sicut  non  nocuil  Hcbraeis  in  .■Egypto; 
baec  enim  plaga  immilteiur  in  impios,  ad  vindi- 
candum  sanguiucui  Sanctorum  ,  quem  impii 
iuiic  effundent.  Quod  ad  pisces  altinet,  non  est 
nccesse  eos  reviviscerc;  quia  mundus  brevi  fi- 
uielur;  el  forte  nou  decrunt  pisccs  in  slagnis, 
l.icubus  cl  vivariis  :  nam  de  iis  aquis  uoo  dici- 
lur  quod  in  sanguinem  convertentur.  Iia  P.  Les- 
mus,  lib.  13.  de  Perfcclionibus  divinis,  cap.  18. 

3.    ET  AUIUVl  ANGELVM  AQUARUM.]  NOla  :  Ex  llOC 


YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XVI.  1207 

loco  patet  angelos  cerlos  a  Deo  perfectos  essc 
et  praesidere  cerlis  creaturis,  ac  singula  elc- 
menla  suum  habere  angelum  praesidem.  Si  enim 
aquae  habcnt  suum  angelum  ,  cur  non  pari  jurc 
liabeat  suum  el  terra  et  aer?  Deus  enim  hcec 
infcriora  i<er  angelos  distribuit,  ut  ipsi  sigilla- 
tim  eorum  curam  gerant.  Ita  docet  Origenes  , 
hom.  \k.  in  Num.  S.  Augustinus,  lib.  83.  quaesi. 
79.  ubi  ait :  Unaqu&que  res  visibilis  in  hoc  mundo 
habel  angelicam  potcstalem  sibi  prazpositam.  Sanc- 
tus  Thomas,  1.  p.  qu.  110.  art.  1.  Gahriel  Vasquez. 
1.  part.  tom.  2.  disp.  Iko.  num.  6.  ubi  praen t 
Origenem  et  S.  Auguslinum,  citat  Andream  ei 
Aretam,  quin  et  Platonem.  Quod  enim  Alcazar 
per  angelum  aquarum  Mosen,  per  angelum  al- 
laris  Kliam accipit,  mysticum estet  symbolicum, 
non  lilteralenec  genuinum. 

Porro  angelus  hic  aquarum  praeses  laudal  Dei 
justitiam,eoquodimpios  aquisabutentespunive- 
rit,  mutando  easin  sanguiuem.  Aitergo  :  Justus 
es,  Dominc,  qui  es,et  qui  eras  sancttts,  qui  hacjudt- 
casti;  quia  sangttinem  Sanctorum  et  Prophelarum 
cffttderunt,  et  sanguinem  eis  dedisti  bibere.  Syrus 
rertit  :  Justtts  cst  ille  qtti  esl ,  et  ille  qui  erat,  et 
pius  (vel  indulgens)  quia  hop.c jttdicasti ,  etc.  Gau- 
dent  enim  angeli,  cum  crealuroc,  quibus  prae- 
sunt,  Deum  ,  Deique  juslitiam  commendant  et 
laudant.  Nota  :  In  his  novissimis  mundi  plagis 
elucet  non  solum  juslitia,  sed  ct  misericordia 
Dei;  nam  paulatim  ,  et  cum  moderamine  adhi- 
bcntur,  ul  pcccatores  per  eas  invitentur  ad  poe- 
nilenliam  et  emeudationem.  Hinc  non  semper 
duranl,  sed  alii  aliis  succedunt,  ut  advertant 
esse  manum  Dei  castigantis,  non  causas  natu- 
ralcs,  aul  fatuui  aliquod  slellarum. 

7.  etaudivi  alterlm  angelum.  ]  Lege  cum  Ro- 
manis  et  Graecis  :  El  audivi  alterttm  ab  altari , 
scilicet  egredientem  e  locoMarlyrum  petentium 
vindiclam,  eldicentem  :  Etiam,Domine,  etc,  vera 
et  justajudicia  tua  :  Altcrum ,  inlellige  angelum. 

8.  Et  quartls  angells  effldit  phialam  suam 
in'  solem,  ]  quia  scilicet  effecit  ut  sol  intensius 
et  acrius  impios  ureret.  Unde  sequitur  :  Et  da- 
tnm  est  illi  (soli)  aisluaftligere  homines  et  igni. 
L)bi  to  et  or/jy/jTi/ovj  sive  explicalivum  est :  astuet 
igni ,  id  esl,  aestu  igneo,  ieslu  intensoet  ardente 
inslar  ignis.  Sic  ait  Poela  :  Attrum  frenosque , 
id  est,  fienos  aureos  momordit.  Significal  enim 
homines  arsuros  tanto  aestu,  ut  hic  aestus  eis 
videaturesse  ignis,  utque  sibi  videanlurin  igne 
versari  et  torreri.  Nam  graece  est  xa^aTtjai  «v&^oj- 
no-Ji  vt  tz-jci,  id  est,  datum  est  illi  aesluare  facere, 
sive  adurere  homines  in  igne. 

Sic  fingunt  Poelae  quodPhaeton,  cum  solis 
currum  regere  nesciret,  terras  el  ccelum  am- 
busserit.  Undeet  Phaeton  dicilur  a-xo  toj  ^aou;,  id 
est  a  luce.elaiflu,  id  esl  uro,  ailServius  iu  illud 
.^neid.  5. 

Auroram  Plmclliontis  cqui  jarn  lace  veliebant. 

Et  Cicero,  lib.  3.  Officiorum  fabulam  ita  nar- 
rat  :  Phaelhonti  filio  sol  furturttm  scse  disit, 
ijitidquid  optassct ;  oplurit  ul  in  curntm patrts  tot- 
t>  r<  tttr  :  sublatus  cst  ;  alque  is  anlaiuamconslitit, 
ictu  fulminis  deflagremt.  Qnatta  mclius  fuerat 
in  hoc  promissum  patris  non  csse  servatum? 

Tropologicc  S.  Grcfror.  3!».  Moral.  c.  12.  Phia- 
liim  ,  ait,  in solem  effundcre ,  cst  /wsccutionis  sup- 
plicia  viris  sapiciilia'  sphndore  fulgcntibus  irro- 
gitrc.  Etdalum  cst  ttli  ut  affligcrt  t  homincs  astu  ct 
igni ;qiiuidum  supicntcs  viricruciatibusvicti,  mali 


1268  COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S 

agendi  crrorc  tanguntur,  itlorum  exemplo  per- 
suasi  in/irmiquique ,  temporalibus  desideriis  inar- 
descunt.  Ruirue  namque  fortium  augmenla  prce- 
stant  perditionibus  in/irnwrum. 

10.  Et  quintus  angelus  effudit  piiialam  suam 
supeh  sedem  besti.e,  ]  id  cst,  super  regnum  et 
*ubditos  Aniicliristi  :  unde  factum  est  regnum 
ejus  tenebrosum ,  tumproprie,  lum  symbolice 
tenebrosum ,  id  est  infelix,  peste,  fame,  morbis , 
aliisqtie  aerumnis  et  infortuniis  miserum  et  ca- 
lamilosum,  adeo  ul  Anlicbrisliani  manducent, 
idestmordeant,  linguas  suas,  quasi  rabiosi  eas 
vellent  manducare  et  vorarc  prae  doloribus  et 
lormentis.  Est  hyperbole  et  catacbresis  ;  tene- 
brae  enim  symbolum  sunt  adversiiatis  et  aerum- 
narum  ,  uti  Iux  prosperitatis  et  hetitiae ;  et  man- 
ducare  sumilur  pro  mordere. 

12.  Et  sextus  angelus  effudit  phialam  suam 
in  flumen  illudmagnumeuphraten;  et  siccavit 
aquam  ejus,  ut  priepallaretur  via  regibus  ab 
ortu  solis.  ]  Nam,  utdixi,  Daniel  c.  7.  et  c.  11. 


et  dicam  bic  c.  17.  ex  decem  illis  regibus  qui 
Anticbristi  tempore  orbis  imperium  divident , 
tres  occidentur  ab  Antichristo,  ac  mox  septem 
reliqui  territi  ei  se  subdent:  et  quiaaliquiex  his 
erunt  in  Oriente,  hinc  siccabitur  ab  angelo  Eu- 
phrates ,  ut  facile  possint  ad  Anlichristum  tran- 
sire,  utque  cum  illo  contra  Christum  et  Eccle- 
siam  pugnantes,  a  Deo  prolerantur,  ut  dicilur 
v.  \l\.  ideoquehasc  siccatio  Euphratis,  quae  fiet 
a  bono  Angelo,  non  fiet,  nec  cedet  in  bonum 
et  vicioriam  Antichristi  et  Antichrislianorum  , 
quales  erunt  hi  reges  ,  sed  Christi  et  Christiano- 
rum.  Alludit  ad  Darium  et  Cyrum  reges  Persarum 
et  Medorum,  qui  ab  Oriente,  id  est,  ex  Persidc 
et  Media,  venerunt  ad  excidium  Babylonis  ,  ac 
Euphrate  in  alios  multosque  alveos  deducto , 
sicco  pedemilites  inurbem  immiserunt,  itaque 
eain  ex  improviso  ceperunt,  uti  dixi  Danielis, 
5.  30.  Haec  enim  Euphratis  siccatio  rursum  itera- 
bitur  in  fine  mundi,  idque  non  naturaliter  opera 
hominum,  uti  factumest  temporeCyri,  sed  mi- 
i-aculose  opera  Angeli  hujus  sexti. 

Censet  Viegas  hic  sect.  3.  ( licet  sect.  2.  con- 
trarium  dixerit)  et  Genebrardus  in  psal.  67.  37. 
hos  reges  venturos  non  pro,  sed  contra  Antichris- 
tum,  atque  pro  Christo  et  Ecclesia  pugnaturos 
tum  quia  emittuntur  ab  Angelo  bono,  qui  eis 
siccat  Euphratem ;  tum  quia  Antichristus  contra 
eos  ingentem  parabit  exercitum.  Subdit  enim 
quod  draco  et  beslia,  id  est,  diabolus  et  Anti- 
christus  ,  tres  spiritus  immundos  mittent,  qui 
alios  omnes  reges  sibi  foederatos  contra  eos  in 
suum  auxilium  evocent ;  sed  hi  omnes  caeden- 
tur,  non  tam  a  regibus  ex  Oriente  venienlibus, 
quam  a  Christo,  v.  16. 

Haec  sententia  in  speciem  videtur  probabilis. 
Probabilius  tamen  videtur  contrarium,  scilicet 
eos  pro  Antichristo  contra  Ecclesiam  venturos. 
Ita  Ribera  et  aliij  imo  ipse  Viegas,  sect.  2.  Nam 
haec  spectant  ad  ultimum  Antichristi  annum, 
quo  ipse  jam  subjectos  habebit  omnes  orbis  re- 
ges,  eritque  monarcha;  unde  acerrimam  ins- 
tituet  ubique  persecutionem  in  Christianos,  ac 
contra  eos  hunc  exercitum  convocabit,  ut  per 
eum  fideles  ubique  perscrutetur,  oppugnet  et 
cxterminet.  Eritenim  hoc  ultimum  bellum  ,  ul- 
lima  persecutio  Antichristi,  in  qua  ipse  non  a 
regibus,  sed  a  Deoel  Christo  (contra  quos  pug- 
nabit)  profligabitur  in  locoqui  vocabitur  Arma- 
gedon,  ut  diciiurv.  \h.  etl6.  etc.  19. 15.  ct  c.  20. 


JOANNIS.  Cap.  XVI. 

v.  9.  Erilcrgo  haecex  ultimis  plagis  tam  mundi, 
quiim  Antichrisli. 

Objicies  :  Quorsum  lantus  militum  numerus 
ad  profligandos  Chrislianos,  cum  hi  sub  Anli- 
christo  futuri  sint  perpauci?  Resp.  paucos  fore, 
si  cum  Antichristianis  comparentur;  revera  ta- 
men  fore  mullos,  praserlim  qui  in  monles,  syl- 
vas  aliasque  latebras  sese  abdent.  Si  enim  nume- 
rusHebraeorumegredientiumexjEgyptoascendit 
ad  tres  milliones ,  uti  ostendi  Exodi  capite  12. 
v.  37.  quot  milliones  fore  putamus  Christiano- 
rum  in  toto  mundo  ?  Quare  sicut  Pharao  ad 
subjugandum  Hebroeos  coegit  omnesregni  sui 
copias;  ila  Antichiistus  ad  subigendos  sibi  Chris- 
tianos  totius  orbis  ,  omnes  suas  vires  et  copias 
colliget  :et,  sicutPharao  cumomnibus  suis  pe- 
riit  obrutusmari  Rubro,  ita  Anlichristi  exercitus 
peribit  obrutusigne  coelesti.  Hoc  ergo  consilio 
et  fine  faciet  Deus  colligi  omnes  hos  ejus  exer- 
cilus,  ut  universos  in  unurn  collectos  uno  ictu, 
unoque  quasi  fulmine  alllet  et  perdat ;  sicut  id- 
circo  fecitPharaonemcogere  universos  bellato- 
res  ^Egypti ,  ut  omnes  simul  conficeret ,  merge- 
relque  in  mari. 

Mystice  ,  Laurenlius  Justinianus  ,  ct  ex  eo 
Alcazar  (licet  ipse  id  putet  esse  lillerale) :  Sicca- 
lio,  inquit ,  Euphratis  symbolum  est  terrenfe 
felicitatis  mundanos  liomines  in  ipso  decursu 
deficientis  et  deserentis.  Euphratesenim  signifi- 
cattorrentem  rapidissimum  superbiae,  delicia- 
rum ,  atque  opum,  et  forte  etiam  humanas 
sapientiae  et  eloquentiae,  quibus  Romani  circum- 
Huebant ,  quibusque  repellebant  Christi  Evan- 
gelium.  Sed  haec  in  Romanis  desiccavit  Deus 
per  DariumelCyrum,  id  est,  per  S.  Petrum  et 
Paulum  :  quo  factum  est  ut  ipsi  in  Babylones , 
id  est  Romae,  familias  illustres  irrumperent , 
casque  occuparent.  Unde  et  Adamus  Sasbout , 
prologo  in  Isaiam,  refert  S.  Hieronymum  do- 
cere,  quod  in  Medis  et  Persis  Apostoli  et  eorum 
successores  denotentur,  qui  Babylonem  ,  id  est 
confusum  mundum  ,  everlerunt.  Sicut  enini 
Cyruset  Darius  non  vi,  nec  armis,  sed  occulle 
alio  derivando  Euphratem  (quod  Babylonii  im- 
possibileputantesnon  prrecaverant)  Babylonem 
occuparunt ;  ita  Christiana  religio  non  vi,  sed 
occulte  serpendo,  senatoriasdomos  Romaeoccu- 
pavit,  antequam  Romani  persenliscerent ;  ita 
ut  subito  unus  uxorem  propriam  Christianam 
deprehenderet,  alius  filiam,  alius  fratres,  alius 
cognatos  et  affines,  jamque  viderent  Christia- 
nismum  totam  Romam  pervasisse.  Hic  sensus 
mysticus  congruit  Cyro  et  Dario  expugnantibus 
Babylonem ,  non  autem  hisce  regibus  pugnan- 
tibus  contra  Christum  el  Ecclesiam. 

13.  ET  VIDI  DE  ORE  DRACONIS,  ET  DE  ORE  BESTIyE, 

et  de  ore  pseudoprophetvE  ( de  quibus  dictum 

esl  C.  13.)  SPIRITUS  TRES  IMMUNDOS  IN  MODUM  RA- 

narum,]  supple  prodire,  vel  exire ,  uti  legunt 
aliqui  codices  manuscripti.  Quaeres,  quinam 
sunt  hi?  Primo,  Prosper  in  Dimidio  temporis 
c.  11.  censet  fore  tres  Anlichristi  preecones,  de 
iisque  subdit  :  Quod  in  Daniele  diclum  esl  :  Exa- 
mina  ex  eo  surgent,  hic  aperte  dictum  est ,  exire 
veiut  pracones  ejus  tres  spiritus  immundos,  lan- 
quam  in  tres  partes  orbis,  Asice ,Europaa  et  Afri- 
ca? ,  qui  persuadeant  Anlichrislum  esse  Christum. 
Verum  dico  tres  hosce  spiritus  esse  immun- 
dos,  esseque  daemones ;  hoc  enim  diserte  asse- 
rit  S.  Joannes.  Censet  Viegas  hosce  tres  daemo- 
nes  ab  Anlichristo,   in  visibili  hominum,  quasi 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

lcgalorum,  spccic,  miiicndos  ut  gcnics  ad  sc 
congrcgcnt. 

Vcrum  hoc  incerlum  csl,  praescrlim  cum  hic 
aJoanne  non  hominibus,  sed  ranis  comparen- 
tur.  lllud  certum  cst  dsemoncs  hoscc  exirc  dc 
ore  draconis,  bestiae  et  pseudopropheiaj,  id  esl , 
jussu  et  imperio  daemonis,  Antichrisli,  ct  prae- 
cursoris  cjus  mitti,  ut  sollicitcnt  congrcgenl- 
que  gcntcs  et  militcs  ad  Antichristum.  Excunt 
ergo,  ut  septem  reges  reliquos  et  supcrsliles, 
in  bellum  contra  Christianos  cum  Anlicbrislo 
inferendum,  tum  suasione,  tum  signis  ct  pro- 
digiis,  sivc  pcr  sc,  sivc  pcr  magos  suos  indu- 
cant  el  concitent ,  ut  scquitur.  Quocirca  subdit 
Joannes  :  Sunl  enim  spiritus  dcvmoniorum  facien- 
les  signa.  Ubi  to  eniin  dal  causam  praecedentium. 
q.  d.  Ne  quis  pUlans  omnes  spiritus  esse  puros 
etbonos,  esscque  angclos  sanclos  ,  mirclur  id 
quod  dixi  csse  spiritus  immundos ;  sunt  enim 
revera  talcsinler  spiritus,  sunlque  spirilus  d.c- 
moniorum  (non  enim  omnes  spiritus  sunt  An- 
geli  boni)  iique  faciunl  signa  ct  prodigia. 

Porro  hi  spirilus  comparantur  ranis  ,  ob 
immunditicm,  frcditalem,  loquacitalcm  ctcon- 
tumaciam  ,  qua  magno,  sed  inani  ct  imbelli 
strepilu,  omnes  ad  arma  contra  Cbrislum  et 
Christianos  concitabunt.  Rana  enim  clamorem 
edit  raucum,  molestum  ct  importunum,  sed 
invalidum  ,  ineflicacem  et  imbcllem  :  quocirca 
rana  a  Graecis  vocatur  ^r^xoi,  ab  aspcro  cla- 
more  ;  ran;e  enim  compelil  illud  Laconicum  : 
Vox  esl ,  prxterea  niliil. 

Unde  eos  quasi  deridcns  Joannes,  stultumque 
eorum  Christo  obstrependi  el  obsistendi  consi- 
lium  oslendens  ,  asserit  nullum  alium  fore 
tantae  congregationis  et  conjurationis  finem , 
quam  ut  congregcntur  reges  omnes  ad  praelium 
in  die  magno  oinnipolcntis  Dei ,  ibique  omnes 
pariler  ab  eo  siderentur  ct  perimantur,  sicque 
in  eis  impleatur  illud  psal.  2.  2.  Astiterunt  reges 
lerra,  et  principes  convencrunt  in  unum,  adversus 
Dominum ,  et  adversum  Christum  ejus  :  qui  habi- 
tal  in  ccetis  irridebit  eos ,  et  Dominus  subsunnubit 
eos.  Et  illud  Isaia?,  8.  9.  Congregamini,  poputi, 
et  vincimini.  Erit  ergo  haec  quasi  gigantomacbia. 
Sicut  enim  Titancs  superbi  giganles,  movenlcs 
bellum  contra  Jovem ,  ab  eo  fulmine  adacti  sunt 
in  tarlara  :  ila  et  hisceregibusconlra  sebellan- 
libus  faciet  Deus.  Quocirca  omnis  hoec  eorum 
conspiratio  nihil  aliudproficict,  quamutomni- 
potens  Deus  eos  simul  collectos  corripiat,  ct 
su.-e  fortitudinis  documentum  clarissimum  in 
eorum  excidio  edat ,  idque  pracstet  eadem  via 
alque  consilio,  qua  ipsi  suum  Cbristum  et  Chris- 
tianosoppugnareetexterminare  tentabant.  Col- 
liget  enim  eoscum  Antichristoin  unum  locum, 
cujus  nomen  eril  Armagedon,  ut  ibi  simul  col- 
lcctos  unoquasi  ictu  el  telo  conficialeloccidat. 
I  nde  c.  17.  IU.  dicitur  :  Ilicum  Agno  pugnabunt, 
ct  Agnus  vincet  illos.  Hinc  dies  tantse  potentiae  et 
ticloriae  vocalur  bic  dies  magnus  omnipoten- 
tis  Dei,  quo  scilicct  Deus  edet  stragem  tantam, 
ut  ad  cocnam  magnam  vocel  omnes  aves  coeli, 
ut  dicitur  c.  19.  17. 

Mystice,  Alcazar  (quod  tamcn  ipse  affertquasi 
litterale)  :  Per  tres,  inquit,  hasce  ranas  signili- 
cantur  tres  fidelium  hostes  ;  daemon  ,  mundus, 
caro,  aui  potius  eorum  locutioct  suggestio,  de 
quibus  fuse  eldocteagit  nosterBernardinus  Ros- 
Mgnolius,  lib.  3.  de  Discip.  perfectionis ,  c.  15. 
Hyec  enim  triplex  eorum  loculio  cl  suggeslio  , 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVI.  12C9 

scilicet  ad  honores,  opes  et  dclicias  consectan- 
das,  prodit  ex  ore  draconis,  el  besliae  marinaj, 
ac  bcstiae  terrestris,  de  quibus  cap.  13.  id  est, 
ex  ore  diaboli,  mundi  elcarnis  ;  suntque  eorum 
quasi  halitus  ,  sive  spiraculum,  imo  slernuta- 
mcnlum,  sicut  ait  ille  felem  esse  leonis  auttigi  i- 
dis  quasi  sternulamentum.  Huic  enim  syrabolo 
convenit  ranaj  fosditas,  obscenitas  et  figura. 
Nam  in  ipso  coeno  in  quo  et  nascilur  et  voluta- 
lursemper,  mirifice  luxuria  ac  turpis  libido  rc- 
praesentalur.  In  maculis  quibns  yelut  ocellis 
quibusdam  undiquc  dislinguitur,  oculorum  con- 
cupiscenlia  innuilur.  In  perlinaci  imporluni 
clamoris  elatione,  superbia  adumbratur.  Qua 
dereextat  apologus  apud /Esopum,  de  rana  cum 
bovis  ingenti  mole  sese  per  lumorem  compa- 
rante.  Tresergo  ran«*e  sunt  triplices  molesUeet 
obstreperae  suggesliones  diaboli,  mundi  et  car- 
nis,  sive  supcrbiae  avaritiae  el  libidinis.  Hinc  et 
triplices  sunt  rana;,  scilicet  primo  ,  rame  com- 
munes  etpalustres ;  secundo,  rubetoe,  quae  siuit 
terrestres  et  virulentac  ;  ac  lertio ,  calamilae, 
quae  degunl  inter  arundines  et  fruliceta  ,  lesle 
Plinio,  lib.  8.  31.  el  lib.  32.  10.  Primas  carni, 
secundas  diabolo  ,  tertias  mundo  ,  non  male 
adaptaveris.  Hucusquc  Alcazar,  sed  mystice. 
Nam  ad  litteram  ait  Joannes  basce  ranas  esse 
tres  spiritus  immundos  ,  esseque  tres  dae- 
mones. 

Symbolice,  rana  estinvcrecunda,  obstrepera , 
curiosa,  obscena,  stolida,ideoque  loquax  ;  unde 
proverbium  :  Rana  gyrina  sapientior.  De  quo 
Plato  in  Theaeteto  :  I\os,  inquit,  itlum  tanquam 
Deum  ob  sapientiam  admirabamur  ;  ille  nihilo 
magis  antecellebat  prudentia  quam  rana  gyrina. 
Dicitur  gyrina,  a  figura  corporis;  quia  in  gy- 
rum  orbiculatur,  ut  quoquovcrsum  se  facile 
ilectcre  el  vcrtere  possit.  Hinc  rana  significal 
hceresin  elbierelicos  stolidos,  loquaces.curiosos 
et  obstreperos.  Quocirca  Fredericus  Staphylus, 
libro  de  Luthcranorum  concordia,  et  Gabriel 
Prateolus  in  Catalogo  hceretic.  apposite  hasce 
tres  ranas  adaptant  tribus  sectis  quae  a  Luthero 
promanarunt.  Prima  est  Anabaptistarum ,  quo- 
riun  pater  est  Rotbmannus.  Secunda  est  Sacra- 
mentariorum,  quorum  auctor  est  Carolsladius, 
ex  quo  Zuinglius  et  Calvinus  prognali  sunt.  Ter- 
tia  est  Protestantium  ,  quoruni  dux  est  Me- 
lanchtbon. 

Rursum,  Alcazar  per  tres  hasce  ranas  accipit 
judaismum,  gcntilismum  et  haercsLn.  Vide  quae 
deranis  dixi,  Exodi  8.  3.  et  seq. 

15.  Ecce  venio  sicut  fur,]  tum  ad  judicium 
universale,  tum  ad  prnelium  etcladcm  banc  An- 
tichristiet  Anlichristianorum  ,  qua?  judicio  erit 
praevia,  et  sicut  fur ,  id  est  clanculum,  incx- 
speetato,  etex  improviso.  Unde  Varro,  lib.  lZi. 
noinen  fur  derivat  a  furvo,  id  esl  atro,  quod 
per  tenebras  atrasque  noctesque  furetur  ;  alii  j 
fraude;  alii  a  fcrendo,  idest,  auferendo  res  alie- 
nas,  alii  a  Graeco  ?y,  id  cst  fiir.  Ita  Gellius, 
I.  1.  c.  18.  Hac  furis  comparatione  adventum 
in«'xspeclatum,  arcanum  el  subilum  Christi  ad 
judieium  designatsaepeScriptura  ,  Matth.  24.  43. 
1.  Thessal.  5.  1  -2.  Petri  3.  10.  Apocal.  3.  3.  ut 
jugi  et  conlinua  ejus  exspectalione  et  metu  bo- 
mines  lenea(  suspensos  ;  ilaquc  ipsi  singulis 
diebus ,  imo  horis  et  momentis ,  studiose  toto- 
que  mentis  conatu  ad  eum  secomparent.  Nam, 
ut  ait  S.  Hilarius,  can.  27.  in  Malth.  in  fine  : 
rarutos  noscsse  convenil ;  quia  dici  ignoratio  in- 


1-270  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

tentam  soUiciludincm  suspenscv  cxspeclalionis  ex- 
agitat. 

BEATUS  QUI  VlGlLAT,    ET    CUSTODIT  VESTIMENTA 

sda,]  puta  Dei  gratiam  etvirlutis,  quibus  quasi 
vestibus  omatur  anima,  ne  appareat  ejus  tnr- 
piliulo,  id  est  nuditas,  puta  ei  innata  concupis- 
centia  et  labes  originalis  ,  aliaque  vilia  et  pec- 
cata  inde  prognala. 

16.  ET  CONGREGABITILLOSIN  LOCUM  QUI  VOCATUR 

hebraice  Armagedon.  ]  Ita  Romana  et  Graeca  te- 
gunt,  non  Armageddon,  secl  Armagedon  penul- 
lima  brevi.  Arabicus  quoque  legit  Armachadon. 
Ouaeres  primo  quid  hebraice  significet,  et  ubi 
sit  Armagedon.  Primo  S.  Hieron.  in  nominibus 
Hebr.  Armagedon,  inquit,  interpretatur  consur- 
rectio  tecti ,  sive  consurreclio  in  priora  (quia 
Antichristo  everso  rursum  Ecclesiae  tectum  in 
pristinam  gloriam  consurget)  sed  melius  mons  et 
latrunculus ,  vel  mons  globosus  ;  quia  scilicet 
co  convenient  Antichristiani,  qui  fures  erunt  et 
latrones;  volent  enim  furari  Deo  suum  hono- 
rem,  et  Sanctos  vila  spoliare.  Addit  Viegas  Ar- 
magedonsigniricaremontem  pomorum,  sive  fruc- 
tuum  :  *r;in  meged  enim  significat  pomum. 

Secundo  ,  Ticonius  hom.  13.  et  Ribera  pu- 
i ant  Armagedon  esseMageddo,  qui  est  campus 
et  civitas  in  tribu  Manasse,  juxta  Jezabel,  ubi 
a  Pharaone  Nechao  percussus  et  occisus  est 
•Josias  Rex  Juda,  2.  Paral.  35.  22.  Neque  id  vero 
est  absimile  :  favent  enim  Septuag.qui  Zachar. 
12.  11.  ubi  nos  legimus  :  Sicut  planctus  Ada- 
dremmon  in  campo Mageddon,\eriur\t,  sicut  cam- 
pus  malogranati  quod  in  campo  succiditur ,  quasi 
in  Mageddo  littera  m  sit  servilis  et  heemantica, 
ac  radix  ejus  sit  jnj  gada,  id  est  succidit,  quoo 
rtiam  est  radix  et  etymon  Armagedon,  ut  mox 
dicam. 

Verum ,  quia  ad  Magcddo  hic  additur  Ar,  quod 
non  campum,  sed  montem  significat,  neque 
Mageddo,  sed  Armagedon ,  vocatur  ;  et  quia 
nusquam  alibi  Scriptura,  neccosmographime- 
minerunt  loci  qui  vocetur  Armagedon  ,  hinc 
verius  videtur  Armagedon  novum  esse  nomen 
loci,  quod  illi  imponetur  abeventu  tempore  Anti- 
christi.  Armagedon  enim  significat  hebr.  dolum 
congregationis  exercitus ,  sive  insidias  vel  dolum 
rxcidii.  Derivatur  enim  a  radice  ttyarajn,  id 
est,  doloseegit,  astutus  fuit  (unde  nE"W  ortna 
est  dolus  vel  astutia)  et  ttj  gadad,  unde  per 
crasin  tilgad,  id  est,  exercitum  congregavit, 
vel  a  jnj  gada,  id  est ,  succidit,  unde  ]ljn:i  gi- 
don,  est  succisio  ;  itaque  vocalus est  Gedeon , 
quia  succidit  altare  Baal,  indeque  succisurus 
erat  Madianitas.  Pro  Hebraeo  gidon,  Groeci  di- 
cunt  gadon;  quia  non  possunt  exprimere  me- 
diam  litleram  ain,  quse  est  in  gidon.  Dicitur 
ergo  hic  locus  Armagedon ,  quia  in  eum  Deus 
callide,  et  quasi  per  dolum  hos  reges  cum  An- 
tichristo  adunabit,  ut  omnes  uno  die  perdat; 
videcap.  19. 11.  et  seq. 

Aut  certe  Armagedon  significat  analhema  , 
vel  excidium  excidii ;  quia  scilicet  Deus  ibi  An- 
tichristum  cum  suis  pleno  excidio  ad  interne- 
«ionem  usque  delebit :  cnn  cherem  enim,  sive 
rhorma,  vel  ut  nos  dicimus  horma  (de  quoNum. 
21.  3.)  hebr.  significat  anathema ,  vel  rem  ex- 
nclio  addiclam  et  devotam  :  gidon  significat 
succisionem  et  excidium ;  littera  enim  chet , 
<jikc  prima  est  in  cherem,  et  chorma ,  quia  gut- 
luralis  est,  eaque  durior  pronuntiatur,  eo  quod 
sit  profunchc  aspirationis  ;  hinc  apud  Graecos  et 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVI. 

Latinos  liquescil  et  perit ,  ut  pro  chorma  di- 
cainus  horma.  Idem  iit  in  nominibus  Oreb , 
Enocb,  Ezechias,  etc. ,  in  quibus  prima  littera 
chet  perit  et  evanescit. 

Porro  familiareestHebraeis  nomen  imponere 
ab  evenlu,  maxime  bellico.  Sic  enim  locus  in 
cpio  caesi  sunt  Chananaei  ab  Hebraeis,  vocatus 
est  horma,  Num.  21.  3.  (quo  forle  hic  alludit 
S.  Joannes).  Sic  alius  locus  in  quo  Philistaei  a 
Judaeis  caesi  sunt,  vocatus  est  Lapis  adjulorii , 

1.  Reg.  7.  12.  Alius  vocatus  esl  Baal  Pharasim  , 

2.  Reg.  5.  20.  Alius  ubi  Samson  maxilla  cecidit 
mille  Philistinos  ,  inde  nuncupatus  cst  Ramat 
lechi,  id  est,  elevatio  maxillae,  Judic.  15.  17. 

Verisimile  est  Armagedon  fore  juxta  Jerusa- 
lem  et  vallem  Josaphat ,  lum  quia ,  ut  dixi  c.  11. 
et  rursum  dicam  cap.  17.  ibi  erit  regia  Anti- 
christi  :  tum  quia  in  valle  Josaphat  fulurum  est 
judicium,  uti  patet  Joelis  3.  2.  uim  quia  Arma- 
gedon  Hebraeum  est  nomen  :  erit  ergo  in  Palaes^ 
tina  et  Judaea.  Porro  hic  congregantur  gentes 
et  reges\n  Armagedon ,se(S.  sensim,  viciniores  ci- 
tius  ,  remotiores  tardius.  Interim  fit  excidium 
Babylonis ,  quod  describitur  c.  17.  et  18.  mox 
c.  19.  11.  Christus  cum  suis  in  aciem  prodit, 
qui  eos  caedit  in  Armagedon.  Ergo  non  est  hic 
hysterologia,  ut  vult  Ribera  ,  sed  recla  rei  ge- 
rendae  series  et  ordo. 

17.  Et  septimus  Angelus  effuditphialam  suam 
1n  aerem  ,  et  exivit  vox  magna  de  templo  ,  di- 
cens  :  Factum  est.  ]  q.  d.  Hic  finis  est  seplem 
phialarum  et  plagarum  novissimarum ,  ideoque 
pariter  mundi  finis  et  dies  judicii  instat.  Porro 
effudit  phialam  suam  in  aerem,  quia  in  aere 
Deus  ostensurus  erat  suam  iram,  edendo  in  eo 
fulgura,  et  voces  et  tonitrua.  Viegas  voces  has 
accipit  articulatas ,  quasi  sint  voces  spectrorum, 
puta  exercituum  discurrentium  in  aere,  etcon- 
clamantium  caedes  et  strages ;  sicut  ante  obsi- 
dionem  Hierosolymae  in  aere  apparuerunt  ar- 
matae  acies,  et  vox  de  templo  :  Migremus  hinc , 
teste  Josepho,  lib.  7.  Bellic.  12.  Potest  secundo 
esse  hendiadys,  voces  et  tonitrua,  icl  est,  voces 
tonantes,  sive  tonitrua  vocalia.  Si  quis  terlio, 
alias  voces  malit  hic  accipere  a  coelo  terribiles, 
non  repugnabo. 

18.  Et  terr^e  motus.  ]  Juxta  illud  psalm.  17. 
v.  8.  Commota  est  el  contremuit  terra :  fundamenta 
montium  conturbata  sunt,  et  commota  sunt;  quo- 
niam  iratus  est  eis. 

19.  Et  facta  est  civitas  magna  in  tres  par- 
tes.  ]  Alcazar  per  civitatem  hanc  magnam  acci- 
pit  Babylonem,  quae  civitas  niagha  vocatur  c.  17. 
18.  id  est  Romam ,  quae  in  tres  partes  divisa  est 
cum  Constantitius  factusest  Christianus,  scili- 
cet  in  Christianos,  Paganos  et  neutrales.  Per 
vocem  vero  de  throno  procedentem  accipitno- 
titiam ,  quam  S.  Sylvester  Pontifex  toti  Eccle- 
siae  tradidit  de  Constantini  Imperaloris  decrelo, 
quo  se  Christianum  publice  professus  est ,  et 
templa  in  Jesu  Chrisli  honorem  erigi  iniperavit. 
Ita  ipse  more  suo  mystice  et  pie  in  Romanam 
Ecclesiam. 

Dico  ergo  ad  litteram  civitatem  hanc  non 
foreBabylonem,  id  estRomam;  quia  deeamox 
aget  Joannes  sub  nomine  proprio  Babylonis, 
sed  esse  Jerusalem  :  haec  enim  vocatur  civitas 
magna  cap.  11.  v.  8.  et  ha?c  maxima  erit  lem- 
poreAntichristi;  erit  enim  ipsius  regia,  uti  do- 
cui  cap.  11.  v.  8.  lta  Aretas  .  Viegas,  Ribera  et 
alii.  Sensus  ergo  est,  q.  d.  Hoc  terrae  motu  Je- 


COMMENTAMA  1N  APOCALY 

rusalein  flndclur  in  ires  partes,  tam  quoad 
.edificia ,  quiim  quoad  moenia ;  tantus  cnim  erit, 
uletiain  insulae  ct  montcs  loco  moveanlur,  ut 
sequitur  ;  quocirca  non  tantum  civilas  ita  fiu- 
detur  ,  ut  habcat  scrobes  ct  hialus  intcrjcctos  , 
sed  ctiam  iia  dividetur,  ut  partes  ipsae  inter  sc 
sejuncUe  sint  cl  divisae ;  quod  oliin  alibi  acci- 
disse  narrat  Pliniui,  1.  2.  c.  83. 

Myslice ,  multi  per  civitaiein  magnam  intcl- 
ligunt  impiorum  coetum  el  multitudincm  ,  quae 
in  trcs  ,  idcst,  varias  parles  ctscbismala  abibil, 
rtdividctur,  uli  in  boc  mundo,  ila  elin  interno. 
Undc  Richardus  pcr  tres  partcs  accipil  paganis- 
uuiin  ,  judaismum  ct  falsum  cbrisiianismum. 
llursum,  alii  trcs  lias  parles  ccnset  esse  eas  , 
de  quibus  dicit  S.  Joanncs,  cpist.  1.  cap.  2.  16. 
Omnequodcst  inmnndo  concupiscentia  carnis  est, 
ct  concupiscentia  oculorum,et  superbia  vilas. 

Et  Bauylon  macna  venit  in  memoriam  ante 
Ueum.  ]  Quaenam  sit  haec  Babylon  dicam  cap. 
scq.  Nota  :  Simul  haec  ostensa  sunt  Joanni,  licct 
nonsimul  mandanda  sint  cxccutioni. 

20.  ET  OMNIS  1NSULA    FUGIT,     ET   MONTES    NON 

sunt  inventi.  ]  Cum  cnim  clemcntum  terrae  post 
diem  judicii,  alio  perfectiori  modo  ac  figura 
constitucndum  sit,  nibil  mirum  est  quod  an- 
tea  incipiatcommovcriinusitatoilloct  stupcndo 
modo,  ac  quasi  univcrsali  tolius  terrae  inotu. 
Undc  praeccssit :  Et  civitates  Gsnlium  ceciderunt. 
Quo  cliam  fiet  ut  magna  pars  bominum  inte- 
reat,  et  qui  superslites  manscrint,  ingenti  pa- 
vore  concutiantur ,  ait  Franc.  Suarcz,  3.  p.  q. 
59.  a.  6.  disp.  56.  scct.  h- 

21.  Et  grando  magna  sictjt  talentum  descen- 
DIT.  ]  Gi\tcc,  ui  TaJ.avfisua,  id  cst  quasi  talcntaris, 
bocestmagnae  molis  et  vaslae  magniludinis,  ait 
Erasmus;  boc  cnim  Graeci  vocant  T«>avTtato» ,  id 
csttalentare,  eliamsi  praecisenonadaequelmag- 
niludinem  etpondus  talenti.  Alcazartamen  cen- 
set  praecise  grandinem  lianc  habere  molem  et 
pondus  talcnti.  Est  eniin  saeculis  omnibus  invisa 
etinaudila.  Unde : Blasphemaverunt  Deum  homines 
propler  plagam  grandinis,  quoniammagna  facla 
cstvchemcnter.  Porro  talentum  Alticum  contine- 
bat  minas  60,  hoc  cst  Romanas  libras  62  cum 
media,  quae  conficiunt  uncias  750.  Bebraeum 
vcro  anliquum  talcntum  duplum  erat  ad  Alti- 
cum,  de  quo  loqui  inlcrdum  solent  Graci  et 
Latioi  ,  ct  de  eo  quoquc  vidclur  hic  loqui  Joan- 
ncs,  inquit  Alcazar.  Dicitur  talcntum  a  t^j.^-oj  , 
id  eit  statera,  trutina,  libra.  Hinc  melonymice 
pondus  quodci  imponilur  librandum  et  pondc- 
randum,  ac  propric  pondus  illud  ingcns  (quod 
talcntum  vocamus)  hoc  nominc  appellatur.  Sic 
Nonius  balislas  lalcntarias  vocal,  quae  scilicet 
lapidcs  talcnli  pondo  jacularentur. 

Porrocxcmpla  ingcntis  cl  porlculosae  grandi- 
nis  ac  lapidum  rcccnsui  Exodi  8.  v.  18.  elEzcch. 
38.  '1'1.  Rm  crgo  sunt  scptcm  plagoc  novissimae, 
>|iue  totum  orbcni  confundent,  et  tantum  non 
c.vertcnt.  Vidcrunt  hac  pcr  umbram  Gcntilcs 
ct  Poctae.  Unde  Lucanus  inilio,  1.  1.  Pharsal. 
lla  canil  : 

Sic,  cum  eompagesolula, 
Scculo  lot  muiuli  suprema  coegeril  liora, 
Antiquum  repclons  iiernm  cliaos  ,  omnia  mixlis 
Sidera  tideribml  concurrcni ,  igan  ponlum 
Astra  pelent,  tcllus exlendere  littora  nolel, 
Kxculietque  frotum  ,  fratri  contraria  Plioebc 
lbit ,  ct  oLIiqitHm  1'ijas  agitnro  por  orbem 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVI.  f27i 

Indignata  diem  poscel  sibi  :  lotaque  discors 
Machina  divulsi  lurbabil  fcedera  mundi. 

El  Ovidius,  1.  Mclaniorph. 

Esse  quoque  in  btis  miimncitur  aftore  tempu- , 
Quo  mare,  quo  lellus,  ujrruplaque  rcgia  coli 
Ardeat,  el  mundi  moles  operosa  laboret. 

Et  Scneca  in  Hcrcule  CCtaeo. 

Jamjam  legibus  obruti-, 
Mundo  cum  veniet  dies, 
Auslralis  polus  obruet 
Quidquid  per  Libyam  jacel  : 
Arctous  polus  obruel 
Quidquid  subjacet  axibus. 
Amissum  trepidus  polo 
Titau  exculiet  diern. 
Cceli  regia  concidct, 
Ccrtus  atque  obitus  trahet  : 
Alque  omnes  pariter  deos 
Perdet  mors  aliqua ,  el  chaos , 
El  mors  fata  novissima 
In  se  constituet  sibi. 

Mystice,  Richardus  et  alii  pcr  grandinem  ta- 
lentarem  accipiunt  obdurationcm  damnatoruni 
in  gelienna  :  haec  cst  supplicium  gravissiinuni , 
aequc  ac  justissimum.  Alcazar  vero  accipit  ob- 
duralionem,  qua  nonnulli  exGeniilibus  plecle- 
banttir,  cum  Constantinus  ct  Roma  ad  Christuni 
fuerunt  conversi.  Generalius  accipias  quannis 
obduralioncm  scelcratorum ,  dc  qua  notanda 
est  senlentia  S.  Auguslini ,  scrm.  3.  de  SS.  Inno- 
centibus  ,  tom  10.  Verculitur  hac  animadversiom: 
peccator  ut  moriens  obliviscalur  sui ,  qui  dum  vi- 
veretoblitus  cslDei.  Idcm,  serm.  88.  de  Tempore : 
Cum,  inquit,  in  peccatis  suis  cccpcrint  pcnnancre, 
de  multitudine  peccatorum  nascilur  desperalio , 
ex  despcratione  obduralio  gcncratur.  Undecontra 
eam  rcmedium  suggcrcns  :  Quotics,  a\t,nobis 
aliqua  pcccata  subrcpserint ,  sinc  ulla  mora  mc- 
dicamentumclccmosyna;,  vel panitcntia- fcstincmtts 
animarum  nostrarum  vulncribus  providcre. 

Dcnique  Aureolus  scqucns  iilum  suae  chrono- 
logiae,  hoscc  septem  Angelos,  phialas,  et  pla- 
gas  adaptat  evenlis  ct  geslis  a  Carolo  Magno 
usquc  ad  Hcnricum  IV.  Imperatorcm.  Ilaquc 
primum  Angclum  ccnset  esse  Adrianum  1.  Pon- 
tificem,  qui  in  II.  Nicaena  Synodo  damnavit  Ico- 
noclastas  ;  per  secundum  Angclum  ,  accipit 
Romanorum  quorumdam  crudelitatem  in  Leo- 
nem  Pontificcm,  annoChrisli  797;  pcr  teriium. 
eorumdcm  Nomanorum  per  Carolum  Magnuni 
castigationem  ;  pcr  quartum  ,  Cresccnlii  patri- 
cii  Romani  in  Gregorium  V.  Pontilicctn,  et  in 
Otlionem  III.  Impcratorem  rcbcllioncm  ;  per 
quintum,  Cresccnlii  pcr  Othoncm  Imperatorcm 
castigalioncni  ;  pcr  scxium,  constantiam  Grc- 
gorii  VII.  Pontilicis  contra  Hcnricum  IV.  Impc- 
ratorcm,  et  principum  invcstiuiras  Kaicas  in 
bcncliciis  Ecclesiasticis,  anno  Cbrisli  1073;  pcr 
septimum,  Cbrislianorum  in  Turcas  et  Sara- 
cenos  cxpcditioncm  ,  sive  cruciatum  ,  quando 
militcs  omncs  crucc  signali  sunl  a  duce  Goilc- 
frido  Bullonio  Feceperunt  Hicrosolymam  et  tcr- 
ram  sanciam,  ac  Godefridum  crearunt  pri- 
mumrcgcm  Hicrosolymorum  anno  Cbrisii  1096; 
convcncrunl  cnim  quasi  grando  lalcnlaria  scx 
millioncs  Cbrislianoriiin,  eslo  uon  omncs  pene- 
trarint  .  ncc  dc  facto  perrexerinl  iu  terraiu 
sanctam. 


1272  COMMENTARIA  1N  APOCAL\ 

Mystice,  Primasius,  Richardus,  Ansbertus, 
ct  Haymo  (licet  ipsi  hoc  quasi  sensum  litleralem 
alTerant)  :  Primus,  inquiunt,  Angelus  significat 
Aiioslolos ,  qui  minati  sunt  Judaeis  terrenis  iram 
Dei  ;  unde  faclum  est  in  eis  valnus  scevum,  id 
est,  grave  peccatum  infidelitatis  ,  et  gravis  ex- 
caecatio;  quia  Chrislum  recipere  noluerunt. 

Secundus  Angelus  significat  Concionatores , 
qui  mari ,  id  est  Gentilibus,  iram  Dei  minali 
»unt :  unde  et  illi  ob  infidelitatem  reprobati  sunt, 
ot  damnati  ad  sanguinem,  id  est,  ad  mortem 
;eternam. 

Tertius  Angelus  significat  Concionatores,  qui 
Dei  iram  et  sanguinem  pari  modo  et  sensu  de- 
nuntiant  in  haereticos, 

Quartus  Angelus  soli ,  id  est,  malis  Praelatis, 
tram  Dei  intentat.  Hi  urunt  etaffligunt  populum; 
nnde  populus  affiictus  et  desperans  blasphemat 
Deum. 

Quintus  Angelus  effundit  iram  Dei  in  sedem 
beslicBjid  esl,  in  impiosAntichristo  adhaerentes. 

Sextus  significat  Concionatores,  qui  iram  Dei 
intentabunt  daemonibus  in  hoc  aere  agenlibus, 
co  quod  Antichristum  cum  suis  adjuverint. 

Jerusalem  et  Babylon  significant  reprobos  : 
scissio  in  tres  partes  significat  tria  genera  in- 
iidelium,  scilicet  Paganos ,  Judaeos  et  falsos 
Christianos,  qui  aliter  et  aliter  punientur  pro 
cujusque  meritis. 

Symbolice,  significanlur  hic  septem  vitia  ca- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII. 

pitalia.  Primus  ergo  Angelus  effundil  phialam  in 
lerram ,  idest,  in  invidos,  qui  ex  invidia  ter- 
reo  et  luteo  sunl  colore.  Unde  in  his  fit  vulnus 
saevum  moeroris  et  segritudinis  animi.  Invidus 
enim  tristitia  consumitur,  et  alienis  bonis  cou- 
labescit. 

Secundus  Angelus  effundit  phialam  in  mare, 
idest,  in  acedos  ,  qui  fluctuant  ut  mare;  ne- 
sciunt  enim  quid  agere  debeant.  Hi  enim  sunt 
mare  ob  amaritudinem  et  taedium  ,  quo  omnes 
virtutes  moriuntur. 

Tertius  effundit  phialam  in  Humina,  id  est, 
in  gulosos,  qui  quasi  flumina  omnia  devorant 
et  absorbent ;  sed  vertuntur  in  sanguinem,  quia 
instar  divitis  Epulonis  in  inferno  petenl  gul- 
tam  aquae,  nec  obtinebunt,  sed  bibent  sangui- 
nem  suum. 

Quarlus ,  qui  solem  accendit,  est  ira  quaj 
mentem  accendit,  et  iratum  slimulal  ad  male- 
dicendum  et  blasphemandum. 

Quintus,  qui  tangit  sedem  besiiae ,  est  su- 
perbia  :  haec  enim  est  sedes  daemonis  et  Anii- 
christi. 

Sextus ,  qui  tangit  Euphratem  ,  est  libido , 
quae  instar  Euphralis  delectat ,  hominesque  plu- 
rimos  secum  rapit  et  devolvit  :  sed  siccalur 
Euphrates ,.  quia  voluptas  haec  vertitur  in  tor- 
menta  praesentia  et  aeterna. 

Septimus ,  qui  tangit  aerem  ,  est  avaritia  , 
quae  instar  chamaeleontis  aere  pascitur  ;  nec 
enim  bonis  suis  uti  aut  frui  audet. 


CAPUT  DECIMUM  SEPTIMUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

VlDET  JoANNES  PURPURATAM  MERETRICEM  ,  CUI  NOMEN  BAfiYLON ,  INSIDENTEM  RESTI^E  HA- 
BENTI  CAPITA  SEPTEM  ET  CORNUA  DECEM  :  ATQUE  VERS.  7.  SINGULORUM  EXPLICATIONEM 
AUDIT   ET  DISCIT  AB  ANGELO. 


1  •  mjgpz&SK^^^SiT  venit  iinus  de  septem  Angelis  ,  qui  habebant  septem  phialas,  et  locutus 

est  mecum  ,  dicens :  Veni ,  ostendam  tibi  damnationem  meretricis  magnae, 
quae  sedet  super  aquas  multas.  2.  Cum  qua  fornicati  sunt  reges  terrae, 
et  inebriati  sunt  qui  inhabilant  terram  ,  de  vino  prostitutionis  ejus.  3.  Et 
absltilit  me  in  spiritu  in  desertum.  Et  vidi  mulierem  sedentem  super  bes- 
tiam  coccineam,  plenam  nominibus  blasphemiae  ,habentem  capita  septem  , 
et  corntta  decem.  4.  Et  mulier  erat  circumdata  purpura,  et  eoccino  ,  et 
inaurata  auro,  et  lapide  pretioso,  et  margarilis;  habens  poculum  aureum  in  rnanu  sua ,  plenum 
abominatione ,  et  immunditia  fornicationis  ejus.  5.  Et  infronteejus  nomen  scriptum  :  Myste- 
rium  :  Babylon  magna,  mater  fornicationum ,  et  abominationum  terrae.  6.  Et  vidi  mulierem 
cbriam  de  sanguine  Sanctorum,  et  de  sanguine  Martyrum  Jesu.  Et  miratussum,  cum  yidissem 
iilam  ,  admiratione  magna.  7.  Et  dixit  mihi  Angelus  :  Quare  miraris?  Ego  dicam  tibi  sacra- 
mentum  mulieris,  et  bestiae  quae  porlat  eam  ,  quae  habetcapita  septem ,  et  cornuadecem.  8.  Bes- 
lia  ,  quam  vidisti ,  fuit  et  non  est ,  et  ascensura  est  de  abysso ,  et  in  interitum  ibit  :  et  mirabun- 
tur  inhabitantes  terram  (quorum  non  sunt  scripla  nomina  in  libro  vilae  a  constilutione  mundi ) 
videntes  bestiam,  quaeerat,  et  non  est.  9.  Ethic  estsensus,  qui  habet  sapientiam.  Septem  ca- 
pila,  septem  montes  sunt,  super  quos  mulier  sedet,  et  reges  septem  sunt.  10.  Quinque  ceci- 
«lerunt ,  unus  est ,  et  alius  nondum  venit ,  et  cum  venerit ,  oportet  illum  breve  tempus  manere. 
II .  Et  beslia,  quae  erat ,  et  non  est :  et  ipsa  octavaest  :  et  de  septem  est ,  et  in  interitum  vadit. 
\'2.  Et  deeein   eornua  quae  vidisti  ,  decem  regessunt;  qui  regnum  nondum  acceperunt  ,  sed 


COMMENTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANSfS.  Cap.  XVII.  127.°, 

poleslatem  laiiquam  reges una hora accipient  posl  besliam.  \l\.  Ui  untim  consilittm  habent,  et 
virtutem  et  potcslalem  stiani  bestiae  tradent.  14. "Hi  cum  Agno  pugnabnnt,  et  Agnos  vincet 
illos  :  quoniam  Dommusdominorum  est,  et  Kcx  regum,  et  (jui  eum  illo  sunt ,  voeati ,  electi , 
et  (idcles.  15.  Et  dixitmihi  :  Aquae,  (jiias  vidisli  ubi  meretrix  sedet ,  populi  sunt,  et  gentes  , 
el  lingtue.  16.  Et  decem  cornua,  quae  vidisii  in  hestia  :  lii  odient  fornicariam  ,  cl  desolalam  fa- 
cient  illam  ,  ct  nudam  ,  et  carncs  ejus  manducabunt ,  et  ipsam  igni  concrcmahunt.  17.  Deus 
enim  dedit  in  corda  eorum  ut  faciant  quod  placitum  cst  illi  ;  ut  dcnt  regnum  siium  bestiae,  do- 
nec  consummcntur  verha  Dci.  I<S.  Et  mulicr,<[uam  vidisli,  est  eivilas  magna,  quae  hahct  reg- 
ii um  supcr  rcgcs  terrae. 


1.  ET  VKXIT  UNUS  Dli  SF.PTEM  AXGELIS,  QUI  nABI- 

BAifT  8EPTEM  phialas.  ]  llinc  patet  hoc  excidium 
Babylonis  perlinere  ad  septem  angelos,  phialas 

•  't  plagas  novissimas,  dc  quibus  cap.  praeced. 
Rrgo  non  cst  hichyslcrologia,  ut  contendit  Ri- 
bera ;  scd  recia  rcrum  et  temporis  serics  ct 
ordo,  qua  de  re  plura  v.  16. 

V*EN1  ,    OSTENDAM    Tllll    DAMNATIONEM   MERETM- 

cis  magn.e  ,  ]  puta  Babylonis  ,  uti  explicat 
v.  5.  Quaeres  qu.Tiiam  inteJligalur  hic  Babylon. 
Primo,  multi  intelligunt  ccctum  omnium  im- 
piorum  ,  sivc  mundum  ,  mundique  gloriam  , 
opes  ,  tlclicias,  pompas,  quatenus  iis  fundala 
cst  civiias,  sive  coetus  iinpiorum  super  sep- 
icm  moules,  id  esl  ,  supcr  multitudinem  om- 
nium  rcgum  supcrborum  ,  in  qua  caput  esl 
diabolus,  ac  proinde  haec  cst  civitas  diaboli , 
quae  adversatur  civilati  Dei,  sicul  Babylon  ad- 
versata  cst  Sion  ,  sive  Jerusalem ;  eamque  aedi- 
ficat  anior  sui  usque  ad  contemplum  Dei,  qua 
de  rc  scripsit  S.  Atigust.  libros  deCivilate  Dci. 
Ita  Ambrosius  ,  Ticonius  ,  Beda  ,  Primasius, 
S.  Thomas,  Haymo,  Rupcrtus,  Gagneius,  sanc- 
uis  Augustinus  in  psal.  26.  cnarrationc  2.  Pros- 
per  in  Dimidio  temporis,  cap.  7.  ilcec  est ,  in- 
(|uil  Prospcr,  Babylon  illa  magna  per  mundttm ; 
ejus  vero  filice ,  qucecumque  facta  cjus  et  super- 
biam  imitantur  :  nec  cam  in  uno  loco  cxistimcs 
ii  Ualcni ,  qucc  tolo  cst  sparsa  in  orbe.  Ili  crgo  pcr 
Babylonem  accipiunt  impiorum  omnium  mul- 
litudinem.  His  acccdunt  Joachim,  Seraphinus 
ei  Ubertinus,  qui  perBabylonem  intelliguntim- 
proborum,  non  quidcm  omnium,  sed  tantuni 
Cbristianorum  cootum. 

Verum  hoc  mysticum  videturct  nimis  gcnc- 
rale  ;  Joannes  cnim  dc  ccria  urbe  loquitur,  (|ua3 
potestatem  habet  super  regcs  terras,  ut  ipse 
iil  versu  ullimo,  quoequc  evcrlenda  et  concrc- 
manda  cst  sub  tempora  Anlichrisli  a  deccni 
regibus  ,  ut  ait  v.  16.  Et  quomodo  conveniat  coe- 
uii  impiorum  illud  ,  cap.  18.  9.  de  Babylonc 
eversa  dicitur:  Etflebunt,  et  plangent  sc  super 
illam  reges  inrw,  qui  cum  illa  fomicaii  sunt,  el 
in  dcliciis  vixcrunt ,  cum  vidrrint  ftnnitm  inrrndii 

•  jtts,  longe  stantes  propter  timorem  tormentorum 

.  iii  cniin  reges  erunl  de ccetu  impiorum; 
quomodo  ergo  longe  spectabunt  incendium  Ba- 
bylonis,  illudque  plangenl ,  si  Babylon  estcoetos 
iinpiorum  ,  ac  consequenler  in  sc  complecle- 
iur  bosce  reges?  Rursum,  quomodo  de impio- 
imn  ccetu  dici  potest  illud,  quod  hlc  v.  16. 
Jicitur  de  regibus  aequc  impiis:  Hiodientforni- 
ariam  .  et  desolatam  facient  illam  ,  <t  nudam  ,  et 
rarnes  ejtts  manducabunt,  ct  ipsam  igni  concre- 
mabunt.  iii  enim  reges  erunt  ex  costuimpiorum; 
quomodo  ergo  eum  odire,  desolare,  concre- 
inare  ct  manducare  possunt? 
Secundo,   Aureolus  per  Babylonem  intelligit 

COUMl.     \    LAPIDE.      TOM.    \. 


saraccnismum  ,  sive  scctam  Mahometis,  quae 
foedissima  est ,  docet  fornicationem,  omnem- 
que  (urpiiudinem  :  undc  permitlit  cuique  tot 
nxores,  quot  alerc  potcst.  Per  bestiam  accipit 
Sultanum  /Egypti,  qui  a  Sullano  Turcarum  re- 
sidente  tunc  in  Persidc  rcgno,  puta  Syria  et 
Egypto  spolialus  cst.  Cecidit  Babylon,  idest, 
saracenismus  in  Syria,  quando  Christiani  anno 
ChrislillOO,  profligalis  Saracenis,Terram  sanc- 
tam  rccupcrarunt. 

Terlio,  Aretas  el  Caponsachius  per  Babyloncm 
accipiunt  Constantinopolim  ;  quia  haec  est  Tur- 
carum  ,  Christi  cl  Ecclesice  hoslium  ,  metropo- 
lis,  alquc  sedct  sttpcr  aqttas  mttllas  :  adjacet  enini 
Bosphoro  Thracio.  Verum  Joannes  pcr  aquas 
hicnonmare,  sed  populos  accipit.  Aqum ,  in- 
(|uit  v.  15,  quasvidisli  popuii  sunl. 

Quario,  aliqui  proprie  hic  Babyloncm  acci- 
piunt ,  quae  fuit  metropolis  Chaldaeorum  ;  cen- 
scnt  enim  Antichristum  Babylone  proditurum, 
iliique  rcgnum  suum  inchoaiurum.  Probantid, 
iuia  ibi  coepit  regnarc  NemrOd,  primus  tyran- 
nus  orbis  :  ct  deinde  \abucbodonosor ;  ac  pos- 
lea  eidem  dominatus  esi  Antiochus  Epipbanes, 
quifuere  typi  Antichrisli.  Dnde  ctZachar.  c.  5. 
v.  11.  vidit  muliereminsidcntem  ampboraB  por- 
lariin  Sennaar,  id  cst,  in  Babylonem,  subdilquc  : 
llceccst  hnpirtas.  Porro  Anlichristum  Babylonc 
venturum  censet  S.  Hieron.  in  c.  11.  Daniel. 
D.  Soto  in  h.  dist.  'i9.  q.  1.  art.  1.  Pererius,  lib. 
1  'i.  in  Danicl.  ct  Suarez,  lomo  2.  in  3.  parl.  disp. 
56.  sect.5.  etalii.  VerumBabyloni  nonconveniunt 
ea  quce  bic  a  Joanne  dicuntur,  uti  mox  pate- 
bit.  Idcm  dico  dc  llicrosolyma  ,  quam  aliqui 
(idquc  innuit  Eranc  Suarcz  loco  mox  cilando) 
bic  per  Babylonem  intelligunt. 

Dico  crgo  :  Babylon  hic  et  capite  sequenti  est 
Roma  ,  non  Christiana,  qualis  nunc  cst;  scd  in- 
fidclis  et  Pagana,  qualis  fuit  tcmporcS.  Joannis, 
qualisquc  rursum  cril  lempore  Anticlirisli.  Pro- 
hatur  hac  sententia.  Primo,  quia  Roma  eth- 
nica  cst  civitas  magna  quce  habct  regnum  super 
regesterraijhaiic  autem  essemulierem.puta  Ba- 
bylonem,  ait  Joannes  versu  uliimo  :  quaequc 
habet  septem  montes,  uli  de  eadem  aii  v.  9.  boc 
enim  nulli  alteri,  nisi  soli  Romre  competit.  Se- 
cundo  ,  quia  Joannes  asserit  Babylonis  nomen 
liic  non  proprie,  sedmyslice  sumendum;  ait 
<  nim  v.  5.  Mysterium  Babylon  magna;  ejtc  Krgo 

nificat  Borentissimam  <-i  vitiosissimam  ur- 
bem,  (pio?  Christianos  persecuta  est,  ut  olim 
Babylon  Judaos.  Talis  autem  cst  Roma  Bthnica. 
Teruo,  quia  Boma  el  Romani  Imperatores  acer- 
linic  tempore  s.  Joannis,  ei  deinceps  per  tre- 
cehtos  annos.  non  lantum  Romae,  sed  toio  orb« 
oppugnaruni  Ecclesiam,  ut  eam  extermmarent. 
I  nde  nulli  altcri  nisi  Romse  Ethnicae  compctit 
illud,  v.  6.  Et  vidi  mulierem  ebriam  de  sanguine 

160 


1274  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

Sunctorum ,  el  de  sanguine  Martyrum  Jesu.  Et 
illud  cap.  18.  v.  ult.  Et  In  eu  sanguis  Prophe- 
lurum  ct  Sanclorum  invcntus  est ,  et  omnium  qui 
interfecti  sunt  in  terra.  Quarlo,  quia  hac  de  causa 
pariter  a  S.  Petro,  cpist  1.  cap.  5.  v.  13.  Roma 
vocalur  Babylon,  id  esl,  coufusio  errorum,  vi- 
tiorum  et  lyraunorum.  Salutat ,  inquit ,  vos  Ec- 
clesia  qux  cst  in  Babylone  (id  est  Romae,  ait  Beda , 
OEcumenius,  S.  Thomas,  Eusebius,  2.  liistor.  15. 
cx  Papia  S.  Joannis  discipulo,  S.  Hwron.  in  Ca- 
talogoscriptorumin  vita  S. Marciet  alii)  coelecta. 
Eadem  de  causa  Roma  et  Bomani  Imperatores  u 
S.  Paulo,  2.  Tbessal.  2.7.  vocalur  Mysterium 
iniquitulis  :  ubi  el  addit  Romam  el  Romanum 
Imperium  duraturum  usque  ad  Anticbrislum, 
aique  adeo  signum  adventantis,  vel  potiusprae- 
senlis  Anticbristi  fore  Romani  Imperii  ruinam. 
Quinlo,  S.  Joannes  jam  recenter  a  Domitiano  in 
dolium  ferventis  olei  projectus ,  indeque  rele- 
gatus  in  Patbmon  (ubi  haec  scripsit)  haecvidit  et 
scripsit  ad  sui,  et  fidelium  secum  afflictorum 
consolationem  et  corroboralionem,  quod  scili- 
cet  a  Babyloniis  ,  id  est,  a  Romanis  Imperatori- 
bus  ita  vexali,  visuri  essent  Deum  sui  vindicem, 
qui  Babylonem  igne  cremaret  :  ergo  Babylon 
bic  est  Roma  Etbnica. 

Haec  est  sententia  primo,  S.  Hieronymi  in  illud 
Isaiae  14.  Attrita  est  civitas  vanitatis.  Alteretur  , 
inquit,  civitas  vanilatis,  sive  omnis  civitas,  vel 
spiritualis  Babylon ,  quoe  seclet  in  seplem  montibus 
purpurata,  cujus  suppticia  in  Apocalypsi  S.  Joan- 
nis  legimus.  Pulchreque  dixit  urbem  vanitatis.  Si 
enim  de  cccto  et  terra ,  et  omnibus  qum  terrena 
sunt  dicitur:  Vanitas  vanitatum,  etomniavanitas; 
quanlo  magis  hocde  una  urbe  dicendum  est,  quce 
tolius  orbis  pars  modica  est?  Idem-,  prologo  in  li- 
bros  Didymi  de  Spiritu  sancto:  Cum,  ait,  in  Ba- 
bylone  versarer ,  et  purpurata;  meretricis  essem 
colonus,  et  jureQuiritium  viverem.  Idem  ,  epist. 
151.  ad  Algasiam  ,  qusest.  11.  Secundum  Apoca- 
lypsin  Joannis  in  fronte  purpurata?  meretricis 
scriptum  est  nomcn  blasphemias ,  id  est ,  Roma? 
osternae.  Idem,  prooemio  in  lib.  11.  comment.  _in 
Isaiam  :  Quod  si,  inquit,  in  expositione  slatum, 
pedumque  ejus  et  digitorum ,  discrepantia  ferrum 
et  testam  superRomano  Imperio  interpretatus  sum, 
qtiod  primum  forle,  deinde  imbecillum  Scriptura 
portendit ,  nonmihi  imputent,  sed  Prophetaz.  JSe- 
que  enim  sic  adulandum  est  principibus ,  ut  sacrai 
Scriptura?  veritas  negligatur,  nec  generaiis  dispu- 
tatio  unius  personce  injuria  est. 

Secundo,  Tertulliani,  lib.  contra  Judoeos,  c.9. 
Sic  et  Babylon,  inquit,  apud  Joannem  nostrum 
Roma:  urbis  figuram  portat ,  proinde  et  magna, 
et  regno  superba;  ,  et  Sanctorum  debellatricis. 
Idem  asserit ,  lib.  3.  contra  Marcionem ,  sub 
iniiium. 

Tertio,  S.  August.  18.  Civit.  2.  ait  Babylonem 
essequasi  primam  Romam.  Ut  apparet,  inquit, 
quemadmodum  Babylonia  quasi  prima  Roma  , 
cum  peregrina  in  hoc  mundo  Dei  civitate  procur- 
rat ,  elc.  Ubiet  ipsa  Roma  quasi  secunda  Babylo- 
niaest.  Et  cap.  22.  Condita  est  Roma  velut  aitera 
Babylon,  et  veiut  prioris  fiiia  Babyionis.  Et  cap. 
27.Romam  vocatBabylonem  occidentalem.  Sanc- 
tum  Augustinum  quasi  discipulus  sequitur  Pau- 
lus  Orosius,  lib.  2.  histor.  l\.  ubi  ostendit  mul- 
tis  in  rebus  Romam  similem  esse  Babyloni. 

Quarlo  ,  Andreas  Caesar,  Aretas,  Ambrosius, 
Victorinus,  OEcumenius,  Viegas  et  Ribera  bic  , 
et  fusius  c.  14.  v.  8.  et  seq.  Lindanus,  1.  4.  Pano- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII. 

pliae,  c.  82.  Sixtus  Senensis,  lib.  2.  Biblioth. 
verbo  ,  Meretricis  magnce  inscriptio  ,  Cardinalis 
Bellarminus,  1.  2.  de  Pontific.  cap.  2.  Alcazar, 
Apocal.  13.  pag.  670.  littera  D,  ubi  et  pro  bac 
sententia  citat  Cassiodorum,  Apringium,  Fore- 
iium  ,  Gagneium  ,  Salmeronem  ,  Pererium  , 
Pradum,  Hesselium,et  alios  ad  viginti.  Idem 
censet  Thomas  Bozius,  1.  24.  de  Signis  Eccl.  c.  6. 
1'ranc.  Suarez,  3.  p.  tom.  2.  disp.  59.  sect.  2.  Hi 
omnes  per  Babylonem  bic  interpretantur  Ro- 
liiam  infidelem  etetbnicam,  qualis  fuit  tempore 
Joannis,  et  rursum  erit  in  fine  mundi.  Huc  ac- 
cedit  prophetia  S.  Malachiae,  quam  recenset 
Arnoldus  Wion  in  Chronicis  Ordinis  S.  Benc- 
dicti,  sive  in  Ligno  vitae,  1.  2.  c.  40.  in  fine;  in 
ea  enim  Malachias  a  suo  aevo  (fuit  ipse  coaevus 
S.  Bernardo  ;  hic  enim  scripsit  ejus  viiam)  per 
symboladepingit  omnes  Romanos  Pontifices  fu- 
luros  usque  ad  finem  mundi,  ultimumque  fore 
asserit  Petrum  Romanum,  de  quo  ita  vaticina- 
lur  :  In  perseculione  exlrcma  S.  R.  E.  sedebit  Pctrus 
Romanus ,  qtii  pascet  oves  in  multis  tribulationi- 
bus;  quibus  transactis  civitas  septicottis  (Roma) 
diruetur  ,  et  judex  tremendus  judicabit  popu- 
tum  suum.  HaecS.  Malachiae  oracula  singulis  Pon- 
lificibus  usque  ad  Clementem  VIII.  apposite  adap- 
lavit  Alfonsus  Ciacconus  ,  uli  videre  est  apud 
Wion  loco  citato. 

Objiciunt  haeretici :  Roma  est  Babylon  ;  ergo 
Romana  Ecclesia  cum  suo  Pontificeest  Babylon. 
Resp.  consequentiam  esse  absurtlam,  aeque  ac 
fallacem.  Aliudestenim  Roma  urbs,  aliud  Ro- 
mana  Ecclesia.  Rursum  aliud  est  Roma  Ethnica, 
aliudRoma  Christiana.  S.  Joannes  loquilur  de 
Roma  Ethnica  ,  qualis  erat  suo  tempore  sub  Do- 
mitiano  persecutore,  non  autem  de  Roma  Chris- 
tiana  ,  multominus  de  Romana  Ecclesia.  llaqwe 
sub  Domitiano,Nerone,  DecioetsimilibusRoma 
fuit  potens,  sed  impia  ;  Ecclesia  tamen  Romana 
fuit  pia  et  sancta,  imo  tunc  habuit  praeclarissi- 
mos  Martyres,virgines,  sacerdotesetPontifices. 
Absit  ergo  ut  eam,  aut  S.  Petrum  Romanum 
lunc  Pontificem  taxare  voluerit  S.  Joannes ,  qui 
et  ipse  Romae  pro  fide  Christi ,,  Petri  etEcclesia- 
Romanae,  martyrium  in  dolio  ferventis  olei  anlc 
portam  Latinam  obiit.  Fideles  enim  Romani 
sunt  Martyres  Jesu,  quorum  sanguinem,  utait 
v.  6.  fudit  Babylon  ,  id  est  Roma  Ethnica ,  et  Ro- 
mani  Imperatores  Ethnici.  Haec  ergo  est  Baby- 
lon,  non  autem  Ecclesia  Romana,  cujus  funda- 
tor,  caput  et  Pontifex  fuit  S.  Petrus.  Quocirca 
Romae  Ethnicae  vituperium  hic,  damnatio  et 
excidium,  est  laus ,  sublimatio,  triumphus  et 
gloria  Romae  Christiame,  et  Romanae  Ecclesiaj. 
Nam  quomagis  Roma  Ethnica  impia  fuit,  etsae- 
viit  in  Christianos,  eo  magis  constans,  viclo- 
riosa  et  gloriosa  fuit  Roma  Christiana  ,  ut  patet 
in  primis  ejus  trecentis  annis  post  Christum. 
Idem  erit  in  fine  mundi :  multi  tamen  in  ea  erunt 
fideles  et  sancti,  uti  erant  olim,  tum  publici , 
tumocculti  etabdentesse  in  cryptas  et  latibula. 
Horumergo,  aequeac  Pontificis,  major  fuiterit- 
que  virtus,  laus  et  gloria,  quodinter  magistra- 
tus  et  cives  impios ,  in  fide  et  pietate  constantes 
usque  admartyrium  persistant,  quam  si  Roma 
prorsus  esset  fidelis  et  pia.  Sane  Romani  Marty- 
res  illustrissimi  omne  suum  decus  tulerunt  in 
persecutione  Romanorum  Imperatorum  ,  nec 
unquam  magis  floruil  Romana  fides  quam  tunc. 

Est  ergo  manifestus  paralogismus  haeretico- 
rum,  ac  insignis  fraus  et  fallacia,  dum  ipsi  ea 


COMMENTARIA  1\  APOCALY 

qusede  r.otnn  priscaPagana  as.  Joanneel  sancto 
Petro  dicuntur,  detorquenlad  Romanam  Eccle- 
Biam,  iiui.  a<l  Romam,  quas  nunc  egt,  fidelis 

•rilicet,  et  sedes  ac  ditio  Ponliiicis,  qui  est  VI- 
carius  Christi.  Roma  ergo  Etlmica  sub  Nerohe 
et  sequentibns  Imper.  usque  ad  Constantinum 
fuit  Babylon  :  snb  Consiautino  facta  Christbna 
et  pia,  desiit  esse  Babylon,  ccepitque  esse  civi- 
tas  sancla,  urbs  lidclis,  Sion  Deo  dilecia  ,  colu- 
nicn  fidei ,  mater  pietatis ,  magistra  sanclitalis; 
sub  linem  mundi  deserens  lidcm,  piciatem, 
Christum,  Pontificem,  rursum  fiet  Babylon. 
Idque  pennillel  Deus,  ut  urbem  ab  Ecclesia, 
Romam  a  Cathedra  Petri  secemamns;  ntque 
Romani  non  urbis  suae  majestati ,  nec  suis  meri- 
iis,  sed  Cbristi  Petrique  gratiae  tribuant,  quod 
ipsi  Sedem  Pontiflciam,  ei  Bcclesia  metropolin 
obtincanl.  Solcrter  id  advcrtil  ct  annotavil  Car- 
<iin.  Baronios  tom.  1.  anno  Cbristi  58.  Paulus, 
ioquit,  Romanos  urguii  facilitatis  atquesuperbia, 
ijiiod  (  ul  notat  llicron.)  Iiccc  fuerint  peculiaria 
ritia  llomanorum ;  gucB  ctiam  llcrnardus  expro- 
l/ral  lib.  h.  de  Consid.  ad  Eugen.  sic  dicens:  Vopu- 
lus  Iiomanus  cst.  ISec  brevius  potui,  nec  expressius 
tumen  aperirede  tuis  parceciunis  quod  sentio.  Quid 
tumnotumswculis,  qudm  protervia  et  fastus  Roma 
norum?  Gens  insucta  pacl,  tumultui  assuela,  gcns 
■mmitis  ct  intraclabitis,  cl  usque  adlutc subdi  nes- 
<ia,nisicumnon  vaiet  resislcre.  Subdit  Baron.  Quce 
hos  idcirco  voluimusrctulisse,ut  quisque  inteUigal 
non  essc  liomanorumvirtutis, si  llomana  Ecclesia, 
nipcr  llomilissima,  capulexstilit  omnium  Eccle- 
siarum  ,  et  deficientibus  ca?teris  sedibus  Apostoto- 
i  um  ,  ipsa  prrinauscrit  inconcussa  ;  et  sicut  olim, 
itaet  scmpcr ,  iUibata  fides  ipsius  in  aniverso  orbe 
t.ulholtco  pra-dicelur  :  sed  potius  esse  Sedis  Pelri 
tam  exceUcnlem  prccrogativam  ,  et  privilegium 
i  idcm  divinitus  impcrtitum.  Dei  enim  donum  est  , 
non  ex  operibus  ,  ne  quis  glorietur.  Quocirca  Ter- 
inl.  de  Prcescript.  Felix ,  ait,  Ecclesia  (Romana) 
cul  totamdoctrinam  Apostoli  cum  sanguine  profu- 
dcrunt.  S.  Cyprian.  I.  I.  cpist.  3.  Sedem  Roma- 
nam  vocal  Pctri  catltedram,  ct  Ecclesiam  prin- 
cipatem ,  unde  unitas  saccrdolalis  exorta  esl.  Et 
l./i.  8.  eaindcin  vocat  Ecclcsia* matricem  ct  radi- 
tein.  S.  Hicron.  ad  Damasum  :  Ego ,  ait,  beati- 
tudini  tuce ,  id  est  cathedra;  Pclri ,  communione 
consocior  ,  supef  illum  petram  (vdiftcatam  Eccle- 
siam  scio  ;  quicumque  extra  lianc  domum  agnum 
comcdcrit ,  profanus  est :  si  quis  in  arca  Noe  non 
furrit,  pcribit  rcgnante  dituvio.  Similia  babel 
s.  Irenaeus  lib.  3.  cap.  3.  Optatus  lib.  5.  contra 
Parnicn.S.  Aug.  I.pist.  165.S.  I.coEpisl.  87.  et  alii. 

Instant  heerefiev,  et  perpetim  oeclamant,  Ro- 

ni;c  etumnum  non  decssc  scclera  ,  ac  nomina- 
liui  lupas  cl  ltipnnar  perniilli  :  etge  illnm  etiam- 
iitnn  esse  P.nbyloniam  nieretricein.  Roma.  in- 
quiunt,  cslRuma.  \t  ubi  gentium  dcsunl  scclcra? 
Itane  omnes  hecetici  suni  integri  viia3,  scclc- 
risque  puri  ?  Quot  Rcspubl.  boncsUe  ct  nobilcs 
lolerant  lupaset  fornices,  ul  viraanum  et  hones- 
tarum  pudoH  consulnni.  uc  onmina  graviora 
avertant  ?  Ecclesia  sanctaest,  at,  quot  in  ea 
sunt  intpii  ?  sane  Roma  sancta  est,  et  sanctior 
omnibus  orbis  Bcclesiis  ct  urbibus.  ibi  toi  Mo- 
nasteria,  tot Basillcae ,  toi  Aposiolorum,  s.  Pon- 
liflcum  ,  Martyrum,  virginum  martyria  et  tem- 
pla,  tot  hospiinlia.  tot  nosocomia ,  lot  orpbano- 
iropbia  quot  Hotn;e  ?  tibi  lot  eharitalis  opcrn  , 
ioi  misci icordise  Sodaliiaics ,  lot  etoemosyne , 
lol  pielatis  excrcitia  qnot  Romx  ?  ubi  tol  praelnli 


f  SIN  S.  JOANNLS.  Cap.    XVII.  1275 

snpicnics  ct  integri,  tot  sacerdoles  probi  etpii, 

lot  rcliuiosi  s;incti,  tolvirgines  Deo  dicataequot 
Romae  ?  ubi  cives  el  populus  lani  devotus,  tam 
Cbristianus,  tam  ardens  zelo  Dei  ,  uti  videmus 
Romae  ?  Verum  Jiaeretici  livore  caeci  ab  bis  oculos 
n\(  i  iunt,  et  Romae  non  nisi  lupas  et  gurguslia 
quterunt  :  quaerunt  et  invcnitml ;  fur  euim  fu- 
rem  agnoscit,  lupus  lupam,  leno  lenam.  II  ■ 
cnim  longe  magis  exteris  quam  civilms,  ut  ex- 
pJOsilae,  ita  et  cognit;e  sunl;  Rom;e  cniin  esl 
conlluxus  omniuni  cx  toto  orbe  nalionum  ;  in 
urbccslorbis.  Quidmirum  in  lapta  colluvie  essc 
spurcos  etincestos,  quibusni  lupas  concedas , 
agnos  invadent. 

Hsereticis  ergo  qua  curiosis ,  Roma  cst  rima 
ct  rumor  ;  qua  vinolentis,  csl  rumen;  qua  ;egris, 
i ■beuma  elruina  ;  quaefleminatis  ,  ruma,  et  re- 
mora  salutis.  At  fidelibus  qua  credentibtis  ,  Ro- 
ma  estfwj/w  et  pv/ut,  id  est  oracuium  et  propug- 
naculuni  fidei  ;  qua  poenitentibus ,  est  pupptt ,  Id 
csl  purgamenlum  et  lustramentum  ;  qua  sanc- 
lis,  est  JVO"\  rama  ,  id  est  sublimitas  et  celsi- 
tudo  virtutis  ;  qua  piis  et  solilariis,  est  cw/n) ,  id 
cst  vicus,  eremus  et  solitudo  cleri  et  religioso- 
rum  ;qua  saniset  rol)ustis,  est  p«/oj,  idest  robur 
et  fortiludo  mentis  et  corporis  ,  ut  ait  S.  Hieron. 
Ouinetnonnulli  viri  docii  censenthoc  proprium 
esst;  Romae  etymon,  utpole  quam  prisci  apud 
Solinum  Polyhist.  cap.  2.  Fesium,  et  Dionys. 
llalicar.  1.  J.Aniiq.  Romnn.  Valcniiam  priusfuisse 
dictam  I.atinis  tradunt.  Denique  Roma  estpofiot, 
id  est  temo  aurigantibus,  el  rcmus  navigantiiius 
in  ccclum.Per  anastrophcn,RomacstAmorDeiet 
coeli  ;  unde  vcrsus  retro  in  se  rccurrens  : 

Roma,  til.i  suLito  rnotibus  ibit  Amor. 

Verum  hsec,  licet  haereticis  opportuna  ,  sancto 
.Inanni  tamcn  parerga  sunt,  utpote  qui  clc  Roma 
non  Cbristiana,  sed  Ethnica  loqualur,  Uti  paulo 
anleoslcndi. 

Porro  cum  libcr  signatus,  puta  Apocalypsis  , 
silpropbctia  de  fuluris  in  finemundi  sub  Anli- 
chiisio,  uti  in  prooemio  et  cap.  5.  docui  ;  binc 
sequitur  fteec  inlelligcnda  esse  dc  Romambe. 
non  (piaeest,  aul  luit,  sed  qtue  erit  in  fine  mun- 
ili:  ac  consequcnler  Rotnannni  ttrbcin  lunc  ic 
tliluramnd  prislinam  stiam  gloriam  ,  pariler  et 
idololalriam  ,  aliatpte  vitia,  ac  talem  fore  qualis 
l(i it  lcmpore  S.  Joannis  sub  Domiliano,  Neronc, 
Dccio,  elc.  ^imirum  ex  Christiana  tunc  rursutn 
licl  Elbnica,  Pontificcmque  Cbiisiianum  ct  fidc- 
les  ci  adbaercntes  ejiciet,  persctiuetur  ct  OCCitlet, 
uii  dicitur  v.  6.  Lndc  vocalur  merelrix  ;  quia 
emniuni  dcorum  cullu  ,  superstilionibus  el  vi- 
liis  imbuia,  quasi  merclrix  prosiitula  cuncti-- 
gewtibw,  gcntitmiqtie  diis  sedebit.  De  bac  cnim 
rcclc  dicitur,  quod  sil  Rabylon  magna,  matcr 
fornicationum  ct  abominationum  tcrra-  .  (piod  sit 
i  'iriadc  sanguinc  San<  lorum.  ct  dcsungutnc  Mu>- 
trrtnn  .hsii.  (piodquc  Dcus  judicabil  ct  vindica- 
bit  iu  ea  (\Tdcni  Aposloloruni  ;  (piia  niniirmn  in 
linc  mundi,  ipsa  rursum  I  tbnica  ainnlabilnr 
pcrscctitiones  Impcrnlm-um  1  llmicorum  iu 
Cliristinnos  ;  itaquc  Dimis  in  en  punict  et  pro- 
prinni  .  et  nntiqunm  patrnm  inlidelitntem.  Si 
quis  tamen  pcr  pci-sectilioncni  nialil  inlelligerc 
bat-csin.  ac  dicere  Romam  in  line  mundi  lapsn- 
rnm  in  baM-csin  ,  aul  siinile  v  iiiuin ,  nti  singUlis 
sacuiis  novas  vidcmus  oriri  barrescs.  ideoqUc 
persccuturnm  Orlliodoxos,  seqtte  ac  Ellinici 
olim  pcrsecuti  sunt ,   itaqtie  imiiateram  et  im- 


12713 


GOMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S,  JOANNIS.  Cap.  XVII. 


pleturam  ipsorum  peccata,  ac  proplerilla,  pa- 
riler  acsua,a  Dco  puniendam  ac  concreman- 
dam ,  non  multum  repugnabo  ;  quamvis 
contexlus  magis  faveat  priorisentenlise,  magis- 
que  LnnuatRomam  ad  Ethnicismum  redituram. 
Ut  ul  est,  grave  scelus  sit  oporiet,  quod  tam 
horribili  urbis  incendioct  excidio  vindicandum 
est,  de  quocap.  sequenli. 

Dices :  Quomodo  Roma  in  fiuc  mundi  ad  pris- 
tinas  opeset  gloriam ,  aeque  ac  ad  ethnicismum 
redibit  PResp.  modus  quo  id  fict  nos  jatet,  soli- 
quc  Dco  recognitus  est.  Variis  tamen  modis  id 
fieri  polerit ,  v.  g.  si  Ethnicus  aliquis  occupet 
fmperium  Romanum,  Romaeque  Senatores  Gen- 
tiles ,  ac  dignitatem  prislinam  restituat,  uti  fc- 
cit  Julianus  Apostala.  Rursum  ,  si  Romam  com- 
migrent  Eilmici  plures  nobiles  et  potentes  ,  qui 
sensim  numcro  et  viribus  crescant,  uti  primitus 
crevit  Roma.  Tertio,  si  magi  aliqui  cl  politici 
Romanos  primores  perverlant ,  eosque  incitent 
ad  pristinam  patrum  gloriam,  et  deorum  cul- 
lum  rcstaurandum,  etc.  si  eos  invitentad  vitia 
carnis,  omnemque  vilae  licentiam,  ut  eos  dedu- 
cant  ad  atheismum,  uti  multis  locis  factum 
olim,  et  eliamnum  fieri  audivimus  cl  vidcmus. 
Gula  enim  et  libido  continua  recta  sunt  via  ad 
atheismum.  Sicvidemus  Jerusalem  primo  fuisse 
Paganam  sub  Chananaeis,  secundo  fidelem  sub 
JudeeiSjieriio  Christianam  sub  Apostolis,  quarto 
Paganam  rursum  sub  Romanis,  praesertim  sub 
Adriano  el  deinceps  ,  quinto  Saracenam  suh 
Turcis.  Similem  videmus  Tyrum  ,  Constantino- 
polim,  Alexandriam,  Antiochiam,  etc.  Parimo- 
doinopibus  et  gloria  hae  urbes,  aeque  ac  ipsa 
Chaldaeorum  Babylon,  nunc  creverunt,  nunc 
decreverunl,  nunc  recreverunt  saepius  :  quo- 
modo  Roma  olim  nunc  crevit,  ut  sub  Regibus  ct 
Caesaribus,  nunc  decrevit,  ut  sub  Annibale,  et 
sub  GallisduceBrenno,  qui  Romam  occuparunt, 
ut  Romani  nil  nisi  Capitolium  tenerent,  donec 
Camillus  cos  liberavit,  Gallosquc  cecidit ,  ad 
arcem  et  porlam  quae  etiamnum  inde  Portu- 
gallo,  sivc  busta  Gallica  dicitur,  tesle  Marliano 
I.  3.  Topogr.  Rom.  c.  25.  Sic  eadem  decrevit  sub 
Gothis,  Alanis,  Wandalis,  Longobardis,  sed 
paulo  post  vires  resumpsit  ct  quasi  resurrexit. 
Parimodo  Venetias,  Antverpiam,  Parisios,  Bru- 
gas,  aliasqueurbesnunc  crescere,  nuncdecres- 
cere  videmus.  Quin  et  singulis  pene  saeculis, 
pluraque  regna  vel  crescere,  vei  decrescere, 
vel  plane  mutari  cernimus.  Ea  est  rerum  huma- 
narum  vicissiludo  :  haec  fortuitorum  natura  , 
sors  et  conditio.  Ex  dictis  patet  nonesse  proha- 
bile  quod  opinatus  est  vir  doctus,  scilicet  hoc 
cnput  etsequens  posse  accipi  de  cladibus  et  ex- 
cidiis  illatis  Romae  ab  Alarico,  Genserico,  Odoa- 
cre,  et  Totila  ;  illa  enim  non  a  decem,  sed  a 
singulis  regibus  Romae  fuerunt  inflicta  ;  nec 
fuere  tanta,  quantum  hoc  erit  quod  cap.  se- 
quenti  describitur ,  nimirum  extremum  et  inau- 
ditum.  Rursum,tunc  Roma  fuit  Christiana,  ac 
consequenter  non  fuit  tunc  infidelis,  nec  ita 
superba  et  dives,  utBabylon  vocari  posset. 

Haec  eO  dixi,  ut  ostendam  mc  cum  heterodoxis 
in  fide  candide  et  liberaliter  agere,  non  fugere 
difficuHates,  non  lergiversari ,  nec  affectu  agi, 
sed  ratione  ;  quinimo  concedere  eis  quod  pro- 
babiliter  concecfi  polest,  ut  ipsi  eo  facilius  mihi 
concedarit,  quod  recla  ralio  et  fides  conccden- 
dum  docent.  Alioqui  dicere  possem  arcanum 
aliud  in  hac  prophclia  latere  mysterium,  quod 


Deus  lalere  nos  voluit,  uiopporluno  lemporequo 
reipsa  haeccomplebit ,  patefaciat,  ut  in  priscis 
Prophelarum  oraculis  eum  fccisse  scimus.  Cou- 
cedo  igilur  heterodoxis  urbem  Romam  vocari 
hic  Babylonem;  concedant  ipsi  pariler  mihi, 
inde  non  sequi  Ecclesiam  Romanam  vocari 
Babylonem,  utpote  qme  sil  caput  omnium  Ec- 
clesiarum,  cui  praesidct  summusPontifex,  suc- 
cessorS.  PetrietChristi  Dominiin  lerra  Vicarius. 
Si  hoc  fateantur,  dabimus  eis  dextras  fidei  et 
societaiis,  atqueexclusa  haeresi  omnesinunam 
senleniiam  el  Ecclesiam coibimus,  fietqueununi 
ovile  el  unus  Paslor. 

.iMinus  probabile  est  quod  censcl  Alcazar  ,  ad 
lilLeram  hic  describi  vindiclam,  quam  Deus  de 
lioma  Elhnica  el  lot  Martyrum  interfcctrice 
snmpsit,  cum  Elhnicismum  in  ea  abolcvit,  et 
Christianismum  sub  Constantino  induxit.  Tunc 
enim,  inquit,  Deus  quasi  occidil  Romam  Elhni- 
cam,  eamque  in  Christianam  commutavit.  Unde 
uiuis,  id  est  primus,  Angelus  phialarum,  de 
quibus  cap.  praecedenli  v.  1.  puta  S.  Paulus, 
hanc  divinam  deRoma  vindictam  Joanni  annun- 
tiavit.  Paulus  cnim  fuit  Gentium  etRomanorum 
doctor,  qui  primus  suam  ineos  phialam  effudii, 
cum  eos  de  suis  sceleribus  coarguit  et  convicit, 
ut  patet  in  ejus  epist.  ad  Romanos.  Alter  vero 
Angelus  gloriosus,  habens  poteslatem  magnani, 
qui  c.  18.  1.  Joanni  inclamat  :  Cecidit ,  cecidit 
Babyloti,  estS.  Petrus,  cui  Christus  clavesregni 
coelorum  tradidit ,  quique  Romam  vocans  Baby- 
lonem  epist.  1.  cap.  5.  13.  hocejus  excidium  vi- 
detur  cognovisse  ,  etJoanni  significasse.  Petrus 
enim  et  Paulus  Romanae  fidei  et  Ecclesiae  sunt 
auclores  et  principes  :  undeipsis  Deus  revelavit. 
hanc  fuluram  Romae  mutalionem.  Hoc  enim  ad 
eorum  stalum  et  gradum  speclabat.  Hosce  duos 
Angelos  ,  puta  Petrum  et  Paulum,  praefigura- 
runt  ascensor  cameli ,  id  est  Darius ,  et  ascensor 
asini,  idesl  Cyrus,  qui  Isaiae  c.  21.  7.  visi  sunt 
evertere  Babylonem.  Petrus  enim  fuit  ascensoi 
cameli,  id  est  doctor  Judaeorum;  Paulus  ascen- 
sor  asini,  id  est  doclor  Gentium.  Hi  ergo  desola- 
runt  et  concremarunt  Romam  Ethnicam,  cuni 
idololatriam  in  ea  everlerunt,  eamque  igne  amo- 
ris  Christi  succenderunt. 

Verum  haec  non  lantum  mystica,  sedetavTt/o-/* 
sunt;  convertunt  enim  triste.  atroxetfunestum 
Romae  excidium  et  conllagrationem,  quod  gra- 
phice  depingitur  cap.  sequenti,  in  laelum,  pium, 
et  omnibus  votis  optandum  fidei,  salutis  et  cha- 
ritatis  incendium. 

Objicit  Alcazar  Romam  fore  aeternam,  nec 
exscindendam,  ut  veteres  senserunt :  unde  et 
S.  Benedictus  praedixiteam  nunquam  ab  infide- 
libus  eversum  iri,  uti  refert  S.  Gregor.  lib.  2. 
Dialog.  15.  ldem  cecinit  olim  Erinna  Lesbia,  ode 
inlaudemRomae  : 

Martis  6  proles  mihi,Roma,  salvc, 
Auream  bellis  decorans  coronam , 
Qua;  vel  in  terris  stabiles  Olympi 
Incolisarces. 

Hoc  dedit  soli  tibi  Parca  munus , 
Sceptra  quod  geslas  labefacta  nunquam  , 
Imperatricis  tua  quae  potestas 
Cuncta  gubernet. 

Ipsa  quae  gaudet  dare  cuncta  pessum  , 
Ilesque  transformans  liominum  vctustas  , 
Iinplet  aeternum  luasola  venlis 
Regua  secundis. 


QOMMENTARIA  l.\  APOCALV 

Resp.  S.  Benedictus  tantum  ppaedixit  Romam 
a  Totila  ct  suo  sieculo  non  evertendam;  sic  enim 
habent  verba  s.  Gregorii  :  Canasince  AntislesEc- 
clesice,  dumcumviro  Dei  [3.  Benedicto)  de  ingressu 

regis  Totitce  et  Homanas  urbis  perdilione  collo- 
quium  haberetj  dixit  :  Per  tutnc  regem  civitas  ista 
destruetur ,  ut  jam  amplius  non  inhabitetur.  Cui 
vir  Domini  respondit :  Roma  a  Gentibus  nonexter- 
mhiabitur,  sed  tempestatibus  coruscis ,  lurbiiiibus, 
ar  lerrcc  motu  fatigata,  in  scmetipsa  marcesCt  t. 
Cujus  prophctice  mysteria  nobis  jam  facta  sunt 
luce  ciariora,  qui  in  hac  urbe  dissoluta  moznia, 
rversas  domos  ,  destructas  Ecclesias  lurbinn  cer- 
nimus.  Dc  suis  ergo lcmporibus  loctituscslsanc- 
tus  Benedictus,  non  de  ultimis  mundi. 

Porro  supcrbum  aeternitalis ,  et  consequenter 
deilatis  nomen,  Romce  i\  Gentilibus  scriptoribus, 
utpote  adulatoribus,  (latiiin  est,  ut  vocaretur 
Roma  aeterna, Roina  Dea.  Fatcor  lamen  aeternam 
dici  possebocscusu,  quia  usquead  flnemmundi 
durabit,  sed  tempore  Antichrisli  evertetur.  Ori- 
go  opinionis  tlc  Ilomae  aeternitate  orta  cst  cx  eo , 
(|uod  scribit  Lucius  FlorusinTarquinioSuperbo: 
De  manubiis  ,  ait  ,  caplarum  urbium  lemplum 
erexit ;  quod  cum  inauguraretur,  cedentibus  cce- 
tcris  diis,  restilere  Juventusct  Terminus.  Placuil 
vatibus  contumacia  numinum  ,  siquidem  firma 
omnia  cl  celerna  pollicebantur. 

Hiuc  Attaluslyrannuslmpcr.  sub  Ilonorio  Jm- 
per.  numisma  cudit,  in  cujus  altera  facie  Roma 
cxpressa  erat  boc  titulo:  lnvicta  lioma  ceterna. 
Similia  numismata  plura  babct  Pierius  Hierogl. 
/»3.  Uinc  elVirgil.  1.  /Eneid.  exJovis  oreitacanil : 

Romulus  cxcipiet  gcnlem  et  Mavortia  condct 
Moenia,  Romanosque  suo  cle  noininc  dicet; 
Ilis  ego  nec  mctas  rerum,  ncc  lcmpora  pono, 
Imperium  sinc  finc  dcdi. 

Similialiabet  Terlull.  Lnciant.  et  alii,  quorum 
verba  referam  iu  iinc  capitis. 

01)jicil  secundo,  ca[).  18.  v.  5.  6  el  20.  dicitur 
Roma  exscindenda  ob  Prophetas  et  Apostolos 
interfectosa  Romanis,  pulaaNcrone,  Dccio,  etc. 
Alqui  quis  credat  Dcum  boc  Romae  supplicium 
dinerre  per  duo  millia  annorum  ?  quis  credat 
Deum  Ncronis  et  Dccii  crudelitatem  punilurum 
in  Romanis  qui  erunt  in  line  mundi  ?  punivit 
ergoeam,cum  eam  evertit,  convcricmlo  Roma- 
nos  ad  Christum,  illosquc  ci  subjiciendo?  Ad 
boc  rcspondcbo  c.  18.  20. 

QtJiE  SEDET  SUPER  AQUAS  MULTA8,  ]  i(l  est,  pi\T- 

sidct  populis  multis  ( sic  enim  cxplicat  Joannes 
v.  15. )  qui  instar  aquac  dilabuniur,  et  sibi  invi- 
ccm  succedunt.  Alludit  ad  veteris  Babylonis  si- 
tum.  Sita  enim  erat  Babylon  in  coniluxu  Tigris 
ei  Buphratis,  quasi  domina  ulriusque.  Sicetiam 
urbes  maritimre,  ul  Tyrus  ,  Ulysippo,  Vcnetioe, 
ci  aliaerecte  considerantur  quasi  dominae  illius 
mariSj  quod  louge  lateque  despectant 

■2.  CUMQUA  FonMCAT.K  sunt  (  spiritualilcr  ,  sci- 
licct  idoia  colcndo,  ut  essent  bujus  magneme- 
rctricis  amasii  cl  rivalcs  myslici)  REGBS  terr.c,  ] 
iiun  Romnui  Senalores,  qui  eranl  quasi  reges 
orbis :  tum  alinrum  provincinrum  proprii  reges 
et  principes,quiRomanis  eranl  subditi  vclconfrc- 
dcrati.  Sic  cnim  Prophetse  idololatriam  vocant 
fornicationem  ;  quin  in  ea  anima,  relicto  Deo 
iponso,  desciscit  nd  idola  quasi  ;ul  adulteros. 

Kt  tltBBRIATl  SIM-  QUI  II  tBITANTTERBAM  1)1".  VI.NO 
PROSTITOTIONIS  r.ns,]  puln  viuo  illo  quo  ipsa  ad 
secum  fornicandum ,  id  cst  idololati-andum,  lam 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  X\If.  1^77 

regesquam  populos  pelliciebaL  Vinum  hocfue- 
ruiit  opcs  (;t  bonorcs  Romauoi  iim ,  sivc  spes 
Iucri,  volupiaiis  etdignitatis  a  Romanis  conse- 
quendae,  si  (piis  eia  adularetur,  eommque  deos 
coieret.  Bxstat  emblema  '•  Gupido  Bepawoyopoj , 
idest  fulminans,  cum  hac  apodosi :  Omnia  vin 
amor.  Ita  Alcibiades  in  scuto  aureo  pro  insigni 
babuit  Cupidinem,  qui  uluis  fulmen  amplectere- 
lur.  Cupido  enim  potentior  est  ictu  nilmineo. 
Audi  Oppian.  *»v.  8.  dc  Cupidine  : 

Omnia  lc  mctuunt.et  crrlum  lalum  superne, 
El  fjuaecuinque infrateirain  sunl,  tristesque COttua 

mortuoruin. 


Etmox  : 

Tuis  ignibus  ct  lumen  cedit 
Pertimescens,  et  simul  Jovis  ccdunt  fulmina. 

Exstat  et  inler  EuropaB  antiquitales,  Cupido  pro 
Jove  Tonnntc  fulmen  ejaculans  in  mare,  Neptu 
no  interim  posito  tridente,  et  genibus  nixo  Amo- 
iis  numen  reverente.  Sic  enini  canit  Amor  : 

Sol  calel  igne  meo  ,  NeptuDiu  flagrat  in  undis. 
Quamvis  liber  erat,  fcci  servire  Tonanlem  : 
Quamvis  liber  erat,  Murtcm  sine  Marte  subegi. 

Aliter  Alcazar  :  Vinum  lioc,  inqtiit,  est  ira  et 
saeva  persecutio  in  Christianos.  llanc  cnim  a 
Romanis  imbiberunt,  didicerunt  et  excrcucruni 
alii  piincipes  et  populi ,  dc  quo  saevitiae  vino  nc- 
cipit  illud  cnp.  18.  3.  De  vino  ira  fomicationis 
ejus  bibcrunt  omncs  Gcntcs.  Ilic  sensus  ingeniosus 
cst,  scd  prior  planior  et  naluralior. 

3.  Et  aiistui.it  me  i.\  srintTu  m  diisertlm.  ]  Dc- 
serlum  boc,  inquit  Alcazar,  est  genlilitasinculla 
et  deserla,  cujuscaput  erat  Roma,  quam  Joan- 
nes  hic  in  spiritu  vidit  per  mysticam  hanc  Spi- 
riitis  sancticonflagrationem,exdeserto  convci  - 
lendam  in  Paradisum  Dci.  Verum  dico  Jonnnem 
bic  sibi  posito  in  mentali  raptu,  vidcri  rapi  in 
desertum,tumutsignificelurBabylonisinteritus, 
quodindesertumsitconverteuda,  tum  ut  innua- 
lur,  viro  spiritali,  et  divino  Propbelae,  qualis 
erat  Joannes,  omncm  mundi  pompam  esse  iu- 
star  deserti  :  ut  intelligamus  innumeram  illam 
Ethnicorum  Romas  agentium  turbam,  eximiam 
uibis  slruclurnin  pnlntiorum  ,  lcmplorum,  ac 
curise  magnificentiam,  reipubl.  mirum  ordinem, 
leges  ct  politinm,  scnatus  splendorem,  caetera- 
qucomnin  viio  snncto  elcoelestibus  intcntoc- 
instnr  descrti  et  solitudiuis ,  quod  non  homi- 
num,  scdfernrum  ct  brulorum  est  babilaculum: 
ubi  nulla  pietatis  ct  verae  virlutis,  sed  lantuni 
pompae,  faslus  et  glorke  habetur  ratio,  quibus 
non  rosce,  scd  spinne  scelerum  omnium  innas- 
cuniur.  Quomodo  Diogenes  in  frequenti  urbe 
cuni  luccrun  inccdcus  aicbat ,  Se  qiuerere Iwmi- 
ncm ,  ncr  invcnire. 

Et  vidi  uulibbem  (  baec  est  Babylon,  ntpatet 

\.  •'.  |  mhimhi  SBPBB    BESTIAH   COCCtZIBAM,   PI.K- 
N  \M  EIOMINIBDS  ltl.VSPili.Ml  B,  BABBNTEM  CAPITi  SBP- 

iim,  kt  cobnua  dbgbm.]  Quseres:  QiKenani 
Ii.tc  beslia  ?  Primo,  Etibera,  Viegas  ct  alii  cen-i 
sent  hanc  bestiam  esse  diversam  a  bestia  cap. 
13.  1.  illaenim  similiserai  pardo.haec  estcoc- 
cinea  :  illn  significabal  Antichristum  .  b;ec  din- 
boliun  ejusque  regnnm  :  unde  vocatur  bestia , 
qusemii,  rt  nonesl,  quia  ante  Cbristum  eral; 
9ed  Christus  diabolo  hoc  regnum  ademit :  esi 
coccinea,  quia  diabolusest  draco  rufua  ct  satb- 
guioarius,  uti  dktum  cst  cap.  12,  .". 


1278  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

Secundo,  Alcazar  et  Suarez  3.  part.  lom.  2. 
disp.  59.art.  6.  sect.2.  etaliicensent  hancbestiam 
esse  eamdem  cum  illa  c.  13.  1.  eadem  enim  ibi, 
.Tque  ac  hic,  el  rursum  cap.  19.  19.  vocatur 
bestia,  quae  significatet  repraesentat  Antichris- 
iiiin  ;  unde  et  cap.  13.  asque  ac  liic,  diciturha- 
bere  capita  septem,  et  cornua  decem.  Anii- 
christum  dicilur  habere  septem  capita;  cjuia 
habuit  septem  tyrannos  prsevios  et  prodromos , 
<|nos  ipse  ultimo  loco  quasi  rexet  princepscon- 
scquitur.  Habuit  ergo  eos,  cuin  adhuc  nonexis- 
teret;  liabuil,  inquam,  non  quasipraesonles,  sed 
praevios,  quomodo  Christus  habuit  Prophetas 
quasi  praecursores,  figuras  et  lypos  suos,  iju 
iisquc  typice  fuitet  exstitit.  Varii  enimsunimodi 
liabendi,  inquit  Aristol.  in  Poslpraedicamentis , 
aeque  ac  exislendi.  Res  enim  dicitur  existere  , 
cum  ejus  exemplar,  imago,  typus  aut  figura 
exislit. 

Tertio,  alii  per  bestiam  accipiunt  coetum  sive 
congregationem  impiorum  ,  puta  hostium  ct 
persecutorum  Christi  et  Ecclesiae. 

Quarto,  alii  proprieperbcstiamaccipiunthunc 
mundum,  sive  saeculum  imperans  et  dominans, 
mundum,  inquam  ,  non  tam  physicum  ,  quam 
inoralemelTheologicum,bocestcomplexionem 
liominum  mundanorum  et  vitiosorum,  qui  ex 
vitio  nalurae  corruptae  student  honoribus,  deli- 
ciis,  opibus  et  pompis  mundi,  ideoque  suntsu- 
perbi,  avari,  luxuriosi,  impii.  Mundus  ergo  hic 
estregnum  infidelitatis ,  idololatriae,  superbiae, 
omnisque  peccati.  Huic  enim  insidet  et  praesi- 
det  Babylon  j  eique  propinat  vinum  suum  ex 
calice  aureo.  Hic  etiam  habet  capita  seplem,  et 
cornua  decem,  ut  mox  patebit.  Hae  omnes  sen- 
tentiae  eodem  tendunt,  etin  unum  idemque  con- 
spirant.  INammundi  hujus  sustentator,  et  quasi 
animaeum  dirigens,  movenset  agitans  esldia- 
bolus,  et  consequenter  Antichristus  diaboli  vi- 
carius  et  princeps.  Rursum  mundus  hic  non  est 
aliud  quam  coetus  mundanorum,  id  est,  homi- 
numfastuosorumet  vitiosorum,  qui  est  corpus 
politicum  diaboliet  Antichristi,  sicut  respublica 
estcorpus  civile  regis  et  principis.  Restia  ergo 
est  mundus,  sive  mundiregnum,  faslusetpom- 
pa,  in  quo  inequitat  Babylon,  id  est,  Roma  Eth- 
nica  et  impia,  mundi  impiorumque  domina. 
Haec  enim  praesidet  regno  diaboli,  ideoquesuper 
diabolum,  qui  impiorummultitudinemsustinet, 
et  quasi  animal  et  vegetat,  sedere  dicitur,  ut  ab 
eo  suslentari ,  regi  et  agitari  videatur.  Unde  bes- 
tia  haec  plena  est  nominibus  blasphemice;  quia  sua 
infidelitate  el  impiotate,  lam  vila  quam  voce 
blasphemat  Deum.  Rursum  vox  blasphemiae  est, 
quod  Roma  Ethnica  vocata  sifc,  et  vocarit  se 
aeternam  et  deam.  Ita  S.  Hieron.  Epist.  151.  ad 
Algas.  quaest.  11.  In  fronte,  ait,  purpuratce  me- 
retricis  scriptum  est  nomen  blaspkemice ,  id  est 
Iioince  ceternce. 

Objicit  Anglo-calvinista:  Babylon  haec  est  Ro- 
uia;  beslia  cui  insidet,  est  Antichristus.  Atqui 
illanon  insidel  bestiae  futurac  :  liaec  enim  noc- 
dumexislit  ;  sed  praesenti  etexistenli.  Ergojam 
praesens  est  Anticbrislus,  etreipsa  exislit :  frus- 
tra  ergoPapisiae  eum  futurNmexspectant.  Atqui 
alius  fingi  nequit  Antichristus  jam  existens  cui 
nomainsideat,  quam  Papa  ;  crgo  Papa  cst  An- 
tichrislus.  Verum  hoc  argumonto  paritcr  con- 
rludere  S.  Petrum  aliosque  primos  Pontilices  et 
Marlyres  fuisse  Antichristos.  Nam  et  hi  Papae 
fuorunt ,  quibusRoma  etRomana  Eeclesia  inse- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII. 

dit.  Rursum  Ronia  fuit  Babylon  tempore  S.  Joan- 
nis  :  ergo  si  bestia  cui  iusedit  erit  Anticbrislus  , 
isque  est  Papa,  soquitur  S.  Petrum,  Linum, 
Cletum,  Clementem,  etc,  qui  tempore  S.  Joan- 
nis  fuerunt  Papae  Babylonis,  id  esl  Romae,  fuisse 
Antichrislos',  quod  etiam  ipsi  dicere  horrenl, 
imo  cxsecrantur. 

Respondeo  ergo  bestiam  hanc  esse  ccetum 
impiorum,  ut  dixi;buicenim  insedit  el  praesedit 
Roma  Ethnica  tompore  S.  Joannis,  et  rursum 
insidebit  et  prassidebit  in  fine  mundi.  Quod  si 
omnino  contendas  bestiam  hanc  esse  eamdem 
cum  cap.  13.  ac  proinde  esse  Auiichrislum  , 
respondeo  id  hoc  sensu  verum  esse,  quod  Anti- 
christus  sit  caput  et  rex  impiorum  ,  ac  proinde 
ubi  est  corpus  impiorum,  ibi  censetur  quoque 
esse  ejus  capul,  puta  Antichristus.  Esto  eniin 
Antichristus  tempore  S.  Joannis  necdum  exis- 
teret  pbysice  et  personaliter,  uti  omnes  etiam 
haeretici  admittunt,  existebat  tamen  politice  et 
per  moralem  denominationem  ;  quia  scilicet 
ejus  corpus  politicum,  puta  coetus  impiorum, 
existebat,  etquiaipsiusvicariiet  prodromi,  qui 
lniic  corpori  praesidebant  iliudque  regebant  , 
existebant.  Hi  nempe  erant  Nero,  Domilianus, 
Trajanus,  Decius,  elc.  qui  typum  et  vices  ge- 
rebant  Antichristi  nascituri ;  fecerunt  enim  et 
inchoarunt  idipsum,  quod  Anticliristus  facturus 
ct  perfecturus  est.  Rursum  vereet  proprie  dici 
nequit,  quodRomaetiam  Ethnicain  fine  mundi 
insidebit  ipsi  Anlichristo;  nam,  ut  diceturv.  16. 
Antichristus  odio  persequelur,  ac  per  decem 
suos  reges  evertet  et  comburet  Romam.  Itaque 
non  alio  sensu  dici  potest  quod  Roma  Elhnica 
insideat  besliae,  et  bestiahaec  sit  Anlichristus  , 
quam  hoc,  quod  nimirum  Roma  insideat  coetui 
impiorum,  cujus  caput  erit  Antichristus,  qui 
tempore  S.  Joannis  et  etiamnum  censetur  esse 
per  mysticam  et  moralem  dcnominationem  ; 
sicutrex  absens  dicitur  esse  praesens,  mandare, 
loges  condere,  cum  parlamentum  quod  vices 
regis  gerit  est  praesens,  mandat,  et  leges  con- 
dii.  Conslat  enim  ex  dictis  c.  11.  8.  Antichris- 
tum  tbronum  regni  suicollocaturum  nonRomae, 
sed  Hierosolymae.  Sicut  ergo  Romana  Ecclesia 
noquit  dici  Babylon,  ita  nec  Papa  ei  praesidens 
dici  potest  bestia,  puta  Antichristus  :  potius 
Calvinus  dicendus  est  Antichristus,  ac  Babylon 
vocanda  Ecclesia  haeretica  ,  qualis  modo  esi 
(Jenevensis,  et  Anglicana ,  in  qua  mira  dogma- 
tnm,  statuum,  rerumque  omniumest  confusio. 
Atque,  ut  alia  laceam,  primum  caput  Ecclesiae 
Anglicanae  deformatae  fuit  Henricus  VIII  Rex , 
laicus,  et  sex  uxorum  vel  vir,  vel  maritus.  Huic 
in  boc  Ecclesiae  primatu  successit  filius,  non 
vir ,  sedpuer  Eduardus.  Puero  Eduardo  succes- 
sit,  non  mas,  sedfemina,  puta  ejus  soror  Elisa- 
belh ,  etc.  An  non  haec  Babylon  ?  an  non  haec 
regni  et  Ecclesiae  confusio  ?  QuaB  astas  ,  quod 
saeculum  poslerorum  haec  religionis  probra  , 
haec  Ecclesiae  propudia  non  admirabitur  ?  non 
obstupescet?  imo  quis  exstitissein  orbecredet? 
Juslus  es,  Domine,  et  rectum  judicium  tuum, 
ut  qui  caput  Ecclesiae  a  te  constitutum  agnos- 
coro  noluerunt,  illudque  indignis  litulis  lace- 
lantet  proscindunt,  acephali  sint ,  imo  excae- 
cati  et  excordes,  laicos,  pueros,  feminas,  etc 
capita  religionis,  fidei  et  Ecclesiae  sibi  consti- 
luant,  utipsi  ludicrum  hocce  idolum,  quodsibi 
finxerunt,  venerentur  ct  colant.  Miscuisli  enim 
eis  spirilum  erroris  et  verliginis ,  ut  credant 


COMMKNTAKIA  IN  APOCALY 

mendacio,  co  qttod  charilatem  verilati»  non  re- 
ceperint,  utsalvifierent.  Sed  usquequo,  Domine, 
ikiii  misereberis  errantium,  Imo  deceptorum  ? 

COCCINEAM.  ]  Dicilur  bestia  liaec  coccinea,  non 
mulier  illi  insidens,  nt  palet  ex  gcnere  neulro 
quod  csl  in  Cra?co :  ail  cnim  tuu  ufoy  yvmum  /■/-. 
y/jv  E7rt Svjpiov  xoxxtvev,  quia  beslia,  id  est  mundus, 
regio  Bpleudore  et  faslu  triumpbat :  coccus  eniiu 
et  purpura  sum  vestis  regum  et  priocipum. 
Mitcr  Alcazar  :  Coccinea,  inquit,  eslveslis  ru- 
bea  ,  id  e»t,  crueuta  sanguine  Martyrum.  Erat 
enim  liac  bestia  colore  pardi,  ut  dixi  c.  13.  2. 
sed  liic  dicitur  coccinea,  quia  aspersa  sanguine 
Marlyrum.  Coccus  ergo  hic  nonad  delicias,  nee 
ad  fastiun  pcrlinenl  ,  sed  caedis  etinlernccionis, 
quam  in  Christi  agnis  fecerat,  est  argumentum. 
Verum  prior  expositvo  estverior.  Esto  enim  bes- 
lia  esset  pardus  <"t  pardicolorc,  ioducitur  lamen 
liic  ut  ve&tila  et  induta  cocco,  ad  significaadum 
cjus  opes,  luxum  et  fastum.  Nam  moxmulier 
illi  insidens  pariter  diciiur  curcumdata  purpura, 
rt  coccino ,  cl  inauratu  auro ,  et  lupide  prelioso, 
rt  margaritis  t  haUcns  poculum  aureum  in  manu 
sua.  Quaeomnia  non  ad  caedem,  sedad  fastum 
<t  pompam  pertinent. 

Habemtem  capita  septem,  ET  CORNUA  DECEM.  ] 
Quasnam  haec  sint  dicet  v.  9.  Insulse  et  impie 
Kemnitius  in  Examine  Conc.  Tridentini  part.  2. 
pag.  18  (  I  50.  Uinc  probare  contendit  non  csse 
septem  Sacramenta  in  Ecclesia  Christi,  sed  to- 
lidem  esse  in  Ecclesia  Anticbristi.  Nam  bestia, 
inqtiit,  Apocal.  17.  vocalur  Sacramenlum,  quae 
septemhabebaicapila  :  ergo  septenarius  nume- 
rus  Sacramentorum  pertinet  ad  bestiam,  id  est 
ad  Antichristum.  Sed  apage,  blaspbeme,  qui 
Sacramenta  Christi  et  Ecclcsiae,  ac  consequcn- 
ter  BaptismumetEucharistiam(quae  luipse  fate- 
ris  vere  esse  Sacramenta,  quacque  Catliolici  inter 
septem  Sacramenta  ponunt  prima  el  praecipua  ) 
nsseris  esse  capita  hesliac.  Adde  S.  Joanncs  non 
dicit  seplcm  capita  esse  septem  Sacramenta  , 
sed  esse  unum  Sacramcntum  besliae  :  quod  ma- 
gis  congruit  Lulbero  ,  qui  unum  lanlum  posuit 
Sacramentum  ,  et  plura  signa  Sacramculalia. 
Denique  S.  Joannes  seplem  haec  capita  inler- 
pretatur  esse  seplem  reges  ,  non  septem  Saci  a- 
menta.  Sacramentumergobesti»,  liic  idemeat 
quod  mysterium  .  sive  aicana  significatio  bes- 
tiaj  ,   non  aulem  Sacramenlum  proprie  dictum. 

l\.     ET    MULIER    ERAT    CinCUMDATA    PURPUHA    ET 

coccino.  ]  Describitur  bic  mundana  gloria  , 
luxus  et  opes  quibus  superbiebat  Iloma  Ethni- 
ca  ,  instar  mcretricis  ,  quaa  auro  et  gemmis 
veslita  superbe  incedit.  Quare  imperite  ajquc  ac 
pctulanlcr  lU-za  ccnsci  boc  nomine  el  veste  no- 
lari  Cardinales  EceleaisB  Cliristianae  ,  hieosque 
lioc  carmcn  \iiulenlum  maledicus  intorquet*! 

SiMiiiviros  quicunupic  Pnlres  radhnto  galero 
CoBBpicis  ,   el  robfO  syrmala  longa  logx  ; 

-Sanc  rabra  viilcs  sancloruni  aode  virorum  , 

El  mcrsa  insonti  lota  crnorc  inadcnt. 
Aut  memor  istoruni  qu.x  celet  crimina  vcstis  , 
llro  doniinis  justo  tacta  pudorc  rubct. 

Ita  impurussycopbantaomnessibisimilt\sputat , 
omnibus  suam  Candidam  et  Audebertum  affri- 
carc  COliatur.  Quam  lia-c  falsa  sint  et  indocla 
palel  cx  paulo  anle  dictis. 

lvw  rato  u  «o.  ]  Ita  legendum  cum  Romanis  , 
licct  Gruica  jaui  babcant  ^^j-mwji!  ^mi,  iii 
est  inaurata  auro;  ulrumque  eodem  tendit,  sed 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XVII.  1279 

Romana  lectio  est  significantior:  significat  enim 
fucum  liujus  mulieris  ,  q.  d.  Non  erat  vestita 
veroetsolido  auro  ,  sedauri  lantum  superficie 

(i  cxtcrna  specii; ,  pula  vcstita  eral  auro  ,  id  6f4 
auricbalco  ,  si\caic  inaurato.  Ila  Alcazar. 

Autpotius  id  ad  luxuin  et  fastum  referendum 
videtur ,  q.  d.  Ila  splendide  fuit  veslita  ,  ut  non 
auro  simplici  ,  sed  inuurato ,  id  cst  duplici ,  or- 
naretur  :  soleni  enim  aurifices  in  re  magaifica 
aurum  vulgare  cooperireet  inaurare  auropree- 
stanti  el  fulgenti.  Id  exiguni  sequentia,  (juae  do- 
cenl  eam  insiqicr  gemmis  et  niargaritis  fuisse 
circumcinclam,  praeseriim  ,  quia  mulieres  pro- 
prie  non  inauranlur ,  sed  earum  vestes.  FJndc 
iion  recte  dicilur  ipsa  inaurala  auro  ,  sed  bene 
vestiia  inaurato  auro  :  civitas  vero  recle  deau- 
rata  auro  dicilur  cap.  J8.  1G. 

HABENS  POCULUM  AUHF.LM  I.N  MANl'  sla  ,  1'LE.NL'M 
AHOMINATIOM.  ET  lMML.NDITIA  FOHNTCATIONIS.  ]  PO- 

culum  aureum  est  mundana  felicitas  ,  imperii 
majestas  ,  lerror  et  splcndor  ,  opumqUe  et  re- 
rum  omnium  abundantia,  sub  cujus  specie  , 
illecebra  et  pompa  lioina  Pagana  suam  idolola- 
triam,  suaque  vitia  oninibus  gentibus  propina- 
vil.  Alludit  ad  Jerem.  51.  vers.  7.  Culix  aurcus 
Babylon  in  manu  Domini  ,  inebrians  omnem  tcr- 
ram  :  de  vino  ejus  bibcrunt  Gcntes  ,  et  idco  com- 
mota?  sunt.  Sed  ibi  calix  notat  supplicium  ,  gen- 
libus  aliis  per  Habylonios  irrogandum  :  undeest 
in  manu  Domini.  Hic  vero  notat  culpam  ,  puta 
propinalioncm  idololatriae  et  scelcrum  :  undeest 
in  manu  meretricis  ,  puta  Babylonis.  Sic  enim 
meretrices  exlerna  specie  et  pompa  in  convi- 
viis  ,  per  calices  aurcos  el  gemmcos  ,  perque 
epulas  splendidas  et  maguificas  dementant  ama- 
sios,  uli  Cleopatra  demenlavit  Anlonium  ;  de 
cujusin  conviviis  luxu  et  pompa  vidcre  est  Pi i— 
niuni  lib.  9.  vers.  35.  el  Plutarclium  in  Anlonio, 
qui  intcralia  ait  de  Clcopatra  vcniente  ad  Anlo- 
niuin  :  Manacit  per  omncs  rumor  Venercm  ,  ad 
sututem  Asia  ,  vcnire  ad  Bacchum  comcssatum  , 
addiique  Anlonium  ab  ea  inviiatum  ,  ad  magni- 
ficentiam  convivii  obslupuisse  ,  ac  risisse  sttas 
cmnae  sordes  et  ruslicitalem.  Plinius  vero  referi 
eam  sponsione  cum  Antonio  de  mauniliccnliu 
conviviiconccrtassc,  dieque  dicta  duos  unioncs 
per  manus  Orientis  regum  sibi  tradilos  prolu- 
lisse  ,  aeslimalos  sexccnlies  scsteiTiiim  ,  bocest 
duodeciescentiesmillibus  1'liilippicorum,  unui»- 
que  ex  eisacelo  hquatum  absorpsisse  ,  cumqoe 
secundum  liquarc  et  absorbcre  pararcl  ,  pro- 
hibitam  fuisse  a  L.  Plancio  ,  dicenle ,  eant  jam 
magnificeniia  vicisse  Anlonium.  IFunc  postino- 
dum  Augustus  capta  Clcopalra  in  duos  divisum  . 
Vencris  auribus  in  Panlbeo  lloince  appcndit.  l)c 
conviviorumetcompotalionum  barum  luxu  vere 
dixit  Seneca  : 

Vencnum  in  auro  bibimus. 
El  Poeta  : 

Nulla  aconila  bibuntur 
Ficiilibus  :  tuncilla  lime ,  cum  pocaia  bobmi 
Gemmata  ,  et  lato  Selinum  ardebil  ii  auro. 

Alitcr  Ilicron.  Prado  in  P/ccb.  23«  Sl.  Poculum  , 
iiiquit,  quod  meretriz  Babylonia  aliis  prasbuii  . 
cst  poculum  datnnatorum,  q.  d.  Damnavit  eos 
ad  mortcm  eo  quod  nollent  secum  Eornicarij  id 
est  idola  colere,  Sic  enim  Jeremke  25.  vers»  17. 
IsaUe  51.  17.  <i  alibi  calix  significat  damnatio- 
ncni  ct  vindictam.  Verum  (jx  dictis  liquet  cali- 


SO  COMMENTARIA  IN  AFGCAL1 

ceni  liic  aliter  sumi ,  scilicel  pro  deliciis  el  cul- 
pis  ,  non  pro  damnaiiono  et  pcenis. 

Pi.enim  ABOMINATIONE  ET  IMlfUNDITIA.  ]  Allndit 
ad  inerelrices  ei  veneficas,  quae  in  calice aureo 
propinant  sua  pbillra  amasiis.  Philira  eniin  ve- 
nelicaruni  fiunt  excineribusbufonum,  ranarum, 
serpentum  ,  aliarumque  rerum  immundarum  et 
abominandarum.  Tropolog.  notantur  haeretici  et 
similes  ,  qui  sna  eloquentia  et  verborum  lenoci- 
niis  suos  errores  ,  moresque  iinpios  audiloribus 
propinant  et  instillanl. 

5.  Et  in  fronte  ejus  nomen  scriptum  :  MYSTF.- 
rium  ,  baryi.on  magna  ,  mater  fornicationum  et 
abominationum  TEiiR/E.  ]  Arahicus  :  Et  nomcn 
scriplum  super  fronlem  ejus  ,  id  est,  mysterium 
Rabylonis  matris  fornicariorum  ,  et  immundorum 
cordibus  ,  qui  de  tcrra  sunt.  Alludit  ad  lupanar 
et  fornices  ,  in  quibus  cellae  meretricum  nomina 
inscribebanlur ,  uti  docct  Tertull.  lib.  de  Pudi- 
eitia  :  U 'bi ,  inquit ,  proponelur  tibcraiitas  ista '.' 
sub  ipsis"  iibidinum  januis  ,  sub  ipsis  tibidinum  li- 
tulis.  Et  clarius  Seneca  controvcrs.  1.  Merelrix  , 
ait,  vocalaes,  incommunilocostetisti,superposilus 
est  cetix  tum  tilulus.  Porro ,  si  plane  impudens 
aut  famosa  esset  merelrix  ,  non  tantum  in  cella , 
sed  in  fronte  nomen  et  elogium  scriptnm  prae- 
ferebat.  Docet  id  Scneca  loco  citato  :  TSomen  , 
inquit  ,  luum  pependit  in  fronte  ,  pretia  slupri 
accepisli ,  el  manus  qum  diis  datura  erat  sacra  , 
'  apturas  tulit.  Idem  ex  Martiali ,  Tertull.  et  Ju- 
venali  docet  Durandus  lib.  1.  Variarnm  cap.  2. 
Talis  hic  a  Joanne  inducitur  Bahylon  ,  quae  pu- 
blice  fornicala  est ,  et  in  fornicationibus  ,  id  est 
idololalriis,  suis  gloriaia. 

Gestat  ergo  haec  merelrix  nomcn  suum  mys- 
ticum  in  fronte  .  sicut  Aaron  gestabat  nomen 
Dei  in  fronle  ,  quo  significatur  eam  puhlice  pro- 
iiteri ,  et  jaclare  se  esse  cultricem  Jovis  et  deo- 
rum  ,  eorumque  errores  ,  pariter  ac  vitia  et 
scelera ,  seciari  et  propagare  ,  ideoque  Chris- 
tum  et  Christianos  eis  ohsistentes  persequi  usque 
ad  necem  ,  ut  sequitur. 

Mysterium.  ]  Hoc  non  esl  nomen  mulieris  , 
uti  pulavit  Pannonius  ,  sed  a  Joannequasi  per 
parenthesin  intcrjicilur  ,  ut  excilet  adverlen- 
liam  nostram ,  utquememinerimus  nomenmu- 
lieris  quod  sequilur,  non  esseproprium  illius, 
sed  figuratum  et  mystice  exponendum.  Unde 
vers.  7.  vocal  Sacramentum  mulieris  ,  id  est  , 
quid  typice  significet  mulier.  Sic  et  cap.  11.  8. 
deJcrusalem  dixit  :  Quos  spiritualitcr  vocatur 
Sodoma. 

Babylon  magna.  ]  Hoc  est  nomen  meretricis , 
id  est,  Romae  Ethnicae ;  idque  primo ,  quia.,  si- 
cut  Bahylon  colehat  Bel  sive  Baal ,  ejusque  cul- 
tum  propagavit  in  alias  gentes  ,  eliam  Judseos  : 
iia  fecitolim,  et  rursum  faciet  in  fine  mundi 
Roma  Ethnica. 

Secundo,  quia,  sicul  Bahylon  erat  receptacu- 
lumet  confusio  omnium  gentium  ,  ac  conse- 
quenter  omnium  idolorum  etvitiorum,  ita  et 
Iioma  Elhnica.  Audi  S.  Leonem  serm.  in  feslo 
Apostolorum  Pelri  elPauli,  de  Roma  :  Cum  pene 
omnibus  dominaretur gentibus ,  omnium  genlium 
serviebat  erroribus  ;  et  magnam  sibi  videbalur  as- 
sumpsisse  religionem  ;  quia  nuliamrespuebatfal- 
sitatem.  Hinc  omnium  deorum  templa  erant 
Iiornae,  ac ,  ne  cujus  obliviscercntur,  tandem 
aedificaruot  Pantheon,  id  est,  omnium  deoruni 
tiinplum  ,  quod  quasi  orbis  miraculum  ex  om- 
uibus  veteris  Romae  lemplis  solum  exstat ;  ac  iu 


PSIN  S.  JOANSIS.  Gap.  XVlT. 

honorem  B.  \  irginis  el  Sanctorum  omnium  Deo 
eonsecralum  est.  Merilo  ergo  vocalur  maler 
fornicationum ,  id  est  ,  errorum  et  idolorum  : 
quia  ea  quasi  mater  fovcbat  et  propagabat. 

Tertio,  sicut  Babylon  Iuxu,  opibus  et  gloria 
erat  inclyta,  orbisque  domina  ,  ita  et  Roma  Eth- 
nica. 

Quarlo,  sicut  Babylon  Judaeos,  ita  Roma  Eth- 
nica  Christianos  persecuta  estet  occidit,  etrur- 
sum  perscquetur  et  occidet  in  fine  mundi  ;  erit 
enim  tunc,  utifuit  olim,  caput  idololatriae  om- 
nisque  abominalionis.  Unde  scquitur :  Et.  vidi 
muticrcm  cbriam  desanguine Sanctorum.  Pulchre 
S.  Hier.  lib.  2.  contra  Jovin.  in  fine  :  Ad  le,  ait, 
loquar  ,  quce  scriplam  in  fronle  biasphemiam 
Chrisli  confessione  deiesti  :  urbs  potens,  urbs  or- 
bis  domina,  urbs  Apostoii  voce  laudala.  Inlerpre- 
lare  vocabulum  tuum  :  Roma  aut  forliludinis  no- 
men  est  apud  Grctcos  {  «™  tou  paeiv,  id  est  valere, 
esse  forlem  ac  robustum  )  aul  subtimilatis  juxlu 
Ilcbrtvos  (i\  rad.  enim  tt}~\rum,  id  est,  altus 
fuit,  dicitur  Roma,  quasi  dicas,  Allitudo,  su- 
blimitas  ,  celsitudo)  serva  quott  diceris.  Virtus 
excelsam  te  faciat ,  non  voluplas  humilem.  Mate- 
dictionem  quam  libi  Satvalor  in  Apocalypsi  com- 
minatus  cst ,  potens  effugcre  per  pccnitentiam  , 
habens  exemplum  Ninivilarum.  CaveJovinianino- 
men ,  quod  de  idolo  derivatum  cst.  Squalet  Capi- 
lolium  ,  tcmpla  Jovis  et  ceeremonice  conciderunl , 
cur  vocabulumejusel  vitiaapudte  vigeant?  Adhuc 
subregibus,  ct  sub  NumaPompilio  facilius  majo- 
rcs  tui,  Pylhagorcv  continentiam ,  quam  sub  Con- 
sutibus  Epicuri  luxuriam  susceperunl. 

Sicul  ergo  in  Script.  saepe  res  figurata  accipit 
nomen  figurae,  ut  cum  Chrislus  vocalur  David, 
Salomon,  Zorobabel,  etc.  ita  hicRoma  vocatur 
Babylon,  et  hoc  est  quod  dixit ,  mysterium.  Plu- 
res  analogias  Romae  et  Bahylonis  ex  S.  Augusl. 
et  Orosio  recensui  1.  Petri  h.v.  13. 

MATERFORNicATiONUM,]id  est,  idololatriae,  su- 
perslitionum  et  scelerum.  Alludit  ad  virgines  et 
sponsas  Babylonias  ,  quae  nupturae,  prius  pros- 
lituebant  se,  et  pretium  inde  colleclum  offere- 
hant  Veneri,  utejus  ope  auspicatas  inirent  nup- 
tias,et  bonos  nanciscereniur  maritos,  ilaque 
sua  fornicatione  colebant,  et  quasi  sacrifica- 
bantVeneri,  uti  docuiBaruc  6.  hl. 

6.  Etvidi  mulierem  ebriam  desanguine  Sanc- 

JORUM,  ET    DE    SANCUINE  MARTYRUM  JeSU.  ]  Nam , 

lil  canit  Prudenl.  Peristephanwn  hymno  11.   de 
immenso  sanguine  Martyrum  Romaeeffuso. 

Non  contentus  humum  celsae  inlra  moenia  Romae 

Tingere  juslorum  caedibus  assiduis  : 
Janiculumcum  jam  madidum,  fora,  rostra^  Saburram 

cernerel  eluvie  sanguinis  effluere. 

Idem  fiet  iri  fine  mundi  cum  Roma,  ad  paga- 
nismum  rediens,  Christum  et  Chrislianos,  ac 
rnaxime  Ponlificem  persequetur ,  expellet  vel 
occidet,  utpatetex  hoc  loco ,  elc.  18.  v.  20.  et 
ultim. 

Manehunt  tamen  fideles  Romae ,  uti  manse- 
runt  in  perseculione  Decii  et  Diocletiani;  ac 
(  onsequenter  manebit  Ecclesia  Romana  et  Pon- 
tificatus  Romanus  :  et  Pontifex  erit  Episcopus 
urbis  Romae  ,  licet  exul  et  expulsus.  Nec  enim 
Gentiles  eum  episcopalu,  multo  minus  pontifi- 
eatu  suo  deponere  aut  privare  poterunt.  Pari 
modo  cum  Pontifices  resederunt  Avenione  in 
Erancia  per  70  annos  ,  vocabantur  tamen  et  re- 
vera  erant  Episcopi  urbisRomae.  An  aulem  Pon- 


COMMEYIAHIA  1N  APOCALY 

lifex  cum  consensu  Eccleswe  pontificatumbonia 
iu  aliam  urbein  transferre  possit,  si  Ecclesiae 
nccessitas  id  posceret ,  uti  censent  bellarm. 
Suarez  loco  cilato,  et  alii,  disquirere  non  est 
prassentis  loci. 

ET  MIRATUS    SUM  CUMVIDISSEM  ILLAM,  ]  tam  VC- 

sanam,  tamque  furentcm  in  Christianos,  tarn- 
que  ebriam  sanguinc  Sanclorum.  IWirsum  mi- 
ratus  sum  mulieris  habitum  ,  scilicet  quod 
insideret  bcslice  seplemoipili,  et  habenti  cornua 
decem,  ea  pompa  et  titulo  quem  paulo  antedes- 
cripsi,  non  inielligens  quid  ha-c  omnia  signili- 
carent  et  portenderent.  Unde  angelus  b;ec  ei  ex- 
plicat,  ut  niirari  dcsinat. 

7.  Etdixitmiiii  angelus:  Qvare  miraris  ?  Ego 

DICAM  Tllil  SACRAMENTUM  MULIERIS  ,  ET  RESTI.K 
QUVE  PORTAT  EAM  ,    QU/E    II  ARI.T  CAPITA  SF.PTEM,  ET 

CORMCA  decem.  ]  Sacrumcnl ttm  esl  mysterium,  ut 
dixi  v.  5.  q.  d.  Explicabo  libi  lianc  mulieris  vi- 
sionem  mysticam ,  putaquid  mulier  baec  mys- 
lice  signilicet  et  reprsesentet. 

8.  BESTIAj  QUAM  \IDISTI,  FUIT  ET  NON    EST  ,  AS- 
CKNSURA  EST  DE   ARYSSO  ,  ET    1N    INTERITUM  IUIT.  ] 

Dixi  v.  3.  i)estiam  banc  csse  regnum  mundi  et 
diaboli ,  sivc  diabolum  in  mundo  quasi  regno 
suae    impietalis  dominantem.    Ante    Christum 
crgo  hsec  bestia  erat :  quia  in  mundo  domina- 
batur  impietas  et  diabolus.  Sed  Christus  hoc 
regnum  sustulit,  et  alligavit  diabolum,  uti  au- 
diemus  c.  20.  3.  Hoc  esl  quod  ail  Chrislus  :  ISunc 
princeps  hujus  mtindi  cjicietur  foras ,  Joan.  12.  31. 
Scd  in  Dne  mundi  rursum  bestia  hcec  ascensura 
estde  ubysso.  Alludit  ad   id  quod  dc  bestia   hac 
dixit  c.  13.  1.  scilicei  eam   prodire  ex  abysso, 
si?e  ex  niari.  q.  d.  Bestia  liaec  est  instar  dra- 
conis  velceti,  qul  nunc  e  mari  caput  et  dor- 
sttm  allollit,   nunc   rursum  in  illud  se  totum 
demergit,  tertio  iterum  emergit  et  ascendit. 
Sic  cnini  diaholus   ejusque   rcgnum   et  potes- 
las,   puta    regnum  infidelitatis  et  impietatis, 
magna  ex  partc  snblatum  est  a  Christo.  Licet 
enim  adhuc  multis  dominetur,  tamen  si  ejus 
potestas  et  dominium  praesens  compareiur  cum 
prceterito   quod  habuit    ante  Chrislum ,    exi- 
guum  el  quasi  nullum  censcbitur;  sed  in  fine 
rnundi rursum  quasi  ascendetde  ahysso,  quando 
Lucifer  alligatus  in  infcrno  solvetur,  regnuin- 
que  nnmdi  rccipid .,  ct  omncin  suam  vim  ac  fu- 
rorem   per  Antichrislum  rn    homincs  exeret. 
\  i  iuni  habcbit  icmpus  modicum  sui  regni ;  nam 
uiox  rursuni  cum  Anlichristo  in  abyssum  mer- 
getur,ef  in  inleritum,  cl  in  gcheniiam  il)it;  ita 
Ambros.  Beda,  Aretas,  Vicgas  ,  Ribera  et  alii. 
Quocirca  Grseca  mox  addunt,  *ui  nap*&,  et  adcst. 
Unde  Vatablus  vcrtit,  bcstiam  qtue  erat,  et  non 
est ,  ci  tamen  cst ,  q.  d.  Bestia  hasc  erut ,  id  esi, 
luit:  scd  jam  non  cst ,  id  esl  non  apparct;  cst 
tamen,  quia  in   abyssum  demersa  vivit  tnin- 
fcrno  :  unde  in  Hne  mundi  rursum  prodibit,  et 
osicndct   se.  Quocirca  Blblia  Regia  et  Aretas, 
pro  ™?t;>,  id  est,   adest,  legtint  nxptext, id  est, 
aderit.  Censet  Alcazar  hac  phrasi,  fuit  ct  non  est, 
altudi  ad  Bsecb.  -il-  13.  ubi  pro  Grma  in  Ilcbraeo 
«•Bl,  ]"  javan,  quod  teste  s.  iiicr.  signilicat  cst  et 
itati t st,t\uo vidcturnoiari Graecorum  inconstan- 
tia,  non  Ingeniorum  modo,  sed  ei  fastus  ac  poten- 
i.;c.  Rursum  hac  phrasi  fttit  et  non  est,  significa- 
lur  brovilas  dui-aliouis,  ait  Maldon  in  Nolis. 

i  i  MinAiu  >tuii  homines  bbstiaht,  qu.e  erat,  et 
>o>  est,  ]  vidcnlcs  cam,  qiue  quasi  dcmcrsa  in 
Sfbysso  cl  cxslincla  vidcbalur  ,  rursum   subilo 

COU.N!  I..     \    LAPIDE.       IOM.    X. 


1'SIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII.  1581 

emergere  ,  el  ascendere  cum  tanta  polestatc, 
fastu  el  pompa.  Admiralio  enim  ,  ait  Arislot.  ex 
eo  provenil,  quod  videatur  effectus  novus  cu- 
jus  non  videtur  causa.  Ita  mirantur  homines 
lerrcni  mundi  honores  ,  opes  et  delicias,  quia 
majora  quse  in  ccelis  sunlnoncognoscunl;  sicut 
pueri  mirantur  nuces,  poma  etcrepundia  sua  , 
quia  delicias  virorum  non  gustarunt:et  rustici 
mirantur  casas  suas  stramiucas,  et  pecora  . 
quia  palalia  ,  el  templa  ,  ac  domos  urbanas  non 
viderunt.  Ex  adverso  docli  et  sancli  nihil  in  ter- 
rismirantur,  quia  omnia  vident  esse  cxilia,  in- 
firma  ,  caduca  ,  brevia  pras  ca'leslibus  ,  divinis, 
immensis  eUcternis.  becte  Pctrarcha  :  Sapienli 
nihil  cst  inopinabilc ,  sttdto  omniasunl  imprceme- 
ditatu.  Ita  Cyrus  ,  aitXenophon,  nihil  admira- 
batur  ,  sed  omnia  sub  se  quasi  parva  el  subdiia 
despiciebat,  docebatque  principes  nihil  admi- 
rari.  Illi  enim  cum  excelso  sint  animo,  et  quasi 
in  rertim  culminc  positi,  omnia  pncsc  parva  et 
vulgaria  arbilranlur  ,  ideoque  indigna  quae 
magni  sestimentjquibusquementemel  animum 
afligant.  Vere  Iloratius  : 

Nil  admirari  prope  rcs  est  una,  Numici  , 
Solaque  quaj  possit  facere  et  servare  beatiun. 

In  ccelis  mente  habitans  despicit  hoc  lerraj 
punctum  ,  dicitque:  O  quam  exigui  sunt  morta- 
lium  iermini !  O  quam  cxigui  mortalium  animi '. 

9.  Et  iuc  est  sensus,  qci  iiaret  saimemiam.  ] 
o)0-  o  vo-j;  v/wt  eo-fW  ,  id  est,  liic  latet  intellcctus 
qui  habet  sapientiam ,  scilicet  arcanam  et  recon- 
diiarn.  q.  d.  lloc  aenigma  besliae  et  mulieris  sa- 
piensest,  et  sapienter  a  Spiritu  sancio  adin- 
vcntum  ad  arcanas  rcs  significandas  :  itaque  in 
ea  lalel  magna  sapientia,  magnaque  mysleria. 
y\lii  vcrtunt:  Htc inens adverlat  quo3  Itabet  sapicn- 
liam;  vovs  enim  proprie  mentom  significat ;  sig- 
nificat  tamcn  quoqtie  sensum  seu  tnteilectum, 
ut  cuni  Apostohis  ait  1.  Cor.  \h.  15.  Psallam 
spiritu  ,  psullum  et  mcnle ,  groece  voi ,  id  est  , 
sensUj  intelligentia,  idest,  intclligibiliter,  utalii 
scnlire  et  inlclligere  possint  id  quod  psallo. 

Septem   caimta   septem   montes   sokt  ,   SCPER 

QIOS  MOLIEB  SEUET  ,  ET  REGES  SEPTEM  SUNT,  ]  q.  (1. 

Septem  capita  significant  primo  ,  septem  mon- 
tes;  secundo,  septcm  rcges.  Inscptcm  monlibus 
patet  dcnotari  Iiomam  ,  de  qua  canit  Virgil. 
Ceorgicon  2.  in  fine. 

Scjlicet  el  rerum  facla  esl  pulcherrima  Roma  , 
Septem  qna  una  sibi  muru  circumJedit  arccs. 

EtSibyllalib.  2. 

Romoe  scptcm  vertices  liabenlis  mngnx  diviliaeperibunl, 
Irrigalie  multo  ignea  llamma  Vulcani. 

Et  Ilorat.  in  carm.  saccul. 

Dii  quibus  seplem  placuere  colles. 

El  Ovid.  lih.  1.  Trist. 

Sed  quae  de  leptem  lolum  circumspicil  orbem 
Monlibus  .  Imperii ,  Koina  ,  Ueumqae  locus. 

ii  Terlull.  Apologct.  53.  lpsos,  ait ,  Quirites,  ip- 

sam  vcrnaatlam  scplcm  colliutn  plcbeni  convenio. 
Ll  Claudian.  in  Pancgyr. 

Quajseptcm  scopuiis  zonas  imitatur  Olvmpi, 
Armorum  lcgumque  polens  ,  qu.e  fundil  in  omne» 
Imperiom. 

Porro  hi  septem  lloms  collcs  sunt.  Primus,  Ca- 
piioliuus  si\c  Tarpetus;  secundus,  Palatinus , 

iu  quo  exstant  ruinae  palaiii  magni  Neroniani; 


161 


1282 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII. 


lerlius',  Gaelius ,  in  quo  sita  est  basilica  Latera- 
uensis,  quae  fuit  estque  prima  totius  orbis;undc 
ii  in  fronlispicio  lioc  carincn  inscriptum  litlcris 
uncialibus  legimus  : 

Miincro  Papali  simul  et  datur  Impcriali , 
Quoil  sim  cunctarum  mater  capul  Ecclesiarum. 

Hic  enim  est  prisca  sedes  Papac,  qui  in  hac 
Ecclesia  accipit  possessionern  e|)iscopatus  Ro- 
niani ,  et  consequenter  annexi  ei  pontificatus 
totius  orbis.  Quarius,  Esquilinus,  in  quo  emi- 
net  templum  B.  Virginis  Majoris ,  cujus  dedi- 
catio  celebratur  5  Augusli  sub  nomine  B.  Vir- 
ginis  ad  Nives,  ob  miraculum  nivis  quaelocum 
templo  designavit  sub  Liberio  Papa.  Quinlus  , 
Viminalis,  in  quo  exslat  locus  martyrii  S.  Lau- 
rentii,  in  ejus  Ecclesia  quac  Panisperna  cog- 
nominalur.  Sextus  ,  Quirinalis  ,  qui  hodie  a 
duabus  ingenlibus  statuis  marmoreis  Alexan- 
dridomantisBucephalum,  quarum  unam  sculp- 
sit  Phidias,  alleram  Praxileles  ,  vocatur  Monle 
cavallo.  Septimus,  Aventinus,  in  quo  sunt  tem- 
pla  S.  Sabinae,S.  Alexii,S.  Sabae:  Romulus  enim 
ambitu  urbis  Romae  lantum  complexus  est  duos 
colles,  Capitolinum  ct  Palatinum  ;  tertium,  Cae- 
lium  scilicet ,  eversa  Alba  adjecit  Tullus,  Esqui- 
liasque  (qui  quartus  est)  auxit:  quintum,  scili- 
cet  Aventinum,  pro  advenis  adjunxit  Ancus 
Marcius:  sextum  etseptimum,  scilicct  Quirina- 
lemetViminalem,  addiditServius  Tullius  VI  rex 
Romanorum.  Quin  et  poslea  tres  alios  ambitu 
urbis  complexi  sunt,  scilicet  Janiculum  trans 
Tiberim,  in  quofertur  crucifixus  esse  S.  Petrus; 
Vaticanum,  in  quo  sepultus  est  S.  Petrus,  in 
ejus  basilica  quac  est  orbis  miraculum  :  etPin- 
cium  ,  in  quoextathodie  templum  S.  Trinitatis, 
et  monasterium  Religiosorum  S.  Francisci  de 
Paula  ;  ita  Barthol.  Marlianus  in  Topographia 
urbis  Romae,  lib.  1.  c.  U.  Quare  licet,  cum  haec 
scriberet  Joannes,  Roma  plusquam  septemcol- 
lesmuris  suis  complecteretur  ,  tamen  ab  eo  ex 
prisco  nomine  vocatur  Septimontium  :  quia  sub 
regibus  septem  tanttim  erant  in  urbe  montes  , 
sive  colles ,  singuli  singulis  diis,  uli  nunc  sin- 
gulis  Sanctis,  dicati  et  consecrati. 

Nota  :  Haec  septem  capita  repraesentant  duo  : 
primo,  septem  Romae  montes  jam  dictos  ;  se- 
cundo,  septem  reges,  de  quibus  sequilur.  Sunt 
enim  haec  septem  capita  non  mulieris,  sedbes- 
tiae  ,  sivemundi,  id  est,  regni  impietatis  et  dia- 
boli,  qui  in  eo  rex  est,  regnatque  per  suos  mi- 
nistros.  Quare  minus  recte  Arabicus  vertit : 
Septem  capila  sunt  septem  montes}super  quce  mu- 
tier  seclel ;  hi  sunt  septem  reges  ;  quasi  septem 
capita  ,  et  septem  montes,  non  aliud  sint  quam 
scptem  reges. 

10.  QUINQUE  CECIDEnUNT,  UNUS  EST,  ET  ALIUS 
NONDUM  VENIT:  ET  CUM  VENERIT,    OPORTET   ILLUM 

hbeve  tempus  manere.  ]  Primo  Andreas  Ceesar. 
Septem,  inquit,  capita  et  montes  sunt  septem 
monarchiae  et  regna  :  primum  Assyriorum  in 
Ninive  ;  secundum  Medorum  in  Ecbatanis  sub 
principeArbace;  tertium  Chaldaeorum  in  Baby- 
lone  ;  quarlum  Cyriin  Susis ;  quintum  Alexan- 
dri  in  Macedonia  ;  sexlum  Augusti  et  Imperato- 
rum  in  Roma  antiqua;  septimum  Constantini  in 
nova  et  Chrisliana  Roma.  Consequenter  seplem 
regessunt,  primus  Ninus  ,  secundus  Arbaces, 
tertins  Nabuchodonosor,  quarlus  Cyrus,  quin- 
tus  Alexander,  sexlus  Auguslus,  septimusCons- 
tantinus,  Verum  hic  montes  cum  regibus  con- 


fundit,  qui  distinguendi  sunt,  ut  dixi.  Ad  hacc 
Constantinum  fidelem  et  Ecclesiee  quasi  nutri- 
tium,  ponit  intcr  capita  bestiae.  Quocirca  idem 
Andreas  ex  S.  Irenaeo,  aliter  communi  more 
computat  hos  septem  reges ,  eo  modo  quem 
mox  referam. 

Secundo,  Victorinus:  Quinque  reges  ,  inquit, 
qui,  cum  haec  scriberet  Joannes  ,  ceciderant, 
id  est,  morlui  erant,  sunt  Vespasianus  ,  Titus, 
Galba,  Otho ,  Vitellius:  sextus  qui  jam  est  el 
rcgnat ,  est  Domitianus.  Septimus  qui  necdum 
venit,  estNerva;  quia  hi  post  Neronem  usquc 
ad  tempus  quo  Joanncs  hacc  scripsit,  regna- 
runt.  Sedquid  faciunt  haeo  ad  Antichristum,  cu- 
jus  lempora  omnibus  totisque  hisce  capilibus 
dcscripsitS.  Joannes  ? 

Dico  ergo  hoc  septem  reges  significare  col- 
leclionem  tyrannorum,  qui  septem  aetatibus , 
sive  saeculis  regnarunt  in  mundo,  sive  in  regno 
iinpietatis  et  diaboli,  atquefidcles  et  Ecclesiam 
persecuti  sunt.  ItaRichard.  Ambros.  Beda  et  alii, 
etpatetex  sequentibus.  Ait cnim  Joannes  quin- 
que  transiisse,  sextum  adhuc  superesse,  sepli- 
mum  exspectari  et  regnaturum  per  breve  tcm- 
pus.  Primus  ergo  rex  est  Cain  cum  gigantibus 
aliisque  similibus,  qui  fideles  et  pios  persecuti 
sunt,  prima  mundi  aetate  ,  quae  fuit  ab  Adam 
usque  adNoe,  etdiluvium.  Secundus  est  Nem- 
rod  cum  fabris  turris  Babel,  in  secunda  mundi 
oetate  quae  fuit  a  Noe  ad  Abraham.  Tertiussunt 
reges  Sodomae,  et  Pharaones  iEgypti  ante  Mo- 
sen  in  tertia  mundi  aetate,  quae  fuil  ab  Abraham 
ad  Mosen.  Quartus  sunt  impii  reges  Israel  el 
Juda  cum  aliis  similibus,  qui  vixerunt  a  tempo- 
re  Mosis  usque  ad  capttvitatem  Babylonicam  , 
quacfuit  quarta  mundi  aetas.  Quintus  suntChal- 
daeorum  reges  ,  utNabuchodonosor ;  ac  Asiae  el 
Syriae  ,  ut  Antiochus  Epiphanes,  aliique  a  capti- 
vitate  Babylonica  usque  ad  Christum,  quae  fuit 
quinta  mundi  aetas.  Sextus  sunt  Imperatores 
Ethnici  Romani,  item  Saraceni,  Turcae,  aliique 
qui  a  Christo  usque.  ad  Anlichristum  fuerunt, 
sunt  et  erunt.  Unde  de  eo  dicitur  hic  :  Unus 
adkuc  est.  Septimus  est  Antichristus,  qui  venlu- 
rus  est,  et  per  breve  tempus  ,  puta  tres  annos 
cum  medio ,  regnabit;  ita  Gagneius,  Ribera  et 
Viegas ,  qui asserit  hanc  esse communemexposi- 
tionem.  Accedit  et  Richard.  cum  suis,nisi  quod 
ipse  quartamaetatem  consignet  a  Mose  ad  Davi- 
dem,  quando  fuerunt  Balaam,  Balac  ,  Moabitae, 
Idumaei  ,  Philistaei ,  et  similes  hostes  populi 
Dei ,  pula  Israelis;  quintam  vero  consignat  a 
Davide  usquead  Christum. 

Alludit  ad  primos*Babylonis  quee  bestiae  insi- 
det,  id  est  Romae,  reges.  Hi  enim  numero  fue- 
runt  septem,scilicetRomuIus,  NumaPompilius, 
Tullus  Hostilius  ,  Ancus  Marcius  ,  Tarquinius 
Priscus  ,  Servius  Tullius  ,  Tarquinius  Super- 
bus. 

Perperamergo  Anglo-calvinista  per  hos  sep- 
tem  reges  accipit  septem  regimina  Romae: 
primo  enim,  inquit,  rexerunl  eam  Reges  ;  se- 
cundo,  Consules;  tertio,  Dictalores  ;  quarto, 
Decemviri;  quinto,  Tribuni ;  sexto,  Imperato- 
res  tempore  S.  Joannis ;  unde  de  iis  ait :  Unus 
est ;  seplimo  Papa  ,  de  quo  dicit :  Oportet  iltum 
breve  tempus  manere ;  quia  post  centum  annos  a 
Constanlino  Roma  eversa  est  a  Genserico  et 
Wandalis,  ac  rursum  a  Totila.  Unde  de  eodem 
subit :  Bestia  autem,  quce  erat,  et  non  est ,  q.  d. 
seplimus  ille  rex  Papa ,  qui  venerat et  erat  quoad 


COMMENTARIA  IN 


orlumel  ongmem  poleslatis  per  ccnium  annos 
a  Conslantino  :  et  non  est,  quia  opioione  homi- 
niim  cxsiinelus  videlurper  invasionem  harharo- 
inm  :  llaec,  inquit,  beslia  octavus  est,  et  e  septem 
illis  ;  quia  posl  Gcnsericum  Papa  imperium  et 
papalum  resumpsit ,  eUjuasi  rcvixit. 

Verum  haec  et  hisloriae  et  texlui  repugnanl. 
Nec  enim  Dictalores  successere  Consulibus, 
quasi  ordinarii  Romae  gubernatorcs,  sed  iis  ad- 
dili  sunlquasi  extraordinarii,  qui  lempore  gra- 
v  is  helli  et  periculi  eam  tutarcntur.  Similcs  fuerc 
Decemviri.  Trilnini  quoquc  plcbis  fuerunl  pa- 
troni,  cum  Consules  urbem  regerent.  Secundo, 
sub  Genscrieo  ctsi  Roma  vastata  sit,  pontilicatus 
tainen  non  fuit  exslinclus  ;  imo  S.  Leo  mansit 
Pontifc.x,  cumque  reveritus  Gensericus  a  tcm- 
plis  maiiuni  absiinuit,  ac  mox  Roma  discessit, 
moxqueS.  Leo  ita  et rempuhl.  ct  Kcclesiamadmi- 
uislravit,  ut  vix  eo  inajor  et  gloriosior  Pontifex 
deinceps  exliteril.  Falso  ergo  de  papatuet  Papa 
dicitur  :  Oportet  illum  breve  tempus  rnanere,  cum 
jam  manscrit  per  1600  annos  ;  el  illud  ,  Beslia 
quce  crat ,  et  non  est.  Semper  enim  papalus,  in 
quantacumque  Genserici  et  Totilae  vastationc, 
permansit.  Tertio,  falsum  est  quod  decem  reges 
besliaj  ,  id  est  Papae,  odient  fornicariam  ( idest 
Romam)  ,  eamque  evertent  el  concremahunt; 
quod  tamen  de  decem  bestiae  regibus  dicitur 
v.  16.  Quis  enim  Papa  unquam  curavit  per  re- 
ges  vel  principcs  Romam  everti  et  comburi  ? 
quis  unquam  Papa  cum  Agno,  i(l  est ,  cum 
Christo,  pugnavit,  et  ah  eodem  devictus  est? 
Ouarlo,  perperam  commiscet  haereticus  bes- 
liam  cum  scplcm  rcgihus,  cum  ab  iis  distincla 
ct  diversa  sil,  uli  palet  ex  lextu,  et  mox  clarius 
patebit.  Hisce  crgo  principiis  ejus  eversis,  ruit 
cjus  conjectura,  quam  ipse  demonstrationem 
csse  censet,  eslque  talis  :  septimus  hic  rex  est 
Antichristus.  Atqui  scptiinus  hic  rex  est  Papa  : 
Papa  cnim  succcssit  regi  sexlo,  id  est,  Romanis 
linpcratoribus.  Ergo  Papa  est  Anlichristus.  Mi- 
nor  enim  est  falsa  ;  manel  enim  Papa  cum  Ro- 
mano  Impcratore,  el  uterque  simul  manchilus- 
quc  ad  Antichrislum :  non  ergo  Papa  succcssit 
linperalorihus  in  Imperio  Romano,  sed  cum  iis 
simul  consislit,  uli  jam  vidcmus  Sereniss.  Ferdi- 
uandiiin  cssc  Inipei  atorem  Romani  Imperii ,  et 
s.  D.  N.  Paulum  V.  Ecclesiac  RomaiKc  essc  Pon- 
liliccm. 

Moral.  sicut  Dci  nomcn  esl  Jehova  ,  hoc  est, 
<Jui  cst,  vel  ego  sum  qui  sum,  Exodi  3.  14.  et  c  6. 
v.  3.  ita  crealuroj  et  hominis,  praesertim  im- 
pii,  nomen  est  :  Qui  non  cst.  Secundo  ,  Dei  no- 
nicn  cst  :  Qui  fuit ,  ct  cst ;  hominis  et  hestioe  : 
Qui  fuit ,  ct  non  cst.  Terlio,  Dei  nomen  est  : 
I  uil,  cst,  cril;  homiuis  ,  Rabylonis  ct  tcmporis, 
Non  crit  amplius,  c.  10.  v.  6.  Sic  ct  de  diabolo 
dicitur  Job  18.  15.  Socii  ejut  qui  non  est ,  id  esl, 
socii diaholi,  ait  S.  Grcgor.  16.  Moral.  11.  Quijam 
non  est  :  quia  d  summa  csscntia  recessit,  ct  quasi 
ad  non  esH  intcndit ,  cx  quo  scmi  l  ul>  eo  </«(  vere 
tst  cccidit ,  quiq  be&e  i  sse  pi  rdidit. 

11.    ET  BESTIA  Ql'.E  EIUT,  F.T  NON   EST  ".    ET  IPSA 

061  av.v  est,  id  csl,  ipsa  est  oclavum  capul  besli;e 
erat  cnim  una  bestia  ,  scd  septen  habebat  ca- 
pila  )  ;  unde  Gra?ca  hahcnt,  cl  ipsc  octavus  cst , 
Miliccl  rc\  :  hac  cnim  capila  signilicant  rcges. 
I  i  de  sei'tem  est.  ]  Scnsus  cst,  q.  d.  Diaboius  , 
<|ui  cst  bssc  bestia  ,  distinctus  cst  a  septeui  hes- 
ti;c  capilibus,  idcst,  regibus  jam  nominatis,  et 
lanien  de  septem  cst:  quia  ipse  inomnibus  scp- 


APOCALYPSIN  S.  JOANXIS.  Cap.  XVII.  1283 

tem  quasi  memhris  et  subditis  suis  ,  regit  ct 
doiiiinalur ,  ac  contra  Ecclesiam  dimicat,  eam- 
que  divcxal.  Favet  Arahicus,  qui  verlit :  Et  bes- 
tia  quoi  crat ,  et  non  est ,  est  etiam  angelus  e  sep- 
tem  :  et  est  in  inlcritum.  Unde  et  sequilur,  quod 
decem  alii  reges  potcslatcm  acceperunt  una 
hora  post  bestiam :  quia  bestia  primariam  habet 
potcstalem :  reges  antem  ah  ea  quasi  secundi 
sunl. 

Rursum  heslia  lucc  cst  mundus,  sivc  regnum 
impietatis  el  peccati  :  huic  enim  praesidet  dse- 
inoii  quasi  monarcba  ;hoc  regnum  oclavumest, 
quia  dislinctum  a  singulis  septem  regibusjam 
diciis:  ctiamene  seplcm  est,  quia  in  omnibus 
scptcm  exislit,  qnasi  totuin  in  suis  partibus 
quibus  conllalur  ct  inlcgralur. 

Terlio,  Prosper  in  Dimidio  tcmporis  cap.  8.  et 
Ilaymo:  Bcstia,  inquiunt,  est  Anlichrjslus  ,  hic 
iinus  cst  e  septem  capilibus,  id  est,  rcgibus  uti 
jam  dixi;  et  lamen  oclavus  esl  :  quia  ipse  non 
tantum  particulariserit  rex,  uli  caeleri,  sedprin- 
ecps ,  Imperalor  et  quasi  monarcha  omnium 
praecedentium ,  el,  ut  ait  Ilaymo,  septies  am- 
plius  doniinabilur  ac  pcrscquelur  Ecclesiam  , 
quam  reliqui  omnes  superiores  tyranni,  qui  Ec- 
clesiam  variis  temporibus  et  saeculis  sunt  per- 
secuti. 

Moraliter  ,  nota  -b  qua  erat ,  el  non  cst.  Hoc 
cnim  est  epillictum  impiorum  ,  eoruni(pie  mor- 
tis  ct  interilus  periphrasis.  Sic  regi  Tyri  inten- 
tat  Dcus  Ezech.  28.  19.  NihiU  factus  es ,  et  non 
cris  inperpeluum.  Quidquid  ergo  fuerit  homo,  si 
homo  1'uilet  vila  functus  est,  fuit,  ctnon  est.  Al 
Deus  qui  est  a.  etwsolus  habcl  immoitalilatcm, 
cnjus  rcgnum  estregnum  omnium  s;Eciilorum, 
pioinde  ejus  nomenest:  Qui  est,  et  quicrat,  et 
quivenlurus  esl ;  cap.  1.  8. 

Aliter  Alcazar  ,  cujus  explicationem  recensui 
cap.  13. 

1*2.  ET  DECEM  COa>UA  QVM    VIDISTI  ,  DECEM     BE- 

cessint.  ]  Alcazar  pcr  decem  rcges  accipit  po- 
Ivarcliiam  ,  sive  multitudiiiem  Scnatorum  Ro- 
iii;e,qiii  ad  vindiclam  de  Roma  tot  Marlyrum 
effectrice  suinendam,  juslo  Dci  judicio  ad  Cliris- 


luin  conversi  per  S.  Pctrum,  Paulum,  Alexan- 
ihum  ct  alios  Poutifices,  Romaj  ethnicismum 
damnarunt,  cl  pro  viribusextirparunt,anle  reli- 
quias  Martyrum  vcnerabundi  prociderunl ,  imo 
seipsos  marlyrio  pro  fide  Christi  ohluleruni : 
iliupie  tandem  Romam  igue  cliaritalisChristi  ac- 
ccndcrunt  et  concremarunt.  Hcec  piasunt  el  in- 
gcniosa,  sed  myslica. 

Secundo,  Amhros.  Ticon.  Bedaet  alii  passim, 
uli  dixi  v.  1.  per  Babyloniam  lianc  mcretri- 
cem  accipiunt  coelum  omniuni  impiorum;  pci 
deccm  cornua  accipiunl  omnia  regna  rcgihus 
inipiis  subjecla,  de  (piibus  dicilur  :  Ili  odicni 
fornicariam  ;  quia  fovendo  et  adjuvando  impio- 
inni  mulliludinein  conlra  Cliiistum,  eam  Ca- 
cienl  obnoxiam  cruciatibus  senipilcrnis  ,  quod 
in  re  csl  odire  ,  eliamsi  in  niente  cl  affcclu  eo- 
riiui  vidcalur  essc  amor  ct  amare  ,  uti  fuse  ex- 
plicat  Gagneius.  Veruin  hie  seiisiis  alienior,  im- 
proprius  et  durus  csl ;  quis  enim  dicat,  v.  g. 
Deciumet  Diocletianum  odivisse  homamet  Ro- 
nianuin  Inipeiiimi ,  illannpie  concremasse  .  el 
carnes  Romaaorum  mandueasse,  cum  idolola- 
triam  et  impietatcm  Rouianoium  adjuvcrunt  el 
propugnarunt ? 

Tertio.planeet  genuine  Ansclm.  Anshcrt.  Hay  - 
mo  ,  Richard.  Ribera  cl  Vicgas  ,  per  decem  cor- 


1284  COMMENTARIA  IN  APOCAEY 

mia  accipiuntdecem  regesquieruritinorbe  sul) 
finem  mundi,  quasi  orbis  domini,  cum  veniet 
Anticbristus  ,  qui  Roinae  et  Romano  Imperio 
erunl  subjecli ,  aut  certe  cx  co  prodibunt,  et  in- 
videntcs  Romae  lantas  opes  ct  gloriam,  cjus 
jugum  cxculicnt,  camque  invadcnt,  vastabunt 
d  concremabuni.  Ex  bisce  tres  Antichristus 
bcllo  superabit,  mox  reliqui  seplcmci  subdcnl, 
unusquc  omnium  rcx  ct  monarcba  evadet,  uti 
palet  ex  boc  vcrsu  et  v.  16.  juncto  cum  Daniel. 
7.  24.  Eslque  communis  Patrum  et  Interpre- 
tum  scnsus  el  tradilio  ,  uti  ait  S.  Hicron.  Da- 
nicl.7. 

Hinc  patet  hos  decem  reges  divcrsos  fore  ab 
illis  scptem  ,  qui  pcr  septem  cornua  rcpraesen- 
lali  sunt  v.  9.  illi  enim  tempore  praecedent 
Anlichristum  :  hi  aulcm  dccem  erunt  tempore 
Antichristi.  Unde  dicuntur  nondum  potestalem 
accepisse,  sed  eam  accepluri  postbestiam  una 
liora,  id  est,  brcvissimo  tempore. 

Post  bestiam.  ]  Legit  Intorpres  graece  /^ra  tb 
inpiov;  alii  legunt  ysrat  9ou  &i»ptou,  id  est  cum  bes- 
tia  :  utrumque  verum  ,  scilicct  post  bestiam  , 
quia  eam  seqnentur  ;  cum  bestia,  quia  ei  parc- 
bunl;  ita  Ribcra.  Queenam  sit  haec  bestia  dixi 
versu  3. 

14.  Hi  cum  agno  pugnabunt  ,  puta  cum  fide- 
Jibus  et  populo  Christiano ,  qui  sunt  subditi 
Agni,  scilicet  Christi  :  et  agnus  vincet  illos,  ] 
quia  cum  Antichristo  quem  sequentur,  a  Christo 
delurbabuntur  in  larlara. 

15.  AQUjE  quas  vidisti  ubi  meretrix  sedet  ,  PO- 

1'ULI   SUNT,   ET  GENTES  ,  ET  L1NGU.E  ,  ]    q.  d.  Aquae 

quas  vidisti  significant  omnes  gentes  et  populos 
quibus  Roma  imperabit ;  quae  proinde  in  unius 
Romae  ,  utpote  suae  hcrae  elorbis  dominae,  obse- 
quium  ,  vanitatem  el  idolorum  supcrslitionem 
pedibus  ibunt. 

16.  Hi  odient  fornicariam,  scilicet  Babylonem, 
id  esl  Romam;  et  carnes  ejus  manducabunt.  ] 
Est  hyperboie,  q.  d.  Ea  rabie  Romam  ct  Ro- 
manos  invadent ,  ut  videantur  eorum  carnes 
voraluri.  Similis  est  Job  19.  22.  Quare  perse- 
quimini  me  ,  et  carnibus  meis  saturamini  ?  Et 
psal.  26.  2.  Dum  appropiant  super  me  nocentes  , 
ut  eclant  curnes  meas.  Unde  sequilur :  Et  ipsam 
igni  concremabunt. 

17.  DEUS  ENIM  DEDIT  IN  CORDA  EORUM  ,  UT  DENT 

regnum  suum  besti^e  ,  ]  id  est  diabolo ,  Anti- 
cbristo  ,  tyrannidi  et  impielati.  Deus  dedit ,  non 
immissive,  sed  primo  permissive,  laxando  sci- 
licet  frena  eorum  ambiliosaevoluntati,  quaesine 
Dei  pcrmissu,  imo  concursu  generali,  in  acturn 
exire  non  potuisset.  Secundo,  objective,  immit- 
tendo  scilicet  eis  cogilationem  deRoma,  quod 
sit  superba ,  dives  ,  dignaque  expugnatu ,  ac  fa- 
cile  expugnabilis  ob  scelera  ejus  quce  Deus  velit 
punire ;  idque  ad  hoc,  ut  faciant  quod  placitum 
cst  illi ,  ul  scilicet  peragant  judicium  et  vindic- 
tam  in  Babylone ex  decreto et  senlentia  Dei  exer- 
cendam  :  Donec  consummentur  verba  Dei,  quae 
^cilicet  Deus  praedixit  per  me  hic  ,  et  per  Da- 
nielem  cap.  7.  et  c.  11.  deconsummationeurbis 
etorbis,  q.  d.  Donec  consummetur  excidium 
plenum  urbis  etorbis. 

Graeca  nonnulia  addunt :  Et  ut  consentiant , 
sive  habeant  sententiam  unam  et  voluntatem  de 
Roma  expugnanda.  Verum  lioc  satis  innuiturin 
sequentibus. 

Nota  :  Ex  boc  loco,  cl  Danielis  7.  24.  certum 
est  fore  deccm  reges  in  orbe,  cum  veniet  Anli- 


PSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  XVII. 

cbristus,  e  quibus  ipse  tres  prnelio  vincet;  niox 
reliqui  septem  lerriti  ei  se  subdent.  Rursum 
ccrium  cst  bosce  decem  reges  cversuros  el  con- 
cremaluros  Romam  ;  sed  dubium  est  an  id 
facturi  siut  ante  Anticbristum  ,  an  sub  Anti- 
cbrislo,  ita  ut  Anticbristus  eversurus  sil  Ro- 
mam  ,  et  parilerRomanum  Imperium  pcr  hosce 
reges. 

Primo  Francisc.  Suarcz  3.  p.  tomo  2.  disp.  59. 
art.  6.  sect.  2.  ccnset  incerium  esse  an  Roma- 
num  Imperium,  etmultomagis  an  Roinana  urbs, 
evertcnda  sint  anleAnlicbrislum  ,  an  peripsuin 
Anlicbristum. 

Sccundo  ,  Ribcra  ct  Viegas.hie  ccnsent  ante 
Anticbristum  evcrtenda,  idque  pulant  sc  de- 
monstrare  cx  eo  quod  Roma  hic  dicatur  evcr- 
tendaa  deccmregibus:  ergo  antc  Anlichrisliim  ; 
nam  Antichristus  veniens  slalim  debellabit  tres 
regcs  ct  occidet,  utlanlum  scplem  restent,  qui 
sponte  ei  se  subdent.  Cum  ergo  sub  Antichrislo 
lanlum  fuluri  sint  septem  reges  ,  sequitur  tunc 
Romam  non  essc  evertendam,  scd  ante  cuin 
nimirum  in  orbe  erunt  decem  reges.  Haec  sen- 
tenlia  est  probabilis  ,  eamque  secutus  sum  2. 
Tbessal.  2.  9.  cique  favere  videtur  S.  Hieron.  in 
Daniel.  7. 

Verum  reexactius  considerala  ,  perspeciaque 
tota  acolulbia  Apocalypseos  ,  ac  Danielis,  con- 
trarium  mihi  nunc  videlur  probabilius,  scilicet 
Romam  et  Romanum  impcrium  cverlenda  esse 
non  ante  Antichrislum,  sed  ab  Antichristo  per 
decem  reges  ei  jam  subjectos. 

Probatur  primo  ,  quia  Daniel.  cap.  7.  reccn- 
sens  seriem  monarchiarum  docet  quod  ,  sictit 
Chaldaeorum  monarcbia  eversa  est  i\  Pcrsis , 
Persarum  a  Graecis,  Graecorum  a  Romanis  ,  ila 
Romanorum  Imperium  evertelur  ab  ipso  Anti- 
christo. 

Secundo.quia  communis  Doclorum  sententia 
est,  Romanum  imperiumesse  ullimum  et  dura- 
turum  usque  ad  fmemmundi;  nec  lanlum  Doc- 
lorum  recenliorum  ,  sed  et  Patrum  communis, 
tesle  S.  Hieron.  in  cap.  9.  Danielis  ;  heec  esl  tra- 
ditio  ,  eaque,  ul  videtur  Apostolica  :  ergo  non  a. 
dccem  regibus,  sedab  Antichrislo  in  fine  mundi 
evertelur.  Confirmatur,  quia  Daniel.  c.  7.  v.  8. 
et  24.  vidit  cornu  parvulum  ,  quod  designat  An- 
tichristum,  interdecem  cornua  ,  idest,  decem 
reges  ,  oriri  ex  beslia  quae  designat  Romanum 
Imperium.  Ergo  orietur  Antichri'stus  exRomano 
lmperio.  Stabil  ergo  illud  usque^ad  ejus  adven- 
tum ,  et  ab  eo  everletur.  Rursum  ,  cum  hoc  loco 
mulier  ,  id  est  Roma  ,  dicatur  insidere  eidem 
bestiae  habenti  haec  cornua  dcccm ,  sequitur 
Romam  dominaturam  Romano  lmperio  et  dc- 
cem  regibus  ,  donec  a  cornu  parvulo  ,  id  est , 
Anlichristo  ex  eo  oriente ,  per  decem  reges  ei 
rebellantes  evertaluretconcremetur,  uti  dicitur 
hic  v.  16. 

Tertio,  quia  id  exigit  acolulhia  Apocalypseos. 
Haec  enim  dividitur  in  duas  parles  :  prior  usque 
ad  caput  undecimum  ,  conlinet  et  enarrat  sep- 
tem  sigilla  libri  signati ;  posterior  a  cap.  unde- 
cimo  usque  ad  finem,  continet  conlenta  ipsius 
libri.  Jamsigilla  continentea  quae  praeiredebent 
tempus  Anlichristi;  libervero  continet,  illa  quae 
fient  lempore  Antichristi.  Ergo  cum  haec  duo 
cap.  17.  et  18.  contineanturin  ipso  libro  signalo, 
sequitur  ea  speclare  ad  ipsum  Anlichristum  , 
ejusque  tempus. 

Respondel  Ribera   esse  hysterologiam  ,    sive 


COMMKNTARIA  IN  APOCALY 

perlurbatum  ordinem.  Haec  enim  duo  cnpiia  , 
sivc  lioc  Babylonis,  id  est  Romtc  ,  excidiuin 
rectoordine  poncndum  esse  antcrius , nimirum 
c.  9.  v.  13.  in  luba  sexla  angeli.  Verum  baechisle- 
rologia  nimis  dura  esl  ct  praepostera  :  perlurbat 
cnini  lotuui  A|>ocalypscos  ordinem.  Addc  sic 
ipsa  sigilla  libri  fore  longe  majora  ct  copioaiora 
ipso  libro  :  denic  enim  hasc  duo  capila  et  alia 
qmeeodem  speetant,  relinques  exiguam  libri 
mnteriam.  Itaque  ut  in  acoluihia  Apooalypseos 
cviicnius  lumc  hyslcrologiam  ,  el  heec  incom- 
inoda  non  parva  ,  dicendum  esi  haec ,  uli  el 
piacedenlia  ,  a  cap.  undcciino  et  deinccps  , 
spectare  adipsum  Librum  signatum ,  et  conse- 
quenler  ad  Lempora  Aniichristi.  Sicenim  plana 
cvadit  tota  scrics  Apocalypscos.  ConfirmaUir  , 
(|uia  angelus  unus  cx  iis,  qui  cap.  praecedcnii 
visi  sunt  Joanni  babere  phialas  ct  plagas  no- 
viasimas,  hac  dc  Babylonis  (excidio  revelavit 
.loanni  :  crgo  hoc  jpsum  porlinel  ad  plagas  or- 
bis  ultimas. 

Quarlo,  quia  liic  v.  12.  et  13.  dicunlur  lii  dc- 
cem  reges  poteslalem  accepisso  post  bcstiam  , 
i'l  polestatem  suam  besliae,  id  csl  Anlichrislo  , 
iradidisse  :  acdeinde  de  iisdem  subditur  v.  16. 
Hi  odient  fornicariam  ct  ipsam  igne  concrcma- 
bunt ,  quasi  poslerius  id  sit  futurum. 

Quinlo,  quia  cap.  praeccdcnli  in  pliiala  scplimi 
augeli  ait  Joannes  :  Et  Babyton  magna  venil  in 
memoriam  ante  Deam  ,  dare  illi  calicem  vini  in- 
dignationis  irceejus.  Klhoccap.  17.  calicem  liunc 
cnarrare  incipil.  Krgo  planc  signiflcat  posl  scp- 
lem  phialas  et  plagas  novissimas  ,  fore  hoc  Ba- 
bylouis  excidium.  Iioc  enim  apte  ultimo  quasi 
loco  scrvatur  :  quia  cril  gencralc ,  eritque  quasi 
plaga  lotius  orliis ;  eo  quod  jpsa  eril  orhis  do- 
mina ;  ac  proinde  ca  cxcisa,  orhis  cxcisus  vi- 
dcbitur.  Conflrmatur  ,  quia  id  valdc  congruet 
genio  et  scopo  Anlichristi ,  ut  niinirum  ipse  rex 
llierosolymae  et  Juda-orum  ,  pugnas  contra 
Clirislum,.  regni  el  Kcclesiae  ejus  nictropolim  , 
puta  Romam,  evcriat.  Hoc  enim  ipse  summis 
votis  optahit,  ut  regnuin  Christi  delevisse  vi- 
deatur.  Sicul  ergo  Anlichrislus  Chrislo,  Judaei 
Christianis  ,  Ilierosolyma  Rouue  opponitur:  ila 
Anlichrislus  Christum,  Chrislianos  ,  Roniam  , 
cjusque  pontificatum  aholere  salagel  :  utijam 
salagunl  cjus  prodromi  Calvinistaj  ,  aliique  hae- 
retici. 

Sexto,  id  docent  Palrcs.  Terlull.  libr.  adSca- 
pulam  cap.  2.  Clirislianus  ,  ail,  nuttiusest  hostis , 
ncdum  lmperaloris ,  quun  sciens  d  Deo  suoconsti- 
tui ,  necesse  cst ,  ut  ct  ipsum  dirigat  et  revereatur, 
ct  konorct ,  et  salvum  velit  cum  toto  Bomano  Im- 
perio  ,  quousque  sctculum  slabil  ;  tamdiu  enim 
stubit  :  Theodor.  in  Daniel.  7.  docct  Antichris- 
tum  ex  Romano  Lmperio  prodiiurum,  et  contra 
ip8umpugnaturum.  s.  HieronymusinDaniel.  11. 
sic  ait  de  Antichristo  :  Et  brackia  pugnantis  po- 
puli  Romani  expugnabuntur  ab  eoet  contercntur. 
Laclant.  lih.  7.  cap.  15.  et  25.  docet  Anlichris- 
lum  Impcrium  Romanum  cversurum,  illudque 
ah  Oocidente  in  Asiain  translaturum  :  Cujus  , 
inquit  ,  intcritu  mundus  ipse  lapsurus  est.  Rur- 
sum  :  Itcs ,  inquit,  ipsadcclaral  lapsum  ruinam- 
que  brevi  fore,  nisi  quod  incolumi  urbc  lioma  niliil 
istis  videtur  esse  mctucndum.  At  vero  cumcapul 
illudorbis  ceciderit,  ct  ?»?*  esse  arperit  (quodSi- 
bylta:  csse  aiunt)  quis  dubitcl  venissc  jam  fuum 
rebtts  humaniS orbique  terrurum?  S.  Chrysostom. 
homil.  t\.   in  cpist.  2.  ad  Thessalon.  Sicut  ,  nit , 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVII.  1285 

rcgnum  Mcdorum  a  liabytonits  deslructum  est , 
l',abylunioru?n  a  Pcrsis,  Versurum  dMacedonibus  , 
Macedonum  d  Iwmunis  ,  ita  el  regnum  Homano- 
iiiiil  ab  Anlichristo.  Errant  crgo  :  scd  sponte  et 
fraudulenler ,  heza  ac  harciici,  dum  docentdu- 
fecisse  Romanuin  Imperium,  ut  ex  eo  probent 
venissc  jam  Anlicln  istuni ,  eumque  cssc  Roma- 
nuin  Ponlificem  ,  quem  errorem  fusius  cl  elli- 
cacius  confutavi  2.  Thessal.  2.  v.  3.  In  hanc 
senlenliam  impingit  et  Alcazar  hic ,  sedinco- 
gilpnleret  alio  fundamento.  Contendit  enim  dc- 
fccissc  Romanuui  Impcrium,  ut  ex  <•<>  probet 
hac  non  csse  intclligcnda  de  Anlichrislo,  deque 
Romae  ct  Romani  Imperii  excidio  in  Qne  inundi, 
sed  de  excidio  Romee  Ethnicaj  ,  sive  ethnicismi 
pcr  chrislianismum  suh  Constantiuo  ,  dc  quo 
jam  saepius  dixi. 

Ad  argumeutum  Riberae  Respond.  etsi  Anti- 
chrisius  tres  rcgcs  sit  debellalurus  ,  non  lamcn 
conslal  an  eos  sil  occisurus.  Daniel  enim  ait 
lanium,  quod  cos  humiliahit,  id  cst  suhjugahit. 
El  esto  eos  occideret ,  eorum  regna  aliis  sihi 
amicis  aul  suhditis  tradet,  ilaulposteum,  aeque 
ac  anle  ,  sinl  dcccm  reges.  ld  patel  cx  co  quod 
hcstia  c.  13.  1.  quae  significat  Antichrislum ,  di- 
cilur  haberedecem  cornua.id  esi,  dcccm  regna 
et  reges.  Rursnm  ex  eo  quod  hic  decem  reges 
dicunlur  polcstatcm  acccpisse  j>ost  hestiam  ^  \d 
est ,  post  Anlichrislum.  Eril  ergo  Antichristus 
monarcha,  ct  rex  decem  regnorumel  rcgum 
orhis,  ac  per  cos  quasi  vassallos  suos  invadel  et 
evertet  Romam.  Non  enim  apparet  quomodo 
decem  reges  toto  orbe  dispcrsi  conspiraluri  sint 
in  unius  Romaa  excidium,  nisi  quia  suberuni 
uni  monarchaj,  pula  AnlicbrislO,  ah  eoque  di- 
rigenlur  ad  Romaj  sibi  invisae  excidium  ;  idquc 
insinuat  hic  Joannes  ,  cum  causam  excidii  Ro- 
maj  afferens,  subdit:  Dcus  enim  dedit  incorda 
corum  ut  dent  regnum  suum  besliai ;  Romie  ergo 
el  Romani  imperii  inlerilus,  signum  erit  nou 
prsevium  ,  sed  simultaneum;  non  adventantis, 
sed  praesentis  Anlichristi.  Jungo  Romam  cum 
Romano  lmperio,  quia  Roma  in  fine  mundi 
erit,  uli  olim  fnii ,  divcs  ct  potcns  :  unde  in  flne 
capitis  ait  Joan.  Civilasmagna  qua habet rcgnum 
supcr  reges  terra  :  ergo  illa  tunc  oblincbit  im- 
perium  ,  prseserlim  quia  non  tantum  Gentiles  , 
sed  et Christiani  multi,  ut  Tertull.  Lactant.  ver- 
bis  jam  citalis  ,  ct  alii  ,  censucrunt  Romam  , 
seque  ac  Roinanum  Impcrium  ,  forc  selernam  . 
idesl,  duraturam  usque  ad  fmcm  mundi ,  pula 
usque  ad  Anticluistum.  Nam  cap.  seq.  caedelur 
Antichrislus  cum  suis  ,  cl  mox  cap.  20.  inducc- 
lur  dies  Judicii.  Hoc  lamcu  Romae  Imperium  , 
caesis  jam  et  suhjugatis  decem  regibus  ab  Anti- 
christo,  crii  valde  allcnuatum  et  imminulum  , 
ac  ruinae  proximum. 

Hic  crgo  vidclur  fulurus  ordo  et  series  rei  ge- 
rcndae.  Anticlnistus  scnsim  virihus  et  numero 
crcsccns,  dehellabit  trcs  reges  cx  dccem,qui 
tunc  crunt  in  orbe.  l\Iox  reliqui  deCem,  omnes- 
que  gcnlcs  perculsae  ad  eum  legalioncs  miltcnl, 
eique  se  suhdcnt,  uti  fccerunt  Alcxandro  Uagno 
devicto  Dario  ;  undc  ipsc  tuuc  slatim  factus  est 
monaicha.  Anlichristus  dcinde  omnc  suum  vi- 
rns  in  Chrislum  ct  Chrislianos  cxcrcns,  ac 
imperium  urmans  ct  propagans,  Romam,  tum 
(piia  impcrii,  fuit  eritquc  aemula,  lum  quiascdcs 
fuit  Pontilicum  Christi  ,  obsidcri  ct  cvcrti  cu- 
rahil,  remquc  cominitlet  dcccm  regibus  ,  idesl 
ali(pioL  cx  iis  qui  polcnliorcs  ct  Romae  viciuio- 


4  2S6  COMMENTARIA  IN  APOCALV 

rcs  eruDl,  caeteris  lamen  faventibus,  etpecunia, 
eommeatu,  aliisque  modis  adjuvantibus.  Nec 
enim  opus  erit  pro  una  urbe  exscindenda  exer- 
cilus  decem  regum,  id  est,  totius  mundi ,  con- 
gregare  nec  etiam  tempus  regni  Aniicbrisii 
( quod  erit  trium  annorum  cum  medio )  tam 
longas  moras  patietur  ,  utex  extremo  Oriente, 
ut  dicitur  cap.  16.  14.  reges  ad  eum  veniaut  in 
Armagedon  ;  inde  pergant  ad  Romam  everten- 
dam  ;  mox  revertantur  in  Armagedon.  H;ec 
enim  plures  annos  requirunt.  Aliquot  ergo  re- 
gesRomae  vicinioreseam  everlentetcomburent. 
Hosce  deinde  in  Armagedon  evocabit :  uti  jam 
evocarat  illos  ex  Oriente  cap.  16.  14.  aliasque 
gentes  ex  quatuor  plagis  terrae  una  cum  Gog  ct 
Magog.  Hi  ergo  omnes  ad  Antichristum  in  Ju- 
daea  convenient,  ut  Christi  et  Christianorum 
nomen  ubique  deleant,  eritque  exercitus  eorum 
innumerabilis.  Mox  Chrislus  omnes  congrega- 
tos  conficiet,  et  occidet  igne  de  coelo  in  eos 
iinmisso,  ut  dicilur  cap.  20.  9.  Antichristum 
vero ,  ejusque  pseudo-prophetam,  vivum  de- 
lurbabit  in  tartara.  Haec  ita  esse  patebit,  si  quis 
simul  consideret  cap.  16.  v.  14.  etl6.  ubi  con- 
vocantur  reges  trans  Euphratem  ab  ortu  solis , 
ad  diem  magnum  Dei  in  Armagedon  ,  et  cap. 
17.  vers.  14.  ubi  de  decem  regibus  dicitur,  quod 
poiestatem  suam  tradent  besliae,  id  est  Anti- 
christo,  quodqueproeo  pugnabunt  contra  Chris- 
inm  et  Christianos  ;  sed  Christus  devincet  et 
delebil  eos.  Hi,  inquit,  cum  Agno  pugnabunt , 
et  Agnus  vincet  eos.  Et  c.  19.  v.  11.  et  18.  ubi 
Cbrislus  cum  suo  coelitum  exercitu  prodit  de- 
bellans  et  occidens  eos  ;  ibi  enim  inter  alia  avi- 
bus  coeli  dicilur  :  Venite  et  congregamini  ad  cce- 
nammagnam  Dei,ut  manducetis  carnesregum,et 
carnes  tribunorum,  et  carnes  fortium ,  etc.  Et  v. 
19.  Etvidi  bestiam  ,  el  reges  terrua  (nimirum  de- 
eeinjam  dictos)  el  exercitus  eorum  congregatos, 
ad  faciendum  prcelium  cum  illo  qui  sedebat  in  equo, 
id  est  cum  Chrislo.  Mox  subdit  bestiam,  idest 
Antichristum  cum  suopseudo-propheta  raptum 
ili  tartara,  caeteros  verooccisos,  nimirumeo 
modoquem  describit  cap.  20.  7.  8.  et  9.  ubi  de 
Satana  soluto  post  mille  annos  ait :  Et  seducet 
gentes  quce  sunt  super  quatuor  angelos  lerrce , 
Gog  et  Magog ,  et  congregabit  eos  in  pralium 
qupram  numerus  estsicut  arena  maris.  Et  ascen- 
derunt  super  lalitudinem  terrce  :  et  circuierunt 
castra  sanctorum ,  et  civitatem  dilectam  (Jerusa- 
lem)  et  descendit  ignis  d  Deo  de  ccelo,  et  devora- 
vit  eos.  Hinc  palet  non  esse  hysterologiam  in 
Jioc  Babylonis  excidio,  sed  S.  Joannem  haec  om- 
nia  rite,  ordine  quaeque  suo ,  collocasse. 

Ex  dictis  colligitur  Romam  evertendam  esse 
non  initio,  sedpoiius  sub  finem  regni  Antichrisli. 
!iic  enim  prius  reges  et  principes  Romae  et  Ro- 
iiiano  Imperio  subjectos  debellabit,  sibique  sub- 
jiciet,  itaque  extenuato  jam  Romano  Imperio, 
iiomam  ipsam,  quae  1'uerat  Imperii  caput,  ado- 
rietur,  capiel  et  evertet  :  qua  eversa  ruet  pari- 
ter,  omninoque  concidet  Romanum  Imperium. 
Mox  sequetur  pnelium  Gog  et  Magog,  eorum- 
que  et  Antichristi  slrages.  Deinde  dies  judicii , 
<-i  resurrectio  ac  gloria  eleclorum,  quae  ordine 
liie  recenset  Joannes,  ila  ut  in  gloria  et  felici- 
iate  ccelostis  Jerusalem  Apocalypsin  claudai. 
Iloc  enimexigere  videtur  plana  et  ordinata  nar- 
uiiio  S.  Joannis,  sicque  vitamus  hysterologias 
multas  implexas,  moleslas  et  ambiguas,  ideo- 
qtte  planeincertas  et  commeniitias. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XVII. 

Porro  an  Pontifex  Romauus,  Roma  ab  Anti- 
cbrislo  occupala  etvaslata,  sedern  in  aliam 
urbemet  provinciam  translaturus  sit,  aut  trans- 
ferre  possit,  quaeslio  est.  Multi  enim  ,  ex  eo 
quod  S.  Petrus  cathedram  et  Pontificatum  An- 
tiochia  transtulerit  Romam,  cum  de  eo  facien- 
do  nullum  Christi  decretum  exstet ,  censent 
quod  ponlificatus  a  S.  Petro  collocatus  sit  Ro- 
mae,  juris  esse  humani,  non  divini ,  ideoque 
Pontilicem  gravi  de  causa  (  ut  si  Turca  quod 
Deus  averlat,  occuparetltaliam  et  Romam)  con- 
sentientibus  CardinaUbus  et  Episcopis,  posse 
pontificatum  e  Roma  in  aliamurbem  et  provin- 
ciam  transferre ;  ita  censet  D.  Soto  in  4.  d.  24. 
q.  2.  a.  5.  in  fine,  Anlonius  Cordubensis,Gaspar. 
Casalius,  Waldensis  et  alii,  quoscitat  et  sequi- 
tur  Alfonsus  Mendoza  Scholastic.  conlrov.  quuesl. 

4.  concl.  3.  Licet  contrarium,  scilicet  papatum 
Romanum  esse  juris  divini,  eo  quod  Christus 
jusserit  Petro  illum  ibi  collocare,  ac  proinde 
non  posse  a  Pontificc,  sine  revelatione  divina  , 
in  aliam  urbem  transferri ,  censeant  Joannes 
Dreido  lib.  4.  c.  3.  part.  3.  Turrecremala  in 
glossa  super  cap.  Rogamus,  24.  q.  1.  Card.  Jaco- 
batius  lib.  8.  de  conciliis  art.  6.  ubi  et  pro  hac 
sententia  citat  Archidiaconum,  Ockam,  Alberi- 
cum  et  alios,  S.  Antoninus  3.  p.  Scholast.  titul. 
22.  c.  4.  §.  1.  Alvarus  Pelagius  lib.  1.  de  Planctu 
Ecclesiae  art.  32.  Verum  quidquid  sitdejure,  et 
possibili,  existimo  de  facto  nunquam  id  futu- 
rum,  uti  hactenus  nunquam  factum  est  ut  pon- 
tilicatus  Roma  alio  trausferretur  (nam  et  cum 
Pontifices  sederunt  Avenione  per  70  annos , 
erant  et  vocabantur  Ponlifices  Romani ,  non 
Avenionenses.)  Primo,  quia  tempore  Antichrisli 
in  omnibus  urbibus  et  provinciis,  erit  genera- 
lis  persecutio  Pontificis  et  fidelium,  ac  proinde 
inulileforet,  sedem  Roma  transferre  alio  ,  cuin 
ibidem  persecutionem  non  evaderet  Pontifex  , 
sedmagisineamincurreret.  Secundo,  quia  sanc- 
tus  Petrus  Romae  seditin  ardentissima  persecu- 
tione  Neronis  :  idem  constanter  fecerunt  ejus 
successores  omnes  per  trecentos  annos  in  decem 
gravissimispersecutionibus,  usque  ad  tempora 
Conslaniini.  Terlio,  quia  brevis  erit  perseculio 
Antichristi,  scilicet  trium  annorum  cum  dimi- 
dio;  acinstabit  diesjudicii  :protempore  autem 
tam  modico,  non  erit  operae  pretium  mutaro 
sedem.  Quarto  ,  quia  Romanum  Pontificem 
lempore  Antichristi  fore  Petrum  Romanum  ,  ei- 
que  successurum  extremum  judicium  habct 
prophetia  S.  Malachise,  quam  citavi  sub  initium 
capitis.  Poterit  tamen  Pontifex  ,  urgente  perse- 
cutione,  urbisque  excidio  profugere  extra  Ro- 
mam,sequein  aliis  locis  et  urbibus  abdere , 
uti  fecit  S.  Sylvester  in  monte  Soracte,  ct  alii 
plures  post  eum. 

Huic  prophetiae  de  decem  regibus  consona 
sunt  ca,  quae  de  totidem  pene  regibus  praedi.vit 

5.  Francisc.  de  Paula,  fundator  Ordinis  Minimo- 
rum.  Ipseenim  invariis  epistolis,  quas  ad  ver- 
bum  hispanice  recitat  P.  Lucas  Montoya,  iil 
Chronicis  ejusdem  Ordinis  sub  finem,  idipsum 
vaticinatus  est,  ac  nominatim  in  una  ,  quani 
scripsit  anno  Chrisli  1469.  die  13.  August.  ad 
Simonem  de  Limena,  dominum  Monlalti,  qua- 
otiamnum  ibidem  asservalur,  sic  ait:  Ex  te  (0 
Simon)  descendet  fundator  novce  Religionis ,  qiue 
tres  habebil  partes  :  prima  erit  equitum  armalo- 
rum  ,  secunda  sacerdotum  ,  tertia  hospitaliario- 
rmn.  Erit  hcec  Religio  omnium   uitima,  magnmn 


COMMGNTAIUA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVIII.  1287 

frucium  afferet  Ecclcsice  ,  cxstinguct  matedictam  praferentimaginemcrucis,  velChristi  crucilixi, 

Mahomctis  seclam,  quin  et  luercscs  omnes  ,  ut  fiat  pro  quo  pugnabunt,  cuique  subjicient  lain    Ma- 

unum  ovile  cl  unus  Pastor.  In   toto  rnundo  non  hometanos ,  quani  liacrclicos  et pravos  Christia- 

crunt  nisi  duodecim  reges ,    unus  lmperator  et  nos.   Alque  hsec  omnia   sihi  a  Dco  rcvelata  ,    et 

unus   Pontifex  ,    et  pauci  Principes,   <\ui  omnes  ceilo  eventura  asscverat ;  similia  circumfcrun- 

crunt sancti. Idem inaliis  Epistolis hupc Qrdinem  lur  aliorum  valicinia,  sed  qiuc  exaininc  indi- 

vocat  Cruciferorum ,  eo  quod  iu  vexillis  suis  gent. 

CAPUT  DECIMUM  OCTAVUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

Describitur  excidium  et  incendium  Babylonis,  indeque  luctus  et  planctls  reglm 
et   mercatorum   v.  9.  Sanctorum  vero  exultatio  v.   20.  Tres  ergo  CAPITISS0N1 

PARTES,JUXTA  TRES  PERSONAS  ,  ET  VOCES  COELESTES  ,  QU/E  HIC  INDUCUNTUR.  PRIMO 
ENIM  A  V.  1  .  AD  4.  INDUCITUR  ANGELUS  GLORIOSUS  CLAMANS  '.  CECIDIT  BaBYLON.  Se- 
CUNDO,  V.  h.  AUDIT  JOANNES  VOCEM  DE  COELO,  QU.E  DICIT  :  ExiTE  DE  ILLA  ,  POPU- 
LUS  MEUS  ,  QUONIAM  VENIT  DIES  PUMTIONIS  ET  EXCIDII  EJUS  ;  II£C  VOX  PROTENDITLR 
USQUE  AD  V.  21.  MULTISQUE  DESCRIBIT  CLADEM  BABYLONIS  ,  IDEOQUE  PLANCTLM  RE- 
GUM  ,  MERCATORUM  ET  NAUTARUM.  TERTIO  ,  V.  21.  ANGELUS  FORTIS  MITTIT  LAPIDE.M 
MOLAREM  IN  MARE ,  DICENS  :  Hoc  IMPETU  MITTETUR  BaBYLON  ,  ET  ULTRA  NON  INVE- 
NIETUR,  NEC  VOX  CITHAROEDORUM  ,  NEC  VOX  SPONSI  ET  SPONS.E ,  NEC  VOX  MOL^E  ,  NEC 
LUX  LUCERN/E. 

1 .  m^^S\^S^^tr  post  haec  vidi  alium  Angelum  descendentem  de  coelo,  habentem  potestatem 

,magnam;  ettcrra  illuminataesta  gloriaejus.2.  Et  cxclamavit  infortitudine, 
vdiccns  :  Cecidit,  cecidit  Babylon  magna;  ctfactacsthabitaliodaemoniorum, 
'etcustodia  omnis  spiritus  immundi ,  et  custodia  omnisvolucris  inimundse  ct 
^odibilis  ;  3.  quia  de  vino  ira  fornicationis  ejusbiberuntomnes  gentes  :  etre- 
|!ges  terracum  illa  fornicati  sunt ;  et  mercatores  terrae  de  virtute  deliciarum 
Sejusdivites  factisunt.  4.  Etaudivialiam  vocem  de  cnelo,  dicentem:  Exite  de 
illa,  populus  meus,  utne  participessitis  delictorumejus,etde  plagisejus  non  accipiatis.  5.  Quo- 
niam  pcrvenerunt  peccata  ejus  usquc  ad  ccelum  ,  et  recordatus  est  Dominus  iniquitatum  cjus. 
G.  Ilcddite  illi  sicut  et  ipsa  reddidit  vobis ;  et  duplicate  dupliciasecundum  opera  ejus  :  in  poculo, 
(|uo  miscuit ,  miscete  illi  duplum.  7.  Quantum  glorilicavit  se ,  ct  in  deliciis  fuit ,  tantum  datc  illi 
tormentum  et  luctum  ;  quia  in  corde  suo  dicit  :  Sedeo  regina  ,  et  vidua  non  sum  ;  et  luctum  non  vi- 
debo.  8.  Ideo  inuna  dic  venient  plagfeejus  ,mors,  etluctus,  etfames,etigne  comburetur  ;  quia 
fortis  cstDeus  ,  qui  judicabit  illam.  9.  Et  flebunt,  et  plangent  se  super  illam  reges  teme  ,  qui 
cum  illa  fornicati  sunt,  et  in  deliciis  vixerunt,  cum  viderint  fumum  incendii  ejus.  10.  Longe 
stantes  propler  timorem  tormentorum  ejus ,  dicentes  :  Vae  ,  vre  ,  civitas  illa  magna  Babvlon  , 
civitas  illa  fortis  !  (pioniam  una  hora  venit  judicium  tuum.  1 1 .  Etnegotiatores  lerraflebunt ,  et 
lugebunt  super  illam  :  quoniam  merces  eorum  nemo  emet  amplius;  12.  merces  auri  ,  et  ar- 
gcnti  ,  et  lapidis  pretiosi ,  et  margaritae  ,  et  byssi ,  et  purpuree,  et  serici  ,  et  cocci  (  et  omnc 
lignum  thyinum ,  et  omnia  vasa  eboris  ,  et  omnia  vasa  dc  lapide  pretioso  ,  et  aeramento  ,  et  fer- 
ro  ,  ct  marmorc  ,  13.  et  cinnamomum  )  et  odoramenforum ,  et  unguenti ,  et  thuris  ,  et  vini , 
ct  olei ,  et  similoe,  et  trilici ,  et  jumentorum  ,  et  ovium,  et  equorum  ,  et  rhedarum  ,  et  manci- 
piorum  ,  et  animarum  hominum.  1 4 .  Et  poma  dcsiderii  animse  Uue  discesserunt  a  te  :  et  omnia 
pinguia  et  praclara  pcricrunt  a  tc  ,  et  amplius  illa  jam  non  invenicnt.  15.  Mercatores  horum  , 
qui  divites  facti  sunt ,  ab  ea  longe  slabunt  propter  timorem  tormentorum  ejus  ,  flentcs  ac  lu- 
gcntes,  1G.  ct  dicentes :  Voe,  vae,  civitas  illa  niagna  ,  quae  ainicta  crat  bysso  ,  et  purpura  ,  et 
cocco  ,  et  dcaurata  erat  auro,  et  lapide  pretioso  ,  et  margarilis !  I  ?.  Quoniam  una  hora  des- 
titutae  sunt  tant.T  divitire.  Et  omnis  gubernalor ,  ct  omnis  qui  in  lacum  navigat ,  et  nautre  ,  et 
qui  in  mari  operantur,  longc  steterunt.  18.  Et  clamavcrunt  videntes  locum  incendii  ejus ,  di- 
eentes  :  Qii.t  similis  civitali  huic  magnoc?  19.  Et  miscrunt  pulvercm  super  capita  sua,  et  cla- 


COMMENTABIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVIII. 
niaverunl  flentes  et  lugentes,  dicenles  :  V»,  vae ,  civilas  illa  magna  ,  in  qua  divitcs  facti  sunt 
onines ,  nui  hahcbanl  naves  in  raari ,  de  preliis  ejus  !  quoniam  una  hora  dcsolata  cst.  20.  Exulia 
snper  eara,  ccelum,  et  sancli  Aposloli,  et  Prophetae  :  quoniam  judicavilDeus  judicium  vestrum 
de  illa.  21 .  Et  sustulil  unus  angelus  fortis  lapidem  quasi  molarem  magnum  et  misit  in  mare, 
dicens  :  Hoc  impctu  mittetur  Babylon  eivitas  illa  raagna,  et  ultra  jam  non  invcnietur.  22.  Et 
vox  eitliarocdorum  ,  el  musicorum  ,  ct  tibia  eanenlium  ,  et  tuba  non  audieiur  in  te  amplius  :  et 
omnis  artifex  omnisarlis  non  inveniclur  in  te  amplius  :  et  vox  molac  non  audiclur  in  te  amplius. 
23.  Et  lux  lucerna?  non  lucebit  in  le  amplius  :  et  vox  sponsi  etsponsa?  non  audictur  adhuc  in  tc, 
<|iiia  mercatores  (ui  erant  principes  terrae  ,  quia  in  venefieiis  tuis  errarnnt  omnes  gentes.  24.  Et 
in  ea  sanguis  Prophetarum  et  sanctorum  invenlus  est,  et  omnium  qui  interfeeti  sunt  in  terra. 


1.  VlDI  ALICM  ANGELUM  DESCENDENTEM  DE  COELO, 
IIABENTEM  POTESTATEM  MAGNAM   :    ET  TERRA   ILLU- 

minata  est  a  gloria  ejus  ,  ]  id  est  a  clarilate  et 
splendore  ejus,  q.  d.  Tanto  fulgore  hic  angelus 
radiabat,  ut  totam  terram  sua  luce  et  radiis 
collustrare  videretur. 

Queeres:  Quisnam  fuit  hic  Angelus?  Primo, 
Aleazar ,  sicut  per  angelum  de  quo  cap.  pracced. 
v.  1.  accipit  S.  Paulum  ,  ita  per  hunc  angelum 
gloriosum  hahentem  poteslatem  magnam,acci- 
pit  S.  Pelrum,  qui  seque  ut  Paulus  praedicit 
myslicum  Babylonis,  id  est  Romae  Eihnicae  ,  ex- 
cidium  ,  hoc  est  conversionem  ejus  ab  ethnicis- 
mo  ad  christianismum.  Inde  v.  l\.  oritur  cceles- 
lis  vox  ,  quae  praedicationem  Ecclesioe  designat. 
Ecciesia  enim  est  coelum  quae  ex  S.  Petri  ser- 
nione  et  doctrina  egreditur  per  lotum  orbem , 
ut  mysticum  de  Babylone, id  est  Romano  Impe- 
rio  ,  supplicium  sumat,  ac  par  pari  recldat, 
cvertendo  scilicet  paganismum  ,  ac  sublimando 
christianismum  :  Petrus  enim  est  angelus  glo- 
riosus  habens  poteslatem  vicariam  Cliristi  per 
totatri  terram.  Ipse  enim  audivit  a  Christo  :  Tibl 
dabo  claves  regni  coelorum.  Quocirca,  inquit  Al- 
eazar,  nil  aptius  Romae  templo  S.  Petri  pro  fori- 
bus  inscribi  posset,  quam  hic  hujus  angeli 
titulus  :  Angelo  descendenti  de  ccclo ,  kabenli  po- 
testatem  magnam,  et  terra  illuminala  est  a  glo- 
riaejus.  Ita  ipse  suam  semper  eamdemque  canit 
eantilenam,  atque  jugiter  repetit  et  inculcat 
iiisce  visionibus  omnibus  a  c.  12.  ad  finem  A'po- 
eal.  non  aliud  significari ,  quam  Ecclesiae  vic- 
lofiam  de  Gentilibus  et  gentilismo.  Dicit  enim 
li;ec  omnia  non  esse  aliud,  quam  varia  sym- 
bola  et  aenigmata,  quae  unum  idemque  scilicet 
gentilismi  excidiuna",  significent. 

Secundo  ,  multi  per  angelum  hunc  accipiunt 
Christum,  qui  in  sua  incarnatione  descendit  de 
i-oelo,  loiamque  terram  luce  sui  Evangelii  col- 
lustravit.  Ipse  enim  est  gloriosus  Dei  angelus, 
id  est  legalus ,  habens  potestatem  magnam  ; 
unde  eo  nato  angeli  magna  claritate  fulgentes 
eecinerunt :  Gloria  in  excelsis  Deo;  ita  Primas. 
liiipert.  Richard.  et  alii. 

Verum  inagis  proprie  et  genuine  hic ,  uli  et  in 
praecedentibus  angelum  verutn  accipiemus,  sed 
qui  sit  e  primis  et  illustrioribus  in  coclesli  curia; 
iiabet  enim  potestatem  magnam,  et  lotam  ter- 
ram  suo  fulgore  collustrare  videtur. 

2.  ET  F.XCLAMAVIT  IN  FORTITUDINE,  DICENS  :  Ce- 

cidit,  cecjdit  Babylon.  ]  Cilat  allcg.  Isaiae  21.  9. 
•  xcidium  enim  Babylonis  per  Cyrum,  quod  de- 
scribit  Isaias c.  13.  elc.  21.  allegorice  significa- 
bat  excidium  Romae  Ethnicae  (quaehic  vocalur 
Babylon)  in  finemundi,  q.  d.  Sicut  olim  ceci- 
dit  Uabylon  ilta  gloriesa  in  regnis  ,  inclyla  super- 


bia  Chaldceorum ,  sicut  subvertit  Dominus  Sodo- 
mam  et  Gomorrham ,  ut  ait  Isaias  c.  13.  v.  19. 
Babylon,  inquam,quae  fuit  vialleus  universen  ter- 
ra,  ut  ail  Jerem.  c.  50.  23.  ita  cadet  et  Roma  illa 
inclyta  orbis  domina. 

ETFACTAEST  IIABITATIODiEMONIORUM,  ETCUSTO- 
DIA  OMNIS   SPIRITUS  IMMUNDI,    ET   CUSTODIA    OMMS 

volucris  iMMDNDiE.  ]  Alleg.  rursum  alludit  ad  id 
quod  de  Babylone  excisa  ait  Isaias  c.  13.  20. 
Non  fundabitur  usque  ad  generationem  et  genera- 
tionem  :  nec  ponet  ibi  tentoria  Arabs ,  neque  pas- 
tores ;  sed  requiescent  ibi  bestioe  et  replebuntur  do- 
■mus  eorum  draconibus  :  et  habitabunt  ibi  slru- 
thiones  ,  et  pilosi  saltabunt  ibi ,  et  respondebunt 
ibi  ululoe  in  aidibus  ejus ,  et  sirenes  in  delubris  vo- 
luptatis  ejus.  Similia  habet  de  Idumaea  excisa 
cap.  3Zi.  lli.  Occurrent  damonia  onocentauris  ,  et 
pilosus  clamabit  aller  ad  alterum  :  Ibi  cubavit  la- 
mia,  etc.  Hisce  phrasibus  nonaliud  significatur, 
quam  summa  vastitaset  desolalio  homaefuturn, 
adeo  ut  redigatur  in  desertum  ,  fialque  habiia- 
lio  draconum  et  bestiarum.  Unde  Sibylla  verbis 
mox  citandis  praedixit,  quod  Roma  eritpu/**)  id 
est  vicus. 

Mystice,  hac  phrasi  innuitur  idololatria,  su- 
perstitiones,  aliaque  ilagitia  quae  Romae  grassa- 
buntur  in  fine  mundi ,  ante  ejus  excidium  :  per 
iiaecenim  fiet  habitatio  daemonum;  ila  Primas. 
Aretas,  Ansbertus  et  alii. 

3.  QUIA   DE  VINO   IR/E  FORNICATIONIS   EJUS  BIBE- 

bunt  omnes  gentes.  ]  Vinum  iroe  vocat  caliceni 
vindictae  ,  supplicii  et  excidii,  quod  ob  fornica- 
lionem,  id  est  idololatriam  et  scelcra,  Deus 
Bomae  propinabit,  cogetque  ut  illud  hauriat  cl 
cbibat.  PorroRoma  hunc  irae  calicem  propinabit 
aliis  gentibus;  quia  supplicia  sua  in  eas  deriva- 
bit,  hoc  ipso,  quo  eas  ad  idololalriam  suaque 
scelera  imilanda  impellet,  quibusDei  vindictani 
in  se  provocabunt,  aeque  ac  Roma. 

Nota  :  Romae  Paganae  in  fine  mundi  excidium 
praedicit  hic  Joannes  ;  sed  tacilo  nomine ,  imo 
mutato;  vocal  enim  eam  Babylonem.  Idfacit, 
ne  Domitianum  Imper.  et  Romanos  jam  lum 
adhuc  Paganos  offendat  eosquc  contra  se  ac 
Christianos  magis  concitet  et  inilammet.  Porro 
praedicit  hoc  Romae  excidium  Joannes,  ad  con- 
solationem  fidelium  et  Sanctorum  ,  qui  tunc  sub 
Domiliano  Romae  et  alibi  mire  exagilabantur, 
et  paulo  post  sub  Trajano  et  sequeniibus  Imper. 
gravius  erant  exagiiandi ,  ut  scilicet  Christiani 
etSancti  scirentet  cogitarent,  in  suis  hiscetam 
airocibus  persecutionibus  se  Deo  essecurae,  ac 
Deum  foreullorcm  sanguinis  sui;quia  nimiruni 
Deus  iri  fme  mundi  puniet  non  tantum  pracsen- 
tia,  sed  et  diu  praeterila  scelera  et  persecutio- 
ncs  Chrislianorum  factas  Roma;,  el  in  Romano 


OOV.Ui.YlAJiiA  l.\  APOCALY 

Iinperio  tempore  Domitiani  et  deincepa  ;  eo 
quod  Romani  in  fine  nitindi  fuiuri  priscoruui 
Romanoruin  iiifidclitatein,  tyrannidem  et  ino- 
res  impios  laudabutrt  et  imitabuntur  :  qnocirca 
propter  eadem  gravius  punientur,  quainpuni- 
rentur  si  illa  nonpraecessissent,  ut  patcbit  v.  20. 
et24.  Idcm  Romae  cxcidium  praedixerunt  Sibyl- 
lae  :  sic  cnim  canunt  lib.  8.  Orac.  Sibyll. 

Vcniet  tibi  coilitus  xqualis ,  o  recta  cerviccRoma, 
Cceleslis  pJaga  ,  ct  llecles  cervicem  prima  , 
Et  lerra  allideris ,  et  iguis  le  lotam  abfumct , 
Et  lunc  cris  deserta  ac  si  iiuiiquain  fuisses. 

Klrursum  : 

Prope  quidcm  mundi  finis  et  extremus  dies  ; 

Sed  prius   Romanorum  inevilabilis  ira  crit. 

El  lu  triumplius  cris  mundo  ,  el  opprobrium  omnium. 

V.x  iisdem  Lactanl.  lib.  7.  c.  25.  Cum  caput ,  in- 
quit ,  illud  orbis  occiderit ,  et  pvpy  csse  coeperit , 
quod  Sibytlce  fore  aiunl ,  quis  dubitet  venissejam 
finem  rebus  liumanis  orbique  tcrrarum  :  llla  est 
cnim  civitas  qua?  adliuc  sustentat  omnia,  precan- 
dusque  nobis  et  adorandus  est  Deuscceli ,  si  tamen 
statula  ejus  et  placila  dijfcrri  possunt ,  ne  citius 
tjuam  pulemus  ,  tyrannus  ille  abominandusveniat, 
qui  lanlum  facinus  moliatur ,  ac  lumen  itlud  cffo- 
diat,  cujus  interitu  mundus  ipse  lapsurus  esl.  Idem 
docel  Tertull.  in  Apologet.  c  32.  Cum  enim  Gen- 
iis  objicerent  Chrislianis  eosesse  bostes  Romae 
et  Rotnanorum  Imperalorum  ,  ulpotc  Genlilium, 
rcspondel  Terlull.  id  falsuin  esse ,  imo  vero 
Chrislianos  quolidic  orare  pro  slalu  et  conser- 
vatione  Romie  ac  Rotnani  Imperii  ;  quia  quam- 
diu  illud  stabit  ,  stabit  et  Ecclesia  lolusque 
orbis  ,  idque  Chrislianos  didicisse  ex  suorum 
Prophclarum  oraculis  :  Est,  inquit ,  et  alia  major 
necessitas  nobis  orandi  pro  imperaloribus ,  eliam 
pro  omni  statu  Imperii  rebusque  Romanis ,  quod 
virtl  maximam  univcrso  orbi  imminentem  ,  ipsam- 
<juc  ctausulam  swculi  acerbitales  Ixorrendas  com- 
minanlem  ,  Iiomani  Imperii  commcatu  scimus  re- 
lardari.  Itaque  nolumus  expcriri,  ct  dumprecamur 
diffcrri ,  Romana;  diuturnitati  favcmus.  Idem  do- 
oet  lib.  ad  Scapulam  c.  2.  Idem  docent  alii  supe- 
riuscilati  in  fine  c.  17.  Perperam  ergo  aliquid 
putarunt  hanc  unius  Lactantii  Jeviculam  esse 
M-ntenliam. 

Hac  de  causa  veteres  ,  aeque  ac  moderni ,  Ro- 
niam  vocant  oeternam.  Ut  alios  silenlio  praeler- 
eam  ,  Jacobus  (iutherius  suum  opus  dc  Veteri 
'ure  Pontificio  dedicat  Romte  aternit ,  urbium 
principi ,  capili  orbis,  virtutum  dominir,  juris  ct 
it-quitatis  vindici ,  vctustatis?niraculo  veneranda? , 
1'ictrici,  Polcnti,  Augusta!,  PifB,  Fclici ,  /Eter- 
num  rcnasccnti,  /Etcrnum  resurgcnli.  Sic  Am- 
niiam.  Marcell.  lib.  15.  c.  \U.  Romam  atcmam 
vocat ,  victuram  (juandiu  erunt  homincs.  El  Virgil. 
apud  S.  August.  de  Verbis  Domini  serm.  29.  lo- 
<|tiens  de  Romaniset  Roma. 

Ilis  ego  ,  uit  Jupiter,  nec  metas  rerum,  ncc  tempora  pono, 
Impcrium  siue  finc  dedi. 

RT  HF.GKS  TEllK.E  CUM  1LI.A  VOttNKATI  SUNT  ,  ET 
MKKCATOKKS  TKUR.K    1)K  VIlllXTK    BEfclCIARUM    BJOS 

divitks  kacii  su^t.  ]  Nota:  Roinam  voeat  bJc  pri- 
ino,  merelricem;  secundo,  mercalricem  ;  tcr- 
lio  ,  cauponani  ;  qu.e  suo  vino  omnes  ine- 
iirial  eldeiiKMitat.  Raiioivst,  quiaHcbr.  r\:'t;o)ia 
Rignllicat  leminam  cauponam  ,  qu.v  scilicet  lam 
doinum  etesculenta,  quam  se  aul  suas  prosli- 

CORNEI.,    I    I.APIDR.       I OM.    X. 


PSIN  S.  JOA.NMS.  Cap.  XVIII.  K-  I 

luit.sive  qiue  mercimonia  tractat ,  caupona- 
tur,  convivalur,  lascivil,  hoc  esl  quae  meretur, 
vcl  paralis  obsoniis  ut  caupona  ,  vel  mercibus 
exposilis  ul  rnei  elrix,  vel  corporis  prostitulione, 
sive  suum ,  sive  luparum  quas  alit ,  corpus 
quasi  lena  hospitibus  prelio  prostiluat,  quae  an 
lonomastice  dicilur  mtTctrix  ,  licet  nomen  ip- 
sumconnnune  sit  omnibus  jam  diclis.  Merelrix 
cniin  idem  est  qnod  quaestuaria,  venditrix. 
mercatrix.  Sicet  Graecuni  aopv»), id  est.meretrix, 
signiGcat  venditricern  :  derivatur  enim  a  m^ 
/*■■-", id  est  vendo.  Hac ergo decausa  Babylonhic, 
et  cap.  picecedenti  inducilur  ul  caupona,  BDe- 
relrix  el  inercatrix.  Itaque  sicut  Isai.e  23.  15. 
mcrcalura  Tyri  vocalur  lenocinium  el  mereti  i- 
cium  quo  hlc  alludit  Joanncs  :  ita  ex  adverso, 
iino  a  pari,  merelricium  Babylonis  hic  ab  eo 
vocatur  mercatura  ob  communcm  utriusque 
analogiam.  Tam  enim  meretrix  quam  merca- 
trix  meretur ,  suasque  merces  exponit  et  diven- 
dit  :  el  quia  non  raro  tunc  ,  uti  et  nunc  ,  c.edeni 
erant  cauponae,  merclrices  el  mercalrices  ;  id- 
que  Romae  Paganre,  maximc  congruit,  etcon- 
gruetin  fine  mundi.  HincJura  priscaRomana  et 
civilia  praesnmunl  cain  ,  quae  in  diversorio  seu 
caupona  servil  ,  honestnm  non  esse.  Ut  enini 
Cicero  1.  Ofiic.  ail :  llostis  olim  vocabalur  pere- 
grinus  vel  kospcs;  sed  peregrinorum  el  hospilum 
mores  id  e/fecerunt  utjam  hostis  pro  inimico  su- 
malur ;  ita  et  iu  nomine  merctricis  accidisse  vi- 
detur  :  dc  qua  vere  dixil  Plaulus  inTruculenlo: 
Meretricem  ego  csse  reor  marc  ut  est ,  quod  om- 
nes  devorat ,  nunquam  abtindat. 

Nota  secuado  :  Caupopa  est  viva  imago  et 
origo  cullus  idololatrici,  ut  patel  Num.  25.  1.  et 
Lxodi  32.  6.  N'am  idolorum  lcmpla  in  cavernis 
erant,  quasi  popinae  cl  ganeae  sacerdotum  et 
populorum  convivantium  ,  compotaniium  et 
lascivienlium  cum  suis  veneribus  ,  uli  fecerant 
ipsiinet  eorum  dii  quos  colebant.  Pari  modo  ex 
cauponis  el  convivis  spargitur  htrrcsis,  uti  hoc 
s;eculo  vidinms  ac  vitleiniis,  acspargelur  rur- 
sum  idololalria  in  fine  tnundi.  Hac  de  causa  Ba- 
bylon  menirix  significal  hic  Romam  idolola- 
liantcni;  ita  Hicron.  Prado  in  Ezech.  tom.  1. 
pag.  195.  et  alii. 

Alcazar  atldit  in  voce  mercatricis  et  merc- 
tricis  notari  Romanos  Imperatores  ,  Pwesideset 
Judiccs,qui  ob  sua  peculiaria  lucra  Christiauos 
in  jus  vocabanl  ;  ut  enim  occuparcnl  eornin 
praedia  et  possessiones  ,  accusabant  eos  quod 
essent  Chrisliani  ;  ilaque  Ch.rislianis  in  tribu 
nali  Gentilium,  utpole  hoslium  Chrisli ,  causa 
eadenlibus,  inio  tlamnalis  ad  mortem  ,  ipsi  in 
corum  bona  involabant.  Rtirsum  Cbristianas 
virgines  in  judiciis  ad  suam  libitlinem  pellicerc 
satagebant,  uti  Quintianus  sollicitavit  s.  Aga- 
ihain  :  qnod  si  nollcnl  ,  eas  ad  lupanar  dainna- 
hanl,  ntiis  ibidein  abuli  possent.  linlc  illa  apud 
Tciiull.  Genlilium  virginibus  inhiantium  vox  : 
4.o;(  ad  tioncm,  scd  ad  tcnoncm  (lainncliir  VirgO 
Cbristiana;  Uli  Symphorianus  dainnavil  S.  \gne« 
lem  ad  lupnnar,  ut  ibidem  lilius  ejus  amore  iu- 
sanufl  ea  frui  posset.  Simililer  in  linc  iniindi  Ro- 
inani,  Pagani  cl  lyianni  opibus  fulelium  sese 
ingurgitabunt ,  ul  avari  mercatores,  et  ut  leno- 
nes  stiani  insaturahilcin  libidincni  cuin  eis  ex- 
plere  satAgent.  Jure  ergp  mercatores  vocaniur. 
tpii  inslar  Judfle  innoccntuin  sanguinem,  prop- 
icrdi\  lliartimftullibtdinumcompendia  facienda, 
vcnnm  facillimo  negolioilabnnt.  boc  solo  tilulo, 

1G2 


1*290  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

quod  sinl  Cln  isliani ,  uli  jain  itt  Anglia,  Scotia, 
aliisque  haereticis  aut  Pagatlia  regliis  venumdari 
\idomus.  Dc  his  eniin  reele  dieilur  :  Et  merca- 
lores  terra;  de  virtule  deliciarum  ejus  divites  facti 
sunt.  Licd  et  aliter,  magisque  propric  haec  ac- 
cipi  possinl,  scilicct  de  virlute,  id  est  de  copia  , 
ilfliciarurn  quas  Romaftl  advchebant,  et  care 
\endebani  mercatores ;  harnm  cnim  vcndiiione 
divites  facti  sunt.  Hehr.  cnim  Sin  chet,  cui  res- 
pondet  Gr.Tcnm  ojva/n;,  et  Latinum  virtus  ,  vel 
poientia  ,  significat  rohur,  fortiludinem,  exer- 
citum,  copiam,  opes,  el  quidquidmagnum  est, 
copiosum,  potens,  validnm  aut  slrenuum. 

Rursum,  in  deliciishic  notatur  luxusin  mar- 
niorihus  et  porphyreticis  columnis  :  in  superhis 
et  magnificis  templis  idolis  erigendis  :  in  simu- 
lacris  aureis  et  argenteis  mira  sculpturae  va- 
rietate  ei  ornatu  distinguendis  :  in  gemmis  et 
margarilis  preliosissimis,  quihus  Venerem,  Cu- 
pidinem  ,  aliaque  deorum  suorum  monslra  de- 
corahant  :  in  ludis  gladialorum ,  comoediis  et 
spectaculis,  aliisque  similibus,  quihus  quasi 
deliciis  et  illecehris  Romani  olim  homines  ad 
oullum  suorum  deorum  pellexerunt ,  et  in  fme 
mundi  pellicient.  Hasce  enim  delicias  mercato- 
ros  Romam  advehebant,  careque  vendebant, 
ilaque  divites  fiebant ;  et  rursum  fient  in  novis- 
simis  temporibus. 

U.  Et  audivi  aliam  vocem  de  coelo  dicentem  : 
Kxite  de  illa,  populus  meus.]  Monet  Christianos, 
ut  fugiante  Roma  Ethnica  in  fine  mundi,  cum 
illa  erit  evertenda.  Siclsaias  cap.  US.  20.  monet 
.ludaeos,  ut  egrediantur  Babylone  evertenda  a 
Cyro  :  Egredimini ,  ait,  de  Babytone,  fugite  a 
Chaldceis.  Et  Zachar.  2.  7.  O  Sion  ,  fuge  quce  lia- 
bilas  apud  fitiam  Babylonis.  Et  Jerem.  c.  50.  8.  et 
c.  51.  v.  6.  Fugite  de  medio  Babylonis,  etsalvet 
unusquisque  animam  suam;  nolite  tacere  super 
iniquilatem  ejus ,  quoniam  tempus  uitionis  est  a 
Domino ,  vicissitudinem  ipse  relribuet  ei;  quo 
allegoricehic  alluditS.  Joannes.SicChrislus  pra> 
monuit  fideles,  ut  e  Jerusalem  ohsidenda  et 
vaslanda  per  Titum  fugiant.  Malth.24.  15.  Cam 
videritis  abominationem  desotationis,  quce  dicta 
i-st  a  Daniete  Proplieta ,  stantem  in  loco  sanclo  ; 
tuncqui  in  Judxa  sunlfugianl  admontes;  ita  Ri- 
hera,  Viegas  et  alii. 

5.  QlJONIAM   PERVENERUNT   PECCATA    EJUS   USQUE 

^D  coelum.  ]  Pro  pervenerunt  graece  est  rjxoJoj&yjaav, 
q.  d.  Peccata  Babylonis  aliaexaliis  sequentia, 
in  eum  cumulum  excreverunt,  ut  usque  ad  cce- 
lum  pertingant;  unde  alii  legunt  gxoMi»Sv7<r*v,  id 
est  adh&serant ,  concreverunt,  conglobata  sunt 
nsque  ad  coelum,  quasi  alludat  ad  fahros  turris 
Rabel  dicentes  :  Faciamus  nobis  civitatemet  tur- 
rim,  cujus  cutmen  pertingat  ad  ccelum,  Genes. 
11.  U.  Sensus  est,  q.  d.  Babylonis  peccata  tot 
tantaque  sunt,  utclament  vindictam  incoelum, 
quam  proinde  ultra  differre  non  possum. 

6.  Reddite  illi,  sicutet  ipsa  reddidit  vobis.] 
Alludit  ad  Jerem.  50.  29.  ubi  deBabylone  dicitur 
Cyro  ,  Medis  et  Persis  :  Reddite  ei  secundum  opus 
suum  ;  juxta  omnia  qua  fecit ,  facite  illi.  Et  c.  51. 
/i9.  Et  quomodo  fecit  Babylon  ut  caderent  occisiin 
Israet,  sic  de  Babytone  cadent  occisi  in  universa 
lerra. 

In  poculo,quo  miscuit,  miscete  illi  duplum.] 
Estmetaphora  a  calice,quia  praefecto  convivii 
cuique  convivae,  prout  ei  convenire  ct  placere 
sciebat,  lemperabaluret  propinabatur ;  sic  cnim 
Deus  cniquc  suum  calicem  ,  id  cstsorlcm,  pro 


PSIN  S.  JOANNIS.   Cap.  XVIH. 

meritis  cujusque  attemperat  cl  propinat.  Calix 
crgo  hic,  uti  et  alihi  saepe,  significat  mensurain 
vindiclae  et  trihulalionis ,  quam  Deus  cuiquc 
peccalori  miscet,  id  esl,  pro  mensura  peccato- 
rum  admetiiur  et  irrogat.  Solebant  enim  vete- 
res  in  calice ,  quem  cuique  dabant  vel  propina- 
bant,  miscere  vino  aquam,  tum  refrigerii ,  tuni 
sanilatis,  tuin  sobrietalis  causa  :  inde  miscere 
suhinde  idem  est  quod  infundere  et  propinarc  , 
sive  merum,  sive  dilutum  ,  ut  apud  Juvenalem  : 

Nescit  lot  millibus  emptus 
Pauperibus  miscere  puer. 

El  apud  alium  : 

Qui  raptus  ab  alile  sacra  , 
Miscet  amatori  pocula  grata  suo. 

Sicproverh.  9.  2.  dicitur :  Miscuit,  id  est  infudii, 
viniun.  Miscete  ergo  hic  idem  est,  quod  infundi- 
te,  propinate  illi  vinum  irae  Dei,  id  est,  affligile 
illam  in  duptum,  non  ejus  quod  ipsa  comine- 
ruit  :  pcena  enim  Dei  culpam  hominis  nunquam 
excedit,  imo  punit  Deus  citra  condignum  ;  scd 
in  duplum  ejus  ,  quo  ipsa  vox  afflixil,  q.  d.  Du- 
plo  magis  affligite,  6  Sancli  et  fideles  mei,  Baby- 
lonem ,  id  est  Romam  infidelem  ,  quam  ipsa  vos 
afflixerit.  Culpa  enim  qua  vos  afflixit,  quia  non 
tantum  vos,  sed  et  Deum  ipsum  offendil,  et 
quasi  laesit,  ideoque  fuitcrimen  laeseemajestatis 
divhife;  hinc  non  simplicern,  sed  duplicem,  id 
est  gravem  et  mulliplicem,  imo  non  tantum 
pcenam  terrestrem  et  temporalem ,  sed  et  infer- 
nalem  ac  aeternam  merelur.  Affligite,  inquam  , 
illamjdest,  affiictamamegaudeteet  approbate  : 
quod  enim  ego  pro  vobis  ,  ut  scilicet  veslrasin- 
jurias  vindicem ,  facio  ;  hoc  vos  censemini  face- 
re,  praesertim  quia  hanc  justam  vindictam  ;'r 
me  exposcilis,  ut  patet  c.  6.  10.  egoque  cam 
exerceo  veslris  precibus  adductus  et  permotus. 
Quia  ergo  ego  veslro  nomine  el  causa  Babylo- 
nem  affligo ,  hinc  vos  censemini  eam  affligere  ; 
et  quiagaudelis,etquasi  insullatisaffliclas, etiam 
revera  affligitis  eam.  Sic  alibi  saepe  per  hebrais- 
mum  ,  verba  acliva  transitiva  et  realia  capiun- 
tur  pro  activis  mentalibus  :  ut  facio  pro  facere 
cogito,volo,  destino,  desidero ,  gaudeo,  uli 
dixi  can.  29.  prooem.  in  Prophetas. 

7.  QUANTUM  GLORIFICAVITSE,  ET  1N  DELICIISKUIT, 

tantumdate  illi  tormentumet  luctum.]  Syrus: 
Quantum  comptacuit  sibi  in  deliciis  esse,  totum  hoc 
date  itli  corruptionem  et  mcerorem;  Arabicus  ele- 
ganter:  Gloriam  in  quafacta  est  (fuit)  et  lusnin 
date  itlumei  (convertile  ei  in)  dotorem  cordis  el 
luctum.  Nota,  date  tantum  scilicet  in  hac  vita  : 
loquitur  enim  de  excidio  Romaeet  Romanorum 
in  hacvita,  ut  patet  ex  sequent.  potest  tamen 
idipsum  accipi  de  futura  vila  :  sed  tunc  quantum 
non  arithmetice,  sed  geometrice,  id  est.non 
eequali  sed  proportionali  mensura  accipiendum 
et  demetiendum  est.  q.  d.  Tantum  illi  date  poe- 
narum,  quantum  commeruit  suis  deliciis  i 1 1  i — 
cilis,  quae  fuerunt  maximae.  Poena  enim  inferni 
longe  major  est  deliciis  hujus  vitae  :  proportio- 
naliter  tamen  illis  respondet ;  minor  scilicet 
minoribus,  major  majoribus ,  maxima  maximis 
deliciis  et  peccatis.  ldem  et  magis  discenduui 
est  de  gloria  coelesti  ,  respectu  bonorum  ope- 
rum  et  meritorum.  Deus  enim  esl  liberalior  in 
praemiando  bona  ,  quam  in  puniendo  mala  :  si- 
cut  ergo  mala  punitcitra  condignum  ;  ita  bona 
prfcmial  longe  supra  condignum.  Hinc  Gregor. 


COMUI.M  AIWA  I.\  APOCAI.VP 

ile  Valenlia  ,"5.  p.  dc  beat.  el  damnat.  corporibus 
di.sp.  11.  (|.  o.  puucto  3.  probat  corpora  dam- 
nalorum  in  singulis  sensibns  crucianda  csse  : 
quia  in  singulis  suas  babucrunt  letbifcras  deli- 
cias.  llaque  visus  eorum  palietur  a  terribilibus 
speclaculis  et  spectris  dajinonum  :  auditus  ab 
cjulalibus  :  odoralus  a  suipliure  cl  pessimis  fa:- 
toribus  ,  qui  cxislenl  in  i|>sis  etiam  eorum  pu- 
iridis  corporibus  :  gustus  ab  aliquo  fcelido  oris 
Inimore  :  tactus  al)  igne. 

Moral.  disce  bic  quain  noxiact  fallax  sil  vo- 
lii|)tas,  utpole  quse  ctun  cxiguo  mellc  ingcns  icl 
afferat;   scribil   Olaus    Magnus  lib.   18.   bistor. 
Seplemtr.  c.  l/i.  ursos  in  Russia  bac  arte  capi  el 
necari  :  Apcs,  inquit,  iuRussia  ad  cavas  arbo- 
res  mellificanl;  ursi,  quia  mcllis  avidissimi ,  in 
cas  insiliunl  :  venaiores  clavam  ligneam  ferrcis 
»  uspidibus  circumdatam  supcr  foramen  cgre- 
dienlium  apiun,  cx  alliori  ramo  suspcndunt  : 
biec  a  scandenie  urso  agitata  decidit,  ct  caput 
ursi ,    quod  debilissimum   habct ,  oblcril  :   ita 
incllc  morlcmsibi  acccrsit.  Idem  faciunt  volup- 
tuarii.  Rursum  sicut  scarab;ei  vivunt  in  slerco- 
re  ,  moriuntur  in  rosis,  teste  jEliano  libr.  /i.  c. 
18.  ita  cl  volnplnaiii  vivunt  in  sordibus.   Talis 
fuit  Conslanlinus  Copronymus,  id  cst  stercora- 
rius,  Impcrator,  qui  tanlopcrc  sordibus  delec- 
labatur,    ut  animalium  brutorum  slcrcoribus 
se  illincret,  ct  suos  idem  facere juberet ,  inquit 
Theostericlus  in   Miccta.  Potus  aquae  pellticida: 
clcphantis  inimicissimus   e»t,    ttirbulcntam  el 
sordidam  avidissimc  l)ibunt,  ait  yF.lian.  libr.  17. 
c.   7.    lta  voluplatis  aucupcs  vivunt   cwno ,  non 
<  tvlo.  Tertio  ,  Slrabo  lib.  12.  scribil  Scptempa- 
^anos  mel  legereex  foliis  arborum,  quod  homi- 
ncs  facil  insanos  :  cum  cnim  hoc  Pompeii  mili- 
libus  propinassenl  ,  mente  emotas    tres   ejus 
cohortes  concidcrunt.  Talis  est  voluplas  :  Impia 
sttb  dulci  melle  venenu  lalent.  Eadem  similis  cst 
Uelopum  fonticulo,  qui habet aquas  pcllucidas, 
scd  quisquis  ex  eis  biberit ,  mox  emorilur.de 
(|iio  Arislot.  in  Aduiirandis.  Idem  est  voluptalis 
aiicloramentum.  Quarlo,  voluptatis  symbolum 
csL  Siren  ,  qu;u  supcrne  formos;e  mulieris  spc- 
i  icm  gerens  ,  omnes  ad  sc  allicit;  setl   inferne 
in  horridum  angucm  el  dracoucni  dcsinit,  qui 
sua  cauda  accedenlcs  iinplicatet  nccat.  nursuni 
cjusdem  syinbolum  est  pardalis,  sivc  panlhera, 
qu;e  sua  pelle  variegata,  et  odore  suavi  ad  sc 
allicit  hinnulos,  capras  ctdorcadcs;  accedentes 
capilcl  vorat.  Feru,  inquil  Philarch.  libro  Con- 
iia  volupt.   est  sibi  muncipuns  liomincs  volttplas; 
sed  mttis  :  nnm  si  upcrtc  pugnaret  ,cito  caperelur. 
\ttnc  uulem  elium  idco  invisu  magis  ,  quod  celat 
inimicitium,  indutu  lutbilum  bcncvolcntiir.  Quinto, 
cjusdcm  symbolum  est  amasia,  quae  Mcnippiun 
spc  conjugii  dcmulccbal ,  oinnibusque  oflieiis 
sibj  dcvincire  satagcbal,   ul cuni  caperelet  dc- 
\orarel  :  tpiod  facere  dicunlur  larv;c,  quce  vo- 
cantur  Einpusa?.    Rcni    narrat  Pbiloslr.   libr.  8. 
\it;e  Apollon.  cap.  /j.  cl  Dclrio  in  Maiiicis.  Qno- 
circa  Romani  colucrnnt  dcain  Volupiam^  quasi 
voluplaliiin  hominumque  doininain  .  lolc  sanc- 
lo  Augusl.    lib.  /i.    de  Civit.    Dci  cap.    8.   Scxto , 
(  icero  lib.  tlc  Seneclute:  Divine,  ait,  Pluto  cs- 
ram   mulorttm  voluptutcm  upp<  llut.  lu  voluplntis 
regno  virttts  non  pot<  sl  consisti  i r.  ldcni  in  Partil. 
t  Cluptus  maxime  est  inimicu  virtuti ,  bonitjttc  nu- 
tttram  fullucitcr   imilundo  udttltcrut.  ldem  lib.  3. 
Ofljc.     Omnis   voluplus    lioncstuti    est   contrnriu. 
Uteui.  lib.  1.  del.cgib.  Volaplas  malorum  omnium 


SIN  S.  JOANMS.  Cap.  XVIII.  1291 

muler.  Seplimo  ,  S.  Ambros.  epist.  To.  ad  Eccl. 
Vercell.    ait  voluplatem  esse  serpentein  pessi- 
lnuin,    fuisseque  primum  dajmonis   spicnlum, 
quo  Christiini  lcntans  iinpeliit,  el  Adamum  pa- 
radiso  expulil  ;  ubi  el  cital  hanc  Epicuri  senlen- 
liam  :  Non  immodevatm  epula ,  non  potaliones , 
voluplutis  suuvilatem  generunt,sed  continensvita. 
Idem  lib.   6.   in   Lucam,  volupluarios  ait   esse 
porcis  sinhlcs,  quia  in  aqnis  snffocanlur.  Ideni 
lib.  7.  Esl,  ait,  lenocinunlis  quidam laqueus  volup- 
tulis ,  qtti  nostrorum  vesligiis  unimorum  quxdum 
vincla  subnectat ,  ut  si  igneum  vigorem  ,  purilu- 
temquenuturce,  terrenx  maleria  sensus  liebetave- 
ril  litxuria?  pretio  saculuris  uddictum,    sub  quu- 
dum  viliorum  auclione  constituut.  Octavo,  sanctus 
Chrysost.    homil.    1.  in    Cenes.   Voluplus,  ait , 
brevis  est  el  temporariu  ;  dolor  uutcm  perpctuus 
ct  fine  carens.  Idem  conc.  1.  de  Lazaro  :  Si  quis , 
ait,  in  annis  centum  vidisset  per  unam  noctem 
sttuvc  somnium,  multisque  deliciis   per  somnium 
fruitus  ,  centum  deinde  annis  puniretttr ;  num  is 
delioc  dicere posset ,  unicum  noclemqua  somniuvit 
ccntum  annis  ttquiparari  ?  Dictu  absurdum.   llo< 
jumet  dc  fuluruvilu  cogila.  Ramquod  est  som- 
nium  unum  ud  centuni  annos  ,  hoc  est  prwsens  vita 
ud  vitum  fulurum ,  imo  multo  minus.    Quod  cst 
/■.viirtta  gulta  ud  pelugus    immensum  ,   Itoc  sunt 
mille  anni  ad  fuluram  itlum  fruitioncm  :  quan- 
lumque  inleresl  inler  somniu  ct  res  verus  ,  tunlum 
interest  inlcr  liujus  vita;  stalum  et  illius.  El  pau- 
lo  post  :  Volttptus  tcmporuriu  csl,  dolor  vero  per- 
petuus,  limor  undique  ac  tremor ,  suspicio  et  uu- 
xielas,  angclos  metuit ,  umbrus   ipsus  formidut , 
clc.  Cum  ergo  voluplas  le  ad  suas  cupcdias  sol- 
licilal ,    responde  tpiod    vulpes  lconi  ad  suain 
spcluncam    invitanti    :    Vestigiu   ingredicnlium 
multu  video  ,  regredienlium   nulla.   El  quod  asi- 
nns  aputl  Pbaetlrum  lib.  5.  85.  bero  jubcnti  sibi 
rcliquias  hordei   dari,  quas  porcellus  rcccntcr 
niaclatus  consumcre  nequiverat : 

Tuum  lilxMilcrappelerem  ciluim  , 

Misi  qui  nulrilus  illo  est  ,  jugulalus  forct. 

Sedf.o  rkgina.]  Ilinc.  patct  Romam  in  finc 
niundiad  prislinum  inipcrii  splcndorcm,  opes, 
\  ircs  ct  poinpani  rcdiliiram,  ut  sit ,  sicut  olini 
fnil,  regina  orbis  el  tlomina  ninndi.  Cnde  et 
dcccm  reges  orbis  dominos,  sibi  habebit  aui 
Mibdilos,  aut  devinctos,  ul  patet  ex  v.  3.  nbi 
besiiic  deccm  cornibus  ( id  est  rcgibus)  cornu- 
ix  ipsa  insidere  et  praesidere  dicilur,  quos , 
aliosque  vino  siue  fornicationis  incbriavit.  Ili 
lamcn  eam  postea  impugnabunt,  vastabunt , 
cjusque  iinpcrium  divident ,  subdentquc  Anti- 
chrislo,  ul  dixit  c.  17.  10.  Dicil  crgo  Roma  inli- 
dclis  :  Sedeo  Rcginu,  q.  d.  Quanivis  Pontificem  . 
qui  vir  uieus  erat,  ejecerim.  noo  sum  tamcn 
\idua,  scd  plena  popnlo.  Atl  h;ec  rcge  careo, 
scd  eo  magis  cgo  ipsa  sum  regina,  cum  lol  rc- 
gcs  mibi  parcant ,  ego  nulli.  Alludil  ad  veterem 
r, abjloncm  ,  de  qua  idcm  ad  verbum  dicillsaias 
c.  /i7.  8. 

Bt  i.uctim  >o.n  vidf.bo,]  non  senliam.non 
(  \periar.  Esl  catacbresis. 

8.   lDF.O  IN   INA  DIF.  VKNIF.XT   rLAG.F.  FJl  S  ,  MORS  , 

ft  i.uCTCs,  ki'1'.uiks.]  scilicct,  utalios  Babylo- 
nis  cives  tangat  mors.  alios  luctus,  alios  famcs 
neque  enini  laincs  laniicre  potesl  eum,  quem 
mors  jani  tetigit  cl  occidil  .  licct  qucm  fanit  s 
tangii ,  bunc  et  mors  tangal.  In  hac  ergo  mere- 
trice  vcrum  erit  vetus  adagium  :  Vbi  ubcr  ,  ibi 


1  292 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 


tnher  ;  ubi  mcl ,  ibi  fcl  ;  ubi  montcs ,  ibi  valles  ; 
iibi  atirttm,  ibi  cerugO  et  scoria,  q.  d.  Ul)i  libido  , 
il)i  lues  ;  ubi  voltiplas,  ibi  dolor;  ubi  faslus  ,  ibi 
contemplus  ;  ubi  avaritia,  ibi  sordcs  ;  ubi  satu- 
ritas,  ibi  lames  ;  ubi  erapttla  ,  ibi  inors. 

Ivr  l  amk.s.  Nota  :  Apta  elcongrua  pocua  gttlaeet 
deliciarum  Babylonis est  fairies.;  lum  quia  Dcus 
juslc  cl  cougruc  punit  homines  in  co  in  qtio 
peccaverunt;  tum  quia  gula  deleritet  exhaurit 
opcs ,  boinincsque  redigit  ad  cgcslatcm  et.fa- 
inem.  Narrat  Plinius  gallimc  carncs  consumere 
aurtun.  Sic  cnim  ail  I.  '29.  /4.  Nonprateribo  nata- 
rte  miraculum.  Si  auro  liquescenti  gallinarum 
membra  misceantur  ,  consumunt  id  in  se  ;  ita  lioc 
rcncnum  auri  est.  Mirum  hoc  est,  si  vcrum  cst; 
ct  symbolicc  apte  significat  quod  splcndidc  ct 
dclicale  epulanics  suum  aurum  consumant, 
suaque  patrimonia  dissipcnt. 

Quia  Foivris  est  Deus.  ]  Aliqui  putant  hic  finiri 
vocem  dc  coelo,  qiue  coepit  v.  h.  Joannem  vero 
suis  verbis  hic  eam  prosequi,et  fusius  cxplicare 
cladem  et  lamenta  excidii  Romaj.  Vcrum  vcrius 
cst  et  planius  vocem  coeleslem  v.  h.  coeptam 
hic  conlinuari  usque  ad  v.  21.  omnia  enim  haec 
ila  connexa  sunt,  itaque  fluit  lota  oratio,  ut 
unius  ejtisdemquc  csse  videatur  ;  ita  Alcazar. 

9.  Et  flebunt,  et  plangent  se  super  illam  re- 
gesterr.e.]  Reges,  scilicetdecem  illi  qui  Romam 
vastabunt  etincendent,  ait  Ribera.  Solent  cnim 
ingentcs  calamitates  et  clades,  cliam  ipsis  vic- 
toribus  compassioncm ,  luctum  et  moerorem 
aflerre.  Aut  potius  ,  alii  reges,  et  principes  mi- 
nores  qui  in  iine  mundi  erunt.  Licet  enim  tunc 
decem  tantum  reges  primarii  et  potentiores  in 
orbe  sint  futuri,  plures  tamen  erunt  regcs  ,  id 
esl  reguli  et  principes,  qui  videntes  a  decem 
rcgibus  expugnatam  et  vastatam  Romam,  time- 
bunt  ne  et  ipsi  ab  eis  ,  alque  ab  Antichristo  eo- 
rum  domino,  monarchiam  ambiente  repugnen- 
lur  et  vastentur. 

Porro  alludil  ad  Ezcch.  27.  29.  ubi  ad  finem 
capitis  ,  similia  sunt  principum  ,  mercatorum 
clnautarum  lamenla  el  threniob  excidiumTyri. 
Tyrus  enim  opibus  et  mercibus  ,  et  luxu  inclyta 
typus  fuit  Romae.  Tropol.  Alcazar  :  In  regibus  , 
ait,  notatur  superbia  ;  in  mercatoribus  avaritia  ; 
in  nautis  ,  id  est  infima  plebe  ,  libido  :  hanc  enim 
significat  Graecum  ei^viaerg.,  quo  et  Paulus  uti- 
tur  1.  Timoth.  5.  11.  ubi  Interpres  vertit  :  cum 
luxuriatce  fuerint  in  Christo,  nubere  volunt.  Hi  fle- 
bunt  in  mortc  ,  cum  cuique  suae  deliciae  ,  sua- 
que  cupido,  et  quasi  idolum  aufcretur. 

11.  ET  NEGOTIATORES  TERR/E  FLEBUNT  ,  QU0N1AM 
MKUCES    EORUM    NEMO    EMET   AMPLIUS.   ]    Notl    quod 

aliaj  ciyitates  non  possint  multa  ab  iis  cmere  , 
aut  non  sint  empturae  ,  sed  quod  tantum  pre- 
tiosissimarum  mercium  nulla  alia  civitas  con- 
sumere  ,  aut  coemere  possit ,  quantum  Roma  , 
ita  inclyla  ,  ait  Ribera. 

12.  Et  omne  lignum  thyinum.  ]  Thyinum ,  id 
cst  odoratum.a  Suow,  idest,  odorem  emitto  vel 
suflio  ,  ut  respondeat  Hebr.  almuggim  quod  Nos- 
ler  3.  Regum  10.  2.  vertit  thyina;  vel ,  quod  idem 
esse  videtur  per  metathesin  ,  algummim.  Vide- 
tur  enim  dici  almuggim  ,  ab  nSx  ela,  id  est 
quercus  ,  vel  arbor  ;  et  jin  mog  ,  id  est  liques- 
cens  ,  vel  stillans  resinam  odoratam  :  algum- 
mim  vero  ,  quasi  ela  ,  id  est  ,  arbor  gummi 
vel  resinae.  Hebriei  enim  vocem  gummi ,  uti  et 
sac  ,  id  est  saccus  :  heren  ,  id  cst  cornu  ;  ab  cl 
ubba  ,  id  est  palcr,  aliasquc  plurcs  transfudisse 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVIII. 

videntur  in  omnes  lingtias  :  licet  ipsa  vox  gummi 
non  exslcl  hcbr.  in  S.  Script.  Porro  ,  algummim 
nostcr  Inlcrprcs  cum  Joscpho  et  Sepluag.  2. 
Paral.  2.  8-  verlit  pinea  ,  uli  ul  almuggim  vcl  al- 
giunmim  et  Gr;ccum  thyinon  ,  generale  sit  no- 
meh  ,  et  significet  omnia  odorala  et  resinosa 
ligna  ,  sive  pinca  sint ,  sive  cedrina  ,  sivc  cy- 
pressina ,  sivc  alia.  Undc  addilur  hic  vox  omnis ; 
ail  cnim ,  omne  lignum  thyinum.  Ila  Anlon.  Nc- 
briss.  in  Quinquagcna  cap.  1.  Hinc  Syrus  pro 
tignum  thyinum  ,  vertit ,  lignum  aromatis  ,  vel 
suavitatis  ,  id  est  suavis  odoris. 

Potcst  tamen  secundo,  cum  Ribera,  per  thyi- 
num  accipi  cerlum  gcnus  ligni  ,  ita  dictuin  a 
thuia  ,  vel  thyia  arborc  odorata  ,  quae  forma  , 
folio  ,  caudice  et  fruciu  similis  est  cuprcsso  :  ex 
cujus  ligno,  utpotc  immortali,  et  contra  omnia 
vitia  incorrupto  ,  solebant  fieri  veterum  tem- 
plorum  contignaiiones  (  uti  etiamnum  apud 
Turcas  fiunt )  ;  ita  Theophrast.  I.  5.  Historia; 
planl.  cap.  5.  et  Plinius  lib.  13.  cap.  16.  Auctor 
rcccns  Historiaj  plantarum,  pula  Rodivillius  , 
ponit  quatuor  ejus  spccies  lib.  1.  cap.  16. 

13.  Etcinnamomum.  ]  Complut.  et  alii  codices 
addunt  ,  et  amomum  ,  qui  est  frutex  in  Assyria 
et  Armenia  ,  habens  florem  instar  candidae  vio- 
lae  ,  colorem  ad  aurum  inclinantem  ,  lignum  , 
rufesccns  ,  odorem  suavissimum.  UndeLactant. 
in  phoenice  : 


Cinnama  deliinc 
Congerit  , 


auramque   procul    spirantis    amomi 


ut  iis  nidum  ,  semetipsumque  comburat.  Quin 
et  Ovidius  Hb.  5.  Mctamorph.  ait  phoeniceni 
amomi  succo  vivere.  Verum  amomum  hic  nec 
habentBiblia  Romana,  nec  Graeca. 

Et  mancipiorum.  ]  Graece  iw//«twv  ,  id  est  cor- 
porum.  Ita  vocabantur  servi  ,  quasi  jumenla 
corporea  ;  liberi  vero  vocabantur  fux*<  >  >d  est 
animae  ,  de  quibus  subdit : 

Et  animarum  hominum  ,  ]  id  est ,  et  vitarum  ho- 
minum ,  quos  scilicet  Romani  emebant ,  et  rur- 
sum  in  fine  mundi  ement ,  ut  vel  cum  gladiato- 
ribus  ,  vel  cum  besliis  in  circo  depugnent.  Ex 
hisce  omnibus  patet  Romam  in  fine  mundi  ite- 
rum  florentissimam  ,  potentissimam ,  opulen- 
tissimam  et  deliciosissimam  fore. 

\k.    ETPOMADESIDERII  ANIMiETUJE  DISCESSERUNT 

a  te.  ]  Alcazar  per  poma  accipit  occasionem 
Greecum  enim  o™px  significat  proprie  occa- 
sionem  et  opportunilalem  ;  indeque  tempus 
fructuum  ,  puta  autumnum  :  at  tandem  ipsos 
fruclus  et  poma.  Scnsum  ergo  dat ,  q.  d.  Poma 
desiderii ,  id  est  fructus  ,  quem  tuorum  oculo- 
rum  concupiscenlia  praeoptabat  ,  exaruit  pror- 
sus,  ct  occasio  e  manibus  elapsaest.  El  omnia 
pinguia  et  prxclara  perierunt  a  te.  Id  est ,  jam 
lua  illa  optima  lucra  et  compendia  fecere  nau- 
fragium  :  nec  reliquum  erit  quidquam  dein- 
ceps  ,  unde  expetilum  illum  succum  ,  quo  im- 
pinguari  et  locupletari  tc  posse  putabas ,  posthac 
valeas  exugere.  Verum  ,  esto  Graecum  orrwp 
verli  possit  occasio  ,  Latinum  tamen  poma  ita 
verti  nequit.  Quis  enim  unquam  pomum  accepn 
pro  occasione  ?  Porro  inter  alias  Romae  delicias 
numerat  poma  desiderii  ,  id  est  desiderabilia  , 
quia  Ilalia  et  Roma  pomis  aureis  ,  limonibus  , 
malogranalis,  pcrsicis  ,  citriis  ,  aliisque  abun- 
dat ,  ita  ul  horti  hiscc  consiti  refcrant  paradisum 
terrestrcm.  Nam  ct  arbornm  folia  jugitcr  ,  tam 
hicme,   quam  aestatc  virent  ,    imo  virore  suo 


COMMENTARIA  IN  APOCAIA 

hucent  et  splende-nl  instar  laurorum  •  et  Ilores 
uiire  ,  instar  aromainni ,  redolentes  proferunt; 
et  frnctus  producunt,  qui  el  oculos  viridi,  cro- 
ceo  aureoque  colore  ,  el  nares  odorato.  suavis- 
simo  ,  et  guslum  sapore  pergrato  mulcenl  et 
pascunt.  Ac  ,  quod  mirum  esl ,  in  una  eadem- 
que  arbore  uno  eodemque  lempore  delectabit  le 
el  frondium  viror  fulgorque  ,  et  florum  albo  ro- 
seoque  colore  verniiculanlium  color  odorque  , 
et  simul  fructuum  horum  gemmaniium ,  illorum 
virescenlium  ,  islorum  maluresceniium  ,  alio- 
rum  malurorum  ,  species  ,  variusque  el  mulii- 
plex  decor.  Taceo  ficus  biferas  (  nam  et  hae  , 
omnesque  fructus  molliori  cortice  ,  vocantur 
poina  )  olivas  ,  cinaras,  meloncs  ,  cucumeres, 
cucurbitas  ,  elc. ,  quibus  Romael  Iialia  proe  aliis 
provinciis  abundat :  qme  ita  Ilalis ,  eiiam  primo- 
ribus  ,  gratae  sunt ,  ut  iis  plerique  quam  carni- 
bus  vesci  malint.  Ita  Pompcius  in  triumpho  os- 
lentavit  monlem  aureum  quadratiim  ,  ciim 
cervis  el  leonihus  ,  et  pomis  omnis  generis  , 
circumdaia  vite  aurea  ,  ait  Plinins  lib.  37.  c.  11. 
Sed  landem  glebam  terrae  in  alieno  litlore  in- 
(erfeclus  desideravit ,  qui  poma  et  montes  ,  imo 
lnundos  aureososlentavit  in  triumphis.  Rursum 
Narses  eunuchus  ,  qui  Totilam  dehellavit ,  ab 
.etnulis  accusatus  ,  a  Sophia  Justini  Imp.  uxore 
a  scepiris  ad  lanae  pensa  in  gynaeccum  revoca- 
nis,  dixil  se  Jusiino  et  Sopiiiaeeam  telam  orsu- 
rum  ,  quam  minime  possenl  delexere.  Ergo 
Longobardos  a  slerili  Pannonia  in  fertiles  ltaliaj 
eanipos  invilans  ,  misitexeodem  solo  lectissima 
poma  ,  quorum  specie  capti  Longobardi  in  Ila- 
Jiam  magnis  copiis  penetrarunt.  Ita  Paulus  Dia- 
conus  lib.  1.  de  Gestis  Longobard.  cap.  5.  Licet 
hanc  historiam  enervare  ,  et  Narsetem  ab  omni 
prodilionis  crimine  purgarecanlendat  Baronius 
anno  Chrisli  5G7. 

Vox  desiderii  innuit  ingcntem  crucialum  :  quee 
eiiim  valde  desideranlur,  sipereant,  valdecru- 
ciant  ;  quia  quae  possidentur  cum  amore ,  per- 
dunlur  cum  dolore.  Hinc  ex  adverso  non  est  in 
carcndo  diflicultas  ,  nisi  cum  est  in  habendo  cupi- 
ditas  ;  et  ideo  id  solum  recle  diligilur  ,  quod  ntin- 
tjuam  bene  amittitur,  aitS.  August.  in  Sententiis 
num.  266.  Quocirca  sapienter  monel  S.  Bernard. 
epist.  103.  licalus ,  inquit,  qui  post  illa  non  abiit , 
quee  possessa  onerant ,  amata  inquinanl ,  arnissa 
<  ruciant. 

17.    QUONIAM   UNA  IIOIU  DE8TITOTJB  SUNT  TANTyE 

diviti.b.  ]  Gnece  npp-wa  o  rcXwrot,  id  est  ,  des- 
Iructte  et  in  nihilum  redaclao  sunt  tantae  opes. 
Ita  Aretas  et  Primas.  Secundo  ,  Valablus  vertit  : 
Desolatce  sunt  lantie  opes  ;  et  ita  verlit  Noster 
v.  19.  Terlio ,  Noster  hic  vertit  :  Destitutai  sunt 
lania:  divitice  :  destitulx  ,  id  est  possessoribus 
orbatae  ,  inquiunt  Ribera  et  Alcazar  ,  occiso 
enim  vel  abducto  possessore  destiluitur  et  dere- 
linquitur  ejus  possessio  ,  domus,  agri  et  opes. 

Et  omisis  qui  in  i.acum  navigat.  ]  Quales  multi 
in  llalia  ,  et  juxta  Romam  sunt  ,  unde  pisces 
advehuntur.  Graecum  enim  n).oiov  magis  parva 
navigia  signilical ,  tpialia  sunt  in  lacubusjetquia 
paulo  post  demarinis  sequitur  :  Et  quia  in  mari 
operantur.  Recte  ergo  Noster  liaec  de  lacuhus  ac- 
cipit ,  licet  id  in  Gr.eco ,  diserte  non  exprimatur. 

50.    EXULTA  SUPER  EAM  CflBLOM  ,    ET  SANCTI  APOS- 

roi.i  ,  bt  Phophet.k  :  quoniam  judicavit  Deus 
JUDICIUM  vestrum  de  ii.i.a.  ]  Svrus  verlit :  Juciin- 
dttmini  supcr  cam.  ca-li  ,  ct  angcti  <  ct  Aposloli  et 
1'roplicta?  ;   quia  judicat  Dcus  judicium  vcstrum 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVIII.  1293 

die  illa  ,  id  esl ,  quia  justaui  pro  vohis  ,  vestra- 

(\uv,  lile  el  causa  (  hanc  enim  metonyinice  signi- 

licut  judicium ;  quia  lisel  causa  injudicio  agTtur 

i  i  tractalur)  tulit  sentenliain  conira  illam  ,  q.  d. 

Deusju.sto  judicio  vohiscausam  adjudicavit ,  d(  - 

liniv  ilque  veslrain  causaui  esse  justam,  [iabylo- 

nisvero  ,  id  esl  Romanorum  iiifideliuni  .  iiijus- 

tam,  scilicetvos  insonles  el  innoxios  ah  injuslis 

Roinanis  lyrannis  esseoccisos.  Romaeenimoccisi 

sunt  S.  Petrus  et  Paulus  ,   S.  Joaunes  iri  doliuni 

ferventis  olei  projeclus  est  ,    ac  deincejis  multa 

iMartyrum  millia  lum  Romoe  ,   tum   per  lotum 

oihem  edicto  Romauoruni  Ini|)er.  occisa  suni. 

Quia  ergo  Roma  olim  persecula  est  Apostolos  , 

Prophetas  (  non  priscos  et  Judaicos  ,  sed  le^i< 

novaj  ,   quales  fuerunl  Apostoli  eorumque  pos 

leri )  et  lideles ,  rursusque  eos  cum  Pontifice  in 

line  mundi  persequelur  ;  hinc  Dens  exscindel 

illam  :  punicl  enim  prisca  Romanorum  peccata  . 

impleta  eorum  mensura  in  fme  mundi ;  undc 

gravius  punienlur  Romani  tunc  fuluri  .    quam 

punili  fuissent  ,  si  similia  priscorum  Romano- 

rum   peccata    non  pnecessissent.    Lrunt  enini 

ipsi  priscorum  posteri  (  ulpote  incoke  el  cives 

ejusdem  urbis  Romse  ,  quitlam  etiam  a  priscis 

illis  prognati ,  eorumque  nepotes  )  et  asseclse  ; 

quia  eorum  scelera  probabunt ,  laudabunt,  re- 

que  ipsa  sequenlur  et  imitabuntur.  Volent  enim 

semulari  gesta  el  gloriam  Ctesaris  ,   Pompeii  , 

Trajani,  Decii,  Diocleliani,  alque  veteris  lloma: 

fumos  ,  et  nomina  vana  Catonum  ,   etiamniun 

aliquos  priscis  hisce  Romanorum  fumis  pasci 

et  gloriari  vidcmus.  Quocirca  Deus  in  iis  majo- 

runi  peccata  puniet ;  quia  illis ,  propter  appro- 

halionem  et  imitalionem  ,    majorum  peccala 

iinputabuntur  :  gravius  ergo  punienlur  quam  si 

soli  peccassent ;  quia  et  gravius  peccabunt,  eo 

(juod  illis  placebunt  scelera  majorum  ,   eaque 

semulari  volent,  tit  Ronice  prislinum  sub  genli- 

lismo  splendorem  ,  pompam  et  imperium  res- 

lituant:  itaque  audacius  el  impudenlius  pecca- 

huni ,  dum  facere  non  limehunt  ea  ,  qtue  Deo  in 

majoribus  suis  disjdicuisse  animadverlont.   Et 

quiacum  novis,  vetera  etiam  Babylonis  peccala 

luenda  erant,  Joannes  quasi  de  re  jam  diu  gesla 

dixjt  cap.  16.   vers.  19.  Et  Babylon  magnavenit 

in  mcmoriam  ante  Deum  ,  dare  illi  calicem  vini 

indignationis  iro3  ejus.  In  memoriam  vcnit  :  quia 

jam  vetera  ejus  scelera  oblivioni  data  eraiiu. 

propter  Christi  (idem  ,  quam  amplexa  erat ;  sed 

postea  novis  siinilibusque  accedenlibus  ,  priora 

revocantur  in  Dei  memoriam.  Hoc  est  quod  aii 

bic  vers.   5.  Quonium  pcrvenerunt  peccaln  ejus 

usque  ad  ccclurn  ,   et  recordatus  est  Dominus  ini- 

quitatum  ejus.  Quare  sicut  Jerusalem  implevit 

mensuram  peccalorum  pairum  stiorum  ,  alque 

lam  jiro  priscis  palrum  ,  quam  pro  novis  suis 

peccalis  punita  esl ,  cum  eain  excidit  Titus  ,   uti 

pncdixit  Chrislus  Lueae  19.  vers.  V2.  lta  fiet  et 

Ronic-e.  Sic  Juthei ,  qui  non  descendunt  ex  Cain  . 

quia  tamen  ejus  parricidium  imilati  sunl ,  occi- 

dendo    Chrislum  et    Apostolos    ,     audierunt   a 

Cbristo  :  Et  vos,  imptclc  mrnsurampatrum  veslro- 

rtun  ,   elc.  ,   ul   vcniat  supcr  vos   onmU  smtguis 

justus,  qui  effusus  cst  super  terratn  ,  a  sanguine 

Abel  justi  usquc  ad  sqnguhum  Zacharia.  \U\v 

quae  in  simili  de  Amorrheeia  dixit  deues.   15. 

vers.  16.  el  de  Judocis  Deuler.  5.  9. 

21.  I.r  sisrii.ir  ims  \n<;ki.is  fortis  i.apidf.m 
QfDASI  MOi.Mii  m  [  grcece  »«♦»  u,-  /auta,  id  est  la- 
pidem  quasi  uiolam  ,  id  est  molarein)  uagnuu. 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

11  MISIT  IN  MARE,  DICENS  :  HOC  IMPETU  MITTETUR 
BuiVl.ONCtVITAS  ILLA  MAGNA  ,     ET  ULTRA  JAM  NON 

inveniEtur.  ]Primo,  Aleazar :  Significatur,  in- 
quit  ,  qnod  Roma  nunquam  sit  reversura  ad  ido- 
lolatriam  ei  ethnicismum  ;  hlc  enini  vocatur 
Babyloh.  Sic  ait  Michicas  cap.  7.  19.  Projiciet  in 
firofundum  viaris  omnia  peccata  noslra. 

Secundo,  Aurcolus  :  Hic ,  inquit,  angchis  est 
Godefridus  Bullonius  ,  qui  dux  fuit  Crueialae  ,  id 
est  exercilus  recuperantis  terram  sanciam.  Hic 
copias  Saracenorum  quasi  lapidem  molarem  in 
uiare  compulit  ,  ui  in  eo  mergerentur.  Hic  ce- 
|)it  Babylonem  ,  idest  Jerusalem  ,  in  qua  regna- 
bant  Saraceni.  Unde  factus  est  primus  e  Cbris- 
lianis  rex  Hierosolymorum. 

Verum  dico  bunc  angelum  fuisse  verum  et 
proprium  ,  qui  per  visionem  videbatur  S.  Joanni 
projicere  lapidem  molarem  magna  vi  et  impetu 
in  mare  ,  ac  dicere  :  Hoc  impetu  mittetur  Baby- 
lon  ,  id  est  cives  Babylonis  ,  puta  Romani,  mit- 
lenturmagno  impelu,  sonitu  et  fragore,  qualis 
esse  solet  lapidis  molaris  cadenlis  in  mare.  At 
quo  mittenlur?  in  abyssum  ,  id  estin  infernum. 
I  nde  Arabicusvertit  :  Sic  casa  cadet  Babylon  ,  ct 
projicielurin  iacummagnum,  profundum;  et  civi- 
tas  magna  non  invenietur  postea  (  ultra.  )  Nola  : 
1'assim  boc  cap.  S.  Joannes  alludit  ,  imo  alle- 
gorice  cilat  ea  quoe  de  clade  veteris  Babylonis 
scripseront  lsaias  cap.  13.  et  Jeremias  cap.  51. 
vers.  6.  7.  8.  37.  65.  68.  51.  58.  63.  66.  Hic  ergo 
alludit  ad  vers.  63.  ubi  sic  ait  :  Cumque  comple- 
veris  legerelibrum  istum,  Ugabisad  eumlapidem  , 
<  t  projicies  ittum  inmcdium  Eupliratem  ,  et  dices: 
Sic  submergetur  Babylon  ,  et  non  consurget  a  fa- 
cie  afflictionis  ,  quam  ego  adduco  super  eam  ,  et 
(lissolvelur.  Simile  estquod  de  Pbocensibus  scri- 
bit  Herodot.  lib.  1.  eos  se  diris  devovisse ,  si 
quando  de  palria  repetenda  cogitarenl,  nimi- 
i nm  saxum  in  mare  demersisse,  seque  exse- 
cratos  esse  si  in  patriam  redirent  ,  antequam 
saxum  illud  ad  summas  aquas  enalaret.  Sic  et 
Romani  jurabant  Jovemlapidem  ;  tenentesenim 
projicienlesque  lapidem  ,  dicebant  :  Si  sciens 
fallo  ,  tunc  me  Diespiter ,  salva  urbe  arceque  bonis 
'jiciat,  uti  ego  hunc  lapidem, 

22.  VOX  MOL/E   NON  AUDIETUR  IN  TE   AMPLIUS  ,    ] 

quia  neino  eritqui  molat,  q.  d.  Romaeeritsum- 
ina  solitudo  el  vaslitas  ;  unde  sequitur:  Lux  lu- 
rcrnce  non  lucebit  in  te ;  vox  sponsi  et  sponsa?  non 
audietur  in  le.  Hisce  enim  phrasibus  et  exem- 
plis ,  Prophelae  solent  signilicare  extremam  de- 
solationem  el  vasiilatem. 

23.  QlJIA  MERCATORES  TUI  ERANT  PRINCIPES  TER- 

n.i..  ]  q.  d.  Principes  el  reges  exleri  terrae  ,  pre- 
liosa  quaeque  Romam  miltehant  lucri  gralia  , 
ut  scilicet  ea  ibidem  divenderent.  Ila  Ribera. 

Secundo  ,  q.  d.  Principes  tui,  et  consequenler 
principes  orbis  ,  vacabant  mercaturae  ,  servie- 
bant  quaestui  et  lucro  ,  uli  Vespasianus  qualibet 
ex  re  ,  etiam  sordida  ,  caplabal  lucrum  ,  dicli- 
lans  :  Ottalibel  ex  re  bonum  esse  odorem  lucri  , 
lesie  Sneionio  in  ejus  vita  cap.  6.  Similes  fuerunt 
Homitianus  ,  Ncro  ,  Caligula,  Pertinax  ,  et  alii. 
H;i  Pineda  lib.  h.  de  Rebus  Salomonis  cap.  23. 
Notat  ergo  inexplcbilem  Genliliumlmperatorum 
et  procerum  Ronianorum  avaritiam,  opeset  fas- 
tinii .  quae  fuit  prima  causa  cxcidii  Romae.  Se- 
cundam  subdil  ,  dicens  :  Quia  in  veneficiis  tuis 
erftaverunt  omncs  gentes.   Terliam   deinde  sub- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XVIII. 

jungit  ,  dum  ail  :  Et  in  easanguis  Proplaturum 
el  Sanctorttm  invcnlus  est. 

QUIA    IN    VENEFICIIS    TUIS     ERIUVEIUJNT    OMNI.S 

gentes.  ]  Veneficia  vocat  peccali  illecebras  , 
opes  ,  praemia  el  bonores ,  quibus  Roma  Pagana 
omnesdementabat,  etad  idololatriam  ,  aliaqiu- 
scelera  pellicicbat.  Alludil  ad  Sirenes  ,  qiue  suo 
canlu  ;  et  ad  sagas  ,  quae  suis  praesligiis  et  in- 
cantalionibus  fascinanl,  dementant,  et  in  inte- 
ritum  agunt  bomines. 

26.  Et  in  eas  sanguis  Prophetarum  et  Sanc- 
torum  inventus  est  ,  et  omnium  qui  interfecti 
sunt  in  terra.  ]  Ex  voce  omnium  ,  Beda,  Aretas 
et  alii  contendunt ,  per  Babylonem  intelligi  de- 
bere  non  Romam  ,  sed  tolum  mundum  ,  et 
ccetumimpiorum;  quia  ,  inquiunt,  non  omncs 
Sancti  caesi  sunt  Roma3  ,  sed  multi  alibi ,  jdquc 
sparsim  per  lotum  orbem.  Verum  Respond.  Ro 
manos  hic  dici  occidisse  omnes  ,  id  est  lerc 
omnes  ,  plerosque  omnes  martyres  ;  quia  Ro- 
mani  toto  orbe  dominabanlur ,  ei  per  suos  prae- 
sides  suaque  edicta  has  caedes  tolo  orbe  exerce- 
bant.  Idem  facient  in  fine  mundi.  Quod  enini 
quis  facit  per  alium ,  boc  per  seipsum  facere 
videtur  ,  ut  habet  Regula  Juris.  Rursuin  ,  prin- 
ceps  qui  non  impedit  malum  el  injuriam,  cnni 
polest,  eamdem  inferre  censelur.  Romani  ergo 
rcrumdomini,  non  impedienteslanienam  Chris- 
tianorum,  quae  toto  orbe  eis  subjecto  fiebat  . 
imo  eam  foventes  et  praecipientes  ,  eamdem  ef- 
fecisse  censendi  sunt. 

Moral.  vide  hic  quam  brevis  et  infelix  sit  finis 
regni  Babylonis  ,  id  est  infidelitatis  ,  impielalis 
el  mundi.  Ubi  nunc  Julius  Caesar?  ubi  Sylla  ? 
ubi  Pompeius  ?  ubi  Augustus  ?  ubi  Nero  ?  ubi 
Trajanus?ubi  Decius  ?  ubi  Diocletianus  ?  periit 
memoria  eorum  cum  sonitu,  et  descenderunt 
in  infernum  viventes.  Ubi  Ninive  ?  ubi  Babylon  ? 
ubi  Ecbatana  ?  ubi  Susa  ?  ubi  Memphis  ?  ubi 
Sparta  ?  ubi  Jerusalem  ?  ubi  Genlilis  Roma  or- 
bis  domina  ?  Corruit,  et  Romae  Roma  sepulta 
jacet  ,  nimirum  Roma  Christiana  sepelivit  et 
calcat  Romam  Ethnicam.  Ita  eamdem  calcabit 
in  fine  mundi. 

Vide  quam  pompa  omnis  in  fumum  abeat  , 
quam  gloria  in  ignominiam  ,  opes  in  nihilum  , 
plausus  in  planclum  desinat  :  quam  luxus  in 
lutum  ,  imo  luctum  ,  deliciae  in  sordes  ,  volup- 
tates  in  tormenta  vertanlur  ;  nimirum  extrema 
gaudii  luctus  occupat.  Sic  transit  gloria  miindi. 
Babylon  ex  ccelo  in  ccenum  ,  ex  cceno  in  orcuin 
ruit.  Ubi  nunc  ejus  calix  aureus  ?  ubj  vinum 
prostilulionis  quoincbriavit  geules  ?  ubi  fasces '' 
ubi  sceptra  ?  ubi  cornua  ?  ubi  diademata  de- 
cem?  evanuerunt,  transierunt  ul  umbra  ,  facta 
sunt  esca  vermium  ,  pabulum  dnjmonum ,  follcs 
et  fomenla  gehennaj.  0  quam  inane  ,  quaiu 
breve  ,  quam  fallax  ,  quain  spurcum  ,  quam 
exitialeest  omne  mundi  gaudium  !  Qui  lurc  lc- 
gis,  quiintelligis  ,  quisapis,  cave  illecebrosiun 
voluptuarium  Babylonis  calicem  ,  fuge  ejus 
mella  quaj  in  fella  vertuntur  ,  ride  et  despiou 
honorum  et  dignitatum  titulos  quos  offerl;  quia 
nil  nisi  puerorum  crepundia  el  bullas  sunt,inu> 
bullis  et  fumo  vaniores  el  inaniores.  Vive  ergo  , 
non  Babyloni ,  sed  Ecclesiee  ;  vive  ,  non  volup- 
tati ,  sed  virtuli ;  vive  ,  non  mundo  ,  sed  Deo  ; 
vive  non  tempori ,  sed  aeternitati. 


COMMKNTAIUA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIX.  1295 

CAPUT  DECTMUM  INONUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

POST  PURPURAT/E  MERETRICIS,  PUTA  BaBYI.OMS,  EXCIDIUM  ET  DAMNATIONKM,  DESCRIBITLIi 
HIC  COELITUM  INGEMINANTIUM  ALLELUIA  ,  GAUDILM  ET  GRATULATIO  ,  TLM  DE  EJUS  DAM- 
NATIONE  ,  TUM  QUOD  DIES  NUPTIARUM  AGNI,  ET  RETRIBUTIO  SaNCTORLM  ADVENTET. 
DkINDE,  V.  10.  JOANNES  ANGELUM  H^EC  NLNTIANTEM  ADORARE  VULT  ,  .SED  AB  EO  PRO- 
IUBETUR.  Tertio  ,  V.  11.  ClIRISTUS  HABKNS  IN  FEMORK  SCRIPTUM  :  Kkx  RKGLM  ,  Ei 
DoMINUS  DOMINANTIUM,  GAUDIUM  ORE  VII5RANS  ,  REGALI  GLORIA  ET  POMPACLM  KXKR- 
CITU  COKLJTUM  ALBATORUM  VENIT  ,  UT  SaNCTOS  IN  FINE  MUNDI  CONTRA  AnTICHRISTLM 
PUGNANTES  TUEATUR  ,  UTQUE  ANTICHRISTUM  CUM  SUIS  PERDAT  ET  OCCIDAT  ;  QLOCIRCA  , 
V.  17.  ANGELUS  INVITAT  AVES  AD  COENAM  MAGNAM  ,  UT  C4LS0RUM  CARNES  DEVORKM  . 
lllNC  QUARTO  ,  V.  19.  ANTICHRISTUS  ETEJUS  PR^CURSOR  ,  SIVE  PSEUDOPROPHETA  ,  7IVJ 
A  TERRA  ABSORBENTUR  :  RELIQUI  EJUS  ASSECLjE,  PUTA  DECEM  REGUM  EXERCITUS  ,  CL "M 
GOG  ET    MAGOG   OCCIDUNTUR. 

rOST  haec  audivi  quasi  vocem  turbarum  multarum  in  coelodicenlium  :  Alle- 
luia  :  Salus,  ct  gloria ,  et  virtus  Deo  noslro  est.  2.  Quia  vera  et  justa 
judicia  sunl  ejtis  ,  qui  judicavit  de  meretrice  magna,  quae  corrupit  terrani 
in  prostilulione  sua  et  vindicavit  sanguinem  servorum  suorum  de  manibus 
ejus.  3.  Et  itcrum  dixerunl  :  Alleluia.  Et  fumus  ejus  ascendit  in  saecula 
saeculorum.  h.  Et  ceciderunt  seniorcs  vigintiquatuor,  et  qualuor  animalia, 
^et  adoraverunt  Deum  sedentem  super  thronum,  dicentes  :  Amen  :  Alle- 
luia.  5.  Et  vox  de  throno  exivit,  diccns  :  Laudem  diciteDeo  nostro,  omnes  servi  ejus  ,  et  qui 
limeliseum,  pusilli  et  magni.  6.  Etaudivi  quasi  vocem  turbre  magnae,  et  sicut  vocem  aquarum 
niultarum,  et  sicut  vocem  tonitruorum  magnorum,  dicentium  :  Alleluia  ;  quoniam  regnavit 
Dominus  Deus  nosler  omnipotens.  7.  Gaudeomus,  et  exultemus,et  demus  gloriam  ei;  quia 
venerunt  nuptiae  Agni ;  el  uxor  ejus  praeparavit  se.  8.  Et  datum  est  ilii ,  ut  cooperiat  se  byssino 
splendenti  et  candido.  Byssinum  enim  justificationes  suntSanclorum.  9.  Et  dixit  milii :  Scribe  : 
Beati ,  qui  ad  ccenam  nuptiarum  Agni  vocali  sunt,  et  dicit  mihi  :  Haec  verba  Dei  vera  sunt. 
10.  Et  cecidi  ante  pedcs  ejus ,  ut  adorarem  cum.  Et  dicit  mihi  :  Vide  ne  feceris  ;  conservus 
tuus  sum,  et  fralrum  luorum  habcntium  teslimonium  Jesu.  Deum  adora.  Testimonium  enim 
Jesu ,  esl  spiritus  propheti?e.  1 1 .  Et  vidi  coelum  apertum ,  et  ecce  equus  albus ,  et  qui  sedebat 
super  eum  ,  vocabatur  Fidelis  et  Verax,  et  cum  justitia  judicat,  et  pugnat.  12.  Oculi  tamen  ejus 
sicut  flamma  ignis ,  et  in  capite  ejus  diademata  multa,  habens  nomenscriptum ,  quod  nemo  no- 
vil  nisi  ipse.  13.  Et  veslitus  erat  veste  aspersa  sanguine  :  et  vocatur  nomen  ejus,  Verbum  Dei. 
14.  Et  exercitus  quj  sunt  in  ccelo  ,  sequebantur  eum  in  equis  albis,  vestiti  byssino  albo  et 
mundo.  1 5.  Et  de  ore  ejus  procedit  gladius  cx  utraque  parte  aculus  ,  ut  in  ipso  percutiat  Gen- 
les.  Et  ipse  reget  eas  in  virga  ferrea  :  et  ipse  calcal  torcular  vini  furoris  irae  Dei  omnipotentis. 
IC>.  Et  habent  in  vcstimento  et  in  femorc  suo  scriptum  :  Rex  regum,  et  Dominus  dominan- 
lium.  17.  Et  vidi  unum  angelum  slantem  in  sole  ,  et  clamavit  voce  magna,  dicens  omnibus 
avibus,  quae  volabant  per  medium  cceli  :  Venite,  et  congregamini  ad  cuenam  magnam  Dei. 

18.  Ut  manducetis  carnes  regum ,  et  carnes  tribunorum  ,  et  carnes  fortium  ,  et  carnes  equorum, 
et  sedcntium  in  ipsis  ,  et  carnes  omnium  liberorum  ,  et  servorum  ,  pusillorum  ,  et  magnorum. 

19.  Et  vidi  bestiam,  et  reges  terrce,  et  exercitus  eorum  congregatos,  ad  faciendum  praelium 
curo  illo  qui  sedebat  in  equo,  et  cum  exercitu  ejus.  20.  Et  apprehensa  est  bestia  et  cum  ea 
pseudopropheta  :  qui  fecit  signa  coram  ipso  ,  quibus  seduxit  eos  ,  qui  acceperunt  characterem 
bestioe ,  et  qui  adoraverunt  imagincm  ejus.  Vivi  missi  sunt  hi  duo  in  stagnum  ignis  ardenh\ 
sulphure.  21 .  Et  cacteri  occisi  sunt  in  gladio  sedentis  super  equum ,  qui  procedit  de  ore  ipsius; 
el  omnes  aves  saluraloo  sunt  carnibus  corum. 


129G  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

1.   POST  1I.EC  AUIMVI  QUASI  VOCEM  TUIUt.UUIM  MUI,- 

iarum.  ]  Male  Ainhrosius  et Beda  leguui;  tubu- 
ruin  muUarum:  graece  enim  est  oyj.ou  noXXoii. Signi- 
ficatur  hac  voce  coelitum  multitudo  ,  commu- 
uisque  omnium  gratulalio  et  exultatio. 

Alleluia.  ]  Hebraice  f~p  iSSn  lialteluia,  idest 
laudate  Dcum  ( ia  enim  est  abbreviatum  Jehova) 
Isela  et  alla  voce  jubilando.  Alleluia  enim  conti- 
net  acclamationem  cum  exbortalione  ,  aiunt 
Hibera  ,  Viegas  et  Alcazar. 

Salus.  ]  Ita  Romana  et  Graeca  ,  non  laus ,  uti 
legendum  vult  Ribera.  Sensus  est  ,  q.  d.  Salus 
nostra,  qua  a  persecutione  Babylonis  ,  id  est 
Homae  Paganae  ,  ea  excisa  liberati  sumus  ,  inde- 
i|iieconsequens  gloria  ,  lum  Dei ,  tum  nostra  : 
;ic  virtus  ,  graece  euvayt; ,  id  est  robur  et  poten- 
lia  ,  qua  hanc  victoriam  et  salutem  nobis  pepe- 
ril  :  non  nobis  ,  nostrisque  viribus  ,  sed  Deo 
nostro  accepta  ferenda  et  tribuenda  est.  Alcazar 
addit,  y-ot.:  -ri  Tt/w,  id  est,  et  konor  ,  ul  haecquatuor 
elogia  respondeantquadruplici  Atletuia,  de  quo 
mox.  Sed  illud  nec  habent  Romana  ,  nec  Com- 
plut.  Symbolice  ,  salus  et  vicloria  attribuilur 
Palri ,  gloria  redemptionis  Filio  ,  virlus  sancti- 
licandiet  beatificandiSpiritui  sancto. 

2.  QVM  CORRUPIT  TERRAM  IN  PROSTITUTIONE  SUA,] 

in  sua  idololatria,  aliisque  sceleribus.  Videdicia 
cap.  17.  2. 

3.  Et  iterum  dixerunt  :  Alleluia.  ]  Nota  :  Coc- 
lites  exingenli  devotioniset  exultationis  affeclu 
(|ualuor  ingeminant  Alleluia  ,  scilicet :  primum, 
vers.  1  ;  secundum  ,  vers.  3  ;  tertium  ,  vers.  4  ; 
quarlum ,  vers.  6. 

Et  fumus  ejus  ,    scilicet  Babylonis   incensae 

cap.  18.  ASCENDIT  IN  SyECULA  S.ECULOLUM  ,   ]  qiiasi 

dicat  :  LaudantDeum  canendo  Alleluia,  et ,  id 
tislquia  ,  Babylonis,  id  est,  impiorum  et  per- 
secutortun  Romanorum  ,  damnatio  etsupplieia 
in  aeternum  durabunt.  Hinc  Isidorus  libr.  0. 
Etymol.  cap.  19.  docet  Ecclesiam  in  laetioribus 
festis  usurpare  etingeminareAlleluia  ,  idque  ac- 
cepisse  ex  lioc  loco  Apocalypseos  ,  aeque  ac  ex 
psalmis  ,  etex  Tobiae  13.  22.  ubi  dicitur  :  Pervi- 
cos  ejus  ( Jerusalem)  Atletuia  cantabilur. 

Mystice  Alcazar  :  Perfecta  ,  inquil,  Dei  iaus 
complcclitur  quatuor  partes  ,  quae  quadruplici 
Mletuia  respondent ;  prima  est  ipsa  Dei  el  sanc- 
iae  Trinilatis ,  ejusque  victoriae  et  salulationis 
iicles  et  cognitio;  secunda  ,  est  vitae  integritas  : 
magis  enim  pia  vita  quam  vox  laudat  Deum. 
Estenim  haec  vitaeet  morum  laus  diuturna,  imo 
reterna.  Hinc  dicilur  psalm.  110.  10.  lnitium  sa- 
pienticc  timor  Domini  :  intetlectus  bonus  omnibus 
facientibus  eum  ,  taudatio  ejus  manet  in  sceculum 
sivcuti.  Lbi  laudalio  ejus  vocatur  ea  iaus  ,  quam 
Dei  timor  illi  attribuit ,  id  est  laus  quam  pietas 
illi  defert ;  tertia  ,  est  laus  publica  tolius  Eccle- 
->iae  in  sacrificio  Missae,  in  concionibus  ,  in  di- 
vinis  Officiis  decantandis.  Unde  hoc  Alleluia 
canilur  a  viginli  quatuor  senioribus  ,  id  est  a 
Sacerdotihus  ;  quarta  ,  est  eorum  qui  student 
perfectioui ,  ut  ad  majorem  Dei  gloriam  semper 
lntenti  ,  religiose  in  suo  quippe  slalu  Deo  ser- 
viant  ,  et  zelo  animarum  ferveanl,  atque  pre- 
cibus  ,  piis  colloquiis  et  admirahili  vitae  exemplo 
commune  bonum  ,  id  est ,  majorem  Dei  gloriam 
in  animariim  conversione  et  perfeclione  pro- 
oioveant.  Hac  enim  ralione  Apostoli  et  primi 
Christiani  converterunl  barbaros  ,  hominesque 
plaiie  irnpios.  Ouod  si  idem  jam  facerent  sacer- 
tlotes  et  fideles  ,   in  eoque  conspii  arenl  ,  facile 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIX. 

el  haereticos  ,  et  Paganos  ,  (>l  Turcas  converle- 
rent.  Hinc  vox  de  eoelo  ,  ld  est,  Spiritus  sancti 
instinctus  el  afilatusefficax,  excital  honhnes  ad 
hoc  Alleluia  ,  ideoque  Clirislus  in  ccelum  ascen- 
dit  ,  ut  hunc  Spirilum  e  co?lo  in  nos  dimitlerei. 
Haec  vox  est  instar  aquaruin  multarum  ,  et  ins- 
tar  tonitrui ;  quia  sonora  ,  penetrans  ,  et  efficax 
ad  permovendum  et  commovendum  animas. 
Porro  haec  qualuor  Alleluia  respondent,  et  fH- 
sius  explicantur  viginti  Alleluia  ,  quae  viginli 
psalmis  quasi  lituli  preefigniHur  ,  nimirum  psal- 
mo  10Zi.  105.  106.  110.  111.  112.  113.  114.  115. 
116.  117.  118.  134.  135.  1/i5.  146.  147.  148,  149. 
150.  quos  Alcazar  notat.  2.  hisce  quatuor  Alle- 
luiacommensural  et  adaptat.  Rursum  Richard. 
notalhic  qualer  repeli  Alleluia  ,  ut  significetur 
Deus  trinus  aeque  ac  unus  ;  nam  tres  et  unum 
faciunt  quatuor. 

4.  Amen,  Alleluia.)  Seniores  2idicunt  Amen, 
quasi  approbantes  doxologiam  ,  el  Alleluia  ca*- 
litum  quod  priecessit  :  unde  post  Amen  ,  suum 
et  ipsi  proprium  addunl  Alleluia  ;  quasi  dicanl: 
Omnino  ita  fiat,  omnes  laudent  Deum,  omnes 
dicant  Alleluia. 

5.  Et  vox  de  throno  (  a  Deo  per  aliquem  Se- 
raphinum  aut  Cherubinum  )  exivit  ,  dicens  . 
Laudem  dicite  Deo,  ]id  est  dicite  Atieluia.  Haec 
voxhortalur  coelites  ,  ul  Alleluia  quod  coeperuni 
dicere,  iterentet  ingeminent,  ob  magnitudinem 
victoriae  deBabyloneeversa  ,  ac  saluiis  et  exul 
lationis  inde  consecuUe.  Aut  certe  vox  haec  de 
coelo  exit ,  el  tendjtad  terrigenas  ,  ut  fideles  hic 
jn  Ecclesiadicant  Alleluia,"sicnt  coelites  dixerunt 
v ers.  1.  3  et  4.  Unde  huc  alludens  S.  Hieronymus : 
In  Ecclesia  ,  ait ,  acl  similitudinem  cccleslis  toni- 
trui  reboat  Amen  aeque  ac  Alleluia.  Ita  ipse  j(| 
praefat.  inepist.  ad  Galat.  libr.  2. 

lta  in  Africa  ,  in  loco  qui  Regia  vocabatur,  cuni 
in  paschali  solemnitatelector  in  pulpito  Alleluia 
cantaret,  jactu  sagiltaegutlur  transfixus  ab  Aria- 
nis,  canendo  morluus  est ,  Martyrque  in  coe- 
lum  evolavit,  perenne  ibi  Alleluia  modulaturus , 
uti  refert.  Victor  Ulicens.  lib.  1.  Wandal. 

Testatur  S.  Hieronymus  in  vita  S.  Paulae,  in 
ejus  monaslerio  voce  Alleluia  altius  decantala  , 
moniales  ad  S.  Synaxim  convocari  solitas.  S.  An- 
gustinus  in  psalm.  106.  scribit,  antiqua  tradi- 
lione  ab  Ecclesia  Catholica  toto  orbe  diffusa  Al- 
leluiacantari  solitum ,  scilicettemporepaschali. 
Quare  quod  ail  S.  Gregorius  lib.  7.  epist.  36.  (fl 
Atteluia  hic  (  Romae  )  dicepetur  ,  de  Hierosotymo- 
rumEcclesia  ex  B.  Hieronymi  traditione  ,  temporc 
B.  memorice  Damasi  traditur  tractum  :  intelligr 
cuin  Baronio  ,  ut  dicerelur  extra  tempus  pas- 
chale.  Namipse  S.  Hieron.  adeo  crebrum  Alleluia 
usum  ct  cantum  fuisse  docet ,  ut  etiam  in  fu- 
uere  defunctorum  canerelur.  Sic  enim  ait  Epi- 
taph.  Fabiolae  :  Sonabant  psalmi ,  et  aurata  tecla 
lemptorum  reboans  in  sublime  quatiebat  Alleluia. 
Idem  Chrislianos  ila  crebro  Alleluia  jn  ore  ha- 
huisse  docet ,  ut  ipsi  etiam  infanles  dum  fan 
inciperenl ,  primum  Alleluia  sonare  et  balbutirc 
docerentur.  Sic  enim  de  Paula  ad  Lsetam  matrem 
scribens  epist.  7  et  27.  tradit  eam  infaotulaiii 
ore  balbutienle  occinere  consuevisse  Alleluia. 
Idem  fecerunt  ali.e  piao  matres,  quse  pritnam 
vocem  infanles  sonare  docehant  Altetuia.  Deni- 
qiu;  S.  Hieron.  epist.  17.  ad  Marcellam  ,  docel 
Hierosolymis  in  omnium  fidelium  ore  ila  crc- 
hrum  fuisse  Alleluia  ,  ut  etiam  agricolae  laboris 
inolestias  eo  cantico  levarent  :  Quocumque  ,  ait, 


OOMMENTARIA  1N  APOGALi 

tc  vcrteris  ,  aralor  slivam  lenens  AUeluia  decan- 
/al.Uirume&t  quod  refertConstantius  Episcopua, 
d  ex  co  Baronius  ,  scilicet  anno  Domini  429. 
Britannos  pressos  ab  hosiihus,  monitu  S.  Ger- 
mani  inclamanies  Alleluia  ,  insignem  de  eis  ol)- 
tinuisse  victoriam.  Cum  enim  una  omnes  voce 
conclamarent  :  Alleluia  :  llostile ,  ait,  agmen 
terrore  proslernilur  ,  et  ruisse  super  se  non  solmu 
rupes  circumdalas  ,  verum  etiam  ipsam  cceii  ma- 
chinam  conlremiscunt ,  elc.  Vide  quce  de  Alleluia 
notavi  ad  Ephes.  5.  20. 

6.  QUONIAM    DEGNAVIT  DOMIiSUS  DEUS  NOSTEH.  3 

Excisa  Babylone  hostili  ,  jani  regnum  paca- 
inin  ,  lcetuin  etfirmum  Init  Deus  nosier.  Alludit 
ad  psalm.  92.  96  et  98.  qui  singuli  ila  incipiunt : 
Dominus  regnavil. 

7.  GAUDEAMUS  ,  ET  EXULTEMUS  ,  ETDEMUSGLO- 
IUAM  EI  :  QUIA  VENEnUNT  MPTI.P.  Acni.  ]  Alludit  ad 

parabolam  nuptiarum  Cbristi  Matth.  22.  vers.  2. 
Ita  S.  Hieron.  et  Jansen.  ibidem.  Et  ad  psal.  hh. 
Kructavit  cor  meum  verbum  bonum  ,  dico  cgo 
opera  mea  rcgi ,  qui  est  epithalamium  sponsi  et 
sponsce  ,  id  est,  Christi  et  Ecclesice.  Sicut  enim 
Assuerus  repudiata  Vasthi  ducens  Esther  in  uxo- 
rem,  jussit  convivium  prceparari  permagnificum 
cunclis  principibus  et  servissuis ,  pro  conjunclione 
et  nuptiis  Estlier  ,  Esther  2.  18.  lla  et  Deus  Paler 
nuptias ,  id  est  nuptiale  epuluni  ,  idque  peren- 
nc  ,  praeparavit  Christo  et  Ecclesice,  id  est  fide- 
lihus  in  ccelo.  Ad  litteram  crgo  hoc  loco  omnes 
ccelitus  lcciabundi  jubilant  et  acclamant ,  quod 
jam  venerit  dies  judicii  ,  perfectaeque  nupthe 
Christi  cum  Ecclesia  in  coelesti  bcatiludine  ce- 
lebrandce.  Unde  suhdit : 

Et  uxon  ejus  pn/EPAnAvrr  se  ,  ]  q.  d.  Ecclesia 
omni  virlule  ,  omnique  Eleclorum  ,  pula  Apos- 
tolorum,  Martyrum  ,  Virginum,  Confessorum 
varielate  ct  numero  adornavit  sc  ,  ut  veluti 
sponsa  deducalur  in  thalamum  sponsi Christi  in 
ceelis  flatque  ei  uxor  ,  eocpie  frualur  in  perpe- 
mum.  Nota  :  In  hac  vita  Ecclesia  est  sponsa 
Christi ,  cujus  sponsalia  celehrantur  in  haptismo 
per  gratiam  ;  in  futura  vero  eadem  erit  uxor 
per  gloriam  ,  cujus  nuptise  celebrabunlur  in 
ccelo  per  omnem  celernitatem.  De  sponsa- 
lihus  Christi  et  Ecclcsicc  dicitur  Cantic.  3.  11. 
Egredimini  etvidete,  filixSion,  regem  Salomoncm 
in  diadematc ,  quo  coronavii  illum  maler  sua  in 
die  dcsponsationis  illius.  De  nuptiis  hic  dicitur  : 
(hiia  vcncrunt  nuptia  Agni.  lta  S.  Gregor.  et  alii 
quos  citaho  vers.  9. 

Quare   mysticum  cst  et  accommodatitium  , 
quod  censet  Alcazar  ,    scilicet  uxorem  esse  Ro- 
manam  Ecclesiam;  nuplias  ejusfuisse,  cum  Ro- 
ina  aS.  Pelroet  aliis  convcrsa  est  ad  Chrisiuni 
ideoque  universam  Ecclesiam  dicere  Alleluia.' 

8.  EtDATUMESTII.IT,  ut  coopemat  se  byssino 
splendeisti  ,  ]  gr;ece  xaS^-w  ,  id  esl  mundo  :  qu.e 
enim  valde  munda  sunt  el  nitida  ,   luec  prcc  ni- 

tore  fulgeni  ei  splendent. 

Byssimm  kmm  justhtcationes  ( id  est ,  opcra 
justa  et  sancta  )  srvr  S.wctoium.  ]  Byssus  rc- 
prcesentat  purissimam  ct  innocenlissimam  con- 
versationem  Sanctorum,  qqse  in.tribulatione ei 
perseculione  magis  enitescit  et  resplendet :  per- 
inde  ac  byssus  ct  tinum  \  byssus  enim  vcicrcm 
eratlinum  prsesiantissimum  .  utidocui  Exodi  B5. 
initio  capilis  )  injuria  .  id  cst  maceratione  .  tun- 
sione,  carminalione  semper  inclius ,  puta  pu- 
rius  ,    candidius  et  splendidius  cvadit.  ut  ail 

CORNEL.     \    LAPIDR.    TOM.    \. 


PSIN  6.  JUANMS.  Cap.  XIX.  1297 

IMinius  lih.  18.  cap.  1.  Quocirca  Syrus  verlit  : 
llludenim  iyssinum  dcbita  (  id  est  merita  quibus 
magna  mei  ces  dehetur  )  Sanctorum  est  ;  Arahi- 
cus  :  Quia  byssus  esl  justitia  Sanctorum. 

Rursum  symholum  felicitatis  est  byssus  et  lela 
candida.  Ilinca  1'octis  aureavel  candida  dicun- 
iur  Parcarum  fila,  ad  significationem  magnse 
felicitatis.  Unde  Martialis  I.  6.  de  filo  Domitiani : 

I l>-a  lilii  nivco  Imlict  nurea  pollice  fila  , 
Et  lolam  1'liryxi  Julia  nebitOTem. 

Ex  adverso  infelicitatis  symholum  est  lela  nigra . 
unde  nigra  vitce  et  fati  stamina  nuncupant  Poetse 
in  re  infausta  :  quia  nigrum  ,  ait  Plutarch.  esl 
mali  dcemonis.  Ita  Thehis  aranece  ,  quce  circa 
Cereris  valvas  telas  olim  candidas  texuerant  , 
lines  invadenlibus  Macedonihus  nigras  texue- 
innt  ,   inquil  Pausan.  in  Boeoticis. 

9.  Et  dixit  mihi  :  ScniDE  ,  ]  ut  omnes  haec 
lecturi  animentur  ad  spem  ,  fortitud.nem  ct 
constantiam  in  persccutione  et  lucta  cum  im- 
piis.  Quaeres  :  Quis  hccc  dixit  ?  Respondet  AI- 
cazar  :  Angelus  magnce  poleslatis  de  quo  c.  18. 
vers.  1.  quem  ipse  esse  censet  S.  Pelrum. 
Llnde  sequitur  Joanncm  ad  B.  Petripedes  deos- 
culaturum  procidisse  ,  sicut  cap.  22.  vers.  9. 
ad  allerius  angeli ,  qui  erat  unus  e  septem  an- 
gelis  hahentihus  phialas  ,  puta  ad  S.  Pauli ,  pc- 
dcssupplex  procidit,  exullans  prce  gaudioob  l'e- 
licissimum  nuntiuni  de  Romae  conversione  ,  et 
prosperrimo  Ecclesiae  Bomanee  successu.  Quo- 
circa  prohihetur  ah  iisdem  hac  ratione  ,  quod 
ipsi  dicant  se  esse  conservos  Joannis  ,  quasi  di- 
cant :  Tu  aeque  Propheta  es  in  hac  tua  Apoca- 
lypsi  ,  ac  nos  Prophetce  sumus  revelanles  tihi 
Romce  conversionem  ,  ideoque  nohis  es  par  ;  ac 
proinde  non  decet  te  ad  pedcs  nOstros  procuni- 
bere,  cum  in  eodem  nohiscum  dignitalis  gradu 
consistas.  Ita  ipso  pie  et  ingeniosehaec  accom- 
modat  et  applicat poiius  quam  explicat. 

Vcrum  dico  angclum  lumc  csse  vcrum  ,  il- 
lum  scilicel  qui  Apocalypsin  jussu  Chrisli  reve- 
lavit  S.  Joanni ,  utiipse  dixi  cap.  1.  vers.  1.  Ille 
cnim  angelus  magjiae  potcstatis  ,  de  quo  cap.  hS. 
vers.  1.  jam  pridem,  niinirum  ihidcm  vers.  h- 
finivil  saam  legationem  et  sermonem. 

BEATI   QUl    AD    CQBNAM    NOPTIABUM    AC.M  VOCATI 

sunt.  ]  Syrus  :  Beati  sunl  illi  ,  qui  ad  cocnam  con- 
vivii  Agni  vocali  sunt  ;  ArabiCUS  :  Beali ,  qui  vo- 
cali  sunt  ad  convivitim  .igni.  Alcazar  haec  accipit 
dc  nuptiis,  id  est ,  conversione  Romancr  Ecch  - 
siae  ,  ejusquc  unionc  cum  Chrislo  :  Christus 
cnim  lunc  eam  vocavil  ad  suum  sapientice  ct  sa- 
crae  Scriplurae  convivium.  Memini ,  inquil  Al- 
cazar ,  me  audivisse  a  viro  quodajn  eximicu 
sapientise  et  sanctilatis  ,  cceleslis  felicitatjs  ima- 
ginem,  quae  in  lerra  reperitur  ,  videri  sihi  non 
esse  aliam  .  qnam  sacram  Scripturam  legere 
ct  inlelligcre.  Et  merilo  ;  eodem  cnim  scnsii 
iisurpavil  Chrisius  nimini  Beati  .  ciun  dixil  Pe 
iio  Matih.  16.  16.  vcrs.  17.  /.''  attifi  cs ,  Sitnon  Bar- 
Jona  ,  quia  caro  (t  sangms  non  rtvclavit  libi  , 
.«.(7  Pat/r  meus  qui  in  calis  tSt.  l'.t  :  />'<  ati,  qui  ati- 
diiint  vciiittm  Dci,  ct  custodttint  idud.  Et  :  fcstn 
(iittnu  bcali  oculi  ,  quia  ridint  ;  ct  aurrs  \XSlrm  . 
i/uia  auditint  Evangelium  el  verbum  Dci.  Amen 
quippc  dico  vobis  ,  qttia  mulli  Vrophcttv  ct  jusii 
cupieruntvidere  quaividetis  ,  et  non  viderunt  . 
atidirc  qtKV  atiditis  ,  ct  non  audicrtint ,  Hallh.  1". 
\.  16.  Quod  cniui  Apostoli videruntet  audierunt 


1298  COMMENTAMA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS 

liocidom  nos  aSpiritu  dictatum  et  scriplum  legi- 
mus  in  sacra  Scriplura. 

Ad  hoc  convivium  facit ,  illudquo  condit  ot 
illuslrat,  concionum  admirahilium  frcquenlia  , 
librorum  ccelesli  cloctrina  refertorum  copia  , 
eolloquia  cum  viris  sapientissimis  habita  ,  egre- 
gia  spiritualium  hominum  institutio  ,  ac  supor 
omnia  inlerior  divini  Spiritus  illustralio  per  pias 
divinarum  rerum  commentationcs  ,  ac  frequen- 
tem  ad  Deum  orationem  adhaerendo  sempcr 
Romanae  Ecclesige  institutioni  ct  SS.  Concilio- 
rum.  Rursum  ad  hoc  convivium  spcclat  sacrih- 
cii  Missac  el  sacrae  communionisfrequentia,  quae 
(lomse  ctepit  mox  ut  ipsa  fidem  Chrisli  professa 
cst ,  Religiosee  vitre  facilis  consuetudo  ,  propter 
erecta  hominum  Deo  sacrorum  monasteria  , 
templorum  multiludo  ,  imaginum  adoratio  , 
SS.  reliquiarum  veneratio  ,  ad  divinorum  offi- 
eiorum  celebritas.  Haec  enim  omnia  ad  coenam 
Agni  ,  id  est  ad  conjunctionem  cum.  Christo, 
animos  fidelium  disponebant. 

PorroB.  Pelrus  Romanos  ad  hanc  coenam  vo- 
cavit :  unde  alludit  hic  Joannesad  illa  Petri  ver- 
ba  epist.  2.  cap.  1.  2.  Graliavobis  ct  pax  adim- 
pleatur  in  cognitione  Dei ,  et  Clirisli  Jesu  Domini 
noslri.  Hoec  vera  suntet  pia  ,  .sed  myslica.  Quo- 
circa  lector  his  apte  et  congrue ,  ut  mysticis  et 
moralibus  ,  utatur. 

Ad  litteramergo  loquitur  S.  Joannes  de  nup- 
liis,  quas  Ecclesia  beala  celebrat  cum  Christo 
in  coelis  :  quicumque  enim  eo  efficaciter  vocati 
et  perducti  sunt ,  terque  quaterque  beati  sunl. 
Bealitudo  vocatur  coena  ,  primo  ,  quia  ad  vcs- 
peram  et  finem  vitae  dabitur  nobis  hoc  epulum 
eoeleste.  Dicitur  et  prandium  Matth.  22.  vers.  k. 
cum)Christus  ait :  Dicile  invilatis  :  Ecce  prandium 
meum  paravi ,  ut  significetur  continuatio  ct  per- 
peluitas  gaudii  et  felicitatis  coelestis  :  postpran- 
dium  enim  sequitur  coena.  Sic  in  coeloconti- 
nuum  et  perenne  erit  convivium.  Ita  S.  Gregor. 
homilia  1h.  in  Evangelia  ,  Beda  ,  Salmeron  , 
Maldonat.  Barradius  in  Malth.  22.  vers.  h.  Viegas 
et  Ribera  hic.  Dicebat  Leonidas  dux  strenuus 
Craecorum,  cum  trecentis  fortissimis  militibus 
irrupturus  in  castra  innumera  Xerxis  :  Prandete 
hic  ,  commilitones  ,  in  inferno  ccenaturi.  Verum 
Christus  dicit  :  Prandete  liic  ,  commilitones ,  in 
ccelo  ccenaturi.  Ita  S.  Dorothea  cum  post  dira  tor- 
menta ,  mortis  sententiam  a  Praeside  acciperet , 
jubilans  dixit :  Benedico  te,  Domine,  caste  amator 
animce  me&  ,  quod  me  immeritam  ad  nuptias  Agni 
immaculati  vocare  ,  et  ad  thalamum  tuum  cocles- 
tem  invitare  dignatus  sis. 

Secundo  ,  quia  alluditad  veterum  ritum  ,  qui 
nuptias  peracto  jam  die  et  diei  negotiis  ,  ceie- 
brabant  vespere  et  noctu ,  ut  patet  Matth.  25. 
vers.  1.  in  parabola  decem  virginum ,  quae  cum 
lampadibus  exspectabant  sponsum  noctu  ve- 
nientem.  ad  nuptias.  Idem  patet  ex  Plutarcho  , 
Varrone,  Tiraquello  et  aliis.  Unde  et  tedas  ac- 
censas  sponsis  in  nuptiis  praeferebant.  Quocirca 
teda  capitur  pro  ipsis  nuptiis  ,  ut  apud  Ovidium 
epist.  h. 


At  nec  nupta  quidem ,  tedaque  accepta  jugali. 
Et  epist.  6. 

Me  lihi,  teque  raihi  teda  pudica  dedit. 

Et  Calulus  de  Coma  Berenices  : 

Oplato  vos  junxil  lumine  tcda. 


Cap.  XIX. 

Et  Seneca  i'n  OE:lipo  :  Concinil  ledas  (id  est  epi  - 
thalamium,  sive  carmon  imptiale)  GeminusCn- 
pido.  Hinc  jugalis  teda  apud  Catonem,cap.  10. 
F.ljungere  tedas  eslinire  nuptias,  apud  Statium, 
3.  Silv.  h. 

II  ec  veriu  Dei  vera,  id  est  certa,  firma  ,  in- 
dubitata,  suni-,]  nt  de  hisce  Doi  promissis, 
licet  magnis  et  mirabilibus  ,  nemini  dubitare 
licoal. 

10.   ET    CECIDI  ANTF.    PEDES    EJUS,   UT   ADORARF.AT 

Eti\i.  ]  q.  d.  Ob  lalissimum  nunlium  de  excidio 
Babylonis,  et  nupliis  Agni,deque  vocibus  coe- 
litum  ingeminanlium  Alleluia,  procidi  in  ler- 
ram,  ut  angelo  tam  Ireta  et  divina  nuntianli 
honorem  duliae,  proslernendo  me  coram  illo, 
deferrem.  Adde  forte  S.  Joannem  suspicalum 
esse  hic  finiri  alloquium  angeli  rcvelantis  sibi 
Apocalypsin;  finis  enim  ejus  est  excidium  im- 
piorum  et  nuptiae  Agni.  Ideo  enim  haclenus 
eum  nonadoravit;  quia  plura  ab  eo  audire  ges- 
liebat,  nec  volobat  ejus  sormonem  interrum- 
pere.  Jam  vero  putans  so  omnia  audisse,  quasi 
pro  gratiarum  actionc  de  omnibus  auditis ,  in 
terram  procumbit,  ut  eum  vonoretur,  eique  gra- 
tias  agat.  Verum  cum  postmodum  adhuc  angc- 
lum  plura  revelantem  videret,  surrexit,  ac  tan- 
dem  finitis  omnibus  in  fine  Apocalypseos,  cap. 
22.  9.  rursum  enmdem  adorare  conatur. 
Vide  ne  feceris  :  conseiwus  (Syrus,  sodulis) 

TUUS  SUM,  ET  FRATRUM  TUOUUM  HABENTIUM  TES- 

timonium  Jesu  Deum  adora.  ]  Arabicus  vertit  : 
Non  quia  ego sum  amicus  (socius)  tibi  :  adora 
Deum;  quia  testimonium  Jesu  est  spiritus  verita- 
tis.  Quaeres  :  Qua  de  causa  angelus  hic  noluit 
adorari  a  S.  Joanne  ?  Primo,  S.  Athanasius,  serm. 
3.  contra  Arianos,  S.  Thomas,  2.  2.  q.  84.  art. 
1.  et  S.  Augustinus,  lib.  20.  contra  Faustum , 
cap.  21.  censent  S.  Joannem  putasse  hunc  an- 
gelumob  insolitum  splendorem  esse  Chrislum, 
itaque  eum  ut  Deum  adorare  voluisse ;  quocirca 
eum  repulisse  angelum  dicentem  :  Conservus 
tuus  sum  ;  Deum  adora  :  vel ,  ut  S.  Cyprianus 
legit  lib.  de  Patientia  :  Dominum  Jesum  adoru. 
Verum  hoc  non  est  verisimile.  Nam  S.  Joannes 
assuetus  his  visionibus  angelicis,  sciebat  imnc 
non  esse  Christum,  sed  angelum,  unde  eum- 
dem  jam  hiccognitum,  rursum  voluit  adorarc, 
cap.  22.  9. 

Secundo,  Alcazar  censet  angelum  hunc  essc 
S.  Petrum  ,  uti  illum ,  cap.  22.  v.  9.  esse  S.  Pau- 
lum;  nec  Petrum  ergo,  nec  Paulum  permisisse 
se  adorari  a  S.  Joanne  ;  quia  ipse  eis  erat  ofllcio 
et  meritis  par.  Verum  hoc  accommodaiiiium 
est,  non  litteraie. 

Tertio,  S.  Gregorius,  homil.  8.  in  Evange- 
lium,  et  ex  eo  Haymo  ,  Rupertus,  Richardus  et 
Ansbertus  opinantur  angelum  liunc  proprie  dic- 
tum  non  permisisse  se  adorari  a  Joanne,  ob  rc- 
verentiam  incarnationis  Christi.  Angeli  enim  , 
ait  S.  Gregorius ,  postquam  naturam  nostram 
supra  se  assumptam  in  Christo  perspiciunt ,  pros- 
tratam  eam  sibi  videre  pertimescunt.  Et,  ut  ait 
S.  Ambrosius ,  pertimescit  angelus  adorari  ab 
homine ,  qui  supra  se  adorabat  hominem  Deum. 

Verum,  non  iianc,  sed  aliam  affert  causaui 
hic  angelus. 

Quarto,  noluit  angelus  adorari  a  S.  Joannc. 
ob  virtulem  et  merilum  virginitatis,  quo  sanc- 
tus  Joanncs  excellebat  otnnes  angclos,  pariter  et 
homines,  idque  tanto,  quanto  virginitali  Beatae 
Mariae  per  contubernii,  sedulitaiis,  ac  perpe- 


GOMMENTABIA  IN  APOCAU 
laae  rti.sioditt  meritiim  prap  caeteris  appropin- 
quavit,    inqtiit  Pelrus  Damiajius,  seim.  1.  de 
.'  \ccllcnlia  S.  Joannis. 

Quinio,  quia  Joannes  erat  sacerdos  ac  Pon- 
lifex,  habens  poiesiatem  consecrantli  corptis 
Christi  in  Euchaiistia  ,  et  absolventli  reos  a 
peccalis  in  Sacramenlo  poenilenliae;  acproindc, 
dignior  erat  angelis,  qui  ulraque  hac  poleslale 
carenl,  ait  Viegas. 

Sexto,  et  gcnuine,  nolujl  liic  angclns  adorari 
a  Joanne;  quia  Joannes  erat  Propheta.  llaiic 
inim  causam  tlat  angelus,  c.  22.  v.  9.  tlicens  : 
Conservus  enim  luus  sum ,  cl  fralrum  luorum 
1'rophctarum.  q.  d.  EgO  non  snni  /<?superior,  cur 
rrgo  atlores  me?  nam  tu  mihi  esajqualis  digni- 
iale;t|iiia  es  Chrisli  Aposlolus,  es  Propheta , 
Evangelisia,  praedicator  (h;cc  enim  omnia  sig- 
niflcat  nomen  Prophelae)  continuusque  Marlyr 
(qui  assidue  maxiinos  lahores  el  dolores  susli- 
nes  pro  Chrislo)  ideoquc  par,  imo  superioran- 
gelis  es  merilo,  erisque  pariter  praemio  et  glo- 
ria  superior  in  coelis.  Iloc  est  enim  quod  ait : 
Conservus  tuus  sum,  et  fratrum  tuorum  habenlium 
testimonium  Jesu  ,  uli  mox  patehit. 

Addit  Cardinal.  Baronius,  tom.  1.  annoChristi 
GO,  angeluni  noluisse  adorari  a  Joanne,  utconfu- 
laret  haeresin  Cherinthi  jam  tum  suhnascentem, 
<|ui  angelos  nimis  exallabal,  praeferens  cosChris- 
to,  docensque  per  angelos  creatum  esse  mun- 
dtim  Dcuint|ue  Hebr.Torum  iintim  ex  illis  esse 
nigeliini.  IJntle  el  Apostolus  Coloss.  2.  18.  inve- 
liilur  in  hanc  religionem,  idesi,  siiperslilionem 
rt  idololalriani  angclorum.  El  llcbr.  1.  nuillis 
tlocet  ungelos  inferiorcs  esse  Christo. 

IIahkinthjm  testimo.mum  Jesu,]  id  est,  haben- 
liumspiritiim  prophetiae,  inquil  Ambros.  Ruper- 
lus,  Beda,  Viegas.  Sic  enim  sccxplicat  Joannes, 
c.  22.  el  hic  v.  sequenli,  cum  subtlit :  Testimo- 
vium  enitn  Jesu,  esl  spiritus  prophctice ,  qui  scili- 
«t.t  in  te  luique  similibtis  est,  ojoannes.  llle  au- 
teni  spiritus  ntmc  dari  non  solel,  nisi  iis  qui  sunt 
Jesu  Christi  servi  :  non  quales  quales,  sed  illus- 
ires  per  illuslrem  fitlem  et  vilam  Chrislianam , 
ut  sua  propbetia  illi  apud  omnes  teslimonium 
pcrhibeant ,  eaque  testenlur  se  esse  servos  et 
Prophetas  Jesu  Cbrisli,  ac  Jesum  Chrislum  esse 
Eilium  Dei ,  ail  Iiibera.  Ili  ergo  Prophelae  simul 
crant  Apostoli,  Doclores,  Pr;edicaloics  et  Mar- 
tyres.  Habebanl  <  nim  testimonium  Jesu  objec- 
live,  in  cortle  scilicel  perfidcm;  in  ore  pcr 
praetlicalionem  ,  in  vila  per  imitationem  pa- 
iicniiae,  aliarumque  virluium  el  miraculorum 
.lcsii. 

Quocirca  per  spirilum  prophelia?,  primo,  cum 
Alcazar  accipj  polcsi  spirilusct  sludium  pr;etli- 
candi  Kvangeliiun.  lloc  enim  esl  excellcns  pro- 
phetia  ,  ideoque  praudicalorrs  sunt  exccllcnlcs 
.  Propheiae.  Secundo,  accipi  poicst  proprie  dicla 
prophclia  a  SpiritU  sanclo  asjiirala,  ila  Ambro- 
sius,  htipcrlus,  Beda,  \iegas  ct  hibera.  Hinc 
palel  omnrs  Propbelas  in  Chrisluni  quasi  in 
scopum  collimarc,  idcoquc  illos  .solos  esse  ve- 
ros  Prophelas  ,  cl  nt  lales  audientlos,  qui  atl 
Chrislum  n<»s  tlucuni. 

>  ll.ETViuit:<ii:i.i  m  wrnTiM,  t.Tixci  rot  ts  ai.iu  s.] 
Nota  :  S.  Joaunes  i>cr  \i>ioiicni  \idit  hic  quasi 
•ipcriri  ctrlum  ;  indcquc  egredl  Clnisliini  quasi 
eqnitem  eum  suis  ttuniis  angelicis  et  bcaiis,  c\ 
eoque  portis  quasi  pateniibns  descendere  ad 
pugnamcum  Aniichrislo  ineundani.  ci  atl  opem 
Miis  fldelibus  contra  eum  tleceriantibus  feren- 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIX.  1299 

tlam ,  antequam  nuplias  eorum  vicli  ice.s  et 
triumphaii  ices  celebret,  de  t|uibus  tlixil  v.  7. 
Porro  insidel  equo  albo,  primo,  quia  hiccolor 
laelus  cst  et  fesiivus,  ac  synibolum  felicitalis  et 
iriiiinphi;  tjtia  <\c  causa  Poetae  Hngunt  Joviscur- 
riini  trahi  ab  equis  cantlidis,  lesie  Suetonio  in 
\ita  Augusti,  c.  9.  Quocirca  Camillus  in  curru 
Lriumphali  vectus  equis  albis,  invidiam  susti- 
niiil,  quasi  qui  Jovi  sc  Bequarc  vcllet. 

Secundo,  quia  equi  albi  aliis  erant  celeriores  , 
ideoque  hic  symbolum  suni  celeris  victoria 
Chrisli.  Ita  Virgilius,  I.  12.  yEneid.  Turnum  vic- 
loriam  de  ^inea   sibi   spondenlem  descril)il  : 

Pascit  cquos  gaudetquo  tuens  ante  ora  fremenlcs  , 
Qui  candore  nives  anteirent ,  cursihus  auras. 

El  inferius  : 

Bigis  it  Turnus  in  albis  , 
Bina  manu  latocrispans  haslilia  ferro. 

Et  Plautus  in  Asinaria,  celeres  quadrigas  de- 
noians,  eas  albas  nuncupat.  Veleres  enim  cre- 
dcbant  equos  albos  esse  velociores ,  uli  docet 
Turnebus,  lib.  2/j.  c.  31.  Vide  dicta  c.  6.  2. 

Terlio  ,  quia  candidus  color  competil  Deo , 
rehusque  divinis.  Significat  enim  Dei Christiquc 
puritatem  ,  beatitudinem,  gloriam  et  immorta- 
litatem.  Untle  Vii-gilius  ecloga  5  : 

Candidus  insuelum  miratur  lumen  Olynipi. 

Lbi  Servius :  Candidus,  inquit,  id  est  Deus,  ul  con- 
tra  mortuos  nigros  dicunus.  Et  Cicero,  lib.  2.  dc 
I. egibus  :  Color  albus  ,  inquil ,  pra?cipue  decortis 
(st  Deo,  cum  in  ceeteris ,  lum  maxime  in  texlili. 
Nempe  ,  quia  virlutes  inter  se  apte  et  connexae 
cssc  debent,  ideo  lextilia  gratiora  suntDeo;  sive 
qiiia  caslitas,  fitles  ,  alhxque  virtules  nisi  cum 
tharitate  junganlur,  quae  in  auro  textili  signi- 
licatur,  graiae  Deo  non  accidunt,  ideo  cantUda:- 
in  sacris  olim  eranl;  el  eliamnum  sunt  vestes; 
cujus  causam  tradit  Plato  quam  diximus,  ei 
Plutarchus  in  libro  tle  Iside  et  de  Osiride.  Ha 
Vlait.  deRoa,lib.  6.  Singular.  cap.  15. 

Viegas  pcr  equum  albtim  accipit  humanila- 
lcni  Chrisli,  per  sesstirem  tlivinitatem  ,  sive  ul 
S,  Joannes  ait :  Verbum  Dei.  lla  et  alii. 

Aureolus  per  hunc  eqtium  accipit  Baldui- 
num  ,  qui  Gaudefrido  Bullonio  successil,  fuik|iic 
e  Christianis  secundus  rex  Hierosolymorum. 
Ilic  enim  cum  Teuionicis,  Ttinplariis  ,  Hospi- 
talariis  Saracenos  debellavil.  Ilabel  scriptum  in 
j'inore:l\ex  regum  ct  Dominus  dotninantium ; 
quia  amoreCbristi  Begis  rcgum.  intcr  a  1  i u s  vir- 
lules  continentiam  et  caslitalem  servavit.  Se- 
cundo,  sicui  rosa  dicilur  Ilos  lloruni,  ila  rex 
llierosolymae,  ulpoto  antiquissimae  et  ntibilis- 
miikc,  tliciiur  jFtex  regum.  IIoc  accommodaii- 
litim  eat,  non  lilterale. 

Nota  :  Laclanlius,  lib.  7.  c;q>.  17.  et  18.  htmc 
Chrisli  descensum  ,  gladiuni ,  ptignam  ,  etc, 
planc  ad  liltcram  ut  sonanl,  c\tnmra  assercrc 
yidetur,  Autlieum  :  Ctnn  hac ,  ail.  facta  crunt , 
jnsti  ct  scctalorcs  vcritatis  s/grcgabunt  sc  a  ma- 
tis,  cl  fugicnt  insolitudincs.  lluc  impius  rcx  in- 
Pammatus  ira  vcnict  cum  cxcrcitu  magno  ,  ct 
itilmotisomnibus  copiis  circumdabtt  nwntem  in  tjno 
justi  morabuniur  ,  ttt  cos  comprehendat.  Ilti  i» 
«/'('  sc  ctausos  undique  atque  obscssos  vidcrint .  <  . ■  - 
cUnnabtint  ad  Dctnn  vocc  magna,  cl  attxilium  ca- 
lcstc  implorabtmt.  Et  Cap.    19.  Commotus  igitur 


1300  COMMF.NTAMA  IN  APOCALY 

Deus  ancipiti periculo  el  miseranda  complorutione 
jusiorum,  mittet  protinus  liberatorem.  Tunc  ape- 
rietur  cirlum  medium  intempesta  et  lenebrosa  noc- 
le,  ul  in  orbe  loto  lumcn  desccndentis  Dei  lanquam 
fulgur  appareat.  Et  paulo  posl  :  Qtti,  priusqaam 
descendat ,  hoc  signum  dabit :  cadet  repente  gla- 
dius  de  ralo,  ttt  sciant  jttsli  ducem  sanclte  mililia 
descensurum.  Et  descendet  itle  comitantibus  ange- 
lis  in  mcdio  terrai ;  et  antecedet  eum  flamma  inex- 
tinguibilis.  Virtus  autem  angelorum  tradet  in  ma- 
nuS  jtistorum  multitudinem  illam  qtuc  montem 
circumsederit ,  et  concidetur  ab  hora  tertia  usque 
ad  vesperum  ,  et  fluct  sanguis  more  torrentis , 
delelisque  omnibus  copiis  impius  solus  ejfagiet,  et 
peribit  ab  co  virtus  sua.  Iliccst  autem  qtti  appella- 
tur  Anlichristus  :  sed  se  ipse  Chrislum  mentietur, 
et  conlra  verum  dimicabit ,  ct  victus  effugiet;  et 
bellum  scepe  renovubit ,  et  sa>pe  vincelur ,  donec 
quarto  prxiio ,  confeclis  omnibus  impiis  dcbellatus 
et  capius,  tandem  scelerum  suorum  luet  pcenas. 
Hucusque  Lactantius. 

Verum  verius  videtur  haec  symholice  ostensa 
Joanni  tantum  sighificare  imperium  ,  domi- 
nium,  ac  mandatum  Christi ,  quo  ipse  manens 
in  coelo  per  Michaelem  ,  quasi  ducem  suum, 
comitatum  aliis  angelis,  ingenti  luce  quasi  ful- 
mine  siderahit  et  afllahit  Anlichristum,  itaque 
eum  omni  vi ,  robore  et  vita  privahit,  ac  delur- 
babit  in  tartara.  ld  ita  esse  patct  primo,  quia 
certum  est  quod  ea  quae  hic  dicuntur  de  coelo 
aperto,  de  equis  albis,  de  Christi  diademalibus 
et  veste  aspersa  sanguine,  de  tilulo  in  femore 
inscripto  :  Rex  regumet  Dominus  dominantium , 
non  realiter  evenient,  sed  tantum  symbolice 
per  visionem  ostensa  sunt  Joanni ,  ad  repree- 
sentanda  mysteria  Christi  quae  explicui  hoc  ca- 
pile  Apocal.  Ergo  et  caetera,  cum  sint  his  simi- 
lia  ,  symbolice  accipienda  sunt,  non  ut  realiter 
eventura.  Simili  schemate  Psaltes,  ps.  17.  sym- 
bolice  et  poetice  describit  Deum  nubibus  vec- 
tum,  armatumgrandine,  tonitru,  fulmine,  etc, 
descendere  ad  proterendum  impios  hostes  suos. 

Secundo,  quia  Apostolus  ait ,  2.  Thessal.  2. 
v.  8.  quod  Christus  occidet  Antichristum,  non 
gladio,  sed  spiritu,  id  est  imperio,  oris  sui;  et 
iUastratione ,  id  est ,  fulgore  praevio  et  prae- 
nunlio,  adveniussui.  Hocenim  fulgore  quasi  ful- 
minee  coelo  emisso,  sive  per  se,  sive  potius 
per  Michaelem  siderabit  et  consumet  Antichris- 
lum. 

Tertio,  quia  Daniel,  c.  12. 1.  ait  quod  tunc  con- 
surget  Michael  in  praelium  pro  Christo  et  Christia- 
nis.  Sicul  ergo  rex  per  ducem  bella  gerit  et  confi- 
cit  hostem ;  ita  Christus  per  Michaelem  conficiet 
Antichristum.  Hic  enim  est  Praeses  Ecclesiee , 
ideoque  dux  Christi  :  Unde  et  Apocal.  12.  poni- 
tur  dux  belli  Christiani ,  quo  scilicet  in  fine 
mundi  cum  Lucifero  et  Antichristo  confliget  pro 
Christo  et  Christianis,  ac  Antichristum  pro- 
fligabit. 

Quarto,  quia  S.  Petrus,  Act.  3.  21.  docet 
Christum  post  ascensum  in  coelum,  ubi  man- 
surum,  nec  visibiliter  exco  descensurum,  nisi 
in  die  judicii,  quo  restituet  omnia.  Ergo  non 
descendet  ut  occidat  Antichristum.  Hic  enim 
occidetur  multis  diebus  ,  et  forte  septimanis  ac 
mensibus  ante  diem  judicii ,  uli  ostendam  v.  11. 
et  12. 

Quinto,  subordinatiorectadivinae  providentiae 
id  exigit.  Solet  enim  Deus  sua  judicia  exercere 
per  angelos ;  hi  enim  sunt  administratorii  ejus 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XIX. 

spiritus,  Hcbr.  1.  lh.  Contrarium  eniin  nec  de- 
ceret  Christum ,  nec  Antichristum.  Utquid  enim 
Christus,  Deus  et  Dominus  omnium,  cum  lot 
legionibus  angelorum  et  Sanclorum  coelo  des- 
cenderet  ad  conficiendum  Antichrislum  ,  qui 
miser  et  vilis  erit  homuncio,  quem  solo  Hatu  , 
imo  nutu  potest  occidere,  quin  et  annihilarePnt- 
quid  tot  legiones  angelorum  quasi  militum  ei 
astant,  parataead  omnes  ejus  nulum  ,  ex  quibus 
unus  suflicil  ad  delenda  plurima  hominum  mil- 
lia? 

Sexlo,  quia  Sihylla  ,  I.  3.  igne  coelesli ,  puia 
fulgore  afllandum  Anlichristum  praedicit,  cum 
ait:  Cum potestas  ardens  (puta  igniset  fulmen  va- 
lidum)  inundansin  terrumveniel ,  el  Beliar  incen- 
det ,  et  superbos  homines ;  omnes  quicumque  ci  ft- 
dcm  prceslilerinl.  Beliar  enim  (id  est  Belial.  Su- 
binde  enim  littera  /  in  r  convertitur)  hoc  esl  , 
homo  impiissimus,  sine  jugo,  sine  Deo  et  lege, 
est  Antichristus. 

ET  QUI  SEDEBAT  SUPER  EUM,   VOCAHATUR  FlDELIS 

et  Veuax. ]  Equili  huic  ,  qui  sequentis  exercitus 
v.  \k.  est  dux,  qualuor  dantur  nomina  vel  epi- 
thela.  Primum  ,  fidetis  el  verax  ;  secundum  v.  12. 
Nomenscriplum  quod  nemo novit  nisi ipse;  lertium 
v.  13.  Verbum  Dei ,  scilicet  de  quodixit  Joannes, 
cap.  1.  Evangelii :  In  principio  erat  Verbum ,  et 
Verbum  erat  apud  Deum ,  et  Deus  erat  Verbum, 
vide  ibi  dicta ;  quartum  v.  16.  Rex  regum ,  et 
Dominus  dominantium.  Primum,  est  nomen  vir- 
tulis  ;  secundum,  essentiae;  tertium  ,  personae; 
quarlum,  potcstatis  et  dominii.  Dicitur  ergo  hic 
Fidelis  et  Verax  :  quia  fideliter  utipromisit,  eos 
qui  sibi  fideles  sunteterunt,  tuebitur  ac  prae- 
miabit;  infideles  vero  et  impios  puniet.  Unde 
sequitur:  Cumjustitia,  idesl,  justissime  etaequis- 
simo  jure  bellum  imt;judicat,  id  est,  vindicat, 
el  pugnat,  hostes  impios  scilicet  occidendo. 

Symholice,  q.  d.  Vocabilur  Jehova.  Jehova 
enim  idem  est  quod  ,  qui  est ,  qui  facit  esse ,  qui 
servat  promissa  (uli  dixi  Exodi  6.  3.)  hoc  est, 
fldelis  et  verax. 

12.  Oculi  ejus  sicutflamma  iGNis.]  Oculi  flam- 
mantes  et  fulgurantes  significant  Chrisii  iram 
in  impios,  procurrentem  ad  corum  vindictam 
et  punitionem,  uti  dixi  c.  1.  \h.  Magna  vis  inest 
oculis;  basiliscus  enim  saevis  oculis  quem  as- 
pexerit,  enecat.  Ex  adverso  struthiones  et  tes- 
tudines  benigne  spectando  ova,  ea  fovent,  ait 
Plinius,  lib.  9.  10.  Ratio  est  :  nam  oculi,  ut  ait 
Damascenus  in  Vila  Isidori ,  sunt  «.yz)./j.xTv.  tr,t 
<p\>XYis  «<p(6>j,  per  quae  ipsa  anima  influit.  Ita  Chris- 
tus  flammantihus  oculis  suoshostesexaminabit; 
serenis  vero  et  blandis  eleclos  mire  recreabil. 

Et  in  capite  ejus  diademata  multa.  ]  Olim  re- 
ges  et  Imperatores  non  coronis,  sed  diademale 
utebantur,  uti  Romanos  Imperatores,  cum  fas- 
ciis  caput  circumdantibus  depiclos  videmus. 
Nam ,  ut  ait  Rhodiginus,  \.  26.  c.  6.  diadema  erat 
fascia  candida,  quae  regum  capitibus  ohligaba- 
tur.  Quod  insigne  regum  primus  invenit  Liher 
pater,  teste  Plinio.  Hinc  cum  quidam  coronam 
lauream  fasciae  praeligalam  Cassaris  statuae  im- 
posuisset,  Tribuni  plebis  detrahi  coronae  fas- 
ciam,  quasi  regni  insigne,  et  duci  hominem 
in  vincula  jusserunt.  Ita  Alexandrum  Magnum 
memorat  Curtius  sibi  diadema  detraxisse,  ut 
eoobligaret  vulnus  quod  in  fronte  Lysimachus 
acceperat.  TraditAmmianusMarcellinusinvidiae 
datum  ab  aemulis  Pompeio;  quod  fascia  obli- 
gatum  crus  circumferret  ulceiis  causa  ,  velut 


COMMENTARIA  IN  APOCALV 

novarum  rerum  affoctationis  pra?sagium  id  fo- 
ret<  1'orro  diademala  mtilla  erant  nmll;e  liujns- 
inodi  fasci.c,  vcl  spirse  circumdanles  capul, 
(|ii;ilcs  vidcnms  in  liirbanlis  Turcarum  ,  in 
quibus  peplum  byssinum  vcl  lineiun  multiplici 
gyro  capiii  olivolviiur ,  et  quilibet  ejusmodi  g\- 
nis,  sive  ambitusestquasi  diadema,  ait  Alca/.ar. 
Christus  ergo  habet  diademala  multa;quia  Rex 
csi  regum  ,  omniumque  regnorum  terrae  domi- 
nus  ;  ille  cnim  universa  in  sc  uno  continet 

Habknsnomen  scbiptum  (in  capitcetdiademate. 
Nam  aliud  nomcn,  llex  regum ,  scriplum  cral  in 
femorc  ,  v.  16.)  quod  nkmo  novit  nisi  ipsk.J  Pii- 
lant  Ribera,  Vicgas  et  alii ,  hocnomen  csso  id 
quod  scquitur  v.  13.  scilicet  Vcrbum  Dci.  lloc 
enim  ncmo  novit,  id  cst,  perspicit,  penetrat, 
planeque  cognoscit  et  compreliendil,  nisi  ipse 
Christus.  Veruin  Joanncs  ,  ul  dixi  v.  11.  vidclur 
liic  quatuor  dare  nomina  Chrislo,  ac  sccundum 
Itoc  a  terlio  quod  est  Verbum  Dei,  distingucrc; 
hoc  enim  secundum  ait  essc  ignotum;  tertium 
vero  esse  notum,  scilicet  Vcrbum  Dei.  Non  enim 
aitrem  nominc  significatam,  scd  ipsum  nomen 
cssc  ignotum  :  quare  hoc  nomcn  non  csl  Ver- 
bum  Dei ,  nec  aliquod  aliud  ab  ipso,  aut  a  sacra 
Scriptura  rcvelatum;  sed  aliud  nobis  incognitum. 
Erat  enim  ita  exaratum  .  ut  nc  quidem  a  Joanne, 
sed  a  solo  Cbrislo  lcgi  posset :  idque  ad  hoc ,  ut 
signiflcaret  immensitatem  et  incomprehensfbi- 
litatem  naturas  et  .substantige  Cbristi,  quam  nul- 
lus  humanus  vel  Angelicus  intellcctus  compre- 
hendere  valet.  Ita  Aretas  et  Alcazar.  Alludit  ad 
nomen  Jclwva;  illuden1merat«pp»)Tcvet«vex^wyeTov, 
idcst,  ineffabile,  uti  dixi  Exodi  G.  3.  Rursum  nomen 
/e/uwa  gestabaturit  ponlifice,  scriplum  inlamina 
aurea  pendente  exejus  tiara;  pari  modo,  Chris- 
tus  Pontifex  nomen  hoc  scriptum  habet  in  capite 
et  diademate;  quia  hoc  est  nomcn  significans 
et  rcpraesentans  divinitatcmejus. 

13.  Et  vestitus  ebat  veste  aspersa  sanguink.] 
Vcstcm  hanc  tam  Christi ,  quam  sanctorum 
Martyrum  iniellige.  Christi  enim  humanitas  a 
Judaeis  fuit  cruentata,  et  etiamnum  vulncrum 
cicatricibus  in  corpore  Chrisli  remancntibus  est 
rubicunda,  q.  d.  Cbristus  secum  defert  notas  et 
memoriam  sanguinis  sui,  et  suorum,  impie  ab 
impiis  effusi,  cujus  nunc  ultionem  deposcit, 
cujtisque  intuitu  se  ad  ullionem  excilat  et  ac- 
cendit.  Ita  Viegas. 

Idipsum  graphicc  et  tragice  describit  noster 
Martinus  de  Roa  ,  lib.  1.  Singularium,  cap.  2. 
dicens  :  Ergo  ut  damonem  Christus  exanimet, 
in  cruce  sese  illi  cruenlum  ostentat  :  ctijus  ille 
facinoris  et  injuriae  cum  auctor  exstiterit ,  et 
foedatum  sanguine  corpus  aspexerit ,  injurise 
tam  atrocis  memor,  neque  audcbit  congredi , 
ci  manus  dabit.  Hinc  tu  mysterium  capias,  cur 
Zachariae ,  cap.  3.  cum  Satan  staret  a  dextris 
Jcsu  sacerdotis  magni,  ut  adversaretur  ei,  Jesus 
cssct  indutus  vestibus  sordidis.  Stat  hoslis  acer- 
rimus,  mucronem  intentat,  addicilmorliacdevo- 
vctsacerdotiscaput :  ill<>  nudum  latus,nudumca- 
pul  ac  corpus,  aut,  quod  in  bello  pro  eodem  est, 
lacera  et  sordidata  veste  indutum  opponir.  Vi- 
derat  jam  antc  congressum  istum  regius  Pro- 
pheta  David ,  viderat  Christum  Jesum,  cujus 
ill<>  typum  gerebat,  videral  sese  ad  praelia  com- 
parantcm ;  sed  horiatus  est  ut  gladio  sese  suc- 
cingerct,  et  suo  se  roborearmarct  :  Accingcrc 
gladio  tuo  super  femttr  tuum,  Potentissimc.\\i\vrai 
Propheta  Isuias,  idcmquc  prjpnionuit  :  Consur- 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.   XIX.  1301 

gc,  induere  forliludinem  luum  bracliium  Domini. 
Qiiin  laceris  cruenlisque  cum  praelio  vestibus? 
Atlmperatoi  ChrislUs  pro  aereo  thorace  sangui- 
neam  ch1amydem,pro  fcrreis  manicis  ocreisque 
ferreos  clavos,  pro  galea  spinas ,  pro  militum 
prtesidio  solitudinem,  pro  tubarum  clangon 
silcntiuin,  atque  patienliam  cnm  boste  congres- 
siiiiis  oppoiut.  Neqne  cnim  infortitudine equi 
voluntatem  Itabcbit,  necin  tibiis  viri  benepiacitum 
crit  ei.  Verum  nullus  aeque  potens  gladius  atque 
cruenta  caro  ;  nulla  praestantior  fOrtiludo  ad- 
\cisus  hostem,  quam  ipsa  lacerali  corporis  in- 
firniitas:  quam  ulcernit,  debilitatur  ac  fr;n 
tur,  quoniamejus  alrocilalisest  ;uiclor.  Conson.ii 
locus  Apocal.  19.  Et  vestiius  erat  veste  aspt 
sanguine,  et  vocabalur  nomen  cjtts  VeTbum  Dei. 
Haquecum  ad  pngnam  progreditur,  in  cruenta 
si\c  purpurea  vesle ,  et  <-<|iio  rufo  procedit. 
S.  Hieronyuius  in  Isaiaj  c.  GG.  Equo ,  ait,  rufo  sr- 
debat  Dominus  atque  Salvator ,  humanum  corpns 
assumens,  ctti  dicitur  :  Quare  rubra  sunt  vesti- 
menlatua  ?  et  :  Ottis  est  islc  qui  ascendil  de  Edom, 
fttlva  vcstimenta  cjus  dc  Bosra  ?  elc.  Eqtto  autan 
scdcbat  albo ,  qttando  posl  rcsurrcctioncm  immor- 
tale  et  incorruplum  corptts  assumpsil  :  et  quictim- 
que  cum  scquebanlur  ,  candidis  utcbuntttr  equis, 
incorrttptis  videlicct   immortulibusque  corporibus. 

Secundo,  etpotius,  vcstis  Christi  aspersa  eral 
sanguine  hostili,  quem  fudit,  et  mox  hic  fusu- 
rusest;  nam,  ut  sequitur  :  Jpse  calcat  torcular 
vini  furoris  irte  Dei.  Inducilur  cnim  hic  Chrislus 
quasi  pugnans,  conculcans  et  trucidans  hostes  . 
scilicet  impios :  unde  corum  sanguine  aspergilur 
et  crucntatur,  et ut  cruentus  symbolicc  per  \i- 
sionem  Joanni  spcclandus  objicilur,  etiam  ant<' 
pugnani;  quia  adcrucntam  pugnam  pcrgit,  c;i- 
quc  se  cruentabit.  Nam  alluditur  ad  Isaiae  63.  I. 
ubi  de  Cbrislo  hostcs  trucidante  dicitur  :  Qui. 
esl  islc  qui  venit  de  Edom  ,  tinctis  vestibus  de  lios- 
ra?  Torcular  calcavi  solus ,  calcavi  ros  in  farOi 
mco.  Aspersus  est  sanguis  eorum  super  vcslimenla 
mea. 

\U.  Et  KXEBClfUS  Qii  siNT  ix  conxo  (angcloruni 
el  ccelitum)  seqoebantub  elm,]  non  tam  ut  mi- 
litcs  pro  eopugnaturi,  quam  ut  comites  el  spec- 
tatorespugnaeejus  etvictoriae. Solusenim  Cbris- 
tus  hoc  bellum confeci t  Undc  dc  eo  dicitur  v.  -21. 
Occisi  sunt  in  gladio  sedends  super  equttm,  qtf 
procedit  de  orc  ipsitts.  Hinc  pariter  solus  Chris- 
tus  dicitur habere  vestcm  aspersam  sanguine; 
casteri  vero  equites  ejus  comitcs  erant.  vestiti 
byssino  albo  ct  mundo  :  qu.x>  vcslis  est  symbolum 
tum  puritatis  ct  innocenliue,  lum  felicitcitis,  glo- 
rise  et  triumphi.  Credibile  tamcn  cstvestem  c<> 
rum ,  praesertim  Martyrum,  aspersam  fui>- 
sanguine,  ob  causas  jam  dictas.  Sic  in  veteri 
Teslamento  non  tam  Hebraei  pugnantes,  quam 
Deus  pro  cis  dcccrtans  pariebat  victorias.  Hoc 
est  enim  quod  dicitur  Deuter.  1.  v.  30.  Domtntts 
Dcus  qui  dactorest  vester,pro  vobis  ipse  pugnabit. 
Similia  suni  Josue,  '23.  S.  Judith.  5.  16.  Soli  ergo 
Chrislo  tribuilur  hsec  victoria  ;  quia  ejus  viribus, 
imp<>rio  etjussu  Michael  et  angeii  eam  conli- 
cicnt. 

I\  toiTS  albis.  ]  S.  Rieronymui  in  Isaiae  66. 
el  s.  Gregorius,  Ansbertus  <>t  Viegas  .  perequos 
albos,  Sanctorumcorpora  inoorruptaet  immor- 
talia  intelligunt  Magis  ad  litteram  Ribera  :  Co>- 
litibus  el  angeiis,  inquit,  dantur  hic  equi  alhi 
symbolice,  ul  p<>r  <><>s  significetur  vicloria  <t 
triumphus.  Sic  Zacharias,c.  1.  S.  vidit  angeios 


130  CQMMENTARIA  1N  APOCAU 

'..ominum  custodes  in  cquis  ;tll)is  sedcnte».  Mo- 
raliler  audi  S.  Gregorium  :  Equus ,  ait,  cst  unicui- 
(jiic  sanctie  animie  corpus  stium,  quod  videlicet 
uovit  ct  ab  illitilis  conlincnliai  frcno  rcslringere  , 
et  rtustun  chari/atis  impulsu  excrcitatione  boni 
operis  retaxare,  Equitis  ergo  nomine  anima  sancti 
riric.rprimilur ,  quajumcntum  corporis  bene  sub- 
ililttm  regit.  Unde  ct  Joannes  in  Apocal.  Dominum 
rontcmplulus  ait  :  Et  exercitus  qui  sunt  in  caiu 
sequcbuntiir  cttm  in  equis  albis  ,  mullitudinem 
quippe  Sanctorum  qua?  in  hoc  martyrii  bello  sudu- 
verat,  recte  exercitum  vocat;  qui  idcirco  in  equis 
ulbis  sedere  describunlur,  quia  eorum  corpora  et 
uce  justilia,  et  castimonice  candore  claruerunt. 
Ita  ipse  lib.  31.  Moral.  c.  9. 

15.  Et  de  ore  ejus  procedit  gladius  ex  utra- 
«?uf.  parte  acutus,  hic  gladius  est  imperium , 
vis  et  potestas  Christi,  quam  exeret  in  Anlichris- 
tianos  et  iinpios.  Unde  sequitur  :  ut  in  ipso  per- 
cutut  Gentes,  morte  praesenti  et  aeterna ,  in 
quaET  IPSE  reget  eas  in  virga  ferrea,  et  ipse 

CALCAT  TORCULAR  VTNI   FURORIS  IRJE  Dfil    OMNIPO- 

tentis,]  id  est,  acerrime  premet,  calcabit  et 
puniet  eos  cum  hic,  tum  in  futuro.  Hic  eniin 
«orporaliler  percutiet  et  occidet  eos  :  in  futuro 
vero  torquebit  eos  in  gehenna,  ita  ut  semper 
videantur  mori  e.t  occidi,  nunquam  tamen  mo- 
i  iantur,  sed  semper  in  poenis  mortiferis  vivant 
niortaliter  immortales,  et  immortaliter  morla- 
les.  Nota  :  S.  Joannes  more  Hebraeo  crebro  et 
varie  usurpat  **t,  id  est,  et ,  pro  nam,  deinde, 
poslea,  etc  Hebraei  enim  suum  illud  vau,  pro 
omnil)us  parliculis  usurpant. 

16.  Et  haret  in  vestimento  et  in  femore  suo 
scriptum  :  Rex  regum.  ]  In  veslimenlo ,  id  est ,  in 
Jborace  ;  et  in  femore ,  id  est,  in  femoralibus  , 
aut  lunicje  parte  inferiori.  Secundo,  et  potius, 
est  hendiadys,  in  veslimenloet  in  femore ,  id  esl, 
in  veslimento  femoreo ,  sive  tegente  femora  , 
aut  in  femore  vcstito;  quia  enim  veslimentum 
tegebat  totum  corpus,  idcirco  hic  ejus  partem 
eertam  designat  dicens  :  Infemore.  Unde  Syrus 
^ertit  :  Et  habet  super  veslimentum,  et  super  fe- 
mur  suum  nomina  scripta:  Rex  regum  et  Dominus 
dominanlium. 

Quoeres  cur  Christus  in  femore  gestet  hoc 
nomen.  Resp.  quia  femur  symbolice  significat 
Ghristi  luunanitatem.  Hanc  enim  ipse  ex  femorc 
Jacob,  Davidis  et  aliorum  accepit  ,  atque  per 
<am  eleclos  omnes  Deo  spiritualiler  genuit  ; 
femur  enim  ,  quia  parles  sibi  vicinas  genitales 
<  oinpleclitur,  hinc  elcausa  et  symbolum  gene- 
laiionis.  Femore  ergo  primo,  significatur  Verhi 
incarnatio.  ItaS.  Gregorius,  homil.  15.  in  Ezech. 
Secundo,  passio  Cbrisli;  est  enim  hoc  femur, 
veslisque  Christi  aspersa  sanguine,  utdixiv.  13. 
hujus  enim  sanguinis  etpassionis  meritofactus 
«st  Cbristus  Rex  regum,  et  Dominus  dominan- 
Liuui,  Itaque  sicutin  capile  habet  noinen  divi- 
nitalis  (hujusenim  symbolum  est  caput)  quod 
ncmo  novit  nisi  ipse  :  ita  in  femore  huinanitatis 
liabet  nomen  omnibus  nolum  ,  scilicet  quotl 
qua  homo  sit  Rex  regum  ct  Dominus  dominan- 
lium.  Terlio,  femore  siguificatur  Cbristi  soboles, 
puta  filii  et  nepotes  ,  inquit  Alcazar,  juxta  illud 
Cenes.  A9.  10.  Dux  de  fcmore  ejtts.  Unde  to  in  fe- 
more  suo  scriptum  cst :  Rex  regum,  elc. ,  indicat 
ipsius  lilios  \eros  esse  reges,  ipsumque  essc 
regem  illorum.  In  femore  enim  propagatio  ge- 
ncris  inlelligitur,  uti  docenlS.  Gregorius,  Ans- 
iertiis  et  Beda.  q.  d.  Christus  suos  filios  facturus 


l'SIN   S.  JOANNIS.  Qap.   \1X. 

est  reges,  et  ipsi  eliam  naliones  judicabunt.  Huc 
lacit  iambicuin  illutl  R.  Tliomie  Mori  : 

Princeps  piis  nunquam  carebit  liberis, 

Tolius  est  regni  pater  princeps  , 

Abundat  ergo  felicissimus  lot  liberis  quol  populis. 

Quarto,  Maldonalus  in  Malth.  27.  11.  in  femore, 
ait,  significalur  Cbristi  regnum,  Christumque 
qna  Deus  est  suapte  natura  regnarc  :  per  femur 
enim  significalur  natura,  q.  d.  Christus  est  rex 
non  vi,  non  tyrannide,  noneleclione,  non  adop- 
lione,  sed  natura,  et  naturali  propagine  ac  ge- 
nerationc. 

Secundo,  Ambrosius  per  vestimentum  Sanc- 
los  ,  per  femur  humanitatcm  Chrisli  accipit : 
Quia  ,  ait  ipse  ,  primo  in  opcribus  Sanciorum 
ugnoscitur  hunc  esse  verum  Deum  ,  qtio  tates 
servos  possidet.  Secundo,  quia  in  operibus  qua;  ipse 
in  carne  positus  gessil ,  cognitum  est  hunc  esse 
verum  Dei  Filium. 

Tertio,  Pannonius  :  Vestimentum,  inquit,  a 
foris  est ,  femur  a  natura  ;  et  Christus  humanila- 
lem  a  foris  ex  lempore  habel ;  divinilatem  autem 
a  natura,  d  qua  ab  aHcrno  est  Deus  :  et  neulrum 
horum  sine  dignitatis  honore  habel;  quia  ab  utro- 
que  estrex,  q.  d.  Cbristus  tam  qua  homo,  quam 
qua  Deus  ,  est  Rex  regum.  Verum  primus  sen- 
sus  simplicissimus  est  et  genuinus. 

Rex  rf.gum  et  Dominus  dominantium.  ]  Hic  eral 
titulus  el  elogium  regum  Petsaruin,  teste  Ale- 
xandro  ab  Alex.  I.  1.  Genial.  cap.  28.  Ita  Sapo- 
rem  Regem  regum  appellat  Jtilius  Capitolinus, 
eap.  24.  ubi  ejus  ad  Constanlium  Imperatoreni 
liileras  recenset  ;  quarum  haec  erat  inscriptio  : 
Rex  regum  Sapor  particeps  sidcrum,  et  frater  so- 
lis  ac  iunx ,  Constantio  fralri  meo  S.  P.  D.  Unde 
illudAgesilai  in  eum,  quide  more  regem  Persa- 
rummagnum  appellabai:  Ecq  uid  iUe,inquit,meest 
viajor,  nisisit  etjustior  et  modestior?Ua  Plutar- 
chus  in  Lacon.SicelSuetonius  inCaligula,  cap. 
6.  Parthorum  regem,  regum  Regem  appellal. 
Sic  etPlutarchus  in  Lucullo,  Tigranem  regem 
Armeniorum,  Regem  regum  nuncupat.  Porro 
apud  Parlhos,  primus.  rex  magnus  appellalus 
est  Arlabanus,  duplicjque  diademate  usus,  lesie 
Iterodiano ,  lib.  6.  Hsec  et  plura  Pineda  in  Job  , 
1.  v.  1.  num.  17. 

17.  Et  vidi  unum  angelum  stantem  in  sole  ,  et 
clamavit  voce  magna,  dicens  omnibus  avibus,  ctc. 
Venite,  et congregamini  ad  coenam magnam  Dei.J 
Angelus  hic  stat  in  sole,  ut  significel  quotl  in 
oculis  tolius  mundi  fiet  haec  Anlichristianortini 
perCbrislum  ultio.  Advocatioet  invitalio  volu- 
crum  significat  ingentem  forestragem,  adeo  ut 
ad  cadavera  Antichrislianorum  depascenda  et 
devoranda  undique  vullures,  aliaeque  carnivo- 
rae  aves  advolent.  Hisceenim  Deus  ccenam  hanc, 
id  est,  convivium  et  epulum  hoc  cadavermn 
praeparavit.  Alludit  ad  Jeremiaj  12.  v.  9.  Ve- 
nite  ,  congregamini ,  omnes  bestia  terrx  9  prope- 
rale  ad  devorandum.  Hursum  allutlit,  aut  potius 
citat  Ezecbicl.  39.  v.  17.  ubi  de  eadem  exerci- 
tus  Antichristi,  puta  Gog  et  Magog ,  clade  lo- 
quens  Deus,  ait :  Dic  omni  volucri  et  universis 
avibus  cunctisque  bestiis  agri :  Convenite  ,  propc- 
rale ,  concurrite  undique  ad  victimam  meam , 
qtuun  ego  immolo  vobis ,  viclimam  grandem  su- 
per  omnes  montes  Israel,  ut  comedatis  carnem, 
ct  bibatis  sanguinem. 

Mystice,  Angelus  bictypus  estpraaconis  Evaii- 
gelici.  At  cur    ii  solelanquam  e  suggesto  ,  no- 


COMMENTARIA  1N  APOCAIA 

vusille  proedicator  exclainat?  An ,  quia  sicut  sol 
temper  festinat,  nunquam  conquiescit :  ita  Evan- 
gelicus  praedicator  lotum  orbem  celerrimus  c'u- 
cuit  et  pervagatur  ?  Anquia,  sicuisol  omttibus 
beneficus  oritur  super  jusios  et  injustos  :  Ita 
Kvangclicus  prcedicator,  oiuniuiu  taiu  bonorum 
quam  malorum  commodis,  pnesertim  spiritua- 
libus,  incumbit?  An  tandem,  quia,  sicut  sol 
totum  orbem  suo  splendore  collustrat,  suo  ca- 
lorc  fecundat :  iia  Evangelicus  praedicator  ce- 
cas  bominum  mcnles  suis  vcrbis  illuminal  , 
pneposleras  volunlatcs  suis  cxcmplis  inllam- 
mai?  Iia  nosler  Mendoza  iul.  Heg.  3-21. 

19.  ET  Vini  RKSTIAM  ET  ur.GES  TKRR/E,]  (lcccm, 
dc  quibus  vidc  dicta  c.  17.  in  linc.  Bcstia  hacc 
csl  Anticbrislus,  ut  dixi  c.  13.  v.  1.  Mio  enim 
cum  suis  omnibus,  qui  crunl  innumci  i,  congre- 
gabitur  in  Armageaon  ad  pugnandum  conira 
Christum  ct  Christianos ,  scd  profligabilur  om- 
nino  a  Cbristo.  Indc  scquitur  : 

20.  ET  appreiiensa  est  bestia  (Anticbristus) 
et  cum  f.a  pseudoprophf.ta  ,  ]  scilicet  insignis 
illeimpostor  ,  qui  erit  Anticbristi  pracursor,  de 
quoc.  13.  11. 

VlVIMISSI  SUNT  III  DUO  IN   STAGNUM  1GNISARDEN- 

Tis  sulpiiure.  ]  Quidam  legunt,  ardens ;  Prima- 
sius,  ardentis  igne  et  sulphure;  Graeca,  ardens 
in  sulphure;  Arabicus  ,  ptenum  igne  et  sutphare. 
Verum  Homana  legunl,  ardcnlis  sulphure. 

Nota  :  Aniichrislus,  ul  probel  se  essc  Cbristum, 
quasi  simia  Christi,  fittget  se  mori,  et  post 
mortcm  ad  vilam  rcsurgerc,  ut  palet  Apocal. 
13.  v.  12.  Audi  S.  Grcgorium,  lib.  11.  epist. 
3.  Veniens  in  mundum  Antichristus ,  dicm  sabbati, 
et  dicm  Dominicum  ab  omni  jubcbit  opere  cuslo- 
diri.  ISam  quia  simulaturus  cst  mori  se  ac  rcsur- 
gere,  idco  dicm  Dominicum  in  veneralionc  habcri 
prcecipiet;  quia  vcrojudaizare  populum  compellet 
(ut  vidcatur  esse  Messias  Judaeis  promissus)  ul 
ritus  Mosaicaj  legis  revocet,  ct  Judttorum  sibi  sub- 
dat  perfidiam,  dicm  sabbati  observari  cogel.  Post 
ficlam  banc  et  bypocrilicam  resurrectionem, 
coram  toio  populo  asccndct  in  montem  Oliveti 
(uti  significat  Daniel.  c.  11.  v.  kh.)  volelquc  in- 
slar  Chrisli  in  codum  asccndere  ex  quo  se  pri- 
milus  descendisse  mentictur  :  atlollenteum  in 
aere  daemones  sumcntes  speciem  angelorum, 
cunctis  admirantibus  et  divinitati  ejus  accla- 
maniibus,  inquit  Percrius.  Sed  mox  a  Cbristo 
per  Micbaelem  deturbabitur,  ac  mox  Anticbris- 
tum  terra  debiscet,  vivumque  eum  rapient  dae- 
mones  in  tartara,  sive  vivus  eo  perveniat  (  pe- 
rire  cnim  de  terra,  et  tradi  igni  gebennae  ,  erit 
ei  mors  et  inlcrfectio,  ait  Andreas  Caesar) ,  sive 
potius  in  viapriusmorialuretsuffocctur.  Utrurn- 
quc  cnim  probabile  est,  uti  et  de  Core,  Dalan 
el  Abiron  docui,  Numer.  16.  v.  33.  Posterius  ta- 
mcn  prohabilius  estet  conformius  S.  Scripturrc, 
quae  alibi  dicitomnes  omnino  bomines  morilu- 
ros,  ut2.  Tbessal.  2.  v.  8.  Hebr.  9.  27.  Occidetur 
autem  Anticbrislus,  sicut  doctores  tradunt ,  in 
monlc  Olivcti ,  in  papilionc  ac  solio  suo,  illo  in 
loco  contra  quem  caios  Dominus  ascendit ,  ait 
llaymo  in  c.  11.  Isaiae. 

Porro  Micbael  fulgure,  ut  videtur,  eum  de- 
turbabit.  Sic  enim  deeo  canit  Sibylla,  1.  3.  Cum 
potestas  ardens  inundans  in  tcrramvcniet,etBctiar 
(id  cst  Antichrislum)  inetndet.  Nisi  quis  cum 
Ribera  dicat  iram  Ghristi  impios  interficientis 
more  poetico  ct  prophetico  vocari  a  Sibylla  po- 
lustalem  ardcntem. 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XIX.  1303 

Ardentis  8VLPHORE.]  V.x  boc  locOet  c.  20.  9. 
elcap.  21.  8.  liquel  apud  infcros  \ciiun  esse  8Ul- 
pbur,  utcommuniler  doceol  Doctores.  \,>i  eniui 
siilphur  malcria  el  fomcnlum  aptissimum  igni>, 
atque  suo  foetore  ct  acredfne  pcenam  ignis  adau- 
get.  Kst,  inquam,  in  gebenna  sulpbur,  non 
aliud  et  aliud  sibi  succedens,  sed  idem  semper 
numcro  permanens  et  constans,  uti  idcm  nu- 
mero  semperque  sibi  constans  est  ignis. 

21.  Et  C/Eteiu  OCCISI  >i  m-  i\  (ii.Aino.  ]  q.  d. 
Coetertmililes  Antichristi,  ptiia  exercitus  decem 
rcgum  ,  acGog  cl  Magog,  gludio ,  id  est,  jussu 
el  virlute  Ciiristi,  occidenlur,  quain  exseqUetur 
non  pcr  gladium,  sed  per  igncni  de  coelo  mis- 
sum,  uli  docet  c.  20.  9.  Gladius  ergo  bic  cril 
ignis  et  grando,  qu.e  ex  ore  Christi  proccdcnt  ; 
quia  impcrio  Cbristi  de  coelo  descendent ,  el 
cxercilum  illum  impioi  um  delebunt. 

Moralilcr  vide  bic  quam  acris  et  mclucnda 
sit  vindicta  Dei  in  impios  et  AnticiirisUanos 
prresertim  bseresiarcbas,  quoruin  dux  et  caput 
erit  Anlicbristus.  Notus  cst  inlerilus  Simonis 
Magi  primi  baeresiarchae,  quem  paucis  ita  de- 
scribit  Arnobius,  lib.  2.  conlra  Genles :  Vidcram 
Romani  cursum  Simonis  Magi  et  quadrigas  Cgneas 
Vetri  orc  difjlatas ,et  nominato  Chrislo  cvanuissc  ; 
viderant ,  inquam,  jidentem  diis  falsis ,  et  ab  iis- 
dem  metucnlibus  proditum  ,  pondere  prcecipila- 
lumsuo,  et  ccrvicibus  jacuisse  prrefractis  ,  pos: 
deinde  pertatum  Brundam;  cruciatibus  et  pudon 
defessum,  et  allissimi  culminis  se  rursum  pne- 
cipilasse  fasligio. 

Julianus  Apostata,  coolesti  lelo  ictus  ,  manuni 
implcvii  sangume,  illumque jaclans  in  aercin 
dixit  :  Vicisti ,  Galilac ,  ait    Theodorelus,   I.  3. 
Hist.  c.  20. 

Viilens  Arianus  Imperalor  a  Gothis  in  c 
comhustus  cst ;  qtiod  in  spiritu  videns  S.  Isacius 
monachus  licet  abscns  :Munc,  inquit,  Valcns 
igne  lorretur ,  ct  nares  profluentem  ab  co  ingra- 
lum  odorcm  sentiunt.  Ila  Niccpborus  ,  lih.  11. 
cap.  50. 

Zcno  Imperator  Eutycbianus,  vivus  ab  uxore 
sepultus  esl;  de  quo  Cedrenus  \Satetlilcs,  inquil. 
qui  ad  scpulcrum  in  quo  repositus  fuit ,  custodien- 
dum  erant  collocati ,  retulerunt  sc  pcr  duas  noc- 
tes  lamentabilem  vocem  e  scpulcro  audivissc  :  Mi- 
seremini,  et  apcrite  mihi.  Cum  illi  dicerent  aliiun 
jam  regnare  :  Mhil,  inquit  ,curo,  in  monastcriuiu 
me  abducite.  Sed  cum  non  aperirctur,  ferunl  ati- 
quanto  post  monumentum  fuissc  rectusiun  ,  in- 
venlumque  in  co  Zenonem  ,  qui  pra?  fame  suo- 
ipsc  lacertos  mandcrat ,  ct  caligas  quas  g 
tabat. 

Anastasius  Impcrator,  aii  Zonaras,  vidil  vi- 
rum  terribilem  dicenlem  :  Ecce  ob  perversitaton 
fidri  liuv ,  annos  quatuordccim  vita  tiue  delro. 
Nam,  ut  idem  subdit,  ac  Cedrcnus,  cum  ora- 
culo  didicisscl  sihi  ignc  pcreundum ,  cistcrnani 
quce  Irigida  dicitur,  mullis  meatibus  aperuit. 
ut  oraculum  eluderct ;  sed  frustra,  nam  (ttlmine 
est  ictus. 

Tbcodoricus,  rcx  Arianus,  visus  cst  cnidani 
sanclo  viro  intcr  Joanncni  Papam  ct  Svmma- 
cbtim  Patrilium  ,  quos  occiderat ,  discinctus  . 
discalcealiis.  el  vinclis  manibus  projici  in  ol- 
lam  Vulcaniam.  Ita  sanclus  (.regorius,  lib.  h. 
Dialog.  10. 

Consiantius  Copronymus  ,  hostia  Deiparse  . 
miserabiliter  in  Chalaodio  moritur,  clamans 
et  dicena  :  Vivcns  adhuc  sum  igni  inexstingm 


1304  GOMMENTARIA  IX  APOCALY 

frudtitis,  sanctamque  Virginem  Deiparam  no- 
minari  et  laudari  expetiit,  ;iit  Theophanes. 

Arius  in  secessu  medius  crepuitinslar  Jud;e, 
visceraque  effudit;  quia  DeoPatri  viscera  sua  , 
ul  est.Filium  consubslantialem,  auferre  voluc- 
rai.  Ita  S.  Nazianz.  inlaudibus  S.  Athanasii. 

\estorii  lingua  blasphema  in  Chrislum  et  Dei- 
param  a  vermibus  exesa  est,  et  lotum  corpus 
labe  computruit,  uti  Evagrius,  lib.  1.  cap.  7. 
Cedrenus  et  alii  tradunl. 

Lutherum  sibi  gulam  fregisseex  ejus  familia- 
i  issimis  acceptum  esse  tradunt  Bozius  de  Signis 
Ecclesioe,  Genebrardus  et  iilii,  corvorumque 
turbam  ejus  funus  comitatam  ;  quin  et  d;e- 
mones  ab  energumenis  ex  Ceel  (oppidum  hoc 
vidi  in  Brabantia ,  et  energumenos ,  qui  eo  ad 
S.  Dympnam  coniluunt)  in  Saxoniam  ad  ejus 
lunus  convolasse  ,  narrat  Tilmann.  Bredem- 
bach.  lib.  7.  Sacr.  collat.  cap.  39. 

Calvinum  scribit  Beza  phthisi,colica,  asihma- 
te,  calculo,  podagra,  haemorrhoidibus  vexa- 
tum.  Accessit  morbus  pedicularis,  qui  lotuni 
corpus  pervasit ;  ac  foetidissimum  et  purulentis- 
simum  ulcus  circa  verenda  :  a  vermibus  ergo 
«■orrosus  expiravit  instar  Herodis,  Hunerici, 
Maximianiet  AntiochiEpiphanis,  acerrimoruni 
persecutorum  Christi  et  Ecclesiae  ;  ila  Hie- 
ron.  Bolsecus  Doctor  medicus  iu  vita  Calvini, 
cap.  22. 

Quaeres  quando  occidendus  sit  Aniichnstus. 
Resp.  postquam  regnaverit  tres  annos  cum  di- 
midio,  uti  docet  Daniel  c.  12.  7.  et  S.  Joannes 
Apoc.  c.  11.  v.  2.  et  3.  et  c.  12.  v.  14. 

Addit  S.  Hieron.  in  Daniel.  12.  11.  eum  occi- 
dendum  die  1290  ab  initio  regni  sui,  idque  sig- 
nificare  Danielem  ,  cum  ait  :  Et  a  tempore 
ntm  ablatam  faerit  (ab  Antichristo  inilio  suaj 
monarchisp)  juge  sacrificium,  et  posila  fueril 
abominatio  in  desolationem,  dies  miile  ducenli 
nonaginta.  Subdit  Daniel  :  Beatus  qui  exspectat , 
et  perveniet  usque  ad  dies  mille  trecentos  triginla 
quinque.  Ex  quibus  verbis  S.  Hieron.  et  alii  pas- 
sim  colligunt,  post  Antichristi  mortem  superfu- 
turos  dies  45  usque  ad  diem  judicii,  quos  Deus 
dabit  hominibus  lapsis  in  persecutione  Antt- 
ehristi ,  ut  poeniteant.  Aliquicum  S.  Hieronymo 
hos  dies  praecise  accipiunt ,  ita  posterodie  prae- 


PSIX  S.  JOANNIS.   Cap.  XIX, 

cise,  pula  46  ;i  uece  et  perseculione  Aniichris- 
li,  futura  sit  otnniuni  resurreclio,  et  judiciuin 
universale. 

Porro  probabileest,  diem  resurrectionis  gc- 
neralis  fore  eumdem  quo  resurrexit  Chrislus  , 
puta  diem  Paschae.  Unde  Lactant.  lib.  7.  c.  19. 
docel  nos  resurrecturos  in  die  Dominica  ,  imo 
eadem  hora  qua  Chrislus  resurrexit ;  Christus 
enim  fuit  exemplar  noslrae  resurreclionis.  Idem 
docet  S.  Anselmus  in  Elucidario,  et  Macarius 
homil.  5.  etl2.  dioens  nostram  resurrectionem 
fore  tempore  Aprilis,  quando  omnia  ilorent,  et 
speciem  exhibent  coeleslis  gloriae.  Idem  sentit 
noster  Joannes  Salas  in  1.  2.  quaest.  5.  a.  5. 
tract.  2.  disp.  \k.  sect.  10. 

Suppositis  hisce  duobus  principiis  ,  scilicet 
primo,  a  nece  Antichristi  usque  ad  diem  judi- 
cii  et  resurrectionis  ,  praecise  fore  hh  dies  ;  se- 
cundo  resurrectionem  fore  ipso  die  Paschalis; 
sequitur  Antichristum  occidendum  finitis  Bac- 
chanalibus  (quod  notent  et  timeant  baccbantes) 
primo  die  Ouadragesimse ;  ac  deinde  Quadra- 
gesimam  totam  dandam  lapsis  ad  poeniten 
tiam  ,  ut  se  praeparent  ad  ultimum  Pascha ,  quo 
resurgcnt  subiluri  judicium  generale.  Quadra- 
gesimaenim  usque  ad  Pascha  continet  dies  /j6, 
deme  ex  iis  diem  primum,  utpote  quo  occide- 
tur  Antichristus ,  supererunt  45  dies  ,  quos  nu- 
meral  Daniel  usque  ad  diem  judicii :  ila  ut  finito 
die45,  et  inchoante  46,  qui  erilPascha,  omnes 
resurgant  et  judicenlur.  Ita  opinatur  virquidam 
erudilus  Romoe,  qui  mecum  hac  de  re  egit.  Si 
tlicas  :  Ergo  praecise  poterit  sciri  diesjudicii, 
quod  negat  Christus,  Marci  c.  13.  32.  Resp.  ne- 
gando  consequentiam.  Nunc  enim  is  non  potesi 
sciri,  et  deinceps  non  poterit  sciri  usque  ;ul 
mortem  Antichristi  :  ea  vero  peracta  poterit 
probabiliter  ex  dictis  cognosci ;  at  non  cerlo 
sciri  :  quia  utrumque  principhim  quo  nititur 
haec  sententia  ,  incerlum  est,  et  probabile  dun- 
laxat ,  scilicet  quod  resurrectio  fiet  die  Pascha- 
lis,  et  quod  praecise  erunt  45  dies  a  nece  Anli- 
christi  usque  ad  diem  judicii.  Multi  enim  longc 
plures  foreopinantur,  ut  dixi  Daniel.  12.  11.  In 
liisce  ergo  conjecturis  nihil  certodefiniripotest, 
praesertim  cum  a  variis  variae  aliae  afferantur, 
quarum  quae  sit  vera,  eventus  declarabit. 


COMMENTARIA  IN  APOCAEYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX.  1303 

CAPUT  VIGESIMUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

CoNTINUATUR  MATERIA  CAPITIS  PR.ECEDENTIS  PER  NOVAM  YISIONEM  ,  QUA  RES  ALTIUS  A  SLO 
KXORDIO  REPETITUR  ;    VIDET    ENIM  JoANNI  S    ANgELUM    HABENTEM   CLAVEM    ABYSSI  ,   QLI 

Satanam  ligat  in  abysso  per  mille  annos,  quibus  Martyrlm  et  Sanctorum  ANIM.F. 

CUM  ClIRISTO  REGNANT  1N  COELO.  INDE  ,  V.  7.  POST  MILLE  ANNOS  DICITUR  SOLVENDLS 
SATANAS  AD  MODICUM  TEMPUS  ,  QUI  SOLUTUS  CONGREGABIT  GeNTES  ,  GoG  ET  MaGOG  ,  AD 
ANTICHRISTUM  ,  UT  PRO  EO  PUGNENT  CONTRA  CHRISTUM  ET  ClIRISTIANOS  :   SED  AFFLABIT 

et  perdet  eos  Deus  igne  misso  de  coelo  ;  Satanam  vero  et  Antichristum  IN  TARTA- 

RA  DETURBABIT.  DeINDE  ,  V.  11.  ChRISTUS  VENIT  AD  JUDICIUM  ,  RESURGUNT  MORTUI 
PUSILLI  ET  MAGNI  ,  LIBRI  APERIUNTUR  ,  EX  IISQUE  MORTUI  JAM  RESUSCITATI  JUDICANTUR 
SECUNDUM  OPERA  CUJUSQUE;  AC  TANDEM  MORS  ET  INFERNUS  CUM  IMPIIS,  QUI  NON  SL.NT 
SCRIPTI  IN  LIBRO  VITJE  ,  MITTUNTUR  IN  STAGNUM  IGNIS. 

jt  vidi  Angelum  descendentcm  de  ccelo,  habenlem  clavem  abyssi,  et  cate- 
!nam  magnamin  manu  sua.  2.  Et  apprehendit  draconem ,  serpenlcm  anti- 
jquum,  qui  est  diabolus  et  Satanas  ,  et  ligavit  eum  per  annos  mille  ;  3«  et 
jmisit  eum  in  abyssum  ,  et  clausit,  et  signavit  super  illum  ,  ut  non  seducat 
jampliusgentes,  donec  consummentur  milleanni ,  et  post  haec  oportet  illum 
fsolvi  modico  tempore.  4.  Et  vidi  sedes ,  etsederunt  supcr  cas ,  el  judicium 
idatum  est  illis  :  etanimas  decollatorum propter  testimonium  Jesu,et  prop- 
ler  vcrbum  Dei,  et  qui  non  adoravcrunt  bestiam  ,  ncque  imaginem  ejus,  ncc  acceperunt  cha- 
racteremcjus  in  frontibusautin  manibussuis,etvixerunt,etregnaveruntcumChristomille  annis. 
5.  Caeleri  mortuorum  non  vixerunt ,  donec  consummenlur  mille  anni.  Haec  est  resurreclio  pri- 
ina.  6.  Beatus,  ct  sanctus,  qui  habet  partem  in  resurrectione  prima  :  in  his  secunda  mors  non 
habet  potestatem  ;  scd  erunt  sacerdotes  Dei  et  Christi ,  et  regnabunt  cum  illo  mille  annis. 
7.  Et  cum  consummati  fucrint  mille  anni,  solvclur  Satanas  de  carcere  suo  ,  et  exibit,  et  scdu- 
cet  Genles,  quae  sunt  super  quatuor  angulos  terrae,  Gog  et  Magog ,  et  congrcgabil  cos  in 
|ir;clium ,  quorum  numerus  est  sicut  arena  maris.  8.  Et  ascenderunt  super  latiludinem  lerrse , 
ct  circuicrunt  caslra  sanctorum,  et  civitatem  dilectam.  9.  Et  descendit  ignis  a  Deo  de  coelo  , 
et  dcvoravit  cos  :  el  Diabolus  ,  qui  seducebat  cos ,  missus  est  in  slagnum  ignis  et  sulphuris , 
ubi  et  bestia  10.  et  pseudopropheta  cruciabuntur  die  ac  nocte  in  saecula  saecutorum.  II.  Et 
vidi  thronum  magnum  candidum,  et  sedentem  super  eum  ,  a  cujus  conspcctu  fugit  tcrra  ct  cne- 
lum  ,  ct  locus  non  est  invcnlus  cis.  12.  Etvidit  mortuos,  magnos  et  pusillos,  slantes  in  con.s- 
pcclu  throni  ,  et  libri  aperli  sunt  :  et  alius  liber  aperlus  est,  qui  est  vitae  ;  ct  judicati  sunt 
morlui  cx  his  qiue  scripta  crant  in  libris  secundum  opera  ipsorum.  13.  Et  dedit  mare  mortuos, 
qui  in  eo  crant ;  et  mors  et  infernus  dederunt  mortuos  suos,  qui  in  ipsis  crant  :  et  judicalum 
est  de  singulis  sccumlum  opera  ipsorum.  14.  Et  infernus  ct  mors  missi  sunt  in  slagnum  ignis  : 
Iloec  esl  mors  secunda.  1 5.  Et  qui  non  inventus  est  in  libro  vitae  scriplus ,  missus  cst  in  slag- 
Dum  iiiiiis. 

Atcazar  morc  suo  linpc  omnia  rcfcrt  ct  dctcr-  nani  ac.  tioc ,  nc  impcdiat  nnpiias  Agni  cum  Ro- 

niinat  ad  Romanam  Ecclesiam,  quasi   poat  Ha-  mana  Ecclcsia;  sicutRaphacllipavii  Asniod  a  um, 

hylonis,  idest,  Romae  Incendium,  scilicet  mys-  ne  impediret  nnptiaa  Tohioe  cuni  Sara.  Tohiae  8. 

licnni  cbaritatis,  cum  sab  Constantino ccepit  v-  ?■>.  Porro  liinc  ipse  probare contendit  omnii 

piihlicuni  in  ea  Bdei  Christianaa    exercitiam,  prascedeotia  a  cap.  18.  bucnsque  intelUgeoda 

iigatus  sitSatanas,  ne  illud  ullo  unquam  tcm-  esae  dc  pri miiivae  Ecclcsiae  victoria  contra  gcn- 

porccvcrlcrcaut  tollcrc  possii.  lllml  itaquc  du-  lilismum  :   quia    cap.  scqucnti   dicitur  ligatus 

raturum  Dsque  ad  tempua  Antichrisii,  qni  mo-  Satanas  per  millc  annos.  Brgo,  inqnit,  ligatio 

ilico  tcmpore  illndtollcl ;  sccl  co  mortuo  rnrsnm  Satanas  sccuta  est  post  Bahylonis  cxcidium,  posl 

restituetur,  dnrabitqae  usque  ad  dicm  judicii ,  pugnam  lilcbaelis  oiiui  draconc,  ctc.  Ergo  hoc 

quando  commutabitur  in  regnum  ccclcste,  bea-  excidium  ,  luec  pugna  .  ctc,  non  ficnt  suh  An- 

uiin  et  gJoriosum.  Ligari  crgo  ccnsct  htc  Sata-  licbristo  in  finc  mundi ;  scd  facta  snnt  jamolim 

CORKE!..    A    LAPIDB.      TOU.    X.  16i| 


1306  COMMGNTAIUA  1N  APOCALY 

in  conversionc  Genlium  ,  cum  Roma  professa 
csL  pnblice  Christianisnium;  tunc  enira  li^aius 
«•st  Saianas  permille  annos.  Nec  enim  post  An- 
licbrislum  supererunt  orbi  niillo  anni,  ui  iis 
tuncdemnm  ligetur  Satanas. 

Verum  Respondeo  cum  Ribera  cssc  hic  no- 
vam  visioncm ,  uli  fieri  solct  in  Prophelis ;  in 
(ftia  quaedam  por  hysterologiatn  praemitluntur 
et  repelunlur,  quue  jam  olim  contigerunt.  Li- 
galio  cniin  Sataiue  jam  olim  a  Christo  facla  hic 
narralur  a  Joannc,  et  arcessitur  a  sno  inilio  : 
id<|iic  axl  hoc ,  ut  mde  transeat  et  enarrctcjus- 
dem  solntionem,  quae  fiet  in  fine  mundi  subtem- 
j>ora  Antichrisli.  Quomodo  enim  intelligeretur 
Saianas  snis  catenis  esse  solnlns,  nisi  prius  nar- 
rarclur  cum  jam  olim  a  mille  annis  a  Chrislo 
iisdemcssc  alligatnm? 

I.Et  vidi  Angelum  descendentem  de  coelo,  ha- 

IIENTEM  CLAVEM  ABYSSI.  J  AllgelllS  IllC  CSt  ClirisllIS, 

ait  S.  Augnslinus  1.  20.  Civit.  c.  7.  Viegas  et  Al- 
cazar;  Christus  enim  habel  clavcm  ahyssi,  et 
apprehendit  ligavitque  daemonem  imperii  sui 
catena. 

Vernm  simplicius  et  planius  liic,  acque  ac 
cap.  9.  v.  1.  Angelum  accipiemus  proprie  dic- 
tum  ,  qui  sit  prseses  et  quasi  praetor  inferni. 
Unde  habetclavem  abyssi,  id  est,  habel  potes- 
latem  laxandi  infernum ,  in  cumquc  delrudendi 
diabolum,  putaLuciferum,  ibiqueeum  alligandi 
percatenam,  id  est,  per  imperium  divinum  , 
ejusque  vimdetentivam  et  coercitivam  (  dc  qua 
dixi  eap.  9.  v.  \h. )  idque  per  annos  millc,  id  est, 
per  universum  tempus  regniClirisli  in  bac  vita, 
puta  in  Gcclesia  militante,  usque  ad  Antichris- 
tum;  millenarius  enim  est  numerus  perfectus  , 
quadratae  etsolidae  figurae  :  decies  enim  decem 
faciunt  centum  ,  et  decies  centum  faciunt  mille. 
Mille  ergo  est  quadratura  denarii,  ideoque  tem- 
poris  plenitudinem  et  universitatem  significai  , 
aitS.  August.  et  alii  passim.  Vel  mille,  id  est, 
plurimos  annos  ;  ponitur  enim  numerus  defini- 
lus  pro  indefinito. 

Habentemclavem  abyssi,]  puta  inferni.  Mys- 
lice  ,  Ansbert.  et  Haymo  per  abyssum  accipiunt 
mullitudinem  impiorum,  cui  quasi  alligalusest 
daemon.  Rursum  Alcazar  :  In  abysso  ,  inquit,  id 
rst  ,  in  eequissimo  Dei  judicio  (judicia  enim 
Dei  abyssus  multa  )  ligatus  et  reclusus  est 
(kemon. 

Serpentem  antiquum  ,  ]  quia  diabolus  ab  olim 
inParadiso,  per  serpentem  primos  homines 
veneno  suae  mortificavitinvidiae,  aitS.  Leo. 

Gt  ligavit  eum  per  annos  mille.  ]  Arabicus  , 
in  annos  mille.  Quibus  catenis  ligenlur  daemones 
dixi  c.  9.  \h.  Nota  hanc  ligationem  daemonis 
per  mille  annos,  quintupliciter  ab  Interpretibus 
supputari  et  explicari.  Primo  enim,  aliqui  hos 
mille  annos  inchoant  a  passione  Christi ,  et 
fmiuntinAnlichristo.  Secundo,  alii  eos  inchoant 
u  Constantino  Imp.  aut  a  morte  Juliani  :  lunc 
cnim  quasi  simul  interiit  idololatria  ;tertio,  alii 
post  Constantinum ;  quarto,  alii  a  morte  veltem- 
pore  Antichristi ;  quinto,  alii  eos  inchoant  a  die 
judicii ,  et  complcndos  dicunt  in  regno  coelo- 
rum.  Omitlo  sententiam  Prosperi  in  Dimidio 
temporis  c.  h.  qui  ab  exordio  70  hebdomadum 
Danielis,  hos  mille  annos  orditur,  quia  haecejus 
unius  singularis  esl  opinio. 

Primo,  u  passione  Christi  inchoant  S.  Gregor. 
\ugust.  Primas.  Rcda  ,  Andreas,  Vjegas  et  Pe- 
rcr.  I.  15.  in  Daniel.  Christusenim  in  cruce  adc- 


PSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  XX. 

mit  diabolo  jus  usurpatumet  potcstatcm  in  lio- 
mines,  cumquc  alligavit.  linde  ait  ipse  :  Nunc 
prbiceps  hujus  mttndi  ejicielur  foras  ;  sed  sub 
Anlichrislo  solvctur,  vircsque  suas  recipiet,  eas- 
que-exeret  per  Antichristum.  Itaquea  Christo  in 
eruce  Salauas,  id  est  dcemonum  princeps  (  un- 
de  in  Graeco  est  articulus;  trt  S.  Prosper  in 
Dimidio  temporis  legit,  draconcm  illum  magnum, 
illum serpentem  antiquum)  puta  Lucifer,  realiter 
et  personaliler  relegalus  est  ad  infernum  ,  ibi- 
quc  ligatus  cst,  ut  ex  eo  ogredi  non  possit,  ncc 
ita  noccre  hominibus  ac  si  iis  pnesens  essct 
usijue  ad  lempus  Antichristi  :  tunc  enim  solve- 
tur  el  egrediclur.  Id  diserte  docet  S.  Gregor.  I. 
h.  Moral.  12.  Ambros.  Andreas  ,  Lactanl.  I.  7. 
Divin.  institut.  1l\.  vXlQt.  Ribera  el  Viegas  ,  qui 
doccnl  hic  secrelum  quoddam  detegi ,  scilicel 
in  passione  et  morte  Christi  Angelum  quemdain 
c  coeU)  descendisse ,  qui  Satanam  in  gehenna 
alligaret,  necxeaegredi  posset  usque  ad  tem - 
pus  Anlichristi.  Piursum  ligalus  est  Lucifer ,  ne 
per  suos  daemones,  qui  inter  nos  agunt ,  totam 
suam  vim  exeral  contra  Gcclesiam,  ne  seducat 
gentesex  quibus  constat  Gcclesia,  aitS.  Augusl. 
quas  antea  seduxerat  et  subjectas  tenebat,  sed 
permittere  cogatur,  ut  illae  libere  ad  Christum 
converti  possint ,  utque  Chrisli  fides  toto  orbc 
per  omnes  gentes  propagetur,  ait  S.  August. 
serm.  197.  de  Tcmpore.  Ita  refert  S.  Athanasius 
in  vita  S.  Anlonii  ,  quod  diabolus  quadam  vicr 
prociderit  ad  pedes  S.  Antonii,  dicens  :  Cur  mihi 
maledicunt homines  ? sibi  imputent /si  cadant.  Ego 
enim  nihil  possum,  nisi  ipsi  sponte  se  mihi  subdant. 
Additque  S.  Antonius :  llamo  crucis  ut  draco  aclun- 
catus  a  Domino  esl ,  el  capistro  ligatus  ut  jumen- 
tum,  etquasi  mancipium  fugitivum  vinctus  circu- 
lo  ,  et  armilla  labia  perforatus ,  nulium  omnium 
fideiium  devorare  permittitur.  TSunc  miserabiiis  tit 
passer,  ad  iudendum  irretitus  a  Christo  ,  calcaneo 
Chrislianorum  substralus  gemit.  Ilie  qui  universa 
mariaase  deieta  plaudebat ,  ille  qui  orbem  terrn- 
rum  manu  sua  leneri  poilicebatur ,  ecce  a  nobis 
vincitur,  ecce  me  adversum  se  prohibcrenon  potest 
disputantem.  Vide  S.  August.  ubi  supra. 

Ita  in  Vita  S.  Marcellini  etS.  Petri  Martyrum  , 
2.  Junii  legimus  Pelrum  hunc  Gxorcislam,  ui 
virtutem  Christi  Artemio  pracfecio  carceris  os- 
tenderet,  e  carcere  vi  divina,  solutis  vinculis  , 
egressum  stetisse  se  ad  mensam  Arlemii,  ejus- 
que  conjugis  Candidae ,  et  filiae  Paulina),  quac 
possidebatur  a  daemone  ,  qui  subito  ad  Petri 
praesentiam  fugiens,  exclamavit :  Virtus  Christi, 
quce  est  in  te  ,  6  Petre  3  me  ligavil ,  meqne  expel- 
lit ;  ita  ut  Paulina  plane  libera  et  sana  evaserii. 
Quocirca  Artemius  cum  conjuge  accedens  ad 
pedesPelri,  Christianus  effectus,  ac  tandem 
cum  iisdem  Marlyr  eyasit.  Nam  ,  ut  ait  S.  Au- 
gust.  20.  Civit.  8.  Ailigatio  diabolinon  sotumfac- 
taest  ex  quo  ccepit  Ecciesia  in  nationes  dilalari , 
sedetiam  nunc  fit ,  et  fiet  usque  ad  terminum  saj- 
culi ;  quia  unicuique  fidelium  isle  forlis  tunc  alliga- 
tur,  quando  ab  illo  lanquam  vas  eripitur.  Vidc 
dicla  c.  9.  \h.  Quocirca  apposite  S.  Cyprianus 
tractat.  de  Opereeteleemos.  diabolumitaChris- 
tianis  qui  ejjus  tentationi  consenserunt ,  coram 
Christo  judiceinsultantem  inducit:  Ergoprois- 
tis  quos  mecum  vides,  nec  alapas  accepi ,  nec  fla- 
geita  sustinui  ,  nec  crucem  perltili,  nec  sangtu- 
nemfudi,  nec  familiam  meam  pretio  passionis  et 
cruoris  redemi  ;  sed  ncr  regnum  illis  coclesle  pro- 
millo  ,  nec  ad  Varadisum  restituta  immortaUtuKi 


COMMLMAIUA  LN  APOCAi 

rlrnuo  rrxoco ;  ct  muncra  niilil  quitm  pretiosa  , 
qitam  grandia  ,  quitm  niniio  et  longo  lubore  (jtice- 
sila  ,  sumpluosissimis  apparalibus  compm  mil  '.' 
Tuos  tales  munerarios,  Christe,  dnnonslra  pracep- 
lii  tttis  monitos ;  ct  pro  tcrrenis  ccctesliu  recrpluros 
illos  divitcs,  illos  copiosius  nljluniles,  an  in  Ecclcsiu 
prcesidentect  spcciuntetc  rjusmodi munusedanl '.'  in 
istis  munerihiis  inris  cuducis  alqur  ttrrtnis  nemo 
puscitttr,  ncmo  veslittir,  nrmo  cibi  alicitjtts  solatto 
susfinelttr  ;  t  unrlu  inl/r  furomn  rdrnlis ,  rt  sp<  i 
lanlis  crrorcm  ,  protliga  rt  stullavolttptatum  frtts- 
Irantium  vanilale  depereunt.  lllic  tn  puitpcribus 
ittis  tu  vrstiris  rt  pascrris ,  tuain-num  vitam  ope- 
rantibus  polliccris  ,  ct  vix  lui  mcis  pcrdenlibus 
iitltvcntanltir,  qtti  d  le  divinis  merccdibus  et  prcc- 
miis  caUcstibtts  honorantttr.  Qttid  ad  Ittzc  respon- 
■'.rbimus  ,  fralrcs  charissimi  ? 

Porro  mille  hoscc  annos  finiri  in  Anlicln  islo, 
iumque  solvciidiint  esse  Satanam  diserte  docet 
5.  Augnst.  lib.  citato  cap.  7.  S.  Greg.  lib.  <J.  Mo- 
ral.  c.  1.  el  lib.  35.  20.  Primasius,  Beda,  et  alii 
passim. 

Secundo,  i\  tcmpore  Constantini,  qui  publi- 
<um  induxit  Cbrislianismi  exercitium  abolito 
miitilismo,  inclioal  hosce  mille  annos  Fcrdinan- 
dus  Castiglius  in  Historia  S.  Dominici  part.  2. 
<ap.  1.  ct  alii  ,  eosquc  finil  in  cxordio  lmpcrii 
Ottomannici  ;  tunc  enim  vidctur  solulus  Sata- 
nas,  quando  Ottomannus  faclus  est  primus  Tur- 
earuin  Impcrator,  queni  sccuti  sunicjus  poslcri 
usque  in  liauc  dicm.  Nam  ab  anno  Domini  300 
<|tio  regnavil  Conslanlinus ,  usquc  ad  anniini 
Domini  1300  quo  coopil  Ollomannus  ,  pra^cisc 
Mint  millc  anni. 

IUirsum  ,  Lbertinus  de  Casalis  ligatum  ait  Sa- 
lanam  sub  Constantino,  sed  solutum  sub  Joannc 
\\\\.  Ponl.  <|iii  cXBpit  sedere  anno  Domini  1616. 
1 1 n io  enim  minus  Mcndic antibus  Ordinibus  fa- 
v<'iili  oiTensus  Ubertinus ,  contra  eum  stoma- 
cbatiir  ,  cumque  voeal  mysticum  Anticbristum. 
Scd  injuria  :  bilis  cnim  fecit  eum  hasce  voccs 
in  Ponlificem  lcgitimum  evomorc.  Mcrito  enim 
.loannes  lniperatoreni  Lcclesiae  liostem  judica- 
\  it,  cl  sacris  inlerdixit,eoquod  creasscl  Pctrum 
Corbarium  Antipapam.  Insupcr  Alcazar  hosce 
niille  annos  inchoal  a  Constantino  qui  Chrisiia- 
nisnium  cvcxit  ,  cosque  linil  in  Antichristo.  Ve- 
ium  haec  accommodalilia  sunt,  non  genuina  , 
ncc  liltcralia  ,  praeserlim  cum  S.  Joanncs  Evan- 
gclista  cap.  12.  31.  aliiquc  Lvangelislae  ,  ut 
Matlh.  c.  12.  29.  Marc.  cap.  3.  v.  27.  Lucae  14. 
V.  22.  doceant  a  Christo  vivente  et  patiente  li- 
galum  csso  Salanam  :  ergo  a  temporc  Christi , 
non  Constantini  ,  hi  mille  anni  arcessendi 
siint. 

Tertio,  post  Conslanlinum  orditur  hosce  mille 
annos  Aiireolns  .  scilieel  a  Calixlo  II.  Pontif. 
.iiino  Poinini  1122.  Ccnsct  enini  hunc  Angeluni 
i -sse  Calixtum  Ponlificeni  ,  qui  hahcl  cla\cm 
iliyssi ,  id  est,  potestatein  claudendi  portas  in- 
fcrni.ct  apericudi  jauiias  rceli.  Ilic  ligavil  Sa- 
lanam;  quia  susliihl  lmpei  alori  jus  invcsticndi 
Lpiscopos  ct  Abbatos  ,  <l;in<l<>  eis  annulimi  et 
lia<'uhim,  qtfOd  a  Carolo  \!;miio  per  300  niuios 
usurpa\erant.  Ouocirca  sub  Calixto  II.  llenricus 
V.  Iinperator  Uomain  \cnicns,  hnic  juri  rcimn- 
iia\ii  anno  Doniini  1122.  cuni  idipsum  antca 
lentassonl  (iregorius  Vll.  Viclor  ,  l  r))anns  cl 
Pascholis  Pontiiiccs  .  sed  periicere  ncquivis- 
sent.  Calixtus  crgo  ligavil  Salanain  ad  niille  an- 
n  >s.  id  cst,  in  perpetuum  quanidiu  Lcclcsia  du 


VPSIN  S.  JOAWIS.  Cap.   XX.  1307 

rabit.  Verum  hoc  quoque  esl  accommodatio 
propheli.-e  gravissinuc  adieni  prae  ea  ininulani 

<  t  exilem. 

Otiarlo,  ab  Antichristi  morte  ordiuntur  hosce 
mille  annos,  priino,  Chiliastae,  si\e  Millenarii  , 
qnoruna  dux  fuit  Papiai  discipulus  S.  Joannis 
Aposloli,  qucm  secutus  est Ohci  inihiis  hureli- 
cus,  et  e  Catiiolicis  Irenaeus,  Terlull.  Lactant. 
Victorinus,  Apollinaris  ,  Severus ,  Justinus  ci 
alii.  Puiaiiinl  eniin  hi  ea  quas  a  Clnisto  prae- 
dicla  et  proinissa  sant  <1<;  pace  et  felieiinle  l.<- 
<:l<sia3,  n<'<duui  ini|>lcla  ease ,  sed  iinplenda 
Ibre  post  Anlichrislum  ,  quando  eo  devicto  jusii 
rcsuigcnt  ,  el  eum  Chrislo  in  lerris  regna- 
bunl  mille  annis :  quocirea  illis  liganduni  i 
Satanam.  ltaque  docebanl  post  sex  millia  anno- 
iiini,  quibus  slabil  hic  mundus  ,  sccutiiruin 
.sabbatum,  sive  seplimum  milleiiaritun  armo- 
ium,  in  quo  Sancti  cum  Christo  in  t<-rris  rcg- 
nabunt  in  sunmiis  deliciis  ,  vel  coiporalibus 
gulae  et  luxuriae,  uli  volebat  impurus  Cherin- 
llius ,  vel  potius  spiritalibus  ,  ut  voluit  Iremeus 
*t  alii  :  idque  placuit  aliquando  S.  Augustino, 
tit  ipse  refert  lib.  20.  Civit.  7.  Hanc  ergo  aiebanl 
esse  resurrectioncm  priniam,  de  qua  hic  agil 
Joannes  :  post  quam  ait  secuturarn  secundam  , 
in  qua  scilicet  e  terra  in  coelum  transfcren- 
iur  ,  qui  erat  octavus  millenarius  felicitatis 
cl  ajternitalis.  Unde  et  capul  sequens  accipiunt 
de  hac  prima  rcsurreclione  :  hanc  <'iiim  ai<l)ani 
csse  novamJerusalem  e  coelis  descendeiium  in 
terras.  In  hunc  errorem  induxit  eos  hic  locus 
Apoc.  qui  id  videtur  assercre.  Quocirca  alii  <x 
iliamelro  his  advcrsi ,  ut  liiinc  crrori-m  convel- 
lcrent,  respuebant  A|)ocalypsin,  eamque  tribui- 
bant  Cherintho  hajielico,  qui  fuil  e  primis  Chi- 
liaslis. 

llic  iiaque  cst  error  Millenariorum  :  haeresin 
dicere  non  audeo,  quia  apcrtas  Scripluras  aul 
( '.onciliorum  Decreta  ,  quibus  baec  sentenlia 
quasi  haerclica  damnelur ,  non  habeo.  Dndeet 
S.  Augustinus,  loco  citato,  enm  damnaienon 
cst  ausus.  Salis  tainen  illa  erroris  convincilur, 

<  l  ab  Lcclcsia  damnari  posset  Ut  haeretica  (  uli 
noslerP.  Salas  et  alii  enm  daninnnt.)  Primoex  illis 
Seiipl.<l  Decretis  Pontilicuni ,  quae  docent  ani- 
maspuras  ct  sanclas  hac  vila  functas.  mox  in 
coolum  cvolare  :  inde  enim  sequitur  cas  non 
iW^cre  in  terra  per  niille  annos. 

Sccimdo,  ex  iisqua1  docent  unam  tniitumesse 
])ioprie  diclam  resurrectionem  ,  scilioet corpo- 
iiini  re\i\  iscentium ,  eamque  luturam  in  ftne 
nnmdi ,  puta  in  di<«  judicii :  inde  enim  sequitui 
animas  deincepsin  mundo  hocac  lerra  non  nio 
raluraspcr  niilb^  annos.  Tabs  Seriptnrae  »UHI 
Job  P.i.  v.  25.  In  novissimo  die  de  trrra  sttrrccltt- 
rtts  sum  ,  ct  in  carncmt  a  viclcho  Ih  mn  salratorcm 
uirttm.  Lt  Paulus  1.  Corinlb.  ib. 52.  ail  DOfi  r<- 
sunredwros  in  nwmento,  in  ictm  ocuti,in  nopis- 
smio  tttha.  \{\cm  salis  insinuat  Joannes  hoc  cap. 
\.  12.  et  13. 

lenio,  e\  iis  ipiaL' doccnt  po>i  resurreclionem 
Pcatos  non  habituros  delicias  carnales  .  scd 
spiritales  .  ul  Mallb.  22.  30.  ln  rcsurrrctiont  Ht- 
qitc   nttbtnl  ,  tmfue  nubtntur.  srd  crttnt  sicut  An 

U  Dri. 

QuartO,  ex  iisqiwrdocomin  resiirrcelione  no> 
obviani  rapiendos  Cbristo  in  aern  .  ul  dicitur  1. 
Thessal.  U.  10. 

Ouinlo,  quia  hic.  v.  7.  dicilur  :  C«»i  consttm- 
mafi  fucrint  millc  anni .  solvclttr  Salanas .  cl  s<du- 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 


l."0S 

<n  Gcntcs,  clc.  Gog  ct  Magog.  Hi  aulem  erunt 
tluces  et  exercilus  Antichristi,  qui  vetiiet  aute 
liiiem  muutli,  el  anle  resurrectionom.  Ergo  hi 
inille  anni  non  sequuntur,  sod  praecedunt  Anti- 
«hristuui  ,  Qnemque  mundi.  Brgo  sunt  anni 
luijus  vitaeet  saeculi ,  non  resurrectionis. 

Denique  posieriores  Patres,  et  Ecclesiae  sen- 
sus  hanc  senlentiatn  reprobavit  :  untle  illa  jam 
ovanuisse  videtur. 

Ad  Chiliastes  ex  parte  accedit  sententia  Abba- 
tis  Joachimi,  Pannoni,  Seraphini  et  lkillingeri, 
qui  censent  lam  magnifica  Cbristi  de  pace  et 
felicitate  Ecclesine  promissa  necdum  esse  im- 
plela ,  sed  implenda  lbre  post  Anlichristum. 
Tunc  ergo  in  Ecclesia  nullam  fore  hteresin,  aut 
liostem,  quieam  affligat,  aut  perlurbet ,  ipsos- 
f]uo  fideles  fore  sanctos  ,  ila  ut  non  indigeant 
moruni  correclione  aut  reformalione  :  foreenim 
omnes  doclos  ii  Domino,  tuncque  fore  in  terris 
specimencrelestismonarchiae.  Quocirca  docent 
ipsi  exSibylla,  post  morlem  Elise  et  Henocb 
superfore  350  annos  usque  ad  diem  judicii,  de 
quo  vide  Langium  in  Juslinum  tomo  secundo 
fol.  72.  Ubertinus  vero  hos  annos  duplicat,  ait- 
<|ue  fore  700.  Verum  haec  graLis  et  sine  funda- 
mento  dicuntur,  nec  consenliunt  cum  Scrip- 
tura,  quae  docet  Antichrislum  in  fine  mundi 
venturum,  ac  non  multo  post  Anlichrislumforc 
oxtremum  judicium  et  resurrectionem,  uti  et 
satis  insinuat  hic  S.  Joanncs,  cum  post  stragem 
Gog,  Magog  et  exercilus  Aniicbristi,  mox  v.  11. 
iransitad  diem  judicii.  Quocirca  Hortulanus  in 
Canlica  fol.  386.  ubi  eamdem  cum  Joachimo  do- 
cel  sententiam  ,  ut  has  difiicullales  evadat,  as- 
serit  hos  mille  felicitatis  Ecclesiae  annos,  non 
post,  sed  ante  Antichristum  futuros.  Verum  hoc 
quoque  commentitium  est,  prsesertim  cum  ad 
haec  usque  lempora,  quae  sensim  accedunt  ad  An- 
tichristum,  nullum  unquam  fuerit  seeculumsine 
haeresi  ,  hoste  et  perturbatione  Ecclesiae,  quale 
ipse  permille  annosfore  ante  Antichristum  opi- 
natur,  aequeacopinatuseslQ.  Julius  Hilarion  lib. 
de  Duratione  mundi ,  tomo  7.  Biblioth.  SS.  Pa- 
trum. 

Ad  horumopinionem  acceditPelrus  Galatinus 
hic,  quem  manuscriptum  legi  in  Biblioth.  Va- 
ticana,  qui  hos  mille  annos  ligalionis  Satanae 
numerattemporeChrisli,sed  proecipuameorum 
partem  fore  asserit  aetate  Pastoris  (Pontificis) 
Angelici,  qui  admirandae  humilitatis,  sapientiae 
el  sanctitatis  erit,  habebilque  duodecim  Aposlo- 
los  inslar  Christi;  cum  quibus  reformabit,  et 
primo  sub  Apostolis  splendori  restituet  Eccle- 
siam  :  post  quem  sequelur  Antichrislus  ,  qui 
omnia  subvertet,  ac  tum  solvetur  Satanasantea 
ligatus.  Hunc  Pastorem  angelicum  promittunt 
S.  Catharina  Senensis  apud  Ambros.  Catharin. 
lib.  3.  Vitae  ejus  cap.  3.  et  Revelationes  B.  Ama- 
doei,  exiisqueeum  mutuatus  videtur  Galatinus, 
etaliimulti  qui  eum  exspectant.  An  recte  et 
vere,  posterorum  aetas  docebit.  Mihi  certum  est 
eum  hicaS.  Joannenon  describi,  nec  promitli. 
In  oraculo  S.  Malachiae,  quod  recitat  Arnoldus 
Wion  Iib.  2.  Ligni  vitae  cap.  ZiO.  in  fine,  Pastor 
Angelicusin  serie  Ponlificum  fulurorum,  poni- 
tursextusa  fine  sive  sexlusa  PetroRomano,qui 
ultimus  Pontifex  ponitur. 

Quinto  ,  hosce  mille  annos  a  die  judicii  extre- 
miorditur  Alphonsus  a  Castro  lib.  3.  Contra  hae- 
res.  verbo  Beatitudo ,  haeres.  2.  ubi  per  hosce 
mille  annos  docet  denotari  aeternilalem  Bealo- 


rum  in  gaudio  et  gloria  coelesti.  Sic  et  S.  Justi- 
nus  lib.  de  VeritateChristianaereligionis,  asserit 
Joanneoa  in  Apoc.  agere  de  mille  annis,  et  lig- 
num  vitae  esse  illosmet  mille  annos.  Ait  enim  : 
ln  his  verbis ,  Secundamdies  lignivitce  dies  populi 
mei  erunt,  etc.  mille  annos  in  mysterio  arcane  de- 
signari  intelligimus.  Ut  enim  Adce  dictum  est , 
quo  die  de  ligno  vila  edisset ,  esse  moriturum;  sci- 
mus  illum  mille  annos  non  implevisse.  ISovimus 
etiamillud:  Dies  Domini  ut  milleanni,  huc  perti- 
nere.  Huc  ex  parte  accedit  Viegas  scribens  ad 
v.  h.  ut  ibi  dicam. 

Porro  quod  dicitur  post  mille  annos  solven- 
dum  Salanam,  sic  explicant,  q.  d.  Beatis  millo 
annis,  idest,  in  aeternum  ,  ligalum  esse  Sala- 
nam  ,  et  lamen  iis  qui  in  mundo  sunt  adhuc  so- 
luiummanere;  sive  cum  pie  morientium  in- 
choatur  beatiludo,  tunc  aliorum  nascentium  et 
viventium  bellum  inchoari.  Verum  haec  violenta 
et  conlorla  cst  explicalio.  Nam  ut  alia  taceam  , 
post  mille  hosce  annos  asserit  Joannes  solven- 
dum  esse  Satanam,  qui  Gog  et  Magog  congre- 
gabit  in  praelium  ,  illisque  caesis  forejudicium 
et  resurrectionem  ,  ut  patet  v.  7.  11.  et  12.  in- 
dequeSanctorum  gloriam  in  coelo  describitcap. 
21.  et22.  eaque  claudit  Apocalypsin.  Ergo  mille 
hi  anni  non  sequenlur,  sed  praecedent  judi- 
cium,  resurrectionem  et  gloriam  Beatorum. 

Primaergo  expositio,  uli  plurimos  etgravissi- 
mos  habet  auctores,  ita  maxime  genuina  ac  vera 
videtur. 

Denique  censet  noster  Turrianus  lib.  de  Ett- 
charist.  c.  31.  et  Alcazar,  S.  Joannem  hic  allu- 
dere  ad  lsaiae  c.  1U.  v.  21.  et22.  ubi  dicitur  :  Jn 
die  illa  visitabit  Dominus  super  militiam  cceli  in 
excelso,  et  super  reges  terrce  qui  sunt  super  ler- 
ram;  et  congregabuntur  in  lacum,  et  claudentur 
ibi  in  carcere ,  et  post  mullos  dies  visitabunlur. 
Reges  enim  aiunt  esse  daemones ,  quos  Paulus 
vocat  mundi  reclores.  Verum  licetin  verbis  non- 
nulla  videalur  esse  allusioet  similitudo  ;  tamcn 
alia  prorsuslsaiae  est  mens  et  sententia,  utiibi- 
dem  docui,  alia  Joannis. 

Anglo-Calvinista  hosce  mille  annos  numerat 
ab  anno  Domini  300,  quo  regnavit  Constantinus 
Christianus  :  itaque  ligatus  est  Satanas  ,  eosquts 
tcrminat  anno  Dominil300.  tunc  enim  solutuni 
esse  Satanam  ;  quia  tunc  coepit  imperium  Tur- 
cicttrn,  putaOtlomannicum,  quod  Ecclesiam  Dei 
vastavit  et  vastat.  Additque  interim  hisce  mille 
annis  fideles  secreto  regnare  ,  id  est ,  veram  fi- 
dem  sequi ,  esto  dominetur  beslia  ,  id  cst,  Anti- 
christus,  pula  Pontifex  Romanus.  At  quomodo 
hisce  mille  annis  ligatus  est  Satanas,  cum,  ut 
ipse  asserit ,  regnet  iisdem  in  Ecclesia  bestia,  id 
est,  Anlichristus?Qu33  major  libertas  erit  Sata- 
nae,  quod  majus  regnum  ejus,  quam  tempore 
Antichristi,  in  quo  operabituret  dominabilur 
Satanas  tolis  viribus  in  omni  virtute  et  seduc- 
tione,  uti  ait  S.  Paulus  2.  Thessal.  2.  v.  10.  ?  Porro 
ridicula  sunt  seque  ac  slolida,  quae  addit  et  di- 
vinat,  imo  delirat  luerelicus  ,  scilicet  primo, 
Turcae  imperium  duraturum  modico  tempore,  ut 
ait  hic  Joannes;  scilicet  tantum  adhoram,diem, 
mensem  et  annum,  id  est,  trecentos  nonagintaan- 
nos.  Si  Julianorum  annorum  rationem  sequamur, 
inquit,  non  prorogabilur  impium  regnum  ultra 
septem  annos  amplius  :  tunc  prorsus  exstinguen- 
dum,  ne  vel  uiio  nominis  vesligio  superstite. 

Secundo,  asseritresurrectionetn  primamfac- 
tam  esse  a  Joanne  Wiclef,  el  similibus,  qui  pa- 


COMMENTARIA  IN 

rilor  Anglus  anno  Domini  1300  (  sed  errat : 
Wiclefcnim  coepil  anno  1352)  papatui  se  op- 
posuit,  ct  veram  fidem  Ecclesue  rcstiiiiii.  Itane 
Calvinistae  transformant  se  in  Ilussitas  etWicle- 
fitas  ?  Prorsus  :  nescienles  enini  et  inviti  liic 
verum  dicunt.  Nam  si  conferas  articulos  ^\  i- 
clef ,  (juos  recitat  Prateolus  I.  10.  Walclens.  et 
alii,  cum  arliculis  Lulheri  et  Calvini,  clare  vi- 
debis  hos  ab  illo  luereses  suas  emendicasse, 
adcoque  Lutlieranismum  el  Calvinismum  non 
esse  aliud,  quam  anteccdentium  haeresum,  in 
Conciliis  Romano  etConstanliensi  damnatarum, 
redulceralionem  et  reslilutionem. 

Terlio  addit,  post  hosce  mille  annos  ,  qui  fi- 
niuntur  annoDomini  1300,  seculuros  alios  mille 
annos,quibus  fideles  cversopapatuetTurcismo 
(quod,  inquil,  propediem  exspectamus  )  regna- 
bunt  cum  Cliristo  in  Ecclesia  ;  quibus  explelis 
solvelur  secundo  Satanas,  et  seducent  Gog  et 
Magog. 

lta  ipse;  sed  haec  ex  diamelro  pugnant  cum 
verhis  el  mente  S.  Joannis,  aeque  ac  eum  re- 
rum  cvenlu,  etcum  fide  orthodoxa.  Nam  primo, 
S.  Joannes  asserit  hosce  mille  annos  resurrec- 
tionis  primae,  in  qua  Marlyrum  animae  regnant 
cum  Christo  in  cgcIo,  teque  ac  Christiani  cum 
Chrisli  Vicario  Pontifice  Romano  in  Ecclesia  ;  ac 
proinde  iisdem  ligaliim  esse  Satanam,  sedillis 
explelis  solvendum  utseducat  Gog  et  Magog.  Hi 
crgo  mille  anni  simplices  sunt  et  iidem  ,  non 
dupliceset  diversi :  pula  sunt  anni  regni  Christi 
in  coclo,  acque  ac  in  Ecclesia,  iisque  exph;lis  se- 
mel  lanlum  solvctur  Satanas,  non  his,  uti  do- 
cet  hic  Joannes.  Secundoquomodopotest  annus 
1300  vocari  resurrectio  prima  oh  paucos  Wi- 
clelitas,  cum  potius  vocandus  silmors  secunda, 
ob  Otlomannorum,qui  tunc  grassari  cceperunt, 
persecutiones  et  strages  ?  adde  ,  anle  Otloman- 
nos  i\  tempore  Mahometi,  quivixit  annoChristi 
600  ,  ipsum  et  posteros  ejus  semper  afflixissc 
Ecclesiam  ,  idque  graviler. 

Tertio ,  divinal  ipse  Turcae  Imporium,  aeque 
nc  papatum,  non  duraturumnisi  seplem.annos. 
At  divinavit  et  scripsit  hoc  anno  Domini  1609 
(eo  enim  liher  imprcssum  selestalur. )  Jam  au- 
lem  agitur  annus  Dominil620,  hoc  cst  duodeci- 
inus  post  hanc  ejus  divinaiionem,  quo  papalus, 
rcque  ac  Turcismus,  consistit.  Ergo  errat  ct 
fallilur,  ac  fallit  pseudopropheta,  cum  post 
septimum  ejus  annum  ,  quo  desituros  eos  prae- 
dixit,  per  quinque  annos  perdurent,  nec  ullum 
inleritus  eorum  signum  vel  inilium  appareat. 

Quarto  ,  mille  anni  regni  Christi  non  se- 
quunlur  mille  annos  quibus   ligatus  est  Sata- 

enim 
enim  reg- 
nans  ligavit  Salanam  :  sicut  ex  advcrso  solulio 
Salanae  sub  Anlichrislo  eritdcpressio  ,  el  pene 
eversio,  rcgni  Christi ,  pula  Ecclesiac. 

Deniquestahit  Ecclcsia  Orthodoxa  et  Romana, 
6tabit  pontificalus  usque  ad  finem  mundi ,  uti 
promisit  primo  Pontifici  Petro  Christus  Matth. 
16.  18.  Tu  es  Pctrus ,  ct  supcr  hanc  Pctram  ccdifi- 
cabo  Ecclcsiam  mcam,  ct  porta?  infcri  7ion  prce- 
valcbunt  adversus  cam.  Et  passim  alibi  dicitur 
quod  regnumChrisli,  id  est  Ecclesia,  erit  aeter- 
uum.  Desinant  ergo  luerelici  sperare  vicinam 
cjus  eversionem  ,  quasi  post  illam  ipsi  mille 
aunos  regnaturi  sint  usque  ad  tempora  Gog  el 
Magog.  Novantes  cniin  ut  amantes  sibi  somnia 
finguut ,  dum  ponlificalus  riiinam  ,  quam  adco 


ligatus 
nas,  sed  cum  illis  iidem  sunt : 
Chrisli  esl  ligatio  Satanoe.    Christ 


APOCALYPSIN.  S.  JOANNIS.  Cap.  XX.  i'M'j 

optant ,  imminere  augurantur.  Didicerunt  id  a 
parente  suo  Lulhero,  cujus  hoc  oraculum  fuit , 
aeque  ac  votum  : 

Peslis  eram  ,  rivens  ;  moriens  ero  mors  tua,  Papa. 

Verum  falsusest ,  et  fefellit  impostor.  Jam  pri- 
dem  enimmortuus  estLutherus.,  et  tamen  vivit. 
vivetque  Papa  :  sed  nimirum  eum  demenia- 
verat,  et  cerebro  orbaverat  anior  lueresis  et 
liberlatis,  indeque  consequens  odium  Papae  et 
papatus. 

3.  Et  signavit  super  illum,  ]  diabolum  scili- 
cet,  ut  patet  ex  genere  Graeco  quodest  mascu- 
linum  :  signavit,  inquam,  abyssum,  id  est ,  in- 
fernum  firmissime  clausit  Lucifcro,  ne  ipse  indc 
egredi  possit;  idque  fecit  potestale  et  auclori- 
tate  regia  ,  scilicet  divina,  sicut  Daniel  cap.  l'\. 
v.  13.  ait  fanum  Belis  signatum  fuisse  anoala 
regis.  Est  catachresis  ;  nec  cnim  Angelus 
proprie  signavit  ,  id  est  ,  sigillum  aliquod 
impressit  inferno  ;  et  licet  impressisset ,  dia- 
holus  ,  qui  spiritus  est,  facile  illud  illaesum  , 
uti  et  alia  quaevis  corpora  ,  carceres  et  clau- 
suras  pcnelraret  :  frustra  ergo  hoc  sigillum 
diabolo  poneretur.  Ergo  per  signaculum  hoc 
symbolice  lantum  significalur  firma  alligatio 
ac  conclusio  Luciferi  in  inferno  per  auclori- 
tatcm  et  vim  divinam,  usque  ad  mille  annos 
jam  dictos,  ut  iis  exactis  solvatur  modico  lem- 
pore  scilicetpcr  tres  annoscum  dimidio  quibus 
regnabit  Antichristus  ,  idque  adhoc,  ait  S.  Au- 
gustinus  lib.22.de  Civit.  cap.  8.  (ubi  fusehunc 
locum  tractat,  sed  mulla  ex  eo  mystice  )  utejus 
maligna  potentia,  et  sanctaecivitatisfidelissimn 
palientia  probetur,  ac  vicissim  ostendalur  Dci 
benigna,  utilisque  et  cauta  permissio  in  lanta 
tentatione  Sanctorum. 

U.  Er  vidi  sedes  (  magnificaset  augustas :  has 
enim  significatGraecavox^ovot)  etsedf.runt  sv- 

PER   EAS  ,   ET  JUDICIini   DATUM  F.ST  ILLIS.  ]  Alcazar 

per  sedes  has  accipit  publicam  Episcoporum , 
et  praecipue  Romanorum  Ponlificum,  auctori- 
tatem  et  majestatem,  et  poteslatem  judicia- 
riam  ,  quam  adepti  sunt  mox  ut  sub  Conslan- 
lino  inductum  est  publicum  "fidei  ^Chrislianae 
cxcrcitium  ,  ilaque  ligatus  est  Satanas  ,  ejusque 
cultus  in  idolis.  Quocirca  sedentcs  in  hiscc 
thronis  censet  esse  eosdem  cum  viginli  quatuor 
scnioribus,  sedentibus  in  thronis  cap.  h.  Verum 
quia  sequilur  :  Et  animas  dccoUalorum,  etc.  fff 
qui  non  adoraverunt  bestiam  ,  liquet  lias  sedcs 
ad  alitid  saeculum  ,  et  ad  tempora  Antichrisfi 
perlinere. 

Sccundo,  Aureolus  more  suo  accommochit 
has  sedes  Ordinibus  PraemonstratensielCister- 
ciensi,  qui  sub  S.  Bernardo  reflorescere  coepe- 
runt  anno  Domini  1135.  In  hisce  enim  duabus 
Rcligionibus ,  quasi  sedibus ,  multi  viri  rcli- 
giosi  sederunl ,  quiesccnles  per  contemplatio- 
ncm,  compositionem  affecluum,  ac  multipliccin 
perfectionem. 

Tertio,  Viegas  reTert  hasce  sedes  in  diem  jti- 
dicii ,  de  quibus  Christus  ait  Aposlolis  ,  Mat- 
tluxi  19.  v.  28.  Sedebitis  et  vos  super  sedes  duodr- 
cim  judicanlcs  duodccim  tribus  Isracl.  Verum  hae 
sedes  dicuntur  forc  in  mille  annis  pacis  ,  qua 
fruetur  Ecclesia  anle  rcsurrcclioncm  secuii- 
dam  ,  qtuu  eritcorporum  in  die  judicii;  undc 
subdit:  Ihec  est  resurrcctio  prima. 

Quai  to  crgo  cl  gcnuinc  :  sedes  hoe  sunt  thro- 
ni ,  in  quibusjam  pcr  mille  pacis  Ecclcsiru  an- 


1310  COMMESTARlA  1N  APOCAI. 

nos,  resident  ahimao  dccollatonun  prnptef  Jli- 
Sl  M  ,  et  qui  non  adoraverunt  hesliain.  Sunt 
ciiim  ipsae  in  coelo  reges  et  principes,  Deoquasi 
assidentes,  ejusque  visione  fruentes.  Hinc  et 
judicium  datum  cst  iltis,  quia  a  Deo  creati  et  des- 
tinati  siuil  judices,  nt  cuni  Christo  in  die  judicii 
jiulicent  orbem.  Habenl  ergo  nunc  potestatein 
judiciariatn  quasi  in  aclu  primo,  sed  cjususum 
et  aclum  secundum  exercebunt  in  die  judicii. 
isi  hvpcrbaton.  Sicenim  verba  ordinanda  sunt: 
Et  vidi  sedes  et  animas  decollatorum,  et  sederuni, 
scilicet  hae  animae,  super  eas  sedes  :  postponil 
niim  Joannes  roet  animas  decollatorum,  quia  de 
iis  plura  erat  dicturus,  scilicet  quod  decollal;e 
i  ssent  propter  lestimonium  JESU  ,  et  propter 
\  erbum  Dei ,  uti  decollatus  fuit  S.  Paulus,  S.  Ja- 
robus,  aliique  Apostoli  et  Marlyres.  Rursum  , 
hisce  animabus  decollatis  adjungit  eos,  qui  in 
(ine  mundi  non  adorabunt  besliam,  id  est,  An- 
tichristum  ,  nec  recipient  characterem  ejus. 
Itrique  enim  sunt  testes  JESU  ,  et  ulriquc  par- 
liin  jam  sedent,  partim  in  fine  mundi  morien- 
les  sedebunt,  in  hisce  sedibus.  Est  hebraismus : 
ponitur  enim  relativum  ante  suum  antecedens. 

Similis  est  Numer.  2k.  v.  17.  ubi  ait  Balaam  : 
Videbo  eum,  sednon  modo  ,  ac  quem  sit  visurus 
explical,  dum  subdit  :  Orietur  stella  ex  Jacob  , 
1 1  consurget  virga  delsrael;  quasi  dicat :  Chris- 
lus  erit  ille  quem  visurum  me  dixi.  Similia  sunt 
aljbi.  Paulo  aliler  Ribera  haec  ordinat  et  expli- 
cat,  q.  d.  Vidi  animas  Bealorum  in  sedibus,  et 
peculiariter  animas  Martyrum  ;  quomodo  dici- 
lur  Marci  cap.  ull.  v.  7.  Dicite  discipulis  ejus ,  el 
Petro.  q.  d.  Dicite  discipulis ,  et  maxime  Petro. 

Mysticc  ,  S.  Auguslinus  lib.  22.  Civit.  9.  et 
ex  eo  Beda  ,  Rupertus  et  Ansbertus,  haec  acci- 
piunt  dejudicio  nonextremo;  sed  praesenti  , 
quo  Praelati  in  Ecclesia  a  Christo  habent  et 
exercenl  potestatem  ligandi  et  solvendi :  hinc 
bestiam  ainnt  essenon  Antichristum,  sed  popu- 
lum  infidclium,  imaginem  vero  besliae  esse  si- 
mulationem  eorum,  qui  cum  fidem  profiteantur, 
infideliler  lamen  vivunt. 

Hoc  mysticum  est.  Nam  ad  lilteram  ostensa 
est  Joanni  obiter  hic ,  uti  et  cap.  7.  v.  9.  beali- 
tudo  Sanclorum  ,  praeserlim  eorum  qui  resis- 
tent  Antichristo ;  hi  enim  sedebunt  judices 
cum  Chrislo  ,  et  Antichristianos  cum  co  dam- 
nabunt  ;  ut  nimirum  hac  ratione  et  suos  fide- 
les  sub  Domiliano  ,  Trajano  ,  etc.  et  poste- 
ros  ,  praesertim  futuros  sub  Antichristo  ,  hac 
spe  gloriae  coelestis  animet  ad  patientiam  et 
lortitudinem  ,  ut  generose  stent  usque  ad  mor- 
lem  pro  Chrislo,  ac  resistant  tyrannis  et  An- 
tichristo. 

ET  VIDI  ANIMAS  DECOLLATORUM  PROPTER  TESTI- 
MONIUM  JESU  ,  ET  PROPTER.  VERBUM  DEI  ,  ET  QUI 
NON    ADORAVERUNT    BESTIAM  ,    CtC.    ET   VIXERUNT  , 

i:t  regnaverunt  cum  Ciiristo  mille  anms.  ]  Sy- 
rus  :  Et  regnaverunt  cum  Christo  suo  his  mille 
annis.  Vixerunt  ,  id  est,  quasi  resurrexerunl, 
nanseuntes  ad  vilam  beatam  et  immortalem. 
Unde  reprobis  subdit  :  Cxteri  morluorum  non 
oixerunt ,  id  est,  non  resurrexerunt  ad  vitam 
beatam. 

Jam  primo  Alcazar  vitam  et  resurrectionem 
hanc  myslicam  accipit,  quasi  dicat  :  Animae 
Mactyrum  decollatorum  resurrexerunt,  non  in 
se,  sed  in  inndelibus,  qui  eorum  cxemplo  et 
marlyrio  ad  Christi  fidem  sunt  conversi ,  aut 
in  ea  confirmali.  Nam  spiritus,  religio  et  sanc- 


VPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XX. 

lilas  Martyrum  resurgil  iu  eonun  fidi1  qui  ad 
Christum  converluntur  ,  ac  consequenier  in  Ro- 
maiue  Ecclesiae  gloria  d  splendore.  Rursiini  , 
ipsae  anijn;e  Martyrum  in  se  quasi  rcsiirgnnt : 
quia  colunlur  in  terris  ,  celeluantiir  el  suspi- 
ciuntur  publice  a  tempore  Constanlini  ,  quo 
facla  est  publica  religionis  Chrislianae  professio. 
Pari  modo  explicat  id  quod  sequitur  quasi  per 
anlilhesin  :  Cxteri  mortuorum  non  vixerunt ,do- 
nec consummenlur  milie  anni.  Sensus  enim  est,  in- 
quit  Alcazar,  q.  d.  Tyranni  aliique  reprobi  jain 
mortui  non  resurrexerunt,  id  esl,  non  fueruut 
in  orbe  celebres  et  illustres,  sed  post  mille  an- 
nos  ,  cum  scilicet  solvelur  Satanas  tempore 
Antichristi,  tunc  resurgent,  id  est,  erunl  fa- 
mosi  et  celebres.  Nero  enim  ,  Diocletianus, 
aliique  reprobi  resurgent  quasi  in  Antichristo, 
ejusque  asseclis ,  qui  laudabunt,  imitabuniur, 
imo  superabunt  Neronis ,  etc,  impielalem  et 
persecutionem  in  Christianos. 

Secundo,  Aureolus  putat  per  animas  decolla- 
torum  significari  maximam  persecutionem  Sa- 
ladini,  qui  astu  occupans  regnum  /Egypti  antio 
Christi  1187  ,  plurimos  Christianorum  occidit  , 
eisque  Hierosolymam  et  terram  sanclam  (quain 
Chrisliani  duce  Godefrido  Bullonio  recuperavc- 
rant  et  jam  tenuerant  per  80  annos  )  ademit. 
Per  eos  qui  non  adoraverunt  imaginem  besli;e  , 
intelligil  Reges  Franciae,  Anglke  et  Siciliae  ,  qui 
anno  Christi  1191  receperunt  Acconem,  et  anno 
Christi  1217  Damiatam.  Hi  enim  non  adoravc- 
runt  bestiam,  id  est,  Saladinum  ;  nechnagineni 
ejus,  scilicet  Mahometem  ;  nec  acceperunt  clia- 
racterem  ejus  ,  scilicet  circumcisionem.  Tunc 
ergo  Palaestini  ,  qui  sub  Saladino  videbantur  in 
Palaestina  esse  morlui,  quasi  revixerunt,  etreg- 
narunt  cum  Cbristo  mille  annis  ,  regnum  scili- 
cct  Christianitatis  manutenendo  nsque  ad  tem- 
pus  Antichristi ,  sed  non  in  Palaeslina.  Nani 
inde  jam  diu  expulsi  sunl  Christiani. 

Rursum  ,  Aureolus  hosce  mille  jinnos  inchoat 
a  S.  Sylvestro  Pontif.  qui  sedit  anno  Christi  316. 
inde,  ait  ipse,  usque  ad  praesentem  annum  quo 
hsec  scribo,  qui  estl319,  sunt  mille  et  tres  anni. 
Jam  ergo  Tribus  annis  deberet  nalus  esse  Anti- 
cliristus.  Sed  quia  hic  necdum  comparet ,  prop- 
terea  certitudo  istius  numeri  debet  Spiritui 
sancto  reservari.  Ita  ipse  jam  a  trecentis  annis 
fatetur  se  falsum  in  numero.  Adde  trecentos 
post  ipsum  jam  elapsos  ,  et  plures  qui  elabentu  r 
usque  ad  Antichristum  ;  ac  ipsa  experienlia  cog- 
nosccs  ipsum  valde  in  hoc  suo  computu  et  con- 
jectione  a  vero  aberrasse. 

Tertio  ,  Viegas  per  hosce  mille  annos  vcrs.  (x. 
accipitoeternitatem  ,  per  quam  Sancti  postjudi- 
cium  cum  Christo  regnabunt  in  coelo.  Hocenim 
videtur  hic  diccre  Joannes  ,  dum  ait  :  Et  sede- 
runt ,  et  judicium  datum  est  illis  ;  el  paulo  post : 
Et  vixerunt ,  et  regnaveriml  mille  annis ,  sci- 
licet  post  diem  judicii  ,  de  qtio  egi  in  fine  ca- 
pitis  prseccdentis.  Verum  obstat  quod  ,  posthos 
uiille  annos,  dicitur  solvendus  Satanas,  qui  con  - 
gregabit  Gog  et  Magog,  ut  pro  Antichristo  pug- 
nent  contra  Christum  et  Christianos.  Rcspondet 
Viegas  alios  hoc  versu  esse  mille  annos  abillis 
vers.  2  et 7.  ac  S.  Joannem  ludere  in  mille  annis  ; 
sicut  Daniel  ludit  in  voce  tempus  ,  Daniel  7. 
vers.  12.  Verum  hoc  implicatius  est  et  obscu- 
rius  ,  atque  hunc  Iocum  valde  inlricat  :  nec 
S.  Scriptura  solet  in  cerlis  et  definitis  numeris  . 
ita  ludere  et  aequivocare  ,    praesertim  cum  iis 


COMMENTARIA  IN  APOCAE 

pneGgilur  articulus,  uli  ulroque  in  loco  hisee 
inillc  annis  idem  articulus  praeflgitur.  Adde  , 
rontextus  ipse  loiius  capilis  plane  innuii ,  de  ii>- 
dcin  niille  annis  hlc  agi.  Denique  S.  Joannes 
vocal  hanc  rcsurrectionem  priniam  :ergoeiit 
utite  resurreetionem  secuDdam  i  quae  lict  ioex- 
ircmo  judicio.  Ad  argumentum  Viegas  respon- 
deo ,  dici  dc  animabus  hisce  ,  Sjederunt ,  6ci- 
licci  quasi  principes  et  triumphatores  ;  adde  : 
et  quasi  judices  ,  non  prassentes,  sed  fuluri. 
IJndc  dtiiiim  est  iUU  judiciutn  ,  id  cst ,  potcstas 
judieiaria  ,  ni  gcilicet  judicent  cum  Chrisio  , 
quando  ipse  veniet  judicaturus  orlnem  ,  quasi 
(licat :  lllae  aniniae  hic  despectas ,  capite  miiiuue, 
ct  quasi  scpultre  ac  oblivioni  traditae  ,  coram 
Dco  viviint  et  regnant  mille  annis  ,  ideoque  se- 
dcnt  in  thronis  regalibus,  in  ifsque  judicatlme 
suni  suos  hosles.  Solel  enim  Joannes  Marlyres 
et  fideles  in  perseculione  consolari  ,  refrlcando 
cis  memoriam  el  spem  judicii  ,  in  quo  ipsi  qul 
iujuste  hic  judicati  sunl  ,  suos  jiidiees  et  prasi- 
ilcs  a  quibus  damnati  sunt  ,  judicabunt.  Rur- 
sum  ,  occurril  Joannes  tacilae  objectioni;  diccl 
cniin  quis  :  Si  Sancli  bic  occisi  demum  appare- 
hunt  et  judicabuUt  in  line  mundi  ,  ergone  usque 
.ul  linemmundi  niorlui  sunt ,  aut  dormiunl ,  cl 
iil  sepulcris  anlrisve  suis  delitescunt !'  Rospon- 
deljoannes,  miniine  gentium.  Nam  vivunt  hae 
animae  el  regnant  in  coclis  ,  etiamsi  a  nohis  non 
\  idcanlur.  Adde  Joanncm  hic  Prophelam  agere  , 
ideoque  spiritu  prophetico misccie  lempora  di- 
stincta  et  rcniota  ,  nimirum  miscere  mille  annos 
cum  diejudicii.  Hic  enim  est  mos  Prophclarum  , 
qui  proindcsaepe  ah  unolemporc  volantad  aliud, 
et  mox  rcvolant :  hinc  el  habent  sua  hyperhata 
cl  hyslerologias  ,  uti  hic  vers.  5  el  7.  manifcsta 
est  hysterologia  ,  et  anaccphalaeosis  ,  sive  reca- 
pilulalio,  uti  fatctur  ipse  Viegas. 

Pro  responsione  ergo  ,  nola  solere  Ilaehraeos 
dicta  sua  saepe  non  ad  proxime  pr.ccedcntia,  sed 
id  remotiora,  qu;c  anterius  praccesserunt,  rc- 
fcrrc.  Itaque  quod  hic  dicitur  de  his  anhnahus  : 
VjxtTU.nl  ,  el  regnavcrunt  mille  annis  ,  non  lam 
ad  Confessores  et  Martyres  ,  qui  hesliam,  id  est 
Anlichristum  ,  adorare  noluerunt  ,  quod  pro- 
xime  praecessit ,  quam  ad  animas  dccollalorum, 
scilicel  tcmpore  S.  Joannissub  Domiliano,  aliis- 
(|iie  lyrannis  Ilomanis  refcrcndum  est.  Sensus 
ergOBSt,  q.  d.  Animae  horum  Martyrum  decol- 
latorum  ,  licet  morluae  et  annihilatae  videanlur 
impiis ,  in  coclo  tamcn  vivunt  et  rcgnant  cum 
Christo  mille  annis  jam  diclis  ,  id  csl,  tota  scrie 
■emporis  hujus  seeculi ,  quod  fluet  a  Christo  us- 
que  ad  Anlichristum  et  dicm  judicii ;  in  qua  quae 
|)iius  decollalSB  sunt  plurihus  ,  qnae  posterius 
pauciorihus  annis  vixcrnnt  ct  regnaruat,  acvi- 
ventetregnabunlusqueadfmemmundi,  quando 
in corpore  gloriosi  resurgent,  uiplanepleneque 
hcaiae  regnent  in  aeternum  ;  iia  Primasius,  Ri- 
chardus  ,  Aretas  ,  Amhrosius  ,  licda  et  alii  pas- 
sim.  Idcm  crgo  hic  sunt  millo  anni  cum  illis 
yers.  2.  3  et  7.  milienarius  cnim  ,  ut  dixi ,  sig- 
nificat  temporis  muUiludinem  el  universitalem. 

Porro  hi  mille  anni  ,  cum  agitur  de  ligalione 
SalansB,  isque  dicitur  post  mille  annos  solveu- 
dus,  prsecise  liniunlur  in  initiorcgni  Anlichristi: 
lum  enim  SOlvetur  Salanas.  Cum  vero  iidcin 
mille  anni  tribuuntur  Sanctis,  dfciturque  quod 
eorum  animafi  per  millc  annos  in  resurrectione 
prima  rcgnnbunt  cmn  Chrlsto  ;  luoc  hi  millc 
auni ,  quibus  dural  regirnm  hoc  animarum  .  ct 


VPSIN  S.  JOA.NNIS.  Cap.  XX.  1311 

earum  resurreclio  prima  ,    porngitur  usque  ad 
resurreclionem  secundam,  puta  corporum ,  qux 

liel  in  dic  judicii.  Alioqui  cniin  essei  implicalio 
nianife.sia  ,  asserere  regnum  hoc  animarum  per 
niille  anaoa  fiiiuriini  esse anle  solutum  Salanam, 
et  siniul  dicere  regnum  hoc  fore  praemium  eo- 
rum  ,  qui  i>ost  soluiionem  Saianae  aul  oppugnati, 
aul  capile  mulclati  suiil  :eo  quod  noluerint  ado- 
rarc  Siilan.e  hcsliain  ,  id  esl  Antichrislum.  flriuii 
que  vero  hoc  modo  recte  conciliabis ,  si  dicas 
mille  annos  hoscc  ,  qualcnus  respiciiint  ligalio- 
ncm  Salanae,  priecise  tarmiuari  in  Aniicln  i>lo  j 
(|ti;ilenus  vero  rcspiciunl  regnum  el  gloriam  ani- 
marum  ,  ulterius  porrigi  usque  ad  diem  \  icioum 
judicii,  in  quo  eelcrnum  et  plcnuin  undequaque 
regnumnanciscentur.  Ilegnumenim  quod  semel 
inchoarunl  non  ainiltent,  sed  semiplenum  quod 
adeptse  sunt  obtinebunt ,  donec  plcnuin  in  die 
judicii  adipiscantur. 

Denique  nonnulli  suspicantur  per  annosmillc 
(|iios  hic  praecise  assignat  S.  Joannes  el  sexies 
iicral,  symholice  notari  mille  annos  gnibns  (\\i- 
ratura  esl  secla  ,  regniun  et  persccutio  Mahome- 
tis,  puta  Saraccnorum  ct  Turcarum.  Haec  eniin 
sccla  diutissime  duravit ,  et  gravissime  afflixit 
Ecclesiam,  fiuitque  typus  et  praambula  Anti- 
chrisli  :  unde  et  post  eam  exslirpatam  ,  et  ali- 
quantam  Ecclesi;e  paccm  et  Ilorcm  sequentur 
prodromi  Antichrisli  ,  ipscque  Anlichristus.  lla- 
que  hunc  locum  sic  explicant  :  Angelus  ,  in- 
quiunt  ,  Salanam  ,  qui  antea  grassahalur  per 
Simonianos,  Arianos  ,  Nestorianos  ,  Eutychia- 
nos  ,  Pelagianos  ,  aliosque  plurimos  et  poten- 
tissimos  haereticos  ,  liga\it  suh  annum  Domini 
630  in  ahysso  ,  id  esl  in  secta  Mahometis  ;  qmc 
cst  ahyssus  et  vorago  errorum  ,  lihidinuin  ct 
scelerum.  PostMahomelemenim  non  lotfucrunt 
hasreses  el  bseretici ,  quot  anle  ;  quia  Satanas  ad 
cam  scctam  quasi  rcligalus  videlur,  in  eaquc 
occupalus  omnes  suas  vires  exerit.  Post  bos 
mille  annos  ,  puta  exslirpata  sccta  Mahomelis 
solvcturSalanas,  novaque  el  plurima  h.ercsum. 
haerelicoruin  el  perseculorum  monstra  produ- 
cet ,  uti  fecit  ante  Mahometem.  IJnde  v.  /i.  vidit 
Joannes  animas  decollatorum  ;  plurimi  enini 
iideles  a  Saraccnis  el  Turcis  occisi  et  dccollaii 
sunt ,  eo  quod  noluerinl  adorare  bcstiam  ,  id  esl 
colere  Mahomctem  ,  qui  carnalem  et  hcslialeni 
legem  instituit  :  qui  hisce  mille  annis  quihu- 
durabilsecta  Mahometis  ,  rcgnahuntcum  Cbrrs- 
to  in  coclis.  Porro  catcrimorluorum  non  lixcrmi  . 
doncc  consummcntur  milte  anni ,  q.  d.  Saraceni  . 
Turcae  cacleriquc  inlideles  ,  qui  pcr  Mnhomeli> 
mum,  infidelilatcm  ,  aliaque scclera  quoad  ani- 
inain  spiritaliler  coram  Deo  sunt  mortui,  dcsli 
nalique  ad  morlcm  ;eternam  ,  hi  hisce  mille 
annis  sccl.e  Mahomelis  non  vixerunt  ;  sed  ii< 
expletis  vivent,  quia  convcrtentur  adChristum. 
vi\entqu«>  vila  gratias  et  gloriae.  Haec  esl  rcsiu- 
rectio  prima,  qua  major  pars  mundi  a  morte 
inlidcliiatis  et  peceati  resurget  ad  vltam  Bdei  ei 
justitiee  :  his  obtinget  resurrectio  secuoda  .  qua 
resurgentes  ibunt  in  vitam  beaiam  ,  et  rcgnn- 
hunt  cum  Christo  millc  annis  ,  id  est .  per  tolani 
ielernilalcni.  Et  cum  consummati  fuerint  mille 
priores  anni  .  qui  aateceduai  resnrrectioiiem 
primam  jam  diciam.  aolveturSalanas:  quia  posi 
cxslinctam  scclam  .M.ihoinctis  Satnnas  excilah:! 
Gog  ct  Magogprodromos  Anlichrisli  .  ipsumque 
landcin   >  nl  uhi  istuui. 

Cnnlinnani  hancsuam  scntcmiam  etcxplica- 


ir>12  COMMENTARIA  1N 

lionem  ,  primo  ,  quod  S.  Joannes  cum  in  Apoca- 
lypsi  conscribat  magis  nolabiles  et  illusires  Ec- 
clesiae  persecutiones  ,  non  videatur  omisisse 
maximam  el  longissimam ,  qualis  esl  Mahomeiis 
ii  Saracenorum;  quin  potius  eam  prae  reliquis 
indicari ,  sed  prophetice  ,  id  est,  aenigmatice  et 
obscure. 

Secundo  ,  quod  bic  agat  de  temporibus  novis- 
simis  ,  ejusquc  praeludiis  ettypis,  qualis  elsecta 
Mabometis.  Unde  et  cap.  6.  8.  seciam  Mahome- 
lisdesignavit  per  equum  pallidum  2ui  insidebat 
iuors  ,  ac  mox  post  eam  transit  ad  tempora  no- 
vissima  Anticbristi,  quasi  post  eam  baec  brevi 
sccutura  sint. 

Terlio  ,  quod  mille  annos  toties  praecise  hoc 
capite  assignat  et  iteret.  Mille  autem  nusquam 
invenire  possumus  ,  nisi  in  secta  Mabometis. 
lpse  enim  Mabomet  sive  a  Deo ,  sive  a  diabolo 
inspirattis  ,  praedixil  suam  sectam  et  regnum 
duraturum  per  mille  annos.  Idem  praedixerunt 
alii,  adeoque  liaec  communis  Saracenorum  et 
Ghristiano.rum  est  vox  et  sententia  ,  quam  Ma- 
hometani  pro  indubitala  et  certissima  habent. 

Quarto  ,  ex  rei  eventu.  Videmus  enim  ,  jam 
mille  annis  Mahometismi  pene  explelis  ,  hanc 
sectam  ejusque  imperium  valde  mutare  et  in- 
clinare.  Turcae  enimdeficiuntanimis,  viribns  , 
unione  (  dum  inter  se  rebelliones  et  scbismata 
inlernecinaconcitanl) ,  militia  ,  ducibus  ,  pecu- 
nia,  rebusque  caeteris,  quibus  Christianilmpe- 
ratores,  Reges  et  Principes  accrescunt  et  assur- 
gunt.  Sane  Deus  Serenissimum  Imperatorem 
Ferdinandum,  utpote  fidelem  ,  pium  ,  clemen- 
tem  ,  justum  prtemullis  ,  tot  prosperis  succes- 
sibus ,  victoriis  et  beneficiis  cumulat ,  uteum 
Deo  curae  et  cordi  esse  non  lam  oculis  cernamus, 
quam  manibus  palpemus.  Idem  dico  de  caeteris 
Principibus  ortbodoxis.  Atque  ut  alios  laceam  , 
Serenissimus  Poloniae  Rex  Sigismundus  Illejus- 
queproceres,  annoDomini  1621,  illuslremillam 
de  Turcis  insigni  Dei  dono  retulere  victoriam  , 
qua  eos  pene  protriverunt ;  protrituri  plane  ,  si 
eam  persecuti  fuissent.  llle  enim  annus  Do- 
mioi  1621  praecise  fuit  millesimus  ab  anno  Do- 
mini  621 ,  a  quoTurcaeMahomelis  suseque  sec- 
u-e  annos  numerant.  Illo  enim  anno  asserunt 
Mahomelem  jura  et  leges  dare  coepisse  :  a  quo 
proinde  suam  aeram,  quam  ipsi  Hegiram  xo- 
iant,  ordiuntur,  sicut  Christiani  suam  aeram 
ordiuntur  a  nativitale  Christi  ;  ita  Genebrardus 
in  Chronol.  anno  Christi  621.  Verum  Chrisliani 
ordiuntur  annos  sectae  et  regni  Mahometis  ab 
anno  Cbristi  630.  Illo  enim  fundata  est  haec  secla 
et  regnum  ,  illoque  pariter  mortuus  esl  Maho- 
met.  Ita  Theophanes  ,  Cedrenus  .  Baronius  , 
Bellarm.  Gordonus ,  Bzovius ,  Spondanus ,  et 
alii  in  Cbronol.  Quare  cum,  instantejam  anno 
Cbrisli  1630  ,  explendus  sit  millesimus  a  Maho- 
mete  annus  ,  circa  illum  magnnm  Imperii  Tur- 
eici  et  sectac  Mahometanae  inclinationem  ,  vel 
ruinam,  aut  ruinae  exordium  exspectant.  Quod 
ipsum  ila  revera  fore,  nonnulli  viri  sanctitalis 
etprophetiae  faina  celebres  in  Ualia  ,  Germania  , 
Hispania  ,  etc. ,  praedixerunt.  ldem  viri  sapienles 
et  sagaces  ex  variis  tum  praeteritis  ,  tum  prae- 
sentihus  eventibus  solerter  conjectant  ,  dicti- 
tantque  finem  et  terminum  belli  conlra  haereli- 
cos,  quem  propediem  sperant,  fore  principiuni 
bnlli  contra  Turcas  el  Saracenos  ,  nisi  Christia- 
norum  rel  aemulaliones  etdissidia,  vel  socordia 
c)  torpor  ,    vel   graviora  scelera  iinpediant.  Ad 


APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 

hoc  enim  multis  magnisquc  voluniatis  suse  in- 
diciis  eos  invitare  et  vocare  videtur  Deus. 

Accedit  congruentia  typi  cum  antitypo.  Libe- 
ratio  enim  Hebraeorum  a  Pbaraone  et  jEgyplo 
typus  fuil  liberationis  Christianorume  poteslate 
inlidelium  ,  praeserlim  Turcarum.  Atqui  1630 
circiter  anni  fluxerunt  a  Servitute  Hebraeorum 
in  /Egypto  usque  ad  plenam  eorum  liberationem 
factam  per  Christum.  Ergo  totidem  anni  iluent 
a  Christo  usque  ad  plenam  Cbristianorum  libe- 
ralionem  ab  infidelibus,  praesertim  Turcis  :illa 
ergo  fiet  sub  annum  Christi  1630.  Idque  aliqua-v 
tenus  adumbravit  Christus  aetate  sua.nam  anno 
trigcsimo  coepit  praedicare  et  fundare  Christia- 
nismum.  Omitto  Astrologos ,  qui  ex  aslrorum 
concursu  sub  annum  jam  dictum  fuluro  idcm 
divinant ,  atque  hac  de  re  libros  ediderunt.  Haec 
enim  divinatio  parum  tula  ,  incerta  et  inlida  est. 

Ita  Auctores  nonnulli  ,  mystice  potius  quam 
litteraliter.  Verum  quam  vera  sit  eorum  haec  vel 
sententia  vel  suspicio  ,  brevi  eventus  aetasque 
docebunt. 

5.  Ceteri  mortuorum  ,  puta  improbi  et  reprobi 
omnes  ,  non  vixerunt  ,  scilicet  vila  beata  ;  sed 
iverunt  in  morlem  primam  ,  id  est ,  in  damna- 
tionem  animae  in  gehenna ,  donec  consummentuu 
mili-e  anni  ,  ]  hujus  saeculi  in  hac  vita  temporali , 
ut  ea  finila  per  resurrectionem  eant  ininortem 
secundam.  Opponit  enim  pios  impiis ,  electos 
reprobis  per  hosce  mille  annos  ,  quod  nimirum 
pii  et  electi  vivant  in  resurrectione  prima  ,  id 
est,  quoad  animam  sintbeati ,  regnentque  cum 
Christo  ,  donec  hi  mille  anni  consummentur  , 
ul  tunc  transeant  ad  resurrectionem  secundam, 
sintque  beati  et  gloriosi  in  anima  et  corpore  : 
impii  vero  et  reprobi,  dum  moriunlur,  transeant 
in  morlem  primam  ,  id  est ,  in  punitionem  ani- 
mae  in  inferno  ;  utconsummatis  mille  annishu- 
jtis  vitae,  in  die  judicii  resurgentes  transeantin 
mortem  secundam,  idest,  punitionemaeternam 
animae  et  corporis. 

Alludit  toto  hoc  loco  Joannes  ad  Isaiae  c.  26. 
1A.  ubi  primo  ,  de  improbis  morientibus  ait 
lsaias  :  Morientes  non  vivant ,  gigantes  nonre- 
surgant ;  proplerea  visitasli  et  contrioisti  eos  ,  et 
perdidisli  omnem  memoriam  eoram.  Deinde  v.  19. 
de  piis  morientibus  per  antilhesin  subdit  :  Vi- 
vent  mortui  tui  ,  interfecti  mei  resurgent  ;  el 
v.  20.  Vade ,  populus  meus  ,  intra  in  cubicula 
tua  ,  claude  oslia  tua  super  te  :  abscondere  mo- 
dicum  ad  monumentum ,  donec  pertranseat  indig- 
natio  ,  id  esl ,  persecutio  Antichristi  ,  inquit 
Alcazar.  Vide  ibi  dicta. 

Aureolus  per  hosce  mortuos  accipit  Frederi- 
cum  II.  lmper.  cum  suis,  qui  a  Gregorio IX  Ponti- 
fice  excommunicatus  est  in  Concilio Lateranensi: 
unde  videtur  hoc  schisma  Frederici  duraturum 
mille  annis  ,  scilicet  usque  ad  Antichristuni. 
Sed  et  hic  fallit  prophetia  ,  aut  potius  con- 
jectalio  Aureoli  ;  nam  hoc  schisma  jam  diu 
evanuit.  Male  computavit  Aureolus  ,  ex  eo  quod 
opinatus  sit  stalim  post  sua  tempora  venturuin 
Anlichristum.  Nam  Historiam  Ecclesiaslicam  ab 
initio  prosequilur  ,  et  perducit  usque  ad  sua 
trmpora  ,  eamque  per  partes  ita  adaptat  Apo- 
calypsi ,  ut  in  sua  aetate  finiat ,  ab  eaque  mox 
saliat  ad  Antichristum  ,  nimirum  fuit  ipse  His- 
toricus ,  non  Propheta  ;  scivit  quid  ante  se  fac- 
lum  esset,  nescivit  quid  post  se  futurum  essct. 
Lnde  liquet  Apocalypseos  explicationcm  quam 
ipse  tradit  ,    tantum    applicationem   esse  ,    et 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 


adaptationem  ad  Flistoriani  Ecclesiasiicam  a 
( liristo  ad  sua  usque  lempora.  Veium  aliud  ,  ct 
alia  posl  Aurcolum  tcmpora  spcclavil  crrlcstis 
liaec  aquila  ,  pula  S.  Joauncs  ,  ac  novissima 
mundi  viditel  praedixit ,  uii  mox  patebil. 

Siniili  ralione  permolus  S.  lVoibcrius ,  Ordi- 
nis  Preemonslralensis  fundator,  vir  Apostolicus 
et  prophelico  pollens  spiriiu ,  sub  annum  Do- 
minillOGj  Antichrisii  ad\<  niuni  inimincrc  exis- 
timavit  ;  de  quo  i(a  scribil  oculalus  ci  auriius 
tcstis  S.  Bernard.  epist.  5G.  Quoddme  de  D.  I\or- 
bcrto  sciscitamini ,  si  videlieet  iturus  sit  lliaoso- 
lymam  ,  ego  vescio.  ISum  cum  ovle  hos  paucos 
dies  ejus  facicm  videre  ,  et  de  calesli  ftstula,  ore 
videlicet  ipsitts  plttrima  liaurire  mcruaim  ,  Iwc 
tamen  ab  i/iso  rion  audivi.  Vcrum  de  AnlicUristo 
cum  inqtiircrcm  quid  sailircl  ,  durante  adhuc  ea 
qua?  nunc  esl  gencratione  revclandum  illum  esse  , 
certissime  sc  scire  protcstattis  est.  Al  cum  camdan 
cerlitudincm  unde  liabcrel  ,  sciscilunli  mihi  cxp.o- 
nere  vellet ,  atidito  quod  respondit ,  non  me  illud 
pro  certo  crcdcre  debcre  putavi.  Ad  sunimam  ta- 
men  lioc  asseruit  ,  non  visttrum  sc  morKm  ,  nisi 
prius  vidcal  generalcm  in  Ecclesia  pcrsecutioncm. 
Nolavil  forle  scliisnia,  quod  paulo  posl  fccil  IV- 
irus  Leonis  contra  lnnoccnlium  II  Ponlificcm. 

Symbolice  noiant  aliqui  repeti  bic  ct  nomi- 
nari  bis  mille  annos ,  quibus  regnabunt  Maiiyres 
et  Sancti  cum  Chrislo  ,  ut  dcnoieiur  bis  mille 
annos  duraiurani  Ecclesiam  ,  ct  regnum  Christi 
in  hoc  sseculo ,  ac  posl  illos  forc  fincm  mundi  , 
et  regnum  gloriosuin  aelcrnumque  Chrisii  ac 
Sanclorum  in  coclo.  Ccnseni  enim  ,  aut  polius 
conjiciunt  multi ,  mundum  duraturum  per  sex 
niillia  annorum  ,  scilicet  quatuor  millibus  anle 
Chrialum  ,  et  bis  miliibus  posi  Christum  ,  non 
prjBcisc,  sedcirciler,  si\e  plus  minus.  Ncmi- 
nanlur  crgo  hic  millc  anni  a  Chrislo  usque  ad 
lincm  mundi  :  quia  vere  mille  eiunt,  non  sim- 
plices  ,  sed  rcpetiti  si\e  duplices  ,  hoc  csl  his 
mille.  lmo  Viegas  et  aliqui  alii  pulant  S.  Joan- 
nem  his  mille  annos  nuineraie  ,  quia  priores 
erant  diversi  a  posterioribus ,  ilaque  Joanuem 
pnecise  uumerarebismille  annos  posiChristum. 

Ad  id  asiiuendum  rongruas  ralioncs  plures 
afferunt.  Prima  est,  quia  sex  diebus conditus  est 
mundus  :  crgo  lolidem  ,  puta  scx  millihus  an- 
norum  ,  consislet.  Mille  enim  anni  snni  apud 
Dcuin  sicut  dies  unus  ,  ul  ail  S.  Pelrus  cpisl.  2. 
cap.  3.  8.  el  Psalm.  89.  L\.  Lnde  Cenesis  vers.  1. 
quo  describilur  crealioet  fabrica  mundi  ,  rcpc- 
riunlur  sex  alcpk  ;  alepk  aulcm  Hchraeis  arith- 
melice  denolat  inille  ,  q.  d.  Creavit  Deus  cirlum 
et  terram  ad  scx  Aleph,  id  est,  ut  duret  sex 
millia  annorum.  Conlii  nialur  id  prinio ,  quia 
dies  septima  ,  pula  sabbatum  ,  quo  quievit 
Deus  ab  opere  creationis  ,  significat  dieinbealae 
quielis  Sanctorum  post  rcsiu  rcclioucm  com- 
n.unem  in  coelo  ,  uti  docent  Palres  puia  septi- 
lnuin  uiillenai  ium  aternitalis  :  crgo  propor- 
lionalileret  consequentcr ,  sex  pracedcnles  dies 
creationis  mundi  repraesenlant  scx  millenarios 
lemporis  et  sseculi  hujus  ,  post  quod  immediate 
sequelur  sabbatum,  id  cst  ,  septimus  millena- 
rius  «Tleiniialis.  Unde  S.  Cyprianus  Iracl.  de 
Exhorl.  martyrii  ,  cap.  11.  Vrimi  ,  inquil  ,  in 
disposilionc  diviua  scptcm  dics  aitnoium  septem 
millia  conlinerttes  ;  sccundo  ,  sex  primi  parcn- 
tes  orbis  ,  seiliccl  Adam  ,  Sc  Ih  ,  Enos  ,  Cainan  , 
Malalecl ,  Jared  ,  mortui  sunt ;  sepiimus  Henoch 
vivus  in  coelum  tianslatus  est  :  quia  post  mille- 

CORNEL.    A   LAIMDE.      TOM.    X. 


131J 

narios  scx  quibus  lalor  ct  n.ors  vigucrit ,  ini~ 
tiuin  <iit  qui<  lae  et  immortalis  vitae,  ait  Isidorus 

<  iialus  i\  Clossa  in  cap.  5.  Ccncsis  ;  lcrlio,  Ce- 
n<-sis  6.  \<ts.  3.  hominum  vila;  cl  ae\o  slaluilur 
mensura  120  annorum  ,  quos  i^mholici  symbo- 
lice  accipiunl  ,  nimirum  ut  hi  sint  anni  magni 
el  Mosaici  pula  jubilaei  ,  ita  ut  quililict  c(m- 
plecialur  quinquaginia  annos  :  quo  fit  ut  hi 
ISOanni  Mosaici  conficiant  sex  millia  annorum 
viilgarium,  quibus  duiabil  niundus,  et  homi- 
num  geneiatio.  Mulliplica  <nim  120  per  quin- 
quaginla  ,  invcnics  sex  niillia  ;  quaito  ,  quia 
Joannes consignans  hic  aiaU m  et  linem  mundi  , 
sexies  noniinat  mille  annos  ,  quasi  innucns  sex 
millibus  annorum  duraturum  mundum  ;  primo 
enim  ail  \<rs.  2.  Ligavil  ettm  per  annos  mille  ; 
sccundo,  v.  3.  Doncc  consummenlur  mitle  anni  ; 
terlio  ,  \crs.  L\.  licgvtivirunt  cum  C/iristo  mille 
annis  ;  quarlo  ,  v.  5.  Donec  consummcntur  millc 
avvi ;  quinlo  ,  vers.  6.  licgvabttnt  cum  illo  mitlc 
avvis  ;  scxlo,  vcrs.  7.  Cum  consummali  fucrint 
mille  anni.  Ut  quid  cnim  praecise  repetil  sexies 
to  mille  anni  sine  ncccssilaie  ,  illudque  scxi<'s 
iterat  et  inculcat ,  nisi  ul  innuat  post  sex  mille 
annos  fore  consummalionem  niundi ,  Apocalyp- 
scos ,  rcrumque  omnium. 

Conliimatur ,  quia  liac  de  causa  S.  Joanncs 
cap.  G.  a  quarlo  sigillo  equi  pallidi ,  qui  repr.x- 
sentat  Mahomeh^m  et  Saracenos  .  per  quinium 
sigillum  quo  prodcunt  animae  Martyrum  ah  iis 
occisorum  petenles  vindiciam  ,  siatim  ,  in  sexto 
sigillo  vcrs.  12.  transil  ad  tcmpora  orhis  novis- 
sima,  vidctque  solem  ohscurare  ,  lunam  rubes- 
cerc,  slcllas  dc  ccelo  cadere  ,  eic. ,  ut  significet 
quod  post  Saraccnismum  proxime  s<'quctur  fi- 
nis  mundi.  Ipse  ergo  est  ultima  publica  el  ge- 
neralis  Ecclesiae  persecutio  :  ac  proindc  ipsius 

<  i  niundi  linis  in  hoc  sexio  ejus  annorum  mille- 
nario  appropinquat.  Jam  enim  Saracenismus 
duravil  mille  annos ,  ct  ad  lincm  vergil.  Quin 
ct  Mabometani  jaciani  oraculum  ,  suam  seciam 
et  regnum  duralura  mille  annis:  estque  hoc  in 
ore  eorum  frequens  ct  celebre  ;  nimirum  post 
mille  annos  illa  declinalura,  ut  sensim  sccta 
deficiat  ct  eat  in  ruinam. 

Secunda  ratio  est  a  pari  vel  simili.  Tres  in 
mundo  succcssivc  fuciunl  leges  el  status ,  ni- 
mirutn  lex  nalurae  ,  lex  Mosis  ,  lex  Chrisli.  Atqui 
tempus  lcgis  naturae  ,  quod  fuit  ah  Adam  usque 
a<l  Abraham  (  qui  circnmcisionem  ,  qiucinilium 
fuit  et  tessera  legis  Mosaicae  ,  a  D<'0  accepit  et 
insliluil  )  duravit  pene  per  bis  mille  annos. 
Rursum  ,  lempus  legis  Mosaicae  ,  sive  circuni- 
cisionis  ,  pariter  duravit  bis  mille  annos  :  tot 
cnim  sunl  praecise  ab  Abraham  usquc  adnalivi- 
latem  Cbristi  ;  ut  palet  cx  Tahula  Chronolo- 
gica  ,  quam  Cenesi  praelixi.  Ergo  pariler  tertia 
lex  el  slatus  mundi ,  pula  lex  gratiae  et  Chrisli  . 
durabil  totidem.  i<I  est ,  bis  mille  annis  circiter ; 
iia  ut  iriplex  hoc  iriplicis  legis  tempuB  ,  qu« 
totius  muixli  <-st  a?las  ,  simul  juncium  conli- 
cial  .  duretque  p<r  s<'x  millia  annorum.  Unde 
in  hujiis  rei  symbolum  <'t  typuin  jussit  D<u< 
Josik'  ,  ut  in  transitu  Jonlanis  arca  D<-i  distaret 
bis  milh'  cubilis  a  populo  ,  Josue  3.  vers.  U.  ut 
signiCcaretur  ,  duobus  millibus  annorum  tcm- 
pus  illud  describcndum  ,  quo  sacer  Jordanis 
liujusbaptisnius.  caet< ■ra<|iicSacrainenia  vigeani: 
quo  non  nisi  procul  arcam  ,  et  qua?  in  ea  con- 
dita  sunt  mysteiia  ,  in  Boigmale  ,  inquam,  et 
quasi  pcr  spcculcm  .  atcaiu.  id  cst  humauiia- 

165 


1M6 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 


tem  Chrisli,  ct  lalcntem  in  ea  divinitatem,  qu;u 
jam  pcr  millc  sexcentos  annos  antccessit ,  vi- 
deamus  ;  eam  ,  prope,  id  esl  facie  ad  faciem  , 
contemplaturi  rn  terra  promissa  ,  id  est  incoclo, 
expleiis  bis  mille  annis  ,  inquit  ibidem  noster 
Serarius  quaest.  8.  in  fine.  Untle  sequilur  ,  al)  boc 
lempore  usque  ad  Anticbristum  ,  diem  judicii  , 
resurrectionis  el  gloriae  Beatorum  ,  superesse 
quadringentos  annos  ,  non  prsecise  ,  sed  inde- 
linite,  uti  mox  dicam  ,  quibus  adbuc  prasdican- 
dum  esl  Evangelium  in  Sina,  Tartaria  ,  aliisque 
incognitis  lndorum  regionibus  ,  ibique  fundandrc 
sunt  Ivceiesioe,  et  stabilienda  Christi  religio  :  ac 
deinde  iis  exaclis  veniet  finis  mundi ,  rerumque 
omniutn  ,  ibique  terminabitur  Apocalypsis  ,  om- 
niaque  ejus  mysteria  ,  uti  hic  innuit  S.  Joannes. 
Porro  tempus  iegis  Christi  non  fore  majus  ,  aut 
non  multo  ,  tempore  legis  naturae  et  Mosaicae  , 
colligilur  ex  eo  quod  tempus  legis  Christi  a 
Prophelis  vocetur  novissimutn  ,  ct  a  S.  Joanne 
epist.  1.  cap.  2.  vers.  18.  novissima  hora ;  et  a 
Paulo  1.  Corinlh.  10.  11.  finis  seeculorum  :  unde 
et  S.  Petrus  epist.  1.  cap.  U.  7.  Omnium  ,  ait , 
finis  appropinqttavit ,  et  S.  Jacob.  5.  8.  Adventus 
Domini  appropinquavit. 

Tertia  raliocst :  quia  mundus  jam  videturse- 
nescere ,  ac  tendere  ad  occasum  et  interitum. 
Nunc  enim  longe  verius  eslid,  quod  de  suo  aevo 
dixit  S.  Cyprianus  ad  Demetrianum  :  Scire  debes 
tenuissejam  mundum ,  non  illis  viribus  stare  qui- 
bus  prius  sleterat  ,  nec  vigore  et  robore  eo  valere 
quo  anlea  prcevalebat.  IIoc  mundus  ipsejam  loqui- 
tur  ,  et  occasum  sui  rerum  tabentium  probalione 
testatur  :  non  hieme  nutriendis  seminibus  tanta 
imbrium  copia  ;  non  frugibus  ceslate  torrendis 
solita  flagranlia  est  ,  nec  sic  verna  de  temperie 
sua  lcela  sunt ;  nec  adeo  arboreis  fcetibus  autumna 
fecunda  sunt.  Minus  de  effossis  et  fatigatis  mon- 
tibus  eruuntur  marmorum  cruslo3 ,  minus  argcnli 
et  attri  opes  suggerunl  exhausta  jam  metalla. 
Deficit  in  agris  agricola  ,  in  mari  nauta  ,  miles 
in  castris  ,  innocentia  in  foro  ,  justitia  in  judicio  , 
in  amicitiis  concordia  ,  in  artibus  perilia  ,  in  mo- 
ribus  disciplina.  Minuatur  necesse  est ,  quidquid 
finejam  proximo  in  occidua  et  extrema  devergit. 
Et  mox  :  Ho3C  senlentia  mundo  data  est  ,  Imc  Dei 
lcx  est ,  ut  omnia  orta  occidant ,  et  aucla  senes- 
cant  ,  et  infirmentur  fortia  ,  et  magna  minuan- 
t ur ,  et c um infirmata et diminula  ftterint,  finiantur. 
Cum  olim  ullra  800  et  900  annos  vila  hominum 
long&va  procederet  ,  vix  nunc  polest  ad  centena- 
rium  numerum  pervenire.  Canos  videmus  in  pueris, 
capilii  deficiunt  antequam  crescant  ,  nec  cetas  in 
senectute  desinit ,  nec  incipit  a  senectute.  Sic  in 
ortu  adhuc  suo  ad  finem  nativilas  properat  ,  sic 
quodcumque  nunc  nascitur  ,  mundi  ipsius  senec- 
tute  degenerat  ;  ut  nemo  viirari  debeal  singula 
in  mundo  ccepisse  deficere  ,  quando  loltts  ipsejam 
mundus  in  defectione  sit  et  in  fine.  Unde  sub  finem 
concludit  :  Quiajam  mundi  ftnis  in  proximo  est  , 
ad  Dettm  mentes  vestras  Dei  limore  converlite. 
Putavit  enim  ,  licet  falso  ex  falsa  Chronologia 
S.  Cyprian.  jam  elapsa  esse  sex  annorum  millia  , 
muncli  durationi  a  Deo  prsestitula.  Hoc  enim  est, 
quod  ait  ipse  ad  Forlunatum  de  Exhort.  mart. 
Sex  tnillia  annorum  jam  pene  comptenlur ,  ex  quo 
hominem  diabolus  impugnat.  Idem  de  senescente 
mundo  ,  aeque  ac  de  adventante  ejus  fine  ,  cen- 
suit  S.  Ambrosius  lib.  10.  in  Lucam  ,  llilar.  in 
Constantinum  ,  S.  Gregor.  hom.  1.  in  Evang.  et 
S.  Chrysost.  hom.  33.  in  Joannem  :  Non ,  ait , 


longe  a  ftne  absumus  ,  sedjam  mundus  propcrat  : 
hocbella,  hoc  afjlicliones  ,  hoc  lerraz  motus  ,  hoc 
extincta  charilas  significat. 

Confirmatur  primo,  quia  videmus  Romanum 
Imperium  valde  declinare  ,  el  ad  inleritum  ver- 
gere.  Hoc  aulem  durabit  usquc  ad  Anlichristum 
et  finem  mundi  ,  ut  patel  Daniel.  2.  v.  Zi3  el  Uk. 
ergo  mundi  finis  appropinqual.  bursum  videmu» 
Kvangelium  pnedicari  in  Cbina,  Japone  ,  Indiis, 
et  incognilis  hactenus  provinciis  ,  adcoque  to- 
tum  orbem  pervasisse.  Evgo  fiuis  mundi  adven- 
tat.  Nam  Christi  vox  est:  Prosdicabitttr  hoc  Evan- 
geiium  regni  in  universo  orbe  ,  in  testimonium 
omnibus  gentibus  ;  et  tunc  veniet  consttmmatio. 
Maltli.  2h.  U. 

Quarta  ratio  est  ab  auctoritate  et  traditione. 
Ita  enim  in  hanc  sententiam  conspirant  Chris- 
tiani,  Hebraei  ,  Centiles  ,  Grajci  et  Latini  ,  ul 
videatur  esse  vetus  eommunisque  traditio.  Iia 
S.  August.  lib.  20.  de  Civit.  cap.  7.  explicans 
hosce  mille  Apocalypseos  annos  :  Mille ,  inquit , 
anni  duobus  modis  possunl  inlelligi  ;  aut  quia  in 
ultimis  mille  annis  isla  res  agitur  ,  id  est  sexlo 
annorum  milteiiario  ,  tanquam  sexto  die  ,  cujus 
nunc  spatio  posteriora  volvuntur  ;  sccuturo  deindc 
sabbato ,  quod  non  habet  vesperam  ,  reqttie  sci- 
licet  Sanctorum  quce  non  habet  ftncm  :  ut  hujtts 
mitlenarii  tanquam  novissimam  parlem  ,  qute  w* 
manebit  usque  ad  lerminum  swculi  ,  milte  annos 
appeilaverit  ,  eo  loquendi  modo  quo  pars  signifi- 
catttr  a  toto  ,  aut  cerle  mille  annos  pro  annis  om- 
nibus  hujus  saiculi  posuit  ,  ut  perfeclo  numero 
notarelur  ipsa  lemporis  plenitttdo. 

S.  Hieron.  in  epislolari  explicatione  Psalmi89. 
ad  Cyprian.exilloejus  versiculo  :  Quoniammillc 
anni  ante  octdos  tuos  lanquam  dies  hcsterna  qunj 
prateriil  ,  deducit ,  omnem  priesentis  saeculi 
duralioncm  fore  sex  millium  annorum.  Ego  , 
inquit ,  arbilror  ex  hoc  loco  mitte  annos  pro  ana 
die  solilos  appellari  ,  ut  scilicet  quia  mundus  in 
sex  diebus  fabricatus  ,  sex  mitlibus  tantum  anno- 
rttm  credalur  subsistere  ,  et  postea  venire  seple- 
narittm  et  octonarium  numerum  ,  in  qtto  vertts 
exerceatur  sabbatismus  :  unde  et  oclo  beatitudi- 
nibitsbonorum  operum  pramiapromitluntur.  Ideni 
innuit  scribens  in  caputquartum  Michaeae.  Idem 
expresse  docet  Victorinus  hic  ,  S.  Juslin.  q.  71. 
ad  Gentes  ,  Irenreus  lib.  5.  cap.  ult.  Laclantius 
lib.  7.  cap.  \h.  fuse ,  Hilarius  Canon.  17.  inMat* 
lha?um  ,  qtiorum  verba  cilal  Sixtus  Senensis  1.  fc 
Biblioth.  annot.  190.  lioet  enim  aliqui  ex  his 
fuerint  Chiliastaj  ,  haec  tamen  eorum  opinio  de 
sex  millibus  annorum  mundi ,  ad  errorem  Chi- 
liaslarumimperlinensest.  IdemcensentRabanus 
in  Deuter.  lib.  1.  cap.  11.  Q.  Julius  Hilaiiou  lib. 
de  Mundi  duratione,  qui  exstal  tomo  7.SS.  SV 
irum.  Ex  Lthnicis  idem  tradiderunl  Hydaspes , 
Mercurius  Trismegislus  et  Sibyll.E ,  tcstc  Lac- 
tantio  et  Sixto  Senensi. 

Rursum  ,  idem  disertc  asserit  S.  G3udenliu5 
Brixianus  tract.  10.  Exspectamus ,  inquit,  iltmn 
vere  sanctum  septimi  miltesimi  anni  diem  ,  7«< 
adveniet  post  istos  sex  dies  ,  sex  miliium  videticet 
annorum  scecuti  ,  quibus  comptetis  requies  ent 
vera  sanctitati ,  et  (ideliter  credenlibus  in  resur- 
reclione  Christi.  Nam  nidta  erit  ibi  pugna  contra 
diabolum  ,  qtti  tunc  utique  detinebitur  supplicys 
relegalus.  Idem  docet  S.  Germanus  Constantm. 
Patriarcha  ex  aucloritale  illustrium  Graccirc  I,;«- 
trum  ,  S.  Cyrilli ,  Hippolyti ,  etc. ,  jib.  de  Tbeoi  n 
rerum  Ecclesiast.   ubi  causara  inquirit  ,  cur 


COMMENTARIA  IN  APOCAL 

Pontifex  poptilu  bencdiccns ,  digitos  altollal  atl 
aupputatioucm  nunicri  6500  accommodalos  ?  ac 
rcspondet  :  t|uotl  Ponlifex  obsignel  populnm  , 
id  subindical  ,  adventum  Chrisli  ad  judiciinn 
fore  anno  mnndi  6500. 

Itlcm  tluccnt  Isulorus,  ct  noslcr  Scrarins  , 
quos  pault)  antc  ciiavi ,  Abbas  Joacliirn  hie  ,  Rel- 
lann.  lib.  3.  de  Rom.  Ponlil.  cap.  3.  Fervardcn- 
tius  in  Ircn.  lib.  5.  cap.  ull.  Cenebrai  tlus  lib.  1. 
Chronolog.  pag.  2.  Joan.  Picus  Mirantlul.  lib.  5. 
cap.  10.  in  Aslrolog.  nbi  ab  anno  Donhni  1486 
t|iio  ipse  bsec  scribcbat ,  ntuncrat  annos  quin- 
genlos  t:t  qualuordccim  ;  et  dics  viginli  quinque 
(  sed  boc  niinis  cst  ininulum  ct  praecisum  )  us- 
que  ad  cousummalioncm  saeculi.  Adtlc  ,  annis 
Doiniiiil/i85,  futuios  adbucquingenios  t|iialuor- 
dccim  ,  habcbis  bis  mille  annos  post  Chrislum. 
Idem  docet  Pclrus  Uongus  tract.  dc  Numcr. 
mysteriis  ,  in  sexies  millcsimo  ,  ubi  pro  cadcm 
«cnlentia  citat  Anastasium  Sinailam  ,  Joanncm 
Lucitlum  ,  Nicolaum  Cusanum  ,  S.  Cyrillum  ei 
Chrysost.  Ex  Ilebr;cis  ita  ccnsenl  Moses  Ccrun- 
dcnsis  ,  magnae  auctorilalis  apud  Ilebraeos  , 
R.  lsaac  in  Ccn.  c.  1.  R.  Elias,  cujus  hoc  quasi 
oraculum  cclcbralur  a  Jutl.cis  inTalmud.  lom.  /i. 
Iract.  /|.  qui  inscribitur  Sanedrim ,  id  cst  jutli- 
cium  :  Sex  miltia  annorum  crit  mundus  ,  et  ile- 
rum  dcstruelur ;  duo  millia  fuerunt  iyianilalis 
(  legis  natur.X'  ),  duo  millia  legis  Mosaica? ,  duo 
millia  erunl  dierum  Messite. 

Porro  S.  Ambrosius  caucris  Palribus,  et  huic 
eorum  sentenike  atlversatur  lib.  7.  in  Lucain  , 
sed  falsa  nitilur  raiionc  ct  suppuiatione  :  Quia  , 
inqnit,  ad  hac  usque  mca  tcmpora  plusquani 
scx   annornm  millia  a  condilo  mundo  clapsa 
suni.  Hoc  cnim  ex  vera  Chronologia  liquet  cssc 
falsum.    Eadem  ralio  ,   idcmque  comptitiis   in 
cumdem  errorcm  duxit  Philippuni  Solilarium 
(  quem  edidit  nostcr  Jac.  Pontanus)  hh.  3.  Diop- 
trae  cap.  8.  putavit  cnim  ipse  suo  aevojam  cxaclu 
esse  sex  annorum  millia  ab  orhe  condito.  \i\it 
cnim  et  scripsit  anno  16Alcxii  Comncni  Impcr. 
(  uti  ipsc  ait  ibitlcm  )  qui  fuit  annus  post  Cln  is- 
tiiin  1105»  ,    atquc  numcrat  ab  exordio  mundi 
usquc  ad  Christum  annos  5500;  undc  scquilur  , 
anno  ComnenLI6  qtii  fuil  Cbristi  1105  ,  clapsos 
fuissc  annos  6605  ab  orbe  condilo.  Quod  nia- 
nifcstc  csl  falsuin  :  Chrislus  cnim  naltis  csl  anno 
niiindi  3t>50  .  uli  oslcntli  in   labula  Chionolo^. 
Cencsi    pr.-cfixa  ,    ac  conscqucnlcr   hoc   anno 
Christi   1620  agilur  annus  mundi  5570.  Rest.int 
crgo  adhtic  /|30  anni  ad  cxplcnduni  numcrum 
aex  millium  annorum  ,  quihus  durabit  muntlus. 
Haec  scntcntia  (  non  delinicndo  ccrlum  dicm, 
nec  annuin  )  uti  communis  ,  ita  probabilis  esl 
conjcctura  ;   nihil  cnim  ccrli  hac  in  re  dehnire 
possumus  ,   ulpote   qu;c   pendet  a   sccrelo  Dei 
tlccreto ,  nc  audianms  illud  Christi  :  l\on  cst  v  5- 
trinn  nosse  lcmpora  vcl  momcnta,  ijiice  Vater  (>o- 
suit  in  sua  potcstalc  ,  Actor.  1.  Et  hoc  lanluni  vi- 
dcnttir  vi  llc  S.  Augusl.  in  Psalni.  bl>.  h.  Reda 
1.  dcRationc  Tcinp.  cap.  <oh.  Percrius  in  Cen.  2. 
A.  1'ranc.  Suarcz  3.  p.  disp.  53.  secl.  /i.  Josc|)lms 
Acosta  lih.  1.  (Ic  Tcmp.  novissim.  cap.  2.  cl  ali- 
qui  alii  ,  qui  btinc  compuluin  scx  milliuin  an- 
noruin  nmndi  rcspiumt ,  ninhrum  si  dclinilc  et 
praecisc  inlclligalur.  Indc  cnini  scqueretur,  uti 
rccie  ipei  argumentanlur  ,    nos  possc  scirc  ct 
iiulienrc  pr;ccisc  annum  ct  dicm  coiisunimatio- 
nis  muiuli  ,  ct  cxtremi  judicii ,  scilicct  diem  ju> 
tlicii  forc  anno  mundi  priiuo  post  scxics  millc- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX.  131$ 

siniuin  ,  ejiisque  prinio  tlic.  Illo  cnim  pr.'ccise 
fiiiiiinlur  scx  inillia  annorum  ,  quibus  tlicilur 
duialurus  muntlus.  Hoc  auleni  rcpugnal  Chriato 
diccnli  :  De  die  aulem  illo  vei  liorancmo  scil ,  ne- 
(jue  Angeli  in  ccclo  ,  Maici  13.  32.  Idipsum  atitcm 
non  scquilur,  si  hunc  iniiiuium  sex  millium 
aiinoriuu  non  aritbmelicc el  praecise  ,  sed  gco- 
mctrice  el  moralitcr  ;u  cipias  ,  nimirum  hoc 
sensu  ,  quod  mundus  thu  aturiis  sil  tantum  lei 
rnillcnarios  annorum  ,  non  plurt^s  ,  ac  proinde 
iion  pcrveiiturus  sit  atl  septics  inillesimum  ,  setl 
anle  cum  dcsinct :  an  aiilcin  ,  ct  quot  anni ,  vel 
simplices  ,  vel  deni ,  vcl  eliam  ccnleni ,  post 
scxics  niillcsimuni  fuluri  sinl,  ct  cxcursuri  m-i •- 
sus  septies  millcsimiim,  ustpie  atl  liiiem  mundi, 
hoc  ignoramus  :  suflicil  nosse  nos  versari  in 
ullimo  millcnario  annorum  mundi  :  an  quid  ei 
defuliiruiu  sil ,  an  superfultirum  ,  nos  lalel. 

Ex  diclis  liquet  nos  valtlc  accctlere  ad  lincm 
muntli  ,  cumque  non  longe  ahcssc  ;   cujus  rci 
niulla  sunl  signa  :   prinium  ,    quod    videamu» 
r\augcliuin  jani  |)cue  tolo  orbe  pr.edicaliun  , 
adeoque  ad  cxtremos  Sinas  pcnclrasse  ;  secun- 
dum  ,   quod  S.  Vinccnlius  Fcrerius  ,   qui  nupcr 
vixit,  mortuus  est  cnim  anno  1/i18  ,  asseveran- 
(cr  itlipsuni   pr;cdixeril  cl  prsedicarit  ,    idquc 
jussu  Chrisli ,  ut  habel  Vita  ejus  lib.  2.  c.  h  ct  5  ; 
lcrlium  ,  quod  apud  Turcas  constans  sit  oracu- 
lum ,  Mahomctis  scclam  tluraluram  mille  annos. 
Ili  aulem  anni  jam  quasi  explcti  sunt  :  liuju» 
cnim  secloa  vidctur  ultima  fore  contra  Eccle- 
siam  persecutio  :  quarium  ,  esi  prophetia  sancti 
Malachia-  Archiep.  Hibcrniffi  ;  cujtis  vilam  scrip- 
sil  S.  Bcrnard.  quae  cxstatapud  ArnoldumW  ion 
in  Cbronicis  Ordinis  S.  Bencdicti ,  sive  in  Ligno 
vitse  lih.  2.  cap.  /i0.  in  line  ;  in  qua  S.  Malachias 
omnes  Romanos  Ponlifices  ii  suo  aevo  usquc  atl 
finem  mundi  fuluros,   ordine  per  symbola  ct 
cnihlcniala  depingit :  qure  symhola  cxplicuit,  ct 
singulis  Ponlilicibus  usquc  ad  Clcmentcm  VIII  , 
apposite  atlaptavit  Alfonsus  Diaconus.    In   hac 
cnim  prophelia  post  Crcgorium  XV  ,   qui  modo 
prasitlcl  Lcclcsi;c  ,  numcrantur  tantum  Iriginla 
duo  Ponliliccs  Romani ,  ullimusquc  dicitur  lorc 
Pctrus  Romanus.  Si  cnim  li.xc  prophetia  vcra 
est  ,    tantumquc  supcrsunt   32  Pontilices   Ro- 
mani  ;  ergo  supcrsunt  duccnti  circilcr  anni  us- 
quc  ad  liucni  mundi  ;  quolibet  cnim  annorum 
ccnlcnario  facilc   nunieranlur  scdecim  ,    imo 
plurcs  Pontilices  :  uiitle  a  S.  Pctro  hucusquc  .  Ul 
csl,  atl  annuin  Domini  1623,  numcranlur  Ptmli- 
ficcs  238;  quos  si  pcr  annos  Domini  jam  diclos 
tlislribuas  ,  obvcnicnt  ctiique  Ponlifici  auni  fere 
scplem.  Tol  assigna  cuilibct  triginta  tluoruni  ;ul- 
hucfulurorum,  ctinvenies  tolameorumsueccs- 
sioncin  ct  duralioncm  cxplcndam  annis  224.  Si 
cuiqnedcccin  dcs  annos,  cxplcndi  lotabunl  an- 
ni  320  ;  sin  septcnariis  des  fcrc  dupltim  ,  explcndi 
erunl  anni  penc  lolidcm  proecise  ,  quotreslantad 
cxplcndum  scxlum  mtintli  millcnarium  ,   nimi- 
ruin  /i30.  Addil  Cbrisliaiitis  Drulhmarus  in  c.  16. 
sancli  Mallh.  Majorcs,  ait,  nosti  i scriptumirliqiu 
r   ,  <\uod  oclmo  GqL  Aprilis  {  25  Marlii)  mundus 
faclus  est ,  Dominus  conccptus ,ct  passus  ;  c.t  sitni- 
Ittcr  mu.ndus  deslruenftus  erit.  Sed  hoc  inceriuni 
cst.  Il.xc  cogiicmus  ,  ct  ad  dicm  Dtimini  quasi 
inslanlcin   nos   comparemus   :  cor  tcrraj   non 
afligamus  ,   non  slutleamus  hic  familiis  cl  pa- 
latiis  ,    ulpolc  vix  duccnlos  annos  duraturis   , 
crigcndis;  sed  tloinos  in  ctclis  perpcluas  p»r 
clccmosynorum  aliarumquc  virlutum  opera  . 


1316  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

fabricemus.  Totam  memem  ad  fuiurum  aevum 
transferamus  ;  sludeamus ,  pingam  is  ,  vivamus 
aelernilati.  Ergo 

Moralilcr  disce  bic  mundum  ,  utpote  sencs- 
centem  et  occidentem  ,  contomnero  :  cum  illo 
cnim  ct  lu  ,  ct  omnia  quae  in  eo  sunt  ,  brevi 
senescant  et  occidant  oportet.  Hoc  est  quod  in- 
culcat  S.  Joan.  epist.  1.  c.  2.  vers.  15.  Nolite  di- 
ligere  mundum  ,  neque  ea  qwe  in  mindo  sunt.  Si 
quis  diiigit  mundum  ,  non  est  charitas  Palris  in 
eo ;  quoniam  omne  quod  est  in  niundo  ,  concupis- 
cenlia  cwnis  est  ,  et  concupiscentia  oculorum  , 
el  supcrbia  vitcc.  Et  mundus  transit ,  et  concu- 
piscentia  ejus.  Qui  autcm  facit  voluntatem  Dsi , 
minet  in  ceternum.  Filioli ,  nooissima  hora  est. 
El  S.  Petrus  epist.  2.  cap.  3.  8.  Unum  vero  hoc 
non  lateal  vos  ,  charissimi  ,  quia  unus  dies  apud 
Dominum  sicut  mille  anni ,  et  mille  anni  sicut 
dies  unus.  Adoeniet  autem  dies  Domini  ut  fur  ,  in 
quo  coeli  magno  impetu  transient  ,  elemsnta  vero 
calore  solventur  ,  terra  anlem  et  qure  in  ipsa 
sunt  opera  ,  exurentur.  Ctttn  igitur  hcec  omnia 
dissotvenda  sint ,  quales  oportet  vos  esse  in  sanc- 
tis  conversationibus  et  pielatibus  ,  exspsctantes 
et  properantes  in  adoentum  diei  Domini  ?  novos 
vero  ccelos  ,  et  novain  terram  secundum  promissa 
ipsius  exspectamns  ,  in  quibus  justitia  habitat. 
Proxlare  S.  Gregor.  lib.  8.  Moral.  cap.  28.  in  nova 
vero  editione  c.  2h.  Nemo  valet  mobilia  diligere 
et  ipse  immobitis  stare.  Et  bom.  35.  in  Evang.  Si 
res  temporalis  in  usu  ,  aeterna  in  dcsiderio  :  illa  in 
ilinere  ,  hcec  in  perventione.  Et  lib.  6.  epist.  2j. 
exhortans  Andream  ad  contempuim  mundi  : 
Cur  ,  inquit,  magnifice  fili ,  non  considcras  quia 
mundus  in  fine  est  ?  omnia  urgentur  quotidie  ,  ad 
reddmdas  rationss  ateraoet  tremcndo  judici  dn- 
cimur.  Quid  ergo  aliud  nisi  dc  aiventu  illius  cogi- 
tarc  debemus  ?  vita  enim  nostra  naviganti  est 
similis.  Isnamjuequi  naoigat ,  stat ,  sedet  ,jacet , 
vadit;  quia  impulsu  naois  ducitur.  Ita  ergo  et  nos 
sumus  ,  qui  sive  vigilantes  ,  sive  dormientes ,  sive 
tacentes ,  sive  loquentes ,  sive  ambulantes  ,  sive 
volenles  ,  sive  nolentes  per  momcnta  temponun 
quotidie  ad  finem  lendimus.  Cum  igitur  finis  noslri 
dies  adosnerit ,  ubi  nobis  erit  oinne  quod  modo 
cum  tanta  cura  quceritur ,  et  cuni  sollicitudine  con- 
gregatur?  Unde  infert  :  Non  ergo  honor ;  non 
dioilice  quxrendf.e  sunt ,  quce  dimittuntur.  Sed  si 
bona  qucerimns  ,  illa  diligamus  quce  sinc  fine  habe- 
bimus.  Si  autem  mala pertimescimus ,  illatimcamus 
quce  a  reprobis  sine  fine  lolerantur. 

Heg  est  RESURHEcno  PiuviA.  ]  Prima  resurrec- 
tio,  aitS.  August.  lib.  20.  Givit.cap.  6et7.  eslea 
qua  anima  a  peccalo  rcsurgit  per  graliam  :  se- 
cunda  ,  qua  a  morte  resurgit  pcr  gloriam.  Ve- 
rum  bic  sensus  est  tropologicus.  Nam  addit 
Joannes  :  In  his  secunda  mors  non  habet  potesta- 
tem.  Mors  autem  secunda  est  a3terna  damnatio 
animae  et  corporis.  Prima  ergo  resurrcctio  est 
beatiludo  solius  aninre  ,  qua  anima  sola  per 
mortem  transit  in  vitam  et  regnum  ccelesle.  Haec 
dicitur  resurrectio  :  quia  Sancti  cum  positisbic 
corporibus  moriuntur,  coquod  in  vilam  novam, 
camque  feliciorem  evadunt  ct  transmigrant  , 
quodammodo  resurgere  videniur.  Anima  enim 
moriente  corpore  .  videtur  pariler  mori  cor- 
pori ,  sicut  corpus  moritur  anim:e  ,  atquc  per 
banc  moricm  transire  in  vitam  coelestem.  Se- 
cunda  resurrectio  est  plena  bealiludo  ,  qna 
anima  cum  corpore  in  fine  mundi  plene  in  eam- 
dem  vitam  beatam  resurget.  Pari  ergo  modo  ex 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 

adverso  m ors  prima  reproborum,  est  damnatio 
solius  anime  :  mors  secunda  ,  esl  damnatio 
animae  cl  corporis  resurgentium  ,  et  rursum 
unitorum  ;  quod  (iet  in  judicio  universali.  Ita 
Ribera  ,  Viegas  el  Pererius  lib.  8.  in  Daniel. 

Alcazar  per  primam  resurreclionem  accipit 
aureum  Constanlini  sceculum  ,  quo  Cbrisliana 
Ecclesia  ante  oppressa  et  quasi  cmortua  revi- 
visccre  ,  imo  dominari  coepit  toto  orbe.  Hoc 
mysticum  est. 

Aureolus  primam  resurreclionem  adaptatin- 
slitutioni  Ordinis  S.  Francisci  ct  S.  Dominici  , 
sub  Frederico  Imp.  et  Innocenl.  III  Pont.  Horum 
cnim  doctrina  et  sanctoe  vilse  exemplo,  videtur 
quasi  lota  Cbristianilas  resurrexisse  ,  ul  in  no- 
vitale  vit;e  ambularet.  Pari  m  )do  id  aliis  funda- 
toribus  Ordinum,  aliisque  Ecclesise  reformato- 
ribus  adaptes. 

Symbol.  S.  August.  Mors,  ait,  primaestmors 
corporis  ;  secuncla  ,  est  damnatio.  Audi  eum  in 
Sentent.  n.  147.  Ds  prima  corporis  morle  dici 
potest ,  quod  bonis  bona  sit ,  malis  mala  :  secunda 
vero  sine  dubio ,  sicut  nullorum  bonorum  est  ,  ila 
nulli  bona. 

6.  BeATUS  ,  ET  SVNCTUS  ,  QUI  HABET  PARTEM  IM 
RESURRECriONE  PRIVIA  :  IN  HIS  SECUNDA.  MORS  NON 
HABET    POTESTATEM   ;  SED    ERUNT   SACERDOTES   DEI 

et  Christi.  ]  Sancti  quilibet,  bic  uti  et  cap.  1. 
6.  vocantur  sacerdotes  mystici  ,  quia  scilicet 
offerunt  Deo  sacrificia  laudis  ,  gratiarum  aclio- 
nis  et  omnis  obsequii ,  et  regnabunt  cum  illo 
mille  annis  ,  ]  de  quibus  dixi  vers.  2.  scilicel 
usque  ad  resurreclionem  secundam,  id  estcor- 
porum,  quae  flet  in  die  judicii.  Nota  proportio- 
nem  ,  et  relationem  quae  est  inter  beatus  et 
sanctus  ,  atque  inler  sacerdotes  et  regnabunt. 
Nam  vox  sanctus  respondet  voci  sacerdoles  :  ot 
\o\beatus  respondet  verbo  regnabunt.  Sanctitas 
enim  propria  est  dos  et  decus  sacerdotum  ; 
beatitudo  vero  propria  esl  juslorum  cum  Cbristo 
regnantium.  Ita  Alcazar. 

Denique  notat  S.  August.  hisceverbis  :  Erunt 
sacerdotes  Dii  et  Ckristi,  conlra  Arianos  deno- 
lari  Cbristum  quoqcie  esse  Deum.  Nam  illi  ipsi, 
qui  Dei  Patris,  eliam  Cbristi  sacerdotes  appel- 
lantur,  soli  enim  Deo,  uti  altaria  et  templa  , 
ila  et  sacerdotes  consecranlur ;  sacerdotis  enim 
est  offerre  sacriflcium,  quod  nulli  nisi  Deo  of- 
ferri  potest.  Quocirca  haec  quatuor  inter  secon- 
nexa  correlativa  sunt.  Sacerdos  enim  est  sacri- 
ficii  sacerdos  :  et  vicissim  sacrificium  est  sacer- 
dotissacrificium.  Rursumsacerdosetsacriiicium 
est  altaris  et  templi  sacerdos  et  sacrificium  :  ac 
vicissim  altare  et  templum  est  sacerdotis  el  sa- 
crificii  altare  et  lemplum.  Cui  ergo  unum  ex 
his  debetur,  illi  debentur  et  reliqua,  puta  soli 
Deo. 

7.  Er  cum  consuumati  foerint  mille  anm 
(tempore  Anticbristi)  solvetur  Satanas  (gr.xcc 
o  ZaTxv*,-,  puta  Lucifer)  et  exibit,  etseducet 

GENTES  QUESUNr  SUPER  QUATUOR  ANGULOS  (id  CSt 

plagas)  terr/e,  Goget  Magog.]  q.  d.  Seducet  oni- 
nesgentes,  quin  etiamGog  et  Magog.  Nec  eniin 
Gog  et  Magog  sparsi  sunt  per  quatuor  angulos 
terrae,  sed  erunt  certae  gentes  suum  habentes 
regem  sive  principem,  ut  ailEzecbiel  c.  38.  v.  2. 
Idem  indicant  bic  Graeca ,  to->  r«y  **«  rov  Maywy. 
Quocirca  videtur  quod  hic  earum  rex  sive  prin- 
ceps,  erit  unus  ex  decem  regibus  qui  temporc 
Anticbrisli  dominabuntur  in  orbe ,  uti  dixi  c  17. 
v.  3  et  12.  Unus,  inquara,  praj  c^leris  ferus,  trux, 


COMMENTARIA  1N  APOCALY 

barbarus  et  bellicosus.  Ideo  enim  hlc  prae  cae- 
teris  noininanlur  Gog  et  Magog  :  qoia  videnlur 
fore  gentes  fcraeelcrudeles,  quaj  pro  Anticlirislo 
contraChrislumelChrislianos  pngnabunl;  uode 
inulti  pulanl  eas  fore  Arahes,  aul  Scylhas  ,  vel 
Tartaros.  Hinc  el  Sihylla  lih.  3.  Oracul.  sicail: 
Vcb  tibi  ,  regio  iiog  ct  Magog ,  qua  mcdium  es 
Ethiopum  fluviorum,  idcst,  quae  cingeris  fluviis 
jGthiopiae,  Ubi  forte  ,  inquil  Alcazar,  maris 
liracbia  nomine  fluviorum  appellantur.  Arahia 
cnim  inter  Siniun  Persicumet  Arabicum  sila  csl. 
Sicut  ergo  Mahomel  per  Arahes,  Tainberlanes 
per  Scythas  et  Tartaros  ad  imperium  evectus 
est;  ila  per  cosdem  ,  aut  similes,  evehetur  An- 
tichrislus.  Vide  dicta  Ezechiel.  38.  inilio  ca- 
pilis.  Quin  ct  M.  Paulus  Vcnelus  lih.  1.  dc  Rcbus 
Orienl.  c.  64.  scrihil,  in  Tarlaria,  in  provincia 
Teuduch,  regioncs  esse  Gog  et  MagOg,  quas 
Tartari,  inquit,  nominanl  Lug  cl  Mungug. 

Perperam  crgo  censent  Novantes,  Tremellius 
et  Junius,  Gog  dici  a  Gyge,  qui  Candaule  rege 
Lydorum  per  dolum  occiso,  regnumcjus  occu- 
pavil;  quasi  inde  Asia  minor  dicla  sit  Gog; 
sicuti  poslea  Croeso  propaganle  rcgni  lines  in 
Syriam  ,  uihs  quaedam  vocala  fuit  Gygarta,  pro 
quod  esl  Gog  karta  ,  id  csl  urhs  Gogi.  Unde  eo 
lempore,  quo  haccdc  Gog  prophelavil  Ezechicl, 
vel  Halyailes,  vel  Croesus,  ulriquc  ncpoles  Gy- 
gis,  in  Asia  minori  regnahant.  Verum  nihil  Gygi 
cum  Gog,  pr;eserlim  quia  Gog  lalissime  donh- 
nahilur,  uli  docct  hic  Ezechiel  :  Gyges  autem 
soli  Lydiae  imperavil ;  cjus  vero  nepos  Crocsus 
lanluin  usque  ad  Halym  fluvium  dominatus  est, 
teste  Herodoto  in  Clio.  Adde:  Gyges  a  his  mille 
annis  transiit  el  evanuil ;  Gog  vero  futurus  cst 
in  fine  mundi,  cum  nulla  Gygis  erit  memoria. 

8.   ET  ASCENDERUNT  SUPER  I.ATITUDINEM  TERR.E,] 

q.  d.  Latos  lerrarum  et  regionum  campos  suis 
eopiis,  equis,  currihus  ,  etc.  complehunt,  sicut 
Xerxes  suo  exercitu  slravit  mare  et  terram. 

Et  circuierunt  castra  sanctorum.  ]  Castra 
vocat  loca  et  lalihula  in  quae  turmatim  con- 
lluent  Christiani,  fugienles  persecutionem  Anti- 
clirisli ,  uti  fecerunt  Jud.ei  lempore  Machahaeo- 
lum  fugienles  crudelilalem  Anliochi  Epiplianis, 
1.  Machah.  2.  vers.  1.  el  28.  Necenim  verisimile 
est  Christianos  temporc  Anlichristi  ,  utpote 
jiotenlissimi ,  a  tyranno  oppressos  castra  hahi- 
turos  ,  Ut  collatis  signis  cum  Anlichrislo,  et 
cjus  regihus  et  gentihus  conlligant. 

Et  civitatem  dilectam,  ]  id  esl  Romam  ,  in- 
quit  Alcazar.  VerumRoma  paulo  anievocata  est 
Rabylon  ,  eaque  a  decem  regihus  jam  cril  ever- 
sa,  ut  palet  ex  cap.  17.  18.  Ergo  civitas  ha>c  di- 
lecta,  esl  Jerusalem,  quam  Ezechiel  cap.  38. 
v.  12.  vocat  umbilicum  terrae  (eratenim  sita  in 
medio  terrac  olim  habitatae).  Licet  enim  Jcrusa- 
lem  fulura  sil  regia  Antichristi ,  tamen  in  ea 
mulli  habitahunt  Christiani  ulpote  terra  sancta, 
in  qua  habilavil  Christus.  Quocirca  sicut  olim 
Romani  nobiles  el  matronae,  uli  S.  Paula,  Mc- 
lania,  Marcclla,  elc.  cum  S.  Hicron.  Roma  mi- 
grarunl  in  Palaeslinam,  ila  ct  in  fine  mundi,  cum 
Jerusalcin,  seque  acRoma^renorescct.  Rurstim 
mulll  Chrisliani,  ilcm  Centilesel  Jiuhei,  parlim 
conversi  adChristum  ,  partim  convcrtcndi,  con- 
fluent  Jerusalem,  ul  ihi  audiant  praedicanlcs 
EliamelHenoch.  Hi  enim  injerusalcm  conciona- 
huntur  conira  Anticbristum ,  ibique  ah  eo  occi- 
dentur,  uli  dixit  cap.  11.  8.  Dcnique  S.  August. 
per  civilalem  dileciam  accipit  Ecelesiam    loto 


PSIN    S.  JOANNIS.  Cap.  XX.  1317 

orhe  diffusam  :  hancenim  uhique  perseqiiciui 
Anlichrislus. 

(J.  Er  di:sckm)it  ig.ms  de  coei.o,  et  devoravit 
eos.  ]  Alcazar  liuiic  igncni  mystice  accipit.  IgniHj 
iii(|iiit ,  dc  cuelo  ,  csl  ardor  ceelestis  et  divinui 
(pio  Elias  et  Henoch  tum  in  vila  ,  tum  p(jtiu> 
post  niorleni,  lam  suam,  (juam  Antichrisli ,  per 
suos  pifecones  ,  aeque  ac  per  preces  ,  accendent 
omnes  genles  ,  convert(;ndo  eas  ad  Cluislum  , 
uli  fecerunt  Apostoli  recepto  igne  Spirilus  sancli 
in  Penlecosle.  Haec  eniin  esl  vindicta  inaudila 
digna  Deo.  Et  tunc  omnis  Isracl  salvus  liet,  ut 
pr.edixit  Aposlolus  Rom.  11.  26. 

Hucaccedit  S.  August.  lih.  20.  Civit.  12.  Bcnr . 
ail,  intelligilur  isle  ignis  de  coelo  ,  de  firmilatc 
Sanctorum.  Firmamenlum  enim  cst  coelum  :  cujus 
firmitate  cruciabanlur  peccalores  ardenlissimo 
zelo ,  quoniam  non  potuerunt  altrahere  sanclos 
Christi  in  partes  Antichristi.  Aat  si  appellavit  ig- 
nem  ipsam  plagam,  qua  percutiendi  sunt  inEc- 
clesia  peccatores  veniente  jam  Chrislo  ;  ii  tiempe 
quos  viventes  inveniel  super  terram,  quando  inler- 
ficiet  Antichristum  spirilu  oris  sui;  non  est  Iwc 
ultimum  corum  suppiicium. 

Verum  verba  S.  Scripturae  hic  vindiclam  et 
punitionem  proprie  dictam  sonant.scilicetquod 
Gog  el  Magog,  lotusque  Antichrisli  exercitus 
igne  de  coclo  misso  afllahitur  elconcremabilui . 
Sululit  enim  de  ipso  ejus  duce  :  Et  diabolus  qui 
seducebat  eos ,  missus  est  in  slagnum  ignis  et  sul- 
phuris  ;  ubi  et  bestia  ( Antichristus)  el  (ejus) 
pseudopropheta  cruciabunlur  die  ac  nocle  in  se- 
cula  secutorum.  Quae  verha  proprie  esse  acci- 
pienda  liquet,  et  onmes,  ipseque  Alcazar,  assc- 
verant  :  esto  Ribera,  qui  clcilat  Amhrosium  et 
Auguslinum,  censeat  in  hisce  verhis  esse  an- 
licipalioncm ;  eo  quod  diabolus  non  sit  delur- 
bandus  in  infernum,  quamdiu  Ecclesiae  miliiia 
durat;  durabit  aulem  usquc  ad  fmem  miindi. 
Ergo  et  post  Antichrisli  necem  ,  diabolus  sinetur 
tentare  lideles  usque  ad  diem  judicii.  Vcium 
respondeo  S,  Joannem  hunc  fincm  mundi  hlc 
simul  complecli  et  convolvere  cum  strage  Anti- 
chrisli,  ejusque  excrcitus  ,  ac  cum  delurbationc 
diaboli  :  post  eam  enim  mox  sequetur.  Inde 
vers.  sequcnli  transit  Joannes  ad  cxlremum  ju- 
dicium.  Adde  probahile  esl  diabolum  cum  Anti- 
chrislo  delurbandum  in  tarlara  ,  ut  paulo  ante 
fincm  mundi  plena  dctur  orbi  ct  Ecclesia^  pax 
post  tani  immanem,  eamque  cxirenunn  Anli- 
christi  persecutionem ;  ut  in  ea  lapsi  posniteant 
ac  resurgant,  Judaei  et  Genles  convertantur , 
omnisque  Israel  salvus  (iat.  Porro  perpseudo- 
prophetam,  nonnulli  accipiuntMahometemauc- 
torem  mahoinelismi :  Genebrar.  inChron.  lib.  k- 
ad  annum  Domini  1302.  accipit  Ollomannum  , 
cjusque  stirpem  et  imperium  Oltomannicum  ; 
hoc  enim  esse  prodromum  Antichrislo,  et  forle 
usquc  ad  ilhmi  duralurum.  Verum  quis  sit  hic 
pscudoprophela  dixi  c.  13.  v.  11. 

10.  Die  ac  nocte,]  id  cst,  scmpcr.  Damnalis 
enim  in  gehenna  nunquam  cst  dies.  sed  nox 
perpctua.  Aliter  Alcazar  :  ipse  enim  diem  refert 
ad  Rcalorum  claritatem,  nocleni  ad  inferorum 
tcncbias  :  c\  utroque  enim  gra\  issimum  tor- 
mentumad  damnalosrcdundat.  Nequc  enim  eos 
solum  torquct  propris  sortis  miserae  ct  infclici* 
obscuritas  ;  sed  eiiam  rabies  ac  furor  ex  suorum 
adversariorum  clarilalc  el  felicitale  conccptus. 

11.  ET  VIDI  TIIRONCM  MACMM  CWIHUOl,]  i(l  CSt 

solcmnem,  l3elum  ct  gloriosum  :  candor  enim 


1318  COMMENTAIUA  IN  APOCALY 

cst  vostis  Bealorum,  ol  symbolum  gloriae  :  et 
kedentem  SOPEB  EUM  ,  Chrisluin  judiccm.  Transit 
enim  hic  Joannos  ail  diom  judicii ,  A  cujus  cons- 
pk.ctu  fugit  terra  et  coelum  ,  ]  id  est  pristina 
spocics,  slalus  ot  iorma  terrae  et  coeli  :  quia 
videlicetin  aliam  pulchriorem  commulabuntur, 
ail  Prinias.  Ambr.  Boda,  Arelas  et  Viegas. 

Mystice  Alcazar  (licot  ipso  putot  esselilterale): 
Pec  ccelos,ait,  symbolicesignificatur  tum  Sanc- 
loiiun  inierccssio,  tum  sacerdotum  polestas 
dimittendi  peccata  per  Sacramonla:  per  terram 
signiiicatur  misericordia,  qua  secundum  hu- 
nianie  naturae  condilionem  tangi  deberot  pator 
iu  filii  aerumna,  uxor  in  viri,  frater  in  fratris. 
q.  d.  Tanta  erit  Christi  judicis  inlegritas,  tanta 
juris  et  acquitatis  ratio  ,  ut  nullus  ibi  sit  mysli- 
corum  ccelorum ,  puta  Sanctorum  et  sacerdo- 
tum  ,  favor  aut  auxilium,  nulla  terrae  mysticae 
jam  diclae  commiseratio  ( nec  enim  pater  filii,  noc 
uxor  marili,  necfrater  fratris  miserobitur; )  sed 
solumjus  atqueaequitas ,  ut  unusquisquesecun- 
dum  propria  ipsiusopera  judicetur. 

12.  Et  vidi  mortuos,  qui  ante  mortuierant, 
jam  autem  resurrexerant,  stabanlque  judicandi 
coram  Christo  judice  :  magnos  et  pusillos.  ] 
Hinc  aliqui  probant  infanles  affore  in  judicio, 
ibique  judicandos  esse.  Verum  pro  pusillos  , 
graece  est  /j.ixpovq ,  id  est  parvos,  tum  aetate  et 
slatura,  uti  sunt  pueri  decem  vel  quatuordocim 
annorum ;  tum  polius  dignilate  et  gradu,  id  est 
viles  et  objecti,  uti  sunt  servi ,  rustici ,  ancil- 
lae  ,  etc.  Sic  enim  cap.  19.  vers.  18.  invitans  aves 
ad  vorandum  carncs  liberorum  et  servorum , 
addit  :  Pusillorum  et  magnorum,  quasi  dicat: 
Plebeiorum  et  nobilium  sive  principum.  Nam 
mox  hoc  eodem  versu  subdit  pusillos  hos , 
oeque  ac  magnos ,  judicandos  esse  secundum 
opera  cujusque  :  ergo  non  Ioquitur  de  infan- 
tibus. 

ET  LIBRl  APERTI  SUNT  :  ET    ALIUS  LIBER   APERTUS 

est  qui  est  vit/E.  ]  S.  August.  20.  Civit.  14.  legit : 
PUcb  uniuscujusque ;  unde  liber,  inquit,  vitae 
est,  qui  cujusque  vitam  et  actiones  continet. 
Fulurum  enim  est  ut,  per  Dei  potentiam,  cujusque 
opera  mira  celerilate  a  quolibet  conspiciantur. 
Porro  libri  aperti  sunt  Sancli  ;  quia  iu  illis  cla- 
rum  evadet,  quae  praecepta  Dous,  et  quam  se- 
vere  sanxerit.  Vorum  haec  loctio  mendosa  est : 
omnes  enim  codices  legunt  liber  vitm,  itaque 
logendum  esse  patebit  v.  27.  Porro  quod  Sancli 
vocentur  libri,  autmyslicumest,  aut  violentum. 

Secundo,  S.  Hieron.  in  Daniel.  7.  docet  in  ju- 
dicio  duos  aperiendos  esse  libros:  unum  Doi, 
qui  continet  bona  cujusque  opera  ;  alterum  dae- 
monis,  qui  conlinet  mala.  Deus  ergo  habet  li- 
brum  vitae  ,  diabolus  librum  mortis.  Vorum 
S.  Joannes  libros  hosmanifeste  distinguit  a  libro 
vilae.  Ait  enim  :  Et  alius  liber  aperlus  est  qui  est 
vitce. 

Terlio,  Viegas  :  Liber,  inquit,  vitae  unus  ost; 
quia  paucos  conlinet  eloctos  et  salvandos  :  libri 
vero  qui  dicuntur  aperti,  reproborum  sunt, 
ideoque  mulli,  quia  multi  sunt  damnandi.  Ve- 
rum  hilibri  suntuniversales  el  communes,  laiu 
bonis,   quam  malis. 

Quarto,  Beda  et  Alcazar  libros  hos  censcnt 
csse  S.  Scripturam,  quae  continet  leges  et  pr.c- 
cepta  Dei.exquorum  observatione  hominesju- 
dicandi  sunt.  Idcirco  Deuteron.  .33.  v.  2.  Dous 
forens  legom  ita  doscribilur  :  Dominus  cle  Sinai 
xenit ,  ct  de  Seir  ortus  estnobis  ;  in  dextera  pjus 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 

ignea  lex.  Ubi  pro  Dominus ,  hobraicc  est  Elolum, 
id  ost  judox,  ut  significetur  Doum  sub  fornia 
judicis  vonisse,  etquasi  solem  splcndidissimum 
por  Soir  ot  Sina  montos  Hebr;eis  ortum  fuissc. 
Porro  ignoam  lcgom  gostabat  dexlora  ,  quod  Ca- 
jotanus  ita  oxplicat,  ut  non  Deus  ipse  logcni 
portct,  sed  ad  majorem  pompam,  portarelur  a 
ministris  propo  dexleram  ojus  libor  logis ,  ct 
ignis,  quo  significabatur  cum  per  legem  judioa- 
lurum,  et  por  ignom  puniturum.  Addunt  aliqui 
eadem  de  causa  inilio  Gonesis  diclum  esse  :  ln 
principio  creavit  Deus  ccelum  et  terram  ,  ubi  rur- 
sum  pro  Deus  hobraico  esl  Eloliim,  id  est  judox 
vel  judices  ;  ut  significetur  a  Deojudico  cceptam 
Scripturam,  pula  Genesim,  ul  loges  et  jura  lio- 
minibus  tradat,  quibus  eos  in  fine  mundi  judi- 
caturus  est. 

Verum  dico  hos  libros  esse  illos,  in  quibus 
cujusque  opera,  tam  bona,  quam  mala  con- 
scripta  sunt  ut  ex  iis  quisque  judicelur.  De  iis 
enim  subdit  :  Judicali  sunt  rnortui  ex  his  quu: 
scripta  eranl  in  libris ,  secundum  opera  ipsorurn. 
Nec  enim  in  S.  Scriptura,  aulin  Decalogo,  legc- 
que  Dei  legi  possunt  cujusque  opera  ,  quomodo 
scilicet  eam  adimpleverit.  Libri  ergo  hi  sunt 
consciontiae  etmemoriae  singulorum,  inquibus 
quasi  in  libris  descripta  sunt  cujusque  facla , 
tam  bona,  quam  mala. 

Rursum,  licet  hi  libri  in  se  interirent,  puta 
memnriae  hominum  obliviscerentur  suorum  fa- 
cinorum ,  iidtm  tamen  servant ur  in  divina  scion- 
tia  et  memoria,  in  qua  similiter  tam  opora  , 
quiim  conscientiae  singulorum  consignataj  ot 
descriptre  sunt.  Hi  ergo  libri  in  hominibus  sunt 
conscientiae  ,  in  Deo  osl  sciontia  etcognitio  fac- 
torum  cujusque.  Hoc  est  quod  ait  Aposlolus 
Rom.  2.  vers.  15.  Genles  quae  carent  lege  Dei 
scripla,  ostendunt  opus  legis  scriptum  incordibus 
suis,  testimonium  reddente  illis  conscientia  ipso- 
rum,  et  inter  se  invicem  cogitationibus  accusanli- 
bus ,  aat  etiam  defendentibus ,  in  die ,  cum  judica- 
bitDeus  occulta  liominum.  Ita  passim  Interpretcs, 
et  Franciscus  Suarez  o.  p.  q.  59.  art.  6.  disp.  57. 
sect.  9. 

Porro,  aperiet  Deus  in  die  judicii  hosce  li- 
bros,  tum  singulis  suos  proprios,  scilicetcon- 
scienlire  et  memoriae  cujusque  objiciendo  sua 
facta  :  tum  omnibus  aporiet  aliorum  omniuin 
libros  ot  conscientias ,  sive  per  locutionoui 
mentalem,  nimirum  perdivinam  revelalionem, 
ex  sua  omniscientia  cuique  indendo  et  suggo- 
rendo  quidquid  alius  quisque  fecerit,  quomodo 
Propheiae  per  Doi  revelationem  etinspirationem 
futura  praeviderunt  :  sive  Deo  simul  et  semol 
olevanle  omnium  hominumphantasiam  etinlcl- 
lectum,  illisque  vircs  et  lumen  supernaturalo 
praebente  ac  concurrente  supernaturaliter  cuin 
quocumquo,  ut  videat  facta  cujusquein  altorius 
conscientia  el  memoria  quasi  descripta.  Simile 
enim  est  in  angelis,et  animabusseparatis.  Diini 
cnim  hi  sibi  invicem  loquuntur,  faciunt  nalu- 
ralitor,  ut  is  cui  loquuntur,  videat  cogitata  ot 
volita  sua,  hoc  ipso  quo  volunt  illum  ea  scire. 
Hocenim  ipsofilipsorum  conceptusetcogitatio, 
alias  secreta,  objectum  proportionatum  inicl- 
lectui  audientis,  ut  naturaliter  ab  eo  sentiri  et 
cognosci  possit.  Sic  ergo  Deus  per  hanc  mentis 
cujusquc  elovationem  faciet,  ut  potenlia  intol- 
lectus  cujusquc  proportionata  sit,  et  sufficicns 
ad  omnia  illi  objecta ,  puta  ad  facta  singuloruin 
hominum  ,  sallem  successivo  tempore ,  sod  brtt- 


COMMENTAMA  1N  APOCALY 

vis.simo  cognosccnda,  quomodo  Eliscus,  alii- 
que  Saucli  elevati  a  Deo  vidcrunt  abscntia  ;  et 
S.  Bcncdictus,  s|)ii  ilu  clcvalus,  vidit  loiiim  uiiin- 
duin  quasi  iu  globo  ffl  radiis  solaribus  collcc- 
luni,  lesle  S.  Gregor.  lil).  2.  Dialog.  c.  i6,  Quorl 
cniin  liac  parlicularis  cujusque  iu  die  judiui 
cxaminatio  non  sitfuiura  per  \ocalcin  locutio- 
nem,  palet,  quia  hac  ralione  cujusque  faGGa 
succcssi\c  cdiccnda  ct  pronunliaiida  forcnl, 
itaque  judicium  ad  mulios  niinscs  vcl  annos 
prolralicnduni  essei ,  ctuii  lot  millionuni  ho- 
minum  facta  sigillaiim,  ordine  qu.rque  siiooic 
tenus  cnunliauda  forenl.  Quafi  saue  mullos 
menscs,  imo  annos  sibi  dcposccrent. 

Deni(|iic  niore  suo  S.  Joanncs  hic  alludil  ad 
Danicl  cap.  7.  v.  10.  Judicium  scdil ,  cl  Ubri  aperti 
sunt.  lbi  enim  Danicl  describil  cxcidium  quatuor 
monarchiarum,  acrcgni  Auticbristi,  iisque  suc- 
cessurum  ait  rcguuni  Clnisti  ct  Sanclonmi  , 
quod  durabil  in  .'clcrnum.  ldem  liisce  capilibus 
dicitetdocet  S.  Joannes. 

ET  ALIUS     URER    APERTUS     EST    QUI    EST   VIIVE.  ] 

S.  Aug.  20.  Civit.  l/!i.  per  libros  qui  apcrli  sunl, 
intelligit  Sanctorum  corda  cl  menles,  in  quibus 
Dei  lcx  ct  voluntas  scripla  suul  :  pcr  libriuu 
aulem  vilae,  inlelligit  mcmoriam  Sancloruin 
omnium,  quae  pcr  vim  diviuam  cognoscelquid- 
quid  in  vila  bcne  aul  male  gessit.  S.  Anselmus 
in  Elucidario  ail  librum  vilae  esse  vilam  Jesu, 
qiue  omnibus  del)ct  csse  nonna  vivcndi,  per 
(|uam,  el  juxta  quam  omncs  suni  judicandi. 
Vcrum  dico  :  liber  vilceest  libcr  prsedestinalionis 
Dei ,  in  quo  omnes  et  soli  conscripti  sunt  ii ,  qui 
dcslinati  et  electi  sunl  ad  vitam  aelernam,  id- 
(|iie  ellicaciter,  utpole  jam  vila  j)eracta,  et 
opcribus  cujusque  per  morlem  consummatis. 
Porro  libri  vitae  induciturhic  menlio  :  tum  quia 
liic  est  liber  Dci ,  qui  componcndus  est  el  coa3- 
quandus  cum  libris  apcrlis  singulorum  ,  id  cst 
cum  conscicntiis  bominum  :  tum  quia  ptQpter 
eleclos,  qui  in  libro  vitae  scripti  sunt,  maxime 
fict  judicium;  ut  nimirum  illi  a  Deo  glorificen- 
tur,  eorumque  labores  et  dolores  |)ro  meritis 
justum  acci|)ianl  praemium.  Vull  cnim  Joannes 
bic  animare  fideles  et  Martyres,  dura  |)alienles 
sub  Domiliano,  el  duriora  passuros  dcinccps , 
praesertim  sub  Anticbrislo  ,  ut  fortiler  inartyria 
et  morlem  subeant,  cogitanlcs  se  per  Uiam 
transituros  ad  vitam  bealam,  ad  quam  a  Deo 
conscri|)ti  suntin  libro  viue. 

Alcazar  o|)inalur  libruin  vitae  bic,  non  tan- 
tum  cotnplelum  accipi,  sed  el  incboalum,  boc 
cst  in  eo  scriplos  csse  non  tantum  eos,  qui  in 
gratia  morlui ,  salvandi  sunt;  sed  etiam  cos , 
qui  baplizati  ct  gratia  Dei  donati ,  ad  salulcni 
dcslinali  sunl ,  cliamsi  ex  eo  ob  sua  Qagilia 
dcleanlur,  ac  morienles  in  finali  impcenitcniia 
rejicianlur  el  damnentur.  Quodnon  est  impro- 
babile  ;  sed  tunc  liber  bic  magna  ex  parle  idcm 
esl  cum  libris  apcrlis,  qualcnus  bi  libri  sunt  Dei, 
Jion  conscientiae  hominum,  uti  paulo  anledixi. 

Secu.\dum  opf.ra  ipsorlm.  ]  Agilur  ergo  hic 
tantum  de  adultis,  quorum  o|)cra  cxaminaniur 
el  judicantur,  non  de  parvulis,  quiopcrari,  ct 
mcreri  vel  deinereri  ncqueunl.  Parvuli  cnim 
inorlui  cum  baplismo,  hoc  ipso  adjudicanlur 
coelo  :  sine  ba|)tismo,  inferno,  idest  limbo.  AI- 
cazar  tamen  exS.  Aug.  ccnsct  etiamparvuloshic 
comprehendi  ;  quia  |»arvuli  non  ba|)lizali  judi- 
cantur  secunduin  opus  el  peccalum  originalc 
Adae  :  boc  eniuj  eis  imputatur,  imo  iimaerct ; 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX.  1319 

baptizaii  vcro  judicantur  secundum  opera  et 
raerita  Chrisli,  quaeeifl  in  ba|iiismo  applicaniur. 
Vciuin  hoc  suhlilius  est  quam  solidius. 

13.  EX  DEDIT  MAllE  MORTLOS,  QIT  IV  TO  ERANT  : 
ET    MOKS    ET    IMKIIMS    DEDEHLNT    SIORTLOS    SLOS  , 

qiji  n  ipsis  era.m.  ]  S.  August.  Ticonius ,  Haymo 
elAn.iclni.  pei  mortuos  inorlis  el  inferni  acci- 
piiinl  vcrc  niorluos  ;  per  morluos  vero  maris, 
eos  qui  vivi  invcnicnlur,  cuiu  Chrislus  vcniel  ad 
judicium.  Sic  enim  ait  August.  Hos  crgomoriuus 
c.ikibuil  marc,  id  csl,  koc  sceculum  c.cliibuil  lio- 
mincs  qui  nondum  obicranl;  et  sicul  invenli  sunt, 
ila  affuerunt.  Mors  vcro  el  infernus  dcdcrunt  cor- 
poru  ,  quoniam  vita  revocarunt.  Et  forlasse  non 
sads  fuit  dicere :  mors  aut  infernus  ;  sed  mors  , 
proplcr  bonos;  infcrnus  ,  proptcr  malos. 

Secundo,  Ambrosius  :  Morlui,  ail,  maris ,  id 
esl  baplismi,  crunt  baptizati  et  clecti.  Deinde 
mors  dabitcorporaimpiorum ,  infernusanimas. 

Terlio,  Aretas  :  Quodque,  ail,  clementuin 
reddet  quidquid  corporum  humanorum  ad  bc 
|)ervenil  ;  mare  ergo  dabil  humoreui,  qui  ad  sc 
pervenerat :  mors  (id  est  terra)  pulverem  ;  in- 
fcrnus  (id  estaeret  ignis)  id  quod  in  auraseva- 
nuit  et  resolulum  est. 

Quarto,  Vicgas  el  Delrio  adagio  197.  loco  6/i. 
Marc,  in<piiuni,  dabil  corpora  in  eo  submersa  , 
aui  devorala  a  piscibus  :  niors  dabit  corpora  in 
lerris  humala  ;  infernus  vero  dabit  animas.  Ita- 
que  mors  hic  ab  inferno  et  mari  dividilur,  ad 
clanda  videlicct  corpora  quae  in  terra  pcrierunt. 
Uaec  enim  censenlur  csse  in  ventre  mortis  , 
morsque  ea  revomet  in  die  judicii  ut  resurgani. 
Huc  acccdit  Ilibcra  ;  sed  in  eo  differt,  quod  in- 
ferni  morluos  vocari  censeat  eos,  qui  vivi  a 
tcrra  absorpli,  cum  corpore  et  anima  descen- 
derunl  in  infernum  ,  quales  fucrunt  Core,  Da- 
than  et  Abiron.  Sed  hi  erunl  per|)auci.  Adde , 
mox  de  morle  et  inferno  dici ,  quod  missi  sint 
in  slagnum  ignis  :  uti  Ribera  et  Viegas  alitcr 
cogunlur  accipcTcinfernum  et  mortem,  scilicct 
ut  significent  diabolum.  Quodtamen  durum  cst 
et  violenlnm. 

Dico  crgo  ;  melius  et  magis  conscquenicr 
Alcazar  censet  mortem  et  infcrnum  hic  el  alibi 
induci,  simulque  jungiquasi  duas  personas  tra- 
gicas,  truces  et  immanes,  quae  semper  asso- 
ciantur.  Nam  quas  mors  occidit,  eosdem  iufer- 
nus  sepelire  el  devorare  dicitur.  Non  crgo 
mortui  quos  mors  occidit,  ab  inferni  mortuia 
diverai,  sed  iidem  plane  sunt.  Mors  enim  est 
quasi  lictor  et  carnifex,  qui  reos  morlis  occidii  , 
ct  transmiltit  in  infernum  ,  qui  quasi  morluo- 
rum  locus,  sinu  suo  eos  excipit,  absorbet  el 
devoral.  Id  moxclarius  palebii.  Porro  addit  ter- 
tiam  i>crsonani,  aeque  borribilcm,  scilicctmaro 
(piodquasi  leo  rugit  clsaevil,  navcsque  integras, 
aeque  ac  homines  absoi  bet ,  et  in  se  ipso  sepelit. 
Quocirca  fictio  moiTuorum  mortis  cl  infcrni 
non  cxlcnclitur  ad  eos  quos  devorat  mare.  Hinc 
et  Joanncs  mortuos  quos  possidcbat  mare,  nia- 
nifcste  distinguil  a  mortuis  quos  possidebant 
mors  cl  inlcrnus  ,  dum  ait  :  Dcdit  marcmorluosf 
qui  in  co  crant  ;  ct  mors  ct  infcrnus  dcderunt 
mortuos  suos.  Mors  enim  suorum  mortuorum 
simul  est  quasi  inors  ct  infcrnus. 

1Z|.  Et  i:\fernls  et  mors  missi  slnt  in  stag- 

NL\I     IG.MS.     H,£C     EST      MORS     SKCIXDA.  ]    PrimO  , 

S.  August  Primasius,  Ticonius,  Viegas  et  Ri- 
bera.,  per  infernumet  nioncm  mctonymice  ac- 
cipiunt  diabolum,  qui  cst  princeps "moiTis  et 


1&26  COMMENTAniA  IN  APOCALY 

inferni  :  hic  enim  cum  snis  asseclis  adjudica- 
bitur  el  mittetur  in  stagnum  ignis,  ut  sint  per- 
pelui  incolae  moriis  et  infemi.  Verum  sic  dicen- 
(lum  fuisset:  Missus  est,  scilicet  diaholus,  non 
Missi  stmt.  Rursum  ,  plane  videtur  eodem  modo 
hic  accipi  mors  et  infernusquopaulo  ante,  cum 
de  iisdem  dixit  :  Mors  et  infernus  dcderunt  mor- 
tuossuos.  Ibi  aulem  morset  infernus  non  signi- 
licat  diaholum,  uti  patet,  etipsi  auctores  hujus 
explicationis  fatentur.  Eadem  de  causa  minus 
recle  alii  per  infernum  dacmoncs,  per  morlem 
poenas  quaslibet  accipiunt  :  acque  ac  alii ,  qui 
per  infernum  damnatos  qui  in  inferno  antea 
crueiahantur  ,  intelligunt ,  quasidicat,  illospost 
judicium  ad  infernum,  ex  quo  prodierunt,  re- 
diluros ,  et  alii ,  ut  Maldon.  in  notis  manuscriptis, 
quas  Romae  vidi,  quasi  dicat :  Mors  et  infernus 
non  erunlullra,  id  est,  nemo  ullra  morietur, 
aut  in  infernum  mittetur. 

Aptiusergo,conformius  etelegantius Alcazar, 
tam  hic,  quam  paulo  ante,  mortem  et  infernum 
induci  censet  quasi  duas  tragicas  personas, 
quarum  munus  est,  ut  altera  vitam  mortalibus 
auferat,  altera  deglutiat,  et  subterraneis  sepul- 
eris  et  specubus  vinctos  detineat.  Pereleganter 
ergo  finguntur  haeduae  personae  horribiles,  quee 
<  xullabunt  in  mundo,  ac  triumphabunt,  post 
universale  judicium  ,  una  cum  damnatis  ad 
igniium  inferorum  stagnum  descensuree.  Non 
autem  fit  mentio  helluonis  alterius,  nempe 
maris  :  quia  illud  dicilur  amplius  non  fore,  ad 
myslerium,  de-quo  c.  sequenti  vers.  1.  Duae 
igitur  pcrsonre  reliquae,  id  est  mors  et  infernus, 
congruentes  eO  miltuntur,  ubi  peromnemsae- 
culorum  aelernitatem  sese  in  ipsis  damnatis  pas- 
rant,  ita  ut  non  solum  vere  dici  possit  :  Mors 
depascet  eos ;  sed  eliam :  Infernus  depascet  eos. 
Nec  vero  conlenti  erunt  mors  et  infernus  mise- 
rorum  cacde  ac  devoralione,  sicut  antea  sole- 
hant  :  sed  mors  semper  eos  occidet,  infernus 
semper  abscondet  ac  devorahit.  Nec  mors  un- 
quam  illos  interficere  desinet;  quia  infernus 
eos  sempervivosasservabit,  quo  patiantur  sem- 
per  ac  moriantur.  Atque  haec  estmors  secunda, 
quam  damnatis  mors  et  infernus  pariter  infe- 
rent.  Itaque  infernus  et  mors  in  stagnumignis 
mitluntur  ,  non  ut  patiantur  ab  igne,  sed  nt  in 
«xlernum  Dei  inimicos  excrucient.  Hucusque 
Alcazar.  Arabicus  pro  mors ,  vertit  abyssus ,  quia 
mors  vaslissimum  habet  os  et  venlrcm,  quo 
omnes  morienles  complectitur,  instar  abyssi 
horribilis  :El  abyssus,  inquit,  elinfernus  projecti 
sunt  in  stagnum  ignis  pLenumsulplwre. 

15.  ET  QUI  NON  I.NVENTUS  EST  IN  LIBRO  VIT/E 
SCHIPTUS  ,   MISSLS    EST    IN    STAGNUM    IGNIS  ,  ]  q.   d. 

Sancti  et  Electi  qui  scripti  sunt  in  libro  vitae , 
ibunt  in  ccelum  ad  gloriam  aeternam,  uti  expo- 
nam  cap.  sequenti  :  improbi  vero  qui  non  sunt 
scripti  in  libro  Dei  et  vitae  ,  sed  diaboli  et  mor- 
tis,  hi  ibunt  in  ignem  gehennae  eeternum. 

Objicies  :  Parvuli  morientes  sine  baptismo  in 
peccatooriginali,  non  sunl  scripti  in  librovitae, 
et  lamen  non  ibunt  in  stagnum  ignis  ;  quia  ha- 
,bent  poenam  damni,  id  est  carentiam  gloriae , 
non  sensus,  uti  habet  communis  Theologorum 
sententia.  Resp.  S.  .loannes  hic  loquilur  taniuin 
de  adullis ,  non  de  parvulis  ,  ut  patet  ex  vers.  12. 
Judicali,  inquit,  sunt  morlui  ex  his  quoe  scripta 
nant  in  libris ,  secundum  opera  ipsorum.  Soli  au- 
tem  adulti  judicantur  secundum  opera  sua  ,  non 
pnrvuli.  ldem  palet  ex  cap.  seq.  vers.  8.  Aliler 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XX. 

respondetS.  Aug.  lih.  6.  contra  Julianum  cap.6. 
et  ex  eo  Bellarm.  lib.  6.  de  Amiss.  gratiac  et 
slatu  peccati  cap.  5.  scilicet  parvulos  judicari 
secundum  opera,  quae  scilicel  per  Adamum,  et 
in  Adamo  gesserunt  et  peccaverunt  :  ac  ideo 
mitlendos  esse  in  stagnum  ignis,  id  est,  in  la- 
cum  ubi  est  ignis  ;  nec  lamen  inflammandos 
illo  ignc  aut  cruciandos,  vel  quod  sint  in  parte 
alliore  ejus  loci ,  vel  quod  ignis  habeat  vim  eos 
detinendi,  non  tamen  urendi. 

Porro  stagnum  hoc  plenum  est  igne  et  sul- 
phure,  ul  hahet  Arabicus,  ac  diserte  asserit 
S.  Joan.  cap.  21.  v.  8.  et  Isaias.  cap.  30.  v.  33. 
Ignis  ergo  gehennae  est  sulphureus  :  unde  ejus 
lypus  et  praeambulum  fuit  ignis  sulphureus  quo 
conflagravit  Sodoma  et  Gomorrha,  Genes.  19.  de 
quibus  proinde  ait  S.  Judas,  quod  ignis  oeterni 
pcenam  suslinentes  facti  sint  exemplum  orbi.  Hie 
enim  ignis  aplissimus  est  punitioni  impiorum  ; 
primo,  quia  ardentissimus  esl  :  sulphur  enim 
cumsitigne.enaturae,si  ignem  concipiat,  vehe- 
menter  ,exardescit ;   secundo,  quia   hic   ignis 
odorem  habet  telerrimum  et  acerrimum ,  qui 
fceiori  peccatorum   puniendo  congruit;  tertio, 
quia  suffitui  in  expiationibus  domorum  sulphur 
adhiberi  solel,  teste  Plinio  lib.  35.  cap.  15.  Con- 
taminaruntimpii  domos  suas  ,  puta  animam  et 
carnem,  peccatis  guhe,  luxuriae,  irae,  etc.  par 
ergo  est  ut  Deus  hasce  domos  igne  sulphureo 
lustret  et  quasi  expiet.  Supplicium  enim  pecca- 
torum  est  genus  quoddam  expiationis  et  pur- 
gationis.  Hac  de  causa  immensa  vis  sulphuris 
partim  ardentis  ,  partim  non  ardentis  sub  terra 
latet ,  ut  liquet  ex  thermis  et  monlibus  ardenti- 
bus,  qui  per  orbem  plurimi  sunt  :  nam  et  ther- 
ma3  sulphur  olent,  el  ignes  montium  sulphurei 
sunt.   Ipsa  quoque  fulmina,  quae   irae  divinae 
sunt  symbola  ,  igne  sulphureo  constant,  et  sul- 
phur  olent.  Itaque  tolum  gehennaestagnum  cuni 
omnibus  corporibus  damnatorum  in  eum  in- 
jectis,  horrende  ardebit,  eritque  tota  illa  ini- 
quorum  congeries  ardens  quasi  victima  Deo, 
et  holocaustum  pro  peccato  :  quod  sacrificium 
nunquam  complebitur,  sed  semper  peragetur 
coram  Domino  et  omnibus  Sanctis ,  sicut  ipsum 
peccatum  semper  expiabitur,  et  nunquam  erit 
expiatum.  Hinc  non  solum  ignis  foris  applica- 
bitur  corporihus  ut  suo  contactu  cruciet,  sed 
ipsa  etiam  corpora   ardebunt  jugiler,  sicut  in 
holocausto  fieri  solet.  Adhaec  impii,  praeserlim 
qui  graviter  peccaverunt ,  uti  Antichristus,  in 
profundum  hujus  stagni  projicientur  et  quasi 
sepelientur  :  sicdives  Epulo  dicitur  sepultus  in 
inferno,  Lucae  16.  ita  ut  nullum  eis  possit  ex- 
trinsecus  accedere  refrigerium,  nec  respirare 
aut  clamare  possinl  :  clamor  enim  in  magnis 
tormentis  hujus  vitae,  solet  aliquod  doloris  af- 
ferre  levamen.  Verum  nec  hic  concedetur  Anti- 
christo  et  sociis  ejus  in  gehenna  ,  quo  fiet  nt 
dolor  compressus,  intus  acerrimedesaeviat.  Alii 
enim  qui  capite  sallem  exstabunt,  clamare  po- 
terunt,  quales  eruntqui  minus  peccarunt  :  sed 
et  horum  clamores  vocesque  erunt  lamenta- 
hiles,   quibus  se  socinsque  affligent.   Nam  ex 
tantis  et  inevitabilibus  aeternisque  poenis  seque- 
tur  desperalio,    furor  et   maledictio,   qu;i    et 
seipsos  ,  quod  sibi  tantorum  suppliciorum  causa 
fuerint ,  el  Deum  qni  ipsos  conclidit ,  et  parentes 
qui  genuerunt,  el  dsemones  qui  seduxerunt,  et 
socios  qui  allexerunt,  et  omnem   creaturam 
quas  illis  vel  ad  culpam,  vel  ad  poenam  servivit, 


COMMENTARIA  1N  APOCAI. 

aut  servii,  malediceni.  lia  P.  Lessius  lib.  13.  de 
1'erfect.  divinis  cap.  1U.  qui  el  cap.  29  et  SO. 
muliiplices  damnaiormn  pccnas,  ac  quomodo 
ignis  corporeus  in  animas  et  dainoncs  agcre, 
easque  cruciare  possit,  erudile  explical.  Vere 
Psalles  psal.  89.  Quis  novil  potestatem  irce  lucc,ct 
prct  timorc  iram  tuam  (6  Doniinc)  dinumtrure? 

Moraliler.  Ha?c  lege,  relege,  rumina  et  pon- 
dera  quolidie,0  Cbrislianc.  Vide  quid  in  libris 
hisce  tuis  conscribas,  qui  in  die  judicii  corain 
totomundo  pandentur  et  legentur,  quando,  ut 
ait  Anselnius  1.  de  Siinililudinib.  a  dcxlris  crunt 
/jeccalu  accusuntia,  d  sinislris  infinita  dajmoniu, 
subtus  Iwrrcndum  chuos  infcrni ,  desupcr  judcx 
iratus,  foris  mttndus  ardcns ,  intus  conscienlia 
urens.  Ibivix  justtts  salvabilur.  Hcu  miscr  pccculor 
iic  deprchcnsus ,  quo  fugiel?  tatere  enim  erit  im- 
possibilc ,  uppurcre  intolerubile.  Id  hisce  libris, 
in  hac  luce  Chrisii  revelahuntur  omnes  vul- 
pinae  conscientise ,  omnia  consilia  cordium  , 
omnes  fuci  mcntium,  omnia  occulla  lenebra- 
rum.  Iloc  cogitans,  hoc  metuens  Hugo  Victor. 
lib.  1.  de  Anima  c.  15.  hanc  humilem  de  sccon- 
fessionem  instituit,  ut  veniam  impetrel i  Sub 
ovina ,  inquit,  pelle  vulpinum  conscicntiam  abscon- 
debam  ;  vulpina  ptanc  conscientia ,  lc  pidaconvcr- 
tulio ,  animalis  cogitatio,  ficta  confcssio,  brcvis 
et  rara  compunclio;  obedicnlia  sinc  dcvolione , 
oratio  sine  intenlione ,  leclio  sine  adiftcatione, 
sermo  sine  circumspcclione.  O  qucim  dura  sunt 
istu  qucc  loquor ,  quoniam  nieipsum  loquendo  feriol 

Vis  consiiium  ?  visremedium  PAccipeaS.  Pau- 
lo  :  cogita  ,  libra  ,  discute  ,  compone  ad  nor- 
mam  divin.e  legis  el  voluntalis  singulas  tuas, 
non  tantum  actiones  ,  sed  et  cogitationes  ac  in- 
tenliones  mcntis.  Si  cnim  nos  ipsos  dijudicare- 
mus ,   non  uiique  judicurcmur ,  1.  Corinth.   11. 


YPSIN  S.  JOANNIS.    Cap.  XXI.  1321 

vers.  31.  Et  :  Vivus  est  scrmo  Dci  ct  cfficax,  et 
penclt  ubilior  omni  gludio  ancipili,  ct  pcrlin- 
gfiis  usque  ad  divisioncm  animce  ac  spiritus,  com- 
pagum  quoque  ac  medullartim ,  el  discretor  cogi- 
lalionum  et  intcntionum  cordis.  Et  non  est  ulla 
creatura  invisibilis  in  conspectu  ejus  ?  omnia  au- 
tem  nuda  cl  aperla  sunl  oculisejus.  Viderunthoc 
cminus  Ccnliles.  Seneca  lib.  3.  de  Ira  :  Animus , 
inquil,  cjuolidie  ad  ralioncui  rcddendamest  vocan- 
dtts.  Hoc  faciebat  Sextius ,  ut  ,  consummalo  die, 
cum  se  ad  noclurnam  quiclemrecepisset,  inlerro- 
garct  animum  sttttm :  Quod  hodie  malum  tuum 
sanasti?  cuivilio  obslilisti?  qua  parle  melior  es? 
desinct  ira,  vet  moderalior  erit,  quce  sciet  sibi 
quolidie  adjudiccm  veniendttm. 

Scribit  Plutarchus  de  Livio  Druso  Tribuno 
plcbis ,  quod,  cum  aedcs  ejus  multis  locis  pa- 
terenl  vicinorum  oculis,  et  opifex  quidam  cas 
semcrcedequinque  talentorum  ostendereiaver- 
surum  ,  et  mulaturum  :  Dccem,  iuquil,  dabo,  si 
totumdomummeumconspicuamcffeceris ;quo  cives 
omnes  cjttules  vitam  inslituam  ,  conlemplenlur. 
Fuit  enim  vir  tcmperans  ei  moderaius.  lta  vive, 
ut  memineris  semper,  imo  oples  el  gaudeas , 
te  luaque  intima  videri  a  Dco,  le  notari  ab  an- 
gelis,  a  daemonibus,  ab  hominibus  :  Spectacu- 
lum  enim  facli  sumus  mundo ,  angelis  el  tiomini- 
bus.  0  quam  sapit,  qui  jugiter  animo  versat 
ultimum  et  censorium  hujus  mundi  diem,  qui 
eril  horizon  aternitaiis  beaue  et  miseraj,  ac 
Beatos  a  damnalis,  superos  abinferis,  angelos 
a  dsemonihus,  ccelum  agehenna  in  omnesieter- 
niiaicsdistciminabit!  0  quam  sapit,  cui  jugiler 
hic  lituus  insonat:  Surgile,  mortui,  venile  adju- 
dicittm !  O  quam  sapil  ,  qui  ita  actus  singulos 
agit  ac  disponit ,  prout  oplabit  eos  egisse  et  dis- 
posuisse  in  die  judicii ! 


CAPUT  VIGESIMUM  PRIMUM. 

SYNOPSIS  CAPITIS. 

SaNCTUS  JOANMiS  VIDKT  ET  SCRIBIT  COEI.r.STF.M  JeRUSALEM  ,  NIMIRLM  KJUSOPES,  SPLEN- 
DORKM  ET  GI.ORIAM  ;  SKCUNDO  ,  V.  12.  EJUSMURUM  ET  PORTAS  DUODRCIM  ;  TF.RTIO  , 
V.  10.  EJUS  ALTITUDINEM  ,  LONGITUDINEM  ,  ET  LATITUDINEM  ;  QUARTO  ,  V.  10,  EJUS 
DUODECIM  FUNDAMENTA  FACTA  E  TOTIDEM  GEMMIS  ;  QUINTO  ,  V.  22.  EJUS  CLARITATKM 
ET    FELICITATEM. 


.  i<9m£T  2»t  vidi  cceltim  novum ,  et  tcrram  novam.  Primum  enim  ccelum  ,  etpi.ma 

terra  abiit,  et  mare  jam  non  est.  2.  Et  ego  Joannes  vidi  sanclam  civita- 
tcm  Jcrusalem  novam  tlescendentem  do  ccelo  a  Deo  ,  paratam  ,  sicutspon- 
sam  ornatam  viro  suo.  3.  Et  audivi  vocem  magnam  de  throno  dicentcm  : 
Eccc  tabcrnaculum  Dei  cum  hominibus  ,  luihitabitcum  eis.  Et  ipsi  popuiu- 
ejtis  crtint ,  et  ipse  Dcus  cum  eis  erit  eorum  Dcus.  4.  Et  abstcrget  Deus 
SaWoinncm  lacrymam  ab  oculis  corum  :  ct  mors  ultra  non  erit ,  ncque  luclus, 
nequc  clamor ,  ncqnc  dolor  erit  ultra  ,  qiiia  prima  abicrunt.  5.  El  dixit  qui  scdcbat  inthrono  : 
Bcm  nova  facio  omnia.  Et  dixit  mihi  :  Scribe  ,  quia  hsec  vcrba  fidelissima  sunt  ct  vcra.  (».  Kt 
dixit  mihi  :  factum  cst ,  ego  sum  «  ct^:  inilitim  ,  ct  fmis..Ego  siticnti  dabo  dc  fonlc  aqua 
vitae,  gratis.  7.  Qui  vicerit ,  possidcbit  harc,  ct  cro  illi  Dcus  ,  et  ille  crit  milii  filius.  8.  Timi- 
disautcm,  et  incredwlis,  ct  cxecratis,  et  liomicidis  ,  et  fornicatorilms ,  ct  vencficis ,  cl  idolo- 
latris,  ct  omnibus  memlacibus  ,  pars  illorum  erit  in  stagno  anlcnli  ignc  ct  sulpliurc  :  quod  e&l 
mors  secunda.  9.  Et  vcnit  iimisde  septcm  angelis  habcntibus  phidlas  plinas  septcm  plagis  no- 

CORNEL.    A    I.APIDE.    TOM.    X.  J(J(i 


COMMKNTAMA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 
vissimis ,  ot  locutus  est  mecum,  dicens  :  Vcni ,  ct  ostcndam  tiiri  sponsam  ,  uxorem  Agni. 
10.  Et  sustulit  me  in  spirilu  in  montem  magnum  et  altum,  et  ostendit  mihi  civitatem  sanctam 
Jerusalem  dcscendentem  de  eoelo  a  Deo  ,  11.  habentem  claritatem  Dei  :  ct  lumen  ejus  simile 
lapidi  prelioso  taiKpiam  lapidi  jaspidis ,  sicut  crystallum.  12.  Et  habebat  murum  magnum  el 
altum  ,  habeulem  porlas  duodeeim  :  et  in  portis  Angelos  duodecim  ,  et  nomina  inscripta,  qua? 
sunt  nomina  duodecim  tributim  filiorum  lsrael.  13.  Ab  Orienle  porlre  tres  ,  et  ab  Aquilone 
porta?  tres,  et  ab  Austro  porlae  tres ,  et  ab  Occasti  portae  tres.  \'k.  Et  murus  civilatis  habens 
fundamenta  duodecim ,  et  in  ipsis  duodecim  nornina  duodecim  Aposlolorum  Agni.  15.  Etqui 
loqttebatur  mecum  ,  habebat  mensuram  arundineam  auream  ,  ut  metiretur  civilatem  ,  et  portas 
ejus ,  et  murum.  16.  Et  civilas  in  quadro  posita  esl  ,  et  longitudo  ejus  tanta  est ,  quantaet 
latitudo  :  et  mensus  est  civitatem  de  arundine  atirea  per  stadia  duodecim  millia  ;  et  longitudo  , 
et  altitudo  ,  et  latitudo  ejus  aequalia  sunt.  17.  Et  mensus  est  murum  ejus  centum  quadraginta 
quatuor  cubitorum  ,  mensura  hominis ,  quaa  est  Angeli.  18.  Et  erat  structura  muri  ejus  ex  la- 
pide  jaspide  :  ipsa  vero  civilas  ,  aurum  mundum  simile  vitro  mundo.  19.  Et  fundamenta  muri 
civitatis,  omni  lapide  pretioso  ornata.  Fundamentum  primum  ,  jaspis  :secundum  ,  sapphirus  : 
tertium,  chalcedonius :  quarlum  ,  smaragdus.  20.  Quintum  ,  sardonyx  :  sextum,  sardius :  sep- 
timum  ,  chrysolithus  :  oclavum  ,  beryllus :  nonum  ,  topasius :  decimum  ,  chrysoptasus  :  undc- 
cimum,  hyacinthus  :  duodecimum  ,  amelhystus.  21.  Etduodecim  portoe,  duodecim  margarita; 
sunt  per  singulas ;  et  singulae  portse  erant  ex  singulis  margaritis  :  et  platea  civilatis  aurum 
mundum ,  lanquam  vitrum  perlucidum.  22.  Et  tcmplum  non  vidi  in  ea  :  Dominus  enim  Deus 
omnipotens  templum  illius  est ,  et  Agnus.  23.  Et  civilas  non  eget  sole  ,  neque  luna  ,  ut  luceant 
in  ea  ;  nam  claritas  Dei  illuminavit  eam  ,  et  luecrna  ejus  est  Agnns.  24.  Et  ambulabunt  gentes 
in  lumine  ejus  :  et  reges  terrae  afferent  gloriam  suam  et  honorem  in  illam.  25.  Et  porlae  ejus 
non  claudentur  per  diem  :  nox  cnim  non  erit  illic.  26.  Et  afferent  gloriam  et  honorem  gentium 
in  illam.  27.  Non  intrabit  in  eam  aliquod  coinquinatum  ,  aut  abominationem  faciens  ct  men- 
dacium  ,  nisi  qui  scripti  sunt  in  libro  vitee  Agni. 


Putarunt  aliqui,  hoc  capiie  ct  sequenti ,  ad 
lilteram  deseribi  felicitatem  Ecclesire,  tam  mi- 
litanlis  in  hac  vila  ,  quam  triumphanlis  in  coelo, 
praeserlim  quae  erit  post  Antichristum  ,  quando 
erit  summa  Ecclesiae  militantis  pax,  aeque  ac 
sanctilas  ,  eruntque  Chrisiiani  perfecti,  ac  he- 
roes  virlutibus  illustres.  lla  Serapliinus,  Uber- 
tinus  ,  Hortulanus  et  Joachim,  quos  citavi  cap. 
pra3cedenti  vers.  2  et  k.  Censent  enim  ipsi  hos 
fore  mille  annos  felicilaiis  Ecclesiae  mililanlis 
ihi  a  Joanne  praedictos.  His  accedit  noster  Tur- 
rianus  lih.  de  Eucharistia  ,  qui  censet  hic  agi 
de  ccelesti  Ecclesia  cum  mililante  copulata; 
hanc  enim  denotari  hisce  verbis  :  Vide  Jerusalem 
novam  ,  etc.  descendenlem  de  ccelo.  Et  hisce  :  Ecce 
tabernaculum  Dei  cum  hominibus. 

Alii  censuerunt  hic  describi  gloriam  Ecclesiae 
homanae  suh  Constantino,  et  deinceps.  De  hac 
enim  recle  dicitur  :  Ambulabunt  Genles  in  lu- 
mine  ejus  ;  et  de  hac  Isaias ,  Ezechiel  et  alii  Pro- 
phetae,  similia,  imo  majora  pnedixerunt,  quam 
hic  de  sua  Jerusalem  dicat  Joannes. 

Verum  certum  est  ad  litteram  directe  hic 
tantum  depingi  Ecclesiam  ccelestem  et  trium- 
phaiilem.  Iia  diserte  docet  S.  Augustinus  22. 
Civit.  27.  llac,  inquit,  de  isto  tempore  accipere 
impudentia  nimia  est  :  quia  itla,  Absterget  Deus 
omnem  lacrymam,  tanta  tuce  dicta  sunt  de  soe- 
culo  futuro ,  et  immorlalitate,  atque  de  aternitate 
Sanctorum,  ut  nulla  debeamus  in  Litteris  sacris 
quxrere  vel  legere  manifesta ,  si  hcec  putamus  obs- 
cura.  Auguslin.  sequuntur  passim  Interpretes, 
quin  et  Alcazar,  qui  lamcn  heec  omnia  nomamc 
Ecclesia;  adaplat,  quasi  ejus  triumphus  in  coelis 
hic  describatur  :  Quia,  inquit,  illa  quasi  caput 


et  matrix,  eleclos  omnes  compleclilur.   Quod 
verum  est. 

Id  probaLur  primo,  quia  hoc  exigit  Apoca- 
lypseos  acoluthia.  Cum  enim  cap.  praecedenti 
egerit  de  strage  Anlichrisli,  Gog  et  Magog,  de- 
que  resurrectione  et  dejudicio;  ordo  postulal 
ut  hic  agat  de  gloria  Beatorum,  eaque  claudat 
Apocalypsin. 

Secundo,  idipsum  clare  evincunt  verba  v.  7. 
et  8.  ubi  coronas  Beatorum  opponitpoenas  dam- 
natorum  :  Qui,  inquit,  vicerit ,  possidebit  hac  ; 
limidis  aulem  et  incredulis,  etc.  pars  illorum  erit 
in  stagno  ardenti  igne  el  sulphure :  quod  est  mors 
secunda. 

Tertio,  quia  civitas  quam  depingit  Ezechiel 
c.  US.  (ad  quam  hic  alludit  Joannes)  quoasym- 
bolum  est  Ecclesias  militantis ,  ut  mulli  volunt ; 
in  quadrum  patet  tantum  calamis  4500,  id  est 
stadiis  Zi5.  Haec  vero  Joannis  in  quadrum  pro- 
tenditur  ad  duodecim  millia  stadiorum.  Ergo 
longe  eam  superat,  ac  proinde  est  coeleslis.  Cbi 
nota  :  S.  Joan.  hic  plane  imitatur  Ezechielem  ; 
nam  aeque  ul  Ezechiel ,  post  enarratam  stragem 
Gog  et  Magog,  Antichristi,  etc.  ,  Apocalypsin 
suam  claudit  descriptione  novae  Jerusalem,  id 
est  Ecclesiae  ,  quae  ad  lilteram  apud  Ezechielem 
est  terrestris  el  militans  ;  apud  Joannem  hic  < *st 
coelestisettriumphans.  Hincettluvium  hujusur- 
bis  consitum  arhoribus  vitae ,  de  quo  c.  sequenli 
v.  1.  abEzechielec.  kl.  v.  5.  muluatusestS.  Joan. 

Quarto,  illa  verba  :  Templum  non  vidi  in  ea  ; 
ipsa  civitas  aurum  mundum,  muri  ex  jaspide, 
fundamentum  ex  lapidibus  pretiosis.  Et  :  Mor* 
ultra  non  erit,  neque  dolor.  Non  inlrabit  in  eain 
aliquid  coinquinatum.    Claritas   Dei   illuminavit 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI  1S23 


eam  ct  (ttcerna  ejus  est  Agnus ,  clc.  non  nisi  Ec- 
clesice  coelesti  conveniunt. 

Fateor  tamen  qiuedam  liic  dici  qu.T  Ecclesise 
mililanti  conveniunl,  ut  quod  dieitur  de  12 
fundamenlis ,  id  est  Aposlolis ,  eorumque  prae- 
dicalione  :  (|uia  nimirum  illi  Ecclesiam  drduxe- 
runt  et  provcxerunt  in  coelum.  Unde  Ecch -sia 
coelestiset  triumphans  sua  sicmmaia  etinsignia 
suniit  al)  Keelesia  mililanlc  Ilinc  S.  I.aurenlitis, 
jam  hcalus  licct,  pro  slcmmate  hahct  cralicu- 
lam  ,  cum  eaqtie  pingilur  ,  S.  Slcphanns  lapidcs, 
S.  Schaslianus  sagitlas,  S.  Paulus  gjadium,  etc. 
Quia  seilicct  hiscc  inslrumenlis  ohicruut  mor- 
tcni  ct  mai  lyriiim,  quo  gloriam  illam  heatam 
meritiet  asseculi  sunl.  Ila  Alcazar. 

Accip<'  siimmalim  ct  ordincdotes  admirahiles, 
quas  ccelesti  Jcrusalcm  hic  S.  Joanncs  altrihuit. 
Prima  est  v.  1  et  2.  quod  sit  Jerusalem  nova  in 
coclo  novo  el  terra  nova. 

Sccunda,  v.  2.  quod  sit  descendens  decoeloa 
Deo,  paraia  sicut  sponsa  ornata  viro  suo. 

Tertia,  v.  3.  quod  ipsa  sil  tabcrnaculum  Dci 
cum  hoininihus,  ct  quod  in  ea  Dcus  hahilahit 
cum  eis  :  et  ipsis  populus  ejus  erunt,  el  ipse 
Deus  cum  eis  erit  eorum  Deus. 

Quarla,  v.  I\.  quod  Dcus  abstcrget  omncm  la- 
crymam  ahoculis  eorum  :ct  morsultra  nonerit, 
nequoluclus,  neque  clamor,  nequc  dolor  ciit 
ultra  ;  quia  prima  ahierunt. 

Quinta,  v.  5.  ihi  dicet  eleclis  Dens  sedens  in 
Ihrono  :  Ecce  nova  facio  omnia;  dicel  et  faciet  : 
Dei  enim  dicere  est  efficax  ,  ac  proinde  ejus  di- 
ccrc  csl  facere. 

Sexla,  v.  11.  Jerusalem  haeccoclostishabet  cla- 
rilatem  Dci ;  ct  lumen  ejus  similc  lapidijaspidis 
sicut  cryslallum,  id  cst,  similc  lapidi  ciyslal- 
lizanli  ;  unde  ihi  nunquain  csl  nox,  scd  dics  una 
el  pcrpclua  :  ncc  cget  solc  aut  luna  ;  quia  clari- 
tas  Dei  illuminat  cam ,  et  liieerna  cjus  Agnus, 
v.  23.  Hcec  lux  et  clarilas,  primo,  syiiiholiun  est 
miraeglori.c ,  nimirum  divin.T,  ulpolc  a  Deo  de- 
rivalae  et  participaUe.  Secundo,  crysiallus  in- 
nuit  hanc  gloriam  non  esse  unihralicain  et 
traiisitoriam  ,  scd  slahilcm  et  soli(iam,  camque 
variam,  proul  in  cryslallo  cx  rcllexioiuv  varia 
variaa  apparenl  species.  Tcrtio,  cam  niilla  ad- 
vcrsilalis,  limoris  aul  trislitiae  noclc ,  aut  nu- 
be  el  nchula  luscari,  vcl  ohscurari.  Quarlo  , 
Bealos  pcrpctuo  frui  prxscntja,  aspeclu  et  con- 
sorlio  gloriae  Dci  et  Christi. 

Septima,  v.  12etl7.  habet  murum  exjaspidc 
magnum  ,  et  alium  W\  cuhilos.  Hic  murus  sig- 
nilieat  GOBiftum  ct  eodcslis  Jcrusalcin  rohur, 
lnunimen  ct  socurilatem ,  ul  nu I lain  daemon um 
alioruinve  hostium  vim  limeat. 

Octava ,  v.  12et21.  habet  portas  12,  scilieet 
tres  ad  singulas  orbis  plagas,  quaa  nunquaiu 
clauduntur,  oacquesinguhe  c\  singulisfaclae  sunt 
margarilis.  H;o  porUe  .signifieant ,  undiqiie  et  cx 
omni  plaga  el genle.  juslis  et  sanclis  in  caindcin 
adituin  quolibct  tcinporc  ,  hora  et  monicnlo 
patere  ;  atqtie  per  eas  uon  inlrarc  nisi  puros, 
pnrstantes  et  genuncos. 

Nona ,  v.  1!).  hahct  fundamenta  duodeciin  cx 
toiidcm  gennnis  prcliosissiniis.  llcec  12  fund;i- 
menla  signilicanl  urbem  hanc  fundatam  <  ssc 
in  sanctilalc,  doclrina  cl  symholo  duodccim 
Aposlolorum. 

Dceima,  v.  16.  civitas  hn?c  in  quadro  posila: 
et  longiludo  ejus  lanla  csl  .  quantftet  laliludoet 
aliiiudo.  lUec  omnia  «ignilicanl  exactain  elp<:r- 


fcclam  hujus  urhis  architccturam  et  fabricam, 
aique  civiuin  miram  inter  se  unionem  el  conso- 
ciatiorieni. 

Undecima,  v.  16.  civitas  ampla  est  et  vasta  : 
nani  cuin  sil  in  quadro,  quodlibet  quadri,  sive 
quadrati  lalus  in  longitudinem  procurrit  ad 
duodecim  sladioium  niillia  ,  id  esl,  ad  mJlle 
qnihgenta  milliaria  Halica.  Hjecurhis  amplitudo 
nolat  ejtla  magniliccntiain,  capacitalciu,  ct  in- 
gcnlciu  civium,  id  est  Bealorum,  numerum. 
Nulla  cnini  est  iii  hs,  quae  vcl  umhrarn  lanlae  ca 
pacilalis  liahcal.  Babylon  cnim,  quee  a  capaci- 
tale  cclcbratur,  in  lotosuo  ambitucl  quadratura 
lantum  continebat  120  stadia  :  haec  vero  in  uno 
quadri  latcrc  habet  duodccim  millia  sUidioiuin. 
Quocirca  unurn  quadri  lalus  cxccdit  longitudi- 
ncm  Bahylonis  ccnlics  ,  ac  consequenler  lota 
capacilas  hujus  urhis  capacilalcm  Bahylouis 
superat  decies  millics.  Ita  Alcazar.  Verum  veriiis 
est,  non  unum  latus  ,  scd  omnia  simul,  pula 
lotuni  civilalis  hujus  amhitum  mensurari,  cum 
dicitur:  FA  mmsus  est  civitalem  per  sladia  duo- 
decim  millia,  uti  dicam  v.  16. 

Duodecima,  v.  18.  ipsa  civitas  (  id  est  plale.T 
civilatis)  aurum  est  munduin,  siniile  vilromun- 
do.  Id  dcsignat  omnia  in  coelo  csse  pretiosa  et 
praeslantissima  ,  ac  rursum  omnia  Bcatis  esse 
conspicua  el  pcrvia,  pcrinde  ac  si  auro  vilreo  , 
id  est,  iustar  vitri  pclluccnle,  in  ccelis  omnia 
conslarenl  ;  ac  conscqiicnlcr  singulos  Bcatos 
per  muluam  charitalem,  omnium  aliorum  glu- 
ria.bonisqueomnibus  pcrfrui :  luec  enimornnia 
eis  sunt  conspicua. 

Decima  lerlia  ,  v.  22.  Temptum  non  vidi  in  ea  : 
Dominus  enim  Deus  onuiipotens  templum  illiusest , 
et  Agnus.  Seinpcr  enim  lucntur  el  intucntur, 
colunt,  adoranl  etdaudanl  Deum  et  Agnum. 

Decima  quarla,  v.  34.  Ambulabunl  genlcs  in  la- 
mineejus,  et  reges  terrai  afferait  gloriam  stiam 
et  konorcm  in  illam.  Iu  ccelo  ergo  adunahitur 
omnium  Bcgum ,  Principum  ,  Imperaloruui, 
Pontiiicum,  Ucginaruin  et  Ducissarum  pompa 
ct  gloria. 

Deciinaquinla,c.  22.  v.  l.fluvius  vitae  et  vilalis 
mediain  urhcm  interluit.  Hic  lluvius  sjgnifioat 
sapicnliee  et  voliqjtatuin  omnium  copiam  et  af- 
ilucntiam. 

Decima  sexta,  cap.  22.  2.  ad  ulramque  ripam 
fluminis  arhores  sunl  piilcherriuwe  d  salutilc- 
rae  :  ihi  cst  et  lignum  vitae,  prasstantius  eo  quod 
eralin  lerreslri  paradiso.  Hoc  lignum  symholtim 
est  immorlalilalis  et  aetcrnilalis. 

Decima  seplima,  c.  22.  3.  Omnc  maledicium 
non  eril  amplius,  q.  d.  In  coelo  nulla  erit  culpa 
aut  poena. 

Dccimaoctavac.  22.  v.  h.  Vidcbunt  faciem  <jus, 
ct  nomai  rjus  in  fronlibus  corum  ;  c(  n  gnabuni 
in  siccttla  strculorum  ;  quia  nimirum  jugitcr  \i- 
siom^  Dci  finiuntur,  tpiasi  cjus  intiini  cl  familia- 
rissimi ,  non  tanlum  fainuli,  scd  el  principcs  ct 
rcues. 

Dcnicpic  huic  urhi  nihil  pulchri,  niliil  prctio- 
si,  nihil  jiictindi,  nihil  honorilici  deeaili;  nilnl 
Lu«ne;  >  iic,  aut  tristc  adc.»l  ;  sed  oinnes  ejus  ci- 
\cs  suni  hcaii '«!> gloriosi,  ac  rcgnahunt  in  s.e- 
cula  saeculoruni. 

1.    ET  VIDICOEI.UMNOVI  \1,  Fl HRU  VM  \0VA\I.  CtC. 

ft  mviu  .u\i  >o>  B8rT«  ]  Joacliitii .  ct  alii,  quj  haec 

accipiunt  i\v  IVIiciiatc  F.cclcsiae  militaniis,  uii 
dixi  inilio  capilis,  per  ca-l tim  novum  accipiunt 
illu.slrcs  Sauclos,   tpioruin  cum  Paulo  con\cr- 


1326 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


satio  in  coelis  esl;  per  terram  novam,  c;eteros 
fideles,  in  baptismo  per  gratiam  el  vitam  Cliris- 
tianam  innovatos  ;  per  mare  ,  Gentiles  ,  qni 
flnctus  persecutionum  contra  Ecclesiam  con- 
cilabant,  q.  d.  Mare  non  est ,  icl  esl,  Genliles 
amplius  non  persequuntur  Ecclesiam;  imo  nec 
sunt,  quia  conversi  sunl  ad  Chrislum  factique 
Christiani. 

Verum  jam  docui  hnec  ad  Ecclesiam  incoelis 
triumpliantem,  quae  erit  post  diem  judicii  et  post 
communem  resurreetionem,  pertinere. 

Secundo,  Alcazar  coelum,  terram  et  mare 
myslica  accipit,  sed  alio  sensu.  Homo,  inquit, 
ex  anima  et  corpore  conslal,  cumque  corpus 
sit  terrena  inhabitalio  animae,  anima  vero  coe- 
lestis  sit  spiritus,  ideo  congrue  per  terram  sig- 
nificatur  hominis  corpus  ,  per  coelum  anima. 
Priorum  ergo  coelorum  qualitates  erant  hae,  in 
salutem  animarum  incumbere,  Sacramenla  fi- 
delibus  administrare,  preces  acl  Deum  pro  pec- 
catoribus  fundere,  a  peccatis  absolvere,  docere, 
concionari ,  et  quasi  coelestis  doctrinae  pluviam 
in  lerram  emiltere.  Haec  in  resurrectione  tol- 
lentur,  el  fient  coeli  novi;  quia  pro  laboribus 
jam  dictis  suecedet  merces  et  praemium,  scilicet 
aelerna  quies,  visio  et  fruilio  Dei ,  ac  gloria 
aeterna.  Pari  modo  prioris  terrac  condiliones 
erant  hae  :  proximorum  vices  dolere  et  commi- 
serari,  molestias  et  angores  pali,  voluntariam 
macerationem  el  castigatiouem  suscipere.  Pro 
his  in  resurreclione  succedet  nova  terra  ;  quia 
in  corpore  pro  tot  passionibus  succedet  impas- 
sibilitas ,  pro  tot  doloribus  et  moriibus  immor- 
talilas,  caeteraeque  corporis  gloriosi  doles.  Et 
mare  jamnon  est,\Ct  est ,  impiis,  in  infernum 
detrusis  ,  nullus  erit  perseculor  ,  nullus  melus, 
nusquam  foimidines  ,  nusquam  pericula  ,  nulli 
fluctus ,  nulli  amplius  pisces  majores  devora- 
bunt  minores,  nulluserit  naufragii  timor.  Verum 
h;ec  mystica  sunt,  ut  ipse  Alcazar  fatetur,  non 
litteralia. 

Quocirca  tertio,  alii  passim  haec  accipiunt  de 
materiali  coelo  et  terra.  Hrcc  enim  secundum 
qualitates,  et  ut  aliqui  volunt ,  secundum  sub- 
slaniiam,  id  est  formam  substantialem,  immu- 
tanda  sunt  in  resurrectione  ac  innovanda.  De 
his  enim  aitS.  Petrus  Epist.  2.  cap.  3.  vers.  13. 
Novos  ccetos  et  novam  terram  secandum  promissa 
ipsius  exspectamus.  Vide  dicta  Isaiae  26.  19.  et 
c.  Zh.h. 

PniMUM    ENIM  COELUM,  ET  PniMA    TEnRA    ABIIT.  ] 

Ergoccelum  jamestnoviimetterra  nova,  utidixi. 

Et  mare  jam  non  est.  ]  Arabicus  :  Et  non  mare 
ultra  (est).  Beda  hic  etclarius  scribens  tn  Epist. 
2.  Petri  c.  3.  censet  mare,  postdiem  judicii,  om- 
nino  siccandum  esse  et  abolendum  ;  pari  inodo 
et  ignem  perilurum  :  quia  S.  Joannes  tanlum 
nominat  hic  coelum,  id  est,  aerem  etterram, 
quasi  hnecduo  ex  elementis  sola  sint  mansura 
et  renovanda.  Idem  dicunt,  sed  dubitanter,  An- 
dreas  Caesar.  Arelas,  Haymo,  Anselm.  Rupert. 
quin  et  S.  August.  1.  20.  Civit.  16.  U bi  explicans 
haec  verba  :  Mare  jam  non  est ,  sic  ait  :  Verum 
maximo  illo  ardore  (conflagrationis  mundi )  sic- 
cctur ,  an  et  ipsttm  vertatur  in  melius  non  facile 
dixerim :  fortasse  tamen  marisnomine  inlelligitur 
hoc  sceculum  turbulenlum  ct  procellosum. 

Verum  cum  mare  sit  quartum  elementum,  ad 
perfectionem  universi  necessarium ,  quod  pis- 
cium,  ayium,  animantium,  omniumque  gene- 
rabilium,  quin  et  aeris  etcoelorum,  uti  multi 


volunt,  cst  matrix  et  origo,  quodque  terrani 
unil  et  conscrvat ;  lerra  enim,  nisi  aqua  et  mari 
rigarelur,  finderelur  et  falisceret  ;  Iiinc  longe 
verius  videlur,  mare,  aeque  ac  terram  etaerem, 
quoad  substanliam  post  resurrectionem  man- 
surum.  Dicitur  tamen  hic:  Non  est,  id  est,  non 
erii,  scilicet  tale  quate  fuit  vetus  illud  et  pristi- 
num,  nimirum  crassum  ,  mixtum  etlurbidum, 
procellosum,  perpeluis  agitatum  fiuctibus  aes- 
tuans  jugi  suo  Iluxu  el  relluxu  ;  haec  enim  est 
maris  naturaelcondilio,  quam  significat  ipsum 
maris  nomen  ;  sed  erit  aliud  et  novum,  aeque 
ac  coelum  et  terra  :cum  illis  enim  innovabitur, 
fielque  sublile,  purum,  pellucidum  ,  quietum, 
serenum,  fulgidum,  utjam  non  videalur  esse  ma- 
re, sedcrystallus;  pellucebitenim,  et  splendebit 
instar  crystalli.  De  mari  ergo  Hebraica  phrasi  di- 
cilur  MiiWi  veenennu,  \(\ esl,  non es t ;  quia  in  aliam 
formam  et  decorem  commulabitur.  Sicut  ergo 
ex  eo  quod  hic  dicitur:  Coelum  abiit ,  non  licet 
(  ut  plerique  docent  )  colligere  :  Ergo  coelum 
quoad  substantiam,  maleriam  et  formam  abi- 
bil  et  inlcribit ;  sed  tanlum  licet  colligere  :  Ergo 
coelum  quoad  qualitates  et  conditiones  praesen- 
tes  peribit,  novasque  et  meliores  acquiretjila 
pariteretdemari  hiccolligas  etconchulas.  Porro 
maris  meminit  prae  aliis  elementis,  quia  maro 
symbolum  esl  llucluum,  procellarum,  turbinum 
et  tempestatum  ,  quibus  bic  jactantur  Sancli  et 
electi.  q.  d.  Cum  mari  cessahit  omnis  Sanclo- 
rum  persecutio,  tenlalio  etturbo. 

2.  Vidi  sanctam  civitatem  Jerusalem  novam.  ] 
Sicutcivitas  nunc  ipsos  cives,  nunc  ipsamcivi- 
tatem,  puta  locum,  plateas,  domos,  turres  et 
murossignificat  ;  ita  elJerusalem  haec  coelestis 
est  duplex,  seilicet  primo,  est  ipsa  Ecclesia , 
sive  coetus  et  congregalio  Bealorum,  puta  ipsi 
Beali  collecli  et  adunali ;  haec  enim  proprie  hic 
vocalur  sponsa,  el  v.  9.  uxor  Christi. 

Secundo,  estipsa  civitas  et  locus  Beatorum  , 
puta  ipsum  coelum  empyreum.  Huic  enim  pri- 
moet  proprie  competit,  quod  sit  civilas  et  laber- 
naculum  Dei  :  quotl  sit  longa,  lata,  alta  ;  quod 
exlendatur  ad  duodecim  millia  stadiorum,  etc. 
Secundario  tamen  haec  ipsa  etiam  ipsi  Ecclesia?, 
sive  coelui  Beatorum  conveniunt.  Heecenimest 
civilas  et  tabernaculum  Dei  apte  dimensum  ; 
quia  in  ea  singulari  modo,  ordine  et  propor- 
tione  inhabitat  Deus  ;  ideoque  est  et  dicitur 
sancta  ,  aeque  ac  beala  et  gloriosa.  Joannes 
hasce  duas  civitates  commiscet,  nuncque  de 
una,  nunc  de  altera  mistim  loquitur;  qu;edam 
enim  dicitquae  magis  uni ,  quaedam  quae  magis 
alteri  convenianl,  omnia  tamen  utrique  suo 
modo  conveniunt,  vel  primo  et  per  se,  vel  ana- 
logice  :  Jerusalem  ergo  coelestis  est  coelum  em- 
pyreum  cum  suis  incolis,  puta  cum  coelu  Beato- 
rum.  Describit  enim  Joannes  directe  Jerusalem 
quasi  civilatem  Bealorum  ,  quoad  muros,  por- 
tas  ,  fundamenla,  ctc.  Ilaque  proprie  locurn 
ipsum  describit  ;  sed  quia  hic  locus  est  bealitu- 
dinis  et  Beatorum  ,  hinc  consequenter  ipsatB 
beatiludinem  el  Beatorum  gloriam  describit. 
Quocirca  esto  inhac  civitate  determinale,  elin 
singulari  ncn  viderit  ipsos  Beatos  ;  nec  eniin 
ullos  nominat  aut  describil ;  tamen  indirecle  et 
in  genere  saliseos  depingil ,  cum  dicit  c|uod  ipn 
populus  ejus  erunl ,  el  abslerget  Deus  omnem  la- 
crymam  aboculis  eoram  ;  quod  reges  terraz  affe- 
rent  gloriam  suam  et  lionorem  in  illam ;  quod 
servient  illi  et  videbunt  faciem  ejus  ,  el  nomen  ejits 


GOMMENTAP.IA  IN  APOCAMPSIN  S.  JOANHIS.  Cap. 


XXI. 


132« 


in  frontibtis  rorttm  ;  quod  Domintts  Detts  omni- 
potens  tc.mplum  illitts  est  ,et  Agnus.  Ubi  enim  csl 
Agnus,  ihi  sunt  ct  Agni  assccbc,  Gdeiesef  Beati: 
nbi  Deus  esl ,  ibi  stuit  el  Angeli,  itidein  et  Beati ; 
sicut  ubi  esi  pex ,  ibi  est  el  aula  el  aulici. 

Novam,  ]  quia  vcius  etJudaica  Jerusalem  ana* 
gogiee  significabai  hanc  novam  ,  scilicet  Eccle- 
siam,  non  militantem  ,  ut  v  ult  Prim.  elBeda  ;  sed 
triuuiphantem,  ut  patel  ex  seqtientibus.  Trium- 
pbans  ergo  dicilur  nova,  ob  novum  glorias  sia- 
tum.  Sccundo,  Alcazarbcec  accipit  dc  noviiatc, 
rcque  ac  sanctitaic  ctcudcsti  spiritu,  quaeChris- 
tianae  Ecclesise  ineranl,  priusquam  ad  gloriosis- 
sinnimcoelcstjs  palricClriumphumconscenderet, 
qui  triumphus  innuilur  verbis  illis  :  Paratam 
sicut  sponsam  ornatam  viro  suo.  Additque  lianc 
Agni  sponsam,  novamqueJerusalem  esse  Eccle- 
siam  Romanam,  quae  matri  Sioni,  idcst,  vc- 
teri  Synagogae,  successit,  sicut  primogeniius 
filius  hsereditario  jure  succedil  patri.  Quodca- 
lenus  verum  est,  qualenus  Roinana  Ecclesia 
caeteras  omnesquasi  maier  etcaput,  continelet 
compleclilur  ,  uti  supcrius  dixi.  Verum  Joannes 
ngit  liic  de  Ecclcsia  triumphanlc,  non  militante, 
Uti  dixi. 

Pulcbre  Pannonius  Jerusalem  banc  per  anti- 
tbcscs  opponit  BabyloUi ,  cujus  sordcs  ct  cladcs 
audivimus  cap.  18.  Jerusalem  enim  esl  urbs 
Christi  sancla,  nova,  dcsccndcns  de  coelo,  glo- 
riosa,  parala  etornala  sponso  suo  :  Babyloncst 
urbs  diaboli,  impura,  veluslale  marcida,  asccn- 
dens  e  larlaro,  infamis,  parala  et  conspurcata 
a  caeodumonc ,  libidinibus  totius  mundi  pol- 
luta,  blaspbemiis noiala,  ciun  qua  fornicali  sunt 
reges  lerrae.  Scd  audi  Pannonium.  Hla,  inquil, 
Babyton,  h&c  Jerusalem.  Scimtts  Babylonem  inler- 
prctari  confasioncm ,  Jerusalem  pacis  visioncm ; 
(jualentts  ccrto  certitts  teneremus  omnes  in  conftt- 
sionem  abiltiros ,  quicitmqae  carni  scrvittnt ;  ad 
pacis  attlcm  supcrno?  visioncm  perventttros  omnes, 
quicumque  tegi  spirittts  se  subditnt.  Illa  merelrix 
super  besliam  colittir  ;  in  ista  Deus  adoralur.  Mc- 
retrix  non  dat ,  nisi  abominationes  spurcilice  suce, 
quas  visa  esl  porrigere  in  attreo  calice ,  quo  potat 
universam  lcrram,  et  inebriat  cam;  Ecclesia  cha- 
rismatttm  dona  distribuit,  et  ornamcnla  virtuttim. 
Novalia;c,  velits  illaet  slrigosa,  qua>  florcm  ju- 
venttttis  sttw  profligavit  cttm  amatoribus  terrce. 
Spcciosa  virgo  cst  Kcchsia  ,  sponsa  pttdica  d  Dco 
t  ccclis  descendcns ,  in  omni  ornalu  virtulum  spi- 
ritualium  dccora ,  idcoquc  purata  :  cttjus  otlor 
inastimabids  nimis  in  vcstilu  ejtts  ,  qttam  circtim- 
dant  florcs  rosarum,  ct  lilia  convallittm,  de  qua 
summa;  admiralionis  illa  vox  Cantici  est  :  Qtia'  est 
islaquctasccndit  pcrdcscrlum  ,  sicttl  virgulw  fumi 
ex  aromatibus  myrrhte  et  tlutris  ,  el  ttnivcrsi  pul- 
veris  pigmentarii?  Cant.  3.  Decttjus  pulchriludinc 
in  eadem  Scriptura  loquittir  sponsus  Christus  : 
Oudm  putchra  cs,  amicamca,  qttdm  pulchra  !  octtli 
ttti  columbarum,  absquc  co  quod  intrinsccus  latet, 
cap.  l\.  Et  itcrum  :  Tola  pttlt  hra  cs,  amica  mca,  et 
macula  non  cst  intc.  Vbi  catltin  hortus  conclustis, 
obvariclalcm  frucluum  bonorum,  el  fons  signa- 
tus ,  ob  ubcrtalcm  gratiarum  describilur ;  ciijus 
emissioncs  paradistts  sttnt  ,  cl  sttmmai  voluptalcs 
matoruni  punicortun. 

Descendemtem  decoei.o,  ]  scilicel  adjudicium, 
Ht  cum  Cbristo  in  vallc  Josapbat  judicet  orbcm, 
aitMaldon.  in  cap.  25.  S.  Matlhaei.  Verum  judi- 
cium  jam  peractum  audivimus  in  fine  capilis 
prieeedentis. 


Secundo,  Alcazar  hoc  referl  ad  stalum  queni 
habiiil  Ecclesia  beata,  dum  adbuc  njililare'.  in 
liac  vila  ;  liujuscnim  (loclrina  et  vita  desursum 
est,  id  cst,  de  ccejq  descendit  Verum  in  Gra?co 

cst  KtxiaBttivovoxv ,  id  csl  ,  (pi.'c  jam  ill  pra-scnli 
descendit,  non  autem  quaejam  ante  lempore 
pr.clciilo  dcsccnderal. 

Dico  ergo  Bgurale  bic  dici  Jerusalem  coeles- 
lem  descenderedecoBlo,  ut  clectos  ad  se  assu- 
mat.  Fingilur  cnim  bic  coelum  empyreum,  et 
Kcclcsia, sive  coetus  Beatorum,  in  lerram  d(.'s- 
cendere,  ul  homiucs  lcrrestres,  ac  praesertim 
cos  qui  cum  lyrannis  et  Anliclnisto  tanto  agone 
et  sudore  cerlabunt,  sibi  civcs  coo|)tet,  quod 
in  rc  nil  aliud  esl  dicere ,  quiim  quod  coelestis 
gloriaet  bealiludo  liominibus  terrcstribus  oblin- 
gat  coelitus,  pcr  Dci  Iiberalitatem  et  gratiam  ; 
eslenim  coelestis  et  divina.  UndeS.  August.  lib. 
20.  Civit.  17.  De  coclo ,  inquit,  dicitttr dcscendere , 
qttia  ccclestis  gralia  est,  qttia  Deus  eam  fecit ;  et  de 
coclo  qttidem  ab  initio  sui  dcscendit,  Spiritu  sancto 
missode  cooto.  Idcm  in  Senlent.  numer.  31.  Ad 
cceleslis ,  ait ,  Jerusalcm  non  ascendunt  consor- 
tium  ,  nisi  qtii  lolo  corde  proftlenlur ,  non  proprii 
opcris,  sed  divini  esse  mttneris  quod  ascendunl. 
Olim  Moses,lege  accepia  e  coelo,dicebai  Hebracis 
Deuter.  30.11.  Mandalum  lioc ,  quodcgo  pra;ci- 
pio  libi  hodic,  non  supra  le  est ,  neqtte  procttl  posi- 
lum ,  ncc  in  ccclo  silttm  ,  ut  possis  dicere  :  Quis 
nostrum  valet  ad  ccelttm  ascendere ,  ut  deferat 
illud  ad  nos?  Simili  modo  hic,  ne  Christianus 
causetur,  dicalque:  Quomodo  ego  homo  lcrrc- 
nus  et  carneus  conscendam  ad  Jerusalem  ca;- 
lestem  ?  hac  de  causa  videt  hic  Joannes  Jcrusa- 
lem  ipsam  de  coelo  ad  bomin.es  descendere,  ut 
eos  ad  se  accipiat  et  sustollal  ;  ul  significetur, 
per  Dei  gratiam  nos  infirmos  ei  carnales  ad 
viiam  coelestem  ,  ipsosque  coclos  sustolli. 
Jerusalem  ergo  hsec  est  manelque  in  coelo, 
et  tamen  per  sui  communicationem  descendil 
in  terram.  Simile  estinsole,  qui  cst  in  coelo,  et 
simul  in  lerra  ;  incoelo  per  substantiam,  in  lerra 
per  radios  quos  eo  difTundit.  Et  in  fonte,  qui  cst 
in  summo,  ct  simul  in  imo  :  in  summo  per  ori- 
ginem  ;  scaluril  enim  in  monte  :  in  imo  per  li- 
vulos ;  ex  monte  enim  manat,  indeque  emanat 
et  delluilin  valles.  Talis  est  htee  Jerusalem.  Ila 
Abbas  Joacbim.  Sicvicissim  nostra  conversatio 
cum  S.  Paulo  in  coelis  est ;  quia*corporeinterra  . 
mente  et  vila  convcrsamtir  in  ccelo.  Proeclarc 
S.  Aug.  in  Scnlentiis,  senl.  221.  Dttas,  ait,  in  lolo 
mundo  civitates  faciunt  duo  amorcs  :  Jerusatcm 
facit  amor  Dci ,  Babytoniam  facit  amor  seecuti. 
lnlerraget  crgo  se  qttisqtie,  ct  invcnict  unde  sit 
civis.  Cicero  de  Pelit.  consul.  narrat  sibi  consu- 
lalum  pctcnli  suggestum  fuisse  a  Q.  Ciccronc, 
ut  quotidie  fcre  ad  forum  descendens.hoc  rumi- 
narcl  :  Novus  sttm,  consulatum  pclo :  Boma  est. 
Quanto  magis  quisque  jugiler  sibi  dicat:  Piovus 
cs,  in  solo ,  non  in  sotc,  nalus  :  Gloriam  teternam 
ambis ;  calum  est,  quod  vim  patitur,  ncc  ttisi  a 
violcntis  rapitur.  Excrc  crgo  vircs  oinnes,  ut 
lanlam  gloriam  promereare,  ut  coclum  expug- 
nes  etoccupes.  lUirsum,  hoc  civitalis  desceiisu 
symbolicc  signiBcatur  Deum  io  ccelestis  hujus 
palatii  descripthrae.non  uti  conceptibus  coelcs- 
tibus,  angelicis  el  divinis  ;  nec  cam  plane  de- 
scribci  e  uti  in  se  esl  (  sic  cnim  nobis  incompre- 
hcnsibilis  el  inexplieabilis  csl),  scd  ad  noslram 
infanliam,  nostrosque  tenuesconceptus  descen- 
dere,  ut  illam  aiiqui  rudi  modo  nobis  ostendat 


13-26 


COMMENTARTA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


ct  repraesenlet.  Hac  <le  causa  ejus  pulehriiudi- 
ncm  pef  aurum  ,  crysiallum  ,  gemmas,  elc. 
describil ;  quia  uos  iu  lcrra  his  pretiosiora  nou 
novimus,  ncc  vidimus. 

Tropolog.  auima  saucta  esl  Jerusalem  cceles- 
tis,  ipsunnpie  Dei  eoelum.  Audi  S.  Bernarduin 
serm.  27.  in  Cant.  Ego  puto  omnem  animam  ta- 
lcm  (  sanctam),  non  modo  ccclcstem  esse proplcr 
origincm,  scdetcaittmipsum  propter  imitationem. 
Et  lunc  liquido  oslendit ,  quia  vere origo  ipsius  de 
aclis  est,  cum  convcrsatio  ejus  in  coclis  est.  Est  ergo 
caitan  sancta  aliqua  anima,  liabens solem  inlellec- 
tum,  lunam  jidcm,  astra  virtates,  qucu  maxime 
in  nocle,  id  est ,  in  adversis,  emicanl.  Ergo  virtus 
est  sidus  ,  el  homo  virlutum  est  ccelum.  Vidc  cae- 
lera. 

Ilanc  bencdiclioncm  Christus   ascendens  in 

•  (rliun  immisil  interram,  ut  scilicct  ipsa  lcrra 
eonvcrsalione  coelesti  possit  fiericcelum,  uti  do- 
cet  Clemcns  Alexand.  in  sua  hortatoria  ;  respi- 
ciens  enim  ad  illud  Lucae  1l\.  50.  Benedixit  eis, 
et  fcrebatur  in  caium.  Terram ,  inquit ,  mutat  in 
caium  Dei  agricota,  dextra  significans ,  populos 
nd  bonaopera  excitans ,  ac  cazlesti  doclrina  ko- 
minemDeum  facicns.  Hsec  scilicctest  causa  hujus 
divinaj  melamorphoseos ,  quod  Chrislus  fa)  ler- 
ris  docueril  hominem  vivere  juxta  cceli  normas, 
uli  iu  terris  vivens  homo  instar  cceli  cssct.  Ita- 
quc  per  hanc  ejus  doclrinam,  et  magis  pcr  Eu- 
charistiam  ,  terra  niuupiam  est  sine  homine 
Dco  ;  sic  ut  Chrislianus  vivcns  juxla  doclrinam 
Chrisli ,  el  in  Eucharislia  corpus  Christimaudu- 
cans,  fiat  quasi  homoDeus,  et  secundam  qnasi 
unionem  hyposlalicam  cum  Christo  suscipialct 
induat.  Hoc  cslquod  ail  S.  August.  scrm.  61.  de 
verhis  Domini  sccundum  Joannem  :  Aas  omnes 
rum  capite  nostro  Christo  Christus  stmius.  Et 
S.  Chrysost.  serm.  dcexpulsione  sua  :  Ecctesiam, 
ait,  vincere  nulla  vis  polest.  Deus  esl  Ecclesia,  qui 
forlior  omnibus  est.  Nam,  ut  ait  S.  Bcrnard. 
senn.  27.  in  Cant.  Unus  idemque  Dominus  et  spon- 
sus  in  capile  est ,  et  sponsa  in  corpore.  Quocirca 
(piiconlra  Ecclcsiam,  vel  virum  sanctum  pug- 
nal,  pugnal  conlra  Deum ;  ac  proinde  frustra 
conlra  slimulum  calcilral.  Id  promisit  Christus 
Matth.  28.  Ecce  ego  vobiscum  sum ,  tum  per  pro- 
videntiam,  tum  per  realem  inviscerationem  in 
Eucharislia,  cujus  proprium  csldcificarc  homi- 
nes,  usque  ad  consummationem  saxttli. 

Symholice,  vidit  S.  Joannes  Jerusalem  descen- 
deniem,  quam  slantem  simul  viderenon  potuit, 
cum  tamen  simul  revera  staret,  Dcscendehat 
enim  in  angelis  minislrantihus,  stahataulem  in 
••isdem  intuenlihus  divinamessentiam;  mobiles 
nempe  nohis  sunt,   immobiles  Deo.  JNam  hoc 

•  'odem  capite  Joanncs  et  dcscendentem  vidit,  et 
in  quadro  positam  ;  forma  vero  quadrataimmo- 
hilitatis  et  constanti;e  estsymbolum.  Ita  sanctus 
Bernardus  serm.  5.  de  dedicatione  Ecclesise.et 
ex  co  Anton.  Fernan.  visione  13.  sect.  7. 

A  Deo.  ]  llaec  verba  non  referuntur  ad  «  para- 
tam,  quod  sequitur;  sed  ad  descendentem ,  quod 
praecedit.  Id  patet  ex  textu  Craeco,  qui  habet, 

/aTa6aiww5«v  ktiotouScOu  t\  o<jfct>out  id  CSt ,  deSCC)ult)l- 

inn  a  Deode  coclo. 

PaRATAM,    SICIT    SPONSAM    ORNATAM  VIRO    SUO..] 

Pavalam,  id  cst  coni[)lam,  adornatam,  lanta- 
(pie  gloria,  pulclniludine,  felicitale  et  majestate 
instructain,  quanta  decel  sponsam  coelesli  Agno 
jain  nuplain,  perinde  ul  s|)i)iisa  regis  pulcher- 
i  imis  ct  prctiosissimis  vestibus,  gcmmisac  mo- 


nilil)us  se  veslit,  paratet  adornat,  cum  in  thala- 
mum  regissponsisui  deducenda  cst.Nota  iTbviro 
suo,  quadrupliciler  accipi  polest;  primo,  q.  d. 
Digne  viro  suo.  Sccundo,  sicul  sponsam  ornalam 
viro  suo.  q.  d.  Sicut  illam  sponsam,  quam  Deus 
Paler  Christo  filio  suo  umgenito  lanto  decorc 
adornavit,  ad  Chrisli  sui  decus  et  gloriam  ;om- 
nis  cnim  Ecclcsiee  decor  Christo  ,  Christique 
merilis  tribuendus  est.  Tcrlio,  vivo  suo,  id  csl 
avirosuo,  puta  a  Chrislo,  ornatam.  Quarlo, 
ovnatam  viro  suo,  id  est,  cujus  ornamcnlum 
est  vir  suus,  puta  Christus  cui  nupsit  :  Quiacla- 
ritas  Dei  illuminavil  eam  ,  et  lucerna  ejus  esl 
Agnus.  Ila  Alcazar.  Diue  tamen  prirnae  explica- 
tiones  ,  uli  simpliciorcs  ,  ita  magis  genuina? 
sunt. 

Nola  hsec  ulrique  Jerusalem  dc  qua  jam  dixi, 
magis  tamen  priori,id  est  Ecclesiae  et  13eatis, 
quam  posteriori,  id  est  ipsi  loco,  puta  cceloem- 
pyreo,  convenire. 

3.  Et  auuivi  vocem  magxam  de  tiiroxo  dicex- 
tem.  ]  De  throno,  non  Christijudicis  in  valle  Jo- 
saphat,  de  quo  actum  estin  Ihm  capilis  preeced. 
sed  de  throno  Dei  et  Agni  in  ipsa  coelesti  Jeru- 
salcm.  Hanc  cnim,  cjusque  thronum,  portas, 
murum  et  fundamenta  hic  describit.  Undc  de 
hoc  throno,  puta  de  sede  Dei  el  Agni,  vidit  Joan- 
nes  cap.  22.  1.  fluvium  aqua  vitai  procedere  ;  ct 
vers.  3.  ait  :  Sedes  De.i  et  Agni  in  illa  (  coelesli 
Jerusalem)  erunl.  Vidcturhic  thronusesse  idem 
cum  throno  Dei,coram  quo  aslare  visi  sunt  cuin 
Agno,  quatuor  animalia,  et  2A  seniores  cap.  /i. 
2.  Porro  haec  vox  ,  magna,  significat  primo, 
magnitudinem  gloriae  coelestis,  ac  consequen- 
ter  bonilatis  et  misericordiae  divinae  erga  suos 
electos  et  beatos.  Secundo ,  Deum  velle  ut  liaec 
vox  ab  omnibus  audiatur,  ulque  omncs  hac  voce 
excitenlur  ad  gloriae  hujus  ardens  desiderium 
etprosccutionem,  per  opera  sancta  et  divina  , 
eaque  ardua.  Vox  enim,  magna,  innuit  rei  voca- 
lae  et  proclainatee  magnum  po.ndus  ct  momen- 
lum.  Exil  de  throno  ,  id  est,  a  Deo,  quia  Deus 
solus  haec  bona  suis  sanclis  pracparavit,  ouiui- 
busquo  ea  offert  et  proponit. 

Coeleslis  ergo  luec  vox,  quae  pcr  quinque  se- 
quentes  versus  enarralur,  proclamat  hanc  coe- 
lestem  Jerusalem  essc  civitatem  illam  forlium, 
viclorum  et  triumphanlium  ,  quam  Deuseleclis 
suis  fortiter  contra  mundum,  carnem,  daemo- 
nem,  ac  praesertim  conlra  Anticliristum  certan- 
tibus  et  vincenlibus  praeparavit :  sicutex  adverso 
timidis,  carnalibus  et  impiis  aeternos  paravit 
gehenna3  ignes  ;  ut  horum  melu,  illius  spe  et 
desiderio  acuatur  omnium  animus  ,  mens  et 
induslria  ad  heroicos  agones  obeundos,  quibus 
et  gehennee  ignes  evadant,  el  coelesli  Jerusalem 
quasi  cives  perpetui  adscribanlur.  Hinc  apud 
Joannem  Moschum  in  Prato  spirit.  legimus  mo- 
nacbum  quemdam ,  cum  in  visione  jiaradisuin 
videretj  velletque  in  eum  ingredi,  audiisse  ab 
angelo  :  Nemo  piger  kuc  ingreditur ;  ile ,  cerlale, 
contemnile  vanitales so3Cuti.  lta  B.  Nilus,  virmirae 
sanclitatis,  et  multorum  Rcligiosorum  pater, 
eujus  sepulcrum  vidi  in  monastcrio  Cryplae 
Ferratae,  juxta  Tusculum,  cum  anno  Domiiri 
976  ad  eum  venisset  Leo  Comes  Constanliiii 
Imperat.  aliiquc  primores,  dixit  ad  eos  :  Intelli- 
gite  quia  nisi  virtute  prcedili  fueritis ,  et  magna 
etiam  virtule  prmditi ,  nultus  vos  liberabit  d  pcenis 
infenii.  Addiditque,  ex  decem  miUibus  hominum 
vix  unum  salvari ,  idquc  asserere  S.  Basilium, 


COMMKNTAMA  IN   APOCAI 

(brysostomtim  ,  Epbrcmei.  iilios.  Ita  babet  ejus 
Vita  a  discipulo  cjus  eonscripla  ,  cl  cx  illaHaro- 
nius  tomo  10,  anno  Doinini  (J7(>.  DM  el  addit 
cinn ,  cnin  rogaretur  an  Saloinon  salvns  esset, 
ncc  iic,  respoii.lissc  :  Niltil  in  sacra  Scriplura  ic~ 
gimtts  ,  qttod  posl  pcccatum  pccnilcnliam  cgcrit, 
sicut.  Manasscs.  Quis  crgo  de  illo  dicerc  polcrit , 
qitod  satvtis  sil? 

ECCE   TAISKItNACUTUM  DlT   OIM  HOMIMBVS.  ]  Citat 

K/.cch.  37.  27.  ol  ibidcin  dixi. 

Nola  ;  Cnclum  vocalnr  lilc  labcrnacnlnm  Doi, 
primo,  cjuia  |)assini  Joanncs  liic  in  Apocal.  alln- 
dit  ad  vetus  (abernacultim  ct  lcmpliiin  ;  lioc 
enim  erat  lypus  el  Dgura  coeli.  Seeundo  poiius 
vocalnr  tibcrnaculyin  quam  lcmphim,  nl  cogi- 
icmns  cccliim  empyreum,  licct  splendidum  el 
augustuni  ,  niinus  laincn  csse  niajcsliilc  Dei , 
ojusque  nontam  esse  palalium,  quain  laberna- 
ciiluin  cl  lcnloiiuni ,  utpote  qui  in  se  ipso,  sua- 
(|iic  iniincnsa  csscnlia  gloriosissimeet  imnicnsc 
biibitat.  Pari  niodo  in  Healis  non  tam  babct  do- 
mum,  quam  labcrnaculum  ;quia  ejus  majestas 
a  Healis  non  capilur,  sed  ipse  Deus  per  miram 
dignalioncm  eis  aliquatenus  seeommunicat ,  el 
pr;esenlcin  exbibel.  Terlio,  Vicgas  in  vocc  labcr- 
naeuli  censct  alludi  ad  Kcclesiam  inililantem, 
quae  nuncin  labcrnaculis  mililaribus,  quasi  in 
rampo  et  aeie  dcgit.  q.  d.  Ne  vobis  grave  sit,  o 
f.brisliani ,  modo  ad  niodicuin  (cinpusin  caslris 
et  labernaculis  inorari,  pati  fameni,  frigora  el 
aeslus,  ciun  daemoue,  carne  et  Anlicbrislo  con- 
lligere  ; quia  niox  b.cc  labernacula  elcaslra  mu- 
tabunlur  in  tabcrnaculum  coelosto,  gloriosum  et 
magnificun)  in  quo  positis  annis  et  laboribus, 
viclisque  boslibus  in  perpelua  pace,  gaudio  et 
gloria  iriumpbabilis.  Agileergo,  lolerale, durale, 
certate,  vincile,  triiunplialo.  Ouarto,  Alcazar 
putat  per  labernaculuin  sjltii ilicari  summani 
Heatorum  unionem  elcommunioncm,  quod  non 
iu  doino  laxael  eapaci,  sed  in  labcrnaculo  de- 
ganl ,  in  quo  uniis  ab  alio  abslrabi  aut  caelari  nc- 
quit,  sed  oinnessese  invicem  pcrvident,  et  per- 
Iruuniur,  alque  coelesiem  Regem  inler  ipsos 
placidissime  degcntem,  ipsosque  beantem  ,  et 
omnibus  bon  isdnnisqiiccumulantcm  prsesentem 
babent.  Unde  sequitur  :  El  ipse  Detts  cum  eis  crit 
eorum  Dnts. 

Pie  S.  Rcrnard.  s.  5.  ad  mililes  lempli  ,  salu- 
lans  banc  Jerusalein  i  Saivc,  inquit,  civitas  sanc- 
ta,  qttamipsc  sanclificavitsibi  tabernaculum  sttttm 
AUissimus  ,  quo  tanta  in  teet  per  te  gcneralio  sal- 
varelttr.  Salvc,  civilas  Regis  magni,  cxqua  nova 
et  jucunda  mundo  miracuta  huiUs  lemporibus  de- 
fuere  ab  initio.  Saivc,  domina  gcnttam ,  prinnps 
provinciarttm  ,  Patrian  haritm  posscssio,  Proplte- 
tarttm  matcr  ct  Apostolorum,  inilialrix  [idci;glo- 
ria  populi  Christiani,  qttam  Detts  snnp/r  ,'t  princi- 
pio  passus  est  oppugnari  ;  ttt  viris  forlibus  sintt 
virtutis ,  ita  forct  et  occasio  salttds.  Salve,  lcrra 
promissionis,  qtttrotim  flucns  lac  ct  mcl  tttis  dttn- 
taxat  habitantibus,  nunc  ttniverso  orbi  rnncdia 
saltttis,  vitce  porrigis  alimcnta.  Tcrra,  inqttam, 
bona  etoptima,  qtut  in  fccundissimo  illo  sinti  ttto 
cx  arca  patcrni  cordis  cai/  s(c  granitm  suscipiens , 
tantas  ex  sttpcrno  scmine  Marlyritm  scgctt  s  pro- 
tttlisti ,  >t  nihtiominus  c.r  omni  rttiquo  (ittctittm  gc- 
nere  fructum,  fcrlitis  glcba  trigcsimum  ,  et  scxa- 
gesimttm  ct  ccntcsimitm  sttpcr  omnem  terram  mul- 
tipliciter  procreasti.  Undeet  demagna  mttltittidinc 
dulcedinis  tuwjucttndissimc  satiati ,  cl  optttcntis- 
sime  saginati ;  mcmoriam  abttndantice  suavitatis 


VPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI.  lo2~< 

lua>  ntiiqttc  cntctant  qni  (a  viderunt ,  ct  usque  ad 
exlremttm  lcrrm  magmficendam  gloria  ttioe  (o- 
qitunlureisqiti  lc  nonvidcrnnt  ,  ((  nutrrant  mira- 
bilia  qttwin  le  fiuu(.  (iloriosa  dicta  sttntde  lc  civi- 
las  D'i. 

Etipsi  poimt.is  k.ius  i.kunt.  ]  q.  d.  Reali  niillius 
ertint  ,  nisi  l)ci  ;  neniincm  dominum  agnoscent, 
iion  liegcm,  non  Ca/sarem,  nisi  Deum  ;  neminem 
colcntvel  adorabuni ,  nisi  Dctini,  qtiein  uiiuin, 
ut  suuni  Hegem  ,  Detmi  el  Dominum  sumuie\<> 
nerabtinlur,  amabunt,  liiudabuni  :  etque  per 
oninia  obediint,  servient,  seque  ct  omnia  sua 
subjicienl  dedenlque. 

Et  ipseDeuscum  i:is,]q.  d.  Sicul  rcx  jugiterest 
cum  populo,  pa-ler  cum  filiis ,  magisler  cum 
discipulis  ;  ila  Deus  jugiter  eril  ctun  lieatis  iu 
ccclOjCOS  recreans,  pascens,  oblectanset  beans: 
<ril,inquam,cun)  <-is  per  jugcm  praeseniiam.quae 
in  bacvita  vidcbatur  ab  eis  absens  vel  abscoudi- 
lus.  In  coelo  enim  videbunt  Deum  pra-senteni . 
facic  ad  faciem,  cum  eoque  ore  ad  oscolloquen- 
tur,  qui  eos  ineffabili  consolalione  mulcebit , 
ct  ineffabilibus  gaudiis  peiTundet.  Erit  enim  eo- 
rmiiDcus,  q.  d.  Detis  Beatis  erit  Dcus  ,  id  est 
paler,  curator,  protcctor,  |)iovisor,  glorilicalor, 
omnium  suoriim  bonorum  communicator  et 
effusor,  isque  omnipolens  ,  omniscius  ,  optimus 
ct  lilx'ialis>imus,  idque  in  aTcrnuin.  H;cc  enim 
signitical  Elohim,  id  est,  Deus. 

Sccundo,  erit  eisDeus,  id  est,  erit  cis  omnis  vo- 
luplas,  onmis  lreiilia,  omnisbonor,  omnes  opes, 
omnissapientia,  omnis  virlusetomne  bonnm,  ut 
ei  Heali  dicant  cum  Psalle:  Qttid  cnim  mihiesliti 
coclo,et  d  te  qttid  votuisapcr  tcrram?Deus  cordis  mci, 
et  pars  mca  Detts  in  oiternum.  Klcum  S.  Francis- 
C0  :  Deus  meus,  amor  mctts ,  ct  omnia.  Hoc  esl 
quod  oplabat  Moses  Kxodi  33.  v.  18.  dicens  :  Os- 
(nutcmilti  gloriam  tuam.  Cui  respondilDouiinus  : 
Ego  ostnidam  omnc  bonum  libi. 

Tcvl\o,erileorumDcus;  (piiaDeussingulisHea- 
tis  erilproprins,  ac  quasi  peculum  ct  possessio 
jucundissima  cuique  propria  ;ila  cnim  erit  sin- 
gulorum,  satians  eorum  desideria,  siculestom- 
nium  ;  adeo  ul  singuli  ita  Deo  fruituri  sinl,  eum- 
quepossessuri,acsisoliin  solidiimeofrucrentur, 
eumque  possidercnt ,  ut  jure  dicanl  :  Dominus 
pars  lurrcditatis  mca;  et  calicis  mci,  lu  es  qui  res- 
lituistihrf.reditatem  meam  mihi ;  et :  Tu,  Domine, 
es  portio  mea  in  terra  rivcnlium.  Sicul  enim  rex 
in  tbrono  rcgali  conspicutis  ,  .cqiie  est  in  oculis 
singiiloriui),  acomniumastanlium  ;singuli  enim 
liiin  piMl^ele  regem  vident,  eoquc  se  pascunt. 
ac  oinin-s;  perinde  ac  si  singuli  soli  regem,  id 
est,  regis  s|)eci<Tii  et  efTigiem,  baberent  in  oculis 
suis  :  sic  et  Deus  quasi  sol  iminensus  visus  a 
I5ealis,  eosque  sua  visionc  beans,  bocest,  possi- 
dcnsel  possessusjlaimplel  mentes  singulorum, 
alque  onminm,  ut  singuli dicanl  eicum  Psaltc: 
Deut  tncits  cs  tu  ;  et  cum  S.  Tboma  :  Dominu* 
mcus,  ct  Dntsmctts.  Hursuin.  sicut  musica  eadcni 
singuiorum  audientiam  aures  implet,  pascitet 
obl<'Clal,;e(pie  ac  omniuni;  il;i  et  DeuS  singulos 
Healos  seipso,  oinnibus<pi<'  sui>  dclieiis  et  bonis 
implebil,  pasccl  et  incbriabit,  aeque  ac  omnes. 
0  (erqtie  <pi;iter<pie  beali,  quorum  sors,  pars, 
bonor,  voluptas,  gloria  noncrit  alia.quam  Detis 
opt.  max. 

/|.  ET  AUSTF.nCF.TDKVS  OMNKM  I.ACRYMAM  ABOCl- 

lis  toniM,]  sicut  matres  dulcissimae  a  parvulis 
suis  lacrynmlas  abstergunt,  <'isque  blandiuntur, 
osculantur  et  mulcenl.  Syrus  verlit :  Et  deficiet 


1*28 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


omnis  laayma  ab  oculis  corum.  Alliulil  ad  Isaiie 
25.  8.  Prmcipitavit  morlem  in  sempiternum ,  et 
auferet  Dominus  Deus  lucrymam  ab  omni  facie. 
Pie  S.  Bernardus  in  Declamationibus  :  Feliccs , 
inquit,  tarrymte,  quas  benigna  manus  conditoris 
ubstcrgel:  et  beati  oculi,  qui  in  talibus  liquefieri 
fletibus  etegerunt ,  quiun  elevari  in  superbia,  quiim 
omne  sublimevidere,  quiim  avariliai  el  peluiantiai 
famulari.  Et  Tertull.  lib  de  Resurrect.  carnis 
c.  58.  Delebit ,  inquit,  Deus  omnem  laaymam  ab 
ocutis  eorum  :  utique  ex  iisdem  oculis  qui  relro 
fleverant ,  quique  adhuc  flere  poluissent ,  si  non 
omnem  laaymaj  imbrem  indulgenlia  divina  sic- 
carel. 

Et  mors  ultra  non  erit,  neque  luctus,  neque 
clamor  ]  Maiiyrum  excruciatorum  a  Domitiano 
elaliis  tyrannis,  ipsoque  Anticbristo.  Secundo, 
noncrilclamor  pauperum  oppressorum  a  poten- 
lioribus,  prae  injurise,  ac  laborum  et  dolorum 
magniludine  suspiranliumetclamantium.  De  eo 
enim  dicilur  Exodi  3.  vers.  9.  Clamor  fdiorum 
Israel  venit  adme  ,  vidique  a/flictionem  eorum  qua 
ab  .Egypliisopprimuntur.  Tertio,  non  eritclamor, 
quo  Sancli  bic  in  colica,  calculo,  aliisquemor- 
bis;  item  in  paupertate,  inforluniis,  injuriis, 
calumniis  ,  et  quibusvis  aerumnis  gemunt  et, 
clamant  ad  Deum.  Unde  sequilur  : 

Quia  ( jia  legendum  cum  Romanis  et  Graecis, 
non  qu&)  prima  abierunt.  ]  q.  d.  Priorvila  non 
vilalis,  sed  mortalis,  quae  potiusmorsfuit  quam 
vita  ,  cum  suis  miseriis  innumeris  jam  transiit. 
Deinceps  non  erit  laborum  et  aerumnarum  tem- 
pus:  prima  illa  militiae  ac  laborum  tempeslas 
abiit :  quod  deinceps  sequelur  in  omne  oevum, 
tempus  erii  pacis,  laetiliie  et  triumpbi.  Cujus 
causam  subdit  dicens: 

5.  Ecce  nova  faciO  omnia.  ]  Arabicus  :  Ecceego 
faciam  illa  nova  omnia.  Citat  Isaiae  Zi3.  19.  et  2. 
Cor.  5.  17.  q.  d.  Prima  illa,  veteraetmisera,  cum 
misero  et  veteri  bomine,  vita  etmundoabierunt. 
Jam  fstcio  el  creoccelum  novum,  terram  novam, 
vitam  novam,bominem  novum.  Quare  mirum 
non  est  jam  nullas  esse  lacrymas,  nullum  luc- 
tum,  nullum  laborem  et  dolorem  in  servis  meis 
videri.  Haec  veteris  vitae  fueruul,  nunc  autem 
omniainnovantur.  Ecceenim  nova  facioomnia. 

6.  Factum  est.  ]  Legit  Interpres  yiyovs ;  jam  le- 
gunt  /c/ova to  a/xiu,  id  est,  ego  fui ,vel suma. et  «. 
Factum  ergo  est,  quasi  dicat :  Jam  finitasunt, 
jam  perducta  sunt  ad  complementum  ,  quae- 
cnmque  Deus  de  mundo,  de  electis,  de  rcprobis 
ab  aeterno  sapientissime  disposuerat :  jam  fac- 
tum  est,  quidquid  in  vita  hominum  mortali  fa- 
ciendum  erat:  jamfactum  est  ,quidquidadglo- 
riam  et  felicitatem  Sanctorum  pertinens,  eis 
dandum  et  faciendum  erat ;  jam  factum  est, 
quidquidfiel  peromnemaeternitalem.  Tam  enim 
Sancti  suam  gloriam,  quam  damnati  suam  poe- 
namrecipient  in  diejudicii,  quae  ulrisque  dura- 
bit  in  aeternum,  ita  ut  nilunquam  noyi  eis  ac- 
cedat. 

Ego  sum  a  et  w ,  initium  et  finis,  ]  ego  sum  qui 
rcbus  omnibus  etbominibus,  maxime eleciis, 
suum  do  principium  et  finem  ;  qui  rem  quam- 
que  et  quemlibet  electum  ad  suum  liuem  pcr- 
duco  :  ego  sum  qui  Ecclesiae  et  Jerusalem  ccc- 
lesti  principium  dcdi ;  ego  sum  qui  parilcr  dabo 
etfinem,  scilicet  gloriam  aeternam.  Vide  dicla 
c.  1.  c.  8. 

Eco  sitienti  ,  Deum  et  coeleslia  ,  id  est  justo , 

BlliO    DE    FONTE    \QU;K     VIT/E    GIVATIS.   ]    Sitienles, 


inquilRibera,  vocal  justosqui  nil  nisi  Dcum  cu- 
piunt,  idque  vebemenlcr  et  ardenler  inslar  si  - 
tientium  ,  atque  eo  frui  in  bac  vita  non  possuni, 
ideoque  sempcr  eum  sitiunl ;  qualis  erat  Davicl 
psal.  l\\.  dicens  :  Quemadmodum  desiderat  cervus 
ad  fonlcs  aquarum ,  ita  desideral  anima  mea  ad 
te,  Deus.  Peccatores  enim  fruunlur  concupitis, 
qui  nil  nisi  terrenum  concupiscunt,  idque  mox 
assequi  possunt.  Jusli  verosemper  siliunt;  quia 
etsi  baustus  quosdam  illius  foniis  vivi  degus- 
taut,  sicut  Christus,  ait  Joan.  7.  Siquis  sitit,  vc- 
niat  adme  et  bibat  ;  illi  tamen  sitim  non  sedanl, 
sed  augenl. ,  ul  ait  Eccles.  c.  1h.  Qui  bibunt  me 
adhuc  sitienl. 

Gratis;]  quia,  liceljusli  suis  bonis  operibus 
mereantur  vitam  aeternam  ,  baec  tamen  dicitur 
et  revera  est  gratia  :  primo,  rcspeclu  laboris  eo- 
rum  ,  qui  in  se  exiguus  est ;  nec  dignus  tanto 
preemio  :  ISon  enim  sunt  condigna?  passiones  hujus 
temporis  ad  fuluram  gloriam.  Secundo,  respectu 
primae  graiiceex  qua  profluuntbona  opera  :  baec 
enim  omnino  gralis  dalur. 

7.  Qui  vicerit  possioebit  n^c.  ]  Ne,  ex  eo  quod 
dixit  se  gralis  daturum  sitienti  aquam  vitaj, 
quis  segnis  et  socors  fiat ,  omnemque  salulis- 
et  felicitaiis  suae  curam  deponat,  eamque  in 
Deum  resignet,  addit  non  nisi  cerlantibus  el 
vincenlibus  banc  aquam  esse  dandam.  Ita  loqui- 
tur,  ut  ad  pugnam  excilet  fideles  ,  maxime  eos 
qui  erunt  tempore  Anlichrisli.  q.  d.  Generosos 
et  slrenuos  decet,  aeque  ac  manet  haec  gloria  et 
felicitas,  qui  contra  Domilianum  et  Anlichris- 
lum  dimicare  quique  in  conferlissimos  hoslium 
globos  intrepide  sese  inferre,  et  ardua  quaequo 
capessere  audeant.  Nam  limiclos  alia  et  adversa 
manet  sors  in  stagnoignis,  ut  sequitnr.  Duin 
ergo.6  miles  Chrisli.tentaris  a  carne,  duin  lucta- 
ris  cum  mundo  et  daemone,  dum  pcrsequilur 
te  cognalorum  lurba  ,  dum  morbus  ,  infamia  , 
paupertas  te  impetunt  ,  dum  cum  adversis 
acrem  agonem  et  quasi  duellum  subis,  animo* 
cape  ,  suscipe  coelum,  sic  itur  ad  aslra.  Diciio 
libi : 

Magnum  iter  ascendo,  sed  dat  milii  gloria  Tires, 
Non  venit  e  facili  lecla  corona  jugo. 

Virtutum  gaudia  vulnus  habent ,  ait  S.  Prospcr 
epigram.  87.  Per  labores  et  pugnas  via  est  ad 
triumphos.  Ardua  virtutem  profert  via.  Et,  ulail 
Silius  lib.  3. 

Explorant  adversa  viros ,  perque  aspera  duro 
Nilitur  ad  laudem  virtus  interrila  clivo. 

Dionysius  ille  qui  magnis  multisque  pracliis  ac- 
cisam  subjugavit  Indiam,pro  trophaeo  templuni 
habuit  magnificum,  nt  ex  eo  conjici  potesl , 
quod  365  gradus  ex  sapphiro  purpureo  conli- 
neret,  uti  refert  Epiphan.  lib.  de  12  Gemrnis 
cap.  5.  Quod  sive  verum  est,  sive  fictumetsym- 
bolicum,  apte  significat  eum,  et  quemvis  he- 
roem,  per  tolidem  virtutum  et  heroicorum  fa- 
cinorum  gradus  ad  gloriae  culmen  et  ad  cte- 
lcste  regnum  conscendisse.  Ilac  proceres  abicrc 
pii. 

8.  Timidis  autem.  ]  Graece  ocdots,  id  est,  igna- 
vis.  Timidos  ergo  vocat ,  primo,  eos  qui  limore 
deficiunt  in  persecutionibus  ,  et  non  valeiHes 
sustinere  cruciatus ,  lyrannis  cedunt  et  consen- 
tiunt.  Secundo,  qui  vim  sibi ,  suisque  concu- 
piscenliis  etcarni  inferre  reformidant.  Tertio, 
cjui  Satanae  tentationcs  et  impetus  pcrboncs- 


COMMENTAniA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI.  1329 


cunl.  Ifunc  enim  horrorem  in  oisgignit,  non 
lam  rei  asperilas  ethorror,  nuam  mcntis  pnsil- 
lanimitas  el  tinior.  Vcre  Seifeca  :  ISon  quiadijji- 
cilia  sunt  non  audemus ,  sed  quia  non  audemus 
difficilia  sunt.  Affert  similede  nmbris  el  plian- 
lasnialilms  ,  quae  sua  spccie  et  larva  aspicienti- 
tilius  lerrorem  ineutiuni ,  sed  gj  eas  tangas ,  \  i- 
des  esse  spectra;  si  insequaris  ,  anfugiunt;  unde 
de  iis  vere  dixil  Poeta  :  Terribiles  visuiformce, 
vistt,  non  rcipsa.  Iis  ergo  audacler  ohviam  eun- 
(luin  et  obluctandunp  ,  juxia  illud  Poeiae : 

Tu  ne  cede  malis ,  sed  conlra  audcnlior  ilo. 

Et:  Audentes fortuna  (Deusqui  estfortuna  for- 
tunans,  sortesque  hominum  gubernans )  Juvat. 
Nii  enim  tani  arduum,  quod  mens  generosa  cum 
Dei  gratia  non  superel ,  uti  paluit  in  Apostolis, 
Maityribus,  Anachorctis,  Virginihus,  omnihus- 
que  Sanctis,  in  diesque  patel. 

PerperamTerlull.  Iih.de Fugainpersecut.  c.  9. 
per  limidos  accipit  lidcles  qui  in  pcrseculione 
fugiunt ,  et  se  abscondunt,  ideoquc  cx  hoc  loco 
probaic  contendit,  non  liccre  Christiano  fugere 
persecuiioncin.  Un de  ait :  Porro  quis  fugiet  per- 
sccutionem,  nisi  qui  timebit  ?  quis  limebit,  nisi 
qui  non  amavit  ?  Verum  hic  cst  ejns  crror : 
Christus  cnim  discipulis  suis  banc  lugam  sua- 
sil,  imo  jussit  Mallh.  10.  v.  23.  Cum,  inquit,  per- 
sequentur  vos  in  civitale  ista,  fugite  in  aliam.  Ne- 
que  hoc  est  limidi,  scd  piudcniiset  fortis.  Sane 
S.  Athanasius  contra  tolum  pene  orbem  Aria- 
num  per  h.6  annos  assidue  decerians,  fortissi- 
mus  fuit,  et  lamen  viia  cjus  non  fuit  aliud, 
quam  conlinuafuga  et  latebra. 

Et  increbtjlis ,  ]  (|iii  videlicet  fidcm  firmam 
et  fortcm  non  hahcnl  divinis  promissionibus  , 
sed  in  persecutione  et  lentatione  despondent 
animum  non  credentes  ,  nec  confidcnlcs  Dei 
opem  affuluram,  et  vires  suggesturam,  idco- 
que  aniino  concidunt,  et  ab  hoste  oblerunluret 
opprimuntur.  Ilinc  in  viiis  Marlyrum  passim 
legimus  eos  ingcntcm  habuisse  in  Deum  fidu- 
ciam  ,  eaque  ae  jugi  oratione  et  Dei  invocatione 
omnia  tormenla  superassc. 

Idcm  vidcruni  Gentiles ,  sed  pcr  umbram: 
Quisqae  ,  ait  Livius  ,  sibi  credi  vult ,  el  qui  fldem 
dicenti  adhibet ,  fldem  ejus  sibi  obligat.  lloc  si  ve- 
rum  apud  honiincs,  quanlo  verius  apud  Deum, 
qui  est  prinia  lides,  aeque  ac  prima  veritas  ?  V.x 
adverso,  turpe  et  infame  est  apud  omnes,  au- 
dire  illud  Nasonis  :  Ambigua  ilasque  negasque 
fidc.  Porro  Principum  verbumsimplex  tantum  va- 
lere  debet  adfidem,  quantum  privatorum  liomi- 
numjusjurandum ,  uli  dicere  solet  Alfonsus  Ara- 
gon.  Picx,  tesle  Panorin.  lib.  1.  de  gcstis  ejus  : 
Deus  auteni  estRex  regum,  et  principum  piin- 
ceps.  Amissa  classe,  Cartbaginenses  postularunt 
pacem  a  Romanis.  Ilainilcar  cum  se  Romam  ilu- 
rum  negaret,  timens  ne  Romani  sibi  facerent , 
quod  Poeni  perfide  lccciaiu  Cornelio  AsinseCon- 
suli  Romano,  quem  contrajus  genlium  catenis 
vinxerant  ;  llanno  fidem  hom.  considerans,  pro- 
lectus  est,  cnmque  in  senatu  Hberius  legalionis 
suaa  rationcs  exposuisset,  a  Tribuno  audivit , 
illi  posse  accidere,  quod acciderat  Cornelio  Con- 
suli.  Verum  uterque  Consul  Tribunum  compes- 
cuit,  dixilque  :  llanno,  isto  melu  te  fulcs  nostrtt 
civitatis  tiberat.  Dux  quidam  cuni  lcncrct  rupem 
inexpugnabilcin  .  scnicl  AlexnndrO  Magno  dedi- 
dit.  Alexander  non  soluin  cjus  ditionis  princi- 
pem  esse  jussit,  verum  ctiain  addidit,  diccns  : 

COUNEL.    A    LAPIDK.      T0«.    X. 


II ir  homo  milii  videtur  sapere,  qni  se  maluit  bono 
viro ,  quam  loco  muriito  concredere.  El  sic  lulcm 
hosii  sanctisslme  servavil  ;  iia  Plmaiclius  in 
Apophtheg.  regum.  Hanc  fidcm  ,  imo  longe  ma- 
jorem  ii  nohis  exposcit  Deus,  quia  longe  magis 
fldeliusque  eam  praestat,  quam  Alexander  ct 
homani.  Impossibile  enim  est  ut  eos  qui  sibi 
crcdiint  fallat,  aut  (|iii  in  suam  confugiunl  fidcni 
deserat ;  quin  poiius  eos  quasi  fldei  suaeohsidcs 
tuciur  ct  propugnat  acerrime.  Quocirca  incre- 
dulos  qui  sihi  (liflldunt,  (|uasi  Ddei  suae  infrdos 
et  injurios  odit  et  exccratur,  ac  mille  vilae  et 
salutis  prsesentis  et  aetemae  periculis  exponi 
obroique  permittit. 

Exskcratis.]  Kxsecratos  vocatexsecrabiles,qui 
exsecranda,  etamoribus  vilaque  Christianorum 
abhorrenlia  scelcra  commitlunt,  ac  niore  idolo- 
lairarum  vivunl :  idololalria  cnini  in  S.  Scriptura 
vocalur  ahominatio. 

ET  IIOSIICIUIS,    ET  FORNICATOKIBLS,  ET    VE.M'1'I- 

cis.  ]Respicit  maxime  tempora  Anlicbrisli:  lunc 
cnim  multi  impiijustos  interficient,  et  libidini- 
bus  vacabunt,  ac  vcneficiis,  id  esl,  magiu;,  in- 
cantationibus  et  maleficiis,  utitempore  S.  Joan- 
nis  iisdem  vacavit  Nero,  Simon  Magus,  Apollo- 
nius  Tyanaeus ,  eorumque  asseclae. 

Et  om.mbus  mebdacibtjs.  ]  Beda  accipit  mcn- 
dacium  quo  in  rcligionem  peccatur,  v.  g.  (pio 
fingcnt  el  diccnt  se  esse  asseclas  Anlichristi , 
ciun  incorde  sint Cbristiani,  quales  hodiemuiti 
suntin  Anglia.  Secundo,  alia  quoque  tunc  vige- 
hunt  mendacia  et  fraudes,  ut  in  contractibus, 
in  promissis,  in  amicitia  et  fide;  qui  ciiiin  lidem 
Deo  nonservat,  quomodo  cam  servabit homi- 
ni  ?  omneergo  perniciosum  mendacium  hicin- 
tclligit  S.  Joanncs.  Tertio,  Alcazar  :  Mendaces, 
ait,  in  Scriptura  vocanlur  omnes  qui  mandata 
Dei  violant  el  frangunl;  ac  praesertim  qui  inju- 
riam  alteri  irrogant  :  hi  enini  non  verho,  sed 
opcre  sunt  mendaces  ;  faciunt  enim  menda- 
cium  praciicum,  id  cst  peccatum,  quod  est 
fraus  vci  injuria  Dei  vel  proximi,  vel  utriusque. 
Hos  omnes  adversaetmisera  manct  pars,  id  cst, 
sors  et  quasi  basreditas  (hanc  enim  significat 
Hehr.  pSn  chetcc)  in  slagno  ignis. 

9.  Et  VERIT  l.MS  oe  6EPTEM  ANGBLIS.  ]  Unus  , 
idest,  prinnis,  ait  Alcazar.  Quocirca  putat  ipse 
luinc  Angelum  fursseS.  Paulum,  qui  quasifun- 
dator  Bomanse  Ecclesiae  ,  ejus  quasi  sponsae 
Christi ,  gloriam  et  nuptias  in  coelo  bic  Joanni 
oslendat,  uli  easdcm  descripsil  1.  Corinlh.  15. 
ubi  toto  capite  agit  de  gloria  resurrectionis  et 
Pealorum  resurgentium  ,  sive  Ecclesiae  trium- 
pbanlis  ,  qu.e  esl  sponsa  gloriosa  Christi. 

Verum  osiendi  c.  16.  1.  hoscc  seplem  Angcioi 
septem  phialarum,  veios  et  proprios  esse  Ange- 
los.  Ilic  crgo  unus  cx  iis  fuit,  qui  Uti  cum  aliis 
pbialam  suam  ct  plagam  iu  impios  cITudit  cap. 
16.  ila  aplc  mox  post  plagas  illas  novissimas, 
s.  Joanni  btc  praemia  SanctorUm  ostendit 

Et  OSTENDAU  Tlill  BF0N8AII  .  OZOBEM  Ag.M.  ]  Di- 
ces  :  Jam  v.  1.  eldcinccps  \idcrat  Joanncs  hanc 
sponsam,  quomodo  ergo  hic  illa  i[isi  osteodi- 
tur?  Respond.  primo  Alcazar  sensumesse,  q.  d. 
Oslendam  libi  per  partea,  dislincte  ei  clare  fe- 
licitalem  Ecclesias  triumphantis el  Beatornm, 
quam  jani  v.  1.  confusc  tanlum  el  summaliui 
vidisii. 

Secundo,  sponsa  haec  est  Jerusalcm  coclestis, 
quae  nunc  ipsum  loeuni  et  civilatem  ,  nunc  cjus 
incol.is,   sciltcet   Bcalos,    signilicat.   Vidit  ergo 

167 


1330 


COMMENTAIWA  IN  APOCAI 


Jonnnes  in  confuso  ejns  incolas  v.  1.  3.  h.  hic 
vero  videt  et  dt^scribil  ipsam  eoruin  civita- 
tem.  Sensns  ergoest,q.  d.  Ostendam  tibi  nr- 
bem  novam  de  coelo  descendentem,  ex  cujus 
divitiisel  decore  ulcumque  intelligas,  qualis  sit 
fuiura  Christi  sponsa,  ejusque  bealitudo  in  hoc 
ejus  palalio.  Sicut  enim  is  qui  alicui  peregrino 
ostendit  regis  vestes,  stipatores,  currus,  ecmi- 
tes  et  pompam,  hoc  ipso  ei  regem  oslcndere 
dicilur  :  ila  Angelus  hic  coelumcoelique  opesos- 
teodebs  Joanni ,  sponsam,  id  est,  Ecclesiam  et 
coetum  ipsum  Beatorum  ,  eidem  ostendit.  Pro- 
prie  ergo  el  per  se,  Angelus  in  sequentibustan- 
tum  Joanni  oslendit  ipsam  civilatem  ccelestem  , 
ejusquc  partes  et  dimensiones;  nonautem  ipsos 
incolas,  scilicet  Beatos.  Unde  proprie  et  per  se 
non  oslendit  ei  sponsam  Agni,  sed  civitatem  et 
palatium  sponsae,  sed  ex  eo,  ejusque  pulchri- 
ludine,  felicitate  et  gloria  colligendum  relin- 
quit,  quanta  sit  sponsae,  id  est  Beatorum,  bea- 
titudo,  felicitas  et  gloria. 

10.  Et  sustulit  mee  in  spiritu  in  montem  mag- 
num  et  altcm  ,  et  ostendit  mihi  civitatem 
sanctam.  ]  Alludit  ad  Isaiae  2.  2.  Erit  in  novissi- 
mis  diebus  pra;paratus  mons  domus  Domini  in 
vertice  montium.  Mous  hic  non  erat  extra  civita- 
tem ,  quasi  eo  ductus  sit  Joannes ,  ul  eminus  ex 
eo  conspiceret  civitatem  ;  sed  fuil  mons  ipse 
civitatis  ,  sive  in  quo  aedificata  erat  hsec  civitas. 
Nam  ad  ipsam  civitalem  in  spiritu  ductus  fuit 
Joannes  ab  Angelo,  ut  cominus  eam,  ejusque 
muros,  plateas  ct  fabricam  intuerelur.  Id  ila 
esse  patet  ex  eo  quod  Angelus  coram  Joanne 
calamo  dimensus  est  totam  urbem,  ejusquemu- 
rum.  Porro  mons  hic  in  cacumine  ubi  erat  ci- 
vilas,  planus  erat  et  requalis.  Nam  de  civitate 
ipsa  dicilur  v.  16.  Longitudo,  et  aititudo  ,  el  la- 
litudo  ejus  cequaiia  sunt. 

Tropologice  ,  mons  hic  signihcat,  conanti,  et 
tendenti  ad  beatitudinem  coelestem ,  in  alta  et 
ardua  enitendum  esse,  ut  mentem  et  animum 
ab  ima  terra  rebusque  lerrenis  in  sublime  ad 
Deum  altollat,  ad  eumque  mentis  et  affectus 
passibus  conscendat,  eatque  de  virtute  in  vir- 
tutem,  donecvideatDeumdeoruminSion.  Hujus 
enim  rei  symbolo,  arx  Sion  et  templum  velus 
in  monte  collocata  sunt.  Quocirca  canit  Psaltes 
Psalm.  23.  v.  3.  Quis  ascendet  inmonlem  Domini? 
aut  quisstabit  in  loco  sancto  ejus?  Innocens  ma- 
nibus  et  mundo  corde ,  etc. 

Rursum,  via  in  hunc  montem  estmentis  des- 
census,  demissio  et  humilitas.  Vis  ascendere  in 
eoelum  ?  descende ,  deprime  te  in  abyssum  : 
quo  magis  depresseris,  eo  aliius  ascendes,  eo 
sublimius  eveheris  in  coelo,  utcontigitS.  Fran- 
cisco.  Hujus  rei  symbolo,  sicut  civitas,  ita  et 
consequenter  mons  ipse  in  quo  sita  eratcivitas, 
visus  est  Joanni  de  coelo  descendere,  ut  scili- 
cet  humiles  susciperet  et  elevaret  in  montem. 
lnsuper  assumitur  S.  Joannes  io  montem  al- 
tum  ,  ut  inde  consideret  sanctam  civitatem  Je- 
rusalem  descendentem  de  coelo  :  mons  enim 
significat  sublimiialein  prophetiae,  aitS.  Hieron. 
ad  Algasiam  qu.  U.  ut,  sicut  spirituerigitur  vates 
ad  videndas  res  magnas  et  coelesles,  ita  etiam 
loco  elevetur,  ut  exteriora  interioribus  con- 
gruant.  Hinc  Balaam  vaticinaturus  in  montem 
conscenditNum.  23.9.  De  summis ,  ait,  silicibus 
videbo  cum,  scilicet  populum  lsrael  cui  bene- 
dico.  Hinc  et  Christus  doclurus  Aposlolos  cul- 
men  perfeclionis  Evangelicee  ,  conscendit  in 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

montem ,  Matlh.  5.  v.  1.  ut  ibidem  annotarunt 
Patres  et Interpreles. 

11.  Habentem  claritatem  Dei,]  graece  «t»  So?av 
tou  &;oj,  id  est  gloriam  Dei  ;  sed  gloria  hic  sig- 
nificat  lucein  et  claritalem,  ut  patet  ex  sequen- 
libus,  praeserlim  v.  23.  ubi  dicitur:  Civilas  non 
eget  sote,  neque  luna  ,  ut  luceant  in  ea  ;  nam  cla- 
ritas  ( gr.ece  !«?«)  Dei  illuminavil  eam.  Porro  to 
Dei ,  significat  hanc  claritalem  esse  eximiam 
et  admirabilem  ,  ulpote  divinam  ,  qualis  nimi- 
ruin  decet  Deum,  Deique  palatium  gloriosum 
el  beatilicum  ,  quod  insaliabilem  colorum  va- 
rieiatem  et  pulchriludinem  spectantium,  puta 
Beatortim  ,  oculis  objicit,  qualis  fuitin  corpore 
Cbristi  in  transfiguratione  ,  cujus  umbra  est  in 
vitro  crystallino  triangulari,  quod  lucem  exci- 
piens,  aeque  ac  species  camporum  ,  domo- 
rum,  etc.  miram  colorum  varietatem  ac  pul- 
chritudinemoculo  cui  opponitur  exhibet ;  unde 
sequitur  : 

Er  lumenejus  simile  lapidi  pretioso,  ]  graece 
rt/MUTZToi ,  id  est  pretiosissimo.  Pro  lumen  grae- 
ce  est  fwffsp,  id  est,  luminare,  quod  illumina- 
bat  illam  civilatem  coelestem,  quod  est  ipse 
Deus,  ut  dicit  y.  23. 

Nota  :  Hoc  luminare  non  est  instar  facis,  sed 
instar  solis  ;  quia  illuminat  civitatem  ingenlem, 
quae  extenditur  ad  mille  quingenta  milliaria. 
Rursum,  hoc  luminare  ,  asque  ac  fluvius  aqu;e 
viva3,  de  quo  c.  22.  1.  procedunt  a  Deo  ,  ac  con- 
sequenter  a  throno  Dei :  ergo  cum  hic  thronus 
visus  sit  Joanni,  non  supra  in  aethere ,  aut  in 
coelo,  sedin  ipsa  civitate  descendente  de  coelo, 
puta  in  medio  civitatis  loco  tamen  eminentiori , 
sequilur  ibidem  quoque  visum  fuisse  hoc  lu- 
minare.  Erat  enim  proprium  et  adaequatum. 
ipsumcivitati,  nec  foras  extraeamlucem  suam 
spargebat. 

Tanqcam  lapidi  jaspidis  ,  sicct  crystallum.  ] 
Dixerat  luminare  hoc  simile   esse  lapidi  pre- 
tioso ;  jam  ne  quaereretur  cui  lapidi,    addit: 
Tanquam  lapidi  jaspidis.  Verum   quia  jaspides 
sunt  varii  et  variorum  colorum  (  alii   enimvi- 
rentut  smaragdus,  alii  pellucent  ut  cryslallus  , 
teste  Plinio  lib.  37.  cap.  8.)  hinc,  ut  hanc  am- 
biguilatem  tollat,  addit:  Sicut  crystalium,  graece 
&>s  AtSoj  ixamSi  xpvgx\),it;ovTi  :    Tanquam   lapidi  jas- 
pidi  crystattizanti ,  id  est ,   plane  perspicuo  et 
splendenti  instar    crystalli.     Arabicus    vertit, 
simile  lapidi  onychino  ,  vel  chrysoiillw  ,  crystatlo 
berytto :  haecenim  omnia  significat  voxArabica 
NarratPlinius  lib.  36.  c.  22.  mirum  quid  deFor 
tun.e  templo,  ex  lapide,  phengite  ,  sive  sphen 
gite  pellucido  conslructo.  Nerone ,  ait,  principe 
repertus  est  lapis  in  Cappadocia  duritie  marmoris, 
atque  translucens  ,  eliam  qua  parte  fulvx  incide- 
rant  vence  ,  ex  argumento  sphengites  appellatus  : 
hoc  construxit  adem  Fortunoe  d  Sei°vio  rege  sa- 
cratam ,  aurea  domo  complexus.  Quare  etiam  f>> 
ribus  ctausis  interdiu  claritas  ibi  diurna  erat,ha 
alio  quam  specularium  modo ,   tanquam  inclusa 
luce ,  non  transmissa.  De  eodem  lapide  et  Sueto- 
nius  in   Domitiano  cap.    14.   Domitianus,  ait, 
anxius  et  sollicitus,  ne  illorum  quos  sua  crude- 
litaie  offenderat,  conjuratione  opprimeretur , 
porticuum,  in  quibus  spaliari  consueverat ,  parie- 
tes  sphengite  distinxit ,  ut  ejus  splendore  per  ima- 
gines ,  quidquid  d  tergo  fierel ,  provideret.  Tales 
sphengites,  imo  longe  clariores  habent  Beati  i» 
coelo,  ubi  omnia  omnibus  sunt  translucida  e» 
clara ,  imo  fulgida. 


: 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


i.r.i 


Notat  Alcazar  Jmnc  Dei  ilironuni  cssc  illnm 
ipsum  quem  vidit  Joanncs  c.  h.  ubi  de  co  dicitur 
v.  3.  Et  qui  sedebat ,  similis  crat  aspectui  tapidis 
jaspidis  et  sardinls :  quocirca  luminare  hoc  \i- 
sum  luissc  spargi  cx  jaspide  el  Bardio,  qui  vcs- 
ticbant,  ci.  quasi  corpus  faciebant  Deo.  Jaspis 
cst  gemma  viridiset  flrma  :binc  significat  Deum 
sua  luce  et  clara  visionc  recreare,  et  confir- 
mare  oculos  ct  mentei  Beatorum,  idque  cons- 
tanter  et  jtigitor  in  aeternum.  Jaspis  liic  pellucet 
insiar  crystalli,  ut  significet  iniimam  Dci  esscn- 
liama  Beatis  pervideri  et  penetrari.  vidc  dicta 

ca|».  /i.  v.  ,"). 

12.  ET  II AIH  I1AMT  MVRUM  MA6NUM  ET  ALTEM.  ]Hic 

niuriis  significat  lirmitalcm  insuperabihm  cce- 
leslis  Jerusalcm. 

HABENTEM  fPOBTAS  DUODKCIM  ,  ET  1SOMIN4  IH- 
SCIllfTA  ,   QU/E  SUNT  NOMINA  DUODECIM  Tltlllt  IM  II- 

lioium  IsRAEL  ,  ]  ul  scilicct  per  cas  inlrcnl  oni- 
nes  Tribus  ,  propugnatae  ex  duodccim  filiis 
Israel,  id  csl ,  Jacobi.  fhe  cnim  tribus  signifi- 
cantunivcrsilalt  mSanctorumetEcclesiac  trium- 
pbantis,  idque  quia  ipsa  oliin  adumbrata  est  et 
signilicata  In  Ecclesia  veteri  duodecim  Tribuum 
Isracl.  Sensum  bujus  rei  myslicum  dedi  Nu- 
mer.  2. 

Porro  Salmeron  in  prolegomcnis  tract.  20.  ct 
Vilalpando  lorno  3.  in  Ezechiel.  et  Adricbomius 
in  cborograpbia  Ilierosolymae,  censcnt  bic  al- 
ludi  ad  portas  Jcrusalcm  terrestris  :  bascc  enim 
fuisse  lemporc  Davidiset  Salomonis  duodccim. 
Vcrum  Arias  Montanus,  Alcazar  et  alii  ,  quincl 
ipse  Salmeron  traclat.  W2.  tantum  novcm  porlas 
llicrosolym.c  nuincrant.  Adde  Hierosolymam 
ad  Austrum  nullam  babuissc  porlam,  Uti  doccl 
Vilalpando. 

Potius  crgo  alludit  bic  Joannes  ad  castra  duo- 
dccim  Tribuum  Num.  2.  baec  cnim  in  quadrum 
erant  disposiia,  ita  ut  singnla  quadrilatera  tres 
conlincrcnt  Tribus,  quarum  singula-  singulas 
vidcntur  li ;i hm i ssc^  porlas.  Ad  Orientcm  cnim 
erant  tribus  Juda,  Issacbar  et  Zabulon.  Ad  Me- 
ridicm  Ruben,  Simcon  cl  Cad.  Ad  Occidcnlcin 
Epbraim  ,  Manasse  el  Benjamin.  Ad  Septentrio- 
ncm  Dan,  Ascrcl  Ncpblliali.  lWirsum,  alludil  ad 
Jcrusalcm  dcscriplain  ab  Ezcchiclcc.  /|8.  v.  31. 
ubi  dicilur  :  Porttv  civitatis  cx  nominibus  tribuum 
Israel;  ac  dcindc  ad  singulas  orbis  plagas  Ircs 
tribus,  ct  cuique  suam  porlam  assignat.  Porro 
censct  Alcazar ,  loco  tribus  cl  porue  Dan,  quam 
recenscl  Ezccbiel,  Joannem  hic  substiluere  tri- 
bum  el  portam  Manassc,  co  quod  tribus  Dan  ab 
co  c.  7.  v.  5.  Exclusa  sit  cx  numcro  trihutini  sig- 
nalarum,  cl  eleclaruni  ad  eoelcsleni  Jet  usalem. 
Vcrum  haec  ralio  non  concludit.  Nam  cap.  7.  egit 
de  solis  Jtukeis  convt  i  lcndis  adChristum  in  liuc 
mundi,  idcoquc  cxcludit  Iribum  Dan  ,  ex  qna 
putatur  nascilurus  Anlichristus.  Hic  vcroomncs 
tribus  liliorum  Jacob  eomplectilur,  utsignincct 
omnes  omniuni  gcnlium  fldeles  ctSanctos,  qui 
sunl  spirilalcs  lilii  Jacob  ct  Abrabae,  cx  quatuor 
mutidi  plagis  undcqtiaquc  ad  eu-lcstem  Jertisa- 
lcm  confluxuros  ,  tam  paupcrcs  ,  quain  di\  ilcs; 
tam  plcbeios  ,  quam  nohiles  ;  tam  barbaros, 
quam  (iracos  el  Hoinanos.  Nulli  cnim  fldeli  et 
Sanclo  aditus  pr.Tcludeiur  ,  juxta  illud  Christi 
Mallh.  S.  v.  11.  Multi  ab  Oricntect  Occidcntc  vc- 
nicnt ,  ct  rccumbcttt  cum  Abrubum,  ct  Isuac  ,  ct 
Jucob  in  regno  calorttm.  Quocirca  alludit  ad 
Nunicr.  c.  2.  v.  25.  ;ic  Ezeeh.  hS.  v.  32.  ubi  Dan, 
aque  OC  alioe  tribus  ,  iu  numer.   12  tribuutn  Is- 


racl  recensetur  :  omnes  cnim  omnino  trihtis  ef 
gentes,  a  Deo  ad  ccelestem  beatiludinem  vo- 
cantur. 

Denique  cum  quodlibet  quadri,  sivc  muro- 
rum  bujtis  civilatis  ,  lalus  conlinerct  duodccim 
millia  sladiorum,  id  esl,  inille  quingcnta  mil- 
liaria  Ilalica  ;  hinc  scquitiir  ingcntcm  fuisse 
portas  unius  ab  alia  distantiam,  scilicet  quin- 
gcnioiuin  milliarium ,  inquil  Alcazar.  Veruin 
v.  16.  oslendam  quodlibel  latus,  acconsequen- 
tcr  distanliam  portae  unius  ab  alia,  fuisse  qua- 
druplo  iniiiorein  ,  scilicel  fuisse  tantum  125 
milliarium. 

Hystiee,  S.  Hieron.  iu  c.  /|8.  Ezechiel.  August. 
et  Rupertus  per  duodecim  portas  accipiunt  12 
Apostolos.  Ili  enim  sunt  Palriarchae,  duccs  et 
capila  12  tribuum  Israel,  id  eslomnlum  lidc- 
liiim  cl  Sanclorum  ,  qni  eos  sna  pracdicalione et 
laborc  ad  Ecclcsiam  priino  militanlcm  ,  deinrfe 
Iriumphanicm  vocarunt  et  adduxerunl  :  qua  dc 
causa  12  lantum  sunt  portas,  qiiia  12  tarttum 
fucrunt  Apostoli  Cbrisli ,  aeque  ac  Patriarchae 
filii  Jacoh,  a  quibus  duodccim  Tribus  prognalae 
sunt.  Porro custodes  portarum  cceleslis  Jerusa- 
lem  sunt  Angeli,  qttos  nemo  indignus  fallcre 
aut  corrumpcrc  potest,  ul  scse  iis  insciis  pcr 
fraudem,  aut  consciis  ct  corruptis  per  munera 
inurbem  insinuet,et  intrudat. 

Aliter  Joachim  Abbas, qui  per  12  portas  ac<\- 
pit  12  Aposlolos ,  quos  ipsc  in  Pine,  mundi  ccn- 
set  a  Dco  miltcndos,  instar  12  qui  olim  missi 
sunt  a  Christo.  Rursum,  12  porlas  forcl2  licli- 
gioncs  instiluendas  it  Dco  hac  ralionc,  ut  qu;e- 
que  peculiari  ralionc  nomen  ct  trihum  Israel 
quam  respicit,  referat  et  repraesentet,  Verum 
h;cc,  sunl  conjeclamcnla  ,  autcommenta  ,  ne  di- 
cani  cerebri  figmcnia. 

Et  in  poktis  Angklos.  ]  Ila  lege  ctim  Romanis 
ac  Graecis,  non  angulos  :  singulae  ergo  portae 
stitini  hahenl  Angelum  cuslodcm.  Angelienim 
suntcuslodcs,  socii,ductorcsel  rcceplorcs  Sauc- 
torum.  lla  Angcli  aniniam  Eazari,  S.  Ifartioi, 
S.  Servuli,  S.  Pauliprimi  Ercmitae.S.  Benedicti  et 
aliorum  ,  in  ca-lum  dclcrre  sunl  visi. 

13.  Ab  Oiuk.mi:  ror.r.E  tre-;.  ]  Ha?c  civitas  ad 
quanilibct  innndi  plagam  babet  portas  trea,  ut 
signiliccltir  quod  ab  omnibus  mundi  plagis  iur- 
malim  et  frcqticnlcs,  magnacopia  vtMiientclccti 
vocali  ad  cccluui. 

1A.  ET  MtMtUS  CIVITATIS  HABEVS  I  IM)  \M!  N  I  V 
DUODKCIM,     ET    IX   11'SIS    DUODKCI M   >OMl  N  A    DtOiJK- 

ci.m  AposTOi.ontM  Ag.m.  ]  Probahile  csl  qttod  cen- 
sclAlcazarhcecl2fundamcnia  nondivisisscm;iri 
parlcs,  ita  ut  niuro  in  duodecim  partes  divi.-o , 
in  prinia  ima  fiindanicnli  parle  essct  fu;ula- 
nn  nlumex  jas|)idc,  in  scctinda  ima  partc  c>>ct 
fundamenlum  ex  sapphiro,  ct  ita  consequen- 
terj  sed  quod  uiiuin  luudauHMiiiini  fuerit  alleri 
imposilum  in  singulis  miiri  partibus ,  ila  ui  iu 
qualibel  niuri  paiic  in  iino  fundamcnti  lapide 
essel  jaspis  ,  deinde  ei  inipo>ilus  ^apphiriis  , 
huic  chalcedonius ,  el  ila  dcinccps.  BO€  iniui 
videnlur  eXigefe  \t  rba  v.  ly.  cum  ait  :  Ei  /  <n- 
damenta  muri  cicitutis  omni  tupidc  pretio&e  or- 
nala  fundumcnlum  primttm  jaspis ,  secundian&Ofh 
pltirus,  tcrtium  iltalctdonitts,  ctc.  Nota  reoiMMi, 
<|.  d.  Eundainenta  ci\italis  undequaque  non  ba- 
bent  tinum  lapidtMii  ptcliosuin,  sed  singula  , 
(uiincs  pula  duodccini. 

Rursum  ccnscl  Alca/ar  hac  fundamenta  non 
laiilum  fuisse  inuri ,  sed  et  lolius  civitalis.  Tota 


1332  COMMENTARIA  liN  APOCAL 

enimcivitas  in  vivo  tapideerat  aedificata  :  qno- 
circa  vivi  lu  lapides  ct  gemmae  muri  pervade- 
banttotam  civitatem,  nti  fitin  vivo  lapide,  gui 
totum  montis  cacumeo  occupat.  Verum  lioc  iu- 
certumest,  praesertim  quia  Joannes  civitatem 
a  muro  dislinguii,  diccns  :  El  erat  structura 
muri  ejtts  r,x  lapide  jaspide  ;  ipsa  oera  cioitas  au- 
ruiii  mundam  simile  oitro  mundo. 

Jam  certum  est  apud  omnes  haec  duodecim 
fundamenta  significare  duodecim  Apostulos  : 
ipsorum  enim  humeris,  quasi  innixus  Ecclesiae 
murus  recumbit.  Ideu  enim  eorum  nomina 
fundamentis  inscripta  suni,  ut  significetur  ipsos 
essefundamentaet  1'undatores  (heec  enimduo  eo- 
demrecidunt)  Eeelesiae. 

Praeclare  S.  August.  in  illud  Psal.  86.  Funda- 
menla  ejus  (  Sionis  ,  id  est,  Ecclesiae)  in  montibus 
sanctis.  Quare,  ait,  sunt  fundamenta  Aposloli  et 
Prophetm?  quia  eorum  auctoritas  portat  infirmi- 
tatem  nostram.  Quare  sunt  portm?  quia  per  ipsos 
intramus  ad  regnum  Dei.  Prmdicant  enim  nobis. 
Et  cum  per  ipsos  inlramus  ,  per  Ckristum  intra- 
mus :  ipse  enim  est  Janua.  Et  cum  dicuntur  duo- 
decim portm  Jerusalem,  et  unaporla  Christus,  et 
duodecimportm  Chrislus;  quia  in  duodecim porlis 
Chrislus. 

Porro  quis  sitordo  Apostolorum,  et  qune  gem- 
ma  cuique  Apostolo  assignauda  sit,  obscurum 
etdubiumest:  probabile  estquod  censetRibera, 
servandum  esse  ordinem  Apostolorum  illum, 
quo  eos  ponit  et  recenset  S.  Matlhaeus  cap.  10. 
2.  Hic  enim  inter  Evangelistas  exactissimus  est 
Historicus,  et  ordinis  ac  temporis  custos.  Unde 
sic  eos  ordine  inchoat  et  reccnset":  Duodecim , 
inquit,  Apostolorum  nomina  sunt  hmc  :  Primus  , 
Simon,  quidicitur  Petrus.et  Andreas  fraler  ej us : 
Jacobus  Zebedcei ,  et  Joannes  frater  ejus :  Philip- 
pus  ,  etBarlholomceus  :  Thomas,  et  Mallhceus  pu- 
blicanus  :  Jacobus  Alphmi ,  et  Thaddceus  :  Simon 
Chananceus ,  et  Judas  Iscariotes,  qui  fuit  prodi- 
tor ;  unde  in  ejus  locum  suffectus  esl  Matthias. 
Eodem  ergo  ordine  videtur  S.  Joannes  hic  eis 
fundamenta  et  gemmas  assignare  :  nisi  quod 
in  combinatione  S.  Matth;ei ,  commutandus  sit 
ordo  Thomae  et  Matthaei;  prneponendus  estenim 
Matlhneus  Thomae,  uti  alii  Evangehstne  praepo- 
nunt :  quia  ipse  humilitatis  causa  se  Thomae 
postposuit  ,  ait  S.  Hieronym.  Jam  gemmae  hae 
singulae  notant  singulas  virtutes  et  dotes  qui- 
bus  singuli  Aposlol;  prae  c;eteris  eduxerunt. 

Non  placet  hoc  Alcazaro,  tum  quia  iisdem  vir- 
tulibus  eluxerunt  plures  ,  imo  omnes  Apostoli ; 
tum  quia  ordo  Apostolorum  incertusesl  :  in  eo 
enim  variant  Evangelistae,  isque  quater  ab  eis, 
et  semper  aliter  et  aliler  recensetur.  Quocirca 
censet  ipse  in  his  12  fundamentis  ct  gemmis 
planerespici  ad  duodecim  articulos  fidei  ,  qui- 
bus  constat  Symbolum  quod  Apostoli  condide- 
runt,  ettradiderunt  Ecclesi;e.  Notus  enim  est  et 
certus  duodenarius  hic  arliculorum  Symboli  nu- 
merus :  notum  pariter  et  cerlum  est  esse  duo- 
denarium,  ex  eo  quod  duodenarius  fueritApos- 
lolorum,  qui  illud  composuerunt,  numerus.  Hi 
enim  12  articuli  sunt  summa  fidei  Christianae  , 
ideoque  sunt  12  fundamenta  Ecclesiae  larn  mi- 
litantis,  quam  trimnphantis.  Quapropler,  in- 
quitipse,  asserendum  censeo  Aposlolos  ideo 
Ecclesiae  fundatores  di;i,  quia  admirabilem  il- 
lam  fidei  summam  ediderunt,  el  effusi  cruoris 
testimoniOj  nec  non  prcedicatione  atque  mira- 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

culis  in  hominum  animis  insevcrunl;  atque  id- 
circo  tribuitur  Aposlolis  duodecim  gemniarum 
symbolum  :  quia  gcinmae  cjusmodi  symbolice 
figurant  verilales  duodecim  Symboli  ab  ipsis 
compositi.  Haec  videlur  csse  senlentiaS.  Augusl. 
qui  lib.  3.  de  Symbolo  adGatechum.  tom.  9.  No- 
verilis  ,  ait,  Symbolum  hoc  esse  fundamentum  , 
super  quod  cedificium  surrexit  Ecctesice;  atquc 
idem  esl  dicere  harum  oeritalum  fidem  esse  fun- 
danvnla ,  uti  loquitur  S.  Clcmens  cpist.  1.  ad 
Jacobum  fratrem  Oomini.  Huc  spectat  illud  Ruf- 
fini  libro  de  Symbolo,  ca  qu;e  conlinenlur  Sym- 
bolo  esse  monumenta  fidci ,  ex  lapidibus  vivis, 
ct  margaritis  Doininicis  ab  Apostolis  ;edificata. 
Adh.ec  Concilium  Trident.  sess.  3.  in  Decreto 
de  Symbolo,  Apostolicum  Symbolum  vocat  fir- 
mum  atque  unicuin  fundamentum,  contra  quod 
portae  inferi  non  pi\evalebunt.  Idein  dicunt  alia 
Concilia  et  Patres.  Denique  S.  Hieron.  in  Psal. 
86.  Fundamenta  ejus  in  montibus  sanctis ,  affirmat 
fundamenta  esse  SS.  Trinitatis  mysteria  ,  qurc 
toto  Symbolo  explicantur.  At(|ue  tale  funda- 
mentumaPaulo  fuisse  jactum,  de  quo  ait  l.Co- 
rinth  3.  v.  10.  Ut  sapiens  architectus  fundamen- 
tum  posui :  Apostolos  item  vocari  fundamenta  , 
quia  hanc  ipsam  fidem  disseminarunt  ;  ita 
S.  Hieronymus.  i 

Porro  parum  rcfcrre  videtur,  nosse  quaenam 
sententiee  et  articuli  a  quo  Apostolo  sint  compo- 
siti  :  licet  enim  omnes  pariter  Aposioli  ad  cu- 
juslibet  articuli  compositionem  et  ordinationem 
coniluxissent,  nihilominus  quia  ipsi  erantduo- 
decim,  hinccongrue  totidem  sententiae  et  arli- 
culi  eorum  Symbolo  ,  puta  singulis  singuli , 
atlribuuntur.  Porro  omnes  Apostoli  omncs 
Symboli  sententias  probarunt,  et  in  Symbolum 
redegerunt.  Quocirca  cujusvis  articuli  auctori- 
tas  eadem  est,  quae  totius  collegii  Apostolici. 
Hoc  enim  totum  probavit,  ordinavit ,  compo- 
suit,  et  conilavit  Symbolum  illutl,  sive  quisque 
suum  arliculum edixerit,  siveomncs  articuli  ab 
omnibus  simul,  vel  a  variis  promiscue  fuerint 
dicti  etcompositi.  Hoc  enim  parum  ad  proposi- 
tum  facit. 

H;ec  sententia  gravis  est  et  solida  certoque  ni- 
liturfundamento  ;  Riberae  tamen  explicatio  nou 
est  rejicienda,  quia  diserte  Aposlolis  singulis  , 
non  aulem  articulis  fidei  hos  lapides  assignat 
Joannes,  aeque  ac  Moses  in  Ralionali  singulis 
Patriarchis  singulas  gemmas  assignavit.  Exodi 
28.  v.  17.  quo  hic  alludit  Joannes. 

Quare  utraque  senteniia  ut  probabilis  etvera 
admitti  potest:  una  enim  alteri  conjuncta  et 
subordinata  est,  una  alteram  explet  et  perficil : 
duodecim  enim  gemmae  et  fundamenta  signifi- 
cant  duodecim  Apostolos,  quia  ipsi  12  fitlei  ar- 
ticulos  Ecclesiae,  quasi  fundamenta  tradidc- 
runl. 

15.  Et  habebat  mensuram  arundineam,]  id 
est,  mensuram  quac  arundo,  sive  calamus  dici- 
tur  :  graece  enim  est  xa>a/ws,  continelque  scx 
cubitos  et  palmum  ,  ut  palet  Ezechicl  /r0.  5.  Ca- 
lamo  ergo  hoc  mensus  est  Angelus  coeleslem 
Jerusalem  :  unde  aureus  est ,  et  gloriae  mensu- 
ram  significat.  Putat  Alcazar  cubitum  non  esse 
quartam  human.e  statnrae  partem,  sed  sextam, 
ac  proinde  calamuin  tantum  esse  quanta  cs^t 
hominis  longiludo,  quae  tempore  Ezechielis  et 
prisco  major  eratquam  jam  sit,  et  habcl  se  ad 
modernam  sicut  quinque  ad  quatuor.  Verunv 
hoc  est  prceiercommunem  opinionem,  quae  cur 


COMMKNTAMA  IN  APOCALY 

bilum  accipit  a  flcxu  bracbii  ad  extremum  di- 
giti  longissimi,   ui  sit  quarta  hominis  alaluras 

pars  ,  iioii  aulcin  a  Ilcxu  brachii  ad  inaniun  lan- 
iuin ,  qua  rationc  cubitua  est  aexta  hoininis  sta 
lurae  pars,  quade  re  dixicap.  11.1. 

Kr  roiM  \s  ejus.  ]  Ergo  et  has  calamo  mensus 
eat  Angclus  ,  cisi  id  non  exprimit  Joannea. 
Scd  c.nr  id  tacct?  Respondet  Alcazar,  quia  portaa 
coelestis  Jerusalem  snni  angusUe,  juxta  illud 
Mattlicei  7.  13.  Intrate  per  angustam  portam.  Kt: 
Quam  angusla  porta  ,  ei  arcta  via  esi  quai  ducit 
ad  vitam.  Tacel  ergo  lias  auguslias,  quia  hae  non 
faciunt  ad  magnitudinem  urbia,  quam  blc  de- 
pingcrc  inlcndit  Joanncs.  Porro  liccl  portse  an- 
gustce  sint,  siuil  tarncn  preliosa;  ct  miri  deco- 
ris  ,  ncc  iia  angustse  ,  quin  honio  cum  suis 
gemmia  et  opibus  per  illas  ingredi  possit :  cur- 
ribuscnim  ,  cquis  ct  brulis  per  illas  in  coclum 
non  est  adilus. 

16.  Kr  civitas  in  quadiio  posita  BST.  ]  Grsece 
vt&pxymot  «»«  ,  id  est ,  quadrangula  est  (undc 
Arabicus  vcrtil  :  Et  civitas  liabebitqnatuor  anga- 
los ),  sivc  sit  omnibus  partibua  aequalis,  ideoque 
quadratum  geometricum  ;  sivcalicra  parte  ma- 
jor ,  puta  longior  quam  lalior,  quale  proprie 
quandrangulum  vocant  Geometrae.  Verum  lioc 
quadrum  fuisse  quadratum,  ut  vcrtit  Syrus, 
non  quadrangulum,  liquet  cx  eo  quod  subdit : 
Longitudo  ejus  lanta  cst ,  quantu  el  luliludo.  \  i- 
truvius  lib.  1.  c.  5.  non  probat  quadratam  ligu- 
rain  in  urbibus,  co  quod  procurrenlibus  angu- 
lis  boslcs  scsc  occullarc  possint.  Sed  urbs  Ikcc 
coelcstis  nullos  timcl  bostcs. 

Alludit  ad  civitatcm  Jcrusalcm  ab  Ezectaiele 
descriptam  c.  ^8. 16.  quaeadomnes  mundi  pla- 
gas  sequilatera  erat,  et  quadrata  ,  sed  illa  babe- 
bat  suburbiacontinentia  ulrimque  calamos250, 
cum  suburbiis  carcal  hoec  civilas  Joannis.  Rur- 
sum  longiludo  (seque  ac  latitudo,  utpote  longi- 
tudini  par)  civilatisKzccliiclisconlinct  calamos 
UbOO;  adde calamos  suburbioruin,  babcbis  cala- 
mos  univcrsinioOOO,  idest,  novem  milliaria  llali- 
ca.  Calanmscnimcontinclnovcm  ped.es ;quinque 
auicm  pedes  faciunt  passum  :  milliarevero  con- 
tinelpassus  millc.  Vcrum  Joannis  urbs  longa  cst 
stadia  duodccim  millia  ,  id  est,  milliaria  mille 
quingenta  ;  ergo  1491  milliaribua  superatcivita- 
tem  Kzechielis.  Ait  crgo  de  coelcsli  Jcrusalcm 
T£^3«vwvo;  £?t ,  id  csl ,  quadrangula  est,  non  ro- 
lunda,  non  pentagona,  non  alterius  figurae. 

Ali<|ui  cx  boc  loco  opinali  sunt  coelum  cm- 
pyrcum  non  esae  rotundum,  sed  quadrangu- 
liun  ,  saltcm  quoad  superficiem  ejua  convexam, 
sivccvlimam;  ilaS.  Chrysost.  cl  Tbeopb.  inHcbr. 
8.  2.  Ludovicus  Molina  Iractat.  de  Opcre  scx 
dierum  disp.  3.  ubi  et  cilat  Albanasium  ac  Bas-i- 
lium,  Conimhriccnses  I.  2.  dc  coclo  c.  5.  q.  1. 
a.  2.  Quin  el  S.  Clcmcns  I.  7.  Consisl.  Aposlo- 
lic.  c.  .36.  ait  :  Calum  factum  est  in  modum  ca- 
mera; ,  instar  quadrati  tapidis  stabile.  Idcm  docct 
inonymus  Grascus  Auctor  libri  qui  inscribitur 
Clirislianorinn  liber  ,  exposilio  oclalcuchi,  scrip- 
tusquc  esl  sub  Juslino  Imperat  et  exstat  in  lii- 
bliolhcca  Vaticana,  eunu|ue  cilat  Pholius.  Porro 
auctorhic  idipsum  probal  ileram  cx  Psal.  103. 
v.  3.  pro  co  cnim  quod  nos  ibidcin  legimus: 
Extendens ccelum  sicut  pellem,  Septuag.  vcitunt, 
sicut  camcrain.  Scd  hoc  Rrgumeatum  non  lirget. 
Camera  enim  non  signiRcal  Idc  cubiculum, 
quod  quadralum  cssc  solct ;  scd  forniccm.  qua3 
rolunda  cssc  solct ,  vulgoque  dicilur  coucame- 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI.  1335 

ralio  :  Latini  cniin  ,  ;eque  ac  Graeci,  fornicem 
voeanl  cameram.  Adduntel  ralionem,  sivecon- 
gruentiam  ,  quod  Bguri  qoadrata  quieti  ct  habi- 
lalioni  sit  ma^is  accoinmodala. 

Verum  meHua  megiaque  genuine  hoc  <|ua- 
driim,  uti  ct  alia  hic,  Bymboiice  accipiaa.  Qui 
cniin  haec  civilas  a  sin^ulis  quatuor  parlibus  , 
si\r  plagia  ,  dicilur  habere  trcs  porlas  ,  hinc  ad 
niajorcm  lirmilatcin  et  oinaltim  qiiadrala  de- 
scribitur.  Lrbcs  enim  quadratae,  primo,  com- 
modiorcs ;  secundo,  pulchriorc.s  et  perfectiores 
suni :  hinc  omnem  perfecta  archilecturam  vi- 
dcmus  iu  quadrum  conformatam;  lertio  for- 
tiorcs  sunt:  binicnim  singuli  anguli  e  qualuor, 
sibi  utrimque  oppositi  respondent,  aeque  mu- 
tuo  tueri ,  cl  hostem  validius  cx  utroque  siinul 
propulsare  possunt.  Hi  ergo  anguli  non  dant 
lalebras  hosli ,  uti  censuit  Vilruvius  ,  sed  eum 
civibus  lum  in  eodem,  tum  in  adverso  angulo 
consistentibus  feriendum  expontini. 

Myslice,  hoc  quadratum  signilicat  civitatem 
hanc,  ulpote  cuilibel  plagae  obvcrsam,  et  pa- 
tentem  per  tres  porlas  ,  lam  patere  Occidenta- 
libus  quam  Orientalibus,  lain  Australibus  (|uam 
Aquilonaribus  .  Hursum  ,  eam  regi  et  beari  qua- 
lernis  Dci  ailributis,  scilicet  sapientia,  bonitale, 
justilia  etpolentia.  Caret  suburhiis  ,  id  est ,  im- 
perfectis  :  omniaenim  io  ea  pcrfecta  el  conspi- 
cua,  imo  gloriosa  sunt. 

Tropologice,  Haymo,  Ansbcrtus  et  Panno- 
nius  :  Ecciesia,  inquiunt  ,  in  quudro  posita  essc 
memoratur  ,  quia  est  robusta  per  lidem,  longani- 
mis  per  spem  ,  ampla  per  charitatem,  ejjicax  pcr 
operalionem.  Uabent  etiam  singuli  fidelium  fidem, 
qua  credunt ,  qua;  videre  non  possunt  :  Deum  sci- 
licet  trinum  in  personis ,  et  unum  in  majeslate. 
Ilabent  et  spem,  quia  sperant  sc  posse  pertingere 
ad  illud,  quod  necdum  vident.  Ilabenl  quoque  clia- 
ritatem  ,  id  esl ,  Dei  el  proximi  dileclionem.  Qui- 
bus  virtulibas,  ut  perfecta  sit  vila  illorum,  adjun- 
giittr  operalio ,  sine  qua  fides  mortua  est.  Lnde 
Jacobus  Aposlolus  episl.  c.  2.  ait :  Fides  sine  ope- 
ribus  mortuaesl.  Hursum  per  quatuor  latera  civi- 
latis  possumus  intclligere  quatuor  virtutcs  princi- 
pales ,  prudcnliam,  lemperanliam ,  fortittidinem 
atqtte  jusliliam.  Qua;  ita  debent  esse  in  electis  ,  ttt 
ana  alteri  quudret ,  prudenlia  qitippe  scientia  est 
in  appclendis  bonis,  etvilandis  malis ;  cui  conwc- 
tilur  temperanlia  :  quia  non  est  pcrfccla  prttdt  n- 
tia ,  nisiadsit  et  temperanlia  ,  qtiatenns  tcmpcret 
sibi  a  noxiis  Itttjus  satculi  voluptalibus.  Quod  dum 
fecerit ,  magna  animi  forliludine  ulattir  oportet , 
qua  venerem  dcpcllat ,  temperantuv  virtute  forti- 
ter  i-esistens.  Ad  Itcec  justitia  acccdat  oporlet,  ne 
plus  qttam  oportet  sapial ,  sapiat  aulem  ad  so- 
brietatcm.  Sic  ergo  civitas  in  quadro  posita  esse 
mcmoratttr  ,  qua  placet  Deo  in  qttatttor  mttndt 
parlibtts  congregata,  consrnticns  fide ,  spe  ,  clta- 
ritale  et  opcrationibus ,  qtuv  muluo  scsc  in  qttoli- 
bel  fideli  complccluntttr  :  estque  quasi  monotcs- 
saron  ,  el  preliosis  qualuor  virlulibus  aequa- 
bili  meosuri  ,  pulchra  harmonia  .  el  velut  inu- 
sico  concentu  compositis. 

LONGII'UDO    EJUS     TAM\     FST    QIANTA    F.TI.\TI- 

tudo  ,  ]  (|.  (I.  non  lantum  cst  quandrungula,  sed 

et  quadrata,  sive  aequilaicra.  Longiludo  sym- 
bolicc  signiticai  visionem,  contejnplationem, 
el  ascensionem  intellectus  in  Deum  :  lalitudo 
denotat  charitalem  :  quia,  quanliun  l.e.iti  \ident 
Deum,  tantum  et  diligunt;  ita  Gagneius.  Se- 
cundoetaptius:longiludoestaeteruilas,  laiitudc* 


I 


133&  COMMENTARIA  1N  APOCAI 

est  extensio  gaudiomm,  icl  est ,  objectorum  de 
quibus  gaudcnt,  uti  edqx  patebit;ita  Ribcra. 

1/1  ttEKSUS  E8T  CIVTTATKM   DE  ARUNDINK   (  ill  eSl, 

cuui  arundine,  per  arundinem :  est  hebrais- 
imis,  TQrhin  poniturpro  l)  aurka  pkrstadia  duo- 
decim  Mii.i.i  \.  I  Civitatem  intellige  toiam,  puta  10- 
tuni  ejus  aiiibilum  et  qtiadralum  :  eo  eiiim  di- 
menso,  censetur  tota  civitas  dimensa.  Alludit 
S,  Joannesad  urbis  Hierosolymaj  ambitum  :bic 
enim  complectebatur  quinquaginta  stadia  quae, 
si  in  quatuor  partes  etlalera  dividas,  babebis 
pro  quolibet  tatere  cluodecim  stadia  cum  dimi- 
dio.  llunc  ntmierum  Joannes  per  mille  muUipli- 
cavil;  ait  enim  quodlibetcivilatis  bujus  ctelestis 
lalus  continere  duodecim  millia  stadia ,  ut  os- 
tenderet  Ecclcsiam  Cbristi ,  praesertim  trium- 
pbantem ,  longe  superare  veterem  Jerusalcm. 
Ila  ex  JoseplioetllccatreoVilalpandoin  Apparatu 
urbis  et  templi  part.  1.  lib.  2.  c.  20.  Cum  ergo 
civitas  haec  duotlecim  insuiambilu  haberel  por- 
las,  sequilur  ab  una  porta  usque  ad  aliam  fuisse 
spalium  mille  stadiorum  :  ila  enim  ex  spaiio 
duodecim  portarum  conilabis  duodecim  millia 
sladiorum  ambitus  urbis.  Est  hic  ambitus  in- 
gens,  ul  designet  ingenlem  coelestis  Jerusalem 
capacitatem,  quae  capiettot  milliones  bominum; 
quol  contlabunlur  ex  onmibus  electis  ,  qtii  quo- 
vis  saeculo  ab  Adam  usque  ad  finem  mundi  ftie- 
runt,  sunt  vel  erunl  in  qualihet  orbis  plaga. 
Octo  stadia  faciunt  milliare  Italicum  :  ambitus 
ergo  civilalis  continens  duodecim  milliasladio- 
rum,  continel  1500  milliaria  ilalica.  Jam  cum 
quadrata  et  aequilatera  sit  baec  civitas,  sequitur 
quodlibet  ejus  lalus  tam  longiludinis ,  quam 
latitudinis  ,  babuisse  quartam  hujus  nttmcri  et 
horum  milliarium  1500  partem  ,  nimirum  375. 
Ergo  haec  civilas  longa  eral375  milliaria  Italica, 
et  tolidem  lata.  Est  ilaque  tam  longa  ,  quam 
longum  est  iter  el  distantia  Neapoli  Mt  diolanum 
eireiler  :  par  est  ejus  latitudo.  Immanis  esl  haec 
civitas,  quaj  lol  provinciarum  spatium  ambitu 
suo  compiectitur.  Quocircaquibaec  adlilteram, 
uti  sonant  accipiunt,  dicunt  tanlum  prorsus 
esse  spalium  civiialis,  sive  lociBeatorum,  quem 
ipsi  inter  se  per  varias  staliones  distrihuli  oc- 
cupant  iu  ccelo  empyreo  (nec  enim  totum  em- 
pyreum  occupare  possunl;  essent  enim  interse 
nimis  disjuncli.  Illud  enim  vastissimum  est,et 
lerrau  totius  globum,  nonmillies,  nec  centies 
millies,  sed  plus  quam  decies  centies  millies 
continet,  ut  colligere  est  ex  iis  qua?  docui  de 
ccelorum  magnitudine,  et  terrae  parvitate,  Ce- 
nes.  1.  v.  7. )  Sicut  ergo  ex  c.  \U.  20.  censent 
inferni  capacitalem  quaquaversum  extendi  ad 
1600  sladia,  idest,  ad  milliaria  Italica  ducenla; 
ila  pariler  docenllocum  Beatorum  in  ccelo  em- 
pyreo  exlendi  quaquaversum  ad  375  milliaria 
llalica.  Longe  ergo  major  est  locus  Beatorum 
loco  damnatorum,  praiserlim  cum  Beali  sint 
pauci ,  damnati  plurimi. 

Auget  lioc  spalium  in  quadruplum  Alcazar. 
Censet  enim  ipse  Angelum  hicmetiri  civitatem, 
id  est,  civilatis  longitudinem  tantum.  Civiias 
enim,  inquit  ipse,  mensurari  dicitur,  cumejus 
longiludo  ab  una  porta  ad  aliam  opposilam  nicu- 
suralur.  Ergo  longiludo  hujus  civitatisest  dno- 
decim  mille  stadionim  inlegrorum,  id  est,  1500 
milliarium  llalicorum.  Eadem  est  ejus  lalilu- 
dii.  Tam  ergo  longa  cst  luec  civilas,  quam  longa 
est  via  ct  dislantia  ab  urbe  Ilispali  usque  Nea- 
poliu».  Beati  enim  in  coelo  vim  visivam  habent 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

acutissimam  ,  ul  ea  quae  boc  spatio  fiunt ,  tam 
commode  et  clare  videant,  quam  nos  videmus 
ea  quae  inuno  eubiculo  fiunl.  Hoc  est  quod  ait 
Baruc  c.  3.  1U.  O  Israel,  quain  magna  cst  Uoinas 
Dei,  el  ingens  locus  possessionis  ejus  ! 

Verum  passim  Interpreles  baec  duodecim  sla- 
diorum  millia  uli  et  alia  hic,  mystice  accipiunt, 
ut  designent  ingeutem  capacitatem  hujus  civi- 
latis,  adaequatam  mensuree  etnumerol2  Aposto- 
lorum,  quiejussunt  quasi  fundatores  elparen- 
tes.  Nam  et  ceetera    de    pavimento  aureo,   de 
fundamentisgemuieis,  etc,  mystice  accipienda 
videntur.  Hajc  civilatis  capaciias  significat  in- 
genlem,   et  quasi   innumeram   fore    Bealonun 
multiiudineni ,    uti   ait  Joannes  Apocal.  7.    9. 
Quocirca  Alcazar  :  Ad   urbem,  inquit,  taniae 
magnitudinis,   quanta   bic  describilur  cceleslis 
Jerusalem,  incolendam  ,  requiri  videlur  major 
civium  multiludo,   quam  quae  occupare  possit 
vicies  cenlena  millia  urbium,  Hispalin  niagni- 
ludine  adaequanlium.  Innumeri  enim  parvuli, 
etiam   inter  baereticos  et  schismaticos  ,  salvan- 
tur  :  atqueex  adullis  plures  quam  multi  opinan- 
tur.  Curat  enim  Chrislus  ,  qui  suum  sanguinem 
pro    animabus  fudit,  ut  illae,   quas  tanlopere 
amat,  salventur,  ne  sanguis  pro  eis  incassum 
sit  effusus.  Quocirca  ,  si  mundus  staret  per  sex 
millia   annorum,  ut  mulii  opinali  sunt  ( licet 
plura  fore  opinetur  Alcazar)  qtiibuslihet  mille 
annis  lot  salvarentur  ,  quot  incolerepossenttn  - 
centa  triginla  tria  millia  urbium  Hispalin  adae- 
quantium  :  quolibet  vero  anno  salvarenlur  tot, 
quot  possenl  incolere  trecentas  triginta  tres  ur- 
bes  Hispalinaedaequanlesjquolibet  verodic  pene 
lot  (  annus  enim  pene  totidem,  scilicet  paulo 
plures  ,  continet  dies,  nimirum  365)  salvaren- 
tur,  quot  ineolere  possent  Hispalin  :   incolere 
dico  ,  non  tantum  quoad  asdes  ,  sed  etiamquoad 
praedia,  bortos  et  viridaria  ,  quae  utilitati  aeque 
ac  oblectalioni  incolarum  serviunt;  ob  utrain- 
que    enim    causam    cives  ,    praeserlim    divi- 
tes ,  praeter  aedes  solent  babere  suos   bortos  et 
preedia.   Ingens  enim  Catbolicorum  toto  orbe 
numerus,  per  mille  sexcentos    annos  semper 
fuit,  et  erit-usque   ad  finem  mundi.  Calholico- 
rtim  autem  longe  major  pars  salvalur,  lum  qtiia 
plerique    peneque  omnes  morituri  suscipiuiil 
Sacramenta  ,  qune  ex  altrito  faciunt  contritum  : 
atqueislo  arliculo  peccalores  deserunt  concubi- 
nas,  aliasque  peccati  illecebras  ex  timore  gehen- 
nae,  etadbeatam  vitam  loioanimose  comparant. 
Tum   quia    tertia  ,    vel    qtiarta  pars    bominuni 
morilur  in  infantia,  vel  innocentia  baptismali. 
Plurimi  enim  moriuntur  pueri,  imo  plusquain 
media  pars  hominum  moritur  ante  annum  aeta- 
tis  vigesimum  :  plures  enim  videmus  ante  d<  fi- 
cere  quiim  superare  annos  viginti.  Tum  quia 
plerique  educantur  benein  fide  el  limore  Dei  a 
parentibus  ,  vel  praeceptoribus  :  illa  autem  pri- 
ma  semina  pueris  impressa,  haerent  ineisper 
omnem  vilain.  Nam  quo  semel  est  imbuiarecens, 
servabit  odorem  lesla  dia.  Ab  educatione  ergo ,  et 
a  consortio  ,  pendet  vila  et  salus ,  vel  damnatio 
eujusque,  sicut  ostium  pendel  ii  cardine.  Ado- 
lescenles  enim  in  bivio  versantur,  eoque  lubri- 
co.  Si  in  socios,  famulos,  amicos  incidant  per- 
versos,  perverluntur  etipsi :  si  in  probos  ,  pro- 
bi  fiuntel  ipsi.  Quocirca  parenles,et  principes, 
ac  Praelati  maxime  advigilare  debent  circa  ju- 
ventutis  instructionem  el  educationem.   Vidit 
boc  S.  P.  N.  Ignatius,  qui  in  Societate  gymnasia 


COMMI-NTAKIA  !N  atocai. 

omniiim  classium  et  facultatum ,  accxira  eam 
sriiolii.s  puerurum  ac  puellaruni  passim  insiiiui 
curavii  maguo  Reipubl.  et  aniinaruni  bono,  ni 
jam  longe  plures  salventur  quani  ante.  Iia  unus 
vircoelitum  ntimerum  valde  adauxit ,  coeloquc 
cives  dedit  permultos,  qui  alioqui  cives  gehen- 
nae  evasissent.  Taceo  ingentem  Religiosorum  <  i 
Virginum  multitudinem ,  quae  in  monasteriis ei 
collegiis  vitam  agit  sanciam  ,  imo  coeiestem  ,  id- 
que  quovis  sseculOp  et  ubivis  tcrraruni.  Ta- 
ceo  Sacerdotum,  Prajlaioiiiin  et  Clericorum  pie 
viveniium  coetus  plurimos,  Taceo  Martyrum  et 
Aoachoretarum  cxumina.  Taceo  Confesaorum, 
viduarum  ,  conjugum  proborum  turbam  innu- 
merani  (  quam  \  idit  S.  Joannes  Apocal,  7.  v.  i). ) 
Qui  eCbristianis  damnantur,  vcl  caruerunt  in- 
siructionc ,  et  ob  ignoraatiam  rerum  credenda- 
iti it)  vcl  agendarum  pcreunt :  vel  usuris,  simo- 
nia,  injustis  contractibus ,  fraudibus,  etc,  se 
snosqnc  (lilarnnl,  nec  in  niorle  ea  volunl  rcsti- 
lnere,  ne  proles depauperent  :  vcl  odio  et  vin- 
dicta  perlinaci  laborant  ;  vel  in  bello,  rixa  , 
aliove  casn  occidtintur,  etc.  Sed  bi  ca>lcroruni 
comparatione  pauci  sunt.  Scio  S.  Chrysost.  ho- 
mil.  40.  ad  pop.  Antiochen.  contrai-ium  sentire. 
Ail  enitn  :  Quoi  entm  csse  putatis  in  civitale  nos- 
Ira  ,  qtiisalvi  fiant  '.'  infcstum  quidem  cst  quocl  di- 
cam  ;  dicam  lamen  :  Non  possunt  in  tot  millibus 
ccnlum  invcniri ,  qui  salvenlur  ;  quin  cl  de  liis  du- 
bito.  Quanta  cnim  in  juvcnibus  ,  quwso ,  maliliu'.' 
(juantus  in  senibus  lorpor? 

Rurstim  ,  noincii  stadii,  inqnit  Haymo,  indi- 
catcursumet  ccriaiiicn  ;  quibus  opusestcurrere 
cl  certare  quolidie  ,  ut  in  illam  civilalem  pcne- 
tremus.  Unde  Paulus  1.  Corinl.  9.  v.  1h.  Nescitis , 
inquil,  quod  ii  qui  in  stadio  currunt ,  omnes  qui- 
dcm  currunt ,  sed  unus  accipil  bravium  ? 

LONGITUDO  ,    KT    ALTITUDO,    ET    LATITUDO    EJCS 

/Kqualia  sint.  ]  Mqualia ,  id  esl  aeqnabilia  snnt, 
inquil  Alcazar;  nam  alioqni ,  si  altiludo  essct 
duodcciin  millium  stadiorum,  acquc  ac  longitu- 
do  el  lalitudo,  vix  lotacivilatis  arca  fundamcnlis 
et  basi ,  (|ii3e  ad  turres  lantse  allitudinis  susti- 
ncndas  requiritur ,  suiliecret.  Addc  allitudinem 
muri  mox  dici  lantum  cssc  l/i/i  cubitorum,  quae 
sanc  cxilis  esset  ct  improportionala,  si  altitudo 
domorum  esset  duodecim  millium  stadiorum. 
llaque  non  comparatur  bic  allitudo  cum  longi- 
ludine  et  latitudine,  scd  quselibetex  bis  mensu- 
risin  sc  considcraia,  diciiur  cssc  recta  et  oequa- 
lis  :  scetis  est  in  plerisque  urbibus,  quae  quia  in 
solo  iiKequali  aedificantur ,  in  sequaies,  id  est 
inaequabilcs,  sunt ,  ut  bic  assurgant,  ibi  depri- 
maiilur  et  descciulanl.  Porro  lia?c  murorum  et 
domorum  aequabililas  signJQcat  concordiam  et 
societatem  Beatorum,  eorumque  maximam  fa- 
miliaritalcm  ct  admirabilcm  proporl  ioncm.  Haec 
scnlcntia  cst  plana  el  probabilis  :  liccl  (iraecuin 
<»«  ,  magis  signiRcel  a>qiialia,  quam  cequabilia. 

Secundo  ,  Rupci-tus  ccns<  t  uflsc  de  niuro  urbis, 
non  deurbe,  cjusque  domibus  dici.  Ycrum  Grae- 
cum  «wttij,  id  cst  cjus ,  urbcm  rcfcrl,  non  mu- 
runi.  Addc,  de  muro  mox  subtlit,  quod  babeat 
lhh  cubitos  allitmlinis  :  in  longiludinc  cnim  et 
laliludine  babct  tria  millia  stadia  ;  tolidcm  enim 
sunt  in  singulis  quatuor  latcribus,  qune  faciunt 
longiludincm  et  latitudinem.  NaOQ  universini  in 
onmibus  lateribus  simul,  sunl  duodecim  millia 
itadia. 

Tertioergo,  Ribcra  et  Vicgas  ccnscnl  longi- 
tudinem,  alliludincm  et  latiludiucm  urbis  pro- 


YPSIN  S.  JOAN.MS.  Cap.  XXI.  ]    .  . 

prie  cssc  aequalia  ,  scilicel  singula  babere  tria 
millia  sladiorum  ,  id  cst  575  milliaria  itulica  ; 
ii,i'c  ciiiin  c>i  quarta  pars  quadrati,  sive  ambi- 
iiis  tolius  civiiatis,  qui  conlinebat  duodecim 
millia  stadiorum.  Miriiin  lioc  vidclur:  sed  coe- 
lcsiis  csi  lisec  civilas  ,  ct  s\  mbolica.  Addc,  forte 
in  aliiiudiuc  bac  urbis  comprebendit  Joanncs 
ailitudinem  montis  ,  in  quo  sita  erat  orbs. 

Syinbolice ,  Petrus  Bongus,  libro  de  Numer. 
mysteriis,  docet  irilms  millibus  in  S.  Scriptura 
signjficari  perfectionem  virtutis  <-t  fortitudiois. 
Tres  <'niin  sunt  casiitaiis ,  et  Sanctorum  gradus, 
scilicct  conjuges ,  contineutcs  ,  virgines  qui  ad 
sacrae  et  immcnsse  Trinilalis  consoiTiiim  et  frui- 
lioncm  asc<'iidiiiit.  Aut  eerte  ba-c  non  de  urbe  , 
sed  de  singulis  domibusintelligit  (altitudo  enim 
civilatis  consisiit  in  alliludine  domorum  cttur- 
rium.  Naui  de  muris  ct  moenibtis  mox  aget.  q. 
d.  Singulae  hujus  urbisdonius  erant  aeque  altae, 
longae  et  Jalae.  IIoc  cnim  miram  proportionem  ct 
pnlcbriluditicm  urbi  alTerre  solct,  uti  videre  est 
Anlvcrpiae. 

Hoc  quoad  fundanicnlum  et  veritalem  para- 
bolae.  Jam  quoad  significationem  et  sensum, 
longittido  significat  aeterniiatem  gaudiorum  coe- 
lcsiium  t  latitudo  eorumdem  extensionem  atl 
oninia  dclcclabilia  ,  altiludo  lum  sublimitalcm  , 
tum  inlcnsioncmcorumdem.  Haecaequalia  sunt: 
quia  a(|uo  tenorc  seniper,  pula  in  aetemum  , 
(iuranl. 

Nota  :  Sub  aliitudine  complectitur  etiam  pro- 
fundilatcm,  quam  addilS.  Paulus  Epbcs.  3.  18. 
Altitudocrgoquaallitudo  significat  sublimitatcm 
felicitalis  ctvisionis  bealilicae  :  qua  vcro  altitutlo 
profunditatem  complectitur,  significat intentio- 
nem,  et  immersionem  Sanctorum  in  abyssum 
divinorum  bonorum,  puta  sapientiae ,  beatitu- 
dinis  el  gaudiorum  ccelestium.  Sic  fereetYic- 
gas  :  Longitudo,  inquit,  est  aeiernitas ,  de  qua 
Psalm.  92%5.  Domum  luam  decet  sanctitudo,  Do- 
mine ,in  longitudinem  dierum.  Huic  aequalis  est 
altitudo,  id  est  visio  bealifiea,  qua  quasi  pro- 
fundilas  el  altiludo  divinae  sapientia:  pcnclratur. 
J.qualis  eliam  cst  lalitudo,  id  est  fruitio,  quae 
cum  summa  dclcctatione  conjuncta  <'st ,  per 
quam  capacitas  animss  proptcr  magnitudinem 
gaudii  quasi  dilalatur.  K<|iialis  crgo  est  iongitti- 
do,  laliludo  et  altitudo  :  quia  omnia  l)aec  longilu- 
diaem  seternitalis  adaequabunt.  Ailudit.  S.  Joan- 
Jies  ad  Ephes.  3.  18.  Vt  possitis  comprchendere 
cumomnibus  sanctis  ,  quaj  sit  lalitudo,  ct  longi- 
litdo,  et  sublimitas  et  profundum.  Addit  Alcazat 
Angelum  huoc,  qui  liaec  Joanni  ostendit  ct  di- 
mciiiur,  esse  S.  Paulum.  Yertim  boc  refutavi  c. 
17.  v.  1. 

Tropol.  Haymo  ,  'Ansbcrtus  et  Panon.  Tantu 
longitudo  quanta  et  latitudo  :  quia  quanla  cst  fi- 
dcs,  tanta  cst  spes ,  tanta  charitas  ,  tanta  opcra- 
tio.  Quanlum  cnhn  crcdimus ,  tantum  amamus  : 
( t  (putntttm  amamus,  tantum  spiramus  :  ct  quan- 
tum  spcramus,  luntumpcr  diUcliom  m  erga  Dcum 
et  proximum  ejlcndimur.  Simiiitcr  unusquisqur , 
tuntum  prudcns  ,  quantum  timpcrans ,  fortis  et 
justus  :  tantum  tcmpcruns  ,  quuntttm  prudens  , 
fortis  ctjustus  :  tunlum  fortts  ,  quanlum  prudcns, 
tempcrans  ct  juslus;  (antum  justus ,  quantum 
prudcns  ,  tcmpcrans  ct  forlis  cril.  Et  quia 
a-quali  mcnsura  ,  civilas  luvc  doncc  in  lcrris  agit, 
mcritorum  qua<iuaucrsum  slat  (irma  et  slabilis  ; 
aijitali  mcnsura  et  prannia  glorur,  quacumque 
orbis  in  parle  ea  prccdictis  virtuttbus  mcruerit  r 


1356 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


recipiet.  Eodem  mocloin  Ezechiele  quoquc  templum 
siluatum  describitur  :  quatcnus  insinuelur ,  quia, 
sicut  quudrula  /irmitas  stabilis  est ,  ul  nequaquum 
ventorum  impulstbus ,  aut  incursibus  Jluminum 
evertatur ,  sicgloria  civitatis  hujus  esupernis  ctes- 
cenelenlis  perennis  sit. 

17.  Et  mensus  est  muuum  ejus  centum  quadra- 
ginta  quatuor  cubitorum  mensura  iiomims  qu/e 
EST  Angeli.  ]  Mcnsus  est,  scilicet  muruin  quoad 
altiludinem.  Nam  in  longitudine  ,  aeque  ac  in 
latiludine,  habuisse  illum  tria  niillia  stadiorum 
patetex  diclis  v.  16.  Ibi  enim  dixit  totum  nmri 
et  urbis  ambitum  continere  duodecim  inillia 
sladiorum  ,  ac  insuper  civitatem  esse  quadra- 
tam  ,  babentem  quatuor  latera  aequalia.  Ex  bis 
enim  duobus  sequitur  quodque  civitatis  lalus, 
tam  longitudinis,  quain  latitudinis,  babere  tria 
millia  sladiorum.  Ila  Babylonis  muri  in  allitu- 
iline  babebant  ducentos  cubitos  ,  uti  scribunt 
Historici. 

Nota  :  Per  murum  ambientem  urbem  symboli- 
ce  significalur  divina  prolectio,  quae  gloriam 
Bealorum  in  omnem  a?iernilalem  luebitur,  de 
qua  ait  lsaias  c.  60.  18.  Occupabit  satus  muros 
tuos ,  et  porlas  tuas  laudalio.  Murus  ergo  altus 
est  \hh  cubitos  ,  id  est,  undequaque  allissimus 
el  firmissimus  est.  Duodenarius  enim  significat 
universitatem  et  perfectionem  ,  maxime  si  sit 
quadralus,  id  esl  si  in  seipsum  ducatur  etmul- 
tiplicelur,  ut  bic  fit :  duodecies  enim  duodecim 
faciunt  1A4.  Ila  Aretas. 

Alii  per  murum  accipiunt  Angelorum  custo- 
diam;  alii  Apostolos,  Doctores,  Praelalos  ;  alii 
Marlyres;  S.  Gregorius  accipitChristum  ipsum  ; 
Rupertus  asseril  Eucharistiam  esse  niurum  Ec- 
clesisc  :  ad  quem  accedit  Alcazar,  qui  per  eum 
accipitsacerdotes  Ecclesiae.  Hi  enim  sacrifieium 
Eucharisliae  offerunt,  sunlque  1h  seniores  de 
quibus  cap.  h.  Unde  adsequantur  hic  numero 
\hh,  quia  singuli  1h  seniores  senos  habenl  cubi- 
tos  slalurae  humanae  (deeaenim  mox  subditur  : 
Mensura  hominis,  quazest  Angeli)  jam  mulliplica 
sex  per  24,  habebis  \hh.  Significalur  ergo  sacer- 
dolum  munus  esse,  ut  se  murum  pro  Ecclesia 
opponant,  ideoque  congrue  tribuuntur  muro 
?h  humanae  slaturae  dimensiones,  quasi  sacer- 
dotes  omnes  conjuncti  inter  se  sint  ad  offeren- 
dum  Ecclesiae  sacrificium,  et  ad  Ecclesiam  ea 
ratione  communiendam.  Hucusque  Alcazar.  Ve- 
rum  haec  partim  mysticaet  tropologica,  partim 
niinus  probabilia  et  vera  sunt:  cubitus  enim  ex 
communi  senteniia,  est  quarta  pars  staluree  hu- 
manae,  non  sexta. 

Mensura  iiominis  ,  qu.eest  Angeli.  ]  q.  d.  An- 
gelus  usus  est  mensura  lali,  quali  communiler 
uli  solent  homines  ,  sive  hi  \hh  cubiti  dimensi 
sunt  humana  mensura  ,  quam  Angelus  in  manu 
habebat,  idque  ne  putemus  aliam  spiritalem, 
vel  Angelicam  hic  inlelligi  mensuram;  ita  Ri- 
bera,  et  Gabriel  Vasquez  1.  part  q.  129.  c.  1. 
Mensura ,  ait ,  hominis  quce  est  Angeti :  q.  d.  Licet 
haec  mensura  videretur  esse  hominis ,  revera 
tamen  erat  Angeli,  qui  sub  specie  hominis  me- 
tientis  civitatem,  illatn  non  mensura  spirituali 
et  inlellectuali,  sed  huniana,  quae  est  calamo- 
rum  etcubitorum,  dimensus  est. 

Addit  Vilalpando  in  Apparatu  urbis  et  templi 
tomo  3.  part.  2.  de  Hebr.  mensuris  lib.  3.  c.  15. 
hanc  meiisuram  cubiti  vocari  hominis,  eo  quod 
ex  honiinis  cubito  desumpta  primum  fuerit.  Cum 
veroaddil:  Quaj  cst   Angcli ,  eumdem  cubitum 


humanae  illi  figurae,  quam  gerebal  Angelus  , 
convenire  indicat.  q.  d.  Gubito  metiebatur  Ange- 
lus  sub  humana  specie  mensurans  ,  qui  pro- 
prio  ejus  cubito  sequalis  erat :  in  quo  homine* 
priores  imitabatur  ,  qui  ad  mensurandas  reruni 
longitudines ,  cubiti  proprii  longitudinem  pro 
mensura  delegerunt.  Unde  Arabicus  verlil:  Sla- 
tura  hominis  ,  qui  est  longitudinis  Angeli ,  qui 
est  tam  longus  quam  erat  bic  Angelus.  Hac  men- 
sura  bominisquieeslAngeli.significatur  primo, 
homines  sanctos  in  ccelo  ad  mensuram  glorice 
Angelorum  pervenire.  Succedunt  enim  in  lociun 
eorum  qui  inde  prolapsi  sunt,  factique  daemo- 
nes.  Secundo  eacfem  mensura  metiendam  essc 
tam  hominis  ,  quam  Angeli  beatitudinem  et  co- 
ronam,  puta  pro  magniiudine  gratiae  et  bono- 
rum  actuum,  lambomini,  quam  Angelo  dan- 
dam  esse  majorem  vel  minorem  gloiiam. 

Addit  tertio,  Haymo,  tot  homines  gloriam 
conseculuros  ,  quot  Angeli  ceciderint  :  ilaque 
quoad  numerum  eamdem  esse  Angeli  et  homi- 
nis ,  id  est  Angelorum  et  hominum ,  mensuram. 
Una  enim  civilas,  una  felicitas,  una  Ecclesia, 
ac  consequenter  una  ejus  mensura  utrosque 
capit. 

Aliter  Alcazar;  sic  enim  explicat,  q.  d.  Usus 
est  Angelus  calamo  ,  qui  est  sex  cubitorum  quaa 
est  mensurse  stalurae  hominis.  Quisque  eniin 
homolongus  estsex  cubitos  suos,  sumendocu- 
bitum  a  ilexu  brachii  usque  adinitium  manus. 
Addit  hanc  esse  mensuram  primi  hominis  Adae, 
et  priscorum  ;  quae  major  fuit  moderna  ,  et  ad 
eam  se  habet  ut  quinque  ad  quaiuor.  Veruin 
communis  senientia  est,  cubilum  essequartain 
parlem  stalurae  hominis,  non  sexlam  ,  ulijain 
dixi.  Vide  dicta  c.  11.  v.  1. 

18.  Eteratstructura  muri  ejus  ex  lapide  jas- 
pide.  ]  Alludit  ad  Isaiae  5h.  v.  12.  Ponamjaspidem 
propugnacula  tua.  Jaspis  firmissimus  est,  virens 
et  pellucidus  ,  ut  docet  Plinius  lib.  37.  c.  8.  Hinc 
significat,  primo,  Dei  fortitudinem,  quaecoele.»- 
tem  Jerusalem  tuelur,  prolegitet  firmal;  secun 
do ,  ejusdem  delicias,  amoenitatem  el  recrea- 
tionem;  terlio, ejusdemclaritatem.  Addequarto, 
creditum  esse  ab  antiquis  jaspidem  fugare  dae- 
mones :  hos  enim  Deus  arcel  a  coelo.  Scriptura 
enimin  symbolisseseaccommodatsubinde  coin- 
muni  hominum  sensui  et  opinioni ,  esto  ea  in 
re  non  subsislat ,  nec  sil  vera. 

IPSA  VERO  CIVIIAS  AURUM  MUNDCM,  SIMILE  VITP.0 

mundo.  ]  Aliqui  putant  in  ccelesli  Jerusalem  nul- 
las  esse  domos  :  quia  in  eaomnia  suntcommu- 
nia  et  clara ;  unde  nec  Joannes  ullas  hic  do- 
mos  recenset.  Verum  contrarium  docet  hic  . 
locus  :  civitas  enim  non  vocantur  horti ,  aut  Pa- 
radisi,  sed  domuscivium;  hinc  et  Cbristus  ait 
Joannis  \h.  v.  2.  In  domo  Patris  mei  mansioncs 
multcv  sunt.  Domus  ergo  hoe  non  sunl  ut  noslrae, 
lapideae  ad  civium  defensionem,  secrelas  aclio- 
nes^etc.  sed  vitreae  et  pellucidae,  ad  pulchritu- 
dinem  ,  voluplalem,  proportionem  ,  et  ad  signi- 
ficandam  etiam  meritorum  distinclionem. 

Jam  civitas  haecestex  auro.sed  quod  vitrosit 
simili  :  quia  auro  nostro  nihil  deest  nisi  vitri 
perspicuitas,  uti  vitro  nibil  deest  nisiaurifir- 
mitas.  Ulrumque  ergo  babetcoeleslis  Jerusalem, 
scilicetaurum  et  vitrum.  Ejusenim  aurum  pers- 
picuum  est  ut  vitrum  :  rursum,  vitrum  hoc  so- 
lidum  est  et  praestans  ut  aurum.  Est  ergo  instar 
Chrysolithi  ,  qui  symbolum  est  perfectissimas 
gloriae  Christi,a  qua  Beatorum  gloria  proina- 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


nal,   de  qno    in  scplinio  fundamcnlo;  ila  Al- 
cazar. 

Quocirca  S.  Caecilia  appariioribus  flentibus, 
quod  tam  locuples  et  nobilis  sapiensque  puella 
alacris  properaret  ad  mortcm,  respondit :  Eoc 
non  est  juventutem  perdere,  sed  mutare;  Itoc  est 
dttrc  lutum ,  et  accipere  aurum  :  dare  habitacu- 
litm  vileet  parvum ,  et  aecipcre  patalium  amplissi- 
mum  ex  lapidibus  prctiosis  et  auro  construclum  : 
dare  angulum  brevem  et  obscurum,  el  accipere  fo- 
rum  lucidum  margaritis  coetestibus  coruscans  :  da- 
re  remperiturum,  et  accipere  remqu/v  [inem ncscit, 
el  mortem  ignorat :  darc  lapidem  vilcm  qui  pedi- 
blU  concukatur ,  et  acciperc  lapidem  prctiosum 
quiin  diademateregio  vibrantiresplendct  aspecta; 
ita  habenl  ejus  Acta. 

Jam  civitas  aurum  csl ,  id  cst  aurca  cst.  Hc- 
braei  cnim  nrn  zaltab,  id  cst  aurum  ,  vocant  au- 
rcum  :  ncc  enim  babcnt  concrclum  auri.  Civi- 
tas  crgo  atirum  est,  quia  radiat  preliosissimis 
opibus  :  aunim,  inquam,  nou  opacum  ,  scd  si- 
milc  viiro  ;  quia  tota  pcllucet  cognitione  etcon- 
templationc  tum  Dci,  lum  aliorum  Sanctorum 
et  Angclorum  ,  tum  rcrum  omnium.  Graeca 
quacdam  babent,  o//oio;,  id  est  similis  vilro,  sci- 
licct  erat  civitas ;  ita  Vatablus  scd  eodem  redit 
sensus. 

Rursum,  per  vitrum  significatur  tumclaritas, 
tum  puritas  cordis  Bcatorum,  quae  cuique  al- 
leribeatb  patebit.  Quidquid  enim  cogitabit  aut 
volct  uiius,  id  prolinus  vidcbit  aller,  itaut  Beali 
sibi  invicem  futuri  sint  quasi  quaedam  spccnla 
vitrea  lucidissima.  Nam,  ut  ait  S.  Creg.  18.  Mo- 
ral.  27.  Ibi  uniuscujitsque  mentem  ab  alleriasocu- 
lismembrorum  corpulcntia  non  abscondet ,  sed  pa- 
tebit  animtts :  patebit  corporalibus  oculis  ipsaetiam 
corporis  Itarmonia,  sicque  unusqttisque  tanc  erit 
conspicabilis  atteri ,  sicut  nunc  csse  non  potest 
conspicabitis  sibi.  Sic  Pbilosopbus  ille  optabat 
ut  in  boc  mundo  corda  bominum  essent  vitrca  , 
ut  fundus  corum  pcrspici  posset,  ne  qui  in  illo 
doli  vel  fraudcs  residcrcnt ,  ct  celarenlur.  La- 
dcm  de  causa  iMomus  apud  Lucianum  in  llcr- 
molimo  ,  rcprcbcndit  Vulcannm,  quod  bomini 
non  dcderit  pcctus  fcnesiratum ,  id  est  perspi- 
cuum. 

Similc  quiddam  in  nalura  vidcmus,  quae  pro- 
ducit  gcnus  q-uoddam  marmoris  flavi  (  quod 
alias  communiier  durum  csl  et  opacum)  quod 
transparct  ct  pcllucet,  ut  docet  Plinius  ,  ct  ex  eo 
Anselm.  Boelius  lib.  2.  de  Lapidibus  c.  280.  Mar- 
mor  boc  vocatur  phengites,  id  est  splendens*, 
quod  interdum  vcnis  flayescit,  dc  quo  dixi  su- 
perius  v.  11.  Spectatur  Roma3  in  templo  s.  Ma- 
riae  in  porlicu,  cx  boc  marmoris  genere  coliun- 
na  dimidiala  ad  stinimum  altare,  colore  flavo, 
parietis  rimam  obstruens,  ac  extcrnam  lucem 
solisque  radios  ,  instar  vilri  splendentis  iolro- 
miltens.  Equidem  ut  primum  vfdi  miratussmn, 
crystallumquc  putavi  ,  donec  penitus  inlros- 
piciens  marmor  esse  perspexi ,  nimirum  phen- 
giiem. 

Deniquc  vitrum  notat  virginilalem  Bcatortim  , 
ct  nitorem  omnis  labis  expertem.  Vitrum  enim 
ab  taydrargyro  intaclum ,  est  virgo  a  peccati 
noxa  itmnunis.  Nam,  ut  docet  S.  Isidor.  lib.  10. 
18.  hydrargyros,  id  esl  argentum  vivnm,  au- 
rum  ,  argentum ,  Bes .  aliaque  meialla  perforat , 
vitrnmautem  non  lcedit. 

Est  vitrum  virgo  ,  labes  liycIrarr;yros  aevi. 
CORIVEI..    A    LAPIDB.      TOM.    X. 


1337 

Causini 


Exstat  bac  de  re  doctiun  carmen  Nicol. 
lib.  11.  Parab.  Hist.  cap.  03. 

Talem.tam  augustam,  tam  splendidam,  tam 
preliosam  ex  auro  et  argenlo,  hanc  civitatem 
coeleslem  conspexit ,  e6  post  mortcm  raptus 
S.  Salvius  Episcopus.  I  ode  jussu  Dei  rediens 
ad  vitam  ,  exclamai  it :  Audite,  6  dilectissimi,  et 
intelligile  ,  quia  niltil  est  qttod  cernitis  in  hoc 
mundo  ,  scd  sunljttxla  id  quod  Sulomon  Propheta 
cccinil,  omnia  vanitas.  Felix  esl  enim  ,  qui  ea 
agere  potcst  in  saculo ,  ut  gloriam  Dci  mereatur 
ccrncrc  in  cccto.  Cumque  adstanles  rogarent  uLi- 
nani  fuisscl ,  quidnain  vidisset,  ait :  Cum  me 
anlc  Iws  quatuor  dies  contremiscenle  cellula  exa- 
nitncm  vidistis,  appreltcnsus  a  duobtts  Angelis  in 
ccelorum  excclsa  sublalus  sum  ,  ita  ttt  non  solum 
Iwc  squulidum  scecutum,  vcrum  cliam  solem  ac 
litnatn,  nubes  et  sidera  sub  pedibtts  Itabcre  puta- 
rrm;  deinde  pcr  portam  luce  isla  clariorem  inlro- 
dttctus  sum  in  iltud  Itabilucutum ,  in  quo  omne 
pavimenlum  erat  quasi  aurum  argentumque 
renitens ,  lux  incffabilis  ,  amplitudo  incnarrabi- 
lis :  quamila  multiludo  promiscui  sexus  obtCxe- 
rat,  ut  longiludo  ac  latiludo  catcrvx  prorsus 
pcrviderinon  posset.  Cumque  nobis  via  inter  com- 
primentes ,  ab  liis  qui  pnecedebant  Angelis  para- 
retur ,  pcrvenimus  ad  tocttm  quem  jamde  longin- 
quo  conlemplabamur ,  in  qtto  superpendebat  nttbes 
omni  luce  tucidior ,  inquo  non  soi ,  non  luna,  non 
astrttm  cerni  poterat ,  scd  sttpci-  liis  omnibus  natn- 
rali  luce  splendidius  effutgebat.  Subdit  deinde  de 
loci  sono,  fragranlia,  turba  et  voce  :  Et  vox  pro- 
cedebat  de  nube ,  tanqttam  vox  uquarum  mutla- 
rttm.  lbi  etiam  me  peccatorem  Itumilitcr  saluta- 
bant  viri  in  veste  saccrdotali  ac  satculari  ,  qttos 
milii  qui  prtvcedebant  enarraverttnt  esse  Marlyrcs 
ac  Confcssores,  quos  Itic  summo  cxcolimtts  famu- 
tittit.  Stans  igilttr  in  toco  ,  in  qtiojussus  sum,ope- 
ruit  mc  odor  nimice  sttavitalis  ,  ita  ut  ab  liac  sua- 
vilale  rcfectus ,  nttllum  adltuc  cibum  potumque 
desitlcrcm.  Et  Audivi  voccm  diccntem  :  IXevertalur 
Itic  in  swcutttm  ,  quoniam  neccssarius  esl  Ecclcsiis 
nostris.  Vox  cnitn  audicbatur  :  namqui  loqucrc- 
lur  ,  pcnittts  ccrni  non  potcrat.  Et  cgo  prostrutus 
supcr  pavimcntum  cum  flctu  diccbam  :  Heu,  Itcti, 
Domine ,  cur  milii  luvc  oslcndisli ,  si  ab  his  frus- 
trandus  cram?  Ecce  Itodie  ejicis  me  d  facie  tua , 
at  rcverlar  ad  sxculum  fragile ,  et  liuc  ullra  re- 
dire  non  vateam.  Ne  qua?so,  Domine,  attfcras  tni- 
scricordium  titum  d  me;  sed  dcprecor  ut  pcrmit- 
tas  me  hic  habilare ,  ne  illuc  decidens  percam.  Et 
ait  vox  qutv  loquebatur  milti  :  Vadeinpace,  ego 
ciiim  sttm  cttslos  tutts,  doncc  redttcam  te  in  littnc 
lociint.  Tttiic  rclictits  hcomilibus  mcis,  dcsccndens 
ciiiii  flclu  pcr  portam  qtta  ingrcsstts  fucram  ;  Ituc 
sumregressus.  Quocirca  factus  Episcopus  Albi- 
gcnsis ,  vitam  egii  ccelestem  et  Angelicam,  at- 
quc  suos  omnes  horlabalur  orationi  incumbere, 
ac  vigiliis  instanter  insistere,  et  bona  scinpcr 
lain  in  operibus,  quam  in  cognitione  versare  , 
dicens  :  llocagite  ,  ul  si  vos  Deus  de  Iwc  mundo 
migrare  voluerit,  non  injudicium,  sed  inrequii  m 
intrare  possitis.  Haec  omnia  l>.  Gregorius  Turo- 
nens.  qui  illase  ab  ejusdem  s.  Salvil  ore  acce- 
pisse  jnratus  asseveral  lib.  7.  Histor.  c.  1.  ubi  et 
felicem  ejus  ad  Dominum  transitum  enarral  , 
qui  conligit  anno  Domini  ^Sd  ejusque  mcmo- 
riam  quotannis  recolit  Ecciesia  in  Uarlyrol.  die 
10  Sepiembi  is. 

1'.'.     I.r    11M)\MI>TA     MCRI  CIVIIATIS    OMM     Ik- 

riUK  PRBTI080  ou>at.v,  ]quia  licet  singula  fuu- 

1GS 


1338 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


dameata  essent  ex  singulis  gemmis,  erant  ta- 
inen  vcstita  aliis  nndccim ;  ut  significaretur 
Aposlolos  ,  licct  una  virtutc  excellerenl ,  alias 
tamen  aliorum  cis  non  defuisse,  inquit  Ri- 
l>era. 

Verum  simplicius  videtur  et  concinnius,  si 
dicamus  singula  fundamenta  singulis  duntaxat 
gemmis  constituisse ,  ita  ut  omnia  simul  juncta 
essenl  omni  pretioso  lapide  ( id  cst ,  hisce  duodc- 
cim  pretiOsissimis  gemmis)  ornata ;  nam  non 
ait  fundamentum,  scd  fundamenta,  scilicet  om- 
nia  collcctive  sive  copulalim  sumpta.  Unde  id 
membratim  explicans  subdit:  Fundamentum  pri- 
mvan  jaspis  ,  secundum  sappkirus,  tertium  ckatce- 
donius ,  elc.  q.  d.  Haec  fundamenla  erant  omni 
pretiosolapide  ornata;  quia  primum  fundamen- 
tum  erat  jaspis,  secundum  sappiiirus  ,  tertium 
chalcedonius,  etc.  Addit  Alcazar,  ornata  idem 
esse  quod  pulchro  ordine  disposita.  Graecum 
cnim  xoff^ew  ,  non  tantum  significat  ornare  ,  scd 
et  ordinarc,  distribuere,  componere,  praeserlim 
ubi  ex  ipsa  dispositionc  decor  et  pulchritudo 
consurgit ,  uli  fit  in  fabricis.  Ilaque  fundamenta 
dicunturomni  lapide  preiiosoornata,  quia  visa 
sunt  Joanni  gemmarum  sequentium  ordinu 
disposita  admirabilem  pulchritudinis  specicm 
oculis  subjiccre.  Ornata  ergo,  id  est,  iis  omnibus 
gemmis  quae  sequuntur,collucentia. 

Nota  :  Ccelestis  Jerusalem  fundamenla,  spe- 
ciem  et  decorem  S.  Joannes  describit  per  gem- 
mas.  Primo,  quia  interra  nibil  gemmis  est  pul- 
chrius  aut  praestantius.  Sicut  enim  in  coelo 
emicant  stellae ,  sic  in  terra  gemmae,  ut  videan- 
lur  esse  stellae  terrestres  ,  ac  slellarum  coeles- 
lem  lucem ,  levitalem  el  vim  parlicipare.  Do- 
cent  enim  Physici  gemmas  ex  peculiari  cceli  et 
slellarum  influxu,  in  terrae  visceribus  gigni  et 
formari. 

Secundo,  quia  gemmne  apud  anliquos  erant 
hieroglyphica  rcrum  coelestium  ,  ac  divina- 
rum. 

Tertio,  quia  gemmae  in  terris  prelio,  splen- 
dore.firmitateet  energiacaelerisrebusantestant. 
Unde  Andreas  Bacci  traclat.  de  hisce  12gemmis, 
docet  gemmas  dici  quasi  gummeas,  quod  instar 
gummi  arborum  sunt  lucidae  et  transparentes  , 
aeque  ac  parvae,  ideoque  vocari  lapillos  pre- 
tiosos.  Sunt  enim  quasi  guttae  et  stillae  coeli,  ins- 
tar  crystalli. 

Quarto,  quia  in  ccelis  videnturverae  foregem- 
mae,  non  terrestres  ,  sed  coelestes,  et  longe  hisce 
nostris  praestantiores.  Id  colligitur  primo ,  ex 
Joannc  hic,  qui  eas  se  vidisse  in  coelo  asseve- 
rat,  atque  ex  Tob.  c.  13.  21.  Portas  Jerusalem  ex 
sappkiro  et  smaragdo  adificabuntur  :  et  ex  lapide 
prelioso  omnis  circuitusmurorum  ejus.  Ex  lapide 
candido  et  mundo  omnes  plateop.  ejus  sternentur  3 
et  per  vicos  ejus  alteluia  cantabitur :  ad  quae  verba 
hic  alludit  S.  Joannes  ;  verba  enim  Scripturae 
proprie  ut  sonant  accipienda  sunt^  ait  S.  Au- 
gust.  nisi  quid  absurdi  ingerant. 

Secundo,  quia  corpora  ct  oculi  Sanctorum 
suas  habebunt  opes ,  et  objecta  pulcherrima  et 
praestantissima,  quibus  se  pascant  et  obleclent. 
Oculiautem  nonsola  lucc  pascuntur,  sedet  va- 
rietatecolorum,  ut  virore  variocamporum,  ar- 
borum,  florum  ,  fructuum;  item  fluviis  ct  fon- 
tibuspellucidisinstarvitri,  acpraesertimgemmis 
fulgentibus.  Ergo  in  ccelis  haec  eisnon  deerunt : 
alioqui  feliciores  fuissent  in  terra,  quam  erunt 
in  coelo. 


Tcrlio,  quiaS.  Agnes,  lesle  S.  Ambrosio,  aliae- 
que  virgines  beatse  apparuerunt  veslitae  cy- 
cladibus  aureis  et  gemmeis  ;  vide  eumdcm 
serm.  90. 

Denique  in  coelis  varias  Bcatorum  fore  man- 
sioncs,  et  palatia  pulcherrinia  ex  margarilis  et 
gemmis  construcla,  item  prata,  nemora  ,  hor- 
tos  aliaque  amoenissima,  docet  S.  Anselm.  lib. 
dc  Similil.  c.  kk.  D.  Soto,  Fcrdinandus  Peres  , 
quos  citatct  sequitur  Barradius  lomo  3.  lib.  10. 
cap.  3.  De  qua  re  plura  dicam  cap.  22.  v.  2.  in 
fine. 

Huc  spectat  illa  Socratis  apud  Plaionem  ih 
Phaedonesub  finem,  narr.atio  de  duodccimpul- 
cherrimis  coloribus  superioribus  lerrae,  et  quod 
nostrae  gemmae,  utjaspis,  sapphiris,  carbuncu- 
lus ,  sint  particulae  et  ramenta  quaedam  mon- 
tium  ac  gcmmarum  terrae  supcrioris.  Videtur  id 
Plato  hausisse  ex  Mose ,  uli  ct  alia:  unde  ipse 
vocatur  Moses  Atticus.  Moscs  enim  Exodi  28.  17. 
in  Rationali  posuit  duodecim  gemmas  ,  quasi 
duodecim  signa  Zoiliaci  :  Rationale  euim  cieli 
erat  typus,  ejusque  speciem  et  figuram  repraj- 
scntabat. 

Fundamentum  primum,  jaspis.  ]  Nota  :  primo  cx 
S.  Hieron.  in  28.  Ezech.  alludit  S.  Joannes  ad 
Exodi  28.  17.  Ubi  esedem  sunt  gemmae  et  toii- 
dem,  scilicct  duodecim,  infi.vae  Rationali  Ponti- 
ficis ,  quarum  cuique  inscriptum  crat  nomen 
unius  Patriarchae,  qui  caputet  parenserat  unius 
Tribus  e  duodecim.  Rationale  enim  lbrmam  ge- 
rebat  coeli  :  duodecim  Patriarchae  allegorice  re- 
praesentabant  duodecim  Apostolos  :  Aposloli 
enim  sunt  Patriarchae  duodecim  Tribuum ,  id 
est,omnium  fidelium  Sanctorum  ct.  Beatorum 
novi  Testamenli.  Duodecim  crgo  gcmmae  ,  vel 
fundamenta  gemmata  sunt  duodecim  Apostoli  , 
idque  eo  ordine  quem  assignat  S.  Matlhacus 
c.  10.  v.  2.  uti  ostendi  v.  ih. 

Porro  novem  gemmae  hic  plane  eaedem  sunt 
cum  novem  gemmis  Rationalis,  licel  alio  ordine 
ponantur  hic,  alio  in  Ralionali :  sardonix  enim, 
qui  hic  ponitur,  est  species  onyclus,  qui  poni- 
tur  inRationali.  Trcs  vero  reliquae  videntur  di- 
versae.  Nam  pro  chalcedonio  hic,  in  Rationali 
ponitur  carbunculus  ;  pro  hyacintho  ligurius , 
pro  chrysopraso  achates.  De  quibus  in  singulis 
dicendum  erit,  ostendendumque  qua  ratione 
conveniant. 

Nota  ,  secundo  :  In  gemmis  nonnullis  valde 
discrepant  novi  scriptores  ,  Nilus,  Anastasius  et 
aliiab  antiquis,  puta  aTheophrasto,  ct  a  Plinio, 
quem  sequilur  Solinus ,  Isidorus  et  alii;  sive 
quia  nomina  gemmarum  quandoque  variata  et 
mutata  sunt;  sive  quod  gemmoe  veteres  non- 
nullae  interierint ;  etnovaeearum  species  sub- 
natae,  aut  a  gemmariissubslitutoe  sint ,  uli  prac- 
stantes  gemmarii,  quibuscum  Romac  egi ,  mibi 
fassi  sunt,  ipsequeego  singulas  eorumgemmas 
perlustrans,  et  manu  oculisque  pertractans , 
easque  confcrens  cumillis  quae  de  iisdem  scri- 
bil  Plinius ,  reipsa  deprehendi.  Vidi  enim  sar- 
dium  olim  opacum  ,  nunc  esse  pellucidum  : 
topazium  olim  aureum  et  porraceum ,  nunc 
tantum  esse  aureum  et  fulvum  :  sapphirum 
olim  caeruleum ,  aureis  punctis  collucentem,  et 
opacum  ;  nunc  esse  violaceum,  sine  punctis  et 
pellucidum  :  beryllum  olim  viridem  dilutum, 
nunc  albicare  ut  vitrum  ,  imo  a  gemmariis  vo- 
cari  vilrum;  hyacinthum  olim  coeruleum  etvio- 
laceum,  nuncmelleum,  etc.  Quocirca  Ansel- 


COMMENTAIUA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


1339 


mus  Boetiui  lib.  deGemmis  cap.  30.  Plinll,  ait, 
hyacintlius ,  hodic  inier  amelhysti  genera  ponilur; 
quemadmodum  amethyslus  velerum,nunc  grunali 
nomen  obtinet.  Aitas ,  ac  gemmariorum  imperitia 
gemmarum  nornina  ita  confundit ,  ut  vix  aliqttid 
certi  hac  in  re  slattii  possit.  Quarepraestat  hlc  an- 
tiquos  sequi,  ut  Theophrastum ,  qui  paulo  ante 
Septuaginta  Interpretes  vixit,  et  Plinium  acSo- 
linum;  tum  quia  hi  s.  Joanni  fuerunt  coaevi , 
prsesertim  curn  Plinius  diligenter  ae  liise  toto 
I.  hl.  de  singulis  gemmis  perlractet ;  unde  plane 
ad  eum  respicere  ei  ne  remittere  videtur  liic 
s.  Joannes  :  tum  quia  S.  Hieron.  aucior  nostrse 
versionis  Latime,  fatetur  se  sequi  Plinium , 
ejusque  lidcm  cl  sliidiuin  in  hiscegcmniis  com- 
uiendat.  id  fuse  el  docte  docct  Alcazar  liic  noia- 
lione  sexta  ,  qui  cl  dcinceps  exacle  ct  arnple  pcr 
50  paginas  i\c  liiscc  12  gemmis  disscrit. 

Nota,  lertio  :  Duodcciin  baec  fundamcnta  sig- 
nificant  tum  duodecim  Apostolos,  tum  duode- 
cim  articulos  Symboli  abeis  compositi.  Hi  enim 
continent  veritates  fundamentales  fidei ,  et  Ec- 
clesice  tani  Iriuinphanlis,  quam  militanlis;  unde 
et  sunt  duodecim  ,  ut  ipsc  numerus  nos  com- 
monefaceret  de  Apostolorum  duodtcim  aucto- 
ritateeis communicala ,  deque  ipsius  doctrinae 
arliculis  liisce  contenlas  coneordia  elunitate.  De 
duodecim  Aposiolis  explicant  Ribera ,  Viegaset 
alii:  de  duodecim  articulis  Symboli  explicant 
Clossa  et  Alca/ar :  utramque  expositionem  af- 
feram";  utraqueenim  eOdem  tendit. 

Jaspis.  ]  Pro  jaspis  Exodi  28.  v.  18.  hcbr.  est 
Dlbni  iahalom ,  quod  Arias  et  Rabbinizantes 
vertunt  adamantem  :  tum  quia  radixnbn/»rt- 
lam  significat  ferire  et  frangere;  adamas  autem 
sit  infractus  ,  etmalleos  quibus  lunditur,  fran- 
gat :  lum  quia  V£X2i  jaspe,  hebraice  vidcturidcm 
esse  (|ui  latine  dicitur  jaspis ,  csto  Noster  Exodi 
28.  v.  20.  verterii  beryllus.  Verum  Septuag.Nos- 
ter  ,  Josephus,  Aquila  el  Thcodotion  ,  qui  fue- 
riuit  doclissimi  Hebr&i  ipsumque  Halionale , 
ejusque  gcmmas  viderunt,  /n/i«/(wi,  vertunijas- 
pidcm  ,  eo  quod  maculas  quasi  plagas  liabcat, 
quibus  quasi  contusus,  fracius  et  dissectus  vi- 
(lctur.  Porvojaspe  Hehraicus  alius  est  ii  jaspide 
Latino,  ubi  gemma  quie  nunc  a  gemmariis  voca- 
turtopazius,  alia  cst  a  topazio  Latino  Plinii  et 
veterum.  Sic  sus  hebraice  significat  cquuni,  la- 
line  poicuin. 

Porro  jaspis  a  Plinio,  Epiphanio ,  S.  Hicron. 
Isidoro,  Dioscoride  et  aliis  passim,  tiadituresse 
viridis;  cslo  invciiianlur  et  jaspidcs  alii  caeru- 
lei ,  alii  candidi  ,  alii  rubri:  oplimus  est  viridis, 
cui  alba  linca  liansvcisa  est,  qui  grammalias 
vocatur,  unde  de  eo  liic  est  scrmo. 

Secundo  ,  jaspis  Qrmissimus  cst. 

Tertio,  creditum  eat  jaspidem  fugare  phan- 
tasmata  ,  et  esse  amuletum  contra  venenaet  ve- 
nclicia  ;  unde  Dioscor.  I.  5.  c.  100.  Omnesjaspi- 
des  amuletaesse  traduntur;  ct  s.  Hieron.inlsaise 
5/».  Jaspis,  inquit ,  est  smaragdi  habens  similitu- 
dincvi  ,(/uo  omnia  phantasmata  fugariautumant, 
vocatur  grammatias.  1(1  sumpsit  S.  llicron.  ex 
Plinio.  Ridel  hoc  Isidorns,  aitque  esse  supers- 
litioncm,  lalis(|uc  cssc  vidVtur,  scd  orta  cx  vcro 
principio,  acilicei  quod  jaspis  confoitct  sioma- 
chum  (  tni  docet  Galenua  lib.  9. )  aimplicium  : 
langucntcs  cniin  sloinacho  sa>pc  putanl  B6 
philtris  aul  vencliciis  in  eiini  languorcm  csse 
conjectos. 

Quarto,  prasstanlissimus est  jaspisviridis  ha- 


bens  maculas  rubeas  sive  sanguineas,  ait  Al- 
bcitus  Magnua.  Dnde  <-t  Pliniua :  Optima,  inqnii, 
esl  ,  qua:  purpura  quidquam  habel,  secunda  qu«R 
rosa,  lertia  quce  smaragdi. 

Quinlo  ,  jaspis  non  sinipliciler  el  uniformiler 
viiidis  est,  scd  maculosus ,  sive  venulosus  : 
utenim  siljaspis,  requiritur  in  virore  vaiielas. 
Nam,  ut  ait  Thcophrasiu.s ,  jaspis  similis  sma- 
ragdo,  verus  Qeret  smaragdua ,  si  inaturescc- 
ret ;  idque  probat  ex  ipsa  smaragdi  matrice, 
in  qua  varise  sunt  viridis  coloria  species  et 
gradus. 

Ilinc  sexto,  jaspis  videtur  diciex  1«»«,  id  est, 
salus,  el  5-i/os,  id  est,  niacula,  quod  ipsiusma- 
culae  salutares  sint  el  medicae.  Porro  Anselmus 
Boetius,  insignis  gemmarius  lib.  2.  (!<■  Gemmia 
c.  100.  Jaspis,  ait ,  ah  achate  non  differt ,  nisi 
quodmollior  sit ,  et  propterea  non  ila  exacte  po- 
liri  possit  ut  achates  :  neque  tam  perspicua  quum 
achatcs,  ul  plurimum  viridis.  Ouo  smaragdo  vi- 
cinior  ,  co  nobilior. 

Septimojaspiscst  gcmma  auiiquissima.  Dnde 
1'linius  :  Eliamsi  viclus  ii  multis  ,  antiquilatis  ta- 
mcn  gloriam  retinet.  Jaspis  enini  in  ipsa  terrae 
superficie  invenitur,  cum  reliquaa  gemmas  in 
lerrae  visceribus  natura  abdiderit  :  rursum,  iu 
multis  regionibua  invenitur. 

Oclavo  ,  jaspis  sistil  fiuxum  sanguinis  ,  et  fe- 
minarum  menstrua;  ila  Alberlus  Magnus,cujus 
rei  miras  et  magnas  experientias  recenset  ocu- 
latus  teslis  Ansclmuslioctiiis  lib.  2.  de  Gemmis 
cap.  102.  additque  :  Viridis  collo  appensa,  ila  ut 
circa  ventriculi  orificium  pendcat,  stomachum  fir- 
mare,  nauscam  vomilumque  prohibere  ,  ac  catcu- 
los  urinamque  petlere  tradilur.  Jaspis  omnis 
conceplum  fi.rm.at,  partumquc  femori  alligata  pro- 
movet.    Ucstata   febres   et  hydropes  ,   quo3  vct  d 


debili  concoctione  ,  vel  d 


nimio  (lii.ru 


oriuntur ,  corroborando  ventriculum ,  ct  sangui- 
nem  sistcndo ,  prohibel.  Nonus  Medicus  etiam  cpi- 
lcpsiam  viridcm  jaspidem  arcere  affirmat ;  idque 
ct  nttnc  a  nudtis  asseritur,  qtuc  si  circa  ensifor- 
mem  cartilaginem  per  diem  et  noctem  ab  epileptico 
geslctur,  aittnt,  si  sudore  corripialttr  ,  Uberari  a 
paroxismo  ;  sin  minus ,  emori  :  idque  multoiies 
fuisse  probalttm.  Vires  has  omnes  augeri  pulant , 
si  argcnto  includatur.  Cogitationum  etiam  tttmul- 
tttm  ct  inconslanliam ,  qua?  ex  sanguinis  impctu 
oritur,  prohibcl.  Catculi  cliam  gcncrationcm  ,  si 
porletur ,  omnino  arcere  vulgo  creditttr.  Jaspis 
grammatias  ,  attt  polygrammas  appctlala,  quxe- 
que  virens  smaragdo  pcrsimitis  cst ,  ad  vent  na  pro 
amuleto  geslatur.  Dinique  c.  103.  el  in  epist. 
dedicatoria,  narrat  Rudolphum  II.  Imper.  men- 
sam  e  gemmis  prffiseriim  jaspidibus,  exslrui 
jussisse,  quam  ipse  octavum  inundi  miraculum 
appellatj  ct  cum  Diaoas  Bphesue  lemplo  com- 
parat,  ulpole  in  qua  fabricanda  plurimis  annis 
maximisquc  expensis  desudatum  est ,  quxque 
tanto  artificio  elaborata  est,  ul  gemmx  sibi  in\  i- 
ccint'Oiiinii.Nsuiis,(pi;i'Conspecluni  fugiunt . iiui- 
i.t,  sihas.  arborea,  Dumina.flOrcs,  nubes,anima- 
lia,  vaHasque  rerum  pulcberrimarum  formas 
ita  referant,  ut  depictse  ad  vivum  videanlur,  ac 
siinilc  opus  in  loloorbe  reperire  uon  possiL 

Nono,  jaspis  subindc  opacus  est,  subindepellu; 
cidus.  Rnrsum  ,  cum  variia  gemmis  miscetur. 
Nam  a  commixtione  cum  achatc ,  vocatur  jaspa- 
chales  :  cum  onyche  Ula  qua  nivem  imitatur  ,  ac 
crystaiio  similis  cst  [quem  hodie  chalccdonium  vo- 
cant  )jaspony.va  Vlinioappcltatur :  quacumsarda 


im  COMMENTAWA  IN  APOCAT.Y 

miscetur,  sardojaspis  dici  potcst.  Ilabeo  unam  qiut 
umcthystum,  sardam,  chalcedonium  distinclis  locis 
inse  habet ,  aitBoetius  cap.  101. 

Jani  primus  in  fundamenLis  jaspis  significat 
S.  Petrum,  Principem  Aposiolorum  etEcclesiae  : 
unde  super  hanc  petram  Chrislus  promisitsc 
aediflcaturum  Ecclesiam.  Hinc  viret  semperque 
viget  ejus  auctoritas,  vigebitque  in  suis  succes- 
soribus  ejusdignitas  Ponlificia  usque  ad  finem 
mundi ,  imo  in  aeternum. 

Secundo  ,  Pelrus  poslquam  post  Ghrisli  resur- 
reclionemabeocreaius  eslPoniifex,  firmissimus 
fuit  in  fide,  itautcontra  eumejusque  Ecclesiam 
nechomines,  nec  portaeinferi,  idest,  omnisdae- 
monum  vis  unquam  praevalere  possit.  lpse  est 
enimcui  Cbristus  oves  suas  jugiter  commisit, 
dicens :  Parce  oves  meas,  et :  Confirmafralres  tuos. 

Tertio,  Petrus,  ejusque  successores  Poniifi- 
ces,  omnia  terrorum  et  errorum  phantasmala 
fugantet  propulsantab  Ecclesia.  Eslo  enim  jas- 
pis  revera  non  fuget  veneficia,  sufilcittamen  ad 
symbolicam  hanc  significationem  et  repraesen- 
tationem  communis  orbis  opinio,  quae  id  pula- 
vitetcredidit. 

Quarto,  Petrus  habet  maculas  sanguineas  , 
quia  sanguine  suo  obsignavit  et  purpuravit  suam 
lidem  et  pontificatum. 

Quinto,  Petrus  jugibus  lacrymis  quotidie  ad 
cantum  galli  detlens  suum  peccatum  negationis 
Cbristi,  maculosus  fuit,  pcenilens  el  atratus  : 
indeque 

Sexto,  a  Deo  gratiam  medendi  loto  orbe  om- 
nibus  animi  morbis  accepit. 

Septimo,  Petri  dignitas  est  prima  el  anliquis- 
sima  ;  quia  ab  ipso  Chrislo  consignata  ,  ettoli 
orbi  promulgata  ac  cognita.. 

Octavo,  Petrus  siitit  in  Romanis,  aliisquegen- 
tibus  fluxum  carnalium  cupiditalum.  In  Ratio- 
nali  Aaronis  jaspis  insculptam  sibi  habebat  tri- 
bum  Gad  :  hcec  enim  erat  Tribuum  firmissima 
et  fortissima. 

Nono,  Petrus  opacus  fuit  per  spei  ac  fiduciae 
in  Deo  soliditalem  :  fuit  et  pellucidus  per  vitae 
puritatem  ,  et  per  contemplationem  :  imo  in  se 
habuit  commistionem  omnium  virtutum  :  om- 
nes  enim  habuit  in  gradu  heroico. 

Nota,  secundo:  Primus  in  fundamento  Eccle- 
siae  jaspis,  denotatprimum  Symboli  articulum: 
Credo  in  Deum  Patrem  omnipotentem,  creatorem 
coeli  et  lerrce.  Hic  recte  comparatur  jaspidi.  Pri- 
mo,  quia  significatDei  virorem,  idest,  robur  et 
potentiam,  qua  hancmundimachinam  ex  nihilo 
creavit. 

Secundo,  firmitatem  in  ejus  conservatione  et 
gubernatione  eeterna. 

Tertio,  hic  articulusde  uno  Deo  creatore,  fu- 
gat  omnia  deorumet  idolorumphantasmata. 

Quarto,  pro  ejus  veritale  et  fide  Marlyres  san- 
guinem  suum  profuderunt ,  eoque  maculati,  imo 
purpurati  sunl:  aut  viridiscolor  spem  innuit  et 
praemia,  quae  Deus  creator  suis  cultoribus  pro- 
misit :  sanguineus  minas  et  tormenta,  quae  in- 
credulis  etinobedientibus  comminatur. 

Quinto,  est  varius  et  maculosus  ;  quia  Deus 
creator  varias  etmuhiplices  aduniversi  perfec- 
tionem  creavit  creaturas. 

Sexto  ,  medetur  pusillanimitati,  diffidentiae, 
omnibusque  infirmilalibus  hominum. 

Septimo,  est  antiquissimus ;  quia  etiam  Philo- 
sophi.qui  noncognoveruntSS.  Trinitatem,  cog- 
noverunt  tamen  unum  Deum  mundi  opificem. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

Nam,  utait  ApostolusRom.  1.19.  Qaod  notum  esl 
Dei,  manifestumcst  in  illis,-  Deus  enim  illis  mani- 
festavit :...  ita  ut  sint  inexcusabiles  ,  quia  cum 
cognovissentDeum,nonsicutDeumglorificaverunt. 
Rursus  creatio  atlribuilur  Palri ,  quae  origine 
prima  et  antiquissima  cst  persona  in  divinis. 

Octavo,  sistit  sanguinemet  menstrua,id  est, 
impuras  et  carnales  actiones  ac  desideria.  Huc 
facit  quod  recentiores  ,  ul  Reda,  Rueus  el  alii, 
penes  quos  sit  fides,  tradunt  jaspidem  venereas 
cogitationes  et  appetitiones  refrenare  ,  oculos 
purgare  et  acuere.  Hinc  rursum  jaspis  dictus 
grainmatias,  linea  alba  inlerslinguitur ,  quaj 
symbolum  est  innocentiae  puraeque  vilae,  quam 
postulat  Crealoris  mundi  debita  servilus  et  cul- 
tus. 

Nono,  est  opacus,  quia  obscurus  Paganis  ct 
infidelibus;  sed  translucidus  credenlibus,  quos 
etiam  per  puritatem  morum  ,  omnemque  virtu- 
lem,  ingratiam  et  lucem  divinae  conversationis 
transformat.  Ila  Alcazar. 

Secundum,  sapphirus.  ]In  hac  gemma  omnes 
consentiunt.  Nam  hebr.  vocatur  sappkir ,  inde- 
que  graece  etlatine  vocatur  sapphirus.  Jam  sap- 
phirus  primo,  caeruleus  est,  ait  Plinius  et  alii 
passim. 

Secundo,  aureis  punctis  quasi  slellis  collu- 
cet  el  scintillat,  ait  Plinius  et  Isidorus;  unde  a 
Theophraslo  vocatur  xpu"07ra<7°5,  id  est ,  auro 
distinclus  ,  indeque  hebr.  "IS^D  saphir  dicitur, 
idest,  pulcher,  ait  S.  Hieronymus  a  radice  1SC 
scaphar ,  id  est,  pulcher  fuit,  vel  sappir ,  a  12D 
sepher ,  id  esl,  numerus,  ob  punctorum,  quasi 
stellarum  quae  in  eo  visuntur,  numerum,  ait 
Alcazar. 

Terlio,  coeli  speciem  proe  se  ferl,  ait  ex  Pli- 
nioS.  Hieronymus;undeetExodi,  2U.  10.  visioDei 
qua  apparuit  Mosi  et  senioribus,  fohquasiopus 
lapidis  sapphirini,  et  quasi  ccelum  cum  serenum  est; 
indeque  a  gemmariis  sapphirus  vocatur  gemnia 
sacra.  Ex  hoc  locopatetsapphirum  itaessecaeru- 
leum,  sicutest  ccelum  serenum,  cum  nimirum 
speciem  habet  caerulei  purissimi  ultramarini, 
qualis  est  in  lapide  Lazulo  ;  ccelum  ergo  vide- 
tur  esse  primus  et  primarius  sapphirus,  a  quo 
gemma  sapphirus  suum  colorem  et  slellas  ac- 
cepit. 

Quarlo,  sapphirus  veterum  opacus  fuit  teste 
Phnio,  el  aliis;  sic  enim  habet  communis  vera- 
que  lectio  Plinii,  lib.  37.  c.  9.  Optima  apud  Medos, 
nusquam  lamen  periucidce;  licet  unus  codex  ma- 
nuscriptus,  quem  citat  Dalecampius,  habeat : 
Nusquam  enim  sic  perlucidw.  Quare  qui  hodie 
sapphiri  vocantur  et  pellucent,  polius  hyacinlhi 
sunt  quam  sapphiri  velerum.  Quocirca  Alcazar, 
et  Anselmus  Boetius,  lib.  2.  de  Gemmis,  c.  119. 
censent  Plinii  et  veterum  sapphirum  esse  spe- 
ciem  quamdam  illius,  qui  nunc  vocatur  lapis 
Lazuli ,  id  est,  qui  nec  venas,  nec  aureum  pul- 
verem,  sed  scintillas,  seu  guttas  ex  auro  in 
caerulea  planitie  habet;  ac  nobiliorem  esse  qui 
coeli  sereni  colorem,  absque  ulla  violacei  ad- 
mistione,  magis  refert.  Hinc  et  Epiphanius  cya- 
neum  (qui  idem  est  cum  lapide  Lazuli  ,  vel 
ejus  species)  numerat  inter  species  sapphiri. 
Et  Dalecampius,  in  Plinium  commentans  ,  ait 
ea  quae  Plinius  scribit  de  sapphiro,  non  sap- 
phiro  nostro,  sed  cyaneo  convenire.  Cyaneo 
vero  medici  atlribuunt  virlutem  corroborandi 
cor,  pellendi  melancholiam,  multasque  alia» 
magnas  et  miras. 


COMMENTARIA  1N  APOCAI.Y 

Quinio  ,  de  vetcrum  sappbiro  ait  Picrius  , 
Hicroglypb.  41.  Sapphirus  apud  veieres  magna 
semper  in  veneralione  fuii :  si(juidcm  per  cum  im- 
peritimet  summum  sacerdotium  significuri  mani- 
festum  cst.  El  Rueus  :  Supremum ,  inqiiil,  oliin 
sappldrum  apud  Itomincs  auctoritulcm  liabuisse  , 
et  apud  divos  grulium,  ipsu  perhibet  antiquitas , 
ut  tunc  illis  jucundum  et  gratum  esset  sacri- 
ficinni ,  quando  offerebalur  in  sappbiro,  id  est, 
patina  sapphirina,  vel  certe  quando  saccrdos 
in  annulo  gestabat  sapphirum.  Et  Abulensis  in 
Ex.  24. 10.  Apud  Gentilium  dcos,  inquit,  in  mag- 
na  fuit  sapphirus  reverentia,  quod  sine  eo  res- 
ponsa  non  dubuntur.  Et  in  cap.  28.  18.  ait  olim 
sapphirum  gemmam  gemmarum  appellari  so- 
litum.  Ilinc  etiamnnm  Pontilicibus  et  Cardina- 
libus  congruunt  sappbiri,  et  Pontifex  recens 
creato  Cardinali  mitlit  sappbirum,  uti  Eptscopo 
datnr  annnlns  ;  licel  enim  nostri  sappbiri  potius 
sint  liyacinlhi  ,  tamen  in  velerum  sapphirorum 
locum  successerunt.  Nam  veteres  /Egyptiorum 
summi  judices ,  qui  erant  Pontifices,  e  collo 
gestabant  sapphirum,  cui  insculpta  erat  veritas, 
teste  iEliano,  lib.  14.  34. 

Sexto  ,  sappliirus  visum  acuit ,  ait  Nyssenus  , 
oral.  14.  in  Cant. 

Septimo,  Galenus  et  Dioscorides  has  virtutes 
dant  sapphiro  :  Pcrcussis  a  scorpione  haustam 
prodcsse,  ct  conlra  intestinus  exulcerationes  bibi ; 
et  ruptas  membranas  cogere ,  et  excrescenlia  in 
oculis  uc  puslulus  inhibere.  Addit  Alhcrtus  Mag- 
nus,  lih.  2.  dc  Mineral.  valere  conlra  melan- 
choliam,  quartanam,  el  melancholicos  humo- 
res.  Vide  qme  de  sapphiro  dixi  Exodi  24.  10.  et 
Exodi  28.  18.  Addunt  aliqui,  penes  quos  sil  fi- 
des,  sapphirum  homines  ad  pietatem  ,  constan- 
tiam  ,  pacem ,  et  cupidilatum  refrenationcm 
inclinare,  ideoquc  esse  gemmam  Pontificum. 

Jam  sappliirus  in  Rationali  inscriptum  hahe- 
bat  Nepblhali  :  hic  vero  congruit  S.  Paulo,  qui 
alter  est  et  secundus  i»  S.  Petro  Apostolus  ac 
Ecclesi.e  fundator.  Ita  Andrcaset  Arelas.  Verum 
quia  S.  Paulus  non  fuil  inler  duodecim  Aposlo- 
los,  a  Cbristo  vivenie  vocalos  ,  et  recensitos  a 
S.  Matthaeo,  c.  10.  2.  aliisque  Evangelistis;  sed 
extra  numeriun  et  ordinem  vocalus  est  a  Christo 
e  coelo  post  resurreclionem.  lUirsum,  quia  Pau- 
lus  Pelro  et  in  aposlolalu,  et  in  morte,  et  in 
imaginibus,   el  in  officio  Ecclesiaslico ,  ei   iu 
festo  lam  Romce,  quani  alibi  per  totam  Eccle- 
siam  semper  associatur,  ideoque  ei  bic  pariter 
in  jaspide  jungeudus  videtur  :  Quia  illos  et  elec- 
tio  parcs  ,  cl  lubor  similes ,  et  finis  fecit  cequabs  , 
aitS.  Lco,   serm.  1.  de  S.  Pelro  el  Paulo;  hiuc 
nielius  Joacbim  ,  Ribera  et  Viegas  per  sappbi- 
rum  accipiunt  S.  Andream  fratrem  S.  Peiri.  Ilic 
fuit  caeruleus,  puta  ccelestis  coloris,  id  est, 
profundas  lucis  et  sapienliae ,  quam  hausit  a  sole 
jnslilice  CbrislO,  quando  i\  S.   Joanne  Baplisla 
amandatus   ad  Christnm  ,  Joan.   1.  36.   biduo 
apud  eum  mansii,  et  secretas  ejus  doctrinae  et 
vilae  perspexit  et  imbibii.  Cseruleus  enim  color 
qucm  in  CCBlo  videmus,  nilestaliud,  nisi  maxi- 
ma  altissiimc  lucis  profunditas;  quaj  quianullo 
colore  misceiur  nullumque  babet  terminum , 
hinc  oculum  absorbet,  pcrslringit  et  bebeiat, 
ut  videatur  esse  caeruleus  oculo,  cujus  acies 
infirma  in  eo  perspiciendo  succumhit ,  ideoque 
cespilat,  et  quasi  oblunditur,  et  obscuratur, 
uti  experimur  in  nobis  fieri ,  cum  fulgentes  solis 


PSIN  S.  JOANNIS.   C.ap.  XXI.  13',  l 

radios  adversis  oculis  per  conspicilia  ,  vel  me- 
(liiim  aliquod  instrumentum  intuemur. 

Secundo,  aureis  stellis,  idest,  ardentis  cba- 
rilatis  radiis  rffulsit ;  quando  a  sole  igneo,  puta 
a  Chrislo,  afflatus  et  quasi  desideratus,  totius 
in  ejus  amorem  exarsiL 

Terlio,  crcli  speciem  habuil,  quia  tenena 
omnia,  prospera  el  adversa  calcavil ,  auimo  in 
coelo  defixus. 

Quarto,  opacus  fuit  et  densus,  id  est ,  fortis 
et  solidus;  Andreas  eniui  fuil  ^:;,  id  esl  vir, 
et  virili  animo  ac  robore,  praesertim  io  morle 
et  marlyrio. 

Quinto,  fuit  sacerdos  et  Pontifex. 
Sexto ,  Acbaiensium ,   el  aliorum   Centilium 
caecos  oculos  luce  el  lide  Cbrisii  illuminavit  et 
acuit. 

Septimo,  melancholiam,  aliosque  morbos  j 
se  suisque  discipulis  fugavit.  quando  laetus  et 
alacer  crucem  biduo  in  ea  pendens,  sustinuil, 
eamque  salutavit  dicens  :  O  bona  crux ,  quce  de- 
corem  ex  membris  Domini  suscepisti ,  diu  deside- 
rata,  sollicite  amutu ,  sine  intermissione  qucesita  , 
et  aliquundo  cupienti  animo  praparulu  !  Accipe 
me  ub  hominibus,  el  redde  me  mugislro  meo,  ut 
per  te  me  recipiut ,  quiper  te  me  redemit. 
.  Secundo,  sappbirus  congruit  secundo  sym- 
boli  arliculo  :  Et  in  Jesum  Christum  Filium  ejus 
unicum  Dominum  noslrum.  Cbrislus  enim  instar 
sappbiri  c.iruleus  est,  quia  immensum  incom- 
prehensibilis  lucis  est  pelagus  ,  utin  ejus  con- 
lemplalione  mens  humana  evanescat.  Est  enim 
Verbum  Palris,  Deus  de  Deo,  lumen  increatum 
lucis  increatae  :  caeruleus  ergo  color  sappbiri 
significat  divinitalem,  divinamque  generalio- 
nem  Chrisli ,  qua  procedil  ul  Verbum  et  imago 
Patris. 

Secundo,  aureis  punctis  collucct,  quia  est 
increata  charitas,  et  amor  originalis,  quo  cum 
Patre  spirat  Spiritum  sanctum,  qui  est  amor 
nolionalis  Patris  <:l  Filii. 

Tertio,  coelestisest  natura,  habitatione,  aetei- 
nitate,  beaiitudine;  uude  ait  Aposlolus  :  Pri- 
mus  homo  detcrra,  terrenus  ;  sccundus  liomo  de 
ccclo,  cceleslis  ,  1.  Corinlh.  15.  67. 

Quarlo,  opacus  est  et  densus,  quia  gcnera- 
tionem  ejus  quis  enarrabit?  est  enim  inscrulabi- 
lis  et  impervesligabilis.  Rursum  ,  quia  deilas 
ejus  in  densa  humanitate  opacalur  et  abscon- 
dilur. 

Quinto,  cst  Christus.id  est,  unctusin  regenx 
et  Pontificem  aelernum  :  in  regem,  inquam,  et 
monarcliam  orbis. 

Sexlo,  esl  lux  mundi,  Joan.  1.  9.  alque  eos 
qui  ejus  contemplatione  se  pascuut,  mira  luce 
et  voluptate  perfundit 

Septimo,  omnes  morbos  et  mcerores  corpo- 
ris  et  animi  sanat. 

Tropolog.  sappbirus  esl,  qui  menie  in  ccelis 
vcrsatur,  quique,  ut  ait  S.  Hieron.  ccelo  simi- 
lis  factus,  solem  suis  pedibus  suppositum  in- 
luetur  :  et,  ul  ail  Nyssea.  loco  citato,  cujus  cor 
ea  quae  sursum  sunt  vult  ac  respicit,  et  istic 
oculos  oblectat,  sequeos  illud  Apostoli  :  Qua? 
sursum  sunt  qucerite ,  non  qua?  super  terram.  Hic 
aureis  punctis  ,  id  est,  cbaritalis  actibus  collu- 
cet;  scalpi  non  polest ,  id  est,  invictus  et  io> 
fraclus  est. 

Hursum,  io  sappbiro.  qui  cst  coeli  imago,  et 
quasi  coclum  in  terra ,  docemur  qualis  debeat 
in  Praelato  et  in  principe  (  cujus   symbolum 


1342  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

cstsapphirus)  esse  animi  cclsiludo,  vitaeperfec- 
lio,  mentis et froritis  serenitas,  utjure  Sercnis- 
simus  vocari  possii,  habens  semper  et  cum  om- 
nil)us  speciem  et  faciem  cocli  sereni ;  ita  ut 
Deum  et  Christum  studeat  imitari,  et  cum  cae- 
ruleo  colore,  id  est,  cum  divinee  gloriae  zelo, 
aureis  virtulum radiis collucens  omnibus  mundi 
pompis,  seque  ac  turhinibus  silsuperior. 

Tehtium  ,  chalcedomus.  ]  Pro  chalcedonio 
in  Rationali  erat  carbunculus,  eique  inscriplus 
erat  Dan  ;  quocirca  Isidorus  ,  Beda  et  Aretas 
asseverant  chalcedonium  esse  carhuncuhim 
aut  carbunculi  speciem  :  lum  quia  chalcedonii 
alterius  vetercs  non  meminerunt  :  tum  quia 
non  videtur  Joannes  carhunculum  pr;eteriisse, 
quae  una  erat  e  praecipuis  gemnris  Rationalis. 
Dicitur  chalcedonius,  quia  ,  ut  notat  Aretas, 
prope  Chalcedonem  urbem  (quae  Constanlino- 
poli  ex  altera  Bosphori  parte  objacet,  in  qua 
celebratum  est  Concilium  Chalcedonense)  in 
litlorum  saxis  et  scopulis  innascitur  gemma  ha- 
hens  speciem  et  colorein  carbunculi.  Suspica- 
tur  Gesnerus  pro  chalcedonio  legendum  Carche- 
donius,  id  est  Carthaginensis  (  Kapx*jS«»  enim 
est  Carthago) ;  iiaque  Plinius  in  lih.  37.  cap.  7. 
carbunculos  Carthagine  allatos  vocal  Carchedo- 
nios.  Sic  enim  ait  :  Principalum  habent  carbun- 
culi  d  simililudine  ignium  appellati,  cum  ipsi  non 
sentiant  ignes,  ob  id  d  quibusdam  apyroti  vocali. 
Horumgeneralndiciet  Garamantici,  quoset  Car- 
chedonios  vocavere  propler  opulentiam  Carthagi- 
nis  magnce.  Sicut  ergo  idem  sunt  belial  et  beliar, 
sic  idem  videtur  essc  chalcedonius  et  carche- 
donius  :  plane  enim  ad  Plinianas,  utpoie  suo 
aevo  notissimas  ,  gemmas  respicere  videtur 
Joannes.  Porro  vocatur  carbunculus,  quia  ha- 
bet  speciem  carbonis  ardenlis  :  quare  et  pyro- 
pus  dicilur,  quasi  m>^og  o>nx,  idest,  ignis  faciem 
et  speciem  habens.  Unde  Poeta  :  Flammasque 
imitante  pyropo.  Dicitur  et  apyrausta,  quod  igne 
non  laedalur. 

Alii  chalcedonium  censent  esse  genus  am- 
brne,  aut  cerle  lapidis  duri  et  candicantis  :  di- 
cunt  enim  eum  similem  esse  pallenti  lucernae, 
et  fulgere  magis  sub  dio  quam  sub  tecto;  et,  si 
sole  aut  frictu  incalescat,  paleas  ad  se  altra- 
here.  Tales  enim  sunt  globuli  lapidis  duri  et 
candicantis,  quem  vocant  vulgo  chalcedoniiim, 
etiam  gemmarii ,  ex  quibus  suntRosaria.  Unde 
Anselmus  Boetius ,  1.  2.  de  Gemmis,  cap.  87. 
Chalcedonius ,  ait.  gemma  est  quce  per  nubem  vel 
nullo,  vel  tevi  aliquo  calore  tinctam ,  totumque 
corpus  occupantem  semiperspicua,  scalpturce  prop- 
ter  duritiem  contumax.  Olim  sub  onyche  compre- 
hensa,  cujus  speciesest,  appellabatur  onyx  candi- 
da.  ISam  candicans  velerum  onyx,  sive  transluccat, 
sive  non,  nunc  chalcedonii  nomen  apud  Europte 
poputos  retinet.  Quales  multis  in  locis  in  Gerina- 
nia,  et  in  Belgio  circa  Lovanium  in  agro  Heve- 
rensi,  et  prope  Bruxellam  ipse  se  reperisse  lcs- 
tatur  cap.  88.  Ubi  et  addit :  Hoc  tempore  etiam 
pocuta ,  effigies  principum ,  coronce  pensiles ,  atia- 
que  infinita  ex  chalcedonio  fiunt.  Prcecipuus  usus 
est  ad  sigilla,  quia  cera  itti  non  adharet.  Veruin 
hic  chalcedonius  quasi  vilis  gemma  ,  et  poiius 
lapis  vulgaris  ,  a  Plinio  omitlilur  et  tacetur. 
Plinius  enim ,  ul  fatelur  Boelius  ,  per  chalcedo- 
nium  accipit  granatum  Orientalem  ,  qui  est 
species  carbunculi;  chalcedonium  veromoder- 
num  sub  onyche  comprehendit ;  onyx  enim, 
sardonyx,  et  chalcedonius ,  vel  idem  sunt,  vel 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

potius  species  invicem  aflines  et  cognat.T.  Dndn 
apud  veteres  omnes  pro  onyche  habebantur  , 
ail  Boetius,  lib.  2.  cap.  92.  ubi  et  addit :  Tanlm 
interdum  magnitudinis  est  onyx ,  ut  columnutn' 
inde  fieri  possint.  l\omx  eniin  in  basiticaS.  Petri , 
sex  coiumnulie  onychina;  conspiciuntur. 

Ergo  verius  est  veterum  chalcedonium  esse 
carbunculum,  aut  carbunculi  speciem;  carbuu- 
culus  enim  erat  in  Rationali ,  a  quo  hasce  gem- 
mas  mutuatur  S.  Joannes.  Porro  carbunculus 
graece  dicitur  «v^a?,  id  est ,  pruna  ignita  ;  talis 
enim  esse  videtur.  Hinc  igne  non  calescit,  in  tene- 
bris  tamen  lucet,  et  splendescit  magis  interius 
quam  exterius.  Ila  S.  Auguslinus  ,  lib.  2.  de  Doc- 
trina  Christiana,  cap.  16.  et  Isidorus.,  lib.  16. 
c.  13.  Carbuncuti,  inquit,  fulgur,  necnocte  vinci- 
lur  ;  cotore  ignitus  ut  carbo  tucet  in  lenebris.  Sci- 
licet  modica  luce  in  se  collecta,  non  autem  fo- 
ras  emicante,  uti  gemmarii  experti  docent,  ac 
nominatim  Anselmus  Boetius,  lib.  2.  de  Gemmis, 
cap.  8.  Hinc  carbunculusrubel,  indeque  rubinus 
dicilur.  Alcazar  tamen  censet  carbunculos  su- 
hinde  candere,  esseque  adamantes  ;  carbones 
enim  nimis  ardentes  non  rubent,  sed  candenl, 
uti  apparel  in  candenti  ferro,  quod  ubi  maxime 
ignilum  est ,  fabri  ferrarii  appellant  argentum  , 
quia  perfectc  candidum  est.  Hincin  sacra  Scrip- 
turanon  nominari  adamantes  ,    quia   compre- 
hendit  eos  Scriptura  nomine  carbunculorum  : 
quocirca  gemma  quam  Isaias,  cap.  6.  v.  6.  cal- 
culum  et  carbunculum  nominat,  Joannes,  Apo- 
calypseos    cap.    2.  v.  17.  vocat  calculum  can- 
didum.  Itaque  chalcedonium  esse  adamantem  , 
qui  inter  carbunculos  est  prreslanlissimus.  Pro- 
bat  id  primo,  quia  Plinius  ait  adamantem  Cy- 
prium  in  aereum  colorem  vergere:ergo  is  erit 
chalcedonius  5rs.  tou  x^ovi,  id  est,  ab  xre.  Se- 
cundo,  trivoi  srepe  ab  Homero  et  aliis  sumitur 
pro  ferro  et  chalybe;  nobiliores    auiem   ada- 
mantes  sunt,  qui  colore  chalybea  specula  inri- 
tantur,  quos  Plinius  vocat  siderites  ,  et  ferrej 
splendoris.  Tertio,  chalcedonii  nomen  denoial 
lapidem  hunc  aes ,  chalybem,   aliaque  metalla 
domare  et  perfringere;  talis  autem  esl  adamas, 
quo  gemmarii  chalybem  domant  ac  poliunt.  Ve- 
rum  Ikcc  desultoria  videtur  levilas,  nimiaque 
metamorphosis ,  videlicetchalcedonium  incar- 
bunculum,  et  carbunculum  in  adamanlem  trans- 
formare  ;  cum  toto  genere  dissideant  carbuncu- 
lus  et  adamas  :  adamas  enim  candidus  est  el 
pellucidus,  carbunculus  rubeus  et  opacus,  cum 
genuinus*et  perfectus  est. 

Quare  verior  videtur  prior  Aretae  et  aliorum 
senlenliachalcedonium  esse  carbunculum  ,  qui 
speciem  habet  x«^xou« >  id  est,  reris  candentis. 
Alludit  enim  ad  aurichalcum,  sive  chalcoliba- 
num  ,  de  quo  dixit,  cap.  1.  v.  15.  quod  Chrisli 
pedes  essent  similes  aurichatco  sicut  in  camino 
ardenti;  tale  enim  aurichalcum  ardens  sinrile 
est  carbunculo ,  sive  prunae  ignitaa  :  unde  et 
chalcites  gemma  est  cerei  coloris  apud  Plinium, 
lib.  37.  cap.  11.  ac  forle  eadem  cum  chalcedo- 
nio-  Et  chalcilis  vocatur  lapis  ex  quo  ipsum  xs 
coquilur,  teste  Plinio  ,  lib  3/j.  cap.  12  sicut  ex 
rubrica  coquitur  ferrum  :  nam  ferri  rubrica  pa- 
rens.  Alludit  quoque  ad  Concilium  Chalcedo- 
nense ,  ut  mox  dicam  in  signihcatione  chalcedo- 
nii.  Porro  de  carbunculo  ita  scribit  Anseluius 
Boetius,  lib.  2.  deGemmis,cap.  \2>.JSobitioresru- 
bini  in  insula  Zeitan  nascunlur.  Alii  et  minores  in 
Caria,  Calecut,  Cambaia  et  Bisnaga  :  oplimi  in 


COMMENTARIA  IN 


flumine  Pegu,  quos  incoUe  oreet  lingua  explorant. 
Nam  frigidiores  el  duriores  meliores  arbitrunlur. 
Illorum  colorum  igne  in  quo  coquunt  augere  dicun- 
tur.  Nasci  solcnt  in  qiiudam  lapidea  matricc  rosei 
coloris ,  quam  aliqui,  si  pcrspictta  fuerit ,  llalas- 
siuin  rubinum  vocant.  Nam  si  transparens,  gem- 
niifijue  inslarnonsit ,  ab  omnibus  mater ,  aut  ma- 
trix  rubinorum  appellatur.  Proplerea  <\nod  (ut 
infansin  ulero  matcrno  sanguine  nulrilur)  in  liac 
rubinus  forinctur ,  alatur  cl  excrescat.  Vrimuin 
candicat t  deinde  paulatim  maturescens  ruborem 
contraltit.  Ilinc  jit  quod  albi  el  albicanles  qui 
nondum  maturi  sunt  reperiantur,  Nascitnr pleriun- 
qtte  in  eadem  fodina  ttbi  sappltiri  repcriunlur.  Si 
alimcntuin  varium  fucrit  et  non  omnino  idoneum , 
mixli coloris  invcniiinlar ,  nempe  parlim  albican- 
tes  ,  partim  rubenles  ,  aut  mcdia  parte  rubini , 
media  sapphiri,  quoslndi  Nilacandi,  quasi  sap- 
phirorubinos  appeilant. 

Jiini  cualcedonius ,  sivc  carhunculus ,  reprae- 
senlat  Jacobum  fratreni  Joannis.  Primo  ,  quia 
ardens  fuit  Christi  amore  instar  carbonis  ar- 
denlis  ,  aut  aeris  candcntis  et  tlammanlis. 

Secundo,  sicut  carbunculus  nuscitur  inmon- 
tibus  apud  Nasamonas ,  uti  incoite  pulant  ,  imbre 
divino,  ul  ait  Plinius,  lib.  37.  c.  7.  Ita  Jacobus  et 
Joanncs  a  Cluislo  facli  el  vocati  sunt  Doanerges, 
id  cst  ,  Hlii  cceleslis  imbris  el  tonitrui.  Hinc 
vox  eoruin  et  concio  eratcfiicax,  quasi  lonitru 
el  fulmen. 

Tcrtio,  carbunculi  sole  aut  manibus  calefacli 
attrahunt  paleas;  ita  Jacobus  per  sc,  perque 
suos  discipulos  et  pastorcs  altraxit  Judaeorum 
et  Hispanorum  corda  ad  Chrislum. 

Quarlo  ,  si  credimus  S.  Augustino  ct  Isidoro, 
carbunculus  in  tenebris  lucel.  Audivi  a  Lusi- 
tanis  viris  gravibus  regem  Lusitaniae  io  festo 
Corporis  Domini,  praeferre  in  fronte  equi  car- 
bunculum  tantum,  eltam  fulgidum,  ut  plateam 
illuslrarc  videalur.  Ita  inler  Jud;eos  ct  Genles 
cluxil  Jacobus,  omncsque  sua  sapientiaet  sanc- 
tilate  illuminavit. 

Quinlo,  carbunculi  in  acetum  acre  injecti 
splendescunt  magis,  ct  aquis  pcrfusi  inardescunt, 
ait  Plinius  :  ita  Jacobus  in  perfeclionibus  magis 
charitate  Christi  exarsit,  ideoque  primus  inter 
Apostolos  Martyr  occubuit ,  ac  Hermogenem 
niagnum  ,  et  Josiam  necis  suae  auctorcm  sua 
charilate  et  osculo  complexus  converlit,  ut  de 
eo  merito  dici  possit  iltud  Cantic.  8.  G.  Lampa- 
des  ejas ,  lampadcs  ignis  atqtte  flammartim  :  aqua 
mulltv  non  potucrunt  exstingucre  charitatem,  nec 
fltunina  obrucnt  illam. 

Rursum ,  tertiae  huic  gcmmse  respondet  ter- 
tius  symboli  articulus  :  Qui  conceptus  est  dcSpi- 
rilu  sancto ,  nalusex  Maria  virgine.  Mystcrium 
enim  incarnationis  aple  repracsentatur  carbun- 
culo;  primo,  quia  fuil  opus  ardentissimae  cha- 
ritatis  Cbristi.  lUirsum  ,  sicut  in  carhunculo  est 
quasi  ignis  in  gemma  ,  haecipie  duo  ita  uniun- 
tur,  ut  ignis  videatur  csse  gemma,  et  gcmma 
esse  ignis,  seque  ac  fil  in  ferro  candenti  :  ila  in 
incarnatione  peus  humanitati  per  unionem  hy- 
postaticam  ila  est  unilus  ,  ut  Oeus  sit  homo ,  et 
homo  Ueus  ;  ac  omnia  attributa  Dei  tribuantur 
homini,  et  vicissim  omnia  altribota  hominis 
tribuantur  Deo  et  Verbo.  Hinc  idem  myslerium 
repraesentatum  fuit  Mosi,  duin  vidit  ignem  in 
rubo,  Exodi  3.  v.  2.  uli  ibi  dixi,  et  docel  Nazian- 
zenus  ad  Chilonium,  dialogo  1.  Ila  pariter  Ver- 
bum  iucarnatum  carboni  ignilo  conferunt  sanc- 


APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI.  1343 

tusCyrillus,  lih.  de  Incarnalione  Veibi,  Juslinus, 
quajst.  kh.  ad  Orlhodoxos  el  alii.  Porro  carbun- 
culus  hic  vocatur  chalcedonius ,  ut  innueretur 
in  urbe  Chalcedone ,  celebrandum  magnum  il- 
lud  Concilium  Gbalcedonense ,  quo  veritas  hu- 
jusarticuli  ,  puta  Verbi  incarnntio,  manentibus 
duabus  naturis  integris  in  eadem  persona  Verbi, 
totius  oibis  consensu  sancirelur  et confirmare- 
tur  contra  Eulychetem,  qui  unam  in  Christo 
naturam,  aeque  ac  unam  personam;  et  contra 
Nestorium,  qui  duas  in  Chrislo  personas  ,  aeqtn 
ac  naluras  posueruut. 

Secundo,  uli  carbunculus,  ita  magis  Chris- 
tus  conceplus  fuit  virtute  calesti  ex  Spiritu 
Sancto. 

Tertio,  Christus  ut  carbunculus  per  se,  el 
per  Apostolos  totum  mundum  ad  se  traxit. 

Quarto  ,  uti  carbunculus  ,  ita  magis  Cbristus 
est  lux,  quae  in  tenebris  lucet ,  et  illuminat  om- 
nem  hominem  venienlem  in  hunc  mundum,  Joan. 
1.   9. 

Quinto,  Cbrisli  charitas  magis  aquis  tribula- 
lionum  exarsit ,  summeque  eniluit  in  cruce, 
quando  crucilixoribus  veniam  et  gratiani  a  Deo 
peliit  et  impetravit. 

Porro  Alcazar  ,  qui  censet  carbunculum  hunc 
fuisse  adamanlem,  adamantis  condiliones  in- 
carnationj  Christi  accommodat.  Primo,  sicut 
adamas  est  fortissimus,  ita  opus  incarnationis 
fuit  opus  summae  forlitudinis  et  polenliae  divinae, 
qua  virtule  Spiritus  sancli ,  deilas  juncta  est  bo- 
mini ,  et  coelum  terrae  ;  ac  mater  Christi  illibala 
virgo  permansit,  unde  canit  B.  Virgo  :  Fecit  po- 
tentiaminbrachio  suo.  Secundo,  adamashircino 
sanguine  rumpitur,  ac  in  minimas  partes  dividi- 
tur  ;  tla  pro  peccatoribus  crucifigi  se  ,  ct  quasi 
disrumpi  permisit  amor  et  adainas  noslerChris- 
tus.  Tertio,  adamas  in  medicinis  efiicacissimus 
est :  venena  irritafacit,  lymphationes  abigif,  me- 
tusque  vanos  expellit  ii  mente  ,  ait  Plinius. 
Idem  in  animabus  facit  Christus. 

Quartum,  smaragdus.  ]  Hcbraice  T\^2  bare- 
het,  id  est  fulgurans,  sive  ceraunius;  et  graece 
smaragdus  (ita  Noster  et  Septuaginta;  perperam 


ergo  Pagninus  vertit  chrysolithum ;  quia  hic 
magis  ,  inquit,  habet  speciem  fulguris  )  dicitur 
quasi  smaragdus  a  splendore  ,  ait  Athenaeus , 
lib.  8.  cap.  3.  aut  polius  smaragdus  dicilur  ab 
Arabico  zamarrut ,  ait  Anselmus  Boetius,  lib.  2. 
de  Gemmis  ,  cap.  52.  aul  cerle  ab  Hebraeo  bare- 
kel;  saepe  enim  b  in  m  ,  et  k  in  g  liquescit  Unde 
liquet  veterum  smaragdos  fulgentiores  fuisse 
nostris,  ac  hahuisse  speciem  fulguris.  Id  patet 
ex  historia  quam  refert  Plinius,  lib.  37.  cap.  5. 
Fcrunt  in  Cypro  tumttlo  regis  HermiiS^  marmoreo 
lconi  fuisse  inditos  oculos  ex  smaragdis ,  ita  ra- 
diantibus  etiam  in  gttrgitem,  ttt  territi  instrumenta 
refugerent  thynni ,  diu  mirantibtts  novitatem  pis- 
catoribus,  donec  mutavere  octilis  gemmas.  Hinc 
et  Lucret.  lib.  U.  Grandes  viridi  cum  luce  sma- 
ragdi. 

Secundo,  smaragdi  viriditate  superant  her- 
bas ,  imo  et  aerem  resque  alias  sihi  vicinas  suo 
virore  imbuunt.  Unde  soli  gemmarum  contuitu 
oculos  implent,  nec  satiant.  Hinc  mire  visum 
recreant,  ideoque  gemmarii  eos  elaborabant 
concavos  ulvisum  colligerent,  aitPlinius.  Porro 
viror  hic  smaragdi  refert  colorem  oleipurissimi, 
ait  Joachim. 

Tertio ,  ex  smaragdo  fiebant  specula  :  unde 
Nero  pugnam  gladiatorum  spectabat  smaragdo. 


\m 


COMMENTARIA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


Quario,  smaragdi  aeri  snnt  affines,  durique 

et  invulnerabiles  :  unde  in  aereis  fodinis  repe- 
riri  solent.  Deniqne  smaragdi  sapor  est  amarus 
etacerbns,  ait  Epiphanius. 

Jam  quoad  significationcm ,  smaragdo  in  Ra- 
tionali  inscriptus  erat  Judas,  Palriarcharum 
et  tribuum  fortissimus,  qui  viride  semper  et 
perenne  habuit  sceptrum  et  regnum  usque  ad 
Chrisium  ,  juxta  Prophotiam  Jacobi  ,  Genes. 
69.  10.  Hic  vero  smaragdus  notat  Joannem  ; 
Joannes  cnim  in  ordine  Aposlolorum  est  quar- 
tus,  Maltlisei  10.  v.  2.  Joannes  primo,  est  bareket, 
id  est ,  fulgurans,  quia  est  boanerges ,  id  esl, 
lilius  tonitrui,  id  est  fulmen.  Ergo  sicut  fuerunt 
duo  fulmina  belli  Scipiadoe,  ita  et  Zebediadae, 
puta  Jacobus  et  joannes,  in  acie  Christi.  Tale 
iulmen  fuitcum  intonuit :  In  principio  erat  Ver- 
bum,  elc. 

Secundo,  semperviruit,  quia  pcrmansit  virgo; 
unde  Chrislo  fuit  charissimus,  et  diutissime 
viguit,  et  vixil  usque  ad  annum  Chrisli  101. 
Rursum  ,  habet  colorem  olei,  quia  spirituali 
charitatis  oleo  resplenduit;  unde  ejus  perpelua 
\ox  et  concio  haec  erat  :  Filioli,  ditigite  invicem  ; 
et  quia  in  fervenlis  olei  dolium  Romae  missus 
est  a  Domitiano,  sedillnrsus,  magisque  virens 
et  vegetus,  quia  virgo  inde  exivit. 

Terlio,  S.  Joannes  fuit  speculum  castitalis, 
sanctitatis  et  charilalis. 

Quarto  ,  S.  Joannes  fuit  aeneus  in  oleo  bul- 
liente  et  marlyrio.in  perseculionibus,  labori- 
l)tis  et  aerumnis,  per  lot  annos  usque  ad  decre- 
pitam  senectutem  pro  Christo  toleratis  ;  ul  vere 
ei  elfratriejus  Jacobo  dixerit  Christus  :  Calicem 
metim  bibetis  ,  quasi  mei  cognali ,  mihique  di- 
lectissimi.  Summis  enim  suis  amicis  Christus 
dat  summam  crucem ,  lanquani  summum  et 
pretiosissimum  donum.  Bactriani  Etesiis  flan- 
tibuscolligunt  smaragdos  ex  commissuris  saxo- 
rum,  ait  Plinius,  1.  37.  c.  5.  et  Theophrastus , 
lib.  de  Lapidibus.  Ita  aspirante  Dei  favore  om- 
nis  non  tanlum  lerrena  ,  sed  etcoelestis  in  Joan- 
nem  similesqueheroes  influxit  opulentia;  atque 
ex  ipsis  rerum  asperitatibus  et  persecutionibus 
summae  gloriae  suavitas  decerpitur.  O  faciles 
rlare  summa  dcos  ,  ait  Lucan.  1.  1. 

Rursum  ,  inter  articulos  Symboli  qnartus,  qui 
quarto  huicfundamentosmaragdinorespondet, 
est  :  Passus  sub  Pontio  Pilato,  crucifixus ,  mor- 
tutts  et  sepultus.  In  hoc  Chrisli  et  Dei  amor  fuit 
bareket ,  id  est,  effulgurans;  quia  instar  fulgu- 
ris  homines  et  ADgelos  perstrinxit,  afflavit,  ra- 
puit. 

Sccundo  ,  in  cruce  viruit  stupenda  Christi 
constantia,  ei  oleum  misericordiac,  ut  vere  de 
eo  dicalur,  Canlicorum  1.  2.  Oleum  effusum  no- 
men  luiim.  Hic  etiam  viret  spes  et  fiducia  fide- 
lium ,  ut  omnes  peccatores  sperent  per  Christum 
gratiam  ,  misericordiam  ,  salutem  et  gloriam 
«Tternam  ,  sicut  ex  virenti  segete  speramus 
messem. 

Tertio,  passio  et  crux  Chrisli  fuit  clarissimum 
speculum  divinae  sapientiae,  justitise ,  charitatis 
Omniumque  virtutum  :  unde  viri  spiriiuaies 
hoc  speculnm  jugiler  contemplantur,  ex  eoque 
discuut  Deum  ,  Deique  aitributa,  veram  sapien- 
tiam  ,  omnemqne  virfulem  et  perfectiohem. 
Crux  enim  Chrisli  lucidissimum  est  speculum 
foeditalis  peccali,  pulchriludinis  virlulum,  cha- 
ritatis  Dei,  magnitudinis  gloriae  coclestis,  a-que 
ac  pccmc  damnatorum.  Ad  hnec,  sicut  smarag- 


dus  suo  virore  refringit  colorcm  carnis  sibi 
vicinae,  ut  videatur  palescere  :  ita  nihil  adeo 
refringil  carnales  appelitus  ,  ac  medilatio  pas- 
sionis  Christi.  Sed  sicul  smaragdi  in  profundo 
latent,  et  profunde  effodiendi  sunt;  ita  et  pro- 
funde  medilanda  est  Chrisli  passio,  ut  hunc 
frucium  colligamus. 

Quarto,  aenea  fuit  Christi  in  cruce  patientia  ; 
clavi  enim  et  flagella  quae  Chrisli  carnem  lace- 
rarunt,  mentis  ejus  patienliam,  et  invictum 
robur  vulnerare  nequiverunt :  hinc  repraesenta- 
tus  fuit  aeneo  serpenle  Num.  21.  9.  Quocirca  ex 
Christi  fortitudine,  quasi  ex  fonte,  manavit  mira 
illa  et  varia  fortiludo  omnium  Martyrum. 

Quinto,  ex  smaragdis  fiunt  amuleta  contra 
venena,  et  passio  Christi  esl  antidotum  contra 
omnes  daemonis  suggestiones. 

Sexto,  scribit  Theophrastus  viridem  jaspi- 
dcm  esse  smaragdi  matrem  :  ila  Christus  per 
passionem  reparavit  quos  per  creationem  con- 
diderat.  Creatio  enim  fuit  redemptionis  quasi 
matrix  et  fundamentum. 

Dcnique  scribunt  Alberius  Magnus,  Abulen- 
sis,  Berchorius  et  alii,   smaragdo  effici  verba 
persuasoria,  opes  acquiri ,  dremones  et  vene- 
reas  cogilaliones  fugari  ;  imo  si  conjux  gestet 
annnlumex  smaragdo,  in  copula  maritali  eum 
confringi,  quae  facile  est  adaplare  cruci  Chrisli. 
Sedfrivola  sunt,  uti  ipsaemetmatronaeconjugatae 
asseverant.  Esto  Albertus  Magnus  scribat  regem 
Hungariae,  post  nocturnam  pollutionem  ,  inve- 
nisse  mane  smaragdum,  quem  in  annulo  digiti 
gestabat,  in  tres  partes  dissectum.  Vere  et  solide 
Anselmus  Boetius  Rudolphi  II.  Imperatoris  me- 
dicus,  lib.  1.  deGemmis,  capite  ultimo  :  Gem- 
mas ,  inquit,  d  causis  agentibtts  qttaz  reales  non 
sunt,  atiquid  pali  posse ,  ttt  smaragdum  ab  ictu 
adutterii ,  et  lurcoidem  dcasu,  non  quatenus  con- 
cutitur ,   sed  qttatenus  nocere  casus  potuit  ges- 
tanli ,  disrttmpi  ptusquam  absurdum  est.  Forlassc 
dnimia  calefaclione  qurc  coiltt  excitatur ,  excale- 
facla  gemma  subitoque  hiemali  tempore  frigori 
exposita ,  rumpi  posset.  Sed  Iwc  propter  adutte- 
rittm  non  fit ;  tttrcois ,  quia  moilis ,  propler  annttU 
concussionem,  d  casurumpi  possel.  Sed  lircc  rup- 
tttra  non  ftl ,  ut  Iwmo  a  casu  illtvstts  permaneat , 
seddconcttssione.  Quare  plura  olim  superstitiose 
de  gemmis  fuisse  credita  ex  quibusdam  even- 
lis  ,  per  daemonem  ad  superstilionem  hanc  in- 
ducendam  faclis,  multa  etiamnum  superstitiose 
credi  et  fieri ,  docet  idem  Anselmus,  lib.   1. 
capite  ultimo.  Sane  fabulosum  et  superstitio- 
sum  est,  quod  scribit  Camillus  Leonardus  Pi- 
saurensis  medicus  in  Speculo  lapidum,  gem- 
mam    quee   dicitur   Heliotropia    ( quod    inslar 
herbae,  quae  dicilur  heliotropium  ,  soli  se  con- 
formet)   facere  eum  a   quo   gestalur  invisibi- 
lem;  achatem  lempeslates  avertere,  et  sistere 
fulmina,  adamanlem  indomitas  bestias  humi- 
liarc  et  subjicere;  daemonium  (nomen  hoc  est 
gemmae)  geslantem,  ab  hoslibus  cum  lutum  et 
victorem  reddere;  topazium  divitias  augcre,  et 
subilaneam  mortem  averlere,   ac    principuni 
graliam  conciliare;  lurcoidem  facere  ut  equus 
nunquam  incessorem  faliget.  Porro  quae  de  la- 
pidum  scnlpturis  et  imaginibus  subdil ,  planc 
superstiliosa  et  magica  sunt ,  ul ,  si  asini  imago 
chrysolito  insculpta  invenialur  facere  gestanteni 
futurorum  praescium  :  arielis   figuram  in  sap- 
phiro  sculptam  vim  habere  liberandi  a  carcere, 
conferendi    honores  ,   diguitales  el 


reguuin 


COMMENTARIA  1N  APOCAL 

upupae  figuram.si  cum  dragontea  herba  anle 
se  reperiatur  in  beryllo,  vim  babere  mortuos 
notos  ad  seevocandi,  ab  cisque  responsa  ad 
quaesita  accipiendi  :  hominis  imaginem  cuin 
dexlra  manu  erccla  in  coclnm,  si  in  chalcedo- 
nio  rcperialur,  dare  victoriam  in  causis  et  liti- 
bus  forensibus,  ac  in  itineribus  a  noxiis  prae- 
sei  vare  :  crucem  sculplam  in  lapide  viricli  li- 
berare  gestantem  a  submcrsione  aquae  :  cervi 
imagioem  in  onycbe  sculptam  ventos  noxios 
compescere,  et  daemones  fugare  :  leporis  ima- 
ginem  in  sardio  faccrc,  ne  abullo  deemone  aut 
spirilu  laedi  possis  :  hominis  armali,  ensemque 
manu  lenentis  in  sardio,  dare  bonam  memo- 
riam  ,  ac  sapientem  efficere,  plurimaque  lalia. 

20.  Quintum,  sardonix.]  Sardonixesl  prrestan- 
lissima  species  onycliis,  id  est,  gemmrc  quae 
habct  speciem  unguis  humani ;  nam  interius 
habel  speciem  carnis,  extcrius  unguis  carnem 
tegenlis  :  Velul  carnibus  ungue  hominis  imposito 
et  ulroque  translitcido ,  ail  Plinius,  lib.  37.  c.  6. 
inde  dicius  est  sardonyx  ,  qnod  rubescat  ut  sar- 
dius,  candescal  ut  onyx.  Hic  veterum  fuit  sar- 
donyx  ;  poslea  enim  sardonyches  vocaverunt 
gcmmas  quibtis  superior  unguis  rubebat  instar 
minii.  lta  Plinius,  quiet  addit  sardonyches  can- 
denli  linea  distingui  et  cingi.  Hodie  onyx  el  sar- 
donyx  a  gemmariis  Nicolus  vocatur,  ait  boetius, 
lib.  2.  cap.  Sli. 

lUirsum,  sardonyx  triplicem  habet  colorem 
in  triplici  quasi  circulo;  nam  in  infima  parie 
est  niger,  in  media  albus,  in  summa  ruber. 
Ita  Plinius,  Solinus,  Isidorus  el  Alcazar.  Habet 
circnlum  candidum  ,  et  in  co  quamdam  ccclestis 
arcus  (iridis)  anhelationem  ,  ait  Plinius.  Romani 
ea  in  annulis  ad  sigilla  utebantur,  eo  quod  sola 
prope  gemmarum  sculpta,  ob  duriiiem  ceram 
non  auferat  :  primus  qui  ea  usus  est  fuil  Afri- 
canus  Senior,  ail  Plinius. 

Addit  Rueus  ea  rcprimi  animi  tumorem  et 
faslum  ;  alii,  ea  conciliari  laetiliam  et  hilarita- 
tein.  Denique  Platearius  celebris  medicus,  et  ex 
eo  Andras  Bacci,  tract.  de  12  Genimis  Script. 
docentonychem,  si  oculis  admoveatur,educcre 
nialos  luunores,  et  visum  conlirmare. 

Jam  quintus  sardouyx  significat  Philippum, 
qui  in  ordine  Apostolorum  esl  quintus.  Sardo- 
nix  notat  caudorem  ,  qui  in  Pliilippo  prae  caete- 
ris  Aposlolis  eluxit ;  unde  Gcnlilcs,  Joan.  12. 
v.  21.  fidentcr  ad  cum  accesserunt  dicentes  : 
Domine ,  volumtts  Jesttm  videre.  Kt  ipsc  candide 
ad  Ghristum  ;  Domine ,  ostende  nobis  Patrcm  ,  et 
sti/Jicit  nobis,  Joannis  \h.  8. 

lHirsum,  notat  cceleslcm  Philippi  spiritum. 
Sardonyx  cniin  constal  tribus  coloribus  ,  infe- 
rius  nigro  ,  medio  candido  ,  superius  miniato  : 
haec  sola  in  signando  nihil  cerae  evellil,  ait  Isi- 
dorus,  lib.  16.  Origenes,  cap.  8.  Notat  ergo  il- 
lustres  animos,  qui,  cuin  adbaercscant  corpori, 
nibil  lainen  ex  eo  terrenae  labis  contrabunt,  sed 
purum  servant  aslhereum  ignem,  Quocirca  in- 
fra  pedes  res  lnunanas  habenl,  puro  virtutum 
candore  colluccntes  ;  in  apice  vero  ininiati,  boc 
est,  primis  futurce  gloriae  radiisjam  alllati,  igneo 
charilalis  rubore  purpurascunl. 

Frigida  curarum  fomcnta  relinquerc  posses , 
Quo  lc  ccclcstis  sapicntia  ilucerel  ires. 
Hoc  opus,  hoc  stmlium, 

ait  Horalius,  lib.  1.  epist.  3. 

COUNEL.    A   LAPIDE.      TOM.    X. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI.  1365 

Ilinc  in  Balionali  sardonyclii  inscriptus  erat 
Manasses  ,  el  ipse  candidus. 

Secundo,  sardonyx  cum  candore  babet  ru- 
bidinem  :  ila  et  Philippus  candori  sociavitcha- 
ritatem,  idque  suxit  a  Christo  ,  cui  fuit  perfami- 
liaris,  dc  quo  ait  sponsa  Cant  5.  10.  Dileclus 
meus  candidus  et  rubicundus. 

Terlio,  rubor  notat  sanguinem,  in  quo  vita 
consistit:  binc  significat  piam  el  excitalam  ala- 
critatem  elvigorem  Philippi,  qualem  naturali- 
ter  habent  ii  qui  sunt  complexionis  sangui- 
neae ;  hi  enim  sunt  laeti  et  Joviales. 

Rursum,  quinlo  sardonycbi  rcspondet  quin- 
tus  Symboli  arliculus  :  Descendit  ad  inferos.  Su- 
perior  enim  sardonycbis  pars  ,  puta  rubens 
superficies  ,  significat  Christum  charitale  et 
sanguine  purpuratum  ;  limes  ,  sive  circulus 
candidus,  qui  quasi  cingulum  extimam  super- 
licieni  rubeam  ambit,  significal  palres  in  limbo 
Christum  exspectantes,  et  ii  Cbristo  lilieralos ; 
limes  enim  bic ,  sive  ora  cl  circulus ,  est  quasi 
limbus  sive  ambitus  ;  ima  pars  nigra  significat 
damnatos  in  gebenna,quos  Cbristus  suo  des- 
censu  ad  inferos  perculit,  et  quasi  proiligavit. 

Secundo,  bic  descensus  fuit  quasi  sigillum, 
quo  Christus  obsignavit  et  confirmavit  suam 
passionem,  morlem  et  resurrectionem  apud 
palres  in  limbo.  Sed  niliil  ei  cerae,  id  est ,  faecis 
carneae  passionis,  mortis  aut  corruplionis  adhae- 
sit  ;  quinimo  lanquam  viclor  et  iriumplialor 
descendit,  capturus  quasi  dominium  et  posses- 
sionem  inferni  :  unde  non  tantum  patres,  sed 
et  da'mones  ac  damnati  eum  ut  doniinum  re- 
veriti  sunt,  ut  in  nomine  Jesuomne  genu  flectatttr, 
ccelestium,  terrestrium  ct  infernorttm  ,  et  omnis 
lingtta  confttratur,  quia  Dominus  Jesus  Christtts 
in  gloria  est  Dei  Patris.  Hoc  descensu  Cbristus 
fastum  daemonum  humiliavit  et  compressit  ; 
palres  vero  laetificavit  et  exlulit.  Denique  sicut 
in  sardonyche  est  iridis  (quse  pacis  esl  symbo- 
lum,  quod  scilicet  amplius  non  erit  diluvium, 
Genes.  9.  13.)  anbclatio,  sive  aemulatio;  iia 
Christus  descensu  suo  ad  inferos  justos  fecit  se- 
curos,  qtiod  jam  imbres  trislitiie  et  laborum 
abiissent,  nec  unquam  in  posterum  essent  re- 
diluri.  Ita  Alcazar. 

Sextcm  ,  sa&dids.] Sardins ,  vcl  sardinus  cst  is 
qucm  Plinius,  Solinus  et  alii  sardam  vocanl , 
qui  olim  in  majori  pretio  fuit  quam  nunc  sil  : 
unde  ftiit  prima  in  Rationali.  Lattdatissimus 
in  Saj-dinia  invenitttr ,  ait  Anselmus  Boetius  , 
lib.  2.  de  Gemmis  ,  cap.  81.  Unde  forte  nomcn 
sardii  accepit;  licet  alii  i\  sarda  pisce,  cujus  co- 
lorem  rcfcrt,  dictum  putcnt.  Colore  similis  est 
carni  perspicusa  ac  pellucidae,  ita  ut  caro  liu- 
mana  in  gemmam  pellucidam  et  splendeniem 
videalur  conversa,  ail  Plinius,  lib.  37.  cap.  6. 
[Jnde  vulgo  carnerina,  ct  corrupte  comerina 
dicitur  :  ct  hebr.  dicitur  DTM odem ,  id  est,  ru- 
beus,  t^t  habens  similitudinem  Adam ,  id  esi  . 
homiuis  et  humanae carnis.  Nonnulli ,  ut  Indici 
ct  mares .  valde  fulgeni  :  generantur  in  saxi 
corde.  Nullam  habent  maculam,  aul  vaporein. 
uti  alise  gemmse,  qui  ipsius  splendorem  hebe- 
tet  aut  Ofluscet.  Addit  Alcazar  sardium  cssc  nia- 
ticm  amethysli ;  unda  in  nonnuilis  gcmmis  una 
parle  sardius  ,  allcra  ainclbyslus  ccrnilur. 

Viriutes  Ikt  sunt :  primo,  mlneribus  Berro 
inllictis  el  tuinoiibus  mcdclur,  ait  Epipbanius. 
lib.  i\r.  Gemmis.  Rursum,  sanguinem  undecum- 
que  Quentem  mirabiliter  sistit,  ait  Boetius.  Se- 

169 


13/iG  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

candd,  gaudium  accendit,  ait  Abulensis.  Ter- 
lio,  feris  terrorem  inoui.it «  ait  Aretas  in  c.  U. 
Apocal.  Porrostultiun  cst  cuin  Cardano  asserere 
(juod  liligantes  victores,  et  gestantes  divites  fa- 
ciat,  ait  Boetius  ,  c.  82. 

Jam  eardius  iu  Rationali  inscriptum  habebat 
Ruben  :  hic  vero  repraesentatS.  Bartholomaeum, 
qui  sardii  habuit  speciem,  cum  excoriatus  fuit 
pro  Christo;  lunc  enim  lota  ejus  caro  rubea 
apparuit,  ideoque  feris,  id  est  daemonibus  ,  ter- 
ril)ilis  exsiilit.  Jansenius,  Rupertus  et  alii  cen- 
senl  Bartholomacum  esse  Natbanael  ,  qui  ad 
Christum  a  Philippoadductusaudivit  ab  eo:  Ecce 
vere  lsrcwlita  in  quo  dolus  non  est,  Joannis  1. 
hl.  Fuit  ergo  ipse  sardius,  qui  nullam  habet 
maculam  aut  vaporem.  Quocirca  conversus  ad 
Christum ,  gaudens  el  exultans,  ait  :  Rabbi,  lu  es 
FiliusDei,  tuesRex  Israel ,  ibidem,  v.  /j9. 

Ilinc  tropol.  sardius  sanguinei  coloris  Marty- 
res,  eorumque  triumphos  repraesentat.  Nam 

Sanguine  furuhta  estEcclesh  ,  sanguine  coepit , 


Sanguiue  succrevit,  sanguine  iinis  erit. 

Hinc  S.  Agnes  impio  Praesidi  generose  respondit : 
Sanguis  Christi  sponsi  inei  tinxil  el  ornavit  genas 
vieas.  JEque  fortis  S.  Caeciliae  vox  in  agone  :  Mi- 
seria  morilur ,  non  Iwmo.  Similis  vox  aulici , 
exhortanlis  Ananiam  prne  senio  trepidanlem,  ad 
martyrium  :  Paulisper,  pie  senex,  occlude  oculos , 
etviriiiler  age;  nonenim  mullo  post  iuccm  celer- 
nam  clari  conspectu  Dei  intuebere.  Hrec  sunt  cyc- 
n;ea  carmina  athletarum  Cbristi ;  nimiruin  de 
cycno  canil  Poeta  : 

Temporafatalis  quando  sic  limitis  itis  , 
Tristia  concentu  funera  solor,   olor. 

Tale  fuit  S.  Simonis  :  Nuncdimiltis  servum  luum  , 
Domine,  sccundum  verbum  tuum  in  pace.  Pax 
enim  bello  paratur,  vita  morte  ,  coalum  marty- 
rio.  HincilludConstanlii  Imperatorissytnbolum : 
Virtus,  dum  patitur ,  vincit. 

Rursum,  sardius  respondet  el  repraosental  sex- 
lum  symboli  articulum  :  Resurrexit  dmortuis.  Hic 
enim  non  jungendus  est  quinto  qui  prascessit  : 
Descendit  ad  inferos ;sedab  eoseparandus;  nam 
resurreclio  e  descensu  plane  dislincla  et  dispa- 
rata  est,  ait  Alcazar.  Hic  apte  respondet  sardio. 
Christus  enimamorte  resurg.-ns  habuit  speciem 
carnis  humanae,  vivae,  lucentis  etgloriosre,  in 
qua  apparcns  discipulis  miro  eos  gaudio  per- 
fudit;  feris  vero,  id  esl ,  dncmonibus ,  et  militi- 
bus  sepulcrum  custodientibus,  fuit  formidabi- 
lis.  Sicut  ergo  carbunculns,  qui  habet  speciem 
prunne  ignilee,-  Deum  carne  indutum ;  ila  sar- 
dius  habens  speciem  carnis  translueidae,  Chris- 
lum  a  morte  suscitatum ,  ct  rursum  in  carne 
redivivum  acgloriosum  significai.  Insuper,  si- 
cut  sardius  in  Rationali  datur  primogenito  Ja- 
cobi,  scilicet  Ruben;  ila  hic  datur  Clirislo  qui 
fuit  primogenitus  mortuorum,  id  est,  a  morte 
resurgenlium.  Tertio,  sicut  sardius  inlra  saxum 
generalur,  ila  Christus  in  lapideo  sepulcro  re- 
surrexit,-et  quasi  regeneratus  est.  Quarto,  sar- 
dius  vulneribus  et  lumaribus  medetur ,  ita 
resurreclio  omnes  Christi  livores  et  vulncra 
persanavit.  Denique,  sicul  in  sardio  nulla  est 
niacula,  ita  in  Christojam  resuscitalo  nullus 
estdolor,  nulla  tristilia,  qu;e  ejus  gaudium  et 
glqriam  hebetare  et  fuscare  pos^it.  lta  Alcazar, 
qui  mullis  probat  sevluin  arliculum  esse  :  R?- 
surrexit  d  mortuis. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

Septimuvi,  ciirysolithus.]  Chrysolithus  aureo 
colore  translucel,  eoque  ita  ardente,  ut  aurum 
cumeo  collaliun  albicare  videalur,  ail  Plinius. 
Chrysolitbi  ergo  nomine  subinde  compreheu- 
duntur  lopazii,  et  hyacinlhi,  qui  et  i|)si  aureo 
sunt  colore.  Genset  Alcazar  chrysolkhum  non 
alium  quam  aureum  habere  colorem.  Verum 
eum  non  lantum  aurei ,  sed  et  marini  csse  co- 
loris,  patet ; quia  hebr.  vocalur  ww)'n  tkarsis , 
id  est,  marinus  :  unde  Ezech,  v.  1,  16.  ubi  Nos- 
ler  vertit  :  Quasi  visio  maris ;  hebr.  est ;  Quasi 
visio  Tkarsis.  Iliuc  Isidorus  :  Ckrysolithus  ,  in- 
quit,  auro  similis  esl ,  cum  marini  coloris  simili- 
tudine.  Alludit  enim  color  chrysolithi  hic,  ad  id 
quod  Joannes  de  ccelesli  hac  Jerusalem  dixit, 
v.  18.  Ipsa  vero  civilas  aurum  mundum  simile 
vitro  :  et  v.  21.  Platea  civitatis  aurum  mundum , 
tanquam  vilrum  perlucidum.  Pari  cnim  modo 
chrysolithus  et  aurei,  etvitrei,  id  est,  marini 
est  coloris;  quia  enim  aureus  color  in  eo  nou 
opacatur,  sed  pellucet;  hinc  quasi  vilreus  est 
ctmarinus.  Quocirca  opinantur  multi  chrysoli- 
thum  esse  illum,  qui  vulgo  a  gemmariis  voca- 
tur  chrysolica,  cujus  color  est  viridis  dilutus, 
etmullis  angulis  levigariet  poliri  solet,  ut  exci- 
tatius  fulgeat.  Verum  in  hac  gemma  vix  apparet 
aureus  color :  adde,  viridis  color  non  esl  marinus. 
Quapropter  Anselmus  Boetius,  lib.  2.  de  Gem- 
mis,c.  65.  Chrysolilhus,  inquit,  aureum  habet 
cotorem,  et  aquam  rheubarbaro  vel  croco  tinctam 
refert.  Orientales  purissimi  aitri  instar  rutilant  : 
Europcei  crystalli  instar  molles ,  cum  aureo  co- 
lore  vel  mutlum  vel  parum  nigricant.  Inter  hos 
nonnulli  parumflavedinis  habenl,  ut  nisi  nigridine 
h  crystallis  distinguerentur ,  ab  iis  secerni  non 
possent. 

Chrysolilhi  dotes  sunt  :  valet  contra  asthma 
ct  pectoris  angustias,  ac  contra  pusillanimita- 
tem  ,  melancholiam  ,  molestias  et  limores  noc- 
turnos,  uti  se  expertum  scribit  Rueus ,  Carda- 
nus,  et  ex  eo  Anselmus  Boetius  cap.  66.  Addit 
Abulens.  in  Exodi  28.  20.  valereconlra  daemones, 
quia  scilicet  valet  contra  melancholiam,  per 
quamoperari  ct  tentare  homines  solent  cUemo- 
nes.  Denique  Isidorus  et  Abulensis  asserunt 
chrysolithum  de  die  videri  aureum,  de  nocle 
igneum.  Sic  de  chrysolampi  gemma  scribit  Pli- 
nius  lib.  37.  cap.  10.  Chrysolampis  in  JEthiopia 
nascitur  ,  pallidi  coloris  die,  noctu  ignei.  Denique 
Boetius  lococilalo  :  Chrysolilhas ,  ait,  estnaturct 
sotaris ,  cujus  speciem  aureo  suo  colore  refert. 

Jam  chrysolitho  in  Rationali  insculpta  erat 
Ephraim,  aurea,  id  est  regia,  tribus  regni  Israel : 
hic  vero  notat  S.  Matthaeum  ex  ordine  Apostolo- 
rum,  qui  assignalur  Malth.  10.  v.  2.  Maltbaeus 
enim  fuit  Tharsis,  id  est  pcenitens,  et  ardens 
amore  Christi  :  unde  scripsit  prae  caeteris  Evan- 
gelistis  ,  fuse  et  exacte  Christi  Evangelium,  quo 
quasi  ignea  fax  noctem  hujus  saeculi  et  Ecclesia? 
illuminat. 

Rursum,  chrysolithus  repraesentat  septimum 
fidei  articulum  :  Ascendit  ad  ccelos ,  sedet  ad 
dexteram  Pairis.  Nam  primo,  sicut  albus  color 
sanctitatis,  etcaeruleus  cceleslis  vitae,  ita  aureiis 
symbolum  est  regiee  majestalis ,  triumphi  et  glo- 
riaerChristi,  quam  adeptus  est,  cum  ascendeiis 
in  ccelum,  gloria  et  honore  coronalus  est,  se- 
detque  ad  dexteram  Dei,  quasi  consors  regni 
divini  et  aeterni.  Unde  Plinius  lib.  9.  36.  vocat 
aurum  triumpbale,  eo  quod  triumphantes  au- 
reis  vestibus  amicirentur.  Rursum,  aurum  sym- 


COMMENTARIA  IN  APOCAI.Y 
holum  cst  perfeclffl  fclicitaiis ,  puritatis  ,  abun- 
dantiae ,  et  ceternilatis ,  quam  Christusascendcns 
in  coelum  a  Patre  accepit. 

Sccunclo  ,  chrysolilhus  cst  anrnm  ,  non  opa- 
cum,  sccl  pclluciclum  :  ita  Chri.sti  gloria  in  ceelie 
pcllucet,  transfunditet  communicatseomnibus 
Beatis. 

Terlio,  sicut  chrysolilhus  dispcllil  pusillani- 
mitalem  et  melancholiam,  ita  et  asccnsio  et 
m  ssio  Chiisti  acl  dcxteram  1'alris  :  scdct  cnim 
ihi,  ut  agat  nosirum  aclvocatum  apcal  Palrem, 
ulque  peccatorihusel  scclerum  conscientia  op- 
prcssis,  ilem  linhclis  et  scrupulosis  spem,  ro- 
hur,  veniam  ac  gratiam  impctret;  illi  ergo  qm- 
nem  metum  omnesque  scrupulos  hic  in  sinu 
Christi  ponant.  Hoc  cst  quod  ailS.  Joannes  epist. 
1.  c.  2.  1.  Secl  et  si  quis  peccuverit ,  advocutum 
liubemus  upud  Pulrem ,  Jesum  Cliristumjustum. 

Octavum  ,  bekyllus.  ]  Beryllus  colore  cst  puri 
maris,  ait  Solinus ,  puta  viricli  cliluio,  hoc  esl 
hahentcperspicuitatcm  vergentcmincaeruleum; 
qui  glaucus  ,  si  dilutior  ;  et  caesius,  si  salurior 
sit,  dieilur,  qualis  csl  oleae  et  olivarum.  Unde 
Ansclmus  Boctius  lih.  2.  dc  Gemmis  cap.  69.  Be- 
ryllus  ,  ait,  gemmu  est  qiue  aquce  marina;  colorem 
refcrt  cxviridi  carruleum  :  Itulis  a  colorc,  aqua 
marina  vocalur.  Dum  hcrylli  aureos  radios  ha- 
hcnt ,  aut  ex  auro  scintillant,  chrysohcrylli  ap- 
pcllanlur.  Porro  hcrylli  potiuntur  omnes  sexan- 
gttla  formaartijicum  ingeniis:  quoniam  liebescunt, 
ni  color  surdus  repercussu  angulorum  excilelur , 
ail  Plinius  lih.  37.  5.  Addit  Solinus  :  Indici  regcs 
hoc  genus  gemmarum  in  longissimos  cylindros 
amunt  fingere.  Hinc  Curlius  lib.  9.  scrihit  sccp- 
trum  anrcum  ,  quod  Alexandro  ohlulitSophites, 
heryllis  fuisse  distinctum. 

Rursum,  caeterac  gemmae  venusliores  sunt 
vesliloo  auro  :  hcryllus  vero  sine  auro,  et  nudus 
pulchrior  est.  Unde  Plinius  :  Solos  gemmurum 
esse  praidicunt ,  qui  carere  auro  mulunt. 

Terlio,  heryllum  tradunt  pugnantes  excitare 
el  animare  ad  pugnam.  Rursum,  inhihere  ca- 
larrhos  qui  ad  oculos  el  gullur  lluunt  :  plures 
cjus  vires  rccenset  Anselinus  Boclius  lih.  2.  de 
Gcinmis,  c.  71. 

Beryllo  in  Ralionali  insculplus  cral  Bcnjamin: 
hic  denolal  S.  Thomam,  qui  hcrylli  oeulos,  id 
est  glaucos  ct  perspicuos,  accepit,  cuni  Chris- 
tum  post  resurreclionem,  ejusque  vulnera  viclit 
ct  palpavil,  ideoque  andivil  a  Christo  :  Quia  vi- 
disli  me,  Tlioma,  credidisli; scxangulus  etiam fuit, 
id  est  multis  tcntalionibus  et  adversitaiihus  ex- 
polilus,  fortior  el  gloriosior  in  fideevasit. 

Rursuni,  hcryllus  denotat  octavum  Symholi 
articulum  :  Inde  venturus  est  judicure  vivos  et 
mortuos.  Idque  primo,  quia  hcryllus  est  colore 
inaris  puri  ;unde  signilicat  purum  et  liinpidum 
Chrisii  judicium,  nullo  favorcaut  passione  fus- 
canclum.  Idem  significat  hcrylli  perspicuilas, 
qua  pellucct ;  ita  enim  in  juclicio  iniitna  con- 
scienliao  toti  mundo  patehunt:  ac  nuditas,  qua 
aurum  respuil,  ct  sc  solo  suaquo  nudilale  ful- 
get.  Sic  Christus  nulla  admitlet  muncra  auri  vel 
argenti,  ei  nucla  opera  secundum  merita  cujus- 
que  judirahit,  et  proemiahilur  vcl  punirt. 

Secundo,  glaucus  herylli  color  significat  tcr- 
rorem  dici  judicii  :  glauci  enim  oculi,  licct 
spcciosi,  terrorem  tamen  incutere  solent  ;  nam 
tales  sunt  oculi  draconum,  leontim  et  aquila- 
rum  :  tales  etiam  fueruni  Neronis,  ct  Palladis 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.   XXI.  13/tf 

hcllonnn  pia  sidis.  Unde  ■/XmmK»  idem  est  quod 
hoi  i  ihilihus  oculis  aliquem  inlucri. 

Tcriio,  sicut  heryllus  pugnanlium  industriam 
ct  animos  acuil;  ita  meditatio  juclicii  omnem 
scgniiicm  discutit,  ct  animos  ad  omnia  contra 
ckrinoncm  et  carnem  cei  lamina  accendit. 

Quarto,  heryllus  sanat  siccatque  catarrhos  : 
ila  cogilalio  judicii  desiccat  appelilus  carnales. 
Scmper  ergo  luis,  uque  ac  S.  Hicronymi  auri- 
htis  hic  liluus  insonel  :  Surgite ,mortui ,venilc 
ad  judicium. 

Nomjm,  TOPAZius. ]  Topazius  veterum  partim 
aurei  coloris  erat,  partim  viridis,  pula  porra- 
cei,  sive  qualis  est  foliorum  porri,  ait  Alcazar  : 
quare  moderni  topazii ,  qui  toti  sunt  aurei  et 
fulvi,  a  priscis  veterum  diversi  sunt.  Duaeejug 
spccies  recensenlur  a  Plinio;  una  dicilur  pra- 
soides,  quod  plus  porri  viridis  quam  auri  spe- 
cicm  referret :  allera  chrysopasius,  quod  plus 
fulgcnlis  auri  quam  porri  colorem  exhiberet. 
Translucidum  esse  tradit  Slraho  et  alii.  Audi 
Anselmum  Boctium  lih.  2.  de  Gemmis  c.  62. 
Topuzius ,  inquit,  veterum  fttit  gemma  viridis  ac 
diapliuna  :  si  aurco  quodam  fulgore  splendebut , 
chrysopatius  appeUubatttr.  ISunc  utraque  d  gem- 
mariis  chrysolilhi  nomcn  oblinct.  Topuzius  seu 
chrysolithus  vulgaris  smaragdo  est  colorc  dilutior, 
cui  nonnihilflavedinis  adjectum  videlur.  Huic,dum 
viror  aureus  est ,  chiysopatii  nomen  tribuilur  ,  et 
smaragdi  maler  putatur.  Plinius  mutladechryso- 
patiis ,  cluysolilhis  et  chrysoprasis  tradit ;  sed 
omnes  islas  gemmas  ila  confundit,  ttt  nihit  iudc 
certicolligi  possit.  Chrysopalittsnon  absurde  hodie 
a  gemmariis  chrysolithus  appetlari  potest,  quud 
revera  aureus  cotor  perviridem  in  illo  fatgcat.  Oui 
si  nocta  igne  admolo  vehimenler  splendeat ,  chry- 
solampis  Plinii  est.  A  nonnullis  Iikc  gcmma  cutn 
chiysopraso  confunditur  ,  quia  parum  inter  se 
differunt  (el  capite  sequenti  :  Chrysopasittht  , 
vel  clnysopalium  a  clvysopraso  diffcrre  non 
puto.)  Topazias ,  teste  Plinio,  a  Jttba  Mau- 
ritanicc  rcge ,  qtti  cum  in  insulu  Chiti  Arubicv , 
mnrisque  litthri  primum  invenit ,  nomcn  accepit. 
Dicilur  lopazius,  id  est  quaesitus,  ait  Plinius  : 
quia  inveniebatur  in  Topazio  insula,  quse  quia 
nehulosa,  a  naulis  qua?rehalur.  Nam  Troglodx- 
tarum  lingua,  topazin  idem  cst  qnod  qtuerere. 
Graece  TonaCstv ,  est  in  loco  collocare,  aut  con- 
jectare  et  suspicari.  Aliqui  tamen  suspicanmr 
topazium  dici  ah  Hehraeo  tD/jaz,  idest  auruni, 
et  aurca  gemma  :itule  Septuag.  Psal.  118.  v.  127. 
et  alihi,  paz  verltint  topazium,  quasi  primilus 
topazius  diclus  sit  to  puz  ,  vel  graece  ->>  it«§i«»  , 
qtiod  postea  inscitia  lihrariorum  in  tinam  i;ic- 
tionem  ealluit,  indeque  vocalur  rMrggu*.  Alind 
elymon  dal  S.  Gregorius  lih.  1S.  Moral.  c. 
explicans  illud  Joh  c.  28.  Non  adcvquahilttr  ei  to- 
pazitts  dc  Ethiopia  :  Topazius  ,  inquit ,  pretiostts 
tupis  cst .  et  (jttiu  GrcTca  lingtta  pun  omnc  clicilur, 
proco  quod  omni  cotore  rcsplatdet ,  topazitim  quasi 
topundittm  vocatttr  :  V.lhiopia  est  genlilitas,  (|iue 
Chrislo  adaequari  nequil,  q.  d.  ftttlltts  Sanctorum 
quibusUbtt  rirttitibus  ptenus,  cx  isla  titmcii  iul 
dinc  maiulo  cotlcctus ,  cvquari  ci  potest,  dc  qUO 
scriplttm  rst  :  Quod  nascttttr  c.v  t>  SanctUtH  voto- 
bilttr  Fititis  Dci. 

T.sl  g(  minarum  maxima  :  nam  inventi  snnt 
topaxii  qualuor  cuhilorum  .  (>x  (|uihus  facla  esl 
slaiua  Arsinoic,  flolenuei  Philadelphi  uxori»  . 
ait  Pliuius. 

lUtrsum  est  tlclicatissima ,  quia  sola  nohilium 


1368 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 


gemm&rutn  limam  scntit,  et  usu  atteritur,  ait 
Plinius.  Insuper  est  mire  splendens  et  fulgida, 
|)raBserlimcum  solis  radiis  verberalur.  IlaS.  Am- 
brosius  in  illa  verba  Psalmi  118.  Super  aurumet 
topazion.  Tradunt  Abulensis,  Berchorius,  Vin- 
centius  ,  etex  iis  Alcazar  topazium  comprimere 
passiones  animse,  ac  nominatim  passionem  lu- 
naticain,  phrenesim,  iram,  tristitiam,  luxu- 
riam.  Addit  Rueus  eum  cohibere  aquam  ne 
igne  effervescal,  et  ebulliat  :  imo  Rueus  ait,  si 
quis  annulum  ex  topazio  gestet,  posse  eum  in- 
tra  ferventis  aqiue  lebetem  secure  manum  im- 
miltere  ;  quod  tamen  credere  malim  quam 
experiri.  Meriio  basce  de  gemmarum  viribus 
opiniones  ridet,  et  exexperientia  confutat  Au- 
selmus  Boetius  lib.  2.  cap.  63.  Olim  lopazius 
luit  pretiosissimus,  et  regibus  in  deliciis.  Deni- 
que  S.  Ambros.  loco  cilato,  ait  topazium  ,  si 
eutn  polire  et  leoigare  velis ,  asperari  magis ,  cam 
ipse  natura  suasit  euglypkus ,  id  est  optimae  for- 
mae,  bene  sculptus  et  scalptus. 

In  Rationali  topazio  insculptus  erat  Simeon  : 
hic  vero  eodem  significatur  Jacobus  fraler  Do- 
mini,  aurea  sanctitale  a  Christo  irradialus  ,  imo 
Christum  ipsum  vita  et  vultu  referens,  adeo  ut 
qui  ipsum  videret,  Christum  ipsum  sibi  videre 
videretur.  Qua  de  causa  multi  Hierosolymam 
confluebant,  uti  in  ipso  Christum  cernerent. 

Secundo,  similisfuit  porro,  quia  austeramet 
acrem  egit  vitam  in  magna  abstinentia  el  pceni- 
tentia ,  vino  et  carne  abstinens,  pane  et  aqua 
vivens  ,  illique  lacrymas  miscens ,  nudis  ince- 
dens  pedibus.  In  oratione  assiduus,  adeo  ut 
gcnua  ex  genuflexione  callosa  haberet  instar 
cameli  :  quare  creatus  primus  Episcopus  Hiero- 
solymorum,  multos  Judeeos  ad  Christum  con- 
vertit. 

Tertio,  corpus  et  affectus  animi  mortificatos 
et  edomilos  habuit;  hinccognominationem  Justi 
est  sorlitusetiam  apud  Judaeos  :  quia  vitae  adeo 
sanctae  fuit,  ut  videretur  esse  imago  vitae  coe- 
lestis,  adeo  ut  Josephus  ,  licet  Judaeus,  lib.  20. 
Antiquit.  cap.  S.  hanc  unam  excidiiHierosolymae 
per  Titum  causam  afferat,  quocl  Jacobumhunc 
juslum  occiderit. 

Denique  scripsit  Epislolam  omnigenae  perfec- 
tionis,  qua  Christianos  ad  tentationum  et  tribu- 
lationum  omnium  toleranliam,  opum  contemp- 
tum,  charilatem,  misericordiam,  omnemque 
virtutem  inilammat. 

Rursum  topazius  notat  nonum  Symboli  arti- 
culum  :  Credo  in  Spirilum  sanctum.  Spiritus 
sanctus  enim  est  quasi  radius  a  sole,  id  est  a 
Palre  elFilio,  procedens  :  topazius  enim  radio 
solis  est  simillimus,  aitStrabo. 

Rursum  est  aureus  in  suis  donis.  Illi  enim  at- 
tribuitur  sanctificatio,  illuminatio,  rerum  aeter- 
naruin  amor,  temporalium  contemptus,  ala- 
critas  et  generositas  animi  ad  heroica  opcra, 
visque  homines  ad  Christum  attrahendi. 

Secundo,  comparalur  porro:quia  porri  dotes 
sunt  sanare  tusses,  distillationes,  aliaque  vitia 
pectoris  et  pulmonis  :  item  serpentum  el  scor- 
pionum  morsus,  hydropem,  icteron,  et  renum 
dolores.  Ita  vitia  morbosque  animi  curat  Spiri- 
tus  sanctus  perpoenitentiam  etmortificationem  : 
bydrops  enim  symbolum  est  avariti.e,  icteros 
pravi  exeinpli,  renum  morbus  libidinis.  Rursum 
de  porro  ait  Plinius  ;  Voci ,  fecundilati ,  somno- 
quemultum  confert ;  unde  Nero  statis  diebus  non 
nisi  porro  vescebalur;  erat  enim  vocis  canorae 


avidissimus,  et  Aristoteles  scribit  perdices  adeo 
esse  argutas  et  canoras,  quod  porri  sint  edacis- 
simse.  Ila  vocem  et  linguas  igneas  Apostolis 
deditetdat  Spiritus  sanctus,  quibus  fccundam 
sobolem  Ecclesioe  procreent.  Dat  et  somnum, 
id  est  quietem  menti  ;  quia  facit  ut  sit  addicta 
divinarum  rerum  meditationi,  et  contempla- 
tioni.  Adhaec  Plinus  lib.  19.  6.  asseril  de  porro  : 
Eo  kausto  mortem  sine  utlo  cruciatu  perferri ;  af- 
fert  exemplum  de  Mela,  qui  cum  esset  reus  ex 
procuratione,  Tiberio  principe ,  succo  porri  ad 
trium  denariorum  pondus  hausto ,  sine  ullo  cru- 
ciatu  expiravit.  Quis  Martyres  in  summis  tor- 
mentis  alacres,  validos  ,  et  quasi  insensibiles 
fecit,  nisi  Spiritus  sanclus,? 

Tertio,  sicut  chrysolilhus  aureo  colore  sym- 
bolum  est  asccnsionisChristi,  ita  ei  vicinus  to- 
pazius  aureo  colore,  sed  pellucente,  symbolum 
est  communicationis  Spiritus  sancti,  quo  gloria 
et  regnum  Christi  elucescit.  Ideo  enim  Chrislus 
ascendit  in  ccelum,  ut  inde  mitleret  Spiritum 
sanctum  qui ,  post  Christum  ,  est  lux  mundi. 

Quarlo,  topazius  facilius  noctu  quam  die  in- 
venitur,  ait  Strabo  :  ila  Spiritus  sanctus  facilius 
in  adversis,  quam  in  prosperis  acquiritur. 

Quinto,  ut  topazius,  ita  longe  magis  Spiritus 
sanctus  frenat  iram,  libidinem,  etc.  omnesque 
animi  motus  pacificat  et  componil ,  utinterme- 
dios  mundi  fluctuset  turbines  tranquilli  simus. 

Sexto,  Spiritus  sanctus  inslar  topazii  est  do- 
num  splendidissimum  ,  pretiosissimum  et  re- 
gale  quodoptat  Psaltes  Psal.  50.  dicens  :  Spiritu 
principali  (regio,  principe)  confirma  me. 

Septimo,  topazius  studiose  vestigandus  esl  ; 
ita  de  Spiritu  sancto  ait  Christus  :  Qucerite,  et 
invenietis  ;  et :  Dabit  spiritum  bonum  pelentibus 
se ,  Luc.  11.9.  Rursum,  eodem  studio  cuslo- 
diendus  est  :  est  enim  instar  topazii  delicatus. 

Decimum,  chrysoprasus.  ]Chrysoprasus,  tesle 
Plinio,  est  triplex:  scilicet  primus  est  species 
topazii,  secundus  berylli  (hi  pellucenl),  tertius 
Indicus  ,  id  est  opacus,  de  eo  hic  agilur  ;  nam 
de  topazio  et  beryllo  jam  ante  audivimus.  Hic 
viret,  sed  aureis  guttis  est  inspersus.  Unde  Pli- 
nius  lib.  37.  cap.  8.  ait  quod  callais ,  quaj  gemma 
est  viridis  etpallens  ,  sit  aflinis  chrysopraso.  Hic 
ergo  colore  refert  succum  porri  :  inde  chryso- 
prasus  dicitur.  xpv™v  enim  est  aurum ,  np«tw 
porrum  ;  inde  prasinus  color,  id  est  porraceus. 
Quocirca  in  chrysopraso  quasi  copulanturchry- 
solithus,  qui  aureo;  et  lopazius,  qui  porraceo 
est  colore.  Chrysoprasusenim  porraceum  habet 
cum  aureo  splendore,  eumque  per  tenebras 
magis  oslenlat.  Rursum,  Anselmus  Boet.  lib.  2. 
de  gemmis  cap.  56.  tres  chrysoprasi  colores  et 
species  assignat :  Prima  ,  inquit ,  continentur , 
qui  exacte  viridis  porri  coLorem  cemulantur.  Se- 
cunda,  qui  mullum  flavedmis  habent ,  ac  silicis 
arescentis  fere  colorem  referunt.  Hi ,  si  aurei  sint 
splendoris ,  chrysopteri  veterum  sunt.  Tertia  ,  qui 
exigua  viriditate ,  majorique  flavedine  lactescunl. 
llas  tres  species  omnes  apud  me  rese?'vo. 

Tradunt  chrysoprasum  sanare  infirmitateui 
aciei  oculorum,  ut  firmiter  in  rem  objectaiu 
figi  possit.  Addunt  alii  ingenerare  animo  opiun 
contemptum  et  liberalitatem.  Dilatal  enim  spi- 
rilus,eosqueexhilaral,ideoqueexarcto  etavaro 
facit  liberalem  et  Jovialem. 

InRationali  pro  chrysopraso  erat  achates,  il- 
lique  inscriptus  erat  Issachar.  Hae  solae  duaa 
gemmae  inter  se  diverscc  sunt  :  quamquam  co- 


COMMENTARIA  IN  APOCALY 

rallacbali,  quce  est  species  achatis ,  aflinis  sit 
clirysoprasus,  ut  dixi  Exodi  28.  19. 

Chrysoprasus  est  Judas  Thadaeus,  aurca  sa- 
pienlia  acer  in  lucrelicos  ,  ut  patet  ex  tota  cjus 
cpislola  seque  ac  aureo  charitatis,  suavitalis , 
omniumque  virlutum  fulgore,  lidelibus  «eque 
ac  Christo  amahilis.  Unde  et  Lcbbceus,  id  est 
corculum  ,  esl  appellalus.  Quocirca  Joan.  1A<  21. 
cuni  Chrislus  dixisset :  Qui  diligit  me ,  diligetur  d 
1'atre  mco  ,  et  cgo  ditigam  eum  ,  et  manifeslubo 
ci  mcipstim;  Judas  inlerrogavit,  dicens  :  Domine, 
quid  factum  est ,  quia  manifestulurus  es  nobis 
teipsum ,  et  non  mundo  ?  liespondit  Jesus ,  et  dixit 
ci  :  Si  quis  ditigit  me  ,  scrmonem  mettm  servubit, 
ct  Pater  meus  diligct  etim  ,  ct  ad  eum  veniemus , 
et  mansionem  aptid  ettm  faciemus. 

Jam  chrysoprasus  notat  in  Symbolodecimuin 
articuluni :  Sanctam  Ecclesiam  Calholicam ,  Sanc- 
lorum  communionem.  Primo,  quia  chrysoprasus 
paulum  dcclinat  a  lopazio  in  aurum.  Topazius 
ergo  vividior  masculi,  id  csl  Spirilus  sancti, 
chrysoprasus  feminae,  id  est  Ecclesiae,  qure 
sponsa  est  Spiriius  sancti ,  symbolum  esl :  hinc 
ab  eo  sancto  fil  sancta,  nec  quis  sanctus  esse 
potest,  nisi  in  sancla  et  pcr  sanclam  Ecclesiam. 
Topazius  est  pcllucidus,  chrysoprasus  est  opa- 
cus  :  quia  Spiritus  sanclus  illuminat  opaca  ho- 
minum  tcrreslrium  ,  qui  in  Ecclesia  sunt  , 
corda. 

Secundo,  in  chrysopraso,  id  est  Ecclesia  , 
copulantur  quasi  chrysolitus  ct  lopazius,  id  est 
Christus  et  Spirilus  sanctus  :  hi  enim  regunt  Ec- 
clesiam.  Undc  qui  Ecclesiae  resislit,  Chrislo  et 
Spiritui  sancto  rcsistit. 

Terlio,  aureus  color  in  chrysopraso  charita- 
tis  ,  viridis  spci  est  symbolum.  Speravimus  enim 
iu  Ecclesia  a  Christo  et  Spiritu  sancto  hona 
selerna  ,  cujus  spei  pignus  nobis  dedil  Chrislus 
in  Eucharistia. 

Quarlo ,  chrysoprasus  sanat  infirmilatem  ocu- 
lorum,  ita  Ecclcsia  errorum  eth&Tcsum;  ma- 
gisque  se  in  tenebris,  id  estin  adversis,  osten- 
tat  ,  alque  animum  ab  operibus  tcrrcnis  ad 
ccclestes  transfcrl.  Porro  apte  in  Ralionali  pro 
chrysopraso  posilus  fuit  achatcs,  cujus  gloiia 
et  splendorestin  reprsesenlalioneearum  rerum, 
qux  in  ipsomct  figurantur.  Naluraliler  enini 
varias  el  miras  variarum  rerum  liguras  cxbi- 
bet.  Ila  Pyrrhus  Rex  ,  ail  Plinius  lib.  37.  1.  Ila- 
btiisse  traditur  achatem ,  in  qtta  novcm  Mttstv  et 
Apolio  cilharam  tencns  spectarcntttr ,  non  arle , 
sed  spontc  natura  ita  discttrrcnlibits  macttlis ,  ttt 
Musis  qitoque  singttli  suu  redderentttr  insignin. 
Similem  achatem  se  habere  asserit  Anselmus 
Boetius  lib.  2.  de  Ccmmiscap.  95.  in  quo  scilicct 
visatur  imago  Episcopi  cum  mitra,  aliaeque 
plurcs.  Quocirca  apte  acliates  significabat  Syna- 
.gogam,  quia  omnia  inftgura  contingcbunt  illis , 
1.  Corinth.  10.  11. 

Undecimum,  iiy.vcintiius.  ]  Hyacinthus  vclcrum 
fuil  idem  qui  nunc  a  gcmmariis  vocatur  Sap- 
phirus,  inquit  Rueus,  Ceorgius  Agricola ,  et 
Alcazar:  licct  Ansclm.  Boctius  lih.  de  Cemmis 
!  cap.  30.  putct  fuissc  amctbysii  spcciem  ;  nos- 
trum  vcro  sapphiruni  a  1'linio  lib.  37.  cap.  !>. 
vocari  cyanum.  1 1  > i  cnim  Plinius  cyanum  docct 
l esse  cxruleum ,  comparatque  ac  distinguitcum 
a  suo  sapphiro,  diceus  :  Inest  (cyano)  cUiquando 
et  aurctts  pttlvis ,  non  qualis  in  supphirinis.  Sap- 
phirus  cnim  ct  attrcis  ptinctiscollucct.  Yerum  auc- 
tores  jamdicti  ccnsent  hyacinthum  olim  fUisse 


PSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI.  13i9 

modernum  sapphirum,  fieriquc  potest  ut  idem 
alio  nornine  diclus  sil  cyanus  (quamquam  quis 
sit  Plinii  cyamis  ohscurum  sit :  nam  aurcus  pul- 
vis  qiicui  ci  tribuit,  non  cernitur  in  nostro  sap- 
phiro  :)  byacinthus  cnimolim,  aequeac  noster 
sapphirua,  fuitcsBruleo  colore,  qui  modicc  \\n- 
laceo  diluebatur ,  uli  docent  Plinius,  S.  Hieron. 
Nyssenus,  Gregor.  Magnus,  et  Eucherius.  Porro 
cserulcus  color  in  eo  ita  sublilis  et  dclicalus, 
ttt  evunescut  anleqttam  satiet,  adcoque  non  im- 
plet ,  ut  pene  non  atlingat ,  ait  Plinius.  Modcrni 
ergo  hyacinlhi,cum  sinl  coloris  aurci  et  mellei, 
chrysoliihi  sunt  (quod  eliam  docet  Anselm. 
Boet.  lib.  2.  dc  Ccmmis  cap.  29.  quodquc  illi 
nuncvocenlur  hyacinthi ,  recens  invcntum  est, 
ex  eo  orlum,  quod  olim  vocali  sint  hyacinthi 
sapphirini.  lta  ex  Alberlo  Magno  Alcazar.  Naui 
vulgus  nomen  prius  hyacintbi  relinuit,  poste- 
rius  sapphirini  subticuii. 

Hyacinthusveterumcumcoelocoloremmutare 
videhatur.  Coelo  enim  nubilo  videbatur  obnubi- 
lari,  et  quasi  exslingui,  idquc  quia  color  tcner 
erat  el  delicalus.  Ita  Solinus.  Secundo  ,  durus 
eral,  adamanletamen  vinccbalurelscalpebalui. 

Tcrtio,  difflcile  incalescebat,  et  in  os  missus 
frigesccbat ,  inquit  Solinus  et  Isidorus. 

Quarto,  mcdcbatur.  Hinc  pesti  et  venenalis 
morbis  medici  potionem  cx  hyacintbis  pr;cscri- 
bcbant,  ideoque  hyacinthus  e  collo  suspendi 
solcbat  e  regione  cordis  ,  inquil  Rucus. 

Quinto,  byacintluis  dicilur  corpus  roborare  , 
somnum  et  U-etitiam  conciliare.  Denique  qua? 
recentiores  sapphiris  tribuunt,  ea  priscis  hya- 
cinlhis  conveniunt.  Ea  sunt,  roborare  visum  , 
pellere  venena  et  tumorem,  vinctos  e  carcere 
solvere,  toilerc  invidiam,  facerc  victorem , 
amorem  castum  inserere,  fluxum  sanguinis  sis- 
tere,  inordinatas  animi  affeciiones  frenare, 
pacem  conciliarc.  Hoec  vulgo  eliam  a  doctis 
credita.  E  quibus  mulla  vel  per  auxcsin  dicta, 
vel  fabulosa  arbilror. 

Pro  hyacintho  in  Ralionali  ponitur  ligurius, 
quem  Alcazar  censet  esse  genus  succini,  vel 
electri,  coloris  ignei,  et  adeo  durum,  ut  possit 
scalpi,  ideoque  a  priscis  vocari  gcmmam.  Dici 
aulem  ligurium  a  provincia  Liguriae,  quae  hoc 
succino  abundarit,  sive  ibi  mare  illud  ad  lillus 
ejeccrit,  sive  Ligurice  feminaj  fucrinl  cjus  slu- 
diosissimoe,  ul  traditPlinius.  Yerum  probabilius 
est  ligurium  eumdcm  esse  cum  hyacintho  ,  ut 
mullis  ostendi  Exodi  28.  19. 

Ligurio,  sivchyacintho  in  Ralionali  insculplus 
erat  Ascr  :  hic  vcro  repriTsentat  Simoncm  Cha- 
nan.Tiim,  qui  caerulcus  ct  violaccus  ,  id  est 
coeleslis  fuit  coloris  ,  instar  sapphiri  moderni, 
et  instar  lloris,  qui  exindc  paritcr  vocalur  hya- 
cinthus  :  est  enim  illi  concolor ;  coelestis  ,  in- 
quam ,  tam  in  vita  ct  suavissimis  moribus , 
(piiim  in  ardenli  praedicationeauidchebr.  cogno- 
minalus  esl  Chananasus,  id  est  zcloics. 

In  Symbolo  hyacinthus  repraeteniat  undcci- 
mum  articulum,  scilicet  Remissionem  peecato- 
rum  :  pcr  lumc  cnim  limus  quasi  bjaciothi,  id 
cst  CiBlesles  ,  juxta  illud  Coloss.  1.  lo.  Tremstulil 
nos  in  rcgnam  [ilii  dilectionis  sttw ,  in  qtto  habcnitts 
rcdcmptioncm  per  sangmnem  ejus,  rcmission<  nt 
peecatorum.  Nam  sicut  in  topazio  respiendet 
color  porri,  in  chrysolitbo  auri,  in  carhunculo 
carbonis,  8i?e  prunae  ignitae;  ita  in  byacintho 
n^fulgct  color  tloris  ,  qui  dicitur  hyacinlhus. 
Huic  autcm  llori  haj  dua;  litterae  A.  I.  iia  discm- 


1350  COMMENTARU  1N  APOCALY 

rentibus  venis  ,  ail  Plinius,  vel  maculosis  notis  , 
aitDalecampius,  leguiuurinscripue,qiiaejtincue 
faciunt  ai  ,  qmc  est  vo\  et  interjectio  dolentis, 
poanUentis,  et  siispirantis  ad  coelum  et  vitam 
coBlestem.  Ex  bacfloris  inscriptione  Poetse  finxe- 
runt  fabulam  de  hyacintho  puero  ab  Apoliine 
dileclo ,  quem  cum  ipse  imprudens  diseo  occi- 
dissel,  inlloremconvertit,  iuscriptis  his  litteris 
ai  ,  quse  est  vox  dolentis.  Unde  Ovidius  lih.  G. 
Metamorph.  ila  Apollinem  loquentem  inducit  : 

Flosque  novus  scripto  gemitus  imitabere  uostros  : 

Et  IUOX  : 

Ipse  suos  gemitus  foliis  inscribit,  et  ai  ai  ! 

Flos  habet  inscriptum  ,  funestaque  littera  dicla  est. 

Rursum  llos  hic  mollis  el  lener  symholum  est 
commiserationis  ,  quam  hahet  Christus  erga 
peccatores.  Eadem  de  causa  in  legeveteri  pou- 
lifexgestabat  lunicam  hyacinthinam,  qwe  eum 
sui  aspectu  jugiter  moneret,  etmisereri,  el  in- 
terpellare  pro  peccatorihus.  Insuper  in  flore 
hoc  cseruleus  cok>r  mixtus  est  miniato,  qui  san- 
guinisest  instar,  quem  Christus  pro  peccatori- 
bus  ex  immensa  miseratione  effudit.  Adluec, 
de  flore  hoc  ait  Plinius  lih.  21.  26.  Torminibus 
et  aranearum  morsibus  resislit ,  et  contra  serpen- 
tes  et  scorpiones ,  morbumque  regium  semen  ejus 
cum  abrotono  datur.  Idem  facit  Christus  et  Ec- 
clesia  per  Sacramentum  pcenilentise,  quo  re- 
mittuntur  peccata. 

Secundo,  gemma  hyacinlhi  sudo  ccelo  quasi 
bilarescit  et  splendescit,  nuhilo  fuscatur,  et 
quasi  luget  et  mceret.  Quid  aptius  ad  clemen- 
tiam  et  misericordiam  repraesentandam? 

Tertio,  cordi  medetur  :  sic  pcenitentia  et  ah- 
solutio  menti. 

Quarto,  cccli  fulmina  hsec  gemma  avcrlit,  ait 
Rueus  :  sic  venia  et  condonatio  peccalorum 
Dei  iras  et  fulmina  amolitur. 

Duodecimcm,  amethystus.]  Hic  violaceus est , 
purpureus  et  roseus,  sculptura  facilis,  leniter- 
que  flammulas  fundit.  Unde  Plinius  lih.  37.  c.  9. 
Violaceo  colore  perlucens.  Et  inferius  :  Prceceltens 
debet  esse  in  suspectu,  vetut  ex  carbunculo  reful- 
gens  quidam  in  purpura  leviter  roseus  nitor.  Et 
rursum  :  Amethystum  usque  ad  vini  colorem  ac- 
cedcre,  sed  inviolam  desinere ,  et  fulgoremquem- 
dam  purpura?  in  illacerni,  non  ex  toio  igneum, 
sed  in  vini  colorem  deficientem.  Hinc  ita  oculis 
gratus  est,  utPlinius  eum  vocet  gemmam  Vene- 
ris.  Dictus  cst  amethystus ,  id  est  non  ebrius ,  co 
quod  vini  colorem  non  inlegre  accipiat,  sed  in 
violam  desinat :  aut,  ut  alii,  amethystus,  id  est 
ebrietati  resistens  :  jj.-z.Bj^/m  enim  idem  est  quod 
inehrior  ;  ita  Rueus ,  qui  et  cilat  Arislot-  licet 
Plinius  et  Plutarchus  idipsum  negent,  et  rideant 
eos  qui  dicunt  amelhystum  ehrietali  resistere: 
ut  ut  est,  amethystussymbolum  estsohrietalis. 
Amelhystus  enim,  imo  omnes  gemmse  siccse 
sunt  et  frigidee,  ait  Anselm.  Boet.  lih.  2.  de  Cem- 
mis  cap.  66. 

Plutarchus  lib.  de  Audienda  Poetica,  ait  ame- 
thystum  habere  vknattrahendi  sibivicina.  Alcia- 
lus  tradit  in  Emblem.  colorem  ianthinum,  id 
est  violaceum  (  qui  est  amethysti)  esse  symbo- 
lum  ejus  qui  est  sorte  sua  contentus.  Aitenim: 

Quisquis  sorte  sua  contentus ,  iantliina  gestet. 

Superiusin  sardio  dixi  sardium  esse  amethysti 
malrem.  Scribit  Anselm.  Boelius  lib.  2.  de  Gem- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

mis  cap.  32.  amethystum  Orientalem  ustione 
dealbari  etquasi  in  adamantein  verli  posse,  ita 
ut  periti  gemmarii  eum  a  vero  adamante  secer- 
nere  vix  queant. 

Deuique  Rueus  ait  amethystum  facere  pros- 
peros  el  felices,  item  vigilantes;  forte  ex  eo 
quod  hebr.  vocetur  acldama,  a  rad.  obn  clialam, 
id  est  somniavit,  per  antiphrasin  :  licet  et  Rab- 
bini  et  Pagnin.  ita  dici  velint  ,eo  quod  quieutn 
defert  digito  semper  videat  somnia  ;  sed  iioc 
frivolum  est. 

ln  Rationali  amelhysto  inscriptus  erat  Zabu-  . 
lon.  Hic  notatMatlhiam,  humilem,  qui  ultimus 
in  locum  Judae  sorte  electus  successit.  Unde 
Matthias  heh.  significat  donum  Dei  :  humilitas 
enim  est  gemma  Veneris  vel  gratiarum  ,  quse 
Dei  el  hominuin  animos  sibi  conciliat,  quseque 
vere  ebrielali,  id  est  superbinc ,  resislit,  ac 
quietem  et  felicitalem,  gloriamque  perennem 
et  selernam  paiit.  Ita  hsec  singulis  Apostolis 
adaptant  Joachim ,  Ribera  et  Viegas.  Tropol. 
amethystus  purpureus  notal  modestiam,  quae 
est  purpura  viriulum,  ut  ait  S.  Ambros.  nam 
quasi  purpuraeas  legit,  vestit  et  ornat. 

In  symbolo  amethystus  repraesentat  duodeci- 
mum  articulum  ;  Carnis  resurrectionem ,  et  vi- 
tam  ceternam.  Hsec  enim  duo  cum  eodem  spec- 
tent  jungenda  videntur.  Nam  primo  ,  vini  color 
notat  Beatorum  lsetitiam,  de  qua  Psaltes  :  Tor- 
rente  voluptatis  tuaj  potabis  eos.  Hoc  vinum  coe- 
leste  animum  adse  rapit,  avocatque  a  vino  hoc 
terreno  corpus  et  mentem  inebriante.  Unde, 
S.  Hieron.  ad  Eustochium:  Quotiescumque  saicidi 
te  vana  delectabit  ambitio ,  quotiescumque  aliquid 
videris  gioriosum ,  ad  Paradisum  menle  trans- 
gredere. 

Secundo,  habet  colorem  violae,  quae  refrige- 
rat;  ideoque,  ut  ait  Plinius  lib.  21.  19.  crapu- 
Lam  et  gravedines  capitis  impositis  coronis ,  olfac- 
tuve  discutit.  Simili  enim  modo  vitae  aeternaj 
cogitalio  arcet  cupidinem,  et  gravedinem  gulae 
et  luxuriae. 

Tertio,  in  hujus  vitae  laborihus  et  aerumnis 
homines  ad  se  trahit.  Insuper  habet  colorein 
purpurae,  ut  notet  Beatos  in  coelo  esse  trium- 
phatores,  item  principes  et  reges  purpuratos , 
utpole  filios  et  haeredes  regni  Dei.  Porro  regum 
purpura  lanea  est,  hrevis  et  evanida;  haec  vero 
gemmea,  solida,  splendida  et  aeterna. 

Rursumpurpuraeratsacerdotum;undeEpho(l 
pontificis  erat  ex  purpura  :  ita  Sancti  in  coelo 
erunt  sacerdotes  Dei. 

Quarto,  in  coelo  omnes  sua  sorte  sunt  con- 
tenti ,  quia  cujusque  heati  capacitatem  et  desi- 
derium  Deus  adimplet;  ac  prreseriim  humiles , 
qualis  fuit  S.  Mallhias,  exaltat. 

Quinto,  sardius  est  mater  amethysti;  ita  re- 
surrectio  Christi  est  causa  et  origo  nostrse  re- 
surrectionis  et  gloriae:  unde  sicut  sardius,  ita 
et  amelhystus  in  corde  saxi  generalur;  quia 
tam  Christus,  quam  nos,  e  saxeis  sepulcris 
resurgemus. 

Denique  haec  vita  et  gloria  facitnos  vrgilantes 
et  sobrios,  inslar  amethysli.  Hoc  enim  est  quod 
nobis  intonat  S.  Pelrus  :  Fratres,  sobrii  eslote  et 
vigilate,  quia  adversarius  vester  diabolus  lanquam 
Leo  rugiens  circuit,  quxrens  q uem  devoret  ,ut  nus 
hac  vita  aeterna  privet,  et  in  mortem  ignernqiu- 
geliennae  secum  perlrahat.  Ita  singulos  Symboli 
arliculos  singulis  gemmis  adaptat  Alcazar,  qui 
deinde  notat.  36.  cosdemcombinat  cum  duode- 


COMMENTARIA  IN  APOCAI.YPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI. 


1331 


cim  Patriarchis,  qui  iisdem  gemmis  inscripti 
erant  in  Rationali.  Verum  ipseinier  Patriarchag 
gemmis  inscriptos  numerat  Levi,  quem  non 
esse  numerandum  docui  Exodi  28.  17. 

Quare  eo  omisso,  illi  utrimque  se  apposite 
combinandi  videntur.  Jaspis,  qui  hlcestprimus, 
iu  Rationali  inscrlptum  habehatcad,  qui  ita 
dictus  est  a  robore  et  turma  militari.  Gad  ergO 
apte  repraesentat  S.  Petrum  ,  qui  est  petra  Ec- 
clesia;  :  aeque  ac  primum  articulum  crealionis  ; 
creatio  enim  opus  fuit  fortitudinis  et  omnipo- 
lenliae  Dei. 

Secundus,  sapphirus  caerulcus,  in  Ralionali 
inscriptum  habebat  Nephthali ,  qui  hebr.  Idem 
est  quod  colluctans ,  comparans,  acquiparatus, 
consimilis.  Ilic  repraeseniat  Andream,  qui  fratri 
suo  Petro  fuit  consimilis  ;  aeque  ac  secundum 
articulum ,  qui  est  de  generatione  Verbi.  Verbum 
enim  esl  menti  paternae  consimilc  et  coaequale. 
Rursum  Nephlhali  henedicens  Jacob  Genes.  49. 
v.  II.  ail:  Ncphlhali  cervus  emissus,  dans  cioquia 
pulchritudinis. 

Ita  Filius  Dei  fuit  Verbum  ab  eo  emissum 
dans  eloquia  pulchritudinis.  Verbum  enimelo- 
quilur  omnem  Patris  rerumque  divinarum  pul- 
chriludinem. 

Tei  tius,  carbunculus  igneus  ,  in  Rationali  in- 
scriptum  hahebat  Dan,  qui  ignitus  fuit  in  Sam- 
sonis  ex  eo  prognati  zelo.  Hic  signilicat  Jaco- 
bum  fratrem  Joanuis,  amoreChrisli  ardentem, 
;equc  ac  teriium  arliculum  ,  qui  est  de  Verhi  in- 
carnalione.  Haec  enim  fuil  opusignese  charitalis 
Dei ,  fuilque  adumhrala  tn  Dan  ,  cui  Jacob  bene- 
dicens  dixit  Gen.  49.  18.  Salutare  tuum  (id  est 
Chrislum  incarnalum)  exspectabo  ,  Domine. 

Quartus,  smaragdus  viridis,  in  Rationali  in- 
scripium  hahehat  Judam,  virihus  virentem  et 
pollentem.  Hic  adumhrahatS.  Joanncm ,  virgi- 
nitate  virentem  et  potentem ;  acque  ac  quar- 
lum  articulum,  qui  est  de  passione  et  morle 
Chrisli.  In  ea  omnes  vires  suas  exseruit  Cbris- 
lus,  quihus  peccalum,  mortem  et  diaholum  de- 
bellavit.  Crux  enim  est  fortitudo  Christi ,  et 
gladius  quo  hostes  prolligavit. 

Quinlus,  onyx,  in  Rationaliinscriptum  hahe- 
bat  Manassem,  qui,  utpote  primogenitus,  rc- 
praesentat  patrem  suumJoseph,  innocentem  et 
candidum.  Josephergo  aple  repraesentat  Pliilip- 
piun  ,  pariler  candidum,  aeque  ac  quintum  ar- 
ticulum  ,  qui  esl  de  descensu  Chrisli  ad  inferos. 
Sicutenim  Joseph  a  fralrihus  missus  est  in  cis- 
ternam,  el  ab  h«ro  in  carcerem;  ila  Chrisius 
missus  est  in  infernum.  Rursum,  sicut  Joseph 
dixil  fralribus  :  Ego  sum  Joseph  fraler  vestcr ; 
ila  Chrislus  dixit  Adae  etPatrihus  in  limbo  :  Ego 
sum  filius  et  redemplor  vestcr. 

Sexius,  sardius, in  Rationali  inscriptum  ha.be- 
bat  Ruhen  ,  ruhentem  amore  Josephi,  ut  eum  e 
manihus  fralrum  liherarel,  Genes.  37.  21.  Hic 
repraesentat  S.  Rarlholomaeum  qui  pro  Cbrislo 
excoriatur,  tolus  fuit  sanguincus  el  ruheus  : 
aeque  acsextum  arliculum,  qui  estde  resurrcc- 
tione  Christi.  In  hac  enim  Christus  carnem  in 
morie  cxsuecam  et  pallidam,  rursus  ruheam  et 
sanguineam  inslar  sardii  cffecit,  cum  redivivus 
et  gloriosus  e  sepulcro  surrexit. 

Septimus  ,  chrysolithus  aureus,  in  Rationali 
inscriptum  habehat  Kphraim ,  qui  aureum  ls- 
raelis  sceptrum  ohtinuit.  Hic  figurat  S.  Mat- 
th.eum ,  cx  publicano  Apostolum,  et  Ecclesix 
ac  Evangelii  principem  ;  ceque  ac  seplimum  ar- 


liculum,  qui  est  de  asccnsu  Chrisli  in  cadum, 
ejusqae  sessione  ad  dexteram  Patris.  Hic  enim 
noiat  regalem  Chrisli  dignitalem,  aureamque 
cjus  gloriam  et  majeslatem- 

Octavus,  beryllus,  in  lialionali  inscripluni  ha- 
hehal  Renjamin ,  id  esl  liliiun  dexK.-roe.  Ilic  figu- 
rat  Thomain,  qui  fiiit  lilius  dexlerae  Chrisii , 
cum  novissimus  inier  Apostolos  cluisiuin  re- 
surgentem  vidit,  itaque  ei  credidit.  Rursum 
ligural  oclavum  arliculuin,  qui  est  de  judicio 
Clnisii  :  quia  enim  Christus  est  Renjamin  ,  id 
est  lilius  dexterae  Dei,  hinc  venlurus  est  judi- 
care  vivos  et  morluos. 

Nonus,  topazius  aureus  et  cceruleus.io  Ratio- 
nali  ituicriptum  habebat  Simeonem,  interritum 
et  audacem.  Hic  ligurat  Jacohum  Alphaei  ,  qni 
apud  Judaeos,  Chrisli  parricidas,  interrile  Chris- 
lum  praedicavit,  ideoque  ah  eis  pariter  occisus 
est.  Rursum  nolat  nonum  articulum  ,  qui  est  de 
Spirilu  sanclo,  qui  Apostolos  et  Martyres  fecit 
interritos,  dedilque  eis  vires  et  animos  quibus 
orhem  Christo  suhigerent.  Adde,  Simeon  hehr. 
idem  est  quod  exaudilio  :  ita  Deus  Pater  exau- 
divit  preces  Chrisii  et  Aposlolorum,  dum  misit 
eis  spiritum  sanctum  in  Pentecoste. 

Decimus,  achales,  in  Ralionali  inscriptum  ba- 
hehal.  Issachar,  qui  inter  Gentiles  hahitans, 
fidelis  et  sancius  exstitit.  Ilic  notal  Judam  Tha- 
diXMim ,  cujus  sanctitas  et  zelus  palent  in  ejus 
epislola,  «xque  ac  decimum  articulum,  qui  est 
de  S.  Ecclesia,  et  Sanclorum  communione. 
Undecimus,  hyacintlms,  in  Ralionali  inscriplum 
babebat  Aser,  qui  hehr.  idem  est  quod  Beatus. 
Hic  notat  Simonem  Chananaum,  qui  bealus 
fuit,  quia  zcloles.  Rursum  nolat  undecimum 
arliculum,  qui  esl  de  remissione  peccalorum. 
Scriplum  est  eniin  :  Beali  quorumremissm  sunt 
iniquilates ,  et  quorum  tccfa  sunt  peccata.  Bea- 
lus  vir ,  cui  non  imputavit  Dominus  peccalum. 
Psal.  31.  1. 

Duodecimus,  amethystus,  inRalionali  inscrip- 
tum  hahehat  Zahulon,  qui  hehr.  signilical  hahi- 
taculum.  Hic  nolat  S.  Malthiam,  seque  ac  duo- 
decimum  arliculum,  qui  est  de  crelo  et  vita 
icterua  ;  hoc  enim  est  hahitaculum  felix,  divcs 
et  «ternum,  quod  Deus  Malthi.e  ,  id  esihumili- 
hus ,  preparavit ;  unde  Moses  benedicens  Zabu- 
lon  Deuter.  33.  18.  ait  -.Laitare,  Zabulon  et  Issa- 
cliar ,  populos  vocabunt  ad  rnontcm.  Ibi  immola- 
bunl  viclimas  justitue ,  quia  inundationem  maris 
quasi  lac  sugent ,  et  thcsauros  absconditos  arena- 
rtun.  Aposloli  ergo  sunt  genininnlcs,  immo 
gemmese  stellae  :  quia  gemmae  sunt  Lerra ,  et 
stiillx^  cieli. 

21.  DUODKCIM  POUT  E  DLODI.CIM  MAr.GARlTjE  SU.NT, 

peu  siM.LLAS.  ]  Primo,  Anshcrius  el  Rihera  ex- 
ponunt,  (|.  d.  Quaelihel  porla  facla  quidem  erat 
c\  solida  uua  margarila  ,  ul  sequiLur  ,  hahehat 
lanien  alias  duodeciin  margaritas  sihi  aflixas 
el  adpaclas  ad  ornatum,  ut  siguilicelur ,  omnes 
gralias  et  dona  quas  habent  duodecim  Apostoli, 
easdem  babere  et  noguloa  connn. 

Secundo,  et  genuine.  Ticon.  Arclas,  Bcda  et 
Viegaa  volunt  hlc  signilicari ,  UOO  quod  in  sin- 
gulis  portis  fucrinl  duodccim  margaritae,  PtA 
quOd  singulae  portte  fueriut  factae  ex  singulis 
margariiis ,  kleoque  Fderinl  siuguua  mtrgariue  ; 
r*  cniin  per  singutas ,  idem  csi  qaod  $imgmt&  cx 
singulis.  lla  enini  mo\  M  expIicatS.  Joannes  di- 
ccns  :  fi«i  singuUv  portcv  crant  c.v  singulis  marga- 
ritis.  Jaui    portae     haj    non  fueruut   foramina 


1352  COMMENTARIA  IN  APOCALY 

margaritarum  :  hoec  enim  exilia  sunt,  et  minora 
quam  sit  foramen  acns,  sed  fuerunt  instar  por- 
larnm  nrbis  ;  per  eas  enim  homines  et  reges 
ingressi  sunt,  suas<jue  opes  secnm  in  urbem 
intulerunt.  Alcazar  tamen  censet  lias  porlas 
visas  Joanni ,  arctas  valde  fuisse;  arcta  enim  est 
via  salutis,  et  porla  aditusque  in  ccclum;  ita 
tamen,  ut  peream  ingredi  posset  bomo. 

Adhaec  singulae  porlec  facise  erant  ex  una  mar- 
garita  integra  ,  non  dissecta ,  nec  ex  variis 
parlibus  conflata.  Erant  ergo  ingenles  hae  mar- 
garitae,  utpote  ex  quibus  erigeretur  ingens  et 
magnifica  porta ,  tantae  civitati  proportionata , 
cum  suis  postibus  ac  liminibus  ,  sicut  Romae 
videmus  porlam  templi  quod  Panlheon  olim 
dicebatur,  ex  una  aeris  lamina  constare. 

Insuper  margaritae  a  Lalinis'  vocantnr  unio- 
nes,  eo  quod  nullae  duae  reperianlur  in  conchis 
indiscretae ,  vel  solae ,  sed  singulae  aliis  sunt 
unitae,  connexae,  etquasi  adpaclae.  Uniones  nulli 
duoreperiuntur  indiscreli  :  unde  nomen  unionum 
IXomance  scilicet  imposuere  delicice,  ait  Plinius 
libr.  9.85.  ubi  et  addit  illas  pretio  superare 
alias  gemmas.  Porro  per  portas  intelliguntur 
Apostoii  et  viri  Apostolici.  Horum  vita  et  doc- 
trina  et  margarila ,  quia  mire  praestans  et  pre- 
tiosa  ,  atque  instar  unionis  summe  inter  se 
unitaetconsentiens.  Ut  enimReligiosi  etClerici, 
qui  sunt  precdicatores  zelosi,  poriae  coelestes 
iiant,multosqueincoelum  transmillant,  debent 
esse  inter  se  et  cum  capite  suo  unionis  nexu 
copulali,  adeoque  instar  primorum  Christiano- 
rum,  esse  cor  unum  et  anima  una.  Talis  est  et 
visio  beatifica,  gloria  et  fruitio  Apostolorum  et 
Reatorum  in  coelis.  Unde  Chrislus  Maltb.  13. 
regnum  ccelorum  comparat  homini  quaercnti 
bonas  margaritas.  Rursum,  ut  e  margaritis 
tiant  aptae  et  concinnae  portae,  oportet  utmultis 
tunsionibus  ct  mallealionibus  feriantur  et  po- 
liantur  :  ita  et  poliri  debent  magna  corporis 
maceratione  ,  et  sensuum  castigatione  ,  ac  varia 
mortificatione  tam  sponle  assumpta  ,  quam  ab 
aliis  illata,  qui  aliis  portae  coeli  fieri  cupiunt. 

Symbolice,  margaritae  aptae  repraesentant  vi- 
ros  Apostolicos  et  Religiosos.  Nam  primo,  Pli- 
nius  libr.  9.  33.  scribit  certo  anni  tempore  con- 
cbas  luxuriare  ,  ac  maritimum  rorem  velut 
maritum  silire  ,  cujus  desiderio  hiant,  et  cum 
maxime  lunares  liquantur  aspergines,  oscita- 
lione  quadam  haurire  humorem  cupitum  :  sic 
concipere  gravidasque  fieri  ex  cceli  rore,  ideo- 
que  plus  coeli  quam  maris  habere,  ac  cceli  co- 
lorem,  lucem  et  speciem  prae  se  ferre.  Hujus 
rei  iides  sit  penes  Plinium.  Nam  negat  idipsum 
Anselmus  Boetius  lib.  2.  de  Gemmis  cap.  37.  ubi 
asserit  se  exemisse  complures  margaritas  ex 
conchis,  ac  deprehendisse  eas  in  conchae  cor- 
pore  nasci  ex  eo  humore,  ex  quo  testa  conchae 
excrescit,  non  secus  quam  in  fellis  vesicula,  et 
urinae  vesicula  lapides  generantur  :  quo  etiam 
modo  lapis  Bezoar  in  capris  Indicis  multis  cuti- 
culis  generatur.  Verum  ex  sententia  Plinii ,  sicut 
unio  e  cceli  rore  gignitur,  ila  vita  Aposloiica 
et  religiosa  coelestis  est,  et  h  coelo  ad  homincs 
delapsa  :  ac  cujusque  vocatio  ad  stalum  tam 
eximium,  opus  est  peculiaris  favoris  et  gratiae 
Dei.  Sicut  ergo  margaritae  causa  efficiens,  est 
lumen  cceli,  sive  lunae  :  materia  seminalis  .  est 
humor  roscidus  :  mater  et  matrix  ,  concha  vir- 
ginea  ;  non  enim  coeunt  conchce,  nec  per  com- 
mistionem  gcnerant  :    forma  constat  magni- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cnp.  XXI. 

tudine  et  candore,  ut  mox  dicam  ;  finis  cst 
ornamentum  hominum  ,  maxime  regum  el 
principum  feminarum.  Itahaecomnia  sese  ana- 
logice  habent  in  vita  religiosa,  cui  cuivis  facile 
esl  ea  adaptare.  lnsuper  nonnulli  uniones  in 
conchis  fieri  tradunt  ex  rore  et  fulgure.  Ros 
enim  allambentis  fulguris  vi  non  modo  concres- 
cit  in  unionem  ,  sed  el  ipse  unio  celerius  Jovc 
tonante  parilur,  ait  /Elian.  lib.  10.  cap.  13.  licet 
Plinius  lib.  9.  cap.35.  asserat,  siTulguret,  com- 
primi  conchas.  Id  S.  Gregorius  Thaumaturgus 
de  incarnatione  Christi  explicat  :  fulgur  enini 
esse  virtutcm  Spiritus  sancti,  rorem  purissi- 
mum  sanguinem  Deiparae  Virginis  ;  unionem  , 
corpus  Chrisli ,  unde  Sedul.  lib.  2. 

Uterumque  pueltoe 
Sidereum  mox  implet  onus  ,  rerumque  Crealor 
Nascendi  sub  lege  fuit  :  slupet  innuba  tensos 
Virgo  sinus  ,  gaudelque  suum  paritura  parenlem. 

Simili  modo  effulguranle  in  menteSpiritu  Sanc- 
lo  ,  ros  ,  id  est ,  pia  el  coelestis  cogitatio,  coa- 
lescit  in  unionem  vitae  et  virlutis  religiosae. 

Secundo,  margaritae  multiplici  cute  constant, 
eeque  ac  coelum  variis  orbibus  ,  planetis  et  cir- 
culis  ,  alque  extimum  empyreum  omnibus  emi- 
nel,  omnesque  ambit  ct  continet.  Ita  religiosa 
vita  omnibusslatibus  eminet,  eorumquevirtules 
et  dotes  in  se  compleclilur. 

Terlio  ,  principium  et  calmen  omnium  rerum 
pretii  margaritce  tenent ,  ait  Plinius.  Ita  religiosa 
vita  nihil  pretiosius  et  praeslantius  ;  quare  pru- 
dens  negotiator  vendit  omnia  qux  liabet ,  et  emit 
eam.  Matth.  13.  46.  Cleopatra  duos  uniones  ba- 
buit,  qui  valebant  sexcenties  sestertium  ,  id  est, 
duodecies  centena  millia  Philippicorum  ,  teste 
Plinio  lib.  9.  35.  ubiet  ornatum  Lolliae  Paulinae 
margaritis  conslantem  ,  quadringenties  sester- 
tium,  idest,  octingentismillibus  Philippicorum 
aeslimat.  Hac  eetate  pretio  et  aeslimatione  pri- 
mas  tenet  adamas  ,  secundas  rubinus,  tertias 
unio,  quartas  sappbirus  :  ego  tamen  huic  opa- 
lum  preeferri  debereexistimo,  ait  Anselm.  Boet. 
lib.  2.  de  Gemmis  cap.  kk. 

Quarto,  margarila  ceterna?  prope  possessionis 
est ,  aitPlinius  :  et  vita  religiosa  aterna:  omnino 
possessionis  est.  Rursum  Origenes  tract.  13.  in 
Malth.  et  Pliniuslibr.  9.  c.  35.  docent  inter  cou- 
chylia  esse  unum  maximum  ,  et  pulchriludine 
margaritae  intra  se  reconditae  venuslissimum  , 
quod  quasi  ducem  alia  conchylia  turmatim  se- 
quuntur.  Hoc  urinatores  prae  caeteris  venanlur  ; 
eo  enim  cap'to  ,  facile  reliquum  agmen  ,  omncs- 
que  margaritas  eo  inclusas  capiunt.  Ita  viri 
Apostolici  et  Religiosi  Christum  ,  Cbristique  vi- 
carium  ,  puta  suum  Superiorem  ,  quasi  ducem 
per  omnia  sequuntur. 

Quinto,  margaritarum  omnis  dos  in  candore  , 
magnitudine  ,  orbe  ,  la?vore  ,  pondere  ,  ait  Pli- 
nius.  Ila  candent,  utnullam  habeantmaculam, 
nullam  labem.  Talis  est  angelica  Religiosorum 
puritas  et  castitas.  Magnitudo  notat  animi  mag- 
nitudinem  ,  qua  omnia  terrena  ,  ut  vilia  etexilia 
despiciunt,  ac  coelestia  et  divina  spectanl.  Or- 
bis ,  id  est  ,  orbiculata  el  rotunda  figura  facilc 
in  omnempartem  mobilis  ,  symbolum  estobc- 
dientiae,  quasead  nulumDeicl  Superiorisgyraii 
sinuntad  omnem  locum  ,  officium  ,  exercitium. 
Cum  orbe  juncta  est  nuditas  ,  id  est  paupertas. 
Lrevor  est  politura  absque  ullo  tumore  aut  sca- 
britie.  Haec  notat  mores  per  omnia  ad  rcgukun 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANMS.  Cap.  XXI. 


1353 


et  disciplinam  compositos  ,  ut  nibil  sit  in  iis  ex- 
cedens  aut  deficiens  ,  niliil  quod  alios  oflendere, 
aul  a  quoquam  culpari  possit.  Ponderosiores 
margaritae,  quales  sunt  Occidentales  ,  pretio- 
siores  sunl ;  ita  gravitas,  modeslia  et  prudentia 
Religiosorum  quomajorest ,  eopretiosior.  Addit 
Plinius  :  non  promplis  rebus  ,  q.  d.  Non  faeile  est 
hacc  omnia  simul  io  unionibus  reperire  :  ila  non 
facile  esl  hasce  omnes  dotes  simul  in  uno  Reli- 
gioso  invenire,  sed  in  quocumque  inveuiunlur; 
hic  vir  rarus  est  et  eximius.  Vir  ergo  Apostolicus 
et  Religiosus  refert  Christum  ,  qui  csl  prima  et 
preliosissima  margarita  ,  cujus  deilas  in  concha 
humanilalis  continetur  ;  cx  maleria  virginca  el 
roreSpirilussancti  conceptus;  summe  candidus 
per  vitae  innocentiam  ,  lucidus  per  sapienliam ; 
rotundus  per  omnis  perfectionis  possessionem  : 
hahens  pondus  constanliac  ;  laevorem  mililatis 
et  ingenii  tractabilis  ;  pretium  ditandi  hic  ho- 
mines  ,  et  ornandi  Ecclesiam  tam  praesentem  , 
quam  fuluram.  Rursum  ,  instar  Christi  oinnes 
hasce  gemmas  refert ,  licet  in  una  excellat.  Ipse 
est  enim  carbunculus  ,  quia  cst  lux  mundi ;  est 
forlis ,  ut  adamas  ;  delectans  visum  ,  ut  sma- 
ragdus  ;  gaudium  generans  et  timorem  expel- 
lens  ,  ut  sardius  ;  lepram  peccali  et  vulnera  sa- 
nans,utchrysoprasus;juvat  adpartum  bonorum 
operum  edendum  ,  ut  jaspis  ;  bellum  movet  in 
vitia  et  in  damones  ad  ea  sollicitantes  ,  ut  ony- 
chinus  ;  ingenium  et  prudenliam  acuit  ,  ul 
beryllus  :  limam  passionum  sustinet,  etlluxum 
sanguinis  peccati  reslringil  ,  uttopazius  ;  tris- 
liliam  malosquespiritus  fugat,  ut  chrysolilhus  ; 
paleas  inconstanlium  hominumtrahil  ad  se  ,  ut 
ignecharitatiscomburat,tanquamchalcedonius; 
abortivum  peccatiper  confessionem  expellit,  ut 
achales  ;  resislit  somno  et  ebrietati ,  ut  amethys- 
tus  ;  imbecillitatem  animi  fugat ,  ut  hyacinthus  ; 
gaudium  spirituale  gignit  ,  ut  sardonyx  ;  coe- 
lestis  est  coloris  ,  et  cnelcstia  spirat  corde  ,  et 
ore  ,  et  opere  ,  ul  sapphirus. 

Sexlo,  margaritae  rore  suaviter  et  modeste 
nulriuniur  et  crescunt  ,  alioqui  si  tonuerit  , 
aborliunt  conchse  spccicm  inflalam  sine  cor- 
pore  ,  quam  vocant  physemmala ,  ait  Plinius. 
Ita  Religiosus  orationc  nulriat  spiritum  oportct, 
alioqui  si  nictu  tanlum  agatur,  externam  dun- 
taxatspeciem  el  larvam  Religionis  habebit,  non 
inlcrnain  iormam  cl  speciem. 

Rursum  ,  pro  qualitale  roris  ,  qui  concha  con- 
cipitur  ,  lnulatur  margarita  ,  atque  puro  rore 
candidior  ,  turbido  obscurior  producitur  ,  ait 
Pliuius.  Ita  pro  gratiae  et  vocationum  discrimine, 
varia,  ac  magis  minusve  perfecla  vita  religiosa 
perspicitur.  Hinc  alii,  Deo  impellcnte,  vacant 
quieli  cl  silenlio  ,  alii  operibus  charilatis  in  hos- 
pitalibus  ,  alii  doctrince  et  pracdicationi  ,  alii 
conlemplalioni  ,  elc.  Est  enim  Ecclesiae  sponsa 
Chrisli,  in  veslilu  deaurato  circumdatavarictatc. 

Scplimo  ,  solid;e  sunt  ,  ct  nullo  lapsu  fran- 
gtmtar  ,  ait  Plinius.  Ita  solidi  sunt  Ascelaj  per 
omnia  probali  ,  ct  tcntati  ,  ut  nulla  lcnlatione 
aut  pcrseculione  franganlur  ,  sed  stent  immo- 
biles  quasi  inarpesia  cautcs. 

Oclavo  :  USU  attcri  non  dubitim  cst ,  colorcm- 
quc  indiligcnlia  mtttari  ;  solc  rubcscunt  cando- 
remque  pcrdunt ,  ait  Plinius.  Ila  Rcligiosi  niinia 
convcrsalione  cum  saecularibus  atlcruntur.  Si 
ad  Episcopalus  cl  Praclaluras  evchanlur  ,  can- 
dorcm  perdunt. 

Nono  :  Aceti  aspcritas  visquc  margaritas  in  ta- 

COBNFX.    A   LAPIDE.      TOM.    X. 


bcm  resolvit ;  ita  aceto  suum  unionem  liquavit 
Cleopatra  ,  et  absorpsil.  Pari  modo  rancoris  , 
irae  et  invidiae  asperitas  omnem  Religionis  for- 
mam  tabefacitin  eo  qucm  infeceritetcorrupcrit. 

Decimo  :  Flavescunt  in  seneclamargarila  ,  ru- 
gisque  torpescunt ;  nec  nisijuventu  conslal  ille  qui 
quatritur  vigor  ,  ait  Plinius.  lla  senescentibus 
Religionibus  aut  Religiosis,  lorpescit ,  el  pene 
evanescit  primus  ille  vigor  el  spirilus  ,  quod  ul 
caveatur,  renovalione  frequenli  opus  est ,  ut 
quisque  cum  S.  Francisco  jam  emoriente  gesliat 
ad  novitialus  ,  humilitatis  et  fervoris  redire  pii- 
mordia.  Simili  enim  modo  ad  prislinum  colo- 
rem  ,  et  quasi  juventam  redeunt  margaritae  , 
nimirum,  ul  scribit  Anselmus  Boetius  lib.  2.  de 
Gemmiscap.  38.  Dempta  cuticula  superiori.  De- 
mitur  autem  spiritu  vitrioli ,  alias  pulvere  ala- 
baslri ,  et  corallii  albi.  Jdem  fit ,  si  columbis  devo- 
randaj  prabeantur  :  aut  si  oriza  et  sale  diu  fri- 
centur.  Macula  abolenlur  rore  Maii,  qui  foliis  lac- 
tucce  insidet  ,  si  per  diem  illi  immorenlur  ,  aut 
eo  perlinianlur. 

Undecimo  :  Singularis  gratia  est  margarilam 
clara  luce  illuslralam  inlus  rubescere  ,  ac  velut 
animam  habere  sanguineam.  Id  licet  non  habeat 
Plinius  ,  in  modernis  tamen  praesertim  Occiden- 
talibus  ,  idipsum  videre  est.  Ita  Religiosi  anima , 
est  passio  el  sanguis  Christi ,  ut  cum  S.  Paulo 
dicat  :  Milii  absit  gloriari  nisi  in  cruce  Domini 
noslri  Jesu  Cluisti ,  per  quem  mihi  mundus  cru- 
cifixus  est ,  et  ego  mundo.  Unde  Religiosi  a  Cas- 
siano  ,   et  aliis  Palribus  vocantur  crucifixi. 

Duodecimo ,  unionis  gratia  et  splendor  in  uni- 
tate  consistit.  Si  enim  seces  et  dividas,  perit. 
Hinc  el  unio  dicitur  ,  quia  in  singulis  conchis 
singulae ,  vel  ,  si  plures  sint,  uniUe  et  indivisae 
reperiuntur  ,  licet  Anselm.  Boetius  libr.  2.  de 
Gemmis  cap.  37.  Magna?  ,  inquit,  margarita 
uniones  vocantur,  quod  raro  sibi aquakmmagni- 
tudine  habeant.  Ita  religiosac  viUe  dccus  et  fulgor 
in  concordia  et  charitale  fraterna  consislit ;  si 
ea  pereat ,  pcrit  Rcligionis  species  et  sanctitas. 
Quocirca  sicut  uniones  singuli  singulis  colore  , 
rotundilate,  pondere  ,  aliisque  dotibus  simil- 
limi,  et  quasi  fratres  sunt  :  ila  et  Rcligiosi  pa- 
rem  et  communcm  agere  debent  vitam  ,  ac  in 
religiosae  disciplinae  observatione  esse  pares  et 
simillimi.  Qui  cnim  singularcs  essc  volunt  et 
exempti ,  sibi  odium,  aliis  scandalum  crcant. 
Romaj  a  Doctore  Medico,  qui  pluribus  monaste- 
riisper  mullosannosopcramnavavit,  audivi ,  se 
continua  cxperienlia  didicisse ,  cos  qui  in  victu  , 
aliisque  rcbus  singularcs  essc  volunl  in  monas- 
teriis  ,  juge  habcre  purgatorium  tam  animaj  , 
quam  corporis  :  qui  hoc  evadere  velit ,  ac  ju- 
cunde  et  religiose  vivere  ,  dcbcrc  agere  viiam 
communem.  Atque  hanc  singularitatcm  saepe 
non  ex  infirmilate  vcl  ncccssilate  ,  sed  ex  oc- 
culta  supcrbia  ,  qua  csleria  <  ininere  volunt . 
proficisci  :  siculi  vitae  communis  amor  nasciinr 
ex  humilitalc  ;  qua  ,  csto  sis  egregrius  ,  vis  csse 
quasi  unus  ii  grcgc.  Radix  ergo  rcligiosoe  vitae  , 
pacis  ,  quietis  ,  sanctitatis  ,  est  humilitas :  cx 
qua  scquitur  coinmunilatis  amor  ,  ct  miilua 
unio,  quaj  omniiun  congngatioiiiun  esl  vii.cu- 
lum  ,  iino  spiritua  ct  anima.  Quociica  Cassian. 
lib.  5.  de  Institut.  Rcnunc.  cap.  '2?.  ila  sancit  : 
Bligendus  est  cibus  ,  clc.  ,  qui  sit  convcrsalioni 
fratrttm  usuiquc  communis.  Qtiidqttid  cnim  cxtra 
consuctudini  in  prtBsumituf  usumquc  commttn<  »i  . 
ut  vana?  gloriCB  atquc  ostcntalionis  morho  pollu- 

170 


no!x  COMMENTABIA  1N  APOCALY 

tam  ,  antiqaissima  Patram  traditio  notat.  Acriter 
vero  S.  Bernardus  serm.  80.  ia  Cani.  liosce  singu- 
lares  ,  velul  perturbatores  unionis  et  disciplime 
religiosae  ,  aeqno  ac  propriae  quielis  ,  insectans 
ob  quatuor  mala  quae  singularitas  parit :  Parce\ 
ait ,  obsecro  ,  primum  qaieti  lum  ;  parce  deinde 
labori  ministrantium  ;  parce  graoamini  domas  ; 
parce  conscientiai ,  conscientice  dico  ,  non  tuce  , 
sed  dlterius,  Eosdem  perslringit  S.  Basilius  in 
Begul.  brevior.  interrog.  129.  131.  132.  ldem 
Constit.  Monast.  cap.  19.  vitae  coenobiticae  decus 
<;t  gloriam  in  eo  consistere  docet ,  quod  ea  , 
inquit  t  sint  omni a  commania  j  animi ,  mentes  , 
rorpora  ,  ecv\ue  quibas  necessario  ad  caltam  et 
victum  atimur.  Commanis  Deus  ,  communis  pie- 
lalis  mercatura  ,  commanis  salus ,  communia  cer- 
tamina  ,  communes  iabores  ,  communia  prcemia  et 
certaminam  coronce ,  abi  malti  anas  et  unus  non  so- 
lus ,  sed  in  pluribas.  Et  S.  Chrysost.  hom.  58.  ad 
popul.  loquens  deKeligiosis  :  Una  mensa  ,  inquit , 
ct  ministrantibas  ,  et  iis  quibus  ministratar  ,  ea- 
dem  fercata ,  eadem  indumenta  ,  liabitacula  ea- 
dem ,  eadem  vita.  Parvus  non  dolet  ,  quasi  con- 
temnatur  ,  nec  ullas  est  qui  contemnat.  Quocirca 
merilo  David  inter  alia  mirabilia  Dei  opera,  hoc 
ctiam  commendat  his  verbis  :  Oui  kabitare  facit 
unius  moris  in  domo  ,  id  est  ita  concordes  , 
aequales  et  similes  ,  ac  si  multi  unus  essent.  Et 
Sophon.  c.  3.  9.  Reddam  populis  labium  electum  , 
ut  invocent  omnes  in  nomine  Domini,  et  serviant  ei 
luunero  uno.  Haec  est  resp.  beata  cujus  ideam 
descripsit  Plato  ,  sed  reipsa  exprimere  non  po- 
tuit,  in  qua  omuiasunt  communia  et  oequalia: 
in  qua  Beligiosi  quasi  milites  ,  haccommunione 
quasi  testudine  castrensi  ,  ita  se  uniunt  et  mu- 
niunt  ,  ut  omnium  hostium  telis  sint  impene- 
trabiles ,  ait  S.  Basilius  cap.  19.  citato  ,  imo 
omnia  hostium  castrae\puguent  et  prosternant. 
Vide  P.  Alfonsum  Bodriguez  de  Perfectione 
tom.  3.  tract.  5.  de  ohedientia  cap.  16.  et  seq. 

Decimo  tertio ,  uniones  ut  usui  esse  possint  , 
perforantur.  lta  Beligiosus,  ut  Ecclesiae  prosit , 
fiatque  doctor  ,  concionator  ,  etc. ,  prius  ejus 
fides  et  virtus  perspicienda  est,  ut  constet  eam 
esse  solidae  et  probatae  doctrinoe,  aeque  ac  vir- 
tutis.  Denique  Alselmus  Boet.  loco  ante  citato  : 
Margaritce ,  inquit,  cor  spirilasque  vitales  robo- 
ranl ;  proindeet  venenis  omnibus ,  pesti  et  putre- 
dini  resislant  ,  animum  exkilarant ,  cardiacos  et 
melancholicos  affectus  ,  et  syncopen  tollunt.  Pkthi- 
sicis  ,  marasmo  febreque  ardenle  aat  pestilente 
correplis  ob  id  lUilissimce  sunt.  Valent  contra  san- 
guinis  alviqae  proflavia  ,  cerebrum  nervosque  ro- 
borant ,  et  oculorum  lacrymas  exsiccant.  Ita  Be- 
ligiomentem,  spiritum  ,  omuesque  potentias 
roborat,  sanat,  exhilarat,  conservat.  Porroquae 
hic  dixi  de  gratia  et  vita  Apostolica  praesenlis 
vitae,  pari,  imo  majori  jure  compelunt  gloriee 
ejusdem  in  coelesli  Jerusalem  :  de  hac  enim  ad 
lilteram  hic  agit  Joannes  ,  cum  portas  ejus  ait 
constructas  ex  margaritis.  Quai  ergo  de  gratia 
et  virlutibus  dixi ,  eadem  glorire  et  felicitatis 
dotibus  adaptandasunt.  Hasceergo  Christimar- 
garitas  ,  humilitate  parvas ,  valore  pretiosas  , 
portatu  faciles  ,  gestemus  in  capite  nostro  ,  ad 
ornamentum  ;  in  fronle  ,  per  confessionem  , 
fidei ;  in  auribus  ,  per  disciplinam  et  obedien- 
tiam  Deo  et  Superiorihus  debilam;  in  collo  et 
pectore  per  ainorem  et  gustum  ;  in  brachio  et 
armillis,  per  bonorum  operum  exercilium  ;  in 
digitis  et  annulis  ,  per  donum  discrelionis  spi- 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

ritnum  ;  in  cingulo  ,  per  castilatem  ,  in  vestilu 
et  incessu  ,  per  modestiam  et  sanctam  externae 
vitae  moderationem  ,  qua  alios  ad  honeaatcm  , 
et  virtutem ,  Christique  imitationem  et  seque- 
lam  pelliciamus  ,  ila  in  ccelesti  Jerusalem  fie- 
mus  porlae  ex  margaritis ,  ac  cum  aliis  quos 
eO  induceinus  ,  fulgebimus  inslar  unionum  in 
perpetuas  aHernitates.  Amen. 

EX  PLATBA.  CIVITATIS  AURUM  MUNDUM  ,     TANQUAM 

vitrum  peli.ucidum.  ]  Platea,  id  est,  plateae :  nam 
civitas  duodecim  millium  stadiorum  necesse  est 
ut  plurimas  habeat  plateas.  Bursum  plateae,  id 
est,  pavimentum  platearum.  Sicut  enim  v.  1G. 
dixit  ipsam  civitatem  ,  id  est,  domos  civitatis  , 
essc  ex  auro  pellucido  :  ita  hic  idem  dicit  de 
plateis.  Platea  ergo  hic  non  est  forum  civitatis  , 
ut  aliqui  putarunt.  Itaque  sensus  est ,  q.  d.  Pla- 
teae  omnes ,  aerjue  ac  domus  eis  utrimque  adja- 
cenles  ,  aureae  sunt  et  pellucentes.  Qua  re  et 
symbolo  significatur  latitudo  (plalea  enim  graece 
idem  est  quod  lala  )  charitatis  ,  aeque  ac  clari- 
tatis  Beatorum  ;  scilicet  quod  eorum  omniuin 
communicatio  ,  licet  inter  se  meritis  ,  et  gloria 
impares  et  ineequales  sint  ,  sit  fraterna  ,  tota 
aurea  et  fervida  charitale  ,  aeque  ac  lucida  , 
sincera  etclara  inslar  vitri.  Sancti  enim  inviceui 
alii  aliorum  gloriam  clare  intuentur  ,  eaquc 
gaudent  et  fruuntur  :  nam  per  communionein 
charitatis,  mutuo  sibi  eamdem  felicitatem  ,  quasi 
radium  pellucidissimum  transmittunt.  Porro  Al- 
cazar,  per  domos  accipit  Beatos  ,  qui  gratia  el 
gloria  eminent ;  per  plateam,  Beatos  communes 
et  vulgares  ,  v.  g.  qui  in  infantia  ,  vel  in  conjugio 
vixerunt  et  obierunt ,  quorum  ingens  est  nume- 
rus  ;  unde  recte  plate.e  latae  et  longae  comparan- 
tur  ;  omnium  enim  gloria  ingens  est ,  praestaus 
et  clara  instar  auri  pellucidi ,  licetistorum  major 
sit  quam  horum.  Hoc  aurum  participant  a 
Christo  ,  qui  in  coelo  fulget  et  radiat  ut  chryso- 
lithus  ,  qui  est  instar  auri  fulgidi  et  pellucentis  : 
unde  et  Beati  idipsum  a  Christo  participant , 
fiuntque  et  ipsi  chrysolithi ,  juxta  illud  Philip.  3. 
vers.  21.  Reformabit  corpus  kumilitatis  nostrce 
configuratum  corpori  claritalis  sace. 

Denique  chrysolithus  ,  sive  aurum  pelluci- 
dum  aptum  est  symbolum  felicitatis  Beatorum  : 
aurum  enim  charitatem  ,  vitrum  pellucens  cla- 
ram  Dei  visionem  et  fruilionem ,  quae  eos  beat , 
significat. 

22.   ET  TEMPLUM  NON  VIDI  IN  EA  :  DOMINUS  BflttM 

Deus  omnipotens  teviplum  illius  est  ,  ET  Agnus.] 
Syrus  :  Ipse  enim  Dominus  ,  ille  omnipotens  tem- 
plam  ejus  esl ,  et  ille  Agnus.  Porro  in  coelo  non 
esl  templum  ,  primo  ,  quia  in  hac  mortali  vila 
tantum  est  locus  oblationis  ,  sacrificii  et  oralio- 
nis  et  per  consequens  templorum  ,  quae  ad  hoc 
solum  destinantur.  In  coelo  autem  post  plenain 
resurrectionem  ,  locus  est  facialis  praesenliae  ct 
fruitionisDei ,  ubi  videlicet  Sancli  Dominum  fa- 
cie  ad  faciem  semper  contemplantur  ,  adorant 
e\  laudant ,  atque  in  ipso  ,  quasi  lemplo  divino 
et  increato ,  divinam  et  beatam  obtinent  mansio- 
nem  :  ita  ut  Deus  eis  sit  templum ,  et  praeses 
templi ,  et  omnia  in  omnibus  ,  ait  Bichardus  <'t 
Primasius. 

Secundo  ,  Deus  ibi  non  indiget  templo  ,  ac 
consequenter  nec  Beati  ;  quia  ipsemet  sibi  est 
templum.  Nam  et  in  seipso  videtur  a  Beatis  el 
in  se  ipso  mojestatem  omnem  templi  continel, 
eamque  quas*  omnipotens  totam  Beatis  fruend;un 
et  possidendam  communicat.  Hoc  enim  est  opus 


COMMENTARIA  1N  APOCAL 

nmnipotontire  Dei;  nusqnam  enim  magis  quam 
iu  c(jd!o  ,  Dcus  suam  omnipotcntiam  manifcstat. 
Pari  modo,  Agntis  cst  tcmplum  Beatorum  ; 
lum  quia  Chrislus  qua  Verbum  csl  Dcus  ,  Deo- 
(|ue  Palri  aequalis  ;  lum  quia  qua  homo ,  sua 
gloriaaninuc  ct  corporismirc  rocreat  Bealos,  ab 
eisque  quasi  salvator  cl  rcdeinplor  colitur  ot 
adoralur.  Alcazar  Christiun  liominem  comparat 
SanclO  ,  Deum  vero  Sancto  sanctorum.  Super- 
vacanetimergo  incoelo  cst  lcmplum,  ubi  Dei  et 
(.hrisii  elaritas  inuncusa  Bealos  tenct  in  sul  con- 
icinplalione  dcfixos.  Qnare  perperam  Aug.  Mar- 
loralus  hunclocum  objicit  Catholicis ,  utprobct 
in  Ecclesia  non  dcbere  cssc  templa  ad  ofleren- 
dum  Dco  sacrificium  ,  cum  illud  in  lcge  nova 
nullumsil,  nisisacrificiumChristiin  crucc.  Haec 
est  cnim  h.ercsis  ,  quce  usu  totius  antiquitatis 
refcllilur.  Porro  frustra  hunc  locum  cital :  Joan- 
nes  enim  hic  non  agit  de  Ecclesia  militante  , 
sed  de  trimnphante. 

23.  ET  CIVITAS  NON  EGET  SOLE  ,  NEQUE  LUNA  ; 
NAM   CLARITAS   DEI    ILI.UMINAVIT    EAM.    ]   Vidit  Illc 

Joannes  ,  aeque  ac  cap.  U.  Dcum  in  medio  hu- 
jus  civitatis ,  throno  sublimi  ct  glorioso  rcsiden- 
tcm,  indeque  instar  solis  radios  quaquaversum 
spargentem  ,  iisque  totam  civitatem  illuminan- 
tcm  ,  exhilarantcm  ,  ct  gloriosam  reddcntcm. 
CAaritas  crgo  Dei,  primo ,  accipi  potest  lumen 
glori.c ,  quod  menlcs  Bealorum  illuslrat ,  et  elc- 
vatad  vidcndum  Deum.  Dicilur.De/,  quia  est  do- 
num  Dei ;  nam  ab  ojus  lumine  inacccssibili  Bcali 
velut  mutuatum  lumen  accipiunt  ,  ait  Cabricl 
Vasqucz  1.  part.  disp.  42.  num.  6.  Qui  tamcn 
ibidem  addit  ex  hoc  loco  non  posse  clarc 
cvinci  contra  rcfractarium  ,  hoc  lumen  glori;c 
esse  habiluale.  Nam  ipsa  quoque  visio  et  illus- 
traiio  recle  vocalur  lumen  et  claritas.  Sic  et 
Ludov.  Molina  1.  part.  quaest.  12.  art.  5.  disp.  1. 
Secundo  ,  claritas  Dei  est  ipse  Deus,  qui  est  in- 
creata  clarilas,  et  sol  radiantissimus  cccleslis 
Jcrusalem.  Idque  aplius,  qui  hanc  claritatem 
opponit  lucernae  Agni ,  de  qua  mox  ,  ita  ut  cla- 
rilas  Dei  sit  ipse  sol  divinilalis,  ex  qua  lucerna 
humanilatis  Chrisli  suum  lumcn  miituaUir.  Ter- 
tio  ,  ct  apiissime  ,  ulruinque  jungendo  ,  tiaritas 
Dei  cst  ipse  Dcus  clarissimus  ,  qui  suam  clari- 
lalcm  ,  puta  lumcn  gloriae ,  Boatis  communicai. 
J)e  hac  ili\it  v.  11.  Kt  lumen  ejas  simile  lapidi prc- 
tioso  tanqttam  lapidijasptdis  ,  sicut  aystallnm. 

Er  i.ucerna  ejus  est  Agnus.  ]  Lucerna  ,  id  ost 
fax  ,  stella  ,  vcl  lux  oculos  corporeos  Beatorum 
illiuninans  ct  recreans  ,  est  splendidissima  ei 
gloriosissima  Christi  humanitas,  (|uae  instar  lunae 
fulgidissimae  lumen  pcr  coehun  ompyroum  dil- 
fiiodit  ,  ul  videlicot  Oculi  Sanctorum  pcr  ilhid 
intuendo  humanilalcm  Chrisli  gloriosam  ,  alios- 
que  Sanclos,  omniaquc  quae  iu  coelo  erunl  ,  et 
suam  clarilalem  sensibilcm  ,  et  rccrcationem  ac 
juciindilalcm  niaxhnam  habcant.  Sicul  enim 
claritas  Dei  est  sol  ,    sic  claritas  Agni  est  quaai 

luiia  C(vlieinp\  rci.  Pro  luciiua  graice  est  ^X^Oil 
speeics  aulcin  carhunculi  csi  quae  dicilur  lych- 
niles.  Krgo  viilclur  quod  Chrisli  humanilas  ins- 
lar  iguei  carbunculi  et  lychniiis  ,  imo  longe 
magis  ,  refulget  et  radiat  in  ccelo.  Nam  eadem 
compai  ata  esl  chalccdonio  ,  id  cst  carbunciilo  , 
ul  di\i  ,  vers.  19.  lla  Alcazar  hic  ad  v.  11.  lliuc 
pic  cl  pulchre  S.  August.  in  hymno  do  gloria  pa- 
radisi  ,  I.  MeditatiOQum  cap.  'j(>.  Ita  jubilat: 
Non  alteroat  luaa  «ces ,  sol ,  vcl  cnrsus  sideraa  , 
Agnus  cst  felkis  arbis  lumcn  inocciduum. 


YPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI.  1355 

2U.  Et  amhui.aiilnt  «kntk.s  in  i.umine  ejus  ,  ] 
id  est ,  ad  lumon  ejus  (  civitatis  scilicot  ,  pula 
coeleslis  Jerusalem  ,  non  autemAgni,  utpatelex 
pronomiue  Craeco  foniinino tfimjs) ,  quasidicat: 
Centes  viso  ejus  luminc  ,  non  in  se ,  scd  quasi 
rcllcxo  ,  ita  ojus  arnore  et  studio  incilabnntur  , 
ut  omnibus  viribus  eo  coniendant;  Toenim  am- 
bulabunt  viatorum  cst ,  non  comprchensorum. 
Licet  cnim  claritas  Dei  lanlum  ipsam  civitatem 
ejusque  cives  illustret;  larncn  ,  quia  tanta  esl  et 
tam  abundans  ,  hinc  spargil  ex  se  rnirum  fulgo- 
rem  circumquaque  ,  qui  cniinus  a  viatoribus 
visus  ita  eos  allicit ,  ut  omni  conatu  co  proficis- 
canlur  ;  sicut  sol  anlequam  oriaiur ,  spargitra- 
dios  quosdam  aureos  aurorae  ,  qui  omnes  re- 
creant  excitantque  ,  ut  ad  solis  orlum  et  cons- 
pectum  anhelent.  Porro  fulgorille  clariialis  coe- 
lestis  ,  quem  in  hac  vila  viatores  conspicimus, 
est  veritas  et  cogniiio  glori.X'  coelestis ,  qu.c  no- 
bis  a  S.  Scriptura,  Patribus,  DoctoribuselCon- 
cionatoribus  proponitur  et  explicatur  ,  ac  inte- 
rius  a  Deo  menli  objicitur  et  revclatur.  Haec 
enim  exlerius  per  fidcm  et  spcm  percepta  et 
praeccpta  ,  animos  nostros  in  sui  desiderium  ra- 
pit ,  ut  ad  ejus  assecutionem  aspiremus  ,  pula 
ad  ipsum  lumen  gloriae  beatilicum,  ipsumque 
Doum  ,  qui  est  lumen  increatum  ,  beans  et  cla- 
rificans  suos  eleclos. 

Alludil  ad  Isaiae  CO.  3.  Ambulabunt  Gentes  ia 
lumine  tuo  ,  et  reges  in  sptendore  ortus  tui.  Lbi 
licet  proxime  Ioqualur  Isaias  de  lumine  Ecelesiae 
militantis  ,  tamen  consequenter  et  de  lumine 
triumphantis  loquilur.  Huc  cnim  ducit  ct  duclat 
nos  militans,  quasi  ad  sui  finem  ,  complemen- 
tum ,  ct  bealitudinem. 

Et  reces  terr.e  afferent  gloriam  suam  et 
noxOREM  in  illam  ,  ]  non  tam  ul  eam  glorifi- 
centur  et  honorcnt  ,  quam  ut  ab  ea  honorentur 
et  glorificenlur.  Omnis  enim  regum  honor  ct 
gloria  fucata  est  et  vanida  ,  nisi  a  ccelesti 
summi  Impcr.  Dei  aula  robur  ,  confirmationem 
et  perfectionem  ,  puta  gloriam  coelestem ,  ac- 
cipiat. 

Primo  ergo  ,  ambulabunt  gcntes  el  reges  in 
lumine  ejus ,  id  est,  ad  ojus  lucem  el  splendo- 
rem  incffabilem  contendent  ;  idcoque  a/ferent 
gloriam  suam  el  lionorem  in  illam,  id  est ,  OpOs 
suas  omnes  et  honorcs  ,  ac  regna  el  imperia  huc 
dirigcnt,  ut  se  et  suos  subditos  ad  boaiam  hanc 
civitatem  ducant ;  quin  imo  opcs  el  gloriam 
omnem  regalem  el  tcmporalem  praj  aetorna  parvi 
pendent,  multi  etiam  ,  ut  Josaphal  apud  Da- 
mascenum  ,  Carlomanus,  Carolus  Quintus,  etc. 
dcponcnt,  ul  expeditius  ad  ciclestcm  conten- 
dant  ,  quam  omnibus  votis  ambienl. 

Secundo  ,  omncm  gloriam  ct  honorcm  ,  id  osl . 
omnia  hcroica  et  gloriosa  facla  ,  ac  incrita  af- 
ferent  in  coeltim  ;  primo  ,  ut  Deinn  laudcnt  , 
eique  (piasi  auctori  cl  datori  gratias  agant  ;  se- 
cundo  ,  ut  eorum  premium  consequantur  : 
tcrlio.  ttl  alios  Beatos  hTtilieent. 

Dcnique  quidquid  gloriosum  et  magnum  crit 
in  (ientil)iis  ,  reges  sciliecl  et  principes  .  >.i- 
pienles  item  et  opulenti ,  inferentur  in  coelestcm 
Jerusalem,  ac  ipsimet  iu  eam  suasvirtules  om- 
nes.suam  sapientiam  ,snumingenium  suasdotes 
omnes  inferent.  Ita  Primasius  ,  Rupertus .  \  iegas 
et  alii.  Signilicaliir  cniin  hisce  verbis  ccclestis 
Jerusalem  frequentia  ,  nobilitas  et  opnlentia  . 
quasi  ibi  futurum  sil  emporium  el  commercium 
rerum  el  bonorum  omuium.   Alludit  enim  ad 


1356  COMMENTAIUA  1N  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXI. 

Isaiae  60.  vers.  11.  Afferetur  ad  te  fortitudo  Gen-     accipiat,   eliam  infidelibus 


tium,  et  reges  earum  adducentur  libi.  Gloria  Li- 
bani  ad  te  veniet.  Suges  tac  Gentium  ,  et  mamilla 
regum  lactaberis.  Forlitudo  Genlium  veniet  tibi  , 
aurumet  thus  de  Saba.  Argentumeorum,  et  aurum 
corum  cum  eis.  Sicut  de  facto  haec  ipsa  a  prin- 
cipibus  et  populis  pielatis  causa  ,  undequaque 
Romam  deferri  videmus.  Loquitur  enim  Isaias 
ad  litteram  de  Ecclesia  mililante ,  cujus  caput 
eslEcclesia  Romana  ;  anagogice  de  triumphan- 
te.  Joannes  vero  ad  litteram  hic  loquitur  de 
triumphante. 

Addit  Alcazar  alium  sensum,  q.  d.  Multi  etiam 
reges  in  coelum  suas  opes  afferent ,  dum  eas  pro 
Christo  despicient  et  in  pauperes  erogabunt  , 
auteliamin  divinicultus  obscquiumimpendent. 
Ea  enim  ratione  mundi  opes  in  ca3lum  trans- 
ferri ,  et  aelernitate  donari  possunt. 

25.  Et  portjE  ejus  non  claudentur  per  diem  : 
nox  enim  non  erit  illic.  ]  Dixerat  Isaias  c.  60. 
vers.  11.  de  Ecclesia  militante,  tantam  foreejus 
pacem  et  securitatem  ,  ut  portae  ejus  die  et 
nocte  non  claudanlur  ,  uti  hic  Romae  semper 
apertas  videmus ;  Joannes  vero  ait ,  in  coelesti 
Jerusalem  non claudentur perdiem ;  nox  enimnon 
erit  illic,  quasi  dicat :  Cum  clausurae  porlarum 
memini,  memini  diei  tantum ,  non  noctis  ;  quia 
ibi  nox  non  erit.  Ita  Alcazar.  Secundo  et  magis 
genuine,  quasi  dicat  :  Portae  ejus  non  clauden- 
tur  per  diem,  idestin  finediei,  imminentejam 
nocte  et  tenebris  ;  tunc  enim  metu  hostium 
claudi  solent  portae  :  sed  in  coelo  non  clauden- 
tur  ,  quia  ibi  nulla  erit  nox  ,  aeque  ac  nullus 
hostis  ,  nullus  melus,  sed  summa  pax  et  secu- 
ritas.  Itaque  to /j^spa;  quod  Nosterverlit perdiem, 
idemestquod,  per  singulos  dies  noctu,  ut  fieri 
solet  quod  Hcbraei  dicunt  "imia  DT»  "U7  debar 
iom  beiomo  ,  id  est  rem  diei  in  die  suo  ,  id  est, 
quolibet  die  stato  temporc.  Rursum  hac  percnni 
portarum  apertura  significat ,  omnibus  gentibus 
et  regibus  jugiter  in  eam  patere  aditum. 

Nox  enim  non  erit  illic,  ]  quasi  dicat :  Ne  quis 
ex  eo  quod  vers.  23.  lucernae  mentionem  feci , 
suspicetur  in  coelo  aliquam  fore  noctem  ,  quae 
lucerna  illuminandasit,  assero  ibi  nullam  fore 
noclem ,  sed  unum  perennemque  aeternitatis 
diem  ,  cum  in  ea  perpetuo  sol  divinitatis,  et 
lucerna  ,  id  est  fax  et  luna  humanitatis  Christi 
fulgeat.  Pulchre  S.  August.  in  Sentent.  num.  37. 
Mternae  civitatis  ,  ait,  ceterna  sunt  gaudia,  et 
stantium  dierum  perpetuitas  infinita  nec  varia- 
bitur  ,  nec  labetur  ;  quia  incommulabiU  pace  po- 
tientur  ,  quorum  erit  omnium  bonum,  etiam  quce 
fiunt  singulorum. 

26.  ET   AFFERENT  GLOUIAM  ET  HONOREM   GENTIUM 

m  illam.  ]  Quod  vers.  24-  dixit  de  regibus,  idem 
hlc  dicitde  gentibus,  quod  scilicet  omnes  suas 
dotes,artes,ingenium,scienlias,prudentiam,etc. 
item  omnia  sua  virtulum  opera  et  merita  affe- 
renl  incoelum. 

27.  NON    INTRABIT   IN  EAM    ALIQUOD    COINQUTNA- 

tum.  ]  Dixerat  gentes  gloriam  suam  in  illam  il- 
laturas ,  nunc  ne  quis  id  de  omnibus   omnino 


.  pravis  et  infectis, 
subdit  se  de  fidelibus  tantum  loqui,  puris  et 
sanctis.  Porro  aliquod  coinquinatum,  id  esl,  ali- 
quis  coinquinatus.  Utilur  genere  neutro  per 
graecismum.  Graecum  enim^o,-,  id  cst  gens  , 
estneutrius  generis.  Unde  Arabicus  vertit :  Non 
intrabit  in  eam  mendax  ,  practice  ,  hoc  est  im- 
pius.injustus.  Alludit  ad  Isaiae60.  v.  21.  Populus 
tuus  omnesjusti.  Et  c.  52.  v.  1.  Non  adjiciet  ut 
pertranseat  per  le  incircumcisus.  Unde  subdit  : 
Nisi,  id  est,  sed  tantum  illi,  qui  scripti  sunt  in 
Ubrovitce  Agni,  de  quo  dixi  cap.  3.  vers.  5.  et 
alibi. 

Moraliter  disce  hic  quam  puritali  studere 
oporteat,  cum  nullus  impurus,  imo  nullus  sanc- 
tus  habens  maculam,  etiam  minimam  in  coelum 
admiltatur:  quodexemplis  non  semel  testatum 
fecit  Deus.  NamS.  Anno  Archiepiscopus  Colon. 
in  visione  conspexit  S.  Hubertum,  Arnulfum, 
Bardonem,  aliosque  Episcopos  in  gloria,  ac  in- 
ter  eos  solium  augustum  sibi  paratum  ;  cumque 
illud  conscendere  conaretur,  prohibuit  eum 
Arnulfus,  dicens  eum  non  posse  in  gloriosum 
hunc  consessum  admitti,  eo  quod  vestem  ejus 
lurpis  macula  foedaret.  Maculahaec  erat  mcmo- 
ria  injuriae  sibi  illatae  a  civibus  Coloniensibus, 
qui  eum  Colonia  expulerant.  Evigilans  ergo  poe- 
nituit,  civesque  a  se  excommunicatos  bonis- 
que  spoliatos  absolvit,  bonisque  restituit.  lta 
Lambertus  Schafnaburgensis  in  Histor.  German. 
ad  annum  Domini  1075. 

S.  Gertrudis  vidit  animam  sororis  suae  de- 
functae  Ghrislo  assislere,  sed  subtrislem,  et  de- 
misso  vultu,  oransque  pro  ea  audivit  a  Christo 
causam  ,  scilicetmaculam,  quae  abea  expianda 
foret,ita  exigente  Deijustilia,  addiditque  Chris- 
tus  :  In  hocsponsa  mea  Ubenlissime  consenlil  jus- 
tiliaz  meas,  quas  cum  plene  purgalafuerit ,  gloria 
divinitatis  meas  jucundissime  perfruelur.  Ad  quae 
verba  Domini  illa  benigno  vultu  annuit.  Alio  tem- 
pore  viditanimam  Religiosae  cujusdam  subdu- 
centem  sese  reverenter  a  Christo  ,  licet  eam 
invitante.  Cumque  Gertrudis  ab  ea  quaereret  : 
Cur  te  subducis  amplexibus  sponsi  tam  amabilis  ? 
Respondit :  Quia  nondum  purgata  sum,  sed  ad- 
huc  maculce  aliquaj  me  incompositam  reddunt. 
Etiamsi  omnino  liber  ad  caclum  accessus  milii  pa- 
teret ,  ego  tamen{  dictante  justitia)  memelipsam 
sponte  subtrakerem ,  cum  sciamme  tam  glorioso 
sponso  nondum  convenire.  Ita  narrat  Ludovicus 
Blosius  Abbas  Laet.  in  Monili  spirit.  c.  13. 

S.  Germanus,  Capuanus  Episcopus,  vidit  in 
thermis  Puteolanis  torqueri,  etpurgari  a  macu- 
lisanimam  Paschasii  Diaconi  Apostolici,  ab  ea- 
que  requirens  causam,  audivit  :  Pro  nulla  alia 
causa  in  hoc  pcenali  loco  deputatus  sum,  nisiquia 
in  tempore  scliismalis  Laurentii  contra  Symma- 
clium  Papam  sensi.  Ita  S.  Greg.  lib.  k.  Dialog.  c. 
40.  Qui  etc.  55.  narrat  animam  Jusli,  monachi 
sui,  per  triginta  dies  in  Purgatorio  expiasse 
maculamproprietatis,  qua  sibi  secreto  tres  so- 
lidos  in  vita  asservarat. 


COMMENTAIUA  LN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXII. 


1357 


CAPUT  VIGESIMUM  SECUNDUM. 

SYNOPSIS   CAPITIS. 

DESCRIPSIT  S.  JOANNES  CAP.  21  .  COELF.STJS  JERUSALEM  AMBITUM  ,  MURUM  ,  PLATEAS  , 
FUNDAMENTA,  PORTAS  :  HIC  EJUS  FLUVIUM  ,  ET  EX  UTRAQUE  FLUVII  PARTE  ARBORES 
VIT;E  DESCRIBIT.  SliCUNDO  ,  V.  8.  VOLENS  ADORARE  ANGELUM  H/E.C  NUNTIANTEM,  AB 
EO  PROHIBETUR  DICENTE  :  CoNSERVUS  TUUS  SUM  ,  ETC.  Tf.RTIO  ,  VERS.  12.  ADIIORTA- 
TUR  OMNES  AD  HUJUS  CIVITATIS  DESIDERIUM,  UTQUE  PER  FUGAM  PECCATORUM  ET  SANC- 
TAM  VITAM  EAMDEM  INEANT.  QUARTO  ,  VERS.  18.  GRAVES  POENAS  COMMINATUR  EI  QUI 
ADDIT  ,    VEL   DETRAHIT   ALIQUID  HUIC   PROPHETLE.    DeNIQUE    AD    COELUM  ET  CiIRISTUM 

suspirans:  Veni,  inquit,  Domine  Jesu. 

t  ostcndit  mihi  fluvium  aquae  vitae  ,  splendidum  tanquam  crystallum  ,  pro- 
cedentem  de  sede  Dei  et  Agni.  2.  In  medio  plateae  ejus,  et  ex  utraque 
parte  fluminis  lignum  vitae  afFerens  fructus  duodecim,  per  menses  singu- 
los  reddens  fructum  suum  ,  et  folia  ligni  ad  sanitatem  Gentium.  3.  Et 
fomne  maledictum  non  erit  amplius  :  sed  sedes  Dei  ct  Agni  in  illa  erunt, 
|et  servi  ejus  servient  illi.  4.  Et  videbunt  facicm  ejus :  et  nomen  ejus  in  fron- 
Uibus  eorum.  5.  Et  nox  ultra  non  erit  :  et  non  egebunt  lumine  lucernae  , 
nequc  lumine  solis  ,  quoniam  Dominus  Deus  illuminabit  illos,  et  regnabunt  in  saecula  saeculo- 
rum.  G.  Et  dixitmihi  :  Haec verba  fidelissima  sunt  etvera.  Et  DominusDeus  spirituum  prophe- 
tarum  misit  Angelum  suum  oslendere  servis  suis  quae  oportet  fieri  cito.  7.  Et  ecce  venio  velo- 
citer  :  Beatus ,  qui  cuslodit  verba  prophetiae  libri  hujus.  8.  Et  ego  Joannes  ,  qiii  audivi ,  ct 
vidi  haec.  Et  postquam  audisscm,  et  vidissem  ,  cecidi  ut  adorarem  ante  pedes  Angeli,  qui  mihi 
liaec  oslendebat ;  9.  ct  dixit  mihi :  Vide  ne  feceris  ;  conservus  cnim  tuus  sum,  et  fratrum  tuorum 
Prophetarum  ,  et  eorum  qui  servant  verba  prophetiae  libri  hujus  :  Deum  adora.  10.  Et  dicit 
mihi  :  Ne  signaveris  verba  propheliae  libri  hujus  ;  tempus  enim  prope  est.  1 1 .  Qui  nocet ,  no- 
ceat  adhuc  :  et  qui  in  sordibus  est,  sordescat  adhuc  ;  et  qui  justus  est ,  justificetur  adhuc  :  et 
sanctus  sanctificeturadhuc.  12.  Ecce  venio  cito  ,  et  merces  mea  mecum  est ,  reddere  unicuique 
secundum  opera  sua.  13.  Ego  sum  a  et  u ,  primus,  et  novissimus ,  principium  ,  et  Onis. 
14.  Beati,  qui  lavantstolas  suas  in  sanguine  Agni  ,  ut  sit  potestas  eorum  in  ligno  vitae ,  et  per 
portas  intrcnt  in  civilatcm.  15.  Foris  canes  ,  et  venefici ,  et  impudici ,  et  homicidae ,  ct  idolis 
servientes ,  et  omnis  qui  amat  el  facit  mendacium.  16.  Ego  Jesus  misi  Angelum  meum,  tes- 
lificari  vobis  haec  in  Ecclesiis.  Egosum  radix  et  genus  David  ,  stella  splendida  et  matulina. 
17.  Et  spiritiis  et  sponsa  dicunt  :  Veni.  Etqui  audit,  dicat :  Veni.  Et  qui  sitit,  veniat  ;  et 
qui  vult,  accipiat  aquam  vitae  gratis.  18.  Conlestor  enim  omni  audienti  vcrba  prophetiae  libri 
hujus :  Si  quisapposuerit  ad  haec,  opponet  Deus  super  illum  plagasscriptas  in  libroisto.  19.  Et 
si  quis  diminuerit  de  verbis  libri  prophetiae  hujus ,  auferet  Deus  partem  ejus  de  libro  vitae ,  et 
de  civitale  sancta,  etde  his  quae  scripta  sunt  in  libro  isto.  20.  Dicit  qui  testimonium  perhibet 
istorum:  Eliam  venio  cito  ,  Amcn.  Vcni,  Domine  Jesu.  21 .  Gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi 
cum  omnibus  vobis.  Amcn. 


1.  EtOSTENDITMIHI   FLUVIUM  AQU.EVIT.E(SyriIS, 

aquarum  vivcntium) ,  splendidum  tanquam  crys- 

TAU.UM,     rUOCKDKNTKM    DE    SEDE    Df.I     ET    AgNI.  ] 

Arabicus  vertil:  Et  ostcndet  milii  fluvium  aqua; 
vita  proccdcntcm  dc  scde  Dei  et  Agni,  in  incdio 
platcarum  cjus  ;  et  marc  cx  hinc ,  et  itlinc(  ex 
utraquc  parle)  cl  lignum  vittu  profcrens  duodccim 
fructus  sccundum  numcrum  mcnsium.  Fluviiun 
huuc  coelestem  vocal  marc,  quia  iugens  erat  ct 
amplus  instar  maris.  Pro  inielligentia  hujus  vi- 
sionisct  symboli  nola  S.  Joannem  vidisse  tbro- 
num  Deiet  Agni  in  medio  urbis,  alto  loco  posi- 
luiu,  alque  ex  hoc  tbrono  prodire  iluvium,  qui 


per  singulas  urbis  plateas  decurrit,  tum  ad  vo- 
luptatem,  tum  ad  ulililatem  civium,  eamquc 
duplicem,  scilicet:  primo,  ut  sitientibus  det 
polum,  utdiciturv.  17.  Secundo,  ul  esurienti- 
bus  det  cibum.  Habet  enun  alitque  ulrimque 
arbores  pulcberrimas ,  ferentes  poma  et  frucins 
praestantissimos ,  instar  paradisi  divini  :  quo- 
circa  et  lluvius,  et  arbores,  et  poma.  omniaque 
caetera  bic  divina  sunt.  Vocalur  bic  fluvius  vitae, 
id  estvitalis,  vivas  semperquescaturienteadaDa 
aquas  ,  pcr  quas  silienlibus  el  polaiHibus  vitam 
perpetuam  et  beatam  confert. 
Quaeres:  Quisnam  hic  iluvius  vitoe  ?  primo. 


1358  COMMENTAIUA  IN  APOCALY 

Richardus  ci  Joachim  respondent  esse  gratiam 
Spiritus  sancti.  Secundo,  Rupertus  ait  esse  ip- 
summet Spirilum  sanctum,  qui  procedit  aPatre 
el  Filio,  sicut  lluvius  hic  a  throno  Dei  et  Agni 
emanare  dicitur  ;  Spiritus  sanctus  enim  uti  gra- 
liae,  ita  et  gloriae,  felicitatis  et  voluptaiis  fons 
est  uberrimus,  qui  electis  et  Beatis  suggcrit  ju- 
giter  omnia  ad  voluptalem  opportuna ,  ut  per 
singulos  menses  et  dies  anni  ;eternitatis  pas- 
canturfruclibus  suavissimis.  Sic  elS.  Ambr.  lib. 
3.  de  Spiritu  sancto  c.  1\.Ilic,  inquit,  estutique 
lluvius  de  Dei  sede  procedens ,  is  esl  Spiritus  sanc- 
tus  quem  bibit,quicredit  in  Christum,  sicutipse  ait : 
Quisitit ,veniat adme el  bibaliQuicredit  inme,  sicut 
dicitScriptura,fluminadeventreejusfluentaqucevi- 
vce.  IIoc  autem  dicebat  de  Spirilu.  Ergo  flumen  est 
Spiritus.  Hicigiturest  inDeisedc.Tertio,  Haymoet 
Ansbert.  fluviumhunc  aiunt  essepraedicalionem 
Evangelii ,  quae  instar  fluvii  omnes  gentes  per- 
vasit.  VerumS.  Joannes  agithicde  Beatis,  et  de 
bealitudine,  non  de  conversione  gentium. 

Itaque  dico  eum  alludere  hic  ad  paradisum 
terrestrem,  ejusque  fontem  et  lignum  vitae,  de 
quo  Genesis  2.  Fluvius  ergo  hic  signiflcat  exu- 
berantiam  donorum  et  voluptatum  a  Deo  et 
Chrislo  in  Beatos  effusam.  Dicitur  fluvius  aquce 
vitce ,  vel,  ut  alii  legunt,  vivce ,  qui  scilicetsem- 
perexse,  quasi  ex  vitali  corde  authepate,  ef- 
funditaquam,  sivequi  semperfluit,  etnunquam 
arescit  aut  deficit :  qui  si  urbem  permeet,  mag- 
nam  illi  amoenitatem  et  utilitatem  affert.  Unde 
dicitur  Psal.  U5.  5.  Fiuminis  impetus  lcetiftcat  ci- 
vitatem  Dei.  Talis  ergo  fluvius  in  ccelo  ,  est  visio 
Dei  beatifica  ,  per  quam  Deus  se  suaque  omnia 
bona  Sanctis  communicat,  suaque  gaudia  in 
eos  effundit  adeo  copiose  ,  ut  de  iis  dicatur 
Psalm.  35.  vers.  9.  Inebriabuntur  ab  uberlate 
domus  tucs  ,  et  torrente  voluplatis  tuce  potabis 
eos.  Et  Isaioe  66.  12.  Declinabo  super  eam  quasi 
fluvium  pacis  ,  et  quasi  lorrentem  inundanlem 
gloriam.  Quocirca  pie  et  vere  S.  Bern.  serm.  1. 
de  diversis  ,  labores  et  pcenas  hujus  vitae  cum 
hoc  voluptatum  coelestium  lluvio  comparans  : 
Guttalim  ,  inquit ,  pccna  bibitur ,  tiquando  sumi- 
tur  ,  perminutias  transit ;  nam  inremuneratione 
torrens  est  voluptatis,  et  fluminis  impetus,  torrens 
inundans  lcelilice ,  flumen  giorice  ,  et  flumen  pacis. 
Ftumen  plane  est  ,  sed  quod  affluat  ,  non  quod 
fluat  vel  effluat.  Fiumen  vocatur,  non  quod  trans- 
eat  vel  pertranseat ,  sed  quod  abundet. 

Hunc  iluvium  anagogice  adumbravit  fluvius 
ille  templi  Ezecbielisc.  hl.  Iet5.  inquit  S.  Hier. 
Ille  enim  Ezechielis  est  Ecclesioe  militanlis,  hic 
vero  Joannes  est  triumphantis  :  fluvio  enim  doc- 
irinae  et  sapientiae  militanlis  Ecclesiae,  respon- 
det  fluvius  sapientiae  coelestis  et  visionis  beati- 
iicoe.  Quocirca  de  hac  sapientia  dicitur  Eccl.  1h. 
vers.  40.  Ego  sapientia  effudi  flumina  :  ego  quasi 
fluvii  dioryx  (  id  est  aquae  ductus  ;  unde  ex- 
plicans  subdil),  et sicut  aquce ductus  exivi  de  Pa- 
radiso.  Rigabo  hortum  meum  plantalionum  ,  et 
inebriabo  prati  mei  fructum. 

Dices  :  Visiobeatifica  est  sol  hujus  urbis,  puta 
claritas  Dei  urbem  illuminans  ,  uti  dictum  est 
cap.  21.  vers.  23.  Ergo  eadem  nequit  esse  flu- 
viusurbis.  Respond.  negoconsequentiam.  In  vi- 
sionibusenimsymbolicisetoenigmaticis,  eadcm 
res  per  diversa  symbola  et  aenigmata  repraesen- 
tatur ,  proesertim  cum  rcs  ipsa  varias  habet  do- 
tes  ,  quoe  per  unum  symbolum  adaequate  figu- 
rari  et  exprimi  nequeunt.   Ita   hic   visio  Dei 


PSIN  S.  JOANNIS.    Cap.    XXII. 

comparatur  soli  coelcslis  Jerusalem  ,  quia  cam 
illuminat  et  glorificat.  Eadem  visio  couiparalur 
fluvio  urbis,  quia  omnem  silim  ,  omneque  de- 
siderium  Beatorum  explet  el  satiat ,  eosque  inef- 
fabili  voluptate  perfundit  et  inebriat.  Quocirca 
Alcazar  eam  comparat  fluvio  ,  quem  Mardo- 
chaeus  in  soinnis  vidit  in  solem  converti  ,  Es- 
ther  10.  6.  Parvus  ,  inquit,  fons  crevit  in  flu- 
vium  ,  et  in  lucem  sotemque  conversus  est  ,  et  in 
aquas  pturimas  redundavit.  Porro  hic  fons  reprae- 
sentabat  Estker,  quarn  liex  accepit  uxorem ,  et 
voluit  esse  reginam.  Ita  pariter  mystice  sapieu- 
tia  ,  quam  spirituali  connubio  omnes  Beati  sibi 
copulant ,  per  solem  et  per  fluvium  adumbra- 
tur.  Hinc  ejus  aqua  vocatur  vitce ,  quomodollali 
vinum  distillatum  vocant  aquam  vitae  ;  quia 
est  quasi  spirilus  vitalis  vini ,  qui  spiritus  ani- 
males  vitamque  bibenli  suggeril  et  instillat  : 
aut  vita  hic  significal  felicilatem  ,  quia  vilain 
Scriptura  saepe  idem  esl  quod  beatitudo.  Quare 
fluvius  aquce  vitoe  perinde  erit  alque  lluvius  bea- 
tus  ,  seu  potius  beatificans.  Simili  sensu  voca- 
tur  lignumsive  arbor  vilae.  Haec  Alcazar. 

Huic  lluvio  vitali  similis  est  fons  Virginis  bal- 
samum  vegetans.  Burchardus  enim  qui  antetre- 
centos  annos  lustravit  terram  sanctam  ,  in  ejus 
descrip.  cap.  penult.  etexeo  Thomas  Boziusde 
Signis  Ecclesiae  lib.  2.  c.  7.  narrat  se  vidisse  in 
^Egypto  hortum  balsami ,  qui  ex  se  non  dabat 
fructum,  nisi  irrigaretur  fonte  vicino  ,  in  quo 
B.  Virgosaepius  puerum  Jesum  lavit;  atque  Sa- 
racenos  expertos  testari  ,  fruslra  illum  aliis 
aquis  irrigari ,  quamobrem  duxisse  in  illum  fon- 
tem  aliunde  aquam,  ut  virtutem  divinam  inde 
hauriens  ,  abunde  sufliceret  ad  irrigationem.  Ila 
Tropologice  ,  omnia  nostra  cogitata  factaque 
tanquam  sleriles  plantae  marcescunt ,  nisi  illa 
aqua  vitae  irrigentur.  O  sola  inler  virgines  ma- 
ter  ,  et  inter  matres  Virgo  ;  sola  filii  tui  maler 
et  filia  ,  tibi,  tuoque  Jesu  competit  hoc  lemma  : 
Crescit  quodcumque  rigas.  Ila  Nicol.  Causin. 
lib.  1.  Parab.  Histor.  cap.  65. 

Adde  fluvium  hunc  esse  instar  solis ,  quia  pel- 
lucidus  est  instar  crystalli  ,  qua  re  significatur 
puritas  et  sanctitas  voluplatis  ;  quam  hauriunt 
Beati  ex  sapientia  spirituali ,  et  visione  beatifica, 
cum  de  sapientia  carnali  et  voluptalibus  carna- 
libus  dicat  Jeremias  cap.  2.  vers.  18.  Quid  tibi  vls 
in  via  Mgypti ,  ut  bibas  aquam  turbidam?  Porro 
comites  sunt  et  sociae  individiue  ,   lux  et  vila 
spiritalis  ,  ac  sociaWe  uberrimos  dant  clarissi- 
marum  virtutum  fructus.  Quocirca  eas  sociare 
solet  Scriptura  ,  ut  Psal.  35.  10.  Apud  te  est  fons 
vitce ,  et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen.  Et  Joan.  1. 
U-  Inipsovita  erat ,et  vita  erat  tux  hominum  Putanl 
nonnulli  fluvium  hic  comparari  crystallo  ,  eo 
quod  aqua  sit  materia  crystalli ,  ac  glacies  diu 
in  frigidissimis  servata  ,  tandem  in  crystalhun 
convertatur.  Verum  id  refutat  Anselmus  Boelius 
lib.   2.  de  Gemmis  cap.  73.  Nunquam,  inquii , 
aquain  crystallum  mutari  potest ,  absque  tamen 
aquanon  generatur  ;  solvi  enim  terrce  lenuissima 
portio  ab  aquadebet ,  aut  illi  aliunde  missa  com- 
misceri ,  quce  recedente  aqua  tunc  primum  in  crys- 
tallum  concresc.il.  Si  crystailus  ex  aqua  congelata 
constaret ,  igne sotverelur  [quce  enim  frigore con- 
crescunt ,  calore  solvuntur  ) ,  ac  aquce  partes  igne 
solverentur  ,   quod  non  fit  experienti.  Igne  enim 
cremalus  calcem ,  seu  terram  ,  et  sal  cujus  spiritits 
beneftcio  coagutalus  fail  ,    ostendit.   Vera  ergo 
causa ,  cur  hic  fluvius  comparetur  crystallo ,  est 


COMMENTAMA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANXIS.  Cop.  XXII. 


ea  quam  dedi ,  scilicet  quod  limpidus  esset ,  el 
lulgidus  inslar  crystalli.  Unde  ait  :  Sptendidum 
tanquam  crystaUum.  Sic  canit  Poela  : 

Fons  erat  illimis  ,  nitidis  argenteus  undis. 

Iia  Romani  Gentiles  censebant  suorum  animas 
post  mortom  transferri  in  ccelum  ad  circulum 
laclcum  (  sive  galaxiam)  qui  videtur  esse  quasi 
lluvius  aqiue  ,  imo  lactis  candicantis  et  splen- 
denlis  :  il)i  enitn  hahiiare  animas  heroum  ob  si- 
lnilcm  vitae  candorcm  ,  pula  innocentiam  ,  pu- 
ritatem  ,  sanctitatem  ,  uli  rcfcrt  Cicero  in  Som- 
nio  Scipionis.  Unde  Manilius  lib.  1.  causam  as- 
signans,  cur  circulus  lacleus  nitescat  crasso  lu- 
minc,  ila  canit : 

An  fortes  animoe  ,  dignataque  nomina  coelo  , 
Corporibus  rcsoluta  suis,  terrajquc  rcmissa  , 
Huc  migrant  e.\  orbe  ,  suumque  habilantia  coelum  , 
/Ethereos  vivunt  annos  ,  mundoque  fruuntur  ? 
Atqne  hlc  iEacidas  ,  hic  et  veneramur  Airidas. 

Huc  allusit  Virgil.  Eclog.  5.  ubi  cclebrans  apo- 
tbeosim  Julii  Caesaris  quem  Dapbnidem  vocat 
(  eo  quod  corona  laurea  caput  redimcre  solcret 
loco  diadcmatis  :  Aafwj  enitn  Graecis  est  laurus,) 
ila  canil : 

Candidus  insuetuin  miralur    limeu  (   alii  legum  lumen  ) 

Olympi  , 
Sub  pedibusque  videt  nubes  ,   et  sidera  Daphni?. 

2.  L\  MEDIOPLATE.EEJUS,  ET  EX  UTIUQUE  PARTE 
FI.UM1MS  LIGNOM  VIT.E  ,  AFFERENS  FRUCTUS  DUODE- 
CIM  ,  PERMENSES  SINGULOS  REDDENS  FRUCTUM  SUUM, 
ET  FOLIA  LIGNI  AD  SANITATEU  GENTIUM.  ]  LigniWl, 

id  cst  ligna  ,  boc  est  arborcs  vitalcs  :  nec  enim 
una  eademque  arbor  potcst  esse  ab  utraquc  ilu- 
rninis  ripa.  Alludit  tuin  ad  lignum  vitae,  quod 
eratin  paiadiso terreslri ,  de  quo  dixi  Genes.  2. 
Vers.  8  et  9.  lum  ad  Ezccb.  A7.  vers.  7.  Ecce  in 
ripa  torrentis  ligna  multa  nimis.  Et  vers.  12.  In 
ripis  ejus  ex  utraque  parte  omne  Ugnum  pomifc- 
rum  :  non  defluel  foUum  ex  eo ,  et  non  deficiet 
fructus  ejus  ;  per  singulos  menses  afferet  primi- 
tiva.  Ubi  nota  :  In  paradiso  tcrrcstri  variae  erant 
arborum  specics  ,  c  quibus  una  vocabatur  arbor 
viloe  ;  iu  coolesti  vcro  paradiso  omncs  arborum 
specics  sunt  vitae  ,  id  est ,  viiam  et  immortali- 
talem  jucundam  et  bcatam  afferenles  ,  q.  d. 
Planc  immortalcs  sunt  Beali ,  eorumquc  gaudia 
et  fclicilas;  iptia  quocumqiic  sc  vertanl,  pcr  vias 
omncs  vitales  bae  aibores  eis  duplici ordine  dis- 
posit.e  occurruul  ,  (|uarum  fructibus  assiilue 
pascuntur  et  1'ruunUir.  Hinc  arbori  vitae  similis 
csl  palma  :  Qua?  ad  singulos  tunai  ortus  ,  singtttos 
etiam  ramos  procreat ,  ita  ul  daodecim  ramoram 
productione  annus  expleatur.  Quocirca  /Egyplii 
annum  indicttntes  pingcbant  palmam ,  inquit 
Horus  Apollo  in  Hierogl.  cap.  3. 

lla  in  Yila  S.  Onupbrii  legimus  eum  fugien- 
tein  in  cremum  consedisse  juxla  fontcm ,  et 
palmam,  quoesiugulis  mensibus  frucium,  puta 
dactylos  ci  proferebal :  Per  singulos  mcnses ,  in- 
quil,  a/fcrt  milti  ttnttm  botryoncm  daclylorum  , 
qui  milii  sufficit  iriginta  tliebas  ,  et  post  liunc  nta- 
turatar  altcr.  [taVitaa  Patr.  I.  (i.  libcllo  o.  n.  II. 

In  Italia  quoque  videinus  lieus  bifcras  ,  id  esi , 
bis  id  annodantes  fruetus  ,  io  Junio  scilicct ,  el 
Septembri ; rursum  aihores  melaiigulorum,  sivc 
malorum  aureoruin,  citriorutn  ,  cle.  ,  qiue  tolo 
anno  virent,  fruclusque  gestanl .  alios  inaturos 
ct  croceos  ,   vcl  aureos  ,  alios  viridcs  cl  matu- 


135G 

rescentes.  Celcbratct  Ilomerus  acPoctae  Alcinoi 
borlos  ,  quod  siut  bifcri  ,  semperque  \iiidanti- 
bus  foliis  prssditi ,  quod  S.  Justiiius  Admouit.  ad 
Geotes  ,  Homerum  a  Mose  sumpsisse  docct  ( fuit 
enim  Homerus  Mose  longe  posterior  ;  scd  Ezc- 
ehielc,  ad  qucm  bie  alludil  Joaunes ,  prior  ct 
antiquior)  ncc  alios  esse  Alcinoi  horlos  ,  quain 
paradisum  tcrrcstrem.  Atlue  S.  Joannis  arborcs , 
fructus  novos ,  eosque  vitalcs  affcrunl  per  sin- 
gulos  menses  ;  el  folia  semper  vircnlia  ,  ac  sa- 
nitatem  confcrcnlia  gcslant.  Audi  S.  Juslinum 
versus  Homeri  recilantcm  :  Homerus  paradisi 
imaginem  descripsit  in  hortis  Alcinoi ,  quos  sem- 
per  virere  dicit  ,  ptenos  continuatis  fructibus.  Sic 
enim  canit  Odyss.  7. 

Ibi  magnae  crevcrunt  arbores  ,  Iongoe 

Piri  ,  et  punicae  ,  et  mali  fructuosae , 

Ficusque  dulces  ,  et  oliva?  longse  ; 

Quarum  nunquam  fructus  perit ,  nec  intermittit  , 

Hieme  ,   necaestate,  perenuans  ;   quin  sempcr  aura 

Zepliyria  llans  alia  gignit  ,   alia  cofpait  , 

Pirum  posl  pirum  scnescit  ,  et  malum  post  maluiu  , 

Et  uva  post  uvam  ,  ct  ficus  post  ficum. 

Narrat  jElianus  lib.  3.  cap.  18.  Historiam  ,  vel 
polius  fabulam  (certe  apologus  est  Stygis  infcr- 
nalis  ,  ct  fluvii  liiijus  ccelestis)  in  finibus  Mero- 
pum  esse  *»oti<»,  irremeabilem;  in  eo  duos  fluvios 
labi ,  allerum  voluptaiis  ,  altcrum  tristilise  ,  et 
ad  utrumquc  arborcs  silas  esse  ,  magnitudinc 
platani.  Quae  ad  lluincn  t r i s t i l i ae  sunt  ,  tales 
fruclus  produccre  ,  ut,  si  quis  iis  vcscatur  ,  as- 
sidue  et  ubertim  lacrymetur  per  omncm  vi- 
tam  ,  ac  fletibus  luctibusque  diffluat  ,  el  sic 
vitam  finial.  Alteras  vero  quae  fiuvio  voluptatis 
agnoscunlur  ,  fructum  conlrarium  producere. 
Qui  enim  eum  gustat,  ab  omnibus  pristinis 
cupidilalibus  abducitur,  et  si  quem  amavit,  ejus 
obiiviseitur  ,  sensimque  filjunior  ,  ac  transac- 
tam  setatem  relroagit  et  resumit,  ut  cx  senec- 
tute  ad  vigorem  et  fiorem  astaiis  revertatur. 
Utique  lalis  est  bic  lluvius  paradisi  ceelcslis  ,  ta- 
lcs  arbores  et  fructus ,  imo  longe  praestantiores. 

Quarc  perpcram  Beza  pro  platea  verlit  fo- 
rum,  quasi  io  solo  foro  fuerit  biec  arbor  et  fruc- 
tus.  Arbores  enim  lue  erant  ex  ulraque  ripa  Ilu- 
minis  ,  Ilumen  autcm  boc  non  solum  forumsed 
lolamurbemperluebat ,  laetiQcabat,  alebat,  per 
suos  fructus,  uleos  ad  manum  'et  in  oculis  ju- 
giter  cives  baberent. Sic Vcneiiarum  plateae  pcne 
omnes  rivis  irrigantur.  Deniquc  Grsecum  -)u.-uu 
|)lateam,  nonforum  significat:  plaleam,  inquam, 
insigneui ,  longam  et  latam ,  quoe  lantam  urbem 
decet.  Unde  Syrus  et  Arabicus  verlunt pfartfom. 

Qiueres  :  Qtucnam  sunt  bae  arbores  vitne  ? 
Primo  ,  Ticonius  bic  bomil.  18.  putatesse  cru- 
ccm  :  Lignum ,  inquit,  jtixta  fluvium  crux  est  , 
qu<e  per  totum  mundum  non  solum  omnibus  mcn- 
sibus  ,  sed  etiam  omnibus  diebus  in  Itis  qui  bapti- 
zantur  cxldbet  fructum  Dco.  Nullum  cst  lignum 
qttod  omni  tempore  fructifia  l  ,  nisi  crttx  Christi 
qttam  gcslanl  fidetes  ,  qtti  rigantur  aqua  Eccle- 
siastici  fluminis  ,  et  rcddunt  fructum  perpeluum 
omni  tcmporc. 

Vcrum  luc  arbores  a  Joanne  vis>e  suiit  in  pa- 
radiso  coelesti  :  crttx  autem  est  in  terra  et  Eeele- 
sia  mililanle.  Ergo  arbores  luc  non  sunt  crux  , 
nisi  quis  dicat  crueem  Clnisti  et  Sanctoriun 
quoque  fore  in  ciclo ,  ad  trophsum  et  tritim- 
jiliuin  ajternum :  qoia  eriix  (juani  liie  perjiessi 
suut ,  pariel  eis  gatidium  el  gloriam  perenneni ; 


1360  COMMKNTAMA  IN  APOCALY 

unde  vcl  ipsa  in  sc  ,  vcl  ejus  imago  et  symbo- 
lum  in  Beatis  remanebit.  Sicut  enim  Christusin 
coelo  rctinel  cicatrices  vulnerum  ,  sed  gloriosas 
jam  et  mira  gloria  fulgentes  ;  ita  videtur  quod 
similesrelinebuntMarlyres,  aliiqueSancli.  Quin 
et  exterius  in  coelo  apparebitcrux  Chrisli,  quasi 
victoriae  trophaeum.  Hoc  est  enim  quod  ait 
Christus  Matth.  24.  30.  Et  tunc  parebit  signum 
/(7(7  hominis  in  coclo.  Unde  et  Ecclesia  canit  :  IIoc 
signum  cruciseril  in  coeio  ,  cum  Dominus  adjudi- 
candumvenerit.  El  Sybilla  lib.  6.  Carminum: 

0  lignum  felix  ,  in  quo  Deus  ipse  pependit ! 
Nec  te  lerra  capit ,  sed  coeli  tecla  videbis  , 
Cum  renovata  Dei  facies  ignita  micabit. 

Secundo,  aliqui ,  utViegas,  censent  esse  ipsos 
Sanctos  et  Bealos  :  hi  enim  arbori  comparantur 
Psalm.  1.  3.  Et  erit ,  inquil ,  tanquam  lignum 
quod  plantalum  est  secus  decursus  aquarum,  quod 
fruclum  suum  dabit  in  tempore  suo  ,  et  folium  ejus 
non  defiuet  ,  et  omnia  quxcumque  faciel  prospe- 
rabuntur.  Verum  hce  arbores  vilae  sunt  cibus 
Beatorum  ,  qui  eis  confert  vitam  immortalem  ; 
ergo  non  sunt  ipsi  Beali ,  unde  cap.  2.  7.  dixit  : 
Vincenti  dabo  edere  de  ligno  vitce  ,  quod  est  in 
paradiso  Dei  mei. 

Tertio  ,  Beda  ,  Rupert.  Ansbertus  ,  Ribera  et 
alii ,  per  lignum  vitae  inlelligunt  Christum  Do- 
minum  ,  qui  sui  visione  et  fruitione  dat  Beatis 
vitam  immortalem  ,  sicut  lignum  viloe  dabat 
Adamo  in  paradiso.  Lignum  hoc  fert  duodecim 
fruclus  per  duodecim  menses  ,  hoc  est  perpetuo 
Bealis  fructum  suum  in  cibum  et  voluptatem 
recentem,  ac  sineullofastidio  ,  imocum  nova 
semper  aviditale  suppeditat.  Folia  ligni  sunt 
verba  Christi ,  quibus  ipse  Beatus  omnium  gen- 
tium  mulcebit  et  consolabitur.  Unde  ad  eum 
dixit  Petrus  :  Domine ,  qub  ibimus  ?  verba  vitte 
aternce  habes. 

Quarlo  ,   magis  apposite  et  genuine  Alcazar 
censetsapientiam  divinam  ,  sive  visionem  bea- 
lificam  hic  reprsesentari  per  duo  symbola  ;  sci- 
licet  per  fluvium  aquae  vitae,  et  per  lignum  vitae. 
Diciturenim  ipsa  fluvius  aquae  vitee  ,  quia  Sanc- 
torum  sitim  et  vota  omnia  saliat ,  eosque  summa 
voluptate  inebriat.  Eadem  dicitur  lignum  vitae, 
quia  ejus  adinstar  Beatis  confert  immorlalita- 
tem.  Nam  visionem  beatificam  (  quae  perfeclis- 
simus  est  sapientiee  actus  )  necessario  conse- 
quitur  summa  voluptas,  nec  non  immortalitas. 
Atqui  haec  duo  aplissime  per  potum  vitae  et  ci- 
bum  vitae  figurantur  :  quia  ex  potu  et  cibo, 
potus  aptior  videtur  ad  voluptalem  indicandum; 
cibus  autem  ad  vitae  sustentationem.  Nam  in 
potu  major  voluptas  ,  in  victu  robuslior  alimo- 
nia  reperitur.  Porro  quod  hae  arbores  singulis 
mensibus  novos  proferant  fructus  ,  significat  in 
Beatis  jugem  esse  immortalitatis  et  beatitudinis 
renovationem  ,   eamque  novam  semper  com- 
pletam  et  perfectam  :|adeo  utsingulismensibus, 
diebus  et  horis  ita  eis  nova  ,  sapida  et  jucunda 
sitvisio  Dei  et  fruilio,  ac  fuitprimo  die  quo  illa 
frui  cceperunt;  nunquam  enim  ,  ne  quidem  post 
mille  milliones  annorum,  obrepet  illis  ullum 
veluslatis  ,  fastidii  aut  satielatis  vestigium.  Ter- 
tio ,  folia  ejus  sunt  ad  sanitalem  genlium  ,  non 
instaurandam  et  curandam  :  hoc  enim  fieri  ne- 
quit,  cumibinulli  sintmorbi,  nullus  virium  de- 
feclus  ,  sed  conservandam  et  prorogandam  in 
omneaevum.Addefoliahaecsanareomnesmorbos 
etinfirmitates  corporiset  anitnae ,  quibus  sancli  • 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXII.' 

laborarunt  in  hac  vita ;  eas  ergo  sanant  mox 
ut  qui  coelum  ingreditur  ,  ac  dcinde  easdem 
sanas  conservant  in  omnia  saecula.  Porro  folia 
haec  signilicant  dotes  accidentales  visionis  bea- 
tificae,  quae  eam  condecorant,  uti  folia  ,  arbo- 
rem  ,  quales  sunt  in  anima  summa  delectalio  , 
fruitio,  comprehensio  summi  boni;  in  corpore 
plena  sanitas  ,  vigor,  robur  ;  item  agililas  ,  cla- 
rilas ,  subtilitas  ,  impassibilitas.  Adjungit  Al- 
cazar  folia  haec  esse  sanctas  caeremonias  ac 
pia  verba  ,  ilem  Sacramenla  ,  quibus  Catholica 
Ecclesia  decoratur;  hisce  enim  etiamnum  gau- 
denletdelectanturBeati ,  praesertim cum  vident 
se  per  ea  ad  beatitudinem  pervenisse.  Hoec  enim 
sunt  folia  arboris  Ezechielis  kl.  7.  ad  quoe  hie 
anagogice  alludit  S.  Joannes  ;  Ezechielis  enim 
fluvius  ,  et  arbor  vitae  est  Ecclesiae  militanlis  , 
Joannes  vero  fluvius  hic ,  et  arbor  vitae  est  Ec- 
clesiae  triumphantis.  Summa  ,  liaec  folia  sym- 
bolice  significantin  ccelesli  gloria  etvisionebea- 
lifica  nihil ,  quantumvis  exiguum  ,  esse  ,  quod 
non  mire  Beatos  recreet,  vi  vificet,  vegetet  el  beel. 
Hunc  vitae  fontem  cum  suis  arboribus  et  gem- 
mis  ila  depingit  S.  August.  lib.  Medilalionum 
cap.  26.  tomo  9. 

Ad  perennis  vitae  fontem  mens  sitivit  arida  , 
Claustra  carnis  praesto  frangi  clausa  quaerit  anima. 
Ubi  vivis  margaritis  surgunt  aedilicia  , 
Auro  celsa  micant  tecta  ,  radiant  triclinia. 
Auro  mundo  tanquam  vitro  urbis  via  sternitur. 
Abest  Iimus ,  deest  fimus  ,   lues  nulla  cernilur. 
Hiems  horrens ,  aestas  torrens ,  illic  nunquam  saeviunt. 

Et  rursum  : 

FIos  perpetuus  rosarum  ver  agit  perpetuum. 
Candent  lilia  ,  rubescit  crocus  ,  sudat  balsamum  , 
Virent  prata  ,  vernant  sata  ,  rivi  mellis  influunt , 
Pigmentorum  spirat  odor  ,  liquor  et  aromatum  , 
Pendent  poma  floridorum  non  lapsura  nemorum  , 
Inhiantes  semper  edunt ,  et  edenles  inhiant. 

Quibus  verbis  significat  fore  ibi  res  floridas  , 
odoriferas,  amcenas  ,  quaevisum,  odoratum  , 
aliosque  sensus  pascant,  et  mira  voluplate  per- 
fundant.  ldem  docel  S.  Anselmus  lib.  de  Simili- 
tudinib.  cap.  57.  Oculi ,  ait,  aures ,  nares  ,  os ,' 
manus  ,   gultur  ,  jecur  ,  pulmo  ,  ossa  ,  medul- 
lce,  etc-,  Beatorum  mirabili  deiectationibus  etdut- 
cedinis  sensu  replentur.  Idem  asserit  B.  Laurent. 
Justinian.  de  Discipl.  monast.  convers.  cap.  23. 
Idem  liquet  ex  visione  quam  recenset  S.  Gregor. 
lib.  k.  Dialog.  cap.  36.  Erunt  enim  Beati  in  coelo 
empyreo,  quasi  in  aethere  suavissimo  et  feli- 
cissimo  ,  quem  proinde  instar  aeris  nostri  findi 
et  scindi  posse  (  ne  Beati  in  eo  quasi  in  muro 
compacti  sinl  )  docet  D.  Thom.  in  2.  d.  q.  2. 
art.  2.  Richardus  in  6.  d.  k9.  q.  3.  art.  k.  imo 
S.  Basil.   Ambros.   Damascen.    quos  citavi  Ge- 
nes.  1.  vers.  6.  et  Sebastian.  Barrad.  tom.  3. 
lib.  10.  c.  3.  et  alii.  Denique  omnes  seusus  Bca- 
torum  proprias  et  mirificas  voluptates,  et  sua 
oblectamenla  quae  necoculus  vidit,  necaurisau- 
divit,  in  coelo  habituros,  docent  D.  Tliom.  Sco- 
lus,  D.  Soto ,  Henricus ,  Major  et  alii  quos  citanl 
et  sequuntur  Suarez  3.  p.  tom.  2.  disp.  47.  sec- 
tione  ultima ,  et  Joanncs  Salas  1.  2.  q.  5.  art.  b. 
tract.  2.  disp.  14.  sect.  16.  Hoc  est  quod  Psalles 
suspirabat  :  Credo  videre  bona  Domini  in  terra 
viventium.    Quocirca  fluvius  hic  ,    arbores   et 
poma  ad  litteram  ,   uti  sonant,   accipi  possuni. 
Quid  enim  obstat?  nam  si  his  in  paradiso  ler- 


COMMENTARIA  1N  APOCALV 

restri  frtiitus  est  Adam  ,  multo  magis  iisdem 
fruenlur  Beati  in  paradiso  coelcsli  ;  hujus  cnim 
spccimen  el  imago  fuit  tcrrcstris.  Quocirca  vc- 
ras  ct  naluralcs  a(juas  esse  supra  ccelos  ,  cx 
Mose ,  ct  ex  communi  Palrum  sententia  docui 
Genes.  1.  6.  Scd  per  haec  mystice  et  symbolice 
dotes  beatificae  jam  dictae,  acbonorum  ct  gau- 
diorum  affluenlia  significatur  et  repraesenlatur. 

Has  paradisi  coelcstis  aquas  ct  delicias  sitieos 
S.  Dorothea  Virgo  etMartyr,  cum  in  eculcogra- 
vitertorqueretur,  dixit  lyranno  magna  conslan- 
tia  ct  sercnitate  :  Quid  moraris?  exerce  [in  me 
omnia  tua  tormenta :  facilticoquod  facerecogitas, 
ut  per  ea  perveniam  ad  sponsum  metun ,  pro  cujus 
amore  non  timeo  te ,  imo  desidero  tua  tormenla. 
Sponsus  enim  meus  me  invitat :  imus  cnim  per 
Uasce pccnas  breveset  exhiles  adparadisum  delicia- 
rum ,  ubi  sunt  poma  mirx  pulchriludinis,  rosx , 
lilia,et  flores  innumeri,  qui  nunq uammarcescunl , 
ubi sunt  fontes  aqux  viva; ,  qui  nunquam  siccantur, 
quibus  animai  Sanctorum  fruuntur ,  ct  exullant  in 
Christo.  Cumque  Thcophilus  assessorPraesidisir- 
ridens  (eratenimhiems,  puta6.  Februarii)  dice- 
ret :  Milte  mihi  poma  e  paradiso  sponsi  tui,  cum  eb 
perveneris.  Faciam,  inquit  illa  ;  idque  praeslitit. 
Misit  enim  adeum  Angclumpueri  elegantissimi 
specie,  cum  pomis  et  rosis  speciosissimis.  Quo 
miraculoconversus  Thcophilus,  Christumcon- 
fessus,  martyrii  laurcam  pariter  adeptus  esl. 
Vere  ergo  fuit  Dorothea  Svpov  Ssou ,  id  est  donum 
Dci ,  uti  nomine,  ita  reipsa. 

Tropol.  lignum  viiae  est  sancta  perfeclio,  in 
cordibusjuslorum  plantalajuxta  fluenla  grati.e. 
lladix  est  timorDeiEccli.  1.  16.  Rami  sunt  om- 
nes  virtutes ,  quac  a  Dei  timore  et  amore  procc- 
dunt,  de  qnibus  Eccli.  c.  1.  25.  Bami  ejus  lon- 
go^vi.  Folia  sunt  praecepla  divina,  quia  lignum 
islud  protegunt  ct  ornant  quibus  gcntes  a  mor- 
bis  peccatorum  liberantur,  et  salulcm  justitiae 
adipiscuntur.  Fructus  duodecim  sunt :  primus  , 
purilas  mentium  ;  sccundus,  abjeclio  tcmpora- 
Jium  ;  tertius ,  quies  appctiluum  ;  quarlus  ,  cir- 
cumspectio  verborum  ;  quinlus,  munditia  cogi- 
talionum  ;  sexlus  ,  impalicntia  desideriorum 
coelestium  ;  seplimus  ,  solliciludo  virtutum  ; 
octavus,  pulchritudooperum;  nonus,  sustincn- 
lia  advcrsitalum  ;  dccimus ,  collcctio  interna- 
rum  virium  ;  undccimus,  concordia  volunta- 
tum  ;  duodecimus  ,  transformatio  in  Dcum  , 
quos  recenset  ct  fuse  prosequitur  noster  Jaco- 
bus  Alvarcz  dc  Paz  I.  3.  dc  Natura  perfect.  partc 
2.  c.  13.  et  seq. 

3.  Et  omne  maledictum  non  erit  amplius.  ]  q.  d. 
Nil  dignum  malediclione,  puta  nullum  pecca- 
tum,  erit  amplius  ;  hoc  enim  significat  xaTaSsya. 
llursum  mclonymice,  nullum  maledictum,\A  cst, 
nullus  malcdicti.sive  pcccati  cffcctus  et  poena, 
puta  nullus  morbus,  nullus  dolor,  nulla  mise- 
ria  erit  ibi.  Tolletur  crgo  in  coeloomne  maledic- 
lum  ,id  est,  peccatum  cum  sua  prole,  puta  om- 
nis  culpa  ct  pocna  :  ac  in  eorumlocum  succcdet 
omnis  bcnedictio,  id  est,  omnis  gratiact  gloria, 
omne  bonum,  omnis  fclicitas;  interquae  prima 
erit,  quod  jugiter  habcbunt  antc  se  thronum 
Dei  et  Agni,  ac  cum  utroqucfamiliariter  agent, 
ulrumquc  videbunt,utroque  frucntur,  ab  utro- 
quc  colcntur  ,  rccrcabunturct  bcabunturjunde 
subdit:  Sedes  Deiet  Agnicrunt  inilla,el  ipsiquasi 
servi  cjus  scrvicnt  itli.  Servirc  cnim  Deo,  praeser- 
lim  in  coelo,  regnarc  est  :Et  vidcbunt  facicm  ejus. 

lt.  Et  nomen  ejus  in  frontibus  eorvm.  ]  q.  d. 

CORNEL.    A    LAPIDE.    TOM.    X. 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXJI.  1"G1 

Palam  profitcbuntur  et  gloriabunlur  sc  c-sj 
scrvos  Dci,  ac  si  nomen  ejus  palain  frontibus 
inscripium  gererent.  Est  enim  metalepsU.  Haec 
tamcn  servitus,  non  lam  servilus  erit ,  quiim 
regale  Imperium  :  erunt  cniin  omncs  Beati  reges 
et  priucipes;  undc  subdil  v.  5.  El  regnabunt  in 
saicula  swculorum. 

Alludit  ad  laminam  pontificis,  cui  inscriplum 
erat,  sanclum  Domino  ,  Exodi  28.  36.  sicut  eniui 
haxlaminae  inscriptio  significabat  eumesse  mi- 
nistrum  etponlificem  sancti  Dei  ;  ita  in  coelis 
omncs  agnosccnt  a  frontc  el  vuliu  Bcatorum,  eos 
csse  servos  cl  sacerdotcs  beati  Dci,  ac  proindc 
( addit Alcazar)  eos  esse  advocatos  corum  quiin 
hacmortali  vita  morantur,  et  ad  hanc  rem  Aa- 
rone  potentiorcs  esse.  Hocpostcrius  verum  est, 
scd  non  ad  rem;  nam  post  resurrcctioncm,  et 
dicm  judicii,  ac  gloriam  Beatorum,  de  quibus  hic 
agitur,  nulli  erunl  in  terra  homiues,  pro  quibus 
Beati  in  coelo  Dcuminterpcllcnt. 

5.  Et  nox  ultra  non  erit.  ] Repctit  et  inculcat 
ca  quoe  dixit  c.  21.  23. 

Hic  finitur  hypotyposis  ct  dcscriptio  coslestis 
Jcrusalem ,  quam  S.  Joan.  inchoavit,  21.  1.  ct 
hucusque  perduxit.  Similem  ex  hoc  loco  fere 
petitam  habet  S.  Vigilantius  in  Vita  S.  Astionis  , 
quae  exslat  in  Vilis  Pat.  P.  Heriberli.  Cumenim 
Aslion  martyrio  laureatus  esset,  in  somnis  ap- 
paruit  Vigilantio  ,  rogans  cum  ut  adirct  parenics 
suos  ,  eosque  adhuc  Gcntiles  ad  Christum  con- 
verleret ,  ac  eis  suam  morlem  ct  marlyrium 
dextere  nuntiarct.  Paruit  Vigilantius ,  ac  ut  pa- 
rentum  dolorem  de  filii  mortc  leniret ,  initio 
rem  dissimulavit ,  dixitque  Aslioncm  adhuc  vi- 
vere.  Boganti  matri  in  qua  rcgione  et  urbe,  qua 
ratione  ctmodo  vivcret,  respondit: llegio  roOus- 
torum  seu  fortium  virorum  est.  Plures  ibi  et  valdc 
nobilcs  degunt ,  quorum  possessio  paradisus  dici- 
tur  ,  quorum  tabernaculaex  lumine  sunt  conslruc- 
ta  ,  quorum  vila  Deus  est ,  et  conversatio  immor- 
talis  existit; quorumvestessanguinc sunt  respersa?, 
et  incapite  coronft  cx  auro  purissimocum  gemmis 
variis  fabricatx.  Rcx  corum  poteulissimus  ,  cujus 
nomen  Deus  dcorum,  et  Dominus  dominantium  ; 
cujus  nuntii  Angcli  dicunlur  justitix  ,  quorum 
veslis  una  cst  omnibus ,  et  tactus  corum  igni  assi- 
milatur  urcnti.  Senatus  hujus  Imperatoris  valde 
clarus  habctur  :  mcdia  pars  Propheta?  nuncupa- 
tur,  aliivero  Apostoli pronuntianlur.  Civitas  valde 
prceclara,  nomenquc  ejus  Christicolis  (  quasi  Chris- 
tum  colcns,  nisi  lcgcndum  sit  Christipolis,  quasi 
Christi  urbs)  cujusmurus  ex  auro  purissimo ,  ha- 
bens  portas  duodccim ,  et  in  ipsis  singula?  depen- 
dent  margarilft,  atque  singuli  ex  Senatoribus  pcr 
singulas  scdenl.  Primaporladicilur  Petri,  secunda 
Pauli,  tertia  Andrca? ,  quarta  Joannis,  quintaJa- 
cobi,  sexta  Phitippi,  scptima  Barthotomaji ,  octava 
Thoma: ,  nona  Matlha>i,decima  Thadai,  undccima 
Simonis,  duodecima Matthia?.  Pcrgittemplum  cjus 
describcrc.  Sed  et  tcmplum  mirificum  cst  in  ea , 
habensSanctasanclorum ,  ct  altare  aurcum,  anle 
cujtts  conspcctum  vir  quidam  adslat  mirificus,  tc- 
ncns  dcccm  chordarum  psalterium,  acjugiter  ibi- 
dcm  dcgcntcs  ad  taudem  rcgis  illius  colwrtatur  , 
diccns  :  Laudalc  Dotninum  in  caclis;  laudatc  cttm, 
omncs  Angclicjus;  laudatccum,omnesvirtutcs  ejus. 
IIujus  itaqucnomen  David,  filius  Jessc  pronuntia- 
tur.  Scd  ct  platccehujus  civitatis  ex  attro  purissimo 
sunt  strala; :  cujus  fluvius  in  vitam  a;tcrnamema- 
nat ,  cujus  pomifera  per  singutos  mcnses  reddunt 
fructus  suos ,  et  folia  eorum  ad  mcdicamentum 

171 


1362  COMMENTARIA  1N  APOCALY 

proccdant  animarum  ;  cujus  lumen  incnarrabilc 
est;  el  porlce  nunquam  clauduntur,  eo  quodnun- 
quam  ibinox  eril,  ncc  ullai  tenebra;  sed  semper 
gaudium  et  perpetua  tanitia  ibidemcommoratur. 

Praeclare  quoquoS.  Anscl.  in  Prosologioc.  25. 

coeleslem  felicitatemitapingil  :Quilwcbono  frue- 

tur,  quid  illi  erit  ?  ct  quid  illinon  erit?  Certe  quid- 

quidvolet,  cril;  et  quod  nolet,non  erit.  Ibiquippe 

crunl  bona  corporis  et  animce ,  qualia  nec  oculus 

ridit ,  nec  auris  audivit ,  nec  cor  hominis  cogilavit. 

Cur  crgoper  multa  vagaris,  homuncio,  quarendo 

t-ona  animoe  tu&  ct  corporis  tui?  Ama  anum  bo- 

nutn,  in  quo  sunt  omnia  bona,  et  sufficit.  Desidera 

simplex  bonum,  quod  cst  omne  bonum,  et  satis  est. 

Ouid  enim  amas,caro mea? quid desideras,  anima 

inea  ?  Ibi  est,  ibi  csl  quidquid  amatis,  quidquid  de- 

sideratis.  Si  delectat  pulchriludo,  fulgebunt  justi 

sicut  sol.  Si  velocitas,  aul  fortitudo  ,  aut  Ubertas 

corporis  cui  nihil  obsislere  possit ,   crunt  similes 

Angelis  Dei;  quia  seminalur  corpus  animale  ,  et 

turget  corpus   spiriluale,   poteslate  ulique ,  non 

uatura.  Si  longaet  salubris  vita,  ibi  sana  est  oeler- 

nitas,  et  celerna  sanitas;  quiajusti  in  perpeluum 

vivenl,  et  salus  justorum  d  Domino.  Si  satietas  , 

satiabunturcum  apparuerit gloria  Dei.  Siebrielas, 

inebriabuntur  ab  uberlate  clomus  Dei.  Si  melodia  , 

ibi  Angeiorum  chori  concinunt  sine  ftne  Deo.  Si 

quailibet  non  immunda ,  sed  munda  voluptas,  tor- 

rente  voluplalis  tace  potabit  eos  Deus.  Si  sapientia, 

ipsaDeisapientia  ostendet  eis  seipsam.  Si  amicitia, 

diligent  Deum  plus  quam  seipsos  ,  et  invicem  tan- 

quam  seipsos,  et  Deus  iilos  piusquam  illi  seipsos; 

quiaitii  illum,  etse,  el  invicem  perillum,  et  iile 

se ,  et  iilos  per  seipsum.  Si  concordia,  omnibus  iiiis 

crit  una  voiunlas;  quia  nulla  iliis  erit  nisi  sola  Dei 

voluntas.  Si  potestas,  omnipotentes  erunt  sua?  vo- 

luntalis,  ut  Deus  sua.  Nam  sicut  poterit  Deus  quod 

voiet,  per  seipsum  ,  ila  poterunt  ilii  quod  volent , 

per  iiium ;  quia  sicut  illi  non  aiiud  voient ,  qucim 

/juod  iiie;  ita  ille  voiet  quidquid  illi  voient,  et  quod 

iiie  voiet  non  poterit  non  esse.  Si  honor  et  divitice , 

Deas  servos  suos  bonos  et  fideles  supramuitacon- 

slituet ,  imo  filtitDei  et  dii  vocabunlur ;  et  ubieril 

Fitius,  ibicrunt  el  iiii,  hceredes  quidemDei,  cohcere- 

des  autem  Chrisli.  Si  verasecuritas,  certe  ita  certi 

crunt  nunquam  et  nullatenus  ista  ,  vei  potius  istad 

bonum  sibi  defuturum  ,  sicut  cerii  eruntse  non  sua 

.sponte  iliud  amissuros  ,nec  dilectorem  Deum  illud 

dilectoribus  suis  invitis  abialurum,  nec  aliquidDeo 

potentius  invitos  Deum  et  illos  separaturum.  Gau- 

diumvero  quale ,  aut  quanlum  est,  ubi  tale  aut 

tanlum  bonum  est?  Cor  humanum  ,  cor  indigens , 

cor  experlum  cerumnas ,  imo  obrutum  ctrumnis  , 

qaantum  gauderes,  si  his  omnibus  abundares  ! 

S.  Greg.  in  fine  7.  Psal.  Poenit.  Ibi ,  ait,  esi 
tux  sine  defectu,  gaudium  sine  gemitu ,  deside- 
rium  sine  pccna,  amor  sine  tristilia  ,  satielas  sine 
fastidio,  sospitas  sinevitio,  vita  sine  morte,  salus 
sine  languore.  Ibi  sancti  et  humiies  corde,  ibi  spi- 
ritus  et  animai  justorum,ibi  cuncti  ccelestis  patrice 
cives,  et  bealorum  spirituum  ordines  Regem  inde- 
core  suo  videntes,  et  ingloriavirtutis  ejus  exultan- 
tes.  Perfecta  viget  in  omnibus  charitas,  una  om- 
uium  lcetilia,  unajucunditas.  Bone  Jesu,  Verbum 
Patris,  splendor  palernce  glorice,  in  quem  deside- 
rant  Angeli  prospicere,  doce  me  facerevoluntatem 
tuam,  ut  d  spirilu  tuo  bono  deductus,  ad  beatam 
illam  perveniam  civitatem ,  ubi  est  dies  ceternas  , 
et  unus  omnium  spiritus  :  ubiest  certa  sccuritas  , 
ct  secura  ceternitas,  ceterna  tranquilUlas,  et  tran- 
quilla  felicilas,  fetixsuavitas,  et  suavisjucunditas : 


PSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXII. 

ubi  tu  Deus  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivis  et 
regnas  per  infinila  sa;culorum  sxcula.  Amen. 

6.  ETDIXITMIin  :H.ec  verba  fidelissima  sunt.  .1 
Dixit,  suppleAngelusqui  Joannic.  21. 1.  osten- 
dil  Jerusalem  C(eleslein,  et  hucusque  ejus  bona 
et  gaudia  ei  explicavit.  Porro  censet  Alcazar  An- 
gelum  hunc  fuisse  S.  Paulum,  qui  Joanni  osten- 
dit  gloriam  quam  Romaua  Ecclesia,  idest,  Pon- 
lifices,  Martyres,  aliique  fideles  Romani ,  mox 
post  mortem  in  coelo  consecuturi  erant ;  ideo- 
que  eum  dicere :  Ilcec  verba  fidelissima  sunt  et 
vera.  q.  d.  Brevi  fideliter  et  vere  complebunlur. 
Verum  superius  dixi  hunc  Angelum  fuisse  ve- 
rum  et  proprie  dictum,  qui  lotam  Apocalypsin 
concludil  lemporibus  novissimis,  puta  revela- 
tione  judicii,  resurrectionis  et  gloriae  Beato- 
rum. 

EtDominusDeus  spirituumPropiietarum,  q.  d. 
Dominus  Deus,  qui  Prophetis,  ac  consequenter 
el  milii ,  dedit  spiritum  propheticum,  misitAn- 
gelum  suum  ostendere  sERVissuis,  mihi  Joanni, 
et  per  me  aliis  Chrisli  servis  el  fidelibus,  qu^e 
oportet  fieri  cito,  ]  quia  respectu  feternitatis 
omniatemporaliacitoaffluunt,  asqucaceffluunt. 
Adde  quaedam  hujus  Apocalypseos  cito  post 
Joannem  facta  esse ,  uti  suntea  qiue  primis  ca- 
pilibus  praedixit  septem  Asiae  Episcopis. 

7.  Er  ecce  venio  velociter.  ]Sunt  verba  ,  non 
Angeli,  sed  Domini  Dei  spirituum  Propheta- 
rum,  de  quo  v.  prseced.  loquebatur  Angelus. 
q.  d.  Agite,  Chrisliani,  constantes  estole,  state 
infide  meaconlra  Domitianum,  Trajanum,De- 
cium,  etc.  ;  ego  enim  Deus  et  Dominus  vester 
brevi  veniam  ,  vosque  aeterna  felicilate,  quam 
per  Angelumdescripsi,  remunerabor:  tyrannos 
vero  et  persecutores  vestros  ad  seiernas  poenas 
damnabo ;  unde  et  subdit :  Beatus  qui  custodit 
verba  prophelioe  libri  hujus. 

8.  Et  ego  Joannes  (scilicet  sum,  vel  testor 
me  esse  eum)  qui  audivi  et  vidi  ii^c.  ]  Hasc  est 
quasi  subseriptio  qua  Joannes ,  velut  scriba  et 
notarius ,  subscribit  huic  libro  ct  prophetiaj 
Apocalypseos  ,  eaque  confirmat  ac  vera  esse 
tcslatur  ,  ut  omnes  sciant  hanc  Apocalypsin 
esse  S.  Joannis  Apstoli,  quam  ipse  a  Deo  per 
revelalionem  accepit  ,  prseserlim  accedenle 
testimonio  Ecclesiae,  quae  docet  hanc  esse  ve- 
ram  et  cerlam,  non  supposititiam ,  S.  Joannis 
subscriptionem,  sine  quo  teslimonio  subscrip- 
tio  haec  plenam  auctoritatem  et  fidem  non  ha- 
beret.  Multa  enim  scripla  ,  imo  et  Evangelia  , 
nomine  Apostolorum  inscripta  sunt,  quae  con- 
stat  esse  apocrypba. 

10.  ET  DICIT  MIHI  :  NE  SIGNAVERIS  VERBA  PRO- 
PHETLE    LIBRI    HUJUS   ;  TEMPUS    ENIM   PROPE   EST  ,  ] 

q.  d.  Ne  obsignaveris,  ne  clauseris  ,  ne  celave- 
ris  haccoracula  ,  sed  potius  ea  scribe  et  expone 
omnibuslegenda.quia  omnibus  profutura  sunt. 
Solet  Deus  ,  ut  patet  Danielis  8.  26.  et  cap.  12. 
h.  Prophetisjubere  ut  obsignent  Prophetias  suas, 
quandoeae  spectant  remota  tempora,  lanquam 
jatn  legi  non  debcant,  autparvo  sensu  et  fruciu 
legendae  essent.  At  vero  cum  illse  sunt  de  tem- 
poribus  propinquis  ,  jubet  ne  signentur,  uli  hlc 
fit.  Multa  enim,  pracserlim  quae  spectant  perse- 
cutiones  lyrannorum  et  haereticorum ,  tange- 
bant  tempora  S.  Joannis.  Et  hoc  est  quod  ait : 
Tempus  (quo  haecprophetia  implenda  est)  prope 
est ,  et  c.  1.  1.  Apocalypsis,  inquit,  Jesu  Christt. 
quam  dedit  ilii  Deus  palam  facere  servis  suis,  qute 
oportet  fteri  cilo.  Adde  :omnia  haec  spectabantad 


COMMENTARIA  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXII. 


1303 


fideles  eotemporcin  pcrscculione  animandos  ; 
praeserlimca  quae  dicunlurde  Deierga  suospro- 
videntia,  et  in  hosles  vindicta  ,  de  impiorum 
damnatione,  piorum  ct  constautium  gloria  et 
felicilale,  qiue  liisce  capilibus  dcscripsit ,  et 
identidcm  inculcavit;  undc  v.  12.  ait :  Ecce  ve- 
nio  cito,  et  merces  mea  mecum  est,  reddere  uni- 
cuique  secundum  opera  sua.  Scriptura  enim  jubet 
subinde  signari  prophetias;  cum  eae,  licet  non 
adco  6int  remolae,  tamen  praesenli  temporc 
parum  afferunt  fructus,  sed  in  futuro,  cum  im- 
plebuntur,  afferent.  At  vero  vclat  signari  eas  , 
quae  licet  post  mullum  tempus  fuLurae  sunt,  la- 
men  ex  nunc  magnam  hdelibus  aiferunt  utilila- 
lem  :  quia  eos  animant  ;id  constantiam  in  lide 
et  cultu  Dei.  Talis  esL  haec,  ac  proindeeam  sig- 
nari  velat.  Ita  Alcazar. 

11.  Qui  nocet,  noceat  ADnuc  ( Arabicus  :Qui 
opprimit  (vcl  calumniatur)  opprimat  cliam)  ;  et 
qui  in  sokdiisus  est,  sordescat  adiiuc  ;  et  qui 
justusest,  justificf.tuk  adhuc  (Syrus  :Justiiiam 
faciat  adlutc) ;  et  sanctus,  sanctificetubadiiuc.  ] 
Significat  S.  Joannes  adbuc  spatium  et  lempus 
superessc  ,  antequam  h.-ec  omniacompleantur, 
ac  prasertim  ante  judicium  generale,  eoque 
tempore  quemlibet  a  Deo  suac  libertati  per- 
milti ,  ut  bene  agat  vel  male.  Itaque  priora 
verba  sunt  pcrmillenlis.  q.  d.  Permilto  jam  no- 
centi  ut  noceat,  sordidout  sordescal  magis,  sed 
suo  tempore  cumdem  puniam.  Unde  est  lacita 
ironia,  aeque  ac  Eccl.  11.  9.  ubi  dicitur:  Lwtare 
ergo  ,  juvenis  ,  in  adolescentia  tua,  et  ambula  in 
viiscordis  tui,  etc,  et  scitoquodpro  omnibus  his 
adducel  te  Deus  injudicium.  Quae  vero  sequun- 
tur  :  Quijustus  est ,justificelttr  adhuc,  etc.  serio 
monenlis  eL  adhorianlis  sunL;  ila  Viegas  et  Ri- 
bera.  Ilinc  palet  conlra  heereticos  juslitiam  el 
injustiliam  in  omnibus  non  esse  aequalem  ,  nec 
consistere  in  indivisibili,  sed  possecrescere  et 
augeri  per  opera  bona  et  mala.  Nam  qui  magis 
sordescunt,  cerle  per  mala  opera  el  nova  pec- 
cala  sordescunt  :  ergo  et  qui  magis  justifi- 
cantur  ,  per  nova  bona  opera  magis  juslifi- 
canlur. 

Secnndo,  pressius  etnervosius  Alcazarcenset 
haec  verba  esse  comparativa,  q.  d.  Sicut  ille  qui 
nocet  noccre  pergit,  sic  qui  sanctus  csl  sancti- 
ficari  pergat.  Aliquando  enim  imperalivus  non 
prascipienlis  cst,  sed  comparanlis.  Sensus  ergo 
est:  quando  adversarius  et  persecutor  delerius 
se  et  immanius  gerit,  tunc  justus  in  sanclitatc 
magis  crescere  et  imminere  sludeat.  Hoc  enim 
paclo  tum  persecutorum  supplicium,  tum  pra> 
mium  justorum  ad  suum  tandem  cumuluni 
perveniet.  Sicenim  in  Proverbiis,  singulis  saepe 
hemistichiis  copula  ct  est  coniparanlis  ,  nec 
lantuin  ccrpulat ,  scd  et  comparal  poslerius  he- 
inislichitim  cuin  priori  ;  ut  Proverb.  25.  23. 
Vcntus  aqttilo  dissipat  pluvias ,  ct  ( \d  est  ,  sic  el) 
facies  tristis  lingttam  dctraitcntcm.  Dtios  enini 
hic  impioriun  gradtis  comparai  et  opponil  duo- 
bus  gradibus  piorum.  Prior  est  :  Qtti  nocet  et 
injurius  est  proximo,  noceat  'adhuc  ;  huic  op- 
ponil :  Qtti  justus  cst ,  jttstiftcctttr  adhttc.  Posle- 
rior  esl:  Qtti,  licet  nulli  sil  injurius,  sibi  ipsi 
tamen  esl  iti(em[)ei'ans,  clsordtbus  in  gula  .  m- 
nere,  etc,  sordcsrat  adhttc  ;  huic  opponil  :  Et 
sancttts  sunctiftcctttr  uillutc,  per  majtirem  in dies 
abstinenliam ,  conlinentiam,  orationem,  elc 
Vere  S.  Aug.  epist.  137.  ad  plebein  Hippon.  Si- 
cut,  ait,  dijjictlc  c.vpertus  sum  meliores,  <iuam  qui 


in  monasterio  profecerunt  :  ita  non  sum  deterio- 
res  experlus,  qudm  quiin  monaslerio  defccerunt, 
ila  ut  hinc  arbilrer  in  Apoc.  c.  22.  scriptum  :  jus- 
lus  justior  fiat  ,  et  sordidus  sordescat  adhuc. 
Hoc  idem  recte  de  primiliva  Ecclesia,  de  qtia 
maxime  titc  loquitur  S.  Joannes.  Sensus  ergo 
est,  q.  d.  Quisque  pins  accnniiilet  merila,  uti, 
el  ubi  impii  accumulant  demerita. 

Praeclare  Fauslus  Rhegiensis  Kpisc  Instruct. 
ad  Monachos ,  quae  habetur  in  appendice  Bi- 
bliotli.  SS.  Palrum:  Nullum ,  inqtiit ,  finem  sibi 
faciat  proficiendi  ,  nullum  terminum  consiituat 
acquirendi ,  cum  sibi  dici  attdial  :  Para  in  exitu 
opera  tua,  et  ilerum  :  Non  verearis  usque  ad  mor- 
tern  juslificari ;  et  iterum  :  Sapienlia  in  exilu 
canitur.  Quanlo  ergo  plus  proficimus ,  tanto  plus 
humiliemur  ;  quia  quanto  plus  htimiliati  fuerimus, 
tanlo  amplius  proftcimus.  Nullus  illi  (DeoelSupe- 
riori  suo)  senior  tam  indoclus  appareat,  ut  putct 
quod  eum  non  deceat  obedientia  ,  quce  Dettm  de- 
cuit.  Ilumilitasenim  atqtte  obedientia  injunioribtt.-, 
adhuc  necessitas,  in  senioribus  jam  dignilas  est. 
Ille  bene  pwficit ,  ille  bene  consummat ,  qui  quo- 
tidie  agit  ,  quasi  semper  incipiat.  Quamobrem 
augmenta  meritorum  incitamenta  esse  perfec- 
torum  Scriptura  pronunliat.  Et  post  nonnulla  : 
Simus  itaque  in  opereDei  ind^ficientcs  propter  azter- 
nam  relributioncm ,  et  quolidie  ad  mcliora  ten- 
damiLS.  Ipsa  enim  apprehendcndi  avidilas ,  ipsa 
consuetudo  profwiendi ,  sempcrnos  ad  majoraprc- 
vocel ;  et  ubi  viderit  Deus  devotionem  animce ,  ar- 
dentiorem  insinuabit  affectum  ;  et  quanto  nos 
arserimus  ad  studium ,  lanio  ille  apponet  adjulo- 
rium :  quanto  nos  apposuerimtts  ad  diligentiam  , 
tanto  ilieaddet  adgloiiam.  Qttihabct,  dabiturilli, 
et  superabundabil,  et  alio  loco  dicit  :  Postti  adju- 
torittm  super  potentem.  Gratia  ergo  de  gratia 
nascitur ,  ct  profeclus  profcctibus  serviunt ,  lucra 
lucris ,  et  merita  merilis  locum  faciunt,  ul  quanlo 
plus  quis  acquirere  cccperit ,  tanto  plus  conetur 
acquirere  :  ct  quanlo  avidius  de  sapientia;  bonis 
hauserit ,  tanto  plus  haurirc  desideret ;  sicut  ipsa 
de  se  loquitur  sapientia :  Qui  edunt  me,  adhuc  esu- 
rient.  Urgeamus  cursum  noslrum  ,  ut  crescat  iu 
ywvissimo  vita  nostra.  Quaramus  usque  in  fincm  , 
unde  sine  fine  gaudere  mercamur.  Sed  csto  noji 
possimus  exercere  corporis  labores ,  conferamus 
nos  ad  spiritualium  bonorum  dcsidcrium,  adcom- 
punctionis  et  charitatis  auginenlum.  Si  quotidic 
in  cordibus  nostris  disponainus  ascensus ,  nutla 
inftrinitate  ,  nulla  cetate  tassari  possttnt  mentes  ut 
spirituatibus  quibusdam  gradibus  ascendere  mc- 
reamur  ad  promissa  Domini  noslri  Jesu  Chrislt. 
Egregie  S.  Bern.  epist.  256.  ad  Guarinum,  urget 
singulos  ad  progressum  in  via  Dei  ;  Quia  . 
itupiit,  nolle  proficnr  ,  csl  tVlicete;  non  pro- 
gredi,    esl  rt-gredi.  Vide  eiim. 

12.    ECCE   VENIO    CITO  ,    ET     MEI\C.ES   MEA    MECl  \I 

est,  ]  hoc  est,  in  promplu  et  quasi  in  manibiis 
meis  est  ,  ut  statiui  eam  ctiiqtie  piomerilis  red- 
dani ;  idqtie  probat  ex  eo  quod  subdii :  E^o  sum 
x  et  «,  primus  et  novissatuts  ,  principium  cl  fini.-,  , 
q.  d.  Ergo  meumest  cuitpie  suiun  linetn  t-t  pr.t  - 
niitim  ,  vel  beattnn,  vcl  itiisernm  promcrilis  as- 
signare.  llursum,  q.  d.  Ergo  nirtiin  est  luclesi.t: 
et  jusiis  laboram  et  persecutionan  linem  dare. 
uti  eisdem  prinoipitim  deili.  State  BrgO,  0  Bdeles 
inei  ,  in  tribulationibus  ;  dabit  Deus  his  quoquo 
fincm ,  etceierem  Inem,  eum  praemio  etco* 
rona  aeterna  :  vidc  dicta  c  1.  8.  lta  S.  Furseu^ 
audhit  Angelos  concinentes    :  Nutlus  labor  du- 


1366  COMMENTARIA  1N  APOCAL 

>us  vidcri  debet ,  nullum  longum  tempus ,  quo 
gl&ria  (f.lcrniiatis  acquiritur ;  ut  reiert  V.  Bcda 
I.  3.  Histor.  Angl.  c.  19. 

Symbolice,  Tertull.  lib.  dc  Monogamia  cap.  5. 
Sic  et  duas ,  inquit,  GrcecitB  Utteras  ,  summam  et 
ttltiniam  sibi  induit  Domintts  ,  initii  et  finis  con- 
rurrentium  in  se  ftguras,  uli  quemadmodum  aad 
-■>  ttsque  volvitttr  ,  ct  rursus  u  ad  a.  replicatur,  ita 
ostenderet  inse  esse  et  initii  decursum  ad  finem  , 
e.l  fuiis  recursum  ad  initium,  ut  omnis  dispositio 
in  cttm  desinens  per  quem  ccepta  est ,  per  sermo- 
nemscilicet  Dci  qui  caro  faclus  cst,  proindc  desi- 
nat  quemadmodum  et  cccpit.  Et  adeo  in  Christo 
omnia  revocantur  ad  inilium ,  ut  et  (ides  reversa 
sit  d  circumcisione  ad  integritatem  carnis  iliius , 
sicut  ab  initio  fuit;  et  liberlas  ciborttm,  et  sangui- 
nis  solitts  abstinentia ,  sicul  ab  initio  fuit  ;  cl 
matrimonii  individuilas,  sicut  ab  inilio  fuit;  et 
rcpudiicohibilio,  quod  ab  inilionon  fuit  ;  et  pos- 
ircmo  lolus  liomo  in  paradisum  revocalur  ,  ubi  ab 
initio  fuit.  Scd  deinde  Tertull.  hanc  scnt.  nimis 
extendit,  ex  eaque  probare  contendit,  sccundas 
nuptias  Christiano  essc  illicitas,  quia  eae  non 
luerunt in  paradiso,  qui  estcjus  error,  quem 
lioc  libro  pcrsuadere  conatur. 

16.  Beati  qui  lavant  stolas  suas  in  sanguine 
Agm.  ]  Aliqui  codices  carent  bac  sentenlia:  inde 
putarunt  Lovimienses  eam  ex  cap.  7.  16.  buc 
esse  translatam.  Verum  Romana,  aliaque  Bi- 
hlia  complura  eam  legunt ,  et  to  beali  non  habe- 
lur,  cap.  7.  16.  Rursum  pro  rciwVov«s  «;  qolv.c,  «o- 
t»w,  id  est,  quilavant  stolassuas,  Graeci  codices 
quos  sequitur  S.  Cyprianus  et  Arctas  legunt , 
-oiouvtcs  tzs  evTo/as  «utou,  id  est,  qui  faciunt  man- 
data  ejus.Verum  prior  lectio  est  communior  et 
verior ,  cujus  liic  est  sensus  :  Stola ,  sive  vestis 
candida  animae,  est  puritas,  innocentiaet  sanc- 
litas  animae  ;  haecnaevis  venialibussubinde  ma- 
culalur ;  lavanda  ergo  est  poenilentia  in  sangui- 
nc  Agni,  si  beali  esse  velimus.  Ubi  nota  :  Sanguis 
Agni  est  quasi  sapo,  quo  maculae  peccatorum 
<x  anima  eluunlur:  per  mcrita  enim  passionis 
Cbristi ,  et  pcr  fidem  ,  qua  per  eadcm  merita 
veniam  peccalorum  ct  gratiam  a  Deo  nos  oblen- 
turos  crcdimus,  spcramus  et  obsecramus,  Deus 
nobis  veniam  banc  et  gratiam  elargitur. 

Ut  sit  potestas  {tlowjiy.,  idest  jus,  facullas)  eo- 
uum  i>  lig.no  viT^,]utfrui  possint  fructu  arboris 
\  ita;scilicetvisioneDeibeatifica,  ulidixi  v.  2.  No- 
la  :  Priusest  babcrejus  adlignum  vilaequamactu 
pcr  porlas  ingrediin  civitaleni,  ul  sequitur. 

Et  per  portas  intrent  in  civitatem  ]  cceles- 
lem.  Hinc  patet  Angelos,  uti  custodes  a  Deo 
appositi  fuerunt  et  excubarunt  ad  paradisum 
terrestrem,  ne  Adam,  vel  quis  bominum  post 
peccatum  Adae  eo  ingredcretur,  Gen.  h.  1h.  Ita 
puriter  cosdem  jussu  Dei  custodire  porlas  pa- 
radisi  coeleslis ,  ne  quis  eo  ingredialur,  nisi  slo- 
lamet  vestem  babeat  plene  lotam  et  candidam. 
Idcm  clare  paletex  c.  praec.  v.  12.  Et  in  portis 
Jngelos  duodecim. 

15.  Foris  ,  scilicet  exlra  civilatem  ccelestem  , 
in  gebennam  pellantur  et  eant  canes,  ]  id  est , 
persecutores  ,  qui  instar  canum  rabidorumcor- 
pora  Sanctorum  ,  autfamam  et  nomen  dilace- 
rant,  quales  multi  erant  tempore  S.  Joannis,  et 
plures  erunt  tempore  Anticbristi ;  unde  Arelas 
per  canes  intelligilJudaeos,  baerelicos,  aliosque 
infideles  fidelium  hostes.  Hos  enim  canes  vocat 
Paulus  Philip.  3.  2. 

VemeficIj  malcfici  ct  magi :  et  omms  quifacit 


YISIN  S.  JOANNIS.  Cap.  XXII. 

mendacium  ]  perniciosum  ,  uti  dixi  cap.  21.  8. 
hocest,  omnis  perjurus,  veterator,  calumnia- 
tor,  falsus  testis  ,  etc.  H;ec  scelera  abundarunt 
temporc  S.  Joannis,  et  magis  ahundabunt  tem- 
pore  Anlichristi ,  de  quo  maxime  passim  hic  lo- 
quitur  S.  Joannes. 

16.  Ego  Jesus  misi  Angklum  meum  testificari 
voijis  H/ec  in  Eccr.Esns.  ]  q.  d.  Ego  Christus  per 
Angelum  hanc  Apocalypsin  ,  ejusque  oracula, 
acpraesertim  haec  ultima  de  magnitudine  civi- 
tatis et  gloriaB  ccelestis, aeque  ac  civitatis et  poenaj 
infernalis,  revelavi  Joanni,  utilleeadem  praedi- 
caretetscriberettoli  Ecclesiae,  ul  omnesfideles 
iis  excilentnr  ad  curam  salutis  suae,  ad  con- 
stantiam  in  fide,  et  martyrium  pro  illa  si  opus 
sit,  obeuudum. 

Ego  sum  radix  et  genus  David.  ]  Ego  sum  or- 
tus  ex  stirpe,  radice  et  genere  Davidis  ;  vide 
dicta  c.  5.  5.  q.  d.  Ego  stim  Messias,  sive  Cbris- 
tusDavidi  promissus,  qui  haec  edico  ,  praedico 
et  promitto;  ac  consequenter  reipsa  praesiabo. 
Ego  sum  qui  Davidis  gloriosum  regnum  pene 
exslinctum,  quasi  filius  et  haeres  suscilaho,  ma- 
gisque  gloriosum  etspiritale  efficiaminEcclesia 
tum  militante,  lum  potius  triumphante. 

Stella  splendida  et  matutina.  ]  Arahicus  : 
Steilaqux  oritur  inmane;  Syrus  :  Sicut  illa  slella 
illustris ,  illa  matutina,  de  qua  dixi  cap.  2.  28. 
q.  d.  Egosum  Lucifer  praenuntius  instanlis  so- 
lis  ,  id  est,  vilae  etgloriae  beatae.  Agiieergo,  du- 
rate,  constantes  estote  in  persecutionihus  :  in- 
dicoenim  vobis  advenlare  solem  vestrae  gloriae, 
et  diei  aelernitalis.  Unde  S.  Gregor.  29.  Moral. 
17.  Christus  ait:  Vivus  apparens  post  mortem , 
matutinanobis  slella  faclusest  ;  quia  dum  semet- 
ipso  exemplum  nobis  resurreclionis  prabuit,  qtue 
lux  sequatur ,  indicavit. 

Tropol.  Stellae  sunt  Apostoli  et  Doctores,  de 
quibus  audi  S.  Chrysosl.  hom.  1.  de  Pentecost. 
sub  finem  lom.  3.  Quce,  ait,  sunt  tales  stellx  si- 
cut  Aposloli?  slelia  in  coelo,  Apostoii  super  ccelos. 
Quo3  sttrsumsunt ,  inquit  Apostolus ,  sapite  ,  ubi 
Christus  est  in  dextera  Patris  sedens.  Stella  de 
igne  (ex  senlenlia  Platonicorum  ,  juxta  quam 
Poela  :  Vos  mterni  ignes)  insensibili;  Apostoli  de 
igne  intelligibili.  SteUcc  in  nocle  lucent ,  in  dieob- 
scurantur  :  Apostoli  in  die  elin  nocte  suis  radiis, 
itoc  est  virlutibus ,  effulgent.  SteUw.  orto  sole  ob- 
scuranturVA postoli,  soiejuslitia;  resplendente',  sua 
claritate  lucescunl.  Stellce  in  resurreclione  cadttnt 
sicut  folia  :  Aposloli  resurrectione  rapientur  in 
aera  nubibtts.  Et  in  illis  quidem  sideribtts  aliusAn- 
tifer  ,  alius  Lucifer  appcllatttr  :  in  Aposlolis  atttem 
nullus  Antifer  est ,  omnes  Luciferi ;  et  ideo  steltts 
majores  Apostoli.  Et  quicumque  eos  luminaria  vo- 
caverit  mundi,  non  peccabit ,  non  sotum  dttm  es- 
srnt  in  corpore ,  sed  etiam  magis  nunc  quando  de 
vita  migrarunt.  Vide  dicta  Danielis  12.  3. 

17.  ET  Spiritus  et  sponsa  dicunt  :  Vem.  ]  Spi- 
ritus,  scilicet  sanctus  :  et  sponsa ,  id  est,  Ecclc- 
sia  ,  dicunt ,  id  est,  dicere,  desiderare  et  orare 
nos  docent  adventum  Chrisli  ,  ut  dicamus: 
Veni ,  scilicet  Domine  Jesu  ad  judicium,  in  quo 
nos  cum  tua  sponsa  matre  noslra,  id  est,  Eccle- 
sia  ,  in  thalamum  coeleslem  inducas.  Quare  per- 
peram  haec  divellit  Arabicus  ,  sicque  dispungit: 
Ego  radix  et  genus  David  ,  et  stelta  quce  orilur  in 
mane,  el  spiritus ,  et  sponsa  ;  et  dicetur :  Veni. 

Et  qui  aidit  in  se  banc  vocem,  elbunc  in- 
stinctum  Spiritus,  idipsum  dicat,  scilicel  veni,] 
Domine  Jcsu. 


COMMENTARIA  1N  APOCAl 

Et  qui  sitit  justitiam  et  vilam  aetemam  ,  ve- 
niat  :  etqui  idipsum  vui.t,  accipiat  aquam  vitf 
(  Syrus,  aquam  vivam)  gratis  ] ,  de  qua  dixi  v. 
I.  q.  d.  Dum  Christo  dichnus  :  Veni ;  nos  vicis- 
sim  spirilualibus  gressibus  illi  obviam  proce- 
dere  debemus  ,  atque  banc  ejus  sitim  in  nobis 
acuere ,  ut  vitaj  et  gloriae  beatae  siti  et  desidcrio 
accensi,  adcam  anhelemus,  dicainusque  :Ouem- 
admodum  desidcrat  csrvus  ad  fontcs  aquarum, 
ila  desiderat  animamca  ad  tc,  Dcus.  Huicenim  ita 
siiienti  et  anbelanli  baec  aqna  vitse  obtinget : 
Deus  enim  ita  munificus  ost,  ut  magnos  labores 
non  requirat,  sed  tantum  sitiri  appelal,  ait  Na- 
zian.  Niliil  ergo  superest,  nisi  ut  silientcs  ad 
aquam  vitae  festinemus. 

Quocirca  pie  etsapicnter  S.  Eugenius  Tolcta- 
nus  Archiepisc.  antecessor  S.  Ildcpbonsi  anno 
Domini  636.  ita  orare  solet : 

Rex  Deus  immensi  quo  constat  macliina  mundi, 
Te  mea  mens  sitiat ,  sermo  canat ,  actio  promai. 

Integram  ejus  orationem  carmine  expressam 
recitat  nosler  Browerus ,  in  calcc  poemalum 
Venantii  Fortunati. 

18.  Cqntestor  emm.  ]  Enirn ,  id  est  ,  autem  , 
q.  d.  Enim  vero  contestor  :  nam  y«p,  idest,  cnim, 
apud  Craecos  sacpe  est  incliticum  ,  et  redundai. 
Alcazar  lamcn  to  cnim  proprie  accipit ,  ut  cau- 
sale,  huncque  dat  sensum.  Qtue  dixi  de  sitienii- 
bus,  deque  danda  eis  aqua  vilae,  adcoque  toto 
boclibro,  cerlissima  sunt ,  itaque  vera  ,  ut  de 
iis  verissime  pronunlietur  Vac  adversus  eum  , 
quiejus  verbis  aliquidautaddere,  aut  delraberc 
ausit. 

Esl  hoc  quasi  sigillum  libri ,  quo  gravi  asse- 
veratione  etcomininationecontestatur  Joannes, 
haec  omnia  et  singula  esse  Deo  accepta,  esse- 
que  Dei  oracuki. 

Si  quis  apposuerit  ad  HiEC.  ]  Significat  fore  hae- 
rcticos  ,  qui  Apocalypsin,  et  S.  Scripturam,  cu- 
jus  Apocalypsis  est  quasi  finis  ct  clausula,  adul- 
terarent  vel  addcndo,  vcl  minuendo ,  uti  fecil 
Marcion  ,  qucm  ideo  Tertull.  lib.  de  Carne 
Cbrisli  c.  L\.  Comestorem,  sive  murem  Ponticum 
appellat  (  fuit  enim  oriundus  cx  Ponto. )  Ila  Ti- 
conius ,  Beda  et  alii.  Non  ergo  Joannes  carpithic 
leges  humanas,  Apostolicas  ,  vel  Ecclesiaslicas, 
quae  adduntur  divinis,  ipsiquc  Evangelio:  non 
enim  adduniur  ut  leges  vcl  Scripturse  divinae , 
sed  uthumanaeex  divinis  dcduclse.  Vide  dicta 
Deut.  ft.  2. 

20.  Dicit,  non  Joannes,  ut  volunt  Aretas  et 
Ribcra,  sed  Christus,  qui  testimomum  periuhet 
istorum  Joanni.  Clirislus,  inquam,  dicit,  tuin  id 
quod  prsecessit :  Si  quis  appesuerit ,  clc,  tum  id 
qtiod  sequitur  :  Etiam  vemo  cito  (  Arabicus  vcr- 
tit,  ct  venil ,  id  est  veniet  ,  cito).  Amex.  ]  q.  d. 
Ego  Christus  certissime  et  citissime  vcniani ,  ut 
eos  quimiliifidclesetconslanios  sunt  prsemiem; 
infidcles  vero,  inconstantcs  ct  dcficicntcs  pu- 
niam  :  obscrvate  ergo  heec  moa  monita et prae- 
cepta.  Porro  Christo  respondot  S.  Joannos  jam 
soncx  ,  silions  aquam  vilae  coclestem  ,  optans- 
quo  Chrislo  frui  :  Amcn ,  id  cst  liat :  vcni,  vcl. 
ut  gracc  est,  •«(  y%tu,  id  ost,  cliam  veni,  Domiw 
Jesu  :  ol)scoroveni,omnino  veni,  amor  mi.gau- 
diuni  meum  ,  dcsidorium  moum,  idemque  nos 
dicere  et  desiderare,  tacite  suo  exemplo  monet: 

llor  cnim  est  quod  oxprossit  v.  17.  Qui  audit ,  di- 
cat:  Vcni.  Ila  Ruporl.  Ansborl.  llaymo  el  Vicgas. 
Unde  Arabicus  vertit:  Vcni,  Dominc  Jcsu  Christc, 


,VPS1N  S.  JOANMS.  Cap.  XXII.  136o 

adomncssanctosins&culumsacutorum./tmen.  Qui 
enim  est  purae  conscientiae,  purequoot  intense 
amat  Jesum ,  desiderat  dissolvi  ,  et  esse  cum 
Chrislo.  Ipse  enim  Jesus  ,  qui  duicis  est  in  voce  , 
dulcis  in  facie  ,  dulcis  in  nomine ,  dulcis  in  opere  , 
dutcior  apparebil  in  dcilatis  visione ,  ait  S.  Ber- 
nard.  (vel  quisquis  est  auctor )  serm.  de  ccena 
Domini  pag.  391. 

Quidam  vir  doctus  apud  Salmeron.  prolegom.  * 
7.  pag.  97.  Amen,  ait,  dictio  familiaris  Joanni  , 
qtia  prae  caeteris  in  Evang.  est  usus,  eo  quod  il- 
lud  jam  sonio  confcctus  scripserit.  Nani  litterae 
A^mjv  significant  99,  ut  otiam  Gratianus  tradit 
dist.  83.  c.  Qualiter  vero.  Siquidem  alpha  in  A/w» 
denotat  1,  mu  vero  A0,  Ctati,  na  50;  qui  nu- 
meri  collecti  faciunt  99,  quot  annos  forltir 
vixisse  S.  Joannes.  Verum  haec  levicula  sunt  et 
incerta. 

Narrat  S.  Grcgor.  lib.  Dialog.  c.  8.  S.  Anasla- 
sium  simili  voce  coelilus  lapsa  :  Veni,  Anastasi, 
vocalum  essc  ad  morlem  ,  imo  ad  immortalita- 
tem ;  unde  mox  animam  Deo  reddens,  ad  illam 
evolavit,  Tropol.  idom  Gregor.  hom.  14.  in  Ezech. 
Quiaudit,  ait,  dical :  Veni.  Cui  enimjamvox  vo- 
canlis  Dci  cfficilur  in  corde ,  necesse  est  ut  proxi- 
mo  per  pra>dicationis  officium  erumpat  in  voce ;  et 
idcirco  alios  vocet,  quia  jamipse  vocalus  est.  Idem 
lib.  h.  Dialog.  13.  narrat  de  S.  Calla  ,  quod  a 
S.  Potro  vocata  sit  in  coelum.  Cum  cnim  cum 
vidcns  exultarot,  rogarelque  :  Quidest,  Domine 
mi ,  dimissa  sunt  miki  peccala  mea  ?  ab  eo  audi- 
vil  :  Dimissa,  vcni. 

Idom  ibidom  cap.  12.  narrat  S.  Probum  Realis 
Episcopum,  a  S.  Juvenali  el  Elouthorio  Mariyri- 
bus  vocatum  in  coelum.Idem  c.  16.  narratS.  Sor- 
vulum  paralyticum  ,  qui  studebat  semper  in  do- 
lore  gralias  agere ,  hymnis  Dcoct  laudibus  diebus 
acnoctibusvacare,  angelorum  caniu  ad  aelernam 
gloriam  invilatum.  Et  c.  15.  refortS.  Romulam 
in  paralysi  mire  palientem,  a  duabus  suis  disci- 
pulis  hac  voce  :  Mater,  veni;  maler,  veni,  cvoca- 
tam,  ac  duobus  coelitum  psallenlium  choris  in 
coelumdeduciam,  mira  post  se  odoris  fragrantia 
relicta. 

Et  cap.  16.  narrat  S.  Tarsillam,  amitam  suam, 
a  S.  FelicePont.  atavo  suo,  ostendontc  ei  man- 
sionom  perpetuae  clariialis  ,  accorsitam  hac  vo- 
ce  :  Veni,  quia  in  hac  te  lucis  mansione  recipiam. 
Quare  febri  correpta  ,  sursum  respicicns  ,  Je- 
sum  venientem  vidit,  coepitqueclamaredicens: 
Rcceditc ,  recedite ,  Jesus  venit.  Cumque  io  eum 
inlendoret  quem  videbal,  sancta  illa  animacor- 
porc  est  egrossa.  Dum  vorocorpus  cjus  lavarc- 
tur  ,  longae  oralionis  usu  io  cubilis  ojus  el  ge- 
nibus,  camelorum  moro  inventa  est  obdurata 
cutis  oxcrevisse. 

Bt  cap.  17.  narrat  Musam  pucllam  a  B.  Vir- 
gino  invilalamad  suum  virgiinim  CGBlum  ,  mox 
puciilos  morosin  soniles  commuiasso,  ac  trige- 
suno  post  die ,  cum  plane  a  15.  Virgine  evocara- 
lur,  depressisreverenter  oculis  aperta  vococla- 
masso  :  Ecce,  dominu,  vcnio;  cccc,  domina,  venio. 
In  qua  voce  spirilum  tiadidit  ,  cl  ox  virgi- 
neo  corpore  habilatura  cum  sanclis  \irginibus 
oxccssit. 

Ita  ad  Cbristum  transiro  atdicl.ibat  S.  Maria 
Oigniacensis.  Nam,  ul  in  cjns  Vjla  scrihit  Car- 
ilin.  de  Vitriaco  lib.  2.  c.  10.  ultiuio  vitae  saae 
anno propimpianto,  jam  se  amplius  cootinerv 
non  valons  anbclabat.suspirabat,  prae  desidcrio 
clamabal ,  quasi  moraj  impaticns,  cum  Donu- 


VM  CHRONOTAXIS 

Mim  (Christum,  cum  quo  familiariter  versaba- 

tur  )  amplexaretur  :  Nolo,  Domine,  ut  sine  mere- 
Ctdas  :  non  cupio  liic  vwvari  amplius  ,  clomum  ire 
voio.  Et  paulo  postcum  uarrasset  illi  revelatum 
suum  transitum  in  coelum  l  Non  potuit  ,  in- 
quit ,  tunc  prce  spiritus  ebrietate  tacere,  sed  cla- 
vians  diccbat :  Audivi  a  Domino  me  ituram  in 
Sancta  sanctorum.  O  dulcissimum  vocabulum  ! 
Dicmihi,  viea  Ctementia  (sic  enim  ejus  ancilta  vo- 
cabatur  ),  quidest  Sancta  sanctorum?  Ex  famula 
volebat  scire  quid  ex  dicliones  significarenl ,  cum 
ncutra  id  sciret ;  sed,  ut  dixi ,  spiritu  ebriaidfa- 
ciebat.  Et  mox  :  Audiebat  etiam  vocem  Domini 
vocantis,et dicentis  :  veni,  amica mea,  sponsamea, 
columba  mea;  jam  coronaberis.  Inslante  vero 
morle  ,  ut  idem  Card.  scribit  c.  11.  et  scq.  Ccc- 
pit  clara  voce  et  alta  cantare ,  nec  cessavit  spalio 
dierum  triuvi  et  noctium  laudare  Deuvi ,  hymni 
carmina  suggerente  ei  angelo  Seraphino ;  ad- 
ventanle  autem  hora  ultima  canebat  :  Quam 
pulcher  es,rexnoster  Domine!  AUeluia.  Ita  Sancti 
vitam  habent  in  patientia;  mortem,  imo  im- 
mortalitatem,  in  desiderio:  quia  ad  Christum 
amorem  suum  suspirant.  Unde  S.  Bernard.  in 
Form.  honest.  vitae  :  Sit  tibi  Jesus ,  inquit,  sem- 
per  in  corde  ;  et  nunquam  imago  crucifixi  ab 
animo  tuo  recedat :  Hic  tibi  sit  cibus  et  potus  , 
dulcedo  et  consolatio  tua  :  mel  tuum  et  desiderium 
tuum ;  dulccdo  et  meditatio  tua,oratio et  contem- 
platio  tua;  vita  etmors ,  et  resurrectio  tua. 

Lege  suspiria  S.  August.  anhelanlis  ad  coelum, 
in  lib.  Meditationum  et  Soliloquiorum  tomo  9. 
lege  et  imitare  suspiria  S.  Bernardi  ad  Jesum  in 
Jubilo  ,  ubi  inter  ceetera  ait : 

0  Jesu  mi  dulcissime  , 
Spes  suspirantis  animae  , 
Te  quaerunt  piae  lacrymae , 
Te  clamor  mentis  intimae. 

Jesu  dulcedo  cordium  , 
Fons  vivus,  lumen  mcnlium 
Excedens  omne  gaudium , 
Et  omne  desiderium. 

Quando  cor  nostrum  visitas  , 
Tunc  lucet  ei  veritas , 
Mundi  vilescit  vanitas, 
Etintus  fervet  cbaritas. 

Jesu  mi  bone,  sentiam 


APOCALYPSEOS. 

Amoris  tui  copiam  , 

Da  mihi  per  praesentiam  , 

Tuam  videre  gloriam. 

Quem  tuus  amor  ebriat , 
Novit  quid  Jesus  sapiat. 
Quam  felix  est  quem  satiat  ? 
Non  est  ultra  quod  cupiat. 

Jesu,  decus  angelicum  , 
In  aure  dulce  canticum  , 
In  ore  mcl  mirificum  , 
In  corde  nectar  ccelicum. 

Desidero  te  millies, 
Mi  Jesu  ,  quando  venies  ? 
Me  laetum  quando  facies  ? 
Me  de  te  quando  saties  ? 

Jam  quod  quaesivi  video  , 
Quod  concupivi  teneo  , 
Amore  Jesu  langueo , 
Et  corde  totus  ardeo. 

0  beatum  incendium  , 
El  ardens  desiderium ! 
0  dulce  refrigerium , 
Amare  Dei  filium  ! 

Tu  mentis  delectalio 
Amoris  consummatio. 
Tu  mea  gloriatio , 
Jesu  mundi  salvalio. 

Tu  verum  coeli  gaudium  , 
Jesu  cordis  tripudium , 
Tollens  omne  fastidium  , 
Mel ,  nectar ,  melos  ,  suavium. 

Jesu,  corona  Martyrum , 
Et  flos  perennis  virginum  , 
Tu  casti  cordis  lilium  , 
Tu  decertantis  praemium. 
Exaudi  preces  supplicum  , 
Nil  extra  te  quaerentium. 

21.  Gratia  Domini  nostri  Jesu  Christi  cum 
omnibus  vobis  (  Syrus  ,  cuvi  omnibus  sanctis  ) 
Amen.  ]Apostolicae  litteraesolent  incipere  et  ter- 
minari  in  apprecatione  gratiae  Christi.  Ita  hlc 
Apocalypsin  (quae  instar  epistolae  est:  unde  ini-r 
tioseptem  epistolas  ad  septem  Asiae  Episcopos 
continet,  atque  hic  in  flne  terminatur  instar  epis- 
tolae)  S.  Joannes  ejusdem  apprecalione  conclu- 
dit. 


CHRONOTAXIS  ET  ORDO  APOCALYPSEOS. 


Sicuti  Prophetoe  varias ,  etiam  de  eadem  re, 
vario  tempore  habuerunt  revelationes  ,  ac  per 
consequens  non  servant  semper  ordinem  tem- 
poris  ,  sed  prius  futura  posterius  enarrant,  et 
vice  versa  :  ita  facit  et  hic  subinde  S.  Joannes; 
verum  parcius  et  rarius.  Magis  enim  connexa, 
consequens  et  ordinata  est  Apocalypsis  quam  sit 
prophetia  Isaiae,  Jeremiaeet  aliorum  Propheta- 
rum.  Cujus  ratio  est,  quod  Apocalypsis  tota  ver- 
setur  circa  librum  signatum  ,  quem  vidit  Joan- 
nes  c.  5.  ejusque  sigilla.  Quocirca  minus  rectc 
nonnulii  censent  ordinem  in  Apocalypsi  valde 
esse  confusum  et  perturbatum  :  quorum  sen- 
tentia  permovit  Alcazarum ,  ut  novam  commi- 
nisceretur  interpretationem ,  in  qua  ordinem  et 
acoluthiam  S.  Joannis  exacteservaret  et  tuere- 
lur,  nimirum  explicandoomniamysliceet  sym- 
bolice.    Ego  utrumque  hoc    exlremum  minus 


verum ,  et  cavendum  ,  mediaque  via  ince- 
dendum  censeo,  ut  nimirum  ordo  servetur 
quantum  fieri  potest ,  nec  series  textus  inverta- 
tur,  nisinecessitas,  autevidens  ratio  cogat :  ubi 
tamen  illa  cogit,  hysterologiam  et  universum 
esse  ordinem  non  invilus  admittam.  Hoc  autem 
raro  admodum  fieri,  exipsa  chronotaxi  mox  pa- 
lebit,  nimirum  tanlum  in  quatuor,  scilicetprimo, 
in  sepiimo  angelo,  ettuba  septimi  sigilli,  de  quo 
cap.  11.  v.  15.  qui  libro  signato  non  praeponen- 
dus  ,  uti  reliqua  sigilla  ,  sed  postponendus  est , 
idqueexnatura  rei,putaconsummationismunch 
quam  adducit;  unde  proprie  in  eo  non  est  hys- 
terologia,  sed  recta  rerum  gerendarum  series 
et  ordo.  Secundo,  in  ligalione  Satanae  a  Christo 
facta  ,  quae  ponenda  fuisset  initio  Apocalypsis  : 
et  cjusdem  solutione  tempore  Antichristi ,  quae 
ponenda  fuissetinitio  capitis  undecimi  :  hfc  au- 


CHRONOTAXIS  APOCALYPSEOS. 


1367 


tcm  ponilur  c.  20.  ob  causam  quam  ibi  dcdi. 
Tcrlio ,  in  narratione  moriis  resurreclionis  et 
nsccnsionis  in  coelum  Eliae  et  Henoch ;  h.ec  enim 
vitae  eorum  altexitur  cap.  11.  v.  7.  cum  reclo 
ordine  ponenda  sil  c.  19.  ante  v.  11.  Quarto  in 
visionibus  nonnullis  ,  quae  liinc  indc  idenlidem 
interjiciuntur  de  gloria  coelcsti  Beatorum  ,  de- 
quejudicio  ct  pccnis  inferni  reproborum,  ut 
patetc.  7.  v.  15.  c.  14.  v.  \l\.  c.  15.  v.  2.  Haec 
cnim  proprio  ordine  ,  ad  finem  Apocalypseos 
spectant;  saepius  tamen  partim  in  sigillis  ,  par- 
liin  in  libro  signalo  commemoranlur  et  refri- 
canlur  :  quia  scopus  Apocalypseos  cst ,  pcr 
haec  et  similia  animare  fidcles  ,  tum  praesen- 
tes,  tum  futuros  ad  tolcranliam  ct  constan- 
tiam  in  persccutionibus;  nihil  autem  eos  ani- 
inat  ,  atquc  spes  et  consideratio  gloriae  et 
coronae  coelcstis.  Rursum,  pertcrrcfacereetper- 
cellere  pcccatores,  tum  pra?senles,  lum  futu- 
ros ,  maxime  tempore  Antichristi,  tum  refri- 
gescet  charitas  ,  et  abundabit  iniquitas,  per 
comminationem  divini  judicii  el  pcenarum  in- 
fcrni.  Horum  enim  considcralio  seria  el  at- 
tcnta  ,  maxime  absterret  et  cohibet  impios  a 
peccatis.  Accipe  crgo  totius  Apocalypsis  chro- 
uolaxin. 

Primo ,  tribus  primis  capilibus  recensentur 
septem  epistolae  et  monita  Christi  ad  seplem 
cpiscopos  et  Ecclesiae  Asiaj  Minoris. 

Secundo,  cap.  U.  et5.  S.  Joaunespcrvisionem 
videtiibrum  signatum  scptcm  sigillis ,  in  quo 
descripta  vcl  cousignata  crant  ea  quae  a  lem- 
porc  S.  Joannis  usquc  ad  finem  mundievenlura 
sunt ,  et  maxime  quac  futura  sunt  sub  tempora 
Antichrisli  :  nam  sepiem  sigilla  continent  ea 
qiiae  fulura  sunt  parliin  complcte  ,  partim  in- 
choate  ante  Antichristum  ;  ipse  vero  liber  signa- 
tus  continct  futura  tcmpore  Antichristi.  Porro 
sigilla  aperiri  incipiuntcap.  6.  el  finiunlur  c.  10. 
v.  8.  ibicnim  apcrlis  jam  sigillis  reseralurliber: 
quocirca  a  cap.  undecimo  usque  ad  finem  Apo- 
calypsis  ,  reccnscnlur  ea  quie  in  libro  signato 
conscripta  ,  vel  repraesentata  erant. 

Terlio,  cap.  scxto  in  primo  sigillo,  per  equum 
album  signilicalur  vicloria  Apostolorum  ,  et 
praedicalorum  Evangclii  dc  gentilismo  et  gen- 
libus  Christo  subactis  et  subigendis.  Secundo 
sigillo,  per  equum  rufum  significanlur  decem 
persecutiones  fidclium  ,  perdecem  lmperatorcs 
homanos  usquead  Constantinum.  Tertio  sigillo, 
per  equum  nigrum  signilicatur  arianismus  ct 
haereses,  quaj  post  persecutioncslmperatorum, 
gub  Constantino  MagnoccepcruntEcclesiam  op- 
pugnare.  Quarlo  sigillo ,  per  equum  pallidum 
significatur  Mahomet  et  saracenismus  ,  qui 
eliamnumEcclesiam  persequitur.  Quintosigillo, 
prodeuut  aninuu  Sanctorum  Martyrum  ,  pcten- 
tes  persecutionum  finem  el  vindictam.  Sexlo  si- 
gillo,  transit  Joannes  ad  tcmpora  novissima  : 
unde  videt solcm  obscurari,  lunam  rubcscerc, 
slcllas  de  coelo  cadere  ,  elc.  Quocirca  dcinccps 
usque  ad  linem  libri  agit  de  lcmporibus  novis- 
siinis  ,  puta  de  tempore  Aniichrisli  ut  cap.  11. 
ctdcinceps,  aut  de  annis  illi  contiguis ,  illud- 
que  proxime  pnecedenlibus ,  uli  facil  ab  hoc 
loco  sexli  sigilli  usque  ad  c.  11. 

Quarto,  cap.  seplimo  signantur  electi  Jud;ei 
el  Ccnlilcs,  no  plagis  Dei  ejusque  scplcm  an- 
gelornm,  jam  jam  in  orbem  ,  id  est  iu  impios, 
iuimitendis ,  langanlur.  Haec  signatio  pcrtinct 
ad  sexlum  sigillum  ,  de  quo  c  0.  12.  praecedit 


enim  plagas,  quae  septimo  sigillo  continentur  ; 
ac  conscqucntcr  praecedet  Antichrisium  ;  intel- 
lige  inchoatc  :  Jud.-ei  enirn  incipicnt  convcrti 
et  signari  ante  Antichristum  ;  scd  plcne  et 
univcrsim  convertcnlur  et  signabunlurpostAn- 
tichristum. 

Quinto,  cap.  octavo  et  nono  aperitur  scpti- 
mum  sigillum ,  prodeuntque  septcm  angeli 
seplem  plagas  immittentes  in  orbem  ,  id  est 
impios  non  signatos.  Has  plagas  in  generc  et 
breviter  Christus  praedixit  Matth.  1U.  v.  29. 
Marci  13.  1U.  Lucae  21.  25.  sed  Joanncs  hic  par- 
liculalim  ct  sigillatim  cas  enarrat.  Huc  etiam 
spcctare  excidium  Babylonis,  de  quo  cap.  17. 
et  18.  censct  Bibera.  Verum  cap.  17.  v.  16. 
et  17.  ostendi  illud  suo  loco  et  ordine  positum 
esse ,  nec  ad  sigilla  ,  sed  ad  librum  signatum 
spectare. 

Sexto ,  cap.  10.  S.  Joannes  videt  angelum 
glorioso  habitu,  jurantcm  quod  amplius  non 
erit  tempus ,  id  est,  quod  instet  finis  mundi  : 
mox  reboant  et  consonant  eidem  septem  to- 
nilrua. 

Deinde  v.  8.  apertis  jam  septem  sigillis,  ju- 
bclur  librum  anle  signatum  nunc  apertum  de- 
vorare.  Quocirca  hic  finiuntur  sigilla,  et  prior 
pars  Apocalypsis,  contiuens  ea  quae  praevia 
crunt  Anlichristo  ,  incipitque  secunda  ,  quae  esl 
ipse  liber  ,  sive  materia  libri :  ergo 

Septimo ,  capite  undecimo  reccnset  ea  quae 
libro  contincbantur ,  quae  omnia  ad  tempus 
Antichristi  pertinent.  Itaque  cap.  11.  praedicit 
magnam  Ecclesiae  etfidelium  partem  tradendam 
Antichrislo  ,  ac  conlra  eum  ccrtaluros  Eliam  ct 
Hcnoch.  Hi  cnim  erunt  duo  capita  et  principes 
lidelium  resistcntiuin  Antichristo ,  ac  consc- 
quenler  erunt  quasi  duccs  belli  sacri  contra 
Antichristum ,  quod  sequentibus  capitibus  de- 
scribit.  Porro  quia  hoc  capitc  Joannes  coepit 
historiam  Eliae  et  Hcnoch  ,  ne  de  iis  in  sequen- 
tibus  cogatur  rursum  menlionem  facere;  hine 
eam  hoc  loco  pertexit,  agitquc  de  eorum  mortc, 
martyrio,  resurrectione,  asceasione  ad  coelum, 
(piae  omnia  postcrius  conlingent,  quorum  pro- 
prius  locus  vidctur  csse  ,  ut  ponantur  cap.  19. 
ante  v.  11.  nimirum  ante  prtelium  quod  Christus 
gcsturus  est  conlra  Gog  et  Magog,  et  Anli- 
christum.  Nam  paulo  anle  eorum  slragem  occi- 
denlur  Elias  et  Henoch,  resurgcnt ,  et  ascendent 
iu  coelum.  Hiccliam,  puta  v.  15.  cap.  11.  in- 
tcxit  septimam  tubam  scptimi  angcli  ct  scptimi 
sigilli.  Haec  cniin  sola  inter  sigilla  i>on  preeibit 
tcmpora  Antichrisli  ,  sed  potius  consequetur: 
comitabitur  cnim  morlcm  ,  resurreclio*iem  ct 
ascensionem  Eliae  et  Henoch  :  quocirca  illa  . 
.eque  ac  mors  ,  resurrectio  et  asccnsio  Eliae  et 
[lenoch,  rccto  ordinc  ponenda  vidcturcap.  19. 
antc  v.  11.  praeil  enim  Chrisli  yictoriam  et  ju- 
dicium. 

Octavo  ,  describit  bcllum  dicmonis  cum 
lidelibus  ct  Ecclesia  per  Anticlirislum  ,  toto 
capite  12. 

Nono,  cap.  lo.  describit  Anlichristum,  cjusquc 
mores,  praecursorem,  sub  specic  el  symbolo 
duarum  bestiaruni. 

Decimo,  cap.  li.  dcscribil  urloriam  virginum, 
qui  generoM'  rcsistcnt  Antichristo.  Dcinde  ea 
occasione  dicm  judicii ,  ct  poMias  rcproborum 
in  gchcniia  simimaliin  pn-.sliingit. 

Undccimo,  capite  15  ct  10,  dcsciibil  septcm 
plagas  novissimas. 


Ifl68  CHRONOTAXIS 

Duodecimo,  post  has  sequeiur  excidium  Ba- 
bylonis  ,  de  quo  agit  cap.  17  et  18  ,  indeque 
jubilus  et  exultatio  Sanctorum ,  de  quo  agit 
initio  cap.  19.  Deinde  enarrare  incipit  praelium 
Cbrisli  exlrenmm  contra  Antichristum ,  Gog  et 
Magog,  ejusque  narrationem  perficit  cap.  20. 
Ubi  altius  bujus  belli  originem  repetit,  et  ordi- 
lur  a  ligatione  Satanse  jam  ante  mille  annos 
facta  a  ChristOj  qui  solvetur  initio  regni  An- 
lichristi,  sed  magis  in  cjus  fine,  cum  ad  eum 
Gog  et  Magog   aliasque  gentes  adducet.   Mox 


APOCALYPSEOS. 

post  horum  stragem,  describit  Chrustum  ve- 
nientem  ad  judicium  extremum. 

Denique  cap.  21.  et  22.  gloriam  ccelestis  Jeru- 
salem  ,  Marlyribus  et  Sanctis  generose  ccrtan- 
libuspraeparatam,  quam  instar  bravii  accipient 
a  Christo  in  die  judicii,  fuse  et  graphice  de- 
pingit. 

Ex  dictis  facile  est  videre  quam  recta  et 
exacta  sit  S.  Joannis  acolutbia,  ct  rerum  lempo- 
risque  ortlo ,  quamque  rarae  et  pauca3  in  Apo- 
calypsi  sint  hysterologise. 


JESU  CHRISTO 

REGI  S.ECULORUM,  DIGTATORI  APOGALYPSEOS, 


A   ET    U- 


HYMNUS  EX  EJUSDEM  SYNOPSI. 


Confitemini  Domino,  quoniam  bonus  :  quo- 
niamin  saeculum  misericordia  ejus. 

Dicant  qui  redempti  sunt  a  Domino  :  Quoniam 
in  saeculum  misericordia  ejus. 

Dicatnunc  Israel  :  Quoniam  in  aeternum  mi- 
scricordia  ejus. 

Gaudens  gaudebo  in  Domino  :  et  exultabo  in 
Deo  Jesu  meo. 

I.  Apocalypsis  JesuChrisli:  Gratia  vobiset  pax 
ab  eo  qui  est ,  et  qui  venturus  esL 

Et  a  Jesu  Christo,  qui  est  testis  fidelis,  pri- 
mogenitus  mortuorum  ,  et  princeps  regum  ter- 
rae  :  qui  dilexit  nos ,  et  lavil  nos  a  peccatis 
noslris  in  sanguine  suo. 

Et  fecit  nos  regnum ,  et  sacerdotes  Deo  et 
Patri  suo  :  ipsi  gloria  et  imperium  in  saecula 
saeculorum.  Amen. 

Ecce  venit  cum  nubibus  :  et  videbit  eum  om- 
nis  oculus ,  et  qui  eum  pupugerunt. 

Et  plangentse  supereum  omnes  tribus  terrae  : 
etiam,  Amen. 

Ego  sum  a.  et  w ,  principium  et  finis  ,  dicit  Do- 
minus  Deus,  quiest, et  quieral,  etquiventurus 
est,  omnipot«ns. 

Ego  Joannes  frater  vester,  et  particeps  in  tri- 
bulatione,  et  regno ,  et  patientia  in  Christo  Jesu, 
fui  in  insula  quae  appellalur  Pathmos  :  propter 
verbum  Dei,  ettestimoniurn  Jesu. 

Vidi  septem  candelabra  aurea,  et  in  medio 
septem  candelabrorum  aureorum  similem  filio 
hominis  vestitum  podere,  et  praecinctum  ad 
mammillas  zona  aurea. 

Et  habebat  in  dextera  sua  stellas  septem, 
et  de  ore  ejus  gladius  utraque  parle  acutus 
exibat  :  et  facies  ejus  sicut  sol  lucet  in  vir- 
tute  sua. 

Et  cum  vidissemeum,  cecidi  ad  pedes  ejus 
tanquam  mortuus.  Et  posuitdexieram  suamsu- 
perme,  dicens  :  Noli  timere  ,  ego  sum  primus 
et  novissimus. 

Et  fui  mortuus ,  et  ecce  sum  vivens  in  saecula 
saeculorum  :  et  habeo  claves  mortis  et  inferni. 

Scribe  ergo  quae  vidisti ,  et  quae  sunt ,  et  quae 
oportet  fieri  post  haec. 

II.  AngeloEphesi  Ecclesiae  scribe:  Scio  opera 
tua ,  et  laborem  et  patientiam. 


Sedhabeo  adversum  te,  quod  charitatemtuam 
primam  reliquisti. 

Memor  esto  itaque  unde  excideris :  et  age  poe- 
nitentiam ,  et  prima  opera  fac. 

Vincenti  dabo  edere  de  ligno  vitae ,  quod  est 
in  paradiso  Dei  mei. 

Et  angelo  Smyrnae  scribe  :  Scio  tribulationem 
tuam  et  paupertatem ,  sed  dives  es. 

Habebis  tribulationem  diebus  decem  :  esto 
fidelis  usque  ad  mortem ,  et  dabo  tibi  coronam 
vitae. 

Et  angelo  Pergami  Scribe  :  Scio  ubi  habitas , 
ubi  sedes  est  Satanae ,  et  tenes  nomen  meum  : 
sed  habeo  adversus  te  pauca,  quia  habes  tenen- 
tes  doctrinam  Nicolaitarum. 

Similiter  poenitentiam  age :  si  quo  minus,  vc- 
ninrn  tibi  cito,  et  pugnabo  cum  illis  in  gladio 
oris  mei. 

Qui  habetaurem,  audiat  quid  Spiritus  dicat 
Ecclesiis  :  Vincenti  dabo  manna  abscondilum, 
et  dabo  illi  calculum  candidum  ;  et  in  calculo 
nomen  scriptum  quod  nemo  scit ,  nisi  qui  ac- 
cipit. 

Et  angelo  Thyaiirae  scribe  :  Novi  opera  tua  no- 
vissima  ,  plura  prioribus. 

Sedhabeo  adversus  te  pauca,  quia  permiitis 
mulierem  Jezabel,  quae  se  dicit  propheten,  do- 
cere ,  et  seducere  servos  meos  ,  fornicari ,  et 
manducare  de  idolothylis. 

Ecce  mittam  eam  in  lectum ,  et  qui  moechan- 
tur  cum  ea  ,  in  tribulatione  maxima  erunt,  vo- 
bis  autem  dico  :  Id  quod  habetis ,  tenete  donec 
veniam. 

Etqui  viceril,  et  custodierit  usque  in  fineni 
opera  mea  :  dabo  illi  potestatem  super  Gentes. 

Sicut  et  ego  accepi  a  Patre  meo :  et  dabo  illi 
stellam  matutinarn. 

III.  Et  Angelo  Sardis  scribe  :  Habes  nomen 
quod  vivas  ,  et  mortuus  es. 

Esto  vigilans  et  confirma  caetera  quae  mori- 
tura  erant :  non  enim  invenio  opera  tua  plena 
coram  Deo  meo. 

Alioqui  veniam  ad  te  tanquam  fur  :  et  ne6cie* 
qua  hora  veniam  ad  te. 

Qui  vicerit ,  sic  vestietur  vestimentis  albis,  et 
non  delebo  nomen  ejus  de  libro  vitae  ;  et  confi- 


tcbor  nomcn  ejus  coram  Patre  meo,  ct  coram 
angelis  ejus. 

Etangelo  Philadelphioe scribe :  Haec  dicit  Sanc- 
tus  et  Verus,  qui  habet  clavem  David  :  Scioquia 
modicam  habcs  virtutem. 

Quoniam  servasli  verbum  patientiac  meae  :  et 
ego  servabo  te  ab  hora  tentationis,  quae  ven- 
tura  est  in  orbem  universum,  tentare  habitan- 
tes  iu  tcrra. 

Ecce  venio  cito  :  lene  quod  habes  ,  ut  nemo 
accipiat  coronam  tuam. 

Qui  vicerit,  faciam  illum  columnam  in  tem- 
plo  Dei  mei  :  et  foras  non  egredietur  amplius, 
et  scribam  super  eum  nomen  Dei  mei,  et  no- 
men  civitalis  Dei  mei  novac  Jerusalem  ,  quae 
descendit  de  coelo ,  a  Deo  meo  et  nomen  meum 
novum. 

Et  angelo  Laodicise  scribe  :  Haec  -dicit :  Amen, 
utinam  frigidus  esses ,  aut  calidus  !  sed  quia 
tepiduses.et  necfrigidus,  nec  calidus ,  inci- 
piam  te  evomerc  ex  ore  meo. 

Quia  dicis ,  Quod  dives  sum ,  et  locupletatus  , 
ct  nullius  egeo :  et  nescis  quia  tu  es  miser,  et 
miscrabilis ,  et  pauper,  et  caecus,  et  nudus  ; 
suadeo  tibi  emere  a  me  aurum  ignitum. 

Ego  quos  amo ,  arguo ,  el  castigo  :  aemulare 
ergo ,  et  pcenitentiaui  age. 

Qui  vicerit,  dabo  ei  sedere  mecum  in  throno 
meo  :  sicut  ego  vici ,  et  scdi  cum  Patre  meo  in 
throno  ejus. 

Confiteantur  Domino  misericordiae  ejus :  et 
mirabilia  ejus  filiis  hominum. 

IV.  Ecce  sedes  posita  erat  in  coelo  ;  et  qui  se- 
debat  similis  crat  aspectui  lapidis  jaspidis  ,  et 
sardinis  :  et  iris  erat  in  circuitu  sedis,  similis, 
visioni  smaragdinae. 

Et  in  circuilu  sedis  viginti  quatuor  seniores  , 
amicti  vestibus  albis  ct  coronis  aureis. 

Et  in  conspeclu  sedis  mare  vitreum  :  ct  qua- 
tuor  animalia  plcna  oculis  anteet  retro. 

Animal  primum  simile  leoni,  secundum  vitulo, 
tertium  homini ,  quarlum  aquilae  :  singula  ha- 
hebant  senas  alas  ,  et  requiem  non  habebant  dic 
ncnocte,  dicentia  :  Sanctus,  sanctus,  sanctus , 
Dominus  Dcus  omnipotens. 

Et  vjginti  quatuor  seniores  procidebant ,  et 
mittebant  coronas  suas  ante  thronum  ,  dicen- 
tcs  :  Dignus  es ,  Domine,  accipere  gloriam  , 
81  honorem  ,  et  virtutcm  ;  quia  tu  creasli 
omnia. 

V.  Et  vidi  in  dcxtera  sedentis  supra  thronum  , 
lihrum  scriptumintus  et  foris :  signalum  sigillis 
septem. 

Et  ego  llebam  multum  :  quoniam  ncmo 
dignus  invenlus  est  aperire  librum,  nec  videre 
eum. 

Et  unus  de  senioribus  dixit  mihi :  Ne  Hevc- 
ris  ;  cccc  vicit  leo  de  tribu  Juda  ,  radix  David  , 
aperire  librum,  ct  solverc  scptem  signacula 
ejus. 

Et  ccce  Agnum  stantem  ,  tanquam  occisum, 
habentem  cornua  septcm,  ct  oculos  scptcm  :ct 
venil ,  et  accepit  de  dextera  sedentis  in  throno 
librum. 

VI.  Etcum  aperuissetlibrum;  quatuor  anima- 
lia  et  viginli  quatuor  seniores  cantabant  canli- 
cum  novum  ,  dicentes  : 

Dignus  es  ,  Domine,  accipere  librum,  et  ape- 
riresignacula  ejus:  quoniam  occisus  cs ,  ct  n  - 
demisti  nos  Dco  in  sanguinc  tuo, cx  omni  tribu. 
et  lingua  ,  ejt  populo,  et  natiooe. 

COWSEL.    A   LAPIDE.      T0M.   X. 


1309 

Etvidi,  ct  audivi  vocem  angelorum  multo- 
rum  in  circuitu  throni ,  et  animalium  ct  sen  io- 
rum  :  et  erat  numerus  eorum  millia  millium  , 

Diccntium  voce  magna  :  Dignus  cst  Agnus 
qui  occisus  est ,  acciperc  virtutem  ,  et  divini- 
latem  ,  et  sapientiam,  ct  fortitudinem  ,  et  ho- 
norem  ,  etgloriam,  et  benedictionem. 

Et  cum  aperuisset  Agnus  sigiltum  primum  , 
ecce  equus  albus  ,  et  qui  sedebat  super  illum  . 
habcbat  arcum,  et  data  est  ei  corona,  et  exivit 
vincens  ut  vinceret. 

Cum  secundum  ,  exivit  alius  equus  rufus  ,  et 
qui  sedebat  super  illum  ,  datum  est  ei  ut  su- 
meret  paccm  de  terra,  et  ut  invicem  se  interfi- 
ciant ,  et  datus  est  ei  gladius  magnus. 

Cum  tertium,ecce  equus  niger,  et  qui  se- 
debat  super  illum,  habebat  stateram  in  manu 
sua. 

Cum  quartum  ,  ecce  equus  pallidus,  et  qtii 
sedebat  super  eum,  nomcn  illi  mors ,  et  infer- 
nus  sequebatur  eum. 

Cum  quintum  ,  vidi  subtus  altare  animas  in- 
terfectorum  proptcr  verbum  Dei,  clamantes  : 
Usquequo,  Domine ,  non  vindicas  sanguinem 
nostrum  ? 

Et  datae  sunt  illis  singulis  stolae  allnc  ,  et  dic- 
lum  est  illis  ut  requiescerent  adhuc  tempus 
modicum  :  donec  compleantur  conservieorum, 
et  fratres  eorum,  qui  interhciendi  sunt  sicutet 
illi. 

Cum  sextum  ,  ecce  terrae  molus  magnus 
factus  est,  et  sol  factus  est  niger  tanquam  sac- 
cus  cilicinus  ,  et  luna  tota  facta  est  sicut  san- 
guis. 

Etstellae  dc  coelo  cccidcrunt,  et  coelum  reccs- 
sit  sicut  liber  involutus  :  et  reges,el  principes, 
ct  divites,  et  fortes  absconderunt  se  in  spelun- 
cis ,  et  in  petris  monlium  ,  dicentes  : 

Cadite  supcr  nos,  ct  abscondite  nos  ab  ira 
Agni;  quis  enim  potcrit  starc  ? 

Confitebortibi.Dominc,  in  toto  cordc  meo  :  in 
concilio  justorum  et  congrcgatione. 

Magna  opera  Domini :  cxquisita  in  omnes  vo- 
lunlates  ejus. 

Confessio  et  magnificenlia  opus  ejus:  et  jus- 
tilia  cjus  manetin  saeculum  saeculi. 

VII.  El  vidi  angelum  ab  ortu  solis  clamantem  : 
Nolite  nocere  lerrae  et  mari,  neque  arboribus, 
quoadusquc  signemus  servos  Dei  nostri  in  fron- 
tibus  eorum. 

Et  audivinumerum  signalorum  :  centum  qun- 
draginta  quatuor  miilia  signati  cx  omni  tribu 
filiorum  Isfael. 

Post  haec  vidi  turbam  mognam  ,  quam  dinu- 
merare  nemo  poterat,  etex  otnnibus  genlibus  . 
ct  tribubus,  et  populis,  cl  linguis,  slantes  antc 
tbronum,  et  in  conspectu  Agni.  amicti  stoli- 
albis ,  ct  palmae  in  manibus  eornm. 

Et  dixit  mihi  angelus  :  Hi  sunt  qui  veneruni 
de  tribulalionc  magua  ;  Bt  laverunt  slolas  suas  . 
ct  dcalbavcrunt  cas  in  sanguinc  agni. 

ldco  sunt  ante  thronum  Dei,  et  scrviunt  ei  dn 
ac  nocte  in  templo  ejus  :  el  qui  sedet  in  throno. 
liabilabit  super  illos. 

Quooiam  Agnus  qui  io  medio  throni  est ,  re 
get  illos,  et  deducet  eos  ad  vitae  fontes  aqua- 
rum  :  et  absterget  Deus  omnem  lacrymam  al 
oculis  eorum. 

VIII.  Et  cum  aperuisset  siirillum  septimum  . 
faetum  est  silenlium  in  coelo ,  quasi  modia 
hora. 

172 


370 

Et  vidi  soptem  angelos  stantes  in  conspeclu 
Dei ;  et  dat.e  sunt  illis  septem  lubae. 

Et  facta  sunt  tonitrua  et  voces ,  et  fulgura , 
el  terroe  motus  niaguus. 

Et  primus  angelus  luba  cecinit,  et  facta  est 
grando  el  ignis,  rnista  in  sanguine,  et  missus 
est  in  lerram,  et  terlia  pars  terrae  combuslaest, 
ttf  terlia  pars  arborum  concremata  est,  et  omne 
fenum  viride  combuslum  est. 

Et  secundus  angelus  eecinit,  et  tanquam 
mons  magnus  missus  est  in  mare  ;  et  facta  est 
tertia  pars  maris  sanguis,  ettertia  pars  piscium 
et  navium  interiit. 

Et  tertius  cecinit ,  et  cecidit  stella  ardens,  cui 
nomen  Absynthium  in  terliam  partem  fluminum, 
eamque  vertit  in  absyntbium  ,  indeque  multi 
bominum  moriui  sunt. 

Et  quartus  cecinit,  et  percussa  est  tertia  pars 
solis,  lunae  et  stellarum. 

Domine  Dominus  noster ,  quam  admirabile 
est  nomen  tuum  in  universa  terra  ! 

Magnus  Dominus  et  laudabilis  nimis ,  qui  do- 
minatur  terrae  ,  mari  et  omnibus  abyssis  :  quo- 
niam  elevata  estmagnificentia  tua  super  coelos. 

Et  audivi  vocem  aquilae  volantis  permedium 
coeli :  Vae ,  vae  ,  vae  babitantibus  in  terra ! 

IX.  Etquintus  cecinit,  et  stellacadens  aperuit 
puteum  abyssi,  et  exierunt  locustae ,  ut  crucia- 
rent  eos ,  qui  non  habent  signum  Dei  in  fron  - 
tibus. 

In  diebus  illis  quaerent  homines  mortem,  et 
non  invenient. 

Locuslae  similes  erant  equis  paratis  in  prae- 
lium,  habebant  facies  hominum ,  coronas  au- 
reas  in  capite  ,  capillos  mulierum.  dentes  leo- 
num,  loricas  ferreas  ,  caudas  scorpionum  ;  et 
super  se  regem  abyssi ,  nomine  Abaddon. 

Et  sextus  cecinit ,  et  soluti  sunt  quatuor  angeli 
ligati  in  Euphrate,  ut  occiderent  tertiam  parlem 
hominum. 

Etnumerus  equestrisexercitus  ;  vicies  millies 
dena  millia. 

Et  vidi  equos,  et  equites  qui  habebant  loricas 
igneas,  hyacinibinas  et  sulphureas.  Et  capita 
equorum  quasicapita  leonum  ;  et  de  ore  eorum 
procedit  ignis  ,  fumus  et  sulphur. 

Misericordiam  et  judicium  cantabo  tibi,  Do- 
mine :  Quoniam  Dominus  excelsus ,  terribilis  , 
rex  magnus  super  omnem  lerram, 

Qui  fecit  magnalia  in  iEgypto  ,  mirabilia  in 
terra  Cham  ,  terribilia  in  mari  Rubro. 

X.  Etvidi  alium  angelum  fortem  ,  descenden- 
tem  de  coelo ,  amictum  nube  ,  et  iris  in  capiie 
ejus  :  et  facies  ejus  eral  ut  sol,  el  pedes  ejus 
tanquam  columna  ignis. 

El  juravit  per  viventem  in  saecula  saeculorum : 
quia  tempus  non  erit  amplius. 

Et  dixit  mihi  :  Accipe  librum  et  devora ;  et 
accepi,  et  devoravi ,  et  erat  in  ore  meo  lan- 
quam  mel  dulce,  sed  amaricatus  est  venter 
meus. 

XI.  Dictum  est  mihi  :  MetiFe  templum,  non 
atriumquodforisest ;  quia  datumest  Gentibus, 
ei  calcabunt  sanctam  civitatem  mensibus  qua-r 
draginta  duobus. 

Et  dabo  duobus  testibus  meis  :  et  propheta- 
bunt  diebus  mille  ducentis  sexaginta,  amicti 
saccis. 

Hi  sunt  duae  olivae,  el  duo  candelabra  :  in 
conspectu  Domini  terrae  slantes. 

Et  si  quis  volueriteos  nocere ,  ignis  exiet  de 


ore  eorum  et  devorabit  inimicos  eorum  :  et  si 
quisvoluerit  eos  laedere  sic,  oporteteiim  occidi. 

Et  cum  fmierint  lestimonium ,  bestia  occidet 
eos  :  et  post  tres  dies  intravit  spiritus  vitae  in 
eos ,  et  resurrexerunt. 

Et  audiverunt  vocem  magnam  de  coelo,  di- 
centem  eis  :  Ascendile  huc  ;  et  ascenderunt  in 
coelum  in  nube,  et  viderunt  iUos  inimici  eo- 
rum. 

Et  factus  est  terrai  motus  magnus  :  et  tertia 
pars  civitalis  cecidit,  et  occisa  suntseptem  ho- 
minum  millia. 

Et  septimus  angelus  tuba  oecinit ;  et  faclae 
sunt  voces  magnee  in  coelo,  dlcentes: 

Pactum  est  regnum  hujus  mundi  ,  Domini 
nostri  et  Christi  ejus ;  et  regnabit  in  saecula  sae- 
culorum.  Amen. 

Et  apertum  est  templum  Dei  in  coelo,  et  visa 
est  arca  testamenti  ejus  in  lemplo  ejus :  et  facia 
sunt  fulgura,  et  voces  et  lerrae  motus,  et  grando 
magna. 

Laetamjni  in  Domino,  et  exultate,  justi :  et  glo- 
riamini ,  omnes  recli  corde. 

Quis  loquetur  potentias  Domini ,  auditas  fa- 
ciet  omnes  laudes  ejus  ? 

Beati,  qui  custodiunt  judicium,  et  faciunt 
justitiam  in  omni  tempore. 

XII.  Et  signum  magnum  apparuit  in  coelo  : 
mulieramicta  sole,  et  iuna  sub  pedibus  ejus  , 
et  in  capite  ejus  corona  stellarum  duodecim. 

Et  ecee  draco  magnus ,  rufus  habens  capita 
septem,  et  cornua  decem ,  et  cauda  trahebat 
tertiam  partem  sleltarum  ,  stetit  ut  devoraret 
filium  quem  paritura  eratmulier  :  et  peperit , 
et  raptus  est  filius  ejus  ad  Deum. 

Et  factum  est  praelium  magnum  in  coelo  : 
Michael  et  angeli  ejus  praeliabantur  cum  dra- 
cone,  et  draco  pugnabat ,  et  angeli  ejus ,  et 
non  valuerunt ,  neque  locus  inventus  est  eorum 
amplius  in  coelo. 

Propterea  laetamini ,  coeli  ,  et  qui  habitatis 
in  eis. 

Vae  terrae  et  mari !  quia  descendit  diabolus  ad 
vos,  hahens  iram  magnam  ,  sciens  quod  modi- 
cum  tempus  habet. 

Etdatae  sunt  mulieri  alae  duae  aquilae  ,  ut  fu- 
geret  in  solitudinem. 

Et  misit  serpens  ex  ore  suo  post  mulierem  , 
aquam  tanquam  flumen  :  ut  eam  faceret  trahi 
a  fiumine. 

Et  adjuvit  terra  muherem  ,  et  aperuit  os 
suum  :  et  absorbuit  flumen ,  quodmisit  draco  de 
ore  suo. 

XIII.  Et  vidi  de  mari  besliam  ascendentem, 
habentem  capita  septem,  et  cornua  decem:  su- 
per  cornua  ejus  decem  diademata 3  et  super  ca- 
pita  ejusnomina  blasphemiae. 

Et  vidi  unum  de  capitibus  suis  quasioccisum 
in  mortem  :  et  plaga  mortis  cjus  curata  est.  F.t 
admirata  est  universa  terra  post  bestiam. 

Et  est  datum  ilti  bellum  facere  cum  sanctis , 
ct  vincere  eos  i  et  data  est  illi  potestas  in  om- 
nemtribum,  et  pepnlum  ,  etlinguam,  et  gen- 
lem. 

Et  vidi  aham  bestiam  aseendentem  de  terra  : 
et  habebat  cornna  duo ,  similia  Agni,  et  loqu«- 
balur  sicut  draco. 

Et  fecit  signa  magna  :  ut  etiam  ignem  faceret 
de  coelo  descendere  in  lerram ,  in  conspectu  ho- 
minum. 

Et  faciet  ne  quis  pos9it  emere  aut  vendere  ; 


nisi  qui  habet  charncterem ,  aut  nomen  bestuc , 
aut  numcrum  nominis  cjus,  el  nuraerus  ejus 
scxccnti  sexaginta  sex. 

XIV.  Et  vidi ,  et  ecce  Agnus  stabatsupra  mon- 
tcm  Sion  :  ct  cum  co  centnm  quadroginta  qua- 
tuor  millia ;  habentes  nomen  cjus  ,  ct  nomen 
Palris  ojus  scriptum  in  fronlibus  suis. 

Et  eantabant  quasi  canticum  novum  ante  se- 
dem  ,  et  ante  quaiuor  animalia  et  seniores  ;  ct 
nemo  poterot  diccrc  canricum  ,  nisi  illa  cen- 
tum  quadraginla  qualuor  inillia  ,  qui  empti  suui 
dc  terra. 

Hi  suut  qui  cum  mulieribus  non  sunt  coin- 
quinati,  virginesenimsuntihi  sequuniur  Agniuu 
<|UOCumquc  icril;  hi  cmpli  sunt  cx  hominibus 
primiline  Dco  el  Agno. 

Et  in  ore  corum  non  est  inventum  mcnda- 
cium  :  sine  macula  enim  sunt  ante  thronum 
Dei. 

Et  vidi  alterum  ongelum  clamantcm  :  Timete 
Dominuin,  ctdateilli  hoiiorem  ,  quia  venithora 
judicii  cjus. 

Adoralc  eum  qui  fccit  coelum  et  tcrram  , 
morc  ,  et  omnia  <pii  in  eis  sunl ,  et  fontcs 
aquaram. 

Si  quis  adoraverit  bcstiam  ,  cruciabilur  igne 
ct  sulphure  in  conspeclu  angelorum  sanclorum : 
cl  fumus  lorincntoriun  corum  asccndct  in  633- 
cula  sseculorum. 

Et  audivil  vocem  dc  c<clo ,  dicentem  mihi  : 
Scribc:  Beali  mortui  qui  in  Domino  moriunlur. 

Amodo  jam  dicil  Spiritus,  ul  rcquicscant  a 
laboribus  suis  :  opcra  enim  illorum  sequunlur 
illos. 

Et  misit  angelus  falcem  suam  acutam  in  ter- 
ram  jet  vindcmiavit  vineam  terrae ,  etmisitin 
lacum  irse  Dci  magiunn. 

Elc«lcotus  cstlacuscxtra  civilalcm  :  ctexivit 
sanguis  d<'  lacu  usque  ad  frenos  equorum  pcr 
sladia  millc  sexcenla. 

Exsurgat  Deus- ,  et  dissipenlur  inimici  ejus  : 
ct  fugianl  qui  odcrunt  cum  it  facic  cjus. 

XV.  Et  vidi  tanquam  maro  vilreum  mislum 
igne  ,  et  cos  qui  vicerunt  bestiam  cl  imagineiu 
cjus ,  et  numerum  nominis  cjus  slantcs  supcr 
maro  vitrcum,  habcnlcs  ciiharas  Dci. 

Et  canlanlcs  canticum  Moysi  servj  Dei ,  et 
canticum  Apni  diccnics:  \lagna  etmirabilia  sunt 
opera  tua,  Dominc,  Dcus  omnipotens  ;  juslre  et 
verae  sunt  v i;e  luae ,  Rcx  soeculorum. 

Quis  non  tinicbit  te,  Domine  ,  ct  magnilica- 
bit  nomcn  luum?  quia  solus  pius  es. 

Quoniam  omnesgentes  venicnl ,  et  adorabunt 
in  conspcctu  tuo ;  quoniam  judicia  lua  mani- 
festa  sunt. 

XVI.  Et  andivi  voccm  magnam  dc  templo  di- 
cenlem  scptem  angelis  :  Ilc  ,  et  clTuudilcseplcni 
phialas  ii'oe  d<'i  in  lcrram. 

Etabiit  primus,  ct  cfliidil  phialam  suam  iu 
terram  :  ct .  factum  cst  vulnus  s.evum  et  pcssi- 
nniin  iu  iKUiiincs  qui  babcbaill  eharactcrcm 
bostia'  ,  ot  m  cos  qui  adoravonint  imagincni 
cjus. 

Et  sccuai.dws  angcluscfftidit  pbialam  Suam  in 
marc  ;  <M  ClClJttJ  cs(  saliguis  tan<|tiam  morlui ;  Ct 
omnis  anima  vivens  .  iimiluacst  in  »>ari. 

Etlcrtius  ctVmlit  pbial.im  suam  supcr  tlumina, 
et  supcr  Fontes  aquarum  ;  ei  i.kmus  cst  sanuuis. 

Elaudivi  angclum  aquaruni  dicentem  :  Justus 
<>s  ,  Domine  .  qtti  U*  ,  et  qni  cras  sanoius  ,  qtiia 
ha?o  jndicaslj. 


1371 

Et  quartus  angelus  effudit  pbialam  suam  in 
solem ,  ct  dalum  est  illi  aestu  afnigcrc  homines, 
el  igni. 

Etquintusangcluscffudit  phialamsuam  super 
sedem  besliie  ;  ct  factum  est  regnum  ejus  tcix  - 
brostun  ,  ct  commanducavcrunt  linguas  suas 
prae  dolore. 

Et  sextus  angclus  effudit  pbialam  suam  in 
flumen  illud  magnum  Eupbratcm  ;  et  siccavit 
aquam  ejus.utprajpararetur  via  regibus  aborlu 
solis. 

Et  septimus  angelus  effudit  phialam  suam  in 
aerem ;  et  exivit  vox  magna  de  templo  ii  throno, 
dicens  :  Faclum  est. 

Et  grando  magna  sicut  talentum  descendit  de 
coeloin  homincs;  et  blasphemaverunt  Deum. 

Jubilale  Dco,  omnis  lerra,  psalmum  dicile  no- 
mini  ejus  ;  date  gloriam  laudi  ejus. 

Dicite  Deo:  Quam  lerribilia  sunt  opera  tua  , 
Domine  !  omnis  terra  adoret  te. 

Venite  et  videte  opera  Dei;  terribilis  in  consi- 
liis  super  filios  hominum. 

XVII.  Et  abstulit  me  in  spiritu  in  desertum  . 
etvidi  mulierem  sedentcm  super  besliam  coc- 
cineam,  plenam  nominibusblasphemia»,  haben- 
tem  capita  septem,  et  cornua  decem. 

Et  in  fronteejus  nomcn  scriplum,mysterium  ; 
Babylon  magna,  maler  fornicationum  et  abomi- 
nationum  lerrae. 

Et  v  idi  mulierem  ebriam  dc  sanguinc  Sancto- 
rum  ,  et  de  sanguine  Mariyrum  Jcsu  ;ctmiralus 
sum,  cum  vidissemillam,  admiratione  magna. 

Et  hic  est  sensus  ,  qui  habet  sapientiam;  sep- 
tem  capila,  septem  monlcs  sunt,  super  quos 
mulicr  sedct ,   ct  reges  scptem  sunt. 

Quinque  cecidcrunl,  unus  est ,  ct  alius  non- 
dum  venit;  ct  cum  vencrit,  oportet  illum  brevc 
tempus  manere. 

Et  deccm  cornua  qune  vidisti ;  decem  rcges 
sunt,  qui  regnuin  nondum  acccperunt;  sed  po- 
teslatcm  tanquam  rcgcs  tma  hora  accipient  post 
besliam. 

Hi  cum  Agno  pugnabunt,  et  Agnus  vincet  il- 
los  ;  quoniam  Dominus  dominorum  est ,  etRcx 
regum,  et  qui  cum  illo  sunt ,  vocati,  clecti ,  ct 
lidcies. 

WIII.  Elvidi  alium  angclum  clamantem  :  Ge- 
cidit ,  cccidit  Babylon  ma^na,  ct  facia  est  ha- 
bilatioda3moniorum,ct  custodia  omnis  spiritus 
immundi ,  et  custodia  omnis  volucris  immunda; 
cl  odibilis. 

Quoniam  pcrvcnerunl  pcccata  cjus  usque  ad 
coelum,  et  recordalus  est  Dcus  iniquitatiiin  cjus. 

Quanlum  glorificavit  se  ,  ct  in  dcliciis  fuil  : 
tantum  datc  illi  lormcntum  ct  luctum  .  quia  in 
corde  suo  dicit :  Sedco  regina  ,  ct  vidua  nou 
sum  ,  cl  luctum  non  vi<lcbo. 

ldcoin  una  die  vcnicni  piagK  cjus  ,  mors,  ct 
luctus,  ct  famcs .  ct  igni  comburclur  ;  quia  for- 
tis  cst  Dcus  ,  quijudicabit  illam. 

Exulta  supcr  ftani ,  ctulum  ,  ct  sancli  Apostoli 
et  PropbcUc  :  quoniam  judicavit  Dcus  judicium 
vcstrum  do  illa. 

XIX.  Kt  audivi  voeem  turb.r  magna'  dicentis  : 
Alleluia,  gnudeainus  ct  exullcinus  .  ilcmus  glo- 
riam  ci  :  quia  vcncrunt  nupliaj  Agni.  cl  uxor 
cjus  praqiaravit  sc. 

El  datuin  csl  illi  ut  coopcriat  sc  by<sino  splcn- 
dcnli  cl  caiulido;  bvssiiuun  cuim  justilicalioii'  - 
sunl  san<-(onun. 
Kt  tlixii  :  S-nbe  :  Bcati  ad  coenam  nupiiarum 


1373 

Agni  vocali  sunt;  ct  dicit  mihi :  Haec  verba  Dci 
vera  sunt. 

Et  cecidi  ante  pedes  ejus  ,  ut  adorarem  eum. 
Et  dicit  mihi :  Vidc  ne  feceris,  conservus  tuus 
sum ,  et  fratrum  tuorum  habentium  testimonium 
Jesu  :  Deum  adora.  Testimonium  enim  Jesu ,  est 
spiritus  prophetia?. 

Et  vidi  coelum  apertum,  et  ecce  equus  alhus; 
et  qui  sedehat  super  eum  ,  vocabatur  Fidelis  et 
Verax  ;  et  cum  justitia  judicat  et  pugnat. 

Oculi  ejus  sicut  ilamma  ignis ;  vestitus  erat 
vestc  aspersa  sanguine. 

Et  exercitus  qui  sunt  in  ccelo  sequebantur  eum 
inequis  albis,  vestitibyssino:etdeoreejuspro- 
cedit  gladius  ex  utraque  parte  acutus.  Et  ipse 
reget  genles  in  virga  ferrea. 

Et  habet  in  vestimento  etinfemore  suo  scrip- 
tum  :  Rex  regum  ,  et  Dominus  dominanlium. 

Et  vidi  angelum  clamantem  avibus  :  Venite 
ad  ccenam  magnam  ,  ut  manducetis  carnes  re- 
gum ,  liberorum  et  servorum. 

Et  apprehensa  estbestia,  etpseudo-propheta; 
vivi  missi  sunt  hi  duo  in  stagnum  ignis  ardentis 
sulphure.  Et  coeteri  occisi  sunt  in  gladio. 

Deus  ullionum  Dominus :  Deus  ultionum  libere 
cgit. 

Exaltare  quijudicas  lerram;  redde  retributio- 
nem  superbis. 

Et  vidi  angelum  ,  quiligavitSatanampermille 
annos. 

XX.  Et  vidi  animas  decollatorum  propter  tes- 
(imonium  Jesu,  et  regnaverunt  cum  Chrislo 
mille  annis  :  Hsec  est  resurreclio  prima. 

Et  cum  consummati  fuerint  mille  anni ,  sol- 
vetur  Saianas  de  carcere  suo  :  et  exihit,  et  sedu- 
cet  Gentes  ,  quae  sunt  super  quatuor  angulos 
terrae  ,  Gog  el  Magog. 

Et  congregabit  eos  in  praelium  ;  quorum  nu- 
merus  est  sicut  arena  maris. 

Et  descendit  ignis  a  Deo  de  ccelo ;  et  devora- 
vit  eos. 

Et  vidi  thronum  magnuirf  candidum ,  et  se- 
dentem  super  eum ;  a  cujus  conspectu  fugit 
terra  ,  et  ccelum  ,  et  locus  non  est  inven- 
tus  eis. 

Et  vidi  mortuos ,  magnos  et  pusillos,  stantes 
in  conspectu  throni ;  et  libri  aperti  sunt. 

Et  alius  liber  apertus  est ,  qui  est  vita3 ;  et  ju- 
dicati  sunt  mortui  ex  his  quae  scripta  erant  in 
libris  secundum  opera  ipsorum. 

Et  qui  non  inventus  est  in  librovitae  scriptus; 
missus  estin  stagnum  ignis. 

Haec  dies  quam  fecit  Dominus :  exultemus ,  et 
laetemur  inea. 

XXI.  Et  ego  Joannes  vidi  sanctam  civitatem 
Jerusalem  novam,  descendentem  decoeloaDeo; 
paratamsicut  sponsam  ornatam  viro  suo. 

Et  audivi  voccmmagnam  dethronodicentem: 
Eccetabernaculum  Dei  cum  hominibus,  et  ha- 
bitabit  cum  eis. 

Et  ipsi  populus  ejus  erunt ;  et  ipse  Deus  cum 
cis  eriteorum  Deus. 

Etabsterget  Deus  omnemlacrymam  ab  ocu- 
lis  eorum ,  et  mors  ultra  non  erit ,  neque  luctus, 
neque  clamor,  neque  dolor  erit  ultra,  quia 
prima  abierunt. 

Qui  vicerit ,  possidebit  haec  ;  et  ero  illi  Deus , 
ct  ille  erit  mihi  filius. 

Timidis  autem,  et  incredulis,  et  exsecratis,  et 
homicidis,  et  fornicatoribus  ,  veneficis  ,  et  idc- 
lolalris  ,  et  omnibus  mendacibus  ;  pars  illorum 


eritinstagno  ardenti  ignc  et  sulphure;  quod 
cst  mors  secunda. 

Etcivitas  habebat  murum  magnum,  et  al- 
tum  habentem  portas  duodecim,  et  nomina  in- 
scripta ;  quae  sunt  nomina  duodecim  Tribuum 
filiorum  Israel. 

Ab  Oriente  portae  tres,  et  ab  Aquilone  portae 
tres ;  et  ab  Austro  portae  tres  ,  et  ab  occasu  portee 
tres. 

Et  murus  civitalis  habens  fundamenta  duode- 
cim ;  et  in  ipsis  duodecim  nomina  duodecim 
Apostolorum  Agni. 

Civitas  in  quadro  posita  est ;  longitudo ,  et  la- 
liiudo ,  et  altitudo  ejus  aequalia  sunt. 

Et  erat  structura  muri  ejus  ex  lapide  jaspide ; 
ipsa  vero  civitas  aurum  mundum,  simile  vitro 
mundo. 

Et  fundamenta  muri  civitatis  omni  lapide 
preliosoornala  ;  fundamentum  primumjaspis  ; 
secundum,  sapphirus  ;  lcrtium,  chalcedonius  ; 
quartum,  smaragdus;  quintum,  sardonyxjsex- 
lum,  sardius  ;  septimum,  chrysolithus;  octa- 
vum  ,  beryllus ;  nonum ,  topazius ;  decimum  , 
chrysoprasus ;  undecimum  ,  hyacinthus;  duo- 
decimum ,  amelhystus. 

Et  templum  non  vidi  in  ea  :  Dominus  enim 
Deus  omnipotens  lemplum  illius  est,  et  Agnus. 

Et  civitas  non  eget  sole ,  neque  luna ,  ut  lu- 
ceant  in  ea ;  nam  claritas  Dei  illuminavit  eam. 

Et  ambulabunt  gentes  in  lumine  ejus  ;  et  re- 
ges  terrae  afferent  gloriam  suam  et  honorem  in 
illam. 

Non  intrabit  in  eam  aliquod  coinquinatum , 
aut  abominalionem  faciens  et  mendacinm  ;  nisi 
qui  scripli  sunt  in  libro  vitae  Agni. 

Beati  qui  habitant  in  domo  lua,  Domine  ;  in 
saecula  saeculorum  laudabunt  te. 

XXII.  Et  ostendit  mihi  fluvium  aquae  vita? , 
splendidum  tanquam  chrystallum  ;  proceden- 
tem  de  sede  Dei  et  Agni. 

Et  in  medio  platese  ejus ,  et  ex  utraque  parle 
fluminis  lignum  vitae  ,  afferens  fructus  duode- 
cim ;  per  menses  singulos  reddens  fructum  suum, 
et  folia  ligni  ad  sanitatem  gentium. 

Et  omne  maledictum  non  erit  amplius;  etse- 
des  Dei  et  Agni  in  illa  erunt ,  et  servi  ejus  ser- 
vient  illi. 

Et  videbunt  faciem  ejus ,  et  nomen  ejus  in 
frontibus  eorum,  et  regnabunt  in  saecula  saeeu- 
lorum. 

Qui  nocet,  noceat  adhuc;  et  qui  in  sordibus 
est ,  sordescat  adhuc :  et  qui  justus  est,  justifi- 
cetur  adhuc ;  et  sanctus  sanctificetur  adhuc. 

Ecce  venio  cito ;  et  merces  mea  mecum  est , 
reddere  unicuique  secundum  opera  sua. 

Ego  sum  «  et  &> :  primus  et  novissimus,  prin- 
cipiumet  finis. 

Beati  qui  lavant  stolas  suas,  ut  sit  potestas 
eorum  in  ligno  vitae,  et  per  portas  intrent  in  ci- 
vitatem. 

Ego  Jesus  misi  angelum  meum  testificare  vo- 
bis  haec  in  Ecclesiis  :  Ego  sum  radix  et  genus 
David,  stella  splendida  et  matutina. 

Et  spiritus  et  sponsa  dicunt:  Veni,  et  qui  au- 
dit,  dicat :  Veni.  Et  qui  sitit ,  veniat.  Et  qui  vult, 
accipiat  aquam  vitae  gratis. 

Dicit  qui  testimonium  perhibet  istorum :  Etiam 
veniocito.  Amen. 

■ 

Veni,  Domine  Jesu,  vent  et  deduc  nos  a  mundi 
turbinibus  ,  a  mari  hoc  procelloso ,  in  quo  tot 


laniiquc  nauCragium  faciunt ,  in  portum  salutis. 
Vcni ,  Domine  Jesu,  traduc  nos  a  saeculo  hoc 
ncquam  in  rcgnum  tuum  coeleste  ;  traduc  nos 
a  vita  hac  mortali ,  imo  a  morte  vitali ,  in  qua 
lilii  Adaecontinue  morimur ,  gemimus  et  suspi- 
ramus  gemitibus  inenarrabilibus,  in  paradisum 
tuum  ,  in  quo  ,  et  ad  quem  primitus  condidisti 
nbs.  Veni,  Domine,  veni,  Jesu,  transfcr  nosab 
exilio  hoc  in  patriam ,  a  terra  in  coelum ,  a 
morte  in  vitam,  a  tempore  in  seternitatem ,  a 
mortalitate  in  beatam  immortalitatem,  utcantet 
tibi  gloria  mea :  Conscidisti  saccum  meum,  et 
circumdedisti  me  Imtilia.  Veni ,  mi  Jesu  ;  veni , 
salus  et  redemptio  nostra  ;  veni,  amor  noster, 
tjaudium  noslrum ,  spiritus  orisnostri,  lumen 
oculorum  noslrorum.  Trahe  nos  post  te  ,  curre- 
musin  odorem  unguentorum  tuorum,  utincoe- 
lesti  Jerusalemconscribamur  cives  sanctorum, 


1373 

domestici  Dei,  filii  ethaeredestui. Ad  hoc enim nos 
ab  aeterno  antetempora  saecularia  praedestinasli : 
ad  hoc  nos  in  tempore  a  te  constituto  creasti , 
redemisti,  vocasti  et  justificasli ,  ut  post  hocce 
tempus  in  tuo  regno,  in  tua  sancta  civitate  ,  in 
omnia  saecula  nos  magnificares  et  glorificares. 
Veniergo,  veni,  ostende  nobis  faciem  tuam  : 
sequamur  te  quocumque  ieris,  fruamur  teju- 
gitcr ,  qui  mundo  frui  nec  possumus ,  nec  vo- 
lumus ;  quia  tu  es  pars  haereditatis  nostrae,  et 
calicis  nostri.  Eia ,  Domine ,  aspiret  dies  tua,  et 
inclinentur  umbrae.  Quid  enim  mihi  est  in  coe- 
lo  ,  et  a  te  quid  volui  super  terram  ,  Deus  cor- 
dis  mei  ,  et  pars  mea  Deus  in  aeternum  ?  veni, 
desiderium  collium  aeternorum;  veni,  exultatio 
etjubiluscordisnostri.  0  vera  charitas,  chara 
sanctitas,  sancta  felicitas,  felix  aeternitas  nostra! 
Amen. 


■ 


1576 


INDEX 

LOCORUM  SACR^;  SCRIPTUR^ 


QU<E 


HISCE  IN   APOCALYPSIN    S.   JOANNIS   COMMENTARIIS  EXPLICANTUR. 

(  Frior  numerus  paginam,  secundus  columnam  aesignat  :  si  unicus  tantum  occurrat  numerus, 

au  pracedcutem  rcferri  indicio  est,) 


EX  GENESL 

ap.  1.  v.  l.Inprincipio  creavit  Deus 

eoeium  et  terram,  4318.  2 

i.  14.  Super  pectus  tuum  gradierit , 

1213.   1 
EX  EXODO. 
Cap.  3.  v.  14.  Ego  sum  qui  sum  , 

1027.  2 
7.  12.  Devoravit  virga  Aaron  virgas 
eorum,  1178.  2 

8.  22.  Faciam  mirabilem  lerram  Gessen  ,  1150.  2 

20.  18.  Cunctus  populus  videbat  voces  ,  1037.  1 

EX  NUMERIS. 
Cap.   14.    v.   22.  Tentaverunt  me  jam  per  decem  vices  , 

1055.  2 
24.  17.  Videbo  eum,  sed  non  modo,  1310.  1 

EX  DEUTERONOMIO. 
Cap.  18.  v.  5.  Ipsum  elegit  Dominus  Deus  tuus,  ut  stet  et 

ministret  nomini  Domini,  1071.  2 

33.  2,  Dominus  de  Sinai  venit,  et  de  Seir  orlus  est  nobis  :  in 

dexlera  ejus  ignea  lex,  1318.  | 

EX  LIBRO  I.  REGUM. 
Cap.  1 .  v.  8.  Numquid  non  ego  melior  libi  sum  quam  decem 

filii?  1055.  2 

24. 14.  Judicet  Dominus  intermeet  te,  et  ulciscatur  meDo- 

minus  ex  te;  manus  autem  mea  non  sit  in  le,  1141.  1.  2 

EX  LIBRO  III.  REGUM. 
Cap,  11.  v.  36.  Filio  ejus  dabo  tribum  unam  ,  ulremaneat 
lucerna  David,  1051.  2 

18.  7.  Quicum  cognovisset  eum,  ceciditsuper  faciem  suam, 

1075.  1 
EX  LIBRO  IV.  REGUM. 
Cap.  2.  v.  15.  Venientes  in  occursum  ejus,  adoraverunt  eum 
proni  in  terram ,  ibid. 

EX  LIBRO  TOBI^E. 

Cap.  12.  v.  15.  Ego  sum  Raphael ,  unusexseptem  qui  asla- 

mus  ante  Dominum,    .  1029.  2.  1105.  2 

EX  LIBRO  JOB. 

Cap.  10.  v.  15.  Socii  ejus  qui  non  est,  1283.   1 

19.  3.  Endeciesconfunditis  me  ,  1055.  2 
29.  19.  Non  adaequabilur  ei  topazius  de  iElhiopia  ,  1347.  2 

EX  PSALMIS. 
Psal.  2.  v.  9.  Tanquam  vas  figuli  confringes  eos  ,     1064.  2 
5.  12.  Gloriabuntur  in  le  omnes  qui  diligunt  nomen  tuum  , 

1071.  2 
11.  4.  Disperdat  Dominus  linguam  magniloquam  ,  1251.  1 
18.  6.  Ipse  tanquam  sponsus  procedens  de  thalamo  suo  , 

1044.  2 
22.  5.  Parasti  in  conspectu  meo  mensam  adversus  eos  qui 
tribulanl  mc,  1053.  1 

37.17.  Super  me  magna  locuti  sunt,  1231.  2 

50.  14.  Spirilu  principali  confirma  rae,  1245.  1.  1348.  2 
v.  20.  Benigne  fac  in  bona  voluntate  tua,  Sion,  ul  aedificentur 
muri  Jerusalem  ,  1204.   1 

57.  7.   Quis  dabit  mihi  pennas  sicul  columbae,  et  volabo '! 

ibid. 


68.  29.  Deleantur  de  libro  viventiuitt ,  1072.  2 

79. 4.  Ostende  faciem  tuam,  et  salvi  crimus  ,  1204.  1 

v.  13.  Vindemiant  enm  omnes  qui  pratergrediuntur  viam  , 

1256.  2 

89.  4.  Mille  anni  ante  oculos  tuos  sicut  dies  hesierna  quae 

praeteriit ,  1514.  2 

110.  10.  Laudatio  ejus  manet  in  seculum  seculi,     1296.  1 

15.  17.  Non  mortui  laudabunt  te ,  Domine,  neque  omnes 
qui  descendunt  in  infernum,  1 127.  2 

131.  17.  Paravi  lucernam  Christo  meo  ,  1051.  1 

149.  1.  CantateDomino  canticum  novum  ,  1224.  2 

EX  LIBRO  PROVERBIORUM. 

Cap.  9.  v.  2.  Miscuit  vinum,  1290.  2 

v.  5.  Bibite  vinum  quod  miscui  vobis,  1251.  2 

23.  23.  Veritatem  eme ,  1085.  2 

25.  23.  Venlus  Aquilo  dissipat  pluvias,  ct  facies  trislis  lin- 
guam  detrahentem,  1363.  1 

EX  ECCLESIASTE. 
Cap.  11.  v.  9.  Laetare ,  juvenis ,  in  adolescenlia  tua ,  et  am- 
bula  in  viis  cordistui,  1385.  1 

EX  CANTICIS. 
Cap.  3.  v.  6.  Quae  est  ista  quae  ascendit  per  desertum  sicut 
virgula  fumi  ex  aromalibus  myrrhae  et  thuris ,       1124.  1 

4.  6.  Vadam  ad  montem  myrrhae  et  ad  collem  thuris,  ibid. 

5.  1.  Messui  myrrham  meam  cum  aromatibus  meis ,       ibid. 

EX  LIBRO  SAPIENTLE. 

Cap.  18.  v.  24.  In  veste  poderis  totus  eratorbis  terrarum  , 

1038.  2 

EX    ECCLESIASTICO. 

Cap.  59.  v.  1 7.  Obaudite  me,  divini  fructus ;  florete ,  flores , 

el  date  odorem  ,  et  frondete  in  gratiam  :  date  nomini  ejus 

magnificentiam  in  canlicis  labiorum  et  citharis  ,  1123.  2. 

1124.  1 

45.  2.  Fornacem  cuslodiens  in  operibus  ardoris,  triplicitcr 

sol  exurens  montes  ,  1044.   J 

48.  5.  Dejecit  de  ccelo  ignem  ter  ,  1207.  2 

50.  6.  Quasi  stella  matutina  in  medio  nebulae,         1065.  i 

EX  ISAIA. 
Cap.  1.  v.  15.  Manus  vestrae  plenae  sunt  sanguine,  1145.  2 
5.  10.  Dicitejusto,  quoniam  bene  ,  1262.   1 

5.  22.  Vae  qui  estis  viri  forles  ad  miscendam  ebrietatem  , 

1251.   1 

16.  9.    Super   vindemiam    luam  vox  calcantium   irruit  , 

1256.  2 

19.  14.  Dominus  miscuit  in  ea  spiritum  verliginis,  1251.  1 

22.  22.  Dabo  clavem  domus  David  super  humerum  cjus  ;  el 

aperiet,  et  non  erit  qui  claudal;  et  claudet,  et  non  erit  qui 

aperial  ,  1075.  2 

28.  15.  Percussimus  fcedus  cum  morte,  etcum  infernofeci- 

mus  pactum  ,  1 157.  2 

50.  55.  Praeparata  estab  heriTophet,  125".  2 

51.  7.  Blasphemias  eorum  ne  metualis,  1054.  2 

EX  JEREMIA. 
Cap.  25.  v.  26.  Juravit  in  nomine  meo  magno,       1071.  2 
51.  22.CreavitDominus  novum  superterrain:feminacircum- 
dabit  virum  ,  1124.  2 


1NDEX.  LjOGORUM  S.  SCRlPTL"n.£.  1  37 5 

51 .  27.  AclJucileequum  quasi  bruchum  aculeatujp,  1^93«  3  12,  7.  Jgrasset  per  viveutem  in  aslernum  quia  in  tempus , 

EX  THRENIS.                                               ctc-  '  1J98-    ' 
Cap.  l.v.12.  Viudcmiavil  mc,  ut  locutus  cstDomiuus  in  die                                             EX  0SEE» 

irx  furoris  sui ,                                                      1|jG.  1  G>p.  4.  v.  2.  Sasg«is  sauguiuem  teligit,  1145.   2 

EX   EZECHIELE.  EX  AMOS. 

Cap.  1.  v.  5.  Et  in  medio  ejus  similitudo  quatuor  anima-  Cap.  9.  v.  7.  Numquid  nou  ut  filii  /Elliiopum  vos  estis  mihi  , 

lium  ,  et  liic  aspectus  eoruin  ,  sinjililudo  bominis  iu  eis ,           li I ■  i  Israel,  1135.  8 

1102.  1  EX  IIABACUC. 


v.    18.  Totum  corpus  oculis  plenum  in  circuilu   ipsorum      c       -    v.  4.  Cornua  in  manibusejus,  .biaJ^ondila  est  for 

?***£.  ;  M    ,  .,      ,  V,  litudoejus,  1120.   ! 

5.  15.  Audivi  opprobnum  Moab ,    et  blaspliemias    hliorum  Fy  ZAfHVRIA 


(i  - 

2 

EX  ZACHARIA. 

Ammon  ,  DANIELE  Caf'  "*'  V'  11#  Ist'  SUnt  du°  ""'''  °lci'  qU'  assistunt '  1206-  * 

Cap.  9.  v.  40.  Tu.nc  Rex  Nibucliodonosor  Danieiem adoravit,  EX  L1DR0  L  MACHAB;EORUM. 

1074.  2      Cap.  13.  v.  6.  Vindicab»  fjentem  meam  et  sancta,  1141.  2 


EX  NOVO  TESTAMENTO 


EX  S.  MATTILEO.  EX  EPISTOLA  S.  PAULI  AJ)  ROMANOS. 

Gajfc  1.  Liber  geueralionis,  Jesu  CJuisli,  filiiDavid,  filii  Abra-  Cap4  4.  v.  16.  Judceo  primum  et  Graco,                  1034.  2 

,Jia',n'  •                    j                   ir..     *?  •  i1  EX  !•  AD  corintiiios. 

18»  8.  Si  oculus  luus  vel  pes  tuus  scandalizet  le  »  absciude 

,.„„1  f                                                                     1023.  2  Cap.  4.  v.  13.  Blaspliemamur  et  obsecramas ,          1054.   2 

2  4.29.  Virtutes  ccelorum  movebuntur  ,                    1116.  2  EX  EPISTOLA   AD  PIIILIPPENSES. 

EX  S.  MARCO.  Cap.  2.  v.  9.  Donavit  illi  nomen,  quod  est  super  omne  no- 

Cap.  13.  v.  32.  De  die  autem  illa  vel  hora  nemo  scit ,  ae-  mea  ,                                                                      1080.   1 

quu  angeli  in  ccelo  ,  ueque  Filius  ,  oki  Pater  ,  IM*  2.  ^  EPISTOLA  AD  TnESSALONICENSES . 

VH.  v.  7.  Dicite  discinulis  ejus,  et  Pclro  ,                131o!  1  Cap.  2.  v.  6.  Et  nunc  quid  detineat  scilis,  ut  reveletur  iu  suo 

EXS.LUCA.  lCmD°re'           Yf                             .                   W** 

Cap.  11.  v.  52.  Tulistis clavem  scienlix,                  1073.  1  EX  L  AD  TIMOTHEUM. 

18.  3.  Vindica  medeadversario  meo  ,                       1141.2  Cap.  6.  v.  19.  Utapprehendant  veram  vitam  ,          1073.    1 

EX  S.  JOANNE.  £X  II.   AD  TIMOTHEUM. 

Cap.  1.  v.  29.  Ecee  AgnusDci ,                                1119.  1  Cap.  4.  v.  5.  Ministerium  tuum  iraple  ,                     1070.   2 

v.  47.  Ecce  vere  Israclila  ,                                        1073.   1  3.  2.  Admone  illos  nerainem  blasphemare ,               1054.   2 

4.  25.  Veri  adoratorcs  adorabunt  Patrem  in  spiritu,       ibid.  gy^  EPISTOLV  AD  IIEBR'EOS 

4.  47.  Incipiebat  enim  mori,                                       10S4.   1  „        .„    n  , 

6.  32.  Puter  meus  dat  vobis  panem  de  ccelo  verum  ,  1073.  1  CaD'  12'  2' In  auctorem  et  consummatorem  Jesum,  10S5.  1 

13.  3  4.  Maudatumuovumdo  vobis,  ut  diligatisinviccra,  sicut  Ex  EPISTOLA  I.  PETRI. 

dilexi  vos  ,                                                             1115.  2  Cap.  5.    15.  Salutat  vos  Ecclesia  quae  cst   in.  Babylone  , 

21.  23.  Ego  sum  vitis  vera ,                                         1073.   1  1274.    1 

15.  1.  Sic  eumvolqmanerc,  douecveniam,              1025.  1  EX  EPISTOLA  U.  PETRI. 

EX  ACTIS  APOSTOLORUM.  CaP-  2-  v>. 4-  Rudentibus  iuferni  detractos  in  tartarum  tradi- 

Cap.  3.  v.  3.  Cum  vidissct  Pelrum  el  Joannem  incipientes  in-  ^it  cruciaudos  ,                                                      1192.  2 

troire  in  templum  ,                                                1084.  1  EX  APOCALYPSI. 

13.   34.   Amplius  jam  non  reversurum  iu  corruptiouem ,  Cap.  12.  v.  8.  Neque  locus  iuvealus  otl  ainplius  corum  in 

1078.  1  caeto,                                                                       1051.   2 


137G 


INDEX 


RERUM  ET  VERBORUM 

HIS  COMMENTARIIS  CONTENTORUM. 

(Prior  numcrus  paginam,  secundus  columnam  designat  :   si  unicus  occurrat  numerus, 

ad  praecedentem  referri  indicio  est, ) 


A. 

A  et  w  quotnodo  sit  Christus  ,   1034.  2.  et  dicatur  Deus , 

1563.  2 
Abaddon,  rex  locustarum,  est  daemon  verus,  1187.  2 

Abaddon  vox  quid  significet,  et  unde  derivetur  ,  1190.  1 
Abbas  idem  est  quod  pater  ,  1079.  2 

Absinthium  undedicatur,  et  ejus  proprietas,  1180.  1.  Slel- 

la ,  cui  nomen  absinthium  ,  qualis  in  fine  seculi  futura  , 

ibid. 
Abyssusquid  propriesit,  1183.  1.  Allegorice  infernumsig- 

nificat ,  ibid.  1257.  2 

Accidentales  dotes  visionis  bealificae  repraesentantur  per  folia 

arboris,  1560.  2 

Accipitres  Norwegi  ad  praedam  cur  festinent ,  1225.  1 

Acedias  damna  et  mala,  1082.  2.  Ejus  remedia ,  1086.  1 
Achates  gemmaequaro  mirabiles  figuras  praeferant,  1549.  1 
Achemenes  Persa  aquilae  fuit  alumnus ,  1082.  1 

Acoluthia  in  Prophelis  et  Apocalypsi  non  semper  urgenda  , 

1021 
Actionis  gratiarum  formula  cujusdam  Sancti,  1165 

Aclus  septem  amoris  et  laudis  Dei  sunt ,  1128 

Adalbertus  (S.)  Pragensi  Episcopatu  se  abdicavit ,     1 069 
Adae  peccali  chirographum  an  sit  liber  signatus  Joanni 


ccelo  visus 


1116. 


Adamas  an  eadem  gemraa  quae  carbunculus;  cur  in  S.  Scrip- 
tura  non  nominelur,  1060.  2.  1542.  2.  Quinam  praestan- 
tissimi ,  1342.  2.  Repraesentat  incarnationis  mysterium  , 

1543.  2 

Adamanlinam    crucem    in    pectore   cur    gestet   Pontifex  , 

1155.  2 

Adelfardus  (S.)  in  exsilio  suo  ob  bonam  causam  exsultabat , 

1059.  2 

Admirationiscausa,  1281.  2.  Admiratione  et  reverentia  Deum 
maxime  laudamus,  1128.  1 

Adorari  hominesab  hominibus  quo  sensu  Scriptura  inteiligat, 

1074.  2.  1075.  1 

Adrianus  I.  Pontifex  in  Nicaena  Synodo  II.  damnavit  Icono- 
clastas ,  1271.  2 

Adversa  parvae  durationis  sunt  in  hoc  mundo,  1261.  1.  Ad- 
versis  clarescit  virlus,  1233.  1.  In  iis  aeque  ac  prosperis 
Deo  sunt  graliae  agendae ,  1164.  2 

/Egypti  nominecur  vocetur  impia  Jerusalem,  1209.  1.  Unde 
jEgyptus  vocetur  hebraice  Misraim  ,  1166.  1.  Ejus  plag;e 
tempore  Mosis  quales  fuerint,  1208.  1.  1265.  2.  Has  et 
majores  immittendi  potestatem  habebunt  Elias  et  Henoch, 
1208.  2.  Ea  quomodo  mystice  exponantur  ,  ibid. 

/Egyptii  quomodo  Dei  providenliam  depingerent,  1106.  2. 


Quomodo  solem  colerent, 


104c 


1 

jElius  Perlinax  Imp.  quod  habuerit  omen  imperii,  1152.  1 
/Equabililas   longitudinis ,    latitudinis  ,  allitudinis  ccelestis 

civitatis    quid   denotet ,   et    quomodo    accipienda   sit  , 

1355.  1.  2 
Aer  dat  sanitatem  vel  morbum  ,  1180.  2 

jEtatibus  (singulis  mundi)  fuere  aliqui  qui  Dei  Ecclesiam  et 

pios  persequereotur  ,  1282.  2 

/Eterna  quomodo  sit  Roma ,  1277.   1 

/Eternitatis  symbolum  est  oliva  ,   1206.  1.   /Etcrnitas   Dei 

temporibus  omnibus  dominalur,  1198.  1 

/Ethiopia  fcecunda  hominum  est,  1 195.  1 


jEvum  penequoddam  aeternum  sequetur  post  finem  tempo- 

ris,  id  est,  post  mundi  consummationem  ,  1198.1 

Agathae(S.)  in  tentatione  constantia  usque  ad  mortem,  1056. 

1.  Ejus  martyrium,  ibid.  Deo  acceplam  refert  suam  in  tor- 

mentis  constantiam,  1111.  2.  Eiepitaphium  quod  posue- 

rintangeli  ,  1249.  2 

Agatho  Abbas  quod  vitae  religiosae  studioso  praeceptum  dede- 

rit,  1051.  1 

Ayio;,  id  est  sanctus,  unde  formetur,  et  quid  sit ,     1 108.  2 

Agnes  (S.)  ad  lupanar  damnata ,  illaesa  exiit,  1289.  2.  Post 

mortem  parentibus  cum  aliis  virginibus  gloriosa  apparuit  , 

1248.  1.  Martyrii  et  virginilatis  suae  coronam  Deo  accep- 

tamrefert,  1111.  2 

Agnos  et  castos  amat  Christus  Agnus ,  1242.  1.  Agnus  ab 

origine  mundi  occisus  quomodo  sit  Christus,  1252.  2.  Is , 

Agnus  cur  vocetur,  1119.  1.  Agni  figura  olim  depictus 

est,  ibid.  Cur  fit  stans,  cum  sit  mortuus,  ibid.  2.1121.1. 

Quomodo  sit  tanquam  occisus,  1119.2.  Quomodo  accepe- 

rit  librum  de  manu  sedentis  in  throno ,  1120.  1.  Agnus 

est  templum  Beatorum,  cur  ,  1555.  1 

Agni  cerei   benedicti   a  Summo   Pontifice    benedicuntur , 

1H&.  1.  2 

Agon  olympicus  olim  quam  celebris  in  Groecia  ,         1089.  1 

Alae  duae  aquilae  datae  mulieri  quidsignilicent,  1225.  2.  Alas 

quot  haberent  animalia  Joannis  et  Ezechielis  Cherubini  , 

1106.  2.  Quid  illorum  alae  significarent ,  1107.  1 

Albati  erat  factio  aurigarum  Circensium  ,  1151.  2 

Albertus  Magnus  Commentarium  in  Apoc.  edidit,     1024.  1 

Albis  equis  prcecedere ,  proverbium  quem  habeat  sensum  , 

1133.  1.  Albo  equo  cur  visus  insidere  Christus  contra 

Antichristum  pugnaturus,  1299.  1.  Albus  colorsymbolum 

est  felicitatis  et  triumphi ,  1263.  1.  1299.  2.  Idem  glo- 

riam  et  beatitudinem  decet,  U42.  1.  2.  Is  cur  in  equii 

sitcaeteris  deterior,  1150.  2.  Vide  Equus.  Albae  suotBea- 

torum  vestes,  non  purpureae  ,  1159.  2 

Alcinoi  horli  semper  virebant,  1359.  1<  Sunt  typusparadisi, 

ibid.  2 
Alcuinus  quando  in  Apoc.  scripserit ,  -  1024.  1 

Aleph  Hebraeis  estsymbolum  millenarii  numeri ,       1315.  1 
Alexander  Abbas  quomodo  se  ad  virtutem  excitaret,  1077. 1 
Alexander  Magnus  cur  sibi  cornua  assumpserit ,  1234.   2. 
Citharoe  modulisad  armaconcitabatur,  1123.  2 

Alexandrina  sedes  Palriarchaljs  cur  per  hominem  denotetur  , 

1104.  1 

Alfonsus  Ramirius  Vergara  quaenam  sibi  salutis  aeterna  pi- 

gnora  data  diceret ,  1069.  2 

Alleluia  vox  unde  dicatur,  et  quid  contineat,  1296.  1.  Ejus 

usus  quam  frequens,  ibid.  2 

Almuggim  quid  sil  hebraice ,  1292.  1 

Altare  et  templum  correlativa  sunt,  1316.  2.  Allare  non  con- 

secratur,  nisi  illalis  eo  Sanctorum  reliquiis ,  1 139.  2.  Al- 

tare  dicebatur  sepulcrum  Martyris ,    Memoria  Martyris , 

Martyrium  ,  Confessio  ,  ibid.  Allare  sub  quo  animae  mor- 

tuorum  latere  dicantur ,  quod  sit  ,  1138.  2.  1 159.  1.  Al- 

tare  holocaustorum  significatur  per  altare,  sub  quo  animae 

Sanctoru.m  requiescere  dicuntur,   1159.  1.  2.  In  altari 

thymiamatis  non  ardebat  ignis ,  1176.  2.  In  altari  ccclesti 

proprie  animae  requiescunt,  1140.  1.  et  tunc  hoc  adura- 

bralur  per  altare  thymiamatis,  ibid.  Altaria  habent  tutores 

et  custodes  angelos  ,  1174.  1 


INDEX  RERU.M 

Altiludo  idemest  quod  profunditas,  1063.  1.  1335.  2.  Alii- 

tudines  Satanae  quae  sint ,  1063.    1 

Allum  se  cingere  propric  sacerdolum  est,  1039.  1.   Iu  alla 

enilendum  ad  beatiludincm  tendere  volenti  ,        1330.    1 

Amadaeus  (II.)  Lnaitanua  Franciscanus  didicit  revelatione  <li- 

vina   nuiiiiua  septem  angelorum  :  de  ejus  revelationibus 

judiciuin  ,  1031 .  2 

Amarastomaclio  amicasunt ,  ,  1180-  2 

Ambrosius  (S.)  SS.  Gervtisii  et  Prolasii  reliquias  invenlassuh 

altari  recoudidit,  1139.  1.  Quomodo  et  qualiter  exapira- 

rit,  1253.  2.  Ejus  in  supputaiionc  annorum  mundi  error, 

1315.  1.  Ejusan  sit  Gommenlarius  in  Apoc.  ejus  nomini 

inscriptus  ,  1024.    1 

Amen  dictio  familiaris  est  Joanni,  1363.  1.  Amen  cst  epilhe- 

tum  Ghrisli,  1080.   2 

Amelhystus  gcnima  qualis  sit,  cjus  descriplio,  1350.  1.  No- 

men  unde  derivelur  ,  vires  quas  habcat ,   ibid.  Est  (ilius 

sardii,  1094.  2.  1350.  1.  An  in  adamanti  verti  possil  , 

1350.  2 
Ammon  Abbas   ad    injuriam  insensibilis  eral  sicut    lapis  , 

1071.    I 

Amomum  quis  sit  frutex  ,  1292.   2 

Amoris  vis  el  potentia,  1277.  2.  Amoris  carnalis  vis,  1130. 

2.  Amt  reconcupiscenliae  et  amiciliae  maxime  Dcum  lauda- 

mus,  1 128.  1.  Ejus  variigradus  et  effectus,  ibid.  2.  Amo- 

ris  mors  est  mors  in  Domino,  1255.  2.  Amor  Dei  et  limor 

poenarum  sunt  duo  primarii  S.  Sciipturas  et  sapientiae  ef- 

feclus,  1225.  2.  AmorGhristi  ergaPalrem,  1079.  2.  Amor 

Ghrislianoruin  mutuus  unde  ortum  habere  debeat,  1135. 

1.  Amores  quatuor  inordinati  ante  Christum  in  orbe  do- 

minabantur  ,  1130.   1 

Anabaplistarum  quis  sit  auctor,  1269.  2 

Anaslasius  (S.)  est  vocecoelesti  ad  mortem  vocatus,  1363.  2 

Anastasius  Iinper.  haeretieus  fulmiiieictus  interiit,     1303.  2 

Audreas  (S.)  Aposlolus  sapphiro  assimilatur  ;  ejus  sapienlia  , 

1341.  1.  Ejusdem  charitas,    ibid.    2.  Terrenorum   con- 

temptus,  fortitudo,  ibid.  Grucem  ardcnti  animo  concupi- 

vit,  ibid.  Ejus  lypus  fuit  Nephlhali,   1351.    1.  Quotidie 

Missam  celebrabat ,  1120.  1.  Visa  cruceexsultavit,  1059. 

2.  1060.  1 
Andreas  Caesariensis  in  Apoc.  est  commenlatus,  1023.  2 
Angelus  falcem  acutam  habens  quis  sit ,  1235.  2.  Angelus 
habcns  signuin  Dei  vivi  quis  sit,  varine  exposiliones,  1 152. 
1 .  Est  verus  angelus,  ibid.  2.  Ab  ortu  solis  quomodo  dica- 
tur  oriri ,  ibid.  Angelus  forlis  apparens  Joanni  circa  aper- 
lionem  libri  signaii  quia  esset ,  1116.  2.  Cur  dicalur  for- 
tis,  ibid.  Quos  is  denularet,  ibid.  Angelus  fortis  descendens 
de  ccelo  amiclus  nube  et  iridc  ,  quis  ,  1 195.  2.  1196.1. 
Gur  pedem  dextrum  in  mari  ponat,  1196.  2.  1197.  1. 
Angelus  thuribulum  habens  quis  sit ,  1173.  2.  Angelus 
denunlians  excidium  Babylonis  quis ,  1288.  1.  Angelus 
quidam  prajcst  infcruo  :  is  habet  clavem  inferni,  1306.  1. 
Angelus  Martyres  vindicaturus  in  line  seculi  cur  de  altari 
cxeat,  1256.  1.  Angelus  cur  a  Joaniie  adorari  noluerit  , 
1298.  2.  Seplem  angeli  tubarum  qui,  1172.  2.  Angelus 
secundus  lubacaneus,  ejusquc  plaga  quid  sint ,  1178.  1. 
Angelus  tcrlius  luba  cancns  ejusque  plaga  absynthii,  quae, 
1 179.  2.  Quarlus  angelus  tubain  tenensquis,  ctquae  plaga 
quae  post  ejus  tubae  cantum  scquilur,  1180.  2.  Angelus 
sextus  luba  canens  quis  sit ,  1190.  2.  1191.  2.  1192. 
1 .  Et  angelum  allioris  ordinis  habent  Episcopi ,  1047.  1. 
Angeli  Beptem  cum  pbialia  irae  Dei  qui  siut,  1262.  2.  Qoi- 
nam  sint  myatice  et  svmbolice,  1272.  I.  2.  Angeli  qoa- 
tuor  ligali  iu  line  inundi  solvendi  quinam  sint  ,  1192.  1. 
Quatuor  Angcli  supeiquatuor  angulos  tcrrae  stanies  et  vcu- 
tos  tenentcs,  quinam  sii.t,  1(51.  I .  Au  mali  sint  quia  no- 
cent ,  ncgaiur,  ibid.  2.  Angcli  intclliguniur  per  seplcm 
spiritus  inconspectu  throni  atantes,  1029.  2.  Angeltqua- 
tuor  vcnlis,  eoa  cinillenles  vcl  retiiicntes ,  1  |'il.  1.  Ange- 
loruin  aposlatauliuin  pcccalum  iu  quo  silum  sit,  1220.  2. 
Au  ii  sim  para  tertia  reliquorum  angelorom,  ibid.  Angelos 
malos  dum  Scriptura  Bigmficare  vult,  id  cxaliquo  adjuocto 
vel  ciri-uinsi.iniM  aatia  intelligilur ,  1151.  2.  Angeli  boni 

COKNtL.    A    LAPIDE.      TOM.    \. 


ET  VLRBORUM.  1377 

etiam  nocere  possunt,  Deo  jubente,  ibid.  Per  eos  Deus 
tempestatem  et  malorum  impelum  moderatur ,  1152.  1. 
Angeli  dicuntur  interdum  qualuor ,  interdum  seplem 
slare  ante  Doininum  ,  1 105.  2.  Angelos  sua  morte  Chris- 
tus  non  redemit,  ibid.  Eorum  alii  Assistentes  ,  alii  MinU- 
trantes,  1 106.  1 .  Eorum  quod  sit  oflicium,  1 1 08.  1 .  Quo- 
modo  sibi  invicem  loquantur  ,  1318.  2.  An  per  se  fideles 
in  fronte  crucis  signo  signaturi  sinl ,  1153.  2.  Ignorant 
secreta  cordium  et  conscientiarum  ,  ibid.  Assislunt  sacer- 
doti  celebranli ,  id  variis  exemplis  probatur  ,  1174.  (. 
Eorum  duplex  munus,  ibid.  2.  Eorum  est  milti,  1029.2. 
Praesunt  planetis  septem  ,  ibid.  Eorum  mullitudine,  forti- 
tudine  et  gloria  Dei  majestas  repr.esentatur,  1  (01 .  2.  Ali- 
quaudo  ministrarunt  S.  Eucharisliam ,  1174.  2.  Offeruut 
Deo  preces  hominum,  1175.  2.  Per  eos  omnia  sua  judicia 
exercet  Deus  ,  1300.  1.  Gceli  portas  custodiunt,  ne  quis 
immundus  illuc  perutret,  1331.2.  1364.  1.  Nullahabent 
nomina,  sed  ca  sortiuntur  ex  ministerio  quod  apud  homi- 
nes  obeunt,  1031.  2.  1 190.  2.  Per  eos  Deus  orbem  mode- 
ratur,  1151.  2.  Eorum  ingens  est  mullitudo  ,  1220.  2. 
Eorum  ope  vinci  possunt  daemones ,  1214.  1.  Sacrificio 
Missae  assistunt,  1 174.  1.  2.  Gaudent  de  hominum  com- 
modis  et  salute,  ibid.  2.  Per  cos  docet  el  illuminat  Deus 
homincs,  1026.  2.  Eorum  scientia  et  perspicacitas,  1106. 
2.  An  ad  signa  judicii  obstupescent ,  et  proinde  intelli- 
gantur  per  virlutes  coelorum  tunc  movendas  ,  1146.  2. 
1 147.  1 .  In  fine  mundi  praeliabuntur  conlra  Luciferum  et 
angelos  ejus  pro  Christianis,  eosque  animabunt,  1223.  2. 
Angeli  illustriores  dati  Sanctis  in  virtute  progredientibus 
pro  custodia,  item  Praelalis  et  principibus,  1065.  1.  An- 
gelorum  quae  nomina  agnoscat  Ecclesia,  1031.  1.  2.  An- 
geli  terreslres  sunt  Religiosi,  1168.  2.  Angelorum  nomine 
vocanturEpiscopi,  1042.  1.  1046.  2.  Angeli  singuli  prae- 
sunt  elemenlis  singulis,  1267.  2 

Angli  conversi  sunt  per  S.  Auguslinum  a  S.  Gregorio  illuc 
missum  ,  1186.   2.   1212.   2 

Anglicana  Ecclesia  est  Babylon,  cur,  1278.  2 

Anglo-Calviuistae  quam  in  Ponlificem  Rom.  ex  Apocalypsi 
injurii,  1024.2.  1186.1.  1282.2.  1283.   1 

Angustaest  portacoeli ,  1333.    1 

Anicia  familia  unde  ortum  habuerit ,  et  quinam  illuslres  ex 
ea  nali,  1261.  2 

Anima  sancta  proprie  templum  Dei  est,  1109.  2.  item  ccelum, 
1326.  1.  Ejusvita  Deus  est,  1068.  1.  Ejus  candida  vestis 
e»t  innocentia ,  1159.  2.  Animu  Martyrum  habet  stolam 
candidam  ,  corpus  habebil  candido  purpuream  ,  1 160.  1 . 
Animaj  quatuor  facultales  an  per  quatuoranimalia  Joannis 
reprssententur ,  1104.  1.  2.  Animaeante  Christum  dice- 
bantur  esse  in  promptuariis,  in  limbo  exspectantes  Chris- 
tum;  post  illum  dicuntur  esse  sub  aliari  ihymiamalis  ,  iu 
coelo,  1140.  2.  Aniraae  pro  Christo  interfectorum  in  ccelo 
exspcctant  corpus  gloriosum  ,  ibid.  Animae  quomodo 
abluanlur  ,  1167.  1.  Animas  heroum  ubinam  habitarc 
lingerent  prisci,  1359.  1.  Animas  convertit  robusta  sanc- 
titas,  1074.  2.  Animae  propler  Christura  occisa;,  sunl  ve- 
lut  reges,  principes,  et  judices  ,  1309.  2.  1311.  1.  Ani- 
mx  quam  aegre  convertanlur  ,  1217.  2.  Anima;  puras  mox 
u  morte  vident  Deum  ,  1139.  1.  Animae  multae  sanctx 
aliquani  maculam  habenles ,  ad  Dei  conspectum  nolunl  et 
nequeunt  admitti,  1556.   2 

Animalia  quatuor  Joannis.  Vide  Quatuor. 

Anno  (S.)  Archiepiscopus  Colonieusis  quam  ob  maculam  ccelo 
exclusus  ,  1356.   2 

Annulis  utebantur  veteres  loco  sigilli  ,  1042.   2 

Annus  Hebraeus  et  Chaldaeus  quol  haberet  dies  ,  1205.  1. 
Annus  Julianus  quomodo  liebraro  posset  adaptari  .  ibid. 
Anni  millc,  quibus  Satanas  ligatus  est ,  quomodo  suppu- 
tentur  ,  1306.  1.  Anni  qunt  restcnt  a  nostra  xtaic  usque 
ad  mundi  fniem  ,  1315.  1.  Quot  usque  ad  tempora  Anli- 
christi,  1314.  1.  Auni  an  plurimi  restabunt  pos!  ox>um 
Antichristum  ,  1304.    1.  2.    1308.    I 

Avjto,-  quis  sit  locus  apud  .Eliauuni  duplici  arborum  genere 
coiisitus  ,  1559.   2 

17S 


1378  1NDEX  RERUM 

Ansbertus  saepe  4  Cliristo  instructus  fuit  ut  obscura  Apoc. 
locaiutelligoret,  1024.  1 

Anselmus  Cantuariensis  interpres  Apoc.  ibid. 

Auselmus  L.uulunensis  est  auctor  Glossaj  interlinearis,     ibid. 

Antichristiani  agnoscent  in  line  muudi,  visis  plagis,a  Deo  et 
Christo  eas  sibi  immitti,  1148.  1.  12 11.  1 

Antichrislus  quamdiu  regnaturus  sit ,  1203.  2.  1205.  1.  2. 
1225.  1.  1251.  2.  Supervivet  Eliae  et  Henoch  triginta 
diebus  ,  1205.  2.  Cur  beslia  sit  quae  ascendit  de  abysso  , 
1208.  2.Dxmoneseumagent  ct  possidebunt,  et  per  eum 
truculentiam  suam  in  Sanctos  exerent,  ibid.  Erit  parrici- 
da,  ibid.  1250.  1.  Ejus  erit  Jerusalem,  non  Roma,  1209. 
1.  1278.  2.  1517.  1.  Sub  illo  plerique  homines  erunt 
impii,  1209.  2.  Occidel  tres  regcs  ex  decem  regibus  futu- 
ris  suo  tempore,  lum  reliqui  septem  ei  sponte  scsubdent, 
1220. 1.  1230.  1.  Repracsculatur  iucauda  draconis  rufi  , 
1220.  1.  Quam  multos  decepturus  sit,  ibid.  2.  Pro  eo  et 
cum  eo  certabit  Lucifer  cum  angelis  suis ,  1223.  2.  Per 
bestiam  maris  intelligitur  ,  1227.  2.  1229.  1.  Cur  voce- 
tur  bestia  ,  1229.  2.  Orilur  et  succrescit  de  mari ,  quo- 
modo,  ibid.  An  per  mare  cum  iugeiili  classe  venlurus,  ibid. 
Quae  ejus  capita  seplem  ,  et  cornua  decem  ,  1230.  1 .  Cur 
cumparetur  pardo,  ibid.  Erit  dolosus  :  ejus  in  orbe  subi- 
gendo  celerilas  :  ejus  pedes  cur  similes  ursiuis,  ibid.  Ejus 
imperium  futurum  leoninum,  superbum,  immane  et  ferox: 
est  designatus  in  qualuor  bcstiis  Danielis,  ibid.  2.  Quam 
potesiatem  diabolus  ei  facturus  sit ,  ibid.  Simulabit  se 
morluum  ,  ac  triduo  exaclose  vivum  sistet,  1231.  1.  Est 
capitum  bestiae  caput  praecipuum  ,  ibid.  Ejus  plaga  an  sit 
revera  fulura  morlifera,  el  ariis  humanae  respectu  incura- 
bilis,  ibid.  2.  Volet  adorari  ut  Deus,  ibid.  Faciet  quaecum- 
que  volet ,  ibid.  Erit  blasphemus  el  atheus  ,  1252.  1. 
Chrisli  honores  sibi  deceruendos  asseret,  ibid.  Fiet  sensim 
orbis  mouarcha  ,  ibid.  A  quibus  adoraiidus  sit ,  ibid.  Vio- 
lenta  morte  a  Chrislo  occidelur,  1233.  1.  Ejus  prascursor 
quisfuturus,  1234.  1.  Imitabitur  myslerium  SS.  Trinita- 
lis,  ibid.  Ejus  miracula  tria,  1235.  1.  item  alia,  ibid.  2. 
Faciet  omnes  gestare  suum  signum  e.t  characterem  ,  iuid. 
el  cur,  1257.  1.  Numerus  uominis  ejus  quis  futurus,  ibid. 
Cur  triplici  senurio  constet,  ibid.  2.  Ejus  nomenquale  fu- 
lurum  ,  1238.  i  ■  Nuinerus  nominis  ejus  cfficiet  dclxvi. 
ibid.  Ejus  persecutio  quam  acris  futura  ,  1113.  2.  1259. 

1.  Ejus  nequitia  ,  ibtd.  Ipse  superabit  crudelitate  prio- 
res  lyrannos,  ibid.  2.  Ejus  doles  et  mores  summatim  , 
1241.  1.  2.  E  Babylone  veniet;  ejus  typi  varii,  1273.  2. 
1278.  2.  An  sil  bcstia  cocciuea  super  quam  sedet  mulier 
merelrix,  1277.  2.  Ipse  estcapulet  rex  impiorum  ,  1278. 

2.  Est  unus  a  septem  capitibus  bestiae  eoccineae,  id  esl  , 
regibus  ,  et  lamen  octavus  est,  1283.  1.  Septies  amplius 
persequelur  Ecdesiam  ,  quam  reliqui  omnes  superiores 
tyrauni,  ibid.  2.  Ipse  Romam  comburet  et  evertet  perreges 
sibi  subjectos  ,  1281.  1.  2.  Imperium  Rumanum  ex  Eu- 
ropa  in  Asiam  irausleret ,  1285.  1.  Eritomnium  regum 
tolius  terrae  monarcha,  ibid.  2.  Ejus  jam  uali  siguum  erit 
Roniac  eversio,  ibid.  1274.  1.  Ordo  rerum  ab  eogerenda- 
rum  ,  1285.  2.  Quomodo  sit  a  Christo  occidendus  ,  1500. 
1.  Fulgure  aftlabitur,  ibid.  2.  1503.  1.  1317.  2.  Finget 
se  mori,  et  post  murlem  ad  vitam  resurgere  ,  1305.  1 .  As- 
cendet  dein  in  monleiu  Oliveli,  volens  inccelumascen  lere: 
unde  euin  diemones  in  aera  allollenl ,  sed  per  S.  Micliae- 
lem  dclurb  ibitur,  ac  lunc  dasmones  eum  rapient  in  tartara, 
ibid.  Au  vivus  illuc  desceusurus  sit,  ibid.  Ejussocii  et  uiili- 
tea  quomodo  occidendi,  ibid.  2.  Quo  die  occidendus  sil , 
1504.  1 .  Quol  pust  ejas  morlem  supererunt  dies  usque  ad 
judiciuia  ,  ibid.  Occidctur  finitis  bacchanalibus ,  ibid.  2. 
Post  ejus  Ciedem  dabitur  spalium  aliquod  poenitendi  et 
respirandi  lidelibus,  1144.  2 

Avrt/z.oj  au  sit  noinen  Antichristi  futurum  ,  1238.    1 

Antiochi  Soteris  penlalpha  ominosum  ,  1035.  2 

Auliochus  Epiphanes  a  Deo  percussus  ,  Dei  justam  vindictam 
inseagnovii,  1148.    I 

Antiochena  sedes  Palriarcbalis  cur  per  vituluinrepiaesenleiur, 

1104.   1 


ET  VERBORUM. 

Anlipas,  Episcopus  Pergami,  daemonese  possessorura  corpori- 
bus  pcllebat ;  aeneo  bovi  candenti  inclusus  ,  animam  pro 
Christo  reddidit,  1057.    1 

Autonius  Imp.  quarlam  in  Chrislianos  persecutionem  concita- 
vit,  1134.    I 

Antonius  (S.)  cur  sc  albatum   stiterit  judici  Alexandriae  , 

1160.  1 

Antonius  Duca  sacerdos  cullum  septera  primorum  angelorum 
promoveri  couatus  est ,  1030.  2 

Anlonius  (S.)de  Padua  cantans  mortuusest,  1253.   2 

Anthracites  lapis  aquis  perfusus  ardescit,  1261.   2 

Aperire  librum  et  signacula  solvere ,  non  est  quid  diversum  , 

1117.   1 

Apocalypseos  libri  dignitas ,  ejusque  materia ,  1015.  2.  Est 
liber  ultimusBibliorum,  1016.  l.Ejus  auctor,  ibid.  2.  An 
sit  liber  Canonicus  :  cur  a  quibusdam  rejiciatur,  1019.  1. 
Probatur  quod  sic  ,  ibid.  Ejus  auctor  Joannes  Apostolus  , 
non  alius  Joannes  Presbyter,  ibid.  Scripta  est  graece,  ibid. 
2.  Scripta  est  diu  post  excidium  Jerusalem  per  Titum  , 
ibid.  ilem  post  rclegationem  auctoris  ejus  in  Patmon,  ibid. 
ante  Evangelii  scriptionem,  ibid.  Quod  ejus  argumenlum 
et  materia,  1020.  1.  An  sit  continuum  osnigma  ,  ibid.  2. 
Est  prophelia  de  futuro,  ibid.  An  duos  habeat  sensus  lilte- 
rales  secundum  Alcazarem  ,  1021.  2.  In  ea  aliquando  est 
bysterologia  ,  sed  rarior ,  ibid.  1250.  2.  Ejus  acolulhia 
quae,  1021.  2.  Ejus  argumentum  estduplex,  1022.  1. 
Ejus  finis  el  scopus,  ibid.  2.  Ejus  series  et  ordo,  ibid.  2. 
Eslomnium  librorum  S.  Scriplurae  difficilliinus  et  obscu- 
rissimus  ,  1023.  1 .  Ejus  visiones  non  describuntur  ordine 
temporis,  ibid.  2.  Est  plena  allusionibus  ad  veteris  testa- 
menti  loca ,  historias  et  figuras  ,  ibid.  Est  primo  revelata 
Christo  in  ejus  incarnatione,  1026,  1.  In  re  est  Apocalyp- 
sis,  sed  in  modo  et  phrasi  est  epicalypsis,  id  est  occultatio, 
iZ>id.2.Cur  eamrejieialLutherus,  ibid.  Ejus  revelatio  quo- 
modo  Joanni  facta,  ibid.  Cur  vocetur  Evangelium,  1027. 1. 
Ejus  septem  visiones  corumque  varia  expositio,  1091.  1. 
2.  Ipsa  esl  liber  signalus  quem  vidit  Joannes  ,  1115-  2. 
Tota  occupatur  circa  descriptionem  libri  et  septem  ejus 
sigillorum  ,  1 116.  1.  Ejus  duae  parles,  ibid.  Ejus  pars  se- 
cunda  ubi  incipiat,  1200.  1.  Quaedam  illius  cilo  post 
Joannem  contigere,  1562.  1.  2.  Quoraodo  ei  Joannessub- 
scribat  et  auctoritatem  addat ,  1562.  2.  Ejus  succincta 
chronotaxis  el  ordo,  1366.  2.  Estipsa  satis  connexa,  con- 
sequens  et  ordinata,  ibid.  Quater  tantum  in  ea  ordo  inver- 
sus ,  ibid. 

A'tiox«/u:ttcj  quid  proprie  sit,  1026.  1 

Apollinus  Tyanaeus  quo  anno  obierit  ,  1020.  1.  Ejus  de  Ves- 
pasianoaugurium ,  1068.  1 

Apostoli  Ecclesiae  ut  stellae  perfulsere  ,  1216.  2.  1364.  2. 
Eorum  decem  figurae,  1216.  2.  Apostoli  12.  et  12.  Pa- 
tiiarchae ,  vel  Prophetoe ,  fuere  24.  seniores  quos  videt 
Juannes  in  circuitu  throni  et  Agni,  1098.  2.  Eorum  hume- 
ris  iucumbit  Ecclesia,  1359.  1.  Eorum  quis  sit  ordo  ser- 
vandus  ,  ut  iis  geminae  civitalis  coeiestis  accommodentur  , 
ibid.  RepraeserUaotur  per  duodecim  portas  cceleslis  Jerusa- 
lem,  1531.  2.  et  per  ejusdem  fundai.i  enla  ,  1352.  1. 
1333.  2.  Palriarchis  duodecim  aequiparantur ,  1339.  1. 
1351.  1.  Iis  succedunt  Episcopi,  Pontifex  Petro,  1047.  2. 
Plurimas  ad  virgiuitatem  Deo  vovendam  animarunt,  1248. 

1.  Sunt  pedes  Christi,  cur  ,  1041.  1.  Per  equum  album 
denotanlur,  1132.  1.  Eorum  in  praedicando  arbor ,  ibid' 
Quomodo  portarint  equitem  Christum  ,  eorumque  in  prae- 
dicando  velocitas,  et  patieutia,  ibid.  2.  Orbi  salutemet  fe- 
licitatem  praedicando  pepcrere,  ibid.  Aposlolos  virosque 
Apostolicos  quomodo  significent  qualuor  animalia  ,  1104. 

2.  Apostoli  novi  duodecim  au  in  fine  niundi  mittendi , 
1531.  2.  Viri  Apostolici  vita  et  doctrina  sua  sunt  velut 


margantae 


1352.  1 


Aqua  omnis  iu  fine  mundi  vertetur  in  sanguinem,  1268.  1. 
sed  id  non  erit  diuturnum  ,  ibid.  An  haec  plaga  fidelibus 
sit  uocilura,  ibid.  2.  Aqua  sanitalis  vel  morbi  esse  causa 
solet ,  1 180.  2.  Cur  dicatur  vitrea  et  crystallina  ,  1100. 
2.  Aqua  facla  sanguis  lanquam  raorlui  quomodo   inlelli- 


INDFX  RERLU    B 

fjatur,  1200.  2.  Aquac  flumen  quod  evomat  draco  in  mu- 
lierein  ,  1227.  1.  Aqun:  vitac  lluvius  in  coelo  quis  sit  , 
1  358.  1 .  Aqu;e  vcra:  ot  uaturales  super  ccelos  siinl,  1 50 1 . 
1 .  Aquas  in  sanguincm  verlent  Elins  et  Itcnoch ,  1208.  1 
Aquila  significat  Dei  cclsiludincm  et  sapicnliam  ,  1105.  2. 
item  Cbriili  diviuilalem,  ibid.  1.  Aquila  in  oo.-lo  vi.lans 
quae.sit,  varie  exponilur ,  1181.  1.  2.  Ei  compnrantur 
Concionatores,/6iV/.  2.  Aqoilscur  assimiletur  S.  Joannes 
ibid.  1.  1017.  2.  Aquila:  cornicum  ohstreperos  garritus 
contcmnunt,  1181.  2.  Earum  fel  melle  mixtum  acuit  vi- 
»um;  sencsccntes  sccum  pennisrcnovanl,  ibid.  Aquilarum 
ala  dcxlera  in  agro  defixa  ab  co  avcrlit  grandiuem  :  in  Ini- 
peralorum  apolhcosi  ipsac  in  coclum  evolabnnt,  quasi  eorum 
anima,  ibid.  Mullos  neci  eripuere,  1182.   1 

Arabesan  futuri  sint  Gog  cl  Magog,  1310.   2.   1317.   1 

Arabica  versio   Apocalypseos  cxstal  in  valicana  Bibliolheca  , 

10515.  2 
Arancarum    lcxentium    Thebis    quod     fuerit    prodigium  , 

1297.  2 

Arbc.  (id  est,  bebraicc,  locusta)  vox  unde  derivelur,  1 188.  2 

Arboros  crcloslcs  omnes  danl  fruclum  vitaecl  immortnlil.ttis , 

1359.  l.llke  quid  signilicent ,  ibid.  2.   1500.   1 

Arca  foederis  signilical  corpus  et  humanitatem  Chnsli,  1175. 

1.  1211.  2-  In  ccelo  visa  Joanni  qiue  sit  ,  1211.  1.  Sym- 

bolum  cst  D.  Virginis,  ibid.  2.  Arca  bis  mille  cubiti     I 

populo  in  liansilu  Jordauis  dislans,  qnid  lypicc  el  symbo- 

licedenotet,  1513.   2.   1314.    1 

Archidaemoncs  ligftli  in  passionc  Christi  fucre,  1 192.  I .  Cur 

ligati  dicanlur  in  Euphrate,  ibid.  Quibus  vinculis  ligenlur, 

ibid.  Habcnl  lamen  suos  emissarios  ,  ibid. 

Archidiaconus  inter  cardinalos  qucesit  dignilas,        1032.   2 

Arcbilochus  poeta  cur  a  Spartanis  urbe  cjeclus  sit ,  1085.  2 

Arena:  symbolo  dcnotanlur  impii,  ulpote  slcrilcs  cl  tcrreni  . 

1228.   1 
Aretas  Apocalypseos  commcnlalor  cst ,  1024.   1 

Arislippi  de  mulicrc  parva  gnome,  1002-   2 

Armadillus  auimal  babcl  corium  inslar  loricae  compactuni  , 

1189.   2 

Armagcdon  hebraice  quid  signilicet,  ct  ubiis  locus  sit,  1270. 

1.  Esl  nomcn  loci  novum  ,  quod  illi  ab  eventu  impouclur 

tempore  Aiilichrtsti,  ibid.  Ilic  locus  futurus  cst  juxta  Jeru- 

salem  ct  vallcm  Josaphat ,  ibid.   2 

A'pvou/tat  an  sit  noinen  Aulicliristi  fuliirum,  1258.    1 

Arnulphus  (;aroli  Magni  avus,  relicto  Episcopalu,  ad  crcniirn 

rediit,  1069.    I 

Arriani  per  cquum   nigrum  Joanni  visum  rcpra?sontanlur , 

1135.  1.   Eorum   dogma,  i&zd.  2.  Eoruni  propagalio  el 

saevilia  in  Orthodoxos,  1136.  t.  1  177.  2.  Orbis  se  mira- 

batur  esse  Arrianum  ,  1136.  1.  Olim  baptizatis  a  suis  in 

Africa  chirographum  dabant,  1235.  2 

Arrius  in  secessu  crepuit  medius ,  1304.    1 

Artabanus  apud  Parlhos  primus  Rex  magnus  cst  appellaiu*  . 

1302.   2 

Arliculi  Symboli  repraescntnntur  duodecim  lapidibus  civitnti; 

Jcrusalem,  1332.  1 .  Quinam  a  quonam  Apoalolo  sinl  com- 

posili  incerluin,atsingulissuainalliibiiciuntauctoritaicm, 

1532.   2 
Asccnsio  Christi  inccclos  cur  chrysolithogommae  assimilelur, 

1346.  2.  1547.    1 
Ascr  Patriarcha  cst  lypus  S.  Sii.iouii  Aposluli  ,  1551 .   2 

Asiac  principes  quo  ritu  inaiigurarenlur,  1045.    1 

Asmodxus  ligauis  a  Tobia  in  dcsorto,  habcl  lamcn  bdoi  per 


mundtim  ganeones , 


1192.    1 


Aspcctus Hebrxis  ponitur  pro  colorevel  specie  ,  1094.  1 
Aspiratio  Grajca  sa:pe  hliue  vcrlilur  in  .Sliuoram.  1205  2 
Assislentcs  angeli   videntur  significari  pcr  quatuor  animaha 

in  conspoclu  ihrnni  stantia,  1106.    1 

Aslion  jani  bealus,  Vigilanlio  apparcns,  pnrcntcs  jussii  ab 

clhiucisino  convcrti ,  ct  in  quam  amcona  regionc  agcroi  , 

aperuit,  1561.   1 

Aslra  coeli  an  sim  viitutes  ccelorum  in  fine  uiundi  inovondx  , 

dicunturquc  militia  coeli ,  1147.    1 

Alhanasiiis  (S.)  quam  libcrc  Gonstaulinum  Impcr.  argucni  , 


T  VHRRORUM.  1379 

1208.  1 .  Conlinui  iti  fuga  ellulebra  vixit,  1529.  1.  Ponc 
solus  sese  Arrinnis  opposuit  ,  1150.    1 

Alhlot.-c  futuri  prius  sese  diu  privatim  cxercebant,  1089.  2. 
1090.  1.  Eorum  labores  et  palienlia,  1168.  1.  Oleo  se 
ungebant,  1200.  2 

Attribula  quatuor  divinae  providenlia:  an  dcnotenlur  per 
qualuor  Joannis  animalia,  1104.  2.  Atlributa  septem  Dei, 
in  quibus  consistit  integra  providenliae  perfectio ,  1052.  2 

Auctoris  oralio  ad  S.  Joannem  ,  1018.  2.  Ejus  in  hisce  com- 
mentariis  ratio  ac  methodus  ,  1025.  1.  Ejus  in  hacretici,s 
candor  et  sinceritas  ,  1276.    1 

Audire  et  videre  in  spirilu  idem  sunt ,  1037.    1 

Augustinus  (S.)  quam  ardenter  ad  cceleslia  gaudia  anhelaret  , 
1506.  1.  Leclionc  vitae  S.  Anlonii  conversus  ,  1088.  1. 
Pcr  matris  lacrymas  ad  fidem  Catholicam  transiit,  1218.  I . 
Quam  Deo  gratus  ob  suam  conversionem  ,   1164.  2.  Ejua 


mors  qualis , 


1255.   2 


Aurelianus  Imp.  novam  in  Christianos  persecutionem  moril , 

1154.  2.  scd  ca  non  fuit  exsecutioni  mandata,    1229.    1 

Aurichalcum  quid  sit ,  unde  dicatur  ,  an  sil  aes  ,  1040.   2. 

Aurichalctim  ardens  simile  est  carbunculo,  1342.   2 

Aurigarum  Circcnsium  factiones  eraut  quatuor  ,        1151.   2 

Auruin  cur  veteres  nonnisi  regibus  et  viris  divinis  allrilnie- 

rent,  1097.  2.  Id  in  Scriplura  varia  significat ,  1040.  1 . 

1346.  2.  1347.  1.  Cursit  pallidum,  1 137.  2.  Pcr  aurum 

igniluin    quid   intelligatur ,    1085.    I .  Aurum  inauralum 

quod  sil :  id  ad  splendorem  facit,   1279.  1.  Aurum  chaii- 

tatis  emitur  oralione,  hcrymis  ,   pcenitcntia,  bonis  operi- 

bus,   1085.  1.  Hem  sanguine  Cbriati  ,  ibid.  Quomodo  sit 

civitas  cceleslis  aurnm  mundum  ,  1556.   2 

Avenlinuscollis  Domnc  unus  e  scptem  ,  1282.    1 

Avis  imrtgo  diaboli  cst  ,  1219.    1 

Axilla  diciturab  ala,  1106.   2 

B. 

Dabylon  meretrix  magna  cum  qua  fornicali  sunt  rcgcj  terrx, 
quac  sit ,  1275.  1  .  An  ccelus  impiorum  ,  ibid.  An  malio- 
metismus ,  ibid.  2.  An  Conslantinopolis  el  Babylon  Chal- 
daeorum  Degum  scdcs ,  ibid.  Est  Doma  ethntca  qualis  fuil 
olim,  et  tempore  Antichristi  futura  cst  ,  ibid.  1280.  I. 
Quid  sil  bcsiia  coccinca  supor  qtiam  sedet,  1277.  2.  Ejus 
poculum  aureum  quod  sit ,  1279.  2.  Dahylonis  Chalda 
oxcidium  et  ruina  fuil  typus  excidii  Babylonis  Domanac  , 
1288.  1 .  Quanta  ejus  fulura  vaslilas  ,  ibid.  Dahylonis  no- 
mine  eam  vocet  Joannes,  ibid.  2.  Cur  id  excidium  descri- 
bat,  ibid.  In  ea  punienlur  ct  Romx  elhnicae  perseculiones , 
ibid.  Cum  ea  occidet  orbis,  1289.  1.  Vocatur  mcrclriv  , 
mercalrix,  caupona,*!0/d.  Ejus  delicix,  1292.  2.  1295. 
1 .  Mercalura  et  avarilia  ,  1294.  1 .  Ejus  veneficia,  ibid.  2. 
Vidc  Doma. 

Iiibvlon  Chaldneorum  melropoli*  nn  inlclligatur  per  meretri- 
cemmagnamin  Apocnlypsi  descriptam,  1275.  2.  Ejusth  m 
situs,  1277.  1 .  Magnitudo  ,  1523.    1.   2 

B.byloniae  virgincs  ct  sponsae  prius  scse  Venere  prostitue- 
bant,  1880.  2 

Dacchuspriusquam  nasceretur,  habtiit  cornun,  1-234.2.  Ctir, 
1251.  1.  Ei  post  victoriam  praamium  fuil  lcmplum  mtgni- 
licum  ,  15. 

r.ilaam  ariolu?  Israelilis  non  tnm  maledixit,  quam  bencdixit, 
1057.  1.  Illius  pravum  consilium  rogi  Baiacdatum  ,  ibid. 

B.ihciinj  aquni  uin  niontes  cvomunt ,  12  27.    I 

Balsami  oiius  ex  se  non  dat  Irucium  in  .Egvpto,  nisi  irrigante 


fonto  Vir^inis, 


1358.   a 


Ballhaznri  (P.)  Alvarezcelebrnnli  adstabat  angclus  ,11" 
Balthcus  aacerdotis  veteris  describitar ,  1039.   1 

Baplismi  Sacramonlum  ndumbratur  mnri  Rubro  ,  12G0.  2. 
An  ilici  poesil  mire  vitreuin,  ih.I.    1100.   2 

Bnptiznti  olim  vestem  c.indidnm  deponcnles  ejus  loco  oocipie- 


bant  agnum  cereum  a  Pontifioe  bcnedictum, 


1119.    2 


Baracliiei  quid  proprie  signiGcct,  1051.   2.  Ejus  cmblein.i  , 

1052.    1 
Barnnboe  (S.)  Aposloli  elogium  ,  1  1  J3.    - 

B.irtholomwus  (S.)  cur  sjrdiogcmmae  comparetur,  1346.  1. 


t,">80  INDEX  RERUM 

An  ipse  sit  Nalhanael ,   ibid.   Ejus   lypus   fuit   Ruben  , 

1351.    1 

F.asilii  (S.)  oratio  crat  lonitru  ,  quia  vila  fulrnen  ,  1018.  1. 

Scripsit  in  Apocalypsin  ,  1025.   2 

P.eati  admiranlur  non  terrcna,  scd  ccelestia ,   1171.2.  Eo- 

rum  reverentia  erga  Deum  ,  ibid.  A  Jesu  vocanlur  Jcsuilae 

vel  Jesuani,  1 080.  1 .  Quomodo  in  ccelo  invicem  loquautur, 

1318.  2.  Eorum  unio  et  communio  in  ccelo ,   1327.  1. 

Sunt  populus  Dei,  ilid.  2.  Deus  esl  jugiler  curn  eis,  ibid. 

Alter  alterius  vidcnt  areana,  1337.  1.  Palam  protitebuDlur 

se  esseservos  Dei,  1361.1.  Sunt  reges  ,  1126.  1.  Eorum 

spesde  vindicta  niliil  minuitde  bealitudineipsorum,  1142. 

2.  Stant  ante  thronum  Dei ,  1158.  2.  Eorum  in  ccelo  vo- 

luplas  e  ligno  vitac  quae  sit,  1359.  1.  Eorum  praemii  dotes 

septem,  1169.  2.  Ipsi  dici  r.equeunt  arbores  vitae,  1360. 

1 .  Illorum  voluptas  jugiter  renovatur,  ibid.  Omnia  in  coelo, 

etiam  minima  ,  eos  rccreanl,  ibid.  2.  Eorum  quantus  sit 

numerus  ,  1158.   1 

Bealitudo  cceleslis  cur  vocelur  ccena  ,  non  prandium  ,  1298. 

1 .  Esl  velul  lignum  vitae,  1053.  2.  An  denotetur  per  mille 

annos  ligati  Salanae,  1308.  1 .  Vide  Ccelum. 

Beda  in  Apoc.  Commenlarium  edidit,  1024.  1 

Bellainter  probos  ct  improbos,  eorumque  exitus  an  iu  Apoc. 

generaliter  describanlur ,  1020.  1.  Bellum  Ecclesiae  cum 

synagoga  et  genlilitale,  ac  de  ulraque  triumphus  an  in  ea 

describatur ,  ibid.  2. 

Benedictus  (S.)  quomodo  praedixerit  Romam   nunquam  ab 

infidelibus  eversum  iri,  1277.  1.  In  spiritu  elevatus  vidit 

totum  orbem  quasi  in  globo  in  radiis  solaribus  collectum  , 

1319.    1 
Bcnedictus  Pererius  docte  in  priora  Apocal.  capita  scripsit, 

1024.  2 

Beneficia  Dci  in  nos  omnem  gratiarum  actionem  et  laudem 

superant,  1164.   1 

Benjamin  Patriarcba  est  lypus  S.  Thomae  Apost.       1351.  2 

Bernardus  (S.)  quomodo  a  coelcstibus  deliciis  absorberetur  , 

1059.  2.  Ejus  ad  Jesum  jubilantis  ardor,       1366.   1.  2 

Berilli  gemmaecolor,  descriptio;  sineauro  venustior  estjejus 

dotes,  1347.  1 

Bestiae  quatuor  Danielis  quomodo  Anlichristum  repraesenlenl, 

1230.    1.   Beslia  coccinea    super    quam   sedet   merelrix 

magna  ,  quae  sit ,   1277.  2.    Significat   ccetum  impiorum 

et  mundanorum,  1278.  1.  Cur  dicatur  coccinea,  1279. 1. 

Beslia  e  mari  ascendens  quae  sit,  1228.  2.  Non  esse  impe- 

rium  R_omanum  oslenditur,  1229.  1.  Bestia  de  lerra  quae- 

nam  sit,  1233.  2.  Proprie  est  praecursor  et  praeco  Anti- 

cliristi,  1234.  1.  Ejus  duo  coruua  similia  agni  quae  sint , 

ibid.  2 
Beta  semicocla  proverbium  dicitur  de  hominibus  languidis  , 

1084.   1 

Beth Hebraei  utunturcum  instrumentum,  modum  etrationem 

significant ,  1063.   1 

Bezae  error  de  Auctore  Apocalypseos  ,  1019.  1 .  Ejus  scomma 

de  Cardinalibus,  1279.   1 

Bt§>o;  varia  palilur  diminutiva  ,  1196.   2 

Bilibris  quae  sit  mensura,  1155.   2 

Blasius  Viegas  moraliter  in  Apocalypsin  scripsit,        1024.  2 

b).wsfY]/Mx  idem  est  quod  ou^vj/zta ,  sed  usu   Ecclesiastico 

sumitur  pro  convicio  jactato  in  Deum  vel  Sanctos,  1054. 

2.   1055.   1 

Boetii  Severiui  elogium,  1261.  2 

Bogh  illyrice  Deus  est,  bogas  tuo  diviliae,  1127.    1 

Bogorisa  cur  dicatur  Polouis  ct  Moschis  B.  Virgo ,  id  est  Dei 

radix,  1118.  2 

Bona  terrena  fideles  debent  ase  abdicare,  1203.  2.  Ob  bona 

sua  cur  Sancti  non  superbiant ,  1111.    I 

lionavenlura  (S.)elD.  Thoinas  Aquinas  comparanlur  duabus 

olivis  ,  1207.   1 

Bonifacius  (S.)   Episcopus  Moguntinus  an  sit  angelus  habens 

Evangelium  aeternum  ,  1250.   2 

Bonilacius  III.  Papa  non  fuit  primus  Anlichrislus ,  1186.  1. 

1257.   2 
Bonum  esse  oportel  lum  sibi,  tum  aliis  ,  1068.  1 


ET  VERBORUM. 

Boos  ct  Jachin  erant  duae  columnae  lempli  ,  1 077.    2 

Bos  siguificat  symboliceDei  palieutiam,  jusliliam  ,  religionem 

et  cultum,  1105.  2.  item  Chrisli  sacerdolium  ,       ibid.    1 
Bosphorus  Cimmerius  sedes  inferni ,  1157.   2 

Bolri  sunt  symbolum  reproborum  ,  1256.   2 

Britanni  alleluia  inclamanles  de  hostc  suo  obtinuere  viclo- 

riam  ,  1297.   1 

Bruno  (S.)  quo  facto  sil  ad  Deum  conversus  ,  1259.  2 

BuSo5  primum  numen  Valenlini  hasrelici ,  1063.   2 

Byssus  reprwsentat  purissimam  conversationcm  Sanclorum  , 

item  felicitalem ,  1297.   2.   1301.    1 


Cadcnte  uno  alius  a  Deo  in  ejus  locum  surrogatur  ,  1076.  1 
Cados,  id  eslsanctum,  quid  proprie  sit,  1 108.  2 

Caacilia   (S.)   quid  responderit  sortem    ejus   miseranlibus  , 

1557.  1.   Ei  cjusque  sponso   Valeriano  coronas  lloreas  e 

coeloatlulil  angelus,  1111.   1 

Coelestinus  Ponlifex  relicto  papatu  in  Monasterium  se  rece- 

pit,  10G9.  2 

Caelius  collis  Romae  quis  esset  ,  1282.   1 

Caeremoniae  et  Sacramenta  quibus  Calholica  Ecclesia  decora- 

tur,  sunt  velut  folia  arborum  vitae  ,  1360.   2 

Caeruleus  cceli  color  unde  habeat  orlum  ,  1541.1 

Cain  cum  giganlibus  persecutus  est  pios  ,  1282.  2 

Calamus  quae  mensura  sit,  1532.  2.  Capitur  eliam  pro  virga 

mensoria ,  1202.  2.  Quot  esset  cubitorum  ,  ibid.  Non  est 

mensura  hominis,  1205.  1.  Cur  esset  similis  virgae  ,ibid. 
Calculus  candidus  quis  vincenti  promitlalur,  1060.  1.  Quis 

proprie  sit  calculus  ,  ibid.  1061.    1.  Calculus  candidus 

quatuor  res  priscis  denolabat ,  1060.   2 

Calidi  potus  ad  quid  conducant,  1083.  2.  Calidi,  frigidi,  te- 

pidi  quinam  spirilualiler  sint ,  1081.  1.  et  seq. 

Caligulae  Imper.  immanitas,  1045.  2.  Ejus  imperium  an  per 

equum  album  significetur  ,  1150.   2 

Calix  aureus  aliquando  supplicium  ,  aliquando  splendorem 

etluxum  significat ,  1279.  2.  Calices  sacerdolum  an  pos- 

sint  per  phialas  exponi ,  1 1 22.   2 

Calixlus  II.  Pontifex  quomodo  Satanam  per  mille  annos  Ji- 

gasse  dicatur  ,  1507.   1 

Callais  quaa  sit  gemma  ,  1548.  2 

Calvinus  quomodo  sit  Antichrislus,   1278.  2.  Qualem  infer- 

numfingat,  1185.  2.  1186.  1.  Ejus  funesta  mors  etcasti- 

gatio,  1304.  1 

Calvinistae  cur  recipiant  Apocalypsin,  cum  Calvinus  eam  re- 

jiciat,  1019.  1 

Camera  capitur  inlerdum  [>ro  fornice ,  1555.  2 

Candelabrum    templi  seplem  habebal  Iucernas  ,  1557.  1. 

1100.  1.  Sanctum  sanclorum  aliquatenus  illustrabat,  ibid. 

Ecclesiae  symbolum  et  typus  est,  et  cur,  1031.  1.  1037. 

1.   1051.  1 
Cnndido  calculo  notabatur  absolulio  in  judicio  ,    1060.  2. 

Candidus  color  quarum  rerum  sit  symbolum,  1160.  1. 

1263.  1.  1297.  1.  2.  1317.  2.  1318.  1.  Convenit  Deo  et 

divinis,  1299.  2.  FYdeAlbus. 
Candidi  et  sinceri  sint  oportet  senatores ,  1099.   1 

Candor  nimius  purpurascit  aliquando,  1159.  2 

Candor  morum  virginum  est  ,  1249.  1 

Canes  qui  coelo  excluduntur,  quinam  sint ,  1564.    I 

Cani  capilli  quarum  rerum  sint  symbolum  ,  1040.    1 

Canones  Apocalypsi  praelucentes  ,  1025.   1 

Canticum  novum  virginumquod  sit,  1246.  2.  Canlicum  no- 

vum  quod  canant  xxiv.  seniores,  1124.  2.  1125-  2.  Can- 

ticum  Mosis  et  Agni  quodsit,  1261.  2 

Capilli  candidi  Chrisli   apparentis  quid  denotent ,  1040.  1 
Capra  symbolum  est  libidinis,  1207.   1 

Capreacurabstinerent  sacerdotes  prisci  Bomani  ,       1047    1 
Caput  in  omni   hominum   congregatione   necessarium  est  , 

1190.   1 
Caput  recle  formatum  an  sit  sexta  pars  hominis  ,  et  conse- 

quenter  cubitus  ,    1202.  2.  Capita  septem  draconis  rufi 

quid  denotent,    12)9.  2.  Capita  septcm  Anlichristi  quae 

sint ,  "iSl   a 


INDEX  RF.RLM 

Carbunculus  cur  dicatur  calculus  candidus ,  1000.   1.  Est 

gemma  eadcm  quae  chalcedonius,  13  12.  1.  2.  Unde  dica- 

tur,  ibid.  2.  Anadama*  sit,  ibid.  1060.  2.  1343.  1.  Qua- 

lisgemma  sit  dcscribilur,  1342.  2.  Quam  fulgidum  Lusi- 

taniss  Rex  habeat;  15  i3.  1 

Cardinalcs  diaconi  seplem  cur  Ponttfioi   Romano  assislaut  , 

1032.  2.  Eorum  uumcrusquando  auctus,  ibid.  Cardinales 

septem  Episcopi  iu  basilica  Laleranensi  olim  erant,  104G. 

2.  Cardinales  omnes  cur  sint  brevis  vitae ,  1057.  2.  In  eos 

iiijuriusesl  Beza,  1279.  1.  Cardinalis  Alexandrini  Pii  V. 

nepotis  de  sublimi  statu  sententia ,  1008.  2 

Carlomannus  regis  Francoruin  filius  factus  cst  monachusBe- 

nediclinus ,  1233.  1 

Carolus(S.)  Borrooueua  voluptatibua  oronibua  bellum  indixii, 

quo  castitatem  lueretur  ,  1243.   2.   Quoto  setatis  anoo  sit 

morluus,  1254.   1 

Carolw  Magnus  rcgnum  Longobardorum  exslinxit,  1210.  2. 

1256.  l.Ejus  zelus,  1260.   1 

Carpus  (S.)  an  fuerit  Episcopua  Pergamenus,  1056.  2.  Po- 

tius  videtur  fuisse  Thyatircnsis  ,  1057.   1.   1061.   2 

Casimirus  (S.)    inaluil  mori  quam  virginilalcm  eliam  conju- 

gio  perdere  ,  1006.   1 

Cassiodorus  in  Apocalypsin  est  commenlalus  ,  1024.    1 

Castigel  (cur)  suos  Deus  ,  1087.    1 

Castigatio  scelerum  signum  est  clectionis  peccantis,  10G2.  2. 

1264.   1.   2 

Castitas  dicitur  acasligalionc,  1245.   2 

Caslra  metaphorice  dicunlur  latibula  Christianorum  temporc 

Antichrisli,  1317.  1.  Castra  duodecim  tribuum  in  deserto 

quomodo  essenl  disposita,  1331.   1 

Calharinae(S.)  Senensis  elogium  ,  1218.  2.  Quolidiana  com- 

munione  vires  aniini  et  corporis  reparabat,  1053.  1.  Quo- 

modo  divinis    consolationibus   perfunderclur,    1059.  2. 

Vehementia  amoris  niorlem  sibi  acceleravit ,  1254.  1.  E 

Chrisli  manibus  aliquando  cominunicavit ,  1176.   1 

Cathcdras  in  templo  habebant  principessacerdotum,  1096.  2 

Catholicorum  doctrina,  in  qua  ab  eis  dissident  haeretici ,  diu 

fuit  ante  S.  Gregorium  secus   ae  calumuianlur  haeretici , 

1186.  2.  Catholicorum  longe  major  pars  salvatur,  el  cur, 

1335.    1 

Caudac  scorpionum  maxime  sunt  noxiae,  1183.  2.  1188.  2. 

Caudae  capitaLe  equorum  visorum  Joanni  dcnotant  gladios 

mililares ,  qui  instar  caudarum  retro  exslanl ,  et  capulos 

instar  capilis  habent,  1194.  1.  aut  pedissequos  mililares, 

ibid. 

Caupona  cst  imago  ct  origocullus  idololatrici,  1289.   2 

Celcritas  solis  in  coelo,  1044.  2 

Cellae  merclricum  nomineolim  Romae  inscribcbantur,  1280. 

1 .  Cellae  et  promptuaria  animarum  quae  sinl  post  inortem, 

1110.  2 
Ccnlum  et  viginti  anni  viloc  hominum  in  Genesi  a  Dco  definiti 
quid  symbolice  significcut ,  1313.2.  Centum  quadraginla 
quatuor  millia  signali ,  myslice  quid  suo  numero  reprae- 
sentcnt ,  1155.  2.  Cenlum  quadraginla  quatuor  millia  in 
monte  Sionslanles  alii  sunt  a  144  niillibus  signatis  ,  1214. 
1 .  Eorum  vox  quibus  rebus  comparclur  ,  1  2  15.    1 

Ccnluplum    promissum    renunliautibus    seculo    quod    sit , 

1061.    1 

Cerberion  mons  esl  apud  Pontum  Euxinuni  ,  1 137.   2 

Certandum  est  in  coelum  perlingere  volenlibus ,       1 133.  l 

Clialcedonius  qiue  sit  gemina,  an  idem  qnj  carbunculus,  uode 

dicatur,  an  diccndus  carchedonius ,    13i2.   I.  Dicitur  et 

pyropus  et  apyrausla  ,  ibid.  Ejus  color  ,  vires ,  dcscriptio  , 

an  idem  qui  ouyx  ,  ibid.  1.  2.  An  inlcrdum  candeat,  ita- 

que  sil  adamaa  ,  ibid.   2 

Chalcedonensi  (in)  Concilio  declarata  cst  vcritas  incarnalionis 

Verbi  divini ,  1343.    1.  2 

Clialcilis  quai  species  lapidis  sit,  1342.   2 

Chalcolibanuni  quidnani  sit,  1040.  2.  An  sit  thus  ,  an  auri- 

chalcum ,  ibid. 

Characterem  Anlichristussuis  asseclisqunre  iinnvl,  1255.2. 

Quomodo  id  liet,  1230.  1.  Sine  eo  ncmini  liccbit  quid- 

quam  emerc,  ibid.  Quis  is  fulurus,  ibid. 


ET  VERBORUM.  1381 

Charitascurdicalur  ignis  et  aurum,  1083.  1.  1I7G.  2.  Cha- 

ntas  plena  qu;e  sit ,  quae  non  sit ,  1071.  1 .  Charitatis  lex 

esl  aurea ,   1039.   2.   1040.  1.  Charitalis  comrnunio   in 

Bealis  viget ,  135  i.  2.  Charilas  ct  gratia  est  sanclitas  , 

1109.   1 

Chel  quam  varie  significet,  1290.   1 

Cherintus  miscere  volebat  legem  cum  Evangclio  ,  1003.  2. 

10G4.  1 .  Mire  exaltabatangelos,  eosque  praeferebat  Chris- 

to,  1299.  1.  Docebal  Chrislum   nou  esseDeum,   hinc  a 

Joanne  jugulatur  in  Apocalypsi ,  1022.  2.  Ei  cur  Apoca- 

lypsis  atlributa  ,  1019.   1.   1307.  1 

Cberub  vox  unde  derivctur  ,  1102.   2.    1103.   1 

Cherubini  an  in  lemplo  praecise  24.  fuerint,  itaque24.se- 

niores  Apoc.  repraesenlent,  1098.  1.  Cherubinorum  per- 

spicacilas,  1107.  1.  Cherubini  Ezechielis  habebant  ungu- 

lam  fissam  ,  non  ilem  auimalia  Joannis  ,   ibid.  2.  Eorum 

perfecta  idea,  ibid.  Illi  describuntur ,      1102.  1.  1104.  1 

Chet  littera  Ilebraa  apud  Latinos  et  Graecosliquescit  et  peril, 

1270.   1.   2 

Chiliaslae  post  Anlichristum  numcrant  annos   mille  :  eorum 

quisauetor,  1307.  2.  Eorum  error  refu talur,  ibid.  Vid« 

Millenarii. 

Chilo  pra;  gaudio  mortuus  est,  1089.    1 

Cliilpcricus  Francorum  Rex  visus  a  raorte  in  infernum  pro- 

jici,  1259.  2 

Chinensi  (in  regno)  quot  sint  hominnm  millioncs,  1193.  1 

Chirograpiiuin  peccali  Adae  an  sil  liber  signalus  Joanni  visus, 

1115.    1 
■/.'■> -"fio;  est  viridis  color  hcrbarum  ,  1  136.   2 

Chcenix  qnae  mensura  sit  :  quae  sil  Attica  chcenix,      1 133.  2 
Zip-oi  significat  herbam  virescentem  et  gcrraen  herbcscens  , 

1178.  1 
Christiani  cur  recte  voccutur  nomina,  1072.  1.  Cur  et  quo- 
modo  debcant  esse  masculi  ,  1221.  2.  Quomodo  in  tcrra 
regnare  dicanlur,  1126.  1.  Cur  se  mutuo  amare  debeant, 
1125.  1.  Magis  ad  amandum  tenentur  quam  caeteri  ho- 
mines ,  ibid.  Sunt  rcges  et  pontifices  cum  sint  sancti  , 
1 120.  1 .  Eorum  verba  et  sancliinonia  qualia  esse  debeanl, 
1 100.  1.  Chrisliani  qui  potissimum  damnentur,  1335.  1. 
Christiani  omnes  non  sunt  sacerdotes  proprie  dicli  ,  sed 
mystici ,  1053.  2.  Tempore  Anlichristi  cruces  gestabunt 
publice,  cur ,  1153.  1.  Eorum  multi  in  fine  seculi  cur 
Jerusalem  confluxuri  sint,  1317.  1.  Quam  mulli  tunc 
adhucfuluri  sint,  1268.  2.  Vide  Fidelcs.  Christiani  primi 
tum  verbis ,  tum  vita  ethnicos  convertebant ,  1100. 
1.  Cur  citharoedis  comparentur  ,  1246.  1.  Olim  corona 
non  utebantur,  1110.  2.  Non  erant  adversarii  Romae  et 
Roin.  Imperalorum  ,  1289.  1.  Cur  sepulcris  suis  incidi 
curarent  a  et  u,  1034.  2.  1035.  2.  Illis  moris  erat  crucis 
signuiu  aut  nomeu  Jesu  candcnlibus  notis  cami  inurere  , 

1154.    1 
Cliristianas  religionis  anliquitas  quanta  .  1040.    1 

Chronologia  mundi ,  ejusque  aelates  scptem  an  sint  libersig- 
natus,  |il5.    1 

Clironotaxis  Apocalypseos,  1366.   2 

Chrysolitlius  gemma  describitur,  quam  late  nomcn  ejus  pa- 
teat,  cjuscolor,  1546.  2.  Ejus  dotcs  et  vires  ,  ibid. 

Chrysoprasus  geinma  est  specics  topazii ,  1317.  2.  1348.  2. 
Ea  describilur,  ejus  species,  nomen,  viiv- .  1348.   2 

Cicatrices  vulnerum  ad  gloriam  iu  coclo  an  retiaebanl  Mart\- 
res  et  alii  Sancli ,  1360.    1 

Cimmerius  lacus  est  tpod  Ponlum  F.uxinum  ,  1 137.   2 

Cippoa  quod  cum  cornibus  visus  cssct,  augur  ei  regnum  prse- 
dixit  ,  I -_>:.!.   2 

Circensium  aurigarum  factiones  erant  quatuor,         1151.    2 
Circulus  lactens  in  ccclo  cur  nitescal  crasso  luinine,  1359.  i 
Citharis  cur dicatur  vox  Tirgiaam similis ,  l2l'>.  1.  CkaaiSB 
seniorum  et  phials»  quid  sigoiGceal ,    1121.  i.  1122.  I. 
Cilharas  in  ccelo  forc  probatur,  ibid.  2.  Earuin  suave  me- 
los,  ibid.  Cilhara;  mysticSBqoi  sinl ,  1  g  jtj.   j 

Civitas  dilects  etiam  tempere  Anlichristi  crit  Jerusalem  , 
1317.  1.  Civilas  est  quasi  musicus  concentus,  1245.  1. 
Civilas  cirlcslis  Joannis  an  respoadeai  civilali  Ezechicl^ 


1882 

quoad  longiludincm  cl  laiiiudiiicm  ,       1322.2.1335.  1 
ChritasDcicivitatem  ccclcstcm  illuminansquamamsit,  1530. 

2.    1355.    1 

Classes  septem  Bcalornm  ,  1  169.   2 

Claves  mortiset  infemi  sexluplices  habetChristus,  1045.  2. 

ClavisDavid  quae  sit,  1073.    1 

Clemens  Ancyranus  viginti  annis  obiit  marlyrium ,  1059.  2. 

1226.  2 

Clemensl.  Ponlifex  perpetuam  virginitatcm  coluit,  1248.1. 

Ejus  pro  fidc  Chrisli  marlyrium  ,  ibid.  Vidit  Agnum  stan- 

lem,  qui  ei  pede  fontem  aquae  inclicavit,  ibid.  S.  Domitil- 

lam  ad  virgiuilatem  ct  marlyrium  pro  ea  subeundum  ani- 

mavit ,  ibid.  Fuit  egregius  in  Gentihbus  ad  Christum  ad- 

ducendis  ,  1262.  2 

Cleopatrae  reginae  ^Egypti  luxus  et  pompa  ,  1279.  2.  Ejus 

uniones  duo  quanli  consliterint ,  ibid.  1352.   2 

Coccus  regum  est  vcslis,  1279.   1 

Ccelestis  gloria  melius  potu  quam  cibo  denotatur ,  1169.  2. 

Ejushypolyposis,  1159.  1.  Pro  ea  quam  generose  certan- 

dum  ,  1089.  2.  Ejus  cogitalio  quas  habeat  vires ,  1350. 

2.  Vocatur  corona  ct  palma ,  cur ,  1 055.  2.  Vide  Ccelum  , 

Bealitudo,  Gloria. 

Ccclius  Pannonius  Apocal.   interpres ,  vero  nomine  dictus 

Gregorius  Hungarus  , 

Cceli  descriptio  ,  1561.  2.  Id  nobis  semper  anteoculos  ha- 

bendum,  1525.   2.  Anagogice  per  Sionem  significatur , 

1242.  2.  In  co  verus  cst  lluvius  et  poma  ,  1560.  2.  Ejus 

templum  Deus  est,  non  aliud  ,  1554.  2.  Ejussol  est  Dei 

claritas;  clarilas  Agni  cst  quasi  luna ,  1355.  1.  Ineoom- 

riia  communia,  1225.  1.  Domus  est  fortium,  cujus  typus 

fuit  domus  forlium  Davidis,  1090.  2.  1526.  2.  In  eo  non 

est  nox ,  1251.  2.  Qui  illuc  sine  purgalorio  transeant  , 

1254.  1.  Id  post  diem  judicii  innovabitur,  1524.  2.  Ejus 

pulchritudo  unde  colligatur  ,  1538.  1.  Ejus  magnitudo  et 

vastilas  ,  1554.  1.  Est  quasi  sapphirus  primarius  ,  1541. 

i.  Ejus  color  caeruleus  proprie  non  esl  color ,  ibid.  Ejus 

fundamenta  cur  gcmmea ,  1 558.  1  •  In  eo  sunt  verae  gem- 

mae,  ibid.  Vocalur  labernaculum ,  1327.  1.  Vide  Ecclesia 

cceleslis.  Ccelum  crystallinum  et  aquae  superccelos  an  de- 

notari  possint  per  inare  vitreum  in  conspeclu  sedis,  1101. 

2.  Cceli  apertio  quam  vidit  Joannes  fuit  tantum  imaginaria, 

4092.  1.  Quid  ea  mystice  designet,  ibid.  Coelum  empy- 

reum  cur  dicatur  mare  vitreum,  1101.  2.  Id  ansit  rotun- 

dum  ,  an  quadratum,  1555.  1.  Ccelum  recedere  quomodo 

dicatur,  1146.   1 

Ccenae  nupliarum  Agni  quae  sint  fercula  ,  1297.  2.  1298.  1 

Ccetus  impiorum  an   commode  intelligalur  per  Babylonem 

quae  in  Apocalypsi  describitur  ,  1275.  1.  1274.  1 

Cogitaliones  et  inlentiones  omnes  mentis  ad  voluntatis  divinae 

normam  componendae,  1321.  1 

Cognitio  gloriae  ccelestis  homines  in  hac  vita  recreat,  1555. 

2.  Cognitione  ipsa  Deum  laudamus,  1128.   1 

Coinquinatumaliquod  in  ccelum  non  ingreditur  ,     1556.    1 

Colles  Romani  quinam  ,  1281.  2. 

Collyrium  est  pharmacum  lippitudinis  oculorum  , 

Collyrium  spirituale  quod  sit , 

Colores  aurigarum  Circensium  erant  quadruplices  ,1131.2. 

His  denolabanturelementorum  interse  pugnaj,  ibid.  Colo- 

res  varios  cur  gcstent  equites  in  Ioricis  ,  1 195.   2 

Columnae  criguntur  ut  trophaea  victoriarum  ,   1077.  2.  Co- 

lumnaj  oclo  sunt  dotes ,  1078.  1.  lis  inscribuntur  liUili 

viclorum  ,  1079.  1.  Columnae  duae  Booz   et  Jachin    qua 

occasione  ante  templum  Salomonis  ereclae,  1077.  2 

Communicantibus  (in  digne)  maxime  fructumsuum  operatur 

Eucharistia  ,  1053.   1 

Communisvitain  Religioso  probatur  ,  1554.  1 

Concioquaenam  sit  elficax  ,  1099.    1 

Concionando  (in)  non  oportet  tepescere ,  etiamsi  pauci  aul 

nulli  converlantur,  1051.    1 

Concionator  aliquis  in   fine  mundi  hominibus  plagas  imini- 

nentespraenuntiabilet  Anlichristum  instare,  1181.  2.  Vide 

Praedicator. 

Coocordia  unde  dicla,  1 122.  1.  Concordia  ct  uniocur  reqi.i- 


INDEX  RERUM  ET  VERBORUM. 

ratur  in  Rcligiosis,  et  Clericis,  virisque  Aposlolicis,  1352. 

1.   1553.   2 
Concubinatus   Sacerdolum  esl  velut  lnxresis  Nicxlaitarum  , 

1057.   2 

Concupiscentias  repraesentant  locustae,  1183.  1.  2.  Easvin- 

cenlibus  dantur  consolationcs ,  1058.  2.  1059.  t 

Confessio  capilur  pro  sepulcro  Martyrum  iu  priscis  Marlyrolo- 

giis,  1 159.  2 

Confessorum  quanla  copia  sil  in  ccelo  ,  1158.  1 .  Confessores 

in  carcerc  morlis  sententiam  exspectantcs  vocabantur  olim 

martyres ,  1161.    1 

Confirmare  alios  munus  est  Episcoporum  ,  1070.    1 

Conscienlia   quolidie    examinanda ,    1521.    1.    Conscienlia 

cuique  instar  libri  est,  in  qua  sua  bona  aul  inala  opcra 

legit  ,     ibid.      Conscienliarum     septcm     genera    sunt  , 

1049. 1 
Consiliarii  principum  quales  csse  debeant ,  1099.    1 

Consolationes  spiriluales  sunt  velut  manna  absconditum  , 
ea?que  dantur  vincentibus  delicias  et  concupiscentias  car- 
nales,  1058.  2.  1059.  1.  Consolationem  in  acrumnis  sub- 
miltit  Deus  ,  1155.    1 

Conslantinopolisan  intelligatur  per  Babylonem  in  Apocalypsi 
descriptam,  1250.  2.   1273.  2 

1024.  2      Constantinopolitana  sedes  Palriarchalis  cur  per  aquilam  de- 
signetur ,  1104.   1 

Constanlinus  Magnus  an  denotetur  per  angelum  habenlein 
signumDci  vivi,  1152.  1.  Ejus  imperio  an  ligatus  Satanas. 
et  post  annos  mille  solutus  ,  1307.  1.  1508.  2 

Constantinus  ultimus  Graecorum  Imp.  una  cum  vita  imperium 
amisit,  capite  truncalus,  et  pariler  Orienlis  imperii  fincm 
fecit,  1178.  2 

Conslantini  Copronymi  sordes  ,  1 291 .  1 .  Ejus  funestus  inle- 
ritus,  1505.  2.'  1504.  1 

Constantius  Consiantini  Magni  pater  unde  dictus  sit  Chlorus , 

1136.  2 

Constantius  Imp.  quam  esset  dirus  el  iinmanis  in  Orlhodoxos: 

lypus  Antichrisli  fuit ,  1239.  2.  Ejusmors,   et  quid  in 

morle  deploraret,  1240.    1 

Contemplalionis  rerum  coeleslium  dulcedo  quomodo  dicatur 

manna  absconditum  ,   1058.  1.    Ad  eam   per  duodecim 

gradus  ascenditur,  1157.  1 .  Illi  inlendens  sapphiro  desig- 

natur,  1341.  2 

Convivium   sacra  Scriptura  est  in  ea  assidue  versantibus, 

1297.   2 
Cooperationem  nostram  cum  sua  gralia  quanti  faciat  Deus , 

1088.  1 

Cor  hominis  deberet  esse  palens  et  apertum  ,  1537.  1.  Cor 

octo  modis  pulsat  Deus,  1088.  1.  Corda  Sanclorum  sunt 

velut  deserlum  ,  1226.  1 

Corallachates  affinis  esl  chrysopraso  ,         1348.2.  1349.  1 

Cornu  (ex)  olim  bibebant,  1251.  1.  Cornu  apud  priscos  sig- 

num  erat  regni,  imo  divinitalis ,  1254.  2.  item  roboris  et 

potestatis,  1220.  1.  1255.  1.  Cornua  decem  bestiae  maris 

quaesint,  et  quomodo  disponenda,  1250.  1.  Quid  per  ea 

intelligant  haeretici,  ibid.  Cornua  decem  draconis  rufi  quid 

denotent,   1220.  1.   Cornua  duo  similia  Agni  bestiae  de 

lcrra  ascendentis  quae  sint,  1234.  2.  Cornua  septem  Agni 

quomodo  in  ejus   capite   essent  disposita  ,   1120.  1.  2. 

Quid  illasignificent,  ibid.  2 

Corona  aurea  propria  sacerdotum  olim  ,  sed  provincialium 

duntaxat  erat ,  1097.  2.  Qualis  olim  regum  esset  corona  , 

ibid.  1500.  2.  Corona  olim  nulli  nisi  Deo  dabatur,  1111. 

1.  Quarum  rerum  coronasit  symbolum  ,  ibid.  Corona  glo- 

riae  septem  tilulis  et  nominibus  signilicatur,  1166.  1.  Va- 

rias  excellenlias  includit ,   ibid.  Corona  Olympica  quam 

esset    gloriosa,    1089.   2.    Haec    in    eminenti    loco  sus- 

pensa  ab  agonislis  manibus  veloci  cursu   corripiebatur  , 

1075.  2.  1 160.  2.  Corona  pro  galea  accipitur  aliquando  , 

1187.    1.    Coronae    nomine   cur   appelletur    beatitudo  , 

1055.    2.    Corona   cceleslis    est  propter  hominem  ,  nou 

homo  propter  coronam  ,  1076.  1.  2.  Coronae  quales  de- 

ceant  Chrislianos,  1236.  2.  Coronae  aureae  in  capite  24. 

seniorum,  quid  denotcnt,  si  per  hos  sacerdoles  iotelhgau- 


1282.  1 

1085.  2. 

1086.  1 


I5JDEX  RERUM 

tur,  1097.  2.  Coronae  hacrelicorum  cur  fingaiitur  similes 
c»seauro  non  aurcae ,  1185.   1.   2 

Corpus  Dci  sedcutis  in  tlirono  supcrnc  crat  siniilc  sardio  ,  in- 
r.rriie  jaspidi,  109  4.  1.  Corpus  Chrisli  repraeseutabal  arca 
(oederis,  1212.    1 

Corsico  Wandalorum   Rex    uiulluiu    dainui    IUilix    intulil, 

118i.    --' 

Colyla  quae  sit  mensura  ,  1155.2 

Cnalio  muiidi  et  resurrcctio  Clirisli  quomodo  intcr  sc  couvc- 

niaut,  1094.   2.   1095.   1 

Crcalurae  omnes  quomodo  Deum  laudent ,  1127.  2.   1128. 

1.  Dci  cl  Cliristi  imperium  ac  doiuiniuni  maximc  agnos- 

ccnt  in  cxtremo  judicio,  1127.  2.  Earum  varictas,  univcr- 

sitas  et  pulcliritudo  per  iridem  repraescnlatur ,  1095.  2. 

1096.  1.  Earum  visio  in  Deo  per  smaragdum  rcpracscnla- 

tur  ,  1096.  1.  Muta  voce  laudant  Deum  crealorem  suuin  , 

1128.  1 
Cioesus   iu  sua  opulentia  a  Solone  non  est  hahitus  lelix  , 

1253.  1.  2 

Cruciatae  expeditiones  quac  dicantur,  1155.   2 

Cruccm  geslanl  Episcopi  et  Pontifex,  ibid.  Crux  et  tribulatio 

est  cliaracter  Chrisli,  1236.  2.  1257.  1 .  Crux  in  fronto , 

corde  et  bracliio  quomodo  ,  1153.  2.   Ejus  clogia  ,  ibid. 

1154.  1.  Estsignum  electorum  Dei ,  1153.  1.  1154.  2. 

Crux  au  commode  arbor  vilaj  dicalur ,  1359.  2.  Crux  a 

Clirislianis  saepe  pcr  dicm  formatur,  1153.  2.  Crux  sig- 

nuin  Dei  vivi  habet  formam  tau ,  1152.  2.  Crux  Chrisli 

cst  velut  clavis  cccli ,  1073.  2.  In  ea  quae  cjus  virlutes 

cluxerint,  1032.  2.  Fuit  velut  arcus  ccelestis,  1095.  2. 

Clamat  illa  misericordiam  et  reconcilialioiiem  ,  ibid.    2. 

Ejus  cornua  quae  ,  quam  poteiilia  ,  1120.  2.   1121.   1. 

Crux  cilhara  cst  ,  1125.  1.  1245.  2.  Ea  in  ccelo  exterius 

apparebit,  quasi  vicloriue  Irophajum  ,  1360.    1 

Cryptae  cur  iu  priscis  templis  Romae  couspicianlur,  1139.  2 

Cryslalli  qua;  sit  materia  ct  origo  ,  1558.  2 

Cubile  dicitur  locus  felicilalis  Bealorum,  1140.   1 

Cubilus  an  quarla,  an  sexta  pars  slalurae  hominis,  1202.  2. 

1532.  2.  1333.  1.  1336.  1.  2 

Cupidinis  vis  et  potenlia  ,  1277.  2 

Cupidiialibus  debeut  impcrarc  Christiani,  1089.  2.  1221.  2 

Cyanusqualis  gcmma  sit  an  cacrulcus,  1349.   1 

Cyprianus  (S.)  Wandalorum  excidium  praedix.it ,  1184.  2. 

Ejus  crror  de  mundi  aetate  et  duratione,  1314.   1 

Cyrillus  Alcxaud.  in  Apocalypsin  scripsil ,  1024.  1 

Cyrus  ignavos  milites  exauctorabat ,  1083.  1.  Nihil  admira- 

batur,  1116.  2.  1281.  2.Cyrus  el  Darius  quoastuBaby- 

lonem  cepcrint  ,  1268.  1.  2 

D. 

Dactylus  palmse  fructus  digitis  est  similis,  1161.   1 

Daemones  in  infcrno  habent  corpora  ignila ,  1257.  2.  Invili 
coniitentur  Deum,  1(27.  2.  Rectc  comparantur  scorpiis  , 
1188.  2.  1189.  1.  In  infcrno  liorrendas  induunt  larvas  , 
ul  terreanl  damnatos  ,  1259.  1.  In  Bne  seculi  in  forma 
i-quiium  elcquorum  impios  punient ,  permisti  aliis  equi- 
libus  impiis,  1193.  1.  2.  Tum  quoque  locustarum  speciem 
induent,  sed  novam  et  monslrosam ,  et  ex  variis  animali- 
buscommistam,  1187.  2.  Damiones  tresin  spccic  ranarum 
prodeuntes  an  visibili  specie  homiuum  ab  Anlichristo  mil- 
tendi ,  ut  gentes  ad  eum  cougrcgeut ,  1268.  1 .  12G9.  2. 
Cur  ranis  comparentur  ,  1269.  2 

Datnagore  nomen  respondet  innumero  suo  voci  ).oiy.o; ,  id 
csl  peslis,  1238.  2 

D.imasus  (S.)  Papa  an  denotetur  pcr  angelum  habcutcm  thu- 
libuluin,  1179.  2 

Daninandorum  in  finc  scculi  quanta  sit  fulura  mulliludo  , 
1257.  1.  Damuandorum  pavor  ct  pudor  coram  judice 
Christo,  lli8-   i 

Damnati  coguntur  Deum  agnosccre  el  revereri  ,  1|27.  2. 
Quem  iuinferno  habeant  situm,  1238.  1.  2.  Eorajn  des- 
pir.ilM)  <  t  inilc.lirlio  ,  et  quos  maledictui  i  siut  ,  1320.  2. 
Iu  *ii)gulis  seusibus  cruciabuutur  ,  1201 .   1.   Nqu  folum 


ET  VERBORUM.  13S3 

adurcntur,  sed  cliam  de  facto  ardebunt ,  1320.  2,  Eoruiu 

clamorcs  erunl  Lmt-nuibiles  ,  ibid. 

Dainnatio  osl  mors  secunda  ,  1516.    I 

Dan  Patiiarcha  csl  typus  S.  Jacobi  Majoris ,   1351.    1.  Cur 

nou  siguetur  ,  1 156.  2.  Ex  co  orielur  Anticlinslus,  ideo- 

que  omnes  Dauitacci  contnbuli  suo  adhaerebunt,  ibid. 

Danilx  cliam  aliqui  iu  fuib  scculi  &alv  uidi ,  1156.    1 

Daphnidis  nomiue  cur  Virgilius  Juliuni  Caesarem  designct  , 

1559.   1 

David  fuit  typus  Chrisli,  1075.    1 .  Fuit  radix  Chrisli  quoad 

naturaiu ,  Chrislus  vicissim  radix  Davidia  respectu  sancti- 

ficationis  et  glorilicalionis  Davidis,  1118.  1.  2.  Deoob  ac- 

cepti  benelicia  gralus  fuit  ,  1164.   1 

Debilitas  liacreticorum  ,  1185.   1 

Decem  reges  qui  per  decem  cornua  bestiae  repraeseutantur  , 

sunt  decem  reges  futuri  sub  fiuem  muudi  quasi  orbis  do- 

miui,  cum  veuiet  Aulichristus  ,  Romae  et  Impcrio  Romano 

subjecti,  1285.  2.  12bi.  1.  Tres  ex  his  Antichristus  bello 

subiget ,  reliqui  seplem  ei  mox  se  subdent ,  1284.  1.2. 

Differunt  ab  illis  scptem  regibus  qui  per  seplem  cornua 

desiguali  sunt,  ibid.  1.  Ui  Romam  evertent  et  cremabunt  , 

ibtd.  2.   1285.  2 

Decius  Imp.  seplimam  adversus   Christianos  persecutionem 

movit ,  1 1 54.  2 

Dccrclum  Dci  proevium  necessario  impleri  debet ,  quidquid 

agamus,  1077.   2 

Deilas  est  velut  sol ,  1215.   1 

Deh-lur  quisde  libro  vitae  diversimode,  1072.  2 

Deliciaj   virlulis  robur  auferunt ,    1161.    1.   Deliciae  Romae 

eihuica;  el  luxus  in  quibus  consisterent ,  1290.    1 

Delphinus  piscis  vigilantiae  symbolum  est,  1068.   1 

Demeirius  Phalereus  quid  mouuerit  regem  Ptoleraaeum  Phila- 

delphum,  1099.   1 

Dcmocrili  de  muliere  gnomc  ,  1062.   •- 

Denarii  numeri  perfectio,  1055.   -1 

Deuarius  est  prelium  diurui  bboris  ,  1134.  2.  11  56-  1.  Est 

quarta  pars  sicli  ,  1136.   1 

Deiites  locuslae  non  in  ore  habcnt ,  sed  in  scapulis,  1189.  2 

Descensus  Clirisli  ad  inleros  sardonychi  gcmmae  cur  compa- 

relur,  13i3.  2.  Quid  in  eo  lactum  ,  ibid. 

Desidei  ium  rerum  aeteruarum  nascilur  ex  amore  Dei  et  salu- 

lis  et  timore  pceuaruin  ,  1237.   1.  Dcsideria  animarum 

suul  velut  verba  ,  1141.    1 

Desidia;    Christianorum    imputauda    dilalio    resurrcclionis  , 

1142.    1 
Desolatio  exlrema  quibus  phrasibus  a  Prophetis  cxpriinatur  . 

1148.  2 
Dilraclor  habct  denles  Iconinos  ct  serpenlinos,  1185.  2. 
Delractoris  et  convicialoris  symbolum  cst  locusta,  1187.  2 
D>".!s  graecc  ,  latine  ei  licbraice  dicitur  a  divitiis  ,  1 127.  1 . 
Deus  pcr  angWos  solet  docere  et  illuminare  homines  , 
1026.  2.  Tnplicilcr  loquitur  iis  ct  Prophelis,  ibid.  Ejus 
nomcn  nroprium  quod  sit,  1027.  2.1028.  1.  Quomodo 
de  co  dicatur  tuit,  Est,  Erit,  1128.  1.  Est  Eccleske  priu- 
cipium,  ct  progrcssus,  ct  cunfiniialio  ejus  ab  eo  esl,  1029. 

1.  Esl  aet  u,  1034.  2.  1363.  2.  Est  item  penlalpha  , 
1033.  2.  Adesl  suis  in  Iribulatione  ,  1036.  I.  Pmseiu 
adestsuis,  etsi  non  videatur,  1037.  2.  Ejus  bieroglyphi- 
cum  est  sol,  1043.  2.  Non  pracisc  aronarum  uumcrum 
praedestiuavit ,  se.l  in  genere  et  in  communi  ,  ut  tot  esseni 
coronae,  quol  csseut  fuluii  iu  agoue  suo  viclores ,  1076. 

2.  Silil  sitiri ,  1085.  1.  Cur  suos  castiget,  1087.  1.  Oclo 
modis  pulsatcur,  1088.  1.  Satis  laud.ui  ab  hominibus  el 
angelis  non  potest ,  1108.  1 .  Eum  assiduc  laudarc  quo- 
modoquis  possit ,  ibid.  2.  S.mctus  est,  ibul.  Quomodo  sit 
sanclus  in  omnibus  operibns suis,  1 109.  1.  Quomodo  cum 
colere  et  in  quo  imitari  debeamus,  ibid.  2.  Esl  vita  increau 
et  causa  viix  omnium  angelorum,  bominom  et  animaUum 

t ii i ii  paturaiis,  lum  supecaaturaiia,  1110.  1.  Ejusdecrc- 
tum  ,  iininri.i,  judicia,  scieniia  an  sit  Iiber  signalus  , 
llli.  2.  Clades  immissurus,  eas  pramuntiare  solet  , 
1 144.  2.  Ejus  iu  fiueseculi  formidabilis  ira  et  poteulia  , 
1148.   1.  Per  angelos  ita  \im  fulmiuum  ,  touiiruorun»  , 


1384 


INDEX  REIIUM 


veutorum  et  aliarum  proccllarum  moderatur,  ut  hunc  non 
illuiu  tangant ,  impios  ,  non  pios  ,  etc.  ,  1  1 52.  1 .  Quanli 
electos  suos  f.iciut,  1 157.  2.  Ejus  clementia  in  peccatores, 
1182.  1.  Ejus  aeternit.ts,  1198.  1.  Quo  jure  puniel  pris- 
corum  Romanorum  peccala  in  fine  rnundi,  1293.  2.  Ejus 
laus  quadruplex  est,  1296.  1.  In  mente  relinel  omnium 
hominum  tum  bona,  lum  mala  opera,  1518.  2.  Est  cum 
Beatis  in  ccelo  jngiter  ,  1327.  2.  Ipse  est  templum  cccli , 
1354.  2.  Est  claritas  increata  ,  1355.   1 

Deus  pater  non  insedit  tlirono  quem  vidit  Joannes,  sed  Deus 
prout  est  communis  toti  S.  Triiulati,  1093.  2 

Diubolus  unde  dicatur,  1224.  1.  Quomodo  super  terram 
gradi  dicatur  el  repere,  ibid.  1.  2.  Unde  vocetur  draco  et 
serpens,  ibid.  2.  1218.  2.  Ejus  indoles  elarma,  1219.1. 
Comparatur  variis  animalibus  et  rebus  ,  ibid.  item  injusto 
liiigalori,  ibid.  2.  Ob  Ghristum  incarnatum  maximaodia 
in  Ecclesiam  concepit ,  1214.  1.  Cur  magis  nos  oppugnet 
quam  olim  patres  noslros ,  1225.  2.  Est  myrmicoleon  , 
cur,  1218.  1.  Est  serpens  anliquus,  1306.  1.  Cum  Anti- 
christo  deturbandus  est  in  tartara,  1317.  2.  Quomodo  ho- 
mines  sibi  consenlientes  coram  Christo  judice  conviclurus 
sil,  130G.  2.  Ejus  vis  valde  imminuta  est,  1281.  1.  sed 
in  fine  mundi  rursum  eam  recipiel ,  ibid.  Nocere  non  po- 
test  nisivolenti,  1192.  2.  Ejus  triplex  maledictio  ,  1237. 
2.  In  fine  muudi  adorabitur  ut  numen  Antichristi,  1232. 
1.  Proprie  in  ccelo  aereo  dominatur  ,  1218.  2.  Curdicatur 
rufus ,  ibid.  Ejus  tria  nomina ,  1219.  1.  Septem  daemo- 
nes  an  praeposuerit  septem  capitalibus  vitiis ,  1030.  1. 
Diabolus    exterminalor    quomodo    praesideat    haereticis , 

1185.  2 
Diaconi  seplem  qua  occasione  in  primitiva  Ecclesia  instituti , 

1032.  2 
Diadema  erat  fascia  capilis,  1300.  2.  Quis  ejus  invenlor, 

ibid. 

Diagoras  prae  gaudio  animam  efflavit ,  1089.   1 

Diauae  Ephesiae  templum  quam  esset  celebre,  1049.   1 

Diclatores  Romae  fuere  exlraordinarii  magislratus  ,  1283.  1 

Dies  in  inferno  nulla  ,  nox  perpetua  ,   1317.  2.  Dies  mundi 

finiendi  a  secrelo  Dei  decreto  dependet,  et  proinde  incer- 

tusest,  sed  moraliter  sciripotest,  1315.  1.  2.  Dies  quot 

superfuturi  sintcaeso  Antichrislo ,  1304.  1.  Diebus  decem 

quomodo  dicatur   duratura  tribulatio ,    1055.    1.  2.    In 

diebus  1260.  quibus  Eliasel  Henoch  praedicabunt,  expli- 

caudis,  ut  Antichrislum  Pontificem  Rom.  faciant,  quomodo 

se  torqueant  Lulherani  et  Calvinistae  ,  1204.  2.  1205.  1. 

Hi  dies  idem  sunt  cum  42.  mensibus,  et  tribus  aunis  cum 

dimidio  praecise,  1205.  1 

Dignae  et  Emerilae  Martyrum  elogium ,  1052.  2 

Dilectionis  mandatum  cur  sub  Christo  novum  ,  1125.   1 

Dilutivini  commoda,  1251.    1 

Diocletianus  edictum  edidit ,  ne  quis  quid  Christianis  vende- 

ret,  nisi  thura  prius  diis  dedissent ,  1236.  1.  An  in  sexlo 

sigillo  repraesentelur,  1131.  1.  Sub  eo  fuere  duo  milliones 

Martyrum  ,  1158.  1.  Decimam  in  Christianos  persecutio- 

nem  excilavit  :  ea  quam  immanis  fuerit,  1154.   2 

Diogenes  cur  juvenes  insulsos  betae  assimilaret,         1084.   1 

Dionysius  lapis  aquae  rnixtus  ,  si  couleratur,  viuum  fragrat  , 

1233.   1 

Dionysius  Alexand.  in  Apoc.  scripsit,  1023.  2 

Diobysios  (S.)   Areopagita  e  Chrisli  manibus  Eucharistiara 

recepitj  1176.  1.  Priraus  Joannem  Theologum  nuncupa- 

vit,  1019.  2 

Diversorio    (in)  serviens    prsesumitur    non    esse    honesla  , 

1289.  2 

Dives  (quis  vere)  sit,  1054.  1.  Divites  pauperibus  succur- 

rentes  dici  possunt  mensasolis,  10i5.  1.  Divitum  et  pau- 

perum  voluntariorum  mors  ct  vita  quam  sit  differens  , 

1054.  2 
Divinitatem  non  potuit  Christus  mereri,  utpote  quam  habe- 
let,  anlequam  nasceretur ,  112G.  2.  Eam  quomodo  Agnus 
accipere  dicatur ,  1127.  1.  Divinilas  repraesentatur  per 
jaspidem  et  sardium,  quorum  colorem  Deus  in  throno  se- 
dens  habere  videbatur ,  1094.  2.  Divinitas  Christi ,  ejus- 


ET  VERBORUM. 

que  humanitas  per  a  et  w  myslice  rcpraesenlanlur  ,  1035. 

2.   1045.  2 

Doclores  Evangelici  aquilis  comparantur,  1181.  2.  Sunt*e- 
lut  stellae,  1564.  2.  Doctores  quatuor  Ecclesiae  an  per  qua- 
tuor  animalia  .loannis  repraesentari  possint  ,  1104.   2 

Dominicanos  Ecclesiam  in  fine  seculi  maxime  propugnaturos 
coutra  Antichristianos  praedixil  S.  Teresia,  1204.   2 

Domitianus  secundam  in  Clirislianos  persecutionem  excitavit  , 
1154.  1.  1251.  1.  Quare  porlicum  sphengite  lapide  ins- 
traverit,  1530.  2.  Ejus  imperium  an  per  equum  pallidum 
significelur  ,  ■    ibid. 

Domus  ccelesles  ex  auro  mundo  sunt,  et  quinam  Reati  per  has 
intelligantur,  1354.  2.  Domus  cceleslessunt  vitreae  et  pel- 
lucidae  ,  1536.   2 

Dona  Spiritus  sancli  an  intelligantur  per  septem  spiritus  iu 
conspectu  throni  stantes  ,  1029.  1.  Dona  sua  Deus  in  no- 
bis  coronat,  1111.   2 

Dormitantia  pastorum  quam  noceat  gregi  ,  1070.    1.   2 

Dorothea  (S.)  quomodo  ad  coelestes  delicias  in  tormentis  an- 
helaret ,  1361.  1.  Misit  tempore  hiberno  e  coelo  rosas 
Theophilo,    ibid.   Accepta  mortis  sentenlia  gavisa  est  , 

1298.  1 

Dracoest  serpens  grandioretsasvior,  1218.  2.  Dracones  igni- 
vomi  inveniunlur  ,  1219.  1.  Draconis  forma  an  sit  futurus 
Antichristi  character,  1236.  1.  Draco  rufus  habens  capita 
septem  et  cornua  decem  in  ccelo  apparens,  est  diabolus  , 
1218.  2.  Hoc  nomiue  intelligitur  Lucifer,  ibid.  Rufus  cur 
dicatur,  ibid.  1219.  1.  Ejus  septem  capila  quae  }  1219. 
2.  Ejus  cauda  repraesentat  Antichristum ,  1220.  1.  Ejus 
praelium  cum  Michaele  Archangelo,  1223.  1 .  Dicitur  draco 
magnus,  1224.  1.  Cur  stelerit  super  arcnam  maris,  inter 
mare  etterram,  1227.  2.  Vide  Lucifer. 

Dulcia  noxia  suntstomacho,  1180.   2 

Duodenarius  universitatem  et  pcrfectionem  significat  maxime 
si  sit  quadralus,  1156.2.1224.1.2.1336.    1 

Dux  in  omni  republic.  et  congregatione  est  necessarius  , 

1190.   1 


Ebion  legem  et  legalia  miscere  volebat  cum  Evangelio,  1063. 
2.  Docebat  Christum  non  esse  Deum  ,  nec  fuisse  aule 
B.  Virginem;  jugulatur  a  S.  Joanne,  1022.  2 

Ecclesia  quaevis  vocatur  abusive  martyrium  ,  1  139,   2 

Ecclesia  candelabro  templi  Mosaici  assimilalur ,  1037.  1. 
Ejus  varia  cum  diversis  certamina,  1158.  1.  Ultimum 
ejus  bellum  eritcum  Antichristo,  ibid.  Ejus  septem  status 
an  solum  in  Apocalypsi  describanlur  ,  1020.  I.  2.  In 
eam  Christus  summam  potestatem  habet ,  1075.  2.  lu 
fine  mundi  pariet  filios  suos  magnis  doloribus,  1217.  2. 
Quomodo  dicatur  signum  ,  1213.  1.  Eam  repraesentat 
arca  fcederis,  maxime  triumphanlem  ,  1211.  2.  Est  Agni 
sponsain  hac  vita,  in  futura  erit  uxor,  1297.  1.  Quomodo 
sit  ccelestis  etin  ccelo,  1213.  1.  Repraesentatur  per  mulie- 
rem  amictara  sole ,  maxime  ea  quae  erit  in  fine  seculi  , 
ibid.  2.  Continuo  luctaturcum  Lucifero  ejusque  asseclis  , 
ibid.  1214.  1 .  Est  amicta  sole  suo  Christo,  1214.  2.  Ejus 
coustaiilia  in  lide  ,  doctrina  ,  moribus  ,  persecutionibus  , 
martyriis ,  1216.  1.  Ejus  persecutiones  a  Romanis  Imp. 
excitatae ,  1 134.  1.  Quomodo  pariat  Deo  filios  masculos  , 
1221.2.  Est  thronus  Dei  rnystice ,  1193.  2.  In  fine 
mundi  aletur  in  solitudine  a  pastoribus  verbo  Dei  loto 
tempore  Antichristi ,  1226.  2.  Ejus  gloria  et  imperium 
aeternum  ad  Chrisli  gloriam  spectat,  1034.  1.  Eam  Deus 
ut  ccepit ,  ita  et  promovebit,  1035.  1.  E  persecutionibus 
gloriosior  exsurgit,  1045.  2.  Tn  ea  est  potestas  peccata  re- 
tinendi  et  absolvendi  :  hoc  significatur  per  sardinum  et 
jaspideum  colorem  Dei  sedentis  in  throno,  1094.  2.  Ejus 
felicitas  quando  futura ,  1308.  1.  1317.  2.  Stabit  usqu» 
ad  linem  mundi  ,  1309.  1.  Ejus  quadratura  tropologice 
exponitur,  1553.  2.  Cur  chrysopraso  geramae  assimiletui, 
1349.  1.  Cur  sit  sancta  :  a  Spiritu  sanclo  regitur,  ibid. 
Haereses  convellit,  et  in  adversis  magis  effulgei,  ibid.  Fi- 
deles  omnes  ad  gratias  Deoagendas  excitat,  1165.  1.  Ec- 


INDEX  RERUM 

dcsia  [>r imtii \oc  perscculio  quamdiu  durarit ,  1171.  1. 
Bcclcsiae  Rom.  gloria  in  quibus  consistit,  1143.  2.  Qua: 
atigclorum  nomiiia  agnoscat  ctcolat,  1031.  2.  EjusEccle- 
sije  repracsciitaniur  per  septem  Ecclesias  Asiae ,  ad  quas 
scribit  S.  Joannes,  1099-  i.  Ipsa  non  esl  Bahylon,  ut  vo- 
luut  lucretici,  1274.  2.  1278.  1.  Ejus  decus ,  1274.  2. 
Ejus  clogia,  1275.  1.  Ecclesia  lam  mililans  iu  lcrris  , 
quam  triumplians  in  ccclis  vocatur  Jerusalem  ,  1080.  1. 
Eadem  cur  dicatur  de  ccelis  descendere,  ibid.  Ecclcsia 
triumplians  ct  coeleslis  describilur  in  typo  civilalis  quam 
vidil  Joannes  desccndentem  dc  ccclo,  1322.  1.  Sua  insig- 
nia  sumit  a  militante,  1323.  1.  Ejus  dolcs  ex  ordine  re- 
rensenlur,  ibid.  Ipsa  cur  dicatur  sancta  et  nova,  1325.  1. 
Ejus  elogium,  ibid.  Quomodo  de  coelo  descendcre  dicalur, 
ibid.  1.  2.  Quomodo  descendere  simul  et  stare,  ibid.  2. 
Estsponsa  ornata  viro  suo,  1326.  1.  Est  civilas  fortium  , 
victortini  et  triumplianlium  ,  ibid.  2.  Vocatur  tabcrnacu- 
lum  ob  quatuor  causas,  1327.1.  Cur  dicalur  sponsa  Agni, 
1329.  2.  Ejus  portae  duodccim  quid  denolcnt,  1331.  1. 
Quanta  fuerit  portarum  ab  invicem  dislanlia,  ibid.  2.  Ejus 
portae  quomodo  dispositae,  ibid.  Ejus  fundamenla  duode- 
cim  liabebant  inscripta  nomina  duodecim  Apostolorura  , 
1332.  1.  Aureo  calamo  cam  metilur  augelus  ,  ibid.  2. 
Quadrangula  est,  1333.  1 .  2.  Ejus  longitudo  el  laliludo  , 
ibid.  2.  1334.  1.  Ejusambitus,  ibid.  Ejus  laliludo,  lon- 
giludo  et  allitudo  quomodo  aequalia  sinl,  1335.  1.  Ejus 
murus  quam  sit  altus,  ibid.  2.  1336.  2.  Ejus  domus  qua- 
les  siul,  1336.  2.  Est  ex  auro  strucla  ,  quomodo ,  ibid. 
Quoinodo  sil  aurum  ,  1337.  1.  Ejus  fundamcnta  erant  ex 
gemma,  et  gcmmis  ornala ,  ibid.  2.  1538.  1.  Ejus  porUc 
caelata  ex  margarilis ,  1551.  2.  Ejus  plateae  et  doraus  ex 
auro  pcllucido  sunt,  1354.  2.  Ejus  clarilas  esl  a  Deo  ct 
Agno ,  1355.  1.  Ejus  frequentia,  nobilitas,  opulentia  , 
1356. 1 .  Quomodo  ejus  portae  non  claudantur  dieac  nocte, 
ibid.  Niliil  inquinatum  illuc  ingredilur  ,  ibid.  Ejus  lluvius 
quis,  1358.  1.  Vide  Cocluni. 
Ecclesiae  aliquot  Graecae  cur  Apocalypsin  olim   rejecerint  , 

1019.  1 
K'x5(xcuconstruclum  cum  proposilione  ex ,  significat  libera- 
(ionera  aliquam  a  malo,  1141.  1 

Ecboseplcm  vocum  ubi,  1197.    1 

Eduardus  (S.)  I.  Anglorum  Rex  a  S.  Joanne  in  ccelum  est 
evocatus ,  1248.  2 

l.duardi  11.  Angliac  regis  quodsymbolum,  1261.   2 

Hic  Hebra;um  tria  tempora  complcclilur  ,  1028.   1 

Electi  quomodo  ip  fiue  mundi  per  angelos  signo  crucis  sig- 
nandi ,  1154.  1.  2 

Elcmentaquatuor  an  in  qualuor  Joannisanimalibus  dcnolen- 
lur,  1104.  2.  Singula  habent  angclum  praesidem  ,  1267. 
1.  2.  Eorum  pugnas  repisesentabant  quatuor  colores  Cir- 
censium  aurigarum  ,  1131.  2.   1132.    1 

Eliam  et  Ucnoch  in  fine  seculi  vcnturos  negant  CalvinisUe 
Angli,  1204.  1.  Ccrlum  tamen  cst  et  indubilatiim  ,  ibid. 
Ubi  nunc  degant,  ibid.  2.  Quem  Ecclesiae  statum  ambo 
repraesenlcnt,  ibid.  Quamdiu  praedicaluii  sinl  conlra  Anii- 
cliristum  ,  ibid.  1205.  1.  2.  Quomodo  tam  brevi  tempore 
per  univcrsum  orbem  prxdicare  polerunt,  1205.  2.  Quo- 
modo  eos  Anlichrislus  non  stalim  occidet,sed  pcrmillctul 
contra  se  praediccnt,  ibid.  Vestientur  ciliciis,  el  cur,  1206. 
1  .Cur  comparentur  olivis,  ibid.  Repraesentantur  a  Z.iclia- 
ria  in  persona  /.orobabclis  ct  Jesu  lilii  Josedec ,  ibid.  Cur 
vocenlur  Cherubini,  ibid.  2.  Cur  candelabra  slanli.i  iu 
conspcctu  Domini ,  1207.  1.  Dabunt  oleum  Eeclesiae ,  ct 
ardebunt  ipsi  sanclitatc ,  ibid.  2.  Ignem  in  adversarios 
suos  evoeabunt,  et  is  devorabit  cos  ,  ibid.  Anlicliristum  el 
ojus  asseclas  libere  arguent,  ibid.  Imperio  suo  prohibebiuit 
pluviam,  1208.  1.  Aquas  vcrlcnt  iu  sanguinem,  pcrculient 
lerrem  plagis  quoticscumquc  voluerint,  ibid.  Peraclo  BUO 
oflicio  el  spalio  lemporis  sibi  a  Deo  decrcto,  sinent  sc  occidi 
ab  Antichrislo :,  ibid.  2.  idque  Hiorosolyma; ,  ibid.  1209. 
1.  Eorum  corpora  per  Ircs  dics  insepulta  jacebunl  in  pla- 
teisJerusalem,  scd  iis  t-xactiscum  gloria  resurgenl  .  1209 
i.  Publice  coram  omnihut  ascendeot  in  cocluin  it>Ui 

CORNRL.     \    l.ilMDi:.      TOH.    X. 


ET  vnr.nORUM.  1383 

Elias  an  rcpraeseutctur  per  angelum  habenlem    tignam  Dn 

vivij  1152.  2.  Inter  homines  vivens  fuit  vestitus  vesic  pi 

losa,  1206.  1.  An  intelligalur  per  angelurn  babentem  po- 

testatem  super  ignem  et  exeunlem  de  altari,  1  256.    I 

Eliseus  in   line   scculi    conlra   Anlichristum   an    veuturus  , 

204.   2 

Emere  nemo  quid  poterit  qui  characterem  Anlichrisli  non  ha- 

bebil,  1236.  1 

Emericus  (S.)  dissolvit  nexus  ferreos,  quos  peccator  quidam 

Conradus  poenitcns  ad  carnera  adslrinxerat ,         1246.   2 

Empusae,  quales  sinl  larvae  ,  1291.    1 

Ephesus  a  quo  condila,  ejus  celebrilas  ,  1049.    1 

Ephraim  tribus  dicitur  et  Joseph,  cur,  1157.  2.  Ephraim  e»l 

lypusS.  Malthaei  Aposloli,  1551.    1 

Ephrem  (S.)  quanla  spiritus  gestiret  laelilia,  1059.  2 

Episcopi  in  Ecclesia  debent  esse  quasi  slellae  ob  varias  analn- 

gias,  1042.  1.  Quomodoin  dextera  Chrisli  dicantur  esse  . 

ibid.  2.  Dicuntur  angeli,  1046.  2.  Habent  angelum  illus- 

triorem  pro  cuslodia,  1047.  1.  1065.  1.  Eorum  tria  sunt 

munia,  1064.  2.  Eorum  quanta  debeat  esse  cura  ,  1068. 

1. 1069.2. 1070. 1 .  Quam  esse  oculali  debeant,  1061.  2. 

Quos  habere  pedes  aurichalco  similes,  ibid.  Eos  quomodo 

hgureiil  qualuor  animalia  Joannis;  corura  dotes  ,  1 104.  2. 

Ardere  charitale  debenl  ut  Seraphim  ,  1098-  1.  Eoruin 

dignilas,  1047.  1.  Olim  cranl  pauperes  ,  1054.  1.  Eorurn 

quae  sil  obligatio  ad  sanctitatem  vilae  ,  et  ad  vigilantiam  , 

1055.   1.   Cur  gestent  crucem  aureara  vel  argenteam  , 

1153.  2.  Eorum  qui  se  episcopatu  abdicarunt  cxempla  , 

1069.   1 

Episcopi  septem  Asiae  ad  quos  Joannes  scribit ,  planetis  assi- 

milanlur,  1042.1.1046.2.1049.1 

Episcopi  Thyatirensis  imprudenlia,  1061.  2.  Quis  ille  lueril, 

ibid.  Verisimileest  fuisse  S.  Carpum  ,  ibid.    1057.    1 

Episcopus  Laodicensis,  cui  S.  Joannes  scribit,  quis  fuerit  , 

1080.  2.  Ejus  peccatum,  ibid.   1082.    I 

Episcopus  Pcrgamenus  cur  a  Chrislo  castigandus  moncalur  , 

1058.    1 

Episcopus  Philadclphcnsis  an  fuerit  S.  Quadralus,  1072,  2. 

Quid  ad  eum  scribatur,  ibid. 

Episcopus  Sardensis,  cui  scribit  S.  Joannes,  an  fuerit  S.  Me- 

Hto,  1067. 1  .Cujus  rei  moneatur,  ibid.  2.  Ejus  quod  fuerit 

peccatum,  1068.  1.  1069.  2.  1070.  1.  Ejus  opera  qu;- 

modo  non  plena,  1070.  2 

Episcopus  aliquis  Apostata  vtdetur  futurus  Anlichrisli  pra? 

cursor,  1234.   2 

Equi  omnibus  animalibus  bello  utiliores  ,  1131.  2.  Eorum 

dotcs,  ibid.  1132.  1.  Albi  aliis  sunt  celeriores  ,  1299.  2. 

Deuolant  hi  victoriam  et  triumphum,  ibii.  1301.  2.  Per- 

sici  perferoces  sunt,  1 193. 2.  Equi  quatuor  ex  qualuor  pri- 

mis  libri  signati  sigillis  aperlisprodeunies  quid  significent, 

1129.  2.  An  significcnt  quatuor  imperia,  1130.  2.  1131. 

2.  Equus  symbolum  est  belli ,   1131.  2.  ilem  imperii  ei 

vicloriae,  1132.  1.  Equus  albus  sunt  Apostoli,  ibid.  Rufu^ 

quid  proprie  significet ,   1134.  I.  Ejus  sessores  qui ,  ibid 

2.  Nigcr  quid  proprie  siguificet,  ibid.  1  135.  1.  Ejus  se>- 

sor  esl  diabolus  vel  haercsiarcha  ,  1135.  2.  Pallidus  quo< 

significet,  1 136.  2.  Reprresentat  Mahometanos ,   1137.  3 

Equilum  cxercilus  in  line  mundi  quam  numcrosus  fulurus  . 

1192.  2.  Uudehi  prodiluri  sint,  1193.1.  Hic  viam  pan- 

det  Aiitichrislo,  ibid.  2.  Excellunt  cquitatu   Turca; ,  P«- 

loni ,  Pcrsae,  1 193.    1 

Esdras  quos  signatos  et  coronalos  viderit,  1167.   2.  Tidel 

promptuaria  animarum  <lo  qmbus  loquitur,  non  in  ccelo  . 

ted  in  limbo,  1  140.  1.  Esdrx  liber  tcrtius  el  quartus  Hn 

suul  Scriptura  Canonica,  suam  lamcn  babent  auctoritalem  , 

el  proxime  ad  eam  acccdunt  ,  ibid.   2 

Esquilinus  collis  quis  esset  Romae,  1282.    I 

Ei  llcbraeis  omuibus  conjuiiclionibusdcservit,  1302.  1.  Saspc 

pouiliiriii  fuluro  pro  «/ ,  1204.    I 

Bthnici  ctiara  sex  raillia  aunoruin  duratioui  mundi  assign  i 

runt,  1314.   i 

EvangelisUB  assidue  quomodo  Deum  laudcnt ,  1107.  2.  Ei.- 
ruui  Draxipaoi  quomodo  sil  Joanncs .    1015.  2.  Tv.t 

17't 


13SG  INDEX  REMJM 

tislaa  qualuor  an  designent  quatuor  aniinalia  Joannis, 
1 104.  2.  Eorum  diversitas  maxime  in  principio,  1105.  1. 
Inler  eos  quis  sit  ordo ,  iMd, 

Kvangelium  cur  vocetur  aeternum  ,  1250.  2.  Ejus  praedicatio 
quam  sonora  et  polens  sit,  1041.  2.  Ejus  praedicatio,  gra- 
tiaetvocatio  estarcus  Chrisli ,  1133.  2.  Multis  adhuc  gen- 
tihus  praedicatum  non  est,  1314.  1.  Ejus  lex  quamdiu 
duralura  sit ,  1313.  2 

l.ucharistia  est  vinculum  amoris  Christianorum,  1125.  1.  In 
ea  Christus  Agnus  tanquam  occisus,  1120.  1.  An  com- 
raode  intelligatur  per  septem  sigilla  libri ,  1 114.  2.  Ejus 
mirabilia  et  arcana,  ibid.  Renovantibus  proposila  prodest , 
estque  lignum  vitae  ,  1053.  1.  Est  manna  absconditum  , 
1058.  2.  Eam  primitivi  Christiani  cur  domum  deferrent, 
1053.  1 .  Eam  angeli  aliquando  ministrarunt,      1174.  2 

I.uphrates  voluptatum  est  symbolum  ,  1190.  2.  Quare  in 
fine  seculi  ab  angelo  sit  exsiccandus ,  1268.  1 

Kulhymius  pugil  vivus  et  sentiens  consecratus  est,     1089.  1 

Eutychetis  quae  fuerit  hajresis,  1181.  1 

Excidii  seculi  figura  fuit  eversio  regni  Samariae,  et  eversio 
Jerusalem,  1148.    1 

Kxempla  quantum  ad  imilalionem  excitent,  1047.  2 

Exercilus  barbarorum  an  repraesentetur  per  locustas  in  fine 
seculi  e  puteo  abyssi  prodeuntes,  1187.    1 

Exspectatio  instantium  plagarum  ipsis  plagis  gravior   est  , 

1149.  1 

Ezechielis(ad)  visiones  maxime  alludit  S.  Joannes  in  Apoca- 
lypsi ,  1023.  2 

F. 

Factiones     aurigarum     Circensium     quadruplices     erant  , 

1134.   2 

Falx  acuta  in  manu  Filii  hominis  quid  sit,  1255.  1.  Falx 

quoque  est  cultellus  vindemiantium  ,  ibid.  2 

Fames  apta  pcena  deliciarum  et  gulae  ,      1291.  2.  1292.  1 

Fastus  haereticorum ,  1185.  2 

Felicis  (in  martyrio)  Episcopi  Africani  luna  est  conversa  iu 

sanguinem,  1145.  2 

Felicitatis  symbolumest  sol,  1044.  2 

Feminis  (in)  virginitas  fortior  et  generosior  quam  in  viris  est , 

1244.  2.  Feminae  sub  maribus  in  generali  locutionecom- 

prehendi  solent ,  ibid.  Earum  auxilio  pleraeque  haereses 

disseminatae ,  1 185.  2 

Femur  Christiquatuor  res  notat,  1302.   1 

Fervorem  (ad)  acres  stimuli ,  1086.  2 

Kesta  Judaica  instituta  in  gratiarum  aclionem  pro  beneficiis 

olim  per  patres  acceptis ,  1163.  1 

Festus  Patricius  Roman.  auctor  fuit  schismatis  inler  Symma- 

chum  Papam  et  Laurentium  Antipapam  ,  1191.  2 

Fidelts  et  verax  quomodo  sit  Christus ,  1 300.  2 

Fideles  cur  dicantur  nova  creatura,  1081.  1.  In  persecutione 

esse  debent  constantes  et  longanimi ,  1226.  2.  Suntreges 

et  sacerdotes,  sed  myslici,  1033.  2.  Eorum  nomina  novit 

Deus ,  1071.  2.  Tempore  Antichristi  in  solitudinem  fu- 

gient,  1222.  1.  Tunc  futuri  constantes,  per  templum  Sa- 

lomonis  repraesentantur,  1203.  2.  Vide  Christiani. 

FidendumDeo  in  adversis,  1329.  1 

Fidei  antiquitas  candore  denotatur  ,  1160.  1 .  Cilharae  com- 

paratur  ,  1245.  2 

Filius  masculus  quem  draco  vorare  parabat,  quos  denotet , 

1221.  1 

Filius  Dei ,  in  quantum  homo ,  eliam  invocavit  seipsum  ut 

Deus,1094.  1.  Ejus  divinitas  probatur  contra  Arrianos  , 

1029.1.  Vide  Christus. 

Flamiuius  Consul  quod  cladis  suae  omen  acceperit,  1152.  2 

Fluvius  ccelestis  civitatis  describitur,  1358.  1.  Quis  sit  hic 

fluvius,  ibid.  Est  instarsolis  pellucidus,  ibid.  2 

Fons  Virginis  in  ^Egyplo  quis  sit  locus ,  ibid. 

Fornicatio  spiritualis  est  Itaeresis  vel  idololatria  ,       1062.  1 

Fortesfortunaadjuvat,  1329.  1 

Francisca  (S.)  Roraana  illustriorem  pro  custodia  habuit  ange- 

ium,  1065.   1 


ET  VEIUiOnUM. 

Francisci  (S.)  de  Paula  vaticinium  de  tribus  Ordtaihus  suh 

finem  mundiorituris  ex  Simone  dc  Limena  ,         1286.  2 

Francisci  (P.)  Villanovae  Societ.  Jesu  elogium,  1069.   2 

Franciscus  (S.)  praedesiinalionis  suae  revelationem  accepit  , 

1061.  1.  Ejus  fervor  et  renovalio  mentis  assidua ,  1050. 

2.  Ei  promisit  Dominus  Ordinis  sui  perpetuitalem  ,  1076  . 

2.  ./Eger  audivit  angelum  scilissime  cilharam  pulsantem  , 

1 122.  2.  Ex  vehementia  amoris  crebras  patiebatur  ecsta- 

ses,  1254.  1.  Jam  senex  gestiebal  ad   novitiatus  redire 

fervorem,  1353.  2.  Ipse  et  Franciscani  an  denotenlur  pci 

angelum  habentem  signum  Dei  vivi ,  1152.  2 

Franciscus  Ribera  praeclare  in  Apoc.  scripsit,  1204.  2 

Franciscus  (S.)  Xaverius  quomodo  ccelestibus  consolationibns 

perfunderetur  ,  1059.  2.  Qualiter  mortuus  sit,  1253.  2. 

In  tribulationibus  adhuc  majores  optabat ,  1154.  2 

Fraus  et  imposturae  hajreticorum  ,  1185.  1 

Fredericill.  Imp.  schisma  quamdiu  durarit ,  1312.  2 

Frigidae  et  calidae  potus  Romanus  in  usu ,  1083.  2.  Frigidi  , 

calidi,  tepidiquinaraspiritualiter  sint ,  1081.    1 

Frons  unde  dicatur;  ipsa  publicaj  professionis  est  symbolum, 

1153.  1.  In  fronte  signandi  electi  in  fine  mundi ,  ibid.  Iu 

ea  cur  signandi  Antichristiani,  1236.  1.  Fronti  inscriptum 

olim  nomen  merelricum  ,  1280.   1 

Fruclus  Italici  et  varii  et  sapidi,  1292.  2.  1293.    1 

Fruitio  Dei  in  ccelo  esl  velut  fons  vitae,  1169.  2.  et  lignum 


vttae, 
Frumentum   optimum    est  ejusdem  cum    aqua 


1053.  2 
ponderis  , 
1135.  2 
1185.  2 
1329.    1 


Fucus  haereticorum  , 

Fugere  licet  in  persecutione , 

Fulgura  et  tonilrua  Det  magnificentiam  et  majeslatem  deno- 
tant,  1099.  2.  Unde  haec  nascantur,  1100.  1.  FulgurL- 
occidetur  Antichristus ,  1300.  1.  1303.  1.  Fulmini  assi- 
milatur  S.  Joannes,  1017. 1 .  Fulmina  igne  sulphureo  con- 
slant,  et  sulphur  olent ,  1 320.   2 

Fulminatrix  legio  Chrisliana  sitienti  exercitui  Anlonini  Jmp. 
pluviam  precibus  impetravil ,  1134.   1 

Fumus  a  majestate  Dei  prodiens  quid  denotet,  1264.  2 

Fundamenta  Ecclesiae  sunt  Apostoli ,  1332.    1 

Fur  vox  unde  derivetur  ,  1269.  2.  Sicut  fur  veniet  Dominus 
ex  improviso  ,  1071.  2 

Furiarum  quae  sit  piclura  et  imago  ,  1191.    I 

G. 

Gabriel  quid  proprie  significet ,  1031.  2.  Ejus  emblema  , 
1032.  1.  Videturessede  Seraphinis,  ibid.    9 

Gad  Patriarcha  typus  est  S.  Petri ,  1351.   1 

Gagates  accenditur  aqua,  oleo  restinguitur,  1223.    1 

Galba  Imp.  quo  signo  perduelles  neci  dandos  ostenderit  , 

1043.  1.  2 

Galla  (S.)  a  S.  Petro  in  ccelum  est  vocata ,  1365.  2 

Gallinae  caro  consumit  aurum  ,  1292.  1 

Txp  saepe  encliticum  est  apud  Graecos  ,  1365.   1 

Gaudii  actu  quomodo  Deura  laudemus  ,  1128.  2 

Gemmarum  pulchritudo  ,  pretium  ,  splendor  :  unde  diclae  , 

1338.  1.  In  ocelis  verae  futurae  gemmae,  ibid.  An  congrue 

vocentur  stellae,  1042.  2.  Omnes  sunt  siccae  et  frigidae  , 

1350.  1.  Gemmas  plures  gestabant  antiqui  in  annulis  , 

1094.  1.  Earum  in  pretio  qui  sint  gradus  ,  1352.  2.  Ea- 

rum  fabulosae  virlutes,  1339.  2.  Gemmas  duodecim  civita- 

tis  ccelestis  significant  duodecim  Apostolos ,  et  duodecim 

Symboli  articulos ,  1332.  1.  2.  1339.  1.  Hae  in  quibus  a 

gemmis  rationalis  differant,  et  conveniant,  1339.  1.  Gem- 

mae  priscae  nonnullae  interiere,  earum  nomina  mutata,  no- 

vaesubnatae  aut  subslitutae,  1538.   2 

Gennadius  commentatus  est  in  Apoc.  1204.   1 

Gensericus  Wandalus  Africam  et Romam  diripuit,  1184.  2. 

Cur  diclus  sit  regum  oraniura  felicissimus  ,  ibid.  Primus 

Wandalorum  regum  Arrianus  fuit;  a  Bonifacio  Comite  pri- 

mus  est  in  Africam  vocatus ,  ibid.  Gensericus  an  sit  nomen 

Antichristi,  1238.  1 

Gente  (ex  qualibet)  ad  ccelestem  Jerusalem  confluentaliqui , 

1531.  2 


INDF.X  BEP.l.M 

(.•■ntilescur  voccultfr  marc,  1197.  1.  Cur  iis  gravis  videre- 
lur  lex  Chrisli,  10G3.  2 

Gereonis  (S.)  vox    ad    oranlem    Episcopum    Evergistum  , 

1140.    I 

Gcrmaiiicus  Martyr  besliis  fuit  objcclus  ,  1055.  1 

Germanus  (S.)  audivil  loquenlem  de  lumulo  S.  Cas6ianurn  , 

1,254.  1 

Gerlrudis  (S.)  vidit  multas  animas  qua;  spontc  se  a  Doinini 
conspectu  subducerent ,  1556.  2 

Gervasius  et  Protasius  (SS.)  albali  S.  Amhrosio  apparuerunl, 

1160.   2 

Gidon   Hebraea    vox   quid    significet  ,    et    unde   derivelur , 

1270.   1 

Gilimer  Wandalorum  Rex  a  Belisario  victuset  captusargcnlea 
c.ilena  vinclus  ad  Imp.  millitur,  1184.  2 

Gladio  Christi  ex  ore  exeuntequid  denotetur,  1043.  l.Gla- 
dius  dicitur  quasi  cladius  ,  ibid.  Est  symbolum  priacipis  , 
multis  fuit  onien  morlis  ,  ibid. 

Glauci  oculi  terrorem  incuterc  soleut ,  1347.  1 

Gloria  animae  est  stola  alba,  1142.  1 

Gloria  coelestis  cur  dicatur  tabernaculum  Dei ,  1527.  1.  Re- 
vera  gratia  ,  1528.  1 .  Longe  major  est  quam  bona  sint  et 
merila  liominum  ,  1290.  2.  Ad  eam  Deus  nerainem  abso- 
luteelegit,  nisi  post  prajvisa  mcrita ,  1077.  1.  Vocatur 
corona  et  palma  ob  tres  causas,  1058.  2 

Gnoslici  haeretici  a  Nicolailis  orli,  1052.   1 

Godefridi  Bullonii  expeditio  in  terram  sanctam  an  pra-dicta  in 
Apocalypsi ,  1271 .  2.  An  is  repraeseuletur  in  angelo  forli 
sustollculc  lapidcm  inolarcm  ,  1294.   1 

Godricus  (S.)  Ercmita  in  Anglia  S.  Pelro  Apostolo  confessus  , 
cl  abeodcin  absolutus  est ,  1176.   1 

Gog  et  Magog  sunl  cerlas  gentes  suum  babentes  regem  , 
1516.  2.  ls  erit  unus  e  decem  rcgibus  qui  tempore  An- 
tichristi  in  orbe  dorninabuntur,  ibid.  Quales  eae  futurae 
£int,1517.  1.  Igne  coelcsti  afllabuntur  cum  Antichristo  , 

ibid.  2 

Gollii  qua  ratione  Arriani  facti  sint ,  1177.  2.  Latinam  lin- 
guam  corruperunt ,  1296.  2.  Per  trecentos  annos ,  quia 
Arriani  Ecclesiam  vexarunt,  1135.    I 

Gradus  cur  iri  priscis  tcmplis  Romae  conspiciantur ,  1 159.  2 

Graecari  quid  sit ,  1251.    1 

Griecorum  inconstantia,  1281.  1.  Graeci  sensim  et  lacilurni 
in  pugnam  progrediebantur,  barbari  cum  strcpiiu,  1 122. 
1.  Graoi  ncganles  Spirilura  sanctum  a  Eilio  procedere,  a 
Turcisipso  festo  Spirilus  sancli  excisi  sunt ,  1178.  2,  Cur 
Cliristum  aliter  pingi  vetuerint,  quam  spccie  bumana  , 

1119.   1 

Grandomagna  symbolum  est  irae  Dei,  1212.  2.  Grando  la- 
lentaris  cadcl  in  line  seculi ,  1271.  1.  Ea  niyslice  inlelli- 
gitur,  ibid.  2.  Grandinecur  Deus  in  fincseculi  pcrcussurus 
sit  terliam  lerrae  partein,  non  totam  ,  1 1  78.    I 

Gratia  maxima  cst  gradus  perfeclissimus  ,  1060.  1.  Gratia 
gratiain  cmimus  majorem,  1085.  2.  Gralia:  divinae  pulsus 
qualis,  1087.  2.  Gralia  operans  ct  cooperans  aut  subse- 
qucns  quomodo  dislinguantur,  ibid.  Graiiam  cur  in  salu- 
talione  posl  Cliristi  ascensionem  Apostoli  pali  addiJerinl , 
1027.  2.  Graliae  lexquauidiu  duralura  sit ,  1513.  2 

Giatiarum  actio  ,  quam  liomiiies  bcali  in  line  scculi  agent 
Deo,  uude  babebil  ortum,  1163.  2.  Ea  esl  oplima  ralio 
impctrandi  a  Deodotium  persevenintiae,  et  pertingendi  ad 
ealutem  ,  ibid.  Quam  ca  utilis,  ncccssaria,  sancta  ,  Deo 
grata  ,  1 163.  1.  Esl  viclinia  novi  tcslamcnti ,  ibid.  2.  Ea 
Dco  gralissima  cst,  qu.x  in  Missa  fit ,  1122.  1.  Bfflcpft) 
bcncliciis  a  Deo  acceplis  facla  ,  vocatur  sacrilicium  laudis  , 
1163.  2.  Est  unicum  sacrificium  quod  Deo  praestare  pos- 
suinus  el  debemus ,  ibui. 

Gralulationis  actu  Dcum  siimmc  laudare  possumus,  1 128.  2 

Grcgorio  (S.)  Pontilici  eelehranli  adslabal  an^cbis,  1  17  i.  2. 
Is  aii  dciiolelur  pcr  aquil.uu  ■  •l.im.iuicm  in  coelo  vce,  1181. 
1.  /Erumnis  prcssus  Deo  gratias  cgil ,  1165.  1.  II.vielii.is 
primus  Antichrisliis  est,  1 186.  1.  Is  Anglos  pcr  S.  Augus- 
Uuum ad  fidem adduiit ,  ibid.  2.  1212.  2 

Greguviua  (S.     Nasitnxcn.   otl  iu   ApocM.   comroeulalut  . 


ET  VEBBOliDM.  13S7 

1203.  2.  Rcliclo  pali  i.ucliahi  CooatanUoop,  ru<  coaooaail  , 

1069.    1 
Gregorius  (S.)  Tbaumaturgus  a  S.  Joaune  iu  ordttdosa  doc- 

trina  conlirmalus  est ,  1018.    1 

Grossi  suul  licus  immalurae,  1146.   1 

Guardianus  Eranciscanorum  Loridineusium  gaudens  patibuli 

scalas  conscendebat ,  1 1  23.    I 

Gubcrnatio  nonnisi  probo  commiltcnda,  1164.    2 

Gula  fomenlum  est  luxuria:,  1057.   2 

Gygarta  urbs  unde  dicta,  an  a  Gog,  1317.    1 

Gygcsnonest  idem  qui  Gog  ,  ibid. 

H. 

Haeresis  quomodo  proserpat  et  celeriter  se  diffundat,  1 1 85.  2. 
Haereses  pleraeque  per  mulieres  propagalae  sunt,  1062.  2. 
Peneomnes  Clnisto  advcrsatae  sunt ,  1155.  2.  In  exorti« 
semper  opponit  DeusanUigonistas  ,  1205.   1 

Hwresiarcharum  funestus  inlerilus,  1505.   2 

Haerelica  Ecclesia  vocanda  esl  Babylon  ,  1 278.   2 

Haerclici  Scripturam  addendo  vel  minuendo  adulterant  , 
1565.  1.  Dogmala  prava  per  eloquentiam  suis  propinanl, 
1280.  1 .  Eorum  symbolum  cst  rana,  1269.  2.  Cur  dican- 
lur  locusta;,  1185.  1.  Eorum  proprielales  variae ,  ibid.  1. 
2.  Eorum  simulala  bumanitas,  1155.  2.  1191.  1.  2. 
1194.  1.  2.  Per  equum  nigrum  significantur ,  1135.  1. 
Scripturam  ad  mentem  suam  torqucnt,  ibid.  2.  In  eorura 
persecutione  furlim  Sacramenta  percipiunlur  ad  necessi- 
tatem,  non  ad  abundantiam  ,  1136.  1.  Sunt  mendaces , 
1189.  2.  Vocant  doctrinam  suam  altissimam,  profundis- 
simam,  etnullialii,  quam  sibi  suisque  comprehensibilem- 
1163.  2.  Haerelici  moderui  sunt  praecursores  Anliclirisli  , 
1232.  1.  QuiJ  per  quatuor  Joannis  auimalia  intelligant  , 
1104.  1.  Grassantur  in  coelum ,  terras,  Purgalorium ,  in- 
fernum  quomodo,  1185.  2.  Quinam  eorum  commentali 
sint  in  Apocalypsin ,  1024.  2.  Eorum  calumnia  in  Ro- 
manum  Pontilicem  et  Ecclesiam  refutatur ,  1186.  2. 
1231.  1.  1274.2. 1275.  1.  1278.  1.  1282. 2.  1230.1. 

1283.1 

Haymo  Commentarium  in  Apocal.  scripsit ,  1024.    1 

Hebraei  per  futurum  siguificant  rci  conslantiam  ct  contiiun- 

tionem,  1028.  1.  Sub  praelerito  intelligunt  praesens  et  Fu- 

turum  ,  etviceversa,  1255.  1.  Saepe  abstracta  usurpant 

pro  concielis ,  1190.   1.  Verba  activa  realia  capiunt  pro 

activis  menialibus,   1252.  2.  1290.  2.  Instrumenlis  ad- 

dunt  in ,  1252.  2.  Saepe  dicla  sua  non  ad  proxime  praecc- 

dentia,  sed  ad  rcmoliora,  quae  anterius  praecesserunt,  rc- 

ferre ,  1511.1 

Hebraeae  aliquot  voces  eliam  aliis  linguiscommunes,  1292.  2 

Hederara  sacerdoles  Rom.  nec  tangere  ,  nec  nominare  polc- 


rant 


1017.   1 


Hclvelii  Catbolici  publice  inter  baerelicos  gestant  rosaria  <  t 

cruces  ,  1155.   1 

Henocli  nondum  est  morluus ,  sed  raptus  a  Deo  ,  1204.2. 

Repraesentat  slatum  legis  naturae  et  Palriarcbarum  ,  ibid. 

Ab  eo  ascendunl  omues  horuiues  pcriNoe,  1208.  2.  F«7« 

Elias. 

Henricus  V.  Imp.  renuntiavil  juri  inveslilorae,  1307.    I 

Hcnricus  (P.)  Garncltus  Soc.  Jesu  post  martyrium  in  Bplcai 

c\|ii'essuscoos|iicitur,  1154.    t 

Berodea  mfcntkida  vocalur  draco,  rufus  ct  ignitus  ,  1221 .  t 

Ilierarchiae  primae  angeli  quajuam  Dei  atlributa  reprte<enien: , 

1098.   1 
Hieronicae  veste  alba,  (lorida  tritimpliali ,   et  palmea  ,  cl  «11- 
liinde  pabnca  coroua  donab.iutur  ,  11G0.  2 

llieionvini  i^S.)  qualis  fucrit  mors  ,  1255.   2 

llierosotymitana  Ecclcsia  cur  leone  denotetur  ,  1101.1 

lliiarius  (S.)  quam  libere  Coustantium  Imp.  rrprcheudcnl  , 

1207.  2 

Hippolytus  (S.)  ob  doctrinam  crcatus  Episcopus  Portuensis  , 

ct  slalua  marmorca  dunalus,  cl  cipitis  d.unn.Uus,  101" 

1 .  Esl  Apoojlvpsin  inierprel.uus  ,  1023.  2.  Ejos  clogiiin» 

non  iilem  esi  cum  B.  Nonno,  1069.    1 

ll  imenn  fuil  Hese  longe  poaterior  ,  1359.  t 


1888  INDEX  RERUM 

Efomo  crealus  aJ  beatiludiiiem ,  192  !•  1.  Ejus  fragilitas  et 

miseria,  1161.1.  Homo  io  anirnalihus  Joannis  donolat  Dei 

bonitatem  et  mansuetudinem  ,  1105.  2.  item  Christi  Iiu- 

inanitatera  ,  ibid.  1 .  Hominihus  Deus  ulitur  ad  homines 

docendos,  1250.  1.  An  tot  salvandi ,  quotangeli  cecide- 

runt,  1220.  2.  Homines  blandi  implent  partem  angelo- 

rum  lapsorum,  ibid.  Homines  nonnulli  bestias  vultu  refe- 

runt,  1103.    1 

Honoratus(S.)  AmbianensisEpiscopus  e  Christi  manibuscom- 

muuicavit ,  1176.   1 

llora  quam  late  pateat,  et  ejus  significatio ,  1075.  1.  2 

Horma  quis  sit  locus ,  1270.   1 

Hostes  tres  fidelium  ranis  coraparantur  ,  1269.  1 

Humanitas  Chrisli  per    pedes  ejus  apparentis  denotatur  , 

1041.  1.  Lunae  assimiialur,  1215.  1.  Eacrueuta  Chris- 

tus  diabolisterrori  est ,  1301.  1.  2.  In  ccelo  est  velut  ejus 

lucerna,  1355.  1.  Eam  anagogice  significabat  arca  veteris 

testamenti ,  1211.  2 

Humilitasoptime  purificat  cor ,  1086.  1.  Est  via  ad  ccelum  , 

1330.  1.  Est  gemma  virtutum,  1350.  2.  Humilitas  plena 

quae  sil ;  quae  non  ,  1071.  1.  Radix  est  religiosae  pacis  , 

quietisjsanctitatis,  1353.  2 

Hunericus  Wandalorum  Rex  quomodo  in  Orthodoxos  saevie- 


ril;  ejus  castigatio  a  Deo  , 


1184.  2 


Hungariae  regis  inauguratio  quo  ritu  peragatur,  1043.  1 
Hyacinlhina  tunica  Chrisli  quid  denotet ,  1039.   1 

Hyacinthus  flos  unde  maculosas  notas  habeat ,  et  unde  no- 

meu,  1350.  1.  Ejusvires,  ibid. 

Hyacinlhus  gemma  qualis  sit,  vari«  ejus  species ,  colores  , 

discrimen  hodiernorum  apriscis,  1349.  1.  Priscorum  do- 

tes,  natura,  vires  ,  ibid.  2 

Hydra  an  fuerit  draco  septem  capitum  ,  1219.  2 

Hymnorum    responsoriorum    in  Ecclesia  quae    sit    origo  , 

1108.  1 
Hymnodia  Dei  quintuplex  ,  1065.   2.  1066.  2 

Hyperbata  in  Apocalypsi  sunt  frequentia,  1258.  2 

Hypocrisis  haereticorum  ,  1185.  2 

Hypocritae  an  per  equum  pallidum  Joanni  visum  repraesen- 

tentur  ,  1137.   1 

Hysterologia  mortis  Eliae  et  Henoch  in  Apocalypsi ,  1202.  2. 

Raraest  iueahysterologia,  1021.  2.  1250.  2 

I. 

Idolia  priscaerant  quasicauponae,  1289.  2 

klololatria  in  fine  inundi  renascetur,  sed  eam  postea  veniens 
evertet  Antichristus,  volens  adorari  ipse  ut  Deus,  1194. 
2.  1209.  1.  Idololatria  vocalur  fornicatio ,  1277.  1.  Ad 
eam  viamsternit  libido  ,  1249.   1 

Idololhytis  per  se  vesci  licet,  sed  olim  ob  varias  causas  non  li- 
cebat,  1062.  2 

Ignatius  (S.)  Episcopus  Antiochenus  Epistolis  suis  subscrip- 
sit  gratia,  1027.  2.  Auctor  est  psalmodiae  alternae  sive 
chori,  .  1108.  1 

Ignatius  (S.)  de  Loyola  prae  dulcium  lacrymarum  copia  pene 
oculos  amiserat,  1059.  2.  Lectione  vitae  Sanctorum  muta- 
vit  vitara ,  1088.  1.  Quanti  cruces  et  aerumnas  laceret , 
1167.  1.  Cur  Societatem  a  se  nominari  noluit,     1026.  2 

Ignis  charitatis  est  symbolum ,  1085.1.  1176.  2.  Ignem 
in  Antichristianos  sibi  resistentes  revocabunt  Elias  et  He- 
noch  ,  1207.  2.  Ignis  infernalis  quam  ingens  futurus  sit , 
1257.    1.  Est   sulphureus ,    1320.    2.   et  sine   fumo , 

1251.  2 

Immortalitatemdesignatcandor  etalbedo,  1160.   1 

Imperativus  aliquando  non  praecipientis  est,  sed  comparantis, 

1363.  1 

Imperatores  Romani  serviebant  quaestui  et  lucro  etiam  sor- 
dido,  1289.  2.  1294.  1 .  Quam  atrociter  olim  in  Christia- 
nos  grassati  sint ,  1239.  2.  1273.  2 

Iinperii  symbolumest  equus  ,  1130.  2.  1132.   1 

Imperium  Roman.  valde  jam  declinat,  ipsum  vero  durabit 
usque  ad  finem  mundi,  1314.  2.  Id  erit  ultimum  ,  et  a 
quo  evertendum,  1284.  2.  Insum  modo  adhuc  stat  con- 


ET  VERBORUM. 

tra  htereticos,  1285.  2.  /Eternum  id  fore  opiuati  sunl  (i.»u- 
tiles,  etiam  Christiani  nonnulli ,  ibid.  Id  cadet  eversa  Ro- 
ma  ab  Antichrislo,  1286.  1.  1289.  1.  Fide  Romanum. 

Inipii  dum  aperle  non  queunt ,  per  fraudem  nocenl  occulte  , 
1 194.  1.  2.  Quomodo  transeaut  ad  mortem  primam  et  se- 
cundam,  1312.  2.  Impii  vocantur,  cur,  1227.  2 

Impostor  quidam  blasphemus  in  Peru  sese  redemptorem  or- 
bis  essejactabat ,  1234.   2 

Impudentia  haereticorum  ,  1186.   1 

Impunitas  peccandi  est  peccatoris  leclus  et  siguum  reproba- 
tionis,  1062.   2 

In  aliquando  capitur  pro  propter  ,  1252.  1.  In  Domino  mori 
quid  sit ,  ibid. 

Incarnalionis  Christi  mysterium  iride  deuotatur,  cur  ,  1095. 
1.  Repraesentalur  carbunculo  ,  1343.  1.  item  ortu  unio- 
num,  1352.  2.  1355.   I 

Incendia  multa  modo  sub  terra  latent ,  quae  in  fine  mundi 
erumpent,  1188.    1 

Inconstantes  tempore  Antichristi  fuluri  ,  denotantur  per 
atrium  templi  Salomonis  ,  1203.  1.   2 

Iufans  Patris  an  Christus  proprie  dicatur  ,  1119.  1.  Infantes 
fidelium  olim  docebantur  alleluia  proferre  ,  1296.    I 

Infemi  clavis  quae  sit,  1045.  2.  Ipse  est  lacus  irae  Dei,  1257. 
1.  2.  In  eo  erit  verum  sulphur  ,  1303.  2.  Ejus  pcena  ma- 
jor  est  deliciishujus  vitae,  1290.  2.  1291.  1.  In  eo  estig- 
nis  sine  fumo,  125 1 .  2.  In  eo  nulla  est  dies  ,  ibid.  Ei  qua- 
lem  vim  in  daemones  et  damnatos  indiderit  Deus,  1192. 
1.  Ejus  longitudo  et  lalitudo  quanta  ,  1257.1.2.  Curvo- 
cetur  abyssus,  1183.  2.  1257.  2.  Ejus  situs  describitur  , 
1258.  1.  Ejus  horror  quanlus,  ibid.  2.  Quos  daturus  sii 
mortuos ,  1519.  2.  In  Apocal.  inducitur  velut  persona  per 
prosopopceiam,  1046.  1.  Ipse  et  mors  velut  sociae  penc 
semper  conjunguntur,  1319.  2.  1320.  1.  Quomodo  missi 
dicantur  instagnum  ignis,  1520.    1 

Inferos  locales  et  veros  negant  Lutherani  multi ,        1  185.  2 

Influentia  ccelorum  in  fine  mundi  cessabunt  ,  1146.  2 

Ingressus  Religionis  similis  est  baptismo,  1168.  2 

Innocens  ab  omnibus  videri  gaudet,  1321.  2.  Innocenlium, 
sui  scilicet  et  asseclarum  suorum  ,  liberationem  ab  injuria 
petunt  Martyres,  1141.  1.  2.  Innocenlia  vitae  est  velul 
candida  vestis  animae,  1072.  1.  Innocentia  et  puritas  ab 
omni  labe,  est  sanctitas,  1109.   1 

Instrumenta  musica  in  ccelo  fore  probatur,  1122.  2 

Instrumentis  ineptioribus  ad  res  magnas  uti  Deus  gaudet  , 

1074.  2 

Insulae  in  fine  mundi  de  loco  movendee  sunt,  1271.  1 .  An  i  n 
fine  mundi   a    mari,    e  quo  enatae,    sint  absorbendae  , 

1147.  2 

Intellectus  ad  omnia  videnda  et  audienda  a  Deo  sustolli  po- 
test,  1318.  2 

Interpres  Vulgatae  adversus  calumniantes  defenditur,  1190. 
1.  Interpretes  Apocalypseos  varii  quolibet  seculo  ,  1023. 

2.  1024.  1.  2 

Invidi  luteo  sunt  colore,  1272.  2.  Eorum  imago  sunt  locus- 
lae,  1187.  2.  1188.   1 

Irai  quod  sit  hieroglyphicum  ,  1190.  2.  1191.  1.  In  ea  cur 
oculi  flammescant,  1040.  2.  Ira  Deiin  impios  tum  in  hoc 
mundo,  tum  in  inferno  ,  1193.  2 

Irenaeus  (S.)in  Apocalypsin  scripsit,  1203.  2.  An  fuerit  Epis- 
copus  Thyatirensis,  ad  quem  scribit  Joannes  ,       1061.  2 

Irene  Imperatrix  Leonis  Imp.  Iconoclastaj  uxor  iconoclasmum 
sustulit,  1095.  2 

Iris  in  circuitu  throni  Dei  quid  ad  Htteram  significet,  ibid.  1. 
Proprie  ejus  misericordiam  notat ,  ibid.  2 

Israel  omnis  in  fine  seculi  salvus  fiet,  1156.   1 

Issachar  Patriarcha  lypus  est  S.  Judae  Thaddaei ,        1351 .  2 

Ita  pro  talis  capitur  interdum,  1071.  2 

Italiae  deliciae  et  amcenitas,  1292.  2.  Ejus  ficus  biferae ,  et 
aliaearbores  toto  annovirenteset  fructus  dantes  ,  1359.  | 

J. 

Jacobus  (S.)  Major  carbunculocur  comparetur,  1343.  1.  Eju? 


INDEX  RERUM 

iharitas,  fervor,  ibid.  Hispanias  convcrtit,  primus  Aposto- 
lorura  Martyr  occubuit,  ibid.  Ejus  typus  fuit  Dan  Palriar- 
cha  ,  1351 .  1 .  Aliquando  Hispanis  opem  el  vicloriam  allu- 
lit,  *  U33.  1 

Jacobus  (S.)  Minor  cur  topazio  gemmae  comparetur,  1348.  1 . 
Erat  is  Christo  similis;  ejus  vilae  ausleritasjseripsit  episto- 
lam  omnigena  perfectionc  plcnam,  ibid.  Ejus  lypus  fuit 
Simeon  Patriarclia,  1351.  2 

Janiculum  collis  Romae  fuit  praeter  septcm  alios  noliores  , 

1282.   1 

lapones  cur  semper  calidam  bibant  ,  1083.  2 

Jaspis  et  sardius  in  throno  Dei  quidsignificet,  1094.  1.  Jas- 
pis  est  lapis  viridis ,  intcrdum  eliam  purpureus ,  ibid. 
1330.  2.  Designat  Deum  sua  luce  Beatos  recreare  et  con- 
firmare,  1331.  1.  Cur  sit  in  fundamentis  muri  coeleslis 
Jerusalem  ,  133G.  2.  Nomen  jaspis  unde  dicatur  :  jaspe 
Hebraicus  alius  est  a  jaspide  Lalino,  1339.  1 .  Ejus  color  , 
firmitas  et  vires  ,  ibid.  et  seq.  Quis  prceslantissimus  ,  ibid. 
Est  ipse  non  simpliciter  viridis ,  sed  maculosus,  ibid.  2. 
Ejus  maculae  salutares  sunt,  estque  gemma  anliquissima, 
ibid.  Subinde  opacus,  subinde  pellucidusest ,  ibid. 

Jehova  nomen  ineffabile  proprium  Dei  est,  1028.  1.  1301. 

1 .  An  id  nomen  sit  idem  cum  ,  Qui  est,  qui  eral ,  et  qui 
venlurus  est,  1028.  2.  Unde  id  composilum,  ibid.  An  sig- 
nificel  S.  Trinitatein  ,  ibid.  Notat  Dei  tum  csscntiara  ,  tum 
providcnliam  ,  ibid. 

Jchudiel  angeli  nomen  sonat  idem  quod  laus  Dci,  1031.  2. 
Ejus  emblema ,  1032.   1 

Jeremias  Propheta  in  quo  fuerit  typus  Joannis  Evangelistae  , 
1200.  2.  An  in  finc  mundi  cum  Elia  contra  Antichristum 
venturus  ,  1204.  2 

Jerusalem  quolies  mutarit  fidem  et  rcligioncm  ,  1276.  1. 
Quot  haberet  porlas ,  1331.  1.  Ejus  quis  esset  ambitus , 
1334. 1.  Erit  regia  Antichristi ,  1209  1.  Cur  vocetur  So- 
doma  et  iEgyptus,  ibid.  Magnusillucerit  confluxus,  Anii- 
christo  in  ea  residente,  ibid.  In  ejus  plateis  occisa  jacebunt 
corpora  Elix  ct  Henoch,  ibid.  Findetur  in  tres  parles  paulo 
ante  caedem  Anlichrisli ,  1270.  2.  Cur  vocctur  civitas 
magna ,  ibid.  Ipsa  eliam  punita  ob  prisca  patrum  peccata  , 
1293.  2.  Jerusalcm  ccelestis  duplex,  1324.  2 

Jesus  est  nomen  novum  Christi,  1080.  1.  Jesu  Christi  animae 
revelata  Apocalypsis  in  ejus  incarnalione,  1026.  1.  Eam 
jpse  Joanni  revelavit  per  angelum  ,  ibid.  Ejus  quae  fuerit 
olim  salutalio,  1027.  2.  Verum  testimonium  de  Palre  red- 
didit  apud  homines  ,  1033.  1.  Quomodo  sit  primus  Mar- 
tyr,  ibid.  Est  primogenitus  morluorum  ,  ibid.  Ipse  patiens 
cst  duxomuium  patientium,  ibid.  Est  princeps  regum  ter- 
rae ,  ibid.  Ul  homo,  agnoscit  Deum  ut  Deum  et  creatorem 
suum  ,  ibid.  2.  In  eo  ad  judicium  veniontc  videbuntur 
ciucilixionis  insignia  et  vulnera  ,  1034.  1 .  Quomodo  dica- 
tur  aot  o),  principium  et  finis,  ibid.  2.  1035.  1.  Eum  an 
viderit  Joaunes  in  1.  Apocal.  capilc  apparentein  ,  el  qua 
forma,  1037.  2.  Cur  vestitus  apparucrit  podere,  1038.  1. 
et  cur  tunica  hyacinthina  ,  1039.  1.  Est  noster  Pontifex  , 
ibid.  Ejus  aurea  zona  et  cinclio  ad  mamillas  ,  quid  deno- 
tet,  ibid.  1 .  2.  Quid  ejus  oculi  flammantes,  1040.  2.  Quid 
ejus  pedesdesignent,  1041.  1.  2.  Soli  fulgenti  compara- 
tur  ,  1043.  2.  1044.  1.  Ejus  gloria  in  ccelo  quanta  sit, 
1043.  2.  Ejus  diviuitas  asseritur,  1045.  2.  1063.  1. 
4081.  1.  1128.  2.  1316.  2.  Quomodo  oculos  llammeos 
habere  dicatur,  1061.  2.  Cur  stclla  matuliua  dicatur  , 
1065.  1.  Est  clavis  etclaviger,  1073.  1.  Summam  potes- 
tatem  habet  in  Ecclesia,  ibid.  2.  Ejus  potestas  in  mortem 
et  infernura,  ibid.  Ejus  amor  erga  Palrem,  1079.  2.  Cur 
vocetur  Amen,  1080.  2.  Est  causa  efliciens  et  exemplaris 
rerum  crcatarum  ,  ibid.  1081.  1.  Ejus  principalus  in  om- 
nes  creaturas ,  1081.  1.  An  per  quatuor  animalia  Joannis 
designetur,  1 104.  2.  1 105.  1 .  An  intelligatur  per  librum 
nignalum  septein  sigillis,  1114.  1.  Apparuit  Joanni  specic 
agni  occisi,  1117.  2.  Quomodo  vocetur  agnus  et  leo,  ibid. 
1118.  1.  Est  radix,  id  est  ramus,  David  ,  1118.  2.  Est 
agnus  Dei  occisus  ab  origine  mundi,  1119.    1.  1232. 

2.  Dupictus  oliui  eslagni  specic,  1119.  l.Amat  railcs  el 


ET  VERBOniU.  I 

mansuclos,  ibid.  Quomodo  habeal  coroua  seplem  ,  et  qoid 
illa  signiliceiit,  1 120.  2.  Ejus  amor  poleus  etf  ,1121.  I . 
Quomodo  citharoedus  in  vita  fuerit ,  112".  2.  HeritO  pas- 
sionis  accepit  potcslatem  revelandi  cui  vellet  futnra  circa 
regimen  Ecclesias,  1125.  2.  ilem  assumendi  sil  i  in  popu- 
lum  quoscumque  voluisset,  ibid.  Non  potuit  niereri  di\i- 
nilalem  ,  utpote  quae  io  eo  praicederet  existenliarn  ,  1 126. 
2.  In  Verbo  videl  inlinita  ,  1127.  1.  2.  Cur  dicatur  sessoi 
equi  albi  Joanni  visi ,  1131.1.  1132.  2.  Ejus  victoria  de 
Genlibus ,  1133.  2.  An  significetur  per  angelum  haben  - 
tem  signum  Dei  vivi,  1152.  1.  Natus  est  noctc  silenli  , 
1170.  1.  An  denotetur  per  angelum  habenlem  thuribu- 
Ium  ,  1173.  2.  Morte  sua  ccelum  hominibus  patefecit  , 
1175.  1 .  Visus  aliquando  est  in  coelis  jam  gloriosus  sacri- 
ficium  Missae  celebrare ,  ibid.  2.  An  sit  angelus  de  coel» 
desccndens  amictus  uube,  et  iridem  in  capile  habens  , 
1195.  2.  Quomodo  eum  jam  inde  ab  ioitio  oderit  diabn- 
lus,  1214.  1.  Vestit  Ecclesiam  ut  vestis,  et  illuminat  ut 
sol,  ibid.  2.  1215.  1.  Quomodo  vocetur  Michael  pugnan* 
cum  dracone ,  1225.  1.  Ejus  nomen  \yiaou$  efficit  numc- 
rura888, 1239. 1.  Alligavitcacodaemonem  veniensin  mun- 
dum,  1281.  1.  Albo  insidere  visus  est  equo  Joanni ,  Anti- 
christum  debellalurus,  1300.  2.  An  vere  id  ita  fulurum  , 
ibid.  Post  ascensum  semper  in  coelo  manet,  1300.  1 .  Ha- 
bet  clavem  abyssi ,  1306.  1.  Quomodo  diabolum  ligarit  , 
et  eum  solvet,  ibid.  Sapphiro  assimilatur  ,  1341.  2.  Hu- 
jus  natura  ei  secundum  deitatem  applicatur,  ibid.  Ejus  in 
passione  amor  ,  1544.  1.  Est  margarita  preliosissima  , 
1353.  1.  Est  templum  Beatorum,  1555.  1.  Ejus  humani- 
tas  est  lucerna  coeli,  ibid.  Quomodo  dicatur  Iignum  vitae  , 

1360.    1 

Jezabel  rcgina  Dei  cultores  persecuta  est,  1061.  2.  Quaenain 
Jezabel  ab  Episcopo  Thyalirensi  promissa,  varia  exposi- 
tio,  1062.  1 .  An  sit  ipsa  Synagoga  Judaica  ,  ibid.  Fuit  po- 
tens   quaedam   mulier  propagans  sectaui    Nicolaitarum  , 

ibid. 

Joachim  Abbas  an  vere  fuerit  Propheta;  ejus  errores  ct  deli- 
ria ,  1024.  1.  1256.  1.  Ejus  prophetia  de  novo  Ordine 
Jesu  quomodo   intelligcnda ,   et  cujus   auclorilatis   sit  , 

1071.    I 

Joas  Rcx  ab  amita  in  domo  Domini  absconditus,  mystice  ex- 
positus ,  1221. 

Joel  praenuntiavitsigna  judicio  praevia,  1148.    2 

Joannes  Abbas  quomodo  dulcedine  intcriori  perfunderelur  , 

1059.   1 

Joannes  (S.)  Aposlolus  est  Propheta  novi  testamenti ,  1015- 
1.  An  venturus  sil  contra  Antichrislum  ,  ibid.  An  necduin 
mortuus,  ibid.  Mortuus  esse  probatur .  ibid.  2.  1200.  1. 
I ii  quo  caeteris  Evangelistis  antecellat,  1015.  2.  Habet  om- 
nes  Sanctorum  titulos,  1016.  2.  Virgo  fuit  per  omnem  vi- 
tam,  ibid.  1344.  l.Ejus  praerogalivie  apud  Redemptorem 
nostrum  ,  1016.  2.  Fuil  proprie  Martyr  ,  quia  in  fervens 
oleum  conjectus,  1017.  1.  Locus  et  tnodus  martyrii  ejus, 
ibid.  Fuit  et  fustigatus,  et  igiiomiiiice  causa  attonsus  ,  ibid. 
Fuit  et  Marlyrsub  cruce  Christi,  ibid.  Aquilsj  cur  compa- 
retur,  ibid.  1.  2.  In  coelo  specie  aquiLe  se  vidit,  ibid.  2. 
Est  Doctorum  sanclissimus,  et  Sanctoi  uni  doclissimus,  ibid. 
Est  sol  Evangelii ,  ibid.  Cur  dictus  cum  fratre  Boanerges  , 
ibid.  1343.  1.  1344.  1.  Est  lonitru  et  fulmen,1017.  2. 
1018.  1.  Theodosio  Imp.  victoriamcontra  Eugenium  prae- 
dixit  ,  1018.  1 .  Charitatein  Dei  et  proximi  in  omnibus 
spiravit,  ibid.  1344.  1.  Ejuselogia,  1018.  1.  Apparuit 
S.  Brigidae,  dicens  se  auctorem  Apocalypseos,  ibid.  Docuit 
S.  Gregorium  Thaumaturguin  et  S.  Clirvsoslomum  ,  ibid. 
1.  2.  Esl  vereauctor  Apocalypseos,  1019.  1.  Cur  vocetur 
Thcologus  ,  ibid.  2.  An  morluus  aelatis  anno  xciu,  1020. 
1.  1344.  1.  Cur  polissiraum  seripserit  ApocaJjpaio , 
1022.  2.  Ei  rerelata  Apocarjpaia  .i  Chriato  per  angelum, 
1026.  1.  Ejus  huinililas,  ibid.  2.  Quomodo  sit  parliceps 
Chrislianorum  in  Iribulatione  etregno,  1036.  1.  Vocem 
cur  a  tergo  audieril  ,  ibid.  2.  An  viderit  Christura  ipsum 
revcra  in  1.  cap.  Apocalyps.  1037.  2.  Rediens  ab  exsilio 
Ephcsuin  couccssit,  ibiquc  Evangcliura  scripsit,  et  mortuus 


13!  0  INDF.X  LIEIIUM 

est,  1053.  2.  Non  potuit  seipsum  in  qualuflranimalihus 

docere  aui  videre  ,  1105.  2.  Utrumque  Christi  advenlum 

descripail ,  prinium  iu  Evangelio,  allerura  in  Apocalypsi  , 

1116.  2.  Plura  in  Apocalyp>i  accepit,  quam  scripseril , 

1197.  2.  Quando  iterum  prophetaturus  gentibus  et  popu- 

hs  dicatur,  1200.  1.  Audilo  nunlio  de  excidio  Bahylonis 

el  nuptiis  Agni ,  procidit  in  terrani  ,  1298.  2.  Cur  ab  eo 

angeltis  adorari  noluerit,   1299.  1.  In  smaragdo  gemma 

curdenotelujr,  15  44.  l.Ejus  lypus  1'uilJudas  Patriairha  , 

1351.   I.  Quomodo  Apocalypsi  suai  subscribat ,  1362.2. 

Quomodo  optarel  dissotvi ,  1365.  1.  2 

J.ian.  Daptisla  liabuit  vestem  expilis  camelorum,      1206.   1 

J.uiuiies  Chrysostomus  in  exsilio  el  variis  aerumnis  gaudebat  , 

1 166.  2.  Ei  appareus  S.  Joannes  Apostolus,  eum  illumi- 

navil ,   1018.    2.  Eidem   S.    Pelrus  apparens  tradidil  ci 

duasclaves,  1073.  2.  Eum  lutati   sunt  angeli  adversus 

milites  ab  Eudoxia  ad  eum  capiendum  missos,     1174.    1 

Joannes  Gersou  qualiter  mortuus  sit  ,  1253.  2 

Joan.  Wiclef  et  IIus  consentiunt  in  fidei  arliculis  cum  Luthero 

et  Calvino  ,  1309.  1 

Joseplii  (S.)  confessoris  dignitas  ,  1026.  2 

Josepbus    historicus   cur   Cherubinorum    formam    texerit , 

1104.  1 

Jovem  lapidem  jurabant  veteres  ,  1294.  1 

Jubili  actu  Deum  laudare  possumus,  1228.  2.  Jubili  Sancto- 

rum  in  coclo  quales,  1122.  2 

Judat  Patriarcha:  viror  e  quo  colligatur  ,  1514.  1.  Est  typus 

S.  Joannis ,  1351.1.  Juda  tribus  an  primo  ad  Christum 

convertenda  ,  1157.  1 

Judaci  cur  voceotur  terra  ,  1197.  1.  Etiam  casligali  sunt  ob 

priora  palrum  peccata,  1295.  2.  Primo  Chrislianos  sunt 

perseculi,  1055.  1.  Post  csesum  Aulichrislum  omnes  ad 

Christum  convertenlur  ,  1150.   1 

Judas  (S.)  Thaddaeus  fuit  aurea  sapienlia,  acer  in  haerelicos , 

ct  fulgore  aureo  virtulum  amabilis ,  proinde  chrysopraso 

gemraaecomparatur,  1549.  1.  Curdictus  Corculum,  ibid. 

Ejus  typus  fuit  Issachar,  1351.  2 

Judices  olim  coronati  ad  judicandum  sedebant ,  1197.  2. 

Martyresjudicesfuluri  sunt  cumChristo,  1510.  1 

Judicii  proprij  tenaces  non  sint  senatores,  1099.  1 

Judicii  dies  acceleratur  ob  preces  Sanctorum,  1141.  2.  Iride 

repraesentalur  ,1095.  1.  An  is  praesciri  possit  caeso  Anti- 

christo,  1315.  1.  In  eo  quisquecujusque  facta  videbit ,  et 

quomodo,  1318.  2.  Id  per  praevia  signa  Deus  praenunlia- 

bit,  1144.  2.  Tota  Trinitasadid  veniet ,  1029.  1.  Est  id 

assidue  cogitandum  ,  1321.  1.  Ejus  horror  ,  ibid.  Optime 

per  berylluin  gemmam  repraesentalur,  1347.  1.  Christus 

veuielad  id  iuexspectato  sicut  fur,  1269.  2 

Judicia  Dei  sunt  justa  et  vera,  1262.  1 .  Eorum  abyssus  an  sit 

liber  signatus  Joanni  visus  ,  1114.   2 

Julianus  Apostata  lypus  Antichristi,  1256.  2. 1240.  1.  Ej'us 

persecutio  brevis  fuit  ,  1170.    2.  Caiilus  ictus  interiit  , 

1148.   1.   1240.   2.   1503.  2 
JuliiCssaris  equus  portentosus  ,  1132.  1 

Jiimentoassimilatur  daemon  ,  1219.    1 

Juramusmanu  levata  inccelum  ,  1197.  2 

.luramentum  maximum  priscis  quodesset ,  1043.   2 

Justinianus  Imper.  Codiccra  Juris  digeri  jussit  5  faclus  posle  1 
Eutychianus,    afflixit    Sylverium    et  Agapetum    Papas , 

1196.  1 

Juslinus  Imperaior  exterminari  jussit  Arianismum  ,  ibid.  Per 

Narsen  Tolilam  regem  repressit ,  1210.   2 

Jusiitia    et   injustilia    semper  crescere  et  augeri   possunt , 

1363.  1 

Justorum  oclosunt  gradus  ct  status  ,  1044.    1 

Justus  monachus  cur  visus  silad  triginla  dies  Purgatorio  de- 

tineri,  1356.  2 

Juventulis  inslilutionis  maxima  habenda  est  ratio  ,  1554.  2 

K. 

Kaiuxra  quid  proprie  sit  ,  1026.   1 

Kemnilii  liaeretici  in  Sacramenla  Ecclcsiae  ralumnii,  1279.  1 
fLsitunvSiati  quid  proprie  sit  ,  1251.    1 


et  VEnnonuM. 

Komxv  dupliciter  laborare  signifieat ,  1050.    I 

Koiy.:oi  non  lantum  oruare  ,  sed  et  ordinarc  el  distribuerc 

significat  ,  1333.    \ 


Labarum  Constantiniqualem  praeferretcharacterem,  123G.  2 
Laborqui  in  hac  vita  pro  Deo  subilur,  brevis  est,  1363.  2 
Lacrymas  ab    oculis   Beatorum    quomodo  abstergat  Deus  , 

1327.   2.    1328.    1 
Lacus  frequenles  in  Italia  ,  1293.    I 

Lictitioe  symbolum  sol  est ,  1044.  2 

Lampades  seplem  ante  thronum  Dei  in  Apoc.  quid  denoteui, 

1001.   2 

LanaeLaodicensesquam  praestanles ,  1085.  2 

Laodicia  urbs  ubi  sita  ,  ejus  nomina  ,  condilor  ,  1080.  1.  2. 

Est  opulcntissima,  ejus  opes  exovibus,  1085.   2 

Lapsum  quomodo  tepidis  optare  liceat  ,  1082.   2 

Lateranensis  lempli  elogium  ,  1282.   1 

Laudantes  Deum  assidue,  angelos  imilantur  ,  1108.  1  .  Lau- 

dare  eum  jugiter  quomodo  quis  possit ,  ibid.  2.  Id  est  vi- 

lam  inchoare  angelorum,  1165.  2.  Guomae  de  Dei  laude  , 

ibid. 

Laurentius  Antipapa  contra  Symmachum  quartum  schisma 

generale  in  Ecclesia  produxit  ,  1191.   1 

Laus  Dei  quadruplex  est ,  1296.    1 

Lavamur  sex  modis  in  sanguine  Agni ,  1167.  1 

Leclor  quidam  quia  alleluia  cautabat ,  ab  Arrianis  jaculo  in 

gutlure  trajicitur  ,  1296.   2 

Lectus  peccalorura  quis  sit ,  1062.   2 

Leo  hebraice  labi  dicitur  a  corde,  quia  magnanimus,  1104. 

2.  Vigilamiae  syrabolum  est ,   1068.   1.  item  superbiae  ei 

ferocitatis,  1250.  2.  item  fortitudinis,  irae  et  vindiclae , 

1263.  2.  ilem  Dei  fortitudinis  el  potenliae  ,  1105.  1.  item 

Christi ,    1118.    1.    Ejus    proprietates    ei  adaptantur  , 

ibid.   1.   2 

Leo  I.   Papa    Gensericurn  Wandalorum   regem    rogavit  ui 

lemplis  abstineret,    1283.  1 .  Dictus  est  OEcumenicus  , 

1237.  2 

Leo  Abbas  quomodo  se  regem  fore  praedixerit ,         1036.  1 

Leoulius  Abbas  vidit  angelum  allari  adstanlem,         1174.  1 

Leges  naturae,  Mosaicae  et  Christi  quamdiu  durarunt,  et  haej 

duratura  sit,  1313.  1.  2.  Legum  severitas  commendatur 

in  Rectoribus,  1064.  2.  Leges  Aposlolicae  et  Ecclesiasticae 

non  adduntur  Scripturae  ut  Scriptura  divina ,  sed  ut  hu- 

mana  ex  divina  deducta  ,  1565.   1 

Aeuxaivetv  dealbare  ,  mundare  ,  et  pellucidum  ac  caudidum 

reddere  significat,  1159.   2 

Liberi  homines  cur  dicantur  animce,  1293.   1 

Libertas  qualis  deceat  consiliarios ,  1099.   1 

Liber  signalus  quem  vidit  Joannes  ,  fuil  involutus  ut  mappa 

geographica  ,  1113.  1.  An  fuerit  signatus  arcanis  charac- 

teribus,  ibid.  2.  Quid  per  eum  intelligatur  ,  1115.  2.  Est 

a  suis  sigillis  distinguendus  ,1115-2.  Ipse  est  Apocalyp- 

seos  mysteria,  et  oracula  in  Dei  praescientia  coutenta,  ibid. 

Quid  in  eo  contiuealur  ,  1116.  1.  Non  poterat  legi  nisi 

reseratis  omnibus  sigillis  ,   ibid.  Quomodo  esset  6criptus 

inlus  et  foris,  ibid.  2.  Sensim  est  ab  Aguo  aperlus,  1121. 

2.  Ob  eum  reseratum  omnes  angeli  et  creaturae  Christum 

laudarunt,  1126.  2.  1127.  1.  Eo  graviora  mala  conline- 

bantur  ,  quam  sigillis ,  1200.  1.  Nec  eadem  erant ;  hinc 

Joannes  tam  vidit  librum  apertum,  quam  sigilla  reserata  , 

ibid.  2.  De  libro  vitae  diversimode  quis  delelur,  1072.  1. 

2.   In  eo  dupliciter   Sancli  scribuntur  ,  ibid.    2.  Is  quis 

dicalur  ,    1319.  1.  Libri  aperti  in  judicio  pandcndt  qui 

sinl,  1318.  1.  Libri  libere  mouent  reges  et  priucipes  , 

1099.    1.  Libri  veterum  erant  convolviles,    1116.    1. 

1146.  2 

Libido  ct  gula  viam   sternit  ad   hneresim   et  idololatriam  , 

1249.  I.  itemadalheismum,  1276.  1 .  Libido  per  Euphra- 

tem  commode  designatur,  1272.  2.  Reddit  pallidos  et  lu- 

ridos,  1137.  2.  Eam  in  finemundi  quoniodo  puniet  Deus, 

1266.  2 
Ligni  quoraodo  et  quando  djemones  dicantur,  1 192.    1 


INDIA  RERUJl  I.T  YERBORUM. 


1.7.H 


Ligalio  dacmonis    per    mille  annos    quomodo  inlelligatur , 

1306.  1 
Lignum  vit&qualc  Cliristus  promiltat  vincenti,  1032.  2.  Tale 

eral  in  paradiso,  1357-  2 

F.igurius  gemma  an  idem  sil  qui  hyacinlhus,  1349.   2 

I.ineatunica  saccrdolis  quid  denotet  symbolice,  1238.  2.  Ea 

tantum  usque  ad  crura  dcsccndebat,  1059.  1.  Curdicatur 


M. 


po 


leris 


ibid. 


Linum  symbolum  est  mortificationis  et  palientiae ,  1263.  1. 
Semper  injuria  fit  melius ,  1038.  2.  Linum  mundum  el 
candidum  quid  denotcl ,  1263.   1 

Locuslae  symbolum  concupiscenliae  et  cupidinis,  1183.  2. 
Ipaae  describuntur,  ibid.  1187.  2.  1188.  1.  2.  Quam  sint 
noxiae ,  1189.  2.  Variae  earum  sunt  species  et  formae  , 
1188.  1.  lis  assimilanlur  liaeretici  et  baeresiarcbae,  1185. 
l.Ipsi  vero.iis  assimilant  monacbos,  1186.  1.  Locuslae  dc 
puteoabyssi  egredienles  qui  sint ,  1183.  2.  Sunl  veri  dae- 
mones  ,  1187.  1.  Eas  veras  fore  etiara  est  probabile  , 
1188.  1.  Sed  eas  diriget  diabolus  Abadon  ,  ibid.  2 

Longiludo  et  latiludo  coelestis  civitalis  mysiice  exponilur  , 

1333.  2.  1334.  1 

Longobardos  anNarses  in  Italiam  evocarit,  1210.2.  1293.  1 

Loquilur  Deus  hominibus  tripliciter  ,  1026.  2 

Loricae  equestris  exercitus  in  line  seculi  grassaturi  in  impios 
qualcs  futurae  ,  1193.  2 

Lucas(S.)an  fuerit  senior  ille  qui  dixit  Joanni  :  Ne  fleveris  , 
1117.  2.  Cur  per  vitulum  demonslretur,  1105.  1 

Lucerna  in   Scriptura  significat   regnum  et    sacerdotium  , 

1051.  2 
Lucifer  Calarilanus  an  fuerit  Sardensis  Episcopus,  1067.  2. 

Non  fuit  Smyrnae  Episcopus  :  quare  ab  Ecclesia  fecerit 
schisma  :  rediit  poslea  ad  eam,  ibid.  Quam  libere  Constan- 
tium  Imp.  Arrianum  sit  allocutus ,  1208.  1 

Lucifer  religatus  in  inferno  suos  ubique  habet  emissarios , 
1192.  1.  Quando  et  quomodo  ibi  religatus  sit ,  ibid.  2. 
Plurimos  angelorum  sua  ruina  involvit,  1220.  2.  In  quo 
ejus  ct  sequacium  ambitio  sita  fuerit,  ibid.  An  terliam 
angelorum  parlem  post  se  traxerit,  ibid.  1214.  1.  Cur 
nomine  draconis  rufi  intelligalur,  1218.  2.  1219.  1. 
Quod  flumen  ore  vomat,  1227.  1.  Ejusepilbeta,  1224.  1 

Lucina  Juno  erat  Genlilibus  Luna,  a  parturienlibus  invo- 
cari  solita ,  1215.   1.  Ei  Christi  humanilas  assimilatur  , 

ibid.  2 

Lucla  Ecclesiae  cum  diabolo  in  fine  mundi  maxime  intendi- 
tur  a  Joanne  in  signo  magno  ,  1214.   2 

Ludovici  Alcazaris  opinio  de  Apocalypseos  argumento  quas 
difficultates  contineat,  1020.  2.  1021.  1.  2.  1024.  2. 
Ejus  intentio  et  sentenlia  excusatur,  1022.  1.  Eum  auctor 
in  compendium  redegit,  1025.  1.  Ejus  commenta  ingenio- 
sa  rejiciuntur  ,  1042.   2 

Ludovicus  (S.)  Gallias  Ilex  blasphemanlis  linguam  ferrocan- 
denli  inuri  voluil ,  1055.   1 

Ludovicus  (S.)  Episc.  qualiter  mortuus  sit  ,  1253.   2 

Ludovicus  Imp.  quare  diu  in   Purgalorio  pcenas  dederil, 

1052.  1 
I.umcn  gloriae  ct  clara  Dci  visio  est  velut  stella  matulina  , 

1065.  2 

Lunae  magnus  in  sublunaria  influxus  est,  1215.  2.  Ipsa  quo- 

modo  sit  sub  pedibus  Ecclesix,  1216.  1.  Cur  sit  incon- 

«lanliaa  symbolum,  ibid.  In  fme  mundi  erit  sanguinea,  cur, 

cl  quomodo  ,   1145.  2.  Hubra   luna  porlendil  ventos  et 

tempestates  ,  ibid. 

Lusitaniae  reges  sentenliam  morlis  laturi  olim  saccum  induc- 

bant  ,  1143.  1 

l.utherani  cum  Wiclelislis  el  Uussitis  in  fide  cousentiunt , 

1309.   1 

l.utheri  haeresis  quamdiu   duralura  conjiciatur ,   1185.1. 

Ejus  arroganlia,  ibid.  2.  Auguratur  papatus  exslinclionem, 

«ed  fruslra  ,  1309.  2.   Gulam  sibi  fregit ,  daemones  ejus 

funus  sunt  comilali,  1 304.  1 .  Ex  eo  tres  aliae  sectx  proma- 

naruut  ,  1269.   1 

Lux  ccelestis  civitatis  quid  denotel  ,  1323.   1 

1  Hurgus  ignavum  civem  cur  puuiri  jusserit ,  1083.    1 


Macedonius  haeresiarcha  docuit  Spiritum  sanctum  ossecrci- 
turam  et  servum  Filii,  1178.    1 

Machabcei  vox  unde  sit  conllata  ,  1028.   •_' 

Magi  quomodo  dasmones  ligent  ,  1192.    2 

Magnetis  vis  duplex,  1 064. 1 .  Huic  rector  assimilalur  ,  ibul. 
1.  2.  Est  sapientiajetcharilalis  divinae  symbolum,  1101.  1 
Magnum  capiiur  interdum  pro  superbo,  item  pro  blasphemiu, 

1231.  ^ 
Mahomet  an  sit  bestia  ascendens  de  terra,  1233.  2.  Ejus 
miracula  ,  ibid.  Nomen  ejus  conlinet  numerurn  Dominii 
Antichristi ,  1237.  2.  Quando  coeperit  et  desierit ,  ibid. 
1137.  2.  1312.  1.  Quam  fueril  ferus;  est  praecursor  An- 
tichristi,  1137.  2.  Putatur  a  nonnullis  Antichrislus ,  ibid. 

1233.   2.    1557.    2 

Mahomelani  putant  seclam  el  regnum  suura  duraturum  mille 

annis,  1512.  1.  1513.  2.  1315.  2.  Cur  per  equum  pal- 

Iidum  repraesententur   :   eorum  perseculio  conlra  Ecclc- 

siam ,  1557.  2.  Eorum  brutalilas  et  carnalitas,  livor  in 

Christianos,  nequitia  ,  libido ,  avaritia,  ibid.  i.  2.  Quain 

mullos  ad  interilum  pertraxerint ,  ibid.  2.  Quam  mullcs 

Christianos  interfecerinl ,  ibid.  1138.  1.  1311.  2.  Eorum 

descriptio,  1186.  2.  Vide  Saraceni,  Turca. 

Mahomclismus  an  per  Dabylonem  in  Apocalypsi  descriplam 

intelligatur,  1273.  2.  Est  vorago  errorum  et  scelerum  , 

1311.  2.  Ipse  jam  paulatim  ad  finem  vergit ,  1512.   1 . 

Quamdiu  durabit,  1158.  1.  1511.  2.  1315.  2 

Malachias  (S.)  Hibernioe  Episcopussyrabolice  omnesPontifices 

Romanos  describit ,  1274.  2.  Ex  eo  quot  annicolligantur 

futuri  usquead  mundi  finem  ,  1315.  2 

Malediclum  amplius  in  coelo  non  fulurum  quomodo  dicatur  , 

1361.    t 
Mali  in  hoc  mundo  nihil  possunt,  nisi  data  a  Deo  potestate  . 

1137.    I 

Malum  punicumsymbolum  marlyrii ,  1161.   1 

Mamillarum  praeciuctio  in  Christo  quid  designet ,      1039.  1 

Manasses  Patriarcha  typus  est  S.  Philippi  Aposloli ,  1351.  I 

Mandatum  amoris  novum  sub  Christo,  cur,  1125.   1 

Manoa  absconditum  quod  promittalur  vincenli ,       1058.  2 

Mansuetudo  omnia  vincit,  1119.  2 

Manu  levata  curjuremus  ,  1197.   2 

Marcion  quare  dictus  mus  Ponticus  ,  1365.    I 

Marco  Monacho  Eucharisliam  dederunt  angeli,  1174.   2 

Marcus  (S.)cur  sil  leo  inter  animalia  Joannis,  1105.    1 

Mare  cur  symbolum  sil  mundi ,    J229.  2.  Cur  dicatur  vi- 

treum  ,  1100.  2.  Quos  mortuos  daturum  sit ,  1519.  2. 

1 520.  1 .  Post  diem  judicii,  ejus  natura  et  conditio  tantum 

mulabitur,  1324.  1.  Mare  aeneuin  lempli  Salomonici  des- 

cribitur,  id  pcenitenliam  repraesenlat,  1101.  1 .  Et  confer- 

lurcum  niari  vilreo  quod  vidit  Joannes,  ibid.  Mare  vitreum 

in  conspectu  sedis  Dei  quid  symbolice  designet,  1 100.  2. 

Mare  vitreum  mislum  ignequod  sit ,  1260.  1.  2.  Curdi- 

calur  vitreuin  ,  ibid.  2 

Margaritaecurdicantur  uniones,  1352. 1. 1353.  2.  Quomodo 

nascanlur  ,  1352.  1.  Variis  culibus  constant,  ibid.  2.  Ea- 

rum  prelium  ,  ibid.  Inter  carum  conchvlia  quidam  velut 

dux  est  :  earum  dos  in  candore  ,  magniludinc  ,  orbe  ,  le- 

vore,  pondere,  ibid.  Rore  nulriunlur  et  crescunt  ;  si  lo- 

nueril,  aborliunt,  1353.  1.  Nullo  lapsu  frangunlur,  usu 

allcruntur,  aceto  resolvunlur ,  ibid.  Praj  senio  Ilavescunt  , 

et  quomodo  instaurentur,  ibid.  2.  Aliquando  intus  rubes- 

cunt,  dividi  nolunt ,  ibid.  Earum  vires  et  dotes  ,  1354.  1 . 

E  margarila  uua  integra  erat  unaquaque  porta  cceleslis  Je- 

rusalcm,  I~:>2.  1 

Maria  (S.)  Virgo  est  arca  testamenti  ,  1211.  2.  F.jus  miseri- 

cordia  <jt  modestia  ,   1217.   2.   Ejus  crucialus  ,  ibid.   Ei 

adaplari  possuDt  ea  qua?  in   Scriplura  de  Ecclesia  dicun- 

tur,  1214.   1.  1215.   1.  Ipn  est  velut  avi.i   Ecclesiae  , 

1214.  1.  Est  pars  ,  civis  et  filia  lectissima  Ecclesiae  ,  ibid. 

Est  signum  magnum  ,  ibid.  2.  Eam  in  quanlum  maler  esl 

Dei ,  Dcus  faccre  meliorem  non  polesl ,  ibid.  Esl  luna  ob 


INDEX  REMJM 

scplem  analogias,  1215.  2.  Christo  filio  suo  sociata  est , 
lbid.  Ejus  caslitas  ct  purilas,  ibid.  Ejus  fecunditas  Eccle- 
siam  suis  precibus  et  iHcrilis  fulcil  :  liomines  tam  pios 
quam  impios  vegetat  ,  1216.  1.  In  passione  Cliristi  velut 
deliquium  passa  cst ,  ibid.  Ejus  duodecim  praerogativa;  , 
ibid.  2.  Ejus  variae  virtutes,  ibid.  1217.  1.  Mystice  est 
throuus  Dei ,  1095.2.  Quae  rigat ,  crescunt ,  1358.2. 
Mortua  esl  ex  actu  et  vi  amoris  ,  1255.  2.  An  sit  morlua  , 
an  vero  raplu  translata  in  ccelum  ,  1226.  1 

Maria  (S.)  Magdalena  mortua  ex  vi  amoris  ,  1253.   2 

Maria  (S.)  Oigniacensis  quam  ad  Christum  transire  anhela- 
ret,  1365.  2 

Marli  eqttus  sacer  est ,  1131.  2 

.Martyr  idem  est  quod  testis  et  confessor  fidei ,  1159.  2. 
Marlyres  proprie  qui  sint,  1161.  1.  Cur  olim  sepeliren- 
tur  sub  allari,  1159.  1.  Eorum  quanla  sit  copia  in  Eccle- 
sia  ,  1 158.  1.  2.  Eorum  stola  et  vestis  est  rubra  sive  pur- 
purea,  1159.  1.  imo  potius  candida,  1160.  1.  Cur  ita  ad 
tormenta  anhelarint,  1155.  1.  In  tormentis  gratias  age- 
Lant  Deo,  1 165.  l.Iis  timidis  et  inconslantibus  Deus  alios 
substituit,  1076.  2.  Eorum  animas  sub  altari  quomodo 
vindictam  clament,  1141.  1.  et  qualem,  ibid.  1.  2.  Quam 
dira  passi  sint ,  1090.  1.  2.  lis  cur  palinae  in  manibus 
dcntur,  1160.  2.  1161.  1.  1162.  1.  Eorum  robur  et 
conslantia  unde  haberet  ortum,  1053.  1.  Regnant  mille 
annis,  quibus,  1510.  1.  2.  Eorum  in  ccelo  non  erit  luclus, 
nequeclamor,  1328.  1.  Quem  legatum  tn  fine  seculi  ad 
Christum  mittent ,  et  quid  is  ab  eo  pelet,  1256.  1.  2. 
Marlyres  mulli  iu  thermis  Diocletiani  laborarunt ,  1030. 
2.  MarlyrumSmyrnensium  pcenae  et  constanlia ,  1055.  1. 
Martyres  illustres  futuri  tempore  Antichrisli ;  1239.  1 
Martyrii  tituli  vel  stimuli  ,  1252.  2 

Masach  Hebraeura  significat  proprie  miscere,  non  infundere  , 

1251.  1 

Masculos  parit  EcclesiaDei ,  1221.  1 

Matthaeus  (S.)  cur  per  hominem  repraesentelur ,  1105.  1. 

Quarc  ab  Hyriaco  rege  occisus,  1248.  1.  An  fuerit  senior 

ille  qui  dixit  Joanni  ne  flerel,  1117.  2.  In  chrysolitho 

gemmacuradumbrelur,  1346.  2.  EjustypusfuitEphraim 

Palriarcha,  1351.  1 

Mcttlhias  (S.)  cur  in  amelhyslo  gemma  repraesentelur,  1350. 

2.  Zabulon  Palriarcha  eiconferlur,  1351.  2 

Malthias  Suecus  quomodo  in  Apoc.  scripseril ,         1024.  1 

Mauritius  Imp.  in  adversis  gralias  egit  Deo,  1165.  1 

Maximiauus  Imp.  seutiens  sibi  acres  doloresa  Deo  immissos  , 


ET  YERBORUM. 

Quid  per  eam  significctur,  ibid.  2.  Mensura  inlerni  quae  , 

1257.    1 

Mercri  quantum  quotidie  possimus  ,  1086.   2 

Meretrix  proprie  quid  significel,  1289.  1.  2.  Meretrices  qui- 

bus  rebus  dementent  amasios ,  1279.   2.  Eorum  titulu* 

olim  Romae  in  cella  el  fronto  scriptus  ,  1280.    1 

Merguli  imago  sunt  daemones  ,  1219.   1 

Merum  bibebant  anliquissimi ,  1251.  1 

Messis  in  die  judicii  quae  lutura,  1255.    I 

Meteora  ignea  in  fine  mundi  cadent  de  ccelo  ,  non  ipsaemct 

stellae,  1146.   1 

Metu  (in)  misera  est  vila  ,  1<49.   1 

Michaelquid  proprie  sonet,  1031.  2.  Ejus  emblema,  1032. 

1.  Videtur  esse  Seraphinus  ,  ibid.  Contra  Antichrislum 

pro  Christo  et  Chrislianis  iu  bellura  descendet ,  1300.  I. 

Etim  fulgure  deturbabit  in  lartara ,  1303.   1.  Ejus  pra;- 

lium  triplex  cum  Lucifero  fuit,  1214.  1.  1223.  1.  2.  Est 

princeps  angelorum,  qui  in  Dei  obsequio  ac  consequentcr 

in  coelo  perstiterunt ,   1225.  2.    Est  princeps   Ecclesi.e 

Chrislianae ,  ibid. 

Militesolim  stigmale  in  manu  inurebanlur,  1235.2.  Eorum 

labores  et  patientia  ,  1268.    1 

Mille  anni  apud  Deum  sicut  dies  unus,  1515.  1.  Mille  annis 

duraturus  mahometisnius  ,  1158.  1.  1511.  2.  Mille  anni 

quibus  cum  Chrislo  regnaverunt  Martyres,  quomodo  intcl- 

ligendi ,  1510.  1.2.  item  mille  anni  quibus  Iigandus  est 

Satanas ,  1506.  2.  1508.  l.CurJoannes   ponat  sexies 

mille  amws  ,  volens  finem  mundi  consignare  ,  1511.  2. 

1312.  1.  1313.  2.  Mille  sexcenti  numerus  mystice  expo- 

nitur  ,  1258.  2 

Millenariorum  quis  error  etauclor,  1307.  2.  Eorum  erroi 

refulatur,  ibid.  Eorum  mulli  in  variis  rebus  fuere  Catho 

lici,  1229.  52 

Millenarius  est  numerus  perfeclus  ,  1306.  1.  1311.  1 

Millesimus  scxcentesimus  trigesimus  annus  Mahometanis  fu- 


persecutionem  stilit , 


1148.   1 


Maximini  Imp.  sexla  persecutio  in  solos  Evangelii  praecones 

saevit,  1134.   1.  1229.  1.  Ejus  vastitas  et  immanilas  : 

unde  varia  ei  nomina  indita  ,  1134.   1 

Jlechtildis  (S.)  didicit  per  revelalionem  horaines  permullum 

quolibet  die  mereri  posse ,   1086.  2.  Ejus  silenlium  , 

1172.  1 
Medilaliojudiciiquas  habet  vires  inanimo  hominis,  1547.  2 
Megarenses  quomodo  solem  colerenl ,  1045.   1 

Mel  comestum  in  flavam  bilem  convertilur  ,  1199.  2 

Melampus  medicus  apud  Graecos  primus  aqua  vinum  diluere 

praecepit ,  1251.  1 

Mclilo  (S.)  an  fuerit  Episcopus  Sardensis,  cui  scribit  S.  Joan- 

nes,  1067.  1.  Ejus  elogium  :  quoto  anno  vixerit ,  ibid. 
Ms/).w  in  Scriptura  saepe  signiGcai  incipere ,  1084.   1 

Melodia  summa  est,  cum  vocibus  citharae  consonant,  1 122.  2 
Membrana;  repertae  sunt  Pergami,  1 056.  2 

Mendacium  daemonibus  et  haereticis  familiare  est,  1189.  2. 

Id  scquitur  furlum  et  libidinem  ,  1249.  1 

Mendaces  in  Scriptura  vocanlur  oranes  qui  mandala  Dei  vio- 

lant,  1529.  2 

Monippus  quomodo  ab  araasia  deceplus ,  1291.  1 

lleniis  solitudo  in  quoconsistat,  1222.  1.  Quae  in  ea  obser- 

vanda  ,  1223.  1 

Meusa  solis  in  ^Ethiopia  quae  dicatur  ,  1044.   1 

Menses  Hebraeorum,  Graecorum  et  Chaldaeorum  quot  essent 

dierum.  1205.  2 

Mcnsura  homiois  ,  quae  esl  angeli  ,  quceBamsit,  1336.  1. 


lurus  fatalis 


1312.  1 


Milliaria  el  Palaeslina,  et  Romana,  et  Graeca,  inter  se  compa- 
rantur,  1256.  2.  1257.   1 

Minae  Dei  excidio  Hierosolymitano  praeviae,  quae  ,      1143.  1 

Ministrantes  angeli  videntur  significari  per  septem  lampades, 
cornua  et  spiritus  lam  Dei,  quam  Agni  ,  1106.  1 

Miracula  an  commode  per  fulgura  repraesententur  ,  1099.  2 
Miracula  ficla  Anlichrisii,  1235.  1.  Miracula  Eucharislioe, 

1114.  2 

Miscere  calicem  priscis  quid  esset,  1 251 .1.1 290.  2 

Misericordia  divina  adhuc  elucet  in  vindicla  ,  1264.  1- 
1267.  2.  Misericordiae  symbolum  est  oliva,  et  ipsa  pro 
pria  Sanclorum  virtus  ,  1206.  2.  Per  iridem  repraesenla- 
tur,  1095.  2.  Id  per  omnes  iridis  proprietates  declaralur  , 
ibid.  item  per  smaragdum,  1096.  1.  Misericordia  et  justi- 
tia  Dei  significatur  jaspide  et  sardio  ,  quem  referebat  Deus 
in  throno  sedens  ,  1094.   2 

Missae  sacrificium  Christo  gralissimum,  112  2.  1.  In  eo  reno- 
vatur  Chrisli  oblalio  in  cruce  ,  1120.   1 

Mitis  oralio  potenlior  est  quam  violenta  ,  1085.  1 

Modeslia  estpurpura  virtutum  ,  1350.  2 

Modicam  virtutem   sextupliciler  habere   quis   intelligitur , 

1074.  1 

Monachi  sunt  mystice  et  civiliter  mortui,  1255. 1.  li  haereli- 
cis  cur  sint  locuslae,  1186.  1.  Monachi  quam  antiqui  sint, 

ibid.  2 

Monarchiarum  vicissitudines ,  1051.  1.  Monarchias  qualuoi 
Daniel  Propheta  comparat  quatuor  bestiis ,  uli  el  Zacha- 
rias,  1151.  2.  1158.   1 

Monica  (S.)  quam  mullis  precibus  et  lacrymis  filium  suuin 
Christo  pepererit ,  1218.  1 

Mons  igneus  in  ntare  mitlendus  est  igneus  globus  ardens  et 
ignis,  quem  angelus  in  mare  mitlet,  1179.  1.  Futurus  esi 
aereus,  ibid.  Ejus  descriptio  ,  ibid.  Montes  aliquando  de 
loco  suo  moti  sunt,  1147.  2.  Montes  ignivomi  videntur  os 
inferni,  1187.  2.  125".  2.  Monles  Romx  quinam  essent  , 

1281.   2.    1282.   1 

Monslrosac  da-monum  fnrinne  ,  1187.    1.   3 


INDEX  REIIUW 

Moulani  haeretici  inulierc*   docebanl  eum  esse  Paracleluin  , 

1062.   1 

Moritur  jilusquam  mcdia  Iiominum  jiars  anle  annum  vigesi- 
mum,  1 334 .  2.  Morientibus  dasmon  tcrribili  lornia  appa- 
rere  solct,  1187.  2.  Omnes  morientur  ,  1305.   1 

Mors  prima  el  aecunda  quae  dicatur,  1056.  2.  1312.2. 
1316.  1 .  Mors  cur  equo  insidere  fingaiur  ,  1130.  2.  Mors 
ssepe  pestem  significat ,  1137.  1.  Quos  dalura  sit  mor- 
tuos  ,  1519.  2.  Mors  in  Domino  est  morsamoris,  1253. 
2.  Morlis  appreliensio  saepe  magis  maleficos  allligil,  quaiu 
ipsa  mors,  1149.  1-  Mors  Sanctorum  el  impiorum  quo- 
modo  differat ,  1046.  1.  Mors  in  Apocal.  inducitur  vclut 
persona  comica  ,  ibid.  1319.  2.  1520.  1.  Morlis  stimulus 
cst  efficax  ad  certamen  et  gloriam,  1056.  2.  Velut  pasclia 
et  transilus  csl ,  1252.  2.  Ante  eam  nemo  dicendus  bea- 
lus,  1255.   1 

Mortificalio  cupidilalum  liherum  reddit  a  plagis,  1155.1.  Ei 
jugiler  est  incuinbendum,  1 124.  1.  Est  cilhara,  et  malcr 
ac  nulrix  virginilalis,  1245.  2.  Per  cilbaras  seniorum  re- 


praesentatur 


1125.    1 


Mortui  mortis  cl  infcrni  et  maris  qui  dicanlur,  1519.  2.  Mor- 

tui  in  Domino  qui  sint,  1252.  2.    1255.   1 

Mosis  lex  quotannis  durarit,  1513.2.  Mosis  canlicum  quod 

sit,  1261 .  2.  An  in  hue  mundi  cum  Elia  contra  Antichris- 

lum  venlurus,  1215.   1.   2 

Motus  ccclorum  an  in  fine  mundi  alius  per  angelos  fulurus 

quam  modo  ,  1147.    1 

Moveri  regna  et  Ecclesiae,  quomodo  dicantur,  1051.   1 

Muxaoyuai  et  rugire  et  mugirc  signiikat  ,  1 197.    1 

Mulieresquam  sinl  illecebrosae,  1 162. 1.  2.  Easdecelin  cullu 

boneslas  ct  modeslia,  1141.  2 

Mulierositas  baerelicorum  ,  1185.  2 

Multiludinis  quanla  sit  vis,  eliam  rerum  imbellium,  1190.  1 

Mundus  templum  quoddam  divinitalis  est,   1109.2.   Quol 

annis  durabit ,   1158.  1.   1315.  1.  Sex  dicbus  condilus 

cst ,  1513.  1  •  Ejus  ad  fiuem  vergentis  multa  sunl  judicia 

et  argumenta,  1214.  2.  1215.  1.  Ejus  a  Deo  creatio  et  gu- 

bernalio  ,  quae  primo  Symboli  articulo  tradilur,  recte  per 

jaspidcm  adumbratur  ,  1340.  1 .  Videlur  senescere  et  ad 

occasum  lendere  ,  1514.  1.  Mundus  viro  spiriluali  dcser- 

tum  est,  1277.  2.  Contemnendus,  ulpote  senescens,  1516. 

1 .  Ejus  polcnlia  et  regna  similia  vasis  figulinis  ,  1 1 65.  1 . 

An  reproasentetur  in  beslia  maris  ,  1250.  2.  Mumlus ,  id 

est  ccclus  impiorum  ,  significalur  per  besliam  coccineam  , 

1278.1.  2.  itcm  mari  vilreo  misto  igne,  1270.   2 

Murus  civitatis  cceleslis  quam  esset  altus  ,  1535.  1.  2.  Quid 

is  repraesentctjiYxd.  1.  Cur  lit  cx  jaspide  ,  1556.  2 

Musa  puella  ad  coelum  aB.  Virgine  est  invitala  ,         1565.   2 

Muselmanniqui  dicereulur  ,  1137.   2 

Musica  est  concordiac  symbolum  ,  1123.   1 

Musicorum  tonorum  elficacia  ,  ibid.  2 

Myriasesl  deciesmille  ,  1126.   2.   1192.  2 

Mysterium    ct    sigillum    libri    signati    quomodo    diffcrant  , 

1115.  2.  Myslerium  iniquitalis  quomodoappellentur  Roma 

ct  ltomani  Imp.  1274.    1.  Mysteria  Apocalypseos  nullus 

lioininum  vel  angelorum  cognovit,  nisi  Dcus  et  Dci  filius  , 

1117.    1.    Mysleria  ccelestia   fidei  clarius    sunt    revelata 

Apostolis   in   novo  teslamcnto  ,  quam  Mosi  ct  Proplielis  , 

1110.   1 

N. 

Nabalhaei  ignavos  odcrant ,  10S3.  2 

N"»t  idcm  est  quod  Uehraeis  Atncn,  Lalinis  cliam,     1054.    1 
Narses  ab  aemulis  accusatus,  ct  coiilumcliosc  ab  Impcratrice 
hahilus,  Longobardos  in  ltaliani  evocavii;  scd  haec  historia 
lidecaret,  1210.  2.   1295.    I 

,\a:im,  id  est  oblivio,  cur  vocelur  hcbraiccfemina,  1221.  2 
Nalivilas  Christi  in  quotuni  mundi  annuni  incideril,  1315.  1 
Nulurac  lex  fere  bis  mille  annis  duravit  ,  1515.   2 

Naviganlcs  babcut  animas  in  mari ,  1178.   2 

Ncgatio  Christi  an  sit  character  Anticlirisli  fulurus,  IS36.  2 
N''inrod  cuni  labi  is  lurris  Uabel  perseculus  cst  pios,  IS8S.  9 
Nephlhali  S.  Andream  Apostoluni  reprajsentat  ,        1551.    1 

COUM.I..    A   1  IPIDE.      TOM.   \. 


ET  VF.RBOnUM.  1303 

Nero  quauli  coronamOlytnpkam  facercl,  1080.  1.  Cor  stain 
diebus  porro  vcscerelur  ,  1348.  2.  Pugnas  gladialuria* 
smaragdo  spectabat ,  1545.  2.  Nunquam  senalus  consibo 
ulebalur,  hinc  a  senatu  damnatus  ,  1099.  1.  F.jus  impe- 
rium  an  per  equum  rufum  significetur ,  1150.  2.  Ejun  in 
imperio  commutatio  quo  porlento  designata ,  1152.  I. 
Ejus  persecutio  suslulit  Petrum  et  Paulum  ApostokM  , 
1154.  1 .  Ea  an  in  Apocalypsi  repraesenlata,  1227.  1.  De- 
leclatus  est  magis  et  magia,  ibid.  Non  esl  futurus  Aniichris- 
tus,  1231.    1 

Neslorius  duas  in  Christo  posuit  personas  ,  hinc  negavit 
Christum  hominem  esse  Dcum,  ac  B.  Virginem  esse  Deip,'- 
ram,  1126.  2.  1181. 1.  Ejus  lingua  a  vermibus  exesaest, 

1304.   1 

Nicaeas ,  Nicander ,  Nicanor ,  Nicophorus ,  Nicelas  ,  Nicetius  , 
Nicostralus  ,  Nicomedes  ,  Nicon  sunt  Marlyres  varii  in  Asia  , 

1052.  2 

Nicephorus  Marlyr  Anliochcnus  Sapricii  deficienlis  coronam 
accepit ,  1077.    1 

Nix/jTVis  an  sit  nomen  Anlichristi  ,  1238.   1 

Nicolaiis  V.  Pontifex  dicebat  se  malle  esse  cocum  in  suo  mo- 
nasterio,  quam  Cardinalem  ,  1068.   2 

Nicolaiis  Diaconus  e  seplem  primis,  qualem  hircsin  excogila- 
rit  ,  1052.   1 

Nicolailae  unde  dicli,  quae  ipsorum  haeresis,  el  qua  occasionc 
orla,  ibid.  Ea  haeresis  repullulavit  sub  Ludovico  Pio  Caroli 
Magni  filio,  ibid.  Comparanlur  Balaamo,  1057.  2.  An  dici 
possint  Jezabel,  1062.  1.  Volcbant  legem  miscere  curn 
Evangelio  ,  1063.  2 

Niger  color  symbolum  infelicilatis,  1297.  2.  Is  denolat  ac  de- 
cet  tenebriones,  calumniatorcs,  improbos,        1135,   1.   2 

Nocens  adhuc  nocere  quomodo  jubeatur,  1365.  1 

Nomen  sumitur  subinde  pro  homine,  1071.  2.  item  capilui 
pro  debito  et  debitore,  1072.  1.  Nomen  virginitalis  an 
virginum  frontibus  in  fine  seculi  inscribendum  ,  1244.  2. 
1245.  1 .  Nomen  Anlichristi  quale  fulurum  ,  1258.  1.  ld 
fulurum  character  Antichrisli,  1256.  1.  Nomen  Dei  el  Je- 
rusalem  novae  quomodo  Dcus  super   vincentes  scribat  , 

1079.  2.  Nomen  novum  quid  sit,  quod  Chrislus  promitlat 
vincentibus  ,  1061.  1.  Nomen  novum  Christi  esl  Jesus , 

1080.  1 .  ld  ad  Chrisli  gloriam  spectal,  ibid.  Nomina  sep- 
tem  primariorum  angelorum  ,  1051.  1.  Ea  rcvelala 
B.  Amadaeo,  ibid.  2.  Nominibus  inter  se  carent  angeli,  scd 
ea  assumunt  pro  ralione  minislerii  quod  obeunt,  ibid.  No- 
mina  Debraei  imponunt  ab  evenlu  ,  1270.  2.  Nominis 
Nili  lilterx  cfficiunt  tolidem ,  quol  sunt  iu  anno  dies  , 

1258.  2 

Nonnus  (S.)  an  idem  qui  Hippolylus,  et  Episcopalum  Antio- 

chenum  deseruerit,  1069.   1 

Norbcrtus  (S.)  quomodo  Anlichristi  advenlum  imminere  exis- 

timaveril  ,  1515.   1 

Novissimae  plagae  quae  dicantur,  1260.  1.  Novissimorum  me- 

ditaiio  csioplimum  collyrium  animac,  1086.  1.  2.  Novis- 

simum  dicilur  tempus  legis  graliae,  1514.    1 

Novum  quare  sit  virginum  canlicum  ,  1246.  2.  Cur  dicatur 

canlicum  scniorum,  novum  ,  1124.   2 

Nox  non  est  in  coelo  empyreo  ,  1167.  2.   1556.    1 

Nubcs  sunt  symbolum  gloriae  Dei ,    1054.  1.   Nubes  Chri.-lt 

judicis  caadida  est,  1255.  1.  Nubes  gloriae  ct  rerum  coe- 

leslium  eal  symbolum  ,  1196.  1 

Numerus  electorum  an  sit  certus  ante  praescicnliam  finalis 

persevcranliic,   1076.   1.  Numcrus  r>ealorum  etsi  ingeus 

sil,  csl  lamcii  numcrabilis,  1 158.  2.  Numcrum  ccrlum  cur 

Deus  etigere  gaodeal,   1098.  2.  Numcrus  hominis  quis 

dicatur  ,  1237.  1.  Numerus  nominis  Antichristi  quis  sil , 

ibid.  1.  2.  Numcros  ccrlos  Scriplura  cxacle  ponit ,  uecin 

iis  lodit,  1510.  2.   1311.   1 

Nopliae  a  priscis  noctu  celebrabantur ,  1298.  1 

N\cticoia\  cur  sit  .Egypliis  mortis  symbolum,  1071.   2 

0. 

Obdnralionis  in  pcccalis  quae  sinl  causae  futun  in  impii?  luh 
lii:cm  unuuli  ,  I  194.    2 

175 


\m 


INDEX  RERMI 


Obcdientia  plena  quaj  sit,  quae  nonsit,  1701.   1 

Obslkiali  sunl  haeretici,  1185.  2 

Oclonarii  numcri  triplicati  perfectio  ,  1239.   1 

Oculus  Hebraeis  ponitur  pro  colore  vel  specie  ,   1094.  1. 

Oculi  flammatites  significant  iram,  1300.2.  In  iisquanta 

vis  ,  ibid.  Oculi  flammanles  Cliristi  Joanni  apparentis  quiil 

denoteni ,  1040.  2.  Oculi  cur  ita  inllammescant ,  ibid. 

Oculorum  quoiuplexsilrccreatio ,  1338.  1.  Oculi  in  ani- 

malibus  Joauniscurapparuerint,  apud  Ezechielem  vero  in 

rotis,  1106.  1.  An  fuerint  veri  oculi ,  ibid. 

Oliva  et  oleum  symbolum  sunt  Sanctorum  ,  1206.  2.  Haec 
quia  lignum  solidum  ,  victoriae,  felicitalis  eta;ternitatis  est 
iymbolum  ,  ibid.  item  misericordiae ,  ibid.  elpacis,  ibid. 
Ejus  folia  nunquam  defluunt ,  ibid.  Pinguis  est  et  ferlilis  ; 
Irondes  habet  viles,  at  fructum  praeslantem,  1207. 1.  Oli- 
varum  duarum  prodigia ,  1249.  2 

Olympionicarum  labores,  gloria,  praemia,  1089.  1.  2.  1162. 
1 .  Etiam  post  mortem  coronabanlur ,  et  divini  prope  iis 
Jioiiores  liabebanlur,  1160.  2.  Palma  quomodo  et  quare 
iis  daretur  ,  ibid.  1089.  2.  1161.  1.  1162.  I 

Onesimus  fuit  S.  Timothei  in  EpiscopatuEphesinosuccessor, 

1049.  2 

Onomaiis    primus  invenil  Circensium  colores  ,    1131.    2. 

1132.  1 

Onuphrio  (S.)  singulis  diebus  Dominicis  S.  Synaxin  miuis- 
travit  angelus,  1174.  2.  Ei  palma  menslrue  dabat  fructus, 

1359.  1 

Onus  vocanturlribulationeset  afflictiones,  1064.   1 

Opera  non  plena  ,  sed  vacua  sunt  sextupliciter ,  1070.  2. 
Opera  omnium  perfecte  novit  Deus,  tum  bona,  tum  mala, 
1318.  2.  Ea  quomodo  sequantur  sanctos ,  1254.  2.  Ea 
nos  post  mortem  non  deserent,  ibid.  Opera  bona  per  pec- 
calum  sequens  morlificata,  per  poenitentiam  reviviscunt , 
1070.  1.  Operibus  Dei  rvil  deestnisi  laudator  et  aestimator, 

1128.   1 

Opistographi  qui  libri  essent ,  1116.  2 

Onwpa  tam  poma  quam  occasionem  significat ,         1292.  2 

Oratio  esl  thymiama  obsex  analogias,  1124.  1.  Jungenda  ei 
morlificatio  ,  ibid.   1.  2 

Ordo  rerum  in  Apocalypsi  satis  exacte  servatur,  1366.  1.  ls 
quater  tantum  in  ea  inversus  ,  ibid.  2 

Ordo  Franciscanorum  et  Dominicanorum  an  sit  in  Apocalypsi 
repraesentatus,  1316.  2.  Ordo  novus  inEcclesia  futurus  a 
Jesuappellatus,  a  Joachimo  Abb.  praedictus quis  sit,  1074. 

1 .  Ordinem  quemdam  cruciferorum  sub  fioem  mundi  nas- 
cilurum  praedixit  S.  Franciscus  dePaula,  1287. 1.  2.  Ordo 
Eremitarum  S.  Augustini  quomodo  ab  eodem  designatus  , 
antequam  institueretur,  1256.  1.  Ordines  Religiosos  Deus 
semper  propagat  et  promovet ,  1077.  1 

Oriente  (ab)  nasci  est  oriri  tanquam  novum  solem,  ad  illus- 

trandura  alios  ,  1152.  2 

Origenes  puer  ambivit  martyrium,  1134.  1.  Ejus  error  di- 

centis  animasa  morte  non  videre  Deum,  1138.  2.  De  an- 

gelorum  negligentium  punilione,  1046.  2.  item  de  stellis 

animatis,  1146.  1.  Ejus  interprelatio  S.  Scripturae  in  quo 

reprehendatur,  1020.2.  Cursecastrarit,  1023.  2 

Orpheo  et  Amphioni  Christus  comparatur,  1123.  2 

Osee  Propheta  cur  dicalur  angelus  fortis,  1117.  1 

Ostentatio  est  in  fronte  ,  1 153.  1 

Ostium  apertura  significat  occasionem,  oportunitatem  ,  facul- 

tatem  ,  1073.  2 

Ottomanicum  Imperium  quando  cceperit,  1307.  1.  1317. 

2.  Quaradiu  durabit,  1312.  1.  Vide  Mahomet,  Turca. 
Oves  suas  quomodo  pascat  Christus ,  1 168.  1 .  Oves  eos  esse 

vull  Ghristus,  1242.  1 .  Ovium  salus  pendet  a  vita  pasto- 
rura,  1070.  2 


Palaiinus  collis  Romae  quis ,  1281.  2 

Pallidus  equus  Joanni  visus  quos  significet,  1137.   1.  2 

Palma  arbor  describitur;  cur  ea  victoribus  in  cerlaminibus 

detur  ,  1160.  2.  1161.  1.  2.  1162.  1.  Hinc  symbolum 

est  vicloriae  ,  1160.  2.  Ei  cur  assimiletur  coelestis  gloria  , 


ET  VERBORLM. 

IOjS.  2.  Ilinc  similis  ost   arbor  vilaj ,    1339.    1.  P.duia 

hteronicis  danda  in  medio  stadii,  loco  eminenliore  in  mensn 

spectanda  proponebatur  ,  llGO.    2 

Palmata  tunica  qua;  diceretur  ,  1161.   2 

Palmus  est    mensura    quatuor    digitorum    transversorum  , 

1203.   1 
Pantheon  Romae  unum   ex  omnibus  priscis  templis  exstat  , 

1280.    I 

Panthera  symbolum  csl  voluptalis  ,  1291.    I 

Paphnutius  (S.)  palmae  affixus  martyrium  obiit  ,        1 162.   1 

Papias  auctor  Chiliastarum  ,  1307.  2 

Parcarum  fila  aurea  vel  candida  qaae  dicantur,  1297.    i 

Pardali  assimilalur  diabolus ,  1219.  i.  Ipsa  symbolum  est 

voluptatis,  1 29 1 .  1 .  et  avaritiae,  1230.  2.  Ei  cur  compa- 

retur  Antichristus,  1230.  1.  2 

Partusanimarum  difficillimus,  1217.  2.    1218.    1 

Parvuli  sine  baptismo  mortui  quomodo  dicantur  mitti  in  stag- 

num  ignis  ,  1320.  i.  Parvuli  in  gratia  mortui  an  judicandi 

cumaliis  adullis  in  diejudicii ,  1318.   1.    1319.  1 

Paschasius  Cardinalis  an  fuerit  causa  schismatis  inter  Symma- 

chum  Papam  et  Laurenlium  Antipapam  ,  1191.  1.  2.  Et 

cur  post  mortem  ejus  anima  visa  sit  torqueri  in  thermis 

Puteolanis,  ibid.  2.  1356.  2 

Paschate  (in)  plerumque  canitur /IMeZuia  ,  1296.  2 

Passio  Christi  smaragdo  denotatur ,  1095.  1.  1344.  1.  In  e.< 

quas  Christus  virlutes  ostenderit,  ibid.  1 .  2.  Ejusdem  effi- 

cacia  ,  ibid.  et  seq. 

Passus  quot  contineat  pedes  ,  1257.   1.  2 

Pastoris  liber  auctore  Hermete  ,  an  sil  Scriptura  Canonica  , 

1140,  2 

Pastor  Angelicus  quis  Pontifex  futurus  ,  et  quando  sedebit  , 

1308.  1.  Apastoris  vita  pendet  vitasubditorum,  1050.2. 

Ejusestassiduevigilare,1068.  1.  1069.2.  1070.  1.2. 

et  apud  suos  residere ,  1102.   1 

Pater  aeternus  quomodo  sit  sanctus ,  1110.  1.  Paravit  nup- 

tias  aeternas  Chrislo  et  Ecclesiae,  1297.  1.  Patres  vocatit 

Religiosi  suos  Rectores  ,  1079.  2 

Palhmos  insula  est  una  e  Sporadibus  :  in  illam  relegatus  Joan  - 

nes  omnes  insulanos  Christo  asseruit,  1036.    1 

Pati  pro  Christo  gloriosum  et  nobile,  1355.   2 

Patientia  in  adversis  habenda,  1252.  1.  2.  Ipsa  qaasi  thorax 

impenetrabilis  omnes  hostium  ictus  excipiens ,  1233.  1. 

Patientia  plena  quae  sit ,  1071.    1 

Patriarchae  duodecim    repraesenlant   duodecim    Apostolos  , 

1338.  2.  1351.  1.  et  seq. 

Patriarchales  sedes  quatuor  an  per  quatuor  animalia  Joannis 

designentur ,  1104.   1 

Paulus  (S.)  Apost.  quam  creber  in  gratiarum  actione  et  no- 

mine  Jesu  nominando  et  iterando ,  1164.  1.  Petro  ubiqur 

sociatur  :  ejus  non  habetur  parlicularis  ralio  in  gemmis 

ccelestis  Jerusalem  ,  1 341 .  1 

Paulus(S.)  primus  Eremita  vitam  aeternam  semper  praeocu- 

lishabebat,  H99.   1 

Pauli  III.  Pontificis  Max.  iu  morte  vox  ,  1068.    I 

Paupertas  voluntaria  dives  est ,  1054.    1 

PaxHebraeis  omne  bonum  significat,  1027.  2.  Pacis  indi- 

oium  color  albus  est,  1160.  1.  et  ejus  symbolum  oliva  , 

1206.  2 
Pax  quid  sit  Hebraeis ,  et  an  ab  hoc  formetur  vox  topazius  , 

1347.  2 

Peccatum  quid  sit ,  1109.  1.  In  peccatum  cadere  expedit 

nonnunquam  torpidis,  1082.  2.  Ejus  poenae  et  fructus  , 

1251.  2.  Peccatorum  materia  hominem  post  morlem  de- 

serit,  et  peccata  ipsum  comitanlur  ,  1254.  2 

Pedum  pastorale  sua  forma  tria  significat ,  1164.  2 

Pedes  multis  animalibus  pro  manibus  sunt,  1121.  1.  Pedes 

Sanctorum  osculabaotur  prisci  fideles,  1074.  2.  1075.  1 . 

Pedibus  denotatur  Christi  humanitas ,  1041.  1.  Pedes 

Christi  cur  dicantur  similes  aurichalco  ,  ibid.  Sic  vocantur 

Apostoli ,    ibid.   Pedes  Antichristi   cur  similes  ursinis  , 

1230.  1 

Pelagia  virgo  Antiochena  et  Martyr  praeclarrum  virginitalis  ac 

fugae  exemplum  dedit,  1243.  2.  1244.   1 


INDFX  HERUM 

Pdagii  liaiicsis  iicgrinlis  gtaliam  ,  1179.   2 

IyIIm  urbis  refugium  fuit  Chrislianis  c  Jeru«.alem  exscindeuda 

fugienlibus  ;  ejits  elymon  ,  1 150.  2 

Pentalpba  Antioclii  Soterris  tessera  ,  1035.  2 

lYrfcctio  vilae  esl  velut  lignum  vitae  ,  1361.   1 

Pergamum  urbs  ulii  sit.i  :  (Jicta  cadem  Troja  :  ejus  Rex  fuil 

Allalus  in  Homanos  benoficus,  1036.  2.  In  ea  magna  fuit 

persecutio  Chr istiauorum  ,  1037.   1 

Persae  pro  Deo  solom  babebant ,  1045.  1.  Persici  equi  quam 

sint  feroces,  1193.  2.  Persarum  reges ,  septem  babebanl 

primarios  principes  :  eorum  majestas   fuit   imago  divinaj 

majestatis ,  1030.  1.  Eorum  consiliarii  quam  siut  arcano- 

rum  lenaces,  1099.   2 

Persecutio  Anlicbrisli  quam  acris  futura,  1239.  1.  Aquarum 

inundatiouc  repiBesentatur ,  1227.   1.    Wandalica  quain 

saeva  fuerit,  1  184.  1.  2.  In  perseculione  lideles  Ven,  Eu- 

cbaristiam  sumebant ,  1053.  1.  In  ea  fideles  esse  debent 

conslanles  el  longaniines,  122G.  2.  Pcrsecutiones  Ecclesiae 

usque  ad  linem  inundi  durabunt,  1026.  1.  Oecem  crueu- 

taj  a  Uomanis  Imp.  contra  Cbrislianos  usque  ad  Constanli- 

numexcilnta:,  1131.  1.  Iis  exornalur  et  perficitur  Ecclesia, 

1045.  % 
Perseverantia  (nemodesua)  ac  salute  certusest,  1075.  2 
Pcrsonoe  SS.  Trinitalis  singulae  sanctissima;  suut,  1109.  1.  2 
Peslis  uude  orialur ,  1179.  2.    1180.    1 

Petri  (B,)  Damiani  relicto  cardinalatu  peliil  sibi  dari  liceuliam 
ad  monaslcrium  redeundi  ,  1069.    1.   2 

Pelri  (de)  Galalini  iu  Apocal.  Comment.  aucloris  judicium  , 

1024.   2 

Petri  Aureoli  in  annorum  supputalionibus  crror  ,  1310.  2. 

1312.  2.  Apocalvpsin  tantuni  applieavit,  non  explicavit  , 

1212.  2 

Pelrus  (S.)  Alexandr.  Episcopus  et  Martyr  in  tbrono  Episco- 

pali  a  suis  cum  palmis  cst  collocatus  ,  1162.   1 

Pelrus  (S.)  Apost.  an  sit  angelus  babcns  polestatcm  magnam, 

1288.  1.  An  fuerit  senior  ille  qui  dixit  Joanni,  nc  lleret , 

1 117.  2.  Est  fundamontum  Ecelesiae;  jaspidi  comparatur, 

1340.  1.  Vigebit  in  suissuccessoribus  usque  ad  mundi  fi- 

ncm  :  luil  iu  iide  firmissimus  :  errorum  fugat  pbantasmala, 

ibid.  Sanguinc  fidem  obsignavit  ;  ejus  jugis  lletus;  omni- 

bus  animi  morbis  mcdctur;  cjusdignitas  prima  etanliquis- 

sima  ,  ibid.  Ejus  vitae  purilas  ct  spei  soliditas  ,  ibid.  Ejus 

typus  fuit  Gad  Patriarcba,  1 35 1 .  1 .  Ipse  et  Paulus  Roma- 

uae  fidei  et  Ecclesia;  suitt  auclores  etpiincipcs  ,      1276,  2 

Ivirus  (S.)  Martyr  daemonem  quomodo  ligarit  virtute  Cbrisli 

ct  expuleril  ,  •       1306.  2 

Ivtrus  Romauus  ullimus  futurusest  Poolifex  Rom.,  1274.  2. 

1286.  2.   1315.  2 

Pliaelontisfabula  unde  proeusa ,  1267.   2 

Pbiala;  vocis  quod  sit  etymon  et  signiUcaljo,  ct  quale  sil  vas  , 

1261.    1.   2.  ct  seq.  Iis  adolebatur  lliymiama  in  loiuplu 

Salomonis,  1124.  I.  126i.  I.  Pbiajgs  susts  quomodo  an- 

geli  elfudisse  inlelligantur,  126G.  1.  Pbial;e  ct  citliar;e  se- 

uiorum  quid  signiliceiil,  1121.   2.    1122.    1 

Pliiladelpbia  urbs  Mysia;  ubi  sita  ,  undc  dicta,  1057.  1.  Alia 

est  Pbiiadelpbia  Syria  ,  ibid, 

Pbilippi  Solilarii  iu  supputalione  aiiiinruiii  ,'i  uiuiido  coudito 

'•nor  ,  1315.    1 

Pliilippidcs  cur  munus  consiliarii  regii  decliuaret ,    1099.    1 

1'liilippus  Aposlolus  quam  fucrit  sincerus  *K  candidus  ;   ejus 

ccclestis  spirilus  ct  cbarita.s ,  13  15-  1.  Ejus  typus  luit  .M.t- 

nasscs  Patriarcba  ,  1551.    1 

Pbilippus  Maeedopiior  unde  regui  aiiguiiuin  accepit ,  1065. 

2.  l)e  eo  diclnin  Parmenionis  ,  1070.    1 

Pbilippus  Melaoclbon  agclor  Lotberanorum  proteslautiuin  , 

1269.  2 
Pbiltra  veueGcaniin  unde  li.inl,  1(280.   1 

lliocenses  pati  ia  egressi ,  diris  se  Uevovcrunl,  si  Ue  ea  repe- 
lendacogilareul ,  1294.    1 

1'lia'iiicis  et  pabn;e  >iniilili>do  ,  1161.   2 

Pltotinus  docuil  Cliii.-luin  luissc  pnrum  bumnicui  ,  el  ob  sua 
merita  meruisse  divinitalein  ,  I  12C.   2 

Pietalcin  ouinein  exlcnninant  luerelici,  1 IS5.   9 


l-T  VliP.RORUM.  1395 

Pii  V.  Poutificis  de  papalus  oncre  senlenlLa  ,  10(.^. 

Pionius  Marlyr  clavis  ligno  affixus  fuit ,  1 055.   1 

Pisccs  sunt  crealura;  maris  ,  1179.  1 .  Hi  in  sanguiue  vivere 

nequeunt  exlra  aquam,  ibid.  In  fine  mundi  verisimile  esl 

iu   mari  et   lluininibus   ab    aqua  sanguinca   einoriluros  , 

1267.    1 
Piure  oppidura  in  Rbceliis  terrae  motu  obrutum  e)  bauMum  , 

1147.    -1 

Pius  propriequid  sit  ,  1262.    1 

Plaga:anlejudicium  quae  futurae,  1177.  2.  Plagarum  etfutu- 

rorum  in  fme  raundiseries  ct  ordo,  1144.   2.  Plagis  im- 

mi66is  visis,  Anticbristiani  sentient  sibi  bas  ob  scelera  im- 

mitti,  1148-  1.  Plagas  quaslibet  in  impios  evocabunl  Elias 

el  Iluiiocb  ,    1208.  1.   Plagae  jEgypti  quaj  fuerint  ,  ibid. 

126fJ.   1.  Quid  cae  repraesentarent ,  ibid.  lis  respondeni 

plngac  in  fine  mundi  iininilenda;,  1  177.  2.  1 178.  1 .  Plag.e 

septem  tubarum  et  septem  pbialarum  in  quibusdam  sunt 

siiniles,  iu  quibusdam  dissimiles  ,  1266.  1,  Plagn  prima 

ab  angelo  prirao  tubacauente  immissa  quac  fuerit,l  177.  2. 

Plaga  sexla  equeslris  exercitus  quae  ,  1 1 90.   2 

Planelae  seplem  reguntur  a  septem  angelis,  1029.  2.  Reprac- 

senlant  seplem   divinae    providenliae  atlribula  ,    1032.  2. 

Iis  comparanlurseptem  Asiae  Episcopi,  ad  quos  soribit  Joan- 

nes,  1042.  2.    1049.    1 

Plangent  impii  in  dic  judicii  ,  1034.   1 

Platea  non  siguificat  forum,  ut  putat  Beza  ,  1359.  2.  Platea: 

ccelestes  ex  auro  mundo  sunt ,  1554.  2.  Rcpraesentant  bae 

Sanctos  communes  ,  ibid. 

Plato  multa  ex  Moyse  bausit ,  1338.  2 

Plinius  accuratus  in  gemmarum  natura  describeuda ,  1339. 

1.  Dei  providentiam  ncgasse  videlur,  1116.  2 

ID.ojtwv  est  nomen  Dei ,  1  127.   1 

Pluvia  sanguinis  irae  coelestis  indicium  ,  1177.  2.  Pluviant 

cceli  prohibebuut  Eliaset  Heoocb  ,  1208.   1 

Poculumaurcum  Babylonis  quod  sit ,  1279.  2 

Podere  (in)  cur  a[ipareat  Cbristus  Dom.  Joanni  in  1 .  c.  Apoc. , 

1038.   1.  Est  vestis  talaris  :  unde  sic  appellala  ,  ibid.  2. 

Denotat  ea  poiuificalura  Chrisli,  1039.  I.  Fuit  vestis  sa- 

ccrdotum  veteris  leslamenti ,  1037.   1 

Pcena  Dei  nunquam  bominis  culpam  excedit,  irao  punit  citi.i 

coudignum  ,  1290.  2.   Pceuarura  in  inferno  mira  varieta» 

est,  1258.   1.   2 

Poeuitentiaestoptimumcollyriura  auimae ,  1086.  I.  Cardjci 

possit  mare  vitreum  ,  1100.  2.   1101.    1 

Polycarpus  (S.)  fuit  Episcopus  Smymae,  quoto  anno  Cbrisli 

etaetatis  martyrium  obierit,  1053.  2.  Ejus  sanclitas  et  per- 

feclio,  ibid.  Ejus  martyrium  ,  1055.    1 

Polydamanlis  albletae  slalua  dicebatur  in  Olympia  opem  ferrc 

febricitanlibus  ,  1089.   2 

Pompaomnis  vitai  bujus  vitrea  est ,  1291.   1.    1294.   2 

Pouipeius  uudenam  affectali  rcgni  suspicioncm  conlraxerit  , 

1300.    2.    Frigidam    cunctalionem    in    bello   babcbal  , 

1122.  1 
Pontifex  Judaicus  duplicem  geslabat  tunicam  ,  lineam  et  bya- 
cintliinaiii  ,  1058.  2.  Ejus  zQna  qualis  fueril,  1039.  1. 
Ponlifex  Rom.  solemniter  celebrans  solus  circum  sc  babet 
inaltari  septem  eandel,abra,  cur,  1037.  2.  1038.  1.  Po- 
pulo  benedicens  cur  digilos  altollat  ad  (SqppuLationena  nu- 
incri  6500  mystice  exponitur,  1313.  1.  Eum  dicunt  bae- 
rclici  esse  Anlicbrislum  ,  1 186.  1 .  Id  negatur  ,  1209.  1 . 
Nou  esl  beslia  niaiis,  ut  liiigunt  lia;relici,  1229.  2.  1230. 
1.  1231.  1 .  In  eum  injuriisuut  Anglocalviuistae,  1024.  2. 
Au  possit  cum  conscnsu  Ecclesi.e  ponli,ficatum  Roma  jn 
aliaui  urbcni  transferiv,  1281.  1.  1286.2.  Dum  inaugu- 
talur  ad  Lalerauum  deducendus,  omues  Praesules  in  equi> 
all.i-  ci  .uli.inittnt .  I  133.  1.  ln  fine  seculi  eril  Episcopus 
urbis  Rom.e  ,  Ijcel  e\sul  et  e\|«ulsus  ,  12o0.  2.  Ppplihfes 
quaiii  nuiili  adluic  fuluri  usque  ad  luundt  finem  :  et  qnot 
auni  singulis  piulabihtcr  allrihuendi  ,  juxla  propbcliam 
S.  Malacbiae  Ardiiepiscopi,  1313.  2-  Tcmpore  Aulicbri.-ii 
Uoina  alio  scdem  iioit  transfcienl  ,  1286.  1.  Cur  anno* 
lYtii  non  aHiiigant,  sed  brevi  nionantur,  1037.   3 

Pontilicatus ,  Roina  iu  finc  mutidi  eversa,  aualio  transfcre.i- 


139G 


dus ,    1286.  1.  Is  eliamnum  mancl,  ct  nunquam a  sui 

exordio  dcsiit,  1283.  1.  Ejus  exslinctioncm  semper,  sed 

frusira  speranl  haereiici ,  1309.   1.  2 

1'ontus  Euxinus  est  sedes  infcrni,  1137.  2.   1158.    1 

Iloov»),  id  est  merctrix,  eliam  venditricem  significat,  1289.  2 

Porri  dotes  et  propriclates  ,  1348.   1.   2 

Portae  duodecim  coelestis  Jerusalem  quid  designent,  1331.  1. 

Earum  perpetua  apertura  in  ccelo  quid  denotet ,  1356.  1. 

Quomodosint  caelalae  exmargaritis,  1351.  2 

II,),- interdum  sumitur  proTtoia  ,  1071.  2 

1'otestas  absolvendi  et  retinendi  peccata  a  Clirislo  collata 

Apostolis ,  1073.  2 

Potus  denotat  ccelestes  delicias,  melius  quam  cibus,  1169.  2. 

1360.  1 
1'raecursor  Anlichristi  fulurus  est  insignis  aliquis  impostor  , 
1234. 1.  etquidem  Episcopus ,  ibid.  2.  Ejus  fraus  et  cal- 
lidilas,  1235.  1 .  Faciet  quoque  miracula,  et  cur,  ibid.  Im- 
milet  in  staluam  Antichristi  daemonem  qui  per  eam  loque- 
tur ,  ibid.  2.  Is  cum  Antichristo  in  tartara  deturbabitur  , 

1317.  2 
Praedestinati  possunt  damnari :  at  reipsa  non  damnabuntur  , 

1075.  2 
Praedeslinatio  Dei  an  per  librum  signalum  septem  sigillis  de- 
signetur  ,  1115. 1.  Ejus  liber  esl  liber  vilae,  1319.  1.  Ipsa 
an  possit  mutari,  1072.   1.  2.  1076.  1 

Praedicatio  Evangelii  est  excellens  prophetia,  1299.  1 

Praedicalor  quomodo  conciones  suas  attemperare  debeat , 
1099.  2.  Sit  velut  citharcedus,  1123.  2.  Ejus  vita  respon- 
deat  verbis,  ibid.  1124.  1.  Plenus  esse  debet  sapientia  et 
scientia  tam  practica,  quam  conlemplaliva,  1104.  2.Proe- 
dicatores  an  per  viginti  quatuor  seniores  intelligantur  , 
1097.  1.  Qui  minussancti,  saepe  plures  convertunt,  quam 
qui  sancliores  sunt,  1074.  2.  Suntvelut  stellae,  1042.  2. 
1043.  1.  1364.  2.  Repraesentatur  per  angelum  stantem  in 
sole,  1302.  2.  Praedicatores  triplices  in  fine  seculi  denun- 
liabunt  orbi  quae  futura  sunt  circa  Romam  et  Antichrisli 
sequacium  punitionem  ,  1250.  1 

Praelati  pleniesse  debent  sapienlia  et  scientia,  1106.  2.  Eo- 
rum  dotesquatuor  repraesentant  quatuor  animalia  Joannis, 
1104.  2.  Qualem  animi  celsitudinem  praeferre  debeant  , 
1342.  1.  Sunt  velut  slellae,  1216.  2.  Eorum  obligationes 
quantaesint,  1067.  1 .  1070.  1 .  Eos  quomodo  revereantur 
homines,  1074.  2.  Habent  angelum  illustriorem  pro  cus- 
todia  ,  1065.  1.  Sunt  columnae  ob  quinque  analogias , 
1078.    1.    Debenl    subditorum    orationes   Deo   offerre , 

1124.  2 
Piaelium  triplex  cum   Lucifero  iniit  S.  Michael,  1214.  1. 

1223.  2.  et  seq. 
Praescientia  divina  omnia  tempora  complectitur ,  1 1 56.  1 
1'i'aeterita  quomodo  sint  typi  futurorum  ,  1021.  2 

Prasini  erat  factio  aurigarum  Circensium ,  1151.  2.  Horum 
quis  esset  color  ,  ibid. 

iraxedes  (S.)  et  Pudenliana  Martyrum  corpora  sepeliere  , 

1134.  1 
Pieces  Sanctorum  quam  vim  habeant  apud  Deum  ,  1141.  2. 

1142.  1.  Vide  Orationes. 

1'resbyteri  apud  Spartanos  erant  summi  magislratus,  1096.  2 

Primitiae  Deo  cur  sint  virgines  ,  1249.    1 

Principum  est  nihil  admirari ,   1281.  2.  lis  semper  adesse 

debent  consiliarii,  1099.  1.  Ccelestibus  inlendant,  1541. 

2.   Vide  Reges.   Principes   sacerdotum  erant  olim  xxiv , 

1096.  1.  2.  Hi  in  templo  suas  habebant  cathedras,  ibid. 

2.  Principes  angelorum  in  conspectu  Dei  stantes  quinam 

sint  et  undenam  id  probetur,  1029.  2.  lllorum  cullus  in 

Iialia  celebris ,  1050.  1.  Is  Ecclesiae  pastoribus  suadetur , 

ibid.  2.  lllorum  lypus  fuit  candelabrum  septiceps ,  1031. 

1.  Eorum  nomina,  ibid.  Cui  ea  primum  revelata ,  ibid.  2. 
Eorum  officia  ,  epitheta  et  emblemata,  ibid.  1052.  1.  Ex 
quoordine  angelorum  hisint ,  1052.  1.  Sunt  septem  vir- 
lules  providenliae  Dei,  ibid.  2.  Vide  Septem  Spiritus. 

Prophetae  mundus  esl  desertum,  1277.  2.  Prophetae  nonser- 
vant  ordinem  temporis,  nec  rei  geslae,  nec  gerendae,  1025. 

2.  151 1.1.  1566.  1.  Cum  prophctarcnt  dc  (uluris,  prac- 


INDEX  RERUM  ET  VERIJOr.UM. 

sentes  erant,  non  fuluri,  110.".  2.  Per  angolosa  Deoilltt- 


minanlui  ,  iimi .  2.  Prnedixere  horrorem  dicijudicii  :  itciu 
ejus  signa  praevia  ,  1 148.  2.  Suas  prophclias  jam  verbum, 
jam  visionem  vocant,  1057.  1 .  Eos  quando  Deus  jussit  pro- 
phetias  suas  obsignare,  1562.   2.   1565.   1 

Prophelare  iterum  gentibus  quomodo  Joannes  dicatur,  1200. 


1.  Prophetarei»  Scriptura  varia  significat  , 


1204.    1 


Prophetia  quamdiuejus  exsecutio  pendet,  obscura  est,  1025. 

1.  Ejus  spiritus   non   datur    nisi  illustribus   servis   Jesti 
Christi  ,  1299.    I 

Propositi  pii  efficacis  vis  ,  1252.   1 

Propugnalorum  cohors  quae  essel  Byzanlii ,  et  eorum  symbo- 

lum  ,  1035.  2 

Providentia  divina  an  per  librum  seplem  sigillis  signatum  in- 

telligatur ,  1114.  2.  Ejus  septem  virtutes  quae  ,  1052.  2. 

Ejus  piclura  antiqua  ,  ibid.  Easdem  repraesentant  septeni 

planctae,  ibid.  His  diabolus  septem  vitia  capilalia  opposuil, 

1033.   1 
Psalmodia  alterna  a   quo  primum  in  Ecclesiam  introducta  , 

1108.    1 
Ptolemaei  Aslrologi  epitaphium  ,  1065.  2.  1066.    1 

Pudor   el  confusio  impiorum  in  judicio  quantus  fulurus  , 

1148.  2 
Puerorum  bona  inslitutioquanli  sit  momenli,  1355.   1 

Pugillum  in  Olympico  certamine  quanta  post  victoriam  esscl 

gloria,  1089.  1.  2.  Eorum  labores  et  palienlia  ,  1168.  f . 

Vide  Olympionicae. 
Pullum  equinum  album  veleres  Soli  sacrificabant  pro  conse- 

quenda  victoria ,  1155.    1 

Purgalorium  contra  haereticos  adstruitur,  1254.  1 .  Anima;  in 

eo  amant  el  laudant  Deum,  1127.   2 

Purificalionis  B.  Virginis  festum  quando  et  ubi  institutum  , 

1211.   2 
Puritas  vilae  est  candida  veslis  animae  ,  1072.    i 

Purpureum  capitur  subinde  pro  albo,  1159.   o 

Pusilli  qui  judicio  extremointerfuturi  sint ,  1318.    | 

Pyropus  gemmaeadera  est  quae  chalcedonus ,  1542.    \ 

Pyrrhias  quis  sit  serpens  ,  1219.    j 

Pythagoras  unde    multa  supra  mortalium  captum  sciveril 

1182.    i 

0. 

Quadragesima  danda  fidelibus  ad  poenitendum  caeso  Anti- 
christo  ,  1304.  2 

Quadraginta  Martyres  viso  unum  e  sociis  defecisse,  et  rogantes 
Deum  ut  alium  in  ejus  locura  sufficeret,  voti  compotes  facti 
sunt ,  1076.  2 

Quadrata  figura  cur  non  probetur  in  urbium  muniiionibus  , 
1332.  2.  Ejus  commoda  ,  1333.  2 

Qusdratus  (S.)  an  fuerit  Episcopus  Philadelphensis,  cui 
S.  Joannes  scribit,  1072.  2.  1075.  1 .  FuitMartyr,  et  scrip- 
sit  Apologiam  pro  Chrislianis  ,  ibid.  2 

Quasi  saepe  veritatem,  non  simililudinem  apud  Hebraeos  sig- 
nificat,  1246.  1 

Quatuor  animalia  currus  Dei,  quas  providenliae  divinae  virtu- 
lesdesignent,  1032.  2.  Haec  quomodo  essent  in  mediose- 
dis  et  in  circuitu  ejus ,  1101.  2.  1107.  1.  Qualis  eorum 
sit  forma  ,  1101.  2.  1107.  1.  2.  An  fuerint  haec  animalia 
lota  etintegra  talia,  qualiaa  Joanne  describunlur ,  1102. 

2.  An  habuerint  tantum  capitaanimalium,  et  quoad  caetera 
membra  speciem  humanam,  1103.  1.  An  eadem  animalia 
fuere  Ezechieli  visa  ,  quae  Joanni  in  Apocal.  1101.  2. 
1104.  1.  1105.  1.2.  1106.  2.  et  seq.  Quae  inter 
utraque  diversitas,  1104.  1. 1107.  2.  Quid  eadem  signi- 
licent,  1104.  2.  Alio  ea  ordine  ponit  Ezechiel,  alio  Joan- 
nes,  1064.  1 .  Per  illa  Evangelistas  non  indicari  ad  lilteram, 
probatur,  1063. 2.  Sunt  quatuor  primarii  angeli  Ecclesiam 
regentes,  1064.  1.  Redemptionis  Chrisli  gestant  insignia  , 
1106.  1.  An  sint  Michael,  Gabriel ,  Raphael,  Uriei,  ibid. 
Per  haec  videntur  adumbrari  angeli  assistentes ,  ibid.  Quo- 
raodo  et  cur  sint  plena  oculis,  ibid.  2.  Cur  quartum  animal 
habens  faciem  hominis,  dicatur  tamen  aniinal,  ibid.  Sin- 


INDLX  REMWI 

gula  habebanlscnas  alas,  ibid.  el  seq.  Quid  illae  senac  alae 
repraesciilarent  ,  1107.  1.  Qui<l  ipsa  animalia  tropologice 
significcut ,  ibid.  Nabcbant  pedes  bumanos  ,  ibid.  Eoruin 
descriptio  compendiosa ,  ibid.  Assidue  Deuni  laudabant  , 

1107.   2 

Qui  estt  qui  eral ,  el  qui  venturus  eU  ,  an  idem  sit  cum  Dei 
nomine  Jebova ,  1028.   t.  2 

Quiete  (ex)  orilur  contemplatio,  1 1 72.  2.  Quietem  dum  quis 
sectatur  inquietem  invenil ,  1051.  2 

Quirinalis  collis  Romae  unus  e  septem  ,  1282.   1 

Quolidiaua  commuuio  olim  in  usu  erat  Romae  el  in  Hispania  , 

1053.   1 

R. 

Rabanus  Maurus  Apoc.  cst  interpretatus,  1024.  1 

Rabbini  Hebraeorum  sex  annorum  millia  mundi  aetali  altri- 
buunt,  1314.  2 

Kamirus  Rex  Hispaniae  victoriam  auspiciis  S.  Jacobi  de  Mau- 
ris  est  consecutus  ,  1131.  2 

Rana  cst  animal  moleslum  et  importunum  ,  1269.  1.  Earum 
tria  sunt  genera  ,  ibid.  2.  Ejus  loquacitas,  ibid.  Cur  di- 
calur  gyrina,  ibid.  Ranae  tres  mystice  sunt,  daemon,  caio 
mundus  ,  ibid. 

Kapbael  unde  cognomen  invenerit,  1051.  2.  Ejus  emblema  , 
1032.  1 .  An  sile  Serapbinis  ,  1031.   1 

Kationale  erat  typus  cceli  ,  ejusque  speciem  referebat ,  1338. 
2.  Ejus  gnomae,  ibid. 

Kccloris  tria  sunt  inunia  ,  1064.  2 

Kegnum  Christi  et  ligalio  Satanae  idem  sunt,  1309.  1.  Reg- 
num  Anlichiisli  quomodo  sit  futurum  tenebrosum  ,  angelo 
quinto  cffundenle  phialam  super  sedcm  bestiae,  1268.  1. 
Regnum  suum  mulli  reges  prae  aeterno  parvipendunt  , 
1335.  2.  Kegnum  Turcarum  cur  vocelur  morset  infernus, 
1137.  2.  Regnorum  omnium  quanta  sit  vanitas,  1294.  2 

Keligio  cst  civilas  illa  beata  quam  descripsit  Plalo,  1354.  1 . 
Ejus  spirilus  intercidens  identidcm  renovandus  est,  1353. 
2.  Religio  Cbristiana  quam  scmpcr  Romae  floruerit  et  llori- 
turasit ,  1275.   1.  2 

Rcligiosi  sunt  myslice  virgines,  1247.  1.  Eorum  quae  olim 
essct  salutatio,  1164.  2.  Sunt  velut  margarita  ob  varias 
analogias,  1352.  1.  Eorum  vocatio  e  ccelis  est,  ibid.  Caelc- 
ris  stalibus  eminent  ,  1352.  2.  Eorum  vita  qualis  sit ; 
oratione  nulriri  debent  j  corum  cliversa  sunt  inslitula  , 
1353.  1.  Eorum  elogia  varia,  1168.  2.  Incboant  vitam 
angelicam  ,  ibid.  Sunt  loti  addicli  cultui  Dei,  ibid.  In  ipso 
Religionis  ingressu  abomnibus  peccalis  emundantur ,  ibid. 
Scculum  vicerunt,  ibid.  Cbrisli  cruccm  semper  prae  oculis 
liabent,  ibid.  Deo  vocalionem  acceptam  referunt,  ibid.  De 
iribulalione  seculi  venerunt  ;  serviunt  Deo  die  ac  nocte  , 
ibid.  Sunt  de  domo  ac  familia  Dei ,  1169.  1.  Quomodo 
non  siliant,  neque  esuriant,  ibid.  lllorum  provisor  et  nu- 
trilor  Deus  ,  ibid.  Quibus  consolationihusa  Deo  perfundan- 
tur  ,  ibid.  1059.  I.  Vivunt  simul  quasi  fratres ,  1169.  2. 
Religiosi  singulares  esse  qui  volunl ,  scmiper  in  anxietate 
sunt,  1553.  2 

ncmissionisa  fervorc  quae  sit  congrua  poena,  1 051 .  2.  Remis- 
sio  S.  Timolbci  in  praedicando  unde  orlum  babuerit,  1050. 
1 .  Vide  Tepor.  Remissio  pcccatorum  oplime  per  biacinibum 
repraesentatur  ,  1349.  2 

Kenes  symbolum  sunt  occullorum  cordis  ,  1063.  1 

Kenovatio  spiritus  sempcr  neccssaria  etrepetenda,    1051.   1 

Kepolia  quod  sit  convivium,  1088.  1.  Cbrislus  quae  repotia 
praeparet  suis  ,  ibid. 

1'xprebcnsio  vitii  virtutis  laude  tcmperanda  esl,  ne  sil  nimis 
acerba,  1049.  2 

licspondere  in  Scriptura  saepc  est  ordiri  sermonem ,  1 166.  1 

Kesurreclio  Cbrisli  ct  mundi  creatio  in  quo  sibi  similessunt, 
1094.  2.  Illa  apte  per  sardium  gemmam  repr.Tsenlatur , 
1346.  1.  Resurrectio  prima  ct  sccunda  quse  sil,  1316.  1. 
Resurrectio  tantum  una  cst,  1307.  2.  Est  effectus  Eucha- 
ristiae,  1055.  1.  Resurreclio  geueralis  fulura  in  die  Pas- 
<*■  ,  1504.  2 

Ki  tclatio  Jcsu  Cbrisli  in  die  iudicii  qua:  futura,  10-26.  2.  Ke- 


ET  VEllBORl :\i.  1397 

vclaliones  R.  Amadaei  cujus  siut  aucloritalis ,  1051.2. 
Mulla  conlinenl  fabulosa  ,  fWrf. 

Reverentiae  triplex  gcstus ,  1110.    2 

Rcx  rcgum  et  Dominusdominantium  litulus  Christi  el  regnin 
Persarum  ,  1302.  2.  Rege  sub  impio  subditi  omnes  impii  , 
1148.1.  Reges  cur  seducere  conentur  haerelici ,  1185.  I. 
Illi  sua  regna  Deo  acccpta  referant  et  olferanl ,  1112.  1. 
Haben t  angelum  aliquem  e  superiori  ordine  prosul  custodia , 
1065.  1.  Eorum  gloria  evanida  est,  nisi  in  coelestem  gl>- 
riam  desinat ,  1353.  2.  Rcges  conlra  Deum  bellaluri  iu 
line  seculi,  ab  eo  siderabunlur ,  1269.  1.  Qui  reges  per 
Eupbratem  ,  contra  Ecclesiam  pugnaturi,  ad  Anlicbristum 
venturisint,  1268.  1.  Hos  Deus  in  loco  Armagedon  sensim 
adunabit,  ibique  eos  caedet,  1270.  1.  2.  Reges  decem  in 
orbe  dominaturi  veniente  Antichristo,  intelliguntur  per 
decemcornua  draconis,  1220.  1.  item  per  besliaecornua, 

1283.  2 

Rhinocerotes  loricati  sunt ,  1189.  2 

Romae  quod  sit  etyraon,  1275.  2.  Olim  dicta  Valenlia  ,  ibid. 

Censebatur  olim  dea ,  1251.  2.  1277.  1.  Ejus  luxus  et 

opes,  1279.  1.  Pulabalur  futura  aeterna  ,  1276.  2.  1289. 

1.  Quam  varia  babuerit  regimina  ,  1282.  2.  Ejus  incre- 
menla  et  decrementa,  1 276.  1 .  In  ea  crant  templa  omnium 
deorum,  1280.  1.  Erat  septicollis,  1281.  2.  Romaelhnica 
qualis  luil  olim  ,  et  tempore  Anlicbristi  futura  est,  inlelli- 
gitur  per  Rabylonem  meretricem  magnam,  1275.  2.  Di- 
versimode  id  probatur ,  ibid.  1282.  1.  Ipsa  proinde  ex- 
scindelur ,  1275.  2. 1276.  2.  Quomodo  omnes  ad  sibi  ob- 
sequendum  pelliceret,  1277.  2.  Quomodo  in  Christianos 
saevierit,  1280.  2.  1295.  2.  Quot  habuerit  Martyres  , 
1158.  1.  2.  Eam  quomodo  Christiana  religio  olim  paula- 
tim  occuparit ,  1268.  2.  Romae  moderna  sanctimonia  , 
1275.  1.  2.  Ibi  jam  portae  semper  apertae  sunt,  1556.  1. 
Non  sibi,  nec  suis  meritis  ascribat,  quod  Gdem  servarit  in- 
concussam,  sed  meritis  S.  Pelri,  1275.  1.  Ibi  cur  luxuria 
permiltatur,  ibid.  In  fine  mundi  fiel  ethnica  ,  ibid.  2.  An 
et  in  haeresin  sit  tunc  prolapsura ,  ibid.  Quomodo  ad  pris- 
linas  opes  el  gloriam  tunc  reditura  sil,  1276.  1.  1292.  2. 
Tunc  persequetur  Chrislum  et  Christianos,  1280.  2.  In  ea 
non  residebit  Anlichristus,  1209.  1.  scd  eam  evertet  et 
cremabit,  1284.  2.  Ejus  excidium  signum  erit  nati  Anti- 
christi ,  1285.  2.  Evertetur  sub  finem  regni  Aniichrisli  , 

1286.   1 
Romana  Ecclesia  non  est  Rabylon  ,  ut  volunt  baerelici,  1274. 

2.  Ejus  decus,  ibid.  Ejus  splendor,  1099.  1.  Caeleras 
omnes  ut  mater  compleclilur  ,  1525.   1.  Ejus  duratio  , 

1509.  1 

Romani  (S.)  Marlyrisin  tormentis  constantia,  1125.    I 

Romanorum  priscorum  in  fide  servanda  constantia,  1529.  1. 

2.  Orbis  et  regum  Domini  quomodo  essent ,  1277.  1.  Eo- 

rum  propria   levilas  et  superbia  ,  1275.  1.  Eorum  reges 

fuereseptem,  1282.  2.  Romanorum  veterum  peccalaDeus 

puniet  in  line  mundi  ,  et  quo  jure,  1295.  2.  Quomodo 

dici  possint  omnes  toto  orbe  Martyres  interemisse,  1294.  2 

Romanum  Imperium  non  esl  bestia  ascendensde  mari,  1251 , 

1.  Quamdiu  sit  duraturum  ,   1274.    1 .  Ejus  polyarchia  , 

1220.  1.  Vide  Imperium. 

Romanus  Papatus  ausit  juris  humani,  an  divini,       1286.  2 

Romula  (S.)  vocc  coelesti  ad  ccclum  invilata  est ,        1565.  2 

Kosarium  SS.  Trinilalis  quomodo  recilari  possit  ,  1108.  2. 

Rosarium  duodecim  stellarum  in  houorcm  bealae  Virginis  , 

et  ipsum  quomodorecitetur  ,  1216.   2.    1217.    1 

Rolx  apud  Ezechielem  quomodo  essent  oculatae,  1106.  1.  i 

Ruben  Palriarcha  esttypus  S.  Rarlholomaei ,  1551.    1 

Rubris  vestibus  usi  Pcrsae  el  Laceda:monii  euntes  ad  bellum  , 

1154.  2.  Rubra  in  fine  mundi  fulura  Iuna  :  quid  id  m_- 

niticet ,  II  43. -2 

Rudolphi  II.  Imp.  mensa  e  gemmis  variis  conslructa,  1 339.  2 

Kuffinae  (S.)  in  tormentis  conslantia  ,  1 1 55.    1 

Kufuscolorcaedem,  bellum,  pugnas,  iram  denotat,  1 154.  2. 

1219.  I .  Rufus  equus  Joanni  visus  denotal  Geuliles  Eccle- 

siae  penecnlores .  1154.   l 

Rasttli  enl  fiacl:oaurij;arumCirccnsium,  1131.  2.  1132.  1 


1598 


l.NDEX  RERUM  ET  VERBORUM. 


S.tbbatum  significat  diem  beata;  resurrcctionis  Sanctorum 
post  resurrcctionem  in  ccclo  ,  1313.  1 

Sacerdos  et  sacrificium  correlaiiva  sunt ,  1316.  2.  Sacerdos 
olim  in  Missa  excitabat  preescules  ad  graliarum  actionem  , 
1 105.  2.  Ei  cclcbranti  peculiaris  assistit  angelus,  1174. 
1.  Sacerdotcs  velul  murus  ccelestis  Jerusalcm  sunt ,  1336. 

1.  An  reprasenlentur  per  24.  seniores  ,  1097.  2.  Sunt 
quasiannulus  signatorius  Dei,  1047.  1.  Angelis  assimilan- 
lur,  1016.2.1047.  1.  Curvocentur  a  laicis  Papae,  1079. 

2.  Sacerdotes  quomodo  sint  omnes  chrisliani ,  1053.  2. 
1  126.  1.  Sacerdotes  olim  alte  se  cingebant  circa  pcctus  , 
paulo  axillis  inferius ,  1039.  1.  Sacerdoles  Romani  olim 
nec  capream,  nec  liederam  tangebant ,  1047.    1 

Saccus  pcenitentium  estvesiis ,  1206.  1 

Siichar,  id  est  memoria ,  cur  hebraice  vocetur  masculus  , 

1221.  2 

Sacramenta  novae  legis  alia  ralione  vocantur  mysteria ,  alia 
visiones  aenigmalicae  et  symbolicae  ,  1046.  2.  Ea  septem 
esse  asserilur  conlra  haereticos  ,  1279.  1 

S  icramentariorura    haereseos   auctor   Andr.    Carolstadius  , 

1269.  2 

s.iCTificium  Missae  reprsesenlat  Chrisli  sacrificium  ,  1 175.  2. 
Id  offerunt  Angeli  Deo,  1 174.  2.  Quibus  in  sacrificiis  pris- 
eisadumbratussit  Christus  ,  1232.  2 

Saddai  nomen  Dei  Hebraeis ,  1127.   1 

s.igarei  (S.)  an  fueril  Episcopus  Laodicensis ,  cui  scribit 
S.Joamies,  1080.  2 

Saladinus  in  ^Egyplo  plurimos  Christianos  occidit,    1310.  2 

Salvandorum  paucitas,  1158.  2.  1220.  2.  Salvan<Iorum  ex 
Calholicis  quanta  sit  multitudo,  1334.  2 

Salvius  (S.)  ad  vitam  a  rnorte  rediens,  quid  de  coelesti  gloria 
narraril,  1337.  2 

Salutatio  Aposlolica  el  Christi  quoe  fuerit ,  1027.  2 

Sancta  sanctorana  significant  locum  Beatorum  ,         1262.  1 

Sancti  (qui)  veteris  testamenti  repraesenlati  per  24  seniores 
Apoc.  1098.  1.  Sancti  precibus  suis  accelerant  diera  judi- 
iii,  1141.  2.  Sunt  altare  thymiamatis  ,  1174.  2.  Eorum 
vestigia  olim  adorata  ab  hominibus,  1075.  1.  Dum  jurant, 
Deo  tribuuntilla  epilhetaquse  reijuratoe  congruunt,  1197. 
•2.  In  die  judicii  sunt  futuri  judices  orbis,  1064.  2.  Ora- 
tiones  nostras  Deo  offerunt,  1124.  2.  Mystice  sunt  thronus 
Dei,  1093.  2.  Per  iridem  repraesentantur ,  1095. 1.  Sem- 
per  Deum  laudant ,  1107.  2.  Terrenis  affixi  non  sunt , 
1 182.  2.Mites  sunt  et  pacifici ,  1206.  2.  Semper  dissolvi 
cupiunt,  1365.  1.  Cur  oleaa  et  oleo  comparentur ,  1206. 
2.  Esanclorum,  qui  misericordes  fuere,  corporibus  scatu- 
rit  oleum,  ibid.  Possunl  a  gralia  excidcre,  1075.  2.  Du- 
pliciter  in  -vilae  libro  scribuntur,  1072.  2.  Sancti  qui  suas 
eoronas  resignarunt  Deo,  1111.  1.  Divinae  contemplationis 
signum  habent  in  fronlibus,  in  manibus  palmas  boniope- 
ris,  1155. 1.  Eorum  invocatio  conlra  haerelicos  asseritur  , 
1030.  1.  Sancli  in  fine  mundi  vicluri ,  in  terra  signabun- 
tur,  ne  communibus  orbis  plagis  involvantur;  non  inccelo, 
1150.  1.  Curiistunc  detur  palma  ,  1161.  l.Sanctorum 
animae  dicuntur  esse  in  coelo  sub  allari  thymiamatis,  el  eo- 
rumcorpora  sub  altari  holocaustorum  in  terra,  1140.  2. 
Uuiformiter  laudanl  Deum  in  ccelo  ,  1122.  2.  Ibi  amicti 
sunt  slolisalbis  :  quid  hae  significent ,  1159.  1 

Sanctila*  in  quo  sita  sit ,  1 109.  1 .  Deus  est  sanctitas  increata 
et  infinila,  ibid.  Ipsa  jungenda  sapienliae  est,  1204. 1.  Sanc- 
titasanimae  sunt  virtutes  quaelibel,  11.09.  2.  Sanctitas  ro- 
bnsta  convertit  a&imas ,  1074.  2.  In  ea  semper  proficien- 
dum  est,  1363.  2 

Sunciiim  quid  sit  proprie  Latinis ,  1108.  2.  1262.  1.  Sanc- 
tus ,  sanctus ,  sanctus  est  symboluni  SS.  Trinitatis,  1108. 
2.  Eoquoque  coniinelur  lotum  Apostolorum  Syrnbolum  , 
et  Evangelica  doclrina  ,  1 1 10.   1 

Sanguis  syrabolom  est  ingentis  hostium  stragis,  1179.  2.  Est 
ilem  animae  et  vita:  nota  :  eum  esse  ipsam  vilarn  animalis 
r.ensuere  nonnulli,  ibid.  In  Scriptura  symbolum  est  peccati, 
1  l£5.  2.  Dum  pluit,  iram  cceleslfrn  prx'iiuutiat;  1177.  2. 


Sanguis  Agui  esl  sapo  macularum  nostrarum  ,    1053.  2. 

1159.  2.  1364.   1.  Eum  quomodo  nobis  applicemus  , 

1167.  1.  Sanguis  Martyrum  in  sardio  gemma  repracsenta- 

tur,  1546.  1.  Sanguine  hostili  aspersus  Christus  ,  quando 

luturus  ,  1301.  2 

Sapiens  nihil  in  terra  miratur  ,  1146.  2 

Sapientia  vera  quae  sit ,  1225.  2.  Snpientia  Judaeorum   et 

Christianorum  quomododifferat,  1040. 1 .  Sapientia  Sanc- 

torum  cur  dicatur  aurum  ignitum,  1085.  1.  Sapientia  ei 

sanctilas  quam  apte  conjunganlur,  1204.   1 

Sapor  solisfratrem  se  appellabat  ,  1302,   2 

Sapphirus  gemma  unde  dicatur;  describitur  ;  cceli  speciem 

prae  se  fert,  1340.  2.  Olim  opaca  fuit :  estque  species  lapi- 

dis  lazuli,  ibid.  Ejusapud  veteres  dignilas,  prelium  ,  vires 

etvirlutes,  ibid.  1341.  1.  Sapphirum  miltit  Pontifex  re- 

cens  crealis  Cardinalibus,  1341.  1.  An  eadem  cum  hiacin- 

tho,  ibid.  et  1540.2.  1549.  1 

Saraceni  cur  perequum  pallidum  repraesenlentur  ,  1157.  1. 

Eorum  potenlia  Chrislianorum  crescit  dissidiis  ,  ibid.  2. 

Vide  Mahomeiismus,  Turca. 

Saracenismus  est  ultima  ,  publica  el  generalis  Ecclesiaj  per- 

secutio,  1158.   1.  1511.  2.  1515.2.  Putatur  duraturus 

usque  ad  Antichristum  ,  1157.  2.  1138.  2.  Quam  mullis 

fuerit   noxius;   eum   daemones   promoverunt ,   1137.  2. 

Quamdiu  is  durabit  ,  1138.    1.  1311.  2 

Surdi  quid  in  otiosos  statuerint ,  1085.   2 

Sardis  fuit  urbs  Lydiae,  Crcesi  regis  Lydorum  regia,  1067.  I 

Sardiusquae  sit  gemma  et  ubi  nascatur,  ejus  descriptio  et  vir- 

tutes,  1345.  2.  1346.  1.  Ejus  natura,  Dei  justitia  et  ter- 

ror  repraesentatur  ,  1094.    2 

Sardonyx  gemma  describitur;  unde  nomen  habeat;  ejuscolor 


et  vires 


i34t 


I 

Satanas  est  ligatus  per  mille  annos;  quando  ,  1305.     1 

Saturninus  somniavit  mundum  ab  augelis  esse  creatura  , 

1029.    2 
Scalae  Jacob  an  Deus  iuferne  adstaret,  an  desuper  incumberet , 

1092.   1 

Scelera  quae  abundarint  tempore  S.  Joannis,  et  Antichristi 

tempore  abundatura  sint ,  1564.  2 

Schismale  (in)  raoriens  salvari  nequit ,  1191.2 

Scorpionum  caudae  maxime  sunt  virulenta? ,  1188.  2.  Ipsi 


describuntur 


ibid.   1189.   1 


Scoti  fere  omnes  a  particularibus  familiis  sunt  prognati  atque 
quaeque  familia  habet  suum  caput ,  1158.   2 

Scriptura  omnis  ad  litteram,  uti  sonat  accipienda  est  quantum 
(ieri  potest ,  1025.  2.  Genere  neutro  solet  significare  uni- 
versitatem  personarum  et  rerum,  1070.  2.  Est  velut  arcus 
Christi,  1112.  2.  Cur  dici  possit  mare  vitreura,  1101.  1. 
Ipsa  an  bene  intelligatur  per  librum  signatum  Joanoi  vi- 
sum,scriptum  inlus  et  foris,  1115.2.1114.  l.Perbili- 
bram  significatur ,    1136.    1.  Ejus   leclio  facit  beatum  , 

1297.   2 
Sealtiel  angeli  nomen  quid  sonet,  1031.  2.  Ejus  emblema  , 

1052.  1 
Sebastiano  (S.)  apparuit  Christus  seplera  angelis  stipatus , 

1050.   1 
Secreli  servantes  sint  consiliarii ,  1099.   1 

Secundae  (S.)  in  tormentis  constantia  ,  1155.  2 

Secund*  nuptiae  illicitae  non  sunt ,  1564.   1 

Sedens  in  throno  quem  vidit  Joannes,  fuil  non  Christus  sed 
Deus ,  1095.   2 

Sedere  cum  Deo  in  throno  quomodo  vincens  intelligatur  , 

1088.  1 

Sedes  (quae)  judicum  in  ccelo  visae ,  1509.  2 

Senarius  numerus  cur  dicatur  numerus  hominis,    1257.  1. 

Eius  numeri  imperfectio,  1239.    1 

Seuatores  quales  esse  debeant,  1099.  1.  Esenibus  legeban- 

tur  olim  et  postea  sicdicti  etiam  e  senatoribus  nali,  et  in 

seuatum  cooptati,  1096.  2.  Senatorum  Romanorum  po- 

lentia  et  auctoritas ,  1220.  1.  1229.  1 

Senes  reip.  cur  praeesse  debeant,  1099.    I 

Senor  vox  quid  apud  varias  nationes  denotet ,  1096.  2 

Seuior  dicens  Joanni  ne  flcret,  quis  fuerit ,  1 1 17.    2 


indfa  iu;r.i\i 

Sensus  omncs  Beatorum  suas  habebunt  voluptates  ,  13G0.  2. 
Sensus  omncs  in  inferno  paticntur  ,  1291.    1 

Sinientia  eoii(Jemnationis  iternae  recle  gladio  denotatur  , 
1043.  1.  Sententia  felicilalis  et  ipsa  aiterna  felicilas  voc;u  i 
potest  calculus  candidus  ,  1060.  2 

Sepeiiri   (in  inferno)   quomodo  dicunlur  graves  peccatores 

1320.  2 

.Septempaganorura  qualesit  mel ,  1291.   1 

Septem  spiritus  in  conspectu  throni  divini  stantes  qui  sint  , 
1029.  1.  1100. 1.  llOG.  1.  Sunt  septemangeli  principes, 
1029.  2.  Quando  liorum  septem  angeiorum  primura  men- 
tlonem  facere  cceperil  Scriplura,  1030. 1.  Vide  Principes. 
Spiritus  denotanlur  per  septem  lampades,  1100.  2.  110G. 
I .  Septem  angeli  luharum  quinam  fuerint,  1 177.  1 .  Sep- 
tem  capita  draconis  sunl  seplcm  rcges  tcmpore  Anticliristi 
futuri,  1220.  1.  Septem  diaconi  Cardinales  rcpraesentan- 
tur  per  scptcna  Episcopos  ad  quos  S.  Joannes  scribit , 
1098.  2.  1099.  1.  Septem  phialae  quas  habebanl  septem 
angeli  quid  significenl ,  12G3.  2.  Scptem  reges  ante  Anti- 
christum,  quorum  quinque  cecidere,  unus  cst,  et  alius  non- 
dum  venit,  quisint,  1229.  2.  1282.  1.  Septcm  capitalia  vi- 
tia  alluduut  ad  septem  capita  draconis  rufi,  1219.  2-  Haec 
an  repraesentata  per  septera  angelos  tubarum  ,  1272.  1.  2 

Septenarius  syrobolum  est  universilatis ,  1030.  2.  1031.  1. 

1114.  1.    12G3.    1 

Seplimius  Severus  Imp.  quintam  in  Christianos  perseculio- 
ncm  movit ,  1134.  1 

Sepulcro  virorum  fortium  leo  insculpebatur  ,  1 1 1 8.  2 

Sequi  Agnum  quocumque  ierit  quidsit ;  1247.   1 

Seraphim  Isaiae  fuerunt  bipedes ,  non  quadrupedes  ,  1103. 
2.  Itaro  mittuntur,    1032.  l.Aliquando  dantur  magnis 


Sanclis  in  cuslodes 


ibid. 


Serpensantiquus  est  diabolus,  cur,  1224.  1.  2.  Serpentes 

ignivomi  aliquando  visi  sunt ,  1219.  1.  Serpentes  etiam 

integros  pueros  devorant,  1221.  1.  Serpentes  magni  sunt 

in  India  ,  1218.  2 

Servi  quare  vocentur  corpora ,  1292.  2.  Iis  olim  stigma  iu 

fronte  inurebatur  ,  1152.  2 

Servulus  (S.)  ab  angelis  ad  coelum  vocatur,  1365.  2 

Sex  mille  anni  est  lempus  durationis  mundi,  1313.   1 

Sibjlls  de  Imperaloribus  primis  vaticinia  ,  1238.  1 

Siccalio  Euphratis  in  fine  seculi  cur  futura  sit  ad  transmitten- 

dos  Antichristianos,  1268.  2.  Quid  haec  myslice  denotet , 

1269.   1 

Sicilia  fuit  olim  Italiae  conjuncta,  1147.   1 

Siclus  argenteus  cujus  sit  pretii ,  1 136.  1 

Siderationes  dicunlur  inopinati  morbi  ct  mortes,       1180.  1 

Sigillura  Apocalypseos  quod  sit,  1365.  1.  Sigillo  quinto  qui- 

nam  Inipcratores  denotentur  ,   1131.  1.  Sigillum  sexluin 

quodsit,  divcrsimode  exponitur,  1143.  1.  2.  Septimo  an 

repraescnletur  quies  Ecclesiae  sub  Conslanlino,  1131. 1.  An 

ad  id  perlineat  silentium  faclum  in  ccelo,  1 172.  1.  Id  si- 

iniil  et  tantummodo  semel  inilio  apertuin  fuit ,  1202.  1 

Sigilla  septem  libri  signatiquid  reprasentent,  1114.  1.  2. 

1115.  1.  2.  1116.  1.  2.  1131.  1.  2.  Conlincnt  quae  fu- 

tura  sunt  ante  lempora  Antichristi  ,  quaedam  quae  futura 

sunt  post  Anlichrislum,  1173.  1 .  Amplcctuulur  non  tau- 

tum  inilium,  sed  et  finem  libri  signati ,  ibid. 

Signaculum  quod  diabolo  et  infernoappositum,         1309.  2 

Signandi  in  fine  seculi  elecli  signo  crucis,  1153.  1.  2.  Signari 

a  Deo  quanti  rcferat,  1157.  2.  Signari  quando  prophelias 

jubcat  Deus ,  1362.   2 

Signatio,  qua  Joanncs  vidit  signari  eleclos  signo  Dei  vivi,  fuit 

lantum  visioimaginaria,  1154.  1.  ILccerit  ante  Antichris- 

tum,  tum  sub  ipso,  lumpostipsum  ,  1155.  2 

Signatus  (liber)  Joanni  visus,quomodo  et  cur  dicalnr  signa- 

lus,  1114.  1.  Signati  cenluin  quadraginla  quatuor  millia 

ipii  sinl,  an  definitus  fuil  numerus  pro  indefiuito,  1 155. 

2.  Per  eos  iulelligunlur  qui  in  line  mundi,  tum  ante  Anti- 

.'liristuin  ,  tum  suh  ipso  ,  tura  post  cura  occisum  ad  Chris- 

tum  convertcntur ,  ibid.  Signati  e  Judaiis  in  fine  seculi  , 

erunt  conversi  e  Judaris  ad  Christum,  anle  ct  post  Anti- 

christum  ,  1 150.  1 


ET  VF.r.BOr.lM.  1399 

Signum  Dei  vivi  est  crux  ,  1152.  2.  Signa  judicium  praecc^- 

sura  describuntur  in  sexlo  sigillo  anle  et  posl  Aniichrii- 

tum ,    11 11.    1.  Quae   et    qualia    et   quaudo  ea  fuluia  , 

1145.    1 

Silentii  virlus  quantae   sit  dignilatis,  1172.  1.  Silenlium  in 

ccelo  quod  et  quale,  quasi  media  hora  ,  1170.  1.  et  seq. 

1171.  1.  An  pertineat  ad  septimum  sigillum,        1172.    I 

Silverius  Papa  el  Meunas  Palriarcha  Conslant.  an  sint  duo 

testes,  quos  Joannes  ait  occidendos,  ct  dein  cum  qloria  in 

ccelum  ascensuros  ,  1204.    I 

Siineon  Patriarcha  est  lypus  S.  Jacobi  Minoris  ,  1351 .   2 

Sirailitudo  phrasi  Hebraica  verilatem  rei  denotat,     1037.  2 

Simon   (S.)  Aposlolus    cur   hyacintho   gemma;   assimiletur  , 

1349.  2.  Ejus  typus  fuit  Aser  Patriarcha,  1351.    2 

Simon  Magus  funestum  habuil  interitum,  1303.   2 

Singulares  in  Religione  quam  noxii ,  1353.   2 

Sinus  Abrahae  et  altare  dicitur  locus  felicitatis  aniraarum  . 

1140.    1 

Sion ,  in  quo  vidit  Joannes  Agnuro  stantera  quid  significet  , 

1242.  2.  AlLegorice  significat  Ecclesiam,  ibid.  Anagogice 

ccelum,  Md. 

Siren  figura  est  voluptalis  ,  1291.   1 

Sisinnii  (S.)  Martyris  in  tormenlis  el  afGiclionibus  gaudium  , 

1060.  1 
Smaragdus  unde  dicatur  :  veteres  quales  fuerint ,  1343.  2. 
/Eri  affinis  est  et  durus,  ejusque  saporamarus,  1344.  1. 
Ei  passio  Chrisli  accommodatur,  ibid.  2.  1093.  l.Ejusvi- 
res,1346.  2.  Pudiciliaesymbolum  est,1047. 1.  Ejus  viror, 
1096.  1.  1343.  2.  Per  eum  Dei  misericordia  repraesenta- 
tur,  1096.  1 .  item  Dei  et  creaturarum  in  ipso  visio  ,  ibid. 
Smyrna  urbs  est  Iooiae in  Asia;  ejuselogium,  1033.2.  Smyrna 
Graecis  item  myrrha  dicitur  ,  ibid. 

Societatis  Jesu  homines  Ecclesiam  contra  Anlichrislianos  iu 
fine  seculi  maxime  propugnaturos  praedixit  S.  Teresia  , 
1204.  2.  An  praesignati  in  Apocalypsin  ,  1074.   1 

Sociniani  docent  Chrislum  non  fuisse  Deura  ,  sed  sua  sancla 
vita  meruisse  ut  vocareturDeus ,  112G.  - 

Sodomae  nomine  cur  dicatur  Jerusalem  ,  1209.  1.  Sodoma- 
incendium  quanlum  ,  1237.  2 

Sol  nihil  videtur  proferre  riisi  cum  luna  sociatus,  1215.  2. 
Soli  fulgenti  cur  assimiletur  Christus ,  1043.  2.  1044.  1. 
Ejus  proprietates  deseribunlur,  ibid.  1 .  2.  Est  irhago  divioa; 
voluolatis  ,  1043.  1.  Quomodo  a  Genlibus  coleretur  ,  ibid. 
Is  in  fine  mundi  futurus  est  niger  instar  sacci  nigri  :  quae 
ejus  obscuritatis  ralio  futura,  1145.  1.  Ejus  magnitudo  , 
1044.  I.  Sol  sculptus  iu  sepulcro  Josue,  eslsymbolum  vi- 
gilaolire,  ifjGS.    I 

Solitudo  mystice  est  abstractio  menlis  a  rebus  terrenis,  1442. 
1 .  Qux  in  ea  observanda  ,  1 223 .    1 

Solon  neminem  dixit  beatum,  nisi  feliciter  mortuuro  :  ejus  ad 
Crcesum  vox  ,  1253.   1.  2 

Sp.  litterae  denotant  Spiritus  ,  1028.  2 

Spartani  ad  lyrae  sonum  acies  instruebant ,  1122.    1 

Sphengilesquod  genus  marmoris  sit  ,       1330.   2.   1337.   1 
Sphinges  depictae  e  Cherubinis  Saloraonis  ,  1102.  2 

Spiritus  sanctusan  denotetur  per  angelum  habentem  signum 
Dei  vivi,  1152.  1>  Esl  fous  vilae  ,  1358.  1.  Quomodo  sit 
sanclus ,  1110.  1.  Apte  topazio  gemmae  conferlur  ,  1548. 
1.2.  Ejus  proprielales  et  operationes  ,  ibid. 

Spiritus  quasi  ranae  de  ore  bestiae  ,  draconis  et  pseudopro- 
phela;  exeuntes,  quidsint,  1269.  1.  Cur  ranis  comparen- 
f«W  >  ibid. 

Spirirus  septem  sunl  septem  angeli  primarii ,  prxsides  Eccle- 
siae  ;  reprxsentantur  per  septem  coruua  Agni  ,  1 120-  2. 
Cur  dicantur  oculi ,  ibid. 

Sponsa  Agni  an  dicatur  Jerusalem,  an  ejus  cives  ,      1329.  2 
Stadium  quanta  sit  mensura,  1256.  2.  1257.  1.2.  1334.  1. 
Stadia  1600  ad  quae  effundendus  sanguis  impiorum  ,    pro- 
priedespalio  inferni  intelligunlur,  1257.    1.    2 

Stagnuminferniqualesit,  1258.  l.Ejus  murus  spississimus. 
ibid.  Ipsum  horrendc  ardehit ,  1320.  2.  Stagna  ip  fiue 
lnundi  non  habcbunl  aquam  sanguinolentam  ,  sed  taniuiu 
maria  et  llumina  ,  1267.    1 


1  .'«00  1NDEX  RERUM 

Slanislaus  (B.)  Kostka  ex  angolorum  manibus  S.  Eucharisliam 
sumpsit ,  1174.  2.  Ei  quod  datum  clogium  a  proceribus 
Polonis  ,  1249.  2.  Quam  ardcnli  in  Dcum  csset  amore  , 

1254.    1 
Staler  cujus  sit  prelii  ,  1136.  1 

Slalio,  non  kcssio,  deccl  Bealos  in  ccelo  ,  1 159.  1 

Siclla  malulina  quae  sit,  quid  per  eam  dandam  vincentibus 


Joanncs  intclligat 


1065.    1 


Stellae  non  sunl  elementares,  nec  indigent  alimcnto  juxla  Ori- 

gencm  ,  1146.  1.  Eae  de  ccclo  quomodo  cadenl,  ibid.  E;ts 

aemulanlur  gcmmaj ,  1338.    1.   Stellae    septem  in  .manu 

Christi  quid  significenl ,  1042.   1 

Slophanus  Papaob  perseculioncsLongobardorum  in  Franciam 

ad  Pipinum  profeclus  est ,  1255.  2 

Siilico  ambitionem  capite  luit ,  dum  filium  suum  Eucherium 

ad  imperium  cvehere  satagit,  1184.  1.   2 

Stimulus  acer  ad  virlulem,  1077.  1 

Stola  est  vestis  honoris,  gloriae,  immortalitatis  et  triumphi , 

1142.  2.  1159.  1.  item  sacerdotalis ,  ibid.  Erat  priscis 

vestis  mulicris  honeslae  et  nobilis ,  1142.  2.  Slolis  albis 

denotatur  animaegloria  ,  1142.   1 

Struthionesovaspectando  fovent,  1300.  1 

Suffragiis  (in)  ferendis  quis  esset  usus  calculorum ,  1061.  1 

Suggestio  ad  honores,  opes  et  delicias ,  prodit  ex  ore  daemo- 

"is  ,  1269.   1.  2 

Sulphur  quomodo  de  ore  militum  procedere  videatur ,  1 1 94. 

1.  Sulphur  verum  in  inferno  erit,  1305.  2. 1520.  2.  Ejus 
nalura  ,  ibid. 

Superli  usquead  ccelum  dicunlur  exaltari ,  1218.  2 

Supcrbia  Romanorum  Imp.  1238.  1 

Supplicia  a  Deo  immissa  humiliter  et  libenler  suntamplec- 

tenda  ,  1087.  2 

Symboli  articuli  duodecim  repraesentantur  in  duodecim  gem- 

mis  civilatis  cceleslis  ,  1332.  1.  2.  1339.  1.  Ejus  primus 

articulus  repraesenlatur  in  jaspide,  1340.  1.  Secundus  in 

sapphiro,  1541.  1.  Terlius  in  carbunculo,  1343.  1.  Quar- 

tus  in  smaragdo,  1544.  1.  Quintus  in  sardoniche,  1345. 

2.  Sextus  iu  sardio  ,  1546.  t.  Septimus  in  chrysolitho  , 
ibid.  2.  Oclavus  in  beryllo ,  1347.  l.Nonusin  topazio , 
1348.  1.  Decimus  in  chrysopraso  ,  1349.  1 .  Undecimus 
in  hyacintho,  ibid.  2.  Duodecimus  inamelhysto,  1350.  2 

Symbolica  Scripturam  interpretandi  ratio  qualenus  admit- 
lenda  ,  1022.  1 

Synagogae  in  Apostolosodium,1062.  1.  Ea  an  Jezabel  appel- 
lari  possit  ,  ibid. 

Syriaca  versio  in  Apocalypsi  desideratur,ea  exstal  tamen  in 
bibliolhcca  Vaticana  ,  1025.  2 


Taeiluruilasconsiliariosdecet  ,  1099.  1.  2 

Taedte  accensae  sponsis  praeferebantur ,  1298.  1.  Hinc  taeda 

capitur  interdum  pro  nupliis , 
Talenlum  quanli  prelii  et  magnitudinis ,  1271. 

Hebraei  talenti  quae  differentia  , 
Tamberlanes   tricolor   tentorium  habebat ,  cur, 


ibid. 

1.  Atlicict 

ibid. 

1134.   1. 

1160.   1 

1365.   1 

1317.   1 

1238.   1 


Tarsilla  (S.)  a  S.  Felicead  ccelum  esl  invitata  , 

Tartari  an  futuri  sint  Gog  et  Magog,         1 138. 

Tttravo;  an  sit  nomeu  Anlichristi, 

Temperamenlum  virtulum  per  citharas  denotatur ,  mensest 
ciiharcedus  ,  1122.   1 

Templum  eliam  dicilur  martyrium  vel  confessio,  1139.  2. 
Templum  cceli  Deus  est ,  1354.  2.  Alia  in  eo  non  sunt 
templa,  cur  ,  ibid.  Templum  Dianae  Ephesiae  quam  cele- 
bre  ,  1049.  1.  Templi  Salomonis  descriptio .  1175.1. 
Partium  ejus  significatio  et  allegoria  ,  ibid.  Ejus  parles  , 
1203.  1.  Allegorice  Ecclesiam  militantem  ,  anagogico 
triumphantem  siguificat ,  1112.  2.  Templorum  usus  et 
slructura  adstruitur,  1355.  1 .  Ipsa  habent  custodes  an- 
gelos ,  1174.   1 

IVmpus  pro  anno  ponitur  aliquando  in  Scriptura  ,  1226.  2. 
Temporis  quanta  habenda  sit  ralin,  1198.  1.  Cilc  id  pra?- 
t.ivolai  ,  ibid.  Cum  praeteriit,  esl  irreyocaMe ,  1198.  2. 


ET  VERBOUUM. 

Ejus  signa  et  schcma  ,  ibid.  Ab  illo  pendcl  noslra  aelcrni- 
tas,  ibid.  Nobis  dalum  esl  ad  bene  operandum,  ad  salutnn 
et  gloriam  procurandam  ,  1199.  1.  Post  illud  clapsum 
non  sequitur  aliud  ,  ibid.  In  co  impendendo  nos  oporiot 
esse  avaros,  ibid.  Brevi  nobisDeus  hoc  auferel,  et  in  aeler- 
nilatem  transferct ,  ibid.  Tempus  legis  Christi  cur  dicatui 
novissimum  ,  1314.   1 

Tentaliones  suntsignum  fruclus  pii  laboris,  1218.    I 

Tcpida  cur  provocent  vomilum  ,  1083.  2.  Tepidi  de  sua  iu- 
nocentia  semper  gloriantur,  1084.  1 .  Tepidi ,  calidi ,  fri- 
gidi  quinam  spiritualitor  sint  ,  1081.   1 

Teporis  S.  Timolliei  et  Sanctorum  causae  variae  ,  1050.  1.  "J. 
Quomodo  sit  pejor  frigore ,  1082.  1 .  Unde  is  nasci  soleat  , 
ibid.  Ejus  mala,  ibid.  2.  Ejus  varia  remedia  ,       1087.   1 

Tergo  (a)  vox  cur  Joanni  audila  ,  1036.  2 

Tzp[j.i8o;  cur  diceretur  Jupiler  ,  1035.  1 

Terra  conversalione  ccelesli  fieri  potest  ccelum  ,  1326.  1. 
Terra  an  post  finem  mundi  aequanda  sitsublatis  montibus 
et  vallibus  ,  1147.  2.  In  fine  seculisese  aperiens  absorbe- 
bit  persecutores  fidelium  immissos  ab  Anlichristo,  1227. 
1 .  Terra  nova  quae  dicalur,  1324. 1.  Terraemotus  magnus 
futurus  paulo  anle  necem  Antichristi ,  1270.  2.  Ternc 
sanclae  longitudo  quanta  ,  1256.  2.  Terrae  mobiles  et  trc- 
mentes  variae ;  item  fluitantes,  1147.  1.  2.  Super  terram 
reperedicitur  diabolus  ,  1224.   1 

Terrena  despicienda  ,  1345.   I 

Terlia  angelorum  pars  an  ceciderit ,  1220.  2.  Terlia  pars 
terrae  quomodo  combusta  inlelligatur  ,  1 178.   1 

Teslamenli  veleris  novem  illustria  ,  11 12.  1.  lllustria  novem 
novi ,  ibid. 

Tesles  duo  in  fine  seculi  apparituri,  quinamsint,  1204.  1. 
Testis  fidelis  quid  proprie  sit,  el  quomodo  Christus  sitta- 
lis ,  1055.  1 .  Teslis  per  calachresin  vocatur  judex  el  prin- 
ceps ,  ibid. 

Testimonium  saepe  ponitur  pro  doclrina,  1141.  1.  Testimo- 
nium  Jesu  Chiisli  habere  quid  sit ,  1227.  2 

Testudines  ova  spectando  fovent ,  1300.   1 

Thalilaeus  Eremila  cur  semper  fleret  ,  1 199.   1 

Thebanorum  pro  patria  occumbentium  sepulcro  insculplns 
est  leo,  1118.  2 

Themistocles  etsi  grandaevus,  doluit  se  e  vila  discedere  ,  cum 
sapere  inciperet,  1083.    1 

Theodoricus  Rex  Arrianus  qui  Joan.  Papam  carcere  macera- 
yit,  et  Symmachum  occidit ,  morluus  ,  est  visus  distinctus 
et  discalceatus  ad  ollam  Vulcaniam   rapi ,  1191.  1.  2. 

1259.  2.  1305.  2 

Theodorus  (S.)  Martyr  in  tormenlis  gratias  agebat  Deo,  i-t 
gaudebat  ,  1059.  2.   1165.    1 

Thermae  Diocleliani  a  Christianis  Confessoribus  aedificatac , 
1050.  2.Thermaeolent  sulphur,  1520.   2 

Theseus  primus  palmeas  coronas  dedit  victoribus  in  agono 
Apollineo  ,  1160.  2 

Thomas  Anglicus,  non  Angelicus,  auctor  Comment.  in  Apoc, 

1024.  2 

Thomas  (S.)  Aposlolus  apte  pcr  beryllum  ropraesentalur  , 
1547.  1.  Ejus  lypus  fuit  Benjamin  ,  1351.  2 

Thomas  (S.)  Aquinas  qualiter  mortuus  sit,  1255.  2.  Quolidic 
leclitabat  Collationes  Cassiani  ,  1088.   1 

Throni  quales  sintangeli,  et  cujus  chori ,  1098.  1.  Throni 
viginli  qualuor  seniorum  an  essent  in  orbem  ,  an  in  qua- 
drum  dispositi,  1096.  2.  Throni  prisci  Pontificum  plures 
Romae  conspiciunlur,  ibid.  Thronus  Dei  in  ccelo  ,  quem  vi- 
ditJoannes,  an  fuerit  instar  propitiatorii  el  Cherubini  , 
1095.  1.  Quid  hic  repraesenlaret ,  ibid.  2 

Thuribulum  esl  symbolum  corporis  Chrisli ,  1176.   2 

Thyatirs  urbis  situs  ,  origo,  elymon  ,  significatio  ,  1061.  1. 

1065.  1 

Thynum  lignum  quid  sit  ,  1292.   1.  2 

Thymiama  non  in  ipso  allari  ,  sed  in  foculo  seu  thuribulo 
adolebatur  ,  1175.  2.  1176.  1.  Id  e  quibus  odoribus 
componeretur,  1 124.  1 .  Ei  assimllalur  oratio  ,  ibiil. 

Tiberius  Imp.  quomodo  monitus  ul  vim  muliiiudiuis  caverei, 

1190.    J 


IN0EX  HKlil  M 

Tiburlii  (S.)  Marlyris  in  lormenlis  laclilia ,  1069.  2 

Ticonius  Donalista  an  in  Apoc.  scripserit,  1023.   2 

Tirnor  et  amor  sunt  duo  effeclus  Scripturae  et  sapientiae  , 

1225.  2 

Timotheus  (S.)  fuil  angelus  Ephesi,  ad  quem  scribit  Joannes, 
10i9.  2.  Quamdiu  fuerit  Episcopus  ,  et  an  intorpuerit  , 
ibid.  1050.  i.  el  cur  ,  ibid.  Remissionem  suam  postea 
corrcxit  ,  ibid.  2 

Tili  Imp.  imperium  an  per  equum  nigrum  signilicetur,  1 1 50. 

2.   1155.   1 

Tobias  a  Raphaele  didicit  septem  esse  in  ccelo  primarios  an- 
gelos,  1030.  1 

Tonitrua  quomodo  locula  dicantur,  1197.  1.  Ipsa  et  fulgura 
Dei  majestatem  ct  potentiam  repracsentant,  1099.  2.  Unde 
haec  nascanlur,  1100.  1.  Tonilruo  comparatur  vox  virgi- 
num  in  coelo  ,  1245.  1 

Tonis  musicae  affectus  quilibet  concitantur,  1125.  2 

Topazius  gemma  describitur  ;  ejuscolor,  species  ,  nomina  , 
unde  nomen  derivetur,  1547.  2.  Ejus  dotes  et  vires,  ibid. 
Eicomparalur  S.  Jacobus  Minor  ,  1548-   1 

Tormentorum  varia  sunt  genera  in  iuferno,  loca  et  instru- 
menta ,  1258.  1 

Trachenses  cives   linguis  ab  Hunerico  excisis   loquuntur  , 

1184.  2 

Tradilio  de  Antichristo  ex  Dan  nascituro    probabilis  est  , 

1157.  2 

Trajanus  tcrtiam  in  Christianos  pcrseculionem  movit ,  1134. 

1.  Ipsa  vehemens  quidem  fuit,  sed  mox  desiit ,  1075.  1. 
Ejus  columna  Romae  crecta  describilur  ,  1077.   2 

Tres  partes ,  in  quas  dividetur  Jcrusalem  sub  Anlichrislo  , 
quomodo  mystice  intelligendae,  1271.  1.  Tria  angelorum 
nomina  tantum  agnoscit  Ecclesia,  1051. 1.  Trium  millium 
numerus  symbolice  quid  denotet,  1555.  2 

Tribulatio  est  probalio  virtutis ,  1255.  1.  Tribulalio  praescns 
parit  coronas  seternas ,  1 166.  1.  2.  Per  eam  additur  ho- 
minirobur,  fitChrislocrucifixosimilior  :  peream  crescunt 
virtutcs,  1154.  2.  In  ea  Dcus  adest  suis ,  1056.  1 

Tribus  Israclsingulxpopulum  ingentem  constituerunt,  1158. 

2.  Ex  iisin  fine  mundi  converlentur  aliqui ,  1156.  1.  An 
prxcisecxsingulis  xu  millia  ,  et  non  plures  et  pauciores  , 
ibid.  Earum  myslice  intcrpretationes  quoad  earum  ordi- 
nem  a  S.  Joanne  servatum  in  signalione  ,  1157.  1 .  Exdcm 
ad  Ecclesiam  referuntur  ,  ibid. 

Trinitas  (SS.)  est  prima  virgo  ,  1215.  1.  Ejus  mysterium  an 
repraesentetur  pcr  nomen  Jehova  ,  1028.  2.  Nunquam  sa- 
tis  laudari  potesl;  et  quod  ejus  sit  rosarium,  1108.  I,  2. 
Ejus  symbolum  est  triophlhalmus  cum  onyche  nascens 

ibid.  2 

Trisagion  SS.  Trinitatis  unde  in  Ecclesia  ortum  habuerit  , 

ibid.  1.  Quid  eo  repraesentelur  ,  ibid.  2.  1110.  1 

Triumphantes  olim  albis  equis  vehcbantur,  1155. 1.  Eorum 

ministri  olcaginis  coronis  coronabantur,  1206.  2.  Ipsi  co- 

ronassuasJovi  Capitolino  dicabant,  1110.  2 

Tubx  quas  angeli  in  manibus  habent,  an  veraetubae,  an  vcro 

xnigmaticxper  praedicalores  inllandae,  1175.  1.  Tubarum 

plague  alix  sunl  a  plagis  phialarum  ,  1266.  1.  Tuba  sep- 

tima  denuntiat  rcgnum  beatum  quod  cum  Cbristo  inibunt 

oinnes  Sancli  iii  die  judicii,  1209.  1.  Quis  propriu*  ejus 

lubx  locus  in  Apocalypsi  ,  1210.  I.  2.  1212.  1 

Tunicxdux  pontificis  Judaici,  1058.  2.  Ejus  tunica  hyacin- 

thiiia  cujus  res  eum  commoveret  ,  1550.    1 

Turba  magna  ,   non  dinumerari  potens ,  an  eadem  sit  cum 

144  millibus  signatis  ex  omni  tribu  ,    1157.   2.  Ii  sunl 

Chrisliani  Gentiles ,  futuri  in  fine  mundi  sancti,  ibid.  2. 

1158.  1 

Turca  draco  est  unius  capitis  ,  sed  multarum  caudarum  , 

1229.  2.  1250.  1.  Turcx  cur  vencrentur  lunam  ,  1255. 

2.  Eorum  imperium  quamdiu  durabit,  1508.  2.  Yide  Ma- 

homet,  Saracenismus. 

Tu/ia  est  spuma  subnigra  argenti  ,  1085.  2 

Tyranni  libere  arguendi,  1207.  2.  Eorum  imago  est  locusta  , 

1188.  1.  Tyranuorum  collectio,  qui  septem  xtatibus  fide- 

les  perseculi  suut  ,  sunl  seplem   illi  regcs,  quoruiB    ail 

i.oum  i..    \   i.umui:.      rosi.   X. 


ET  VERBOHUM.  1401 

Joannes  quinque  vcnisse,  unuin  essc  ,  nlium  nondum  <.x- 
slare ,  1282.  2.  Tyranui  prisci  lantum  sunt  typus  Anti- 
chrisli  ,  1250.   2 

U. 

Ubertinus  de  Casalis  commentatus  est  in  Apoc.  1024.  1 .  Fuii 

a  Joannexxn.  Ponlifice  alienior,  cur  ,  1307.   1 

Udo  qua  voce  monitus  resipiscere  a  mala  vita  ,  1259.  2 

Tyetw  Antiochi  Soteris  symbolum  ,  1055.   2 

Ullio  Dei  est  res  pretiosa  ,  1264.    1 

Unio  Cleopatrae  quanti  pretii  fuerit,  1279.  2.  Unionis  nomiin' 

cur  dieantur  mnrgarilae  ,  1552.   1.    2 

Urbs  nulla  a  scelcribus  immunis ,  1275.  1.  Urbis  statuendx 

quis  situsspectandus,  1 180.  2.  Urbes  in  opibus,  gloria  , 

religione  quomodo  creverint  et  decreverint ,  1276.  1.  Ui- 

bes  maritimae  considerantur  quasi  dominae   illius  maris 

quod  despectant  ,  1277.    1 

Uriel  angeli  nomen  an  sit   aulhenticum,  1051.  1.  Quid  c.i 

vox  sonet,  ibid.  2.  Ejusemblema,  1052.   1 

Ursulae  Marlyris  elogium  ,  1052.  2 

Ursus  symbolum  luxuriae,  1250.  2.  Ursi  in  Russia  quomodo 

capiantur  ,  1291.    1 

Uxor  AgnieslEcclesia  in  ccolo  ,  1297.   1 

V. 

Valens  Imp.  Arrianus  in  casa  combuslus  est ,  1505.  2 

Valentini  haeretici  aeones  et  portenta  numinum  ,         1065.  2 
Valeria  Luperca   immolanda    ab  aquila  neci  erepta    est  , 

ll 82.   1 

Valerianus   Imper.    octavam    in   Christianos    persecutionern 

suscitavit ;    humiliatur  per   Saporera    Persarum  regem  , 

1154.   2 

Vallis  Absinlhii  dictus  locus  in  quo  S.  Bernardus  primum  Oi  - 

diuis  sui  fundavit  monasterium  ,  1180.    I 

Vanilas  regnorum  et  omnis  pompae,  1085.  1.  1294.  2 

Vcneii  erat  factio  aurigarum  Circensium  ,  1151.  2.  Horum 

quis  esset  color  ,  ibid. 

Venli  qualuor  primarii  sunt  priscis  cogniti ,  postea  a  naulis 

alii  invenli,  1 1 50.  2.  Eorum  necessitas  quadruplex,  1151. 

1.  Eorum  compressio  minus  damnum  facit  quam  laxalio  , 

ibid.  Eorum  motus  ac  gyri  ab  angelis  concitantur ,  ibid.  2 

Verbum  Dei  est  nomen  Christi ,  1500.  2.  1501.  1.  Verbum 

Dei  dulce  est  raiioni ,  sed  amarum  sensualilati ,  1200.  1. 

Sic  vocalur  S.  Scriptura ,  1027.  1.  Verbum  capitur  pio 

pneceplo  el  promissione,  1075.    I 

Verumin  Scriplura  subinde  pro  perfecto  capilur,     1075.    I 

Vespasiani  Imp.  vigilantia  el  scdulilas  ,  1068.    1 

Veslem  candidam  cur  olim  acciperent  bnptizati,    1072.  1. 

Talis  cur  delur  in  multis  monasteriis  monacho  dum  vesti- 

tur  primum  ,  ibid.  Vestis  Martyrum  quomodo  aspersa  san- 

guine,  1301.  2 

Vicissiludo  rerum  human.irum  et  regnorum  ,  1276.    1 

Vjclori  (S.)    Confessoris  duplicis  elogium ,    1052.    1.    2. 

1079.   1 

Viclor  et  Corona  Martyres  simul ,  1052.  2 

Yictorix  et  triumphi  symbolum  candor  est ,  1160.  1.  1133. 

1.  item  palma,  1 160.  2.  1161.1.  item  ealculus  candidus 

1060.  2.  item  equus,  1132.  1.  Victoria  sui  diflicillima  , 

sed  gloriosissima  ,   1088.  2.  Victoriam  Christus  de  hoslr 

suoquomodoreler.il,  1133.    I 

Vicloriae  Martyris  illustris  agon  el  triumphus  ,  1  058.    1 

Vigesimi  quarli  numeri  perfectio,  1098.   2 

Vigilanline  varia  symbola  ,  1068.    I 

Vigilare  cst  proprium  F.piscoporum,  ibid.  1069.  2.  1070.  I 

Vigiati  qualuor  seniores  in  circuilu  throni  Dei  sedentes  qui- 

nam  sint,  1097.  1.  Hi  reprxsenlant  quales  debeni  BBM  n  - 

natores ,  1096.  2.  1099.    I.   Quid   per  eorum  numeruiu 

24.  designetur,   1107.  1.  Quomodo  prociderenl  auir 

denlem  in  throno,  et  eumadorarent  :  quid  per  hoc  deun- 

tarent,  1100.  2.  Deo  lau.lem  deferunt,    1111.  2.  1112. 

1 .  Habebant  in  manu  ciiharas  el  phialas  ,  1  I  22.    l 

Viminalis  oollb  quia  «ftset  RotBB ,  1281.    i 

Yiiicens  quis  dicalur  iu  epi<to!is  Cliruti  ad  Episcopns  \>ue  , 

176 


l'iO-2  INDEX  RERUM 

10j8.     1.    Vincentibtts   promittitur  cceleste   praemium  , 

1328.  1 

Vincenli  (S.)  Martyris  mira  coram  Daciano  praeside  fortiludo  , 

1078.  2 

Viucentius  (S.)  Ferrerius  an  sit  angelus  habens  Evangelium 
aelernum,  1250.  2.  Semper  praedicabat  mundi  fincm  in- 
stare,  1315.  2.  Ejus  victoriae  per  praedicationem  Evangeli- 
c.im,  1133.  2 

Vindemiatio  in   Scriptura   passim   pro   punitione   capilur  , 

1256.  2 

Vtndicare  capitur  aliquando  pro  liberare  ,  1141.  2.  Qualem 
vindictam  petant  Martyres  ,  ibid. 

Vinum  irac  vocalur  calix  vindictae  in  Scriptura,  1288.  2.  Vino 
veterescur  miscerent  aquam*  1290.  2.  Illius  misturaecom- 
inoda,  1251.  1 

Virgalerrea  quidsignificat,  1064.  1.  2.  1065.  1 

Virgines  stant  in  culmine  virtutis,  1242.2.  Superiores  sunl 
angelis,  1242.  1.  Fugiant  alterum  sexum ,  ibid.  2.  Quo- 
modo  Agnum  sequantur  quocumque  ierit ,  1247. 1.  Sunt 
primiliaeDeo,cur,  1246.  2.1249.  1.  Earum  decem  elo- 
gia  ,  1249.  2.  Oliva  earum  symbolum  est,  ibid.  Earum 
quodcanticum  novum  sit ,  1246.  2.  Earum  quanta  copia 
futura  sub  Antichristo,  1244.  1.  An  praecise  futuri  144 
millia,  ibid.  1.  2.  Erunt  hi  lam  viri  quam  feminae,  ibid.  2. 
Sunt  principes  in  aula  Chrisli ,  ibid.  Virgines  Christianae 
olim  ad  lupanaria  damnabantur,  1289.  2.  Eas  cur  in 
direptione  Romana  a  Barbaris  violari   permiserit  Deus , 

1081.  2 

Virginitas  omnem  virtutis  communis  allitudinem  superat , 
1242,  2.  Ejusdignitas,  1243. 1.  2.  Tam  estardua  quam 
excelsa,  ibid.  1.  Eam  Dominus  consuluit,  non  praecepit , 
ibid.  Ea  in  parvulis  non  est  virtus ,  sed  conditio  aetatis  , 
1244.  2.  Semper  viret,  et  suo  virore  splendescit,  1096. 
1.  Quibus  virtutibus  pariatur  ,  1245.  1.  Ejus  quod  sit 
emblema  ,  J1247.  2 

Virlutes  septem  providentiae  Dei  sunt ,  cur  illae  vocentur 
spiritus,  1032.  2.  Virlutes  quatuor  cardinales  an  perqua- 
tuor  animalia  Joannis  denotentur,  1104.  1.  Virtutum 
Theologalium  aequalitas  inter  se,  1335.  2.  Virtutes  variae 
a  B.  Virgine  petendae,  1216.  2. 1217.  1.  Eae  inter  se  con- 
nexae  esse  debent,  1299.  2.  Virlutem  modicam  quomodo 
Philadelphius  Episc.  habere  dicatur,  1074.  2.  Virtulera 
accipere  quomodo  dicalur  Deus,  1111.  2.  Virtutes  ccelo- 
rum  movebuntur  quintupliciter,  1146.  2 

Visio  Dei  beatifica  est  fluvius  aquae  vitae,  1360.  1.  item  lig- 
num  vitae,  ibid.  et  velut  fons  vitae,  1169.  2.  Visio,  qua 
Joannes  vidit  thronum  Dei  et  seniores,  fuit  tantum  intellec- 
tualis,  1092.  1.  Visiones  seplem  Apocalypseos  quaesint, 
1023.  1.  Res  eadem  saepe  in  Scriptura  per  diversas  visio- 
nes  figuratur,  ibid.  2.  In  ea  ad  visiones  Ezechielis  et  Da- 
nielis  alludit  S.  Joannes,  ibid.  In  visionibus  aenigmaticis 
eadem  res  per  diversa  aenigmata  repraesentatur ,  1358.  1 

Visuscur  pro  quolibet  sensu  capiatur  ,  1037.  1 

VitaTet  lumen  saepe  in  Scriplura  conjunguntur ,  1358.  2. 
Vita  saepe  idem  est  quod  felicitas  et  beatitudo  ,  ibid.  Cur 
dicatur  coelestis  gloria  coronavitae,  1055.  2.  Vitae integri- 
tate  Deus  laudatur ,  1296.  1.  Vita  Christi  est  velut  liber 
vitae,  1319.  1.  Vitam  bonam  bona  sequitur  mors  et  vicis- 
»im,  1253.  1.  Vitae  hujus  pompa  fragilis  est,  1169.  1. 
Vitae  hujus  et  futurae  pulcher  apologus,  1086.  2.   Vita 


ET  VERBORUM. 

praesens  mercalus  est,  in  qua  emcre  quidlibet  possumus  , 
1198.  2.  Vilam  ccelestem  agere  debent  Prophetae  el  viii 
Aposlolici  ,  1092.  2 

Vilalis  (S.)  Marlyr  iu    Chrislo   confitendo    fuit    constans  , 

1056.  1 

Vilia  (qui)  in  se  vincit,  facile  ca  in  alio  vincct,  1064.  2 

Vitri  quss  sit  materia  et  origo ,  11 01.  1.  Ei  virginitas  assimi- 
latur,  1337.  1 .  Vitrea  dicitur  aqua,  1100.  2 

Vilulus  in  animalibus  Joan.  significat  Dei  patieatiam  ,  justi- 
tiam,  religionem  et  cultum  ,  1105.  2.  ilem  Christi  sacer- 
dotium,  itotf.  1.  FuieBos. 

Vivus  estepilhelum  Dei,  1152.  2.  Vivus  an  aliquis  ad  infer- 
num  descendat ,  1303.  1 

Volviles  erant  veterum  libri ,  1113.  1.  1116.  2 

Volupia  Romanis  erat  Dea  voluptatis,  1291.  1 

Voluptas  ccelestis  pellucida,  terrena ,  turbida  ,  1358.  2.  Vo- 
luptas  spiritus  sequitur  post  victam  tentalionem  ,  1059.  1 . 
Voluptas  est  character  Antichristi ,  1236.  2.  Ipsa  quam 
noxia,  1291.  1.  Ejus  descriptio  ,  ibid.  1.  2 

Voluptuariorum  sordes  ,  1291.  1 

Vomitum  cient  tepida,  1083.  2.  Sic  tepidi  Deo,  ibid. 

Vox  cur  Joanui  a  tergo  audita,  1036.  2.  Vox  magna  indicat 
ingentem  animi  affectum,  1126.  2.  Quid  vox  magna  de 
thronoDei  veniens  significet,  1326.  2.  Vox  aquarum  mul- 
tarum  quid  sit,  et  quid  significet ,  1041.  2.  Vox  virginum 
in  monte  Sion  qualis  fuerit,  1245. 1.  Voces  in  aere  futur« 
ad  finem  mundi  an  futurae  sint  articulatae ,  1270.  2.  Voces 
in  Apocalypsi  Joannes  reales  non  audiebat,  sed  illae  menli 
ejus  objiciebantur ,  1246.  1 .  Voces  erumpentes  e  throno 
Dei  quid  significent ,  1099.  2 

Vulcani  (in)  rupe  enascenles  palmae  etiam  florent ,  etsi  inter 
ignes  ,  1161.  2 

Vulnera  relucebunt  in  Christi  corpore  ad  judicium  venientis, 

1134.  1 

Wandali  a  Golhis  facti  sunt  Arriani,  1184.  1.  2.  Hi  etsi  Ro- 
mam  vastarint,  mansit  tamen  Pontificatus  sub  Leone  I., 
1283.  1.  Per  plusquam  trecentos  annos  Ecclesiam  vexa- 
runt,1135.  1.  Eorum  feritas  in  Orthodoxos ,  1184.  2. 
Eorum  regnum  quando  finem  acceperit,  1184.  2.  An  fue- 
rint  locustae  e  puteo  abyssi  prodeuntes  ,  ibid. 

Wenceslaiis  (S.)  Bohcmiae  Rex  cruce  aurea  divinitus  signatus 
ab  Angelis  in  Imp.  conspectum  perductus  est,      1154.   1 

Wilibaldi  (S.)  Episcopi  Eystetensis  elogium  ,  1047.   1 

X. 

Xerxes  quam  numerosos  exercitus  contra  Graecos  eduxerit  , 

1193.  1 

Z. 

Zabulon  Patriarcha  est  typus  S.  Matthiae  Apostoli ,  1351.  2 
Zacharias  Propheta  sub  persona  Zorobabelis  et  Jesu  filii  Jose- 

dec,  loquitur  allegorice  de  Elia  et  Henoch  ,  1206.  1.  2 
Zenolmp.  Eutychianus  vivus  ab  uxore  sepultus  est,  1303.  2 
Zona  Hebraea  vox  significat  cauponam  sive  lenam,  1289.  1 
Zona  pontificis  Judaici  a  communium  sacerdotum  zona  distin- 

guebatur,  1039.  1.  Zona  aurea  octo  Christi  dotes  signifi- 

cat,  ibid.  Ea  an  repraesentet  Ecclesiam  ,  ibid.  2 

Zozimus  non  fuit  nomen  Episcopi  Sardensis  cui  Joannes  scri- 

bit  .  1069.  2 


INDEX 
MATERIARUM  MORALIUM 


i/ic; 


QU/E 


HIS  IN  APOCALYPSIN  S.  JOANNIS  COMMENTARIIS  CONTINENTUR, 

El  qus  ad  EvangeliorumDominicarum,  ac  Festorum  et  Feriarum  nonnullarum  per  annum  accommodatarum  ,  verba  ia  uiura 


et  gratiam  Concionalorum  adaptantur. 


UOMINICA  I.  ADVENTUS. 

Stell-e  de  coelo  cadent.  Quomodoeaecadcreintelligautur, 

1146.  1 

Virtutes  Coelorum  movebuntur.  Hoc  quomodo  fiet,  ibid.  2. 
Quomodo  coelum  rccedere  dicatur  sicut  liber  involutus,  ibid. 
1 .  2.  Elias  et  Henoch  au  in  fine  scculi  venluri  sint,  quidve 
tunc  facturi  et  passuri ,  1204.  1.  Hi  sunt  velut  duae  olivae  , 
cur,  1206. 1.  Quaemiracula  sint  patraluri,  1207.  2.  Eorum 
mors,  1209. 1.  Videnotata  Domin.  ult.  post  Pentecost. 

DOMINICA  II.  ADVENTUS. 

Cum  audisset  Joannes  in  vinculis.  Joannes  in  vincula  con- 
jeclus  est,  quiaHerodem  coarguit ;  nibilominus,  reges  et  ty- 
ranni  peccanles  hbere  arguendi ,  1207.  2 

In  domibus  recum  sunt.  Regum  Consiliarii  et  Senatores  qua- 
les  esse  debeant ,  1099.  1 

Mollibus  vestitum.  Occasione  cilicii  Joanuis  agi  poterit  de 
decenti  mulierum  Cbrislianarum  ornalu,  1142.  2 

Arundinem  vento  agitatam.  Impii  vocantur  arundo  et  arena, 
cur,  1227.  2 

DOMINICA  111.  ADVENTUS. 

Propiieta  es    tu  ?   Deus  tripliciter  Propbetis    loquitur , 

1026.  2 

Parate  vi am  Domini.   Concionatores  lerreant  auditorium 

>uum  narratione  novissimorum  ,  1099.  2 

DOMINICA  IV.  ADVENTUS. 

PrjEdicans  baptismum  poenitenti*.  Pcenitenlia  mare  vitreum 
vocalur,  1100.  2 

IN  FESTO  NATIVITATIS  DOMINI. 

In  principio  erat  Verblm.  Divinilas  in  Cbristo  fuit  ante  ejus 
cxislentiam,  1126.  2.  Deitas  ejus  soli ,  et  bumanitas  lunaj 
romparalur  ,  1215.  1 

Verbum  caro  factum  est.  Humanilas  Cbrisli  quam  sit 
splendtda,  1041. 1.  Leo  vocalur  Chrislus  ob  oclo  analogias  , 
1118.  1.  Quomodo  sit  radix  et  ramus  David  ,  ibid.  2.  Est 
item  nalus  Agnus  Dei ,  1119.  1.  Ejus  cornua  seplem  quae 
sint,  1120.  1.  2.  Ut  Deus  el  bomo  sappbiro  comparalur  , 

i£6i.  2 

Dedit  eis  iilios  Dei  fieri.  Cbristiani  sunt  Deo  filius  mascu- 
lus ,  1221.   1 

IN  FESTO  S.  JOANNIS. 

S.  Joannes  fuil  propric  Martyr  ,  1016.  2.  1017.  1.  Cur 
nquilae  comparetur  ,  1017.  1.  Varia  ejus  elogia ,  ibid.  2. 
Ouando  ct  an  mortuus ,  1020.  1.  Smaragdo  adumbratur  , 
1344.  1.  An  ipse  ilerum  praedicaturus  Genlibus  in  fine 
mundi ,   1200.    1.    Cur   angelus  ab  co  adorari   nolucril, 

1298.  8 
IN  FESTO  EPJPHANI.£. 

TtRBATA     EST    OMNIS     niEROSOLVMA     CtM     ILLO.      Mullittldillis. 

quanta  sit  vis,  ctiam  rerum  miiiimarum,  1190.   1 

Obtulerunt  eimvrruam.  Myrrba  morlilicationis  cst  symbo- 

bolum  :  mortilicalio  vero  accrux  myslice  quaedam  est  cilhara, 

1123.  1.  («45.  t 
Tuus.  Oratio  cst  ob  variasanalogias  ibymiama  ,  1124.  1 
Anuit.  f.baritas  c.M  aurum  .  !083<    ( 


DOMINICA  I.   POST  EPIPnANIAM. 

Proficiebat  sapientia  et  /etate.  Sapientia  vera  quae  sit , 

1225.  2.  Sic  et  in  sanctilate  semper  proficiendum  ,  1363.  2 

Erat  subditis  illis.  Obedientia  plena  quae  sit ,       1071 .   1 

DOMINICA  IV.  POST  EPIPBANIAM. 

Motus  macnus  factus  est.  Deus  cur  suos  sinat  afQigi  el  cas- 
tigari,  1087.  1.  Persecutiones  varias  passa  est  Ecclesia ,  ut 
navis  baec  lempeslates,  1134.   1.  1239.   1.   2 

Ipse  vero  dormieeat.  Cbrislus  etsi  dormiens  ,  eorum  tamen 
quae  gerebantur  conscius  per  suam  providentiam  erat :  pro- 
videntiae  Dei  virlutes  septem  quae ,  1032.  2 

Modice  fidei,  ouare  dubitasti  ?  In  melu  vita  est  misera  , 
beata  vero  quae  vicil  metum  et  voluplalem  ,  1149.  1 

Venti  et  mare  obedilnt  ei.  Ventorum  necessilas  quadru- 
plex,  1151.  1.  His  praesunl  angeli,  ibid.  2.  Per  bosDeuseo- 
rum  uti  etfulminum  ac  lonitruorum  vim  moderatur,  ut  bos, 
non  illos;  impios,  non  pios  affligant ,  1 1 52.  1 

DOMINICA  IN    SEPTUAGESIMA. 

Condccere  operarios  in  vineam  suam.  Opera  bona  et  mala 
bominem  ubivis  sequuntur,  1254.  2.  Botri  vineae  sunt  re- 
probi,  cur?  seges  vero  electi,  1256.  2 

An  non  licet  Miui  quod  volo  facere?  De  libro  vitae  quomodo 
deleri  quis  possit  ,  1072.   1.   2 

Multi  vocati,  pauci  vero  electi.  Paucis  auditoribus  eliam 
fervideconcionandum,  1051.  1.  Quam  pauci  salvandi  in  fine 
mundi,  1156.  1.  Salvandorum  e  Calbolicis  quanta  sit  mul- 
liludo,  1334.  2.  Praedeslinati  an  Jamniri  possint ,  eleorum 
numerus  sit  cerlus  ante  praescientiam  finalis  perseverantiae  , 

1076.   1 

DOMIMCA  IN  SEXAGESIMA. 
Semen  est  verbum  Dei.  Concionator  verbi  Dei  sil  velut  ci- 
tliarcedus,  1123.  2.  Cum  doclrina  jungat  exemplum  sanct* 
viue,  ibid.  Concionalores  aquilis  comparantur,  1181.  2 

A    VOLIPTATUIIS    EUNTES    SLFFOCANTUR.    VoluptalCS  et   C0I1CU- 

pisccntire  locuslis  comparantur,  1 183.  1.  Voluplas  (cui  mulii 
bis  diebus  incumbunt)  est  Anlicbrisli  cbaracler  ,  123G.  2. 
Ea  quam  sit  uoxia  ,  1291.   1 

DOMINICA  IN  QUINQUAGESIMA. 

Fii.ics  iiominis  tradetur.  Cbiislus  est  Agnus  occisus  ab  01  i- 
gine  mundi,  quomodo,  1232.  2.  Passio  Cbristi  smaragdo  de- 
irolatttr  ,  1344.    1 

It  vidit  dedit  laudem  Deo.  Gratiarum  acuio  quam  sit  uli- 
lis,  sancla,  necessaria  et  Deo  grala,  1 105.  1 .  Esl  vicliina  novi 
lcslamenli  ob  varias  causas ,  ibid.  2.  Etiam  in  adversil  graliae 
Doo  ageudaj  uti  agebaul  Marivns,  1104.  2.  Deum  scmpi  r 
latnl.tre  esl  vitam  incboare  angelicam ,  1105.  2.  Laus  D<  i 
ipi.idniplexcst,  1296.  1.  Deussemper  laudandus,  1108.  I. 
Quomodo  id  ficri  possil,  ibid.  2.  Sepletu  actus  amoris  etlau- 
disDei,  1128.   1 

It  taceret.  Silentium  quam  pracstanssit  virlus  ,1172-  ^ 

DOMINICA  I.  1N  QUADIUGESIMA. 
1n  desertim.  Menlisabstraclio  a  rcbus  lerreuis  est  velut  »o- 
litudo,  l»**.   » 


1/iO'i 


LNDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 


Ct\i  jejinasset.    Quadragesimalis  jejunii   commendatio  , 

1304.  2 

Tcnc  accedens  tf.ntator.  Geiicrose  fideles  tentalionibus  re- 
Bistant,  1221.  2.  Tres  liominum  sunt  hostes,  diabolus,  mun- 
dus,  caro,  iique  per  ranas  inlelliguntur  ,  1269.   1 

Assumpsit  euji  diabolus.  Daeinones  nocere  nequeunt,  nisi 
volentibus ,  1192.  2.  Daemonis  septem  sunt  spiritus,  1219. 
2.  Ejus  indoles  et  arma  quae  sint,  ibid.  1.  Angelorum  terlia 
pars  an  cum  Luciferoceciderit ,  1220.  2.  Quomodo  diabolus 
Mtpcr  pectus  gradiatur,  1224.  1 .  Quomodo  sit  serpens,  ibid. 
2.  Horret  sanguinem  Chrisli ,  1501.  1.  Scorpius  est  symbo- 
lum  illius,  1189.  1 

Ostendit  ei  omnia  regna  mundi.  Regnorum  quanta  sit  va- 
nitas,  1294.  2.  Regna  ea  Christus  non  quaesivit ,  utpote  qui 
in  femorescriptumgestatRexRegum,  1302.  l.Omnis  pompa 
regnorum  et  hujus  vitae  est  vitrea  ,  1260.   2 

Si  cadens  adoraveris  me.  Lucifer  voluit  esse  Deus ,  quo- 
modo ,  1220.  2 

Accesserunt  angeli,  et  ministrabant  ei.  Ut  Christo  post 
conllictum  peractum  adfuere  angeli,  sic  et  hominibus  rile  cer- 
lanlibus  dantur  consolationes,  1059.  1.  Vincentibus  tenta- 
tionem  quam  stellam  matutinam  promiltat  Deus ,  1065.  1. 
quam  item  coronam  vincenlibus  passiones ,  1052.  1.  Ethaec 
vicloria  quam  sit  gloriosa  ,  1088.  2.   1089.  2 

DOMINICA  II.  IN  QUADRAGESIMA. 

Resplenduit  facies  ejus  sicut  sol.  Quomodo  Chrisli  facies 
utsol  resplendeat,  1043.  2.  Quinimo  ipse  Christus  et  Deus 
sol  sHint  ob  varias  analogias,  1044.  1.  Lumen  gloriae  est  velut 
stella  matutina  ,  1065.  2.  Capilli  candidi  Christi  quid  deno- 
tent  ,  1040.  1 

DOMINICA  IV.  IN  QUADRAGESIMA. 

Ne  deficiant  in  via.  Defectus  teporis  Sanctorum  quae  sint 
causae,  1050.  2.  Tepidi,  frigidi,  calidi  in  spirilu  qui  sint , 
1081.  1.  2.  Tepidis  quomodo  optare  Uceat  lapsum,  1082. 
2.  Hi  Deo  vomitum  provocant,  1083.  2.  Tepor  quantum  sit 
inalum,  1082.  2.  Ejus  remedia,  1086.   1.  2 

FERIA  VI.  POST  DOMINICAM  IV. 

Infremcit  spiritu,  et  turbavit  semetipscm.  Uti  Redemplor 
multis  praeviis  gestibus  et  affectibus  Lazarum  (qui  peccaloris 
typum  geril)  ad  vitam  revocavit;  sic  quam  difficile  peccatores 
convertuntur,  1217.  2.  1218.  1 

DOMINICA  PASSIONIS. 

Vide  notata  Dominica  in  Quinquagesima. 

DOMINICA  PALMARUM. 
Palma  cur  detur  Sanclis  futuris  in  tine  mundi,  1161.  1. 
Vide  Indicem  rerum,  v.  Palma. 

IN  FESTO  PASCH/E. 

Surrexit  non  est  hic.  Chrislus  resurgens  habel  claves  mor- 
tis  et  infemi,  1046.  1 .  Ese  sunt  scxtuplices  ,  1045.2.  Ejus 
«icscensus  ad  inferos  apte  sardonyche  repraeseniatur  ,  1345. 
2.  et  resurreclio  sardio,  1346.  1.  Resurreclio  prima  quae 
sit ,   1316.  1.  Alleluia  canilur  in  Paschate,  et  ejus  inilium  , 

1296.  2 
FERIA  II.  POST  PASCHA. 

Im    omnibus    Scripturis.    Scripturae  lectio   facit    beatum , 

1297.  2 
DOMINICA  III.  POST  PASCHA. 

Plorabitis  et  flebitis.  Afllictio  et  tribulatio  quomodo  lio- 
minem  probet ,  1233.  1.  Ipsa  character  est  Chrisli,  1236. 
2.  Adversis  virtus  clarescit ,  1233.  1 

DOMINICA  IV.  POST  PASCHA. 
Arguetmundum  depeccato.  Peccati  pcenae  et  fructus,  1251. 
2.    Conscientiam  assidue  examinare  et  arguere  debemus  , 

1321.  1 
1N  FESTO  ASCENSIONIS. 

Chrisli  ad  ccelos  ascendentis  typus  egregius  est  gemma 
chrysolithus ,  1346.  2 

IN  FESTO  PENTECOSTES. 
Apud  Judaeos  hoc  in  festo  recolebaturmemoria  dalae  legis  , 
quae  etiam  hodie  abrogata ,  et  nova  data  est ,  hinc  dici  poterit 


quae  utriusque  testamenti  illustria  fucriut,  1112.  2.    Spi- 

ritus  sanctus  optime  topazio  repraesentatur,  1348.    I 

Non  formidet  cor  vestrum.  In  timore  qui  vivit ,  misere  vi- 

vit»  1149.   1 

IN  FESTO  SS.  TRINITATIS. 

Docete  omnes  gentes.  Evangelii  praedicatio  quam  sonora  ae 

polens  fuerit,  1041.  2.  Ejus  doctores  stellae  sunt,  1042.  2. 

Evangelium  cur  dicatur  aeternum  ,       *  1250.  2 

Baptizantes  eos.  Baptismus  cur  vocetur  mare  vitreum  , 

1000.  2 

In  nomine  Patris,  et  Filii,  etSpiritus  Sancti.  SS.  Trinitatis 

mysterium  ostenditur,  1028.  2.  Dei  nomen  est  :  Qui  est ,  te 

qui  erat,  et  qui  venturus  est ,  ibid.  1.  Quomodo  sit  «  et  w  , 

1034.  2.  et  seq.  Amor  Christi  erga  Palrem,  et  Patris  in  ip- 

sum>  1079.  2.  1080.  1 

IN  FESTO  CORPORIS  CHRISTI. 

Eucharistia   prodest  ad  spiritus    vigorem    reparandum , 

1053.  1.  Ipsa  manna  abscondilum  est,  1058.  2.  Ejus  sep- 

tem  sigilla  quae,  1114.  2 

Missae  sacrificium  cur  Deo  tantopere  placeat,   1122.  1. 

Hinc  sacerdoti  celebranli  pecutiaris  assistit  angelus,  1174.  1 

DOMINICA  II.  POST  PENTECOSTEN. 

Uxorem  duxi.   Mulier   quam    illecebrosa    sit    et   mala  , 

1062.  1.  2 

Exi  CITO  IN  PLATEAS,  ET  PAUPERES,  etC. ,  INTRODUC  HUC  In  apOS- 

tatantium  locum  alii  sufficiuntur  a  Deo,  1076.  2 

DOMINICA  IV.  POST  PENTECOSTEN. 

In  navim  qu*  erat  Sijionis.  Est  haec  navis  imago  Ecclesia» 
Rom.  Haecautem  non  est  Babylon,  nec  Antichrisliana,  ut  vo- 
lunt  haeretici,  1274.  2.  1275.  1.  1282.  2.  Quomodo  lamen 
Roma  per  Babylonem  et  purpuratam  meretricem  desiguelur  , 
1273.  2.  Ecclesia  Catholica  optime  in  chrysopraso  denotatur, 
1349.  1.  Ejus  claves  habetChristus,  1073.  2 

DOMINICA   VII.   POST  PENTECOSTEN. 

Attendite  a  falsis  prophetis.  Haeretici  quare  equo  nigio 

assimilentur ,  1135.  1.   Oplime  locustis  denotantur,  cur, 

1185.    1.    Haeresiarcharum ,  eorumque  fautorum   funeslus 

exitus,  1303.  2.  1304.  1 

DOMINICA  IX.  POST  PENTECOSTEN. 

Eo  quod  non  cognoveris  tempus.  Temporis  quanta  sit  ratid 
habenda,  quia  id  preliosum ,  1198.  1 

DOMINICA  X.  POST  PENTECOSTEN. 
Omnis  qui  se  humiliat  exaltabitur.   Humilitas  esl  radix 
sanctitalis,  1353.  2.  Humilitas  plena  quae  sit,  1071.  1.  Ipsa 
est  via  ad  ccelum  ,  1 330.  1 

DOMINICA  XI.  POST  PENTECOSTEN. 

Tanto  magis  pr^dicabat.  Vide  nolata  Dominica  in  Quinqua- 
gesima. 

DOMINICA  XII.  POST  PENTECOSTEN. 

Diliges  Dominum  Deum  tuum.  Diligentibus  Dcum  omnia  coo- 
perantur  in  bonum  ,  1036.  1.  Charitas  est  aurum  et  ignis , 

1085.   1 

Diliges  proximum  sicut  teipsum.  Charilas  quam  lata  sit ,  ut 
qusomnes  complectatur,  1354.  2.  Mandatum  amoris  cur 
sub  Christo  novum,  1125.   1 

Infundensoleum.  Oleum  est  symbolum  sanctorum  ob  varias 
analogias,  1206.  2.   1207.   1 

Qui  fecit  misericordiam.  Misericordia  per  iridem  et  sina- 
ragdum  repraesentatur ,  1095.  1.  1096.  1.  Ejus  symbolum 
esloleum,  1206.  2 

DOMINICA   XIII.    POST  PENTECOSTEN. 

Ostendite  vos  sacerdotibus.  Christus  quomodo  sit  sacerdos 

et  vestitus  veste  podere,  1038.  1.  Quomodo  zona  aurea  prae- 

cinctus ,  1039.  1 

DOMINICA  XV.  POST  PENTECOSTEN. 

Tibi  dico  :  Surge.  Octe-  roodis  nobis  inclamat  el  pulsal  Deus, 

1088.  1 

Resedit  qci  erat  mortuus.  Mors  prima  et  secunda  quae  sit, 

1056.  2.  Mori  in  Domino  quid  sit,  1252.  2.  1253.  l.Mors 

amoris  est  mors  in  Domino  ,  1253.  2 


I.\Di;\  MAiLRIARLM  MORALILM. 


l.'ir'5 


ROMINICA  XIX.  POST  PENTECOSTEN. 

Im  teneiiras  rxtemores.  I ii  inferno  erit  ignis  sine  fumo  , 
1251.  2.  Erit  tainen  vcrus  ignis  el  sulphur,  1320.  2.  Ejus 
laliludoellongiludoquaiita,  1257.  1-  2.  Ejus  liorror,  1258.2 

DOMINICA  XX.    POST  PENTECOSTF.N. 
Erat  quidam  reculus.  Recloris  el  Regis  tria  sunt  munia  , 
1064.  2.  In  omni  congregationc  dux  et  capul  est  necessarius, 

1190.    1 

Corona   regia   quarum   rerum  sit  symbolum ,    1111.  1. 

Sancti  qui  coronas  suas  Deo  resignarunt ,  ibid.  Cornu  semper 

habitum  est  syinbolum  regni ,  1234.   2 

DOMINICA  ULT.  POST  PENTECOSTEN. 

Et  nisi  breviati  fuissent  dies.  Judicii  dies  ob  preces  Sanc- 
torum  acceleratur  ,  1141.  2.  1142.  1 

Surgent  pseudocuristi.  Anlicbrisli  descriptio ,  actus,  mores, 
regnum,  miracula,  cbaracter ,  1229.  1.  2.  1231.  2.  1232. 
1. 1235.  1.  1236.  1.  Ejus  pcrsecutio ,  1239.  1.  Rerum  ab 
eo  gerendarum  ordo,  1285.  2.  Jerusalem  erit  ejus  regia  , 
non  Roma,  1209.  1.  Sed  banc  everlet,  1284.  2.  A  daemo- 
nibus  in  lartara  jam  fulminatus  rapietur,  1303.  1.  Quo  die 
id  liet,  1304.   1 

Plagarum  et  futurorum  in  line  mundi  ordoetseries,  1144. 
2.  Orbis  evertendi  quae  sint  signa,  1177.  2.  1178.  1.  Tunc 
daemones  inducnt  formam  terribilium  locustarum ,  cur , 
1187.  1.  1188.  2.  Mundus  paulalim  ad  fidem  vergit  et  se- 
nescit,  1316.  1.  Is  quot  annis  durabit  ,  1313.  1 

Luna  non  dadit  lumen  suum.  Luna  cur  sil  futura  sanguinea 
in  fine  mundi  ,  1 145.   2 

Videbunt  nLiUM  nOMiNis  venientem.  Veniet  Christus  ad  judi- 
cium  sicul  (ur,  1071.  2.  Signa  judicio  prjevia,  quae,  qualia, 
et  quando  fulura  ,  1145.    1 

Judicii  quantus  borror  fulurus,  1 148.  2.  Id  per  beryllum 
gemmam  adumbratur,  1347.  1.  Libri  aperiendi  in  judicio 
quinam  sint ,  1318.  1.  In  eo  quisque  alterius  facla  videbit , 
ibid.  2.  Liber  vitaequis  sit ,  1319.   1 

Ite  ,  maledicti,  in  ignem.  Condemnalionis  sententia  ore 
Chrisli  egrediens  gladio  acuto  comparalur,  1043.  1.  Montes 
quomodo  super  se  cadere  tuncoptabunt  impii ,  1148.    1 

IN  FESTO  DEDICATIONIS  ECCLESLE. 

Templum  nullum  in  ccelo  est ,  cur,  1354.  2.  Altare  tby- 
miamalis  el  tcmplum  esl  vir  quilibet  sanctus  ,  1174.   2 

Ecce  tadernaculum  Dei  cum  iiominidus.  Ecclesias  institutio 
quam  fuerit  mirabilis,  1213.  1.  Ejus  pars  polissiraa  est  cce- 
Itim,  ibid.  Vide  notata  in  (esto  omnium  Sanciorum. 
IN  FESTO  S.  MATTHLE. 

In  amethyslo  gemma  optime  S.  Matthias  repraesentatur  , 

1350.  2 
IN  FESTO  ANNUNT.  B.  MARLE  VIRGINIS. 

Incarnationis  mysteriuin  hodie  peractum  aple  carbunculo 
denolatur,  1343.  1.  Humanitas  Cbristi  est  arca  teslamenii 
anagogice,  1311.  2.  Vide  notata  in  festo  Nativitatk  Domini. 
IN  FESTO  SS.  PHILIPPI  ET  JACOBI. 

S.  Philippus  cur  sardonyche  designelur  ,  1345.  1,  et  Jaco- 
bus  carbunculo  ,  1343.    l 

IN  FESTO  INVENTIONIS  S.  CRUCIS. 
Cruxest  signum  Dei  vivi ,  1152.  2.  Hinc  Chrisliani  tem- 
pore  Antichristi  crucem  publice  gcslabunt ,  1153.  1.  In 
Ironle,  corde  ct  brachio  ea  quomodo  ponenda,  ibid.  2.  Crux 
<-st  signum  eleclorum  Dei ,  1154.  2.  Per  eam  Cbristus  dia- 
bolo  vires  et  potestatem  ademit ,  1 306.    1 .  2 

IN  FESTO  SS.  PETRI  ET  PAULI. 
Tu  esPetrus,  etc.  S.  Petrus  cur  jaspidi  comparetur,  1340. 
1 .   Pontificatus  in  fine  scculi  an  Roma  alio  transferendus  , 
1286.  2.  Cbristi  Pontificatus,  1039.    1 

QlJODCUMQUE  SOLVERIS    SUPER    TERRAM.     PeCCatOTUm    1'Cliiis-io 

hyacinlho  designatur ,  1349.  2 

IN  FESTO  S.  JACOBI  MINORIS. 
S.     Jacobum    Apostolum    adumbrat    gcmma    topazius , 

1348.   1 


IN   FESTO  ASSUMPT.   B.   VIRGINIS. 

B.  Virgo  quomodo  sil  arca  leslarnonii,  1311.  2.  E-t  rna- 

lcr  Ecclesiae,  1214.  1.  Est  itcrn  luna  variis  dc  causis,  1215. 

2.  Ejus  duodecim  praerogalivae,  1216.  2.  An  sit  mortua,  au 

vcro  raplu  iu  ccelum  translata  ,  1426*    1 

1N  FESTO  S.  BARTHOLOM/EI. 

Sardius  gemina  cur  adumbrel  S.  Barlholomaeum,  1346.  I 

IN  FESTO  S.   MATTILEI. 
Repraesentalur  hic  in  gemma  chrisolitho,   ibid.  2.  et  in 
prirao  animalium  S.  Joanni  visorum  ,        1104.2.1105.   1 

IN  FESTO  S.  MICHAELIS  ARCHANGELI. 

E  septem  priinariis  angelis  csl  S.  Michael ,  cl  quinara  lii 
priraani  sint,  1029.  2.  Eorum  lypus  candelabrum  septiceps 
corumque  nomina  ,  1031.  1.  Officia  et  emblemata,  ibid.  2. 
1032.  1.  Angeli  quatuor  rcgentes  Ecclesiam  repraeseiilanlut 
in  quatuor  animalibus  Joanni  visis,  1105.  2.  Cberubinoruni 
idea,  1107.  2.  Michaelis  cum  diabolo  praelium  Iriplex  ,  in 
cceloolim,  inlncarnationeCbristi,  et  in  fine  mundi,  1214.  1 

Per  Michaelem  Chrislus  Antichristum  in  tartara  deturha- 
bit,  1300.    1 

IN  FESTO  SS.  SIMONTS  ET  JUD.E 

S.  Thadaeus  chrysopraso  denotatur,  1 349.    I 

S.  Simon  hyacintho  ,  ibid.  2 

IN  FESTO   OMNTUM  SANCTORUM. 

Sanctorum  invocatio  astruitur ,  1030.  1.  Beatorum  jubili 
in  cceto  qui ,  1122.  2.  In  ccelo  sunt  velut  reges,  1126.  1 . 
Quanta  ibi  futura  mulliludo  ,  1 158.  1.  Sanctitas  in  quo  sita 
sit,  H09.    1 

Ecclesia  et  civitas  ccelestis  describitur,  1322.  1.  et  seq. 
1337.2. 1361.2.  Ccelumestciviias  fortium,  1326.2.1328. 
2.  Vocaturtabernaculuraobqualuoranalogias,  1327.  1.  Ejus 
ampliludo  et  longitudo,  1333.  2.  1334.  1.  1335.  1. 1556. 
1.  Ejus  fundamenla  duodecim  denotant  duodccim  Apostolos  , 

1332.  1.  1339.    1 

Gloria  ccelestis  vocatur  corona  et  palma  ob  tres  causas  , 
1055.  I.Easeptem  tilulis  el  nominibus  significatur  ,  1066. 
1.  Vere  in  ccelo  futurae  sunt  citharje,  1122.  2.  Beaiorura  ves- 
tessuntslolsalbae,  1159.  2.  Ccelestes  delicias  polus  denolat 
ob  seplem  analogias ,  1169.  2.  Clarilas  Dei  in  ccelo  est  ad 
inslar  solis  ,  1355.  1.  Chrislus  Agnus  quomodo  sit  lucerna 
cceli,  ibid.  Fiuvius  vitae  inccelo  quid  sit,  1358.  1.  Visio  bea- 
tifica  est  velul  fons  vita? ,  ibid.  Vilae  arbor  in  ccelo  quae  sit  , 
1559.  1.  Ibidem  est  verus  fluvius  el  poma,  1360.  2.  Beali- 
ludo  in  Beatis  seraper  renovatur,  ibid.  Cur  vocelur  coena  , 
1298.  1.  Amethyslo  optime  adumbralur,  1350.  2.  Vide  In- 
dicem  rerum,  v.  Ccelum,  Ecclesia  triumphans. 

Animae  purae  mox  a  morte  vident  Deum  ,  1 138.  2.  1 139. 

1.  Purae  sint  anlequam  illuc  pervcniant ,  1556.   2 
Beati   pauperes  spiritu.  Paupertas  volunlaria  dives  est, 

1054.    1 
Beati  mites.  Mansuetudo  nihil  non  vincil ,  1119.2 

Beati   misericordes  Misericordiae   symbolum   oleura    est  , 

1206.  2 
Beati  qui  persecutionem  patiunti  r.  Paticntia  quanti  sit  me- 
rili,  et  stimuli  ad  eam ,  1252.  1.  Patienlia  plena  quae  sit  , 
1071.  1.  Pati  pro  Deo  quam  sit  gloriosum  et  nobile,  1166 

2.  In  persccutione  debent  fideles  essc  constantes  et  longani- 
mes»  1226.   2 

IN  COMMF.MOR.   FIDEL.   ANIMAR. 
Purgatorium  contra  haereticos  astruitur  ,  1254.   1 

IN  FESTO  S.  ANDRE.E. 
S.  Andreas  cur  sapphiro  assimilclur  ,  1341.  1 

IN  FESTO  S.   THOM.E. 
S.  Thomam  beryllus  gcmmaegregie  repraesentat,  1347.  1 

IN  COMMUNI  APOSTOLORUM. 
Apostolisunt  vclutpedes  Chrisli,  1041.  1.  Cur  equo  assi- 
milcntur,  1152.  1.  Duodecim  Palriarchis  .-equiparantur  . 
1551.  1.  Apostolorum  Symbolum  rcpraesenlalur  in  duode- 
cim  fundamenlis  crrlestis  civiiatis,  1552.  1.  1559.  1.  Idqac 
pcr  singulos  illius  arliculos  ostendilur  ,  1510.    1.  2.  Stclli» 


1NDEX  MATERIARUM  MORALIUM. 


1^06 

comparanlur,  1364.  2.  Reprascniamur  iu  24  scnioribus 

.  ncum  Dei  tlironum  slantibus,  1098.  1 

IN  COMMUM  EVANGELISTARUM. 

Evangelistae  repraesentanlur  in  quatuor  animalibus  symbo- 
licis  qua:  vidit  Joannes  ,  1 1 04.  2 

1N  COMMUNI  PONTIFICUM. 

Episcopi  sunt  velut  stellae  ob  varias  analogias,  1042.  1. 
Vocanturangeli,1046.2.  Eorumdem  dignitas,  1047.  2.  Eo- 
i  um  obligatio  est ,  ut  Ecclesiae  sua  sanclitate  praefulgeant ,  et 
vigilanlia  improbos  curent,  ibid.  Eorum  quanta  esse  debeal 
cura,  1068.  1 .  Multi  Episcopatum  a  se  abdicarunt,  1069.  1. 
Eorum  munia  sunt  vigilare  et  contirmare,  1070.  1.  Sunt  ve- 
lut  columnae  Ecclesiae,  1078.  1.  Doclores  et  Praesules  Eccle- 
Mxsuut  velut  stellae ,  1364.  g 

IN  COMMUNI  CONFESSORUM 

Centuplum  promissum  seculo  renuntianlibus,  1061.  1. 
Undecira  Religiosorum  elogia,  1168.  1 . 2. 1 169.  1.  Religiosi 
ct  virgines  Marlyres  sunt  myslice,  1247.  1.  Religiosi  iidem 


optime  margarilis  assimilanlur,  1552.  1.2.  1353.  1.  2 

1N  COMMUNI  MARTYRUM. 

Marlyres  olim  sub  allari  sepeliebantur ,  1139.  1.  Quam  a 

Deo  ultionemde  suis  persecutoribus  petant ,  1141 .  1.  Quam 

multi  in  Ecclesia  Marlyres  sint,  1158. 1.  Quomodo  millean- 

nis  in  pace  regnare  dicantur  ,  1309.  2 

IN  COMMUNI  VIRGINUM. 

Christus  Agnus  amat  virgines  cl  caslos,  1242. 1.  1247.  1 . 

1248.  1.  2 

Virgo  fugiat  allerum  sexum,  1243.  2,  Virginessuul  inaula 

Dei  principes,  1244.  2.  Earum  vox  quasi  tonitru  est,  1245. 

1.  Earum  quod  canticum  novum  sit,  1146.  2.  Illarum  elo- 

gium,  1247.  1.  2.  1249.  2.  Sunt  primiliae  Deo  el  Agno, 

ibid.  1 

Virginitas  quam  sit  virlus  sublimis ,  1242.  2.  1245.  1. 

Ipsa  est  excelsa  etardua,  1243. 1.  Dicitur  virtus  princeps  et 

regalis ,  1244.  2.  1245.  1.  Siuiul  sincera  et  candida  est  , 

1249.  1 


F  I  N  I  S. 


sy 


/ 


Zl   <J\ 

<~N/\                   ° 

ts 

- 

t4 

riFICAl  INSTITUTE  OF  MEDIAEVAl  STUDIES 
59  QUEEN'S  PARK  CRESCENT 
TORONTO— 5.    CANADA 


12993 


■J 


•"■  ■■  m^^Mtf 


** 


t£. 


"' i.    i 


k     **